''Sf^

Tw
%-
^fs^>*ai;.
(J\
'v.*Ak,.ji.pmm^f^-^^^,ftgY-tY?r^' "^^ ^'**'
-'1^>1^
>
i
<.
,
.
OLy
/'2/r.
J^^
VV-a.
%
m
J
(
llyrA
;
<^%
i
-l'^^./-^/-
<Q
BIBLIOKVM
S
A C
R
O R
V M
.
CVM GLOSSA
ORDINARIA
lAM
ANTE Q^V I D E M
A STRABO
FVLGENSI
COLLEGTA--
NVNCAVTEM
NOVIS, CVM GRAECORVM,
TVM
LATINORVM
PATRVM
EXPOSITIONIBVS
LOCVPI-ETATA:
Annotatis ctiam i)s
,
quse confufe antea citabantur, locis
:
IcPoftillaNicoIaiLyrani;
AdditionibusPauli
BurgenfisadipfumLyranura:
ac ad eifdcm Matthias Toringi
Rcplicis
.
Ftr Iratrem
Francifeum Feuardentium
Ordinu
Minorum
, loannem
'Dadr/tHnLi,
(fJacol>umCuillj,DoloresTbeolo^os
Parijtenfes:
TOMVS
SECVNDVS^
Hacfaile quidem Veneta cditioncaquamplunmarumdidionum
mendfse^fpurgaius,
multis quoque verbis
, & vcrfibus alias
prxtermifTis
fuppletus.
m
^.
bBiV^^'
V
E N E T I I S,
M D C I I I.
\
f
^ 1.
Llbrorum
qul
Secundo
Tomo
contincntur,
authorumque
qui in
fingulos
citantur.ferles.-
>t
inqumfcriffaunt
Adacaantins .
Ambrolius .
Aflunanus.
Auguilinus
.
Author hbri
Tauhatna.
Brda^
Chaldxus
Paraphran.
Chryfoftomus.
Clemens
Romanus
.
Clrmens
Alcxandrinus.
Dionyfius
Arcopag.
Epiphanius.
Eufcbius.
Gregorius.
Gregorius
NaziaOiCnus.
Hebri.
Hicronymus.
Ignatius
.
lofcphus.
Irenxus.
Ilidorus
.
luftinusMartyr.
LaaantiusFirmianus.
Origcnes.
Procopius.
RabilfaacAerameus.
Rabbi
Ssloro.
RabbiLeuiGcrfonis.
Rabbi Leui
.
RabbiDauidK>mhi.
Rabbi
Mofcs Geriidcnfis
RabbiNchcmias.
RabbiM^y
fcs , Minonis.
Rabbiluda.
Rab^iSimeon.
Rufuius
.
. Rupfrtus
.
Septuaginta intcrprc.
Suidas.
Tcrtullianus.
Thalmudici.
Theodorctus
.
Zouaras
.
Adamantius\
^ Arobioiius.
AnaftaiiusNicenus.
Athanatius
.
Auguftir.us .
Author
operis imperfcfti
Aurhor Sedcr olam.
Bahlius.
Bcda.
Chald^os Paraphraft.
Chryfoftorous.
GregoriU'> Magnus.
Grcgorius Naz.ianz.enus.
Hcbrxi
.
Hieronymus.
loaniicsDamafcenus.
lofcphus.
Ihdorus
.
lunilius.
lultiims Martyr.
Lanfracus Canturicn.
Pctrus Comcilor.
Procopius,
Profper Aquir,
Kabbi D.iutdKimhi.
KaSbt Lcui.
Rupertui.
Sc-
Septuaginta intcrpre.
SeuerusSulpuius.
Sozomciius
.
Tcrtullianus.
Tlieodorctus
.
TBJMVS
B^tGFM,
(irineociianlHr,.
Ambrofius
.
Amoldus
BcncuaUcnfis.
Athanafius
.
Auguftinus.
AuthnrScdcrolara.
Bafilius
.
Bcda.
Bernardus.
Chaldxus
Paraphraft.
Chryfoftoraus.
Clcmcns Romanus.
Cyprianus.
Cyrillus..
Euchcrius
.
Eufebius
Emiffcnus.
Euihimius.
Gregorius Magnus
.
Hebrxi.
Hieronymus.
Igaatius Martyr.
lofephus .
Ifidorus.
luftinus Martyr .
Laftantius Firmianus.
Odo Cameraccniis
.
Origcncs
.
Procopius
.
Rabanus
.
RabbilfaacAlfcci.
Rabbi Auonymus.
Rabbi DauidKimbi.
Rabbi Lcui.
Rupcrtiis.
Saluianus.
Scptuaginta.
Tcrtullianus.
Tlieodorctus.
LiBEiiSEcy^iprs
Regum y & in eum
authores .
Angelomus.
Ambrolius .
Auguftinus.
CaHianus.
Clialdxus Paraphralles.
Chryfoftomus.
Cynllus.
Gregorius Magnus
.
Gregorius Naz,ianz,cnus.
Hicronyrous.
I')fcphus.
luftinusMartyr.
Procopius
.
Profpcr.
Rabanns.
Rabbi Dauid Kimhi
.
Rabbi Aben Lzra.
RjbbiSalomon
,
RabbiLeui.
Kupcrtus .
Saluianus.
SeucrusSulpitius .
Tcrtullianus.
Thcoduretus.
LI-
LlBEF^in.K^C^^^y
^ in eum
citantur.
Ambrofius
.
Angclomus.
Athanalius
.
Auguftinus.
Author
Sedcr Olam.
Author
opcris
impcrfcfti
Bachanus.
Bafilius.
Beda.
Bernardus.
Ch'yfoftetnus.
CicmcnsRomanu.
CyriUusAlexandrinus.
Epiphanius.
FoelixPapa.
GregonusNaiianz.
Grcgorius
Magnus.
Giitmundus.
H.brzi.
Hicronymus.
H.ftoriaActhiopica.
lomnes
Damalccnus.
lofephus
.
Irenxus
.
ludorus .
.
LaftantiusFirmianus.
Opcatus
Mi.emtanus.
Pafcalius
.
Petrus
venerabilis
.
Procopius.
Rabbanus
.
RabbiDaind.
Rabbi
Lcui
.
Tertullianus.
Tharafius
.
Theodoretus.
TichoniusAfcr.
Comeftor.
^uthcrius.
Glvcas
.
Grc^oriusNazianzenus.
CrcgoriusMignus.
Hicronymus
.
lofephus.
Rabanus.
RabbiSalomon.
RabbiMofcs.
Thcodorctus
.
II.
T^Kyi^lT^O-
menon
.
Ambrofius
.
Aihanafius.
Auguftinus.
baliiius
.
Chryfortomus
.
Ciemcns
Ilomanus.
Comeftor
.
Cocilium
Carthagincfe.
Concilium
Agathcufc.
Eucherius.
Eulebius.
Gregorius Magnus
.
Gregonus
Naz.iauicnus.
Hcbrxi.
Hieronymus .
lofephus
.
Procopius.
Rabanus
.
Tertuliianus.
Thcodorctus.
ESDI^yiE
LIB. I.
LIBEKnU'A?CyM.
Ambrofius . ^
Angclomus.
Auguftinus.
Au
thor Seder Olans
.
Bafilius.
Caliianus .
Chiyroftomus
.
ClcmcnsRomanus.
Comcftor
.
Cyrilius.
Epiphanius
.
Eucherius.
Glycas
.
Gregorius
Magnus
.
Hicronymus
lofcphus.
Irenxus.
Ifidorus.
luftinus Martvr
.
LaAantius JFirmianus.
Procopius.
Rabanus.
Rabbilonathan.
Tcrtullianus.
Theodoretus
.
J, T^K^LITO-
menon .
Ambrofins
.
Angclomus
.
Atlianalius .
Aus;uftiiius.
Bcda
.
Conie-
Ambrofius.
Athanalius.
Au2;uftinus.
Beda.
Chryfoftomus.
Comeitor
.
Concilium Eiibertinum.
Eufcbms
.
Hieronymus.
lofcphus.
Irenxus
.
Sexta Synodus
.
Tertuliianus.
ESDI{yAE LIB. II.
Ambrofius.
Auguftinus.
Bcda.
Chrvfoftomus .
Cleroens Romanus.
Comeftor
.
Euiiiymius
.
lofcphus.
Laftantius Firmianus.
Profpcr
.
ESDB^E
LIB. III.
Ambrofius.
Athanafius
.
Angclomus.
Auguftinus
.
Beda.
Chrvfoftomus.
Comcltor-
Cvprianus
.
Cy-
Cvriilus.
Eulebiu,^ .
Hferoiiymus .
lolephus.
Irenxus.
Laftahtius.
Maximus.
ESDF^E
LIB. IIH.
Ambrofius
.
Auguftiiius.
Bafilius
.
Beruardus.
EphremSyrus
.
Grcgorius Magnns J
Hippolvtus.
Irenxus.
Laftantius
Firmianus
LibcrlehodSyrim.
Rab.Mcir Men Gaboi.
RabbiBacchairi.
TettuUianus.
r
B I
^ S.
AlcxandctPrimus.
Ambrofius.
Athanafius
.
Auguftinus.
Bachiarius.
Bafiiius
.
Beda.
Cliryfoftomus.
ClemensRomanus.
Comcftor.
ConciiiU
Carthagincfc.
Conciimm f lorcnnum .
Dionyfius
Areopag.
GrcgormsMaguus.
Grxci .
Hebrxi .
Hilarius
.
Optatus
Mileuitanus
.
LIBEV^IFDITH.
Ambrofius .
Athanafius
.
Augullinus.
ChryfoHomus.
Clemehs
Romanus .
Comcftor
.
Eufebius
.
Hicronymus .
lunilius.
Origcncs.
Philoludzus.
Rabanus
.
E S T H E
^.
Ambrolius.
Athanafius.
Auguliinus.
Bernardus.
Chrvfoftomus.
Comeftor.
ConciliumTridcnt.
Eufcbms.
Hebrxi.
Hicronymus
.
Innoccntius Tertius.
lofcphus.
luftinus
Martyr.
Philo ludxus.
Rabbi
Salonion,
"^P
5
A D
HIERONYMI
IN
lOSVE
P R AE VA r I O.
i>
Andem
finito Pentateucho
Mojfi.^velutgrandi
fenore liljerati^ ad
hfum
filtum Naue manum mittimus
: cjuem Hebrdi
lehofua ben Nun, td eft,
lofuefilium Nuny-uocant:^
adludicum
librum, cjuem
Sophtimappel-
lant
:
ad Ruth quoque,
^Efther:quos
eifdem nomimhus
rjfirunt. Mcne
mufque Leciorem
,
vt
fyluam liebraicorum
nomtnum,
&difttnciiones
P^^
ynembra
dtuifas
,
dtltoensfcriptor
confcruet:ne
^nofier labor
, ^il-
ii'^sftudtumpereat.Etvttnprimts,(quodfipeteftattisfum)fctatmenotnreprehenfoneve'.
t
inimici. terumynoua cudereficut
t amici met
criminantur.fcdpro
'Vtriltportione
oferre Itnaug mee ho
minibHs.quos
tamennoftra deUaant.vtpro
GrAcorum ;w.if
,qu^
^
fumptUyet laboremaxi
moindtgent^edtttonemnoHramhabeant.
Etficubiinantiquorum
^olumtnum
leatonedubi
tartnty h^c tllis
confirentes inuenient, quodrequirunt.
Maximecu apud Lattnos,
totfint exe-
pl^rtayqtiot codtcesy ^
'unufqutfquepro
arbttrtofuoy^el
addidertt,^elf^btraxertt.quodei
^fumeftyet^ttquenonpoffttverumeffcquoddtfonat.
Vnde
cejfetarcuato-vulnerecontra
^
m
,?
^^^*^^f^^E>^^^fi^P^^^' O^fiinaumopusvenenatacarpereiinguayvelfufctptensfiplacet
uel
^
'" '
sontemnensfi dtfplicety meminerttq^
iilorum^
uerfuum:\Os tuum abundauit neqmttay et Itn
gua tuaconcinnabat doios
. Sedens
aduerfusfratrem tttum ioquebaris
, ^aduerftM
fiitum
matrts
tu^ponebasfcandaium:h^cfecifti^et
tacui.
Exiftimafti tnique, quodero
tutfimtiis:ar
guam te^
^
flatttam tiia contra
faciem tuam.Qu^ enim audtltis, uelieaentis uttittas
efty
nos
iaborandofudarey ^aitos detrahendo
laborare:doiere
Itid^os.
quodcalumniandteisy^ trri
dendt
Chrtftianos
fit abiata
occafio:et
ecciefi^ homines
iddefpicereMo iacerare^ unde aduer-
farijtorqueantur?Qupdfiuctns
eis
tantuminterpretatiopiacet,
que^
mihinonatfpiicetyCt
nthdextrarecipiendumputatycur
ea.qu^fub aHertfcis,
(f obeits.ueiaddttaftntytleiampu^
tata iegunty
^
negHgunt?
Quare Danteiem iuxta
Theodottonis tradttionem
eccleficfufcepe'
runt?cur Ortgenem
mirantur, et
Eufebiu Paphtliy cun^as
editionesfimtitter dtftrmtes^Aut
qu^futtftuitttia.poftquauera
dtxertnt.J?firre
qfaifafunt ? Vndeattt in nouo. TeUamento
p
barepoterunt
afumpta
tefttmoniay
q
tn itbris uetertb.non
habentur?li<^c dtctmu^
, ne omnmo
^
calumntanttb.tacere
uideamur.
C^terumpoftftnaf Paul^ dormitionem
,
cuttis uita uirtutis
exspiumefty ^hos iibros quos
Eufiochto utrgini
Chrtftt negare nonpotui
,
decreuimt^s, dum
^
fptrttus hos regtt
artusyprophetarum
explanationi incumbere, et
omifum iam diu opu^y
quafi
qf^odapoftltmimorepetejerpferttmcUyetadmirabilt^fanclt4fqpirPdmachttis,hoctdrLitir^
flagttety et nos adp
atriaft(iinanteSym.ortiferos
Syrenaru
cantusyfurda deampts auretraftre,
nomcn lclu dilcimus,vhi vjdcmus cu dacc excrcius,no cui
Mofcs iniunxentprincipatri, fcd cui celTenr. No potcrar cli
gerc yiros
p
)tctcs,r,inquic, el{^c libi. Vbi ergo primu difco
In T{i.ilmud,
c. Babx bat-
lib
A-c.ir.
OMgpnej.
Homil I .
PhrJip.j.b.
Ibidcm,
Ixod.i/.f,
'^'"SS
^^'"^''J"'--
-^ Arhanalius.
Prfjlcnslibcrinfcriptione
Gftt
b'bct,IcfusNaue,proptereaqtJodipfc
IcfuSjMofi
Ht^ liicceflror,popu]i
dux fadlus cft.cunis ifto volumino
hiiu)na,&: res geOy
continentur. Populum annos 26.guber
nauit,mortuuse(tannorum
uo,
4<Hebr.C!. Mofes
fciipfitli-
brum fiiu , Sc lob. lofua fcripfit
librum fuu
, &:o6topoflremcs
verfus,qui in lcgc habcntur
.
Ji Lactatius. 'Jhiilti figuram
gcrebat ille Icfus , cjui cum pn-
mum Aufes
vocaictur,Mvjlcs
futura p!-a:fcnticns , luiTit cuin
Icfum vocari,vtquoniam
duic
militii^ dcledhis eilet aduerfus
Amalech
, &c aduerfarium dc-
bellaret per nominis figuram,
& populum in tcrram promif-
flonisinducerc^t.
Adaman.Donauic
Dcus
nome,q'fodenfpero9nomc,
lefu
Chro,hoc aut eft if(us.I5.? nole lcfu nc^cn:!
ilc6i:i,c{kfuu,ter-
reftiu,i^ inferm,ru. Ec cja efl hoc nomt fup oc nome.idcirco
nulhsrcrrogericracionib.nointu
efi.in Gcncfi lufios mulros
lcgim',& null' eoru noiatus c (l lefus. In Exodo hoc primu
Uicnio,vi3i lcgit;^/, venu .4 .,.a, i h, et expi-.g.uibat
Jfracl . Lt dixit
Mnjcs ad lefu in
1{_afhid1 :
f-lgct
birirospotcicsixuib^
f.his ifrach
E^rcdere,ct
cofiigc cu^malech.Moki
pfitcffc no pufrc exerci
tuducere,n6
pofreobtincre, o.iis
eucduxcntde Acgvpco.
Yidcs cui cclfcnt
bcllu gcrerc aducriu
Amalech.Hicprimo
nomcn
ARG VMENTVM IN
librum lofuc.
ge
^ - . , o o-i
nomc Icfu,pcmuo myficnj video facramentu, Ducitenim
Icfus exercitu,&: cQ cxtollerec Mofcs m.uius,inualefceb.it If
racl,cij aut deijccret, inualefce
bat Ain.ilech. Tucergo inuale-
fcic Icfus,3<: vincic,qn Mofes
e-
rigit manus. Vidus efi aiitepo-
puin<; illenb Am;'.lech,qt?innon
'lam crigcbac maiuis M.jf^vS^fed
erantdeminc deorlum.Illi func
cnim dc g.bus dicimus: Si crcdc-
'*":
retis Mnyfi,credcrctis fnifira,irmi-
hi,&c.Eccc vultis mcoccidcrc,
q.
lcgc n5 facitis.Ccflanrc cnim Rom.
lcge, &openb. Icgis apud ;!lcs,
qui fua iu(Ticia vol(5tcs Hatuere,
iufiicie Dei no func fubicdi,dc-
^^^
Efus filius Nauc typum Domini
Sd &
"orolumingcflis/verumctiamin
gg|
nominegerens, tranfitlordanem,
holtium rcgna fubuertit, diuidit
terram
vicftoii populo
, & per fingulas vrbcs
viculos,m6tcs,fluminn,torretesatq;c6finia,
cccfi^jCgleftisqjlcrFin
fpualia regna d^fcribit.
miH^ suc mnn' Mofi,iualuiticrcdulitas, vincic^ppis . Scd :s:
^fro,
Nadab,& Abiu,(5: leazarrcr)qur)C''icafiiis,& Jccbrocu cis,
vt iudicct ppim. Ics' (ctjf Mosc i motc cu quada ndie.itionc Exotl
vcrbi mirabilis.df,n.C},a .i!iifJcb;it Moyli, 'f- vtfcc!us,vel in-
ferior,fcd ut adiucor ^'ccgcs. Illud ;ic quale cri,(j, cu prio no
niiatf^noidicafnomc pfisci*,ncq; fcdo,neq; ccrcio,cu vero
pf noiac'',^^ les',fed Aufc df . luccr exploracorcs.n. norucn
Num.
eius Aufc df,& fbrte exploratoris ofiicio no Icfus, {cid Aufc
df,&Naue fijius , Cu vero redit,&: perterritisomnibus,lu-
lus defpcraccm populu erigit , Icfus dicitur,no Nauc filnis,
Tom.a. A x kd
10.
,10.
.iS.J.
ij.f.
A
.Cor.3.
Colof..
MJtt.iib.
Liic.i<c.g.
Koou. 7-^'
B
Ix*<i.l4>
Iphcr.t.c.
y.Cor,f.c.
l.PetM.b.
c
Giht. t.t.
loaa. 15.C.
Glofordin.in
Arsumen.IofLie.
8
fed illc cui dihim crat : Educ exercitHm,& conflige_ cum ^ma-
/eW.;.illud
quoquc magni pcndcnduin cft,qu6d cu in cranffi-
gurationc vultus Mofi , omnium Hcbrarorum hcbccarctur
afpci^us , ncc poflTcnt intuori facicm cius, Icfus non tantuni
intuctiir tacicm cius, fcd in intci ionbus tabcrnaculi myfte-
riorumconfciuspcrfcucrat.Libcrcrgohicnontagcftafilij
Nauciquam Iciu domini mci iacramcnca figmficac .
Ipfc.n.
ducit cxcrcitiim , &confligit contra Amalcch , &:
quod ibi
adumbratur in mortcm manibus cxcenfis ,
attigitcruci fuae
triumphans
principacus,&:
potcftaces in fcmccipfo .
Dcfuri-
(flus elt Mofcs,idcft,lex.Lcx
cnim,& prophetx vfquc ad lo-
anncm.Vndc. Habent Mofcn, idcft lcgcm ,
&vrophctat.,<tu.tt,
Dcfunchis cft crco Mofcs lamulus Dci, id eft,lcx,& lcgalia
przccpta.vndc:
Mulicr viucnte viro alligaca cft legi,&: adul
tcranominabit.fifucritcu
alio viro,&:c.Mulicre linedubio
anima nominauit
,
qu2 fub Mofi lcge tcncbatur,&: viuentc
viro .-illigata crat lcgi.Si aut morcuus fucrit vir cius,idcft lcx
abfolutam dicit eam animam,
q
fubicda eflb vidcbatur
.
15
ncccllecftlcgcm
mori,vcqui crcdunt leiii , adultcrij crimi
nc non notcntur . Icfus crgo diis mcus fufcepic principatu.
Cofcramus gefta Moficu principatu lefu.Cii Moyfes edu-
ccret populu de Acgvpto,nullus ordo in populis,nulla in fa-
ccrdotib. obferuancia , tranfeunc aqua maris falfam,&: nihil
habccc dulcedinis.Murus erac aqu.x a dexccra,&: l(;jua_. Cum
vcro Icfus mcus ducit cxcrcitum.faccrdotcs pra:cedut,arca
tcfijn\enti in humcris portatur facerdotu,non amar? aque
non falfus fludus
occurrit.Vcnioad;Iordanem,non
in pcur
bationc mCtus,&. fugx, fcd cu faccrdotib.arcam teftamcnti
diii portancib.in qua Icx Dci,&: diuina: litcrx feruaiitur..In-
grcdior Iordancm,non in furto , fed in tubarii cantibus my-
fticum quiddam , &: diuinum canentib. vc ad prxdicacione
tubar cxleftis inccdam . Ibi didumcft, qubddiuifa cji aquain
dHJspartcs,& vnus aqu* murus erat d dextris, alius dfinisiriSy Hic
vcro,qui venic foluerc medium parietcm, fecit vtraq; vnu.
vnacnim pnrtccre<aacftaqua,alia vcropars dcfluxitin ma
rc.Hic,quoque ^itiTarate robis cibo: ad viam. Hodic idem di-
cit Chriftus. Cibi eniin opcra funt,qux nos ad futuram vica
vclut fidcle viaticum comitantur. Scd vnde iubet hos cibos
pararc.noii habentcs frumentum^ Manna enim erac eis ci-
bus. Scd cu tranlierimus fluminis huius ripas,definic mana.
Ideo nifi quis parauerit fibi cibos , non potcrit fequi lefuni
tcrra promillionis intratem. Vidcamus quos frudus primfi
capiant in tcrra promifiionis . Maducaucrunt,inquit primu
frudu dc rcgionc palmarum , & maiiducaucrut primii azy-
nia.Nobis eni mundi itcr digrcffis,fi rede fequamur lefum
prima occurrit palma: victori3,&: abiedo fermento maliti^,
&i. ncquicix.azyma nobis fynceriucis , &: vcricacis parantur.
Mitcit tii lefusnoficr explbratores ad lerichontinii rege, 8c
hofpitio fufcipiutur a merctriccfed ideo fufcipit,ne vltra fit
irerctrix.9u.Elibctanimamcrctrixfuic,duiTi viuerecinde
fiderijs carnis . Sufcepic crgo exploracores lefu, i.angelos
,
quos miccit ante facie fuam,vt prxpararent via,neq; in om-
nib.locis.neque in inferiorib. locac,fed in cxcelfis,quia non
in infirmis,&: tcrrenisdiim lefum fufcipimus,fed a pacre ^-
fcdu,& de ca:leftib.vcnicncem.Ncc ftipulam lini,in qua la-
tuerunc, abfque facramcncis accipio . Eft cnim linum facer-
docalc indunicncum,per quod fignificatur,
q,
mutandi crac
ad faccrdocale faftigium.vnde : f^os autemgensfanEla.,regale fa
cerdctium. Vcl quod in facramenco legis,vbi de facerdocibus
annotat'', populi huius, qui cft cx gctib.latcbat occulca vbca
cio. Continuoinimicitiasfufccpit meretrixaducrfus leri-
chontinii rcgc, tjuia caro concupifcit aduerfus fpiritumi&fpiritus
aduerfus carnem. \nde.Odit vos miidus,fcitote,quia me priorje uobis
odio habuit.ERcTgo rcx inimicus huius mcretricjs,princcps,
fciliccc
fcil
rcs
icct huius mud
,^
infcquit, &occuparc aipic cxplorato-
Icfu . Scdnon por,quia pcr moiuesiccifhciunr,nonpcr
humilia.Nccin vallib.dclccantur^quiah.rcmerccrixdicic:
Leuaui oculos meos in tnontrs, 11 ideuaiiec .vtxiitnm mihi . Non poc
illuc afcenderc princeps inudi , ncc p excvifum iccr ad Icsii
pucnire,quia fi cu rcntasin exccUisJocaiiericdicirci: Mitte
te deorfum,c^ci humilia scp di!igic,&: caduca.In hisfedcc, &: re
gnac, m quib. et vfque ad in fcrnum dcfcendit . Moyfcs non
dixic:5"frt /b/,nec maximis imperatiice,'-'mcncis . Icfus vcro
aic: StetfolfuperGabaon,&lun.t
fuperualletnHailon. Ecadiccit
fcripcura, (fuianwKjuam ftc
Deus audiuit Ijominem . Icfuscrgo
mcus folem ftare fccic,nec cunc tancum ,fcd mulco magis in
aduencu fuo , dii pugnamus contra inimicos , &: ludamur
p
principcs,8 potefiaces.Sol nobis iuftn:!^ lcinpcr affiftic,ncc
deferit,necfeftinacocciiberc.Aicenim: Ego tiobifcim fum om-
nibus diebus. Ne folu duplicaco dic nobifcii eft , fed vfque ad
confummacione feculi,donccobcincamus inimicos. Vidca
mus cciam quid promictac lefus militibus fuis.O/w/V,inquit,
^uemcunque ftAdidcritis uefligiis pedum ueflrorum.ueflererit. Hoc
dixit illis,quituncerantderegionib. Chanan^orii,&:cxce-
rarumgcncium,quas cxpulfis indignis habicicorib.hxredi-
tace poflederunc. Sed func quxdam diabolica gcntcs,c6cra
quascft nobis fpiricualis collutlatio^quacafcunquc^cc his pe
dib.noftris fubdidcrimus,ipfarii rcgioncs, prouincias,&: rc-
gna lcfu meo diftribuence capiemus . FuerunccnimaliqiTi
angeli,& in regno Dci magnifici.vnde: Quomodo ceciditluci'
fgr,qui mane ariebatiir f" Si huc vincere potucro, fi meruero,vc
diis mcus lefus conterac Sachana fub pedibus meis , confe-
quenter accipia,&: locum cius in c^Iis. Scd in hanc hxred ica
te non ofcitances, &dormirances incrabimus . Ira fux getis
angelii habet. Hanc nifi viceris in temctipfo,&: abfcidcris a
te omncs .motus iracundix,&: furoris,Iocum que habuit illc
angeluSjin h^reditaccm capere non poccris,quia defidia tua
cu dc terra promiflionis non expuleris . Similiter fupcrbix,
zeli,auaritix,&: libidinis incentores funt angeli , &: inftindo
rcs horu malorii
,
quoru nifl in cemctipfo vicia viceris,& dc
tcrra tua, qua? iam per gratia baptifmi fandificata eft cxcer-
minaueris,nu!Io modoplenicudine promifTxh^redicacisac
cipies.Sub Moyfe non eft didum : quia ceffauitterra d pr^liis.
Cercii eftaiic, quod ccrra noftra in qua fuftinemus cercami-
na,vircuce folius Icfu ceflabic a pr^jlijs , Incra nos ehim iunc
gcnres viciorii,qu5 anima lugicer oppugnanclncra nos func
Chananxi,Pherezxi,Iebuf(ji.Laboi-andum cft crgo,& vigi-
landum, &: mulco cemporeperfeuerandu , vchis gcinib.tu-
gatis,tcrra noftra cellet a prxli
j
s. Meditemur ergo in lege damln'
dieacnoEle. Hec.n.mcditacioquaficubaanimiicuum cocicac
ad prglium, ne aduerlario vigilance dormias . Ideo nec dies
fufiicit ad meditandu,fed &C nox adiungitur. Conuertiraini
ergo in toto corde veftro ad Dcum . Orationi, & verbo Dei
vacace.Quid prodeftpro peccat'sieiunare,&:iteru pcccarc?
Quid prodeft lauari , &itcrii inquinan ? lciunafti aliquanto
t^,interim de Acgypto exifti,tranfifti mare rubrum ,
fecu-
tus es Mofis mandaca,f.Iegis, fed iam te a Mofe fufcepic le-
fus,qui fecundo circuncidat in coUe pr^putiorum .
C[rcun-
cidcndus creo tibi eft non modo idolorii cultjs
,
quc pi ius
abiccifti.fca etiam auaritia
,
que eft idolorum fubtilior cul-
tus. Vndc lefus ait: Hodie abjluli a uobis opprobrium ^egypti, da
peccamus,& regnantin nobis vitia paffionuni,quamuis re-
Iidis idolis de Aegypco exifle vidcamur , opprobrium came
Aegypti non di ablatum a nobis . Si vero fccundo fueris cic
cuncifus,abfcideris a tc omnc vitium , ire, fuperbi<j,inwidig,
libidinis, &: hoiufmodi , abftcrgencur opprobria Acgypci,&:
tranflacus in cerram promiffionis,c<i;Ieltem hcrcdicaccm ac
cipics, pcr lcfum Chril^um dominum noftium
.
*^ ^
CAP.
D
Pfal.uo.3.
Match.4.a
Infra.t.c.
r.fhcC.f.
lafra ct>u.'
ECi.i4.c.
F
Kom. i^x
Znfm^.tf.
.: PTxi.ua.
l.Cor. 7.1.
3.1lcg,aj.
lofuej.c.
Ght.t.c.
lofu
#
Ep.na Pm-
laJelj.h.
Lib:.dcvit,i,&:
obi:u r^inft.
cap.7.
Cnnthis.
IBER
11
GloCordin.&NicoUi
dcLyra. 12
euU{\nqait)Mofen^^
pro^.hetat. Ct: Vfquc in hodicrnum die
A qiundo lcgitiir Molis.vclamcn
pontu vi\ fupcr cor corum.
Rom. 10.
fforatl.t.ia
Miuh.
jcProcopius.Dcus ccrr.im ad Enpbracfm fe d.irnrum ills
^o"'- '" <^ lo'"-
cftpollicitus.indignisvcrovifis, promiflionibiisi^)n !ktit,
^
D.tuiditaiKum,iSiSalomoni,quidisni lncrunr,p:-,diitir.
n

,r
* Tbcodo-ctus . Dcduxit co niodo quem dixcr.i: Mofi,
^*"-
'"
***'
cuinon quocunq;cafupromi.Tlo icc!niierat,fed; iferitauc-
ritii mandatarnea,&c. Illi ci2;o
r.i DroniitlHm induxit.Vidr fi
*
a"M^.iuioMofc.
^
b ^Qaiairfuincii
gur.rpci fpicc ycriMtc. Illc in
'"^
d.ibo hlljs liracl , t (Jmncm locum cjuem cal
Hoinil
feibis
I. de
HcKr. I }
a,
Pcut-ji.b.
C^cjdmodum igicurdcfundtoMofc
, Icfus pDpiilum intro
duxit in tcrr.i jvifi.'i, it.i linitnkgcjcfus nolTcr .tpp.ircns,
pi>pu!o pio rcgnum cctU^rum
apcrmc, Finis enim le^is Cbnfius
aiii-'f>i:iiVM
(Viiti crvdenti
.
4:Ciirvlb.lllcIcfusd:citur,
f
viuetium. Ecatimite, tiuomajnipCjoftftram. biNonMofo,
mox dc]inqucntcs,quod pro-
qin pofi Mudn pi>pii!i'i in tct & omnis populas tccum, in tcrram,qu:im egd
'
mifrum crac , non plcnc fanc
'''
-
-
-

-- --
-1 ^
adcpci.DiiiiniauccmApi'{toli
non folfi obcinucruncca loc.i,
quxcalcaucrunr, fcd ccilla in
quibus corum dodc fcripra lc
tkn lunt, &dcfcrtum olim,pa
radifum diuinii rcddidcrunt.
b ^defirto,& LibanotCrc.Ere-
muf,& anteLihanui,^,&c. Non
dixic Lib.inim,{cd ..intelibanut
qucm a Dco accipic Icfus. An
telibanum aucc dicicur quafi
pro Libano . Si crgo vidcas
piiorc populum , id cfiIfracl
t
Dcut.ii.c.
ExpoCt*
S/mk.
fi*ere<icbcai
Orig.homi.t
ia lof.
Colofj,
loan. ii.d
loan. 13.3
tcrrii rcprcimifllon;s,hic vtro
induxic in cclum, S: ca,q func
in cclis bon.i.Illcponqufi Mo
fcsinortuuscft ,
ificpofl qi.5
Icx pcr Mofcn IauceUauit.il-
lc ducis di^nitatc poIIcns,iftc
rcgis maiclbcc prxrulgcns.
.54 Idcm. Iclus Dci ludicio
dclcctus, vt Molifucccdcrct,
qiii tvpum , &: figur.a gcrcbac
vcri llruacoris Chnfti. C^cm
.ndirodu cnim illcc dclcrto
ptr loidanc in tcrrapromif-
(-im pduxit popuUhfic &: Scr-
u.icor noftcr, cx ignorati.e , ^
id.,lc latrie dcfcrto
, p
ldm,&:
iaUitifcra B.;pcifmu , in cccic-
ftc
Hicrul.ilcm nos pcrduxit.
^t Rufinus . Aufcs Nauc fi-
lius tum clcdus cflct dux po-
fiuli,c5mutato
nominc Aufc,
cfuscognominacuscft, quo
oftcndcrctur hoc cffcnomc,
quod principibus, & ducibus
coucnirccqui faluccm fjque-
tibus fc populis darcc . Itaquc
illc Icfusappellacuscft, tjcdu
itucx Acgypco populum,&
dc erroribiis crcm 1 libcratum
in ccrram induxicEchic icius
dicicur, qui popiilum dc igno
ranci.c ccnebns , &: mundi cr-
roribus cuocacum, introduxit
ad regna ccelorum.
a
Omncm locurny&c. Omnem locum quemcivKjHe afccnderitis refli
gt^spciium veUrorum vobis dabo,crc.Lncr3 legis humi pofira cfi
&:dcorfiim iacct.Nonergoafcendic,qui liccram legis fcc4.c.
Scd ii afccnderis ad fpiricum,dc litera, afccdis locum cxcel-
fum,quem a dco in hxrcdicaccm .iccipics . Si enim in his,q
fcripca func , intelligas formas clle calcftiuir, , &: qras,qu2
furlum func,vbi Chriftus cft in dcxccra dci fedcns, cunc illii
locii in heccdkaccm accipics,quia vbi Chiiftus cft,ibi,& mi
'i nifttr ciiis eric. Si crgo vlquc ad Chriflu fcdcnce in dcxtera
dci perucncris,fide,vita, vircutc
,
puricice,&: illis veftigijs.q
lauic Icliis Chriftus,&:locum lUum inccffcris,dabic tibi dc%
vt non foUun tiiicians hxrcs dei,fcd cohxrcs Chnfti
.
Procop.
5v^)ii l.-,uit lefus Chriftiu.
T Vbi cgo fum ibi,& m:ui.tcr roc us crit.
cauerit veftigium pedis veitri , vobis tradam,
a
f l.cdbimi defctta, i< inuia,&c. Et alibi. Multi iilii dcfcita:
nin^i!!,^ 11:111 eiu<,>-,ux luibct viiuin.
^
ficutlocutus fum Mofi . A defcrto, & Libano
viqueadtluuium maiinum Euphratcm . Om-
nis terra Hcihxorum vfque ad mare magnum
contra foHs occafum crit terminus vefter . Nul-
lus poterit vobis rcfillcre cun<5tis dicbus \kx
c
tua:. SicutfuicumxVWciracrotccumtnon
^ fccundumc.unc,quicracoli
dimittam necdcrclinquun te.t Confortarc,&
ua vcra,ipfununcclliG;cfuiire
cftorobultus. Tucnim fortediuidespopulo
' L.banumvcmm. Scdquia.p
huicterram,pro quo iuraui patribustuis,vt
a
f
In prolpciitatc n- ierini>'l!at,iti aduejlitatene fubucrtat.
traderem eam ilhs . Confc-rtarc mirur, &efto
robuftus valde , vtcultodins^&fariasomnem
lege
,
quam praecepit tibi Moics icruus meus.
Nedcclinesab eaaddcxteram,vc] adfiniilra,
^
vtincc[ligascund1a,q'jx agis Non iccedatvo
lumcn icgis huius deore tuo, led meditabe-
ris ineodiebusacnoclibus,vrcuftodias,6<: fa-
ciasomnia,ouxfcriptaiuntin eo. Tunc^diri-
li
Matchz.ai.d*
II
ges vi.im tua , 6C inrcliigcs eam . Eccc prxcipio
tibi,c6fortarc,&cltorobuftus. Noli metucre,
& noli timere ,
quonia tccii efc dominus Deus
tuus in omnibus ad quxcunque perrexeris
.
quia
,p
uicrcdulicacc fua auferturabea
regntim^CT daturgentificientifrti
SnsdusArxc gcns Antclibani"i
eft,id cft, ccclcfia tx gencibus
cojigrcgaca per Icfum Chfm.
C Sicutfunu Mofe,&c. ^ Pro-
copius. Noenim propria vir-

tucchcjftcs vicirMofcs . Hu-

iufmodiiiludquoqjert: Ecce Matt.t.
volif.urnjum vlque jdconfumma
^i tioncm mud Madl^c taniii vir-
tute fis , inqi.iit , virumque cc
prxfta , ego enim tc conrma-
bo, paticntiaqueac vircs,quo
t
profpcnai
tcrram tuisalitclisdiftribuas,
fjcics.
confcra.Qnmcs cuasa:tioncs
luxtn lcgc accurarccomponc.
Lucasdcveto lefu , inquic,
Capit facir' ytumdotere . Cum
'^^''
cnimlcgi fcfc inftarhominis
fubdidiiTcr,omncm complcuic iufti:iam . Quxcunque ecia
prxccpic Mofcs, fccii;,quo lcgi nos obnoxios rcdimcrcc,in
quc fihorum locum adoptarcr. Non dcilcxicabeis,neq;ad
dexcram,nequcadfiniftrjm,qui jnquic ; 'H,uniotavntm,mt Matth.f.
afex
vmis a lege decidct, doncc
fiat.
Auguftinus. Exhoctcfhinonio.&aUis,
probatur Mofcs
Aug.Thom^y
dcfundus,vt Dci tannilus,&
Dcoplaccn.s,qu.imuis in eo il- q.i. fuper B
la vindiAacompleca fir,ne cerram promiirionis incrarec.Ex
quodacur incclligi Dcumcciam inbonis feruis fuis aliqua
p
corporaliccr, vcl ccmporalicer vmdicarc,& camen cos inter
vafahoncfla, &: vciliahabcre.
d ^lioureccdut volumcn. Vtocopius. Eftopiisintelligcntia
^
ci,qui
'4
ij
NICOLAVS DE LYllA.
I Tu,&: omnis populus cccum. quia cura populieyatfibi int-
foftta d DeOyVt babetur Deut. 51.
a In cerram,quam cgo dabo filijs Hticl.tjuia Deo auiiorein~
^rcfji Juiitterr.m, &obiiiiutrunt eam
.
l
Omnemlocum. Ex boc dicunt aliqui doflores liebrtei^^hic
non folum fuit eis pi omiffa terra Iudxx, fed etiam tota h,ihitabiiii ter
rj.iiuod duunt quodammodofuijfc imvletum tcmpote Sulomonii,cui
oes regesienAfiierunt tributarij,
&fic exponiit^qddicitur j.I^.x.d.
Vniucrfa ccrra dclidcrabac vidcrc vulcum Salomonis,cr//
guU d'fercba'it ei niuncra^idcfl,tribi:t.i, v!
ipfl
cxponunt . Scd pcrfe-
(lius cxpeQunt impkt.dum in regc .Mcffia
,
qucm cxpeHant futurim
regem tcmpcralcm fuper totum mundum Jcdfalfitas viriufque di&i
apparet ex hoc,quod fubdiiw.
4 A dcfcrto,&: Libano vfqucad fluuiuni magnu Euphra-
Icn.OnmiS,&:c.W;; cxprimumur tcrmini tcrrx hh>,s ifrael .pniiffj:.
5
Vita: tu.T. iluiaftius pofi mortetn
lofuefilu Ifraelpcccaucrunt
tr tuiic adueifaytfcvmm eis prxnalueiuni , vt habciurin libro Ihdi-
cum..yflibi ibihaheiit^\(:&xx,fed tnale
.
6 S>iciic fiii tupi MofCj&c.i teiiclationibus diuinis,& operibus
piiracitlvfis.
_.
'
7
Ica
7
Ita cro tccu m. Et hocfttis patet cx decurfu libri infequentib.
t Non dimiccam nec dcrclinquam.H/V
fit mnltiplicatio ver-
borum idemfigvificantiu')* ad maiorem di6li affertioncm.
5
ConforC3rc,&: efto robuftus. Hic pomturfecundum madatH
de terra diuidenda, miprxmittitur diuina confolatio,cti dicitar. Con
fortarc,&: cflo ro. yidcrat enim lofu e,quod MofcsfanSii(fimus ma
liiia pcrturbatus peccaueratnn aquis contradiHionis
,
pvopterquod
priuaiusfucrat ingreffu terrtcpromiffionis, er ideo merito timebat,ne
fibi aliatiid fimile accideret,& ideo a Dco
fidit confolatus,&
affccw
ratus de terrx actjiiifitionc,& diuifionc, ideo fubditur^
10 Tucnimforccdiuidcspopulos,&:c. Dc quo iitramento ha-
krrGcc.3i,c. Pcrmcmccipfuni luraui dicitdominus,&:c,
11 Confortarcigitur,&:efto robuftus v.ildc.H/c/^owi/wrm--
tiionprAceptum detcge faiianda. EtpatetTttera vfquc ibi.
12 Nonrcccd.itvolumcnlcgishuiusdcorc.
quia dcbebat *-
lios docere de lcgc,ad quod re.iuiritur meditatio, ideo fubditur.
1 j
Scd mcditabcris in co dicbus,&c. vtcuflodias
, &facias,
ijuia prius dcbcb.it facercquam docere.
14
Noli mctuctc. Wf/ hi-.mano.
i^ Etnolicimcre.t()rf/fl/<7no,
quiatecurncftdominus
Dtus tuus, quttflpoiens in omnibus.
I Pra:rcritque
M O R A L I T E R.
fu,i^omnis^opulusi(cuo,
.
N11II115 tnim cftdcFopulq Chrifiijnifit^ranfcntpcraquas baptifmi.
'Chri-
13
lofuc Cao.
I,
Qiiift.i. in
! ' lofuc dlcens
li
^
ci,qiiilcgemlegic,inprittu'svcrofidc.Affiduunecnon fta-
A
dium rcquiricur,quod qui habct,a Dauidc bcacus pdicatur,
Omniaeniw quxftteri:, nK]Uit ,Profpe>-c fnccederjt. Luctrna pedum
ifo*-MiVArt;rf.quaconfiimatusocm mctu accimorc eiicic.
a T'm'fe'p/f(?e/!/'fc.Augug.Qu^ricur,quomodohoc praice-
pit, poftquam dominus cxhor-
tacusefteum, S confiim;uiic
promictens fe cum illo faturu,
cum poft niuko plures dics tra
fiuit Ioidancm:Cum enim hqc
mandaffcc , mific cxploracorcs
in lericho, qui duiaccrunc ad
Rahab, & ab iUa occulran , ^a
rege q.uxfici
, &non inucnri
,
ipla dimiccence per feneftrain
illos , & moncncc vc criduq m
moncanis laccrcnc. quatuor cr-
go dics vidccur in his cflc coa-
lumpci. Cumq; nuciaficnc qu.c
circa fe gcfta cranc
,
prcmouic
lefus cum omnipopulodelo-
co vbieracdilucujo, & venicns
ad lordancm diucrcic. Tuncpo
pulus admonctur rurlus, vc
poft criduu prarpararcc fc cran-
fire lordancmFuiccrgohuma
na difpoficio prius quod tccic
jiunciari . Sperauic cnimlicuc
homo hoc ficri pofic,li expioracorcs cico reuercilTcnc^quib.
tardancib.incclhgicur (iiclifcriptura
caccat) Dci difpolitio-
nc cctcra implcta
,
vc lam
incjpcretapudpopulu
glonficari
lefus.Vii fluuium craiicuro dicicur . In die iflu imipiam tc exal
tarecoramfilmlf>-ael,&c. Na& illi cumquibus Dcus dicfcur
loqui,aliquidhumanadifpoficioncagcre
voluc inquaDcil
rc<aorc libi cfle confidunc,fcd coru confiliafa,'pc ab illo mu
Ixod ti b
tancur,cuius prouidcncia reguncur. Vnde Mofcs canqua ho
mo pucauicoriincs caufaspopuli fibi cficaudicndas, difpofi
cio cuis Iccro fuggcrcnte diuinicus nuitacur.
C *
Pro-
H
D
^*
prajcepitqilofueprincipibus populi dicens;
Tranfite per medium caftrorum
, &impera-
tepopulo,acdicite:pr*Eparate vobis cibaria,
quoniam poft diem tcrtium tranfibins lor-
danernj&intrabitisadpoflidendamterram,
quamDominusDeus vefter daturus eft vo-
^
bis.Rubenitis quo^;, &: Gadditis, & dimidix
tribuiManafteait
; t Mementote iermonis
quem
prjcccpit vobis Mofes famulus domi-
ni,dicens
: Dominus Deus veftcr dedic vobis
a
T
Vafainfiima necadconfliftuin apta,ncft.ingantur & pcrcant,
quibus non pennittitur doteic.llci tantuni doccri.
rccjuiem &omnem terram VxoVes veftra:
&
a 5 Quinclciuntloquivcldocerc. b Sm!ti idiote.
b T Viuentimn,>]u.ira iub loje inetucruut.
filij veftri ac iumeata manebunt in terra,qua
tradidit vobis Moies trans lordanem . Vos
ap.
* Procopius .Viacicum ex Man collfgerc fubcntur,
nec fo
lum qui indiem.vc: um m tiiduMin
, ridoq;
ad cocur.i traic-
dionis ccmpusfuaiccivc.I.i-cr
cimdfi cnim noa ocium coii
quiredicommcacum
flippcndic.ibac.Nunquod
inccr crafcii
du Man inopiaeflcnclaboracuri
, vci iim vc omnib.omiiris
ad ceriam
promiflam conccn-
derecAd trcs cnimdics dcfn-
ccpscosadhuc
maf'ic,dupaf-
tacisrfcu pcrado,
azvma co-
mcdcrunr. Tunc. n.tcrr^pro-
ucntu vfdtitarc prinnnn ccpe-
runc. Porro cuiufs lordanc cra
icAurocommcacus
neccflicas
imponicur, opcru vidclicecpe
nicencij;,quocu
Chrifloqucac
diccve.Cibus mcui efl/icere volun
^^"**
tateciusquirnjfitme.
Hclixquo
tNu.ii.d.
quc dicicur. Surgc
, &comede
,
^uoHiagtandis tii/i rcflatvia. Via
3-Rg.i^'
enim Dci vircucis opcracione
rcquiric.
.J4 Augufi.DicmcerciumTri-
Tct^f:
nicacis
agnofcimuscllemyfle
E
rium. Cibus aufc pra:pacandus
fidcs incelligi dcbcT:,pcc quam
in Trinicaccm crcdi tur,&: ad (a.
crametu baptifmi pcruenicur.
Quod crgo cfic Icfus illc dixie
populo fuo,hoc nuc & vcrus Icfus
p
miniftros f uos,dicic po
puloChnfii.-ino.Qnidcfi-.n.aliuddiccre.Paracevobiscibum
ad diem ccrcium,nifi,Trinicacis fufcipicc facramcncum
.
b P^:bentls qHoijue. Adaman . Confidcrcnius quam formam
tencanc du.E bi femis cnbus,qua: pcr Mofcn hercdicaceacci
piuc,&: quam rcliqu^ noucm & fcmis, qu,E pcrTcfum rcpro
miffioncm hiic fan6ta: ccrrc. Qui pcr Mofen accipiuncpor-
cionem,oes pnmo gcnici func. Rubcn namque primogcni-
tu5 cfl cx Tia,Gnd cx Zclpha,Manafics cx fiha faccrdocis Hc
liopoleoSjVxorc lofcph. In his crgo ia cuc adubrabaf duorii c
S
tor-
*"
Oii? Hom.j.
in Iemm({2-
ue.
^
NiCOLAVS DE LYRA.
X Pr^cepicq
; lo. Hic confequentcr ponititr diuinl mandat execntio
&primo tjuaiit:tm
adnytumpopidumgeneraliter^fccundoquantii
ad
duas iribis ^Jr dimidiamfpecialit(r,ibi;Kuhcniti!i
quoq; Circapri-
mumfciendum,quod prtcceptum erat Lfue de Irm/itu Iordanis,vt
prf
diftum efl,ponitur hic cxecutio huius tnadati,iu dicitmxVreccpitQ;
lofuc principi bus po./n qualibet enim tribu erat vnusprinceps,^
omneserantfubdiii ipji lofue.
i Pi a:p a. vo.ci : Hac non pottft intdligi de manna.,qferuari non po-
tcrat etiain craflifiH.nifl fcria fcxta prufabbathotrt habetur Exod.6.
a.nec umen adhuc dtfccerat mantia,yt habetur tnfra $.cap .&ideo
inteligitur de alijs cibariis qu luncpoterant comedi afiliis lfrael,ctia
ciim rnTina. vnde Dcm.z.(..dilufuit,quodfilii Efau &Moabit vcndi
derutfiliis Ifracl tranfeuntibus iuxta terrafuam cibaria, quodnonpo
tefl intelUgi dc mana
,
qus non erat venalis^nec dabai aD o Idumxis
et Moabtiisifed tantufiiiis Ifracl.Stcitt enim l-i confinio legis
eJ- tuan
geltiftmul cotcurrerunt legalia cum euangeliojic
appropinquate tem
fore., quomannadebcbat deficere jfimulcoticurrcrunt in
vfumfilio-
rum Ifaclmanna & alia cihdria
.
3
Quoniam pofl di.ccc.cranfibicis lor. Ex hoc dicut expofitores
noflri commuuiterjn
hocfequcnles
.Aug.quodIofucnofccit ifludpra-
(eptudequo loquitur hic fcriptura fpiritu diuino Jld magis humano
^
propno-.qHia afine lu&ui
Moyfi.,in quo dicut lofue hoc prxcepifje,
fluxerucfiptcm di:s ad minu!,ante tranfttum Iordanis,quia., vt dicHt,
ante iiiud preccptumific exploratores
,
qui antcquam rcucrterentur
,
remanferunt ad nunusper quatuor
dics,quiapofiqua
mijfi
a lofue in-
tratterant ciuitatem Iericbo,&
hofpitatt fucrat in domo l\ahab,excun
tesinde Utucruntin mO',ta>iii crihui dicbm lanqua reucrtercntur ad
Jofue vt habetur
c.fe.& tuc lofue mouii cafira
, &venit ad lordane :
ybi manfei Htfil/i Ifraeliribus diebiis,vt
habeiinfra inprincipio tcrtii
capituli.& idco non
vidcturveritmfu!ffc,quodfccitprxconi'.^arc.Et
dicunt etiam vltra,quodficpcrmiffus esilofuc deficere,ne vitra atten
tarct
taret fimlia fecerc ablqi
cohjitio diumo ,maxime cit dominus dixiffet
l^.ij.ipfi Moyfi.ToWc lofuc filium
Nm,&Cc.f.ptfuccedaltthi,
&Juid.i ibidc: Pro hoc li quid agcdum cnc , Elcazar facerdos
confulec dnm. Sed ifiud difiimfaluomiiioriii:dicio non videiur
confonum fcripturx prxccdcntt &fubfequcti.vt cnim patet exprxdi-
clis
,
iutentio domini erat affecura>e lofue in principiofui ducatus
, vt
eumdirigeretinjuis a^ibus,diccns: Non dimiccam,ncq; dcrclin
quam cc. &^pofleafubditur:Ki,hmctucre,\kmh cimcre:qm
dnsDcuscuuscecumcftin oibusad quj:cunq; pcrrcxcris,
&ideo non videiur conucniens.quud dotmnui inprincipiofui duatus
dimiferit lumfic agere^iriiuproprio &errare . Similiier hoc non cfi
confhnim liter<efequenii.Ex qua videturintentionem
dominifuiffe ex
altare lcji, c,& date ei euthoriiafe ir. priucipio ducatusfui , ita quod
populus Ifraclfibi crcderet in pojfrru
&tbcdiret : vnde iia itur infra
j.t. Dixicq;dfisad Iclue:Hodie incipia cxalcarccecoiani
OJ populo lfracl,&:c. Etideo non eil verifimde ,quod in principio
fui ducatus permijerit euprAdicercfalfttm &pr<xconi-;^te in totopo-
pulo,quia cx hot crederetur quodfpiritus dmnini
n'6
efjvt in eo.Et idi o
dicHt Hebr.& ctia afqui e.xpofitores noflri,quod ifliid praceptu Itfue
fcnbitur hic pcr anttcipati(nX:quia nonfu.tfaSti doncc exploratoret
ab eo
miffi
reucrfiftcrut ad ipjum:&ex tunc ncfluxtrut nift tres dies
vfq; ad tranfiiii lordanis,vt habetur infra ^.cap.T^n enimfacrafcri
piuraJernperrefcrtgeflacodemordinequofaCla funt,fed aliquando
prius facla poittriusJcributitur,& cconuerfo &fccundum hoc accipi
turfexta regula cxponendi facram fcripiuratn,prout di^mifutt in
principio Genef.
4
Rube.quo.&C.H/V/;on//r executin prxcepti quantum adduas
tribus & dimidiam fpecidlitcr,quibus Mofcs affignaucrat tcrravlira
lordanem, cum tali paSo,quod tnulitres &fatnilixremanercnt in vr
bibui muratis,& viri bcllatores tranfiret I-)rdanc,qut>uuJq; acq ijittt
efjet terra al is noue tribubui & dimidix,ff quod lofucteduxii cis ad
memoria ;/t .d pafiii,vt parati fint adimplere.&patet littra vft/; ibi:
Sicuc
moraliter.
2 Trparatsvobis.P<:r ii\acib:inii
fi^nificacur fidci rudimcca
qinb.infirucdi funccathecumini
adulci ance bapcifmu . Pcr
trcs auc dics lignificancur cria ccmpora.f.ccpus
lcgis Mofai-
c.i,oe ccn>pus lcgis "cacia;,qcr inccpic a Chnfti incacnacione
& l!c iniciu ccrnx diei pccllic inflicutionc
bapcifm- zp.ann.
&. 1
3
.dicb. ficuc dicicur Luc. j
.
Et tpfclcfus erat incipiem
qnafi an
t-o:um 50.erf.Pcr baptifmu auc cft cranfitus ad terra promif-
farn viucntium in fpc.In rc vcro poft finc vics pra:fcncis, &:
^
(juancum
quancum ad anima a culpa & pocnacocaliccr expcdica,quan
tum ad cocu compoficum cx aia ic corporc in mfidi fiujm.
4
I{^ibenitis,&c.Pcr Rubcnicas qui filii vifionis intcrprct.ituc
prophctx fignificatur,vndc&:anriquituspiophct(j' vidctcs
appcllabatur,ficutdicitur. i.Rcg.p.b. (Jui hodiediciiurp-jpbt
tafilimappellabaiuyvidtnuVcxC'iiAdKA^c\ui{ehccs intcrpdn-
tur,pacri.archx" Iigiiancur,cx quib.fccundum carnc dclccdic
Chriftus ,qui cfi iclicicas oium . Pcr dimidia cribii Manalle
lignancuraliifanih vc.cc.oranesenim figuraiitcr cralicruc
Tom.*. A
i
locda-
Glofordin.&NicolaidcLyra.
16
^
iotm* fopiilorum . Vniim mii pi iiuopcnitu* cirof
p
n.inir.-e
A ot lincin,.iit(.'nuii qui pcr (Ulc, 6c ^\aui\ ln\n\\duwc h.crr-
Nfi j!iiu'. illi^ qui pcr Mi>((.ii .ux-|piut hv-
iiipl.iiudiint i)co,rcquicul.ttur,nilia4T
nu.r fub IcCu .njuiinr,noii inrcr rc d<vni,qul i)iin>C''U!S pfij iJ
/,\ui.(J, vtquod.iclno lclu icfcm.u'!
f{-
M- V
Homjl.j.
17
lofue
^
C A P. IJ.
y
V
-f^vA n ploratores fabrilia inftrimienta habcbat in ma-
iJy|\M^
nibus,vtfabriputarentur. R.Nchcmi.is.Simu-
1. 1. Com. in
Iof.ca.io.
J3
fHcb.ii.f.
j
lacob. i.d.
^i.q.i. .cum
eijo
.
Hom 3
.
M2r.3.a.
c
Mattii.c.
labant fe figulos efle, &: fidilia pcr cam caufam
vcnalia propone-
bancnr alicui cflcnt fufpedi.
^ Auchor Iibri Tanhuma:
Exploratorum alter erat Phi-
ncesEleazans pontificis filius,
alter vero Calcb.
4Rupcrt.Cum
quodomin'
crat, cui & dixerat, liullKsuobis
poteritrcjiikrr &c. ipfe explora-
tores mittit. Non ergo quifqu.5
vilom ncgotio tancumdecelc-
flibus pr^fumat pr^fidijs, vt n5
cria iplc fibi affir,vigiIando pro
iacultate ingcnij , laborando
^p
portionevirili. Naficutmmi-
iv.q fidei cft,de diumis dubitarc
promiflis,fic nimi? temeritatis
vel pr^fumptionis cft , Gitlelle
per miracula pr^fiolari opem,
ociofe fedendo manibus copo
fids. Hominis namqueeftinci-
perCjDei aucem perficerc
.
Adam. Mittiitur a lefu explora
Gap. II. ig
runt .Mcrctriccs aut,& publicanf crcdcntcs bspti^aci iiinr,
licut meretrix exploratores lofue fufccpir,
p
quos ab iccM!.i;
inimic^gctiscnpicur. Rahab inccrprctacur laticudo,hax
cftcccleliaChrifti , qua^ex pcccatonbus tanquam cxmc-
rccfcuione coUctia dicit . .yl>:guiius eli Kihilocns
,
f^cmihi
CAP. 11.
T
Chrirmj.
Ific ergo lofue iiliusNu
a
fDuo tcftan)e;it3,vt crciicntiura fide,
vsl rcbclliuin i:itjd=Utatcm jirobaret an
teadacntuin iudicii
,
de Seti duo*s viros ex-
ploracorcs I abfcodiro
&dixitejs:Itc&cp/i-
T
Hunc mundum.
locum vhi h-ibitem; & cxtr. /y.oc
awemnnhiqais enu-tinic
<"
&:ad
qu.im dicicur . Ddata tKiles
tuai , dr extcnde 'tentoru tua.
Wxc eft mctxTrix
,
cui Salo-
mon, qui p.icc vcnic i^accrc eo-
ru,qua:- in ccHs func, & quy in
ttrris, rcddi viuum luilic jniaa
tcm. llla vcro,quf morcuii h.i-
bcbat mfanccm prioris populi
D
A!!ci;orire
E:a.4p.e.
I!)i.f4a.
j.Reg.j.d.
E
corcs iIericho.&: fufcipiut a mc
recricc Rahab . Exploratores ifti piit angeli Dei putan,f
m
illud. JLccemittoan^dum meum ante faciem fuamf&c. C^od per
angclosinuifibiliter, p
loanne vero vilibilitercoplcbatur.
Decuuis baptifmodicicur,!/w
Scnbx,& Tharifxi non credide
rnrt
derareterravrbemdjlericho. Quip^entes t
fftfy;?agoonudeorum,^niiiii
a fEcclcfi,,ralicet degentibu. conJreg:.,<]ux ante indSTdeiic^ni, forni-
J
^^$^<^^i"^ declmnUerUnt.H^C aU
cabaturcrimicio ii.Vm^e.M.retrices pra:ccdentvosinregnoca:Iorum.
tc mcretrix exploraCorCS icfu
ingrcfli funt domum mulieris i^mere tricis no
4 fufcipit, & fufceptos in fupiori
minet Rahab,& quicuerutapud cam. Nun^
^!.l';"!!^?tT?^^^i!;fff^^^^^^^^^
a f
Diabolo.vel miido,qui raalsiit pcriclitari, qua proaere exploratores Chrifti.
tiatuq;cll rcgi Ie'iicho, &did:u: Ecce viri in-
1"
grcffi funt huc pcr nodcm dc filiis Ifracl
, vc
expiorent terra . Mifitqj rex lericho ad Ra-
habjdicens: Educ viros
,
qui venerunt ad te,
& ingrefli funt domum tuam . Explorato-
t
cauponz
cramencis.Ncmo enini miffus
a Icfu inuenif^deorfum, & hu-
miiacciis, fcd infuperioribus
pcrmanct. Ncc ipfc {olum in
Ibpcrioribus permr.nct , fcd
& meretrix,qu^fufcipiccx me
retrice fit ^phetcs. diciccnim.
Scio qttia uutninu' tradidit -pobis
terram hunc&c. Vidcs quomo-
do olirn merecrix impia, & immuda.nuc fpul&ntt:) replcca
ell,depteritis confitctur, deprefcntib. crcdit,dcfuains
,p-
phctat.Sic Rahab dilatacur, :<c proficit vfqucquoi'7 omncrtr-
idexiuitfonui eoru. Scd &laphet dilatatio interpretatur,
g.
&:
^ipfe
NICOLAVS DE LYRA.
Ifitergo lof tiic dcfcribitnrexylvratorKfn niiffio. vbi
J.cproceditur, quiaprimo exploratores miituntut .ftcii-
do a muliere abfcoudunti.r, ibi. ToIIcnlque mulier.
te) tio abfconft de palo reauiruntur ,
ibi . Nccdij ob-
dormieranc^"4-fo cum certofigno dimitiuntur ,
ibi.
Dimifit ergo cos.quinto ad lofue reuertuntur^tbi.Uh vero ambu
lantes. Circa primum dicitur.
I Mifit cr.Iof Hic dicit I{a. Sa.rjuod miffio
ijlorum exploratgrum
faSafuit
ante terminu luQus mortis Mofi,quodprobatfic,(juia filii if
rael iranfterunt lordane decimo die menfis primi. ft habeiur inf.^.c.
Jtem Mofesfuit mortuus,vt dicit ]{ab. Sa.fcptimodiemenfts
ii.anni
immediateprcedentis
,
&iicet non probet hoc exfacrafcriptnra,ta
tnen veriftmile efi,q, dies mortis Moyfi^qui toty& tatafecerat ifraelty
in annaLbus Hebr^oru fuerit certiiudinaliter in regifirata.Ex duobns
AHtem iflispnediSisfajuitur
,
quod a die mortis Moyft,vfque
ad dicm
tranfttus lordanis incluftuh fluxerunt tantum li.dies.f.zi.demenfe
diiodccimo anni prxcedentis^ &lo. deprimo menfe annifequenfis.
Judxi enimfaciunt mefesper lunationes, dux enim lunationes (otinet
^9.dies,& ideo primusmenfis apud eos efi 50.
dicrum,fecundns vero
1 9.&ftc confeqttenter de aliis combinando. Ex quopatet,<jUoa meftz
decimus continct tantum ig.dies, a qnibus fi fubirahantur {ex dies,q
frccfferunt morttm Mofi ,
remanent tanttm 2 5 . quibus ft
addantur
1 o.dtesprimi menfts anni feqientis, qui fluxerunt vfque ad tranfitu
}ordanis,vl prautilum efljjabenturtantum ^j.iies a die mortis Mofi
incluftue , vfque ad diem tranfn us lordanis tncluftiie . Lu6lus autem
Moyfiiijui incepit a die monis fudi dnrattit ^o.dicbus,vt habeiur Deu
tero.vli. iS" ftca termino luClui Moft vfque ad tranfitum lordanis in-
clufiue fiuxerunt tantuni tres dies,a miffione ucro explorjtorft tifqite
addiiim iranfiium lordanis ,fluxerunt fcptem
dies ad minus.ut di-
tinm
ilum eftfupra i.ca.Ex quo concluditur,quod Jofue mifit
exploratoret
antc terminum lu ius
Moyfi .
2 De Seci m. nomen
efi loci in campeflribus Moah
.
5
puos viros explorato. in abfcondito. Subfimulatione eniA
fatuitatis
expiorabanlterram,ut diciit aliqui.Sicut Dauidfinxitfefa
tuum coram .Achis ne agnofceretur, tit habaur 1 .%^.2
1
.Hibraii ai:-
temdtcHnt,quddfingebantfeeffefurdos,& matosynepcr linguam He-
braicam ab aduerfariis
cognofcerentur.wide ubi hic habcntus. Explo
ratorcs in abfcondito. in Hcbn&o habetur meraglini hcrcfch:
Eipiuratores
fiirdos.ffiak,ut diaum efl.
4
Ingre.fu.do.mu.mc.
Dieunt expofitores aliqui Hchyiii,& ca-
tholici,quodfecundum
ueritatem erat meretrix, exploratores tame in
gteffijunt domum eius non adfornicandum cu eajed ad lntituidu ibi,
quia domus taliu mutieriifunt magis aptx ad rccipiedum homincsfub
nolcm. .Aiii autem dicuntyquod anteafuerat meretrix,tn tiinc non e-
rat,nomen tn tllud remanferat illi/icntMar.
1
4. dicitur quod lejus re
cubutt in domo
Simonisleprofi, nbqa tiic efjet icprofns,jed quia ante
fuerat,a qua lepra licet
antefuifiet fanatus d Chrifto, tn 'lomen lepro
fifibi remanferat . Sed ittriique diBum uidetur irratiottabi[e,quia ifia
mulierpofieafuit coiunlla in matrimmio
ipfi
Salmo,uthabetiir Mat.
l .qui eratprinceps nobilioris tribus,f. tribus Iudx,propter qinon esl
uerifmiie,q,
accepiffet in uxore tale muliere
, q effet
ailu infamis,uel
fuiffit.Et ideo
trafiatio Chaldaica ubt nos habemus. Mulieris mc-
retricis,/j5f.MuIieris
hofpitaIariiB.ei?'/Jc diciii et Hebrai.Vsme
.n.Hebraicu
Zonah,qihic po>ivur,<qHitiocu eji, ad defignandu mere
trtc'e,& ueditrice ui(iHaliif,qd
efi
propriH hofpitalariu. Dicunttn He
bri,q,u'raque
fignificatio conuenit ipfi
I{^hab,quia a&u erat hofpi-
taliirta
, &cum hoc fornicaria fccundnm aliqnos; uel faltem fuerat
fecundum alios,ut fiipradiCium cfl , &improbaium quantum ad me-
retricium.Cxterapatcnt.
I Tol.
M O R A L I T E R.
1 Mi.er.lo. A!Ieg.p cxploratores a lofue miffos ad explora
diilcricho intclligunc" apoitoli alijq; difcipulialefuChro
mifii ad pdicandii per mundum,ficuc df Mar.vl.d. Euntes in
rnundu vitiuerfum p<fdicate cu^mgeiiiionini creatur^. PcvlcTlcho
vcro,q luna inccrprecatur , bcne mundus hic fignificatur,q.
cft m continua tranfmutationc , licut luna in continua va-
riabilitate . Pcr Iioc auc,q, lofuc mifitduosexploratorcs.fi-
gnificatfi tuic,qu6J gcminam charicace,fciliccc Dci & pro-
ximi habere dcbenc cuangclij prcdicacorcs . Incuius (jgnii
faluator milit ad prfjdicandum difcipuloscombinatos, vc
habctur Luc. i o.Iicut cxpofuit Qrcg.hom1.39.
t
iiipeigcn!es ingreffilum
do.tnu.me. i. Gentilitatis,quij pu-
blic c tornicabatur cum idolis . H.'incenim domum ingrcili
fiicrunu apolloli.repellentib.eos Iud^is,ficutPauIus,6<: i^ar
nab.is cis dixerunt.Aut.i ^.g.
Fnbts oponebat primurn ioqui ver-
bum Deitfcdquuiiiam repeiiitn liiud , & inaignos uos ludicaiis ater-
na: vtif,eice conutrtimur adgcntcs,fic cntmprjicepitnohts Dcus.
'(
l\Mniia.e!i re.Ieric. Per c^uc intcUigit diabolus,qui lo. 12.
diptiir princeps mundi hiuus. Ipfc vero quantii p6c,qntcuage
lij pdicacores extcrminare. lixcplu efi dc bcato Antonio de
ordine fratru minorij, quc diabolus voluitffrangulare,eo
<p
difpofuerat qualibct dic quadragics populo pdicare,fed ad
inuocacione bcatg Virginis conttifus fiiit turpiter , & repuU
fus . Etficuc Rahabexploracores faluauit, fic Gcncilicas aJ
Chfm couerfapdicacorcs cu.l^clii faluac, ipfos fuf^aado,&
a perlecutorib.defendcndo , Et fimiliccr pdicatorcs cuagc-
lijGeciIitatefaluat,ipi'am ad Chfm,a vcrafaluse(t,faiscx-
hortationib.adduccdo. Moral. C6fclibresd/ci piiccxplora
tores
3
cj.a dcbct diligcccr pcccacoru cofcins cxplorarc, &fic
ingrcdiuntdomu muliens mcrctricis,i, cofciam ^(oni^ pec
catricis
,
q,
filuat ad moru rctlitudinc fuis confiliis rcducen
do,& pfona lic fakiata faluac cos corporalitcr ful^ccado. i.
Cor.^.b. Si nos uebisfpituiu fhnin.iuimus^no
tfl
magnu
fi
nof c.u-
nalia ueUranietamus.Pcr rcgcm f cricho,qui qu^liuic cxplora-
tores interficcre,!ignificatur diabolus , ut didum eit,qui no
folum pr^dicatorcs cuangclij , fcd edam bonos coiitclii^rc
s
nititur cxtirparc,aut lalccm perturbarc.
GloCordin.&Nicolaj
deLyra. 20
A
Grn. xrr.
5>
ipfcformam
Gentilis populi gcrcbac. & Chanaa piicr fcruj
ei fubrjctf a patrc, & fratri liio Sc in tor ma coru,qiii cx circu
ciflonc f.iUi5C.In qno mirada bcnignitas. &:
prouidctia Dci,
q
vok-s
piccatori Cha prtarc rcmcdiu, &fakicc.fcruum tc-
^,1 eiiin fratribus fuis.licut Lfau fratn fuo lacob
,
non vt pi-
r.t,fcdvtf.ilute
.
r r.
'
TJ
+
-r H /
res quippe fiint , & omncm tcrram coiidcrare vencrunt.t lollenlque
mulicTvirosabfcdndit,
&ait: Fatcor.veneruntadmcjfcd ncfcicbam

fupcr te60.
iCKierefira
1>
vndecfTcnt.
Cucjucporra claudercturintenebris, &illiparitcrexie-
runt , ncfciofjuo abiernnt. Pcrfcquimini cito,&comprchendetis cos.
Mtt.7 f.
l.ucx. .C.
^ Zonnras.FxpIorarnrcs Hicricunchcm iniflTi , vrbc cota
pciKiflr.Ka,cogn:ti,i5^ Rcc;i .ndicaci,(i.4tim copichcdi iiibc-
tur.Ea rc Rahakad o c">{ui?crai:,cx impc-tu qrenciii intcllc-
da,hoics occultac ful) lini fiifciculis , 6l inquiiicoribus dicic,
viros illos ignotos,antc Solis occasu,.ipud fe cctnatos difccf
fuTe . Illi (ic a
m.ilicre cluli,
alius aho diia
buntur
,
pcrfc-
cuturi eos
.
iiProcopius.
Ingcnsquoque
Ipfa autem fccit afccdcre viros in folariu domus fua;, t operuitqiy^ eos
J^JScVt" bVnq^lIi
tftipula iini qux ibi cmt Hi aut.qui miiTi fuerant
,
fccuti funt eos pcr
,I,^crrogar^"Td
via,qua: ducit ad vad;i lordanis, illifque cgrcfTiSjftatim porta claufa eft. f
Nccdil obdormiuerant.qui Iatebat,& ccce mulicr afcendit ad eos,* &
^
ait.-Nouiquoddiistradidcritvobis terram. Etcnimirruitinnoster- 7
ror vertcn&ciancTucruntomncs habitatores terr?: *Audiuimus,quod \
di:biiccii,)veru
ficcaucnt dominus aquas maris rubri ad vcttrum mtroitum
,
quando
cgreflteftis ex
..^f^ypto, &quiEfeceritisduobusAmorrhxorum regi-
bus,qui erant trans lordancm , Sehon.& Og. quos intcrfeciitis,& hxc
audientc.spertimuimusj&elanguitcornottru, nccremanfitinnobis
fpus ad introitum veftrum. Dnscnim Deus vefter.ipfe eft Deus in coe-
a 1 raftum facit pro falutc liu.CS: ruoium cum reiimfr.t's dn;mm .
lo furfum,& in terradeorfum. t Nunc crgo iurate mihi pcr dominum,
vt
quomodo ego mifericordiam feci vobifcum, ita & vos faciatis cum
domo patris mei , dctifque mihi verum /ignum , vt ialuetis patre meu
Heb II.
Tit.^.
!i.^ Auu.c. r.
nicliorib.
obe-
dicndoacquirc
rct.Pieftacur c-
nim
pUirinuuTi
n)alis,quifcrc-
gerc ncfciunr,
cu
libimctipfis
no
comittutur,
fcd fcrui fiunt
fandoru.&fiib
iaccnt
mcliori-
bus.Vidcs,qua
multabcnigni-
tas dfii
,
quam
abfcondit
auri-
busvulgi,&vcr
bis
afpcriorib'
tcgit, nc fcruus
malus,&ingra
tus
cotcmptor
cfficiatur
ii in
mifericordiado
mini
fu'intcllc
xcrit
bonitatc.
^cProcopius.
Proponit
fcri-
pturaprifiinani
mcrctricis
vita
quo ma2;is ipluis mutatione admircns.C^od aiic viros cxci
pcrcefi
dign.ita.admirationis
nihii hec . Quidcnim caupo
qiiTuisagic
minus ? fidesauccm eiuscii muifica,dnum cnl
coficctur^ad
hunc modu. Jiominus D'us tuus Dommus ejl vrticus.
tftvcro
hxcmuliercuiufdamm.iigaric;cinliitodcfo!ldjin
ftar
,quxcxitu lfr.ulis cx Acgvpto non afcnbit dijs, veruai
audiuitniis incjtUy qiirAi.i Doiiimns Dtus vrdcr ept curn .Aegyptiis
.
Acqdfamanon
pcrccpic,diuinaopcpcr hdcarripuit. Qua
re ca
admiratus
Paulus inquic
.-
Tcjkem non periit rythah cutn
initedulis.
quccxploracorc.sfufccpi:,cair.qucin numeru om
nium
fanaorum
retcri.
C(jCcrum,lucu!Lnt?.m figuram Ec-
clclic
gcncilis prctulic, quc priusia fcortacioncd^monum
prcuolucbatur,iuxca
illud: Etarnus., &nortiuondain incredidi.
.}<I()fcpbus.Exploratorcs
prius laccntcr, !c liccnccr omne
vrbcm
confidcrauerunc,
fimul SjL muros,qu!cunque fbrccs,
&: qui
non,icacauticHevidercncur,fcdoporcas,qu(jdum
cflcncfragiles,oppoitum'i
pr^bcrcnc inuafuris incroicum.
Non auccm
curabanc
ciucs,quicunque vidcbanc cos ilia co
fidcrarc,
pucantcs vifionis gratiapercgrinos aptiflrima cos ci
iiitatis loca fingula
pcrfcrutari,non voluntacetii hofiih . Ve
fpcre aiit
nunciatum eft Rcgi cccnaci, quod cxploracorcs ci-
uitatis , cx Hcbr^orum excrcicu vcnicnccs ciienc in Ilaiiab
habicaculo . Illc repence pr^ccpic comprchenfos adduci, vc
cos corqucns
agnofccrcc,quid agcrc volcnces adellenc.
Zonaras.
(c ingrcllbs no
pcrncgac,
(
\i\\-
mod:cu cnim
mcdaciu incrc
Tijiii. I.
Aiiiul.
tlnfra.tf.c.
Com. m li
t
ftipttlh I?
tJU.<v cruni
tas holitiijr
pcr.
10
cu atfiiniallcc
ilUid , mcdacio
fidc cociliauic.
Subintuhc. T^a
per-piamhancdi-
fcc/]'ernm.Kz<^a-
cio,qua; princi-
pio hc , icruca-
cioniscaufafuif
fcc.
^ lofcph.Tu
mulcu fcdato
,
Raliab dcdu-
ccns viros,5J pcriailum procorum filuccfacicns fuum,ci li
capi in co; u occuic-'.tione pocuiilcc, ncqu.iqua Rcgis fuppli-
cia cuafillcc , fcd cu omni domo pctfimc dcpcrilicc,rogabac
vchabcren!; (ui memoria, &:du:n Chaiianxorii cci ra obri-
ncrciJt,hiiuis fiiucis rcpclacione eos libi confcrre polccbac.
!;Auguit.Quod fcripoim c(i,DcumbcncfcCilIccum Hc
br^is oblK'tricii-)us , &: cfi Rahab mcrcci icc , non ideo fadu
eft quia mcritij func , fcd quia in homincs Dei iniicricordes
fucrunc. Non c(t in cis rcmuncraca fallacia.fcd bcncuclcn-
tia,bcnignitas mccis,noiniquitas metictis.IlU li afuisciuib.
cficc occ:fa,fji mifcrjcordi^ opcrc , vita lita picciofa in ;;fpe
ctu diii loiLc ftnuiillcc, & crga cxploratorcs eius bcncticiu.
inanc non fuiflcc. Pioinde,quia pcregrinos homincs Dci fii
fccpichofpicio, quia in corum fufccptionc pcnclit.ita cfl,y,a
in coru dcum c cdidit
,
quia diligcntcr cos occultauic, quia
remcandiperaliarn viaconfiiiu ndclifliiiiij dcdic ^cdu^n^
Hicrufalc ciuib.imicanda laudccur . Qnod auc mcntita cft,
ct ft aliquid ibi prophcticu intclligciucr cxponitur , non ta-
nicn imitandu iapicntcr proponitur
,
quauis dcus illa bona
mcmorabiliter honoraueric,hoc malu clcmcter ignoucric.
i Rupcrrus.Spiricjaliccr Rcgi Hierico nunciacum ci\,\e
niffe ab lofuc miiros cxploracorcs
,
quandv) principi huius
mudi diabolo rcipfa copcrcu cfi , vcnilic
p
pricip/iai acrcas
pcaces , rcgnuq; tenebrarua Saluacorc miiibs tuageiii pra:-
^
dicacorcs:
t
infru 6 ct.
it.j. Anu4[
Cont. meno
Ciiiui. C.15.
Cjp.17.
F
I. Com.in I
CJp.l.
NICOLAVS DE LYRA.
1
Tol.mu.H/c
exphratores abfconduntur. Ifla riiim muUer audi-
tis
mirabilibns.quit
Dcus ftceratprofiliis Ifrael credidit ipfnm ejfe ve
tum Deum,&per coufequens implctiirU promijfnm, quod tis fccerat
de terra capienda,& idco co^itans defalute fua fpir!tudi,&
orpo-
raU,&fu
confangimiietistfalnauitexpLoratoreuvt *> eos cTi fnsfai-
uaretur^&
boc eji^ji dicitur . Tollefquc mulier viros abfcond.
per modii,q i-ifra defcribitur. In Hebfxo babeturftc. Acccpic duos
viros,^ abfcondic cum, q4
ab Hebrteis cxpomtur iripttcitcr.rno
modo,quia exponititr hic fin^ulare propluraii,fuit'. .ro.8/. Vcnic
mufca
grauiftima./.w/t</o mufcamm.^Uo modo,qa mulicrfe-
Slinans eos abfcondoe
,
pofuit eos,i>i tta paruo loco,f/ui nnn vidib.itur
fiificiens,nift
pro vm,& ad hoc figurandii dicitur. Abfcodic cu m
.
ficut
cnim 't Latinofuntfiguratiux lociitiones,ftcftniiliter in Hebreo.
Tertio modo exponiiur, quta dnt aliqui Hebrxi, ejuod ifii
dno viri fue
runt Caleb
,
&Thinees . Dicttnt et; quiidijlc
Thinees erat an^clus in
corpnrc humano ,
ideo poterat {larc coram
hominib. &non vidcri ab
eis quando volebat, &
idco nonfuit abfcodiius d mulierejcd Caleb ta
tU.Licet atit hoc dilti ftt falfum,tn ex hoc
hahctiir argumcntu contra
Judsos tx con ceffis
de poffibititate incarnationis
,
quia ex quo concc
dunt
marnationiangeli, nonpojfunt coHenienterncgarepoffibilitate
incarnalionis
incarnationis diuinx,quia Deus magis potcfi ajfimere^&fuppofitare
natttram hutnanam,(fuam angelus.
2 VAtc.vc.nd mc.tanquamadhofpitalariamcommunFm.
5
Cumquc por.cla./M i)oc mentica efi,fuit tamen mendacium
of-
ficiofum,videlicetpropter fgfittcn, fuam,& exploratortm.
4
Ipfa a.fe.afc.vMii fo. In hoc exprimii modus quo abfcodit eos.
5
lliifquc eg.fia.por.cl. f.porta ciuitatis, neifiiabfqia- diiigenri
inquijitionc cxptofataritm ciuitatem rcintrarent. .Alitcr cxponitur de
pona donius I\ahab
,
qux pnjl cgrcjjum ipjorum claiifa eft,nc cito icdi
rent,& abfcondiros iniienircnt
.
6 Ncc.obd. H; c coiifcquenter cxploratores drpa&orcquirutitur,
videlicet,qubdfali{::rent l{ah.tb,Sc dofnim patrisJu,ficiit faluauciat
eos,qi!odhoc pa&um iuramcnto fiimarcnt,& patct lircra puucis ex-
ccpns,qux cxponctnr.Ncc d.ob. quia limor abflukratfi.mnu ab cis.
7
No.qubd d J.cra.vo tcr. Loquitur dv fitnro ptr n.oduinprx-
teriti propcer ccrtitiidinen!fuxfidci,quia tencbac itu certum,jcjt iam
cffctfaHtwi.Cuius cnufi ful>dit/,r.
8 Eccnim ir.in nos tcr. id i-ft,a vobis imm!jfus,& reddit caufam
huius, cum dictui:
9
Audi.CT feijtv.tur conclufiofua.
10 Nunc crgo iura.mihi. Et hodie.
Qul
21
lofiLie
^
dicacores , &qn dc cordibiis hominum.dc tcplis.vel fimu-
A lacris gcnciiim illum eijci Ctrpriini cft. Mific ergo rex ifie fi
lioru fuperbiXj&rex lericho, i.fiulritia%primum Neroncni
diaboli lidorem pricipuum, dcinde Domitianum , deindc
Traianum,deindeca;teros omncs, hominum quideprinci-
ics , d^emonu aute fatellites.
Crap. 11. 22
I fii dixci-unt ad Rahab.id cft
Hcclcfiam toto iam orbe Ro
mano diffufam
,
qu.T Chrifti
Apofiolos fufceperat.Edxc Vi
roi,&c. Hoc dixcrunt editis
nouis lcgibus,
profcriptioni-
bus,gladi)s,& ncuis tormen-
coru gcneribus, vt Chriflj no
nien,&:
Apoffolorum fi;dccx
& rnatrem ; fratres ac fororcs ineas,&omnia
qu^E eorumj funt, &eruGtis animas noflras a
^^Ruina fcculi.
morte. Quirefponderuntei: Animanoftrafit
provobis inmortcm, (i tamen non prodideris
nos.Cumque tradiderit nobis dominus terram,
faciemus in te mifericordiami &veritatcm. De-
'& i^Ipfo mu
o hjbicabat.
r inlequcntes.
Aft..
^om. in lof.
B
lud arbitror indicarc
,
quia fcnefiradomri illLiminat, &r
p
l\ D
tantii luminis capimus, quancu fufficiat oculis nofiris,&: vi-
lni:&: incnrnatio Saluntoris non nobis intcgru dcicatis afpe-
ttu ingeffit, frd tanquam per fcncfiram pcr incarnationcm
fua fecic nos lumen deitacis afpicerc . Tdco mihi vidccur fi-
fics
, a^Emonu aucc lacciiuti. gnum faUrfls pcr tcnciira da-
fiidixci-uncadRahab.idcfl
^ matrem ; fratres ac fororcs meas .&omnia
tum,quofaluteinconfcquan
Ciiromncs, quiindjniocius
func. Q.H.C aliquado nicrctrix
crac, miid,-;:a cfi i aqu
i,&
fpu
fantt:o,& iu ianguinc Chrifii.
d Innoxu. -jc IiciuVus Mar-
tyr.Rahab fornicaria,
(
pcrq]
Ecclcfia cx gcncibus col!c6^:i
niaiiifefiabacur
)
fcmccipfam
tirparcnr.Acillanunquamaf b
mifitergoeos pcr funem de fencftra . Domus 4
qu:dcpd_enauic,q>elTl'Cgeci-
fenfumprebuiccalib.
imo,& .
"
ii^ . o-nv-^ j aj
lis.omniij ptoru rea.Sufcepic

":
."/J.,..,;; .Kf.^nHir !v.
enim eius ha^rebat muro. *
Dixitquc ad eos. Ad r
^^\ fpecul.atores qui fpecula-
a f
Qnafi huinilia,& deiecla fugite,cclellia priaic.nte
.
-
'T- *
*^
montana confcendite, ne forte occurranivo-
bis t reucrtentes, ibique latitate diebus tribus
donec redeat5& fic ibitis per viam veftram . Qiii
^
dixeruntadeam : Innoxij erimusaiuramento
hoc quo adiurafti nos
,
fi ingrcdientibus nobis
^^Redemptionis. TSangui j ChrifH.
terram,fignij no fucrit funiculus ifi:e coccineus,
a lln cliaritatcincaniatione Clirilti.
& Iigaueris eum in fcneftra
,
per quam nos de-
c
mifilt:i,& patrem tuura ac matrem,fratrelque,&
omnem c^gnationem tuam congregaueris in
a In Eccleliam. b ^ Nemo extra ccclefiara (alu.itur.
domum tuam . Qjii oftium domus lua: cgrcfTus
lib.4.capi.37'
Honul.}.
c
Matt.7.r
Lucz.x.e
fidci margarica abfcondic, &;
fua pocius vita prodidic . Sic
Paulus Damafci quum folus
quiercretur, a fracnbus
p
mu
rum vobns fubmiffus efiin
fporca.&ficeuafi^j&c.
^
a ^iiima noiirafn pro yobis^etc,
^ Procopius . Itacarccris
clifios cum iufccpiflet Paulu
& Silam,quib. credidit,inc[.c:
Quidmihhvt ferttcr, faBo
e.op^^
Ciii illi: Cofifide domino Icfi Chri
fto,ita. cni m tu,& cuita dom'
tuafcruabitur .Etconfcftim
capitib. facrx tinctioni fub-
milTis, veriireccpcrut fignij,
fanguine videlicet coccincu
Chrifti pro nobis oblati. Ob-
tcftati porro etia funt fideli-
bus Thcfi;aloniC(^,paratos ef-
fenofolii ipfis imptircEua-
geliu, vcrumecialuas ipforii
animas pro ipfis cxponere
.
b DemifttergOi&c. 4 Pro-
copius.Funis quancumuis de
bilis , non difrumpicur, pcr
^,
cuaferunc exploracorcs
,
pcr
quam lofcp hum exlacuna fubduxerunc, Hieremi.am ice.iSc
D.\nielem, pcr qu aDauid quoque per tencfira dcmiflus au
fugic: Pauluseciamper fporcam fubmiirus Damafci , prr
q^
dcnique pacriarcha: omncs viuamcpucds aquam fubduxc
runc.
c ^dmontanaconfcendlt ite^&c. Adam.&c. Dat fapicns mc-
recrix confilium myfticu,&: cxlcftc,nihil terrcnum habens.
Vermontana, inquit,.bite^ nolicc
p
valles incedcre,humilia,&:
dciecta rcfugicc, qux excelfa func,&: fublimia prxdicacc.Ip-
fa auc pannum coccineum ponic in domo fua,pcr qcl faluct'
ab excidio ciuicacis,coccineu,fquod fanguinis formain ge-
rcbac.Scicbac enim,q, nuUi efiicc falus,nili in fanguinc Chri-
fti.Dacurcceihocmandacum : Omnes,quiinucncifuerinc
in domo cua,faluabuncur. Si quis crgo faluari vulc,veniac in
hac domii,in qua Chrifti fanguis in fignii cft redempcionis.
Naiipud eos,qui dixerunc. Sanguis eius fuper nos, &fuperfilios
oy^roi.Chrifii fanguis in danacionem.Poficus cft onim lefus
in ruina,&: in refurrclione mulcorii. Idco concradicencibus
figno cius etiicicur fanguis ad pocna, crcdcncib. ad faluccm.
Nemo crgo cxcra ccclefia faluac . C^ii foras cxic,mortis fux
rcus fit hoc cfl fanguinis fignQ
,
quia hcc ert fandlrificacio
,
q
p
fanguinc conftac. Quia in fcneftra dcpendcc hoc fignii,il-
lud
E
Kairrar. Ib
Pfal.ifi.
fucrit , fanguis ipfius erit in caputcius, &:nos
erimus t alieni. Cundlorum autem fanguis,qui
tecum in domo fucriiit,rcdundabitin caput no-
ftrum , fi eos aliquis tetigerit . Quia fi nos pio-
dere volueris
, & fcrmonem iftum profcrre
in medium
, crimus mundi ab hoc iuramen-
banc^^vniucrsa ccrra , &: apud
fe abfc6dic,Pacre,f.&: Fil!ii,cii
Spincufantlro . Eccu vniacrfa
ciuiras in qua habicabac,coci-
diflec in ruina,Rahab pfcrua-
ta eft, cii vniucrfa lionio fua,
fidc (ignicoccinci.SiCj&iDris
diccbat Pharifa.'is , cj. aduentii
cius nc") cxcipiebat,'5<: coccini
fignii,(quod erac pafcha,rede
pc:o, &: exodus populi ex Ae-
gypco]nullificabac, T^wMtviiHi,
(^ !)ier:tricci prxcedentvosinre
gnoLaloru. -jt Aug, M:-recrix,q
fufccpit niicios, prxfumplit i
promiflionc , timuic Deii,cui
diclu elt , vt
p
fencfira n^itte-
rctcoccu,]'. vcin frocc hcrct fi
|innoxii.
giiu fanguinis Chrifii, Eccle- .
fiam gentium fignificauic
.
!< Procop. His fimilia Mo-
Coram.m lof.
fesljuoq; madauic, vc faiigui-
ne pofies vngac, &limina,nc
qucquifqua domocxcac,quo
vafiacoreeuiccc VbiEcclcfi^
figuraerac,qucadmodam hic
quoque in domo Rahab , nnncquc fidci confcffio pcr fune
fignificacur. Qu^icunquc igicur fiduciahabcc in ouili,Chnfti
iigno nocacus maneac.
J Rup. Tunicul' coccinc' in fcncftra ligad' , tiruP c paffiois Comm.inlof.
diiica:,intcr oculosccclcfi.c iugitcr pingcnd'.C()co<nc' iiiC^ "P-
"
funicul'jfanguinciie crucis figiiaculu lugiter pigcdfi i frotc.
c Etpatretitu. ^ Cypria. Fons non clic cclcliii,ncc (cindi
E-ift. ad Mi-
aduerfum fe,aut diuidi poflc,fcd infcparabilisdomus vnita- gnum, dei>*-
te tencrc manifcftat diuinx fcriptur^' fidcs, cii dc facrameto
ptixandis.
pafch2,& agni fcriptu ill.ln domo vna comcdrtur. Qd ice circa
^o"*'-
Rahab exprcirum vidcmus,cui df; T?atretuu,^^ rnatrc,c{\.\o fa
^
.
cramenco dcclaracur, in vna domu folii.i.in Ecclefia,vidu-
roSj&abinterituinundi cuafuros,colligi oporterc . Qui(q.s
aut foras cxieric,ideft , fi quis quauis in Ecclcliagraciam c6-
fccucus.rcccifcric, 6i ab Hcclefia exicric, rcum fibi fucurum,
Jc Idem. Scare cu,&; viucrc pucas polle dc Ecclcfia reccdcce?
^'''
> "'t
Scdes fibi alias, &c diuerfa domicilia conccdenccm^Cum di
dtum ficad Rahab , in qua prasformabacur Ecclcfia . Tatrem
tUHm,& matrem tuam, cr fratrcs tuos colligcs ad tcipfam in dwiium
tuam, &erit,omnis^cjm exierit ojiium dumus tux. foras,rcus fibi ciir.
f Qui oflium domus tuxegrejfnsfucrit,fanguis. ^.* Rupcr. Quicu- ^'",'^"/"
quc feipfum ab vnitace fidci pra;cidenc, ha-nclclquc ac ichi
f
, ^
maca
NICOLAVS DE LYRA.
1 Qiii refpond.Anim.no.&:c. Hic accipitur animapro toto ho
mncqina efl pars principaUs homiBis^-pelpro
ipfa fita hu;nana.^cjuie
caufatur ab anima.vtfn ibipr^dicatio caufalis,nonformalis^quia ani
tna h umana eU immortalis .
2 Facic.in ce mi fe. Te &domitmpatris tui faluando.
S
Ecvericaccm. luramentum fcruando.
4
Dcmific crgo. Hic evploratores ahire fmiituntur.cuiiis modus
dffcribitrir^cttmdicttur.Dcimik crgo eos pcr fii.dc tcnc. Hebrfi
(jui dkunt
I{jhahfiifle merctricern, dicunt qubdfditafuerarprrfune
illumreciperefornicarios, &emittere,vt ficut fuerat ci tnJlrHnicntii
peccati
, &tranfgreffionis,ftc &cificrci tnflrumentum faluationis.
5 Donms.n.fciuitatis.hoc additur, ad oflendcndum,qu6d de
fa-
iiiipout at emiitcre exploralores (feneflra,qua hahcbat fupcr muru.
Sicut
Sicut,& Taulus demijfus efl,vt habetur ^3.
9.
6 Admoncanaconfcendice. Fhinonelviacommunis.
7
Ibique lacicace.i-'ef Iord.inis parum diflaret d Hiericho,tame
adtantim tcmptis manferunt perfecutores cxplofatorum,quia 1/0
fo-
lum quxficruttt cos in via, &in termino vix ,jed in btibulis circun-
quaque. Hcbr--ci autem dtcunt,quod rcuelatum futt ipfi I{ahabpruf'a-
lute exploratorum,qubd tantim tardarent
.
8 Si xngTC.i.rubeus.l-etiuerat enirn ipfa i^hab adexploratorib.vt
darenteicertumfignii faluationis fnx,& fuoru,& ipfl
dcderuni pro
figno,qubdfuniculutpcrqucmdcmiflifuerant,l/garcturinfnefira,et
(ic cognofcerctiir domus ab eis,& exiflcnfes in en, &idco dtxcrunt^q,
fifuniciilHS ilie non effct ibi pro figno,immunes rfjcnt k iuramento.
9
Qui oliium domus,&:c. i.ipfe erit fibi cauf-t mnrtis,
10 Cundtorum 3iutcm.ideii,obiigamus uos mortipro coriifalute.
^5
^
mara fccffrir, r.t
A
$}Hi ipfi^
trt in ca-
/)tr;rtr. H.scillu
gloriofa fiint

q
did.i fiinc (Jcci-
iMtatcDei,con)-
probancc S.iliia-
torc:Vlcmorcro
P^^"-
R.ili.ib,.Vbaby-
lonis.fcicciu mc.
Ergo q'.iicuaiiC
a cultu )Xn alic-
ni , angiiniaci k
pcccatis , dcni-
GIofordin.&NicoLideLyra. 24
to,quodaiiiuraftinos. EtillarcrponditrSiciitlocuri cftis.itafiat. Di-
f atres ranc
,
^; l)
.* , 1-
r I-
-
r o
oinncs p.^r vnu
mittcnsc]jcos,vtpcrgercnt, appendittunicukicoccmeuintLMicttra. t
fiiuacir ftiiicu-
llli vcro .ambulates pcrucnerut ad motana
, &: mriferunc ibi tres dics,
*
Um cocc-nLmm
donecreucrteretur> qui fueratperfecuti .Qua:rcntescnirn pcr oninc
p^^^crncis^c. m
viam.noiircpcreruntcos. Quibusvrbcmingreflisrcuerfifunt,&:de-
3
{cenderunt cxploratorcsde monte, d^Iordane tranfnvirovencrunt
adlofucfiliumNun, narraucruntqueciomnia, qucEacciJcrantfibi
^
atquc dixerunt : Tradidit dominus omncm terram hanc in nianus no
ftr.is,&timorcproltratifuntcunclihabitatorcseius.
*
5
Q^sf.r.inlo''.
grati in v:tijs , vcnicdo in vna dornu Rahab,cognati f\m,Sc qui vcro fant cxcra illam non faiuncur zccrna vita
i . fracres
limis Chrifhli-
gniculiun .
j^Theodorcr.
Pi.Ll:ioncs cxo^')
racorum vald^
corifvi.int veri-
tati.Nobiscnini
,
.., . .
f.a-.is pcr tccL-
,aca,p..a4ui
li.ini proUCniC,
viderun: noi.
N ICOLA VS D E. L YR A.
I Appcndic funicu. id efl,/ijtim cum appL-ndit ,nc obliuhni dare
t'.tr,& vt bac exploratores vidcrent anteejnain recedcrent .
% lUi vcro.H/V exploraiores ad lofue rcuer. wttur
,
prJimittitur ta-
men Utitatio eorum tribus dxbiis in montanls .
i
?
Rcuerfl
3
Reucrfi func. fcilicet evploratares demontms ud locu/n vbi e-
rat tr.infnus lordanis.
4
Atque dixerunc. ^c// diccret^tz certum cjl acfi cjfet faBum'
Et caufa fiibdiiur civn dicitur .
5 Ec cimorc prortraci func. id cJl,non babcm virtiitcm rcfifl^dU-
ic.i. V^
CAP. III.
'^ando videritis . -J*
lofc.
.j.AwJc.i. V^
Icfus cranfpofuic cun-
tum
cxcrcicu^cocamq; mulci
tudine cali modo. Preccdcbac
quidc faccrdoces babecc! ar-
<:5,
dcidc Leuite cabernaculii
&:vafii3qu9ad focrificiorij mi
niftcria lliiic nccclTiria defcre
tcs. ScqucbaturauceLuicas,
pertribus fuas omnis cxcrci-
tuSjhabcns in medio infanccs
atque muliercs . Mctueban:
t
pfepe*
cnim propter cos, ne vim pa-
5^P"^'"*""cercncurinfluminc.
'
-^c Rabbi Lcui.Ftnicuin iam
K crac criduum , incipicnce ifta
noclc
, q
ad dccimu die mcn-
fis cum pt!nercc,pfiirutacrac
traic<ftioi. Vcra luceclTecxpe
dtaca moncnt ilfa vcrb-i.Et?6i
pernonarur,t,&c. In lucc ufic di
laca cft craicdtio , vc ca intignc
fcrc.
p. III.
Gitur lofue de
1;
node con
furgens mouit callra e-
gredientefque deSetive
nerunt ad lordanem ipfe
& omnes filij Ifrael , &
morari funt ibi pcr tres
dics. Quibus cuolutis tra
fieruntt praeconcspercaftrorum medium, &
tclamare eocperunt. Qnando videritisarcam
foedefis dominiDeiveftri, &faccrdotcs ftirpis
Leuiricx portantcs ca.vos quoq; cofurgire,& fe
quiminipcedeces,fitq; intervos , &arca^atiii
*cubitfira duu mi!ium,vt t
procul m;igis videre
poffuiSjSi nofle
,
per qua via ingrediamini,quia
ipriusno ambulartispea, &caueteneappro-
cis culcu diuinu numc,,p fceli-
ci craicttionc , bclhqucaufpi-
cio . Dcniq; vc hac ipfiexpia-
cionc pcrmoci omnjii aiiimi
acccnciores cfTencad confide
randum
,
quod fat^uin ibacur
miraculum.
AusT,. Sctibe populo dicunc:
Cimvidcriiis arca teUimonijDi
noJ{ri,& facerdotes,et Leuita^ por
tantes eam,&c. Logc iufiu eft
arca pra;ccdcrc, vc pofiec a po
pulo vi dcri . Tam grade eni m
agmen , fi pofi cam proximc
pcrgcrcc, no eani vidcrcc prce
irc,nec nolfec qua fequererL^r.
Lx hoc intclligicur
,
quod co-
lumna nubis, qua: folchac mo
ucnd's cafiiis fignum darc, Si
icerofiendere, lam rcccllcrac
nec eis apparcbac . Hi nc failil
cfi, quod tridiium illuJ ex hii
maii.i d.fpoiicionc p:<cd:ccrc
tur. Nuncergo duce Icfu.pofl arcam domini fc;quuncur,nu
E
fmane.
Lr.Xofuc
tprxfcAi. :
n
F
miraculu abomnib.pfpcdiiexploracumq; fierct . Deinde,
vt vel vna no;Se habcrct populus jd cxpiadii quoda fandtita bc f.ibcraita, tanquam vclamine ablaco,
cis Hbr.
Ciuifio.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. IIL
Gicur lofue, Hic confc<jHe>iter agttur dc i'igreffii terr.(, qiii
falu: efl pcr tr.znfitum Jordatfis , &ideo prtmo ojicnditur
quid a6ium e 1 in ipfo tranfitu. fccundo quid in exitu 4. capi.
tertio (fuidin {iatu,cap.
J.
Vrimapars (tiuidiftr in tres^quiaprimo de
tranfiiu d.iiiir prxceptum.fecundo additurjignim diHtmtas dandum,
;6/.Diitirquedominusad lofuc.tenio poniiur vtauftiue complc'
nentum ii/.Igicur cgrediis cfi populiis. Circa primum dicitur.
1 Igicur lofuc dc no.con. In Hcbr^o habetur babboquer, De
ntane conjuygens
,
quia furrexii in aurora
,
qux cjt confinitm diei,&
noliif. &fic poteU vtroque modo nomnari.
2 Egrcdicnccfquc dc Sccim,&:c, Locus eU vndemiferat expto-
ratores.
I
Vcncrunc ad Tordanem. Q^i non midinm a Setin dijlat.
4
Ecmoraci funcibi pcrcrcsdics . Dicunt expofitores noflri,
qiiod ca".fa huius mors fuit,eo tp lordanis Jluuius tunc ex rcfolutione
niuium increuerat,vt habetur infra , &ideo Jicterunt ibi tribus dieb.
^iwiif-jf.e aqu aliquantulum decreuijfcnt . Sed hoc nen vidctur bene
cofonareveritati Hebraic,quiairifcacod.cap. vbinos habcmus, lor
danis autcm ripas aluei iiii ccmporc mcfiis implcucrac./' He
brxohabetiir fic . Ec lordanis impicucrat fupcromncsripas
fuas omnibus dicbus mcifis,
q
dies duratf dnos mcnfes fecundii
lJchrxos,vt didumfnit Gene.S.
infine. & idcofi caufa wor<e
fniffet
f.xcrcfccmia lordanisjihj
IfraeliLidcmfietiJjcnt pcr maiusfpatiiifar
tis.
tis,quam'per tres dics, v: videtnr. Ideo aliter potefl dici, fcilicct,quod
caufa illiu! mor fuit
,
quia lofne cxpeSlabat rcudationem domini de
pwdo tranfi itndi,qu fafla fnit fibi vUima die de illis trih. &in cra-
fiino trarificriint.Fnde iP.c dixit lofue ad p:ipiiliim.S<mi\li\camini:
cras enim taricc dominus incer vos mirabilia.
.5"/
enim dprinci
pio lofuefciu 'Jfi;t,qubd abcus lordanis ficcari debwffct proptcr corU
tranfiui,non oportuijfet eum expcB.ire per dicm, 'wc per horam .ppter
diminiicionc a^jux . Dicunt autem Hcbrxi.q:i6d prima dies de tribns p-
diilis fiiit tricrfima,&per confcqucns vkima lu5i:isM ^fi,qnod opor-
tet dicere fecundum pridicla,fciticet, quoda morte :VIoJi vfiue
ad tra
fitum lordanis inchifiue fluxcrttnt tantua triglnta tres aivs , ita qtwd
die tngcfima tertia tranfierunt lordanem.tres autem dies prxdifl.c im
mediate prxccfiferunt di'.'m tranfitus,vt patct in textu. Ex quofequi-
tur,q-iodprir,ia illarum fuit tricefima dies tuSus Mofi
.
y
Quando vidcricis arcam. Ev quo patet,
^
alirer port.tta fiiJt
tunc,quam antcin motione caHrorton, quia ante portabatur perLc-
uitas,qui erant defamilia Caath,vtpxtet T^t.
^{^ l o.
6 Vos quoque Con.E.vaao ctiam patet,qubd alio ordinsportaha
tur arca,quia in alijs motionibus cijlrorum fex tribus pnecedebnnt ar
cam,&fex fcquebantur,vt habctur 7v(/w. iQ.hic autem arcaprAce^
debat.Et ex hoc eiiam vidctuji,e^d nubes, ^ua prius ducatnmprtxbe
bat, recejferat.
7
Sitquc inrcr vos,& arcam ^pa.propter reuerentiam
.
8 CubiCorum duum mi.Cubitus cnminct pcdem cum dt{.-ibus tcr
ftjs , &efl me>'fura a braihij (ubito adfummitatem digitonm
.
I S.iii:^ifi-
t
ne .-.ppropii
qix-[is ei
nodc poilitil
|,)b heri,&l
diultcitius
Heb.
t
&cauete 1
appr')piiK)m
ti> ad aran{
MORALITER.
^
Qjiando vidtntis
mamfadcris doniini Dct vislri
,
6"
facerdotes
fiirpis
. fi\rpisLcmticportan.&c. Hicagiturdemodotranfcundi lor
dancm,qui fliit miraculofus , &:ideoper hoc lofue fuiccxal
tacus , fecundum quod dixic ci dommus.
1
lofu
;.er Obr.'..
R.bau.
c.n.
Cap.Iil.
26
j: Hwbrsf.Tribus paftoribns Ifraclis tria infignia dona c6
cefra fun:, Mr.nna quide Mofi columna nubis Anroni,puce'
Mr.rix r.iericis Moitua porro Maria,fublac' ctt putcus,rccu
pcracustame mencis Aaronis,& Molis. Morcuo Aaronc,di
fparuiC nubis coluna,&: fi poftcaiic illis Mofis nierico rcddi
MorcuoMofc
mittitur.Vndc.2^d/7/>wMv obutam Clmflo in iicrd,&c^\\\\\ crgo D
c(} , quod metuat lufius , cui omnis creatura f.uTiulaf',<S<: cui i.Theff:*,
df
.5"/
tranfieris per if/iem^flumntn non aduret te^ &c. Omnia cro^o
Eu.
4
j .4.
q
in priorib.gcftafunc, in te fccundum myliicam rationcm
coplentur, qui cupis idololacnx ccncbrls dcrcli5tis ad ;nidie
Hoaiil 4.
PasM-i^-a-
tia diuing legis acccdcrc,Aegy-
ptuin derclinquis, cum cachccu
nicnis aggregacus, 1."^
pricceptis
cccleliafticis parcrc cajpifti,
<^
cgrcffus mare rubru, &. in defcr
t! iracionibus poficus, ad audic-
dum legem Dc\., &: incucndum
viiltura Moyfi pcrgloriam Do-
minircLicIatu,quotidicvacas.Si
autcad bapcifmii vencris,&co-
fiflcnce faccrdotali , &Lcuicico
niIfracl.vtfcia.n^qu6dficutcimMofcfui
5, Jit^bl^So^^^^^^
pinqucds ad arca . Dixitq; lofLic ad populu:
SanClificaminircrasenim facietDomin'iii
^
ter vos mirabilia . Et ait ad facerdoccs : Tol-
]
lite arcam focderis , & pra^ceditepopulum.
Qui iufficomplcntes tulcrunt, & anibula-
ueruntantecos. DixitqucDominusadlo- 4
fue . Hodie incipiam exaltarcte coram om-
^
i Cuiiiiic ChjiiUis exaltatur ciiin in raoite cius bapt-zatut.
Phil.
.b.
;xuemuin.
Qii|ft..
i3
ca.Morcuo moic
,
pcrieruc cria
hxc,ncc poftca rccupcraca.
a UoiUe inci. exalta. Adam.
Mulca prodigia in ercmogclla
func,&: nufqu.im diocur exalca-
tus Icfus. Vbi vcro ctalicur lor-
danis,dicicur ad cum.Hodie inci.
exaUe,6^c. Exalcaciocnim Icili
in cofpcilu pcpuli , abapcifmo
fiimic-exordium. Qui cnim ba-
pcizacur , in n-.Qrcc iplius bapti-
zacur, cuius mors in crucis cxal
tationccomplccur. Mericocr-
g,ocuique fidcliuciic primum
Icfus exalcatur,cu ad myfieriii
baptifmiperucnic. vnde. Exal~
tauiiillii Dlus, & donanit illino-
menyquod cjifupcr omnc nvrncn^ ctc.
^ Theodorecus. Sicuc lofuc
ex miraculo apud lordancm e-
dico, innocuic cffc vir .a Dco di-
lcrtuSjica lefus ncficr poft fufcc
pcum a loannc in lordanc ba-
pcifma, dodrina? , S>L miraculo-
rum fccicinicium.Exdtat' por- c
th:Eum,' HeuiEum, & plierczaeum , Gcr?c-
ro non cft adcpcus
,
quod prius
^ /- "
_ i^-,i/-,P
non
,
(tcrijs
, lordanccranfmiflbcer-
ra promifrionis incrabis. In qua
tepofl Moyfcn fufcipit Icfus,
noui itincrisdux.Tu autcm mc
mor cacarum vircucum ,qdcibi
mare diuifum cft
, q^
aqua lor- E
danis ftecit,diccs.-i'/'^ ejl dbi ma
1'^^''"
Deus viues in medio vefiri cft , &difperdct
j
in confpe6lu veftro Chanana^um , &:Hc-
th:Eum, Heua^um, & pherczaeum , Gcrgc-
lXe\/ccfpatVfcdc .""quod ?
^" qaoque,& Amorrh2U,& Icbuf^u. Ec-
Mntli.
3.
CoaL
habcbaCjVCpocc, qui ignorabatf
cffe filius Deijdcclaracus cft ca-
lis,pacrc diccnte, H:c cflfiUus me
us dikrius, &c.
jcProcopius.Nc cui videacur
alium cflc Deum vcccris,&: no-
ux Ecclcfia: , lofuc cum Mofeconiungic, vc vnius Dei cura
amborumciiedemonftrcc .
b Domi.de.vc.&c. Adam. Pcccjtori omnis crcatura hoftis
eli,ficuc Acgypcijs fiuuius,ccrra,& c^Iu.Iufto feruiuc oia. Ma
rerubrfi crallc licco vefIigio,Aegypci' fubmergit.In crcmo
i.in dcferco horribili,&: vaflo cib' de cglo miniliracur lufto.
Ec in lordanc arca tcftameci dux eft populo . Aq dcfcccruc
facerdotib.&Lcuicis. Similiccrcibi^qui pcr bapcifmifacra-
mcncij lordanis fiucca cgrclfus es, pcr iplum acra cralicus
^
mitcicur.
ita &tecum fim.Tu aute priccipe faccrdoti-
f
bus ,qui portat arcam fccderis,& dic eis.Cu
s
ingreili fueritis ! parte aqu? lordanis, ftate
ine.!.Dixitq5 lofuead filios ifrael: Accedite
^
huc , &audite verbu Domini Dci veftri. Et
rurfum:In boc, inquit , fcietis qddominus
'
yequodfugiflit&tuio^rdauis^uiaco
uer/us es rctroifHm,&c. Ectc{pon
dcbic cibi fermo diuinJs.-^/4c
domini mota
efl terra
,
a facie dei la-
cob . iini conueriitperram infiagna
aquarum,& rupem infontes, &c.
^
^
c C/7ija;ej.poffidens,vclpoC
cc arca lOEderis Diiiomnistcrrieantecedct " feflio,vclnegociacores,velmu-
vospcrlordanem. Parateduodecim viros
"
^^'''J'/*,
^ ..
^ ^
1 1 I /- I r 1 r I -i
d H r*<8x.tormidans,fiuclTU
de tribub Ifraei,linguIos
p
iingulas trib. Et
pens.
cupofuerinveftigiapcdumfuorum,facer-
'^
^
Heuxus. Lapidescolligcns.
*
f P/jera3;_.f. Separaus,tiuc dif-
feminans.
g
Gergefms . colonum applica,vcl colonum eijcicns,fiue
aduena appropinquans
.
h ./^2or/jx/.Amarus,velIoqucns.
i 7eiM/ki.C.iIcances,veI pra^fcpe corum.
k : cce<irc.z/rfew. Procopius. Traulicusarcaivobisfitfi-
gno incernecionis gcncium . Qucmadmodum quoquc vo-
bis cfle dcbcc copiarum aduerfarum, fi qux in lordane foe-
ric arca,qux fidei in fe complccticur arcana
.
^
3 MelHs
Tii.ai.
Ibidem b.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Sanftificamini. Expofitorcs noflri dicunt, quod ifla fanliifica-
tto inulligitHr,cjuod conciucrent ab vxoribus fms, propter reuerentia
rrtiraciili incraUinofiendi ,ftCHt &ante dationem lcgis prxceptum
fuit eis,vt continerent ab vxoriuusfuis,vt habeturExod. l c^.Hebr^i
autem dicunt, Sicis par.ici, vbi nos dicimus. Sandificamini, quia
vtrbum iilud quadas ejl^quiuocum ad prfpararc&faaSiftcarcfed
qudis debcbat ejfciiia prparatio,non dicunt.
2 Cras enim facicc Dominus inter vos mi. ficcando alueum
lordanis, vt exprimctur infra
.
3
Ec aic ad faccr. hoc dicit lofue in die tr.wfitus Jordanis
.
. 4
Dixicquc dominus.H/<: exprimiturfignwn diuinitus dandum,
cum dicitur .
5
Hodicincipiam exal.cccoram omni Ifracl. Licetenimdie
praccdenti reuelatio faia fuijfet Iofue,ytprMiii*m efl ,
tamen ttinc
fuit repiicata ad maiorcrn affertioncm, &etiam ad maiorcm declara-
tionem. Sicut enim in cognitione naturali proceditur ab imperfeQo ad
ferfeUtm,vt hahciur i.Tl)fficorum,flc etin cognitionefupcrnatura
li,quxfitperdiuinamreuelationem,aliquandoveritasprimoreuela-
tur minusperfe6ih,
poflea perfciius,
6 Vc
6 Vtfci.&c.cum mo.fui. perflgna mirabilia.
7 Ica,& cc.fim. qnodpatuitpcr tr.infttum miraculofum.
8 Cum in^TC.fnc.&CC.Dicunt Hebrei,qi iieterunt in lordanef-
fc
ripam,per quam ingrediebantur,qnouJque totus populus tranfljfet.
&ex hoc dicuntijda alia, vt patebit poflea . Sed videtur falftm,per
boc quod infine biiius ca.dicitur. Saccrdoccs,qui porcabancar-
cam foedcris domini ,ftabanc fuper ficcam humumin me-
diolordanis. Exquo vidctur,quodproctfferunt vfque ad medium 4I
uei,vt populus iranfiret fecurius.
9
Accedice huc,& audire verbum dom. Hoc di.xitIofueprin
cipibits p<>puli,in qtuhus totus populns virttuliter continetur. ^o #
nimpotuiffctto^Ui pnpidus verbum eius audire
.
10 Inhocinquicfciccis,c|,dominusDeus vjuensin mcdio
vcftri cH.fciiicetper opus mirabile,quod non potefl fieri,nifl
diuin*
virtutc, quod exprimitur cum dicitur .
11 Ecccarcafccderisdo &c. ^dcuius appropinquationem (ic-
catffutit aqufyVt exprimitur poflea.
I i Parace duodccim vi.fciiicet ad tollendum. i i.lapides de alue
Jordanis deftccando,vt exprimitur in principiofe.ca.
1 j EtCJum pofuerinc vc.pc.fuorum,i5ic.Hic exprimitur modut
dcficcationis aiuei Jordanis.& patet iitera.
I Igicur
I
M O R A L I T E R.
5
Hodie incipiam exaitare te coram omni lfrael,vt fciant,quod ficut
tum M(>fefui,ita & tecumfum,&c.h\\c^oncc.^t hunc cranfi-
tum fignificacur b.nptifmi ficramcncum,vc diclum cft fupr.
In infticutionc vcro bapcifmi,dnslcfus cniuslofucfigura
ftiicin gcftis,& nomiriccxalcacusfuitcora foanne Bapcifta
6alijs affiftcntib.per apercioncm cocli fuper cu,?C per vocc
pacris diccncis:H/c eiifiiius tnius,&c. & per tcftimonium fpi-
iiciinjtilli in columbar fpccicdefcendcncisfupercum, &C
mancucis, & dcinccps pcr mulca miracula alias inaudica.
}
Tu autemprf(ipefaccrdotibus,quiportant arcamfaderis^etc.Vev
iftos faccrdotck f iguanfapoftoli alijquc difcipuli , &corum
lucccflb-
fucccfforcscuangelium Chnfti per orbcm porcantcs .
C^
quidc euangclium bene per arcam fignificacur,co q,
cria co
tinebacfpiricualiccr,quxcranc in arca conccnw, fcabulx,u
quas fignificabacur lcx vecus,quam concineceuangelium c-
iusimperfecSionemfupplendo . SccundumfuicvirgaAaro,
qu^ fignificauic dignicacem rc>!;iam , &C ficccrdocalem, qua
concinctauitorcuagclij Chiiftus,qui cft rex,oi facerdos,5
perconfcqucns ipfum euangclium hocconcinec.propccr
quod dicicur cuangelium rcgni,Macch.4.Tcruum
tuic ma-
lui, per quam f ignificacus fuic cibus fpiricualis cx vcrbis cua
gclij . propcer quod loh. 6.g. Chrifto dixcruncapoftoli:D-
mine ad quem ibimusiverba vits iternf habes.

GIof.ordin.&NicoIaicIcLyra'
^^
iizfl.i.
Qi'
t
lcrirho.
,1 Mf0'
'mt>ier,l,1^.^icmin d'chuf mffjis mV/V/.Hoc iiicrcJibi qii.im fe arbjrnbrtur
fi
p bnftesh.ihcrc pcrmi rsionem,i'r;tei:
p
|j.vfrc3io'nibiRnoQris,ibi aijccipfticut pcrhibct quinouc- hec Dcustr.infibiicm tluuiu ficricicomnromilic, m.igm:a
riuir)'nin!ciovcriscft
mcfMyiniici^funcautillcfluuiusrc-
dincmcius in\minucs.Cumquef.>ccrdocib.primisincrocuri
dundac ,
& implciur amphus
. ,
'"'
-i- 1;^
^^
a...^."-
q.iwm pci hvcmcm.
dotes qiii porfant arcam focderis domini
jDci vniuerfa: terrx in aquis Iordanis,aqiias
quxinfcrioresriint,decurraatqidcficicnt.
QucEaucemdcfuper vcniunt,int vnamolc
coiififtent. Igituregrefluscrtpopulusdcta-
bernaculisfuis.
vttranfircntIordanem,&:
a Qiiia Pft fikCi Jotuin magiRcrium rfrducitur populus ad tcrrim promillio
nis eTD quis c'X hoJie in illo orfiiue di^iiui alcribi,ccdcnt ci iplj tluciua loidst
nu.Sc ip(aelcm.:nts vcrebiimur.
facerdotes qui portabantarcafocdcris, pcr-
gcbat ante cum .Ingreflifque eis lordanem
&
pcdibus eorum in partc aqux tin(5tisf
lor- 2
'
danis autem ripas aluci (ui t tcmporc mcllis
a Qu^a pars eorum qui baptizantui , acccptam cxlelhs gratiz du!cedincmj cu-
ftod.unt.
b implcucrat) tfl;efe'rutaqua:,dcfccdentesin
3
locovno, &inftarmontisintumefcctcs ap-
parebant procurab vrbc^qu? vocatur Ada,
a Qiii,a pars in pcccatoruin am.iriuidincm conuertitur .
qux,eftad latus sartlia Quaraute infcriores
"^
crant in marc folitudinis
(
quod nunc voca-
turt mortuum
)
defcendcrunt, vrqucquo
j
T
Actctna mo tc pcriicnt.
omninodeficcrent. populusautcm incedc- 6 &igni approximaucris,clarius
a CJm docent populum de Acgypto exirc.i.de ciroritus miindi,& uaniiic per r
cr IgllCm cffulgcbiS.Si flipCrC-
eicn,um.i.tentat.oncmfccul..
^^
jS .
dlficaftl hgn.l fanum,ftipulam
c battcotrallordanem, &laccrdotSquipor
- ="
- ' ^
tabant arcam foedcris domini ftabant fiipcr
ficcam humumin mcdio lordanis accm-
di . Omnifquepopulus pcr areteai alucum
tranfibat.
b
stvmmt i-;nx dtfcrndtKtes.&c.
Ad.im . Konabfquc mvflcnj
_
ratumc^rh
cr.jr fcripcu, r\j d
infcrin- p,ns Aqu.iiu lordanismcraicur
qtiiecar
,,^
n);nv,&.'in amaricudm'- Uuac
p;u s aute in dulccdinc pcrfeuc-
rct.Si
cnim ocs qui baptizarur
,
acccpte
c.ricflis grafi.T dulcc-
dinccufloducnr, luillus inama
<
ritudincm
pcccacorum vcrccrc
iur.
Scd fqpc fufccpco b.iptifmo
ad
(Vcularia rcdcunr,&auaricic
falfum
poculu bibuc, &: in mare
flucnccs, tallis fludibus pcrcuc.
Pars
vcroillaqu.-B inftabihtate
pcrmanct & dulccdiner-iuat,
fianificatcosqui acccprum mu
^
niisDcifirmitcrtcnct. Etrcdc
l*mnibiifdi
^,j
vnapnrscoiuquifaluaritur,
*>**
jjuia viius cfl panis qui dc ctIo
i.Cw.f.i-
d^fccndjr,&: Hdcs vna,& vnum
lo.V
<<
b:;ptifma,
&vnusi"piricus quo
Eph.4-.
omnes purificarur in baptifmo,
&: vnus Dcuspaccr omnium .
^s Thcod. Rccf nrusimpctus
aqunrum inflar vciis tumcfcc-
b.ir,fic in faftigium attollcbarur
quia cerminus .nb opificcpofi-
tus quouis ad..mantino muro
tbrciif^ ipfain rcrincbar.
Ir.f fhiis . Mctuenre duce
farfirum fluminis, cumeflcc
grar.d:sciusimpctus, & ncque
pcntibustrafirctur.qui cciam fi
^
vcllcc ei ponccm taccrc, ncqua-
quam
cibus, mci^.bilis iamfluuiiis vi-
dcrctur, .ilcitudinc ciusimmi-
nut.i, alucovero quafiadlicci
p.iuic^cnri inftarcxpoliro, o.n-
ncs i.im confidcnccr fliutiui.i
cranfmcabanc, &qu.ilcmcum
j- vnoaceru.
Dcus fucurum cflc prccdixcr.ic ,
calcm clfc confpicicbanc.Ec flu-
uius quidcm cgrclfis Hcbneis,
dcnuocrcuic, 6c magnicuduie
fuam ipcepic.
C Sxce;-dotes 'j. onr.^c. Idcm fa Orig.ho.4 .
ccrdocalis ordo &: Lcuicicus ar-
cx Dfii afTifl ic , in qua lcx Dci
porcacur.Ipli enim funcqui illu
minacpopuludemandacisDci. R
Vndc . Lucernapcdibm meisrer- tDeeon.di,
bi'm tunm
, &lumcn femitis mcis
. r''^'|"^"
"*^
Hoc lumc pcr faccrdoces &: Le
pfai. ^oz\a.
uftasacccnditur. Populus,in- taccrn,&i
quit.Iongc lit ab arca tcflamcci
i*arm(.htit
dominijduo milia cubicoru . Sa-
^""^^^/gf
""
ccrdoccs vcro &Leuicc ^pximi
valde."*"'
&:cajf>ximi, vcin humcnscoru
porcct'. Bcaci qui mcrccur ^xi-
mi cflcDco.Scdfcriptuclt.Qui
approximac mihi approximant
igni. Si auru& argcncum fuecis
i.Cor.j.(
tmarc (alis
confumeris. Bcaci crgo qui pro-
ximi funr,vcignis cos illumincc
non adurar . S.tluabicur can-.en
Ifracl, fcd logc pofitus itcr agir,
non fua vircutc,m miniflcnofa
cerdocum.
^
CAP.
4
NICOLAVS DE LYRA.
I
Igitur cgrcflTus. Uicconfecjurnter defiribitur tranfhus &figni
complcmcntffi/. &pJtel litcra vf/ueibi,
1 Iordanisauccmr!p.is alucifui tepore meffis impleuerat.
T^nnpotejlinttUi^i, qiiod ttinc colligcrenmr bluda conmuniter , ffuia
dccima die mcnfn ^nmi tranfucrum lorda/itm , vt habctur cap.fcfjn^
mcnfis futemprijfius Hebrxo)umincip t a lutiatione propincjuiori <e-
quino6lio vc ruali,jiuefit antc, /iiiepaJil. Sed diciiur tempus mcjfispro
ianto,quia in tirra promijfiQnis^qux calida
efi , in aliquibus locis ma-
gii calidisfpicx alu^ua apprnpinquabant ad maturitatem , f^ de illis
colligcbatur manipnlus &torrcbutur aliquantulum
, &
pcr confrica-
tionruitxcunchanturgrana.,dc qu'ihi<s ficbat oblatio infcfiiuiiatc pa-
fchali,nu cchbrtibaiiir i ^.die menfisprimi, ythabetur Leuii.1.2. &
froptir hvc Tner.fisprtmus vocatur nicnfis nuuaruriif.ugum Exod. i j
.
&Dcut.t6. iluod autcm hic inttrponitur de inundaiione Icrdanis,
hocfuit ad dciLrationem maioris miraculi mficcatione aluei lorda-
nis intranfitufiliorum Ifrael, ideofubdilur.
3
Scctcrunt aqux defcen.&:c. Contra naturam, cumfintfiuid<s.
qiia:
4
Quijautcm infcriorcs crant,in marc folicu.quod niic voc.
mor.dcfccn . Ifle locus erat magnus lacus
,
per qucm t> anftt lorda-
nis finuius . &vocatur marcJecundnm modum lo^f.endi Hebraicum
,
tiuo omnis congrrgatiofuagna aquarum marc focatur^vndeCene.i.b'.
dicitur : Congrcgacioncfq; aquarum appcIlauicmaria.Ef hoc
modh flagnum Gencj^arcth ,
ptr quodtranfic lordanisfiuuius , voco'
turmare Tybiriadis^O" mare GatiUx, vt hab^tur inpluribus locis itt
euangclio, Et eodem modo in propofito lacusifle vocatur hic marefo-
l'itud'inis,qiiia
efi
iit.xta difcrttnn Sin.Et mare mortuim,eo quod huHus
pifcispofftt ibi viuere,rt dicit Thilofphus x. Meieorormn. vbi loqui-
tui de tslo lacu vclflagno;tkmquia aquxfunt ita ff>iff<!C,^uodfunr
qna
fi
lutum : prrftcr quod vcfiiminta :bi proicSa magts fordidanmr qua
lauentur, vtdicituribidem : tumquiafunt excefiiutfalf^ ,proptei-e
alibi in fcnptu ra vocatur mare falfijfimum .
5
Vfqucquoomnino dcfi.<jia//>et7)?//orwiyrf/.
6 Populus autcm incedebac contra lordancm . idefi, pn lot'
danern,ita quod ponitur hic vna priXpnfiiio pro alia.Fel dicitur,conira
lordanem : quia populus approptnquabat ad aquas lordanis defuptr
pcnientes, quafiabant ekuatd ad modum coUis iuxta tranfiium popif
li, Cxterapatcnt.
Duode-
M.ire dl<
moriuuo^
MORALITER.
j
Stetrrunt
aqujt,&c.Vcr quas fignificancur mundi tribulatio
nes.Efa.S.b. Udducet domii.us fupercos aqu.xs fiumhtis fortes&
tnultas: rcgcm .Afyriorum, &c, Per hoc igitur
,
quod aqua: lor-
d.inis fu pcrucnicntcs, & eiiam infcrioVcs arca: tranfitum no
impediucruncfignificatum fuit
,
quod fnbulationesmundi
prarteritx non
impcdircntportationcm
cuangclij per orbc.
quod patct.quia pcifccutio Iiidcorum m primiciua ccclcfia,
& poflcaperfcciuio lyrannoium &: ha:rcticorum , non im-
pcdiucrunc
pcdiuerunt prardicationcm euangelij , & fimiliter fperandij
cflquod fupcrucnturx no impcdicnt.faltcmomnino.i.Co-
rmt.io.c. Fidelis Deus qui nonpanetufvos tcntari ftipra id quodpo-
tefiisjcdfaciet etiam cum tentatinncprouentum, vtpoffitis fuflinere.
Pcrhocetiamfignificatumfuit, quod tranfitusclc(5torum
ad patriam, noinmpcdiecur pcr quacunquc cribulacioncm.
Pcr hoc aurcm quod arca prarccflicpopulum in ingrcflii lor
d.anis,& in cgrcflu fccuracfl,fignificacum fuic,quod cuange
Jijprcdicatio Gcncilcs adbaptifraum adduccrcc, &c addu-
fios mChiifto confcruarcf
.
29
lofiLie Cap. IIII.
30
A
I
A p.
iiir.
Vibus tiafgrcffis dixit dns ad lofud.
tligeduodecim viros fingLiIosper
iingulastribuSj&pri^cipeciSjVttol
lant de medio forJanis alueo , vbi
fteterun c pedes facerdotii,
*
duode
^ *^^'"^ '" veritate.^o-
y/^/^^l
cim duriitimoslapides, quos ponc
tisinlococaftroriivbi fixeritishac
B
PfaL ri a.
c
C A P. III r.
a T '^jeternim.. Aug.
X
QTTn in ^rernum,
cCi
calu&tc.rarrin-
fcanc ? An quoni.im
xtcrnum aliquid fl-
guificat,rum iplisE-
terni cfle no poiTinc J"
Qiiauis polTiC quo I
in Grxco clt
*' tm
<wwf Lacine dici vlq;
infcculum .
b TeP.lnaititque poptt-
lus &tra.nfii'it &c.
Adam.
Q^ii marc
rubrum cranfierunc
biptizaci func ,
in
Moyfe,,&:itiiiube,&
inmari.
D>.'iiisvcro
qui lordanem flmi-
litcr cranfcunc, pof-
iiimus fimilicer di-
ccre,quiaomnes in
Icfu bapcizati func in
lordane . Quod vero
fcripcum cft . Et feHi-
namtpopul:is,& tranft'
tiit lordanem . non pu-
to clTeociofum. No-
bis enim veniencibus
ad baptifmum, & fu-
fcipicncibus ,
verbi
Pei facramcncum
,
non fcgniccr a^en-
dum cft , fed fcfti-
nandum, doncc om-
nia ,
niandaca im-
pleamus, vc perue-
nirc ad promiffim
bcacicudinem , me-
reamur. Cum vero
omnia cranlicrimus
,
diligcntcr, & cautc
inccdendum cft , nc
de improuifo ctfun-
dancur grdliis no-
ftri,vndc . Wene
efufi
fwit greffui mei . Ncc
rcnnffior foJlicicudo
dcbccctTe in confcr-
uandis,^ acquiredis vircutibus , quod dcfignacur cum dici- iam non fic qui cxcerrcac filios Ifrael
cur.
tur,quia4-0.miii.ivi- D
'
roriiin in vcficace ac-
cmth cranileruntadT
cxpugnandam leri-
ci:io, accindifcilicec
cingulo vcricacis.vn-
de. Ejlote acdnli mbos
Ephff.^.c.
node tetoria. Vocauitq^ loiuc duo
dccimvirosquoseiegcratdefilijslfrael, fingulosde tribub.
fingulis,& ait ad eos,Ite an arcam domini Dei veftri,ad ior-
danismediu,portateindcfinguIifinguIoslapidcs in humc-
ris veftrisjiuxra numeriim filiorum Ifrael, vt fit fignum intcr
vos Et quando interrogauerint vos filij vcftri cras,dicentes,
quid fibi voliint ifti lapidcs? refpondebitis cis. t Dcfecerunc
aqus lordanis ante arcam foederis dominijcum tranfirct eij,
iJcirco pofiti funt lapides ifti in monimetum filiorum lirael
a
vfqueinjErernurn. FeccruntcrgofiiijKrael ficutcisprxce-
|
pitlolue, portantesde mediolordanisalueoduodecimlapi-
des,vteidominusimperarat,iuxtanumcrumfiliorumIfi^aeI,
vfqucadlocuminquocaftrametatifunt ,ibique pofuerunc
cos. Aliosquoqueduodecim lapides pofuit lofue inmedio
<?
lordanis alueo, vbi ftctcrunt faccrdotcs
,
qui portabant ar-
cam faedcris domini,& funt ibi vfquc in praslenre diem . Sa- 7
cracc xdificacio ma'
ccrdotesautcm qui portabantarcam , liabantm lordanis
mcdio, donec omnia complerentur
,
quarlofuevt loquc-
retur ad populum
,
prsccperat dominus> t
vt dixeracei
a TNon otioCe.non icnuffe iiobis agendum elt , fcd oinnia j.ta:cepta doinini fellinanter
tianfcuriklj & petii.-ienda.
b
Moyfcs.Fe'ftinauitquepopalus,&tranfijt . CBmque tranfif-
^
fent omnes,tranfiuit&:.ircadomini- Sacerdotes quoqucj^
a Qiyfidocidies &ducesad tcrram ptomiiiunis

'
pergebant atite' populum. Filij quoque Rubcn &Gad, &di-
a Qiiia cum onmia tranlierimus.diligentcr & caute euixium eft,ne eifundantur grelTus noftri.
midia:tribusMana(rearmaripr:Eccdebantfratresluosfilios
Ifracl
,
ficut cis prseceperat Moyles
, t & quadraginta
t pugnatorum milia tper turmas
, 6c cuneos incedcbantpcr
firum edam cingu-
lum dcbcc eflcveri-
t.nris, ti camcnferua-
ucrimus militix hu-
ius &c cinguli ficra-
maitum. "Si falfum
loquimur, difcingi-
mur baltheo verica-
tis:S:mus crgo in ve-
riracc. clcifti, fed in
filficace difcindicra-
fcunccslordancmad
tDc.i^.a
bclla cranfimuSjCon-
cra fpiricualia, nc-
quiciarin ca?lcffibus.
Hicc , enirn omnia
propccr nos fcripca
.
j ,
func.Excamus ergo
i;,fdemb.
adbelkira, vc expi>
gnecur a nobisciui-
tas prima, huius fcili- E
cec nnindi malicia, &:
fupernamcenia. In-
n"a ce pr.Tlium cfi, in-
rato:u
raos
.
t
prxcepcn
la
, & fubucrcenda
. fjderfs.
Hofiistuus decordc Mauh.iy.b.
tuo piocedit
.
De cor-
de enim exettnt copta'
tiorics malx, homicidia^
adu'teria,forn icationeSy
&c. Vides quantus
fic& qualiseu excr-
cicus tuoi-umhofiiii.
Hi nobis prima ftra-
gefundcndiiunr, vt
nullij rclinquamus,
tijc nobis per lefum
dabicur illa requies,
t"rclterqu,
r r
dragmca.
vc vnufquifque
re-.^,6fi^,.
quicfcacfub vicefua,
ante dominri
61: fubfiCufua , cum ad praehu ;i.
F
NiCOLAVS
C A P.
DE LYRA.
IIIL
im
l
/^
Vib.cr. Hic confefjHenter oflenduur quid aBumfuit in exitu
K^ Iordanis,quia i i.lapides de alueo Jordanisfutrut exportatiy
& 12. alijde terra arida in alueHpofiti . In hoc igiturftcprocedii: qa
frirno ponii domini &lofue iufjio.fecun.iuffonis impletio,ibi: Fcce.
crgo. tertio teporis determinatio,ibi:Vopu.au. Circaprimu dicitur:
2, Dixicdomi.&c. Eli^e iz.vi. i. iameledos accipc:quiademan
dato lofue quxlibet tribus ekgerat.,vnfi,vt diiiit efl ca.prced. &idco
ifla eUciio aliquando attribuiiur Iofue,aliquando tribubus : quiafa&a
efl
a lofue auloritatiue,& ab iliis txecutiue.
3
Duodccimdufifla &LC.Vt
pofflnt
diupermanere admemoriam
fali:<iuia ad hoc tclkbantur,vt infra dicitur: vtfitfignum mter vos,
<ir paret liiera vfque ibi.
4
Vfqucin 2cernum,&:c. ^ccipiiurhic <ternum,pro tempore
iongo &indeterminato.
5
Fece.cr. Hic ponitur iuffionis impletio , &patet litera vfque ibi.
6 Aliosquoqjduodecimlapidespo.Icf&c. Ftbaberetnrte-
fl'monium
iiimonium tranfitus miraculoft intra a^juaM &excra.Et ifli. i z.lapi-
des
pofiti
intra alueum fuerunt ita magni, qnodpotcrwitapparerefup
aquamquandocratparua:ideode iflis ii Japidibusnon dicitur quod
finguli homines portauerHtfingulos lapidesjion de alijs duodecirn,fed
quod lofiepofiut eos quod
efl
intclligcndum per adiutorium muUorii
propter magmtudinem lapidum.Etde iflis lapidibus dicitur comuniter
a doior!bHf,qi loannes Baptiflabapt'7^'is iu lordane dixit: Poccft
Dcus dclapidib.iftis fufcicare fijios Abraha:,Tf habtiMat.^i.b.
7
Ecfuncibi vfqueinpra:fcncemdiem. Hocrefertur.adtem-
pHS^qun liber iflefuitfcriptus^c^rforte adhucfunt ibi.
8 Fcfiina.popu.&: cranfi. Qjiia erat magnamultitudo valde:&i-
deo oportebat eosfefl'. anter tranfire.
9
Cumquccranfiffcncom-tran.arcado. Ethocad prMeptum
domini ad lofue,vt infra exprimiiur.
10 Sacerdotesquoquepcrgc.antcpo.i^d/j..pop/Kya^c
tranfiflet
Iordancm,tamcn fictit luxta ripam yquonfqtiefaccrdotes por
tantes arcam tranfijfent vltra poputum qui dcbcbatfequi arcam,vt di
iiumfuit cap.prcecedenti.
In illo
MORALITER.
j Quihus tranfgreffis,di.do.&c.V\ic agitur de duodccim lapidi
buscxportadisdealucolordanis&dealijsduodecim in ip
foponcdis,pcr primoslapidcsallcgoricc figfiatur populus
Judaicuscxduodccim filiis lacobprocrcacus, qui nutritus
init in humore dodrina leu,is &: prophctarij , fcd aducniete
Chtiftoeicdtusfuicadobfiinationisaridicacc. Pcraliosduo
dccim figiiatus fuic populus Gccilis,qui pcr prxdicacionem
1 z. Apoltolorum conucrfus cft ad fidcm Chrifli , ii. ex ari-
di-
dicace infidelitatis cranflatus cfi ad humorcm grati^ pcr gra
tiam baptifmalem
.
Moralitcr autcm per duodccim lapidcs in lordane pofi-
tos,fignificantur duodccim fru6l:us fpirictis qui cum gratia
dantur in baptifmo,& ponuntur Gal.y.d.f//?/ autemfpiri-
tus efl
charitas, gaHdiu.pax,paticntia,longanimitas bonitas, benigni-
tas,manfuetudo,fides,modeflia,continentia,calHtas. 6i hi fnidusla-
pidcs,dicuntur,proptcr firmitatcm &:fiabjlitaccm in bono
quam pcrfonie ndelcs pcr cos confcquuntur, propccr quod
^icitw: Hcb. li.h.Optimtmeflgraliafiabiiirecor.
3
1
GIof.ordm.&NicoIaideLyra.
52
A
y
a mdie //.'fl,d^f.Scmpcr cxaltatus cft Icfus apiid patrcm
,
fed
opusclKvtin
confpcdii no'*ro cxnircc illum Dcus.i.vtalti-
cudincmdiuinit3t;sciusco_^nofcamus.Hoc
auccm fic fi lor
dancm
cranficrii-nus,&:
vanjs fjcrauKntorum
munuiKHCiK
ad
fiitura bclla armcmur.
b
"Prxcipe
f^'Codou'jHS.
'--
'
a Latt*cri>cioheft
tialMicho.i.Kundi
An?
Mandafaccr
dotibus
portantib.ar-
camtclUmcnti,
&:c.
Solct dici arcatcfta-
iucci,vcl
arcaccflimo
nij.Nuccrgodicicur
arca
tcrtamcutitcfti-
monii
, vtnonfolum
arca.fcd ctiam ipfum
icflamcncum
appclls
<ur tcflamcntum tcfti
monij.
Hicciiimdi-
cit
Apoftolus NCic au
tcm finc lcgeiufticia
Dci
manifcftata cft >
t,cftimonium habcns
pcr lcgcm &: piophc-
t,AS^ quia in rci vcntu-
r.tccflimonium datu
foic vetus teflamcn-
(um
.
ucniutur mulc(j pcrfctliones.Illa vcrocflgcncrr.Iis
qneora D
nium in fc concinct pcifcdion e fiimn-sam.Idcoeigo in" h:ic
dic multc gcfla rccapitulancur, vc multc pcifcsfboncs ad vnu
dicm pcndcrcfignihccnt
.
d Duo.ijuo.C myflcriu agni in Acgypto prarceptii cft,quia co
cicm dic quQcriorcs
T
Milicia mundi , & fuperha injnia Fcccatt
ptius iiobis cu 'iiciida luiu
plana afque campeltria vrbis lericho . Iii die illo magnifi-
cauicDominuslofuecoramomniirracl.
tvt timcrent cum
IQnifub lete
e.l.tlmecMoyfen.cum
ad euangchum cranficur, muucaobfcruancia timotimmu-
taiiir.Tnde.Pe: legcm legi morcum (um,vt DcoTiuam.
dum adhuc
nuindifu^:imis ,tcr-
ram
,
promiiTionis
ingicdimur . Toca
cnim vita prafcns
vn.i dics cfl, hodic er-
gv), id clt, diin^ viui-
anis , .nd pcifccho-
f&tim.icrC
mus
.
Duo.quo.lM. Trann
fountcs filii IfraclJFor
d.uicm fufrulcrunc dc
mcdjo fluminisiz.la E
4 pidcs, quos pro tefli-
j
moiiio pofucrunt in
loco lbcund.r circuii
ficut timueratit Moyfen, dum adhuc viucrct. Dixitque
b ad eum . Prarcipe facerdotibus qui portant arcam f^deris, vt
i
ncmfcflncmus, ngc
afcendantdelordane.Qui
pr.xcepit cis,dicens Alcendirede 5
in crafliuum ditlbra-
lordanc. Cumcjueafccndiirent, portantcs arcam foederis
domini.&ficcamhumumcalcarecoepiflrent, reuerfiE funt
aquxinalucumfuum,&fluebantficut antc conlueucrant.
c Populasautemafcenditdelofdanedecimo die menfispri-
mi , &caftrametati funt in Galgalis contra orientaiem pla-
I
. _
, /-.. J I

J J
iuc-u u;cujiu.t; uHi.uia
d gam vrbis lericno , Duodecim quoque lapidcs quos dc
6
dUonis.adruviadum
lordams alueo liirapierant. pofuit lolue in Galgalis . Et
jiob:s,vtduindclaua,
dixit ad hlios llrael .
quando interrogaumnt filii vcftri
7
S.*S:" vScSpU
fiimiflima nobifcuin
portarc dcbcamus,quorum fcmpcr tcfliraonjumad imica-
mcnca virtutum iniiieamur
.
*
D.im.ifccnus Imagmcsfuut monumcntaqueda.Ecenim Oriut. d*
illiteracis hominibus hoc funt,quod liccrads libri . Et quod
''^-
aunbus oratio clfjidcm efloculis imago. Cui tame imagini
incclligentiaconiungimur.Idcirco luliitDcus.vtarcaflcrec
clignis
q
non corrumpuncur.iuffKquc utexcrainaurarecur,.
atq; in ca poncrcntur tabul2,&: virga,&: vrna, in qua mana
'
ad rcrum geftarum futuramq; memoriamc6tincbatur,he<;
auc quis imagincs cfl^e & prxconcs clariffimos ncgabitJ ne-
que vero cx lateribus tabcrnaculi,fcd in confpci-tu totiuspo
puli iacebant . Hxc qui fpcdabanr, Dcum qui per illasagc-
bac,adorationis latri^qnc culcu vcner.ibantur.Ncque cnurj
cukum hunc ipfis exhibcbant , fcd pcr carcuocabantur.m
F
^
mcmo-
c
Top.ati. Ada. Non
finccaufafign.irurqii.ind.->vcniunt.id lordanem. Dccima,
inquit,mcfis primi, h^efl ipfadics in qua agni myflcrium
pr^cipicbaair in Acgypto. Jncandcm tciram piomifliionis
intranr,&: v.ildc bcatum cfl,vt ipfa dic qua errorcs quis fub-
tcrfugic fcculi,tcrram promifiionis ingrcdiatur.i. in hac die
<)ua in hoc fcculo viuimus.tota.n.vita prefcns vno dic figna
tur.Pcr hoc crgo cdocemur
,
ne opcra iuflitix m craftinum
differamus,f<idhodie.i.dum viuimus, omniaqua^ad pcrfe-
ftioncmfuncimplcrefcflincmus ,&itapotcnmus dccima
dieprimi mcnfiscerran^promiflionis.i.beatitudincm perfe
iionis intrarcNotandum aut quod fa?pe ifta dics rcpcdtur,
quialicctgeneralisnobis fit vnapertetlio, fitnvnam Vir-
tucum fpccicm intcgrc potncnirius implcre, cft ipfius virtu
tis fua qu^quc pcrfcctio . Sic ergo per fingalas virtutcs in-
uc-
NICOLAVS DE LYRA.
1 In illo die m.^do.lo. Tcrfatlum pr^di^i^m mirabik,vtpopulus
baberei eura in rtucrentia & ii,/iore.
1 Pr.ECipcfaccrd.&:c.
Hocp<)mtnradoflendendurK,quodficutde
Jpeciali mandato Dtijietcrantin lordanis alueo,ita
dr de eiusfpeciali
'mandato reccjfannt.
3
Vt afcend.dc lord. Ex hocquod non diciiur hic y>t tranfeant,
ftd
vt afcendant: d:Lut Hcbrti , ijuod afcenderuntfuptr npaper qua>'n
iairauerant,eo qu od jlabunt iuxta iila >j
fecundwo eos pruut diBurn ejl
fupra cap.prccdcnt .Et quia dicit textus hic,quod ctm pcdisfacerdo
tumfueiHni extra alucum
, aquxlord.inis
lUxiklerant.^fiatimfluxQ'
runtfecHndiim curlutr) fHum.Ex quofequiturfecUdum diSum Hebro
ru,(juodpop:ilus
IfriKltutcfuit ex vna parte lordanis, ^facerdtes
cumarca in pa-rte oppoftta,& aqna lordanisiii medio currens.Iaeo di
cunt,quod arca diter tranfiuit qu.tm populns^dicentes quodarcapor-
tauic^ portatoresfu;)S,quod esi
fic intcUigcndum^quod virtute diuina ar
ca cHfaccrdotibusfiieratfubito
tranfportati
, nonfolum vltrafiuuiim
fed etiam pUrj popidum, nuctn debebat pretcedere
, rt prdiium efl.
Sed hoc videtiir fiait'um:turn quia non
efl vcrifimile
,
quod fcriptura
tacmljettantiimirabile ^ium quiainnititur
falfo.fquodfacerdotesfle
terint in aluro lordanis iuxta ripamper quam ingreffi fuerunt
,
quia
fieteruntin medio aluei,vt
diifumeflca.pracedenti.Tumquiamodus
loquendi ex qiio arguunt propofitum cum dicitur,vt afcendant ,magis
fftadoppoiitiim, vi
V'detHy,quiaconfequenterdetratifitu poptilifub-
ditur
.
Vopuits aurcm de 1 ordane afcendit decimo dic, &c.& tamen
fcr alueum pcditando tra>ifmt,vt expfimitur in litera &ipjimct c6-
cediint.Qjioi ergo dicitm
Vt afccn./.>oc
cli,quiafacerdotesflabant in
medio alaeUvtfupra oiHum ifl,vbi alueus
efl profundior quam prope
Xipam-.ij- idcoprgrcJfus dc luco illo ad ripam procedit afccndendo.C$
ferapatent exprxdi6l:s.
4
Populusautcm. Hic coafequenter dcfiribitur temporis determi-
natiocumdicitur:Popii.M\tetin,&cc.dc.die
mcii.p. Iwauiem ex-
primitur admtiorcm
hifluria certitudinem.
J
Ht caftra^func in Gal. Uoc nomen ponitur hic per anticipatio-
iem,qHia pGfl!\ifi,u impofleum tlli loco,vt habettir fcqiien.ca.
f
Duodccim qiioquela.&:c.
pofuiclo.in Gal. DicwitHebrsi,
^uod iravfiM Iorit.viirnun
flatimiuermt in
Gak4is,fedprius iuerut
in monism H< ual,& tbi portjuerunt dlos. i z.laptdis, &Iptigauerut
f.>
taUe i&fcripferiitjupercoi
tnaadata
kgis^&fccciunt bJudiClio-
iics
nes &malediciiones folenn:terj& de lapidibus illJsfeceriic aUare, &
fuperiilo obiukrunt hosiia!.,& infero verurunt in GJgalis,vbt tmta
tifwit caiira,apportantes ibi i ^.lapidesprsdidos, vi%manereiiiibi
pro/igno tranfitus lordanii mracutofi.Et ad hoc alkgautqiprldicli*
efl
iu hoc C.Donec omnia complerentur qiif Icjuc,vt loqueremr ad po
pulurn pi ^ceperat dominu<,& dixerat ei Moyfcs.Moyfes auiem dixe-
rai quod tranfito lordanelfuigarent lapldes calce, crfcnbcrctibile-
gem,'^ quod ponerent beneu:&ionesfiiperinonieG.jri^m, &
mahdi
Siionesjupei wotem Hcbalvi htibctnr Deu.2i.Scd id vidtiur fj.fut,:,
Tii quia tot &tata n'o pvfluntfieri vna die ,
vtpote irafitus lord.viiSy
niaxime tatf multitudinis,prvgreffiis ad montc Hebal,& Gar.-^^^jW^qui
locusfatispliis diflat a lordane quam ciit tas Icricho: jolenniias hene'
diSionum &malediiionii,'& defcriptio ligisfuper lapidis,& immo-
latio hofliarim,& indeprogrejfus ad Galgalxlocimi.Tuni quiavide-
tur coniradicere ciquod dicitur infia S.c.pcfl. dcllruiiioni- lericho &
Hai.Tunc Mificauit lofuc altare dho Deo Ifaeiin monte Heba!,&c.
vtfubditur de dtfcriptione legisfuper lapidcs,henediSriO'iibus &
tnaie
diiiionibus.Tum quia repuii^nat ei qd dicirur Deut.22.a.-! bi
diciti^r de
lapidibus in qbus fcribenda ^rat /e-.v.Erigcs ingences l;ip!dcs,6k:c.
lapides aun.ni
ifli nofuerunt tales,iji!ia Jinguli homines portabant Jw-
guloslapidts vfque ad lociim caflrontm,vt di'itur mprinc.huius cap.
itcm littra huiusc.quam profe alltg.vit,magis tfl
nd oppofnurn qttia
ibi dicitunSaceraotts autcm quipurtab^ni arcarn flahantin
lordanis
medio
,
doncc ornnia complcn nti<r qux lofue vt loqueretur ad pcpiili:
prxcepcrat domit'us,& dixerai li Mvyfes : Sicrgo iihtd diCfum MoyO
intelligii de dtfcriptione legis fnper lapides, & beitedicTionibus &
ma^
lediS. onibus,fcqui;ur quod fai crdotesjleternnt in mcdio lordanis cnrn
arca,quoufquc i^mnia pra:diiiu fuerunt coriipleta,^:^- tunc arca 110
pm
ccflifltt
pupulurn
inprogrfflii pradilio,cuius cotrariuri, dicitur in hoc
ca.Siniiiiter arca
o" facerdoits nofriflent
prAfet:tes,.quado btnidiRi^
lus &maledi6iionts fcUnnix^ta: fununt in n.uitc HeiK:l& monie
Gari^^^m^cuiui contrarium dicitur infra 8 c.E.t ideo quudfiipradicii.
l.>oncc complcrcncurj^- fubdit,c]{.\x doir.inus pra^ccf
crac,&I
Moyics dixciac. intclligiturde tranfitu lordani , &
depurtationi
iz.lapidhtn
vfq; adlocii vbi rcmatijcruntfequcnte ncSe,& de porta"
tione I i.lapidcm aliortm iiitra lordanis alucum:prixceperat enim iflt
dominus &Moyfcs etia dixcrat Infue ,Jaltcm in parte,f quarttum ad
Jordanc tra njii u
m,&no iuttlligitur de aliis qu* pojitajucrut /..' ila.
7
Qiiando nKClwg:\.dic.idcfl,infuts:rum tempus. Ccttra p.nU

C
A P.
35
Orat.
5
inwg
dc
ij^ memoriam rerum admirabilium, &authoris carii Dei que
A adorarcnr.Cur non igitur nos cruciacum,mortisq; falutifc-
Tx, &: rcru a Chnfto geltaru imagines cftingemus , vt cum
e nobis qu^licniK fihj noftri
,
quid ha; fignificent, rcfpon-
dcamus
.
Dcum verbum hommcm elTc tadum
.
it Idcm. ScxtLim imaginum
genuscft.quod
procorum
q
mirabilitcr gefla func,me-
moriaconferuada,
adpbfte-
rorum vtilitatem fpedandu
proponicur . Vcrum hoc du-
plcxcfh
Autenimliterarum
monumcntis in libris infcri-
bitur: aut oculis IpcdaRdum
fubijcitur : vt cum vrna , &:
virga pofita funt ad mcmo-
riam fcmpiternam, cumque
duodccim lapidcs exlorda-
ne fumpti funt
,
qui facerdotum notam figufamquc figni-
iSines, qua:
nos
lofuc
Cap.
V.
H
cras patrcs.fuos,&:
dixerinteis: Quid fibi volut
lapides ifti?docebicis eos atq; diceris : Per arcn-
tem alueii tranfiuit ifrael lordaneiftij, ficcantc
diio Deo veftro aquas eius in confpedu veftro
doncc
tranfirctisjficutfecerat prius in mari ru-
bro,(]uod ficcauitdonec
tranfuemus, vt difcat
omnes tcrrarum populi fortiftimam manu Dci
vc&vos cimeatisDeum
veftrum omni tepore.
ficarent
.
Sic&: nunc virorum pr^ftantium miag.
ros moncat,&: ad imirandu incitent,
fhidiose
conficinius
D
5 lofcph.
[efusexlapidibusquosfinguliprmcipestribuii
Lib...Anti-
tulcrantdcprolundoIordanis,a]tarc
cofficiicns,
pro futuro
q"i:-cn.i.
ligno interrupti fluminis
, fup illud facrificauic
D^*o , tV fe-
lliuitate PafchcC in illo loco an:t' popul'
celebrauic,
Sc om-
niu qu^ cis d ccrant
primicus
facillimc tuc abundabac.
Na
&:mefseia matura
Chana-
n^orum mctcbanc,
&cijccra
opulwiciffima
polfidcbanc.
-^ Procop. Erigic lapidcs Commeat.
Duodccim parcim
monu-
mcncofilijs, parcim
tcrrori
hofhbus, parcim auccm de
vno Dco crudicioni.
Rcs
cnimduiinc
nonoficncacio-

ni, fcd audicnciu
vifencium-
cjucfalutiinf(,'ru;unc.
ii Rupcrc.
Vcrobiquem.ignum&:cuidcnstefijmonium
crcdiihs bonii 6c iucundu:incredulis,tnftcatq;
pauendum!
cap!
C A P.
V.
onqnamergoaud.&c.
Procop. Cum miraai-j
lu percrcbuifrcc,
quotquotin inuetcrata im-
pietate funt
opprcfli,animis
defluxcrut quos
armis depofitis,
paciq; intcntos efTe oportcc.
Dialog. cum
Triph.
A P.
V.
Oftquam ergo audierunt:
omnesreges Amorrba^o-
rum,(]ui habitabant tras
lordane ad Occidetalem
plaga, & cudli rcges Cha-
naan, qui propincjua pof-
fidebant magni maris lo-
ca, quod ficcaflet Dominus fluenta lordanis
coram filijs Ifrael , donec tranfircnt,
f
diflolu-
,
tum cft cor eorum,&; non remanfit in eis fpiri-
tus,timentiumintroitum
filiorum liracl. Eo
cuncifi erant, quos circijcidcre pocuic Icfus illorum.f filios
quos gcnucrunc in dcfcrco , &: conrepierunt eos circiicidc-
rc,quia inobedientes crant legi Dci . Cuv ergo putat rcba-
ptizandos cos qui habcnt Chrifhani baptifmi lacramentii,
quafihoctcflimonio lcgis adiuti ? Cii non vnus homo bis
circuncifus fic , fcd populus
t acntos.
Partci.Mo-
eh. Neuoch.
Lib.j. adu.
Mirc.
Porro qui audaciores erant,
nihilominus animis cocide-
runt, vcrumq; quod a Mofe
praKlidlum cxtitit, omncsha
bitatores Chanaan, &:c.
b ^ Fac tibi cultros lap. &c.
luftin. Martvr. Prifcusille
lefus dicitur fccunda circun-
cifione cultris lapideis circu-
cidifIepopuIij,qcT fuitprzfa-
gium circuncifionis, qua nos
lefus Chrillus refccuic a lapi
dibusfimulacrifquc carteris,
c6gef!is accruisprarputioru:
hoc eft, liberauit nos ab erro
rcmundano: vbiqucgetium
multis circuncifis culcrope-
trino,idcft, verbo lefu domi
ninoftri. Nam lapiS &petra
' TQH'
'i
PW< qui Chrmus e(l , purgamur, & opprobrimn
ChnftiK nr:rrli/-oriir in or^ .
Aeiypti.i.obrcruamias Aegyptioium depqnimus .
SSJ
l^piljq
^ temporeaitDnsadXofi,c.Facnb.cultrostIipi- >
^-&&^a
dcos debemus fcrmoncs ei'
Uuncur.Qu, cmm in Icge pcr
qui fucrac in quibufdam cir-
cuncifus, in quibufdam vcro
incircucifus crac :ccfiaIiquo
E
mcdofieri polTcr, vc Deus
hoicm bis arcucidi lubcrec.
Nunquid diccrepiic, qui rc-
baptizandos putat,ideo fuif-
fe ptcptii
,
quia illi ab Acgy-
ptijs fuerat circuncili, aut ab
aliquibus harrccicis ab lirae-
litarum focietacc fcgregatis.
Fac tibi ctiltr. lu &c. Ilido.
'Dicam ludjE-i. Quomodo po c.^.inroae
tcflquis fccundo circuncidi
circuncifionccarnali?
Scmel
tliqucfaama
enimcircuncifus non habec
qc! ab co fccundopofficau-
fcrri
.
A nobis vcrci quibus
i.Cor.ie.
Q.>a:ft.f.in
lorue.
intcIIigere,pcrquostoterrabundis
prxputia cordis rcfe-
tla funt.
*
Rabbi Mofcs Maimonis. Duris filicibus vfus efl lofua,
non acutis gladiolis
.
^
Tertul. Q^ia Icfus Chriftus nos introdudturus erat in
tcrram promiUionis
lade & mcllc manancem , idcfl , vicc
a:cerna:poireffionem,quanihiI
dulcius: idq; ,nonperMo-
fen.ideft,non pcr lcgis difciplmam^fed pcr icfum,idcfl,per
Euagrflij
graciam,proucnirc
habcbat, circuncifis nobis pe-
trma acie
,
idcft
, Chrifti pra:ccptis [pctra enim Cbrijius) idco
lofuc nomine domini inauguracus figura , lefus coirnomi-
natus cfl
.
^
Auguft. Qu^ritur cur dixerititcrum?Non.n.unus
hobis
circuncidcndus crac. Scd quia vnus populus eracin quibuf-
da circuncifus,in quibufda no circuncifus : idco didlum clt,
itevun:: vccircuncifus iccrum circiicidcrctur non homo, fcd'
popuIus.Quida
dc Acgypto excuntiu filij in illo populo cir-
*
cuncifi
Mofcn eruditus ef^, idololatriic crrorcm culrumquc depo-
fuit.H^c efi prima circuncifio pcr Icgem . Si vcro ad euan-
gclium perucniat,fccundam
circunciiionemaccipierp Pe-
tram,qux eft Chriftus, &: aufcrctur ab eo opprobrium Ae-
gypri. Nifi cnim quis pcrcuangelium fucntfccundacir-
cuncifionepurgatus, non dcponit opprobrium Acgypri,
etfi cnim omncs cx Icgc veniant , &pcr Mofcn crudici,ha-
F
benc camen opprobnum pcccacorum . vndc &: Paulus :
^^ Tit.j.a.
Fnmiis <iT nos ali(/uando m/ipientes, & increduli
, errantes in defi-
dcrtjs
&
voluptatibits
,
&c. Scd poftquam Chrifius venir . &:
Orfg. hom g
pcrbapc.fmumlccunddcircuncidic
&:putgauicanunas no inioiUe.
ftras, abiccimus hxc oia , &: pro his afliimplimus confcicn-
tia; bona: altipularionem, in Dcum . Ncmo cr^o fi intcgre
conucrfus cff,(.V cx corde poenituic,f:deliccr lordanc cranfi-
uir, &: fccundam circuncilioncm acccpic
, prarccritoru me-
cuac opprobrium dclidorum audicns
,
quia hodic abfluli a
ce opprobrmm Aegypci . vnde alibi : l{emi/J'afu>u lib' pcccat*
-^ ti'a,fed
NICOLAVS
DE LYRA.
C A P.
V.
PORquam
ers^.O/icnfo cjuodfa3um
fuH in lordanis introittf,&
quodin exitu,i)ic confcqnenter oHenditnr (juodfatlum fuit afi-
liji I/raelinUatu antcquam belUrent contra habitatores terrte-.quia
ante
congref/umfuerunt circunci/i,&pafcha
cdebraucrunt
, &ab
angelo apparente iofuc confortatifuHt . Et idro pritno avjtur de cir-
CHnit/ime,fecudo depafchx celebratiitne,ibi,
Manlcruncquc. ter-
_ tio de
tiodopiypuUconfortationcJbi: Cum auccm cfict lofuc. Circaprl
rnumprxmittitur tirnor * Deo tmmi/jus fiper adKerfarios Hebr^O'
rtm.& patetliteya. HocautemaDeofaCiumeU, ne fenirent ad
pugnandnm contrafilios Ifrael tempore quo fuerunt denoiio circun-
ciji, quia tunc crant ad bcllandim inepti
,
&fubditur circuncifionit
prxceptum, cum dlcitur
.
z Fac tibi cul.Ia. Hebrtci dnt nouaculas acutas. Cuhcllus enim U-
pidcus
M O R A L I T t K.
a Et
tcmpore,&c.Fac tib.cul.&c.J{\a circucifio folcnnis figu
ta hm
facramcnti baptifmatis. quo prxfcinduntur oia pcc-
cata
fimpliciccr quancum ad culpam &: p^-nam . &: qiua ba-
ptifuiusetficaciahabctapafiioncChritti
, ideoiftacircun-
clio
ciliocanialis tacta tuic culiro lapidco Cluilfuin ii^nuicau-
tc, qui cft lapis viuus ,
fctundum quod dicitur . i. Pct.i.a.
^d qucm acccdcntes lapidcm viuum abhominibus quidem reproba.'
tum,a Deoautc cleClum &
houorificatum
, & ipfi
tanquam lapides
viui/tipefxdijicamini donws fpiriiuales
.
Tom.x. B
^t"r-
35
Glofordi.
&Nic.cieLyra.
36
I(UD.r.C
/% tHa,ftdiam
nolo peceare,ne
qHidtlht detfrius contingat . Si cnim
A
poft
rcmiflTionem pcccacorum vltra non prcccs, vcrc abla-
tum cft a tc opprobrium Acgypti . Si vcro itcrum pccca-
ucns , iccrum in tc rcuoluciuur opprobria Acgypti,co nia-
^iSj^a maioris criminis c{\ fi-
ium Dci c6culcarc,& fangui
lii
Dc tcfti polUitu duccrc
, ^.
lc-
ge Mofi ncgligcrc.Mulco n.
Hcttf.i*.. maioris opprobrij ci\ qui fnb
aiagclio,q;
sj.
fub lcge forni-
cat':q.atollcs incbra Chrift- fa
Cic mebra mcrccricis , cjcn cj;
remocu ftupri arguit,fcd fa-
crilcgijfcclcrc condcmnac
,
^adf jd cum../^ ntjcitif^ffnia
B corpora ueflra tcmplii Ddfim ? fi
t.t'eT..c.
quis tetnplu Dei violaiierit, dilper
r><dn j.d.
fifi iiiji ocus.PrxterA,qni furni'
catfW
cnrpusfiiiitn pcccjt. Non
iftud folu corpus qu.dcm au
diedo , &in cordc rctincndo

0 gftatio- vcrbu Dci , fadum cft replii

nrj TiroiOhcl
Dci,fcd &illud dc quo cficif,
Qiiia omnis ccclciia corpus
Chrif^i cf^ , & m omncni cc-
clcfiam vidctur dclinquerc,
qui cfjrpusfuum maculauc-
nc
,
quia pcr vnum mcm-
brum macula in omne cor-
pusdirtunditur.
a ^c /n colk pr.tpitriorum.Hc
braei.Tanca fiiic .nbicdorum
in locum vnum copra pr^e-
puciorum,vc colle repr^lcn-
tarcnc.
tarcnc , loco ceccroquiplano .
ic Chaldacus.t ircuncidit filios Ifracl,!n collc quem nomi
naucruc collcm pr<i'puciorum,idcft,colliculus qui ancc fuic
cx rc ilta iiomcn hoc acccpic.
tf
Procopius. Admiratione
dignu cft an coc millia' homi
num criduo circucidcric lo-
fue vnicus, anvc multi (vtdt
vcriiiic ) opcr.icircunci Jcdi
painxcTunc, rfi nunicroplu-
rali dc culcris iaxcis diciu fic
b Topulut niuem. Adam.
Qn^i nonobcd.cnccs fucranc
m.iad.'cis domini,incircunci
fidicunrur. Ex quo incclli-
girur illos appcll.ui iikircun-
cifos, qui non ohediunt man
J.UorO tjUI C-
gf(Ti fuci-unt
x Afgypto
.
Bphen \. d.
e(iitie.
iUbba.
c
-
c
a f
Populimi.f.nun liommfra vtjum .
dcos ,
&circiincidefccund6filiosirr3cl.
Fccit
quod iuflcrat dominus, & circuncidit filios
*
Ifrael in collc pr.Tputiorum . H^c autcm c.iu-
facft fccund? circuncifionis.Oninis populus
cjuicgrcfluscllde Acgypto gcneris mafculi-
ni , vniuerfibcilatoresviii mortuiiuntin dc-
fertoperlongiflimos vi^ circuitus, qui om-
b
ncscircuncificrant . Populusautcmcjui natus
cItindcfcrto + perc]uadraginta annf)S itineris 4 dacis Deiiquia vero omiiem
1 fCJira patres legiinobedicmes ciicunciiicic coi dcfiiexeiuut.
.
i ^
latiffimxlolitudinis, incircuncifusfuit, do-
nccconfumercntur, *quinon audierunt vo-
ccm domini,& quibus antc iurauerat,^vt oftcn
y
deret eis terram ladle & mclle manantem.Ho
rum filij in locum fucccflerunt patrum
, &:
flcfu CKiiio.
circuncifi funtaIofuc,quiaficutnati fueranr,
inpra:puciocrant, ncc eosin via aliquis cir-
cunciderat , Poftquam auccm omncs cir-
cuncififunt , manfcrunt in codcm caftio-
Tlde.'.,cuin amorc faccicut ijui jirrus dirficilia videbaniui.
rum loco doncc fanarentur . Dixitque domi-
D
Orig.hom.tf.
ia lol'.
anim^m diligic Deus,mific
Icfum filium Dci ,qui 6cdi-
gnos& indignos circuncidc
rcc,non filium Nauc^quinon
vtre &pcrfcrte circucid 1 c po
pu]um,fcd Icfum filium Dei
qui verc co;pus &anima pur
gauicab omni inquinamcn-
co pcccaci
.
c Tofrifuam autem. Circun-
cifi vero fihj Ifrael rcquicue-
rucin eodcm loco fcdcnces
in caffris,vfque du fanarcnt.
Non fufiicic circucidi. Ncccf
fc e pofl circucif^one f^n.iri
,
&:cicacnce i vulncrc obduci.
ircun-
t In via c]fie-
grelii lunt es
Aegypto n<j.i
fiiit ciTCimci.
fus. na qnidn
g'nta annij
amsiil-iuerfit
fi!ij Ifracl pet
dcfc: ttiin
.
T
c);".'^ non.
*
fuper ciu.in:
iii auit ipfe
dh>. patrib. ee
run| 91 darci
eix ccrtaui.
NICOLAVS DELYRA.
4C pideus non eil dc neccffilate circunci/ionis,neque hoc vtuntur lu-
dai moderni in circiinci}iimc,fcd cuUcllofcrrco.
I Circun.fccundo.fir hoc dixernnt aliqni,fioi idem homo po-
teU bis bapti-^iriyfici t & circuncidhfcd hoc cjifrlfum
,
quia exdcm
ferfonA
non fuerunt hic circuncifie fime aV<nfiiernn(,fed illi tantum
qui nati tn defcrio rcmanfentnt incircmcift^vi paret in textu.Et ideo
cum dicitur, hic ckc\m.icc\ind.fubintelugitiir,f(>lennitcr,qHia ifta
fuiifecunda circuncijtofolcrinis,fedrefpelu cuius dicatur Jecundit
,
yariedicitur. Dicuntcnim Hebrfi, quod dicitur fecundarefpectu il-
lius circuncifionis quafjctafuit illa nocte in ^cgypio,(jHa percufsit
dominus primogenita .Aegypti,tuncenirn{vt dicuui
)
mulii fiierunt
circunciji,maxime, quia multi ^cgypiii conucrfi ad ludaifmum exi
nerunt ciim fihis Ifrael de .Aegypto vt habetur Exo. 1 1. Scd hoc di-
tum non videtur verum.Tum quia non habet autoritatem defcriptu
ra^qux de hac circuncifione nuUam facit mentionem . Tum quia cis
immtnebat itineris labor ^egyptiis cogentibus eos exire
,
& ideofi
in deferto fuit dilata circunci/iopmpter itinerationem inminentem,
-pt vtdebitur,cadcm ratione et fortiori faiffet tunc dilata circuncifio.
Jtem tunc non habucrunt tempus fermentandi,co quod .Aegyptii co-
gebant eos ad exitum,vt diciiur Exod. 12. ejrideo mulio mmus ha-
b'*i(ient tempus circuncidendi,maxime tantam multitudinem. Jdeo
aliter dicitur
,
quod hxc circuncifio folennis dicitur fccnnda rc~
fpeHu iUius quam fecit .Abrabam de mandato domini : quia tunc
fuit circuncifus cim omnibus mafculis de domo fua , vt habctur
CeneftJ.
Z In collc prarpucioru. Sic nominatus efl Iochs illc, quia ibiamo'
tafuit pmpuna a filiis Ifrael .
3
Vniucrfi bcllacorcs viri morcui func &c. exceptis tamen il-
lis qui craut dc trib.i Leiti: vt dtihtm cH. J^ um.
1
4.
4
Populusauccmqui nacusert&:c. fequitur Incircuncifu.s.
Topuluf enim Ifraclmouebat cafira quacunque hora nubes moueba-
tHfprnebens eis ducatum :
&
quia incertus erat eis motus nubis, idco
difpenfatiuefaium ejl quod illi quifuermt nati i deferto , remanjc-
runt
runt incircuncifi vfque adtempus ifliid,quiapericulofim effct
dc n
uo circuncffos iiinerare,feu portarim itinere.
5
Quibus ancc iurauerac. Ea-/;oc vidctur,qtiod Deus non tcnue-
rit fuittn iuramcntum^quia non viderunt terram promifjionis. Dtccn-
dum,qHod iuramentum erat condirionatum fcil!cet,finon ojfcndcren^
Deum , tali offenfa
,
qua dcbcrcnt morre puniri . f^el dicenditm
,
quod Jinon intrauerunc terram promtffioius inproprifs perfonis , in
Xraiierunt tamen eam in filiisfiiis,in quibus quodummodopatres man
ffmnt
.
6 Dixitqucdominus ad \Qi\.\c,&c.Iiiud cxponitur dupliciter ah
expofUortbKS noUris . yno modo,vi accipiatur vpprobrium .Aegypti
pajiiuc quodJtifiinuerat .Acgyptitafiltis Ifracle.xprcbrado eit, quod
erant inctrcuncifi . Sed hoc non videtur rationahilitcr ciiitim , (jtiiit
filii Ifaelin .Acgyftofucrur.tfuhieUi,& in maxiiKafnuitutr, rtha-
bitur Exod. i .cr ideo nm cii ve; ifin.ile auod .Aiyyptiis exprobrarct,
.Alio modo acdi-icrdo opprohium .Aegypii aQiuc.f. (,uod ^egyptii
intukratit fiHis ifrael.j ofprcbiium feiuituin ,
cu^a luitin ex itu de
^Atgyptoftierit.t liberaii afnuitiitc^tgyftioium ,tamen iftaliber-
tjspcrfeiicfuit dcclarata/.u.tnuofuc,uiitin terra promffio>is , itio
diciturquod loiU) illevoc(.tU'
(fi
GalgaU,ouodfigr.ificct libeitatcm,
fcd hoc diSIum non tidttur bcne confoium tcx ti i, ruia ablaiio oppro-
bril^ridi tur referii adcin unii/ionem,fum didtH. .hod.abf^.ftf.rw/*
illa diifuei unt omnes cinuii ( i/tfiUt d eiiam (,uod ai t ipriur adpi
opofi
tum de /:g' ificatirne GalgaU noh ff ucrur/i,quiu ni c Hi'ro. nec l{c-
tnigius
fic intirpr(tantifr,hoc nomen,/cd aLte),i t vidt i-i ur , ideo ex-
pchiiur fciuncum Hcbr. vtdelicet quod quando fiii Jfracl p(tc>
bant d rcge .Aegyfti dcrcgnofto egredi, uthahiturin Exo. .Ae-
gyftiiqiii conflclLitiones obfauabant,dicebat t ci s . Miftriquouul-
tii irefEcic coiftclbtio oficndit effi-.fionem ucftri fariguinis futuram
ft rccedatis.Jn circuncifione ucrofahapcr Jofue effnfus efi
fangus po
fuli circunctfi qux
tfjufio
non fuit tis aduiiupcrium ^ntaluvi ,Jed
magis ad bonum,quia ctrcunci/io eratfignactilum fidei .,& fic
expo-
nunt vtrbum dbminidicentis,Ho.ahi\u.op.AcgV.a \o,q.d. effufio
nemfaiiguinis veflriquam ..degypiti dicebant vubts futuram ad vi-
tnpcria
& tnalu couerti ad laudatione vcftra &bonUp circuci/ion7,
Voccft
\ M O R A L I T E R.
f
Et circuncide fccundo filios Jfrael . Pcr hocauccmquddcir-
cunciflo fattafublofucdicicur fecunda, oftcndicur quod
Juic circuncifionis fpiricualis figura . Namcircuncifio lega-
lis
lis fuitprima,fpiritualis aucemfecunda &vera, fcprima
fuichuius vmbra : Rom.capitcfccundod. T^on enim qui in
manifejto' Judpis eft, ncque qus in manifcfte in carne circunci/io,
fed
qui in abfcondiiQ Judxus
j et circuncifio cordis in f/iritu , non
in iitera
.
t
Aianf./;,
37
TViucntium .
^
Circucidi erwo per Iefum,eft vitia &confuctudines prauas
A &peflimainftitutadcponcre,&:g.cquidabhonc(tatis regu
la difcordat abfcinderc.Scd hoc facictcs quada ditiicukacc
c6ftnngimur,cu quoda doloreanimicofuetudinis culpa no
ue]lainthtutionevitamus:hocergoteporeveIut in dolorc
circiicifionis noftr^ dicimur
|ki
relJdere , vfque quo cicatrice
^i c. fed
^bducfta fancmur.i.nouainfti
iiliid
;
' tuw abib , ditiicultate implea
mus,&:invfum vertatquod
prius infolitum &: diiiicile vi
debatur,6c tunc merito dice-
turnobis: hodieahUuli oppro-
hrium ^igypti a vobis.
^ Procop. Probri ncmine,
fcruitute innuit . Nunc enim
]ibcr vobis chcuncidi lici-
lumcft, non licut in Acgy-
pto cum mctu feruili.Acircii
ada vcro circuncilione , loco
Gaigal nomcn Impofiicrunc
Galgala ennn reuolutio eft.
Eitvcrolocus jillcduplicino
minc infignis , hinc quidem
propccr Icricho, nuncautem
g
proptcr duodccim lapides.
it.iiiillud
^* ^i^h^nalius
.
Circuncifio
ablatio cft Aegyptiaca; gene-
rr.tionis, quum prieputiu cha-
railcr fit Acgypciaci habitus,eiufq; nationis infigne . Hoc
opprobnu abltuht Detis , ne vlcenus vcluti in Acgypto na-
tijfcruicia haberenrur: fcd tcrre promiffionis filij indigene-
que exifiimarentur,in quam illos Dominus laduxic.
''fi Tlico. Hodie abiinii a vobis opprobrium ^cgypti. Ha!C vcr-
bahberacionemfignificant abAegyptiaca feruitute&im-
pictate, &promiliic terrx adcptionem.Nos vero difcimus,
quod qui i.acratilfimum bapci fma mcrucric, &C circunciiio-
ncm fpiriailem fufcipic,pcccaci contumeliam depon ic
.
jc Rabbi I.eui Gcrfonis . fieri pocefl vt Aegyptij couicijs
confcviati fucrint Ifraclitas,quall cdudtos a Dco,vt malc pe
rircnt,non vt poffcflione Chanan^a: locupletarcntur. Qai-
bus eonuicijs cum iam in dics magis magifque vrgerentur,
pofi tot {rufira confumptos per defertum annos,pIanc nuc
coslibcrabat Dcus,ccrtu faciens iplispercircuncilione bre
ui omiuno fucurum, vt in poircflrione Chananex mittcren-
tur,quam pr^putiatos vfurparc nefas erat.VcI,probru Acgy
pti ci^at improba Acgypriorum rcligio, a qua lam Dcus po-
Q
pulifuianimosprorlusauercit
, cum ad facicndum pafcha
cos admittit pcr circuncifioncm
.
rige. Ho.tf.
^ Ecfe.circ. Poltqium ablatum cH opprobrium Acgypti,fe-
cerut fili) Ifracl pafcha quartadccima dic menfis. Ncc enim
antecircuncifionem,ncc poft, antequam fanarentur,pote-
ranc carnes agni comcdcrc:vidcs crgo, quia nemo immun
dus facit pafcha,ncmo incircuncifus . Vndc, Tafcha nofirum
mmoUtus cii Chnftus.ltaquefeftttm celebremus diem, noinfermen
10 vetri,rieque
infermcnto malitis &neqniti<e
,
fed in a-xjmisfin-
ceritatis er veritaiis
.
Etfecerunt. ^ Ifid.
Poftcuangelijcircuncifione, fiatimin
loco reuelationis pafcha cclebrat , & agnus immolatur
,
qui
tolliipeccata mundh&L dcficietc manatypicielcgis,primii co-
liiedit populus panc corporis Chri
,
quc incorrupta rcpro-
nuffionis terra.i .virgo Maria jPtuIit, cuius granu in tcrra ca
dcs tructu pi urimu attulit.Nota ordmc poflq^ Icfu Chro du
ce
p
lauatn iiucnta tranfimus, &
p
fide Ipirituali circucifio-
nc lignamur , tunc dcmia pafcha cclebramus.i.immolatum
Chrifium
lofue Cap. V.
38
a TOmni.T vitia & peccata Aegyptioruni.
nusadloruectHodicabftuIiopprobriura Ae-
^
gypti a vobis . Vocatuq; eft nomen loci illius
a
f
id eft,reuelatio,quia dum in piaiputio iniidelit.ins amhuiat cjuifque per dcfer
tum huius vitx cecus cft.vt autcm circuncifus fuerit.ftatiui reui-lanrur ei ocuU.
Galgala,vfq; in prxfente diem . Manleruntc};
2,
a IToft fecundam circuncifionem & fanationem.
fiiij ifrael in Galgalis , &feceriat phafe quarta
^
decima die menfis ad vcfperu in capeftnbus
4
lericho, &comederunt defrugibus terrardie
^
altero,& azymospanes,&poletaeiufdeanni
cum vcnerit (juod pcvfeftum eil.euacuabitur o.uod e.x parte ell
Chrif}umeredimusprofaI'.itcmundi,&
credcntes f?atim
pane dominici corporis palci mur. \
b fco>wf(/err.d7"(r. Adam.Cin vcro exiit populus de tcrra
Acgypci,portauitconfperfum fcrmentu in vefiimetis fuis.
Qiiod cii dcfeciflrct,manna datii cft cis. Cia auc venerunc ad
ccrra fandam , 8c hndins cgpe
runc prouincix paimaru , defe
D
V
ialoC.
7
cic eis manna , & edcre cepe-
runcdcfruclib. cerr^e. Treser
ojofpccics ciborfi gnalirerdc-
lcnbunc . Vnu quo vcfcimur
exeiites de ccrra Aegypci , fed
hocadparuu ccmpus fuilicic.
Pofl hoc auc mai) na fiiccedic.
Tcrtiu vero dc tcrra fancla ca
pimus frud!j,que de Acgypto
portamus nobifcu Parua h;EC
cruditio
f
fcholaris cti,vcl for
tc libcralifi Irarum q(i;E alicj.d
Tres cibomni
fpecies
'.
t fxcularij
CQu^in cum vcnerit (juod pcvfeftum eit,eu3cuabitur o.uod ex parte
D^fecitCTue manna poftquam comederunt
^
'iHiarepiit.Incrcmovcrd.i.in
"
^
^ huiusvita^ftacu mannavcfci-
mur. dii diuinelcgis cruditio-
defrugibus terra: , nec vfi funtvltra illoci-
bo filij lirael , fed comedcrunt de frugibus
prxfentis
nnljfmihi
id. lunt 3
t.
f^iiift.j.in
loliic
.
anni terrajChanaan.Cumautem
a TAug.Lxx.in lericho.Non inipft ciuitate fcilicet.
b TTuncprimumoculosleua-.Tiuscum Cliriftuin videre iiicipimus.
effet lofuein agro vrbis lericho , leuauit ocu-
Sontentia
Hf
br;eorum
la Tanhums.
i.Cor.ii.c.
Cip. 6.
Ub.Xof.
nc crudimur.Qu^i vero mcrue
runt ten-.ajpmilsionis incrare
.i.jpmiiraChnfhcofcq,, edenc

frucfu e rcgione palmaru.Ve- .

rc.n.frud u palmic inucniec,^.
dcuicto holie ad jpipilla pue-
nicc.Quancacunq; enim in di-
uinislfisintclligamus, muit6fubIimioracruncqu,Enon m
enigmatc,lcdfacicadiacicviidebimus -.c^uunec ocnLts vidit,
r.Cor.rj^c.
nec aitris audiuit^quix. pr^parahit Dciis ditigentihus fc. S i aiit fecun
Ifaid.i.b.
'dum Ifam lex accipiacur , inueniuntur filij Ifracl cii mclio-
ribusuccrentur(manna.n.deccIoaccipicbant cxrepromif-
fione)dcteriora acccpiffe, quibus Aegypn deficientibus ci-
bis melior eibus fuccclierat,idcft,man|^. Qno modo enim
putatur meliorc cibo ceirantc dcteriorcm fuccefsiffe ?
c 4 Cum aute ejiec lof!<e,'&c. R.DauidKimhi. lamc Galga-
lis cdudius fucratexercitus ad oblidenda lerichuntc, atque
cafiraaii urbc polica: cii Dcuscofirmandijmperatorisgfa,
&capiendx urb;sr6nemcdocendi.uifum iftudilliobculic.
} Hebrxi . DixcracDcus Mofi, Ecce egomittoantefaciem
tuam .Angelum. Moks rcl'p6dcrac, cgo angelum noIo,l'ed ce-
ipfum uolo. Porro lofuacumprimum uiderccangelumau
diuic ab
CO^Egofimprinceps exercitus Domint,iam veni. Eccc ia
fccundo adfumuc Ifraclicas inpolfefsionemfu:EhcEredica-
tis ducam Vcncram etiam cum Impcrator cHcc Moles ma
gifter tuus : fcd ille cum mc uidercc, nolebac me fccum ire,
lcd a fc rcpulic
.
4^ Chaldarus. Refponditegofum Angelus milTusaDo-
mino. Bflccnimquofdam inc^Ioprincipes angeIos,con- Dan.10.
fcntaneum Daniclis ucrbis cum ait: Et ecce AJichad unus prin-
cipum primorum,venit mihi fubfidio
.
}j R.Mofc Gerund. Ific angclus , fj rem ipfim dicamus,
Exod.13.
cfi angclus Rcdemptor,dc quo fcriptum c%^l^oniam nomen
meim m ipfo
cji. Ille inquam angclus
,
qui ad Licob dicebat
:
'40 Deus Bcihet.\\\e dc quo didum elt, Et vocabac Mofen Deus
de riibo , Vocatur autem angelus
,
quia mundum gubcrnat.
Scnptumeficnim. Eduxitnos lehouaex^egypto. Prcccrca.
Et angclus facici cius faluos fccit ipfos : nimirum illc angc-
lus
,
qui cft Dci icies : dc quo diitum cft , Facies meaprxtbit
&ctfciam vt quicfcM . Dcnique ille angclus , dc quo uates.
Etjubico veiiict ad tcmplum ftittm Dominns quem vos q'ifritis , &
an-^elus tefifimoiti ,
qucta vos vultis . Animaducrce atccnte
qd iftaucIint.Mofcs
&: Ifracli ta- fcmp optaucrunt angclil
<^
priinum
NICOLAVS DE LYRA.
I Voc.<.[i tto.lo. U. G<i/.quod interprctatur rota , vcl circula-
t!o,quia pcllicula qua:pcrcircuncilioncm abfcinditur,ha-
bet figuram circularcm.
3 A/j/erMi^yj,&c.hicagit depafche ccIcbrationc,cum df.
3
Etfeceruni ^hafc. idclI,immolationcm agni pafchalis.
4
QHartadccima diemcnfis.fciliccz primi.
5
.Ad vcfperu.hic.n.crat dics,&: horahui' immoIationis,fe-
cundum quod habetur Exod.xi
j.
6 Et a^^ymospanes . Talibus cnim panibus debcbant vti fc-
ptcm
ptcm dicbus,vc h.ibecur ibidem.
7
Ecpolcntam.ln Hebrso h.ibecur ca/i,ideft, toflum fhr.In
folcir.iit.icecnimpafchali ficbac oblacio dcgranis noinj cx-
CLifsis dc manipulo perconfricatiuncm,vc dithim eli fupra
,j.capitu.&:dctalibuspoccraccomcdercpopulus
,poftqua
pnmiCKC craiic oblacx.
8 Defecitquc man.C^wa. non crat data a Deo,nifi in fuppletio
nem vidualium dchcicntium,vt patet Exo.xvj.
9
Cum autem.Wic confequcntcr ponitur popuh confortatio'
pcr apparicionem angeli ipli Iofuc,q, erac diix populi,cu df
.
I Etvidic
M O R A L I
T E
R.
t
Manf.fi.&c.&fe.pha.crc.rcri^bak figuratum^uir fncra-
mennim cucharirtiar, licut didum fuit (lipra dituifc Exo.
iz.Sc i j. pcr hoc igitur quod circuncifi lctcrunt phafc, fi-
gnificatum
cnificatum fuit quod circuncifi fpiritualitcr percipercnt fa
crnmcntumcuch;irilti^*.
. . r
o Cum antc rfet Ufuc m i^-^^ro. Iftc luit angclus apparcs mfpe
cic viri Ik. fi^nar lcsu Chnftu,
qui tuic ab inftati fuxcortce-
Tom..t.
B z
t
PtJon^s
i
39
Glorordi. &
Nicolai dc Lyra.
40
^
primum,cactCTu quis illc e(rct,vcre intclligcre no potuerut.
A
Ncquc.n.abalijspcrCipicbant, nequc prophctica notionc
fati s afTequcbantur.
4 R.Dauid Kimhi.T^MHc vfn.-.Emphafim habct, ncmpc v_t
fubitanco mtcructu fignificct fc fpiritu, no hoiem cifc , cu
humana corpa no nili fcnlim
fc fiftcrc vUo m loco poflTint.
L.eoe.HIc ^t Dioni. Arcopn;.Nc vuld
"?>
crrorcfcducti ,pa?Iim cxifli-
Ezcch.1.
mcmuscalcfics lp:ijti.s,iuul
o ..
^.
. tispcdib.iifacicbus, liucad
llianoruin.
boum ftol)ditatc,uuc ad tcri-
tatc lconu cflc iormatos, &:c.
bfue.f. & (atcllitcs armatos ac Du-
ccs,
q
nobis cuidcti vnrict.icc
lignoru sactiffimc fichi tradu-
turrhis figuris Tbcolcgia cos
dcfcnbit fpiritus
,
qui tbrmis
carctjhumani inftrmitatc no
ignoras,vt ci viam ,pcr qu.im
ad altiora fcratur ,
bcniguiili-
nic prouideat &flcrnat.
f lufiin. Dcusin prineipio
an oes creaturas,cx lcipfo gc-
jiuit potciia quada ration.ile,
qux & glona dni vocatur,intcrdu ct Fil.us,S.Tpietia,Angc-
lus,Scrmo,Dcus, Dominus. AliqiictMagifTrum militia:
fe dicit,quando huinana fpccic apparuit lcfu Nauc filio.
! Clcmcns R^Mn.ChnUum Dci filiu,iudicc viuoi ij & mor
tuom Icius NauCjdux cxcicitus dni,armatu limul pugnan
tcad Icncho, quc prccidcns sdorauit , vti fcruus dominu
.
^ Eufcb.Ccf. VnusatqueidcDcusMoflinrubo ,0: lofue
iufpccie armaci homuiis locutus cliHuic
p
princtpcunpc
ratoru excrcit" di^j.Qtiis vcro alius piinccps fpintuii inuili
biliu^Diumoruq; ang(!oru,atq; archagcloru, Deo inferuic
tiu,!^ Dei veibu.tVpdmogcnicafapicria, &fobolcs diuina?
Qufft.4.in
? Thcod.QuisclTepacanduscrt pnnceps cxercitus diii?
D
Dialog.
L.j.Conft. c.
a.i.in trJslat.
Ort.ip.Turr.
L.
f .Dem.cu.
Cip.ij?
B
Xofuc."
Aiiit quida,vifuin fuillc veibu diuinii.Ego aut arbitror cile
Michacicm archangclum,confpcctum alcfu, bonoanimo
illum cflc iubcntcm,c>: ccrtiorcm facicntem de fuppetijs.
^ Proc.Probabilc crat lofue homincm,hoftib. vndiquauis
ftipacij,inctu labcfa6b.n,qua
^p
Deus indicat illi fe inuifibi
li pocctia iplis propugnare, habitu.n.armis inftrudi compa
ruit.iu Moliad Pharacnc dcfcendcnti,vifio confirmatio-
nis caula obictta cft.Ita Iacob,cia Efau rcfonnidarct. Icafcr
uulo Ehf.cimultitudocurruum ctt oftcnfa .
Tom.s.lib. * Beda.PoftquamiubducelcfupQiiti pcr lauacri fluenta
Qnjit. in lo- trafimus,cclcDrainus pafcha.i.immolatii Chriftii
^
inudi fa
luc cap.tf.
lucccrcdimus,acdcindepancdiiici corporis pafcnnur.Oc-
curnt dcindc nobis princcps militicEvirtutu c^lcftiii Chfs.
tencs gladiii Euagelij ad rciccada carnis noftrcj pollutionc,
HomU.*.in
^ ^' ''"''' ''''' Adam.Fattu clt cum cflct Jcius in Icricho
lofue.
rcfpiciens ocuhs vidic hoicm ftanccm p fe ,
&gladius cua-
C ginatus crac in maiiu CiUs.Kt acccdes Icfus dixic cul^ojier is
an
an rfMfr/ar/orK? Rcfpicics oculis,vidit principe militi^ virtu
tis Dei tanq. prius no rcfpcxcrit,fcd tiiccu principc m\\\t\q
dni viliirus Lifct,(]iic no vclut cocm homint- v idic, fcd vir-
tutc qiiada cilc inrcll.xit.Ncc du ccrtus cft,vtiu diuina vir-
tus.an pna lit quc vidccur,ideo 2\t.T^olieres,an aduerfarioru?
Ac illc aic. E^o fnm princep! mili
fPrcmpnm renteniiara qua puniremr lericho. j
t! virtutis domiiii
^
i4nc adneni,
losj&viditviriim
ftantec6trareeu;iginatum 2
Quodcu.iudillccIcfus,adora.
a lAd rerccinJI cmi noftxx fputcitiajn. b Nolitf omni (piiiiui cteacre Hiik:
U1C,&: dixiC: DomiUC q,d pr^ci
Hiere.d.cuur:Si fcya.aue.i* prei.ofuin a Ui .luali o m.ya en..
_
^^
^
^
-^
^^,^.^
^ ^^^
,^
. |
j
-
j^j^^^ j^., ^^j
Ittedifpiricui j.roan.4a.
rx Deo eit.
iisnofolii
,picui<iu. prmcipatum (Uam.
.... ^ , (la CX DcO clt,tcd (ja DCcft.
fcdliimprincepscxcrcitusdomini,&nucve-
>
Non.n.adoraffcc,niii
Dcuco
.
lqMiain|ellexitDcume(re.
gnOUlifcC.Qllis.n.alKlSCft pnn
nio.CcciditIolucpronusinterra,&:
adorans
^
ccpsmiliciaivircuta.niachd
ait:Quid
dominus mcus loquitur ad feruum 9
ftus? Ois.n. cch nnlicia, liuc
V
mrmortalcvinculum ,0
angcii,fluearchagcIi,llUCVir
ip^^j
.
fuumnSoluc,inquit,calceamctiituum dc pc
cuccs,iiuedomin.uioncs,owr-
Ait./.b!
'
TScilicct
anitua,nos,nifi laucrit lelUs non habebini.is paucm cmi eo.
"i^ pir IpfumfaUa flint
,
OC lUD
b 1
Qu.a^ cgo.f.bi lUm.
jpf^ pnncipc milicauc, qui cit
dibus tuis. Locus enim in quo uas,sa6lusclt . princcps principu
&:pnncipi
Fecitquelofuevtfibifueratimperatum.
''
busprincipaculargicur,quiaic
^^^^^^^^
1
^
Eiiopotciiatem babcnsfuper dc
cem ctHuai i .>,6"c.C^i acccpco regno rcprciliis eft.
b Cecidit lofuepr.&cc.^Quxri pc , vcrii angclo fc proftraucric
Aujjuft.
ciic]; dominii dixeric,an poti'g.aintcllcxitDeu cile, intclh
j^,{|"
*"
gcs a quo inifs' fucrit,!psij dtim dixcric,ciq; fc proftiaueric.
Orat.c.dc
ii Cccidit lofuc,& c.L>:Ma:iS.Adoi:<Ltionu dilfcrecia noui.Ado imag.
rauic Abrahra filios Emor.Iacob tracrc Etau, &: Pharaonc:
IcfusfiliusN.iue,6cDanic]angcluDci,n6ciiiIli lacnxho-
norcm prasititcrunt.Aliud.n.lacria: culcum cxhibere , aliud
*^
honons gratia in dignitacc coniiicucos vcncrari.
,
c i
SoliieJn(/uirjCal.tnu.d^c.R.. Mos,Gcrund.Hanccercmo-
niam ludiaci populi faccrdoces, Jofuecxcmplo , dcinccps
perpccuo vfurpariic,in ceplo miniftraccs,auc iacris operaccs,
5 Procop.Sc-curitar.cm
p
)Ilicccur lofue
,
qucmadmodum
Mofi:difcipuliS icc his vcrb!S,7S^f affimatis virgam nec cakeos.
^ Rupert. M.ignumcommendat humilitatis pr^fidium,
fine qua nunquam acccdicur ad dotninum.
In Icricho cft Icfus. Adhue hoftcs obcinec ciuicacc &: non-
Orig.Ho.*
ducapca,&Lciidi^ad Icrum:i'o/'<e,ii7.'V, caltim,locus.n, Quo inrofue.
Icrichacerrasactacft,q ab hoftib.dccinctfScd fortc quocu
quc vcncrit princcps vimicis diii saclificacIocii.Ego ampli'
audeo ^ d!Co,vbi ftabac Mofcs u fcipsu.locus no crac tan-
tus,icd plcncia diiiq. crac cil co .s.iibficaucrac locii.Io df ci.
Locus in ifUo
flas,tcrra fanctu efit&c.Nos VCro fl vita & meri-
tis acccdamiis ad Dcii,.s^ digni cfficiamur,vtadfiiiit nobis
Dcus,diccc'' nobis,vc loluamus a pcdib.anime noiir^ , fi c^d
jn ciscft morcalis vinculi,hi func.n.pcdcsquoslauic
Icfus,
quos nifi laHcric, noi\ habcbimus parcc cum illo.Si ergo ab
animanoftra&fcnfibus omnc vinculum morwlis culpa:
abfol uainus,pcinuo libcccr adh^rcc nobis Si. adfiftit Dcus.
F
CAP-
Exod.y
Ioaq.13.
NICOLAVS DE LYRA.
Et Wff/f.idcftjangclum in fpccic viri.
Euaginatum.qmii panuum ad prslium.
T^oher es,an.l>j;nora.haz adhuc cum circincfclum.
Qia
rcfpondit nt-yij<7//i/,'.fnpplc,fu mcdiicrlariorum.
i"cfif//w^r/"ncfpj.Excrc:tusautc Ifracl hic vocat^cxercitus
domini,quia a domino inirccbaturad faciendam vindivila
dc iniquicacibus habicacorum ccrr.E.
6 Ei nuc vcnio.Ad zd\\xtox\\\ vcftrCi .DiitaucHcbrciqdiftc
fuicMichacl^&ronabiliCcr coqcl Danicli fuicdi6tu:Da.x.c.
l^emo
xVl O R A L I T E"R^
t
pcionis vir pertedus vircucibus & fcicncus.Icr.?i.d.?\(oi<
creuuU dominus fuptr teiramj^mina circuvdabit virum,
3
Tincntem. f.fcncc nciam ludicij irrctragabilc. lo. j.d. Tater
otnne ii-diciiim dcditfilio .
5
i'e(//i.i.populi Chnftianijliccc.n. princcps fic no folum
omnium hominum,lcd cc angeloru , cii fpccialiccr dicicur
eftc
l^emo eii adiutor me* i't omnibus his ,nifi Michaelprinceps veHer.,
6angelus hic apparcns nominafpnnceps excrcicus Ifracli
7
Cecidit lofue. Ad facicnduni ci rcuercuciam, ex quo co-
gnouic cum efle angelum.
8 ^dorans ai^Adoracionc dul ix,
9
Q^ul dominus meus Inqtur ad.q.d. Obedirc pararus fum.
10 Solue cakeamenta. Simile vci biim didii fuic Moli in
ap-
paricione fibi fah in rubo,vc habccur Exo.j.
11 Locus enim in
'Vo//rfx,/ajfil,propccr.ipparitioncm
angclicam ibi fa6lam
.
__ .__ ^
CAP.
cfireprincepspopuliChnftianitanqua.ib
co dcnomin.ati
.
6
Etnnnc w/io.I-L-Ec.n.appantio tada fuit poft populi circii
ciiioncm
& phafccclebrationcm,ad
ligmficandum, quod
hominib.fpiritualitcr circuncifis &: tuchanftix iacraineto
niunitis,apparct Chriftus
p
fpccialcs illuminacioncs, &: eos
contortat concra d*emonum tcncacioncs.
A D^D I T I O I.
Inca.y.Iofue vbi dicicur in poflill.Idcoaliccrdicicur
(], h^c
circuncio folcmnis dicicur f<?cunda rcfpcctu illius qu.i fccic
Abraha, vchabccur Ge.iy.Expoficio ha:cnonconron.u li-
lcrx.Nam in illacircucifionc gcnernli, quam Abrahiifccic
cum oib.mafculis
dcdoniofua,nuIIus fihus Ifracl tuiccircii
cili.s,acc ec Ifaac qui nodu crac nacus,ncc cccoccpcus, jpuc
paccc
paccc in co.ca.Ge.17.Scd cum in circuncifione fada per lo
fuc,dcquaagicur j.c.cxprcirc dicicliccra : Cmuncid.fccHndo
fihos Ilracl,oporccc quod Iv/ec;//rf(/,rcfcracurad aliquain cir
cuncilioncmgcncialcm fcu folcnncm
qujeinfiliis Ifrael
fuiflcc fad.i , non ;id illam de Abraham,in qua nullus filiorii
Hracl circric:Ais,&: ioopinioHcbia^iftarii
inhocloco tcnc
da cftjfalcc i,partc,etfi nO i toto.Ad cul' cuidctia attcdcdii
cft
41
Additiolofuc Cap.
VI.
Replica.
42
cftjqcT filij Ifrael in Aegypto exiftctes no omnes circiicidc
bant''i ortauo die,(icutTuerat pccptu Abraha; Ge.17. lcd cx,
quacuqueca fcuoccaiione^longabacparetescircucidere
pucros fuosput ponit Poftil.Exod. 1 2.1 fi. vbi de Ifraelicis 1
Aegyptoexilictib'cxpIIc dicit,qi lud^i i Acgypco exfitcs,
nimis inordinateamatcspueros f.ios dimittebant eos incir
cuc:fos,timentcs neex circucilione mors vel infinnitas eis
accideret,hec i poftil. Cui' iignri elt
,
q,
fili' Mofi circucis*
fiiit a macre fua i itinerc, nc occiderec'' Mofcs ab angclo
pp
peccatu incirciicifionis filij,vt patct Exo.^.Prefumend n elt
crgo cu Mofes omictcbac ricumGircucifionis, faltcquoad
tcpus,q, cstcri Ifraelitici min'dodi fiir feciilent.Cum igit'
I principio mefis primi pccdetis cxitu Ifrael S Aegypto
,
p-
ccptu fuit Mofi dc acccptione agni pafchalis &C ci'immola
tionc:de cui' ritu &: religionc erat vt incircufus n vefccr*'^
ek eOjExo.ii.pntcr dicedii eft,cj, in Aegypto imminete te-
porepafchalifuitfadacircuncifiogiialis omniii filioru If-
racl
,
qui cx .iliqua caufa (vt piirmitcitur ) circumcilioncm
cmiferant,rcfpcitu cui' circiiciiiojp Jofue fatla feciidadf,
q.a iter iJhis duas nulla interuenit alia cirt ucifio i qua men
tio fiat,pfertim cu Ifa i hoc ca.f lofue j.dicat
,
q,
popul'na
tus i deferto incirciicifus fuit.Diccrc crgo,qft illa circucifio
i Aegypto cclcbrata fuit i cade norte, qua pcufla flicrut pri
filioru Ifracl non poc rcfpri ilhus dici {c3.i. Hic dico,q, nuis
tgcinfiitucionis,nee Ifracl,nec al!q.s ci'fi]i'fuic:ipfn mcir-
cucilio fuit
j|>
filijs Ifrael infiicura,& no fold
^
fihjs^fcd pro
voleivib.rituicorii piungi,
jpuccxplIc-drGen.iy.
IlludauC
q'd Bur.^ colore fa.T opimonis addit,fiditiu vf vidclicet
c>
ludiji in Aegypto cxntes no circucidcbat pucros fuos.Non
.n.vcnfilcclt,Dcu illiusppl'i
tantacurah.ibui(rc,&tu
fuii
primogcnicu noiafic.Exo,^. fi hxc tra fgrcfrio circiicifionis
i ppfo
tui!lec,vtfingitBurg.Nccvaletc^cr
poftill^Exo.iz.
allcgac. Na pofiiIla,n6 dic-it expfsc c^ Iud.Ti,fed
qd aliqui lu
da;i minus inordinacc fiiios fuos
amaces,dimittcbaL eosin-
circucifos
,
timcntes nc ex ipfacirciicifionc mors vcl infir-
micasacciJ.Tct. IIlos igiffi
qL
vfq; ad cxicu Acgvpti incir-
cucili remafcrant,aiiqua maducarcc pafchii, circiicidi opor
tcbat.Etg.;! pauci vcl nulli fucrut, idcirco cu i ricu maduca-
tionis pafchgfiercc mccio decircucifionc
Exo.12.n6df de
incircucifis Hliorn Ifracl,fcd
feruoi-u,pcregrioovu,&alicni-
gcnaru,cj incircucifi ad maducacione pafche no debanc ad-
initci:q.a e.ule Icx in hoc ricu ellc debac cc:>Iono& indigenc,
vcdf ibide. Si igit" aliq. Iuda:i excaufis
inordinaciscircunci
lione difiulifsec,^: ca aii exitu de Aegypto fecifsct, calis cir
cucifioluificc priuaca !k particularis,n'cc
fpaliter mandata,
ncc folennitcr exccuta,licut primo tpc Abrahx, & lcdo in
D
B
mogcnita Acgypti,vt Hcbrxi dicijt,fiditiu eft,& no het ali colle pputioru,de quo hic df . Q^aucBur.allcgat de Mofe,
:=. s.
"'.
...;r,..i.v..j..,;: ;;,..ii '
^circucilionc filij fui diftulit,hicIocia no hct: q.a no amore
inordaiato,nec cx
p
epcu, fcd timorc vxorir 6c ad ca perti-
nentiii incircunciforu tccic: io cxiltet in via circuncmisefl
ilIotimo^ecc{rantc,dc qua ma vidc s. Exo.4. NccBur.bii
fehec in fofone argumeci pofiil.Na ipfc declinat argm po-
lt:I.q.arguic,qdin fcripcurano fic nictiodcfcilcnnic^rcuci-
fionc, vcl madaca vcl facta in Aegypto
,
q
poflet dici priini,
rcfpu cuius ha:c dicatTc^a.Hoc.n.aigmapud
Bar. fxpere-
aautontate, nccvcririmilitudincpp r6ncsallcgata. apo-
itill.Scddicere, ^immincntctcmpore pafchali,fpccialitcr
poft principiii primi mcnfis,& vfquc ad xiiij.ciufcle,q.a fuc-
natfilijlfracli magna multitudinc
pp
folenitate pafchale
^ximo vcntura,circ(icifiu faita fit , cit omnino ncccflariiii
Quod aut obiicit poftil.de hoc,cj, no fic metio i fcripcura dc
circiicifione Aegypciaca,n6 vf valcre.Na ecfl no fiat cxptla
mcntio,fit tn tacita,vt patct cx diotis.Quod ec obijcic d im-
pcdimeto itincrationis, valerct li in cade notc qua cgretfi
tucrat,circucifi fuiirent,qd n6 df,fcd
p
aliquos paucos dics
anticipaucruc.Sciebant cnini hora &die cgrefiionis {sxex
rcuclationc diuina,vtpatct 1 litera.Vnde & pocerant ancici
pare
p
cepus qS fuflicerct ad coru fanatione . Scc' in dcfer-
to tps itincrationis pendebatex rcuelationc nubis fibi igna
tavt patct Exo.v.ca.a.& in plunbus alijs . Idem dicendum
ad tcrtiam rationcm quam tacit poftili.qua: proccderct , fi
ro6lc cgrcflJionis fuifli^t fada circunficio,&: non aliter.
RE P 1.
1
CA In c. j.I.<fuccu poflil, cxponcrct circucifio-
iic hic lofuc madata,cllc fccuda refpcciu ei'
q
fuerat Abra-
h^madata.IIIa.n. prima,ifta fcciida.Burg. fe opponit mot*
dcbilib' rationib' , affercns cp pnma no tuit circiicilio filio-
ru Ifracl,g.a nuU tpc Abrah^ luit filius lfrael.iS: 16 iita cj crt
filiotum
putac''Achiiles,o[.a fem.p arguit ab auconcate negatiuc . S .'d
Bur. fokicndo dicit iUius circiicifionis fien tacita mctions
qd tn falilim eile oltenfum eft s.g.a pot;us ibi filij Ifracl ex-
cludunc"
5 indudunt^cum tii in tali refpii primi &f, fccundi
opon;erec ficri expllam mentionc.Vii ad fatisficiedu.Burg.
& fuorii amatoi u contcntioni:pot dici cj, ly fc^d,dec refcr-
ri ad folennc perceptionc ipfiiis circuncilion'S qu^primd
fuit iacU Abrjhc,vt patct Gen.iy.Sccundo hic lofue y.nec
-
Icgitur Deus alibi de circuncilionc folene manda'.ii dedif-
fe,nili ibi 6l hic.ConitLiucur igitur litera iic: Circuncide lilto!
Circfl:ifi fc
ifud., fiibinceIIige,cir<;unc:iionc fccfo mandata, qu^ primo
'""^**
"
fuic mad.ita Abrahe.Huic conftructioni cofonat
q^
fequic*.
Hxcaiiccltcaufa tecu'idccircuncifionis,&; non additur fi-
lioru KV.icl
,
ad innucnduquodcltcircuncifiofc^ofolcni-
tcrmandata.Perhoctoliiturarguinetupcr
Burg.hicfaitii.
,f.ABbt<i.
-2
Cap.ii.
C A P. VI.
Ericho atitett^ C2rc. ^ lofc
\
h. Cii Ifradit^ mcf"
fcm Chananarorum mctcbr,nt,&. Chunarxi
^O
^>J
ncquaquam
p
cos txircnt , fcd dauli muro
^'^^fe^.i^ quicfcercnc Itfuscos cLIidcrc dclibtrauit.
^ Chal.Parap.Erat lcnco clau
fa forib.fcrrcis , & obferara vc-
'^lib.ahcncis aii filios lfrf,ii erac
g.cxireccx caad pugnadu.ncq}
qicrarccad pacifctdii d p.ice.
'U Hcbrai.in Scder 01a,K?bb.
Decimoouarco dic mefisNisa
immolarut Ifraclit^agnosfuos
pafchales . J^ccimofcxtoNisa
obtulciut manipuIos.Pofl paf-
cha vigcfimo f So Nifhn,man
datu acccperiit de circ ncunda
Icncho.Dic feptimo, diluculo
confurgcntes circumicruntvfbcm
,
ficut difpofitum fuc-
rat,fcpcies,Qucm dic m fabbati fuilfct aibrmat Rablji lofe.
4 lofcph, Prima dic fcft.uit.ntisltitbataitafaccidotcs,^:
circaca vndiquc pars crat armatorii cuftodietm. Alij faccr-
dotcs
dotcspccdcbatfcpiebuccinisfuistub.is ii)i(.ccnccs,rogates
cxcrcitUjVC viriIitcrcirciiirctmuiu,fcniorib.fcquetib Quo
gcfiojCa dic^Mihil amplius facietcs,ad caftra reuerfi suc.&c.
J4 Tercul.C6cranctaccspreccpcoruDcoexprobras,vtmo
F
bili &: mflabili,prchibeniis fabbacis opcrari.&: uibctis arca L.t adnerC
circufcrripdiesocto.i.ecfab-
Mjrccii,
baco,iexpugnacior
Mundas.
Erichdauteclaurulaernt
i
a Muinlir,aa(lutia,velallrufta,
atq; munita timorc fi-
liorumifrael, & nullus
*
ingrecli audtbat, auc 3
egrcdi.Dixirq, diisaci lo
4
Chiu,ujn. f
Fviie.iatcm.
lue:JLccededi 1 manus:
)ricciuitatis
Icricho. Nec.n.fahbati ifpics
legc,opcra humana,non diui
n.i prohibcntc.Arca cirtufer
rc ncq, quotidianii opus cft,
ncq; humanujfcd rarCi, & fa-
crofand"tu,6t ex ipfo tunc Dei
pra.'cepto vtiq; d-uirium.Ccr.
ca diftinctio elt iabbati,huma
na,nodiuinaopa j^^hibcntis.
^ Idem. Si f.ibbatu Chriftus
r.^.aduecC
intcruertit,fmexcplum fccit
Msrc.c,.
crcatoiis.Siquidc in ftbfidionclenchritis circulara
p
muros
arta tefii kptcdicb.etfabbato,ex pccptocrcJtons iabbatii
cpcr.icionedc{iruxit,vtputatq. hcc& deChfoexiltimac.
Std no cino dcftruxitjVt hinc la apparerc pofiit , nc tn qui-
'
dcm
IN1CU1.AVS Dt LYRA.
CAP. VI.
1 ^f^richo auuHic incipii lciuda parspiincipatif huitis libride
*
oftidu et acqnifnione terta
,
or pritnu de acijuijitionc leyicho,
fecundo deacqfitione Hay.ci.tertto de dcbclLiitoe cjHinq; regux.c.
4}uarto de dtbtUiationc pluriu regHfimul con^YLgatotu.ca. 1 1 .Vrima
diuiditur in duaspartcs.f.in parte princtpule,et incidcntall,fccunda,
iticipit
incivit i)tp))ii.f.c.Circa capttouc lcrtchopniiio uutt ,,/ua'' tu^.i
nis.fLiiiloJubd.t^aa^executionti.ibi:Cuq;lo{.v.h.crc.Circapri2
miifcic)idu,cp
domnus docuit lofue de modo captionis,^ lofue deni
tiauit popt^ic.Et patet literapaucis exctptis ^ua exponeatur.
z
Etnii]la^.y4dauxilianduminclnfosinciuitate.
3
Autcj^xcdi.^dfugiendumprojuafilnte.
4
DixitqucDicunt aliqut crprubabititcr jfpdominufdocuit lofue
^Aper ange-
M O R A L I T E R.
lcricho aktenfVet lericho cuuus duboii fignificatur,q[Uf
dicitur clauln pcr ubitinationem in pcccac..>,& munita
p
fi-
df': !k mores lophjfiicis argumccis.Iofue vcro pcr que ligna
tur Ciuiftus,no(oiii in gcitis,fcd ctia i nouunt
( vt d.clii ert
'loia.a. ^
i t
fui
r.i)
45
Glorordi.
&:Nic.cleLyra.
44
i
Om;. Ho,<.
inlofiie.
df ro jn archatcirculatione fabbaciim a crcatorc dcftruiftu.
Na^'llud opus Dei crac,q^ iplc pccpcrat , &: qcl proptcr
aias
di^^pofucrat hoium fuorujin difcnminc bcUi coliitutas.
O
ig.Circudat-Iciicho,^: cxpugnari ca ncceflecft.Gla-
dius non cducitur aducrfus eam,aicus vcl acics non dirigic'
ad ca,ncctcla vibnnKur^tubg
tm
faccrdotib.adhibcntur,&:
impiorum perditionc vnica.domus Rahab. j. cccfefialibe-
retiir,mund.i a turpitudine fornicatioms por fcncftram co-
fcffionis, ni f.mgumcrcmiflionis. Ifta.n.merctnx inlcri-
cho.i.m hoc mortali corporc.i.fcculo moratur
,
qu.x vt fal-
uan pollit
,
pcr icncnram domus ftuc tanqu.imperoscor-
poris fuicoccu mittit, quod
D
jnhis muri Icncho fubruun
itur.Icricho huc mudu fignifi
Xnc.tt. .
cat.vn: //omo tfHidam drfiedibat
ab lcrnfdlt in Icricbo.Cy-^icidit in
latroncs. Forma crat Adx,qui
dcparadifo jn hu:us mundi
cxiliu trufus cft , Ctci quoQ}
qui crant in Icricho
,
quos il-
Mib.o.
luminauit Deus, iignificabat
cos qui in hoc mundocaccita
ic ignorantic piemcbanf.Ic-
richo
crgo.i.mundus , cafura
cftjpfummatioaiit fiettuba-
B
rii vocibus.vndcApoft.fanrt
|.c*r, ii.g. enim tuba, &mortui (jui in Chri'
Ho sut.rcfkrghprimi, &ipc diis

j iuflli &i i n vocc archagcli, &

jtubaDci dcfccdctdcc^lo.
Tunccrao Icfus cu tubis vin
ccclcricho &: proftcrnctea,
ita vt cx ca fola merccrix {iil-
pcf,&: ois domus ci'. Venict
crgolcfus 6c mvocetubaru,
Scdia nuc orcmus,vt vcni.u,
&dcftruat mundii cfi quiin
maligno pofitus eft : &: oia
q
t.Wj.i.
in mundo pofita funt : quia,
' |ljin u(,
g^fig fj,,jj^ jf^ ffijfftdo ei\,concupi-
fccntia carnii efl ,
concnpifcentia
oculorii,& fupcrbia vitx . Salucc
c TDimones vel nuoslibet in
lCCtllo JK
b
auce hancfolnm quceexplora
tores cius fufccpit:quc Apios
C cius in fidc &: obcdictia fufccptos ili fupcrionb. collocauic
&. fociec hanc mcrctricecu domo Ifiacl . Scd la n5 rcputc-
mus vetcrc culpam
,
aliquando mcrctrix fuit, nunc aut vni
I. Cpr.f} . viro cafia virgo cft copulata Chfo . vfj: Defpondi vos vni viro,
virginem caliam exbibcre ChnUo.vt .n.poflcc cuadcrc , ne cum
Icricho interiret, validiiTimri ab explonitonb. fignii lalutis
acctpit fp.artu coccineu.^ Chfi.n.fanguinc ecclclia faluat'.
rap.7.
iib,
Ifid- Icricho luna intcrpvctat : luna vcro mundii fignifi-
in lo(uf, cac, quia ficuc luna mcnftruis coplctionibus deficit , ita hic
mundus <id pfummationetpumcurrcns qwotidianis dcfe-
Aibuscadit.In arca veroecclcfig figurantur,fbrccspdicato
rcs in tubis ^neis.Hanc.n.vrbe Icricho fcptc diebus fcreccs
arca Ifraclica:,in xneis cubis clangencibus circiicunc &: mu
ri cius
p
avcx pnciam &: cubarii fonicum cadunc
,
g.a in hoc
tpcquod fepcc dicru viciflicudine voluitf , dum arcafcrtj'.
dum orbcm cerrarii circumicns ccclcfia mouccur: ad pr^di
cacorum voccs
,
quafi ad cubarum fonii muri Icricho.i.cla-
tiomundi,&:fupbainfidcllcacisobfiaculacorruunc,doncc
i.eor. 13,6,
jj^ ^jj^ ccporum mimica nouiflima deflru.itur mors , &: ab
impio-
fMuaduin. b
f
Fiincirem huiut muriii,
tuas lericho & regem eius . OmneTcji fortcs vi
^ a Pi.xd.ororcs.
ros . Circumite vrbe cud:i bcllatores fcmcl pcr
T
Toto tempore
f
reftntis vi;i.
^
die,fic facictis lex dicbus.Scptimo aute dic,fa-
a T
Conromniatio enini fcculi.duJuin fanAis voluminibu rulgata eft .
ccrdotes tdllet fcpte buccinas
,
'
quarii vfus cll
in iubilco,^ prarcedant arca f^dcris .
Scptiefq;
circuibicisciuitate , &faccrdotes clagent buc-
f
QjT modo lonat, modo tacet.
cinis.Cuqjinfonucritvoxtub? logior atq;c5
cifior,& in auribus veftrisincrepuerit, concla-
mabitomnis populus vociferatione maxima
,
a Qma in confummjtionc mundi canet tuba, & moitui qui in Chrillo lunt lefur
gcnt pruni,& ipfe domuiiu in tuba Dei defcend:'. dc cslo.
& muri funditus co'rrucnt ciuitatis.Ingredicn-
turq;finguIiperlocucontra quem fteterunt.
Vocauit ergo lofue filius Nun facerdotcs, &C
dixit ad cos : Tollitc arcam f?deris , & feptem
alij faccrdotcstoliatfcpteiubileorii buccinas,
& inccdant ante arcam domini. Ad populum
quoque ait:Itc &c circumite ciuitatcm , armati
prscedcntes arcam dornmi.Cumq; lofue ver-
Da finiircr,& feptelacerdotesfeptem buccinis
clangcret ante arcam f^'deris dotiiini , omnif-
quepiacccdcrct armatuscxercitus, rdiquura 4 debet, iuxta illud : Trofeaor
jci.eircor/4/rwcj;, Q^od verobcllicofi antcarcani
inccdcbant, promptitudinis indicium cft
,
ac fortium ala-
crit.icis . In cauda icem confcqui , ncminem Dei acicm dc-
berc defcrerc , vcru m pro virili aduerfis copijs refiftcre, fi-
ue in cadem ftcnc acie , fiuc deccrcantes fequancur,&c.Ea-
dem&:Chi7foftomusfcribicHomil.y.
dc poenitentia, To-
mo j.opcrum.
b Ctmque lof Adaman. Icricho tiibis faccrdotum fubrui-
tur,vtcnimtubarumciangorincrcpuit , deieiti funtmu-
ri. Robur cnim mundi &: munimenta faccrdotalibus tu-
bis videmus cflc defirudta ^eultum, fcilicct, idolorum,fal-
laciamdiuinationumminif^ratam artc dasmonum , com-
menta augurum
,
aurufpicum, &: magorum, quibus omni-
bus vclut muris , ambicbatur mundus . Infupcr diuerfis
philofophorum dogmacibus &: eminentiffimis aifertionib.
&:difputacionibus, vclut proccris & robuftisturribusfir-
mabacur . Scd vcnicns Icfus Chriftus mifit facerdotcs , id
eftapoftolos fuos portanccs tubas dudiles,prxdicationis.f.
magnificam c^leflemq; doh-ina. Sacerdotali c^ba primus
^
ineiian-
3
cft fanguinis Chnftifignum
pro rcmiflionc peccacoruni
coniircn ad falutcm . C^i in-
uentifuMc in domoilliusfal-
uati funt ab intccicu Vrbis, SC
quicunq; incra ccclcfiamrc-
pcriuncur,faluancur;cxcra hac
domum,idcft , extra ccclcfia
ncmofaluatur.
a
.J*
Septimo autem die , &c.
Procop. Qui totam mundi fa
bricam fex dicbus perfccic,
lcntc ad vniusciuitatiseucr-
fioncbonitatc impedicusag-
gredicur . Non enim virium
imbccillicacc cflc fadii pro-
pheca ccftacur , diccns , Si c-
lum patcfeceris ,
montes tremor
tuiinuadet. Scd qucmadmo-
dum Niniuc criduum refipi-
fcencia:dcdic,ica his, quoquc
fcpcem dics . Vcquc illi lo-
nam pncconcm habucrunc,
ica Raab habcnc : infuper vc-
ro omnes porccnca qucC do-
minus dclign;uiic,auribus ac-
cepcranc . Ciir vcro cubis cor
ncis ac iubikcis clalficum ca-
ncrc iuflic ? Eo quod animali-
bus cornigeris cornua muro-
rumviccfunc. Adcoqueno-
biscornu loco dominus eflc
*
arietiiui
E
Hom,7.Iai
loiiic.
Tuba Apo
ilolicx.
NICOLAVS DELYRA.
4c per angelumfibi apparentem,vt diiium
efi, dehis quxfequmtnr
fcilicet de modo capiendi ciuitatem
.
I Concifif/r/Z intcrpolatus
.
precationem.ibi : In tcmporc illo . Trima parspatctpaucis exce-
ptis, quiaponitur executio captionis iericho ,ftcutfuerat dicta d
mino,&per lofuedenuntiau populo
.
4
Rcliquum.?s(on eft
intellixcndu,(p mulicres &
paruuli &ine-
% Armati, Dicunt Hebrxi ,
<f,
hoc intclligitur de fiUis ^ben
&
pti adpraUu circuirent ciuitatcm, quia in principio buiu^ c.dicitur:
..-..i v^ j;-.j: ,..;... ,-,.-/r. ...:... .:.,, . >
Circumitc vrbcm cundi bcllatorcs, drVco/'crrf//^tt r/^4-,
hic intilligutur viri hcUaiorci,tribus Dan cum aliis dvabus tribubui
fibi adimctis,quia erant vltimi in natione caliroru, &faciebant vl-
tima cuiiodid , vt habetur l^.io.c.f^nde ubi translatio noflra ha-
bet : Rcliquumvulgns : in Hebrxohabeturmcaffcphyidefl,
^ colligens
Cad &dimidia tribu Manaffe, qui armati debebantpracedere aliot
d bcllum.vt dietumfuit cap.i.& \um.}i.
3
Cuniquc. Hic conff.quentcr ponitur prxcepti exccutio^& pri-
Vf} fuantu ddciuitatis deflructioncm.fecudo qttantu ad t{ahab rncre
tri(isfaluatior,e,ibi. Duobus aiit viris . tertio quaniu ad lofncim-
_ _____^___
precatio-
M O R A L I T E R.
t
fupr.-i)concraciuitatemiftamordinat
cxcrcicum,in quo
iiintfaccrdocesporcancesarcam
diii,pcrquos fignificancur
doftores in fcribcndo,& doccnces in fcholis facram fcripcu
ram exponcndo,qua: bcnc per arcam
fignificancur . Nam
in ca diuina myftcria concincncur . Fucrunc cciam ibi fepce
alij faccrdoces concrcpanccs buccinis,pcr quos fignificacur
prxdicanccs populis. FJi.6S.z.Clama ne ce(fcs,qi4a/ituba exaU
ta vocem tuam,& annuntia populo
meofcclcra eortim, & domtii la
(obpcc cata eorMm. Pcr fcpccm tubas pofliinc inccUigi feptem
vircuccs qu2 pr.Tdicancur -id deftruendu fcpcem vicia con-
traria.Scpcem dicb.clangcndo
circiiicrunc . c quia cocum
':
tcmpus
ccpus fcpcenario dicru rcuoluicur,idco per hos fepcem dics
tocusd'*curfusceporisin quo ciuitas Dci pugnatp ciuita-
tcsdiaboli,fi^nificat', Sepcimo vcro dic ficfcpcicsciccum-
icus,3d fignincandii quod in fcpcima xZRtc miidi fieret For-
tior coffidus,qui iam faclus fuit tpc martyrii, & adhuc for-
tior crit tpe Antichrifti . C^autem in vltimo circumitu fic
ciuitatis cafus , fignu cft ipfius Antichnfti finalis incericus.
a.Thefl^^.b. Qu^edominus Icfus incerficiccfpirim orisfuii
Pcr hoc auccm quod Rahab cum fuis propccr confcruacio-
ncn^ exploracoru feruatur, fignificacur quod aliqui qui fiic-
runc de ciuicacc diaboli,propccr opcra mifcricordia? finali-
tet faluancur,3i in ciuiiacc Dei reponuntnr
.
.1
4J
Homil.7-in
ofue.
B
z.Ioan.2.c.
tcaupna.
t.Cor.s.b.
tbidem.
^
in euangelio fuo Matthfjiisfncropncrit.Marcus quoq; &Lii
A cas i^v: loannes h;s cub.s cccinerfu.Pccrus duab-cpiftolarum
iuaru perfonactub-s.racob. quoq; &: IiidasSi: loanncs cuba
caniJc|?epirtolasfuas,'S:huc3s Ap'''lolorum gefta dcfcri-
bens.Noniffimus Faulusquacuordecimepiftolis fulminas,
quafi tubiS muros Ic
richo fubucrtit
,
&c
ois idololatri^ ma-
chmas, &c philofo-
phorum dogm.tta
.
a sict^tte cini. Ada
.
Cuftcdice vos aba-
hathcmatc.q.d. vide
tcnc aliquid in vo-
bis feculirc habcacis
ncque dc fcculo vo-
bifcum dcfcratisad
ecclelia , fcd anijtho
iiiaiit vobis omnis
conuerfatio fecula-
ris.Nolite mundana
iTiifccrcdiuinis.q.d.
Nolitediligere mu-
dum,ncquc ea qu<E
in mudo funt : vnde
T\(j)lice cdfitmari hiiic
ftculc&c. Qui tn;m
hxc faci unc, dc ana-
thcmatc accipiunt
.
Illi quoquc Chnrtia
ri qui foknnitates
Gentilium cclcbrat,
anathema in ecclc-
liamcrodutut, Sc
g,
dc afiroru curfibus
vitashominu &c gc-
fia perquirut,ccqui
auium vclac',&:hu
iufmodi obfcruanc,
caftra domini pol-
luuc , &:! populu Dei
Vinci tacmnt.MoUicti
tnm fer.tot.maf.cor.a
lofae Cap. V I.
46
iftaiubilacioqucnda cocordi^ c^vnanimicatis figniflc:arc
affedfi.q. li incidac in duos vcl in cres Chrifti difcipulos, om
nia quxcunij; petiennt in nomincfjuaioris, fieat eis . Si auc tanca
fucric bcatitudo,vt omnis populus unauimis mancac, ide di
cac eode fenfu,eadc{cncccia,cali populo eleuace unanimicer
uoce,fiecquodinA-
<3:ibu; Apoftolorum
fcripcu cft:QiJia cer-
rsemocus magnus fa
dluscft, ubi unani-
mcsorabac apoftoli
cij mulicrib. Hc Ma-
ria aiacre lefu, &
hocccrrcmocucadcc
ola cerrena,&: uiun-
dus ipfc fubucrcclf.
Adhoclefus cxhor-
tacurdicens. Cofiilite.,
t^o i JHrf>w. Illo
crgoducea nobis ui
ttuselt mundus,&:
muri cius collapft
func,quib. eciahomi
ncs fcculi nicebacur.
C Etclan^cn. Vnu{'
quifq; noftru dcbcc
D
loatLtf.b.
vulgjs arcam fcqucbatur ac buccinis omniat concrcpabant.
Pr^eccpeiacautemlofuepopulojdicensjNon clamabicis , ncc
audieturvoxvefl;ra,nequevllus rermocxorc veftro egredie-
tur, donecveniatdics, inquodicamvobis^Clamate&vo-
ciferamini. Circumiuitcrgoarcadominiciuitate fcmelpcr
<liem,&rcuerrain caftra manfit ibi . Igiturlofue
t dcnocte
confurgente, tuleruntfarcedotes arcamdommi,
&feptem
cxeisfeptcm buccinas>c[uarum in iubll^ovfuseft, priecede-
bantq; arcam domini ambulanccs arcjuc clangcntes, & arma
tuspopiilusibatanteeos. Vulgusautem reliquum
fequeba-
turarcam & buccinisperfonabat.Circumicruntq;
ciuitatem
fccundodiefemcl, &rcuerfifuntincaftra- Sicfeceruntt
fcx
diebus . Dieautcm ieptimo diluculoconfurgentcs,
circum-
icrunt vrbem ficut difpofitum crat feptics. Cumquc feptimo
TPriJicacores,
u
'
r c
-
circumituc;5gcrcntbuccinisfacerdoccs,dixitlofuead
om-
5
pkreJHXes
"''''
t dangebanc*
Aa.t.c.*,
a.a.
tount.
Ioaa.t.

trcptapa.
SSXn iubilate.
nem (frehVocifcraminirTradiditenimvobis dominusciui-
I^Mundus. b
n
in ce Ic-
ium duccm
p
fidem
Faccibitubas ducli-
T Vt r.ullus fibicuicquamaccipist. i /
r
'
' '
-
Icscx fcripturis f.in
f
. a t h
, o

r
icscx icripcuris la
tatem . Sitq; ciuitas ha:c anachema
, & omnia qu^in ca lunt
4 ais iudcciuc fcnfi
^Gc'ni' ad lidem conuc/li,qui \i\x% mcretricabamur cuxn idoks .
domiiTD.Sofa Rahabt meietrix viuat cum uniucrfis qui cuin
a fPfsdicaiores. b fltein mundum vitiuerfum.pridicateeiungcliuinoinni
c.eaturx .
caindomolunt Abiconditcnim ntintios,quosdireximus
.
^ Id elt.n hil mundanum vobifcum in eccleiiam detcratit.
Vos autcmcaucte, ncdehisqujcpricccpta funt quippiam
a fModicum eiiiin feimentnm totam maffim cotrumpit.
contingatis, &: fitis prasuaricacionis rei,& omnia caftra Ifrael
fub peccatofint,atque turbencur. Quicquidautcmauri
aut
argenti fucrit,& vaiorum ^ncorum acferri , domino confe-
b /gi.r. ldeni:Om- b cretur,rcpoficum in ihefxuris cius. Igitur omnipopulovo-
nis populus dicicur
vlulaiic vlulatu ma-
gno. Vcl lccundum
Pra.5.a.
!bi4cn.88.c.
flubilante.
^
ciferante,&clangentibustubispoftquaminaurcs multitudi
f
Cuhu; idoloium falacia diuinritionis & huiufmodi.
aliosjiubilailc lubi-
nis vox (bnitu/q; increpuit,muriillicocorruerunt, ctafccn-
iS^d^.cicu?:'}^^/;^^ d
ditunulquilqucperlocumquicontra fe crat. Ccpcruntquc
ciuita tcm,et interfcccrunt omnia quac crant in ca , a uiro uf-
qucadmulicrcm,abinfanteu(queadfcnem. Boues quoquc
ctouesetafinosinorc gladij pcrcuflcrunt . Duobus autem
Ibid. ixt.a.
c
iy^Cuf.a.
te DcQ orttHis terra , &C
alibi : Beatus populus
qui fcit iubilationcm.
Non dixic
,
qui opc-
racuc m:ticia,vcl,qui
fcic mylicria:fcd tfnifcit iubilationem.ln alijs cimor domini fa
cic bonum vel beacum,fed vnum cancum homincm. Beatus
enim.,inc]mZyi>ir(fui timccdominum . Alibi CCiam plurcsfiunc
bcati, ficuc paupcrcs fpiricu, vcl manfucci, vcl pacifici , vel
muudi cordc.Ha:c autcm bcacicudo profufa,vniuerfum po-
pulum bcacificat.f.^i/nii/ijriom . Vndc vidccur mihi

ifta
us,
mdc fcrmoncs , ideo
cnim cuba: dudiics
dicurur.In ipfiscane
i.in Pfalmis, in hym-
nis,in cacicis fpiricua
lib. Si incalibusceci-
neriscubiSj&Icpcies
arcam cefti circum-
culcns.i.iilcgis my-
ftica prsccpcaab c-
uagchcis 116 fepares
tubis,ii cciam iubila-
tionis confenfumdc
temeciplb exigas.i.fi
cogica:ionum&: fcn-
fuum cuorQ popului,
concorde iemperdi
confona profcracvo
cc,&: rmoaliquando
vcrij dicas , aliquado
adulando mcnciaris,
fino modo blandus
rcmifiione,modocru
culencus iracundia,8d fi non intracecaroconcupifcacaduer
fus fpiriairn,tk:fpiritusaducrfus carnem,voccin lubilationis
cmitcc,quia cibi viclus clf mundus.Hinc Paulusdiccbac: Mi
bi atite abfic gtoriari,ni/i in cruce domininofiri lefu Chrijli,peri^uem
ntihi mundiii crucifixus efl,& e^o mundo.
d Aiuri illico.ln aducncu Icfu muri Icricho fubu^rfi sirc , in
^
aducncu
NICOLAVS DE L Y R A.
4 colligens fine congregatio. Sicenim vocabatur acies iUa,e6 ^iUi
qui de prxcedentib. aciebus propter laljitudinem vel aliam caufam re
tnanebant.,pofi alios y!tim acici aggregabantur
'.
i l^izwr.tn Hebneohabetur, habncji4cr.i.mane. Surrexitenimin
/tt4tora,<ju* efl confinium diei & no[lis,& idco ab Tntrocjuepottfl dc-
nominari,quiamedium[apitnaturam ytriuftjne cxiremi.
a Dic autem.Diciif Hebrp,qH0d eratfabbathu,et rationabiliter,
ijuia vocatur dies feptimus,et tamen no peccaneritt iniiadendo <& de-
Jhttendo ciuitatem,quiafecerunt hoc de mand.ico Dci{vt paCcC in lite
Ta)auieii dominusfabbathiyimo benefecerunt ei obediendo.
3
UixillotT^o eU vtrifimite,(fUod taius exercitus pojfet
voce eius
Mdire,maximh,quiafacerdotes ctagcbanttubis,et ideo videtur^cjuoi
*ii\ccxc,hic accipitur pro denutiare aticjuo
fcnfibiti ftgno,vt poce
p
ete
vacione vexitli,vct att^uo huiufmodi^qipoterat videri d toto poputo,
^
Sicq; ciuicas h^c ana.& om.qug in cafuncdo.fo.Rah.me.
In Hebrito habeiur hcrcm , tjuod hahet duplicem ftgnificacionem
,
^u^ftgnicat defiru5lionem,& confecracionem, vtdijfuftus dictufuit
Leuiti. vlt.ytracjue tamen/ignificatio concurrit in hoc facto,quia ci-
Miwfuit cum habitatorib.deftructafauru ucro &argentH, as &fex'
riitijuxinuetafucriit ibi,fuerut rcferuata et domino cofccrata,ita
^
dc cxtero nopoffcnt humanis ufib..ippticari,fed adfaciedum indeitt
ijux erat necejjaria ad cultti Dei.Icricho.n.fuiC prima ciuitas capta i
filijs ifrael,et fpeciali miraculo, ideolofueconuenienterea pofuitfnb
anathemaccatiefua deUruedo oinb in fignii diuinf
iujlitie
,
et aliijua
cjUpoterant venire in prxdam bellanruim domino cofecrado tan-.iua
primiciai prdarum,ficut &defruiHbi.i,s animatium &
lerrx d.ibaa
turprimicix. Sic a^cem non fuit depr.ed.t Hai ^aliarum ciiica-
til, vt dicitur inftd.Caucte nc dc his qua; prxc-cpta func vobis
quippiam concingacis.pfr auaricia accipiendo aliejuid de ijlis
f
*
dcbebanc dtiirui &comburi,vet de his cfux debcbac domino cofecrari.
5
Ec omnia ca.i.fubp^napeccati,
ejuiapro pcccato ati^uori vel
etia,vnius,(jui eji pars aticuius communitatis , tota coTiunitas puriii
alicjuando, .y iuUe et maxime <i Deo,cui omnes funt
debitorcs mortis.
Ec hc maceria diffufius fuit percra^aca De:i.t^.fn/>er
iltnd verbum
Non occidcncur pacrcs pi-o filiis
,
&cc.'ici<t accidit propeccato
Jlchan,vthabeturc.fec].Cxierapatcncinlitera.
6 Duobus.//ic confcquencer agicur de J^ahabfatuatione
,
quaim-
pofuit lofi4edtiob.exptoratorib.auia cact dcmu eiustnctiuscognofce-
bat,& quia ad hoc p iuramentii ajiricti
erat,vt dt^ufuit fup.z.caf.
*
~
"I Insref-
Tom.3.
B
4
47
Glofiordi
&Nicolai dcLyra.
48
^
aducntu
Chriftivlrciturmudus.VndcPau.i^i
"''*'"'"'''"
A nohii tulii de mcdicafj-jicis illud cruci,exuesprincipjtur erporefta-
oLt.c. tet,traduxit
liberetriuphanteot in li^no crucis.Ex hi$ vcrbis mccl
iigOjO,
vidcntcs pugna Icfu,c?lcftcs virtuccs, principatus 6C
potcftatcs,.illi5acu forte&: vafacius diripi,incrcpucruccclc
ib
tubis,q..Talligatopnncipc
Hittli..c. mudi \iStm ci\ mundus, ^vo
ccmiubil.itionism triumpho
Chrifti cclcUis cxcrcitus dc-
OMtu dit. Vcrc*cr(;o libcratu eft
&au"csdeli!iqentii5verbcrarc.&c. SicUtin fin^ularisvr- D
bisims."upati-);ie,vniuorrus maJusfigu.-.uur, icafcpccdieru
cuiTicuio,catiiJS mudi fpacia diftin3i.uiiKur,per que faccrdo
taliu prx<l cacioiuuub^ipri lcculocxcidium nuncianCjflcut
fjrip:a;n cih.if tadus per.bu,^ omnia qnxin mundofunt.
J'\^refft(j;iHUcnes edn. Adam.
h
populus gcntiu qui hanc lubi
lationcm nouit, & myftcria
agnofcit&crcdit.
4t lofcp.Cum fcptics circuif-
fcnt ,&:
paulatim quicuiflcnt
,
rcpctc cccidit murus,ncq; ma
china , ncquc alia violcntia ab
Hcbracis illata. Qui vrbcm in-
grcfTj.omncsinca pcrcmcrut
jnopinabile muri ruinS obflu
pcfcctcs , mentib.coru ad dc-
fcnfionc fu.a iHucilibus fubico
conf^icucis. Nccab.icurauccm
pcritincracoftip.ici ,t\:indj-
mibusapprchcnfi, nuUiq; pc-
iiitus parccbacur,ftd omncs
paritcr occidcbant , vfqucad
mulicrcs ic infantcs , crarquc
ciuitasplcna mortuorumcor
poribus, &nnllus cfTuijicnc-
cis incurfum . Ciuicaccmcun-
&3m inccndcrunc , limul 6i
viris.qui cxploratorcs mifli fueiacdixit lofue
:
Ingrcdimini domum mulieris mcretricis , Sc
producitcea,&omniac]u?illiusfunc,ficunlli
iuramcnto
firmaftis. Ingrellic]; mucnes cduxc r
rut Rahab & paretcs cius,fratres quoq; &c cun
da (upcllcdiile , ac cognatione illius , & cxtra
^
caftra Ifrad manerc fecerunt . Vrbem aute &c
omnia quac inucnta lunt in ca,iuccedcrut abl-
quc auro,&: argcco,& vafis a^neis ac fcrro,qua:
in
a:rariodommiconfccrauerunt.Rahab
vero
5
mcretrice & domum pacris cius,& omnia qu?
a
^Q_^ar!niieoIaitroexcrnnr;rti fum inradce-.i ping.i" idinii i!:ai
.
habcbac,fccitIolucviucre,
&habitaueruncin
4
afcribicur,vtvidcaturin fobo
i.Ioan.i.
Homi./.iaU
fuc. a
lyhab merecricem & omne domu
patris eins uiuiftcuuit Ivfus, ^ad- tCaupott.
ielaefl Ifrjcl uf^juein hodiernum
dietn,S)CC Quomodo uftjue in ho'
dicrnurn diem, .idiCcla clt ? Hoc
cnim morisclt finda: fcriptu
rx
,
diccrc dc his qujB vfquc ad
finc vicx vclfcculi pcrmancnc
\Z hic efi pater Mojbitarii /y;i
hodiernu,a-c.\. vfquc in fine fc-
culi , &diffamatus ejl fcrmo ifle
apud ludxos vjque in haiiernum
-^^ ^^
rfi?,i.qu.indiufiatfcculum. Ra-
habvcro quomodo adiCiSbacfl
domui Ifracl vfque in hodicr-
num d!cm?An macri poflcritas
mcdio Ifracl vfquc in pracfcnte diem , co quod
abfcondcrit nuntiosquos miferac, vt explora-
rcntlericho. In tcmpore illo imprccatus eft
5
dices; Maledidt'
vircoradno,q,fufcicauerit &
?dificauerit ciuitate lericho. In primogenico
fuofundamecailli^iaceat,&
inouiflimolibc <
rcgionem.
f
vdfam. -5 RabbiLaiiGcrfonis.Vi-
fum cfl Dco vt miraculum
hoc ficrcc cum vlulacu &: ingcncc clamore,qui Ifraelicss tor
poris fui fomno cxcicarcc,6<: .id inulicaci opcris Dci magni-
. . tudinem animocxpcndcndam vocarct.
Qn{il.*.inU
^
Jhcodorcc Quamobrcm vrbcm Tcricho anachcmacf-^
fc iufTjcrHanc vrbcm primam poft traicdu fiumcn <.eperuc
Sicut ergo preccpic cis,vt oflcrrcnt primicias fru(:\uu,ica ma
dauitoltcrri primitias fpoliorum.Paccfacit auccmcispoccn
tiam fuam in vrbcprima c.ipiuda finc armis,auc machiniSjCJ
difibluta cfi folo tubaru fonicu,vt cii in acic vinccrcnf^jagno
fccretfc fiiccubedi dcdille occali6cs,diuinas lcges pteneccs.
^ Aug.Saccrdocalib.cubis Icricho muri quiincra fcimpios
contincbanc,coriucruiic.Non illos pulfauic arics, non cxpu
gnauic machnia.Muri aduerfus fcrrii inexpugnabilcs, facra
tubai u vocc collili funcQuis non fiupeac faxa fono dirupca,
tundamcta clagorc quaflaca,>5t ica collapfa,vc cii vittorcs ni
hil manu ledcrcc,apudaduerfanosnihilftabilcrcmanercc.
Sic xquo Dci iudicio,&: iuftis ;ipcrucrunc via,vc dctcnlione
pcrhdjs negaueruncScd ha:c in figura tada clfc 116 dubium
cli.Nam laccrdocalcs tubccprxfigurariic huiustcporis faccr
dotumprajdicaciones,pcr quas no cciranc pcccacorib.ccrri-
bili fonojiudicium nunciarc,gchcnna: inccricum prjjdicarc
&c
^
Sermo iotf.de
tem.
le fcruari , an magis 1 nccUi^cn-
*^
dum ci\, quod vere Ifrael focia
tacflvfqueinhodicrnii diem?
Ramus enim oleafiri apponi-
tur.i.infcricur in radicem oliux
bonx , &adiungicur Ifrjiel vf-
Roin.u.6
quein hodiernum dicm,quia
in illorii radice nos cx gcncibus
- aliiimpci, quialiquando mcre-
roruponatportascius Fuitergodriscu iolue,
7 cric.ibamur hgnum &lapidcm
& ; nomen eius in omni terra vul2;acum eft .
Fo
Deo coleces
,
faih fumus
g
^
fidcm Chnfti furfum , illi auce
populus proptcr incrcdulitate deorfum . Qui cnim in fe hct
Chriftu quicftcapurominUjCthciruricapucnlli.iucc cj.nega
ueriic eu,tadi suc 1 cauda: &c
g.
crac primi tadi suc nouifiimi.
4t lofcpb. Rahab cum fliis cxploracores cripucrunc -Qua
dii ad fe icliis vcnire fecilTcc,gracias cgic
^
cxploracorii falu
tc,*<: donauicca mulcisagris ,&: rcbus maximishonorauit.
^ Il.Simcon Filius lochai . llahab fua fidc canca confccuca
c{\ apud Dcum gracia ,vc cciam fi ducencos homincs cogna
tionc libi coiunctos habuiircc,acque illi cum ducecis alicnis
profapiisaiiinicaccmconcratta iniflcHC , omncs lUmsgracia
tlicurxfalua:.
>l'.
Chryfoli. Rahab eiufde crac maffa: cu Icrichuntinis, fcd
qiii no crac ex cadcm f nia,peccato non communicauit.Rc-
fpiccnoua clcmencia.Qa; inlcgcdicic.TVow machabetis^wer'
bii cranfmucas dc clcmcLiaclamacp lefum Naue, i{aab mere
trix Miat.Imago crat diii Icfu diccncis : A;c*c< tices prxuenient
Ho^ i'i re'j,nii)n ca:lorum.Vx\ous ftacus difce muta.r.\or\cm. l\ahab
fucrac in fornice,vckic in volucab.^-o cofufa margarica, aurii
inluco abiedum,piccacis fioslpinis contbfius,rcligiofaam-
ma reclufi impiecacis loco.Sufccpic explor acores.&: qucm
prodidic Ifracl in dcfcrco^huncpr^dicauic Raab in tornicc.
F
HomiLf.
pn.co.f.
^
Dig na
NICOLAVS DE LYRA.
j Ingrclliq; luucncs cduxci unc Rahab,&: par.cius.i^.^Wt
hic,tjUo iHi duo exploratores vucatur iuuencsuit qu:a ad expiorandu
folent mitti viri pmdentes &aJiiiti,non aut iuuenes, incpti &inex-
perti:tum quiaftipra diiium efi ca.2.cp Calcbfuit vniu de illis duob.
yt dnl Hebrxi , efui th iam feri erat odo^enarius , ejuia quadraginta
erat annoru qh Mvfes mifit eum cum aliis de f~adesbarnc ad exploran
ium terram promifiionis^vt hetur infa i ^.cjp.ab illo yerb tcmpore
yf(f;
adtranfnurn lordanis fluxcrunt anni
35. tjuia mifiio illafacla
fuit annojcio egrelfionis de .Aegypto . ^be^rrffu vcro ille vjijue ad
ingrefium terrx promilftonis fiuxerunt anni 60.
i^ fic patct cp in ca-
ptione Jcricho,CaUb habibat ]^.annos..Adhocdiceni.iH,qivoiatur
hic viri cr iuuenes,ri patct in textu,viri ratione a:taiis 0; piuditia:
iuuenes vero ralione apiitudinis ejr audacit adgradicdum ad bellu.
ynie ^ de CaUbdictturinfra.j^.c.QiCumeffecS^.annOrii, crat ita
^
fortis
fortis &potens ad gradiendu &bdlandu ficut cjhfuerat 40. annori
2 Ec excra. quia non erant adhuc incorporati populo Ifrael
.
3
Kaha.b.Licet enim pceptum fuiffet ?v(/<.j ^.<p
omnes habitatoret
illius terrx difperderentur,th cu [{ahab &fibi coniunl3isfuit d
fpen
fatu quantu ad vitam & cohabitationem
pf
fpeciale faUumfud fidei
& virtutis,qdfuit exprefiumfupra j.cap.In prxceptis aute decalogt
quie funt de diCfamine iuris naturalis, non cadit talis difpenfatie.
4
Ec habicaucrunc Conucrfi ad ludaifn.um .
5
In ccmporc. Hic defcribitur lofue imprecatio.Ciuitas cm leri-
cho miraculofcfuerat euerfa,ut di[lu cfi,io ad huiusfali memoriam
0- Deigloiia,(piabai lofne qinon readificarctur: idco \ofue impre-
catusfuitmiiliuh panceeiquirc^dificaret eam in poilirum dicens,
6 In pri.fu.fu.;./.i uo^e'/Hi eius moriatur qhponetfundamentd.
7 Ec 111 no.libc. t.uhiti.us libcrorufuorii vioriai in pofiiioneporta-
rum.Etfic accidil tAhiet q ca resdificauit^ut habci j.l^eg.iQ.^ifine
CAP.
iVl O K A L I T E R.
Q^onia brcuis c1 icncccia huius ca. pocef^ brcuis hic mo
rahcas pon;.lcricho lignificat ciuitatc culpx.qua fccit amor
fui vfquc .id conccmpcu Dci. Harc ciuicas triplici muro clau-
di^.f mutocarn.ilis c6cupifcetia^,ceporalis atfiueci^, mudia-
lisexccllcncix:^criplcxmurusfubucrtiflbnicu fandcprcdi
cationis clamotc dcuotc orouis, cii cuitu propric difcufho-
nis,qui circuitusdebct fierl fcptc vicib.i.pfectc,qiiin pfcdio
numcro fcptcnano dcfignatuc qui enim wucrtitur dc cul-
paad
pa ad gram,dcc diligecer & pfcde difcuterc
jippria cofciam.
C)uicqd aut m hac ciuicace rcperit" faluci prium dcbcc incc-
rimi.Qd auc inucniciir ibi auri philofophicx fapiccix^,argcn
tic]oqiicti^v.-iforiia'ncoru.i.nacuralis indufiri^
^q
valcrad
mulcn:ficuc & vafa tcrri.i.corpor.alis &: rcporalis potcci^:dcc
diio cofecrari.i.dc c^ccro bcnis adib.applicari. Rahab cum
fuis
pp
opus pit tacjs faluacur^quiafm djttu falu.ntoris Mat*
ihx. j.a.Beaii mtfcruordes
:
^uoniam ipfi mifcticerdiam conje.Cfc
4?
lofuc Cap. VII.
50
^
Digna itaque Raab omni Iaiide,Ecclc fiaj iniago. Qiiare &:
A gencrofusPaulus ciusfidci dignitacemdifccns , ex priori
fleb.n.
ftatu non reproba cogirauir, magis vero acceptabije hc fan-
dam,oibus ea connumerac f.indis. Si igicur ilia pnia digna
vita cffccit , multomagis nos li poenjtcncjam induxenniMS
falutem confequcmur.
V Thcodo. C^a dc caufa
Raab cum circc excranea, ha-
:iu(l.7.In
bicauicicerfilios Ifracl? Iftud
loan.
Kom.ii.
n
B
y.in
prxfigurac ca qux noftra sijc.
Inquitenim Dominus; Mias
oues babeo
,
qux nonf^rtt tx hoc
ouili , cr ilLu oportet mc uclduce-
rf,iSrf.C6ucnicbac itr.q; vclu:
okaftiu i bonaoliuam fieri.
J
IiKprecaiits efi IcfiiL,&c. R.
Dauid Kimhi. Sefus ert.Ne-
quehacipfam vrbcinftaurec
quifpiam, alio ei impofico no
n.inc : ncq; aliam vrbcm hoc
nominefiru.u.
J< R. iVIcfcs Maimonis:Hac
dctcltacione hoc cgic lofua,
vteccrnucxcarcc monimen-
wm daiin;e pocencix ac vin-
djdle, quod in muris qiii fub-
ter it- dcfcderac in tcrram.lu-
culentifiimii confcruabat cancifper , dij illi intadti manerec.
4 l'i primn^tnitofuo,&c. Procop. Hoc cfl- , fi q.s inccpcrit
libcros inhumarc intcrim dum futidm fucrit ta5um,tande
ctiam extremum coru inhumabit.Pon 6 cucrfoj loco aliam
H cl Bcthlitcsdctribu Ephiaim fufcicauic, quam diis Icfus
Chriflus ua pra'fcncia clt dignacus. A Romanis vcro ob in-
fidelicacem,hacquoqucdeieL.la,terti6denu6furrexit.
4 Iof."phuv, Diftac Hicrich.) ab Hierofolymisccncum
q.nqu igincafiadijs , Sc a lordaiiC rtad;)s 60. cocumq; hetab
Hicrofjlyma fpanii defertu atq, faxosu,ad lordanc vcro Sc
lacu Afphalcice,liccc humilius, asquc ni incuku ac ficrilem.
C A P. V I I.
_
F
I lij autcn. (cquiC a Jratusqieti. Ada.Non otiose tranf-
currcndum ett, q, vno peccante ira fupcr oem populii
vcnit.Hoc accidic, qunndo faccrdoccs qui popuio pia;funt,
crga dc-linquciitc bcnigni videri volut, HC verentcs pcccan-
t iu Iinguas,nc fortc dc eis male loquant'', faccrdotaiis feue-
ntatis 1 mmc-injrcs^pcccance cora olbus nolunt publice ar-
guerc,vtc5teri timore hcatit: nec maTu aufcruntcx feipfis,
ncc tradunt huiufmodi fathana; in incerirum carnis, vc fpi-
ritusfaluusfit: &:dumvni parcunt, vniucifarccclcfixmo-
liutur inceritum. Ex vnacnim oue morbida grcx vn;uerfus
inficitur.Obferuemusergonos inuicem , &: vniufcuiufquc
conferuatio nota fic maxime
A P. VII.
faccrdotibus oC minifiris . Oes
1 1
1/1
. . ^"^'w untim corpii; fnmm in Chri
Ihj autem ilrad pr^Liaricati i
fio.Tu^prefidcshui^corpo-
funcmandatum , & v/urpa-
^
risoculusc.s,vcoiacircunfpi-
ucrutdeanathemate.^Nam
5 ,S^.f
'^^'"V^P^J.-^^^T'
-^
Paitorcs: ouiculas dni vides
fcrri
|7
pr.ccipitia , &:
p
pr^ru
a f
InFsralip.Acliai: iii lof.Aclnn, vel Aciior.
Achan filius Chatmi , fihj
Zabdi,fihj Zare de tribu lu-
da ,
tiiiitahquiddeanathc-
mate.Tratu.sq;cftDn.s cotra filios lii-ael.Cumcj;
mittcret lofue de lericho viros cotra Hai
,
qu^
^
vel corrcaus fcmcl,iterum &:
clliumBctliaueadOnaaie plagaoppid.Be
^
'^^^SIZ}^'^!^
theljdixiteis: Afcedite&exploratctcrra. QLii
"
.^..
pcepta c6pIeies,expIorauerutH;u : Et reuerfi
dixerutei:N6arcedatomnispopulus,redduo
vel tria mihd virorupcrgat &c deleant ciuitate.
D
i.Tim.y.i.
i.Csr.pb.
GAyi.
tiattiiiA.
pta pcnderc,non occurris,no
reuocas faltcm , ncc clamorc
dcterrcs.Hxc non 16 dicim*,
vt pro lcui culpa alig.s abfcin-
datui : fed fi forcc monicus
unximus,fi cmplaftris miciga
uimus, mal.igmace molliui-
mu5,ncc tii cedic medicamc-
tis tumoris duritia, folumfu-
percft remcdiu refecadi . viii
ii manus tua fcand. te abfiinde
ea,&p)o.abs te. hoc cfi
q,
dr:vt cgo
q.
vidcor tibi manus cfTe
dcxtera 6c psbycer nominor,&: vcrbu dfii pdicarc vidcpr,fi
aliq.d
p
cuagcl:) ri'am gcfTcro, vt fcadalu cccfi.x tacia, 1 hui"
pscfu vn ludfacccfia pfpiras excidat me , &: jjijciat a fe.ex-
pcd t.n.tibi ic eccti^abfque mc manu tua,qua male agedo
fcadalu tcci, introirc in rcgnij cclorii,
q^
mccii irc i gehcna.
Aug. C^?ri foletquo mfiepropcccacisalcenusin alios
vind.ccL,cum 1 lege dictii fic,ncc pfcs pro filioru, nec filios
jf
pacrii iniquicanb.cfrepunicndos, an aliud iudicancib.ho-
minib.eftpccpcu,n(rqucnqua
,p
akero punianc: Dei aijciu-
dicia no func eiufmodi, g,aIco &c inuilibili cofilio fuo nouic,
quaccnus excedac cc homini in cpalcm pcena falubreq; ccr-
rorem. Non.n.aliquid durum, quancumattinctad vniucrfi
mundi adminiftratione contingit mortalibus , cu monuat'
quandoquc monturi: &c in apud cos qui talia metuunt difci
plina fancitur,vt non loluin fc quifque curct m populo, fcd
muiccm iibi adhibeanc d:ligcnciam, 6c tanquam vnius cor
poris&vnius hom'n-<^
^i''
nro alijsfincmcmbrafollicita.
M:tth.;,<|,
E
I ;iie.
Deuc. x^.9.
NICOLAVSDELYRA. CAP. VII.
FIlij
autem. Hic fuadcniahter ponitur fatum .Achan. Ei diui'
diiurin trespartes .(juiaprimo dcfcrtbiiur peccati perpctratio.
fecundo perpetrati cogniti.o.ib-.Cixmc\; mitterct.rmio cognitipu-
nitio,ibi:M.ilK ergo lofuc.Circa primufn dicitur :
t Filij aut Ltcec aut vnmfolws in hocpeccaHerit,tamen genera-
liter dicttur ; Filij aiic Ifiacl puaricaci funt, eo modo locjucndi (juo
fadu vnius dv coitate,maxime in malis , toti coitati attrtbuitur ficut
ynofratre minore peccante publice dtcitur
,
fratrcs minoreifecerunt
hoc,&per tale modum lo^uendi dicitur.Aiatth.i6.de vnguct
effufo
fnpertaput /c/m. Videccs auc difcipuli, indignaci siic,.\:c. cU tn
rnusfolus indigne tukrit.fjud^ts Starioth , vt habetur lo,in. 1 1.
1 Et vfurpa./.rfe confccratis dno.fauru ^ argentu,vt patcbit in-
f,apo.ca.qu 'ft erant
confecrata dho, vt diUnm efi 6.ca. Et dicitur
Afjc^n^x 'iuc KviditM, ejuiares Deo dcuottt fnrfum velfiorfum pone-
b3"'nr,nehumanisvlibus applicarentur.
j Na Acha,fil.Char.
fil Zab.&c. Sic d' bet noiari fecundi Hier.&fic eli in Hcb.nec ali-
tubi'no>ninatur ^chor in Hcbrxo^chan
,fed vitio fcriptoru nomi-
naturhic .Achor.
4
hAZUS(\;.tjuiapropeccatovnius de cbmuntta
te alii de illa communitatepuniuntur
,
vt diClum eHfupra S.cap.
5
Ciimq-,. Hic drfcribitur peccati fpetrati cognitio, &prim6inge
nerali.fecudb infpecialifibi: Surgc s.idifica populu. Circaprimu
fciendii, epgenuspeccati ingnalifuit cognitum per diuina reuclatio-
ne adprecei lofue
, or io circa hoc fic proccditiir . quia prirno pimi-
tur deprecationis occajio. fido ipfu deprecatio,ibi:lo(uc vcid-lertid
dhi r//y,/i/;Dixicq; dns.Circa primH fcicdtt^ <p
occa/io dvprecatio-
nisfuit,eo
g>
filii if
atl mijfi a lojue contra ciuitate Haifieriit dcbel-
latitS' reli^ui de populo in timorcpofiti , tS" fer
confetjuenspericulo
expofiii, vtpatet in litera.Tramittitur tnfltus ciuitatis cnm dicttui
:
6 Qux ell . Dnt ali(jui ^ eade
efl
ciuitas Bcthel &Bethauen ,fed
vocaca eft Bcthela Iacob,eo tp vidit ibi fcala. , vi h.ibcti^r Gcn.2%.d,
rbi diciiur: Appcllauicq; nomc vrbis Bcthel, cji interprctat do
mus Dei.Sedpiiiiea vocata efi Bethauen.i.domus idoti, eo ep leroboS
pofuit ibi vitulu aureuapopulo adorandum., ut habetur }.l{eg.}2.c.
Trtmim aut tjilnc clicitir.f.tpfit eade ciuitas Bethel &Bethaue,be-
ne eH vcrifimiU:.um quia in textu tdcmfttus determinatur vtriffq;:
tum qitia boc dicit i{abi Sa fupcr OfeiX. i o.a.fup illud uerbu in : Vac-
cas Bethaucn colueriic . Sedfiim non videtur vcrum.f,(p noiatn
Jit Bethel a lacob.,quia illa ciuitas qtiamftc noiauit Iacob,eii eade ci
uitas ctim [erujalemfcim quod dicimt coiter do&ores,prout diffufius
fuit dcclaratum Goi.i2.llla auiem Beihcl de qua fit hic mentio, efi
longefita a lerufalcm,ut patet pei defcripiionem terrfanlXy&fic
noH efi eadem.Item qi-ia vthabctur i.l\cg.iz.adhoc pofuit leroboi
vitulum aurcumin ifla
Bethel, nepopuliis Ifradiiet in leriifalem ad
adorandttm Dominum.
&
ficpatetpvopofitum . Similiterquoddici'
tur,cjtt6d nominataefi Beihauen,eo quod lcruboan pofuit tbiidolnm.
uidctur alijualiter extraneum : i^tia lofuc fcripficifium, lihr/,m,tt
tempnrrvrro ' r.fttc ufiueadtcmpnf IiT' hi: 7 ({: rerinit nuingeii . uel
M O 11 A L l T L R.
\ Filiau.%ct\u\t.
} 7>lam^cha>} filiusCharmi , &c.Siccnim
debctfcribi ,g.afic fcnbiturin Hcbrzo . Pcr Achan
q
tribu-
lator intcrprctatur , ^crat dc filiis Ifracl, g.^pccr cius pcc-
catii fucrunt tnbulati , fignificalfmalus rcligiofus
, pp
cuius
malitia alij rcligiofi inculpanf , &hoc tignificatur pcr hoc
Quoddf . Fdijautem. licct folus Achan fucritpra:uaricatus.
Dc ifto dicitur,cj, furatus fuit rcgulam aurca . Rcgula vcro
B.Francifci aurca dicitur, & fimilitcr rcgulij alioru rcligio-
forum co Q inducunc ad charitatcm Dci & proximi ,qua:
pcr aurum fignatur,co quod licut aurum intcr mccalla prc-
liofiusefi,ficcharitasinccr virtuccs.i.Corin.13. d.Maiorau-
tcm horum eit (barittu. Hanc autcm rcgulam aurcam furacur
maUis
inalus i-ciiL^..)ius. Na turtum clt
pcrcaacio rci alionxiauica
dno. Dns auc rcgula: rcligioflccoucnifnccr df initicucor ip
fius.f.bjacuslindihis,Francili:us,&:ficdealijs.MaIusauce
rcligiofusfi-angcdorcgula ,p
voUincatc init;aicons cradac
cam.Similitcr vcftc turaf , nam indigne portat habicu icli-
gionis fand^.Ecargencii opere humo.Pcr argcncu incclligi
poc qua-Iibcc gracia gracis daca-ffcicncia, cloqucncia,i: bu-
iufmodi, qux- malus religiofus ccrra opcric ,
nam ad qua^ftu
terrcnum talia coucrtit.Scd
prcj-cepco lofue talis moncur in
vallc Achor,qu(j intcrprccat vallis tnbul.icionis.&: -o fiann
cac p^-na gchcnna?, qu^ fm do*: corc.- cfi in profundis cerre.
Inhacigit valleAchapunicur,adfignificandu,c},m
Ui^ rcli
gicfusadmortcgehcnne per Chri ludicm toiidcmaaLur.
Glorordi. &Nic.cleLyra.
P
forcs,nlioquin infligcndi fupplici) fint futuri participes.
^ Procop. VirosDci iiondiuiciaruin,nongloric,nopo-
tcncia!,n6 iapicncix fecularis cupidos cHc dcccr. Eft aucem
aurum diuiciaruni figurnfcuimago^argcncu glonam rcprc-
fei^cac: xs fapicnci;r loquacicaccm . fcrrum robur & pocen-
tiam. Dcus fimul
Quarromnispopiilusfruftravcxabitur corra hoftespauciflimos?
Alcendcrut ergo
*
tria miliapugnatoru Qui Ihtim tcrga vcrtetcs,
pcufsi sut a viris vrbis Hai , & corruerut cx eis
*
triginta & iex ho-
mincsjpfccutiq; sut eos aducrfarij dc porta vfq; ad i>abarim,& ce-
ciderunt,pcr prona fugietcs . Pertimuitq; cor popuH , & ad niftar
aqua:liqucfad:ueft.IoTuc vcrofciditvelbmeta lua,&pronusccci-
ditinterracoramarcaDiiivfq; ad vcfperam, tamiplcquamoes
^
quam rcipcftifc-
fcncsIfracl.MifcruntqucpuIucrcmfupercapita fua,& dixitiofuc: 6 rx cis fubcuncc.
HeudiicDeus:Quidvoluiilitranfduccrepopulumiftu lordane
J "n^'^'JSTiS|
B
Ncc tii crcdcndu cft,tt pccnis,qux poft mortcm irrogatur,
alium
proalio polFcdamnariifcd in his cm rcbus hanc irro-
gari
pccnam,quxfincmfucnnc Jiabitiirx , ccfi nocomodo
nnircncunSimilitcr ctoficndifquancuconncxa fic in popu
ii fociccacc ipfa vniucrlicas.vc non m feipfis linguli,fcd can-
quapartcsintoto
cxifiimcncur.Pcr
Tnius quoq; pcc-
cacu mortcmquc
paucoru admoni
tus cfi populus V-
niucrfus , tanqua
jcorporc vniucr-
fo
qua:rcrc quod
am)fsucft. Simul
ct oficnfum cfi
,
quantum malum
ficrct fi
vniucrfa
congrcgatio pec-
ca(rcc,qiincvnus
quidc ita potuit
iudicarijVtabco
pofient c^tcri ef-
fc fccuri . At vcro
fi Acha ab aliquo
inuccus & coprc-
bcfus &criminis
rcus,ad ludicium
Icfu fuiflcc addu-
dus ,
non putadii
cft hoicmiudice
qucnquam aliu
q.
iociccacc fadiei*
non tencrct,idco
D
Cummcnt.
cu Achan propin
quos ipfiuspcrdi
dit,q tacinoris ip
fuis cofcij fuifscc.
Ipfe quidc pcnas
dac, populus aucc
ad pictatcm rcd-
dit-ifirudior^caii
fluuium,vt tradercs nosin manus Amorrh^i
&c
perdcrcs?Vtina,vt
attulit, tngltafcx
ccrpimusjmanfiflemus translordane. Midficl>us quiddicam,
^
viris occifis licct:
vidcns Ifraclcm hoftibus fuis tcrga vertcnte? Audict Chanana:i &
lo
^^^^^^l alffsfuc-
oes habitatorcs tcrra:,& paritcr coglobati circundabunt nos , atq;
delcbut nome noftru de terra, & quid facics magno nomini tuo?
Dixitq; diis ad lofuc : Surgccur iaces pronus in terra? Pcccauit li^
racl.& pra:uaricatus eft padii mcum,tulcruntque deanathemate,
ct furati iunt atque metiti,et ablcoderunc inter vafa fua.Ncc pote-
rit Ifrael ftare an hoitcs fuos, cofq; fugiet,rj,a pollut* cit anathcma-
te.Noerovitravobifcu, donecconteratiseuquihuiusfcelerisreus
,^
rcc,adeoq;fpcda
'
i lO
torcs rei ira Dci
cft . Surge,ian(5tifica populum^et dic cis : Santlificamini in crafti-
17 vchementius i^cx-
i^
cimcfccrenc.
jj
rant, opporcunc
fuorum dcliclorii
*^
lucruc fuppliciu .
1} Brucaquoq; cuni
j
. inaniinatis sutdc
lcta, vt impieta-
1
5 tis magnitudo co
magis elucsfcc-
C
Hebkix..d.
})ro illo vel cu il-
o fuiflc punicum . Non.n. mandatu Icgis liccbat cxccdcrc,
quod datum cf^ hominibus nciudicio fuo quod in homine
t
iitfliim hominif vifum vcl permifTum cit, altcruni pro alccro arbi-
trarctur cffc plcclcndum . Longeauccmfccrctioriiudicio
iudicat Dcus qui poccns cff, et lam poft mortcm
,
quod ho-
mo non pocclf,vcI libcrarc vcl perdcre. Vifibilcs igicur af-
flidioneshominum vclmorccs, quoniam hisquibusinge-
runcur &obcfie 6c prodcffe poflunc , nouic dominus in oc-
culto prouidcnci<r fux
,
qucmadmodum iufie quibufq; di-
fpenfct , ctiam cum aliorum pcccata in alijs vidctur vlcifci
pccnas inuifibilcs qu<j noccnc &: no profun c.Ica nullus Deo
mdicc,pro alicnis pcccacis luic, ficuc (homine iudicc) lucre
nuUus nifi pro fua culpa iftas vifibiles dcbec.Hoc cnim pr(j-
ccpit homini iudici Dcus, vt in his qux ad humanum ludi-
ciumpcrtincntiud:canda:quod in fuo mdicio facit ipfc
quo potcfiashumananon alpirat.
J
Thcodorct. Cafiigatus cit ois popuIus,quia
g.
furripuc-
rat,putabat pcrindc laccrc Dcum , ac hoics . Voluit igicur
Dcus & hunc rcprchendcrc,iV: omnibus incuccre mecii, vc
qui dminarum lcgum funt obfcruatorcs,coarguat trafgrcf-
forcs,
IoSt&
Jc Auguf^. Si anma (jHt& peccauerh ipfa morietur . quid eft VC
Acha peccauerit,.?<:trigincaviii occifi funt caufa cius?Alio
fcn fu lcriptura locuca cff . Non.n.dc morcc,qux omnibiK
communis cft,dixic,fcd dc ilh qu.i;appcIIacurfccuda.HaK;
enim pdorcs lulcipitdllisaiitqui in pugna mortui funt,i>6
peccatum Acha rcddicum ctf,fcd obfuicillis, nc jiccdionc
diuinaadiud,inuaIcfccrechoifibus . NuUacrgo inmfiiciain
volucacc D.ii cft . In pptcftacc cnim habcc li adiuuare vult,
ut li adfucnt mifcncors fic,.la nolucric, iuffus . Nec enim in
talibus dcbiror eli,vc ccncacur obnoxius
.
je .Accedetis mane Ji)iguli,&c: Talmudici. Arca facraveluti
inicdta manu rctinuic noxiam cnbum,dcinceps profapiam,
mox familiam,denique lurcm ipfum,cumfc ance illa flfle-
renc,vc nc pcdcm quidem loco moucrc polfcnt
.
Jj R. Lcui Gcrfon. Oisiffadifquifitio fortcat>acfl.Sor-
titio aucem adfcribitur Dco,quia cjus nucu rcde cadic fors,
quod Solomon ccftificacur inquichs : In ftnumproiiciturfors,
cr a Dommo efi euenius eiHs . Prophcta: aucem manibus , co~
ramfacraarca,;tanquam inDci cOnfpcdu, fortcs mixta:
trad funt
,0
J{egulamq:
Lib. quz(|
vecteft.
f1
Prou.U.i
NICOLAVS D LYRA.
^
cir(iter,qa ejU.'Jringeniefimo oiiogefmo anno ab egreffu jiliorH
Ifraelde ^egyptofundauit ialomon templu arino qnarto regnifui,ut
betur.}.t{r^.
1 i.Ipfe aut regnauii
/^o.annis,ythabetur l.i\eg.6. le-
roboam uero rcgnauiipoji mortc
\alomonis,utfatet tbidciz.cap.&
turtcfecn vttuloi aureos . .Ab exi rero de ^tgypto f(ej; ad deiiru-
liione ciuitatis Hai cr Bcthauenper
lofnejinxcrunt tm ^o.anni in-
tegri
, &
ibji tunc Bethauen rocabatur a fafio leroboam futuropcr
qmngcntos annos, ridctur extraneum.l^ifi dtcatur,^ lofue infpiritu
ptdii hocfuttirum,&Jic eano'taint in hoc libro pcr anticipationem,
qu anticipatio esi multum magna. Et ideo aUierpoieJl dici,quod uo-
cata eji BethcLiJomM! Det,eo
</, .Abraham xdijicaint altare iomino
inter Bethel& Hai,habcns Rcthii ab occidcnte, ut habetiir Gen.ii.
Et (juia Hebrxi adorant ad occidcntem
, ideo Ubraham ibi adorans
babebatfaciem ucrfim ad Beihel quA eratprope
, &indefic uocata
eJl.DiSIa eji autem Bcthauen.i.domus idoli,eo cjubd Cbananxi ibi ha-
bitantes colcbant idola.Cxterapatent
ufque ibi .
1 pe porta vfq; ad Sabarim. Dicunt
expojitoresnojlri,quodsa
hartm eil proprium nurnen toci. Hebrxi uero dicunt . quod eii nomen
oe,'^ ftgnijicat
confialionem,utJitfenfiis,quod
illide Haiperfecu
ttfunt fiUos Ifraelufquequofentirent
infe laffitudinem in perfequcn-
do,t,elqi4od
confratlio referatur adfilios Ifrael. iinde ftibdittir
*
^
cccidcrunt per prona
fugicntcs.Pcrtimuitq;
cor popu
liyOCad.Tanquam conjramab
aduerfarijs
.
}
lofuc. Hicconfequenter ponitur
lofue deprecatio occafione cafus
frxduii.
4 ^ci(iiiwcm.inJiii,umdolorisyfecundiimconfuetudtnc
ludaorum
Jud/eorum,vt patet Inpluribus locis veteris ac noui tejiamenti
.
5
Et pronus cccidit. quia oratio dcbet
ejfe humilis
.
6 Vfquc advcfpcif/wnMjorawj.
7 Mifcruntq; pul. i/;^5
humiliationis. g Q^id\o\ui^i.Lyy>t,nonteneturhiccaufalitery
fed confec: tine.q.d.hscfcqnetur ad illud, nifi tuprotegas nos,
9
Vtinam,&:c.< regno Schon & Og, qua acquijierantfilii Ifraet
trans lordanem.Hoc dtxit lofue expajftone doloris, licet male,nec di
xijjet extra pajfioneni pofttus,propter quod induljit ei dominus.
10 Audicnc ChxfcilxctfiUos Ifaeldeui^os apaucisadiierfariis.
1 1 Ec paritcr. hocfactoanimati.
iz Etquid facics m.igno noinini tuo.q.d.hoc cederet in oppra
brium noh tui^quia diccrcnt infidelcs, qinon pojjesnos vltra iuuare,
I
j
Dixicq,
. Hic confequenterponilur domtni refponjio, per quant
reuelatur peccatum ingenerah ctim dicitiir
:
l^ Tulcruntqi.qiiodejipeccatumfacrilegii. ,
1
5
Atq; mcntiti funt.//;<j promiftrat Dco obedire.&
fitut metim
tifunt,quia noferuaueruntpromijfum. Sciendum tn
q$
Jcriptura hic
loquitnr in pluraii
, Ucet ytnis tantumpeccauerit
rationeprisdiCia in
principio hiiiiis cap. 1 6 Surgc. Hic confequenter ponitur cognitio
fpetratipeccati in fpeciaU,
&
primo quantu
adperfonapeccatrice.
Jecundb quantitm ad culpam detcrminatam,ibi:
Et ait lofuc. Circa
primum dicitur. 1
7
Sandifica./.r<V/cc/<rfw Hcbrttos,
&eodf
modo qifeqtur: 1 8 Sandificamini. i.fttis citati . Scim doctoret
verci nojiros hic accipittirfanctificatio pro prxparatione
popuU per
deuotionem:i\citio huius diuerfttatis eii,qiiia dictio Hebraica hicpo-
ftta ^quiuoca efi ad eitationein,prxparationem,&faHctiJjcationem.
n
53
lofae Cap. VIII.
H
a Bsgulamfj;.TuraaK cft autcm linguam,anream, & pofuit
A
e.im m cabcrnaculo fuo. Non puco m jHo fiirco parui auri ra
tam vimfuillcpeccaci ,
vctamnumerofani Dci ecclclian^
maciilarcc,fcd mLikiis dccor eft m verbis,mulca in rhecoru
velphilofophoru fermonibus pulchricudo, qui omnes 11 rx
de ciuicace lencho id cfl , de
boc mundo. Si ergo inucniiis
apud philofophos pcrucrfa
dogmaca luculcnti fcrmonis
affercionibus dccoraca,ifta cft
linguaaurca. Scd videncce
decipiac inlgor opcris, nete
rapiac fermonis aurea piilc hri
tudo ,
mcmcnto quia Icllis
anathema elTe iuiric omneau
rum quod in lericho fueric \n
uentum. Si poctam legcris
fulgenti carmine deos dcaf-
c)uc tcxcntcm , nc delcderis
eloqucntia; fuauitatc ,lingua
aurcaeft. Sicamfuftulcris&::
pofueris in tabcrnaculo tuo
idcft, fi incroduxeris incor
tuumqu.eab iUis alleruncur,
pollues omnem eccleliam do
B
niini . Dcbcmusaucemdili-
gcnccr difcutcre , ne quis ha-
bcat in tabernaculo fuo leri-
chontinam linguam abfcon-
ditam
, & abiiciamus maluni
cx nobilip{is,quia ctiamliccf-
lamus, avguet Dcus, vt fpon-
te confiteatur&dicatrFura-
tus fumlinguam auream
, t<c
dextralia pura. Pura autcm
dextralia funt opcra quibus
nihil mifcctur diuinum,fed to
tum lccundumhommemgc
riturmos ChnfiumDcumd:
hominem confitcmur.Qiiod
delencho tuiatum cft puiu
id eft , finc Deo clicdicitur,
quod furanti cxtitic caufa pec
cati:
B^eguUmque . Lxx. Linguam
hzrcticorum fcilicet, dogma
ta . Vcl fuperftitiofa fecula-
rium literarum iUid;a. Harc enim cft lingua aurca,luculen-
to fermonc aptata.hanc furati func h^rctici de Icricho,Qua-
li aurcam regulam
,
qui philofophorum fcdam conati func
induccrem ecclcfiam ,quorumanathcm.atcmulti perdu-
tur
, S>c quafi accruo lapidum multitudinc pcccarorum cx-
tmguuncur, quorum dudor diabolus, qui per illorum impi
ctatcm quoidam viccrat,rurfus fupcratus vincitur:t5iapo-
^
C P"i"
Dci fufpcnfus crucis virtutc nccatur.
.aBH<.j, 2 yidiinter^oliay&c.
lofcphus. Achandum inueniflct
chlamydem
chlamydcm rcg!am,totam auro cnnte?:tam,1ribcnte!n auri
mazarn,hoc cft ficjorum pondo du!:xica,crudelciudicsns,ll
isquipcriculumhabueiat, lucruin laucnicns quodinfua
vtilitatecpnferret,darct hoc Dco,iS<: non magiscgcti; fuTo
dit cam,latere fe mdicans Deum,ficut &coiniliconcs . Po-
D
num.I Ixc enim dicit dns Deus Ifrael: Anathe
ma in medio tui eil: IfracliNo poterit ftare co
-
ram hoftibustuis,donec deleatur ex te qui hoc
contaminittuseftfcelere. Accedctisque mane
,
fingah per tribus vcftras,&: quacunque tribum i
Ibrs inueneric accedct per cogna tiones flias
, & }
cognatio
p
domos domusq; per viros, Ec.qui-
cutK], lile in hoc facinore fuerit deprehenfLis,
f
Pjena vehemsnci, qivm fignificat ferrca foriiax Acjypti
.
comburerignicuomni lubftatia iua quonia
priEuaricarus cft pautil ddmini,& fecit nephas
in llrael.Surgensirac|ue lofue manc, applicuic
irraelpertribusfuas, &:inuetaeft tribus luda.
QiKE cum iuxta famihas fuaseflet oblita , in-
uenta eft famiha Zare.llla quoq; per virosoffe
tens^repcritZabdi . Cuius domuin fingulos,
diuidesvirosinuenit AchafihumCharmi, fi-
lij Zabdijfilij Zare de tribn luda . t ait lofue
\
ad Achan:Fiii mi,da gloria diio Deolfrael , &
cofitere atq; indica mihiq,d fcceris, neablcon
das Refponditcjue AchaIofuc,&dixicei:Vere
_
cgopcccauidomino Deolfrael,&ficfeci Vi- 8 ccm.
a ^^Conucirauonisfeculanacultuni.
di cnim inter fpoUa palhum coccineum valdc
bonum,& ducentos ficlos argenti , rcgulaque
aurcam qumquaginta ficloru,&: concupifcens
abftu!i,& abfcondiin tcrra contra medium ta-
bernaculi mei, argetuque foffa humo operui
.
Mifit crgo lofue miniltros, qui curretes ad ta-
bernaculii ilhus, rcpererunccundba ablcodita
ingua:
ra-
ftca vcvo lurcum cofcffus eft,
& protulit m mrdium vcfte.
Ecillc quid.Mn rcpcntc per-
cmpcus, cuipcmpcenam &
congruam fue priefumptioni
fnf^cpit.
4 R. Dauid Kimpi. \ .ami-
nam , fcu rcgulam in
'
figuram conformatam
pucrat.
2 Tarmudici . Ex alicuius
ftatu.E orc volur.im hanc lin-
guam aurcain oftcnderat,
S>C
policuiii honoris caufia Babv
lonicumillud ftragulum, &
oblatos argenteos liclos,quos
furripucrat.
^ Tcrtuli . Tantum rele-
uat confeflio dcli^bim,quan
tum diffimulatio cx.iggcrat.
Confetfio enim fatisfictionis
confilium cft, difiimulatioco
tumaci^ . Satisfadio confcf-
ficnc difponitur, confcfiionc
pccniccncia nafcicur,pccnicca
cia Dcus mitigatur. Itaque
cxomologcfis proftcrnendi
&humi]ificandi hominisdi-
iciplina cft
,
coniicriationc
iniungens mifcricordi^ ili-
ca.aleazarit.
lib. <ie p{alt.

^ Ciprianus.Confitcantur lil>.dc bpns.

finguli
,
gujefo vos fratrcs,
delidum fiium , dum adhuc
qui rcliquit , in feculo eft , dii
admitti confcffio eius potcft,
dum fatisfadio &: remifiio fa
6b per faccrdotcs apud Do'
minum grata cft . Conuer-
tamurad Dominunitotamc
te, ^poenitentiam criminis
verisdoloribus cxprimcntes.
Dcimifcricordiamdcpreccmur. Illifeanima proftcrnac,
illi moeftitia fatis f3ciac,illi fpesommsincumbac.
4 Ambrofius. Plurimu fuftragat^rco verecuda confcffio,
^poenaquam euicarenon po;Iumus,pudore fubleuamus.
4 Aug.Vc nobis pcccatoru vulnera nunqua dccflc potfunc
fic & cofeflionis mcdicamcta dcclic non dcbcnc Non.n. i6
vult Dcus vt cofiteamur peccata noftra, qiJ ca iplc fcirc no
poftic, fcd g.a diaboP hoc dcfidcrac,vt inucniar,
q^
nobis aii
tnbunaliudicis ictcrni obiiciat.Io vulc vc magis d^efendcre,
quam
in Pfai.jr.
F
in Pral.^<>
NICOLAVS
DE LYRA.
4 DoBores tn nojiri rationabilius dicere videuttir,fjHia in agidis rel
fufcipicndis diuino oraculo ficbat pparatio pof.uli pcr deuotione
, quf
frxparatio aliquando fiebat
f
continentiam ab vxoribus , vt habetur
xo. 1 5. in Ugis dat{one,& alicjuandoper orationtm , vt habei ^i.
; 1 .in Matthi elcctione.aLiquando per ieiunium,vt habci }-l\eg.t i .in
I l^aboth condemnatione.Ft enim eius condemnatio vidcrci cfk iufia,
: Hjr a Deo,mandauit lcxabel antepmdicari ieiunium , /icutfolitu erat
Jieri antc diuina oracula. i^aliter autemfuerit faUa liiafanCtifica'
tio de qua loquitur hicfcripiura,non efi exprefium in litera,fed creden
. dum eii qitbd facta efi aliquo ifiorum modorum.
1 Acccdctisq;. quia yiricuiuslibettrthws erant dijiin&i abinuice
fecundum tribui.,idr in qualibct tribu erantplures familine, &inqua-
libetfamilia erant plures domus,& in quaiibet domoplures viri feu
capita .Vrimo igitur Jeprehenfa eji tribus in quaperpetratu fuit fa-
critegium
,
pojiea familia determinata eiufdem tribus ,poUea domus
eiufdem famili,& poiica vtr determinatusin illa domo.Dicit tamen
I{a.Sa.quod tribus aeprchenfa cfi,per hoc
, quod lofuc ex ordinatione
dtuina adduxit tribus coramrationali iudicio,in quoerant iz.lapi-
despretiofi,in quibus erantfcutpta nomina tribuum iz.itr dixit ei
dommus
,quodfulgor illius tribus quapcccaucrat obfufcaretur: ^fic
4gf(d)efA esl tribm
2u4a,fedfamiUa deterttnnata in illa trtbu, & do-
mus in
mus in familia , &vir in domo,depTeherift funtpermiffionem fortts i
Sedprimnm vtdetur effefictitium , qa eH contra iextum,vbi dicitur
2 Etquam tribmn fbrs inuene/it, Exquopatetquodtribusfnit
deprehenfapcrfortemficu(,crc.
3
Accedct pcr cognationcs fuas , &i.c.idefi,per familias. Idem
enimftgniftcai hic cognatto &familia. Sciendum autem qiiod lofue
nonpeccauit hic vtensforte. Tum quia hoc fecit ex pr^crpto domini,
vtpatec in textu.vnde dicitur Troucrb. 1 6.d. Sortcs mittuntur in
finum,fed a domino temperatut.rw quiu hocfccie cum debi-
tareuerentia.f.fanctificationepopnti pfnmijfa. I>/ quibus auiemcafi
bus &
quatiter Itcitum e^ vti furtibus, icT in quibus noii,diciumfuit
diffufius.T^u.}^.
4
Surgcns.w^rf exequendum diligenter Dei mandatum.EtpatetU
tcra.
5 Et ait lofue . Hic confequenter fonitur cognitiopeccati quantu
ad cutpam determinatamper lofue
interrogationtm,cum diciittr:
6 Fili mi.f.per confelfionemtuam
appanat Deum verum
dixiffe de
peccato anaihematis,&- per confcqncns infie puniuiffepopulum.
7
Kcfponditq; confitendoveritarern.
8 Vidi cnim.t.rubcum. Hcbrxt tamcn dicnt,palltum Babykniu
Cfitcra patent.
9
Milic crgo.H/c confeqtienter defcribiturpeccati cognitipunitit
t paict tiiera vfque ibi:
Ji- Tollcns.
5y
Glofordi acNicolai
dcLyra.
56
quam accufare peccata noftra vcl imus. Ecotrario aut Dcus
i)oftcrquiamifcricorc(},vulc v< caconHtcamurm hoc fc-
culo,nc pro iUk confu-Klannir in tuturo . Si.n. nos confitc-
niur,illcparcit.Si nos agnufcimus lilc i[;nofcit.
Ilid.lcnrho nuldum Ugnihcat.dcanathcmatccius
in ta-
bcfn.nculo fuo ab condc , qui
fccularcs morcs ccclelK' (ccrc
tisinfcric,c
xnancns, (o
fub cu!cu Dd
S
nitatcs (vculi vcl
fpcdaculad^lig;it,qui
fortilc*
gos , harufpiccs, &: iiii^-iurcs in
quirit, vcl citcrafacitqu.rin
Jcricho.i.in fcculo hcbancur.
a Jfi LapidaHittji rii oninis Ifacl,
t!r
CHHla qts illius crjtit
, c?"c.
llupcrt. Qiiarc tanci fcucrica
ic
vindicicum cl}, nifi vt vcn-
turis fcculis iudiciorum Dci
nictus,corum cxcmplo finci'
rctur? Futurumquippc <.r.it,
quod hcdic vidcnnis.vt f.ilfo-
rum fr.itrum au-J! 1; la &r ambi
tionc ccclcfia Dci tuibarc-
tur, Dcncbis cxicruncquam
plurimi imicatorcs Achan^qui
J-dcm pro.%cntcs caiholica
,
dc ifto anathcin.i cc ttiraci, in-
tcr vafi fua repoUiciunc. Du
huc inccllcflum niiifquam ccnderc monercf', ctcit vifibilis D
jonis cxurcrcc,fcd i coquifquc manrcc, qS aperce implctu
v^idct^^Micquc vlcra qua:rcrer.Nric vcro propccr vcrba J^ci &C
factu lofur quo praruaricari vcrba illa non poircnc , rcde di-
c *ur l.ipidationcm igncm fuillc , vccounofcatar illu pa-na
homincn illum tuiirc purga-
in
codcmIoco,&rarjrcntQfimul Aufcrcnresq;
tum ncpun.rcturii.poficium
,
. ,
"
j, - - ,
'
quod iignincancvaiainLcui-
detcntoriOjtuleruntcaad
lolue, & .id omnes
cicoqu.riubcnturignc purga
EliosIirre],prcicccrur.tq,ante
Dominu.Tol i
ri.Siauccmt.iktuit illudpcc-
le.uiraq;U,fueAchanfilmn, Z.,r= argerumq,
Z^^I^^^Z^.^
&:pallium,&aureamrcgulnm,hliosquoqi&:
' - --
-
filias ciusjboues & afinos &c oues , ipfumqj ta-
bcrnaculum &: cudam fupelkdilcm , &: om-
na: i^nis fufcipcret, idco Ic-
fus eum voluit lapidari , 'vc
quod a domino diciii cft , isi
creaZ>/n<r,inccll!gcrccurquod
C
cnim fub fpccic pictatis,auari-
ti.r liudc-nc,&: cunita iaciunc ucnalia, quid quam anachema
lu:ancur:Hanc malici.v''''"J'C'^"iP''"ii'^""inSim im mago
pcr os bcaci Pccn vmuci fa ccclclia anachcm.-iciznc, & h.Lic-
cicamclfc hydramiudicac,cVc.Rctc igicurfcucrc talc fur-
tum in Achan vindicatu ert,ncc ullam ucniam mcrcri dc-
buit,quiaconfcfiio cius nimis carda luic.Ancc.u.curb.ncusc(l:
Ifracl quam illc rc;uu .ignc/fccrcc, & ancc fovs ucridica Dco
authore,prod:d!r pei l"on;nn,quam ipfc culpam .
tniiift j
lof,
^ ]jcda , Scd iV ille dc anathcmatc Hicnchp fraudat, qui
cap.8.
j ecclefia harrcticorum infcrc dogma Hanc.n.rcgulam au-
ream luculcnto fcrnionc apatata,lraud^ci func MarciOjBafi
Iidcs,Arnus,&:c.qui philofophorum fetlinorcdain ecclc
iia vonaci luuc iiuroduccre,ica uc ali) multi ^dcretur
p
cos
.
^(;).(^<i</;c. Aug.Qu^ricur,cum dominus cum qui fur
tu fcccrac,cuin fuillec coprchcfus^igni crcmari iulfcric
,
cur
Jcfus pocius 1. pidari fcccricran iCii tfi mori oporcuic,quomo
do Idus vcrba lubctis inccllcxcricJ liccnim alius non facilc
incelbgcrc pocuic.idco magis qua:rcdu,cur dominus lapida
tioncm igncm dixcric,qua crcdedum Icfum aliud tccilic
^
dominuni luflillc . N:mi quis sd intclligcnda vcrba diii fa-
picciorclicpocuir,uclad tacicnda obcdienciorJScd nomine
ignis potuit pcna llgnificari,licut ibi:(/j:/i }ios dcfornacefcr-
Ti,i.i.de tnbulationc dura.Du^ mihi caufa: occunuc , no qct
amb.E linc,fcd alccra cx cis,cur no illc cum omn:bus fuis cui
dcnti igncrrcmatus Si.n.pccc.ntumciusdominus taleiudi
cauit,quod fupplicio illo cxipacu non puniret in a:cernu,
^p-
ptcr ipfam pui gacionem p^-i,a illa dicla clt igms. Ncquc ad
hunc
DominusindiehaC.Lapidjuitq,
f-um omnis
lfracl,&cun<5taqua:illiuscrant igne confum-
ptafunt.Congrcgaucruntquoque luper cum
aceruum magnu lapidum, qui pcrmanet vfq;
in pracfcntem dicm t auerfusdt furor domi-
niabcis.Vocatumq;efi;nomenlociiIlius,val-
lis Achor vlque hodie.
Qwjft.^y.jn lo
(uc.
uisllraclcumco,duxerunt3dvallem
Achor, 3
dominusfacerct,uonquod.ib
vbid.xitIoluc:CK.iaturb.,fti nos.cxturbec te 4
^^^k^^^^J^
^
ew,irt. Cum vcroitadtchim
cfi, vtmagis vidcarur Dcus
<j
qu(;d ci futurumclfct prxdi-
xiflc^quam quod ci ab homi-
ncficrccprarccpilfc, nonpo-
tuit mcl.us faccrc Iofus,qui di
uina vcrba f icut j^phcta intcl-
]cxit,;}.hocipfum prophcticc
fccit, quam ucillum lapidibus
magis quam fiammis pcrime
rct,nc ullis ignib.urrb.T dni implcca uidcrccur, q ob aliuddi
(5ia voluic incclligi.N.c moucic dcbcc quod non ipfum tih
,
fcd ctiam omnia quc lunc cius, Deus igni crcmada pdixeric
aic cnim: 'gni crcmdbmo,^ o/u ^ n^cunijiiefunt cius . Omnia.n.
hiEC opcra pufsuc intwlligi,c] cii illo dixic clTc crcmanda. N.a
licuc Apoftolus dicic dt quibufda opcribus ignc cofumpcis:
Jpfe autemfdnus erii. Si huius pcc catij ica inccliigcrdu clt ,
vc
ccia arccrno ignc puniacur-.Blios ergo cius o,: ftlias cu pecori
bus & omniu qu.E h.ibcbac,populus cu cij punircc limul lapi
dibus obruic.Non tsmehoc ludicio humano,fcd fpiricu.^-
phccico fccit IcfuSjiluc ita intelligcns. Orrtnia qu/iccuno-^ sut eius
vt ncc filiosccnfcrcc cxccptos,lapidacionis pana j}^ igncin
gcrcns, liue cpcra cius
q
polt morcc Dcus iii iUo tucrac crc
macurus,n6 folu
p
cxccra qux illius cranc,fcd ctiair.
p
filioj
fignificans.Ncc idco crcdcndu i fijt-os pro pcccaco pacris(a
i
F
i.Cor.j.c
Deut.^c,
Hierin.Ct
quo invioccncescrar)polt moiceigni inltfrni cllccrcmados.
Mors.n.qomHcsmancc,quauisdcprimo pcccaco vcniaCk Mors vn
ga ica nati funi^,vcncccilan6 monamur, acccleracn q.bufda
S.ip.4J>.
cl\
iit\\is.\'ndc:.\Jptiis tji fie rruitiaa mutarci ftrifm lU,^. Quoer
goiudicioDci vclmifericordia fucric irrogncafiliis huiuSj
vclillis 56.viris,cuomncsabciuspclo fucrint l:cni, i.itcc
apudcuapud qucnocftiniquicas. Scd illudii-pion'ptuclt, Rom.^.Ci
quia pcpuiu ccrnbiliccr oporccbac quirrcrc qd amilium cff,
6c canco cimucrunc c^ccri fadu cius imicari,quanc6 humana
horrcrccinfirmicasicamagnum&: cainiultum cd;um po-
puli dari,&: eis quos ad Ipc propagandi gcneris fe reli6turura
pucabatjpcccacosuofccumconlumpcismori.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Tollcns. In Hcbrso Ijavctur linguam . Erut enim laudna aurea
in fniniirudincm lingim fatta.Hoc aniem tultt lcfuc , tjuia prAccptu
(rat a dvmino,quodp(ciaivr lott.bunrctur cum vrnniji.bjiatniajuaf
ytprxdicitur in lextu.
2 Fllios. Dicunt Hibrxi , ejuod du-nifunt ad ridendum punitione
fatris,vr per hvc arccrcntur a /insilibus . DoHores unicm nojiri di-
(urit. jutd diiilifHnt vt cumpatre nionrentur. &boc videturratio-
nahtlius.(juiapro peccato eius }6. viri rnortuifunt in bcllo,vt diCiiim
tiifupra codeni cjpitnh Ei raiionabiiius videtur,.jubd pucrifii mO'
rerenitur cum eo in detdiationem criminis . Itern fnpra eodcm.capi.
ftixcrat dominu .-Non poicns ftaie coram holtibus cu:s doncc
dclcacur ex cc qui concammacus clt hoc fcclcrc.D(.'/jo auie
filicuiHi pnprtt; in poitat ocnlioncm cius cnuiJua puHeritate.
$
Duxeri,nt.i.turbationis (jug /ic dcnomin.ita eji. non a nominc viri
ibtpnniii,vt credint ali(jiii,fedcx uerbo lofne. quod fubditnr ciim dr
4
Qu\Atar.IdeovocatuscjilocHs ilie , vallis .Acbnr.i .tnrbatio-
nisnia ijuud ^chcrnon cii nomen proprium,Jed commune,
j
Ljp-dnuitij-, yidetiir ciuod in hocf.i&um Jit contra prxceptH do-
mint ducntis f' pra ec.r.T^i quicunc]; ijlc in hoc faciiiore fueric
deprchefus coburcCigni cum omni fubllancia fua. ^d hoc di
Ci*!,ff,
noininc combflionis intciltgii aliapenj
<juxcun(f;fecudu iiliid
Hicr. i i.a.Eduxi eos dc fbrnace fcrrca Acgypci.i. dc feruitnte
d'<ra,<J- ftc inpr. pojiio nominc cbbujiionis tntcUigiiur l.ipidjtio. Sed
kvQ non
vidi.(urbtneconfonimiextui:^uiafirHuiprxcipitHradomi-
0 comburi cum eiusfubfiantia: quxfnit conbufla
,
vt patetpcr lite-
ram
Jcquentem ^cumdicitur : Eccunda.^f/iw exponunt aiiqiii
diccnicf .,
rp Kcrbum aowini de corhbnUione .Achan intclligitur de
igncgchcnnx : qiiia vt dicuni , non panitiiit vcrl ratior.e c^-lp ,fcd
tanium rationcpceme. Et ad hec dcfignandum fignantcr dixit dorai-
riu>: Ec quicunqucillcin hoc fiicinorc fucric dcprchcnfus
,
Comburccur \'^n\.q.d.ariicjibifae,iainfuturarrt rcjcruaie.idcu no
i/ai/,combur*s cum igui^/a/comburccur. sed hoc diClum
non vidilur textui conjonum
, q;da sicyicham ad dandani gloriam
Dco confcjfus fiiit veracitcr^ hundliterpeccaiimfuum, vtpatetitt
texiu.^T- ideo non eii verfimile
(j, fucrit damnattis , &hocfonat ucr-
bum Ufuc dicentis ei : Quiacurbalti nos,curbabic ce dominus
in dic hac.'//<ii/i' dicat,uon tn futuro.Ui Hcbr.to cnim no cji uerbum
optatiuum.f.iuibi:ttc,fcdindicatiuHm
.
Iagcharcha,//<>/'ji/f te,
quia lofue ad eius confurtaiir>ncm,propler bitmilc confeffionem indi-
cauitcivt videtur, quodmors tctnporalis cffetfibi
expiatio.Et ideo
alttcrpoteji dici,quodisie^chan duplicitcr pcccauit.f.pcccato facri
legt^ furando rem domino confccratam: & violationefabbathi, quia
furtiim illud commiftt in dicfabbathi, vt patet ex diClis capitulo.6.
&
idcopunitws esi diplici pana.f.lapidalionis pro vioiatione fabba
thi.quia hac ellpana dcbit.tfecundum determinationcm domini, vt
habetur T^umcro. 1 5 .de coltigentc ligna in fabbatho . Jecundopcena
combuilioiiis cumpertinentibHS ad ipfum , Jccundum quod dominus
prxceperat i:i hoc capi.
6 Congrcgaucrunc./^ro memoriafuturif adterrorem aliorum.
i
lofuc Cap. VIII.
58
B
lltMJ.C.
(mi. b.
luscff
que vcnics le-
fus m duas par
tcs diuidit po-
pulii, aliosipri
mis, aliosin po
fifrcmis rtaruic,
g.
cx infperaco
port cergcT vc-
niant inimico-
ru. Piimiaurc
funt Iud<ci,de
quibusdf:7yo
veni
nifi adoues
perditas domus
If
c A p. V 1 1 r.
Ixitauten. a Inoppi. Adam. Priino propterpcc
cata vidi fumus , & qui babirabant Hai mulros
intcrfccerunr.Hai cnim intcrpretatur chaos,qd
cft habitaculum da;monum.quorui-n rcx diabo*
Contra
fuccurrit Dcus, &fugicntes oesviolentisfulmimb.&gran
D
dine confiimplit. Porro ytctfcy cjuo latctes in infidijs excita
bat lofuc, VwM,;de{f^clypcu mtcrprctat' cfl lofephus , iti-
detJiSvmmachus. Procop. Svmmachusfcutiadicit, alius
hartam,alius Scipionem ^ baculum, Lingua Iberica Acan-
cium,qu^)d Ro
VIII.
mani Gjfuai
vocant.
Aug. Cimq.s
QL'ft-it.-
iuliu;bellum
^"'*-
C A P.
Ixicaiitem Dominusad lofue : Ne rimeas, ncqiie
formides. rollctecumomnem mulcitudinempu-
gnacoium, &
conliirtrens afcende iu oppida H.ii.
Ecce tradidi in
manu ruam regem eius
&
populii,
vcbemq, &
tcrram.Faciefque vrbi Hai &regi eius
licut fecilli lericho &Tegi iUius
.
Prxdam vero & 4
vcrinadrj^S^/a
omwiaanunantiadiripictis vobis. Pone infidias j cad,nihil ad lu-
vrbipoltcam.SurrexitqjIofueoiomnisexercitus bcllatorumcumeo,
6
[^'"^
""^^u^'
r
,
T c

r
lulta autc bel-
vtafcenderentinHai, &cleCi:a triginta milia virorum tortium milic 7
i^ definiri fo-
r^/.Etalibi:/- r
nocle pra^cepitqi eis, diccns: t Pomteinfidiaspoft ciuitat^m : ncclon-
s
lcnt,quccvlci-
d^Q orimum <a-
'
_j
'
^ . _ ..,.._ i: 1^.-^..
f-unt iniurias.
fufcepcrric cui
bellarc fas cH
( non enimfas
eli oibus) verii
lu.tuA bsU(.
tpelletit
utores
Mtis.
uafft. 10.
i lofue.
d<o primum &
Gr.tcoi. Gcntili
poftenori . lu-
daicus ergopo
pulus eftqpri-
mus flatuitur,
Sc quafi fugics
cum Ielu,polie
norvero Gcn-
tilis,quall cx in
fpcrato vcnies.
Quis enim fpe
rarct gcnicsfal
uari? Acn^poft
tergum aduer-
fariosc^dit Ec
lic vterque po-
pulus mcdiam
turbam djsmonum concludit &vincit
.
funt qui fcquuncur Icfum ab oncre lcgis
jt b Toneinfidias . Theodor, Ad quid prarcepit Dcus , vc
flrucrent infldias?Docet ec fidclcs vfos cliccomcntis huma
ius, vt auxilio diu;no.Cum.n.fono tubarum prirtiam vibcm
cepilTent,mcrit6 faiie difciitccrtate,labon mciiberc,(Sc fup-
pctiasdiuinas cxpeitare.ConfcIhm ergo dimicantibus ilhs
iuccurric
giusrecedatis, Scentisomnes paruti. fcgo autem &:rcliquamultitu-
do qua^ mecum clt , afccndcmns ex aducrfo contra urbem Cumquc
cxierint c^ntra nos, ficut ante fccimus , fugiemus , &tcrga uertemus,
donec perfequcntcs ab urbc longius prorrdhantur . Putabunt cnim nos
fiigcre ficut prius. Nobis ergo fugientibus & illis perrcquenribus
,
confurgccis deinfidijs & t ualtabitis eiuicacem , cradecque cam domi-
nus Oeus vcrterin manusveftr.is . CumquecepericisJuccenditeeam:
&ficomniafaciensut lulli. Dimifitquecos , &perrexcrunc ad lo-
cum tnfidiarum, federunrqueintcr Bethcl&Haiad occidentalem pU
gam urbis Hai . lofuc autcm nocte lila in medio manfit popuh . i)ur-
genfquediluculorcctnfuicfocios, &:afcendic cii fenioribus in frontc
exercuus vallacus auxilio pugnatorum . Cumq, ucniiTtnt&afcendif-
E
*
ab vrbe.

dicit domi-
nus &vobis
Fugere autcm vill
li ea gcns
,
vel
ciuitas qu^ bel
lo pctcndacf^,
vcl vindicarc
ncglexerintq^
a fuis improbe
fa^umeft, vcl
rcddere quod
periniuriasab-
latu efl . Sed &
hoc genus bel
li iuliu cft qS
Deus imperat, Dew.ji;
apudqucm no
clt iniqu;tas,&: _
nouic q.-icuiqi
"^
fieri dcbeac.In
quo bellodud1orexercicus,vel ipfe popuIus,non
cam audfor
bclliquammimf^criudicandusefl;
.
Aug Ciua:rcndu cft vtrum omnis fallendi
voluntas pro
Qitrtft.ir.
mcndacio pucanda lic,^^ (i icacfl, vtru pofTic eire iullu mcm,
>
w'"'-
d.ic.uin quo iHe fallitur
q.
dignus eft flUli. Ec (i non hocq.de
iultum rcpcrirur , reflat vt (ccudum aliquam
fignificatione
hoc quod de infidijs factum eft,ad
vencatcnircferatur
.
Et fuzientrs.
DiuiCo.
(r.7.b.
.Arnbr.lib.de oficiii ficut obferuatio treugarumy^" conftmUia. Eciofi
infidix Hant per tale modnmjunt iniuiiji et illictiiZ..A''tn mo decipii-
tur hojiesper hoc,g, aduerfarii occulant eis verbis vcl faClis fuam tn-
tentione.cj- hoc ejt licitu , cjuia non tentntur eis reuelarefua fecreta.
yH cr 11 facra fcriptura dicitur.^ t4fecreta fidei occultanda fnnt infi'
delibus,ne ab eis dcrideantur . fecundii {ddicitur Matt.-j.a. NoliCO
fanctum dare canibus . Et m*ltb fortius in bello iuito licitJt di oc'
Cfiltarefecretafua aduerfiiriis,tjuia hoc maximb valet in reb. bdlicis.
vtpatetper yegetium lib.^.de urte wditari.Etid(0
.Au^.ingf.fnper
lociim iliu dicir. ^i quis btllum iu^uf<fccperit.,
vtru apcrta pHgna,ait
ex tnfidtjs vincat,non refert adiujittia . Ex diBispaiet primum ar^u
wentum ,quia nullus voluata^catinnabdi debet vvlle'ii'iMniaJibi
reuelentur. Similiter fcim,cfuia talcs inlidix on pei tmeni ad iniUiii-
tiarn,fcdad prudentiam beUica , 6 Surrcxitq; lofuc.
H.'cto/f-
qmter defcnbitur execntionis aiim : fAiafic
lujue exccutws eft,Ocut
diisfibi reuclatit : ifu
quidem executioprimb defcribitur ifuantu ai
exercitiif ordiHatione.fdb tjuamu ad ciuita:is captioncm.ibi :
Abijc
ergo lofue. Snla primitpartispatet in litera , cjux eft
plana,paucit
exceptisefufdifcurrentur. 7 E/. Dicit l{a.Sa.
tpibifuerunt poftt*
dupUcesinfidi.Inprimis^erunt ^o.miHa virorii . de(j'uib.locfuitur
hic fcnptura.ln ficundis Yerbiifidiis fuerunt quinejue miUa.de cju.b.
dicitur iufru in partc ifta . C^inquc aijt milia viros clegerat, SC
pofucrat in intidijs,?'ra quud iUx infidix crant fpDjquiorcs ciuita-
u cjua atif. Exp>ln<^res aut ca holici coiter diiU'it, quod quiuque mi-
lia vir0rJ4.de quth. fitfermoinfrafuountdenumerniiiorii
}o.mdiiiy
&illi trh remunferiit in infidiis,& lymilia redierut adptignandum
cum lofue contraregem Hai de ciuitaie excunttm : & boc videtur
dam iHrafeniper obfcruanda^etiam cnm aduerfarijs
,
fccundu q3
dicit per hoc quodfubditur hic . S Ponite in q.d. ponite ibi in infidiis
Umbr.
^
_______
"~"
M O R A L 1 T E R
.
1 Dixit antem. In hoc cap.agit^^dc dcbcllatione ciuitatis Hai
& regis eius.Hai intcrprctatur chaos,quod idem cft qd con
fufio.Rcx igit^Hai rc^ccofii iionis lignat.Et licur dictt quc-
d.aglo.Hcbraica fu n Ecclcfiaftc, iomcspcccati cfl talis rcx.
Df .n, rcxjquiamulti obcdiunt ei.&: rex cofutiouis, nam in-
clinac
NICOLAVS DE LYRA.
Dlxizmtcm.Hic confequemer d'f:nbitur ciuitaiis Hm deftrH-
iio.& fecHdb ex hochabitatorttm terrjt Chanaan trepidatio.c.
9.Ltrca primuprimo a domino dicitur cap'ionis moins . Secudofub-
ditur executionisaSus,ibi, Sutrcxitq; lofuc. Tertio immolationis
cultus,ibi:T\inc xdificauit lofue ikiLre.Circa primum dicitur.
I Dixit aiit. q.d.ficutfubt/axi a te auxilium rneum fppeccatU ip
fius .Achafita te protegam propter tujtitiam de ipfofa ili.iofubditur.
2. Ecce.q.d. viitoria httc erit virtute mea.
3
Facicfq; ipfam deilrucndo,^ rcgi ciasypfum occidendo.
4
Pc(^dim.i.diiiidetis.sic autem non fuitfaclum ieprAda lericho,
qu fuit pofitafub anathemate, vt dictumfuitfuDra ^.cap.
5
Ponitc.i>j.i/^' autem,& ad quid non exprimitur hic,fedparte
JeqHeti.Domin^ tn hic reuelauit ipjt lofue qcquidpoflea executus
eft.
Occafione auce huius dicli quxritur hic , vtrum in bcllo UciiJi fit in-
fidiis &cauteUs vtiiEt videtur quod n6,juia ius naturale dicit. No
ficias alijs qd Cibi non vis fi>;ri.'?S['4//'<f autem velLct fibi fieri in-
fidias:ergo,^c.Item infidix sitt quxdam fraudes , i^ per confequens
pertinent ad iniufiitiam:er^o non
eft eis Uciium vti . quia fcriptU e(i
Deiit i6.Qj^odiuftumcit,iuftecxequcris. In cocrariumeftglo.
.Aug.fiper iocura iili(,& textus m quo dicituriquoi lofue pofuit in-
fidias iie mandato domini.[{eft>onfio.^ut bellum inftU eft^aut iniujiu.
Si iniuiiu,n6 esi licitJt bcllare, tS"
per lofequens iniuflJi eji
cJ"
ilUcitJi
infidiis vti.Si autfit bellu n iuflum,tunc dicenditm qiinfiditt e2r cau-
teU ad hoc ordinatur vt hufies decip antur. Trii iiut hoiies dupUciter
decipi ab aduerfuriisfiiis f.vno modo:qa dicitur eis falfum ,vel nofcr-
uaturfemf
promijiH,& hoc cjlfernper illicitii,-juia in bclUf funt que-
clinat fubdifos confa didamcn rca:.r r.itionis.Vbi vero no
eft ratio,ibi n6 cft nifi contiifio. Pcr lofuc vero qui faUis 111-
tcrprctatur,:nti.-llcdus vcl r.itio bcnc lignihcatur .
Na racio
Itmpcr ad optima dcprccatur.Huic autcm dicitur.
? vuncinfidias yriicofi Mw.quia
fcnipcaucducficontrafo-
'
f
miccm
r?
Glofordi. &Nic.dcLyra. 60
a
Et fnnjtntes. Adamancius. Qu^id piicas Icfus fngics figni-
~A
ficct:Vdcainus fi fit talc aliquid quod fugiendo vincamus,
Ibidcm.
nu3cft aliquapfcdla virtus \n fuga.Paulus indicac diccs;F-
j.Cor.^.d.
giiefornkaiioneM, Vidcscir.c|ii.;ndamrpi:cic formcationis,
qua fugerc dcbcm^fi cailc m Clirifto viucrc volumus,h?c
crgo fuga paric
*
w) c^iuute.
falutcm' Simi-
li modo fuscve
dcbcmus iram,
auariti.nm, inui-
diam,liuorcm,
clctr.idtionc, &
liuiu'modi. Hic
cft cxcrcic" Hai
qucm Icfus fu-
fnoeeurfum
gcro doccbac
.
jTJcl 'Hn(iii;Sivosperf
M"U>-o-'-
fecuti fiterint in
ma mitate, fugi'
te in aliam. Vulc
cnim nos huiuf
modi hoffcs fu-
gcrc , &: f ugicn-
do cuafcninu^
horum maloru
contagia, vidcn
tcs deuocioncm
noflrdm & pro-
pofitum mccis
angcli, (c nos in
fcctationcm d^-
monu pati, in-
furgunt , Sc cos
pi'lt icrgumce-
dctcs intcrimut
Icfus cnim q(\
cum hisqui fu-
giut, m.-igisqua
cum illis quip-
fcquuntur : diji-
gitcnimcos
, q,
fugiizc fornica-
tioncm.dohim.
terr.im illlam incolcbanc, ncpsqui fnccrnecfone digna c6- D
mifilicnc,8ir deucnilfcncad cxcrcmanequicia. Q^u ob cau-
fam elim diluuium induxic,ac Sodomii & Gomonh."i ignc
cofuinpUc.fulficquoq; lofuc pnncipescalcarc pcdibuscei-
iiiccs licgUjVC auJaciorcs racti alacrius in acic confinrcnt.
"Hocipfiim ccia
P
>
ab infidiit.
trtnwncretfu
perdes & qui
CUAiicrcc
,
c
fcnt ex aducrfo ciuitatis, fteterunt ad feptentrionale vrbis pl^ga , in
tcr quatn & cos vallis media crat . Quinque autcm milia viros clci^e-
rat & polucrac m iniidijs 1 ntcr Bcthel &Hai cx occidentah partc ciuf
demciuitatis.Omnis v^erorcliquusexercitus ad Aquilonem acicm
dirigebaf,ita vttnouidimi multitudini? occidcntalem
plagani'vrbis
attmgcrec. Abiit ergo loiuc no^Sle illa,& flctit in valiis medio .
Quod
cum vidifletrexHaiifcdinauitmancj&egreflusertcum
omni exer-
citu ciuitatis.*Direxitq; acicm contra defercum,ignorans,
quod pofl:
tergumlatcrentinfidixlofucvcio&omnis Ifrael cefleruntloco,
fi-
mulantcsmetum,&:fugicntesperfoIitudinisviam.Atilli
uociferan-
tes pantcr,& fc mutuo cobortnntes pcriccuti funt eos . CCique recef-
fifl'(intaciuitatc,&neunusquideminurbeHai
& Bcthel
remanfii^-
ler,qui non pcriequcrctur Ifracl.ficut erupcrant aperra
oppidadere-
linqucntes ,
dixir Dommus ad lofuc : Leua1 clypeum qui in manu
tuacftconrraurbem Hai,quoniam tibitradam
eam.Cumq;eleuaf-
ietclypeum exadueribciuitatis, mfiJi.Tqu.-r latebant
furrcxerunt
confcltim,& pergentes.ad ciuitatem, ceperunt & fuccenderuteam
.
Vin autem ciustatis qui pcriequebanturIoiue,re{picientes&
viden-
tes fumum vrbis ad cajjum vique confcendere
,
non potuerunt
ultra
huc illucq; diffugerc,prxiertim cum hi qui fimubuerantfugam
, Sc
tedebantadiolirudinem,cotrapcriequcnces
fortiflime
-eftitiflTent.
Videnfq, Iofue,&:omnislirael,quodcapta
eflct ciuitas-,&
fumus
urbis afcendcret,reuerfus perculllt viros Hai. Siquidcm & illi qui cc-
perant & iucccndcrant ciuitatcm,egrcfsi
ex uibccotra fuos , medios
hoftiiam feriie c?perunt.Cum ergo cx utraque parte adueriarij cxdc
rentur,ita ut nullus de tanta multitudinc t (aluarctur, ngcm quoque
mendacm&hu b urbisHai apprehendcruntuiucntem
&obtulerunclofue.
Igiturom-
lufmodi
.
p^bus interfeais qui liraelem ad defcrta tendentem fucrant
periecu
-
ii,&ineodemlocogladiocorrucntibus,
reucrfi niijlirael
percut
feruntciuitatcm.trantautem
quiineodemdie
concidcranta
uiro
uiq;admulicrem,duodecim
miliahominumomnesurbis
Hai. lo
Dommus no'
IkT [cfus man
dauic. ILcccait:
Dcdtvobispoiesia
^''-
tem caLcaniiifiiper
Jcipcntcsyijr fcur-
piones
, e^ fupcr
owncm pirtutem
inimici.
b I^iilur omni-
biis interfc. Ada.
]}cuiicrunt cos, tca-fi limt
in o:cgladii,vf
(|Ucquo non rc-
Jiuqucretur cx
cis
q.
f.iluus iic-
rct, &:c. Indica-
tur nobis, quia
ex his quorum.E
chaosefthnbita^
tqiii linfi
crant.
Ibidt
ram civ
.
^ Sur^ensij; dilu
(uloy &c. lolc-
phus. Icfuspur-
gacum excrcicii
cduxic ad Ain
vrbcm,& nodle fuc ucro non contraxit manum Quam in fublime porrexerat
tenens
circa ciuicaccm
* ^
culum
,
id cfc,.
djcmonibus qui
in abyfloiegiiac
nullum penitus
rclinqucre dc-
bemuSjicd om-
ncs intcTimere
non fubf^atiam
fciliccc .'llorum,
f d opus 6c ihi-
dium quo pcc-
c.-irchomines&
ciunt , ha:c cfl
cnim corum vi
tafi pccccmus,
&:intcntus co-
rum finon pcc-
]
ccmus . Inccri-
munc ergo fan-
di , h.ibitatorcs
Hai, ncc vUum
dimittunc, qui
iafia
I
infidias cofiicucns,diluculocum hofiib.cft congrcffus.lllis
auccm cum fiducia propccr prioicm vic^jria fupcr cos cun
tibus,popuIus Hcbrajorum limulando fc rccedcrc, longius
cos quafi perfcqucnccs craxic . Du vcro refticificc cxcrcitus
5
facic,dcdiirctq; figna cis quos in iniidiis collocauciac,illi
in ciuitatc ingrcffi funt.Du cfTcntcirca muros ciucs intcn-
ti,aliqui vcro 6c circa afpcttii cqruin qui cgrcfTi fuerat, clui
tatem cepcrunt,&: oinncs occurrcnces cxcinxcrunc
.
4 Thcodo.QuiIofuccrudc]icacis.irguuc,quc)domncs
cru
cidarcc,& rcgcs crucifigcrcr,arguic cc Dcum qui ica precc-
pic.Iplccnim pcr iMofv-n iulficomncs pcuicus inccrhcrqui
cci-
cum omni dili-
gcncia lcruanc
cor fuum
,
nc
procedcic cx co
cogicacioncs mahr,&: os fuu nc proccdac indc fcrmo m.-i-
lus:hocc no rclinqucic vllQ ^ ciFugiac, cum cos ncc fcrmo
clfagicmakisExcinguamus
crgo oes ch.ios habicaces .i.co-
cranas virtuccs,&i: nuUa rclinquamus
quc ctTugiat.Sicenim
fcflu cclcbrabim" die Dco , Hc ]xz?. fliicnmtacc gaudcbim.
qu.indo crgo lcgis in fcnpturis pugnas iuftoru cxdcs mtcr
cmpcora,&
q.a fanai nulli hofiiu parcunc, &: fi pcpcrccrin:
rcputancisin
pcccacu:ficucSaulicj. viuu rcfcruaiiic A?agrc
ge Amalcc,ficuc
cxpofuimus Incclligcnda func, q.a h^^cl^el
la geruncur
aduerfus
peccatu..Qiiomodo autc iufii crunt li
vcl p.mim pcccati m fcipfis fcruauenntrldco dicic dc cis
/1 Gu i.T ncc
Mattll.I.i:
J.RC.I}.!
NICOLAYS. DE LYRA.
aliquot de nobii.f.^.miha ad huccUtla.lnteniio cnim lofuc crat ex-
trahere re^cm Hat dc auitatc^y^ tunc inQdijt ciuitatcm intfaret,i:jr
eamincenderriil,vt cxprcjfc dicitur in lima, & ideonon conipr.run
coram ciuitate cum totnjuo c^ercitnyne aducfarii ex tanta tnuliiiu-
4ine terrtti non anUi rcni exire
, &ideo 2
J.
miUafupradiCia iunic-
runtfe lofue pojl (^icjfim illorum adfcrfariorum de ciuitate.
I ^biit ergn lojne nntic illa.crc. Hic ponitur atlus executlonis
quantum ad ciiiitatis captioaem^x^ patct liicra
rfque ibi
.
2. Lcua
J i-cnac,ypcv
Hrbrxidicnntkadvdon,idcJi,h^(Iam,
&c. ^d
hoc enimficbat illa cleiuitio
vtfoct lofuc cjui crant i infidm vidc-
rent,&
ciHitatem intrareni:
& aluje ci iungcrcnt, cjiiia hoc erat eis
projignodattr.qno
vifojiatim
exicrunt,Htpa'.ct
t litcra
&idco opor^
tintqiilU
eleHattoficfientUltum
, utpdjit a viultts
& a Ib/e ui
dcri.iT tdeo dicut
Hcbr^ifuit
hafta,in cuins
fimmitate erat aliquod
t*extllumproJtgnodcterminato.PclJifm
clypcus, ut dicit tranflntio
ncjtra.oportetdicere
quoJfiutJcuatus in alii-m
iHfimmitate cuitifr
dam bafi^ ueipcrtuA.Cxicrapatent
tifque ibi.
* Qui fuc
M O 11 A L I T E R,
fmiccm feu carnis inclinacionem,eo
quod in fencflucc dc-
bcllauic lapicncifilmum
Salomonem.
t Ua i.l)p(u
qnt,&c,Ql\pcu^ iflc cft mcmoria paflionis do
inini-
minicx.Thren.j.b.D.iiij eis Dnmincfcuiu cordis lahorem ttmr.t.
I .T?etri ^.a.Cimiia in carnepa/Jo,
&vos eadc co^itatione armami-
tii.Si vero clypcus iflc cofificcr ccnc.uur in maiui bona: opc
racionis,
dcbcllatur mfultus carnis vcl fomitis. ideo dicitur
poftea.
3
/o/e vero tion cotraxit ma.ejum
/.g^f.doncc incer. Scg.cur,
\i^gem
61
lofue CaD.
VIII.
^
qu:a nec vnum
rdiquemm.vnde-.T^oridum
yfque ad far.^mncm
A
rejhtijiis adncrfus peccatum.Umca.hhi
dicitur.Sanctififatebeilu,
Ic i2.t. arpiignatepugnatn domini.C^ud
eft.n.flinaificare bclliim,n!Tl
^jt'-
intcrcpcisommbusanimehoftibiis,idcft,vinjs,&:mornfi-
catis membns qug funt fuper
terra,&: omnib.malis cupidi-
tatibus amputacis etiici fandu
corporc <?. fpiritu , 6<r fortiter
facientem venire ad c6fpe6tu
Dei viuecis,&:
^p
palma vido-
rie&; ytutis mcnto coron?ri.
a l{tgcm. Adam. Rex Hai in
lignogemino fufpenditur dia
g
boJus.f.in cruce Chrif^i
,
qua:
gemina {uic.i. geminu ratio-
S. in
clypcumdonccintcrficerenturomneshabita-
toresHai.lumentaautem
& pr^dam ciuitatis
diuiferuntfibi filij
irrael,iicutpr?ceperatdomi
a
1
Nou hoc ad liteiam , fed locus demonani inhabitabilii cru m xicrnum , cum
iam nemo peccabit , nccjuc regtubit pcccatum.cum diabolus Sc anfeli' ems
ibunt in iyicra .xternum.
.1 . i. C,
;oi9. a.
I ica:
1
4.J
nc conftitit
,
quia vilibiliter
Dei filius in carnc crucifixus
di, inuiiibilitcrverodiabolus
tum piincipatrbus, 6c potelta
tibus fuis , vn^e Apoilolus
:
i^ud erai CQntrarium nobis , tu-
iu tUud de medio ,a)jgens cruci
f:i , exuensprincipatus
o?" pote-
Jt Mes iraduxH Ulnre
, tnumpijas
eosinl^gno-crucjs . qixaamis in
al:)s cxemplaribus habet , tnit
pbans eos injemetipjo : fed apud
Grarcos hetur, in iigno . Er2;o
duplcx el.t ro dominicx cr\i-
cis Vna,quaChriituscrucifi-
xus reliquit nobis cxeplu,Al
tcra m qua crux illa tropheii
fmt diaboli inquocrucirixus
*
cli ic trmphatus , vndc . Mihi
auiem abju gloriari nijt m cruce
Q
domini nojirt lefu Clmiii,perque
Milfi mun.cr:i.e^i^c^ ego muu.Wi
dcsqiio Apius duplice crucis
jpditrone,duo.n.libi
pnadicicefrecrucifixa,
fefanau.f.&
pdore mudi,licuc diximus Chfm,&
diabolu. Nos.n.crucifi
gimur mudo
,
cu venics princcps mudi in nobis no inucnic
^cq.&:innobis
crucifigit^muduscupcccati
cOcupifcetias no
recipimus.Scd dicet aliquisrSi di.ibolus & cxcrcitus cius in-
tcrcmptus clt,quomodo adhuc cocra fcruos Dci pualcc ,
^j-
Jtcut icu rugiens cacumit qnarens
qucmdeuont >.
Scd iVaducncus
Chrifti,vnus quidc
mhumilitatcc6plctuscft,aliusfpcr.u
m
gloria,^: hic pnmus aducntus in carnc,mvftice in fcripcuris.
vmbracius df.vndc:Spiricus vultus noItri,'Chriftus diis,cui
dixinius,?^ vmbra tua viuemus ingentibus.GabricX
quoq; de na
tiuicatc cius dicit:^/r alii(fmu obubrabU tibi . vndc intclli^^i-
m' plura pnmo aducnru eius obumbrari
,
quorii compleno
cofummabiC' mfccundo. &: Apoflolus dicit
,
quia rcfufdtauit
vos cum to,firnuUj;fidcrcjccU in ca:iejitbus.,
q
adhuc implcta non
uidemus.fcd nuc adumbrata sut hic
p
fide,q.a mcntc, & fpc
a tcrrcnis
^ mortuis opcribus eleuamur, &quotidiccor no
ftru ad celcltia cngimus , icd in fecudoaducncu implcbunc'
q
nuc crcdim 6l lperam^:Sic ergo diaboi' vidus eft &c cru
cihxuSjfcd his
q.
cu Chnfto cruci^fixi sut . omnibus aute eric
^
crucirixus
,
cu coplcbitMIud
qd ait Apoftolus: yicutin .Adam
omnes moriuni
, Ua cr in Chriiio omncs vnHficabuhi.Li^ crgo hoc
et rdurrcdionis futurx
myflerium.Nam
&: cunc diuidecur
populus in duas parccs,&: mic alij primi,alij po(trcmi,quicu
quc ad Ichim colpirauciut in vnu ncc vlcra crit d!abolus,g.a
ncc mors.Vn nos qui viuimus,qui
rejiduifumus in aduentu Domi-
ni,'id prmuenumus tos qui dor.quiaipjc
dommusin
luffit
-
in voce
archangeliyc^ in tuba dvfcendet de calo,et mortui qui in Clnijio funt
rcjurgtnt prmi,dcinde nos qui viuimutiQrc.
Dc diaboloaucc.iit
:
Nouifiimus inimicus defirueturmors,<St:c.Ad.i.
Lxx.in gc-
mino ligno:hoc c lignu fcicn^ boni &: mali,m quo iS^ boiius
.i.Chnlius,(5 mar.i.diabolus pcpcdic.lcd malus,vc inccrircc
boa^ vc vjucrec cx virtuce qa crucijixus ejiei infirmUatc,fed vi-
mi cx uinuie Dchncc vtfolum viueret,fcd vt viuificaret. Ipfe
cfi no-
ap.
V 1 1 1.
6i
eft nouiflimus Adam in fpiritu viuificantc
.
j)
-ii ChaldxusPanip.Homo fufpefusidco
vocaturcontumc- la p i.
Jia,auc malcdidio Dci,quia id fupplicium in coscmconiti-
euiero.
tutu eft,q Dco.aut verb[s,aur improbo culcu ^ibru
inferut
.
J< R.IfaacAcrameus.Sufpcnfiis vocatur cxccratio
, non
Dci,fcd iudicu : quia ita com-
parati funt animi hominum
,
vtciim cruci atSxum alique
confpiciunt, deccftentiir
ma-
giftratus fcucntatem.
ii II. MofcGcrundcnfis.Ta
mccfi foncis fcelus dignum lic
nus lofue.Qui fuccendit vrbem &c fcciteam tu
i
'^'"'^"rniorefufpcndio^quam
mulumfempiternum.
Rcgem.iuoque eiusfu- t
"^^^Z^^S^^iSZ^
Ipenditin patibulo vlque ad vefperam
, &:ioIis
coipeducadiuen-quiaomniu
occafum.Pr^cepitcjj
lofue^&depofuerunt
ca-
dauer eius de crUce
,
proiecerun tque in ipCo in
-
troitu ciuitatis,congertofuper
eo magiio acer-
uoIapidum,qui permanet vfque in pn-cfcntem
a
fOportebat eum aliquid Deo dijnum tanta vict.iria ofFerre.
diem. + Tuncxdificauit lofue altare domino
2.
Deolfrael m monte Hebal, (icut prajceperat
Moyfcs famulus Domini filijs ifrael , & icriptu
> fHi iapidcs viui funt Apo.Wi & intetjri & inco.it.i.mi nti , vnum iltare ficien-
tes propter vnanimiutem 5c coi.otdiam vnmun.rc. ora i:es . Sup-r hoc alta-
le oaerc lefus facnficium patn . Nas quoqu; piaumusefiici iapides aliaiis.
non enuti dcfent iios Chtillus .'c oratio.i;s noflxas fpiritus adiuuat , 6t offert
patri oradones nolras. *( Omn.bus lidclibus c]ui funt lapidcs viui.
cft in volumine legis Moyfi: altare dc lapidib^
a
^ Q_;ncoriupricr.nie& Ipiritu .
impolitis qu* >s ferriim non tetigit,& obtulit fu-
per eo holocaulla Domino
, immolauitcjue
pacificas vidimas
, & (cripfit fuper lapides
x.Pct.z.a.'
Eph X. <f.
ujt7.a.
.4.(1.
.1.(1.
hl.b
hi.^.i
ty.d
913. b
hominum
cxccrabiliftlnv.is
b:jbctur,qui
fufp^ndioncca-
tus eft.
b Tunc dificauir,drc.AdAm.
nom.9'
Aedificauiclcfus akarcdomi iniof.
noDcoIfr.:el,&:c.Omnesqui
E
m Chnftum crcdim' , lapides
viui efie dicimur, fccudum il-
\\id:l^os autt ejlis lapidet vi.c^rc.
Sicucautc lapides validiores
pnmi iaciuatur infundamen
to
,
vc ipfis fuperpoiii pollic
^dificij pondus, fecundi vero
iS^p.uildmfirmiorcs proximi
ordmatur, qui vero adhuc m-
firmiores funtpaulo fupcrio-
res,dcindc,qui infirmiores ad
huc sijc,in fupcnoribus , &: ^-
pe ipfa faftigia collocantur.
Idem inteliigendum eftdela
pidibus viuis:Apol}oli,&pro-
phetx funt in fand^imctis.vnds:yuperxdificatifuper fundaae-
tu ..4.0 yfiolor.um et prophetaru,ipf(> fiimmo angulari iapide Ckrliio le
p
/".Ipfeautem Chnffusfpiritualisijdificij
fundametu eft,vn i.Cor.j.c.
dcffnndamentn aUud nernopbt ponrre,prxter id quodpo/itu eji
q,
eH
Iif<( Clmslns . Beati ergo qiii fupra tam nobile fundametum
a.'dificia sada coftruxcruc Scd 1 hoc a:dificio oporcec eile al
tarc.Qn,'Cunq; ergolapidcs viui
ofonib'&:oblecracionibus
vaca.i,6c fupplic.inonu vidim.is immolac,ex his qdificac Is-
fus alcare.Sed videq,d afcnbaclaudislapidibus alcaris. Sicuc
dixidcgislacor MjIcs, di!icace alcare ex tapidibus irue^ris,qui-
bus ferrum non cfi iniectum . Nouitcuiufq; cofciencia g.s fitin
tegcr,incorrupcus,impollutus,
inuTiaculat'carncvVfpintu:
cui fcrru non efl miedu.i.q. ignea cela maligni non recepit,
fcd fcuto fidci extinxit &rcpulic,vcl q.scft qui fcrru pugm^-,
belli,l!tiu nunqua rcccpit : fcd fcmp pacifiCus fuic
,
quiccus,
micis,&Chriflihumilicaccformacus.hi
funclapidesviui, ex
g,bus alc.-.rc fit
, vc oflPcrat Icfus fup cos holocaufta &l facrifi-
cia faluris.Scd adhuc dceft, qcl his oibus adijciat iL-fus . Scri-
^
pfit,inqt,Icfus fup lapidcs altans Deuteronomm Icgis, &:c.
C^o autc hoc potuit faccrc ? Scd nf Icfusm lapidibus viuis
&:intcgns fcripficDcuteronomiii.f.fccundalcgc.
vndcip-
feait: Oictu eji antiquir.^^ylo ocddes.Ego ane dico vobis: Omnisqiti
irafciifr.t.fuoh.!t,&c. Vidcs Dcuteronomium quod fcripfic
Icfus mlapidibus viuis &: intcgris, no in cabulis Lapidcis,fcd
Muth.f.e.
in cabulis cordis carnalibus:iion acramenco, fcd fpintu Dei
vmi.vndc : Cum enimgciitcs
quf
legern nonhabentes, naturaiittr
^"""*'^.
qux legis funt fr.ciuni,hi<iiifmcdi legem no habenrei,
pftfibi fmit lex,
qiii ojiedunt opiis ttgis Jcnpudn cordibusfuis, e?c. Scdniic
jj
h^C
qua; Iog.mur Icfus Dcuccronomiu dcfcripfic in cordibus co
ru,q.inccgrafidc,&:cocoaioaccipiucquafi incegris lapidi-
bus..Qno pocuic fup lapidcs ca magnii libru fcnlxre &c ^ma
nencihiis ibi filiis Ilrael vfqucquo |}fcnplilTet ? Nf aut Icfus
non indigcc mulca mora,vt fccunda lcgem m cordmus crc-
dcncium figac, qui ad alcans conltrudioncm digiu funt
.
E^coJ.ic.J.
NICOLAVS DE
LYRA.
1 Qui fuc.&:c./.o re.vdificanda in poJiirH/uut fccerat de lerichn.
2. Tfic xdi. Hic ionjequeier ponUur actns
immolationis,vt de victo
ria nengratias azrrrnt , ^
vt mandatu MoCt d' hrnrdicrinn'ht'<: itr
~
M U R A L 1 1 H R.
t
y^^gcm rjiinqifp.Pcv patibulu afpcricas poenitetia:: pot intclli-
g! ,m qu.i fufpcndc ndus cft fomcs pcc( ati.Gal.y.d. Q^i Chri-
fi' l>in',oari)e7nf'iarn crucifixcrunJcm vitiis
cir concupifcentiis
.
z f<nc rd:(i. Vcx hoc quod L-fuc fuit folliciru^ Mofi
prsc^pcum imi^lcrc , inftruuncur prxlaci^bonasordinatio-
ncs
maledictionihus, prout dcfcribitnr Deut^if.implcrent
.
3 Dc lapidi. Sic enim dcfcnbirur in ie^e Exodi lo.
4
Ec fcr
ip.
J^on eil intelligindim, quod totim
fuerU ibi fcriptuw,
frddecem pnerrpta fa^ti^my prouf contifirirtir ctiam Drufer.f.
ncspr.Tdcccfibrum flio-um cuftodiie. concra mulcosqui
fludcnt cas coraliter difiip.Tre
.
D/'/<rp'(/ Pcrquosfigmficancur fidclcs in fide, & moribus
ftabilcs,de vcrbis politis rhctoricr non cuianccs
.
4
KtfcripHt,&c. In cordihiiscnim fidcliu
fcribirurlcx
euan
gchca ad crcdendum cordc,&: confitendum orc
.
iiedi*
<>i
Glorordi &Nicolai dcLyra.
64
^ < R.
Lcuifiliii$r.erfonis.AbomnilnisalMribtisprohibcn
A ci,ifuitfc-.tlp:-.i
,vtintcllijricncqiii.Trc.u^ld}cni
liliit.iiu)-
rcni !k '^xM.mw tfcMnorcn iairis tacicd.s.it 16c1l1.11 c f.ii.ii;c
rcnt,l)ciiin lujpcc n.ituupcrtcdlum bonunK); cllc
,
uequc
ad lui .ib(vtluti>ncmcxtcinnin .iliquiJ accipcrc.
4c K. ISAAC Acramcus.
Origho.f,
Idcoattilkiun) nunus pror-
fiK.ib:ik4ruuu lapidibiis .ib-
cllcdcbuit Jjcid
boni cjiio J
apud Aras a Dco impccrat ho
inincs,liiimjnopiKriicrrcac
ccj>ciinipo(liiit
.
a Owii tutcm . r.tomnis If-
racl&; prcsbvtcn ^: luducs
&; (tiib.i' pccdcb.u hmc ..V il

liiiCjarcim ccnjmciin dfn,
iScc.Aicj tc(l.imciiti doiuini
cft , in qiu t.ibul^ lci'is m.iiiu
Dcilcnptj; (cru.uur& ciica
hjcqui ucrc llVad cl^ inccdic
ncccniongcfabca.l.cuit.cue
10 &; (accrclotcs in hiiin.Tis
fuisc.im portab.inc . C^iiciin-
quccnim faccrdorali rcli^i'>-
nc&.' f.indicuc uiuiim.nolo-
liim hi iiui lcdcc III icdv- l.iccr
dotali,lcd m.)^is, hi qui laccr
dot.iliUM,;\i^unt,<]ii)rum pars
tpraMfc*.
cll domin", ipli ucro Uccrdo
B
5 Euinnplliim ftllicft In cokIiIhh crfilcniuim.
Dciitcro"noaiium lcgis Moyfis
,
quod illcdi-

^lx.uldliUrilJiunuiii*. Ii <|lliliim:(lcnx vioutct j|iiirU,IJet,ccclcluj>ii-

tiiiiiuuiuui 4ui hiilufiiVHil atllillum.
^^JiH lciiii>rr .i.lrni l'.K'irMi p*(llt

gcncratcoramhlijsKiacl.
Omnis.iutcpopulus
6: vcs maiorcs natu >
duccs<:j, ac iudice^ Itabanc
5*i:i.'
(Jvrnloiali tflig'iiiir viuuni.
cx vcrat]uc partc arcxinconfpcdiu faccrdotum
( 50|irir iiii|'lrniliil)(oiii,<|uxin JuatMI. l iCiicJiuiiieiuUiVcliiiu uiii
rnci^ri.lutlri lulrliliu. .
Ij
quiportaba*nt arcJifccdcrisdomini:vtaducna,
a ^(.liiiltiaim.
ita (?: indij;cna Mcdiaparscorij iuxta montcm
IC^i liliuir l>ni,\ proiii ll.v li.-nrdi<lionit bcnc o(irianliii.
b 1(^1 lii|<|<liiil liinoic.N injlc.liclioiiit caucmlxbcu-ficium .
bcncd idionis & promilTionis dcljclcrio vcniilt ad f.ilucr. II
li urro dimidi),(]ui luxt 1 monrcm I lcb.il inccdunc , in qiio
nulcdii.tioiK"s pvolaru,- funr,alii)s in(licat,quimctu p^iXiS.:
fupplici) coplcnccs lcrcni iicniuncad l.iliirc . Nobiliorcs.ifit
funt iUi, qui ipfj^boni &: bcncdidionis dclidcrio boni'i aput
qu;im qiii mctu lupplicij. >o-
D
Kisauccm Icrusclt.qui potcll
cxomni popu!') huiulinodi
nicntcs di fccnicrc ic .ilios i\.\
tucic in montc Gari/im ad
bcncdiithoncs, aliosin njon-
tc Hcbal .id malcdidioncs

non ut m.iKclidioncs acci-

pitent,fcd ut motucntcs pr.c-
(cnpt.is m.ilcdidliorics,& pij-
iias pcccatoribus conllicucas,
caucanc incurrcrccns
.
c ToJihsclc.^X)hM.Kc^cv
iur,^iiialfiiis lifns oinnia vrtbj
/rijii bnd nn I ct malcdtilionit
&:c.F.go arbicror , c^ (i quiido
Hiiinil.j
liilue.
ojKrc,c| iciipca liinc iiilct^c.
rjiJem. b yt adiicnu. Scd &: piolclY-
tus &: indigcna Iimiil,&: crac
dimidi) iuxca monicm (iari-
/im, iJ^' cliiuidi) iuxca in(')tcin
Q
Hcbaljikc. Qui si'it qui clia.i-
dij inccdunt luxt. monccm Garizim, ^rqui funt dimidi)
quilicctlaluciuur, non taincn potucruiit luxta inonrcm
Ciari/.im in(rcdcrc,fcd inccduiu luxta moicm Hcbal\Vlons
G.inzim bcncdidioncs habcc. Mons Hcb.il malcdutio-
ncs,qu^ pcccatoribus immincnc. Statucruiu cnini , liciic
liaipcnmclt in Dcutcronom.lcx tribus .ul bcncdicciKlum
prnt.tT.b. inmoncc((.iri/.imnobiliorcs& cximias, id clt. Simcon,
4 it.b.
l.cui,Tucb,ll!.u har,lo(cph,\' Ucnianun.Scx vcrc"i ignobilio
rcsad nulcdicciidri,iii (|uib.clt Kiibcn.cj.afccndic cubilcp.
tris,&:2abul(')quiclt vicimus lilius Li^.ligo vidco duasclic
Gaiizim
,
&cmcdiaiuxtamontcmHcbal
ficuc
f
lcgicurnobisMo(csi!<:ngra-
^i.. tiamdomini uclamcn itcr.1;
prarccpcrat Moyfcs famulusDni. Et primum 1
amouctur,&:iiicipimiisintcl
^i.ijdam iiiirlli.rii i t Itibiii ,yi in Vys hjl.rninu. fciii;iiu Chiim. llgCrC SC dlligCrC, qUia lcX fpi
ciuidcmbcncdixitpopulollracl Pofthxclcyit 3
ntu.iliscfl.IcCus dominuslc-

II j /1 o. ^ \^ i.A\: .^:..
eit lcecm, &: h;cc in atiribus
omnia vcrba bcnedidionis
, &
maicdidionis,
l^opuVi rccltat , rr;rc.picns.nc
(ccuiamur occiclcntcm litcra
fctl tcnc.innis fpintiim uiuiti
canccm. Lcgic crgo lcdis no-
F
t.Cot.y
&cunila,qua:t icripta fucrant in lcgis volumi-
tes,&: I.cuiccdnl
,
qui lcccm
j
,. , jsJilnl cx his
,
aux Movfcs iuflcrat , rcliquit
porcacinhunu-ris implcdo.f. . ..
r t 1 t ^ .,.,;
^
""t^
,v. .v.... ..v,
*^
-
'.
intaCtum, lcdvniucriacxphcauitcoramomni
4
^,,sl(,i,cni,culcgis;ucanaica
M<!>(c^)<uuiivl<.iU>ei<iuotumciiroli(iutiibiiii. b 1liiiiimii,i)ui liilirmuied
rr-iir^l^r Viulc 'V*or .f//? /ci/m
olu. nuiihlutei,
/
c 5Qiij laftc iiuligciu,ciirdiuiiienl.
":"'.''.'
V^'^
i\v> aticjcnjiim
miiltitudinc llrad muHcribus ac paiuuhs, &: ad-
ucni.s,t]ui intcr cos morabantur.
I
Piiiclium (tuo
fpccicscoiuqui pcrfidc propci;lcad (aliiccm . Vnamcoru
ijiii |iromi(lioncc^"lc(liri cupidic.uciucccli , luinino Ihidio
nitfitur, iiccvclcosminimabcatitudo j>tcrc.it,dclidcr;ucs
nf) roKim biidiiLlionc caiicrc &: c/h'ci in parrc fortis Ihmitoru
fcd (ciiijjadlincic in c(*ljicwhi Dci . Ali) vcrcictli tcduiutid
lalutcm,ni'tam amorcc^-lclhum bcncdictioau*i vcl promif-
flonuq nccuuiniichcnam.t^Ui dicant: SuthVitmihi 116
irc in igncm cccnui.no cxpclli in tcncbras cxicriorcs.Dimi
diicigo illiq.'uixta moncc(iari/.iiu inccdunc, qui ;k1 licnc-
didionc clcctus cl{,illos lignilicanc,qui nu luccu pcrn^*, (cd
bcilcdi-
Chrijii haicmnsiVifciavius qiix d
Deo donatafnnt nobis
.
d ?^i7j/7 ri- /;/f .Non crac fcr-
mocxhis qux Bi;"idauic Mo-
fcs,qucm non lcgcrat Icfus in auribus totius ccclclia; Jiracl,
additiim cllc cci.iin mulieribut &infantibiis cir profclytis . No-
uiccimn. IcUis nollcrauicscllc j^r.cctr illascarnalcs, dcr
quibusait. ii^ihabctauretaudiendiaudiat. In his crgo auri-
bus lcgic Icfus Icgcm. Si crgo fcparacim incclligamus mu-
licrcsiSi intaiucs 6c pro(rlycos,(S: cos vcluc (cqiiclam quan
dam cUc fcncianuis ccclciii;, quonuido in m.ignadomo
func cci.un lignca &: Hiitilia vau . Dicimus quidcm viris
liutibus torccmcradi cibuin ,dc qiiibus dicicur . VerfeHo-
riimn^itemeji folidut t(i/<i , cxquibtis ccdclia paratur, qua:
ron habctmaculam.iutrugam. IIos vcro cjuos mulicrcs,
intantcs ,
prolclytolqnc appcllat , intclligamus cos dlc qui
adhucladtcindigciu, vdccMin infirmi , vtnuilicrcs olcnb.
vdcilcur.Si vcro oiunis limiil ccdcli.i accipiarur, viri intclli
guni;' qiii inomiiibusfl.intarmatipcr(cdicoiura holK-sA:
diaboli aflutias.Miilicrcs vcr6,qu.c iu')diim cx (c
qufj
ytilia
funtcgcruiUjlcd inclioru cxcmjjla fcd.ldo, qui fuiu cis ca-
l>\\z.(\ipiit cnmmultcns y/r.Infiuucs vcrocrunt
,
qui nupcr li-
dc rulccpta,I.idc cu;igdico nutriiiiu' . Profclyti autcmcatC'
thuiucnuvcl quiiam lotiariliddibusHudcnt.
^'CAP.
^
l.Co/.;
F
i.Tiiii.'
Hcb.T.t
i.Cor.i.
NICOLAVS DE LYRA.
I Onini autem po|>H!u$,t\c. Q^iiaficutdiClitfuit plcnins Deuf,
ly.Hcbal CT
Oari-;^iiiJiint dno vtoiuickU propinifu:, ct vallts cji in
mtdio in i/im in erautjkccrdotes cum <trcr,or media parspopuli tra$
in moute Gari;^m , vt dii.itur /i< r
,
cir iuctiia pars eoriim cr.tt iu i trf
moHtem iicbalt&dicitur iu\ta,'fuia non erat infummitatibns iiio-
rm montiHm, fed iu dcfceufibui, vt meliut audtrent faccrdotes , ifui
riMNf in >rf//r medititpionuHiianiesbtHcdWlioHet verlus moHtcm G,t
rr^m
,
^popuUu ibi cxnleut re^OHdcbat, amett
,
y malcdiUionet
>erj'ut
ytrfiis montcm Heha!,& populut ibi exiiient rcfpondcbat, atncn.pro
Htdictiin fuit Pcut.iy.
1 llt primum. T^on cH iHtclii^endum quod lofucproprii lo.fuen-
dobciic<i:i:nctpopiiliirti^'[nia hoc pcrtinct adfaccrdotum iffficiuni^fcd
iwprccatus eii bona pvyilo , tanijiiam prtnceps popnli pnji iinmo-
lationem prjiditiam , ifiiam fimiiiter fccit nonperjc ,fcdperjacer*
dotes
.
3 Poflh;CC. 7^onperfefcdperfacerdotet>tprfdi(lum ejl
.
^. Coram omni . ilnia fuper omnes cadcb.xnt malediQionesyfs
tranfyedcrcntur itgcw,cr bcncdiQiones,Ji catn obfcrMareiit.,fecuttdM
i^Hod habctur Dcui. iO.c; at.
M O R A I. I T E R.
J;
Attdia part.,i^c. fcilicct.-^d bcncdiccndum.
f
Htmrd.
ciliccf.ul malcdiccnduui,vt h.ibctur Dcuccrononi.i8.Pcr
hocantcm oltcndiiur , (ui.kI licuc boni (iiiu bcncdicciKm
ka nuli malcdiccndi,dittdcntcr tamcn . Ift;t namqucbc-
ncdicboncs i: malr

"
quxdoin impicc-.uioncs
t^onoium
bonorum iplis bonis , &: malorum iplis malis , vt habctur
Dcuccronom.iS.vbi bcncdidioncs iH.c ponuncur cxplici-
t^. Bonis.uucmhominibusimprcc;UKla funt l^ona (piri-
tualia&itcmporalia ,malisautcm hominibus impiccanda
(lintbonalpiritualia tantum,&: non tcmporali.<,(cd ali-
quando m.igis opnolicum : non tamcn cx odio , (cd vt vc-
xatio dcc cis intcllctlum , & fic a fuis iniquitatibus rclipi-
fcanc
.
A
l.inJof,c.jo,
lofuc Gap. IX. 66
i^ihf,&c, 4< Rupcrr. Omnes peccaro fuo duce,
congrcgati func, vtpcrirenc,quia Diii fcncccia
fucratjVt indurarcncur corda coru,^ pugnarcc
concra irrael,& cadercnc,&: non mcrcrentur vl
lam clcmetia , Ecenim t*pc(liirajcrac,cacj; pcc
Homiiff.la
torcs, vt ipfa cos tcrra euome
rcc.Cum.n.dixjflcc, Q^tcumm-
mento
, c^pecore coierlt,wrte mo-
riatiir , mulier, quxfiiccubnerit cui-
^
tibeliumenro ,ftmul interjjcieturcu
eo,nc voi cujmat terra,omni2 hqc
fccerunt. lufta ergo Dommi
fcnccncia fuerac , vc induraren^
corda eorum , & pugnarenc, &:
non mererencur omncm clc-
inenciam,&c. Scquicur.
b Congrr^g. &c. Adam. Ex
his,qucgefta func,Domini Icfu
bclla, & criuphos c>nceplemur,
t
quauis ec h^c m ipfo vifib^litcr
ccTi lamus explcca. Conucncruc
enim reges tcrrx fenatus popu
lus, &pnncipes Romani,vtex-
pugnarent nomen Icfu, & Ifra-
cl limul.Decreucrunt enim le-
li
gibus fuis, vt non fint Chriftia-
ni.omnis ciuitas,& omnis ordo
Chriftianum nomc impugnac
.
Scd ficut omnes rcgcs illi con-
ucnientcs nihil concra Icfum fa
cere pocueruc , ica ec nunc nihil
pocuerunt,vcl principcs, vcl po
tcfia es iftarconcrariar,q,n Chri
ftianorrim genus latius , & pro-
fundius propagetur.Scriptii ell
ExoJ.i.b. cnim : Quiaquantomagiscos
humiliabantjtato plurcs fiebat.
Confidimus aut,quia no folum
no poterijt nos obcmere inuifi-
bilcs inimici , fed velociter do-
.em.i<.e. mmonofiro Icfu vmccnte, co-
C teretur Satanas fubpcdibusfcr
ujrumcius.
C A P.
fores,vcl f>qtie geftatores fiut.nd obfcquiu popu]i,&: ak.iris,
0^
quiacijdoloacccllrrritad *ilios Ifiacl
,
pnni^icalccamc t sq; j.
'
vctcnbus indutijfcrcces cbij vetufli p.iiiis. Hi crgo vcnmuc
ad lesij cu vcruftatib.fuis.p^centcs f.iluan tantun. Sunc cai
m ccdciia crcdctcs quida, &acquicfccnrcs diuinis pccpcis,
crga fcmos Dei reIigiofi,& of-
W,
ficiori,ct.idofnatuecclofi:?,vcl
...
j'-
r,'
niinifiermfacisprompti,fcdin
VibUS audltis cuna:i rc-
i
puerfationc propria obfcccni,
gcscranslordaiiem, qui i
vitijsinuoluti, necomniriode-
..-../'k-':..,.. ; , .x
poncntes vcterc honiinccuni
vcrbbiuur m mocams,
Jaibusfuis^nihiladh.beceme-
"
& capeltribus , in mari- dationis morij,vcI innouatiois.
timis ac littorc maris
J
Iftiscr-o Chnfius lefusfaiutc
... concedit,fcdquadamintamia:
magni,hlCjuoquc, qui 4
notanocuadunc. Similequod
5
V^.}
omil.t*
f.
Mn.t4.a.
C ^t hi,qiif,e:e.Adum. Indomo
patris mei manfioncs mul a fvut ,
&mulca:difi'erencia: eorum
,q,
ad faluccm func, vel vcniunc.
Vnde,6<: Gabaonicas arbicror
portiucula quada eorij eflc, qui
ialuandi funt,fcd non fincnota
alicuius infamie.Ligni cnim ce
^forci
habicabant luxta Liba-
nu,Hcthxus,& Amorrha;us, Chanan:rus,
Phcrcra:us,& Heu.'cus,& lebuixus, congrc-
g.iti funt pariccr, vc pugnarenc cotra lofue,
& Ifrael vno animo^eadeq; fcnccntia. At hi
quihabitabantin Gabaon,audietes cundia
a t>}on fvnctiJ.nec intejte.focii Ifrielitajru.n fiori cup.entes.
qusfecerat loiue lericho, & Hai,caihdeco
t ^Anciqa2s,ftnidei,3cit'OfuiH J^i-TPiveteres .
gitaccs culcrut fibi cibaria, (iccos vctcrcs afi
nisimponcnces, 6c vtrcsvmarioslcilTosat-
a fVeteijni fcliicet hominem cum Aibas fuis ,
quec6(uco.s,calccamentaq,pantiqua,quic
ad indiciii vetudatispicacijscofuraerac, in-
duci vctenb. veftunentis . Pi^ncs quoq, quos
portabat ob viacicu, duri crac,& I frulU c6*
a T lefum Chri.lum.
minuci . Perrexeriirq, ad ioluc, qui tuc mo-
T Eg^ vobifcui fuin vfqur ad coriuminatjonjm fe-culi
.
b f
Saa-lis,^U' fejnpcr paitt funi pUj'narc contra aeicaj pote^atct.
rabatur T caftris Galgal?. tt dixcriic ei , atq;
a f Reuelanone.f.de qua d;ciiur:B.eueIa oculot roeoi, Scc.
flmulomni ifraeli, detcrraloginquavcni-
mus,pace vobilcu facere cupietes. Kcfpon
-
T
Aliit filii Ifrael .
dcruncq; vinlfraeladcos, atq;dixcrunt.Nc
^ tiadilexerunt, qu.-im fua: pcr
forte in terra, qux nobis {orce debctur habi
^'^'^^"'^ "^"
fraudulcntcr ac-
tctis
,
ec non pofTumus fcedus inirc vobifcii.
Atilhad lofue : Serui, inquiunt,tuifumus.
Quibus lofuc ait : Quina cftis vos,aut vndc
inlibro Paftoris dehisdicitur.
C^iia cft arbor quedam, quc vl
mus uocaturqu!i:uctumnon
adferc,porcat tii viccm fru6lifc-
ra,& lic necefiaria eft,quia fru*
gifcrar uici fcruic. Sic Gabaoni-
tarnon dcpofucruncueccrcho
mincm cum attib' fuis , fed mi
E
niftranc fanciis , &: feruiunc , SC CoCj.Im)
aliquid utilitatis impcndunt,ec
fic ab Icfufalute cuiuramenci
inccrpofitionc fufcipiunc
.
Notadu autc,quod h^rctici,
qui iiccus cef^amcncumrionrc
cipiunc,in hocloco dicijc Vid
5tuia nihil humanicatis h^buiC
cfus Nauc hliu% uc homin b.,
qui ad fe ilippliccs ucncrac , fa-^
lute c6ccdens,nota infamix,cc
iugu feruitutisifligerec.Sed le-
fus fecundu menfura fidei pfo
,
.. ,
rum compecctcr iudicaujc. Scd
Raab merecrix
,
quaifideince-
gra crcdidit cum oi domo fua,
& cxploratores plenadeuocio-
nc fulccpic, intcgrc in focietacc
populi fufccpcaeftj&appufica
ad filios Ifrael.Ifti ucro
,
qui no
tam Ifraclicicx plebis confor-
cclfcrunc ad Icfum
,
quomo-
do poceranc libercaccm uica?,
& icgni conforcium dolisfcr-
uihbus promeren? Pr^ccrca cii
diccrcnc: Uudiuimus quanta fecis
^uohis
ICOLAVS DE LYRA.
yibus audi. Defcripca dcftrudionc Hai.hiccofc
qucncer defcribicur cimor circunftancis populi
Ex hocauc cimore aliqui fccongrcgaucrunc,ut
poflenc mclius rcfifiere, de quib.pnmo agicur.
AJiqui uero cogicauerunc coniungi fili}s ifrael
fjjderc,dc quib.agitur fecundo ibi. ^t hi qut crant in Gubuon.
Circa primum dicitur.
I Si^i^fbni au. ftraniitu lordanis mirabili,&: dcfirulionc lc-
richo, &: Hai
.
1
CuhCiiie. Hic accipiftraslordanc^refpcduilli^loci iquo,
filij Ifrfmaferaci capcfinb.Moab ubi Moyfes Icg.explana.
3
In marittmii. i.ilocis J^piq.s mari mortuo,&: mar^ Cccrcth.
4
.Ac littore maris mag. lltud cft marc mcditcrrancij,quod di-
cicur
citur magnum rcfpclu maris mortui , & maris Ccncreth,
qua: funt quida lacus, uc fupra didum cli j.c Cjecera p.)CCC. niuifia.
5
.At bi. Hic confequcnccr ?gitiir dc Gabaonicis,qui timorc
ducti quxfierunc cum filijs Ifracl f^deran .
Circa quod prio
dcfcnbicur finuilacio falli. fecundo firmacio fi^deris inici,ibi
Sufcrperur ig r.tercio dcccdio doli ibi. Toii dies aut tres. quaito
tcmperaciu padi , ibi. i^.i rndcrunt. Scnccncia auccm
prim^
parcis cfi in hoc
,
quod finxerunt fe vcrbis , &c faclis veniffe
cL' terra longmqiia, qua: cifct cxcra
terminos ccrra; promif-
i'x filiislfracl, vclic poliirnc
cumeisaliquod
f^dustaecre,
pcr quod mcjrcem euadcrcnt , & in terra mancrcnc,6L pacec
liccra vfqucibi.
6 7icf<,ii,,&:. quia inhibicum enir eis fcdus faccrecumha
*
biciconbusilliusccrrarjVchabeturNum. 33.
^e I Venerunc
M O R A L I T E R,
J
jB^
'bMt audith cunlii,&c . Pcr ifios rcgt s cogrcgaros :\d pu
gnanducontra Icfi.ie,&: populu IfracI,allcgoricc lignifican-
tur principcs lud^oru
,
& Imper.ilurcs Romanoru
, &c eorii
pr^cdli,volentcsdcftruerr lu mcn Chri(h,&: papuli Chri-
iani,g.p lQfuc,5^ p<"pulu Ifracl fignifitatur.Ecdciftacon-
grcgationc
p
Chnltu dicitur Pfal. i.a, .Aflitcrunc reges terrx,
^
principes
citienerunt in vnu ainerfus dnm, & aduetfus Chriftum
eikSyfcd nonpotucrijr.Nacfontr..tiomifti$perfccuticnib.
m.-iximccrcuiCpopiiUis Chriftianus , &'pcofcqucsn( mcn
Chrifti.Et hoc firit figuratu Exo.j.b.ubidicit^dcfilijs Ifracl:
Quanto
Quanto ucro mjeisopprimcbant^tatomagis
multipliciba
tur,&: crtlccbanL Et io Pf. i. poft vcrba
pr^in.ira.
UiUtyunt
ri^estcrrcfj prmcipcs cimucnauntin vnu adiieifi'i dami'iu.^iy au~
uc^fus Cbritiitcn;>. fubdiiur. Dirumpamus
uincuU corum ,i^pTO-
tjciamus ^i.bii ;'-, ifforum.
Qj^i hMtatin
caliurrideii.teos,
^c.quiafccit vtnirc oppofitumintrntionisfuz.
_
*
j
.Ai h. ,q!it hMt^bant i,^-e. Per
(jabacnitas,
qui cu vc-
ftinHni;-. concifi.v*^ calccamcutis
ucccnb. &: rc-pcuatis uc-
ncrunctaccrcfaduscufiltislfr.icl,!ncelligi
poUunciUi.qm
mor bus fecui.i; ib quufrmu r*.l;gioncm concra aictam
Apo
i\^hCo\oii'.}.h. Expoliantcs vas
vcterenthominemcum
aiuO.Juls
iuduiie hoHum. proptcr quod dc calibus fubdicur
.
Tom.i.
C
^7
Glof.ordi.&NicoIaidcLyra.
68
l4e*.-4<
vcniftis?Refpondcrunt:Dc tcrra longinqtia valde venerun t fcrui rui
'
ifFatentui (t diuiiu mtiabili mJiflV,& fcur.nihil tamen dignum lantarnin v.rramm dm niionc fa^unt
in nomine domini Dci tui, Audiuimus enim famam potcntia: eius,
cun(5ta,qux fccit in Aegypto, & duobus Amorrhicoru rcgib. trans
Jordancm Schon regi Hcfcbon, & Og regi Baian , qui crat in Alla-
roth. Dixeruntcjuc nobis feniores , &: omncs habitatorcs terrx no-
rtra::Tollitc in manibus vcftris cibaria ob longiflimam viam
, & oc
*
curriteeisacdicite:SeruiveIlriiumus,
fa'dusinitenobifcum . En
pancsjquando cgrcfTi fumus dc domibus noftris , vt veniremus ad
vos , calidosfiimpfimus, nuncficcifadlifunt, & vetuflatenimia

comminuti.Vtres vini nouos implcuimus,nutic rupti funt, &c folu-
ti. Vcftes,& calccamenta quibus induimur,& qua: habcmus in pe-
dibus, ob longitudinem longioris via: trita funt , & pene confum-
pta. Sufceperuntigiturdecibarijseorum,
&osdomininoninter
rogaucrunt.f Fccitque loiuc cum eis pacem , &inito rcedere po
^T y^it
dorninutper mare rubrim^ etin defert , nihil tamcjcacz fi-^
^
dcidigniHn,nihiltantaruvimituadmirationedi^nri
gcflc-
runc.
lcfusergo
videsanguftum in fidcpropoficu, inodcra-
tioncmcrgacos
luftiiriinani lcru.ic, vc ralutcn mcrcacur,q.
parum fidci habcnt,ncc tn linnma rcgni.vcl libcrtatis acci-
piant,qiiia fidcs
corumnulloopc
rum nobilitatur
acccfTu . Fides aut
fmt
operibns mor-
titaeft.
Nobisau-
tcprouidcnduni
eft,dupotcfiatc
habcmus,
vt ab-
ijcictcs
antiquas
fordcs,&:
pannos
vitiorumvctcrcs
focicmur
Ifracli
ticxlibcrtati.In
legc cnim
prarci-
pitur , nc liccat
Hcbrxupuerujfi
fortcinfcruicutc
aucncrit , ampli'
fcruirc, quam fcx
B
*nnis, in feptimo
vcro libcruni di-
mitti.tantaapud
Ifraclitas
libcr-
tatiscura.
Tucr-
go fl
Hcbr^eus
pucrcs,&:mfcr-
uitium
decidifti
:
Pucr enim cft
,
quifacilitatcani-
mi in fcruitium
decidit
,
qui autc
pcccat fcruus cft
pcccati ; in hoc
fcruitium no vi-
rilis , &
perfcdus
inimus dccidit,
fcd pucrihs,&: fa-
cihs . Tucrgofl
Hebreuspucrcs,
idcft fidelis iam
baptizatus , & poft in pcccatimi lapfus , fufficiat tibi fcx an-
nis fcruifle. In feptimo vidc nc feruias, fcd redi ad hbcrtatcm
tuam.Scprcnarius lcgcm fignificat mandatorum, fcnarius vc
ro mundum,dura ergo, qu;c niundi funt fapis , &: in his cxcr-
ccris,& fccundu carnc cogitas, ncceflTe eft ce feruirc pcccato.
Cu crgo ad fcptcnari{i,i.legis fcicntia pcrucneris, tuc requirc
libcrtatc tuam,ne fi pcrfeueraucris in peccatis dcfixa in aurc
nou
,
quia ii comoncntis Dci
, &ad libcrtatcm priftinam rc-
uocantis vcrba non audias , fias pcccaci feruus in arternum.
^ Procop,
J<
Procop. Succ^flRt Gabaonicarum cortatus,eo qu6d lo- D
fuc iplorumcmfa Deum non hirtlct fcifcitatus.Tpforum Vc
ro fcniicus,qu.ir circa rcm facram cofiftcbat , Noc vaciciniu
fld fin(.-in adduxic, qui dixic. MaUdidus Chanaan , famulus erit
fr,urumfuoruTn. HftauCGabao metropolisacvrbsrcgiaHc-
uarorum,qu;T:ctia
de foite Bcnia-
min fu:t . Nunc
vcro vicuscft, fcr
unco non\ine,pro
pc Bcthcl ad occa
ium, adquartum
lapidem.
-:t lOSEPHVS
Gabaonita: habi-
tantcs , iuxta Hie-
rofolymam ,
vi-
dentes, quzeuc-
ncrant Hicricho
,
& Ain , ad fcmct-
ipfos traniirc hac
vaftationcm exi-
ftimantes , Icfum
lib. y,
Ci.l.
Ant
nooens .
ec.c. ve
bilcm.
m
IoaQ.8.d,
apcrtc rogare no
lucrunt . Ncque

fcederepolli- 4 enim hoc impe-
t*.q.4
citus elt , vt non occidercntur .
Principcs quoque multitudinis iu-
"3
mc^diocTc pu- 1\
raueruntcis . Poftdies autcmtrcsinitifoEderis,audierunt,quodin 5
iabanc,dum m in
vicinohabitarentj&intcreosfuturieffent. Moueruntquecaftrafi-
'^'^ritu totius <ien
hjlfrael, &vcncruntinciuitateseorum dietertio
,
quarumh^ec
vocabulafunt,Gabaon,& Caphira,& Bcroth , &Caiiathiarim . Et
non percufTcrunt eos , eo quod iuraifent eisprincipesmultitudinis
in nomine Domini Dci ifrael. Murmurauititaqueomncvulgus
contra principes Ifracl. Qui refponderunteis . lurauimus eis in no-
mincdominiDcilfrael, &:idcirco nonpoifumus cos contingcrc.
Sedhocfaciemuseis:Reieruenturquidem ,
vtviuant
,
necontra
nosiradominiconcitctur, (ipeierauerimus , fcd ficviuant, vt iii^
vfus vniuerfa: multitudinis ligna ca:dant, aquasquccomportent.
Quibus hscc loqucntibus , vocauit Gabaonitas lofuc, &dixitcis:
I
8
tis Chananxoru
cum pugnare a-
gnofcerent.Mife
ruiic legatosadlc
fum, &:c.
4 Rsb. Solom. Ocn.j*.
fraus Gabaonita-
rum
, veluti talio
fuit illius qua o-
lim vfi rant fi-
lij lacob ad oppri-
mciidos Sichimi-
tas
,
Gabaonita-
rum gcntilcs, fuc-
rant cnim Sichi-
mitx Hcuxi
, vc
&: Gabtcnita?.
a lurauimns. Aug. Qinxritur quomodoiurationehancfcr-
,^oin<
uandam crcdidcrunc Hebrxi Gabaonicis, quibusicaiurauc
rat canqua dc loginqua ccrra vcnientib. ficut illi mctiti fuc-
ranc . Scicbant.n.fe debeIlandos,fi cognitii cfl^t Hcbraeis iti
caterraeoshabitarc,qua erant rccepcuri. Mcnticntibuscr-
go,q, delonginquatcrra vcniflTcnt^iuraucrunt.Poftqua vc-
ro cognouerunt riabitarc cos, vbi omnes quos inucnirct,fc-
cundii Dei pra:ccptum debcjlarc dcberec , noluerunt tamc
F
i^frangcrc
NICOLAVSDELYRA.
I
Vcnerunt,(Si:c. Ex hoc ridetur
,
quodnon folum venerunt ad lo-
fue
timore duCli,fed etiam fide vnius veri Deiytjuia ex miracuiis,^u<e
fe
cerat pro filijs Ifrael auditis, crediderunt eum efie verum Deum cati,e:
terrx , eir
de/iderauerunt ad cuUum ipfius venire per fcedns ineundum
(umfiltjs Ifracl,& de hocfunt commcdnndi,non autem de fidioncfd
fttperquamadhoc deuenerHnt
.
Z
Tollitcin,&c. idefl,qnafi oblongifilmamviamfiEie, quiafecun-
ium vcritatem non erat,ficitpatetin Utera. Catcra patent.
3
Sufccpcrunt,&:c. Hic confqueHter pontturfirmatio fcederis initi
cum dicitur: Sufccperunt igicur,&:c. bicunt aUqui, quod nonfufce-
perunt ad comedcndum,fed ad prubandum, quod apportata
fmffc/it de
lon^inquo.Sed hoc non videtur conuenientrr didum, quia iia bene vi-
difjent boc in manibus Oabaonitarum. Et idco dicendum,qu6d accepe-
runt ad comedendum,liccc modicum in fignum confadcrationis.lfie e-
wmfuit modus apud anUquos,comedere fmulposlfaedcrainita, vt ha
betur de Iacob,& Laban , Qenefis }i. 0- adhuc feruaturtemporibus
modernis apud muUos.
4
Etosdomini non intcrrogarunt . Etinhoc defccerunt,quia
in arduis debcbant recurrere ad conftUum domini. fi tamen recurrifstc,
forfttan ex eius rtfponfione idcm fecifient,vt vtdebitur infra .
5
poft,&C. Hicconfequenterponiturmendacijdete^iopervifum,
Cir auditum, quiafjl^j Ifrael audiuerunt,&
uiderut,quodciuitates
Ga-
baonUarHm eratjit4 intra terminos
tvrxfibipromiffix.Etpatct Utera.
6 qui
6 Qui rcf. Hic confequenterponitur padi temperatio
, quia lofue,
&
priHcipes ad compcfcedii murmur popuU,&fcruandii obUgatione
iuramcnci , Uberauerunt Gabaonitas amorte corporaU,
&
fuppcfue*
rnnt eos morti ciuiU,uidelicct fruitHti ad aedendnm Ugna,&porta"
du,& ad hauriendu aquas,
& portandum ad ioi um vbi uigeret cul"
tits Dei, & hoc cefiit in utiUtaCem cornmunitatis popuU
, q
tenebatur
taiia minifirare,0' i^i uocantur T^atbinnei in Ubris l\Cgu, cr 'Para.
6ex di6tis patet iitera . ^d ciiidentiam prxdi&oru qritur hic, ntrii
lofucctprincipcs tenebantitr fcriiareiuranicini prxdiClidefoedcre
cum Gabaoniiis.Et arguiturprimb ,qti6d non, quia erat cotra domini
prxceptuni,q praceperat omncs habitatores ilUiis terrx occidi , ut ha-
bctiir
7^.
J j
.ct in aiijs iocis piurib.Itcm iuramentum conditionatum
non tcnet deficicnte conditionc, fed ifiud iuramentum fuit conditiona
tum,f, fi iili quib. ftcbatnon cffent dc habitaiorih. terra promifjionis,
auit conditio nonfietit,vtpatet in litera.Itcm fraus, et dolus non de-
bent aiicuipatrocinari,fed Gabaonitx videntur dolofe egiffe uerbis,et
faElis,crgo,ctc,\n contrarium uideiur,quod dicitur in Utera .
7
Iurauimuseis,&:c. etfeqnitur.
8 Referuenturj&cc.TmwnwOT autem non incurritur, nifi ex traf-
greffione iuramenti obUgatorij,nec ira domini concitatur
, nift fpter
iilttd,quod e/i iiUatum fieri,ergo,etc. f{efponfio. Dicendum,qu6d hec
luramentumfuii fcruandumtripUci ratione. Trirna accipiturcxpar
te Gabaonitarufti
,
qui ficHtdii:m efi , venerunt adlofuein nomine
dni vokntes eius cuituiftibi]cii& iopreceptum dmini de interfeSio-
^nehabita-
lar: ,
fenia
[
bsoni
ptcr(
69
lofueCap.IX.
70
frangcrc iurationem, &quamuis eos mencicos didicilTcnc
,
parceremalucrunc,cum poffentdiccre, fe canquam illis iu-
raflc quos effe crcdideranc,id eft ,
de longinqua venicnces.
Cumvcro aliud cognouerunc,prxcepcum domini circa cos
fuic implendum, vc iicuc ccccri expugnarecuc ,
Deus auccm
hoc
approbauit,ncc parcenci-
busfuccenfuic, quaniuis eum
non
interrogaffent^quinam il
licfrent,& cuni illos fallere
maluiflTent . Vndc crcdendt
fiint,etfi fallerc,pro fua falutc
voUicrunt,non
tamcn fallaci
Curnos dccipere fraudc voluiftis, vt dicere-
tis : procul valdc habitamus a vobis , cum
inmedio noftrifitis? itaaue fub maledidio-
ne eritis, & non deficiec de ftups vellra li-
iufiurandumemi^Tumid^cl.irateo^^miniftros
fm5li ricrifi-
ciimonquod concumclioriiin lic fcruiie Djo, fed valdcho-
norificum
.
sc R. Mofes Gcrundefis.Cuilibet ctiam e vulgo IfracU-
tx aquatorcs lignatorefque fuerunc , diftributis poflerttoni-
bus:qui modo ipfos decootB
cio interpellaflTet
,
quamquam
D
non plane gratis fed exigua
mcrcede condLiiti^qua vi6lum
polTcncfibi piirarc. Nam qui
i.icra: fcriiicbant arx , ii cum
Lcuitisalfbantur.
VOUlcrUHt.UOU
laiiicii luiidvi-
,
/
I
ji^(.uaj5ai:u4iiLLii.
tcrDeumtimuiflTempopulo
gna ca^dcns
,
aquasque Comportans ni do-
.j^ Ambrof Quialofuead
i.Reg.Ji.
mum Deimei : Qui refpondcruiit: Nuntia-
tum eft nobis (eruis tuis
,
quod promififlTet
dominus Deus tuus N4oyfi feruo luo, vttra-
dercc vobis omnem terram
, &:dilpcrderetcu'
<Slos habitatores cius. Timuimus imtur val-
de , & prouidimus animabus noftris veftro
tcrrorc compulfi , & hoc confilium iniui-
mus . Nunc autem in manu tuafumus.
noiuraflcntal.quosfeintcrfc
q^^j tibibonum,& rcdum videtur
, fac
luros,quosGabaonicas in ter
1
r
..
r r J- o i-t
ra ^miflionis cflb pujafli^nt,
nobis
.
Fecit ergo lofue vt dixerat
, & hbera-
& poflea didiciflent cos ab ea
uit cos dc manibus fihorum Ifacl , vt non oc-
tcrra
^^^5^^,^^"!
^f
cidcrentur . Decreuircjue in illo dic cos effe
fumquoadfevcnitle,nonar-
n i- i
itrandum efl:,q, eflent debel m mmilterio cundti popuu, & alcaris domi-
ni,c?dentcs hgna, &:aquas comportantcs vf-
quein ptielens tempus, inlocoqucm dominus
clcgiffec.
eius . Ideo autem non fuccen
fuic dominus
iurantibus , auc
parcentibus, &: poQca Gabao
nitasipfostaquam
populi fui
homines de domo Saul vindi
cauit, ficut rcgnorum oftcn-
dithiftoria.Et
quia iuratio fic
fcruata eft, quamuis homini-
bus
mcntitis vtad clementia
fcncencia flederecur, nondi-
jplicuic Dco. Nain fieconcra-
10.
huc ignarus crat locorum &
I-j-ffic.c.
inc >lan.im,non cognouit frau-
des Gabaoniciium
, fcd cico
crcdidic. Ad^'ofi!iila eratillis
temporibus fidwS,vc fallerc ali-
quos polTc non credcrctur'.
C^ishoc rcprchcndat in lin-
ibs,qui cxr^^ros d-' fuoaffeitu
xflimanc?Etquia ipfls amica
laturi cos caufa iurationis im
plcnd^ . Cum propter ipfam
parcendi clemcntiam fanclus
iJtej.ijju Dauid,poflquam iurauic fe m
terfeclurum Nabal, fcicns vti
quc quem fuerat intcrfcftut
',
parccre maluit,ncc lurc duriore implerc iuramentum ma-
gisplaccrcDeocxiftimanSjfiquod ira pcrcurbatus iurauc-
rac non fcciflct,quam li perfccifl^cc.
*: Thcodorct. Damnauic lofuc Gabaonitas ad ligna ca:-
dcnda,&: aquam {ercndam,quia fefcUcrant cam habicu,qua
mendacio.Eccumoporccrec confulerc dominum Deum,
poffeacum illisinirc focdcra,credcnces corum vcrbis mcn-
dacibusperfuafifunc,&fcedera iurciurando firmaucrunc
.
Atquipr^ccpcratvniucrforumDcusomncs illos intcrfici.
Medius igitur lofuc reUtStus inccr pra:ceptum diuinum &c
iufiuran-
putanc: fallercquid fic ignorac
libcncer crcdiic quod ipii funt,
ViecpofTunc fufpedfumhabere
quod non func. Hinc Salomon
ait : Innocens credit omni verbo
,
Non vicuperanda facilitas , fed
laudanda bonitas . Igitur tcfta-
mentum difpofuit
,
paccm dc-
dit, confirmnuit focictatem.
Sed deprchenfi fraude
,
popu-
lus
p
ttrum mdignari c^pic . le-
fustamcn paccm quamdedc-
rac rcuocandam non cenfuic.
E
Prou.t4.
so lof.
quia firmaca crat facramenti
religionc:ncdumaIicnamperfidiamarguit , fuam fidem
foluerct. Mulilauit t^ ncn cos vilioris obfequio minifte-
nj.Clemcntior fentcntia,fcd diuturnior.
Ifid..)r.Gabaonit(j iignificanceos qui credunc,&: erga fer-
p. rr.Ii in,
uos Dci deuoti,veI ccckfias cultum videntur haberc , nihil lofue.
tamcn cmendacionis vcl dcuotionis uel innouationis habec
ia moribus, talcs tantummodo quoddam fignum faluris ixx.
tra ecclefiam cemporaliter prxferunt.Inter fpiritualesaute
.i.interfandlosDcircgnum ;ECernum vcl libercatem non
confcquuntur
.
^ a CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
ne habitatortm terne non videbatur contra eos currere
,
quod erat da
tumpropter maliciam habicantitm in terra
, & obninationem eo-
C
ruminmalis :vndeinfrd 11. cap.dicitur de obiiinatis : Domini
cnira fcntcntia fucrat,vt indurarcnturcordacorum ,&:pu-
gnarct contra Ifracl,&:cadercnt, & non mercrentur vllam
clcmcnciam, ac perirenc ficuc prxceperac dominus Moyfi.
Ex quopatet,qu6d Gabaonitx merucrunt clementiam
, nec currebat
eontra eos fententia domini. Secunda accipitur ex partc filiorum If
raeUquia ijiudfuitprimkmpaUum &iuramentum quodfecerunt ex
traneis gentibus,excepto tamen iuramentofaElo ipfi I\ahab,quod fiiit
magis particulare , vt diCittmfuitfupra z.ca. ifind autem fuit com-
mune. &ideofi
fregifient iuramentum Gabaonitas occidendo,qHibus
iuraucrantfVtnoH occiderentur, vtpatetin l:tera:hoc
fuifjh ditmlga
tum perterras in cinu:Cu,& reputati fuijfent filti Ifrael infideles, &
iuramcnti trasgreffbres in magnumfcandaltim iUiuspopuh,ctper con
fequens in irreueremiam feu blafphemiam Dei^cuius diLtbauturpccu-
Uarispopulus,etaDcoeleius, et ideo ad hxc vitanda feruandum
fuit
iuramentum.Tertia accipiur ex parte Dei, qui pror.ior cfi ad tiii-
ferandum q;iam ad condcrnnandum.Ec ideo crcdendum eii
,
qnod lo-
fue exfamiliari conftlio Dei mortem eorum corporalem mutauic hi ci-
uilem, vtfic defuis mendacifspunirentur,et iuramentumferuantur,
quod
quod de morte corporaU els non inferenda intelligebatur.Et quod do-
minus hancfententiam approbauerit, patet ex hoc
,
qiiodpropter af"
fii^ionem ininfiam GabaonitarumfjStamper Saul ,famesfa:iafuit
in cerra Ifrael tribus annis, ecfeptem viri deftirpe Saul fuerunt crU'
cifixi , vc habetur 2.l{eg.2i.b. Glofsa etiam .Aug.fupcr ca.lo.cxpo-
ncndo illud : In manus cuas cradidi illos
.-
dtcit fic : ybi neque
p
confultus efi dominus vtrum eundumejfct ,fcd vkrofuis rede fiibiie-
nirevolentibiisfucuramprxnuntiauitdeeis viioriam
, ftpoffetde
Gabaonicis inconfultus manere : non quiainterrogauerunt ipfum,qui
ejfcnt cum mehtirentm , nifi ei placuiffet illa iuratio
,
qua fubictlis
parcere cogcret . Credidcrant enim Deo, quem audierant promififfe,
quod illas gentcsfubucrtcrct , et terram earum obtincret, cthanc ea-
rum fidem quodammodoremuneranit ,quiano/i perdidit . Ex diciis
folutiim efi argumentumprimum, quia contra Gabaonitas non ciirre
bat diSiim pr^ceptum , vt diitm eU. ^dfccundum dicendum,quod
licet in traClatu cum Gabaonitisfupritfatia meniiode conditioneil-
la, tamcn quandopofteaiiiraueruntprincipes , non fuic pofitafubfor
ma iuramenci , & dato quodfniffctpofita ,poterctcamen tHramcn-'
turnferuari: &dcbebatpropterratJones prxdictas .
^dtertiurridi-
cendum, quodfraus et dolusproprie fniit mendacia in vcrbis velfa-
iis ordinata ad malii finem,mcndacia tiit ecfiiliones Gabaonitarunt
licet effent
mala,defe,tamen ordinabantitr ab eis adbonumfine.
f.
ai
eorumfalutcm corporalem,& fpiritualem,vtpacet expr<edictis.
^ CAP.
MORALITER.
'y4'fMhma':{! rr i
. VndcdicicAuguft.Sicucnon vidi
mcljores
meliores illis qui in monafTcriis profeceruc,ita non vidi dc-
ceiiQrcs illis,qui in monafteriis detcccrunc.
Toin.2. C X
4i.f.
C.it
Glof.ordi.&
Nicolai
Je Lyra.
7^
Autiij
gauit .
Quibiis
ci
prgfencibus a
(qu.itiiorcnim
crant^
&:cum
co cauramcta-
tibuscircaquc-
dam fbntc non
proculaciuita-
tCjdum iam pa
rarcncobtidio-
ncm,
G.ibaoni
C2
auxiliaco-
rcm
aduocauc
runtlcfum.Ad
boc.n.vcntum
ctatjVt a fuis q.-
dcm pcrimi fe
C A
P V T X.
r^
cum audijjet
Moni-^tacc&c. ^
loicphus .
^n
rcx
Hicrofolvmorum
grauitcr fcrrct,qudd G_a
baonitiecumlcfu
padla fcciflcnt,
vicinaru gc-
tium rcgcs contra cos
pugnaturos ad folatia ro
a ^
Qu!lffjexpetitiinici(i5,ina!torum^>atietuxnroiu:itiat.Vnae:FiU
accedens ad feiui-
tuicint)ei prn>ara aniinain iiiam -rf tam^
B
Orig.Hom.
II. ia loluc.
faluari fe cxifti
marcnt
.
b .Afcendite ad.
Cumfe anima
vcrbo Dci fo-
ciar,ftatim pati
tur inimicos
quos antcaha-
Ducratamicos:
ncc folu hoics,
fcdctiam con-
irarias virtutcs.
Sciat crgo
:Tiin>j'e.
Eccl.i.a.
f.Thef.y.c.
RomJfa.
q.if.in loH
c
5"
qui
nitas,;cct';dum.LXX.prim6
rcgcs Iebuf?orum, cum ad cos
obiidcndos
ct>nucr.crunt
,
poltca vcro regcs Amorrhcoru
dicanrur ab ipfis Gab.aonitis
,
quando nuncios mifcrunt ad
Icfum,vtlibi
fubucnircc. Sicutautem infpeximus fccundu
Hcbia:um vcrcbiq;
Amorrha:oru diir,CHm conftct lebufxu
regc fuiffe lcru-
.
^j
1 falcqditlaelc-
Vx cum audiflet
Adonifcdec rex Hicrulalcm, cjuod bus,c.nnquriilli
fcilicet ccpiflet lofiie Hai &(ubucrtifl"et cam . Sicuc S^';^'^^;-;^;^"^
cnim fccerac lericho rcgicius , fic fccitHai &
regi
tesfxpc fcripw
ra commcmo-
rct exterminan
das ,
quarii vna
bct^Amor
rhatorum . Nifi
forte hoc nomc
vniucrfale fuc-
ritomnium,auc
potius maioris
partis,vt non v-
na, fcd plures in
his fcptem hoc
nominc cenfe-
rctur : quamuis
clTct vna de fe- !
pce qux Amor-
rha:orum pro-
prie vocarecur.
Siccflquxdana
pars quar^pric
dicicur Lybia,
quauis hoc no-
men vniucrfa;
Aphricx cope-
tac . Et pars (qda
qii(^ proprie dj-
citur Afia, qua-
uisAfia alij di-
D
Amatrhaci
rcges qitart.
tuicin Uei prn>araanmiain iKJiii "
i""-
\
C \
illius.Etquodtransfugiflcnt
Gabaonita: ad linei
,
^^^
^
^^^^^^
&cflentfbEderatieorum,timuitvaldc.
Vrbscnim
pcrhibefA
magna erat Gabaon , & vn.i regalium ciuitatum
'^--'-"'
&maior
oppidaHai,omncfque
bcllatores eius fortiflimi
.
Mifit crgo
Adoni-fedec
rcx Hicrufale ad Hoha regc Hebron,& ad Pharam rege
lerimoth, ad iaphia
quoque regem Lachis, & ad Dabir regcm Eglon
,
r dicens : Afcendite ad mc , &: fcrte prxfidium ,
vt cxpugnemus Ga-
pur?m:&.-lbb
baon,quarctransfugerit
ad lofue&ad fihos Ifracl.
Congrcgati igi-
cis qui .ad ince-
tur
afccnderuntquinquc
rcges Amorrha:orum ,
rex Hierufalcm, rcx
rum?c,
'
Hcbron,rcx
leiimoth. rex Lachis, rex
Eglonfimulcumcxercitibus
fuis,
&ca(tramccati
funtcircaGabaonoppugnantcscam.
Habitato-
res autem Gabaon vrbis obfefl'^ , miferunt ad lofue qui tunc moraba-
turincartrisapudGalgalam,&dixeruntci:
Ne rctrahas manus tuas
ab auxilio feruorum
tuorum,afccndecito & libera nos, ferqucprxfi-
dium.
Conuenerunc cnim aduerfum uos omnesrcges
Amorrha:o-
rum
,
qui habitant rn montanis. Afcenditque lofuc de Galgalis,& om
nis cxercitus bellatorum cum co viri fortiflimi .
Dixitque dominus ad
lofuc:
Netimeaseos.
inmanusenimtuastradidi
illos. Nullus cnim
fxcistibirefifl:ercpoterit.
Irruit itaquc lofue fupcrcos rcpcntc tota
Icfu cxpctit a-
micitias,mulcorum fibi inimicias
patientcr tolcrandas. vn-
dc.OmnesijHipikvoUntviHercin
Chri.perfecu.pa.&c.Etalihi:Fi
li accedensadfcruitutcm
Deiprspara animam tuam ad tentationcm.
Oppugnantureti.am
Gabaonit^proptcramieitias
Icfu,qua
uis ligni cxforcs & aqu.-E geftatores,id
c{^,licet vlcinms mc-
ritis in ccclcfia fis,hoc ipfo tamen quod pertines ad Icfum
,
impugnaris a quinque rcgib.Scd ncc
Gabaonitx rclinquun
tur vel Ipcrnuntur a Icfu,vcl a
ducibus,vel prcsbytcns Ifr.ic
litarum:fcd infirmitan corum auxilium fcrunt
:
hoc autem
agitur in
woh\s.vndc:ConfolaminipufiUanimes,fujHnete
injirmos.
\tcxx\:f^os autem imbecillitatem injirmorum fuliincte. Sic crgo Ic-
fuscumducibus&iprincipibus
adcfl his, quipro nominc
fuoa contrarijs virtutibus oppugnjintur. Ncc folum .auxiliu
m bcllo pr^fiat,fcd etiam producit diem SiL fpatia lucu,& di
fcuticaducntumnoiiis.
c Congregati i^^itjn^&c. Aug.Quairi^ quomodo rex Hieru-
fale Adoni-fcdcc &: cxccri quatuor cum q.b.obfcdit Gabao
nicas
midiu orbc tcr-
rarum,alii tcrtiam pareem
pofucruc .
Chanan^i quoq; tan^
una gcns in illis fcptem
commcmoranrur,&:ramen
vniucr
fa rena illa originaliccr
tcrra Chanjian vocacur.'
d .Afrenditque lrfue,&c.
Aug.Cum obfcfTi Gabaonica: a rc
t^ibus Amorrh^orum
mifiircnt ad lefum , vt fibi fubueni-
ret,afccnditlcfus
aGalgala ipfe & omnis populus bellato-
rum cum illo , omnis
potcns in fortitudine . Et dixit domi
nus ad lefum : Vjolt
timere illos, In manus enim titas tradidi eos^
nonfubftnetex'ifiis(juifffHam,&c.
Vbi deniquc confultuscft
dominus,vtrumcundumadeos
cflet ? fcd vltro fuis rcdtc
fubucnirc volentibus ,
futuram pr^nuntiauit vitaoriam.
Sicero-opoirctinconfulcusdc
Gabaonitis admonere, qul
cffent^cum
mcntircncur,
nifi ei placuifTcc illa iuratio quz
fubiettis parcere cogerct
. Crcdiderantenim Deo, qucm
audicrant populo fuo
promififFe^quod illas gentes fubuertc
rct,&earumterramobtincret,&hanceorum
fidem quo-
dammodorcmunerauit.
^
a Dommus
q.i4.in Ui
NICOLAVS
DE LYRA.
C A P. X.
I
Vz cum au. Hic agitur de dehcllatione (juinque re-
gumftmulcovgregatoru. vbiprimb dcfcribituroccafio
belli.Secundo aCius debelladi,ibi:Akcivlitc\; lofue.
Occafio autem bcllifuit^eo cp i^t quinque reges fitnul
congrcgati venerunt ad debcllandum Gabaonita^,eo
cf,
effent confosderati jilvjs lfracl;froptcrquod fuerunt compulfi petere
auxilium a lofuc;quodconcejJit,& dcbuit conccderc proptcr diClum
faedus.& patet litera paucis cxcrptis. Qux eii audiffct Ado. Hxc
ejlveralitera.fic.n. habent Hcbrxi et libri correRi et intcrpretatnr
dominus iuftitii vcl domini mei iufiiiia,fecundj4proprietate Hcbrai-
(ifermonis.ficut et Melchifcdccb interpretai rex iuiiiti,quifuit rex
Hierufalem
Hierufalemficutiftevthabetur
Gen.l^.ca.Uttrapatenttnlitera.
2, Afcenditque
Iofuc,&C.Hic
confequenter defcribitur aCius dt
bellandi.vbiprimo
defcrihitur debellatio bonium JccHndo occHpatio
^.^^.^^
ciuitatum iti.-Eodem dic Macedam
quoquccepic.Orfdpnwi
primo dcfcribiturmoduspi.gn
. Secundb manifeflatio vtaorix,ibi:
Rcucrfusq; cft omnis
excrcicus.CzVca
dehellanone hoftium pri-
mb promittitur diuinum auxiUum,cum dicitur :
Dixicq; dominus
ad lofuc.Ne
timcas,$:c.Sectind6fubditurnudium
humanum,
q4
non debct omittiin
a^ibilibus,CHm dicitnr:
5
Irruic icaque tofuc fupcr cos repcnce. vt rxfubito aduentn
ipfius
aducrfr.rtj
terrerentur,m etfaaji
efi.vndefequitur:Com\irbi
uic cos dominus,&c.rcmo additnr calcjlefignnm.etprimb dt cm
loaercotcumdicitur.
^ I Dominus
MOl{.ALITEI{,
1 J^; cim. Hic dcfcribicurpugna lofuccontraquinq; re-
gcs Amorrhxoru,per quos intclligi pofTunt quinq; fcnfus
corporis pugnantcs contradidamcn rationis,q pcr Iofu<!li-
gnificatur,v"t fupradidumcft.Dchachautem pugnadicit'
Gal. ^.C.Caro concKpifcit aduerfuf fpiritHm,ct fpiritut aduerfus car
cw.Quinquc vcrp rcgcs predidi pcr quatuor fucruc debcl-
lati.f pcr gladios filiomm Ilrael, & pcr lapidcs gmdinis ,
&
pcr fubfiuencia folis,&: luna:,& iftis fpiritualitcr intelligedo
debcUaa-
dcbcllanturfcnfuscarnis.Pcrgladios
enim filiorum Ifrael
intclligutur vcrba diuina^qu.-cYunt
fpiritualcs gladij.Eph.6.
C.Et iladium fpiritvs quod cH verbum Dei. Qiiod autcm pcr gla-
dios^iftos
debcllcntur fcn fus carnis dicit Hieron.ad rufticu
monachum:Ama fanftarum fcripturarum ftudiu , &
carnis
vicia no amabis.Per lapides vero gnidinis incelligunf adus
p(^nicencix.f.ieiunia,vigili?,afperitasvidus,&vcftitus,&:c5
tere difciplin^,quc carnis fcnfus percuciunt & infn2;idac &
domant magis quam ftudium facrc fcriptur^.Ideo
dicitur,
Etmor
11
lofiue
A
lib.inlof.c.
)i>
a 4
i5o2/Ti//??j?<^erwf/rf/>;Vpj,^c.
Rupertus.Parumcrat
apud bomincSjtanrum viclorcm.qui ncc morcuis parccrcc,
mortuorumcoUapedibuscalcan
prxcipercc,mortuofque
patibulis aiiigerct
, decrudcJitate excufari
,
prt^cpco lcgis
;
nifi etiam dcferidcrctur nouo , & inaudico lufti Dei mi-
raculo. Mifiter
^^V>.
yC.
74
duce,illo
pugnante,nos V!ncimii<:.
Tllc imocrauit foli vc fta- D
^^^
1^"^^
'?,',"'
^VPO^-Jie inngn
crat-.ille
impcrabar, fed

Dns efficicbat.fllcnos
induxic m cerram
rcpromiirianis.
^ Auguft.fndiuinislbnslcsimusfolem
ipfum fteciflTe
^'"''*<i-
cum hoc
a
Domino Dco peciuifTcc vir fanftus fofue Nauc,
"'"'
doncc cocpcum
itoT-tt'
'"P^"^^
^;^''
"?^^ afcendens
de Galgalls
. Et conturbauit eos do-
pr"l^m'Xda
rnagnoi de calo,
&
pfque ad, &c.
^ lofcph. Ibi
cciam cognouit
lofuc coopcra-
tipnem Dci fibi
llgniiicacam co-
nitruis,&:fulmi-
nibus.&grandi-
nis demiHione,
li.^Antic].
minusa facie Ifrael
,
contriuitque
plaga magna in Gabaon,acperfe-
cutuscftfos per viam alccnfus Bcthoron,
& percufsit vicjue Azc-
chj &Maceda. Cumque fugcrentfilios llrael,
& eflent in defcen-
fu Bethoron,dominus mifit fupcr eos lapides
magnosdc ccelo vi^
que ad Azecha. Etmortuifunt multo plures lapidibus
grandinis,
quam quos gladio percuflerant filii Ifrael. Tunc locutus efl: lofuc
domino in die qua tradidit
Amorrh^um in confpedu filiorum
jTtum cf?"''"'

^^^^^^

dixiccjue coram eis

:
Sol
contra Gabaon ne mouearis, &luna
contra vallem Aialon
.
Stctcruntque
fdl & luna donec
vlcifceretur fe 6
a 5" Vi/ibilibus vcl intttCbilibus.
gcns de inimicis fuis.Nonne fcriptum
eft hoc in libro iuflorum^ Ste-
a
T
Chriilus lumen vcntati. infu.^cns. b
T Ecd-. ;. c
T
Qlij^
fcmper oiim: n fidelibus. -
tit itaque iol m medio cgeIi
, & non fcflinauit
occu.nbere fpatio
vmus dici. Non fuit ante &: pollea tam longa dics,obedicnte
domino
s
EtLiIog.
libadu.pfy.
i Uc.c.io.
'inPCM.
<5(i^aor,&c.Iofe
phus . fnfupcr e-
tjam dic crefcen
tepugnaucrunt,
ne nox fuccc-
denSjCorumim-
petum refrena-
rct. Quodvcro
longituSmc cunc dicS extenfus ef?-,&plus folico crcuic,paI5
cfl per Scripcuras,quaE func in ccmplo rcpofica;.
4c R. Dauid. Kimhi Eractum meridies, quando confe-
rcns cum hofie manus lofuc, Soli impcrab.ic , uc curfum fi-
licrcc.Icaquefubfticitille vnius longiffimi dici inceruallo
pnufquam inde ^d occafum verfus,more vficaco,iter ceptu
continuaret.Luna quoquc cancifpcr fixa ha:fic , dum profii-
^aci hofies prorfus cfltnc.
*
luf^inus Martyr.Accepiftis ccrram Chanaan,tanca vir-
tute fufis fugatifquc
hoflibus,vt fol ipfccurfum fifteret, fpc-
dando rcs gerentcm vefirum ducem Iefum,reccns cogno-
ininatum,& pcr trigintafcx horas djffcrrer occafum.
*
Tertull. lefum Naue debc-llantcm Amonhzos pran-
difTc illa dic cxif^imamus.qua
ipfis clcmcntis ftacioncm im
pcrauic?Scccic fol in Gabaon,& luna in Aialon, donec vltus
cfi populus dc injmicis fuis,&: ftctit fol in mcdio cclo, &: no
acccdcbac in occafum,
*
Procop.Mofes non dixic,JTff/b/jnon fufpcxitin ccclij,
non fignum
ca'Icf?eofiendit.Verum,fofucdixit,'
myo/,Ac
fcrrocura tcflis cfj,nulli vnquam hominum,Dcum
ita more
gcffifre. Statuic itaque
&mcus lofuc folem, prxfcntiaq; fua
longiorem mihi dicm contra hoftes ctfccic, vc fi fub lofuc
miIitcm,hoftcs in fugam vertcm.
-jcHieron. Gratias agamus duci noflro Icfu ; illocnim
du-

ccrminaflct.Sed
iffamiracula,
q
mcricis fcimus
concefTa fandlo-
rum,quandocrc
duncEchnicifa-
t.i,magicis arti-
buscnbuunt.
J4 Idem. Sol ,. . .
duosd.es.nvnu
[l;,^;,--
ConcluIlC, &lu- fcript. C.4.
na diei fpacio no
occurric.Nohu-
mani iinpcrij au
thoritatelumina
ria rcquiefcunt,
fcd Domini im-
pcrancis iunTui o-
bcdiunt: Dom'-
n'orationi ferui
. .
fui obedicns prc
cipit,& obediunt.Ex quo incelIig!Ciir,Deum
fcruorum fuo
rum precibias obcdire
, &ad eorum ncccfficatem crcacuras
fuas opportunc gubernare.
n^ Theodorctus. Ifludporro
pn-cfigurabacprodigiofum
opus Saluatoris.Sicuccnim
pugnanceiofue, Solsletit : icadii
Saluator morte fua mortem diirolucret, Sel meridie conti*
nuic radios fuos,& cencbris repleuiccerram.
5
Rupertus. fucuri quoque vniuerfalis iudicii figura cR.
Quando cnim Chrifius iudicaturus
adueniet,tunc fole ftan
te,longus dics erit
, donec vlcifcatur fc de inimicis fuis.
luxta
f//,inquit,Prophcca,rf/
Domhiimagnus, dies ins
,
dics illa Soph.L
tribulationis
&anguflixjies calamitalis
& miferia,&c.
Adam. Volumus fipofTumus
oftedere,qucmododomi-
^*""''-"'
nus nofk-r Icfus Chrifius protclaucrit luccm
, & majorcm
fcccric dic,vcl pro falucc hoium,vcl pro inccricu priaru vir-
tucum.Ex quo faluacor aducniCjfinis erac feculi.Dcniq; ipfe
aiC-.Vfnircntiam ,ig!te,appropin(]Habit
enimregnum ccelor^im, Scd
'^i"- }
rccinuit
& rcprcifitdjcm
confummationis.Videns.n.D^us
pater falutem genciuii-i pcr ipfuin folu poflc conffare , dicit
^"^' ** ^*
ad c\im:Veie
a
nie,iT da.ti.gf'i.hrcdi.tuam,^c.
Dfi ergo pacer-
na pollicicacio impleatur,& ccclefia crefcat,& plciiitudo
gc
tium introcat
, ut tande ois Ifracl faluecur, d;cs prdducitur,
& diffcrtur occafu.s,ncc vnqua fol occubit , fcd fcmperori^ R
dum crcdcntiu cordib. fol iuftitilumcn
veritacis infundic
Cum
ialo" lof.
Mitc.*7.
NICOLAVS DE LYRA.
I ^Dominus mific fuper cos lapidcs
magnos./.if-<t;;dmM i/"o-
Ut mjgnttu dinisyita
q,
pojfent armatos interficere.Idco
fnbditur.
Et mortui funtmulto plures lapidibus ,&c.
Q^odfaHum
eil ne filii Ifraelfibi vtctoriam
afcriberent.
3
Tunc locutus eft
loivLC^&cc.Gratias agendo.
4
Dixiiquc coram
cis.Fidens.n.primum/ignum
a Deo datum
de Cflo aereo,ex hoc confidenspetiuit {ecudum de ccelofydereo, dices.
5
Sol contra Gabaon nc moucaris,& luna, &c. Erant enim
in tali difp9fitione,<juod vterq;
apparebaifuper terram.
ffrequenter
tontinpt inp[enilunio,quia tunc tantum dtUantper diamettum cceli.
hoc Mt petiuit lifue. Pt habcret tetnpus
aduerfariosperfequendi.ideo
fubditur:Stctcmx\tc\; fol & luna doncc vlcifccretur
fe,&c.
6 Nonne fcriptum
c{\,8.c.Miqui vero doctons nujlri dicunt^
^ifte liber non peruenit ad nos,quia non eU translatiis in Latinu. <;ed
hoc non i>idetur conuenteter
dinum,quiafaltem
rffct vd fuiffct apud
Hebros:q-wdnoi dicunt expofitores eorum,ftd magis contrauu , vt
yidebitur..Alii autem dicunt,ep esl liber \ l.prophetarnn?:<iuia
.Aba-
Mi.c.flribJ Sol &luna fteterut in
habitaculo fuo. Sediflud
etiam videtur extraneuin, quia tiber
it.prophetatiifalte
quantitad
prophetiam
.Abacu\fuitfcriptusper magnu tempus
poft morte lofue
fcilicetper olingeatos mnos
&pius
, quia .Abacuk. prophctamtpoft
trafmigraihne Bubyloniszvt dicit Hicrony.in
fingo fuper ^bacu{.
-
.A mor-
M0J^.A11TE\.
1 l^tnK,rtuif<'ntmultf>,trc.Vev'..^)(\i:nthxvi
vcro folis intclli
gif.d;ucorium
Chrifb ,qcft fol iiiflitig
contra tcntationfs
catriii
i.QQi.ia.cfideUs Dsus ^ui nopadetur vos tentarifi^praii
quod
jl morte vrro lofue vfquc ad tr.infmigrationefluxerl4t oClingeti anni
&plus,quodpatebitft quis vclit computare tcmpora iudicum &regU
yfq;
ad itlud tempus^proui in facrafcriptura &lofepho continentur,
&jdeoirrationabiliter videtur diUum^juoddiceret atiquid
efiefcri.-
piu in tibrofcribendopofieaper tps im.T^cpoten dici cpifludftt ad-
ditum a translatore nonroi/uia pc eii in Hebrao. Et ideo atiter dicUt
Hcbr.i,ep ijic tiber
rfl tibcr Genefi( , quia ibi fcribunturfada .Abra-
ham,!faac,dr
Iacob,quifuertintexcellentesiufti:(irideoproptereo
rum merita faHafunt multa beneficiapoputo Ifracl, vtfrequentir ex
primitur in fUcra fcriptHra.DicuHt igitur q, boc friptum efl Genef
^S-vbiponittirbe 'cdi8io lacobfuper Manafk cr Epljraim : dr de
Ephraim dicicur :Et fcmcn eius crcfcet in gentes. Hebrxi dicut;
Ec fcmcn cius congrcgabit gcnces. vet congregatiogentium.
q$
ftiit irt.plctu in Jofiic,r/ui fuit defemine Ephraim
, quia quando dixit
/w/e,-SoI nc moucaris,e?-c.^^j Ifraelfuerunt congrcrati ad audie
d'<m hoc vcrhum,fccuudum qnoddicuurin textu : DiXitquc cora
ClS:fol Contra,&c. vtadmirarentur
cs' rcgratiareniur Deo de tanto
bcnefic/o ^ rniracnlo ccelitnsfibi d.tto.
7
Stccit ica. Ex hoc vidcCur;quod erat tunc in punClo meridionali,
nifi dicatiir,qu6d wediumcati atiquando vocalur totiim,quod
eitfu-
pra hemifphierium noQrum
.
S Non kl.I fine capiiuti dicetur qualiter hoc inteltigendum ftt.
'^ I Obedient
ilher inRi
tum.
^uod poteftis,fedfaciet cu tetationeproucni vtpnffjtisfifiinere . Per
affificntia vcrcrluna?intclligituradiucoriii virgmisMari^^q
Can.tJ.dicicur terriLiiis vt cajtroriiacics otdiriata;pvcptcr
q,
pcv
cius auxiliu proucnit nobis S lcnfib.carnis viCtonagluriola.
Tom.a. C
j
75"
GIofordi.&NicolaideLyra. 76
Homil. It
tn iuluc
pugna duplcx
Ei>h.<.b.
Cum
vcro implcw fucric menruracrcdentium, &drceriof
aut dccolor a:tas vltimx ecncrationjs aducncnt, &: crcfccn
tc
iniqiiitarc
rcfrigcfcct charitas multoru, &: in paucis fidcs
jnucnittuntunca^bbrcui.ibuncur
dics.Idcm igiturdominus
nouitcxtendcrcdicm,cuni
ialucis tcmpusdt, &(. brcuiarc
in tcmporc
tnbi-lationis Sc pcr-
ditionis:dum crgo ipatium lucis
proditur, fic vt"in dic honcftc
ambulcmus.
'
a
Fu^nant enim (juintfuere.ifc.
a T Sic dura etmtn dzmonn pngiamiu,dfiftit nobis fol iuflitiz.qui ait:EgO
vcbiituin fuui vfquc id confumiimioncm fccnli
.
hedmus fcruire iufi iti* in f*n(iiHcationem.Y{oc
q
uafi crudclc cul
'.
^ilur.,<:\nodi\t\c{\iS;'PonitepedesveiirosfupercolUeorim
, &
inierficue roj.Scd hoc non crudclitas ,fcd humanitas & bcni-
gniras inucnitur.Vcinam & tu ponaspedes tuos fupcr fcrpc
ccs 6c fcorpioncs,&: fupcr omncm virtutcm inimici,& con
culccs draconem &: rcgulum
,
qui aliquando m te rcgnauit, uc
ommbus inteicmp:is qui re-
gn.nbant in tc opcrc pcrccaci, fo-
B
Adam.QuidcOquoddicitquin
, r
^ ' >

r L
tuifle,& hos in fpclun a gala:,tugcraiic cium quinque reges, &le ab
^
..igiflc ? 3:)uplcx pugna
gnacftChriflianis:PcrfcdtisQui
i^rdUchrirto.
dcm,qualiscrat
Paulus&Ephe
tiatumqjeft Iofue,quod inuenticflentquin
fiiXlcutipfcdicit:
Tvroicfff^"'*
^
,
r I 1

\;fi-
nduerfuscarnem &
fanguinem
,
fed
qUC reges latcntCS Ul (pclunca vrblS MaCC-
aduerfusprincjpatus&poteJlates:<!T
da . Qui pra:ccpic fociis & ait : Voluitc laxa
Mduerfus
reaores '^^^''''"'^
-J^f; in^cntia ad os Ipeluncx , & ponite viros in-
rioribus vcro contra carncm &: o

i* r n j-
fanguincm , his fcilicct
,
qui ad- dultriOS,qui claulos cultodiant . Vos autcm
huCCarnallbuS
vitliS & traglllta
Jj
tContrariasj)ote(latec,uifenfibusadfilhmt. ^'
tibus
impugnancur.Quodcnam nolite ftare, fed perfcquimini holtcs , & ex-
in hoc loco indicari puto
:
Ga-
trcmos quoquc fugicntium cedite . Nec di-
baonitiscnimbcllumindittum
.1
^i-r
"
rj
cftaquinqucregibushis
quiim
mittatiscos vrbium luaru mtfarc prarlidia
,
pcrfcdi funt a quinquc corpo-
quos tradidit dominus Deus m manus vc-
Si"tur;.;ii;^r.n/c"ffc
ftr.-.s.Carfisergoaducrlari.splaga,nagn.,&
cftcadercin
pcccmim.Hi quin vfqucad internecionem pcneconfumptis,
qucrcgcsGab.aonitas,^dcft,c.ir
j^j ^^^jj K^^gi effujrerc potuerunc , ingreffi
nalcS homineS impugr.at. C^Od
, ^incolum s.q;^. cnun fab IcSm iuat.non luliripit in,mici igniu iicula.
autcm dicuntur in (pelunc.is co
lus in tc regnct Icfus Chriftus.
b Fosautemno.fia. Adam.Bel
la Icfu &c rcgum,atque hoftium
ftragcs , cxlcflium rcrum vm-
brafun-corum, fcilicct bello-
Horail.t.
ii) Islke.
funtciuitatesimmunitas. Rcuerlufque efl:
omnis cxercitus ad lofuc in Maceda,vbi ruc

f
Q^a omncs fti ipti in hbro vit.T & numcrati apud illum qui numerat raul
tituamcmucllarum. b
f
LXX NuUus rautuit in lingua,,id e:t nollus fe
iaftauit de viftotia fua.fcientes tju a Icfus ci qui vineil
.
voci hominis,&: pugnante pro Ifrael.Reuer
i
fufq-, eft lofue cu omni lfrael,in callra Gal-
^
a
T
IJ^nmjue fenlibuj corpoiis 8c tetrenis aftibus immerfi.
quc regesTui(ie,&: hos in fpclun a gala:,f
_
--V -ft^^nnHj
""^ confugiflc ?
3:)uplcx pugna
}condcrant in fpelunca vrbis Maceda. Nun
Chtirtunorn.
, ^chriftianis^Pcrfcdtis qui
rl,:,rha,.
rum,qua; Icfus Chriftus cum
excicitu fuo &: maicftatibus, i.
crcdcncium populis , &: corum
ducibus concra Zabulon,&: cius
3 angclos pr.rliatur . Ipfe cft c- iphe.5.
4 nim quiinPaulo&:in Ephefiis
pugnac eontra rcdtorcs tenebra
rum.Ec yidc 6 ha:rccicc,quomo
donouaVccenbus concordanc,

promifllim c(t veccribus regnu

terr^ fanLiz & flucncis lac &
mel : qu^ cunc a pefl[imis inco-
lis &rcgibus incolebacur . Vc
nic in hane ccrram Icfus cum c-
xcrcicu fuo,&: Ifraclicicis ducib,
cypugnac: omncs interitnit SC
obtincc,&:proviAoria: mcrico
accipic eorum rcgna , Tibi pcr
cuangelium non promiccuncur
y rcgna cerrc,fed celorum,ncc va
cua. habencenim habiCACorcs^,
pcccacorcs^&d^mones: concra
quos apoflolicacuba ce horcacur
cratcartra,fani&integronumero'.NiiIlufq; 6
adpr2lium.&: licucibidicebac
phe
contr., filios Ifrael mutire aulus eft
.
Pr^cc-
J:5^;J^:^;;:;Z'U-
pitque lofucdiccns: Aperite osfpcluncjE, umos,& lehuz^os ,itti!ihicPm\.
&producitcadmequinquercgcs, qui inea
diciv.Jioncflnohispugnaaduerfut
latitant Fcceruntque miniftri, vtfibifuerac
imperatum, & duxeruntadeum quinquc
ni appellacur, ficuc regnum Hic & . - -
rufalcm, vel Lachis : vcl Hcbro. Hebron, regcm lerimoth , regem Lachis
,
In quibus hoc indicacur
,
quod
regem Edon.Cumquc cducli eflent adeu,
quinque fcnfus in corporc poll-
00 1
ci cum per lefum fuerinc dewidti
bL infidelicas ab cis difccfleric,&: morcui peccaco fuerinc, ip-
lis poftea min iflris vcitur anima ad facienda iufticix opera
,
- iufic,vcinHicrufalcra,inqua rcgn.ibac rcx pcfTimus^re-
gncc poftca Dauid manu poces,vcl Salomon rcx pacificus
.
Adlidcnc vcl adfiftunc cnim corporcis fcnfibus maligne vir
tuces,quae ad concupifccncias & fccda przbcnda miniftena
anima: follicicec,quas fi fldc Chrifti fupcraueric, &: in ligno
crucis cius fufpenfse fuerinc , his inccrcmpcis rcgnoque dc-
pulfis,cunccfiicicuranimain parccm Dci, &: Hierufalem
rcgnum Dei,& ccmplum in ca domino conftruicur. vndc
:
-
iiuia eramus &nos alujuaido infenfati^increduli , errautes
, &fer~
wentes dcf/dcrijs &uoluptatibus uartjs,&c. Hoc eft cnim Hic-
rufalcm aliquando fuifTc fub rcge Adonifcdcc , vcl alias ci-
uicaccsfubaliis.
Adaman.Icfus inccrficic inimicos,non crcdulicace doccs:
ficuchxrccici pucanc,fcd fucura in his facramcnca dcfignas,
vt cia pcrcmcnt rcgcs qui rcgnij pecciti ccncc in nubis; !>icut
exiiibHimus membra noftraferuire iniquitati ad iniquitate, ita exhi-
beamus
fu;iflc,poccfthicforri:3n indi
cari
,
quia fpclunca lo^^us cfiin
pr- >tundum ccrrxdefoflus. Sen-
fus ergo ctVui""^ ^^ cerrcnis adi-
bus in corporc pofici dcmerfc-
rinc,& nihil ad opus Dci^fed co-
tum ad miniftcrium corporis e-
gennc,in fpcluncns contugiffe
dicuncur . Sciendum tamen
, q>
ipfa regna quorum rcgcsnunc
vincuntur k Icfu , &: confugiunc
in fpcluncas
,
poftca vcniunc in
forccsfanaorum,&:paisdomi.
rpaes dcfpelunca.regem Hierufalcm . resc
..k
Tituiii.|.a.
Hf^mil.ii.
carntm
& fangujnem . idcft non
fic pugnabimus vcanciqui , ncc
in cerris nobis cum horainibus
habcnda func pr^lia ,fed concra
principacus &: potcftaces concra
mundi hu:us rcctorcs ccncbra-
rumharum. fam intelligis in
quibuslocis h^c cibi mouenda
finccercamina,vcl finon incel-
ligis manifeftius audi concra fpiricualia ncquicia: in celcfci-
bus. Audifti qu^ cibi bello , &: indc cslcftibus cxpellcndi
func,vc poflis loca regni cclorum,h(^rcdicacis forcc pcrcipc-
rc. Hocquoqueineuangcliodominusaic: ^diebus loan-
nisregnum cocLorum vimpatitur, &violenti rapiunt illHd\. PoCCS
crgo 'fimilitcr Saluacori noftro calumniam faccrc, qui rc-
gnum coelo'aimquod fidelibus promilic , violenccr diripi
nibec . Vim auccmfacerc hoc cft, poflidcnccm violcn-
ccrcxpellerc, &:poflcflioncmdiripere. Quid ergoaccu-
facis fcciffe lefum fucccirorem Mofi ? Acquc vcinam ape-
rircc nobis Icfuschcf.iurum fapicncia: fu^, vc vidcrcmus
cuiusjcclcftiu fpiricualium hoftiuni,qui impugnac Ifracl,fi-
guram tcnuic princeps il^c de Maccda, &: ille dc Lachis , &
jlie dc Lcbna ; auc cuius intra me vitii vel errori
,
quibus a-
nima implicatur, forfriam tcncnt finguli quique corum
quos lefu ducc intcrfecit populus Dci.hi.f audiunt manda-
tacius ,quibuscribuic faculciccm calcandi fnpcr fcrpentes
&
fcorpiones & omncmpote^ate inimici.Oicmus crgo vc pedcs n^
'^ftritam
Matt.u.U
LUC4.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Obcd.do.voc.hom. id eU,condcfcendente,(juia ohedientia pro
fril loijucndo eii infcrioris ad fuperierem:condefi.enfto vero econner
Jofuperioris ad inferiorem.
% Rcuerfufquc cft. hoc dicitur inc per anticipationem,quia non
fuit ibi reuerfui donec hahuiffet piCloriam completam quantum ad ea
qudi traliantur in hoc ca.vt habetur infi.huius cap. & adhuc erat in
feifrifncndo aducrfarios,vtpatet in litera.
i
Voluitc faxa,&:c.yf non
poffmt ibi latentesper
fe
exire .
4 Etpo
4
Ec po. ne ah extcrioribus pofiint educi inde. Cteterapatent
5
Rcucrtusque. Flic confequenter defcribitur maHifcftatio viBo-
rix.primo in hoc ip exercitus lufue rcdiitin numero integro .fecuHdi
tjuia aduerfarii nonfuerunt aufi eos inuadere.ideo fubditur.
6 Nullufquc cor\tvn,?<.c. f.prot unc:f:dpOiiea alii ctntraeot
gnauerunt,vtfatet.c.fcq.tertib per hoc quodprincipes exercitus po
fueruntpedesfuosftiper colla quinque regum,qui latuerant infpelun'
ca in fignum quod eorim aduerfarii, qui nondum erant debellatitpi"
dibui eorumfubiiarentur.Etpatet litera ufque ibi.:
je I Occutnbc-
V
lof.uc
Cap. X.
78
^
flri tam fpecffi fint &ta validf,qui poffint calcarc ceruices
h inimicorum,& ita caput fcrpcntis pculcare, vt calcaneii no
ftrum non poffit mordere. Qui cnim pugnat fub Icfu ducc
,
dct illud promcreri,quod dc iliis bellatoribusfcriptum cft;
f reuerfui fj1 yniucrfuspopulus ni lefum incolumisf& non mutiuit
^uifqua de/ilifs Ifrael^ilinguafua.
<^i.n.fub Icfu militatjincolu
mis dct redirc de przlio, nec
vfqua ex iaculis maligni igni-
tis vuln*accipcre,ncc cordc,
ncc cogitationepollui. Qopd
aurcaddit : quia nullus mmuit
in linguafua:\ideaK dicirquia
ncmode vidoria (c iadlauit,
ncc fue virtuti afcripfit.Sciijc
i.eor.if.b
cnim quia ipfi lefu vidoria
iufJ7. c. tribuitur.vndc : ?^(o autem ego:
fedgratia Dei
q
in me efi.iL alibi:
Cum autem feceritis httc omnia
,
dicite : quiaferui inutiles fumus.
Vtina dominus meus Icfus
concedat mihi calcarc fpiritd
fornicationis,&: ccruiccm fpi
ritus iracundia: &: furoris &
auaritia:,d^monem &: iadan-
tii , &: contercrc pcdib. meis
fuperbia: fpiritu . &c aim hijc
fccero, gcfti opcris fummam
non mihi, led cruci cius appc
B
dcrc,fedidumilIud:Pfr9Mc/
0h.C. d. mihi mundus cru. &c. non autem
i. Cr.i]:.b
cgOy fedgratid eius qua esl in me.
Qiiod fi fccero, dicetur mihi
feYuleritnt iniquitati, feruiantiuHinx.Siccxgomta^i^c^ intCT I>
fecit Icfus rcgem Hicrid-Jo,&: rcgcm Hav,& rcgcinLcbna,
&rcgem Lachis,&: regcm Hcbron , ut omues a\x qua: fub
pcfiimis rcgib. legcm pcccati colcbant , nijc fub Dei legib.
agant. Lebna Hcbraicc Libaah
,
cindor interpictatur.
quoddiucrfcinrcUigicur. Eft
TForte,vuUittrpugnint.
....
enim caudor lcprx , &:cador
vocauit omncs viros irraei, & nit ad princi- lucis-&:cand(jicmquideailc
a TPrzlatos. bTEcclcfii.
^
c f InimUodircotdantcs.
prX habuiC Lcblia fub rCgib.
pes cxcrcitus qui {ccum crant : Itc , &
ponitc 1 1 raalis , fed cum ad ffraditica
a
fSuperafpidem&bafKam.&coiicul.Ieonem&draconcm.
populum pcrucnit CaddrCm
pedcsfupercollaregum iftorum.Qui cum pcr- lucis acccpit . Lachis eciam
'
a fspititimm fciUcct & vitiorun. intcrprctacur itcnquod &:lau
rcxi{rcnt,& fubicdldrum colla pcdibus calca-
dabileinfcripturiscft,&cul
pabile. vndc : Iter impidru>nf>e-
ribit. Ec alibi : ^er reSitmfacite
pedibus vefiris.Pvimo crgo itcc
impiorum fuitLachis ciuitas,
quo dcfirucio poltmodum If
raclitis rcgnatitibas ad rcclii
itcr pcrucnit. Hcbron con-
f
Qiiin vitiliter agite,6c confor.qui fpe.in domino.
rcnt", rurfum ait ad cos : Ndlitc timcrc , ncc
pausatisjconfortamini , & cftotc robufti
.
TSi)iritu,ilibu$.
Sic cnim facict dominus cundtis hoftibus vc-
f
Spiritualibus armis.
llris aduerfum quos dimicatis . Percufsitquc
a
f
Chriftuj. b
f
Mortc fua.
Idfuc & intecfccit eos
, atquc fufpcndic fuper
f
Quia in ligno ctucis triumphauit.
quinqueftipitcs.fucruntquc fufpcnfi vfqucad
vclpcrum
t
Cumque occumbcret fol
,
prc-
ccpit focijs, vt dcponcrcnt cos de patibulis
,
qui dcpo{itos proicccruntin fpcluncaminqua
latucrant, &pofucrunt fupcr os cius faxa ingcn-
ria, qua:pcrmanentv(quc in prjclens . Eodem
quod anriquus Icfus dicit:
A'j-
<iie Maccdam quoque ccpit Joluc , &pcrcuflit 2
^^^^^ ^'^^'^^ ^ rcgna- fic rcli
riltterasite,6-confortamini,neti
.^^^^
gladij,rcgcmqucilliusinterfccit , &Om-
giofius
^PP^rcC
fubuerDflc ie
ncs habicatoircs ciiiB . Non dimifit in ca ialtcm
paruas reliquias. Fccitque rcgi Maceda ficut fe
ccrat regi kricho.Tranfiuitautcmqmnis ifracl
<de Maccda in Lcbna, &pugnabatcontra cam,
quam tradidit dominus cum rcgc fuo in ma-
nus Ifracl . Pcrcuflcruntquc vrbcm in orc gla-
bus PctVus mquit,Dcus Angc
^
^omncs habitatores cius , non dimiferunc
lis peccantibus non pepcrcit, .
'
,. ,.._ / .,, ^
fcd caihcnis caliginis in tarta
" ^2 vllas rdiquias
.
Fcccruntquc rcgi Lcbna Ii-
rumprzcipitatostradiditfcr
cut fcccrantregi Icricho. Dc Lcbna tranfiuit
uandos in iudicium . Horum r
.,aU;.. ^....^..,; ir.*! a, ^..^m..^:^.. .^.. ^..
collisctiam infultandi copia
" ^^fhu
cum omni Ifraci
,
&cxcrc tu pcr
gy-
fccit ,qui tutum grcfTum fujp rum difpoiito oppugnabatcam,tradiditquc do
prait.v.
meatis necvereamini afacieeorH,
quia dominus Deus tradidit vobis
omnes inimicos in manus
.
jcProcop. Spelunca Mace-
da fita cft ab OricntcEleuthc
ropolis ad oftauum lapidcm.
Q^inq;rcgcs figuramdcmo
num prarfcrunt,nos quinq; sc
libus oppugnatium . De qui-
iundio vclconiugium: con-
iuctio vero anim^ noftrar fuic
'
primocum viro pellimoZa-
buIo,quo mortuo libcrata cii
alege prioris, &: coniundla vi B
robono&Icgitimo.dc quo
Paulus diciv.Statui vos vni viro Cor.,t,'
virginem cafta exhibere Chrift.
t Dc.4f
Siccrgo ipforum nominum
incelligencia ad geminum c"
fonac (tatum.Sic mclius eft ia
tclligi bclla Ifraelitica,&: fub-
fum vrbcs fingulas, vc nihili
eisrclinquereturquod fpif*-
rct,ncquc qui faluus fieret,nc
que qui cfl^ugcret, vt nullus.f.
malitiaj fenfus in anima vltra
rcfpiret:vcl ira;, vcl concupi-
fccntix filuetur aflfedus: nul-
lus fit qui ctfugiat de ore fcr-
mo maius.Sic xdificantur ci-
uitates lud^.Etenim nunccu
iufqjanima deftruic Icfus&:
ardificat. Primum cnim opus
Dci c cradicarc nula,lpinas
OperanriA
& tribulos vitiorum. dum.n. plicia. d.
occupant tcrram h(jc,non po
tcft fcmin.-* fandta fufcipere.
OjCB.
afpide &: bafilifco promific
.
mmus Lachis in manus filiorum Ifracl, & cepic
NcccflTc cft crgo primum pli
Adzmsn. Omma hfc tn figura
J' I (T
'
I J*
tamcradicarepeccatiquano
' Mitt.l^b.
is^"".
^uimtm.umnianecin prura
i- I rr
'
1
!
H ..!,. lo
contingebant iUis.scriptafuntau.
cam dic altcro, atquc pcrculiit iH orc gladij om
C
tem propter nos. Qua cum Icgit
qui in manifcftoludzus cfT,& in carne circuncifus,putat ta
tumbclladcfcripta&:
intcritus hoftium &: Ifraelitas ducc
lcfu vicific,&: diripuiflc rcgna gctium . Qui vero in occulto
ludsiis eft.i.Chriftianus,qui Icfum non filium Nauc,fed fi-
lium Dci fcquimr,intclligit hxc myftcria cflTc rcgni c^loru,
&dicit,quia etiam nunc pugnac lefus concra virtutcs cotra-
rias,&: ciccitdcciuitatibus poflTcflTis.i.animab. noftris,&: in-
tcrfccit rcgcs qui rcgnabant in animabus noftris,nc vltra rc
l<i..k.
gnctpcccatuminnobis vtcxclufalcgcpcccati ,fiataiano-
ftra ciuitas Dci,&: rcgnct in ea Dcus,&: dicaf nobis: Ecce re-
gnH Dei intra vos eft. Eft ergo mifcricordia,quod hxrcticis vf
crudclitas,q, lefus Chriftus pcr fingulas ciuitates. i. animas
crcdcntium complct,vel complcuic , vc qua: poflTidebancur
a pcfiimis rcgibus,cxpulfis his &: pcrcpcis,faccrc eas digiic-
tur habitaculum Dci,&: tcmplum fpiritull&ntti vt mebra qu*
feruierane
plantauit patcr coelcftis, igni-
queconfumi . Sccudum opus
li.
17..
RM.tj).
cftplantare.Moyfcsdieit:quia'/>/-i'/r.iMit DeusTaradifum. Scd
^"^^
&:nuncplantatinanimabuscrcdcntium. In animacnim
*"
de qua cxcidit iram,plantat manfuecudinem:dc qua cxcidic
fupcrbiam,plantathumilitaccm:dequa cradicat lafciuiam,
pIantatpudicitiam:cxtirpataignorantia , inferit fcicntiam.
Talis df effc platatio Dei magis quam infcnflbilium Iigno-
rum.Eft.n.in primis opus vcrbi Dci deftruere asdificia Za-
bolica.IIlc cnim currcs fupeibi2r,&: muros elacionis in vno-
quoqucexcruic,qu.Tfermo Dei deftruic, vccfficiamurDei
culcura,&:Deia;dificatiofupra fundamcnta Apoftolorum
&: Prophccarum pofici &: ciSci mcrcamur inhxredicaccm
?'
terr.E fandta: in partc Ifraclitica cxcinttis hoftibus noftris
.
}c Hicronymus . Lcbna,in tribu luda , ciuitas facerdota-
lis,quam tenuit Icfus,rcge illius intcrfcdo:nunc cft villa in
rcgione Eleuchcropoliuna,quie appellacur Lobna . Lachis,
^
in cribu- .
NICOLAVS D!E LYRA.
I Cumq; occumberct foI,prarccpic focijs fuis vt dcpone-
rcnt cos dc patibulis.i^<id hoc eratpr^ceptum mlege, Deut. xx}.
a Eodcm
2 Eodcm dic Macedam quoque^&^c.Po^i/Wii! dcfcriptaeH
debellatio hofiium,hii confcquenter dcfcribitur capiio ciuitatum . .<
fattt litera vfque ibi
:
^ i
Afccndic
MOIi^LITEIl.
t Ite&ponitcpcdcs veHrosfifper colla regum
iftorum.Qui
cumf-
rexijfeni
&fub.&c.l'ct hoc auccm 9?
lofuc prxccpit pnncipi
bus
bus Ifracl poncrc pcdes fuos fupcr colla quinque rcgum, fi-
gnificatumfuit,quodquinquefcnfuscarnis fubiici debcnc
impcnorationis.
Tom.a. C 4
79
Glof.ordl.& Nicolai 3cLyra. 80
^
ncm animam qux fucrac in ea,ficut fecerat Lcbna. Eo tcmporc afcen-
dit Horam rcxGazcr,vt auxiliarctur Lachis , c|uem pcrffufiit lolue
cumomnipopulo eiusvrqucaciinterr)ccione.Tranfiuitc|,dc Lachis
in Eglon,&: circundcdit atquc cxpugnauit eam in cadem dic,percuf-
fucjiinorcgladijomncsaniraasqua^crantinca iuxta omnia qua: fe-
. a
f
ConauiOio comuiniin.
ceratLachis.A{cenditquoquccumomniIfracl dc Eglon in He*br6,
^ Dc.truxit !nal.i,vt xUihcarit bona.
B
in tribu fuda Sed & hanccepic Icfus , rcgc eius inrcrfet6.
Mcminichimis Efhias& Hicrcnuas ,&: nunccft vilh in fc-
})cimo
milliario .ib Elcuchcropoli runcib.Darom.i.Gazcr, i
brcccnbus Ephraim,vibs rcparacT Lcuicis,qua Sc ipfam cx
pugnauic Icfus. Acdificau clt aut polica a S.alomonc : nunc
Zara villa dici-
tur in quarto
jntlliario Nico-
polcos contrafc
ptcncnoncm.E-
glon ,quxScO-
dollam,incribu
luda, cuius rcgc
nominc Dabir
jntcrfccit Icfus
.
Eftauccm nunc
villapr.TKradis,
in
ciuodccimo
ab Elcuchcro-
j>oli lapidc con-
tr.i Oricnccm .
Hcbron
,
quon-
dam Arbc,con-
dica cft fcpccm
annes anccqua
Tanais vrbs
Acgvpci conde-
rctur: tuit & mc-
iropolis En.i
kim : quos gi-
jantc$& poccn-
tes incelligcrc
dcbcmus. P.iu-
la afcendit Hc-
bron ,
ha:c eft
Chariacharbe
,
id cft,oppidum viroru quacuor,Abraham , Ifaac ,
lacob, & gni5 ciuicas Palcftina:
.
Adam
Adam magni,qucm ibi codicum Hcbr!^iautum.nnc:licetplc
riqucC.ilcb quaitum piuencxauis cx latere mcmoria mon
ffratur.D.ibir infr:bu Iudi,qua;voc.ib.iairciuicaslicccrarri.
^
Afcdoch vibs Ainonha"oruni,quxcccidicin forcem cribus
Rubcn:appcll.iturauc.iddicocognomcco, AfcdochPhafga,
quod rcfon.u
l.pir.iplf.
1'aiilr.
lib.de Iscis
Heb.
T Vcibi Uci.
abfciffum. Ca-
dcf-barnc in
dclcrco, quarco
lungicurciuica-
ci PccrjE in Ara-
bia. Ibi occu-
buit Maria , &
Mofcs rupe pcr
cuila aquam fi-
,,. . ....
^
cicnti populo
&pugnauitcontracam,cepitc|ue&percullitinorcgladij,regeqao- dedic. Monftra
quccius&omniaoppidaregionisillius,vniuerfasc|ucanimas ciua: in
ca fucrant commorat^.Non rcliquit in ca vllas rehquias . Sicut fcccrat
Eglon,ficfccit& Hcbron,cunCT:a<^ua;ui carcperitconfumes gladio.
Inde reucrfus in Dabir,cepit ca atque vaftauit,rcgcm quoq; eius atquc
omnia per circiiitum oppida percuflit in ore gladij : Nondimifit in ca
vllas rcliquiasficutfeccratHcbron & Lebna & regibus earum, ficfe-
cit Dabir & rcgi illius.Percuffit itaq; lofue omnem tcna montana
&
meridianam atquc campeftrcm,&
t
Afedoth cum regibus fuis . Non
dimifitin cavllasreliquias,fedomnequodlpirarepotcrat, interfecit;
ficutpra:ccperateidominusDeuslfrael. A Cadefbarne vlq;Gazam.
Omnem tcrram Gofcn vfque Gabaon,vniuerloscj; reges &regiones
eorum vno impctu cepit atque valtauit.Dns cnim Deus lirael pugna-
batpro eo.Reuerfufq; eitcu omDillracl ad locu caftrorilin Galgala.
tur ibidem vf-
quc in praicn-
ccm dicm fepul
cru MariiE. Ga-
za ciuicas Hc-
u^orum, in qua
habicaucreCap
padoccs,prifti-
nis culcoribus
jnccrfcdis . Cc-
cidic in fortem
tribus Iudx,fcd
cam tcncrc no
potuit,quia gi-
gantcs & for-
nisimiAllophy
lorum rtfhcc-
runc : &: cft vf-
quc hodie infi-
t
AfcdccM
I
#CAP.
QMrft. ie Co.
lis Itirione ti
no-c lo UC &
JEuchix.
NICOLAVS DE LYRA.
t
Afccndic quoquc cum omni Ifr.&c.f/oc ejl intelligendum
ieparteciuitatii tlebron:jUeratin valle,reliqi4am vero parte qnA
e>aifvrtior,cepit Calebpo}lea,vt babetnr infra i^.c.& Iud.j.f^elpo
tejt dui
^
hic dipcr anlicipatione <i:r ei attribui tur (juod pojieafccit
Cakb,(]iii ex concefflonelofuehabnit Hebron^vt hiinfra i^.cap.
a
Rcgcm quoquc Hocpofe// exponi dapliciier.i^no modo de re
ge Hcbron qucmfulpenderat,vt dilium eJi..AUo modo dc alio rege no
l40,vtpote ejuiaJiliHS mortuopatre regnum fufceperat , ft
rex eratper
hieredttatcm,velqu!apopulus regem nouuftbielegeratji eratper ele-
Gionem:Intcrfiijpetijionem enim prxdiii regis li^faClum ijiud lojue
plures ciuitaies ccperat,vtpatct in textu:& ideo tempore intermedio
potuerat fierl injlo noui regispradilJis modis.Catera patent
vfq; ibi.
5
Omnc quod fpwa.quod intelligitur dcjpecie f}umaa.bruta,n.
animalia cejjerunt mprsdam bellantium.
4
A Cades barnc vf.H.c ejl tdgitudo terr^ ab Oriite in Occidete
5
\no impc.quantum ad primum belli4,ejuia multo ttpore pugna
uit lofue vt hubetur,c.fe(j,Circa prtediSia de iiationefolis poteji qux-
rtii^'fuitlu'giordesfublofnevLlfubE%echiaiEtdicuniaUqui,^
iUafuii iongiorqutsfuitftb lofne eb quoddiciturin textu: Non fuit
ante & poftca tam longa dicsif diilum eji. ved occut rit difficul-
tas,qHiadedieJubl^chiaferibitur^.I{eg.iO.& Efa. 28. cpfolre'
trocefsh decem lineis uelgradibus,quibus dcjignantur dece horafecH
dum commmiorcm opinioticm.Ud cuiusfoluttonem dicunt aliqui,
g
fol retrvcefsitfnbitb:Cr ideo dies nonfuii augmentata,nift tanium de
(em boris,quibMSjHcccJfiue rediit ad lociim u/idt retroccfjcrat,cjr nlte
riui ujq; ad occafuM dtfcendit pir auas horas:quia deccm horx diei
tranjicrant quandojol ntrocifin s^fecHndum hoc illa dies artificia-
Us dc qua eJifermo,fuit tantum zi.horarumidics antcfub lofuefuit
t^.horarum.quiafi^l sletit immobilisjpatio unius dici a> tificialis, &
fo^^xCA curjufuo riaiurali iuit ad occaJum:<^ Jic illa diesfuit dupiica-
ta. ied quta E^s^echias quttfiuitftgnum noiabtle ab oninibus , ut uidci
4^.]\ig.io.ca,ZT Efjtx $S.Et magisfuit notabilc Jignumfolis retroce
denuufurccljiuh &viagis notimpluribus qiiamji retroceJJiJfetfnbi'
to. lodht altquit^dMteline^e in horologio Jfchafacicbactm unam bo
tam,& ibjol retrocedendo lo.lineis Juccejfiui:,& redeundo ad locum
tinde rctrocejjerattfecit tantum dccem horas,eiJic idem habetur quod
friusj^.ip diesfublofnefuit longior duabm horis.^lii uero innitentes
diHis liior.yjii dicunt,q, diesfi<b Exrchiafuitlogior. Dicit enim Dio
t yiius in epiiiola ad Tolicarpi.mcp dtesfub Exechiafuit feri tripli-
cata quoniam defecerunt tantum horx quatuor,quiafcckndum
ipfum
fol proccjjerat de Orientf in Occidentcm pcr dcce horas:et retroccjfit
Juccejfiiitfer dcccm boraaetpcr deccm atias rediit ad loctim unde re
trocejferaf,
troceJferat,<Sr vltra procejfiiad Occidetemper duas horas:&Jitdiet
artificialisfuit augmentaCa.Viginti horis: tcn-Jicfuit j
i.horarum.ll-
la autem quxfuitfub Iofie,viginti quatuor tantum^quia iUa dies non
fuit nift duplica ta..Ad illnd auttm quod dicitur in hoc loco. No fuic
ancc & poft cam longa dicSji-^^c. Dicunt quod hoc refcrtur ad tem
pus in quo lojuejcripjit iibrum iftum,quiapoJi viCioriam prsditlam
vixit longo tempore cr libriim iftumfcripjit circa fincm vitiiJu<:iS'
ufque ad lempus illud nonfuic tam longa dies ante vifloriam diCiam
tieque poji.per hoc tamen non exclnditur quin diesfub E^cchia, qu
fuitpojlea,fuerit lougior: Sed quia bonum eilfujiinci e diflafacrxfcri
pturx quanium ejl poJfibile,quA abfolute dicit hic,quodnon fuittam
longa dies ante neqiie poU.Ideonon objiantibus prxdifiis potcfi dici,
quoddies Jub lofuefuit longior^quia utdidumejifupra 4. c. Filijlf-
rael tranjierut lordanem decima die n.enjis primi,qui apud Hebneos
incipit a prima iunationepropinjuiori ^qiiinofiio vernali: &
quarta
dccitna die eiufdem menjis ceiebraucrunt pafcliatcr poiieafeptem die
bus obfcderunt Hiericho,&pojieamifcrunt exploratores ad ciuitate
Haitpoiiea beliaiores contra cunj,qui deuiCiiftteruntpropter pecca-
tum iAchan^quo deprehenfo
C^
punito poUea ceperunt Hai,
<iT
Be-
thauem,quibus peraflis venerunt Gabaonita ^ confaderatifuerunt
filijs Ijracltprvptcr quam confcederationem quinque reges obfederHnt
cos,i& lojue ab eis rogatus venit ad liberandum eos pugnando coMr*
rcgesprxdidos,in quapugnafuitjialiojoiis vtfatet exprtndiclis. In
tot auttm &tantis agcnUis bcne etprobubilitcrpotefi dici qubdfiuxit
tempus ab xquincCiio vernali rjqne ad medittatem lunii vei circiter.
tuiic vcrb dies artificialis habti 1 8 .horas,et tunc fuit diiplicata,pt di
Gum tfl,ci per coiiftquens Juii ^6.horaruin:dicsauttmfub E^^chia
fuit ii.horarum adplus,vtpatti ex fupradiCiis : et
fic
vidttur quod
fitb lofiitfutrit maior dies.Sidciiius inteiUClum tli fciendum
,
qiiod
qu^iiio cji de quaniiiate dici artificialis,et at eius augmeio,quia dies
augmeniatijub lojue et E^^ihiafuerunt anificiales.Qnamitas vern
diti artificiaiis uariatur fecufdum diuerjitatcm climaium, et fecun-
dum appropinquationcm niaiorcm adfolftitium xfiiuaic et hycmale,
et ideo licct in omni climate tt quolibet temporc anni qu^libet dies ar
tificialis habeat i i.horas artijiciales,tamen horas naturales babet a-
liquandoplures aliquando pauciores . In tertio uero climate dies brc
liifiima ,fc'dicetquandofol cfiin folftitiohyemali,babet 10. horas.
Longijfma uerofcilicct quandofolefl injoljiitio ajUuali habet i^.ho
rasi quajlio autem nojira debet applicari ad tertium clima, quia in eo
eji Hierujalem vbi erat E^^^chias
,
quando dies fuit fibi prolongata
:
et fimiliter lofue cratfatis prope Hierufaltm quando prolongauit
Deus diem ad eius pctitionem . Si autem dicatur
,
quod dies prolon-
gatafiib lofuefuit infoifiitio djliuali
,
quod fatis probabiliter poteii
dici, eoquodeodem anno lofiif ali^ua nlia bellapcregtrat
, fequitur
qnqi
I
v<
gr- lofucCap.XI.
8:
A eftnd illa d'tplhaU hahuit xxVi^.hons. "Etftpropter oppofttlonem di
*
ca:nr,qubddies proiongati fub Ei^chta fumt in foljiit o hyema'
li
,
qHodfatlsprohiibilite.-pntSt dicii vt videbiturposied,f/c dies il-
le habuit tantimzS' haras naturales &dnaspartes vnius horn na-
turalis , (luia
quatHor hsrx arlificiates,qu dcficiniit a perfetla tripli
catione illius diei,utpatn exfrxdiCiis,non valerent nifi tres horas
&
teniam parte vnius horie,&fic habetur,quod diesfub lofuefuerit lo~
gior in vna hora naturali,& tertiaparte vniushorx naturalis.Troba
tio ajfumptiyfcilitet, quodprobabiltterpoteft d'ci diefub E%echiapro
longatafuife in folftitio hyemali,& hoc ratione(Umatis:quia in ter-
tioclimatefoleleHaturinmeridieminorisdieiperj6.^radusfcre'.&
ideb
ide6 fale tempus efl ibi tunc qucde efi apudnosin
j.climate circafine
Februarijper it.dies ante ^quinoElium vernale,quodvU
tcmpusfatis
aptumadprocedenduadbellum:cimnonfitnimiscalid-m,necnimis
frigidit. Dies autemprolongatafuit E-^i^echiiS. ante
percuffioncm exer^
citus Sennacherih, utofl^ditur^.^eg.zo.percuffio autan illafuitqn
Sennacherib vcniebat cum exercitumagno contra
Icrujai(m,&fic
patetpropofitum ,fcilicet, quddprobabiliter pote^ dici ilLim diem in
folfiitio hycmaiifuiffe. .Xd dilum autem Dionyfijdiceniis
, quod illit
diesfub Exechia fuit 'iz.horarum: Dicendum, qnod l.ofjuitur de horis
artificialibus
, &ilU vakrcnt tanitm z6. horns n aturales
, &duas
partes vnius horx , vt dicium efl.
A D i:) I T I O.
In capitulo lo. vbi dicicur in poftilla: ^onfuit antea &po--
fiea tam bnga dies,
Iiixta fenrentiam lireralcm propcer intelleitum tam il-
lius hiftonsB quam Ezech!.E in 4. Reg. 20. &Efa. 38. poteft
probabiliccr dici , falua tamcn fanttorum autoricatc
,
quod
dics illa in qua illud miraculum in horologio Acham diui-
nftus EzechiiE fuic fadum, nonlongior nec breuior fuitfo-
liCo,& fic ccflac tota altercatio poftillatorjs in hoc cap.circa
iftam
iftam mareriam conccnta : qualicer enim hoc mcclligacur
domino dirigencc videbicur infira ^.Reg.^o.
R E P L I CA. In capitulo 10. vbi poftillator difputat dc
ftatione folis conrra lofuc. Burgcn. allegardigreilionem
quam fafturus eft de hac ftatione& retrogradarione tem-
pore Ezechix circa 4. Reg. zo. Vbi mira concra fanctorum
aucoricaccm fine rationc jmaginatur, &ibivide corre6to-
rium facis racionabile.
L;. Antiq.
C A P V T X
I.
Vxcumaudiffet.
*
lofephus. Cum de Hebrjeorum
virtute fcrmo per circuitum difcurrcret,ftupor ha
bebat omnes audicntes. Caftra autcm metati func
fuper eos reges Chanana;i
,
qui incampeftribus c-
Palcftinos fccum duccn-
'
xant
tcs. Tocius autem exercicus ar-
macorumeranc tcrccncummi
lia, &dccem milia equitum , 6C
duomilia curruii.Turbabat hi^c
multitudo ipfum Iefum,i\:lf-
raelitas, &. fpcrare mcliora pro-
pccr cimoris excellcnciam dubi
tabac. Dco auce arguece cimore
eoru, promiccentc quod Vincc-
rcnt inimicos,& iubentc cquos
boftiu (ubneruan, currus incen
di,dux fidcs, perrcxic ad inimi-
cos : &quinta dic vcnicns circa
cos^congreflus cft, pugnaq; for
tis effcda cft , &czdcs fidc po-
tior
,
quam poccrit uelaudiri
.
*Zonaras. Chananazi mexcr
citu h.ibcbanc armacorum ^oo.
milia,equitum 10. milia,&: mi-
liacurruum
50. Dcoviwtonam
*C
Ilraclitis pollicito
,
pra^Iiii atrox
C A P V T XI.
5"
rrinceps
Wr.iom.
4 a lof.
fc7.
commiuitur
,
quo hoftcs vni-
uerfi, paucisexccptis
,
pcrieninc, rcgibus ct:am cfis.
Adamant.Hasfcripturasanteaduentum Chrifti cumlc-
gcrct Ifracl fccundu carne,non m cis intclligens nifi bella &
ianguinis cffufionc,ad ferocitate acucbaf',^: bclhs ac feditio
nibus pafccbatur.Scd poftqua pr^fcntia Icfu Chrifti fcix lu-
men mfudit, cu ipfc lic pax noftra, pacc doccc &: dcicdionc
bellorum. Pax.n.reddicur .innimxfiabca hoftcs,peccaca.f.
&vicia propellarur : idco im cradicionc Icfu Chnfti lcgcccs
jfta armamur &: concicamur ad phu:fed cocra hoftcs,qui de
cordc noftro proceduccogicacioncs.f.malas, furca,falia ccfti
jnonia &: huiulmodi,ut nullu rclinquamus,g. faluus fiat,vel
qui
a T
Senfus vel piudcntia .
miindi. T
Aul.t.
Vsc cum audifTet labin rex
Afor, mifit ad lobab regem
Madon : &ad regcm Sim-
ron , atq; ad rege Achfaph,
ad rcges quoquc aquilonis
,
qui habitabant in montanis , & in planicic
T
Hic e;'t omnis fenitu < pu extolUt fe contra lirientiam Det .
T
Latam
viam fequentes. a
T QiJJ
hanuna 8c terrena (apiunt
.
contra meridicm Ceneroth , in campeftri-
a T
Qui fimt in fluxu hiiius fsaili.
bus quoque &in regionibus Dor iuxta marc
:
T Velut comotum.fqui amfta comniouet.
Chananajumquc ab oricntc& occidentc,&
T Amarcfcentem
, quo, fciiicct authore amaritudines bnmittuntur.
Amorrha:um
,
atquc Hethseum ac Phere-
z^um, &lebuzxum in montanis , Heua:um
qui refpiret.his.n.uidis vi nccmus cc acreas poceftates &rc-
gno fuo qd (itra nos eft)fupra vitiorii fedes locaucrat dcpel-
lemus. Superius rex lerufale cogregauit fccu quatuor reges
cotra Icfum alias Iofue,&: cotra filios Ifrael. Nuncautenon
vnus cogregac quatuor,aut quinq; : fed multitudine nimia.
vnde: Vtautaudiuitlabinrex
Afor, miftt ad lobab rcgem .Amor
rhxorHt&c.yides quara aducr-
fus lefum & Dei populii cotra
riarii virtucum cocitancur cxa
minaJhienimdcmones ancc
aduecii Chiifti,quicci &fecuri
animas pofiidences rcgnabac.
Sed ubi gracia &mifencordia
faluatoris apparuit,i^pie & f.:a
dc uiueredocuit, utlibercacc
fua &: imagine Dei anima qug
que fufcipiac.Hac de caufa an-
tiqui policffbrcs ad pugna pro
uocancur, &: fi opprimacur pri
mi, mulco plurcs cofurgunt Sc
in malii confpiranc:& fi fcciidi
viSti fuerinc, alij ncaores cxur
genc, &force quanco magis au
gccur populus Dei,& mulcipli
cacur, canto illi plurcs ad oppu
gnandu conlpirac. Primus om
niu &: aucor belli
,
qui c^ceros
ad coniurationcm inuitat,i pfe cft labin rex Afor.Iabin autc
intcrpretacur fenfus uel prudencia . De hoc fcnfu Efaias : Et
inducafitper tefcnfum mag>iUprincipe^jfyrioru,quidixit,Mea vir
tutcfacia,&fapientia fenfus mei auferamjines gentiu, &c. Scrpes
quoq; in paradifo fuifle fcribit-prudencior oium beftiarii.Ec Luc.u.b.
villicus iniquicatis prudecior fuifle df. Afor uero iccrprccat'
aula.Eft crgo ois ccrraaula huius rcgis,g. eft diabolus. V^fi ii\
.euagelio fcripcu eft:Quia cft fortis i aula fua fecur' dormies
vfqucquu vcniat fortior g ipsu alliget &: aufcrac,
q
poffidcc.
Iftcmiccicad lobab regc Mado, &: coucniiit iMcro. Mictic
Zabolus ad alia virtute inimica,
q
amaricudinu rcx^ft, quo
aucorc
Gen.j.
M^cth, iz.'
NICOLAVS DE EYRA. CAP. XL
l/^Va:cumau&:c. litc defcribitur debcllatio
14. I{igum. Et
Vc
pnmbponiiur di^ia debellatio.fccundb qu^^am epilogatio 1 2
.
cap. Circaprimum primb defcribitur bclLi apparatus,fecundb con-
fiiaus
M O R A L IT E R.
"
I J^<e.
Dcbellatisquinq;fcnfib.corporalibus,cxquibusp
ros cofurgtt bcllii a carnc , rcmanctadhuc bcllii piculofius
ab hofte,qui dc fpintualib. pcccatis impugnac,&: bcne figni
ficacur pcr labin, qui intcrprctat^aduertctia uel intclligctia.
D^mon.nxft intcUigctia, qa naturalia rcmafciiicin dgmo-
rib. intcgra. Et ficut labin i adiutonu fuu uocauit rcgcs fibi
fubditos,fic d^mo fupcr ior
p
nos vocat &: cxcitat d^mones
lnfcriorcs,quia
diucrfi d(jmoncs de diuerfis vitijs nos impu-
gnancVocat igitur rcge Madon, qui intcrprctatur cotradi-
dio,proptcr
qei fignat d^monc, qui tcntat dc rebellione ad
fupcnorcs
contra Dcum &: ratione , &: fic intclli"-atur in fe-
qucntibus.Etrcgcm
Simron qui intcrprctatur
vcprcs dole-
tis,id cft,fpina
infcrcns dolore,qui tcntat dc
dctradione
, q
matcria doloris infcrt ei dc quo dctrahitur &: ipfi dctrahcci,
dctra<aioncm
fufcipicnti
. Et rcgcm Achfaph, qui inccrprc-
fiiHus,ibr.y cnii(\; {oi\ic. leriib vifloriieobtetusibi : CcepiCicaqj
lofuc . Circa pnmum pnemittitur apparatus regum conira lofue
,
crim dicitur . Qux ciim audiflcc . quia tenebat principatHm fupsr
ifta alia regna, vt dicitur infra eod, cap.
*
I Egrcfliq;
tatur fral:ura,quia tetat de fraiti onc fidci dat.T lufo,ucl alio
modo.Vocaccriam Chananijum,qui inccrpreratur commu
tacio,qua: cft in mcrcaEionibus, quia tcncac de fraude &C dc-
Gepcionc,qua; frcquencer comiccitur in emprionibus & vcn
ditionibus.Et Amorrh?um,qui intcrpretacur amarus,q.a te-
tatdc inuidia, quajcft amancudo animi de bono ^?ximi. Ec
Hcthxum, qui incerprctacur ftupens vcl ftupidus,quia tccac
dc accdia,qu9 rcddic hominem ftupidii &L pigru ad inchoa-
tione opcns boni &C cius profecucione . c Phcrezcum, qui
inccrprctacur diuidenSjCo quod ftudcc ad fcminadum inccr
bonos difcordias. Ec Iebuz(ju
,
qui inccrprecatur coculcans,
quia cencac dc fuperbia,quafupcrbus alios nicit conculcare.
Ec Hcua^umjqui fcrus inccrprccacur,quia ccncat dc ira,q fa-
cic hominem quafi fcram bcftiam , Ocs autem lih pcr quos
fignificancur fpiricus mali^ni a lofuc dcbdlantur
,
quia pr
adiucorium Chrifli a populo Catholico deuincuiuur. ;
t
8j
Glof
ordi.&
Nicolai
dc Lyra.
84
^
utorc fcilfcct o5s amarinidincs roiferis mortalibus infligu
A fur, duiciUJgcncrapcccati .Nih:l cnim
amariuspcccaco,
Prii.M &: li quaedam dulcia vidcatur xn primis.Vnde Sjlomon,
in-
nokiflini!
feUeamarius (ffi,crc.Iuftitia
vcrojii primis ama
ra vr in finc mcllc dulcior cum virtucis frudu attulcrit.Mi-
Mm.4b.
quoqucquihabitabat ad
radicesHcrmonin
tcrra Malpha. Egrcflicjuc funt omncs cum i
turmis iiiis
,
populus multus nimis ,
ficut are-
na,qu? cft in littorc
maris,equi
quoquc &
cur
rus immcnf?
moltitudinis
. Conuciicruntciuc
i
omncs rcges illi in vnum ad aquas
Mcrom,vt
puenarcnt contra Ifracl . Dixitq;
dominus ad
* ^
a f Non hodie , fed poft tonrumiiutionfm (cculi.
lofue : Nc timcas cos.Cras cnim hac cade ho-
&
iMn.
f.f.
flccrgo Zabolus ad lobat im
micu amaritudims rci;e. Mi
fn ctiam ad rcgcm Simion
qui alias dici^rcr Simc'on,&:
inccrprctat-cxauditio:
cxau-
ditio vcro dtiplcx cfl ,
vcl cu
cxaudic Dcus hoicm :
vn &.
Jimco
patriarcha nomc ac-
ccpit:<ja Dcus pcc matris ci*
cxaudiuit: vcl quu pr.xccptu
djaboli ho cxaudit diccncis :
Si
prociuts dioraueris me,tibi da
fco/?.ccw.
Scdquilcfumfc- a
quitdixicei.
DnmDeuadon-
bo, &illifoti feruid. AudiCiC il-
lu ^
func ex parcc cius : Sicuc
iftc Simeo, qui illu audjes vc
nit ad pugna p
Icfum .
Mic-
tit &ad rcgc Ziph,qui inter-
crct.it-quo tiuit admiraciuc.
1. Miradu cnim cft qiio fluat
omnia qux func huius mun-
dijqu^apud
infidelcs manc-
tiapucancur. Qui autcmcon
fidcrac rcru rationcm & om
Hium mundanoru craficum
dicit^: 0^0
^i/.Vocat auccm
cotrafilios Ifrael Zabolus cc
cos qui cotra Sidono magna
funt.EgoquidcinlocisSido b
nisaliquotics moratus,n6 coperi duas cfTe Sidoiics vna par-
uam &: aham magna,quacum ad tcrrcnu percincc locii. Sed
Sidon Hcbraice Sidon , inrcrprctacurvcnacrix vcl vcnaco-
rcs. Ec dcmonum quoru mulcx diffcrcncia: func,quida funt
vcnatoics in magnis pcccacis,alij in paruis.Cu in dc!ici)S car
nis aia dccipitur.in parua capta dr.Cu vcro Dci prouidcntia
ricgat,autd<Emoncsquari Deu colit,in magno deccpca cft.
Mittit ct ad mocana: hic cft omnis fenfus, qui cxcoUic fc &
crigic cotra fcicntia Dci.Mictit ctia ad Araban.i.infidias.In-
nuit cnim virtuccs infidiacriccs,
q
humanas aias, non vi ncc
apcrte,fcd
improuifisinfidijs dccipiunt:Vndc : infidiatur in
abfcbdito quafi lcoin jpeluncafua, infidiatur ut rupiatpaupere, &c.
Dc
qualibct Paulus dicit : T^on ignoramus afciitias eius .
Mittic
ec in Ccncroth,quod intcrprctaf^quafi Iucernair,no lucerna:.
Aliudoi.cft luccrna,aliud quafi luccrna. loancs crat luccrna
ardcs,g.a erat angelus lucis. C^afi luccrna cft ille,a trasfigu-
rat fe in angclu lucis.Sijt ct,qui in ecclcfia fidc catnolica do
cet &: plcbc Dci vcrbo vcritatis illuminat Jlucerna:
ardetes.
Ciui vcroad hijrctica dogmata fcripturziantlctcftimonijs
ic
aflcrtionibus faliis vtuntur, vidcntfacccdcre luccrnas,c}.a
fcripturas legunt.Scd quia falfis affcrtionibus utunlf,n6 funt
luccrn^,fcd cjuafi luccrnaj.Mifit ctia ad campos,eos.f.qui in
capisfunt,&numilia &tcrrcna fapiunt.Mifitetin nauc dor
dor vcro quod intcrprctatur couerlio. Conucrfio autem du
plcx intclligitur,c]ua.f quis ad Deu coucrtitur, vcl a Deo ad
Don.n,uel qua rcx labin.i. Zabolus ad fe couertit aias. Mittic
ctia ad cos,qui crant in maritimis locis ad vicinos fluduum
Chanan^os^quiincerprccant^vclutcomoti.i.quiconiocioni
bus &: fludib' pmanec cuda . Ec ad maritimos Amorrh(jos,
ideft,
id eft,
amarefcentcs, qui f amaritudincs
infligunt. Talis cft
catalo?us
militi^ hoftium
inuilibilium ,
qui congrcgantur
pcr rcocm labm , vt cxpugncc nos, qui fcquimur Idum lal-
uacorciii noftru,fed
dominus aic: ?^e verearis a facie eoru, &c.
a Cras enim eade hora . Adaman. Video
q,
hodic omncs illos
non
poflTumus
opprimcrc, ncc
cundosinccrficcrc:
incrai^ino
pcrimcncur. i. poft confumma-
tioncm
nuind!,cum dicccur cis:
Ice in igne tsternum ,
quemprxpara-
uit Deus Diabolo et angelis eius.Tuc
enim fi viccrimus fcqucnccs Ic-
fum ducem
pcrcipicmus rcgnu
quoo prxparauic
Dcus fandis
fuis pcr Icfuni
Chriftum .
Adaman. Nifi
h^cbcllafigu-
ram fpiritualium
gcrerent, nun
,^.
quadifcipulis
Chrifti,qui pacc
raego tradam omncs iftos
t vulncrandos in
4
^'''^fM^'''!'^^!^^!'^^}^^^^^ ^'
datradidiflcnt.
Aitenim lcius-
Orig.lioi*
14. inlod
Mut.if.4
3
On'g.ho[|
i;.inlo;
1
i
occifot.
5
6
Tacem meam do uobis,&c. Et Apo
ftolus : 7^(0 uvfmetipfos
defendetes
chariliimi, 6'c. Qui fcicnscarna-
liabcllanon
cflcnobis amplius
agenda, fcd cotra fpirituales ne-
quitias,
uelucmagiftcr
miliciz
^
,. -
prxccpic milic:bus Chrifti ;
/n-
m^-f^
duite uos armaturam Dei , ut poffttis
jiare aduerfusj.di.
xyc Spiritualiu
i.C*r,i.4
confpedu Ifrael . Equos coru lubncruabis, &
currus igne combures . Vcnitque lofu? &
ois
excrcituscucoaducrius illos ad aquas Mero
lubit6,& irrucrunt fupcr
eos,tradiciitquc illos
dns in manus Ifracl . Qui
percuflerunt eos, &c
pfccuti funt vfq; ad Sidonem magna &
aquas
Maflcrephothjcapumq,
Mafphe,quiellad , ,^
Orientalcmniiasp'arcem.Itaq,pcrcuintom
8
vegW,^^^^^^^^^^^
ncsjVt nullas dimittcrctexeis
rcliquias. Fecit-
1^5 fimus,audiences,quia
lex ipi
TDemones rupeibos:lafciilos.Vnde fallax equus ad lal ac.Hi in cur-
riCUaliS cft, fpiritUall buS fpiritUa
r.busjch,incqu.s.
Pnnoc^nr.';
liacomparcmus-,confiderantcs
quc ficut prarcepcrat ci dominus .
Equos coru
^^ j^.^ gentibus
,
qu.T carnalcm
Ifraclcm
vifibiliccroppugnaucrunt.quanta:
iint gcntcs con
trariarum
virtutum
,
qux contra cccleliam Dei pugnant vc
pcccarc
faciat.Sicut
cnim corpus acccpto vulncre tcrri mo-
ritur- ita anima pcccato vulncraca. Fccic crgo lefus iicuc pre
ccpcraccidominus.
b
E^ox.*R.DauidKimhi.Equorum
pcdcs func ipforum fulcimenca : quorum fi neruos incidcns
nuUus dcincle fueric cius animalis vius.
^
*
Procop.
Mandatur
Iofuc,vc eorum,ciui a Scptcntrionc
vna
infurrcxerant,cquis
neruos incidat.Nam lcx. T<o mnln
plicabistibiequos,inc[iiiz
. Currus iccm comburac
,
qucmad-
moduniAcgvpciorumfuncfubmcrfi.
,
c j
Ori<^cn. Hoc ergo ^m mandacu Dci lefus implcuic
.
Scd
fl fuperfuilTcnc
aliqui ex hoftibus , oportcbac cquos fubncr-
uari,nc quis cffugcrcc in eis. Sed cu nulius rclidus fic,qui fpi
rarcc,cur cqui fubncruant^qui poccranc vfui cflc vidoribus
Solcnc.n.
Ifraclicx deuidis hoftibus in vfus lumcca rcfcrua-
rc -ficut
dcuit^is Madianicis aliquoc milia alinoru referuauc
ruc.Ncc dc afinis fcripcii cft, g,
fubncruaci finc,ncq; Madia-
nicaru fpolia vcl aialia intercmpta dnr.fcd vfibus rcferuata.
Scd quiahi afinos non habcbac,fed
cquos,prxccpic
ipfc do-
minus fubncruari cquos . Putamus harc fortuito accidille,yc
cqui occidcrcntur, afini rcferuarcntur,&:
pra^cepcis Dci^ali-
quid cafu incidcrc . Dcnique filij Ifrael nunquam
refcrutur
cquis vfi cfle. Lcxquoq;
nihildcequis, fcd dcafims
madac,
vcdcinimalibus
,quxad
labores&onerabominu
porcada
vident^cxifkrc. Equi vcro magis ad
pcrditionchominumi
per cos.n.bella
geruncur. Eft.n.cquus lafciui mocus
anuna^
&: fiipcrb(j
ccruicis.Afini vcrc) frco uciccr gcccs fignificat,qd
ipfc Saluacor fupra afinu fcdcns oftcdic,qui
nutxjua equo fc
*
j^diffc
loan. i4.<
Rom. it.1
NICOLAVS DE L Y R A.
I Egrcflicjuc func omncs. hyperboiica locutio eii ad defignadum
piultuudinem magnam exercitus.
X Conucncruncq;, &c. ad aquas,lacHs tjuida efl,per
quem tran-
fit
lordanis fluHiusfttus inter mare Cenercth &ortum lordanis. CoH
fequenter defcribitur apparatus bclii exparte lofue^ ciim dicitur.
3
Dixit . .Apparatus enim belli ex partc lofue magis erat in conft'
itntia Deiquam in confidentia armorum.vndefubditur.
4
Tradam omnes iftos^&CiV^on efl
inteltigendum,(fuod oesfue'
runt ibi mortui,vel vutnerAti:quia muttifugerut a f(trtalitio,vt patet
txfequtntibusJed omnesfuerut ibi deuiii,&pro maf^naparte inter
fefii.
feii,& efl
communis modus tocjuendiificut dicitur: Omnes de ciuita
te vadunt ad tale (peClacutum, ticet mutti remaneant.
K Equos.c; fignum viClori* a Deo obtentx.
6 Vciiictc^; kic confequenterdifcribiturbelliconfliCius^&patet
litera vfque ibi.
7
Ec aquas.Hctr*; dicunt : ^quasfatin(crum,quia
ftcut dicutn,c
rant ibi canatesfaCia iuxta mareper quas aqua maris ingrediens de-
ficcabatur afote,& infatem conuertebatur.,&fic
AJaJJlrephothfe-
cundum cos non
efl
nomen proprium toci, fed
commune.
8 Icaque percuffic omnes , uc nuUas . quod eii intelUgendum dt
bis ,
quospotuit attinnre extra fortatitia-
*
I Rcncr
MORALITER.
5
Iqurit etfTMfuhnerHa.& currus.&c.^e^Xii d^monii func homi
ncsmali corum inftintlum fcqucnccs.lkuc boni hoics fur>c
cqui Dci, quia fpintuflancli gratia fc habct ad libcrum arbi-
triUjUcucfciror ad cquuin. Igicur c^m dacmonu fubncruan-
tur, quando libcrum arbitriu in malis hominibus fit in mor
tc irrcucrfibilc ad bonum,currus autcm trahitur ab cquo ii-
cuccorpus humanum .i libcro arbirrio,currus igicur d^mo-
num igne fucccndcncur
,
quando corpora malorum in ignc
gchcnna: pcrado mdici rccludcncur.
lofue Cap. XI.
26
^
dide rcfcrrur,& mirtcs difcipulos ad foliimda afina,& pul-
A lu dicic. Or.Tc /u li^mvm^ eo opus hubct. &c fcdcs fiipcr eii in-
t3tc.i..i.
grcdicur lcmUlc.vndc.Eccerextuusvenitti. man. fedes
f:'f
fub-
Uciu.^.0.
lug^lg^(^puilum afinA HouelUm
, eJ- exicrminat currus Ephremy
^
I equum de let ufate Qui ergo fupcr afinu fcdcc cxccrminat cur
rus Ephrem, &equum de leru-
nxA^l^ciorTL^nouh.vnAc-^lieatus^qmtenet^&allldhpsruulo^fuos D
adpetramBabylmis, fparuuioSjidcft.cogicationcs malas,quc '''''M^-b.
cor confundunc,& conturbanc, qu^ in principio diim pai u^
Ro"-J-c
funt,tcnenda:func,&allidcdxad pecra,qusEeftChriftiis,&:
ipfo lubencc iugulad(^,vcnihil in nobis reiidcat,qrf rcrpiret.
falc.Equi vcro,cj. cxccrminanir,
&CU1TUS, Iignihcateos,qui pcr
fupcrbinm,&: lafciuiam de cxlo
cecidcruc, qu.indo,velad filias
hominum cocupifccdas fcmcc
ipfos mfenforcspr^buerunc,vel
ECi.i4(L
lccuci funcillum,quiaic. Tonam
fiiper nubem fcdem meain^ct ero.f.aU
'f4j.J.
Indeforficadicitur. Fallax er^uus
I '
.
adf.-.l. &c dc h:s, qui in dajmoni-
'\ui.i9.b.
b^is conndeb.inc. Hiincurrbus,
ilff bi in eijU!S,nos a.in no.d.n. Noil
cnim cuit'
,
&cquos Deo com
paralicc, quancumad muocan
dum,fcd demoncs quos inuoca
bac gencesconcra Ifrad pugni
tcs. Gcces veroad rtdcm vemc-
rubncru.iuic, currufq; cobufTirigni . Reucr-
^
a Tbbin.lcilicet.piincipcin liu'us inuiiJi.cuiiis siila c.1; totus orbis.
fufqiftanm cepit Aibr,&regem cius pcrcuf- 2
a I^Vcibi Dffi.
jfitgladio. Aforenim antiquitusinteromnia
rcgna ha!c,principatum tcncbat . Percuflitq;
5
omnes animas,qu9 ibidem morab:intur.N5
a 5^Mjlignomni fjiirituum, vel vitioruin.
dimifitinca vllasre'liqaias, lcd viq; adinter-
necionem vniuerfa vailauic, ipfamq^ vrbem
^lgnis xtetni,de quo diatur: Ignem veni mittere in terram.
percmit inccndio, & omnes per circumitum
a f
Anhnas. fln matutino in;erficiebam omnss peccatores terr{, Yt di-
fperderem de ciui:atediramt,Scc
o
l\>li.6.h.
B
5^Contrariis jiote tates
ciuitates,regesquoq; earum ccpit
,
pcrcuflic
"fi-c^t.^fiQi^H^bent Moyfen, & prophetas aiidiant illos.
tcs menco refcru.mur,qu.r per
^^^ delcuit, ficut pceperat ei Moyics famu-
afmos lignificanrur. Pcrcquos
,
^
ir LU
"-
i
lus dt
Tirjmmo-
vero,&:currus,d5moncs,qu! hu
to>mnes vr- man^ falucis inimici,merico pc-
e quxfta-
nmurur. P:i(Il ncsquoquecor-
ur"o"Q
ponsidei^,l.bido, fupbia,lafa-
o vel fecfi- u:j,& lcuicas, quibus mfjlix aui
u qiio!"d5,
ma velutcquicans fcrcuradpr^
;
haLimer
cipicia,pcr equos,& currus pof-
a nVinTo-
funcincclligi, qui iubcncur fub-
airuo.id- ncruari. Subneruafenim cqu**
f j.irfimu-
quandoabftineiuia corpus hu-
isiimcape
m,]iacLif . Ecisni cumis cxu-
r , non "111 1
jrar,
runtur
,
cum ulud implccur .
.uc.ia.f. Ignem veni mntcre inierianui,
&
;>i4.ji4.e.
CiCffj-. dcquodicicur. '^onnecor
noli^^um ardens erat ith&c.idco cr~
go falfus dicicur ad faluce, i\ mo
tus corporis nofiri ferancur in-
frcnes,ncc abftincci<j lugo rcpri
macur . Scd fi quis cx hiS,qu<j di
cimus verbis Dci ftimulatur, &c
coitipungitur , & hcri
,
qui tan-
C
quam cquus in lib'dincmfcre-
batur , hodic pcenitcc , conucr-
ticur, & publicam vicam ample-
dicur
,
vidcbi^ur gladio verbi
Dcifubneruatreequos . Quoru d
Ult loiuc contra rcg
auccm fubncruacur cqui ? labin,
fcilicct,qui prudencia,vcl fenfus intcrpretatur,illius,fcilicet
wn. t.b,
(je quQ dicit. Q^iapruderitia carnis inimica efl Dco. Et alibi. In-
*
fiatifenfucarnisluJi. labin verofuit rcx Afor,qui incerprecat'
aula , & omnium rcgnorum obtincre dicitur principacum.
In hac aula rcgnac princcps huius mundi,id cft,fupcr tcrra,
vel magis in vicijs carnis . Omnium eciam illorum rcgum
Jjuorum
virnfccundum nominafuaexpofuimus,equi ab Ic
u funt itcrfedi
,
quorum dcbcmus in nobifipfis abfci ndcrc
vitia,qui fub Icfu militamus,&: iubncruarc gladioipiricua-
li omncm equicacum vitiorum . currus quoquedcbcmus in
ccndcrc,i.omncm clacionisfpiritum anobis rcfccarc . C6-
plcamus etiam in nobis,quod dicicur, vt uon remittatur vllus,
ijui relVi) et. Si ira afccndic in cor uu,fortc opcra eius no im-
plcbit,vcl hominu mccu,vel fucuri nimore ludicis . Scd hoc
no fufikic,ncc ipfa comocio ir^ locij dec herc in tc.Ipfa con-
lurbacio indccens clt ci,qui fub Icfu ducc militat . Idcm dc
omnibus vicijs fencicndu ci\ , vt horu nihil omnino in cor-
dcrefpircc,nc forccli parui alicuius vicij pfuccudo , vcl cogi
tatio rclinquacur,proceflLi tpis coualcfcac, &c paulacim vircs
latitudo aflumac,&: candc rcuocet ad vomicu, 6c fiac nouiffi
ma
rbibt l-
5
a Et omnes,&c. Adamant. In
omnibus nobis rcgnauic pecca
tum,&: fiiic \n omnibus pcceati
gcnerale rcgnii. Omnesenimpec
caucrut.^& cgcntgloria De/.Vnuf-
quifq; .n. habuic in fe fpualcin
re2;e, vcl auaric!a,vel fuperbia,
vcl mcndaciii,vcl hinoi . vndc
Paulusaic. Isljjnregnet crgo pec-
cat-.m in ve^ho mortali cnrpe , etc.
Scd poftquam veniclcfus, &
occidic omnes reges,qui rcgna
bancinnobis, &omnesintcr-
ficereprxccpic, qui cnim ali-
quem in fc viuum fcruauerit, i
^
exercitu lefu cllc non poterit.
Si regnat in te auaritia, iattatia
libido,fuperbia,vel huiufmodi
non es Ifraelicicus milcs , nec
implcs pr^ceptum,quoddedic
dominus lefu.
b Sicutprxceperatei Moyfes, etc.
Hicefl fcrmo legis fecundii il-
lud. Hnt Moylen,et prophetas,aii- LucK.g.
diant illos . Lex ergo pccpic no-
bisocs rcgespeccaciincerfice-
re
,
qui nos ^puocanc ad pccca-
tu . Sicfccit Iefus,nccquicqua
tranfgreflTus cfl: . Ipfceftenim,
qui perimic vicia in nobis, &: re
gna pcccaci. Ipfcecia Chnflus
omnia,q prxccpic Mofes in le
6
f^
gc fecit. vnde : Mifit Deusfilium
p
fuufa[iu,ex mu.etc.OmniiLcnim
Gala.^.a.
x6.
quxlex mandauitimpleuit,vc
nos rcdimercta malcdidole-
gis,quiait. Ts(onveni foluerele-
Matt.yJ,
gem,fed adimplere
.
C Sicut prceperat dns Moft feruo
^*f
fuo,itaprcepit Mofes. Aug.Non
.^ l^x. i inott
putanda eft crudelitas,q, nullii Hakc, ijui.
viuii in ciuitacibus fibi tradicis
dimifit Icfus, quia Dcushatc
us atjmini Abfquc vrDiDus
,
quiecrat 1 co
lib.& in tumulis hcs,ca:tcras (uccedit Iflracl,
vnam Mntum Afor muniti/lima flama con-
funipfit. Omncmq; pr*cdam illaru vrbiiiac
iumcnta diuiierunt fibi filij Ifrael, ciidlis ho-
c minib.interfcdtis.Sicut prarceperat dominus
Moyfi feruo fuo , ita pcepit Moyfes lofue
,
a fQ^i-a non ventt loluere leg?m, fcd adimplcre.
&illcvniuerfacompleuit. Non prsterijtde
vniucrfis mandatis ncc vnu quidem verbiim,
quodiuflerat domin* Moyfi. Cepitkaq; lo-
fueomncm terram montana, &mcridiana,
tcrramqj Gofen,&planicie, & occidcntale
plagam.motcmq; irrael,& campeftriaeius,
t
partem montis, qua: afccndit Scir vfquc
Baalgad per planiciem Libani fubtermon-
a 1Peccat,,f>.ili>et,vt non icgnet peciatom ^n nobis .
teniHermon, omncsrcgcscorum ccpitpcr
culsit, & occidit . MultO tcmpore pugna- 7
iufferac Quiautch.cexiftimac
n XI r

o
ipfum Deum fuiile crudelem,
rcsiltos. NontuitClUI-
&ideovccerisccftamencivcru
Dcii fuifleauchorc crcdcrcno
Iunt,tam perucrfe de operibus Dci, quam dc peccatis hoium
iudicant,nefcientes quoufqwc dignus fic , & magnum pucan-
tes malum,cum cafuri dci)ciuncur , &: morcales moriuncur.
d Honfuit. Auguft. Qua:ricurquomodohocverumfit,cum
Quxfti. i7-'
ncc poftea ccinpore IiiHicum , nec rcgum omncs omnino il-
"
"
larum fcpcem gentium ciuitates caperc potuerinc Hebrei?
Scd auc lic incclligcndum cft
,
quod ad nullam ciuiiratcm
bcUando acccffic Iefus,quam non ccperit , aut fcertc nulla ca-
rum capta,fcd carum,qu^ in regionibusfupra memoratis fuc
runc.|Iinumerac<T funcn. regiones in quibus fuerunt ciuitatcs
dc quibus fada eft ifta conclutio, &omncs cepit bello.
ii Dorninienim (ententia fuerat,tcrc. Thcodorct. Hoc fer-
Quafftl. i.
moacdoccmur Deum oinnia cum trutina, &:mcnfuragu- inlof.
bcrnanccm
,
permififlc iftis , vc cx aduerfo pugnarcnt concra
Ifraclicas,ne confcqucrcncur vUam vcniam, fcd iuxcadiuma
fenccnciam dclerencur. Quancum ad reliquos populos,Deus
Ifracli dederac lcgcm
, vc li oblidcntibus Ifiaclicisoppidum
aliquod
,
lcgationcm mittcrcnciUi ,(Si gmiciciam poftula-
rcnc,fufcipercnclcgationcm ,&: obiidionem foIuercnt,inita
pacecumillis.
^
#ADA-
NICOLAVSDELYRA.
1 Rcucrfufq j fta. cc. Afor. ^ eratprincipalior ciuitas,vt liatim
fubditur in litera
, & ideo primo debelUuit eam , vt aliie timentesfe
redderent
ei.,ficut &fa^um eji,vt pcliea fubditur eodem cap.
2 Ec rcgc cius pcuffic glad.&:c. (jui deprdiofugcrat ad ciuhate.
3 Pcrcu{fitqibcsaias,&:c././;o;MCJ. .Ani^aenimprincipalior
fars eH hom'iiiis,&
idcoab ipfa denominatur aliquando totus homo.
4
Abfqac vrhib.Scc. Illas enim dimi/it duplici decuufa,vtpatet
MfequecibHs
, tum quta aUnuat non cepit, tu quia illas quas cepit di"
mifit
miftt filtjs Ifrael, vt cjfent eis ad prxfidium .
5
Vnzm.de illis cfuas ccperat lofie ,
quod fecit,quia rex
.Afor indU'
xerat aliosreges adpugnandum contra filios Ifrael.
6 CcpiC,&:c. Hic cbfecjiieter dcfcribitur viCioritc obtentus per
hoc,cf,
Jofne cbtinuil tcrram pro maiori parte ,&
qua>ti>.m
fufficiebat tunc
habitationifiliorum Ifrael,quia multx ciuitaits,& vtlU remanferunt,
cjUA non fuerunt acquifita tempore lojue prout dicitnr infra i j
.
7
Mulco ccmporc, i.fex annis ad minus , vt videbitur infra i J^.ca.
8 Non fuit ciui.Hoc dtciturpro maioriparic tradtdcrunt,afiqiie ta-
*
^men
8/
Glof.orcli.&
Nicolai de
Lyra. 88
^
Adaniantius. Et acccpit Icfus omncs in bcUo
,
qui cxic-
Homil. if. rnntadbcllum. Supcrioicnimomnibus elUcius,quiapcr
A
Pcum
lachimcftjvcconforcarcturcorcorum.&occurrc
rcnt contra Ifracl in pratliiim . Non djxit,qui.ialiquos .iccc-
pit Icfus m bcllo , &;iiiquos non , fcd ccpit onincs,&: pcrc-
mit.Omncs cnim fpccics pcc-
tP3cen.facc-
"" pmgauit dominus Icfus,
rer cuni.
omncfq uc dcftrwiut .
Omncs ent
Ticiun.j.a, tran.us infeiijati, tncrcduU , err<M-
tcs
,
feruientei varijs difiderijs , cr
qmiujUbet peccatis. Omncs crgo
occidit lcfus, qui cxicrantad
bcllu . funcriorciiim ommbus
cft lcfus Vei vcrbii, S^ iapitcia
i.cor.<;.b. patris. vndcPaulus.ut. Ethitc
tjuidewfHhlhyfcd abiuti cfiiijfd iu~
/iificaii ejti< i-> nomiue duTnini nojiri
Jefu
Chriili. Sic crgo omncs cc-
pit,t\: pcrcmit > qa pcr dominu
tadum cft , vt inualcfccict cor
coru, &: occurrcrec m prdiu
p
Ifrae],vt cxtcrminarccur. bum
cnim non vcn iunc in imic^ vir
tutcs
,
qux pcccata opcrantur i
nobis,ncc prouocac ad pugna-
du,vcl ad dimicandu^inccrtici
non poffunt , ncc cxrcrminari.
Idco dicitur Deus pcrmictcrc
B im6lcit.uc propcmodu aduer
farias vircutcSjVt vcn;;2nt cotra
nos in pra:liu, vt vincainus
,&:
i]la;pcrcat.Vndc mihi videtur
infinifus cifc numcruscarum,quiapcr fingulospcncho-
mincs dliqui llint ipiritus
,
qui diucria pcccatoriim gcncra
moliuntur.Eft fpintus lornicationis,cft fpintusira:,clT alius
auariti.T,eft .ilius fupcib)a:3&: li cucniat aliqucm cftc,qui his
omnihus malis , vcl ctiam pluribus sgitctur,omncs hos,vcl
ctiam plurcs in (c habcrc fpiritus putandus cft,vndc,&: pcr
fmgulos plurcs cfTc crcdcndi fiinc
,
quia non fingula ling.uli
$plrituim x(
homincs habenc vit!a,fcd plura . Ncc putandum cft
,
quod
tantmm diipa vnus tbmicationis Ipiritus lcducateum, qui in Bntannijs
fornicatur,&: illum , qui in India , vel in alijs locis . Ncquc
vnum cflc ir.c fpincum, qui diucrlis in locis diucrfos homi-
ncs agiccc . Scd puco magis fpiricum fornicaciois vnum cfTe
6c inniuiieros.qui hoc oflNcio ci parcant,&: pcr fingulos ho-
mincsdiucrfifpiritus fub ipfo pnncipc militantcs
,
quiad
huiufmodi pcccata cos foUicitcnt. Similiter iracunduc pnn
cipcm vnum cficarbitror, &: innumctos fub ipfo, &: ide de
c^tcns pcccatis fcnticndum. Jdconon vnus princip.itus di-
cjtur ab Apoftolo , fcd plurcs contra quos nobis pugna cft.
Ellc tii reor omniu horii principc in nequitia cmincntiorc,
&C jn fcelcrc fbrtiorc,qui totu mundum qucm ilh fpcciatim
foUicitant , vclut omnium principum dux,&: totius militiic
magiftcr cxag;tct,qui pcr labin fignificatur.Puto autc.quia
fanai cotta iltosinccnforcs pcccatorij pugnantcs, &: vince-
tcs,vnuquemq;minuantcxcrcitiida!monu,&: vclutpluri-
mos cquos intcnmant.Vcrbi caufa, vtina js,q. pudicc viuc-
do fpiritirfornicationis fupcraucrit, non vltra tas fit illu fpi-
ritu,q. ab co vidlus cft alifi hominc impugnarc , fcd ficut illc
fpifitus
,
qui rogabat Icfum nc in abyfii.im mittcretur,c6ic-
qucns vf,qj linguli vidi,vcl in abytrum, vel in cxtcriores te-
ncbras,rel locu iibi dfgnum abducacur a iufto iudice Chri-
flo, &: jndc clTc , cj, plurimo numcro d^monum ia dcuiito,
ad fidc gcntcs vcnirc laxcncur . Si auccin difiicilc alicui,vcl
fabulosu vidccurlingulis pcccacibusplurimaincfrcdcmo-
nia.
tas,qua:1 fc no traderctfilijs Ifracljprxtcr Hc-
^
u?utn,qui
habitabatinGabao^omnesenim
T Pcimittiinmr enim a domino , vcl potius rxi inmur d.Tmoncs^con-
tia no veuiie in ptilium.vt nos vincrnm , 6c lUi inicrcant
.
bcllando ccpit.Domini cnim fentetia fucrat,
vt indurarentur corda coru, & pugnaret con
tra Ilracl , &caderet , & non t mererentur vl-
lam clcmentiam,ac
perirec , ficiit pr?cepcrac
dominus Moyfi. I n ipc illo ucnit lofiie, ct in i
terfccit Enacim de motanis Hcbr6,ct Dabir,
j
ct Anab,ct dc omni montc luda,et lfrael,ur-
befque eoru deleuit. Non rcliquit ullu de ftir-
+
pc Enacim in terra filioru Ifrael abfq; ciuita-
tibus Gaza,et Geth,et Azoto , in quibus folis
a ^^hTon tilius Nauc', qui folam lu.'3cam tPfiuii , fcd lcfus Chiiftus ad quem
ex omni teiia , & cx omni lationc toncuiiit mutiiudo a-ueiuiuin.
relidi funt. Cepit crgo loTuc omnem terra,fi-
cutlocutusclldommus ad Moyfen,cttradi-
ditcam 1 pofTcflionem filijsiiraellccundum
partesjCt cribus fuas,quicuitq; terra a prjclijs.
^
ricai.
Lue.S.e.
nia,ad cuagclij rcdcat authoritatc, &: lucnict da!moniacu,c}.
in fcpukhns habit.-ibatdi interrogarctur a Chrifto,qd tibi
nomcn clt^rj^idilTc l^cgio. Qujd ergo mirQ li pcr fingula go-
ncra pccc;itoru iinguli da?moncs alcnbantur , cu fcriptfi lit
in vno homine intcgra fuiflc lcgione . Sut ergo in manibus
corumgfidrjancipitts
, q.
pc-
rimancc(3ciariasvircuccs.H:nc
Paulus aic Deitspactsictcrct Sa-
tharicifnh pcdes i'Xn veloci cr . Si
cnim vnuv v{\ larh.mas qfio po
tcft concntus cilc,&: iccru opc
r.iri ? Forcc ergo tanti pucandi
funciachanx, quanci lunc, qui
t pcra cius faciunc Vndc,&: in
fapicntia dici vidctur. Qiiia im-
pius maledicesfathaiia^ ipfe tnalcdi
cit alarn fiia, In IibcUo qtloq;
q.
appcllatuf tcfbmcntu ii.p.i-
triarcharf:, qui non habctur in
canonc,inucni,q, pcr fingulos
peccatcs finguli fathan.c intcl-
ligi dcbcant.Pr^ccrca fachanas
aduerfarius dicitur. Omncs cr
go,qui aducrfantur voluntati
Dci,fathan2 pofilint dici.Bca-
tuscft crgo,qui fpirituale ma-
chcram tcncns no autcrt ca a
ccruicibus horu hoftiu . Vndc
Hiercmias. MaUditius homo
, ^
facit opcra Dci ncj^ligenttr
, c?"
<i-
ftrt maihcra fiiam d fait^utvc ini-
t]uorum.
Hoc fi fccfidum litcra
intclligamus , ncccflrccftindcfinetcr f.uiguine fundcrc.Qd
Iudij'1 put.itcs crudclcs fifit , &: vcloccs ad^etiiindcndum lan
guincm . Nos autcm non aufbramus
gladium vcrbi Dci a
fanguinc contranarum virtutum
,
qua: intcrficiuntur cum
opcra corum non facimus.
Auguftinus. Qu:a pcr diim fadum cft confortari cor co
ru
,
vtobuia ifcntnd bcllumlfracl,vtcxtcrminaientur,ita
vt non darciur c\s mifcricordia,fcd vt cxterminarentur,fi-
cut dixit diis ad Mofcn,&:c.ita didu cft per drim conforta-
ri, id cft,obdurari cor eorum, ficut dc Pharaonc,quod diui-
no .iltoq; iudicio ficri dubitandum non cft , cu dcfcrit De'
&:
t
pra-Iidet inimicus
,
quod fic accipiendum cft, iicut , &
ibi . Scd hicaliud moucc quomodo didum fit , ad hoc con-
fortacum cor, vc cJiurgercnt inbcllum aduerfuslfracl,&:
idco non prarbercnt cis itiifcricordiamquafipiicbendacf-
fct fi non bcllarcnt,cum Dcus pra:cepcnt nulli cflc parcen-
dum,&: ideo Gabaonitis cflfc parcendum, qa fc dc loginqua
terravcnircfingcnccscorum iuracioncm ccnucranc . Scd
quomodoquibulda vlcro Jlraclicai:
pra.-bucremifericordia>
quauispDci rnandacuad hocditiu cflrcincclligcndumcft
iftos,ica bcllaflc,vccis non parccrccur, nccab ipfis Ifraclice
ncglcdo Dci mandaco ad mifcricordiaflcdcrcncur. Qupd
quidc ducc Icfu, qui Dci prdEccpca diligcntcr feruabat,non
cft crcdcndia ficri potuifle . Scd ncc ipfc iftos tam cito dcle-
uiflcc, nui confpiratiflimccontraiicnt,&: ita ficri poflct,vc
cis ab illo non dcbcllatis, qui Dci pr^ccpta implere curabac
rcmanfiflTcnt ad illud tcmpus quo cis pofiet parccrcpofl
morccmlefu, qui noncanca cura mandacaDcifacicbaac.
Nam,&: co yiucnce quibufdam illi pcpcrccriic , eos tancum
dicioni fux fubiuganccs
,
quoldam uer6,nec uinccre porue-
ruiic. Scdhxcnonillo ducc facblunc , fcd cum lam fe-
ncx uacarcc a bcllo , cantum cis ccrras duiidcns , uc ipli lam
cum illo non bcllantc diuifas iibi terras partim hoftc u;i-
cuas
D
Marc.r.4
Kotn.16
1 cfTstel
fcricori
Iof(tci>
cde. }
HicM
iu laf
tpoffu
,
NICOLAVSDELYRA.
^men rcmanferunt aduerfjri^s,vt diCltm eii ,&enmodus loqucndi
hyperbolicus,ficutftiprapofiium efi exemplum de currentibus adjpe-
Itaculum,
I Prairtcr Hcufu. Hoc dicitur ad oflendendum,quod ciuitatesyque
tradiderunt fe ei,hoc fncrunt virtute armorum coaQx
, eJ- idco non
mcruerunt clementiam allquam ,ficut meruerunt Gabaonitt. , (jui e-
rant Heui,vt hic dicitur,cr iueruntextra terram fuam adfilios
If-
r*el,ad qu*rendim cum eispacem
,
et mifericordiam
,
-vt didum eii
fupra 9.cap.
X \nx.exn^. ideti,gigantcs.
5
Dcmontanis. quodeninteltigendumquantumadpart^tantii^
quia ali^ui remanfcrunt,quos Calebpojiea iiitcrfecit,vt habet tnfra,

i j ,caf.
I %'Cap.
Ts^ifi dicatur,qtwd faCItim Cakb hic
ponitiirperanticipatio-
nciii,
er ajcribatur loJUe , co quod Calcb habuit illam terram ex lofue
concejfioncvt habetur iiifra 1 4.C. Ethuic dilo confonat,quod dicitur
ludic.i .dc cxpui^Kjtione Hcbron poji moricm lofue.yelquod
lofuein
dcbcUatione Gigantum Hcbron fncritcum Caleb ,&eo principalior,
proptcr quod/ibi afiribitur,vndefiibditur.
4
NonrcliquitullumdcftirpcEn.iciminter.&ca:tcr.
jU^e
cnimjhitt ciuitaies VhiUi]htnoriim,qu^ non fuerunt acquifitiefilijs
If
raei tempore Infue,vt habetur infra ij .cap. Sedfi iilud vltirnum dica
tur oporiet diccre confequenier
, quhd illud
,
quod dicittir ludic.i.pofl
nioncm lofuc dc cvpugnatioe Cariatharbe diciturpcr recapitulatione.
5
Quieuitquc, Jcilicet^communibus quiapofica legiinturfaffapne
lia in Jortibusparticuiarikut tribuum
fiUorttm Ifracl, vt habetur
1
J.
cap.i;^ iudici.
CAP,
^9
lofiue Cap. XII.
90
t. hem.
l|:. |.C.
ciias tcnercnt : partim pugnatido capcrent.
Q^ieHitej;.Ko fiib icfu filio Naiic,fub quo nug! fcre ccflauit a
beilis/cd fub Icfu Chnfto.Venifti .n. ad Icfum,& in bapcif-
mo pcccatoiu rcmifTione pfccutus cs,ia 1 te no pugnat caro
aduerfus fpiritu , &: fpus aducrfus carnc . CciTauit crgo ccrra
tua a bellis , fi tii
B
lc;on.
). e loc
mortem lcih m
corporc tuo cir-
cunfcraSjUtccf-
fantihfus omni
bus in fc prxli js
,
verus pacificus
efficiaris & vo-
ceris filius Dci
.
Scd hoc ficc cii
bclla trafcgeris
,
& cducrfarios
fubegens : tunc
rcquicfccsfubvi
te tua
q
ed Chri
ftus

&: fub ficu
tua,quxcrtfpiri-
tuflandus.
CAP. XII.
H/
fiint re
gcs ,
&c. R.
Daiud Kimhi
.
Minime^ftima-
dum cft , fingu-
losregcsvnisfo-
lis vrbibus impc
xauiflc : multa e-
nim ad rna qua-
que vrbcm pcr-
tinebant muni-
cipia, pagos, vil-
]as,&:c.
R. Leui Gcrfo-
nis. NonMofes,
fed filij Ifracl di-
cun^ pcuflfifle rc
gcs trans lorda-
nem,vt intelliga
mus no Mofis vir
tut), fed giacuito
f^deri Dei, quod
illc cum Ifraelc,
ciufque maiori-
bus , & poftcris
pcpigcrat , accc-
ptam referri dc-
bcrc vidoriam.
*
Hicrony. Ar-
no eft rupes quar
dam in fublimc
porrcAa, infim-
bus Amorrhxorum , intcr Moab & Amoiihzos . Ermon
nions,quem Phccniccs cognominant Sanior.Aroeroppidii
cft Moabitum,quod fitu cft fuper ripa torrecis Arnon,pof-
fefliim ohm a gentc vetcrrima Omnijm ,&: poflca rccctu a
fihjs Lot.id cft,Moabitis:&: oftcnditut vlq; hodie in vcrti-
cc
ce montis illius.Chencrcth marc vbi cft terminus luda?^ in I>
tribu Ncphtalim. Sed &: opriddni, quod in honore Tvberij
Cqfaris,Herodcs poftca inlTautatum, appcllauit Tibcriade.
*
lofcphus. Og rcgis Galaadine &: Galanitidis,magnitu-
tib.^.anti-
do&: pulchritudofuic vehemcns,qualis cft paucoru.Erat.n. quic.cap.4j
manu virfortis,
T XII. C.A P V
I funtreges, quospercuflTeruntfilij lCr^c\j8cpoC-
federunt terram e.orum trans lordanem ad folis
ortum , a torrente Arnon vic], ad montem Hcr-
mon,& omnem orientalem plagam,qu^ refpi-
cit folitudinem. Selion rex Amorrhxorum
,
qui
habitauit in Hefcbon, dominatus eft: ab Arocr,
quasfitafuper ripamtorrencis Arnon :&:medias
partis in valle, dimidi^eq; Galaad, vfque ad torrentem leboc
,
qui eft
tcrminus filiorum Ammon : & s iolitudine vfcjuead marcCeneroth
contra orietem,& vfquc ad mare deferti^quod eft mare falfiflimum
adorietalem plagam, perviam quasducit Bethfimoth : & ab auftrali
parte quxfiabiacet AfedothvfquePhalga, terminusOgrcgisBafan,
de reliquijs Raphaim
,
qui habirauitin Aftaroth &r in Efdrai, & do-
minatuseft in monteHermon , & in Salecha, atq; in vniucrfa Bafan
vfque ad terminos Gefluri& Machati& dimidia: partiis Galaad , &:
terminij ilehon regis Hcfebon . Mofes famulus do mini & filij llrael
percuficrunteos, tradiditq; terrameorum Moyfesin poffellionem
Rubenitis,&Gaaditis5&dimidia:tribuiManafle. Hilunrrcgester-
IX quos percuflit lofue &filij Urael trans lordanem ad occidcntalem
plagam,& Baalgad in campo Libani , vfque ad montcm + cuius pars
afcenditin Seir.Tradiditqueeam lofuc in poflelfioncm tribubus If-
rael, fingulispartcsfuas, tam in moianisquarh in planis atquecam-
peftribus . jn Afcroth & in folitudinc ac in meridie Hetiha^us fuit &
Amorrhajus,Chananieus & Phereza:us,Hcu2e,us &Iebuza:us. Rex le
richo vnus.Rex Hai,qua: eft ex latere Beihcl vnus. Rex lerufale vnus.
RexHcbron vnus.Rex Icrimoth vnus. Rex Lachis vnus. Rex Eglon
vnus.Rex Gazer vnus Rex Dabir vnus, Rex Gader vnus. Kex Hci ma
vnus. Rex Bercd vnus.Rex Lebna vnus. Rex Adullam vnus Rex Ma-
ceda vnus . Rcx Bcthel vnus . Rcx Taphua vnus . Rcx Hcpher vnus.
Rcx Aphcc vnus.Rex Saron vnus. Rex Madon vnus. Rex Afor vnus.
Rex Smcron*vnus.Rcx Acfaph vnus.Rcx Senach vnus.Rcx Maged-
do vnus. Rex Ccdcs vnus. Rex lachanan Carmeli vnus. Rcx Dor
-
&
prouincia: Dorvnus . Rcx Gentium Galgal vnus . Rcx Therfa vnus.
Omnes rcges triginta & vnus.
vt opcrib. virtil-
tis magnitudo5C
^
pulchvittido cor
poris viderecur
iequalis.Leclum
cius tulcrunt in
ciuitacc Raba-
tha, ili^u ex fer-
10, quacuorcubi
torum lacicudi-
nem habencem,
j
longicudine ve-
ro duplicem,&
vno cubito for-
tiorcm.
*H-cro.Afta-
lib.dcloeu
roth Carnaim, Hebr.
j
terra Gygantu, H
6
quondam in fu-
percilio Sodo
morum
,
quos
interfccit Cho-
dorlaomor.Sunt
hi>diequc duo
caft.rlla in BAi:a-
nea hoc vocabu-
"
^
lo,nouemincer
fe miliaribus fe-
paraca.Ed.;ai,=/bi
tlxr..hjilac
icerfcdus eft Og .qui
.
rcxBafan,Gigas.
Nunc autcin cft
Adara infignis
ciuitas ArabiiC,
14. lapidcab Of-
dra.Efebon ciui-
tas Scon rcgis
Amorrh^orum,
F
in cerra Galaad
:
qux cum fuiflec
antc Moabitaru,
ab Amorrhris
belli iurcpoflef-
facft.Salecha ci-
uitas rccis Og,
in regione Bafa-
t >p
ni-
9 nitide.MachatiP'"^'^'"''
10 vrbs Amorrheo
rum fuper lor^a
ncm, luxtamon
tcm Ermon.Iarimurh ciuitas quam fubuertit lefus , in tnbu
Iuda,quartodiftans ab Elcutheropoli Iapide,iuxta villam
Efchaol.Lachis in tribu luda, Mcminit huius Eiaias &: Hie-
rcmias : &: nunc cft villa in 7. milliario ab Elcuchecopoli
:
Erma fuic in forte Simeon , liuc luda , &:c.
^
^CAP.
uc>
NICOLAVS DE LYR A":
C A P V T Xn.
I funt rc^cs.Hic ponitur epilogus rcgum debellatorum a fi
/j/i IfracL &
prinw I{cgum dtbcUatorum tempore Mofi.fe
cundb J{egum dthellatoru tTpore Iofue,ibi:lAi funt rcges
tcrrz quos pcrcuflit lo(uc.Circa prtmttm dicitur /ic: Hi funcre
ges,&:c. adhuc riuente Mofe,trans lordancm adfolis oriu. lordanis
nimfluuius efi
terminus terra: ,pmiftionis dpartc orietis:yt fi ecjucter
iiSu efl & ideo (erra ij
efi ex parte illa, eU ad orieie tctrf .pthijjionis.
1 Vfquc ad. luxta hunc torrentcmfuit luOti lacob cum angelo : vt
hahetur Genef. ii.c.
3
Vfquc ad mare. iHttd eU mare tjuod in euagelio vocai mare Ce-
nereth,& mare Tyberiadis,etflagnTi GeneT^reth.Sicut enim in Lati
no nominapropria ide fignificantia variatur a parte fitiis,ficui Tari-
'
?yFo fTATrriTni:
[
"
I HJ.Pcr quos intclliguntur fpiritus maligni qui dicuncur re
ftorcs malorum hominum huius mudi:c6tra quos nobis in-
cubit inuifibilis pugna.Ephc.<?.b.Ty_oe// nobis collufhtio aducr-
fus
carnem
&fanguinr.fcd aducrfusprincipes
&potcftates,aducrfuit
nundi reSorrs tencbrartm haru,con'ra Ipiritualia nerjnitia.Pcr hoc
ergo qugd populus Ifracl fub lofuc ducc dcbcllauit diU>s rc
fius & Tarifiosyfic & Cenereih e?
Ceneroth cudem locumJig>i'}icat,
4
Vfquead. iHud e^ mare <)uod dicitur mortutmjupra j.cap.
5
Phafga, id cU , Giganturn: prout habetur Detit.
j.
6 Quihabi. in ab.^s enim locis bene remanferttntaltj Gigantes,ut di
tiumeTi.^ap.prxcedenti.Cttterapatentinliiera.
7
Hi funt. Hicponitur epilogus l\egum quo.spercu^it lofue.&pa-
tet litcra paucis exceptis .
8 Trans lor. Sicut didum
efi
lordanis fluuius eU terminu\ terfx
proniifjionis a parte orientis , &idcb tota tcrrapromijfionis tfi
in oc-
cideijterefciiiiipftus.
_^
p Rcx Gcn.Galgal. alias Galgath vnus. ifie
diciturrexgentiHnu
(juia ornnesgentes cjier.tfitb dominio eius,fed quia komines dediucr-
/isgentibtis &nationibus habitabantinregno eius,ficuttn
ciuitate
Tarifienfi hahitah.int viri d" driterfi! <ienlih:is. C A P.
gcs:llgnincatum tuit c^ popuius Chniiianus nuuicio oi. me
riro tnuphat dc dxmonib. fub ducc domino 3cfu Chrifto.
10 Omnes rcges triginta.ln hoc numero cft cernanus
multipli
cas denariu. na cer dccc suctriginta.6<: cu h jc cft ibi vnitas:
p
qd myftice dciignaf,^' pcr hdcy.iius D:i eflcntialiccr ic
trini pfonaliter &mulciplic.-.cionc oonoru operu
lcctidum
dcccpccpcadecalogidcbcllant' a lidclib' fpintus
maligni.
91
Glof.ordi.&NicolaideLyra.
^i
LiI>.f.aDti>
4uif, cap.j.
B
Orig.hoin.
i6.ia lof.
c
A" r.han) pri.
plus pretbyter
appciUius.
C A P V T XIII.
Ofuefenex,&c. srnuifli &lon.^^it lofcphqs.Icfiisciim
f?
cflct fcncx,&: Chan.incorum ciuiratcs non facile
^M
capi vidcrct,tam proptcr locoriim munitionc,
quam proptcr fortitudincm muroru: (nam pro-
ptcr fuum intcritum Ch;ina
^
. ^
-
nxi cognofccntcs Ifr.iclitas
cgrcflbsab Acgypto,oi illo
tcporccrant.idtacicndas ci-
j
uita.c^s fortiflrimasoccupati)
congrcgari tfic populu in cc'
dcfrain Silo pr^ccpit . Quib,
commcmorans cunda
,
qua:
contigerant,pctcbat cos, qui
irans lordanem crant, forti-
bus proprijs frui.Tunc ctiam b
fmjuilos pcr tribus dc quibus
Kftimoniu darctur, dingcn-
dos, qui tcrram mcricnrcs fi-
dclitcr,cius magnitudincm
lincdolorcnuntiaicnt.
.j Rupcrtus. Q^ionnmab
impcrio Domini ^ccdit,vt
non hominu arhitrio, fcd oc-
culto iortis iudicio tribubus
Ifracl diuidcict' tcrrn ^mif-
fionis: nc hoc quidc h myf^c-
rio vacat . N.1 bcata patria dc
qua fuperbietes ciedi sut apo
mt^ angcli, cunft^ m.iruMics
ill2,quc multe funt in domo
patris.gratia l3ci dillnbuun-
tur,iS(:n6 ex mcritis.t)(i.'i,Jo-
num cfi,i}r non ex ni.bis
{
inquit Apoftolus, ) Wncqvifglorlctur.
Rcdc igitur fortc tcrn diuifa el^,quia gratia Dei.quam ivil
lafrxcclfcrunt merita,nortra tcria viucntium iperandano
bis &: poflidenda cft.
Adamsn. Prcsbytcri &: feniores non pro longa:ua vita di
cutur,fcd pro maturitate fcnfus,iS<: grauiratc vicc vcnerada,
maxime cum additur plcnus dieru.Si cnim prolixitare picf
byter quis vel fcnior dicerctur
,
prinnis Ada vcl MachulaLt
vcl Noc,qui plufqua c^ich vixerunt hoc nomine cenfcren-
tur.Scd Abraha,g. minusvixit,pnmusinfcripturisprcsby-
tcr
tcr vcl fcnior appcllatur . Dixit cnim dominus Moyfi : ^lige Nm. im
tH>i ab olpopilo preibyteros,ijuos tu ipfe nofii, quia preshyterifunt.
^
Obfcrua ctiam ficubi inucncrispeccatorcaliqucm vocari
fcniore &: plcnu dicru.Nunc ergo fpiritufHindi efl vox pro-
nunriantis lclum prcsbytcrum uel fcniorcm
&:
proucitu in
xrii.
a T
lefi" Chriftui principium & pri-
inogcnituj oinnis cxtiimx. b ^K dicb.
malii o: paucis aj dics itcfiui,';
^
raotu.
Ofuelcnex prouctl^qi
artatis erat,5: dixit Do-
diebus,quod dc pcccatoribus di
ci non potcfr, qiiLi pcccaror no
cft proucitusdicrum.Nc) cnim
fc cxtcdit in antcrioia, fcd fcm
perrctro conuerdtur ad vomi-
tum fuum,^ idco non cftaptus
rcgno cclorum Non crgo dc
qtatc fcnili diccb.itdominus ad
Jcf;5rn,quod omncs vidcb.nnt&:
&lon"CUUSCS, terraq,-
^
i)oucrant,fedpcrhocdaturma
1 n-
*"
1
i rL rL
tnum myflcrii tcftimonium fi-
latimma derclidlaelt, ^ -' ^-'
-
-
. - .
a 1" Tiaiifcu-i<lo ad dic xteriio.
minusadeu: Scnuifti
a T
Vndclioncc {lonam iminicos
tuus lcabcl.oic.
(]
nccdu forte diuiia cft, t ois vidclicet Galilxa
J
Philillhiim & vniueria Gefluri, a t fluuio tur-
4
bidojcj irrigat Aegyptii vfq, ad terminos Ac-
caron contra Aquilone,
< tcrra Chanaan,q iii
quinq; rcgulos Philifthijm diuiditur,Gazeos,
& Azotios, Afcalonit.iSjGethajos, & Accaro-
nitas. Ad meridiem vcro funt Hxucei , omnis
terra Chanaan & Maara Sidoniorum vf-
qucApheca, & terminos Amorrhajiteiuf-
quc confinia
,
Libani quoque regio con-
tra Oricntcm
a Baalgad fub monte Hcr-
lio Nauc . Sicut cih fol ificdies
facit huic mundo, ita fol luf^idc
dics tacitfpiritualcs,qui fulgo-
i,' hS, ^
rcvcrit.itis&:fcicntia: illuflran
iNiU.
tur. Si quis crgoin prarccptis
Dci hac vitam pr.Tfcntcm,qu2e
ficutlacob dicit, paucorum&:
m.ilorumdicrumcft, tranfcge-
c
rit , & immaculatum fe ab hoc
mundo cuflodicrit , & omnes
hofl-es fuos fpiritualcs fubcgc-
rit .ib il^is paucis & malis dicb*
prouchitur addics arcrnos x-
ternifolisluccfignatos. Siccr-
tlt teri
golcfusdiuino refponib prouc
"'"'
ausdicrum dicitur. Quis.iutc
ita prcsbytcr & fenior ^ucclus
dicrum ,
Ut Icfus Chrif^US, quieii principium & primogenitus
eene.^i
omnis crcr.turit ^ Idco forlitan ipfc folus vcie prcsbytcr df : chriftm r
anteque ncmo f.Bt fi func qui dicatur presbytcri vcl leniorcs
?''"''/"
vclpontificcs,ipfcdificutin pontificibuspodficumprin-
'"
ceps , ita in psbyteris ucl in fcniorib. priaccps prcsbyrerorii
eff , ficut i^ omnibus princcps cft
,
quia caput omnium eft.
b Terraqae . Alia litcra : Et terra reliCla ffl multa valde . Supc-
riusdilumclt, quia ccfTauit terra a bellis ,'&:qudd lcfus
ccpit omncm terram
,
uon tamcn putandum eft contra-
ria fibi eilc fcripturam. In intclligentia cnim fpirituali nihil
inucnics
p
NICOLAVS DE LYRA.
C A Py T XIII.
Ofuc fcnex. Hic inchit tertia parsprincipalis hmui
Itb, in (fua
agitnr dc tcrr diulfione . &primb partes
determinattx /iirgulis tribubus ajii^^nantur, fecundo ci
uitates pro fi4gitiHis fep.iratitf*r.cap.2o.tertio cinita'
tes ^fibfrbana Lcuitis danturcap.t i . Circaprimu
primo agitnr de tcrrcx Umhi'jns.,fecund6 de perfonis diuidentib.
1
4.C.
tertio dedeterminatis tribHum parttbus t^.cap. Trima in diiaf,'i"ia
frhno dcfcribuntur termini terr diuidendx ,fccundo tcrrx ii diuifx,
ibi : Et nunc diuide tcrram.C/rca/jriwii dicii:lo(vic fcncx pro.
artatis ^rii.tf.d.fcriptHia,^uod tepus crat dinidendi tsrram,qitia do-
minns dixerat <i (juhd ipfe diuideret eam: vt habeturfuprd y.cap.
Z Tcrraquc latis. cuius maiorpars erat acc^uifita
, &aliqua pars
MCquirendaprout fnbdiiur.
5
Oinnis , in Hel>r<eo. habetur Cal gcliloth . Omncs tcrmini
Pbilif^hijm . GaliUa cnit est in oppoftta panc ierr promijfionis
Cluitate If-
ycrfus ^tjuilonemi&CPlures enim lerrx ,(^ ciuitatcs in terrapro-
rjfl 4uare ab mi(iioni$remanfcrunt adueyfarijs filioru Ifraelpermagnii ifpus plu-
''''"'"'i* ribus de caufts. ^nafuit,^uia filtis Ifrael no crac adhuc in tato nume
P
'^ *
ro,cppofJent totam terramfuj^cienterpopuUrc:& ideb,fifubitb fuif-
fcnt
fcnt aduerfari) coru deleti: poficnt contra eos multiplicariferoces he-
Jiix cjux ttiagis noceret eis
q,
homines . Et hpc caufa aflignatur Exod.
25./ line vbi diciific : Non cijciam eos a facie tuaanno vno:
ne tcrra in folirudinc rcdigatur, &: crefcanc quotidiccontra
te bctl ;.c,&:c. Secuda caufc; fu.it., nt filii Ifracl habentes aduerfarios
prope fe
exercerentur in prlio,& ndfierent ignauificutfolent hotes
in Ib^a pace tieri.Tcnia caufafnit, yt effent hominesfollicitiferuare
mandata Dci, quia quddo ea tra*ifgrediebaiur,ab adiierfariisfibi pro
pinquis affiigebantur,&
qu.indofcritabat.,eis dQniinabatm, rtpatet
ex decurfu libri ludicu.f.t iflin dux caiif^ tanguni ludic.^.cinprinci
pio:vbi diciturfic: H.c lunc getc5 quas dominus dcrcliquit,vc
erud i rct i n eis Ifraclcm. Sequif, vt difcerent filii Ifrael certare ci
hofiibus & habcre cofueiudineprxliandi. Etfuhditur ibidem: Dimi
fitquc cos,uc m ipfis cxpcrirctur jrraclem,& vtrum audirei;
mandata domini que prijceperat patribus eorum per manii
Mofi,an non.Igitur enumerat hicptures ciuitates &loca qute non
crant ^dhuc acquifita filiis Ifrael ex caufispntdiSis.
&
patet litcra,
hoc excepto quodfequitur.
4 A fluuio turbido qui irri.Hic efi J^ilus^qtti trriiat terra ^egy
pti,ci^ indc,ita contrahit admifiionem terr.e ex quo fii turbidus,coit-
cludit tamen de halttatoribus ijiorum locorum et ciuitatum.
}r Ec;o
I
M O a A L I T E R.
I 7o/"e/cne;f.Sicuc diClu efi trequcnrcr lofuc in gcfiis &: no-
mine typu gcrit faluatons
,
qui df fcnex rone dcitatis xccr-
nx.Hcb. i
i
b. Ufus Cbrijius heri et hodic, ipfe et inf cula. Et fc-
cundiihocdicit I0.8 g.
. 4nteq ,Abraha fieret cgo fnrn.l^iaiv di
uifio tcrr.T pertinentis .;d ipfum dupliciter intclligi pot.f.dc
ccclcfia mjlitatc,&: triuphace.vtriufq, n.iq, diuilio pcrtincc
ad Chriftii.Si aiic accipiacur diuifio ccclcli.T milicancis,lic n
noueparccsqdiuifajtucrucnouccribubusfignificat^diuifio
0raciaruinccclcfi3,quascnuracracApoftolus. i.Cor. iz.a
DiHifionesgratiarufunt^ctc. Scc\u\t:.AHi quide perfpiriiu daifermo
fapientis, aliifi.rmofctcntixfcci4du eunde fpiritUy alicrifidcs in code
fpiritu,aliigratiafanitatu in vofpiritu,alii operatio virtktit,alii pra
f>he:ia,alii dtfcretio fpirituu,aliigiira linguaru,aUi interprctatio
fer-
tnonum.Ez fic func noucm gracia: fccundu forccs noi>cm cri-
buufp.Ppr dimiclia ycrp tnbii Miiiisfic,qux acccpit for^cnj
cum ifiis noucm trib ubus, minorcm tamcn,fignificarur fia
tusfimplicium Chriftianorum;qiiibus non daturaliquadc
gratijs prarnominatis ,qua:dancurad manifcfiacionem fpi-
ricus in ecclcfia pro cius vcilicatc , vt dicit Apofiolus ibidc.
Poccll: &: alicer accipi diuilio fecuudum diuerfos fiacus per-
fonarum fub fummo pontifice,fcilicec Patriarcharum,Car-
din.ilium,Archicpifcoporum, pifcoporum, Dccanorum
,
Archidi.iconorum,Decanorumruralium,R.eIigioforum,5i
Saccrdotum Curacorum . Alij vero infcriorcspcrdin^idia
tribum Manalfc dcfir,rantur . Qu.antum autem .id fiatum
cccicfiic triumphantis pcr diuifioncm fada noucm cribu-
bus , (ignificatur affumpcio fidclium ad nouem ordines an-
gcloru . Pcr forccm vcro dimidi^ crjbus Manaflc fignifica-
tur gloria fandorum
,
qui non nierucrunc alTiimiad aliquo
ordincm angclorum, fcd faciucdecimuordinefignificacii,
kcundu aliquos dottorcs per deciinam drachmara.Luciy,
93
lofue Cap.
XIII
u
inucnics cotrarium . Tntucrc Saluatoris noftri primum ad-
ucntum,cum venit feminarefemen vel verbum fuuai, ce-
pit enim omnera terram folo (cmiriis iacku, &c cotrarias po
teftatcs, qus Gcntilium mentcs obfcderat cffugauit,& ver
bum feminauit, ecclcfias propagauit.hsc ert pnmacius to-
tius poffeffio . Videquoetia
{r&i.d
t\il7Ut.

i.ar. 15. (.
njt.h.
fecunaocapiat tcrram, qux
nuncdicitur multa effe derc
lida.Paulus cnim de co dicit,
Oportet eli rcgnare donec ponat
inmicos fcabellum pedum fuoru.
Hxc cfl tcrra,qu2 nunc dici-
nir dcrclida cile doncc ccs
omnino fubdantur fub pedi-
bus eius . H^c eft terra
,
qua:
derelicb cft, omnes fines Phi
lifthim >St alia qu(j fcquuntur.
Mukafupcrfunt, q
vidcmus
nondum fubicda,qu.T necef-
fe efl omnia fubijci . Non cm
finiscfle potcrit,nifi cunda
fuerint lubiciita ci , vnde , Oes
getesfentient ei. In feciido ergo
p aduentu hanc mu'.cam terra
obtincbit lefus . Scd illi beati
funtquiprimo aduentu eius
obtcti funt . Ifti.n.vcrc in gfa
erut, qui multis aducrfarijs re
fiftctibusbcllo&armis hrdi-
tatcm terre promiffionis acci
piut . Qui vero ex neccfficatc
fubijcict cu nouifTim'iimic'
deftruct mors, non crit i gfa.
a yniunfifj;. Adamantius.Cu
plurimasgentcs cnumcraflct
lcfus , dc folis Sidonijs dixit
,
f^oes Sidonios ego exterminabo a.
faciefiliorti Ifrael. Sidonij vcro
intcrpretantur venatores. Hi
funt dzmonesdc quib. dicic
prophcta : LaoHcosparauerut pe
dibns meis:\^os cxtcrminat do
minus,vt non (ic,quilaqueos
tendat bc retiaad dccipicdas
aias , &: rcquicfcat vnufquifq;
mondonecingrediarisEmath Omniumqui
habitabantin mote a Libano vfcjue adaquas
Mafcrcphoth vniuerficj, Sidonij . Ego fum
q,
i
a 1" Sidonios.id eft, veintorcs : ds quibus dicicur . Aniuia noiha licut
pafier ercpta cll de la.ve.
delebo cds a flicie (iliorum Ifrael. Veniat ergo
2,
inpartehjcreditatisirrael ilcut prascepi tibi.
Etnucdiuidcterram in pofifeflionem nouem
3
tribubus,&:dimidia; tribui ManafTecum qua
^
Ruben & Gad poflcderut ; terram,quarn tra-
j\i^*
5
&lenfu rcdo pugnandum cfl
.
^
>
?< Thcodoretus. Quamobrcm Mnfes qufbufdam fortes
terra: diftiibuit,alijs vero loilie ? Q^i pcr Mofen acccperiip
hc-ErcdiratcmJudxorum figura rcferunt : qui vero pcr ma-
num Iofi.ic,rcpra:fentant gentes qu^ crediderunt.
Adamantius. Sicut vmbrx
Homil.ir
excmplari dcfcruiuntc^leftiu, inlof.
&c qui lcgcm fufcip/unr,qua; ve
revmbraeft, ica exemplar &
vmbram fcquuntur diuifionis
celcfcis,qui in luda^a hxrcdita-
tem tcrncdiuidunt. Vcntase-
nimefcin Ccclis, vmbraintcr-
ris. Dum hic confcabat in tcr-
ris, crat lerufalem terrcfcris, &L
tcmplum &alcare &: culcus vi-
fibilis, crant pontificcs &facer
dotcsciuicuccs Iudcx&: vici &:
^ P/""
""^
11- y. r r
I j '
ri
omncsque luhoclibrofcripca
**''*'*
didit eis Moyles famulus dommi tras fluenta
funt.Cum\er6 in aduetu Chri
lordanis ad Orientalcm plagam ab Aroer
,
qua: fita elt in ripa torrentis Arnon,&
*
in val
hs medio , vniuerfaq; capelbia Medaba vfq;
Dibon, & cunclas duitates Sehorcgis Amor
rha?i,qui regnauit in Hefebon viqj ad termi-
nos fihorii Ammon, & Galaad,ac terminum
GefTurij&Machatij&omnemmontemHcr
mon,& vniuerfam Bafan viquc Salccha: om-
neregnum Og in Bafan^qui rcgnauit in Arta
roth &Eidtai,iple fuitde reliquijs RapbattB;
^
percuflitquccos Moyfesatq; delcuit. Noluc-
rutq; difperdere filij Ifi-ael GefTuri & Macha-
ti , &habitaueriit in mcdio Ilracl viq; in pra:-
fci ,reritas defcendens dec*lis de vM.t^x.
ciuitatem
tcrra orta
eft &iiisiitia de cxlo pro
fpexit , vmbre cecidcrmt . Dcci-
?;"* *
'
dir altarc &templum ut ia nec
in monte Garizim, neein lero
ioau.4,i
folymis fit locus ubi oportcac
adorare: fed ueri adoracorcs a-
dorancparrcm in fpiritu &: ve-
ritatc . l^rxfente ergo veritatc
Hebrx.#.c.
T
Quia non potuit diccrc, Vende omnia q\ix habes & da paupcri
bus, ixc. hoc ert eniin partem Lcuitis dare. Chiillus cnim qui hzc
& huiulmodi dixit Lcuitis partem dedit.
fcnte die . Tribui aute Lcui ndn dcdit pofTef-
fione, fed facrificia & vidiima: drii ]Dei Ifracl.
Ipfa efl cius h?rcditas,ficut locutus eft iIU.De
! It.f.
Sifti patrts
o iic pro -
tr triutncib.
fub vitc fua &: fub ficu llia
.
b
t Mwc.Poft hoc auce legitur quia Mofcs dcdit h^rcdita-
tcm quibufdam , &: poftca lefus Cecundum pr^eccptum dni
diftnbuit hfrcditatc.Per Mofcn legcm intclligc,qui fccun
dum legcm vixerunt primi h^rcditatcm acccpcrunt,fcd c3c
terram promifiionis. Cumque cam acccpiffcntjno ca poffi-
dent,ncq; diuidut inter fc,fcd cxpectat vfqucquo eis pcr Ic
fum difiribuatur in forte.Hinc Apoftolus ait : Hi ocs teHimo-
niHm habentesper fidem,nondum cofecutifunt promifiioaes, Deopro
nobis aliejuid melius prouidente,ncfine nobis confummareni.Wihit
igitur iam promiflionem fua &: requicuerut, digni iudicati
per Mofen capere hfditate fua , fcd adhuc pugnant pro his,
<jui fub Icfu militant.Omncs cnim patrcs,qui ante nos dor-
jnicnmt
,
pugnant nobifcum
,
&:orationibusadiuuant. vn-
dc : Ablmget fvnagoga illa hanc fynagogam , ficut ablingic
vitiilus herbam vihdem decampo.Svnagogacnim domini
<jux nos prxceflit, ore &: lingua confumet omnem contra-
riam fynagogam,id,cft,ofonibus confumct aduerfarios no-
Jftros. Orationibus ergo &: vcrbi Dei mcditationc &opere
&:fea
vmbraceflauit.Etcum adeffcc
templum
,
quod per fpirituna
Dei S>c vircutem alciffimi in vcc
ro virginis iabricatum eft,dirLi
tum eft templum de lapiclibus
compofitum. .Adcfi pontifex fu'
turorim bonortm,&C ceffant pon-
tifices taurorum&: hircorum.
Fenit agnns,qui tollu peccnta mnn loan. i.4.
di: &c ccffit agnus de pecudibus
aflumptus , &: nequicquam toc
feculis iugulatus . Confequcns
crgo crat , vt hccreditate regni
p
ca:lorum paccfada hxreditas
terrcna ceflarcc, &:omnib. cef-
fantibus,0j;;;ij os objirueretur, Rom. j.c.
&fubditus fieret mudus Deo. Idco
cnim hajc omnia auferri diuina difpenfauit prouidentia, vc
^
viam quandam rccipiant vcriratis ccflantibus figuris . Sub-
uerfa eii enim omnis ti rrena Itrufalem ; fed hahemus aelcjiem
,
qua
Galat. 4.4.
eji mater omnium . Mifcricordia ergo Dei hajrcditas tcrrena
nobis fublata cft, vt hicreditatem quxramus in c^Iis.Refer-
tur itaquc prima &: fecunda hxrcditatis diuiiio . prima qui-
dem per Mofcn , fccunda qux &: potcntior pcr lefum faita
cft.Mofcs trans iordanem Ruben 6c Gad &: dimidiai: tribui
Manaffc dcdit poflcffioncni: Alij vero omnes per lefum ac
cipiunt h.Tredicatem.
c 7>i/>/.LcuitisautemnequcMofesdeditha:rcditate,neq; ^""j* '*jj*
lefus.ij^id ipfe Deus eit hxrcditas eorum.Hi funt.qui in ecclelia
^,"*
*"
virtutcanimi&^mcritorumgratiaaliorprcccdunt.
Hifimt
forte, qui in populo faluadorum fapientiic bc fcicntia: opera
tnbuunt,&: mcntem fuam pura cufiodiunt,&: omnibus prx
clans virtutibus excolunt, ^cfimpliciorcsdocct, quomodo
veniant ad falutem:Horum hicrcditas ipfc dominus efi,<jui
cft fapientia,quam pra: c^teris omnibus dilexerunc.
^a Tribui
NICOI. AVS DE LYRA.
J*
i Ego fum,&:c.y7cr de Leui habitatores ciuitatum &locorum
iam acquifitorum, vt patet exfupradiHis.
i Veniat ergo in partem hxredi. ita qubd diuidatur tribubus,fi
cut ilLa
quf eit acqmjita.
i
Et nunc diuidc tcrram in pof. Hic confequenter defcribuntur
ttrmimterrx iamdiuijx per Mofen antequam filvj Ifrael tranfircnt
Itrdanem. er primo defcribuntur ingenerali ,fecundb infpcciali ap-
flicando ad 11 ibus ibi : Dcdit ctgo Mofes. Circa primam partem
frimb continuat dicia diccndts, dicens : Ec nunc,/cj/ifer, immedia-
tlfupri defcriptam.
4 Noucmtribubus,&c.j adhm non acceperantpoffefjiones
de-
terniiualas.
tcrminatas.
5
Cum
,
fcilicet , tribu Manaffe quantum ad altcfam medietatem
:
Ruben &. Cxierapatent vfiu^ilii.
6 Iplc fuic, td eji,gigai,turn fccundum qubddicitur Dcuter.^.b. So-
lus quippe Og rex Bufan reiiitcrac de iiirpegigarittim, quod vji i ntel-
ligenduni deiilis, qiii habitabant in .Ajiaroth
c" It Efdrai , in atijs e-
nm tertis bcnifupererant g!gantes,yt in Hebron
iT Oaxa
&
Getb et
^"Zoto
,
rt diUum eii,fupra l l.cap.Cxtcrapatentin litcra.
7
Dedic. Hlcconfequenterdcfcribuntur termini terrxiamdiuifa
per Mofen infpeciali applicado ad duas tribus <& dimidiam.& primi
quantum ad tribum l\uben,fccundb quantum ad tribum Gadibi: Dc
dicq; Mofcs cribui Gad.tm/a quantum ad dimidiam triburtt Ma-
nafje , ibi : Dedit <^ dimidui. Eepaict litera vfque ibi
.
9J
Glof.ordi.&
Nicolai
deLyra.
?
I2cMt,(S.a^
^
9, Trihfi filiorumi{uben,&c.
Inuenjotftaliqiiamdifferentia
Ti
in his^qu-c Moyfcs diaribuit,5( in his qux Icfiis. xMofes cin
dMabiistnbiibuslcmish^rcditJCCtribiiens
nqdcdit Lcuitis
oQrtioncm . lcfusaucnpu (olum in histnbubus quibustcr-
ram diuifit , ic<i ct in iliis qqibus Mofcs diuifcrac habicacu-
lat^cuuninUn-
gulis tribubns
dccrcuit, Ordo
cnim i,euicicus
CiMtaiw
""fl fapcrdota
\ii
,
qui Dci fa
picncic^f fcicn-
Xix opcram im^
pcndit , non pa-
fqit 4 Mofc ac-
ciperc fortc ha-
bit^cionis ,
qiii
nocr^cminiltcr
vcritacis.fcd vm
braj^cxcmpla
,
ris, lcfuj vcro
noftcr^qiiicftft
pi(?ntia Pci, h.i-
g
bitacula fapjcn
M4tth,w.c/
Cbuspr^bct.No
potuic dicere
hlo[cs: yende om
(la paHp^rilius
<ij*
babebii thefaurnm
incxlis^et feni.f,
rt. hoc cft par-
Ccm darc Lcui^
tis . Ncc potuic
dicerc; i>ji non
rettHn(ijucr:t onf
nibusfjH4polJidety
non patefi meus tf-
fe
difcipulus , Om-
nis ijui oditpatrem
&matrem^fra-'
tres
&
forores^ctc.
Ideo habitacula
facerdotum &:
Lcu!tarum di-
,
fpenfaT-f non pc
'
mit, Beatuseft
crgo, qui inuc-r
niardi^nus,uc
ab Jcfu fortcm
c^leifis manljo-
iiis accipiat , dc
qua dicit lcfus
;
yolopater Kt t*bi egofum et ifli Jint mectim : etficut ego in te , et tn
in tne vnum fumm , ^ //i in nobis vnum ftnt . Hi ta/ncn qui-
bus fapicntia T)c\ verbum , veritas, 6c iuftitia efle hitredicas
dicitur,habicationem
interim cum illis accipiunt,quoru hc
rcditas m terris, vt qi per fe no valec pcr illos cfticiantf par-
^.Cor.t.Ci ticipes fapiec.z i^ fcictix Dci : & ita ad minimos difpefatio
((i4i|;i
^idca|.f,
ditcrgo
Moyfcs poflcITione tribui filioru Kubcn iuxracognaciones
fu^s
. Fuitcjue tcrminus eorum ab Arocr
,
qux iiu eft m ripa torrcntis
Arnon, &
"
in
vallcciufdcm torrcntis mcdia, vniuerlam planiciem
,
q\ix ducit Mcdaba & Heiebon ,
cundtoiquc viculos carum, qui iunt
in campeftribus ; Dibon quoq; & Bamothbaal ik oppidu Baalmeon
&li(la& Scdimoth&
Mephaath&Cariaihaun&Sabama&iSara-
thafar in montc conuallis Betphogor ; &
Afedoth Phafga & Bethief-
moch,
ctonincsvrbes campeftrcs, vniuerlacjuc rcgna Sehon rcgis
Amorrhxi, cjui rcgnauit
inHe{ebon,c}uemperculIitMoylcscum
principibus Madian, HcuarumctRcccm ,
ctSurct VrctRebcduccs
Sehon habitatorcs tcrra: , Ct Balaam filium Beor hariolum occideruc
Hlij Ifraelgladio cu c^tcrisinterfc^tis: faClulq; cft tcrminus iiliorum
Kuben lordanis fluuius . Harc cft poflcftio Rubcnitarum pcr cogna-
tioncsfuasvrbium&
viculorum . Deditcjj Moyfcs tribuiGad&filijs
ciuspcr cognationcsfuaspoftellioncm ,
cuiushasc Giuifioclt. Ter-
minus Gazcr & omncs ciuitates Galaad , & dimidiam partem terrr
filiorum Ammon vfque ad Aroer,qu; eft conrra Rabba,&: ab Hefe-
bon v{auc Ramoch, Mafphcet Bcconim ec Manaim vfqucad tcrmi-
nos Daoir.In vallcquoque tJctharam cc Berhncmra cr Sococh ct Sa-
phon rchcjuam partem regni Schon regisHcfcbon . Huius quoc|j fi-
nis lordanis cft, vfquc ad cxtremam pirtcm maris Cencrcrh trans
lordancm ad Orientalcm plagara.H^c cft poftcirio filiorum Gad per
familias fuas,ct ciuitates et vxlla: earu m. Dedit et dimidia: tribui Ma-
nalTc filijiq; eius iuxta cognacioncs iuas polfeflionem,cuius hoc prin-
cipium cft . A Manaim vniucrfam Baian , ct cunda regnaOg rcgis
Balau, omnelq; vicos lair, cjui fun t in Bafan fcxaginta oppida ,
ec di-
midiam parcem Galaad,ct Aftaroth ct EiHrai, vrbcs regni Og m Ba-
fan , filiis Machir fiiii Manaflc dimidi^E parci filiorum Machir, iuxta
cognationesfuas . Hanc poflcfsioncm diuific Moyfcsin campeftri-
bus Moab ttans (ordancm contra Icricho ad Oricncalcm plagam.
a
f
Qui c^ fap'emia & fcicntia , eui foU Leuiw & ficetdote opeiam rnbuune.
Tribui autcm Lcui no dedit polTcfsioncm
,
quoniam Ddminus Deus
Ifrael ipfe cft pofleisio eius, vt locutus cft illi.

|mji. \o.^\
Ion..i7.*i
^ifuiml'iimum,n'6minoratuseii.Ezi~]iX Apoflolusait: /-'f vcUrj D
abundantta f^p:>le a i!'.o'inn inopiat/i,c/'i .]ticr^ocoha.Wxxre iU'
rii.i^.i,,
bcntur lacerdosic Leii!ta;,.!ui non h .be.it tcrram.vcpcrci-
piancab I(Vac!ita facerdos <!!;; Lc-uica ccrrciu, qua; no Li.ibcc,
&: Ifraclica a faccrdocc Sc L'-"iica c?lcliia 6c diuma qti^ non
h.VoCC. LcX Cllim Cknco
i^ci ijccrdonb
Schuot,
comrnifrifl},&C
Lcuiris ,vt huic
foli opcram tri'
buant , &: vci bo
Dci abfquc vlla
follicitudine ra
ccnt Laicoruni
minifterijs fultc
tati. Sienim nc-
c llaria non prc
bucrint, minus
legis Dci vica-
bunc occupati
corporalibus cu
ris, (:<<:pcric]ita-
bunturlaici. Ob
j
fcurabiturcnina
lux fcicntia:,qu^
2,
in illiscft ,ten5
miniftrate olcu
lucerna:: &:cul-
J
patua,c.cif(J
Match.
b,
ducaCHm pribens
in foutam cadet
aim eo
.
h Hanc. Ada-
naannus Difca-
mus cx legc
,
quam necclla-
nodefcripta cft
ccrrar duulio
,
quar primo per
Mofeu/ccundo
pjr Icfum dici-
tur facta , non vc
vtram^]ue feruc
mus , (cd uc ra-
cioncm vtriufq,
j|
difccntt-s,illam
folam tencam,
qu^ablcfu Chr
A fto nobis tradi-
tur. iilamcrgo
tcrram . quiKeft
tras lordanem
,
Mofcs diftri-
buic : hanc vcrd
,
quat intcrrafanda Icfus &prmcipcs cri-
buum.Vidcs.quia cum carperac vera h^rcdicas terrx fandg
diltribui^afTumuntur pnncipcs tribuum,vcri &fpiricualiccr
Ifracl. Hj fuut Apolloli quibus dicitur : Sedebitis et -pos fuper
ui^^^i i^
fcdes iutiicantes iz. tribui Ifrael. AI]Umiturctiamfaccrdos,id
cft,myfticus fcrmo Dci. Sic cnim dicic : ^i conuertenint le~
Homii.i
in laliic.
I
l
tliulna perccnJiCjUC illud coplcacur:i>Mi muliii,non abitndaun: fus et Elea-j^r JimiUad diuidendam lerrm
^qui ^CAP.
NICOLAVS DEtYl^A.
I
}i*c n, dicuncur aytem hic vrbcs, qux cranc claufa? mii-.
Xii

viculi autem &i. villa: dicuntur,qu(^ non oranc lic clauie.
? ncdittji .
Hic
confcquenccr dcfcribitnr tcrra in fpeciali
qqantiim 9Cl cnbum Gad
,
$t pacct litera hoc cxccpco quod
fubditur.
a Ei dimid. drcf Concrarium aucemhuius vidccurprxcipi
l)CUC,Z,d. Vhi dicicqr i^c: \on dabo tihi ahquid de terrajilivrum
^"linon: qtiia fi!-i' Lo dcdi carn in pojfeffionem. Ad hoc rcfpon-
dcnc^liqqi diccntcs:qu6d filij Ammon habebant dupliccm
terram,vnamqn3m Don^inuseis concc:Hcrat,aliamquam
iuxtji fc violcnccr acquifieranc: & iffnui fccundam cccupa-
Vicrunt filij I(racl,nQn primam. Scd hoc Vidctur infufficicn-
Wr dium , tum quia cua pwpaacqvnljcrunc fili j Ammoa
pugnaudo
pugnandoconcragigances , & expcllendo cos inde violciir
Ccr,liccccxadiuconodiuino, vt habctur Dcut. i.tumquia
p;a:ccpcum crat filijs Jfiael abfolutc, vc non mouercnt pra:
lium contra filios Ammon,6c idco i>on eft verilimrlr,qtidd
tcrram ab cis adu policll.im occuparenc. Ided alicerdicic
Ra. Sa. qucd ifla pars tcn ic filiorum Ammon pofTidcbatur
adu a Schon rcge Amorrhxorum
,
qui ca abflulerat a fihjs
Ammon, ficut iSi a filijs Moab abfiulerat partem terrx fua:
quam pi^flidebanc, vc habetur Num.i i . F. iij autcm lfraeloc~
cideruni Schon , vt ibidcm dicitur: &: idcoomnem tcrram
quam pofrjdebant,acqiiiflcrunt libi,licct quantii ad aliquas
partcs fuiflct aliquando filioru Moab &: f^iliorum Ammori
4
7W/ .Qu^ia fulkncibantur dc decimis,primirijs,& obla-
tionibus : dcdit tamcn eis vrbcs nd habitandu & fuburbana
ac} nutricndum anmialia , vclucucus cR lUi Nuin.3 j.
ic CAK
^1>.ijl.lib
in lufue.
lofae Cap. XII II.
98
c
A p. xirir.
Oceff. a Jom.Ifidor. DeletisgcncibusTofacfjr
rediuid;cpopLiIisterramproniiffionis.Chnftus
quoqueataciefidelium fuoru gcntes.i.Genci-
lium crrorij fpiritus,ciecic, &c fortc diuili: tcrra
vfa & clcnis fo -s interprctaf.Erc^o D;u in hrditate pofsidet D
m
B
vnicuiqjpropria
dona tribuens.
b Dna. Ifl. Mo-
fescras lordane
du.ib.r.nncum tri
bub. &:d midi.E
poficfiiioncm dc
crcuicxirceri ve
ro ocs
p
Icfum
fufcipiunc
,
quia
plurcs pcr iide
IcfuChr)(Tipro
milla cdcflia fu
fcipiric,qua-^le-
ge. Duc.n.&fc-
miscrib. figura-
bat priorcni po
pu]uni,qu! ha-
buit quandam
Trinicatis noci-
tia,fcd no pcrfe
ciam . Noue ve-
ro& fjmiscrib.
quas per Icfum
p"omifsionecer
r.e fand.E fufci-
piunc, fignificac
nouu popiilum
qui ab lcfii Chri
ftopcr fidcm&:
gfam xternx re
.an.K.c.
ap.if.in
lib.Ior.
jMC.
"
7\(fcac.ii]d.Haoicacuia Leuicis
p
Iefus,uc qui iu ecclefia Drii lcicncix opcram dant,& dodlri-
nxairaciaadmi-
C A P. XIIII.
OC cft quod poflcderunt filij iG-ael in terra
T a Ai canus fermo Dei.cc myrticu?.
Chanaan,qu:jra dederunt eis Eleazar facerdos,
a fChiiltus. b 1" A',!'^ toUtjuibus dicitiu, ScdebiJs & vos iudicantcsducidecim
tribus Ifiacl.
& Idlue filius Nun,&piincipesfamiliarum per
tribusllracl.furteomniadiuidentes jficutpr^
ceperatDominus in manu Moyfi, noue tribu-
bus,&: dimidis tribui Manafle . Duabus enim
tribubus &
dimidicT dederac Moyfo trans lordanem pofleirionem
TNe teinpotalibus ocu^a:i,m:nas c.Tle abui Jefoiuiien .
abfq; Leuitis,qui nihil terra:accep:runtinter frater fuos , fed in eo-
rum fucceflerant locum hlij loreph.in duas diu^fi tribus, Manaflc &
jj
EphraimjNecacceperunt.Leuit^aliam in terra partemjnifi vrbesad
habitandum,&: fuburbana earum ad alenda iunienta & pccora fu.i.
Sicuf pr^ceperat Dominus iVloyfi , itafecerunt HlijIfracL&diuife-
runt tcrram AcceflTerunt itaquc hlij luda ad lolue in Galgala , locu*
4
qui no aliud mc
nifiracab hisq.-
busdiuinadifpe
fanc,tcrrcnailib
fldia rccipiant.
Vii Paul',Si nos t.cor.?.^.
vobisfpiricualia
fcminauim'ma
gnij eft vc carna
lia vcfinwncca-
mus?Ecmcrico
inoestrib. diui-
dunc,q.difpefa-
tioeoium viuuf.
c Locitt. Ada Ca
lcb primij hicre
dicarcm zccipit
a Icfu qui incer-
precac^quafi cor.
Hiccftquiiom
nibus inccUcdtui
operam cribuit
,
Hnil.iP:
tQtyricoi. b i"c.),;u:ii.'nis.
"
c
bru corporiscc
c SoIusChriftus n"uit4i..d 'ocuiuset Dom nusad Mo;f-:vNoin'i.n.fcin:e!lc.<itlege , Ipfeomnia docuit & aperuit.
^ rl(-(l3 r-fTf" dicir
tulq; eft ad eum Caleb hiius lephone Cenezcus.t Noftf quid locutus
quamcor, quod
t Nu.x4.A
c f
De corde euiin fcripfie Mo) fes.de <\a:i dicuur.De mc enm iili fcrij:fi:.
f
3i crederet:s Moyli, crederetis Sc mihi. rx
p,p.ppl arii ic i r,
fitDominusad Mc*yfenhominem Deideme&'tcin Cadesbarne.
nobisidcit,qui
Quadraginta annorum eram,quado mifit me Moyfcs famulus Do
omnia cum ra-
minideCabesbarnevtconfideiarcmterram,nuntiauiqueeitquod 7
'.^^J^^.^^^.^^^q qJi"ol
mihiverumvidebatur.Fratresautemmci,quialcenderant mecum,
^
dlis difpcfit,qua
eratincord.
diflolucruntcor populijd: nihilomuiusegofccutusfum Dominum
10
^^ "'j
iic almd
Dcummeum.IurauitqiMoyfcsindieillodicens,tTcrraquamcal-
u
incerpretat auc
dIw^iJ.c.
lephoneconucr
flo.Calcb igicur filius conucrfionis eft, conuerfus enimad
Dcum caiem trudum ex fc profcrc, A: cor filium gencrat.
Eitergo omnis qui daiinisfcnlibus vacac , 6i. racionabili-
tcragicomniaC.ileb.Hicqu dc.nprimo eruJicus a ,Mo-
fc, fccundo a Icfu, cuiadlilkiiac,dicic, Tu nojlt verbrnn
(tnod lociitus eii dommi-salMyfcn.&c. (^is alius poccit nof-
fe verbum quod locuan eil d j iiinu? a3 M )yfen
,
nifi fo-
promiirionishiE
rcdicaccm poft
lauacrum quafi
pofllordanistra
litiiEccipiuc Scd
ipli qucq; ad dcnarium numerum qui perfedus cft, no per
ucniunr,quia ncc m iplo aduencu Domini omnia nobis pcr
fcdeannunciacafuni:,vnde:Mulcahabco
vobis dc:re, fcd
non poceflis porcare mojo^fcd fpiricus vcricacis,qui a pacrc
proccdic annunciabic vobis omnia . Pcrfectio crgo ii. fum-
ma omniij bonorum in fpintufinclo cil
.
c .^lj^;
Ilid.Lcui.non accipiunt ha;rcditatem terr<g, auia le
fus Chriflus eft hgrtditas eoru,fccun'dum illud. go h^rcdi
tas corum,&:
poUclIio non dabitur eis in Ifracl , Hgo.n. funi
polieirio
eorum.Clericorum cnim h?redit.)s& policllio.io
dici voluic Dcus, q.a miniitri alcaris ipiius ctfecli sut &c fors:
vnde
luslefus? NcmocnimficinccIIexit legem,licut dociuc
lefus . Ipfc enim omnia edocuit Hi. aperuit , ipfe rcuclauic
PauIo,quia Icx ff)iricualis elict.
e AJ^oi/i. Adam . Hoceftqjdixit dfis, si crederetis Moyfi
^
crede-
IN 1 ^ U
L Y R A. L A V S D E
C A P. XI IH.
HOceft
quod
poHc.ixlc. Dejcnptis territUmitihushic confe-
qitenter agiiur deperfonis dinidtnttbns . Et diuiditur tn dnas
furusM) pancM
priniipalem
&incidcntalem.fccunda.ibi.\cccffc
runt itaque. Ctrcapnmum
dicitur : Hoc efi , quodfupple diuidetur
frout coniinetur.irifra
xv.capitulo.Et hcet hic dicaiur,poJ]eder^nt,
non tame/i toiu erat adhuc accjuifitnm ronibus prxdi&is . CA.prttced.
X
Q^amdc.fec}uiur,SicHtpra.uthabeturlS{H.j^
3
Abiquc. lus enim primoginitura
abliitufuit a rribu Hjtben pro
pterpeccaiumfuum.eo quod afcendit cubUepatris tui,ut habetur.ca.
xUx.iir tratijlaiumfu t ad tribnm l.tda quantum ad dignitatem rc-
^iam^
CT ad inbum ljfcph,juantum ad di'.pliccmportionem (jux pri
tnogenitis
debcbatHr.ih^od ergn dicitur hic
,
quodtil^ lofcpb fucctf-
fcrunt LeuitisfLilicet ad coj/'pkndum nurn. xii.tribuurru/iuibus erat
terra diuidenda
Jublata enimtribu Leui qu hxredituem habere
non debebat rationc prxdtCia in fine.xiii.ca.non remanerent niji tri
bus
fuifietin duas diuifa
, propier quod lacobpatriarcha Manafk,
tr Ephraimfilios
lofph confiituit capita duarum tribuum,vt habe-
tur.Ge.xlviii,
f
/,
^.^''^^*^ cHpars incidentalis^in qua interponitur petitio Ca-
leb,cui
Moyfcs in fpeciali promiferat Hcbron
,&
iden uidens quod
ttgrbaturde
terrn
diuifionefocit mentionem depromifsione fibi fa-
iit^nc
terrafibt promijja alteri concederetur.Circa cjuodprimopuni-
tur
Calcbpeiitio,Jcci4udopetitionis
irnplctio^rbi, Btncdixitque ci lo-
Jue.Circapftmhiii UuiiHr,Accc{]>C.CaUb enim crut homo magnuset
famojus in ilUtrib:& idco mawres de trtbu htdu ajfociauerttnt eum
quando fccit pctitionem fuarn proutfubditur.
5
Locu:usque.DicMf Hcbrft
,
qundmortuo lephone patre Caleb
naturalt^Cciux^acccpit matrem eu< vxnrcm
, CT
quia nutriuitenm,
uocatus eil indc CeHe'^us..Alii uerodicunt
,
quodfuit frater ipjius
Cene^^^iunior ipfv, &
qnia mortuopatre CencTjjabuit curam Calcb,
inde dKlns efl Cenczcus. i
.Varal.z.c.d.citur ,
qiiod Efron fuit pater
ifiius Caleb
,
qnod cji tenendum , icr ideo confequenter dicitur coiccr
quod fuitbinomius.tafien inglolja
Hebraica.i.Varali.iiii.ca.dicitur
quod Calebfui'.. fratcr lcphonc.i.diucrtens
,
juia dtucrtti/e a confi-
liomaiorum expliratortm.
6 Nofti quid.(/i^
Dominus dedit fententiam mortis fuper fiUos
}fracl,qi!i cxicrantdc
^cgypto,exciptcns Cakb & lofue ,
ut habe-
tur l^l^u.xiiii.
7 'Nunciauitque.f.quod
terra promifsionis explorata poffet
cum
Det adiuiorio faciih ohiineri.
Fracrcs auccm. i. alt i exploratores prAtcr \ofuc.
Y)\'Xo\ucmnuerTorem cis imrnitte-ido,ut habctur 7\^. xiii.d.
I o lurauicquc.
7\'0A( inueuitur i)ocfcr'iptum in prxcederuibus, cre
dendum tamen eit^quod fic fuit,ex qw>fcf>bitur hic.
I I Terraquacalcauicpcs
cuusericpolfcfsio cua,&:filioru
tuoru.f dirt.itur pcs CUUS tn jingulari,qa jicut diiiUfuit.fupra
1{i*
me. I t.c. Caleb viitcns alios exploratorcs pccr Jofue
inclinatos adjn-
dtHcndU populU ne intrarent terram prom;fsioriis
,
per aliquod tepus
Jfi reccfsit
M O R A L
I T E R.
buspo(iclfam,5^pcrtortcbcllii.acquircda{ignificacurfe-
I Hoc efl
9orf,RccapituIatio cfl vfquc ibi. nex cord.itus ad pugnandu
p
demoncs &L vicia .
Talis f uif,
a ioc'.'.f
lofuc Calcb.Pcr Caicb qui interprctaf totum cor, fandus Hvlarion r.bbas (\c quo iirribif,
q^
a Ixxiiij.anno vi-
&bcnc: quia tu cillc kxxv.aun. poiiulauit tcrra a gig-uui- quc ad Ixxx.annu
incrcdi bili itruore nicus panc abftinuic.
bus
Tom.i.
D
99
Glorordi.&NicoIai
de laideLyra. JOO
^
crederetit tt mihi,de me enim illefcripfit.de mc vcro.i.Calcb qui
A
cftcordixit.Ccrcueft
cnimquiadccordefcripfK Moyfcs,
corvigi-
B
QMacft.inlo-
luc.
dicit , valercfc
fub Icfu ficut
tunccu Moyfc
quia in vtriufq;
tcftamcnti my-
fleriis
lans valct
b Da ergo . Ni-
hil hu^nilc ,ni- a
hil dcicilu fan-
tlus i-cquirit
,
fcd montcm cx
cclfum ,
in quo
jfunt ciuitatcs,
magn^^Simuni
tar.quiaciuita-
tcsmunitasoc-
cupat fipiens
,
&: dcftruit mu-
nitioncs in qui-
bus confidunt
ham patriarch.i in ca cil,in qua coiugia patru &: rcliquia:co
ru iaccnt.i. Abraham cuni Sai a,Ifaac cQ Rebccca , lacob cu
Lia.Mcruiccrgo Calcb pacruin rcliquias iii h^rcditatcfulci
pcrc.quia pcr lapicciaqua vigcbac fub Moyfc & Icfu,inccl-
lexcrac coiuiictionis rarionc.ii: quid caufa: cffcc quod cum
Abraha fola ibi
Saraiaccrcc,v*^
ncquc Agar,ne
quc Ccthuraci
mcruiHccadiua
gi, vclquarccu
lacob fula Lia
i.-iccrcc, &:ncq;
Rachclaniplius
dilccla , ncque
cx concubinis
aliqua in fcpul-
chro ei fucrat
copulata.In me
moriis ergo pa-
trum hiredita-
Gcnef.ij,
HomiLiS.
quia omnia fapienccp fcripfic
a Sic 4.Saniius.n.fimiliccr valct &in pr^fentib. &in pnc-
tcritis,&: in nouis,&: in vcterib.in euageliis, &: in lcge .
Hoc
crgo tft quod
cauitpcstuusjeritpofleflio
tua,&nliorumtuorum inajternum,quia
fccutus
esdominumDeummcum.
Concefsitergo Dominus vitam
mihificutpollicituscfliviquc
in pr^fentem diem. Quadraginta &
i
quinq;annifuntexc|uolocutuseftDominus
vcrbu iltud ad Moy-
icn,quando ambulabat Ifracl pcr folitudinem
,
liodie odtogintaquin i
quc annorum fum, fic valcns,ut eo ualebam tempore,quando ad ex-
piorandum
miflusfum,illiusinmetcmporis
fortitudo ufque hodie
b
perfcuerat tam ad bellandum,quam ad gradiendum . Da ergo mihi
3
montem iftum,quem pollicitus eft Dommus te quoque audiente : in
^
^
quoEnacimfunt,&urbesmagna:atquemunita::fi forte fit Domi-
^
f
Qu^a taliadepolcit &rudet.
nus mecum, &potucro dclere eos, ficut permifit mihi.Benedixitquc
7 Vi^ capirfipicns
a
f
Quy interpretatur coniunilio.vcl coniugium.
Calcb lofc IC-
eilofuc&radidit eiHebron in poflefsionem,atqueexcofuitHe-
^
fusEnacitarum
bronCalebfilioIephoneCenezeo ufquein prasfentem diem,quia
9
gencis mctro-
fecutus ert Dominum Oeum Ifrael.Nomen Hebron ante vocabatur
,0
Hcbron,& cffi-
citurci fors vf-
que in hodier-
num dicm.Vci-
nam &:mihida
rccur fors Abrahu,Ifaac,& Iacob,vt cfficeretur meus Dcus,
ficuc ctfcdtus cft Deus Abraliam,Dcus Ifaac,&: Dcus lacob
in Chnfto Icfu
.
4 Hier.Arbcc,i.quatuor,co cj, ibi quacuor patriarchiE Abra
ham,lfaac,& lacob fcpulci funt, &: Adam magnus , liccccQ
quidacodicii in loco Caluarixfufpiccnt . H<^ceftautcm ea
dem Hcbron olim mccropolis Philiftinorii , &: habicaculu
gigancij,rcgnumq; poftea Dauid in cribu Iuda,ciuicas faccr
docalis &c iugiciuorii.Diflat ad mcridiunam plaga ab Aclia
circiccr millibus viginci duob.Quercus Abraha quc &: Ma-
brc,vfque ad Conftacii regis impcnu monftrabat,&: maulo
leum cms inpr^fcntiariiccrnicur.H(gcprimu Arbcc,poftca
a Hcbron vno filiorum Caleb,torcica vocabulum eft
.
}C Idem. Confurgens Taula afcendit Hcbron . Hxccft Cariatar-
bc.i.oppidum virorum quacuor Abraham, Ifaac , lacob, &:
Adam magni,quem ibi c6ditum,iuxca librii Icfu Naue He
bra:i aucumanc,liccc plerique Calcb quarcum pucenc
.
5 Idcm. LibcrlofucindicacAdamfcpulcueflciuxu He-
bron&:Arbcc.
^ Hebraei .Ideo Arba,id eft . quatuornomen iRi vrbi eft
,
^
quia
T
Ciuitas quatuor.
T
Patriaicha: principales ibi funt fcpulti.
b fSi vis haberc hxrediutem a lcfujopoitet vt terra carnis tui quiefcat,nec contra.fpititum confligat
.
Cariatharbe. t Adam maximus ibi inter nacim fitus cft & ter-
1
1
impii
.
jc Thcod.Qua
dc caufaCalcb
Eoftulauit
He-
ronJcum pictate pollcret,ca:teris omnib. antepofuithanc
vrbcm,in quaquamopcimipacnarchxhabicaucrunc,^ fc-
pulci func
.
c In tjtio. Adam. Ciuicaccs &: muri funt impiorum dogmata
&: fyllogifmi philofophoru,quib.aftruuntimpia qu2;quc,&:
diuina: lcgi contrana.Illa quoq; funt ciuitates mnnica:,&: m
moncibus coUocaCf,qua: h^rccici fcripcurarum affertionib.
velut in altis montibus locant Has ciuitates quifquc fapicns
verbum vcritatis predicas dcftruic,&: vrbcs mendacii verita
tisarictefubuertit.Lrgofapienciffimus Caleb adfiftcns aii
Iefum,promiccic feplus valeread pr2lium,& iopofcicpcr-
micci libi faculcatcm difpucandi cu dialcdlicis fcculi,qui pro
vcris falfa c6firmanc,vc fubucrtac omnia qux fallis aflercio
nibus conftruunc , cuius alacricaccm vides Icfus , bcnedicit
cum qui talia pofcit &: audct.Tu quoque fi vis opcram dare
ftudijs, &:lcge Dei prudetcr mcditari ,&:ctiici corin lcge
Dei,potes iftas magnas &: munitas vrbcs.i.fallas atTcrtiGncs
fubucrtcrCjVt &: tu raercaris biidici ab Icfu, &: acciperc He-
br6,q intcrprctat^coiunftio vclconiugiii,pcr q3 forfita pot
illudoftendi
,
quodfpcluricaduplcx comparataabAbra-
ham
thominei i
gni,ftiie .
ccrx fb- I
erant intc '
nacim, vc r
alii uolQt i
Arbc flui (
momagn j
tcr Enaci .
L
L. d e lo. I
Eoitaph,
Paulje.
F
Com.in
'.
Matth.
In Bcrc lui
rabt.
NICOLAVS DR LYRA.
4 recejjit ab eis,& ueniifoliis in Hebron, vbi eratfepultura patriar
charumprincipalitm,orans ibi,vt tion difcederet averitateficut alij
exploratores.Et idco Moyfcsfub iurametopromifit ei Hebron inpof-
feffionem .
1 Quadraginta,//oc autfuitfectmdo anno egreffionis de^cgypto,
-
quia tllo anno n,enfc
f
cundo deama die mefis recef^crtintfiliilfrael
de monte Sinai.19.dic menfis tirtii uenerunt in Cadesbarne vt dicit
'
J[a.SaL& inde miffifunt exploraiores,vi hic dicttur^et habetur 7\{.
ij.Filii autem Ifrael fueriirit in dcferto.xl.ann.antecjuamtranfirent
Jordanem^& piigttitrent conira Icricho,fi igitur
abiflis.xh.ann.fub
trahatur primus annus antcquam mitiereiur cxploratores, renianent
fex anni a tranfitu lordanis vfijue addiuifioncm terne^pcr lofue,de
qua fit hicfermOy(juia tiinc dixit Caleh ua bnm iflud. Et ex hocpatet
quodfiipra diQum eli.i i.c.vidclicetquod lofuefex annis pugnauit
pro acquifitione terra anicijuam diuidcret eam .
2 Hodie Si.C.quod nonfidtfaCtum uirtutc naturali,fedgratia Dei
fpeciali
.
3 'Dzcr^O.{.Hehron^vtpatetexhisqu fequuntur
,& fic patet
quodfupraditlu eli.w.c.qundlicetlofue acquifiutffct ante Hcbron,
quantum ad illam partcm montanam in qua cratfortalitium.
4
Qu^em TpoX.f.per Moyfen, vt ftipra di&um eU.
%
In C[UO.f.gigantes.Ex quopatet quod.fupra diSum
efl. 1 1 .c.quod
lofue non interfecerat omnesgigantes de Hebron.
6 Sifor-
6 Si for.D/c;V, forte, non propter dubitationem diuime veritatisin
fuapromifiione,fed propter variabilitatem liberi arbitrij in homine,
quia tales diuinx promiffiones intelligendfuntfub conditione.f.fi ho
mo cui
fit promiffioyperfeueret in bono
.
7
Bcnedixitque.Hic confequenter ponii diClfpetitionis concefsioy
cum dicitur.Bcncdi\ltC[ue.imprecandofibi bona .
8 Et tvz.quantum adpartem acquifitam , et ius acquirendi quantu
ad aliam .
5>
Quia,referendo veritatem de terra promiffionis explorata ,
10 Nomen.i.ciif4r quatuor eo quodpatriarcha principales ibi
fiintfepulti cumfuis coniugibus.f.^dam & Eua
,
^braham & Sa-
ra,Ifaac &I{ebecca,lacob &Lia.velpropter quatuorgigantes ibife
puhos,vtpleniusfuit diBim Gen.zj.^lii autem dicunt quodvoca-
ta
efi
Cariatharbe.i.ciuitas ^rbe, qui dominatus fuit ibi ,& a quo
defccnderuntgigantes alii.Et hitic diClo confonat quod dicitur , infra
i^.cCalcb verofilio lephoncdcditpartcm in mcdiofilio-
rumIuda,ficutpra:ceperatcidominus . Cariatharbe idcfl.,
ciuitas ^rbe patris Enac , ipfa esl Hcbron . Totefi autemdici
propradi6iorum concordia,qHod ab infidelibus vocata efl
Cariathar
he propter quatuorgigantes ihi fcpultos,& proptcr nomen preprium
ilUus qui ibi dominatusfuit,^fidelibus vero vocata eii Cariathar-
bc propter quatuorpatriarchasprincipales ibifepultos
.
1 1 Kd'xm...Adam ef? nomen coe,&fignificat hominem, vt dilium
eii Gen. l .cap.tamen appropriatumfuitprimo homini.Dicunt igitur
it aliqui
1
MORALITER.
t
quafi nouus acccdens ad fcruitute Dci,cum tamen eo te-
pore rcfolcant homines remiirus agerc .
iene-
7
Beerfijr.Sicutfrequcnterdilumcft,pcrIofue fignifijra^
Chriftus,qui bcncdicit talibus cordatis hominib.confcrcdo
cis gratiam in pra:fenti,&: gloriam in futuro.
lOI lofac Cap. XV. loi
qui'a
prffcisfcculis qu-.njoril!icpii viri habitaucrint, Ancr,
Erchol,M5re,& Abraha i jdcmq; illic circijcifl. Quatuoricc
celcbcrrimc mron^fcpulcq Eua,Sara,Rcbccca,Lia.Et qua-
tuorpatnarch5quoquc,Ada,Abraha, Ifaac,Iacob. Adhgc,
quia Abrahamindcquatuorrcgcsinfccu:us pffrcuiTcnt.
^ Ifid^r. Sepul

raceflauic a prxlij.^.
C A P.
t
deferti
> exttcma
Limite.
B
irelterml-
II
[omil.if.
i; fue.
tus ei} Ada in lo
co Arbc, qui loc'
nomcncxnumc-
ris fumpfic
,
hoc
cflquatuor, mc-
tropolis vrbs Al-
Inphyloru, in qua
Diuid poftcavn-
ausdl.
4 Procop. Chc-
bron compar in-
tcrprcrari licct
,
qm ona patru c6-
paria fuconiuga
lia ill'cfuntdcpo
lka,Abrah;c & Sa
rCjIfsac&Rcbec
cx* I.icobi tV Li^.
a
Et ter.cif. &c.
Adam. Non efl
hoc fcriptij in di-
ftributionc Moy-
fi, fcdindiftnbu-
tionc Icfu . Si cr-
go vis dignus cffi
ci qui hsercditarc confcquaris a lefu, oportcc te prfus oia bcl
la nniic &. in pacc confiOerc, vt de carnis tu.c ccrra dicatur,
atnn cefiaHH tcrra a bellis. Cfi auc cofuctudo lic fanda: fcripcu-
ra: quatuor partcs orbis,quas axcs vcl plagas noiant,appcIla
rc,ia dcfcripcione finiu tnbus ludar, dua: tantum noiantur.
Etfaciifunt
in-juit, Hnet ftliorum tribus Indafecufdupiebes eorum a
finthus Idnnte^ a drfat Sin ad occidentem. Et eu defcripflfiTet fi-
nes ab occidetc ait,dr ab oriente marefalfum,ScptemaonC vc-
rt) Hc mcridic rcticuit . Fincs crgo ludajx proximi funt Idu-
mecflnibus^quartcrrcnainccrprecad^^poft ccrrcnacnim fta-
timYcquant tlncs lud^a:, fed a deferio,inquit^ J^w.i.tctationii,
poft cecacioncs crgo f.quunt' fines h^rcdicacis lud^.Orics ic
occidcns noiantur vicinalocaquxfupradiximus.i.cofinia.
Valhs
Vallisquoq-, Acgypti vicin.i occidencalib.partibus dcfigna-
D
tur,qua: a d.fcrro cft ad occidcnte. Ab oricn te vcro cingun
tur fincs mari filfo.Poft h3:cacoIIibus,inquit,qui tcndutad
occidentc, &indc afcendi^ab occidcnte vfq; ad Cadesbar-
nc.tJc fic ^tcndit'ab occidentc ad Cadcs . hi funt fincs eorii
ab Afiico,& indc
pcrrcxit vfq; ad
vallcm Acgypti.
Vidc quo in occi
dentis partib. A-
fricum Acgypcu
&occafum nomi
nat , vc fciat fibi
quifquc hscc clfc
tvanfeunda, &: ita
dcmum adcnbii
rcgia pcrucnire,
dc qua orcus cft
dominus nofter.
A finibus autcm
XV.
GITVR fors filioru luda: pcrcognationcs
j
fuas,iftafuii:A tcrmino Jtdo'n,1vlqj addcfer-
2
1 Tcnutioiu
.
tum Sm contrameridic, t& vfq; adextrcma
partemAuftralisplagac. Initiumciusafum-
*
^ Mundanotuin.r.fluctuum
.
mitatcmarisfallilsimi,&a tlinguaciusqre-
a
f
Dedi vobis pteilatem cakandi fuper ferpentes & fcorpionc .
"picic mcridiccgrcdicturq; contra alccnfum fcdrpionis,
& pcrtran
^
fit m Sina,afcenditq; in Cadesbarnc , & pcruenit in Efron , alccn- 5
^'^"'^9^
cftdcfer
I i*iio /-^L j r
tumSin,idconc-
_
densad Aadar,&circumicnsCariatriaa, atquemdcpertranhensm
5 cciic cftnostran
^
Afemona,&pcruenicnsadtorrcnteAcgypti,eruntq, terminieias 7
fircercmutcnca-
marc magnum.Hic crit t finis mcridiana: plaga:
.
Ab Oricntc vcr6
^
pcr"ucnire m^^erc
crit initiu mare (alfiflimum vfq; ad extrema lordanis , & ca quac rc- 10 dicacem fihorum
fpiciuntad Aquilonem,alingua maris vlq;adeundeIordanisflu-
"
luda
;
Afcenderc
uium.afcendctquctcrminosinBethagla, &tranfibitabAquilonc
*
JcaruiTTcollimn
Accabin, qiP in-
terprcci:?fcorpioncs, quia tranfcudi func a nobis &: calcandi
fcorpioncs,de q.h.dicit, Ecce dedi vob.pot.cal.fuperferp.& fcorp.
c^c.C^ii crgo vuk ingrcdi in hfdicacc cribus Iud.
,
afccndat Lucx t.c.
iftas alcCnlioncs,calccr ^ cuadac hos fcorpioncs. Forcchoc
itcr ageci Eicchicli diccbac dfis . Fdi hots in medio fcorpionit tu
habitas. Ecsuc,inq.t,finc vfq; ad Cadcsbarnc. Cadcs inteip-
taf fandii vel sactificatio . Fines crgo lud^ vfcjjad sactifica-
tionc pucniuc.Dr et ab onccis partib . luda: etlc marc falsii,
& polT h.C in partCjCf* no alffons folis , & ciuicas folis,(5c in
caJc cribu cft ccduicas Ifa^ u.Oporcec ergo oem qui vultin-
troirc in parcc filiorum luda, tranfireprius marc lalsu.i.mii
di huius vndiSiSiturbincs fuperare , i. oiahuius mudi cua-
dcrc ,
qu<c
^
fui inccrto &: lubrico marinis fiudib. coparan-
Ezec..&
#
tur.
Kuifi*
NICOLAVS DE LYaA.
4 alitjrH qitod hic teieiur .Adamprou: eii nohten appropriatu pro
primo hominiihidcm fcputto vt dittum eii. .Alti dicunt qubdacctpi'
turpr iUogigante iiomine .ArbcAtiqui autem Hebrxi dtcunt,quid
accipitur pro ^braham ibi fepulto, vt habetur Gen.i
j
.tjuifuit maxi
m* reputa'.ionis in illo loeo^ vt baijetur Genef. 3Z. -pbi de ipfo dicitur,
Princcps D.;i cs apud no$
.
I Ecccrraccfia.aprxl./ciCf cowaii4/ non tdtnen a parti-
tulartbus, w ditiumei\.
C A P. XV.
1Git'4r, &c. Poftquam adhim cft de perfon i$ tcrra diuidcn-
tibus hic confequcnccr agicur dcparcibus aflTignacis fin-
guliscribubus. Ecprimu deaffignacionc tcrrztribuiluda,
ouiacrattribus rcgia. Secudo dcafiigtiationc terra: filijs lo-
leph, qui fucccflit fili]s Rubcn in iurc primogcniturc quan-
tum ad dupliccm portionem. 16. ca. Tcrtio de affignationc
tcrr5fcpccmalijstr1bubus.18.ca. Circa primum pnmo afii-
gnatur tcrratribui luda in ^cnerali.Sccundo in ipcciali ipft
Calcb,ibi.Cj/e6
verd. Tcrtio dcfcnbicur numcrus ciuitacum
itiyErantfie
ciuitatci.Qluano condicio habicacorum,ibi:MM-
ftum
rfwew.Prima pars Jiuiditur in quacuor fccundum quod
cerradcfcribitur fccundum quatuor eiuslaccra. f auftralc,
oricncalc,aq^uilonarc,& occiclcncalc Ec pacebuc parccs pro-
fcqucrdo.Circa primum dicicui
.
I
Cognaiioiei.i.i^mihAS.
t
I/I<i/i/.Hocdicicuraddcfignandum
inquofiruforslu-
da
fucritrcfpcdualiarum iorcmm
,
quiafuicinparccmcri-
dionali tcrrc promifliionis,ad qua parccm ei at Acgyptii eo-
rum aduerfanj,vt lic tnbus luda,qux crat bcllicofior cxtc-
ris,parata cflct rcfifterc cis
.
j
initium eius . Ifiud rft marc mortuCi , vt dilu eft s.& crat
in angulo concingcnte latus auftralc &orientalc,& idco ab
illo incipit dcfcriberc latus auftralc
,
quod dcfccndcbat ver-
fus occidctcm,&: idco loca interincdia dcfcribit , cu fubditf.
^
H^'-
4
EgredtecurijHe . Latcracnimfortiumnopotueruntlcmpcr
dcfcnbi fccundum lincam rcla,proptcr montcs occurren*
tcs , vcl paludcs vel aliud huiufmodi . Et ideo dicitur, hic,
^re</if.fiinca dcfcnbens fortem luda: a partc auftrali
.
y
Contra afcen. Mons quida eft vbi funt Icorpioncs mabun- M-<ns fcop
dantia,&: ad illum moaccm includcdum incra f>rtcm lud; P*"*

flcdebatur linea dcfcnbcns verfus auftrum . Et vbicunquc
m dcfcnptionc fortiu vtitur fcriptura hoc vcrbo, egredicur,
vcrgit,vel rcflcAitur,velaIiquohuiufmodi, intclligcndum
cftquodlineadefcnbensforcemaliquam flcctiturafaarc-
dicudinc ad vnam parccm,vel ad aliam
.
6 Efpertrjnftt . Iftcnoncftmons Sinai , ciui inpUinbusIo-
cis in fcnpcura vocacur Sina
,
quia forsluda: non ib.nt vfquc
ad iUum locum.fcd fignificat clcfcrtum Sin de quo fata cft
jncncio in pnncipio huius forcis . Ec hoc magis patct in-
Hcb.quia Sina quando aceipitur pro montc Sinai in quo da
tacft lcx,fcnbicur per fam<"ch Iiccram in principio ica Sina/>
!)rouc auccm accipitur pro dcfcrto Sin,fcribitur pcr fadc,ad
lunc modum Zin.ih
.
7
Tfre/cj.HiccliNiIus fecundum aliquos, &fccunduni
alios cft quidam torrcns qui vocatur Rioucorula, qui cft in
tcrmino Auftrali tcrra: promiflionis .
8 i Mn'^f.i.marc mcdiccrraneum
,
quod claudic tcrra pro
mifl[ionisapartcoccidcncis. Et fic patct defcnpcio latcris
fortis ludx auftralis ab oricntc in occidcnccm .
9
^b or;.Hic dcfcnbicur I.icus oriencalc cum dicicur.
I o Eris /n;.quia licuc didum cft , facit aiigulii tcrra: promif-
lionis in coniundionclaccrisauftralis &:oricncalif
.
I I f/^Mc<jdmre74/or(/an/i.i.vfq;adlocumiIlumvbiIorda
nisfluuiusincrat marcmortu{i,tantum.n.protcnditur latus
fortis luda: oricntalc
,
proccdcndo ab auftro vcrfuf .iquilo
ncm.ConfcqucHCcrdefcnbiclacu; .iquilonarc, diccns.
iz ^fcendetfte
ter. quiatranfic vcifus Icrufalcm
,
qu;E cft in
alcioriloco tcrra: prGmifiiunis.lticofubdicur.
1 nt
MORALITER. dans,potincclligibonuspIacusl..-culans
vCircligiofus,q.dc
X
Jgiturfrs^.?ct luda qui interprctatur eonficcni fiue lau- confcflionc laudis in ohf. t^uio diuino debct ellc fullicicus.
dans, loni.a. D 1
i
luioae
103
Gloflordi &Nicolai dc Lyra. 1
04.
A
Pul 4J-
prai.i.
Ongc ho.
to.ioior.
B
iJ cft rrbs
i)liuriua
S'riftiirarQ
Jbcrcca vir
lus .
Pd. los.
tiir,vtpo(Titad ludxtcrram pcrucnirc,&ad fontem folis iu
ftitiar,qui cdfons aifu^faluntiiin vitam aiernam. &:polk'a .iui
tatclblisuiftitiiinucnirc.Eft&in AcgyptociuitasfoliSjfcd
illahuius foiisnomcnacccpit, quc patcrc^lcftis oriri iubct
fiiper bonos Sc malos . Illa vcro qua: cft in Iud^*a faniJorum
tantum cfiicijur
,
quia ciuitas
Dci cft,&: tons illc (upra diilus
fluuiuscffcdus Ijetificatciuita
tcm Dci . Tu quoquc li viidiq;
munitus liSj&contincntic mu
ro circundatus .paticnci^ & ma
gnanimitatisturribiis cofirma
tuSjCfticicris ciuitas Dci. Si ve-
roadhoc lumcn llicnticEDci
tibi addidcris , 6i te fol iufticix
irradiaucritjcftjcicris ciiHcas fo
lis,vcl ciuitatcm folis fortc h.v-
rcditabis . Si autcm in lcgc Dci
dic ac no^Ltc ftuducns, Sc dc
manutua libcr lcgis no reccf-
fcrit,efficictur hxrcdicas lua ci
uicaslitcramm
.
Adam. Non parnm vtilita-
tis c nfcrtur aia?, cu m .id aurcs
noltras licct obfciira lcctio diui
nifcrmonisiUabitur . Sicnim
creditur a Getilibiis,^-], pcr car-
mina quedam que prc cantatio
ncsappcllanc,quibus il!ud ar-
riscft, fufurrantcs nommrbus
quibufdam compcllacis , ^cu
his qua: ncc illi quiiuuocant,
norunr,cxfolo tamcn vocisfo
nofopiuntur fcrpcntcs, vclct
decaucrnis trahuntur , &; fcpe
in corponbus humanis cunio-
rcs vcl fcruorcs , vcl ali.- huiuf-
modi vocc fola iblucrc vcl rc-
prinicrc dicunuir
,
intcrdum
ctiam anima: ftuporcm qucn-
dam fenfus infl!i;cre , ii camcn
Chrifti no rcfticcrit fides.quan
tomagistotiusprxcancacionis & carminis validioremdu-
ccndam crcdinuis
,
quamcumquc fcripturx fandx vcl fcr

moBum uel nominum appcllaciohcm . Sicuc cnimapud

infidclcsconcrariuirtuccs.iudienccs
illa nomina ndfunc,
&dant opcram in hoc ad quod inuocan fc cx lilo ucl cx il-
lonomincfciitiunt,of!ici) fui rcm cui fe mancipaucrunc
impcndcnccs, inulco magisccelcftcs vircutes , quxnobifcii
func,libcnccr accipiunt , ii uerba icripcurx &horum nomi-
num appellacioncs uclut carmina qua:dam &prarcantatio-
ncs cxorenfopromamus.Etficnimilla nonintclligimus,
illa; uirtutcsintclliguntj&uclutcarmincquodainuitat.x &
adcllc nobis &: fcrrcauxiliudclcdantur. Nonfolum.n.cir-
ca noSjfcd et inrra nos diuina: uirtutcs lunt.undc , Benedic a-
nima mea domirio,& omnia interiora mea nomefandum J.i.om-
nia q
intra me funt. Conftat crgo multas cffc uirtutcs intra
nos
nos,quibus animarum noftrarum vcl corporum cura com-
millhcft. Si f.ia.l.Bllinccum fcripcurxlcguncuranobis,i?:
deled.intur,^^: validiorcsergi noftram diligenciam fiunc
licet fcnfus noftcr iinc fructu lit . fccundum illud Apoftoli,
Si lingnis lojtiamuf^&
fpiritus nofter oret
,fenfui autim iiopcr ftne
fru&u ad inteUigcndum . Miruin
myftcriu in hoc protulit Apo-
ftolus,aliquando fcilicct ficri
poffc, vc ipiricus qui in nobis
eft orcc , & fcnfus noftcr linc
fruc\u fic. llhc cnini virtutcs
qu.c anima; noftra: in aduico-
rium dat^ ilmt , rcftciuntur cx
auditu fandx fcripcurx , vcluc
diuirais &: racionabilibusabis,
cumfciliccc diuinavcrbapro-
rt- r I L
/'
I
"
1- -.
fcrimuscxorc. IpfccciaChri-
hhj Ennom cx latcrc Iebula:i ad mcridicm,
^
ftusfimhuiufmodifhidijsnos
hxc cft lerufalem : &inde fe crigcns ad vcr-
ticcm montis
,
qui cft contra Gehcnnon ad
Occidentcm in funsmitatc vallis Raphaim
contra Aquiloncm
,
pertranlitque a vertice
montis vfque ad fontem aqux Nephtoa , &
pcrucnit vfq^ ad vicos montis Ephron, incli-
E>
i.Cr.i4?
in Betbaraba,afcendcns ad l.apidem Boen fi-
hj Ruben,&tendens vfq, ad terminosDcbc-
radevallc Achor contra Aquilone refpicies
Galgala, qua: clt cx aduerfo aiccnfionis Ado-
mimab Auftralipaite torrentis, tranfitquc
a f
Aqux lalicmis in vitiun t.-ryain . bfluiliriac.
aquas,qua: vocatur fdns folis , & crunt cxitus
cius ad fontem Rogel , afccnditcj; pcr vallem
vacanccs inucniac , non folum
rcfici t-c pafci dignacurinno-
bis , fcd cciam li has cpulas v i-
dciit apud nosparacas, pacrem
fecum adduccc fccundu illud,
Ego i-t pater veniemus dr manfio-
nem apudeumfaciemns. Scd IlCUC
huiufmodi mcditationibus di-
Ioan.i4,ci
ita malignarum virtucum infi-
dias ,& dsmonum incurfioncs
huiufmodi iermonii ^nomi-
nii appellacionibus effugamus.
Verbi gratia , vc fi quis profpe-
xcrit pra;cantationibus fopitii
ferpentcm in manibusportari,
vel dc caucrnis extrahi noccrc
naturq. in Baala qu. eft CariatHiarm, . id ert
3

J|
-5--
vrbs fyluarii, & circumit de Baaia cotra Oc-
cidentem,ufq; ad monte Seir. rranfitq; iux-
ta latus motis larim ad Aquilone in Cheslo,
&defcendit in Bethfames,tra(itq; in Thana,
&;peruenitc6tta Aquilone partis Accaroex
Iatcre,inclinaturq5 Sechrona, &rran{itmon
tcm Baala, peruenitcjue in Icbnecl,& ma^ni 5
vaJentcm, vcncnis incantatio-
^
. ,
^
r t 1
nnm virtute torpcntibus, ita lc
mariscontraOccidcntem hne concluditur.
aionis diuma: virtutenq.sin-
Hi funt tcrmini filioru luda per circumitum
nanos eft cotrari? virtutis fcr-
pcns,fi p.iciencer fcras . ideft, fi
non ta:dio auditum auertas
,
fcriptura: carminibus dcpeJJctur . Si crgo lcgitur tibi fcri-
ptura obfcura, <.\: quam non intcUigis, hanc interim utilitatc
lufcipCjobfcruataiKum neefficiaris Iicut .ifpidcs furda:
,&
obturantcs aurcs fuas qux non cxaudiunt uocem incanca n-
tis,&: uenefici qui incantatur a fipientc . Eft enim carmcn
quod incancacur a fapiencc lefu Nauc
, c^ ab omnibus pro-
phecis . Nc crgo faftidiamus audicntes fantas fcripturas,
ctiam ii non intclligamus , fcd fict nobis fccundum fidcm
noftram credentibus
,
quia omnis fcriptura diuiniius eii inlpira"
ta,CT vtilis. etiam li non fentiamus utilitatcm
, Prjebcntali-
qu.ido nKdici cibum ucl potum ,
verbi gratia, ad difcuticn
dam caliginem oculorum,nec tamcn in cdendo,ucl potado
fcntimus quod proiit , fcd cumtranficrit dics una &: altcra
&: tcrtia, fuo teinpore pcr occultos meatus rclata ad lufum,
cibi uel jJoculi virtus paulatim purgat afpcdum .
s.Tim-}..
NICOLAVS DE LYRA.
I
Et erunt drc.adfon.l^ogel.qmea propcIcrufalem,vt habc-
tur4,Rcg.i.Hcbrxidicunt.Ad fontcmFullonis. itaquod
Rogel fccundum cos non cft nomcn proprium, fed comu-
nc.lbi enim fuUones lauant vcftcs.& fccudum hoc dicitur.
^.Rcf.iy. yenerunt lerufalem
&
Jicterunt iuxia anu^du6ium pi-
jcmfuperioris^quA fft in via agri Fidlonis
,
z jc /<rfe. Dixit ex lacerc ad mcridicm,quialincadiuidcns
fortem lud? a fortc Bcniamin procedcns dc Oricntc in Oc
cidcntcm, in latcrc aquilonari dcclinabat ad partcuA Mcri-
dionalem iuxta lerufalcm , &: fic Icrufalem crat extra linca
illam in partc Aquilonari,vbi crat fors Beniarain, non camc
tocam,fcd quancum ad ill im partcm in qua poftea fuit fun-
datum tcmplum &: altarc holocaufti, quod fccundum om-
ncs cxpoftcorcs fuic,in fortc Bcnianiin
.
Ca-
5
Carlathi. i .vrbsfy.ldiid vrbsfyluarum, non cft in Hebraro,
fcd additum eft a translatorc , ad oftcndendij incerprctatio-
nemhuiusnominisCariathiarim. Cariath cnim idem efl:
quod ciuitasjarim fykuc
.
4
Et peruenit.hoc non dc hic, co q,
linea detcrm/nans latus
iftud proccdat rciitc verfus aquilonem
,
quia linea dcfcribes
latus aquilonare cranlit ab oricntc in occidentem. Scd quia
inhoclocolineapr^didaafua rciliitudinc fleditur verfus
aquilonem . ideo fubditur
.
5
Et magni. Marc magnum hic uocatur mare Meditcrra-
neum,vtfupra diAumcft , vbi tcrminatur latus aquilonare
fortis Iuda%&:iucipitlatus oecidcntalc, laruscnimoccidcn
talcfortis ludx cft totum fupcr illud mare,quod ctiam clau
dit totam tcrram promiffionis a partc occidcntis. Ec lic pa-
cct dcfcriptio quarci laccris fortis luda:
.
Caleb
MORALITER.
t
In fortc vero lud? inter c^tera loca qu^ dcfcribunfcfrc in
ca,tria fpccialiccr funt notanda. Cfons fblis
,
pcr quc vcritas
vicic cjua; cft gracia fignificacur . Nam gra fons M^uxfalicntis
ww-
in vitam niiternam riominatur Ioan.4. Et Cariatfcpher , idcft,
ciuitas liccrarum,pcr quam vcritas dodrinx lignificatur.Et
ciuicas folis,pcr quam veritas iuftici?,qu^ morum corrupcio
ncm rcprimicdcfignacur . Ifl? crcs vcricaces dcbcnceflcin
forcc ludg, id cft, boni pr^laci fccularcs vcl rcligiofi
.
loy
lofae Cap.
XV.
106
C A P. XV.
Cyf/fi.Adam.initii.imdiltribucionisIefLiincipit a Ca-
leb. datacftenimhuicporcionis fua: fors priufquam
cnbusfua.i.tribus ludapcrciperet, necin extremis
part!bus,fed ui mcdio flliorum luda , ncc
^
forcem, fcd pcr
pr^ceptum Dommi daturei
B
Humilitas
<iplex.
LUC.14.C.
i.Petr.r.b.
Reg. ij.c.
ciuicas incegra. Qucm.n.aliu
dignumcracconk^qui talem
h.tTediraccm, nili Calcb,qui
folus faluatus cR cu lcfu dc
fexcci:cis milib. armatorum
qui exicrant de AegyptorEt
ipsii oportcc accipcr.,' mccro
poiim . 15 dcdic ci Icfus ciui-
tace Arboc, mccropoHEnac
quajclt Hcbron, in quacrac
mcmoric pacrij,&: exccrmi
-
nauic indeu'?s iiJios Enac.
Prmioergo diLuciam^qua
rc mecropoiim accepic Ca-
ieb,(Si illa
q
pnma intcr om
ncs in ccrra .ftmiifi jnis me-
tropolisd;cicur, 6i. mccropo
lisEn3C,qu.E inccrprccacur
humilicas inanis, Du^eauce
humilicaces func . Vn.i lau-
dabilis,dc qua dicicar. D:fci-
teame
,
quiii mimfum , & bu-
miiis corde crc.&: ^'-Je
bumi-
liai,exaltab.crc.&C, Hnmitiami
a TConuernifionis.
in cognationibus(uis.CaIcb vcro filiolephone
a
f
Non in Ca ticmis .
dcdit partem in medio filiorum luda, ficutpra:
a Non in ibrtc. b TQuj inttrpretatur humiirias itans , vei re (fonfio inanis.
ceper.it ci Dommus . Cariath.irbe patris Hnac,
ipfa elt Hcbron , deleuitqut ex ea Caleb tres fi-
a TExtr,irae.i.ecc'eiiain. b f
riat;r meiis cxtia confi!imn.i.iinccofilio,omnc
enim fiUiimnis hurni itatis e.\tra coniJ umfunt .
c
f
L.-.x.Thalam n.i .j>ra.cipu u:u ve' furponlio.quafi vrjus.f Jc priceps.
lios L:nec,Salai ec Ahi aia ec rhdlmai de rtirpe
l:nac,arqueinde colcendesvenicad habicato-
a TCQs in:e:pre:atu lojueia.
res Dabir , cju? prjus vocabatur Cariathfcpher,
a fVnJe vtnon coin.-.!i:e- imjkat vel m eili|jat,f;d (piiitualiiei
.
ideit, ciuitas literarum.Dixitque t aleb: Qui
a
f
Ciu t:!teni iiteiaiiun.Iiteiaui.f.veteris t.ftaaienti
.
percuflcric C ariathlepher , et ceperit cam
,
5^Legis.finteUigent'am.
daboei Axam filiam meamvxorcm. t Ce-
a fO.hom;! rclponfio Dei,cui.f.D;u$ ref^iondet U a;ca;a teuelat.
picqueeam Uihdiiiel filius Ccncz fraicr Ca-
lcbiunior, dcduque ci Axam fiham fijam
tcris ccftamcnci inftrumentu.ficur hanc ipfatn qua nunc cx
ponimus fcripcuram,qux pali cfiijit^Dabir.i.loqucIa. Qux
cnim prjus in liccris crac,& fccundu lccrani incciligcbacur,
modo in ecclciiis Chrilti.loqucla factaeft, loquencib.de ea
ditferencib.primo apoi^olis, ic rcm.)ucncib. fuperficicm li-
ccrar, &: proteroncibus in fpiri
D
cualc loquccJa,dcindc doClo-
rib.fingulis .'itcrnru ,fiiigulis
loquclam ik. difpuc^itionem
cuiigelica facicntib. Qui func
ant crcsfilijEnacquosCalcb
mccrfccic,in cuius pcriona &
vircuccmlcgisafcriplimu.rin
tcrrcnis? Inanis humilitaseft
i]la,quam pocta; vcl philofo-
phi dc daiinitacc fcnfcrfic, hu
milia.n.&: Dco indig '. fanc,
qu^ fcnlcrunc.C^iid.n.cii ina-
niccrhumilc,qua.ligna05<: la-
^iida Dcospucarc?Huius ina
ii!S huniiliracis primus filius
cff,g.dicitur Scfii.i. cxtra me
.i.primus fcnfuscoru cxtra ve
ritatc &: extra Dcu cff. Sccun
dus Achiman.i. fiaccr Imcco
filio.Frater enim cli illius er-
roris,q. finc confilio cfi,gerit'
Quid.n tafinccoliliocfi qua
rclinqucre Dcu qui nos fccic.
PoetaroTi Sf
'Philofop'n-
rum hurnili^
ras dc Hio
.
ti.Pjr.i. f.
E
uifubpatentimamt Dei. Altcraculpabili>,dcquadf,quia^?B-
mon brniliaiiit Tbamarjororem fnam.Hi:c clThumijicas inanis,
<\\.i cx pcccaco dcfcendic . Huius mecropolim ccpic,iV: ex-
cidicCai^b,&: inccremic crcsfilios Enac idcfl,in.nnis humi-
licacis,iS: habicauicciuicaccm . Piimus autcm cft nlius Sclai
idcft, extra mc,hoc cft excra fanctun),txtrafanclum cnim
efifiliusinanishumilicacis, imo&excra Dcurn. cfialius
Ahiman.quiincfrprctacur, fraccrmcus cxcra conlilium,
uclucfi dicacur fracer mcus finc confilio.Omncs cnim tra-
trcsqui dc humilicaceinani nafcuncur,cxcraconIiliiilunc .
Tcrtius cll Thalmai,qiiod inccrprccacurpixcipicm vci fuf-
penlio,quianihil in eolfabilitacis,fed v.igaomnia &:in prx
cepsrucncia.His exccrminacis afcendic in Dabir, cuius no-
men erac prius,ciuicas licerarum . Dabir auccm inccrprcca-
tur loqucla . Igicur ciuicacem iicerarum inccUigc omnc ve-
teris
Scfcg. dcosalicnos quos nos
fecimus.Tcrtuis crroris fcnfus cfi ThaJamin, quod eft prx-
cipicium vel fufpcnfio,quianouiffima huiuserioristedunc
in pcipitiu &c profundfi intcrni.Hos Gctihtatis fcnfustang]
filios Mn.ac vctufti crroris abfcidit lcx,qua: ct fccundu liccra
vcru Dcu & crc.acorc oium pdicac . Scd nijc afccdic Caleb
ad if fii ciuicace liccrarii,^: dixic, Quicuque excideric ciuica-
ccm liceranl &C obcinueric cii, dabo ci .Axa filiatn meam vxore.
Ochonicl qui cepic ciuitarem litcrarum intc-prctacur rulio
Dci. Rcfponfio autcm I")ci dicicur is cui rclpondcc Dcus.i.
cui arcana rcuclac. Ific ergo qui pc capere ciuicacem liccra
rum vcccris ccfla.3^ excidcre liccram occidccem,fi-acer Ca-
lcb iunior.Hicego,fum,qui excifa legis llcera fcnfum in ea
fpuicualem rcquiro.Excido auccm Iiccram,cum no ^m car
nemciicuncidor,ncqucfccundiicarnem azyma comcdo,
neque p.ifcha cii ludieis obfcruo vcl humfmodi &:c. ^micci-
curcnim
NICOLAVS D LYRA.
I Caleb.HiC cofcqucnccr defcribit^fors ludarin fpeciali qua-
tumadipfum Calcb, quiaccpicparccmfpecialc,vcdittum
eftca.i j.iichic rcpcciC^.Ec paccc liccraex pdidis vfqucibi.
X l>idecoiif.fie.\.awas Ifarum.hoc cfi addicu a craslacore.ad
oflendenclu luccrprctatione hui' nois Cariathfcphcr,g.a Ca
riath inccrprccat ciuitas. fcpherfcriptura vcllibcr. Dntauc
Hcbra'i,q, 16 fic vocataeff iffa ciuitas,coq5 Oihoniel qui
iftam ciuitatc ccpitjVt fiatim fubdit'', aliqua lcg/s capitula
, q
obfufcata &: dclctafucrant tpc lu^us Mofi, ibide rcparauit.
Scd hoc patct fiditiu, quia hoc cft manitcffc contrariu tcx-
tllijVbi dicif', f^enii ad habitatores Dabir cjitxprins vocabatur Ca
riatbfipber.Si aut dictum Hcbreorii cflct vcru,diccrctecon-
IXCrlOyl^enit ad habitatores Cariathlcpber.^rjux pnus Dabir vocaba-
tur.Ec idco oportct dicere,
q,
alia ronc vocabatur Cariathfe
phcr.i.ciuicaslicerarum,anccquam Ochon.c|&: Calcb vcni-
xenc iUuc , vc pocc q.uia ibi innuenci^* fucranc liccrs
,
quibus
vtcbancur Chanan(ji habicatorcs ccrr^,vcl vigcbac fiudium
alicuius fcicncia:, vcl aliquidhuiufmodi
.
3
Dcditijue ci .Axamfilium Hoc vf cffc concra lcge. Lcuit. 18.
"vbi prohibcturmatrimonium intcr fihi'i alicuais &: forore
eiufdcm.
ciufdcm,fm
q,
ibi dicitur,rM-;)i:</incm fororis pairis tui non re-
ueliibis &c ineodcmgradu funtfrater alicuius &filiaciufde
Ochonicl aiit hi,c df tratcr Calc b , &: idco contra lcgcm vf
quod acceperit cius filiam. Ad hoc diit aliqui cj, Calcb igno
rans eucntum bclli venturii. f cj, Othonicl fraccr eius dcbe-
rcc percuccrc (Jariachfcphcr , dixi|C publice o^ in giiali illud
quod prxmiccicur hic. Qj<,i,&c. pofl taLhim vero ex qu.adam
ni.agniiicccia noluit rccradarcdidii fu^i licuc &: lcpchc vo-
luic implcre vocu fuum dc immolacionc filuE llicC ficuc he-
tur lud. 1 1 .fcd iliud non vf vcrum.cum quia Calcb erac vir
fmdus &: bonus,vcdictu cf} c 14.&: io no cft vcnfimile
q^
teciflcc
p
lege,cum quia Ochonicl fuic vir fandtus &: bonus,
im qd df lud. }.b.!>'ufcitauit eis falnatnrem Otbonr^l f fcquicuc
fuit/jneincofpintnt Dhi,c iudicauit Ifrael, & io no cft vcrifi-
milc qd vcllet contra lcgcm uxore acciperc,pp hoc dicunc
alii,quod Ccncz patcr Ochoniel fuit ti'atcr iplius Calcb, vc
didumcftfup.i^.ca.&fic Ochonicltuitncpas ciu>,&:per
cofcquens non tuit
p
lcge q3 .nccipcrct cius filia,q.a iftc gra
dus in lcgc non fuit prohibitus.Qci aiic Ochonicl lnc df tra-
tcr Calcb,hoc cft co modo loqucdi quo Loc dicic' fi cr Abra
ham
Genc.ij.quicamcncrac eius ncpos,vcpacecibidc.F6c
^ eciam
JVI O R A L I T E R.
} I C<i/c^./7c.fupra.
p
Calcb fignac* cft fcnex vigorofus ad
dcbcllandu vicia,qui cft Chnfti mcmbrum,fic ili ifto loco
Dcr Calcb poccft fignificari Chriftus,q.cft ficiclium c.apuc.
Na frcqucnccr in cxpoficionc ficra; fcnpcura: , Sc maxjmc
myftica ficcranficus dccapice ad m.;mbra,&: ecoucrf
) , |?p
corumconcxionem.Perhocigit^o^Cileb in Canacharbc
confiidic
cresgiganccs filios Enac hgucacil fuic,quc)d Chri-
ftus in Icrufalem ccrn.ariu nliorum diaboli confufur' crac.
faccrdotum,fcribarum,&: Phanfgorum, quos incuangelio
lcgicur
frcqucnccr contudilTc.
3 Inde
confiendetis ucnit ad babitatores Dat/V.i.cillitas Ifaru vo-
cabacurjpcrquammcclligipotcft vniiierfitas hajrcticorii,
qui
qui ex liccratura fupcrbicrcs nouas fingiic h.rrcfcs,&: cas ni
tunf vcrboficacc philofoph ica uf rhcconca dcfcndcrc, ideo
bnc dicic quod Cariachfcphcr vocaca fuic Dabir,quarlocu
tio inccrprccacur.Hanc auccm ciuicace dcbcllauic pcr 0;ho
nicl,qui fccundii Hcbrxos fuic valdc Iiceracus,&: traccrCa-
lcb dicicur in ccxcu &: fignu Dci inccrprccuur. propccr
q3
pcr hxc cria Ochonicl fign.ac,hom!nc ,
liccrarum &: ccia bo
nu.Dc quo dicic fa luaCor Macc.xi j.d. Qj-jcnnq; fccerit vol.p tr.
wei (jui in cxlis cjiybic fratcr me.Cir cEc iafcrprccacionc,
q
cft
lignu Dci,fignac hominc bapciz uu, Chfi fignii hcucc.Ifte
vcro crcscCdic.oncsfiicruci bcaiis,Ambrof Hicron.Augu
Itino ec Grcgo.cc pUi.alijs
p
quos Chrs h^rcticos plucauic
Tom.i. D
3
107
Glorordi. &
Nicolai dc Lyra. io8
i
tur cnim
mibi fi ciuitatc litcraru excidcro ,
filia fr.itris mci mitu quJcrc!Kf.i ci} lach vinarum ?ratia. Sunt-n.qui iam re
D
maions.Erat
enun hlius Gcncz, qui mtcrprctatur fprctio
.
cc\ crunt lilxnc
j
r ) iii( titia K.c;usopprc(Ibs iueri,indigccib.
Qtiiscnimcrac fpictjorquam nos5>ontcsalicnatiac6ucrfa
tribucrc,ardoicndci h ibcrf, 1. d ..dhiic gracialathrymaru
tiohe Hrael?N.T prior tratcr mcus cuius accipio filia
,
quia non haUntjn tcri 5 auOr.iK m ^ arciuc h..bcnt,fcd adhuc
cxcidit cuiitatem Iitcrarii,iuic filius Icphonc, qui intcrprc- hi irrigua i..digcnt,qu:a in b .ms opcnbus pollti, in quibus
t.itur coucrlio.
"liJSiji &^ fcruc
Dat crgcj mihi a
vxorem:Qiii cum pergcrent, fimul fuafi cft a viro fuo.vt peccret a pa-
^" '>"'' opovtcc
minori Iratri fi- a ^GcmiumporuIo,deciuof:iatm Sol.S:aG.iiinihi.
VttimorC lup-
Mat.ti.d.
tdamihi fon
tet aqii.irum.
tfontes fupr-
riores & infc
Tiorec.
Mattb. ti.a.
fi
liafuam.i. intcl
ligcntia fui lex.
vndL\^ufcretur
a yoins
rci^num
dei, & dabiiur
^eniifacienti.f.e,
Scicndii tamcn
aliud cUe Uge,
cuius I *..ncpcr
foni dcdimus
Caleb , aliud h-
tcra vctcristc-
flamcnti.i. ciui
tatcm htcraru.
Acccpca crgo
fiha ci', cgo tra
tcr eius iunior
adduco cam de
domo patris
fui Qu^arcuvc-
nerit mccu fe-
dcns fupcr ali-
num
,
qucm. f.
folucrunt ditci
puli Chri, dicic
ad patrc fuu,da
mihi bcncdi'
dioncm tuam
tre fuo agrumjtfufpifurauitquc vt lcciebac in aTino.Cui C.ileb,quid ha
j,
pI'^^':^^,,';'
'''",'
bes,inquit?Atillarcrpondit:Oamihibenedid:ioncm. Terramarcn-
5
ais,malaetquc
tem dedifti mihi,'iunge & irriguam. Dcdit iraqj ei Calebtirriguum
"^
antc pcrpctra-
fuperius & infcfius.Hxc eft pofteflio tribus filiorum luda pcr cocjna-
^
"^^jji'""^ .^cplo-
Compunitio-
nis autcm duo
principalia gc
ncrafunt, quia
dcumfiticnsa-
nima prius ti-
morecompun-
gitur, poft amo
rc. Piiuseniin
timorc fc la^
tiones fuas.Erantq; ciuitatcs ab extremis parribus filiorum luda iux-
'
ta terminos Edom a mcridicCabfeel Sc Edcr,& I:igur, &Cina,
& Di
mona,& Adada,&Ccdes&
Aforj&Iethnan, Ziph.&Telem, & Ba-
loth,& Afornoua,& Carioth,Hefron.H^c eft Alor. Amam, Sama, &
Molada.Afergada, &Hafremon &
Bethphelcth,&: AfTcrfual, & Beth
fabca!,&:Baziothia,&: Bala,& Iim,& Ese,& Eltholad,&Cefil, &Har
i-na,& Siccleg,& Medemcma,& Selenna, Lebaoth & ^clim
, & Aen,
&Kemon:Oesciuitatcstrigintanouc,&uilIa;caru.ln campcltiib.ve-
s
chrvmisafficir,
ro Eftaol & Sarea & Afcna 6c Zanoc & Engannim &Taphua & Enai quia du malo-
&
Ierimoth,&AduIlam,Socho&:Azecha.&Saraimj& Adithaim,et
t
&dcfccndi
dcvei jficci
fe dc . Calt
intcrprc iafl
uit le dc .ifi
nojVt f.proii
ccrct fc ad
f
dcs pacris.
Conipunftit
nisduu gcni
patcr. &: acce-
lib. j. Du-
log.cap. 54.
Quod Otho-
icJ fraterCa
lcbfuerit.
rum fuorufum
.,_,,.
,
,.
,, r-TT7
^^"^ recolic
,
Gedera,Gedcrotnaim,vrbcsquatuordecimctvillxearum Sana, Ha
'
pro his ajterna
daflfa et Maedaldal,Delea,ct Mafepha et Icd hel, Lachis^et Baichath
8
fupplicia pcrti-
"- ^- - _..
mclcit.Cumvc
ro longo moe-
rore tucritfoc-
niidoconfump
ta, quaedam dc
priEfumpcioiie
vcni^ iccuritas
n.ifcitur, 6c in
amorcm c^Ie-
fl^iumgaudiorii
animusinfiam-
matur. t quar
prius flcbac ne
duccrccadfup-
pliciii, polltie-
reincipic,qii6ddit]erturaregno.Daccrgo ci p.itcr irriguii
fuperiiis,cu lc in lachryniis c^lcUis rcgn dendcrio affligic.
Irrigim vcro intcnus accipic,cu intcrni luppliciaflcndoper
cimefcicPrius auccm iiifcrius,&: polt irriguu fupcrius dac'.
Scdg.ac6puncboamorcdignicacis preeininec, ncceflefuic
vc prius irnguum fapcnu; ,<.V poit infcrius ponerccur.
^
lebufxum
etEgion,Hcbbon, etLehemanetCcthlis,ctGiderot et Bethdagon
& Naama,6i Maccda.ciuitatcs icdecim,&: vilK-c earij.Labana & tther
&Afan.Icphtha,&Efna,&Ncrib,&Ccila,& Aczib & Marefa, ci-
uitatcsnoucm&viU.-ccarum.Accaroncuvicisetvillulisiuis.Ab Ac-
9
caron vfqueadmare,omniaqu? vcrguntad Azotum,& viculoseius .
Azotuscum vicisctuillulisfuis.Gazacum vicisccvillulis fuis, ulque
adtorrentem Aegypti,ermaremagnumterminuscius, etin monte
Samir,ctIcther,et3ocoth,etDenna , Cariathlcnna, hgceftDabir,
Anab,ctlftemoet Anim,Gofen,ccOlon,etGilo,ciuitates vndecim
,
ct vill.E earum.ArabjCt KumajCt E(aam,et lanum , ct Beththaphua et
pic Gonechlam
fupcriorcm &
Goncchl.mi in
ferioFem,ideIt,
pollicic.cionem
viCiB quas nunc
c(t,& tuturx,<S<:
cencuplum in
prxfcnci fxculo,& vitam ^crnam in futuro.
a 0//;c'.6".orf./'./".rA'.Notay,CalcbdicicurfiliusTcphone,&:
Ochonicl filius Ccncx,qui c(t Caicb iunior.i.consaguineus
b scdebatin afpio. Grego.Axa ilipcraiinum fcdct, cumir-
rationabilib.carnis moiibusanim.iprxlidcc.Qaa:fufpirans
a pacre ccrra irriguam pc cic
,
quia a cceacore cu magno ge-
micu
NICOLAVS DE LYRA.
5 ccdici^babiliccr vcvidctf^cjilicccOchoniclcHcc fratcr
Calcb,n6 rn peccauitaccipicndo ncpce fua.no.n.hoc eft c5
tra legem naturx quia Abraham .icccpit S irai Hljam fratris
fui Aram, nec cfl
p
lcge Mi>yfl exprelfc, fc d tacu hoc df cx
quadam argumentationCjVcdictum efl . Scd aigumencum
non vidccurvalcre,quia inpiohibcndis gradibus acccdicur
irreucrcncia natura:,vxor autcm clt fubicda viro &: no cc6
ucrfo,&: ideo magis cft contra rcucrcntiam natur^, qd ami
Ca lit vxor ncpotis fui,quam quod ncpcis lit vxor auunculi.
Itcm in legc Moyfi vir & mulicr non crant ad paria in phc
do matrimoniu,quia licitum tuit viro h.:bcrc plurcs vxoics
f3mul,n6 autcm mulicri quod hiibcretplurcs viros, c\: idco
n6fcquitur,quod hfucrit prohibitu macrimoniuinccrami
tam bc nepotcm.quod cx hoc tucrit prohibicu matnmoniii
inccrauunculum&: ncptcm,nifi aliudc inucniac"' cxprcfsu.
I Qui.iirc.m Hcbraro h.;bccur,i^<c cumpcrgeret , tuciiauii cu.
i. viru fuum ad pctcndu agru a C.nlcb , &: vtruquc fuit vcru
,
ta
ipfa pnmo incitauit vn u fuu ad pctcndii agrij a Calcb,&:
leperfuafiteiquodipf.imct faccrct, quia conucnicntius
crat quod ipfa pctcrcc hoc a patre proprio quam vir fuus
.
l Sulpirauitijue (jri .Hcbra'1 dicunc , Lapfa ejt defuper afinum
,
g.a fubico.voliicaric in dcicedic de afino vc poncrcc fc ad pc-
dcs
dcs patris tui,vc fic t.acilius impccrarcc.
3
Terram aremem rc.i.infruftifcram propccr ficcicacem
.
4
Deditita utei Ca.ir.fii.&c.(^zdcd\tc\x.cxvz fic difpofita,
q^
in parte fuperiori crat iinvuu tontis,&:fimiIiter i parte
mferiori.
5
Erantque crc .Hic confcqucnccr dcfcribicur bu
mcrus ciuicatu,q crat in foite luda.' Et patcc licera vfq; ibi.
6 Omnes ciuitaies etc. In Hcbrcc- hahcilir. Omttes ciuitates vigin
0Kc,quia fm vericatcm toc rcmanfcrunc,, &: non plurcs
filijs luda AIi.iucem qua:func vlcraiitum numeru affigna
C? fuerunc cnbui Simco poitea,proprcr quod aliqu^ hiccnu
mcracxcnumeranc'' poftca in fuccc Simco.f.Bechfabee,
Mc
loda,SiccIec,&:aliqu9 .nh;c,vc uidcbifinf.i^ cap. Sequicur.
7
l^rbes quatuordecim.ln liccra ponuncur qu!ndccim,fcd vna
clt binomia,&: io compucacur quafi dua^ fTaphua &: Echa.
8 Lachis. Ifla cfl alia caiicas ab illa quam ccpcrijc filii Dan,
quxprius vocabacurLachis,&:poflea nommacaeflDanab
eis.vchabecur ludicum.xviij.quia illa Lachis fira cft incer-
mino aquilonari cerrx promifTicMiis.Ifla auc Lachis, dequa
hic fic mcncio cft in parce auflr.!li ciufdcm,quia erac ibi fjrs
Iud9,vc diclum cl^.Vnde in Hcbreo illa qnx capca fuic a fi-
lijs Dan vocacur Lais,vc dicecur ludicum.xviij
9
^ccaron cum vicis.ldx ciuicatcs adhuc non erant capte,tri
ccciderunt fub diuifionc, vt didlum eft fnpra.xiij.capice".
Cariath
1
MORALITER.
I Dedittjue ei.Axam fil.vxo.&c.Ver quam intclligi poc (apic-
tia diuina,qua: cius filia dicicur,Eccl.24.a. Ego ex orc altijfimi
prodii tprimogcnila antc oem creaturam . Ha;c auccm fapicntia
daca
daca fuic fponfa prardictis dottonbus &: alijs fimilibus. Ha;c
tamcn fapiencia qua: a Deo drtcur in via
, arcns cft.i.defide-
rans claram vifioncm pacria' Idco fubdicur.
4
DediKjue ei Caleb irri.^c.Vcv irriguii fuperius incelligicur
gaudiumdcdiuinavifione, per irriguum inferiusg?udium
dc p^ne damnatoruni quam vidcnCjCuaiionc,
B
lO^ lofuc Cap. X V. IIO
a lebupeum aHtem habitatOY? lerufalem non pot uertmt filii Juda
delere, Adam.incdligimus fpiricualicerhabitaffelebufeum
cum ludicis in lerufalem vfquc in pfenccm diem fecudum
parabolam euangelij,quie de zizanijs dicic, i'inite vcrafue cre-
fcere vfqne ad mc(fem,ne eradicetis/imul
cr triticum . Sic enim in
lerufalcm. i. in ecclefia func
quidam lebufxi.i.qui degene
rcm vicam ducunc, fidc quide
& aftione & conucrfacione
peccaci pcruerfi. Non pocefl:
cnim ad liquidu ccclcfia pur-
gan dum in terris ctt . Sunc
in,caomnes fantli , in quibus
peccaci macula non clt . Scd
nc cum zizanijs cradicccur Sc
tricicum ,
funt incaaliqui in
quibus vcl dubia , vcl oeculca
pcccacafunc.
Qui enim ma-
nifefte &:cuidcncercrimino-
fi funo , de ccclelia cxpellcndi
func. Non crgo pocuerunc fi-
lij luda difpcrderc Icbufos,
Aphcca, Athamatha , &Cariatharbe , ha^c efl:
Hebron,&:Sior,ciuitatesnouem, &uill^ea-
rum.Maon&:Hermel,&Ziph,3:loca,Iezrael
&Lucadam,& Zanoe Accaim,Gabaa & f han
na,ciuitates decem , &: uillae earum . Halhul &
Bcthfur, & Sedor, Matheth , &:Bethanoth
, &
Heltheco,ciuirates fex &uillas earum Cariath-
baal, hxceftCariathiarim urbs fyluarum
, &:
Arebba,ciuitates dua;,&: uilla: carum.In defer-
toBetharaba,Meddin,&:Sachaca,&Nebfan,
&:ciuitasSalis,&Engaddi,ciuicatcsfex, & uil-
a fzizania.f. b TEccleil.
led habicaucrunt cum ipfis in
a
\x eatu.Iebuzaeum aucem habiratorem lerufa-
lerufalem Vfque in prXlcnCe
^ ^e adicaient fimul & tnticum. b TQui funt finc macula Sc ruga.
diem. lebufajus intcrprctatur
\^j^ |,o pdtuerunc filij luda delere , habicauit
conculcatio . Dcbct crgo no-
^ if,j^;
^
rE,defix.
biscfrefummacautcla&ftu-
que Iebuf?us cumfilijs luda m lerufakm uf-
dium, nequisfcandalum ra-
^ ^ .
>
,.
'
ciac vel paciacur , ne quis pol-
que in pr^ien Cem diem.
lucus in hanc fantlorum con-
gregacioncm incrocac . Si tamcn eos non pofTumus eijcerc,
qui nos conculcanc, cos falce quos poflumus quoru peccaca
manifcftafunc,eijciamus.Vbi.n.peccacucuidens
no eft.eij-
ccredeecclefianeminempoifumus.IIh auc func inccclcfia
conculcances, dcquib.df , 'hloiuefanctumdarecanibus, neque
mittatis margaritas vesiras anteporcos, neforch conculcent eos &c.
Ifti crgo funt lebufari,qui indigni,audiunc vcrbu l>z\
,
quo
audi-
audiconcq; difccdunc vt infideles,neq; permancntvtfide-
les, fcd pcrcepta myftcriorum nocicia 6c fidei nolhie fecre-
tioribus perfcrucacis,conucrfi impugnanc nos
, &concradi-
dtionib.corda nof^ra dirumpunc, vcrbi Dci margaricas con-
culcanccs ,&ornamenca fidei maculanccs, hos non pocue-
runc cijccrefili) luda de le-
D
rufalem vfque m pr^Efcnccm
diem
.
b Vfque in prxfcntem dicm . id
ef} , feculi xcernicacem morc
fcnpcur^. Sed hocadliccra
ffarc non poccft
,
qno cnim
lebuf^us habiwc cum filijs
luda in lerulalcm
,
quandiu
durac hoc fcculum , cnm nec
filij ludahabirenc ibi infccu
kun rConculcacioncmfcan-
dalum.l.facicces in cccleiia,
&: qui pcrcepca rriylieriorum
nocicia verbi Dci, margaricas
impugnando conculcanc.lc-
rufalcm vifiopacis incerprc-
tatur.Si crgoincordenoftro
xdificata cft lerufalcm. i. vi-
fio pacis, &Chriffum qui cfl
pax nofiralempincueamur,
i^ feruemus in corde nf
o
, fi
quidcm ica fixi &: f^abiles fi-
mus in hac vifionc pacis , vc
nullacogicacio peccaciafccn
dac in cor noftru
,
pofliimus diccre
,
quia in Icrufale fumus,
&:nullusnobifcum cftnififoli fanfti. Nucvcro eciamfiad
grandem profc^i^um veniamus,& fummis no s liudijs cxco-
Iamus,nullum puco cam purum ellc, qui non aliqua cogica-
tionc maculecur . Ccicum efl ergo habicarc ccia lebulxos,
cumfilijsludainlcrufalcm. Laboraiidum cfi cftquocidic
cijccrc cos dc lerufalc, fcd non omncs fimul cijci poifunc.
#CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I
Cariathbaal,hac ett Cariathiarim vrbsfyl. Vocaca efl ctiam
Cariachbaal,quia ibi fuicidolum Baal . Gcncilcs cnim colc-
banccommuniccnn fyluis vcl propc fyluas, & propccr hoc
fuic prohibicum filiis Ifracl nc plancarcnc arborcs luxca al-
tarcDomini, vthabccur Deuccron.ij.c. nc cfienc fimilcs
idololacris .
z ie6K/iem.Hicdcfcribicurcondicio cohabicacorum , cu
dicirur, lelufieum autem habitatorem Ierufalem,&c. Dicunc ex-
foficorcs
nortri communitcr
,
quod ifti fucrunc de gcnere
cbufa;orum,&:ccnuet;jjnc vnum forcalicium in Icrufalcm,
quod non pocucrunc filii lud^cxpugnare,^: ideo habicaue-
runc cum cis in cadem ciuicacc . Hcbriei auccm dicunc
, q,
ifti dili llinc Icbufa^i , non ouia eilenc de gcnerc Icbufxo-
rum, fcd quia habicabancin ferufalcm
,
qux alccro nominc
vocabacur Icbus, vc habccur ludicum ly. fcd dcfccndcruc
dc Abimclcch qui fuic Rcx Gcrara?,cum quo Abraham in-
ijt fccdus firmatum luranicnco, vt habctur Gcn.zi . Upro-
ptcr
ptcr iftud iuramcntum feruandum non potuerunc filij lu-
dacos cxpellere, quia iuramentum illud fuerac vfq; ad ccr-
tum tcmpus,qudd ad huc non tranfierat , tamen Dauid po-
ftea cos cxpugnauit,vt habccur z.Rcg. y.cap.quia cempus di
dtifoedcris tunc cranficrac , dc quofocdere dicetur plcnius
quando vcniemus ad locum illum
.
A D D I T I O.
Incap.ij.vbidiciturinpoflilla,
Scd argumcntS non vf
valcrc, quia in proh:bcndis gradibus actcuditur rcuerencia.
Hec folucio poftillacoris cfficax non cfi &: valida.Nam Hc-
braica confuccudo qua; ad obfcruanciam pr;rccpcorum Mo
faicelegis adipem liccrx firniiffimeccncc,ficquenccr vti-
tur tali matnmonio,lcilicct auunculi Sc neptis . Non eniiti"\
ingradibusprohibicis acccndunr fimilitudo folum fecun-'
dum difTanciam numcralcm,fcd ctiamfecundum rcfpCctii
prxfcrctia: viri ad \\otcm.Caput mulieris di vtr.).id Co.xj.c.
D 4 C A P,.,
GIorordi.&NicolaidcLyra.
ii6
bus cx noftra ncgligentiaadiicniiinc purgcmu^jVcnacu- D
rao.i.rcx pcccati aiann quar carnalircr viuit , in dotcm tran-
(cribit.Pofthzcvidcndumcftq.fiIijIorcph
maK)rcm(")r
^ ^ -
, r 2 . -
lem rcqui ruiu.djcctcs;Qtiarc dcdifii nobis forccm . & p-"^- a
>(otip<iimf.<s ^d mont '. Adam .
Non lufticic nobis mos,
daiu:m una.Ego aut pupuUis multus lum, & dns bcncdi. &:cquiis c-kdus &forru Chanaa?o el},qiu habicnt m nion-
xit ir.c. Si crgo nospopulia multus funius, tV biidithisau- tc,6cc Nulquam mucnics cj, cquu babcac Ifmcliu,kd Cha-
ralis vigor ni;,cnit virtutiscnul;j,cac,
'
exprllen h^
bitacorci vr-
B
&Raphaim,
quiaangultaefttibipoflelsiomontisEphraim Cui dcmus ergj
refpondcrunt filij lofeph :Nonpotcrimusadm6tanaconfcedcrc,
d
b?s\?t"^inui
cum fcrreis curribus utatur Chanana^i qui habitat in tcrra capeltri.
Matth.r.C.
i.Ttm.i.d.

jgir:
xit n^.c. >i crg(
dumius adfiolc
fu. P
>p'<lsmtjtut
(u
afccndc in fal
tum &mr.ndati
b!)p^i,& piralo-
cu m tcrra 6v: ex-
pugna PhcTczt;-
os
&.' Raphaim.
E:jciamus crgo
Phcrcza:os
q,
m-
ccrprccaiitur iru
dliricacio. F'iiiili-
ficacio autc aha
boha,alia mala,
guia arbor bona
fru^tus bonos fa
cit vc)adfcrt,&:
malamalos. Ex-
pcllam' crgog.c
quidnonbnfu-
tlificac fru^^ttim
p;-ccaci,&pur^e
jnus ti-u:^u lufri-
t-.. Raphaim,in-
QUit cxpcllc, vcl
<t)cius cxpjrga de tc.Raphaim fnterpretarur rcfoluci; ma-
Crcs. Elt
inanimaMolfra virtusqu.vdam qux p.uic fcnlus
vclijc nutcr,
quj^proceditcx nobiS- Vndc.yaluabitnrau-
tcm 'imlitrprr ,;/ '>r' tngenfianoncm <i permanjent in fidr.l^X cr-
go macrcs,id-ft,ii^a virtus an'm;c,ilhs, inquibus foccis clt,
torccs gcncr.ic fcnfus,& qui fupcran a cociadiccncc no pof-
lancln ali|s .luce refokica clt 6c rciniUa,quod indicac fcnfus
(^UQS^krrjaj^uidos&incpcos. Hasmacrcsdcnobis cxpur
genins i.fordcs^mimudicias
,
qu<j naturahbus ai<E moti-
bus
nan.E' hccequu,
runt filij ManalTc has-ciuitatcs fubucrtere , fcd capit Chanina:us
atalfus^ft adla-
.... /
r. n 1 Li-i I r L I
lucem, &: icrrum
habitarcni
tcrralua.Poltquam autcm conualucruiit tiiu lirael
,
lub
b.Uicum . Scdre
icccruntChanana:os,&fccerutfibitributarios,ncciuterfc6erunt
^ fpondiclefus: h
eos . Locutiq; funt filiiloleph ad loiiic&dixerunt .^QiiarcdcdilH
3
^"
;tJ^fLle;
mihi poflellionem fortis Sc funiculi unius,cum fim tatx multitudi
- non erit tihi fon
ms,&bencdixcritmihi*Dominus?
Adquoslofueait, Sipopulus
"^ una ^ufaltu^ eii
I r I
.
r 1 - ,, r I
-1
-i r1

"'" CT"
emundahis
multuses,afcendemfylua,5^.fuccidetibilpatiauitcrrdPnerezi, t
eHw^crc Emun-
no-
inutilcs
fciliccc 6c in fru-
iii qua fitx funt Bcthfan cum uiculis {uis,& lezracl mediam pofsides
ttuofas arborcs
,
11 --^. T r 1 j I i' I .- 1 1 a \t fC
i^ taciamus ibi
uallem Dixitqi lolueaddomum loleph, 6c hphraim,&: Manalic,
j>
noualia qua:fcm
Populus multus cs,c magnx fortitudmis, no habebis lortem una,
10
pcr innoucmus
fcd tranfibis ad montcm,& fuccides tibi,atquc purgabis ad habita-
^
^
^uv cdceTimum
dum fpatia, &: potqris ultra procedere cum lubuertcns Chananasu,
fexagefimum &
quem dicisfcrreos habcrecurrus.&eflfcfortifsimum
.
cenceiimum,vn-
*
de . Secnris ad ra-
diccm arboris pofita
efl. Ornnis er^o arhor, qus nonfacitfru/lim honutn c.xridetnr,^ in
igncm rnvtcur . Si cmundau?ris,inqu Jt,(yluani , 6i crit tibi
,
cum indcextcrminaucns Chanancu. Conemur cigo Cha-
nanxHimquinobifcum cli citius tiibijccreix: obcdientcm
faccrc.Poit hxc cciam exceniiinare . Si auccm dimittimus
eum 6c n'egligimus,venicc Pharaorcx Acgypci, &: incipiec
locum nolirum dai e in dote filiij fux,&: capciuos nos rradc
relcgi pcccati.Obferucmus ergo vt prxualeamns
p
Chana
ia^os,nc li lualuerinc
p
nos dc Ifraclicis faciac Chanana;os
.
^
Mlt-
l!rae]lt.T i
babet cc^m
*hacur^u
tfi.
E
t
a<l Ephra
Matth. I
Ibidtm.
j
IbKicin.
MCOLAVS DE LYRA.
dum aliquos angulos fubinrrabanc fortcs illas,ficut dilum
cli capiculo prasccdcnci de fortibus Ephraiir. 6c Manaire.
I iTo)iijMum
iiuiemconiiati<ernnf hl'.iy in hocpcccaucruncfili)
Manaffc ficut didum cfl dc filijs Ephraim in finepr^ccden
Cis capiculi.
a
Locutique funt . Hic confcqucntcr dcfccibitnr pofTefrio-
nis filiorum lofeph dilatano,quod non elt fic intclligcndQ
quod incraiencforcem altcriuscribus,fed quia tcrramcon-
Cencam intra fortcm fuam ab cis non habicatam propcer
lyluasjvel propcer Gcncilcs adhuc ibidcm habitanccs ad cx
liiirtationcm lofuc acquilierunt,&: patctlitcra, pauciscx-
ccpcis,pr^miccirur tamcn corum qucrjmonia cum dicitur.
3
i^ art icfi/ji/ji .modicam rcfpcdu multitudinis mese. iic
tli modus loquendi quando nocacur paruicas alicuius rei
,
nnn cn-m pocctt dici quod filii lofcph h..bercnt tantum
vnum tuiiicukim,ad litcram,cum foladimidiatribusMa-
nalic nabucric dccem tuniculos,vc didum cfi
.
4
/ />t?<,mulciulicandoin prolc.
j
jtd cjhOi.c* dicus coium cxhortando cos ad dilatadone
nabitatioms fua;
.
^
'j;/)^tif ,quafidicatiituhabcs magnam multitudine
popu-
populi confequcnccr dcbcs habcre magnam torcicudincm
ad dilacandum poflcflioncm cuam.
7
C/<: nJ5?o//d""/.allegances difticulcaccm.
8 Tslon poterimiis.ludi.].\'ocanan- currus falcati quia in larc
ribu-s vncinis fcrrcis Isdis i.d iiiodun talcis arraabantur,ta
libus cnim antiquitus vtcbancur in pr^liis .
9
D(v;.'.7c.remoucnscorum allcgaticncm.
10 po^.///jtt(//ittyo.filijcnimEpliraim fucrunc homincs
bcllicoli.
,,
1
1
7\[oa babebisfortcm t'<iw.Non efi intclligcndum, quod
vnatnbus habucrit plurcs fortes,fcd quoddiciturHic:?^o/
habibisjiic cii intclligcndum
,
non cris contcntus ccrra ac-
.
quifita jn forte tU2,fcd acquires rcfiduum aducrfarios cxpti
gnando cum Dei adiucorio
,
quibus dcbellatis potcris fuc-
cidere nemora &dilatare fp.itia ad h/bicandum . Scicdum
tamemquod occafionc huiusdcli d!Xcruntaliqui,quodIo
fuc non diuiiit totam tcrram,fcd aliquam rctinuit diuidcn
dam lUisqui habercnt maioicm mulcitudincmdcdhocno
cfibenccoiifonum pra:ccdcntibus, qui;.d,dum cft,quod
ctiam teria Ph iliiiinorum &: plures alix cccidcrunt fub di
iiilioric,cum tamcn non efrenc acquiiit^ Pra:tcrca fccundu
hoc didunijfortcs ncn cflcnt ab inuiccm diiiinda; , fed ef-
fent commifixpcr ifiam additioncm.
'^
CAP.
Falcati u
rus
.
M O R A L I T E R.
fterra promifTjonis fignificatur adcptio bcaritudinis i tcrra
viucnciu Pcr lofuc vc^o figuratus fiiit ipfc Chrifius vt fepi
cfl didum.Fcr hoc crgo quod lofuefiliabus Salphaad, qui
jnortuus tuit j pcccato fuo vt habct^Nu.xxvi) dcdit pollcf-
lioncm in terra promifiionis, ligmfic.at^quod pucri maU)ru
p:Hcntumnonpriuantui hxreditatc crkfii
j^j^
maliti.Tm
ipfonim,iiifi fucrint mntatorcs fcclciu patc! noru, licctali-
quando priucntur hertditatctcrrcn.T fccundu uidicium hu
nianum.ltcm per hoc qd h'^'rcditas filiabus fuit data.lignifi
cat^qd in adeptionc bcatitudinis diifcrcnciam non tacic di-
ftujdio fcxuii,fcd mcricoru.CoIof.iij.b.i;)'>/w/fffj uos uetere
hominemctni .utibnf fuit , & induenta nvuum
,
(jui renonatus
eji
irt
flgnitionem PajetundH maiinem cius qni creauit turnt libi non
eil wafculuf,
l Lowi,
I Ioc/<//^,-/T^7f.fcilicettribus Ephraim &dimidiatnbusMa
nafle,
p
quns fignificatur fiat' reIigijr>forG & maximc mcdi-
cantium.Manafles cniiTi intcrprctat olMiuio.Rcligiofl vero
mcdicantcs intcr alios magisobliuifci debcnc tcmporaliii.
Ephraim aute tiudifcr vcl trudificatio intcrprctatur, inre-
gionibusautemendicantiumdicbus ifiis plurcs inucniunf
apci ad tacicdum trudum animavu . Pcr filios mit' Ephraim
tt Man.ilfc pctentcs ampliatione poficffionis (tic,fignifican
tur rcligiofi mcndicantcs. pctcntcs
p
fc vcl
p
ali;)S exprefie
vcl inteiprctatiuc ampliationc promotionif in ^ifiicijs prcdi
caiid!,lcgcndi,\ huiufmodi
,
pius qua fiint apci propter
q^
excmplo Jofuc dcbcnc eis p' 9I ati diccrc.
1 ^/tf////e.idcfi,npplica tc ."d fiudum ficra: fcripturaj &:bo
n^ vira; vt pcr hec mci caris in d;dis ofiici js dilatari.-ncc pro
ptcr difiicultatcm dcbcnt fc cxcufare . cjuiJJccundum Poe-
can):Laborimprobusomnia vincic.
II
lofue Cap. XVill. 118
ekHx
a gaciu
s n pro-
mnlcri
tl i6.b.
B
1 14. c*
III. b.
c
c A p. xvrri.
Ittamvnbis. Adaman. IncofuetiidinchoTumert,
cum aliquid forte diuidicur
,
foi-cuito vf fors illa
ad iilum,velaliaadaliucadere. Infcripturaaute
fancta no eft ica ; Si.n.de tanca re patres forcibus
limcret iudiciu,
vcl emi fiflent, ni
hil mirij eirct fi
Gcncilcs hoc fa-
eeret . Scd vidca-
mus fi in fcriptu-
ris
alit}.dflc^->po(i
tiim,q3
nobis q,d
vircutis fitinfor-
tibus manifcftec
In Leuitico fcri-
ptu eft: ^cclpiant
dHasforteSjforsuna
inUno, &forsvtia
in capro eniiffario.
Item ibi, Moyfcs
fortcdiuiiictcrra
tribui Riiben , &:
Gad,&dimidis
tribui Manalle.
Dedit etia lefus
fccundum pr^ce
ptam dni Calcb
fortem &C cribui
Ephrcm,&dimi
die tribui Manaf
fe.tt pofl h.EC,inquit , congregauit ecclefiam dc filijs Ifrael
&.dix.}Z ^ Mittam fortem
&
profcramin co'ifpc&:i dni foncm &c.
& pofi hec fortibus millis fic h^rcditas populo diliribuitur,
&agitatur fors ifta non fortuito,fed fecundum quod-pra'dc
ftinatuincft a Deo.dcnique tribus Beniamin priina ibi accc
picforte,vbi erac Ierufde,porthanc tribus Simeon : fccuda
pofi IlIichardeinde,Zabulon,deinde Afer,poft Ncphchali,
deinde Dan,in q.bus nouillime vcniunt trcs 1II5 tribus
q.
ex
concubinisfunc.Inuenioinfcripcuriscciam
Gcnciles force
mifiiTc.cu lonas nauigarcc,& tcpcftas vrgercc,quafi fors pro
dere dcberct vcl poflet cuius caiifa piculu imminerct. &: ^-
uis Genciies cfiTenc a cognicioncDcj alieni,no ha^, opinione
falluncur.
fiUuncur.fors.n.verum prodic. Salomon quoq-, ait: Comvadi- T)
dioncs ejuofie cehibet fors irc.veUicicciiare
ortedens pd;l > P.ou.ig.c,
nes,vbi fors miccit^.Innoiioquoq; cclio conucnieccs aporio
li mulc6fapienciorcs,quam qui nunccpos,vcl
prcsbvccros,
^a ^ ^
vcl diaconos ordinanc,elegci'unc duos,ncc tii dc cis iudica-
ucrunc,vcilliifa
C A P. XVIII.
Ongregati funtoes filij Krael in Silo, ibiq; fixe-
runt tabernaciilu t teftimonij , &c fuit eis terra
fubie<5la.Rema(eruntaLitfiliorii lirael feptem
tribus,quE necdii acceperac poflefsiones iuas
.
Adquoslofueaic: Viquequot marcctisigna-
5
xjapo[Iolis,&:fa
uia, & non intratis ad poilideda terram quam
"^^^^"
-'^^
^'"^
Dns Deus Patriiveilirorum dedit vobis ? t Eli-
gite de fingulis tribubus ternosviros, vt mit-
6
tam eos , & pcrgant, atquc circumeant terram , & defcribant eam
iuxta numcrum vniufcuiufque multitudinis, referantqi ad mequod
defcripferunc. Diuiditevobisterrainleptem partes,ludasfitinter-
7 Zlllt^mfmeT''''''
minis iuis ab Auflrali plaga,& domus lofeph ab Aquiloncmediam
^
vocatifnmusprade
interhosterraminfeptempartesdefcribite, &huc venietisadme,
a
vtcoram DominoDeo vclho mittam vobishicicirtem, quia non
efi: inter vos pars Leuitarum
, ied facerdotum Domini eit eo-
ccrcntAportolii
que voluificnt
;
frdorantes mife
runt fjrte, &c ce-
cidic fors fupcr
Matthia, Sdan-
numerat' cll cii
^ t
v.icati
vcl otioS
, - eftis
riUS. pCCclCfC.n.
^ Xradite.
ofonc,noncafu,,
fcd dannaproui
dcntia fors diui-
nii iudicium ^fe
rebat.PauP quo-
rum ha^rcditas. Gadautem &Ruben, &dimidia tribus Manaife Sprtiiim vflw
>citus.
fiittatifecudum pro
pofitum cius , (fui
omnia opcrai. &c. Col i.b.
Ec ad Coloilen-
fes: Graiias agsns
Deo patri quiido-
*g"'
tiees nos fecit in
parte fortis futidorum in lumine.^x his omnibus hoc dixilTe fuf-
ficiat,tjd nobis ab apoliojis fors ducta dciignat, q.a vbi ex fi- Ibidem.
dc integra & orationc pi^^miffa fors ducit" ea-q Dci voluntas
continct in occulto ,
fors hominibus dcclarat in manifcflo.
Sccundum vero interiorem intcUedum, ficut Paulusvidet'
indicarc dicens ,
in partem fonisfanCiorum
, &inforte vocati in
cA-i/^rt.Videndum cfi,ne lortc no folum in hominibus , fcd.
infupcrnis virtucibusforsagatur , &: prsiideac aliqua vir-
tushuicotiicio:qu.everbicaufa lctu fiho Naue nunc Ibr-
teha:rcditaccm difiribucnti , nonad aliquam gratiam fcd
fecundum hoc quod fcit Deo placere , dudum pr3:bcat
fortis: &:illifaciat cuciiirequceprima lunt, qucrrifcit apud
F
^ D<-um.
{iia
4iuifia<
INlCOl.AVS DL LYKA. CAR XVIII.
l/^Ongregacq; funt.H/c confcquenter dcfcribitur ajfignatiofor
X^iujeptem tribnbus reftduis.Circa qSprimo defcribitur taberna
cuii translauo, fecundb fortiuta dcfcriptio,ibi:Kcman{ctam:terti6
dncis diuidentispoffeljio circafinem.\9.ca.ib'i,C\imc[; complcllet.
Circaprimum dicitur : Congregatiq; funt . viibi cumfolennitate
dfbita transferrent tabcrnactiLm domini dc Galgalis
.
z Ibiq
; fixe, Silo.n.er.n inforte Ephraim ^de qua tribu erat lofue
g
pr cMeris magis x^bbat de cultrt diuino
,
& ideb ibi fuitpofitu ta-
bernaculu ad manendii,^ ibi manfit, cfuoufq; deHrufia Silo transla-
tumfuit in Tsiobe . j Et (ait.non cj, tunc ejfet adhuc actjuifita tota,
ytpatet ex prxdilis,fed tjuia aduerfarii qui remdferant tion andehat
contra eos tnouerebeUu. Et ^uia aliqui eorumredaCii erantfub tribu
to,vt patet ex pr.idiiis
.
4
Kcman. Hicconfcffncniaponitnrfor-
tium defcriptio.&fecundb earu a(fignatio,ibi:Ec afccndit fors pri-
ma. Circaprimumfciendum
3,
i^a defcriptiofatla ell ad ini\inti:'.m
Jofue per viros adhoc miffos,^ ideo primb ifli viri eligutur,&fecun
db lcgationem exetfHuntur,ibi:Ciimq;
furrcxiflcnt wki.Circa pri-
muin (fici/:Remanferant.^;a
cfmnque alix la acceperani [\ube,&
Cadvlira lordanem
,
ludas & Epbraim citra. Manaffe verb partim
hincpartim inde, vtpate)
exfupradiiis .
y
Vfquc-quo.^M/a tion
erai hcne ddigcntes ad hndum portiones determin atas
, cT p
cbfcqucs
minusfolliciii adextirpadii Getites,^ retnafcrantin terrr.'juia quili-
betefl magisfnUiciius circarempropriatn cjuam circacommunctn.
6 Elig.dcfing.tri.
vtnuUatrib.poffctcwjHcri deiUadefcriptione.
7
Diuiditc./K/w numerum tribuum,iu non acceperant hxrcdita-
tem
.
Dicunt et aliqui
^
iUxpartes nonfuerunt xquaks , ejuia tribus
tton erani xquales in multitudine.Et hoc confonat ci quod immcdi.i'.h
___^________
prxmit-
MOLALITER.
t
Hicfimulponiturfcnfus myfticus duorum capitulorum
propterconnexioncmeorum cum dicitur
:
I CoB^cf.pcr Silo qui intcrpretaC^mififus, lignificatur diis nr
lefus Chnftus de quo dicicur Gal.4.a. Mvbi venit ple.tZf.mi-
fit Deusfil.fu.fa.ex
mu.fa.fub legc,vt eos qui &c.pct hoc crgo qS
dicitur,Con^.fignificaturcongrcgatio fidclium in Chrifto.
mat.la.C. ybifuntduo ueltres congrcin no.meo in mr.cn.fwn.
X Ibiq;
fixe.pcr qfl intelligitur Ccd.Apoc. zo.a. Eccc tabcrnacu
Im Dei cum borni.Et hoc tabcrnaculum in Chrilto fixum cfi,
Mac.
prxmitatur. Dcfcribantautiuxtanumciu vniuli.uiulq; aiul-
titudinis.6r>^//(>a/ ei eiquodfciihirurT^u.ti.f. Pluribus maiore
parccm dabis . Sed contra hoc videtur iUud qipojieafubditur bic,
Circuitc tcrram &c defcnbitc cam,ac rcucrtimini ad me, vt
hic coram dfio Deo vefiro In Silo mitta vobis (ortem ,/. ad
hoc qubdfciatur qus tribus quampartem habtre debcat,fi autefuif-
fetfaCla
diuiftoperpartes maiores & minoresfecundutn maiore, vel
minorcm nmUitudine cuiusUbet tribu^^perhoc fuifiet fcitum quapar
tcm quxlibct tribus debcret habere
,
& miffio
fortium per lofueeffet
inutdis:imb poffet effe nociua,ffifors tribus hntis maiorem multitudi
nern caderct fuper
mmorcm partcm.Ideo fecundum ifiam viam opor-
tctdiccre ipfors cx diuina ordinatione femper cadebatfipcr partem
proportionatam dU tribui,& ftc non poterat
effe
nociu a.ncc etia er.it
inutiUsfimb vtUis.f.ad reprimendum contentiottes quxpofient oririfi
iUadiuiJio efiet fatia fimpliciter ex ordinatione humana . ^Uj vcrb
dicunt,q,p.irtesprdi[ifuerunt iiiqHales,& quxUbetparsfuit diitri
buta pcrfa/itiUas vnius tribus . vcrumtamen vnafamiUa accipiebat
maiorempartem quhn aUafecundumquodcontincbat plures domos,
& vna dotnus maiorcm partetn quatn aUa
,
fccnndum quod c.Qt:f:^bat
piura capita,cr quantum ad hoc inteUigitur quod aUegatnm efl de
/.'-
brit Ty;wc/-or;.Pluribus dabis maiorcm,&: paucior:bus rai-
norcm. non autcm quantum ad inxquaUtatem Jortiuiii feu partiun^
qux aHignabantnr fiiiguUi tribiibus
.
8 ludas. Erat.n.in tcrmino aufirab &trib.Ephraim in aquilonari,
quiaeranttrib'isbeiUcofiorcs ad fujiinenduin itnpetum inimicorum
aduentetium coira filios \frael ab extra:quia non poterantfic ex aUis
partibns intrarc^co (p
rnixre Mediterraneum claudit totum latus occi-
dentale terrx promijfionis.^& lorda-^isfiuuius latus orisntale
.
4c I Cumque
~Mac.i I .Csuper hanc petra idi.cccl.mca.\\^{c naque Chnfius fi-
gic
hoctabcrnaculumin fcipfo. Perhocautcm quoddicit':
Qjiod . intelliguntur apofi^oli qui poft Chrifiii fucrunt fiinda-
torcsccciciia^VndeApoc.2i.d.dicitur,<^nomina
duode-
cim apofioloru &c agni fcripta func in portis ciuitatis, n qua
ccclcfiadcfign.nf'. 4
/^man.pcrquas figmficac^^vniucrficas
clcdoru q.
m''du h.ibct poflclsione in tcrra viuentiCi.Etdiui-
dunfin
fcpj:ccribus.i.fiatus,rpr;rlacorLi,curacoru,c!er;corii,
principuin, militium , vulgariu : dc quolibetenim fiacu funt
aliqui acccpturi poflcliioncni in tcrra viuentium
.
1 Et afcrn.
Nu.ifi.f.
119
Glorordi. &Nic.(ieLyra. uo
^
Dciimprimritenerrloaim.vtqiiodlacccapiid
Dcu, fortis
A gubcrnatione ct hoibus
dcmon(lratur:a]mm vcro faccrc fc-
aindi lociA' abum tcrti rQuod itagcl^um no folum in rcr-
ris at bitror,fed et in cdcfttbus&^ huiufmodi fortc queapud
Dcum ct mcritorum
contcplanoncdilhnguitur ,
et lUo t^
e
habit5,cunid;ui
1
Deut.jx.a.
B
dcrctcxccls'gc
tcs i\w niimcru
angeloru Dci:
ad "tada cfJ por-
cio d<inuii la-
ccb,tunicul'' hx
rcditatisciuslf-
racl,hic.n.p.ute
perl'ortc&:funi
culu
liV.xlDcu
dicitce fortitu.
Nocrgofortui-
to
putadij dlp
forte eucniflcil
ii angelo Acgy-
priorfigetc,3lij
IdumaTorii, alij
Moabitarum 6i
limilia. Scdibi
ct fi fm numc-
rum ?.ngcl')rii
Dci diuiduntur
gctcsfortc,(icuc
in hoibus dixi-
mus,<jaDciiu-
diciu occulcum
fors paditinpu
blicu : raiis fors
fuiflc crcdcnda
cff,qua,pmcn-
tofuoquifq; lila
vcl ilUgcntefu
fccpcric .Nccp
fmgulos quidc,
q, line forcc
,
q
fHaraba. Dci ludicio di-
fpendlt, cueni-
rct -.diccndu cli,
vc .nlius talc vcl
talc vitnm a nati
uitatc fortiatur.-
vel q3
bonian-
gdi .adfint hoi-
Dus &:concrarij,
vt illc angcl' a-
nimx Pctti cu-
ftodiam fortitus
fit, alius l'auli,a-
li*cuiuslibec in-
fancis dcccciia.
tiii ucl fluminu flucnca cxhibcu , .nlia ifnbriii ,alia vccorum,
alia marmis, aiia ccrrcnis animaJibus ucl lingulis quibufq; c
tcrra gigncncib.prx'lic,& circ in fingulis facfa inctfabilia d:-
iiin.r diipcnlacionis,uc in ordinc fuo cunda ^> vnamquaque
vircute dirimantur,6<: copetcnti otHcio : vndc: 'Honne omncs^
funt adminiiiraiy
amacccpcrantpofireflioncsruastranslordanem ad Orientalcmpla-
eam,quas dcdit eis Moyfes famulus dni . Cumque liirrexiilcnt viri,vc
*
pergercntaddcrcribcndrircrram,pcepitcisio(ucdiccns:Cncuiteter-
ra 8>c dclcribitc ca,acreucrtimmi ad me,vt hic coram dno in Silo mic-
lam vobis iorte Itaq; pcrrexcrunt & lurtrantcsca in fcptepartesdiui
fcrunr,rcribentes in voluminejreuerficjuefant.id lofiiein cafl.ra Silo.
Qui mificrortes coram dnoin Silo . Diuilitq; terr^m filijs Ilrael in le-
ptepartes. Et afcendirforsprima filioruBcniaminpfamiliasfLias vt
^ latioe dccerm,
pofliderent terra inter filios luda & filios Io{eph,Fuitq'; tcrminus coru
f^
pcr mctiabi-
-
A 1
-
T 1

1 . i c
!
lcmDciproui-
cotra Aquilone a lordane , pgens luxta latus lericno Scptentiionalis
plag?,& inde cotra Occidente ad niotana cofccndens , 6: perueniens
ad lolitudine t5ethauc,atq, pertrafiens iuxta Luzaad Mciidiem
fipla j
cftBethclj defccnditq; in Ataroth Addar in montequieltad Mcri-
die Bcthoro mfcrioris,& inclinatur circuiens contra marc ad Mcridie
montis,qui refpicit Bethoron concra Aphricum. Sunttjucexitus eius
in Cariathbaal, quac vocatur & Canathiarim vrbe filiorum luda.Harc
cft plaga contra mare ad Occidencem. A Mcridicautem ex parte Ca-
riachiarim cgreditur tcrminus contra mare , &perucmt vfque ad fon- 4
tem aquaru Ncphtoa. Defccnditq, m partem montisquireipicicval-
lcm filiorum Ennon, &;cftcontra Septcntrionalem pl.igain cxtrcma
parte Vallis ilaphaim Defccnditque in Gccnnon,id ell Vallis Enno,
iuxta latlis IebuI:Ei ad Aultrum,&; peruenit ad fontem Rogel, tranfies J
ad Aquilone,6c egredicns ad Enfemes,!d efl,fontem (olis,&: pertran-
^
fit ufque ad runiulos qui funt c regione afceius Adomim,dcfcenditq;
adHabenboen, ideft, lapidem Bocn filij Ruben ,&pertranfic cxla-
"^
tcre Aquilonis ad campcfl:ria,defcedicq; in t planicie,&prartergredi-
tur contra Aquilone Bethhagla, funtq; exi tus eius contni lingua ma-
ris i.-i.lfiflimi ab Aquilone in finelordanis ad Auflralem plaga
,
qui efl
terminusilliusab Orientc.HarcellpoirelsiohlioriiBeniammpertcr-
mmosluos m circumitu&ramilias Iingulas. huerurqueciuitateseius
Adam. Beth
lericho & Bethhagla
, & Vallis Cafis , Betharaba & Samaraim & Be-
lchc quoq^ non
thei&:Auim&: Aphara&Ophcra, ViIlaHemona&Ophni&Gabee
ciuit.itcsduodecim & ViIla;eariJi.Gabaon&Rama&Beroth&: Mef-
phe, CapharaAmoIa &: Reccmlarephel & Tharcla ocSelaEleh&
Iebusqua:eil: IeruIalem:Gabaaih & Cariathciuitatesquatuordecim 9
&: villx earum. Hsccft poflcfsio filiorii Beniamin iuxta familias fuas.
D
Ti'jfpusy&-inmini
jlcriim mifii ,
prc-
pier cos cjni h.trc-
ditatcm capiunl
fa
Litis, Ad horum
imicacioncm di
cficurforccs du-
cnpcr Icfuin,iS
hxrcdicas pcii-
busdiuinadiipc
proi
denciam ac prc-
fciecia in his for
tibus adumbra-
ri futura; in coe-
lis hcCrcditatis
cxemplar, quia
lcx vmbradici-
tur futuroriibo
norum habcre,
Hinc I'aul' ait:
^cccfidiis ad Sio
MOitccm,
is- ad ct-
uitatem Dei viitcn
tii liTufa cm caLe
Jiem.Eii crgo ci'
uicas i cclisqug
df Icrufalem 6C
inons Sion . No
finc cauia Bc-
niamin acccpic
in forcc lua Icru
falem &c montc
SiO, fcdquiacu:
lcltis Icrufalem
ratio cxigcbac,
vt no alijdarcc'
tcrrcrtris qug c
figura cocleftis.
N6 cflcnimdu
C
bitandumdcDciii!dicio,quivcl illorum dignitatevclaai-
ma: nofirc ad liquidum rcfpicic qua!ic.-ite cuiq; nofiru cufio
diadariquadaforcc myfhcaChn difpcnfacionc direi3:a:Pu
to ct dc his virtucib.q niudi ni)!''ficriafufccpciuc,cj, noior-
tuito illa vircus ccrrie vcl arboiu germinationib.pfit,illafbn.
tium
line certa ronc
in fortem ludce
dcccrnifvi Hc-
bron, velfingu-
Ix cjuitatcs fin-
gulis tnbubus
confcribuntur .
Scd calcfiialo-
cainquibusIerufilcm&Sionnominantur&c. qua; hisvi-
cinafunc, hocin fcrationrs coiitincbant in ccclisquodfoi-
tc gubcrn.ibati)r m tcrris.Hinc crgo cfl,quod difpenfauir di-
uina fapicntia nomina qua^dam locorum icribi^ qux myfii-
ca inccrprccacione cocineanc quib.indicacur,quia haec ccrcis
racio-
N I C O L A V S D b L Y R /\.
4c 1 Cumcfuc . Hic ponic cxcluc:o dcMcripcionis , ^ p.accc Ira
cx prxditiis
,
qualitcr aUoli.titum fit vt; fortibus d;du iuic
TOpta7..c. Si. cc Nu. ji. 2, fit d/ra-.Hicpcnit!' rcrra" ci. lcnpta:
afiign.itio:t\:pnm6t.ibui Beiuamin. fccundo alij.s lcx tnbu
bus ip.c. Cirta pnir.u primo tribui Bcniamin ccrnuni aifi-
gnant.fccundo ciuicatcs iioiancui,ibi.f/tf/ /;/</;. Circa pnnui
df. Et afcen.Hoc df quia Ici uiaicni pio parte cccidjc ui cn bu
Bcniamin.vt didum fuic fupi.a quo; cft in altiori foco quam
]ocacircuiimdjac>.ntia,iLquuu:;
j
.Atque. Dncalicju: quod
ipfa cft Icru falcm qu,E vocata cft Luza & Bethc],vtuiclu ni
fuit Gcnc.i8.fcd hoc non vf vcru,quia infra co.cap. vbi no
minaturciu!t.atcsfortisBcniamin,Bcchc],(S: Icrufalcditiin-
de noianturin mcdioalijsincerpofitis.Itcm hicimmcdiatc
antc fit mcn tio de Bcihaucn, qua: cft cade cu Bcrhcl, vt di-
dum cfi fupra 8.cap. Et idco mclius vf quod ifla Bctlicl Lu-
za cft
za cft alia a lerufilcin: ncc cfi inconucnicns qd plurcs ciui-
taccscifdcm non. ^bus nomincnt^quiahoc ffcquenter rc-
pcnt'. Aducrtendum tn cfi,
q,
ifia Bcthcl non cft dc fbrtc Be
niamin,i6 df \\)c:vertranfictii luxia Lu%.m.nb inclu'dcns ipsa:
idco Judic. i.dclbrtclofc-ph etdicitur.
4
Contra.Vcuiuscii
aquilonans. & ponitur hic ji parte orbis cx qua flat ilk vcn
tus.
5
/.vfd.habitatons Icriifalcm,cujus vnaparsccciditin
forcc Bcniamin. 6 f. HcbnEidnt : Vfqjad tcrminoserc-
giunc afcefus Adomin, idcfl fanguinum . Dnt aliqui cj, crac
rbi{;cquentia]atronii,qui cxcrccbanthomicidia.
7
fi/i<.Rubcn no cfi hic nomc patriarch.v,quia fihi eius .ac-
ccpcruc poHcliionc vlcra Iorclane,vc paccc cx fupradictis,fcci
cft nomcalcerius hois euifdenois. 8 Fue. Hiccolcquencer
ponuncurnoiaciuicacutnbusBcniamin, &: lcgat-lfa ficuc
laccc vfq; ibi. 9 Ei. h.xc.n.ciuicas mulcipliciccr noiacafuic,
vc didu fuic Gcn.2}i.& pro parcc cccidic in tribu Bcnianun.
-"CAP.
Noin''
niyll
preta.
eft.
M O R A L 1 T L r7"
'
Et /ifjj.qui interprctat filius dcxtcrx, &: coucnit flatui
p-
latoium,quidcbcnccireindcxtcraChrifii.Apoc.i.d. (/;.<-
bcbat
hehatin dextcrafuafeptemflellas.Etfuhditm-ihidcm.Septisld-
U angdifuntfcptcm aclefiiirum,id cfi,epifcopi e^rum.
I2I
lofuc
Cap.
XIX.
I2Z
A rationibus non cafufieridifpcnfanir.
Sicur enim non for.
busconcextam.Scdfcitoteinhismvfterfarotiner.-
mi.nrr. n
^
tuico .Ileangelus Mid>ac],a)i" Gabnel.aluis uc; o Rjpb.ad quam pot humanus fcrmo
prc>frrrc\,dnudims
mnrr i,. ...
uocacur
&
illc
patnarcha Abraham,&: ijic Ilaac,&: alius la- dircCosmta func hxc illi incegrc
quiraprus
clVul^ ad ccr
tribus.
li
nousco
t.^i. a.
cob, uel illcex
Abr.im Abraha,
ilJe Iliiac, & a-
Jius Ifracl. Scd
Sc cerca racionc
jlla Sara ex Sa-
raijillelfrael ex
lacobjVel illcA-
braha ex Abram
&quifqj angelo
rum vel hcini-
num cx his qujc
fibiiniunguncur
officijs&acubus
nommaforciun-
tur . Ica confc-
quens cff loca
qu.-cdam eiVccx
letiii (\: ciuica-
ces ,
fkuc leru-
falcm cxlcftis di
cicur
,
ic mons
Sion,ciIccciam
alias quarum ft-
guram ifJx c\ux
in terris funt
,
contincnt, qu.e
hic nobis pcr Ic-
fum Nauc my-
fiicc defignan-
tur. Deciuitati-
bus dibjm pu-
to, ^cdificahuH-
tur ciuitates ludx:
& haVitabunt ibi .
Ec ,
in domo pa-
trismei manfiones
muli* fitnt . Ec
e{lopote{iaterha-
bens fiper decem
ciuitates. Necr-
go cuiT fafli-
dio \\xc legacis,
& pucetis vilem
fcripturam cx
mukis nomini-
bus
C A P. XIX.
Tegrcfla eft forsfccunda
filiomm Simcopcr
,
cognationesfuas,
fuitqih?rcdirascoruime i
^uocunque
tium ccelurn . In
C(^loenim viditc^
lcfJia, v-dit Icru-
falc-nirxjcfi-em
vc
rainciuicaccmDci
&c Sion
montem
*.Cor.cia.
oci
dio pofrellionis filioru luda, Bcrfabce &: Sa
bec& Molada,& Aierfual, Bala & Ase& E-
i
.M?5.*@
thaol,Bcthu!,
H.ivma&Sicelcg&Bethmar
Ik^k&^ chaboth,&Hafcrlula,&Bethlcbaoth&Saro
..

^r^-^-:^^ ne,ciuuates tredccim & vill^ earu. Aui & Re

mii&
Athar,<S<: Afan,ciuitatcsquatuor&villxcarum.
Oes viculi
pcr circuitii vrbiu iftarum vfq, ad Baalaath , Becrramath cotra au
ftralemplagam.H^cefthiErcditasfiliorum^-Simcoiuxcacof^natio
3
ncsiuasinpoJfcfsione
& funiculo filioru luda :q,amaiorerac, &
idcirco fil.j Simeon poflederiit in medio h^redicatis corum Ceci-
a
dic quoque f )rs ccrtia filioru Zabulon
p
cognariones fuas, &fadus
cft tcrminus
poflefsionis eorum vfque Sarid. Afccndicq; de mari, &
MeraLa,ac peruenit in Debbafech vfqueadtorrentem qui eft c5cra
Icconiam
, & reuertitur ad Sarid cotra >.
)rienteni t in fine Befelcth
Thabor,&cgredicur ad !)abereth,afccnd]tquec6rra Iaphie,&in-
de pcrtranfic vique ad Oricntalem plapam Geth Hepher &: T^ca-
fin:&egredicur in Rcmm5 Amthar & Noa,&cireumit ab Aquilo
neHanaton.Sutquccgrefluseius vallis leptahel &Cathcth & Naa
lol 6c Scmcron
& ledala & Bechlehem:ciuicates duodecim & uill^
earii.HfcefthiEredicaScnb.filiorumZabulopercoeiiaciones
fuas,
.,^1 oo, ; 1- irr 1 rC n r
bilium iacramcn
viDcs & uiculi earum indcharegreliaeitiorsquarca per cognacio-
torum vii Timo
nes fuas,faicque eius hajrcditas lezracl & Calaloth & Sunen & Ha-
tlieo ait: Memor
pharim
& Sehon
&Anaharach & Sabboch &Cefion, Abes,& Ra-
meth
& hngannim & Enhadda & Bechphefes,& puenit terminus
eiusufqucThabtir&Schefima&Betbiemes, erancquc exicus cius
lordan.sciuicaccsfedecim&uill^earum.
Ha:ccft pofll^fsio fiiio-
*
JilTdXr^"'^
ramliracharpercognationcsfuas:
urbes & uiculi carum . Ceci-
5,
'
^^
CAP
5
ci\. Vidit Bethc-
lchcm &C Hcbrofi
&:omnia qu.cferi
buncur hic forte
diuifa . K.;icio-
ncs quoquc eo-
rum i:i fpiiicu con
prch^ndic: confir
tctnr ciiim fe aii-
dilfe verba &c ra-
ciones qua; non
*
fuit
h*re<!i-
licec homini lo-
qui
,
quales fcili-
cetillierant qui-
bus diccbat,
'hionne homines
e^is cr feciindum
hotninnn ambnla-
tis ? Diccbac ca
forficanillis
,
qui
non fecundum
carncm ambula-
banc,Timocheo
&: Liica; ^ cx-
teris difcipulis
,
quos fciebac ca-
paces efle inetla-
bilium facramcn
tas filiorutn
SimeoB
.
i.Cor.ij.a.
f
contra tsrmi
num.
esi0 perborum qufi
a me audifii, quit
commeado fideU-
J.Tim.i.a.
biis hominibHS
, ^
**
i
NICOLAVS D LYRA.
C A P. XIX.
ET
egrefia eUfors <rc.Hicconfequenter fcribuntur fortcs
fcx tribuum,&: fecundum hoc poffcc diuidi in fex par-
t^s.Sccunda ibi.Ceceditfors ter.crc.tcnia. xhi.lffacbar egrcfi(^c.
quarca ibi Ceciditque iors quinta trtbui filiorum ^fer. quinca ibi.
FiliorMm l^epthaU. kxuihi.TribHifiUorum Dd.Citcaprimum
dicitur.
1 ff.fcilicet a fortcBcniamin
, quar fuit prima de feptcm
vltimisjdequibus loquiturhic fcnptura.
1 FMtej; quia ficut diclum fuitfupra i j.c.ifta ciuitas & plu-
res alic fucruntaffignat^ tribui Simcon
, cuius ratio polka
cum dicitur.
3
W,f.quia
maior crat quam poflcffio aliarum tribuum.Di
cuntcommuniter expofitores
, quod habuerit teriam du-
plicitcr lcilicet,pcr fortem ISc pcr conccdioncm li polJet ac
quncre luxta fc,&: quiaerat tribus bcUicofa dilacauic cermi
nos fuos
, & idco quandopoftca dcbuic aflignan tcrra fe-
pcem
ptcmtribubusquxnondum poflcffioncm acccperant.re-
pcitum fuit quod terra rcfidua non fufiiciebar eis , &: ideo
aliquaJocadcforccIuda tiicrunt adiunda forti tribus Si-
meon,vtdiciturhic. c aliqua Ibrci cnbusDan,vcdicecur
infra
.
4
Cecidit(f; . Hxccft pars fccunda : &: legacur Jiccra ficutia-
cccufqucibi.
y
In //.Hcb.dicunc gebul Chislohi Cabor.idcfl,in terminii,
Cisloch nomen communc,&: lignificac pendulum moncis
quJ cft locus intermedius fummitatis,&: valJis.
6 ef/;/eew.ifian6eilillaBethtteminquanatus fuitChri
ftu$,quia illacit dc fortcludc.iita autem cfi de forceZabu-
lon,licuc enim frequcnccr diclu cft,plurcs ciuicaces ucl uil-.
Ic limilicer nominancur.
7'
iffuchar eg.cfja.Vixc cft tcrtia pars, &: Jcgatur Jiccra , ficuc
lacccviqueibi.
8 cr/)/ew.i.ciuicas foJis,&: fic nqminabacur : quia forfita
Gcntiles ibi cokbant folem.
9
Cccidittinefcrs ijuinta.hixc cft pars quarca,&: Jcgacur Jicc-
ravciacec.
1 FiUorutH.
TTrntT- n-r
MORALITER.
t
Etegref qui inccrprecacuraudicns,&:conucnitftacuicu-
ratorum
qui audiuntfynodaJia ftatutaabcpifcopis,&: dcnu
tianc fuis
parochiis
.
^Cecidttif;.
qui incerprccatur habitacuJum pulchritudinis,
conuenic
ftacui clencorum.in quibus refuJ^crc dcbct de
turhoucftatis.
j Iffa-
7 Iffachar.Per Iflachar,qui merccs inccrprctatur,fignatur
ftatus rcligioforum qui bonanatur5&: lortunx cxpcnunc
promercedcregniclorum
.
j \i.:^-
9
Ceciditque qiii intcrprctar carccr,&' conuenitftatui prin
cipum,adquorumfpcclac ofiicium illos,quos parerna ca-
ftigatio corrigerc non pocuit , vmculis &c carcenbus man-
ciparc'
FiUoritm
1^3
Glofordi. 6cNic.cicLyra.
- **
124
C A P. XIX.
Fltiorum.Aiizuf.S: Anionbjrus pmafitvt habitarctin
r
-
'-
-

-^

'
corpn<,rtiirbct &ropiat mcte^abhibcancur ailt multx oro-
ncs,multaiciuiiia,nuilcccxorci(taruinuocaci6cs,&:adhcc
oia iurdus d^mo i obfcllb corporc pflftat, tolcrabilmscxor
cift.ircimp^iias tcresex Dci nominisinuocacione tormeca
^
dillcdcn.-.lca intcUigcndum cft,quia Amorrhci pfiftunc
habitarc in li-
Oneen. ho.
4. aa lofue.
nocrat.Idcodi-
tum crt X Do-
mino . Fa<^u cfl
vc cofortarccur
corillorum,qui
iinuil confpira-
ucruntinircbd
lum contra Ic-
fum,nciftaillis
mifcricordi.i p-
bcrcturcciacon
tra prarccptiiin
Pci,iircm.ilif-
icnc non cxpu-
gnati,& fcncfi.c
tc lcfii , vcl dc-
fundo rclinque
rcncurcxpu^na
di filijs iKael
qui ci.s
p
prcccp
tumDiii pofvcc
pa; ccrc, quod il
le non laccrcc
.
Adam . Iuxta,
Ixx.nialicAmor
rhfus
habitarc
in EloStiSfina
nim, Amorrh^'
inicrpcac^amai*
vel amaritudo
,
habicatcs crgo i
iwietante
-l-Elon^c], inccr
prccat"
t
aricccs
veh S.inanim,cj,
inccrprccat pa-
Cifici . Amari(5:
aricccsfuncq. in
ago<ic poiici Za
bolicas ftru.Ui-
ras cxpug,n.irc
con.ituiipacifici
vcr6,qui carnali
concupifccnciis
fupcracispaccm
anima: gcrunt
.
In vtrifq; tamc
coccndicdiabo-
lus,id cft,amari-
tudo periiftcrc.
Sicrgo inimica
virc'.i. d(gmonis
cxamancudinis
turba vcnics ob
fidcac alicuius
cor-
lon, & in San-.
nanin . lic vc
oflendcrcc icn-
pcura quia pcr-
tcrcnccs p^iias
&: flagclla pcr-
iiflunc ,di. quii
grauis cflcfta
cll fupcr cos
,
nian' Hphrcm
,
quod fic pcr c-
xorciflarum ma
nus impoiicio-
nc vchemcncius
impoficam
, vel
per bonos adus
hc opera bona
.
C^acOjCnimmc
liora gcrim' vcl
agimus &c in op-
conucrfa-
canco ilhs
iBlim
A
^^
^
-
QuTf.io.in X^
Elon &intSananim,&: ingrjiu.icus clt mr-nus Ephrc
oruc fupcr eos,&: facti fuiit ti ibutarij illi.Hoe iarn
p
pracccptum
t
SaUnon
pomini flcbat,&: adhuc viucbat icfus, fcd dux in iUis plijs
pra: fcncdutc
ditquc fors quinta tribui filiorum Afcr per cognadoncs fuas,fuitquc
terminus corum Halchnth,&:Chali,& liere,& Axaph,& Elmclcch,
& Amaad,& Mexal.&pcrucnitufquea-i Carmclummaris, &Sihor
& Labanath:ac rcuertitur cotraOrientem Bethdagon
, & pertralit
ufquc Zabulon,& uallcm Icphthacl conira Aquilonem in bethcmcc
6:Nehcl,cgrcditurq; adl?uamCabul6c Abran &Rohob& Amon
& Cana vfque ad Sidoncm magnam, rcucrtiturquc in Horma ufquc
ad ciuitatcm munitiflimam Tyrum,& uiqucHoia: cruntque exitus
cius in marc de funiculo Achziba,& Amm.i,& Apec, &c Rohob , ci-
uitatesuigintidua: &uilI?carum.Hx'ceftpo(reflK)filiorum Afcrpcr
cognationes fuas;urbefqi & uiculi carum. Filiorum Nephthali fexta
i
pars cecidit per fimilias fuas,&: ccepit tcrminos de Helcph
, & tlon
Saananim,& Adami,quxefl:Neceb&lebnaelufqueLccii,&egrcf-
fuseorumufque ad Iordane,rcuertiturqj tcrminuscontra Occiden-
tem T Azanoth Thabor,atque inde egreditur in Hucuca , & pcrtran
lit in Zabulon contra Mcridicm , & in Afer contra Occidentem : &
in luda ad lordanem contra ortum (blis ciuitates munitiflimac : Af-
lcdijfnh^er,&Ammath,&Recchath,&Cencreth, & Edcma,& Ara-
ma, Afor,&Ce<Jes,& Edr.ai,& Enhafor,& Icron,& Magdalel , Ho-
^
rem,&Bethanath ,&Bcthlamcs,ciuitatcsdecem& noue,& uillas
carum.Ha^ceflpoflefsio tribusfiliorum Nephthalipcr cognationcs
fuas:urbes,& viculi earum.Tribui filioru Dan
p
familias iuas egrcf-
^
fa ert fors feptima : &: fuit terminus poflefsionis cius Saraa & Elbol
4
&Hirfemcs,idcft,ciuitasfolis: Selebin,& Aialo, &Iethela,Elonj&
Thcmna,& Acron,Eltece,Iebbethon,&:Baalath,etlud,et Banc, et
Baracct Gcthremon,et aqua: lercon,ct Arecon, cu tcrmino qui re-
fpicit loppcn,et in ipfo fine concluditur. Aicenderunrq; filij Dan , ct
pugnaucruntcontra Lelem,ceperuntq; ea, etpercuflerunteainore 6 peragcrctcrrain
gladij,etpofledcrunt,cthabitaiieruntinea, vocantcsnomen ciusLe _
^iEcundumnacs
fcmdan : ex nominc Dan patris iui. H:ec cfl: poircfsio tribus filiorum
b cumcfue.Adx
bus dcfidcnjs ii
^
Dan per cognationcs fuas,vrbcs,et viculi carum Cumq; compleflTct 8
man. Videmaa
^...^...^, ^nnr\,c
^ fN'""! ipfc prifumpfit fiiftus oraniuin nouiflin,uf,vt cflirt ommuiii prinius. b Sanfti
.
lUCtUdinCm
, Oi
fortcdiuideretcrra{ingulispertribusfuas,dederuntfilij Ifraclpof- 9
humilicatcm Ic
a fMundi coidi? hal-iiutionem. b f
lela Chnltu. c
f
In corde cu^uftiue
.
lU,q UlgnC rCre-
fesfioncm Idluc filio Nun in medio fui iuxta prxceptum Domini.vr
^^ ^^^ nomcn vcri
bemquampoftulauitDannathiaraainmontcEphraim. Et a:din
a TVirtuubus. b
f
Anunam caiuCjuo.
cauit ciuitatcm,habitauitq; in ca.Ha: funt poflefiiones quas fortc di~
uilerunt Eleazar facerdos,et lofue filius Nun, et principes familiaru
ac tribuum filiorum Ifracl in Silo coram Domino ad oftium tabcr-
^^
f^^'"? ^^7'"r'
1.
n-

r
&' iple dcdic
nacuU fcUimonii,partitique lunt terram .
hfditatc omm-
.
^
*^"^
Lais.lud.iJS. vbi agitur dccxpugnationcdida-ciuitatis.
7
yocantes, idcfi,nominc compofitocx anciquo,&: nouo,
&: fccundum iflam traslacione in Hebraro habccur,f n/ca.
uertint nomen Lefem Dij'/.i.ciuicatCm qu;C prius Lcfcm voca-
batur,nominaucrunt Dan nominc liniplici^& hoc cofonac
ci quod dicitur lud. iS.vocnto notnine auitatis Z>;iH,,qU2E prius
Laisdiccbacur.
)i Cum^ue.Hic vlcimodcfcribicur ducisdiuidecis poileflio.f.
Iofue,cj licuc fidclis difpcfacor alijs tcrra difiribuir, nihil ac
cipics libi
xPpiia
authontatc,fcd ppfi c6cc{Iionc,i6 fubdit'.
p Dedc. lux ta cii fuii bnp]acitu,iicut crat iufium, i6 fubdif.
10 f^rbem.EvAi cnim dc illa tribu,vc habctur Nu.i
j.
11 H<e/w*. quefupradiil^' funt.
1
2
Coram. idcfi,in atno ante ofiium tabernaculi , & dici-
tur cabcrn.nculu ccftimonij quia in illo crac arcaui qua crac
lcx,qua:tefiimonium in pluribus locis.vcce.vocacur
.
^
CAP.
cimis
mur
,
h.ecgrauioracf-
ficiutur .Gracus
efiillis&c.icccp-
tus,cj.inturpitu-
dine & fiagitiis
viuic . C^i ve-
roinbonis.-jcli-
bus manuin lli-
pcr cos grauaue
ric,ctiam fi pcni
cus cxpcllcicnS
potueiic
,
cri-
bucarios cos fa-
cicc ,
&c fubic-
dos . Ecabic-
runc fili) Ephrc
Homi^.
faluacoris Icfu .
Dedcrut mc^tfilif
Jfraet forcem le-
fu
fitio Islaue infe
met ipfis perprx-'
NICOLAVS D LYRA.
Fliorum
T^cph. Ha:c ci\ pars quinca,& legatur litcravc ia-
cc t ufquc ibi. 3 ^/oc.propc locuni illum fluc nacus Tho
LiaSjUt habccur in pnncipio bbri fui.
5
rn/jM/.Hacccfiparsfcxcainquadcfcribicurfors
fihoru
l)an,cumdicicur
,
4
f/u.dicunc aliqui quod iflx dua: ciuiratcs non fucrut
de fbrte Dan,fcd fuerunc luxca fortcm ipfius Dan,ica q, ibi
tcrmin.abatur
lorscius,cranttamcndcforce
Jud.c. Alii auc
dicunc qiiod liccc fucrinc dc lorcc lud?, fucrunc cii adiucl?
forci iplius
Dan,c.!dc ratione qua .nliquaj ciuitaccs dc forcc
Iudartucrucadiund(jfoiti
filiorii Simco^vciup.diftum clh
^
'H"/'.IftaciuitasfuitdcfortcDan
,tamcn crat iuxta
forcem ll&char,ira quod Illachar ibi ccrmin.ibacur fecun-
dum vnam fui parrem vc pacct ex prxiniiris
.
< Tugnauerunt.Dicmt
Hcbr^ijqcl
h^c cft ciuicas cj vocatur
Lais.
M O R A L I
T E R.
I
f''"'w.Nephth3liinccrprccacurdilacacio,&coucnit
fta
tui
mihtQ,quotu
labore res
publica confcruafac et dilacaf
.
3
Tribui.jyan intcrprccatur iudiciu,&c6ucnicflacui vulga
rium,qui ludicancur in fbro fccrcco,&: publico,& hoc dupli
cijfciltcctccclcliafiico & fcculari.
Ily
lofuc Cap, XX. 126
fi
bus filijs luda fz Ephraim,& d'midis cribui ManafTe, &Ca
'
leb filio Iephone,ipfe mific ternos viros p fingulas tribus,
q,
tota terca peragrarcnt&: defcriberent in libro, & redeuntcs
ofienderent fibi,5(: fe in nouiffimis referuauit , &: voluit efie
oium nouifiimuSjVC eflec oiumprlmus, nec fibi hfdicacem
pfumic,fedapo
refogij
le/lj.c,
a.j.3,
pulo acc/pic cui
dedic. Scdhxc
figuralicer cocin
gebacillis,nobis
^pofica,vcillud
pcepcum ferue-
mus, qd' ifie ope
re compler.ic
.
Quanto maniiti es
tanto magis humi'
lia te > &ante do-
minu inueniesgra-
tiam.^li\\h\.Site
duceordinauerint,
necxtollariiyfede-
Sio inter eos ejuaft
vnusexipfts . Vi-
B de ergo quo e-
rac dux populi
,
quieosincrodu-
xic in cerra fan-
dam , in cerram
j)mi(rionis. Ip-
fe crac fucceflor
Mofi ,
ncc fibi
Jjmitcic
fumere
orce ccrrae, fed
dux populi cxpe
dac vcapopulo
porciuncula ac-
cipiac, &a:dift-
cac lociiqueac-
cipic & cxcruic,
ucuerc faciacdi
C A
>^;^^^.^m^-
1^7
Glofordi. &Nic.deLyra.
128
^
A
e A p. Kxr,
CccJfcrHnt. Adanian. Qcs filij Iftacl acccpcruc
forccs
fiiasinccrra.Lcuicisaricin h.Trcdicacc
folus fufticic Dcus . Sed quia accipiunc dcci-
mas&primicias fccundum prxccpcum diii,
oporccc eos ccia dc cci ra &
dc
babicaculisdccimas
accipcre:
hoc
cft.n.deoib'dccimasac-
ccpilTc . 15
acccdcnccs
pnnci-
^
NuwcvjrJ- pesl.cuicaru ad
Elcazarij fa-
ccrdore&: ad Icfum fiiiu Na-
uc & ad principes
cribuu dixc
ruuc;
Dnsortfcepit
cUiitctesdari
vobis ad
habifnduw^ crfnburba-
na earnm
alaltbnsnojiris . Opor-
tccergo
dcciuicacib.ficdcfu-
burbanis forcc ftcn ,
nc uidi-
fcrccc &forcuito
vidcacur fa-
tNtt.jf
.
^3 diuifio Lcuicis. Sicuc crgo
diftributio in fili|s liViol ha-
buic r6ncm,qua q.s prima for-
tcdi^nus habcrct , iJv: alitis ic-
B
cunda,
inquibustint vlcimus
Dan : lca ncccllo c(t hic clTe
aliqiiam roncm, vt alij prima,
alij fccuda, ali) vcro ccrcia for-;
ducat*.
DnrauccHcrilijLcui
Gcrs5 S>c C lach ic Mcrari,&:
oftcndit'pnm.ic'
tcnuilleho-
norc Ca.ath, cuius nlij fuerunc
Mofcs Aaron lV M.ina.Igicuf
dc Caach pars quidc plcbis t.i-
ttaeft f.iccrdoralis,qu.cc(i A-
aron &c filij eius.Mofes auce in
faccrdx.ili ordinc, auc ii quid
pluselicpoc iiiidus ci\ . Alia
vero lacio cft dc filiislfiacl.
Caetcn afic cx tiliis Caath f
m
ordinc ccnucrunc in tribu Le-
1,^ funt Iliachar&: Hcbro &:
O/iel rdcindcaccip.unc poft
hos parre . polt Caadi cx Hlijs
Lcui Gcrfon . cercio loco no-
Uiflimus
omnium Meran. Hsccftaucem ditfcrentia primi
ordinis fccundi,ccrnj, vcl quarci,quam primo omniu obiei--
uauimus in Numcris . Poitquam cnim ordinacx func xij.cri-
bus pcr quatuor orbis partcs circa arcam tcftamcnci domi-
ni cy.cubias agerc,ftacut.c liint cres quidcm ab Onentc, tres
ab
Aphnco,idcI>,mcridie,tres ad marc, ideft
,
ad Occiden-
tcm,trcs veroab Aquilonc. Ibi ctiam iiii perqLiacuororbis
parces eodcm ordine dcputacur . Et ab;Orientc quidcm vbi
erat tribus luda
,
qucceii intcr c^ceras prima , A.iron &: filij
cius locanrur.Cnath vcro filij qui cranc reliqui,arc.im domi-
ni portarc,6<: tubis cancre ftatuuntur,ita vt cum pnma tuba
ceciniHct,moucrcnccafiraquierancabOricnce,cu veroie-
cund A qui cranc a Mcridic.tertia .ib Occidcntc . Qiiarta ab
AquiloncVidcs quatus ordojquata in fcnpcuris fanclis rcru
c6f9quentiacuitodit,nihilfineroncgcritur&:ordinc.Dili-
gcniius vcro qux hic rcferuntur aduercc. Prima,inquic,cxic
fors
P. XXI.
Cccflcruncque principcs
famili.irum Leui ad Llca
zarum lacerdotcm, & lo
{uefilium Nunj&addu-
ccs cogn.Ti:ionui"i} pcr fin
fTulastribusfilioi-ft Ifrael
locuticjucsutadcosin Si
locerra:Chanaan,atquedixerunt :t Dominus
pra^cepitpermanum Moy{j,vtdarcnturnobis
vrbcsadhabitandum, &(uburbana carumad
alendaiumenta. Dcderuntq; filij IlKicIdepof^
reilionibus fuis luxta impcrium Domini ciuita-
rcs & luburbana carum . Egrefl.iquc cll lors in
familiamCaath filiorum Aari)n lacerdotis de
tribu Iuda,& Simeo & Beniamm ciuitatcs tre-
decim, & reli quis filiorum Caath, id cll:, Leui-
tis, quifupcrfuerancde tribubus Lphraim&:
Dan , &dimidi^Etribu.s Manaflc ciuirates de-
cem.t Porro filijs Gerfbn egrcfl^a cll: iors , vt ac-
cipcrcnt de rribubus lifichar , &Afer, &: Ncph
talijdimidiaqnribuManafTe in Bafan ciuita-
tesnumerotredecim. Etfilijs Merari perco-
gnationes fuas de tribubus Ruben 5c Gad &:
Zabulonvrbesduodecim. Dederuntq; filii If-
rael Leuitis ciuitatcs
*
&fuburbana carii , flcut
fors C.'iach,& fack eft filijs Aaron faccrdotib.qui erat in Lc-
uitis. Cui oporccbac primatu dari,ni(i A.iron pnmo vel ium
mo potiiicirPnmoin vica- nifncis, in hononbus, m vircutc.
Nocftergoiliafors fortuita,l'jdadeflvircus fupcrnagubcr-
nans c.i fccundum diuinx ^puidentia: ludicium . 6z dcccrnic
h.rc fors filijs Aiiro prima ha
D
bicacula.Filiis Aaroii in cribu
luda &:m cnbu Simcon&iin
tnbu Bcniamm per forteci-
uicaccs xi:). Vidcsquo clcti;is
vins in clodis tribubus habi-
tacuhdilpcnfantur. Quos au
tem oporruic iccund.un ior-
cein fufcipcrc ? Filios,inquic,
Caach
,
qui rcliqui erant poft
filios Aaro. Ltquas tribus ifli
accipiunc? Incribu inquicE-
phrc, in tribu Dan 6i. in dimi
j
dia tnbu Manaflcciuitatcs.
x.pcr fortem . Q^i funt autc
tcrcij? filij Gerfon,i<:in quib.
crfbubus iorciuncur ? In Ufa-
z
char,inqt, &i Azcr,in Ncph-
thali &:mdimidiatribu Ma-
nafle^qua: ci\ Bafanitidi, ciui-
^ t.itcsxiij Qiiifuntautvlcimi
1 Leuitis? Filij,inquic,Mcrari.
In quib.accipiiicur cnbubus?
4
Ex cribu,inquit, Ruben trans
lordane, & Gad, dc tribu Za-
bulon
q.
vltimus cii inter fi-
Jios Lia; accipiunc in forte ci
uicatcsxij Ciimquatuorp.ar tJPi e
rcs iin t orbi s tcrr.E, Caach ac-
cipit fortcmprimus interll-
Iios Lcui a parte Oiicnciscii
illiscribubus pnmatuomniii
cenent . Vide quo oia conuc-
niunc in quaruor parcibus.Or
bis oricntalis nobilior cit m
quo nobilior oium ludx tri-
bus h ibcbatur . Et fili
j
Caath
E
TrJbuum er-
dinis diftbrCT-
tii.
faccrdotcs prim.im duciitin
primis tribubus, &: orbis parcibus fortem. Gerlbn &Mcrq-
ri,qui cran.- pnmi incci filios Lcui. Sic ergo trcs primi Lcui
accipiunr Oricnccm, Occidencc vcro vbi^crat Rubcn &c Si-
meon &: Gad ibrcicur iccunda ibrce Caach , & cnbu Simco-
nis.Mcrari vcro pnnui Ibrcit Ruben &: Gad,&: itcru iVIera-
ri.tercm in numens ah Onence accepir Zabulon , vciufiicia
fcruct'ai fortequ. fm Dcum ducitur, &: crcdcntium mcn
tes ad myiicria ftitun fcculi dirigat contuenda.Poit h.xc co-
rum^quiad marc crant,4dcit,Ephrc&:Bcniamin t^ Manaf-
fcs.Caath cuni fufcepiilcc fccunda force cribu Bcniamiii,c^-
teri cx faniilia eius iortinfuntLphrc.Pofiha;ceosg.eracex
dimidiatnbu Mana{ie,qu.'c fuit interrafanda,forututGcr
lbn,&: alia dimidiam tribum Manalle . Sed qa oportcbat ec
cosquicrantinAquilonc aliquidficcrdptahs gfa:confeq,
nc pcnicus nudati ca-leftibus donis vidercntur . In his crgo
quorii nouiliim' otdo erac in Ag.lonc,idcft, Da&: NVplua-
^ li&:
Has.
Piuino
.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXI.
ACcefferuntijne
, Potiqua adum cit dc ciuitatib. fiigitiuo-
rum hic confequentcr agitur de ciuicatibus Lcuitaru
\ 01 primo ponitur coriim pctitio. fccundb petitionis coccf-
iio,\bK Dcdtruntanc fii:j If.-jrl . tcitio ciuitntum cis coiiccilaru
nominatio ibi-.Dc tr:[i:ib-^ liitorum Aida. quartb prardiagrum
cpilog.uio,ibi. Dcditij; Dommia. Citca prinuim Lcuira: 111 iua
pccicionealleganc pr.cccptum Domini diccnccs :
j J)omint0 prxccpic . iftud pra;ccptu.m h.ibet' Numcri
3
j. vbi
conditiociuitacum &: fuburb.anorum
, &: ipatium iplorum
plcnius pcrtradata funt
.
z DcderiintquefiUi //:Hic confequcntcr dcfcnbitur
p'a:di:l^a:;
pctitionis conccflio,&: primo m gcncr u.,cum dicitui ;;>(/c-
tunKjucfiltj
\f
<jc/,fccund6 magis in fptciali,cum iubdicur
;
i
^gi^cffaqne eji . Ad cuius intcllcdum fcicndum
, q, Lcuita:
pnmb
prtmb fucnint diftindi in trcs partes. quia .nliqui diccb.intur
Caathic;e,al!j Gerlbnic,c,aiij Mcranca:. Iccm CaaihiCiV fuc-
runcdiitindi in duasp.trccs, quia aliqui dcfccnderunc pcr
Aaron^Sd vocaci func A:ironic.t ipcciali nominc,Iicec cu hoc
diccrcncur C.Kuhica'. Alij verb qui dclcenderunc de Caath,
habucrunttm noincncomauine
,
&: voc.ui funt Caathitx,
&: fucrunt de tnuncro Leuicaruni. AJironita: vcrb de nuinc
fo faccrdotum . &: fic Lcuica: diuifi iiint in quatuor partcs.f.
Aaronitarum,CaachiC.iruni, Gcribnicnrum
,
Mcrantarum,
vtplcniush.".bccur Num j.ca.&:4. Primb ergo .agicurdc for F""
tc Aaronitarum,cum dicicur , Egrejjaq; cfi/o<M.idcit, illorura
*"^'
Ca.ichu,\rum qui ipccial: iioininc di6ti Ibnt Aaronicx.
4
Ocmluluda. Ilta:cres cribusafsignauerunc cis ciuic.ircs
&: fuburb.ina, &:fimiliccr;ilia;cribus allignaueruncdcpof-
fdiionibus liiis alijs cribus parcibus Leuicarum prouc expri-
nncur m licera, &: p.ucc
:
1 Dciri'
Leui-ttfl
tlJr
MORALITER.
1 .//ccf/Tr.Hic agiriir dcciuitatibus faccrdotiT & Leuitapum
QU.T fucrunt eisaflignat.Tatribubus alijs depoflciTionibus
fuis,^ (jUo4 fignificatur, quod pr^latis &cgratis &: alijs de-
putatis ad diuinum cultum in nou.-i jccc dc habitaculiscoiir
uenicntibus prouidcri dcbct pcr iinculas dicrccfcs de
boiTS
laicorum. Non occurrit autcm hic ajia myfticatio nptabilis
propccr quod uanfeo f
119
lofue Cap. XXI.
150
li &Afer,rurfus Cnath no inter facerdores, fcd Itcr cctcros,
'A primani tame acccpit forftm in Dan, fecunda vcro Gcifon
in Afcr,&: tcrtiam idcm Gcrfon \n Nephthali.Quis pot hcc
oia ccmprchcnderc C^iis mcminiirc faltem ordinc ipiuni
myftcriorur Quod fi ctiam ad litcrara cxplicare ditiicilc ell
pmiftioncslo
iKldZ,
'A IJ.C.
coru vcl pcrfo-
narum qua: in
hifioria conti-
nctur,quiddi-
cimusdcfacra-
nicntisquepcr
h?c dcfcnLun-
tur&inquibus
diflributioncs
fucur.f h^rcdi-
tatis adumbra-
lur 5 Qu,is ca-
flrorufcdcsdi-
ucrfus cxplicct?
quomodo hxc
(in icfurrcitio-

nc pcr fingu.os
quofquc fando
rum iaccrdota-
li vcl Lcuitico
B
ordinc) habcn-
da fit diftnbu-
tio vt in rcfur-
rcdionc non
confuse agan-
turomnia, fed
vcni.it vnuftj.f-
qucfuoorduie.
Initium Chri-
fiuSjdcindc qui
funtChrifli qui
in aduentu cius
rcfurgcnt, cuin
tradiderit re-
gnum Dcopa-
tri , cum fubie-
prccepitdominus pcr manum Moyfi , finguiis forte tribuentes. De
^
tribubus filioru luda &Simeon deditIofueciuitatcs,c]uarum ifiiafunt
nomina. Filijs Aaron per familias Caath Leuirici generis , pri ma cnim
fors illis egrcfla eft , CariatharbeparrisEnac, qua; vocarur Hebronin
monte luda , & (uburbana eius per circumitum . Agros vero & vilias 2,
eius dedcratCalcb filio Icphone ad pofiidendum . Dedit ergo fiHjs
Aaron facerdotis Hebron confugij ciuitacem
,
' ac fuburbana cius : &
Lebnam cum fuburbanisfuis, & kcher, & Ellhemo, & Holon, & Da-
bir,& Ain ,&letah
,
&Bethfamescum luburbanisluis, ciuitatcs no-
uem de tribubus vt diclum efi duabusDe tnbu autcm filiorum Bcnia-
min,Gabaon &Gabae, &Anatoth, & Almon cum fuburbanis luis, ci-
uitatesquatuor,omncsfimuIciuitates filiorum Aaron faccrdotis tre-
decim cum fuburbanis iuis Kehquis vcro per familias fiiiorum Caath
LeuiticigcnerishjEc eddata poflbfiio. Dc tribu Ephraimvrbescon-
fugij
*
Sichcm cum fuburbanis fiiis inmontcEphraim, &: Ga(er, &
Cibfaim , & Bcthoron cum fuburbanis iuis ciuitates quatuor . Dc tri-
buquocjucDan Eltheco&:Gabathon,& Aialon, &Gethremmon cum
fuburbanis fuis ciuitatcs quatuor. Porro dimidiade tribu Manalfcy,
Tanach &Gcthremmon cum luburbanis fuisciuitates dux. Omnes
ciuitatcs dcccm , &fuburbana: earum datx funt filijs Caath t infcrioris
gradus. Filijs quoque Gerfbn Lcuicici gcncrisdcditdedimidiatribu
Manafle confugij ciuitatcs., Gaulon m Bafan
&'
Bofram cum fuburba-
nis fuis
j
ciuitatcs duas . Porro de tribu Ilfachar , Ccfion , &Dabercth,
& Iaramoth,& Engannim cum fuburbanis fuis , ciuitatcsquatuor. Dc
tribu autcm Afcr Mcflal, &Abdon, &Helcach, & Rohob cum fubut-
banis fuis, ciuicates quatuor. De tnbu quoque NcphthaH ciuitatcs con
fugij, fedesin Galila:a, & Amochdor,& Carthan cum fuburbanis fuis,
ciuicatcs tres . Omnesvrbes famiHarumGerfontredecimcumfubur-
banis fuis. Filijs autcm Merari Leuitisinferioris gradus per familias
fuas , data eft dc tribu Zabulon, Iccnam, &Charca, &Damna,& Naa-
lol.ciuitates quatuor cum fubfirbanis fuis.^ De tribu Gad ciuitates con-
fugij Ramothin Galaad&Manaim, & Hcfebon, &Iazer; ciuitatcs
E
*
HonucidK.
t
Rediuis &
iafra.
jt .t.k
(irft.in
>ri.c.
u.
cenr ci omnc
principatum&
poteftatcin. Ibi
talcs qu.cda ca-
ftroru obfcrua-
tioncs,&: faccr-
dotalcs dcfcri-
ptioncs, &or-
dines ac tuba-
rum fignifica-
tioncs crunt.FortafTis edam ficutordinauit Deus ftcllas c^-
li.
&mirandis rationibus collocauit, alias in axc Aquilonis,
alias in partibus Orientis,aIias in Auftro,&: .alias in Occafu:
itacos(qui cxrcfurrcdione mortuorum crunt ficutftellar
c^li in multitudinc&:claritate)vcnicntcs,fcilicctex fcmine
Abrahaj, ordinabit in regno cclorum fccundum ordmcm
flcllarum &partium c(jli : & dabit alijs fortcm ad Orictcm,
alijs ad Occidcntcm,alijs ad Auftrum,ali|s vcro quo ipfc no
uit ad Aquiloncm. quia muki vcnicnt,ab Oncnte &: ab Oc
cidcnte,& quatuor partibus orbis tcrrx, &: rccumbent cum
Abraham, cum Ifaac &: lacob m rcgno cclorum.
5 Bcda, C^odhabitacuIaLcuitis ablcfu pcromncstd-
bus deccrnuntur.fignificatur vt hi qui in ccclcfia Dei fcicn
ti;E operam dantcs, dolrin2 gratiam adminifirant. Rurfus
ab omnibus quibus difpcnfant diuina, tcrrcna fubfidia qua:
non habcnt , recipiant ; vt impleatur illud quod Apoftolus
pra^cipit diccns, i/ nos vobhfpiritalia mi>iijirauimus,ma^num eji
yc carnalia reflra metamus.Rc mcrito in cundis tribubus diui-
fl funt,quia difpcnfadonc cunCtorura viuunt.
Adamant. Supra dii^iii cfl, quia filij llVacl dcderunt fortc
Icfu in montc Ephrem, & quia xdificauit ciuiratc ibi &: ha-
bitauit in ca.Scd in csdc fcripturarepctit,vtaddatq, nicichc
ras pctrinas g.b. circucidit filios Ifracl mercmo abfcodic ibi.
Diximus
Diximus aut quia Tefus (Jhrif^us pctit a nobis locum qucm D
a'dificct,'in quo habirct. Er cp talcs cffici dcbemus mctc &: .
corpore,vt in anima nofii/. iucujn dignctur accipcrc Sc qdi
ficarc&: habitarc,&: quis cft in 01 popuIotaaccept.abiIis,qui
ad hoc dignns fit ? Fortc nec finguli, fcd tota fimul ecclcfia
rccipcrc potcft
in fe Icfiim vc
habitet inea.
Quis cfl crgo
Iocus,iquoha-'
bitare dec fc-
fus? In montCy
mqu\t,Epbrem,
id cfi- , in motc
ftuditero. Qui
funr mStes tru
a;fcri j IUi fci-
licct- in quibus
q^i-i
(unt fru&usfpiri
tits,pax,gdtidiTh
patientia,
O'
cha
'.
ritas
, &c. m
func mcnte &:
-fpiricu fcmper
excclfi. &:qua.-
uis pauci tuc-
rint,in ipfis ca-
mcn habitans
IcfuSj qui cfl:
lux vcra, emic-
tit mdios (ix
lucisfupercos,
qtios nondum
dignos fuoha-
bitaculo prin-
cipaliccr iudi-
cac . Vidcamus
crgo qux func
macheri^ pccri
na?, quibuscir-
cuncidic Icfus
fiIiosIfr.icI. Si
orecis pro no-
bis, vc (crmo
noficrviuesfic
&:cfficax,&:a-
cutior fup om-
ncm machcra,
pra:fIabit&:no
bisdominusICbc,B.>ror,
fusChriftuS,VC lafor, Cadc-
verbum Dci q
moth.Mipha
loquimur .nd vos,circumcidac omncm immundiriam &: vi-
"^' "mtate
'.
.1 a. t^
quatuor cu
cia de auditonbus , &: amputct omnc quo vis mcntis &: etri-
Puburbanjs
cacia naturalis obtcgitur : &fic pcr vcrbu Dci quod eft ma
fuij.
chcrapctrina,circuncidemini s.le(u, &c audictis, ^iiia abUuU SHpri.j.e,
^
cpprvbrium ^c^iypti hodie d vobis.Quid cnim prodcll cxiflcde
Acgypto.i.dc icculo &: pcr crcmum ambularc, &: moru pri
Itinas fordcs &: vitiorum immunditias retinerc? Oportct cr
go poft digrefiione maris rubri aufcrri carnalia vctcris con-
iUctudinis vitia pcr Icfum Chriftum,vccandem Acgypd ca
reamus opprobrijs . Ponuntur vero illi culcri lapidci quibus
fecundo circucifi fumus a Icfu in eo loco qucm petit Icfus^
accipjt Icfus, poffidet in anima.fiufti. Eft.n.iai.ichcra vcrbi.
Dci,quo purgant" pcccata dc auditoru animis.H.cc crgo vir
tus verbi duuni recondit ineo loco cuj daf fcrmo fapicnti^
&: fcientiiE,vt &: opportuno tpc ala illa profcrac iftas machc
ras in ccclcfia, &: circuncidatYecundo cos qui fccunda indi-
o-entcircunciflonc. Q^iod auc d\dt,petrinas machcras. id cft,
cx (axo cuItros,&: noncx fcrro opcrc artificis fabricaros, il-
lud oiidit,qct hic fcrmo Dci,qui immundicias coidiCi circii-
cidit,noncx
arccgraminaticavcl rhcrorica vcnit,ncq;do-
Ctorum mallcis domarur , aut ftiidiorum cotibus clim.atur
:
fcd ex illa pctra dcfccndir,
q
dc mote finc m.-^nibus abfcilia
orbem tcrr.x implcuit, &: dona fpiritalia crcdetibustribuit.
^
Itaque
F
*De tribu Ru
NICOLAVSDELYRA.
I Dctribubus filiorum Iuda&: Simeondcditlofuc.wiccofl
/eiji4(nlcr
exprimuntur in pttrticulari nomirnt cmtatum Lcmtis
affi"
gnataiHM
gnatarum perfamilias eortm , &
patet litera paiicisexcepiis.
A'^ros vcro &: villas cius dcdcrac Culcb filio,&!C. ita quod
erat cmtatis Hebron,feU eral cenccjja Jilijs .Aaron ad iiabitandum,,
fteut diCiurn fiut
'I\(^.Hni.
3 ^

tom.i.
-{Itaque
13^
Gloordi.& NicoJai JeLyra.
132
L-
qu.inlof.
cap.l7*
^
a
/ftfi^ffr. iric!.Quod42.vrbcsaccipiuntLeuitar,predicatio
A fignificatur fandorum.fpli cnini poflidtt dodrina qu^* con
ftatcx dccalogo lcgis,&: quadrifhrio numcro cuagcli|,quali
quaterdcnas vrbcs habcntcs
,
quibus ctiam adduntur du.v,
quia cuntta qua: pdicant morali Sc myftico fcnlu anntjtiat.
4j Bcda. Qiiocl 41. vrbcs
accipitur , indubitantcr ipfa
prjcdicatio fandorum ric,na
mr. Ip(i cm poflidcnt doctri
nam,qu.E cof^at lcgis Deca-
logo,&: quadriHdo uangc-
lij numcro
,
qu.ifl qu.itcrnas
vrbcs hnbcntcs
,
quibus ctia
Q(t(!.'r.
inTomc.
tares vniuerfx Leuitarum in medio poflefTio-
nis filiorum Ifrael , fuerunt quadragintaocfto cu
fuburbanis fuis , fmgulaf pcr familias diltributa?.
Deditqiie dominus Deus llraeli omnem terrani
quam traditurum fe patribus corum iuraucrat,&
polTcderunt illam,atque habitauerunt in ea. Da-
taquc ert ab co pax in omnes pcr circumiium na
quatuorcumfuburbanisfuis. Dctribu Rubcn vl
tra lordancm contra lcricho ciuitatcs rcfugij
,
Boforin folitudinc Mifor, &L'izer)&: lethfon,
&Mcphaath ciuitatcs cjuatuorcumdiburbanis
fuis. Omncs vrbcs filioruni Mcrari per fami-
duxadijciuntur
. quiacudU a
1^5 1 &cognationcs fuas duodccini- Itaque ciui-
Sua:
pridicat, morali .ic my
" -
ico fcnfu annunciant
,
b Deditijfedominiis. Augufl^.
Quxnt^cu Ifcicl non Iblum
vfqucad dicm mortis Jcfu
,
fcd ctiam poff,non cradica-
B uerit gcntcs, qua: tcrra pro-
miflionis tcncbat
,
quamuis
cx partc illis dcbcllatis ibi
conlif^eret
,
quo ciictum lit.
EC dedit dominus Dcns , IfrdcU
omnem terram quam iuraucrat dare patribus eorHm, &eam hteredi'
taueruit
, e!r requicm dedit illis dommns in circumiiujiciit iurauerat
palribus corum,nec rcsliiit (juifjiiam antefaciem illorum ab oinnibus
mimicis eorum: omnes vinvlcos eorum traJidit dominus Deits in ma-
nuseorum.non decidit ix onviibus vcilis qiix locutus cli dornlmsfi-
lijs If.aei : omnia aduenount . Diligcntcr omnia confidcrrmda
funt,&: primum,
q,
cum omnium gctium terra promiffa fic
Ifraclitis , fcptcm gcntcs videntur .ilTiducf mcmorari. vjide
in Exod.Icgitur. Mittam antefaciemtuaM an^tlum m(im,& eij-
ciet ^Amo) rbxumtHethitumiThereXf-umjGei^cs^xtmtHcuaum., Cr
Jebufxum,& ChattanxumMArum crgogciitium tcrram vide-
tur Deus patribus promiiiflc. In Dcut.ctia fcnpcum cftcx-
prcflius: Si acceficris ad ciuitatem expugnare eam,i^ pocaucris eos
cumpace.si pacijicircfponderint iibi,0- apcrucrint libi^omnis popu-
lus qui inucnti fuerint in cifiate , erunt tibi tributarii cr obcdientes.
Si aut non obcdierint tibi,& fecerint ad te brllum, circiifcdebis ea &
C tradeteam Deitsin manus tHas,& interficicsomnemafculinumeius
in neccgladii, prxtcr mulincs . SupclleiJilcm &olapecora,& qu-
cunquefucrint in cinitatc.,& omnia vtenfilia prnedabcris tibi,& edes
omneprxdationetn inimicorum tuoru
,
quos dominus Dcus tuusdabit
tibi. Sicfacies olbus i initatibus qux longefunt a te yalde.^qutt nofunt
de ciuitatibus gentiim ifiarn. Ecce aiit cx ciuitatibus ifiis,quas Deus
dabit tibi in hrcditatem,non viuificabis omnem viutt,fcd anathcma
tix^ibis eos,Hcthum et,jlmorrhum,HeuAumfpherexH.,lcbufiitu,
&GcrgcfHm qucmadmodnm mandnutt domtnus Dtus tuus. Et hic
if^arum fcptem gcfiu fcrram cfTe promiflarn in b<^rcditate,
quam dcbcllads eifdem gentibus vfq, ad intcrnccioncm II-
raclit.c pofrjdcrent^manifefiri efi.Cjcteras enim gcntes qu(j
16ginqu^ellcnt,voluitclfctributarias,fino refiftcrent.Si au
Dmt.y *.
te refiltcrct,ctiam ipfas inccrfici,cxccptis pecoribus &: pr^-
da.lce in Deut. Et erit cum abflulerit dfisgentes multas,& magnas
d confpeClu tuo, Hcthim,Gergcxxiim, ^morrhxum, Vhcrefxum,
Chananum,Heutim,& lebufxum exterminio percuties eos, &ex-
ttrminio exterminabis eos. K^on difpones ad eos teUm, nec mifcrearis
eorim,&c. His ergo & .alijs fcnpturarum locis oftcd;tur,ha-
rum gentiu terras ita acccpillc in harrcditace filios Ifracl
^
vt
non cum cis qui eas tcncbanc , fcd pro cis illic habitaret. In
CenT.iii).
Gencli autc vndccim gentcs promittuntur fcinini AbrahiE
iic; Scmini tuo dabo terri hac, djiumine ^egypti,vf(j; adjiiime ma
gniim
EKa<l.jj.a.
DeattoJ.
gnum'F.uphratt,Cineou&Cncxeos,& Ccthmcne,Thcrrxos,IIe D
thxos &
Vyapbairn:.A >:orrhxos,& Cl>ana!.tos,& Hcmos,c^ Ccr-
gexjos.,& ifb"x^(fs.Q^rji: irafoluitiir quailiio^ vt intcjligamus
hanc prcceffllfc prophetiam.taiod 111 cos llncs rcgnum crat
porrccuuus S;ilomon,dc quo ita fcripcum cCt:E< omnepropo-
j. pj
Jitum ialomonis tfucd deUinauc-
rat gdificare Irt Hii ruf.ihm & in
Lib.ino,
iS"
in omnitcrrapotefia-
tisfux , oftmis populus (jui dereli-
cIms cB a tcih.vv,
& .Amorrhxo,
&Vhcrcx^n, Heiio,&
lebtifxo
<ji4i non crat cx Ifrael: &fil ]ieo-
rum (/ui refidui erant in tcrra cu
us(]nos non confHmmakcr/tntfi-
hj Ifracl
,
fiibiugauit eos Salomon
J^
-
in tributum vfjUe in d:em hanc.
ijjj,' ^^
Eccc rcfidua populorum dc-
bellandorum , &: omnino ex
Dci prjeccpto perdcdorum
,
1 fiibiugauit Salomonintnbu-
ttim,quos vtique fccundum
Dci prarceptum perdcrc de-
p
buit, fcd camcn fubiugati tan
J quam tributarij poflcfli func.
Pofi autcni ica lcgicur: r erat
dominans hi orntibus rcgionibusd flumine vfij; adterra Thilrfthifmf
&vffue adfincs.Ac?jfti. Eccc implctum eft quod in Gencfi

Abraha; promilliim cfl-. a fluminc cnim hic intclligitur Eii-
phratcs . Magnum enim flumen in jilis locisetiam pioprio
nomincnonaddico potcfl intclligi . Non cnim dc lordane
accipi potcff , cum &: citra lordanem &r vltri iam tcrras If-
raclita; obtinercnc , &: antc rcgnum Salomonis : crgo a flu-
niinc Euphratccx partibus Onecis vfquead fincs Acgypti,
qua: pars dlis crat ab Occidcncc,rcgnum Salomonis dicit li-
bcr Regum fuiflS; porrcdum . Tunccrgo pUis fubiugatum
eft quam tcncbanc y.gcnccs , &C tunc in fcruinitem redada:
funt non y.fed 1 1 .quod cnim in libro Rcguin fcriptum eft,
cftjvfquc ad fincs Acgypti a fluminc, cij lcnpcuraab Orien
te vfquc ad Occidcntcm quantum porrcdum eilct regnura
vcllct oftcndcre , idcm in Genefi cum ab Occidcnte vfque
ad Oricntem prefiniretur,di'5tum ciX d flitmine .Aegypti vfqite
adftumen magnum Eitphratem. Flumcn.n.Acgypti quod difter
minat regnu Ifrael ab Aegypto, no clx Nikis,fcd fluuius no
mau.iius qui fluitpcr Rhinocoruram ciuitatem. vndciaad F
Orrcntcm
verfusiticipicccrrapromiflionis. Sic ergo liicrac
coftitucii filijs Ifracl , vt fcptegctium tcrras illis pcrditis in-
habicarent,al!Js aiit rcgnarcnc fLibditisatquctnbucarijs vlq;
ad flumen Euphratcm. Eccij in hoc no obedilfenc, quiacx
illis quas cxccrminarc dcbcbac obcdienccs aliquos feccrac: ,
.
Dcus cii opcre Salomonis.fidcm iii^rcpromiflionis implc-
uic . Nunc crgo in libro Icfu Naue quod coniidcramus qiio
ericvcrum? Et dcdit Dcus Ifiadi omncm terram quamiurauerat
darepatribusearu . & hxreditaucrunt eam . Quoadhuc viucnce
Icfu oem ccrram dcdic, cum cciam reliquias fcpccm gcncm
nodii fuperauifIeni?Nam quod fcquicur, ct hxreditaucrunteat
vcrueft,quiaibi erant,ibiq; cofedeiar.Dcinde quod adiun-
gitur: requic dedit iilis in circum/tu dns,ficut iurauerat patribus co-
rum, verui.i cft, quia viuo adhuc Iciu non cis quidem ccdc-
bat rcliqui illarum gcntiu, lcd nulla carfi audcbat eos laccf-
fcre. Ideo didtii eft etia quod adiungitur , 0 rejiitit quifquam
antefacicm illorttm ab omnibus intmicis eorit. Quod vero lcquit':
fed omnes inimicos eorum tradidit dns in manus eorum
,
illos .1. in-
telligi voluit,qui obuiam ire in bellis aufi funt. Qupd poftci
dicic .
"iion decidii ex omnibus verbis bonis qutslocuius efl dns filtji
^lfrae'.
N I C O L A V S D E L Y R A.
1 Itaq; fittj/c5.Circa quod notandum,quod Lcuita; fucriit
difpcrfi per ocs tribus,vtj)atct cx prxmiflis in ccxtu.Pnmo
nc cultus Dci ad vnam tm tnbum pcrtinere vidcrctur . Se-
cundo ne vna tribus vcl dnx vcl hm6di,dc fuftcntationc co
runt nimis grauaicncur . Tcrtio quiaapud oes gcntes iftud
fuit obfcruatu, qucd illi qui intcnduntcultui diuinofulicn-
tentur a toto populo
,
vel ab illis qui habcnt curam coitatis.
pp
(^uod facetdotcs Acgypti tepore lamis non fuerunt c6-
culfiuedcrcpoflcflioncsiuas,
q^uiaalimcntacisdcpublicis
riorrcis pncbebantur,vt habcf Gcn.47. t^uarto quia Lcuitx
tcncbantur doccre populum de his qua: pertincnt ad culcu
diuinum . facilius aut. doccbant per hoc quod crant in om-
nibus tribubusdifpcrfi
, ^
fi eflcnt in vna tribu congrcgati,
2 Dcditque dominus Dcus IJrael omnem terram.Hic ponirur epi-
logatio rcfpcdu pra:ditorum,qu]a toto libro ilto actum cft
de
de acquifitionc tcrrx promiffionis per adiutorium diuinii.'
&: hoc eft quod df : Dcditq;,ctc. de quo iuramcnto habctur
Gcn.z2.c. Ver memctipfim iura. ctc Sed illud qddf hicno vf
verii, quiatota illa cerra non eraccis acquilica, fcd incer cos
adhucnabicabancmulciGcntilcs,uchf
f.2?.c.
Dicendum,
quod dris prxdixerat fe cis traditurum tcrra non fimul, fed
fucccfliuc pp
r6ncs cadas fupcnus in princlpio i j.cap.qua-
rum vnactt,nec6tra filios Ilracl crefcercnt beftise, quia ad-
luic non erant in tanta multicudinc,q5 poflcnt tota terram
futriciciitcr populare: tunc auccm tantum habcbant de ter-
ra quantum futiicienter potcrat ab eis populari, &: habitari;
&:idc6dominusimpIcucrat dnitum fuuai fccundum for-
mam promifli.
3
Dataq; eli ab eo.i. ab omnibus per circnmitum nationibus,
quiailli qui crant cxtraterram promiflrionis,vt Acgypci,
Idumxi,&: alij, non audclpanc eontra cos mouere bellum.
.jc l^uUiisq;
'33
lofue.
iiixta am-
^
Ifrael omnia adnenerunt-.ita. vult intelligi.-quia cum iam illi co-
A
traprxceptumdiiifeci{renc,quibulcidpai-ccndo
^eosobe
dientes faciendo,adhuc tii inccr cos falui erant.Idco,cum di
xi[Tct>ex omtiibits f(rbis,addidit,boni': qimnondum euencvaz
maledida contemptonbus <Sc cranfgreffonbus coftituta.Re
fJat ergo vt quod ait: Dedit do
miHUi Dciis Ifael omnem ter-
ticiac rfo
ram^qitamiurauerat dare patri-
inus patri
bus eoruni
,
fccundum hoc in-
us ifiotM
tclligatur, qa. adhuc erant ex
illjsgcntib. reliquicTConterc
dz&c cxtcrminanda:,velex
alijs vfq; ad flumen Euphra-
cem,aut fubiuganda:,!! no re
liftercnc,aut pcrdend^ li refiflerentjtamen in vfum eoru re
lidxibntinquibuscxcrccrenturne carnalib. atJetlibus &:
cupiditatibus infirmi rcpentinam profpcncatcm modefte,
B &: falubnter fuflinerc no po(Ienc,fcd elati cicius icenret. Ois
crgo iUis terradatacf{,^a&: illa pars qua: nodu fucrat data
in poircf-
tion^s * , nuUusque eis hoftium refiftere aufus eft
,
fed fcundi in eorum ditionemredadifunt. Ne
vnumquidem verbum, *c|uodillis
pra:ftiturum
feeflepromiferat, irritum fuitjied rcbus cxple-
tafuntomnia.
\-*
Cap.XXII.
134
in polfeffione, iadata fucrat in ^da exercitationis vtilitate.' D
a T^dlufcj; V.Auguft.Quod aif.uon rejlitit cfnifcjuam antefacie
QuTtl i.
eorum ab omnibus inimicis eorum . qu.cri potcfl quomodo verii
^"
^'^^^-
fit,cum de tribu Dan fuperius fcriptum fit, quod eos hoftes
-*
non permifcrunt defccndcre in vallem , &: pr^ualuermt eis
in montibus.fcd pro vniuer-
fo populo vndccim trib.de-
putatx funt. Si autem quxri
tur,cur hxc crib.in fortc fua,
non obtinuerit fufficiaites
t<?rras,&:ab eis a quibus tenc
batur afflicta fit.infecrcto
faruin.
Dei confilio cfl. Cum tame
lacob filios bcnediceret, ta-
lia dixit de ifto Dan,vt de illa thbu cxiflimetur futurus An
tichriflus.Sic etiam folui poteft hxc quarfiio
,
quia nen refiitit Gan^j.c,
ijnifquam ancefaciei/i iUorim, cum fcilicct (imul firb vnius du-
cisimperiopugnarcntantequamfingulis tnbubusfua ioca
defendenda diuidcrentur.
toesinimi
cos eonii de-
dit dominus
in raaaiis ip-
nTcoi7a V s d e j. y r a.
1 NuIIufq ;.?.i//or w (jui rtmanferant <tdhuc in tcrra promiffionis
aui magis propril dicebantur hofies eorumyfjuia inhibitii erai filtjs If-
raelfaccre cu eisamic:tias,vt habetur lS{u.
3
^.&infrd boc lib.l j . c.
1 Scd cundli.i^ei/
videtur,f]uodin hocpeccauerti: fitij ifratUquia
ftctit diilum eilfuprd
cap.i6.&lj.il'i de tribu Epbraim & dc tri-
bn Mnnafje
peccaiterunt in hoc,quodfermiferunt alicjnos hoflium ha
hitare infortibusfuisfub
tributo.Di^ndum,cp tribm Ephraim &di-
midia Manafie
erant in magna muUitndine,/icut diSium eflfuprd 1
7
(ap.propier qttod coquefli fuerunt de arliitudine
fi4 pofieffionis.pote
rant eiim fios
adueifarios fupcrare.vn dr ibidem dicitur : Poftqua
autem conualuerunt filij lfrael,fubiecerunt Chananxos , &:
fecerunc Iibi tributarios,ncc intcrfccerunt eosf.fecunduprs-
cepcum
cepium domini,licet poj]ent , duili cupiditatc tributi.iflis autem duo-
bns concurreniibus.f.multitudtne ad terram populandum,& potcfla-
te ad aducrfarios debellandumnon eratfiliijs Ifrael licitum referuare
habitatores illius terr,fcdfccund7i pceptu dni debebat eos in terficere:
&
ideo tribus Ephraim > tribus
Manaffepeccauerunt dimitt^do eos
in fortibmfhis.Qj^ando autem ifia duo velaiterum eorum deficiebat
poterant habitatores terrc in diiionem reciperc, vei inducias cum eis
facere, non adfemper,(juia hoc eratfimpliciter iliicitum: fed
ad tem'
puf,cjHonfc}ue haberent multitudinemfufficientem ad terravipopulan
dam,'^- virtutem dcilrnendi eos:cjU depcndebat cx voiuntate domi-
nitqui illos referujuerat in tcrra illa,vt in eis experiretur IfraeiyVtrii
feriiarent eius mandata, vel non,vt haberent conftietudinemprdlian-
di,Jicut diCiurn esifuprd inprincipio i j.cap.
fue.
C A P V T
EOdem
tcwpore
.
Im.ii.c
luftodien
t cuftodja
tperii
.
XXII.
Adaman.
Cogrcgat lefus filiosRu
bcn &: Gad, &dimidiam tri
bum Manalfe,qui fecum mi
litauerunc >;?<: dimiccit eosin
h(^'ed!tarcm fuani,datisqui
bufdam munenbus. Inquo
flgnificat, ijniacnmpienitudo
gentium intrnherit,S>C quz pro
miffafuntadomino lefup-
ceperit, illi qui
^
Mofen eru
diti &inftruili tuerat, & no
bis in certaminc, orationib.
&exemplisauxiliati funt,q.a
nondij jpmiiTioncs cofccuti
C func.expcctantcs vt etia no-
l|ra vocatio implcret", &: tiic
demum perfcitioncm cofe
quenturcum muneribus,
q
accipiuca Iefu,vt vnufquiiq;
habitet in pace oinni impu-
gnatione
C A P. XXII.
Odem temporc vocauit lo-
flie Rubenitas , Gadditas
,
& dimidiam tribum Ma-
nafte dicitque ad eos : Feci-
ftisomniac|ux; praccepitvo
bis Moyfes famulus Domi
ni, mihi quoqueinomni-
bus obediftis , nec reliquiftis fratres veftros lon-
gotemporevfqueinpra^fentemdiem,
t cufto-
dientcs imperium domini Dei veftri. Quia igi-
tur deditdominusDcus veftcr, fratribus veftrrs
quietem ac paccmficut pollicitus eft, reuerti-
irjini
, & ite in tabernacula veftra , & in ter-
ram pofleflionis
,
quam tradidit vobis Moyfcs
gnatione ccfilantc.
^ loicphus.Iofue Rubeni-
tis diccbat . Gaudentes voS
ad fortes vcftras-dimitcimus
& rogamus vt nullum effe
terminum noftr^cognatifi-
nis exiflimetis , nec
q,
inter
nos ifle fluui' efI,alteros nos
ce credatis . Ocs.n.fumus ex
Abraham, q hic & illic habi-
tamuSjVnufq; Deus qui &no
ftros &: veftros maiorcs pdu
xit ad illorum vita: cuius reli
gionis habctc cura,& couet-
fationis quam per Mofen co
ftituit.
Perdurantes.n.in iftis
fauorem Dei fcmper habebi
cis:conucrfis vero vobis ad
imitationcm gentium exter
narum , auerfabicur veftrum
gcnus.Ha:c cum dixiflet, fia
gulos maiorii , &: coniunitec
^
eorum
iiifio.
I
W
NICOLAVS DE LYRA.
C A P V T XXil.
Odem tcfnpore . H^ceft vltima p.irs principalis hu-
ius iibrijinquaagiturdcducis difpofitione . &.
pri mo inquantum rcfpicic fincm ccrtaminis. fe
cundo prout rcfpicit tcmpus pacis cap.2 j.tertio
prout rcfpicit tempus fua: mortis cap. vlt. Circa
primum fcicndum,quod bcilis terminatis, tribus Rubcn &:
Gad &c dimidia Manaffe dcbcbant rcucrti ad loca fua vltra
lordancm :hoctamendcbebantfaccrcde ]iccntia&:fcitu
lofue,^ idco primo datur cis harc liccntia, fecundo notan-
tur de idololatria:ibi:Cw^; veniffent. tcvtio inquiritur de fa-
ina,ibi : Etinterim miferunt. quarto declaratur ventas plana,
ibi:
MORALITER.
1 Eodem.Wic agitur dc rcuerfione tribuum Ruben &: Gad
&dimidiic tnbus Manaflc ad fortes fuas vltra Iordanem.&:
primo lofue commcndat eos , de obedicntia ad Dcum , &:
ad Moyfcn,^; ad fcipfum,diccns:
3
Feciftis omnii^&c. pcr quod oftcnditur quod licct opera
virtutuminprincipionotint
commendanda proptcr du-
bium
ibi: liffponderunt filii Pjiben. Circa primum , fciendum quod
liccntia datur, tamen fub duplici conditionc, prout videbi-
tur profcquendo. Primo igitur notatur tempus debitum hu
ius licentia:,cum dicitur.
I Eodem. fcilicct
,
quo nouem tribus &: dimidia habebaiic
terram fufficientcm pro habitaticne fua, &:
quietem abad-
uerfarijs,tam cxtrinfcc)s,quam intrinfecis,eo
modo qUo di
dum eft in finc pra;ced.cap.
z A'oc.7.vtremittercteosadlocafua.
5
Fec/y?/j.pra:ccdcndo fratrcs veftros ad
pugnam,quoufq
;
habcrcnt fuam polTclfloncm.hoc autem prxcepcum Moyfi
habeturNum.52.
4
Mihi cjuocf; /.Commendat eos
,
quia virtus laudata crc-
fcit,& patct litera vfqueibi.
4Itadun-
bium dc pcrfcucrantia,ut dilum fuit fupra Leuic. 19. tnme
qu.ando pcrfciicrantia manifcftatur ficuc fuit in propofito
,
dcbcntcommendari.
Ambrof infcrmone de conteflore
pontifice.Lauda nauiisancis
fa'licitaccm,fcd cum pcruene-
ritad porcum.Lauda ducis vircuccin,icd (.um pcrdurtuseft.'
ad ciiumphum.Sccundo induciceos ad obferuanti.am dmi-
nx lcgis cum dicicur:
Tom.z E X
^ltadun-
L.f.antiq.
cap.j.
I
35'
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 136
1
B
corum
multitudjncm falucans ,ipfequidem reftitit. Dcdu-
xic aiitcm cos populus,non tamcn fine lachrymis,&: vix fc-
mccipfos ab inuiccm dimifcrunt,
a cumei;
Adamant. Filij Rubc & Gad &dimidia tribus Ma
nnffetrans lordancm xdificaucruncalcarc ; filii vcro Ifracl
reliqui caufam
ignoratcs,mic-
tinit Phmccsfi
liuEleazari cu
10. virisdcfin-
culistribub.cle
ais
qu.xrcntes
quarcbocfccif
jcnt.
llliaiitfa-
tisfaciut dc ara
dicentcs:Scim'
quia alcarc ve-
rii cft apud vos
vbilcfus habi-
tat,&c.Sedvi-
dcamus huius
fadi facramcn-
tu. Prior popu-
lus circuncifio-
nisin Rubcpri
mogenito figu
altare,fcntiebant,qnia non erat verum , fcd forma fururi &
veri altaris.Noucrant illi quia vcr.c hofiix,(Sc qiix poilcnt au
ferrc peccaca,non inilloalcari offcrcbancur quod h.ibcbac
prin-.ogenicus populus,lcd ifio vbi ciac lefus . Fic crgo vnus
grex,i5: vnus paltonilli iulh,&: ifii iufti Chrifiiani.
4 b rr afcende
D
t
fimites &
infra.
Gen. ip,
g.
it>id.jo.b.
i
in tran (itu
fiUoruQi.
c
ffffllilp-
rael
f
rebrllan-
ttt hoHie
f^nt/.' <io~
minum
tNu.r.ci.
fcfti do-
niiiu.
fafnulusDominitransIordanem.-itadunraxacvtcuftodiatisattcnte,

""'"' 'i^
'^"'"-
&operccompleatismandatum&legem , auam prarccpit vobisMo-
^
lofcph. Pro cul
fcs famulus Domini , vtdiligatisdominum
Ocum vcftrum; &:ambu- 4
rnra nouorum
letisinomnibus
viiscius^&obfcruetismandataillius,
adbicrcatirque
^
^^'^^^^^^lf^_
ei , ac (cruiatis in omni corde , & in omni anima vclha . Bcne(iixit(|;
7
dcnccs,craiicar
cislofue,&:dimifitcos. Quircuerfi iuntintabcrnaculafua.
Dimidi.'C 8
maci ad ylcio-
.1 . . , rr 7r rr t. m r II

M T cJ* 9
"'^'" ^oru qui
au rcm tribui Manafles poflcflioncm Moles dcdcrat in liaian
, &: idcir-
j^ coUocaucrant
,
co mcdia:,qua: fupcrfuit,dcditlofucfortem inter ccctcros fratresfuos n fluuiumtranfl-
a trans lordanem ad Occidcntalcm eius plagam. Cumquc
dimitterct eos
J
^^
^
q^P""^
^^1
in tabcrnacula fua, & bcnedixiflet cis, dixit ad cos;In multa fubft:antia
|
ternarum iolen
atquc diuitijs rcuertimini ad fedcs vcltras , cum ar^cnto & auro , a:re
nitatuin cjefiru
V n t

I 1 1

I I n

r

L
ctionc
.
Non c-
ac fcrro,&vcItemultiplici:diuidite prxdam hoitium cum tratribus
i^n,,^
videb.icur
vcftris.Reucrfic]uefunt,&abicruntfiIijRubcn,& filij Gad, &dimi- ^5 cisiufiij,vcco-
dia tribus Manafl^c ii filijs lfrael,& dc Silo, qux fita cft in Chanaan,vt in-
fp^J^';,',^',;^,;^^:
ratu^Tj&inGad
trarcntCalaad terrampoflcflionisfua:,quamobtinucrant iuxta impe-
gnitatcm'eoru,
rium Domini in manu Mofi . Cumque veniflcnt ad r
tumuloslordanis
i<? g auchores fuc-
_, ,.^ T 1 I

C
lyrant harum re-'
in tcrram Chanaau , ardihcaucrunt luxta lordancm altarc innnitaj ma-
^g ru:fed Dciam-
gnitudinis . Quod cum audiflent hlij iirael , & ad eos certi nuntij detu- ip plcacbanf ma
liflent , sdificafle filios Rubeii , & Gad , & dimidia tribus Manafl^c al-
^o hfnSc6
tare in terta Chanaan iiiper lordanis tumulos t
contra filios Ifracl,
gaudeat.
b conuenerunt omnes in Silo, vtafcendercnt&dimicarentcontracos.
-2 Theod. Sufpi
Et intetim mifcrunt adillosintcrraGalaadrhinccsfilium
Elcazarifa^(^j.^j^^,j.3^
^j
ccrdotis,&dccem principescumcofingulos de fingulis tribubus*. 2iJmp'atcm te-
Qui vencrunt ad filios Ruben, & Gad , & dimidia: tribus Manafle in
pfgj^^^fjf^^fSfi-
terram Galaad, dixeruntque ad cos:Hxc mandat omnis t
populus Do
ta cognationi
mini:Qua:c{hftatranfereflio*?Curreliquillis
Dominum Deum If-ij
religionc,con-
I i^r I T r
-1 -
o 1 w j .,
, , ^ ij.
traillos bcllum
racl , a-dificantcs altare t facnlegiura , &a cultuilhus recedcntcs?t An +
,,^1,.^.
parumvobis eft quod pcccatisinBeelphcgor, &
viqueinpr.tfcntemz^c Multi. Cade-
diemmacula huius icelcrisin vobis pcnTianct,mult quedetpopulo^^^^^^llJJ^a^ua
^defcr-
I- y.antiq.
quii\: ipfe pri-
mogcnitus efl
cxi^clfa^&Ma
nafle primogc-
nituscft.Quod
autdicopnmo
gcnicus, fccun-
du cps loquor
.
Hxcautcm di-
cucur , nc inccr
nos iS: iIlos,qui
antcaducncum
Chrifli fiierunt
iufti diuifio ;ili-
qua vidcrccur,
fcd vcoflcnde-
rcnt fc ctia fra-
trcs noftroscf-
ic.Licct enim
tiuic habucrint
alcarc,
Qiirft.i'
inlolue.
*
qi C4I I
crant do i
patruml

rum inn >
bns Ifrae
"cotra I
Iirael.
N i C O L A V S
P
L Y R A.
1 Icaduncaxac. vbi hnic licentia addiciir duplex condiiio], fecunda
fonttur tbi:Cumq; dimiltcret.Trima auc coditio eil rcfpelu Dei
yt.f.dibgeterfmtent rnadata Dei.ideofitbdii: i Vccuiio.interius.
5 ' Et opctcexterius.
4
MandaCu.iyan/TO adprxcepia moralia.
5
]c.t\c^cm. (jiiantum adiudicialia &cgremonialia. 6 Qua.j/.t/.
nonprfcepit vobis autboritate propria,fed Dei,cui
efl in omnib. obc-
diendum.
7
YtAih.^juia eins diieCtio eji finis totlus legisyVt declara
tumfutt dijfufitts Deut.6. 8 Etzmbn.ittjlc t^pihviuendo, ejuia
pniuerfx vif dni mijericotdia C5" vcritas,fc4ni quod dicitur, Tfal.l^.
^
In omni cotdc.i.affe{iu.qHia voluntas monet alias potentias a-
nimx ad a6lusfuos,jicut cor atia membra corporis. 10 Hc in omni
Sit\im2i.i.inuLleclu. 1 1 V>ci\cd\\\ti:\;.imprecando enbona.benedi
iio enim folennis ad ipfum non pertiutbat:fcd tantum ad ojficium fa
cerdotU. li Tl^ihui. Hocxidditur,(juiaillattibHi erit diuifacjiian'
tum adhabitatioucm. 13 Cumqucdimicccreccos.Hxcty^/nJi
da condit ocis irnpojiia,& rifpefln pt oxiMi,i/ux exprimitn) yCum di
citur. 14 y)i\idize. tjuam acijujiiitiiis in bellis . 15 Cumfia-
tribus. id ejf,cum iilis dc tribuhiu vtilris,qui manfctunt ad ct^llodie
dumfamilias,:^ loca vcjtra.tjhia itli <jui temuuebantadjatiinas^de-
btbant habere partes juas dcprxdjbellantitim.O' hoc fuit obfcruatTt
tancjuam tujiutn,nofolutfi d lempore Dauid,fjui dc hocpofuit Ugcm,
felpofitam conJirmatiit,vi habctur l.l\ig.fcd ctiam d tempore .Aira
ham,vt dcclaraiumfuit Grn. 14. i6 Cumq; vc. Hit coufetjuen-
ter notanturfiltj I{i<bcn cir Gad icr dirnidix tribus Manajie de idnlo-
lairia.cuiua occaJioprmittitur cum dicitur : Cumque vcmfltnc
ad.l :Heb.h ibetur-.el^clitothhaiarden.i.adtcrminosip/iuslordanis:
17
In tcrram. Ex ijuopatct,quod altarc illud,de quo jit hic fermo
fuit
M O R A L I T E R
.
I Ita dunt.&c vc dc bonis acquiflcis libcraliccr diuidanc fracri
bus fuis,qui rcmanfcrancadccrram
cuftodicndam cum dr.
t
In muUaJubJian.Vci hoc autcm fignificatu,
q,
bona ipuaha
qua:
fuii /ediHcatum m lerta Chanahan luxta ivrdautn.. 1 8 Acdifica
ucmnt.i.notabilis magnicudinis.& eji locutio hyperbilica . In Heb
aiitem habeiHr^elgeliloih haiarden.i.altare magnunt ad videdumfeu
altare magnx uifionis,t]uia d longtpoCerat videri. 1
9
Quod cum.
/c^i/r;Conuencrunt. Sufpicatifunt.n.cpfeciffent altare ad immt
landu idolis,vet ad immolandum Deoextra locu Silo,eo tp ejktnimis
remotm ab eis,rjHod erat cis illicitH,ex quo tabernaculii ftiit fixii /
Silo,& altare holocaujlorii ibipoJitH,prout diUuftiitplcnius Deu.ix
zo Et intcrim. W;c confequenter inqniritur defama:qnia bctlHnon
dcbct moHjri maxitne contra amicos,niJi ex certa ca &itijia. &ideo
ad hoc inquirendH mijjtfnnt certi lor folenncs nuntij, qui notantur CH
dicitur. zi Thinees.quiahabebatmagnii^^elii lcgis
fdm
tp habe-
tur.Tium.
2
y, 12, Et dcquiaproicer tribum Leui de qua erat Thi-
nees,erant nou'? tribus &dimidia:de quafuit mijfus vntis , ficut
&
de tribubns integris.& pat et litera
vfq; ibi: 2
5
Qua: cft. QHiafi-
cutdiClum cji,reputabant illud altare adiflcattm ad immolandu idolo
vclipfi Deo,modo tn indcbito:& ioinquirebant virum efiet hac ca,
pelilla.Etprimo tangunt caufam idoIolatritedicZtes:
24 Cur reh'.
Et adducunt excmplum de idololatria Thtgor,quteponitur T^um. i
J
dicentes. 15 An TpAtu.qnafi dicant,ad iilaM idololatriam yultis ad
dercaliam^ l6 \it'i{c\;mS^c.quiamaciila& uituperiumdecul-
paparentum manetin ftlijs eorum.Scicndim tn,ff,inud nonplu^ de
bebat imponi l\iibcn et Gad qudm altjs:quia ille qnifuit principalis in
illa idololatria,et quifuit interfeCitis cufcorto Madianitide fuit prin
ccps in tribu Simeon,ut habetur T\(^um.2 5
.etideo in Heb.habeturfic:
An parum vobis cft pcccatum Phcgor, a quo nd fumus mu
daci vfq;addiGmiftum?/</r. 27 Mukiq ; de po. /jro/xfr
peccatumpaucornm.Et tunc arguunt a Jimili dicentes:
1 Et
qua:aliisc6icatanonminuuntur,fcdpocius augencur libe-
raliccr func coicanda.hec aucem dixic lofuc in rcccifu pr^di
doriijVCciusverbaincorumcordibus ar^liiius rcmanerenc
imprcila. i6 Cw5jf. Pcrhocaiitqj a:dificaucruncalcare
j< in tcrra
m
lofu c Cap.
XX11. 138
A
Jum.i<.g.
QTtr.i eum
htt.ir-c.
litMJ.d.
IfradinChnftoIcn.idominonoftro.
D
^
a ExtrvUo. Augiift. Et in fjcrificiisfalutariim noUrornm.Qui^ QtisJt.j
pluralicer di6Va funt facriiici.i,pkir:ditcr ccraliitaria . Vbi ad
*^**^*
uercendumeftqucmadmodum(inguiaritcrdicifolcatI;icrt
ficium fiilucarCjquia fl Chriftum acceperimus qui didus eft
falutare Dei,no
corruerunt ? Et vos hodie rcliquiftis dominum , *&c cras in vniuer-
^
occurrit quem
fum HraeliraeiusderiEuiec. Quod fi pucaris immundam cffc terram
^ ral'ircr pofiic in
'
pofleflionis veftrie, tranficcadtcrram
,
*
in qua tabernaculum domi- 4 teiligi.Vnuse-
ni e(l,&:habirateinternos; tantum vcadomino & a noftro confor-
^
"',"1
^^'Tl'""^
tio nonrccedatis, :^dificaco alcari prjcter altarc domini Dei veftri.
t
NonncAchan filius Zare t prrEceriicmandatum domini , Sc fuper
om^nem populum Ifracl iraeius incubuit.^ Ec illeerat vnus homo,at-
que vtinam lolus pcriiflctin fcelere luo . Refponderuntquc fihj Ru-
bcn,&Gad,&dimidia tribus Manaflc principibus legationis lii^ael:
FortiHimus Deus dominus, fortiflimus Deus dominus ipic nouit,& If-
iimul incellisec fi praruaricacionis animo
*
hocakare conftruxi* rac & rebellic
1 odle.
_
^o inagis
tiorc.
B
ob.i.A.
iiudicec.
itaujmus
i que me>
mcelligec
I
.
mus
,
non cuftodiacnos,t fed puniat nos in pr^fenti. Etfieamen- 8
^fSJJ^nd^^^^^
'"""
aobis &
peratio-
.lilUt 00-
iis.
Ic.
rg-
dcfcrto & moricbatnr, vcnit Aaron &: ftetit in medio corii
qui morichantur,&: qui viucbant ne vltra v.iR.itio morcis p-
hccrcc.Veniccrgo& nunc vcrus ponctex dominusmcus
mcdius mtcr morientes tk viuos, i. inter cos qui cx lud^is
fuam pra;fcntiam fufceperunc , &c inccr cos qui non fufcc-
perijc.lcdfcma
gisquamillum
occidcrunt, di-
ccnces : S'a>i^His
eiusfuper nos, cr
p-pfT filios no-
]hos.Vndc-.Om
nis fanguis iu-
ftusqui etfufus
cll fuiK-r tcrra.
rcquirecur ab
hac gcncracio-
nc, qua:ha:cdi
xk . Sunc crgo
iih pars populi
n"!orcui,quiane
quaqua azima,
ncquc dies fe-
llos copctccer
agunt. Scd con
ucrfl funt dics
firfti corum in
luctum,&<:caci-
cain lamentij.
<^i ct fi vcllec
poterat dicfe-
fiU cekbrare i
coloco,queelc
|;it diis Dcus.
Nos autcm no
drxim'eis:No
crit vobis pars
in hoc alcari,
vel in
hf
rcd ta
tcdomini ,fcd
ipfifpontefua,
altarc vcruin&:
cclcflcm ponti
ficcm refutaue
runt,ideo etia
imagincm per-
didcrunt . vn-
dciEccerelinque
tiir iiobis dom'ts ueflra rf-/t>t.i.Translata ef^.n ad nos gratia fpi
ritusfanfti &:folennitatcs,quia tranfiitad nos poncifex ve-
nis m ordincm Melchi fcdcch,& neccfTc cft cum vcras ho
ftias.i.fpiricualcsofrcrrcapud nus, vbi aidificaturtcplu Dci
ex lapidib. viuis,quxcft ccclcfiaDci viuecis, Sc vbi cft vcr*
Ifracl.

pofle(So-
mt domiiti.
ftus, quamuis
multi dicantur
6
Chnfti per ci
^
j,,.
.
gr.Uia poft eu.
tuseftiaana-
vnde : T^oUtc themite.
tarigere Chrtfios
l'61.i4.b,
7 we^i.Vtrumali
tem falutares
poffintdici vcl
'
vtaucrta-
miir a dno &
Derfu facro-
te fecimus,
*
vt holocaufta & facrificium & pacis vidtimas iuper co im-
ponercmus , ipfe qurerat &c iudicct , & non t ca magis cogitatione at-
quc tractatu vt dic eremus : Cras diccn t filij veftri filijs noftris: Quid vo- 1 1 Dum altariade [nrfma"E*
pofuit dominus inter nos&
^^'"^o"""!'".
P"l
*^'- *"^""-
cfi.Solus.n. fal-
uator efl ipfe.
jj- S.Martialis.
^l
bis &domino Deo Ifracl ? Terminum
vos , 6 filij Ruben &c fiHj Gad, lordanemfluuium
, &idcircopartcm
,
t
j uercm rcdigc-
"P^
Epift-*
4 retur,ara igno-
* *
aScKui,
f
fimilitMdl-
non habctis in domino , & perhanc occafionem auercenc filij vcitri 15 tiDciadconfc
fihosnoftros a timore domini . Putauimusitaque mehus&: diximus:
'<^crationem re-
,
,
T
j-n-
cc
iTfcriianiuirim:
fcxcruamus nobis t altare, non m nolocauita, ncqucad victimasofte-
18 quia dedicatai
rendas , fedin teftimonium intcr nos &: vos & fobolem noftram, ve-
ipnomincdomi-
n
/

/
j
o

n. r tf
loni ,&:ipfiuste- +0,
itramque progenicm, vt ieruiamusdomino,&:iuris noitri iit orterre^j^^jj
Stc^phmi
holocaufta& viiftimas & pacificashoilias, &nequaquamdicant craszznohomimscuL
filij veftrifilijs noilrisjNoneft vobispars indomino. Quodfivolue-
cum,fcd pcim
nntdiccrc,
*
reipondebunt eis; Ecce
t
al^redomini quod fcccrunc
Sacnficium. n.*
patrcs noitri , non in holocaufta , nequc in (acrificiurfi, icd in teitimo-
^^ i^c;p crcatori Aemaiuris,

n. /1 A I r
^
I

L r 1 j
otfercur in ara,
nium noltrum ac veltrum . Abiic a nobis hoc icclus, vt reccdamus
nonhomininc
adominoj&eius veftigia relinquamus,cxtruCtoalcari ad holocaufta qiic angclo .
& facrificia , et viclimas ofterendas , prxter alcare domini Dei noftri, ^^^
^?}^J^
'"
F
f
arafanliihcata
fcd vbiq; otfer- .
tur Dco oblatio munda.-cuius corpus & fanguincm in vita
arccrnam ottcrimus. Qnod Iudj;i per inuidi.^m immolauc-
rut,noscaufafalutisnoitric,in ara fantificataproponimus.
4 Clcmcns Rom.Saccrdotcs ccclefia: affificntcs ad altarc
dominijincrucncas hoftias adducunt.
^
Idem.
L.t.CanOt.
c. 19- & lib.
8.c..ij. k
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et vos hodle reliqniflis dominum. AcdificantCS altarc facrile
gum,vt prardictum cft.
X Et cras. id efl,in fucuro &cito.
3
In Tifr/"/<f.Proptcrtranfgrcfiioncm
vcflram . Confc-
qucntcr tangunt ali.im caufam dc culcu Dci illicito,cum dr.
4
Q^odfi pntais. 6 qucd dominus non clcgit eam vt po
nercttir ibj cius tabcrnaculu &c altarc,&: proptcr hoc in tcr-
ravcfiranobispropinquiori fccifhs altare ad otfcrendum
ibi hoftias domino,tanquam fit vobis licitum, quod tamcn
cftfalfum.Idco fcquitur.
5
Xranjite. quia dabimus vobis dc poficffionib. nof^ris , nc
rem illicitam faciacis,aiius puniciocciam rcdiidarec 1 nos.
&:adhoccxcmpluminducunccumdl'cicur.
6 'Honne. Iflc cft qui acccpic de anathcmacc.vc diftum cft
fupray.c.procuius pcccacocxcrcicus Ifracl fuic dcbcUacus
6 plurcs inccrfedi,vc diftum fuic ibi.
7
I\rfpond'ri<ntij;. Hic apcntur vcritas plana pcr rcfponfio-
ncm (iliorum Ruben $c Gad &c dimidi.^ trib. Manaflc. vbi
primoponiturcorum rcfponlio. Sccundd rcfponfionisac-
ccptatio,ibi:i;^it/<j auditis. In rcfponfionc autcm fua primo
cxcludunt caufas fibi impofit.is ardificationis altaris , & pri-
mo iUam de idololatria cum dicitur.
8 Siprxuartcationis. id cft idololatria: intcntionc
.
9
Hoc altare. In prxfcnti p^napublica
&
patcnti.Secundo
excludunt
excluduntaliam caufam de illicito cultucum dicitur
.
10 Et fteamenie. Otfcrcmus ibi domino.
1
1
Ipfc cjuxrat. p^na debita nos puniendb.Cor^fcquencer a-
periunt vcram caufam,cum dicitur.
iz Et non ea magis.xd cft,f n pofierum.
ij Ditf;. idcft,diccrcpotucrinc.
14
Filtj veflri. Quindo cranfibunc lordancm ad ofTercdum
domino inlococabcrnaculi domini.
I
y
ijjjrf vobif. id cft, non habetis in eo parcm. Cuius caufa
quar poflct allegari,fubditur.
1 6 Terminnmpopiit domi. qui eft tcrminus terra: ,pm,ifrionis.
i-j Et idcirco. id eft,ad vos non pcrtincc acccdcrc ad locum
culcus cins:quia non cftis de cerra promifllonis.
18 /;;er /;j/;t. idc(f,aucrtercpotcrunt.
1
9
Filij vi firi f.lios. Quia illi qui elongantur a cultii Dei
,
per
confcquenscl()ngancur&:finaliter aucrtuncur a cimorc&:
rcuercntia ipfius.
20 Tutauimus itaque mcliiis .Ad cxcludendum hoc malum
futurum.
2. 1 Et diximus: Extruamus nobis al. non . id eft , ad caufas quas
opinati efiis.
2 1 Sed in reHi/KowiHW.vidclicct quod nos habcamus ius accc
dcndi,& fimilitct filii nofiri ad locum culcus domini
,
ficuc
vos &C fili) vcliri.Ht patctliccra vfquc ibi.
z 3 Sed in ttftmontuin noibii,iic.7^olirum,QWH habcmus ius ac-
ccdcndK/^f^j-Hw^quia non liabetis potcltatc nus rcpcllcndi.
E 5
^$9
Glof.ordL& Nicolai dc Lyra. 1 4 o
Udel. & Ep.
^ -Jc Idcm. Propcaltarc Epircopu^ordinatnr. Diaconi ad al-
A t. te dona otFcriint Epiicopo . Poncifcx acccdens ad altarc,
fplendidam vcftcmindmt.
vniini altarc.
Ignatms . Vna eftcaro domini lcfu , vnum poculum.
num.
Litfmti.
i,j.Strm,
J
Idcm.Bafilius viduam ad fscram mcnfam,vt ad afvlij co D
fugicntem,aduLrrus P .ereclfi prouinci.x^air-Tuit.- (^ppcqiii
apprime lcn ct lcgcm Dci altarib hono c.ii h.iLxni lubere.
4? B.ililius. Ab Aiiianis mludummutncc funr fcfliuitatcs
notircjdomus ptccationu claufaj,altana culru fpu,ili vacut.
.j:Cykill.Hicro
quod extrudum eft antc tdbcrnaculumcius. Quibus.auditis Phinees
raccrdos & principcs 1 legationis Ilracl c]ui erant cum cojplacati lunt,&:
vcrba filiorum Rubcn & Gad & dimidia: tribus Manafle libentiflmic
rufccpcrunt Dixitq; Phinces Hlius tleazari (acerdos ad cos;Nijc fcimus
c|) nobircii fit dns,qm ahcni c(tis a puaricatione hac
,
"
& hbcrartis fiHos
llracl de manu dni.Reucrfuscj; cft cu principib.a fihjsRubcn & Gad de
tcrraGalaadin tcrramChanaanadfiHoslirach&rctuHt eis Hacuitque
fermo cundtis audientibus,& laudauerun t Dcii fihi Ifi-ael, & nequaqua
vltradixcrunt,vtalccndcrcntcontraeo.s,atqucpugnarcnt, &: ddercnt
tcrrampcflcflioniscorum.Vocautruntcuefilij Ruben & filijGad alta-
rc c^ extruxerantjtcftimonium t noftrum, quod dominus ipfe fit Dcus.
* Idcm , Nifi
quisintra al:a-
t
'""
"P'; rc fit,fraudatur
t,^miUuin If.
p.ncDci.
["ccHic.
^Dionv.Areo.
j
* 4. S;\ndo alt.uivc
eontradomi
ncrabiiia impo
nunffacramcn
ta,p qux Chri-
ftus fignatur &:
fumitur.Vene-
randusantiflcs
diuinis altanb.
adftans , fmda
& diuina Ufu
opcra laudat
.
.5<Tcitul.Prcf-
bytcrisaduoluij&iaris Dei adgcniculari folcnt, qui pani-
vitcntia: dant opcr.im.
Clcmcns Alex.C>uod cfl hicapud nos a]tarc,cfl tcrrcflris
CongregJtio eoruni,qui (untdiciti oracionibus.
Hom. le in * Orig. Illi noii omnino rcpcUcdi funt ab Ecclcfia,qu! faccr
|.-.r* jj.in dotib.caputinclinantjfcruos Dci honorat,ad ornacii quoq;
***"*
_- altaris vclEccii.Taliq.d pfc;rit,Mmctlm6pcnit'ca(ic viuat.
"
^^ Idcm. Altarccl^darnamciacorporis&ifcnguinis Chfi.
p. ad pleb
* Cypri.inus.S.icrilcgiim .^c nct.inum cfl,pcr fchiimatis per
>iiiu er(. ad
ucrlitatcm ncuum .?iciuc ccnll tui , auc iaccrdotium nouii
tephan.ad ficri :prartcr vnum alcaic,& \'num laccrdorium.
lu'aianum:
^ Idcm. Saccrdotcs abccclcfia rcccdcic , &:domin:altarc
a Cornc.
rcnioucri,prcptcr Kcuatiani cl.-niorcs nonlicct.
Orat.inlau.
^
Nazianzcnus. Gorgonia cum tidcadaltarc procumbes,
Gnrgon. k
cumqucquifupcr illudcolitur,obtcrtans,omniquolabora
UsM. bat morbo,fanatur.
4 Idcm
iol.VidiHisdi.-i
coiium aqu.Ti'
l;ui.ind.s m..ni
bus porrigcn-
tcm laccrdoti,
(1\: illis qui cir-
cum altarc Dci
lh:bant prcsby
tcris . S<iccrdos
dic\r,SaniJafan
fln:Sandaicili
ccc ca
,
quc in
ira^politasut
aducncu l>indi
Spiritus fandi-
ficac.1.
^. Chrvloil. Si quis igncfumcs,aut folToriu , hanc dcflruxif-
fcc domu orationis,.:?*: hoc iutlodiflct altare, nonnc quilibct
cum !apid;busobrucrcc,canquam proph.inum ^ impuiu?
.jc Idcm. Hoccorpus Chi ifi! in prccfcp;.- rcucriti funt Magi,
tu vcro in iikari.Non mulicrtmqux ipfum vlnis tcncat, Vi-
dcs:fcd faccidotcm.
^ Hicron.Ncpoti.inus folicituserac.anEccleria:
nitctct al-
tarc,f) ibcrarium munduin.
4t Idcm. Hunnoru
pcrlccutioncfubucrfa:funtccclcfix, ad
altaria Chniti cqui Itabulati,ctfolia.-cj;
nurcvrum rcl:quia:.
^: Augufi. Martvrum fcpulcura fub alcan
,
iupcr quud cor-
pus domini otfcrcur,rcde diredacil.
4< Idcm. Mr.rtyres non idco rccitanturad altarc,Ut pro ipfis
orctur,fcd uc corum oracionibus pcpulus commcndccur
.
4i Idcm. Piorum dcfundorum anima' .nb Ecclcfia non icpa
rancur,eo q, ad alcirc Dci , in communionc corporis Chri-
fli,eorum fic mem.oria,&:c.
Cap.
pifi.70.
Catcch.f,
nijltag.
t
q'<a t,
eft interi
uuod
Hom.
jj.
pop.
Hom
14
l.Co;.
E
ritt. a
Hcliod.
Serm ti.
lunAi;
Scrm.iyi:
vcrb>Apoi:
lib 10.
ciuit.c^.
NICOLAVS DE LYRi^
I Qu^ibus. Hic confvqucHter ponitnr diia refpofionis acccptatioy
Et patft liti-ra vfnHe ib>.
X Et liberafiis filios Ifr.icl.&rc.^a no peccaflis ficut opinabarnur^
Cap. XXlil.
^ Thco. Dccef
furus vita pro-
phctalofuCjUt
conuocauitvni
uerfos , admo-
nuit iUos corii
quiedcbuit,&:
maximcncma
trimonia con-
trahcrcntcum
cxtraneisq,in-
teriUos habita
bant: tang^ hxc
commixtio da
turaijcimpicta
tis occatione
,
&huicadhorta
tioni comina-
C A P XXUl.
Volutoautemmultotemporepoftquam pacem dcderatdo-
i
minus Iiracl,lubied:is in gyro nationibus vniuerfis, & lofue 2
iam logsuo & perlcniiis xtatis , vocauit loiue omnem lfi:ac-
lem,maiorcsque natu & principcs ac t duccs,&: magiftratus Dixitq; ad
cos: Ego fenui & progresfioris artatis rum,vosque cernitis oTa qux fccc-
rir dnsDcus vcfter cundlis
p
circuitum nationibus,quomodo pro vobis
ipfe pugnauerit.Et nunc quia vobis lorte diuiferir oem terra, ab Orieta
li partc lordanis vfq; ad mare magnii:mult.Tq; adhuc lupfunt nationes,
diis Dcus veftcr dilperdct cas S>c auferet a facie veftra,& pofsidebitis ter
3
ram
*
ficut vobispollicituscft:tantum confortamini,&: cftotefolliciti
,
vt cuftodiatis cunctla qux fcripta funt in voluminc lcgis Moyfi , & non
dcclinctis ab cis,nequc ad dcxteram,neque ad finiftram , nc poftquam
4
intrauetitis ad gcntcs qua: i inter vos fuiur? fijnt,iuretis in nomine deo-
tiones addidit.
Jt R. Dauid Kimhi. Ifia cxhorr.uio vel in Silo, vcl in vrbe plcnus cft dc obitu illius fcrmo.E^o,ait,atco
nec per ctufcqucns occaftone reftripHnicrinr.
3
Vocaucrucq , .i.ijnod dominus f:t
Dcus noflcr, ftciit &
illorti He
br<j> u/yj q-rii habttant in terra Chanaan.Diclt aiacrn lofvphus,^ ifle
tifulu: eratfculpttis in aUari tllo ad menmlam futuram.
ipllus loiuc ad
ppfii h.ibira cfl.^
4 Thco.Noui-
mus ctiam cau-
fam^pquii no
acccpciuntdo-
minium vniuct
ix tcrra- , ficuti
jpmiferat Dcus.
Amplcxi funt
cnim impiaru
gcntium cogn.i
tione,quaiuim
pictatc imitan-
tcs,fpoliatifunt
auxilio diuino,
&:cis fcruirccd
pulfi funt . Por-
r6,.ndmiradus,
& fhilofophia
riatti, &c.
F
*
iudice
coruD
* vobiftii
rcuiMcr.
NICOLAVS DE LYRA.
iTTVoIuto.Hic conjcrjucntcr dcfcriLitnr dfpofitto Iofuc,qu*ntnm
Jl^
ad teniptts pacis inducendo populu ad cuUu diiiiriH,vt p hoc ofii
dciti fcgratos de Dei bencHcii; iant prxfiitis,& fecuri ra efjcnt dcpra
tniffis obtinendis.^d ho<: aut inducit ronem.Vrimo cx amorc boni, 7e
cundh ex timore mali,ibi.<iiiod i\ volucritis: i'n'ta prhispartis pa
tet in Utera,paucis exccptis, i PofIquani.//xc autcrti pax dr fub
"
M O R A L 1 T E R
.
I Euoliito.lrt hoc capiculo lofuc dcbcllatis aducrfariis
p ma
iori pa:tc,induxii populum ad Dei timorcm & fcruirutcm:
promittcn; cisquod ii fidclitcrbxcfcccrintdercmanciiti
bus aducrfarijs triumph.ibrit.Pcr hoc autcm iignificacur,q,
quilibet bonus prarlatus nui pcr lofuc fignificatur,fuos iiib-
ditos follicice monctad Dci rcucrcnciam & amorcm,&: cfi
vidcf cosdevitiisalKjuibus triumphafle , conforuc cos
ju
ic^io nctioim intcUigtdu cftficit diuu ciifupra in f,ne 1 1 .c. (jitia et
poji moru' lofuc habuontftii \faell:dla cmagctcs dereliifas in tcv
rafua^thabctuY ludic.l.Etetiamhicfubditurf
5
Mu]carq;,&'c.
Stipple Jixclaiis turnfidcl.tcr e?
dcuoihiuco fuhdilm .-Tm coforta.
Etp.xtct litera rfr,
ibi:
4
Nc pofiquam incraucncis,&:c.<7/<i4
hoc pertinet ad rcut rcntia tdolorum fccHitdu quod dniiur ad Htb.6.c,
Omncs pcr maioi-cm fui iu:nnc.
doniin.).' proijiicicns os quod cuni Dci adiuccM-io dc aliis
triumph.ibunt.PotelT autcm hoc &: .ilitcr cxponi dc pcrfo-
na fingulari,vt pcr lofuc fvndcrclis intclligatur
,
qu^ mslo
rcmurmurat.&: ad bonumi fcmpcr inclinat^proprcr quod in
citat inccllcdum& voluncitcm ad dcbcll.ntioncm motuu
fcnfitiujc parrisinordinatorum,&: pofi dcbcllationcm vni'
partis fcnlitiux.f irafcibilis vcl concupifcibilis incitat cum
Dci admtorjo ad dcuinccndun^ pafljcnes altcrius partis,
a

^4
r
B
a
Enego hodie
ingredia). Aiig.
(^od cuccm
dicic lefus : i^go
auie ricurroviay
ftcut iT
umneSC}
funt fiiper terra.
In cainccipre-
tacioncquxcft
cxHcb.inueni
mus ,
itigrcdior
Tw.Ica crgo ac-
cipiendumell,
quod Lxx.dixe
runc: P^ecurrofi.
cucdictucflho
Jiiini : Donecre-
uertarisin terra,
vndefuniftises,
vc fccunducor
pus icciligacur,
Sccundum ani
mani vero fi
volucnmus ac
ciperc , (icuc m
Ecclefiaftc fcri
pcumeft. )/;
ritus reuerieti*r
ad Deutrt, qui de-
diteum, nonar-
bicror dc om-
Hibus poffc di-
ci,fcddch:s qui
quam ad aucorc
lofue Cap. XXIII.
rumcarum ,&feruiatiseis, &acIoretisilIos:fedaclhsErcatis domino
^
Deoveftro, quodfeciftisvlque indiemhanc: Ettuncauferetdomi-
nusDeusaconfpedu vcftrogentesmagnas& robuftiflimas, &nul-
lusvobisrefiftere poterit. Vnuse vobis perfequetur hoftium millc
viros,quiadominus Deusvefter pro vobisipfepugnabit, ficutpol-
licituseft: hoctantum diligentiftime prxcauete, vtdihgatis domi-
num Deum veftrum. Quod (i *volueritisgentium
"
harum,qua:inter
i
vos habitant,crroribus adha^rere, & cum eis mifcere connubia , atque J
t
amicitias copulare , iam nunc kitote quod dominus Deus vefter,
non eas deleat ante faciem veftram
,
led erunt vobis in foueam ac la-
4
queum & oftendiculum exlatere vcftro, &: fudes in oculis ueftris , do-
5
ncc uos auferat, atquedifperdat de terra hacoptima quam tradidit
a vobis .
t
Hn ego hodie ingrediar uiam uniuerfe terra:
,^
& toto animo
cognofcetis,quod deomnibusuerbisquxfe Dominus
prjeftiturum
uobiseflepollicitus eft, unumnon prxterieritincaflTum.
Sicutergo
impleuitoperequodpromifit, & profpera cun6tauenerunt,
ficad-
7 magis j^curro
,
ducetfupcruosquicquid malorumcomminatuseft, doncc iios aufc-
rat atque difperdat de terra hac cptima, quam tradidit uobis,e6
qu6d
prajterieritis padtum domini Dei ucftri
,
quod pepigit uobifcum
, &
feruicritis di js alienis , & adorauerids eos : Cito atque uelociter con-
furger in uos furor Domini, &: aufcreminiabhacterraoptima,quam
tradiditucbis.
tclligi potcft,
dequibusdici-
tur: j piritus am-
buUns, &nonre
uertens. Icfus au
tcm fi no addi-
dillec
,
/icut
&
omnescfiiifunt fu
per terram,nv\[\z
eflTcc quxftio.
no enim aliud
de illocrcdere
mus,quaquod
dc co dignum
ciic Icgimus.
Cum vero ad-
dicum cft hoc
,
nuriim fi hoc
quod Lacinus
inccrpres recur-
ro
,
pofuic : non
D
P&I77.C.
'
Refiduarfi.
E
tj.Rfic. 1..
Beneficia fi-
lijs Ifrael i
dumiao vt-
bibiu.
fic uixcrunc, vr ad eu rcdirc mcreannir can
aquo creaci func.Non enim hoc de illis in-
telligi
vclexcurrodi-
cendii efi. Oes
cm percurruc,
vel excurrunc
huiusviC(j via,
cu ad eiusfinc
pucnerinc. Scd
quiahocvcrbu
poficii eft vbi
pareces Rebcc
c^ dicuc ad feruu Abrah(j : Ecce I{ejecca accipiens recHrre,&
fic
vxor domini m. Ideo Sc hic ica hoc vcrbum incerprecacu eft.
^CAP.
Gener.t4-f>
NICOLAVS DE LYRA.
1 Etferuiutis. quia cx reuercncia idoli dcducicur aliquis ad
adum idololacrandi.Fuiccciam prohibicumpra;diutumiu-
ramencum,quiadefaciIipoirenc crederc iimpliccs
,
quod
tranfgrcffio calis luramenci non effcc pcccacum
,
quod eft
talfum
,
quia pcr hoc frangicur fidelitas , &idco iccundum
Auguft.ibi clt duplcx peccacum . Vnum eft faciendo rcue-
rcnciam idolo . Ajiud eft fidcm frangcndo.
3 Quod jt volueritis . Hic inducic ad culcum &C dileflionem
Dcicxcimorcmali, quod concingic abeorccedcndo . Ec
hoc cft quod dicicur
.-
i^od fi vol. colendo carum idola.
i
Et cum eis rnifcere con. quod erac cis prohibicum, vc habc-
tur Deuc.^.quia calia func occafioncs rccedendi a culcu diui
no.
no. Trcugas aut vel aliqua padla ad hoc non inducentia, no
erac eis illicicu, vc dnilu fuic iupra ii .cap. Iicuc&: Chriftiani
aliquando habenc cum Saracenis.
4
r-t To/>. cranfgrcfiionis.
y
Et offendi . In Hcbr. habecur vlefotet idcft , &flagellum
,
fcu fcrucinium laccrum vcftrorum.i.fcrucabuncur omniafc
creca veftra ad vos fubuerccndum,5i cijcicndumdc cerra.
Ideo fubdicur
:
6 Donec vos aufcrat.f. dris.quia ficuc cradidic cam vobis pro
pcer mcrica pacru , ica aufcrec a uobis pro dcmencis vcftris.
7
f^num non. Liccc enim adhuc non habcrcnc cocam ccrra
iibi promiflam, camen habcbanc fecundum formam Sc mo
dum proiniflionis , ficuc dcclaratum fuic fupra cap.z i
.
4
^
H3
Glof.ordi.& Nicolai ae
Lyra. 144
Liax>c,j
C A P. XXI Iir.
Ongrr^giiiiej; lofue^circ. i'. R. Dauid Kimhi. H-TC
comitia.pud Sichem fada tu:riint
.
Jc IclVphiis. Sf*niori.im cxiften<;,euocabatho-
noratcsciuicatu,^ principcs, &: fcniorcs,&: nuil
titudincjquin
tiimcuq, ci-U rjar-^:
modo lionorcm 5r <;ratiarum aftionrm tribiicrc.Proptcr
q
Chaid.xis, "s alijs Mcfopocamtjs in cu coliirgctibus, migra-
tioncin ciu^cns f.cpii, pcr voliinrarcm Deiccrra Chananca
pofli-dic^vbi alrare Dco a:dificauic, &: hi flias immolauic.
'
^: Sviidas . Ciilcus idolcru ccpic .i S;'t ucli &viguic vfquc ad
C A P V T XXni I.
'
ccmroraTha-
Onorceauitque lofue omnes tribus Ifrnel in Si-
'
rx-patns Abra
<^ o i
^ hanii. Abr.-na
chcm, &: voc.iuit mniore.s nntu ac pnncipes & iu-
dices& mngiltrcjs, ftctcruiuquein conipediu do-
mini, &: ad populum fic locurus cft. Hxc dicic
dominus Dcus irrncl : Trnns fluuium habirnue-
runr patrcs vcftri nb inirio, Thnrepnter Abraham
&
Nachor , reiiiieruntque dij s aHcnjs. t Tuli ergo
patrcmvelhumdc t
Mefopot.uTiia: fimbLis, &adduxi eum in terram
Channan, multiplicauiquc lcmen enis, & dcdi ei lianc, illic^ue t rurfum
dcdi lacob & Efau . E quibus Efau dedi montem Seir nd poffidendum.
lacob vero & filij eius defccnderunt in Acgyptum . Mificjuc .Vlofen &
Aaron, &:percu(ri Aegyptumtmultisfignisat^]ucportentis, eduxique
vos
&
patres veftros de Acgypto , &: venillis ad marc, ptrlccutiquc funt
Aegyptij patres vcftros cuin curribus & cquitatu vfque ad marc ru-
brum- Clamauerunt autcm addominum filij lirael, qui pofuit tene-
brns intcr vos &c Acgyprios
> & adduxit luper cos mare , & operuit cos.
Vidcrunt oculi vcltri cundia quar in Aegypto fecerim , 6c habitaftis
inlolitudine multo tempore, & introduxi vos in terram Amorrhari, .
qui habitabnt trans lordanem Cumque pugnarent contra vos, tradidi
&:\aban'^pro-
cos in manus veftras,& poflediftis tcrram eorum, atqueinterfcciftis
9 prios fibi deos
cos. tSurrexirnutcm Balac filiusSephorrexMoab, & pugnauit con-
vcndicabanc.
traHraelem. Mifitquc &; vocauit Bjlaam filium Bcor vt malcdiccret
vobis . & ego nolui audire t eum, led econtrario pcr illum bcncdixi
vobis, &Hbcraui vosdc manu eius. Tr.infiftisque lordanem, & ue-
niftis ad lericho
,
pugnaueruntque (onrra uos uiri ciuitatis cius
,
Amorrhxus ,
PhereziEus , & Chananarus
, & Hethacus
, & Gerge-
za:us
, & Heuas:uSj & lebuiieus, & tradidi illos in nianus ueftras.
dilcxic ipfum
Abrahani fandx catholice &aponohc.T Ecch^fia: formam,
inp!a:;puciofidclcm,& in picrate perfcctiflimum
,
fcien-
riaprophccam, m vica Euangelicam habcntcm pcrfcdio
nem , &c.
c vv^naueyunt. AugDft. Claufis portis fc murorumambitn
tucbatur, fcd clanderc cocra hoftt portaspercinecad bcUii.
Non.n.mifcrunclegacos qui pace pofccrent.iSi aucdntlu cC
fcc,pugn.iuerucaducrfum vos, fallum cfTcc^quia bcllij conci
nuas pugnas no habcc,fed aliqfi crcbras, .ihqii raras,ahquan
do nullas . Bcllu cfi cft qn efi quodaniodo armaca defcnfio.
^ Crabrones
Abnh.
co^^rcziin
poi
flbilc.^C^iibu.
jn vnum coir-;
liic;tibus,cucU
bcncflcia Dci
commcmora-
bac,&:c. Hoc
auccm bcnc fc
fGcn. ii.d. habcrc dicc-
bat,vrrraplitu
rus a vita , hu-
iufmodi cis
monica dcrc-
Imqucrct : po-
fccbatq; ab il-
lis, vc^illcdi-
ccrct mcmo-
ria rccincrcnr.
Qnxft.ir.
b Tulier^o pa-
trem rejirum
.
Aug. Quod
X.xx.habct.-r
^un.pfi patrem
"pcfirii .Airaha
(letras ftutnina
y
& deduxi ei h
omnem terra.m-
tNum. ., tcrprctacio
q
cftinHcb.ha-
bec : f iduxt tu
tBaLum.
tn terram Cha-
naan. Mtu cft
C crgofiLxx.^
terraChanaan
omncm ccrra
pop.cic volue-
ruMc nifi mcue
tcs prophccia
vtmagiscx promifTirne Dcitanquam fadumaccipiacur
,
P'rente A- R"*-'^
ccrcifTime fucuium in Chrilio &C incccicfiapronnn-
hr.nh* idolo- ti.abacur,quod cfl: vcrum femcn'.\brah.T.
hyx fuerut, .j< Hicron. Tr.adunc Hcbr^i quod Abraham in ipncm mif-
/> AbrTm'^
fit, quia ignem adorare nolucric, qucm Ch.-ildcVi cclunt,
Q.-rfti' Heb,
& Dci auxiho]ibcracus,de idololacrixignc profugeric.
inGcn. ^ lofcph. Abraham virtuccprudcncia:maiorahjsfuic,&
L. I .intiq.
opinioncm quam dc Heo tunc cundi habcbac , innouarc 6c
fap.is.
iminucire pr.^ua]u;c.Primus itaq; prefumpfic pronunciarc,
Pcun^i crcacorcm vnum cfic cuctoru,&:c.cui bonij cfl folu-
modo
hami. Abr.iha
nuis narus an-
nos f^.Dcico
gnicione illu-
nratus
,
patie
his vcrbis co-
monuit. Qnid
fcdiicis homi-
ncs,obpcrni-
ciofum lucru
fimulacroru?
Non cft alius
Dc-iis,nifi cclc
ffis ill<:,toc;us
mundi opifcx.
Tade fumpcis
pris idolis , ijf-
qucparcim co
iradl^is, parcim
cxuffis, cnco
ccrra Chaldco
rum cxccfiic.
.jc Ambro.Tha
rc pacer Abra-
.jj Epipha. Sc-
ruch nafcicur
filiusNachor,
Nachor gcuic
Thara . Hinc
cepcruc ffacu^
Opcr iduftriam
huius Tara:
Dcus auccm
tlo,
rat:
t
qticnij
diim \i^
mediocii
Com.In
ad KoBi
Initia
p;
^
F
QMlft.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P V T XXIIH.
Ongrcgauicq; lofuc . Hic cot/Jei^uenter defcribitur
dilpo/itto ducis lofue circa tepnsfua morti>,renouan-
do obHgaiicncm pcpuli adferuitutem Dti. Trirno i^i-
tur diClarcnouaiio ilefcribitur. Ei fecuibmors lojue
{ubdiiur,ibi.Et pofi hoc morruus cfi Iofue.Cirf<i
frimu Jofueprimb caufas dtU obliginionis comirHorai.Secudo con-
frnfiim populi capta: ,i/.i.Nunc crgo timctc dmw.Tertid expiicat
4'fficultatem , ibi : Dixiiqiic lofuc ad populii ; Non potciicis.
ii^arto coufcnfum
iicraiu p> ofeljiouefirniii^^b. : Tcfics,'//',/^vos
eitiS.iliiinlo ad hoc fignii appl:cat,ib .-Et tulic \s^\dcm.Circapri-
tnum comemoral benejuia Dci exhibua Ifaclitjua: dcOcn: ipjum t/io-
uerc ad feruienau n domino fidcliter CS' deuou.Vnmmi autern beneji
fium efi rtuocatiopatrutn ab nloloiatria. quod notaiur lum diiitur
:
t
1xms^UKVMVr[,fidicct Biphrautn.
i
Habitaucruntj&T. Stqui^ur : Scruicriintqucdijsalienis.
QHodfuit declaratum Ccn. n.
4
Tuli crgo patrcm . fiparando eiim ab idololatris.
5
Et adduxi. prout habctur Centf. 12. Setundum bcneficium eH
frolis mult!plicatio,(jiiod notatur tum dicUur : Mulciplicauiq; fc-
mcn cius ,&c. Teriium bencficiumcji tiberatiod famis pernulo.
^uod notctur ciitn diciiHr
:
C
lacob vcro. < habctur Gen.^6. &ibifaluatifucrui apcriculo
L ,
.
famii
famispcr Ufcph.Q^artubcneficium ejifignorum oflenfio:ejuednota-
tur ib .M\i\c[; Moyfcn & Aaron,&c. iljtntu esi dferuitute libc'
ratio,ib. lEduwc]; vos & pfcs vcliros dc Acgvpco.imiJ cPt mx
tisrub)idini/ic,^.Acgyptioritfhbmerfio,ibi:Pcifccutiq;$\it,Scc.
7
Qui pofuic ccncbras.r</ eH, r.ubcm tcncbnfxm exparte ^egy-
ftioiiijia ep non potcrat acccdere adfiUzs Ifracl, vt habtturE.xo.i^,
8 Vidcrunc oculi vcfiri cunta.j<^<ii lofue &Calcb,& mulii de
tribu Lcui/jut ibi crant exicrunt dc ^egypto,& antc exitu viderant
mirabilia qu dominus ibi xceratpro filus Ifracl , Scptimu beneficiii
ejigubernatiopnptdiii difcrto, vbi quadraginta annis fujietati funt
mdna celitus dato,vt habttnr Exodi 1 6 06lauu cfi rcgu .Amorrhxo
riitn debelhtio, ibi : Ec incroduxi vos in ccrram, &:c. T<[oui<m eji
tnaleci.iiiionis Balaam euacuatio , ibi : Surrcxic aucem Balac. De-
cimum esl lordanis dt/iccatio, ibi : Tranfifiifqiie lordancm.
yndciimum eii ciuitatis Icricho debellatio , ibi
:
p Pugna. LicetHon cxiuiflcnt adbeliandnm eontrafiHos Ifracl,/ia
bant tamen fupra tmiros j)arati ad rcfiUendum cis
,
nec miferunt ad
eos ligatinnem pacis .
lo Amorrhxus,Phcrcza:us,5<:c. Hic nominanturfcptcm populi
habitantci in tcrra Chanaan
,
quia lcricho erat prima ciuitas
opfu-
gnanda d filtjs Ifi ael
, & idco de omnibuigentiius in tota terra Cha-
naan, habitaniibus vencrunt aliqui bcllatores in lericho ad rcfiflcn-
dum filus Jfrarlin principio , Duodecimum beneficium cjidcauxilio
diuinitus cis dato , cum dicitur .
^ Mifiquc
fl
I
4y
lofuc Cap. XXIIII.
146
^
a Crahrone'. LxT. Vf(\)au i.fortc tranatiuc acerrimos cimo
A ris ?.culeos,quih.qu' damo cimoribus punacbancur, vc fugc
\x
\>. qurd,
rcnt,auc aereos aculcos rpiricus,quod in Plal dicicur /?r>- an-
j.
w lofuc.
j,p/f,^ malos, nili quis dicac,non omnia.que faita func clle fcri
1'
;u-77 e-
pj.,j g^ stVn vcras vcfpas incelligi.
5,
ftion.iS.
b %< Oftio vobis da
cd.An quia illius fanditarf perfL-aaferuitutcquo Jamo co- D
tcmperari humaaie fragi!:r.yci impoffibiic eit ? C^o audico,
non folum i(ii ciuscligcrcfcn?!tuccm,fcd eciam dcadiuco-
no,&: mifcricordiaciuspra^rumeredcbuerutdequadicicur
T^on intres in iudicium cuferuo tuo
,
quia no iuflificabitm in conlpe-
du tuo omnis w
Prl.i4i.a.
D iue.
tur.THEOD.
a
Jvlifiq^^ 3"^^^ voscrabKneSj&eiccieosdelocisfuiSjduosreges A-
Ipolog 2.
tvclitis.
Dialo?.
Propofuic iJIis
opcionem.Ec iic
^pofita ali js cli-
:(Ree. 7 a.
gendi facukate,
Tob.H.c. animi fuidccla-
nmpiiotj
j.,,t- pictatcmin-
famdta mea fcnitt
tnus D"o .
J-IVST.Mar-
tyr, Nili homi-
ncs poficnt fuo
arbicratu turpia
fugcrc, c?c hone-
fi.-TfcitarijCxtra
culpa crunt g.c
quid .^aant.
5J IDEM. Sic
B Deo vifum cfl,
tum angclos , tij
homines libero
arbitrio pr^di-
tos,fiHq;poten-
tcs facerc qucm
quepro accepta
lacultate ,
vt fi
placica cius clc-
gcrinc
,
illsfos
feruer, & mcolu
mes, lin ad mali
tiam dcfiexerit,
Camra.
fingulisp^nasin
flii^at
.
n!..c.7i.& .ji IRENEVS
Martyr . Quod
Chnlt'ait. ii^o-
ties volui cO'igre-
garefilios luos , <2r
noluijii. Vcccrcm
morrhxoruin,non in gladio, &in arcu ruo,dedic|ue vobis terram in
qua non laboraftis,& vrbesquasnonird.ficaltis, vt habitarctis in
eis,vineas, &oliueta, qua^non planraltis. Nunc .-^rgo timece d'>mi-
*
numj&feruire ei
'
perfedto cordcatque verifiimo, &:aufcrredeos 4
quibus fcruieruntpatres veftri in Mcfopocnmia,
, & in AegyptOjac 6
feruite domino. binautem malum vobis viderur , vt domino icruia-
b
tisjoptio vobisdatur. E!igitchodie,c|uodplacet,cuiferuirepotifIi-
'
mum^debeatis ,
vtrumdijs.quibusferuicruntpacrcs vcllri in Me-
fopotamia,an dijs Anvurhx^^rum in quorum terra habitatis : Ego
autem,& domus mea leruiemus domino. Kelponditque populus,&
ait:Abfitanobis,vtrchnquamusdominum,&icruiamusdijsahenis,
Dominus Deus nofter ipfe cduxit no.s
, & patres noilros de terra
Acgypti, & de domo feruirutis , fecitque videndbus nobis figna in-
gentia,&cuftodiuitnosmomnrvia, perquamambulauimus,
&in
cundlis populis per quos tranfiuimus, & eiecit vniuerfasgencesA-
'
mOfrhasorum,habiratorem tetracquam nosintrauimus. Seruiemus
igitur domino,quiaipiceft f^usnoltcr. Dixtrquelofueadpopulu.
^
c Nonpoteritisferuiredomino, ueuscnimianCrus, &fonisa:mula
'<
toreft,nccignolcet(ccicnbus veftris, atqucpeccans . Sidimifcritis
dominum, &{eruierit'sdijsaiicins , conucrcetfe,&affligetvosat-
que fubucrteret,poftqu3m vobis pr^nitcrit bona . Dixi(quc populus
ad lofuc: Nequaquam ita,vtloqucriierit,feddominoferuiemus.Ec
lofueadpopulum ieftes,inquit, voscftis.qniaipficiegeritisvobis n
c^r""! F^^dica^^
dr
^ . r I -r n i. i ii
1^'erit. Autvero
ominum, vticruiacisci ? Kclp>nderuniq'je . lcites . Nuncergo
jj flhaberencpofl
i ait . Auferte deos alicnos de tnedioveibi , &inclinate cordajvc-
cantas legis com
ftra ad Dominum Deum llrael . Dixirquc populusad lofue . Do-
minoDeonoftfoferuiemus, et obedientes crimusprxceptiseius .
uens . Hi aucem
fe potius prar-
fumpfcrunc
, q,
finc vlla offrn-
fione Deo ferui
renc , vc lam tuc
inciperet, quod
diclumefi: Igno-
rant. s Dei iujiitia,
& ftiam volentes
^^^-^o-^-
coniiiturc^iumtii
^"""^
P'"^

Dci non
fmtfubie-
Ui
.
Ita
, eis iam
Ibidem.j.d.
lcx fubintrabat, vt
abundiret deliUu,
& pojica fnpern-
budarct gratiaper
fjui eji fjnislegis.
d ^Kfertr. AV-
GVSTINVS.
P^
QMidcft
,
quod
Q4a.j^,ia
ait : Et nunc au-
^^'
ferte Deos atienos,
(wfunt in vobis
,
Cir dirigite cordi
vejira ad Deum
If
rael. Nonenim
adhuc habebanc
fimulachra gen-
tium,cumfupe-
rius obediencia
bor.
lcgem libertatis
hominismanifcffauit.Pofuicenim in hominc poccftaccm
cledionis,qucmjdmodum,&in angclis .
i: 1 D E M Si nullacirecinhominib.arbicrijlibertas,
P
nuUi cffenc laudandi,ncc vicuperandi,exularcnc ocs adhor-
(j.^^j
tacioncsprophctarum,&:domini,vacaretomneconfilium.
'
'* "
c 2^ofo{e.Aug.Nonpocericisfecuircdomino,quiafanaus
cft.
minacioncs,ilIa
eorum profpera
non fcqueren-
tur, cu fic vidica
tum fic in cos
,
quod vnus dc Anathem^tr furatus ef>.Deniquc lacob dix't
^"f"'*
^'
**
hoccis,quicum /lludcM.fopotamiaexicranc, vbificido-
i^i2cra?ji!c.
la colebancur,vt ic Rachcl paterna furarctur . Sed poft illa
ad monitionem Ijcob dcdci unt,qu^ h;:ibcbaii t, Vndc appa
ruit eum hoc dixiilc, quia fciebac eos habere.Puft hanc ve-
ro adnionicionem Icfu, nuUus talc aliquid protulic . Non ca F
^
men
NICOLAVS DE LYRA.
I Mifiqucanccvoscrabroncs. Licetcrabronetproprihloquldo
ftnt mufcte ex fimo e(jui nafcenies,tamcn hic accipim'ur pro mufcis
d Deo fiipernaiuraliterformatis^fjUA habebant aculeos vcnenatosfe-
cundu :^uod dicunt Hcbr.Dicwu autem alvf expofitorcs,qubd crabro-
nes hic accipiuntur metaphoriiepro aculeis tmoris, tt tcrroris
dijfol
ventibus corda eorum,ita cjuod non potcrant refificre fjlt^s .'fracl. Ter
tiur/idtcimHm benefitium eii de concefiionc ttrrx fruSiferte, iy xdifi
catXffjuod notatur ibi. Dcd^qucvohistcnam^Scc. setjuitur.
z Nunc crgo timece dominum . nic confcqucnter ufue captat
fepidi confeiifum ad Dciferuitiutn,dicens.hiunc ergo Cimcte do-
minum, timore filiali.
5
Ec fcruite ci pcrfccClo cordc. abfjue diminutione
.
4
Atquc vcrifTimo. Sine fimulauone.
5
Et aufcrtc Deos alienos . Dicunt alicjid ,
rj, tunc non liabcbant
idola,K^ ideo aufcrre, hic accipiturpro non rccipere . Votesi tamert
dicifVt vlJetur,<ju6d diqui eorum habebant idola, (jutc apportata fue
rant de .Aegy^ thfccundum quod habetur .Amos
5;
.g Nunquid ho
flias,i\:fjcriliciu obtuhfhs mihi in dcfcrtoquadiagintaan-
nis domus Ifracl,&: portufiistabcrnaculu Moloch,& imagi
nc idoloru vcftrorum, fydus Dci vf.ftri,qua: fcciftis, vcbis,
tLC. El lianc akihmituuni alUj^al bcatui iiifhanus conita ludxos.
^f^orum
7,
6 Sinauccm malum uobis videtur, vt domino fcruiatis,
Tropter fimptus facrificiorum,& aliorum,qua in culiu eiusrequi-
runtur .
7
Optio vobis datur,Eligitc hodic, quod placet,cui fcruirc
potilfimum,&c. Ifia optio non efi
concetJiouis,fedpermiffionis,qa
Dcuspcrmittii hominem agerefecundum
iibertatem arbitrij . Sitan
mrn ad malum fieiitur,tuiih punitur.Cxtera patent vfque ibi . r
8 Et ciccit vniuerfas gcntes Amorrhajorum , habitatorcn
tcrrxquam nos in. Idelt,aliquas de
vniuerjis.,quiapromui'inpar
tc e'Cci.,ali:iuas lamen dimifitpropter caufas fupradictas ij.cap,
9
DiXicqucIofiie. Hic confequenter hfue
oiiendit eis difficulta''
tcM lcruui tis Dei ciiccns
.
1 Non puteritis fcr.do. Idcfl,dc difficilipoteritis,
quia virtus eji
circa bonum , /j (iijficile. Et d'xit hoc Ijfue confiderans pronitatent
populi ad malum , & Dei iuiiniam ad pHnieiidum,cr vt pojiea non
pojfent ncgare ijia fuijic eis explicata.
1
1
Tcfics, inquic , &:c. Hic confequenter lofuc confenfum
popuU
ilcratum pnfcjhone confirmat,cum fubdi!ur.
11 Rcfpondcruncque.Tcflcs, Supple,pimus.Et ideo profeffme
fatla com lujit.
i } Nunc crgo. Et exponatur, ficutfupra
I Pcrcuf-
147
Glof.ordi.& Nicolai de
Lyra. 148
^
men putandum cft hoc illum inanitcr prxcepiflrc.No cnim
A ait ! T.t nunc auferte deos alicnof,fi<]ui funt in vobis, fcd omnino
pnquam fcicnscllc, qui fiint,mqiiic, in vobis. Snndtus crgo
prophetain cordib. corumcogitationcscerncbatdcDco,
6C alicnas a Dco,&: ipfas admoncbat aufcrri. Qui cnim talc
cogitat Dcu qualis non cfi, alic-
num Dcum,&: talfum in cogica-
Cl
pepulo. tionc porut.Qnis cft autcm,qui
fic cogitcc Dcu,vt ipfc eli rReli-
quitur crgc fidclib.quandiu pc-
rcgrinantur a
dominoaufcrrc a
-Cor.<.b.
cordc 1'uo phantafmaca
,
quacfc
cogitationibus ingcrijt,vclut ta-
lis .,
aut talis iit Dcus, quilis non
cftj&.dcrigcrccorad ilhim fidc
litcr,quemadniodum , & quan-
tum vobis expcdirc nouit , ipfe
fc inlinuet,donec abfumatur oc
niendacium . V"dc diftum dh
Omnis homo mendax. Et tranf.ida
non fokim impia t; lficatc,fcd ip
fo fpeculo,& ^nigmatc, fa^ie al
fiic>emco^nofcamuscitm.
a
-5 Tercufiit. THEOD. Lapis quidcmiftccxpcrscfl
animaf, vcrum.^d argucndos illos ,quianimapra:ditilunt
vtitur corum tcliimonio
,
qua: carcnt anima, fecutus morc
antiquum . Nam lacob , &: Laban inito fccdcrc,colliculun\
appcll.irunt tcttcm padionum.
4 CHALD. Pai.nph. Enlapisifteeritnobis,qu.nfidux
tabula:lapidc.x fa-dcns , fccimus cnim ipfum pro tcftimo-
nio . Vcrba cnim,qux in co funt infcripta , rcfemnt omnia
vcrba,qu.Tdominuslocutuscfladnos. Entcrgoapud vos
pro monimento, ic pro tcftimonio , fi forcc fcrelleritis do-
ininum Dcum veflrum.
je AVGVST. Et dijjwfnit lefus tcflameiu adpopidu tdic illo,et
dedit itli lcgcm , & iudiaurn in SiU cora tabernacHlo dni Dci Ifracl,
t^fcripftt verba hxc in libro legit Dei,(T accepit lapidem magrtu,&
fiaiuit illum lefusfub thcrebintbo ante dominum, &dixit adpopnlU
Ecce lapis ifle, &c. quia hic audiuit omnia,
(fu*
dilia (nnt a domino
t]ucunque locutus etl ad vos hodie,&c. H.cc vcrba
,
qui altius
p
fcrutantur,n6 tantum virum ta infipiente putant , vc vcrba
Dci . qu locutus efi populo , lapide .ludiirc crcdidcrit,qui
ct fi in homincm cffigiatus cfitt,aurcs habcrec,&: non audi-
Pfal. ur-f. ret.Sed pcr huc lapide iUum fignificauir, qui eft lapis otfen-
fionis,non crcdcntib.Iuda:is,&; pctra fcandali, quein, repro-
C bauerunt <xdificanies,(rfaius eH in caput an^uli. Dc quo dicitur
BMant
Bibebant aui de fpi^ itali confefjttente eos petra:petri aut erat ChriW. D
Vndcpccnnisculcris populumcircucidicducloregrcgius,
i-Cot.i,
qu: cumiilocciam icpulci func, vcprofundum mvficriudc-
mofiii^rc: pofteris profucurij. Sic ergo huc lapidc vifibiliccr
fiacucum dcbcmus fpincualiccr accipcrc in ccfiimoniu fucu
rum inP.dclibus lud.cis, idcft,
'
Percuflit crgo lofuc iru dic illo focdus
,
' mcnciccibus,dcquibusdicicur:
^P . j- Inimic! Donnnimcntiti fuiitri.rsC-
Pu].j9.c^
&
*
propofuit populo pr^ccpta atquc ludl- *
duc enim fruftra cum Mofcs
.
cia in Siclie Scripfit quoquc omnia ucrba ;?
vcl p^jcius Dcus pcr cum difpo-
i.Cor.li.ii.
hazc in uoluinine lcgs doiTiini,& tulit lapi
dciii pcrgrandcm,poluirq; eufubterqucr- 6
cum, quar crat in fanduano domini,&: di-
xit ad omncm populum : En lapis ifte erit
^
vobis in tcllimonium,quod audieritis om-
*
nia vcrba domini,qu? locutus eft uobis.ne
forte poftca ncgare uelitis, &metiri domi
no Dcoucftro. Dimifitq; populu fingulos
B
QMJrft.jo.
in lolue.
fuificcad populum ccftamecum,
quod crac in arca ccfiamenci , Sc
in libris lcgis canca facramenco-
runi ,&: prxccpcorum nuilcipli-
cicacccofcripcis, didumefthic:
Difpnfuit lefus tcfiaincnium in die il-
la. Rcpccicio cnim ccftamcnci
nouum ccftamcncum fignificat,
ficut Dcutcronomium, i.fccun-
da lcx,&: feciind.E cabulx . Mul-
tisenim modis fignificatum eft,
quod \no modoimplcndufuit.
Quod autcm fub thercbinto ftatutus eft lapis hic, fignificac
quod virga ad pctram , vt aqua profluerct , & quia ncq; hic
fine ligno ftatutus cft lapis . 16 aiit fubtcr,quia non fuiffcc in
cruce cxaltacus,nifi humilitate fubic6tis.Vcl quod illo tcm-
pore quo id faciebat Icfus Naue , adhuc obumbrandum my
Itcriura fuit . Thcrcbinthus ctiam mcdicinalcm lachryn^a
cxudat,Qiixarbora L X X. hic pofita cft . Alij vero qucr
cum potijcrunt . Mirum eft, quod faltcm in his nouifTimis
vcrbis,quibus populumallocutuscft, non cos obiurgauit,
quia his gcntibus pcpcrcerunt quas dominus omnino per-
dend.iseffcpra:ccpit.Siccnimfcriptumcft. Etfactu efipofl-
quamiiihaluei unt flij Ifracl,& feceiunt Chananos obedietes,exier
minio anteeosnon exterminaucrunt. Na primo id eos n5 potuit-
fc fcriptura teftata cft . Scd nunc poftqua preualuerut,ita vc
faccrcnr cos obedientes , o, non ct cxtcrminaucrunt
p
prx-
ccpcum dfii fadlum cft
,
quod non cftcuiquam fa6lu, cu le-
fus exercitCi ducerct . An fortc,quia prius dixit cos fcriptura
non potuilfeantc, f quaprxualcrcnt, ctcu prxualuifTcnt ti-
muitfc crededi funt,nc fortcparatos obcdirc fi no parcercc,
acrius cx dcfpcrationc pugnare
p
fc copcllcrcnt , &: eos fu-
pcrarc non polfcnt?Hunc crgo cis humanu cimorc domin*
noluit imputari, & fic apparct in eo quxdam fubdcfcdio fi-
dei,qux fi in cis fortis fuilfct,ea feqiicrcntur
, q
lefum bella-
tcxn fccuta funt. C^ia vero in eis non fuit tanta fidcs,ctiam
^
cum pra:-
& meati;
loiiie.
E
M
NICOLAVS DE LYRA.
I Pcrcuffit ergo . ideU , renouauit fadus inter populum
, &
Deum
.
a Et propofu it. Quantim ad moralia, &ceremonialia '.
3
Acque lu. l^aniurn ad iudicialia
.
4
Scnplitquo. idefi hancprofeffiofiempopulit^obUgationem
iteratam,adfortius ajtringendum popnlum ad fcruiendum domino in
futuro.
5
Et tuht. Hic confequentcr lofwe applicatftgnu fenftbile ad me-
tnoriam hitiusfufli in futuruw.cum dicicur
, & tulit, ftcutfoletfie-
rii temiinis terrarum, velregnorum quando iiatuunturin ftgnum
iiuifionis tcrritoriornm
.
t Pofuitquc cum . Fidetur
, tji-od in hoc fccerit contra legcm,
Deuteronom.i6.d.
Non plantabis lucum luxta altarcdomi-
ni . Quodjotuunt atiqui dicenies, ijubd vna arbor rtonfacit lucum.
Ei Ijoc non vatet
, ijuia ibidem fubditur : Et omncm atborcm .
Ex cjuo patet intentioprxccpii , cjuod nutta arbor deberet ibi planta-
ri
.
Idco dicunt atii., tjnod inbibuum erat ptantare , non tarnen prius
txiftcntem rcfcruare
, atbor awcmifiacrat ibiantecjuamponeretur
ibi altare Domini
. Sedadhucijiud non videtur
fufficcre , cjuiaad
boc datum fuitillud prxccptum
, ne Itdxi
effentfimilcs idolotatris
,
quipropcphanaidolorum
habebantlucosadluxuriam exercendam,
&
quantum ad hoc non videtur
diffcrre ibi ptantare arbores de
moMo,velptantatasprius
dimittere . Et ideo dixit I{a.Sa. qubd vera
literaJl.
Subtcrlimcu. Diaioenim Heb. alhih, quxejiibi,
efl qmuoca,& in
vnafignificationefignificat
idem
, quod limen,&
fecniumipfum tapisisie fuit pofttusprope
ingreffum fanIuarii,&
nontlaiabatur
vfquein limen
fupenus . Tojfct tamen dicifecun-
dum tranflaiionem
noflram,qubd hic non accipitur fanauarium Dei
fro .'abernaculo
Moft, quia
pofitum erat in Sito
, ficut difium eiifu-
fra28. loftie
autcmfectt ifia,qux fcribuatur hic in Sichei , vi pa-
tet
tet in textu vbi dicitur. Et propofuit, qui locus bene multo dijlat
a Sito.Et idcofanluariim Incpoteil accipipro fynagoga, in qua co-
ueniebant habitatorcs iltitis loci caufa orationis,& audiendi verbum
Dei,quia injingulis ciuitatibus,& vrbibus, ludxi habebant tatia lo-
ca,licet haberent vnum temptum tantum,vcl tabernaculum,antequi
templum ejfet fafium vbtficbant facrificia. Sicitpatetin euangeliis
vbi leguntur fuifie pluresfynagogie,vt potein 7{_a:;areth,& Caphar
naum , &atiis locis ,flante vnico templo in lerufatem . Tamen ante
tempti tedificationem tcmporibuSy quibus arca non habuit ftabilem
manfioHem,licitum fuit atibiofferre facrificia votiua,non tamen de-
bita,vt di&um fiiit Dcut.
j.
7
Enlapis i^cchz\o.intc.fcederisrenouaticumdomino,
&fi-
ctit lapis ijie esi durabitisfita
&fcedus iflud debet ejfeperpetuum.
8 Quodaud. InHeb. habetur . Quod audieritomnia, /-
licet , tpfe lapis
,
propter quod dicunt Hebr*i atiqui, qubd ad literam
lapis audiuit , virtute tamcn diuina,fed boc videtur impoffibile, quia
quod lapis manens tapis babeat fenfum auditus, vel cognitionem ali-
quam,videtur impticare contradiQionem . Item quod babeat altm
fecundum,qui efl
audire,& non bubeat a5ium primum
,
qui eflprin-
cipium huius aiius feciindi, videtur impof}ib:te,quia eiufdem eji a^*
primus.&feciindws,& accipitur afius fccunduspro operatione,ftue
conftiiat in patiyftuein agere, quia de hoc funt varix opintones,fei
audire,fentire,& intettigere,ftuefint a&iones cius,qui fentit,vel in-
telligit,fiue Jint pajftones eius abobie6io,tamen nectffario infentien-
te,vet intettigente requirunturpotentix fenjitiue,& intctleiiu(t,qup
in tapide ejfe nonpoflunt. Ideo atiter potefl dici, quod hic accipitur Iti
pisprohominibns exijientibus circa lapidmi ittum , Sictitdicitur
Deu. 3i.<7. Audiat tcrra vcrba oris mei, i. homines habitantes in
terra,flcut ibi expoftiu fuit.Etfecudu inHfcnfum procedit tranflatio
nofiya,feciidu.n.quod dicit Hiero.in lib.de opii.genere interpretandi,
Opiima iiiterprctatio non
fpfit
transferendo vcrbum ex verbo,fcd ali
quando mctius
(Ji tranffcrrefenfum ex fenfu & ftcefl
in propofito,
I Stpofi,
H9
lolu
^
cum
prarualuKTcnt pugnarc vfq, ad intcrnccioncni inimjco
A rum,au{i non funcaion tie malicia vcl iupcrbui vcl conccm-
ptu dominici pra:ccpti,lcd dc infirmitace animi.vndc Apo-
A c.
iloluSiLAlcx&fidl"''
xrjriui wdta niaU rnihi ojicndit,rcddet iUi dami
"' '
M
fcci^nd
opcra eins.Dc liiis autcm qui non malicia.fcd cimo-
t.aJn.
jaiaii.
fcci>dopcrai
rc eum
dcferucranc^ait:^"/-'^^
mCii difen/ione nemo inihi adfnit , :
fcd
u>f.ncs mc deicliquerunt, quod no
iUisir)iputetur
a
Mortfus tll lofuefiliusl^uHy&c.
4^
Hicronym.Oftcndemrhile
fum
Nauc vcl vxorcm habaif-
fe,vcl filios:&: {ipocucris , vidtu
mccifc fiiccbor . Ec ccrtc pul-
cherrimumccrrx ludareinpar
ticionc
accepit locum, mori-
turquc non in viccnano numc-
ro, qui fcmper intiuiftus cft,lcd
in decimo , dc cuius laude crc-
bro diximus . Scpclitur auccm
inThammac Sarch, ideft, in
Hc
pertedtiirmio principatu
,
liue
n
.it* innumeroopcrimcntinoui:vc
) jh.&.
virginum flgnificarec grcgcs
,
Saluacons auxilio coopcrtos:in
moncc Ephraim,hoc ei\,m mo
tefrugifcro,ab Aquilone mon-
tis Gaas,qui mtcrpreucur com
mocio.
. 4< lofeph. Dcfundus eft cum
""^' vixifletanniscetum &dcccm,
Cn.fo
tra.
B
in poffedionem fuam . Ec poft ha^cmortuus
i
edlofuefiliusNun leruusdomini, centum
& decem annorum , repelieruntcjue eum in
finibus poflefsionis fuie in Thannathfarc,
qua^fita cft in monte tphraim a leptentrio-
naliparte montis Gaas. Seruiuitquelfrael
domino cuncStis diebus lorue , & feniorum,
quilongovixerunt tempore poft lofue, &
qui noucrantomniaoperadomini qua:fece
rat in Iftatl . t Ofl'a quoque lofeph qua: tule-
2
rantfiliilfraeldeAegypto,repclieruntin Si
5
cheninparteagri que cmerat lacob afilijs 4
Hemor patris Sichen centum t nouellis oui-
bus,& fuit in poftefsionem filiorum lofcph.
Elcazar quoqj filius Aaron mortuus eft,&: (e
^
pelierunt eum in Gabaahphinees filij eius
,
qu data eft ei mmonte Ephraim.
Cap. XXIIII. ijo
gintirfuic vir nec fapientia indignu$,rieceorum
,
quxcogi-
t;ibat vc rnulca fapicnter cd :cerc incxpi-rcus^fcd vbiquc fum
nuis,&ad opera penculaq; niagnr.nimus, aud.ixq, belladi-
fponerc,&iin pace dextcr,&: i oi c^c Dcipua virtuce pucnies.
%J Scpcuagmca. Pofueruncin fepulchro lofueculcros lapi-
deos,quibus circuncidicfilios
Ifracl in Galgaiis
,
quandocdu-
xic cos ex Aegypco,flcuc prxcc
p ic dominus, 6c ibi lunc vlque
i
hodicrnumdicm.
'!: Cynlius Alcx. Non abfquc
caufa culcri codcm cum illo in
loco pofici funt : vcrum vtnos
difcamuscircucifionis fpiricua-
n.
4.
lis graciam {qux bonorum ce-
Jcfiium nobis efi: pronuba) Sal- E
uacoris morci clic afH.-^am.
b Seruiuitijuclf/-aeldomiHo,(jrc. _
J4 Thcod. C^iancumconferac
i^o^"''*
princeps pius &amans Dci,pcr
fpicuum facic hicloc hiftoric.
Scruiuit,inqiiit.,ifraeldomino,&c. ...
Acpofi-obitum corumdeclina
runcad impiccaccs:quarum lue
c""Scr
runc pafnas,quia diuino priuaci
& Lxx. agnii
.
auxilio,rcdacti funt fub iugo fer
uicucis.
i<R. LcuifiliusGerfonis. Se-
niorcs qui produxerc xcacem
poft lofue, ij dicuncur qui Vcce
ra illa miracula in Aegvpco co-
p
C
quorum cum Mofc pro dodrina vtilium rcrum commora fpexcrant,memoriaquc tcncbant
,
qualia coram ^iiaraonc
lus eft quadraginta:dux autem poft illius mortem fcx &c vi patrarat Mofes:tum ad marc rubrum.
ginti
NICOLAVS
DE LYRA.
I
Et poft.Uic vlcimo agicur de mortc & fcpultura lofue.Et
patct litcra.Et occafione eius confequcnter agitur dc fcpul-
tura
lofcphjCum dicitur.
X Ojfa
(juoejue lofph
(ju* tulerant . Hoc cnim impofucrat cis
Iofeph,ut habctur Gen.45.
j
Sepelierunt.Wunc enim locum dedcrat lacob ipfi lofcph:
TthabeturGcn.48.
4
fiuem emerat. In Hcbra^o habctur bmeab qudfitah, ccntii
obohs.Et codcm modo habetur Gen.
?
5 . vbi fic mcncio dc
iftaempcionc.Confequcntcrficmentio
dcmortc Elcaza-
ris facerdotis:cum dicitur.
5
Elea-zar quoejui .Et dc fcpultura eius,cum dicitur,
6 Etfepeliertvit. Succeflcratenim Phinecs in harreditatc pa
tris fui,&ide6 iftc locus iam dicebatur ipfius Phinces.Inali-
quibus autem libns interponitur,
&dicendo fic : Etfepelie-
ruHt. Ettunc mutatur fcntcntia,fcd ly 3i,non cft in Hcbrco
ncc in libris corrcitis.
LIBRI lOSVE FINI&
Glof.ordi.&NicolaideLyra.
ifi
5
C A P, I.
Ofl mertem Infuc confiduerunt. *
Athanafuis.Vo-
catiirhiclibcr ludicuni^proptcrca
quod poft
niortcm Ic(u Nauc,populuni luumDcus a rcli
dis Chananxorum gecibus
prclium,pcr ludi-
ccs fcru.TUit,quoru
LI
rn Ilb.Ioiiic.
cBab3a-
UJ.
Ltb. diuin,
oHic.c.ii.
B
Com.ialib.
Judic.
c
hoc volumincfingulorum f.ifta
&vitat fcmpus contincntur, Uc.
Fucruntautc numcrotrcdecim:
^ anni illorum fucrunt (.juadrin-
gcnri &: vndccim.
4< Theod.Cjuicmadmodum re
gnorum libcr vocmir Rcgna,
proptcrca quod rcccnlct caqua?
tcmporibus Rcgum concigcrc
populo : ita libcr iflc Judicum ap
pcllatus cfJ
,
quia docct illa qua:
tcmporc ludicum cucncrunt.
Initiumautcm huius h!fforia:ar-
bitror cflc rccaprtulr.tioncm qui
dam fbrcircr gcftorum ab Icfu
filio Naue.
.?< Hcbraei . Sanuicl rcs a ludi-
cibus gcflas hoe volumincdc-
fcripfit.
4 llid. Iudicum,&: Ruch,&:
Samuclls primam parccm fcnp-
r1iV**rroni iii
ficSamuel.
"^ terram 111
^ Procop. Narracio ludfcum
plurimum nobisvriluacisaf{crc,cum
ponicoboculosqnan
ta diumi cuIcus,acccontra, dcfcdionis v;sexif^ac: quod vi-
dcliccc illc hoflcs &:fuontranos infurrexcrint,rcprimic:
ca, vcrofubipforum manum miccic. Quarc diuus Paulus
non indignc cx his fcripcuns plurima cicac cxcmpla , uc de
Qcdconc ,
de Barac
, dc Sampibne , Icphcc &: aliis
,
qui fi-
dci vircucc deuiccrunc rc^a . Porrb, poflquam vica defun-
ftvis cfi lofuc , ac iplius doctnna adhuc rccens cllec
,
pic
quidcm erga Dcu
m alTcdus fui c populus . Icaquc q viis ipfo-
rum dux iic fucurus dominum conlulunc : excmplo enim
con-
BER. IVDICVM
Hebraice Sophetini.
O S T mortem
lo-
fuc con(uIuerunt fi-
lij Ifracl dominum ,
dicentcs : Quis afcen
det antc nos contra
Chanana;um,'&erit
dux belli ? Dixitquc
t
Tribus ludi,
dominus ; ludas afcendet , eccc tradi
manu eius . Et ait lu
confpiracionis Cora,Dat:han, &: Abiron
,
qiialc fupplicium
ciufmodi homincsconfcqucrencur,cdod:, nuUusin magi-
ftracum lua fpoiitc \'c ingererc audcbac . Togs ergo vinbus
adarcamin Siloconccndenccs, nccoracuIaGrascorumfc
dances,dominum confulucrunc
.
Ifldorus. Hifioria libri ludi-
cum non parua mvflcnorum in
dicacf.Kfa.Poff lofuccniiti fuc-
ccduncludicesficuc poft Chri-
flumnpoiioli &: ecclcliarum rc
ttores ad rcgciulos fidcles,quos
ipfcadfpcm promiirionis cccr-
naivproducic . Pcr omnia auccm
in hoc volumine ludaici populi
dclicta,&: fcruicus clamorque
^
corum&: mifcracio Dci conti-
ncncur ."Mukiscnim annis pro
pcccacis fuis fcruicrunc, &con-
uerf i libcnui func
,
quia pcecata
nof^ra vircs hoftibus prxbcnc:
&:quando malum facimus in cb
fpcdu domini, conforcancur ad
t
ucrfarii noftri , id cfl darmoncs.
Cum auccm conuercimur,fufci-
cac Deus iudiccs &c Saluacorcs.i'.
principcs &: doilorcs,quos mic-
3 cicinauxilium eorum qui coco
cOrde clamanc ad Deum.
Auguff. in finc libri Icfu Na-
ue bfnarracor porrexic
hifloriam, quoufq; filij Ifrael ad co-
lcndos deos alicnos
dcclinauerur.Iu hoc auccm Iibro ad or-
dincmrcdirur,quomodoconfcquencia
geffa fucrinc pofl
mortcm Icfu Nauc.Non crgo ab illo ccmporc incipic Iibcr,
quopopulusadcolcndafimulacradefluxic:fcd
apnorib. iu
ccrpofitis cemporibus,
qu.bus ca gcfla f unc poft quam ad il-
la pcrucnic.
' -^

b ludai. Quericur vcrum aliquis homo ludas vocabatur, an
ipfani cribum dc more fic appellauic ? Sed illi qui interroga
uerant dominum,duccm
rcquircbanc. Vndc pucacur vnius
cxprefTum
D
Inlib. I
Qn.*ft
\
lib.Ind.
tMna
4
Qjixft.
F
E L Y R A.
NICOLAVS D
C A P V T I.
Vfcitauic dominus iudiccs qui liberarcnt eos dc
vafiancium manibus./c/.z,c.,svVttf /n librolofue
(
a
quo mdpiuni Lbri
hifiorialcs)s^lturde{crriCprvmlJJio'
nis ingrc^u,velp<,tins dc DeofsUos Ifraelin terratnpro
miffionis introduccnre,ita in alijs libris hijlorialibus agi
turdepopuli Ifracldifiam terram inhabitantisgubernatione vel pro
ceQii^velpotius de Deo diHumpopulumgubernantc, quiaftcut in to-
tafacrafcriptura Dcut abfoluti: eflfubieium, ita &in partialibus li
bris Deus eiifubie6lumft/b rationibus
contraHis,ftcttt diilumfuit ibi
Tribn mo
den.Deus autempopulum lfraclguber/,auit
CT direxit tripUcitcr.Tri
di* iJtui p mo per iudices vfque ad Saulem regem.Secundb per reges a Saule vf-
pulum rcwu
^ue ai Babylonis
tranfmigrationem.Tertio
perpontifices a rediiu ca-
ptiuitatis Babylonicx vj^ue propc tempus Chriili , tjuando lohannes
Hircanus tjui dcfcendit de Machabeisprimus
pofl captiuitatem Ba-
bylonicam ittipvfiit fibi diadema rcgium.Dcprima igiturgubernatio
ne velpotius de Deoprimo modogubernautc agitur m hoc iibro ludi-
cum,^ hoc ejl (juod dicit vcrbumprxajjumptum: SufcicauiC domi
nus,&:c./ quo tria tangunt^rr. Trimum eji Deiprfjidentis clemen-
tta,cum (/if.Sufcicauic dommus.Secundum
efl medij obfequen
tisdecentia,ibi:ludiccs qui Iibcrarcnc eos.Totium cft poputtge
mcutisiridigentia,ib.:dc\3{inmmmimn]bus..Adplenioremin'
tdlcdum ijtorum trium coiijidcrandum,^ iudices (jut rcxeruntpopu-
liim vfque ad tcmpus Saulis ugii non rcgcbanl pcr modum impcrij
fcu
alicuius dominij,fi d tantum pcr modum miniiicnt, cxhortationis
&
confilii.Deus enim rctinueratfibi ijiud dominUm, <a- idco cum fi-
lii Ifracl hberati cjfcntper Gedejuem de manibus Madian , vt habe-
turinfru S.ca.&cidiiercnt:
Dominarcnof^ricu
&: filius cuus
&C filiusfilii au.l{elpondii:Non dominabor vcfiri,nccdomi
nabicurin vos filius
mcus,fcddominabicurdominus.'f
j</co
fropter taledominium Dei
immcdiatnmfacilnts
i:^ frcqucntius con-
deficndcbat dominus ad caftigandum popuhimpaterna correQione
,
&
ad Itbcrandum tnatcrna
coiifolatione,ficutpaiet intiienti huius h-
hri decurfum. Confidcrandnm ctiam
<p hcct
Deuspoffct omnia immc-
iiateregcrepcrfiipfum,tamen
adferMandum >niuerfitatis puUhri-
tudinem
Quomodo
puium iuat-
A L I. E G O R I C E.
t
Pw>y; dom.Judas ^/c . Allcg.Pcr luda fignificacur dominiis
Koftcr
ttidincm & ordinem^rcgit infcrioraper mcdia,^- ficpopulum Ifrael
gubernauitperiudices tanquamper mini^iroiidoncos & deceniest
ijui propter excellentiam virtutis ijuantum adphira erant quafi me-
diatores ipjtus Dei adpopulum^ &
propter afjiuentiam pietatis qu
populo in affliiiiotie pojito cothpatiebantur , erant nu.ifi mediatores
popnli ad Dcum impetrando eius au.xilium.etproptcr iUa dicitur inf.
z.crt.Cumquc dominus iudices fufcicarcc , in diebus corum
ficdcbacur mifericordia , &: audicbec affiidorum gemicus,
&: liberabac cos dc ca;de vaftancium.De his vcro tribus, vUteli-
cetdc diuinis condcfcentionibus (T
hberationibM populi ab affiiClio
nibus &iudicumfujientationibws , efl totus decurfus huius libri , vt
fatet ex
fcquentibus.Trimo igiturpcr moduprologi prAmittiturma-
tcrix huius libri breuispralibatio.Etfecundb fubditur Injiorix narra
tioyCa.i.Circaprimumfciendum,qu6d occafiofufcifandi iudiees fuit
eo quodpopuiM reccdens a domino affligebatur, crpcenitens Ubera-
hatur. Etideoprimo in breui tangiturpopuli tranfgrefjio . Secundo
traufgreffionis rcprehcnfio,in principiofecundicapituit . Tertib ma-
terix huius libriprxlibatio, i^i.Dimificergo JqfaCfScc.Circapri
mumfciendum,qubd oppojita iuxtafepofita magis elucefcunt , ideh
primb ponitur profe6ius populi laudabilis. Secundb defciiui eius cal
pabiiis.ibi:MinidVcs quoquc. .Adhuc circaprimum . Trimbponi^
turprofcSus ludx. Sccundo aliorum,ibi : Fili
j
auccm Cinei. .Ad-
huc circaprimumprimbponiturprofe!Jus tribws ludx ingenerali.
Sccundb ipfiws Cakbinjpeciali, ibi : Pcrgenfque Iudas.OVc4/ir
mum dicitiir.
i Poff morccm.Ii^'i<i expcrti fuerunt malh accidifie eis,quando
lafue inconjulto domino mijit beliuicres cotra regem Hai,vt habetur
lofue j.
2 Iudas,&:c. id efl,tribus ludf. Hoc communiter exponiturfic ,
^
ludas inhitucbatur dux in beliis filiorum Ifraei gcneralitcr
, fed hoc
non bene confonat fcqucntihus,quia ^.oth,Darach.,Gedeon & leph
tcfucrunt duces exercitus in magnisprtciijs qui tamcn n onfuerunt de
tribu luda.Et ideo aUtcrexponuni Hcb.q,pcr hoc quod dicitur hic lu
dns afc. intciligituripiribus ludapnrtia cxpugnaret aduerfarios in
fortefua.vndefubd.
i
Ec aic \\x.ii.c,Trib.n,Simeon habuitforte iuxta tribu ludat.pptcr
^ quod
nof^cr Tefus Chriflus,quifm carne efT de cribu luda, prout
declaiacur Mac.j.&iRo.j.df dc ipfcg fadus cff ci ex fcmiiK!
^ Dauid
DiniC
Occalic
Fc
tacionii 4
cum.
I
53
ludiicum Cap. I.
54
cxprefTiim hominis nomcn.Scd qiiia non folet diiccs nomi
minare icripnira cum conlhtuimcur , nifi mcmoraca ctiam
orif^inc parentum,& conftac polt Icfum duccs habuitlc po-
pulum
Ifracl.quorum primus Othonid fiiius Ccnez :
rcde
incelligitur
nomineIud2Ecri-
bum
Iiida fuiflc fignificatam,
abipfecnim
voluitdominus
incipcrc contcri Chananxos.
Et cum populus deduccm-
tcrro^arct , ad hoc valuit re-
iponfio domini , vt fcircnt
Dcum nokiiile ab vniuerfo
populo bcllari aduerfumCha
nancTos.Dixircrgo: hidM^&C
fcquitur:Etdixit ludas ad Si-
meoncm fratrem f-ium,tri-
bus.fad tribum, no cnin~i ad-
huc viucbant filij lacob
,
qui
piens pcr que quis peccat,pcr illa etiam pnn'tur.
b ^< oppugiiantesl'rufi!cm,iirc. Tiic^od. Si tunc euerfifuit
Hierufalem,qiii fit vcDauid itcrui-n illam obiidionccpe-
ricJViCilTituduies rcrum pcrmultas paiFus cflpopulus.Nam
intcrdum vinccbanc,a]iquan
Sip. ir.
D
Qjr t.i.in
ludtc.
5" Tribu'. fcilicet tribu.
dois Simeoni fnuri fuo: AfcenJc mcciim in for-
tem mcam , & pugna contra Chananasum , vc
&ego pergam tecuminfortcrua. Etabijc cum
eoSurjeoA Aiccndicqueludas&tradidic domi
nusChananafiim ac Pherez^eumin manus eo-
rum,
&
percunl-runt in Bezec decem milia viro
rum,inueneruntque Adonibezec in Bezec&
pugnauerunt contra eum,ac percufrerunc Cha
dovinccbantur:interdum im
pcrabant excrancis
,
quando-
que fcruiebat illis. QiWe pcr
Ipicuum c(r, HicruliHprius
exuflam ,pofIcaab Icbulieis
fub duram populi fcruituceni
rcdaftiS infiauratam fuiile.
c pixui]ue,e!c. Auguft. jQ,'/-
cmque percn/ferit ciuitatem ine-
rartim et ceperit eam , dabo ei fiiia
meaminvxorem. Hocin libro
Icfu mcmoratum c[\ . Scd v-
trum Icfu viuencc fu factum,
Qiirft.^.ia
lit> ludic.
lor.i; d.
ficnppcilati funt. Manifcihl
naaa:um & Pherczafum.Fucit autem Adonibc +
^ nucrecapiculatum,an poft
cfftribum luda altenus fibi
r

i j r
^'"-'S morcetn poltquam di-
tnbusauxiliumpofiula{rc,q,
^ec
,
qucm perlecuti comprehcndcrunt, cxhs
^nm^^:lud,tafcendct,Uce.
^nttq.
B
rcdderctcum opus cflct
: lofcph.Phinccs ^pphccauit
a
lccundum Dci voluncatcm
,
ad dckndum Chananeorum
gcnus,tr]bu; lud^ pra'bcn-
dum cllc principacum.Tunc
airumpta ctiam tnbus Simco
^
'.adpugandum.
le .inlu.
^ Profcp. Intcr alias trib. lu-
da cxccl!uir,quoniam figura
Chnfli fufrinuit,adqucmfc-
cundum carncm a patrc di-
"
dum cft:Pof}uIa a mc , &da-
botibi gcnccs hxredicaccm
tuam , &i poffcflioncm tuam
tetminos ccrra:
.
a ^ Seftuagmtare^es amputa-
tis,&c. lofcp, Dum manuum
&C pedu fummicatcs ciabfci-
dcrcnc ait : Non fcmp potui
laterc Dcum,illa paticns,qu5
ccntta vos, &c fcptu.aginca rc-
j
gcs prius facerc non crubui.
Mft r*. 4c Anafta-Nicenus.Legem fc c
iiiptur.
rcnsdixerat Dcus .Jtuluspro
eculv,dens pro dtntc
,
DlClC Ctia
iibcr Iudicij,Adonibczec am
pucat as fuille lummitatcs ma
nuum ac pedum. quod tantfi
dem fcptuagmta rcgib. fece-
rat. Mcrito ergo diccbat Sa-
picns
5
pic ludas bellare concra Cha-
nana;os:inquo bello omnia
hxcgcfta narrancur, mcritd
qucritur . Scd crcdibiliuseft
polt mortem lefu fadij, tunc
autcm per prolcplim , id.cfl-,
pcr prxoccupationem mc
itj^.
fummitatibus manuumeiusacpedum' Dixit
cjue Adonibezec: Septuaginra reges amputatis
manuumacpcdum fummicatibus colligebanc
fub menfa mea ciborum rcliquias , ficut feci.ita
reddidicmihidominus.Adduxcruntqueeumin
Ierulalem,&ibi mortuus eft.Oppugnantescr- 4 moracum^ficut&alia.Nanc
2o fihj luda Icrufalem,ccpcrunt eam
,& pcrcuf- S!)'"'
^^""
'^'
gclicadacrf..s
o '
III n
Chananaros tribus lud^ ex-
feruntinoregladij , tradentescundtam incen-
diociuitatem. ttpoftea dcfcendentcs pugna- 5
ueruntconcra Chanan^eum
,
qui habicabat in
montanis , & ad Meridiem in campeftribus . t
Pergenfqueludascontra Chanan^eum cjuiha-
bitabac in Hebron, cuius nomen fuic anticjuitus
Cariatharbc
,
percuflic Sefai & Ahimon &
Tholmai , atque inde pcrfedus abiit ad ha-
bitatores D.ib r , cuius nomen vetuseratCha-
riathfcphcr, idcft) ciliitas literarum . Dixit-
quc Caleb: t Qui pcrcufTcrit Cariathiepher
& vaftaucriteam, daboci Axamfihammeam
vxorem . Cumque ccpifftt eam Othoniei fi-
hus Cenez fratcr Caleb minor
, dedit ci A-
xitC;deb:Quicunq,pcrcuirc
nr fili.m fuam coniugcm
.
Quam pcrgcntcm
'^^^^^^^^
efia-

ex-
poncrcncur,ica k narracionis
ordo concinct inter cEtera lu
d^fada bcllica,dG quo poft.
mortem fcfu dixit dominus
:
\Hdas afcendet, &poli h^c afcc.
6 deruntfilii luda pagnaread-
uerfusChananzumqui habi
tabatin montanis ad Auflrii
7 &: campcflrcm, &abijc ladas
^
adChananaium habicancera
inHebron,&: cxiic Hcbron
ex aducrfo.Nomcaucem Hc-
Ijron crat Cariatharbc vel Se
phcr, &percufllc Scfai,6<:Ahi
man& Tholmai filios Enac
ik. afcenderunt indc ad inha-
tantes Dabir, cui ante fuit no
men ciuitas literarum . Ec di
tlofucry.c.
t
Ur.ifA.
NICOLAVS DE EYRA.
^(juod aliejux ciHita.es de parte Iud fnerunt adiunljx forti tribut
Simeon,vt diUumfuit lofne i ^.&propter hoc erat magis conuenies
tp ifuarent
fe
mutiio,cxtera patent vfcjue ibl.
l Caeiis. In Hebrxo habetur: Caifis bchonoth, id en,pollicib.&c.
tales emm intpti redduntur adprxlium. _
3 Dixitque Ado. Hocfecerat ijie^donibe^ec ex ma^na crudelita
te yj- .(upcrbia,ad olientatienem viiioriaruM quas habuerat.
5
Adduxcruntque eum. In exercitufuo.
4
Oppugnant,&;c. Ts[on totamfed partcm cius , (juia fortalitium
ybi rnanebat lcbufus,nonfuit expugnatum
rfque ad tempus Dauid,
y>t diCiiimfuit lofue i y.
5
Traden-
J
Tradcntes.Z.oa<f!o eji hyperbolica,quia parscius reman/itin*
combujiajVt diiluiu eji ficut.aliquandodicittn tota ciuitas iHtdit aft-
tale fpeCiaculum,licet aliquando maiorpars remaneat.
6 Pcr^cnfquc.Hic confequenter agiturdeprofcSu tvihusludixin
fpeciali,fctUcet, ipftus Caic^cui ajf^natafuit Hcbronfpecialiler,vt
habetur lofue 14.
7
Cuius. \deit, ciuitas quxtuor, propter quatuorpatriarchas ibifi
pHltos,velpr6ptcr quatuor gigantes ibidem commoranies , vtdiQum
fuii Ufur i^.or Genc.x^.
8 VcTc\i^v:Sc(:i\ &c AhimmJUc.l^ifuerunttres gigantes ma-
gnafonitudine prxdiii cr paur eorHfuitquartus noie Enai. Ctttera
patet ex diCiis lof.i ^.vbi eadefnia
&
quafi eadem verha poimntur.
i Filii aucem
A L L E G O 11 I C E.
5<Dauid fccundum carncm,ipfcnamquc pro nobis afccn-
dit crucem,& ibi debcllauit Chan.in^^um.i.humani gcncris
inimicum.cum fatcUitibus fuis.
t
fngit autem. qui intcrprctatur dominus fulguris,p]} quod
lignifieat diabolu qui fidclcsnitituridu fiilgurispcrcuterc
induccndo eosad peccatum mort.ale,quod fcetetcora Deo
&: angcliSjficut ignis fulguris,huc autcm fugauitChnffn.s.
3 Sepiuapnta. PCr fcptuaginta rcgcs mios Adonibczcc tcnc
batcaptiuos,ficnificantur homincs cic fcptuaginta idioma-
tibus quos diabolus tencbat inclufos quos Chriflus pcr vir-
tutcmfuaEcrucislibcrauit. Moraliter autcm pcrludam,
qui intcrprctatuf confcfiio ,fignificatur quilibct conficcns
tft autcm duplcx confcflrio , fcilicct
,
ptopriorum pcccato-
nim.
rum,& diuin.c laudis . Et vtr.ique confeffio pr.-eccderc dc-
bctincxpugiiationcd^monist^
Vitiorum.dcquadicic Sc-
ncca.Paccm h.iberccum hominibus,&:caai viciis bcUum.
Ec propccr dupliccm confefiionem pr^dhilam bcnc qu.eri
tur. flni': afcendet ante hos,<:tc. Rcfpondccdoininus, lulasa-
fcrnde:. Scquicur, Et ait Iud.ts Snneon. Pcr Smconem qui au-
dicns intcrprcc.-icur, obcdicncia diuinis prarccpcis &:ccclc-
fix fignificacur,qu.E cum confcrfionc pcccacorum &: laudis
diuinsdcbet adiungi in dxmionis & viciorum cxpugnatio-
nc.Et fic Adonibczcc per quem vt diatum cfi.dxmon iigni
ficatur cum fuis fatcllicibus lupcracur.
r> Vergenfjuc ludas conira c/;.j'M';(>v.'.Moralitas autcm huius
hiftoria: pofita cfl fupra lofue 1 5-
I
jy
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 156
t
fottd.
B
Qurft.7 in
Iiuiic<
teruCiIem
cutnmuiiit
duibut ui
bubs*.
non finc illo tcnu^runr tcrram quam pofTidcbanc
c ;t<in.7y7". AugufhEtnnnhvrcditauic Manaflcs Bechfaii
,
q
cfl Scytharu ciuitas,tpfj h-^idicpcrhibetur Cicropolis dici.
Pot.iut inoucrc quoniodoinillisparcibus multij a Scythia
diuifis potcltcirc Scytharu ciuitas. Scd fiir.iliccr poccfl mo-
uere,quomodo cam
initincrcmonuitvirfuus, vtpctercrapatrefuoagrum . Qiia:
ciim fufpiraflet ledcns in afino dixit ei Caleb: Quid habes?
Atillare(pondit,Damihibenedi6lionem ,
quia terr.imaren-
ftcOaru rcru poft roorccm lefu hoc cfle fafhim . Cum crgo
ciuitaccsdatieipfi Calcb mcmorcnt^acccpta occafionc nar
rator
q,
poftca gcl^G cft,poccupauit.Ncc tn hic frufka arbi
tror hoc dc ftha Calcb daca in viCloris pra;mium bis fcnptu-
ram mcmoraflc.
a ?>^ef/>e. Inhocip
fo fuit dominus cij
luda . rcfiringit. n.
Dcus pbopitius ccia
incordibus luorum
fandorumnimiX;P
fpcritatis cxccfTum,
vt in vfus coru con-
ucrcat inimicos non
folum quando vin-
cuntuf,fcdctiamqti
mctuuntwr. Ulud ad
comcndanda fu.i lar
gitatCjhocad rcpri-
menda coru clatio-
ncm.Inimicus.n.sa
ftorum e(\ angclus
Sathanac,QucIlbida
tuadfccoiaphizan-
dum dicitApofl.7\(f
magnitu. reutUtionHm
extollary&c.
b
Jebnfaum. AugSu
pcrius lcgitur eada
ciuitasa ludacapta,
& inccfa interfedis
inca Icbufxis. Scd
fcicndum eH hanc
ciuitatcm comunc
habuifTc duas cribus
ludam&Beniamin
ficuc ofttdic diuiflo
terraru qua fccir le-
fus.Ipfa ef} cnim Ic-
bus,qua:&Icruf;Uc.
Idco ha:duxtribus
rcmafcrunt ad tem-
pludomini quando
cxtcrx (ex.ccpra tri-
bu Leui
,
qux faccr-
dotalisfuitj&terras
indiuifionc nonac-
ccpit)fcparauerut fe aregno luda cum leroboam. Sciendii
e{\ ergo,a Judaciuitatcm captam effe &incenfam, intcrfe-
aisqui illic repcrti fucrant.Scd non omncs lebuf^os extin-
dos,vcI quia cxtra ciuitatem crant:vel quia fugcre poterac.
Quos Icbuf^os admiffos eiie a filiis Bcniamin
,
quibus cum
luda ciuitas il la crat communis in ea fimul hjbitarc. Quod
crgo didum cfi:Non
bxrcditaucrunt lebufxum filij Bcnia
inin,intelligendum eft,quod tnbutarios facerc non potuc-
runt,vel noIucrunt,aut non hxrcditauerut lebulxum
,
quia
non
D
Quieft.1
luU.
loge a Maccdonia
Alcxander Maccdu
codidcrit Alcxadrii
ciuitatcm,quod vri-
quclccitlongclatc-
qucbcUandOjicaec
tiumvniucrfam pe-
ne Aliam Scythas
aliquando tcnuif-
fe.
^ Thcodo. Quarc
0,,^^
nonomncsvrbcsce
1^3.
pcrunt, fcd itigcns
cxtr.-incarum gctiii
numcrus habitauic
cum cis? In primis
proptcr ignauiam:
deinde ob immodi-
ca auaritia.Prxtcrea
f
Aug. Lxx. ledcniutionem aquz, terrain.f.de cuius ftuclilius a<iuaui rcjimcrct.iuiu iiiopa cr.it in illis cgino-
nibus ad quas nup:a aicebatur. a f
Aug.L.t.x.rciicinpiionein cxccilJtum Suedeinjiiionem huiniliuinflui
totuni.fubaudis.iiux vel minontanii velincampertril'us fluunt.
~
c i i
'
tcm dedifti mihi,da & irriguam aquis . Dedit creo ciCalcb ir
Scythxhanc conde
- ...
o
. /. '. 1- /-^-
.u
rc potuerunt
. Nam
riguum Iupcrius& irriguum mrerius. hiliiautem CmciTco-
i icpiturinhiftoriajrc
gnati Moyfi afccnderunt de ciuitate pahnarum cum fiUis luda
^
in dcfcrtum fortis cius
,
quod eft ad Meridiem Arad , & habi-
^
taucruntcumco. Abiitautem ludascumbimeone fratrefuo,
&percufleruntfimul Chananarum qui habitabatinSephath,
&interfecerunteum. Vocatumquecft nomen vrbisHorma,
j
ideftanathcma. CcpitqueludasGazancum finibusfuis, Sc
^
Afcaloncm atquc Accaron cum terminis fuis . Fuitc]uc domi-
nus cum lud.i, & montana pofledit . Nec potuit delere habi-
a Ai^. Hoc in libro Iciii diftuin eft,f]uia illo viuo failuin c.t:fed hic recapitulando incmoratum ell , cmn de
tribu luda vndctuit Calcb lo<jucrciur fciiptura.
tatoresvanis,quiafaIcatiscurnbusabundabant. t Dederunt-
g t.ianf<Trcffi funt lc-
qucCalebHebron, ficutdixerat Moy(cs,quidelcuitcx eatres
9
gcm diuinani,atquc
fihos Enac. lebufiEumautemhabuatoremlcrufalemnon de-
'^^-^"^ ''^'^"'^ fcruie-
1 n

T.
1
L-

T u r Cl-- D

runtrquaproptcrfa-
lcruntnliiBeniamin,habitauitqueIebuLxuscum nliis bcnia-
picntifiimus domi-
minin lerufalem vfqueinpixfenrem diem . Domus quoquc
nus non prorfus in-
lofeph afcendit in Bethci,fuitque dominus cum cis
.
Nam cum
'
'
rumgcat^lfe^^^^^
obfidercntvrbem,qua2priusLuzavocabatur, viderunthomi- pc jllos habitarc
nemeeredientcmdeciuitate,dixerunfqucadcum:Oftendeno ,,
pc"'"'|ic> vt cxpu-
I
. . " . . .
r
- / j-
/-N
- '^gnati,&]nferuitutc
bis mtroitum ciuifatis,& tacicmustecu milcricordiam
. Quicu
red.itti, proccdens
oftcndifseteis,pcicufseruntvrbcminoregladii, hominemau-
abcrrore damnum
tem illum & omncm cognationrm cius dimiferunt. Qui dimif-
1 3
cre"cntSVSnfcrua-
fus abiit in tcrram Ethim,& aedificauit ibi ciuitatem, vocauitq;
torcm DcG.ciufquc
eam Luzam.quse ita appellatur vlqj in prasfentem die. Manalses
'4
bcnciiciistruerenf.
* ** *' f
&:c. Alteram cnam
catifam elic puto
proptcr quam nonobtinueruntintcgramtcrrampromif-
fam . Obfciuatio lcgalis politix angurtiffima terra con-
tenta crat
,
quia tcr^^in anno lcx fiatuerat cun(ios fefia
cclcbr.ircinvnum locum conuenientcs , inquo templun\
diuinum conftruxcrant , vbi ctiam primitias, decimas,pri-
mogcnita ouium , &:alia facnficiaofierrciuHerat . Quo-
circa non abs re conclufit cos in arftum locum , vtTa-
cile vcl ipfi pigri ad xdcm confecratam adeundam exci-
tati poffcnt
.
^
a ^rSanUq;
NICOL AVS DE LYRA.
I Filij autcm. Hic ponitnr prvfellns aliorum
, & primb conuerfo'
rum ad ludaifmum,cutri diitur : Filii autcm Cinci. Dicunt coirer
expofitorehcpifiefuitfiliws \etro,qui adpreces Moft rnit cum filjjs
Ifrael adterrampromiffionis^vt habeturJ^Hm. lo.Et vocatus ^iit
Cin,vel Cineus <& Obb. Hcbrai dicunt
<p ifiefuit ipfemet lethrofo-
er
Mofi, ficut dcclaratum fuit plenius T^ um.io. vnde vbi dicitur hic
COgnati Mofi;/
Hcbraohabetur,hotcn,ideft,fociri
Mofi,
a Afcendcrunt.iii*.*: ffl Jcruho,non quod babitarent in ciuitate
qu tratddhurta,nccfi<it
reidificaid vf^ue ad fempus regum Ifrael
frout dtSumfuit
lof.6.fed habitabant in territorio quodfucrat illius
ciuitatis,
3
Cum filiis luda in dc. Dicunt Hcbr<ei,
cf,
illuc iucrunt ad ma-
nadum vt addifcerenr Irgvm ab Othoniet^<jui erat edoBus in ea.
4
Abiit autem ludas.Hic confequenter agnur deprofcUu tribus
Simeon.Et patet in litcra vlrjne ibi.
5
Vocatumque cfi nomcn vrbis Hornfia,i.anathcma . Hoc
tion eji in Hebro,fed additumfuit a translatore
nofiro,ad ojicnde/t-
dum lignificationcm huins nominis,Hcrma,de
cuiusfignificationc di
IJum fuit plenius Infne 6.&Leuit. vlr.tamen hic accipitur pro dejiru
aiouepirfi Ba.quia ciuitas ifia fuitfunditus euerfa.
6
Cepitquc
ludas.Hic reuertiiurfcriptura
adfcribendumprofe-
Uum Judx,ium
dicitur: ccpitq
; ludas, &;c. 9S[o efi inteUi^tndum
5>
ceperatunc liias ciuitates,qu
erant Thilininorum,fed accrpit ali
quaperttnaiiia
zdiilasciuitatesy&protantodicitureas
accepifje
,
quia
quia infra ^.cap.dicitur,^ quinquefatrap Thiliflinorum remanfe
runtad exarcendum Jfracl,quorum aliqui pracrant ciuitatibusifiis
,
proutpatet i.J\egj$.Velfi dicatur cp ludas tunc cepit ciuitatesijias,
proutfonat iitera,oportet dicere
<p Thiliiiei recuperauerant eas, quis
ibi dominabantur tempore Hcli: vt dicititr l .H^. 5
.
7
Ncc potuit delcrc habitatorcs vallis, quia falcatis curri-
bus 3bunda.rii';t e/iim artnati liii currus vnciiftrreis ad modum
falcis fcindentibus, vt diflum fuit Jofue 1
7.
8 Dcdcruntq: Calcb Hebron.Hoc habetur plemus lofue 14.
9
Qui deleuit cx ea trcs filios Enac. Jfiijunt tres gigantesfu-^
pranominati.
I o Icbufxum autcm.H/c agitur de filijs lieniamin , cum dicitur:
Icbufa:um,&:c.non de.iluia non potuerunt proptcr fortitudinem
popnli & loci,vel quia noluerunt propicr iurarnentum faderis initi
inter .Ab>-aham &^bimeleca quo dcfcenderunt iUi Jebufixijieut di
Humfuitlof.i^.infine.
I I Domus quoq: lofeph.F/c agitur deprofeBufilioru Ephraim
cum dicitur: Fuitquc domiiuis cum.< fcquitur.
12. Oftcndc nobis introi.ci./)Jcttf enim Hebrxi,quod habebant
introitum &exitum fubtcrraneumi extraneis occultum
.
1
3
Hominem autcm il lu & onm.Varcentes ei ^ficutfilH jfrael
pepercerunt l{ahab & ecgnationi eius,vt habetur Jofue 6. &Dauid
puero qui duxit cum ad cuneum ^malecitarumirt habetur i .I{cg.^o
14
Manaflcsquoq;. Hic confequenter defcribitur defei^us jiliorTi
IJrad culpabiltstcntn dicitur,
l Poft
1
f9
a Tt.xx.Et'nen }iMdiunIt Mansffis Bcthfan, quae eH: Scytharri ciul.-as,
nequeiilhseius,ideit, c.i:it.rcs i.iias ipla t.niqua me tojKl' inliituerat.
quoque non dcleuit Bethian , & Anach cuni
viculis fuis , & habiratores Dor
, Sd leblaan
, &
Mageddo cumj viculis luis , cepitquo Cha*
a TAug.Idem pene in leu Naue , & eWcin verbis cititur . Ideoaut hic
)et jnaccj^h ieolin dicitu;,aat ibi ye. proleplindidum clt,i4 eit.aut
bictcc2piculando,aui illic przoccu^ando.
ludicum. Cap.
II. 1 60
^:
nana^ushabitarecumeis . Pdllquamautem con-
fortatus eft Ilrael , fccit eos tributarios ,
&: de-
lcrenoluit. Ephraimctiam non interfccitCha^
nanxum, qui habitabat in Gazer, led habita-
uitcum eo. Zabulon non deleuithabitatoresCi-
tron,& Naalol , fed habitauit Chananarus ni me-
B
dioeius, fidusquceiteitributarius.Azer quoque
non deleuit habitatores Accho, &c Sidois Ahalab
&c Achazib,& Hclba,& Aphec,& Kohob,habita
uitquein mcdioCh.inr.n^ihabitaronsilIiusterr?
^
ncc interfecit eum
.
Ncphtali quoque non deleuic
habitatoresBethfemes^&Bethanath,
&habitauitinter Chanana:iihabita- a ^r&auit/j; (^ya.n.m
toreterre,fuerutq,eietBethfeniit?,&
;^S^fj/^l
"
'* '
BcdianiriE tributarij . Ardiauitque A-
^
n,nrrbe* fiUos
morrha:us filios Dan 1 m6te,ncc de-
diteislocii, vtad planiora dcfcederec
habitauitqjin m6teHarcs,q^iterpre
tat teftario, Aialo& SalebT. Et aggra-
uata cll manus domuslofeph,fi(Stufq;
ellci tributariusFuitautcm tcrminus
Amorrhari ab afceniii fcorpionis, pe-
tra,& fuperiora ioca.
Dan m motc.
auotiiam noit
fmifit
eos de-
fcendere,<&c.
Hoc auc in
l;b. leftiNa
iic poccup^
do niemnr^
rumeft, hi^
sucem rec^
piculando.
NICOLaV^) l^iJ. lyka.
I Toflcjitam. Propccrcupidjcaccm cnbucijo: in hoc fccit co-
tra pr.Tccpcum domini
,
qui pr.rccpcrac eos occidi, tk deos,
coruni exccrminarijvchabecur Numer.j j. & Dcuccron.8.
&eodem modo intelli2;endum cft in lcqucnnbus de his,g,
fadb func tribucirij ipfi Ephraim^Z.ibalo,Alcr , &: Ncphcha
Ji,fj..T noluerunc eos occiderc
pp
cup;d;caccm tnbuti,m hoc
tranfgrcdicntespceptiidnijVt diducll,&:pacct lf.t vfq; ibi.
2 ^rUA"
z .Arcuv.iitcjiie ^nmrhAum.
Propcer peccaca fua non potue*
runteonuenicntcrdilacari-
3
Et a^^rauata cst miVius [dornus
lofcfh. Hoc cxponicur dupli*
citcr.Vno modoaAiue, vc wanus, idcft,pocclbsdomusIo-
fcph grauauerit inimicos,vSi redegcriteos fub tnbuco. Alio
niodo padiuc , vt pocclfas eius fic dcpreila , &c aducrfarij re^
degcrinc domum foibph fub cnbuco . Nec apparcc plane ex
tcxcu, quod iftorumincclligacur
.
CAP.
rtii. m
C A P. I l.
^fer,di'(j;an. Aug. Ec iifccrdiCangclii.sdtii fup
Clauthmos motc. Scripccrhocnoicappclia
Uitlocu,qa poftea fcnplit : Qn cnm .Augrlus
dni fupcr ck afcctidit, nondii lic vocabaf,a plo-
rationeenimnomcn accepic^
qux Gr.TJC K\ecuS(ies dic;cur .
Ibi cnim populas tlcuic cum
audiirct ab angclo verba vin-
dicantis in eos,
q
uod inobcdiS
tcs fuillcnt
,
quia non cxteiiTii-
n.Hierunc populos iecundu pr^
cepcunieius quibusprxualue-
runc,cligenccs eostributanos
faccrc,quam pcrdcre,ricut do-
minus iuHerat.Quod (iuecon-
tepco Dci mandaco,iiue cimo-
re fccerinc (nc hoffcs concra fc
acrius pugn.irenc pro filuccob
tincnda,quam pro cribuco non
dando
}
fine dubiopcccaue-
ruc , vel fpcrneiido Dci prxce-
C A P. II.
non pocius pr^occupando memoracM fucrac, quod iUo mor
tuo ficri c(jpit
,
q.a hoc ommb. voluic exprobrarc pcr .inge-
lu.Nondu auccni omncs id feccrnnc v luenrc Icfu
,
&: fi aliq.
force ia c^perant ,credibilius cfi ramc nihil cale incepiffe vi-
uence lcfu,tantumq; tcrrarum fub ilio cenuiffc filios Ifraclj
quacum cis ad confcdendu
Scenditqueangelusdomi- i
ni de Galgalis ad locum
fIentium,&ait:Eduxi vos
2-
de Aegypto, &introduxi
in terra,pro qua luraui pa
tribusvellris, & pollicitus
fum , vt non facerem irri-
meum vobifcum in fempitcr-
5
pci^vcl n6prsfumendo,qu6d
fufficerct
,
quauis inforcib*
fuis heret vndc crcfcedOjCC
cooalcfccndo
aduerfarios
extcrminarec. Proidcpoft
mortc Icfu poflquam pra:-
u.ilucruc, malucrunc h.ibc-
rc tnbucarios fecundu vo-
luncacc fuam, qua perdere
fccundum yoluntace Dei.
16 nd illoscornpicdosan-
gclus drii miffus cft. Quod
vero memoracu eftilibro
Iofuc,magis puco pr.foccu
pacum,quod poft morcem
fuam fadu , vcl fucuru ipfc
nouerac prophccico fpiricu
fi ab illolibcr fcnpcuselt,
tum paCtum
num , ita duntaxat, vt rionferiretis foedus cum
habitatoribustcrr:chuius , & aras eorumfub-
uertcretis
, & noluiftis audire vocem meam
cos poffcc,qui prsceperac adiuuarc.Qijod ideo per Jesu no- qui appcllacur Icfus Naue,vel li ab illo iam fadu ctlc fciebat
luic cis dicere. Si cri adhuc co viuente la fieri prasccpcrat, & pofi mortcm Iefu,quod ibl prazoccupando memorauit.
non ^a
Qj<nmobrem

iM C O h A V S D E L Y R A.
I
A
^cfwt^^^^wean^. Hic confequcnter dcfcnbiturtranf-
I\ grcffionis rcprchenfio, vt dicunt Hcbrci,quod iftc
angcius tuit Phinccs
,
cum quia .nngclus interpretacur nun-
tius , ipfc .nuccm fuic miflus a Dco ad argucndum populum
decranfgreffionemandacorumeius co"modo,qui fcquicur,
tum
,
quia Hcbrari dicunc ipfum fuiflc angclum in corporc
humanoaffumptoapparcncem,ficucdichim fuic lof.i i.Ex
poficorcs auccm catholici dicur, quod non fuic Phinces,fed
Angclus a Deo fpecialiccr mifliis , & hoc vidccur vcrius, q.a
quod Phinces fucrit angclus,ta!fum, & fidum vidctur,quia
icnpcura vbiqucdceoloquicur, ficucdc homincpuro, &C
morcali. Quod aucem ille ,qui apparuir hic,tucric homo pu-
rus,falfum videcur, vc magis apparebir cx fcquencibus . Di-
ccndum igicur, quod ifle tuic angelus fpccialitcr a Deo mif
fus,ad reprchendendum filios Ifrael dccrangreffiomb.fuis,
&: apparuic fic, quod cius appancio fuit no ta populo.Ec pri-
mo
moappaiuicm Galgalis , vbi filij Ifracl tucrCiccircucifi polt
t ranlicum Iordanis,vc h.abccur lofuc ^. Ei indc cranftulic fc
ad aliumlocum,quidicicurhiclocus flcnciumpcrancicipa
tionem,quia lic vocacus cfl locus illc,ex hoc, quod populus
poft rcptehcnfionem angcli ibi fleuic, vcpofieadicecur.
% Etaii.Ex hocpaccc,qu6dfuicvcreangclus,quialoquicur
in perfona Dci f icuc apgelus loquebacur Mofi. quando au-
tcm hominesfancIi,&: prophcta;deiuinciabantmaadacum
Deicommunicerpra:micceb.inc.
HcdicitdonJnuSy vcl ali-
quidconfimilc,quodnonfccicilfc,fedabfolucedixic.</M-
xifos , etc. Ec propter hocingclus ficloquensaliquando
Dcus, aliquandoangelus nominacur , vc didum tuic Exod.
3.cap. ita dunraxat, quin promifliones Dei dc bono futuro
intclliircnd.i: funt fub conditionefi homincs fidclitcrfcr-
uianc Dco.
3
A^t nonfe>iretisfxd!is,etc. vc habccur Num.3 j.Dcut.y.
4
Et noluiiiis audtre vocem meam . Vv patcc ex didis capicu.
prarcc.
I Vc habca-
MORALITER.
I .Afcenditqian.etc. Pcr iflum angelum ,qui de pcccatis co-
miffisarguit populum fignificatur bonus pr^latus,vcl predi
catorargucnscfjicaciterpccciitapopuli , &:eumdeduccns
vfquc ad lachrymas vcvae contritianis. Idco fubdicur. j
Jt I Cumquc
'J9
Glorcrdi.&Nicolaidc Lyra. 160
A
Ul
a Quanjobrem ncluJ deUre. Aug. Hincintclligfmus quardam
cx iia Dci vcnircpeccara, Vcn, Dijgenciuin incer quas no
extcrm inatns ICraclic* hkarc volucrunt, circnc cis in fcld.v
lu.i.taccrcccoj fcadalizari in Dco fuo , co q,
otfcnfo viucrc
jndignans comminatus cH Dcus
,
quod manifcftum clt ma
giHjm clIL' pccc.itiim
^,J"^^^^'^^'"'""'"'f-'"] ^
Curhocfeciftis? QiMmobre noluidelerecos
gclu rcfncans cis traicdtionc \ r
n i i

i n t-^

Ruminis,&: n.uoiu cuciicilij
a tacie vcltra, vc habcatis holtcs,& I)n eorum
i
fintvobis in ruin.i. Cumq; loqucrctur angelus
dominihxc vcrbaadomnes H!iosllrael,clcua
ucrunt vocem fuam, &: flcucrunt. Et vocatum
cft nomcn loci illius, locusflcntium, fiucla-
chrymarum:immolaucruntqueibi hoftiasdo-
*
mino . Dimifitcrgolofuepopulum ,
&abie-
^
runc filii Ifracl vnuiquifcjue in poflefiioncm
oricturfolifl!tU,iitf.iciateh, f.dic iu liti.T,d 'cs Tcfu. Dc impi
is auc df, ^" w occidet eisfal iJj<>/*, in quib.f. iultitia dormic,
&: ccncbrx iniquic.iris oriuntur.Ecalibi cprio : V.ix multa dt-
ligctib<^nomf n tuua
,
et uci di ilHs fc^ndJum. Habcnc impij
liiccm fuam,ex qu.i onuucur cis dics mali. Vndo: Luxiujiis
jen.pcr,l'ix autT- impiornm extin-
jftfcf )-.Nc-fcio fi ta incpcc quis
inccllis;.ar,vr puccc cflc .iliqua
pcm: Daminus reduxit uof ab jle
iyp:o,(tc. Hxc vbi dixitjfleuic
populus.vjtc,
^ Pvoc. Eugc Dci hunianita-
tcm,
qui peccatorcscrudit,in
firmpbconfolatur, ^ ffKu^lc
id pictatcm rcducit. (\d liVac
iitas fanc niiJtiis cfrangclus,
qui cauf.UTj propofuic , ob qua
hoftcs fuos fupcrarc non pcv
(ucrunc. Quonia vero poft <id
Mcntuangcliciularui.t: Uidi-
^ fua,vcobtincrenccam, ier^jieruntquedomino
ccsiplis cxcitauicdominus
*
5^Ee'.us,C|Ui fdruit doinino in di bus Irfii' jui vcibo, & ftiventu eius illumina-
lur.ijUi pr.Tccptis ciu$,& doclriia illuiuinaiur. ^ Beiic jvacemcs.
}.in li. laiij-
Qu$.X4. b Diniiritrr^o icf.Aws,. Hocpcr
fccapitul.ntioncm itcratur.
Nam, &: mors Icfu Nauc in hocljbro mcmoracur^vc caqua
pb cxordio brcuiccr cund.n inlinucncur, cx quo dedit cis do
piinus tcrram ,
&: quomodo fub ludicibus vixerinr,vcl qux
pcrpcflj finc , &: iccrum rcditur ad ludicum ordincm ab co,
quod primu'; cft conltiturus.
it THEOD.Exhis difcimus qu.nntu iuucc fubdicos pic-
tasPnncipii,quancuqucnoccaccjrri.-cp'-incip?,auc
cdiucr
3
fojl^rincipum improboru regi inipcno Hoc ipfum quoqu-3
proxime doccturyfufir.iaicc^nim tllii{nit) I "Hcsi iica^nuuc^ U
bcrauit eos de manu drprxdanli u eo^.Et quandrj fufcir.ibac illis
iudiccs,dominus crac cum iudicc,qui crucbac cos Ac paulo
po{t,quam dcccflTlc Itidox
,
dcflcdcbanc , Sc d.-ceriorcs eili-
gicbantur p.icribus Rps , ica vt f:quercncur ])c'os alicnos.
c Serniernnitfur. Adam. Sciendii t{t,quia quifquc fibi picftac
vt in bonis dicbus ric,an in malis, Sc habcat dics^Lfu,vcl lu-
(tori],3Utimpioru.Si.n.intcllig;UTjus lumcn verij, '}uod lUnmi
nat omnem hominem vcnientem in hunc mnndu , &praibeamus ei
f
ias noftras ad !lluminandij,aut fl oriatur nobis fol iultitix,
& illuminct nuindu ai.c nottrx , habemus dics Icfu Chrifli
cticsfalucis.Si quis vcro rcccpcric luce,
q
cxtinguitur priam
veritati,6<: ab ca illuminacus fucric , habcbit dics,fcd malos,
& nocric in dicbus Iciu,fcd m dicb.MunalIc,vcl Pharaonis
vcicuiunibccpctTmii.Dcniq; in dieb. Ach-in rcgis pcfTimi,
Uu.f, non pocuic Efaias vidcrc dnm Sabaoch,fcdcte fupcr chronii
cxcelfum,fed morcuo rege ncqua cuius crac dics mali,vidic
viliciic Dci, Cu auc dr in fcripcuris,dics illius,vcl illius,non
flgnificacurtcpusvit5ipiius.vndc.0nwr/(/iciifi/i;n<i
Kal,7i,b.
^
muli.t.'idipacis,vfr]i-v(/uoextoIlatnrlu'ta. Quod fi.iccipimus,
ciuiain dicb.quib.faluator morabaturin tciris,dicscranc iu
^
ititia;,&: pacis . Ciuomodo probabi mus dics iufticia:,& pacis
prcos cllc his,qui eu crucifixcrunt, &: aduccu eius no rcccpe
runt? Aut quo multitudo p.icis in dieb. cius fuic apud eos,(j
cu in mortc fallis crimin/b. tradiderunt ? Quo hi dies p.icis,
&: iuliitia: habucrunt, in quorum mcnnbustcncbre iniqui-
tatis,&: turoris verf.ibancurJ Dcniq,- quia no func nuc dics il
Ji,non ont^iuftitia, ncc mulcicudo pacis Chrilii apud fidclcs
Mal.4.a. M.agiscrgo qu:fq; cx coucrfationc vita: dics iibi iniquicacis
&: bcllijvcl iulticia;,&: pacis acq.ric. vnde./"/Mf"f<^. nomcn mei
orietur
fubftancKilcm luccm , aliam,
qu^impioniindicacuiv&raliii
qu.r iudoru, quod ficri no po
tcft,VnacIt cnmi lux mundi
s Dco fadb, qu.comnib.coni
munitcr, &xqualitcr lucet.
Scd fcicndu,cj. ammanoftra,
auc vcro luminc illuminacur
quod non cxcinguicur, id cfl,
Chrilto.auc finoh.ibecinfe
hoc lumcn ;ccenu'i , tcporali,
&: cxtinguibili illuminatur ab
illo.f.q. transfij^iiratfein aiigeia
-Cor.i
liicii,
Sc falfa lucc illuminac
cor pcccaciMis, vcvidcant^ci vcra bonieHc,q c.iduca funt.
H^)clu nuKrilluminancur, qui fummubonu voluptatediic
qui d;uicias,honorcs lcculi,&: terren.a glona qujfi ajfcrnam
cjnK.SacccijOiItiindicb.lLiciscius,
qua:cxr]guitur.quecij-
quc.n..i.';unt,vel cup unt,cxcinguent". Hoc luminc Marcio
ilIumi!Ui',IX-u lcgis iuftij,fcd no bonudicic. Siicergodics
Icfu de qu.b.dr. S.rui:'ic popul-n domino omnibus dtcb.hfu. Oui
.n.h.jbec in fc d.cs Lfu,fcruit domino.
Non.n.pDCcIi fcrui-
re Zabulo , auc auariti.f. N'?c poc ficri,vt qui illum iritur lu
minc vcricatfs fcruiat mcndacio.O;cmusergu,vc Gh iftus,
q.c[} lux vcra fjp fao.ic in nobis dics bonos,nc vnqua Z ibu-
lo iIIum;nancc,h'Jamusdies m.ilos,dcqu:b. df. /{cdimences
tps ijm dics mdifint. Etia limilitcr feculu malu ^"m Apoilolu.
Seyucrunrq; Seiuiucque populus diio omiiibus dicbus lefu.
Non.a-dixic vnud.cfuilk- I.fu ,g.a mul.i func diese!us,vn'.
dics c{\ iufticia,al!us fan.ilific.-icio,alius prudcncia, alius mi-
fcricordia, &: iingula Vircucu bona in quib. dno fcruitur.his
aut vircunb.anim; dnoplacctur.ln-his omnib.dicb.Icfu da
mino fcruics . Non vulc lcripcjra fandajVt aliqu.is vittutcs .
habcas,&; ahas ncglig.is, fcd vc omnibus his vircucib. ador-
na:us,5: in caiu actib.policus Dco Icruias Similicer fcniorij
d:cs quis hcc in fc , &C in dicbus corum feruic diio,fm illud.
Imitjiores meiciiiite/tcnc,!^ ego Chriiii.ln dich. i\\c\U'X,Jcniorum
cortf,j'.<i co^wucrunt onmia eprra df,i,.'sc. IIlc cognofcic omnia
opcra dii!,qui facic , ficuc fili) Hcli diir ncfcienccs dominu,
no qc! donunij ignorarent cij r.lios doccrent , fcd quiaagc-
bit licut illi,qui dominu ncfciuc.Similiccrhic dr.i^i cog_0'
uernit omne ^p^s d<i>tiini, no falij,iquic, cognouerunt opus domini,
fcd add;dic,o./iff('. i.q. cognouciut, &lopus iufiicie,&: fandi-
ficacionis,&: p.3cieci.c,&: m.ifuciudinis,&: limiliu .Qnicquid
cx mad.icis Dci venicopusd.n! df,pnii elt opus Duboli,in
iufficia,ira,&: limilia. Cognofcut ergo opus diii,qui faciunt
opus eius,vndc.ijj/ cujtodii maid.itum nejciet verbum matum, i.
caucbit.DcChriltaquoq:didij cd ,efuia non noui: peccatum,
idcft
,
non fccic opus pcccati . Cognofcitcrgo opcrado-
mini, qui facit, ignorat, qui non tacit. Cognouerunt, in~
quit, oprfd dommi niagna
,
quts fecit in Ifrael. Qjiaii lint aliqua
opcra domini parua . Ego arbitror,quod omne opus domi-
nj magmi cft,lcd pro capacitatc eorum quiibus opcracur li-
'^biinui-
NlCOLAVS DE LYRA.
I yt habcatis hoftcs, Lv vc,non ccnccur hic c.iufaliccr, fcd cq
fccuciuccancum,quiacx hoc.quodfilij Ifracl tranfgrcfsisuc
prapccpcum domini,confccutum cft illud malum fupcr cos.
Imrn' Lt eri'.nt(jue,&c. \i\ hoc ctiam apparct, quod fuit vc-
rc angclus domini ille
,
qui apparuit ibi,quiacx quo fuit fi-
xum tabern.aculum domini inSiIo, noncrat licitum filiij
Ifracl offcrrc hoflias alibi , vt didum fuit lof ?=. nilicx fpe-
ciali rcuclationcdiuina,vcl appantionc ancelica. ficut M.;-?
nuc obtulit facnficium quando angclus fibi apparuit, vt ha-
Jjctunnfracap. 13.
3
Dimifit. Hic confcquentcr ponitur matcria: huius libri
brcuis
bicuis pra:libatio, vbi primo ponitur fedcriv populi ad Dcii
pcr lofuc rcnouatio.Secundo renouati tranfgrcfsio , ibi. Et
fitrrexcrunt. Tcrtio tranfgrcisionis punitio, ibi . Iratufq; diis.
C^iarto punitionis fubleuafio,ibi. sufcitauitqtic dominus.Qix-
ca primu dicitur fic. Dimifit ergo. Hoc fadum fuit ante mor
tcm cius,fcd hic rccolitu r proptcr f^dus quod renouauit lo
fuc inter Dcum , &: populum,vt didum fuit lofue vlci.quo
fado dimific vnumqucmquc ircadlocumfuii, vc ibidcin
dicicur,&: hicrccolitur,vc apparc.ic,quod tcmporc Iofue,ec
fcniorum,qui vidcranc mir.i.bilia Dci , fcfdus iltud fuit ob-
fcru.itum, vc confcqucntcridicicur in liccra, &: patecvf-
que ibi.
I Ecfcpc.
X CutHifue loqtKretiir angrlus domini. Et quianon fufBciuntla
chrym^contrtionisciccommunicuifu:>.nififcquanturo^ii
facisfi(Llionis,idco fubditur.
a ImrnoUueruntq. ihi.ho.&c. Vndc dicit Apoftolus Ro. li.a.
Obfecro vnsper m,fcricordiam Dei, vc exh.beatis corpora vefirabo-
iiiam viucniem,ftiiUtamyDeoplitcetttem
, CCt
i6i
ludicum Cap. II. \6
^
fibiinuiccm comparcntur,magna opera diii diir,;vel parua.
A Verbi caufa.Iiduxic, filios Ifrael dc Acgypco in maRu fbrci,
Acgypco prodigijs celcftib.vcibciara.Via fccic in mari,ma
na 111 defcrco dedic, de celo locucus ci\ Moli, &dedic lege i
tabulis lapidcis. Nonne hxc magna funt opera Dei;Sed li il
ludhiscoparqs ,qu6dita Dile~
lil.T
lic.
I30.I.C.
B.j.b.
, ^,. .
xit Deiis mundim^vt filium vmge-
nitHTH ddrctpro eo, inucnics lila
parua eilc
.
a
Ef/en."oii'. Adaman. Senio-
rc5,qui cfi Icfu, vcl porHcfum
fiierunc Apoitoli llinc
,q.
lcri-
pcuris,&; precTpcisfu;sillumi-
nanc corda norfra, tV taciut in
nobis quofda dics cx vcra lu-
cc,qua parcicipaci sijc vemctcs
in hunc mundu. Qui crgo pr^
ccpciseorij illuminacur, ferui-
rcDeo dicicurindicb. fcnio-
ru,quifueruncpofi Icfum. Si-
CUCauce Chrijius crai l iX vira,q
illtminat onincrn hoininrm venicn
tem in hnnc mundum ,. ica ipfl C-
ranc lux mundi , fccudii iilud:
Ith-j.b. yoscjiis lnxmuntii . liluminanc
B ergo nobis dics, in quibus dno
fcruiamus.SoIius Dci noiic c ft
poillcfum jntcrfcniorcsquis
longiorcm dicm fcccrit, idcit
qui maiorc cx fc lucccm:icnt,
vtrum Paulus,an Pctrus,Bar-
tholoma:us,3n loan. fcd came
longorum dicru dicunturfan-
&i . Econcra quando icandalis
mundus rcpkbicur,qii crefce-
te'iniqu!tatc rcfngcfcct chari-
tas mu]torum,tunc non dicun
tur dies fucun longi.fcd abbrc
uiaci/ccundum illud: Tiifiab-
bveuiatitfiicnni d^a illi,nonjtetfal
^Virtutibui. a fApoJloIorum. b
f
Dies fanftorum lon-
f.j.a.4.
qw>q;
ai.i4.b.
Jr.ij.c.
uaomnis cro. Mali crgod:cs
gi dics malorum breuiantur.
cunclisdiebuseius, &feiiidrum, qai longd
f
Fadcbm:.
polleumvixcrunttemporCj &nouerantom-
a ^Opus,rcUicet-patic:iii.T:,iultuia:, 6c ommiun vinutum.
^^Lxx.opcra dom^n; jua^na.
nJa opera domini,qux fecerat cu Ifracl. Mor-
tuus cft autem lofue filius Nun , famulus do-
mini,centum,&: deccm annoru,& fcpelierunt
eum in finibus poflellionis fua: in Thannach-
lare,in moteHphraim afepcentrionaliplaga
montis Gaas, Omnifcji illagencratio congre-
a ^ti-neratio mnlatiini coguaticnuni , c\mx proceiiit e.t corde , & facit obliuifcl
op^_i'S Dri inag^i.ijuod tiineiis Apoitolus ait : M^mor e.to iefura Chriitum furie-
xifli a raortiiis.
gata eft ad patres fuos , &furrexcrunt alij,qui
non nouerat dominum
, &:opcra, qua: feccrac
Augu Expcnic cuomodo d'.tit,non nouerat coininii in illis,(cilicct claris ope
i;bus,iiu3f lafta iuiu aiite illos,yt Ifiael nofceiet dominuin. TCiiipd ctuciii-
xus eit,(cuice'.,propeccatis no(b:is,8c furrexit,propter iulllficaLionc noltram.
cum Ifracl. : Feceruntquefihj liraclmalumin
confpccludomini, & icruierunt Baahm, ac
f
Qnod nuifquc fupra omnia diligit,& colit,hoc illi Deus e.t.
dimiferut dominum Deum patrum (uorum,
qui cduxcrat cos de terra Aegypti , &fecuti
funtdcosalienos, deosquoq; populorum,qui
habitabantincircumitueoru,&:adoraucrunt
a fVide qiiantuin taciun'. peccata , Deum in i]uo nulius ir* affedlus , nullus
paililjiiis uioius .id i.acur.diam prouocaic dici:tur,fed ille manct iminutabilis,
ego cum pecco liam raihi aicifto.Viuic Thefauuzas tibi iiam in die irx,&;c.
cos,&;ad iracundia concitaueruntdominum
dimitteces eum,&fetuieccs Baal , ^ Aftaroth.
[c3.a.
giotn.z.
i.:di.
Gat.z.cl.
^r
hip.i.c.
V.->t.6.i.
p.4.e.
M^ii.h.
Li-.antiq,
t-ik .facr
kif
brcuiari dnr, log.rui auccm, &:
muld fpacij dics bonijin quibus domino feruimiis . Propter
clcctos auc brcuiancur dics mali,dics iniquicatis,(Si Icandali,
vtarbitror, cum fcniel clcdis dics malicoepcnntbrcuiari,
ff
brcuiantur,&: minuuntur vfq; in nihilu , bc ad vltimu pcr
cunt.E quib. vnus puco crat,qui diccbac.7^c'rf<u dics iu quo na-
tusfuM. Dics vcro lcnioru fandoru longjcui func,& prolixi.
b Mortuus efi. In Paulo viuit Icfus,&: in omnibus,qui dicere
poflunc: f^iuo auiem^am non ego,Uiuit nero in me Chrdiut, CT
Mi
hi uiuere Chriflus efiy:^ mori lucru.ln illis moritur, qui fxpc poc
nitcdoj&itcriadciiquedo quali infultant morci Icfu. vndc:
B^rfus crucifigentcs jibimeiipfts jiHum Dei,k:yc. Non folu crgo in
pcccantib.moritur,fedcc crucifigitur,&: illuditur. Si ec^iadc
auariciacogicaSjVcl dc ftupro,{i turore agicaris,vel quibufli-
bet vicijs ,non viuic m tc Chrillus. Moritur crgo Chnft' pcc
catibus,quia nihil in cis iuflitia,mhil paticntia, nihil veritas
& omnia illa,quac Chriftus cft opcrantur . A landis vcro q-
cuquc opcra fiunt, Chrittus cft, qui ca opcracur. vnde . OU.
pofjim in eo^qui me confortat Chrifiu;. vnde: Q^i me confeffusfue
rit cora hominib.
&ego cbfitebor eum corapatre tHeo,qui in cdis eU.
U^} autemnegauctit mecora hominib. etcgo negaboeum coram pa-
tre meo. Confitcntes in fcmctipfo dix^itconfitcri, quia in eis
viuit,&:
operaturChriftusJcd non fimilitcr aicdehis,qui nc
gant.qui cnim ncgatcxtra ipfum efi.C^i confitcturin ipfo
cii.I)iciturcrgo,quia
mortuuscfi Icfus, &: refurrcxit gcnc-
ratio alccra,
qux ncfcicbac lefum, &:c.
c Etferuicrunt. \i lofcphus. Pofi hxc ciica hoftes quidc mol
liorcs cranc Ifraclicc., circa cerra veio diligentia pojus cx-
hibcbant.Qu[ad diuitias fc tradcntcs,pcr cpula.s,&: libidine
la virtutc d cficicbanf,& in conucrfacionclcgu, &: qu.T funt
Dci non crant.In his indignata diuinicas fulcitabac Chana-
na:os,qui
fm corum adus , nuilca
p
cos criidclicacc vfi funt.
* SEVEKVS Sulpitius. Iliacl,(vt fempcr ficti fccudis ia
rcbus
rebus folet) morum,difcip]inxqucimmcmor,iTiatrimonia
D
cx vidis aflumcrc, paulatiincjuc cxtcrnos morcs trahcrc-,ac
mox profano ritu idolis facrificarcocccpit. Adeo cuii-b.i cii
cxccrnisfocietas perniciofacfl,q Deus aii ^fpicicns,fiiubri
Hcbrxos rcfponfo mftruxcrac , vc dcuidas gcnccs inccrnc-
cioni darec . Scd plcbscupida
dominadi , imperare vidis ci^,
pcrnicic malcbac. :
jtTcrcullianus. Defundo
Scoi-piico a-
IcfuNauc/Jcrclinquunc DcQ
''"^"'^'^i-
pacru fuoni, & (cruiuiicidoJis
lkalis,&: Afiarcis, &: iracus do
minus cradidit cos in manib*i
diripicnciuni , &: du ipicbacur'
r
I
abillis, &: vcnundabancurab
inimicis), nccpoterantomni-
no fubfilterc a facic corum,
quocunquc procciTcranc, ma-
1
nus cracilipcr illos in mala,&:
comprefTici ftinc valde. Poft
qu^cinflicuic fupcr illos Dcus
Cricas, quos Ccnforcs incclli-
j
gimus, ied ncc iftis obaudire
pcrfcucraueriic, vc quis Cdca-
p
rum obierac,illi t.d dclinquca
dum,abeundo pofi dcos alio-.;
ruin,&: feruicndo, &: adorado
cos . Icaq; diis iracus, L>Honiam
quide
,
aic , tranfgreffa efl ges iila,
pai}m meutn,f]uod difpofii patri'
bus eorti,^- non obaudierunt voci
mes,,K3' egn non aduertara ad aufe
rendum viru a facie eorum ex na-
tionib.fjuasrcliquit decedeihftt'
.
Adamant. Scruicruntque P^'?-
^?""-'-
Baalim,&: dcrcliquerutdonn
^'*-^"'*'-
num Dcum patrij fuoru. Hec
quidcm feccruncantiqui.Scd
quia propccr nos hxcfcripta
func videamus ne maiori ex
partc nobis hxc, quam dc illis
dida vidcanf. Audi ApoftolQ
In Helia quiddicit fcriptura
j"
quomodo interpeUat Deum adueifum Rotn..iia.
Ifrael: Dneprophetas tuos occidcrunt
,
altaria lua demolitifiwt
, &
ego reliOHs fumf)lus.,et qnarttnt animam mcam. Scd quid dicit illi
j.Rcg.ip.b.
diuinum rcf pon fum? Reliqui mihifeptetn milia viroru^qui no cur
uaiicruntgcnua antc Baal . Sic crgo , &: in hoc teporc rcIiquiSB
fccundum clcdioncm graci.c falux fada: func . Vides crgo,
p
quia illi,qui curuaucrunt Gcnuaantc Baalim,&:qui nocur
uaucrunt,in rcliquiiscredcntiu,&inmultitudinc nocrcdc
tiii intcrprctat^C^ii.n.in tpc faluatoris incrcduli fucruc, gc-
nua curuaucriic Baalim,fcd no hi, g.crcdideruc, &: opera fi-
dei implcueruc . Nufqua.n.lcgicur,
q,
in cpc fUuacoris aliq.s
flcxcnc gcnua fmnilachris. Scd dc iliis hoc dr
,
qui peccacis
copcditi tcncntur. vndc conftat
,
quia cii pcccamus gcnua
nofira Baaljm curuamus, qui ad hoc vocaci iumus,vc flcda-
mus gcnua in nominc Iclii
, tir ad patrem domini noliri bfn
Ejjhe.j.e.
Chriiii,ex ijuo omnispaternnas in ccelo,^ in terra norninatur. Ni*
hil aiic prodcft li gcnua corporis in oracionc tlcdam' Dco,
&:gcnuacordiS Zabulo.Si.n. nonftecero firmusconcraaftu
tias cius,tlcxi gcnua mca ZabuIo,&: f 1 non conftanccr ftccc-
ro cocra iram tlcxi genua mca ir^, limilitcr de omnib.viciis
fcnticndu efi. Sic tcccrunt illi, qui colucrimt Baalim,& dc-
rcliqucrunt Dcu pacrum fuorum . Vnufquifquc quod
p
c^-
tcris colic,miracur,&: diligic , hoc ci Dcus cft,hoc cfi,qcl aii
omnia,&: fliper omnia pofcit Dcus ab hoie . Diiiges dotninum
Ujy ^,3.
Deutn tum ex toto corde tuo , &c. pr^occupare quodamodo er-
ga fc cupicns totos human^ mcntis aftcdus, &: fcicns,quod
quis totocordcdilexerit,62totaanim.a,&:totis vinbus,hoc
cffe Dcum illi. f.^iod ergo quifquc fupcr omnia diligic,hoc
illi Dcus cft. Apud plunmos prcpodcracamor auri, &: auari
tic,&: dicicur illis. t^on pote^is Deo{'eruire.,& mammonx, idcft,
Matt.^.c.
auaricie.In aliis amor volupcatis, vcl gloric f(j'cularis, vcl hu
mane dignicacis
,
pauci func , in quibus pra:pondcrcc amor
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et fcpeherunt. In Hcbrco hr.bctur fic,in thimnach h?res,i.
t"
^""?"^'1'> foIis,quia fiaic dicunc Hcbr^i,fupcr fcpulchru
lofuc fuic
pofita limilicudo folis in mcmona illius fadi mi-
rabilis,qcj
iecit fjIJ ftarc,vc hr lofuc lo. vt ocs ti.ifciucs lu-
gcrcuc
gcrcnt mortem canti hominis
,
pro quo diis talia fccifTct, &C
ideo ciuitas illa flc vocata cli ,
<]
pri' Thanach-far vocabaif.
2 Etfurrexerunt ali^,oui non noncrant domini: m , &vpera.<iu^if
ccrat cim,&c. Hic ponicur fccdcris rcnouaci cranigicltio
per
idololacriam . c paccc liccra
.
F 4 I iy'^-
Glof.ordi&NicoIaicIeLyra. i^^^.
A
f>emiliotii
,6}
Dei.Hincrotiii? Gctilltntis crrorccrpit cxordifi, clfi c.i,qutf
muku diligunt homincs dcos dlc volunt, & huinams viti|s
&cupiditatib.diuinri
nomcnadrcribunr.PccuniJc.n cupidi
&:auariti.T amorcfl.ngmntcs,mammona quedamapudSy
ros Dcu cupiditntis dVcunt,libidinis &: voluptacisamatorcs'
Vcncrcm dcam libi hui^vitij
a Irjtiisc; JiwhMs. Orfpic.Cum quis Deo fcrinc , non tradif D^
in m.^Jiuis c! iripicmium,Ted cu Dcfi dcrcliv^^uit, &: fcruit paf-
Ori? hon
fionib. Aiis, crad!curp.^!fionib. ignomiiiKT, &: inrc-prubuin
"^''^"J''
fcnfum,vt t;ici.^r, qii.c non conucnltmr,' quin rcplctus c\\ oi
iniquicatt%ncquina,fornic.icione, &hiiiiifinidi . Si.ri. pcc-'
cnmus domi'io
,
&: voluptntcs
111
1
KiXR.i.d.
coI.]J.
c(uoj5irantur,adfcribur.Simi-
Iratufq; dominus contra Ifracl tradidit cos in
' nc)lirss,&:c1c!!dc-i.ivdutDcri
litcricartcris
vitns,irf!imquo . "
/^ ^ ^ <? -
~* Coli.n>u<:, tradimiiri mninidia
vrcciScariM
manusdiripientiu.QiHccpcrunteos,c^:ven-
^,^^, Apo%l.ca authorimtc.
iiu.Iudic.
B
liL> luilic.
Pul.4;.C.
t
teatem.
rgcntu
runt.vn Apoflolus . ^iuvitia,
q
eft
idolorufcTnitus. Ci:m crgo ah
qua vitia toto cordc , tctn ani-
ma ,
& totis viribus diligimus,
idola adoranuis.
Aiu^u. F.t feruirrunt B.T.7/
, &
^{jiarnbus. DiciturBaalceno-
melouis apud illns gcnces , A-
ftartc vcro lunonis. Punici.n.
Baal dominuin dicere vidcnt'',
&Balfamcn dominum ccli. lu
noneauccm linc dubio Aflar-
ten vocanr. Et quia h;t lingua:
parum ditfcrunt, dicit luc (cri-
ptura, quod lcruicrunt Baal,&:
Aftartibus, loui, fcilicct,& lu-
nonib' . Ncc lingularitcr dicic
Aflarti, fed.ad rmniLncrorum
multitudinc intcUedu rctulit.
Vanctatis ca t.imcn cflimo lo
ucm fingulariter , lunoneplu-
raliter mcmoran voluiflc.
Augu. Scd&:in Pralmodi-
cicur. Fendijli populumiuumJDie
fretic.]lx.'m
prophcta.G/^fij ven
diti eUiSy&c.QKmc crgo vediti,
fi gratis , & non potius donati?
An forte fcnpturaru locutio
cft, vt dicatur vcnditus ctia do
nacus ? Hicfcnfus optimus ert
ihi.Gratis vctditi elUs-XLv.yedidi-
fiipopulum tuumjine prctio, quia
illi quibiis cradicdifli popiilii im
pij rucrunc non Dcii colendo,
tradi fibi populum mcruerunc
vc ipfe culcus t.anquam pretiu
vidcrccur.Quod vero didii eft
netfne cim argento redimemini, no
aic,ncque cum prccio,fcd wc/mc
cum argento., vc prcciu rcdepcio-
nisiccUigacur fanguis Jigni im-
maculaci . In argcnco cnim
^
phccaomnem pccunialignifi
cauic,g.a prccio languinis Chri
fti , non preciopecuniario fuc-
rancredimcndi.
a Iratusque
didcrunthoftibus.c^uihabicabant pcr.Gyru,
.
Vnipf.^aic. Tr.iddt huiujmoin
i Com.i
nec potucrunc refilkrc aducrlarnsluts , f"ed
y^th.nyninteri.u^carr,i,,utl]i
quocunc]i pergcrc voluillcnc,ninnus domini i
pcpangclos ciadit Dcusdelin-
iupcr cos crat , (icut locurus di , & iurauit cis,
quctcs"in manus inimicorum,
& vchcmcntcr aftlidli (unc. Sufcitauicq; domi
nus iudices , qui libcrarcnr co.s dc vallancium
manibus , (ed ncc eos audirc volucrunc forni-
cantes cum dijs alicnis, &adoranccs eos.Cito
defcrueruntviam
,
perquamingrcflifueranc
patres corum,& audicnccs mandaca domini,
omnia fccere contraria . Cumq; dominus iu-
diccs (ufcicarer, ' in dicbus eorum fle6tebatur
mifericordia , &: audiebat aftlidloru gcmicus,
& hbcrabat eosde c^devaltantium. Pollqua
aucemmorcuuscflctludcx, reucrtebantur,& ,
multo facicbanc pciora,quam fcceranc patrcs
eorum (equentes dcos alienos, fcruientes ciSf
&adoranccsiIlos. NondimifcruncadinuenS
tiones (uas,& viam duriflima, per quam am-
bulare confueueiat. Iratufq; eitfurordomini
in Ifrael,&: ait: Quia irricum fecit ges ifta pa-
<5tum mejum, quod pcpigeram cum patribus
corum , &vocem meam audire c6tcmpfit,&
a Aug.Patet caufa quare lefus non deleuerit oinncs gcntcs iUas , vt efTent,
fcilicct.in C|uibus rfti ptobarcntur.poterant aurem prixlene fi tentati in eis no in-
uemrentur reprobi,8c tales inuenirenuir quales doininus efle pncepit, aulcrien-
tur enini gentcs C ita viucrent, nec bclla cis necenatia eircnt
.
egdnondelebogcntes quasdimifitIofue,&
^
mortuus c(l,vtin ip(isr experiar Ifrael , vtrum
a~ Vciba fcnptoris exponeniis quarenon lint delcfx gentci illar.
cuftddiantviadomini, &ambulencin ea,{i-
a Aug.qui fuerunt.fcilicet cii lefu viueret.illis enim mortuis funexit generatio
aUera,qua: corpit oftendeie dorainii, pro quibus probandis no funt delei.c gentes.
cut cuftodierunt patre^s eorum,an non.Dimi
^CJuafi non uideatur lefus humano ccnfilio gentes illat reliquifle .
ftt crgo dns omnes nationes has , & cito fub-
uertcrcnoluit,ncc tradiditin manus lofue .
fcd eciam .n pixlaros cccicficT,
qui potcftatcm habcnc foUien
dij&lig.^ndi . Tmduntur.aute
^
in iiiteritum cnrnis, cumpro
dcliftisaChiifti corporcfcpa
"T^ditio.
-r- 1
*
- , 4. caroris 5
nx liuple
rantur. Traduntiirautcdupli-
"''""
I. Cnrc
t
F
nui (.. ...
CC.&lCT
citcr,cum dclidu, fcilicet,ma
nifcfiu fit cccldix , &: pcr la-
ccrdotcs, quis de ccclcfia pclli
tur, vtnotatus abhominibus
crubcfcar,ct conuerfo cueniac
quod fequicur. Ftlpiritusf.ilnits
fiat in dic domini. vcl cum pccca
c"s c ni
cumnoficmanifcftum homi-
"^"^?'''"
1
nib. Dcusautc,qui vidctinoc
d"^,"^
!
culto, vidcns ciiis mcnce vitijs mirereb
&: p.nlfionib. fcniienrcm, &: in
cnim d( f
Cordc cius non fe coIi,fed aua-
P'^""
riti.a,.iutlib!dincm, aur huiuf- ^"^
riiodi, talcipfctmditSathanc. iti.),\
Aucrcic cni fe , &: refugic a c^-
tid .i
gicacionib. fuismalis, i\:dcfi-
Pi"
denjs indignis, & relinquir do
i,^,^'
mum cordiscius vacua. Tunc
Mauh.
immundus fpiricus,qui cxicrac
abhominc, inucnics domum
fuam vacancem, &c cmundnca
afjumit alios feptcm Ipiritus cg
resfe , et ingreffi habitant ibi, et ,^-
-fintnouijfima hominis iHiuspeiord
prioribus . Sic intclligedum cft
Dcum tr.idere quos tradic,n5
quia ipfc cradaraliqucm, fcd
indignos derclinquic , ncc ha-
birac in eis . Anima auccm tra-
dita dicitur cx co
,
quod Deo
vacua inucnitur, &: a fpiritu nc
quam inuaditur. Vigilemus cr
go,& nos a vitijs puigcmus,vc
Dcum intra nos tcncamus, nc
diabolo tradamur
.
^CAP.
1
NICOLAVS DE LYRA.
4e I Jratiifijue domiuus. Hic confcquenter ponitur tranfgrcf-
fionis punicio,cum dicitur .
z Tradiditeos,c\uiA bona filiorum Ifracl rapucrunt fibi , &
corpora corum vcndiderunc hoftibus cxcraneis:Cuius cau-
fa fubditur cum dicitur.
3
Manus domini, lcilicct ,ad flagcllandum, ficut ante tranf-
grefiioncm fiierat fupcr eos ad adiuu.indum.
4
Sufcitauitqne dommiis. Hic ccMifcqucntcr ponitur punitio-
nis fublcuatio
,
quia filij 1 lr.-iel in arflidionc polici rccuric-
banc ad dominum. Q^ia vcxatio dat inteUefinm,
&i. tunc Dcus
pcr iudiccs quos fufcicabat pra:bebac cis rcmcdium,fed po-
Itca
ftea rcucrrcbancur ad vomitum,5i: idco rciccrabacurdiuina
punicio , &: iterum fublcuatio modo pra:di6to, ficut patcbit
in fequentibus huiuslibrijCUius maccna hic brcuiccr pr.Tli-
b.mir,& paccdiccra vfque ibi.
j
Et cgo. Expcricntia autcrn fit^vtcognofcarur aliquid igno
tum, &: idco non expcritur Dcus aliquid
, ad hoc
,
quod ali-
qiiidfiatfibi notum,cu nihillatcat ipfgm,fcddiciturcxpc-
rin aliquid , vt pct hoc riliqua fiaiit notaalijs
,
qux emnc eis
ignota,& hoc inodo Dcus cxpcriebatur ifilios Ifrael in gcn
tibuspr^didisjquiaquandiu (eruicbanc domino prcuale-
banccis, quandoaucem derclinqucbanrdominum ,cisfu-
biicicbancur , &: pcr hoc obedicncia
, &: inobcdicncia filio-
rum Ifracl ad Dcuni homunbus eranc notc
.
* CAP.
Exp
:
Dci.
MORALITER.
4
Sufcitauhtftie dominus. Pcr iftos iudiccs figuraci fiicninC ec-
clcfic fanai,p6cifices,&:
doaores,quorum
prccibus,&: me-
ricis,& laboribus de manibus d^monum frcqucnccr libcra
4
tus
tus fuicpopulus Chriflianus, &:.iliquando acorporalibus
inimicis,ficuc per merica beaci Balilii libcracus fuic a pcrlc-
cutionc luliani Apoft.it^, & per merita bcati Sylucftri a pcr
fccutionc Conftantini,&: aliorum
,
qui tunc ccclcfiam pcr-
fcqucbancur , &: confimilia fada funt frcquentcr pfccibus,
&: mcncis aliorum fandorum.
*
* I H
65
ludicum Cap. III. 166
B
C A P V T r I r.
oie
fu/it gentes, crc. Theodoretus . Ciim ducc
lofua bellum gereretur,vinccbat popu!us,n5
fm artcm milicarcm inftruilus , lcd iuperne
fretusauxilio. NuncaiiCaitjnon planecildos
terrx illius habitatores perdi-
toSjVtpofteri cognofccrctex
pcrientia, quantam illoru cu-
ram gererct De', &:: ncccflSta
tebclli compulfi,diim ad pu-
gnanduni fccum imploraret,
&Crf Qucmadmodu dcderac
mandatum ad exerctdam ra-
tione Adx,itahocloco relig.c
getes, vt horum
perfpcfVa cl^-
fet impictas,iujita quod dicit''.
yt tentarct hi ipjis IfraeUm. Qu^i
et rcs ipf^ docent, cos in cau-
fa fuifre,cur non pior(us libe-
ratifintabinipjjs gcntib. Na
Jofue hcet vrbe carcret,ac mi
litib. in artebcllicaexercita-
tis, nihilominus viginti,&: no
uem 1 eges percuffit , duobus
Hicricho, &: Hai no numera-
tis.Qu^i vcro fupcruixerunt ei,
quauismunitis vrbib.abunda
renc,ac diuitijs,fpolijs, armis,
muris, & vallis,ob fuam tamc
impietatem rcliquias gcntiu
fuperare non potuerunt.
b In wtdio. Aug. In Exo. dicic
Deus de his gcntib. .7\(o cvctii
illos^ianno vno,nefiatterra defer
ta,& muhiplicetur 1 te befliefcre.
Tatilatim eiicia iUos,donec multi-
plicemini,ct crcfcatis,ct hxredite-
tis terram. Potcrat hanc ^mif-
fione fua dominus fcruare er-
gaobedicntes, vt extermina-
ciogenciu illaru crefcentibus
Ifraeliticis partib. ficret, cum
coru mulcicudo terras vnde
aduerfari) cxtcrminaretwr de
fertas cfle non finerct . Qiiod
auccm aic. T^c multiplicentuy Ue
bcl\i
CAPVT Ilf.
Aeruntgentcsquas domi
^
nusdercliquir,vrterudi- x
Aug. Eiat cgo liia cnufa in eoium tcr.tario-
ncm , vibciLi dilceiciit , id c'hvt taiita pie-
taie,& cbciiicmia !egis Dei belbrent, C|Uanta
paties e )iUiii, ijui Deo etinm bellando placue
lum , non ' uia opiabile fii belluj]] , ied quia
pieias laudnfcilis eiiam iii bello.
ret in eis IfraelciTi, omncs
cjui non nouerant beila
Chanan^oru , & polteat difcercnc filij eoruni
ccrtarecumhoftibusjt &habereconruetudi-
1 Augu. Satrapi;c dicuntur (jUnfi pnrua regiw oulbus fatrap.-cpixeiam:
quodnomcn in illis paitibus cuiurdam honoi;s c*t,vci J-Uic
.
nem
pr^Iiandi: qumq; latrapas Philifthinorij, 3
cmnemqjChanansumj&Sidonium, atcjue j-
Heua:um, qui habitabant in monte Libano dc
monte Baal Hermo vfque ad introitLi Emath.
Augu.Non vt fL'iict Deus omnmm cognitor eiijm fiituioiujn, fed vt ipfi fci
rent,& coiifcientii fua,vcl g'.oiiarentur,vel coimincerentur .
Dimifitq; eos,vt m ipfis

cxperiretur Ifraclem,
vtrum audirent mandata domini
,
qua? pra:ce-
pcrat patribus eorum per manum Mofi , an
^
non. t
Itaq;filij Ilraelhabitaueruntinmedio
4
Chanan<ji , &: Hethasi , & Phcreza:i, & Heuiei,
&lebufii,& duxerunc vxores filias coru,ipfiq;
^
filias fuasfilijs eorum tradiderunt, & feruie-

runtdijs eorum.t Fcceruncq; malumincon-
fpcdu domini, &obIici funt Dcifuiferuien-
3 Qj]a ihcfaurizauerunr (Ibiipfis iiara.
tcsBaaIim,& Aftaroth. Iracufqicontralfrael 7
ludo iudicio.
c
dominus, t tradidit eos m manus Chufan Ra-
fathaim rcgis Mcfopotamiae , feruicruntquc
hefliiz ferx., mirum finonbef{iaIescupiditates,&libidincs
mtelligi voluit,qua: folcnt de repencinofuccGirutcrreniE
felicitatis cxirtcre . Non cnim Dcus homincs exterminarc
poterat,&: beftias non pocerat.
c Traaidit. ^ lofcphus. Aducrfa prouehicbantlfraelitis,
eoquodia efsetilaboredif-
ficilcs,& in diuinicacisculcu
dcficerenc.Nam fcrebanc^ad
libidiiiem, vc pro fua viucrec
voluntace, ica vtimminetib'
Chanana:is,malis omnib.im
plerentur.Iratus igitur Dcus
fcelicitate,qua innumcris la-
boribusacquifierant, jfpccr
cpulas amifcrunc. Caftra fi
q,
demcotracos agenteCufar
do rege Allyrioru , multi pu-
gnates pierunt, &: obfeffi for
titer capti funt,quida fpontc
fe illi tradiderunt,&: maiora,
quam pofTcnc cribuca fibi im
pofica exoluebcit, &L diucrfas
iniurias per odo annos perfe
rcbant
.
^ Procopius. Ille quoque
Syri^rex fuit,totius. n. Afix
imperiii Affyrij tenuerunt
.
Adamant. Ettradiditeosdo
minus in manus Chufan l{afa-
thaim regis Mefopotami<e. Intcr
pretacur Chufan Rafachaim
humiliacio eoru.Tradici func
ergo ei , vt humiliarcteos,ec
quia in excelfis moncium i m.
pie agebanc
p
altiffimum,ab
ipfo in humilitatem traditi
Nec folumolim diuinapro-
uidentia eos, qui impie cxal-
tabacurcradidit humiliados,
vt falubn medicina pria con
trarijs curarentur, fed &: nuc
idem agit in ccclefia fua . Ed
Sc nunc Chufan Rafathaim
rex Mefopotami^, cui huilia
di^, & affligcndjE tradunt''!^
qux Chrifliana huilitateco-

^tempta
D
Li.f.antiq.
eapr.
1 tentaret pet
CAS.
\Ceitent gcn
rationes iilio-
rumirrael do
cere eos bcl-
lum.
IquiantranS
cognoueran
ea.
E
Orig.hom.j.-
inli. ludi-
t
tentarec
R A. NICOLAVS DE LY
C A P V T IIL
^e fnnt getnes.Voi\c\\iz pra'mifla cf\ huius libri
pfatio,hicpnrdefcribiturhiftorixnarratio,
&: primo hiftoria tcxitur, fecundo triplex ca-
fusinducitur.iy.c.Primaaiitdiuiditurifcptc
partes, fecundii fepte ttibulationcs quas pafli
funtfilij Ifrael propcccatisfuis,&:aquib.p(jnitentiadudi li
berati funt, per fcpte iudices flbi fucccdcntes . Dua: primx
tangutur in hoc.c.tcrtia.c.4. quarta.c.<. quinta.c.9. fexta.c.
j i.ca. I j.
Prxfcns auc c.diuiditur in duas partes,fecundum
duas tribulaci5es,q in co tagunt", fcda ibi. .Addiderunt autem.
Circa primu ponicur ad pdida concinuacio , fcdo dcfcribic
Erima
cribulatio,ibi. Itarjue filijs ifracL In fine prxcedentis c.
f,q,DeusdimifitgentcsintcrfiliosIfrael, vtexperirctur
corum obcdientiam,&: inobcdietia,&: io in principio huius
c.pcr modum continuationis ad prjedida oftenditur
, q
fue
runtill2gentes,cumdicitur. Hfunt, f
q
poftcanominac.
z iluas dominusj i. quantum ad artcm pra:liandi , nc fiercnc
ignaui
ignaui ex diffuetudine armorum . Ifia enim fuit vna caufa
intcr alias,quarc dimiflTa: funt ifix getcs,vt didu fuit lof
15.
3
Quimjucfa. id cff,rcgulos,vcl principcs fecundum nume-
rum quinqueciuitatum principalium,fci. Azoti, Ged,Ga-
za, Afcalon,Accharon.Et dicuntur fatrapa:,quafi fatis para-
ti,vel fatis fipientes . Cxtera pacent ex didis.
4
Itaijuefilii. Hicconfequencer dcfcribicurtribulatiopri-
ma,q ua: fuit pcr regcm Syrix . Circa quam primo defcribi-
turculpa filiorum Ifrael,cuin dicitur
.
j
Et duxerunt vxores. quod er.iteis inhibitum. Dcut.y.g.
6 Er/erwi. quiavirietiamfapientes aliquandotrahunturad
idolatriam per mulicres,vtdicitur dc Salomone. j.Reg.i i.
Sccundo fubditur p^na inflitta , cum dicitur.
7
Iraiiifjuc contra Ifrael . Mcfopotamia cfi ciuitas Syrix , &
tunccratmctropolishuius rcgni , &: dicitur Mcfopotamia
a t.tgav, quodcli mcdium, &: vtTxfn-t, quod efifiuuius,g.a,
crat in mcdio duorum fluminum, ilia tamen intcrprctatiO;
efi fccundum idioma Grxcum.In Hebraico.enim habetur'
Aram naharaijm,idefl:,Syriamduorum fluuiorum
.
4c I Et
MORALITER.
I Hxfuntg/intes^iuas dominus dereliquit.,&c. fcilicet,in excrci
tio prajliandi . Per quas fpiritualiter intclliguntur ea
, q
nos
impugnant de peccatis , &: rcfiftendo virilitcr in fpiricuali-
bus pr^liiserudimur.
5 Q^incf;fa. Pcr quos intelligiitur quinq; fcnfus cxteriorcs
nosad vitia impcllentes.Thrc.^.f. Oculus meus di pnedatus efi
animam meam. &c flcut cfi dc vifu , ita efi dc aliis fenfib. pro-
ptcr quod dicitur Icre.^.f. Ingreffa cfl morsper fcneftras meas.
f
Omnemtj;
chanan/eum.qniinteTpvctstm commutatus pro-
ptcr,quod
fignat mundum in continua mutacionc pofitum
cuiusconcupifcentianos impugnau
f
Et sidoni. qui interprctatur vcnator, ideo fignat carnis in
fultum, qu^ continuc flbi delelabilia venatur Iob.59. Cir'
cumfpictt montcspafcux fuit,& virentia qunfjucpercjuirit.
t
Ut(i;
Heum,quihabitabantinmonte. qui intcrpretatuf ferus
vel pcffimus,i6 fignat diabolum,de quo dicitur. 1 .Petr. ^.b.
^duerfarius nofter diabolus tanquamleo rugiens circumit quterens
quem deuoret,cui refiftite fortes in fide.
Per talem enim rcfiRen
tiam acquirunt fidclcsglori^ coronam.i.Timoth.z.a. 7{pn
coronabitur,nift qui legitime certauerit
.
7
Tradidit eos in manus Chufan l{afathaim regis MefopotamiXyC\v\i
interpretatur nigredo tenebrofa, propcer quod fignificat in
fernum,qui tcncbat inclufos
[
atres antiquos.
Tom.a. F a x <
I
A
r.cele.io.b.
Iaca,4.b.
Plulip.xu.
a
^Quanram.fcilicet.fcruienuit Baalim , dcbet enimafRiftio pfnitentixcde
fccuniiuin t^iuncitaicin culp.T . b
f
Clainauciunt ad dominum cum tiibulaicii
tur,& dc neccdiiatibus eoium liberauit ets.Sc eduxit eos de teiicbris,8cc.
tNifi clamaffcnt non fufaiatciur eis faluator.
^ f
In tribulanone potiii.
t De pofijttf
.
iift.i.c.vidc.
B
\
Roborata
eft
manusei*
fupex cQ Hcb.
EccIcijJ.
Hnmil.j.inlL
ludi.
Glof.ordi.&:NicoIaiaeLyra.
163
feruircnc Churari Rafathaim,i\: non chmflrentad dominu,
nemofufcitacus c(i,qui falu.irceos poiret.CiJ ergo clamauc
runr,fu(cit.iu't cis faluatore Ovh niel, qui intcrprctatur te-
pus mihi J.)ci,pcr qucm ille popul' dc fcruitute creptus eft,
& pax populo rcddica,quam fupcrbia, &: duicrfa plcbis faci
nora tugaucr.int.Vidctur au-
tcm mihi Ochoiiicl vnus cfle
de milicia cclcfti,&: .irchage-
licis turmis
,
qui ad auxilium
corum niittuncur, quihdEre-
dit.iccmcapiunc falucis . Sunc
cnim angcli filucarcs,qui per
Orhoniel,vel Aioch dcfigna-
cur.
a fnitqne in eo fpiritus domi-
nit ctc. Magna laus eft primi
iudicis, quod fpiricus domini
factus eft fuper eu,&: per fpiri
cum Dei iudicauic populum,
quod dc alio didum no valde
mcmini.Sunc hodie ccclclia-
ru ludiccs, quibusdacumcft
eciam iudicium animarum,
fcd ncfcio fl quis dignus fic
fpiricu Dei replcri
.
Fuitquein. ADAMANT.
Poftquam , fciliccc, clamauc-
runcaddominum:Quisi no-
biscam validum,cam iuftuna
clamorcm emiccic ad domi-
num, vt mercatur populus ac
cipcrciudicem quem rcplcac
fpiritus Dei , vtpoflet rcduni
tcncre iudicium ? Vndc liber
ifte ludicum dicitur
,
qui fcili
cec , iudicaueruc populum If-
racljviros, fcilicec, mirabilcs,
ficuc lofue fuic . Sicnc,& libcr
Rcgum,in quo dicicur quomodo quifquc rcgum regnaue-
ric,&: quid cgeric cciam malum , vcccclefiiE,fcilicec,princi-
pes,vcl iudiccs bonacorum imiccncur, mala caucanc.
b -5 .Addidcnint aiitfilij Ijracl^&c. lofephus. Ochonicle mor
tuo,dcnuo rcs Ifraelicarum fine principe vexabancur . Ec
dum honorcm Dco non fcrrenc,nocIegibus obedircc, ma-
gis,ac magisafflidionib.fubiaccbanc, ica vc Eglon rex Moa
bicarum,dcfpiciens inhonefiam conuerfacionemeorum,
belluineis inferrec,i?<: mulcis cospr^lijs obtineret ac fub-
deret . Conlfituens autem fibi regnum in Hicricho , nihil
mali reliquit,quodpopulo non impofuic.
C -J: Confortauit adnafus cos
, &c. Procopius . Scccffio Dei
hoftibus vires fuppcditauit.
J HIERONYMVS. Iniquitatibus noftris barbari for
tes funt.
a Seruie-
tcnrtpta (c m fuperbiam cxculenmc,
q
in confpcdu Dei val-
de cft odiofa . Initium. n. difccdendi a Dco fuperbia. Denj
auiefnperbis refini:,i&- hMmilibJat gratiam . Si quis ergo Chri
humilicacc defpccb,(qui
pp
nos cum Dcus cffcc ho , tadus
cft humiliacus vfquc ad morrcm) excollicur,&: vfquc ad po-
tcftaces, &dignitatcs fcculi
p
filit,&: arces quibus alfcquacur
cciam ii concra fidcm,&: rcli-
gioncm finc non rcfugic,cuc-
nic,vc malum faciacin confpc
iftudomini ,&:cumfumma8
adcptus fuerit infulas potcfta-
tum, &: ad ipfa fupcrbia: fafti-
ciafummacofccndcrit, inde
deiedus traditur ChuTan Ra-
fathaim,vni,f.acreorum prin-
cipum,ficutalibi Pharaoni,&
alibi Chiram , vt humilictcu,
qui nimis fueratexaltatus , &
affligat doncc rcfipifcac ,
&:
quxrac dominu,qui cum effet
infupcrbiaignorabaccu. Po-
tcft quifque cciam paruus, vcl
minimus,cciam fi nuUadigni
tate vfusfupcrbiajvicio labo-
rarc, &: nihil cam fccdu ca exc
crabile, quam paupcr fupbus,
&: diues mcndax. Pcnecrac ali
quandomorbus fupcrbia:ip-
fum faccrdocale , &: Lcuicicii
rdinc,&: in nobis, qui ad cxe
plum humilic.uis pofici fum',
&in circulo alcaris vcluc fpe-
cula quxdam incucncib.ano-
gancix vicium fccec, &: dc alca
ri domini,quod dcbct inccnfi
fuauitate flagrare,odor ceccr-
rimus fuperbix rcnidec.
4 Et clamauerHnt addominum,&c. Procopius. Clamor hic
laudcm mcrccur,quoniam cx refipifcccia cft prolcdus . De
qua Dauid quoque aic. Domine,cUiiidui ad ce,exaudi me. Item.
Deprofundis clamaniadte, &c.
Origencs. Vide bcnignum dominum mifericordiam
cum feueritatem!fcenccm,&: pa-nzmodu iufta,&: clemeti
dcliberatione pcnfantem, non in perpccuum tradidic dclin
quences , fcd quanco inquic , tcmpore fcruierunt Balaaim,
tanto feruiunc Chufan Raftthaim , id cft , odo annis . Di-
fce ha;c,qui erralfe tc cognofcis , &: quanto tepore peccafti,
tanCo humiljateipfum Dco in confeilionc panicencia?, no
cxpeftcs,vchumilicc ce Chufhn Rafachaim,&; inuico necef-
ficas cxcorqucacpocniceciam,Preueni corroris manus,quiafi
teiplccorrcxeris,piuseftdominus,q.vindidacemperccci,
qiii illam panicendo prsucnic . Notandum aiic, quia dum
feruirenc
ciddioannis.t EtclamauerLintaddominiim,
a ^Aiiz.Nou quod hoinincm faluatorem dicit pci quein Deui ialuat.
tHi!ierolo2iill>ecics,fdlicet,hypciban.
quifufcicauiteis faluatdrcm, &:Iiberauitcos,
a TAliilucin^f atchaiigeloruin miiruin m auxilium eoimn ,
qui hitcdiiatcm
capium falutis. fLxx. Othoniel, quodelt tenipus raihi Dei. b tCuiuifami-
lu.cuius notiiUutis Ct oiteaditui. c TViri, fcilicet initabiUs,qui b-
cius Inliie fuu.
Othdnielvidelicet filium CenezfratreCaleb
2
minorem,fuitque in eo fpiritus domini
, &iu-
a
f
tiiijt (i)iiitus domini eiat cum co ,
dicauitlfrael.EgreHufq; eltad pugnamj&tra-
didit dominus in manus eius Chufan Rala-
thaimregem Syria:, &topprefliteum. Quie-
^^Magna hrgitas diuin.-e clementii,ofto anms feruierunt pro iiiul orum osliftis
4o.quieuerun[ pio vnius iullitia. ^^Augult.quantum tcjnporis, lcilicccprimot-
dia miperii l^omani lub Numa Fompilio,tau:ummodo re pacata habucrunt.
a Qui.i,fcilicet,indignus crat populus, qui habeiet talem iudicem.Viidc (equi
tiu.Addidciuiit autem Hlu I tacl,&c.Conlidera quia pro co, quod indigni ciant ha-
bcrc talcin piincipcin,ideo autcrtur ab eis .
uitque terra quadraginta annis
, & mdrtuus
^
eft Othoniel fiiius Cenez . Addiderunt autcm
fihj Ifrael facere malum in confpediu domini,
a Vidcs,quia peccata no.lra vires bo.libus prarbent , & rcddunt,quaudo ma-
lum facimus in coiilpcftu domim,& confoiiantur a doinino aduetlarii noltri.In fpi
liiuahbus quo^juc conrrarix virtutes non iauale fcerent contra nos,nec ipfe zabulus
lufi ei viies cx noihis vitiis ptxberemus , & locum ci intioeuudi , & doininaiidi iu
nobis peccondo taceiemus.Viidc:Noliie locum da.di.
c
qui confortauit aduerfum eos Eglon regem
D
1I
Li.f.
<
cap.y.
> Comm.
Epiftol 1
Hcli(i
NICOLAVS DE LYRA.
* I Eff/tfj<jfrr,^c. vexnci,&:nimisafflicti. Tertiofub
dicur fublcuancis mifcricordia cum dicicur
.
3 Quifufcitauit eis, &c . Sc patcc liccra vfquc ibi.
5
iluieuitqne ter. In iftis camen quadraginca annis includun
tur o;;io snni afflidtionis prxdidtx, aliccr non haberecur cer
tus numcrus annorum fundacionis ccmpli pcr Salomonem
prouc dcfcribicur 5. Rcg.^. quia ccmpus ibi deccrminacum
computacur pcr ccmpora ludicum
,
&: Rcgum,qui fucrunc
vfque
vfque ad cempus illud
,
prouc declarabitur domino concc-
dcnce,quando veniemusad locum illum
.
4
.Addidcrunt. Hicponicuc fecundacribulaC!o,qux fuicper
regem Moab
,
quae primo defcribicur,&: lecundo de cercio
ludice addicur,ibi: Tofl hunc, &c. Circa primum primo de-
fcribicur filiorum Ifrael culpa cum dicicur : ^ddiderunt -
tem. Sccundo fubdicur pccna, cum dicicur
.
5 iliconfortauitaduerfumeosEglonregem, &c. adcosdcbel-
landum.
jc X Ec
MORALITER.
I Et chmauerunt ad dominum qui.cum magno defidcrio qu^
rences libcrari.
Z Qwifiifcitauit eis faluatorem, &liherauit eos Otho. qui incer
prccacur fignum Dei , idco fignac Chriftum, dc quo dici-
tur Efai^ 1 1 .capicu. liadiv leffe ,
qui Jiat in fignum populorum,
ipfiimgenies deprecabuntur , ipfenamque patrcsfandos de inferno
liberauit.
4
.Addiderunt antem fHij Ifraelfacere malum in. qui conforta-
uit adueifus eos Eglon,qui intcrpretatur rota . ideo fignat
vicmm
vitium inftabili^atis,cui fubiaccbancfilij Ifrael. Nam habica
modjca profperitatc cleuabantur in fuperbiam contra do-
minu ad idololatriam dcclinantcs, &: aduerfirate occurrcn-
tcdeijcicbanturnimisper crifticiam, idco Dcus fufcicauic
eis filuacoicm vocabulo Aod , dc quo fubdicur
,
quod vcra-
#]uemanu vccbaturprodexcera. M ORALITER
auccm calis cft , qui bene fchabccin profperis , &: aduerfis,
quiadcprofperis non cleuacur pcrfuperbiam
,
fcdmagis
humiliacurDcograciasagendo,&:indignum
fc tancisbo-
nis repucando . Similicer in aduerfis non frangicur per im-
pacicnciam , fcd magis in bono pcr vircucem paciencix fir-
matur,& fic Eglonjid eft, inftabilitatis vicium fuperatur.
1^9
ludicum Cap. III.
170
a
Seruicrunt(j; flij Ifrael. Adaman. Poft dcccm , & odo an-
nos itcrum clamaucrimc fili) Ifraeladdominu, ii^fufcica-
uit eis faluacore Aod filium Gera, filij lemini , virum nmbi
dexcrum.Qiii fufcicat^^ad faluandu Ifrael nihil hcc in fe fini-
ftrunijfcd vtraque manu dcxrera , dignus populi princeps,
dignusccclcfixiudex,q.nihil
ac.ij.f.
B
>ra eo J.
agic finrfiru, cuius nefcic fini-
ftra g.d faciat dexccra . In vcra
que parte dextcr efiin fide,in
atib. nihil habct de illis
,
qui
locancur a finifiris,quibus di-
CCtur. Dificdite a me operaru ini
quitatisy nefcio vosyite i/i i^nc etcr
mm^&c.
Adaniancius. Eciam men-
furaspen<^indicac diuinafcri
pcura iupra odto annis, hic de
cem,&: odlo dicic.Cercum efi:
gceciam Aflyriorum Sennacherib, angelus doraini mictit', 4 Rc.ii.g.
qui profiratis vna node cenciiodtuaginca milibus hofiiu, &
^
vrbe ab obfidioue,&: populij ab inccricaliberauicSimilicer
crgo quado pcccamus, vcl pro peccacis in capciuicacem cra-
dirnur,clamemus ad dominum non ore , fed mence,vcdo-
lorcordis fonce lAchrvmarii
producac ex oculis. Sicut ille,
qui aicl Lauabo pcr ftngHlas no-
P^al.tf.c.
[ies leium meum^lachrymis meis
flratum meum rigabo. Si ica con-
ucrtimuramalis, vcvlcran5
concingamus ea,miccec nobis
dominus virtucem fuam c^lc-,
ficm, per qua libsrcmur a fer
uitute Zabolica
,
qusomnia
E
pro nobis agat,dextcra , & ^-
1 YIUU5 '
iho.j.in
poraterminantur , tranfieruc
ilinidinis
cnim,&: ifti dccem,&: odo aii
niferuitutis,&n6cjicitur, q.a
clamauerunt ad dominum
,
vel couerfi func a malicia fua,
fed pofl
.
b Saluatorem. ADAMAN-
TIVS. Saluacorc$,vel iudiccs
qui ad libcrandos filios Ifrael
fufcicancur, principes celeltis
milicix fignificanc,quos emic
dcDcusad fubfidiumeonun
qui ad fc cocc corde clamaue
runc,&: diuinam clemcjnciam
erga fcconuerfionc p^nicccie
flexeruc . Scnpcum ett enim,
quiacummuko ccmporcfcr
uiffenc Pharaoni pacres nfi
lad.i.d.
Moab, quia fecerunt malum in colpedlu eius.
a ^^PeflTimos iuimicos, qui cum ijifo impiyiiiient Ifrael.
Et copulauit fibi filios Ammon, & Amalec.i
abijcq; &percutlit Ifrael , atq; poflcdit vrbcm
^
palmarum. Seruieruncq; filij Ifrael Eglon regi
^
Moab decem , &od:o anni.s, & poftea clama-
y
uerunt ad dominum. Qai iufcitauit eis ialua-
^
a
f
Q>r imerpretatur 1.1US .
^^^..^^..,^ .. ^wo...v.... ww
torem vocabulo Add,filium Gcra,filijlemini
^
fpcra,quxtaciacnosrcliaque
a fNiliilfmft uin habcns,ai:us n;fcicbac finiflia quidfaceret de-^itera.
TC viaUl fiuiftram.tjUoE duciC 1 r
,..-
Ci' la I \ r*
' * 10311.14.3.
autem,quiafccundum modii tc|U1 vtraque manu pro dextera vccbatur.Mi-
^ pcrdirionem , &:reuocccnos
o.-ig. ho.j.in
peccici ,&:conuerlionis mo-
ferantque filij ifrael per illum munera Eelon lo
''^^
^1^'"
dcxccram,qusdicic:
^^J^^-
ram, eciam cafiieacionis ccm
. i A

r ^-i

i i-
,F,'/ofHmviaveritas,&vita.
TrteDraiceati
"
- regl Moab . QliI fccit fib; gladium ancipltem
c Qn vtraque manu pro dexte-
^f.J^^^iJft,'
thabentem in medio capulum longitudinis
" r^ wWMj-.Secundufpiricua-
nwmisdexte-
palm^ manus, & accinctus efteofubterfa-
a TAoaujan. Qu^cijuid geiic Aod ajubide.^ter dextruni e'1: , dc.xter
elt maiiitrus , & pedibus , in femore enim de.\iro gladium
por^ac,'.; ven;acadrcgemMoab,& interiiciat.
gum,. in dextrofemore: Obtulitquemunera
a 5^R.otatus,vel orbita , hic ei'; ietmo phiiofj^hia:,qux
fummum bonum iudi,cat voluptatem .
Eglon regi Moab. EratautemEgloncraflfus
nimis.Cumq; obtulifl^etei muncra,tprofecu-
tuseftfocios ,quicumeovenerant,&reuer- 'f
fus de Galgalis vbi erantt idola , dixitadre-
a TAug.Non meiicitur,fartum eiiiin verbum appdlatui.Sc fc-
crecujn taclimi erat ei ad rc-g.^in .
gem: Verbum lecretum habeoad te orex. Et
^^
illeimperauitfilentium . Egrcdifque omni-
'^
clamaueracaddominum,ita
j bus
,
quicirca eum crant,inerefl'usell Aod ad
vcipfediccrec: Clamor jiliorum
^
^
Jfrael afcendit adme. & millo Mofe vifibilitcr eduxic eos
14
H-JT-g.
Angelus quoque excerminacor mifTus eft
,
quiomniapri-
mogenica Aegypci vaftarec . Ifraelitarum vcro ncmincm
tangerec , &: lic pacec vircucem cocleftem fuifle, qux va-
ftacis Aegypcijs filios Ifrael dc feruituce cduxic . Sub rc-
nirarum rcgcm
ij lemincelligeciamoinnesfan- m cius
,
qnod
aiambidcxcridicuncur, dia-
rcfte videtur
bolus,&principcs cius ambi-
^^^r.n^^o*.
finillr!,cocumenim,qu agunc
. huius pro-
finiltrumeft, &: pcrusrfum, baripoteft.v-
&: arcerno igni cum his
,
qui a ^^
cadem ver
I- i-L r j _ -
b.ile2untur.
liniltns lunc dcpucacum.
j^^x. virum
-
d Ingre.eSi ^od, &c. Ada.Ori.
ambidcxtera.
homil.^.inlib.Iud. Aodincer Alij virtute
precac" laus, arce enim callida,
'"''" Hebr.-Eo
0.1 I i I r j
- 7 rum co'nmen
&:laud3bili vfusdecepcionei
j^ria.qmdex
cercmic Eglon,qui incerpreca
tera manu ni-
cur rocac',vcl orbica . Oportec hii efficiebat,
cales ee noftri populi iudices,
l^.**
^'."''"^^-
qualis fuic Aod,qui inccrpreca
";^"Jur"uice
curlaus
, vc omncs volubilcs
dexters
.-
x"Docus,& orbicas mali icincris tdimific popu
excidanc, &: perimancMadia-
l"'"- '3"* <^"'
qui inccrprccacur Huxus , vcl enulio
FluXcT ergo
, &c diirolur.x" gcncis quis cft princeps
,
vel
dux jnififcrmoilliusphilofbphic-E, qua;fummumbonuin
iudicac volupcaccm ? Quem incerficiccuangelicusfermo,
&: prophccicus
,
qui gladio comparacur
,
quiin vcncre eo-
lerat munus.
F
S<=
#rum.
NI C OL AVS DE LYRA.
}< T Ec copul.iuic. ideilyfadere iunxit.
3 Filios Ammon,&Anulec. wt ejfetpotentior contra filios
Ifrael.
3
Acque poflcdic vrbem palmarum. idefl,Ierichoyon ejuia
eflet retedificata, fed quia accepit totum territorium iUud , vndefilij
Jfrael territi reddiierunt ei tributum,ideo fubditur .
4
Scruieruncque filij Ifrael Eglon regi, &ic.Tertio fubdiiur
panitentia,CHm dicitur.
5
Ecpoftcaclamaueruncaddominum. ij aj97/ffirfeij-
rannide Eglon . Qu^arto
fubiungitur Du mifericordia,cum dicitur.
6 Qui fufcicauic eis faluacrem,&:c. Circa
,
quodfciendum^
^ttod ijie .Aod liberauit populum per hocquod intcrfecit regem prx-
iiiCium,quando,miffusfuit ad reddendum ei tributum . Vrirnu igitur
ilefcribitur ipftiis .Aod conditio,fecundo eius legatio,ibi. MifcrunC
que fili j. ftmo Eglon interfelio,ibi. Cumque obculiflcc, quar-
to erercitus Eglon dcbeiiatio, ibi. Aod aucem. Circaprimum con-
dilio .Aod defcribitur exgc-nere^ cum diciiur.
7
FiliumGcra,filijlcmini. Ex hochabetur,quoderatdetri-
hu Beniamin
, fecundo defcribitur quantum adperfonam , cum dici-
tur .
% Qm vcraque manu pro dcxccra, &c. ide^, ita faciliter,&
fortiter vtcbaiur finiitra,ficut,& dextera. Hebrxi autcm dicutfic.
Debilis manu dextera,non quod effet impotens in ilUparte,fed qida
melius,& promptius iuuabat
fe dejinifira . Et talcs aliquandofunt
optimi bellatores
, quia tanlo minus potcU pr.uideri ilus eorum,
quanto magts eil inconfuetus
.
9
Miferuncquc filij Ifracl , &c. Hic confequenter dcfcribitur
eius legatio cum dicitur. Miferucquc filij Ifrael idcft Ifrael pcr
illum. tanqita<n per folenncm nuntium.
10 MuncraEglon rcgi Moab, idefl^tributum
.
1 1 Qu,i fecic Iibi gladium , &. idcst
,
fcindcntcm cx vtroquc
latere.
i
1 2 Habcncem in mcdio capulum longicudinis palmae
manus,& accindtus eft co,&c. Hoc non eji in Hebro ,fcd
illnd,
quodfequitur immediate coniungitur literx prxccdenti ftc.
FeciC fibi
gladium ancipicem longirudinis palmiE manus . 1 Hebrxa
habemus. Longicudinis parUtE, ad hoc, quod minus appareret,vn
defubditnr.
I
i
Ec accinitus cft co fubcer fagum,&c. idefi, paUium mili-
tare
,
vt dicunt expofitores communitcr , tamen iu Hcbro habetur.
In dcxcro fcmorc,-^i<t-.>W'//j iuuabat fedefiniflra
,fecundurnj
quod diciint Hcbrp.Jlli autcrn,qui meliiis
fe
iuuant dc dextra,cingu.t
^Ladium ad partem finiilram . Secundum autem tranflationem
no-
firam,qtti dicityqiiodxqualitcr
fe
iuuabatde vtraque manu ,
dicunt
expofitores^qiwd hocfecit ad hoc,vt minus appareret gladius, vel vt
videretur in armis incxpertus.
1 4 Cumque obculiiTcc ei munera, profccucus cft focios,g,
cumeovcneranc. Hic confcquentcr defcribitur ipfjus
Eglonin-
terfc6lio,& modus interfcBionis ,
quia jlodnon interfecit cumfia-
tim
, fed recefft inde faSla fua
legatiane , & hoc cft,
quod dicitur.
Cumque obculiffcc Qi,&c. ad deferendim munera pr^diCia
.^
1
j
Ec rcucrfus dc"Galgalis vbi eranc. Ffque ad iUumlocH re-
dierai cum focijsfitis,ftd qh vidit idoLi,qu< Eglon pofuerat in Galga
lis, qucrn locum Hcbr.ti npmabant fan[iim,eQ
quod ibiprimo man
fexantpofi iranfitim i'ord.jnis,& circucifi fuerant , &pafcha cele-
braucrantyVt habetur lofie ^.&
S.quia arca teftamenti, &
tabcrna
culum fuerunt ibi quoyfque tranfiata
fucrtmt in Silo,vt dicfum fuit
lofue iS.quodfcccrat Eglon in contemptU lociftcn ,ficut
.Antiochus
Epiphanespcfuit idolum in templo domini,vi habetur x.Machab. i .c.
cx hoc fnit acccnftis Aod afireucrtendtm.,
vt interficeret
l{ege.Eg!o.
1 6 Vc; bu m fccrcainVhabco ad cc 6 rcx.Ef
accipitiir hic ver
bumpro re fignificatayti:bo.,quia
inendcbat cum occidere infecreto.
in aperto enini vcn poicrat propter adj/ftcntes
.
17
Ec illc impcrauic fik-ncium.
innuendo,quodomnes
cxiret,
.ytpatetperlitcr.iM fequentem .
Tom.2.
F 3 ^
I yerbim
71
Gloflordi. &Nicolai de Lyra. 1
72
^
rum,&: in imis pc^ordijs ambi dcxcri doftoris difpu"ationib.
A concludicur,vt vcritatiscosaflk.'rtioncc6cludcs , cvtinguac
omnc praut dogmatis , &crafla: incclligencia; lcnfum,^ fc
cxtollit
p
fpiritualc fcicntiam Qnifti, uc hocfacicns,&: di-
micas in vcrbo Dci,ois ccclcftx iudcx fiac laudabilis Aod,
Maitk.tf.c. cui dici^a Domino : Eugrfer-
QuxR. xo. in
lit). lud.
UfCfo.
cap.x*
Ltb.y.aati.
cap.|.
uebone,&' fidcits,quia fupra pan
ca fuinifidelisyfupra multa tc con
nituam .
}t Auguft. Quod Aot dixit
E^\on,yerbum Deitdte,&c.m
tclligcndii cft hoc ilii Dcum
vc faccrcc,pr;cccpifi[c
,
qui cu
populo fuo cxcicnucrat falua-
torc, ficut illis tcmporib.talia
fieri diuinitus oportcbat
.
{Hicronym. Aiotproptc
rea dicitur duas dcxtcras ha-
buiflc,quia iulhis crar,&: itcr-
fccitillum pinguifiimum Rc
B
gcm
eum.Sedcbat autcm in a:ftiuo coenaculo (olus.
a IQu^ia przccperai ci Dcus hot ficerc,iiuci\i pupulo
luu laluatorcm excitauerat.
Dixicq : Verbum Dei habeo ad tc. Qui ftatim
rurrexitdethrono.Extcndic4ue Aodfiniftram
1 fSermoncm eu:ingclicuni,vcl i>iopheticum.
manum , &tuht ficam dc dcxcro fcraore fuo,
5Dili>utin(lo,rcilicct,vt cxtinguetet omnciu praui dogiiiaiii , &: crafiz intelli-
gcnii.t fenfum.
cicm, & pria facicns infidiofis,& dolofis^&fallacib.ho-
miiiib. iuam &: aliorum vuliratcm canqua fcopum fibi pro
poncns,primum excmplum ficMoyfcs, qui iuffli Dci pra-
ie rulic
,
quod viam crium dicrum abdudurus cflicc populu
ad Dcu colcndii
,
quamquam eius cflcc propoficum , oino
craducrrc cx Acgypco in lu-
Q*ft.7j. in
Sciipt.
jc Sozomcnus. lulianum
imp.apof}ata milcs Ronian'
hafiaconfodit,iniquo animo
fercns, illu tcmcritacc,& au-
dacia exercicum Romanu in
tanca pcricula conicciflc
.
J
lofcphus. luuenculus A-
othjdctribu Bcniamin,auda-
cia fortifruTius,& corporc ad
cxcrccnda opa rolniftus,in l^
^
ua manu maxima fortitudinc
liabcns,Egloni faitus cft not'
&charus,cum rcgi^ quicfce
rentcuffodi.T,
pp
xffum , &c
cundlisad prandiarcccdcnti
bus,regiu cubiculu pctijt,cu-
qucci tcrror ingrelfiis fuifTct
nccum forcifTimc pcrcuccre
valerec
,
rclacurum fc ci cx
Dci pcepco fonvniu dixic.Cii-
quc iJlclartus pro fbmnij rcci
tationc furrcxilicr,Aoth cum
in corde pcrculTic , &:c.
^Analhfius Nicenus,ex
Bafilio in Afcccicis.Morcs in
fidiofi,fallaces,&: dolofi coi u
qui danum alijs machinacur,
fic diaboli fraus aduerfus ho-
mincm , Cain aducrfus Abc-
lem,lczabcl aduerfus Nabothen,'&: Dco func odiofi,&:
hominibus . Dc lufiis autcm infidijs dolo
,
qui male,
ied fapienter,&: luflc cclat,arcificiofam prx fe ferc Ipe-
cicm
infixitcjue eam in ventrem cius tam vahde , vt
capulus lequcrctur ferru in vulnere,ac pinguif
fimo adipe ftringerctur.jNcceduxitgladium,
fcd ita^vtpcrcufTeratreliquit in corporc,ftatim
que perfecreta natur.T alui ftcrcora prorupe- 5
runc . Aod autemcIaufisdiHgentifrimeoftijs
^
ccenaculi,& obfirmatis (era per pofticii egref- 7
fus eft . Scruiquc Rcgis ingrefli,videriic claufas
8
forcsc?naculi,acque dixerunt.Forfitan purgat
^
aluum in arftiuo cocnaculo . Expcvflancefc]; diu
donecerubcfcerenc&vidences, quod nullus
apcrirec, tuleruntclauem , &aperientes inue-
neruntDominii fuumin terraiaccntenimor-
tuum.Aod autcm dum illit turbarentur , effu-
gir,&:perrrafijttlocumidoIommvndereuer-
fus fuerat.Venicque in Seriath,&ftatim info-
1 gi,idcff,maledixic,ficur inii-
nuic buccina in monte Ephraim . Defcende-
^l""
^^.""? ^*^. ^^^.'''^
^'-
rx- r } r c
dcum cft . Nam in ca inccrpre
runtque cum eo hlij lirael iplom rrontcgra-
tationc,qua:cf^nonfccundu
dience . Qui dixit ad cos. Scquimini me . Tra-
n
L X X. fcd ex Hebra:o cff, ita
didit enim dominus inimicos noftros Moabi-
tas in manus noftras.Defcederuntq; poft eii,&
occupauerut vada lordanis
,
qua? tranfhaitcunt
in Moab, & non dimilerut trafire quenquam,
fcdpercuflerutMoabitasi tepore illo circiter
d^a.Talecf!,q5 Samucl fccic
diccns fc vcnilicad facrifica
du , cii vnclurus cffcc Dauid.
^
Et lonatha diccs Dauid abijf
fc m Bcch lchc, &: Dauid co-
ram Rcgc Achis . la vero ad
2. fumcnda quoque lufiamdc
iiiimicis vlcionc.fcpedoli sijc
probaci, cuiufmodi fuic Aoch
3 cjui inccrfccic Eglon, &: lahel
qu.E occidic Sifarii , Sc ludich
qua: intcrcmic Holofcrncm
^
i\d faluccmpopulilfraclitici.
J Nazianzcnus, Orat. i.
in lul.dc pcremptore ill ius d.
Vccunque res fc habct, lctale
cerce, orbique vniucrfo falu-
carc vulnus accepic, vnoq; fa
cinore mulcorii vifcerii, pni-
ciofe crcdicorii .pgnas exoluic
a Tinguiffimo. Auguf^. Meri-
to qua:ritur
,
quomodo fueric
cxilis valde Rex Eglon, &: co
clufcrint adipes vulnus quan-
do percufTus cft . Sed mtclli-
gcndum eft ca locutione di-
dum, qu^ folcta contrario iii
tclligi,ficut dicitur lucus
, q
d
iiiinimcluceat, &: abundarc,
quod no cff, &: bcncdixit Rc
D
xod.|.
i.Reg.id
i.Rcg.ii
i.Rcg ij
E
tNoni
cxicrat
dius i re
eiu( ping
i
lib.Iudic
t
tarJar.
t
lapidic
j.Res-xi
Erat ttutem Eglon mucnimus
craffus nimis.
h Tukrunt.AVGVSTlN.
Qu^omodo pucri Regis Eglo
clauiapcruciunt, quodAod
claui non claufcrat? Aut fiil-
]c claui clauferat , ouomodo
eum fecum non tulerat
, vt
nec ifii claui apcrire pofTcncJ
Proindc auc alia clauis allata efl,auc cale gcnus claufurg fuic
quod fine claui poffcc claudi , ncc fine claui apcriri . Nam
func quxdam calia,ficuc ea,quar verudaca dicunrur
.
""
a Tofi
Quarft.jii
lib.Iiidi.
Quxftit
NICOLAVS DE LYRA.
* T ^friwDf//)jieo<itife. Quafidicar,oporccc,q, furgas
propcer rcucrpnciam verbi Domini . Ncc oporccc hic Aod
acmendacio cxcufari,maximc,quia illud mcndacium non
fuicpcrniCiofum,fcd magis o(hciofum,quia fuic ordinacum
ad inrcrfcolione idololacra: pcffimi , &: tyranni fupcr popu-
lum Dci.proptcr qnod commcndatur Aod, non aurcm pro
ptcr mcndacium,ficuc Exod. i .commendantur obficcriccs,
coquodfaluaucruntpuerosHebr.corum
,
nonauccmpro-
pccr mcndacium,quod dixcrunc Rcgi mcndaciccr fe cxcu-
lanres.
1 Et tulit. Id cf^,gladium
,
qui fic nominacur a fonicu que
facic quandode vaginacxtrahicur
.
5
yt caput. Capulus cfl manubrium fic fadum
,
quod fu-
pcrcminccvagmic.
4
l^cc cdiixit. Tum quia recencus crat in adipc , cum quia
fcflinauic fugcre
.
Ji
^luiflercoraproruperunt. In his enim,qui moriuncur vio
enrcr cgeftioncs folcnc exirc , ficuc fufpcnfi cmiccunc vri-
n^m, vel aliquod cale.
6 ^od auicm. Nc aliquis incraret ad Regcm, & inucnirct
ipfum moituum,doncc efTct elongarus.
7
Ei obfnmatii. Infra dicitur
>
quod fcrui Rcgistulcrunc
daucm
claucm ad apcricndum of^ium . Et ideo diccndum
,
quod
plurcscrantibiclaucs
,
quarum vnamtantum Aod fccum
portauit,vcI quod off^ium fic erat fatum
,
quod per impul-
Iioncm claudebatur , fed non potcrat aperiri fine clauc, fi-
cut modo fit in plurihus oflijs.
8 Ter pofiicum . In Hcbraso habetur mifderonah , id efl
,
porticum, qua: folec ficri in domibus m.ignacum . Ec vidc-
cur liccra noflra corrupca per fcripcorcs piopccr fimilicudi-
nem liccrarum
.
9
Scvulque. Non cccnaculum in quo crac Rex , vc pacec in
rcxcu,fcd porcicum,qua: erac ance,a qua fc aliquanculum
c-
longaucrac, &: port exicum Aod ibidcm redicrunt , ftances
ibi per aliquod fpacium ccmporis
,
propcercaufam,qua: cx-
primirurinccxcu, &: pacecliccra.
10 Fenitquc
, &cxtera . Hic confcquenccr defcribicur dc-
bcllaciocxercicus Eglon, quia videnccs cx infpcracoRc-
gcm morcuum,fugic mens, &: confilium .ab eis , vc dc cxcr-
citu Holofernis dicirur ludithij. quando fciucruntcum
mortuum
,
&: idco Aod potuit cos cum paucis dcbcllare,
idco dixit ad focios .
11 Sequimini tne . Id cft
,
locum illum pcrqucmhomi-
ncs potcrant tranfirc dc tcrra promiffionis in tcrram Mo-
ab.Eglon cnimcumfuo cxercitu acccpcrat partcm tcrrac
promifTioniSjVt patetexfupradidis,&:ibicrac. Ca:teiapa-
tcnt.
ii i Pofl
73
ludicLim Cap. Illl.
74
|iomi.in
l:.
'l.fg.C.
\:olim.
\, A
2J.SD
tic.
1 1.4.1*0
;;c.
B
a
Tcfl bitnc. Adamant. Lxx. Scmgar.i.ibi aducna. Omncs
cnmi hc mincs T>ei aduenre lunt in hoc mundo^licut ille,q,
dictbst.
.Aduena cgofumjin ttna apiid te,CT perei_rinns
,
ficut ols
pd/wit..HCiceigo Semgarfpiisfanctiisibitaduenadicit,!.
hiCjqjCnim
fpirit^u fando,quii c^listitibieft.riobishiccii
Toji
^c.Auguftinus.Qua;-
ritur
qucmodo poft Aocipu-
gnaucrit Samgar pro Ifracl, &
cuni falualTe didus iit.Non.n.
iuerat
captiuatus, vcl iugo fer-
uitutis innexus. Sed ita falua-
uit,
nonquiahoihsnocuent,
fcd ne pcimittcrctur noccre,
quem crcdcndum cft bello c^
piiie tentare , &c huius vidouit
fuiiic rcpulfum
.
b
Q^ipcrcuJJit. Adammt.Scm
gar pcrculTit AUophylos in lex
centis viris in liiua,vel pcde a-
ratri.Aliudgenus laudis in Se-
(^ar vidco.Ilie m aratro pugnat,Aod, inquit, in gladio,vicic
fri,&: h;c proftenut Ailophylos . Pot crgo ncn, vt ecckiig
iudcx nou icmper gladm protcrat,idei},no fempcr auiten-
tate
dece milia omnes t robuflos , & fortcs uiros,
nullurqveorumeuaderepotiiit.Humiliatufcq;
eftMoabindieillo iubmanullrael, &:quic-
a tAun.Duplicaic.rcilicet.ie.npo.e , ijuixl fuicmcmorabUc
Koinano;u;a lub ici;o roitipiUo
,
uit terra odoginta annis a pixhjs . Poft hunc
fuit Samgar fi'ius Anarh, cjiu percullic de Phi
a l^ScnaiiuSjCui iruit;p :catiis perucmt iii lcccc.irosjuunJum fignificat fex
diebus confuiHmacuin, iexcentos cjgo m ajtacio ille dicitux ^>^.cul)illc,cui jier cru
ccm ChiUti crucitixas e.t murdas.
liithijmfexccntdsuirostuomereiEripfequo
que
t
defcndit Uraei
.
tate vcrbi, &acumine corretiois vtatur,fed"imitcifagrico-
lam velut aratro fulcans aie noiira: terra,&: feplus clemen-
ti monitione 1 efcindcns , vt aptet eam fulcipicdis feminib..:
Interficiuntur et hic Allophyl) , cu no argumentis,&: acumi
ncpaducrfaiios v.imur,fcdagrefh
,& Imiplicicomonitio-
nedeaniinis.iuditorij vitia^
pelljm', Tii quoq; efto agrico
la ai.E tue . Vtcre aratro quo
vtit" Sagar Sed cu miferis ma-
nu in aratru, noli refpicerc rc-
tro,i.poltqua tuleris crucc cua
& fccutus tuw^ns Chriftij poft-
quafeculorcnuciafti,5c:his,q
in feculo i"u!it,noli rc^rereea
qu^ppChnflurepucilh
, vc
ilercora
,
quia ii in hoc aratro
nianCi habucris f^, vc cofidcn-
ter dicas.A///;i aiic abftt gloriari,'
nift
iri cruce dni,&c.C'adent d dex
tristnis mUle, et decern mdia,^yc.
4 Vomere. Septuaginta, p^dearat/iboum. R.L E
V I, aculeo,
idcfi,frimulo boum..R<Kimhi, baculo cuunfixus cii vnci-
nus,quo diriguntur buues in agricultura
.
CAP.
D
tpinguei.
'
Luc 9.g.
Micth. itf.d.
Luc.i^.g.
*
t?3ttsH'
t
(limulo t-
Hi>.- ^ - , . .;
tvel (cruaiitc
G.il.it.<?.c.
Pial.^.b.
E
NlLoi. AVS DE LYRA.
1 Tofl
hunc fult. Sub'iio non lcgitQr aliqua notabilis re-
tributio,fed
pacemiacbm fub Aod conferuauit,nec pcrmi
fitPhiliiihajos eis dominari,idco iubdicur,
2 iijjptr.
hihcbr?.habctur,ltimulobouis. Iiie vidccur fuif
fclivjmo
rufftcanus,&:fortis,(Sc fbrficandclignomquoe-
rac
rat aculcus ad pungcndu boues, fecit 1 jncca,vcl haiia ad pu
gnandum , & aliquos alios induxit ad fimile facicndum,q.a
non cff vcnlimile
,
quod ipfe folus fcxcentos viros intcrfe-
cerit,&: lic hic accipitur fHigulare pro plurali,fcilicet,ffimu
lo,pro,rtimulis ficut freqnenter fic in facra fcriptura . vndc
xo.8.ti /"'aii tnfjcagrauiijima. idefc, mulcicudo mufcarum.
. CAP.
M B^^ L l T E i<^
l Tofl huncfAit. Efi 3utc vomct infirumentii ad apcriendii
tcrra pro fcminationc,<S<: fruotificationc,(3: idco lignat vera
contcliione, per quam aperitur tcrra cordis noftri pro boni
opcris iruibiicationc.crgo voaK.'re Piiihiih^i pcrcuciuncur
quando
qu.u)dopL'rvcram
confeilioncm vitiaabijciuntur. Q5auc
per i^hihlth^os vitia iigni!iccntur,patct,q.a Phililthei mter-
prctacurcadcnccSjVitia
uer6,,vcl peccata cadere taciuntho-
iiainem de vno
maiiud.vndc Grcgorius . Peccatum,quod
pcr p(jmtcntiam rlon diluitur, mox fuo ponderc ad aliud
trahic .Et finalitcr pcccata crahunc ad penam inferni.
1 Erat
C
fBJF^
uotn.4.
irLbet
l^tlfH,
f.|. a.
C A P V T 1 1 1 1.
Ddiderutcj; fi. Quail pro pcccatis populi dux bo
nus obijt,peccacoiib.autc , & indignis aufcrt'
homo Dei.Sed dicetaiiquis. Quandoccclc-
iia Dci iinc ludice eft J fi prior Uifccilerit,al-
teradliibccar, Nofcmpprin-
ccps populi ccclefi(j* ludex per
Dci arbitriu:n dat", fcd vt me-
ntanoilradepofcunt. Si mali
funt adusnortri,&: operamur
mala inconfpcctudomini,da
turnobis pnncipes fecundii
iari i.d.
habere in notitia , tradet nas Deus in reprobtim fenfum, rcplctos
ini{/Hitate,necjui[ia/Qrnicatione,auariti,&c.'Vldcs.,qw{um,&C
qualc-s fmt,qui traducur in rcprobum fciifum, &: labin pria
cipi Chanan^orum
.
*
loicphus, C.ilamitates quas pafTi fucrant,non colendo
Dcum , nec lcgibus cius obc-
dicnd(),corrcp.;ione no agno
fcctcs De!,a rcge ChananeO'
ru I.ibin fubiugaci funr. H.c
habebat armatoru tercetum
milia,cquitum dcce milia, ^
curruu tria milia,^: m hac mi
CAPVT. iiir.
tDdidcruntque
filij If-
raclfacere
maluminc5
fpedu domini polt mor
F
Rnm.z.l.
Li.y anti^.;
Cig.f.
Gornofirii.vnd.;: Fecerunt fibi
rege,fed'i6per me,
&
principem,
C
noper confiliu meu . Hoc di-
t\im videtur dc Saulc que ip
fedris elegerat,&: rcgem ficri
iuffcrat. Scd quia non fccua-
dum Dci uolijcaccm,fcd fCwU-
duinpeccacorispopuli meritum fucrat clcdus,negat cu fua
voluntate,vcl confiho confticucum.Sic in ccclefia pro meri
tis populi,auc vcrbo,auc opere porens a Deo tribuit"" rcttor,
aut li malu faciat populus in confpcdu diii , talis ccclcfig iu
dcx datur fub quo tamc vcrbi Dci , &: fitim populus paciat',
& non tamc panis,auc ficim aqua: , fcd audicndi vcrbi Dci
.
Ica crgo agamus,&: orcmus,nc hac famc,&: fici indignacioc
Dei c6dencmur,nc aufcracur a nobis, qui nos vcrbo Dci,&:
opere inftruat . Si.n. malii tcccrimus in confpc^.l:u diii,mo-
'
rietur nobis Aod,&: aufcrctur Samg.ir, &: oblcurabitur l.ius
noftr3,&: tradcmur in manus labin rcgis Chanaa, qitcrprc
tatur fcnfuSjVel prudcntia . Si trgo non probaucrimus Dcii
h.ibcrc
tem Aod , & tradidir ll-
j
litia dux crac Sifara , apud re-
los dominus in manus
a tSenfus *el prudentia , qm emm non
prnbaiu Deum liaberc in nojcii:ia,tradin-
tur inreprobuin fenlum .
labin regis chanaa, qui
Q"T(tio.y.8i
in lutl.
gcm hjnore primus
{i Thcodorct, Cum labin
intcrtcctus dicatur a lofue, &:
vrbs Aforcxulla, quomodo
multupolt ceporeh^ccotige
ruc?Alius erac illc,&: alius if tc.
Ec cum cfTcnt eiufdcm nominis,eodcm rcgno poticb.uur.
Verifimilc cftauccm hunc illiusclle filium. Multos.n.re-
pcrias,qui noniinibus patrum fuorum appcllancur, vt Co-
ttantini Imperacons pnmogcnitus didtus cft Conftanci-
nus.Nec cft alicnum a venfimili vrbe illam tum cucrfam,
poftca inltauratam fuilfc.
b //( nufius laii > rcgis chanaan. Adamant, Princcps militi?
labin crac Sifara,qui inccrprccatar viiio cqui. llic .n.clt ani
malis,non lprilis,&: no v;dcc,nilica,quf^ animalis iunt.Ipfc
i. Cor.i.d
cft.n,vifu->,ipf'c eft. n. fcnipcr iiHuiais,i<: idco fcmpcr raalis
homo,qui
iccudum,camcm naiiis cft
,
pcrfcquicur cu,qui
fccundu
fpiricu donec fpincualiccr intclligac , &: cxam.-ncc
'^
omnia.
lib.Ijdic.
II
NI CO L AVS DE LYRA.
(r^kgvf^
Caivt iiil
^^N^ Dd'deruntri Hic ponitur tertia tribulatio per
fcj/S^J;,) IjbmrtgcmChan.ian, & primo dcfcribi^
j^
T^j hic tr;Lulatio
,
fccundo diuinal;bcratio,ibi.
'
"
'
Eiai antcm Dfhora. tcrcd gratiaifi adio.c.v,
Circaprunumpiicmitcitur fihurum lfiaclculpa,cumdr.
,Addidcruntque. qu'a pkira rn-la fcccrunt, quam antc
.
a To^nioricn.^Hcn facit mcntioncm dctcmporc S.im<T.nr_,
quia fuic brcuc, &: idco ccm[;uc;uur ll.b ccmporc Aod,fbcu
do fubditurdcbin^
poMiacum diciru'
3
EtirMlidit.
Iofuc!i.dicitur,qiiod Tofucift.imciuitntem
combufiic. AJ qu d diccnduin,quod Chaiianxi pixualcn-
tcs.poltca
rc.cd.ficautrtuucam
.
'
Toiu.s.
F 4 ^ i Ipfe
7^
Glorordi.&NicolaideLyra. 176
^
Srie.Tiom.
5
inli.Iudi.
l.Timot.j-d.
orania, &: intclligat vndc fibi fit auxilium dcpofccndum,ct
clamct ad dominum , doncc illi anim.T, qua? clamaucrit ad
dominum fufcitctur prophctia, quam Dcbora rignificar,&:
fccundum prophctia graciam, tk. incclligcntiam, vcl ccclc-
fia: populus guDcrnetur, vcl cuiufque animaj fcnfus.
Erat. ADAMAN. fecundu
f ferre!, & in
fra.
B
a
Apoftolum, Ols fcriptnra dimni
tus inffiirata vtilis cjl ad docendu,
adincrepjidum^addoiirithtm,
fjnA
efiadmjUtiam.
Quxntur crgo,
3uid habct ifta lcriptura, cmx
iuinitus cft infpirata doari-
nat,vcl
increpationiSjVcl dilci
{)linar ? Quid cnmi confcrt fi
cgim'
,
quod Dcbora mulicr
prophctiHa uxor Lapidoth iu-
dicabat Ifraci,&c.Primo crgo
da , ficut & illc . In Chrifio Icfu non cft mafculus, aut fcc- D
mina . Qncm;\dmodum Mofcs prophcra fuit , ita &Maria
prophctiUa . Exiftimo cmm Dcboram,in contumcliam vi-
rorum propheciardonum adcpcam clic. Namcumcx viris
nuIKisinucnircturdignus,qui
Spiricumfandumpromcrc-
rctur,hxc donum landlifsimi
I
-
regnauit in Afor . Habuitq; ducem exercitus
fui,nominc Sifaram. Ipfeautem habitabatin
a TAdjm.Obferua,c]uia ncfciunt clamare filii 1'r.ul ad d^iniminunili trad ti
in manui labin regii Chjiuan, vel per Sifaram principem myi: x er.is affliai.
Haroleth gentium. Clamaueruntcj, filij Ifrael
ad
dominum.Nongcntos enim habcbat t fal-
> TQuibuJ aWigerctur populus durx ceruicis .
catoscurrus,&pervigintiannosvehementcr
a f
Hoc de nullo iudicum legitur.
opprefferat eos . t Erat aute Uebora ^phetcs 1
f?[.p,,^ 5, fufceptacumulauir
Spincus cft confccuca . Acque
tam clarc confiabac cam na-
iam ellc graciam fupcrnam,
vt nc Barac quidcm abfquc ca
progrcdi audcrct in acicm.
.5
AMBROSIVS. Dcbora Li.dcW
docuit non folum viri auxilio
vjdu.is non C2;erc , vcrum ctia
vinspoHecfic fubfidio, quar
ncciexus infirmitatercuoca-
ta, muniaviroriiobcundafu-
P'al.ii8.i.
Ql>. tt.in
lib.Iaiic.
c
hoc
ipfum,quod cum plurimi - ^.
i- l i , 11
iudiccsm
Iir.-icifucrat,dcnul b
vxorLapidoih,qu?iudicabatpopulum
ih lilo
l^ A7i ri.ii'-, i-,rr>nVic>ro fiicrir fl- fQuja ftus fic>" palma florcbit,<iuem proptietu crudien-
lodr,^UiapropncCaIUCrjt,U
'dJptoducitadpaWm^rupetnxvocatioms
tempore,& fedebat fub pahna, t <\ux nomine
f
Qui interpretatur excella. b, f
Domus Dci
cut dc Debora mulicrc , Prz-
ftatinhoc
pfolatione nuilie
bri lcxui, nc pro ifirmicate dc
fpcrct fc prophctiam poffc fu
fcipcre ,fcdcrcdac,quia pfcrt
hanc gratiam mcncis puncas,
non fcxus diucrficas
.
b
Deior4.apis,uclloquela,qu9
prophctia iignificac, qua: fua-
ucs c^lcftis dodrina: fauos, Sc
dulciadiuini eloquij mcllaco
poniC. unde . Qj^am dulciafau-
cibus meis eloquia tua fiper mel
,
e^fauum ori mco. Ecilibi.
/-
dicia domini dicit prophcta pre-
tiofa eftefuper aurum, or
lapidem
pretiofum ntmis, &dulciora fuper
mel,& famm
ilHus vocabatur inter Rama, &Bethcl in mo-
te
Ephraim. Afcendebantq; ad cam fihj Ifrael
a fPiimo. b fPiiorem populiim.
f Ideft corufcationem , i]ui lcilicet,
habe: lucem ncn pcrmaneniem,cit-> eniin definit, hic ell prior populus.tjm pr^m
onmiiiin propheiarum per prophetiam vocatus e!t ad auoicnda cloquia Dci,& ca-
pienda muncta Iej:is,qui letuUit ijuidcm Ipleudore legis , fcd non peiraanlit , nec
coniinuum lucis lu!goiem obtinuit.
,
in
omneiudiciu,quas mifit,& vocauit Barac fi
liu Abinoe dc Ccdes Ncphthali,dixitcJ5 ad eu:
Prxcepit tibi diisDeus Ifracl. Vade, &duc
cxcrcitu in monte Thabor, tollcfq; tecu dece
^^Scruus cinifius.
milia pugnatorii dc rilijs NephthaH , &de fi-
his Zabulon.Ego aute adducam ad te in loco
Mulca miUia virorum vna ui-
dua,&: in p.icc rexic, &ab ho-
fle dcfcndit . Mulci iudiccsin
Ilracl , fcd nulla ante iudcx f^
mina , null'prophcta.F.t ideo
lcdum iftius puto efie iudi-
cium
, ncmulicrcsabofficio
mulicbris fcxus infirmitatc re
uocentur . Vidua populos rc-
git , uidua duccs cligit , uidua
bclla d!fponic,mandat trium-
phos. Non crgo i^atura rca cfl
culpa:, nec mfirmicaci obno-
xia , fircnuos enim non fexus,
fed uircus facic.
C Ei fedebat fubpa(ma,& cAter.
Adamancius. Vidcinquibus
locis fedcc prophccia, inccr ex
cclfa,fciliccc , &: domum Dei.
Nihil humile nihil uilc cr-
E
tDdwi
^ THEODORETVS.Mu-
licr prophetizat
,
quia uirorum ac mulicru eadc cf^ natura
.
potcfl
ga prophctia: fcdcm rcpcriri
Sicut Salomon dicit
,
quod maltis
,
fcilicet,porcis
Namex Ada formaca cit mulier , & particcps rationis ctre- ciuitatum adfifiat,ucl m murorum m^nibus habitct juel in
da,
#alti$
1
Proweii
F
NICOLAVSDELYRA.
^e I Ipfe autemhahitabat ,&c. Sicnominatur,quiahomi-
ncs dc diucrfis nacionibus collccli erant,ibi.
3 Eratautem, &c. Hicconfcqucntcr dcfcribitur libcratio
f)opuli
a dida tribulationc, vbi pnmoponitur diuina rcuc-
atio,fccund6 populicongrcgacio,ibi : 0^1 accerfiiis, tcrtio
hoftium debellacio, ibi. Dixit^ue Dcbora . Circa primum di-
citur. Eratautem Deboraprophctcs, idcfi,habens fpiritum^-
phctiar, quod cxprimicur eo
,
quod iudicahac populum, vt
fragilitatem fexus relcuarct prophccix fpincus.
3
f^xor Lapidoih^ qux iudicabat, pipulum in illo tcmpore,& fede-
batfubpalmaqux nomineilltus
, crc. Dicunc expofitorcs no-
flri communitcr,quod ific Lapidoch fuit idcm
,
qui Barac,
&allcgac ad hoc didum Hcbrxorum. Scd occurrit hic du-
bium,quia pofiea fubdicur
,
quod ipfa mancbat in motc E-
phraim,& quod indc mifit, &c vocauit Barac dc Ccdcs,que
cratinfortcNcphtali,&:ficnon videtur
,
quod fuerit vir
eius
cius,quia feparatim habitabant , &in diuerfis tribubus , &
ideodicicRa.Sa.quod Lapidoth non cfl nomen proprium
fcd commune,& fignificat lychnariam
,
quia faciebat lych-
na pro lucernis, qua: ardebant in cabcrnaculo domini,&: fic
vbi habcmus vxorem Lapidoch ,
dicunc muliercm Irchna-
tricem.Si autem anciqui ludxi dixerunc,proucdicuntexpo
fitorcs prxditli
,
nefcio , fed moderni fcquunturdidum
Ra.Sa.
4
i)i4<e mifit,& vocauit BaracfHium .Abinoem , &c. per rcucla-
tioncm domini,idco fcquitur.
5
Vrdtcepii tibi dominus, idcfi, non dico tibi authoritate mca,
fcd diuina.
6 InmontemThabor, inquo transfiguratus fuit lefusChri-
ftus coram Petro,Iacob, &loannc. dc qua transfigurationc
habeturMatih.iy.
7
Egoautemadducamadte,&c. i^i/drtfW. immittcndo ci YO*
luntatem prxliandi contra te
.
^ 1 DixUque
MORALITER.
1 Erat atitemDtbura, &c. Pcr Dcboram
,
qua;intcrprcrarur
apis, &: Ifracl iudical-)at,fiiz,nificatur bonus princcps,vcl pla
tus.Apis.n.liabctaculcum pungcntcm,&: facit mcl colbjas
&in bono przlato , vel principc dcbct cflc ri^or iufiitia:,&:
dulcor mifcricordi.^.Gregorius in pafiorali . Iiicfrc bonis re
ftoribus dcbct iultcconfulcns mifcricordia , &: pie l.cuicns
difciplina , ne iufiicia iit nimis afpera , &: pietas Ik rcmifla.
Sitigitur amor,fcd non emollicns, fit rigor,fcd non cxafpc
rans,fic zclus,fcd noimmodcratcfxuicns , fitpietas, ibd no
plufqua cxpcdic parccns. Talis auccm princcps, vcl pr.xlac'
vocat viros aptos ad pugnandum contra Sifaram , id cft
, p
diabolu, quia Sifara incerpretatur cxcluiio gaudij , diabolus
autciiicicu<txcludcrcfidclcsa gaudiis paradifi.Homincs
auccm ad pugnandu apci concra diabolum , func hoics vicx
laudabilis,&:doilrin2,&:
zclacorcs iuftitijE,q.a talcs pofliinc
efiicacitcr
cfficaciter prjedicarc, &: fana cofilia dare,& vitia punire,p5
qd fignificanrur per Barac,cj. fulgor intcrpretatur,vcleoru-
fcatio.quam fequitur tonicruum, &: ideo fjgnac fiilgorc bo-
na: vicE, &: fonum fana? dochina: . Similiccr pcr Barac figni-
ficancur homincs,qui func difcrcci,&: iufli,co qubd fulgenc
induftria nacurali,&: tonanc fenccna iudiciali,
pp
quod funt
ad pugnandum concra iniufticiam valde apti . Licet autern
inmanibus Bamc rraditus fucrit Sifara dclJellandus , no tii
pcr eum totaliccr conccrcndus, fcd hoc fuit rcferuatum f(j-
mina:,i"cilicet , ipfi lahel,vt dicitur in texcu,qua: cum clauo,
&: marcello cocriuic capuc eius . Idco per ipiam ftguraca fuic
virgo Maria dc qua fcnbicur GencC ^.c. Ipfa conterct caput tu
w, quod ibidcm dicicur dc diabolo, co quod concricio dz-
monis, qui pcr fcrpencem, S>C Sifaraiii fignificatur,fuit bea-
ta: virgini refcruata.
77
ludicLim Cap. IIII. 1
78
ludic.
^
alcis rurribus libere agat . Tntcr domum Dci cgo &cxcelfa
A
ciidturhabitare. Non cnirndocccquvc fupcr ccrramlunc
qu2rere,fcd qux in celis,vl:i Chriftus elt m dexcera Dci fc-
dcfis. IUuc nos horcatur afceadcre: illuc difcipulos fuos mo
licur mouere prophecia.
a Sive. Auguft. (-^idcftquod
refpodes Bac-^c Debor^ ait : Si
ibis mccu )ho:ic ii no ieris me-
cum,non ibo: qm nefcio diem
in quo profperat angelum diis
iTiecu . Quafi a prophetilTa die
audire no pocueric , ncc illa die
rcfpodic: fcd pcrrexic cum iUo.
Et quid cfc: qui profperac ange-
lu domi nus mccum ? An hic dc
monlcratu cfc,quia Sc angcloru
adus
profperacur.i.adiuuancur
a domino vc felicicer cedac ? an
locucionis cic profperat ange-
lum mccu : ideft , tacit mecum
profpcm pcr angclum
.
>/. Ambros. In mulierismanu
iummam
fuiffe vidtorixdocet
Banic filius Debora' , dicens
:
Niii tu veneris mccfi, non ibo,
quia non noui dicm in qua diri
s,icdominus angelum fuij me-
cii . Quanra ergo fcminse iftius
virrus , cui dux excrcitus dicit,
g
Nifi tu vcneris, no ibo 5 Quan-
.j cur.
ra vidux tbrcitudo
,
qux a peri-
noeratapudpopulumillumprimatus,nccvidoriiEpalma: D
fed in manu mulicns cui nomen lahcl, traditur Sifara.
b -{c Veitenuitcjj Dominus.&c. lofcphus. Ciim Ifraelitaiob-
l^^-f- Anuq.
iHipcfcentes multitudinemhoftiii,defugaiamcogitarent,
"^'^'
Debora rctinebat eos,& ipfa die dimicarc pcipiebat, vido-
refque eos Deo iUixiliante,pol-
liccbatur.Congrefsis ergo atq;
'. fiifs.
viduis
ht.
Mriiut-
ailis filium ncc materno reuo-
cac affedu, imo ad vittoria hor
tacur diccns.quod m manu mu
licrislic fummavidloria; ? De-
bora ergo prajlij probauic cu-n
tum, Barac produxicexcrcicu
,
lahcl ccpic criumphum . Huic
cnim prophcciaDcbora; mili-
tauic.
Adam. T^on afcendam nift tu
afccnderis meciim.Yidcs quomo-
do illis prioribus prophecia dc-
tulic eloquiaDei:^illisdicit
daca c(fc prcccpca vc afccndanc b
in moncein. Scd cxcuiant &c di
cunt. ?i{o? ^fcendd niji c2r f afcen
dcrismtium. &de cxcufationc
quidcm veru clr: dc promiffio-
ne falfum.Non.n.aicenderunt
in montem fanftum domini.
QuodaQc polliccncuricafccn-
dere cu prophecia
, talfum cft.
Noncnim fccuci funtprophc-
tiam, vtcrcdercntChrifto: dc
quo omnis prophetia efl. Dicic
rs crgo ci Debora : Ibo tecum :
f.d
"
non primatus in bac vice tiius . In
manfi mulieris tradtt dominus Sifa-
C
ram ,
&c. aperte oflendit : quia
non
Torreds Ci{on,Sifaram principem exercitus
Iabin,& cunus eius,atq; omne muititudine,
a
T rroyhenam. b
<"
Popiilus pnor.
&trada cos 1 manu tua. Dixitq; ad ea Barac;
a T
rxomidio ialfa. b 5" Excnfaao vcr.
Si veuis mccujvnaaifi nolueris venire mecii,
f
Oltcr.uit priir.ariun viftoiiri: pahnam iion efTc apud populum illum.
non p^^rga Qiie dixit ad eii : Ibo quidem te-
cu ; fed in hac vice vicStoria non reputabitur
a
T
lahel.
tibi, cjuiain manu mulieristradeturSifara.
Surrcxit itaq; l)cbora,& perrexitcum Barac
in Cedcs . Qui accitis Zabulon & Ncpthali
alcendit
*
cu decem mihbus pugnatoru, ha-
bens Deborain comitatu luo.HaberaiarCi-
neusrccelTeratquodaacajterisCina^isfratri-
bus luis hhjs Hoba b t cognati Moyfi , & te-
tcnderit tabernaculavlq; ad vallequ^ voca
tur Sennim: &cratiuxraCedes. Nuntiatuq;
elt Sifar^, (.j afcediflet Barac filius Abinoem
in monte 1 habor. t cogregauit
*
nogentos
falcatos currus, &omnem excrcitu de Haro-
feth crentiuad Torretem CifonDixit^i De-
boraad Barac: Suree: Hxcefl enimdiesin
r
-
^
... , . ^
^.f.
^ . 7
fio equi intcrpretatur dc quo
quatradiditdommus Siiara m manus tuas.
g dicizur: 7^olitefierif:cHteqms&
pcrmixcis, eisimber
infiuxic.t;K|uanimiarimul&:
grado, &i pluuia in taciem Cha
t nan<corum verfa, & vencerco-
rum afpedibus imminebat , ita
vt arcus eorum &c tiindibulsB
inutilcs fierenc , &armaci prx-
tr igorc vci gladi js non valeret.
I^aeliras vero tcpeffas immif-
fa poft terga , minus nocebat
,
2
quiaauxilioDciiumcbantma-
gnam fiduciam. Et ali
j
quidem
ab Ifraelitis cxterriti funt , alij
vcro equisproprijs excufsi ccci
j
derunc,i ta vt etiam multi eorii
conculcati curribus morerent".
C Egrejfa igtnr. Adam. lahel ^"jp-,^'
mulier alienigena cccleliam fi-
%'""
4
gnificat ; qux ex alienis gcnti-
bus congregata efl-. Interpreta-
turaucem lahelafcenlio, quia
non cli alia afcenfio ad CcClum,
nifipcrccclcliam multiformis
f fapicntia:Dci.Ipfaergoduma
E
corparalibus ad fpiritualia, &:a
tcrrcn is alccndit ad c(jlc(tia in-
ccrficic Silaram : qui carnalium
viciorum &: animalis hominis
6 formam cenec . Quia Sifara, vi-
En iple ductor cft tuus . Defcendit itaque
Baracde monteThabor,&:decem mihapu-
a f
Augu. Ec5 quomodo commenj^t fciiptura agere D^um m cordibus h )ini-
.muit. Pauere enim fecit Sifaram, vt traderet
I commenj
Duni ut det e.xitum rcbus quc coui:
cum.
gnatorum cum co. tPerterruitquedominus
Sifaram &omncscurruseius,vniucrfamque 9
multitudinem in ore gladij ad confpcdlum
Barac ,
intantum vt Si(ara de curru defihes,
pedibusfugeret, & Barac perfequerctur fu-
gientcs currus, &cxcrcitum vfquc ad Haro-
leth geniium, &tomnis hoftium
multitudo
mnlus
,
quibus non efl intelleSlus. ""1-J
''C.
Palo ergo eum incerfecic, id eft
ligni crucis acumine &vircuce.
Ec bcne maxillaseius palo craf-
uerberairc dicitur. Os enim
q^
dccarnalibus lQquebaCur,&do
drina.qu2carnis gloriam pra:-
fercbac, qua; in delicijs &: volu-
pcace viucndum , fapiencibus
fcculi pcrfuadebac : S>L luxuriie
adulacione decepcrac , ligno
crucis confodicur : quia viam
quamphilofophia lacam&fpa
tiofam pra:dicauerac volupca-
- -
,. . I .,.
^
,_tis, hancChriftiisardam&:an Matth.y.b.
vlque ad mternccionem caderet
. Silara aute
2;uftam nobis falutis viam o- t
"dereat
fiigiens perucnit ad tentorium lahcl vxoris
Habcr Cinxi . Erat cnim pax intcr labin re-
ge Afor, &domiJ Haber Cinei . Egrefla igi-
II
ilcndit. SicergoIahcLideft,
^,"s;far
ccclcfia vitiorum principem
acic gladii
Sifaram tedum pcllibns, id eft, ita utncu-
membrorum mortificatione
nutquidein
fopitum, xternotradiditfom-
^"^"'"-
no.
^
N I C O L A
y
S D E L Y R A.
I Dixitq; ad earn Barac. Si venis mecum, vacfiiw.quafl dicat: tu
habes fpiritum prophetis
, non cgo : & ideo potcris fcirc
tempus &L horam bellandi.
1 In manu mulinris tradetur
Sifara : vt patet in fequcmtibus
poftca.
3
Quji accitis . Hic ponitur congregatio populi ad bellandu.
&prim6exparteBaracciimdicitur: Q^<i accitis Zabidon&-
"^ep. Haber autem Ci. hoc incerponicur hic , co quod lahel
vxor Haber incerfccic Sifara . Ifte autem Habcr dicitur Ci-
nacus.ed, quod defccndic de Icchro qui vocacus fuic Cin vel
Cinxus & Hob.-ib : ftcuc diflum fuic fupra i. capic.&: Num.
lo. vnde quod fubdicur ; Cognati Moyfi . in Heb. habecur
;
foceri Moft .
4
\cce(ierat quon qui habitabant in fortc ludcE, vt didum
cftfuprd i.cap. z.dcfcribiturcongrcgatiopopuliadprxliii
cx parte Sifarx , cum dicitur.
5
Tijintiatumque efi Sifarx, &c. &patct litcra.
6 Dixitq, Debo.Hic confcqucnccr dcfcribiChoftiu dcbclla-
cio,ac
tio , &fecundo ducis interfedio , ibi : Sifara aitem . Circa
primumdicitur;
Dixitque Deur ad Barac. per rcuclationcm diuinam.
7
J^wrje . ad pugnam.
^
r,
8 Htec efi cnjw.Vidctur quod contrarium dicarur fupra,//
manu muUcristradetur Sifara. Diccndum quod vrrumquc vc-
rumeft,quia fuittmdicus inmanuBaracaddcbcllandum
&: fugandiim, &in manu mulicris ad inccrficicndum.
9
Tertcrriiiique do. &c. quia fulgura & corufcacioncs &: la-
pidcsgrandinis immenfemagnicudinis ceciderunc fuper
exercicum cius , ica quod non poceranc liiftincre : fed mul-
ti mortui ilint , &: alij fugerunt , &: in tligiendo occifi func.
ideo fubdicur
;
10 Et omnis hoflium. Hic confcquenccr
dcfcribicur ducis in-
tcrfcdio pcr modum qui fcquitur.cum dicicur: S.fara autem
fugiensperuenit ad tcntorium lahel vxoris Haber Cirm. cuius cau
fafubdicur:
1
1
Erat enim pax. & idco illuc diuercic fecurius, &: raaximc,
quia lahel inuicabac eum dicens :
^c 1 Jntra
79
Glof.ordi.&NicoIaidcLyra. 180
^
Homil.f.in
?
a Da mthi Adam.Sifara aquam pctiit: lahcl vcro lac tribuit.
Latiis cibus dicittn fcripiuris fanclis dottrina c)uar incipicn
tibus vcUit
paruulistraditur.No.n.ftatimdifcipulis
profun-
da &: fccrctiora tradcncia ftmt facfa . fcd moru corredio &C
difciplinx cmcdatio : rcjigiofx coucrfationis &; fimplicis fi-
dci primaclcmc
ta hcx: cft CCClc-
a 1 Muli alioiigu. f
Qu priuj cum eoamicitizftrdushabuerat.
liilac:h.ccinci-
turlahelin occurfum Sifara:,dixica(icum :
Incraad me
pictiu pai uuloru
prunaclcmcnta.
S^dilkcibushis
3utad bonutcn-
unt, uitam tri-
buit&: falutcm:
his vcro quibus
cotraria platcnt,
quihus Itixuria,
libido,auaritia&:
omnis impict.is
cordi cft,ncjem.
Ex ciCdi.m crgo
cibis aii.ntur bo-
m,fuHocaturma
li, &. vbipiisvi-
ta,unpijsmors,
liciit vinum fa-
nos luuat , &C cor
hominis fani dii
taxatl;ctificat:fc
bricitantibus ve
r<j pcrnicicm pa
rit. Sicintclligcn
dum cli Sitaram
Sifara In fe fnpiar &: cxtinguat.Si.n.pcr hoc q.s cdoclus mor
nficaucric mebra fua
q
funt fup tcrra,auaritia. tornicatioml
&: hmoijSifara m fcipio videbit percmi(lc,ut hxc nc') mo lu
pfona ccclelia; cofummari, fed ctia in aia fua oftcdat quifq,
iplcri.Quiacrgo Siiaraccpitilbclari
populns prionfcd jtcrc
ptuscff anuilic-
Col.j.
dominemi,
inrra, nctimeas. ,Qui ingrefllistabernaculumcius&opertusabca
a T LXX. Pcllibai. .
palliOjdixic ad ca; Da mihi obfccro paululum ac[ux,quia fitio valde.
a
f
Mor.i;isdo;>iiiuc ijuicoiiueni: paruu'is. b Aniiii.ilis hoino.
Qux
aperuicvtreladis,&dediccibibere, & opcruitillu.Dixic<|5 Si-
iaraadea; Sta anceolHucabcrnacuIi, &cu vencntalicjuisintcrrogas
tc,&dies;Nuquidhiccftaliquis?Rcrp6dcbi.s;nulluse(VTuIititaquc
I f
UCX. ua!um,i() rfiiCmcis li^nuni : cuius acuminc 4c vucutc ccclcfia ci.'.l>clun luietlccit : quod Baiac, id cft, piiat jio-
pulus pet lcgis pticcjita ficere non potuit
.
lahel vxor Haber clauu tabernaculi, aflume.<;pariter & malleum , &
5^
L XX. Ma.\iliam.
ingrefla abfcodite & cu (ilcntio pofuit iupra rcpus capitis cius clauu
percuflumq; malleo defixit in cercbrum vfcj; ad tcria, quilcporem
a T
Qui prior fcc|uu a-pci at. T
morti focias, defecit &mortuus ert. Et ccce Barac feques Sifaram ve-
a
f
Ecciefiadcgcntibusquarptiteicuntera viftoriam praitipucrat.
niebarjegrcflaqilahelinoccurrumeiu-sdixitei; Veni & oftendatibi
^ 3
a T
Noia <ion alic confequens cum fcriptiua dicit viruin inttuc ad aliquain inaiiercin quod cum ea milhis fit,;
ita foicat lo<[ui ; hic crgo piopne diiJlum eft intrauit ;id eaiu,,id cit in domuin Cius
quaniuift
viruquc quxris . Qui cuinrraflTet ad ca, vidic Sifaraiacetem mortuu,
& clauii infiJOim in tempore eius. t Humiliauit ergo Dcus in die illo
labin regem Chanaa cora filiis Ifrael: qui crefcebant quotidie & for-
ti manu opprimebant labin regem Chanaan, donec delerent eum.
(a.iiipc.
lib.f.AavC.^
C
Hotnil.y.ia
Uto. bidifc
aiiimalcm homi
ncm,
&"
vitiorum principem pcr dodrinam ccclcfiij, quam
non cx lidc fufccpir^cxtinctum
.
b iljtxapc. J,i Procop. lahcl Sifara: aquampctcnti,lac
pbuit, quobcncuolcntiarfimulationcmaioremcrcrct fidir,
ncc no humc5::it',ftragulisc^; calcfachis,i fomnii delabcrct'.
^ Anafialius Nicenus,cx Batilij magni Afccticis.Ad fiimc
da lulia dc inimici-i vltione fa;pc doli funt probati,cuiufmo
di fuit Aod qui inccrfecitEglon,Iahelqua: occidit Sifaram,
&:ludithqu.r intercmit Holofcrnem . Propterhos dolos
&: mendacia non iunr fancti appcUandi mend.iccs , ncc do-
loIi,(cd fapicntcsquidcm ad boniim,imceri aiit ad makim.
Caucndum cfiaucem liquaiidoopus fucritciufmodimcn-
dacioaducrfushominum m.ilitiam, ncicrmoni addamus
ctiam lufiurandum.
^s ioicphus. Ccterii Ba' ac agcs cxercitu fup Afor, &: obuia
vcnietc iteremit Jabin,&;cadetc pricipc,ciuit.atc vfq; ad fun
dainctadei)cie.s,priccps fuit Hcbr^oru p.quadragita annos.
Adam. Vnaquequcaiahocladte cuangelico&: apofiolico
r...
"
Sifaram
re. I. gcciu ccclc-
fia,&:in manuc-
ius daca clf vida
riccpalma, incc")-
fiinimationcom
niu.i.in fincfccu
li canticum ctiii
dno cac.ibicur
p
Dcbor.a, m quo
primatus dabit
lahel .i. ecclelia;
fcntium
, ncc tii
)cborc laus lile
bitur ,ledvnum
primisiSi: nouifii
mis victori.t pr^
mium dabitur
.
C E;^rclfa<j;,&c.
Adam. Occurrit
lahcl .i. ccclcfia.
priori populo la
lcdanr! Silaram.
Infcd.^batur cnv
Ifrael lcgem iu-
fiitia?, fed in Icgc
iufticiarnonpcr-
ucnit. Occurric
crgo ecclcfia ec
ipfi oiidcs opus luu &c victoria cofummata, !k. i focictate ^-
Itrati hofiis iiiicac
,
q.a c pknitudogentiu innoicrir, luc dis lfrA.il
/d/i/;Vf.Ffrcrgoprimatus in manu mulieris alicnigcnc no
tii cxcludid^cc Barac a coibrcio gloria?,g. prior q.dc; c^pac^fcd
nouiflim* .pucnit ad fidc. Imo du illc puenit.Iahel alienigc
na ptercuncc quodamo viuiona rapit.hade forma pcclTit iii
Efau &; lacob ^ri.n.f.ui fcqucrctur agrefiia & moraret^m
4alcib', jSucnics lacob ^ mulicris mris cc)fiho copofitos pf
i
offcrcs cibos,bndictionc primat'acccpit.In euag^lio quoq;
pgecediioad filiaprincipis fynagog.xfflfcic.ada
,
pucnicns
mulicr fanguinaria fideli caduprior confcquicur fanicacem,
^ Rupert. Vcrciuxcafcnpturam ,Mulicrfonis accinxit for-
titudine lumbos fuos , et roborauii brachium fuum . Siniftram ma-
num mifit ad clauum, oL dcxtram ad fabrorum mallcos.Ta
lis habitus corpons profcdto figura crucis cxprimit . Clauus
tabcrnaculi ipfum eft ftigma pairionis Chrifti . Clauum tu-
lir,qu(^ lulfa morcificarc mcmbra fua fupcr tcrram,crucem
fuii baiulamc, crucifigcns carnc fua cu vitijs &: cocupifcctijs.

#CAP.
E
1
Homif.j
lil. lud.
firu.iu fi
Ron.ii
Gen. i;
Mitth.
lib. inl ;.
cap.7.
NICOLAVS DE LYRA.
I Intra ad mc do.mi. Isic autem modus loquetidi fdlicct ingrcf-
fus -piri ad muUeremfiequenter accipitur in fcriptura pro concubitit
carnali : non tamen fempcr ifed hic accipiiur pro fectiritate refugij,
Qu,a: aperui t vtrcm ladtis. Vctcnii aquarn dcdit lac ad bibcn-
. dum : ijuia poius luilis aggrauut corpus hominis &inducit fomnum,
Catira patent vfquc ibi
.
3 Ec ingrcflaabfcondite. non A tabernacHlo,fcdah oUio taber-
naCHli, vbi Sifara rogaucrat eam jiarc :
&
fllentcr venit iuxta tUin
Ofiiplum intarficiendum. IdcoftibditHr
:
4 Qiii
foporcm morti focians. quia inter foporem & moricno
fuii inivruallum tcnipotis.Cxicra ptcnt in lilcra.^^irca hoc qua:r,tur
ptiu lahel malefecerit intcr/iiicndo Sifaram.Et vidctur fic : quiain
texcu dicitur
; quodpax trat th. len-.pnris inier labin regem
O'
domii
Haber Ctnei
. Ex quo vidctur qubd fadus erai ittcr cos:piopicr qaod
^ifarafeturiu%intraH!ttabcrnaculJihxhcl,&idcoIahelid rafxdus
iniiu vidci
fecifr, ir per confcqucns comra diilamen iuris nainralii
t^uodfemper 0- apudii^s cjl illicitu.lie promiferatfecuriiate vtpatet
ttt textu
cr poiiea latZter interfctit eu,
&fic prodttorie vidd egtfic,
Contra:quta in cantico Dcbors que habuit (piritu dnmini: vt patet ex
frxdifliscomendaiur
laheldcfudoiiio.vbi dicit.hcncdida. inter
mulicrcs lahcl. &feqitilur:p(rcii0t Sifara nuoires in capite vulne
ti locu..Ad hoc diccdit quod in fatlo huius mulicris aliqua fuerut vt-
tuperabilia
ar maUvidelicet fal/itasin verbis cr /ignis qbusohde-
batfe vclie
euprotegercdiccr.lnzxA ad mc dfic mi',nc timcas,CM
th intenderet cu occidcre
, & de hoc no comcndaiur in furafcripiu-
ra:quia talia
nonpoffunt bene fteri fccundii philofophos: nccfccundu
defloresfan^os de hac materia loqucies
, ZT de hoc no comedabd in
fcripturaiftd de bono
affcfiu que babuil ad liberandHpopulu V 7
tyranni^quodfuitUudabik.Sicut & ludith cbmedai demagno
affe-
llu,qud habuit adliberationepopuli Ifraelde manu Holofcrnis,no ait
tem de mendactjs
q
dixit in cofpefiu eius.Et ob/leirices depletatc qu
faluaucruntjilios HcbrOiu: no autc de mcdacio per qiexcnfaucrunt
fe
Tharaoni:vt hahei Exo.i.Sed quia quxslio eii de intcrfefiione Si-
fars,dicedum qi lahelin hoc fecit re licita &meritoria, licetimmi-
fcucrit aliqua Ujkitatut diCium e/i.Sciebat.n. tp isie Sifira crat ma-
ximus opprefforfidelis populi cuiusfidei
ipfa erat : qa lcthro q diCiut
eii Cineus &alij defcedetes ab eo.,couerfifiierut ad ludaifniU recipie-
tcs lege Dei,ut difiii fuit Exo. 1 8 .et t^u.i o.ct idco ficut mebitt illius
coitatts habuit titulH iu/lu interficicndi cu . Itcm perfigna manife/la.
uidebat ipfum dcbcre mori ex iusiiiia diuina.Tii quia uidit exerciiunt
eius magnii cirfortc dcbellatu a paucis refpciiue & inermibus.uh di
citur infra
j
,t-j.Clypeus &c hafta li apparucrunt in xl.milib.in
Ilracl.j.no/j appaiticriii. Tii quia cxcrcitus ciusfuit magispro/lratus
ititbus fulgiiris et lapidibusgrandinis Dco .fjiltjs Ifrael dimiciite qua
heilatoriiglad{js,& ideo ipfum imerficicdo cbformiter cgir voliitatidi
uin,&for/ita iii/iintiu/feciali diinno/icut
&Dcbora hoc pdixerat
fpirttu propheti..Adprimu in tbtrariu pofiet dici:q,for/itan pax ilU
crat ex hoc,q, Haberfoiuebat labin tribntu excclJiuU, vtjic no perde-
rct totii qihabcbat,&/ic a. tali iniujia exa^ionc licite poterat fe
pcr
fe &fiios liberare occurictefacultate . T\{ec et in litera habetur quod
fiicrit ibi fifdiis amicitix inter eos contrafiit , velpaflum aliquod ali
quo iuramento Jirmatum,
fcd tantim quod pux nat intcr labln &do
mum Habcr: quodpotuit ficri modo iniu/ioprxdido. Idemdatoqubi
fiii/fetibifa-dus velpaCiufnb iurarnento, ih mm teiiebatur obfcruare,
vi vidctur,quia in talibus fadcribus
&
pailis mulicrcsnb vocatitux,
fedtantum viri: vxor autemnvnfeinpei tcntturfcruarcpaCia& i'>-
rmmta v:rifiu,^dfecudiipatet refpon/io cxprfdidif
inqtiiciJio/ic,
j8i ludicLim Cap. V. 182
B
:Itus
:;sin
;im
Uer
jlus
,
llici-
; pro
!nta-
:j1o,
Ircnt
r in
riaLi
C A P. V.
Ecinemnt^j Debo. ^ Procop. Primumindiuinis
literis Epinicium in Exod. c(i : Cantemus domi-
no^&c. fccundum in Numeris, fuper puteo:tcr
tium in Dcut. ^dnerte cxlum , nam lognar : quar-
tum hoc prarfcns in ludicibus . Porro Prxccn-
torem huius carminis vel ape
fuiflc,qu5
nominis Dcbcra: in-
tcrprccr.tio cft : aut cum qui a-
fccndent , adcoque qui fulgur
fit,quod
f]gnificatBarac,qui a
carmen viioriale canit
^
Hcbra;i . Prophetes pri-
mo
iuhc^c Deum laudari pro-
pter vltioncm Ifraclis : itcm
proptcr
obcdicntiam populi,
qui tam voluntane ad bcllum
contra hoftem proccflric Dcin
de magnificat Dcum.quod no
minori pr;cfidio adfucrit If-
racli in hocpra^ho, quam cum
pugnarct contra rcges Sehon
C A P. V.
=-5
a ^Liudcm viftori-r. b TQuj: ruperandura
Sifiram r)r.tcenrrat.
Ecineruntc]; Debora &c
a
f
Maritus Dclnra: qui ^c Lapidoih tradct.
Laiiidoth interpretatur fulpor.barac ftilinc.
quu ameoua vlcifceretur Ifiael
,
quafi ful-
gor lefiilendebat in j!opulo,meritir.f & pr
logatiua opcrum . po tijuam vero vltus eit
Ifracl fulmcn id e.t, percuticns vocatus.
Barac filius AbinoemT
i.Cor. if.J.
Roin.it.c.
illo die, dicences : t
Qui
fjwnteobtulilhs de Ifraelanimasveftrasad
3 Tlnteiioribusauiibus.
'
...
.-
'&c Og , cum tranfilicnt monte
Seii': in quo priclio moiKes trc-
mere videbantur
,
haud fecus
quan mons Sinai , ciim domi-
nus defcendiflet fuper illum
.
4c Riipert. Canticum bre-
uitcr&: litcralitcr dccurramus.
Exiffc domin' de Scir dicitur
,
Sc tranfiife per Edom,e6 quod
Iduma^is legem fuam rcci pcre
nolenubus,Uraeli in monte Si-
nai eam dcderit . Tcrr.t mo-
tus montis Smai dcfcribicur.
Quieuilfedicunturfemitie, aa
temporeSamgar ducis Ifracl, pra-occupatx crant ab inimi-
cis Ifi-acl, &: non audebanc in domum domini libcrc orandi
gratiaafcendcre.fcd qui ingrcdicbancur per eas,cimore ini-
inicorum,laccncer &:pcr calles deuios afccndcbanc.de qui-
bus inimicis no plene eos S.imgar liberauic.Incerempto au-
tcm Sifara a lahcl, apcrta: func viar,&: abfq- vllo timorc ibac
b f
Kegcs vocat quos ad audiendum verbum Dei
conuocat.
periculu, benedicite domino . Audite reges,
a
t
Exterioribus. b f LXX. fatrapac. c^" Adam. Vo.v iufti ille quide eft
canor.x vocis 8c ^-ncera: mentis vt caiitilena cius diuiuuiu deledet auditum:que
omr.ino non habct in fe raucum pcccati fonmn, & nihil ofFenfionis in liiigua,m-
hil craflliudinis in fpiritu.
auribus pcipite principes.Egd rum, ego fum
qu^domino canam, pfalladnoDeoIfrael.
a
f
Exifli dici.ur dominus dc Seir.Sc ttanfifre per Edon,qma Idumiis lcgcra re-
cifcrc nolentibus,dcdii eam ludajis in raontc Sina.
Uomine cum exircs de Seir:&: tranfires t per
a T
Mons Sina, fcihcet. b
f
A facic domini ctli pauentes fudalfe
& aquis itillaffe dicuntiu.
regioncs Ed6,te*rra mota eft.- c^liq, ac nubcs
dilhl!auerutac[,s . Motesfluxeriitafaciedo-
in doaium Domini, &:c
Adam.
Adam. Si mcminerimus qux in fupcrioribus di 5a func, D
quidfignificetDcbora,quidBarac,quidiceIahelqucaducr HsmiU.ia
firi um fola deiccir, quid vc Sifara
,
qui a mulicre alienigcna
^"-^'"*^-
ligni virtutcprofrratuscft: intclligemushecolafacramcta
cffc^qua; in nouiflimis ccmporibus per ccclefia cofummen-
tur , &c m hoc cantico vclut hxviaiJ, \d c^
, laudem eflc de-
fcriptam vidoria; illius , ^dM"
'
cct, temporisquonouiffimus
inimicusdeflructur mors Tuc
enim cxultabit Debora , id eft,
illufirabicurpropheti^ gloria:
quia qu2 pntdixit implcbun-
tur. Tunc lahcl, id efi, ccclcfja
hoflcmcommunem omnium
^
fuperabit: circam pleniiudo gen-
tiumintroicrit : B.irac, id ci\ ,
re-
liquus Ifraelfaluus fiet,&: info-
cictatcm vicT:ori.E rccipiecur.
Tunc fidigni fiicrimuscano
bimuscacicum iilud rcfcrcum
myfticis Sc prophccicis facra-
mencis. Icem. In incipietidoprin-
cipes in Ifrael in volitptatibus popn
li benedicite dominum
,
&c. Bene-
^
diho,inquic quabenedicimus
dominum fic in exordio prin-
cipum in Ifrael , dcindc in vo-
luncacibus populi. verbi gracia.
Cum pritnum venimus ad cul-
tum Dci ,& initium doutdnas
9 cairlcftis accipimur,aprincipi-
bus Ifrael \\xc inicia capicnda
funt. Principes aucem Ilrael, id
eft ,populi Chriftiani angclos
accipicndos puto: dc quibus di
citur : .Angelt eorum femper vident
r
faciempatrJsmeiquiincxliseflyycvbi^iMia: Si eat quis puer
*^ "**'
ad fcholam, a magitlro quafi difcipulus fufcipitur : fed non
flatimab ipfodifccdofumitexordiu.fcdcuabcoprimata-
tu clcmcnta fufccperit,traditur alijs erudiedus quafi fchola: ^
ipfius principib':vt cu ab ali js quatu i ipfis efl: fuerit edotlus
tade ipfius dodoris pfcdiora pccpta fufcipiat . Inflicutionu
ergo noftraru initia rcpetcs ^phctia dicit: qd cua principio
^coepcrint
2
3
4
5
7
8
t
ie camp.
ifi
NICOLAVS DE LYllA.
C A P. V.
CEcier?^//f . Poflquam defcriptacn hoflium debella-
tio;hic confcqucntcr dcfcribitur gratiarum a6tio:flcuc
irationabiliter &: iufte cofuctum c{\ ficr 1 in qua quidcm gra-
tiarum a6tione: qua: vocatur caticum Dcbora:,Debora pri-
mo fc &: alids ad diuinas laudes incitat . fecundo audaciam
filiorum Ifrael &: ignauiam rccitat, ibi : DeMachir, tertio cui
tattnbucndafit victoria cxplicat,ibi : De cdo, &c. quarto ip-
fam lahelcommcndat, ibi ; BenediHia inter midieres lahel.Pvi-
;ma in duas
:
c^uia primo cxcitat fc &: alios ad diuinam lau-
dem . fecundo ad
hocinducittripliccm rationem, ibi : Do-
mine cum exires. Primo igitur incitatalios diccns:
.2 Quifponie obtHliJiis. id cfi,vitas vcfiras. vt fic liceat loqui.
3
Mpcriculum. fccundum
humanum iudicium,quiapau-
<ci ic inermes,vt poftea vidcbitur
voluntarie 5^ prompte iue
runt ad pugnandum contra
multos &: bcne armatos , 6c, ta-
jncn fecundum vcritatcm,ibi
non crat pcriculum
.
quia ad-
liftcbatcisdiuinumprartidmin
, vtpatctexpricdidiscap.^.
4
Benedicite domino . de tanto cius bcncficio
,
&: alloquitur
Dcbora iUos qui fucrant in prxlio
.
5
.^/iff
yf^fj.idcft,intclligitediuina
bcncficia fupcr illos
qui confidunt in co . Confequcntcr cxcit.u fcipflim diccns.
6 Egnfum. Etfit
duplicatioaddcnotandumdupliccmlau-
dcm,foilicet oris quas notatur ibi
:
7
i^ <i domino tanam . &c cordis , ibi : Tfallam domino Deo
If-
rael. kquimr.
8 Domine
8 Dominecumexires. Hic ad propofitum inducit Debora
tripliccm racioncm . fccunda , ibi : In diebus yamgar . ccrcia
,
ibi
.-
T^oua bella . Prima r.atio induccns ad diuinam laudem
accipitur ex bcneficio lcgisdatara Deoqux notatur,cum
dicitur : Domine cum exires de Seir . Dicunt Hcbrxi quod do-
minus primo obtulit lcgem filijs Efau habitantibus in moa
te Seir . fcd ipfi nolucrunt cam recipcre ,
&: tunc dedit eam
filijs Ifracl in monte Sinai , &: fic exppnunt litcram iftam
:
Ciim exires ex ieir,crc. tcx.mo.c6 quod reculaffcnt Icgem li-
bi oblatam. Scd hoc diftum videtur fitbtium; prout dccla-
ratum fuit plcnius DcutCron.
3 3
.Ideo expofitores noftri fic
cxponunt communiter. Domine cum exires de Seir,&c. popu-
lum iUum relinqucndo in erroribusjfuis iudicio tuo lufto
,
licct nobis occuIco,&:applicarcs cibi populum Ifrael legem
dando fecundum illud Malachi^.i.a. lacobd leii^Efau autem
odinhabui. quod dicicur non tantumdc perfonis lacob &J
kfau , fcd ctiam d-- fucceiToribus corum , fcilicet ,
lud^is &:
dclduma;is.
9
Terra mota eH, &c. In Hcbrxo non habetur, &. Ex quo
patet quud ly
&,
ponitur hic pro, id cft.ita quod tota ifta li-
tcra. Tcrra rnota cjt, &c. rcfertur ad Sinai,quia ci\m lex dare-
tur fupcr montem Sinai adomino,cepcruncaudiri
tonitrua
&: micarc fulgura, &: nubcs denfillima opcruit montcm,vt
habctur Exod. i ?.&: dc iftis mons vidcbatur cremerc ik. fbrr
fltan rcaliccr crcmiiir, vc dicicur hic.fir ex nube dcnfafluxermt
aaux. qujrum caula fubdicur cum dicicur.
I ^ ^facit
M O 11 A L I T E II.
^ ^ecinerunt.
Liccc aucem plurcs cxpoficiones myftic^ fup
illudcanticumadotoribus
finc pofitaj, tiiquiacanticum
iftud cft
gratiaru atlio dc triumpho dc Sifara habito , vidcf*
gp
haec fit
principalis cxpofitio myftica.fquod in hoc h.ibe-
naus
mus documcntnm rcgrati;^ndi diio quoticfcunque pcr eiL|S
auxilium tnumphamus dc diabclo ipfius tcntationc fupcra
do, vcldc aliquo vitio fuperato , vcl crdc quocuq; Dci be-
ncficio nobis
mifcricoiditcr collato. RcLiduu vero no vf cf
fcnifiUtcraliscxi.ofi^"*
bzlficjj diuini cxviitoriacofccuta.
cccpcrint
,83
Glof.ordi.& Nicolai
de Lyra. 1
84
^A
j vill*
abrque
muro Si. muiy
tionc
(ji II. 1.
^uel.mihele
indicc' )
no-
UOi
I
lUIK tuit
belluiniB por
B
i
in
pof
ulo.
tcandidos.
t
ucl hjhna-.
tis iuxuM>4.
4uf.
Iplwf.^.J?.
liii.J.b^
lib.l^udi^..
cocpcnntprincipcs opcrari in notjis , deinde nos voluntato
^propoficoprofequ.imur,&: aucti proteftibus iam ad benc
d]<?endum ipfum Dcum vcniamus . In incipiendo inquic
,
principesin Ifracl. Initia fuiuquafiuUJri
apnncipibus di-
cuncur.Poft Ivec lam voluncitc propria,&; propolico niccn-
diim cft , vc bcnc diccrc domi-
num merc.m^ur.Pi)pulus cnim
Iffael cum mcipcrcc cxuc dc
Acgypco Sc tranfirc pcr marc
Rubrum, nib'l iplius propria
laborc , lcd cocu pcr p.MH. ipcs,
idcd pcr an^closagcbacur. Vn
dc./ Oi taccbi(is,:T ddinhmspu^^tta
b,t pro vobis . Vaftacor angclus
pro cis pugnauic, qui Acgypcio
rum primogciiica inccrcm:t.If-
r.K'licarum ncc pecus mucirc fe
cit. Nonauccmexpcct.indum
ellfcmpcr, vcangclipu^ncnc
pro nobis, fcd in prmeipio can-
tumab hisprincipib. luuamur,
fcd procclTu cemporis oporcec
nos ipfos cciam armacos exire
ad pr.clium . Anrc cnim quam
bclla dilbamus , antcquam pu-
gnas domini pugnarc mcdice-
mur, a principibus .ingclis lub-
lcuamur, anccquam p.ims cclc
ftis annonam confcqu.imur, Hc
asni immaculaci carnibus f.icie
mur,ancequam vcr.c vicis quaj
^fccndic dc r.idice D ui:d lan-
g;uine incbricmur,duni paruu-
lifumus&lactcalimur, vcini-
tiorum Chrifti fcrmoiiem cc-
ncamus , canqu.im paruuli fub procuracoribus&ailoribus
Vigclisagimus.Pollea vcrodicicurnobis. l idu ccvnarmaiu
taiti Di i,iHpjjfiiis n m adu>'i(Hs infidias dub:>ii.H3n pacicur nos
vltra Apoftokis fub alis lacbanciu lacicarc. inuicac nos ad cer
taminum campos.Vidcs quomodo omniapcr ordine nuiic
populo Dci.In incipicndo principcs iuuac.Cum ad.ucus fuc
ris ab cis i>c crudicus , iam cu ipfc iponcc qux didiciifi a pnn
cipibus gcrc . Rcctc cnim dccodis principijs , dcpolicifquc
nidimcncis conimictitur noftra: voUintaci,vc vcl laus meri-
tolicnoHraquaji noiiravircuce qu^riica, vclculpaquicper
n.ollram vcmc jgnauiam.
a
.Attdicet c'c. Mon.fiit.nfac.domini. Ad.i. Auribus percipice
omucs Sacrapa:. Sit uc infcriorcs func rcgibus f.icrapx , ica &C
aunbus pcicipcrcinfcrius vidccur ellequam audire . Au-
dirccminad inccnorcin pcrcinec homincm . vndc
;
Q^ii h.i-
bei aures jnd.aiid. Auribusvcrd pcrcipcreadcxccriorcm &:
corporalcm auditum . Idco hiquiaudircdcbcntregesdi-
ctmtur . <^i vcro aunbus pcrcipcrc, facrapcC, Adam. Exul-
ta populc D--i , audi tu nobilitatis iniignia . Vocans ad au-
dicndum verbum Dci
^
non vt plcbs , fcd vc rcx.tu cs cnim
a T
ConireiQUU & fumauit : fobaudU.
miiii:&Sinai a facie domini Dci Ifrael In dic
b t lahcl lc.licet int.-r.i i^iro Sifin, aprte funt vie
UCLllOS .
a f
Vel En.ipli,vcl Saiuph . b f lahcl fc.licet int.-r.i i^iro Siftn, aprl
{c abfip? vil.) iiin >rr ibani in J.Mnuin dn.tnon lii.i. ani': |ici callcj
biis ^agar fi!ij Anath,iii diebus Lilicl cjuicuc
rut rcmitaE,& qui i ingredicbatur pcr eas am-
a 1" Defu .Tunc.
bulaucrut per callcs deuios.
t
Ccfiaucrut . for
a l^
Lo,5is j)iiaua:otcs.
th
in llrael,&: quieuerijtd )nect furgeret De
a 1 Q^
practl.caiklo & e.\liuit,ii)Jo Joceict, ,Sc cori.ianJj .iti h i iibus.Ubciarct.
b T ^i^a .iicrmes tbiics fccit iSc tiimuphaifs.
bararfurgerctmatenn Ifrael.t Nduabclla
^
elegit diis , & portas hoilium ipfe fubuertit.
a
T
C^i n:c clypjus , iicc ha..a inueuiti potcrat m llla^l : quia labin lei Cha-
nam aii.tulcrai c.s ariiii.
Cl
y
peus &liafta fi ' apparucruc T quadragin-
a ^.^.^iu Nou huuitiiaiu fc.licci .l-J Jia.n.iiD,neqae eniii) iccunJum ho.uinem
co^: w. 1 i> "iiu iuducit i.i.iii.ntcm.
j
ta milibus ifrael. Cdr meu
"
diligit priiicipes
a T
In Hibrxo.Jo.tjies. b f
Ls^i. aj.t>.ei -j. rpjia o.lcivi aias liias Jlfci.iniiii

llraehquijppria voiutateobtuliltis vqs. difcri

a
T
AJaiu. Coipoia fciUcc: an.in.E fub.ugita : ca iita:is 2c puiicitis fplciJote
nitcnua.
f
jcisntialtg^s.
mini,biidicitediio.quiafceditisfup'nitece*s
1
a-T
In Hcb.-.i:;): aliiias. li. fu.ii: JjAj. j i.". i;i fapor cju )ru:n cr>:l:ini popaius
afccndere & reqaicfccre Jiciiur. b
5" In H:6r.ro fedeiues fup;. iaJi.iam.
,afinds,6c t fedecis fupra i iadicio &c
abulatis
|
[
2.
3
4
tucM
tfufM
gcniis
gcnus rcgalc ^ facsrdotale , vnde ; Chriflut rex vejlcr dicitur t>
rex re^um &domnus dominancium.Sed l\ cxultas dc nob'litat;S
' l''f-
tituloidifcequidagcndoquifquefiatrcx. Rcgcmteomniri
^."^,'*
cflc faciSjfl rcgnet Chriftus in te. Hcx cnim a rcgcdo diiiius
cft,Si crgo in tc animus rcgn.ir,& corpus obtcmperat, fi vi-
tia fobrictatis prcmas fra;no
,
merito rcx vocaris
,
quia rcil-c
rcgis , ^etfcthis tali.; digne uc
rex ad nudicnd.i vcrba diuina
vocabcris.
b /. t^icuiflc dicuntur fc- tJobel
inicc,que in'd icbus Samgar du
Sfc^^i-
5
cis IfiMcfprcoccupataicra-it ab
bdftibus 3i non audcb.inc in do
mum domini ad oracionem a-
iccndcrc , a quibus non fcribi-
tur Samgar plcne liberafle.
c 7^)Ui bella elegit domin. (jrc.
^
>*e Rupcrc. Qmomodo,i\: in
quo noua bclla ? bcqui:ur . Cly-
peus &h i[ia, &c. id c\\ , in qu.>
draginta millibus, nccclypeus,
mc hafta inuenta eft . Idcircoi
7
Djus noua bella clcgifle dici-
tur, CQ quod dc incrmibus for-
8 tcs&: vi.:ioriofosfccerit.Qu.od
vero Ifra^lit^ armis ipoliati tuif !_
9
fcncalabin,declaraairvbidi-
"*'*
Citur y
ClamaiicruiU fihj Ifrael erc.
r o d Cor me,m diU%it. Adam. Cor
ineum ad ca qux d ilpoiica func Ub.ii
huijlfracl. Qaafi,cor mcuni
1 1 animus meus , fcnfus mcus , &
cota mens mca.idilludccndir,
illud profpicic quod difpoficij'
eft &pra?paratum Ifrael. vnde : OmnU
fu
in mmdopwt repu*
to vt Jtercora. vt Chrijlun. lucrifaciam .^qui pr^parauitilla omnit
ijuji oculiiinon vidit , nec auris audiiiit.
C J^ji propria voluntate . Dc quibus dicitur , fjuifponte obtu-
pj^
.
lillis aninas vcfiras ad pericilnm , <irc. quia lcgi Dci & fcrui-
tuti cius fe fubdidcrunc, dic ac nodc in lcge cius medi- >j|
tanccs.
f
Oh! afcenditis fuper
nitentes aftnos . Adam . Totentes popnlr
^?^
'
beneJtciic do'ninuin,qiii afccnditisfnper iumenta., &c. Corpus no~
ftrum iumcncum cft : ad iumcntum cnim &ad n>iniftcriu
anima: darum cft. i nteriori homini diciciu- : Q^-ia afccnd tfu-
per lumentnm, id cft, corpus fuum, &: fupcrior talus eft cor-
poralibus dcfidcrijs,ftJ mocus corpons modcratur fr^uo ra-
tionis , vc bcncdicac dominum.
44 Procop. Vcti niulis nicidis ^ id cft
,
potcnces Ifrad
,
&: qui in icincrc populo praxcd.cis, quiquc iudicio cftis pr^- F
fccli
,
canquam fupcr lyra quadam,carmcnvictorialcpuI-
face
.
,-
^,
^
Ruperc.Ecquafiincerrog.aficnc, vbi&quandolauda-
^'^^j.
bimus diim ? lUa rjidir: Vbi colhiifunc currus. A;fi dicerec:
.^Quamiiis
ti BC
res.j
Hom
N I C O L A V S D E L Y R A.
t .A fjcie domini Dei . quia dominus defjcndit fupcr moiv
tcm illum
,
vt dicitur ibidem .-
& ifta ficbant in crcaturis ir-
racionabilibus, vt pcr boc oftcndcrccur quod crcacura racio
ralisdcbcc Dcumcimcre&: reuercri Si: coram cotremcre
cimore filiali.
2
In die.Sangar. Hic ponitut fccunda ratio cx populi dcfcn
fione
,
quia in diebus Sami^ar qn,in>uis non kgatur magnus
exercitus vcnillc contra fiiios iiiacl , tamcn tcrram eoaim
fubintrabant aliqui latrunciilr maximc de Philifthcis,a qui-
bus dcfcnditcos
Samgar,nont;!men prxbuic populo plcna
fecuritatem proptcr btrunculos fubintianccs. 6t hoc cft
<\vod liibditur.
3
f^kueruntfemit.t.Qxt\2. non audcbant Hcbrxi irc pcr vias
Philifthsispropinquasnifiin
fu(iicienti Cocictatc ad fcdc-
tcndcndum,
quqd non fit dc facili Hc frcquentcr.
4
Et quiingr(d!ebantnr
. in parua Comitiua vcl folitarif.
j
^wbjiUuerunt pvr. diucrttndo a reda via , nc incidercnt
m pn^-diCtos
latrunculos.Quod .autcm hic fit mcntio dc dic
bus lahcl, non clt rcfcrcdum ad tcmpus poft quam pcrcuf-
fcrat Sifaram,fcd ad tempus prxccdcns.

^T^oua biUa. Hic ponitur tertia ratio qua: accipirur cx ho-

fliumirabilidcbcllationc.vbiprimodefcribiturdcbcllatio
hoftiu prcfcns.
fccund6pr^crita&
futuraibi, Dnsinfnr.Civ
ca primum dicitur
; 7V(orf.i.nouum
modum dcbcllandi ho-
flcs U. coiuin
uuicatcs,qua:
uouuascxponitur,cum dicitur.
9 Clypeui
7
Clypeus,&c. Iii Hcb. habctur inlfraeUiza
q,
quadraginti
milibus non iungitur cum Ifrael, &i. boc vidctur ex co c], di-
(Llum cft cap.prxcc.g Barac iuit ad pugnam cum dcccm mi
libus tantiim . propter
q,
Hcb. cxponunt f ic litcram itianH
ClypcHs & hasiafi ap.i. non apparucrunt . &c accipitur hic Gi-i,
pro no . In Ifrael.i.in dcccm milibus pugnatoribus dc Ifracl
qui incrmes lucruntad prxlium,8c fuppJcndum cft,cum tn
cxercitus aduerfariorum cflctcx xl.ijiihbus.i.in nu-xl.milia
armatorum, &C talis modusloqucndi vbi oportctaliqua fup-
plc rcqui apud Hcb.vocaturdccurtatu5,frcqucnccr inucni-
cur in facra fcripcura maximcmccrica ,
cuiufmodicff iftiKi
cancicum Dcbora:in Heb. Poflc^rauc dici iccuncKiiTr cranf-
lacioncm noifram iungcndo ly .xl.miUbus cntn ly ifraeU^uod
Iiccc a pnncipio bclli fucrunc cancum x.milia cum Barac, ea
mcn quando inccpic llipcrarc aducrfarios
,
mulri dc Ifracl
priustimorc impcditi vcncrunt ad pra^Iium iungcndo^fc
cxercitui Barac,itaqu6d afccndit ad xl milia.
8 Cor meum dili^u priiuipLS . id cft ,
duccs Jiuius cxcrcitus.
Idco fubditur.
9 Q.i*t .fpfi^i
voliitate. Exponat ficurfupraiprin.huiuscatici.
I o ihii afcendit.f-pcr riitentes a/inos.id cfi,pingucs 6c pulchros
dcpra;dahoftium,
I I Et fedctis fipra in iudicio & arhbutatis . quia anrca iudiCCS
no audebat irc dc loco ad locu ad uidicandu, fcd tunc piotc-
rant irc fccurc Cv: honorificc, ita
q,
in ludicio hic accipit pio
irc ad iudic:u.quia homincs fcdcnccs in aialibus no ludicat.
^
Lofiim
]8;
ludiicLim Cap. V. i8<^
T Legis non aber rantes Icilicet,
dcntem fiiper afinas prouocat ad bencdlcendum dominum
-''^

itvbi
b
f
Id eft laudate. c T
Populmn fe-
licendum dominiim.
i coliifi {unt currus,& ho
BtllC
.'jm.
|;n>a
^iina
fltib.
.b.
iaa.
iufl:itia;domini,& t clemcnria: forris IlVael.
a T
Domus domini fcUicet,quia benediclo doniino & laudato In loco vi-florie,
dcfccndcrunt in domum dominiivt ibi 'audarcnt orantcs & facrilicia otfcretcs.
Tuncdefccnditpopulusdominiadpdrtas,
a T
Hoc in Hebraco non habetur. b f
Adam. rrophctia exuigit in ad-
uentu Chrifti, 8c populos ad tidem exutgere facit.
&cbtinuitprincipatum.SurgefurgeDebo
a
T
In Hebrxo: prardaie pridam tuam.
capit qui ccleitis patiis rcfponfa cuilodit.
b
f
Captiuitatem dc hoilibus
b
Barac,& apprehende captiuos tuos fih Abi-
a T
Adanian.refponfionis patris. b
f Rcliciuiz Ifrael falu.T fient.
c T
In Hcbno Dhs proptcr me in fortibus dimicat , & eli vo.f totius populi
,
ndem,tSaluatE{untrelicjuia;popu!i.Ddmi
a
f
Contra Acgyptios: & cfteros eorum Inim cos.
b f
In Exodo lcgitiu . Fiigauit loluc Amalcc & populii eius in ore gladii , &c.
- - -
"
b*
B
1 res.
jr
l.cri-
K po-
i.ice-
T
^ Procopius. Veti mulis nitidis , id cft, potences Ifrael,
&
qui in icinere populo prarcedicis, quiquc mdicio eftis prs-
fcdi, canquam fuper lyra quada
carmen v idloriale pulface.
5 Rupertus. Ecquafiincerro 3,1^ . . .
gafrenc,vbi&quandolaudabi-=
^
Via,loquuBmi
^
,
.
; TU r I a f Adaman. Sacrmcium Deoacceptabile quod oftcretur inmmtia& icquitate
musdominum? Illarelpondic
, n- r ar ^ ix l
"
Vbi coll.fi funccurrus . Acfi di-
^ ftium fufiocatus efl cxcrcitus
,
ibi narrentur
cercc
. Quamuis femper &vbi-
que Dcus laud.indus fic , modo
tamen a vobis laudadus eft
,
qui
inimicos vefiros fubuercic,ficuc
Acgypcios i mari rubro. Ad por
ras aucem domus Domini
,
quia
bcncditoi5: collaudacoinloco
r r
"
.,
'1
~
"
n
viaoria:Domino,eumcollau-
c ra, iurge lurgc&loquerecanticum. Surge
dauerunc, oraciones & vitlimas
ei offercnccs.
a Collififunt. Quafi d.quamuis
femper & vbique laudandus lic
Dcus,nonnc hic potius laudan-
dus & bcncdiccndus efl,qui fub
uercic inimicos noflros
, ficuc
fubuercic Acgypcios in mari ra-
bro?
b ibinarrefitnr. Adam. LXX.
lufti conforcacifuncin Ifrael.In
alijs gcncibus qui corporis roba
re forciores func potcnces d lain
tur in priElio . In Ifracl vero qui
iuftiorcs
.-
q uia iufiicia eciam vi-
ribus infirma vincic. Iniuftitia
vcro & fi mulcos habcac bellaco
res validos fuperatur.ergo in no
firagenccaucper iufiiciam fiipe
ramus : auc per iniufticiam vm-
cimur.
c Surgefnrge. InHebrxonori
habecur : fed expcrgifcere
fpi.
itn
,
fciliccc propheci^.perfedti enim
dodorcs Dcboramprouocanc,
vccxpcrgifcacur Ipiricu prophc
tix&laiidis.
^. Procopius. Snrge,furge,
Id cfi , lufiiciam prouche
,
po-
pulum
confirma,proDci glo-
ria
,
ac populi falucc cxurge
.
Surgc&confirma,qucmadmo-
dum quoque ad Mofcn didum
C^.Stesarne.
Ec DauidinquiC,
Steterunt pedes noHri :n atriji tuis
Hierufulem.
Tu Deboraconfir-
nia Barac
. Suggerunc cnim no-
bis
bis in domino vires fan6liquoque,cum nobis animum con
cra hoftcs inftruunc.
? Rupcrcus. Dcboraprouo-
cacur, vcexpcrgifcacur in fpiri-
cu prophecia: &: laudis , &L non
ccircc d hiudi bus Dci . Barac au-
tcm monccur
, vc dcpra^dccur
d
nuslinfortibusdimicauit.ExEphraimtde 6
ben&:Gad
a
T
loiiic. "7
b l'
Saul fcilicet prccipiente domino Amalec deieuit: quod Debota multo ante
q
propheuuir.
"
lcuit eos in Amalec : &poft t eu m in Benia-
C
a T
Hoc in Hebrio non habe;ur; fcd apcriendi fcnfus gratia additum eft.
rcliquias hoftium fuorum
, &
ad incernecionem vfque eos
pcrducac,&; nomen fibi victo-
rix laudabiliccracquirac Sequi
tur.
d 4 Ejt Fphr.iim deleuit cos , &c.
Id cft, lofuc cxiftcns de cribu
Ephraim,dcleuic forccs inimi-
cos Ilrael in Aaialcch
, & popu-
lum eius in ore gladij,ficuc legi-
tur in libro Exod. cap. i 7. Etpofl
lofue ,
Saul populum .Amalech prx-
cipienie domino
,
deleuit,
e ^De Machirprincipes defcende
.
Procopius. Machir films eft Ma
naflis , vjcra lordanem cum Ru-
cerramTorcicus, fra-
cer germanus eius ex vcroque
parcncceft Ephraim. Ifti icaque
fuos vlcuri fracres
, indagacum
hoftes defcenderunt
.
t propter font
tiun laculan-
tiu'Ti ragguas
inter locu ubi
h.uiri! aqua.
t iuftiti-E uil-
Urum eius in.
minin populostuosoAmalec. De
Machir
*
Rupercus. Pnncipesifto-
a
T
Ad pofterncndum fcilicct Sifatam. b T
Defcendcrum fcilicet.
^
TUm defccndcrunc
,
qUI eXCrci-
tprincipesdelcenderunt, & de Zabulon-
t qui exercitum ducerent ad bellandum.
a
T
Djftoras legs fcilicet. b Adbellanduni.
I I
tum duccrenc ad bcllandum,
id eft
,
proftcrnendum Sffaram,
& ad Deum coUaudandum &
exorandum.
DucesKfacharfuerecumDeboraj&tBa-i^f
^ i^^i ^juafi in pr^ceps , &c.
T
Quiaqaidira parsillojum cum Dcboraad laudanduin Dcum remanlit:pats
Rnr>^rriic 'Rirtr' nrprifnc \7,i-Uo
autcm fccuti funt barac , ad populum exhottandum & fifaram debellandum.
IVlipLl Llli. Darac CrCUCIl! VCl Oa
f racLiertigiafuntlecuti, t quiquafiin prjc-
*^ Dommi
,
fc difcrimini dcdic,
a T
Prxcipitans l'e fcilicct in lorrentcm Cif)n,8c pcrfcqucns inimicos.
pCiECipiCanS IC in CorrcnCCm Cy
ceps , ac baratrum fe difcrimini dedit.Diui
'"^
1?"'
perfequens
&: debellans Si-
^
Tsupcrborum.
m ;iK farxexcrcicum.
fo contra fe Ruben t magnanimorum re-
\l
S
^'/"''- ^ox Dcborx incre-
eft contentio
-
,
,
^. pancis Ruben qui uTiperio do-
perta elt contentio . Quare habitas interiy
mim non obcemperauic cum
a Tuos.f& vicinarum vrbiuin. b ^ia gteges oulbus abundas fcrua
fjraCnbuS fuis , VC dcbcllarCC ini-
lecupis: & eorum libilos potius audireaelcctaiis quara cumrtatribus tuisoc . / j
cuuere inimicis . Sc impetio domini fuperbus comradicis. miCOSzicd pCrCerriCUS, oC VCCblS
tduos terminos, utaiidias fibilosgregum ? 18
domini incredulus diuific feab
Diuifo amtra fc Ruben rnagnanimotum
,, ^;yefb'rc%s&"i'%'!
Conua imperium dorauu. Increpando hoc dicit : quia Rubcn Sc Gad
.' .'^
. . r~'^
perraanfit.
Hcu prophcci^E mcrcpacur fic
:
repertaeftcontentio.GalaadtransIordane^^*-"'^
'^^""^ '^^'' '^""^ terminos
a Videns Ruben & Gad frati bus fuis deeire , nauibus fiigam arripuit.
^. I
^f.
In HcbrXO aUCCm HOn ha-
b Incrcpa; quod Afcr mingio po-us fiigara arnpuit quam fralribus ope fetat.
2,Z bcCUT duCS
^elccbatj&Denuacabatnauibus.AIar ha-
'
^znt
tHTachar (teut
Bjrac inualle,
tmilTus edctt
pedibus fuis.
trnifui ennt
cooitabuc cor
de(iiel ma^nf
eiant: >gita-
tioncs coic^s^
NICOLAVS DE LYIIA.
1 Loquimini.
id eft, narrate beneficia Dei.
X Vhi colli. fimt. grandine & ccmpcftace cadertce fuper cos.
3
ybi nar. quibus inccrfecicimpios.
4
Et cler. inifor. quia clcmencia Dci dcdic eis forcicudinem
ad fupcrandum
aduerfarios. C.ECera pacenc.
5
^
Dominus in. Hic clcicribicur dcbeilacio hoftium prrcccri-
ta vi. fucura, cum dicicur : Domi. i.in forcibus concra forccs.
6 Dimica.
&C ponic exemplum dc prxccrico, diccns.
7
ExEphraim de. quia lofue tuic dc cribu Ephraim, qui dc-
bellauic Amalec, vc habccur Exod. 17. Confcqucnccr poni-
tur cxemplun defucuro,cum dicicur.
8 Et poll. quia Saul qui fuic dc cribu Bcniamin dcbcllauic
&deleuicAmalcc,vchabccurt.
Regum i^.
9
Df Machir. Hic confcqucnccr Dcbora recicac conftancia
iiliorum
Ifrael qui iuerunc cum Barac ad prxlium , & igna-
uiamillorum
qui irc nolucrunc :commiftim loqucndo de
iftis
&dc illis diccns : De Machir princi. Machir enim fuic fi-
lius
Manafie
: dc cuius tribu aliqui fuerunc in hoc excrcicu.
10
K/f.fiaicpacecexdiLtiscap.4.
Ji Duces
ifUchar. quia aliquidc illa tribu ftecerunccum
Dcbora ad
dcprccandum dominum
.
1 1 Et Barac.
ve.fnutfc. quia alij iuerunc cum Barac ad pu-
gnandum.
13 iJ*
1
3
Qui
quafi in prxceps ac baratrumfe. perfcquendo aduerfa-
rios pcr loca decliuiaacafpera.
14
Diuifo contra
fe
J\uben . In illa enim tribu erant quardam
.
concenciones inccftinx, propter quas noluerunc vcnire ad
prxlium cum Barac. Idco fubdicur.
1
5
Magnani. id eft , fupcrborum.
1 6
I{eperta . quia mamfefta fuic alijs cribubus ex hoc fa6lo.
1
7
U^are ha.&c. quia fors Ruben fuic fupcr lordanem flu-
uium:
quidiuidcbaccerram
duarumcribuumi3i:dimidia:a
tcrra aliarum cribuum.
j 8
yt audias. id eft , balatus . illa enim cribus dcleaabacur
in calibus, quia habebac pccora mulca , &;inccndcb.u nucri-.
cioni &c
mulciplicacioni corum ; vc habccur Num.ij.
1 9
Diuifo
conira. rcpecicur ad maiorem adfirmacionem. &
quiaficucin
cancilcnis idem repccicur, ficiniftocancico.&:
exponacur
ficuc prius.
zo Galaad trarts lord. nolcns vcnire ad pra:lium ficuc piger
&:ignauus.
1 1 Et Dan vacabat. pro mercibus cxerccndis, quia fors fua
fuic fuper liccus maris mcdicerranei , & ideo noluic venire
ad pr.Elium
incencus ad lucrum, &: eodem modo exponicur
quod fubdicur.
22 Ufer
habitabat, &c. Zabulon -vero
,
&c. Ifti commcndan-
tur
deprobicacc&: audacia: quiaexipfis principalicerexer-
citus erac : vcpacec fupra4.cap.
* 1 Inrc'
I
8;
GIol.ordi.&NicolaidcLyra. i88
xo<].i4.g.
a De cctlo itmUatum t^
A contra, &c. ^ Rupcr-
tus. Qu,'a in ouadra
gincamilibus Iiraclcly-
pcus &: ha(k inucmri
non potucrac , idcirco
dominus dc ccclo Inpi-
t
rupr exeel-
dibus grandinis &:igni
aajri.
dimicauit {>ro cis con-
tra hoflcs fuos . Sccllar
,
angcli incelligantiir,qui
dcc^lo concra S.faram
rign.iucrunc.
Traxit cadauera eo-
rnm
,
crc. In mare ru-
brum
,
quod cft Cadu-
mim : quod inccrprcta-
tur anciquoruni ; c6 -
quod antiaua miracula
ibi func fada tranfcun-
tibus filijs Ifrael, & pcr-
euncibus Aeg\'pci)s: vc
pro cadaucnbus Acgy-
pciorum habcac p.fccs,
i\: bci\\x maris rubri
cadauera Chananxo-
<
rum.
tqu.nfljtflc
c ^
Conculca animit mca
i calcatjonib. robuflos . RupCrcUS. Hoc
irel fono pccio
Debora in pcrfona to-
~
""
cius Ifraclis dicit, vc om
ncs vho animo robu-
ftorum ho(iium fuo-
rum colla coculcarcnt
,
ficutin libro Jofuclegi-
tur de quinque reeibus
Chanan^orum . Lapi-
P
d.bus grandinum de
io.ubu.
^^ equorum cecidilfe
,
traduntur . Quid igitur
putas equitJDus acci-
difle?
^CA P.
B
i Cjculubit.
forciuiu cius
Jdeli cquoiQ
<iut fortiuni.
bitabatin littorcmaris, &inporm-
bus morabatur.ZabulS vcro &:Nepli
fCstcii dsficientibus hx iax tnbui obtulctunc aniiu3> luai in V
ti n Kcztone M:coine idcit excclfi : qu! pto
f
opulo Oci fe obia-
letu.i: diciuuini.
thali obtulcrunt animas fuas morci
THo.Ulisde.iiio.
tinrcgioncMcrome. Vcncrutrcgcs
i
a
t *i2i
fcilicet Ubin fubditi ern..
2
& pugnaucrunt : Pugnaucrunt regcs
j
a T Piouincia in quj e i torrens C.fon iuxti squi M-'eddm.
f
SuLfinnacio : quia. n?c aiiiin is fuaT:. u.'.u;runt.
Chanaan in Tanach,iuxtaa<.]uas 'vja
geddo, & tamen nihil tulcrcpra:dan 4
af Quja in x.in.libot lliaeliiecdyf:useiaiinccha.a.
b T
Ciandine Sc igni.
tcs. De cxlodimicatum eft contra 5
a
f
Angeli qui co;uta Sifaiain pugmurtunt.
eos , llella: manetes in ordine & cur-
^
fufuoaducrlus Sifaram pugnauerur:
^
Torrcns Ci(bn traxit cadauera eo-
rum
;
Torrens Cadumim
i
Torrens 7
af Vox populi fefe magnanunicer exhoicaiici eft : vt conculcet
colla inimicoruiu fu.niiin.
Ci(on. tConculcaanimamea robu-
8
a
f
L^picibus gtaiiiiini de cclo milSs quafi fi vnguiat equo.um la- 9
pidibui |:ercufl.v cecid;cunc . Qird putas eqjicibus accidille i
ftos. Vngula: equorum
i cccidcrunt,
lo
fugientibus impetu, &:perpra:ceps
ruentibus fortiflimis holtium . Ma-
a
f
Mirliacl qui lubet per Dclbonm maiedice.re M-Jioz, id el con
rracia: poi(;llaci,qu.-i: pixcrac Chananzis.Meioz cniin uuetpicc^tiu
aic;inuin . Czceci e.uina:igehsdiinicant;bas pro if acl, apo.iata
an^eli CK>n foiuut non pu^iuuecunt lcd .;.;am auu^rraii funt.
I I
iedicitc tcrrx Meroz, dicit anoelus
lahelvxorHabcrCincit&benedi- H
a f D;mini. .b Sapiemer Sc prudcntet fecic.
catur'intabcrnaculofud Aquam
,j
a Vi hoiUs fiiiuius fc ctcdrict i!li,Jlac quidein no vmum dedic:
qaia doinus l<.echab vinum non bibit.
pctenti lac dedit & in phialat prin-
, (S
cipumobtulitbutyru-n. Siniftram 7
manum mifitad clauu & dcxtera
ad fibrorum malleoSjperculfitquc
Silaram
[ quxrens in capitc vulneri
locum
, & tcmpus valide perforas,
inrer pedes eias ruit,defccit & mor
tuus eft. Volucbat ante pedes eius,
ikiaccbat exannnis &miferabilis.
f Irrilio.
Pcr fencftram refpiciens vlulabat
ig
mater eius, & de c?naculo loqucba
tur/ Cur morat regrcdi curruseius,
quare tardauerunt pedes quadriga-
rum illius ? t Vna fapientior c^teris
vxonbus eius , ha:c iojrui verba rc-
fpoJit: Forfitan niic diuidit fpolia,
'^
&pulcherrima toEminaru cligitur
2.1
ci Vcftes diuerfbrum coloru Sifa-
IX traduntur in prarda , & fupellex
varia ad ornanda colla congcritur.
Sicpcreant omnes inimici tui do
domini
, maledicite habitatoribus
i,
mine:quiautcmdiIigatte,ficutfol
cius,quianonvencruntadauxiIium
^^ ?"^
^" fplendet, ita rutilenr.
1, ., a 1 Adam.Q;^ elcit terra dum quieiiit pcccatum: mouctut au-
1
Beiiacotmn.
^^^ teiia, u cil qui habiiant teiiaincumaiumasbominumo-
domini, inadiutoriumtfortifsimo-
nenc&comuibampeccaa.
^
a Sanaas fcilicet Saram,Kcbeccam,B.achcl,Liam, & huiufincdi. QuicUliqUC CCrra pCr qUadragmta
rumcius. Bcneditta intcr rauiiercs
ij
annos.
ii
NI COL AVS DE J.YRA.
t Jn re^ione Merome. id eft , cxcclfa, quia in mortte Tbahor
fuic congregatus exercitus Bar.ic, ut fuit diftum fupra 4. ca.
3 yeneruni reges. qui erant conf^dcrati ipfi labin.
5
Et pugnauerunt. quia vencrunt ad expugnandum Barac
&:eius exercitum : vt habctur fupra 4.cap.
4
7{ilnl. Minus dicit & plus fignificac ; veneranc en im ad
dcprxdandum terram Ifracl,& canien ipfi & fua ibidem re-
manlcranc.
j
De cx Hic confcqucntcr Dclbora explicac cui ifta vido-
ria ficatcnbuenda
, fcilicec ipli Deo : &: idco dicicur : De cx-
lo din.icatum
, fcilicct fulgure & grandine.
6 SulU manentesinord'.
hoc diciturad diffcrcntiam illius
vi(9torijEqua?faaaef^a Dco pcr lofuc : vt habecurlofue 10.
quia tunc fol &: luna itctcrunt p.-.r fpatium vnius dici:in hac
aatem vidoria non ftctcrunt,fcd proccfferunt in curfu iao.
7
Torrens Cifon , &c. Cifon ic Cadumin funt nomina tor-
rcntium propc quos fuit bcUum, &: multi cceidcrunt ibi Sc
fucrunt fubnierli.
8 Conctilca anima mea.
id efl, defpicc.
$
V^buiios. id eft , Sifaram 6c debcllatorcs fuos ; qui confi-
dcntcs in fua fbrtitudinc volebant populii domini dclcre.
10 y>ig_ulx equorum cc. cx magnirudinc grandinis &i fujgu-
ris&: afpcntatc locorum fucrunc ]^(xlk. difiipata:.
11 Maledicite terrx Mero7^,&c.
Dicuntexpofitorcs noftri
communiccr;quod
angclus dominihicaccipiturproMi-
chacle,qui
pricrat fili)s Ifracl ad cufiodiam : vt habetur
Dan. loMeroz auremcfinomen
d^monisqui cxcitiuic
Sifaram&;
fuosadvcnicndumcontrafilios Ifracj :cuidixic
Micb.iel cfle malediccndum
&: malis angclis fibi adiunrtis.
idcofubditur.
1
1
MaUdicitchabita. \d cfi, cxercitus dominj,qui erat exer
citus Ifrael
:
fcd magis vcnerunc ad nocendum.fic ergo cx-
ponuntcommunicer
dodorcs
cacholici.Hebra:i aucem ali-
ter txponunc diccntcs
: quod angclus domini hic intelli-
gitur ipfe Barac miflus a Deo ad pugnam prxdidam, vt pa-
tct cx didtis fupra 4.cap.
Angelus enim idcm cfl, quod imn-
tius , Maleath enim quod eft nomen Hcbraicum ; icquiuo-
cum cii ad angclum 6i. ad nuntium . Meroz autem nonien
hominis potentis, qui habitaCpropelocum vbi fuic bellum,
&: idco magis fuic reprchefibilis, eo quod noluit venirequo
alijqui erantlonge. propterquodBaracdixiteimalediccn-
dum 6chominibus fub eius potcftaceconfticucis, &:ha:cex-
poficio magis vidccur concordare littera:.
I? Benedi. Hicconfequenter Delbora commcndac lahel
qu^ Sifaram interfccit,vt pacecex pra:dictis 4.cap.
1
4
Benedicatur in tabernaculo In Hebraro habecur : Trx mu-
licribns iu tabernaculo benedicatur : id cfi, prx mulieribus habi-
cantibus In tabcrnaculis,qu2 non leguntur feciffc tam viri-
liter&rcauire.
idco fubditur.
I
j
^cjuar.f
pfienti lac. vc citius dormirec &: grauius.vc didu
ertfupra^.capitiilo. ^-
16
f;p/>j<j/<j..iQ'cfl',aptaproprincipibus.
17 Obtnlit buty. id
efl , lac pinguc . Phiala enim uc uidctur
non eft vasapcum pro butyro.nam fecundum Ifid.ctymol.
vlti. inter vafi potatoiia
numeratur . Hcbi asi tamcn dicunc
hic;in phiala.i.in bacino.
'
'jas catino,cft ctiam vas in quo po
ccft otierri butvruin propi
'' diaum . S>c fccundum hoc di-
cuntaliqui quod no folum
x.tuilitei potum utpcrierat, fcd
etiam cibuin.Cijtcra patcnt ik
Ifrera vfque ibi.
^
1 8 Terfcnelham. vbi defcnbituT
.rnxietas matris Sifarx,eo
quod ultra modum tardabat venii c
,
quam nurus fuauoies
confolan rcfpond:t.
1
9
Forfitan niinc diuidit fpolia . bellato.ri'hus fuis.
10 Et pulcherrithafaminaru?//. dcHehrXi^.
1 1 Eli<(,iiur. ad concubitum.Vlcimo
poniturconclufio can
cicicumdicitur.
2 1 Sicpereant omnes inimici f/.qui tc in cuis
fixlclibus perfc-
quuncur : ficucdiitum cft Saulo Aot.i).a. Saule
saule, quidttu
perfcqueris f"
2
3 J2i''
aiitem diUgutit. In Heb.pro in orcu fuo, habetur big-
burato.i.in fortitudine fua n, exponut Hebr^i de illa
fortitu
dine folis futura. dc qua df Efa. ^o. f Erii lux lunxftcut luxfo-
Us, cSr luxfolis eritfeptempliciterficut luxfeptm dierutn.
^e CAP.
D
B
189
lofiLie
C A P. VI.
Ecerunt . ^ lofcphus i Poft mortcm B.irac &
Debora:, Madianitas rogantcs Amalcchitas&:
Arabes,ca(trflmet3ti (lint fuper Ifr.ielitas: &C
congreCIos libmiet viri pugtiaccs interemerut,
Cap VL 190
C A P.
&cijdadcprc-
dabatur. Nam
jcftatis tcmpo-
re agetcs cxcr-
citi.im,perhye
incmlil"aclitas
colere tcrram
permittcbant,
vt laborantcs
coprimcre fa-
cilJimc pofsct.
Erat igitur fa-
nics , &: cibo-
rum maxima
difficultas.
.i< Hcbrxi,
ani fcptcm dc
quibusdicitiir,
f
ceruht Ifiaiii-
tAmalumincon-
fpetiu
dni , erc.
pcrtinet ad Ge
dconis tcmpo-
ra, qiiidomina
tu tcnuilfe dici
tiir annis qua-
dragintn.
Adam.Non
dicuntur inua-
luide fupcrpo
pulum Dci clu
preccpta cufto
diunt.Ci.imer-
goncgligercco^pitmoxinualuithoftis.Aducrfuninosquo
que qui Ifracl fccundum fpiritum dicimur, fpiritualis hofJis
infurgitcum ncgbgimus mandataDei, &c inimicistradi-
mur,"cum a gratia Dci dcferimur.
b Cim(jucfe. Adzm Hiccpaticbaturlfraclfccundumcar-
ncm Scmin.abat rerram : lcd quia pro peccatis fuis traditus
crat mimicis pro f rugibus corruptionem mctcbat . Nos vc-
roquifccundum fpiritum Ifracl nominamur
,
aliquando
feminamus,&: nonpoirunt inimici fcmin.ata corrumpcrc
vcl inlidian agricultura: noftrs . Eft autcm quando fata no-
Itra corrumpuntur , vndc : Q^dfemirKit in carne^ de carne rnetet
corruptionem . iliii antem leminat in Pfitiiu > de fpiritu mctet vitam
tffr>-jw.Madianita:crgo fcminacorumcorrumpuntqui in
carnc feminant, & corum fruc^us extcrminantur & percut.
Qux vcro in fpiritu feminantur,non piit Madianit^corruni
perc. Non.n.polTunt dsmoncs afccndcrc ad fpirituales ca-
pos,&: noualiafpiritustcmcrarc^coru.f.qui non fcminat fu-
pcr fpinas, fed innouant flbi noualia. Frcquetcr ctiaaccidit,
^
vt qui^
vt qui in fpirituali opcrc multum dcfudas plurimos frudus Dfv
fcccrit,&: rcpleuerit horrca llia fruge iufti ti9,& multa bcna .^
operacondidcrit in conclaui confcicntiiE , (^d (i ncgligat Sc
poft laborcm procliuis ad voluptarem vcrgat^omma illa bo.
norum fcminadominantchbidmecorrumpentur.
Ideodi-
Prou.i.d.
&um cHiOrnni:
VI.
T
Adam.Dimi cfTet iuftitb in tena qirTOilfc dicitur ; dimi amcm irreui^iniquitas 5c fece-
runt inalumin conriieftu doir.ini, tiadidit eos 111 mnnuMndian. .
Ecerunc autcm filij Ifrael maluni in confpediu
a
f
Dxmonum.
dommi, qui tradidit illos in manu Madian fe-
a f
Perfcfta & com.igna paniieniia. b
f
Spirituali afflifticne.
ptem annis , & oppre/Ti funt valde ab eis. Fece-
runtque fibi antra & fpcluncas in montibus
*
&
munitiffima ad repugnandum loca^ . Cumque
a
f
Qui fcinirat in caiii; de caiuc nictet torruptionem.
leififlec Uracl: afcendebat Madian&: Amalec cjcterique orientalium
nationum : & t apud cos figentcs centoria : ficuc eranc in t herbis
cun6la vaftabant vfque ad introitum Gazic : nihilque omnino ad vitam
pcrtinensrelinquebantin lfrael,nonoues
, non boues, non afinos.
Ipli enim &: vniuerfi greges eorum veniebant cum tabernaculis fuis
6c inftar locuftarum vniuerfa complebant : innumcra multitudo
:
hominum & camelorum, quicquid tecigeranc deuaftantes .
t Hu-
miliatufquecft Ifrael valdein confpedu Madian: &c clamauitad do-
c minum
,
poftulans auxilium concra Madianitas. Qui mific ad cos
virum prophetam, & locutus eft : Ha^c dicit dominus Deus Ifraelj
Ego vos fcci confcendere de Acgypto,&: cduxi vos de domo feruitutis,
&liberaui de manu Aegyptiorum &omniuminimicorum qui afflige-
bant vos . Eicciq; eos ad mtroitum veftrum,&: tradidi vobis lerram eo-
citfiotliiip^rnjcor,
r/fw. Cufiodie
dum cfl- igicur;
cor ab 01 pcccA;
^
to:pr.ircipuc in
temporc pcrfe
cutionis. Si tis
cnim tunc dcr
negctfidi3,om
ncsiutfitiefru-
3 dusan:iiiit,nu-.
dus repentefa
4 itus &: inanis,;
5 &;diuqu.t(i',
&;multdvixla
t
borc coUettus-
flibird ois la*
borciTundit'',^^
cundumiUud;
Omnes ininfiititi:
, eins quasfeceraty
non recordabuni.-
Oremus ergo
vt pcrfecutio-
ncm fuftinere
y
poilimus, quia.,
tribubtib patien
tiam operatur,pa
tientia probatio-
ttem,probatiofpe.
PriEtendit cm
^bafio noftra
non foliim Vfqucad vcrba, fcd vfquc ad fanguinis prolulio-
ncm
,
quia Chriilus qucm fcquimur pro redeptione noftra.
effudit finguificm fuum : vt indc exeamus loti in fanguinc
noflro.Baptifmus cnim finguinis folus cff qui nos puriorcs
rcddit
,
quam aqua baptifmi. de quo dicitur ; Baptifmo habeo
baptix^ri qufm tpos
ncf. Protufionc igitur fui fanguinis baptif-
ma nominauit.Et fi ifta non doccns otFcndo: vcrcor nc ba-
ptifma iftud cmincntius fit illo baptifmatc
,
quod per aqua-
traditur. lUud.n.acccptum valde pauci immacuj.ate v("q; ad
cxitij vit.T cuftodiunt: hoc vero qui baptizatus eft vltra pec
Care non potcft. Et (i tcmerarium no c(t in rcbus talibas au-:
dcrc aliquid,po(fumus dieere, Op per illud baptifma pcccata
pnrtcrita purganrur
,
per illud etiam fiuura pcrimuntur, 6c
vcnicns princcps huius mundi ad talcm anima rion inucnic-
quicqua: imo fanguinis profutionc fopitur:nec audet in ali-
quocriminari anima mortc fuacIarificatam,fanguinelota.
C O^imifit a^ieni viriiprophct.vn, &locittus^li : H.tc dicit , (irc
AVGVSTINVS. _Cur non dicatur nomcn huius
^
propheta%
*
timente? ip-
lb$.-MadiaAir;
t
.tduerflis
.
tfruilumter-
IX.
t
AttenuatuC-
quc.
Kom. ;.a
8
Baptidnus faa
guinis.
Luc.ii.f.
loan.i^.i.
Quift.^i. ta.
hb.lud.
NICOLAVS DE LYRA.
Eccrunt.Hic confetjucnter dtfcribitnr ijUai ta tribnUtio qux
fa6la futt per reges Madian
, c?"
i fua libcrati fuerant ftU]
Ifraelper Gedeonem,& diuiditnr in duaspartesfcilicctprm
cipalem.,& incidcntalem.fecunda incipit.g.cap.Trima in cuas, i^-iia
frirnb dvfcribitur tribidaiio.fecundo liberaiio,ibi:Qui mificad cos.
Cifca primun dicitur.
1 Fecerunt autem fi i. non dicittir hic , addideruntfaccre malum;
ficutin alijs tribulatinnibus dici'rur poU primam : cuius rationern ad-
ftgnant Hebrxi ; diccntcs
,
qubd pcr camicim DclborA &Barac vJT
eoruni merita pcccata praterita erantfitnpliciicr dimiffa.
2 C^i tr. vt deformitas vcL dcdecus cuipx non tranfiietfine decore
iufiiti^.
5
Fcceruntq;
{\hi.
f.pauperes et debiles &timidi, vt fe abfcoderet.
4
Et munitiiiima ad repu. quantum adpoientcs,\tibi refugium
haberent.
5
Cumque fcui(.iJ cfl,tempore vernali quofemina incipiuntfru-
Uificare, vt nullus viHiis remaneret Hebrxis.
M o R A irrr E w:.
1 Fecerunt autem filti Ifrael , ttc. Madi.Pcr Madian qui inter-
prctatur,in:quitas,d)aboIus fignificatur : qui
pp
cxcellcntia
malitixnon
folum iniquus,fcd etiam iniquitas nominatur:
pcr cxercitum
vcro Madiandiaboli fatcllitcs inrclligucur.
t
Injjerbis cunia uafiabant.Vcrhcrh^s intclliguntur inicia bo
uorii opcru^cj
demones nitutur dclirucrc, mUuttus bonus
6 Ip(i. icavjubd pro inieniperic acris non cogcrentiir exire de terra
donec omnia cffent confwnpta. C&tera patcnt in liicra.
7
Qn^i mitit ad. Hic confequenter dcfcribitur liberalio de diia tri-
bulatione.Circa cjifciendiiupficiitfuprii diClii eil,ctpatet ex decurfu^
libri: (/nfilii Ifraelpeccabant affligebantur, & (/npcenitebant libera-
banturtCt ideo dnsprimb mittit eis reprehenforem vt yerc p^jeniteant.
fecundb adiutorc vc vincant , ibi : Vcnit autangclus. Circaprimu
dicitur: Qui mi(it ad cos virum. Diclit coitcr expo/iiores niijlri,(p
fuit angeius in Ipecie viri,& ille ide (jiti infra nominatur angclus.He
brxiaut dicunt^rjdfuit Thincesfilius Eka%arifacerdutis.Etfatis Hi-r
detur ex textu
^
iste miflus a Deo fuerit hb uerus,fiuc fuerit Phineet
fiue alius,(]uia dicitur in fMt:Mi(it ad cos virum prophc.
v^^j-
geli uerb infacrafcnptura non uocanturprophetiXjijUanturnruihi oc
curr'it,et buc railmabititer
,
quia licetprophetica cog>/ttio,fit.clarisir
notitiafidci : tarnen eii iCnigrnatica. cognitio ucrb angclorum quico^
gnofciit rcs in uerbo de qua esl hicfermo:claraclt et abfjnc .fnig.matc,
8 Ego vos fcci con./ fignis mirabilibus,/icut in Exo.continetur^
^: I Ne
indefequaf:fed
p
Mcdian & cius cxcrutu a Deo mittit^Ge
deon.pcr quc .allegorice Xps (]gnificac;'.].a Gedco intcrprc-
taccircumicns in vccro.qd bcnccoucnic homini Xpo.nam
ab inliati fuscoccptionis fui t vir pfeci:us m fcieciis 6c virtu-:
tibus vtero virginali circudacus^Hicrm.j i.d. Crg.xim dominus.
noiiunifnpcr tcrram, fcmina ciycHnnlniit uiru:ti.\iz iic Xps i'm qit
homo luit vir circumiens in vtero,Hu;c 4utcm dicicur.
MORAi^
191
Glorordi.&NicolaidcLyra.
192,
^
prophctar,latcns caufa cft : non tn nullam cflTc arbicror. Scd
A quia poft vcrba quibus cxprobrauic inobcdicntiam populo,
fcquitur fcripcura diccns: lit vcnii anvelns dni,&Jcdn
fxb efuer-
CM t/uje erat in hphra. non abfurde intclligififlc angclus noie
vin lignificatus, vt poftea quam hxc vcrba dixcnc, venircc
ad qucicum,& ibi fcdcnt.No-
minccnini virorum fencdicu
cap.1.
B
Inlib. Jui.
f ur angcli:fcd angclos p. opho-
tasditi non occurrrt: quamuis
eum quiprophetacf}, iijpe oc-
currat angclum dici. Sed li an-
gclorumdidapruphctica no-
ta fuiu.i. quibus futura prenun
g
tiaucrunt
.-
curnon poflic angc
lusprophetadicif
a ^c Cnmtjue. lofeph. Gc-
dcon lo.nfi tilius, dc ti ibu Ma-
af(e,paucos manipu los fpica-
rumtcrens, latcntpreos ccrc-
b.it in torculari,cum mctncrct
hoc publice in arca taccre pro-
ptcr hoflcs. Tuc vifio iippiituic
ci,in tormaiuucnculi, Dixitq;
eum fcliccm,& charum Dco
:
&hoceflcmiaxinmm propitia
tioniscius indiciuiVi Cumqiic
prxcipcrct cum Hduciam ha-
Dere,&: fcftinarc, qiwtcnus dc-
fendcret libcrtatcin
,
liic hoc
impoflibilc fibi ciic diccbat
,
quando&cribus ex quacliec,
jnulcitudinc pnu?.rctur,5:puer
elict ad tantarum rcrum opns
innrmior . Dcus auccm qucd
dccratjfc implcrurum cllc dicc
bac, coquc ducc Ifraclicis le vi-
iioriam prarbicurum.
Ifido. Gcdcon Chnftumfi-
gnificac,quifubvmbra facrx
crucis pr^dcflin.ito incarnacio
nis futuiac myftcrioconfhtu-
b
tus rcditudinc judici) quali vir
gaeledionefandorum avicio
b DatnihiCi^niim. Adam.in. Vir crudicus , & h.ibcns fcfu D
predccc iTjris cxcinplum cautius agit.Sciebat cnim poffL* nn
'
'
gclos tcncbra^ uin transfigurarc fe in angclos lucis,ideo cxu
\
^
minacfpintuinfia Dco iit . Spiritualis.n.omniaexamimr.
^
q
Sic prxdecdibr eius lefus Nauc cu principc cigleftis militic
v.diik-t,inquirit, /i noHir es an
aducrf.morun^ 16 (ifdco d:lcu-
tit ans2:clicam Viii')ncmdiucr-
liiate S<. mucacione iignorum.
^A Th^odorcc. Angclusho-
norem De;^ dcbicum non lur-
npuic, veruin l.icerdocis otli-
cio fungcs, vbi virga percullil-
ruin > & dixi : Ec^o ciominus Dclis vcftcr . Nc
timeads dcos Amorrhxorum iii quorum tcr-
ra habitatis Et noluifti.> audire vocem mea.
Vcnitautcm angclusdiiiocledit fubquercu
qua: erat in Ephra : &perrincbat ad loas pa-
trcm fcimiha: Ezri. Cuinq; Gedcon filiuseius
j
itxpccr.un.igncptodigioloho
In vml-.-i f]u-icus, id eii ctuc.i. b A vtjijf. c Vatmfs. liiuil) aCCeiKllC.
cxcutcrctatqucpurgaret frumcntain torcU' c 'i'rtr/j. Aug.Aducrtedum
Qi!*"
]ari,vtfugcretMadan:appaiuitei.inadus !!
^Y^y^fT'''^''-^^^^^^''''
'"'''''
, . . " .
r^
' '
.- -
r /1-
^ otieiatibif;!cnnc]u,kda(tcra
domini, 5iait;DominustecuviiorutortiIh- 8
cibi facnficiummcum,&:po-
me.Dixitc]; ei Gedeon: Obfccio mi dominc,
fi dominus nobifcu eft, cur ergoapprehen-
dcruntnosh.tcomnia? Vbi fuiit mirabiUa c-
ius qu? narraueruntpatres nolhi atquedixe-
runt: De Acgypto eduxit nos dominus.'Nuc
autem derchquit nos dominus & tradiditin
manu Madia. Refpexitq} ad eii dominus , &c
ait:
t Vadc in hac fortitudine tua, & hberabis
a Autoriiare domni ioiju tur d <;uo miiTus cft.
Ifraeldcmanu Madian . ^citoc^milcrim tc.|
Qui refpondcns ait : Oblecro mi dominc , in
quo iiberabolfrael? Eccefamiha meainiima
cll in Mana(re,& cgo minimus in domo pa-
tris mei.Dixitq; cidiis;Egocrotccu&:pcrcu-
lO
1 1
nr.m in c6fpe.cuo.vndc inccjli-
gcndum eli, no cu angclo, icd
pcr angclu f^crificium obculif-
fc Quodangclusoftendic, qui
non ab co canqu.^ fibi kimpli:
,
fcd aic illi j ^ccipe carnes ec ai^-
tnospancs : et poneadpctram illam
ci ius effnnde. Et cu hoc feciflcc,
cxcedic angelus dfi: kimmum
virg^,q in nianu eius crac & ce
cigit carnes &: azvmos,(S>:c.lca-
quc ipfe angclus i lacniicio of-
ficiu minifimncis iplcuic. Igne
cin ho nviiifk-rvc homo Tinc
m-niculo Ii.ib:cc!flcc,que mir.a-
bilitcr vcangclus ipfc fubiccit.
Dcn;q; tunc cogncuitGcdeo
quod angclus diii cflct,hoc cm
fcnptuia concinud Iubdidic;t
b Da
tics Madian quall vnii viru . Et lllc, fi inucni , 1 3 vidn Gedion quoniam angeliu dni
inquit,eratiacorare, damihifienum quod
'/^'^riiisergotanquamaimho
^
rQiiia diabolus transHgmat k inan^clum luds.
^
'4
minC loqUcbatUr,quX CUm ho
tufisqui ioqueris ad mc. Nc recedas hinc,,
n^'n^.l^^'cred;d't,vccoraipio
i ^ . ^ -
') l.icnnciumvcl]ecotterre vcluc
adiuuadus pfencia fcVicacis ci*.
^
z lngrtj]'us
rumpaleisfequcftrabat. c donecreuertaradtc, portans facrificium &:
N I C OL AVS DE i.\RA.
1 7>le
time.de. &c. impcndcndo eis lacriam.
2 Et no!it!jiis. fcd ad idolol.arnam declinalfis,& ideo meri-
to cecidifiis in cnbulacioncm iiiam.
5
f^enit auicm an, Hic confcqucnccr dcfcribicur mifTio ad-
iucoris angcli per cuius adliftenciam Gcdeon habuic vido-
riam,&nonfuic Phinecs,fcd verusangelus.Circaquod pri
mo ponicur vocacio ducis.fecundo niodus certamuus, cap.
y.Circa pnmum^primo daiur duci preccptuin .id aggredic-
dum pugnam. fctundo lignum ad cognofcendum perfona
cflcangelicam, ibi, Et ///e, tertio mandatum dclrrucndi pa-
^ris idoTolatnam,ibi, Cumejue adhuc ifjct. quarco dupiex iignQ
allequendi vi6toriam,ibi..o/jr//(/M ' Gedeon. Circa primum di-
cicur; l^cnit aiitcnt '^^i-l-.s domini mfpecie viri. Tamcn erac ve-
rusangclusDei, vc patcbicex k-quencibus.
4
Etpcrtimbat ad li>aspata-mfuni,^. Dicitur auccm hic pa
tcrnon racionegcncr<ftionis,fed quiaerat potcncior & pnn
cipaliorin familiafua-diaidtb.uicur cnim ciibus ip f;imiiias,
6familix in domos , 6<: douuis in capica viroruni
,
iicuc di-
dum luic lofue.iiJ.cap.
5
CHmqi-.e GedconfiLi^s cius.cxc. ad prouidendii libi dc vitlu.
6 ytfugeret Madian. ad aliquod iorcaii cium.
7
^ppurnt ei angi lus domiin. ni fpLti C VUl.
S
Et ait. falucando euui.
S>
Dominus
Sf
DomiiiHs lecniti viiorum . Non propter pnrcerica nec pro-
pccr eius condiCionem, quiapra.-parabac fc adfugani,fcd
propccrfutuia,in quibus hi;bituruseracexDei adiiftencia
vicloriam.Vnde fcquicur poflca.
jo yadc in bacfor.tua. quam habebis pcr afllflentiam mea.
1 1 Et liberabis IfracL. non pcr teipfum,fed pcr mc.idco lub-
dicur.
1 1 Scito (juod mi.te.Qui rcfpondens ai; jCxcera pacec cx didbs.
l j
Et il. Hic confcquencer dacur fignum Gedeoni
,
quod
vere anglus diii loqucbacur ei. &: hoc efl- quod pecic, dicens.
14 Da mihi, &c. fciliccc miflus ex parcc Dci.
ly Tsiereceda^, &c. Noncflincelligendumquod pcr hoc
vellcc olferre facnficiij ci qui fibi apparcbac
,
quod foli Deo
cilofta-endum ,cum adhucignorarcc fi eflct prophec.i, vcl
angclus a Dco miflus,fcd quod volebac expcnri per lignu a
Dco dacum in acccpcionc lacriHcij pcr illum qui libi appa-
rcb.c Dco oficiedum,ii clicc vcre a Deo miliu.s.Nec iii hoc
peccauic, quia liccc efiec prohibicum oiferre ficrificium ex-
cra locum vbi erac cabcrnaculum
,
prour didum fliic .lofue
zi.hoccamen inceiligcndumciT licucibidem didum iuic
de modo commuiu . pocerac tamen alibi oftcrri de fpeciali
mandato Pci pcr angcluiii , vel prophctam loquentcm m
nomine Dci,quod liie Gcdcon voicbacexpcririkcundum
iUud j.Ioan.^. Probacc fpiricus ii ex Deo linc.
.jc I Azvmos
M O R A L I T
'E R
.
9
Domioiis, N.ini cum co f iiit Dcus in vnitatc perfon'^' pro
pter quod vocatiis tfi HmanueUpre Gedcon dciiru .,ic arcii
Baal, & nouu ficrificiti obt.ilic ,
vt in tcxcu df per quod fiiic
fignificacum,qudd Chnflus pcr fe &: pcr dikipulos idolola-
tnam deflruerec,iSc Euchanliia; facrificium infl;cueiec,qu
videmus cfle coplcta . Gcdeon etiam fua prece iccic rorcm
in vellus dcfcendere. Pcr rorcm aucem verbu predicacionis
incclligicur Deuc.j a. a. Fluat vt ros eloquium mcum.
Vellus cft
vcflimcncu ouis,propccr quod figiiat populu Iudaicum,qui
<l4ccbacurgrcx ouiijclonnni ant? aciuecum domini.i^er
hoc
auccm ch Gcdcon rorcm defccndcrc fccic in vcllus, fignifi-
cacum luic , cv, Chriflus in perkma prc-pria crac cantu lud^is
pradicacurus. propcer qcl dicic Mac. i 5.0. t<{onJum mijjus nifi
ad cues rjii.t peritrnnt domus
If
at/.Tunc ccia dixic difcipulis ad
pcIicandiimifllS, MaC.io.r^. (u viamgciniumne abicritis,fed po-
tiiis itc cd oucs quxpcriirunt domus Ifrael. Ec fic ros pdicacionis
fuiccacum in ludxa, qu5pervelluslignificacur,& Gtcilitas
fuic ficta
,
que per arcam iignificacur . Vcruntn quia poflea
ludea vcrbu l^^ci rcpulit, & Gcntiiicas il|ud dcuotc rcccp:j.
proptcrquod Paulus &:B.'irnabas lud.viscoftanterdixcrrii:
Ait. I ^^.Fobis oj^ortebac pnmum hqui vabiim Dei,fed
quonia rei-
.JC
Pcllltii
J93
ludiicum. Cap. Vi.
]c)4
Au2:nn. Qn^riturquirr Gedcon i :fli<; T\<- ficrif^ckvn of^
ferrcprc-Etcr lociim vbi iuilerat rjeu;?nrohibuic.n. cxzm ta-
bcrnaculLim fuLim facrificari fibi^cui tcmplum rjccenTirrte-
porcauteni G^"deonis tabcrn aculum erat in Si' >. S.^d fcicn-
dum,q,angclum pnmo propher.im pat.iu't : & d.-otfcred^
f.icrificio Dominiin illoco-
rio.a.
poni, &m.<; carniufuperfun-
di . Petra fignificat Chrsftu
,
dcquodiCitur, Te:ra aiit crat
Chrillm . Carnes fupra petra
ponimus,cum corpus noflru
Chrifli imitntionccriiciam*
fulit . Qiiod fi
11"
prohibuif-
fcc^no fierec:S dquia mnuit
autorit.itcm I)'?i Gedoonfe
cutus efl. Ica. n Dcus Icgiti-
ma ill>i conftiruit.ut leges no
fibi,fedh iib.d.iret: vndeqd
preter il! i ipfc prafcepit: nor
a :ranfj^re(roribus,fcd ab obe
dicntib. impletum eft. Scuc
^
a Lizreffks. Crcror'ns Gcdcon cum a palcis frumcnra cxcti
A teret angckim vidK-,&:c.Frumcntum virga c.ederc ei\ redi
b! .tK>-
tudinc iudiCij a vitiorum paleis virtutu gran:i (l-parare. Hec
'' '
agentibusangelusap( aret:qiiiatanto m.igis Dominus incc
riora denuntiat,quantd (c Itudiofius homincs ab exccnori-
bus purgant.Qiii occidi har-
dump-xc!pit,id cft,omnc
ofFcrenstibi . Quircfpondit.Egoprajftolabor
KrrSt'4"rTpra
^ ="lacntum tuum . IngrelTus ell Kaque Gcdeon
- - ' _ J ' ,
i ^ Omn-in rcilicit cainis f\ppctuiiin .
& coxic ha;Jum,c>: defanncE modfo azymos pa i
a
1"
C*rnal?s co^^itationes.
nes, carn^sque ponens in caniltro, & iuscar-
niummictensinollam tuHt omnia iub quercu,
^
_
^
5^Vimin!>ro.
lusctiamc.Tniu fuperfudit.
^
&obtulitci . Cui dixit anc^elus Domini : Tollc
Ab-ahijdeimmol.indofilio.
qui in confcruacione Chriiti

a t
chnftmn cuius imitatione cr>.pus noiimm eruciamus. Sic Hclias cxtta cabcmaculii
ipfas eciam cogicationcscar-
carncs & azymos panes , & pone lupra petram il
Domini ad conuinccndosfa
nalcscxinaniuit.quafienim
I^m , & iusdefupcr funde, Cumquefcciffetita,
cerdotes idoloru., facnfica-
luscxcarnc hquatum mpe-
"*

^ >^ ^ ,
uittxpxccpco D-)mini;qm
trafunditur,quandoinensa CXtendit angelns D )mini lummitatem virgac
3
hoceircuelationc&infpira-
cogitationum carnalium flu
q^^i^xi tencbat in manu
, & tecio;ic carnes & pa-
tione iumc
.
Qj.riquam c^n-
xuvacuacur.Quodam,^elvir ^
a TAfflatas,fciUce-,ireaemp-o.efpiatti5.
^
^
ca confuccudo pr^-tct cabec-
Beacaneic,
quia jncencioncm
b f
ir.dQ^imcarnechri.Htoia.mundid<ie:afuntpcccata:virgaf percuira.i.
naculu facrificidi crcbucrac;
"
n
"
/1 I j
cruc fixa: net Dlum facta fed ^tam capdiutes .jurraui ;caroenmi hucdicuipain 01 \r
noWram potcltas diuiniaa-
fiai.usfigt.iicat .uecebinscu;.u..ats:;xiitignisa.-perta:c,macarochri.tii^iu-
vceciam S.ilomju lu cxceUls
iutorij non defent. Dc pccra
"^ 'Vititu rcpieiao-mua pecca.i excuifit, vnde.rgiie.ve.mit.m tetram
.
^
facrificaflc inu^niaC^^neccius
igniscxic,& iuscamcfq; con ncs azymos . t Alcendirque ignis de petra
y &
4
facnficium fuiir^ reprob.acu:
fumic.qu)aafflatusaredem-
carncs'azvmofque pancs confmipflt : anirdus
&camcnnotancurrcges,qui
r^'
^
I

-.r j r
inceropcralaud.^bilianode-
autcm Dommi euanuitexoculiscius. Viaenl-
flruxeiunc excelfa vbicocra
que Gedeonquod cfTet angelus Domini
, ait : J
legcm Dcipopulusfacnfica-
Heu miDomme Oeus : quia vidi anPelum Do-
rcconfueuerac, &:quideftru
- -
1 .i^
. xit,magislaudatur. Ita Dcus,
mmi tacie ad raciem. Dixitque ei Dominus : co!\fuctudinem populifui,^
Paxtecum j Netimeas, non morieris; Aedifica- 6
P^^^ccrcius tabernacnlum,ca
uitergo Gcdcon altareDomino, vocauitqueil
ludDominipaxv{queinpra:fenremdiem. Cum 7
queadhuccfietm bpiira qujc elt familiac zri
,
no(5leiIladixitD<jminusadeum . Tolle taurum %
9
tii lib.. lui.
^
3.Reg.i8.f.
pcore fpiricus caca cor noftrii
namma compundionis cre-
jnac, vc omnc quod in co eft
jllicicum opcris &c cogicacio-
nis exurac : pcrfetb cnim
mcns folerccr muigilac,vc no
folumperucrfaagerc renuac
lcd omnc eciam quod in fe
pcr cogicationes turpiccr li-
gacur,tcrgac.
b Et obiut.
-i: Proco.Sacrifi-
ciumid dicicquod ad cpulii
dcftinatum crac. Vjvlima.n.
non ccqucb.-cur iuxcalege.
Cxccium fub qucrcu ponic
Abraham ima.icus , ac racus
huncfcrcula abfumpturum.
IIlc vero lurc eflufo , carncs
.P4ral.ia.
E
t
i.q.i.ca.
me nodiisalienisotferebat ,.
fcd Dco fuo fuflincbaCpoci*
quam vecabac,eciam fic cxau
diens offerences . Quod aucc
Gcd:'on fecic, perangelu
jp^
curacii ei}, vc prophccice fte-
patris tui , & alterum taurum annorum feptem ,
9
"c^vc in prophecia pecra illa
aTSuperio.,vddeu-,rt:,r.
COmmCild..! crur, CUI UOU fe-
deftrudquearamBaal,quaseftpatristui; & ne-
,oC:rifi..iiu dl,fcddcill3ignis
*j .
,;, 1 I r I
I
,
, memotarurcxiilc,quofacn-
mus quod circa aram elt iuccide ;6i xdihcabis al
'
'
,,^15 cofumercrur.S ueenim
ponepecramcollocarciufiic,
tare Domino Deo tuo l iummitate petr? huius,
pcraquamquam pjrcuilapc
Daculoq; ignc incefo abfum- cra erfi.idjc in cremo,fiue pcr
igncm donum SpricuHanfti fignificecur,quod ditilfipie fur

Cl
pfit.Continecauccmhocfiguram paflilonis Chrifti
,
quifc-
mcciplum obtulic pro nobts in odorcm fuauiffimum Dco
,
&patri.Ipfecften!mpaxnoftra,quiamboin vnum redegic
juiqueculcurasd^momcasapatnbuscradicas
gencibus ad
cxcinplum Gedconis aboleuic.
Auguft.
per nos etfudit Chniiiis^vh,u c/ms fitit,veniat,rj( bibat.^i cre loan.^.f-
dit la me,{inmina de vcnire ents fluent aifuie viua,hf>c aiitdixit defpi
ritu qn? acccpturi eraiit credemes in ci4ni.E.t3\ihi; l^ifsptntiUislift . .
gux diuifx velutignis^ziirc.Et ipfc Dominus aic : Igurnf veni mit'
i.^c.ii,(,
^tere i
f
NICOLAVS DE LYRA.
X Azymos.Fjr hoc duunt Htbrxi,(ju6a erat foiennitas pafcha-
lisjln cjua ludgiftptem diebws vtuntur a^ymis. S'ed hoc arguminiii
non valet,quiapanes Domino oblati debcbant
ejfe a-;^ymi etiam alijs
temporibns.
% Tuhcomnia fub quercu. Ty(on tanriuam ei facrificans fed vt
fereurn ojferretfr
DeofacriHciHm,rdet,fct}i4turpOi]ea.
3
Exccndic Angclcs Domim
fum . virga: quam te.in ma.
tanijuam ojfcrens jucrificium.
4
Afcendicquc,&:c.;
fig< um diuinte acceptationis. Sequitur.
5
Hcu mi. Ex hoc cnim ^uodfcriptum eji Exo.ji. d. Non vi-
dcbiC mc homo SCviuct.furrexitopiniointrr vul^^ares ^fimpli
eet luda.ornm ^t/uod homo videns Deum vd angelumfihi apparente
vtfpccie aliqua
fcnfibtli, dcheret cito mori,quok non crat verum,ideo
fubdttur
,
.
Nccimc,
6 Nc cime. hoc dicitur bicper anticipationem, quia non tedifica-
uit illud.nifipoli diuinam reu<:htio>tem,(fua habetur partefei/uenti,
7
Cumquc adhuc.eflrec in Ephra qux ell fimili.x' Ezri, no-
dc illadixicDominusadcum
Tollccaurum. Hicconfcquea
terdatur Gedeoni mandatum putrisfui tdololatrtam deilruendi, cum
dicitur
.
" - -
r.x-
8
TiwitYyo.quiidnloBaalfacriHcaridcbrbat.
9
Et altcrum taurum i.vnpiiiguatumle^tc annis
,
vt idolo Baal
facrificeiur
.
jo
J^c(}vu(;(c[ue.tai7qa,mabomtnanfidololatr>.am.
1 1 Et nemus quod circa aram cft fuccide ,
&c xdificabis al-
tare Domino Deo tuo in fummitate petrae huius . vbi hoini
nes cxercebtnt luxtiriani.
I 2 EtcCdificabis altarc Domino.lliuden aharede quofupra di
ilumefi pcr aniicipationit/:.,qiiod pJtetex hoc ijuodftibdiCKr.
In fummi
>)-><.a.
M
H,^ L I T E l{,
pcHatis illudet indignos vosiudicatis xtern^ vitte^eccecouertimfr
nd^etesyfH.n.prtcepii nnbis Dcm .Et tunc fuit ros in area.i.i Gc
tilitatc,& ficcitasin vcllerc.i.in ludara pcr vellus iignificata,
Vid.icu tft. Moral.Aut per Gcdcone (hidiofus m lacra fcri
ptura
fignificatur.quia liciit didum cfi , Gcdcon circumics
invtcro
intcrprct.itui.Vtcrus:utinquo
cuicipiutuitk nu
t!;unt'ccclcfi^ filij fpcciahcer Iiccrati cfi facra kripaiia. Vii
luiitt iLuaPlai.E>wr<
ab Wfj-c.dicic Aug.i.akgc. Hunc
autcm
auccmvterumcircumicfludiofus pcr diligencem inquifi-
cioncm.Iitccciam licucalccr
Gedeondcfiruicara.mB.ial fil
fam dodrinam confucando.&; aliam aram confiruic,fananj
doclrinam confirmando.Ipfe ct Deo piincip.aliccroperan-
tc ros diuini verbi influic in vcllus
fimplicibuiChi-ifiianis 6
dicando qui pcr vcllus ligni ficantur. ty vcllus rorarc ccfllic,
qn cx feriiorc dcuocionis fc cransfcrc ad pi-xdicandum infi-
cJclibus pcr ai can^ fignificatis,&: tunc ros eius cfi 111 arca, S>L
non in vellcie,quia in duobus loas non potclf iunui eilc.
Tom-2.
G
f
'9^
Glorordi.&NicolaidcLyra.
icj6
f ln Ar4ln**
IIMt,
*
iiM<lnl>ln
IiIiImJi*
lli.
R
umnlb. i(iil
|liiUnl i*
Mrnia(l<
iMkJfi
rnmni in
41
r"//r/7/.TheofIorffii.
Iiiin.qni
pto IVmI niitrirh.irii
jnl vciit.tn
II
'""
jiiciimitl'f*
I'.-
1 V
'
i/
'^"
tMin cr.if .iil(|tiiis,iiA ((tliim
ptiim f ll<',l< 1 .iliiM)tuM|, pic
r.iiiNrili'
iii.iiiili.iin.
hlrlDms,
.' .iuloK
MiU.liill.
' 'ixT
..!,.. ;iliiim I
,
' iiu
mol.iiHf
!>">. '"niooitfn
(liii
'
- ' ^
'
'1-
Oir
iirirt
HJv
ii()itriainl.i>
flitiim
I
iiiii.Mii ( hiilli
.p
ml^ptioiif pttpiili I
)(> filf
rfilfl.lpltMi.fdviml^i^pKi
nlx.itlcmi.f. ipfilVptilonnl.
U
\\^iiiir, Al.im.(!oiiiiriif
riii)r'^(liiciliim in.u-l MkIiu
riiiir,
qiilmtnptviniiiiitfx
rrfl iii{|iniim,()ni.
('.
fxtin iii-
(lit imn Oci limi,^
'

tfin
pacjiiciiiiii , i^ i;a
'f^fm
prnlniMt.6; Amiilect
|.popiiuiNtihliiir,<iiN,n.iiio.r.
jcncn.ivnuiidw p.iil.ttUdi-
M,carniili!i.r Ilracl itMiitcnic
conrra fpiritiuiUinMiiifn-
tur 1 ctiam l'ili|(.)iu-n(is.
Oinmi cnim (jiii liipcr (c no
mfnC:ltn(liliiliiiiit,iiliiiHct'
AcitiirotlrntiN. do (!|iiil!o
niim diciriir , Kcct vimvitnt
H(iwri f// ///i.Snl ntin kinpcr
qiii(!lui((inoinc Itabciu in
t<'<
hii^i 1 'lii iDi poi munfm:
CiimhxnrKirnii (cnlcniur
noininf ( liiilii ,
('< lilinin
Cl'
ti(lcmr^ptijj,ii(ii,lili|itnc
CixciimMadi.initiii ^: Atna
IfccvpiifMi.iMi pitpiiliimDci
fiin
'
-l\'is,
b .; >
,. ...r'i.Hic-
ronvimi,<i Primiimomni A-
ii.i' rcp.n.illc Niiuiin 1^*11 li-
liiim,omncs ( ',\x\ x &: IVir-
bii.i'nnntmr hiltoii.r. Hic
Uiictliiv/.tti.ttlicm m.ii',u
,
rqi.cm )t.it:lii{inoitiin Ittiu
rcrtAmtnf (iimic.Milc, ic in
tamfl jvnunii uloi i3, nr [W-
liclim liilti rclliici in l'>ci'i,
aHcbirtifc l)(^Hc|,&:ui\t.i
Thcod.irionc liih ujol^ IVi-
bvlonis^hociipndl.ifnoic
.
I iii. N ilitin|\' Ph^niccs Ap
|>oi.ti Ikal.DiUicimiis cxoc
(iitim
iri.
imp;ir <ii'*(l
Ui.illii,
'"^-
rjltini
'
''.,'in MvtmiMin im
it Ati;, .
I
Jui Ha.iln uncii!. .. .., ..^.
tiri Iumii,<,ji lini;<i < Punicn piiMCiir o(i''M' Utc.N iin
mci VIII iiii(.r< l)o niiiiini ' '' 'i
n , (|ii:iiitloini-
minudli liitclligiiiuiirtlii
. ; i
^
;).'.i|jiitict)S( di
:l>|K'll.icur,l.',i-quoni.iinilt.e
lUC facrificiiim poluilli, tollcfqilC

liiHUu-mtntniilctuniiucrfo
.
o M' L I ii . i'
<lilurnnt, mcriro (i<flitiir
t.iurum lctuutium, 6c ottcrcn holucaultum lu-
^ ^ig |-,i,,, 'jcrj,^! hoc tiiccre
n
'^iitfneoliifTle offcrrc vltii-
utiitcl>.irc(Mbcrrore
Iliiis riK-iri ,
iiitii ('ri:iin
. Imi ( iiiiit ('iiiii ijiii i.ili iii^rtl*
I liipcr
(III. III I .1
Apol>
pcr llrucm lii^noruin ciux dc ncmoic luccidc- tcnpctita, cjuod fctuicrunt
,s.
Alliimpriscrgo Gcacouclcccin v.ris cic lcr-
'^^'li^^,;;.,
,.,xi&'btihu.
uil luii fccirlicur prjcccpcrac ci Domnuis. 1 1-
luinciput,
'
r.mirra^
T.ii>..i..
mcnsautcmcl.imumpacrisCui, &i homiiics illius
&:luct.s(-oii B.uiiic
'"''*';
... j. 1
'
f < 1
in;incip.io;iiit ; vn(lriirtib.i-
ciuitatKS ncrdicmnoluit faccrc, lcd oinmaiK)-
j^.^; ,^,,|,^,. ,.,,.',|jt,.,j.
l)
dc complcuit . CuiiKiuc furrcxiircnt viri oppi-
lii ciu.s nunc , vicicrunr. (icltruitlam aram Haal,
lucuim]uc iucciluin, &c r.uirum altcrum impoli-
tiim fiipcr altare quod tunc .Ydificarum ciat .
J )ixcnintc]uc adinuiccm
.
Quis lioc fccit ? Cumc];
pcrc]uircicntautorcmfa<l:,>i, didlum clhCcdcoii
htius' loas fccit hxc oniui.i . lit dixcrunt
*
ad
lud^ , Produc filiuni tuum huc, vc moi iaiiir
,
quia
ddtruxitaram liaal,^: liiccuiit ncmu.v. I Qui-
bu, .lle rcfponilu. Nu,u,nKl I vl.orcv dlis IJ.ial, .
1":;;;;TS;J^""-

''"'
f
vt pugncti.s pro co ? C^ui aducrlariu.s eit cjuj
, j
cf>4l/('/:^.uf/.AiIam,t^9
1"^
moriauirautcciu.im Uu craltma vciiiar. Sil.)cUs
iiwn^rcMti"-
/cmcn Dwi.
I,
, , ,1
, . .
,i' I
.
I
Non cnim atidcnc aducrla
^.
clt
,
vujdiccr If clc co iliii luliocjir.-irim cius.Lx
riiillucircvlMliimi.imna- ,
:..l
:
'
l;!;,'.'!,:.!,'
,
^ '
ti tru;his tpinciis.fcd vhi ad
t'*^
^
1-
I '." 1 "" "1
^
hi:crciiu'M Dn i.iccc,it mi-
illo dic vocatii.scll: CcJcon Icrolia.il ,
ct') <|tiod cimniru<:lti.s4iccndit.Aimii I
dixifl-a Io.u.1 vlc.(bt..rle dc e l).i..l
. ii.
luf.
'
^^^^^l^^^^l^X
J
t 1 rKii(l|.aiilmn. I<
f
l'iii.l.ii<l>lli<|pmi.l.vfm(ii(i>iirtlMlliui. hi lililt, lciliccc, qiii .iiiiimnc tiui(i i
^'^""'"""'
vcil)uml)H,adCuinUiicia
(I fodicoram cius'* Igituromnis M;{diaa &: Am^-
7 (uiu,utuit.Vcnit;uic.intiu;
criminc rcos dcli^nACoscx
indi iimcnco <luiiiurtim fcri
pcurAriim.
C Xi Deus fHyindicet (i\ &e.
4 Tcrcul. Si dii VI fti 1 hcnc-
(iciuin aliqtiod o,>rt.inrur,
li ftcrditi confcrti.iiu,li dim
nJti IilH'i;int,lidrnK|i inoi
tiii viuoscucnrtir: lain vtHj.
primi (iias Ihcuas, dcardcs
tUfTfntiir.
( Idcin. C^i niitil fcnciunt,
^p
,
<[ Ail.t.niii..li,(>(lr.<.la hlil,lV.l.irl.Ulli i;l<.litUill
lcc, & Oricntulcs populi con|;rci;.iti fiinc fimul
^ tranfeuntcs Itidancm calliamctati liint in
^ AUo.. liiUritA.i l',.\ l.iii.ii'il'ii.< iti. 1. 1 iili.i |<.Miiiii> ,1, |. \.iit.iiii it. i ,'v).ii|.iiii.<
Volui.l. 1. 1 l.>. Vt.l.illlillii.l..
t 1 iiii|.l. iil. ri..li l|'iii
,
Ull I ti
ll il.lllli ill.llllll ^ I...I iii.linis
vJllc lcrrcrl . .Spirirus autcm Domini indiiit
^ Ai . i<i<il Ir Alil ''.'.. <|.il liil.ic. i.li|..*i <
iiii
I
i.ii|ium , i.ii.ici|(itlli|Ui:iul.ii..iwni, 1.
^
<iii
ll.l iilflill vini<lli>n.|iiilli.ill,
Gedcon
, t]ui clangcn.-s buccina conut^cauit' do-
muin Ahiczcr , vc lcc]ucrctur Ic. Miiinjuc nun-
tios in vniucrluin Manallcn, c]ui & iplc iccutus
cllciim: Etalios nuntio.s in Alcr & Zabulon&
^
Ncpluliah , ciui occurrcrunt ci . Dixicquc Gcdcou s'*
.'"
y*'"'^''^ incclligciuix
|
* * *
Ipincualis.
a i'//ie/
holiiSiiW collir vci htnn vcl i'e
mcn (lccordccoruin. Su: cr
ao ilti vcmtiiu,&: volunc cul
lcrc lcmrn Doi dc cor<lc oo
niin int]iiihus fcmiiuiru cfl
fjiii.iiniicniunc cus inv.ilh
htis,)tiliit>s, 6c inu fctttjn-
trs : litiinilircr cnnn b: mdi^
giu' 6C Iiid.uco iiiccllr.:tu
(iifci,iiunc vcrbuin Dci. ^^m
aurcm:ih htimilitutc ini .c
ad cxcdla ljiiricuscolt.i nilit
niluici r.tpiunt Madunitar,
vcl Ain^iccira:: f<d ncqticU
lii ()ricntis,quu coiilluiuus
N 1 C () l. A V S \^ W I. V R A.
iln
(kmmh^UprlrA htiitis
(hfrr^rmm rfnfp/iif riA*(/15^o/i//?/, ro/.
^fN
MMrMw. (;^u.m
vnolocononpoccrancabcodcm a'<li-
;anUiniiidiio.ilt.ni.i.
t r/</'^<rMri#iyr(*in/win.impinuti.itum
fcpccm anni.< , vc
|>rdiChim clK
I
i#(f4'f
I />WrtM/;.f,*#'.r.x
niardiilhs ptttcc,<)Uod ydiHcan
iloa|t.irc.iihii)u.iin in
l(Ki)t.ihcriuctili,iV'itiicicndo
ihi n6
j)ccc.uiif,<ini.i...
lcdiiirljH-ci.ih
m.indaco Dci,vcpaccc
eiipr;\liai
HMcccvUiiicihi.
4
i\..><,>./ v.i,*.,,.j/o HaaL
Hocdixit,qui.AnoIcl\utilium
luum inuri.
J2t4rfi/:.r/iii/ w.Non pcr hoininctn , fc<l i)cr ipfum
B.Tlit> -
Moviiuliiurc.
^
'
'/
^o^c.l^i clt, tbrciscomr.1 B.ial fc
undutn piopi iciaicm l lcbtaici lcrmonis , (juu non vindt-
cauic
D'
cauirfcdccoBa.il,cuint.imcn drnruxifTctalt.urcins.
7
/i!//i(iir(/'i/Mi/'.i" CJ'".
<'/'<
.Cf. Ihc conlc<|iicntcrda
iur(cdeoniduj)lcxtij^nutnalU'qiicndi vitllorum, & |)ri-
m<Ulcli.rihitur hclli ,M.'pjt.uiii, itun<li<unr, f^v;f>- c"'
<
MadiMU c-.V
'./('( .^ pJict litciii,(iL'ciinJo liihditur ciii'. yc
titio&concctlioibi.
8 l^^iMttfMt (Ji(Jri(Mor..VKlriiu<jiiiiii (irdcon ,irt i Jiirtit pc
tciulolu\nuin,cuin i.unrli('t icitilu jtiis,<{iKHl illc <]iii lihi
aiHiarucrac Ck' vK'torum |M'omilcrat,cllct vcrusunRclus Dci
vr,\U('rc\pi'(.'tliChs.A<l(]iioil<liccn<lum, (,. <iiuiKio,iccittir
lii',iuiinc\dilhilrntu|tolt (X'rrificatK>ncin tlc iiiintioI>ci
,H'c< .uumclt Sctlqti.uulojtrtittircxqiudam tjiniluuitatc
An
diiuiu <V volnnr.ut' frii ilrlidcrio , vc m.inttcftccur |)ri |1<V
*""
^
n.uuMcnttncll ,H-t,iMrn Si<iicr./c<hus ,irtitur li!^iu'idcf"
*
f
im.trr liia tticiii .1,1)11.1111 1 n jmiuiiuuuci jc ci rjaus pt ophcta
vrlir^.Kci'
Jii aV r.lj.jS.Cik: h<t( nutdoixTnrCcdconliijim
dc vkUuu lihi luiur.i,<S: patct litctahoc c.\wcfto.
t Conch
1
^)!
ludiicum. Cap.
VI. ic)8
^
a -Vi/j/./j. A(f.ifn.rnmmiilraniit*^imuiiiuT;iliui;iqiicpe
A
tcrcponiillcc.KlKiiilinn.iiitfain pr.iiniMuincin l)i", |ii,n i-
jd.io tiii i|iiaivpiin.iiigclii'.iin viKvmiV pi(imiliiiiu"iii tclfHti,
r hiKrntnium (iniuim p(ti)c?mu)impciraco Vfllm m pcliiiin
cxpiiMiir,(|ii.ircc(')iicif()i)rtlmcfm(lgiuimcJcpt)ri:ic,pi\'lcr
tim t tim tlidfi iit , "Hon trnhihis
\f..
IblJain !>
/)omJMw/)ma<.ScdtfxiM.t a
^il Dciim} .Sj faluiim faci.spcr 111.11111111 iiicam
rCl tllHCr noH Cllc (.ItihimCDII-
^ kIJ N..iiIiii' IIdmiiiii .m,ili Iiii'im.IiiIii |i' iui,i;'.l liinii^ iii,'.|,iirt |ii,iili|lr,||
tiiiiniiiul,itiiin,Ni')CiviPcx;,U
tii(U*tlXni<ipcciiioncm li liiil-
(fCcoMcra lc}i;cm. Vitloiul:! c[\
cr|;oli.iitis invHcriiratio.Mc-
niiiii aiiccm <]iirii(l.im cx pr.c-
dft"clIi)riliiiMi()Hris vclliiv l.j
n.cpoptiliim lli'ar|(|ix>l(c.llc-
li(|ii,im;iiiiriiiccrr:imi'cli()iias
illligdiivi ii^Uir*i,vi aiiii.llut iifilili iny.lviliiiii,iiiiii iiiii'li><ii,<,ii i,i'iiiii|i||||
i't r .|"iiuiii
iiiii,i,iiiiiiii,
populfi Ifracl.ficut locuriis cs, iKinam hoc v(!'l
A 1 Vlll IIKllU |M|rv, ,ll.llil,S( lllll.>.l 4 rilllllll lll')l'|M, lilill .
f
iijiiiit 'iiImi riiii|iiii I iiiuiii.r.i i'iiiiii(ifiiiiii< iii|i.<i iiiiiifi((ii)iir
,
l> ^ Viliiiiii l>,'i.|ii,i,l ('.irliiiii < I iiiii.Mi|ii<. It',ii4
^\ lu.slana: in dicA.Si ro.s in fulo vcilcrc
hiprit,
flc
c
* i
(t^jii'iii(iii<iii<i<iiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiuiiiiiiiii.|tiiiiiir>i,iifb<i,
in omiii icrra ficcicitsjfci.im (jikVI pcr
m;mum
tr,ciitcs,a:roivm ()iii ((ikIic Ch
mcri.ficurlocurus c,slil>cral)i.s Kracl . radluq;
pcrvclliis,vcrl)iim l)cicilc,(j
, ^
ticiuiiin. iii,iiiii|ii.Miiiijii<iiiiiii,ji<iniiinidi
.>m,hiii|iiim(iii
jiii (oli pn[.iilo I viit" miHfim t-.
g(t i,,.^. ^. t
jj.
oj^tc tofurircns.^i cxprcllu vcllc
I nei.
Stipi;i loltiiti cnim Kiacl ro.s (Ji
K
iim^' lc^is vcMcrar. Sicciux aii-
lulf. tcm 0IIIIIC1 gciircs Uabchnc
,
U (|ii.isiuill(is lumioi (lltiinivcr
biinliiiu lcb.it.
.J<
Anibroiilis. Cjcdcoiii'. cxc
( 5 Ciii.li., 1' 1 .i(riiliivi.||il,
ofurgcnsifiiicxi
rc 1 C()nclKim rdrc implcuir. Dixitc],
rurfusad
Domiiium;Ncirafcaturfurortuuvc(')tra
njCi
{] auhuc fcmcl tcntaucro,nL;nuni
(]u.Trcn.s iii
^Vl
!>]<)o(lcn(lil(ir,noii omiiiiim cf
c iniia
i'i'
1 Duiiii til<l,
nisrcrr.iroVc
in.
actila mcrcri Diuln; po
rrn itis.fctl coriim (juiImis rcli-
,f
pin(.i(|ciiotioiii$ (ludi.i ( ilfri-
gcntiir,&:diuim ccm li-ii,Ui opc
ris.il)'lic;iri,qiiircii''i'r*iiii.c!t^'-
Idii . I iiircxortcs Od/iiditiii"
ctiam 111 mvffcno, (jii.id.id in-
(taurand.un lli.clcli.im O.i ll-
liiislmin.iiii corporis (^icramcnM fiift;ep(?dc, ahdlcrtfo popu-
ioIiid(,*orri,<|,l).l)ciiclltii)ri'i.Kli'prif(iiic mifaciili diiiinoru.
'^"ift. (^iim (11 holtHiuilti (oMcrcmationciioiifcrrc-
l('9lcflill.immaho(-o|{cn(lcl)!tcur,(}tutUi'iJt6c
lKlltini,iioMhiim.iiiis viri[itis,(('d((,'lf(liatr<iliopro'i(:crct:
fl^rospnusdciniindrahat in (olo v(ll(Mc<)ilciifiis,(|iiod l)<
uinaniifcrario,(|ux iiinciii lii.icl tiaivli ii^m.illi populo iuc
iir.is fj;ciUMim Miis iiciic.Kjiia I
'i ,
. i .rin.ljcctCicdc()ij(>)riiscllctc._ ' : ., i lUC
dc Diio fiitur.c vitluriic U(.>cumcnca quierclac diccni ,
Si fal
iii'if.i(is,\'( R<,)sin vrll(rc,fi(I' '' 'lalUutrtn
vcrl).il)iidt(t.riidrii iJLtit
u
1 1
iiiiit ipctkt
'rib.liid^'oruin,t()ii mcicu* liioi m curd4 gcnciu dcriuauit.
"
! l.irctns.Potltilauit ( i( dcon vt rorr pcrrundcrctur
V I vcro tci ra iii ta pcrm.iiicrct ; po(i ii?*' autcm vc
Q
bijmcflarrturtcii.i.folumijuicm vcllu rorc tuicKt.C^JS
j
vcil).i iMiiiiiiiuli.acIit'. qur)da!,;ratiapolirosrllt',ii<iir vcl-
'
I
Iusrorc,.it|i')(lcavMiiicr(.imhoitimnatur:iiii iidcpi.u cllb
fpiritiili;idoii;),<)iiiluisiiiiiquar()rcvclliis iliacl priuaiuscft.
?<< liivfilt, Vdliis i.uiiiicia Iiid^oriiin lijAi)i(itiibat,in<|in
;'"!"?''
biis iiillcratiibi Doinimispccoraollcrri . Iiiiiludctj^o vcll''
<! '
ndicplinii.i,(|iii4inl(l,ifiiit Iud^'al('^',i*cul ura. l'o(fca
vdi,
lcmoii(fiauirnobistr,iiisf'crri(.icnli(-iaafyn;nj(>iJ.i,o^
tot.iin arcamnitiiKfiimplcn pi(,'(|i( iitioiicCJhriHi,
b in ,ue.i.Oti\>, Noii vbicuM(|i,noii iiuampo, nccinfalrii,
*"
icd III arca vbi incllis cll,/Wf///i tfuidrrn muliii, nurtarti tinif iian
ci.l'rieuidcbaccnim i)crSpiritumf4nthim,qui4Chriliu<in
t poi)iiiri(iium,adibicricxpiirnar,(M''( '/'///<i
" ',N()(i cr[/,o linc ci vir taimis aut t,ilis , cimn
e, ct ApoUolusincfltaloyo nrophctaium tocic nicnri()nai'c2
<li 1' ,',ir poiiciido vcllcri.Ncc linc c,"i cxprcflit vcllus in pcl-
iii;n '/
rr{iIcillCC.'ia(|lM,(Jhillfus.n,cxiiiC vclliiiiciir;ilii;i,ai
p: ,liiul)comiiica<|u,iniin(icliiim/j^l:uiicpcd('dl-
kijn,;.>iii.VKic'tcrgoquiahxcaduml)i.ibiUicpro[>hccfquf
^
cranc
"
NicoLAV^$"wrrRX
I Coruhamrorc, In lltli>jtnhiibiiii>,l>aclnnm,
a l,)ixitiur. sitnikmm'liiinlii'ii4fndi Ihihiiii .Abmbnm cum Do
mino,nuaniio volnit nflitanfitittiuntmjnain def.duic Siidnmorum,
ytliaunur Orn.x^i.
j
Si :i'l hii(. fc. 'Ijon accifiitur hic tentathornft ittaiio Dei liicitur
AninrnnT r^is.
In c/i.Iudicum vbi dititur \t\ poflilla, Angtll vcr<> in facra
fcriptiuii non votantiir prof hctar,
f '
'SKi v^tbocoji^nonnr.rirdi
'- -'
., ^-
.
.'/lononic(jucictiir(j, iionpof
i'ii. I> V;iim|ifrlfiliil,l.ur.iliiii,ii4
lllil*l|kri)MI*ili
*i,ii, > ,liii,.irli>il lii ynutliilllilii liiil.iioilliii ii"i lu),.)
^
, 1 tif lllilllfl,
vcllcrc.C Jro vt folimi vcllus (icciim ftt, fk rim-
Cifii.j.fe,
U
m.Kirii. PccltcnicDoiiiiiuis no
cIvmIm vcpolbiLiucr.iti 6c fuit iiccitiis in lolo
vtIlcrc,ficrosin omniicrra.
Io.i|.b.
MBl).].
eriiic 111 noiiinimiii cpihui implciida
p?!*
CUrifliini. A(|iia cc D
}5,omiir.'iiii
|)i'Iiiim,roici'acni'ari.t'C(i'l'.'(Hs,(|ii(>l,uiaiii'iiriK*-
dcvdili ipiilorutn.vndcaicA^oi.iwriHrwK^d/M-i/o prDpttv virtiA
iliinil li)niin,
fnm vnhii. S'.'d i.V no< II pryb",>mtis iicdc* iiolfrol
p.iiaiusdi
le(iiJil.uiai'cpcdcuMim.r'Holfr,apiirrtaivcoH
(.lUdirorcgMcia Spiiiiiiirui-
iih,v(Tfiodo,trina!Mioncniin
(iilos Ap iflolos mundos cllb
voltir, lcdcti.im omiics (pil
(,'rcil;iiii \K'r vcibiim cius, m
oiniiiluis(.(iml'ccrodit.'iCi
A^
(i iiiii tii niii hihe. p.irifiH mffCHm
N''mocMim h ib-.-c parcciucd
lcru,nillloiiisi.H^ muiidiis. V.*
xucjirccor )).)miiu'vclliiiu'ii
ia.'|ti,c|>ropccrinciii<.liiilli,ac
(iii(r,crcpropu'rmc, intccc a*
(|itiim m pcliiim, I.V laua pcdct
l''i'iioriiiiituoiiiin I diliic liu'-
(lcUiliitnim tuoiiim ^ liliaiili
laiiapcdci uMiiii.c nollfiV, VC
im'r;iiiU'SictV ic(lbiiuri cxua
mus iionvcivri vt.llimcntaidl
ccntcNtllxui vcdimciuum mc*
iim ,i|iiomodolndtiim illtid t
I .1111 iicdcs mcoH, (|uom(.)do
loidiuabocofitCjimciilmliuo
ns pcdc! nicox li.itim iacic
mc i-cc<iml)Ct'c ccciiin Hi. midi-
re , frti voc.tnt wa,({l,/fr ^ PotHi
&lienr ilicltli
,
/;/ eiriilm. &c,
Volocr}i;ol,iuarc pcilc li'iicr(l
nicottiMi . Idcohitirioaquam
(lcti;iuibus lli.K I ,ini()cxprl-
modcL(7iiftfcovd!crc,nun<:(lttv('llcrclibn Iiiduiimvcl li
brifC y/i/(;' vcllrrcl',fii,c vtl I li rcinU', i>: mittot^^iiipcl
uim.iiiim,em'',r,i'ont'ipicns fi'Mliimiiu'oi'dcmco, 0f (icci-
pii) pcdcsCoifuj fl'f)bcnrivl l;iii.ii.diim,uto's puriOcaci pcr
vcrbtiin (1(1(1 abiK.'i,i(Miird(-ilMl.iiii<>l|)oM(l pni (oMJidis in*
dum('nii.s,(l'd(aM<lHlis vcdibusjoiis
pcdibih.inniiil'! "i'do
rccuml),iinti in coiiuiiio Ipoiili Ulii Chnlli.
c i/rii I '//(//'/ i'rlli'.,'j' I , Ati;/,ii ln tcnt 'lionc^^icdt (iiii', (jtiocl
f)r;tniinciarc l>ii voIcb.u^Dflciidic in ('oiii|iluto lcilicct vcl
i'rcScaren rocacirctuiqu,iq, (lcca f\a,m\rc primuin popiilfi
Ifi-iK l.vbi rr inc fad' li ( iim w.tMtia <'(;jfcili ciiKju.im pliitiia fpi
riiuali,'''.; poll(',i(()pliic,i,iu'a,iiccai()V('llcrc (i|^,iii'iii'c ccclc-
ihtn DcKotooibcdilliifam.habciitcmnoii iiivcllcrcc;in^|;
in vcl.imiiir, fcd in ii()rrto(^'l(il('mj/,ratiain
,
pnorcpopulo
vcltit.'ibciu(dcm(i;riii.i'ioicaliciiati)ac(|uc (iriato,
d Orr,iy/, Adain.lii (aiiiidKiiioqi Ijgiiirationciiiquoslc,
Hoinll.ii'
vt (iipraocm rcrrain rosdcd cMdac,fti|)ra vclltiaiir.'in (lcci
'
'
ta'i m.iiirar,vidcociii piipiiIiiiM hiiiit <]ui pcr oiiincin CfrrS
cxncntib.coMj^rr^.ituscfljhabfntcMinuticid fcrorcmdiiil
MiKndi^ inosci n)i'c(n(uiidiA:i)i'nph"t.iiriIit;<'r)i ii roi-iiri,i!k;

cu.iiinclit () htimorc vircit ci c.llliid iiCit vclliu.i. Iiid;(icfi po-
piiliiinlitcitarcm vcibi Dcipaeicnccm f'cciiii'lii illiid, Kruni
Oftt, i.fc,
filii Iffiiitmulio irmporif /ine tryrjinr l>iinripr,finr pnfhchi , ifi'
t'.
Prophrra(|uo(|iiKfuciicumrhriflKlrft.ril)cns,ait,
/'<'/('<"'</''
fii:ui pt/iuiiiin t'rl,lMi,i'ir fnui ltiliit,i.ffiiprr trrram , ])('(( ((Klir.n.
VitljiM
(i( iit pliniia in vcllus popiili < iiciKicifioiiis.ill^ lit nt Ihlli.l.fii
pcr ((.'( rii.i.fupcr rcliqu;! cci i'3 dcfccdit CJhnltui.Scd fhllan
ctfiii.ri iK/sfi^-.f^iitr^snobisf/fKb.tjlcllisronutfcrciis.ytflC
noibibamufiq^ciam^fiil/icrrii (ugiflrid(tatcfl<tati.Hriccr
J50
niylicrii ordinC S',(icdcft rf;pliccic(j
Ipfl lncucn,^i i'in (l
gnilcftucrfoordiMcpcrft.Scltbacn^rorcfliulnfi qni cliad-
,
ucncunfilii |><a,ii('>foiriliidc)s,fcdpollci|i(iirii).t'llcliitiii{i
qula cx incrcdiilitatc lfi'.icl faUi fitijcntib.fli liot cfi
<|;
pru
anditacc vcllcn* vniucrra tcrra dMni roriiuratii^t iiititndif.
' ^CA1'>
feicatum//ititiilt ijuamlu aU./M/ lAponit/i/fierUM/ryiifeii/fifthot
fxprriri il/uinum 'iuxilum,i iim iimm liaheal i/uod aj^ffrepoflll/lilim
diim viitin hu,n.iniim,fiiul iiilpmhulio in ilurllo,i<rliiUh4 fcniniti
dtntii,'ius merito niirohnntur in lure eaiuinlito.fid 'iciipitur hic ttn-
tatio proprtitinnr fiyni proeedtnte ex eonfideniia Utl^ vl elneilom
ria amphiM m,inifrjlrior, vt fuprailiCfum rfl.
"Vcntaicipici
logum iMalicni \) i>'<(ii.( i|
tr^fiit.i/ k.
i.Mj.i,|.
to,pt'OU(IUl/i4ptO"
,;),: 11.
I{eplica. (aiLalibruliidKuint.ait iitfKlicumBltrgcn.tlfA
cfrcac.<;,vbi pofhllator dicitan(/,c)oft in icri\miri% n6dici
p
pheMppclar;imvi(loiKindii('(i.r<ffcMci^',liurgcn.prtfmic
Cic fup prologfi 1'i.ilicii) 'Jchot.dii ciCjVidcibi (iotteiUtnH,
'lom.i. it i,
19?
Gloflordi.&NicolaideLyra.
200
A
Homi.^. in
lih.IuJ.
Mitt. le.d.
C A P. VII.
Gitur Icrobaal.&c. Scquitiir.
a
j^/iAr/w/. Ad.im. Idcm hodic clamat Icfus,
Qui timidus
&'
t()rmidoloruscftcordc,non vc-
nmcad mcad hdh.ni.n.iliii no collit crucemfuam
etfe(iuiturme,non
c
nctboc vicium.Timidusautcm cft qui primo afpcdu ad co D
grcdliin crcpid;it,non tamcn toto cordc tcrrctur, fcd rcpa-
rari i\' animari dcnuo potcft.
b
^iihncpopu. Ad.\vn. ^tihucpoptdusmnltnsefi.dcponeeosad
Homil.
aqua>n,eiibiptol>abotibi.'Vti(icoc\ui primum rcprob.iti ilint,
iii,.iiii.
ncc in aqium dcfccndcrat,
ILidein.
TGd.t(.t.
Ibidem:
e/l me dignHS,ei
qni fon odiipa-
tremfm ct
matrtrt!,fratres ctfo-
rores itf.Uos,
infuper et animam
ff.am^non cfl me dignus . Itcm.
Quinon
renuntiaiicrit omnibus
^ua pofidi
t,von potcft cjfe meus
difdpulus.Sic
timotcni &c for
niidmcm
dcpcllat,&-'
confi-
dcntcr,dicat. Si conjinant ad-
uerfumme caflra,
twtinubit cor
meum.Et
Dominus illnm.nea,et
falus
mea,quem
timcbo.,ttc. N6
vos tcrrcat ifta militia quaj
facilc
afidclitcr
militantib.
implctur.
Solctinhiscaftris
mulicrcs
vinccre,non corpo
ris robore, fed fidci virtu/e .
ficut Dcbcra, & hidith
,
&
quam viri pcrdidcriit patriac
rcddid.t falutcm . Virgincs
quoq;
prmia a:tatc pro mar-
tvrio
rs'ranica pcrtulcrc tor-
A P. VII.
GiTvR Icrobaal,qui&:Ge-
dcon dc nodc confurgens
,
&: omnis populus cum eo>
venit ad
fontem qui voca-
tur Harad. Erant autem
caftra Madiam in valle ad
Septentrionalem plagam
collis excclfi . Dixitquc Dominus ad Gcdeon
:
T
In bellis humanis numetofior exetciius pi.Tftat tiiiiota fublidia : fcd non e(l ita in
diuiiiis: non enini clatuin diuinz virtuiis cft oiius ii huiiunii ajminitulis fukiatur.No
cniiTi faliutui lex ex muliitudine viitu-.is ias.
Multus tccum eft populus , ncctradetur Madian
a
f
Viftoiiam mcam Cbi alaibat.
in manus eius, ne
"
glddetur contra me Ifrael , Sc
dicat,mcis viribus libcraius fum . Loqucre ad po-
nec ficdcrc-cnua, &ccdc
fcd adhuc fc cathcchumc-
nos dcfit;nab.int, S^ iiitantu
fortirudinis vitio dctcrrici
funtjVt ncc ad l.iuacrum fa-
lutar* dcfccndcrcnt. Idco -ictmt
rcprobati func . Hi vcro fc-
cundi vcniuntad aqu.im, vc
piobcntur ibi. et d:xic Domi-
nusadGedcon, Omnis (juuun-
(fuc
lamberit a/juam in lingHa
fua ftcut lambit canis
, flatues
cum feorfum ,
&c. In omni-
bus penc vcteruni gcfiis
,
myftcria dcfiu,nantur ingcn
tia,ficut, hic . Qui enim dc-
fccndunt ad aqunm , id eft
,
ad baptifmi gratiam,non dc
bcntprocidcrc intcrram.
B
pulum, &cundisaudicnt"ibus prjedica: t
Qui
a ^Quafidicat.ccitaminafoitibus viiisdcielinquatjRccxemplum timotis& fomu-
^,^.., dijiis ciieiis pilbeat
.
mcnta!
inhisergoquimili- a
formidolofus & timiduscft, reucrtatur. RccefTe- 3
runtque
EpheT. i.i.
tant Dco,non corporis , fed
animx fortitudo
quxritur
,
quia non i.aculis fcrrcis , fcd
oratiojiuin tclis vitoria ac-
qu!ritur,&: fidcs in ccrtami-
netolcratiam
praEbecvndc.
State ergo induti loricam iuftiti^e
fuccincti
Uimbosia uentatc^etga
leamfalutis accipite, etgladium
fpiritus,fuper
omniafcutum fidei
fc.Sicut armati dcbcm'tol
lcre vcxillacrucis Chniii,&:
&cum fcqui.Si tam.en in perfecutionc inferiorcm te virib.
contratyranni crudclitatcm vidcris.cft m militia Chrifti da
re locum ire,de loco in locum fugcrc.nec tibi in hoc afcribi
tur
militarccomrnifTum.vndc,i7 perjccuti uosfucrint in una ci
uitatefugitc in a/iaw.Summa enim rei cft,lcfum qucm fcmel
confcffiiscsnonnegarc.Confiteturautcni, qui propterca
Apoe.i^.d.
fugjtne ncgct.In Apocalypficum cnumcrant^qui ii\ ftagnii
i<ynis mittendi funt cu infidclibus &: fornicatonbus &: vcne
ffciSjtimidi & formidolofi computantur.Sic intcr ingcntia
&ncfandacrimina timoris &formidinis crimcn ponicur.
Lxx.Formidolofus cft,q quafi adolcfccnte vitio ante^ vi
deat mala.fola cogitationc tcrrct,gclida
p
mcbra formidi-
(' ncm voluenSjVt non ta cofpcdtu malorum, quam auditu &
DifferOtfor
cxpcilationc foluatur.Io luxca.Lxx.formidolofus corde di-
midoloius&
citur,incordccnim&:inintcrioribus animi dcfixum ma-
timidus. ncc
de monte Galaad , & reucrft funt ex
a T
Catliecumcni.f.qui ante baptlfmum territi cedunt.
populo uiginti&duo milliavirorum, & tantum
dccem milia remanfcrunt . Dixitque Dominus
rc tcntationibus futuris,fcd
ftarc conftanter , &: remif-
fas manus &: difiblura ge-
nua crigerc , &: grcfTus rc-
tlos faccrc pedibus fuis'.
Vcnifti zd aquam baptifmi,
hoc cft tibi initium pugnx
fpiritualis . Si rcmifiTior tuc-
ris , fi flciti facilc potucriSj
quomodo pugn.ibis ? Quo-
b ad Gcdeon
,
AdhllC populus multUS eft . Duc
4 inodoftabiscontra aftucias
a ITioLandos. b
T
B.ipnfini.
eos ad aquas , & ibi probabo eos , & de quo di-
xerotibivt tecum vadatjipfe pergat: quem ire
MatMo.c.
di.iboli r Ideo clamabat A-
poftolus , Statc, & noUte iu-
go feruitutis iterum hxrerc .
lllc crF,o probabilis,iftcelc-
lus cft
,
qui poftquam ad a-
quasbaptifmivcnit,adncceflScaLCS corporcas &c tcrrcnas
flcli nefcit,qui vitiis non indulgct, ncc propccr pcccati fi-
tim ftcrnitur pronus.
* lofcphus.Aftitit Gcdconi pcr fomnium Dcus, &imbcl-
lem naturam hominumlibi placcrc declarauit,v\: quscirec
fortitudinepraccipuarccitauic, vt vittoriam nonfibi,fcd
Deo propric rcpucarcnt,& tanquam fi multo hoc dignoq;
gercrctur excrcicu:&: crcdercnc ccrco
,
quia cius auxiiio vi-
tloria:opusfuificcimplccum,prxcepicq; vc circa mcdium
diem in folis ardorcad fluuium venire facerec cxcrcicum
,
eos q^idcm qui inclinaci bibcrenc,magnajiimos a'ftimarcc,
qui vcro cum fcftinacione curbaq; biberec,eos crcdcrcc ho-
ftium formidine dccineri.
* Thcodorccus.Cum plurcs cclcriter fe dimicccnccs gc-
nu flcxo b'ibcrenc,crcccnci vero per ignauiam hoc rio agcn-
^
ccs
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. V I L
1 T Gitnr Tcro. Poftquam dcfcripca cft vocacio ducis, hic co-
X
fcqucnccr dcfcribitur modus cercaminis.vbi primo po-
nicur conccrtatio pugnx.fccudo pcrfcttio vicloric c.S.Cir-
ca prinnim primo defcribitur bclLitoru clcctio,fc(.uiid6 clc
ftorum alft curatio ibi^Cajira auiem Madtan.tcxuo sifcciiiato
rumccrtatio ibi, Diuijittjuetrccc/iios uiros. quarto .adiiitorum
aflociatio ibi,Coiiclamanc(s. Circa primum fcicndum
,
quod
Dominus voluit cligcrc bcllatorcs in paruo numcro.vt libi
vidloria
M O 11 A L I T E R.
I Igitiir. Perquemvtdi6himeft,Chrifiusfignatur, pcrgcs
ad pra:lium contra Madian,pcr qucm vtpraxlidiim cft dia
bolus fignatur.Primo fuos bcllatorcs cxaminas ad vidcndu
qui iunt apti ad lcqucndum ipfum , cxcluduntur autcm ti-
niidi,cumdicitur.
2jii
viiCloria illa totalitcr attribucrctur, vt patec in textu.eligun-
tur igitur huiufmodi bcllacores duplici figno . Primum cft
conltantia mcntalis cum dicicur.
z Q^i formidolojus &timid. ita q? folum conftantcs &: impa-
uidi ad prelium remanerenr.vn Jc fubditur.
j Hscc(kr'on(j; dc montc G.'Li.&i.li\c inons no cft illc qui cft
vltra lordancm vbi Laban coniprchendit lacob.ut hf Gcn.
3 i.fcd cft.-ilius mons in tci ra promiflTionis qui fimilitcr no-
minatur.SccuMdo cliguntur iigno poccntic corporalis ibi
.
4
^tihuc mnlnn popiiliis cn,duc cos ad acjuast^i^^c.hlou c(i intcl'
ligcndum,qu6d Dcus probct aliqucm vcl aliquosad cogno
fccndunialiquid libi ignotum.fcd vc cognofcatur ab aliis.
qui
1 i^7or.ficfuitindifcipulisChrifli,quorum plurcs dixc-
runt. Io.<?.g. Dtirus elt hicjermo^is- (juis poteft eum audire,&C fub-
ditur, Eat hoc autem muUi difcipulonm cius abinunt retro. Ec UC
cft de Chriftianis carnalibus,qui non poflunt eum fcqui pcr
viam auftcrit.itis &: p^nitcntix. Sccudo cxaminauit Gcdeo
bellatorcs pcr niodum potationis,cum dicitur.
I iijii
20I ludiicum.
tcSjtnanu aquam ori admouerent,hos folos vt ignauos &fo
coi dcs iuflTit in hoftcs irruerc,vt omnibys pcrfpc6tum cflet
diuinumauxiliuni.
\ax(i-'i
7- >/ AugufQuod ira iOi pmbati funt
,
per quos vinccrct Gc-
deon,vt fimilcs in bibcndo canibusdicercncur,(ignificat
q>
&contemptihilia
eir
ignobilia e-
iWic.
Cm.inh&C
lcum.
lcgit Domintt^.Pro conremptu
cnim canis habetur i. Regn.
i^.&Matt.ij.
5 Prccopius. F.idum illud
aquam lanibcntium,tcmere
que hauricntium ,
ahj quide a
dc imbctiilitate corum m-
tcrpretantur, qunfi Dcus fc-
gncs , laborifque impntictes
dclcgcrit, quototopusDi-
uinx pratia: cfTc vidcrctur.
NamChrirtusquoque infir b
mis huius mundi
,
pifcatori-
busjcoriaiio , delcdis appul-
fum gcntium diruir.Id quod
Jfaias^quoq; innuens, inquit,
Virgam exailornm comminuit
ficut in die Madian . Nudi fue-
runtGcdconis mi)itcs,nudi
prohibuero , reuertatur
populus ad aquas, dixit Dominusad Gedcon
a
T
Id eft opcre. b f W cft verbo.
e T M IKqiu teftitudinem doftrinx hauriant,& reclitudinem operum non
b
Cap.
VII. 202
rvnt manufua,linguafiia trccenti viri,V\cx\c\; Latini codiccs no
habent manu fira,{cd trn linguafua^qnia fic intellcxcrut qtt fu
pradidtum cft,tanquam cancs. Gr.rcus autcm vtranq; het.
nianufu/j, Itngua ftia.,vt intelli?;arur
q,
manu aquam raptam iii
os p.oi)cicbant,iicut cancs qui non orc appolito licur boucs
aquam ducijt qua bibijt , fed
Cumque defccndifrec
D
flcftuat
.
Qui manu& lingua lambuerint aquas {icutfo-
* 1 ^Jiij fupra omnla inimalia ainant dominos fuos. b
f
DiflMuti.rinopcribuj.
Jent cancslambere, feparabis eosfeorfumjqui
a T
Qni.fnon faciunt rcAos grellirs pedibus fuis.
autem cumatis ge'nibus biberint , in altcra partc
crunc.Fuititaquenumerus eorum qui manuad
a
f
Innumeio.fpcrfe(fl.t Trinitatis.
cs proijcientcaquas lambuerant trecenti viri
;
omnis autem reliqua multitudo flcxopoplite
biberat . Et ait Dominus ad Gedeon: In trccen-
tis virisquilambuerunt aquas, liberabo vos, &
a
^
Qui hon eft fpct iofa laus in ore peccatoris.
tradam in manu tua Madian : o'iTinis autem reli-
quoquc Difcipuli a Chrifto
amand.iti, qui miraculorum
qua multitudo reuertaturinlocum fuum . Sum
Itnll. 9'
Itt.J.C.
faces pr^ fc tulcrur,& pr^di-
cationis tuba. Porro alii lor-
titudini lambitioncm horu
treccntorum tribuunt , itcm
tcmperati^jdicctcSjPulchra
Virtus tcmpcrantia crt ,
funt
trecenti Gcdeonis focij qui
Madianitas fubcgerunt.
a Q^ima.&ling.^dAm.Md.-
nu&: linguadicit eos aqua
lambcrc
,
g.a manu ^ lingua
dcbcnt opcrari militcs Chri
fti.i.opcrc 2C vcrbo: Q^i enim
ptis itaque pro numero cibariis & tubis, omnem
rcliquam multirudinem abirc prxcepic ad caber
naculafua. Etipfecum trecentis virisfe ccrta-
minidcdit. Caftraautem Madianerantfubter*
invalle. EademnocledixicDominus ad eum;
Surge
, &defccnde in caftra
;
quia tradidi eos in
manu tua. Sinautcmfolusireformidas, defccn-
dattecum Pharapucrtuus. Etcumaudierisquid
loquantur, tuc confortabuntur manus tua:, &fc-
fccerit &docuerit magnusvoca
biturin regno c(r/orw7.Similitudine quoq; canis lambentis in
Zds fiilt>5.
dticit,quia fupraomnia cqterz aniinalia amorc df proprio
dominofcruare,nectcrrore,nec iniuriis obliterari ineo
fertur atfcdlus.l rcccnti cr*o funt foli,qui facramenti huius
jmaginem fcrunt. Ifti elcdi,probati,& ad vidoriam confe-
crati,qui etiam ipfo numeri facramcnto,obtinere aduerfa-
riospofllinr.Trcccntienimfuntquitcrtio centcno multi-
plicantur,& pcrfcdc trinitatis numerum ferunt.
b F^tit itaijue numerui eorum qui manu ad os proijciente aquas lam
buerant trecenti riri. Aug. Etfailus efi numerus eorum qui lambue
runt
c
<Jft. 47.
irib.IU4i.
Imgua in os rapiut. licutctia
ifli fcccrunt ,Tcd cu manu a-
quam in os proiicerent, qua
lingua cxcipcrcnt. Intcrprc-
I
tatio vero cx Hebrxo id pla
nius hct Fuit itaq; numeruseo-
ru qui mann in.No.n.ita bibiic
hoies vt finc opcre manus
lingua aqua hauriat ficutca-
ncs. Aurveroiftispreccptu
fucratvt hoc facercnt.Ycd cii
ad bibcndum dcfccndiflenc
ad aqu.i,iiiulti gcnu flcxo bi
bcrunt,q, facilius & minore
labore ficrct.Pauci vcrd non
flexo gcnu fc incuru.iuerunt
fed vtcanes biberunt,aquam
manu in os i.iciendo.Q^iorii
numcrus, quia trcccnti erat,
crucem (ignificat pplitera
i
T cau Grarcam.Pcr quod etia
gentesmagisin crucifirum
Chriftum crcdituras pr^figu
ratum cfl, quia litera Grxca
eft.ViiGr^coru noie Apofto
, lus oes gcntes fignificat , di-
ccns.ludxoprimu & Greco. c^a
in linguis gctium Gr.Eca ita
cxcellit,ut pcr hanc oes dece
tcr fignificcntur.Hic nume-
rus ec in vern.acuhs Abraha:
aducrtcndus cft,per quos fra
4
trem ab hoftibus libcrauit,
qfi cij Mclchifedcch magno
myfterio bcnedixit.Quod.n.
cxubcrant decem & oto vidctur fignificari quo tcmporc
fierct.i.certio,quod futurum erat llib gratia . Nam primum
cft antc ]egcm,feundumfub ]cge,tertium fubgratia. Singu
la vcro tpa fenario fignificata fimc numero
pp
perfetlione:
tercnini fcni deccm&odo funt.vndc& mulicr dcccm&:
oAoannos habcbat in infirmitatc quam curuam filuator
crexit.Nam cj, ifti ira probati funt, vt fimilcs in bibcdo cani
bus diceretur,fignificar quod contemptibitia,& Ignobdia elegit
Deus.Y^ro contcmptu enim habeturcanis,vndc l^on e^bonu
fumerepanem filiorum &mittire cantbus . Dauid qiioq ; tanqua
4^ contcm-
E
Romi.t.b,

eum, fup.
GedeoQCOi.
Gcn.14.6.
Lu.i5..
x.Cot.t,i.
Mirt.tf.c.
NICOLAVSDELYRA.
1
Q>n manu lingita lambuerint aquas . Hoc crat fignum, quod
non crant multum fitibudi.quia fufficicbat cis accipere mo
dicum de aqua manu &: proijccrc ad os,magis per modum
rcfrigerationis & lotionis quam per modum potationis.Si-
gnum etiam crat cj, non crant multum fatigati,qa nolcbant
ad tcrram procumbcrc,fcd
flatim tranfirc, & cconrrario in
ilhs qui bibcrunt curuatis
gcnibus ad tcrra vt cffundcret fe
fupcraquam ad bibcndum in magna copia, fignum eratq,
cr.incfatigait&:-multum fitibundi,& io decxcrcitu fucrunc
fcparati. HcbriEi aur dicunt,q,
hoc fuit co
q,
crant aiTucti cur
iiarcgcnuacoraidoliSjfcdprimacxpofitiocftmagislfalis.
'^
Sumptis
z Sumptts itaq; pionuyncro c bariisy &lubis omne rebjuam.f.pvo
trecentis viris eledis ad prxlium
,
quia rcfiduum cibormn
dimifit reucrtcntibus.
3
CaHra dH.Hicconfcqucntcr dcfcribitur clcclorum aflccu-
ratio.& primo vcrbo diuino cum dicitur..S'tt);s;e & dtfcendt iu
caUra quia tradidi eosin manu tua. Sccundo CX fomnio audito.
&: ideo fubditur.
4
Ztcum audieris quid locjuantur tunc confortabuntur manus .SCC.
quod intclligitur de fomnio audito,&: intcrprctatione cius,
qu^ poftca ponuntur cum dicitur , 'hiarrabat alir^uis fomnium
proximofuo^&inhuncmo. cuius formafubditur,cumdici'.
} Fidehatur
Ciiftii
ttut.
M n, U L J T E I{,
1 Qmma.&c.pcr illos eniin qui bibcrunt aquas flcxo popli
tc fign.ancur illi qu; .id hauriendu huius mudi bona func ni-
miscflufi.&:illinonfuntaptiadfcqucnduChr-m
per viam
paupcrtatis &: fufticicnti.x:pcr illos auccm qui b.bcrunt ma
nu aquam ad os proijcicntcs,figniiicaiuur lili qui dc bonis
huius mundi accipiunt quantuni futficit ad ncceflicace. &: il
li funt apti ad fcqucndu Chfm in bello
p
diabolu . Propter
quoddicicApoftolus.Hcb.ii.a.Dep<rreJo'fpr){/;a2i7c/r
tunjtansnoipcccatumcurramus
adpropofitumnobiscertamcn, afpi
cicntes in auCiorem fdei &cor,fummatorcm I"//ifn.l'6dus aut im-
pcdicnscftfupcrabuiidar.tia
t^alium.Gie.hom.
j
5. Tcrre-
na namq;
fuLftanr'.'; pondus cft non fubfidium.lfti vcrocii
Chnflo vadunt
ad
f i 2lium,& vmcuntin mbus, f.in fradio
ne Isgcnai i:iT>,per qu.i fignificacur carnis macerario
,
pcr
%
caro
noftra c^ua: Lcrrcuatft a Dfio conccriiur &; fi'iriu!i ilib-
iugatur.
iugatur.pp quod dicit faluator Mat.i^.d. Si ftis vultpofi me
ycntre abncgei femciipftm^& tollal cruremfuam &fequatiir me.Et
in inccfionc lampadum
,
pcr quam fignificacur cxcmplaris
opcratio.Luca: i i.d Sint lnmbt vesiri prxcmtti &lucerntz arden
tcsin manibwi vejiris.Qnod exponcns Grc.hom.jz.di.Lucer
nas c[.ppc ardcntcs in manib.tcncmus cum
p
bona opera
^
ximisnfislucisexeplam6flram':&: talcsfuntapti ad fequc
la Chfi lo.S.b. Egofum lux mundi,mi
f
ijuiiur rne non ambulatirt
tcnehrisyf d habibit lumen vitnt.^Et in fonatione tubarum,p qua
fignificatur fonus prd!cationis.Efa.57.a.C/4w<i,f.'Cfc/^cj,(7
// tuba exalta vocem tuam,& annHntiapopido meofcctera eoru.ctc,
Ethoc modo prxdicahat Chnftus pcr Gcdconem figmfica
tUS loannis.y.f./ nouiffimo antcm dte magno fcfiiuitatis liabat lc
fui,&
clamahat,Si quiifitil.,vcniat ad mc .y bibat . Lt hunc mo-
dum pra-dicadi fecuti funt prardicacorcs euangclici,proptcr
quod prxdicant populis ftaudo &i clamando.
Tom.i. G 5
203
GIof.ordi.&NicolaideLyra. 204
^
contcmpcibilemfccaneniappellat.
1 .ReS.4. a } 5"rgfjeJr dtjcU
Cafira,&C.Dcfcendit,&c.lokph. Cum Gc
A
dcon timcns conliftcret, dic qua ci prcdictu fucrat,ut node
L-T.anti<j.
hoftcs inuadcrct,volcns eu Dciis a tbrmidinc rciiDcarc pr^
"p> !
ccpit vt fumcns vnum militum,iuxta tabcrnacula'Mad)ani
tarum acccdcrtt, ab cis bclli
confidcDam
fumpturus.Au- a
curior aJ hoftium caftra delcendes. Defccndit
ialudi.
lib.jo.
Mor.c. if
.
iaia!,.i.
dito fomnio, eiufdcmq; pcr-
ccpta
interprecationc,fpe ma
gnam habuitpanrcr ^ fidu-
ciam,iuflitq-, fuos armari,&:c.
4c Procopius . Panis ordca-
ccus (ignihcauit , lcUem ali-
quam turbam fxpe potcntio
rcm fupcrare.
*
Auguft.Velhoc
intcllige
dum arbitror.quod pcr con-
temptibilia mundi,que figni
ficat mcnfa panis ordcacci,
Saluator fuperbos erac confu
furus
.
b VercufJJt Hiud atque fubuer.
Grcgor. Dc hoc bcllo pcr
Cum his cnim Dns aducrfarios fidci deftruxit , cum his ad
D
prxdicationis bclladcfccndit,qui pofruntdiuina cognofcc-
re &dc trinicacc qu;E Dcus cli pcrtcctc fcncire. NocanduiTi
vero c(t,quia trcccncorum numcrus in 7"caulitcra conti-
nctur,i!ii pcr fpccicm crucis fignificacurquxcruci fpecicm
ccncc . cui li pcr tranfucrlain
lincam id
q,
in crucc cmincc
addcrctur, non ia crucis fpc
cicsfcdipfacruxcirct.Qu^ia
| a(j,
crgo hic numcrus in T tau li-
tcia continccur, & pcr ca fpc
cics crucis oftcndicur mcncu
in his creccncis Gcdconc fcr
iftro-
cri^oiple & Pharapucrcius tin partcm ca
rum vbi erant armatorum vigiUa: . Madian au-
tem& Amalcc&: omncs Oricntaics popuh fufi
iacebantin vallc , vtlocuftarum mukitudo. Ca-.
meli aucem innumcrabiles crant/icucarcnaque
qucncibusillidefignancur,
%
lacct m httore maris. Cumque veniflet Gedeon,.
abnegctfcmetipfumtol.cru.juam
narrabat aUquis fomnium proximo luo
,
&:in
huncmodum referebat quod vidcrat. Vidifom-
nium, & videbaturmihiquafi fubcincriciuspa-
t
Aug 03
pci tontemptibiUa iniindi Saluator inimicos confudit.
nisexhordeovolui.&mcaftra Madian defcen-
dcrc, cumque pcrucni{letadtabernaculum,per-
ma arm
riimqui
iii caUr,
Lucxf
B
\ ExtretnG
^^::^^:'::^^,
'
^l"'"-!
acqJefubucr<,t,&tcr,a.funditusco-
^fceptrumexaaoris ciusfnpera
xquauit
. Kclpondic is, cui loqucbatUrj Non efl;
fiificut
indie Madian^vipicm
^^^
^j-^j ^.^j^j jxladius Gcdconis HHi loas viri If-
enim,GetiIitatcm. Dominus _
f*
,.
t-.
fupcrauit lugum oncriscius:
rachtx . Tradidu enim JJommus m manu cius
cum cam aducntu fuo a dia-
boli feruitute Iibcrauit.Supc-
rauit virgahumcri cius, cum
pcrcutTionem illius quie cx
pcrucrfo opcre grauitcr de-
primcbat humano gencre re
dcmpco compcfcuic.Supera-
uit fccptrum exadoris cius
,
cum rcgnij diaboli
,
qui pro
peccatisdcbita p^narumcri-
buca cxigcbac,dc corde fidc-
lium dcliicuit . Aducntuscr-
go rcdcmptoris huius pugn^
vidoricE c6paracur,quiaiilla
&ft:mc.Qui fcquentcs Diim
tanto vcnus cruccm toUunt,
quanto acrius &:fe cdomant:
1
&C crga proximos charitatis
compaflionc cruciantur.Vn-
de.Signa r taufuper frontes riro
rum gementium & dolmtiu. Vcl
trcccntishic fignificacur,(j,
zech.'
Madian, &omnia caftra cius . Cumque audil-
fetGedeonfomnium & interprctacioncm eius,
adorauit, &:reuerfuseftadcartra Krael, & aitj
Surgitcjtradiditcnim Dominus in manus no-
c ftras caftraMadian. Diuificque trccentos viros
a \ iv.tjicationsj
intrespartesj&dedittubas in manibuseorum,
a T
Corpora. b ^ Fu'gorein miraculoruin.
lagenas vacuas , ac lampadesm mediolagena-
t
Chtillus paffus ell: pro nobis.jelm [aens nobis exempluni.vt fcquaniur
veiiigia cius.
rum. Etdixit ad eos ; t
Quod mc faccre videritis.
ferrum hoflium crucis ligno.
fupcrccur.
c Dii/^e.Ductifuncad fln
uiumvc aquas bibercnc
, &:
quicasfiexisgcnibus h.iutc-
runc a bclliincecione rcmoti
funt.Aquis enim dodrina fa-
picnciJE, ftanceaucem gcnu
rccla operacio dciignat. Qiu
ergo dum aquas bibunt , ge-
nu flcctunt a bcllo ^hroecur;
quiacum iffis Chriftuscotra
hoftcs fidci pcrgit ad pr^liu,
quicum doJtnnam hauriut,
rciticudinera opcrurn no flc
dunc.Omnes.n. cuncbibifle
aquam,icd nonomncs rcdo
gcnu flccifle narrati funt . Eq
PiaLi^b,
Gcdconis vidoria dcllgnaf.
Gedcon namquc fignificat rcdemptorisaduentum.de quo
df, Tollite portai principes vefiras,&' eleuamini purtx ttr.c^ iniro.
rexglori.d.for.ir p.d.po.in pralio.Hcc Gedcon opcrc &: nomi
ne prophctauit.Gcdeon namq; intcrpretatur circumiensi
vtero.Chriflus.n.pcrmaieHanspotentiamoia circumiuit
,
pcr difpenfationjs gratia,in vtcrum virginis vcnit . quia lua
difpenfationc nos rcdimensdiuinitatceun^tacomplcCtcns
&humanitatcm intra vtcrum fumcns invtcroincarnatus
eft,&: claufus non eff,quia mcra vterum fiiic per infirmitatis
fub(fantiam,5d extramundu pcr maicftatis potecia. Madia
vero intcrprctatur de iudicio.hofics cnim cius rcpulli funt,
no do ludicio rcpellctiSjfcd dc ludicio iuftc ludicatis , i6 de
iuJicio vocant^quiaalicni agratiarcdemptoris lufie dana-
tionis mcritu ct in noie trahur.Cotra hos Gcdc6 cCitrcccn
Q
tispcrgitadpreliu.Soletincctcnario plcnitudo pfcdionis
itcIIigr.Quid crgo in trecetis nili pfeda cognicio cnnitatis ?
Cum
rcprobati funt qui bibcndo
genua flcxcrunc . <inia non au~
Rq^j
ditorcs legis iuWfunt apud Deu,fed faClores .
q
uia. n diflblutio ope
rum gcnuum curuatione fignatur rete dicitur:/^ew//?.M' w<t-
Heb.i;
nuf <y diliolutagcnua erigite,i^ greffus re&osfucitepedibus vefiris.
Igitur Chrifto duce ad bellum prodeiic,qui quod ore annu
nanc,opcre oftendunc,qui fluctadodnn^ fpiricu.iliccr hau-
riunc,ncc tii in prauiscperibuscarnaliter inflcihint. latu-
bisclamor prasdicationum,inlampadibusclaritas miracu-
lorum,in lagcnis fragilicascorporum:talcs.n.dux noffer fe
F
cu ad pdicationispra:liumduxit,qui dcfpettafalutecorpo-
ru houes moricdo ^flcrncret, corumq; gladios non armis,
fcd pacictia fupcrarcnt.Armati.n.vcncrunt,fubducc fudad
Er^lium
martyres.Chrifti.f.tubis,lagcnis,&:lapadibus, Tu-
is fonant dum pra;dicant,c6fringunt lagcnas,dii foluenda
in paffionc corpora hoftilib gladiis opponunt.fulgcntlapa-
dibus,dum poft foibncm corporii mir/iculis corufcar.Mox
que hoftcs in fuga conuerf1 fgnt, quia dutn mcrtiioru mar-
tyrutn
i-H
NICOLAVS DE LYRA.
I Vidcbatur mihi quafi fubci.panis cx.percjuem fignificaba-
tur Gcdeon (jui nuUius nputationis erat in confpcHu rcgum Aiadian,
ftcutpanis fnbcinericius et bordeacews uilis esl ev matvria et forma.
ec hoc e(i quod fubditur in interpreiatione.cu diciiur , Non cft hoc
aliud nili gla.Gc.&c.
z Cumqueaudiflct,&C.f0^wo<f;'enfr4f eciMm confortatiuu,
ftcut ei dixerat Dorninus^Tuc confortabuncur manus tua:, &:c.
Cr
pi'r hocfciuit quod nofi eratfomnium vanum,f d magis a Deo im-
rniffum adconfortationem Gcdconis
&fociorum cius,<c^ ad dtfolatio
tiem aduerfariorum ipfiws,iales enim viftones & interpretationes ea
tum alit/uando a Deo conceduntur eiim malis hominibws
,
ftcut &
propbetandi alui,prout habetur ii pturibus iocisfacrf fcripturx.vn
de-faluator Matth.j.cdicii, Miiki diccnt mihi iri illa dic , non-
ne in nominc cuo prophccauimus Scc.fequitur , Tunc confi-
tcbor illis,quia nunquam noui vo.s,&:c.Gei/eo autem expr^di
Gis afiecuraius de vtSoria ajkcurauitfociosfuos diccns , Surgitc
,
trad:dit cnim Dominus in manusnoftras Madian
.
3
Diuiiitque.Hic confequeterponitur affecuratorum certatio.cum
dicitur.
dicitur. Diuifitq; creccntos viros in tres. vtfic inuaderei.tfxet
cittim aduerfariorum per tres partes
,qHafi effent
tres exercttus magni
fubito fupcruenientes,vt ex hoc exenitus terreretur
, ftcut Cr faiiut
fu't,vt patet exfcquentibus.
4
Et dcdit zu.Modus enim pugnandi fttit talis^quia quilibet de trC'
ceniis viris habebat tubam in manu dextera.& lampadtm,id tfl,facn
iam ardentcm in finidra manu.^qii non pofiet dc faciit cxiingui &
lagenx uacui erant dtfnper includentesfaculM, ita ijuad lumen non
poffct vidcri.ff quod tiidetur,ip orificia lagenarum efient inferius uer
fus manus tenentium facutas . Et buccinante Gedeone trecenti uiri in
tribus parttbus circa txercitim hosiium confregcrunt lagenas,
&fic
fubito apparuit lumen iuciufnm,^ cttperunt clamare,Gljdius Domi
ni &GedeoniSyiQr buccinare,et ftc ex terribili fonitu confraCiienis U
genarii (C^
clamoris holum
&fonitn tubarum
&fubita apparitione
luministfiiit territus extrcitus hofiikm &ita turbatus,ep unus interfi
ciebat aiium credens percutere aduerfarium,&-ftcfue>unt adue>farii
debellati,& ex prxdiClis patet litera paiicis exceptis qute
dif
urxeni.
5
Ac lampa././ac/<t<f ardentes uel torticex
,
uel aliqua huinfmodi
qux Nonfojfent defatili extingm
Incipicnti-
loy ludiicum. Cap. VII. 206
trunS.
B
II
ir aie-
II.
i
! lor-
JITI.
V I
tvnim corpora miraculis corufcarc confpiciiintjuce veriti
tis fradi quod impiignabantcre JideriinL. Cecinerunt ergo
cubiSjVt Jagenrc ti-angerentur,lagcna; fraita: fnnt,vc lampa-
desapparcrcnt.Apparuerunclampades vthoftes in fugani
vertercntur,id ert,prjEdicauerunt martyrcs , doncc corum
corpora foluerentur, qucE fo-
'fa;:c"uf~^:ho
hocfacitc.Ingrediartp.rt=mcaftrorun,,&quod
/nji/l.__ * T rr.tdicatio.
iTCsexdiUina uceproiTerne r
r n.
/-> j r
i .
rent,ne erc6^.Dco refifterer,
^^^^'"^ redlamini
.
Quaiido perfonuerit tuba in
fcdcumfubdlti formidiret.

f ^r"-1--P
"<'^bad,rfcu:,r=apr.d.a.i....
Etnot.anduni,Qu6dftctcruc
"^"
mea
,
vos cjuoque pcr caltrorum qircuni-
hoftcs ante lagenas,fugerunc .
,
.'^
^"-^^
'-^f
''^''" <'"'' P'---^ ''.""''
^^^^;^'^'^^-
ante bmpadcs, quia pcrfccu
^^^"^
>
clangite
,
6^: conclamate, Domino & Ge-
tores fidci prxdicacoribus ^
deoni . Ingreflulqueefi: Gedeon
t & crecenti vi-
fl*ru,n.rEr,
"
q'
f
""^-"

"
P--""""
"Ilrorum
,
mci-
ro corponim apparcncibus
piencibus vigiiijs nodlis niedi^ : & cullodibus
fufcitacis, coeperunc bucinisclangere,&com-
ploderc incer ie lagenas. Cumcjuepcrgyrum
pracdicationc fcilicct turba-
b
caftrorum in tnbus per{onarenclocis,&hvdrias
rum rracClS lageniS COrporU
f
Qn;aprorainiiiichabctvti!ita:emcorporum,promagno autem pridicatio-
timucrunt vilis lamp.^dibus
numg^iajn.
iniraculorum.Notandumc- confregiflent , teniieruncfinidris manibus lam-
tiam
,
quod ibi fcriptum elt
,
ouia in dexteratubas, in fini-
ftraautcmlairenas cenucrut.
4 Ambr.Fortafle aliquos bellica defixos gloria tcnet , vc D
putent folani etfe prcliarcm forcitudinem,iilamque noftris
l.i.offlc.^o,
defuiire.C^iam fortis lefus Nau:*,vc vno pi-elio quinque re-
ges captos lierneret cum populis fuis , Gcdeon in trecentis
viris,de ingcnti prxlio,& acc.bo hofte reucxittriumphum.
lonachas .adolcfcens virtute
miraculisinfuga vcrflfunt,
quia pauore terrici a pcrfccu
tionefidclium cciTauerunc,
c
fccicin magno prxlio . Qu_id
dc Machab^^is loquar?&c.
4 Idcm Qn.uido Gedeon fu
peracurus M.idi.an,trecentos
virosprarccp thvdrias fume
rc&in dcxcris tenere tubas
,
ita noftii ab Apofiolis acce-
ptum feruauerc mi;orcs , cj,
livdrix fint corpora no^ ra n
gurata dc limo
,
qna: timcrc
non noruiit,(i teruorc gr.ati^
fpirital s i^ncfcaCj&Itfu Do
mini pafitone canone vocis
confeliionc ccficncur
.
4i Bjda.Q^is vnquamcum
lagcnis ^ lampadibus ad pr^
lium venic ? Qn.'S cocra arma
vcniens arma dcfcruic?Ridi-
cula nobis hxc fucranc, li cer
nb;li3 hoftibus non fuiffcnc.
Scd Vidoria ifta didicimus,
ne parua hgc
q
adafunc pen-
damus. Gedcon rcdiproris
nri fignac aduencii, que noie
&: opcrc jPphccauic.Q^iid aiic
pcrcricenariii numeru mili-
tfi dcfignat"' nifi ^fettacogni
cio Tnnicacis?Cum his quip-
pc Das aduerfarios fidci de-.
li ru!t,qui fciunt de Trinicate
ti Dcus eft
,
perfcdte fentire.
Dcfignatur in ttibis clamor
pdicantiii ,in lapadibus clari-
tas miraculoru, in lagcnisfra
....
xt r y^i
" gilicascorporu.QuiionuerfiC
tur Madian . Milirque Gedeon nuntios m om-
tubis,dum prxdicanc,c6fre-
nem montcm Epliraim dicens : Defcendite in
geruntlagcnas,dufolucdain
-^ - -
pafi^ionecorpa fuahoftilibus
gladiisopponur,refplcducriic
1. r. deSpirit.
f.ca.i^.
f
centum.
1 qtiTl.iIiid.
c.f.toaioS-
pades,&: dcxtris fonances tubas: clamaueruncq;,
Gladius Domini,
& Gedconis: llantes finguli
pro dcxcro cnim habere di-
in [oco fuo per circumicum caftrorum hoftium.
cimnr quicquid pro magno
-
penfamus
,
profiniftrovcro
quod pro niiiilo . Bcnc aute
m dcxtera tubas,in finiftra te
nucrunt legcn.as
,
quia Chn-
fti martyrcs pro mngno h.v
bcnc prxdicacionis gratiam
,
corporum vcro vtilicace pro
nihilo vcl pro minimo.Quif-
quis vero plusfacic vciht c3
corporis quam gr.iriam pix-
dicacionis, in liniftratubam,
in dextera tenct lagcnam.
Omniaicaque callraturbatJ func,&vocifcran-
tesvlulante(t^'uefugerunt . c nihilomiiuisinfi-
ftebanccrecenciviri buccinis perfbnantes. Im-
mifitqueDominusgladium n\ omnibuscaftris,
& mutua fecsdetruncabantfugienccs vfquead
Bcchieca & crepidinem Abelmeula inTheb-
bath. t Conclamantesautemvin ifraeldeNeph-
thali , & Afer , & omni Manaffe
, perfequeban-
Mifii
t vel ad limi-
tem.
t
Csngregau
tPiincijJC..
fcphus. Comprchcnditho- ^ r
\a J o r t. i
mmcsadhuc dormicntes, e-
Occurlum Madian,& occupate aquas vlq; Bcth-
ratcnimnox,&:hocDcus fic beraatquelordanem. t Clamauitque omnis E-
phraim & prxoccupauit aquas atque lordanem
vfque Bechbera . t Apprehcnibfque duos t viros
Madian,Oreb & Zeb : inrerfecit Orebinpetra
3
Oieb:Zcb vcroin rorculari Zcb.Etperiecucifunc
Madian capita Oreb & ZebpoitantesadGedeo 4 runccredidcruc,&:apcifecu
transfluentalordanis.
tioncfideliumccfliucrunc.
b
Ethydriasconf-cf,}. Aaam. Homil.?.
Ambr. ^kydnas
lalii^-I"^'
n ita prarccpcrst , funtque
pcrcmpti pauci quidcm ab
Hcbr2is,plurimi a fcmctip-
lis , c6 quod linguis propnis
difcordarent.Nam dum fuif-
fcnt in turbam rcdat^i, vnuf-
quifq; perimebat proximii
,
dumcum credcrcc inimicii
,
& fada eft magna caedcs.
lampadib. dani poftlulutio- tC6gregatu&
necorporis miraculis coruf-
cauerunt. Moxquc hoftcs in
fugamvcrli func,quia duin
martvrum corpora miracu-
lis corufcare cofpiciunc, Uicc
vcritacis fratti,qj impugnauc
F
NICOLAVS DE LYRA.
1 Incipientibus fi.&c. Ita
q,
illi qui vigilaucranc pro cuftodia
cxcrcitus erant fatigati,&: dcponcbanc arma vt dormircnt
,
Aialiiquidcbcbantcisfucccdcrcin
vigilia nondum cranc
armati,&: fic fucrunt citius ftupcfadi.
2 Concla.
Hicconfcqucntcrponituradiurorum afiTociatio,
cjuia filii Ifrad qui non crant in pra-lio vidcntcs aducrfarios
lugerc,infccuti lunt cos(quia vulgaritcr dicitur,fi cft qui fu
giaCjlatis inucnicurqui infcquatur)&: intcrfccerunccos,pie
occupantes loca pcr qu^ potcrant lordancm tranfirc,& pa-
tetlitcravfqucibi.
1 pe.
}
I/;f.0rf/;.Iftanone(tpecraOrcbdequa Moyics cduxic
aquam:uc habccurExod ly.quiailLi non cli in ccrra promif
fionis: fcd in dcfcrco . Ifta auccm cft in tcrra promiirionis_.
Scd aliter fcribuncur in Hcbcco : quia illa incipic pcr litcra
hc: ilh autcm per liccra ain &: nominata eft ifta pjcra Oreb
quia Orcb fuic iuxcaill.im inccrfecUis.
4
Capua Orcb & libportantes ad Gedcoii tran. \d eft
,
poft Ge-
deon cranficrunt lordancm ad perfcqucndumaducrfarios,
de quo cranficu habccur ca. fcqucnn Hc idco illud quud di-
cicur hic de ifta porcaticanc capituni vltra lordancn dicicur
per antic)parioiiem,qufa gcfta non fcmper fcnbmicur eodc
ordine quo fada lunt.

M B^U L I T E B^
Quia
fcntcntia
huius c.brcuis cfl,potcft hic poni bicuis mo
ralitas,lcrobaal
cnim qui intcrprctaturfortis cotra Baal, ii-
gnificat
pominum nfm Icfum Chriftum
pdajironcm tor
tiftimii.K.xcrcitus
cius cft populus Chriftianus,in hoc cxcr-
citu multuseft
populus,quia w/a/(/;UTOtdr;,p<jM wor/tJ/,
Matth.2o.b.Rcpudiantur
ifit tanqu.im incpti ad prclium
p
Vitia
timidijiitibundi
& fatigati.i.timcntcs ad trcmoi c hu-
manum
manum,fiticntcshonorem mundanum, impotcntcs ad la-
borcm fcuobfcquium diuinum. Eccconcrariocligurur apci
ad hoc prxlium conftances in huinanis tcrroribus, non cu-
rantcs de mundanis honorib.pcifcucrantcs in diuinis obfc;
quiis fcu labonbus Et ifti vincuc cttnf. adionc lagcnarum
,
pcrfon.atione tu barum,cxclamationc vocuni humanarum.
Confradio lagcnarum cft carnis mortificatio , cxclamatio
vocumdcuocaoiatio,fonicus tuiwrum faiiitaiit: tcrucns p-
dicatio,quibus aducrfarius noitcx diaboli;s dcbcll.atur.
Tom.z.
G ^.
\
207
Glof.ordi&NicoIaideLyra. 208
Hvdiias pr>rtant &lampades &biiccinas corncas in manib.
&
'fic vcniunt ad iUam innumcrabilcm holtin multicudine,
in quibus erant camcli (icut arcna maris . &cu vcniflcnc ad
bcllum,buccinis corncis infonucruc ,^
dimifcrunt hydrias
dc manibus &: contricacfuncTunc vcro arrcpcis lampadib.
proruunc in aducrfanos, & (i
C A P. VII I.
D
ci T^ l.e untijue .idcutn viri Epbrahi,iff-c. -^ lofeph.Trib. auc lil'.r.A
JL-/ Hphrc,cxqi.iacracG-deon,grauicer tcrcns, o, cu co
"p-i.
n,im.ncdimicaiiec,cxcrL.icu fupcrcum fcliinabac Inducc-
rc.Cjcdcon v cio cum cflec liumilis animo, fi^ omni vircuce
fummuSjDiccbacnofcautha
Matt.}.b.
niul buccinis concrcpant. Vi
dcquo clcdi militcs Deicii
lampadibuspugnanc. Sic.n.
Chnfl'cos armaucrac, diccs:
SintlHmbi ve{\ri prcinii,& Ih'
cernx ardentes in manibus veflris.
Et,Sic ful^eat lux vejira cora ho-
rninibns , vt videant opera veflra
bona. Talibus crgolampadib.
acccfisdcbcntpugn.irc Chri
Ihmiliccsluccopcru refulgc
C A p. VI n.
Ixcrutcj; ad euviri Ephraim
^
Qaid clt hocjcp taccrc vo
luilti , vc nos noii vocares
CLiad pugna pcrgeres con
tra Madianriurgances for-
ticer, & prope vim infcren
ces.Quibusiile rcfpondic:
I
ICurl
cifti m
&pro
tcs.Buccina vcrocamc ,_qdc
b
Quid. n.tale facere pocui qualc vos fcciftis? Non
celefiibus loquic , dc fpuulib. ^ ,. ,,
^,i-
-j !
di(rcrir,& mvfleria re^ni cc-
ncmelioreitracemus liphraim vindcmiis Abie
lorurcuclac.Illedccubalocjc', c
^crPln manus veftras Diis tradidit principcsMa
Pialin.iii.
ricatc fua, lcd Dco iubdccc pu
gnalii.':&; vidoria nou minus
corfi,qua fui laboris cITc facc-
bac'. His ergo fcrmonib.corii
niicigas ira,cos a pcipicioia-
:pfiin.E fedicionis cripuic.
b-;< jy o/f meiior efl rdcentHSy^c.
1
<
Chaldxus Parap. Nonne
mcliorcs fiinc dcbiles,
g.
intcr infcrea
vos func,quam forces, qui m-
2
ternos inucniuncur ?
1 -K Procopius . E.-7!ii>vKyljit{ par-
ui bocri iuuc, qui ob paruicacc
vindcmianccs laccnc
,
quibus
4 fcipfum cum fua cribu mode
dcile coparauic. Vua: vcro cri
bumEphra'm,qua.'fIrinxcric
E
mu]cosi8(/fi!'/i.tt;', qui fecundi
Symmachum cnbuli func
y
C lilnmanusveflra^sDomirius tr/t
<//(/ir,dr<r.Iofcphus.Fama vido
qui dc magnis &: maximis lo-
quicur,qui fcicnciam Chrifti
humanisauribuspandic. Cor
neaaiicdf buccina,quiade sa
lo dr , Cornu eius exaltabitur in
^loWd.Idco cuiufq; buccina di
citur cornca, quia mulciplice
fcienciam Clirilti &crucis ei*
qux in corn u fign 1 ficacur,d : f-
ferit facrameca.Haccrgo buc
cina milicanccs & pugnanccs
alienigenas vincimus , &: ho-
ftes in fuga vcrcimus,cc (i fue
rit mulcicudo eorum ficuc lo-
cui\x . Locufiis. n. comparat'
d^monum mulcitudo,quibus
neq, in c?lo,ncq; in ccrris fe- ltulas,vt demus ex-crcitui tuo panes? Quibus ilie &: incertccit Gcdeo Orcb, &:
dcs c.Prarcedcbac crgo
i
hoc
aif.Cum ereo tradidcrit Dominus Zebee &c SaU
^'^
'- ^ ^^cbcc
&
Sahnana.
bclloopcrumlux, &fcicnci^
^
C^isputacin iftis vcrDiscKe
&vircucis diuini vcrbi pr^dicacio.Pugnemus &: nos in hym myficria Saluacoris?Leguc hoc Philofophi,& irridecLcgiat;
nis & Pfalmis & cancjcis fpiricuahb, concinences, &: clama rhecores,&:pucac clic dclyrameca.Sed 6c lud.ci no hnccs cla
tes ad DominunijVC ab ipfo vidoriam cofequi mercamur. ue fci(^.Orcb interprccat foramc,i quo coluber igredic Zcb
dian,Oreb,&Zeb. cjn^id lalefacerepocui , cjualc
vosfecifti?QuodcuinlocuruscIlct,requieu:tlpi-
ricus eorum,quo tumcbat contra eum.Cumque
veniflec Gedeon ad lordanem.tranruiiceucum
trecencis virisqui fecuerat;& prxlallitudine, fa
^ix Gcdeonisadliraelicasp
r
'
.. T-i-

j
ucnicncc,cucti fifarmacisijc,
gicnces perfequi 11 o pocerant. Dixicque ad viros
^
pfequctcs hoIks,&c6picbS
SocochrDaceoblccropancspopuloquimccum 7 dcrunceosiquadavallc,qua
eft:quia valde defecerunc,vt poHimus perfequi ^l^''''^'^
"" pofl:cnc,&: circun-
r, I r 1 X , \- n /' I s
nanccsoccidcrucoes.duoiqi
Zebee&SilmanaregcsM.idian.Relponderunt

fimulrcgcs,Orcb,&:Zcb.
pnncipes Sococh.For/itanpalmcmanuum Ze-
e^Hier.Vidctcqualcsiljncpri
tee &
Sal mana in manu tua funt, &idcirco po
Z^,SDe"'^;,*;H!Ta;
fJr\
ftulas,vtderausex-crcicuituopanes?Quibusille
ait-.Cum ergo tradidcricDominus Zebee&: SaU
r>ixe-
J_
#inccrpre-
NiCOLAVS DE LYRA. CAP. VHL
D'\\QXwnx.o^,.Hic
confequenter dcfcribitur vitloria pe>feiio, ubi
primoponitiir occafione huius viilorif contcntioyfccundb maU
. g.utitmderifio.ibiyQiiq; veniiTcnt^tertio aduerfariorim coprehc-
/to,ibi,Zebec auccm 6i. Salmana. ^uarto deriforum putnt:n,:hi.,
Reuerccnfq; de hcWo. juiito aducrfariorurn comprchenfuruni oc-
ci/io,i/>(,Dixicq; ad Zcbce &: Salmana. fcxto prd.e diuifio , ihi,
"DixexixntQ^.fepiimofequestrarifgrcffto^ibi.Vecite^i.Circuprimum
fcisndum
^
lacobpatriarcha benedicens filvjs lofeph,Man..:fie & E-
phraimypr^-pofuit Ephraim
ipfi Manaffc,vt habitnr Ge.48. Tropter
5,
tribus i.phraimprxponebatfe tribui
Manaffe. Gedeon aut eratde
tribu ManajkyVtpaiet ex di6lisfupra.c.6.& 10 ifli de Ephraimfue-
runtindigiatidehoccp Gedco poffet de viiloriapr^ ipfisgloriari, io
yoUbant contra ipfum cotendere
&
pngnarefecundH cjuod dicitur
.
I Iurganccs.iiorf vidcns Godeon maluit eisgloriam vidoriA tri'
buefe,f}ttam fifeditio moneretur inter eos, dicens.
X Quid cnim calc faccrc pocui quale vos fccif^is? quafi dicat,
yobi4 eli attribuenda vicloria,^^ non mihi.M cjuod rationcm appa
rentem iiiducit dtcens
.
3
Nonne meMor.Loiiuitur paraboiue,!{acemiis.n.continet paitca
grana,uiiidemia aitt multa.Ter hoc igiturfignificat,o,pauc{ pcrfon
captx
&occifafiliis Ephraim,erant maioris ponderis, ijuarn mul-
tltudo uiQa & occija ab cxercitu qui crat ciim Gcdeoncqucm deno-
minat
M~o lorri T E 11.
f
Cumq; ucniffct Gtdc.ad lord.irunfiuit,ctc.Vct
Gcdconcm,qui
debcllacis hofiib.in capo pcrfccutus cfi cos fugicnccs vlque
ad locu in quo crcdcbiitlcc(fcfccuros,j)uc m ccxcudi^,J)o
minus lefus Chriflus fignificatur : qui pofl cicctioncm dij-
monu decorponb.oMciris in mudo:inrih
q,
(inuil ciccit lc-
gione,q facitfcx miliafcxccnca fex.nginta lcx,vchr Mar.5.
p.>fteatrafiuic ad eorii locu.f.infernu
.ad ipfos dcprcdandu.
Pcr viros Sococh qui Gcdconi exprobraucruc, pnt inccliigi
vulgarcs Iuda:orum,quia Socoth iccrprccacur tabcrnacula
,
&: ideo viri Sococh idcm cft
g,
uiri
cabcrnaculorum.Sic auc
nominan pnr vulgarcs Iuda:oru,c6 q, dixcriic^. Rcg. i z..d.
Q^a nobii pars in Dauid.ct qux hxre.in fii. Ifai. ]{euertere m tabern.
tua ifrael. Ipfi vcio cxpcobrauerut Chrifio
^
Gcdcone ii^ni
iniaa'. .Abic^iyCuiui aumutn uocaucrat adpr^lium,utpatet exfupra,
diCiis ca.6.'tt ftc ex humiUtate etiamnon adfcribatjibi uiQoriam di
(ie niol:it!iCci>iis,fcd altcri.yclpotins quia ipfe Gedeon erat de fami-
lia .Ah!T^r,iS' ideofailam iUud non ailribuit
fibi,fed toiifamilt ab
.Abir^rr denomin atx. Q^pd aut paucat ffonx captxd filus Ephraim
efsent rnaioris pondcrisydc/ignat cum confequenter dicitur.
4 In manus vcfir.^s do.tincii.i.fpiriiusfupetbix, qnia non quxre
bani niftgloriam uitiorix.Ex huc autem loco
cS" forth Jirniiib.accepit
poflea Salomon parabolam,(jux habetur prouerbiorum.i ^.a.Rclpo
fio mollis trangic iram,lcrmo auc durus fufcirac furorcm.
5
Cumq; vcnillcc Gcdcon ad lordancm
, craniiuic eum cu
trcccncis vir]squifccum.Hic60/;/c</He;?fer defcribitur Cedeonis
iniufla deiifiv.CjUia cumfeteret rcfeCiionem ab illis qui erant depopu
lo \frael.,ut poffct pevferjui aduerfariosfiigientes,nonfolum non dede^
ruiitffcd et deitlorie refponderunt.
^
patet Uterapaucis exceptis
.
6 Dixicq; ad viros Sococh . Socoth non efl hic nomen manfionit
fiiiorum Ifracl in exit'4 eorit de .Aegypto,quia lo cus ille
efi
in xAcgy-
pto,ut habetur T^um.^ ^.fed eH locus ubi lacob recedes ab Efaupoii
confaderatienern fixittabcrnaculum, (^ appcUattit nomen illius loci
Socoth,ut habetur Gen.s
J.&
erat locus illeprope lordanem.
7
Ds..o'bie.^3..Confldcn:erpetcbat ah eis,quia erant defiliis Ifrael.
8 RcrpondcruncpnncipesSoCQCh.if^dWae.ert/mybnc.
j> For.pal.ma.i./aw tenes eos captos.et ideo merito Gedeon rndit.
. I Conccram
fic.ico.MaC. ii.e.VrAtereunies aut Uafpl}e.eu,mouentes capitafu*
et d!cc>!tcs,Fah qui deflruis temp. Dei,cic .Per VJros Phanucl Iccl-
ligucur fcribcX &facerdotes.Phanuel.n. interprctacur facies
Dci,&:fm Greg.fuper Ezcc.facicsjid notitiam pcrcinec.Ipfi
ucro nocicia Dco) lcge &: prophecas habucriiC,&: ipfi fiticer
cxpicbrauciiic C^rilio diccnces: Miosfil.fe.fcip.fal.no po.etc.
vbi (upra.Scd ficuc Gcdcon cxprobracus craliens holics dc
bcllauitiSic Saluacor noflcr polt opprobria in cruce fibi ill
ca,pcr morccin fiiam ad infernum dcfccndic, &: ibidem d^-
moncs (impliciccrconfudic.Ec ficuc Gcdeon habita vido-
riadeMadian,dcfiruxicvirosSococlu\:Phsnucl;SicSalua-
cor nr pofi criumphum dcda-monibus , &; a(cen(ioncn) ad
cclos.populum Iud^'orum &: faccrdotcs dciiruxit
p
Roma-
nos,&: cemplupcr turrem rhanuel lignificatucocremauic.
I
m:
20p
ludicum. Cap. VIII. 2io
intctprctaturlupus. Vidctc noTaprincipiu aduerfariorum
Chfi:Zel)ee,hof!)a,hoc c(i,quos lup' fufiocaucricEt Sahna
na,pericdi in mahtia.Vidccecrg,o
nominum facramcnta.
-
conier.car.veii.c^c. -ii Chal. Vxc^ h-.Nuda iUorum corpora
\6.ia
Aug.Qu^riturquid fitEphod vclEnhot.Q;Miod quidcfi
racerdotalceftindumentficp.plcnqucdnr vrl potiusfiipcr
indumcntum
q,
Grarcc iTtivAuTHtdi: vcl fTtai,ut's r^ magis fu-
perhumeraie intcrprecan pt)tcft. mcrico mouet qiio de tan
to auroGedeon id fecerit,quia fcriptu cR-.Ecfa^um efl po/idus
inawiu aurearu
mana in manus meas , conteram carncs vcflras cum fpinis tribulifcjue
deferti. Er inde conlcendensvenic inPhanLiel,locutu(queeftad viros
loci illius fimilia . Cui &illi refponderunt , ficut relponderanr viri So-
coth. Dixititaquecis:Cum
rcuerfijs fucro vidior in pacc dellruamtur-
rim hanc.Zcbee autcm &c Salnjana requielceb.^nt cum omni exercuu >
juper reges Ma-
fiio.QuindecimcnimmiliavirircmanicrancexomnibusturmisOrien-
i.icipr^urmciuei
talium populoium,ca;fis ccntum vigmti milibus bellatorum, &cducen
tiumgladium.
AfcendenfqucGcdeonperviam eorumqui in taberna-
culis morabant|ir ad Orientalem partem Nobe &:Iegbaa
,
percuffic ca-
ftrahofiiumjquifecurieranr, &nihiladuerfifiirpicabantur: fijgerunc-
qae Zebee & Salmana : quos pcrlequens Gcdeon
, comprchendit turba
D
Qu3cr.4i.i
B
nq.c.
mts.
proiecitm fpinas:&calcauitea pcdibus fuis.
^cR.Da.KuB.
fecit Gcdeon
,
impiosillosco
gnofcere img.-
tate,fua,pudio
nib. Ipinarum.
b-j^firifty^.The
od. Cotra k^e
crat
q,
tachim
fuit. Kafolisfa
ccrdotibus E-
phodvtiliccbat
p
illos.n.rcucla
&atg.d ftcloo-
pus ccc. Gcdco
nistn intcntio
minimc vcigc
bacadimpicta-
tc,fcdcumcf-
fcc princcps,
&duxcxcrcit*
vokbatcogno
fccrcp Efhod
qii diigcrcdc-.
bcrcc. Ephod
afitinccrp-ccor
fupcrhumcra-
lCjCui ccpuLha
turronnk-.-p il-
ludqj iuditaba
tur,qu:s in bcl-
lo vidor liicu-
ruscilet,quod
clarius cogno-
fcitur cx ic-!:ij
hifioria
,
Saul
a;t, RcducE-
phod,6jc.
vclofcph
Q^
cfi minibik'ui
cam . Pcr duo-
decimlapidcs,
; quos s. pcxtus
Pontitcxin E-
phod ac racio-
nali liicos por-
tabac , viclorja
pui.natuiisDe'
prcnunciabat.
Tancus.n.fple-
dor tulgcbac,!
fjujspctieratficti
rnille fepiingenti
auri .prxtcrbra-
clmliaec tor^jnes
etopmmentapur
*InCurcar.
q
erant tn camelo
rumceruicibuset
fcci: illud Gedeo
i>r Ephocl,etfia'
tuicillud in ciui
cat^fua-.ctforni-
cat.iseii om>itsIf
toomni
cxa-citu,eorum:ReuerteiqaedcbelIot anterolis ortum,appre-
^ Ouom )do er-
hendkpucrumde viris Socoth.-incerrogauitqueeuranomina principii
6
goiftavefiis d
& feniorum SocQth;&r defcripfit fepruaomta leptem viros. Venitque ad
""'^^
^"''^
?^*
1 1- . -7 I o r I r 1 I /1 1
npotuit?na&:
Socoth,&:dixiteis,fcnZcbee&:Salmana luper quib.exprobraltismihi 7
matcr SAmuel
dicentcs:FoifitanmanusZebee&: Salmanainmanibustuis fijnt,&idcir
fecit illi Ephod
c6 poltulas.vc demus viris qii lalfi fijnt,&: dcfecerunt,panes
.
Tulit ergo
j^i^teiprccatTsQc
ieniores ciuitafis&fpinasdeferti,actnbuIos, &:contriuit cumeisatqua Ephodlincumi
commi nuit viros Socoth.Turnin quoque Phanucl fubuercic, occifis ha-
S"
culditdiio
1- I \-T^-- jrzLori /-Air
^ inteplo nutne
bicacnribusciuiratis.Dixuquead Zcbee &Salmana:Qualesiueruntviri lo
jf, ybieuiden
qmsoccidiltiun ThaborPQuircfponderunt.Similestui , Scvnuscxeis
^^
tius appcc hoc
quafi filius regis Quibus ille refpondicFratres mei fuerunt , filij macris "^'^^."''^^^5^
jjl
mex.ViuitDominu*.,quia fi fcruaflretiseos,nori vos occidcrem . Dixitq; diiieduhitHicil.
*
lether primoecniio ruo:Surjre, &interficeeos. Qui non eduxit ola-
Judicumacefua,:
j.
r- L

JL r^- -7U s,
i
'
^
vt hinc intcUi^
dium: rimcbai enim,quia adnuc puer erat . Dixeruntque Zebee & bal-
gcrcau- aureii
mana , Tu furge , &: irruc in nos
, quia iuxta a;tatem robur efl hominis.
tuiifc flitlum,
SurrexitGedeon,&inccrfccitZcbee& Salmana, &fuIitornamenta ac
H^Qeirpofuit"
bullas,quibus colla regaliam camdorum decorari folcnt . Dixcriuitque fed jl.;f/<if,quia
omnes viri Jfracl ad Gcdcon, Dominare noltri tu &fiiius tuus, Sc filius fi
lii tui,quialiberaftinosdemanu Madian. Quibusilleait; Non domi-
naborveftri,necdominabirurin vosfiliusmcus.fcd dominabitur vo-
bis Dominus. Dixitque ad eoj.j Vnam pctitioncm poltulo a vobis.Datc
mihiinaurcscxprajdavcrtra Inaurcscnimaureas IfmaclitJEhebcrecon
fueucranc. Qji refpondcrunt, Libenrifiime dabimus.Expandentefquc
fuperterram pallium, proieceruncin eoinaurcsde prasda, & fuit pon-
dus poftulatarum inaurium , mille fepcingenci auri ficli, abfquet orna-
mcntis & monilibus, &vcftepurpurca,quibusregcs Madian vti folici
t
de fupcr c-
xiftente role,
vel i Iblis oc-
tu.
i.Reg.i.4.
itacrac folidil,
vtliatuipoffet,
id cfl: poiitum
flarct. hocer-
go illicitum cu
feciiretGcdco;
fornicacus tft pofi
illnd omnjs If
rael: id eft fe
qucndoifludp
lcgem Dei.Vn
dc non frulirit
, . . . w
,^1
qua;ricur:cum
^
crant
j& pra;ter torques aureas camclurum . Fecitquc cx co Gcdcon '5
idolum notue^
rit, i. cuiufqua
duni cxercicus
moucrccur , vc
oiherct niulci-
tudini manifcflumjcorum auxiliis adefie Dcij. CefTaiit au-
temfplcndcfccrcannis ducentis ancequam ha:cego cofcri
bcrcm.cum Dcus mojclic fcrrct tranf^irefiiones leaium
.
falfi
ad vcltc
Dci fimulacrfiifcd Ephod,i.vnij S facris tabernaculircj,
^fic facerdotalc ^cinercc:qiiofcnpcura dicac fornicacio
nem
r
NICOLAVS DE LYRA.
1 Conteram carncs.^// panam dcbiiam hnius inii.ris
.
2 Et inde./ocf eit vbi lacob luBatusfuit cum angelo;^ ideo vo-
cauit nomen loci iUiui vhanucl,vt habetur Gc. Ji.cr viri phanuel
nfponderunt deriforih ficut et prxcedcHtes.
3
Zabccau. Hic confe
qutttter defcribitiir comprchcnfio aductfariorum qui remanferunt.Et
fatttliterayjqiibi,
4
Q^ikcurx.quiaerancvltralordanem, ticc
credebantcp Gedcon tranjiret lordanern ad pcrfccjuendum tos:et {ji.ia
repeute venitfupcr eosyfuertmc defacHi capti cc debcllati.
5
Rcucr
lcnic^uc.Hic confetjuencer defcribitur deriforum fupradiLlornm pnni
tio.cum
t/iafar.-Rcucrcenfqjdc
bcllo.intc folis.I/j Hcbr.babtcur
de milemaaleh,id efi,de altitudinefolisyidesi, an(e occafumfoHs
,
fole
adhuc exiften^e in alto.[^'t exponunc Hebrxi. 6 Intcrrogauitque
curn no.&.c.7'2 ijuia vokbacparcere mulricudtni populi,co tjuod
erancdcfiliis
]jrael:tii f/uiafoliprincipes erac in culpa:vtpatctj>prji
diUa.
1
Eu Zch..^
d hoc.n.referuauerat eos viuos ut ojtcnderct vi
ris Socoih piSioriam d Deofibi datam. 8 Tulitcrgo . c/uia iraxic
ferffiiiM et tribulos
,
relquia combuffittos igne fatto de fpiiiisf>
cmdumdios.
9 Dixiz<i;.Uic<;onfeqiieatcr difcnLicur^ aducrja-
riorim
rtorum comprcbcnforum occifio cuius caufa infpeciali
tangititrcum
(juxntur: 10 Qi^al.i/); enim manebantfratres Gcdean: cr ideofol-
licitus fuit qut&rere e/uidfuifktibifadum. n Simil.i.fpctiofusfor-'
tnaprx aliis. 12VTZZV.& idcohahuicfpeciulem canfarn occidendi
cos tn vindilarn fratrumfuorum;auiapropinc/uus ocafi dcbcbat ho-
rnicidam interftccre: rt habetur.T^u.
35
. i j
Dixer.rr c/uia rna-
gis uolcbant habcre tnortem brcuem per manum hoininisfuytisy c/ttt
fotcmthomihem irterficere uno ilu ,
f/uam iongam per tnanuwpue-
ri t/ui hoc nonpofJet.Tum c/uia magit horrebant moriper manimpue
ri,c/ui in hoc non uidttur dijferre a muliere i/uam pcr manurn hoisper
fcii,fti
ur &^bimctech letaliter uulneracus a mutiere fetirfe inier-
ficiper armigcrumfuum,ne dicerttnr cp a tt.ulicre interfciius tfje!.,ut
c.fe. 14 Dixe.Hif confecjuenter defcribitur prtcdx diuifto pcraCia
.n.uitloriaptit Ifratiobtulerunt Gtdeoni ij,dnareifuper eos ufcj; ad
tertiamgnationem/nctufue^quireiiuir , co q,
dhs hoc dominiumfibi
retim'.if}ct;ficuc diClutn ejt.fiio.peCfjC ih u: de p.ia fibi daretur inaures
aurextquas udbites Ifmaclitaruportarexofueuerant , tpfibi cocefiunt
fuit,
&
patct tiicra. 1
5
pccicq > W/c confequentcrpunii fdjues traf
greJfio,cumdieitur:lk'Citq;ia tii
ueiiemfacerdocaUinijux
uocacur
^ifi^pcr-
211
GIofordi.&NicoIaicIeLyra.
212
^
nrm populi iflavenerantis.Tdco, f.
q,
pi\wcr cnbcrnaculum
A vbi ci anc iftn,qu? ibi ficn iuflcrat Dcus:cxtra fimilc aliquid
ficri fas non craf-Ideo fiflum cft Gcdconi &: domui cius in
fcandalum,i.vt?.b
ortenfo I)cod:fccdcrct:^a&: hocquod-
da idoli gcnus crat,q> cxtra Dci tabcrnaculu quodlibcc ma-
Hifcftum^Deo
r n r
Ephod,& pofuic illud in ciuitate fua Ephra . Fornicatulq; elt omnis II
,
raclineoi&fadumcftGcdconi&omnidomuieiusinruinam. Hu- 2
quoJ d.iru m cft Samucli a mntre cum adhuc puer efTcc.vn- D
dcEphod b.uh df,i.lincum; Scd Gedcon exiihmo illud fc-
ciflc:q, cr.it praxipuum indumecum fummi facerdoris: pcr
quod & cxcera (iiT,iiiHcat.i funtopcra facrarii:q, xn fuaciuica
cc pra-ccr Dci cabcrnaculum conflicuic : &: io fadu eft illi &:
(iomui cius in
miliatus cft aiit Madian cora fihis Ifracl,nec potuerunt vltra ccruices
elcuarerfed quicuittcrra perquadraginta
annos,quibus Gcd?on pra:-
fuit.Abiicitaqi lerobaal fihusIoas,& habitauitin domolua.-habuitqj
feptuaeinca filios qui csrcfli funt de femorceius , c6 oa plures habcret
J.'^?^""
didumef
r o^
, .
i
.,,. -1 1 u

c- 1

C\"
, 'e : quod fcccric
vxorcs.ConcubinaaatemilIius,quahabcbatmSichem,gcnuitcihliu
^
Ccdeon Ephod
nomine Abimclech : Mormufquc cftGcdconfiliusIoasin fcncdlutc
bona,& fepultus cfl in fcpulchro loaspatrisfui in Ephradefamiha
Ezri.Poftquamautcm mortuuseftGcdeon,auerfi funtfilij Jfrael,&
fornicatifuntinBaalim.tPcrcufTeruntquecum
Baal fadus, vtefTct
cis in Deum:ncc rccordati funt Dfii Dei fui,qui cruit eos de manibus
inimicoru fuorum omnium per circumirum,ncc fcccrunt milcricor-
diam cum domo Icrobaal Gcdeon,iuxca oia bona qu:E fecerac Ifrael.
Cxodit.
colcretur:cum il
laipfaqu.T iulla
func in caberna-
culo fieri, .'.d Dei
pociuscultumre
tcrantur, qu.im
pro DcoauiDci
fimulacro colc-
rctnr. Qiinnqiia
pcrEphcd calo
cutioncq figni-
ficat a partc to-
tiim,omniapof
funr itclligi qux
conf^ituit Gc
dcon in fua ciui-
tatevcluti adco
B kndu,Dcu fimi
lia t.ibcrn.aculo
Dei. Et idco pcr
Ephod
qui.Thocef^facerdoralisinfignehonoris : vc hoc fit
pcccatum Gcdccn,q,cxtra Deitabcrnaculum feccritalig.d
limilc vbicolcrctur Dcus:nonq, folido aurovclutadoran-
dum conflitucricHphodjfcd q. cx auro illo fcceric ea
q
per-
tincrcnt ad ornamcnca vcl infrrumenca facraiii^qu^oia pcr
Ephod fignificac:! func.Ipfum quoq; Ephod no ex folo auro
ficri pr.rccptum cft : (i hocefl^ fupcrhumcr.ilc ficerdocalis
\eftis:fcd .iliquid auri habct . N.ini cx auro &: hyacintho &:
purpura&: coccino &: bylfo fieri iuifiim cfl.Scd quia hcc ica
pofucruntLXXvc mcmoratis omnibus qua: dc fpoliis acce
pcrat Gedcon^nfcrrcnt^&l/tT lUud Ccdeon m Ephod^ vr cx il
lo toto hoc fadumeflt-cum ea locutionc qua: fignificata
toto parccm, ut ica pofTic incclligi : fecii lUuti in Epbod
,
quafl
jndclccitEphod:vci cxcofecitEphod:non illud totum,f
in Ephodconfumcns:fcd ex illo quantum fufiJcicbatimpe
dcns.Na in iUa interprctacionc qu.e cx Hebra:o cfl, fic legi-
tur: FtiV'!; exeo Gcdeb Ephod. C^iod enim apud LXX. Ephud^
hoc in Hebrgo tpbod lcgitur.No afic oes facerdoces cali vce-
C batur fuphumcrali g, cllcc exauro,hyacintho,purpura, coc-
uno,&. byiro:fcd fblus fiJmmus faceidos . N6 crac ergo calc
quod
fcadalum,vcfic
inrcrircc filioru
proles numero
f.i:ficucpofkaac
ccflatf fcripcura.
Aug.Inccllige
dum cfl pcr pro-
concra lcgc Dci
cxauroquoddc
ui6l:ishoftib.crat
^
^
ablatu vc finnil
^ p^
diccrecur vnde
<juc(,
'
eracautu:& q,d bcritii
de illo fic fadu .
f^-
*
F.itumefin.iii
^
hoc peccacum i
fincdicrumGe-
deon:quandoconf-pucafuncmalaqua: anne6bc fcripcura:
poftqu im dixic quoc annis in dicb.Gcdeon terraquieuic
.
-V. lofcphiis Gcdconprincipacum ponere volcns,coadus
^^
rctmuic illum annis lugicer quadiaginca
,
popiili iura difpo-
nens,v\:diuerlis.ad eius iudiciaconcurrcntibus, qu^cunquc
dixilfct,firmifljme omni.tfcruabatur.C^ii cum fencx dcrua
dtus fuilFjc in Ephi-ein rcgione fcpulcus clt.
a Toihjuarn. A'A^\l.Etfjlumeilcummor.eJfetGedeon,&atier/i
CL'
fuatfjl. '/. forriic.7-ifniitpo!l Baalir, etpofucrnnt ipft fibi Baalberith
telld;icntum vt efiet eis in Deum,;irc. Ec Baalim , & Ba.ilberiih
idola intelligend;-! funr.Maior crgo tranfgrcflfio &C fornica-
tio cli n populo poff mortcm Gedeo, quam illo viuo
pp
E-
phod C^ ctli illicitc fatium crat, rfi dc facfis tabcrnaculi e-
rac:hec vero idololatria:n6 hec falfam paccrng religionis de
fcnfionem.Vndc cc fi non in fine cpis Gcdeo Ephod faftu
cft,fcd ancc fadu :ica Deus p.aciccer culic, vc pax in ccrra pcr
fcuer.ircc,quialicecfidiieracq,^hibueraC:noncii longirc
ccirum erac ab illo qui cale aliquid in cabcrnaculo fuo in ho- Oi
hore fuum fieri iuflerac.Nunc vcro grauiora comifIa,&: a^-
tam pofi idola fornicacioncm populi noluic circ i mpunica.
#
Miit
i
NICOLAVS DE LYRA.
^fuperhumerale:vi habelur Ex.i^.Sciendnm inq> ijlud veUimenr-
tum non ejijolum de .iuro,fed et delino &ferico diuerforum colorum
cr lapidibuiprenofts: ftcutfuit ibidem . &
ftcundum quoddicitur in
fcholaiiicj hii\oria.^iT .Aug.idemvidrtur dicerc^eppcr
iflud orname
tum tjuodfummifaccrdotis eratproprium,intetliguNttir alia eius orna
tnet.tu: IJte.n.Gedeon mrtus quada deuotione indifcreta,vt coiter dici
tur ab expofiiortbus no/iris voliit habcrc cultiidiuinum in domofua
ficut erat m Silo:quoi tamen erat illicitum, vt habetur lof ii.
l Fornicacufqjcflom.&C.FowV^jt/o/V/
fcripturain talimate-
tia acc:pititrproidololutriajiicet enim Gedcon
vfws fuerit prsdi&is
ad culiu dl*inumtantum:tamcn
fih>i Ifrail poUmortcm eius
vft funt
in lhUu idoiori-m, rtuncdoSorcs Hcbraici & Latini. 2 Ec fadii
cfi Gcdcon,&: omni domui eius in ruinam.Humiliac.&c.g^
Cedejn in prxdinis peccaiiit,vt communitcr dicmi doloreSyfp i]uod
t!r tti.i domiispLii tttjricmeius fcre deleta fuit^vt habetur c.fei/.C<C'
terapatent
yfj;jbt:^ 3 Concubinaau.il.&:c.D/ct alicjuifpfuit
>Aor cns,non
inpriicipaiis.fca adimla:f!CiU de ^ibraham diCitnr
Cei..z^.a.FilnsU'crnconcubinarun/largituscflmunera.c}J'
tamen
tton cugnLuit aliqitam,q no rffet vxorfna.
4
Moriuufq;.A- boc vi
detur (pin graita mot : uusfuerit etper confajKtns
i}, aptccato prxdi
Hopauuuerit
Pilexcufaiusfurrir.
5 l\>flqiiam./.dC//H Dti.
6 c ioT.pcr idohlatriam.
7
PcrcuIfCj&lc. dc cittcro in pcrpciHU.
a Nec i(.-cc.<juia interfcic> unt fdios ciws : vt habetur ca.fccj.
.4d maiorcmprxdtBorum intclligcntiam vcl potitM iiudiofnrum
exeratationem piitcfi iiiixri,vtrum Geneon mormus fueric in prccato
tnoi tJi:ei viuitur
^
non,outa dicttur Inc dc ro,Morcuusquc. (juod
von conjucuit dict in fcripti4rafacra,ni/i
dc illts qui moriuninr in gra
tiafccuadim doLlores Hcbraicos rt L-atinos .Item ad Hcbrxos.
u
.0
mmatiir in
catalo^o/anaorum.,ergo,etc.Conirayijuia
diaum esi., cp
fe
ettorHamentafacirdotaliaprocultudiuinoexercendo
in domofua,
^uoderatilUiiium^rotttdiaum
fuit \ofuc ii.tjuia vtiLidcmdicittm
jilii I/raeluolucuntbclUrccontra
I{uben et Gadct dimidiam triLum
Alanadceo q,putabanf eot
fecifk altare
adfacrificia oferenda ex'
ira. locum Stlo ctiam dotnino. Itcm
ifie Oedcon ut dicunt expoftiores
(ommuni-
communiter,in ornamctis pnediais offerebat facrificia domino quoi
non eratlicitum ni/i/iliis^aron.,Ht habcturT^u.^./i autcmdicatur
quodpanttuerit,non uidctur rationabiliter diCium,quia fi uere ctper
fcaeppitui/fet,pra:diaa defiruxi/Iet.l{efpon/io.Quaftio iiia
cft defa
ao per viam natur nobis ignoto,& ideo nihileithic dicendum.y ni/i
quantum potcfl trahi exfcriptura vcl diaisfanaorum.Dicunt igitur
doaores no/iti cp mnrtuusfuit ingratiaproptcr rationes alle^atasprt
parteiiia. Dicunt tamen communiter,q,peccau!t mortalittr veftesf*
cerdotalc<faciendo extra locum diuini cultus,& eis vtendo,cum noit
effet
dc tribu .Aaron,nec etiam Lcuita,dicunt tn
^
antc rnortempce-
nituit..Ad illud autem qtiod contra hoc argiiitur^talia 110 de^ruxit
potcft dici quodpanituit circa mortcm cum iam erat ita dcbilis
q,
hoc
faccrc perfe non poterat.,prccpit tn filtjsfuis hocfitri:velfaltem ve
iies diiias ad locum diuini ctiltus portari.,quod quiafaHum non fuit
,
non /ibi imputandum cft,/ed magis illis qui ad idololatria ad quapro-
ni erant,.^biifi funty'deo domus eiusfere deletafuit.Toffet autcm dict
Qcholajiicl (amen & al/q; afje*tlotie)(p Gcdeon in prxditlis no pcc'
cauerit. Licet enim illicituni c/fct quand:u arcafuit in Silo alibi ofjer
re/.icrificta de cci cuifuyVt d:aur>ifuit Deut.i z.tn fpeciali difpcnfa-
tione diiiinapoterat hocfieri . &/ic Cedcon /acrificium obtulii in ci
uitatefi a, vt diaum <ft.fup.6.c. Etforjitan non folumfuit conct'/]iim
pro illa dic,fi d etian, pi ofuturo tfe^nirpcr confequcns vtUesfaccrdo
talesfaccre &eis Hti,quia cui concediiurprincipale^eidcm accc/foriu
conccditur,vti autcm dtClis vc^ibus
cft
propter oblationemfacrijicio
rum cir quod annexnm eii eis,crgo,&c.& fic patit rcfponfto ad ratio
ncm contra hccfaaan: in arguendo . Std contra hoc diaum videtwr
quod in litera difitur.Et fad. cfi ipfi Gcd.&:do.eius in ruinam.
T^ote^ dicicpfaaum eii domui eius in ruinam culp
,
eo cp abu/ifue
runt ad idololatriani:nec etiam in diuino cultu habcbant licentia vtt
di ets/iciit Gcdeon.Faaum efl etiam domui Gedeonis in ruinampcc
ns,vtdiaumfft,&perconfequensipft Ccdeon, inquatumpater quo
dammodo manrt in fitiis,fecundum illiid fct/.jo.a.Morcuus cft pa
tcr eius &quafi non cfc morcuus,iir pcr confequcnspater puni-
turjnfiliis inquantum manet aliqualitcr in eis.&Jic ruina filiorU Ct
deonisperfcenam redundat in ipfttm nen tn quantum ad culpam.
^CAP.
213
ludiicum.
C A P V T IX.
A
:nii<{.
a A Bijt au. ^hitne. &c. 4< lof.Gcdcon habuic filios liberos
jLjl fepaiaginta , naturale vero vnu dccocubinaDro ma
noie Abimilch qui poft morte pfis,|)gcns ad cognatioucm
mfis fu.T,qm iniquitatu magnitudine videbanc' mlignes, &;
cu eis ad patcr-
na tedca rcgrcf-
fus oes fratrcs oc
cidit: foP loacha
fugx bcneficio li
beratus eft . Abi-
inelcch itaq; af-
sfiptatvrannide,
dnm fc,p kisfi-
liisinhisq vcllec
faccre declarauic
^vchcmeceriu-
uitia: prcfulib.e-
rataccrbum.
^ B.ifil.Abimc-
i de icchhomicidail
le,fpuriusGcdco
nisfilius, quifc-
ptuagintagcrma
nisilTiusfiliisoc-
C A P.
Cap. IX,
214
Zim: g.a nec prophetarc nec perfccutioncm Antichrifti po- D
tcft quilibeceuadere,nifi prius in moncem bencdiitionis.i.
jn fublimicace fidci ac vircucu afcenderic . hic eft cnim mos
Garizira,quiaMoyfeinbeneditionemdepucacur.
j
,.
ji c rcrwnf.Iunil.Prouerbialicer nonnunquam fonachiftoria
L.i.deprt*i
IX. vz,leruntli?na vn-
bus diuia.
Bijtautem Abimelechfiliuslerobaalin Sichemad
^
gcre fujjerfe regc '<=s-<=3-
fatres matris (xiXy^ locutus eft ad eos , &ad omne
cognationem domus patris,matriic]ue fus,dices,
Loquimini ad omnes rvirosSichem: Quid vobis eft
melius, vt dominentur vellrifeptuaginta virifilij
oes lerobaal , an vt dominetur vnus vir ? Simulq,-
4
e^^*t, quidopus
ibidem'
aliquadQfimpIi-
ciccr doccc, vcc:
.jHililfraelyDo.De.
.
ttt.v.cft.
Ifi. Si hoc fa-
A'i mvfticu non
t
f'"l'"***
& infri.
ni i:
B
rani.
confiderate,quia os yefirum & caro veftra fum . Locutiq; funt fratres
matris eius de co ad omnes viros Sichem vniuerfos iermones iftos:&
incHnaueruntcoreorum poft Abimelech, dicentes, Frater noilereft.
Dederuntque illi feptuaginta pondo argeti dephaiio Baalberith. Qui
a
5" Ifid.Sic Antichiillus nuiltos condutci muneribus vt faueant libi.
conduxit fibi ex eo viros inopes vagos , fecutiq; funt eum. Et venit in
a
5^ IfKi.Cieilentcs (iuos Cliriitus in lidepenuit.
T b De feiituaginta linguis.
domu patris fui in Ephra,& occidit fratres iuos lilios lerobaal fcptiia-
_
a T
Rcliquia: liiael {a'ux ilent.
cifis, &afiucum
b
ginta virosfuper lapide vnii.Reman(itq;Ioathan filiuslerobaalmini
hocad rcgnico-
i-nus:& abfcoditus eft Cogregatifuntautem oes tviri Siche,a^vniuer

ptua<Hca linguas
(x familia:

vrbis Meiiorabierutq; & coilituerut rege Abimelech iux-
^
per fide fibido-
taquercum *quxftabatin Siche.Quodcum nuntiatiieftetIoathan,7
niinus filios ge-
a l^
Qiu deputatus cft inbened.iftionem.
'
iuit,& ftctitin verticc montis Garizifn : eleuaraque voce elamauit &
erac fcire Gedco
70. filios"&: mul-
casvxoreshabuif
5
fc fed &: cocubi-
6 na,dequavnii&
malufufccpifiec.
Gcdeo er^oChri
liiji fignincauit..j
vxorc.s,naciones
7
q
p
fide Chrifto
adhxfcrunc . Sc-
pcuagincafilijfe-
firmacioneadin
r9
,
quos
"-"
ca^dis habuerac
l]in-
'
, uencutac
it no
rcpro adminiltioscotc
mr.Ctc
ritquide;f(f&ip-
fevicifflni i>b i!-
lis pccnt, & tan
nerauit.Cocubi-
na fynagogami
a ^ Honiincs vagi,infiuftuofi,j!terno incendio pisparati. nOUlUlmiS AnD--
c dixii:Auditemc viri Sichem,itavtaudiatvosDominus : IcruntliCTna u
dinflo credicu-
depmulierisma
nu,aclapidisiadumperit. 'a Theod.Ex his
q
cotigcrunt
Abimclech 6tSichimitis,difcim' iprcba pfcnfione intericii
affcrre iprobe vcecib.ca,&: candc in dilfcnlione dclinerc . Si
q.de
q.
liberos Gedconis Trerfeceracmucuis plagis pericrijc.
>.jdi. b /^^'''"/"^'^IfiFilius juniorqui fugicadogladminimici
cuadic,fignificac reliquias Ifrael in cxcrcmo c^c crcdicuras,
^
&:Ant!chfi gladm cuafuras.hicafccdit i vcrtice motis Gari
^
ra.de quadf,c^fe
diit ludeos cflc &: tn no funt.fcd func fynagpga iachanc, de.
qua i nouiflTunis filius neg^,i.Ancichfs gfiandus eft filiusan- Apoc.i.a,*'
cill^,f.fvnagogij pcccacricis,i^/.n./acif pcc.fer.efl pechic con
grcgacis fibiimpiis ficuc Abimelechregnu iprobc vfurpa-
bic,icerfedis nobilib.filiis fidclibus,f.ex diuerfis nacionibus
&linguiSjiducec perfecucione,vc omncs fanctos incerficiac.
Dixe-
loan.S.d.
NICOLAVS Dt LYRA.
1 A Bijc ou. H.XC cSl pars incidentalis : in qna defcribitur ruina
j[\.
domus GcdeoniSjde quafa6laf:iit metio ca.pra. Cixca ^pri
mb drjt rbii ipfms ^bimclech fmotio iniqua.fcib maledi&io dij^na,
iti.Qd cu nunciacum ci!ict.tcrtib fequen^ vltio diuiua.ibi:h/l\i\l-
'que dm.CircapYimu dtfcribitur primb ambitio .yibimelech,cim df:
Abij i.cuius mater norninatur concubina ca. prxc. &ancilla in ijio,
vt videbitHr,per quod denotatur
^
inter filios GedeOnisfuit minus no
hiiis &minoris reputationis:& tii anhelabat ad dnium prt aliis
&
rtgnii.
2 Ad[ra.vtfeosincUnaretaliosadvotumfuli.
3
Qu,id.
f
hoc innuebat,^ oes alii filii Gcdconis vellentfiiper populJi dnari: cp
tratfalfumfedhocfingebat adhabendHintentu. 4 Simulqj.^.rf.//
fromotusfuero dcfendavos
&promouebo . Confequenter defcribitur
eiiisindebitapromotio cu di.
5 Dcdc.Tondo indcclinabile esi: &
ftgnificatpbdiisindeterminatulcimaliquosfcimaHosideeflq,libra.
In Hcbrao aiithf
, fepcuagincaargcceos dephano Baalberich.
nomen eU illiusphani,eb
q, habitatores Sichem ibi fcufferunt f^dus
cU Baal.Rerith.n.foedus^iterprelatur.ibi a%t thefaurus coisreponebaf.
6 Qa\.lnHcbrohabetur,Etccn\icofos.
7
Ec oc.&c. w/o/hx
foflet dnari.vndefequitur, 8 Congreg.func au.&CCMello autpro
Kt accipitur.i .l\cg.nomen
efl cttiufdam vor.iginis qux erat in Icrufa-
lem,quam Salomon conequauit terr<,fed hic Mello nomen
cfl vrbis.
<j Ecconfl.rcg.&:c.I Hcbrxo habetur,luxtA\lnn\m ftacuaiq
crac in Sichcm.ibi.n.erat quxdam Uatua pro idololatria.& ibi con
Jiitutus
cfl
isie rex cuiuspromotiofuit iniquifftma. i o Quod cum
nuncHic confequentcr dcfcribiipromoti et promouentiu nialidifiio.
in quaprimb ponitur parabola,cum df:lcnmt . &primb parabota,
fonitur.&fcio adpropojitum applicaiur.ibi : Nuncigicur. iZirca
frimufcitndi(,cp diqui expofitores noJi>idnt,^per ligna in gnali in-
telligii cbis populus sichc,p cedros,principales qfuerunt ^bimelech.
Ter olir'.a:de qua exprimii oleu c ficii qu<e habitdulcefructii, et vi-
tc qu facif fruilu plurimli:intelliguntur alij filii Gedeonis
,
quierant
pingf.esin diuitiis: dulcesin manfuetudine : etmidtiplicati inprole.
Tcr rhanu aiit qux efl
arbor vilis,intc[ligit .Abimelech,q erat de igno
bili matre,qui regnauit aliis occifls.ctfecundum hocpatct expojitio U
tera.Sed qtu ad aliqd vf litera obuiare,in qua dicitur.lenint.qaviri
Siche nb iuerunt ad requirendu ^iosfilios Gedeonis vt dominarentur
cis:fed magis dederunt pecunia ad interficiendu eos:ff
cp dicunt expo
fnoresprdiii,(p ftmilitudo no tenet in o^ibus^fed tenet qtu ad hoc, t^
fichimitx trafiabant interfc dicentes, Si requireremus alios filios Ge
deonis vt diiarcntur nfi,& defenderentnos
ipfl
nos defpicerent pro-
fter nobilitatc &magnificentiafua;nec curarcnt de nobis. quafi dice
ret,melius efl
f
nospromoueamus isiU .Abimelech minus nobile
, &
q
eTl fpinquus noUer exparte matris.Hebrxi vero exponiit alitcrpa-
rabola ilia qiu ai oliua,ficu,& vite,& magis litera!iter,ut vx,dicen
tes
q,\p
iftafignificatur trespirjonnt notabiles,7beneficip exhibitispo-
pulo \fracl.f.Gcdeon,Dcbora,& Otboniehqui obLvuftbi dniumfuper
jilios Ifraei recufaucrunt :co ip Dns illud dniumftbi retinuerat: ut di-
Iii cftfup.De Gedeone autq, rccufauerit,patetin c.fc.&
dealiisduo
bus ide dnt Hebri,licet nojit fcriptii,qa no otafuntfcripta. Dnt igii
q, p
oliuamjignificai Othonie[,qfuit dc tribu lu.la, ut di&ii fuit fup,
'c.'].Trib.aut\udavocatuyo[iua,Hie.\i.cz.O\\\.\d.\hcxc^\.\\chxz^
frudifera,fpeciofam vocauicdns nomcn cuu. Terficu. qua ha
bctfruSiu dulccfmteiiigitur Debora,qux in Hcbrfo fcribitur Dibora.
&inlerpretatur apis,qusfdcit mei dutce,& Jicutficus frutitim dut-
'
ce,ita
(p
proprietas huius arboris rndet interpretationi nominis . Ter
pitem verb inteiligitur Gedeon,qui erat defilis IoJ'cph,eo qubd lofepb
uocatus fft fiiius accrefcens,Gcne. ^9.^itis autem ramus crefcit no~
tabiiiter in vna tcftate.SecUndii hunc igiturfenfim cxponiturfic iite-
ra. 1 1 Icrunc lig.i.//ii ifraetgeneraltter no Sicinmit^xfpecialiter.
M l\ .A L 1 T E t{.
x.Abiit
au.^bi.hic duodcfcribunt^.f. ipfius Abimclech /pnio
tio
maligna:&:ci*punitio digna.Circa primu df-..Abiit au.Abi.
'^EP.c^Snationcmfisfu^ppfmiclinarcc ad fua ^morionc:
cucn ecc fili'ancill;E.-&: fic idign'^motionc,p
qS fignificat'
g?
idigni
fpmotionib.frcquccer cas pl' ambiuc
q^
illi
g. sOc di-
gni.Pcr hoc aut
q, dixit:Coy7rf.q, ipli fccerut.Hx quo patet
q,
cij|)motio ii fuit
pp
pfone bonitacc,fd carnaluate. Pcr ifioj
lignannlli
5
ronc cogiiariois:vcl pfi(^" , vcl altcri* cuiufciKji
ca?
q
n facit ad bonitatc clc6l6is cliguntaliquc ad dignitatc
ccclcfiafticautfeculatcrnohfitesrcfpumad
honore Dci,&:
cocm vtilitate. $
Dede.iiii.^ qd
fignificanfilli
q.
no folii ma^
le cligunt,fed et p
tali elcdione.p moucda cxpefas magnas
faciunt. 7
Et oc.&c.
p
qij fignaf^cj? illi cj. male funt promoti
dcprimcre&^anihilarebonosnitunf.Circafcctm.f.punitio
nc
Abimclcchdigniipmittiturparaboladcoliua,ficu,
&vi
nea recufancihus llip alias arbores promoucri:&:|? hoc figni
ficancur criagiiahoim dignitate rcgiminis rcfugientiu. Pri
mi funr dcuoti,qi-cnrcs in or?.tionc &c diui.obic.occupari, a
qb.rctrahit eurarcgiminis, q
cat diltractionc mcntis: &: iXti.
jcfignificaa-
^'S
Glof.ordi.&NicolaideLyra.
216
A
{biclem.
a
Dherunf^j;. Ifid.
Llgnafyhia:srithoinincsinfrii(auori,va-
ni
va^i..Ttcrno inccndio pr^parati.Supcr hos ncc oliua,ncc
ficus,'iiccvitisrcpn.ircdi5nnatur,cjuianon
mcrcntur . Oli-
uacnim5raiiamSpirituiran(:-h&:
vnttioncni pacis fignift-
cat.Ficusvcrolcgcni:quampatcrfamiliasplatauic
invinca
fua:DcusR'ili-
t
HenorifiT
cantut dii,
i
SupCT4(
cct,quifami!iar
id cfr omnium
crcdcntium pa-
tcrcfhquiplan-
tauit vinca , id-
cf^populumlu-
dcToiur&inhac
vincaficum:id-
cft lcf,em ; qux
primKiuum po-
pulum
licut fi-
cusgroribs ,ari
dos> &inutilc
dciccit in tcrra:
nugcnus vaihuunis.erfjr/er/gwM^/er/jawio.i.iniquitasdcAn
tichrirto: &: omncs qui in iUo conftdunt paritcr cum illo de
uorabir.
T
Gratls Spirituflanrti.
_
c Afi/7f ytt
".
Aug.
vtvngerentfuperferegemiDixerLintciucdliuajjImperanobis,
Qua^ i EtmrfhDcuifpjri
refpondit.Nunquid pofium defercrc pingucdinem mcam
,
qua
&t di) ^
\l'J'^l-^2Z!&
vtumur & homiiics
, dc
venirc,ut intcr liglia promouear? Dixeruntq;
5 virosskhimorum.
t Lcijvm diuinain.
ligna ad arborem ficum , Veni, &rupcr nos regnum accipe .
Qlice re-
fpondit eis : Nunquid poflum delcrcrc dulcedinem mcam , frudufq;
4
fuauiflimos, &ire, vtintcrca:teraligna promoucar ? Locutaque funt
a ^
CI)ri.luia,quidixit,Ego lnin viiis vera.
ligna ad vite'm; Veni ^ impcra nobis . Qux refpondit cis
,
Nunquid
lil>. lu-
Hocvcrbum v-
trum
impcran-
tcm,an pcrmic-
tcnrem Dcu fi-
gnificccnonfa-
cilc dcfiniri po-
teft. Qf.n.
hic
dosT & inutilcs
polTum delercrc vinum mcum,quod la:tihcat Deum & homincs; &: pofitumea cmi-
^o;/./-irin rrrrn-
T
Amichriftum vel daboliim.
//t : GrCCUS hcC
& pof^ca alios
b
intercxtcra Hgna promoueri? Dixeruntq,omnia lignaad rhamnum,
6
*Wfr.'<x.'qae
frn^hx: oc^ncr^.
Vcni , &impcra fiipcr nos QLiaErefponditcisjSi veremeregemvobis
ctiammPfa.vbi
t
vngui-f in
5
4kM4f.A^
I
t
4pmino$.
fruitus gencra
tiic , id cft popu-
lum Cliriliianu:
qucm <d debi-
tamcuangclicai
difciplinxmatu
ritaccm , & fua-
liinTimam pin
gucdincm Chri
S'cumglon'.i,&;
honorc perdu-
xic.
Idem . Vitis
autem Chnftus
cfJquidixit: o
fum fitif vera
.
C^ia ergo popu
lus qui Antichri
fto feruit in re-
probum lcnfum
datur , vt crcdat
mendacio.i An-
tichrifto,qui vc-
ricaci.i. Chrif^o
credcrc noluit,a
rcgno vitis,ide(l
Chnffi:&:aboli
ua,i.Spiritusfan
Cti gracia, Sd a fi
lcgitur.
Emittc lii
'
cemtnam.(^u^\n-
&flr
uce.
tconltiruitis , vcnitc&fubvmbra mea rrequiefcite . Si autemnon .
,.,..,....- .^
f
Aug.Vehemciitiori5comiiiiiuiiotiiscil.se ouodamriiodoefficaciiprifcntioris liquisdic.it,fino.i vis facerequodvolo, fi
j.|j
j|.j OUibufda Piil.
uit in tcira inea.id cii,!aiu fa.u:at:vt quideara tcnec,quafidicat,feuict,promi(Tiuomo>iopjeiuin futuram intemaus.
. ,'
jj
vultis,egrediaturignisderhamno,& deuoret ccdrosLibani. Nunc 8
jj'^,!|^rj'^[,^j^'(^1^
igiturfi
t
rede&ablqucpeccato conftituitis fupcr vos regem Abi- 9
^;fr>,xif !ySn .
S'
-melech, & bcneegiftiscumlcrobaal &cum domoeius, & reddidi-
ftis vicem bencficiis eius,qui pugnauit pro vobis,&c animam fuam dc
ditpericulisvtcrueretvosdemanu Madian,quinuncfurrexiftiscon-
a T Fideles d: feptuiginta lingiiis.
tradomumpatrismeij&intcrfeciftis filios cius feptuaginta viros fu-
a T
Peccatricis fynagogx.
per vnum Iapidcm;& conftituiftis regem Abimelech filium ancilla: c-
a
T
Filius perditionis.ficut Ic vos .
ius fupcr habitatores Sichem , co quod frarer vcfter fit . Si ergot rcde
a
f
Cliritto. b
f
Fidehbus.
& abfq; vitio egiftis cum Icrobaal Sc domo eius hodie la^tcmini in Abi
f
Iniqutatu.
mclech,&illela:teturin vobis.Sinaiitperuerse,egrediaturignisexco,
&c cofumatihabitatorcs Sichcj&foppidum Mcllo,cgrcdiarurq; ignis
a
T
Ipfum Antidirifium.ci*! ic fe fc alioi perdet.
de viris Sichcm,& de oppido Mello,& deuoret Abimelech Qua: cum
a f
Ifid.In pcrfecutioiie Aniiciirifti iion ciiadit niC qui fiiit:8c inmontein bcnediclionisafccndit.Hicellraoiu.quem cir-
'
ntfan"'
'
' ~
'
"
"
' ' '
inccrp xcati sutj
non cmific. po-
ceft crgo & fic i
tcHigKVt fpiritu
malignum Dc*
tanquam volea
tem irc Itcr cos
emifcrit.i.pote-
ffatcm dcdcrit
malignofpiritui
pacem coruni
pcrturhardi.Vl
"
quc adco aute
ctiamitti a do-
mino malignu
fpiritum pro~
tmj
pter iuflitiavin
dicandi abfur-
dum non cf>, vc
cund.int fanfti.quem Mo) ies in Dcuteroromio bencdiftionibus dcpiitau't.
dixiftet, fiigit,& abiit in Bera;Habitauitq; ibi ob mctu Abimelech fra
q"'darn /WW
p
c tris fui.Regnauititaq; Abimclech fup Ifracl trib.annis. Mifitq; domi-
lo
mifit intcrpre-
C cUji.diuina: legis dulcedinc rcprobacuc
b Dix^
tati func
'^
SUT.
NICOLAVS DE LYRA.
I Dixcruntq;.'(io' Oihonielratione pradiila.
Z-
Nijquidpoirum.dc.pin.mca.qua&cdij vtutur.?.DfM:f /n/rt
cernis ardentib.in tabcrnaculo^qiinpkbwuur olco qfiuarii purijjtmo.
J
Ec hommes.i. condinieniis ciborum,i:r confetlionlbus medicina
rum.Tcr banc aiit pinguedine inl-elligiiur pietas (iufiitt in Othoniel
adfubleiiaidJi mifeyia fiUorTt Ifrael: vt patet ex diCiisfiipra. 3.C.
4 Nunquid.'<i cii dnlcedinem confoUtionis diitinj: qux fuit in De-
bora babente fpiriiu-n prophetiXyUt patct ex ditfis fi:pra,^.ca.
j
Nunquid pofrdcfc.vi.mc.quod Ixtx.^c, DeUiijicatione bo
tninunt videmus expcrientiam.de Utificationc Dci dicit I{a.Sa,tf> hoc
(t^citur eo cp Leuitx in obUtiombus boitiarum non cantabant cantica
dinina donec ojfcrrentur libimina rjwt fiebant dc vino . Toten ctiam
koQ exponi defacramenio JEufhariJlix: quod esi Deo acccpiijjimumy
(t
in quo conuertitur yinum i>t fangtnnem
Chrijii.
6 Dixc.i.ab .Abimelecb rbne pdicia.& accipit hie ligna
,f
Sichimi
tis i fpali,& alijs
q
cit eis coflituerut ^bimelech rege vt pdtnum eff,
7
Si m l{hamnusjecundum iftdo.eji
dtmmparuus,qtn vento agita
tus ex fc cmittit ignem.fic .Almclecb agitatns ira fucGCndit popu
Inm Sichem,vf habctur infra.ideofubditur.
8 Et dc.idejt principes diiJipopuli.
g
Hunc.Wc confequcntcr applicaiurpnediUa parahota ai propoji
tum,videticet de imprecatione malcditiionis fnpcr .Abimelecb rcgcm
&j'<pcr populu;n ipjum conUi[ucntem,& patet ti tera tx pradiSis,
JO Mihcq;. Hic coiifequentcr dcfcribitur diuinapttnitio vbiprim
dijcribitur Sichiiiiitarum rebeltio.fecundo rebeltantium impugnaiiOf
i^ijDidumq; c^.tcrtib vtrorutiicj; dcJirul3io ibi:l?ott6 Ahi.Circa
pnmurii diciiur:lA.iilt(\f.idenpermifit.
^
Spiritum
M O R A L I T E R,
Jc fignificantur
p
oliuam,Pfa.
5
1 ,b. Ego autficut oliuafru^ifca
vi in domo rfowini.Secundi itmt hoics i n facra fcripcura ftudio
fl:de qua dr,Eccl.i4.c. Spiritus meusfnper metdntcis er bxndi-
tas rneafupcr met crJauiim.Ez idcQ in ca lludiofi rclugiut pcr
curam rcgimmis cius a dulccdinc fcparati, & iff i lignancur
p
arborc licum,qug rndit : T^ unrjuid poJfumJcfercrc dutctdincm
vicam,&c.TeTiii iunt hoks vcrc humiles:qui no rcpucant fc
dignos promotionc ad rcgimen aliorum.pjp quod hecrcfu
giuntquantum
bonomGdopiK.& ifli fignantur pcr vitcm:
qax licct non poffit fc fuffinerc,fcd :ib alio fulcitur;tn ex ca
fruflus op:imu.s producicur:fic vcrc humilis pcr aliii rcgi
6c
fulknwn
(jurit $i irdclura optimuin &cit dicens :?y(n^i</
fojjum
poffum dcferere vinum imum quodlxdficat Dcum &
homines,& in
ter cxtera //jf.T,e*rc.Humilic.iris cnim fruotus cff v.ildc places
Dco&hominib.propcerquodbcata virgo Maria propccr'
humilicarcm ad concipicndum Dci filium fuitclcfta:iicuc
ipfa dicic LuciC I .e./^fy/)CAif /;.'rw//.v<ifm; 4ci//.e /*. 6'c.
6 Dixe, Pcrrhamnumquicfiarborparua:&primomo]li$
cfl licut hcrba;pof^ca vcro fpinas habcc,f]gnificantar homi
ncs indigni promotionc: prpmoueri canicn procuranc
niul
tiplicifichonc:&grauitcrpungunc:
&ioncm difrcnfionis
cmittunr,quo ipii & prcmotorcs fui dcfTruuntur, ficuc con
tigit Abimelech i<c habitatoribus Sichcm,qui male
promo-
ucrant eum in rcgcm , &: vcinam aliis fiiruiibus fie CQnun-
gat.
21/
ludiicum.
a Sur. Augufl.
[b,:uJic.
'u illiuJ
joLire-
r luen-
m
it iden*
6
si-c vi
.s.
nns rpiricum peflimum inter Abi-
;
melech & habitarores Sichem
.
Qui coepcrunc eum detelbri , &
fcelus interfcclionis feptuaginta
filiorum lerobaal &: effufionem
fangunis eoruni conferre in Abi-
melech fratrem eorum, & in ccete
ros Sichimorum principes qui eii
adiuucrant . Pofaerunrc]uc infi-
diasaduerfumcum in fummirate
montium : & dum illius prxilola-
rentur aduentum j^^cxercebant la-
trocinia,agentes prardas de priEte-
reuncibus. Nuntiatumcjue ell Abi- ;
meiech.
Venit autem Gaal filius
^*
Obed cum fratribus fuis, & tranfi-
liitin Sichimam. Ad cuius^^aduen s
tumcrccli habitatcrcs Sichem e-
grefii funt in agros t vafiantes vi- <?
neas, vuasquc calcantcs, & fad:is
cantantium choris , ingrcfll fLun:
phanum Dei fui, &c intcr cpulas
&
pocula malediccbat Abimeicc,
clamantcGaalfilio Cbed . Quis
7
eft iile Abimelech , &c <]ux cll Si- s
chem.vtieruiamusei ? Nunquid p
non eft fiiius Icrobaal : conftituitio
principem Zcbul t feruum fuum '
>
fuper viros Emor patris Sichem ?
',3
Cur ergo feruiemus ei ? Vtinam
darct alitpis populum iftum fub
^^
manumea, vtauierrem de medio
lumnilicLimccpc
Abimclech.Di^lu cil Abimelcch:
Cogre^a exercitus multicudinem m
&veniZebiilenim princeps ciui-
tatis auditis fermonibus Gaalfilii
Obed,iratus eft valde : & mifit cla
ad Abimelech nuntios dicens : Ec-
ce Gaal filius Ubed venit in bichi-
ma cum fratrib. iuis : & oppugnat
aduerfum te ciuitate . Surge itaque
node cu populo qui tecu eft,& la-
tita in agro &: priiiio mane orientc
i.adortu venictc;
& fulgorcdc prxfcntia: propinquitatc indanrc folis eflcdigno
fcitur.C^a lucc quida idiotz folis non cflc putauerunt: fcd cile
jlla c"j priinitus codita cfi antequaDcus quarto diecoderct fole.
Et
, A niinc jurge tiode tu
lup^s iB
(^
populits tuiis tecii
cjr infidiare . Quida
Lacini habcncwa-
fwrai/j.quidam ve-
ro
manicabu.Q^pd
vero Gffcus iia-
bct non potcfi
dici vno vcibo
.
quod cR dilntHlo
furzes. &: forc^de
didum cfi matu-
rabis a miicutino
tcn"iporc:quamuis
etiani aliis cempo-
nbusdicifolcatad
rc accelcrada. ma-
nicabis autc Laci-
nijverbij cflcmi-
hi no occurrit.Scd
illud rnouct: OiCU
dixiffcc fimiil vt 0-
niwcS
riiHr jol.Add'.d.iZ, dU
'..
luculo fur^^ss
,
cuni
ipfum diluculuni
quodG^-avc dici-
tur, tyScif cepus an-
tc fjie fignificct
:
quod iam vfitaciffi
mediciturcumal
bcfccre cceperic.
Hccrgointclligen
dueftvcquodpo-
I
licumeft maneip-
I
. fum dilucuknn in
telligatur. additu
cftauccm, /rrwH/vr
oritnrfif: vcc.vpri-
merccurnon laor
tofolc facicdum
,
ftd vbi fulgorap-
parucritfobs onc
tis,noncnimalm-
dcalbcfcitdilucu-
ritpartc cali qua
vidcmusab oncn
tc lux fohs ad cam
rcdcuntisattJngc-
re.hinc cfi
q,
in e-
iungcliovna&:ca
dcrc.il]iis cuangc
e^.4>a. lifiad:Citdiluculo
faiiam cu adhuc
obfcuru cffet,alius
oricntc fole : quia
& ipfa lux quan-
tulacunquedilucu
li fole fit orientc.
Cap.
IX.
21 8
duce*.
cetTo-
1
Ible.irruc
fuper ciuirate iHo aute
egrediente
^
adiierium
te cum populo fuo fac ei quod po-
tueris.Surrexititaquc
Abimelech cumom-
ni exercitu fuo no61:e,S^ tetendit infidias iux
ta Sichimam
t in quatuor locis EgreiTufque
eft Gaal
filiusObGd,& itetitin introitupor-
trrciuitatis.
Surrcxit :mtcm Abimelech exer
cirus cum eo dc iniidiarum loco.Cumque vi
'^diactpopiiium;
Gaal , dixitadZebul ; Eccc ,
i^c^
de
montibusmu!titudodefcendit:Cui
illere
17 ipondit. Vmbras montium vides quafi capi- .&
hoct
ta hominum
, & hoc errore deciperis . Rur-
^'^"'P"-
fumcjue Gaal ait
j Ecce populus de vmbilico
terrardeicendit,
& vnus'cuneus venitper t quercu.
viam
fqu.Trefpicitquercu.CuidixitZcbulj
^^""*
Vbi cd nunc os tuum quo loquebaris;
q,s eft
Abimclech,vt{erniamusei?
None hic popu
lus cil quem deipiciebas. Egredcre &pugna
'Scontraeum.AbikergoGaalfpeaantcSichi
.
,. ,,.
morumpopuio,
&pugnaujt contra Abmie-
-&in vrtcm
lech.qui
"
pcrfccutus eft cum fugientcm &1
vrbc copulit.Cecideruntqj
ex parte cius plu
rimi vfq; ad porta
ciuitatis& Abimclech fc
^ditin Iluma.Zebulautcm
Gaal&t fociosc-
iusexpulitde vrbe,Rec ineapafiiiseft como
rari
. Sequcnti ergo dic egrcfliis eft pcpuius i
capujqd cum nunciatu cflet Abimelech,tu-
iitexercitu fuum & dimifitintres turmas ten
dcnsinfidiasinagris.Videsqjqjegrederetur
populus de ciuitatcfurrexit
& irruit T eos cu
?"ni wmi-
cuneofuooppugnans&obfidcnsciuitatem.
'^"-
Du2cautturm9palatespcapuaduerfiri^sp
1, fequebant.PorroAbimelech 01 die illo oppu
^^
gnabat vrbe,qua cepit intcrfcClis habitatori
bus eius,ipfaq; dertrud:a,ita vt fil in ea diip-
geret.Quodciiaudiflcnt(^habitabatintur-
re Sichimoru,ingreifi iuntphanu Dei fui Be-
rith.vbi foedus cum eo pcpigerac,' &ex eo lo
cusnomeaccepcrat,quicratmunitus valde.
Abimelech quoque audiens viros turrisSi-
chimoru paritercoglobatos
,
afceditimote
SelmoncumoTpopuIoiuo,& arrepta fecuri
prj^cidit arboris rnmum,impofitiiqueferens -
humero dixit ad focios,1 Quod mevidetisfa
cere cito facite.lgit certatim ramos dc arbo-
nbus
c unpuiic.
E
t
iratret.
3
_
NICOLAVS DE LYRA.
1 Spiritu. i.contennanemfcu difcordiam excitars perfpiritu mali-
g>iii. 2 Inter. vtfuisifiit/uitatibusexigcntibi<sdcj{ruc>eaturadin-
uicern.erpaiet titcra vfcj; ibi:
3 Agcn. maxirtsc de illis
, rjnifve-
bat.t .Abir/itlech.
4
ycniz.inauxiUur,j Snbim'naruiri,arnbiensfn
fer eos dornit,ii<tn,vi
patctfcquenttbus.
5 Ad cu. i.andaciores
ejfe-
diproj tcr eiusprxfcntiani. 6 Lgrcf quipe-thnbani ad .Abimelech
& fautores ciui m contemptuin ipfus .
7
Clamanrc. vt Jibi
pof uloH
aitiahcnt & contra .Abmickch excitani, 8 Qu^is. q.d.nul
liu^s eii mon,e. ti.
p Et qui. ej.d.ita nobilis ciuitM cjt anncjtia^cp non
dcbetfcruireei.
10 Nunquid.i./;o?Biwij^/<jno habit hic iu.do'
tninandi.
1 1 Et con. i.prxpofttum velprijtdum,prout in Ilcbr.-co
habctur.
i2Zcbul. Etjicfccitmagnumcontcmptum.
13 Super.
l.ji^per virns tam anttcjU.^e nobiiitatis,^ Emor,qui fuit a tcporc Stbrn
ham po:en)
^nobilis,futt pcttr <jr dommus ilitm cinitan
-.
14 ytmam. ext/uopatet tpvoltbatdowiiian ibi. i 5 DiL.^uniq;.
Utc
tonfei^uenter dtfcrihltur ipforum rcbcUan uum 'vi.pugnatio aU m
iiinlum
ipf,Hs Zthulprapofiti
fui , nuntianiis fibi in Jctreto vcrba
qux
qux audierat ab ipfo Caalet cautc difjirnulaiierat. Etpatet litera vf"
(/uetbi. 1 6 Dixit. quifimulabatfe cfic cum Gaal quoiif/, ^ibimc
lech repente vcnirctfupir eum
&fncios oius interf,cerec
,
propttr ^S
nitcbatureum dec'tpere,dicens.
17 Vnibia iwodo.fcquiiur. Ecce
po. i.de cacitmine montis qitod dicitu r vmbiticus terne,r/Hiafuperemi
net alijspartibus ventris.Sct/hitur. \ 8 Abiitergo. qni non exiit ti
uitatem cnm Gnal adpiignandum,fcd expclabat ii,tcrtU'S bclli euen-
tum. 1 9
Zclvul autcm. c/uia dt btllati iarn fucrant in campo: ^
ff
hoc popiilus ciuicatis parim cnrabat de cis.Cteicra patent vjq; ibi.
ao Palantes. i.rnanifciil difcurrentes,& indc dr,palcter Callici: .
2 1 PoVTO Abim. Hic confct/uentcr dcferibitur virurumc/; punii'to^
Jcilicct, .Aiimeleth &eorum ijui promouerunt cum ad regniim,c/uia
inter ftciC cns,& finaliter interfeflus ejl ab eis.frimo ergo dcfcribicur
dei\ru[lio vibis S'ichem,cum diiitur. 1 2 Quam cc.intcr. Salcnirn
reddit terram fitrilem &idco r/uando atifjuts defirucbatfunditus ali'
quam ciuttatemfpargebat ibijalcw injigniirn pcrfe^te viiiorix.Sctu
do dcfcribitiirdijiruUiofortalittjjCtnfidicilur.
23
Qncdcumau.
Etpawtlitsravffneibi..
v
I Abime-
219
Glorordi &NicoIaideLyra. 220
ribus prjcccdentcs fequcbantur duccm. Qui cir-
cumdantesprxfidiunifucccnderunt. Atqucira
-famo,
fa(f^um elivt fumo & ignc mille fcre hommum
necarcntur, viri pariter& muliercs habitatorum
turris Sichcm . Abimelcch autem inde profici-
1
fccnsvenitad oppidum Thcbes, quod circun-
dansobfidcbatcxercitu. Eratautem rurris cx-
celfa in media ciuitatc,ad quam confugcrant li-
mul viri ac mulii*res , & omncs principes ciuita-
tis,claufafirmillimcianua,&:fuperturristtci:um
jpr^iijnj-
ftantesper propugnacula. Accedcnfcjue Abime
lech iuxta turnm pugnabat fortitcr : & appro-
f iJle{.ti.c.
pinquans oftio ignem fupponere nitcbatur. t t
*
ecce vnamulicrfrngmcn moKTdefiiperiaciens,
^
ilhfit capiti Abimclcch
, & confrcgit cerebrum
eius. t QU^ivocauitcito armigerum fuum,
6c
|t.Reji|
3
aicad cum : Tuagina gladium tuum & percutc
'^'"'f
mc, nefortedicatur, quod a foemina interfc-
dus fim . Qui iufTi perficicns , interfecit eum .
liloquoquemortuo, omnes qui cuni eo eranc
4 dcIfracUrcuerfi funt in fcdcsfuas, Sc rcddidit
Deusmalum quod feccratAbimelcchcontra pa
trcm (uum , interfcdlisfcptuagintafratribusfuis.
Sjchimitis quoque quod operati erant retribu-
tum ett, &venit/uper cos maledidio loatham
filij Icrobaal.
N I C O iJA V S D E LYK A.
1 Abimclccb aurcm indc. ad ohftdendum cu-n.Sckndnm autem
q, alia eji ciuilas i ^egypto cjux finnUter vocatur Tbcbes de (jua fnic
hgio ThcbforHtn-.cui prxfuHfjnilus MauriciM.& alia in ludxa no
mine Theiba,de quafuit Heitas Thcdvtcs.\:T alia eji in Grsciay(fUA
iicitur Thebe:a qna dictntur Thchaniy& inhac obfidione .Abime-
lech intL rfeCliU eU, pndefcquithr.
X Ec CCCC. In Hcbtko habciur: ccrMiocrh cius, Si anim confrcgif
-
^
fet
fet
cer:bium iiatim fui/jit rnoriuus vt videtur.q, tn non fuit,imo prx
ccpit poiict armigerofno,^ intcrfceret cum.vndeffbditur.
3 Ec pcrcutc. Vliis eniin formidauit opprobrium etiam poil morte
(juam animx damnationem.non enim licitum efi aUcuijic accelerart
nortvm fuaw,
4 Et rcddi. Hxc efi conchipo buim capituli,ofiendens qualiter ma-
lum .Abimclech
&
promouentium ipfum reiierfum
efl in caput eorum
fccnndum malcdil!onem loathanflii Gedeonis.
CAP.
B
iiilib.Iudic,
f
vt libera-
ret lerllfa-
Ico).
I.Reg.i8.J.
l.Reg.T8.H.
t.Pai.zi-d.
c
futiuc, Vtp.ilfcC
c(r,"Phuapatiu'
Abiniclcch,cu-
ius filius Thol.1
ipfi Abimckxh
fucccdcrcc ? Po-
tucrunc crgoGe
dco(i& Phu.iv-
nam haberc ina
trcm,cxquadi-
uctfisparcib.na-
fccrcntur,i!d fia-
rrcs ellenc vnius
macrisfilij,non
vnius pacris.folc
banccnuTinubc
rcfocmin^dca
C A P. X.
Ofl Abimclech. Av.c,a. Quomodo fuitpnrruus
Abimclcch VMdccnbu niiichar,cumAb;me
lcchpacrcmhabuericGcdcondc tribu Ma-
nafleiC^omodo crgo Phua&: Gcdco fiatics
S T
cogn.ii^i cuagcliolcguiit-xu fucntElizabcthdefiliab.Aa- Lu:
rori.E:s; quo intclligitur dc cribu Lcui alig; nupfifle in cnbu

Iud.-r:vn ficrcc inccr ambas illa cognacio.uc diii caro non fo
lum dc rcgia,fed cciam de faccrdocali ff irpe propagarecur.
a ;: HuicjucccJJu Uir. lofcphus. Iliraelitarum.principatum
fj
pra:ccpit LierGa
C A P.
X.
Amimelech furrexit t dux in Ifrael Thola
filius Phua t patiui Abimclcch, vir de Iflachar,
qi:i habitauit in Samir t montis Ephraim
, & iu-
nos.
laadinus,ex tri-
buManalTe vir,
^in aliis fclix
,
&: filios bonos
hnbens triginta
numcro, & in
equitatuprxcla
^^
ros &c principa-
tum ciuitatum
Galaadinarij ha
cognaCvE
N I C O L A V S D E L Y R A.
C A P V T X.
POft
Abimelcch. Hic d^fcriLi^ur cjuinta tribulatio filiorum If-
raeld tfua Lberati fuerunt per
hfh e.E( primb ponitur pondus
tt ibnlationisyfcundo modm liberationis,c.ii. tertib impctM feditio-
vis.ii.c.Trima in duas, tjuiaprimb dcfcribitur tempuspacisjccundb
m/>/.707/.r,/6i. Fil.au. Ifr. vi oppofitaiuxta
fc pofitamagis eluce-
fcant.Temous autempacis defuiiiturfub duobus iuiicibus
Juuclfiue
frixfidentibus.Tcmpus aulcfecundiponitur ibi.Huic fucccffic lair.
De primo dicitur.
I Pof^ Abimelech. T^on dicU rex\ ftcut de ^bimelcch,qui iniqnl:
yfufpauit fihinvmcn rcgium . \Uc autcm redijt ad modum priflinum
quo tudiccspriccrantjcilicetper modum dircLTionis er cotifiltj magis
qunm pcr modum dominii.
% Thola. VatruKS cU fraterpatris,^ ideofecundnm ifiam transla
ttoncmVhuafuit fratcr Gcdeonis.Sedfct/uensiiura vidt urrcpm^na
re.cum dicitur, Vir dc Ilfachar. Gedeon ainem fnii de ti ibn Manaf
fi\vt diEiiim ciifi'pra.6.ca.iribusautem crant incomh.i\ix.^/}d
,juod
potefi dicip, incommijiio tribuum
fuitf^b prxcepto, ne commtfceren-
turfortes hxreditatum,vtdi5iumfuit
T^um.syideb muUcresqux no
habe-
MORALITER.
I ToJt.Abimelech.ln
hoc capitulo miiii non occurrit a]ig.d cx
ponctt'
ponendum
myflicc quod fic alicuius momcnci: propcer iiS
percraiifeo.
tfil*^
dicauit r<;rael viginti & tribus annis : mortuifque eit
aciepultus inSamir. Huic fucceifit Liir Galaadi-
tes
,
qui iudicauit ifrael per vignui &c duos an-
habens rriginta filios fedentcs fuper triginta pullos afinarum,
4
bcnTcs.'
& prindpcs triginta ciuitatum, qua ex nomine eius funt appcliata:
g
ScderOIam.
Auoth lair
,
id" ci\
,
oppida lair, vlque in prselentem diem in tcrra Ga-
f^m Galaa
Uad. Mortuufquc cft lair ac fepultus in ioco cui eft vocabulumChamo. ditesvigiti duo-
I
-
^
bus annis,cxcra
Ji'^iy 'l"'-^'" .^''^^.
V^
^^"' ^" ^" ^^ "'bu Beniamin dcdic hc annum vnum,qui vcrique fuic communis.
ci '^t
-
I
'^'^''^" ^"*^'^
^
facerdoi
5
tribu Lcui du Scpcuaginca. fucrunc lair cnginca &c duo filii,confcende-
**
xic fiJialora rcgis huis S tnbu luda.Hic Elizabcch
^'^Mijria tcs fupcr tiiginca Hc duos pullos.
^Fiiiiati'
babcbunt hxrcditatem,pcterant nubere cum firis alterius tribus , vt
diUumfuit ibidem:ifuia ex hoc non fequebatur comminioforiium .
Matcr awen Gcdeonisfecundum ifiafuit huius conditionis-.ficfuc-
cefitiie cotraxit vni viro de trihu
Manaffe:& aiteri de Ifiachar. Scie
dnm tamen <p rbi tra>latio nojira hahet Phua patrui Abimclcch:
in Hebrao habttur filii j^odo. &fccundum Hebrxosefi Ijocnomeit
froprium patris ipftiis Thua. erfcciinc.um hocnonoportet diccre ip
Thua CJT GedeoH fucriintfratrcs expaitcrnatris . Scicndumetiam^
Dodo apiid Htbrxos efl etiam nomen commune,&
fignificat patruim
fuum,&fccund;im hoc procefjit transiatio noJira.Sicut in Latino idt
nomen aliquando cfi proprium & commmunc, xquiuoce tamen: ficut
hocnomen l\omanus al:quando accipiturpro proprio nomine viiius
hominis,aliquando pro mtmine aduCiiiio cnrfttr.uni ad nmnem homi'
ticin I{omanuwjranslaiio autan nojiradifcrepat hic ab Hcbraica,vt
puKi perpradiHa.
}
Huic fuc. Hic dcfcribitur tcmpusfecundi iudicis . Et patct liter*
vjfi-c-ibi.
4
Scdcntcs. idvfi,mulos, fccundum translationem ifiam.ln Hebrxo
twn additur alinorum,
&idcofecundum dodores Hebraicos per pttl
los intclliguntiir hic equi iuuenes eicfli.
Filij
V
4
A
;|t i.b.
i:<;.a,&:
tlj.
6 4.
5-
B
Xjdu.
: a ^nfliis
e< cfta-
Ti;:iusjp
:r abor
^
I. 17.
c
221
ifraet,&c. Jcfc-
phus, Res cqui
dem Hcbrxo-
rum ad inhonc
ftam vitam,&:
iniuriam D^i
lcgumquc tcre
bantur . Qiios
Amnionitarde
fpidcntcs&Pa
leftmi , magno
excrcitu pro--
,
uinciam deua-
fiab,nK:omne-
quc regioncm
tras lordancm
dctinentcs,rc-
liqua compri-
mere przfume
banc.
b
^Vtccauimut
redde tu obis^
&c. Tertullia.
Dei mifcricor-
dia ipfum Ifrae
lcm totics rcfH
tuit, quotics iu
dicauic: toties
rcfouic
,
quo-
tics 6i incrc-
puic.
Theodore
tus. Clamauc-
runc
ludicum. Cap. X. 212
tFnij
aurcm Iftaeltpcccatisvcteribusiungentesnouareccrunt ma-
lum in fcnfpedlu d<'mini , & reru.rerunt idolis Baalim , Aftaroth 5c
dijs Svria: ac Si
J^ 'nis &: Moab & filiorum Ammon, & Philiftliijm: di-
niireruntcjue doininum & non coluerunt eum . Contra quos dominus
irarus cradidiceos in manus Phiiilthijm Scfiliorum Ammon
, afFlid:iq;
lunt,&
vchemr nteronprcfli per annos decem (Sco6to omnes qui habi-
tabantrransloidaneminterra
Amorrha:i, quxeflin Galaad
, in tan-
tum
vtfiIijAmmonIordanetranrmiflova(l:artntIudam&: Heniamin,
&Ephraim.
AtflictusqueeftKraelnimis. Hcclamantesad Dominum
dixcrunt : Peccauimus[ibi,quiadpreliquimus tc, DominumDcum
noftrum j^ileruiuimusBaahm . QvnbuslocutuseftJ^ominus: Nun-
quid non Aegvprii& Amorrha:i, fiiiiqueAmmon 6<:Philifthiim, Si-
doniiquoque&Amalec& t Chanaanopprefllrunt vos
,& clamaftis
adme, &: erui vos de manu eorum ? Ht tamen refiquiftis me, & colui-
ftisdcosalicnos.
Idcircononaddam vtvltravosliberem.ltc &inuo-
cate
deosquosclegiftis. Ipfi vosliberentin tcmporeanguftiic
.Dixe-
runtquc fitii lirael ad Dominurn: pcccaumiu.s,ieddc tu nobis quicquid
placct: tantum nuncliberano.s. Qua:dicenres,omnia dcfinibusluis
alicnorum d-orum idola proicccrunc , $c leruierunt Domino Deo,qui
td^luitlupermiieriiseorum. Itaquefilii Amrnon t conclamantesin
Galaadfixtrctcntoria: contraquoscongregari filii Ilrael in Mafpha
caftrametati funt . Dix^runtque principcs Galaad finguli ad proxi-
nios fuos
;
Qui primus fx nobis concra filios Ammoncapcrit dimica-
rcjcni dax popuh Gaiaad.
rnntad D!.'um D
coferuacorcm t
rurfuin,
"
feipfosaccufan
ccs quod reli-
do bcneficio
ac vero Deo ,
falfoscoluifsct.
Ac pofteaqua
Dominus in-
gracumcorum
increpauit ani-
mum (
multi-
plicem proui- n
denciam cms
3 f^pius exper-
4
ti , idolorum
cultum
,
praf-
pofuerant ) Sc
comminatus
5
cft fc nullas
6 poft hac lacu-
7 rum fuppecias ,
yjft,,
Vbi inquam
fuas iniquica-
$
cescofefrjfiant,
alienofqucDe-
^
os abftulerunt
e medio ,
fer-
t
conuenlca-
uienccs Domi-
tesvcUongrc
no , bcneficen-
8*"'
tiam eius per-
lolenferunc.
t M^hoiu
F
Cap.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Filii a.Hic conil-quenter defcnbitur tctmpus tribulacio-
nis.vbi primd dcfcnbicur cu!p.i cum dtamv.FUij <w.qux ex-
phcanturmagis in parciculari.cum dicitur.
z
f/cr(itrni/</o/.).Etnominancurhicfcpccm idololacri^,
vc pacec in litcra.Secundo ponicur debica p<^na cum dicicur:
Ofl.r<j./o'.Htpatct;Ttrtiop9nucnuacunilubditur:Pf4-
nimu4 iiLi.Ei fcqu!tur.
5
iljib^ locu.c i .fcilicct per Phinces,qui adhuc viucbat: vt
dicunt Hcbrxi.Tamen Ii di^um corum dt vcrij.erat mul-
tumantiquui.quia atcmporequofilij Ifrad dcbcUaucrunc
Svhon &: Og, &: B.ilac vfque ad tcmpus Icphtc,qui libcrauic
filios Ifrael dc hjc tnbulationc , fiuxcrunt anni treccnti,vc
habetur cap.fcq.dcficiunt tamcn aliquuvc dicccur . & camc
cx cunc rhinccs lam trac homo pcrteikus
.-
quia fuic duiJor
xcrcicus concra Madianicasivt habctur Num.3 1. Potcft
e-
ciam dici,quod tuii pcr alium pro^hccaxn : quia non nomi-
tucur hic quis illc tucrtt.
4
^{Mn^Mid
4
T^ntjvid Bon.Hic nominancur fepcem gences a quibus tri-
bulaciones pafTi funt fihj Ifmcl cotra fcptcm idololachas fu-
pra nominacas in quibus deliqueranc.
5
idcirconon. Talcsncgacioncs diuiniauxilij intelligendas
funt fub condicione, f ii vcre non p^nitcant illi qui func in
atflidionc poficijUC pacec cx fequcntibus.
6 lte,& wMOM.Ironiceloquitunvcdcpcccacismagisdolcac
&:confundancur.ideo fubdicur.
y
Dixtrnntquefili^ ijiracl^&c.E,t quod ha:c p^niccntia vera
tljic,pacec ex (equcntibus.
8 Omnia de finibu>fui$ attenorim deornm ido. Sc ideo prius nega
tum auxilium conccflitdominus.Ideo fubditur.
9
!^ido.fupermtferiiseorum,(laifUefilii^mmon,&c. ideftad
bcllam mucuo fc conuocanccs &:exhorcances concra Ifrael.
10 Qjti primus ex nob.&c. HocdixcrucprincipesdcGalaad,
vc aliquis cum maiori diligcncia cffec dux in beUo : quia ad
vidtorlam confcqucndam mulcum valcc diliscncia ducis &:
conftancia ipfius.
CAP,
GIof.ordi.&NicolaideLyra.
224
C A P V T XI.
yitUnqHf, <jclofqh. Amtnonitis caflramewn
tibiis in trrra Galaadinorum, proiiinciales oc-
currcriint,ammonci)rc ic pentis duccErat au
icm quidam nomnc Icj:htc,vit virtute patcr-
na potcns ad c-
C Ccvgrega, ^. lofcphus . In prouincii. Gnlfladitica tnoraba-
tur,&: onincs dc luiigc .kI fc vcnicnrcs , fiib mcrccd..' ^ppria
retincbnc.Illisvcrofiipplicartibus ato; nirannbus omncm
principatum fc ci forc pra:bn:uros: tandini aliquando con-
lcnfit ic vdocitci diligcncia rcrum h.ibiti,in vrbe Mrjfphac
^exercitu confhturo , ]ci^acio^

peraiipfi-
fcit.
\crcitum difpcnfandum quc
fubmcrccdcpofccbani. Ad
hunc rrgo mittcntcsTog;.bat
vt cum cis pugn.->rct, promit-
tcntcs ci vt cuiicto <cmpore
princip.itumcxcTcitus fuico
ccdcrcn t.
Augu. Icphtc intcrprcta-
turapcricns.qui Chriftum li-
gnihcat . Ipfc cnim UHcipuhs
fuis apcruit fcnfum vt intcUi-
gcrcnt
fcripturas.Hunc leph-
tc fratrcs dc domo patns cx-
pulcnint tanquam Ugitima:
vxoris filij fornicaria; hhum.
boccotraChnftum fecerunt
pnncipcs faccrdotu Scribie,
& Phanfa:i,qui dc lcgis oblcr
uacionc gloriari vidcbantur
tanquamlcgcm foluc:cc; &
ideo legitimus rtlius no dTcc.,
C
A
P.
XI.
Vit itaquc illo in rcmpnre
lephtc Gal.-iatidcs vir for-
tiflimus arfjuc pugnator,
filiusmulieris
mcrerricis
,
-jui naruscfl: de Galaad
:
ncm nvlk.idrcgcm Amnio
nicarum.
I Aiigu. Artc p.^.fTionem cQ
ptiblicanis &: pcecatonbus
manducauicdiccns. 7{onrfi
(ptts fanis r/ieduusfcd (giach.ltl
X tcr ]an-oncs quoqus crucifi-
itus,vnum,dc crucc in paradi
Qiisrft 1
lud. '
Mitt .1.
Ibi.x;. i
tHabuicaureGalaadvxo-
^
i.-.^
rcm dcc]ua furcepic filios
^'
a T
Aug.lnfiimitatc, fcilicct ChrilVi pirtnlucrJt.ijii' 'ta voluii.vt ab eis f)Ui opot
tctat patcreiur,l'iut lioc iiicm figniiitaiis Ucob,prau.-'li:it ang- lii,cmn iiuo ,_idwO vt
Id pfijn portcndctct luftabatuv. fc ^ Cl.iilhiiij.
qui poflq uam creuerant , eieccrunt lcphtc , di-
a
T
Ai;g. QraC dicat.Hic hoino non cft a Dco,<]iii ribbatbuin,non cuitodit ,
i- au-
tcni legttiinos filios iaftanics,di.\ciunt:Nos ex toinicatione non funius nati :
voum
patrcni habcir.us Dcinn.
ccntes : Ha?res in domo parris noftri cffe non
4
potcris
;
quia de adulrera marrc natus cs. Quos
a 1 Aug. <4ui3 quautus efTct ab(condit,& fiutcmes Iamit.Si cnim cog;imiifient,nu-
qaam doininuin Rlori* cruciiixifl"cnt.Fujj.t,r,uia uioricnus intiiroitate vidcunt, fca
ijiutcm rcmrgcntis.
B
f
^nft ali"
C
b
uit in trrra Tob: mccrra,f.bona ve] potius opcima.Q^.n.Gr?-
cciy^Soi-Jioc J^ac:neopt;niu dr.Id.nuc inccrprccac rob:vbi
Vf incelligcda rcfuncdio.Quc.n.m.igis tcrra opcima
q.
ccrre
cu corpus exccllccia immoTcalitacis iSi. icorruptionis iducu?
Congrcga,
fumtranflul.c. PoOquavcio
furrcxic &:capitclle intcrra
Tob,collcdifunt ad cu fcclc
ratihomincs pro remjflTionc
pcccacoruiii.qui cum illo atn
bul;>bant:quia fecundum pr^
ccpca ciu$ viucbant . hoc ecia
quocidic fic duin confugiunc
adcumimpij vciuftificencur
4
<5.:difcantviaseiuS.
d In illis di. Aug. Qui abiecc-
rac Chriftum,ad eu i ui fus c6
ucrfi in ipfo recepcrunt f.ilu-
tcm.Vndein Adiibusapoflo
5
lorum Petro h- ircacc vc ad eu
conucrtcrcnfqucm iijerac
^
5
fccucTimilti funccompuncti
corde ab ipfo qucm alicn.iuc
runcdelideraccs falute. Quid
efl.n.libcrari ab inimicis nifi
a
pcccacis faluari ? Sic. n. aic:
de Galaad vt tollcrent m auxilium lui Icphre de
^, y,f^,,ifqi<e-Piji;H m nomine
tcrra Tob. Dixcruntcjue adcum: Vcni, &efto
7
dvnvniiifHChriUi.&rcmictctur
f
Qn^ mcrprctarurfiliaspopu inK':vel lilui maro;is.Hifiini <lui cx ip(a gen- yoois peCCalai>efira.\c\ llla pO
'!S priinanfcruiit,vci ingeh?nna dejuiari funi ,
vci diabola Sc anf,clis cius.
r;iiS fifnificat VOCaciO ludcd"
psnofter,&pUgna COntralihosAmmon
rumq^iiSEinfinefpcracur^cjjVi
dccurnotaricum dicicur:
^
fuaum en pofi iHeuid cf^ pr(7 tcmf
us.Q^ncn ilJud incclliga-
turcj,
c;xei-iCip:flioncdominiclHrtium,fcdc>-podcatucu
ruin.Quod vr perci ncrc ad hoc, q?
fenorcs Galaad vcncrilc
ad icplKc:vc pcr a:ta tcm fcnikm
nouifiima rpalignificcnt'
^
DixcrHatq;
Etquantumadgcrem.matcr b
jiief^,^jg'n5 ^f jgj-iranshabitauitintcrraTob.
ciusivnagoga lud.eoruindi-
.
,^'
, ^ . ..
, ,
cipot<'fi:qua;f.cpecumido-
^ Congrcgatiq; luncad cu virunopes ,
&;iatroi-
nantes,8cquaiiprincipcmrcquebantur.t Ui illis
dicbus pugndbantfilij Airimon cotra ifraehqui
bus acriter inftantibus,perrexerui: maiores nacu
a ^ Aug. Ab.i.:icus vel reueivio.qutapt.nioChriiluinibicceiun.lcdeis pofteaie-
uclabi.ai
hs'tbrnicaca clt
.
Scd illi quau
^ nantcs,
&
quaii principcm fcquebantur. t
obfcru.itorcs legis viJcb.m- ,. , . _. i . ri:' a
*
.. -^. t
tur lcgicimi : hic aucem cocra
lcgcm faccrc vidcbacur. idco
lanquam lcgicimi non lcgici
jnuni lurc libi vili lunc ciccif
fc.fccundum hoc cnim plcbs
illa dida cft tbrnican : quia lc
gis piA'Ccpca non Icruauc &:
tanquam v;ro non cxhibcnc
fidem.
Habit.wit in'er.Au^ll. habita
E
lacrot
tc intiacles
pnncc
NICOLAVS DE
C A P. XI.
L Y R A.
i TT ^" f^J^wf.Defcripto pondcrctribulationis,hic confc-
r qucnter dclirribitur modus libcracionis: vbi primo ds
fcribiturconditioducislibcranris,iccund6 humiliatio ip-
fius deprccantis,ibi:f w-/;f f/oj.ccrcio prolhacio aducrfa
rii rebclliicis,ibi,F4^<fer efl ergo.Circa primum defcribicur ip
fius lcphcccicdiOjfccundoipfiusin principcm cledioibi:
Jttillis dicbua.drcA primum diciciir.
Fuit ita.&c.Gnhacl aiiccm aliquando accipicur pro nominc
vnius tcrraj:.i]iquando pro noininc vnius ciuitatis in ilU tcr-
^
ra,&: aliqunndo pro nominc vnius hominis,& omnibus ifiis
modis Icphtedicicur Galaadices^quia fuic nacus dc ccrra Ga
laad:6i: paccr cius vocicuscfi Gala.-d
.-
vc fiacim fubdicur in
hoc.clit ciuitas fua vocata cft Gal..ad,vt iif infra.c i 2.
l
Filius viulieris tncrctricis ^/.Hch! a i dicunt : Filius mul icris
hofi
1-
hofpitatricis,quia2onah nom^n Hebraicum hic policucft
cquiuocum ad nicrecricem &:hofpitatriccm : vc didufuic
iofue i.dc R.aab. ^ forfican vcraqu t figniftcacio ifti n\ulicri
conucnic.
3
llabuit autemt&c.pitcT Iephte:vxorem aliam &veram*
4
H.tres in do.pa.nfy.effe non pou-ris.fuia de adulte.ma.ia. In He^
br^oh.abctur&inlibriscorreii.lris.Qniadealcera inatre na^
tu? es
.
5
Congregatii^uefunt.ln Hebraro non habecur hoc : Et latroci-
nanfrt!!CrcdibiIc enim cft quod agcbanc pr^d.xs de aducrl^-
riis filiorum Ifrael cancum:ficuc Dauid vS: viri cius facicbac:
vc habetur primi Rcgum vigcfimofcptimo.
6 \n illts diebiis.Hic confcqucntcr Icphte in principem terr^
Gala.ad eligicur.vnde fubdicur:
7
Dixeruntque ad eum.Veni CT ciioprinceps nofl. dum tamen t6
lis dux b^Ii nofiri.
Cffi
Q^ibus
M C) R A L 1 1 E R
.
1 Fuit itaa-y illo in ft-wp.In hoc.c.Iitcra nofira difcrcpat in plu
ribusabHcbraica.Primoiiihocquoddicitui;
2
FiUi'i muiii,hicbrxi 6n:iini:FiltusTHH!icrishofpitatricis.
Sccu
do inhocouod diCilur: Oe adultcra matre gcncratus es. Hcbrci
&libri noftri corrccti habcnt:Df altcra matre natus es. Tcrtid
inhocquoddicitur.
5
Cont^rtgatiijuc funt ad eiim viri inopes &latrocinantcs., Hcbra:i
non habent latrocinantes:{cd tantum JNfl/cf.Egoaucem inccn
docapitulii ifiudexponcrcmvfiiccfm liccra Hcbraicam,
qua rcpuco vcriorc.lgitur pcr ic phtc, qui df vir torciflimus
allegonccpotinrclligi dris
noficrlcfusChiifius.cjuic.anc.T
forcicudiniscfi,<7.;>oi-/4f
ow/tfvator/>-fMi;5/'/<c. vcdr Hcb. 1,
a. &: bcnc dr filius
nnilicrishofpitacric!S,i.virginisMaria?:
quxcx plcnirudinc fua^eictatis rccipiccmncs^ad c;i dcbice
rccurrcntcs in holpinu Aixmifcricoidiar. Bcrn. Maruoi-
busoIafaftacfl:faficntibus&:
infipicntibus dcbitriccm fc
tacit
tacic,omnibus finum niifcricordi.capcruic:vcdceiusplcni-
tudinc accipcrcnc vniucrfi. Qux bcnc dicicur alccra maccr,
i.alccrius condonis qu.im ccccra; macrcs
,
nain ipfa fola mf
&: virgo.Hunbauc Icphcc fciliccc Icium Chriftum rcproba-
ucruncfracrcsfui,f,Iuda.'i,quorii crac fraccr fccundum cir-
ne ,&: ipfe fugic .ib cis in pcrfccucionc Hcrodis,M.uc.2.& in
pcrfccucionc ciuiu fuorum qui volucrunc cij pr^cipicarc dc
lupcrcilio monciSjfupcr qucm fundaca crac ciuicas eoru . vc
habctur.Lucc 4. Et congrcgatifunt adium viri inopes. idefi,apa
Iloli &: alii difcipuli propccr ipfum omnia rclinquenccs,
6 Tcrrexerunt maiorcs^&c.Pcv ifios maiorcs pofiunc incclligi
ludaronim doctorcs.quorum aliqui rccurrcrucad cius auxi
l)u ancepafiionc fuacicdeccs in cu,vcNachanael.Io j.&:Ni
codcmus ^.ci.ac magiftcr in Ifracl.Io, ?. &: plurcs ali) quorii
noia non cxpnmunc^in cu.-ingclio dc quibus dicicur lo. j i.f.
Drprincipibu/s aut mulii cndidcrunt in cun/,&c.Ez loquicur cuii-
gclifta clc tcmpore ante Chnfti pafiTioncm, vt patcc incucci.
jtRcucC'
22y
ludicum; Cap. XL 216
A a Dixeruntq; prtnci. Aiig. Talc qufd figiiracu ert in lofcph, quicxipf.i gcnteininfidditarepmanferunt, aucoesgchcn D
^
qucm fracres uendcnces abiecerunc:5<: cu fame tribularcnc^ n;E pr<tdcftin:iti: v/)i crU fictm
&iiridor flefij:tanqu;i popu-
tbidcBi.
ad eius opcm mifcricordiamq; conucrfi func . hic ucro am- lo ma*rons . Quaqunm pc.pLiius moeroris diabolus & angcli
1.3 7-f'
pijus elucct flgnificatio fucurorum
,
quia no ipfi prorfus fra- cius couenicnccr incclliguncur, ucl quia xccrnam mifcriani
fracrcs qui ciece
runC IcphCC ad
T
Elegan' 'f'i?"''<' P''P''"'*
^''*^"''"' "?"""'
*
T
Opinione uefua.
cii veRcruc , fcd Quibusillerefpondit.
t
Nonneuoseltisqui odiftismc & cieciftis
fDauid.
dedomopatrismei , <:nunc veniftisadmetnecefTitate compulfi?
a T
Q^^l' ditatjTunc u?niraus id te ut perfequcreraui,modo uenimus ut fequamur .
Galaad lcniores
f
sjtiftia; pro coco popu-
lo
fupplicanccs.
ficuc eadcm ges
dicicur I(iacl,fi-
ue in eis qui ciic
fucrunt , Chri-
ftumque repro-
baueruncfuiein
cis qui
_
eius opcrcuerfl
func
,
populp
cnimdicicur ini
inico,fiueinma
ionbus, fiue in
pofieris fuis lon
ga odia crahen-
ti, tandcmque
conucrib in eis
qui tunc funt co
uercendi,7s(^one
pe; odio habuiUis
. mc
, & eiecifiis
de domo fatris
,
meP. Pucauerunc
cnimfc ciccifie
Chriftumdcdo
m.o Dauid
,
in
qua rcgni eius
noncricfinis.
b Etpugnes. Au-
guil.Quod con-
tra filios Am-
jnon dux qu^-
ricur Icphccqui
bus viais libc-
rentur
,
qui , co
duccbcllarccu-
piebanc
,
quia
Ammon inccr-
pretatur filius
,
popuh mci , vcl
populus mccro-
ris, auc illi figni-
ficancur inimici
qui
eis quos deci-
piunc acquirunt
vel quia ipli x-
ccrnemifcri<jdc
pucaci func
.
c Ego ero vefler
t
Gsn.tS.f.
3
Dixeruntque principes Galaad ad lephte . Ob hancigitur caufam
5
Aug.idcft,rcx
b nuncadtevenimus, utproficifcaris nobifcum,
&pugnes contra fi-
lios Ammon
, fifque dux omniumqui habitantinGalaad. Icphte
quoquedixiteis. Sivereveniftisad mevtpugnem pro vobis con-
4
pofteaad
c trafilios Ammon , tradideritqueeos dominusin manus meas, cgo
crovefterprinceps? Quircfponderuntei. Domiiiusquihasc audit j
poftea ruccelfo-
ipfemcdiatorac teftis eft, quod noftra promifla facicmus. Abiit
'<^s cms.Nam m
a
f
Quia ipfe ell caput corpLtis ecdeCi.'
itaque lephte cum principalibus Galaad , fecitque eum omnis pdpu-
a ^ ludicem f.non regem.
lusprincipemfui. Locutufque eftlephteomnes fermonesfuos co-
^
qucm nondum
habebat gcns il-
la temporciudi
cum.Cocpcrunc
aiit habcrc Sau-
lcm regem , &
Ibidein
.
i.Reg.asjl.
K.I.lI.
Dcuccron. cum Deut.xi.il.
eis prxcipicur,
quale deant he-
rcrcgefihoceis
placuenc,ri6 ibi
a 1" Aue.Mitrit nuntios pacis.licut Apoilolus in quo Chxiilus loqu;batur, ait.Si fi;ri poted quod ex uobis cll cura omm-
r i
bus horainibus peera habente.
^
'
rCX^iedprinCCpS
ram domino in Mafpha . t mifit nuntios ad rcgcm filiorum Am- 7
noininacur,feci
a T
Auj.Adraonet nosdofttini Chiiihquemjdmodmn lit ambulandum.i.uiuenduminter eor,quihon (ecundumproyo-
lCpnCC.lJlU llgni
fitura uocati fant (anfti.Nouit emra doraiaus qui funt eiuj. _
ficabaC QUi VC-
mon qui ex pcrfona fua diccrent . Quid mihi & tibi cft
,
quia venifti rus crt rcx.
contramc, vt vaftarcs terrammeam? Quibus ille refpondit. Quia
loAug-
Rex.f.fi-
tulit Ifrael terram meam quando afcendit dc Aegypto
, a finibus
'^cisfcnpcumcft.
Arnon vfque lebocatque lordanem. Nunc ergocum pace redde
poftquamenim
mihieam. Pcrquosrurfummandauitlephte, &imperauitcisvtdi-
izeos^abirdmfcT^
non eis rcx fa-
6luseft,vcinccl-
ligeremus hxc
pociusad Chri-
ftum quam ad
ipfum lephce
pcrcinere
, dc
quo fcripcura
narfatione con-
cludicica.fi-
dicauu lepbte I/-
racl
fev annis
&
mortuuse^, ^c,
ludicauic ergo
Ifrael ficuc cse-
tcri iudices,non
ibi regnauit vjc
^
prin-
ccrent regi Ammon. H^c dicit lephte. Non tulit Ifrael terram
Moab,nec terram filiorum Ammon
, izA quando de Acgypto con-
fcenderunt, ambulauitperfolitudinemvfque ad marc rubrum,8a
vcnitin Cades,mifitque
"^
nuntios ad regem Edom , dicens . Dimit-
tc vt tranfeam per terram tuam . qmnoluit acquielcere precibus
cius. Mifitquoqucad regem Moab, qui&ipfe tranfitum pra:be-
re cojitempfit. Manfit itaque in Gadcs
, & circumiuit ex laterc
terram Edom
, &: terram Moab . VehLtquead Orientdem pla-
gam terrx Moab,& caftrametatus cft crans Arnon , nec voluit in-
trare terminos Moab
,
Arnon quippc confinium eft cerras Moab*
Mifit itaque Ifrael nuntios ad Sehon regem. Amorrhsorum qui
habitabat in Hcfcbon , &dixcrunt ci . Diniitte vc tranfeam pcr ter-
ipfeirrad.
F
NICOLAVSDELYRA.
1 ^xhus ille rejpondit,non ftacim crcdens cis,proptcr ca qu^
paffus fuerat ab cis.
z Tlonne vos eslis qui odiflis mc.licct fupra didum flt dc fratri-
bus fuis cancum quod eiecerunc cum, camen hic alloquicur
fencs illius popuIigcncraliccr,quia ad qucnmonia Sdinflin
ftum fracrum fuorum fencs qui erant iudiccs illius populi
,
eieceranc cum. Vel forcc inccr illos qui vencrunc ad lephce
cranc fracrcs fui, vel corum aliqui ad quos principalicer dirc
^icucrbumfuum: propccr quod diligcnciusexplicancin-
tcncum fuum diccnccs.
3
Ob hanc i^icur caufam,&c. Qua cxplicaca re fpondic Icphce:
4
Siuercveniflis <z</ wc.i.fidcliccr&ablqucfallacia.hocdicit
incerrogando.Quircfpondcruntei fimpliciccr adhrmando
cciam iuramcnco cum dicicur
.
5
Dominus cjui hjec au.quia nihil cum htct.lpfc me.ac ten.efl.la.
rarccft Deum ccflcm inuocarc,fcquicur.
6 Locutufcfue cU lephte,&c.ibi cnimernntcd^re^atiGaUadi-
ta:coramdomino,quiadominuspra:fcnscft vbiquc, liccc
ibi nuncficc cabernaculum , &: idco ibi replicauic Icphce pa-
da quae cranc inccr ipfum o^ populum,vc ncgocium cficc fir-
mum &c folidum.
7
Et TO/y/f
B.Hicconfcqucnccr ponicur fuppjicaciodcpre
cancis. Ad cuius inccUigcnciam confidcrandum ,quod fi-
JijsIliaclpcccncibnscranfirumpiKificumpcrccnamSi
hon
rcgis
Amouhjei,nonfolumipfencgauic, fcdcis occuncns
coldcm
cofdc cciam ad pr^lifi prouocauic,
pp
quod dominus ipfurn
&:ccrramfuaminmanusfiliorumIfraeicr3didic, cuius tcr-
ra: vnam partcm Schon abftulcrac a filijs Moab , vc habccur
Numcr. 2 1 . Rcx auccm iftc Ammondc quo hic agicur , re-
gnabaccciam in Moab, propccr quod iUam ccrramquain
Schonabftulcracdc Moabranquamfuamrcpecebac,&:a fi-
lijslfraeliniuftcpoflcffim diccbac, quod non erac ucrurn
ficuc fijicdcclaracum Numcr.z i. Igicur circahoc primo po
nicuriplius Icphcc pecicio humilis, iccundo rcgis Ammon
rcfponlio rationabilis,ibi.l>tt/ij ille refpondit,tettio rcfponfio
nis cuacuario racionabilis ibi per qws rurfum. Circa priinii di-
cicur.r miin nuntios.\olchox cnim declararc ciculum fuum
iufTum,&:ideoprimomificnunciosdcpace crad;anda,&: in
hoc feliumiliauit, diccns.
8 (l^id nu. Qu^ti diccrcc non habco voluntatcm bcUandi tc
CLi m,ncc tu I>,ibcs caufam concra me.
9
/^f pj//d.i.incdrcfjiiiuni(Scdetcnlionicommifram.
. I o i>^
lUn f . HiG conLquCiiccr ponicur rcfponiio irracionabi
hSjCumdicitur..
ir i^i^ ;/-///. quodcracfalfum, quialfrael nonabftulitafi-^
lijs Mi^.)b 6c Animon nliquid dc tcrra iua , vc habccur Num.
j i.&Dcutcron.^.fcdfolumaSchon&sOg.&illud fuic eis
licicum,vc dcclaracum fuic Nu.ii.6i iccrum hicdcclarabicur
per ncrba Icphce
.
li Ver <juos. Hic cofequcccr ponic^^did^^ rcfpofionis cuacuacio
ronabilis,ubi lephccofiediccriplici ronc
,
qtlillam filij Ifiael
iuftc pofiidcbanc, fccunda ponitur ibi . Tradidittjue cum.
Tom.i. _ H ; ^
tciua
22/
GIorordi.&Nicolai
dcLyra. 22 8
A princcps/icuthi
qui in rcgncrum voluminib.
contincntur.
A a
7^onneeaquxpof.<^c.
Nonncquxcunquc
ha:rcditauictibi
Chamos. . ,
4 Hicronvmus.
Chamosidolumcratconlccr.ntum,quocl
Lih.i.Origi
alionommcdicitur
Bcclphcgor.
^ Ifidor. Bctl-
iiin
C.om. in iTi.
cap.i{>
X
temimoi
/VOUBOO,
phcgor ,
mtcTj
prctacur idolu
ignominix, ido
liim cnim tuic
Maab cugno-
mcnco B.wl fu-
pcr montc Pbc
gor, qucniLi-
tiniPriapum vo
cant ,
Dcum,
5
h irtorum. F.iit
cnim dc Lapfa-
co ciuitacc Hcl
lcfpontijdcqua
pulfus crt
,
&C
proptcr virilis
mcmhri magni
tudincm innu-
merum Dco-
rum fuorum cu
Grxci tranlhi-
lcrunt,^: in no-
minc f.icraue-
ruc
horcorum,
C vnAi
dicicurp-
etfc
cunf,poficdit Cha
mos iy:Hs tuits hsc
p')!]ide')':s
>
quafi
a!!q.dtalc pocLic
ricpjiriJcrc.An
t")rcefv'cuiidum
hocdiilucft,q
fub angelis con-
cfTc horfspr >ptcrcorum fccunditacem.
} Aiiguthnus.Hac qiiidum L.itini fic intcrprctati funt.
^p
,- <fuxiHi>iUc<icdit tibi Cbamos Dcus tnus pcjJidebisyi^c.Yhl vidc
tur Icphc^- confirmalTc Dcum qui vocatur Chamos,pocuif-
fc aliquid hcTcditacis darcculcoribus fuis.Q^iidavcro ficha
bcnz. \onneque
ram tu.im vfquc ad fluuium.
Q^i&ipfe Hr.icl vcrba dcfpicicns
,
non
dimilit cum tronfirc per terminos
luos led t iuHnira multicudinc c6-
grcgatacgrclTusedcontracuminlafi,
& fortitcr refillcbac. Tradi-
ditquceumdominu.<5
inmanusKracl
cumon-ni exerciru fuo
, &
pcrcuiric cum . &
poircdicomncm
rcrram Ainorrhari habitatoris re-
gionisillius,
&vniucrfo.sfincscius,deArnonvfqucIeboe,3dc
lo- .
Iirudinc vique adlordancm.
DominuserfToDeus Krael fubuertic
tcs"mxca'canS
Amorrhxum pugnantcm concra illum populo fuo Kracl . Hc tu .
cum Moyfi
>
a nuncvis pofTi.kre terram cius? Nonne ea qirxtpoflfedit Chamos
3
^""s^^^fb^^^^"
D.ustuus,cibiiuredebcntur?QujEaurem d iminus Deusnoftervi- 4
cranc filij Am-
dorobtinuiCjinnoftramccdcntpoIfcffioncm.
Nidforce melior cs
|
ijon. Chamos
BalacfilioScphorregeMoab ,
auc docere
p
)t"S quod iurgacus fit
7
hoc^audeac ad-
concralfracl&pugnaucrit concra cum quan 1 > habitauit in Hcfc-
bon,&viculiseius,&inAroer&villisilIius ,vel in cundis ciuicati-
bu.siuxca t lord.mem pcr creccntos annos . Q^iare tanto tcmporc
nihillupcrhacrepctitionetcntartis?
igirurnonego pecco ince, fcd
tucontramsmalcagis, indiccnsmihibellanoniufta. ludicet domi-
nusarbitcrhuiusdieiinterlfracl , 3c filios Ammon. Noluitqj acquic-
D
I
QuTft'
liu lut^
t
omP|
lofill
gaio.
t
poh
taciet .
8
firmarc , cum
9
poflic intclhgi
"^fecundum eius
'^opinioncm di-
'*
dum,quiaputa-
bat Dcuin fuii
pofsiderc ha:c
,
vclin poilcrtio-
^
ncm
<It tcrtia ibi. \ififjfib . Pnma ro .KCipit cx b .c
q?
filri Ifracl
innulloimpugnaucruntfiiios Aivao\SC Mjab, fcdSi-h5
cos impugn.autc ocaderuc,&: pcr c6f:?qacsquicquid polTidc
batiuicbclliacquilicrut.Hancaucronem Iephcctagitd;rifi.i
fc rcpctc? proccifuin ilhoiu Ifr.ncl dcchnado a tcrminis Am
xno6i. Moab.vthecurDcuc.i.t<<:N2i.Ecpacctlravfq; ibi.
I Egr jjus. Ipfc.n. Schon luit obua Hlijs Ifracl ct extra tcrra
fuaadcos dcbcIlandum.Ex quo patct quod habueruntcon
tra enim luftum bclluni ts. per confcqucns rcgnum cius iu-
Itobcllo acqu^hiu a filijs Ifracl fuitab cis & iufte polfcfsii
.
l
Truddii
}
c.Hic ponicur fccunda
10, qu accipicur ex au-
ttoric.ncc duiina, quia cfi domin" c^li ik ccrre,&; idco poccfl
tcrram ab vno p.)!rc{Iam alteri darc pro fua voluncacc, quod
fccic dc ccrra poircifi a Sfhon rcgc cradcdo cam filiis Hiacl
poflidcn-iam fccundum quod dicicur Deuc.i. Ecce tradidiin
ntanutua Sehoregem ncfcbo>i,Arnorrhfik,\:^ tcrraeius incipepojfi
dere,crc.&c hancracione cangic Icphcc,dicens. Tradiditq; eum
dominus in manu Ifrael cum.Bx pacec Iitera vfque ibi.
3
Tsfomie ea.Qinod duplicitcrcrponitur.Vno modo fici^*
fofiiiit Chamos Deus tUis.\.^o^n\ui Moabqui Chamos cole-
Dat, vt fit fcnfus,quod rlla pars tcrr.T Monb quje adu polfidc
baturabeoquando filii Ilracl debcllaucrunc Schon, illadc
iu'-ecrat populi Moab,non aiic illa pars ij poffidcbat Schon
a filjis Ifr.icIacquifita.Alio
mo^evponiVjVtfltcofirmacio r5
nis pccdcntis Ad cuais mtelledu c\\ c6(id:.'radu,q, ficuc fi-
dclcs victorias fu.is actnbuuc Dco vcro, itaifidcles viAorias
liias fuo Dco falf >. Dicic igilf. >ione r.j, c.i. poffidcre tc fccit.
4
Chamos i)f/o,fccundum opinioncm cuani.
y
T.bi iure drbcntnr. i.rcpiMm^i iurc acquifica pcr Ti^oriam .
6
Quit antcvidomi.qmfl diccrct nnilto fbrtius illud quod ob
tinuimus Dco vcro nobis vidoriam pr^cfiantc iufic cft no-
bisacquificum&pofil-lfum.
7
l^ififorte uielior es^&c. Hic
ponicur tcrtia ratio,quie hir accipitur cx prefcripcionc,quia
populus Jfracl fucrac in c.mi lon!',;rua&: pacifica poficfliona
buius ccrr9,(j, nuilus dc cctcro dcbcrcc rcclamarc, &c maxi-
mc quia iiiftus ticuKis pr.eccffcrac : vc pacct cx prxdidis , &:
hoc cft quod dicitur : nifi f',rte mclior es Balac fiiio Sephor rcge
A/o.;fr,quieratrcxMoab
illo tcmporc quo debcllatus fuit
Schon:vc hr Num.az.quiliccc vocaucric B.il.iam ad malcdi
cendiim filijs Ifracl non cii rcpcccbac ccrra Mo.ih quam filij
]fracl abftulcranta Schon:fcd timcb.u nc pcrdcrct .ilia pnr-
tcm
: &: tciia Madian dc qua crat nacus, vtdiclu tuic ibidc:
neciliquis alius rcx poft eu rcpctiuit hac ccrra . 16 fubdicur:
I ^ut docerrpotes tp lurg.crc. fquicuq; rcx Mo;ib pofi li.xlac.
9
Coutra \frael
<a- pugnauerit. Ad rccupcrandum banc ccrra.
jo Q^ando habitauii in.&c. i.coco ccmporc quod Ifracl habi-
tauic in ifta ccrra,&: quantum fucric illud tcpus fiibditdiccs:
I I Terircccn.Q^arcclTr.
dcficiunc tii aliqui, vc videbicur.
ir ig'tr non f?f.,,irf.H'C cx pr.Tdiais ronib. Icphcc,concIu-
dic,<^ habcat iufla caufam dcfcnfionis,&: rcx Ammon ini u-
itam
ftmi inualioncm Antcqua vltraproccdacur,videdii cltcj.d
dc ciccclis annis pncdidis defici.u.Ad cuius inteIleHj cofi-
d^*randum, q,ficucin f iccijshumanicus inuencis minus no
ta vc\ dubia per ea qu;r fijnt certa declaranL': fic in facra fcri-
pcura,qu.E cft
p
duiin.l reuclationc tradira paffusdubius vcl
obfciuus ,
per abii pa (sii
q.
certus c(i &. dctcrminatus debec
declarari.Ilfi autcrcccci annin6dcccrminant'hicp fcripcu-
ra,nifi rclaciue cm.f.inqumcij rcfert didu lephtc arguccis p-
fcnptione: in qua allcgacione folc: hoics allcgare quacQ piic
plus do cpeapparcnccr,& ahqii cxccduc;nec cii fcriptura vel
adtor fcripcura.' hoc rcferes dicic falsu q.a rcfeit vcraciter id
qcf dii:'! cfi,!iccc diCcs cxu-ciicrit vel dctccent . Sic c(\ in
,p-
pofltodelcpbcc,cuius vcrba nofuntautcntica, inquatii siic
ipfius.Sacra aCic fcn pcura.3 Rcg.^.dcterminat tcpus q^
flu
xit ab exitu filioi ii llracl dc Acgypco vfq; ad fundatione tc-
plipSalomonci pnncipioquarti anni regni fui. f.^So.annf.
Si aut ab ifio numcro
q.
1 fcripcura cercus rcpucat'' remoueao
tur:tps qd pccffit ab exicu de Acgypco vfq: ad debcllacionc
Schon,qii cerra pditta fuic acg.lic.vc didlia cfi-, &L cps qcl flu-
xit a pnncipio principatus iephce
,
qri ifta allcgauic vfque ad
quarcii annii regni Salomonis cxclufiue : m cuius principio
tcplufundauitrremanct cm i<?7.anni:&: fic a joo.pdidisde-
ficiuc
5
5
.anni.Probatio afsupti:g.a ab cxitu dc Aegypto vfq;
ad ingrefsii terr.E ^Tufsionis fluxcriiL ^o.anni: vt patec I plii
nbus locis facre fciiptui"?.Sch6aricfuicdcbcIlacus quafi pcr
vnii annu aii ingrcfsu ccrrajjjimifsionis viueceadhuc Moy-
fc:&: fic aii acq.licione pdid^ cerrar fluxeruc anni
j
9. Iccm a
principio pnncipaCiis Icphcc ufq; ad cerciuannii rcgni Salo-
monis incluliue fiuxcruccecu Sij-\ anni : q.a Icphcc iudica-
uic Ifracl fcx annis:&: pofl cij Abcfan fcpce: & poftea Ahialo
dccc:& poft ipsu Abdon odo : vr hf ludic. 1 2. de his cribus.
Poft ipfum Siifjn zo.Iudi.i6.<3^ poft ipsu Hcli.40.vc habctur
i.Reg.^.poftca Samucl Gui.us anni comprchedunt cil annu
Saulis:&:hicrucinfimul iunth^o.vchf Ad.i j.Poftca Dauid
rcgn.auic annis 40. vc bf i.Rcg. j'. Poft eii Salomo cribus an-
nis ance fundacionc tcpii,uc hf j .Rcg.(?..5: ifti anni finuil lii-
tti cu pccdcncib f.iciunc annos. 2 1 3.q.bus li iungant'' 167 an
ni pdictis faciunt 48o.annos,&: fic patcc quod s.diclum cft.
Anni auC2(j7.pdid].fa tpcdcbclhicionis Schon vfq; adpriu
cipiu ducatus lephrc f ic accipiunf^p partcs:unus annus .into
ingrcfsu tcrra: jpmifsionis dc dudtu M )y (i, vt patct
p
pdi-
ti.i.,quadmginta (j.buspfucrijcLfiie& Ochonicl,uc habctur
ludiC.^.Tepus.n.lofuc in f.icra fcripcura no detcrmmatunSi
idcoiubtpc Othonicl g.cifuccefsicc6prchcdunc'odogin-
ta.quib .prxfuit Aod polt Othoniefut hf ludic.j.c^o.anoi
DcboraSjVt hf ludicj.c.quadraginca Gedeonis ludi.S.Trcs
Abimclcch Iiidi. si.vigincicrcs ipfius Thola,Iudi.io.c.uigin-
tiduoipfiuslair. ludic lo.c. dcccm&:odoanniquibus fili)
Ifracl fucrunt finc iudiceferuicntes Phililihijm &: fili)s Atn
mon antc promotionem lephcc , uthabetur ludic.y. Et ifti
anni iiniul iuntli faciunc
3.6J.
&: fic patcc propofitum.
1 FaSiu
llp
L
ludicum: Cap.
XI.
230
l.Iud.
4
.li.b;
ncm fibi dediflc.
a
EtcircumiensGalaad. Aug. Galaad intcq>rccatur abijcies:
ManalTe neceffitas crafeundi.Sunc crgo a proficicncib.abi|-
ciences.i.concenentes.Tranfeunda ec neceiritas: nc force cu
traniieric
qui proijcic concenenccs cedac ccrrellribiis.Tranf-
cunda ecia fpccula Galaad
.
qui
Galaad eciam reuelacio inccrpre
tacur.Eft aucem fpcculaalcitudo
d profpiciendum uel defpicien
dum.i.dcfuper aipiciendu. Spe-
cula ergo Galaad uidecur fignifi
care fuperbiam reuelacionis un-
de: Ef ne magnitudoieul tionum
extol.me^&c. ergo & ipfacran-
feundaeft.i.in ea mancndij non
fcere rex filioru Ammo vcrbis lephte qujp
per nuntios raandauerat.Factus eil ergo fu
a T
Iii hoc fignificatux quia fpuitus domini impeiciiur in?:abiis Ciirllli.
5" Signantur membra ChiiiU proticieutia ad viiftonam d^ hoftibus rcpor-
taudam
Idm
perlephteipiritusdni , &circuniiensGa-
laad & ManaflejMaipha quoc|; Galaad:
&;
indetranfiens ad filios Ammo votu vouit
^
cftpropcer c.dendi pcnculum.
b
domino dicens: Si tradi^deris filios Ammo
Hiscranficis
tacilciuperancini-
r
r
mici:quod fignificat ditfendo 6c
1" manus meas
,
quicunq; prmius fuent
e
greflfusdeforibusdomus mecE mihiq; oc-
currerit reuertenti cu pacc a filijs Ammo,
eum holocauftum offeram diio. Trafiuitq;
lephte ad filios Ammon,vt pugnaret con-
traeos
,
quos tradidit dominus in manu
cius : perculTitquc ab Aroer vfque dum vc-
nias in Menith viginti ciuitdtes:& vfq; ad
Abel quxell vincij. c6fita,plaga magna ni-
Homil. de
voto lephce
d Ipecuia GaU.id tranfeundi &tran
fiens ad jilios .Ainmon .
b Si tradiderts fi.Ammon. Augu.
Quemlibec cogicauerit lephce,
non uidccur filiam cogicalTe. no
cnim dicerec: heu me tiUa mi, im-
fedijli w/fjCirc.Indicac cnim fc im
pedicum , ne illud quod cogica-
uerac impiercc. Que autem po-
tuiccogicare qui filios non habe
B
11:17.
-
-iq.
ct Gra;
pJ:.
iltic.
iCthod.
C
bac? Anconiugem cogicauic :&:
ut hoc ficrct b;.-us noluit : &<: ut
hoc norehnqueret impunitum;
ne quis poftea id audcrct : & vt magna prouidcntia ex hoc
quod accidit magnum facramentum ecclefias figuraretur?
Ex vcroque ergoprophecia adapcacaeft,quod fcihcec voucs
cogicauic,&;quod nolcnci concigic Si enim coniugem cogi
tauic,coniunx Chrifii ecclefiaeft.Scd quia huiu'> Icphceco-
iux virgo cfle non pocuic : in co
Q>
filia pocius occurrit :
&
inulta non i emanlit voti tcmentas, & virginitas ccclcli? fi-
gurata eft.Cui dicitur:Fi.'id fides tua tefaluamfecit, vade iii pace.
c
Q^icunquepri.fiieritegref.^c. ^ lofcphus.Gcdcon pro vi-
ftoria Dcum dcprecatus,& facrificium promittens, vt fi vi-
uus reuertcretur, quicquid ei prius occurreret , immolarct:
congrcHus copiose vicit, .\i occidens hoftes
,
pcrfecutus cft
vfquf .id Ammonidem ciuitatem
, multasvaftauit urbcs,
pr(jdamq; coUegit, &: afcrututedomefticos libcrauic ,qua
deccm &C odo fuftinucrant annis . Rcuerfus autcm calami-
t atcm incurrit,nulIo modo prifcx fbelicitatis arqualc. Nam
ci filia vnigcnita^ virgo,occurrit Patrc ingcmifcente
, ilJa
non doluit,pro patris uicloria &ciuium libercace moricura.
Tranfadis induciis,filiam paccrimmolauic:ncc lcgicimum
facicns holocauftum , nec Deo charii non ucique dclibcras
apud aium f uu,quulis apud c^teros hui' facli caufa uidcret'.
^ Thcodor. Scolida crat Icphtc pollicitatio . Animad-
ucrtcrccnim debebat,cancm vcl afinum illi primu occurrc-
rc polic, qu<e tamen cx lege immunda funtanimalia . Do-
niinus igitur pcr iUum crudiensc^ceros , vc prudcnccr & di
fcrcce promifiioncs fuas cmiccanc, cxde hancnon cohibuic.
Quodcamcn huiulmodi vidimas damnec, ccftiseft bcacus
Djuid inclamans : Ec immolaucrunc filios fuos &: filias
fuas da:moni)s,&c.
4 Procop. PromifIionimisfuicferuida,exq;amoredefpc
rac^ uiiion^ profet^a. Suggeffit ucro ei Sacanas glorix prx-
tcxcu vc Dco vidimam lcgi aduerfam immolafcc.Qiicmad
niodum Adamum quoque oculoruin apcricndorum pr^'-
texcu.addiuini mandaci cranfgreffionemadduxic
.
.4; luftinus maicyr. Icphccuocumimprudcnccrpronun-
ciauic. Cepicdiabolus occalionecx imprudcnci voco,&:co-
nacus cfi inde laqucum ccdcre Icphcc quodelinqucrcc. Ica-
que impulic liliam, vc ci obuiam prodirec, vc a filia fcfecon-
tinens,uocum cifcc irricum.Scd illcphiiis fccic voti folutio-
nem,qua vitam rtli^.Permificauccm Dcus illam immolari,
no quali humano fanguinc dclcdarccur,fcd quo documcn-
tum fiacuercc poftcris
,
nc vnquam imprudcnccr Dco voca
nuncupa-
nuncuparenc. Sed quoniam immolando filiampr^buic fc D
cuftede religionis erga Deum,ipropcerca cius fada clt mcii
Ueb.
1
1.
tio in cnumcratione iuftotum
.
4^ N.izianzcn. F.icinus Icphce,pollicicacionimiupra:ceps,
Orat.dcMi
uictoiia:quedeploFaCcECupidicas offorendi munerisneccf-
chab.
licacem imponebat.
J Chryfoftom. Proptcr hoc
Hon1.i4.ai
fiicrificium Icphte multi infide-
pop-Anr-
lium crudclicatcm & inhuma-
nitaccm nobis impropcranc,&:c.
v' Idcm. Iftum lephccmcxi-
ftimocilc Dominum noftrum, ina.
uiftorcin mundi
,
qui ccclefiam
obculic per immolacionem mar
cyruin cemporc pcrfecucionis:
& uictima unica oblaca cft Deo.
Ottertunicus unicam, fponfus
fponfam,pacer filiam , &c.
^ Tcrcullianus . libro ccrcio Sententi
ficrorum Poemacum aduerfus
^^"^'
Marcioncm
.
lepht.t fidefirma, qui duro vulne'
re votnm
^nfnsmercedem belli Deo dicere
grandem,
Hic </'<iV, ^u non vult DominuSf
promifcrat amens .
Oecurrit primo carum
fibi
peCiore
pigiius.
T^ulli fperata cecidit quod forte
repente,
TromifTiimvt flaret .faltiicpia iuraparentis , .
Teccaii votitm, violent.t mentc coperuit
Immanis timor
,
orbatxfolatla vit

Trofcelere obtinuit famamypro criminelaudem

.
<? Hieronymus. Si Icphce obculitfiliamfuamuirgincm Incap.7.
Deo,non facrificium p!acec,fed animus otfercncis
.
Hierem.
j: Ambrof Filin lophce rcdiic ad pacrem,quafi ad vocum Lib.j. oific.
redirec,&: uoliincacc propria cundancem impu lic , fccicquc
cap.ix.
arbicracu fponcenco, vt quod eracimpiecacis forcuicum, fie-
rccpiccacisficrificium .
4 Pccrus Comefior. lephce fuit in vouendoftultus,in
folucndo impius.
^ Augu. Dc Icphte filia folct elTe magna quarftio : Qui-
bufdam quid libi velit hoc nolic cupientibus,& pic qu.Tcen-
tibus . Qu^ibufdam qui fcripturis imperita impietatcaduer-
fantur hdrccriminatibus,quod lcgisprophetarumqucDcus
ctiam humanis ficrificijs dcleftecur . Scd ncc illa facrificia
euni delediauerunc
,
vbi pecxirum holocaufta oiferebancur.
Scd quia fignificaciua fucrunc &. quicdam umbre fucurorii
,
res his facrificijs fignificacas nobis commedare uoluic . Fuit
aucem & h^c caufa vcilis cur illa mucarencur, nec modo iu-
bercncur,icd prohibcrcncur offerri , ne ucre fccundum car-
nalcmaficdum calibus Dcum dcleciari pucaremus. Scd
ucrum humanis facrificiis cciam fignificari fucura oporcue-
ric, mcrico qu^ricur:non quod morccs hominum quandoq;
moricurorum in hac caufa horrcfcercdet)Ciemus: fcdiiU
qui h^c de fe ficri gracancer accipcrcnc , in ivccrnam rcmu-
ncracionem commcndarcncur Dco . Scd fi hoc verum cf-
fcc:hoc facnficium Dco non difpliccrec : Scripcura uero cc-
ftacur quia difpliccc. Cum cnim omnia primogcni ca fua cf- ^"
1 's
^*^'
fevolucric& pececcperic:i"edimicamen a feuoluic primo-
genica hominum nc immolandos Deo primogenitos fiios
credcrcnc.vndc:Non ica facies domino Dco tuo: abomina-
taenimqu^dominus odicfecerunc dijs fuis quando filios
&:filiascombulicruucignidijsfuis. Non folum ergo non
diligic Dcus , fcd odic cciam calia facrificia,in quibus homi- _
nes immolancur . Illa vero diligic &coronac,cum iuftus uf-
quc ad morcem pro vcricace dcccrcac
,
ucl ab inimicis quos
pro lufticia offcndic,occidicur rccnbuens eis bona pro malis ^-
idefi, pro odiodilectioncm. Tale dicic fanguincm iuftum a
fanguine .jbcl iHJii vfq; ad fanguincm Zachariix. Prccipue aucem
MatLij. d.
quod fanguinem ipfc fudic pro nobis , &: facnficiu fcipfum
^
Dco
Hift.Schol.
Quxfi. 4p.
4 Reg.17. f
NICOLAVS DE LYRA.
I Faliis cjiergo fnper lep. Hic confcqucnccrdclcribicur
proftracio rcbcllantis,fciliccc ,rcgis Ammon ,quinoluic
acquitlccre uerbis racionabilibus iplius Icphtc, cuius mo-
du-dtfcibicurcumdicicur : fa^ius cji ogofuper hphtc :\d
cft, uoluiuas & audacia pugnand 1 pro populo ia confidcn-
cia
tiadiuiniadiutorij.
z f^otum vouit domino dicens. Licet aurem ill ud uotum pro-
ceflerit cx dcuotionc,tamen fidum fuit indifcrete:quia dc
domo fua pnmo potcrat cgrcdi obuiam ei canis,qni no cft
animal immolacicium, imo nco inobiacionc poccrat recipi
eius prctium. C^tcrapatcnt ufquc ibi
.
Tom.2
.
H i
231
GIorordi.&NicolaldcLvra.
2J2
Sjp.j.b.
.Tim.4.b.
Ociui.a.
B
Hek-ii.b.
Cen^i.B.
C
Ibid.jS.d.
Dcoobtulitrficvtiq.obtulic,
vtabinimicis
proiunitiaoc-
adcrctur . Hunc imitati marcvrcs vfq; ad mortcm pro vc-
rit.itcccrtaucrunc.dc
quibusdicicur :
rarKjMamaurnminfor.
prcbantillo>,&.iHafih<'lo.hoUijmaccc.
illos . VnJc
Apottolus.
Egoenlmumimmolor.kd nonficut Icphtc tilia
in.m.^lauic
domino,fcd ficut pr.vccptum crat
pccoraortcrri ,&
pnbihirumhi)-
mincsimmol.ui.Mjgish^H.-illi (i-
milcvdL-cur quod fccicAbr.ihaj
qucddominus ipccialiccr ficri p-
ccpic: non^v-ncralicer vc cilia flbi
(acrificia ficrenc aliquando m.m-r
dauic.imo rtcri omnino;fhibuic.
Dil^JC Cigoquod Icphrc tccic a fa
fto Abr.-.h.crquia illciuiLis obculic
filiun-i : iHc (ccit quod lcgc vcc.icur : & nullo fpcciali impc-
rio lubecur . In ipfoctiam Abr.iha: filio, quia cilibi s facrif'-
cijs non dclccUrccur dominus, ortcndic : cum pacrcm cuii.is
fidcm iubcndo probauic , a tilij intcrfcdionc prohibuic : Sc
aricccmquo faciificiumlicice fcLundum cogruam ccmpo-
risconfuctudincm complcrecur,appoiuit.Si .liJc hoc qucm-
quam mouct: quon\odopiccrcdidcrit Abr.iham Dcum ta-
libus (acrifici js dclcdbvi li illicitc otfcrancur : &: idco pucac
rcdccrcdididc cciam Icphcc, quod calc facrificium polfcc
cdc Dco acccpciim.primoconfidcrccaliud elfc vlcro voue
rc,aliud iubcnti obccmpcrare. N6 cnim iialiquid lu domo
pr.TCcr morcm n domino infticurum fcruo iubccur.Si id lau-
d.ibili obcdicncia facic:idco non c\\ plci^cndum fi hoc ficc-
rc fpontc prxllmipfT:C . Dcindc iubeb.ic Abraha quod crc-
dcr-cc,vcpra:ccrdiuinumimperidm noparcercc filioivc crc-
dcns calcs vi.:timas Dcu libcnccr accipcrc: fcd pra;ccrca luf-
fl(ic,vc rcfufcicarccoccifum: & hinc ahquid canquam Dcus
fapicns dcmonfirarcc. vnfidcseiusincpi((olaad Hcbrjros
laudatur,quia hocdc Dcofj>por(ct filiuin iuu fufcicarc, crc-
did:c. Iftc vCroDconon lubcnccncquc pufccnce, &:contra
lcgicimumDciprjECcpcumvkro facnficiu vouic humanii.
Aiccnim . Q^jciinqiie cxierit de ianuisdomus me/eobiiamtni-
h!y&. N( n his vcrbis pccus aliquod vouic,quod fccundum
Jcgcm poficc otfcrri.Ncque conluccudinis tuic:vc rccfcunci-
biiscum victoria ducibus pccora occurrcrec . Cancsauccm
folcnc dominis occurrcrc. dc quibus illc cum vouercc:cogt
tarc non pocuic nc in iniuriam Dci non folum illicitum,fed
ctiam cout.. n-.pc:bilc & fccundum lcgcm immundum uo-
uiflc uidiTi tur. Nccair : quodcunque cxicric : fcd quicunijue
'/ :iibi homincui cantum cogicauic.Nonumen forcafle
vnicam fil:am;quamuisillam in canca paciis gloriaquis pof-
fcc anccirc nili torce uxorrNam quod non dixic,qu.Ecijque:
fcd i'4icHn(fi<ieK!crit dcianuis domut 'nex: fcriprura folcc mafcu
linum gcnusproquolibcc fcxuponere. (icucdc Abrarhadi-
dhimclt. Sur^ensamoftuo : cum ciusuxor morcua tuiflec .
Quia ergo dc hoc uoco &i. facto nihil uidccur fcripcura i udi-
calle : Iicuc dc Abraham quando filium fuum iufliis obculic:
fcd cancum fcripcumrcliquilfclcgcncibus ludxandum , fi-
cucdc (ado luda.-qu.-mdoinrrauicad nurum fuam,nc fcicns
quidcm fcd quancum in ipfo tuic toinicacus cti : qiria mere-
triccmpucau!C,ncqucappiobauichocfcripcura: ncquc rc-
probauic, fcd luftitiaiklegcDci tonfuhapcnfandumdi-
mific. Sicdctaito lcphtc in ncuct.nmpnrccm fcnccnciam
?rotulic:uc nc(icr intcUcdtus :n lud cando exerccrctur.
'oiicnius lam diccrc Dco difplicuiflc calc uocum : & ad il-
lam pcrdudam ciic vindidani: utpncri potiirimufiliauni-
caocciirrcicc. Qd' iilpciaHct<S<: vuluilicc,ii6cavil"a(huim
fcidiflct ucftimcnta liia,jSc dixilfec : Heu mejilia mca imptdilii.
Dcindc
Deindclx.dicrum tam longadilatiohc d3t.lfilixfuic"d)mi
D
nuscumab vnic.ccb-iri.iim^^neccefi noprohibucric, luuc
Abr.iham,doncc pcrHci iido quod voucrac , fcipfum ori
..-(-
rcc : Dcum auccm non liois immolacionc phicarec : & idco
hanc pcnam patri fuiilc rctrihucam: nc imjunitum calis vo-
ci rclinqucrctur cxcmplum:ut aiic
mis:
humiliatique funt filij Ammon a
ncmagnii aliqudfcuoucrcDco
-,.. ,,-,,.,
^
T .^1 .. ., putartnchomincs,cumuictim,'?s
filiis llracl . Rcuertcnti autcm lcplitc 111 1
j^m,,.,^;,, uoucrct:^: ouod cii hor
Malphadomumluam,
occuntci vni^^e-
^
ribilius,'ilionim:.uicnonucr.i,red
nita filia fua cu tympanis &choris. Non
5
P''^^'"^
li"^"!-''" "d^^")
""^^
f^'^
1111.. uii."..
.' i
.,-
p...
^
cumucluc cxemploAbr.ihccfpc-
.n.habebat
anos hbcros. Qiia vila lcidit
,.j, cnc qui uouiifcnt Dcum prohi-
vcdimcntafuaj&ait:
Hcunic filia mi: 4
bitvuumtaliauotacomplcn.Pof-
fcmus inquii hocdiccrc ,niii duo
fcriprurarum ccftimonia nos recardarcnc : vc hanc rem gc-
(tam & in libris cantx auc jritacis mctnori.T commendacam
diligcterpcrfcrutemur,nc ccmcrc4udiccmus. vnumquod
inccrcalcs Icphtc mcmoratur vc eum culparc vcreamur.^ cQ
diCiCur:Oe/Jt:/ eniui me tctnpns enarrandi de Gcdeon,Barach, Sam-
Heb.i
fon, & lcpbtr,&c. Altcrum quod prarmific fcriprura.diccns:
fU
(
4
Etfaiius ejtfiper lephtcfpvitus dornini, &c. Et .nddidic : ( w
lephte vjium doniiiOyC^c.vt omnia qux po(i fiCta funt can-
qiiam opcra fpiricus domini qui fupcr eum fadus eft , incel-

ligcnda vidcancur
.
<
Auguih Scd inccrlaudabilcs viros non folumeflc Icphcc
fcd cciaii^ Gcdcon : de quo fcriptura fimiliccr dicic : Spritus
I"
domini confortauit G^dcon
,
er-r. quod Ephod operatus e(t non
folum non approbamus
,
f dapcrte iudicantc fcriptura rc-
probamus . Ncccamcn vllainiuria iic fpiricui doinini qui
cum conforcauit . Cjmmcmoraturtamcn intcrcos qui per HA
fidcm viccruntrcgna ,operanccs iuflitiam : quia fcriptura
fan.-iaquorum fidcm6.iuftitiam vcraciterlaudac, non im-
pcdicurcorum notare peccata. Nam &in eo quod Gcdcon
lignum pctcns ficuc illc locucus cft , ccntauir in vclicre,nc-
fciovcrum non fucric cranfgrcfliis hoc praxepcum. 7v(on
Deut
tentabis dominum Deum tuum. Scdcamcn cciam in cius ccnca-
tionc dominus quod prenunciarc volcbac,ofiendic: non ta-
men fruftra inccr fidclcs &opeianccs iufticiam,propccr bo-
nam fideleniquevicam,in quaeum credcndumcft cfle dc-
funitum, calcmeruic ccftimonium. Vcrum autem quia
poftquamdiitum cft : Fatluf eit fiper lephtc fpiritus dominr.fc'
cuca llinc ca,vc vocum illud voucrec &hoflcs vinccrc c:&: vo
tum rcddercc, fpintui domini omn la dcputanda (int: vt lic
habeaturhic facrificium tanquain dominus ficut Abralia:
iulfcnt, non faciledixcrim : cum Gcdcon pcilquam fccic
Eph od nulla c(t mcmoraca profpcricas . Poitca vero quam
lephcc vocum vouic:fccuta cit vidoria propter quam vouc-
rac:quaadcpca vocumfoluic. Ruifus cnimconlidcrandum
e(i: quia Gcdeon & (i non poftea quam fecic Ephod,poitca
tamen quam cecauic dominum, quod vcique pcccacum cft,
magna Ihagc hoiiibus fupcracis populo (aluccm acquiliuic:
Sic cnim fcripcum eft: Et dixit Gedeon ad dominum: l^on irafca-
tur indi^natio tua in me
, & locfuar adhuc femel in vcllere . Iram
cnim Dci mccucbaciquiafetcncando pcccare fciebat, quod
Dcus in lcgc fua manifeflc prohibcc.Hoccamcn pcccati! &:
inirabilis (igni cuidetia & vidorix profpcritas fccuca cft . 15
cm Deusftacueracatflidopopulo fubuenirc: &:huiusduc!S
que ad hoc opus allumpfciac, vccbacur animo : no folum rt-
dcli dc pio,fcd eciam dcficicnce Sc dclinquccc:&:ad pr^nun-
tianda qua: volebat,& complcnda qux dixcrac . No cniin
p
iftos cancum qui & fi peccalierinc inccr iuftos narrancur.lcd
cciam pcr Saulcm oino rcprobacum mulca Dc' populo fuo
iRt
^
pra-Iv!tic:
ludi.
F
NICOLAVS D LYR A.
MORALITER.
1
l{ruerrenti autct./.c^ c. Perrcucrlioncm lcphccpofltrium-
phi.mdeaducrfanjs,
ligniricatur rcucrlio Lhnlti pcr fuam
rclurrcchcncm
ab intcns dxmonibus fupciacis
.
2
Occui;et
pni.fi.^j-c.pctcMin
iJgnificaciirccclcfla
uniac-
niciChnitifiha.

5
Cumiymp.cr
cho.
idc(t,laudibus diuinis dc vidloria Chnni
quamlcphcc
immoI.ru. t domino^non pcroccilione corpo-
mfccundum
Hcbr^-os
, lcd pcr obfcruanti.mi
virginitatis.
Iicutplcniusdixi
lupcr locum iftum in cxpolicJonc liali Ec
clc(!.a ucro virgoclt pcr inccgricaccm fidci : &c cit immolaca
dno Ipiricualiccr pcT hoc quod c(t diuinis laudibus dcdicaca
vnde dicicur Pfalmo
49. \mmola
Deofacrifictum lai<dis.
Ec irc-
rumPialm.jo.
Sacnficium
Deofpirituscontribnlaius,
icri.Sunt
cciam m ccclcfia
mult.p pcrlona: immolaca: domino
pcr
oblcriianciam
virginicacis:iic filia Icphcc, & cc!.a nuilt.x pcr
contcmoncm
inrcligionc,
quxcft
qua:damoisciuilis
i^ro-
pccr
pccr quod rcligiofi dicuncur mundo morcui , &: pro calibus
fubditur.
4
Fil:armdccrpinimr:& ipfadecrpta es. Quod non potcftin-
tclligi lccundum veritatcm dc Chriiio, qui dccipi non pot,
cum ipla i]c vcricas: loan. i ^.a.E^^oftm via veritas isr

fa.Sed
tancum fccundum .X'flimanoiicm infidclium, pocifsunclu
d.corum qui crcdunc Chniium tuilic prophctam falfum:&
(ic dcccpiflc ccclefiam iibi aggicgacam:&: cciam ipfum dc-
ccptum fuiflc, .iggregando iibi populum cx appccitu vanx
glonar.Similiccr quancum ad pei lonas rcligioias fccundum
a:ftimacionem falfam hominum mundanorum cft ibi dccc
ptiocx vcraqucparcc . nam rcligiofos a:ftimanc dqccptos
cligcndo iibi calcm vicam , propccr Chriftum . &: fjin-'
IitcrChnftumabcis dccipijfpccialiccr a mcndicantibus rc-
ligiolis,quos rcputanchypocncas habcncesfpecicm rclitrio-
(icacis propterqu.cftum,&: non propccr Chn(tum:&: lic fa-
ciunc
Chnftot>.ubam dc ftrammibus,fccundum a('tim.iC*o
nem malorum,& lic dicicur
.
I
I Dccepif^i
^33
ludicum. Cap. XI.
234
ti.ii.f.
A prgf!iric:in quem infilijtetia fpiricus domini &jjjphetauic.
^
noncnimiufie agerefcicbat.f.vtin Dauid viru fandiifa:-
uiretragitfpiritusdomini j? bonos&maloSjpcrfciences &
nefcientcs,qd agcndum nouit&: ftatuit,qui ctiam per Cai-
pba nefcien tem quid dixcrat prophetauit
,
quod oportcrec
Chriftum mori pro gete. Quis
B
.n.egit nifi fpiritus domini cur
rcns pr^nutiare vetura, vt Ge-
dcon tencarc volcnti dominii
&noncrcdcnti quod ci iado
niinuslocucus fucrac, hoc po-
iiiriinum de vellere prius co-
p]uro,poftfa ficco : &C dc area-
prius ficca, poftea irripta vcni
rctin mente, vcquocfdcficica
fide, dclido eius dcpucccur?
Quod vcro cah' aio cius ufus
cit Dcus , cius mifcricordix &C
mirab;h prouidenci^ rehnque
dumclt. Siqmsaucedicicom-
niafciencctcciifc, &id;dicilfc
Gcdcon ex reuclacione pro-
phccica,ucpcreum fignacalia
moftrarcntur , nec dctccillc a
fidc:6<:quod ci ia promiferat
dommus crcdidiffe , fed acho-
ncpropheticaiuellcre uoluif-
fe tccare , Sc io cencacionc fuif-
fe inculpabilem , ficuc dolum
t decepiftime, &ipra dcccpcacs. Aperui
cnitn os mcum ad Domiiium & aliud facere
nonpotero. Cuiillarefpbndic: P.irer mi fi
aperuilti os tuum ad Dominum , fic mihi
quodcunquepolIicituse.s,conce(latibiultio-
neatquevidtoria de hoitibus tuis Dixitq^ad
patrem : Hoc folum mihi pra^lla qut)d de-
precor . Dimitte me vt duobus menfibus cir-
cum eam montes , &
plangam virginitatem
meam cum (odalibus meis . Cui ille reipondit:
Vade:&dimifiteamduobusmen(ibus.Cuq,
abiffet cura fociis ac fodalibus fuis , flebat vir-
* ^ Auguftimn Ix.i. diebus fex xtanbusquibus virjo cccicli cnngrejatur 2c
peccata uincntatur.quoridx dicrnsiDunite nobis debira no ;r.i .
ginitatem fuam in montibus. Exp!eti(que
a
f Inr-fgirertionegencrali. b ^ Chri.tum. cuius hlia cft cctbiii.
duobus menfibus reuerfa eft ad patrem fuum.
hibuic:& fe odiffe dicit : <j. &illa qux ficri iuilic^ad figniiica D
tioncm fpiricualiii reru rcferuncur. kd himiana D^o ficdfi
cia n5 placucrunc : quando no ^> iun-icia quifque vcCtc viuit
uel pcccarc non vulc,inccrimic': ied homo ab hominc caiiq;
clcda holfla morc pecoris immolacur.Si aucc dicccaliquis:
quia pccorum vidim^ ia vft
I cacc adfignificacione licccrc
1 lacgminus faciebacincecosad
5
facramcncu magnum Chriiti rorc atficis
6ccc!cfixrcquircdum,pro-
"" '^naciucee
pccrcaDc'rcmfigni& inopi
qe'^
f incuruands
incuruarc fc-
cillirae.i.ni;-
nacavolesaninios hominum
cxcicare , co magis qij fibi ca-
lia facrificia ofFcrri vecuerac,
curauicfibi aliquid offcrendii
in quoipfaadmiraciomagni
gigncrccqu^ftione, & qua:-
4
liioexigcrcc fiudiuadpfcru-
cadu myficrium, pie vcrofcru
cans mens hominis alcicudi-
neprophecia: veluc hamopi-
fccm thrirtiidejptundofcri-
pturarum leuarec . Huic roni
no obfiftimus. Scd.ilia qu^ftio
cik de animo vouccis , alia dc
prouidecia Dci
,
qualicunque
,
animoopcimevtecis. Ideo fi
fpiricus dtiiqui hAas cft fu{?
Icphce vc hoc vouercc
,
prxcc
turbec.
Iacob,6i: iltud qd domino ait . T^ort irafcatur indij^natio tua itt pic.quod fcripcara non aperuic, cuius non licct iudli cotem-
|i..r.f.
^4.b.
me,non dixille quod iram non timeret : fed q, cij non irafci
conlidcrctjCu ca faceret qux fpiricu didtmcc facicnda (enci
rcc.dicat vc videf : dummodo qd defado Ephod fcripcura
culpauic quodlibcc iignificec, non audeac excularc a pecca-
to. Na&iUudqdcreccci Uinadfignucrucis ipfo numero
pertincnccs hydrias fi6lilesacccpcruc,cifq; ardcnce; taculas
)ncluferuc,quibus fradis rcpecc luraiua hoftium multicudi-
nem cerruerunc,canquam cx arbicrio fuo vidccur fecifle Gc
dco.No cnim fcriptura dicic dominum monuiflTe vc faccrcc
&camcn cam gradc fignu quis faciedii puccc, nifi dominus
infpirauic,qui pr^figurauic fandtos cuagclici luminis chcfau
rum in valis ftctilibus habicuros , vndc . Hubemus thefanrum
ifium in vajisHMih.c\uibm in paflionc fua fradis maior eorii
glorii fulg* cmicuic,q^inimicos inopinaca Chriili clarica-
te fupcrauicVcl pcr fcieccs ergo, vcl pcr ncfcieccs fignifica
tioncm fucurorum fpincus domini prophccicis cemporibus
opcracus cft,nec 16 pcccaca forum no fuerunc peccaca, quia
Dcus qui 6d malis bii vcicur,vfus cft cis ad lignificada qu<E
voluic.Si crco pcccacu no fuit cuiuslibct necis humana:,vcl
ct parncidalc facrificium vcl voucre,vel rcddcrc, quia ma-
gnum aliquid & fpiritualc fignificauit,fruftra Deus talia
^p-
hibuit,
ncrc,noii modjinfipienciacialpandanoncf^,fcdobcdiccia
laudada. Hoc cnim modo fi fc homo ipfe perimnc,quod hil
mjnau;)Uncacc&confilio ncfaseft facere, incelligcndum
efi obcdieccr fieri,non iccleftc.Si auce lephce hamanum fc
cucus crrorcm humanu facrificium vouedum pucauic,eius
quide pcccacum de unica filia iure punicum cfl. Qff ipfe ui-
detur oficndcre fcillis ucftibus diccns.Hc me filia mi,impedi-
iii /c,<j?"'..Hic tame crror habct aliquam laudcm fidci
,
quia
Deu tinuiic,ucquoduoucrccrcdcierec,necdiuiniifeiudici;
fcnccnciadcclinauic, fiue fpcriis dominum probibicurii fl-
cuc fecic Abrah(^, iiue cius uoliicacem cciam non prohibccis
jncellcctam ficcre pocius quaconcemncreftacucns.Qiiauis
hicmenco qucricur,ucrij ucrius incclligicur hoc Deum nol
Ic fieri,.?*: in co pocius Dco fi no hcrec, obedirecur, quonia
Gen.n.I^
hoc fe nollc &in Abrahc filio &in lcgicima ^hibicionc mo
ftrauerar.Scd came fi propccrca Icphce no taccrec fibi poci*
in unica pvrpcrcilic qua D;;i uoluncaccm fecucus uiderecur.
M.i^is eigo incellcxic m eo quod fibi filia occurric ulcorcm
DvU ic iull^ penx fc fidclicer fubdic, timcs faruiorcm de tcr
giucrfacionc uJiidida. Crcdcbac cnim bona: &uirginis fili^ F
animam bene recipi
,
quia non feipfam uoucrac immolan-
^dam
NICOLAVS DE LYRA.
1 Decepiflime.ln Hch^qohixhctnt.Turballijmeettutiirlfataes.
Tum quia crcdcbac camimmoIandam.Tum quia non habc
bataliampiolem
.
a
Apcrui enim os mcum,pcr votum fupradiClum .
3
Et aliudfacere non potero,quii uotum eft promifTlo Dco fa-
^qu2 dcbct implcrijCO tamcn modo quo licitum cft
.
4
Vlangam virginitatem ie(iw,quiatunc ccmporis opprobriii
crac mori fine prolc
.
5
P^uerla efi ad Ta.ciin intctficiendo & of?ercndo domino
in holocauftum,fecundum quod dicunt expoficorcs cacho-
lici. Vndc dicic Hicro.quod fuic indifcrccus in uoucndo , &:
impius in adimplcndo.^Hcbrxi apcrcc dicunc
,
quod ipf.mi
non immolauic
,
fcd uocum cius fuic rclaxacum per ipfum
Phinecs.Ecaliqui dicunc
,
quodjfuic inccrprccacum pciifa-
picntcs
,
quod non dcbcrec uocum adimpleri pcr morccm
filix
h[i iiinoccncis.Vndcqu.Edam glolTa Hebraica fuperiftud
\\cvh\im.r)i^ithtr me vt circumeafn montes^ ficdicic,i. fapicnces
in lcge,quia forfican inucnicnc modum relaxacionis feu in
tcrprccacionis uoci cui. Queftioiftacft dc fatlo, & idco
dehocnihilpoccftfciri, niil quancum dicit (.xprcfilefcri-
ptura, ucl quantum potcft trahi cxipfa.Igicurfinepnciudi-
cio &C .-ilTcrcionc per modum coUacionis poccft dicijqcf filra
Icphcc non fuic ficrificaca domino per morcc corporalcjfcd
pocius pcr ciuilc fcu fpiricuale, co mo quo reli^iofi dicucur
mundo morrui, inquancum a mundanis aiftib.uinc fcgrcga-
tij&diuinis obfequiiscocaliccr macipaci . Sic filia Icphccfuic
facrificiica diio pcr obferuacionc uirginicacis uiucdo jn ora-
tionibus ac iciuniis &C piis opcnb.Hoc atic didum ufconfo
num ci quod dicicur Lcuic.ulc.d.Ow;j confecratio qnedno
&f-
fertur ab hornine non redimeturfed morte morietHr.ht came uc ibr-
dcm dicicur agcr poccrac domino confccrari,qui non c(t fu
fceptiuus mortis dicebat" tii mortific.!ri,.quia trafibar ad ius
faceidocum
MORALITER.
I Decepini me &ipfa,&c. Pcr talcm ucro modum foqircndr
d^xit HicT.to.b.Sednxifli me dominc,etfedlusfum. Hicrcmias
cnimcratprophcca fantus,&: per confcqucs crac ccrcu.s,q^
l^cuscumiicuencas prima,non p6cr<liqucmfcduccrc,ncc
ab aliouo
poflc fcduci,&: io cum diccbac,/f</iAr/i/ mediie, no
loqucbacur
fccundum atftimationen>propriam ,fcd fccun-
dum diitu fairori.im prophccarum qui aficrtbac ipfum cfie
fcduttu,uc
paccc in pltinb.capiculis Hicr. Moral. aurcm pcr
Jcphrcpoccit
inccllig!,homo Lccracus,potcs in fcnpcuris^vc
dq Apcllo dicitur Adjj.q^uifugicnsniolcftiaslccularium
lugic
fui^it ad rchgionis
dcfcrtnmjqaod iwcarp pot tcrra Thob.i.
bona nam ibi
pcrcipiuntur confolacioncsdiuinie. Olc^- i.c.
Ducam eam in folitudinemy&
loquar ad cor ciHSy& canet. ^cd calis
aliquado rcquiricur ad rcgimcn ccclefia',ficuc B.Gregorius
&c plurcs alii,&:
pro fecularib.pugnac contra aduerfarios ora
tionibus &
dodrinis ,
fcd aliquando ptut habitatri uictoria
occurric ci filia.idcft,uana gloria,qux folcc in calibus cufur-
eerc.Dicicur aucc calis gloriahontinis iilia ,eo qiiod cx ho-
minis fomice
proccdic,dc qiui dcbcc dKCVc.Onrp-fii me,&c.
diminucndo
mcricum.,/-:^ ipia deccpra es <.yc.n7i fortius infur-
nuiorcm fui humilicaccm
.
H
5
cicad
ipfiammmoIandiiui pcr
Tom.z.
O
^ss
Glofordi. &Nicolai dc
Lyra.
236
it I.
cjp.7,
^
dam,fcd voto & uolimtati no rcftitcrat Datris,5<: fccuta fuc-
A ratiudiciumDei.morscnimricucnccfibi
a quoquamfpo-
Mrfticc.
tc.neccuiquam fpontc infcrcnda crt,)ta Dco lubciuc rccu-
fandanoii cft,cuiusconfticutionc
quocunquc tcmpore fub
cunda cfJ.Ncc quifquam qui ca pcrpcti dctraftat vc omni-
no euitcrur,fcd tantum vt dif-
luiic. fcratur,laborat
.
Ifid. IcphteChriflumfig;nifl-
cat,*.qui a facicfratrum luoiu,
id cft. ludaKsnim abfccdcns in
Gccibusprincip.iturn acccpit,
B
quiaomniahuinanc filucisfa
cramcnta quafiiuratuscxplc-
uit,&: carncm pfopriam quafi
f^liam pro faluic Ifraclis ob-
tulit. lurauit autcm patn Sc
vouit fccundum i!iud.y/c: iu-
rauit domino^votkm rouit Deo Jaccb, quod fcilicct facramctum
.fcli^ionisincarnis fua:pafliione profalucchumani gcncris
cxpTcrct.Ha:c crgo itn pcr Chnfhim adta funt, ut vidcantur
pro relieionc iuramcnti eflccomplcra.
a Etplangam^o-c.Et ftcit ei,{^c. Auj. Virgo caf}a,i. ccclcfia
holocauftum fiet in rcr.i!redionc,quado inca vniucrfa fict
C
quod fcriptum cft . ^bforpta eil niors in yiHoria . Tunc vcrus
Icphtctradccrcgnum.i.ecclefiam Dco&patri ,complcta,
j.Cor.tf
. fcilicct,fcxta ^tatc fcculi. Idco fcxaginta dicrum dilacio po
ftulaca cflx omnibus cnim ^tatibus ccclcfia congrcgatur.
ab
Jwn Hcb.
Plal.iji.a.|
t
fTridct.r.refnuniDeopui. b f Deffoedit enim vos vni viro viiginem
car.exhi.Chcillo.
& fccic ei ficut vouerat . Qux ignorabat vi-
rum. Exindemosincreuicin Ifrael,&con-
fuetudo feruata cll ,
vt poft anni circulum
I < Siguihcjntes prxtemflr tenipora ecclefix.in ijuibus braii tjui lugcnt .
conucniant in vnum filia: ifracl , t &:plan-
a T
Propter quaiuntpu.es oibii (]nbus ecclcCadifiiili cl>.
gantfiliam IcphtcGalaadiia:dicbus quatuor.
ab Adam,fcilicec vfqucad diluuium,adrluuio,id cfl,a Noc D
vfqucad Abiah.un,;ndcvfqucadDauid, Jcindc vfqucad
tranfmigrationcMi Bibylonis, a cranimigracionc Babylonis
vfquc aJ Chriftunijindc vfquc ad fincm fcculi . Per has fcx
jccsquafiperfcxagintadics,flctfanda virgo virginalia
fua,quia licct vir^inaiia,tamc
fucranc pcccata dcflcnda
,
vn
toto orbe clamat. Dimitrc nobts
dcbiia Hojha
,
&c. Ho.': Ix.dics,
Matth
mcfcs duos, maluic appcliarc
proprcr duos homincs,unji
pcrqiicm mors ,alccrum pcr
qucni rcibrrcdlio morcuoru,
proprcr quos cciam duo cefta
nicntadicuntur.

b Ex inde mos increuit . Avi^li,

Qii*ft.
Q^|od vero fadum cR ex pra:
lu^ic.
cepto in Ifiacl,cx dieb.in dics conuenicbanc lamentari nlia
Icphtc,qu.;tU'.jr dics in anno, no puto fignificarcalig.d pofl
implctCi hoiocauttum
,
quod crit in vita ^tcrna , fcd ptcrita
tcpota cccicfi.Tjin quil>us cr.it bcati iugcntcs. Quatnduo fi-
guraca cft cius vn lUc rlK;is,proptcr quatuor partcs orbis pcr
qnas logclaccque difluf;; cii . Ad hifiorixauccmpropricta
tcm no arbitror hoc dccrcuiflc Ifcaelitas,nifi quia intclligc-
bancincarciudiciu Deimagisadpcrcuciedum patre fuif-
fcoHcfum,ncquis dcinceps vouercttalcfacrificium.Quarc-
cnim lamcntatio decrcta cf^,fi votum illud ixtiti? cft?
#
CAP.
^
N ICOI-AVS DE LYRA.
1 facerdotumucltcmpli.ficutbonaccclefi^dicutur amor
tizata.Similitcribidcm dicitur,quod homo potcratdomino
confccrari,non tamcn proptcr hoc occidcbatur , fcd obfc-
quiis templi feu faccrdotuin dcputabatur,prout ibidcm dif-
tufc fuit dcclaratum.Et ficpotcft dici|,quod filia Icphtc fuit
confccrata domino fcu facrificata,g.a diuinis obfequijs dcpu
tata modo pra-dido.Ite fupra didum ci\.Faiiuseit ergo fuper
Jephiefpiritus domini.Lzd pugnadum contra filios Ammo,&
tunc fccit uotum fupradic^um,quod iicct fuit indifcretc fa
ftum,tamcn inteiiigcndum non erat nili per modum licitii
&bonum,quia fpiritus domini non infiigat nifi ad bonum.
Iteminlitera dicitur,quod lephte coceffit filijc fu^ tempus
duorum menfium. Cum igicur eflfct iudcx populi &: prudes
homo,non cft ucrifimile,quin in temporeintermedio colio
quium habucrit de uoto fuo cum fapientibus, in lege maxi
mCjCum votum fuum iam cflict diuuigatum , nuUus autcm
talis fibi confuluillet uotum fuum impicndum per occifio-
ncm, fiiix innoccntis,cu hoc fit manifcfic contra prJECcptii
legisExo.2o.&: contra intetionem lcgis Lcui vl. vtpatctcx
prxdidis.Et idco vcrifimile videtur
,
quod a fapientib.fuc-
rit fibi didum,uotum fuum implcri dcbcre per modu fupra
didum.Item Hcbre.xj.Icphtc ponitur in fandorum cataio-
go:& idco non vidctur fadum fic cnorme afleri deberc de
liio
,
nifi ex facra fcriptura exprcfTe haberctur . Scd diccrcs
ficut & communitcr dicitur,quod fcriptura hoc exprcffe di
cit ficut fupra aiicgatura eft : l^ueifa eH adpatremfuum
&fe-
cttex ficut rouerat.^d quod diccndum,quod fcriptura non di
citquod occidcriteam:fcd quod votumimpleuerit, quod
cftinteliigendum pcr modum licitum prout fupcriuscfl
cxprcfliim.imo fi cam occidiIfct,nuiio
modo uotum implc
uiffct
:
quia cmiflTio uoti non potcft ficri nifi de bono : ncc
pcr confcquens eius impictio : &: ideo argumentum magis
videtur ad oppofitum.Itcm fic argucs:hic fcnbitur : Dimiue
me,&plangam virginiratem meam. &C poffca fubditur:Co/f/-
doferuata eji utpofi auni circulnm conueniant jiLnt Ifrael , &plan-
gantfiliam lephte:8c idco uideturquod fuent occifa. Ad quod
potcft dici, quod in principio Icphtc crcdidit eam cfie occi
dcndam: &: ipfa fimili tcr audito ucrbo patris , &: idco dixit:
Dimitte mc,&c. fcd antcquain rcdirct Itphtc iiuitauit propo
fltum dc confilio fipiciKum
. quod autcm poftca fubdicur:
Confuetudofcruatacn,i:^c.Dicci\d\xm
cft,quod hxcconfuetu
do f.ida ef} rationabilitcr
m memoriam fili? Iephtc:qu(j pa
ratafuic patn obcdirc vfqucad mortcm
corporaicm &: obc
dircufqucad mortcmciinlcm
uclfpiritualcm:vc
&: rclique
fili^Ifracidoccrcntur
obcdirc
parcntibus Scd adhuc con-
traprxdidaarguiturquod
immolatio
innocentis fit Dco
acccpta
acccpta, ficut patct Genc. xxij.b.vbi Abraham comincnda-
tur dc hoc quod voluitinnocentem filium immolare . Ad
quod diccnJum
,
quod non cft fimile, quia Abraham
habuit dc hoc pra;ccptum diuinum,vt habetur ibidem:Om
nis autcm homo quancumcunque innocens dcbicor cfl
mortispropLcrpeccatum primorum parcntum ipfi Deo:
qui hoc debicum poceft rcpecere quandocunque vuic , fic
quomodovuit. $:idco Abraliam bcnc fecit,Deo volcns
obcdireinfuifiliijmaioiatione,lcd quod aliquis ex uoto
cmiffo voluntarieincerficiac innocenccm,cfIiiiicitum . It
contra prxdida arL;,uitur:quiafcribiturGcnc.ix.a.Crc/cirff
Qrmultiplicammi,6c Dcut.vij.ca.A(o'j erit apudtc Ucnlis vtriuf-
quefexus. Obferuacio vcro virginitatis excludit multipiicatio
ncm prolis , ergo vidctur quod fuerit illicita tnpore vetc-
ris lcgis:propter quod vidctur incoucnicntcr didum, quod
filia Icphtctlicritdominoconfccrata vel facrificata perob
feruacione virginicacis . Diccndum quod iliud pr^ccptum;
Crefcite&muhiplic.<s-c.dAX.ufuii^cc\n cxitu arc^ quando
eratitpauc^ pcrfoniehumanae.f odo tantum : quatuor u/ri,
&: quatuor muijcres: quia tuncgcnus humanum indigcbac
multiplicatione pcr carnalem generationcm ordinatam ad
diuinum cultum: &: idco multiplicatogcnerehumano ccf-
fauic illud pra^ccptum in particuiaribus pcrl6nis:quia in
communitate humani gencris multi funt proniad gcnera-
tionis adum
,
per quos impletur communlcati pra:ccptum
factum.Qiiod autem additur iliud Dcut.uij.c. T^n erit apud
te fierilisy^crc. no eft preccptumrvtpatetinfpicicnti cextum,
fed eft qusdam promifiio fada obfcruantibus lcgem ma-
crimonijde foecunditatc prolis habenda : ficutetiam tcm-
porc euangdij multiplicatio prolis perfonis exifientibus in
matrimonio rcputatur bencficium diuinum. Per hoc tamc
non cxcludit ur
,
quin obferuatio uirginitatis fit Deo acce-
ptior:qu tamen reperitur mpaucis perfonis,proptcr quod
dicil izluztor W[ax.t.x\x.b.Suni cunuchKjui
fe caitrauerunt prop-
ter regnum c^lorum. ejuipottft capcre c<7/j/<jr.q.d.pauci talcs mue-
niuncur.Quod auccm oblbruacio virginicatis non folum tc-
porc cuangclij,fcd ctiam temporc vetcris tcfta.fiicrit lauda
bilis &: Deoacccpta,patet percxempla,quia Helias prophc
t.i'qui fuit valdc
j
crtcdus &: Dcoacccptus virginitatcm fer
uauit,fieut habctur cx vcrbis Grcg. hom.19. fupcr cuange-
lia.Raiiasctiamij.Machab.i^.coinmendatur de hocquod
propolitum contincnti.c tcnucrit . Bcata ctia uirgo Maria
uotum uirginitatis cmilit:&: fiindus lofcph f ponius eius cu
ca , uttcncnt dodorcscacholici:& camcn .ndhuc cracftacus
ueccris ccftamcnci.Paulus cciam apoftolus cu madhuc elict
lcgis uctcris xmulacor &: cuangcli) pcrfccutor , uirginita-
tcm fcruauit,&: fic patct qil obicruatio virginiutis fuic Dco
graca a tcmporc uctcris legis
.
* CAP.
237
ludicum: Gap.
XII.
238
A
n.i.An-
.anuq.
!emt au
iraim.
1 1 popul*
ii< m pe
B
c A p. xir.
^
Cce aute^Tf^&c. a Zonaras . Ciim Ephraimfra:
irafccrentur Gedconi
,
quod ad Ammonitici
belli focietatem no accerfiti eflcnt, ncquc vl-
l' lam eius excufacionem accipcrenc : pugna
in!ta,multosco-
rum cecidic
.
C A P.
.5 lofcph. Obij-
ciebac quod btl
lum
Ammcnita
rum eis non in-
dicaffct, fcd vo-
luiflct fokis SC
prardam habcre
&c gloriam . Sa-
tisfaciebat cis ,
quod noneosla
tuiffet cognato-
rum opprcflio
,
fcd cciam voca-
ti ad auxiliii non
venilicnt , cum
oportcret eos an
te prcccs occur-
rcrc. Dcindcdi-
cebat ,qnodho-
ftibus iniuftcpu
gnantibus nop-
fumcrent relilte
re: cognatisve-
ro infcrre bclla
tcncarcnc . Ec in-
tcrminacus cft,fi
non ccmpcrarec
a talibus , Dco
Hoc ad vltimum iudicium rcf?i cndum eft, ffcundnm illud : Eos qui noluerunt me
_
regnaie Jibi,adducitc iSc intciiic:te couim me .
S^^
ijCceautinfphraim ortaeftfeditio Natraf-
eutes cotra A^ione dixerut ad lephte : Quare
vadcns ad pugnacoiura fifios Ammon,voca-
re nos noluilti,vtpergcremus tecii ? Igitur in-
ccndemus domum tua.Quibus illerefpodic
:
t
Diiceptatio crat mihi & populo meo contra
filio? Ammon vehemens,vocauiq; yos ut prieberctis mihi auxihu:
&facere noluiftis . Quod cernens t
pofui aiam ineam in manibus
meisjtran/iuiquc ad iilios Ammon , & tradidit eos Dfis in manus
meas.Quid c6merui,ut aduerliim me cofurgatis in pr^lium? Voca-
tis itaq; ad fe cundlis uiris de Galaad pugnabat contra Ephraim
.
b
PerculTeruntq; uiri Galaad tphraim, quiadixerat;
i fugitiuusefl
Galaadde Ephraim,&habitat in medio Ephraim & Manafle. Oc-
cupaueruntq, uiri Galaadita: uada lordanis,
p
quas Ephraim reuer-
furus crat.Cumq; ueniflet ad ea de Ephraim numero fugiens, atq;
dixiflfet : Obfecro uc me tranfire permictas, dicebant ei GalaaditJc:
Nunquid Ephrath^us cs ? Quo diccnte , non fum, interrogabanc
eumiDic ergo fcliibbolcth,quod inccrprctacur ipica. Qui reipode-
C
auxiliance, abcispccnas cxigcrec.
b
^
FugttiuwsenG.xlaad,&i.
Chalda:us. Paraph.
Vos Ga-
Iaadicx,qui fugiciui,accransfu2xertis
,
quid
rcpucamini in
. medio Ephraim , & in medio M.iriairc
?
c ^! D.c er^o S(.bihbolcth,&c.
R-DauidKimhi.Ro^.ibantvc
proferrec dictioncs in quib.cii Schin,hoc cft f^cralTum
,
q3^
Ephrac^-i profer-
XII. rencq.ueruc,fed
loco ei' . f.acucQ
,pfcrcbanc,quod
ccrcu erac indi-
ciri,prolacorecf-
feEphtareu,quJ
culibec id vcrbis
ncgarcc. Ecfor-
callc aer ipfe, aiit
influecia iUius lo
ci , caufa fuic \\-
lius acuca: pro-
lacionis .
^ Atigu.Siillud
quod popui' E-
phrem
,
poftca a
lephte dcbella-
cus eft,ad iudiciu
Dci,
q3
cric in
finc ,relcredum
efl, ficuc ipfc Do
minus dicic:Eos
qui nolueruc mc
rcgnarefibi, ad-
ducice&mccifi-
cice coram me
:
ncc ibi qtiadra-
ginca duo milia
qui cecidcrtmt,
YS
I
E
Qiiarft.4p
inlilb.Iud.
t abieftiipfi*
Ephraim ctti.<i
vos Gal.iaditg
in. medio E-
phraiiii S^ iii
tnedio M^nal'
ic .
^
vacanci numero commcmoraci fint
,
Fugiti- ludick-
NICOLAVS DE LYRA.
c A p. xn.
Cceautem. Defcripta tribulatione &:modoli-
bcrationis, hic confcqucnterdefcnbitur im-
pctus feditionis. Et primo huiufmodi fcditio
dcfcribitur . fccundo tcmpus tnum iudicum
fuccinde fubditur,ibi : Toii hunc /.Circa pri-
mum dicicur: Ecce autem circ.IIli cnim de hac cribu eranc fu-
perbi & gloria* mundanxcupidi,propccr caufam di6"tam fu
f)crius
in prin.8.c.& Ideo dolcbac de hoc quod vidtoria ipli
cphce adfcribcbacur,qui non crac deeorum cribu . &idco
qu^rebanc occafioncm concra cum di
.
1 A^o.woi.drc.mcnciebancur^vcpaccccx fcquentibus:fcdgra
tisquarrebanc occafioncm dinenfionif. &; patec litera vf-
qucibi
.
3
To.anim.&c.i.nccc^vax.c rcgcnte cxpofui pcriculo vitam
rneam pugnando cum paucis contra filios Ammon.fcquic''.
4
Tugnabat contray&c.cmns caufa fubdicur
:
5
Q^ia dixe.fu.&c. quod cxponunc aliqui dc lephte qui fuic
cicdus
a fracribtis fuis.vc diJtum cft fupra in prin.i i.ca. fcd
illud quod fcquicur de Ephraim,non benc cofonac huic ex-
poficioni
,
quia non fuic dc cribu Ephraim . &: ideo mclius
cxponicur de populo Galaad -.
de quo fubdicur :
6 Ethabitat^&c.ly habiiat.,non cft in Hcbrxo : fcd fic habct'
ibi
:
Fugitiuus eil Galaad in mcdio Ephraim^
&in medio Manajfe,
^
idcft,
idefi, nulliusmomentieftatitrcputationis incomparacio-
, . .-
ne ad hanc cnbum 2>c ad illam,vc cxponunc Hcb.Ca:ccra pa
tcnc vfque ibi
.
7
Dicer.o'c.llh\drj4!nteypretat.fpi.nonc(\inHch.{cdappO'
licum efi a cranslacorc . Hebrici auccm dicunt quod fchib-
bolet non accipitur hic in ifia fignificationc : fcd pro curfu
vcl impccu aqua: : quod Gallice dicic ///. Schibbolech enim
cft nomcn xquiuocum ad vcrumque, vidccur camcn magis
quod hic accipiacur pro fcnfu qucm diciic Heb. quia Ephra
cxi pcccbant vt permittercncur cranfire fiuuium lordanis.
&idcodchoccxaminabanc eos vcrum cfiencdcEphraim
auc non . vnde fccundum Heb. fic diccbanc eis : dic fchib-
bolech (luuium cranfibo
.
8 ^'J-f.ChcbboIcc.Adcuiusinccllcdumfciendumjquod
. ll. 1 1
apud Hcb.Iiccra.s.duplicacur . vna vocatur Schin : &habec
j. quod intcr-
forccmfonum vbicunqucponacur, inpnncipio,mcdioveI precalfpica.
finc didum,iicuc noQrum.s.quado ponictir in principio di-
dionis vcl in fine. Alia uocacur Samccli, &hibcc calem fo-
-
num ficuc nofirum.s.qtiando pronuncia cur ab homine lin-
guam blcfam habcnce : &: foniis cius appropinquacad fonii
hccrx qua: apud nos fonac c. pro qua liccra in Lacino ppni-
tur ch. vndcadhtic inantiquisabbatijs qtiarfcquuntur mo-
dum proniitiandi antiquum ficpronuntiant: dicendo M.1-
cha:usvbifcribiturMatthx'tis. Illiautcm deEphraimvcl
pcr corruptioncm lingux, ucl pcr confuetudinem pro litc-
ra Schin pronuntiabant Iiteram Samech:ficut homo blcfiis
pro hoc nomine Simon diccrct Chimon.ideo fubditur.
Ji I Eadcm
M O R A L I T E R.
1 Ecce autem . Pcr Ephraitas qui intcrprctantur agcntcs, fi-
gnificanturclerici cupidi qui non fiudcnc rifi ad augcdum
pccunias per Iiccs &C fraudcs , & per pra:bcndas malo ciculo
acquirendas
;& fimiliccr pcr Ephraicas incclliguncur rcli-
giofi
proprictarij
. Hos igicur uocauic Chrifius pcr rephte
lignincatus,ad
pugnamcontradi.ibolum prccibus dcuotis
&fantftis
cxhortationibus &: dodrinis,fcd ipfi noluerut uc-
nirc.Infupcr
&domum Icphte. i. ccclefiam Chrifii nitun-
tur
incendcrc
ignc ciipiditatis,Iuxuria:', &: ambicionis . Scd
P^''
Calaaditas
qui accrui tcfiimoni) intcrprccantur, confu-
libilitcrdcbtllantur,
pcraccruosucrotcfiimonij didxfa-
crs fcripturx
fisnificantur ; pcr qux prxdi^ti clcrici ^re-
ligiofi
ligiofi uilcs &: confufibiles dcclarancur,&: in tranficu lorda-
nis ,idefl- , mortis, iugulantur itigulo inortis ;ctcrn.c. Quod
autem per lordanis tranlltum mors figniftcccur
,
pacet:quia
lordanis riuus iudicij inccrprccacur . Tocus ucro dccurfus
uicx prxfcncis cft quidam dcfluxtis ufquc ad cralicum mer
tis,quicftparticulareitidicium hominis. EccIeliaft.sS.c.
Memor eflo
iudicii mei:Jtc enim crit et tuum,mihi hcri.,& tibi hodie.
Caula ucro didx iugulationis cfi, co quod in finc uita- non
pofiimt diccre fchibbolcth,id cf^,i"picam:que abfolutc fum-
pta fignificat fpicaai granis bonis plcnam
,
per qiia: li^yian-
tur opcra bona quorum dcfcdluni patiiicur . fcd diccrc pof-
funt Chcbbolcth:quod intcrprct.uur fpica p.ilcc:quia fccmi
dum uentatem dici poITunt fpicx plcn;i: paicis uaniuds &C
cenodoxii".
Tom.i. H 4
I ilr-
239
Glof.ordi&NicoIaidcLyra. 240
^
a Uii. itatjue .' Au^. Sicutilli
bat : Sibboleth, tcadc
^
A
duomcnfcsproptcrlx.dicsfc
t
fcnonpotc nariumnumcrumfcx(t't.tum
ratficloqui.
fignificat, ita hic fcicies fepte-
narius dudus hoc idcm figu-
litera ipica exprimere
nonvalens:iktimcjuc
*
apprehenlbm iugula-
bant, in ipfo lordanis
tranfitu.
htcecidcrunt
in illo temporc de H-
phraim quadraginta

duo milia . ludicauit itaquc lephtc Galaadites

Ifracl
fexannis , & mortuus ell , ac fcpultus in
ciuitatefua
Galaad. Poft hunciudicauit ifracl
^
AbeiandeBcihlchcm , cjui habuit triginta fiHos
4
fi:
totidem
fihas. Quas cmittcns foras mari-
tis
'O^
rat, quantum ad fcxfeculi ?t.i
tcspcrtinct.
fcxics cnim fc-
ptem
quadragmta duo funt,
ncc fruftra iplc lephtc fcx an-
nis populum iudicauit
.
tis dedit , & ciufdcm numcri fihjs fuis acccpit
D
vxorcs , iiitroduccns in domum iuam . Qui
feptem annis iudicauit Ifrael : mortuufquc cll
ac fcpultus in Bethlchcm. Cui iuccciljt Ahia-
lon Zabulonites , & iudicauit llraci deccm an-
nis , mortuufque eH: ac fcpultus in
*
Zabulon .
* ^'"
a Mtliu$,Hellc phaia Thecuitfs .
Poii hunciudicauitlirael Abdon iilius Elel Pha-
raonitcs,c]uihabuitquadragintafilios &trigin-
j
ta cx eis ncpotes aiccndcntcs fupcr icptuaginta
pulios afinarum : & iuciicauit Ifrael od:o annis,
mortuuicjuecilac iepukus in Pharaton tcrra:-
phraim in monte Amalec.
"
N~I C O J. A V S D U L Y R A.
I iw/rt/j./p. quia
p;oIitcraSch:npronuntiabatSamcch.
z stathn.
pcrhocfcicntcsquodcHccdcEphraim.
3
Toflhunc. Hic confcqucnccr fcribicur brcuiccr tcmpus
trium iudicum
.-
quorum primus fuit
.
4
^//(p/;.ah.'isAbev^^hfandcIJt.chlchcm. Hcbrari dicunc
(^
iflefuicBooz, fecundus fiiit Ahtalon,tcrtius fiiit Abdon.
5
i^Mi /;.i.r/.r(/r4.i.mulos,fecundij transla.if^am, ly afmarun,
non habctur in Hebr.Eo:&: pcr hoc intelliguntur cqui iuuc-
ncs tortcs 6c cledi : iicuc dictum fuit fupra x.c.dc filijs lair.
Zi.r.aatiq.
ca.1].
B
fn lib.Iudi.
eap.8.
c
tuc.i.c.
Mitt. t.d.
Deut.jj.c.
Niun.tf. i.
C A P. XIIJ.
Ryrfumque
lUij Ifrael
,
cJrc.
b Erat avtem. 'fi
Icfc-
Ehus.
Quidam Miinuc de tribu
g
)an, inter paucos cgrcpius , &:
pattia: line dubio prinius , ha-
Duit vxorcm forma pulcherri-
mam, &: qux inter cctum com
prouincialcs forniinas cminc-
oat. Et cum filios non haberct,
grauitcr fcrcns, Dcum pro cha
b
ra fuccefirionc rogarccocpit , in
iiiburbano fuo,in quo frcqucns
crat cum vxorc
.
Ilidor. Samfon habet c^ux-
damintypum Chrifii ,
quod.f.
ab angelo naciuicas eiusannun-
tiacur . Sic cnim angelus domi-
ni ait ad virginem Dci : Maria c
inue.gra.api'd Dcum.Ecce concipies
in utero
cjr
par.fil. &c. Nazara;us
quoque dicitur Samfon.iV de
Chrifto di^ii cfi : quonurn 'b{a-
. %ariius
C A P. XIII.
VRSVMQVE filij
IlraelfecerCit maluin
cofpedlu dni, c^ui tra-
diditeos inman'Phi
lifthinorii quadragin
ta annis.Erat aut (q,da
^jirxus vocabitur: Libcrauic Saso
filios Ifrael de manu holhii , &
Chriftus populii fuumapecca-
tis corij.Samfon incerprct.iC' fol
eoru.tx: de Chrifi-o didii cQ per
prophetam:0r;cf7<r vobisfoltujii- MAaa
tiji: cr f-iniias in pennis eiiis.
C 'Nec immundKTn. Augufl-. Im-
mundum efidifTolutiodifcipli-
nxqucE clle ccrpcrac in Ifracl
:
6c iam ad ca maducanda eos la-
befcccrat: qua: Dcus in anima-
libus prohibuerat. iam enim c-
tiam ad cultum tranlibaiic ido-
lorum
.
Procopius. Cumfpiricus
inJ
virdeSaraa&dcitir-
j
peDan , noie Manuc hiis vxore ftcrile cui
^
apparuit angelus diii, &r dixit ad ea:Stcri]is
cs & abfq; liberis : fed cocipies &paries fi-
lili Caueergonebib3sviniiacficeram,ncc 7
fanctus fcric^acem S5fonirprius
immundu Q cqua comedas.t qa cocipics &
^^=^bcrec cognicani
,
a viuo ac
/-..-^f^
* ^
9
vinetis iplum lumt abfrinere,
parics hliu,cuius notanget caput nouacu-
^^
nc ad nacumk m furorcm, vi-
la. Erit enim Nazara:' Dei t ab infantia fua
j
,
nolcnco afcito
, concrapropin-
&exmatrisvtero
: &
ipfe incipietliberare
^^^rpScT.^^"""''''
"''^"
^"
I
Q-^
t
inf. I
Ciu i
F
Diuifie.
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XIII.
RVrfumquefi.
Hic defcribitur fcpcima cnbulacio
,
qux fa-
iLla cft per Philifihsos. Ec primo ponitur tribulationis
pondus.fecundo liberationis modus , ibi : Erat autem (/iddam
yir . Circa primum ponitur filiorum Ifrael culpa renouata
,
cumdicitur:
1 i\urfumcjuc. & fubditur pojna infiidta, cum dicitur
:
2 <^tra. Ifli quadragintaannicoputanf^atpc Samfonis&:
Heli^quia per Safoncm non flicrunt filij Ifracl oino libcrati
dc feruitute PhilifihinorUjlicei relki^a fiicrit cyranis coru.
5
r4f.Hicpfequcccrponit'libcrationismodLis. vbiprimo
dc fcribiC' ducis coditio.fecundo inuafionis occafio. c. i ^.ccr
tio bofiium debellacio c. 1 5 .ibi:Ci Safon nfpondit.quarto ip-
fiusSamfonismors^CGfummarioc.i^.Circaprimum, pri
mo defcribiturdiiciscoccpcio.fecundd cii!S naciuitas & c6-
dicio,ibi:Pe/)frir.Circa prinuim fciedum,
q,
macer Samfonis
eratlicrilis,&: idco nonconccpitcum vircurc naturec.ancu,
fcd virtute naturij- pcr giatiamadiuta:.Cuca quani gratiam
primo dcfcribjtur aununtiano angcli . fccfido rclatio vcrbi,
jbi:iii<8 cHtn venifiet admoruum . tcrtioconfirmatio fadi,ibi:
Orauit itaq; . quarto oblacio Ihcrificij, ibi : Dixiiquc ita Manne.
Circa primum ponicur condicio pacris , cnm dicicur :
rir
4
yir de Saraa. nomen ci^ loci
.
5
er tie siirpe.whi apparet eius cognatio.
6 iicibens.ln quo oficnditur impedimentii ex parte matris,
vt conccptio pucri fic magis mirabilis. fcquicur
:
7
C(jce>tjo,c^c.Siccradicicuromnispocus inebriatiuus .
8 lS{ec immundhm.xd elt, illa qua: dicuntur immuda ad efum
fccundam lcgcm,prout dctcrminatur Lcuit.i i.c.prohibe-
turcnimcomcdcrc &: bibere illa qua:prohibcnturNaza-
rxif^.Num.6.cuius caufa fubditur
.
9
Q^ia cowci.gratia adiuuantc naturam.
10 C/(of.i. quia Nazara;i temporefu.-r confecrationis
non poteranc mdi.vc habccur Num.6.c.lfte .luccm Samfon
fiiic confecracus pcr cocam vicam fuam.idco fubditur
:
1 1 Erit enim 7^.?. N6 el} intelligendu per buc,
q,
fueric fan-
dific.mis in vccro;licuc loa.Bapcifla g.adccalib.fan^tificacis
tcnct',q7 non pLTcaueruc mortaliter. lcd itia cofccratio intel
ligit per donu torcicudims:quefuicqu^dagfagratis data.iS:
gotclt fiare cum pcccato nKrc<-:!i ficuc & donii prophecia;.
,c fuic daca Samloni pro cohfolatione populi : idco f ubdid
12 Et ipfe incipiet /;^<).c r.Ecdirituri.';ci//;e/:quianonlibera-
uic complece,vc fupra diCium cft
.
r
Qz'*
M O R A L I T E 11.
I i{urfumt}; filu. In hoc capiculo agit" de coccpcionc Samfo-
ni &: eius naciuicace ad libcrandum populum 1 racl dc ma-
nu Philiflhinorii . Pcr Safone vero qui incerprccacur fol co-
rum,lignilicari poc diis nolicr lcius Chriftus:de quo fcribic'
Mdh(:b..^.a.Orieturvob!stimetibus
DeHmfolikiiititi.iitticmco
ccptusSamfonis,ortus&viuendimodus fuit pcrangclum
dcnuntutus,vt df in hoc c.i ta f uit de dno nolho Icfu"Chri-
fto.vc
fto, vt habctur Luci.Per hoc aucem o, Samfon vxoremno
accepic de filijs Ifrael, fed dc Gcncilibus, lignificacum fuic,
quod Chriftusaccepturus erac deGecilibuseccleliam fibi
Iponfam, reliiStis Iuda:is: paucis camcn cxcepcis qui fibi ad-
ha:fcrunc. quod aurem modicum cft frequcncer non com-
pucacur:propccr quod Ofcc i. dixicdominusdeGccilicacc:
yocabo non diLeCiam meon/.Ec Malach. i.C/ii onufolis vfifc
>id
occafim magnum eji nomen meimi in Centibns. Ethoc diffufc cra-
6tac Apoftolus ad Kom.^.
I
Mo*
2
41
ludicum. Cap. XIII.
242
1 diitu. Etquod
2
lcgicurdidtu.r;
fc incipktJaluum 3
fua
4 faccre Ifrael dt
manu Vbilillbiim
non cil a mulic
tdfcit.
rc memoratu. t Gcn.if g-.
Alig,d crgo no
** ''
dixic,quodau-
diiiiCj&camcn
nihilcredcnda
ell dixiflTc, qd
5
^
aQuxcum.-^ LanfrancusCancuar.Sacricodiccsrcsquaf- rixfecundum figuracfivirjiniras.EcqJait; Crftf<?,eW
D
fci/7<w,^2rc.myflica pr^>pnr.-,iio cii, in his vcrbis inccUigenda.
Spirit-ts f.tntlis fupernettiet in tc.y-c.
Augu .
Quod aic mulicr didum fibi ab .mgclo : ijuoniam
iPjf
**'
^*' '^
'i<lax^ri'.s Dei critpucr a vcnirc vfjHc ad dicm
mi)r:isfit,non le-
gicurabangelo
Ifrael de manu Philiflhinorum. Quas cum veniflet ad iriaritum fuum
,
dixitei, virDei venitadmehabens vultum angclicum terribilis ni-
Au^Hill.Hoc fcriprurii ruperius tscint-
mis. QuemtciiinterrogafremjquiselTetj&vndevenifret, &ciuono-
mine vocaretur, t noluit mihidicerctfed h<>c trcfpondit : t Eccecon-
cipies&pariesfilium.Cauenevinum bibas nec ficcram , &nealiquo
vefcaris immundo . Erit enim puer Nazaricus Dei ab infantia fua , &
ex vtero matris fua; vfque ad diem mortis fuae . Orauit itaque Manue
dominum,& ait. Obiccro domine vt vir Dei quem mififti , veniat ite-
rum &doceatnos,quiddebeamusfaceredepucro,quinafcituruseft. 6 noaadiuir.Sed
Exaudiuitque dominus deprecantcm Manue , &apparuit rurfum an
-
gelusdominivxori eius fedentiin agro. Manueautem maritus eius
noneratcumea. Quxcum vidiifetangelum, fefiinauit &:cucurritad
virumfuum,nuntiauitqueeidicens.Ecceapparuitmihivirquemante
videram.Qui furrexit,& feciitus eft vxorem fuam,venienfq; ad virum
dixitci.Tu esquilocutusesmulieri ? EtillerefponditrEgofjm . Cui
Manue.Qu^ando,inquit,fermo tuusfueritexpletus,tquid visvtfaciac
puer,autaquofeobieruaredebebit? Dixitqjangelusdomini ad Ma-
nue.Abomnibus,qua:Iocutusfum vxori tux abftineatfe, quicquid
exvineanafcitur noncomedat, vinum&ficeram non bibat , nuUo
vefcaturimmundo,&quod eipra^cepi, impleatatquecultodiat. Di-
xititaquc Manueadangelumdomini,Oblecrote t vt acquielcas pre-
cibus mcis,& faciamustibihardumde capris. Cuirefi[ionditangeIus 10
vndc eft hoc
t
,
Si me t cogis,non comedam panes tuos,fi autem uis holocauftum fa-
"
^j^'j^
vTfeml
cere,offerilluddomino. Etnefciebat Manuequod angelus domini
,j
nonafccndcrec
eflet.Dixitq; ad cum. Quod efl tibi nome, ut t fi fermo tuus fuerit cx-
^4
'" capuc cius,vc
1 L
-.7^
w r 1- .v.r->
I
r vmum & licc-
t
cuB.
pietus honorcmus te?Cuiille relpondit . t Cur qua^ris nomen mcum
,
^^
ram non bibc-
rec, hoccnim
diu macrcs habucruc,cmncs fide promcrccc,fuperno mune toca vica fira obfcruauic Samfon,quod illi,qui vocabant^^Na-
re,dcficiecjnatur^"dacifunc,&:mtattisfuis Chfidominifi- zarcCiccrcis dicbusobfcruabanc viuentcs^votumq^rcddeces
5^^ coatra
guram prgculcrunt. Mulieris icaque huius ftcrilitas, B.Ma- b -jc siuishoLocaullitmf<icere,&c.hx.\\mni\\xs. Solius ruimi-
Arrianos
rix
a Qjitecum.^ LanfrancusCancuar.Sacricodiccsrcsquaf-
libecvocancnominibus illarum rcrum,ex quibusfiunt,fcu
qu.x cffc pucancur, fiue quibus ahquo modo iimiles exilific.
Abr.tha cres viros vidilfc lcgicur, cum efientangch.Et i li-
broIudicu,mulierfterilisad viriafuumdcangclodicit: ^/r
Dcirenitad me.
Etpaulotpoft:
Eccc apparuit mi
hi vir , (juem vi-
deram ante , nc-
fcicnsquod an
geliis Dei cifct.
ii lofcphas .
Apparuitcian-
gelus Dci, pul-
chro iuucni fi-
milis,& ^ccro.
i
Rupcrtus.
Samfonis om-
ncs funt adtus
miiabiles,ma-
nifeilum in fc
diuinxvirtutis
velforutudinis
opus cxprimcn
tcs.Ncq; enim
opcra funtho-
minis , fcd Dei
mirabilia facic
tis . Sunt au-
tcmnumcrofc
pccm. PrimHS
acius cft
,
quod
angclico mini-
ftcrio prxnun-
tiatc,Nazargus
S muliercftcri
li natus ci^,&c.
la ex hoc ipfo.
m.ignis c pri-
mis coparabilis
efipatrib^Ifaac
& lacob, & lo-
fcph
, g.
ficrilcs
fcripturi poci*
no oia vcrbaan
gcli pofuilTc^cu
ipfum mulicri
loqucntcm in-
fercrct.Ideo au
g
tcm divLtum eft
a ventre vfque ad
diem mortisfux.
ga Nazarei di- , , .
^uurmle
LnlnP
7
gevfq;ad tcm
ri,&opuse.^
pus,qui uotum
Hebr.
habebant, fecu
dumea,
q
fcri-
S
ptura pcr Mo-
p
fen prgccpcrat
p
tardes hi^
quantulu .
nis
N ICOLAVS DE LYRA.
1 Qj4 cum veniffet.Hic confcquentcr de fcribitur relatio vcr
bi,quia mulier ifia rctulit marito fuo pr.Tdi>:ia dicens .
3 /^ir Dei vcnit ad me,\d efi, angclus in fpccie viri , nclcicbat
tamcn mulicr,quodclIetvcrcangelus, crcdcbat tamen,
quod eilet a Deo miilus
.
3
Habens vultum
4^t-.ideft,fplcndiclum vltra confuctum ho
minum modum
.
4
Tcrribilis nimis.,&c.idc{i vcncrabilis &reuercdus,ficut Gc
ncfzS.d.dicitur.i^^aw tembilis
efi locus iUe:non eji hic aliud ni-
/i domus Dciporta cfti.Cxtcra patcnt ex diftis
.
5
Orauic.Ric confequcntcr ponitur coniirmatiofalipcr an
gclum,fccundo apparcntcm ad preccs Manue,&: patcc lite-
ra paucis cxccptis,qu9 difcurrentur
.
6 Doceat noj.Licct cnim angclus dixilTct mulicri a quibus ca
ucre dcbcrct,hoc tamcn non dixerat dc puero nafcituro., io
fcquitur poitca .
7 ./ftowi^jquiah(gcabftincntiainiun6tacrac mulierira-
tionc pucri,&: ideo multo fortius pucro crat a talibus abfti-
nendum,alitcr tamcquam matri
,
quia cum cilct Nazurcus
pcr totam vita dcbcbat feruarc legcm Nazarcorum omni-
-
"
bus
bus dicbusvitxfua:", mater autem vfquc ad natiuitatcm
pueri tantum.
8 Dixit itaffue . Hicconfcqucntcr ponitur obLitio f?crificii
.
Manueenimcredcb.u cum qni ei loqucbatur clfc hominc,
&:idco voluit ciofierreprandium,dicens .
9
Faciami!s,]dctt,pwpircmus tibi ad comcdcndum
.
10 Hdum.,6c pcr hoc intclliguncur alia in prandio ncccfla-
ria,vcpanis5dvinum&: fimilia.
X r Ci'.i refpondit.quis. cibo non indigcbac
.
1 2 Si me co^ij.ideft,ii vcUcs mc cogcrc, non comederem
.
li Si autem,id cft,illa quzacculifti ad honorcm diuinum in
ccnderc.
1
4
Ojfer
illud, pro bcneficio quod cibi ex parte eius annun-
tiaui
.
15
rHf/c.quiatalianonobtuliiIetei adcomcdc(ium,fcd
crcdcbat,quod eilet a Deo miifus , &: ideo non peccauit ot-
fercndo iacrificium extra locum tabernaculi dc pr.cccpto
vcl pcrfuallone illius,qui eratnuntius Dei.Scquitur .
16 Curtjuxris nome meum.ln Hcbr(j*o hctur,quod cft cclatum
vcl ignotum.QcIcxponuc Hcbr(ji,diccntcs,q5 noia angclo
ru,qui mittunt'in niiinifteriLi,vanantur fccundu lcgationes
ad quas mittiit.ViiEf.^.b.angcIus,
q.
miilLis cft ad purgadu
''
labia.
MORALITER.
t Moralitcrautcmper
Samfonemfignaturbonus dodtor,
vel
prjcl.uus,vita
&: dodrina ficut fol illuminans ccclcliam.
Et licut dc
Samfonc dicitur^qtl no comcdac aliqd i mmun-
au:lic
talis
dodor vcl prxlatus non incorporat fibi mortale
peccatum.Similiter
licut dc Samfonc pra:cipitur,quod non
bibat
aliquid
incbriatiuu: iic doclor vcl prxlacus non dcbcc
aiiquid
agcre quod iit cxtra mcnfuram rationis rcctc.Ebiic
^enim
dicitut ab,c,quod cft cxtra, Sc bria,quod cft"mtiilu
ra.
Nomimmi an
gelorii varia-
tio.
ra.Samfon ctiam acccpit vxorcm dc filiabus Phililthinoru,
vt pcr hoc fibi darct occifio pugnandi concra cos , vc habc-
tur in ccxcu.Sic bonus dottor ucl prxlacus accipic iibi fapicn
tiam
Gentilium phi]ofophorum,,qua; dici potcft cius vxor.
Namdcfapicntiadicitur^Sapicncix.^.a. Hmc quxfiui mibi
fponfamaJfumercy^pcT ipfam habcc occalioncm pugnan-
dicontrainfidclcs
& h^ncticos ,qui racionibus fophifticis
inuoluunt
catholicos limphccs i.tpicnciam philulophicain
ignorantes.
243
Glorordi.
&Nic.deLyra.
244
^
niscftadorari,ncq;
idabangclisignoracur,q,qiianquacx-
A
tcros g}oria cranfcenJ.mt,crcaciiras cn fe clfc , ncquc i claf-
fibu^ adorandoru, fcd adorantium agnofcunc fc compucari
dcbcre.PacrcmccrtcSafoniv
Manuc,uolenccm
facrincium
oHcrrc angclo,angclus prohibuic h;$ vcrbis, 7\^3
mihi^ fcd Dco
Auguft.Qu^id cft,quod poftquam manifcftatus cfi Minue T>
&: uxon ciiis ant^clus, qui cu;n cis ioqucbacur ,
dicic Maiiac; Q
nft.
B
offtrto . Dom nus concra, ec:am
3b.ingclis adoracur.
a
Tiiiic ita<i,.
Augu. Quod di-
cic fwnpcura
igno^fatlc Manu;-
,
qu >d angclus domini ci\, nwni
tclium clt cciam vxoicciushi)- b
ipincmcrcdidiirL'. Qiiod crgo
Cl dty^
Xyvi,Mf,nht;.i4 uaic libi:
^
fMiAmn
in lolpcJ^i t:to httium c.t-
^
frarum , tanquam h.^mincm in-
uicaui c,f. iliccc , vc hjc cum :!Io
ep'il;irccurQUod f.icn.Kiu:n fc-
ciirccNam taccrc h: 1 i;n non
folccdid , nili cum liicnticiuni
jficlllecciamica rcfpjdic, //.1
d
ficeris mthi , >ion oiifidnciibo dep^-
vibus tuis:\bi oftcndicfj.idcpu-
las fiiiirc inuicacum Dcindc ad-
didic.Et /ifecifis holocaidum , do-
mno otferes illud
,
quia fjilicccil-
Icdixcrac yfaciimns in confpetlu
tiiobjtdum Cifprarwn.M m autcni
omne facrificiii holocauftuin,
nam dc holocaulto non m.mdu
cabacu'-, quia cocum inccnd jba
tur, i\: idco vocabacur holocau-
fluni . Sed angclus cc;am non
nuuducacurus , holocaultu po-
tius ficri monuic, non camcnli-
bi,fcd dom!no,qui.i,fciliccc, If-
r.icl confucucrac illo ccmpore faKis diis facrificarc , vndc &:
tuc Dcum olicndcraCjVC cradcrccur inimicis per 40. annos.
b -je Cun.ji ji/ccrfcm//<iwi/ti,crf.Iofcphus.Aiiti,ckis virga
14.
icne^ac cccigic carncs , 6c ignc protinus cnucancc , carncs
cuui panibusfuncabfumpci. Tunc angclus fupcr tumu,qua
lim curiu,ad cxium afcendere vidcbacur.
Llh. t Mj-
c j^ijorf.Gicgo.Qiiid ci},quod ad vilioncmangeli vircft ti-
taU.jj. midus,mulicr audax , nili quando ca-krtia nobis monllran-
tur,fpiricus quidcm paiiorc fe concucic
,
kd camcn fpcs prx
fumic Indc cnim fpcs ad maiora audcnda erigic , vndc cur-
baiur fpincus
,
qui caqu.ciupcrnafunc, pnorvidcc,quia
cumalciorafecictorumcclcltiumlic lcu.ica mcns confpi-
cic,cuod;a humanarum vinum lolidicas, concrcmifcic.
Orat. insjftid Mteiaarie. -fi Nazianzcnus.Primo puigari oporccc, in-
Ipikiumini^
dc cfipuricate vcrfari,U nobis accidere nolumus,quod Ma-
C
nuc ciicnit,cumin Dci incidillctimaginationem,&:diCcre
nolumus.PmjoM//fr,(7(/aj Denmvidtmus.
V Procopius . Sufpicacus eft iManue , non angclum, fcd
Dcum fc u.diile . Quocircavidimamnoncodem lociob-
tulic,vcrum fupcrpcuam
,
quxlignificauic Chnlium . At
qut. mo angclo cognico, dcnuo fc Dcu uidiflc dixic i Vcl in
icg.ico lcganccm,ucl magni conlilu angclum innuic. Ce-
tccuin,mulicr uuouidcturprxrtancior,acidcopnmociui-
lio obcingic,ac pcr cam maricus dcmum uidic
,
qucm bono
animoclleiubcc
.
Aug.
\xxon,'norte moriemur,vic.Pvo co,fcil.ccc,quod fcripcu ell.l\_<7
mopo: f.tciem rnram vide^e
C7" v/.ifcf.Opinabancureigo^uC ho-
mincs DiHim fe uidi(Ic,caco uciquc miraculo falo, quod iii
ignc facnficij ftccic,qui cum il-
*
quoJcAmirnbile>Tuliticaq;Manuch?aa ,
lisp-^ufquili homo loqucba-
i
I . " ^ I I
- car. Sjd Dcum in ;mgeloancc
decapris&iibameti.&rpoluit
luperpara z
,3^^,
^,
ipium .ingdimKippcl-
ofFerenstlno.quifacitmirabilialplcautem
^ lab.anc,liccnim lcripcumcll.
h e
^ -.L.,s r^,..,,/T -.r.-.-. -l/.r.^r
'^
Et fioi.pritManuch.uium capra-
b
& vx >r euis uuuebant
.
Cumq; afcendcrct
,,iJ^,ufacrtficium,&olnunt
flammaaltaris inc^lum ,angclusdnipari-
^
fHpr.ipctram Domino mirMliaf.i-
2
terinflamaalccndit.Quodcuvidilkt Ma-
nuc 6c vxor eius,proni cccideriic in tcrram,
6c vltra eis non apparuit angclus diii.Sratim
quc intcllexit Manue angeiu domini clTcjSc
dixitadvxoremfuam. Morre moriemur,
quia vidimus dominum . Cui rndit mulier
.
Si dominus nos vclietoccidcre , de miDib.
noftris holocauftu & libame ita non Llcc-
piirct,ncco(lendiirctnobishecomnia,'ne-
c queeaqu^IuntveturadixiHwt.Pepcriciciq;
filium,& vocauitnomcn wiusSamfon.Cre-
f uitq;pucr,&benedixitci dominus,c?picq;
fpiritus domini^elTe cum co la calhis Uan,
inter Saraa & Efthaol.
^ c'enti, &
MiViiic ^ vxor tiiis cx'
feXlah.int, &c. Hiscrgoucibis,
quii non dixic ,morte moricn;u>
,
quiauidimus angclum domi-
ni,fc'd oam vidimus,ox\z\.\x qua:
ftio . Vcrum inangclo incclli-
6
gcbanc Djum ,
an cundcm an
-
gclum uocabanc Djum . IUud
cnim ccrc!um,quod Dcum pu-
taucrant ,qui cratangclusdici

non potcft apcrtc, diccntc fcri
^mra. Tunc coi^noiut,'fia
an^clut
f
7
8
dominitfi,(cdanck mecucbanc "P"'
,
morcem ? Non enim lcripcum
^^^J^}
cracNjmouidccfjcijm angc-
br*.
li 6c u;uec . An ucl in hoc iplb
,
frob
quad in angcli prcfcncia Dcii
cognoucrac, M;^nue ica pcrcur
bacus cli
,
uc morcci-nci mcrcc?
Qnodauccm illi uxor rclpodic
Si pcllctdoffiinns mortificare nuj
,
nonaccepiffadcmanu noflra holo-
cauUa
&
facrificium,nec illuminajfet hxc om.'u,led audita feciffet
hxc o^;.f,ucrum ipfum angelum crcdidcrunt accipiflTj facri
ficium,quiauidcrunccuminfiammaalc3nsfteciinr,
an pcr
hoc inccllcxcrunc acccpilfc djniinum, quia hoc fccic angc-
lus,ut fc o(!cndcrec angclumfQuodlibcc horum fiCjiam an-
gclus dixcracSi auccni facis holocaultum, domino ottcr il-
lud.hoc ci\,^on ,n>hi,fiU uoutuic, Qluod ergoftecic angclus in
alcaris flamnia,m igis incclligcndus cft lignilic;ilie illum ma
gni conillii angcluni m tbriiia fcrui.i.in hominc, qucni fu-
fccpturus craCjUon acccpturum facnficium,fed iplumlacri
ficium tuiurum.
p^^j^j
c -jc 'y^(/.t>7jj.7;^/iri,(7<c. Ambrofius.Sanifondiuiuapro-
^gjp
mifrionc gcncracuSjSpiricuin coinicancem habcbacSic.n.le
f
gimus.i^id bcncdtxit eotti Dominus,jr c^pit fpiriius Uotnmi comi-
tur: t / < .' in caili a &c.
f CepicqucSpincus, oic. Choldi^us.paraph. Cccpit Spi-
ricus orcicuJinii domiiu roborarecum m caflris Dan. Alij.
Ccpic Spinius doinini per vices adjile ipli,vel pjr viccs agi
tarjcu;n.
J Rupcrcus.S.7mfon incerprecacur, fol corum. Quis auccm
Chnltum ncfjiac folcm vcrum,eorumjq'ii habcncoculos
6i. in cduin .ifpiciunc ?
4: lolcphus. Crck cbac puer vclocicer,&: cam pcr abflinen-
tiam ciborum,quam capiiiorum rcnuliionem, prophcta la
lucurus agnofccbacur .
^
^
CAP.
NICOLAVS D LYRA.
Je labiaEfaizcumcilculoardenci, nominacur ibi Scraph
,
cum tamen 116 cflcc dc ordiiic Seraphico. Angcli auccm dc
fucunsad qu.e mic cendi fuiic , non h.ibct pra;cogniCionem:
nili quando Dcus rcucl.ic cis : qua; rcuclacio fic iccunduin
formam fu^- volunc.icis. Ec idcoangclusdixicnomcn iuum
cllcocculcum
: quia nclcicbacad quid de fucuro nucccndus
erac .Alio modo pocclt exponi,quia fecrcca Dci C)c:;mgclo-
rum non func hommibus rcucianda,nif1 quancum Dcu pla
ccc.
I r//f.Ideft,liquida
,
qux cum carnibus holocauftorum
oflcrri
folenc,prouchabccur.
% Et^ofuit. vccns ea pro al can.
3
O^crens Domino.ln Hcbnco habecur : Offcrcns domino &;
mirabiii
,
vcl occulco ;id tacicndum : quia Manuc non crac
dc gcncrcfaccrdocali:
& idcoadcumnon pcrcmcbac ofier
rc iacrificium, fcd obculic maccriam facnficij ci qui fibi lo-
qucbacur in nom.ne Dci
,
qui dixerac nomcn fuum cflc mi
tabUc vi occuituni,: vc cx Uia matcna taccrct Deo facrifi-
cium,
ciu,quia prophccas loqucccs in nominc diii potcranc oflcrre
auchoiitacc cius jlicutiV lhcerduces:iicuc paccc de Elia.^.
Reguin. 1 S.Maiuic .-luccm crcdcb;ic cuni,qui Iibi appaiCbac
cilc^prophccam domini , crac cciam plus quam prophcca,
fcilicec,angc'lus.
4
Ciimi/ue jfcendcrctflumma.Ex hoc vidccur,quod cx illo lapi
dcprodiflic ignis confamcas holocauctum in fignum diui
nx .icccpcacionis.
J
.An^eLus domini pariter,iio\ciiS oflcndcrc,quod ipfe cflcc VC
rcDciangclus .idccrciricationcm vcrbi cius.
6 Aiorte moricmiir , cfuia vidimiis doimnu . Lxpouacur (lCUC fu-
pra j.cap.dc Gcdeone.
7
Vepcnt itar/ue.Hic confcquencer dcfcribitur natiuicas pue
rij&: eius cducatio,cum dicitur.
5 Crciiitqne pucr
, er bcncdixit ei dominus
,
confcrcndo ei do-
num tortitudinis j&fbrtc cuni hoc gratia; gratum
facicn-
tiSjUiide fcquitur.
9
Ciptiqucjpiyitus domini
cffe
cum co in cafltis^ quia pro tunc
;1-
ia tiilnis
lubicabac in icnconjs.
^c CAP.
meo.
iJ
^+y
ludicum. Cap. XIIIL
2^6
C A P. XIIII.
J/cfrf//.Scquitur. a Defcen. ^ Aug.Cum Sam-
foo mirabiliccr fortis cflet,putat' clt Herculcs,
":' * Idem. Samfonforcicudinemhabuicdcgra
^^^1 tia Dci,non de natura propria. Na fi forcis ellec
hoc non folum vircucis miraculum,fed
cciam fapiencia: my
fteriinn,prophecix oracuiumftiit.
b -5 Dcjfcendit^;
&
locutuseJimulierifC^c.
Profpcr.Aouit.Sa-
fon dilcxic mulicre alicnigcna
: defcendit&
forciflimus nf
dc c?lo, vt fibi diledas cx gcncibus animas
fociarct , &c fide
D
Lih.de pro-
mif,Dsic.zi.
coniungerec
.
c ^c Eccc examen
aym,&c. Procop.
Cum uiuerec lco,
mel nullu in ore
cius rcpcriebitur.
Fcrcur aiicqueuis
lconc viuuosha-
bcre foe:iJ;lTimu,
adco uc didu fic
1 mirificu, inoref(j
tido mel rcpcrtii
dulciflimum .
<K
Profpcr. Fauu
3
mellis lcgem fpiri
.Ji.i.
|.Saii.
c
natus,cii
eicapill
diminucrct,forti-
tudonoadimerc-
tur.Etvbieratilla
'
potetiffima fbrti-
tudo,niflineoqd^
fcripcura dixit,I/i-
cedcbat cum illo dpi
ritits domin i.
.} Idcra. Qn frc-
mucrutgcccs, tuc
leo illc viro tc>rci
Safon vcnicnti ad
dutfcda de alieni-
gcnisvxorc, Chn
ito,
f.dclccndcnti
ad hndainEcclc-
fiam
dcgentibus,
fremcs ibatin ob-
uia. Scd c}.dcg!t?
Accepic ,
tenuit,
frcgit ,
difTipauic
lconcm.Sic occifa
gentiuferitaccia
non fic frcmit re-
giaptas,n6fic fre
mit populusgcn-
tium, imbvcroin
jpfo rcgno genciu
inuenim' leges^p c
nis crat,&tfauus mellis.Qucm cum ruiripnlTccin rnanibus,come
iufil^^oreteonisl
^ebat in via,vcnicnfque ad patre fuu
&
matrem,cleclit eis partem>
4 Ambrolius
.
Vcinam cam cau-
tus fuiflcc ad fcr-
"
i- i'
i
'
"f
Ifidor. Siifoncii
uandam gfam, quam forcis ad fupcradam bcfiia.Ec fortaffc ad .ilicnigcnas tendercc caufa petcndg vxoris leonem occi-
hoc
^djc.
E
Lib.de pro- <
mif.c.zi.
C A P. XIIII.
Efcendit ergo Samfon in Thanatha , videfq;
ibi muliere de filiabus Phili(lhiim,afcedit &
nutiauic patri fuo & macri iliq dices: Vidimu
lierein Thanatha de hliab.Phihltmoru,qua
quasrlojVt mihi accipiatis vxorem.Cui dixe-
runt pater luus & maCvr.Nuquid non eft mu
lier m fihab.fratrum cuoru
, & in oT populo
t tuo,quia vis accipere vxore de Phihfthiim,qui incircuncifi funt?
Dixitq; Samionadpatrcmfuum.Hacmihiaccipe,qapIacuitocu
Usmeis.Parecesauteniciusnerciebrit,quodresadominofieret,
& 4
cale inccriigc,*q5
quxreretoccafionecontraPhilifthiim.Eocnim tempore Phili-
J
apcs pacnarcheac
1,
.. , . ,
^tc
1-
t-n r^j

rT
"
r
^
que ^phetxcon-
a fthnmdominabantllraeli.DelceaicitaqueSalon cupatreruo&
firuences,incum
matrc in Thanatha.Cumq; veniflentad vincas toppidi,apparuit
catulus leonis fieuus &rugies & occurric ei.^^^ Irruit autetn fpiritus 8
dniin Samfon,& dilacerauitleonemquafih^duinfruftadcccrpe
ret,nihil omnino habcns in manu,&hoc patri &matri noluic in- 9
, dicarc . Defccnditquc , & locutus eli: mulicri, quc placuerat ocu-
hs cius. Ec poft aliquot dies reuertcns, vt accipcrec cam , dcclina-
uic,vcvidcretcadaucrIconis Eccccc cxamen apum t inorelco-
'o
{^^j clifcpulis, cu
fcoxpore.
mclla infuderinr
diumicloquij.j^rt
dnlcia faucibusmeis tTraaSttit.
yerba tiia fuper mel
ori meo , Ec Salo-
mon . Faui mellis^
fermorics boni . De-
dic ex hoc Safon
pnrcncib. &:Chri-
'
' apcruic fenfum,ut
1 2 intclligercnt fcri-
pturas , Sc viderec
qui &: ipfi comcdcruc,nec tii cis voluit indicare
, q.
mcl dc corporc
quam 'fuauis cfl
leonisaflumpfcrat.Dcfcedititaq; pater ciusad mulicrcm,&fecit ,1
tlommus
.
Lib. ialitd(<
cap. 8.
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XIIII.
1 "pv T^fcendit. Hic pfir defcnbicur occaiio inuafionis Phili
JL/
fihinorii, qua; occafio daca cfi Sifoni cx acccpcionc
uxonsdc Philifthc!S:ucpaccbicin fcqucntib.Et iocircahoc
primo dcfcribit^didz uxoris pcticio.fcdo pctiti^ difpcfatio,
ihv.Dtfcendititac^ue. tcrtib difpcnfati acccptio , ibi : EtfoH ali-
^Hof <ii,quart6 inuafionisoccafio,ibi: Cum igitur ciucs.C\rc3.
primum df : Defcen. viUacfiPhiliflhinoru adquaucnit Sa-
fon ad uidcndu feflu qd facicbat Philifth^ijquib.fctuiebanc
Hcbr-ei fub cribuco :
pp
qd fccurc potcrat ad loca coru de-
clinarc, a 7s(Kn<jb;<i.hocdicebatparentcsSafonis:qaprohi
bitumcfl Dcut.y.a.nccontrahantmatrimonia cumalicni-
gcnis.Idco fubdit'.
j
Taren. Exhocaut, q,fcripturacxclu-
dic pareccs Safon cm ab hac nocicia, vf,qi Samfon cognoue-
ricpcrrcuclacioncvoluncatcm dfiicircahoc
.-
.nlitcr.n.pec-
callct li mulicrcm alicnigcna accepifict vxorcm, nifi fciret
drii voluntatc,qui poterat in przcepto difpcfarc. Scd adhuc
vf,q, parcntcs eius malc fccerunt illam mulicrc pctcndo
^
fiIio:quiahocprohibet''Dcut.7.vbidf.Fi//<ieii.falicnige-
r\x non accipics filio tuo vxore.Dicedu,<j, Safon cis volun-
tatediii rcuelauit,licctn6 fit lcriptu . Erat.n.dcuoti:& idco
non cft vcrifimilc,q, fccifTent contra prxcepcu diii: nili Sa-
fbncisdixiffcthocclledeuoluntatedfii : &: bcnc dcbcbac
ei credcrc,eo cj, fueratpcr angclii annuntiatui &i. mirabili-
ttrnatus,uts.diduefi. 4
f.yx.Scicbat.n.Samfon in giia-
li pcr reuelatione:
q?
pdusilliusmfimonijeflct occafio rc-
bcllandi Bhilifthxis.Iicct adhuc ignoraict modu in p.-i iricu
lari.Scd qu.crit hic quarc ad hoc qucrcbat^occafio cu Phili-
flhxi habitarct in tcrra Hcbra:is ,piiiifia,vt paccc cx fupiadi
ftisc.j.Dcillis habicatorib.pccpcracdnsfilijs Jfracl, o,cos
cxtcrminaret fine mifcrtcordia : vt hf Nu.5
5.
&. Dcut.y.jp-
ptcr qS vf,q, no crat qrcda alia occafio. Diccdfi
q,
pp
pcc-
cita Hcbrxoru diis ^mifcrat Philifih^os ad tcpus cis dnari,
&c intcr
&:inccr)pfoserantaliqua pacta lufo
hrmaca,qderaclicitii
Hcbrxis facere \n talicafu,vc didu fuit lofuezi. &i5. pro-
ptcrqif nonlicebac Hcbrxum Philif^haros tunc inuadcrc
abfq, noua occafionc.& i.Paral.vlcc. intcr mala Scdcchi.-e
rcgis,
pp
qux fuic capciuacus & ciuicas dcftrucl:a,df . A rege
quoq; Nabuchodonofor reccffic^qui
adiuraueraccu
p
Deij,
&rhocnocat'cumfubditnr.
5 foMzw.quoddiiiumcrat
p-
dido modo firmacum. 6 Dc/ceB^/if.
HicdcfcnbiCprajdidc
mulieris dcfponfacioipmiccit^cfi cafus accidcns in via,cii dv.
7
.//f;><im?,fciliccc,Safoni quafiaddcuoranducu.Scparauc
rac cnim fe Samfbn a parccibus fuis
^p
aliqua neccfficace , &:
tunc occurric ei lco ita,quod parences cius non uidcrunc.
S IrrM(td.i.fpijsforcicudinis.IlIa.n.forcicudo
nonincracci
cx coplcxioncfeu vircucc nacuraIi:aIioquin no recefrifiecab
co,qrifuicrafus: uthf,infra i6.c.
fedcratillafbrticudo qda
gf
a
gracis data,q no lemp adeft homini, ficut fpuitus ^pphe
tiaj non fcmp adcrat prophctis, fed qii cxpcdicbat S\r, ordi
naciohcm d!Uina:&: hoc mo vf dicedu dc fortitudine Safo-
nis,J)|?
qt! occurrcnte lcone df hic,
^
irruit in eujpiritus dni.i.
motusiUiusfortitudinis.
9 2\(/M,adoiidendu,q, nonfccic
gladioueIb.icuIo. 10 Z)f/rM.f.dcmatrimoniophendo:i54
tuc fada fuerunt fponl;iIia.f;>oJi.Hic conlequcnter defcri-
bit^mulieris dcfponfataracccptio in mfimoniii.io fubdicur.
1 1 }{euer. Interponit" cii cafus cotingcs in via, cu df: Declina.
12. Et fccf.i. congrcgatio apu.Qujcritur hic qiiomocio apes,
qua: abhorrcnc f^tida ibi mellificauerunt. Potcfl dici,qu6d
apum diucrfa: funt fpccics
: ^ ahqux lunt rufiicana:,^ nou
abhorrcnt tal ia,cuiufmodi crant il\x, unde <5<: aliquc mclli'^
ficantinforaminibus terrc. Scquitur.
I
j
Df/c(?;j</i/.quia locusubi mancb.nt mulier erat dcmifiior,
quam locus ubi manebat pater Samfonis.
14 Etfcat ^l. pro cclcbratione miptiarum fccundum coor
fuctudincm illius tcrr^-
.
Afi i Cum
Forticudinis
Sanifoais do-
nu gracuiift.
M O R A L I T E R.
1 Defccndit ergo Samfvn w Thamnaiha . Pcr Samfonc
q.
pcrrc-
xcrit ad
accipicndu fibi Gcntile uxorc , allcgonce iignatur
Chrifius, quiinprimitiuaccclcliaconiunxit l:bi pcr fidc ip
fam
Gcntiiitatcm,Iudxapro maiori parte incrcdula rcni;;-
ncntc.Propccr
q3 dixcrunc Apoftoii iud^is.Act.ij.g. i^vhts
por*
portebatfrimum
loqui verbum Dei:
fed cjuoniam repellitis illud
, e5*
indignos vosiudicatis Aterna vitte , eccc conuertimnr adgentes
, fte
enimprxcepit nobis Deus. Et pcr illam pricdicacioncm coniun
xcrunt Chrifto&:non libi Gcntilitatcm pcr fidcm: non
cnim erant fponfi,fcdciusparanymphi:
7
^pparuit catului leonisf*Hut,tCf riigtcin^^ occurrit ei.Vcv qu
\ inccllij^i
247
GloCordi,
ScNicdcLyra.
Z48
A
|.t.{.aatt^.
(iuc^ loci
tUuis.
tiiiuihi>A(t>t-
^icacriiii.
\
inuutotU*
reitet .
\
^fuftioj.
|K tiuae iu
9
^iur.
dic ,^
Chriflusecclcfiauoc^turusdcgcntib.di.ibolu
11105
qiii a't:C.icrff'f,^'"" <j?o >"" ""'" L.^ J'^" lconisoccJinA-
uus
cxir.nb;tur:quia vt c<=i.fpicimus rc-gcs tcrreni rc^m, qui
p
CbriOuni antc trcnnic'.unc,ia
pcrcnipt.i fcriiatc dulcccii-
pcm (uangtli) pra:dicant,&:
munin-icntJ
prxbcnc.
a $< Cumcr^oci
yti, <i?(. K'fc-
phus. Cu Tha-
nitx oes ciiLnc
i cpulis nuptia-
lum
,mctuctcs
forittudinc iu-
ucjus,
triginca
circa c'i pubcr-
latcpccUbscor
Oituci unt , li-T-
(nonc quidc vc
lut focios futu
ros, opcrc vcro
culh)dcs:ncq.d
vcllct fortc CQ-
mitccre
conui-
Uiorii fot Ktatc
vTcfccnce.S^c.
Jjjt Anibro.I)ic
puptialis f-lH
^cichrabat' con
Uiuiu, lctaicpu
lisiuuctus,nui-
tuis fc ad iudii
iuiwbac fcrni
^iib^riialius^
liu r.iUKirc dica
^CiCcpliringCf
rci,licuc lc hu-
iufmodi vs'ha
bcc ccrc.imcl-c
xcrunr:Ncq; a lconc coprehcfis quicqu.i fnfunuius cflTc, n-
qucdulciuc vtciicibus nv-lic Qj:busSal" n rndic:Nccj;C|.c-
qua aliiid mulicrcdoloiius.qux inLnl vobis cxpolmt vcrbii.
V Ambr.Samfon riidtNcc mulicic alisuid
pcrfidiofius.
Nam linon d^nuiiirccis Vitulam mea , nunqinm intclligc-
rccis paraboli
I>
filioruoSamronconuiuiuni.
Siccnimiuuenes
facercconfdcuerant.
a
Cumcrgociucs
loci illms vididentcum ,
ded-runtci fodalcs rnginr.i,
qui eflcnt cum
co.Quibuslocutus
ell S.imfon:Proponam vobis proble
ma.quodfi
folueritismihiintrafeptem
dics conuiuij : dabovobis
tri^nnta
*
lynd- ncs,5c
totidemttunicas . Sinaucem non potueritis fol-
uerc ,
v< s dabitis m hi triginta
fyndoncs ,
&ciufdcm numeri tuuicas.
Qii
rcfi->ondcruntei:Proponcproblema,vtaudiamus.
Dixitquecis:
^
Decomedcntccxiuitcibus, H
de fJ)rti cgrelTi eftdulccdo.^ Necpo-
7
foluere. Cumquc adcflet dics fc-
,
Ser.ioy. ic
c
Oeii49,.
tucrunt pcr trcs dics
propofitioncrn
ptimus, dixerunt .id vxorcm Samfonis.l 131 indire viro tuo ,& fuadc ei,
vtindicct \ tibiquid
fignificctproblema Quod fi faccrcnoluerisinccn
dcmustc,
&domumpatristui.
Anidcircoyocafhs nosadnuprias,
vt fpoliarcris ? Qu.-c fundcbat
apudSamibn lachrymas &qucrcbatur
dicens.Udisme,&non
diligis: idcircoproblema quod propofuifli
filijspopulimei,nonvismihiexponere.AtillcreIpondit.
Parrimeo&
matri nolui diccrc, & tibi indicarc potcro ? Septem i<^itur diebus con
uiuij flcbat ante eum, tandemquc die feptimo cum ei
cflet molclta, ex
o
pofuir.Quaelbtimindicauittciuibusfius.
Ec illidixcrunteidicfcpti
m vuig.juic:&:iccl
!>;
c
mo ante f .iis c;ccubitum; Qiiid dulciuj mcllc
, &
quid f)rtius leone
?
'3
gf^^^i^.cS.^s^
Quiaitadeos: M
nonarafretisinvicula mea ,
non inueiutfe is propo-
Ha-rn? vicxpr*-
fitioncm mea . Irruit itaq; in cum Ipiritus domini , ddccnditq; Afcalo-
^
5
niia rcpromiiic.
nem.5<: pcrturfitibi tnguita viros.quorum tablatas
veltesdedicnis qm
;,v
.^^c. lofcph.
Citia: accendc-
d
problema folucrent
Iratufq; nimis aiccndit m domum patris lui, vxor \6
Ill^^s nuptus re-
bacur,
autcmciusacccpit
maritumvnum dct amiciscius&:
pronubis. 17 ."""'i:
'JJ-.^"
o"
0\:Decotnr.&c.
^- ^^u.v .u puy
uocauit ad ira-
10
1 1
mcam
.
^ Profpcr. Ma
gniin illul p;e
tacis diiica: i.w
cramcia:u
,
qi
1 iegc tuic vcli-
tum,i: ablcodi
tum a fcculis in
Doo ,
rcucliuu
perChnfiii nia
nifciiitum cft
in gencibus
.
} Aug. Vitula
cfl Ecclelia
, q
rcutl:ica iibi a
viro fuo f.crcta
fidci nwficria
Trinicacis,rcfur
rcdionis, iudi-
cij, &:rcgni, in
fincsccrr^ Apo
ftoioru !ic faii-
Ltorii doctrina
acprcdicncionc
Auguft. Q6 ifta
q.daliud iiunific.ic
, %
Chfm a morcuis rcfurgcncc ? Dc co-
niedcccucTq;. 1. dc mortc,q cuct.n dcuoracatcj;c6fumit,cxi
iiit cib'illc,^dixit:f^o/w
pams t'/;"<i.c>c.quc hunianacxa-
cerbauic inigtas,ciquc .netii ^ fdlis amantudine^ppmauit,
atq; ab co pk l>s gctiii, uitc du lctdmc coucrfa fuiccpit;ac fi
de mortui Iconis^orejidcfc^^Chrift i morcc
, q.
accubans dor-
iniuit uc {co,apum, idcfi,Chrift anorum proccflic cxamcn.
c -je Q^idduUiuimdie^yyc. lolVphus.Iuucnei coucnicccs di
xcrunt:
'
'
IsTIC ai/A V S DE L Y R A.
X
CHtn. Hic confcqucntcr dcfcribitur rcbcUionis occafio du
plcXjfctunda poniiur in prin.i j.cap.Circa primum dicitur:
Cttft cr. f.nmgnum St robuftum
.
lil^i^.
Dcdcrunr. m fi Samlbn ucllct aliquid 3|;cre contra cos, ifd
rcfifterct ci:tamen fiicruntciatrignatifub fpccicfocictatis
^
honoris. nuptiarum.
j
(^itbntlociu. ut indc intcr ipfos orirctur qo fcu conccntio.
4
Vroponam, i.vcrbum dubium &L occultum ; quod Galhcc
dicitur,dcuinaillc.
5
;)jZo, idcft,lincasvcflcs. 6 Dmf^wc. problcmafuum.
7
Decom. pc! hocoblcurepropofuit,quod inuencrat mel
in cad.iucrcleonis: quianiclcftduIcc:&:leocft ioiciftimus
bcftjarij:<5c in illapartc lconis^quia mel
,
quod eft comclti-
bile,qux eft inftrumcncum comcftionib.f.m pic
8 T^er.licctmulcumcogicaiient.
9
Cw^f.Non cft intclligc-ndum^quod cflTct dics fcptimus
conuiuij,^irooeratti^urtus : lcduocacus ctf tcptimus
,
quia
crac fabbathmn otcurttns intcrconuiuium nuptiarum .
Cctcta
cundiam , duxitciuscmfcum; proquainiuri.Tcxalpcr.auis
Snmfon, dclibcrauit , vt P.ilai^inos omncs eu ca affligcrct.
^ Aug.Sodalis ifteouim ha:rcticoium figiitagcflic.Na be
retici qui Ecclciia diuifciunc,vxorcm diii lui ductTe,6cab-
cluccrc volucrunc.Dc ccclcfiacxierunc, qui impiecatis adul
tcno EcclcIia.i.Chfi corpusin partc iiiam conanf eusdcrc.
Vndc fidelis illc lcruus ic aniicus doir.inica; fponfx loqui-
tur: Ucfpondi enim voi vni viro, virnncm iajiaru exhibar Chnjio.
^
^XAP.
C(^'tera patent ulvjue: loi; 10 .ii/juw, upio maionpartcfc-
ptcm dicrii : qu ia a qiiatta dic intcpit.ut patet cx prijdictis.
II
r<j(/fm7//e.Hicaccipiturdics fcptimapro fcpcuua dic
conuiuij,non pro f.ibbatho .
IX ;//(<iirer/. qui iitardafTcntufq; poftoccafum amifif-
fcnf,quia ftnita fuilfcc dics fcptima
,
quia dicscl^ latio fohs
fiiper icrr.i . 1 j
<^iiddtUius. intcllcvhis p.ucc ex prxdidis..
14
si non . Illc qu: arat inutfcigat tcrram inferius , ita fecc-
runt ifci
,
qui folucioncm quam inucniic
n6potcrant,inuc-
ftigaucrunt pcruxorem Samfonis:quamuocatuitulam
fp-
ptcr mulicbrcm in filcntiam
.
1
5
Ir.ult ita. \x\ uindictam iniuriarfibi faflx . Tum quia pro-
blcma p^r f^Mpibs folucrc dcbcbanc , non per aliam pcrfona
ut patcccx modo loqucndi fupra pofito, ubi dicitur:ii"(i /*
J'oUcrii!$mihi,irc. Tum quia pcr mctum mortis incuiluni
uxori fux Sc amicis cius fokitionciii
jnquiiicrant:Scquitur
1 6 hatiif/;. concra Philifthcos &c uxorcmfuara eojquod re-
uclauerat fccrccun^ ilium,
.
i-' .^kendit in doi/Uiiu&c. ab uxorc ad cempus difcedendo.
3^CAP.
M O II A L [ T E R.
t
intclligi potcft S.uilus Cbriftu impugn9ns,.pptcrqcldi-
Xitci At.9.a. ya.uli\Sa$'lc (fuid meperjfr^iHcrni Pcr hocautc,q^
vcrbo t^hrifti proftr.irus fuit in tcrra tanqua morcuus,.app4
ruit, quo.d potcrat cu laccrarc fkuc S.nmfon Icoiic otcurrcn
tem laccrauic.Pcr bccauttqdinorclconis morcui inucn-
tus fuit fauus mcllis,fii;ninc;uafuit mclbfluadodrinaPauk
Sruiido mortui:ficut (iixit (j)?.Ut.6.C.Mihiaiitem nbfitgloriari
tii/i.incrncedomininojiri lefu C/>rfli,i.iu cius dclrin.i dulci
pcrqucm mibi munduscrucifixuscft,&cgo mundo.
7
Dcfo.Hocauccm problcroafoluinopotuic, nifipvxorc
Samfon/^,
^
Quo<4 i)gnificatun> lyit:<^upd mucatio Sau1 1 dc
pcifccucorcamarif-simoin dulcifirimu do(ftore,non
potcfl
intclligi nifi
p
ccclcfiii Chnlfi fponfam : qu^nouit
virtutc
fponfi pntctis fhccrcdc pfccutore dcf.*nf>ic\&: tic kipo pa*
ftorc.AIitcr pkoncliccratum poccft intclligi
corpus Chrt
fti flagcllis & cl.iuis plag.icum : q^ ipfcmct per S.uuibnc fi-
guraCHS lacerauH-,inquantu ad pafliionem uoUicaric fe obtiv
lit:&' dc eius corporc m.orcuo.cxiuic mguis & acjua.ex
Cj)i
virtutcm h bcnt ecclefie facramcnt;i,!nt-cr
q
principalc cf^
cucharifti^facramcntii,in quohabcmus dulciilJiiiu
cibum.
Pc quo figuralitcr tlicit'' %:i^\cn. 1 6.c.Vanempanatum
dc cxlo
prtefiitifii cis /ine labore,pmn!i4iUiiai^a(um ifc
hiibenti;m'.:&
om
ttisfaporis fuauitatms
24?
ludiicum.
c
ER.70.3.
A
ap.
XV.
C A P. XV.
Pofl
aliauStuliim,&c.
^ AmbroliLis.Vbires proditacft
c- - -
a X Safoni,volcnciq;adc6iugcmrcdire,interciufacopia,
quud pacereaalij viro nupfiiredicercc^ftimulo iniun^eexul
ceratus,publica cogicauic capcffere vlcionc,domefticecon-
tumelix indigna-
in agns
binas fi-
B
fhces.
h< iJluc-
E ifcurrc-
tione,correpcifq;
vulpib.ciiiam ma
tura ciienc
frumeca
biinuicccauda ad
cauda ligauir,arde
te infeiuitfaccm,
&i. fupcr manipu-
losdimific,&:c.
^ Procop.Impro
bi agricoja' hac ca
lamicacem mcre-
bacur, vc tradcrcn
tur Sarana: , cui ^S:
^iftatim
alia,a Dco tradun
rlerunt. tur,vcperd/iCur ca
ro, qucmadmodu
fcgcccsquoq; im-
niiiris vulpib.cu fa
cibuSjfunc vafiacaj
>e! 07.de
^ Aug.Safon cc-
'P'
picvuipcs.i. adul-
terances fcdales
,
dcquibusdicirur,
Cnpitc vnlpes pnrnu
Usyiiyc.ideCx^hxre
ticos comprchcn
dice , conuincicc,
confucace,ne cx-
termincntur cc-
clcfiaflica: vinecE.
Cauda: vulpium
colligara:g.dfunc,
nifl poficnora hx
rcti-
a m
C A
Oftali
P.
2^0
rcticorum,quiprima
hentmagna,&blanda
, &:decepcoria
opera,pofterioraIigaca,i.damnaca,cS:igneminfinetruiicn-
tia,vc eorum tru6tus oc acta conlumanc,qui
eorum fedu:tio
nibus,ncquiefcunc ?
H Proipcr.Vulpes
h^rccicos fignanc, quib.func faccs incen
^
diiaccrroris.poci'
XV.

aiiquarulum
autrm
reporiscumdicstii
tice?meiIlsinftnret,vcnitSaioninuirereuo
lens vxore iua,
& artulic
eihgd um de capns.
Cuq;
ciibicuiiaeiusrolicoveiiec
incn)re,^Iii
buit jliu pater illius
diccs.
Putaui,c]d
odiircs
cam
&i6tradidiiHam^amicotuo.
Sedliet
(orore,
qiunior
&puIchrioriiia
eft, fictibi
quadiuini amoris.
Ardec.n.ftudiis
p-
uerfifq; dottrinis
quib.impcncosco
(umiic.Mulicrpor
ro,q relicto canco
viro, alii nupferat,
igneq; pcnic,cuni
parentibuscft bis
aia ha:rctica
, q
cu
fuisparcncib.i.do-
donb.igfii inexciri
D
I-ih.2.depfo_
tfodalL
guibili
pro ea vxor.Cui Samion
rndictAb
hac dicnon
cnt culpain
me-
contra Ph.Iifth?os.Facia.^n.vobis
mala.Pcrrexuq;
&ccpic trecen 5 traduc5tibu
tasvulpcs,caudalqjearuiuxicadcaudas,&faceshjTaiiicTniedio*
^
'^""'^-
' - ^ ^
>
hTcrcuffitfte.Lxx.
ccatis
> exu-
quasigneruccedensdimific,
vthucillucq;dircurrcret.
Qu^fta-
rimprexerutin {egetes Philifthinorii.
Quib
fucccnfis&compor
ompor
inrantii
JOt.l.
mjne.
tat? la fruges
&
adhuc ftantes in
ftipula,c6cremace
suc,
vt vineas quoq;
&
oiiueca fiama
cofumerecDixerucq;
PhilifthiT,
quis fccit hanc
rem?Quib.dia:u eft Safon gencr
ThamnathiEi
'
quia tulit uxoreius
&r^alteri
tradidit,h^coperatus
eft.Afcende^
runtq; Philifthiim,&
cobufltrunt ta muliercm
quam patre eius.
Quibus ait Safon.Liceth^cfeccritis,
tfiadhuccxvobisexpctam 5
vicioncm,&cuncquicfcam.
Percuiritquccostmgentiplao-a,
ita,'j'
vtftupcntesfuramfemori
imponerenc
Etdefccndenshabitauic
'
imfpeluncapecriE
Htam.IgiturafccndetesPhilifthiim
in terram 12
Iudacaftramecacifuntinloco,quipoftea
vocatuseft
Lcchi, id^3
cft,maxilla,vbicorumtcffufuseftcxercirus.
Dixcruntqueadeos
"^
'''^^^^
.,
viri dc tnbu luda.Cur afcendiflis
aducrfum nos? Qjii
refpoderut,
\l de maina
"''
'^'
^
lofe-
yr.mludic.

inaceruos.
tlnnocens
sfi
fcmclerga
PJiilifth.vov,/;
. ,
fecero
cis ma-
/ Pcrcufiic alienige
)"m.
nas Safon ad cibia
'^"?- ,
'1."*^'
8
iupcr tcmur. i. ca
mipbilicer,vcftu-
pences tibia vnius
pedisfjper fcmur
alccnus ponercc .
2 Chaldicus. t
fodalieiu,
Paraph. Percufsic
5
equices, cum pedi
^
cibus
.
^ R. D.auidKim
f
coxa fupcr
hl, lugicntes&: Ca
fcmur plaga
denccs,crura iS<: pe
^^p^-
' - * Hclraraus. Lo
des illifcrunc fe
moribus. Aln l^cr
eos ab ar-
co qiii poftea
vocatus cft .
.i.maxilk .
t excendit/c.'
F
NICOLAVS
DE LYRA. CAP. XV.
1 -p 3 j/^Hai/.Hicconfcquecerponicur
fccundaoccafio
1
<.o,q<l fiiic
prohibicus ab uxore fua,&: hoc cft quod df.
2
timejue ciibicHium
c/f,ideft,modo & affedu maricali .
l
Vrnhibnit.ln hoc fadla fiiit Samfon iniuria,quia non repu-
diaucrat vxorem,fed cantum ad horam rcceirerat ab ea,:qd
etatfibi licitum
,
6c ideo faila fuic fibi iniuria , eo quod iinc
IC1CU&:
rcquiiicione c us alceri fuic data,& ideo dixit.
4 ^^fcac.inuadendc.reosppinfidelitates&iniurias mihi
laaas,&
maxime,q.a
dixerat angelus dc eo,?/?/f incipiet libera
re Ijrael de manu Vhtlijiinorum^vt
habctur fup.cap. I
j .
j
"Pfi-reHabitaiuftaoccafioncnoccndi
Philifiheis.vtpatct
cx pdiais,hic
confcquentcr
defcribit^eoru jnuafio &debcl-
iatio,& primo in coru bonis,fecundo in perfonis,ibi.jC>^'iM
att ^ainfon Circa primij
dr.Perrcvi/^j.Licct efict multu tortis
&:agilis,cn verihmilc cfi,
q3
ccperic cas auxilio aIiquoru,in
Jlla.n.cerraabudacvulpcs,&:curccib.6:ingcmispofsetcito
capi
1 cata mu!titudine,ficut in tcrra ifia i vna garena pofsut
citocapi treceti cuniculi,maxime
p
hoies ad hocigeniofos.
6 C^d<j/7;(f.quodcflintelligcndum,
quodpcraliquali-ra-
n-.ina ad hoc apta ligauit caudas duarum ad iiiuiccm:&: liga
niina crant italonga,quod in incdio poteranc ligari faces ar
dcnccs,que dc fiicili non
poficnccxtingui:ncc
l^dcrcnt uul-
pcs.
7 .tii^.t//4,Eocnim,quodligac.jCrantmodoprcdi5to,
non
potciat currereordinate,
& expcdite ad occulcandum
lcinncmoribus ud foueis ternt,
(cdcucurrcruiicadillud,
quod crar magis in prompcu, (ciliccc,ad fcgctcs fiantcs:quc
crani
dcliccat?
&: propinqux mcnioni : quod p.'.tct cx hoc,
quod aliQua: lam cranc collc6lx,vndc fubditur.
8 rcow.Nonad
domos,fcdincampis:vbipcraliquodtcm
pus
dimitcebancur m magnis accruis: ficuc iic m mulcis ccr-
ris
.
C^ccra
paccc in litcra.
9
Qnibus ait . Hic conibqucnter
poniturinuafioin
pcrfonis,iVhcccfiduplcx,
fccudaponi-
tur
Uir
ihi:I^ituraJcefideates.C\tc.\
primum dicicur. 10 Licet.hoc
dixic.Samso.Tum
quia Philiftharis non comlnifieranc vxo
rem euis& pacrcm
zeloiuflicia;,fcd magiscomoci paf,io-
nc itx propcer d.imnu eis illacum. Tum quia occafione p-
ditta fufcepcu
bellQ erac iccr Samfone &Philiflhsos apcr-
te,nec tenebac"
ccffareab eoru inuafioe, maximecu adhoc
tuilfet cofccratus
ex diuina
reuelatione,vt pacec ex s diclis.
II
*Pcrc///r^;.Suracflpofleriorparscruris,femur
anrcrior.
Modus auc efl hoium, qui func actoniti & meditabudi im-
poncrc fura vnius cruris fup femur alccriiis . Ec
p
hoc defi-
gna_f,qcr
Philifth(,-i_tuer:it,ica
ftupefadi de phigaei infliaa
a Safone,qtf
multucogicabacqualicerfcvindicare pofscc.
In Hcbf
50 auc lic hetur.
Vercujfit cospbga magna , tibia fupcr
criisfiiii.cid c.Kponuc Hcbra;i dc pcrcuirione pcdicu cu cqui
c;b.g,a pcdices 1 bcllo inicunt tibijs fuis,equites vc-ro crurib.
I 2 igitur afcenden. Hic ponit fccunda pcrcufiio Philiflhino
rum,vbi pnmo ponit-huius
percuflTionis occailo,fccudo ip
fa f>erculli :,ibi. -^i cu
yenfl'ei,tettio gratiaru adio,ibi.r ma
xilla aJini.Occado autem data Samfoni fuit,co qucd
pp
eii
volebac inu.adere tocumpopulum Ifrael , &:hoccfl, quod
dicicur.I/>/r afccdenre.,&c camen Samfon non eracdccribu
illa,fed de cribu Dan,vcpacecexfupradictisc.ap.i
j.
ij Canr<i>wei<i.'///f.Hocdicicurperdiminucionem,quialo
cus illc vocacus eft poitea Ilhamachlechi, vc habccur eo.c.
ficucaliquandoaliquis vocacurMinu- pro Ltcominus.
14 ^Z>/eo>-w.Hocdicicuraddenocandum magnicudinem
exercicus corum, quia occupabac magnum ccrrar fpacium.
1
5
Cur afcendifti.Quiil diccrcc cribucu vobis rcddimus,nec
rebellamus,&: idco non habecis occafione inuadendi nos
.
1 6 S^ij rcfpunde.Licci enim uenircnc principaliter propcer
Samfoncm,camcn occafioneipfius vcniebancconcra tocii
populum,nili craderecur in manibus eorum
,
quod fuic eis
conceffum,ideo fubdicur.
H I Defcen.
M O R A L I T E R.
I Tofi
/d'cr
p.itre uxoris Safonis,qui prohibuit Samfonem
ab ingrcfiu
ad fuani uxorc,intclligi poteft impcniror Roma
nusuelciu;Impcriufupcrgeccshabcnsdominiuni;&:qiiaa
tum in fe fuic
, prohibuic coniundionc Chrifii pcr San.f )nc
nguraci,cum
cccicfia de gcncibus collccta. Et Ucuc Samlon
per
per combmacione uuipium inccdic L-gcccs l-^n.littninoru:
iic Chriflus
p
prcdicacorcs chancace combinacos fuccedic
fidei charicacc formaca Gcncihu co!d.!:incancum
,
quod in
muIciserancadmarcyriumprompcilli:na. Dc liocignedi
cic Saluacor Luc.u. t. ignc ve>ii munrcin tcrra ; ^y qd uuLo niji,
yt ardeut.Qupd autcp uulpes pofliint intcUigi pr^dicarorcs
j-
oficnditur
M^
Glofordi.
&Nicc!eLyra.
^5
nosic.idici. Siccnimq^
milirirespotcftatcsdicuiitvadcnl D
icu.i illn,&
ri<j!,niric.-ir,OLC>'dc il!ij,quis intcllisat, nifl, qui il-
lius l>>ciicionis' confuccudine nouic? Solct &: vuljo .ipud n.>s
dici,comp<.n Ji.'Mit illi,tdclT,occidit illu,&: hocncmo incclli
gic,niliquiaudii-cconrucuit,
ha;cc(i.n.vis gcncralis olum
4(
lofephus.Mulros in P.lcftinorum
cimpcftribus occidit.
Epift.70. ^c Ambrof Samfon concidit Phihflh^s ftraijc ijaxiraa,
A pKirimiqiKrcorumrcrromrcricrc.
CoBn.in
lud.
^
Rupcrtus j Siupcntcs
fluporecorporis ,fuccins, vcl obu
wp-8-
^js varicibus
,
gcmciilarcs quoquc ncruos conirahi ,
licquc
fura fcrmon co-
,,
. .
n.
a
Vtlil^cmus
Safon venimus,&
rcddamusei ,
qnx 1
nosoperacus' elt.
Defcenderuntergotriamilia
virorum dc luda adt rpecum filicis
Etam.Oixcruntqiad
Samfon.
NercisqLioJPhilifthiim
imperentno
bis?Quarccrgohocfaccrcvolui(licQi;nbusi!ie
ait.Sicutfccerut mi-
hiiicfccicis.Ligare
inquiuntfevcnimus,c
tradere in manusPhili
b
fthinorum.Quibus
Samron.Iurate,ait,6i: fpondetc mihi
,
qLod non
loccidaiis mc Dixcrunt.No
teoccidcmus.lcd vmdum trademus*.
Ligaueruntq,cum
duobusnouisfunibus, & tulcrunt cumde pctra
Jbtam.iQui cum vcniflet adlocum maxili^e, &PhiIifthiim vocife-
rantcs occurriflent
cijirruic fpiritus dojni ni in eum, &ficut (blcnt ad
ardorcm
ignisiignaconfumi , icavinculaquibus ligatus crat , diflfi-
1 f
Pr:iouatorc5 lunpliccs U paiiciuei .
pata funt & foluta.
Inuentamque maxiliam ,ideft,mandibulam
t f
Manu fux viituiis tc.nclis. b TVitijs .
afini,qu.Tiaccbat,
arripiens, interfecitin ea mille viros, &ait,
c
In maxilla afini, t in mandibula puUi afinarum delcuicos, &
tOBt>getif,
tLechi.
hcreiicctamtur.
prtcr,qiiammirc
tc natcs a tcrra
ion pollc fuble-
uarc .
a
.^ Ft ligeviits
bift. ?o,
S.tmfon
venimns.
Anjbrofius.Pal^
flinicum non au
dcntcs l.iccflerc
,
ncc
munitionis
praerupca ' ardua-
quefupcrarc,
tri-
bum luda: dcnun
B tiato
adorlivrfc-
re prarlio, quod
fubditos libi ik tri
butarios pcrdi-
tum iri ncqua-
quam iufluin cx
i
Acemum
vfu videreturp'1-
*ceruoru.n
bhco, pro alicno
wnuxUUah-
fj.rtim
facinorc,tradiribidcfign:uorem
nasirij poflula-
ucrunt,ceterisfincnoxa.tutuns.Q^.>prcfcrip!:a
fibi condi-
tionc, vifi dc cribu lu-i^ afccndcrunc ad cum
,
&:c. Quibus
ille.Et
quxiuflit!a:tormaefl,gcnus
Abrjhamid.mim, vt
circumicripca:
pnmoconiuc^is, dcindc abdud.o,perniciofa
mihi vindicla fit , &: finc pcriculo domcflicam iniuriam
nonlicucrit vlcifcirfantum ne inclinacisanimjs ad turpe
vernularumobfequium,
vtexecutoresvos alicnx prL-bca-
tis infolcntia: ? Si pereundum efi,;uuat perire mambus Pa-
Izflinorum.Liccac mori iinc fcelcre vetiro .
Rcculi cgo ac-
ccptam iniuriam,non intuli . Non mortem abnuo
,
fcd ve-
ftrumfugioconcagium.
Alligace vinculis manus, inermcs
licet, iniicnicnt lilji arma nodis folutse.IUi facramentum de
dcrunc,quod a fc vita: eius vi s nulla irrogaretur, tantummo
dopatiens vmculorum cflct,&:c.
b Iwrarf.Auguft.Quid eft quod ait Samfon viris luda, lura-
temihi nt interficiatis we ttOJ,er tradite me eis^neforte occurratis in
me oj.Quam locutioncm ita quid.im intcrprctati siJt, ne for
ceveniacisaduerfum me vos.Scdhoceu ncabhis iiucrfice-
rclfdixifrcilludiudicat,quodinlibro
regnorii fcriptum eft
t.Reg.j.e.fe-
uibcnce Salomone,vthomo
occidcreturdiccntc.rat/e occ>-
cundum' idi5 rt ;//<.Qd lononintclligitur
,
g.anoneft confuctudiuisapud
Ucetam. nos
t
funim;
eoruia,
J
M,
Quxft.
ludic.
^^. in
locutionum, vc
quc.idmcxluip-
fa: linguxnoin
cclliL.intur,nifi
aiidiendovcl lc
gcdo difcacur,
ica nec modi lo-
cutionum.
^ Rupert.Dcf-
^'''CS
ccderijttriamil-
liadctribuluda
ad Iigandum&:
tradendum Phi
lifth^is Samfo-
ncm.quado pcr
E-
ties orbis par-
ccs, Afiam,Eu-
ropam , & Afri-
cam,quamplu-
rimi ,quiCnri-
flum cofitcban-
tur,( dcquibus,
,
Exnobis exieriit
^
fcdnon erantex ot'y.)adiutorcs f.i6"li funt ludaice impietaciSj
mukrs quidcm fciflTuris.fed codem Ipiritu nialignitatis,Chri
ftum apprehenderc volcnces.
^
^/^errtfffsrjci/jiirc.Ambrof.Accepta fidc,fpclxocgrcirus
;
dcfcruit pccra; munitionem,ac duobus innexus funibus.vbl
appropinq uare accitos ad fufcipiendum Paleftinoru validos
videt,inflemuic fpiritu,6<: vniucria dirupic vincula,atqj arri
piens maxillam alini iaccnicm,percufiic inillc viros,fugauic
F
alios gr.-mdi virtucis fpei3:aculo , curt inermi , 6c vni, cedc-
ret armacorum agmina.Ec qui cominus auli fucrant congrc
d;,facili negotio,niullo labore obcruncati, aliis fuga exicium
dcmpiit.
c m wa.Grego.Maxilla afini prxdicatorcs fignificat.Rede
ijjjn
ptor. n.nofter fimplicitacem & pacicnria pra;dicantium,fug M^r'
manu vircucis ccnes,a viciis carnales intertecit,&: niaxilla in
tcrra proieda,poftmodri aquas fiidic,quia tradita morci pra:
dicacorum corpora magna populis monftrauerc miracula.
e^ Rupercus. Maxilla alini in manu Chrifti , iUa funt ftulta
^,1, (i
6:infirma,ilIaignobilia,i<:contemptibiIia mundi,dequi- ludi.i
bus Apoftolus,'A(o miiUifapicmes ftcundum carnem^&clnncxi
toseos,qui non eranc,contcmptibilcs mfidOjConfudit&rde
ftruxit inimicos fuos^partim commutado cos in bonc, par-
tim
.Ci.
NICOLAVS DE LYRA.
I nefcenderum ergo,&c,?.d capicndum Samfoiiem, &: ciaden
dum PhiliflheisYccundum quod fueiiic intcr cos codidum.
Ec patctliteiavfquc ibi
.
X liirate ait
&
/jpo/;.volcb.it.n.fatisfacerc Ifraelitis, &: fic .nge-
re,quod non interhccrcncur a Philifth2is,nccabipfo cisrc
fiftcndo.iS,: habcrctoccafioncmiuftamintcrficicndi Phili-
fth^oSjqni vcnicbant ad cum occidendun\ .
j
Uuicumve. Hicconfcquctcr dcfcribit Philiflhinorumin
uafio cum dicitur.i^'/ inm vmifiet . Hic locus fic nominatur
hic pcr anticipationcm,vt patcc pcr liccram fcqucnccm .
4
irruit fpiritus do idcft,mocus dono fbrtitudinis ad rumpe-
dum vincula,&: ad PhiIiftha:os dcbellandum.
^
Inuentaniij; wjvi/.Pcrhocoflcnditurvidioria m.agis mira-
bilis,3i a Dco fiiia, quia non f uic per arma ferrca. S^icdum
tamcn,quod afini maiorcs func in ccrra illa , 5c habcnt ma-
iota offa
.
6 Interfccit in ea.Ex quo patet,quod'miraculofc fcrur.b.irur a
con-
contraccionc la cot 6c cacispcrculfionib.viroiu armacoium.
7.
InmaxilLtafini^c. Hicconfcqucnccrponitur gratiarum
aiftio.ModuscnimcratHcbrxorum ia vidoriisa Deoda-
tiscancrccanticum permodum gratiarumationis ficutpa
tct in cantico Mofi,Exod. i <^.6c in cantico Debor^ fupra
j.
C.& idco Samfon iu hac victoria diuinitus libi daca cccinic
canticum incipicndo pcr talem modum./ maxilla aftni^drc^
Et nccaniLnomen loci, &c. Vtrum autcm totum canticu cius
fit hic lcriptum vcl folum iplius principium,certum non hc
tur.uidctur tamcn probabi!ius,quod folum principiu iir hi6
fcriptum.quia non omnia funt tcripta , &: quia non Icgucur
cancicalicbreuia.Sequit. Etvocauitno.loc. <i,-c, Quodautfc-
quitur, Huod interpi etatur ck.&c. non ci\ in Hcbr^o^fed appa
litumcftatranslacore ad oftcdcndum fignificatunonnnis
qci bcnc iuit !n-,pulitum,quia fat^s iuit mirabilc & infolicu,
ciucd cum maxiili alini ficrct tm tactum . Quod auccm hic
ct:iiinicus fierct,oltcad!Curp-L-rfcqucs miraculum, cum dici
tur. ^pLruit iiaqke dominus 'n.daich: dcnum . Etpacct lilC12.
M O R A L I T R
.
f
oftcndirur,pingucdo namquc vulpiuni mcd(cin.'ilc cf; c6
tra contradioncm & flupcfadtionem ncruo; ri,inulci ucro ji-
dicatorcscotractoscorpor.fliterercxerut ,uc patctdc P.iulo
& Io.Act.4 ^ de Paulo ix Bernaba Act.i 5. & nuilta limilia
fcccruntaliidifcipuIiChrilti&miniftri. Spintuaiitcr aucc
concrados pcr pigritiam , &:accdcam quafiquotidiccrigijc
pr^dicatorcs cccicfic,6<: in uia morum taciunt ambularc.
2 /-'^rtre,crc.PcrIig.uioncmSafonis per uiros luda pocin-
tclligi ligatio Chrifti in Petro,ficut&:ctucifixustuit in ipfo
fropter q,
cidcm apparcns dixit.riit/o {{omanntetum vrncifigi.
I^c autem iigatio tacta iuit a Iudeis,&; ioluta uu tutc diuina
Act.
Ad I z.ficut Samfon dono fortitudinis a Dco rupit vincula.
Pcr bocaute,quod Samlbn in mandibuIaPhilifth^os dcbcl
lauit lignificja'i fuit.quod Chrithis in Petro per pra:dicatio-
ncciiangcliGcncilcsoccidit&:cccIefie incorporauit ficun
divihim tuic libi Act.io.deconuerfionetornclij &: aliorum
{jCni\\\ii\:iui-^e Tetre,occide &rnanduca . Quod auccm
g
man
dibula pdicatio fignct,patct: na licutin madibula moliun-
turefca; corporalcscorpoialitcr nutnctes:fic inpdicanonc
inoliutuf facra; fcriptur^,^ func ckx fpiricualitcr nucritiiie.
VcucS.a.TSlS
in folo pane vinit homOyfcdin omni uerho(]uodpxo,0
///,irc.Pcra(| vcrode m.adibulamirabiliccrcxcucc, fignifi*
catafuic aqua {alucaris fapieti^, 4 dc bcati Pctri ^ccfsit ore
2y3
ludiicum. C; ip, XV.
2^4
tim dan.indo.Hoc mirabile opus fecic Deus,Samfon fortif-
finiuSjChnlUis omnipocentiflimus. Scieb.-ic grandc fibi ccr-
tamen torc concra lcgifpericos,omC(.res, philofophos,nobi-
lcs,rcges,imperacores,cyrannos
.Echocfciens,non vocauic
primaexpcdicionc mulcos fapiences,liucpocences,quorum
linguis,auc poce
ftigatus
,
diccns
: Tu dediili in manu ferui tui falutcm hanc D
magnam:&: nunc fubucni:quia cccc morior lici, 6c in pocc-r
ftatcm corum dcquibus cancum donafti criumphum
, ficis
ncccflTicace adducor
.
c 4 ^pfrui(itat/i4i;ciominusmolurem,&c.Amhroiins.Dci(iv
fchcordia apc
Epift.70.
lium fuumrobo
rarcc;kdcalcs,q.
tanquam leoni-
basalini,{icde-
fpedi circnt fa-
picntibus atque
nobilibus, fcili-
cccidiotas, non
fcnbas : timpli-
ccs , non oraco-
rcs: pifcacorcs,
non impcraco-
res.
a -5 Cumque hxc
ftanbus Euangc
a pcrcuili millev'ros. Cumque ha;c verba canens compIefTct
,
pro-
iecitmandibuiamde manu,&: vocauitnomcn loci lilius Kamathle-
b chi,quodintcrpretaturelcuatiomaxiII*E. Sitieniquevalde, clamauit
adclominum,&ait. Tudediftiinmanufemi tuifalutem hancmi--
ximam atque vi6loriam,& en fiti morior,incidamquc in manu"! incir
^
cuncilorum.tApcruititaquedominusmolaremdenccm in maxilla
a * Q^iaipo.lqiiam inortiu fiiiu prxdic.itoruiii corpora ina^ia iiion traucre inuaciila .
afinij&egreffeiiinc ex eo aqux.Quibus haultis rcfocillauit fpiritum
&: vires rccepic Idcirco appellatum eft n )men loci illius
, fons inuo-
cacis'de maxil!a,vlque in prxfencem diem.ludicauitqueliracl in dic
bus ^hilifthiim viginti annis.
verba canens, &c.
lofcphus. Samfonplufquamoporcebitcxuiran, non Dci
coopctacionccrcdcDathoc factum, fcd fuis vuibus afcri-
bcbac.
} Ambrofius. Vcinam quam forcis in hoffcm , t.im mo-
dcratus in vidyria fuitlct.Verum,qu6d fuilc vfi cucnit,in-
folcns rcrum fccundarum .inimus
,
qui dcbuic cucncum pU;
gnasdiuinofauori &c pra:lidio dcfcrrc,Iibi arrogauic,diccns
In maxilla afini dclcui miUc viros . Ncc aram flatuic DcOy
ncc holtiam immolauic , fcd negligcns facrificij, affumpcor
gloruu^vc triutnphum fuum pcrpctuo confccrarcc nominc,
vocauic
locum,Maxillajintcrfcctioncm
.
b
*
Sitichfjue
vatdc cbmauit ,&c. lofcphus. Dumficisfor-
titrimatllum
tcnuillcc, conlidcnins quod nihil cft virtus hu
mana,3:
Dci cuda cffe ccIlacus,rogabac, ne proptcr h?c ira-
iccnseumtradcretinimicis: fcd vt potius iUi auxilium in
ncccfficace
conterrcc,6c a malis cnpcrcc
.
jt Ambrolius. Iliam vit^loriam Dco dcputabat , ficica-
Itigacus,
ruic fcilfura ma*
xillx,& fons erq
pic ex ca, b.bit
Simfon,refum-
piic fpiricuin, Sc
vocautc locuni,
Inuocaciodc font
cij, coquod vi-
(iioria! iaci.intia
muocationisprc
cibus cmcnda
uillct. Itamacu-
rc iudiciadiucr-
facditafunt, cQ
& arrogantiaci-
to otfcnfam in-
currit , & humilitas fcfc reconcli.iuit
.
4< D.uiiafccn.
Dominusfanctorumrcliquias,velucfaluti- I-iM.')"^.
feros fonccs nobis pr.rbuic,cx quibus plurima ad nos beneft
*>**
cia m.-inant,Ili.uiifliii>umquc vn^uciucum protiait . Nam fi
aqua in dcfcrro cx afpcra 6C foiida rupc , .icquc ex alini ina-
xilla ad Icd.mdam Siujifonis ficim
, Dco ica volccc,profilijc,
eritnc cuiquam incrcdibilc, cx marryrutn rcliqui)s , fu.m(J
vngucncum fcacurirc ?
\c Rupcrcus. Proftr.idsinmortcm fanctisApoflolisaq
marcyribiis,fcpulcra coiu viu.rsaqu;cinanaucruiic,corp:)-
f,T'"*
^'^'
ra coru miraculorum graciam profuderunc. Scd quKliApc-
"
'^^'*''*
ruicd.ismolarcmdcnccm,cVcgrcIIxfuncaqua;.
Nihilvc-
rius,nihil manifcflius. Hocoibus mcbris ChriUidulccfuit,
hoc omnibus fidclib.cius , dcfudancibus in agonc Chriftia-
no,calc fuic,qualcquics bfib ,qunlc pcrxfhimdulcisaqux
propcracc ficim rcffingucrc riuo . Namexindy crcuic fidcs, c
roboraca clt fpcs, charicas magis nc m.tgis inu.iluic
.
^CAP.
A D D I T I O I.
In cap.
1
5.vbi dicicur in poftil. Tcrcnlfiiejuc eos ingcnti pla-
va,ita rtfiupeniei furamfennori
imponerent.
C^od hic in Hcbr.co dicicur in liccra : Vercu(fu eosfurafu-
pcrfciurpb^am.rina-.intiqm
Hcbrxorum IiccxponunC:fci
liccc q, nuliis armis nccaliquo adiucono corporali cxcrinfc
copcrcufiiccos ,
fcd folum calcitrando .
Cilcicrando cmm
homo cum calcanco fuo
coniundolirxcommuniccrpcr-
cuticfcmur
altcriushominis : ^ fic fi perculTlo cftvalida
pcrculli.isc.ndit.vndcad
oftcndcnda exccllcntiam forticudi
ni$ipfiusSamfonis,cxprimicmodumpcrcuciendi,quicftl.i-
tiscxcraneus &: infoli:-.r.,falicct,vt vnus folus homo, co mo
do plaga magna multos pcrcuci.ic . Dicicur enim: quod fiu-
pcnccs imponunc furam fupcr fcmur . Non crcdo,quod h.i-
bcat fund.imcncuin in modo loqucndi ficr.x fcripcqrx
:
ncc
litcra Hcbraicahic
facitmcntioncmdcftupore.
ADDI-
A D D I T I O I I.
In cod.cap i y.vbi dicicur in pof^il. h maxilla aftni.hic con
fcqucntcr ponicur grnciarum a(ilio .
Vbi cranvl.itio nofira h.ibct : 1 mandibulaputH aCtnorum: ifl
Hcbraica vcntatc habctur : hamor bamorathaiim. Vbi notan>
dum,qu6d hamor in Hcbra^ocft nomcn equiuocum:quod
vno modo flgnificatafinum, alio modo fign^ficataccruum
vcl cumulum,fcu cateruam . Vndc intcncio huius locutio-
iiscratdiccTe:qu6d in maxillaafini accnium nrqueaccr-
uos Philillhinorum pcrcuircrac, idcfi, pluics hominum ca-
tcruas : quod cfl' valde miiabilc, quod S.: cx hoc fube.ideai
dictionc iMcludfb.atur .iliinis &c caccrua fct undum .cquiuo-
cacioncm pr.rdidt.i,rcddcbatur ljcucio,
Jccunuam modum
HcbraicB locutionis rhctoric;; ornata
.
^TT
Glofordi. 5cNic.deLyra. ly^
A
ITnni!!.!].
uEiuog,
c A r. X V I.
lii-t qno^fMc , cir (. Grcgor. Quem in hoc fado
Samfon nsl' rcd-mpcorem ligniftcat ? Qiiid
Gaza n;li i^Icm im? quid Fhnirthici nili pcr-
fidiam ludxoi uin?qiii cura inorcuum domi-
niim vidtrcncec
C A P.
t Oautz.
B
*
me4iai
corpiisctus in fc
pulchro pohtri,
curtodcs illico
dcpucaueruc : 6c
aucborc vir^in-
fcrni claufiris rc
tcncil quaii S im
ibn in Gaza fc
deprcl)cd!llc i.e
tati func Samso
vero noctc nic-
dia no folume-
xi)c. fcd ccia por
tastulic,quia rc-
dempcor noftcr
antc lucem rc
J
Au<2:u. Qnodincrauitnd mcrccricc, fifineciurafecit,
immundus cltTSi non incr.iuic,uc c6cumberec,myl>crij cnu-
h forrars is inciMuicSed concubuiHc non lc^miusNon frri-
ptum cft,c;uia inixtus dt niciccrici,fcd quia dormicbac. Ab
Allophylis ccncn non pocuic
,
porcas ciuicacis abHulic , &: iu
moptc lcuauic.
XVI.
j
Bijt quoc|; iiiGazam &viditibi mulicrem mc-
'
rctricem,ingrc{rul<];eiladcam.
cmodcumau-
^
diflent t Phililthijm
, & percrebuiflretapirJ cos
a t Chiilluai. b
T Cu.todieiuci fc^a. chrmn .
intraflcvrbeSamfbnjCircundedcrunt cum
,
po-
litisinporta ciuitatis cuHodibus : qui ibi tota
nocle cum filentiopra:ftolanccs, vtfa(5lomanc
Setj
del
Quid cft hoc-In
fcrnu & amove
mulic-is.vcruii-
quc (cripturaco
iungic. Pro infe-
nsponit^domus
mcrccricis, quia
ncminercpcllic,
ocm incrantcad
fetrahit. Agno-
fcimus hocloco
excuntcmoccidcrent. Dormiuit autcm ^amlon vfque ad medium 4
rcdcmptoris nn
5
f
v^-K Chiiiius anie lucem ruriexit
,
a t Civ_;a tlau.ira mfcini de ;iuxit
nocSlis :
&inde confurgcns * apprehendir ambas poVtx forcs cum po-
Ibbus fuis ^
fcra
: impofuafcj; humeris fuis portauit ad vertice mon
-
furgcns.nonfo- b tis ,c|uirerpicitHebron . Pofth^camauit mulicrcm
, q\ix habitabat
^
i"b?r cxijufcdTc
^"^^"^ Sorec,& vocabatur Dalila
.
Venerunr^, ad eam prtncipes Phi-
infcrm clauflra
lifthinorum,arq; dixcrunt: Decipe cum, & dilce ab lilo in quo habc.it
dclfruxic
,
por-
tastu!it&:montis verticcm fibijt : quia rcfufgendo chu-
flrainferni dirupit: & alccndciido rcgnacalorum pcnc-
trauit.
* Procopius . His aui SpTicu fanffum traducunt Sam-
fonis caufa,icipondcnclum c.t,quod fcriptura nufqua dicit,
Spiritum incidiife fupcr ipfum,qii cli fcortacus, aucquando
Palxf}ui;im,qui' ei cxicio fuit,duxic . Spincus cnim ilmitus
non animg :nitar cum homine cohabicac,verum ilh indcti-
icc adcft,ac in co quicquid vulc, cificic
.
J Aug.
opcra . Poflqua
fvnagogaadqua
vcncrac, a lc pcr
diabolum lepa-
rataef^, & inlo-
co CaluariiEcru
cifixic, admier-
na dcfccndit, &C
inimic! cuflodrc
bat f('pulclmi.m,&:capere volcbanr, quem capcrc non potc
rant.Iile dormicb.it, quia mortuus erar.Mcdianode.id cfl,
in iccreco furrcxi t. Apci te palius ciLfolis auccm difcipulis,
&:ccrtisquibufque m^Tifcfiacusclt. Ergo quod intrauic
omncs viderunt:quod furrexir ,paucicognoucrunt, iij<iuG-
ruc,iS<: p.ilpaucrunc . Tollit portas ciuit.itis^idcfl.nutcic por-
tas infcrni,mortisimpcrmm rcmouct . Nouimus quoque
eum rcfurrcxiflc,&: iij ca-lusafcciidiifc. :
b Vofl Imc ataanti mulieremy&c. lofcphus.His gefTis,Samfon
43> cvauicca-
t^
DtuiiSo..
MCOJ.AVS Jvh LVRA.
C A P. XVI.
I A
Bi|t . ll''c cenje.. itciu t r dtfct ibiiu r ifft^s Savifcuis mors
&
XX
coiijuttir/iatto:
o" ^uia v ors eius fkitptr mnlicyeuiprocura
tayiULOpriniddclirikilni quuliter cutn viia piricKlofe expofuit
,fe-
euiice qnuliur pvr aiteram inoritf.':CCi4bit , tOi : Pofl hccamauit.
Circa pri,'.m dtcitut : hb\]i.qu^ erac ciuitaa TOtliiVjinorum mor~
tem ipfius.qunrentium
.
X hi vidit. in uebrao />aierr.*Muliercm hofpicalat-iam, quia
ttortsen ibipofitim teqniKocum efi ad vtrttnKjUi:figiitjicatiotiem
if/cut
iiElumfnitfupfa. n.c.dematrelcphtey& lofnc. fecundo de ^ab^
Crpropler hoc non innaferunt cum ibi Thilislbjei: qniafgcundnm le~
gem terrafecuritatcm dcbcbat babere in loco hofpiiii ; fcdpofnermt
inftdias in porta eihitaiis , vt eum exeuntem occiderent
, &forfitan
vtraque Ogrnficaiio conneniebat iili niulieri : quta in aUquibits terris
hofpitatrices fc defaciit exponnni bofpirthns fnis.
3
Ingrcfli^fq; ei^ ad eam. Quod cum audiflfenc Philiflhijm,
&percrc. /oc inteUiguur de concubttu carnalifcimfeiifum trarif-
'
lationis
"^
M O R A L r-T E R.
1 Uhijt.Vct dcfcenfum Samfonfs ih Gazam fignificatus fuic
defcenfiis C hnftiad infcros.-fccundum bcacum Grcg.&: plu
rcsdoctoresalios'
. Scd ab hi^c mulcum diilbnarc videtur
quodiubditur.
i Etvidu ibt. I^ropterquodfcicndu
q^Hcbrxidiithanccfrc
literam: Mulierem hofpitatncim, 6c hoc verius videtur ficut di
xiplcniusincxpoiitionelitcrali.
Sccudumhoc igiturpdc-
fcenfum Samfonis in Gazam , figuratus fintdcfccnius Chfi
ad limbum patrum, qui bn figniftcacur pcr mulicrcm hofpi-
tacricetuica c], ibi f-.ncti pacrcserancholpicaci vfquc ad accj
ptioncm fux beatitudims.dequa iam crantccrti
.
^Dormtutiaute
Vamfon
pfjtie ad m-dtumnoJiK,:^ inde. Pcrboc
aut Chrifli rcfurrcaio fiiit riguraca,qua: fuit fccunduin com
muncmopiniancmdtxtoium
inaurora: Hc iic in fccunda
mcdiccaccnodlis^naindiesfcquens
incipicaborcufulis. Efl
cnim dies lacio folis fupcr ccrram
.
5
jAi^prehendit amb.is portx fo. Quia Chriflus rcfurgens infcr-
nu trcpc
& fpohauic pacribus ibi dctcncis : &l deduxit cos vf-
quc ad moncy p.icria: cirlcflis. r.ioa iier afu pcr
Samfoncn
Nazara:up
iignificacur
homocouccplaciuus,
inccncuscirca
Dcum
,
cn propccr
ncccliic;.cein popu li dcfccndjc ad aftiua,
prardicando Hc cxhorcando ad bonu: Ik. furgendo ab hac oc-
cupacioneaulcrc
po<cas ciuicatis di.iboli
:
quxfunt fauor hu-
nianus,&
timor mundanus,&: inciufus ducicad
patriamcc-
lclTcm,in ipc dc
prsfcnti,^
mrc dc iucuro .
^
e Pofi
Hic eonfequenter oHenditur qualiter Samfon p er atia
ti fHCCubtiit.fVbiprimo defcribitur muiteris fraud]4'cnta
lationis ttoUrf .fccundum autem Hebrxos intelligitur de ingreffa ho-
fpitu : &forie virunquefuitibi.
Cnttrapatentexdinisvfquc ibi.
4
Apprchcndit.Tor/tfpry^jr/t loqueado eii muri apertnraJors.ati
temfHntoJiiaquibusaperiuraclatiditiir: vnum tamen pioaliofre-
queritcrponitur
.
5
Poffhec.
muitertrn morttj
inquijltio.fccunad veritatts apertio.ibi : Cumq; molcftaei cflct.
tertio ipfius SHfonisconiprebcnfio.tbi: Quem cum apprehendif-
{cnt.Circaprirnumponitur mulicristrpkx
tcntatio.ficunda ibi:Di-
xitc|, ad cum./mw.;6/
; Dixitcij Dalila. Circaprimum dicituri
Poit ha:c ama.mu.^/rHHj autfn^eni Hebrcea vel 1'biliiihxa n$ ha
betnr in fextii:videt'urtamen magis^quodfucrit Thtlifih^a : co quod
fuerit itafollicitadecipcre S.Wijnicm aduerfarium TbilijihaorutHy
0-vocahaturDalila:/icentmdebeifcr:b:
& pronuntiari
.
6 Vcncmmc^r
.
vt quem non poteraatfuDerare virtute , caperent
fraude.Cxiera patent rfque ibi
,
*
.
* I Si
6 To/Z^icDowtoresnoflridicuntj&bene; qcf 'iihoc h&o
Samfon no tnic figura Chnifj. N.i in pnncipio huius operis
didum fui t,qd res vna numcro diucrfa fignat,&: incompof-
fibilia,^)^p diucillis propnctates,ficiu leor.!tionccontiancie
fignat Chnlium,:!c nitionc voracitatis diabohim.Et eodcm
mocontigitde
eadcmpcifoiu,qua:ratione
virtutis Chri-
ftii llgnat
: 6c rationc vitij nullo mo fignat ipfum,fcd niagis
oppolitu
. Sicuc Salomo in ^diticacionc ccmpli domini tuic
figura Chnfli, ij edificauic cccicfiam.In hoc auccm,quod e-
diricauic idoloru ccmpla 2.Rcgum ii.non pocuir clTc figufa
Chrifli,fcd niagisdiaboli: Siccft in propolico.S.imfon.n.ia
pdidis bcnc fiiic figura Chiifli : fcd non in eius dcccpcione
pcr Daliiam.Samfon igicur dcccpcus a Dalila fc-crctum fuar
confccrationis cidc iUicice rcuclaLiic.fic in hoc llgnificat ho-
niincm dno colccr.itum pcr piotcfsionem in rciigione, uel
ordincm facrum : qui pcr bl.mdjcias muljcns dcccpcus cr.v
hit\id impudicos cactus & amplcxus : &: fic cxc.ciicprinK)
tcncbris ignoratia: &: fccundo ligatur uinculo cofuctudinis
j.Hicifa::&. in carccrc pcccati dcpucaturad molcdum, id cfl,
ad coitus cxerciciu iccudum Hcbr.cos. Vcl aliter ad molcn-
dum,idcfl,.id opus laborioilim &: m;]]um,quod efl opus pcc
cati,lecundu quod dicitur , Sapien. j.b. in pcrfona pcccnco-
tn:Lof]'atifuinUi tn lia iniqi>itatis etpnditionis,ambiilanimHS vias
diffic:U:\:viam a>it(')f, dninon ambulaunhns: Pcrhocautcm,cj;Ca-
piUis Safonis rcnafcctibus ipfcplus nocuic Phihlihajis quam
t
ancc
F
m
ludicum Cap.
XVI.
2j8
0.
^
tmnfcendebnt '"a \c%(?^ patr iis,& edicHia propria requircbnr, tur a I:td<j fiih 3;riti.i
.
D
A
nioresim!candnpcreg'Mnorri,quodeiin:ciummaloriifu!C. ^fi Rupert. Dalila,frnagogacf! Tnccpwnt^aucpauDcrcu
if. Ambrof. Namq; parn fidacxpercusalienigcnxvxoris kjf/nagogadenocans piupcrnma,cu fcia^ilcc magmsbgis
L.cra.Jai*.
prima c6nubia,qui dcbuillec cauere vcl poftea, rurfus Dali- & proph caru habcrc diincias.Principes Palcfiinoru ,pdnci-
*"?
J(j
mulieris fornicaricECopula no declinauic : &: cu ea d.lige- pcs faccrdocii &populi fucrunc
,
qui plebcm vniuerfim ad-
recimpenfe,ren
tandi fe caufim
dolis hoftilibus
prxfticic. Pecu-
niampromictcn
hffligi
tib. Fhiliilh<ris,
jlla que fimulfe
pccuniar profti-
tucrac,aflutcfa-
tis & callidc '\w-
tcrcpulas,ad il-
Lieiilo.
icccbras amorhs,
quafi admirans
I
forcitudinjs eius
\
. emincciam,que-
rcrcccrpic ,
quo
tandcm gcncre
tantum pra:fta-
ret reliquorum
g
vimitibus, fimul
& quafi pauida
atque folicita o-
rare, vt dilcctie
fua: comicceret
,
qui nexus aftri-
ftiimalicna: po-
"
tcflaci fubfccr
Dcrec.Iilcauccm
adhuc fobrius
,
& forcis animi
aduciCus dehni-
menca mcrern-
cia dolum dolo
reculit , &c.
.5 Profper.Di-
cunt Allophyli
J^ti
ad Dalilam : Se-
judic- iuc virum tutm
,
jnjleib
^ indicet tiln in
"^*^
(luofjt
virtuseins,
,1 <2r dabimns libi fin
ucrfus Chrifcum
concic.iucrunc.
Mulier Samfo-
nem quarco ceii-
tauit , &fvnago-
ga Chrifcu mul-
tocieSj&necfat.
ccm in fcrmone
cu capcre pocuic.
Tandem aucem f virgz<t vfrj-
aliquando,quafl
^esnecdum
tantam forticudinem , &: quomodo eum fupemre valcamus , & vin-
d:um affligere. Qtiod fi fcceris, dabimus tibi finguli mille &ccnrum
argcnteos. Locuta ci^ergo Dalila ad Sa<on;Dic mihi ohfecro in <-]ao
fit tua maxima fomtudo,&quid fitquo ligatus t erumpcre nequeas.
Cui refpondit Samfon . Si lcptem t neruiccisfunibus necdum ficcis
&adhuchumcntibusIigafusfuero, infirmusero vcc^terihomines.
Attulemntquc ad eam latrap^ Philiilinnrum lepcem t funes vt dixc-
ratjquibusvmxiteumlacentibusnpudfemfidjjs &:incubiculofine 3 capuceiusVaden
^'="'-
reiexpedantibus.Clamauitq, ad cum, Philift-hijm fuperteSamfon.
do cecauic&pra:
r^
,
1 j i- r\
2 tx 4
ualuic,quiaChri
tommrputt
Qui rupict vmcula quomodoii rurnpatquishlumdeitupa tortum
^
fcumDci filium,
miae.j
fputammc,cum odorcm ignis acceperit, &non efb cognitum in quo 6
r^gcm fuum ne-
efiecf)rtitudoeius.Dixicq;adeumDaliIajIicceillufiftimihi,&faU 7
ttnd^^^nmoZ
fumlocutuses, Saltemnuncindicamihiquoligaridcbeas. Cuiille tc Caluaria; cru-
rcfponditi Siliffatusfuero nouisfunibusqui nunquamfuefuntino-
cifixic.

r 1 I r i- ^ i
.-
T^
3 St rafum fuer.t c
pere,mhrmusero & aliorum hominum iimihs. QuibusruriumDa-
capm meum, &c.
lila vinx'teum, & clamauitj Philillhijm iupcrteSamfon, in cubicu-
-s*
Aug. Virtu-
lo mfidijs pra^paratis . Qui ita rupic vincula quafi fila celarii . Dixicq^
f^ jn^^anu non^n
Dalila rurium ad eum : Vfque quo decipies me & faKuin loqucris } 1 1 pedc, non in pe-
.
Oftende dequo vinciridebeas.Cui rclpondit Samfon:Si,inquic,fe-

*
'^toie , no m ipfo
^,.
,.
i-i
! capite, fcdinca-
ptemcruics capitis mei cum licioplexuens , & c!auumhiscircum-ij
piiiis&crimbus.
ligatum tcrr^fixensinfirmusero QModcum fecifiecDaJila^dixicad *
Procop.Por- Aft.f.
cum :
Phihfthijm fuper cc -bamfon .
Qji cofurgcns de fomno, excra-
J^J^^ ndir ?iSd
^-"*-*'
xitclauumcumcrmibus&licio. Dixitqjad cumDalila:Quomodo
14
in capillis gratia
dicisquod amas me,cum animus tuus non fit mecum.^Pcr crcs vices
^^^- t^idcancigi-
., inj- r

c i
tur,quod in Apo
mentituscsmihi, o:noluilciuiccreinquoiicmaximarortituaotua.
ftoJorij vmbds
Cumcyje t molclta eflec ei & per multos dies iugiter adharreret, fpa-
^
5^
gfacia t(c, n\ fiin
tium ad quicccm non tribueus.defccif anima cius, &
ad mortem vf-
ci^^Chnfu^^in luTo
que lafiaca eft. Tunc apcricns
r
veritatem rei dixit ad eam : 1 Ferrum
15
dcmq, quodcx-
tcorfuam.
. ,. . nunquamalcendicfupercaputmcum,quiaNazara:us,ideft,confc-
cum iIIufLrauic. tm>uacuL.i*.
.; ii fHli mille centnm
i,
. ^
,i i
. ^.- ^. Oiia propccr vo-
"'"'*
^
crgenteos . Eccc
a cracusdominolum uc vtcro macos mcjc . Si rafum rucriccaput mcu
tinomine, pre-.
illa cfc triplcx
rccedcca mcfortitudo mea&: deficiam,eroq; ficuc cacteri homincs
tiofa apud Dcia
g
I
^
rfrChnfmsTn
Videnfq-, illa quodconfcflliseiefl-ecomnem animum fuu, mifitad
7
[^i^^^XS^^cfc
'
loicph , ance legem : vendicur 111 Samlon fub lcgc , vcndi- Dcus , ciim Jcgem de quouis Nazar^o fanxit
.
tur .0 f^ocanr^i
4
'i
h:
lU
NICOLAVS DE LYRA.
T S; fcptem ncruiccis. td
cft,
faclis de nouis.
l Necdum liccis. tjuia tales funes extendnncur &non ruputur.
3 Lacencibus .^ia non audebant inuadere Samfonem donec vi-
derant per experientiam
,
quod vincuU non pofji t rumpere.
4
Qiji rupic vincula. valdcfaciltter
,
idro/ubdiiur.
5
Qnomjdo.eftia mulieres qn filatirnmifcet alitjnidde
fputofuo.
6 Dixitc|uc . Hic ponitur fecunda tentaiio muluris ad deceptio-
ntm Sjmfariis ciim dicitur.
7
Salccm. fin^tbat enim tfla mulicr quod ex magno amore ad Sa-
fonem deftdcrahat fcire fortitudinisfutt conditionem, ficut amans de-
ftdern fcire intima fui amici.
8 Si ligatus.f/ac condtioncm nouitath addidtt Samfon adfuam
primam rcjponjioncm , ita quodfunes non efiem tantitrnmodo nerui-
tet
^ humid- : fcd e-iam omnmo noui,& hoc dicebat Samfon ad co-
iorationem fui me,,dacij.
9
Dixitque ])alila. Hkponitur tcntatio tertia^ciim dicttur,
10 Vfqucquo. celando fecretum tiitim amictc tua.
IX Si, mquiC , fcpcem. In Htbro babctur feptem civcinnos , vel
fiocccUos^cxfaries cniin capitisfui difiinUa crat pcrfvptemfioccellos,
"pel cbicinnos.
Cum
M O R A L I T E R.
antc
fcccrat,f]gnihcatur, quod aliqh hoino Dco cofccratus
+
^^^'^^ mo
dcccptus cx rclpcdu diuin^ grati^ rcilluminat'';
'
&P*jJjmor)cs&:vicialoitiiisquaaiittcafumpisliaLur.Po-
UuctiJitcrdici^
pcr SamloncquiantctoUoncmcapillo-
lUlH
12 Cumlicioplexueris idefl,ci<mfortirtgammto.
I
j Dixicque. if.J.hoceHfilfun. manifefii, ch fropriumftt aman^
tium fecrciufia inutcem reuelare.
1
4 Cumq;
.
Htc co)fc<, ucnter dcfcribitur veritatis apcrtio:quiiper
moiedia miilieris 'ipdrtunepneris ver t-tterei aperuit ud fii interi.u.^
1
5
Ferrum.y/.j dc ritu ~b{ai^arorH erat, quod nou raderentur co-
rnm capilli toto terrpore conjccrationts
fu , vt diifit fuufupra 1 4.f. .
16 Si ra. fi^ia fciit dlfum futfnpr^ ii\a fircitudo no erat virtnte
nature,fd crut quoddam donugra ligratis dut:quji in nccejjurus et
expedicHtibusfuit in eo quadiu tciuit ritum T^a-z^irxipropter qiipfo
uiolato per rafura non ajfnh fib'.
. rd coira hoc uidetur
^
uoii J^aT^
rxi uiolabatur per tactim xjr eiti ajpeciii mortui.ut habeiur T^um.i.
Samfon autemultos iam a-.te interfeceraf,'H patet exfipradictis.Di
cendum ijubd non fuit fimiie de Samfonc ^ aiijs Tsl^a^^^arxis, qui eraC
confccrati ad ips <& ad uacandum oi-ationibus ir pijs oper:b*s. Safon
autemfuit coufLcratuspertotani uitam,etfua confccratiocrat ordintt
ta ad alia opera.f.ad liberationem Ifraei de manu Thiiiiihinorum

ut habcturfup. i j
xap. propter quod interficiendo Thdifihxos ctnfe-
crat'0'iem fuam non uiolauit
,fed
magis adn/ipleuit.
1
7
Vidcniquc.rf^/^/o ueritate/nihoc enirn prxceperat per quod
nomen dni nommauit, dicensfe confecraiurn domino, no enirn nomi-
naffet
ru fuit fortiflimus , &pofc t5f]onc capilloru fuit ficuc c?:eri
homincs infirmus,{ignificanc rcligioh ad bunu opus ccpidi:
quianccdcpofitionecapilloru pcrrehgionisingrcflumcrac
forces&agilcsadludandu&: faltaduni(Schmoi,& pufcin-
grcfluiu rcligioius inftrmi func &: dcbilcs ad benc opciadu.
Tom.a. 1
o
25?
Glofordi&NicoIaicfeLyra. 260
A
f
in finarue
itclittATC ca-
t
aimgcrc
B
utcaf.iif
a yocauitiji totiforem. Ifid. Q^
mulicr fubdola caput Safonis
rafic,*: Allophvlis illudcndum
tradidicq, captiuatus cft, cj,
cecatus^: ad niola dcputatus:
no iii his Chnftus
,
fcd lUi fi-
gurantur qui tantu Chrifii
noicgloriantur, & malis ad^ibus
iugiccr imphcacur. Vir cm
fcnfus rationalis intclligit'. Caro
auicm mulicrcm
fignificat,fi c-
nim mulic: i.i.carni nofiraj blan
dicntc hbtdinc, vcl ?ili)s malis
opcribus confcnfcrimus : gratia
fpirituflanfli qu^Nazar^i crine
fignificatur nudati cxpohamur
atq ; dccipimur. Ica cnim fupcr-
bis Sc pcccatcnbus v jolara Chri
fli grati.i, ficut Samfon incifaco
*
jnaadiabolo iUudicur. Si quis
autcm agcndo parnitcntiam rc
dcatcoma rcdcuncc.i.gr.icjarc-
florcfccncc: rcparacurad v rtu-
tcm, &cupidinis ac luxuri^ fub
ucrlis columnis hoftcs dci)cict:
Sc parato ccrtammc in fincm
fortiffimef dcmoncs triuphabit.
< Q^em. ^ "Profpcr. Implctur
^
in Samfcn pcr figurani,qucd in
c
Chrifto a^hl cft m.inifcfic.Mu-
licr pccuniam h principibus Phi

lifthinorum fufccpic , fc ludas
j
pcrccpro argcto dominum tra-
didir,. Mulicrdormirc fccit Sa-
foncm m finu fuo: hoc cfi qucd
roflcr fortis dominus dicit . 7{d
cxpedit mori prophelatn e.\trj Hie-
tufalem . lUa incbriOit poculo
niortifcro.- & Domirus dixit,
Dederunt in cfcam mcantfii^ &c.
Nouacula rafit caput cius: fyna-
goga Chriftum fpinis capitc co-
ronatum, in loco Caluafia: cru-
cifixit. Rafocapite Samfon di-
fccfiiic &virctis
.-
&noficr pcdcs
in ligno clamauic ,
Dens , Deus
t/ieus^ijHare me dcrclitfnijii^ EfFode
runt inimiciSamfonduosocu-
los cfus. Dua? parccs,vcluc lumi-
na, diicipulorum cffufx func ad
ccmpus tligicndo , &:c.
it Rupcrc. Tonfor quc mcrctrix conduxic,PiIatus excitit,
cui vincJum dominum noflru trad)dir&: negauit.Raflt cri-
ncs dormicntis,ideft,rcgcm fuii detcftaca eft,& vniuerfum
ius cius abdicauic quafi ouis obmuccfccncis, quafi agni cora
tondencc fc os iliii non aperiencis. Ccpiccu abijcerc, rcpcl-
lcre,[infulcarc dicendo, moco &agitato capicc : yah>>flui de-
ftruis templii Dei. Euulfione oculorum Safon, ipft intcrfcdio
diii fi^urata fatis aptc intelligitur
,
quia in mortc non folus
vifus,lcd &cetcri ocs fcnius aufcruncur.Gaza ciuitas infer-
rum fignificat, in quocatcnis vindum impij dominum tc-
ncrc volucrunt
.-
fcd Dcus cum fufcitauit, folutis doloribus
infccni,iuxca guod impofiibilc crac ccncri illum ab eo.
lih.dcN^tu-
b tirfciens quodrucab eodom. }< Achanaf. Ipfum Spiricu ap-
pellari
pcllari dominu liquido in Iibro ludicu fcriptura oficdic', vbi
dc mirandis opcnbiis Safonis,aiC. Spiricns domini vcnit in cum.
Acq; itczwFenitjpiritits domini tn Sanfonem.Qum autc cfTatus
clTet myfleria Dei,apcriens ca Dalil^,dicit (criptura:/^fcfj(/f
a Sathfonedns.Qua proptcr demonflratum iam efi, Spiritum
cfic dominu. Cognoicitc au
tcq, dominiis ipie c{\ Dcus.
ii Ambr.Ex fomnocxper
rcdus: Faciii,iqiiitJicHtfolco,
Cr excutia mefiper aduerfarios.
Scd nec animi lui alacricace,
ncc virtutc agnouit, nec vi-
gor crat,nccgfa mancbat.
d Molcrefccerunt. 5 Hicron.
Molcrcfarina dur^captiui-
tatiSj&cxtrcmc fcruitutis i-

tx nofirii.
Lib. eom. in
Iudic.(.24.
principcs Philifthinoru ac mandauit : Afcen-
ditc adhuc lcincl : quia nunc mihi apcruit to-
tum cor fuuni. Qui afccnderunt aflumpta
pccunia quam promiferant . At illa dormirc
eum fecic fupcr gcnua fua , & in fmu fuo rc-
clinarc caput . Vocauiique tonforcm, & rafit
feptem crincs cius : & cocpitt abigerc cum
&a fe rcpellcrc . Staiim enim ab co fortitudo 4 diciu cfi.Ab Hcbrcis ct mo-
rcccflit. DixitquePhilifthiim.fupcrteSam- ,
laintclligit'figurafiter,c>.f.
f. ^
I r -r
j- in morcm fcorti , victoru Ii-
10 n. Quidelomnocolurgensdixit in animo
bidmipatcat. Flludqjqd in
fuo. Egrediar ficut antc fcci, &mc cxcutiam , 6
ludicQ librode Safonc lcgi-
ncfcicns quod reccfliflit ab co dominus.
S^-h^-l^gif.^^i^tlS.?
Qucm cum apprchcndiUcnt Philirthijm , fta-
7
pro fobole robuftiflimoiu
timcrueruntoculoscius: &duxcruntGazani
^
viromm hocinAiiophylas
.
o I r
niulicrcsiacerelitcopullus.
vindtumcatcnis, & clauiummcarccrc mo-
9 4 Rupert. Sed nuquid ho
lcrc fecerunt. lamquecapilli ciusrcnafcicoe-
' flesPhilifla:i,defcmincHc
pcrant : & principes Ph.lifthinorum conuc-"
c^r^SSSl
neruntin vnum, vtimmolarcnthoftiasma'
gnasDagonDcofuo, &epularcntur dicen-
tes : TradiditDcus noftcr inimicum noftrum
Samfon in manus noftras . Quod ctiam
populus videns laudabat Dcum fuum , ca-
dcmquc dicebat : Tradidit Deus nofter ad-
ucrfarium noltrum in manus noftras, quiu
deleuit terram noftram , &occidicplurimos.
*t Lajtantcfq; per couiuia fumptis iam cpulis
prarccperunt vt vocarctur Samlbn,& antc cos
15
Pfal.i
Epifl,
Coni
Auutun.t.
ali eonnpu-
nionc iter Pj.
trem,& FiUu,
& Spiricum
nio
5
turpis,ta 6c friuola eft.
Greg.Samfon amifiis ocu
lis ab Ailophylis ad mola dc
putacur. SciendQ efi
q,
prius
itclledius obtudit': 6d pofici
captus aius pcr cxteriora dc
fideria vagatur: vtccca mes
quo ducit" nefciat , &earnis
illeccbris fe libeccr fubdac

aliqiivcro pri' defidcria car

niscbuUiut &pofllongum
vfum iUicitis operibusocu-
lu cordis claudur.Nam f^pe
mes rcda cernic ; ncc ti\ au-
dttcr
p
pcruerfa fc crigit, &:
rcniccns vincicur,du hoc ipfi:m quod cgic dijudicans carnis
fua: diledionc fuperacur .
Qaod.n.plerumque prius oculus
conccplacionis amiccicur, &poft captus per carnis dcfideria
huiuf mudi labonb' aius fubiugatVcfiac Safon ab Allophy-
hscapcus
,
qui poftquaocuIosperdidic,admoladepuc?cu$
cft : quia maligni fpiricus pof^quaccncacionu ftimulis incus
facic coceplacioni s ctfodiuc , foris in circiiicu laboris micciic.
c Vrxceperunt vtfocareturSatnfon. ^. Ambrofius. Produ-
citur de carcerc Samfon , ac ftacuicur in populi confpcdu.
Grauibus in eum infultabanc conuici)s , circumagcbanc lu-
dibrijs: quoddurius, ic vlcra ipfam capciuicatis fpccicm
,
viro ingenita: virrucis confcio tolcrabacur . Nam viucrc
& mori
, nacurx fundio : ludibrio cfl^^ probro ducicur.
Cupiens igicur tantam concumcliam vcl vlcionc folari,
^vcl
lib.-
cap .
B
iCrfe
tf>>.
NICOLAVS DE LYRA.
4< tiaffet nottten domini diccndon^endacium
.
l offcendite adhuc femel : tjuia nunc mihi ttperuit ttum cor
fuX.
Ex hoc vidccur quod illi ijdem prius fucranr apud ipfam ad
comprehendeiidum Samibnem : fed videntes cius fbrcicu-
dincmpcrrupcioncm vinculorum ipfum noninuaferanc:
fed latentcr ad fua loca rcceflTerant , 5c per hoc ctiam Sim-
fonfuitdcccptusrcuclando Ibcrcnim fuum mulieri igno-
rans quod machinaretur in mort-ni cius.
3 .At illa dormirceumfccitfuper^cnnj
fua, &infitiufuo reclina
reeaput.
Vctenformcliuspoflccradcrccumquamfiin le-
Cto iaccrct.
il
Et rafit frptem crines eius : &capit ahigere eum drife rcpel-
ere
. In Hcbrxo h.ibctur
,
feptcm floccellos . quia rafit totam
cacCincm fcptcm fiocccllis diflincJam : vt pra:dictum eft.
4
Stalim enim ai eo fottitudo receffit.Cuius caufa prxdida cft.
5
Dixitifur. Volcbat enim cxpctiri ficut prius vtrum forti-
tudo difccfTifTct abco.
Egrediar. fcilicct a v inculis,ipfa cnim ligaueratipfum ad
pcneduraccrtitudinalitcr fi rafo capitcpoflct vincula ru-
pcrc:
pcre: quodcu non poflct^Philifthxi inuaferunteumfecuri.
7
iluem. Hic confcquentcr dcfcribitur Samfonis compre-
hcnfio, vbi primo dcfcnbitur eiusincarceratio, fecundo il-
hifio , ibi : lamciuc capilli . tcrtio raors Sc eonfummatio , ibi:
Q^i dixitpuero . Circa primum dicitur : Q^em. Dono forcicu-
dinisdefticucum.
8 Statim eruerutit. nc fi force cuadcret , damna cis infcrrcc.
p Et claufutn in carccre molerefccerunt . id efl
,
grauicer labo
rarc, ncgracis panem comederec,aliquiauceni cxponunc
molere , id cfl , coicarc vel coirc cum magnis mulicribus
quasadducebanc Philillh^i: vc dcillis magni homines 8
robufti nafccrencur apci ad prselium.
I o lamtjuc capilli, &c. Hic confequcnccr dcfcribicur ipliut
illuflo in fcflo I^hilifihinorum , ciim dicicur.
it Conuenerunt. Gracias reddcndo idolofuodccapfionc
Samfonis ,quamaccribucbancidolo.
1 2, J^j deleuit terram noflram . Pcr inccndium CCrrar nafccn-
tium vc fupra didum cft i j.cap.
1 j
Trxcepertmt. idcfl,vc maceria rifus eis pr^bcrct:
qnia cj
cus crac : &idco impingebat aliquando ad paricccm ,
aliqn
ad columna:vSc aliqn cadcbaccx quibus ridcbant
Philjfih^i.
4. J2.I
6i
ludicum Cap.
XVI. 26
B
t.:ciu.
vcl inortc in relfqiiu pra-uc tcre/imularo quod infirmitacc
corporisA' nodis compc Ifi f.iftenrare icfe nequirec, popo-
fcit a
puero,5<:c.rn morce feipfiim vicic,.''^ infupcrabilc tjcf
-
ficanmium, vc pro nihilohaberet vitx finem, oibus tbrini-
dolofiim.Non captiuum exitum/edtriumphalcm inuenir.
Eius fepultura pra;-
ft.intior quam pnte-
t a
'iiir^non tc lis,fcd
cadaueribus holiiu
preflus ,
hum.icus
cfti
proprio tcftus
triumpho.Huius ali-
tem cxeplo liquct,
alienigenarum ton-
fortia icfugienda
,
nc pro charitatc con
iHgij,proditionis in-
lidiarfucccdant
5 Profpcr. Catc-
na: S.imf3nis, clauos
indicant crucifixi.
Qua? verd illuden-
tcs feccrunt , dando
palmas in facic: fpu-
tis linire,flagellis cc-
dere , hxc omnia E-
faias prxdixir,^: im-
pleta in Chrifto E-
uangclia teffantur,
vbi vclut cxcatum
illuduntludxijCala-
nio pcrcucienccs ca-
puccius, d. Trophe-
r;^<r, &c. Plures Sam
fonoccidic in mor-
te fua
,
quam in vica. Nofter etiam dominus , duos angulos
mundi,ciraincifione,f.ac pra:putium, velut duas columnas
in fua mortc moucs, omnem cultura idololatrix fubuertic.
4c Aug. Samfon non alitcr cxcufacur ,quod feiplum cum
hofti^
hoftibus domus ruina 6pprefrerit,ni_fi quia Spiricus latencer D
hoc iuflR-rac^qui per illum miracula f.icicbac.
ii Chryfofi Samfon moricns,inimiGosfuosconcufIisx-
Hom'i.4. in
dificijs riiina coprimic : & dris runc ciim mori dignacus clf,
w"^*^/"-
nonvnadomo fcdjcoco]mundo concuffb , diabolum cum ^]"
fuisangelis cxcinxic. lib i<> M->ra
luderet . Qui addudus de carcere Judebat ante eos, fecc-
runtquceumftareinterduas columnas. Quidixitpuero re-
gcnti greflus fuos: t Dimitce mevttangam columnas qui-
bus omnisimminec domus , &t
reclincr luper cas
, &paulu-
lum requiefcam. Domus autemeracplcna virorumacmu-
lierum,&:erancibiomnesprincipcsPh;lilthinorum
, actdc
tcdlo & (olario , circicer tria milia vtriufque fexus (pediantes
ludencem Samfon. At illc inuocato d >mino aic : Domine
Deus meus mcmenco mei
, &: redde mihi nunc forticudi-
nem *priftinam,Deus meus, vc vlcifcarmede hoIHbus meis:
&
pro amilTione duorum luminum vnam vlcionem reci-
piam. Et apprehcndcnsambascohimnasquibusinnicebatur
domus , alteramque earum dextera , & aiteram Ixua tenens,
ait: t Moriacur anima meacum PhiHfthiim. Concuiriiquc
5
vmerccperculiciim- tij.q.y
r
.
I
.
-11 r

pafflblli
vfrn vita non lice
tortitcr columnis
,
cecidit domus iupcr omnes principes&
mortuns
casteram multitudincm qua: ibi erac . Multoquc plures in-
tcrfecitmoricns, quamante viuus occiderat . Uefccndcntcs
auccm fracrcs cius & vniucrfa cognatio , culerunt corpus eiu?;,
& fep^licrunt uicer SaraaSc Etthaol, in fepulchro patris fui
Manue : ludicauitquc Ifrael viginti annis
.
lo-
a Mtiiotji. Grc2;or. liuin.cap.7.
In hoc loco pcr Sam
fon Chriftus fignifi-!
catur. SamCon cnim
diim viucrct p.iucjps
interfccic:cuetfove
ro templo moriens
maximam aducrfa-
riorum multitudine
truperterra.
flrauit. Ec domino
nofiro pfxdicantc
c
pauci cx Iiidxis crc-
didcrunE : innumcri
vcro Gcnciliumpor mcara.
puli viam vita: lUo
moricntc funt fccu-
ti. Supcrbos cnim
dum adhucpaffibilis
c.ll
VCro Vlta
non licet. ft.
cap reos. De
diiior. c. gaii-
dcmus.
lirauit
.
Hunc Samfon in fe-
metipfcj dudum figu
r.iliter cxpreflit
,
qui
paucosdum viucrcc
inttrcmit: dcfirudo
vei 6 tcmplo multos
cum morcretuf oc-
cidit,quiadominus
ab elationc fuperbia; paucos cum viuerct
,
plurcs cum cor-
por;s fui tcmplum folueretur extinxit,atquc clcCtos e-a gen
tibus quos viucndo fufhnuic , Timul omnes moricndo pro-
ftrauic.
SCA?.
NICOLAVS DE LYRA.
j
Qui. Hic dcfcribicur mors cius &confummatio.
1 Dimitte me. Tum quia cx collifionibus pra;di6lis erac fa-
tigatusvtrequicfccrct:tum utper carum impulfum cum
I)ei adiutorio de quo fpcrabat,domumcadefc faccrct.-idco
fubdicur.
3
Mill. Qiiia vidcbat quod cius dclufiorcuertcbaturin
opp-obrium diuinum , c6 quod captio Samfbnis attribue-
bany idolis , & dc hoc idola iaudabancur ab idololacris.
4
yt flcifcar me de hoflibus. Hoc cnim dixic non liuorc vin-
diftx, fcd zclo lufiiri.x &: honoris diuini nominis : ica quod
Philifthari Dcum blafphcmahsncidola laudando , ideo non
peccauit , Philifthsos occidcndo , nec etiam occidendo fe
cum ipfis
,
prou: fubditur.
5
Moriatur. Etaccipitur hic anima pcrtotocompofito,
quod cfl corrupcibile,licct anima fit immortalis.Non enim
Samfun incendcbat fc occidere pcr fc fcd tantum pcr acci-
dcns : quia non poterac blafphematores nominis diuini oc-
cidcre nifi fcipfum cum cis occidcndo . Prajtcrea voluntas
domini crat, quod hoc ficrct; quod patct pcr hoc, quod for
titu-
titudincm mitaculose fibi rcddiditad hocfacicndum.Qui-
libet autem dcbitor cfl mortis ipli Deo : &: hoc dcbitum po
teft repctere quando vult , &quomodo vult : &: ideo Sam-
fonnon pcccauit fecum alijs occidcndocx Dcivoluntatc
& inftintliu diuino . Crcdendum eft etiam quod de pccca-
tis prius pcrpctratis poenituit : &quod illa mors pcena pcc-
catorum fuorum fuir,quam non foliim acccptauic, fcd ecia
proeadominum rogauic &: ideocompucacur incacalogo
fan-ftoru rh ad Hcb.11.
Mordtter . Samfon Nazarxus eft homo pcr bapcifmum MoraUter.
domino confecracus. Dalila qu^ firula inccrprcracur,cft
fenfualicas,pcr quam volupcas carnis quafi per liculam hau-
ricur . Pcr hanc Samfon dccipicur
,
quia pcr fcnfualicacem
homo aliquando a gracia in bapcifmo reccpca deijcicur. Se-
pcem crinibus dcnudacur
,
quia fcptcm donis fpiricuftandti
fpoliatur . 0.:ulis pnu.nrurpcr menris excxcacioncm . Ca-
tcnis ligiKur pei pcccandi afTucfadioncm ; carccre claudi-
tur per cbftinacioncm, (cd tunc capilli cius incipiunt rccrc-
lccrc
,
quando diuini* facici rcfpcitu incipit pccnitcre, qui
moricns triumphac dc hoftibus,quia moricndo pcccato
triumphatdcdiemonibus.
Tom.i. I X CAP^
2^3
Glof.ord.&NicolaideLyra. i6^
rnm. in IJbt
lud. Mp>>>
C A P. XVII.
^ ,.
^iV^'; fo fm./^ore, &c. * Rupcrc.Duo gcntis Ifrndi-
ticjc iTial.-i , dupliccmquc* fornicatioiK cx hoc lo-
co, vfquc ad fincm huius libn fcriptura fanda cul
parc ,
fiTcxccrari
bborat--
pioptcrquxpcnc continua,&:
nunquam
nif) pauciflimis ludi
C A P.
riKii^ liiic
RcEibusiuflisfiC- a
cimus.Tcraphim aut propric appcllanf,figurc Sc fimulacra. D
^ HicTDn. In voluminc ludicum Icgimus Micha dc mo-
Toni.}
tc Ephraim miUe ccntu argcnti liclos inatri,quos illa uouc- 'j'^
s
ratrcddidific,acq; fculptilcindcfccillc&cofiatile.Etaudis
'
'
pofi hcc modicum,vocari Ephod &c Ter.nphim,euni vciquc
i\ zona lit , auc vcfiimcti gen'
cibus , liuc
Rcgibu
rantibuj
, intcrdum
cocrcita
,
dominus
tcrr illi &: populo
totics iratus
cft , &: .
Jhuc ma-
nisciuscxtcnta.
'^
iimnam-
quc , id cfl , tornicatio anima;
cft, qua
aDco lcgitimo viro
crcatura
rcccdcns.idolis profii
tiiitur,
&
diuini
nominis ;idul-
tcriuni
pcrpctrat ,
lculptili ac-
tmal4erai qucconfi.itili
commumcando
B
illud.Hanc
fornicationcm
Ipi-
ritiwlcm in gentc ill.i pr.vfcns
ic^tio vchcmctcr
pcrcutit:quo
in tantum ardcbat, vt non fo-
lum .Mich.is, vnus homo fcul'
ptilc feccrit, fcd &C
mtcgra tri-
bus Dan pro magno commo-
do Jibi illud ftirata lit: cum ad-
huc
intcr cictcras tribils for-
tem non acccpifict.
C(in.5nltb. b Etfecit
Kpbod,eic. Rupcrt.
Iud.C4p. i<>
Eohod indumcntum faccrdo-
talclignificat
,
quod in Exodo
Q
^LcCmco fupcihumcralc di-
cimus
kvil
Vittjiie eo tempore vir
quidam de montc E-
phraim ,
nomine Mi-
chas
>
qui dixit matri
fua:. Milic&ccntuar-

fculpcilc atquc confiacilc cfic

nonpofic. Agnofcocrrorcpc-
ncomnium Lacinorum, puta-
tiuin Lphod &L Tcraphimquo:
pofica nominantur, dchocar-
gcnto tiiific conl lata, cum fcri
pcura lic rctcrat.-f' accepit maicr
cius , haud dubiu quin Michar,
argcntum,&: dcdit iliud cofia-
tori , & fi:cit illud fculptilcat-
quc confiatilc, quod fuit in do
t
J^so
-
mo Miciia:,&c,Ii.rgo poft ma-
tris idolum, quod dicicur fcul-
ptileatquccoiifiatilc,Michafe
genteos t quos lepara
^
ueras , & fuper quibus
4
mcaudientc : iuraucras,ccccej^ohabeot&
^
apud me funt . Cui illa rclpondit ; Bcnedidtus
filius mcusdomino, Rcddidit ergocosma- 6
tri fux, qua: dixerat ci; Confccraui & voui
7
citph6d &Tciaphim ,ficut
, ..,,^ j^^-
.j
/- B cx confcqucntibus approba-
hocirgcntumdommo, ytdc manumcafu-
^ tur,&c.idolum igitur pofitum
(cipiat filius meus , S< faciat fculptile atquc cft, ad cuius vcncrationcm, fi-
conflatile , &nunc tradoillud tibi . Reddidit
10
^\^,^
Dci myftcrium, Epliod
.f ^
... &:Thcraphim innt^neconnci
igitur eos matri iux
. Qux tuht ducentos ar-
1
1 tur. illud ctiam atcende, quod
eentcos,&: dedit cos ar^entario, vt faceret!^
Ephod nunquam nifi in faccr-
exci. fculptilcatque c<,nfl.tile, quod fuitin
4
^^^^T^^iST^i^
domo Michv^E. Qui iediculam quoque in ca ^^ a^t* ,
mccTprctari
,
qu
Deo ieparauit , &fccit Hphod & Tcraphim
, ij
>i noS
^figuras-.
N I C O E A V S D E E Y R A.
CAP. XVII.
FVitquc.
H^c efl
vltima parsprincipalis biiius librim tjHa agii
dc quibujdam cafibtts temporc Indicnm accicieatibus.Etfunt tres^
caJHs. i-ecMufponitur cio.
tertinsponiturin libro l{uth,(}uifecii(iii
Hebrxos antiquos non efl iibcr diilinBus d libro hdicu
,
vtpatetper
Hier.in prolo^.guUato, Circaprimu dubitatur qno ttfore accidit ca-
fus
Michx. Et dicunt expofttorcs noflri
coilcr
, ^
acaditpoft mortcm
lofue antequa fi<rgcfit iudices, & ad hec probandii ihducut tp hic bis
dicii: In dicbus illis no crat rcx in Ifracl,^C. qnia tunc uon erat
rex vel iudex iiui trrata corrigeret, Dicunt etia tf>hC hiftoria hic rfe-
fcribitur ad oUendendum necefitatem dandiiudiccs ifraeltadcorri-
^endu crrata. Sed iUud diCiu non videtur multii valcre, Tu qiiia ftcut
diSu eftplurict iudices prserat per modu direClionis &
co/ilij, noper
Tttodii duminij: propter quod non habebat efjicacia
corrigedi: fcd reges
(isJHCcedentei habuerut autoritate
&
ptmfubditos coercedi, Caufd
etiafnfcitadi iudiccs indufJa no habitur expr^cedenfibus, quia vbi'
tuque fcriptura (i/cv/.Sufcitauit cis diis tale, velfle iudicem,pr*
mittitur pro caufa buius fufcitationis tribulaioin
quacrat populuf
Ifrael : vt per iitdiclfufcitaiu liberaretur. Hebr^iyero dicunt^ tbfa--
Si Michs cotigitfttb Oihonicl^quifuccrfftt lofue.Et ad hocprobadii
inducitt quodfcribitur in fine i S-c. Manficq; apud cos idolu Mi
(fhc oi tpc quo fuit domus 13ei in Silo.Woc tempus incepit ante
tnonH Ittjuc: vi haOi tur lojue 1 8, Tcporc aut lofue o dcclinaucrnnt
adidololairiam,vt hdbciurfuprd t.c.Etidco dicunt
(f,
hoc accidit in
frincipio temports Oihouicl/juod fuit propinqufus pojitioni taberna-
(ulitn Silo puji tempus lojuc. l^iiur ciicahiftoriam Mich^ fic proce
4Uur: quiapnmo defcribitur idolotatria pcrpetratio.Sccundo idoloU
tri*f}foliatio,c,i8. CircaprimumprAmittiturfabricatioidoU.Secun
do fubditiir abufusfactrdotijfibi : ImplcuitCj;. C:rcaprimum,qiiia
litera eil intric iia cou/iderandum,quod mater Mich* confccraucrat
fummapeenni* pro fabricattone idolt . Michas aitt voles illa in alios
"pfus expendcreJubtraxit illam occnlte:po^ea vcro painircns; tit tjnia
et ipfe idololatra crat, fH quia maleditiune mat> is timebat^qu* illi
q
pecuniamfubiraxerut ftequenter maledicebat; dinapcciiniatn matri
rejiiruit : vc iidc fieret quodipja promifnat . Et hoc cft
quod ditjtur,
1 Fuitq , co tpc vir, Hoc nun rcfcrtur ad tps Safon is dequo imme
diatefupra diclum efi : quiafa^iiwiifiiid accidit longe antc.f.immc-
iiatcpoll morti lofue^vtprxdiClu eft,fedrefertur in gmcrait ad tcm-
fus
Iiidicum : tamcn mteUigitur proprima parte illius tempori<.
l Millc &C ccntii arg. Ex hoc dixerunt altqui
,
tp ista mater Mi
chx
chtefuit Dalila, &cp i^apecuniafuit tlla qiia rectpit pro proditione
Sajonis vt diRu cii ca.prx ce.fcd hocpatetfaifitm : turn quia ifludfa
Cium contigit diu ance tps Safonis
& Datilx., vt iain diUum cft ,
tum
quiafumma pccunitt non eft
eadem hic &
ibi.,(fHia ipfi Datil<c dcderiit
fatrap Vhiliiihinorum finguli mille &centu argenteos
,
trant aule
quinquCfClr ficfumma
illiuspecunix afcedit adquinqi millia
if
quin
^entos argenteos: hic autem pontmtur tantum mille centum argentei.
3
Quos {cpa.fcilicet , d communibus vfibus idolo dedicando.
4
Et Cupet.i.voto &iuramcHio promiferas
, fecHdnm expo/ttores
nosiros . In Hebrxo aittcm hnbetiir ; Me audicntc malcdixeras,
fciUcet ei quipeciiniam abslulerat.
J
Eccc c^o.q.d.paratiis fum reddere tibi fptcr caufasprttdi&as.
6 Reddidit crgo. id eft^rcdderepmniftl^ ^a de redditione aCiuali
poftea agitur,
7
Qua: dixer^t.f.antequa confitcretur pecuniafe habcre, fecitndti
iiiamliterS.in Hcb,habetur; Et dixit ci.f.posi confefjiohZ pccuni*.
8 Confecraui.Dow/w vocar falfumDeumquemcotebat.
p Vtde manu. In hoc explicat modH votifui, fic
enim uouerat
^
de manufua argentum traderet filio, ut indefaceretfteri idolitm.
1 o Et nwci.ftatim cum milji reddideris pecuniamfccundumfor
mam uoti mei, Hatim tradam eam tibi ad faciendum quod uoui,
X I Rcddidit igitur. fcilicct ipfe Michas,
12 Matri, rcddttioneaCiuali,
1
3
Qu.f tulit. h^ftduum autem pecum fuit\conftimptum in alijs
quA pertincbant ad culiiim illius idoldatrix utpote in fdicula,Ephody
^
confimilibus,de quibus pofteafubditur,
14 Et dcdit. non pcr mamtmpropriam ,fedper tnanum filijfuife
CHudumformam itoti prsdiClam,
1
5
Vt faccrct cx cis fculptilc , &c. DicHt aliquitpfuit unii ido
lum,qitod itocatur bic fculptile & conflatile^ id cji, fatlumpcr tunfio
ncm &conflationcm ,
qiiia metalla prius calcjiunt in igne
&
poiied,
mallco tunduntitr,ut cx eis aliquidfaciiiusformetur. ^lij autdicunt,
(},fuit duplex tdotfi, imu pcrfculpturam., quod notatur cu dicitur hic,
fculptilc;^liiid pcr flitura,qiiod notatur pcr hoc qitod dicit,c6ftatile.
1
6
Qui .xdi. idcii
,
paruam tedem, Dc. fe. idolo dedicando &ab
aliis ufibiisfeparando cir uocatur hic idolum Deits. Et in tuta biiioria
hoc nornen Dcus ueldominuspro Dcofalfo accipitur.Exccpto quodin
.
fine dicitur ; Omnia tcmpore quofuit domus Dei in Silo , hic enim ac
ctpitttr pro uero Dco,
1
7
Ephod &: Teraphim. Qu_nd autemfcqtdtur, Id eft, veftem
laccrdotale &: idola.no
eft
m Hebrxo, fcd appojiiiifuit d traflaiore
^ adexprimen
M O R A L I
T E R.
I
Tuit, Ecclefia marcr dicitur omniu Chriftianorum,licct
multi corum fint eius fiiij folo numcro Sc no mento. Icc
pa
ftor inutilis ecclefiardicitur idoIu.Zach.n.d, Opijjior &ido-
lum dfi(l;nqHcns^re^m,J$it Michas qui matri fua: tradidic ar
gcncum
gcncum .ad fiibricandum idolum , lignatillum qui filiuscft
ccclcfi? folo numcrQ ; $<: pecumam oficft pnvfidenti ecclc-
lia:,vt ipfe promoucatur ad paftoris otticiuni, &: fic fiat ido-
luin,quiaficpromotusnon folum inurilis cft ccclcfia: ,
fcd
Ctiam nociuus.^ dc tali fubdicur,
Jmpleuitqi
i6^ ludicum Cap. XVII,
166:
^r-
lolem.
B
figi]ras,fiiie figurationes pofriim* diccre, &:c. luxt.T i^^ifhnc
fcnfum &Micha cu vcfte rKerdot;ili,cerci
a
qiioqq ad or-
namcra faccrdocaliaptinet,p Teraphim fcci!lc monftmtur.
a -l^
hiUiebusillisnofi eratre\- ^Circ. Rupcit. Icidcm rc.ipcura
vehcmenter ingcmifcit, cum intcr narradu, fcmcl &c iccrij,
ac tcrtio dicit
.
Qiicm putas vel
qualem regem
,
in dicbus illis m
Ifracl non fuiile
deplorat ? Nun-
3uid quado rex
atus crt Saul,
abftulic fornica-
tiones if^asrNun
quid .Achaz? Nia
quid ManaflTes?
Iliu ergoregcm
Inihi
proe-
(il(uic
Solus ifte rcx cos omncs qui regnnm cius
rufcipcfent.Ciim
igicur tanta enarrat fcripcura peccaca
populi Ifraci, rette c5-
g,cmi{cii,IndiebusiUisnoneratrexinIfraet.
h
'<
Fmc^uotfue alter adolefcens de Kedjleem
, ^c. Thcod. Ef^
probabilecumfuiffc Leuicam cx pacre, macreaute
habuif-
fedecribu luda
id eftjVcftem facerciotalem
& idola. t Impleuitquevniiisfiliorum
a fuorummanum,& {adlus eft eifacerdos.t In diebus illisnonerat'
rex in Ifrael, fed vnulquifque qaod fibi rcdum
videbaturhocfa-
b
ciebat. Fuit quoque alrcr adolefcens, dc Becheleem
luda, cx co-
gnationc eius
,
cratque ipfc Lcuites , &habitabat ibi. Egreffufque de 5
co fungebatur
ciuite Bethleem rpcregnnari voluit vbicunque fibi
commodum
^^'oj^^^^^^^^^F?
reperiflet. Cumque veniflec in montemEphraim,
iterfaciens,
&
declinaflet parumper in domum Michic
, interrogatus e(t ab eo
vnde venifTct : Qui refpondit : Leuita ium de Bethlccm
Iuda:&
vado vt habitem vbi pomero, &vtile
mihieifeprofpexcro.Dixit-
qucMichas: Manc apudme&ellomihi parens ac
iacerdos:
da-
boquetibiperannos fingulos decem argenteos, ac
t vefliem
du-
Cecerumviriffc
concralegcmTe
cic. Nam cum
Deus ttxifrccca-
bcrnacuklm in
Sdo; in alio lo'
D
Qurft. inltt-
d ic. incerp.
Hwiieto.
t
Confeera.
uicque.
tinfriig.a.
&tl.(lr
cer legcm
fcripcura deplo-
rac non fuiflc,cu
ius foliusaduen-
tu vel regno con
fummarecurpr^
uaricacio
, &: fi-
ncm accipcret
peccacum, &vn
gerccur findus
fandorum . Hic
nempc deerac
Rex , cum daca
eflec lcx . Ec lex
quidcm pccca-
tum ofcendere poterat
,
fed a pcccato libcratc non potcrat: cx tribu Dan
, &fuic conciliator erroris in adorandis idolis"!
SoiuS
:>.iX
.
^
CAP.
plicem
,
&
qujcad vidum iuntncccflaria. Acquieuit
&manfirapud
hominem: fuitquc illi quali vnusdefilijs
. t Impleuitque
Michas
manum cius,
& habuit pucrum faccrdotcm
apudfe.
Nuncfcio,
diccns
,
quod benefaciat mihi Dciis habcnti Lcuitici
gcncris fa-
cerdotcm. 'f?t -*)
Prx-
tcrca manufi-
dis idolis offe--
rcbac facrificia.
Adhi^c,lexpro-
hibuic Leuicis
ne fKerdocali'
munere fungC'
rcncur, fed mific.
eos minifcrare
faccrdocibus.
Fuiccciam ingra-
tus in eum
,
qui
ipfum coluerat.
Nam fraudeac-
ceptis inftrume-
tis
,
fecutus cft
cos
,
qui eranc
E
t
ordinent ve-
ftimentoruin.
Alii conftittt-
t.is veltcs.
Child.interp.
parVcttlum.
'
NICOLAVS DE LYRA.
<? aiexprimendum intcrpretationem Ephod cr Teraphim . Ephod
enimeH ide ^uodfuperhumeraleivt habd Exo.2%.& eli veflisprin-
cipalisfummi facerdotis
, <&per ipfamhic intelliguni alia veiiimeta
facerdotalia ^uxfecit Michas^ vt dicunt expofitores coiter. Si autem
per Teraphim hic inteUiguntur idola in pluraU,nefcio. Dicunt tamen
Hebrsi quod Teraphim cil caputpueriprimogeniti damoni immold-
ti: quod aromatibuscbditur^utpoffit diupcrmanere ftne putrcfaBio-
ne &fuper linguam eius in lamina aureaparua ponitur nome d^emo-
liis.& ftc dat refponfa-.prout diSu eH dijjufius Gen.j l .Et huic diio
viici concordare illudauod habetur fecjucnticap. Noflisquodin
domibus iftis flt Ephod &Tcraphim & fculptile atquc con
'
flatile. ita quod Teraphim videtur
efie aliud a duobus idolts pnedi-
His-.tjuorum unumfuit faSium perfufuram, altudperfculpturam: vel
idiud ab uno dnobus modis faclo : vtprdtdiClumeji.
I Impleuitq;
.
Hic cofequeterdefcribltur abufusfaceriotii duplcx.
Trimo
:
quia facit fibifacerdotem unum defiliisfuis,quod notatur cu
dicitur: Impleuitq ; id eji, obtulit ad manum eius oblationem
uelfa-
crificium pelr eumoffcrendumtancjuamperfacerdote.
Ideafubditur.
a Et factus. Cm tn nuUus
effetpromoucndus adfaccrdotiu
nift de
fiiiis Uaron.Michas aut non erat defiirpe iUa.fed de tribu Ephraim.
Secundo
"
Secundh quia feettfibifacerdotem.de tribuLeui,fed non de ftBs^an.
ron.quodnotaiur ctm dicitnr.
3
Fuit quoque. Hoc dicitur ad diffcrentiam alterius Betbleem quit
erat in i>tbu Zabulon, ut habetur lofue
19.
4
X co^nzcio.jcilicet,ipfius Mich<e, ut dicunt aliqui. Sed hoc efl
falfum,quijin Hcbrxo habctur: Ex cognatione luda. Mulieres e-
nim qu non fuccedebaitt in hreditatepaterna,poterant contrahere
cum viris akerius tribus.ut aiSlumfuit T^um.uh.ct ideo mater iJiiUs
Leuit fuit de tribu luda : pater autem de tribu Leui . Dicitur etiam
de Bethleem luda^ quia tribus Leuipev omnes tribus erat dijj>erfa, ut
diCium fuit lofue 21.
5 E^rcilh(que.Qj4iafiliiIfraeliamdecltnatterantadidololatria:
nec reddebant decimas ad fusientationem Leuitarum ut tenebantur
:
&ideo Leuita cogebantur quterereuiSiumper aUum modum.Ctera'
patent ufque ibi.
6 Fuitque illi quafl . Tenebat enim eum in domo fua honorifici
.
nec occupabac eum opcribusferuiUbus
.
7
Impleuitque. Exponaturficutprius.
8 Nunc fcio. Ltcet.n.ejfet idololatra iile Michas, &coleret Deum
falfum,utpoie demonem in idolo : tamen credebat quod objequiumfa
cerdotis de iiirpe Leui effet ei magispUcicum,quam dt altera tribu.
CAP.
M O R A L I T
E R.
lmpleuitq;.i^iA talis no dat aliquid nifi ncpotibus &: con-
Mnguineis m vita ac fcientiadcfcduofis,
quibus dat prxbe-
oas fi fic cps : &bona ccclefix fi fitinfcrioris gradus : &: pa-
rumautnihil dat pauperibus ; &:huic bcnc conuenithoc
nomen
nomcn Michas.quod interpretatur quis,id eft,quafi nullus.
,
Sicut dc Sobnaprarpofito templi dicitur Efai. 13 . c. Q^ns tu
'
hic aut
quafi quts
, &c. Scq^uitur . Ecce daminus ajportarite faciet
'
ficut aJ^ortaturgaUusgalUnaceus.
Indiebut,
A D D I
T
I O.
In cap.
17. ubidiciturinpoHiUa : Et uocauit idolum Deus in tota
tjia hiiioria
, &c,
Stants
obijciat
quomndofacra fcriptura utatur nomine diuinopra
^^Mofeu idoto prccfrtim nomine domini tetra^ramaton ^quod
fe-
cundum
donorcscatholicos
et Hebrxos eji incommunicabite crcaturit
proutpotesi
haberi
Exod.j.Dicendum^quodfcripturafacrain talibus
reciiat
recitat idololatrarum opinionem, Ucet erronea&falfiffimam non
af-
fercndo,J'ed tantummodo rcfcrendo.ldololatr* emm Gentites qui legt
Mofaicam non fufceperant : dxmonia fiia deos uocant in communi
,
idololatrx uero ab Ifraditico rituperuerfi quinomen Deitetxagram^
maton exfide habucrant^hoc idem nomenfuis idoUs perntciose attri-
bucbanty prout in hoc capitulo
&infimilibus reperitur ^&e,
Tom.a. I
I
267
Glof.ord.&NicGlai deLyra. 268
A
Hift.SthoL
C A P. XVIII.
ayTsj
dltbMsillistioncrat t<Tc. -Jt Pccriis. Comcftor . Hiinc
X
cuentiim,& altcrum dc vxorc l.cuita:,dicit lofcphiis co
tiRillc poft moiccm IoUjc ,
Sc antc Ochonicl, cui#pUiriniu
pcccaUct cora
ftribusrelinqiientcs. Etduin illincca-I bcMandum cdent
idonci ,ncc tcrram iam li.ji fudicicntcm habcrcnc,milcrijt
dc fuis uiii^uc viros ad K>ca mcdiccrraaca, qui ccrrain rc-
fpiccicnc 111 4U.1 h.ibicaie dc c a:teio poirent,&:c.
I.ik.f . Anti-
<]aii.(ap.7.
B
fAnteMlomi-
rum cil via e
Rti perquam
ambiilctis, id-
elt, dominut
4trigec . voi
g
ria pcr quam
ambulare dc
bc3tis.
dommu Ifracl,
&: tr.ndid.Uct
cosdoniinus jn
manus Chana
ncorum
.
> lofcpbus.
Ciim Jfi.iclitx
bcllorum lam
ftudium rcli-
quiUcnr , & ad
opcra fc tcrrjc
dcdjflcnt,Cha-
rianxi contcm-
ncntcs cos,ncc
aJiquid fc ab
cis pati cfcdcn-
tcs,fuum collc-
gtrunt cxcrci-
tum,firmam ha
bctesfpc,quali
Hcbra:os alHi-
gerc t. Ec dc tri-
bu quidcm lu-
da, Afcalon &:
Accaron abilu-
lcrunt;&: ipfis
Danitas in ino-
tana f ugcrc c6-
pulcrunc , ncc
paululum cis lo
cumin campc-
ihibus
C A P. XVIII.
N diebus illis non crat rex in Ifrael : &: tribus
Dan qu.Trebat poflcirionem libi
, vt habitaret
in ea. Vlc]ue ad illum enimdicm inter ca^teras
tribus fortem non acceperat. Miicrunt ergo fi-
lij Dan, ftirpis, &:famili.Trua:quinqucvirosFor-
tifTimos dc Saraa , &: Ellhaol , vt explorarcnt ter-
ram, & diligenter inlpiccrent . Dixcrunt^jjeeis
:
Itc , & confiderate tcrram . Qui cum pcrgentes
veniflcntin montcm
Ephraim,&: intraffcntdomum ^'lichar.requieuc-
runtibi.
EtagnofccntesvoccmaclolefcentJsLeuita: , vtcnttfq; illiusdi-
uerforio:dixeruntadeum
:Qiiistehucaddux't;'Quidhicagis.'Qiiam
a tis. Eflhaol in
tribu D.in, vbi
morcuus cfl Sa
fon,qiutvfque
hodic ofiendi-
cur in dccimo
Elcuchcropo
b 1'ennunt Lais.
i ^Hicronymus.
2 L.iifimfiiijDa
cipram matiu
,
j
poiledcrunt, cu
cirv.-c pvocul a
Sidonc, Scvo-
caueiunc cam
D.in. Fiiit m-
ccm ccrminus
ccrra:lud.Econ
cra Scpccncrio-
j
ncm a Dan vf-
6 quc ad Bcrfa-
bex feccndcn-
i.ib.
Hcbi
ob caufam huc venire
voluiilijQui refpondit: Ha:c &c ha:c praihtit mi-
hiMichas,&:memercede
cunduxic, vtfimeifacerdos. Kogaucrunt
autem eum vt confulerct dominum', & lcire poflent an t proipero iti-
nerc pcrgcrent,& res habcret eftedum . Qui refpondit ds ; ite cum pa-
ce
.
"^
Dominus refpicit viam veltram & itcr quo pergitis . Euntes igitur 9 lcos milh.irio
b
quinqucvirivenerunt Lais, yideruntqucpopulum habitantem in ea^
^ i
ncm^^p^^cnd-
abfque vllo timore, iuxta confuctudinem bidoniorum, lccurum &12
bus Nia'po--
tquietumnulloeis
penitusrefilkntcmaonarumqucopum&iprocul
'^
lim.Saraamm
>
I V o- L M r
-
n r
^
i c r
l-" I^
>
vbi
a NidoneatqueacunCtisnominibusleparatu. Reucrliqi aarratrcsluos
14
Samfon tuilfc
in Saraa & Efthaol,& quid egifl'^nt icifcitantibusrcfponderut; Surgitc
& afcedamus ad cos.
t
Vidimus cnim terra valde opuleiam &vbercm.
Nolite
tfcti
iter

Hob
lcgimus , luxta
lthaol.
N I C O L A V S D E L Y R A.
CAP. XVIII.
. Ndicbus illis. Hic confequrnter defcribilur idoloUtriit
fj>o
liatio. rbipritnb defcribhnr fpoluvidi occajio, fvcundo
fpo-
liantiHrn occiipatio
,
ibi. ProfecUquc. tertio fpoltati con-
qutjlio, ibi : Cumque iam. (jtartb [holiantium abufio^ ibi : Pofuc-
runt. Circaprimutn fciendum: tjiiodoccafio fpoliationis Mich^fuit
Piiffio cxploratontm d filtjs Dan : qui cundo adlocum cxphrancittm di
verterunt in domumMichx ad hofpitundum ibiyquierat homo poiens
&diucs &de filijs Ifrael. &hoc c(l quod dicitnr
.
1 Tribus Dan. Licet tnim accepiffct fortem poffeffionisfux ab ip-
fo
lofnc : ft habetur lofue 19. ficut i^ aliic tribus : tmicn inforte cu-
iufUbet tribus adhuc maiicbant Gcniilcs
,
qui non erant adhuc dtleti,
nec expulCt per filios Ifracl : ^tnaximc in fortc Dan : (juia ^mor-
rhxus aiiauit filios Dan in tnontc : nec didit eis locitm vt adplanio-
ra defcenderent^vt habeturfupra capi .&ftc
intclligendum efl quod
fubditur.
3
Vfquc ad ilkm,fcilicet fufficientem pro tanta mnltitudiHe,ide
fubdttur.
4
Miferunt,/"fcccf adexplorandam ciuitatem Lais quomodopof
fent eam capere ad habitandim ibi.
5
Ec incrartcnc. erat enim homo diuesy &poterat eos recipere.
i Etagnofcen. perlojuelam enitn cngnouerunt quod
effet
de Be-
theleem. Licet enim omnesfili] Ifrael haberent vnum idioma,fcilicet,
HC'
Hcbraicum,tamen aliquando alitrr prctt untiabati-.r in diuerfi
s
parti-
bus terrA Ifrael. Sicut idioma CuUicum aliier in 2{ortnandi.i, &ati-
terin Ticardia.
7
Vtcncefquc. id cfi, loco ci affignato ad manendum,adquem di-
uertebat ad doriniendnm
,&
ad alm Jibi Hcccffaria . Catera palent
rfjUe >bi.
8 Rogaucrunc, id efl, fJfnm Deum. lam enim dixerat quod ido-
la colcbut , vt paiebit infrd . Jata enim multi de Ifrael decHaMueraHt
adidololatriarn.
$
Dominus. Dictmtaliqui quod hoc dixit eis de capitefuo,voletit
eis loquiplacentia.sAl^ vero dicunt quhdhoc dixit eis ex refponfo de
monis loqucntisin idolo, velin Theraphim modofupradiHo. Deuse-
nim permittit aliquando dsmones dare tali.i
nfponfa idololatris^quit
ex malitiafua demerentur qubd
fic
in erroribus nutriantur , i& tali*
refponfa uliquando funt vcra.
10 Vcnerunc Lais. ftc debe fcrlhi. Illa enim ciuitas qu* vocMtur
Lachis,fuerat capta ante ab ipfo lofue , vt habetur
lofue 10. Etifi*.
qute vocaturhic Lais , vocatur Lefem , lofue tp.
1
1
Videruncque. &per confequens improuifum ad refiHendum
adiuerfartjs repentefuperuenientibus.
It luxca. quia Sidon erat ciuitas fortis
.,
&munita.& ideo habi-
tatores eius Hon titnebMt ab extranis.ita uec i^i de Lais
,
quamuis
noH haberent ciuiiatem itafortem .
I j
Et procul. ita quod non poterant cito iuuari ab illa ciuitate.
1
4
Acque. idefi non habentemfesdusfocietatis cum aliquibus aliis
perquosfuccurri eipojiit . Ctttera patent.
I Profe*
fcor
puc-
del
fide
gnu
ncB
b
Sldc
tutn
mer
hibik
biu.
Reu
M O R A L I T E R.
1
Indiehus iilif non rrdt rex in Ifracl: Ettrlbus Ddt.Secundufn
doilorcs dc Antichriflo loqueccs , ipfc nafcccdccribu Dan.
Propccr quod Apoc.
7. inccr ieruosdomini fignacos rion fit
mcntio dc tribu D.in. Igitur pcr tribum Dan conucnicntcr
potcfl Antichriflus cum libi .idh.crcntibus dclignari.Pcr vi
ros autem dc tribu D.in miiros ad conlidcrandam tcrra, dc
flgnantur cius prxnuntij ad prardicationcm &: dil.itationcm
fui Impcnj. Pcr Laisqu.Tdicitur ciuitasmagnaiuinopum
&cms tcrram, Icrufalem&: Iuda:a dciignantur,c6qu6d
lud^
Iuda:a dicitur infacra fcriptura optima tcrra fluenslai2:c&
mellc.Pcrhoc autcmquod viridctribu Danfpoliaucrunt
Micham,& domum ciusantequam c.iperent Lachis fignifi
catcm Icrufalcm, Ilgnificatur quod Antichnflus.^lias terr.i$
faltcm plurcs , antcquam capiac lcrufalcm , fubiu^abic fibi.
Pcr hocauccm qiiod tribus Dan pofuic idolumiiiLachis,fi-
guratumfuic.quod Ancichriftus in Icrufalcmficponcndus,
licucidolu ador.uidus. Vndc dicic Apofiolus fecundo Thcf-
lalon. fccundo c.npicc dc ipfo . L>^i extolliturfupra omne id quod
dicitur Deus^ aut quod colitur, ita vt in templo Dei fedeat ,
tamquam
/ff i)cj. Pcr hoc autera quod fubdicur.
rfqiie
69
ludicLim Cap. XVlil.
iii:
S:ote.
B
u um
^nnt
m
stic.
Nolire negligerc , nolite ceflare . Eamiis &
pof-
fideaiiiuseam: niiilus ericlabor. Intrabimus ad
fccuros inrcgioncm latifilmam, t tradctcjue no-
bis dominus locum in quo nullius rei eft penuria
corum quae gignuntur in terra . Profccli igitur i
func decognatione Dan , id cft , de Saraa &: Ert-
haol fexccnti viri accindli armis bellicis, afcen-
dentefque manferunt inCariatbiarimluda!, quii
locus ex eo tempore caflrorum Dan nomen acce-
pit : &: ert poft tergum Cariatbiarim . Inde tran-
^
ficruncin montcm Ephraim. Cumque vcniflTent
id domum Mich^, dixeruntquinq; viriqiiiprius
mifli fuerant ad confiderandam tcrram Lais,c^re-
ris fratribus fuis: t Noftis quod in domibus iilis fit^
Ephod&Theraphim, & fculptileatqueconfla-
tile. Videte quidvobisplaceat. Et cum paulu-
^
lum declinaflcnt, ingrefli funt domum adolefcen*
tis Leuitae qui erac in domo Micha: : falucauerunc-
i^uceum vcrbis pacificis: fcxccnti autemviri ica<5
vt erant armati , ftabanc ante oftium . At ilii qui
ingrefli fiicrant domum iuuenis
*
: Scuiptilc &: E-
phod &Theraphim atque conflatile t tollerc ni-
tebantur: &racerdos ftabacantc oftiumfexcen-
tis viris fortiftimis haud procul cxpcdlantibus. Tu .
lerunt igitur qui incrauerantbculptile, Ephod&
t
Idola atque conflacile . Quibus dixic facerdos
:
Quid facitis ? Cui refponderunt : Tace &: ponc
tdigitum fuperos tuum, veniquc nobiicum vc
habeamus te patrem ac facerdotem . Quid tibi
melius cft 3 vt fis faccrdos in doino vnius viri , an
in vna tribu & familia in ifrael ? Quod cum au-
diflett acquieuit fermonibus corum , &tulit E-
phod&ldolaac fculptilc, 6c profedlus cft cum
eis.
7 cis. Qui cum pergerent &antc fe ire fecifTentpar
uuIos,ac iumcnta, & omnequod erat pretio-
8 fum , iamque a domo Micha^r eflcnt procul , viri
quihabitabantinasdibus Micha:t conclaman-
tes fecuti funt, & poft tergum clamarc coeperut.
Qui cum refpexiflent , dixerunt ad Micham
.
Quid tibi vis?
t
Cur clamas ? Qui refpondit:
pDcosmeosquosmihifeci, tuliftis, & facerdo-'
tem, &:omniaquxt habeo
, &: dicitis : quidti-
10 bi efL' Dixeruntque ei filij Dan, Cauc ne vltra lo
quaris ad nos , & vcniant ad re viri animo conci-
tati, &: ipfccum omnidomo tuapercas. Ecfic
coepto itinerc perrexerunc. Vidcns aucem Mi-
chas
,
quod fortiorcs fe eflenc , reuerfus eft m
domum fuam . Sexcenti autem viri tulerunt
facerdocem, &
quac
t fupra diximus, vene-
runtque in Lais ad populum quiefcenccm at-
que fecurum , & percuflerunt cos in ore gla-
dij , vrbemquo incendio cradiderunt , nuUo
penicus fcrcnce prasfidium , c6 quod procul
habicarent a Sidone, & cum nullo hominum
haberent quicquam fbcietatis , ac negotij .
iiErat autem ciuitas fita in regionc Rohob.
Quam rurfum cxtrucntes habitaucrunt in ea>
vocato nominc ciuitatis Dan
, iuxca vocabu-
lum patris fui qucm genuerat Ifrael, quacprius
'^Lais diccbatur . Pofueruntque fibi fculptilc
,
'?& lonachan filium Gerfom fiiij f Moyfi acfi-
' "^
lios eius facerdotes in tribu Dan vfque ad diem
i6C3iptiuitaris iua:. Manfitquc apud cos idulum
Micha: omni cemporc quo fuit domus Dei in
Silo. In dicbus iUis non erat rex in Ifracl.
CAP.
D
t congregati
pcrltciitiiuitf
filioj Dan cla-
tu^ntes poft
t
congrega-
cuses f
tabjftis.quU
inihi vltra.
t
fecerai Mb-
chas.
E
t
Manafle.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Trofe^li ig. Hic confcquenter dcfcribitur fpoliantium oc
cupatio. Sexcenti cnim vi li bcllatores ds cnbu Dan cuntcs
ad capiendum ci uitatem Lais cxploratam , dum tranfircnc
iuxta domum Micha: , abftulcrunc idola & ornamenca fa-
ccrdotalia, duccntcs fccum facerdotem, dcconfenfuca-
men ipfius. Ec patet liccra paucis exccptis qua; difcurrcncuc
cxponendo.
a Marifcr. Non in ciuicacc, fcd extra, vt pacec ex hoc quod
fubdicur.
5 Ton,&c.7loJ}is. id ef^, cognofcere dcbctis.Ex quo paccc
quod prxdilum cft, fcilicct quod fcicbanc quinque uiriTu-
pradidi idolaeffein domo
MicharperLeuicamquieisin-
dicaucrac : alitcr non alijs potuiilent hoc indicalTc.
4
Q^od in do. Capitulo prxcedcnti didum eft quid fignifi-
ccnt iiia.
5
yidetc
. vidclicet de ablationc idolorum &ornamenco-
rum ad hoc pcrtinenc iu m . Ec quia cranc proni ad idolola-
triam,
confcnlcrunc quod hoc ficrec.
6 Sexcoin.Parati
iuuare illos qui ingrclTi fucrant ad coUcn
dum
pr^dicla fi indigcrcnc . Cxtera paccnc vfcjuc ibi.
7
%icm.
Bcll.uortscnimicafcccrunc,ncMichas&:illi
quicumcocranc
(cqucnccs calia rapcrcnc , vcl paiuulisno-
ccrcnt
,
qui dcfciidcrc fc non poficnc.
8
Izm-^ue.
Hic confcqucntcr dcftnbitur fpoliaccoqucflio.
Ltpacetlitcravlqucjbi.
9
Dco'.
9
Deo!. In Hcbrxo habetur : Ec quid mihi amplius ? quafi di-
ceret illa qua: tuliftis , ita pretiofa eranc mihi ,
quod parum
auc nihil apprccior rcfiduum ; &fic incelligenda eft tianfla-
tio noftra qur habec : Etomniaqitxhabco. Nonenimabftu-
lerunc bona Mkhxalia cum eUec de fili js Ifrael
,
quos fpo-
liarcnolcbanc,fcdcancumacccperuncillaquserancadcul-
tum idolorum percincncia : quod crcdcbanc ad rcligioncm
percinere, non ad furcum. Ec hoc eft quod fubdicur.
10 Caue ne vltra locjuaris ad nos. idcfi,CUmfamiliaCua&bo
niscuis. Cascera pacenc ex fupradidis vfque ibi.
11 Eratautemci. InHcbrxohzhotux : In tonente l\ohob.
I % Tofueruntqu. Hic conftqucnccr dcfcnbicur fpoliorum
abufio: quia illis qu^ abfiulcrac de domo Mich>E,ahufi func
ad idololatriam cxcrccndam . Ec hoc cfi quod dicicur
:
Vo-
fueruntquefib/. Per hoc incelligiicur alia ad idololacriam per-
cincncia,quxfibi
pofucrunc, fcilicec ad excrccndum ido-
lolacriam. ideo fubdicur.
1
3
Et lonatha.itii: c Lcuiccs que adduxcruc S domo Mich^.
14
^c filios eius fucerdotis. prxdidtorum idolorum
.
1
5
Ff^-.ie ad di.cap.fu.t. qux fada cfi pcr Salmanafar regem
Aifvriorum,uchabccur4.Rcg.i7.
Et fccundum hanccxpo-
fkioncm ly captiuititisfuji, rctcrcur ad cribum Daii.Hieron.
auccm fiiper librum Paral dicic
,
quod refcrtur ad domum
domini iclcil vfqucad captioncm arca: pcr l'hiIiftha:os qu?
habccur i.Rcg.4. quia
tunctrannarunituict.ibcrnaculuin
dc Silo.Et hoc diduni confonat litcra- foqucnci, cu dicitur.
16 Ai<irt/;///t'. quafi dicat,non ampHus.
C A P.
M O R A L I T E R.
J yfq;
addim.
Li|,nifttutui. quod Auuthriflus pcr Chrifiu
iic
fic dcijcicndus , ficuc dicicur 1. Tbeflal.2.
Q^em don inushfut
intcrjicitt Jpmiu
ons lni :
a-
dcjtiuct
lUuiiraiMtc adueniusJHi
Tom.i.
1
4
4
A

connbinS
.

fontiota a<
pud cum
.
L j. Ant.c*.
f
uIt loqiii
ci ii cux Hc-
iua.
B
271
C
aT^ yU(]u\ia vlr Lev.
X*
^4 Kupcrt.Al-
tcra fornicacio hic dc
fcribitiir,qu.xdiuer-
lis libidinum ludi-
brijs corpora coni-
m.nculat: tunc pcrni-
ciofior, quando con-
tra naturam
Sodomi
tica
deb.acch.ntnr in-
iania. H?c qii.inta ct-
frcnatioc
populu illu
difl<.)lucrit
.iccrrimc
pfcns kdio infinunt.
Jt lofcphus . Cum
Lcuita vchcmcnccr
amaictconiugcm,&:
cius pulchritudinc vi
aus.i{riccrctur,qua-
doab illanonfimili-
tcr amabatur, fc illc
proptcrca pafTjones
jimoris ci* pocius vc-
rerct^liccsfrcquctcr
intcr eos cucnicbat.
Ad vltimuvcromu-
licr hqc gmuata.rclin
qucns virum,abijt .nd
p.Trctcs mtfe (|uarto.
Uitro
Glof.ord.S^Nicolai
de Lyra.
iji
fmanc
+ pufillum pa-
]iis,& confor-
ta IfomJrhiim
fulci cortuQ
|)ucclla
f
anis.
Vit quida
virLcuites
habitus in
latere mo
tisEphrai,
qui acce-
pit vxore'^ de Bethlche luda.
2
Qiix

rehquit eu : & rcuerfa
ell in
domu patris fui 1 Beth-
3
lche , mafitq; apud cum qua-
tuor
mcnfibus. Sccutufqi elt
;
ca vir fuuSjt voles lecociliari
ei, atqi
bladiri, & fecu redu-
cere:habesin
comitatupue- 5
ru,&
duos afinos.Qujc rufce ,
pit cu,& introduxit in domii
patris
{ui.Quod cum audiffet
foccr eius , cuq; vidiflet , oc-
currit ei lartus,& amplexatus
efl: honiine . Manfit^; gener
in domo {bccri tribus dicb^,
comcdens cum eo &bibcns
familiariter Die autem quarto t de nod:e conliir-
6
gens proficifci voluit. Quem tenuit Ibcer, &: ait ad
eum: t Gufta prius pufillum panis, & conforta
{lomachum , & fic proficifceris . Sederuntque (i-
mul, ac comedcrunt &biberunt . Dixitqac pater
puella:adgenerum{tium: Qu^elote, vthodiehic
maneas
,
pariterque la^temur. Atille confurgens
NICOLAVS Dii LYRA. CAP. XIX.
Vic quidam. Htc ponitur c.ifns fecundus de vxore Leui-
'ie^
f<e qux in ciuitate G.ibaa mortua fuit ex nimia libine abu
FvS
tenttu ipfa.Circa quod ita procediturtquia primb defcribi-
tur hicfcelerispcrpetratio^fecundopcipetrantium vaflatio lo.capit,
tertio vasiatorum reparatiozi.cap. Trima pns dutiditur in tres
,
tjuia primo defcribitur occafio pecctli. Secundb modus peipecrandi,
ibi: Illiscpulancibus. Tertio manifeflatio faQi,ibi: C^amcum
cflcc ingrciTus. Occajio autem peccatifuit in hoc,quod Leuites vxo
remfnam quA recefferat ab eo , reduxitper ciuitatcm Gabaa, in qua
erant aHqui homines pcljitni & luxuriofi nimis . Circa hoc igiturfic
proceditur
,
quiaprimh deftribitur vxoris reconciUata redu^io, ibi:
Dic auccm quarco . Tertib in Gabaa bojpitatto
,
ibi : Occubuic-
quc cis fol. Circaprimum dicitur.
1 Qui acccpic . Hoc dkitur ad differcntiam alterius Bcthlehem,
qtiA eii m tribu Zabulon,vtfupra. diciur.t efi ij.cap.
3
Qiix
rcliquic. In Heb.habetiir. qug fornicaca cft fupcr cu,
^ftc in Hcbr. vidcuir langi caufit reccfjus^ vtpotc quiapropterfor-
nicationem vir eius eiecit eam : uclquia ipfaignorante uira receffit
ab eo cum adultero
, vy po^ea uon fuit aufa rcuerti ad maritumfuu:
&ideo iuii ad domum putris fui,
4
Secucufque. Sicut fnquenter contin^^it,qubd iiirifcientcs uxo-
res fugi malh cj^ifje contrg lcgem thori,adhHceas tamen reuocant.
A L L E G O R I c"e;
l
Fuitquidam. Pcrhunc Lcuicam qui diciturvir a vircutc,
poccftalicgorice Dcus fignificari,de quodicicurExo.i j.a.
Dominus quafi vir pu^nator.
i Q^ii accepit, id cft, fynagogam in dacionelegis in monce
Sinai llbi coniungcns eam.
3
ilu rcliquit, Pcr idololatriam mulcipliciccr fornicando:
VndcinHebra:ohabcC'uhic.
QH^fomicatacit fupereui,>. Lc
h^c fornicacio per idololacna pacec cx dccurfu vcccris ccfl 1.
4
Seciiti.ffi. Perquod fignificacur quod Dtus voluicfibi ic
conciliarc lynagop,&: ad hoc milic prophccas,p ipfos cam
rcuocans .-ib idoloIacria.Icrc.4.r antem fomicata es cum ama-
toribus mu'tis: tamen rcucrtere
& egofufcipiam tedicit dns. Tande
poftproplictas ipfc vcnit in propria pcrfona ,ad rcconciha-
dum ipfam fibi pcr fidcm &: dilcaioncm.vndc dicic M.acch.
1 5;Cap. T\(o fum miffiis nifi ad oues qux pi rierunt dornus Ifrael. Hc
om aliqui dc iynagoga
rcccperunc cum pcrfidcm&:dilc-
aioncm.f.Aptftoli
5c alij
crcdctcs dc lud^a, idco lubdicur,
c?pitvelle^ficifci.
Etnihilominustobnixecu
J^
focer tenuit, & apud fe fccit manerc .
Mane aute Joccrl
fadloparabacleuitcsiter
Cui{occrrurfum:Ob-
nmm,
compi
01
lciat
d-ire n
canii
%
fecro,inquitvt
paululucil:)icapins,
&aflumptis
viribusdonec
increlcacdies poftea jpficifcaris.
Comcderutergofimul,
furrcxitqjadolelcens, vt
pcrgeret cu vxore {ua &: pucro Cui rurfum lo-
cutus ell: {occr: Confidera quod dies adocca-
-fum dccliuior fit &: propinquet ad vefpcrum.Ma
nc apud me etiam hodic, &duc Kxtum diem
, &
cras proficifceris, vt vadas in domum tuam. No
luit gener acquiefceie fermonibus eius ,
fed il:a-
timperrexit&vcnitt contra lebus, quse altero tueitf
^
nominc vocabatur lerufalem : ducens fecu duos
afinos onultos , & concubinam . lamcjue aderat
^
iuxta Icbus,& dics mutabaturin nodtcm. Dixit-
que puer ad dominum fuum : V-eni obfecro,de-
clincmus ad vrbem lebufceorum , &
mancamus
in ca Cui rndit dns:Non ingrediar
oppidu getis
palieniE
,
quse non eit de filijs Ifrael , fcd tranfibo
vfq; Gabaa : & cu illuc peruencro,
manebimusi
ea,autcerte in vrbcRama
Traficrutergo Icbusj
: ;, &: coeptii carpebat iter , occubuitq;
eisfol iuxta^
. Gabaaqucecfl:intribuBeniamin,
diucrtcruntq';
adea,vtmancretibi Quo cu
intrafsct,fedcbant;
in platea ciuitatis , & nullus eos
rccipeie volebat
hofpitio. lit ecce apparuit homo fencx
rcuertens
de agro, & dc opere fuo vefperi, qui & ipfe de
monte erat Ephraim , &
peregrinus
habitabat
in Gabaa. Homines autem t
rcgionisilHuserant
5
Habcns in c/. id eii Jcrunm. Cxtera paiuit m luera.
6 Die auccm quarco dc. &:c. Hic confequenter dcfcribitur uxa
ris reconciliat redu6lio. Et patet litera ufque ibi.
7
Confidera, quod dics. no quia ejjet itaprope noctem,fed qnia
tranfierat horam Meridionalem,a qua hora incipitfoldeclinxre afug
altitudine.
^ Ec vcnit. De ratlonihus horum nominum &
aliorum quibus no
tninataeH hxc ciuitas fecundum diuerfa tempora ,
dictimfuit Cen.
2i.Ex hoc autem loco dictmt Hcbrtni, quod ijia hifioria contigit tem
pore Othoniel ante illam
,
quxfcribitur in principio huiuslibri de ca.
ptione lerufalem per filios luda , (juiafubditur bic
9 Noni ngre. .v quo uidetur quod adbuc filij luda non ceperant
illam ciutatem . Catholici aiiterr. aliqui dicunt ,
quod contigit ante
Othoniel : eb quod in jine huius hijioria dicitur : In dicbus illis no
erac rcx in Ifrael
.
ftcfupra dictum ejl de hijioria Mich<e cap. 17.
10 Occubuicquc.Hic confequenter defcribiturredcuntiumhojpi
tatio, citm dicitur : Occubuitque cis fol iuxca . Et ideo non pote
rant bono modo ulira tranftre .
11 Ec nuUus. Quia boni timebant eo s recipere timentes inuafione
dornusfuA de noQe ab hominibits infolentibus
,
qiti erant in ciuitatc:
fictit &contigit ei qui cos recepit. Mali autem homines vagi &info-
lentcs non habent hujpitia ad rccipicndum tr.vifcuHteSynec ipji liben-
tcr declinarent ad cos. CfJera patiiit vfquc ibi.
t
Q^/e fujce. in p.iuciscamenpcrfonisrcfpe5l:iuc . Morali-
ccr. Aucem pcr viium mcclligicur r.uio fccundu Aug. &:
per
vxorcmfcnfu.'.Iicas,cui ro dcc dominari ficuc vir mulieri.
Ipfa cii fcnfualicis rcccdic ab obcdicncia racionis illicic.cdc-
lc(ttabilibus fenfuum inbxrendo . Scd tunc racio dcbct eHc
diligcns,ucadcius obcdiccia rcduc.mir. Ecquia pcrfpnisad
Dcu icucrccncibus fide &: dilc^ione diabolusprocurattri-
bulacioncs mulcas Sc magnas: propccr hoc Aportolis & alijs
crcdcncib. procurauiccnbulacioncs.pnmo per ficerdoce Sc
fcribas lud.xoru
, uc patcc Ail;.8.&:9.&: pluribus alijs Ioeis.&
poUca pcr impcr.icorcs RDmanoru ,
in quibus cribulacioni-
bus Apofioli &: plurcs alij cum illuiionibus magnis fuerunc
morcui,&: hoc fuic figuracu m
inccrfcdlionc pr^dicte mulic
ris cum magna illuiionc . t^od autcm eius inccrfcdio
fuic
pcr ccrram J fracl nunciaca
,
pcr hoc fignificatum fuic
quod
Apoflolorum alorumquc fandorummarcyria dcbencdc-
nunciari pcr cocam ccclcfiam : vc fidclcs corum
conflantia
imitcntur,&: dcuotioue dcbita vcncrcntur.
^l^
ludiicum Cap.XlX.
274
tentabat,^ confolari^quafi a raptoribus, non fpontanca vo-
])
luncatc fe pra^buiflet iniurij ; paffam .
%c b Edu \ it ad eos concnbinamfnam.&c. Aug. Concubiaa inter L.y. de ciui.
duni pro vxorevfurp.itur.Agar cninijiScCechura, &vxores "P-34- .
&:concubinxAbraham vocantiu"
.
bunti.
^
-: a introhxUqi eu in do^ufi-a. lofeph. Scnior, & pro cogna-
A
tionc,(Si: co qu/)d candc polTtderec cribu,
&^
|? p
ccUoquium
ad fuu duxic bcfpinu. Qb-da vcroiiiuencuh Gabaanitarum
muiie c in pl.icca vidcncL-s,(S<: pul chritudinc eius {tupciiren-
tcs , dam apud illuni fcncm cam fucceffiile cognofcerent,
contcncnccs eo
n

r

^-i
,-
i-
1. r
/-
i 1
"
r
hli] lemini EleuariK]; oculis vidit lencx ' fcdentem hominem cu lar-
cuiulis/uisinplateaciuicaris, &:dixitadeum Vnde venis,&quova-
disPQuirespondicci. Profcdi fumus dcBcthlehem hida,&pergu-nus
ad locum noftiam
,
qui eft in laccre montis tphraim , vnde icramus
inBethlehem. ttniic vadimusaddrnniaDci,nullurc|uerubted:ufuii
i
nos vulcrecipere,habetcs paleas,&: foenu in aimorum pabulo ,
&:
pa-
nem ac vinQ in meos,& ancilijr tua; vlus , & pueri, qui mecii elt,nulla
reindigemus,nili hofpirio.Cui relponditfenex. Pax recufit.Egopree
bebo omnia,c]u;E neceflaria funt,tantum quarfo nein platea mancas.
Iniroduxitq; eum in domii fuam,& pabulum afinis priebuit,ac poft-
quam lauerutpedesfuos,recepiteosin conuiuiu lllisf'epulantibus,&:

poft laborem itincris cibo,& potu reficietibus corpora, venerunt viri
ciuitatisiHius'filijBdial,ideft,abfqueiugo, &circundanresdomum
?
4 c Cadauar vxo-
rum infirmitace
&C paucitritcm
,
vcncrunc ad ia-
nuaseius. Eccia
cisfenior,vc.nb-
fcedercnc, fup-
pliCarcc , & vc
nec violcntiam
mfcrrent hofpi-
ti,neciniuriam,
illi pcccbanc, vc
daca libi mulie-
,iel>.
W?-b.
R
cflere. [_-
jff;4tis
i
uaiionc rcccde-
rcnc. Scniorc vc
rodiccncc,c^&:
cognaca e^cLe-
g
uitis,&perlibi-
dincin lcgcsini
quam dclinque
rent, deficieces
circa iuftitia, de
ridebant , mina-
baturq; fc euin
terficcre , eocj,
corii cocupifce-
tia imDcditet.
4RVP. quid
hoc auditu tur-
'
crudclius; Fcue-
runi, inquit, fiUj
BeliaLt. ahfj; iugo
&circudantes do-
mujciiisjfores pul-
ni.r.
fareca!pernnt,cU-
i mantcs. Rduc virji,
"
-^. &c. inoobfccra
''
te, vix abadi ne
Q
fcclus hoc
p
na-
tura oparenjfm
virii,factac6mu
tationc ncquilli
mz, vxorecius
tota nodic abu-
Uraw
tcndcmcredi-
1
. bililibidinis fu-
Epif.ad Orch.
ciim per Arria
ris in diiodeci par-
nos perfccu-
tcs,-^fcld.mirit etc. tio ficrcc.
Athana. Vxoris
corpusinpartes
diuilum ad oes
tribus miric, vc
iniuria no ad fe,
folii, fcdadoes
xque pertinere
crederctur, vtqj
vcl vicc eius do
lcntes , vindices
fcpr.Ebrcc, vel
ncgligcnrcs , ci'
fccleris pudore
cofundcrcntur.
Concitatc igicur
vniucrf,.E tribus
fvirnmpij
.
fenis,forespulfare cceperunt,clamantes addominum domus atq, di- 4 Ifraclis, omnes
centes. 'Educ virum,qai ingrelTus eft domum tuam,vt abutamur eo.
Egrcilusq; cft ad eos fenex,&: ait: Nolite fratres, nolire facere malum
hocquia ingrclTus eft homo hofpitium mcu , &ceflate ab t hac ttul-
titia.Habeo filiam vugine,&: hic homo habet concubinam , educam
^
easadv-s,vt humilietiseas,&veftram hbidinemcompleatis, tatum
^
obfecro ne fcelus hoc contra natura operemini in viru. Nolebant ac-
quisfcerc fermonibus illiiis . Qood ccrncns homo eduxit ad eos cocu-
binam fuam,& t eis tradidit illudenda . Qua cum tota nocle abufi ef-
^
fent,dimifcrunteam mane. Atmulier recedentibustenebnsjvenitad
oftiumdomusvbimanebatdominusfuus,&ibicorruit. Manefadlo 9
fiirrexit : homo, &aperuitoftiudomus,vtcocptamexplcretvi^im,&
ecce' cocubina eius iacebat ante oftiiijfparfis in limine manibus.Cui
illc,putanscam quicfcereloquebatur". Surgc&ambulemus. Qua ni-
hilreipondente,intclligens, qu6deratmortuatulitea,&impofuitafi
no , reuerfufque eft in domii fuam . Quam cum eflct ingrefl'us,arripuit
gladium, &cadauer vxoris cum olTibus fiiis in duodecim partes ac fru
'
Ita concidens,mifitin omnesterminos IfraelQuodcum vidiflcnt fin-
guliconclamabant Nuquamrestahsfadlaeftinlfrael 'cxeodicquo
aicenderunt patres noftri de Aegypto vfque in pra^fens tcmpus.,tFcr-
te fententiam, & mcommunc decernite quid fado opus fit
.
rore vcxauerut
.
.{lofcph. Illi vxore rapietes,&r. adijcictcs
jP
libidine violcn-
tia,p coca nolc vfq-, ad pnncipiu diei, in ciuscorpore ludi-
bna Uinc extCci.Iila vero dcfcda in his,
q
cuenerac,ad hofpi
te rcdi)C,&: pcriltara,
j^
vereciidia ad facic niariti minime
p-
fumcbac acccdcrc,deniq; lciLlulo rccubes , aiam dcreliquic.
Viraibitratusmuhcrc foporcgrauidctincri , cxcitarecam
cencabac
(
quaii linguh id
pccuhariccrpaf-
nctlcnc)lvnum
coicre . Dcbclla
cifunc,qui fccl'
perpctraucrant,
non cnim adge
ncris coiunclio-
ne, fcd ad facin'
rcfpexcre,6<: cx.
Sed accrbicaces
pcrfecucionum,
nunc nobis ab
Arrianis iUatiE,
ica prxpondcrac
tdominciiis.
vtexigua videa-
tur Leuitc cala-
mitaspr^ilhs,
^ ,,,^
qusnuncaduer
quiefceie.
fus Ecclelia de-
flgnaca siat . Tuc
F
enim vna mu-
lier iniuria paf-
facft,nuncaute
vniuerfa Eccle-
*necviCi.
fiainiuria atiici-
tur , & facrarm
cotumeliofe ha-
bitii . Etqu ma*
giscjpietasabipietacc pfccucioncppccic''. TuciinguJ^crib.
fingulis ptib. mulieris vifls,attonic2
,
plicrnac^q; terebant",
nuc cocius Ecd'ic mebra diuulia suc. Obfecro igic vos,vc ica
vfos aios pmaucac rcru idignicas, quafi nos no tmmo,fc(iip
fiquoq.-iiuriiiacccpilIecis,quoquifq;vcila:fus, opeicoepj-
ferat nc paulati ecctiaftici canoes , 6c Ecdie fidcs corrupaf'.
^
^CAP.
NICOLAVS DE L Y R A.
I Et nunc. hoc ejl in i'ilo
,
vbi erat tabernaculum
, &arca ttfia-
menti
,(fuit antequaintrarct domum fua volebat Deoregratiari de
hoc qiiod direxerat eum in via,CT cuUodieraty vt ex hoc debercnt ho
miiies incltnari ad ipfos recipiendum . 2 1 Ui S cpu. Defcripta pecca
dioccafione.htc confccjuenter defcribitur peccati peipetr<^'iio,cum
/wfcditwr.Vcnenmt viri,&:c. ii^od autem fequitur.
5
Id eft. 5
fiJ in Hcbrxo . fed cH interpretaao hniuf diflicnis Belial. fjuia tales
homines
funtfine difcipli.'<t,i& timore Dci.
4 ForcspuUarcc^pc
runtclama. /.m tamen fecundum diGamen rationis reCixperegri-
tii in hofj>itiudebeai?t
cffefecuri. 5
Educ virum, qui ingrcf.&c.
Vt ab 00. coniubitii S odomitico
,
vi communiter dicu/it expojitores.
Jofcphus autem dicit,(juod non qu.trehant^ nift mulierem
, fed fic lo-
fjnebantur,
vtinclinarent dominutn dumus
,
& maritum mulieris ad
traderdum
eam.ynde,& in fine intentabant viro mortem,nift trade
rcteii vxorem
fuarfiyfrcundum .-JHod allegat cap. fee/.dicens. Volcn-
tcs
mcocciderc,i<^c. Ethoc vtdeur ex hocfjuod tradiiaeis vxorc
fu:'Hrit contenti.vt habvturinfra. 6 Habco filiam.Dicf a%i
quod nonpeccauit
ojfcrcndo tis filiamfuam,ad cuitandum maius ma
Lt/hfpeecatum
imtra natura, quod ipfi prxttndebant ad iniuna ho
fl>ilurn
fpitumpiorH . Sed hoc non efi veru., quia nullus debet confentire i hoc
qiefl
peccatii,maximemoftale degenere, vt euitet in alio tnaius pec-
calu, put declaratiifuit diffufe
Gen. i ^.de Lot,
5
in cafu cofimili uo-
luittradcretiliasfuasuirgines. 7
Ethic. i.uxore^q ftenominatur
a cocubitu.Et ftmilis modus loquendt habetur i.^e^. 1 6. ubi ^chjto
fheldixit ad.Abfalo: Ingrcdcre ad concubinas patris tui
. q
tn
erat u xorcs Dauid,non.n. habcbat cocubinas ad exerceiidii adultcriu.
8 Q^a cu tota no.abufi , 6CC. quia non erateoru nxor.^ 10 talis
concuoituserat abufus,uel quia utebantur eaconcubitu innaturati.
9
Ec ibi cor. TH quia erat nimis afftiSia , tum etiam ex uerccudia.
10
Quamcumcfletingrcflus. Hicdefcribitur
fa^iidiuulgatio
cudictcut. u
Ampuit2,\admm,ScC.Erac.n.ii.tribusptertribit
Leui. Trib. aut Manaffe erat dinifa in duas parces, quarum una erat
ultra lordane , alia citra,& ftc
f
iUa tribufeccrit dnas partes aliter
non fiiffettiotificatim fatlum fnfficienier , p/o tribu 'tero Beniamin
tion fecerit aliquam partem
, quia niaiospcr quos mifilist,occidiffent
nequeprotribuLeui,quiaeratdif^erja
per omnes tribus, & ideode^
tiuntiatofaCio alvjs tribubus fufficienter
eratdeniitiacnm trUm Leiii.
12 Miflt in omncs terminos Ifracl././>fr nuntios, qui fiifu',
er
modumfaciendipopulo explicabant . Ctera paunt.
^zy
GlofordL&NicoIaicfcLyra.
27^
liVf.aatiq,
C A P.
XX
rncniudicarcalienameritanon
v.ileCjCUiconfcicntiapro-
E3rc!j!
ttss.&c. ^ lofcr h, MifmintVilij Ifrael ad Gabao- j rix innoccnti.e null.im uid cij rc^n.am prxbct
.
Hinc cft,
niras accusatcs luucixsdc muicrc, &C co$ dari ad lu[.- quod cum tribus Bcniamin in carn.s icckrc tuiHct obrupta
uiicia dcpofct n-
v. A i;. aa.
-,..,-. t . ,
GrefTi itaquc funt ornncs fiU) Ifrael , &
paritcr
congrc5;ati,quafi virvnusdcDaii vfcjueBcrfa-
*
hecA' rcrra Galaad ad Dominum in Mafpha,
j
omncf-]uc angulipopulorum, & ctidl.x tnbus
*
Uracl in ccclciiam populi Dci couencrunt qua
"^
drini^enta milia peditum pugnatorum . Nec
latuit fiiios Bcniamin, quod alccndifl^nt filij if
*t
"t
per fo-teni
Cct. ta Iiidi.
i|
Quoii mal&
^i hor
, qa'>d
&um. eu ia
ft.J4 M-r*;..
C
).q.y.mS.
tcs.alc^itiir.cii
cgilk'nf,v?^oi
busilbpoti'mo
rcrcncur.Illi vc-
ro Bcc luucncs
tradidcrunt, &
crud:]c ludc.v
ucrunt , iimorc
bclh alicnij (ibe
di: e prxccpcis
,
in nullo fc pu-
cantcs cflc m:-
norcsarmis.nc-
quc mukmidi-
nc nccbcllan-
di prxfumpcio-
nc . Erant cnim
nimis inftrudi
,
&fuper .al astri
bus indulkij
,
&: indign.iti iuc
C
diucrfo t.in-
Quamcomprcf-
luri violentiam
fkcicnics.
^ RVPF.RT.
Tota tribusBe-
niamin fcclcFss
ciufdcm macu-
lanu commu-
ncm fibi fnilfc
atrocitcr protcf
faelt ,
cumno-
Iuciunttratrum
fuorum audirc
niaiid.'tum, fcd
conucnerunt,vc
jllis fcrrcnt au-
xiiium . Scqui-
tur.
n cn(uliiefnt
,
G R E G.Qui
femctipium no
iudicat >
quid
in abo rcAc lu-
dxcc ignorac
,
& fl nouit tor-
taffc pcr audi-
tum
,
quod rc-
Gtc ludicarc dc-
bcac , rcdc ca-
racl in iVlalpha . Intcrrogatufcjuc Leuira maritus mulicris intcifcd?
7
quomodo tantum fcclus pcrpctratij eflct , rcfpondit ;
Vcni in Gabaa s
"
Bcniamin cum vxoremea,illucqucdiucrti.l:tccce
hominesciuita
tis illius circundedcrunt nodc domum in qua manebam volcntcs
^
mcoccidere, &vxorem mcam incrcdibiiifurore hbidinis t vcxan-
tes,deniqucmortuacIt. Quamarrcptam infrulbc6cidi,mifiq; par
tesin omncs tcrminospoflcflionist vcflra:,quia
+ nunquam tantum
ncfasAtamgrandepiacuIumfa^lumeO; inlfracl. Adcftisoesfilij
Ifrael,dcccrnitc quid facerc dcbeati.s. Stalque omnis popu]us,& qua-
/i vnius hominis lcrmonc reipondit : Non recedcmus in tabcrnacu
la noflra
, nccfuam quiiquam intrabitdomum , fed hoccotra Gabaa
-
in coe faciamus.Decem viri clitjantur e ccntum tx omnib.tribubus
lfracl,& ccntum de mille,6^ millc dc dece milibus,vt comportet cx-
crcuuicibaria.vtpofllmus pugnarccontraGabaa Beni.imin
,
Scrcd-
dercci pro fcelere,quod mcietur . Conucnitque vniucrfus ifracl ad
ciuitatem quafi homo vnus, 'eade mentc,vnoque c6filio,&,mifcriit
nuntios ad oranc tribum Bcniamin
q
diccrcnt: 1 Cur tantum ncfas 1
vobis rcpertum cfl?Tradite homincs de Gabaa,q[, hoc flagitium per
10
collcttusomnis
HVacl iniquita-
tem vlcifci vo
luit, fcd tamen
fcmel,&:itcrum
iii bcJlo proftra
tuscli Conliil-
to.iutcm domi-
noflad vlcifccn
dum ircdcbuif-
fct, iuftumeft,
vtirec.C^iiiux-
ta impcrium di
uina; vocis pcr-
rexit, femcl,S:
fccundo pcrdi-
dit, & tuncdc-
mum pcccatri-
c< m tribum v.il
dc f.;ricns
,
pcnv-
tund tus extin-
xic . Quid cft
crgo
,
quod vl-
cione fcclcris in
llammatur
, &:
prius ille pro-
llcrnitur
,
nifi
qucd prius ipti
purg.indi func
pcr quos alio-
rum culpa; \'c-
riuntiir
,
vc ipfi
iam mundi pcr
vlcioncm ve-
niant
,
quialio-
rum vicia corri-
qn
t
t^ecei
miut
& fo
ial&
19
lium,& contra vniucrfum populum Ifracldimicarent.Inuetiq; funt
vigintitquinquc miliadc Bcniamin cduccntium gladiura
,
practer
habitatorcs Gabaa
,
qui fcptingcnticrant viri fbrtiirirai , tita finiftiM
vt dcxtera pra^liantcSj & fic fundis lapides ad ccrtum iad:antes,vt ca-
pillum quoquc poflent pcrcutere , &nequaqiiam in altcram partcm
idus lapidis dcfcrrctur. Virorum quoque llracl abfq; fili js Bcniamin .0
^<^ confcietiam,
inucnta funt quadringcnta milia educetiugladios,& paratoria ad pu
pcccata^^c?rX
*
gna. , Q^i furgcnccs vcnerut intdomu Dci, hoc cft ia Silo,confulue
prnr
LrpidcnLi vtitiat .
Ad alienaquip-
pe pcccata pu-
nicnda ibant
,
&c luarclinquc-
bant. Rcuocc n-
twr ij^itur intus
loai,
CE. i.1
tV:
iiu
^ant
'i..i'-^
&: tunc
i!^.il!cna
tlkiL
>rrC0LAVS OE LYRA. CAP. XX.
Grclil itaquc . Hic coafc.jueuter dcfcribitur peccan-
tium vaiiiiio^vb' primafaCli veritas difquinno; fccun
do iuflitiii srfHitas re^juiritur, ibi: Ec mifcrunc. ter-
j^
tioiatjuita'dtfenditur,ib!. Qui nolucrunc. i^Harfo
iujleifu.diti.r, W. Virorum quoq; lfrael.Orc(z/)rt
mtt' ' (//VffMr.Egrefliitaque func omnes.Se(jtti:Hy,
X De Dan. Hu exprimiinr bn^.tiido terrji Ifrael.f/uid ci'iizas Dan
tfi
iit termi'io cius .yt^juihnariyi^- Berfrb^e in lermina ^ujirali.
}
Et tcrra Galaad. (n hnc e./>< imiiur Utilndi, ejux incipit a terra
Cdlaadyqux esl vU>a lotdantmy y protcnditur ufijnc ad marc widi-
terramum.
4
Omiicsanguli. Hcbrxi dicHni yDominipup^lorton.
i.capilaneiintribnbusy& if.im,lijs.
^
Eccuniil.ECnbus. cxce-
ptaiamenltiki BL'H:amin. 6 Inccclcliam. i.congrcgitionc.T'iC
cnitn nofuirunt c&^irf^ati i i.htubt erat domits Deiyfcdin Mafpha,
7
Inccrrogatusquc. quia>i'edctproccdi ad punitione tanti facli
Mhftj^iedrftjutfitionidiligenii. 8 RcfpondiC vcni . ttindo cxprrjjo
cap.prjised.
9
YiAcmciXnc occ\6i.-ic y nijicis tradcreinvKmc
metmJccunJi iltnrn Uijejihr.ril: VolciHcs mc occidcrc . (tjf/i-
gedome carntUcici'bitii,i^ mfariOyfccudii difJii aliorii . 10 Nuil-
qiiam tantum ncfas , &: ta grandc piaculu fadu cl\ \n Ifracl.
ViuculU dkitura pin pi as,quodfignificat purgare, ynd< dicti piacu-
GiylHafifaSTinulio modn abfjuep:ng.uionepenA tranfcundii. ^cien-
ium tn,qHi:i Leuita nonfulum faClHrn retdtt,fed etiain teiiib"s pro-
h.viit
iVl O R A L I T U. R.
Egrejfifunt, &c. Ad putiicndmn ta nciariu pcccatum in
bauityf.prr fcruH ejucm habcOai tn coinuiua, j" per je/u',q wicpcrat
eos hop:tin,i!rfumilia eiusy.diter no cfiet procedcndJt cimtrajilios Be
niamin ad bdlU ad diSium vnius hominis . 1 1 Stansq; omnis.j:
admiratione fafli. 11 Quafl vniushominisfcrmonc. /. co.
corditer,& fine retratlionei& dilatione.ideo frbditur. 15 Non
reccdemus in tabernacula no(ivay&cc.Ctera patent in Ittera
.
14 Et milerunr. Hic co'iferjucnter iu(litia iscjuhas requiritur.ude
licetyHt aBores fccUris tradantur, cum dicitur.
1 5: Cur t.intum
nefas in vobis repcrtum. qu.t_(i dicerenty nullo modo dcbi-cisfujii-
nere aHnrcs tanti muli.ideo fiibditt'.r, 16 Traditcho.&C.Etauf.
.n'i^.(icli.q.iexpirimctod.Jiccra',ep
f
(lagitto unius,ticl paucorum
iiifot:unju uenicbttfup totH populii,Jicut dillum fnit lof.j.dcpecca-
to ^chjtm. 1 7. Qui nolue. Hic confetjuenter inirjiiitus ftcrue de
fcndttur,e,Hod :otatur cHftbditur . 18 Conuc.in Gabaa,&c.In
ucn.funt vi.quinq.S^C. In Hekxo habetur rigintif:x tuilia.Et ui
diihic litcra uojira corriipcap alujnos conectoresy q ex hoc^-jnndin-
fra co.c.connumcranfur uiri dc Bcniamin.cjui ccciderunt in plioyUic-
niuniur tfh uigtnti<jninfjue m:fa attjue fexcenti uiri
,
qui fugerunt,
proptcr,qii'od ab iji^i nunicro ffbiravcrunt millc ex ignorantia Hebrai
cxucritutis.
19 Et ficfundis,lapi. &c. Locutiociihypcrbolic*
ad exprimcda exccUciia artis fundibiilaritcin ipfis.Simt .i!i /iidiii'
iiir. Tota ci:iita4 currit ad tale (pectaculnm, cu tamcn aliqiiado m**
iorpars remaneat.
io Viroru quoquc Ifracl, ahfquc (ilijs Be-
nia. Hicconfcquenter contumaaaiujle inuaJitur per bcllum aper-
Actum
mortc vxoris Lcuit.cncquitcr ]?pctracu.adiicrccnciij camcu
quodlicct habcrcnc bcllum uittii contrafiiios
Bcniamin:
umca
11
ludiicum
4
A
or>mu
nl
B
aliena reprchrndant . Vndc
ncceflc cf},vc du cotra nos vl-
tio diuina ccllljt ipfa cofcicn-
tia fc rcprclicdjt , &Ad lame-
ta pccnirenci.-E cocra fcmetip-
fani crigat fc,ncc corr;; bonos
claca,&: libi hiimilis,fcd cotra
fe r;gida,bonis vcro omnibus
fltfubmillfl?.
^ RyPKRTVS.Scd,6,:nl-
ftum Ifracl
,
qni roiigrcgacus
fiierac, rcddcrcBcniijmi^tis
^
fcelerc,quod merebantur,in-
dubitabilis diuini oraculi iu-
f^itia, fcclcns eiufdcm coar-
|i;ific vidct''. Confiikusenim
Dominus dc principe certa-
miniS,;crpondit:Iudas.
Atta-
mcn Bcniamitac occidcrunt
,
de Ifraclicis ipfo die viginti
duo milia virorum
, &c. ""Cur
cnim vindicibustanti
fcelcns
vidoria tam fcra , lamque lu-
6luo(a proucnit , nifj quia in
quo alios impugnabant, fc-
ipfos accufabant ? Igiturfor-
nicationis animajj&Tcorporis
populum Ifracl prcfens locus
vehcmenteraccuftit,
adhoc
vales,vc,quemadniodum
aic
Apolio. Omne os objiruatnr^^
Tton magn lndxus
, quam GrxciiSy
de iufiitia ioram Beo vlorictur
.
Jt PROCOP. Hicdcdua-
bus rebus maximis erudiun-
tur hommcs.Pnmuni,nc pcc
cataexeniplo Bcniamitarum
approbcni. Dcindc,ncin pu-
nicndispeccacoribus,
fxuio-
res fcfc pctibcant.Idcirco cnj
Bcniamit^ grauiorem vidcn
turdcdiflepcenam,
quod vl-
tra
Cap. XX
.
278
runtc|ueDeum, atquc dixerutrQuiseritin exer
citunoftro princcpscertamims corra (ilios Be
iiiamin ? QuibusrefpoditdoiTnnus : ludasiit
i
dux veiler. btatimque lilij I(rael furgetcs mane
caftrametatifuntiuxtaGabaa, &indeproccde
tes ad pugnam cotra Reniamin , vrbem oppu-
gnare coepcrdt. EgreiTiqu^ iilij Beniamin de
Gabaa , occidcrutde filijs Ifracldieiliovigin-
tiduomilia virorum . Ruriumfilijlfrael,
t&
*
fortitudine,& numero c6fidentes,in eodem lo
co in v.]uo prius*certauerat aciem direxerunr,
ita tame,vtpriusalccnderenr, &flcrentcoram
domino vfque ad no6tem, cofulcrentqueeum
& diccret: Dcbeo vltra procedere ad dimican-
dum contra filios Bcniamin fi-arres meos , an
non?QuibusiIlererpondit, A(ccnditadeos,&
inire certamen_. . Cumquefilij Ifi"ael altera die
cotra filios Beniamin ad pra^Iium proceffiflent,
eruperut filij Bcniamin deportis Gabaa,&oc-
currentes eis,tanta in illoscsde bacchati lunt,
vt decem , &o6l:o milia virorum educentium
a
gladium prr ftcrneret . Quaobrem omnes filij
3
Hr.iclvcncrutin domumDei, &fedentesfle- 4
batcoram domino leiunaueriatq;dieillovft|;
ad velpera,&: obtulerut ei holocaufta atque pa-
cificas vidlimas , &fuper ftatu fuo Tterrogaue-
rut . Eo teporc 'bi erat arca foederis dommi,& 5
Phineesfilius Elcazarifilij Aaro praipofirusdo
^
mus.Confuluerunt igitur dommu atq; dixerut. 7
Exire vltra dcbcmus ad pugnam contra- filios t
tra pcccatum fuiim totlfrac-
D;
icaium iniufiequidem
,
qua-
Uis spud Dcum iuflc,occide-
runr.
vc HLliill AP. I.Proptcr idolu
Michx, quod giauius erat eo
pcccato
,
qiiod
Gabaonitz
comm f runt. Ifraclit.c tacuc
runt , & noii Ouducrunc iljud
mox cbininarc, fcd pliirimos
incius culaira pcrire permi-*
fcrunt, tam pauciB-nianimi-
tx tantuni numeru m Ifracli-
tarum prima
, &:altcravic3
pcrcuilcrunt.
5 a
Q^
nmobrcm omnes filij If-
raehetc. THEODORCTVS.
Q^oniam limilibus vficranc
Bt
in;quitacibus, & aliorum qui-
dcmividcbanclibidines,& fla
'
2;icia,fua aucc non afpicicbanc
Dicic auccm Apoftolus : 1.
(juo a!iu iudicts, tcipfum iudicas,
eadem enimfacis,(^ni iudicai . Ec
rurfus : Exinimas aiitem hoc b Hotvj. t.
homo , eini indicas alios , qui taliA
agunt^&facis ea, r/:iod tu efngics
indiciitm Dei,&c. Pcrmifitcr-
go Deus , vc Ifraclic^ fcmel,
& bi,s fupcrarentur , &c multa
cxhis milia mtcrficcrcncur.
Pof^quam aucem vidic eos,
& difciplinam acGcpifle
, la-
mcncanquc
,
iSc ciularc
, &C
multas timdcre lacrymas, ad-
iuuitcorum animi alacritatc,
& fceleratam tiibum perdi-, P
dicpr^tcr admodum paucos, t
ft't>at nte
Libidmofis cnim adolcfcen-
^J^^MeHprK
tibus crac pciorcs
,
qui pro eis
fi ti" "tei^
pcricula adicrunt.
x'u,
^CAP.
tBcclMb
NICOLAVS DE LYRA.
tum,rbi primo repritniturfuperbia.
&fecundo confunditur cotuma-
ciii,:bi. C^amobrem. Circaprimum fticdum,<iuodlicct jilij ifrad
habmrit iufiim bellu,tamtn nimis conHdebant in fua mitltitudincet
fonitiidine. lo duminuspermifit cos bis in principio debellari^yt liumi
liartntur,0- ad Deu recHrrerent,magis confidentes de vntute diuina,
^uamdcfua.Hebrtei aitt dicunt,eju6disludcontigii eis, eoquodnegii
gentes erantdepunitione idololatria in domo Michne , &in t' ibu fi-
liorum Dan,quod quidem faCium contigerat immediate aite ijiiid,vt
dicunt Hebri,& fuerat notorutm,propter quodfilij Ifracltcneban-
tHriliud corrigcrc,quia fuit,ita graue,&grauius ifio.Sicut,& coitas
popnli Ifrael voluit ire adprflium contra l{uben,& Gad,&- dimidia
tribum
Manaffe , eo quod credcbant eos adificaffe altare facrilegum,
yt habttur Jofue it.c . Satis conuenienter poteit dici, quod vtrumque
diiiorurnfuit m caufa debellationis popult Ifrael per filios Beniamin
in principio, vt
fic peccatum primumprius pi<niretur,quamfecundH.
Uis diCits veniamus ad literam, qumpatet vfjne ibi
.
l ludas lit dux vcfler, idefl trihus ludu fit priniipalis,& prima,
&tHe,fti e;i capiianeus in illa tribu fit dux exercitus
.
1 Rui fum filij ifracl,&: fortitudinc,&: numero co. Ex quo pa
tet
,
quod
tet,quod fupra diflum en^,quod nimis prxfimebant de feipfts ratione
mul!itudinis,& fortitndinis.Cxtera patent in litera
.
3
C^amobrem. Hic confequenter confunditnr (ontumacia,vbi
primo defcribitiir fitiorum Ifraelhumiliatio.
& fecundo filicrum Be-
niamin confutatio,ibi. Pofucruntq; Circaprimumdicitur. Quam
obrem, idefl
proptcr cafumfuorum prxcedcntem.
4
Onincs filij IlVael vencrunc,&:c, ytnm autem venerut in Jf7-
lo,vcl vtrim domits Dei hic vocetur arca tc^amenti , er tabernacu-
lum,qu aliquandoportabantur ad exercitum , vt habetur i.l\eg.^.
cap.non habetur cxpreffe .vcritntamen fatis vidc-tur, quod conuenc"
runt in Silo,quij. ciuitas Gabaa, quam oppugnabixnt
,
non efi longe /i
Silo,fedfatisprope,ita quod poterant illuc fatis conuenienter accede
re abfque arc^, & tabernacuii tranflatione
.
^
Eo temporc ibi cracarca domini.i>od autfuhditur. In Silo
non eft in Hebrteo, fcd fubinteUigitHr,quia arca nonfuit tranfportatn
ad exercitu . veruntamen vbicunque erat arca cii qua transfercbatur
tabernacnlum , &altare holocai<fiorum,poterat Unfacrificiumfieri,
6 Et Phinecs filius Eleazari filii Aaron priEpoiitus domus.
idefi fummusfacerdos
.
7
Confuluerunc igicur dominum atque dixcrunc . per ipfttm
Thinecs.Cteierapatent.
^ Pofuerunc
M O R A L I T E R
.
tamen antcquam
habcrcnt vidoriii bis fuerunt ab eis debcl-
lati
,q3 fccundu Hcbrxos conciaic proptcr idolum Michx,
q^in tribu
Dan colcbatur publicc,&: hoccrat populo liVacl
nutoriuni,&:
f ic tcncbantur punire,(icut pr^^cipicur Dcu. 1
3
.
propcerquoddominusiftudpeccatum,quoderatprimum,
&:comunius
voluit primopunirepcrgladiosfilioruBenia-
iriin.
Ec inhoc
docunientumhabentprocedentcsadbcllu
iuftum
, vtdiligcnterconfidcrentnc habcantinfcnotabilc
pcccatum
pet aduerfariorum gladios punicndum.
t ^xirt vuradebtmus dpugnatn,<&c. Pcr hoc aucc,quod fra-
trcs vo-
tres vocant illcfs,quos irnpngnant, oficnditur quodlicec vi-
Cia lint punienda,naturacanK'n eitdiligenda
.
MOR AL, per lioc bcllum filiorum IfraclcontraBe-
niamin,bclUim concra vitia delignatur, in quo bello tria rc-
quiruncur, fcilicet contritio vera ^coniclTlo intcgra,& fatis-
fadio pcrfcda , ConfciTio defignacur pcr hoc, quod dicicur:
ludasfit dux vefier. ludas cnim conicliio,vci eonfitcns inccr
prctatur.Contricio vcro,per hoc quod inte congrclTimi vc-
ncruntcoram
domino,&. fieuerunc.Saci.-.fatho vero per hoc
quoddicicur:
\ciimat<erunt(jue die illo , c~
nitutcrunt hulocaufla.
Eclic habucrunc plcnam vit^oriain ,pcrquamdcfignatur
picna victoria de pcccacis
.
m
Glof.ordi.5cNicolaideLyra. i8o
^
Bcniamin
fratrcs noftros, an quicfcere ?
Qui^
^
busaitDominus.AfccnditcCrascnimtradam
cosinmanus veftras. Pofucruntque filij liracl

hificiias per circumitum
vibisGabaa, &:tertia
Yicc,ficut femel , & bis,contra Bcniamin cxcr-
citiim produxcrunc . Sed & filij Bcniamin au-
dadcreruperuntdeciuitatc ,
&fiigicnccsnd-
ucinirios longius perfccuti lunt, itavtvulne-
rarcnt cx eis,(icut primo die, &: recund(>,&: ce
dcrent pcr duas femicas vcrccntcs ccrga
,
qua-
rum vna fcrcbanirin Bethcl, &altcrainGa-
baa,atqueprofterncrcnttrigintacircitcrviros.
jPutaucruntcnimfolitocos morccaedcrc. Qui
flij^am artc (imulantcs , inicrunt confilium ,
vt
abftrahcrcnteosdcciuitatc, &
quafifugicntes
ad fupradi<5tas icmitas perduccrcnt . Omncs
itaque filii Ifrael furgentcs de ledibus fuis,tcte-
B, dcrunt aciem in loco, qui vocatur Baalthamar.
fifrteiexi- Infidia: r quoque, quacircavrbemcrant,pau-
i^5^'o"."l
latimfcapcrirc cccperunt, &
abOccidcntali
jL^^E^ieM-
vrbisparteprocedcre. Sed,&aliadccem milia
runtmiiiivi-
virorum do vniuerfb Ifracl habitacorcs vrbis
roritm cleao .
nmi nrafiicd ad certamina prouocabant. Ingrauatumque
graSoiue?
cft beilum contra filiosBeniamin, &:nonin-
tcllexerunt, quod ex omni parce illis inftaret in
j3.^7.c.<iui tcricus " Percuflicq; cos Dominus in confpediu
filiorum Ifrael,& interfecerunt ex eis in illo die
vigintiquinque milia , & ccntum viros omnes
bcllatores , & educentcs gladium . Filii autem
Bcniamin cuni fe ! inferiorcs cfTe vidiflTcnt , cce-
pcruntfugere . Quod ccrnentes filiilfraclde-
derunteis ad fagiendumlocum, vtadpra:pa-
^
ratas infidias deucnircnt, quas iuxta vrbem po
tinf!aiautc
fucrant . t Quicum rcpentedelatibulisfurrc-
petumfece.Qt xiftcnt, & Bcniamin tcrga csedenribus daret,
*p"o"rnt<i
ingreflifunt ciuitacem, &pcrcuflr2runtcamin
t^^^.&^pireiif *^^*^S'^<^"-
Si^numautem dcdcrantfiliiKracl
ftnuu, his quos in infidiis coUocaucrant , vt poftquam
tpcrcuu.
fcte.
Ifra..
olfcni:
ab llt.
vrbcmcepifrenr,igncm accenderent, vt afccndc- ^'
tciaaltumfumo captam vrbcmdemonftrarent.
Qnod cum cerncrcnt filij Kracl in ip(o certami-
nc politi
,
putaucruncenmi filij Beniamin eos fu-
gerc,& inltantius perfcquebantur, cxCis de exer-
cicu corum
*
triginta viris
, & viderunt quafi
colummm fumideciuitatcconfccnderc . Bcnia-
minquoqucrefpiciensretro , cum captam ccr-
ncrec ciuicatem , &fiammas infublimeferri
,
qui pnus fimulaucrant fugam ,
vcrfa facie for-
tius refiftebanc. t Quod cum vidiftcntfilij Be- leimi
niamin ,
in fugam verli func , &ad viam dcfcrci
"""j,:
ire cocperunc . Illuc quoque eos aducrfariis per.
\^^l^^
fequcntibus . Sed,&hi, qui
t
vrbem fucccn- '''m
derant occurrcrunt eis, atque ita taCtum eit, vt bimu
exvtraqucparteab hoftibuscardcrencur, nec vl-
ipot
lacrat requies morientium . Ceciderunt atquo
prortraci lijnt ad Orientalem plagam vrbis Ga-h
baa. Fucruntautem, quiineodem loco intcrfc-
"
Oii funt deccm, & odlo miliavirorum , omncs;
robuftilfimi pugnatores . Quod cum vidifTent,
qui remanfcrant deBeniamin , fugcrunt in foli-
tudmcm , &pergcbant ad pctram, cuius vocabu-
lum cft Rcmmon. t In illa quoque fuga palantes,
^.^"
& in diueria tendentcs
, occiderunt quinquc mi-
ain
liaviros . Et cum vlcraccndercnc
,
perfccuti funt ex"^
cos ,
*
& intcrfcceruntctiam aliaduo milia . Et
V^f^,
fic fattum cft,vt omncs
,
qui cccidcrant dc Bcnia-
^"^"
minindiuerfis locis, cfTcntviginciquinqucmilia
t
tpugnatorcs ad bella promptiffimi. t Remanfc-
} r,
runt itaque de omni numero Beniamin
,
qui eua-
"'^
dere potuerunt
, & fugere in folitudincm fcxcen-
ti viri , federuntque in pctra Rcmmon mcnfibus .
3
quacuor . Rcgrefli auccm filii Ifrael
,
" omnes rcli-
*fi
"'
quias ciuitatis a viris vfque ad iumcnta gladio pcr f
cufrcrunt,cund:asc]ue vrbes, & viculos beniamin
vorax flamma confiimpfit.
NICOLAVS DE LYRA.
I Pofuerunt fihj irraelinlidiaspercircumitum,&c. Hicco-
fetjitenter dejcribiiur ftliorum Beniamin confutatio.Iuilum enim erat
qnod eorum cotumacia puniretur . Et q:ua litera videtur intricata,eo
ifuod fecundum modum loquendi Hebraicum idem pluries aliquibus
tnterpofitis replicatur: ^d inteUeUum
ipfius fciendu,ifHodcxercitus
filioru Ifraelfuitin trespartes diuifusyinxejuales tame.ynapars fuit
foftta
retro ciuitatem in infidiis .Ucum filii Beniamtn ciuitate exi-
rent,ipfiintraret,<csr coburerent ciuitate, at(/ue crcurrercnt filiis Be-
viamin,fi debello uellent refugere ad ciuitate . .AUapars in qua erat
dece milia bellatoru, ante ciuitatepro uocabat filios Beniamin ad bel-
tu^& cum filii Bchlamitt exi/fent contra eos inccperunt fugere uerfus
duas femitas
,
vt
fic filii Beniamin eos infequentcs, a ciuitaie
fc
altqua
tMtu clongfrent,&
fic daretur in infidiii Utentibus Jpaiiim intrandi
ciuitatem
ciuitatem
, &comburcndi
, &cum hoc filii Beniamin incidcrent in
tertidpartefiliorum
Ifracl., in qua erat multitudo exercitus^qud erat
iuxtadHasfemitaspradiclas^erfic fatiume^.Et pertalemodufue-
runt debellati fHtj Beniamin^&fere omnes trucidati . quia erant inter
aduerfariosinclufi.HisdiHis^patetUtera fatislongavfqueibi.
2 Rcmanfcrunt. Secundum autem Hebraicam vcritatcm defilijs
Beniamin erant 2.
5 .milia,& cum hocfexcenti viri de ciuitate Cabaa
vtfup.diSa e^,&
fic deficiunt miUe, &fexcenti viri . Et de islis dnt
Hebrxi,quod tefngerunt ad ciuitates alias de forte Beniamin vnde ve
nerantin Gabaa,vtfupra
habitumeft.Hominesenimfugietesdepne-
lio fiigiunt ad diuerfa loca, fecundum quod melius poftunt,& in iUit
ciuitatibusfuerunt interfeClicum mulieribus
, &aHimalibus,& be
videturper hoc,'/uodfubditur.
3 Kcgiciii.poiivi^oriamincampohabitam.Citterapatent,
CAP.
i
8i 20i ludiicum
A
m-6- a
CAPVT xxr.
Cap.
XXI.
281
C A P V T XXL
jn^.
yraucrunt qutxj;
etc. -Jc lofcphus.
Ifraclitgjuliura
dum fccci-iinc,
nullamfuarum
viro Bcniamic.r darc nupcijs
filiam, fcd armari concra cos
6c ampli' cis
,
quaniiaducrfus
Clianan(jos cx)ficrc,quos hc
brei fcpius cxpugnaltcnr,&:c.
Poft h^"c
,p
calamicacc Bcnia
]T)in pijnitcnria dutti func, &c
fiipcr hoc iciunarc propofuc
runt, liccc iiilia pafTiclIcnc,
co quod in lcL;;cm pcccauc-
rinc. Tunc fcxcencos viros,
qui fugcranc , cuocaucre lc-
g
gacionibus, fuadcnccscis,vc
paticncer fcrrcnc , &: ad illo
rumca-cuconcurrcrcnc, di-
ccbaiict); . Simiil ccdimus vo
bis cerram
,
quancamcunquc
tollcrc potucntis . llli vcro
obcdicntcs , vocAncibus, ad-
uenerunCj&c.
5 Achanalius, Fucrunc iu-
diccs Ifraclis numcrocrcdc-
cim . Anni vero illorum fuc-
runc quadringcci , &C yndcci
feruaredebebitis. Omnc
virgincsautem refcruacc.
rcicrant viri thorum
, &
Vraucrunt quoc]; filij Ifrael in Mafplia, &dixe-
i
rut:Nullus noftrum dabit filijs Beniamin dc fi-
liab.luis vxorcm
.
Vcnerunrcj; omnes
t ad do-
mum Dci in Silo
, &in colpe^au eius fedentes
vrqueadvelpcraleuauerutvocem
, &magno
vlulatucccpcruncflere
dicetcs : Quarcdomuie
Deus Ifracl
, fadum eft hoc malum in t populo
tuojVt hodie vna trib.aufcrret cx nobis? Altcra
1
aut die diluculo cofurgentes extruxerunt altare , obtulerutq; ibi holo- 3
caufta,&pacilicasvid:im3s,6cdixerunt:
Quisnoafceditinexercitum
4
dnijdevniucrfistribubuslfracl ? Grandienimiuramentofeconftrin
^
xerant cum cftent in Malpha interfici cos,c|ui defuiflTcnt , dudticjue poe-
nitentia fil'j lirael fuper fratre fuo Beniamin , coeperunt dicerc : Abla-
taefttribusvnadelfrael.Vndcvxoresaccipicnt
*
? Omncscnimtin
communeiurauimus, nondaturosnoshisfilias noftras. Idcircodixc- 6
runt: Quiseftdevniuerfistribubuslfrael
, quinonafcenditadDomi
7
nuiuin Malpha
? EcecceinuentifunthabitatoresIabesGaIaadiii./iI-
g
loexercitnnon fuifle. Eoquoque temporetcumeflcntinSilonuIlus
ex cis ibi repertus eft . Miferunt itaque t decem m lia viros robuftifli-
1
mos,&prxceperunteis : Ite,S^percufitehabitatoresIabesGaIaadin
"
t>re gladij > tam vxores
,
quam paruulos eorum
, Sc hoc erit , quod ob-
gencris malculini, & mulieres
,
que cognouerunt viros
, interficite
i
Inuent^quo funt dc labes Galaad quadringents yirgincs
,
qux nc-
,.
adduxerunt eas ad caftra in Silo in tcrram Chanaan . Miferuntque 14
NICOLAVS DE LVRA.
C A P V T XXI.
==^ Vraueimt rjuoqhc. Hicconfcqucntcr dcfcribi^
tribusBcniamindiflipa:.Ercparacio. Circa,
quam primo dcfcribicur cflcdus compafliio
nis,fccund6ctfe(^usrcp.iracionis,ibi . Idcirco
dixerunt. Circa prmiii pponicur mociuu coui
f)aflionis
cum df. Jurauerunt e^Hoijue, Hoc iuraucrijc ance bcl-
fi . Ec quia illi,qui cuaferanc, non poccrancaccipcrc vxorcs
alienigcnas,cum clfcc lcgc diujna prohibitu , jdco non vidc
bacur via qualicer cr ibus Bcniamm rcparari polTcc per gcnc
racioncm,quia omnes mulicres cribus Bcniamin fueranc m
terfcdx',quod facis mifcrabilc vidcbacur,quod vnacrib.coca
dc populo Ifracl dclcrecur , maximc cum hoc dorainus no
prarccpiffcCjfed cancum dixiflec. Cras irudam cosin manus e-
ibas, vt habctur cap.prarccdcnci , idco fubdicur.
X Exiruxerunt ahare . Quiaforccilliid,qi!cracibi prius,crat
diffipatu,vcl forcc
,
quia arca tranfporcaucranc ad excrcicu,
& rcporcacioad locu fuu , & licuacio vocacur hic cxtructio.
j
Obtulcrunttjucibi holocausta.Vvo graciarum actionc dc vido
riahabica,liccccompaccrccurcribui Bcniamin ficdiflipatc.
4
Et dixerunt.U^is nvn afcendit.Cm^ ca fubditur cuin dicitur.
5 Gfandienitniuramento feconUrixeraHt,(tc. Loquodbcllum
pfilios Bcni.tmin pcrtincbac adtotamcomunicaccm popu
li>cui futiicicccr fucrac niiciacCi fccl' coru , vc pacct
p
pdicta.
6 Idcirco
D
tlnfiethtl.
tlfntL

*
qm retnan-
lerunt
.
tperdeminC.
t numetini
cft pnpulus,&
niiUm e\ ha-
bicatoribas la
bes Gala^id.
t
duodccim.
6 Idcirco dixerunr. Hic confcqucnccr dcfcnbicurtribusBc-
min reparncio ftudiofa , tk. pruno pcr mulicrcs cis dacas.fc-.
cundopcr mulicrcsabcisacccptas,ibi. Dixerimtquemaiores
Katu,&c. Circaprimum dicicur.
7 i^,"
ejt dc vi/iu rfis tnbubus,&c. Hoc auc qusflcrunc dupli
ci dc caufa.Vna vc occidcrcnc ronc ia dida . Scda,vc virgi-
ncs ibi rcpcrcic filijs Bcniamin,cj. de bello cuafcranc , diircc.
$ Et ecce luucntifmt babi. Ec modus huius inucncionis fubdi
turcumdicicur.
9
Eoefuotjuetctnpore. lcilicccfilijlfraclrcdcuntcsdcpr^lio,
vt gratias agercnt domino,vc pra:didum eft
.
10 Ts{ulluicxcis. lcilicecdchabicacoribusGalaad.
1
1
Ibi repe) tts. Ec pcr hoc fcicum fuic
,
quod non fucranc in
f)ra;lio ,
quia rcdijUcnc in Silo ad rcddcndum gracias cum a-
ijs.ideo fcquicur punicio corum, cum dicicur
.
1
2
Itey& pcrcutile habiiatorcs labes Galaad in orcgla. &c. In de
tcflacionem cnim fui criminis,quia fubcraxcranc fca ncgo-
tio totius communitatis, fada cfl tanta punitio
.
ij Xnueni&quefuntdelabis. Siautcm qUcCracurqualicerco-
gnofccbanc c.is ab a]ijs?l^occ(t dici,ficuc didum fuic Numc.
3
1 .dc virginibus Madianicarum , fciliccc,quod tacicbac mu
liercs cranlire ancc arcam domini , &: ex ligno ibidcm daco
cognofccbanc,qux cflcnc virgincs
, ^qu.v non.
14
Aliferuntquenuntios ad JiU Beniamin. qui duccrcnc illas
virgincs
.
5 Etpr*-
M O R A L I T E R.
1 Inrtiueruntquoqueplij
, &c. Inhoccr.piculoconfcqucnccr
aefcribitur
compaflio filionirn iriaclfupcr cribumBcnia-
niin,quamdc(Truxcranc
paucis cxccpcis, & eorum diligcn-
tia ad ipiius
rcparationcm. In hoc auccm documcntum ha-
bcciudiccsccniporslcs,
&:ccclcnafiici,fccularcs,^rcligio-
tlcompacicndi
punicispcrcos,&:rcparandidctcdus, prouc
poceft ficri
boiio modo . Si camcn aliquaperfona (ingulans
lic morcc
punita,rcparacio locum non habcc in ca , f cd in il-
lis,qui
peioraci
func pcr cam . Nam cius morcc ccrrici recra-
huncur
:;b achi pcci..ndi . Si vcro communicas morcc puni-
tatucuc
aiiquafui
parcc dcbcntcifc folicitiqu.iIitcr inrc-
mancutibus
manentibus reparccur
,
prouc fccundum Dcum ficri potc-
ric. Siauccmpuniciononlic ficnda pcr morccm, follicici
dcbcnc elic punicntcs, nc punitio pcr fui duriciam ad dcfpc
racioncm inducac,ncc pcr fui lcnicaccm occaiioncm cnbuac
dclinqucndi.
G R E G O R. Inefle bonis rcdoribus debcc iuf^c con-
fulcns mifcricordia , &: pie fcuicns d:fcipliiu,nc luliicia ni-
mis fit afpcra,&: piecas (ic rcmiiTa . Pcr hoc auccm
,
quod fi-
lijs Beniamin
rcmanencibus daca; fucrunc virgines ad fujc
cribus
rcparacionem , flgnificacur, quod pcccacoribus fuffi-
ciencer punicis dcbenc dari cxhorcacioncs fan6te,ob bono-
rumomiliorum
(
prouc ficn poccli ) rccupcracioucra.
283
Glof.ordi.&NicolaicIeLyra. 284
<?
A
I
peputO<)i>e
forn''uic if-
f.v^ Bcni n i.
qiibd fcfiffct
Joininui
fr.i-
ftir;imintii-
bub. irr^el. i
quod (|()m>n'
occidiflcc
snj
tribum
cs[ir-
rael.
toiortcitf
hTrcdiMtc
habcsc.uui cx
p-n'->nin di-
U4tCiVU
.
B
nuntios ad filios Pcniamin,qui crant in pctra
Rcmmon, &
^
prxcepcrunt eis,vt cas fulcipc-
rcnt in pacc . Vcncrunccj, filij Bcniamin in il- i
lo temporc& dnta: funt cis vxorcs dc filiabus
Iab?sGal3:d,alias.iutenonrepcrcruntt]uas
fimili modo tradcret: : vniuer(ulq; Krael v.iU
dc doluit, &: cgit pccnitiidincm liipcr intcrfc-
(^ioue vniustnbuscxllrael.dixcriiccj; maio- i
rcs njtii : Quiu facicmus relic|uis,c|ui non ac-
i
ccpcrunt vxorcs? Omncsin Bcniamin fccmi-
t)x conciderunt? & magna vobis cura inge-
liqi ftudio prouidcndu elt , nc vna tribus dc-
lcaturcxllracl. Filias cnim noftras cis darc
4
non poflumus,conltri6li iuramcnto,&malc
didlionc qua diximus: Maledicl:us,c|ui dedc-
rit de filiabus fuis vxorcm Beniamin . Cepe-
runtq; confiiiumatqucdixcrunt. Hcce lolcn-
nitas domun clt in Silo anniuerfaria,c]ux fita
cftad Scptentrionem vrbis lictlKl,adOrien-
talcm plagam via: , cjuar de Bcthcl tcdic ad Si-
chimam , & ad Mcridicm oppidi Lebona. Pra:- D
ccpcruntquefilijsBcniamin,acc|uedixerunt . Ite
&c latitate in vineis. Cumque videritis filias Silo ad
duccndos choros ex morc procedcre
,
cxitc re-
pente dc vmeis
,
6c rapite ex cis finguli vxorcs
fingulas,& pcrgitcin tcrram Bcniamin. Cumquc
vcncrinr patrcs carum ac fratres , & aduerfuin
vos queri coep:rint, atquc iurgari , dicemus cis
.
Miferemini corum . Non cnim rapuerunt cas
iurc bcllantium atque vi6lorum,fedrogantibus
vtaccipercntj&nondcdillis, &avcftrapartepcc
t.
catum cll.Feccruntqucfilij Beniamin ,
vt fibi fuc-
rac impcratum,& iuxta numerum fuum rapueruc
fibi dc his
,
qux ducebant choros vxores fingulas,
abicruntquc in poffcllionem luam jcdificantcs vr
,
bcs,& hnbitaniesineis.FiIij quoquc llrael
*
reuer-
',''|
fifuntpertribus;,&familiasin tabernaculafua.
*
'^
t In dicbus illis non crac rcx in Ilracl
,
lcd vnuf- tr.
quiiqucquodfibirc(^iividcbatur, hoc faciebat. {.-
CAP.
-at
rur
NICOLAVS DE LYRA.
I Et prxrepcrn>iiis,nt eas fi fcipcrctn h; pacc. In Hcbrxo habe
tuf: TTJiccp--rnnteis,ui ea fufciptrent inp.ice. Ec vcruinquc fuic
. Vci um,quia pr^-cpcuni fuit filij.s Bcmamin,quod rccipcrcc
iUas virjiincs ;n vxorcs,&: virgiiTb. quod in hoccofcncircc.
9 Dixtruiit^uc: Hie cofcqucnccr dcfcribicur rcparacio diitac
tribus pcrmuliciesabeis capra';, dccoiiniioc4men,& vo-
luncaccmaiorum dc Ifracl . Circa quod primoponicurdi-
dum maiorutn, & confuicacio.fccundoconfulcacionis de-
lliinciacio,ibi: TrxccpcrmtcjHe. Circaprimumdicicur: Dixc
runtqiie tnainrcs natn. ad quus fpcclabac cura cocius populi.
5
illiidfacicmus rel/qids. quia adhuc rcmancbanc zoo. viri dc
Bcmamin abfquc vxonbus
.
4
Filias, &c. i^tre no
pof. Dicicur camcn communiccr,quod
potcTanc,quiafilij Bcniamin non porerantduccrc alicnigc
nas vxorcs , &: (lc luramcncum illud vidcbacur eflbconcra
charicaicm
,
qqia crgc cocra rcparacioncm viiius cnbus,qu(j
rcparacio ccdcbac in bonum communicaciscocius populi,
6 idco non erac feruandum . Vcruncaincn,quia cunc ccm-
poris horndum crac frangerc quodcunquc iui-amcncum,i6
nabucrunc aliud confilium , videliccc
,
quod filij Bcniamin
non habcntes vxorcs vcnircnc laccnccr propc locumSilo,
& ibi de virginibijs duccntibus choros accipcrcnc libi fecu-
dum numcrum fuuiii, &: fugcrcc m ccrram Bcniamin . Ncc
maiores nacuhoc confjlcnccs vcncrunc contra iuramencii
fuum,quia nullus lurauerac, nifi de propnjs filiab. Simihccr
ncc
necpatrcscarum,quianon fueruncin hocconfilio, nccdc- R
deiunccai .Similiccr necBeniamin cs rapicnces pcccauc-
"
runc,quia hocfeceruncdemandaco illonim odquosfpcda
'
bac cura cocius popuh', vc diftum cft , & probabilc cfl^, qucd
iWx virgincs confenfcruncin macrimonium anccquam co-
gnofccrentur ab eis , &: ex diibs paccc hccra vfque ibi
.
5
Miferemini eo.non enim ra.eas iure. Non propccr ncgntione
dacionis
,
quia ficcciam maiores nacu hocallcgancescllcnc
in confimili culpa , eo quod fuas fiiias ilhs non dedcranc,5d
(ic non habercc fronccn^ fic loquendi . Scd illud pcccacum
cft incclligcndum, co quod non cuflodieranc filias fuas dili
gcnccr, fcd pcrmifcranc cas duccre choros per campos,vfai
poceranccapi.co cnim ipfo,qu6d iuraucranc non d.irc cas fl
liis Bcniamin,dcbcbanc e.is lic cufiodirc
,
quod illi non ha-
bercnc faculcaccm rapicndi . Sicergocxponicurhic pafTus
fecundum cranflacioncm noflram. In HctDrso auccm habe
cur fic. Mifcremini eortim.T^on enim cepimiis viro vxoremfuami
bclloynec vns dedidis eis. qtiaficcmporc culpcmini. Quodfic
exponuc Hcbr^i. Miferemini eorum . vc polfinc rcparare cribii
per gcneracionem. T^on enim cepimus viro rxorem fuam. idcfl
cuilibcc viro vxorem fibi copulandam,in bclloconcra viros
Jabcsjfcd dcficiuncduccnti. liec ros dedifiis eis, quafj ccporc
culpemini,i. nonpoccftvobisimponi culpa cranfgreilioniS
iuramenci ex ccpore
qup
acccpcrunc eas,fpoft cps iuramcci
Yfi,c|.a no dcdiffis ciSjnecpPiuraucritis,^nifi qd no darccis
cis .
p
q^
no fcciflis, g.a non cepcryc eas de voluncace vcftr^
CAP,
Libri ludicum Finis.
B
%
Rutl Cap. I.
286
C A P V T I.
ufttaeff. Proptctp;nicitaceni rpiricualium doQ:o
rum,qi.iibus iudiciidi dacur auihoricas, faclaeft
famcs vcrbi Dci
,
quando lcx cciam per ludai-
'^
cascradicioncscorrupcaeft.
Chaldcus Pat aph. Fada
cftfamcsin
ccrralfraclitaru.
Dccics
auccm mundoccrlic*
dccrcca
fuic tamcs , ab ipfius
crcatione
ad Mcflix cempo-
ra,ad
cafligandos
incolas ccr-
rx.IncclTic
prima fames, Ada
nio
viuencc , tcrra malcditta
inopcreeuis.
Sccuiidaviuen
te
Lamech . Tercia viucnce
Abrahamo
,
quando coactus
crt
Acgyptum
peccre. Qijarca
viucnte'llaac,qui
vclibi,^' fa-
m:l!i'
confuicrec, ad Achime
lech
rcgcrn Pala;lhn ^rum n-
rcxic
. C^inca, viucnce lacob,
quandorci
frumencariarcau-
fa , flios in
Acgyptum ft mcl,
ii, itcaim
ablcgauit.Scxta,vi-
ucncc Booz,
qui cognomina-
luscft
Abclfan,iuftus,Bcthle
hcmica
ludxus.
Scpcima,viue
ccDauide
Ifraelicarum rcgc.
LIBE
R
1 N
C I
mcdendi cibum,auc bibcndi aquam , fed audiendi vcrbum
D
diuinsE prophecix.
b ^Abi^tej; homi). Rab. Chnftus ,f. in Bethlehem ludanarus
pcrcgrinationcm huius mundi vificauic, cum vxorc fua;i.
eccler];i,&:cumduobuslibcris,duobus,fcii!ccc,ord!nibus
Prophecarum,&:
Apoftoljru,
qui fanguinc Chnfti a pcccaci
fcruicuce funcliberaci.
R VTH
P I T.
C A
P V T I.
N diebus vnius iudieis
a Synagogs.
quando iudiccs peraiit
a TVerbi . b ITerreiiii.
fa(fla dl famcs in terra.
TChriius.
f
Doinus pani.
Abijtcj; ho dc Bethlc-
he luda, vc pcrcgrinarc
a TB.egio.ie lcilicct diaboii.ijm eX yrui-
ee^s huias mundi.
tur 1 rcgidnc xVloabuidc,cii vxorc fua ac iluob'
a TD;us meus rex hicell Chr ftu cui dicitm.lntende
voci otiivm s mex rex itieus,& Deus meus.
<
liberis, ipfe vocabatur Elimeiech , & vxor cius
3
^biithomo. Rab. Quequi-
dam decalogum icgis incclli-
gunc, 5c vxorem eius iVnago-
gam , Sc duos filios rcgaicm
honoreni
, &:facerdocalem,
qui noii folum in ^ence lu-
dxoruiT, fcd , iS<: ^fclycorum
copulam fibi acquircbanc, fi-
cuc m cemporc Dauid, Sc Sa-
lomonis, lic aliorumfacium
cft.
C Ipfc >0 'rabatur Elimelech .
t.<!e tradit.
* HIERONYMVS. Tra
JJ;^'"*'
dunc Hcbriei huncfuiflc, in
cuius ccmpore foi ftccei.-ic
, ^f

n
pcer praruaricacores lcgis , vt
canto miraculo vifo , conucr-
tcrcncur ad dominum Deum
fuum. Quod quia ficereeon-
tempfcrunc,iGcirco fames in-
Otlaua,viuccc
Elia ^pheca . Nona,viueteEIif.Eo,qti capuc ualuic,& ille,qui in cribu luda priorvidebacur,famis inopia,
afini venijc Samari^- okoginca argeccis ,
&;
quarn pars cabi cum vxorc,tV filijs non folum pacria pcllerecur,fed eciam in
licrcoris coiubarii, quinq; .Dccima futura clt,n6 tamcs co- cadcm pcregrinacione cum filijs moccrccur
.
iDcdcndi
^IDEM.
NICOLAVS DE LYRA.
C
A
P. I.
T^^dhbKs. Hiccoff^uenccrponicurccrcius cafus
fipiiusRuth.EidiL.'ditui!nqL'atuorparccs,ua
pnmolcnbicur iplius Ruth coiniciiiograciola.
fecundociusconucrficiovncuofi.cerciopuen-
ciokgalis.quartocopulatio mrimoialis, Partcs
incipiunt in quacuor capicuiishuius hiftori<B. Primaadhuc
in duas. qu.a primo d^Icnbicur coueriionis occaIio:fj(.udo
ipfaconucrfio,ibi; Cuidixtf^^oemi . Occafioauccouciiionis
Ruth ad ludaifmum fuic , co quod fuic defponfaca tilio tii-
ipelcch Iud.w percgrinanci \n cerra Moab . Etidco primo
dcfcnbitur ipiius Elimclcch pcrcgrinatio . fccundo ipfius
Ruth dcfponfjcio.ib ::
Uz*
scceperniit. Circa primum primo
dLferibiCur tempus pcrcgnnacionis huius cum dicitur.
I I.v a tbus. Qvjs autcm luc fucrit,vanc dicitur. Dicic cnim
magillcr in hutoriis, &aliqui expoficores alii
,
quod litc iu-
dex tuic Heli: qui cuin hoc viurpauic fibi faccidocium,quia
non fuic dc Eieazar,led dc Irhamar , Licec aucem litud f
m
didum nc verum quantumad hoc, quod Heli nonluicde
Eicazar,fcddt Itliamar.non tamen vidctur vcrum,quod ii
bi vllirpaucrit faccrdotium.quia.i.Rcg.z.t.dicicuc ipli Hch
in ^v(on:id<)miw. Lo^utns locutusfHm,vt (iomus tua, i-rdomus
purn tiii miniiiyurrt in confpeClH meo vfque in fempiieruum ,
&c.
x qiio vidccur
,
qucd illud facerdocium habuic ex ordina-
tionc diuina,vc dicicur ibidem picnius . Primum cciam di-
iUim non vidccur vcrum,videlicec, quod percgrinacio Eii-
rncicch,qux hic dcfcribicur,contigerit tcmporc Heli,quia
aprincipio quo inccpit iudicare ilracl vfqueadprincipiQ
rcgni Dauid Huxerunc cancum odoginca anni prouc fuicdc
^laratum fupra ludic, 1 1 . cap. In ilto igitur tcmporc opor-
tuit fccundum iftud didum
,
quod percgrinatio Elimelch
fucrit, ic hic Booz de Ruth Obcd gcnucric, S>c Obed Iclic,
&Icfle Dauid, &: vica ipfnis Daiiid vfquc ad principium rc-
gni fui.Qjjod non videcur vcrum , Primo,quia dc ifto cem-
porc fluxcruc vndccim anni ad mm* anrc naciuicatc Obed,
videlicct dcccm anni quibus Nocmi maniit mrcgione Mo
ab
ab,vi habetur in hoc ca.&: vnus annus ancc Jnatiuitatc Obcd
quia dato
,
quod Booz itatim acceperic Ruch pofl aduennl
cius in Bcthlchem , camcn anccquam nacus fuiilec de ea O-
bed cranfiuillcc annus vndecimus cocus,velfalcem fcrc. Ice
Dauid vixic criginca annis ancequam cepic rcgnarc,vc habc
tur 2.Reg.4. lce leflc pacer Dauid iarn cracTcncx quando
"
genuit Dauid,vc vidccur, quia h.ibuir f^x filios ance eum,vc
habecur i.Rcg.i
J.&:
i. Paral.2. lu. lich.ibuic crigincanoucin
annos ad minus,vc vidccur quando gcnuic Dauid.Hocecia
pacec ex hoc,quod dicicur i. Rcgum 1 7. quod eracfcnex,8
grandjEuus, cciamcmcricx nirlicia-,quandoDauidadhuc
adolcicens miiTus fuic ab ipfo ad vilitandum fracrcs fuos.Si
auccm iftianniiimuIconuingantur,taciuncannos odogin-
M, & fic no rtmanccaliquod cempus vit^ipiius Obcd,quo
ufque poficc gcneraffc ipfum Iclfc . Poiito eciam cum hoc,
quodEhmelcch a primo anno Hcliccepillccpcrcgrinan,
propter quod non vidccur verum
,
quod hiftoria Ruch fuc-
ric cempore Heli, fed ante , Ec idco alicer dicunc Hebra:i,&
melius,vc vidccur, quod ifte iudex fiiic Abcfan dequodidii
fuic ludic. 1 2, qui tuic ante Hcli quadraginca fepcem annis,
vc pacuiccx didis fupra lud.i i, Dicunc cciam Hcbr^i^quod
iite Abcfan,&: Booz ei^ idcm homo, binomius came. Opor
tcccameri dicere fccundum iftam viam ,quod pcrcgrinacio
Elimcicch incepcrat anccquam Booz incipcrec iudicarc,
quiaiudiciuic populum fepccm annis cacum, ic Nocmi fuic
in rcgioneMo.ib dccem annis,vcdicitur intracod. capi. SC
Booz acccpic Ruth polt . Veruntamen illa percgnnatio per
rcditumNocmi tiiit tcrminata fubAbefan,
quiidcmelt,
quod Booz fccundum Hcbrxos,ideo dicunchoc fuilTe ccm
porc eius,quia res a fine dcnominacur . Ec quia ifta hiitoria
hic ponicur , ad oitcndendum quomodo Dauid rex dcfccn
dic de Booz , vc pacec in finc.
t Faditeilfames. Propcer populi peccata
.
j
.Abiit homo de Bethlehem . Ca hui' pegnnacionis varie aflB-
gnacur.Dicic.n.Hicro.fuper ^.cap.Paral.quod cunc cempo*
ris fol itccic p aliqd fpaciu immobilis ad cencdij hoies,vc fic
retrahcrcncur ab enormibus peccacis quibus erancinuoluci
^ quod
MORALITER.
^ 5 '^bi^thomoy^cMter. Sccundum Hcbrzos if?c fiiit
valdcdiues,
fed auarus
,
propter quod tcmpore famiscxor-
t*
molcftc
fcrebarpctitioncs fuorum confanguineorum,
*onciuium|,
qm iamc coacti rccurrcbant ad cius auxi liu.
fcidcoad dcclinandum pcticioncs corum ,
cnmvxorcac
fihjs,& mobiiibusbonisabiicin terram
Moab.Ecquoniana
habuic malum mociuum.dominus ibidem puniuic cii mor-
te propria,&: filiorum , &: confumpcione boncnum tempo-
ralium
,
propccrquodvxorcius Noemi
reucriainBcthlc-
heuivixic.
U.
idco
28;
Glof.or(Ii.&NicolaideLyra.
288
H4>,
^
*
Idcm.Hahalaifiliu<Sefan,precflElimclcchpatcrMaa
A lon,&:Che!!on. Scfan idco diQitur filios non habuiflcjquia
ilti abfquc filijs mortui funt.
Elimclcch, i. Dcus
Vdm. Vocabanrur crgoduo populipcrfanlo?pra:dica-
torcsadcanforci.imfideiv&clcdoium Dei , vcexdiucrfis
grcgibus ficrct vnum ouilc
.
D
a Tldeft.pmlchn. TPolchri.Tulchn ei imica mn^-c.
Noemi,&duo filij,altcr Mahalo , &: altcrChc-
lion Ephrath^i de Bcthlehcm ludjf . Ingrcfliq;
f
liidxijB , cui male vtebaiui lege . b Tln pjtibulo cruci.vnde C!.fJ ftftu
ell pro iwbis obcdieus vfque d moncm.
rceio'ne
Moabiiidemorabaruribi. Etmortuus
^'
In ^vilif^ litliiic *iiil-..1l
cll Elimelech maritus Nocmi
a Etcleli. b Cujn doftoribu, c QuiaApo:lo
fociauere co.niortiuiii.tuii
ipfa cijm filijs ,
cjui accepcriint vxorcs Moabi-
1*1 cxUio liuius miindi.
rcmanfitque
aium plebium f,b\
icet,\ gcmium.
a Ceruix ciu. Hi funt fiJelcs delud.;, (]ui robui fiiiei,8c fortitudtnem
(ipeiaiioni i'riiiii pcrcepcruiii .
P
4 Idcm
mcus rcx. M.ialon,dc fcncftra
liuc a principio,vcl confuma-
lio. Nocmi, pulchra. Orpha
ccruix cius. Ruth,vidcns,vcl
<cf}inans,fiucdcficicns.
4e lofcph. Elimclcch famcm
fccrc
non valcns , vxorc, iV fi-
hos cx ca natos fumcns , mi-
grauic intcrram Moabit.irum
Cumquc ci cunda bcnc pro-
ccdcrcnr, filijs Moabicidas dc
ditvxorcs.
4 Chaldurus Paraph. Tranf-
rrcfljdccretumdiuini oraculi
fibi duxcrant cxtr.ineas vxo-
rcs
, 6c propterca immatura
morcc obicrunt , in tcrra pro-
fana, &: rclicla crt Naoiimi vi-
dua
,
&: duobus orbata libc-
hs.
a MahaloH. Qui dc fcneftra,
da principio. Hiccflchorus
prophctarum per quosdcfc-
ncrfra primum fidci lumen in
orbem procc(hc,qui ctiam vc-
ri lumiiiis,idc(t, Chvifti primi
praKlicatores fucrunt
.
b ChsHon. confummatio.Hi
funt Aportoli,qui arnigmata
,p
phctarum nd confummario-
ncm pleni intcUcdus pcrdu- f
ite in domummarris vellr^, faciat vobifcum
J
tidas, quarum vna vocabatur Orpha
,
altera
'
Ruth.Manferutque ibi dcccm annis , & ambo
a ApolloU,8c Ptophetx decalojum implcntes .
**
mdrtui funt Mahalon videlicct,&CheHon.re-
a T
In hac prrcc; inaao.ie poll afcenfioncm ibmiui . b EcdeCa .
heiis.Sc ApoftoTis quo.um ciru't p.asieniia t.-inro.-aii.vcl corpotali.
t
Pto-
manfitq; muher orbata duobus liberisac ma
rito. Et furrcxitjvc in patriam pergcret cu vtra-
quc nuru fua de regionc Moabitide , audierat
cnim
,
quod t rclpexiflct dominus populum
Viut. Mundo.
fuum,& dcdiflet eis cfcas . Egreffa itaq; dc loco
a Flcbe.
pcrcgrinationis fuas cum vtraque nuru, &ia in
a dniilo, s-el mand,T.is e'U5 b Fiimiter.
via rcuerccndi pofica in terra luda , dixit ad cas:
xcrunt. Hi merico Ephrathii,
6:de Bcthlchc ludaorti func
<\\ii c^lcfh panc fatiati pcr p:
9
dicationcm cuangclij fruttum
prardicationis collcgcrunt . E-
{)hraiheus cnim trugifer,Beth
chcm domus panis
,
luda
Marcjc.
confcflio interprctatur . vn-
l6i<Li;.d!
dc
, yoi date HiU man, Itcm.
I(Muitf.c. Euntcsprafti-euan.re.Dci. Etali-
bi, Elegi yos de miin. vt eatit, ijr
^
firu.fa.
^
c F^uth. Vidcns, vcl feflinas,
vcl dcficicns intcrpi ccatur , in
quaobcdientia, &:crcdulitas
gcnciumdclignatur . dcqui-
IJiis dicitur. Vopului quem non co
& hfc noae
^''i,/"'./,/,drf. Eta-
eflct yix JDC-
^*'''' ^AetbiopiafTAueniet manus
ti9t eits
d A/o)-f////'f.Poflpcrfc3io
nempij laboris ,
fcilicct dc
cxilio huius mundi ad cqle-
flia rcgnn migraucruc, vt cx
plcro mad.ico dccalogi acci-
pcrec dcnarifi bcacicudinis-
^ lofcph. Noemi amarc
fercs,quod ci proucncrat, &
dcfolationc ch.iroru no fu-
. flincs filioru, ;pptcr quos&
dcp.acriafua videb.nt cgref-
fa, rurfus rcucrrcbat^ad ca.
.jc Chalda:us. Famisangu
flias fuflulcrat dominus , 6C
cfcas Ifracli prabucrat, pro-
pter a:quicaccm
,
&. prcccs
,
quascoram dominofundc-
bac Abcflan ludcx
,
qui &C
Booz pius dicitur.
c Egreffa ejl,&c. rtraq; Stu-
diofc facagit ccclefla, vt plc-
bes quas Apofloli.et prophc
tx tcmporc fuo inflruxcriit,
pcrducatad vnicacefidcs &
fociccaccm Chrifliana; rcli-
gionis
,
quasfcripcurarcfc-
rcntc didicic
,
quia iuftus no
deiclinquer(ir,ncc fcmcn c-
iusquxrcns pancm, quidc
C(jlo dcfcendic
.
f Ite in dnmum . Ecclefia no
indifcrete agic,ncc idifcrccc
qucquam rccipic. vndc. 7^o-
lite omni jpiritui crederc, fcdpro
hate (pirituiyft ex Detffunt. Pof
I
ai
tvl
?ii
I
Mo^bitiilc,
Pfal.;7.g,
Pfjl.6:.g.
tdiccren: nu
dominus mifcricordia , ficut feciftis cum mor-
tuis , & mecum , dct vobis inucnirc rcquicm in
domibus virorum auos lortitura: cftis , & ofcu-
^""^
'^=^^
^y"'??"SJi^o?J]5"'.
,
n
,*
r,
o
rc, qu.TrctrahitadndcChri
iatacfteas. QuiceleuatavocetlcrccOEpcrunt,& 4
ii, vcmentes , &:maximeil-
diccrc . fccum pcrgemus ad populum tuum.
hid
,
vt fcparata a veritacein
Quibus illa rcfpondic . Reucrtimini fiH^ mea:,
a Relifta a Cliri.to. b In Chriltum credituros.
s
cur venitis mecii ? Num vltra habe^bo filios in
vtcro meo , vt viros cx me fperare pofitis . Rc-
T
in obferuantia legal i
.
uertiminifili?mc?,t&: abite.Iaenim fenedlutc
confed:a fum,ncc apta vinculo coiugali. Etiafi
t
poflTem hac no<Ste c6ciperc,& parere tiIios,tfi
eos cxpcdare velicis doneccrcfcant,&anno$
firmam fe cognofcac cfloe-
tandi./v<^/<erm;i filix mcs.
g Jlum vltra. RAB. Vox fy
nagogx vcritatcm cofitetis
^ fupcrucnicnce culpa non
tacentis,q a viro, id cft , Da-
uid rclidlra , &a filijs , id eft,
rcgibus, &principibus pnua
ta ftcnlcm fe cflc,&: infirma
ad cocipicndum filios Dco
confitctur poft aducntum
Chrifti.
^Eleua.
fn
ex
&
l>
bi:,.
NICOEAVSDE LYRA.
4e
quodnonfcccrunt,proptcr quod tanta fa mcsfada eft
in tcrra iIla,quod Elimclcch, qui erac de nobilionb. 6c pote
tiorib.cmitatis
Bcchlchcm, fuic coadus ire ad tcrram cxcra
peam ad qua;rcndum viclum fuum. Hebra^i autcm dicunc,
quod
pp
tamen^ in illa tcrra accidcccm inulci paupcrcs re-
currcrunt ad Elimelcch,quia crat diucs
, ot poccns , &: pro-
ptcr auaritia fuarn diirum erat ci darc, proptcr quod ad cuj
landuimportunitacc
liloiii cxiuic de ccrra Ifraclcu bonis
niobilib',qus
habcbat , dc quia cx m.ala ca cxiu;t,ibidc mor
tuus hiic cu hlijs fuis,&: de paupatus cfl,C?tcra patcc m litc.
1, ili acceperunt
. Hicconlcquentcrdcfcribitunpiius
Ruth
dcfponfacio.DfitaucHcbrci,&:ecaliqui
cucholici,quo(i ifta
Ruth hi:t filia Eglon rc"is Moab . Scd hoc vf falfum,quiaa
tpc Aod,qui inccrfecit Eglon,vc habecur
ludic.^.fhixcrunc
anniducenti
ji.vfqucid Abcfan, vcdcclamcum fuic ludic.
1
J
.^
multo
phircs anni fuerunt vfque ad Heli.&: i6 (i Abc
fcn fuic idem,quod
Booz , vt dat Hcbrxi, impoflibilc cft,q,
Kuth fuerK ftlia Eglon,quc intcrfecit
Aod, quia .idhuc cr.it
laris
iuuenis,&:
apca ad prolc on fuit coiuiiaa ipfi Booz . Itc
JiKoozfuitaltcrabipfo
Abefan,itaquod
hifiona Ruthac-
cidit rpc Heli, vt
dntaliqui,multo magis
impoflibilccft,qd
jpia Uuth fucric fiha
pra:diai Eglon,
quiamuko piuresanni
fwcrunt vfcji ad Hcli
, cjua vfq^ ad
Abcfan , vc dcclararu luit
Wcu
luGlic. I r.Ecideo fi aliquis velic dicere
,
quod Ruth fueric fi-
lia Eglon rcs;is Moab , oportec pur diccre, quod ift c Eglon
fueru: alius ab illo quem incerfccic Aod , Sc longc poftcrior
ipfo . Et tii adhac non vf conucnicnccr diitu im didd He,-
brcorn,6i:catholicorum,quia fm Hicro.Elimelcch iuir pau-
perad rcgionc Moab,&: fccundmrv Hcbr,Eos licct fucric di
ucs,cii fuic ibi dcpaaperatus,vc didu cff fup.Ec hoc vf cx co
quod df infr.co.c. c^ Noemi rediit dc tcrra Moab vacua,(.fi
ne viro,fihis,&: diU!Ciis..No cf} auc vcrifimile, qd rcx Mo.ib
dcdiirctfiliamiliamvxoreviro pauperi, &:cxtranco, iV fi
poff dationcdcpauperatus fuiflcc vir cius,non eft vcrifimi-
lc,q3 permififlct ca reccdcre dc ccrra ilja,ica paupcre,quod
indigcret colligerc ipicas in agJ"o aIicno,ficuc df dc Rurh ic
qucnti. ca. Et ideo magis vf,quod ipfa Ruchfijery: de huaii
li progcnic. Scquitur.
2 ^ndicrat enim . &c idco fame rcccdcntc de tcrra fua mc-
lius potcratsd eam redire.
3
Ite in domum.Hoc dixciac,qa p.itrcs caru erant mortui,vdt
quia mulicrcs funt magis famiharcs matrib.fuis,qua patrib*
4
Q^icelcuata voceflcrc capcrmt. Ex quopatcc,quod Nocm
valde bene fe habucrac ad nurus f uas
.
S
Tiumvltrahabebo. Pr^ccptu.n.eiatinlegeDcut.aj.quod
fi aliquis morcrctfinc hfdc rclitfa vxore,frater ei' accipcrct
Wad fufcicadu fcmcfratri fuo dcfuntto.Ci-cerapatet
Uicc
^Cuidi,
25)p
Rutli;
^
a
.?;te?d.perhasfnulicres,quaruunadoles,&lugcs afocru
A rcccdit obihnaco aio adha:i-ec.credentes lignificantur,quo
rumalii
percepcagracia bapufmi,&: fociccace fidci ad crro-
res
prifcinos rclabuntur
,
quos lignificacOrpha, qua,-ad
deos fiios reuerfaefcAlii vero dcflnico conliiio perccptam
graciamconfequuncur,
quos
lignificac Ruch.
^"Thc<5d.Laudabilis eft cofia-
tia Ruth,q mulierem fcnio co
itudo feciim,(S<:
paupercace laboracc
iialde
ptulic parcncib.
pp
ai piecate
,
Cap. II.
2^)0
propriam gcntem concempficAVterram,Srgcnus,&:elegic
D
Ifrai.'l,&: no ciclpcxicfocru vidua fimu],&: p!.n-e?;rina,delide
rio duda gnis cuis magis
q.
!ui Dcos patru fiiorfi repellit, &:
Deum uiuetcm clcgit,dicens ad focrum , T^aduerfirismihi.
^^^
^ Ambroflus.Ruthintrauitccclcliamj&fatlacft Ifraclicis,
c^!^^"
&C mcruit mtcr maiorcs Diiici
in Lu<
' ^"^
^coniugis memonam
*"
^cChaldgusParap.DixicRuth .
Nc mecum contcndas ,^vt re-
'
ccdcndo cc dcfcram, qm con-
ucrla sij ego , vr profelyta lim.
DixitNaoumijIubemurfcrua
refabbatha,
&:diesfeftos,ita
vt ambulare non liGcat ultra
duosmillecubitos.Rcfpondic ,
Ruth.Quocunque ibis tu,ibo.
dixit Naoumi. lubemur ne u-
nacuexternishabitenaus
po-
puiis.Rcfpondjt Ruth, Vbicu
B
quchabitabis,habicabo.
Dixic
Naoumi , lubemur obfcruare
fexecntatredecim
priEcepta.
Rcfpondit Ruth, quod obfer-
uabit populus cuuSjObferuabo
cgcpindcacfipopulus
meus
antca fuiflec. Dixic Naoumi
,
lubemur ne colamus Dcu alie
num.Riidic Ruch. Dcus cuus
^Dcusmc' crit,Dixic Naoumi,
Sunt nobis quatuor giia mor-
tis in fccleraros, lapidatiacxu
ftio,ca:des gladii,&: crux. Rfi-
dic Ruch , Ciuomodocu'^ -^ue
niorieris,moriar. DixicNaOU-
mi.Nobis cfl fcpulcrum. Rn-
dic,Ibidemeciam fcpeliar,ne-
quc in poflerum hac dc re vcr
bum facico , nam difpercam
,
nih mors me a tc fcparcc.
^
.j<ChryfRuth pro merito fi-
r- dci iux nupflt Booz
,
quia
propiiam
imp!eantpLibertatis,ante eritis vetula^, quam
nubatis . Nolite qiUTfojfilix mea? facere hoc
,
q,atvelb-aangull:ia magispremicme,&egref
a Giauis aftiiSio in uindifta.
ia eft manus Dni contra mc.Eleuata igitur vo
ce flcre rurfum coeperunt . Orpha ofculata eft
Ab errort idololarri.x, Ickft.fidci ccclciix .
focrij,ac reuerfa eft.Ruth adhjElit locrui fu^.
Cui dixic Noemi . En reuerfa eft cognata tua
ad populii fu u &ad dcos fuos vade cu ea. Qii?
refpondit.Netaduerferis mihi,ut relmqua te,
&:abcam. C^cunq.n.perrexerisjpergam, &
vbimoratafucris, & ego paricer morabor.
Fer merita adiuuante lola gratuita uocatione.
Populus tuus populus meus,& deus tuus.deus
meus.Qux te terra morientem fufceperit,Tea
moriar,ibiq; locum accipiam fepultura:. H^c
7
eiusnomineinhocfeculopaci
mihi faciat Deus, &harc addat,fi fi fo!a mors
^*^""-^^
mortcm,&:cu popu-
me5& ce feparaucrit.Vides ergo Noemi,q) ob
ftinato aio Ruth decreuilTec lecum pergere,
aduerfari no!uic,necuItra ad fuosredicum per
fuadere,profe(5tiEqiie funt fimul, &ueneruc in
Bcthlehcm.Quib.vrbem ingreffis^velox apud
cun^losfamapercrebruit.Dicebantq.mulie-
rcs, *ha?c eftilla Noemi . Quibus ait . Ne
a Significai ecdeiiaiii tribulationis prellam.prif^-titia gaudia noii amatc, fed
futuiara gloaam quxicte.ViiucNigi rura,fcd tonnola.&c.
vocetis me Noemi, i.pulchram,icd vocate mc
Mara,hoceft,amaram,quiavaldeamaritudi
i'
nc replcuit me Oipotens . Egrefta fum plena
, i
&vacuam me rcduxit Dominus . Cur igitur
generis compurari
j?p
cogna-
t:oncm mcntis elccta,nococ-
poris. Hanc xmuicmur, vtq.a
morib.hanc progatiuam me-
ru!t,nos quoq;
j>[}
morum ele
dioncm,inecclciiam Diii me
ricis fuftiagantib.adlcgamur
,
&:c. Eius cxcplo,rcIinquentcs
pfnam domum , dicamus ei cj.
nos ad cultum Dci vocarct, vc
Paulo,aut cuicunq.Epifcopo
,
Topnlifsttins
,
populus mcus , &
Deus iuiis,Dcus rneus.
b Q^ocunque. (icecclefiade
gentib. uocaca relida pacria, i.
idololacria omiiia,carnali con
ucrficione,&:derideriis,profi-
tccur Dcum fuum clle in que
crcdideruncfandi, &:icurarai
quo caro Chrifli alccndit &:
^
frogcsrat
lo ianitorum,&: prophecarum
&pacriarcharum.vride , Lxtci'
8 nwugentes amt plebe eiws.
c ridens . Gencilis populus
obftinaco animo pr^dicatores
fcqiiitur in terram fandam &:
in ciuicacem Dei Bethlehem
,
vbi pra:paratur ad fufcipien-
^
dumiponfumdel^hrpe Abra-
ha: natum , in quo benediccn-
turomncs gcntcs, vel cribus
terrx.
d ^e voc Agnofcit fynagoga
o
calamicacem fuam,quam pofl:
aduentum Chrifti merico pa-
ticur &re fugit pulchra vocari
quiacempora jpfpericatis fuai
finiri confpicic.
B;oni.i/.c
NICOLAVS DE LYRA.
1 Cui di .H/c confequtmzr defcribitur ipftus P^uth cnnuerfio,qux no-
luit rai.rtiyftcut .iltcra,fedire ad terram Ifrael cumfocrufua,& con'
iterti ad culttm Dei unittsfimtilitate rdiBa,propter quod dixit
2. Nc ad. reitertendo ad cultim idololorurh.
3
Quocanque.Ha dicunt Heb.quod vokntibus conuerti ad ludaif-
mmdiceniafunt grauia
lcgisjaltemfecundtm partem,ficut volen-
tibtis ingredi Fjligionern
explicandafunt
difficilia illius {{eligionis.Di
(mtigimi,quod ^oemi videns T\Hth velle conuertiad ludaifmum,di
xitfibi aliqua onera kgis,&primo dixitei^qiiod non erat ticitum Itt'
ixis irt extra tcrram Ifracl,mft ex caufa magnx neceffitatis . Ec tunc
3[uth ei refpgndit.Qiiocunque
&non aUbi,Iterumdixit ei^lion efi
lobls lidtim qucd mulierfitfola ctm viro,niftfuerit maritus eius.Et
TsUthrcfpijndit.
4
Vbi moraca,'/.'?nj effL ftne te cum aliquo viro.Iterum dixit,po
fulus Heb.j1fttbie&uskgis oneribus^in quafuntfextenta, &trede'
(imprxcepta.Tuncrefpnndit.
5
Popiilus Zims,q.d.uoloftibdi lcgi ipftus. Iterum dixit, Trohibi-
tum efl nobis cnlere dcos alienos.Et
ipfa refpuudit.
6 Dcus cuus Deus mcus. I^d. xlium nolo cokre. Iterum dixit
Ci,
eiy Tranfgrejforibtii kgis noflrxin diuerfiscafthusimponiturpcena
Pna lcgis
qttadruplicis mortis,fciltcet lapidationis, combuflioms.flrartgtilatio-
^"^tJnJj' cx
nis infufpenfioue,& occifionisgladio,vtpatet in Exo.& Deuterono.
Et tunc B^th refpondit.
7
QujE tc.Q^.paratafumfiifciperepoenam cuiufcunquemortis,ft
msrueroficut,!^' tu.
i Vidcns er. jQw quando aliquis habstfirmam voluntatem tran
feundi ad legem diuinam,vel J{eUgionem, non eft
impediendusjeu re-
futandus.CiXtera p.ttent vfque ibi.
9 Dicebaruquc. Sccundum expofitores noflr&s kgitur deprefflue
,
& efl verbum congaudendi de reditu Ts[eemi.Sccundum Hcb.vero k-
gitur interrogat:uh,& efl
verbv.m admirandi,quafl dicatur,Hxc efl il
la l^emiqux receffit cimcurrii,& cquis,& diuitiis,& modo reuer-
titur pauper,& peditando,qHia exiuit terram Ifrael cx mala caufa
,
vtfupradicium eflfecundum
opinioncm Hebrmum,& buic coi:fona
quodfcquitur.
10 Egrefla fum.y?7Kr,(dr (f;KU
Jf5.
1
1
Ec uacuam , &in hoc confltetur pcenam fibiftnfHHum a D~
minopropcccato fni cxitus dc terra Ifracl ex maU caufa,Vtfiipra di-
Bumefl.f.fecuttdumopinioncmHibrAorum.
CAP.
M O R A L I T E R
.
10
Egreffafi'.m,vt habctur infco.c.hi hoc crgo documctum
niit diuiccs huius mundi , nc molcftc fcrant pctitiones pau-
pcruni,nec
dcclincnt ab eis indcbice nc ficucElimclech pu
niamur.fccundum
qcl dr Sap.xj.c.jp^T <-/Kxptcc.7f ^j.per /.).c ei'"
torqucttn
.Ht Pr(ui.
2 1 .b.J^ui obturat au.fttam ad clamorcm paupe-
ris,6'-
ipfe tlmrbn,t non eiatidietnr.Excmplum Lu. 1 6.dc di-
iiitc cpulcnc
qui guttam aqua:- impctrarc non potuit, co
q3
mjcas pnnis
Lazaro ncgauicEc inuko plus timcrc dnt auari
ia.Tqua:pcrcominun:cacioncm
non minuitur,fcdaugec.
Lt limilittr
fapientcs tpalib.fi fuennt auari dc dando conli-
u
P^"P^^^'^-"' H^^o no'i d-'-tur rcs poflcfla , lcd tantum ver-
ba.Pcr Ruth aut qua: rchaa Gcntilitatc Nocmi adh;cfit di.
i dcni
tttiii,iii.
ci laro hunuUccr obcClit.uc, Imiwfiwtur pcr-.
fona picnitens ueracicer,quic rclitla diaboli lcTuicuce adhj:
rct ccclcfie eius mandacis humiliccr obcdiendo
, q
p
Noe-
mi benclignificacur.coquodNocmi nulchra inccrprecac'.
Ec Can-4.de ecclcfiadicicur,7'of^/?'!/c^/vi es am.&c. Eccalis
fuic in principio,fcd modo potcft dicerc.
9
T^r vo.Nam multi qui de boni s ecclcfix laiitc viuunt,82
magnificc,pcrfuam vitam malamipfammulcipliciter ama
ricanr dc quo B.Bcrn.in cius pcrfona loqucns cxponit illud
Hta.^a.d.Ecce in pace amaritudo mea ama.Voi\ll.n.ccHjinic ^is
cutio tyrannorum contra cccicliam, &: ipfa docata cft mul-
tis,& magnis tcmporalibus bonis,multi abuccntcs peceatis
'
cnormibus,pIus iccundum vcricaccm amancanc ecclcham
iniftapacc, quain amaricacii iucnc in tyranaaruin pcrfv;-
cucionc
.
Tra.a. K
r.r.ii
2^1
Glorordi. &
Nicolai
de Lyra. 292
a
0'/4n.^W.j.Qfilcxincarnationisfuxordincm
ad myftc-
riu pairtonis Chrirti
conucrtit.Mcfsis,n.hordcacca
tcmpus
dniccpaffionucxprinuc,
^^, i .i-
. rr^-r
" -
vocatismeNocmi/^nnshuwliaait,
&amixitum-
nipotcns?
VcnitergoNoemicum
Ruth
Moabitide
nuru fua de tcrra
pcre^^rinationis fu? , ac reuerfa eft in
occi fum.Scl.i
quoquc ccclctia toto conam labor.it
,
ut quos D
.
ad fidcm
conuocac,incarnacionis,pafrionis , rcfurrcclionis
tmcricoimbuat. Mefsis imySt
q
mcnfc nouorum, i-pri-
1110 mcnfc contic^ic.Bn cr
go tpf jllo ad., Uctlilchcm
vcniut.qji lcx Cbfm quc
docct in licthlchcm m-
tum, inp.ift.ha, idcUin
mcfc iK>iiorum pr^dicat
BcthIecm,<^uando
pninum hordca mctcbantur.
.-hordcacca Lideorum cx-
tc^?"
pnmiccredulicatcm, qui
^^Jj
peracto facramento paf-
iiw^j
lionis pdicacib.Apoliolis
primum ad fidcm vcniuc
qui nlibi q.nq. panib. hor-
'
dcaceis padi a Dno lci;ut'.
Ow.iM
* lofcphus
B focru in Bcthlche. Booz Eh
mclcch cognat' fufccpit c.is
.
Viriftc
cofapsruincusEli'
^**"
mclcchChriauscftagnus lc
gis, & lcgisUtor ,
quia pcr lc^
gcmpromitIi:iS,&: dc Patriar-
chis natus,&: dc gcntc ludeo
rum fccudum carncm . vndc
Tropheiamfufciiabit
yobis Dens
dcfratrib.-reflris,tanquani
tnc an^
dieiis. Hic
eiipotensqntmundi
pnn(ipem dcbillauit^ cr
totum or
bem fuo
imperto fubiu^aHit , eSr
tnagnarurn vpmn ,
qnia ceeli , &
terrjc
poffuffor
eii
^
&in co fiint
-qui fiigo-. omntst htfiuri fapicntia , &
ricmjnus
w
fcltt, Ipft
ejt.n.yirtnf,i^ fapia,
icntium
^ jj
jlbiit,& CQlltgebai fpicas^
foliier^.meten.^a-c.
l.Bfadc ni-
jtAinbroflus.
Anmcdiocris
tibi iUa uiduauidet" Nocmi
,
C quiduuaccmfua rRcflis maj
nipulisfuficntabatalicnx,
^
a:uo
graucm alcbat nurus. na
hoc quoq.&: ad fubfidium,&:
ad gratiam viduarum
proii-
cit
CAP. li.
"Xat autcm,&c*t.
fi Chaldacus. Parap. IpfiNaoumi crat co^natu?
nariti fui.uir rTrcnuus,.nclcgifpericus
dc familia
ii,limclcchi,cui nomca Boaz *
Vcnientc Ruth
cit,uc ica inliituanr nurus fu.is, quopofsint in his nauira' lc-
ncdutis habcre fubfidium,5;' quafi ifipcndium magiUcrii ,
mercedcm quoqucfu;e capc^c difciplinx.Ec.n.que bcnc ia
(iicucncnurum fuam Riuh.ei dccfil* non potcric,q viduica-
tcm focrus patcrna: domui preferat.Et fi uir quoq.cius mor
tuus flierit, no rc]inquattri,a'
i.Cor,T.4
4ui*.
CAP. II.
^
RAT aute viro Elimclech
confanguineus ho>&:ma
a ^Fortitudo Dei , unde & uocabitur nomcn
eiusadmiraLilis,n)n(iliarius,DcusfQrtis.pln-
(eps pAtis.patcr luturi fecuii.
gnaru opum*noTe Bo'oz.
dixitq.Ruth Moabitis.id
focru fua. tSiiubes vada
a Ecclcfiain.
b Spicx remancnics fidcles fi^n!tii.ant,qui translatis caeteris ad cslum
nobis tclin.;uuntur ad exeinplr.m,
in agrum,& coUiga Ipicas qua; tugerint manus
a Mcnis funt fanfli qui ci>li gainui rcpo;)?ndi in licrreo Dei . Mcflbies funt an-
geU.ViidcExibiin: anjjcli bom a ma!i4.
metentium,
vbicunqueclementis in mepatrif-
familiasrepererogratiam.
Cuiilta rerpondit,
b
Vade filia mi , Abiit itaquc,& colligebat fpicas
c
port terga metcntiu m . Accidit autem vt t ager
ille haberet dominii nomine Booz
,
qui erat de
cognatione Elimclech , Et ecce ipie vcniebat de
Bc;thlehem,Dixitquemeflbribus,Dominusvo
ef.
bifcum.Qui
rcfponderunt ei- Biidicat tibi Do-
lat iiiopcm.folctur mccrci^.tc,
^
ncc dimifla difccdat.Ncfcit c-
gcrc opcima d^fciplina . Noc-
mi duob.filiis dcftinita & ma-
rico, pietatisemolumenca no
perdidit.nam &: ft)lacium moe
roris , & fublidium paupcrta-
tisinucnit.
c .Accidit . Quia fanlacccle-
fia ;id Chrifium pcrtinct , cu-
ius ipofa & corpus eft. Dc quo
dicicur, Fortithdomcay &laHS Pfal
rncaDomiHHs, Ecalibi,Oon/tV/f
Pi^l
foitis,d!' potcns^ Dominuspotens
inpnlio. ipfcoffcognarusE-
limclcch,qui de Bcthlccm, &:
dc fii-pe D.iuid natus,tcilimo
nium habct alc^c, &i. prophe-
tis . Hic verbaialutis,&: pacis
familix fua:attulit, incuius ,
natiuitarc cecinerunt Angc-
luc.
li , Cloria in exccl/is Deo , cj- '
F
tcrra^ pax hominibtis , cJ'
cxtera.
Cui ucnicnti in Hicrufalcm
obuia curba clamauit, diccns,
Bcncdiiiis qui vcnit in "oJe Dhi
^
Etro-
Ma 4
Diaifik
N
1 C O L A
V S PE LYRA.
C A P. II.
il{p autem.mc
confcqucntcr dcfcribirur ipfius Ruth
conucrfatio vircuofa , & quia humilicas cft funda-
mccumomniumvircucum,idcocircaeam primo
dcfcnbicur humilicatis virtus,fecurdo honcftatis dccus, ibi,
^ccidit a.lcrtio gratitudo in bcncficiis,ibi,ii< ca.infa.qunx
to
folicitudo in cxcrcitiis.ibi, Cotlegu ergo. Humilitgsautcm
cius apprct in hoc,quod obtulit fc ad colligedum fpicas in
agro dc uoluntate,&: liccntia focrus fua;. Priemitcitur tam e
bic nome ipfius Booz.co qd agcr in quo collcgit erat iplius
q,a crat dc tognatione mariti lai defuntli, &: hoc eft qqdr
.
1 Eratau. Ditfit Hcb.q^Elimclcch foccr Ruch,&: S.aImopf
Booz fucrut fres,& fic maritus Ruth, &: Booz erat cosirgui
rci gcrmani,Scd primu didliu vf falfum q.a Salmo q.gcnuit
Booz dc Rahab tuit tpc lofuc, &: acccpit vxore Rahab poft
dcftruchone vrbis Icricho,g.a tuc fuit copulata populo Ifri" >
vt hf loluc (?.hoc .aut fuic circa pricipiu ducarus Iofue,aj)ri-_
cipio vcro ducatus cius vfq.ad Abcfan,quc Hcbrxi dicutcc
ipsu BooZifluxcrutanni 271. &: multo piurcs tluxcrfit vfq.
ad Hcli,&: io
fi ^m op.Hcb.dicat',
q,
Booz &: Abcfan idc ho
fuit.impofsibilc vf,cj, Elimclcch fucrit fratcr Salmon
,
quia
Iluth uxor Mahalon filii Elimclcchadhuc crat luucnis , ut
fatispatctcx fcqucntib.quando fliit copulatamatrimonio
'ofi
"
M O R A L 1 1
^
ipfiBooz .adhuc potcnti gcnciaic.Ecadhuc magis impofsi-
bilc cft , fi dicatur quod Booz fuit tcmpore Hl-Ii qui poftca
pcr mulcosannos iudicauit
, pp
qucd dicuntdoiiorcs no-
ffri,&: bcnc vt vidctur.o, trcsTuerunt Booz fibi fucccdctes,
quorum primus fuitauus ,fcciuidusfi]ius,&:tcrciusncpos,
primus fuic filius Salmo que gcnuitdc Ilah.ib,&: tcrtius fuic
ifte qui gcnuit Obed ex Ruth &: hoc idcm d.xi fup Mat. t .c
vbi ifti tres ilib uno noic comprchenduntur. Tu cj.a Mat.E

uag.gcncalogi.a faluatoris in trib.quaterdcnis voluit dcfcri-

bcrCjVt ibidedf,in quoacgradu vlcimusBoozatdncbatipfi
Elimclcch,&: filio cius Mahal6,poftea diccf,C(^ccrapatcnc
X .Acci.ati. Hic dcfcribitur ipfius Ruth honcftacis (in If.i.
dccus qd percepic Booz iicnies ad mcllbrcs fuos,vri fubdit.
3
Dixitq. &cScctm qd diciic Hc bra:i &: facis apparct cx tcx-
tu, Booz la crat ho ^ucda: xcacis,&: honorabilis roe fciccie
,
&: vircucis,&: io n e vcrifimilc q, de aliqua iuuccula mulicre
cj filict,ni fi roc h oneftatis lingularis
%
m ca vidcrcc,&: 16 di-
cut Hc.qd fpicasftatcs rcmancntes poft melibres coUigc-
bat ftado,iaccntcs at colligebat fcdcndo^ne inclinfido fc ad
colligendumucftcsfuxclcuarcntur a partc poftcnori, 6C
pars aliqua tibiarum fuarum difcooperta apparcrct , &: idco
Boozvidcnsciushonefcacem mocusfuicadquccrcnduque.
clict , &: ad facicndum fibigratiam , diccnsci quod fcqui-
.
tur.
Audi
11 iV lUiiiUcei jlioiu vcrbo,(5(:cxcpio4'm cOi.icnici:c llDi iiK)dti,&:
t Erat au.Jn hoc cagifdc Ruth humiliter & diligcntcr i a- dchoc B.Fracifcus exponeb.it iUud i .Rcg. z.a. Stcrilispefit:
gro Booz fpicas colligcntc.|} agru ifcu facra fcripcura lignifi plHrim<)s,& q multos heoutfdios inf.rmata c/?."Sccrilc.n.diccbac
caf,q cfc agcr plcnus optimis fnii js,& fcnfib.tanCj; bon Ts fru iicm fimplicc, otfm pcjicandi no hiitc pcr quc gnant filii, i.
lib.pp qd cfc xzcx qucm biidicit iJiis.pcr Boz auc,'.j. forci
'
ccclefia Dci. i .Qow^A.In Chh> lefu p at.in,ego vosgc.Ez calis ff
tudo intcrptat',bns nf Icfus Chfs fignat'',q.tat^ fortitudj^nis fimplex cxcpl.ari vica plus jpficic fibi &: alils
q.
pdicacor vcr-
cft,q, porrar atauerbo tiirtutisfux,\.itdv Hcb. l.a.Ipfc vcfo Dris
cfc huius .igri.pp quod df Dcuccr.3 j,/ dextera eius ignsa lex.
CituaccQtincf 1 vct,.ic no.tcf.&: bn df ignca,eoq, igncmcha
ritatisincoidib.fiddiu acccndit.Mcirorcs afic viri Booz.i.
Chfi,sutdoctorcs,&: pdic.itorcs,Ruth at humilis,&: dcuota
pcrfonadeuota.&: fimpliccm figiiat,q fcrmoncsaudicns .ic
ttutc dc his
q
p6i'cap<,re,mta fua,$c confciam informat.Ec
(imUucr
bofus,&: ide dicedn dc aliis fimplicib. perfonis,
q
s ut uit^ c-
xcmplaris . Et bcne fignificatur per Ruth, quic maioregra-
tiam inucnic apud Booz,quam cius mcflbrcs, quia fada eft
cius uxor . Sic pcifona fimplex cxemplaris uiCE maiorcm
graciam inucnic apud Chrilcum,qui fignificatur pcr Booz
,
quam mcilbrcs ,perquos, ucpr^^dictumefc, lignificaiuur
pra?dicatorcs.
^93
Ruth.
Cap. 11.
2C)4
a F.t rogaJtJLQuia^ fanla ccclefiaperfcuerat in agro diiiinz
A ledionis port mcfrorcs,&: pr^dicacorcs,myftcria fcriptura-
rum collii2;ens,uc in finu mcntis fiuc tcfrimonia,&: cxcmpla
vircucum recondat.Vcl ager illc cil celcliis fludii difcipluia
mcffis intclligcncia l"pincualis,mcllbrcs,prxdicacores,l"p!c^
rcmancntcs,fcn
&tctcndini ut prolclyta ficrcs , ac intcr populum
,
qui cibi
nunc nuper notus crat,lwbicares,Dignum pr<mium tibi rc
pedcc Dominus , in hoc fcculo propter nobilc facinus tuii
licquc confummatamcrccstua a DominoDeo Ifraelisin
vcaturo fcculo.Ipfa porro ^'quicas tua cc a Gehenne iudicio
libcrabit,ucficci.
D
tcncix lcrrpcura
rum,qua:mukii
per mvlk-num
ocGulcaca-, quall
plcniorcs rem.i-
iienc ad cxerci-
tiuinnicd:tacis.
PlcbscrgoGcn
Ciiis ccclcllafti-
cam difcipiina
ardcntcrappctic
vtadmcdicacio-
rem diuina: le-
gis, &: saclorum
fociccaceadmic-
taturj&fdorum
documentis,vcl
cxclpisreficiat''.
_ b l^euadM.
Q^
^
Ne rccedas a lia
tu fidei nc fequa
riscrroresherc-
ricoru.velfchif-
maticorum
magis iijgerc a-
nimab.fctis, vc
mctas fcriptu-
rassa6tas,mcdi-
tando, &:opcrc
iplcndo,&hau-
flumdiuina: fa-
e-
piedclibrisduo
riitcfloru,&uri
pueri i-ftii bibuc
& ipfa bibas.
C
Qu cad.in fac.
Gfas rcfcrc Ec-
clefia gencm fal-
mcong.carcfpi
cercdignatuse.
cuiillcriidic.pla
ccrcfibiqdmor
"
vci
tuouiro fuo, i.
:c diabcJo pareccs
re.uit.
idololacras rcli-
entuu,
UlHti
a Quia Chriftus quemlibct dc doftoiihus cjui minonb.priea facerdotib.<piafi ignoraiu de tide gciuium
ItifciiatU!,i-UUi cum prouncat ad pia:dicaiiJum.
minus . DixitqueBooziuucniqui prxcrat mefToribus, Cuius cfl;
hccc puella ? Cui reipondit, hccc effc Moabitis
q
venit cum Noemi de
regione Moabitide, & rogaiiit vt ipicas coHigeret remanentes
>
a C^ia in initio.f.rtdct u(i]uc ad perfeiHoncm boiij operu.
fequens mcflbrum velHgia , & de maiie vfque nunc ftat in agro
, &:
1 Antiiju* fuperftitionis.
nec ad mometum quidem domum reuerfa eft. Et ait Booz ad Ruth:
a Quja a coniunclis ibrmantor mores mide,Coriumpunt bonos inores roUoijuia praiu.
Audifilia.Nevadasin alterum agrumadcolligendum,ne'crecedas
ab hoc Ioco,{cd iungere puellis meis,&: vbi melluerint fequere.Man
daui enira pueris meis, vt nemo moleftus fit tibi, ied etiam li fitieris
,
f
Ad opera.
vade ad farcinulas , &bibe t aquas de quibus & pucri mei bibunt.
a Ezechiel uidenc gloriam Doniini cadens in faciem ftuin adorauit.
Qnx cadens in faciem fuamj&tadorans fuper terram dixit ad eum
.
a Ecce Centurio , & Elifabeth , & Abigail fe huimliabaiit
.
Vnde mihi hoc,ut inuenircm gratiam ante oculos tuos,& nofle me
a Procul,8c de ultimi finibus pretium eius.
dignareris peregrinam mulicrem?Cui illc relpondit.Nuntiata mihi
,fcd
^ omniafuntqu^fecerisfbcruitu^poft mortcmviritui, &quodrc-
f
Non muem tantam lidcin m I frael.
^
Qunniam non cognoui feruum meun
.
liqueris t
parcntcs tuos , &terram in qua nata cs , & veneris ad po-
a Fide.fcilicet vndc hoc eit opu$ Dei,ut credatis m eum quem mifit ille.
pulum qucm antca ncfcicbas . Reddat tibi DominusproopeVe tuo
,
a Aeteinam gloriam.Vnde,Fctite,Sc accipictis.ut gaudium ueilruin fit plcnum.
&
plenam mercedem rccipias a Domino Deo Iftacl adquem ucnifti,
a Duo tefla.tiuibus Deus protegit fugieutei ad fe.vnde.In uinbra alarum tuarum fperabo.
c
t& ftib cuius confugifti alas . Quarait, Inueniamgratiamapud o-
culos tuos,dominc mi,qui confolatus es me & locutus es ad cor an-
cillz tuJEjquse non fum iimilis uniustpueiiarum tuarum.Dixitquc ad
f
cam Booz : Quando hora uefccndi fuerit , veni huc , &comedepa-
* T*^s Eci.lefia GcnriUs Sanclij Pra:dicatoribus fc iungit per fidem.
-luel
S ncm,&intingcbuccellam tuam in aceto.Scdit itaque adiatus mef-
a Qira fcientiatUuina legis deuotam relicit mejitem .
forum , &tcongcirit polcntam (ibi, comcdiique &fatura'ta eft .
Et

f Q^"
fingula ueiba qu* audiuit fubtili defcriptione rumiwuit.
b Quia in corde verba audita rctinmt.Sc ut maiora percipiat ijiunter mcdiiando laborauit.
ttulitreliquias. Atqucindcfurrexitvtipicas cx more colligeret
.
PrajcepitautemBoozpuerisfuis,dicens. Etiamtfivobifcum mete-
h
rc uoluerit,nctprohibeatis cam,6c
de veftris quoque munipulis pro- *
g.c,&cerranaci-
uicatisi.carnalia
defidcria, &populofanlorumfcfociauit, quifibiantca
ignocus fuit , cuiu fequcrecur cupiditaccm vcccris homi-
nis
.
d T^untiatamihiomma funt,&c.
^ THEODORETVS. Nosdocct HaEchif^onaBoozi
quoque uircucem . Ruch.n.non folum fruduliberalitcr im-
pertiit.fed ctiam verbis cft confolatus.Ncc folum eam cibo
jmpcrtit, fcd ipfc quoque fuit per fe fui oflicii adminilter,uc
qui non alii iulfcrit minif^rare.fcd ipfc parauenc farinas, &
pancsadmodum libcralicer acculenc.
K Chald^us Paraph.Dixic Booz ad Ruth,Pcr prophetiam fi
gnificatum
cft mihi forc , ut proucniant cx tc rcges, & pro-
phcta:,p|) bonitatem,quaaffluifti crga focrum tuam.quam
maritotuodemortuo ,aluifti, rcliquifli ctiam rcUgionem
tuam,popuIumtuum,patrcm&: macrcmtua, foluq.natalc
,
^ teccn-
bi portio cu Sara,
Rebccca,Rache-
lc&Lia. Tunc
dixitRuth,Clc-
mcns admoduni
escrgamc, Do-
mincrai.quando
quidcm fceiiccm
me diccndo , vc
rccipiarin domo
Domini , atque
cciam humanicer
locutus , confo-
latuscs me. Ad
h;EC, mihi atcu-
lifh fiduciam de
^jehi*
venturo fcculo af
[
fcquendo,vbipro
Hacnruaw
ff
mericis eft pi,e-
mium.
* THEODO-
RETVS. fi-
ncm confequuta
ciiBooz benedi-
dio. Acccpic e-
nim Ruth ple- r
nam mercedem
a Domino
, uc
qux fucrit pro-
genitrix bene-
didionis geu-
tium.
c hiueni. &ct.
Nota humilicate
(^entilis Eccle
-
iia:, qu.c fe co-
gnofcitimparem
canca:graciie,nec
audcc ie ^quipara
p
rcprimicmx Ec-
cIciiiE . vnde di-
cic, '^cim & ca- Mu.tf.v
telliedwnde mifisy
quCa. demen.do. ..
fHorim. E? ali-
loscpUiiu
bi
,
Doniine non lo.i.u
fura dignui , vt in-
tresfub teEium meum
,
fedtanttm Jic vcr.&' fanahitur pner meus.
f i>^<andohora. Horauciccndi fuic. Quando didum efi
^*""'^'^
Apoftolis . Ite docete omnes gentes baptiq^ando eos in nomine pa-
^ '
'
tris t (irfili], &fpirituffani3i . A Domino enim didum efl
,
Jn uiamgentium ne abiiiicis.
g
Intingc buccellam. Lege^fqUc-Ediumedicatap.erfcucrans
inpnorcmpopuIumPhanfBorum condicionib vel cradi-
tionib.corrupta natiuum faporcm perdidit.In huc tingit Ec
clefiabuccellam,i.myfferium incarnationis Chrifti dicitcf
fe jn tcliamento veceri,iS: ideo firmiuscrcdic,quja ance lon
gC
prxfiguracum cognofcic.
h DeveUrii. Nocahumilicacempacrisfamilias, qui non
folum fpicas rclidas ceflimonioniin coUigi pcrmiccic
,
fcd cciam manipulos f<;ienci ulcranc^ largicacc impcr-
ticLir,
De vc-
NICOLAVS DE LYRA.
i
>*<ii5/i<r.&pacccliccra.Pacctcciamquodcrat iuucncu
larcfpcdu
iplius quia uocauit cam filiam.
i
ij*c<iiei.HicconimcndaturRuchdcgratitudinc,q.a
ipfi liooz dc
bcncficiis oblatis,licct non ctfent multum ma
gna,valdc
fuitrcgt-atiata,LS: p.,tct litera ufquc ibi.
3
Qua nonfim.
In Hcbra*o habctur , ancilUrum tuarum.
Q^
d.non
fumcanti
ualoris, ficutminimaancillarum tuarum,
^
idco
niaiorcm
grauani mucnit apud ipfum Booz . vnde
fubditur.
DixiC-
4
Dixitijue ad,&c.comede /><inm,i.cibum paratum dc domo
mea cum fimulis mcis.
5
Et intinge. Acccun^ enim miiltum refrigerat, &: idco
incalidisrcgionibuscuiufmodicfl tcrra Ifracl, utuntura-
ccto , maximc tcmpore calido , cuiufmodi efi tempus mcf*
fionis.
6 Et con. fcilicct ipfa Ruth pra:parauit fibi cibum , fccun-
dum translacionem noflram.In Heb.habccur. ;?or>-exir eigr/t
natum, i.cibum fadum dcgranisnou!s,qucmde manu fua
dedic Booz ipfi Ruch,ttc dicunt Hct>ra;i . C.etcra paccuc m
licc^a.
Twm.i. K
a
29J
Qlof.crdlSc
Nicolai de
Lyra. 25)6
*;
De rellrts manth.firondte. &c. Qyia gcntilis populi infirmica-
fcmnondcfpicic,nccpriftinoscrrorcs
impropcracfcd Itu-
dj j fagacjtatc ad xdificationcm pcrdiicit.
a ii^aft
cphi.Ci\rr\ in lcftionc pcr hnCtx trinitatij confcf-
fioncm difcit cailiolicam fidcm. In cphi mcnfura quxtrcs
roodjos roniinct
Hut te a^nou't, Cit benrdi^us . Siait fccir.cfi qno fecit . Saciauic D
aijimani inancm.Non rcfpcxicad piupcrc.itc^fcd ad lcgisla
corcm,qui pr^ccpir uc cur;i gercrciur uiduarum.
.jc Chnldfus. OrcfacrofanttoDominibcncdidus fic illc,
qui in fuamanfic amicicia cum viuis,&: cum mortuis.
c
Bt>r<]. rubore
>i.tre*modiot
^^ouuic re
fignincatur vru
diuinicatisfubna*
tia,& criun prrfo
narum
proprictas
fidc fuam nucn
s
ccclcfi(j ozidir.vcl
b
ccclcfia fynagog^
c
gratiam qu.i fp5U
. Tropin<jUus.Co
iicitc de induftrij> &remanerc pcrmittite , vt .nbfquc rubore colli-
gnofat ^pmquu
. . ^ II
_ r I matercccicliapcc
bfificia gratujca
prjL44.
ipfinf
B
gat,Sc colligentem ncmo corripiat.Collegitergo in agro ufque ad
<^s &'/> ecc^eCa vu|; difcreiionis fpirituilemfeirfum cluit dc U Cia iegii.
DODUlo ^CnCiU Col
verperam,&:qucecollegerarvirgacicdens,
&excutiens, inuenit
t La, & midico no-
hordci quafi cphi menfuramiitres modios . Quos pnrtans reuerfa mme rccord.ifbii
cftinciuicaremj&oftcnditrocruifu?.
Infuperprotulit, &dcditei
^irauaiu qu.. ,pun
dc rcliquiis cibi fuijquo faturata fuerat.Dixitq.ei focrus fua.Vbi ho
fui muncrc p?rce
^
diccolIegifti,&vbiopu.sfecifti?Sitbenedidtusqui'mifcrtusfittui.
pic
"^^^"'^^^j ^^j^5 indicauitque ei apud quem elfet operata,& nomen dixit uiri, quod
'*
-
^'
Boozvocarctur: Cui relponditNoemi: 13enedidusiitaDomino
a Latgitatit. b ludxt, cmaeufrueicturbeneficiij. c G.:iit>libus,qui in peccacis f:pulti cxjnt.
quoniam eandem^gratiam qua pbuerac vmis feruauic & mo'rcuis.
t Synagogs fccundum cyrncm.cccleCzfecundujii ii-;ri:u3 .nionem. b Chi.ftus.
Rurfumquc aitrPropinquus nofter cft Ikmho. tc Ruth. Hoc quoq;,
inquit,pra?cepit mihi,vt tadi u mcflbribus cius iungerer, donec om
ncsfegetcs' meterenturCui dixit focrus: niciius cft filia mi, vt cum
c Dcrf/r .Erudla-'
uiccormcumucr
bum bonum.fdc
plcnirudic cordis
cibu pdicationis.
d Bh(L'dui, Syna-
goga pdicatc cc-
cldiagctium bo-
nitatem.^^poten
tiam D licogno
a An mbu fanftis. b Hi.cp'cotuin. c Sihilinatioium dofbinav; iuiiScconten.'ones.
pue'Iiis eiuscxc'3s ad mttttndu,ncin aheno agro quilpiamvrefiitat
tibi lun^lacfi: itaque pueilis Booz,& tandiu cuni eis mcfluit, doncc
a Ciitltm no.te.qiiz rar)rrul>il bus au letc^ oneni co;l.i .?,in tjuo ot^cim; caio it lansuis CJuilti d( (juo dicitut.
Jilili giauuin fiumcnci i.aiens ii! (eiiaui nioituum (iieiii,i^liini loJcuii u;;:iicc.
b Legs li e;^ tiu.-cludz s tanr,uuni lumcmis au pa iim dau
tr iiicumAhordcum in hdrrcis conderentur.
icit&torri;udine
fui ^tct^boiis^iSc ta
dc vcritacc cogc-
ccnomtn Domi-
ni brididt
,
quod
fcruauic gratiam
morcuis Quam prarbuit uiuis.
4 Tticoa:Grato & bcncficii memori animo Noemi abfen
tenucusbenctaitorc remunerataeft bcncdittione.Dixic.n.
Qui
ficioru anciquoru
vhyMcmorfuidierU i^
''^
antiquoru^meditatus
fim
iuomntbus opC'
ribus tuis.
f
Tracepit mihi,
Quia Chfs omni-
busad fc venicn-
tibus
pr.Ecipit , ut
^
^.,
magis cum fideli

jui,'
bns fuis jungatur
ad mcflcm
fpiri-
tuahsfegctis,qui
cum ahenis ,
cui
peifuafioni con-
p
icncit focrus, di-
^^
"
i
ccns.meltHS cii filia.
hoc ut bonum,&
utilc non poteft
negarc fynago-
g
Donectriticum.
hoccft,tandiu adha: ret dodorib. in mcditationc fcriptura-
rii.donec veccris & noui teftameci notitiam in cjefarea cor-
dis recondcretjvndc palhim animas fufticientcm habcrct.
NXCOLAVS DE LYKA. fcdJocotjusli, ..(ii<..iw/,q,airucnitephihordciinhocq3
collcgcrai:. Cuiusiamcn quantitatisfithxc menfura cphi
,
I
Collegit ergo.Ulc confequentcr defcribitur folicitudo ip didum fuit L.xo. 1 6.G<' mor.n.eil dccima pars cphi , & Go-
iius Ruthi opc
^p
quo venerat de volutate focrus fu^^cfi dr. mor mann^ (ufficic bat una dic pro una perfona,ut ibide df.
Collf^ir ey?o.(^od autcm Aibdif,^t/frtfrc.',non efl in Hcb. 2 i/ini7<id/. i.ancillis.Cxtcrapatcntin htcra.
M O R A L 1 T b, R
.
pcracionis fada; fimphcicer prcptcr Dcum . lUoscrcsmo-
f
Inuenithordci.i.ttcsmodios, perquoslignificancurfan- aioscolhgicRuch. i.pcrfonafimplcx, &deuou fermoncs
iftic.i5 medicacionis , vericas locutionis,& fincericas bon? o- audiendo,& opcre adjmpkndo.
pera- '
_^
Ofttjuam autem.
:c THEODO-
RElVS.Quid
^
Nocmi fux nu-
rui fusigeiric ?
Cii Ruth audiflec focrii di-
cenccm, Hic vir eji nubispro-.
fintjHus^ rccordatacft ma-
finipius ofiicii,&: cxiftima-
nit illu ucllc ei ex Ic^e con-
jungi, uteius qui dccefle-
rat conferuaret memoria.
b
crgo fuggerit ci vt dormiac
q
ad pcdcs Booz , non vt for-
mam fu.im vendat , contrarium, n.fignificant verban.irra^
C A P: III.
Oftquam aucem rcucrfa eft ad fo
crum fuam ,
audiuit ab ca:
t Conriil;ipiimiti..accc!cJiaCcniiJiqu..iii04lw [.eiueiiiat
ad C3i'.l:>rtiuni Chtifti,
filfa mi qu;rram tibi re<]uiem
&
prouidcbo , ut benc fit tibi
.
Booz iftc , cuius puellis in agro
iudta es, propinquus noftcr eft,
Aqua baptilini, ,cl j)-iiitcniiac lai.htymi.
&in hac no(ilc arcam hordei vetilat: lauare igitur, &:
boni odoris.na ita moris c-
rat in tcrra Ifracl,vngcbat fc magnatcs qua viri, qua f^minj
tionis. Adco confidcbat uiri tempcrantix, ic iuftitix. Set- * Chsldxus.Laues te^& deiibuta lucundt oleaSy ctmcittne^ue ue-
xnones autem confirmarunt adioncs. fiita^dcfcendasinaream^&c.
b ^ream. fvnagogam
ludzorum ubi lcgis hor
*
dcumcodicumett.liac
Chrifiusuenrilac, qiiin
acraEiungchfi pdicans
linguloru cofilia &: uolii
*
caccs erga fe criturat. v n:
j
hfui aiic no crcdebatfemei- loittl
ipiH eis,eo
5,
ipje iiojjet vcs,
0- non erat opusci, vi
p
te-
fiimonium phibtret de hofe:
C -5 Lauare^& c.AhK.
j
filiusEzra:. yngesteoie
b .Are^m.
N I C O L A
V S DE LYRA.
C A P.
1 1.
P^flijuam 4.Hicc6(cqucnter dcfcribifcirca ipfam Ruth
conucncio lcgahs,quia fecundum lcgcm qua: h.nbccur.
L>eu ty.dc fufcitacionc fcminis dcfun<5ti ipfarcg.fiuit Booz
dc macrimonio dcconlilio focrus fii^c, & idco circa hoc pri
moponitur focrus confulcacio,fccundo
nurus obtcmpcra-
tio.tcttio ipfuis Booz r.icionabilis rcfponfio.fc5a,ibi.4:'<e re
/pondtt.tcni2,ihi.Et
iUcMnediaa,&
cCwxz primum dicicur.
I Tonquar.t.ldc
mcfsionib.quaruni
ccmpore fuic coniun-
tt-^pncllisBooz.vc
diaum
ca.fup.i.c.in hnc.
3 i!<r.iw.j,macrimonjum bonum,ica quod non oporccac
tc ^borarc pro uiciu.
3
Er prou. hrihcndo prole,q5 maxime dcfideric muliercs.
4
Et in, i.fcflum facjc pro vencilacione . Dicunc. n. aliqui
quod mos erac anciquoru in ucncilatione mcfsis faccjc coa
ui uium mcflbrib.&: dormirc dc uodtc marca.Rab.S-iI.dicic
hiCjO, in illo cpc cranc multi latroncs in terra , !k. lo Booz i-
uit illucad dorjnicndum.ut in pjitia eius mclius culiodircf
per famulos fuos granil uecilatu,&: ucrumq.pocuic cc in ca -
5
Laua. Hoc dixjc libi ad hocquod Booz raagis inclinar
turaddcfponfandumcam. 'Nonte
.M.OK-ALITER.
DicitigiturNocmi.i.cccleIia.
I Toflf4w.Hjcagitur
dcpra:paratione Ruth ad matrimo-
5
Laua.^cr vcram,&i frcqucntcm confcfsioncm.qui.i pc
nium cii ttooz.per
qd figmficatur
coniunctio pfone dcuo- cata frcqucntcr puUuIant \o.i.<i.5i dixerims.quiapecnoa ba.
t9CuniChnUo,qu*comunchop6tcfticiduranccuiupii
if/tnosfe.^veri.iuno.n9ntii.
25)7
Ruth. Cap. III.
25,8
a
'2^nte. QuiafidcsgenciiTmecdcfixnonantcappariiic,
quam <'Jhriftus nivitcnum incarnaciouis fuieimpleujCjviua-
do
coiporalicer incer homines viuens cibo,ac potu vfus cfi,
iiC candcm cenans cum dilcipulis fuis corporis, 5c llinguinis
llii facrunenca communicauic cis.lmplcco auccm myltcrio
difpeiJcionis Chrilii ccclcfia de
;cncibns ad fidcm fiduci:iliter
acceffit.
b Difcooperies,&c. C^Agnofce
Chriftum pro re paiiiun, &c ve
U
?i
a T
Chrifmitcvel fpintus rrinAiuiirtioiw. b TOirmu virtunim.
vngere,& induere cuitioiibus veftimcntis
,
ac defcende in area . Non te videat ho, do-
a ^Hic.f.Chiiiius conii!.Tfuiir,& nd fc reuotat giriius huraanum.
nec eliim potumque iinienc. Quado autem
a ^liie(l,moriendum.fpro noBis vbi omnta acquifiult:vnds,S; e.\altatu&
tUero a tem,omnia tiaham jdme.
ierit ad doVmiendum , nota locum in quo
b
dormiet. Venielque &difcoopcries palliu
quo operitur a parte pcdum,
&proiicics te,
E 5^Qnianeeefleeil,vtab ij>fol.iluationis tu.i:oriinc;m difcas . Si auiem ad
fynagogam veiba Nucmi rctuleiis,inuenies in lege.fc projihctis.cjuod
pott partionem ventura fit ad tidem ecclelia genvimn.
&ibi iacebis.Ipse aute dicet tibi, quid age-
a f
Obedicntia ecclefi.t iueremr deiiderii iui effeitmu: mide , O mulici ma-
gna e!l fides tua,tiac Ccut i>etiHi.
redebeas. Quiereipondit, Quicqiiid pn^cce
peris faciam, defceditque in aream, & fecit
omnia qua: fibi imperauerat focrus fua.
^
Cumque comedifTct Booz, & bibiflet, &fa
-, ,
(^useflechilarior^ifTecque addormiedum
phanus,prxtmiore.Videnspor ,. .
'
,

i r
romuhercmadpedcsfuosdor
d
tiuxta aceruum mampulorum, venitabi-
micntem,hbidineni fuam cohi
condite,& difcooperto pailio a pedib. cius
blliCjVC rem CUm illa no habUC- a TQma mundo tcnebris eriomni inuotuco eccleCx celcicn tidem oftcndit
rit.Iofephi iufti imitationc.
* THEODORETVS.Illcfa-
6lum Ruth laudauit, tcmperan
tiam autem non prodidic fed le
gi conferuauit nuptialcm con-
grelfum . Oftendifii,inquit,pcr
ca qucE fecifti, quod hoc non tc
ccris voluptaci feruiens. Reue-
-r3.n.iuiffes ad eos qui funt iuue
nili, ac tlorcnti xtatc, folam ra-
tioncm habens fruenda: uolu-
ptatis.Scd Tcnifli ad virum qui cft tibi loco patris.Bis cnim
idcirco vocauitjfibam.
Comcdit Chriftus,5j bibit.cum in ccena corporis,&: fan-
guinis fui facranKnca tradidit Apoftolis . vndc
,
quia pucri
commu-
communicaucrvlt carni,&: f-inguini,ipfc participauit eifde . D
d .Acmium. Tcl-limonia fcripcuraiUin. vnde, F///;/;oji- M.it.i(j.fc'
vis vadit ficutfcriptum eji dc illo. \c\ luxta turmas fideiiii ani-
marum,quns moicc fu.i ah mferis reuocauit. Ad hiic lcduin
propcrauic ccclcfia,i3i: difcoopcrto pallio,&c.
^.Expade paliili^c.Ch.3L\d^m.\c
t ccdatquccfo, nomcncuurnan-
I
cilla: tu.E, vc me vxorem du-
\
cas
,
quoniam propinquus es cas
tu.
Y\i dcucca mcntc , dilcuce opcri
mentum litera: ve.ce.in quo ce-
gic facramcncum incarnacion.is
thrifti&cumcognoucrisinde
tibi Ihlnccm promilIam,hum'ili
tcr ad auxilium eius contuge,vc
ibipermaneas omni terapore.
C Cumquecoraedif.BooXj^&c.
4c Chald^us.CurauitBooz cor-
pus cibo , &potu , &cordc fo-
brio bcncdixit nomini Domini
qui illius orationcm cxaudiuc-
rat, feceratque tameni celiare
in terra Ifraelis , ac venic , vt in
accrui extremiutc dormirct,
&c.Accidit aucem m^dia nodte
vt cxpauerit vir jviccamque red
ditum fuerit ipfius corpus, vt ra
Homil.i.
in Macth.
nobis imitandam.
tfe proiecic. Et ccce nodle" iam media expa-
uit homo&tconturbacus cll,viditque mu-
a I^Ecclcfiaiii, b
f
Hiunilitet incariiationis lacramentmn vcnctantcm.
I^Ciirilla. d fCont'eflioeraecclefis expetit.
lierem iaccntc ad pedes fuos,& ait illijQu?
cs?lllaquerefpondit,Egofum Ruth ancilla
a f
Ecclcfia fidci, ik jpioteftioms ChriiU gcatiain ante omnia delidcrat
.
tua. Expande paUium cuum fuper faraulam
i
-Jc Auchor operis imperfe.apud
Chryf. Nifi inlpiratio Dei tuii-
I
fct in Ruch, non dixitlet qua: di
xic,ncc tcciilcc qus tecic. Quid
t pnmiilaudacurinea? Dilcctio
^
gcncns Ifrjcl ,auc obediencia
,
'
auc fidesJdefidcrabat filios fufci
pere cx feiiune Ifrael,6<: una fie
ri expopulo Dei.Simplicitas au
tcm
,
quia vkroneafub pallium
Booz ingreffa, nec cogitauit ne
foitefpcrncrecea, quafiiultus
lafciuam,aut nedcluderec eam
& quod grauius erac,cocemne-
rct dclufam, licut faciut muiti
.
Scdobaudiens focrus fua:conIi
liis,confidencer crcdidit, quod
profpcraturus eflct Deus adii
ipfiusjfcicns conlcicntiam fua,
quia non libido ad hoc cam co-
pulcraCjied rcligio erac horcaca.
C^id aucc o^ in iiooz pr(^*dicat?
Humilitas,caiticas,religio. Hu-
4 milicas quidcm <3i calticas
,
quia
| accubufc
,
r noconcigic eam quaUlafciuus vcl donuiuic
6 puellam,. nec abiiorruic quaii
caiTus hfciuam,fed mox vc ver-
7 bumeiusdelege audiuic, uni-
ucrfa religioni adfcriplic. Nec
dcfpcxit,quaii diues pauperem
fin fummica-
cc acerui
. nccvericus elt, quati maturiis
p.dolefcenculam, lcd paratior fi
dc quam corporc, mane procef
fitad portam,propinquiorem conuenit,prx'iLiluic non tam
p
iure proximicacis,quain Dei cligcncis fauorc.
Qu^ pallium ilipcr ic excendi poltulauit,bfidiclionem ac
ciperc meruic.Qui.n.gratiam fidci plen^p^Tcipit biaditio-
,^ nem
NICOLAVS DE LYRA.
5 I 'hlontevideai. fcilicetipfcBooz.
1 Donec efumpottimque. hoc dixit, quiatunc magis proni
funthomines ad concrahendum , &: confummandum ma-
trimonium.Dicunchicaliqu! quod iftaNocmi nonpecca-
uit,quia per lcgem matrimonii quxrebat fufcitationcm fe-
minis dcfundti. Contranum tame magis videtur, tum quia
modus quarrcndi non erat bonus,fin occulto , tumquiac-
liam erat alius propinquior ipfo Booz,vt in fra habetur.qni
dcbcbat prius rcquiri,aliter tuitfct fibi fa6ta iniuria,nili uo-
luntarie fuo iuri ccffiirccpropcer quod Booz dixic ipfi Ruch
quodfadiumcclarec, ipfaautemRuthfuic totalitcr cxcu-
fata
,
quia erat dc nouo conuerfa ad ludaifmum , &: nefcie-
bat de legcrequirendi matrimonium : nec , dc modo , nifi
quantum fua focru.'; docebat eam.
5 Q^xnfpondit. Hicconfequcnccrdefcribitur ipfius Ruth
obtcnipcratio.quia fecit omnia qux fibi Ibcrus dixcrat,crc-
dcnsfcinomnibusbcncagcre.Ec pacccliccravfqueibi.
4
^xpauit.'Dicit Rab.Sal.quod ciuiuic nc elTct malignus fpi-
ritus,qui in corporcallimiptocllctad pcdes eius , vel forfi-
tan nmuit dc Jacronibus.
5
Et conturbatus. In Htbra:o habcrur. Et timuit vcl amplexa'
tus
rj<^,quiaexccnditmanumfua,&:tccigicc.iputipfiusRuth
& pcr hoccognouitquodcliccmulicr, quia.mulicrcs ha-
bcnt capita alitcr parata,iSj tc6ta quam vin.ideo fubditur.
6 Fiditque mdierem^ i.cognouit pcr tactum , quia de no6i:e
non potcratcognofcere pcr viilim
,
fcd nominc vifus deli-
gnantur aliquando alii feftlUs, licut Exo. 20.C. diCitur , Cun-
itus autcm populus videbat voces. ideli, audicbat,camcn Booz
adhuc ncfcicbatqua: ellct mulierdwCcrminacc,io quccliuic.
7
Outs es^&c. Sequicur. E\pandepallium tuuui, crc Per hoc
requircbac dcfponfacionem . Hic.n.erac modus cunc tcm-
poris, quod.fponfus concrahcnsfponiaiiaponcbac cxcrc-
mum vcltisfuaifupcr lponfam.Aluauccmdicunc,quodcii
hoccurialiccr peccbacconfummacionem macrimonii fc-
cunduin quod eraccdo6ta a focru liia
,
propccr quod Bjoz
liabuic cam cocalicer excuiacam . Dicunc cnim Hcb.quod
Rudi dixic pnus ipli Booz,fccundii!n quod eam focru s fu4
docucrac.Socrus mca,<Sccgo necciic habemus vcndcrehdb
rcditacem qu;c tuit Hlimclcch,&: filiorum eius, 6c tu es pro
pinquus ad qucm pcrtiuct rcdcmpcio , vc hcibccur Lculcic.
25.
&:idcoaccipchcCrcdicaccm, Hc me pei'Confcqucnsia
vxorem ad fufcitandum nomcn dcflin^h in hicrcdicace fua,
&:Iicdixic.
'V. Quia
M O 11 A L I T L R.
t t
Etvn^ere.
peraugmentum gratixquxaugctur in fa-
cram-ncali
contcfiionc
t
Ei inducrc.pcr
augmcncum virtutum,qii^ cum gratia in-
lundi tur,&
m cius augmcnco augmentacur.
t
-^c drfpcT qnod iignificaturquodbonamcrita pcr hu-
inilicaccm
funt ccgcnda.
t X.^ta locum,
fciliccc Booz pcr quem Chriffus fignificaj
tur, locus autc in quo Chriltus dorauuit fomno mortis, eft
ipla
ipfa crux fandta.locum auccm ittum nocare, clt Chriiti paf-
lionem dcuocc conliderare.
t
Et difcocpetics^ri^its pcdum cft inferior,ideo per ipfim hu-
manicas Chfi lignificacur.Pcr hanc ergo difcoopercionc li-
gnificaf^q, pafiio non compecic Chfo nifi lecundum huma
nicat5 ii. hoc firmitcr fide tencrc c a partc pcdii difcoopirc.
t
Etpro^cies.pcv continuationcm aficiftuoie compalsionis
&: qm talis pcrfona Chrifto coniunda per gfaciam,dcfide-
rat libi coniungi per gloriam,idco dicit quod lUbdicur.
t
^xpande, pcr quod lignificaf^glom C(^lcttis,EL6 1 .a. P/-
Tom.i. l^
i
^99
GIof.ordi.&NicolaideLyra. 300
tuam;quiapropinquuses:EtiIIc:Bcncdidaes,Inqiut,adommofili:i,
j ' !i!iilru,iJololituain ililiccirti.
6i pnoicm mirericordiam
poftcriorc ruperalti: quia non cs lccuta lu
-
j
^Hxuiicoi.vcl lcliidiuiKOsqui non hal.cm uutiiiiutc.n cufili,.|uij fciupcr mtWiilc.,5c ii.ccm.
uenes,pauperes,fiue
diuitcs.Noli ergo metucrc^red quicquid dixens
a irciiic, ;< .vc.pici.s.quxritc & in.,cmctis,.-,u atj.ii.l riic icctc pctit ChUii l.ciuymus ,o,wc.i .
mihijfaciam tibi . Scit enim omnis populus qui habitat Ttra portas vr
^Q-ji liiclibus firinltci pcrCuiltin c t juoa lltclciU viriuiibu. plp.u ti( ,
Uc iju.i
4
(itritur,Muliercinfoitcm]uisinucniei.
a bis mcx,muliercm te efle virtutis. t Ncc abnuo me propinquum
,
fnd
cll alius mc^pinquior . Quicfcc hac nodCjSc fa(5lo mane,li te vohie-
rit propinquitatis iure retinere,bene
res a6la ell :
finautcm il^e noliic-
rit,ablciue vlla dubitationc cgo fufcipiam tcviuit
dominus.Dormi vl
i ')ii-.i in i\yt incarnaiioni rcouicfcci 'llaiicntcr cxpv.c>auu ilimc.- rr.nlcicnt tenoluiji.Cd.liian..
mot n.ntus vci
9"^
mane. Dormiuit itaquc ad pedcs eius vfque ad noclis abfceflinn.
^^. ^^...^
....
i(\e
jipinqum b Surrcxititaqueantequamhomincscognofccrentrc
mutuo, &dixit
^^
clicimc'itc}iiod
Crt lcCiis dcxnlo tNe
st>xias I.i.ulcm de tua conucrfttionc.visdc.Cuin laci c;ccn.oi yiiam.nc Uut fimftra tiu .iiud lacuUcxtcra. ab ca pi OCCaC
-
crus qui propin- BooziCauc ne quis nouerit quod huc veneris.Et rurlum:expandejn- >-
lenc icx luiti
,
qilior lVna<JfO- a 11>iUta fidcm luam. l. tO,..c ic excrvc <]U.xl pjrce cordc.
(jUI fUCUnCl.inC
^
gx .
quanrE- quit^palhum tuum quo operiris,& tene vtraq; manu. Qua extcnden-
JJJIJ"
'^(^^^^2
i,.>ngcl.iuu vj- c
jg ^ g^ tencnte ,
menliis eft fcxt modios hordci , &podnt fupcr eam .
'?
[^lincdicaidus rf
dCbaCnr
,
qUl.l
, ^D.tiia.fCliri(hdcnatioiubus,f;vlrtutuinomt,itTiiailias.-
b Primitiuauvf.ecclcliani.vcl ryiv>j!0Sam
.
^..^.
|-,
fpcci.ilitcr ilii
r>itVnnrrnncirnTrr(ri rl^ rimr.-?rem.& vcnit ad focrum fuam. Gua: di" ,/..v
^
ncm, &:virtu-
A ccfii pariccr pof
iidcbic.
a
. Sed efl
alius
ptepropin. loan-
.ncs B.ipti. qui
Chiiilus puca-
b.uur,lcd Ipon-
li nonKii non
vlurpauic ,
1'cd
ChrilU)
rcicrua
luai.3.d.
,jit^d,c.
!>;</ ha-
bet fponjji/ilpoti-
fui ejt
,
& cxicy.
]B
Hicpropinqor
quiain rnundo
prior nacus, vcl
T
^ CHA LD. D
\
Dixic B .mz ,
'
Kxhibc 1j cciun
^
;]uoccgc^;s, il-
ludquc l,'nc :
6 quod cuai cc-
ncrct , nicnfus
^
cithordc i Scin
icx;
, q;
la; illi
g
fiipcrimj >oiuit.
.fMn,
ILi auccnia Do yye
t niino cc ncclla:
4"usi
iucTunc vircs
luiiicicuccs ad
ilia pon .uida ?
Itatiniqtie pcc
'
prophccii crC'
t mcafuras
fpc
Q
populo datus
^ tcporc prior
cll.
b Smrcxit ita-
qne antequam.
c;)nia anccqu.i
Iuda:i do6hina
lcgjs imbuci
t
tcoiporali-
iianirie lua: ui-
ra
cos;nofce-
rcnt, Lcclclia
gcntium incrti
tcr
a
TUit:iia.i.i.,iiriiuncnatioiuuu5,*.xjviiimuiuviii*i.i
.,.-*.,'>. ^ -* -,-
v^'"
- -.,." ^,-^----
-
Quxportans ingrclla cll: ciuitatem,&ycnitad focrum luam, qua: di-
a ^M.u-n.ilia Uo .fclirci vt EcfleliJin priniitiuaiiiptouocct .i.i lauJcm.vcl lynasjoiyiim ad ctiiir.c iioiiciii.
xit ei . Quid cgifti fiUa? Narrauitque ei omnia quas fibi feciflet homo
,
a f
Fiducialitcf ptomi^t-EccIelix,quia vctiras uon cellabit inipkrc i>tomilJi,
C|u;t ait ijiii cr.;Li,ilet;t,5: bapt.riic.(a!uus,C!cc.
&ait.-Eccc fextmodios hordei dedit mihi,&: ait :
Nolovacuam tc re-
a Primitiuani EccIeCam.velfyjugogara.
uerti ad focrum tuam. Dixitque Noemi : Expc(5la fiHa donec videa-
mus quem rescxitum habeat . Nequecnim ccflabic iiomo nifi com-
pleuerit quod locutus eft.
^^^
.^ fu.-e fomnum exccuticns diluculo na-
lccntis fidei refurrcxit , & ad Chnfti gratiam propc-
rauit.
C Menfus cft
.
* CHALD.
:\ bcnc
'c-Jt
dicbonibus D.i
^"'^
uid , Danicl
>
A:icaiias, Ana-
ni^s
f
Mifacl
,
& Jlcx .Aicf-
lias , tiUia
iux-
ta capacicancin
intcUcclus tri-
buicur pcrfe-
dc opcracionis
inodus, uc 111
tus, ^
forisdiceturdiuinomunere. Senanusquoquenu
^
mcrus, &hocIisj;4iiiicarc poccft, quod Dominus 6.XI.1 ,.
te hordeum lcgis^ipuintualiccr aitcUcdum coaccllic c
clcliggcntium.
NICOLAVS DE LYRA.
4< I Q^iia. Ad quam fpcdat rcdcmpciohaircditatis, &:
fufcicacio fcminis lecundum.diipliccm legcm pra:allcga-
um,&:hocdidum conlbnac ciquod fe.ca.l5ooz.dixic, Vav
tem agri vcndidit Isloemi,
j Etille. hicconfcqucntcrponitur ipfius Booz rationa-
bilis rcfponlio,& fccundo curialis cmillio, ibi, Surrexitita-
que. Circapnmumdicitur.
j
Bcnedittia es. Et in hoc oflendic quod ipfa crat rine cul-
pa rationc pncdida , &cum hoc oflcndit eius aficdtum bo
num,di.
4
Et priorem rhifericordiam. Prifirem mifericordiam vo-
cat.quia bcnc fc liabucrat ad virum fuum viucncem , &ad
locriim fu.im.licut audicrat Booz a narrantibus.vc pacet fu
{jrai.cap.Sccundamaurcm vocat bonumaffcdum ,qucm
i.?bcb;u nd fufcitandum nomcn dctunilli pcr niatrimoniii
&:h.Ecuoc.acurmaior pnma, quia maior mifcricordia c(l;
bcne fehabcrc.adaliqucm poftmorccm cius, quando non
f
occfl fe iuuarc,quani dum ndhuc viuic , &: qtiod ipfa Ruch
nioucrccur amorc proIis,&: non Iibidmis ortcndic di.
5
Q^ia. quxrcndocisconiungiinmacnmonio, fedmc
fcncm in cuius copula non cft tajis dclcdlatio.
6 T^oli. dc m.acrimoniocibi affiicuro.
7
Scir. q.d.cxfamabonitacis cu.xparacus cflcm tc acc*-
|->crc,fcdnonponumhocIicicc abfquc propinquioris ccf-
lionc,idco fubdicur.
S Sed i'H alins ttte propiiiquior. incpropinquiorcn-,cuiusno
mcn non cxprimicur
,
co qtiod noluic iiiicicarc fcincn fra-
tri fuodcflinclo.propccr quod tuicindignusnomMiaii.Lii-
luclcchcnim maritus NocmJ, &: patcr iftius Booz fucrunc
liacrcs
fratres,&: fic vno gradu al tcr pr.xcedebat cum
.
p
Dwmiuic itaqiie ad fedes ,
Hc ia hoc pacec contincnti;^
vtriufquc.
10 Surrcxititaq. Hicconfcquenterdcfcribituripfius Rircli
curialis rcccfli4s,fcu cmilTlo,&:pnmo cx paicc ipfius Ruch,
&: hoc cum fubditur.
11 ^ntcquam. Noicb.it cnim abhominibus uidcri in illc>
cgreflu,nemalafufpiciodeipfa,&:Boozh.;bcreuir.SccuntJ
do ex paite ipfius Booz
,
quia monLutcaindctamavtiiul-t-j
quefcruanda,di.
12 Cauenequis . &: quia noluit cam rcdirc v.icuam , idco,:
fubditur.
15 Menfus. In Hcb.habctur, /e.r orrff4. idcfl,fcx mcnfuiMS'
hor-dci,fcd cuius quantitacis fuerint, non cxprimirur, camci:!
eKcircunfiinciacexcush.ibccur , quod no luciunc mulcunt
magn9,cum quiaconcincbancur iiicra palliuin ipiius Riich,
tumquiaipfafolaporcauicfupcrcapuc fuum cocum limui
uiquead ciuicaccm, 6c vlquc ad domum Nocmi. Dicicau-
tcm hio R.ab. Sal. quod ifia: fcx mcnfur.c fiicrunc iignum
,
&:pra;figuraciofcx bcncdictioPumDei qu.c tucur.e cianc
fupcr Mcfliam nafcicurum dc Ruch pcr Dauid,&: gcnc.ilo.'
giamrcgiam,fecundumquoddiciturEla.xi.a.
E^rad.vn-^^Ji'
ra./^/.erc. Sequicur, Et rerfuiefcetfupcr cum IpiiUus laoic>iiix:,c''
intellc[lus,fpiritus coiifilij^^i:^ fortitHdinis,fpirit:isfcicniis:
,iir
um<>*
risDomiHu Q^odaurcin in cranslacionc noUra iiitcrponi-'
ty.VL\& pictatis,non cHm Heb. Ex hociuccni dido Ivab.S.il.
duo habcntur , vnum cll quod fcripcura vctc. non loknn
cxponcnda efl hiHoricc,fcd ctiam aliquandci nwli icc , Sc-
cuiKlumclIquod illud clidum Lia. allcgarum inrcliigituC
dc Chrillo etiam fccundum Hcb.Cxtcra paLcnc in !iccia,
:: CAP.
i*iJ
M O R A L I T E R.
^Uim laudif prn fpiritu wx)
onv.Hoc.n.pallio vcfliiicur illi quo
rumix-ccatxiIuduuiccpr.rfcncisdiluuncur.Proprcrquod
dicic S lUntoi .VI ic,s.a.caf/ ffuilu^ent^fjfhipfi co>,fMabuntiir.
t
it:./r/tf.Pcr hjc vcrbum Bjoz, fi^nificacur rnfio Chrifii
pcrlonrcprxdido
modo ipfum ciclidcranci, idcf^,nodc p-
UniM lccali pcrfcucra la Itatu gracu;
vf^iuc manc fucuri,
m
^

quo
quo omnia crunc clara , &: cuncconiundio cua mccumcrk
pcrfcda.Ecquoniamquam diupcrfonadcuocacft in prx-
fcnci proiicic mdonis Dci.idco lubclicur.
1 3 Mcnfus. pcr quos f Ignificancur icx dona Spiritu?^ ian
di
q
ponuntur TSxx^.u.ifiritusfipicntix^S- intcllffinsJpiritHt
fonftUi &furtitudinisjpiisfcientix^cr- timoris Dhi. In Hcli.vctiO
nonhi-y^wp/criim^licacdixiplcmusiucxpoficioncliccrali'
t
MORA-
Ruch.
C A P. llll.
<!cevdU ^ Chaldcus.Afccndicidporramcon-
icfiiisScnatoium.&illicfcditcumfcnioribiis.
Ji 1 hcodorctus. Tanta crat viri virtus, vc ncc
ad nupcias , prxccr legem conuolarir,fed cumi
de
C A P.
ifue-
o; aimo
e <|ui
.n
DpqUUJ
iirpro
ui :is a-
ta.
^\*
propuiquion
macrmioniover-
ba tcceric. Sunc
auccm digna ad-
iniracionc cius
qiioque ad cum
vcrba. Non cnim
primos cum eo
fcrmones contu-
licdenupciis, fcd
dc poffcffionc a-
grorum eft locii-
cusj&cajc Quo-
niam aucem pro-
pcer macrimo-
nium , ille quo-
quc prcediorum
P
abnegauic con
tradum, conuc-
nienccr quidem
Jcgi, calccum fol-
uic,&ded!C;Booi.
aucem Ruch vxo-
remduxic. Quod
aucem non volu-
pcaci feruiens, in-
diixicin animum
vc duccrec vxo-
rcm, oftendunc
quoquc eius ver-
ba laude digna.
Tcftes vcs hodie, &cxt. Legcm inquit, non cranfgrcdior,
Moabicicam duccns muliercm, (cd iraplco legcm diui-
nam,fludens vcdefundli non excindacoferuccur memoria.
Qiiia in Virgmis aluo in qua apparerec carncm fumcbac
.
Dc hac porca dicicur ; Torta hac claufa. erit
, & tion aptrk-
tur , &
rir non tranft. per eam : quia Dominus Deus IfraelingreffHS
eftper em
.
b DecU,
Cap. Ilfl.
302
h Deci. QMia Chriffus ludaris vidit lcgem confticucam
tcoi por:;l!Cer:&ad fcdcc'inare iuffic: quiaeam ad difpenfa-
cionis fucE myftciium ccfii(ic>indum inclinauic . Alicer:vidiC
propinquum prcccerirecum pra:curforis fui aduecun,quem
more humani.E vica: prupcrarc c6fprxic,&: ad officiiim pra:-
curforis miicri
IIII.
1 temporili-
l>iodm.ir froph;t'.im d'' inf^rmtiorc Aii fcriptam .
Scedit crgo Booz ad portam,& fedic.ibi. Cum
^
que vidiilet propinquum pra:terire de quo
priustrermo habitus ell,dixicad eum Decluia
3 Tr:r Gabriei?m,ll';!ice: dtce;is:Ioiianne5 voc.ibittirnoinenei;is.
'
pauliipsr &fedc hic,tvdcans cum nomine fuo
a Tin te.Umonimii fccundi aduentus fli.
quidiuertit&fedit. rollensautem Booz de- 4
j f
Pat es ve.te qui dccaloguin lcgis fcruaucninr, & C!ui:h mcaiBatioiiein ibidem
prelignatam clTe cojnouerunt
.
ccm virds defcniorib.ciuitatis,dixitad eos,fcdetc hic.Qulbusrefi-
c
dentibuslocutusefladpropinquum.Partemagrifratrisnollris Eli-
j
mclech vcndit Noemi,qu? reuerfa eft de regione Moabitide,tqaod
^
audiretcvolui, &cibidicerecoramcun6lis fedentibus, &: maio-
ribus natu de populo meo. Si vis polfidcre iure propinquitatis, eme
&poflide. Sinautemtdifphccttibihoc ipfum, indica mihi, vt
fciam quid facerc debeam.NuIlusenim eitpropinquus exccpto te 7
quipriorcs,&:mequifccundusfum.Atillerefpondit:
Egotagruni
g
cmam. CuidixitBooz. Quandoemcrisagrumdemanulmulieris,
Ruth quoque Moabicidcm qux vxor dcfundi Fuic,debes accipere,
i
cordicercoLiercic
c Locutiis.
Con-
uenicncci- lcgifpc
riris parcem agri
Nocmi ad emen-
dumobculiCjCum
parccplebis,quc^
apparccciam gra-
cia rcmanfic, ad
faluandum
magi-
ilris fynagoga: o~
flendic, vc infir-
niicaccm fuam a-
gnofcercnc
, Sc
quod ipli nequi-
rcnc vero Medi-
co faciendum c6-
miccerenc, vndc
leprolis dicicur;
Ite ojtendite vos
fa-
csrdotibiis.Sccam
irec miidaci func
,
d J^tfnfcites. Si-
gnificac no aliam
poircfsionem ple-
E
freuelare Jlu-
rcm fumi uo-
lui.Heh,
tiurcpropin-
ijuitacis non
uispo.Titlcrc,
Luc.i7.d
vtfufcitesnomcntpropinquicuiinhxreditate fua, qui rcfpondit.
\^
tionlm^EcXliae
Ccdoiuripropinquitatis. Ncque enim poilcritatem famili^ mea: iz
in coniu^iQ Chri-
fli, qui fulcicauit
anciquLim nome
filij Dei quod
in inicio habucrunc SanOii . vndc ; yidentes
filij Dei, &c. Ec l.ucasdicic; Adamtilium Dn, qucme-
tiam in Ecclefia gencium per graciam Dci fufcicauic vn-
dc : Dedit eisporeHatemfilios Dei fieri, &c. Hoc nomcn in na-
tionibus lcgis Decalogus fufcicarc non pocuic . Si a'.icem
hocad lohanncm Bapciflam rcculeris, inucnies eum ce-
dcnccm iuri propinquitaciSj&: diccntcm; Ego bap-l:^
in aqm:
^
medius
tdcfua^
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. IIII.
AScendit.
Hic vkirat) defcribicur copula macrimonialis
mccr Booz,&: Ruch pcr ccflioncm propinquioris.Cuca
quod primo cangicur diAi propinqui cicacio,fecundo vxoris
accepcio, ibi, .Atillema.na. cercioprolisconccpcio.ibi, in-
grejjuscjue eH . quarco plebis congraculacio , ibi , Dixeruntque
rnu. Pnma in duas : quia primodefcnbicurcicacio propin-
quioris . fecundo ccfsio fui luris, ibi ,
Q^i rcfpondit . Circa
primumdicicur.
1 .Afcendit . In porca cnim ciuicacis anciquicus ccncbancur
iudicia,vc cico &: in
promf .^ micuiq, pacerec locus iufhcie.
a
Etfe. Tanqiiamiulex principalis,fccundumHcb. qui
dicuncipfum fuiffe Abcfan, vcdidum eft fupra i.c.
3
Decli. Vcinlocoiudicijrefpondeas.
4
ToUens. VcncgociumfierecfirmiLis.
5
Tartem. Vocac cum fracrem,co quod crac de cognaci-
uc fua,& hic modus loqucndi frequcns eft in fcripcura.
6 Vendit. Idcttyin propofico vcndcndi,quia nonerac adhuc
agcr vcndicus,uc paccc per fcquencia, Hcb.aucem non habcc
tcmpusprarfcns in modo indicaciuo vcrbi , fcd pro eo vcun-
tur
tur participio prefcncis cemporis communicerdiceces, ven-
dcns pro vendic,&: aliquando picccrico verbi in modo indi-
caciuo:vciniftoloco. vel forcc iam vendidciac Ecquodds
empcione pcr propinquumfubdicur, inccUigendam efl:dc
redcmpcione empcionis , qug fpcdabac ad ius propinqui, vc
h.ibecurLeuic.15. Sciendum cltauccm hic,qaoJ liccc mu-
licrcs no fuccedcrenc in hcrcdicaccm,camen quia vxor polt
maricumdefunctum!(incliberis. remancbac, ipfa ccncbac
parccmhjtcdicacisad vican, & illam poccrac vcndcrein-
quacumcracfuiiuris.&:lic dicicurhicquod Noemi eodem
modo venderc volcbac parrcm agri . Cyccra pacenc vfq; ibi
.
7
T^llus. NoncftincelligcndamquddnHllialij eircncde
confanguinicace ilia, cum elfcnc homines magni , &: poccn-
tes,fed quia nulkis crac propinquior iflis duobus, ncc qui ica
habcrec ius in dido negocio.
S Ego agrnm. Bcne volcbac haberc poITcffionem, fcd non
vxorcm.camcn vnum eracannexum akcri,idco fubdicur.
9
il^ando. Et paccc licera.
Q^i n: Hic cunfcqucnccr defcribicur ccflio iuris cG df
.
Cedoiuri. Cuius racio allcgacur,cum dicicur.
T^que.Q^cxponut ali^Heb.de poflcricace egrefTura dc
Ruch,
10
1
1
22
MORALITER.
t /f/ccnrfir.
hicdcfcribicurconiundioRiichcumBoozma
trimonio,quodquidcmm.acrimoniumfa61:iim fuicper hoc
qa illc qui
propinquioruidebacuradconcrahcdumcum ip-
fa Ruth ccfsic lurc propinqiucacis , &: fic Booz accepic ea m
vxorcm.per
Ruch qusc vides incerprccac' ccclcfia bn lignifi-
cacur,qu,c
cognitione fidei,&: graciae illuminac',per propin-
quiorcm
auc lolwnncs Bapcil^a p6c inccUigi
,
qui nacus fuic
antc
Chriflum
&: prius prcdicauit, 8c non folum a vulganb.
nominib.fcd
ctiam a nocabilib.pcrfonis Iud(jorum Chnflus
e
crcdcbaif,
f
roptcr q^uud ds Itrulalcm metropoh cmicacc
mtfcruac
mifcrunc nuncios folcnnes.f faccrdoces, &: Leuicas ad inccr-
rogandum li ipfecMac Chnftus,&: pcrconns ecclcli.t ipon-
fus lo. I .Ipfc vtro lohanncs cellic lun propinquicacis
, q
lioJ
fibi crcdebacur inei\e,diccns.l<[onfum cgo Cljnpus. vc ibidcm
iif,Ec fimilicer, j.c.vbi idcm replicauic,&: adiunxic. .^'i /^'tif^
^onfat)3,lponfus cif.uhi oftcndit fc 116 eflc fpopsii ecclefi:s,led
amicum fponfi,&: ficoftcnditmanifeltc quodccclefiacrac
referuanda Chrifto ficuc fpon la,&: Chriftus qui per Bouz v.\
tclligicur,ficuc diiflum eft fupra, Ear,} acceptt fpdnfjm.
Pcr hoc
auccmquodex
gencratiohcjL5oazc.iKu.hdcdudau'
gcnca
logiarcgal:s,cum
dicicur.
Toni.z." K 4
303
GIoflordi.&NicoIaideLyra. 304
tatcmdcfpcxiCjnccob impiccacccxhorruic,
ficir.ChnfJns
ctiain Ecclcliam fufccpit,'.i.: .ilicnigcnam . &: magnora; ri la-
boranccm cgcl^acc bonorri,fiio conf uxio copulauic: II icli
^
niliprisreliquiilccpaicnccs,&:genccm,&:pacriani,nunqii5
tali tiiiffct nobihtata connubio : ita liccleiia non ance ama-
bilis cfBcicurfpo-
tSi
propm-
lU*
p>o|>iii-
quicicc niC3
,
t|Uia ri"! pof-
lum cllc prO"
pinq'.i'.if.
fPofliJs
dati proptcr intir-
micacceuis. intro
duobo vcro mclio
ris Ipci pcr quam
Eroximamus
ad
)cum, ficpcrlc-
trhci
nceni. i.hone
fle viiui, &
fiftbe.
^
mediiu autem -pfflru mfietit <fum
vot nefcitis : cuius nou fnm ii.fol.
A cor.caLeim, Etalibi.
E^orionfumChri!ius:fedmi(fusfumanie
eum,<iuihabctfp)>fam,fponfuse/i,
Ccditquoquc lcx cuangc-
lio . Lex enim fHbtntrauit^-pt abundaretdelicium, ybi autem abun
diititdelitlum,fuperabundaHit&sratia. Rcprobatio quidcm
fic pccdcntis ma-
deleredebeo.
Tulmeovterepriiiilegioi
quonielibenter carere
profitcor . Hic autcm erat mos antiquitus in Ifrael inter pnipin-
quos , vt Ci quando alter alteri (uo iuri cedebat , vt eflct firma con-

ceifio , foluebat homo caiceamentum fuum , &dabat propinquo

fuo : hoc erat teftimonium cefllonis in Ifracl Dixit ergo propin-
quofuoBooz: t
Tolle calceamentum. Quodftatim(o!uitdepe-
b
defuo.
AttillemaioribusnatUj&vniuerlopopulo. Teftesvos,
inquit , eftis hodie ,
quod poflederim omnia qux fuerunt Elime-
lech , &Chelion , & Mahalon , tradente Noemi , & Ruth Moa-
bitidem vxorem Mahalon in coniungium
'.
fumpferim, vt fufcitem
nomen defundi in hxreditate fua, nc
'-
vocabulum eius de familia
fua,ac fratribus,&t populo deleatur . Vosinquam huiusr-eiteftes
-
eftis.RefponJitomnispopuIusquieratinporta, &maiores natu
.
^
Nosteftesiumus.FaciatDominushancmulieremqua:ingreditur
i,i?
fSarcm'hxr?-
^ domum tuam ficut Kachel, &Liam,quse xdificauerunt domum
'"""'^
ditatcm meam.
^
lfrael,ivtfitexemp!um virtutisin Ephrata, &habeatceIebreno-
Rcdimito tu tibi_,
g meninBcthlehem.
FiatquedomustuaficutdomusPhares,quem
cum tibi vxor no
*
^
fit
;
quandoqui-
dcm rcdi mcrc non poflTum cgo
.
a Solue. Calccamcntumvclameneftmyftcriorum. Lcx
verddcpcdcfuocalceamentumfoluit , &Chnflo dcdit,
&quiafacramenta pcr magiltros populi manifcftarc non
D
Pfal.
Hom
fum Chriftum,
Ccdo iuri propin-
quitatis.
4CHALDAEVS
Hoc damno non
polfum rcdimc-
rc mihi
,
quum
cnim vxorcm ha-
bcam,mcn6dc-
ccrctaliamfupcr-
ducorc
,
quando-
quidcm concita-
retur ob id domi
potuit, fcd ChrifJo hoc facicndum rcfcruauit . loanncs
cr^ononfibi, fcd Chrifto calccamentuin vendicauit,quia
fofi Chrifto fponfam compctcrc inccUcxic , vnde aic . i^on
fum
dignus fnluere corrigiam calceatnenti eius.
b Teiies. Sic Chriftus cx vtroquc tcftamento tcftcs habcc
fufficientcs, quod populum gcntium qucm dccalogus iam
finitus fpiritualitcr foecundare non potuic
,
ipfc fcmin.e vcr-
bi Dci f^cundauic omnia poiTidcnSjqu^ priorcs,& poftcrio-
rcs habucrunc fandi.
c Etmaiores. Ifido. Dcccm maiorum nacu bcncdidio o-
ftcnditinnominelcfu omncs gcnccs clfc bcnedicendas
.
^u^
loca cnim apud Gneos dcccm fignificac
,
quac in nominc
C
Icfuprimaliccracf^.
d Faciat do.hanc. imprccacur profpcraccclcfisegcncium,
vt graciam faccundicatis,quam habuerunt Ifraclitarum pri-
rniparcntes, pcrcipiac.
* THEODORETVS. Confirmaruntfeniorcsmatrimo
nium cum bencdictionc,diccntes . Detis tibi mulierem,&ca.
Illud auccm . I^t faciat uirtutem in Ephrata, prxdicic parcum
faliicarcm, pcr quem Bcchiehcm fatla clt cclcbris inccr
omncshomincs.
Ilown.?.
In
^ CHRYSOSTOM.EaquxinRuchfattafunc,confidcra
noftri hguram fuilfc.Ha^c.n.cracalicnigena, &: incxcrcma
dclapfa pcnunam,fcd vidcs cam Booz, ncc ob iplius paug-
tatcm
Mitth.
lo,quaiTi pnorcm
conucrfationcm
rciinquat . Pro-
phcta aic . Obli'
1 uijicre populiinu
2
tuuniy&c.
4c A
V T H O R
Miti
opcris imperfc.
? apud Chryloflo.
4 Boozpro mcnco
fux fidci Ruch ac
ccpitvxorcm, vt tAq
cx coniugio tali
^'1
I
5alificaco gcnus
nafccrccur rcga-
|-I""
le. Nam Booz ic-
niorconfticutus,
^j,
non fibi uxorcm
J acccpic,fcdDco,
non propccr paf-
^
fioncm corporis
fui,fcdproptcriu
Iticiam lcgis, uc

fufcicarcc fcmen
proximo fuo,noa
magis amorc quam rcligione fcruentior , ^cace fcncx : m-
ucnis aiiccm fidc.
^ HIERONYMVS. In genealogia Saluacoris illa: ponun-
tur mulicL-cs qua-; fcripcura rcprchcndit.vt qui propcer pec
catorcs vcncrac,de p;l:6rib.nafcens,omnium pcccaca dcle-
rec.Vii & Ruch Moabicis ponitur,&: Bcrbfibec vxor Vru-c.
^ IDEM. RuchalicnigcnaaNocmilacercnon rcccfsic.
Vidc,quanci merici iic dcfcrcx pra;iticufc folaciuni. Ex cius
fcminc Chriftus oricur.
jslOSEPHVS. HajcquidemquajdcRuchgcfJa funcex- ly-t.
planaui, ofjcndcrevolcns Dcipoccnciam,cuipofsibilccfl
'"
addignicacisculmencucherequofcunque volucric, & ad
qualc pcrduxiccciam Dauid,huiufmodi orcum iniciis.
c l{achtl. Spccics inccrn^ concemplacionis habcns inccr-
nam incclligcnciam vcncacis . Vnde, Rachcl bona facic, &:
pulchra fpccic, quam amac omnis pie ftudiofus, &: propccr
hancfcruicLaban.qiii incerprecacurdcaIbacio,quam com-
^^^
paracgraci^ Dei qui dicic, ii^odftfuerintpeccata vofira ficut
Thanicumjtanquam nix dealbabuntur.
f Lia. Adiohuiusvicxinquaviuimuslaboriofacftcxfi-
^"'*
dc,&: inccrca,quo cxicu pcrucniatad vcilicaccm corum qui-
f
bu sconfulcrc volumus . Ipfa cft Eia prior vxor lacob
,
qua:
infirmis oculis fuilic mcmoracur.
g
Thares^^c. Qu^i Gcncilispopuligraciatcnuic,
&inpar
tu firacrem q ui prior marlum cmifcrac pr^ccfiic . Ifracl.n.ia
opcrc lcgis prius manum cmifir,&: ca prophccaru , &: ipiiiis
Chrifti cruorc poUuca rccraxi c.Poftca vcro populus gencm
CoBl
KUc
Blc.
^rupic,vt ccntprimi nouiffimi, <y nouiffimiprimi. Thamar quo M m^
^
quc
NICOLAVS DE LYRA.
Ruth, fi cam .iccipcrct , coquod fcribitur. Dcutcrono.
xxij.a. Moabitides, & .Ammonttes non intrabuntin Ecclefiam
Dei in tternum
. Scd fi iftc hanc ciufam allcgauit falfum di-
xit
,
quia iliapocna non cadic fupcr mulicrcs , ncc pcr con-
fcqucns fupcr prolcm carum dc viro Ifraclita, ficucibi-
dcmdidlumfuic. Ecidcoaliccr cxponicur , vidcliccc de
i)roIcquamiamhabcbacdc alia vxorc, quia fl acccpiflct
Uich, oporcuilTcc cum inccndcrc cducacioni , &: proui-
floni prolis nafcicurcdc ipfa,&: pcr confcqucns minus pof-
fcc
intcndcrcprouilioni prolis
lamhnbitcdcalia
, &:iftud
Vocac dciccioncm fccundum
communcm modum loqucn
di
,
quo dicitur dc .nliquo li
habeacaliquod damnum nota-
bi lc,dt ftruftus cft, vcl dclctus.
f Soliabat homo laUeamcnlum
fuum , & dabat propinquo
tr C4Ctera.
r r
^
t
>
tiomo
,
hoc crat fignum quod unus fpoliabatur iurr
, &:
>lccr
inucfticbacnr
, dicitur auccm Deuccronom.
xxxv
qnwU n>ui4 dcfuna folucbat
caltcamcnwm iUud,&
fpuc
bat in faciem illius nnlentis fiifcitare fc ncn dcfundi . Sed
hoccrat quando mulicr conucnicbnt eumcoramiudici-
bus , &: illc rccufabat cam accipere . Sed quando alccr pro-
pinquusconucnicbaccum, iicUcfuic in piopofico, tunc
ipfcmct folucbat , idco fubdit. Dixitergo Boo^^propin^uo,
Cr cxtera
.
3
.At ille maioribus nat,& "pniuerfo populo. Hic confequcii-
tcr dcfcribicur uxoris ucccpcio, vbi ad maiorcm folcnnita-
tcm Boozdixit.
4
Tefies vos , hoc cnim dixit Booz ad maiorcm ccrtitudi-
ncm fah.
5
Faciat Dominus hanc mulicrem quie ingreditur, Qnia filij c.l-
rum facli funt capita ii.tribuum Hi-.ui . prcponitur aiitcni
Rachclipli Lix, liccc cifcc minor: qiua tuic prima, fc
pnncipalis vxor ipfius I.-icob,vchabccur Gcncfis xxix.quia
in illam primo conicaiit , licccaliafibi frdudulcnccr uip
pofitafucrit.
6 Fiatejuedon,ustua, Hoccxprcflltquiagcncalog^zatioip
lius D.-iuid inchoatur a Pharcs poftca cum dicitur , H^* funt
senciir (*t,
Tukt
3oy
Ruth.
M quc commiitas,vcI amaricudo intcrprecarur.EccIcria cnfm
A
centium,&:
nomine,i<c habitu que fuit in idololatria f^da,&:
'amara.in p^nitentia fit dulcis,& pulchra.
a
yt conciperet^ &
pareret . Scmper Ecclcfia Spirituflandi
muncre tccundatur, &: alijsad luccm pcrpecuam dcccdcn-
tibus ali) fucce-
denr, vt Chriftia-
num nomcn in
xternu maneat
,
&, mater fandif-
Cap.
IIII.
^o^
Obcd cnim icruilis interprctatur. Ifai
f
in Snlc
ficrificium
vcl inccfum:Dauid,manii fortis,vcl
dcfiderabilis.Qiii
cnim
iircnuc Dco fcruic facrificiuin illi gratum
, Sc f-iauiTfimum
tidoris inccnfum per opcra virtutum , &: oracion is fiud 'um
impendic. Sicquc roboracusfide,
&:
dcuocionedcfidera-
biliscft,
Cc Dco
fiDfuU.
D
b
c
d
c
tquftedilijft
.:b
^.
Tharnar pepcrit ludx, de fcminc quod tibi dcderit domiinis cx hac
a ^QiiJa
ChviJlo iunfla Ecdelia fj^iiitualcm fobolem ^eiierat.vmieiDcnec ftenlis pepeiit plurimos^fic .lix multos ha-.
bebat hhos inlirmata elt
.
puclla. Tulit itaqj Booz Ruth,& accepit vxorcm, ingreflusq; cfl: ad
fima de noua pro
a
cam,&dedit illi DominusjVt conciperet,& parcret filium . Dixe-
gcnic,in feneau-
^ syiBgogam,. .
^
te fua confolacio-
runtquc muHercs ad Noemi: Bcncdidlus Dominus qui non eft paf-
lus, vt dehceret luccelior ramilia: tux, 6c t vocaretur nomen eius m
Ifrael , & habeas t qui confolctur animam tuam , &: enutriat fcne-
d:utcm . De nuru enim tua natus ell t qui te dihget , & multo ti-
bi mclior eft quam fi feptem habcres fihos . Sufceptumquc Noe-
mi pucrum poiuit in finu fuo , '6c nutricis , ac gerula: officio fungc-
batur . Vicmac autem t muhcrcs congratulantes ci, &diccntes: na-
tus eft fihus Noemi , vocauerunt nomen eius Obed : hic eft pater
Ifai patris Dauid . Hxfunt eencrationes Phares . Phares eenuit Ef- 1
"f
l<;S's 'ntentio
^^.v.* ...^wiw.*
nr
-
A. A A -ajiaji
aaChriltumtcn-
^
cft ,quxnuplic
ron,lrongenuittAram,Aramgenmt AmmaaabjAmmadabge-
dic, quinatuseft
*^"''^*"*
Chnfto de fyna-
nuit NahaflbnjNahaflon genuit Salmon,Salmon genuit Booz, Booz
^ dc fcminc Da-
uid: vc illiusad- Rora.i.
uecumprxdiccc,
&:legisperfedio-
ncmin co manifcftct. Plnis enim legh Chriflus ad iuUiriam
omni credenii. Ancelcgcm crgo lacob de incarnatione Chri-
lli ait ; J^on auferetur fceptrum de luda
, &dux dc fctmore eius
>
donecveniattfuimittenduseU. AdDauidaucem, quia Chri- F
ftus de fcmine luda , diutum efl : Defrudu veniris lui ponant
fuper fedem tuam. Pacec ergo cciam prophccarum,&: pacriar-
charum oraculum pcrcinerc ad difpenfacioncm Domim
NoftrilcfuChrifti.
nem habcac. Dc
jret cedencibus quo-
ntf
que Pacriarchis,
?'""'
ic Prophccis fuc-
^''fil
cefTcrunc Euan-
oitad geliftaj,& Apo-
Uoli . vnde : Tro
'
patribus tu. nati
funt tibifilij.
b De nuru tnim
.
Nurus fynagogjc
Gencilis Ecclefia
piaccc
.
c Ficina.
Ccelo-
rum vircuces qui
^
gaudenc in fccun
^
dicacc Ecclclia:
,
3 &: vocanc nomea
4 cius Obed , idcft,
fcruicns
,
quem
fuperno regi fe-
5 cum feruircdcfi-
6 dcranc.
f Hxfunt. Decem
func gcneracio
ncs filii luda: vf-
que ad Dauid . ,
Vnd.cognofcis,L7on?c:2
quia totius diui- Bomen
fahcerp k|a
genuitObed,tObcdgcnuitIfai,IfaigenuitDauidregem.
gignere non po-
luit pcr prophetia; myftcrium fufccptum fub velaminc fi-
guratum portabat occuItum,&: nutricis fiingebatur ofBcio,
quia Matris carebat priuilcgio
.
c MuUotibimeliorem. Mulcicudincmfcilicetcoruqui invc-
tcri ceftameco legis dodrinS nucriebanc
,
g..f.no crcdideruc
Xerbu Diii, &: immolaucrut filios fuos, & filias fuas dxmo-
niis,& candc Chriftu occiderunc,&: Apoftolos jpfecuti funt.
d EtHutricis. Spintualis profapia gcnerationisdcmoftratur.
Obcd
NICOLAVS DE LYRA.
1 Tulit itaijite Boo7^I{uth . Vidctur quod feceric concra in-
hibitioncm Domini de ducendisalicnigcnis mulicribus,vc
habetur Dcutcr.y.Diccndum quod illa inhibitio fuit fatla,
ne per vxores alicnigenas filij Ilracl trahercntur ad idolola-
triam. Ifta autcm Kuth iam crat conuerfa ad fidem,&: cul-
tum vnius Dei,&: pcr bonam vicam in hoc firmaca,vc paccc
ex pra:diilis, propter quod dida inhibicio non habcbac hic
locum. Sed Mahalon, &c Chelion non vidcncur cxcufari a
didacranfgrcffionc, quiacepcrunc vxores Moabitidas, an-
tcquamcficnc conucrfxad fidem, &:culcum vnius Dci,
quod videcur cx hoc , quod Orpha rcdiic ad Deos fuos , vc
didum fuic , fupra i . cap. Sc pcr hoc quod Nocmifuadebac
ipfiRuchfimiliccrrcucrci, quodnon feciffec fi ancc con-
Hcrfa fuiffet
, quia non fuafiUec ci apoftacarc a fidc ,
&C culcu
vnius Dei vcri
.
a^ In^ref. Hic confcqucntcr dcfcribicur prolis conccptio,
cum dicicur
.
Et
3
Etde.illi. Vnde vidccurquod non folum vircutenacu-
rx, fedcumhoc gracianacuramiuuance, eo quodicacito
concepic dehomine iam fenc. Ec hoc fuic conceffum a.
Domino, quiaBoozacceperacRuchex fracerna charicacc
ad fufcicandum femen defi-indi in fua h5redicace,&: ex obc-
diencialcgis.quxad hoc inducicDeuccr.zj.
4
Dixe. Hic confequencer ponirur plebis ccngrarulacio
,
tc graciarum adliio, cum dicicur , Bencditius Dominu5,&c.
5
Et vo. no. eius . Quia filius fic nacus dicebacur filius dc-
funifli, licec alionomincvocarecur, ficuc ifte vocacus efl
Obed, non Elimelech, auc iMahalon
.
6 Et multo iibi me. Hyperbolica cft locucio ad congaudcn-
dum ipfi Noemi , velquia mclius erac ci habcrc vnum ne-
potemdcpacrcdiuice, &pocencc, quamfcpccm filiosdc
pacre paupcrc
,
qualisfuic Elimelech, in fine, vc didum
luit fupra i.cap.Cxcerapacanc vfque ibi.
7
SaimongeHuit. TrcsfueruncBooz fibi fuccedcnces hic
comprchenfffub vno nomine,ficucdi(:ium cft fupra s.cap.
MORALITER.
t
fiic ejlfgur Jf*ii&c. Signifieatum fuit, qudd illi qui per
&4em
fidem generantur cx Chrifto,&: Ecclcfia, &: non alii in cce-
lcfti gloria funt regnaturi . Quod nobis concedac ilk , qui
AlcnadiAiKinfxcukf(^culoruiQ. Araen..
*|)amiiui4
307
Hierbnymi in
Libros Rcgi
P R
AE F A T I O-
308
I^inti CJ* duas literas
ejfe
apud HebrAOS, Syrorum quoque lingua ^Chal- A
d&orum teftaturyque
HebrAA magna ex parte
confims
eft
. Nam ^
ip/l
ijtffinttduo elcmenta habent^codem fono,fcddiuerfs
charaderibm, Sama
ritani etiampcntateuchum
Mojftotidem
littrufcriptitant ifiguris
tan-
ti^m^ apicibtis difcrepantes.Certumq^
eft
Efdramfcribamfgisq^ doclO'
J2
rem.pod captam lerofolymam^
inftaurationem templtfub Zorobabda-
Itas Itteras repertjfe,cfutbm nunc vtimur:ciim
adtUnd
vfq-,
tempm.vjdem Samaritanoru,
^
JHebr^orum chara^leresfuerint.InUbroquoq;
Numerorumh<;ceademfupputatio,fub Leui-
tarurn^acfacerdotum cenfu myftice
oftendttur.Et
nomen Dominitetragrammaton tn quibuf
g
dam (jrecis voluminibus
'vfq-,
hodte antiquis Itteris expreffum
inuenimus.Sed ^Pfalmi
s
6.
(f
j/o.^ 1 11.^ I iS.(f j ^^.
quanquam diucrfofcrtbantur
metro
:
tamen etufdem nu^
fneri texuntur alphabeto.Et leremt^ lamentattones,^
orattoeius. Salomonis quoqueinfine
jProuerbia,ab eo loco in quo ait: Mulieremfortem
quis inueniet?ijfdem alphabetis^uelincifio^
nibmfupputantur.Porro quinq, ItterA duplices apudHebr^osfiint:
Caph, MemiNunjPhe,
Sade. Aliterenimfcrtbuntur,perhasprinctpiamedietatesq^
verborum,aliterfines.Vnde
Cf
^uinque aplerifq-, duplices Itbri cftimantur,Samuel,
Malachim,Dibrehatamtm,Efdras, le-
remias, cum Ktnoth,tdefi, lamentationibusfuis . Quomodo igitur njigintidtio elementafunt
^
fer
quAfcribtmns Hebraice omne quodloquimur, ^eorum initijs ^jox humana comprehendi
tur.tta vigintiduo 'voluminaftipputantur: quibti^
quafi
Itteris^' exordijs in Deido6irina,te~
nera adhuc
(5*
laBsns <viri
iufti
eruditur infantia.
Primusapudeos liber vocatur
Bereftty que
nos Genefim
dictmus. Secundus EUefemoth,
qut Exodus appellatur. T^erttus Vaicra,idefl,
JLeuiticus. Quartus Vaiedabber, quemNtimeros vocamus. Quintus Elle haddebarim,qui
Deuteronomtumpr/inotatur.Ht quinquefunt libri Aloyfi:quos
proprie Thorath^id
eftjegem
fippeUant.SecundumprGphetarumordinemfaciunt^^tncipiuntablefufilioNauejquiapud
0S lehofua 'Ben Nun dtcitur: Deindefubtexunt Sophtim,ideft, ludicum libru,
^in eunclcm
fompingunt Ruth.quia in diebpt^ ludicumfada eitis narratur hiftoria. Tertitufequitur Sa~
^
'
^usl,quem nos Kcgnorum
primum,^fcudii dicimus.Quartas Melachimtideft, Regu,qHi
E
populi, qui tribubtts duodecim continetur. Quintti4
eft
Ifatas. Sexttis leremias Septimus E%e^
(hiel. Ociauus liber duodecimprophetaru,qui apudiUos vocatur Thereafar . TerttHS ordo
,
hagiographapoftfidet.Etprimtis Itber inciptt ab lob. Secundus a Dauid^qu^e quinq-,
incifioni-
hus,
^
vno Pfalmoru volumins comprehendut.Tertius
efi
Salomon, tres libros habens. Pro^
nerbia qu&
illtparabolasJdeftjMislcappellat.Quartus
Ecclefiaftenjideft,
Coheleth.Quin-
ttis Canticti Canttcorum qtietitulo Sir hafirimprs.notat.SextPis
eft
Daniel.Septimus Dtbre
haiamim,id
eft,verba dteru,quodfignificantius chronicon totius diuin^
hiftori^pojfumus ap^
fellare:qui libtr apudnos Paralipomenonprimus
, ^fecundus infcrtbitur. O^auus Efdras,
qui
^ipfefimiliter apudCjr^cos,
(f
Latinos in duos Itbros dtuifus eft.Nonus
EUhcr. Atque
itafiuntpariterveterislegisltbrtvtgintiduojdeftiMoyfiquinqiie,^prophetarHocio,hagio^
graphoru nouejQjianqua nonnuUt Rtith^^" Kinoth tnter hagtographafcriptitet,
"'
hos Itbros
infuoputet numerofupputados,acper hoc
ejfeprifeg
legis libros vtgintiquatuor quos
fub
nume
ro vigtnti quatuorfcntoru
Apocalypfis loanis inducit,adorates agnu,^ coronas
fiias
J>ftra-
t,is vultibus
offcretes: Hanttbus cora quatucr animalibus oculatis ante
&*
retro,idcft,tnpr^te F
ritu,^
infuiurti re(picitibus0
indcfefta
voceclamattbus, San6ius,fanciusfandus
*
Deus
omntpot~es, qut erat,
^
qui
eft, ^
qui v~eturus
efi.
Htcprologusfcripturaru, quafigaleatuprin
(ipiu,o%btis libris quos de Hebr^o verttmus in Latinu conuentre pot:vt fctre valeamus quic-
quidextra hos,inter apocrypha
ejfe
ponendum. Igitur Sapietta quA vulgo Salomonis tnfcrtbi-
(ur,^
hfiifiHj Strach libsr,
^ludtth,^ Tobtas,^
Paftor nofunt tn canone.\Machab(^o-
rhprimn /thH Hek^icii reperi.S^c^dt^s Grgctts
efiiquodexi^fa
quoque
phrafi
jpbari
potefi.
305)
Prolog. in
Lib.Rcgum.
310
OjiJ!. cti itafe habeant.ohfecro te leBcr, ne laboremmeti
reprehenfionem exiflimes antiquorum.
I>
tt.
crebrtiis vertendoy
^
emendandofolicititis^
^dtdictmtis,
^tenemtis.nojirtm
efl.
Etcum in-
tellexerts quoda-nteanefciehasmelintcr^retem me
exiflimatofi qratus es , vel
parabhraftenfi
tngrattis, quanquam mihi omnino confcitis non/im,
mtuajfe me ^quippja de Hehraica ueritate.
Certefii
incredtdus es^ lege Grecos codices,
^.Latinos,
Cf confir cum his opufculis, qud nuper
emendauimusj^ ^vbicunq-,
difirepare interfivideris , interroga quemlibet HebrAorum, cui
magis accommodare debeas
fidem^^fii
noslra
firmauerityptm qtiodetim non
exifltmes conie-
dorem,vt in eodem loco mecum
fiimiliter diuinarit.Sed^
^osfamulas C
hriftirogo,quA Do^
mini dificumbentispretiofiijfiimafidei myrrha vngitis caput-.quc nequaquam Saluator~e qui^ri^
tts infieptdchro,qtitbus tam
adpatreChriftus afcenditi^t contra latrantes canes, q aduerfiury^
me rabido ore deficuitmt, ^
circumeunt ciuitatem, atq-, in
eofie
doBos arbttranturfialijs detra
hantioratiotium ueftrarum cljpeos opponatis.
^gofictens humilttatem
meam>illtusfiemperfin-
tenti^ recordabor:\Dixifuftodiam uias meas,^t non delinquam in Itnmamea.
Pofiui
ori meo
cuftodiam,
cu
confifteret aduerfum mepeccator.Obmuttii,
^humiliattis
fum,^ftlui a bonis.
in
m.
lU-
lib.
lib.
B
Ijviu
c
I IIUS
GLOSSA ORDINARIA.
4 Thcodorcc Fucrunc plurimiprophccx, quorum vnuf-
quircjuc conilieucr.ic icribcrc quxcunquc concingcbac ficri
fuo ccmporclam vcro primus Rcp;um,& apud Hcbr.ros,(5i:
apucl Syros.nominacur Prophccia S.imuclis.
^ GrcgoriusPapd. C^iahiftoriaRcgumeofpiriLUCondi-
ta cft,quo &ca:ccra fcripc.ur.c fandtc volumina.no dcbec crc
di cis c(ic minor facramencis,g.bus non cfl infcrior ciculo au
thoricacis . Eccnim hic hbcr primus,-S<: lecfidus ciufdc h:ih>-
ric ad hoc^^phccc Samuch adfcribicur,vccx Auchoris ciculo
fericiacur hilxoria qua fcribicno ta hiftoria.quam propliccia.
Jc Hicronym. Miicram qucdam vwV vtjcuvi^uxrm in prophc-
tas hwEto pacri Domnioni, Samnclcm quoq; &Malacliim,
ideli,quacuor Rcgum libros.Qux fl Icgcrc volueris.proba-
bis qunncx difficulcacis hc diuinam icripcuram incclligcrc.
J Ilidor. Samucl Prophcta ab incunabulis Domino;confc-
cracus,lcduiusin miniltcrio,ingcccprinccps, in ccmplo va-
tcs.Cuius verbo obccmpcraucrunc ccli.occurrcrunc nubiia,
cfliifi liinc imbrcs . Hic tciumphacor cx hofiibus, admcorii
lapidcm poiuic:hic primus principcs in rcgno vnxic. Scpul-
tus ci\ in uiculo luo Ramatha,qu.c cfi lccus Bcchlchcm.
4 Achanaf. Rcgumnomm.antur ifiilibri, obidquodRc-
gum cum luda.cum Ifracl iacta, ^annos concincnt. Digc-
lla lunc auccm primo iibro ilta. Mors Hcli , ac filiorumip-
lius.
PRAEFATIVN.CVLA NICOL. DE LYRA.
P':rmeYegts
regn. Proucrb.S.b.Sicucdidum fiiic in princi-
piolib.Iudicum populus Ilracl poft ingrciiiim ccrf;cpro-
iiiiliioHishabuiccriplicem modum gubcrnacionis. quia pri-
nio f uic gubcrnacus pcr ludiccs v fque .ad Saulcm. Sccundo
pcrrcgcsaSauIe vfqucadcaptuiicaccm Ijabylonicam . tcr-
tio per Pontificcs a rcdicu dioia: capciu!tjcis,'&: cina . De gu-
bcrnationcauccmpopuli i'ubiudicibus,.vcl pociusdc Dco
populum gubcrnance pcr ludiccs actum ci\ in hbro ludicu
;
iicutdiciumfuicibidcm. Eccodcm modo inlibris Rcgum,
& Para]:p.agiciirdc Dco gubernancc popukmi pcr regcs.&:
li; )C cfi quod dicicur in vcrbo,prc^!iunipto ; Ver me reges re-
^nant. Iii (juo qiiidcm vcrbo priiiio caiigitur huius gubcrna-
tionisrcc\drprincip.iliscumdicitur ; Vermc. quiavcrbum
prof'olitum dicicur \n pcrfona llipiencic incrc.itc . quc Dcus
cft
. Secuudo cingitur rcctor miiiiltcrialis, cumdiciciir ;
/(c-
gei m plurali . quia iub vno rcdorc primo qui IX'us cit , lunc
inulci rcgcs gcncns humani.Circa primum lcicndum, quod
licuc dicitur in lib.de caulis propolitione prima;prima caula
plus mfluic in caufatum,qu.im caufa fccunda
; &: idco Dcus
tjui cft priinus , S)C vniuerfalis rcctor totius crcatunc plus ia-
ticaJ
gubcrnauoncm tuiuslibctcomaiunicatis, quam om-
fius. NatiuitasSamucIis, S^ quomodo populus Rcgem fi-
b\ pccicricacquc Samucl ilhs Saalcm dcdcric.Qui ubrman-
dacum Dei craigrciiiis d^,ab}acum cft rcgnum a itirpc cius,
&c Dauid in iplius locuni uncius . Pra:ccrca ,comniCiTiora-
tur quomodo per Dauid Goliath iic occiilis, Saul ucro inui-
dia percicus' D.iuidem pccfccucus , camen feruacus , ^!^ Saul
tandcm bcllo intercmpcus occubueric
i^rimumlibrum Rcgum icripiic Samucl ufquc ad mor-
ccni fuam:Dcindc Dauid,poft Salomon:candcm prophec^j.
Viginciduelicercapud Hcbrcos rcperiuncur: iocundum
Bcd.i,&ir;jo.
rusiu i.Rcg.
Oirg.hom.de
Helcan.i.
quarum numcrum apud eos uigmci duo uolumina fuppuca
tur
: inter que libcr Rcgum poit ludicum in ordinc liabctur
tcrtius. Bcnc poit ludicum ponitur Rcgum:quoniam nunc
funtprxMliles Lcclciix' : poltmodum rcgnum, fcu quiapcc-
ccdcciudicium,fequcruricmpiccrnumimperium.
Hekbana. Hicro. Policiiio Dci inccrprecacur.qui animi vir-
tucc vir dicicur : &: vnus non mobilis , non vagabundus : icd
firmiis,&: inconfafus. O.mncs cciam compcccnccr vnus di- lUblwniis
cuntur , vnam iapicnciam hibcnccs : qui vnum IclUm Chri-
^<5'- '"Imnc
'Iturn caniiccntur:vnofpiricuDci rcplcncui.vndc;0 cjfltt/-
^"^'""-
.
deinci4rrunt:jrd vnitsaccipnbrauium. Viuilquilquciniipiccium
p
non cft vnus , Icd mulci,. vnde; Infipiens (icut LunamutatHr .
Pul.jai.
Vnus auccm dicicur Dcus,_non numcro, fcd quia nunquam
mucacur.Vndc. Tu autcm idem ipfe es^ & anni tui n
.'j
d.'ficie>,c.
"
CAP.
nesali), imolincipfo ali) nihil poffunc faccrc propccr quoci
dc i })io d icicu r Sapicn. 8 . a . .Atii/igit a fln e vf/ue ad finem firtiter^
crdifponit omrnafiiauiter:!<c idco m pcribna ipiius dicicurPro^
ucrb.8. b. Termepoicntcs impcra)it
,
&'l'gnin conditoresiiifla der-
cernuHt . Circa lccundumconiidcrandum,qu6dIicccDc'us
omnia gulx-rnarc pofsic& rcgcrcpcr iciprum^camcnadco-
fcruandiim pulchricudincmuniucrli quc coalilticinordi-
nc parcium ad iiuiiccm , &: .id Dcum , licuc ad primum du-
ccm ; inieriora rcgit per mcdi a, vc corporalcmcrcacm a pcr
fpiricualcm ;
(?c codcm modo uulgarcs liomincs pcr rcgcs
.
Scicnduincimcnqubdinpopulo Hracl aliqui fuerucrcgcs
cx diuinapcrmilsionead malumpopuh iubicwti; de quibus
dicic Dominus Olcc 8.a. Ipfi rcgnaiienint^ ct" non ex mr. Alkiui
auccm tiicriuic exdiuinaordinacioncad iionum populilu-
bicdi.fccundum quod dicir 2. Paralip. i }. 7yv) ignoratis^nubi
Dominits Dcus Ifraeldcdcrit rcgnmn Dauid f.ipcr ifraiflin fcmpirer-
7ium
,
&c. De iftis auccm cribus , vidchccc dc Deo principa-
litcr populum Ifracl regcntc , &: dc bonis rcgiiuis cx diuina
ordinacionc inlticucisad populi promocioncni-, & dcmilis
permifsis a Dco regnarc in populi dclinqucncis i)a'nam,lc-
cundum quud ciiciiur Ofcc i ? .c. Dabo tibi rcgem infurorc i/jco^
tuitatunu Ubris i<.cijum,<5<: i^arahp.uc paccbic pcrfc-qticdy.
3ii
GIoLordi.& Nicolai deLyra.
312
a J{amathaim Sophim de monte, &c. Gngcn. Siiic Arma-
A thaim , quod in alijs
Codicibus habccur . :ilcicudo corum m-
Homil. dc B-
tcrprccacur.Sophi
in.fpccula.vcl fcopulus.Ephraim.frufti fi-
""
cacio,
InmonccEphraim,&:inJlamachaimSophimhabi-
MlTc dicicur, in alca , lciliccc , conccmplacionc vircucum , vc
a nullis fubiaccncibus , &cir-
cumlacrancibus viciorum co
giracionibus , mcncis cius 1"U'
blimicas dcijccrccur, vcl vni-
tas lcindcrccur. Idco non dc
vallibus , vd dc campis ,
fcd
dc monce Ephraim
,
idcft,
trugifcro cffc dicitur , in quo
nobilicas omnium vircucum
fruchficarc dignofcicur.
B
Origcn. Hic habuic diias
vxorcs
,
quarum nobilior ,id
cft, Annafleriliscrac , ficuc
Sara nobilior vxor Abrahx.
Sccunda vcrc^ , id c{\ , Phc-
jicnna, fuic foccunda, ficuc
Agar Acgypcia. Elcana cr-
gocft pofleflio Dci, primmn
de fecunda vxorc paccr ctti-
citur:quia vuluam Ann^ con
clufcrac Dcus., quam poflca
rpcruic. Phcncnnainccrprc-
tacur conuerfio
,
Anna gra-
lia . Qw vuk crgo cHe pollcf-
lio Dci,has duas habcic vxo-
rcs , &primam nobiliorcm
,
JEphef.j.a
Jd cft
,
graciani . Ha?c cnim
pnmo per fidcm coniungicur
homini : vnde, Gratia Dei
Jaluaiieuis per jidcm. Dcmde iungacur Phencnn:^, idcft,
conuerfioni
,
quia poft graciam iidei fequicur cmendario
morum . Phcncnna prima filios generac
,
quia primos fhi-
^us per conuerfioncm profcnmLis. Nili cnim a malo con-
ucrcamurde Anna pacres non efficimur. Phcnennx filij
nonadfifluncalcari, noncamcninanesfiunc: quiadcfacn-
C ficijs diuiiiis edunc. <^i crgo conuercicur a peccaco de
conucrfione generacoperaiuftici^e. & poflca excicaca An-
na, idcft, anima zclo bono orac, vchabe.icfiiipsqui.id-
""
.
-

C^i cmm Dco vacac

,
& legcm cius mediMcur dic, ac noiftc, filiu^ cft gra-
tia: . Hinc in F.uangclio : Marcha fara2,iccirca ficqucns mi-
niftcrium , cxplcns opera iu'iici;e , &i quuli Hlios coiiucrfio-
nis gcncr.-ic. Mariafcdcns fecus pcdes Domini audic ver-
bumillius, &:
D
Lucj
%.-.
LIBER PRIMVS
S
A M
V E L I S>
QJ^EM
NOS
PRIMVM REGVM
D I
C
I M V S.
C A P. I.
prai,
a fVirmteanimi.
I> T Noii vagibiindiis.iionraobili.
c 1 (.{uodiiiteijiretatut altiiudoeorum.
V
I
T VI r vnus de Rama-
a t Spccula, vel lcupulus.
b 5^Nondc vall:bus,noiide cauifis
iion dc collibus.
, f
Dea.titu.liiie virtutum.
opcimam paivc=ii clcgic, C!c gcnemcfilium
graciic, qui dicic : Mihi antem
udhxreic Dto b-jrtHm eit . An-
na gcncrac filiC: Samueicm
,
dcquo Jicicur: Et Sj^nu liti- Ibii
ter coi <jui i/iuocant nom<n cins
.
qui dicicur: vbi ipfc Dcu";.
vbi cnim fpiricus graci.c , ibi
D.. us . Niii cnim pr.rccdaiic
tipcra conuerfionis,non pol-
fumus gcncr.uc, dona Spi-
riEuflandi. Hanc fobok mex

imicacionc Anna:, ficuc 6c ip-
fa orcnuis
.
Rabban. Prius hiftorica;
Con
prophecix gencracio diccn-
huu,
da.- dcindc concinuanda al- ^^'i
lcgoria.EIcana pacer Samuc-
lis luic de ftirpc Lcui, fcd
non dc gencracionc Aaron
ficcrdocis. Tuic cnim fecun-
dum Paralipomenon filius jPj
-
tlcJ
thaim Sdphim de montc
'catio a ^ Fruftilicatio.
Ephraim , & nomen cius
Jiftanc Deo, idcft, filios gracire
flcroboam, filij Eliu, filij
Thohu: fili) Suph, filii lii-
canXjfilij Maach , fihj Ama-
fai, filijEIcanx*: fiiij lohcl,
filijAzarix, fihjSophoniar,
filijThaac, filij Alir, fihjA-
bialhph , filij Corc , filij Ifa.-jr , filij Caach , filij Leui , fili) l(->
mcl . Maccr quoqus eius de cribu luda monftracur ex hoc,
quod Ephraca-us vocacur ab Ephraca vxorc Caleb, qua: fuit
de cribu luda ; nonabEphraim. licuc Dauid filius viri E-
phraca:! dicicur , id eft , Ifai
,
qui non dc Ephraim
,
fed luda
fuic . Hic incer mcdiosciucs forcis Ephrcm exiftens, Rha-
machaim Sophim, Ciuicacemhabicabac, quigeftinrcgio-
neThanicica, iuxca Diofpolim: vnde fuic lofeph, quiin
Euangclioab Arimachia ciie dicicur . Habuic auccm duas
vxores,Annam,&: Phcncnnam.Conueniencer quoq; Anne
ftcrilicas memoracur , cuius partus Cclebrior crac . Sicur Sa-
'^
ra
ittd
Pitillw.
NICOLAVS DE LYRA.
FrjfTJr.
Circa maceri.im iftius libri, &Paralipomcnon
fic procedicur. Qiiia primo defcnbicur populi Ifrael
lerreges gubernacio. fccundo huius gubcrnaCionis qu^j-
*iam rccapicuLitio : &fupplecio in libns Paralipomenon .
Trimainduas: quia primo agicur de Regno Ifracl vnico,
fccundo dc bipcrcico , ccrcio , &c quarco Iibro: propccr quod
libcr Rcgum apud Hcbrcos in duas parccs diuidicur: ica
<]U(jd ibi duo lunc libii cancum. Primus qui vocacur Sa-
jiuicl, concincns primum, & fecundumlibrum Rcgum.
SecundusvocacurM.iIachim
, idcft, Regum, concincns
tcrcium, & quarcum. Prima adhuc induas: quia primo
fl;^icur dc Rcge , feudcRcgnoIfracI cx eiCtLtionc . fecun-
<lo cx pacerna fucccflionc libro fccundo. Circa primum
icicndum : quod vbi inchoacur vnus modus regiminis, prc-
cedcns modus terminarur ibidem. Ec ideo primo agicur
<Ie cerminacionc rcgiminis fub iudicibus. fccundo de in-
choacioncregiminis lubRegibus 9. capic. Circa primum
iliendum
, quodoccalioccrminacionisrcgiminis ludicum,
&pctcndi Regem fupcr popuhim fuic maiicia filiorum He-
I1, &c Samuelis: vchabecur infra S.capic. Ec ideo pnmo
agicurdcn.iciuicaccSamucIis fub Hdi ludice. fccundodc
analicia filiorum vcnufque i.capic. ibi. Torro
ftlij Hcti filij
Bdial. Primaincrcs. qiiia primodcfcribicur ipfius Annq
pccitio
. fccundo pcciciouis cxaudicio : ibi : Cognouit an-
tem
tem Elcana . tcrcio graciarum a6tio, ibi: Et orauit .Anna .
Prima adhucin duas : quia primo dci^nbicur occalio pccen-
di. fccundomodiis poftulaiidi , ibi : Surrexit autetHUnna.
Occafio aucem pecitionis Ann.e fiiic malicia Phenenna;
,
cxprobrancis ei ftcrilicaccm cciam in diebiis folemmbus,
quando cllc debcbac in quiccc orationis: &: hoc cft quoci
dicicur
.
I Fuitvirvnusdel{amathaim. Pcr,m, in fine dcbet fcri-
bi: quia fic eft in Hcbra;o, & eft Rhamarhaim vna di-
dio. Exqr.o paccccrror illorum, quifciibuncn, in finc,
faicicntcs inde duas didioncs : ica quod ly in , fic prxpuii-
tioiuntticum didione fcqucncc,- vc Ramatha fic nomcn
vilix, &c Sophim nomen regionis in qua cft Ramacha.
Echocdictum procedic ex ignorancia Hcbraicar vcricacis.
Sicigicurexponunc Hebrxi dc Rhamachaim Sophim , id
cft, dc excellis rcfpiciencibus ,
quia iiinc ibi duo moiiEes
mucuo Ic rcipicienccs . Alicer cxpoiuinc alij dc Rh.una-
thaimSophim, ideft, de exccliis refpiciencium, vcl (})e-
culancium,quialy Sophim, quodcli pluralisiuimeri indif-
fcrencer poceft ftacc pro quolibec cafu , co quod njmiiia
Hcbraica func indecliiubilia . Ec dicuntur cxcclia refpi-
cicncium, quiainde poccft vidcnlongc. Sccundumalios
vero dicuncur cxcelfa Ipeculancium , quia ibihabicibanc VI-
ri in legc ftudioli
.
z Et uomen
, &c. Iftc fuit Lcuita de iili s Corc , vc hnbc-
tur i.Paralipomcnoa 6. ,
Eiipbri'
M O R A L I T E R.
t Ftiit fir rnttf
. Allcgor. Pcr iftiim virum fuit fignificacus
Chriftus
; qiu Luca:
14. ca\iit. dicicur
; Air pntcns in cpcre, dr
fermoiic, EcbcnediCiturunus,
quiai'ullusaliusfuic,ncccft,
DCc cric
,
l):us
,
Sic homo in una pcrlbna
.
^
Ijc i^amailjaim Sui^him. Id eft, cxGclIis fpcculationibus
,
Nam
NaminChnftocft duplexfpcculacio, fciliccc, diuina,&:
hum.-ina , & quxlibcc cft excclia . N.im fpcculacione diiu-
nacognofcicpertcticiciplUm, &C omnialada, ficnda, ^
fieri poflibilia. Spcculacione uero humana cognofcic om-
nia, qua: Deus cognofcic nocicia uifionis.
a Et tiorncn eius . Qjji inccrprccaiur Dci pollefrio . Nam
homo Chnftus cft totus Dcihcatus , &: a Dcopoiiclius.
33
IR
ep^um. Cap.
I.
314
it'
ra prius ftcrilis fuir , &: Agar Acgypcia gcncrauic , & Rachcl
proqualacobdiuferuiuit, diu nerilis fuic , cum fororcius
gaudcrc: numcroficacc prolis
.
Ruprrrus . Armarhaim , vcl Ramachaim incerprecacur
excclfaduo, vc duj: incelhgancur cnbusj-cgalis, fciliccc,
&: faccrdocahs , ex quibus
3
a T Portcino Dci. b ,5" MifoicorJ.
Annacnimquxintcrprccacur gratia Dco filios pcrbaptif-
ma , & Spiritum faniitimi gignic
.
g
silo. Eftin nonagefimo miharioNcapoleos in rcgio-
ncaThabicana.
h Saurdotes Domini . Grcgorius. Quomodo facerdoces
Domini, qui mfcrius fihj
^
c f
Deus meiu . d
f Signatus .
^
Ccnucrfationcni, ftilicctamalo, &gratiam_/.
,^^ g
SuphEphrathasus.&habuitduasvxores, nomcn
^
c
a
T
Ctatia
.
b ^ Conueifio.
*
;. vni Anna , & nomen fccund.x Phenenna . Fue-
T
Opera iuftitiz.
T
QiiT ptima , &nobiiioi
.
cxc!citparcrcius,& matcr. a
, ^,. t , ri-- , i- c
ri-- -ri ar"""rf-.
Sophim,fpcculacorcs. qui b
Llcana; hliusleroham, hhj thu, hhj Thahu,hlij
forCafilsfuntprophCtJCqUO- C
TEffimdeai. b T
Ab Ephrata vxore Caleb: non ab Ephraim_..
rum fihus Elcana. d r. r t^. i b
Hicronym. Elcana allc-
gorice poflcffio Dci, qui eft
filius Dci, diccns : Domi-
nus pojjldittne. quibenCVir
T QHTptima,&nobiiioi.
f
Vtquantodcfidemior, tantoacccptloipartm.
vnus,nonnume!0.fcdquia
runtque Phencnnit filij } Ann^ auccm noncrant
t
nunquam mUtaCUr , nCC 3 a
f
Fi)ilgrati.-c,cuiincontcmplationcfemperadruntDco.
b
<r
Fo.tiumc i,afctndere,ficut intumoium dcfcendcic.
C
T In Paicha, fcilicet,m Penthecolie, i:i f^lcmnitatc tabornacuIorura.Tnde: Ter
in aitno appaiebit oinne nialculinum coiaiti Domuio , 6c czt,
T io lege .
T
Legi , fcilicct . olncmperans .
liberi . Et afcendcbat vir ille dc ciui tatc fua
t fta- 3
T
In operibus Sanftotuni non fit mentio noftis : qui
non fujit iU )
noi^is , vel tencbtaxum .
f
Tanquam Leuiti
.
tutisq; diebus, vt adorarct, & iacrificaret Domino
a f Ciu.tai in inbu Ephrauu, vbi fuit arca teftainenci, tn. ubertaculuui Dotnmi a tcia-
poic tofne rfqne ad tempus Samuelis .
^
cxcrcituum iii :iild Erant auc ibi duo fiiij Heli O- 4
i phni
, 5c Phinecs facerdotes Dm. venit ergo dies,
la
lc alitcr cfficitur Dcus . Ar-
mathaim Sophim cxcelfa,
vel fpecula . hac eft fupcr-
na lcrufalem, de qua ve-
nicns fpeculationcm do-
cuit, & mortc fua poffidc-
rc fccit
.
a lerohant. MifcricoM.
b Eliu. Dcusmcus.
Thahu. Signatus.
.<! Suph. Effundens. quia
per mifcricordiam ad nos
Teniens fignarus in paffio-
s\c ait: Deusmeus, Deusmeits. vbi femetipfum cxinanicns
efTudic . vndc : ynguentum effufum nomen luum ; etfufum a fuis
inuifibilibus ad noftra vifibilia
.
c Ephrath/ius. Frugifcr. quia donis Spiricuffandli abun-
dat Ephratxus ab Ephrata vxore Calcb . vel Ephrata Ci-
uitate: quaipoftdiAaefiBethlchcm, vel abEphraim (vc
nonnulli aiunt
)
quia fuit de Ramatha Ciuitate Ephraim,
<)uz fita cA in moncc Sophim
>
qui mons ett in tribu
-
phraim
.
f Et hahmt duas vxores nomen
,
<Sr e/et. ^ Theodorctus
.
Neque iuffit lex cum duabus, aut pluribus fimulconiun-
Ei
vxoribus , aut habere concubinam : fcd ncque prohi-
uit, concedens maius, vt prohibcrec minus. Excorum
cnim qui accipicbantpotentia mcticbaturlcgcs. Hocdi-
Uinus ctiam dicit Apoftolus : T^hil rnim perfccu lex .
luftinus Marty. Ideo licuit patribus illis plures haberc
coniugcs , vt futura Chritti myftcria delinearcnt.
* CYRILLVS Alexandrinus. Maiores illi rem ho-
ncftiflimam cenfucrunt , pluribus foetis vxoribus huma-
ni gcneris propagationi f^udcre, & bcnedithoni diuin^
dc multiplicacionc hominum
,
qui tcrric vaftitatem inco-
lcrenc.
Grcgor. Phencnna eft fynago2;a, quz fcccunda primum
filios Dco pcr lcgem generabat , fcd lam proptcr mfidchra-
tcminfa;cundamanet. Annafterihs Eccicfia gcncium,qu3E
olim Reribs a prolc fpirituali, nunc gracia Chrifti redempta.
Anna
Bclial dicuntur >
Eo tcm-
porc faccrdotcsDominidi-
di funt
,
qiiado fimulachro
rum faccrdotes ex faiforuni
Deorum nominibus ccnfc-
bantur , vt hoc iniigni ab il-
hs dilccrnantur. Hiseium
vcrbiseorum fidcs,.nonvi-
ta , przdicatur : quia 6c pra-
uitatcm excrccbantopens,
fcd non errabanc mfidc coa
ditoris.
Opbni . Difcalceatus, fiue
infania conucrlionis.
Thinees. OsmutumScri-
bas , Hc Phanficos iignifi-
cat . Qiii hhj Hcli dicun-
tur, quja Hcli typumtencc
faccrdotij . Ipli
,
quia noa
rcceperunt quem icx,
6;^
Prophcta: przdixerunt, ad
infaniara infidclitatis con
Cotn. in
hui
locuffl.
E
Orrf. fiomU.
dcciMlM.
uerli os mutum merue-
runt habcre a confefsione Chrifti : & quia noluerunc fu-
fcicarc fcmcn fidciChriltodcfunttotiratri, merueruncdi-
fcalccari, '&i. cfile exLra Ibrcem eorum, dcquibusdicicur:
CaUeM pedes in prsparattone Euangelij pacis , Ec quia cogna-
ti fuiic, nomcn fponfifibi, non Chnlto vcndicare Eccie-
fiam: vfurpando, nudi rcmanfcrunc ab omni dignitace,
difcalccati ab cxcmplis Patriarcharum , &c Prophctarum.
Vndc Silo vbi faccrdotcs fucrunt, intcrprecatur dimif-
fio eius, vcl petito, quia peticrunc Pilacum, vcdimiccc-
rct eis Barrabam . Merico ergo dirailsi func, ic sl Deo
derclich
.
1 yenit ergo dles^ &immolauit Elcana, deditque Theneottaf &c.
Hieronym. Ha: partes , veftcs intclliguntur , qua: in tri-
bus feftiuitatibus Pafcha:, vidclicct, iiC Pcnthccolles , &i.
Tabcrnaculorum , iuxca morcm ilims gcncis , vxonbui , Cc
libcris , ac famulis daban. ur
.
^
}c ^nnx auiem ded.t parietn vnam . HcbriBi. Parccm vnam
facicrum
.
} Chaldzus. Parccmvnamcleclam.
} R. Lcui . Partem przltantifsimain
,
qudd cius duplcx
eflctquaiicas, vcquxivibcL-ccpmgUiCudmw-in,
fi^eademex
alccro laccrc carci ec, v t ca vcfcerccur pro var10 appcci cu.
5 Chryfoftom. Sed 6c vii j plui imuai abhac hilioria fru-
dus autcrenc, li hinc didiccrii r, placidj,micique
erga vxo-
res clfe animo ,
ctiam li ItcnlicatiS vitio iaborcnc, quemad-
modum Elcana crga Annara iuic .Ofccius.
^
UnnA
tjb.tU.*
Mth.i7.e
F
Lib.de tracUc.
Hei).
Mamil.deAn
na, &Sarnuc-
lis educitio-
ae.
NICOLAVS DE LYRA.
I tphrathxus . Non quod eflct dc tribu Ephraim
, fed
quia manebat in monte Ephraim, vtprxdidumeft : ficuc
aliquis dicitur Ciuis Pariiicnfis, quamuis fit nacioncAn-
glus . Aliqui vcro dicunc, quod dicitur Ephratha:us ab
Ephrata, quz alteronominediciturBcthlehem, eoqudd
mater cius fuit dc Bcthlchcm : fcd hoc non eft verifimi-
lc
,
quia filij non cognommanciu: a matribus , fcd a pa-
tribus
.
X Et habnit duas vxores nonten mi .Anna
, & cAtera . Pri-
na enim,
fcilicct, Anna fujc ftcrilis, ic ideo aliam fu-
perduxic.
Et
5
Et afcendebat rir ilie de ciuitate fua
Uatutisque diebus
,
&c*t.
Id eft, in fcfto Pafchx, Pcnthccoftcs, 6l Tabcrnaculo-
rum. Iftis cnim tribus tcmporibusdebcbatapparcrcom-
nc mafculinum coram Domino, vt habctur Exodi ij.
Vcruntamcn aliquando parcebatur populo dc duabus te-
ftiujtatibus vltimis proptcr longitudincm wix ad locum
cultus diuini, ucl alia caufa rationabili . Vtrum autcm
ifte afcendcrct fcmcl in anno , ucl pluries , non habctur
exprcflTc cx tcxtu . Vidccur camcn magis quod fcmcl , co
quod fubdicur poftca, Sicquctacicbatpcrlingulosannos,
cum redcuntc tcmporc afccndcrcnt Tcinplum Domini.
4
Erant antem ibi duo filt^ Heli
,
Oph/ii
, c/"
Vhineei facerdotes.
Sic dcbec fcnbi pcr ideft , in
.
Dedit"
MORALITER.
a Et hahuitduas "vxores nomen fni jtnna
, & nomen fecund*.
Per quas
fynagoga, &: Eccleua fignificantur, ucl ludca,
oi.
Ccntilitas
.
t
fncrHnque
ThenennA
flij , Pcr quam fimficatur lu-
da:a, qua: fihos habuic, fcilicec, Prophaas, &: lcgifpc-
ritos
.
t
.Annmautem non crant liberi ,
&c. Pcr quam fignificatur
Gentilitas, quic Icgcm diuinam nonhabuit, ncc Prophc-
tas: Pfalmo 147. l^ijjn fedttaltierQiminationii
" iuUtciafua
ngn manifeiimi eu
,
Dedit-
3'y
Glo{.ordi.&NicoIaideLyra.
316
Piji.104
t
vcl hsnora-
bilem.
t
L-rinbot
t
jfceutfcbat
ipCi.
Jj6.j.^Vil;.c,
c
Nomil.iic fid?
a
^n< rfMfw de.pjrtem vna triflls. Quia no liabebat filios
q-
busampliusdaret.
T/;ecHrf,i.fynagogx.& filijsrfe<////>4,
id cft, temporalia bona, iuxta illud: DeJiceis regionesgcntitim.
EtquiapnmumtTcdit.ifuntilliscioquiaDci.
.4niix, i. Ec-
clcfj* cntium
deditpartem vnam, fcilicct ingcniu . Bcnc ait:
b Trisiis. quia concluferai D<y-
ninus vnluam eiiis. nondii enim
adtiencnt tcmpus mifcrcndi
cius, vt fpirituali gratia fcrcun
darccur.
SicurPhencnna An-
nam, ita fynaiios^a Gcncilitatc
dcfpiciebat.Multi ci: Gcntili-
bus Rcdcmptons
aducntu, vc
in lob rcpcrimus expetbuc-
runt , &quia in prcccpcrfcuc-
raucrur, t.adcm rcdeptor flcn-
d,& no
capicnti cibum Annar
cofolarioncm
adhibuit diccs
.
c ^nna cur /ffi.Mclior cft Ec-
clcfix vir fuiis, idcft Chriftus,
quamdcccfilij quos dcfvna-
gogaedcb.u: quia Chiiftuni
plus nonnunquam diligit , id-
cft
,
gratiam cius
,
quam illos
quos carnalitcr paricbat.
C Dominus autem conctitfe.&c.
jt Theodorctus. Doccthxc
or.-tio , nc mairimonio confi-
damus, fcd Crcatoris inuocc-
nuis auxiliu. Qnomodo enim
agrico]^ quidcmeft proprium
femina dcijccrc,Dci aut dcic-
^a pcrficcre:ita matrimoni quidem eft propria coniuncbio,
I)ci aut eft proprium annuere nacnraj, vt effingat,& formec
cial.Hoc oi fciret Anna,c6fugit ad Opificc,&: intefa oratio-
iie,&: ]achr\'mis mutilatacurauit matrice, &: clausa apcruic.
^ Chryfoft. Ncquecnim,vtinciEtcris,fomnus,&con"ref-
lljs tancum parcntum, vcrum & preces, & lacrhymar, ndef-
que fucrunt huius gcnerationis principia.
d ^fflgcbat^uocjueeam,&>.: lofe. Annarefpicicnsaltcrius
inu]ieris filios circa matrem fuam, defccndit ad lachrymas,
&co quod non haberet fi]ios ea follicitudinegcmiibebat.
J< HcbrjEi. ConcitauitcamtribulatriXjVeladuerfatrixeius
irritacione, vt commouercc eam.
44 Chryfoft. Hancfoeminanonanxietasmodoafterilitatc
proucnics, verum,& aliud quoddam obfidebat malij, ica vi-
dclicct,propter ^mulj opprobria,&c,Ac nc quis mihi dicat,
quid
quid fiuluscapiaab Anna,&i!liuscomemor.itionc?Siq.dc
&: orbcX hinc poteriit difcerc quo valeant ficri matrcs:rurrus
nurrcs fcicnt,q fit optima ro 1 ibcros educadi. Nec fcrjnmx'
tncri,fcd&virihincdifcanc,p].icidomiCK];Cpj;avxorcscirc
animo ctfiftcrilitatisvitiolaborencqucmadin ^dij Elcana
crga Annam fuit atJc^ilus.
C ^niaciirfies-Etqtiarenonco-
medi . ^i Tcrtul.Tciuniiimrc-
ucrcnx' in Dcum opus cft,pcL'
quod Annarctroflcri]is,impc
trauit tacilc a D ?o vcncrc cibo
inanem, filio im;i]eic , &qui-
(lcm Prophcta . Habct &: al>
ftincntia vini luos titulos,qua:
&c Samuclem Deo voucrat,&:
Aaroncm coniccrarat.
4 Balil. lam Samuclem, no-
nc d.'prccatiocii leiuiiiocon-
iunttadonauit matrir CXucres
Sampfoncm iiicxpugnabileni
rcdciidit? Annon iciunium?
PcrieiuniumMofes faftuseft
lcgislator: iciuni) frurtus eft
f
QMia poll ot>Ians vinimas cum vxoribu$,8c filijs. A: filiabut Leuita vercebitut.
&itTimolaiiic Elcana,dcditc]uc l^hcncnnct vxo-
ri fiia: , & cundis filij.s cius , &filiabus partcs
.
a
Annxautcmdeditparteravnamttriftis, quia
j,
Annam diligcbat. Dominusautem cocluferat
a f
Siait A(ir Sararn.
vuluam cius.
t
Aftligebat cjuoquc cam t asmula
cius,& vchcmenter angcbat, +intantum vtcx-
a ^Malorum eniin ell fjlatium vit.im bonoriim catp;rc.
probra'ret,qu6d conclufiflet Dominusvuluam
cius . Sicquc faciebat per fingulos annos, cum
redeunte temporc t afccndcrcnt ad templum
a f
Fucrum mihi lachiymx uiex panes die, ac no^e.
Domini,& fic prouocabat ca Porro illa flebat,
a fLzla. b 5'Corporciim,& allbi : Potum meumcum fletumifcebam.
_
& no capie'bat cibum . Dixic er^o ci Elcana vir
(
Simud . Iciunas Anna Dcum
r A C\ o 'j-c
" dcprecataeft,&c.
c
luusrAnna cur tlcs,& quare no comcdis,& qua
TropoIogicc.Elcanapredi-
obre aflflisjit cor tuum? Nunq,d non ego mclior
' cator, quc Dns poflidct. Plie-
f
fumtibiquamdecefilijPSurrcxitautcmAnna
s
ncnna,&Annaaaiua,&c(ji'.
a THic inaxinius facerdos at, & po;l Sampfonem populum lCael xit annis 40.
tCmpiatlUa Vlta.
1
ncncnna tg-
fed luxta Lxx. viginti.
"
cuuda lu filijs ,& hliabus, acti-
poll:quacomcdcrat,&bibcratinSiio. EtHeli
!,
uafbrtiagigncnsopcra,&:in-
firma. Phencna interprctatur
conuerfio,(]uia afliuaad atliones,quibus profit^ximis^nc'-
ccfle eft,vt folicice conucrcacur. Atiuaenim vica cft pancrti
corporalc, vcl doftrina: cfuricci tnbucrc, crrantccorrigcre,
ad humilitatis via fupcrbii reucKarc, infirmatis cura gcicre:
qux fingulis expediac difpefare , Anna incerprccat gratia,q.a
conccplacio habecur per gratia.Hxc eft fterilis,tja cu ca nul-
lus,jj)ut eft penetr.irc valeat , nullusq; quod in ca fcncic pdi-
carc fu3iciat,contingit,vt ca pra:dicando ncmo plurcs nlios
gignat . Conteplatiua vita eft charitatc Dci,& proxinii tota
mente rctinere,ab cxteriori adionc quiefcere,foli defidcrio
coditoris inh^rercvt nihil la agcrc libcac.Qui vulc cffici pof
feffio Dei has duas ducat vxores. Ailiua pnmii, coceplatiua
clcinccps:pcipue dodtor ex amplcxib.Phcncne trafcac ad c5
plcx'Anne;vcriq;parcescribuat,virtuces vircucib.fubncttcs,
f Surrexit ^nnapQflqua}n,^c. -Jt Chryfoft.Qucdomncsfa-
^
ciunc
NICOLAVS DE LYRA.
X
Jiedit^; The.vxo.c^c.partes. Idcft.nouas veftes pro folem-
yiiciccvcdicuntaliqui : Meliustamcn vidctur,fci]icctqu6d
pcrhocintclligantur partcs {licrificij . faciebatcnim Elcana
hoftiam pacificam Duminoprogratiarumalione, dequa
vn3p.irsincendcbatur fuperaltare, fciliccc adcps , rcliqua
trat faccrd^ris vt pcdulculum,& armus dcxter:rcliquc car-
ncs erant ofFcrcntis<, &dc iftis dabat partcs filijs, &: filiabus
,
&c vxonbusquafi quid facriim.
^
^//nnxau.deditpartemviiain. Non fcilicet de datione, fcd
quia nnn habcbat liberos dc Anna, quibus partcs darentur,
idcofubditur.
^
Qj*,ta .Annam diligebat . Proptcr quod magis triftabatur
dcftcrilitateipfius. Jn Hebrc ihabetur, vnam partem pul-
chram^ vcl diipltcem
.
cuius ratio lubdicur: Quiii .An.dilige. &c in
liqc volcbac honorare cam.
4
^ffiigebi^t qiiorfHc eam fimula elus, Id eft, Phcncnna. diccn-
Jo ci vcrl->;i pungiciua,incantum vt ci cxprobraret ftcrilitate.
5
Torroftebat. Prx triftitia.
^ Et non capi.cibum. Id cft,parum decibocapicbar.&: quod
modicum cft quafi nihil rcputatur , vt habctur i.Phyficoru.
7
J^unquid non c^o melior f'<m tibi qnam dccem filvj . Quod cx-
ponunt Hebrari depucris Phcnenn.E. Quafidicat:incantum
idiligo tG . quod cgo fum riiclior cibi
, quamdcccm filij Phc-
ncnna:
^-
M o k A i.
1
ncnnarmacrifuxrhocdiccns ad ipfiusconfohationcm . AIij
exponunc, quam dcccm filij, id eft, quam fi habercs dcccm
filios. Sc(j ifta cxpoficio non vidccur racionabilis: quia fi ha-
berccdcccmfilios.nonpropterhocexcluderccuramorEl-
canx ad ipfam , vcl minuerccur, fcd magis includcrccur , &:
augerecur.
8 Surrexit aHtem ^nna ,
&c. Hic confcquenter dcfcribicut
modus orandi humilis,&: dcuocus,cum dicicur : Surrexit au-
tem .Anna, vc ircc ad locum orationis,iuxta tabcrnaculum.
9
Voflquam comcderat, &biberat in Silo . Ex quo paccc quod
fupra didum eft.f.quod comederac aliquid.licec modicum.
10 Et Helifacerdotefedetefuperfellam antepoHestemph Doniini.
Id cft.fuper fcdem magnam,&: honorabiJem,uc dicunc Hc-
bra:i:Ex hacfcflionc dicenccs.quod illa dic tuic inftitiKus iir-
dex fupcr populum. Scd hoc non uidccur ucrum,quia infra
4.c.ip. dicicur, quod ipfc iudicauic Ifracl quadragincaannis
.
Itcm cap. fcqucnci dicicur
,
quod Samucl adhuc iuucnc cxi-
ftecc Heli crat fcnex ualde , Ex quo uidctur quod pcr pUircs
annos fuit iudcx ance nacuiitaccm Samuclis
,
qui conccptus
fuit,&: natus codcm anno quo matcr eius orauit pro ipfo ha-
bcndo , ut confitentur Hcbrazi , &c fatis apparec cx fcqucnci-
bus.Ncc ualct motiuum allcgacum,quia iiifra ^.cap. dicitiir:
Helifcdebat fuper fillam, cx qua cccidit, & niortuus cft, ut ibi-
tlem dicitur ; ex qua lcflione non potcft dici , quod illa dit
fuerit faiilus iudcx,ncc fimiliccr cx ifta.
Et
T h
K.
J Dedittf; Thenenn vxori fiix,& cunfJis filijs eitisy& filiab. par-
fes . Nam Dcus Prophccis, & Rcgibus , & faccrdocibus lu-
dxorum fccicgraci.is mulcas,(^ui dicuncur filij Iud.car.
%
^nnte a'<teni: Id cft,r.cncilicaci.rff(/i/p/irffw >nam triiiis. la
Hcbr^ohabccur vnam partem pulcinam. Pcr quamincclligi
pewft MwsApoaoUis a
Chriap Uatus dp^or gcntium,li-
cuc
cuc ipfe dicic (ialac.2.b. il^i enim optratns
ifl
Tetro m .Apo^ola-
tum circuncifionis,operatus
efl,&
tnihi inter^entes.
5
Torro illaflebat^ & non capiehat cibum, &c. (iencilcs cnim
ad fidcm Chrifti conucrfi flcbant, &: iciunabant
propccr
pcccatainGcntilicatecommifl.i, &: maximc in idoloruni
culcura. Conucrfi ucro de ludaifmo non habcbanc
caleiA
occafioncm flcndi > &iciunandi , cjuia non fueranc idolgia-
tr^ , fcd cukores iinius ucri Dei.
37
LRcgum.
^
ciunttcmpnsrclaxationis, illa fecittempiisdcprecationfs:
A
poft conuiiiium accurrens ad deprccationcm, fontcs lachry
marum emific, mentemque pr fe culit fobriam, ac vigilan-
tem.ac poft cpulas adeo intente orauit, vt donum accipcrcc
fiipra naturam. Igitur a fjmina difcamus,&: poll conuiuiuni
orare. Quifquisenimadhoc
pra:paracus fueric , nunqu im
in cbrietatem, aut vinolcnria
incidct. Conuiuium quodi
precitione ccpcum.in dcprc-
cationcm dcfinit,quouis fon-
tevbcriusnobis omnia adfc-
ret bona. Vbi cnim precatio,
& gratiarumadio, coSandi
Spiritus aducnic gracia , abi-
Cap. I.
318

f
Vt ingtedicntibus , & egredicntibas templum verbum Dci minifliaret : 'facer-
doies enim fcientis claues habent.
faccrdote fcdente fuper fellam ante poftes teni-
pli Domini , cum efiet Anna amaro animo , o-
1
T
Qu; (!e:i.{ctiit ab amito , ait lob , ficu: ego , lojjabjt Domjiiun , Sc i^Ce
cxaudiet eum.
ItB
i
t
guntur d^moncs , &C omnis
aducrfaria potcftas diffugic.
Quotics igitur prandebimus,
meminerimus huius mulie-
ris,& illius lachrymarum . Si
poftprandium talis,tuir, qua-
Chryfoft. Scripcorgcminam
hic vircucem in fosmina com
probauic, in prccibus aflidui-
tacem, cum aic , MultipUcauit ;
& animi vigilantiam
,
quum
addic, / conlpeilu Domini. Na
omnes quidcm oramus , fcd
a
f
Q^ia Deiis non voce tantum inucnitur, fedcordc ; vnue, Defidcrium paupe-
ium exau.do.pixpa.ccr eo.
uaretos eius. porro Anna Idqirebaturin cordc
;t d
ra'uit ad Dominum flens largiter , &votum vo-
uitdicens: Domineexercituum,li refpiciens vi-
deris afflitlionem famul? tue,&: recordatus mei
fueris,necoblitusancilliEtU3e, dederisque ferua;
tu^ fexum virilcm,dabo eum Domino omnibus
diebus vitce eius , t & nouacula non alcendet fu-
percaputeius. Fa<ilumeilautem,cumillamul-
Iis erac fub aurorain
?
Si cam
^ tiplicaret prcces coram Domino , vt Heli obfer-
jnltancer oraujc pou cibum

*---i
.... ..,.
qualiseraciciuna J
j: a OrauitadDonitnufl^Sj&c.
fuo, tantumquelabia illius mouebantur , &vox
penitusnonaudiebatur. ./tftmiauit ergo eam
^
a f
Temulenta a temeto,c]uod antiqui viuum dic>-l>ant.
c
Hclitemulentam, dixit^aeei, Viquequo ebria
f !d eil, dormiendo e.iicotjue.
DigeVepaulifpervinumquomades. Re- 4
nonomncsinconfpcauDo-
e fpondes AnnajnequaquamjinquitjDominemij
^
mini . Eccnim cum corpore
- -
in cerra proftraco , Sc ore fru-
ftra dchiantc, mens pcr do-
mum, ac forum circumuaga-
tur: quoorecalispoflecdice-
re
,
quod oraucric in cofpe^tu
Domini? In confpeilu Dci o-
xar: quicojligcns mencem ni-
iiil habcc cum terra commer-
cij, fcd ad Deum tocus comi' f
grat. Scd quomodo multipli'
cauit prccationcm, quanclo cxiguus efl modus prccationis,
<)uam fudit? Affiduefonabat cadcm,nccdcftitit. Adhunc
modum Chrifius docuit orare, non more (jcritium vtendo
inult!loquio,fed vigilantia mentis. Si quidcm &: Chriftus,oi
Paulus iuffic breucs , fcd crcbras ficri precacioncs ex paucis
inccruallis . Nam fi in longum extcndcris vcrba, parum at-
tencus,audaciam diabolo fuppcdicafli,vt fupplantct,& mcn
tcm auocct : qudd fi frcqucnter oraucris, tacilc poteris eflc
fobrius, ac vigilans , vt prccationem multa cum attentione
pcrficias. Quod (ane ha;c fccit, dum non fcrmoncprolixo,
acd crebris precibus ad;jcDcum.
b ^ iieli ohferuabat os eius
, &c, Chryfofi. Poficaquam fa-
ccrdos illi occlufic os , coatta cfl- obedire facerdoci , &: ab o-
rando defiflcre. Vox quidem illiincerclufaeft, ac non fidu-
cia
,
ftd vchcmcnciuseciam cor clamabac incus . Nam illa
pociflTinuimcftdcprccacio, quum ab incimis voccs furfum
lcruncur: hoc pr.xxipue mencis eft cxcrcicaca;,non incencio-
ncvocis,fcdanimi tcruorcprccacionem abfoIucrc.Sicora-
iiic Mofes , cuicum nihil voce rcfonarcc, Dcus tamcn lu-
quit : 'J^id damas ad me i
c Dixitqiieei. Scptuaginta. muaTttvcwrii-nxiJliifiiivHjJi.
j< Chryfoft. Etdixit illi puer Hcli . Quouiquc cris cbria,
Difcute vinum abs te , &c recede a confpcdtu Domini. Do-
micxprobraucratcismula,vcnitintcmplum,&: faccrdocis
pucratficicillac6cumclia,fugcracdomcltic.im ccmpcftaic,
vcnic in porcum , & rurfus inuenit vudas . Vcnic acccptura
mcdi-
medicamcn,& vulnus cxafperatum cft , Vc S:icanas pcrfpe- D
xiteam magno animo ferrc ftcrilicacem, adijt Saccrdotis
puerum,qui magis illam exaccrb.irct,&:c.
d yfcjuequo ebria erish Homo vidcc iii fhcic: Deus in corde.
Hcli a:ftimabacebriamqui cancumos incucbacur. Domi-
nus aucem refpexic ad oracio-
ncm eius , qui videbac cor c-
ius . Hic auccm cradicur no-
CjMomodo o-
bis formaorandi, vc non iti
"ndumllt,
mulciloquio, fcd in compuii-
dione cordis, S;^ effufione
lachrVmarum oremus : quia
Sacrijicium Deojpiritus contribu" PdLfo.
latus^cor contritum,i^c.
e TiecjUiiquam Domine mi ,
&c.

Chryfofiom. Hic pocifji-
HomtLacfiJe
nuim liccc huius mulieris phi
lofophiam pcrfpicerc . Con-
uicijs pccica, a pucro facerdo-
cis, nonindignacur quoma-
gis cciam fibi cociliac Dcum
.
Sic cnim res fe habcc quoties
opprobri s, & malis afft;di,
conuiciancescxcelfo ferimus
animo,maiorem nobis a Deo
bcncuolcnciam conciliamus
.
Liquec cx his qu^ cuenere Da
uidi , magna animi modcra-
tionc,& patientia ferenti con
uicia Semei,&: Abfalonis bel-
lum , &:c. Hxc e templo abi-
gentera,& fcommaca iacien-
tem,appellat Dominum.No
dixit
,
quod plcrique folenc
,
Anaz.
i.Rcg.i^.
Nl-
4-
f 1 .
^ / ' ^
uixic, quoa picriqueioienc,
ammuhertmt?llxnimisegolum
,
vmumque
^
Iftancfacerdos?ma,quiaIios tamarofpirl
f Hodie, fciUcet. ' i ^ r j 11 , /- 'x ...
c
1- 1
/1 L-L- r J r
docec? Sedilludfpectac,quo-
^i
&omne quod mebriarc potelt non bibi
,
led ef-
^,^^^ fufpicionem cemulen-
P
.fudianimammcaminc6ipe(5tuDomini.Nere-
. tia:dcpellerct. Noscontra,fi
a
f
Abfquc iugo,& notandum hicqucd cbnofi tilij Belial^ocanmt. quaildo COUUicijS appCtimUr,
putes ancillam tuam t quaii vnam de tiliabus
Belial;quiaexmultitudinetdoloris,&moeroris
mei locuca fum vfqj in pr^fens.Tunc Heli ait ei}
quum oportet excufare , &: m
gratiam redire, frequccerex-
citamusincendium, acmore
ferarum inlilimus incouicia-
torcs
, pro diilis fuppliciu re-
pofcentcs,&c. Anna no commemoracxmuL-cconuicia.no
craducK iUius m.'iliciam,ncc domefticair exaggcrac calami-
tatcm,fcd h.iclcnus apcric fuam anxietatem, vt rantum fefc
apud faccrdoccm purgarcc. Ncc aic,Deprecor Dominum,
fcd Effudi animam meam
,
i^jrc hoc cft , mcipfam cocam con-
ucrci ad Dominum, mcncem meam exinaniui apud illum
,
totoanimo, totaque virtute prccationcm mcam pcregi
.
Dco narraui calamitatcm mcam,oftcndi vulnus, iUc poteft
darcrcmcdium,&:c. Apoftolicam implcuitlegcm,qua:iu-
bccvt prouidcamus bona no cancum coram Dco,fcd cciam
coramhominibus, cumomnimodo fufpjcionem dcpulic.
f .5 Heliaitei , i- adeitt pace. Chryfoftom. Vidc &huius
prudcnciam . Non inquifiuic curiofe de gcncrc calamica-
cis , non cxadtius fcrucacus cftangoris caufam , fcd aic , Fa-
de in pacc . Dahit tibi Dominus pctitionem tuam . Mulier ex
accuiacore fecit patronum, tanta rcs eft humanitas, zc
manfuccudo.
Helt ait
,
Fade inpace,&c. Et abijt niulicr, &c. Vidcs mulie-
ris fidcm? Pr iufquam accipcret quod poflulaucrat
,
pcrinde
confifa cft,quafi lam acccpiflet . In caufa erat, quod oraflTec
mulco cum fcruore,citra vUamhicfitationcm. Abijt pacato
animo,quafitotum impetraflet. Infuper Deui totamanxie-
tatemiam illicxcufsitcx animo, largiturusquod pctcbat.
Hancfoeminam imitcmur, &: inomnibusatilicbonibusad
Deum confugiamus . Si nobis non fuerintliberi, ab illo po-
ftulcmus,quos ii acccpcrimus, multa cura educamus, &:c.
f^ultus-
f
eloquiimf.
LXX. med a-
tionis mex.
.Car.r.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et nouacula non afccndct fuper caput eius . Ex hoc datur in-
tclligi,
quoddcbcrcttencreritumNazarxorum, ficuc di-
um
fuiciudicum
i j.dcSamplonc.
2
yt Heli
obferuaret os cius . Attcndcns fi aliquod vcrbum
exprimcrct,
vcl a motu labiorum ceffaret.
3 .Aeilmanit
ergo eam Hcli tcmulcntam . Id cft, plcnam bono
vino:&:dicituratcmcco,quodfignificatbonum vinum , &:
icntosquodcfipicnum.
Digcre
4
Digerc paulifper vinum. Quafidicat, vade prius ad dor-
miendum,&:pofIcavenias3dorandum.
5
T^eqitaquam inquit Domine. Scilicct fum ebria, vt tu crcdis.
6 T^am mulier infaltx . Tumproptcrdefcchimprolis, tum
proptcr vcrba Phencnnx mcprouocantis.
7
yinutn(jue^& omnc quod incbriarepotcli,&c. Quia liquorcm
incbriatiuum non bibcrat illa die . Vcl U bibciat .acccpcrac
itaparum,qu6d quafi nihilcffctreputandum.
8 T^e rcputes ancUlam tuam quaji vnum de jiLabus . Id cft , fi-
neiugodifcipliiiie.
Deut
3^9
Gl6rordi.& Nicolai deLyra.
320
B
HomtJ. dc An
n 1 , & Sanjuc-
lii oiucai.
a VuitHiqi iUiiit nor. fnntawpHtis in diuer.mut. Rab. Alia tr.isla-
tio-.Farics no focidit amptitts^ciA ccrcifriinc rccrcdidit cxaudica.
Rabban. Niquaqiiam cmni licckTia a fidc, &: dilcctione
Rcdcmpcoris in diucrla dcdinando mutatacft.
b Et ncordat:ts fji eins Do. Rabb. C^ia Anna Dnm dcuotc
poflulauic,c6ccpit,&:
pcpcrit.
Sic Ecclclia pcr naturalcm in-
tclkxlum oriis mylkiium in-
carnanonis coidc conccpit,
orc contcflTionis gcnuit
.
C VocaHitqi nomen cius Samuel.
Jd cft, Dcus Ann.T primo ge-
iiitus prophcta. Ciuis cft hic,
nifi dommicus homo?
Rab.Samud pofluLitio Dei,
vcl nomc eius ;ador,r.natiuica
tis cius Dcus
,
q.a fterih oranti
conccpicper JRdem, i. fimphci intelktflu in fuisanditonbus.
Trcs viculi tria tcmpora fi^nificanr, quibus Ch'-iflum expc-
dtabntlLccIefJa.Trcsmodijfarine^FidcSjSpcs^Chirirns.quas
obtiilitEcckTla: fcutrcs fih| NoocxquibuspKircsHcckTu
per ftdcm Dco obtulit. Ha:c dona pro puero orfcrt Ecclclii
Ccntitim, vt oftcndac il* pucrii
Vade in nacc,& Deus Ifracl det tibi pcritionem
i
gcnuiikN idcft, fidcm Chnfti
I
'.,,,. . . - . ^ .
.,
pcrccpiflc&opcnbusdcmo-
qua rogalh eu. ht illa tiixit:vtnu inueniatancil
[j^rc vcllc, Etadduxitcum
latuacfratiainoculistuis.
Etabijtmulicrin via in S;lo in domum Domim,
1
tria inimfpto.rciruct vprotirinitcr perfeueriiui.liv&iiospcrrcucraicde- CUm pCri"CCla ndcincal liatlO
l)emus,r. cMuaiii.iD.Mninovoiuiiuij.
nisiunxit lc prlmitUKcEcclc-
fua,&
comcdit,viiltusq; illius non lunt amplius
| 1,3: cx ludxis.
D
: adora-
t
t.q.}..I.
o.q. i.C.<JUl-
iiidiuerlamutati.EtfurrexerutmanejCi
iicrut cora Dno,reucrfitj; Iiint,& venerut in do-
^^ ^
rnufuaiRamatha.
CognouitaiitElcanaAnna
conccffic tiliii,qui cunais dic-
b yxore fua,& rccordatus cft: ei' Dns. Et fadu eft
bus libj in tcmplo dcfcruirct
.
^ Anm rcduum
.
^ d ^nna non afcendir.Chvwf.
^q[[
circulii dicru, coccpit Anna, &pcperit h-
NonCXiftimabat cfletUCU,rC-
*
^pofiulatio.velnoincnciusDcus.
^
Jida domo akcndcrc in ccm- c
liu,vocauirt]; nome ci' Sa'muel, co cj, a Dfio po-
[.t^^X^SSX"
t
lbl..fl-et eO. Afccdir aut vit c. Elcana,& ois do-
jiocomp.ircrc. Eoque tanto
tcmporc rcniafit , vt cum do-
110 comparerct. No folum cr-
o ex co quod ilkim Dco fpo-
pondit, vcrum ctiamcxhoc
quodnonaufa fuafccdcre in
tcmplumpriufquam abl.iltaf-
fct infantcm ,
fa-minx picca-
tem licet perfpicerc.
Rab, i.Ecclciia ex nationib,
pnus lade nutriuit filiu,quem
conccpit
mus ciusjvr immolarct Dno hoiHa t
foIenne,&:
votii iuu:&: Anna no nfcendit.Dixit.n.viro (uo;
N6vada donec abladctur infans,& duca cu,vt
appareat ante cofpedu Diii,& maneat ibi iugi-
ter. Et ait ei Elcana vir fu'j Fac qS bonu tibi vi^,
cc
manedonecablades eujPrecorc]; vt impleat
Dfis verbu fuum. Mafitergomulier,&la6lauit
filiu fuij,donec amoueret eu a latle.tEt adduxit
c Trecorij'ie tft mpkat Domi-
nns . Qiiod voluifti, vcl fiuiin
tjuod promilit pcr Hcli , cum
.ait : Det tibi Dcus fctitioncm
,
cir cxtcra . V
f Manfit ergo t/itiUer
,
&la 1a-
uit filium futm , donec amoncret
tuift a latie . JLt addn.xit . Nori
vulf Anna pucrumduccrc ad
ciomum Dei antcquam abl.i-
clctur: quiaEcclclia nullum
ad fjcerdocium ^mchit dum
iactis inianti;c particcps ci\,
iion folidi cibi , & intclligcn-
t/xfpiricaliscapax
.
^ CHRYSOSTOMVS.
Cofpicjcbat infanccm illum
,
non tantum , vc infaiucm
,
'
vcmmcciam , vt rcm Deo
confccratam , eoquc niatri
gcminus amoris Ihmulus in
iituseft,altcranatura , altera
^
gratia.
1
LYRA.
In Hcbrxo habe.ur Da-
Duple* abU-
NICOLAVS DE
1 Deus Ifrael dcc tibi pcticionem
.
bittibipctitionem.
2 Vtinam inucni.it ancilla,&c. Ft vclis orarepro mc DominU.
3
Vukusq; illius non funt am.in. O^iapaffioncs irs,& taili-
tix qu jfiutai facie in dinerfus coLrcs,rei (jferitt ab ca cx confol.itio'
ne cxtcriori vcrborHm Hcli, &ex interiori cofolationegrati^ diuinx.
4
Reucrfiq; funt,& ve.in do.fuam. ifa cfl caicttt Ctuttas,qii
fupra
nominata efi I{amathaim. 1{amatbaim cni/n quodffii^nificat ex-
celfa.plurale efihuius
nominis B^amatha,quodfignificat e.xcdfum, fi-
cutin Latino eadtm Citiitas alii/uando nominepiii) ali
, ftcut Ciuitas
Ebroicenfts.alifjiiando
y>oca:ur Ebroias,aii(jH.mdo Ebroix.
5
Cognouic .lut Elcana Anna vxo.la.nw, f.poUquam reuerftts
fuit in dwniiinfHam,qina ludoii euntes in lertifaltm cu vxorib.fuis ad
diemfoUfrietn^velcattfafacrtficij,feii
orationis,
vfq;
adrcdiiufuii in
domosjuas contitebant ab vxoribnsftiis.Et ad hoc melinsfcriiandu n
pofleafHit
conjlitutie,
5,
qii de eadem ciuitate ibant lerufuicm propter
iliBam catifam, plures viri, &plures muliiics, viri tbant iu vna co-
initiua,& mulicres in alia.Tucri aiii dc qulbus non erat fiffnciopotc-
tant irc in ifla comiCtua, velin alia. Et ideo cii Saluator nosicr lefiis
Chriflus duodecim annarU afced^fft
in lerufals ad dicfcflii,& tbi rc-
c-dettb.parctib.remafiffct^no
cognouci iit parcntci ciiis, e.iistimantes
iilum
effe
in comitatu, vt habettir Ltic. i . quia cx^fiimabat eum
effc
in
comitattt mulieriim . Maria aiitem mater eius in comitatu virorum.
6 Voc.auitq.no. ciusSa. coq, poflul.cumaDomi. Samiisl
enim intcrprctatur quafipoflulatus a Dco.Sequitiir.
7
Non vadam do.ibla. Duplex efi ablaClatio,vna cfi abfiraClio
a laEle mamntilLi, ^- ifiafit
circa principinm tertij anni, vcl circitcr.
^liacfi ablaiatio,qn abjirahitur putr a la6lc pueriii, quandoinci-
pit
pit vti alvjs cibis communibus, &laBicinijs non niitritur ampliur^Et.
bocfit circa decimum annum,vcl circiter,0- dc hac aUa&ioncloq u r-
tiir hic fcriptura
,
quia ante dccim'im anniim , relcirciter pueri nort
funt apti adfaciendnm aliquod officium in templo Domini, fed extiine
poffunt aliquapariia officiafacere,ut accendcre lampadcs, uel huiiif^
modi,& ficpaulatimaffueficriadmaiora.
8 Et ma.ibi iugi. In Hcb.habctnr, vfquc ad f^culutn, i.nfqiie
ad qui)iquagcfimum annum
,
quia ukra non debcbant LeHit feru ire^
in tempb,tithabett!rT^im.p.unde,& i-fra '].c.d:c:tur,n, Samuelfa-.'
Ihts iiidcx popnUftbutperfingulos annos circtiiens Beihel,& Galgalp
(& Mafphat, &iiidicabat Ifraelem iti fupradiils locis
.
9
Precorq; vc im.Siic. Qualc awemfucrit iiiHducrbt*m nnn e*
primit hicfcriptura . Etpropter hoc dicunt aliqtii Hebrxi,.Q,ante na"
tiiiitatem Samuelis auditafuit uox de cal>s,ipfiiturus erat qiiid.im i
ilus nomine Samnel; propter quod mulieres plures parientcs mafctilot
illo tempore ttocabant eos namine Samuelts quoiifj nepcr opera nppa-'
rebat,(p de illis non intclligcbatur uox ditiina. Etfccundii hoc fic mtet
ligitiir ncrbU Elcantsprxditiu: Prccorq ;, &C. i. prccor Dominu, ut
per bona indolcm ifiius pueri appareat,cp illefit Samuel,iie quo audi-
ta efl
uo.x-a Dco emiffu. Sed iUuJ uideturfiSttium: tum quia dcfcri*
ftura non habctiir,tum quia./fnna non tiocatiitfiliit fiium Samueletit
fropter aliquam tiocem de calo aiidita,fed quia poiinlauerat eii a Do'
mino,utpredifiu
efi.
Et ideo alitcr dicitur^quod itcrbii Df.i hic accipi-
tttr uerbli ipfius Helifacerdotis, qfecudu ueritate Hcbraicam di.xerat
.4nn deprccati; Dabic cibi Diis pccicionetu5,a;y/*/'.f//t% cfi.&
hoc dixit infiinSiu Spiritufi'an6ti.^Anna ueropi t b.it a Dnofiliu
q
ni-
iieret, &minifiraret in tcmplo Dni, utpatctex pmdiFts: cir bocprc
cabatur Elcana a Dominoimpleri. quia licetptter Sarr.uelcffet nattiSf
non tamen auhuc crat in ^atu quo
foffet
in tabcrnai nlo nmillrart .
\n
MOR A L I T
]-
R.
5
Concepit .An. &pe. Pcrquodfignificatur',q7C>cntilitas
conucrfa fruilificauit in bonis opcribus.fcd qu^- dicipoflimc
cius fili ,
quia proccdut a libcro .irbicrio, Ikut nrolcs ab vic-
ro moncncc Spiricufando, Moral. Autcm Elcaiia lignat
bonum prxlatun ia:cularcm, vclrcligiofum . Pcrduas au-
tcm vxorcs intclliguntur vita .icliun , &: conccmphuuin, qui-
busdtbct dcbicum rcddcrc vtnquc vacfidotcn;f)orccom-
pctcnti. Grcgor. Sicprifuladionc pr^cipi;us,Iie pr.rcx-
tcriscontcmplationc fufpcnfus . Praluli vcro dcbcnrinfc-
riorcs prarlati in hocquantum pofliint conform.iri. Adiua
vcroqu.ckTtilis clt pcrPhcncnnam : conrcmpl.itiuavcro
j^cr Annam fignificatur. Deditq;
Thr.fi.&fi.&c. Pcr quosin-
iclliguntur opcra mifcncordia:, q.bus corrcfpodcnt mcrita,
iStpluia prcmia. .jnna: tie.dv.ur.a, 1. Dci contcmplationc,qua:
I^ct pukhniudinc. 6c luauitnic anncxa. In adiua namq; vita
cx
cxhumanisncgocijs adinilccntur niulti piilucLts.jiuiucla-
cicm obfturantcs, ui cuius figura Gcncf ::9.d. dicicur, c], Lin
lippii crat octdis . Rachclauccm vcnufto afpcdu. .A/figcbat.
Pcr quod incciligicur difccpc.atio vicc conccmpLuiu.f , Sc a-
diua;.Nii charicas Dci crahit bonuin pralarum ad adus \izx
conccmplatiu^^ncceflitas vero proximi rccr.iia:c iplum aca-
tcmplationc,vt inccndac opcnbus adiuc. Tojya. f conccpla-
tiua dc dilationcglori^ in qua conrcmpi.iriA) conilimnucur.
Etnon ca, Perquoddcligiiiuur mirabilisabftincntiacontem
placiuorum.Dicitur cnim in collarionibus Patrum dc pluri-
bus.q, aliqii tranfibanccrcs, vcl qu.icuordics, non folO abfq;
cibo corpoiali, fcd ccia abiq; mcmona ciusr. Pcr hoc .luccm
cj) Anna: datur filius cuius capuCTJOuacula non dcbcc cangc-
rc, lignificacuraduspixdicandi pioccdcns cx conccmpla-
tioncinccriorijCuius caput,id cft,intcntioncm nouacula va-
i\x glona; tangcre no dcbcc pcr appctituni laudis humana:
.
521
I.Rep-um. Cap. II.
$11
gratia.Ac mca qnidcm fententia , ctiam reuerebatur puerG
ruum.Exifiimabattemplum per illum fanilificatu ui,quan
do dom.us ipfius iam erat faila tcniplum,vt qu^ prophetam
aclacerdotem intrafe cotineret.
a 1 vitulis.in pro cum.vt ibi; in argcnto &auro.

t di.
iiiib.
B
tt!m.
i;.a.
il
rl
M
r.
. iC-
min-
1.
b
f rni/ Trtodiisfa.& amphora
vini Qu;e continct trcs mo-
dios . No intelligitur cuntafl
niulobtulilTe Deo , fcd qua^da
Deo,qu.Edam facerdoti , vtli--
bentcr fufciperet pucrum in
minifterio.
Hiero.in HehrxoiModio fa-
rinie, fcd vitio fcripcorum de-
a
T
In facrificio,fcilicet,pix confefnonis.
a
eum{ecum,poftquamablad:aucrat, invitulis
[j
a Exercitiobona; operationis. b Gratiaeruditionis, rcittcet,6c fidc fanfta:
irinitatis inftrULlnni.vt poflct diccre:reddemus vitulos laliioruiii noUroruw,
Sc dignc oftcrrct fawianientum corpoiis & fanguinis doinini.
tiibus, &vno modio farinic & amphora vini
,
&adduxit eum ad domu domini m Silo . Puer
autem erat adhuc infantulusj&immolauerunt
prauatum eft.Si cnim cum tri
viculum , &obtulerunt puerum
*
Heli .
Et ait
6litatcimbuatur, ab ipfis vnguiculis Spiritni cofccretur. Ar,
proptcr natura* imbecillicacc BaptifnKi ligiiari metuis? Qua
abiedi animi,puiilliBq; fidci mater es . Atqui Anna Samue-
lcm,prius eciam quam pro^rcacus clTct,Dco promiiit,.atq;
in lucem editum ftatim facrolandum. fccit, ac cum vcfte fa
cerdotali educauit,nihil huma
ni vcrita,fdDeofiducia inixa.
^. Chryfoftomus. Adduxic
pucrum,acrcliquic. Nccpuer
D
bus vitulis trcs modios fann^
obtulit contra legcm fccit , in
quadf : Vitulum dc armcnto
Scilicet, vt bene fufcipias
Anna.Oblecro mi dominc , viuit anima tua
*
.
Ego fum mulier illa, qu^ fteti t coram te hic
orans dominum pro puero ifto . Oraui , & de-
dicmihidominuspecitionem meam quampo
c
ftulaui cum . Idcirco & ego commodaui cum
SciUcet quandiu vixerit.
domino cundlis diebus, quibus fuerit accom-
cphierat.Vndeintelligitur,c>
^
modacus dommo . Etadorauerunt ibi domi-
3
Elcananoobculictresmodios
r

a o

farin2,cum tnbus vituhs , fed
num:Et orauit Anna,& aic.
nouem decimas.
c
^ildcircoj& e^o commodaui eum^&c. Nazianzenus.Tnfans ti- leuat aotus famulus Dei,vincit plcbs Dci
bicft? Neoccarioncm arripiacimprobitas,abinfanciafan- ric,vincit Amalccinimicus Dei.
clitn tc
vnum, arietem vnum
,
agnos
anniculos immaculatos j.m fa
crificijs corumfimilxoleoco
fpcrfx trcs dccimas |> fingulos
vitulos,duasdecimas pcrarie-
te, vnam decimam pcr agnu
.
H^c vero decima,pars dccima
amamma diuulfus , molefte
tulit, fedad dominum refpe-
xit,qui macrc creauerat . Nec
ipfa matcr doluica puerofciii-
6V1 ,
propccrca quod nacurale
affcdum uicic interue4iies gra
tia:&: vcerquc fe alceri conui-
ucreexirtimabac.
d Ef ado. Non innenicur orare
in hoccatJco,nifiper duo ver-
ba tatum.Vnum cff vbi dicit
:
Lxtataf/m infalu.tuo. Altcrum
i bi : Q^ia non cii Dcus pn&tcr te.
Scdiulfusorat finc inccrmif-
lione
,
q[.a no definic bcne age-
rCjVnde : Elcnatio nianuu mcarH
facri.vefper. Lcuac manus, qui
leuac adus. xMofc lcuance ma-
nus vincit Il"rael,diniittctcvc-
ro vincit Amalcc,quia dum e-
liautem dimife-
ipii.
*
domtne.
Orig. ho. dc
Hclc.1 R.ibba-
nus inhunclu
cum.
Infra i. a.
Ibidein
.
i.Thef.f-.C.
Pral. 104.
Exod.i7,c.
i-i
CAP.
NICOLAVS D,E LYRA.
1 In vi.tri. Tofiea dicitur: Ec immolauerunc viculum,&: obcu
leruntpucrum Hcli. Ex qno vtdccur^
^
vnum vitulum obtulerHt
infacrijicium domiho & alios duos obttdcrunt Hcli faccrdoii , quia
puerum dimittebant in cura ipfius^vndefubditur.
2. Ec aic Anna.Obfccro. Ecfiibintclligitur,cp
ifle pucrfit difcipu-
lus C"
mi/iiHer eim.CtHterapatentin litera.
3
Ec ado. Hic confequenterponiturgratiarum afiiopro heneficio re
cepto.
cepto,& hucfit in cantico ^/tn;In quoprimbgratiarum aiio rcddi
tur.^fecundo .Anna contrafupobiam & ingratitudinem inuehitury
i/)i.-NoIicemultiplicareIoqui fublimia. tertio Dei magnifica-
iiofiibditur ibf. Domini enim funt cardines. Circa primum dici-
tur; Et adoraucrunt ibi dominiim,quia gratiarum aiio eii.,qu
damfpecics orationis^ft habetur.t.ad Ti/>toth. t.vbi diciturfic; Ob-
fccro igitur primo omnium ficri obfccraciones, poffulacio-
ncs,graciai.um atboncs^&c.
"
y
M
C A P V T II.
Xultauitcor. ^ Procopius.CanticumhocAn-
na: dignum eft admiracione. N6 enim pro be
ncficijsacccpcisauchorem modo bonorum
cclcbrac,fedcuamprophccia hymnoadmi-
fcec,pccrcagracia: quoq;filio
collaca: parciccps facla cft. Na
cum prophecam in vcero ge-
ftarec,poff partu & ipfa ^phe-
3
tauit.Sicct Elizabeth loannis
tilij,&: Maria Chrifti Scruaco-
ris grariam participauit.
^ Rupcrtus.Q^canit,hxc
^prophctiffacfi , ?i cadc qua
facunda fatta cft
,
gratia
,
qua
&proprionominefignificac,
j^
Anna quippc intcrprctatur
gratia . Non tamfuapropria
^
pr^fcncia
,
quam cotius fancts
Ecclefia:
Ecclcfig fucura bona communia prophccac ac prcdicac.
^ Euchymiusq.d.Cor mcum,quod obfteril/tansdolorcs
laxacum,&: molle cttcctum fucrar , nunc confirmacum eft,
confolidatumq;,&:corroboracuadomino.Exaltataquoque
eft gloria mea propccr Dcum mcum:nam poft filij parcum
gloriam adcpca fum
.
4 Hieronv. Cornu,filium vo
cac:quiaqiifine filioeracabf-
que cornu videbacur fibi cHe.
Raban. Augu. Dicac hoc ec-
clefia gracia plena,prole tcGii-
da:quod dc fb ance propheca-
P.
II.
a
f Gaudete In domino femper,&c.
Xultauic cor meum in
> f ^iilja
non in laude homnjm.non in va
nitatc. b f
Q^ja.
do^Tiino
, &exaltatii eft
a f Exaltabuntut cornua iuiii,qaia de api-
cibuscrucis ChrilU confeiiitur hzc cornua
'in tis,in h's vetilanms ic deiti'iiimus demo
nes animjE nollrx inddianies. b TNo iii fc.
cornu meum indomi-
no : Dilacacu eft os meu
fuper inimicos meos
,
quia la:tata fum t in
cumcognofcic
b Cornu. rcgnum ccclcfia:,qa
aducrf<i mijdi &: dcfidcriaoar-
nis cranfcediCjficu: cornu car-
ncm excedic
c Diliitatu csl.Os ccclcfia; prx-
dicacores,quorum doJtrina di
^
lacaca
Com.Jn On-
ticmnj.
I.ib. de tradit.
Hcbr.
R.ibb.in. m
hiic locum.
i.Tim.t.b.
f
vel a me
liberam.
NICOLAVS DE LYRA.
C
A P II.
1 Tn Xultauit. Gaudium propric loquc do eft dclectatio ap
XZi pctitus intclleaiui ab incra in bono adcpto,ucl in pr^
fcuci.S;'d qii rcfultat in fignis cxtcrionbus,tuc df exultatio,
&:df quaficxtrafalcacio.Totalitcrautc gaudcbat Annade
bcncficio libi collato a Dco,fccundum illud Pfal. Cor meum
& caro mca cxultaiicruntin Dcum viuum.
X Et exaUatu eii cor. Cornu in facra fcriptura accipitur pro
motu cordis ccndcntis in aliquid arduum.Ec fi careac rcgu-
la ra-
laracionis&ilcgisdiuinxdicicurcorna fupcrbix . Siaucem
dictis re^lis nicfurccur , dicicurcornu magnanimicacis vcl
magnificcncia.quod eft quando animus ex bencficio a Deo
collaco in pr^fcnci pcr fpcm ccnditad maius btncficium cx
Dei libcralitacc confcqucndum.Sic au,c moucbacurAnna in
augmcncum gracix confcquendum a Dco in vica pr.cfcnci,
&: complcmcncuni glorie in fucuro.
5
Di/trtfw('f?. AdDcumapcrce&: magnifice laudandum
dccoI!acomihifilio,&:quia Phcneniia&:libcricius dehoc
corqucbancur,idco fubditur.
4
Supertnirnicns. Odicbacenimeorum maliciam,fcddilige-
bac nacuram fccundum charitatis formam.
*i I 7v{o
M O R A L I T E R.
^ 1 Et arauit^nna, &ait.ExuUa^&c.VcrAnna,quq^va.-
tia intcrprccacur ccc/cfia fignificaiur.-nam &: ccmpus cccle-
li^ rcmpus "rari? nominatur,dicit Grcgo.Evifd.pro multi
plicacionc nhorumin dommocredcntiura.
2 Et
2 Et exrdtafum
cfl
cornu meum in domino-.id cft,Chriftus,qu! dc
fcnfor cft ccclcfi^^propter quod de ipfo dicicur Luc. i.g.Ere
xit cornu falntis nobis.&c.
3
Dilatatum cfl. ]n prcdicacoribus &: dotoribus &: facris elo
quijs lud^os &: hijrcf.cos confundcncibus.
Tom.i. L I I
3^3
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
324
4
A
Auglib.17.
ileciui.c.4.
Luc ).(L
(alutarituo. N6 elKuiduSjVceftcIominus,
^ Immutabilis licut tu.
quiaipfceflfcicnciarumdominusinquo func omncs thc-
laun fipicnri.v.
S<
Hicronymus . \\\ Hcbr^ohabccur: Exeant vetrra. Etcft
fenfus;Exc.anthuiniliadcorcveftro, dcquoanccajjrandin
&: fupcrbu cxibant.Qu^ibus vcrbis Phencnnam, &: nliosci'
incrcpat,qu>Eob fcccunditacc
libi conccilvuii , concra Ann.im
clct.ubacur.
f 4e Dent fckt)t'iar''m Donitnut
/?
>
&<: R- Dauid Kimhi, Dcus
vocacur lcicciaru,numcro mul-
citudinis,vicum fapiencilTim{i
cflc inccljigamus, vt qui vcl par
t.cor. f.f.
f
valde fubli-
mui.Iiipcib^
B
t
Ipfi dircAa
liinc opcra.'A-
!ii Rcei MniC
numerji2 sCt
oper3, fub au
Ij hooiiDC qa
ipie fjcit qiie
admodfi vult
9i non homo.
Ali) ipfi foli
numcrara Gt
upcrj,(]uij Ib
lus ipfc potcft
<)uic<)uid vult
A'ii,:pfc prx-
parat opcra
,
ol conatu?.
Lxx. Deus^-
(uratur id m
uciiones Ciw,
latatacftfupcrinimicos,quiacxccirit
fcicntiam fcnbarum
fic
Phanfxorum.
Dilatatuui tji.
Raban.Auc;,QuiafcrmoDci,non cltalli-
gatus in prcfluris,non in pracconibus alligatus.
Raban. Aiigu.Chrifi(>,quem puerum amplciiitur fcncx
Simeon &: cognofcit magnum
i}lCCnS
lH''>lcd.miiti:f.ru,mt^U ^
.. ?
TIprcenim&lft.ro.ru,pcc..orum.
Z)o>u//r, ftcHndum
verbinn innrH in
j^
pace
QHtavidrntntoculimeiyfjl-
n i nr
Mrffir.Silcg.itusfucroinf.ilu c
neque cnim dtaliuscxtra te, &non clttor
tari Dci ,
tunc dilacabitur os
^^
tisdcut Dcus nr. Nolite multiplicareloqui 2.
niCUm.pv-r
mcditatlOncm,lcill-
^ 5 Altioia c.ipicuauiu mtcllcftu. tr.inlc?.Hlciitia .
cct,verbiDcivcnituradclcua-
.. 1

b
t
vj...io..u.,i vci nupiioquia
^ , --,-
tioncm cordis.vnde: Oy o/irwOT
c
j lubhmiajgloriante.s ? Reccdant veccra dc J
ticulanaomniaincuetur.
patetadtoSynCorinthvi^cornoflrum
a ^spiriius omnia (crutaiur
.
^ Euchim.Nccapparcnciata-
(^/<iii//wr//.Exlatitudine cor- f ore vcftrorquiaDeusfcientiarumdominus
4
tumacqueapcrtacoirnofcit,fcd
dis nnniflr.itur fapicntia ori. g
T
w ci>,mifntio iiidaorum, vfi diiupUM phiir.rophorum
, ipfa cciam occulca . Vndc ccmc
4
Ewh\mms.Dilattumenos o
.-
'i-
^-
'^p-iy-''"^'^^''^'''"'^'-"'-'^'^^ ntatem &: iaaanci.-im vcOram,
J,,&maioricuml.bcrtate,
h
cft,&tipfipr^paraturcogitationes . Arcus 5
^ ,e.<im humiliwtcm pcrfpi-
atquc impcrtcrntc admodum
j foitiufuperatUSeil,& infirmi accinCli funt
^ cicns,iurlcinccrnosiudicabir.
locutafum.Pcr inimicos aute TRcpicti. Tvdpajic^ Sibi ipfiquoque difpenfationcs
eius,intclligendifuntPhcncn- k robore. saturatiprius,propanibus feloca- 7
prxparat , Veljparat confilia
n3,atqucillius cognati :quico fua,
g
7/?y;/7r.;>a>-a/jr)'. Quiaaufertfcacogitationibus,qucfunt
linc inccllcaUjVel ipli prxparancur cogic. i. manifcltancur.
vndc; Dorninus noui. cn^ndtiones hominurn.
h Dcusfcientiarum. Rab.Aug. Ipfe vos fcit, &vbi rtcmo fcit.
vndc: Q^iputatfe alKjuid efft cttm nthil/itjeipfum feducit . H.cc
dnr aducrfarijs ciuitacis Dei ad Babyloncm pcrtinencib. de
fua virtuce confidcncibus.Ex quibus func lud.ei, qui ignora
tcs Dci iuftitiam,i.quaindathomini Deus ; quifolus &: lu-
ftus &: iutiiticans,^ fuam volcntcs conflituerc , veluc ex fe
Ijbi paraca non a diio impcrc:cam,iuftitic Dci non funtfub
iedi.Scd Dcus fcicntiarum &arbiccr confcicnci.irum,vidc*t
cogiwcioncs hoininum,qiii vani^ luncVana:, quia propri.i:
hom'inum iunc,5<: ab illo iion func a quo homines (unt
.
h ^rcus fouiniu. -jj Hicro.Arcus Acgypciorum , i. fbrcicudo
&: pocencia fupcraca eli:& inftrmi,rifraclite,confortati suc.
Aliccr. Arcus,i.fortitudo &c fuperbia Phcncnna:, qua in filiis
gloriabacur.fuperaca cft:&: Anna,qua: ob fterilitatcm infir-
maerat,accindacft rubore liliorum.
4 Euthyr.i.Per arcum,vircs,lcu arma intclligit;quamplu-
rimis cnim conuomiunt hxc verba.
Rab.Aug. Ideft,intencio corum,qui libi poccnces cfle vi-
dcncur.vt finc Dci auxilio diuina poffint implcrc mandata.
i Ei infirmi. Rab. Aug.Qiii in Dci pictate confidunt, dicuc:
Mifercre mri Dens ^uoni.un infirmusfim.lnfirnms crac Gencilis
popuIus,qu.andoaccf^amcnto Dci alicnus, nuncautem pr^
ciucius roborc , cum indutus fcuto fidci & galca falucis
,
&
gladio fpiricus pocerit ignea tela diaboli extinguerc.
K Saturaiipriuspropanilf.Keplcti priusIudci.Lmyltcnjsclo
quiorum
vfqucdeAnnxflcrilitateexulcaucranc,& multis cam op-
probriis affcccrznt.Lxtatafum infjltitari tuo., quod fcilicct , in
mefadum cfl.Salutcm cnim pnxflitit mihi ha;c prolcs ,cu
antea prximmcnfoacq; immodcracodolorcpericlitarcr.
a T^oneHfan. Orig.Rab.pra.'tcr ccdomine,quia ncmo fic
nifiate,&:liiint,qui diirdij muki,&:dni multi,nullustame
corum natur.-ilitcr cfl id quod Dcus clt.quia ipfc eft falus,
q.
aic;5o/w,7i/""'. Exocl.j.d.vmbracnim ad comp.iracio-
ncmcorporisnoncfl,vcIfumus.nd compiracionem ignis.
b yt cft do. Raba. Augu.Non dicic nifi dominus: fed nullus
eftficut
</ojiMJ.,fanclus &c fandificans,iiirtus &: iunificans.
c ')i Oyon cft fortis,&c. R.Dauid.Kimhi.Idcirco Dcum force
appcllac,q, VI fua pocucnt iplius naturam immutare.
^ R.Lcui.In fccundis caufis nihil cft,quod icarcsfingcre
ac formare valcat,ficut Dcus.
^e Euchvmius.Dominusfand:usefl&:purus,quianu]lam a-
licui occafioncm mali pr^ftac:fcd omniacum rationc admi
niftrat.Iulhii df,ncque eni m fuftinuit meamplius in mife-
ria verfari,& male audire
.
d 7<{oUtc. Rcdaiguir ludeos & fapicntcs fcculi, extollentes
fe contra fcicntiam Dei.Salomon: .Altiora te ne quc/icris.Si. ali
hv.Deus in cceloy& tu fnper terram.Ctnt paucifermoncs tui
.
^c Euchymius.Sermocfl ad 1 hcncnnam , &: illius cogna-
tcs;& ad omncs aIios,qui in lalicicacc r.liquaconfiicuci glo
riantur.Nolire loqui,inquit,fubhmia,propccr cxccllcnciam
atquepra:ftantiam vcflram.
c
Fetera,&c. Qux ad vctrrcm hominem,i.carna]em coucr
fationem pertincnt.fcicntia lnquiritc,qua- no c(t nifi aDeo:
quia
D
ri'.c!-
Kcbr
1
Ra
hOc
i
NICOEAVS DE LYRA.
l
7{on eiifannus,&c.Quia ipfc cft fandus per cflcntiam:alij
autcmpcrparticipationcm,&hocmodo cxponatur quod
fubditur. Et non ejtfortis,&c.
t 7{plite multiplicarey&c. Hic confequentcr Anna inuehitur
contra ingratam fupcrbiam
,
quia Phcnenna dc prole libi a
Deodata fupcrbierat:dc quo tii dcret eflc humilior & Dco
gracior,& hoc eft quod dicicar: T^olite multiplicarc, &c. i.lu-
pcrba &aliorum contempciua,quaIia eranc verb^hcnen-
nx concra Annam:vt paccc cx pr^didis ca.i.
3
B^cedant vetera,&c. i.mala vcrpa lam quafi ex longa con-
fuccudinc inuctcrata,
4
Q.-'ia
4
j^/^Dm/c/ennVww.eJ^c. q.d.nihillateteum: fcdomnia
certitudinalitcrretinctadiudicandum etiam fccreta cor-
dium,idco lubditur: Et ipfi pr.tparantur cogitationes.
5
^i/omaw.ArcumfbrcuiinvocacIinguam Phencnnc,
6pucrorum cius ex qua proccdcbant verba pungiciua qua
ii l.-igicc^. .,
6 Et tnfirmi.&c. Loquitur pro fe & fibi fimilib.natura enim
in eum erat infirma &impotcns ad pra:dicandum,fcd robo
rata ci\ ad hoc cx dono Dci
.
7
Saturatipriusy&c. Loquitur metaphorice,quia prius fatia-
ti fi pofiea incurrunt famcm &dcfedum cibi
,
plus crucian
tur , fic fuit dc Phcnenna,qu^ fuit prius liberis plcna,& po-
ftca morcui lunc.
j< I Et
MORALITER.
t
Infalutari tuo,id cfI,Chrifto in ipfis principaliccr opcrantc
loan. I (i.z.Sine me ni.pn.fa.idco fubditur.
I T^on eft funaus, id cfi, Chriftus. qui dicitur fandufl^mdo-
nim,Daniclis9.
i 7^olitemultipHcariloqui,&c. idcft, fupcrbacontra Chri-
fium&Ecclcfiam.
5
I{eccda!;vit(r.u idcf^,ccrcmoni<E vctcristcfiamcnti
.
4
Quia Deus fciemiarrrn dominus . Idco dcdit caslimplicibus
m nouo tc({oin\cmo,Mo.tih.ii.d..Ahf4,ondillihxcafjptcuiibus
(piudeaiibus^cf rcneU(li eaparuulii.
6 %4rct(i
5
^rcusfortium, id cfl,fcicntia Scribarum & Phariftj^orum.
6 Et irifirmi, id cfi, apofioli limpliccs & illiccraci.
7
jtccinClifunt roborc . In fpiricullhncti dacione pcr qucm fa-
b.\ funt intdligcntcs fcripturas,& cloqucntcs in omni idio-
inacc:& ica confiantcs,qu6d gaudcbant in tnhuLuionc
.
Aclu. 5 . g.
ibant .Apofioli gaudenta a confpedu conciltj., quoniat
digni habiti funtpronomirtr lefucontumeliam pati.
8 Sati>ratiprius,propahibus,ctc.\d cfi,facerdotcs &fcrib.T lu-
daiorum, qui priuscrant rcplcci nocicialcgis&prophcta-
nim
.
ica cuacuaci func bonis fpiricualibus , licuc illi
,
qui pro
viclu quocidi.mo fcmctipfos locant, indigcnt boms tcm-
poralibus
,
Et
5^y
I. Regum. Cap. II.
Si6
ie.c.
quiorum pro panibus fc locaucrunt, i. fcp.irauerunc a Deo
:
vcl a proprijs fcdibus euuKc unc:ne rccipcrcnt euangelium
agcns dc panc qui de crelo delcendic.Rcplcci ijdcm
,
qui k\:
potcntes,i.Ifraclita: quibus crcdita fuac eloquia Dei,fed an-
cillx fihj minorati funt, qui fe fubcraxerut.nec m
fakiarore
crcdidcrunt,&: in ipfis panibus,
i.diuiniscloquijstantum terre-
Gemiies
cct,illi qui efurienccs tranficrunt tcrram.Aforf? enim eflis^in I>
quic falubricer,f. ir vita veftra ahfcondita eH cum Clniih in Deo. i.Cor.iy. e.
Idem ergo viuificati,vel viui,ficut Clmtinsmoriuuseiip ropter
peccatano(}ra,&furrexitpropteriuflif7cationemno^ram,S)Cq,a.sit:
\
7^n derelinquas animam meam in inferno . Eundcm deduxit ad
Pfai. i
j-,
infcros Dcus,&: rcduxit:hac ei'
a Caufa eft cur ita faftum Ct.
paUpCrtatC dlCati fumUS.
eem.
na fcnferunt.C^cnres autem qui a uerunt , &famelici faturati funt . DdneC fte- i e ^ Dominm mortificat , &c. R.
.^^^^^
busnoncftdacaicx,poftquam b
rilis pepcrit I plurimos, &qua:muItosha-*
IfaacAlfeci.Triahominum^e
hafanach.***
pcrncuumcellamecum ad illa <^
i l
ul"
'
d il ir C
^ nerafiftuncurin iudicio,pcrfc- ci.
cloquiavcnerunc, mukumcfu d
Debat miosuinrmataelt. JJommusmortitl-4
cteiufii,omnino impij ,5mc- P'--g.itorii
c,quia e
cat & viuificat,deducitad infcros &reducit. 5
diamforccmceneccs. Primiad
''^"*''
a Hoc eft fuperbos. Deus fupcibis refi;Ut,huniil;bu5 riULem datgratiam. 6 ViC.IITl futUri fcCUli fcriblltUr &
Dominuspaupcrefacit&ditat, humiliat SC^
oblignanrur. Sccundipcrindc
-
-
8 cri;MTi.idGchennam,iuxtaDA
Mn.
pcr
clo<
ricndo tcrram tranucru
in cis non terrena , fcd celcfiia
fapucrunt.Tn Gncco itx.Tlmipa
nibis mincrat!fttn'::& efurientes tra
fierunt terram.
a Et famelid, i. Gcntilcs prius c-
gcntes, pane vcrbi Dei lam gu
a Humiles. b Cito:vt c.iioeiusnon videietcortupiionem .
r t 1
X c
i^^'=l"'-'""Y''"
P'"
,""'"'
'""P" ^^"' "^'^'
TT-
t
niclis verba
,
MuUi e k dormienti.
lubleuat. T5ulcitatdepuluereegenum,&de[
bus.&cM^^diicn
a ^ .Supra ciiiutcs.
ij quorCi paria func
t
mcrita &:demerita,defcendunc
fiancquoniamfuauisefi.Tan-h
Itercorc eleuat pauperCm , Vt lcdeat
CUmf
inGchennanvbiq;expeaates,
B
40. J.
c
diu pafli funt fcicncia Dci.
In Vichxxo fibejth: quodfignificac feptcm tz plurimos
.
b ^ Donec iierilis peperk,&c. Euthvm. Hic {cnno ctiam pri-
uacum ac peculiarcm rcfpicic cofum.Pcr fienlcm cnim fcip
fam incclligic,qu2; Dei opefepcem filios,hoceft,mulcos pe
peric.Soknt.n.Hcbrei fcptcnario numero vti,quot!es multi
tudincm voluntcxprimcrc . Quod fi hiftoriam dicas vnius
tmfilij mcminifle,riidcri pot
,
quod Samuclem dignum
,p
multis intcUiat.Fhcncnna aiit infirmaca cfi , co
q, a priori
decidic fuperDia,& Anna a viro dcinccps magis amac.q efi.
c
Sterilis pepe. In fcpcenario vniucrficasecclcfia;dcfignacur.
vndc&: loannes fcribitfeptem ecclefijs ad vnius plcnitudi
nem fc fcribercoftendens.vnde: ^apientia xdiHcanit ftbi domii,
&
fuffnirit columnas /t;>ffw. Scenliscratin gentibus ecclefia
antea ifte f(jtus quem cernimus orirctur.Ccrnimus ct tcrre
nam Icrufalem prius fa-cundam,nunc infirmatam:quia qui
cunq; incafilii hbcri crant vircuciscius.nunc vcro ibiqmli
tcra eft,fpiricus non cftramiini vircuceinfirmacaeft.
d Tliirimos. Raba. vlurimos in Hcbr<co Sc in Lxx.habemr
fe-
ptem. ludiEi dicuncq? naco Samuele,mortuus cft pnmogc-
nitus ftlius Phencnnar:&: fingulis Ann^ nafcentibus filiis,fin
guli Phencnnxfunt mortui.Scd Phenenna habuit fcpcc: An
na vcro quinqj.Sed Hebr^i duosfilios Samuelis,annumciat
Annsefilijs .
Raban. Stcrilcm,vcl co(dcmmortificxt.^& viuidcat
,
quod
rcpctit adiungcns,!/ei/cei ad inferos,& re.vnde: i i mortui eUis
cii Chrij{o,^jurfHmfunt(juerite.Sa\ubnter mortificant', quibiis
dicit\it:iii4ffurfam funtfapite,non qusfuper terram,\t funt,fcili-
cct.
t
clamant,&:afcendunc,qucmad
modum fcriptum c^:Dominus deducit ad inferos,/^- reducit.
r
^sR.Aliusanonymus:Domusmortificatimpios, viuificac
inOtena.
autcm iufios:dcducitad inferos , ad certum aliquod ac de-
finitum tempus:poftea vero rcducit , &afcendcre ex co lo-
co facit.
4 Alij Heb.Sunt,qui dcfccndunt in putcum corniptionis, ..
^- .p
.
&:promenfurafcelcrum,;bipIcdutur.Sunteciam quipofi
^lxi.^.^
'
quam pro mcritis penas luerint,cxcindijtur,&: pcreunt. Silt
qui ad fincm vfq; anni intcgri puniuntur
,
poiica aliquanco
fuperius afcendunc,&: habicanc incer iufios Ac dc his quidc
Zit ^nn^^i^Domirus deducit cos adinferos & reducit.
^ Euchym.Dns omnia poccfi.Reduxic.n.ex inferis non ca
tum Lazari,auc filij vidue, &: filic-E Archifynagog^ animas
:
fcd omnes ec alias,quando illuc poft pafllone dcicendic
.
4 Theodorct.Fccitq;,vc poftrefurreiboncm fuamcorpo
ra refurgercnc,&: Hierolbly m^confpicere cur,vc cognofce-
rcnc fanitos liberacos efife ab aaimarum carcere.
f TaHperem,a-c. Icfum,qui propter nos pauper factus cft , &C
ditat eundein gloria rcfurredbonis.
* R.Lcui.Idco non fupcrbicndum eft,fi florcmus opibus;
nccfipremamur inop;a,dcfpcrandum,quiaDeuscft,g,om
nia tempcmt &: regit,&: cum vifum fucrit,ea commucac.
*:Theod.Futurapdicic.Dcprimicur.n.Saulelacus,extolli^
autem Dauid ab ouibus ad hoium curam a Deo vocatus
.
g
Depulnere. Decorrupcione (Zhn(i[im.\ndc:T^ccdabisfan-
Piil. if.
iinm tuum vide.corrup.
h Deilercorc. Raban. ludaico populo in quo cum fc dixiflct Ibidera.
^Apofto- F
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ef famelici. quia Anna prius famclica &defiderans de pro
lchai?cnda,habuit prolem ad fufficientiam,ideo fubditur.
1 Donec.ln WchrxoYihDonecflerilis pcperitfeptetn.Scdhocvi
eSc
p
illud.quod poftca dr codem cap.o, Annaconccpit ec
pcpiccresfihos &:duasfilias,&:i6dfic.-iliqui Hebr^i^q? duo
filij Samueliscopucanf hicinterlibcros Annc:q.adeipfae-
xiuerutmediateSamuclc:&ficdrpcpenflc fepte.AIij vcro
Hcbr^i diit,(jjqfi Annaparicbat vnu pueru,Phencuna fcpc
licbat duos de fuis:&:i6 nato quarto ipfius Anne puero^oclo
liberi Phcncnn^fuerutmortui,&:ficn6rcmafcrut fibi nifi
duo pueri,q.afm.ipfos,dccehabuit:vtdiliicft s.i.c.Igit'qii
vidit,qj Anna g.ntu pceperat,&: apropiquabatpartui tunuic
de mortc duorii libcror(i,g. fibi rcmaferuc:
pp
a^ humiliauic
fc cora Anna:&: inftantcr pctij
t
, vt orarct pro vita pucroru
fibi remancntiu,fi, & faclficft.Etio illi duo pucri liceteflenc
ipfius Phcncn^itn dcc^tcro vocati sut pucri Anne.eo q, ci'
ofonib.crat vita cis pcclfa. Ifte expofitiocs no hiir de textu
:
fed ponunf^ab Hebrcis ad vcrificadfi hoc ditlu, pepcrit fepte.
Et i6 mdius vf diccndum:q, translacio noftra fit melior,'irv
quzdv.Teperit pLrimos. Ad cuius intcllcdu fcicndii,c|, didio
Hcbrai-
HcbraiCci,q pt.inc iiic,f fibeath ,a;q.uocaeft ad dcfignandii
fepte:&;hancfignificationcmfcquunturhic Hebr^i moder
nijVt pditiu cft,&: ad defignandu fatietate,& hac figfiationQ
fecutusefttranslatornf^&forficanillotpcHebr^i iUa feq-
bant^fcttm hoc igif" Anna peperit fitietace,i. habuerat pue-
rosad fufftGiencia,quafufScicnciaexpreflic cranslatornf di
cendo: Tlurimof,
q,
pucnientiusfuitdicere/J fi dixifletfade
tarc,vcl faris.Scdm.n.qcT dicic Hiero.inEpift. ad Pamachiil
dc opcimognciccrprccadi: Melior interptatio no fcmp eft
trasfcredo vcrbu cx vcrbo,fcd aliqii meli'e trasfcrrc fcnsii
ex scfu;vt cad.vcritas diucrfi.s^prietatib.idiomacu applicctf
3 Et<iu<mult.hahehat.qui:\ licuc Anna mulciplicabacuri^-
le,ica Phcncnna diminucbatur , fecundum quod djcunc cx-
politorcs Hcbr^i &: cacholici.
4
DownHf wor/i^^caf.pucrosPhenenn^.
j
EtviHificat.pucrosAnnx.
6 Deducit ad infcros.. In Hcbr^o hr:.Adfoffam. i.fcpulchrum,
7
Et reducit. quia aliqii contingit,q, aliqui de quorum fcpul
pultura iam traitacurad vitam refcruecur; iicutdc Ezechia
habctur ^.Rcgiim 2o.pro humiliationc fua coram domino.
5 Dnspaupe. quia dc diuicijs &: hononbus frequenccr diijcic
Jjaliquos'
M O R A L 1 T E R.
1 Et/awWic;,i.apoftoliprius iUiceraci pcr Spiritumfandum
fcicncis Dei !unt rcplctf.
2 DoTjec^fW.circ.i.gcntilitasquxfteriliscratinbonis opcri
bus ad prardicacion rm apoftolorum valdc frudificauit.
3
Et ijux mu 'tos hdrbatfiUos infirmata
esi. id cft, luda;a, qu^
p
infidtliratcm cftinfirmata.
4
Do.mcrti. lud^ani/Jimittcndocam
cadercin infidclitate.
5
Et viuificat. Gcntilitacem pcr fidci fufccpcioncm.
6 Dcdncit ad.&c. Iud(jos cbftinaco.'. , diir.icccdo cos dcdiici.
7
Et rcducit. Gcntilc: ab idoiokcria
,
pct quam digni eranc
jatwtni p^n^jcuocando.
8 Dmi"
8 Dommus pau.f.^.Voi.wiu ludaicfi (jbninaLii IpQaiibus bonis
t
Et ditat. Eis Gcncilem ad fe conucrfum.
t
hiumiliat. Iud.cos in captiuicace difpei ibs.
t
Ef/i/ca/. ConucrfosGcncilesIud^isdominantes. AH-
tcr potcft cxponi de cadem pcrfonaab illo loco . Dns morti'
fieat. pcrcarnisafHi3:ioncm. Et viuificat. pcr ipiritus confd-
lationcm. Derf(K^/w/em. pcrconfidcrationcmpcenx. E
m/c/r.pcremendationem vic.r. Dominus puuperemfacit:in tc
poralibus. Et ditat. in fpintualbus. HKmiliat. in ptieienti . Et
fuhkuat. in fucuro.
t
Sufcitans depuluere cgenum. in futura rcfurrciCtionc.
t
ytfedeatcumprin. inthronogloria:^.
Tho.3. L X Dominl
I
V-1
Glo^ordi.&NlcolaideLyra. 328
^
Apoftolus ecclcfiam
pcrfccumm,<7*
rn\h\^\na^\tjuer*ni lu-
A
craproptrrCh>i^iim*Jli'n*ki/}fno>a.-[
PMI.j b,
a
Trimipihiu,
Kihxqwbwdicitur-.Seclebitisfi^perffdes
itM'
t
di tniBcn
jifgnies duodetim
tribits Ifait.
^
Tcmil.Annamatcr
Snmuchs,fpiritu Dcogloriam rcd-
dcns, qui inqu'C
cxcitat paupc-
rcmdctcrra.fit
mcndicum, vti
fcdcie cum
fnci.ic cum dynaftis
^
pnpuli.vtiqucin
rcgnofiio,&:
^
thionis^lonx,vtiq;rce.alibus.
^e Idcm
. Puto iam alibi f:icis c
commcnd.iflc
nos diuiciaruin
t4.aifl.c. gloriam
d.imnarial)conortro,
J ?*
P" jpfos dvnartas
dccrahcntc dc fo
<P"n .
lio^g^
paupcrcs allcuatc dc ilcr-
quilinio
t.i
Mjrt.if.e.
J S.4. ada.
SUic 14.
Qip.at.
a
T
Vt det ei hxreditateni.id eft.redcm gtoriz.
b f
Qiiia dominaiitur .1 mari vl.^ue ad mare.
principibus &folium ^ori? tencat Domini
i
f
Id eft,quaiuoi i>lagi m mdi.
enimfuntcardincstcrrac&pofuit
fupcrcos
t
a
T
Id e'\ opcra eleanium. b
T
l" via iu btii^^iriget.
orbcm
tPeiesfandorumfuorumlcruabit,
2.
enim
dominus poflidcre nos incipit , adiicrrriusnoftcr
ip- D
fius fir,5<: vincitur a nobis non vinb.noflns : quia no in vir-
tutcpropria poccns cli vir. Domi. Aducrfanj hid^'i,fjp quos
incclis,i Apoftolisdrisconauic,qi'i cos ccrruic gchcnnam
iinado,minas fignis finnan hi; vndc mnlti conucrfi funt.
Vcl formidjbunc in iudicio,
qucm h : aducrfantcs coriccm-
pfc: unc.fupcr quos conabic , di-
ccns: IfiH 1'^nem ^rentum.C^rni
n^omnibus coLin<i.udomiinis
qu 'Cidie in Citl is,id cft,fcripcu-
tacute
ns& d idoribus conac.
f Ia7't. K.ib Qjjiaiufiarccri-
bucio fucura eft indie iudicij.
a f Idfcini, vbi er it fletus 8c ftridor demi iu.
b T
Aa anogantu cenabunt.
&impijintenebrisconticefccnt:quia
tnon
[
f^'<i "c^'*'^ tonac dc nubibus
^
""r >
'
._...:
i, ^X,,u, fidci.5.
4 fuis
,
quas Spiricaran.;lo imple-
b
. ^ ..... a
f
Scd D.-i,
^<
Thc^or.
PofTunt fancdi- d
jn fortitudine
fuatoborabiturvu
Dominu
t
uitpoftquamc^losafccndit.
fcipulllupduodCCimfuliiSglo-
e
,
TIu.l*i. Pec.aiores Daraaau. b ludxo. Pcccatores. Dar^natos.
riosc
fcdcrc,iuda:os
iudicantcs:
formidabunt aducrlarii cius,& liiper ipfos in
&ca:teri
fidclcsfuturi fplcnde
ApoftoUs. scriptutis unftis.
bpctcavero. ludicu.
r^ K/ tn rrnntf cCrc QUod fo-
c Noo folura meditenaiica,rcgionc5,red & exirenus.
rC, Ot
inrcqUlC Clll-
,
quuu lu
Eiiicmahominis.
coelis tonabit. Dominus iudicabit fines ter
a EcclcIUffl.
loa.f.
t
Tttrtitudi
ncm.
P.''al.ii.
LiS.de tn-
ait.Heb.
lium indicat
b
Sclium^lo. in aixiualitatc pa-
^
tns fcdcrido , & quia /)at<T oOTttf p
tudiiium dedit filio
, &
quia regni e-
"
insnoneritfinis. ,
C
rdrt//nf rerr-f. Qnatuor, fcili-
cct^plagar mundi , in quibus dilatauit orbcm ecclefi?
,
qua:
afohforiu vfiuead occalum liHdat nomen domini.
Myflicc.
" P.-cdicacorcs , fipcr quos orbis,id cft, ccclcfia,
fidc corum ftabjlitatur,dc quibus dicitur: fub
quo curuuntur,
auiportant otbein.
y: Hieronym. In Hcbrajo habctur:
domini funt afUBi terra.
Hocnomincpaupercs
fpiritu& humilcscordeintelligunt,
fupcr quos dominus orbcm pofuifTc dicunc:quia eorum mc
ricis ccrram ftarc aucumanc.
d -Jt 7\(o in fonitudinelua^&c. R.Leui. Sxpe fic,uc princeps
potcntiffimusahinfirmiorifupcrctur,
quianoncft forticu-
do hominum,vt parccur vii1oria:fed quoniam iufti Deo cu
ra: func,ideo vincunt.
c
DtJOTnw/)r/;rffl/wf.quia
infirmufaciccaduerfariu cius.
'
Potefiexambiguo
Gra^co intelligi,&:aducrfanum fuu. Cu
cnim
t vel,n
in fori
nc:fiui
forti
<
t
vei r
ne coi
tur ru I
E
Cainem icgen.li. b Chxiilo.
Pcpuk; Chiibano.
r,&dabit:imperium
regifuc&fublimabit
^
*t Thcodorec. &: Procopius.
Vacicinatur dcafccnfioncChri
fti : de miffionc & aduencu Spi
ritusfandi; & foelici fuccelfu
pra:dicationis Apoftolic^:de fc
cundoaduentu Chrifti . Ip'ec-
nim cum iuftus fit, iadicabit fi-
ncs tcrrx. Prxterea ctiam de
maionbus ipfius fccundum car
nem,qui3Dauide vfqucadca-
ptiuicatcmdurauerunc. Dabitenim robur, inquit, regibus
noftris.Docet ctiam non fidendum diuitiis,non fapicntia:,
non potentix , fed ci foli
,
qui pocclt & vitam fuppeditarc
,
& mutarc rcs bene gcftas in male gcftas, & res aduerfas in
fccundas.
g
Fines. Extrema hominiscquia non iudicabuntur
,
qua: iti
rnelius vel decerius medio tcmporecommutantur, fed ex-
trema in quibus fuerit inucntus.
h E' dah:t^ id cft. Chrifto.
i Imperium, id cft,eccIcfiam.vnde:D3bo tibi gentes hxredi-
tatem tuam.VcI imperium,id eft,potcftatcm iudicandi:q.a
omnciudiciumdedic filio.
K
/^f^<. Raban.Chnftiano populo cu datvircutem regen-
^
di carncm,vt m eo vincat mundum
,
qui proptcr eum tudit
^a Chrijli F
fanguincm fuum.
NICOLAVSDELYRA.
aliquos proptcr eorum fupeibiam : & aliquos p.aupcrcs Sc
abicctos clcuac ad diuicias Sc honores,propccr eoruni humi
litacem,pcr hoc innuic Anna,.], lic fa.aum eft a domino de
ipfa^: Phenenna.
I
Drnj/wi. HicconfequentcrponiturDei magnificatio : &
primo quantum ad poccntiam,&: hoccft in aiiu crcationis,
cuni dicitur: Domtn'. Sccundo quantum ad fapicntiam,in
a-
lu gubcrnarionis,cum dicitur.
X
Tedes. dirigendocos in via morum. Tertio ,quantumad
cius iuftitiam in aitu debitaj punitionis,cum dicitur
.
3
Ej mpii. fin tcnebris culpa;,& poftca in tcncbris geheng.
4
ii^ia non. quia per potetiam fccularcm nullus potcritma-
num Dei cuddcrc.
5
Dowj/JMJ. iniudicioextremo.
6 E/ dabit. i.ipfi Chnfto,cui pater dcditiudicium , vthabctf
Ioan.5.d.Etquia ludicabit in foima humanitatis,in qua fuit
coram Pilato iudicatus,idco fequitur.
7
Etfublimabit. i.vnch fui.Chnftus enim in huraanitatc fuit
vnitus plcnitudinc gratic.Licctautem Chriftus .ipparcat in
iudicioinformahumanitatis,camcn noneritinfirmif.iti fu-
bietius,ficut tuit coram Pilato.Sed apparcbit in tbrma glo-
riofa omni crcaturx,etia fuprcmisangelis praiata.ldco be-
nc dicitur: E' luLhnahit cor. i.potedancm.ChrtJUjHi. Tunc.n.
totcftas Chnfti fublimabitui ,quando oninia ci pci tccte fu
bijcicntur, c\S no cft adhucimplcium.fccudum quod dicit
Paulus Apoftolus Hcbr.z.b. T^unc autem necdum vidctms om-
nia
nia effefnbieCla ei. Ad cuius inrellcdum con fidcrandum , q
in Ch ifto cft duplcx natura,fcilicet,diuina &L humana.Secu
-.^
^
dumdjuinamomniaplcncfuntci fubietta, ncc potcftasc-
ci"
ius dcprimi poccft,auc fublimari,cum fit infinita Sccundu nia
vcronacuramhumjnamfublimata ei^ potcftas Chrift!,&:
i*^
adhucfublimabicur,licec cnim ab inftanci illius fanCt^ vnio-
nis nacur.-c diuina & humancX in flippofico vcrbi omnia ple-
nc fubieda fuerinc humanitati Chrifti authoritatiue,non ta
men cxccutiuc Primum pacec,quia quanco aliqua func dei*
taci propinquiora,canto alia funt ei magis fubietla : ficuc pa
tcc de elcmcncari rcgione.qu^ coca fubieda eft lacioni aftro
rum,vc omnis vircus eius inde gubcrnecur,uc dicicur. i .Mc
teororu.Corpora vero c^lcftia fubiedla funt angelis fiue in'
tclligcnt!js mouecibus ea: &: iccrum angcji inferioris &: mc
dux* Terarchia:,fubic6ti func angclis Icrarchia: fuperioris.Na
tura autem humana m Chrifto ab inftanti vnionis pra^dict^
f
ropinquior fuit dcitati omnibus angelis:quia vnitacft ei in
cffc hypuftatico. Angcli cnim quantumcunq ; fuprcmi non
func ci iic vnici,quia nufquam angelos apprchedic , vc dF .id
Hcbr.i.fcdcantuin pcropcracioncm,fpcrapertam vifione
&
fi uitionem perfectam:& idco ab inftanti vnionis pdidct:
oia funt fubicda Chrifto hoi authoritatiuc. Sccundum fimi
litcr pacctiquia ante rcfurrcdtioncm natura humana inChri
Itofuic poflibilis &: fubieda pocnalicacibus adcoplcndu mv-
fterium nf^ redcmpcionis
,& fic no fucrunc ci oia fiibiccta
cxccutiuc.Scd qfi rcfurrcxitad vitam immortalcm, natura
illa fuit plenc gloriofa in aia &: corpore , &: per conlcqucns
potcftaseiustuncfuitfubhmata, proptcr quod tuncdixic
4 Apoftolis
MORALITER.
f Dtiminl enimfunt,&c. id cft,pr5lati,&: principcs dominan-
turtantum in tcrra& non in co:lo,ficut bcati.
t
E< 7^0///. i.curam orbis fpiritualcm &: tcmporalem.
3
Tedis nccorruantin
foucam mortalis culpae , &: indcin
foucamgchenna:.
l
Et impii, fcilicct,culp^ & poftca ^chcnnalis mifcne
.
4
iiuia. fcilicctjcorporal)
&: ccmpbrali.
t
^"^0-
t
I\pborabitur. Eo,q, eft dcfcdiua
.
f
Dominim. id cft,d^moncs &C
pcccatores obftinati
.
t
Eifnoer iffos. \n illa fcntctia tcrribili. Ite malediiJi,&c.hia.t
th^i z
s
.qu^ dabitur in caio acreo.
5
Dominus. id cft,homincs de omnibus finibus tcrr^.
6 Er dabit mperium. i.Chrifto homini: quia tunc omnia per-
fcdc fubijcicntur ei.Ideo fubditur.
7 Etfublimabii. fcilicct,idcft,ipfiu$potcfcatein.
'
*^
l
Eterat
329
I.Reffum.
Cap. II.
330
bs
'"
clcun.
A
a rh'-iiifi. Chriftfani populi chnfmate vncli,totiini tfi cor
pus cLim capitc fuo vnus eft Chriftus.HiEC Anna prophcta-
Liit mater Samuehs,in quo turciigurata elt muratio vcteris
facerdotij,&nuncimplet;( ,qiiando infirmatacfifecunda,
vtnouum haberct ftenlis in Chnftofacerdotium.
'
b ffe/j. Interpretaf cxtraneus,
a DeO enim alienUS ef!' qui fub-
* 'T
Comu Chrifl:i,capitis, fcilicet,& membrorum regnum fublirae monftra
dy-.
'1
T
.- bitur.auod niinc ab inlidclibus dclpicitur.
itosuon corriQiit. Ophni inta
^ '
/^l n.- r

c. u- ...^l ^r ^L
m.a conuerfionis, n.ent^ au-
^ CornuChriftirui.Etabiit Elcana 1 Ramatha
temficvorarur,quidiffcitcon- in domum fuam . Puer auteni crac mini-
b
fterinconrpccluDomini,ante faciem He-
a
f
Ablque iugo,ablque domiiio.
^
li facerdotis . Poiro fiiii Heli , filii Belial
iierti in melius.Phinees oris ob
diuatio, vel ori parccns . Duos
Phinces facerdotcs lcgimus. Al
tenim iuftum Eleazari filium
alterum iniufium filium Hdi.Saccrdot ?s
,
qui cufiodiut os
tur.Qui aiitem os habentobturatnm, vd impcritia , vel pec D
catorurn confcienda,in filioHchfiguranrur-
c Tono. Theodorctus.Heii fuite.KgcnercIchamar.Sed pro
pterfiiiorum nequitiam.totum gcaii,s fuitpriuatum hono-
repontificaii.Docct.n.liifioria,quani:aadmifcnntflagitia.
^ Augu. Dicofilios Heli eius
Lib.i.conr.
a;tatis fuifle,quapofrent(Sidc- aduerficg.
berentprofacrilcgo aufu, quo "P-'^.
fedominoin facrificiisprxfcre
^
'
banc,dignacoer6tionecohibc-
ri. Quod negledum Deus bel-
lo vmdicauic.
4-: Eugerius . Filii Heli diuina
Com.mkQc
^
fiicnficia tcmcrances pccca-
bantcoramdomino:&: deridcbant per eos muld facrificia
locum.
fuum,ne exeat indc aliquod prauum, in filio Eleazan figna domtni.Vndc Hcli facerdos pro corum iniquitatc danatus n
tur.
^cff,
NICOLAVS DE LYRA.
^
apof^olus M.AZ.6.d.Data tji >nihi.,c^ c.Et adhuc fublimabit'i fu
turo iudicio qfi fnia cius qua proferet in na humana, vc pdi
(^umcf^|)fcilcimp!cb!t'inoilnistam in clcclis (|in dana-
*iS"
tis,& J?m h d.hic: E; fb. Sciendu aut, q,
lonathan filius Ozi
hel in translacione Chaldaica alcer exponic canticii Anna:
pdicium,cuHis fenfum accipiam proutpoccro ,
addendo ec
- aiiqua ad maiorem inteilcctu.Dicic igif, cj> Anna pcr fpiricii
.
: prnphccicum cognouitftatu.m Iudj:oru futuni tpc filiifui
Samuclis & tpibus fcqucnribus;<Si Qm hoc prophcna fua
^
tuiitp modii orationis &: diuin^ laudis, ficuti& gfalmi func
cjda prophen^ prolacep modu laudis d!Uinc.Dicit igif,
q,
Anna primo fpu pmphctico cognouit filiu fuii Samucle tu-
turu ,pphcca magru in Ifiatl^&Tfaituru figna &: mirabilia,fi
cut patcc,
]
.y.c.q, ipfo ottcrencc facrificiifen pro filiis Ifracl
,
dfis intonuit fragoi c magno,& cxterruic Phiiif^hgos, &dc-
bellauit.tt]",i2.c.S:inuKlerogantcDcu,dj'isdcdicvoccs&:
pluuias
p
fc linl cu: fum 1 . ai^:vt
p
hoc ppfs llrael petcdo vt-
ge cognofccrcc fe peccflc,vt hf ihide. Cognouit ec
, q
tgc
filiifui Ifraclir^dc fcruituce IhilifihinorucfTcntlibcradifal
te in parce,i:>. fm hoc dixit: Emltauitcor meum in dno:
pp
prx
dida.Secufido cognouit 111 fpiritu prophetico , c\, filius,fihi
Samuel,fHeman cum quatuordecim filijs fuis futuri erant
cantoresdiuinarii laudu in tcmplodiii,vthf.i.Parali.iS. &C
V^\\.d. Et exaltacunuji tcrnifuti' .,i.^ov\imca.\n Dco mco.
Tcrno vidit Annap fpum ^pbcn^,q, r-hiiifihei
pp
capdo-
Bcm arca; &dedudtioncm in terram fuam percuticndi erat
a dno.intantum,q. compellcrentur ca remittcre fuper plau
l^rum ncuum cum emcda propcccati fui recognicione,po-
nedo in capfclla luxta arca mures aureos fc Anos aureos : vc
hf y.6.&:
pp
h d. Dilatatum ejt nsmeutn,zd narrandum vindi-
^tam divJt^pcr inimtcos n.eos, i.Philiflh^os, qui crant inimici
pcpiiii Ifrael, i^K/d Itiaiaf m infalutan tpo, in hoc q,
cogcs ho
flcstcmittcrcarcam modopr^difto.Quarto viditAnna,q,
Seccachcnb d;lurus foret blafphcmias
p
dnm:&: Oj nitcre
tiir dcfliucreciuitatcm lerufakm &: tcmp]um,fedabangc
loeliii pcrcutcrctur eius cxercitus vfq; sd iS^.milia viroru,
&: fic ppclleref fugcrc i terra fua vcrccundc,vt hf 4.Rc. 19.
Et
pp
lioc dixit Anna: Tion eflfanClus , rteH dns
, qui ipfe cft
fanduffan6torum,vt hf Danicl.9. iqcq; enim eji aliusextra te.
f.verus Dcus.quiaaiiqui diir dij erronce:fic lupiter &: Satur
nus&:confimiics,velparticipaduc,vtiudiccs&: viri fandi.
Etnon ejifortisjicut Deus nolicr.,
quitin momento&:
p
vnicu
angelii cc)ntcret ipfius Senoachcnb cxercitu . Quinto vidic
futurii dlccj- Nsbuchodonofor rex Babyionis deftrucret ci
iiitatc &: tcplu,&: populii Ifrael captiuarct,vt hf 4.Rcg. 6. &:
dc hoc mulcu glonarccur,pp
q, dixic: T^oiitemuUipluare loqid
/Kt/iwi<j,gloriances deciuicacis dcfirudionc,&: populi Ifrael
ca^pciuacionc. E^cedant vctera de ore vcjiio, i. verba fupcrba
,
q
diir vcccra,quia inicium ois pcccad cfl fuperbia , vc hr.EccI.
lo.b. Q^ia Deusfdentiarum dnscii, quafi dicat,ipfe fcit tpa fu-
turadctcrminata,inquib.adducctlupcr
vos vindidampp
|3eccaca,vfi &: pofieaNabuchodonofor in furia vcrfuseft,vc
nf.D.inicl.4.EcBalchafareiusabncpos,fm
lofephum occi
fus cfi.Scdm vcro alios Hcbr^os Balchafar fuic cius ncpos,
cui concordat didu lcie. ly.z.Ego dedi omncs terras iiias in ma
nu l^abHci}odonop,r regis,&jeruient ei omnesgcntes
, & filio filiit-
ius, nec piures ibi cxprimuntur: &: Babyion deftructa fuit
p
Cyrum &: Danum,vt hf.Dan.^.Et ipfi prcparantur cogita-
tionc.s:quiaio7wo>/(/ef
ea,<fHXparent,De>isautemintue[ur cor.
vt hf
,|. i6.b.Sext6 vidit,qu6d Grxci affliduri cfsct filios If
rad tpc Andochi illufiris,qui cocgit filios Ifrael tranfirc ad
Oentilcm ntum,&: in tcplo diii pofuit abominandum ido-
lum,vthf
i.Mach.i.Et q,pcr Mathachia&: filiosciusGix
1 torciu
dcbcUadi,&:
mudanda tcmplu dfii,vt hfj.Mach.
j.
Ec
Ecpp lioc dicic Anna. ^rcus fortiumfuperatus ejj,i.vircus Cnj
corum cft debcllaca. Ef injjrmi accinfii funt robore
,
i. Macha-
b^i,qui rcfpedu Grxcorum vidcbancur nullitis momcnci
,
&:cnpluricscos fupcraucrunc & dc cerra Ifrael eiccerunc,
ut pacct in procefTu Iibri Machab.Scptimo vidit i fpu tribu
lacionem futuram Iud.Eis tpe Aman Agagica:,&: filios Ifracl
liberandos ab ilia per Mardocheu &: Efther,vc hf in proccf
fu libri Efther.Ec quancum ad hoc dixic Anna. r\(;pLeti
, alias
ftturari prius^ i.Aman & fiiij eius plcni diuicijs &dclidjs cpa-
libus.Pro panibus fc locaucrunc^quia pro feruanda &: fuftcn-
tada vica f^ua iibcter fuppofuilFcnt fe fcruituti Efthcr ic Mar
doch^i^vii Efihcr
7
df
,
q,
Aman rogauic Efther regina pro
aiafua,&:famclicifaturati func. i. ludxi q.tuccr.u p.^uperes
&abieLti,p Efthcr &: Mardochgu fueruntclcu.in
p
totuni
imperiu Aiiucri, Doiec jieriUs peperitplurimos. i.Icrulaic fiue
lud^a^q Sm Hebreos modo df ffcrilis , eo cj, ludxi
g.
funce-
ius fiiii inde funt c"icdi,&
p
orbc difpcrfi: pariet tfi plurimos
vt dnt,quia in aducncti Mc.HS^ que cxpcdac , diic leruiaie Sc
lud^a dfc rcplcri filijs Ifracl ibide dc diuerlis mundi parci-
bus con^rcgandiSji^ dficcj, cunc oes aji^ naciones fubijcicii
tureis . lit
q
muitos hebac fiIios,inflrmatacft.i.Romafiuc
Romanu impenu,c|,vaftauit Iud^a&:d;fperfitIud5os,tuc
dcbiiitabittir,&: ad nihilii deduccf.Sed illud
q,
hic df,dc par
tu ftcrilis,f m ventacc incclligit de ecclefia
q
pnmo vidcba
tur ftcriiis
pp
paucitatc fidciium:fcd pcperit pLurimos in cqii-
iierfione mulcicudinis genciu ad fide.Et ficexponic Apofto
lusadGaiatas4.c.Z,*tamyZen7ij,c^c.Ecq mulcoshcbacfilios,
infirmaca cft.i.fynagoga,vc paccc
p
orbe vniucrsCi.-Dwi morti
ficat. Hic pnr ofrendicur fm diitii lonatha filij Oziel, vnde
pdida concinganc.fcx vircuce diuina,q pot morcificarc vi-
uences,&: viuificire morcuos.i.poceces huius feculi deducc-
re ad nihilu,&: abiedos &: impoceccs,
q
quafi morcui ^de-
fccndeccs ad infcros ppucant,rcducere ad ^fpcru &: potete
ftatu.Eteodc mo cxpoi)it'q,fiibdit''. Dns paupcrefacit er ditat
humiLiatf&fubLeuat: quiafm ipfum populum ludaicuiTi quc
dcpauperauic &humiiiauic pcr Romanos,dicabit &: fubleua
bit per rcacm Mcff\a,&c fic cleuabit cii dc ftercore vilifica-
donis ad lcdcm glori^ &cxaltationis tpaiis. Dni.n.funt cardl
ttes temt. In Hcbrco hf: Fortes tcrre. t pofuicfuper eos orbc,
quia tcrra tcnet infim.u locu,ficut in domo tundamcntti.Pe
dcs fiincloru fuorii fcruabit,nc ruSc in culpa,&: inde in gchc
na. Ec impij in tcncbris pticcfcct,f.in tcnebris gchcng. il^na
noninfortitudinefMarcborauiivir,qui:\nonpotpropna.vinatC
fubfificrc,nifidiuinavirtutcfuftcntct''. Dn<n formidahunt ad-
uerjariidas. i.oes Getilcs,quos vocatoes cxcra fcdam ludai-
ca exiftcntcs:&:i6
vocaccosaducrfarios Dci,&: in aduenca
Mcffix deccrrcri &fubiugari:i6 fi.ibdif. Dfis iudicabit finester
YA, rcddcns pcnam pro peccacis ppctracis. Etdabic irnperium
re^ifuo, i.Mcfiia: fucuro fecundum ipfos.
Etfifhli-nabncornit.,
j.poccflaccm Chriftifui,i.Mcflie,quod idcm fignificat.Mef
fias.n.Hebraicc,Chriftus Gr^ce,&: vndus Latine ide fignifii
cant.Rcgcs.n.per inundioncm snfticucbantur, d: Iuda:i ex-
pedanc MclTia fucuiu rcge,&: dnnu tn.iliccr fupcr cocii mu-
dum.Ex
pdidispatet,q,cxpedancpclidam Mcffi.-im circa
ccflationcm Romani impeni,&:if!ii vcncaccm ille,quitiic
vcnict in maxima ptate tpali cnt Andchriftus,fc5m qS di-
ciz Apoftolus 2.ad ThcfTaloniccnfcs a.a.ubi fignu preccdcs
aduccii Antichrifti^dixitefrccciTatione Romani imperii,di-
ccns: Qm ni/i veneritdijfenfioprmntni,
i.dilcclfioafubicchonc
Romani impcnj,fecundumquod cxponunc dod:ores,e^ re*
ueLatusfucrit Ijomo pcccatiJiliuspcrditionts , i. Ancichriftus.&:c.
I
Tuerautcm. Ex hoc paccc , c^> P.ipra didiim cft, f.q, Eicana
paccrSamuehsfuicdccnbuLcii. d'Ccr filiUicais non pul-
fctminiftrarcintcmpiodomini,
3 Porro.Hic
confcqucccr dclcnbifmaiitia fiiioru
Hcli &: Sa
Tom.2. L 5
^muelis.
331
GIorordi.&NicoIaideLyra. 332
A
tudo,3Ui ia
ferJotC c6
populoerat
^
^uicuni).
cft,cveospeccanrcsminiis
fcuera animadiierfioncplcdc-
bnt.Eqiiidem
cocrcuir.fcd lcuitacc patris , no fcucntatc po
tificis.Qua fnia difcant facerdotes ,
quomodo filiorum ctia
proptcnfcclera
puniantur quiq;,&: quamuis fandli fint, cul-
patamcn fubditoriim
cifdcm,linoncocrccant,imputatur.
a
-je FiUBelialt
domino. Et in Pfalmo; Fimt Moyfes &.^aron in facerdotes eius,
D;
Cr
Samnciiiiter eos tfui inuocant nomen eius . Quis non aduertac
exhacdiftindionc,diuifasc(rcperfonas dignitatum caufa,
vt Mofcs S)i. Aaron facci dotium adcpti nofcancur , Samuel
vcro
intcrprophctasDcodignusextitiirehabcaturJSi faccr
dos fuit Samucl,
ttrfcienicfdominH.
Chaldxus. Ti-
morcdominic-
rantdcfticuti.
^c R.
Dauid.
Kimhi.ViaDci
ncfcicbant , hoc
cft,iusdiuinum,
&:vcras minifte
rii facri lcges.
4 R.
Lcui.Cu
finc dubio &:
Hclcana pr eius.
Sedhicfaccrdos
n6erat,q,aafcc-
dcbatde ciuita-
cc fua adorarc,&:
facrificare ,
vbi
fcelerafiliorum
a
ncfcicntesdominum,t neqiie officium faccrdotum ad populum
:
fed
quicunqucimmolafrctvidimam.vcniebatpuerracerdotiSjdumco-
quercntur carnes, &habcbat fufcinulam tridentem in manu fua
,
&
mittebat cam in lcbctem.vcl in caldariam aut in ollam
,
fiue in caca-
bum , & omncquod leuabat fulcinula , rollebat facerdos fibi
.
Sic
facicbantvniucrfo
IfraelivenientiuminSilo.Etiamantequamadole
3
eracHcli,&:duo

fihiciusfaccrdo
"^
ccsdomini,&:of
fcrrcmuncrafua
pcr facerdotcs
cempore com-
pcccnci fecun-
dum quod con-
fticueracMofes.
Ad hzc, duas V-
y:ii.e.i9
lut rcro,
6
t.roi.19-
}.ui.7,&l.
rcntadipcm,vcnicbatpucrfacerdotis,&diccbatimmolanti.Da
mi
hi carnem t vt coquani raccrdotijnon enim accipiam a tc carncm co
rabant
priusfua
(5tam,fedcrudam.DiccbatqueiIliimmolans:Incendatur
primu iux-
aftarcXnMnl"^
ta morem hodie adeps , & toUetibi quantumcunque dcliderat ani-
jji
Rupcrt. Tria
ma tua. Qui refpondcns aiebat eij Nequaquam. Nunc enim dabis, a-
lioquintollam vi-t
Eratcrgopeccatumpuerorumgrande nimisco-
1 ii 1 1"! * r
/"!
I ?-_?r l^ ..^
Mtiq.c.if.
Rsbbannt,
fentac
,
propter
b
ram dominojquiatdetrahcbathoTesfacrificiodomini.Samuelautc
l
xorcs habuit v-
td
q
nominat COS f
Suj>rrhiimfi.i!i.
f
Noneoquoindu<!bitarponiif:iUu.iexmquatttorcoloribu dirtinguebinu.hyacui-
nOtCmpore,qa
p
nlios B^hal.Pri-
tho,i;occo,b)flo,&auxo.
f
Qupdmihoribusgradibuscoiiceflainci.u.
iHicitUm Cft fa-
mum in eo eft c
miniftrabat antc facicm domini puer accindus ephod lineo; &tuni ccrdotibus . Scd
quod ait
:
omne
^am paruam facicbat ei matcr fua,quam afferebat t
ftatutis diebus ,
""
(fuod
leuahat fnfci
^ ^
,
nuUytoUibant.No
cnim quidlibctjicd ccrtis quafda portioncs dcbebac faccr-
dos tollcrc libi.Sccundum pcccatum cft in eo
,
quod adipe
accipicbantpriufquam hofria incenderctur. Tcrtium, dor-
micbant cum mulicribus,&'c.
Rcfcrc Iofcphus,q, Hcli faccrdoti eranc duo filij Ophni,
Sc Phinccscircahoicsiniurio(i,&circadiuinicaccm impij
,
nulhq; iniquicaci p.:rccbant:&: alia quidem munera ab obla
tur;S
pp
lionorcm fibimec fequcftmbanc,aha rapina: modo
tollcbanr.mulicnbus rehgionis caufa conucniencibus con-
tumclias infcrcbanc,aliis violcncias facicntcs,aliis perfuade
tcsdonis,nihik]uecorum vitaacvrannidcpeflimaditieic-
bat. Vnde & Hcli pro eorum iniquitate damnarus cft
,
quia
minus kucra animaducrlione pledcbar,&: fi quidcm coer
cuit,66corr!puic;cumlenitate tamcn &: manlliecudinepa-
tns, non fcuencate &: auchoricacc poncificis.Diicant ergo fa
cerdotcs,quia propter fcdera pcpuh punicntur,&: fubdito-
rum culpa illis imputabitur.
b
iH Samueltimtm minifirabat^&c. Auguf^.Sunt quidam inter
nos.quierrorcmpaciuntur, putanccs Samuclem faccrdote
tuitfc:i.cx Aaron habcrcorjginem,ex cuius progcnie con-
ftituitdominus nafci,non fieri faccrdotes. Scd no efi narus
faccrdoSjfathis aucem nec lcgicur , ncc probacur : igicur in
abfoluco eft Samuele minime fliiffe facerdotem. Scriptum
,n.eft dc co : Innotuit omnipopnlo qm Samuelfidelis efi prophettt
Domino.
jj
nccmatcrilUim
tm a
votoconfecraf-
fctdo.minoom-
nibus dicbus vica: flia?,fi natusedec faccrdos:oporcebac. n.il
lum fcruireakari.Noncrac igicurdegcncrc Aaron ,
aucfa-
ccrdostfcd Lcuic^c quia lex Leuicis adhucnon crac pofi-
t3,vnoquoqi eorum pro voluntatc fua agentc,idcirco euvo
uit Anna,ne cii c^cris oberrarcc . Sed pdictorcs inquiunt
,
Si facerdos non fuir,quomodo fcriptum eft cum facrificiu
obcuhtfc?Ille drofFcrre,cuius oblacioncs facerdos imponic
fuper alcarc.Sic & Saul,&. Dauid,&Salomon obculic hoc gc
ncrCji.pcr 1 acerdocem. Rurfus inquiunc : Hinc vf facerdos iJRi
Samucl,q,vcfticuseracEphod. Quafi non hodicDiacom
Dalmacicis induancurficucEpifcopi . Ephod cciam Dauid
lcgimus fuilfcindutum . Ephod quidcm vnum nomen eft,
fcd non vnam rem fcmper fignificac.Aliqii.n. vcftis , aliqn
quafi armariolum
q,
porcnbanc faccrdotcs ad intcrrogandu
diim fignificatur Ephod.Saccrdotcs portabant,non vcftic-
banturEphod.Regcs vero& Leuita Simuel inducbantur.
J Procop.Aquila cxpon ir twivAvnce ilxt^tToi/, indumcntum
infignc.SymmachuSjCphod linc um,&: vcltc cxteriore , liuc
pallium paruu.Theodotion,cphod,bar &: *7tit><AvTfiv fniKicf.
jc Thcodoretus.Helividcnsineoflorenccm diuinagra-
ciam,natum admirabiliter,tabernaculo dcfcruicnrem, tan-
quam fandum,&: Nazar^um,co honore illum impertiit.
c Tunicam. Tunica qna faciebat Anna.i.gratia,& pucro cra-
dcbat,inccptiua doi5trina e
,
qua fidcles prima rudi meta ac- F
piunt.
NICOLAVS DE LYRA.
inuc]is,qua: fuit occafio tcrminandi rcgime iudicum, &: in
choandi rcgime rcgum.Primo igitur dcfcribitur malitia fi-
liorum Hcli.Sccundo filiorum Samuchs,c.8.Primain duas,
quia primo dcfcnbitur filiorum Hcli tranfgrcfTio . Secundo
trangrcffionis puniiio,ibi; yenit aneem vir Dci. Circa priniu
delcnbcndo filiorum Hcli malitiam fcripcura fimul expri-
micSamuclis iufticiam,vt oppofita iuxca fe pofita magis clu
cctcaiic.Primo crgo cxprimicur malicia filiorum Hcli , cum
dicicur: 7>orrb jilu HcliJUii Belia
/, id eft,abfquc lUgo lcgis di-
uin^.Idcofobdicur.
1 Xifictes doniinum neq;.dc mandato filiorum Hcli,qui c-
ranc faccrdotcs fubpacre fuo.
X Et itabtht fufanutam iriiienrem in
manu fiuiyScc. i.mdvumcn
ti:m ad cxtirthcndiim carncs h.ibcns trcs dcntt s
.
3
Etiam anleqi.am. f.fijij Hcli,quia ad corum cfiKium ptinc
bat crcmarc adipcs facrificioru
aipcraltnrc holcLaufturu
.
4
Da miln larnem vt
coquamfaccrdoii. In Hcbrao habecur;Dj
mibi
MORALITER.
6
hrat er^^o
peccati>r,,
puerorum. Sic cfl hodic,qua propter ma-
la
vuamclcricotum,curatoru
&:_Dlatorum,multilaici ta dc
prin-
mihi CMrnem ad affandumfacerdoti, propterhoc enim volebat
acciperc carnem crudam,vt coqucretur &
pararctur ad co
rum voluntatcmcontrDci lcgem.
5
IfeW4f*-/-j>w/.vra. llludenimdcfacrificiis dcbeba-
tur domino,&: idco primum dcbcbat fibi offcrri.
6 EratergopeccatttmpuerQrum.DicanzuvsMcm pucri mori-
bus non a:tate:quia iam crant homincs proucili
.
7
Q^iadetral)ebaHtbomincs. Propterquodpeccatum]eorum
aat concra Deum:&: redundabat in totuin populum.Con-
fcqucnter iuxra iftorum malitiam dcfcribitiu: innocentia
Samuclis cum dicicur.
8 Samuel. no i otTo laccrdotali,fcd i minifterio fibi ppcteti.
9
Tueracciiifns.\,c(ipvompzus^paran\s.
10 Ephod. Noii cft tale vcftimcncum iicuccphod fummi fa
ccrdocis;quod alio nomiuc dicicur fuperhumerale , de quo
habcturExod.iS fcdcracquadam vcftislinca.qua vceban
cur Lcuicc in fuis otScijsminiftrando.
I r Ei tunicam. Ir. Hcbr^-o habetur: EtpalliHm parutim. CaJtc-
rapatcncvfqueibi.
* I E
principibus
quam de vulgaribusrecrahuncur abonisoperi-
bus,& ad mala diJabuncur.Grcg.in paftora.Cu paftor
pab-
rupca gradicur,pns
cft,yt grcx ad priccipiciura fcquatur
.
335
I. Regum.
Cap. II.
334
Ot.i-
A
uBia
moto,
cipiunr.vndc: lac vohispotum ded'i,non efam . Superhumera-
le vcro lincu cafticatc &: contmenciam cu bonis opcnh. fi-
gnac.Qui.n.dnominifTraredcfideiaCjncccflceiljVCCivftei^
contincncer viuac,& bonis opcribus fe exerccac.
a 4 Rrddattibi dominns^&c.ChxyioLlmuo non dixcrac,Rcd-
dactibi:fed, Oct nhi Domi.ycm
poftca quatn illa Dcu fecerat
debicorem,aic.- l{rdda.t tibi , bo-
nam dc fucuris ipem prxbcns.
ctcnimfi dcditcum nihilde-
berct,multo magis rcdditurus
cR pof^uam accepic
.
^ Idcm. Tacum hac ncgocio-
ne lucrum fccic Anna , quancQ
ed &venialius.Tn Deum vero peccare,jd eft,a culcu eius re
cedce^impiccatis peccacum erf,quod ditficilius ponicur,'&
cardius remictitur.Et cum qtiis in viru pcccat , placato viro
iacit llbi Dcum placabilcm. Scd cum quis in Deum peccat,
quisorabicproco:i.pcr quem fibi Dcum faciec propitium?
Non
qj
nulla fpsradafic venia
eis
,
qui in diuino pcccant otH-
D
afcendens cmTnriro fuojVt immolarct hoftia
,
tfolennem,&: votum rLium:&: benedixit Heli
3
Elcan? &
vxori cius , di-xitque ei ; Reddat tibi
dominus lemcn de mulic re hac ,
pro ; foenore
quod commodalti domino.Et abieruncin lo-
cumllium.Viritauitergociominas Annam,&:
concepit,& pepeiit tres filios &: duas filias.Et
x .^,
cio : fi^d maivir cff pania^Sc car-
diorveniahis qui in reb. Deo
facracis of?endiinc,qua fi verbo
vel fado hcfcrmc proximum,
quiaquanc6maiorgloria,can-
c6 grauior otfonfa.
^ Chryfoflo. Si pcccaueric
vir i virum,&c. Plena funcgra
Lib.^.adu. vi-
icatis, reuerenci^ , ac poderis
facerc par eff cam,qu^ cu Deo
habucriccommercium.Reddi
>
-
;,
r i j
. " ,
dicenimcialccru filium: imo magnificatUS cltpucr bamuel apud dominu . h.ccvcrba,&qucadttacumvi
non vnum,ncque duos, neque u^^j
^uj-ei-j, grm- [Qacx valde t audiuic omnia
2-
^^ mdioris reuocare poffenc
trcsncqucquacuorcacum,
fed
^
.
,
,-:/'
f tr i- b
j
eos, quipenicusamencesnon
[rmropk,rcs,vciamv^(!ra
quxfaciebant hlU (uivniuerfoHraell
,
&quo-
^
eflenc.Qiuppefcelerisgrauica-
forcemexccdcrec.Taliseftne-
b
mododormiebantcum
mulicribus,quE ob-
cemindicanc,&: quam lit me-
gotiano, qux cum peo gerif
:
(g^uabant ad oftium tabcrnaculi.
^
Et dixit eis:
ibrccm mulcis parcibus condu
r

i

r J-
plicacamreddic.
Aemulemur
c Quarc tacitiS rcs huiulcemodl, quas ego au-
luius mulieris fidcm acque co-
^jjq ^^5 pcffimas ab omni populo ? Nolite filij
mei N6 efl cnim bonafamaquam cgo audio
tupc.vitsemo-
aaA.
eranciam,&c
) A: t)ormkbant cuft mulierih.&c.
tuendum &:cauendum admo
^ nenc , &L qux* illu.d pgna fubfe-
quebaturoftenduiit, grauifli-
ma, fcilicet &intolcrabilis.Ve
nnn quia non omnia, qu.E fue
rant agenda , vc ca refecaren-
ilLcie-
RDauidKimhi.Mulicresill^
d
Vt tranfgrcdi faciatispOpulum domini. Si pec
^ curvicia,molitusefl,ipfecum
excubcbanc pro forjbus
,
eo
-^^
vlrinvirum, t
placariei potcll Deus. l
'^^^
A^^Lib i denenit c
cnefascfrccmulienbusingrc ^.
tn

_l
*
Ambroi.LiD.i.aep^nit.c.
ail.i ta
(1.
Peb
C
di acrium rabernaculi
^ Hicro. lib.Trad.Hcbr.Dor
niifrc cos dicunc Hcbr^i cum
rnulicribus,eoquodpoft men
ftrui cps,aucparcus, non imple
co ficrificio , fuadebant eas ad
viros fuos redire,eifqueconii-
fceri Ec dormire ideo d icutur,
quiaeasdormirccum bonafa
ma viris fuis contra pr^ceptum lcgis faeiebanc.
c -jc Q^arcfacitisrci huiiifmodi,&c. Theodorct.Horuni iniqui
tas non egebat lenibus mcdicamentis,fed accrrimis.Opor-
tcbac ergo,cum pofi primam & fecundam admonitioricm
perfeuerafrcnt in nequicia,eos a ccmpli ambicu expcllerc.
Jc Chrvfo.Homi. 17. in Macc Cum vita Heli efrcc irrepre-
henlibilis,camenquiafilioscalcanccs Dei legem noncum
fcuericacc corripuic,cum illis etiam iure punicus eft,
&
gra-
uefubiuitfupplicium.
}{ Idem.Lib j.aduer.vicupc.vicajMonaft.Naqj&minas
ille adderc debuerac,& a fuo eos con fpedu amouere,ecia!n
& vcrbenbus ?friccrc,mulcoque illis grauius Sc durius mfta
rc.Sed cum inccmpertiuc illis parccrcc , & fuam Sc illorum
laluccmperdidic.
i<
Idem. Audice hec pacres,vcftrofq; filios in difcipli na &:
corrcpcionedominierudice,cum lummadiligencia. Eft.n.
iuucntus feraj)lurimifquc indigec infticutoribus, magitiris,
P5dagogis,aflcclis,&c.
J Hiero. Heli corripuit filios,& punitus efi, quia non cor
ripere debuic , fed abiiccrc.Quid facicc,qui gaudct ad vicia,
qui cmcndare non audcc.
d Sifcccauerit. Non co modo pcccacur in viruin,quo pecca
tur in Dcum:quia pcccare in virum , i.
p
proximum lcuius
cfi&:
e Siautempeccauerit
inDeum vir,t quis ora-
g g. Qiixdam intenogationcs
bicproeo?Etnonaudicruntvoccmpatrisfui, 9
i"
facrisliteris,qux negacio-
^
.*
, ,
. I
^
ri , nem intcrre videncur , non
f quiadommusvoluitoccjdere eos . Puer au-
ffuncncgaciucincclliscnd,vc
tem Samuel"" proficicbat atqus crefcebac, &
''
ha;c.
placebattam De;. .
quam homin.bus. V^-
^^^^g^^^-;^
nit aucem vir Dei ad Heli,
& aitad eum :''^cacapeccaciscumulac,pcusil-
,
lispoLlremoiceradreiipifceii-
tiam recludic,parcim vc fjorum fcclerum denc pocnas: par-
tim.vchuiufmodiexcmplispij
admonici, fibi diligencms
caueanc.
4 Auguf^. Dominusdclinqucnccs
dcfcric.rcfiflcntes
indu
rat,&:conccmnentes condcmnat.
.5 Idcm.Non cafus ruentium.nec
malignitatem iniquoru,
neccupfdicatcspcccantium,prxdeflinatioDei,aucexcita-
uit,aut fuafic^auc impulicfed plinc deftinauit vnicuique re-
tribuercpro vt^elfic,fiuc bonum,fiue malum.
jc Idem.
Nciascf^Dcoafcriberccaufastaliumruinarum:
qui &: li ex xtcrna fciencia pr(jcognitum habet,quid vniufcu
lufquc meritis retnbuturus fit , ncmini tamen per hoc quod
falli non poteft,aut necefTitatem^aut
voluntatem intuhcdc
linqucndi:Si ergo a iuflitia &: piecace quis deficic,fuo in pra:-
ceps fertur arbicrio,fua concupifcencia crahitur ,
fua perfua-
fionc dccipicur,fua culpa moricur.
f ^ 7'pra<cm iawHc/,c5^c.
Chi7fofto.Quamquama:cascl-
fec immacura,vircus camen aderac macura : nam afcendcnri
bus in ccmplu omnibus , mulcx piecacis
magifkr failus elt.
Siquidcm dum difcunc modum naciuicacis illius ,
magnum
folacium accipiunc fpei erga Deum.Nec quifquam vifo puc-
ro cacicus dcfccndcbac,fed omnes glorificabac illum,
aquo
priECcr fpcm dacus erac.
*
eccIedsB iiel
tcftimonii.
tiiidicabit iUfi
De* vcliudex
diftio Hebrfa
& Deum & iu-
diccra (igni fi-
cat. Chal. in-
terprcs nonne
addiicent cora
iiidice, & .iu-
diet vcrb.i illo
rum,&diuidet
interillos.i di
rimct iitein
q
inter illos eli.
t
anibulobat.
Li.de prjtdeft:
& grat.cap. p.
Adarti fibi fal
fo impoi.arci.
le.

Arti.lj.
HomJl.de An-
na ,
& Samiic-
lu eduCrft.
s
a Vatris
NICOLAVS DE LYRA.
1 LtmagnifitatHs. Ex quo pacct fu^ bonitatis auginentum
.
2 He/iaHffw. Hicicueititurfcripturaad fcribendum mali-
tiam fiiioru Hcli,quia patri argucnti non acquieucrun t , fcd
obfiinati in malitia rcmpnferuntJBthoc eft quod dicitur.
3
Et audluit. retrahctcs eu a facrificijsdiii propter pra-difta.
4
Et CfMomodo. Ktx erant muliercs,qux venicbant , vc purifi-
carcncur poft partum,ut pra:cipitur Leuic. i a.&: filij Heli fo-
licicabanc eas,& aliqu.is dccipicbanc.
5
E' dixtt. Rcprchcnd iceos nimis moHiccr, proptcr q,
dicic
Hieron.fupcriotuniifiumrHcli proiniquicace filiorum luo
ru damnacus efi,corripuicquidc cos,fcd lcnicacc paci is, non
a'.ichor:caccpunc;ficis,&:quiaeosccncbacurcorripcie;ideo
non folu proiniquicatc filiorii , fcd cc pro fua fuic punicus
.
6 yitrarifgrcdi. quia ficuc didu cfip malicia eoru ppts recra
hcbat' a facrificijs debicis,&; adcbica rcucrcncia crga Dcum.
7
-V ; rrccnmrr pc^ nr.icioncs ik facri^icia.
,
o iKi.'t/fc.
q.d.;tniKui'l!bi |ytalia,non quintale pecc.iru.m
lit ilmpl.cicci irrcnuliiLik-,Icd quia dc ditlitili cft vi.ni!tiibi-
icEc
lc.Et pcr talc modum dicit faluator xMatt. / i.Qj^i
aiitcm dixe-
r\t verbum contra
Spiritumfaniium^non
remittetur a n boc jecido
,
ncqueinfuturo.
, n-
9 E( non aiidicrunt. E x quo patet corum
obltinatio.
10 Q^fiadiis.
Contranu aut vr dici Ezech.3 j .c. T^olo mortem
peccarori<,&<.Diccudum,q,
Dcus non vult mortem
pecca-
toris pcr fc,lcd pcr fc vulcuiilitiam fuam,ticut &:
bonitatem
ad ciua
fcquit punitio peccatoris,c]
aliqfifitpcrmortemcor
poralcm,&:aliqiiandocun-ihocpcrmodumsehenn?.
T 1 run .wtcn. Hicconucrcitur
fcnpcura ad
dcicribcndum
Samuclis
iurt.ciam,aixta filiorum Heli mahtiam
racione lu
pradida,cumdicicur.
12 7'ro/i(
/oaf.itcace,fcilicet,&vircuce.
13
Er;^^/^ce/;.i'.iitucdfdef^^.naoScba(hano:Neccfrcerac,vc
qiicm Dcus caiita piudcrac gracia,ab
onu-ubus amarccur.
14
1,'enit aut. Hic ?iir dcfcnbicur
cranii^rcillonis
filioru Hcli
punicio-EcprimodcfcnbiChuiuspuniiiomsdenuci.acio.Se-
cCido exccucio c. 4- Pnmai duas^cja primo dcnunciac
p
nun
tium
cxtrancu,Sc(!6
per difcipulum
iubiciUim
j.cap.Ciita
Tom.i.
L
4
4;priinum
331
Glofordi
&NtcolaicleLyra.
336
A
C&.lii huiie
lecufn.
fcalcicntit
contra.
foblitionet
mtM.
B
t
Cietnctu
M flc pii-
mitii*.
|jb.<le para
c
a Tatris
!u',&c.h^roT\S<-''y^ci. c.
Quiscnim
almstliic in Acsry-
pciacn fcTuicucc ,qui pof} libc
racioiKm
clcdtis Ik in fjccrdo
tem
?quicunquc
cnimcx cius
gcncrc e(^ cum vidcc faccrdo-
tium
Chrilbanoium
pollcrc
pcr mundum,libi
anccm elfc
fubcradum.dolorc&imarorc
^
tabcfcit.
^
Cucheriu^
X^is nunc fide-
lioculo
hxcincucns non vi-
dcatcflc
complc:a:qu.indo qui
dcm nullu cabcrnaculuin, nul-
luin ccmpUim
,nullum.ilcare,
nullum
facrificjum,&:idco
ncc
vUus facerdos remanfic lud^is?
Eccc dics.qui
pr<jnunciaci fanc
iam vcnerunc ludaeus cum vi-
dct facrificium
Chriliinnomm
toto orbe pollcrc , fibi aurc ho-
norem illum masiinnn ciFc; fub
tradujdeficiut oculi cius,&dc
fluitanima eius cabc m^*roris.
^
it Procopius. Hxc pr.ididio
vidcrurfamiliam
Hcli fummo
pontificatu dciiccrc : l.iccnccr
vcrototius ludaici iaccrdocij ti
neminnuit.
^.
b ^ Sed (jiiicutitjue honorifjcaitC'
m.d^c.
Ambrofius.Hononfica
tcs mc , inquit , honori ficabo:
honorcm bonorum opcratio-
nis fua: cffc dcclarans. Lc conce c
placo-
HxcdicicdominusiNunquiJ
non nperte' rc
uclatusliuTidomuipatristui,cumcflctin
Ae-
gy
pco in dijmo iHiaraonis? ht clcgi eu ex om
nibus
rribubus lii-acl mihi in laccrdorcm , uc
-tafccndcrct ad ilrsre mcum.^adolerct mihi
inceulum,6iportarctcoran'Cephod,&dedi
domuipatris tui omniat de lacrificiis filio-
rum
Ifrad.Quarelcalce
abiociltis vidtimam
meam &i"
muncra mea,quv
prceccpi,vr offer
rcntunn t templo , &: magis honoralH fllios
a ^ Non comrnti pute corcclli vobis.
tuos qua me,vc tco"medcretis primirias om-
nis facrificii Ifrael populi mei ? Proptcrea ait
diis Dcus IfraebLoquens locutus fum, vc do-
mus tua &domus patris cui miniltraret in c6
a
f
Nonquod vinbta ztcrn.i,fi vcntai.
rpcd:u meo vfqj in icmpiternum.Nuncaute,
dicit dominus: Abfit hoc a mc. Sed quicunq;
a T Sicut S.irauel.
honorificaueritmctgiorificabocum.Quiau
tcm conremnunt me,t erunt ignobiies.tcce
a ^ Noui certainenti in quonon c.t faccidos reiu:iilum Aaion.
b
f
Dignitarcin l^ vobui riceriiotij.
diesvcniut,&prxcidam brachium tuum, &
f
Aoio.i. a
1" iJceiilns m^gnus.
brachiumdomuspatristui, vtnon fitfcnex
T Chriituiium populum.
indomotua. Etvidebis taemuium
tuum in
rct
laui
igm
1
pl;irorcsnici,nondixic,Honore D
priuibo : \ld honorc priu.ibun-
tur . Non iluc opcracioni dcpu-
ranseoium iniuriam, fcdcjuid
fucurum eill-c oftcndcns.
V-
Rupcrciis. Quacunquc cx
domo,quacu;K]; cK gcncc (inc
,
2 Ijuc ludxus, iiuc Gi'a.cus tic,7i
7 me ho-ior:!icai:cri(,;ilonficab> eim,
glonofjrcgno, sjloriofo fucer-
d;)Cio,(Sy:c. H.CC mihi conciicio,
A bxc mihi icru.uida vicifiicudo
cfi. Accipico,vc ius,i!<: dicico, ^a
c prt)iniiIionis fidcmirricamic-
ccnm.tacilius ca;!um&: ccrra,
quam hoc vcrbum tranfirc po-
tcnt
.
C
< Vrxcidum hrachiim
,
&c.
(;
Hieronynms,&: Rupcrcus.Bra-
cl-jHim aicam voc.K, ^dignica-
tcm facerdocii . Sciicm auccm
faccrdocem ma^num dicicVbi
y
nunc f.icrificia iiliorum Aaron,
g
caurorum,hircorum, agnorum
&. ariecum ? Prxcillim cft bra-
9 chium Helijbrachium facrificii
ioveccris,&:c.
11
d ./fm/.Rabbanus Acmulus
domus Hcli fuic, Sadoch laccr-
12
doSjCjabicifco Abiathar a Salo-
monc faccrdotiii fufccpic . Vfi
proitcit Sdor,ion .Ahiatharnt efict
facerdos dn:,vt inipleretur verbu dhi
1
3
quod locutHs efl fnper
domum Heli.
^
7i Vt
ui: r.i
LiS..
r.i !:
l.:;..J
\v}yk
cun.
i:
tc.
I'
lOi
NICOLAVS DE LYRA.
primum dicicur: f^eiitautem. Huius viri nomen noru:xpri-
micunideo circa hoc varic dicicur. Ab ancicjuo dixerunc ali
qui,cj, Phinecs,filius Eleazari faccrdocis qui adhuc viuebat.
bcd hoc vidccur impotVibilc^quia Phmecs ance marceMofi
iam erac ad minus ^o.annorum, vel circiccr : qu'a cunc fa-
ftus fuic Pliinecs priaceps cxcrcicus concra Madianicas , vc
habccur Num.
3
1 . lcem a morce Moli vfque ad morccm Hc
li anccquam pauco ccmporc vir ifte Dci vcnin ad Hdi , flu-
xcrunc anni crcccnci ^7.C<i}addeclaracurfic:quia ducacus
lofucincepic immeduct; a morceMoti.Tempusauccm ip-
fius lofucquo pr.cfuic.non cxprimicur in fc-ipcut-arfcd coa
tinecur (ubcemporcO.honielqui ei fucccnicj&hoctepus
fuic4i.annorri,vchabetur ludic. j.p.>ltipfum AoJ prefuic
go.annis,Iudic. j.Pofiea D-Ibora ^o.IudiC.^.PoftcaGcdeo
40.1udic g.Pofiea Abimcicchcnbusannis,ludiC.9. PoftcCi
Thola.i3.Iudic.io.PoftTola,Iair 23.Iudic.10.P0fi lairfilii
JfracHucruncfinc ludicc 18 annisquibus fcru:crunc Phili-
lth^is,ii:filiis Ammon,vchabccur ludic.io.Pofta Icphcco-
fuicfcxannis.Iidic. ii.PoHeum Abefanannisfepcemludi.
la.porteum Ahialon loludcum i z.polteum Abdon 8.1u
dic.jz.pofteumSamfon 2.o.Iudic.i6.poftcu Hcli^o. vchf
i.Reg.^.qui fimul iuniti faciunc annos
357.
Aliiucrodixe-
runc,(j) iHc vir fuic Hclias prophcca,Scd hoc ec vf impoflfibi
le,quia ance morcem Hdi,iam Hclias fuitlec io.anno.5i: pl'
cum hic dicacur vir iecundum coslccm a morcc Hcli vfc|uc
adtcmpusquo Hcbas (uic rapcus.vchf ^.Rcg.z.c. fiuxcriic
anni 2o8.Quod dcclaiMCur Iic:quia Sainucl pr.ctujc pufi Mc
li,cuius ccm^us non ex primicur^tSi: ideo concinccur fub r]}c
Saulis,&:iftudccmpustuic4o.ar.noi-.vc h.ibccur Ad.13.pofi:
Saul regnauic Dauid 40. annis z.Rcg.^.g. polt D.uiid S.ilo-
rnon^o.^.Rcg.ii.poficum Roboam ly.^.Rcg.i^. poftcii
Abia cnbus annis,3.Rcg. 1 $.poft cum Ala 4 1. j.Rcg. i j.poft
eum lofaphac 25.3.Rcg.3.poftcum loram annis diiobus
viqjad morccin Ochuzijc rcgis lir.icl,uc hf 4 Rcg.i.qui an
ni iimul lundi {aciunc aunos. loS.Huic auccm 0..hozic Ho
lias dcnuiiciauic m,)rccm fuam vicinam ancc^ i .!pcrccu'-,vc
habecur.4.Reg.i.Pr()pcerquod,:iliidicunr,ci,iftc virD.idc
auohicagicu.jfuicangclusin Ipccie v^iri.HcbrcKi auccm mo
.-. Mi dicunccj, tuic LLana paccr Samuclis a Dco milius ad
ipfum Hchaigucndum,&:p9namdcbicamlibiac filiisfuis
nunciandum,ldco fubdicur.
I Hac dicii du/inniis.t^iin 'ud tjon apcrtc reuelatusfum . De ifta
rcuclacionc aui hf Exodi ^.vbi df,r}, Aaron a quo dcfccndic
JlicHcIi,vcd!Ctiicftfupra,i.capiculo pcr domini rcuclacio-
ncm lUK obmani tram fuo MoIj,&: cunc rcuclacum tinc Iibi
c^ tutu-
q,
fucurus crac .'iimmus faccrdos, vt hic dicicur, liccc Exod.
4.noncxprimacur.
2 Etportantephodcora-n wc, idcft,fupcr humerale,cuicon-
iundunieracnicionalc iudicii,vchabccur Exod.28.
5
Et d-;di don.u- patris tui omnia de fjcrifjciis fiHorum ifrael^i.OtO.
nia.nd ipfospcrcincncia:quiaaliquadc
lacrificiis crcmaban
tur ad honorcm diuinum,&: aliqua eranc ipforii oticrcnciu
in facrificiispacificorum,vctrcqacnccrfupra
dictum cft.
4
il^iare. i.C(Jncempcibilcm reddidiftis,quia filii Hcli prius
accipicbanc parcem fuam,qua pars diuina ofTcrrccur,&i cre
marccur.Ec quia al iquando accipiebanc pro fe illa, qux dc
bebanc Dco otIcrri:idc6 fubdicur.
5
Etmagis. Ecquia Hcli ccncbacur filiosfuos corripercde
concem'pcudiuinj,idcodicicur hic m.igis honorafie filios
fuos,quam Dcum.
6 Z-oyMcij. Dcdomopatris fui beneinuenicurhocfcriptu,
Quia ipfi Aaron de quo iftc Hcli defcendic , a Dco fuit datu
laccrdocium,vchibccurExod.i8.Scd
de ifto Hcli, <5,con-
cefium fueric a Dco fibi facerdocium Udomui eius, non in
iicnicur nifi in ifto loco.Ec idco dicunc hic Hcbrxi,q, illi qui
dcfcenderunc dc Aaron pcr Eleazar,quibus ex ordinadonc
diuina dcbeb.acur f.iccrdocium ancc cempus Hcli, fuerucnc
gligcnces in rcprchenfionc & doilrina populi Ifracl: qui de
clinabac ad idololacriam &ad alia cnormia peccaca:i6 iufto
Dci iudicio cranslacum fuic fummum faccrdocium dc filiis
Elcazar ad filios Ichamar in ifto Heli . Dcus cnim fuo ;udj-
cio iufto mucat cempora <Sj ^caccs^cransfcrc regna acquc c6-
fticuic,vcdicicui-Dan..i.E!: codcm niodo diccndum cftdc
fummo l"jccrdocio,&: aliisdignicacibus.
7
..4hlit. Ex hoc parcc.o,, promifiiones diuinar &collacioncs
alicuius boni lnbjndi fucuris cp ibus inccUigucur fub condi-
tionc,f.li illi quibus fiunc calcs promiliioncs vci collacioncs
benc; te habucnnc in vccndo.ldco fubdiCur.
8 Sed quicunquc. Bcnc vceiido fumino f.iccrdocio vclalia di-
gnicacc.
p Glorificabo. Confcruando cum in ftacu fuc dignicacis
.
10 ij^i a'4icin. Abucendo collaca libi poccftacc.
1
1
Erunt ignob lcs. Qixia dci icivmcur a itacu fux dignicacis.
li Ecce dies. i.poccfiaccm fummi faccrdocii,q, implecii fuit
tcmpore Salomonis,qui abicdo Abiach.ar dc iummo facer-
docio,qui dcfccndcrac de Heli,infticuic S.adoch fummu fa-
ccrdocc,quidcfccndcracdeElcazar,vchabccur3.Rcg.2.Et
tunc rcdiic lummum facerdociuin ad pcimam Iineam.
j 3
Ei ui. i.ipfum Sadoch & policros cius.Tri Heli in pfon-i
lua no vidichoc,g,a morcuus fuic ancc
p
annos So.Qd
pacct
^a poil Hcii Samuel &c Saul pfuerut ^o.annis , &:
Dauid rci
40. vc
337
:ieri3
Je
[eb!.
I.Res-um.
Cap. II.
338
'let
n-
10
.'.i.
j-
) qfio
a FtdeF>ciant. Rabb.Augu.vt fcmpfrfcil cecfit de domo
Heli in ciomodomini,qui in d;i;nicacefaccidocii viJes aliu
fubf}itucum,&: fc dcltuutu,dchaac inimo Sc tabcfcat. Hxc
ailc niucacio l.iccrdorii in Chnfto p]ene complcta clt quc a
Sauuiclc figuraca.polt Samuckm cnun faccrdoccs fuerunc
degcncrc Aaro,
Sadochj&Abia
thar,&alii vfquc
adtcmpusChn-
fti.
b -IJ Sufchabo m-
hi faccrdot. f.dc
lcm ,
&c. Thco-
dorcc. Hxc foli
dominio noltro
Icfu Chnftocon
u."niunt,quiquo
adhumanicatem
accincc, nomina-
tus fuit nofter
poncifcx.;/.jZ;eff-
tesyinquie ,Tonti-
ficem magnum
,
qui
penetrauit celos le-
fum.
c Et animartij
.
R.ibb. Augu. No
habet Dcus ani-
mam , fed trcpi-
ce dicitur animam habcre^ficut m.^nus &: pedes , &cctcra
corporis membra . Dc Samuelcauccm d^eipotclf quiain
omnibus Dco paruit . Chrifiuj autem in oranibus Deo pa-
triplacuic. Vudc: o^js
placiiafuntei faciofcmper. Cui pacer
a?dificauicdomum,qu^domusnos fumus,li fiduciam &:
gr.itiam &gloriam fpei vfque ad fincm rctineamus.DeSa-
muele aucem dici non pocelt,cj, edificiica Ikcj domus fide-
lis.
l.Rcg.y.ai
t
omnl!i miil
lis,qu.'ccoramChriftodoihini,i.Sam:{:^]c inced.?t cun.llis
!>
dicbus,cum legamus in fcqucnnbL)s,quia f\\ii cius poff aua-
ritiam dcchnaucrunt.Niil forcc domum cuis plcbem lud.ii
cam acci pamus:qiuv cundis diehu'; fuvrdocii eius domino
feru:uiC.Vr.dc:f rcjiUitMdomHs ifrMlpoil domint^m.
d Fiitunim
efl .
temp!o, in vmuerfisprofpcrislfraelj&non crir fencx in domotua
^ Rabba. Non pro
omnibusditbus. Vcruntamennon aufcram pcnitiis viramcxteab
t
hhocdrckuTrd
a
f
Hocimi^^leuun c.l oii,indf>Saii! iii.lit mtcrhc; Occidctcsdt Itiipefiiis.
J 1 A
^
"^
a
alcarimeo,tfedvtdcficiantoculitui,Sccabclcatanimatua,&'pars
^
71^."^,^!;;^,^''"; .
, ,
aTVdufidditatc,vcl.,l..d.,Ti.,.
^ Clc CU-US piCrC
tm.do domu,
I - 1
J

i ^ ^

T T VK1UC hodiC Ve- tunmonent
magna domus tnx moriecur cum ad virilem ittitem vcnent.Hoc au
+
j.,,^,.,^
a<:conuer-
wucnei.
a 1 Mutandi f'cerdoti|,mtrs cn:m hlioium fignifitat niortcm m n 'lominis fcil rucidotii.
tem eric tibi iiiznum
,
quod ventuium elt de duobus filiis mis,Ophni ^"
dI^L r> ^u
^^ ,
Tinbciio
'
ti;iccci.is^:ix:>.i'A
Ioan.<.f,
ti o r>f

T 1-
' '
1 r^r
/
1 -I

r J 5 "'^ quem e<'o dabo
^^
&Pninees}Indievnomoneturambo. LtiulcitaDomiiiilacerdotcm
caro meaeil pro
a T
ViA-ic:QiTe pl.ici.afiintcifaciofempct. ,. .
r^
rii
a^*^
o C

a ic ^ 1
rnundtviea, Quia
c hdeiem,qui luxtacormeum&animammeam tacietj&jEdihcabo
'
dixcrat fcdcdif-

a f
Ect!ff:ajii,veiHi-iuf:!lcrafupcrram. b T
Doir.us. T
Conuerlnbiiur. T Drniortcad vitam. /
p;!,
., pl^r,,,,;
E
citdomumfidclem,&ambulabit coramClirifto meo cundisdie-
Aaron de viai-
^
bus. Futurumeftautem, vtauicunqueremanfericindomo tua, ve-
8 mis vcteris cefta- tveiJomuin
a T
Or's confclUoucm. b
f
SscriiiGum falutare abieais cr.rnalibus, mcnci
,
CJUa: fue-
lecuram.
niatvt t
orernr pro eo Sc ofFerat nummum argenteum, & tortam
runc focrificialu
a T
M eft,-p&m plel ein Clu. to lai.er.lote p.iUenten vnde. Vos autem gentii clec1iim,rcgale facerdotium,&c.
panis, dicatque; Dimittemeobiecroadvna!m partem facerdota-
c
lemjVtcomcdambucccllampanis.
dcorum:dicitcf-
fc poftulandam
f
iQ<reme ^r
bucccllam panis vni patri facer
adcomcdcdum,
lowh.
quod cft facrifi-
cium Chrif?ianorum,5(!pabulum animarum.
3 Rupert.Quicunq; dc populo ludaico remanfcrit, id eft, Com.li.i.c,
ad vitam prxordinacus fuerit,veniet ad Hcclcli^ faccrdociii

vc oretur pro eo,&: pcr ciufdem Ecclcli^ fiicramenca rccoti
cilictur Deo.Pctit vt in vnitate corporis EcclcficC, comcdac
bucccllam panis viui.qui dc c^lo defcendit, buccellam cor-
poris Chfi filii Dei,i quo folo vita eft, fme quo nemo viuic.
P
NICOLAVS DE LYRA.
40.vcdii^umeftfupraeod.ca.Scdiniqui defcenderunc dc'
Hdihoc vidcrunc,in quibus ipfc Hcli quodammodo rcma
fev3r,licuchomomorcuusin filioviucnce. fecundum iUud
^cc\.jo.a.Mortiim esi pacer ein^ti^ quaftnon eil morluus^fimilem
eitm retqur. fibiposi fe.
I Et non. Quia filu fui incerfcdi fuerunc in virili jecace,vc ha
bctur infra C.4.H0C etiam potcft referri ad facerdoces quos
Saul fccit interfici,vt habetur infra zi. qui defcenderanc fal
tempro maiori parte de Hcli.
X A^ej-Mfltamc/z.Qj^iapoftinfticucione Sadoch in fummofa-
ccrdotioremanlcruntaliquidedomoH^li in officiofacer
dotum minorum . Iftud cii crat quodamodo in confufionc
& anxiecacem ipforum,co
q,
vidcbantfc dciedos a fummo
iacerdacio,5(:aliosloco eoru poficos.Et hoc eft
q,
dicicur.
3 Sed
3 Scd vt,&c. fcilicec in filiis cuis:licet non in perfona cujj.
4
Hocautem. ideft,morsfiliorumtuorum.
'
j
I die. Fucura de propinquo erit fi"num,quod alia certi-
cudinalicer euenicnc poftca.finterfeaio facerdocu pcr Saur
lcm,(S<: cranslacio facerdocii ad Sadoch pcr Salomoncm.
6 Etfnfsiiabomihiy&c. id eft,ipfum Sadoch.
7
Et animam,&c. id eft,Salomonem.
8 Fnturum. Quia inferiorcs facerdotes habebanc recurrere
ad fummum facerdotcm,vt pro eis oraret,& faccret ei obla
tioncm.In Hebrxo habetur:^<rni(if ad inclinadum profe in obo-
to argenteo^erc. Quod lic cxponunt Hcbrazi, cjj facerdotes rc
manentes de ftirpc Heli.fucuri eranc humiliare fe cora fum
mo facerdoce,& orare vc pofTcnc fcruirc in cemplo pro prc
cio oboli argcncci &i. tonx panis in dic.Et licera fequens vi-
dccur cancordarc,cum dicicur.
9 Dicatq;. OboUisauceft vicefimaparsficli,vchr,Exo.jo.
CAP.
A D D I T I O.
In
j.Reg.ca.a.vbidicicur in poftilla.Ad cuius incellcdum
fcicndum,cj,
didtio Hebraica qux ponicur hic,fciliccc,Sibca
cft
a:quiuoca,&c.
Illa diclio Hebraica, fSibca non eft proprie aiquiuoca
,p-
uchicponitur.-folu.n.fignificatfcptcminpropriafignifici-
cioncjicec
facuricaccm lignificcc fmecymologiam.fcd traf-
lacio
lacio noftra quas dicit plurimos^cx alia rationc obtinet verita
tem.Nam in Hcbraico aliquando fcptem accipitur pro plu-
ribus:vt intelligatur numcrus determinatus pro indctcrmi-
nato. vc ibi: .Apprehendentfeptem mul. virum vnum , Efa 4.a. &C
fic in aliis locis.quod idem eft ac fi diceret:plurcs muliercs
apptehendcnt virum vnum,prout ibidem exponitur. Et fic
translacornofterinhocloconon folum feiamn: cx fcnfu,
fcd ctiam vcrbum cx verbo tranftulic
.
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 340
C A P V T
iir.
b ^ Vriticfm.
Hiero.Prc
pi'^-'! yncrnw.eiiiSam.&c,
&^
tjofus
dicitur qui.T pcrr.irus crat: omnc en im
quod rarum c(t, prctiofum clt , ^ prophctia
non plcnc nunitcftab.icur.
* Rupcrt.Ra
M)l
tre^ranJi.
t
iovnif-
bat.
Robbjnas
tnKuQC W
(unv
I.C<Ut..>J>
rus &: pcnc nul
Uiscrat,Q!ii fcr
^
mpncm Domi
ni vcicntibus l
Sjudire loqucrc
tur.
Rab. Vndc in
dicbus illis non
crat vifio mani
fcfta.
Prc^pccr c
pcccata cnim
populi &: prxla
torum non ap-
parcbat domi-
nus pcr vilio-
nes vcl j)er an-
gclicas rcfpon-
iioncs,ficut pa-
tribus apparuit.
4e Hicro, Hcli
iaccbacin loco
fjo, &oculie-
iuscaligaucrat,
ncc potcrat vi
C A P V
Vcr autem Samue
Sub lucc cnim d'ci cxtincucbatur,luccbatauccm vfq; i ma D
nc,Vcl hoc r!gnificat,ci, Hvl in c^ciraccpcrniancrcr^doncc
fundituscum prolcfuacxtingucrccur,i.morcrctur.My(hcc
autcm ca:cicas Hcli, lignificvnt c;rcit.iccm lud.torum ,qui
pr^'fcnccm Saiuatorcm non agnorunt,ncc tulgoicm mira-
culorum cius
,
T III.
miniibbat Domino cor.im
Hcli , & fcrmo Domini erat t pretiofus In dic-
bus illisnon crat viiio manifcfta . Fa6tum eft
laiTij
a f
Frx iiiinta xute
CTPretic
nifcfta .
Heli ti.icebatinlocoluo.
nccdodrinam,
doncc faccrdo-
tiuincu populo
&:ccmplocucr-
tcrccur
.
d Vorro San.ucl
nccd.fcicb.domin.
^
Hicronym.
Ncfcire d.)mi-
nudicicur.quia
pcr
prophcciiC
minifkriii ncc- iuccn
diun ei rcucla-
exting
fucr.u fcrmo
'"' ^
tiofra
i\
li.Jcl
H.u.
1 Anni
nis
c
ergoindie quad
a f
t&:
oculi eius caligaucrant nec poterat videre
t
lucernaDeiantcquamextinguereturSamuei
autemdormiebatintemplo Domini, vbi erat 4
a T Trina vocitiont pocctt imeUigi.iiuia erat faturus piCi li.:t.i,diix & facenlos.
arcaDei. Et vociuit Dominus Samucl : Qui refpondcns ait
:
Ecce
^ ,^.^^,..^,^
e^o. Et cucurritad Heli &dixit: Ecce cgo, vocafti ^nim me.Qui
^
Domini. '^^
Smt ;
Non vocaui , Rcuertere & dormi
.
ht abiit &
ciormiuic. Ht adie
^_
*
^^'i!! vlJl-
^n?i
cit Dominus rurfam vocare Samuelcm. Confurgcnlcjue Samuel abiit
rctpuemm.
^'JJ
ad Heli ,
&dixit ; fcccc cgo,quia vocafti me, c^i refpondit; Non vo- ^
Rupcrcus.ln
a <i
Qj^a j>! t piophet!j:piy'.^crium non ciat ci reuclaius lcimo diuinus. SamUClCm mO-
d cauitefilimi; Rcuerterc &dorrai.Porr6Samuel necdu fciebatdomi- ^ ^^'^^^^]^
^_^_!^:Z
numjnecrcuclatusfuer.-iteiri^rmodomini. Etadiecir dominus& vo-
cauit adhuc Samuclem tertio^ Qui confurgens abiit ad Heli & ait; Ecce
dcre*.Hicenim ^
ego.quia vocafti me.lnccllcxit ^rgo Heli
,
quiadominus vocarer pue-
cff
'fi?poftcaTn
rum,& aic ad Samuclem; Vadc&: dormi ht 11 dcinceps vocauerit tc di
fcrcndu, Et an- ccs; Loqucre domine, quia audit fcruus tuus. Abiit cge Samuel,& dor
tcqua lucerna . -
' *
cfl.S:cquefa6tumcft,vtisquiviftonem
indicarctmiluliec,
celare non aud.,*rcc ,
caccre non poifcc.
ii Theodorctus.C^oniamDcuseracm.ala
Hcli pncdidu-
rus per Samuelem,iic viderccur Samucl finxiil.- reuclacionc
Deus rem difpcnfac , vc cum Heli quidem credcrccquod
p
fic Dcus
g
vocac Samuele,iIIe auc poflca rcnuciarerci dicla
cxtingucrctur,Samueldormicbat,&:c.
.jtRupert. Domicbatintemploantequam luccrna ex-
tinguerctur,id cft,ancequam lux diurna ficret
,
quando ea-
dcmexcingucnd.ieracbiccnim aDominoper Moyfeniuf
fum crac,vc luccrna luccrec vfque manc.
c iMccr. Rab. queardcbacincabcrnaculoance lucem diei.
Sub
minus vocatio-
nis fue gvaciam,
vc pnus concra
qucm micceba-
tur,vocacuin cf-
fea Domino il-
lum fcircc
,
qua
ipfc qui vocncus
lunc
N I C O L A V S
C A P.
D E L Y
lU.
R A.
P^^^er
4M.H'c confequenccr dcfcribitur dcnunti.atio pa;n?
lutura: fatita ipfi Hcli pcr Samuclcm fibi fubicclum. Cir
ca quam fic proccdicur:quia primo defcribitur reuclatio fa
daSamucli.Sccuad6di.e reuclacionis dcnuriacio ipliHe
li,ib;: Et Samtettimebat. Tcrciohuius manifcihiciococilfrac
li,ibr. Creuit autem Samuel. Circapgmum Samuel,adomino
vocacur.Secudo punicio Hcli fucura ei rcuclacur,ibi: Et dixit
<iowi<.Circaprimum ponicur condicio tcmporis,curn df.
z
f/tT. quiapropccrm.iiiciamfiliorum Hcli &: ncgligcn-
tiam patris in corrigendo cclfiuerant rcfponfioncs & rcue-
lationes domini.vnde in Hebr^o habecur hic:Et /cr>o doml-
ni erai p^-ohibttns vcl ohturatus, &c rcdic in eandcm fcnccntiam
cum translatione noftra:quia omnc rantm prctiofum.
3
EtocHll. Hoccxponitur vno modo,quia non potcrat vide
rc dc noctc,fcd al i(|ua pocerac viderc de die, quando lucer-
na tabernaculi erac cxcin6la,quia excingucbacur quado dics
incJpicbatclarcfcere.Alio modo, q,non poccrat viderelu-
cerram a: d-ntem co q, olTcndtbac vifun^ eius nimis debi-
litatum.Scd i(\x expoiicioncs non vidcncurconucnicnccs,
quia nuilus cit ifta c^cuticns qui non magis vidcat lucerna
ardcnccmquam extinctam.&proccdunccx fuppoiitione
falli,vt dicunt .iliqui,r.q, ha:c (ic vcra liccra: Ncc porcrac vi-
dcrc luccrnam Dci anccquam cxcingucrccur.In Hcbra:o.n.
fic habecur: Et uon potcrat vidrrc. Ec hic finitur vcrfus.
q, aute
fcqujcur ctl pnncipium vcrfus fcqucncis : luccma domini non-
dmn cxii>/^i:(bauir.,>:jr Saniueldormicbat
, crc. Ad cuius incf llc
dum fcicndum mj, inremplodoinini
plures kiccrn^ :i:dc-
bauc ca dc noJc qua dc dic: ica cj, aliqua: excingucbancur m
m.tnc.
mane.Efl igicur fenfus:^. adhac non cr.it tempus exc nguea
di iUaslucernas quando Samuel iacens in lcdulo fuo fuitvo
cacus a domino,quia fuic vocacus ancequam circc die8,&:fic
cxcindio lucern? non rcfcrcur.id pr^ccdcncia.f .ad caligatia
ncm oculorum ipfuis Hel!:fcd adfequencia,vidclicec ad dc
nocacioncm ccmporis in qu) reuelano fada cfl Samueli.Ec
hoc idem dicic magiftcr in hiftonis , &idcm babccur Iibra
de Hcbraicis qucflionibus . propter quodtranslatio noitra
videcur hic corrupta per impcritiam aliquorum correJlaru
qui duos ve; fus coniunxerunt in vnum, ficut &: in pluribus
locis aliis factus cftjEc ideo hic confequcnter pofuerunc lu-
ccrnaminaccufatiuoprolucernain nominaciuo : PropccE
quod videcurc],ftafuiCvericastransIacionisnortra: a priti-
cipio: Oculi liu^cali^aiierart ^nonpoterat uidcre. &: hic termi-
natur vcrfus.Et i"cquitur:Ef lncerna Dei iinte<jui>n extiHgiieretitr
Sam ieldormiebat,&c.
4
iH tcmp. i.in cxcdra iuxta tabcrn.aculum,vbi erant Leuit
qui cuflodicbant tabcrnaculum domini,in quo eracarca:in
tra tabGrnaculum cnim nullus i.accbac.
5
Ef cHcur. Crcdcns
q, ab co vocaretur:&: fic fccic tribus vi-
cibus.Cuius ratio fubdicur.
6 Vorro. i.modum loqucndiipfiusdominicumprophccis,
Sicuc enirn ars &: nacura proccdunc dc imperfeclb ad perfe
daim;icaeciamrcuclaciones diuina: fecundum
procclfuin
tcmporis:quiapropheC(j poftcriores ad ccmpus Chrifii ap-
propinquance.shabucruncclariorcsrcucIationesdeChril^o
qu.mi pnorcs:&: ica frequcncer fuic in codcm prophccn:q. a
principio non hibuic icaclaram cognicicJncm licuc poftca.
Lc hoc p.uec in propofico
,
quia Samuel a principio
voceni
domini <aud;cns crcdidic elfc voccm hominis
,
poftea
vcro,
cognouic m.igisdiftinctc.Scquicurpoitca.
^ lEl
MORALITER.
1
Tuer autcm Sanmel rriniiirahat.
S>quicur.
t
7iccp(t:r^tHideye.Lucerna.
In hocauccm Heli tencc fia;ur.i
inuidi,qui non pot viderc bonum proximi
,
quo luccccora
Deo ii. honiinjbus pcr bonam
fauum.lcd quando diabolo
pigcursiite
procurance cxcinguicur per infamiam,cunc acuce vidcc.
t
Ef uo, &: n. );i Hcli iaccrdocem,quia vericas humilibus ,
&C
non alcis pcr riipcrbiam reuelacur. Macch. n.
Conjitebor
tibt
paicr domme ctL &terxxujuia abfcondiiii bef afafientibus
\iirpru-
icti '/ib.uSi& reiidajii caparuutis^
^Loqucre
341
I. Regum.
Cap. III.
34^
:rok
av
filioru Hcli priu.ibarur facer-
docio domus donunirvnde ati
rcs audicntium tinnienc llupo
rcvchcmenti.
c H<xc. Prouerbium er-ic npnd
fto.;iJ
rohjie
mi-
^
funta Dco^noncflct fufpeftus tanquam qui finxiflcc, fed ei cum filiorum fuorum cognouilTct ca?dem,non pufilio &: ab
A
fidcs haberecur,vc pote cui diuina tai"la cflct rcuelatio. iccto animo id rulic & paccr,& fencK Cjm aMCem acccp!tF>.'C
a P.t venh dom.&-Jierii,^c. R. Dauid. Stctic forma quadam arcani cipcam fuiul- ab hoflibaSjiiigcnci animi merorc con
afpcdabili,vcl imaginefeillidcmonrtramc. fcdus,vic^finem acccpic.
b ri"ief.Rab.Comniinacio c EfKo, llab. t|,anihilexhis
DcielifupcrHeli&fuperdo a
miuit in Iocoruo.EtVenitdnS& ftctit, & voca-
^ qua:Iocucuscitd;)minus,irri
mum cius, quiaf propeccaco
r r J^ r i r i ^ cumfuicCadcnccnnTiintec-
_.

iri r f.
uiclicutvocaucrat lecundo: oamuel, Samuel.
Et aic Samucl : Loquere.quia audit feruus cuus.
Et dixit dominus ad SarauelemjEcce ego facio
t verbum in Ifracl, quod quicunq; audierit, tin-
Hebrsos.Eccft fcnfus:Srab-
b
nientambseaureseius. Indieilla fulcitaboad-
fcondcris mihi malij quod lo-
cucuseftcibi duminusdsme,
vcniac fuper capuc cuum.
d 4* Indicauic ei S,m'H'l
,
^c.
Ignacius marcyr. Non decct
contemncre arcaccm Epifco-
pi ad iiiuencucem afpiciences,
fed ad cam quaminDeohec
B prudcncia. Quandoquidp non
qui diu vixerunc,
ij
concmuo
f,ip!entcs:nec qui fjncs, prudc
tia pr^d ti funt: fed fpiritus qui
in hominib. cfl: . Daniclcnun
fapicns duodecfm annos na-
tusjfpiiic' Dci affl[acuscfl:,&:c
I>
ram verba vacua
,
p^o nihilo
habcnda & omnium dcfpc-
ducalcanda. vndelQb;Z.x
Iol>*'*'
vulcii.smcinon cadebat in tcrra:
quiain canca grauicacc vulcii
tcnere confucucrac, vc noa
concempcibil: l.ccicia refolue:
rccur. Scd quocics hilarcm fe
^
pra."fencibus cxhibcbac,ccrc.i
ueriumHeliomniaqu^locutus fum fuper do-
maeius.lncipiam,&complebo. Prxdixi enim
ei,qu6diudicaturuseflemdomumeiusin a^tcr- 7
caufa vcihcacis eorum hoc fa
num propcer iniquitacem eius,e6 quod noucr.at
f Jt nan. llab. Hicron. Pec
tindigneagerefiliosluosj&non t corripuerit
ccrminos ludxx vmu-rfica-
cos.Idcircoiurau,tdomuiHcli, quod uonex- S
SrlS'l^;c7mqiu.t-a
pieturmiquitSdomusciusv.aimis&tmuc-^^;rflctSc;;:.rier;S
ludx^ prouincij: concra Se-
pcentrioncm : de quo lorda-
niscrumpensa loco furticus
10 e(t nomen.Ior quippe fiuuiii
vel riuu Hebr^i vocanc. Dan
incerprecacur iudicium vel iu
dicans
ribusvfqueiniEtcrnum . Dormiuit aurem Sa
muel vlque mane,apcruitquc ollia domus domi
ni . t Samuel timebat indicare vifionem
Heli
.
Samiid cu cirec paruulus puel
vocauit crgo Heli Samuckm , & dixit ; Samuel
lusnonagenariumH.-h faccr- ri- / 1 ...
n /i r r

dotemrJdarguit,quiDeopr?-
filimi. Qui rc(pondens,ait; Pia^ftofum

Etintcr
pofuilfcc filios fuos . Simdicer fogauic eum
;
Quis elt fermo qui didius eft ad 2; Bcrfubee. Tn tnbu luda vcl
Hiercmias
,
Salomon qujqiie c
tC?Oro te ne celaUCris me H?C faciat tibi
Deus,
1
1
^''"^.'^"''^ eft vicus grandis iu
o^Ioius,&c.
, 11 r- Lr j
^ / viccIi-noabHcbromiliano,
-^ Theod. s,c Proco. luueni-
^
hojc addat.Si ablconderis a me lermonem
ex
1
2 vcrgens ad Auftrum : in quo
lem xtaccm Samuclis anci-
d omnibus verbisquJEdicla{unttibi . Indtcauit 'i
^^^'"'"lotijmporicumefipr?
^
'=
''''"'" """"
'
'"'"
f
q"i S-"=1 ,ucrfos rerm6es.& non ab-
^itSrdSrJl^u;
fconditabco. Ecille relpondit, Dominus eft; HadDan.Necmirari debccc].f-
Quod bonum eft in oculis fuis,faciat.Creuit aut
\lf'''?.
'
^^ -^'"'taces Iud.cin crir
, i 1 . - ., '"buSimconisvelBcniaminre
c
Samud&dommuseratcumeo, &noncecidit
'7peri.ac. Tnbusenimludafor-
cx omnibus verbis eius in tcrram . Et cognouit '
^ os
& belhcofa fcpe aduerfa-,
.....-..
fvnm--rfcllraeIaUaovfciueifcr&be=.5fidd,s'^i;X[S^^^^^^^
bus,vcnihilcumccIarec.D.in Saniuel prohetaelletdomini. Et addidicdomi-zoaliarumcnbuumf^.^rces in e-
dccum laca didialfcc fmam
,
nus,vt appareret in Silo,quonia reuelatUS t fuc- i"^
funiculo compuc.ancur .1-
laudi dii^nam emiiic vocem
:

f
\-
r^\ 1 i"-
lioquin in mcdiocnbus ludc
D'..minusfaciac quod inocu-
r^t domuiUS Samucli m Sllo luxtd vcrbum dni
.
habitaHcSimconcm fcriptu-
lisfaisplacueric. Quincciam
t
Et cuenit fcrmo Samuclis vniuerfo Ifraeli
.
ramani{eft.ic. -
#CAP.
f
og maleili
ceretis filif
fui Lxx 9>
m ileUceret
Dco filii Cut.
\ obktionib.
E
quancum caniciecft mclior iu
u.iiius virtuceornaca. Porro
H-ii quoque piccatcm verba
otlcndunt. Nam non puduit
cuni rogarc adolcfcentcm, vt
ci dccl::raret qu.t ci a ^eo fue
racannunciata.Scd^eu affrin
xit iurciurando &execrationi
riim
F
tnnnifcfta-
iierat fe
tfuit.veiat
SumucM<>.
quLbatui'.
N 1 C O L A V S D E L Y R A.
z Et vocauit. ljindfecundo,non refcrcur ad numenm vocationum
dominijifuiiam vocaucrat Sam idcmtcrtib,vt babeturin iextu: fcd
refertur ad exprefiionem nominis Samuelts,qHitin qitdlibtt vocatio-
nefuerat duplicata.Ideo [Mbditur.
1 Samuel. Po^';f.j vocationi Samuelisadomino, hic confequcnter
d:fcrib:turfibi faBa nuelatio^cum diciiur.
5
Eg:c. id efltfaciam depropinquo:quia quod modicum diiiat,qua'
jifiihildiUarevidetur.
'
4
Veibum.ideUifaiiumtVclremfignificandamverbo.
5 C^od quicunq; audic.;</ esi,erlt attonituspm admiratione
&
Jinpore.^ hoc diciiurde captione arcx dominifutura,prout hf capi
tulrt fequenti-.-jUia talcfaClum nunquam acciderat in Ifrael . Fuit.n.
nr^nx admirationis materia,^ Deuspermifit arcarn capi ab infideli
bus,iu tantx reuerenti^ crat,ipfi videretur difcoopcrta a Leuitis eC
Dei cu'.turibu!,morubantur, vt habetur T^m.J^.^infra cap. 6.
6 Prxdixienimci,&c. ideli,puniturus.
7
I^omum./. Hcli per interfeQionem multorum &abieflionem a-
liorwi de jacerdotio.
S Idci rco. id csiyfirmitcr ir ahfq; retraQatione
difpofui.
9
.^^od- qnantum adpcena ordinatafcu difpofita,licetfucrit cxpia-
ta qi! antum ad culpam ciT pena xternam in illis qui vcrt ppiitucrut.
10 EtSamucl. Hic confequentcr dcfcnbitur diila rcuclationis de-
nunciat'n fada ipfi firli ad cius petitione,quia Samuellimcbat ei de-
nuntiareproplcr eius reucrentiam. Etpatet Utca vfjuc ibi
:
I T H.EC faciat. Hic erat modus adiurandi upud Hcbros. Et eHfen
fus: Faciat tibi Dcus tanta malafnutfecit alicui mnUum punito ab
ipfo,& adhuc pliira.
11 Si ab(condcris,&c. celando aliqwd de vcritate.
13
Indicauicicaq;,6(:c.//crttpriWa^/5wc/?.
14 Ec lUc rc fpon. paticnter acquiefcens dominifentcntix.
l
s
Domi. n.x quo videiur
q,
licet in perfona propria &filijs puni-
tHsfucrit
adpcnarn tempora!cm,ipfe tamen inperfona propria euafit
atcrnam,qa in acceptione diutnx iuflitia vidctur vcraciterpcenituif-
fc.Sed iam erat itafcucx &debilis,^ deliiia^liorum no poierat emi.
dare: potuifiet tii a principio qnprirno fciuit..Jd uerbim vero Hierq.
fupra
alle^at um,Hcii pro iniquitate filioruni fuorim damiatus cff
,
poteii dici cp imell;gendum efl de damnatione,pan temporalis tantu,
quia&hocmodofrequenteracapiturdamruicio. ...
1 6 Creuic. hic confequenter defcribitur rcuelationis diuulgatiOy cU
dicitiir: Creuic. tate &
virtute
.
1 7
Ec dominus
crac^&c./jo-^i-jtww.
1
8
Ec non. id efi,inc.ijfum,'juia totumfuit adimplctum.
1
9 c co"'. i.ab vno termino terrxproir/iffionii vjq, ad altertimfe-
cundum ipfiu*
longitudic,quia Dan eji in termino Uquilonari^ Ber
fabce vero in .Aujirali.
20 Ec ad.
Qj^ia 'bi iterum apparuit Samuelifed quid in iterata ap-
paritionereuelauerit ei,non exprimiturhic.
^
.M O R A L I T E R.
18 Frwo. f.dcverbisSamuclis pcrquc fignificaturpdica-
tor,qui nodccloqui dc tcrrcnis nifi pro quanto ordinant' ad
A D iy~T~t~T~a
""
In ca. ?.vbi dicitur in poftil.Vndc in Hcbrxo habctur fic-
HLfermo domini tratprohihtus vtl vbluraiusti^c*
fpu.alia,fcd dcfpualibus &9ternis.Loqui iumq; dc tpalibus
prout ordinantur ad fpiritualia , cftloqui dc fpincualibus:
nam vbi vnumpropccralccrum,vtrob:quecancu n vnum.
in Hebra:o in hoc loco ponitur hsc diCiiu uchar qu.B ni-
hil.aliud fon.at nifi prctiofum.vndc translacio noltra in hoe
loco propric fc habec,nec indigct alia rcdui.Uoac.
m
Glof.ordi.&NicolaideLyra.
344
^
C A P.
II II.
Tfaflnm. b
//rdr/. VirvidcnsDeum,vclfor
tiscuDeo.hi
funtcrcdentes.Philifthijm
cade
ic%
poculo.f. d.E-
C A P V
T IIII.
re decrcuer.it . Ader.int i taq
quibiis prarccpcrat patcr , vc
ad cius facicm non vcnircnt
-Btfaftttin
eft in dicb.
illis coniic-
nemnt Phi
lifthiim in
puena ncc
ex^U qui
dcm vctera
hihlt hxc.
Mat.ii.d.
moncs, cjui pocii
lo fupcrbi^ inc-
briati & ipfi cccidfiur,&: homi
ncs pci ucrtcrc tcflinacConira
quos ifracl.i.fidcJcs nc ccdnnr,
(cd
fupcretcaflramentant^iux-
ta lapidcm adiutorij. i. Icgcm
Chnfli.vbi lapis.i. Chriflus in-
ucnitur. dc quo : Lapidcm qucm
reprob.uxdi. Seddum fidclcsin
icgc domini medirant', vt Dcu
inueniant adiutorc. ThiHsihiirn
T f alum eft in dicbus
illisconucncrunt Phili-
flhijminpugna. Egrcf-
a f
Vii vijens ncuin vcl fortis cii Dco.
ius cll naciuelfraelob-
uia Phililthijm inprx-
lium, &caftamenratus
cltiuxta Japidem adiu-
j
caftramc-
tati funt.
teffHi
eft
I/Vacl coii.
B
f.Antiq,
re.i. furorem nouum : tuc qui a c
fidclcsimmundi fpiritus diui-
d torij PorroPhilifthiimtveneruntin
Aphec
& inftruxerunt aciem contra Kracl, Initoau-
3
tcm ccrtamine , t terga vertit Ifrael PhiH-
ftha:is , & cxfa funt in illo cerramine paiTim
per agros, quafi quatuor milia virorum. Et
reucrfiis eft populus ad caftra Dixeruntque
4
maiores natu dc Ifrael : Quare percuflit nos
c
i.v/a/j/7jrfew. Lapisadiutorij dominus hodic coram Philifthijm ? Adfera-
qucmpoftcaSamuel pofuit in
j^^^j ^j ^^^ ^^ jjIq ^^^^^^ foederis donuni
:
&:veniat in medium noftri : vt faluet nos dc
manu inimicorum noftrorum . Mifit ergo
populusin Siloj&tulerunt inde arcam fcE-
j
deris dominiexercituum ledcmis fuper Che-
rubin . Erantque duo filij Heli cum arca foe-
ideris domini , Ophni & Phinecs . Cumque 6
veniflet arca foederis domini in caftra ,
vo-
g
cifcratuscftomnis Ifracl clamore grandi, &
..v..............^.... h pcrfbnuitterra, Ewiudicrunt Philifthiim vo-
^
lofephus. pcfumma per-
cem clamoris
,
dixcruntque ; ou.-enam eft
ditione tornndantcs Hcbra;i
, , ,
. . . ^ ,, . 77" ,
^^
hiifcruntadfcniorcsatquc Po-
h^c vox clamoris magni m caftris Hebr.Toru?
tificcs vtarcam Dei .tdicnent,
Et cognouerunt(j arca dfii veniffet in caftra
;
sr;Tc3";;lcirc,tfe-
"^""4;
Phiiifthiim dic&s: vcnit dcus in
rc
nis
legibusampliusinfi(k'rc c6
fpiciunt , idcoq ; acriora ac no-
ua ccrtamina conf^ruunt,vnde
in fuis viribus confidcntes & m
humanafapienria gloriates ,ac
per hoc gratiam euangclij con-
temncntcs,quafi quntuor milia
immundi fpiritus facilcprofter
nunt
fignum,quando primum auxi-
liatuscflcidominus.
d .Apbcc. Rab. Hiero. Locus
cfiiuxta vicum Efron ciuitatis
Hracl: vbi dimicauit Saul in for
te Afer, &: intcrprctatur furor
nouus vel apprelicndens . qui
cnim iram domini mcrucrunt,
ab hoftibus comprchcnfi funt.
c Et tule. Filij Ifracl tulerunt ar
camvbicaptaefl^. Etfidclcscx
Judxis duo tef^amcntaad'gcri-
tcstranftulerunr.
ue cum arca Unontificis filij , D
ficapta arca viucre voluiflcnr,
Phiuecs enim iam faccrdotis,
fungcbatur oHKcio
,
patrc hoc
proptcr fcnedutem fibimct
pcrmittcnte.
^ Rupert. Prxfumptiof^ul-
''i.
ta&:
vaiia,qua: tunc dccepit
^-'J'
improuidos ,
& iufhtix Dei
itrnaros, ipfa eadcm deccpit
illos,quando clauii obfidcn-
te cxcrciiu Romano , tumul-
tuabanrur &: vociferabantur
confidcntcs quod ncquaqui
tolcrarct Dcus fe priuari illo
teniplo,iIlo
pulchro&raurco
fanauario.
Dcccpricnim func
dum pro aureis fimul.ichris
fanduari] , duiinum fibi quafl
dcbitumarrogant
adiutorifi.
Vndc &c falfi funt metando
cafira iuxta lapidem
,
poftca
dictum adiutoh) . N.im & E
tunc prxfagio Tuo frufirati
funt , &: nunc cius lapidis non
h.ibuerc adiutorium,
quetn rc
prob.iucrunt.
^. R. Lcui. Bellum iniuflii
Dci indixerunt Hcbr^i, &: gra
uiterpeccaucrunt, cj, haben*
tcs Vrim &: Thumin ,
Dcum
non coniiiluerunt.
f Sedentis fuper.
T.ibulacnim
erat fupcr arcam qua protege-
bantCherubinalis:vbi appa-
rcbat dominus per angelum
&loqucbatur.Chcrubin
pleni
tudo fcientix
,
qux in Chrifto
& in duobus teflamcntis muc
nitur.
g
Clamorc. Clamor gradis vox
prxdicatorum roborata mira-
culisexduobus prolata tefta-
mentis.
h Et per. A voce
pra:dicatio-
nis, fapientes fcculi,
d^moncs
quoqucingcmucruntjCreden
p
tcsfefuperari.
NICOLAVS
DE LYRA.
C A P V T IIII,
i T faftum. Defcrip!
Heli&filiorum cius peccato , hie
confequenter defcribitHrfequenspunitio.Etprimo
defcri-
bitur populi dcpre^iopropter
Heli
&filiorum eius pecca
ta.fecundo cius releuatioper Samuelis merita j.ca.Circaprimum de-
bellatopopulolfraelarca Dcicapitur.Secundb
capta circumducitur,
c^.Tertio adterram \fradreducitur:c.6.Vrima
in quatuor,quiapri
mo defcribitur populi Ifrael debctlatio.Secundo
arcx. apportatio , ibi:
Dixeruntq;.rfrf;o ipfins
Cj^/Jf/o.-ii.-Pugnaucruntcrgo, QHarto
capte lamrntatio ibi: Currcs autem. Circaprimu dicitur: Im die.
Q\<* a domino excitata <?fi, vf per ipfam puniretur Heli ^ filif eius ,
^
etiam populws qui occafione eorum
rctraxeratfe a debca Dei rcue
rentia i^facrifictjs,vl diiuM tftjupra ^.c.
Etca.
1 Etca. J^omen hnius lapidis hic ponitur per anticipationem: qui*
foHeafuit/cbi hoc nomen impofttum,vt habetur infra j.cap.
3 Inito,propeccatispnediClis.
4
Dixc, Hic confequeoter defcribitur arc*
apportatio, quia
ff
eius
abfentiam crcdebant fcfuperatosfuifie , &
per confequens
credebant
per tius potetiam fuperare,quia ficut dicitur i.Vhyficorum.
Illud
y
perfui abfentiam efl caufapericlitationis,per fui
pr^fentiam efl caufK
falutis.,vtpatet de abfentia &pmfentia nautte refpetlu
nauis.
5
Tule. Ex hoc videturt^propitiatorhm quod erat quaftfcdes
Dei,
non erat operculum arca
, fedq^xdam tabula
deaurata,qux erat jic
pofita quaftportaretur ab ipfts Cheruhin
,
&
operculum arcx effet
fta/ifcabellum illiusfedis, ficut pleniusfuit
expofitumfecudum
vntt
opinionem^Exod.z^^.cap.
6 Cumq;. exgaudio& ccnfidcntia
vidoridihahendxperprisfentia
arcs.Sediiia confidcntia eratfalfa,quia eratfinemerUis,&
ecoHtr
rto Thilijlhi^m limuerunt.dicentes: Veno.
QiiiS
MORALITER.
1 Etfa, Pcr pugnam Philifihmonim contra filics Ifrnel
,
q
defcribiturh:c;illcgoricc figniftcacum tuiife vf bcUum Per
farum fub Cofdroc rcgc, contra
catholicos m terra ludx.
<}.a ficut in ilio bcllo filij Ifrae)
fuerunt debellati,&: arcaDci
tuitcapta,ficibclloCofdroccatboIicipartimoccififucrut,
&: pa rtim captiuati,&: fancta crux fuit capta & poriara i tcr-
ram K-rlarum,ficutarcatranfportatafuicincerraPhiIifthi-
noium.
norum . Dc qm tranfportationc dr in finc capituli:
Transla,
Er i lc diC! pocuic dc Qnda crucc,qux cff gloria plcbis Chri
ftianvC.Gal.^.c./W;7;/ autemabjitgloriari nifiin Cruce
dominina-
iiri \'fu Ciniiit. Pcr hoc autem q,
vxor Phinecs audita
morcc
V iri llu &: captionc arce,incuruauic fe &: Dcpcrit,
fignificanf
illi qui ex auditurcpcntinxcotritionis
glorioforum in
hoc
mundoconcipiunttimorcm,&:incuruanturpcr
veram
hu
miliationcm,rcpurantes gloriam mundi nuUius
cflcmoipC
ti,&: fic pariunc frudlum opcris mcritonj.
34^
I.R^Cffum.
Gap. IIII.
34(^
,r a De man'4. Iiid^i vnu Dcu colut,fed eeccs luo more loquut'.
[i b ^
.ArcaDeicjptaefl.Diw^no iJiU^
Heli >no>t ifnnt^^c.
Theodor.&: 1'rocop. Quodtjdutn cftdiipliccin produ-
\ic vcilitaccm.Nam Hebrxos dociiic , vclcgicimc viucnces
in Dci confiderenc prouidentia.-lcj^cm aucem cranfgredien
tes,nequcin ip
-laiji.
n
fa, ncqueinarca
confidcrec.Alie-
nigenaj auccum
linuiifTcnc ,poft
vidoriam autem
defpexiflent ea
,
& veluc manu-
bias fuis dcdicaf-
fcnc idolis,expe-
ricntia,Deididi-
ccre vircucem
.
Nam primu qui
d Cim^;. Rab. Hi^c lofephus ica rcfert:Cum Hcli arcam nu D
diflTec ab hoftibiis captam, dolort r;p ' lais rucns dc fcdv' dc
I^fohn^.
funttiis eft.dum nonagintao.ro vixiirL'cannos,quorum qua
''-^Aauq.
dragicaccnuicprincip.Ku.Eadied.fjndac(t piuxPhinccS
*^''^'
filij cius,dri pou occas5 marici viuef no colcrarcc. Pcpcric ac
filium fcpccmme-
caftra.Efi ingemuerunt,dicentcs;Vienobis . Nonenim fuit^tanra
fiii!n,quemappel-
a
cxultatio heri & nudu(tcrtius .
V.x nobis. Quis nos /afuabJt de ma
^
id cff""nfdonum
!
tiu deoriit rublimiumiftorumPHiruntdiiquipercuirerunt Aegy- 2 quia;llocpc hmoi
Fortes.
^
infortunium acci-
ptum omni plagd in deferto. Confortamini & eftote viri phili- difflc.Habuicauce
fthiim,ncferui.uis Hebraris, iicutilliferuierunt nobis
; 1 Confor
prmcipatum pn-
|E{1cvw;.
... .1 1 .,. ,1 . ^ ^ ,/- .
mus Hch udjmo
i
tamini &bellate. Pugnauerunt ergo phi'ijthiim,& ca-fus eft Ifrael,
&fugit vnufquifque in tabcrnaculum fuum , &fadra eft plaga ma-
b
gnanimisi &cecideruntdel(raeltriginta miliapeditu,&arcaDei
'dcmv^dcrucan-
c captaeft.Duo quoq, fihi Helimorruifunt,Uphni & phinees Cur-
ce arcam fuum
j.pj,jj autem vir dc Beniamin ex acie, venitmSiloindieilIa,fciira
CeCldlllc DcUin,
^ ldic.mlu:1a,.
&
adoracionis
p
yefte &c'-nfperfus puluerc caput. Cumque ille veniflfet, Heli fede-
Dcindc cum crt
batiuperfellam,contra viam fped:ans. Eratenim cor eius paues
5
crcxiffent poftri
pro arca domini . Virautemillc poftquam inCTrefliiseft, nuntiauit
vrbi,& vlulauit omnis ciuitas Et judiuit Heii ionitum clamoris,di
xitq; ;Qi.userthicfonitustumulrushuius?Atillefeft:inauit &venit
&nunt(auicHelij Hehautcmeracnonaginta&od:oannorum,' &
oculi eius calig.iucrant,& vidcre non poterat- Et dixit ad Heli -, Ego
fum qui veni dc pra;lio,& ego qui dc acie fugi hodic . Cui ille ait;
llne facnficSql
9"^^
*'*^""^ ^^ ^^* mi?Rcfp( ,ndens autcm illc qui nunciabat;
'
Fu-
eft.animaconfli- git,tnqait, Ifraelcoram philifthitm; &ruinamagnaficiaeftinpo-
claca leiuniisrille
^^1^
-^
Infupcr &duo filii tui mortui funt,( )phni & phinees , &ar-
dic cum inucnc
runccontricum,
&:cxcrcmisparci
bus priuacum.
4Tercul.Nam
& fi mauulc Do-
minusopera lu-
certe Dcus , cui
ncc populus in- .
^ . ^
concinens gul.E d
ca Dci captaeft . Cumqueillenominafletarcam Dei
,
ce'cidit de
a Quicunque leiroifmn conuertitui a lide & veiitate,necl&,e.c vt cadai 3cmoiiatur . My.acc autem tranfeume arca
dom:iii ad Gentes, peri.t (aceidouum Iu<!rc >ru;n
j
luiamar filii Aaro.
Nam prius dc do-
moElcazarifaccr-
doces cranc,cx quo
4
honore filius a pa-
cre percipicbat , &C
ElcazarPhinees fi
lio fuo tradidit.
Poiieum Abiczer
fiiius honorcmac-
f
fpcculaiu.
ccpit, quemBozi

filiofuoderdiquit,
cui Ozi filius fuc-
ce{ric,i\:pofthunc
Hcli ccnuic faccr-
.^rt,praj.a.
dotium: cxdomo **
'
Elcazari denuore
ccperunt.
e Cf^ci. Ec ruentc
Hclidcfcllaponti-
ficis fcdcs remanec
vacua , &c gloria fa-
ccrdotiJ e extinda. ffupra z.g.
f Mortuus.Moritar
Hcli,moriuntur &
placuit,necfaccr
^. fdla retrorfumiuxtaoftium
, &fraaisceruicibLis mortuuseit. Se-
6
fiHj.quiadeficicpo
A^. ^ ....-^.-j,
t

. 1 . /' 1
I
.
ciftcacus cum facer
ncxenimeratvir&grandajuu^j&ipleiudicauit lirael quadraginta
dotioveteri.
g
annis.Nurusautemeius vxor phinecsprB-jnanserat,vicinad;par- g
/'xor.Vxor facec
. ; o, J-
^-
rr r\ o n^ r
docis no ance inte-
tui.&auditonuntioij,captaelktarcaDci, & mortuus ellct locer
,.,j[
quamvirupe-
cius & vir fuus, incuruauit {e
&
pepcrit. iirucranr enrm in eam dolo-
7
perit , nec fynago-
h
res t fubiti.ln ipfo autem momento mortis eius dixerunt ei qui fta-
^^
^^ ^^ mtcnjc
L

Ki

ri-
/! ^
r
antcquamprimiti-
bant circa eam; Ne timcas,qma hiiura pepcniti . Quar non reipon
ua ecclcfia quxex
dos,nec prof^e-
tes. Eliditurpro
templi foribus fe
nior Heli,filij ei'
inacieruunt, nu
rusexpirati par-
tu. Hancn.me-
rucrataDeo pla
gamdomus im-
uit r
dei-
'tU.I.
.ie-
:,f.
lant
pudcns facrificio
ditcis, ncquetanimaduertit,& vocauiiruerumlchabod dicens: 8
'P^^crat credidit.
rum carnalium
-r t^..- In. _f,._;^ j ;_irx.;ir 1 _.
.
^. _n. r\_; n-
h I^ i/)^. Euidenti
TransIataeftgforiadominiDcilfraeijquiacapta cft arca Dei. Et
profoccrofuo&rprovifoiuQtait; Translata clt gloriaDei ablf-
rael,e6 quod capta cftcr arca Dei
.
defraudatrix
.
jcAugu. Legis
wanfgrcflTorcs ne
quaqua arca tuef
fed victo potius &dclcto cx partc populo,ab alicnigcnis ip-
facapiif. Idc.Hoc fignii morti&filiorum Heli fadii efi mu
taiidi facerdotij dc domo eiusrquo figno fignificatu efi mu-
tandu facerdociu domus Aaron.Mors q,ppc filiorun:^ huius,
fifefiauic morce no hoium,fcd ipfi faccrdocjj dc filijs Aaro.
c Eturca. Arca ab alienigeniscapta tcfiamcntum ad gentes
traaliturum lignificat.
d Cnm/iup
liih-
figno figuratur, (
extinitocarnalil.i-
ccrdocio ludaroru,
t*J".
excinguitur carna-
lis fynagoga qwx d carnalfcer adhxrcbac.
i 7{e timea . Credcnccs fynagogam confolancur, fcd dcfpe-
rans minimeadimaduertic,ncc fobolem nouadcputatglo-
ri,c,fcd ignominiac Vndc fcquitur.
K
E^v.'.Oi^.^<^.gIoria,lcabhod,cccidicgloria.Traslacacft
g
cnim gl-oiia capca arca wadc:.Anfcreiw a vobn regnum Der.
&
^alfUurgeniifacientifru&useiHi.
^
1 \n 4xoi
NICOLAVS D LYRA.
1 Quis. i. de potentia ipforum.j.d.tanta eit potentia,<p non potcri-
mua rcliliere.Ei ad hoc inducitur exemplum,cum dicitur,
2 Hi. Etideo ficut vharao cum maxima multitudine non potuitre
fiiierejic nec nospoterimua:&ftc per verba ijia videbani ohio
diffi-
dere de viClona.Sic cxpontt coiter ifta litera . Sed literafcqnens nun
yidetur con4ordare,quia immediatefubditur-, Confbr. Tropter
qi
hebrai aliter exponunt.,dicentes cpin exercitu Thilijihinorum aliqui
erant habcntes reuerentiam adarcam domini, quamuis ejfcnt Genti-
les.Bcne enim inucnitur in vc^ no.tcH.(p alitfui Gcntiles veniebant
adorare in Hierufalem.& de ijiis dicitur: Et in. vf<jue ibi incluftuh
:
C^is nos. ^lij erant nuUam habcntes reuerentiam ad arcam .,necf
onje'juens timorem:& ijli vt excluderent timorem ab aliis^dicebant.,
Hi fuiK. i.cis
pofJibiit.(j.d.ftcerunt tunc totiim
pnffefuuni.,& ideo no
potut runtnunc nebis nocercideo confcquenter dictbant: Conforta.
3 i-ugna. hic i'6!eijuenterd(J<.r Liifiir arccapt!o,tjuia poptUiti If-
raeldebdtatusfuit: c?
rejiduifugerunt ad tabcrnaculafua dimitten-
tes arcam.cr ftcfuit
capta.^i patet lilera.
4
Cur. Hic confccjuenter dcfcnbitur arc^ capt lamentatio^ &pri'
mociu^ captio nunttatHr,cum dicitur.Currcns. Dicunt Hebrtni,
^
ijicfuit Sat4l,tjui capta arca vidcnstabulas tejitmonii in mambus Go
liath Gethxi (juas in arca acceperat,abjiultt de manibws eius, &fu-
gicns reportauit eas in Silo,Helifedentefuperfellam
contra viam,
J4
jolicnu.erataudirerumoresdeexercitH.Citiuscaufafubditur.
5
Eratcnim. magisquampro ftUis
fui^.C^ttera patent ufcjuc ibi.
6 Et fra. In Hebrxo habetuti Et frado coUo fuo,&c. Setjuitur,
7
Incurua. ejuia dolormagnus &
repentinus
acceleratpartum.
8 Ec vo, ^od in terpretatur,inglorius.ideopr o caufa huins nomina
tionisfuhditur, Translaca,&:c.
CAP.
M O R A L I T E R.
^t
vocaMit. i. irgloriu
,
quia vcrc hunulis quamuis pariac
fruftum magni mcrici,nullam camcn inde gloriam cribuic
fibi,fcd cocum diuinx vircuci (ccundum faluacoriscuniilifl.
Luc. 1 7.C. Cmemnia bencfe.4i.fmn inuti.Ju.& c
^e 1 ThiUdbtjm
A
fl(r.mni. in
hunc lo>:6<
547
a
7i.Y7o/M.Rab.<:^x5.J
Afdor,vnadequinqiievrbib.Pa
leflinorum.dccrcta
qii:dcm tnlnii Iudjj,fcd non rcccnt;i:cj.a
nunp;>tuitmd-8;ciiascxpcllerc.lnterprctatur.iuti2,nispfis
velinc--ndiU.Bc:ica'4C
ti- voc.icur locus vbi crac idolumDa
gon.quiaaduentusarc^
in Azotum crac inccdiu diaboli pa
tris onmiuni
inimicorum vcl ini
quorum .
D.igon qui jntcrprctatf
pifcis triltitie , fignifjcat diabolu
,
quiinman
huius fcculi dcuorat
pcc^itorcs
,
qui & iii lob J.( tiia-
ibam
& Bccmoth
nuncup.uur .
^^otnm. l.ocusrft m quc poluic
Samucl
l.ip:dcm,ficut m icqutnti
busdcmonliratur.
b
Capiii. Superbia di.nboli, qui cft
inicium
omnis pcccati.
C
S"per. Rab.
FnKiri pnjfinitum
(ignificat.in
quo cctfarcc idolola-
JUdc^io,
tria :
Lime emm finis crt itincris.
d
Trnncus. Dorfum tancuminuc
nerunt fradis
ommbus mcmbris
quod idoloLitriiC
tligam expri-
mit. Qui cnim fugit, dorfum d.ic
fuganti.vnde;
(^o>iiam pones eos
dorfutn.
C
,/f^ranatarflmanuf dom.fuper.
ji.con>mar.
*
Rupert.Grandcfpelacu!um
in i.:i Ri-^. crandc mimculum.
Transl.nca nb
Jcphy

Glor.ordi.&NicoIaidcLyra.
348
Dagon,cecidic !n-iuam,coram illaomnis maiTi d(^monum.
Jc Thcodoretus. Vt fcptuaginca funt inccrprctaci, pcrculTi
funcin fcdibus.Vcaucem Aquila , l.iborarunc cxcdente vl-
cerc,quo'.i d cunc f-h.igcd^nam. Jofcphus.iuccm docuic cis
fuillc morbum dyfcnccnc^. Scd nemoexiliimcccllc intcr fc
diicrcpaccs diuerfas illas cd i-
P. V.
Hilifthiim autem tule-
*
runtarc?.Dei:&arpor- 2
taucrunc cam a lapidc
adiutorii in Azotum .
3
Tuleruntc], Phiilillhiim
arcam Dci,&intuleruc
4
B
tiones.Nam dyfcnccria: fuo
ccllic morbus fcdis,frcc]iicns
cn;m cxcrccio infiammauic
parciculamillam.
ii 1'rocopius.Frofluuio vcn-
tris laborarunc coquod ar-
cam Domini impie ic ncfa-
ric luxca mendaccm Dcum
fuum collocjuilfcnc.
'^
-^ Achanafius.VcolimAzo-
ti incola: aufi arcam accingc-
re,quam illis vd oculis con-
fpiccrcncfas fuic,fcdium cor
^
mcncis cxcruciaci peribanc:
ica Arrianus quidam luucnis
aufus fcllam ligncam(ccmpli
Alcxandrini, ex qua doccbac
fral.*.
rfal-T^
C
t cbullicrOc
vill.T&.-.gM i
mcd:a regio-
pis tiiiu'. &. M
ti Itini inuics
&fjaacll ca
fii^o tnnrti
m^gnzinciui
eneex.m-
plsiia quidem
uetcrahxcha
bcn.*
cam in templQDagon,
&ftatuerunteamiuxtaDagon.Cumq, furrc-
a Port'ia.iin tcibntcntum Dei j)aeait ad gentcs itamn idola corrurrunt.
xiflent diluculo Azotij altera dicecce Dago
t iacebat pronus in terram ante arcam domi-
a Mulci tuciunt Jcicnfoies idolo.atiii.
_
ni. Et tulerunt Dagon,& reftituerunt cum in 6 Achana(ius)conuciierc,frag
locumfuum.Ruriumquemanediealteraco-
mccoligm indc m v-cncrem
- . -
T-v

r
jpliusrclilicnccmcefTinafua
furgentes inuencrut D.tgon lacenrem luper 7
pcrforamt, &rupca aluofua
faciem fuam in terra coram arca Dommi.
inceftinactfudic.
jfrado.loriaDomini,capcaabAl
bCaputautcmDagon &
dure palmx manuu
f
f Snr;,?^^ nfft/.ir^^^^
JcFhy|is:'.rca,viaon,-.mdc
vido
i'
a^a .,.idcw.nua.doioLudcrtrui,ur
.
' fiifcp'U''tu.:poltenoi.ahui'
vicx diiigunc,ex iplis uilic in
policriora cruci.ibuncur,qu9
debcnr .cliimarc licuc flcrco
ra.Qui.n.cefiamctum Dciaf-
fumunc,i<<: in poficnora rcfpi
cieniesjvecen fe vanicateno
exuunc:f]milcs func ei qui ar-
cam ccliamenci luxca idola
fua pofucrunc. Ec vecera qui-
dcm illis ec nolencibus cadiic
quia
' m lU carofanum.hvco. au
ccm mancc in iecernum fecu-
lum.fcihccc ccftamcncum re
f
tt:
u
Uk
r
cius abfciflx erant fupcr hmen^ Porio Dagon
d truncusfoIusreman{cratmlocofuo.Propter
hanc caufim non calcant iaccrdotes O.igon
,
& omnesquiingrediuntur templum eius fu-
ribus vcrfa v(ccex'gir : priinum-
qucin Deum ipfum D.igon
,
de-
indc&: fuper hommcs aggraua-
tur m.-inus Domini,
Coirpnfnfce-
irant,\rtaint.,rxrales enrutn.Hoc 1'fal
niifia magnifice dccancans, Et
txcitaths ejf
,
inquic , tamjuam dor-
nneus Pon: tcis, &penuffir
inimuos
fonypofhrmra. Porro,vbiconci-
^ numdiem. Aggrauataeftautem manus do-
g
Ob rcuercntiam Dci fui.
per limen Dagon in Azoto , vfque in hodier-
numdiem. Aggrauataeftautem manus do-
minifuper Azotios,&demolitus efl: eos. t Ec
9
dic ficc' dotium vetus cum terre
t
matifcii
"^- Hic! ufilcm
,
&i
tcniplo
,
tunc
&infil.
DommUSpUgnaminiiCCUmDiiS
Ciupn.amSodoraitxerant.
cj.ncium , arca Domini qux cft
f
pcrcuffit I" infccretiori parte natium Azotum
Chr.ftus mnncns m Ecclefia
^.
^^5
^-^^
^ ^^ cbullierunc Vlll & agri m 10
g"'.'^?^^^'^"" ^bi elt vcrbum
fua,5<:c(jc.Cecidiccoramiftaarca
*^
^ b
'"Dciin.I a:ccrnum.
Daeon a CtrcuiP'
NICOLAVS DE LYRA.
C
A
P V.
I
i^
Iilifthijm.Hicco/f'7c<e'</<'/ci^K" circimdHflio atct
X
"OmiKi pcr terram 7'hiUjihinoriirn:qu& circur.dr.Liio faCla cji
to iyijrima c'i>itaa in ij!<ap'i/itafui\a dominojuitpercujjagrauiter:
cr
lUeofccerunteam duci ad alia loca,ad expericndumfi proptcr pre
fentiam arcJi fiierai i(ta plaga.quod apparuit,co tp rbicunq; ducebai
fopulns fimiliter percuti(batur : &ficin captione arcttperVbili'
/iheos apparmt Dei iuliitia,ne popidm ifraelprxfuwptuoih
&ftne
meritii prtefumcret deD'iprotelltonc ex arcg prffentia .Apparuit
ttiam eius porentiaypercHtiens Vhiiifihxosin terra propria,ne capti
nem arc fuM adfcrberent potentix , & vt Deum Ifrael (fnifolus ejl
yerut DetHyCogeriturreuereri
iy
timere.hi hoc ij^itur capitulofic
,f-
ce<Utur,cfuia primb defcribiturpercufjio .A^^^ti.^cundb totiuspopu-
ft,/^;. Vidcnccs auccm. Tertibfuper hoc tongregatio confilij ,ibi;
Mifcrunc itaque,& cogregauerunt. Circapamum dicitur: Phi
jifliim figicatepnpnf) I/> ic/.
3 Ht afporcauerunc eam,&c. Hoc nomen exponatur fuhtprius.
j
In Azotum. T^omeu cji ciu'.Tj'is vbi primo fuit pofita.
4
Et inculerunc cam,&:c.attribucntcs fibi viilorium er arcx ca-
ptionem
ptionem.propter quod dominus ojlcndit contrarium.vndefiibditur
5
Ecce Dagon iac.&c. Quajifaciens ei reucrentiam.
6 B^tU.j.facerdotes aniecjuam pophlus ptrcipcret, proptertjuod
Jn
minus addiditfccundumftgnum manifefiunhpcr detruncatione idoUr'
7
Inuenc. Licet enim caput effet abfcifftm a corpore, corpus tamett
ita iacebat fuper terram,acjifacies ejfet ad terrant verfa,fi efict corp
ri coniunBa.Capiit etiamfuper limen frc iacebat,(pfacies erat vcrfus
terram.Dicunt tamen Hebrxi,cpifiudidolum habebat caput fa6lut
adjimilitudinem cuiu/Ham pifcis.&- ideo vocabatur Dagon a Dag,^
figaificatpifcem bi HebrAo.
S Aggrauaca. Quiapoflptam percujferat eorum Deum,percujfit et
populnm.Rr modus perciifjioriisfubditur.
9
Ec per. Vercufii enim fuerunt dyfenteria vehementi , ita
5
inte-
Jiina mferioraper (jnfifeccs egrediebantur,putrcfcebant uelfcatune-
bant ucrmihus,& exterius prominebant.
1 Ec ebuUierunc Totus ifie ucrfus non eft iit Hebrxo,nec in lihrit
antiqui4,fed per modumglofix primofuit additus hic extra textum,t9
(pinfra 6.ca.expri'mirur ifta piaga muriumfa&a in qtiinque ciuira-
tibus prineipaiibus;cjuarum .A^^^otus erat una,&-poftea alirjui impcn
ti hunc uerfum infcruerunt textui,
ficu
t &in pluribus alijs locis
Ja-
crafcripturx reperitur.
4 I Vidcn-
M O R A L I
T E R.
X Thilifihiim. Per hoc ficuc didum cft figurata fuit portatio
fanda: crucis in Pcrlidcm.
4
Ef /'./{)
rt/.Perquodfiguratafuitpofitio
fanila: Crucis
in phano quod Cofdroc fcccrat,&:
ibi fc tanquam Dcu ado
ran taciehar.
\ Erce. Pcr hoc fignificata fuit deicdlio Cofdroc dc regiio.
Pcrhocautcm quod fubditur.
t
Caput 4fw,fignificata fuit cccifio
Cofdroc ab Eraclio im
peratore.
jo Erihul Pcrmurcsbonaagrorun-'
corrodentcs,flc!.ninca
U UiviuatEraclij bcUaiuics tcrr^
Pcrforum dcualliiccs.
Per
plagam vero qua paflTi fucrijc Azoti) in pofterioribus,fitjnift
cacum fujcopprobrium fcruicucis
q,
incurrcrunc Pcrf;^ fub
Romanis.Aliter poceft d ici
, q, per arcam domini fignacur
facra fcripcura,flcuc &: crux finfta . Nam vccus ccftamccum
figuris mulciplicibus S^ prophccijs clam.ac Chnftii palfuru
,
& nouum ccthfi fadtis mirabilib.clamac ;pfum pairum.Traf
lacio vcroarc.Ta rudx,rm Philifflimorum ccrra,fignac craf-
lacioncm ficra: lcripcnra; quancum ad cius fanum inccllcdu
a ludtj^is ad populum cx gcncibus credenccm.Per cafum au
cem Dagon de lo co fuo,Iignificacur in gcncibus eredcncib.
idololacrix dcicciio. Per murcs aucem h<mcici confurgcn-
ccs,6i perplaga in pofierionbusconuerfiad fidc.id vomitij
poltea reuertetes^lkuc fyic luliauus apofhca &c cidcm fiia*
/
I.Re2"um.
C/ap.
VI.
3yo
milla ciuicas aii
dcretarcam exci
pcre , eam foris
reliquerunc fiib
dio . Sic cnmi do
cuic hiftoriogra-
ihiis . Fuit arca
Antiq.
345>
a Circunducatur. Vt fi quocunque eat, percufllo comicctur
,
fciamuseflcplagam a Deo quod vohintate Dci confilio eo
rum adum crt,vc phga cois efTet^quoniam culpa cois crac,
b \'iierun^uGcthficonJiLm,&c.
C Miferuni arcum dom.tn ^ccaron,<S-c.
4 Thcod.Cum
medio rcgionis illius, &nati funt mures, &fada eft confufio mor-
tis magn^ inciuirate . Videntes autem viri Azotijhuiufccmodi
piagam,dixerunt: Non maneatarcaDeilfrael
apud nos,quoniam
dufaeftmanuseiusfupernos^&raperDagon
deum noftrum. Ec
T 'd eil priiicipes .
mittentes congrcgauerutomnes fatrapas Philifthinorum
ad fc
, &
,
^
^
= f SJccrdotcs
& diumt.
T Torciilaria.vel opprimentes.
dixerut. t Quid facicmus de arca Dei liiracl ? Refponderuntqj
Ge-
a thxi CircunducaturarcaDei Iliael.
Etcircuduxerunt arcam
Dei
Ifrael. Illis aute circunducetibus eam
, fiebac manus dfii Dei fuper
tranfiuic,qua'fi pr^-
lingulas ciuitatcs interfcdluuiis magn^ nirais
,
&
percutiebat
viros
ajns^'^' a(lt^nibus
vniuicuiufq; vrbis,a paruo vfquc ad maiorem , &
|-
coputrcfcebant perfingulaT cuu-
b
prominetesextaleseorum
InierunrqjGeth^iconfiliu,
&fecerunc
3
^^^^^'
c
i]bifedespelHceas.Miferuntergoarcadn,
in Accaron'. Cumq'i ve-
4 exinfirm.carcani, Ai.ji.ficco,
nifletarcadiiiDeiin Accaron,
txclamaueruntAccaronitje,dicen '^m incefiinum
''""buj.
E
gam non immifiiam diumftus.-fed morbu ex pcftil-nte
qua- D
dam afit6tionc orcum elTj. Aicam igirurad fe trastcreiiccs
cadcm paciuncur.
'
* lofeph. PafTio-
jii,.^,
ncsAzotorumAfca
ea.i.
lonitis , &Accaro-
nitis
,
fecum de-
uexic. Nam cum
fifc ipfi ciidem paf-
(ionibus turbaren-
tur,camvicinisci-
uicuibus tradide-
runc . Ec ifto modo
arca quinque ciui
tatcs Pahcfiinoiu
t&anteain
. u u
/-
cogniticra:
4 HebrcTl
. Cum
ci marifc^.
:K
ci in agroalie-
nigcnarum men
fcs fcptem. Poft-
quamautem exi
ftimarunt, fons
mancntc.irca,fe
clfc hbcracos a
plagis ,
immifit
Deusmuriu mul
tituclincm in vi-
tcs
5
& icgetes
,
qui omncs fru-
did rQT"per^f^
tcs:Adduxerut adnosarca Deilfrael,
vtintert^ciatnos&pomilum
'^?T^a
^!!''^'':
,.- /] \ A-r n " ^ r t^i.
ict
t
ixciiunacrec
-'--"-
,
noltrum. Miferuntitaq;
& cogrcgaueruntoesfatrapas
philifthi- T fanguincm , atquc
norunl. Qui dixerunt: Dimitnte arca Dei Ifracl, & reuertatur in lo-
rcliquum ventris
fuccum,vcniebanc
mures terr^c & in-
J
tefiinum arrode-
bant , cum maxi-
mo pacientis do-
lore
.
- \\vdi3i6.Z.
aure m docuit
quod ipfe quo-
quc Aegyptiis di
iicdlas incuhtpla
gas-
^ Procop Su-
fpicui funt Ge-
dixi illam pla-
ram
cum fuu,
U
non interficiat nos cii populo noftro .
Fiebat enim t pa-
uormortisin fingulisvrbibus,
&grauifsimavalde
manusdni.
Vi-
ri qaoquc qui mortui non fucrant
, percuticbatur in fecretiori par-
tc natium
, &afccndebat vlulatus vmuicuiufque ciuitaris in c?lum.
NlCOLAVS DE LYRA.
I Vidcn. Toil percnffiouem .y:(o!iJ>ic confequenter dcfcrihitur
f-
cnffio altertns popul/.El paiet ittera rf^ueibi.
z *Circunducatur. ^d yidendtm
fi
propcer eitts penitentiam con
tigerat diCiaplnga,q:iod apparuit per efetluni-.Et patet litcra
.
3
Etalcs. i.iniejiina infirioraper qux egrediunturfiCCi.
4
Ec
C A P V T VI.
sT^ f^it ergo^&c. 4< Procop.Cum nullum cx oppidis arcani
X.
recipere audcret,eiim cxtra oppida fub dio reliqucruc,
fic rati fe pofi^c
nulis hbcrari .
Q
Ji^
<5uamobrcm do
nrno ipfos cafti-
gantc,etiam fru-
gm cerr^ pcnu-
lia mulclati funt.
Scptenanus li
}
^Djiicac vniucr-
litatem tempo-
4
Etfecerunt.
ytpoffentmeliHsfedere,&
vt mures importuni no
pOjkntiiHeilitiapromiHentiamordere.
5
Mferuiic.
Hicconfequenierdefcribiturconfiliumde
remittendo
arcam Dei
adlocumfuum,ad cjuodfiierum coaEli propter experien-
tta'n p!ag.e:aec arcatn Dci audebant
diffipare,nepeius eis eueniret.
EtpatctUtera.
h in gcntihu^
pcrmanfunim,
*
Chrvlofiomus.
Quoniam
Fhihnhari vatibus fuis taha
diccncious conliha
crcdidcrunt,
eorumqueimpleuerunt
Hom.^.
_ pra2ccptu,Deus Matt.
i V !
m
Vit crgoarcadomini
inregioncPhiliftinorum
fcptem mefibus Et vocauerunt Philifthiim fa-
cerdotes&diuinos,dicentes:Quidfaciemusdc
arcadomini?tlndicatenobist
quomodo re-
mittamusea in locufuurfi.Qui
dixerunt; Sire-
mittitis arca Dei ifi-ael, nolite dimittere eam va
cua,fed t
q>
dcbetis reddite ci
^p
pcccato, &tuc
curabimini,& fcietis quare non recedat manus eius a vobi s. Qui di-
xerunt:Quid eft quod pro delicto redderc debeamus
ei ? Refpondc-
Tum
,
qua: dif-
currit ftptcnario
nutncroditrum,
tVfignificat Dci
ttiiamcntum vf-
quc ad conium- -^
xn- t -l
-
t->i i-.n - . '
ciationcm fecu-
^
runtq;tilh:luxtanumerutproumciaru
Phihfthmoru,quuiqueanos
g
liin
quoque conde-
fcenfionefohta,
diuinorum fen-
tcntiamcompro
b.iuit: necmaic
fiate fua putauic
indignum, incf-
fc(SumopcriS(p-
fanorumdiila^-
ducerc
.
b Q^inque anoi
aurco!
,
&c.
Rab.Quinquc
aniaurei,t5i:quin
que mures quos
tccerunt Phih--
^mi?i
t
fiipra f .c.
B
t
Prlncipum.
NICOLAVS
C A P
DE LYRA.
VI.
|Vitcrgo. Hic confequenter agitur de arcie rcdunio
nc.Circaipprimo de modo reditcendi con/ilium qnx-
riiur. fccundo iuxtaformarfy daticonfilif redueitur,
tbi: Feccrunt ergo. tenio a Bcthfamiti'S indifcre-
tifufciphur^ibi-.Votxo ^icihiMrwx.e.quarto
ff
hoc
foptdus percutituryibi: Pcrcufiitautcm. CircaprimHm dicitur.
i Et vocauerunt Phihlihi;m,&c. idolorumfuorurn.
3
Lc diuinos. quiper pata cum dxmonibus inita lacth velexpref
fc dicunt horMinibus aliqua incogniia. Dpmones enirn eo quod in eis re
manfcrunt naturalia intcgra cx intelleSus ffpicacitatcet cxperietia
longi
longi temporis,midtafciunt
hominibm incognita.,<ir de taltbu^ pnedi
fli diuini
abeisinJirHtmtur.^liquandoctiamdieniones
ad dicendim
diuinis vei etiam alijs aliqHa vera a Deo coguntur,ficutpatet in legen
dts multorumfanaorum^quodd^mones
coaCli eorumjanaitatcm coh
titebantur.Eific
videturfuijfe in propofito,quia conftlium abeisda-
tnm cedebat adgloriam Dei Ifrael er bonorem ideofuhditur
.
4
Si rcmit.arc.u:c.no.di.
cam. /. abfque nmncribu^s gloriam
&
virtutem Dci
{frael/ignificantibns.ideojubditur.
5
Sed q uod dcbc. id e/i.cmeadam propeccato.
6
Ht tunc curabimini,&:c.
aplagis vobis hiflirfis .
7
Et (cictis.perexpericnciam.
quare non recedac. vospercutili
qiiamdiu retlnetis cam.qnx
autemjit cmcndafubditur.
8 Q^inqi^noSy^c.Terhoedefignabaturplagafaaa
in popula
^Thtli-
M O R A L I T E R.
I Fuit autem arca. In hoc capitulo dcftnbitur arca: redu61:io,
pcr
quam lign^ficatur
i.nndxcrucis rcporr.itio
,
quam Erachus
impcrator occifo Cofdroc&Pcrfi s la dcditione reccpcis in
jcHicru-
35^
Glof.ordi.&NicolaideLyra.
352
f
Gau,
tfuSumeft
incos.dinu
Ccnaui
a
AfMloB.
Gcth,
M<iiKf>a>.
fthxi poft plag.im fuam,& .icrulcnint ad arcam^figinificant,
quiacarn.ilcs
quinquc lcnUbus corporis dcdici cum adomi
no fiicriiit corrcpti,fcclcra fua propria cognofccntes ,
iufte
fcpcrcuUos
c(Icconfitc!Uur,5.:liccccoadi m mcliiis com^
niutanturiQuod bcnc lii^nificanc quinqj ciuitatcs Philifthi
norum,Azocus,Gaza,Art:alon,
Geth.Accnron.illos
f. cxprimc
tcs.qui cxterni
hominis adus fe
quuntur.Cnza ciuitas cft HC090
rum,I qua hahitaucrc Capp.ido
ccspnftinis
ciiltorihiis inccrfc-
ftis.Apud vctcrcs erattcrminus
Chanan<5*orum iuxta Act^vprr!
,
&cccidit in fortcm ludx, fcd
cam non potuit obtmcrc : quia
E.n.ichim,
id c(f
,
gigantcs Allo-
phvlorum tortiirimc rcftitcrijt.
Et cft vfquc hodic infignisciui-
tasPalcftin.c.Diciturcamcn Ga
zaftituraintumulum
fmipitcr-
a
Q^are a^graiiatis corda,&c. ^ Procop. Rcccntem illarum
rcrum mcmori.iin fuiirc,iVrmones eorum teftantur.
b Tlauilrum. Crux Chrifti,arca facra fcripcura.
c Duas v.iccai. Ilido.Vaccicarcam gcftanccs fanclos fignifi
cat,qui (cculo rcnuntiant,quinullum dclidi traxcruc lugu,
Sicuc.n. vacc9 vituloiuatlcctu
I a rcdo icincrc non deuianc, fic
D
fanih' pntres tali atlcdu a bono
propofito non cxorbicanc.
d Et fi qindcm pcr viam . &CC.
4 Thcodor. Cum ha;cconfu-
luiffcnc imp!j,<j<: lliorum Dco-
rum fcnlificnc imbccillic.itcm,
vohicruncdifccrcpcrcxpciic-
ciam
,
plaga nc cflec a Deo im-
miira,an cafu accidiflet . Nam
murcs &: fcdcs ex auro fabrica
tas dono iniferunt ad Dcum
g.
cos c.nftigaucrat.ln triuioaucc
abfqucauriga dimifiis vaccis,
aurcosfacictis,&quinq;muresaurcos,quia
plagavnafuitomnibus
vobis & fatrapisvc-
itris.Facictifqi
nmilitudines anorum veftro-
ru.^i
fimilitudincsmuiiu qui dcmoliti funt
terni ,
&:dabitis gloria Dco IfracMi forte rc-
lcuctmanu fua a vobis, & a Dijs vcliris, & a
tcrravcftra.Qiiarcaggrauatiscorda
vcftra,
3
ficutaggrauauit Aegypt'& Pharao cor fuu? 4
Nonnc t
poftqua ! percufllis cft, tuc dimiiit
5
cos &
abieruntrNunc ergo arripitc , &facitc
^
num,quiapnmumfunditusdc- b
plauftrum nouu vnumt&duas vaccas'f?tas,
l
cxpcaabancvcvidercnt an ad
firudacfi,&:inaholocoalia(jdi c
^
afFcati. b cmmsDcideccmnui.ummuitii,iex.
vJcuIoruni mugicum rcucrtan-
ficata . Afcalon vrbs nobilis Pa-
quibus no clt impofltli iu^um iumie in plau
p
t"^^" ad .-iliam viam dcclincf,
Jcflinedcf^inata cribui Iudc,fcd , Vr, m fccuiorcma,.cntcs.^ b Pnrcmcs uuos.

io
i'^''^a via qua: ducic ad He-

"
ftro,&trccluditevituIosearumdomi.Tolleiit''-^^'=--vffi<^''hisquidemdu<>.
tifqi arcam diii,&: ponctis in plau(lro,&vafa
aurca qu.t exoluiftis ci pro deljidlo, ponetis i
capfella ad latus eiusr&dimitrite ea vt vadat,
ludxad lcuam ChanlnVomm"
d & afpicictis.Et fi quide per via finiu fuorum
fcd prifiinos habicacores non cx
afccnderit contra I5ethfames,ipfc fecit nobis
X'cSn.nt,rtXTAz"n
h- ^alum gr.mde.S,aautem min.m^.fcic-
&
Thamnam rcfpiciens ad Oric mus quia nequaqua manus eius tetigit nos
,
9i
tn
iU
h;ibitatorcs cius fupcrarc no po
tuit . Gcthautcm nuncvicus
grandisvocatnr Gcthan ,inccr
Antipatrcm & Thamnnm . Eft
&c alia viila huius nominis. Acca
ron efl in tribu J^.in vd in tribu
bus fieret.altcrum,taquam im
bccillam condcmnarcncaica.
Sin auccm vacc^ alijs vijs rcli-'
dliSjcSd fprccis fuis viculis, abcac
ad tcrram Ifiaclicarum , vcre
cognofccrcnc illas plagas fuiire
.
aDeoimmiflTas.
4 Procop. Dcus autem hario-
lorum fcnccncix obfccund.iuic
vc ipll ccia m hollcs vircuci diui
ream nuncupacam . Azotusin-
tu
-reii
d
tcrprctacur ignis pacris mci vel
inccndaim.Cazatorcicudo.Af-
calo i 2;n I s i n fa mis vcl i gni s i gno
bilis.Ccch corcular. Accaro, ltu-
dicio triftirix vcl ficnlitacis.Om
niscnim cocupifccntia infamis
a &m(fVo5 rcniinciames fcculo .
&toIlcntes duas vaccas qu? Ia6labat vitulos,
iunxerunt ad plauftrum>vitulofq; earum \ c6
cluferuntdomi.Etpofucruntarca Dci fuper
plauftrum,& capfclia qu? habebat mures au
reos & fimilitudincm anorum . Ibantautem
Beth
C
&ignobilispcrdi.aboluminfla-
c"indire6i:um vaccx perviam qua: ducit
mata,per cocranas torcicudincs
*
. .
r
i- i
inftigaca,&pcrcorcular ncqui-
fames,& ituicre vno gradiebantur,per
tixcxprelfa, vinum profundic
amaricudinis in dodrina praua & operacione periicrfa. &io luccc fol iuf^itie
tcndit ad mortcm,vbi cfi trif^itia vcraScftcrilicas perpecua.
f
Bcthfames. Kab.Ciuitas efl facerdocalisi tribu Benrirnin.-q
a ii^are ^vfque
fentcntiam fcrrcnt.
4* lofcph. Bobus autem reta
via,vcluc quodam duce prxce
dcnce,pergentibus, Palelfino-
rum principcs fcqucbacur,quo
ftarcnc,aucadquos vcnirccvo
lcnccs agnofccre.
e Q^iC di4cit,ijrc. Rab. via , fci-
licccrcgia eunces Bechfames,
getCS
13 idefi,in domumfolis, c^lcftc
fcilicct Hicrufalem . vbi femp
'3
NICOLAVS DE EYRA.
ThiEfltnorumifuantum ad corum corpora.
I Et quinque mu.<z'J dejignandum plagam inflit/tm terra eorum,
pt patetpcr prd:ila.
t Et dabicis gloriam. Ter hoc enim cenfitebantur fe percuffos a
Deo Ifracl iS" terram eorum,f6 ^uod pr^fumpferant capere arca Dei
&fccum diicere ad terramfuan,.^d hoc autem inducitur exemplum
(um dicitur
.
3
C^uarcaggra, ar<:aTOrfjff/o.
4
Sicuc iiggrauauic Acgvpcus,&:c. detinenh populum Ifrael.
5
Nonne pof^quam pcrculFus elt. decem plagis.
6 Tixncdimi &i.C.vthabeturExod.izfq'iiii<r.
7
Facitc plauflrum. adponendnm arcam dcfupcr reuercnter.
8 Ecduas
8 Ec duas. habentet iamfatHs natos^vt patetperfequentia.
p
Quibus non efl. Rtftc non habent vfum ducendi currum
.
10 lungicc in plauftro. ad retrahendum ipfum.
1
1
Ec rccludicc. Omnia iflafiebant ad experiendnm vlrtutem Dei
Ifrael in rcdu6lione arcx.Faccx enim laCiantes vitulos n ituraluer in
clinantur ad eos nutriendum,& ideofi ipfx
non reuerterentiir adfce-
tus,^ portarent arcam direcTe ad terra Ifrael , &maxime quia erat
inconfnetx adportandum iugitm velplaiijirum trahcndum,fignumf<K
ret mnifcfium,ijnod ducerentur occuUa Dci virtutc: &ex hoc effent
Thiflhxi certificati quodplaga eorumfuiflet a Deo infli[ia,fin ante :
altcri caiifx imputarcncur. Et ex his diflispatet litera.
I z Fcccrunc crgo. H;c confequenterfecundim formam diii con
/ili^ arca rcducitur, Etpatet litera ex diClis vfque ibi
.
13 Ec i tinere vno gradiebantur. vniforwiter.
1 Ec muaicn-
MORALITER.
Hicrufalcmrcport.iuit,qu^pcrBcthfamcsvbi arca fuitrc-
port.nci fignificatur,eoq-,Bcchfamcs domiis inccrpiccacur.
Hicrufalcm ancconucnicnter df domus foiis ,co c^ d;uinit'
fuit|elcdaad Dci culcum,&: quia ibidcm myffcrium Chrilti
fuitcnmplctum.AIitcrautcmpcrrcport.ationcarccj in lu-
daram fignificari potcfi rcucrfio fidei ad ludeos circa ftncm
mundi-Pcrdu.isautcm vaccasarcam report.iintcs in Iudc.i,
intclhgunrurduoprxdicatorcs concia Antichi-illipcrfidi.t
fciliccr HLlias&: tnoch^quibus cius pcrfidiam dctcgcnti-
bus lud^i dicuntur tunc rcccptun fidcm . Dc vjccisautcm
arcam pbrtantibus in tcxtu diciturj^ lactabanc vitulos : pcr
quod
quod lignificatur,quod pr.cdicacoics vcrbi diuini dcncnudi
torcsdoctrina:dulccdincconfoia:"i. Dicicurcciamv], viculi
canim fucruncdomi rcclufi,quia nouici| in fidc vcl rcligio-
nc non dcbcnc hinc indccuagari . Dicicur ccia quod v;icca;
ibanc mugicnccs,quia pr.cdic.icorcs pcr vi.iin iiuius vica: ^-
ccdenccsdebencdcuoce Dcuorarc.Pfalm.i i8.g.
Car.tabiles
rnihi erant.^&c. Vndc dc ifiis vaccis df in Hcb.
q,
cancabant.
Iccmquod inccdcbancrcclc non dcclinanccs ad
dcxceram
vc! linilfram^pcr quod fignificacur quod pdicacorcs
ccnere
dcbcnc rcchcudincm vica.' 6L dodrin.c , ncc -ibca
dcclin.ue
PP
^fpcra vcl .iducrfa.&: fic vcniunc Bv.'thi.imes q
inccrprc-
tacur di.imus folis.&:fic in fcnfu anagogico fignat cclu
bcato
rum. Celum cniin df quafi cafa HcTios, id elL folis
iul^ici-^"
^ ^
luejJ.
355
I. Regum. Cap. VI.
3H
^
vrquehodicmonftrat'd:?Eleurhcropolipergentibi.is Nico
A pojim,in lo.miJianaconcra Or eccm: AlctraBechramcscft
)n cnbu Nephthali, in qu-i permai frrc cukorcs antiqui
.
a
Etnon, Kab. idert.-ncecxcollcbanturp^-ofperis; ncc fran-
gcbantur aducrlis.Si igitur ad ^cerni foljs habicationcm tcn-
dimus ab icincre
j
Dei pro carnali-
I
bus flffcclibus no
dcclincnnis.Ptn
fandum aucc
qj
vaccc Dci plau-
flro fuppolircp-
gunt , ncc tamen
ab icincre grcfTus
iunt.
flcciunt . Sic pra:-
dicacores Dci !SC
tes,repence aicurrerunt ad eam , vehicnlum fimul c\:boucs D
holocauliu m orterenccs, pariter epn laci func -
4 Theodorecus. Hcbreircm nouam,&: alienam corifpi-
cati,ncn->pc plau(trum quod a nulloiiomine regcbacur , lu-
bcncer accurrcrunt, &C admirati funt Dci viclorinra.
d jlT^uis vnum
g.Iibcc fidclis ui'
tra ccclcfiuai cl-
fe domini, vtpio
ximis compacian
tur pcr chanta-
cc, Sc d;- via Dei
non cxorbiccnt47
Hieronym.Quin
queanos, &rq.n-
quemures,quin:-
queciuitaccsde-
derunr. llcliquj:
autcin ciuitates
prouinciarum 6c
viUx qux craiir
abfq; muro, nni-
icstacum. vndc,
Ab vrbc mara-
ta vfquG ad villa
qux erac abfque
muro,8<:c.
c ^bvl. Ciuitas
cftinccrminolf-
quipp
_
per polica Bcth-
'
famcs pgcrc cft,
u cu lupcrna lcicn-
tia ad nitcrnarlu-
cis habiracuium
propinquarc.
q^
vcrc facim' cuni
mngientes , &non dcclinHbant , neque ad dcxteram , ncquc ad fini-
ll:ram
,
fed &:i;irrapx Phiiiilhijm recjuebaturvic}; ad terminos Beth-
famcs . Porro Bcchfaniitoe metebant triticum ia valfe . Et eleuances
ocuIosfuGS viderunt arcam, &gaui{i funtcum vidinent.htplauftra
venicmagrum-IofueBethramita;, &itetitibi. Eratautem ibilapis
a
5^
L:.'uitar v'*l laccr^ojcs. oua ahjs non liccbat.
magnus.Et tconcidcrunt ligna plauftri.vaccasq; impdfucrunt fuper
ca,holoc:auftam domino . Leuitx autcm depofuerunt arcam Dei, &
capidlam quaz erat iuxta eam,in qua erant vala aurea,
&
pofuerut fu
per lapidem grandem . Viri autem Bcthfimita: obtulerunt holocau-
Ita, & imm- 'lauerunt vidimas in die jlia dommo . Et quiiique fitra-
pa: Philillhinorum viderunt , & reuerG funt in Accaron ia die illa.
Hifuntautem aniaurei, quos reddiderunt rhililthijm pro dcUclo 7
racl,qan,Bcchfa
- . ,~ . . -.
n"i.^s vocata, nuc
vocatAbcl vcIjP
ptcr luctu fug vi-
ris B-chiamitib*
ibifactum, vel,p
8 pcer diftinclione
9 ciuicaciS a Bcch-
m;ica, dequacx-
clamaLiic mulicr
^^
l'.ipicns ad loab;
O^i intenogxnttin-
1 1 teno^ct in .Abela,
f Tercuffit , &c.
Qji cu no efrcnc
Lciiic^ ,aufifunc.
Quafft. 14. ta
i.Keg.
t-uad. Hib.
Arclf qiirppTfii-
^
domino. Azocusvnum,Gazavnum,A{calon vnum, Gethvnij, Ac-
caron vnum . Et murcs aureos fecundum numerum
*
vrbium phili-
fthjjmcjuinquCi prouinciarum,abvibemurata,vil]ueadvillamqu?
^ Icro.luftus .
: crat abfque nmro, &vfcpe ad t
Abel magnum , fuper quem pofue-
f
AGidue
runtarcamdomini,qu eratviquetin illa die inagLO [ofueBeth-
f famicis . Percuiht autem dommus de viris Bethfamitibus , eo qudd
a ^
Maiorcs natu oinimites fcilicet popiili.
vidiflTcnt t arcam domini
, &
percuftit de populo feptuaginta viros,
&quinqiiagincamilia tplcbis.Luxitqucpopuliis, eoquoddominus
percuflrildltplebem plaga magna . Etdixerunt viri Bethfamitx : Quis
pro aficcliipigno
rum ncndcclina
|it, mus . Sic cuim
incedcre dcbenr,
qui facra; lcgis iu
go llippoiitj
,
pcr
internam fcicacia
domini arcam portant:vt prcpinquorum neccllitatibus con
doIcntcs,a rccbtudinenoridcclincnt: quorum gratia mcn-
tem nc iiram tcncre dcbot,nc auc fi cticCtu iion tangicur du-
ra lit,auc plus tada fic in ifletu remilfa
.
b Btthf-ihts. DomiKfolis. H2ceficcclcfiaafoleiuftici.ril-
luficata.Bcdjfamicas in vallcfrumcntametere,cft do6lores
ccclcfix annon.^m vcrbi Dci in humilitace tradare. L^pis iu
agro loluc ,ChriftiisinEcclefia iua. Lingu.iplaufirijCrux
.Oirilii.VacLa fupfr lapidem inuTiolarCjCit conu crfos a Ic-
culo in Chnfii ^miracionc mortificarc.
je c Tono 6eibfant(,&c. lofephus . Efiautcquidam vicus
I in rribu lud.i , noiTiine Bcchfamis , in quo vcncrunt boucs.
Cumq; in campviin magnum dcueniffcnt,vlterius acccdcrc
ccilaucrunt. St;(tucntcs autcm illic vchiculu,graum miracu
lum habicatonb.vici illius prxbucfunc Acltnrisnamq; tein-
j)us,dum omncs in agris clli;ntpro colligcndis fructibus, cii
^fidilfcncarca,dclcctaciones palIi,(J<: opus maimu rciinqucn-
V.
tcs.
i.Rcgio.f.
vidcre arcu. Hoc
Hieron.
ne patcretur, in Exodo populus longc ftabat , folus Moyfcs
alccndit nd dominum."'-m//;V &c.ln Hebr.habecur : Etpci- Exod.i^.a,
culJii de populo.'jo.viYor.& ^o.milia viros. yo.viros iudiccs.
Scptuaginta.Hcbr<Ei dicunc, nulli liccbatdctcdam vide-
rc arcam 111 fi ponVifici . pcrcuffi ergo funt co quod indigni
cflent.vclindigncacceirificnt , vclnon cultodilTcnt arcam.
ii lofcph. Indignatio Dci fcptuaginta Bethfamicas , & jo.
L.*.nt.c.i.
milia plcbis occidic,co
q
3'
non fuitfenc digni arcam cocinge
rc,q,a nec faccrdoccscrancapud illos,qui ad arca accclferac.
^ Thcod. Popiulusfuitc2ttigatus,vtquinolucricproarca'
adire periculu,iS:fcpcc mcnfcs eam reliqucric inccr alienige
nas ,ik pro ca bcllu no fufccpent.Cu ergo oficndiirct Dcus,
quod corum non egcat auxilio, & quantu honorem ac cul-
tum acccperitabalicnigenis, eos oltcndic m.igisimpios.
^ Eiichcrius. Dcopcimacibuspopuli fcpcuagmca funtper-
P
culfi, dcipfaauccmturbavulganhoium ^o.millia.Obhoc ,
autcm a Dco pcrcuisi lunt,qui a non folu .ippropi nquaueruc
^'
ad arcanx
NICOLAVS DE LYRA.
I Et niiigientes.Quad
Dcum modo fuo laudan tcs.
a ied
&fatrapj! i^hiliUlmornm fcqiic. Ad h.'.bcr.dum cxpc-
ricntiam prxdidam .
3
Tori-o.
Hicconfcqucnteragitur
de arc^E receptione.& pri
mo dcfcnbicuripiarcccpcio.
fccundo interponitur cuiuf-
dam ditti cxplicatio, ibi : Hifimt autem . Circa pnmum di-
citur.
4
/tK(jr.Dicunt Hcbrxi quod ifta lecitia fuir incpta, pro
cedcnscxlcuitatccapitis,&:
non cxdcbita rcuercncia.
5
f conf
/am</;;.fpofiquamarca
fucrat dcpofita pcr Leui-
tas,licct.ante
fcribatur.
6 ^'Jfcj^f,.Inhocvidcntur malccgifTc ,quiafemclla non
olfcrcbatur
dominoin holocaultum,quod crat facrificium
pcrfcchfsimum,vihabcturLcuit.r.r.
Cctcra patenc.
7
Hijnntj
Cjuia fupcrius dixcrat
,
qd quinq; prouincix Phi-
lifihinoru
fccernatquinqucanos aurcos, 6d qiunque murcs
hiccxplitat
quod quinquc ciuitatcs pnncipales lioc feccrijt,
tamciiali(j'vill<jminorcsadiaccntcs
adiuucrunt in cxpen-
fis
. idco iubdiair poitca : ^b vrbc murata rfque ad ptl-
lam, i!rc.
8 ii'>/?f.C^iiatcrraPhilifihinotum
cxccndcbatur vfque
propc locum illum
, dc vocatur hic Abcl magnus
,
qui fupra
vocacus cft lapis magnus
,
quod patet cx lioc quod fub-
ditur;
9
.> nper . Ratio autcm mutarionis huius nominis fuic
,
quia
populusibi pcrcuHiisfuiC(3<:luxit,vtdicetur.&:idcovocatus
cft Abcl quod luctusinterpretatur . lcem quia nomiiiafunc
propinqun Abcncnim in FIcbr(^oIapidcmlignilicat,&:mu
catan inl,fit Abcl,vtpatcr.
10 Vercullit. Hie confcqucnter dcfcribitur populi pcrcu fsio:
cuius perculTionisdue caufcpnusfLinctadc.l.incptaletitia,
&C holocauitum indcbitc oblatum.Tertin tangitur hic.f.cu-
riofitas, qua moti fucruntad vidcdum arcam nuUam: quod
fub pana morcis inhibcbacur . vc habccur Numc.4, Qu^arta
ctiam caufi excircunitantialitcri^daturintelligi fquodar-
cam domini dimi fcrunt nimis lub diuo iinc luminanbus &C
cultu dcbito.idco fequitur
.
'
11 Etptrcujfu. CHK)d iic dcbct intcllfgi cciam fccundum He
brajos quodfolumlxx.virifuncpcrcuiiiqui cranc canc^ rc-
putationis quod ;cquiparabantur quinquaginta milibus dc
plcbcis.co modo loqucutli quo dicitur 2. lv.cg. 1 8. dc D.uiid;
Tu'vnus prodcccm mimius compiicans :pnncipalca caim
f)opuli
pcrcu(ii fucrunt, co quod dcbcbauc ordinarc popu-
um,&: prxcaucrc dc pr^d litis olicnlis
.
Tom.i. M ^ Mifcruntq,
3n
GIorordi.&NicolaidcLyra.
3j6
^
adarcam,fedetiam,vtaliatranslatiohabcc
,defpeyerunt._
Aa Miferuntq;. Rab.
Significaturcranslatioteftamenti
dfii a
Iud<cis ad s;cntcs, quia cuin illi carn.ili obferuanria.ntq, Pha-
nfxorumfupcrliitionibuslcgrm
fa'darcnt, Chrifti &:difci-
AA T, .
puloriuTciusdodrinamrccufauerunc.vndc:roto/)or:fi4t
prtmum loqut verbnm Dci ,j^a
Pfal
Ibiietn
iji.
^ttia indigtioi voi iiidicajiis.ee-
ccconucrtimitr ad^cntcs,
b
CjW4//7/jn>r.R.ib. Intcr-
prctat" villa filuaru . dc qua
dr : Donccinucttiam lociim i!o.
tabcr.Deo lacob.Ecccatidi.eam
in Epbra. intie. e. in campisftl-
ti . Locuscnimdiiicflta
T
rrxfentia
poterit ftarc in confpedu
domini Dei fandli hu-
a
ius?
Etadquemalccndct
anobis? Mifcruntquc
b
nuntios ad habitatores
Cariatbi:irim ,
dicentcs:
Rcduxerunt Pbilifthijm
arcam
domini
,
dcfccn-
ditc &c rcducitccamudvos
mo
Aminiid<ib,qui jnccrprccatur patcr meus fpontaneus, & D
dicere poccft voluntaricfciliccctibi.
Rab.
Cariathiarim,ciuitase(l faltuu,vnade vrbibus Ga-
baonicatuin pcrtincnsad tribu luds, nono miliariocuncib.
ab El ia Diofpolm . dc hac tuit Viias prophcta que intcrfe-
cit loachim in Hierufale,
ficutfcribic Hieicmias .
V-
^.i Theodorccus. Filij Ic-
chonix , vc iir.pij di. lcruien
ccs idoliSjXgrc culcruncvi
dcnccs arca , &mcriro luc-
runtfupplicium.C^od ccia
impiorum populuscoccm-
pfcric arcii , ccliatur qu^ fc
bcrnacdfi pcdorrs"ain(Tiani populi. Ciuitns.n.liluarn.i.cS
quunf Diuinifsimns.n.Samuel cos cft horcatus, vc cOucrcc.
ucncus "cncium,cni ocus aptus ad lufcipicnda arcd . In do- rcnt ad dnm,& autcrrcnc Dcos alicnosc medio fui,& lucos.
^
mo
NlCOLAVS DE LYRA.
1 Miferuntif; . Quia illa ciuitas crat fccurior &: nobilior,pro-
ptcr quod arca potcrat mclius ibi cuftodiri
.
Moral. Viccx pt)rtantcs arcam tcflamcnti. funt prard ica-
toresportanccs.vcfbumEuangelij . QuilaJtanclilios ipiri-
tu.jlcs.
tu.ilcs,cos confolando. mugiunt dcuotc orando, rctc incc-
duntfmdtcviucndo. Non dcclinant
addcxtcram,allctti
mundana profperitatc, nec ad linittram proflrati
aduerfita-
tc . Et Iic vcniunc ad Bcthfames, qux domus folis intcrpre-
tatur.idclt,ad ctj-lum q-t cafa Hclios,idcft,folis
nuncupacur.
A D D
Incap.^. vbidicitur m
ejl, vnitbrmicer
,
> I T I O.
poftil. Ei itinere vnograiiehantnr^id
\n libris
Inhhnsanciquiscranslatio
noiira iich.ibcc :
ibantautcm
vacc rtao idnere : quod proprie confonac Hcbraicc
vcncaci
in hoc loco, &magls conucnic propoiico
.
C A P. VH.
a"T T Eneriint ctx" viri . ^ lo-
^ V
f"phus. Bcthfamice in-
B dignos fc ludicanccs , vc apud
cos arca coniiftcrct, mittcntcs
adomncs Hcbieos , mdicauc-
runc arcam a Pahcfiinis fuilfe
reuocac.^m:Qui rcportauerunc
cam inCariathianmproxima
[-,
ciuicaccm Bcthfamltaru n!,vbi
q
in domum cuiufdam lcuitx
Aminabab noic,qui vidcbatur
cflc iuttus, $c vira rcligiofus,ar-
cam introduxcruiit, vclut in lo
cum Dco d!gnuni,in quu h;ibi
C A P. VII.
piai.71.
Enerunt er^o viri Caria-
^
Gcntllis EccleUn:
.
tbiarim,& reduxcriat ar
cadomini,&:intulerut
^
atQui inteipreutur pater iiicus rjiotaneus.
}:|
eai domum Abinadab
inGabaa. Eleazaruaut
j
filiu ei' sadlificauerut,
a foitouam te(iainentuin nianiii inccciclia inultiplicaii
funt iuui.qui ab ipfo vt dies il!um:n.iti (iint
.
vtcuftodiretarcamdomini . EtfadiLieft e'x 4
quadiemanfitarcadominiin Cariathirim,
tarctviriuifus. Mmiiirabant
^ multipficatifiint dies:erat quippeiam annus
'
cnimarce cius tilij,6i:huiccu-
* ^ Xr
^
r^annis viginti prefucrunc.
^ Thcod. Prompco auc &alacriaioarcam cxcepic Amina-
dab, & idcirco totam eius domu diis rcplcuit bencditlioac.
b Gabaa . llab. Collis anima: humilium . vnde : sufcipiant
montespacem pnpttlo,&c. i. montcsmaiorcsanima;collcsmi-
norcs.Scu etiam Gabaainterpretatur fublimitas,vbiElca-
zar faccrdos conf^ituitur
.
c fed:(<jr. Raban.Dei adiucorium.Bcneaucemquihocno-
minc vocacur adarcam domini cufiodiendam cligicur,quia
fan ai
fandti viri quicquid hnbcnc bo-
ni . Dco
attribuunc non fibi.
E
Vndc: iufficientia
nojlra ex Dea j.;
eji, ijui idoiieos
fecitnosminiliros
noiiitc^tamenti
.
d
.Annusvice. Rab.Erncquan
dofcpcimoanno
rcgisSaulal-
l<ua ett in
caftradcCariiithia-
rim . .Annus vice. Raba. Non
icaincclligcndum ett
quodvi-
ginci anni quibus
arcamantic
in C.iriath!arim,vfquead
octa-
uum regni Dauid annum quo
eci congrcgaca
populitrcquca
tia addcixic in
Hicrufaleiji, tinc
compucandi.
Inucnicurenim
n fcqucndbus
quod ccmpore
NICOLAVS D LYRA.
C A P. VII.
1 T
TEnerunt :?o.Dcfcripca proftrarionc populi Ifracl pro
y
pcer filiorum Hcli pccc.ica, hiccofcqucnccr dctcri-
bicurrclcuatioipfiuspcrSamuclismerita. Ht primoponit^
contu*ijrtfo .id prtEdida fecundo rclcnatio ilta, hizEtjaiiurn
cji ex fjua die mjr,/it arca domini . In fine pncccdcncis capituli
diclum fuic, qualiccr fignificacum fuic viris de Cari,'uhiarim
quod arcam ad lc duccrcnc, h:c con fequenter oftcndic qu.a-
litcr hoc fcccrunt,cum dicitur : ; enerunt ergo vin Ca.
<sr
redn.
arcam domini. ad ciuicatem fuam
.
1 Et intuleriint cam in do.&c. Hoc non fuic fadum t^atim,fcd
per magnum cempus pofT,quia peraliauod tcmpus Iktic m
Can3ihiarim.&: inde cransiata tuic , in Maiphath, ?<. inde iii
Galgala , vtdicicurlibrodeHcbraicisquxltionibus . &c po-
fica tliiC cranslacain Nobe vbi crac cemporc Saul,fccuiidum
quod liabetur in tra 1 1 .ca.& indc transiaca cft pollea m Ga-
b.ia in domum Amin.adab, vc hic diatur.Ec dc loco illo Da-
uid trantUiliC c.im m domum Obcdcdom, &: indcin ciuica-
tcm Dauid, vc habccur 2.Rcg.6.
3
Elcjcarum aiitc/ti,&c.Janciipcaiicriint
,
vt cunodiret arcam do-
nini. Hcbra;i autcm dicunc : Vr^parauLrunt^icn difpfuenmt,^
in idcm
I j -
, .
Saulis dc hac
ciuitateablacacfl

in caftracontta Philiflhxos. &:

quia conftat quod Dauid du
xic eam in Hicrufalcm de domo Arainadan ,
reftac intcUi-
gi quod in dicbus Saulis dc catiris rclata ctt in prxfatam ci-
uitatem. vndc,
poficarcgnanreDau.ddcduaaetiinHic-
rufalcm . Ett crgo fcnfus
,
quia ex quo maniic arca i" Ca-
riachiarim , erac aiinus viceiimus , cum in ccmporc Sau-
lis cranslaca eti in caftra . Vel vicefimus annus erac cum om-
nis domus Ifracl polt dominum qmeuitrec abicdis idolis &: F
^
fcruicns
midcmredic:quiatalispra:paratio eti
quxdafanttificatio.
4
Etfa^lumefiexqHadie. Hicconfcqucncerdcclaracur
rclc-
uacio populi fubSamuele, quietada cftpropcer
conucrlio
nem populi ad Dcum per folicitudinem
Samuelis.
Circa
quodprimodcfcribicurdidiconuerfio
.fccundoPhilitihi-
norum dcbellacio,ibi; Et andertitxciuo populi pax ,&
bona
ordinacio,ibi: FaCta eO itaq;. Circa primum,quia
licera cli in-
tricata & indiget fupplemcnco , ficuc &: in plunbus
alijs lo-
cisfacra:fcripcurx. Scicndumquod
Hcirmorcuo,Samucl
fiatim inccpic difcurrere &: docere populu m,
vc illum rcdu- .
ccrccad Dcum pcrdebicamconuertioncm ad
culcum diui-
num, qua; quidcm concrlio inccpit a ccmporc quo
popukis
iam viderac malum, quod eucncrar propccr
pcccata iilioni
Hcli, &: audiucrac plagam 1'hilifihingru propccr
aic.im do-
mini, &: dulauic cemporc Samuclis , vfquc ad rcgnum
rcgis
Sauli.^fciliccc viginci annis vel circicer , &: hoc notacur
cum
dicicur: EtfaClum. id eli , cranslaca fuic ibi dc Bechfauics ,
VC
pr.vdictum cfi
.
5
Mnliipltcatifimt.in quibus Samucl horcabacur
populum
ad
bonum.
6 Eratquippeiam.
Pofiquam inccperac Samuel doccrc
po-
pulum.
Etre'
Ai O K A L T i E iC,
I yencrim.,&c.
Sicutdiducflfupra
pcrarcamfignificatur
crux ianda
.
Pcr viros igitur Carihianm arcam ad ic rcdu-
ccnccs.
ccntcs, polTunt intcll 'gi pauperes religiofi cryccm pe
nitcn-r
tia:iib;aifijmcnccs,
'
357
A
I. Rcgum. Cap. VII.
358
an.
ferLiiens illi
, q^
eam feciflc toco tepore Samiielis Tofephus
ccftaturiy f.innis. &:primo cempore rcgni Saul
,
quod
codcm lof^^pho tcflancc to.annis cenuic Cum.n. reccfsilTec
a S.^iile fpiricusdomini,S<: agicareccu fpiricus nequaad pcr
fequcdfi Dau!d,fecuta eft eumaliqua pars militi^ & plcbis
.
a
^Haroth. Falura cxplora
B
cionu. Qui uerus Ifraelica eft
,
aufcrca lc omncm faduram
mnlignorum fpiiicuum & ia-
dtanciam acq; {iiperbia,&:fcr-
uic domino fc>l!,quia nullafo-
ciecas lucis ad ccncbras
.
b
A/.i/)?/>(Z'i^. Ciuicascftin cri-
bii lada iuxta Cariathiarim .
Rab. Mafpbath. Spcculacio
,
uel conccmpl.-;cio,ueI incencio
vellocus iudicij. Bcncauccm
couenit iftclocus cam fantto
viro qui in iuft!cia& vericace
iudic3uic,& fumma prudcncia
gubernauic populum.EccIefia
in vnicace fldei fub nouofaccr
dociocollcdla, aquas lachry-
marum hauries facisfaciendo
in cofpeitu domino etfundic
,
prophcca populii i Mafph.ich,
ludicac
,
qui do5tor eos maxi-
medoccc, quos in incencione
cocemplacionis &ad amorcm
pacri^ ccelcrtis intencos elle
pcrfpexeric.
c HauferuTque aquam. &c. Vc
ficucaquaetfufa non redic,fic
ncc ipli rcdirenc ad idolola-
triam.
^ Hieronvm.Hebrsei tradunc
4i R.I.rui.Aquncfrufaflgnumfuitmurati propofiti , uellc D
fc
p
>9 hac nuindos elTc, &c nihil fuperfuturum idololatrix
.
Jc Chalda<"us ItacfHidcruntcord.ifu.icoramdomino
,
ac
li aquam fundercnt-nihil eos ftmulaflc , fed prorfus omncs
fuas cup;ditatcs patefeciffe
.
4: lofcphus.Hauricntesaqua
J;"p;^""^'
T immolaucrunt Dco,& tota
lingemuir,
4. dicieiunantes,inorationibus (velluxit)
conucrfati funt
.
f Tcrtull. Iciunium etiam
iratum Deum homini rccon
ciliat. Deliqucrat Ifrad, in
aquatione.Tpud Mafph.ith co
grcgatus a Samucle.icalratim
dclidum iciunio diluit, vt pe
ricu!umpra.iij iimul fugerit.
Cum Samucioilcrcbat holo
caufhim, in nullo magis pro-
Eodl
vicefimus,&t requieuir omnis Homus Ifrael
pofl: dominu. Ait aurem Samuei ad vniuerfam
domum Ifrael, dicens.
t Si m toco corde vcftro i
reuertiminiaddominum, aufertedeosalienos t
a T Ai <"ndentes veilup licics.
a demedioveftrijBaalim & Aflaroth , & pra^pa-
ratecorda vellradomino, &>:ieruiteciroli
, &
eruet vnsdemanu Pbililtbiim.. Abftuleruntcr-
gofilij Ifrae! Baalim,& Aftarotb , & feruicrunt
dominofoli.DixitautemSamucl Congregate 3
curatii audimus Dci clemen
b vniuerfum Iftael in Mafphatb , vc ore pro vo-
ciam quam nbifincntia popu
... ~
r
.*
r 1 s
li.AlIophv^ipr.Tliu admoue-
bisdominum . Etconuencruntm Malphath.
ba:.Dominus inconuic uocc
c Haureruntc];aquam& effuderuntin cofpeclu 4
magnafupereos,confufisur,
dommi,&kiu.-,.erucind,cill.,,arc,,d,Kerunt
S'3cn,'nnS*"im:
ibi Peccauimus doirino.IudicauitqueSamuel 5 pafh,armacosincrmcs.Hevi
fihosirracluiMalpbatb. tt audierunr phili-
^
rcsieiunanciiimpco^c^lum
,,,
.
, - ' .
rr r\ -ir i

\ x
pro ciufmodi milicac.
fthijmquoacogrcgatieflcnc fih) Ifrael in Ma-
^
Theod.Cum Dcus iuf-
fpharh,& afccnderunc iatrap? phihrthinorum
t
tcricin vnoloco Dcumcole-
adllrad.Q.odcum.ud,rventfi!,jUracl,timue
-J^^^^pT^SnST-
runtafacie phihfthmorum.DixeruntqjadSa-
daicacum,&:Dcumcolebaci
niuclem . Ne cefles pro nobis clamare ad do-
minum Deum noftrum
, vt faluct nos de ma-
L.adu.pfyc,
cap.7.
QitTft.iy. i
li.i.Reg.
diuerfis locis.Cgcerum, hinc
quoque difcimus,quodcum
fcircc Dcus populi propenfio
quod coram domino in eandc d
nu phlhflhuioruin. Tuht aute bamuel agnum
f
ncm .ad impiecatcm,diuinu
aquam maled.da cogeffa finc,
&ticucinlcge mulierzelocy-
pa,hauflaaqua probacur,ica &:
n!cidoloIatr.Ehac aquaproba
tifunc. Quicunquc enim ido-
lolacra hanc guflaficc
,
labia
cius ica fibi adhcBrercnc, vcab
inuiccm fcparari non polTcnt,
hocquc indicio dcprchcnfus
incerriciebacur . Q^od &c fequencia demonflranc
, cum
df. Iudicaui( Samuelplios Ifrael m Majphath. ludicare in hoc lo
co,eft idolacras morci cradere. Mofcs hoc eciani modo ido
iolacras qui uiculum fecerant,probauic.
* R.Lc-
NICOLAVS DE LYRA.
1 frei7/Vif.fcilicctio.annis quibuspra^fuit Samuel,&: fub
dicurmodusquoSamuclrcduxit populumadDeua prin-
cipio,cum dicicur
.
3 Si m toto corde.^t pacec liccra vfquc ibi
.
5
Congregate^\h\. renouauic f^dus populi cum Dco, ideo fub
dicur
.
4
Hjw/crM^jri/j.Ra.Sa.dicJt^quodhocfeceruncinfignum
hu
miliacionis.q.diccrcncSicucaquacffufaad nihilum valec ul
tra.fic in cowfpcdu cuo nihil fumus vcl uidcmus . lonachan
filius Ozicl maximxrepucacionis apud Hcbra^os, hoc cxpo
nicdcconucriionccordiumad Deum,&: fic per iflasaqu.is
incclliguncur lacryma; concricionis exeunces a cordc,&: per
oculosetfuf^.
j
I udicaiiii ();.Quu non folu rcconciliauicpopulum diio fed
ec vnu qucmquc de populo ad proximu fuij iniurias &: forc
factaad cquicacc iufhcia: reducendo. Alicerauc cxponic''^
m
aliquosab illo loco.Eracquippcannus viccfimus.f.quoarca
dni miifGrac in Cariachiarim, jca qd per hoc nocacur , o, coc
annis
ladlecemvnum ,
&obtuiit illum holocauilum
1 integru domin > . Et clamauit s amucl ad do-
a
T
Auiesdomini in prfces iu1:orum.
minum pro Ifrael, &exaudiDitcum dominus
.
Faclum eft autecum samuel ofterret holocau-
ftum, philifthi jm iniere praslium contra Iftael
.
culrum loco circufcriptic.Pijs
"cnim &: qui fciuc fcopulcgis,
quilibcc locuseft cofecracus j.Reg.iS.
ad Dci culcum . Nam Elias in
Carmclo excruxic alcare,&:
obculicfacnficium.
4 R.Lcui. NonipfeSamuel^
faciiticauic, fedalicnamanu.

^. Auguff. Ipfc diccur offcr ^'0"^:"'
recuius oblaciones funr,quas uipcr alcare ponic facerdos .
quxft.j^.
d ^.'{';?(w/j:7efew.Agnus oblacuspropopulo Dei uitloria
pr.Efiac,& per pafsionem Ghrifti d^monibus fupcracis,pax
dataeflfidelibus.
#
Rab.
annis manfit ibi antcquam inde alibi transferretur.Ec quod
fcquitur.Hanferiintifne aquam &fj^Mt/erttn^dicuncaliqui quod
in illaaquacrancmjlcdidacongefta, ficucinfacriticio ze-
lotypia:, icaquod labia bibcntium fi fuiffcnc idoloIacra?,ica
iungcbantur,quod non poterant abinuiccm fcparari, &: per
hoc cor.uinccbantur,ficut tcmpore Mofi pcr potum aqua:,
vbi puluis vituli aurei fucriccommif^us
,
prouc diilum fuic
Exod.ji.ideofequicur.IwrficdH/f^Me
Samtiel.(. idololacras in-
terficicndoquiconuinccbanturmodoprajdido
,
primata-
mcn expoficio videcur mihi magis rationabilis, ledtor camc
cligac quam volucric.
6 Et aiidternnt.Hicconkquenter dcfcribicur Philifthinoru
dcbclIaiio.Ad cuius incellcdum fcicdum,quod liiiliflhijm
pofl dcbcllacionc populi Ifracl
pp
pcccaca filiorum Hcli ce
nuerunc ipfum fub cribuco,&: ne haberenc conlilium &: op-
porcunicaccm rcbcllandi,incerdixeranc cis congregariones
populi fierirpropccr quod aud;co,quod congrcgaci cflenc in
Mafphach,vcnerunc cocca eos in pra;Iium. fcd Samucleora
tc &: holociiuflum pro populo otftrencc, fuerunc cxlicus de
^
bellaci,fccundum quod dicitur infra
.
ii Tntonuit
MORALITER.
t
.^it autem Samwladyniiieifam domum.Per quc fignificatur
bonus prxlatus fccularis vcircligiofus, quipopulum hortatf
rcccdcrcafcruicuce d;abcli,&:inha:rcrcfcruicuci Dei.
t
.Aufcrte.Vtv
quos delignacur vitia.quibus diabolo dcfcr-
uicur.Vcnrer
cnim Dcuscft gulofi,&: pecunia cupidi , &: fic
dcalijs v;c.js.
4
H lufermtf, ajuam &efude. Ad flgn ficandum abieiiione
Feccatoruimcrecidiuo.Etquoniad^-moncs
lic rcccdcrcs
afc
afcnituncuradlu.uii rcduccic lcruitutcm, luco tubduur
.
f
Et afcenderunt fa.qni incerprccancur,facisrapicccs,
propcer
quod flgnificac demones qui raperc
fi:udcchomines per pec
caca,idco dicicur quod .-ifcenderunc ad Ilrael.i. ad fidcles vc
fux fubiiccrcnc fcruicuci
.
f
Tiilit autem Samudagnum.i.t^ncWum
,
pcr quem flgnifica-
cur Chriflus,dc quo dicicur loan. i.e. licce ag^ius Dei,\yc. Qui
dicicurtcncllustcneritudincpictacis qucm bonus prclatus
otfcrrc dcbctin ficramcto Euchanfii.c pro fuoru fubditorii
falute,i5idd:monumrepuliioue,idcofubditur.
Toni.z. M i
t
^^0-
3yc) GIorordi&NicolaidcLyra. 360
A
]ibT.(.
antiq.
f
eontrtiitt.
libr.i.de ini-
rab larri
fcript.c.g.
ftoiic
t
cius
B
t
& tcnninS
Itium . Iibcra-
uii I(ial.
Rab.Iiinocentem viram ignerhantatisacccnr.im.
a l>tonut. *
lofeph.PaliHhinisDcusccrramouif jCamq;
tremcre fccit,ita vc fciilaidiiicrlisapcrtionih.forbcrct"'. Dc
indc tonicruis (onnepitaniib.&. isinciscoiufotionib.loiii^c
mic antibus,vclut inccncJens vukus corum , nimis cos anc-
cit , &: cx eoruin manibus ar-
ma diripjcns,nudos in tugam a
Intonuir aure dominus fra^ore magno in die
riuouft. Tn^nit.. PhiJiflhi-
il'^
^^'Pf
r HiililUi"m,& cxterru.t eos
,
&
cdl
norum , aginina quali ar<n.E funt:! filijs Ifracl hgrcfijq; filii Ilrael dc Ma-
m.iris, pcT plcna tcrrac Ffrad
fpl-i^ifh pcriecuti funt Phililihcos,&: per- ulle
fe cfTiKi.runt
,
qua-Dominus
i i
,, / i
'
tj >U
Samuclcorante,in-cnti ctr-
b runt cos vlquead locum qui crut iubtcf Bctli-
li fragorc pertcrrcbat
,
qu.icc-
nus pcrhoc, &: Ifraclitarnon
propria virtutc viciHe mtclli-
si;crcnt ,
& honcsDci prote-
dionem &c auxjhum crgahuc
clic populum fcircnt
.
^e loicph. S.imucl cos cum
mulcicudinc pcrfccutus ctf,&
plurimos interfccic , &: l.ipide
Hxic vclut ccrminum viVlori^
&:hoftiumfu^a;,cumquc l.ipi
dem fbrtitu(Jincm appclla-
uit
,
qui Hcbr^i figiium clTcc
diuini folacij cocra hoJks ad-
hibiti .Inimicipollillampla-
gam ncquaqudiTi iupcr cose-
gicliifunc, fcdcimorc &:me-
inoria rcru qux fupcr cos ;<c-
ceflcranc
,
quicfccbant. Fidu-
ciaqu^ fucmtPal^fihinisad-
uerfus Hebreos,pofthancvi-
6koria fada elt Hcbrxoruin.
Rab. Cum pxrr pra;dicatorcs
cuagclij dominus intonat, fpi
ricaleshortcsiiifuga conucr-
tunturcoram Ifrael.i. populo
Dei, &c perfcquuntur cos viq;
in domum agnition.s, vfque
quo.f omnis crror cvpurge-
tur, &: Dcus verccognofcat'.
b Be< /!jc/^rf>,Rab.doinus agnicwnfs,vcl domus agni
.
C Etpofuit eumJ^lKt cdwo.ititer Mafphaih nouam & veterem,&
vocauit nomen rms .Abi.nc7^r,'>-el
.Aboiifi^eiier.'.fapii adiuto>ii. Hf^C
ei\ mcdiecas f.iIuacoris,per
q!
cranfcundu ef^ a Mafphach ve
ten ad noua.i.ab inccntione qiia cxpcdatur in carn.iu regno
beaucudo falfa,ad intentionem quapcr nouum tcflamcncu
ex-
expcdatur in rcgno cqloru bearitudo vera, qmquoniam ni
hil eft incliii^shucufqi adiuuut Dcus.Mafph.ith inccncio. SJ-
dcntiu.Lip s intcrhcc,Qv ifiusinccr inccc!oncm vcccristc
f]amcri,.S: ruai^cl;fpfcdicationc pofirus , ipfc l.ipis propccr
firmitacc -diUccrij.cjuia fuos cjntra d^moncs adiuuat diuu
*
cantcs
d ilncufny f<v/7. Qi_iiaquiho$
t^nminos tranfccdunt , vthjc-
rcdci, auxiliuin Dci non ine-
rcncui'.
c Erat<i;. Chriflus cft noftra
pax,qui fccic vcr.iq: vnu, pcc
qucm facli func prope qm c-
rancliMigc.
f Gal^jL. Ciuiras eff vbi lo-
fue popuium fccundocircum
cidic, &: pafcha cclcbrauic , &:
dcticicntc manna Ifracl vfus
aluco
lordanis, vbicabcrnaculu ce-
ftimonij mulco ccmporc fuic
Hxc cccidicin forccmludx,
&: vfq; hodie oftedicurlocus
in fccijdoab Icricho miliario
hominibus illiusregionis ve-
ncrandus . Sed iuxca Bjchcl
quidamaliam Galgalam fufjpi
1 (^h fit,nuni
c char.Tulit autcm Samucl lapide vnum,& po-
iuitcuminter Marphath,&: inter bcn^&voca
uit nomcnMoci illius, Lapis adiucorij.Dixitq;.
d Hucurqueauxiliatuseltnobisdns. Ethumi- t
cftpanibustriticcis,vbi&:la
,. . ,-
^
r,, 1 n-. r
., pidc-s func translaci de alucc
liati
iuntPhililtiim,necappolueruntvcveni-
^
rcnt vlirain cerminos Ifracl . Facl.iclt itnque
manus domini lupt^r PhilillLTos cundlis die-
busSamucIis.Etreddira^iuncvrbesquas tulc
rant philillhijm ab ll"rae',irraelijab Accaron
vrqucGeth,& tcrmin^^iluos. Liberauitq; if^
c raeldemanu philillh]noru,eraiq} paxincer 3 cantur.
a <( Ainaimn vei loquencra
Galgala intcrprct:itur vo-
Ifi'ael& Amorrh^uludicibatquoq, Samuel
4
lutacio vclreuelatio. Bcncer-
go prophcta in Bcthcl , &: in
Galgala, &C Mafpharh ludica-
uitlfracl ,&: rcucrccnsin Ila-
macha, in domum fuam ludi-
cauic ibi Ifrael, &;a'dificauic
^ ^ ,, ,. ,
. -
,. ibi alcarc domino, cxcmplum
locis Reuerteb.turq,iKama'ch ibicni,,. 6
^^^^^^^^^
eratdomuseius,&ibiiudicabatIiraele. Aedi
7 fcrccevclmaliuolamentc,fcd
ficauit etiam ibi alcare domino
.
fecundum quod fcnpcurarc-
uelaucric, &: inccncioncbona
^amore fraccrno , &: fic effe
reuercendiim in Ramatha in domum noflram.id efi, ad in
terna pct,toris,vt vacemus contcmpl.icioni,&: inalcari fidci
gracas hofiiasopciis &; vcntatis otJteramus
.
g
^fJtHranit eiiam ib^,^''' -Lcx prxccpit, no cdiflcari altare
nif: vbi doininus elcgiirct,fcd ne immolarent dijs , cof^ru-
xic altarc.m quo non rcprchcnditur.
, 4
CAP.
Epk.:
lofiie
Ibida
lerne
Ifraelemcudiisdiebusviticluie t:tibatp fin
.'. ^ D uu.s Dei. b
t
i<-euebiio.
f gulosannoscircumiens Bechel,&:Galgala,&
a
f
Inccntio.
MaTphath , & iudicabat Ifracle in fupradidis
F
NICOLAVS D LYRA.
I
Tntonuit autem dominus,&c.lu quod cx fulgurc mulri fue-
nmt moftui,&: alii extcrriti fugientcs pro magna parce oc-
cifi,&:paceclicera.
1 f<iffjff?.Hicconfequcncerdcfcribicurpopuli Ifraelcran
quillitascS: bona ordinatio fub regimincSamuciis.Etpatec
litcra vfquc ibi.
I
Erat<i; pax.Qiuz fcruicbat Ifrael fub tributo.
4
Judicabatqui.qii ^amuel , &c.<. vfquc ad iniiitucioncm &:
confirmacionem Saulis,ex tunc enim Saul habuitofhaum
iudicandi.
5
.'
i/>.n.Pcr loca ad iudicandum opportuna proprio labo
rc& expenfa,vt habccur infra 12.
6 i\iuertabaiurei;.vbi communiusiudicabacpcpulum .
7
.AediHcauit etiam.^ed in hoc uidccur fccilfe contra legem
quia non dcbebac elTc alcare aliquod ad inmiolandum, nifi
in loco vbi crac arca ficuc didum fuit , lofii. qui^' non le-
giturfuificinRamatha.Dicendum quod ex difpenfacio-
nc
nedomini poteratalibi immolari , &C per confcquens al-
t.ireconftrui, &hocmodo Samuel ibi altare cortfiruxit.
Poteftctiam dicifecundum illudquod didum fuitDeute-
ronomiuin ri.&icff iiitis vcriIimile,quoda tempore quo
arca fuit capca pcr Philifihxos,vfque ad cempus quo fuit po
fica in cemplo conftructo per Salomonem arca noi\ habuic
ftabiiem manfionem , quia rcmpore incerincdio dc loco
ad locum frequcncer fuic cranfporcaca,vc pacec ex prxdidis,
&: aliquando ad exercicum dcporcaca
,
vc habecur infra 14.
&: ideo facrific a vociua, ad qu.c otfcrenda homines non cc-
ncbancur
, fed fl fiebanccx dcuotionc po^cranc alibi oflfcrri
fccundum voluncaccm &: deuocioncm ofrcrentis Sicuc
&: alia facrificia poccranc ficri hoc modo ,
ccmpore quo
arca&: cabcrnaculumfucrunc indcfcrco,coquod arca ;id-
hucnonhabcbac ftabilein manlionem, ficuc
didumfiiic
Dcutcronom. 12. Tcmporc uero quo fuic in Silo non fuic
hociicitum,proucdid:uin fuic Icjfuc 22. quia cabernaculuin
&: arca longo ccmporc fucruncibi:&:habuerunc ibi ttabilem
maniioaem,liccc non ad lcmper.
M O R A L I T E R.
i Xntonuit .Nain per diuinum auxilium d^moncs cerriti fu
giuiita ccntationibus fidclium popuioru,propccrquod fub
ditut.
t
Hncuftjue au. Ec quia dc talib. bcncficijs diuinis dcbct mc-
mona
moria remanere in fidclium cordibus, ideo dicicur quod Sa
mucl pofuitlap'dcin,&:locum vocauit.Lapidcm
adiucorij,
ad mcmoriam bcncficijdiuini.
4
Iiidicabat ^tto^i.Qu^ia boiius pr.clatus non folum debcr
pro
fuliditis exorarc , fcd dcfedus corum pcr coiredionem
dc-
bicam cmndare.
3^1
I. Rcgum.
Aa
c A p. viir.
F.yi&Hmen,&c.pofuitfjl!os. Rab. Qiiiafecundulofcphu
alcerui-n in Bcchlehcm,alcerum jn Bcrfabce pofuic
.
b ^bia. Rab. Paccrdn$,vclpacerfuic. Bcnccrgoquim in-
choacaiUilicianonpermanfcrunc, &; paccrnicaccmdomini
ncglexerunc, fuic Dcus,vcl pa
tcr fuic , nominari func , vc ii-
gnificcBCur paccrnicace Dci
Cap.
VIII.
S6i
C A
ucnsfine foporepcrmanfic.
D
Ji Thcod. 3:Procop. Rcgis pccicio lcgi diuinrErcpugiuc,
Qiiirft.17.
Dcus cnim Sc domini 6: regis loco crac: prophcca auccm ad-
'*'-'-R*8'
minif^cr, Sc vcluc! prcfeilus, au: cIax
, ..V imperacor.
5 ClemensRom.
Vbi Ifiaelica: cyrannos fibimagisqua:-
Lib.i.Rcfo-
fiucre quam regcs,cunc cciam
indigni
.
C Et non amhulatterunt . Qu\l
pro muncreopprijricbanciu-
ftitiam ,
ad cpulas preciofaquc
conuiuui declinances
.
, 4c lofeph. rfti fadli funcexe-
plum
,
quod aliquando boni
&L n~.oderaci cx malis (vc Ezc-
chias cx Achaz , &: lofias cx
Manallc) & praui producc-
rcncurcxmalis. Nim a pa-
tris fiudijs reccdcntcs, mune-
ribus
,
rurpibufque lutris iufti
-
tiamcompnmcb.inc
,& iudi-
cianonvera
,
led fecundum
pr^mia profercbanc, &; ad epu
las pretiofiquc conuiuiadccli
nanccs, primum qua: cranc ini
mica Dco gercbanc,fecund6,
qux pacri aduerfa
.
jf Thcodor.&Procop. Qua-
P. VIH.
ACt\im efl dutem ciim fe-
a
T iij,a .T.aic fc ciiris grauatus
fole:i 1 ,: c.Ieb;ate non potrTai
.
miiflrccSa.iiucl.poiuit fi-
lios fuos iudices fLi^ If-
rael Fuirq; nome filjj ei*
a f
liuipiens vel fuit Dcus .
9
^mt.
inlocoqui eis or.acionis cau-
fa fiicrac defiinacus, cemplum
pro ambicionc rcgiaconrlru-
xcre : ^lic pcr ordincm regi-
busimpijs fibi inuiccm fuc-
cedcncibus ad maiorcs impic
caccspopulus dcclinauic.
e 7S(o te abiec rnm
^fed me.
^ Ignacius . Dcccc vos cpi-
fcjpo obcdirc
, &c in nullo ci
concr.adiccre , rcrribile e!t c-
nim cali concradicere . N6em
hucqui ccrnicur fcducicquis,
fcd inuifibile dccipcrc nici-
tur, qui non poccli falli a quo-
perunrq; mu.,cra,&
pucrterunti.dicm . Con- 4
SLm"cdS 013^^
Epifto. ad
Mignef.
primogenin locl : & no-
men fecudi Abi<i, iudicu
in Berfabee. Ec non
ambulauerunt filij illius in
vijseiusjfed
dcclinaueruncpollauarina ,acce-
ve-
gregati ergo vniuerfi maiorcs natu Ifrae
neruntad Samuelemm
Ramatha.Dixeiuntc^;
a T Ae.aie defeclus . rcbus pratefle non potcA .
ei^EccetuTcnuilti,
&filijcui non ambulant in
^
vijstuis
tC6itimenobisrcgcm,vciudicetnos,
,
reSamudnonluicpoenaspro
d
ficut&vniueria:
hiitnanones. Dirplicuitque 5
J
prcrfcclerafiIiorum,ficucHe
r i i x
.
'. w/^
-
" lermomoculissamaciis, eo quod dixifknt:
Danobisregem.vtiudicecnos.
EtorauitSa- 6
uel ad do
li? Ifii in homincsiniuriofi,
illi in Dcum impij fticiimc.
Ncque enim illi viobucrunc
matrimonia
,
ncc Iibid:nibus
iniuria aficccruncdiuinum ca-
bernaculum: neq; vcntri fuo
dabanc prim cias hofiiarum,
cucrfo ordine facrificiorum
.
Eos aucem folum accufac,(j,
corruinperencur muncribus.
Ncquciiocfciebacpropheca . Habicabat enim Ramathaim,
illi vero Berfabce
.
ti d Difplicuitq,fcfmo.&c. -^ lofcph . Vcrba populi concufi!e-
runc Samuci,propcer infcrcam ai iufticiam, 6c odm circa rc-
* ges.Nimiacrgocogic3Cioneafflidus,ncqjcibi memoriah.i
buicnecjuc fomni;led facta noCte, rermn cogicuioncscuol-
uens,
diccocumclia . Samuclicnim
dixit Deus , Tyj/ te fpreuerunt,
fedme.Et Mofes m^t : T^on ad-
uerfis tios ejt murmnratiohxc
,fed
adnerfus dominum Dcim.
^ Cyprian. Cu Samucl faccr-
dos a lud^oru,populo ob fenc
tluce coaccncrct, exclamauic
icacusdiis,5idixic: ^ontefpre-
ueruntjed mc. Ec VC hoc vlcifce
rccur,excitauic eis Saulregc,
qui eos iniiunj: grauibus atfii-
gcrcc,*?^ pcr omncs contume-
iias, i<^ pa-nas fupbum populij
Exo(I.8.
E
elt ad Ro-
gatunuin
.
mueiadaommum.
Dixitaucemdominusad
Samuelcm: Audi voce populi in omnibus qua;
*"
loquunttibi.Nonenimte
abiecerunt,lcame:
calc<;rcc&:prcnicrct,vtconcc
nc regncm luper eos . luxta onmia opera iua,
Pf"^
faccrdos dc fupbo popu-
^
lo vltionc diuina vindicare-
tur.
^ Rupertus. Ifraclir^ imporcuno ccmporc dixcrunc. Da no-
bis
reii,em qui tudtcec nos . cum habcrcnc ludiccm iulle ludican
ccmfpiricus Dci &c fermoni domini vcricaccln cocciapo-
pulus ddiquir,quia regnantcm fuper fc fermoncm domini,
imo ipfum dominum Deum fuum proieciC,Iicuc poftmodii
ipfc Samucl acriinucctionc dicic: VoSproieciftis Dom.tSjc.
^Hocerit
t
fpreucrunr.
Com.Ii.u
cap.iS. m
NICOLAVS
DE LYRA.
C A P. VIIL ,
1
TJ
4ctum f/?.Dcfcripta fuperius malitia filiorum Heli,hic
X
confcguencccdcfcribicur mahcia filiorum Samuclis,
quuvtraqjfuicoccafio, vcccrminarccur rcgimcnpcr ludi-
ces,& regcs infticuprcncur.Igicurcirca hocprimodclcribic''
;filiorii Samuclis tranfgreflio,fccundo populi pcticio,ibi:fu'/-
'Xregatiergo.tcxtio domini diliinicio,ibi:f orauit Samuel.Cira
primum dicicur.
FaQumrji . quia ianonpoteratitacommodc perlocaad
iudicandum difcurrcrc.
1 Tnfuitttliosfiios.Ctcdcrt^cos forc fu2 iufiiti^ imitatorcs.
Scd hoc non f uit ita.vndc iiibdicur.
I
.Aceepirutttq;. Et fic duplicitcr peccaucrunt. f. accipicndo
niunera pro ludicio, quod non cfi licitum , licct pro labore
ufio&: bono ludiccs pcflint accipcrc ffipcndia ad victuin
icccntcm & honcftum.Secundo, quia proptcr munera de-
;linaucrunt aiufiicia rcddcndo ludicaun pcrucrfum.
Coiigtcgati
M O R A L I T E R.
[ Fa(!7mfy?,Pcrfilios Samuclisproptcr munera iudicium
)crucrccnccs , olkndif^quod aliquadodc bonis &c fanCtis vi
is nafcuncur pctucrii,Iicuc ccontrario dc perucrfis lufii.De
Vch;.zcnim&: iManaifc qui fucrunt pcfljmi,naci fucrunc
izcchias,&: jolm qui fucrunc opcimi.
\
Ftlijtur,&c.Conittii<c. Exqiiopacccquod^pccr mnlitiain
cgcntiumcommoucturaliquandopopiilusad pctcndu vcl
"acicdij .iliqu.d qu6d ci cedu in malum. c^iacnim ifta pe-
titio
4
Congregati ergo. Hic confcqucnter dcfcribitur populi peti-
tio de rcgc habcndo.cuius vna caufa fuic malitia lilioruin Sa
mucliSjVt hic cxpiimitur,cum dicicur; Filvj tui,crc. Alia fuic:
quiaaudicratNa.isrcgcm filiorum Amraon ,d.lponenccm
cxcrcitum ad vcnicndum concra cos.6i idco volcbanc habc
re rcgcm capicancum fui cxcrcicus concra cum.LV h^c caufa
hictacctur,k-diiifracxprimitur i2.cap.
j
Dijplicnii'.f, /crwo.Proptcr tria . Vnum fuic
,
quiadifplicuic
malitianiioruin fuoru.qu^E vfq-, tunclatucratipfum. Aiiud
fuit propccr honoicm duiinum,qui vidcb.icur conccinni fcu
diminuijCo quod rctiiiuc-rat fibi in pjpulo Ifcxd iiomea re-
gium.TcrtiOjquiapopulusinhocvokbataifi.^iilari Gentili
bus diCcnS;(rt/ji/^c nohis rcgcmjitut e!' vniuerf babct naciones^
vt immcdiatc pra"ponitur.
6 rov;.f.Hiccoi)ilqucnterponicurdominidiffinicio. Sa-
mucl cnimiiiud ncgotium rcduxicad dominum . qui rc-
fpondic: 7
^- <i/yt(tt?///if'^/2.dcicgcinfiitucndo.
b Nw cnim. Qu^ia cu folum eras mcus vicarius . '6i quod ifta
pccicio coruin cx malo procclicric, oitedicur cum fubdicuc:
kuxta omnta opcrafua,cr c.ici\v\iz\x)i:
Jc Sicut
ticio populi fucric culpabilis
,
paccc cx hoc quod habcc'' infra
I i.c.inuocabo ito:fiinit,^ dabii voces,plHnias, iyfcietis & vidcbi"
tisquiagrandemalumfeccritisin confpeiu domini
,
petentes fiiper
vos regem.Ez fimiliccr aliquiido pro m.ilo rcgcntiii
,
populus
mouccur ad rebcllioncm isc fcditioncm , cx quibus fequun-
tur maiora mala qu.irn fucrit rcgcntium rapina.
7
^udi vocem popuii.li\ hoc patct,quod aliquandodominus
exauditaliquid quod n6cc(Jt.id boiium pctcncis , eo quod
malcpct:t:6!:taliscxauditiom.igiscttpLtuitio,Ol"cc ij.cli*
hotibirc^minfuraremeo.
Tom.it M j
Sai'
3
($3
GIorordi&NicolaidcLyra. ^-6^
A
Li.. Antiq,
p.4.
f
fx.ift.Piirin & domiwtioiwm.
f
^ulnqua-
gcnarios
I
toUct ia
J5
f
Je renuBib,
tellris, &vi-
flcij veftrisca
pict
ic<mif.
ft9
ncbit
a
HoceritiHs re
gis,&c.
^
lolcphus.Ap
pariiit Samiicli
diuiniws , cum-
quc
conlolaca
cft,diccns; Au-
divoccm ,
^c.
pr.vdiccs canicn
cis, qualcs crunc
rcgcs , &;
qux
fub cis mala paf-
iliri func
,
pro-
tcftans, qualcm
mucationcm ha
bcrc fcliinanc
Samucl conuo-
catis Iud.i;is , nar
rauit qu^ clfcnt
futuracis perre-
Gcs
,
& quibus
Forcnt affiiclio-
nibus atccrcndi.
f
ilios vcftros au
fcret, &carcera
.
Scruiccis omni-
bus cum veflris
regi, fcruieffc-
fti ,
horum que
fcrmonum mc-
moriam cunc ha
bcbicis
,
quan-
do ha:c paili tuc
ricis : &c pceni-
tcntia duti 10-
gabitis Deuni,
vt veftri mifc-
reatur ,
&: do-
nct a rcgali onccc velocifltmam libcrtacc, qui veftras no fu*
fcipiec
ict prcccs.
clamitabiiis in
1 dieillayyc.
-'4 Hicronv. Sa-
qux feccrut a die quacduxi cos de Aegypto vfcj; ad diem hanc Sicut
i
^^^P
dereliqucrucmc&rcruicrucdiisalicnis
:ficetiamfaciunttrDi. Nunc
^ ^-,^1,
aTIde.H^iimorJumdiUUs.
_
..'4
HiCronV. ia-
crgoaudivocemeorum.
Vcrutameconteltarecos,&pra:aiceis,ius
5 nnielidcocisdu
. , ,-..rv ^. j :..,.;

ra rcgis exponit
impcria , vc ad
dominum rei!,c
clcmecitlimum
conucicancur .
Scd illi abfquc
volucace Dei rc-
qcs cxciccrunt.
fergo Saul non
cx volutace Dei,
fcdcxpopulier-
rorc rex fliL-tus
cft. Aic enim
dominus rA/crc-
ge dcferto
,
petie-
riiutftbi rcgem^fi-
cut &gcntes rtli-
qUiH^ & fecerunt
.1:
S.(,
rc"isquircgnacurus eft fupercos. Dixititaq;
Samuel omniaverba
a
domini ad populu,qui pctierat a fe regem,&
ait:Hoc eric ius regis qui
imperaturus ell vobis.Filios veftros tollec , &
ponet in curribus fuis
:
Facietq; fibi equitcs &:pra:curforcs quudrigarum fuarum. Etconfti-
a ^ luditcs.
tuet fibi tribiinos &c t centuriones,&
aratores agrorum fuorum
,&
meflbres(cgetum,6:fabcosarmorum
& curruu fuoru. Filiasquoq;
T
Coijuiiiirius.
vcftrastf3cietfibivnguentarias,&rfocarias,
&panificas Agrosquo
quevcftrosfcvineas&oliuetaopcima
tollec&dabitfcruisfuis. hed
a f Qj redcume anno vincac i>rofcrunt.
&ifegetes vcftras & vinearum reditus addccimabit, vtdeteunuchis
&: fa mulisfuis.
Scruosetiavcftros&:ancilias& iuuenesoptimos, &
afinosaufercr,&:ponetinopercfuo.Gcegesquoq;veftrosaddccima
^,^^^
^.
yr..,i,
b
bitjvosq; eritis ci ferui.Ec clamabitis i die illa a facie regis veftri ,
que 4 contra vokntatcm
elceiftis vobis,& non exaudiet vos dominus m die illa. Noluit autem
^
'"ff
^'
.,
vt

a T
SciUcet auJicnjus te.
"^
1 ff rl
populusaudire voccm Samuclis,fed dixerunt : Nequaqua. Rex cnim 6
llf^\^^^;^^^^^^
critfupernos,&erimusnos, qaoqueficutomnesgentes,
&iudica-
s^ juflns- impe-
bic nos rex nofter , &c e gredietur ante nos , &
pugnabit bella noftra
pronobis.Etaudiiiit Samuel omniaverba populi, & locutus eft ea
in auribus domini . Dixit autem dominus ad Samuelem :
Audi vo-
cemeorum,6c conftitueluper eosregem . Et ait Samuei ad viros
a f
Donec mdiiei Dciis <jn diaciamus.
Ifrael.Vadat vnufquilqueinciuitatemfuam.
t !,
vc.:,
impe-
rator exponic
,
cuius m J.)cucc-
rcnomio pcrfe
dio docctur, fed
potius rctlorim
piobus ,
a quo
auftericacc fubic
'
dosflcopprcHu-
rus incimac , vt
pcr ha:c populum a percinaci illius pccitione reuocct
.
Qii{ fnnt dc
iure
rcgis
,
NICOLAVS DE LYRA.
I
Sicut denHmcYhin. Oftcndcccs iziXo
, q;
non habcrent me
pro rege ilio, 2 Sic Zcfacientycrc. Abijcicndo te ne fis vica-
riusmcus. }
ycrnntnconteli. Circa qa fcicndum
,
qialiqua
funt dc lurc regis in ncGefricatc poiici,pjp bonii coe rcgni,&:
flCGiaqua^inienuscxpnmant''^ Simudc sucde iuic rcgis:
quia ui tali cafu oia fuut rcgis vel principis, &: cxponcda vel
cxpcndeda pro bono co; . Sicut &C in corpore nacurali vidc-
inus,q(J man'velecalia parscorporisnacurali inftint^uex-
poiiiC'j{)c6feruacionevica:ipfliis corporis. Siaucaccipiatur
alio mo lus rcgis excra ncccfficace,iic pluracxprinuinc a Sa-
jnuclc,q non pcincnc ad ius ipfius rcgis : vcpoce oia illa qua:
reddunc popuiu iubdicu fcruilc, & qu^ non rcfpiciunc bonCi
CoCjfcd magis hois in regno polici voluncacc &c calia pdixic
CJS Samuel, ad rctrahendu eos ne pcterent rege , cj.a eis non
cxpcdicbat,&: g.a regimen
^p
magnitudinc ptatis regi con-
cclsade iaciliconucrtit^in r\'rannidc.vii&i: Deut.r7.vbi agit'
dccolionc regisdf: ISlon muUtplicabit jibi equos,necreducetpO'
fulnrn meuni m ^cgypturn.{.(\vi3X\ ferufi ncc hebit argeti &au-
ri immcnfa pondcra. & ibidcm fubditur ; J^c elcuetur cor cius
infupcrbiamjiiperftatrcsjiios . & fccundum iftum duplicem
intcilcttucxponcndafunc
q
fequunt dc regiminc viq; ibi.
4
yosiji (r/^/i.fciIiccciiconucrcacicgnum in cyrannide
,
q3
dc tacili fiCjfalccm in paite
|)p
magnam regis poccfiaccm.
j
Et clamabiits . propccr opprcliioncm quam vobis induccc.
lcquicur, 6 Ticiiuatjuam: lciiiccc dimittet nos Dcus cxaudi-
rclircgcm hemus.Cajccrapatcnc vlqucibi.
7
p- ddat vnuf-
^uifqne. Hoc autcm dixic Samucl , vc lupcr clcaioncm rcgis
mquircrccdomini voiuncaccm. aquadcpcndcc rcgisinUi-
tucio. fctundum quod liabccur Deuc.iy.vbide inlticucionc
rey,is di;LH'ntu'tjiitucsrcgeme/ucm dominits Dcustims tLf^critde
numciopairum luonm . Ad maiorcmpr(j*didoruin tuiclen-
tiamqujericur.vtrumhlij Ifracl pcccaucruncpc:cndo iupcr
fe rcgcm . c arguicur quod non. qiu;i ncccrc illud quod cfi
bonum limplicitcr , <Sc de didamine racionis rcchv non c(t
pcccatum : gubcrnacio auccin populi pcr rcgcni cli opcuna
Vi dicicihilofopiius 5. Policico.Ck pcr confcqucns cli dc di-
ttaminc roms recic,qux magis rclpicit bonum c6c qua par
cicul.irc
ticulare.ergo , &:c.Itc illud quod coccdicurlcgc diuina licitii
efi,quia nullum pcccatii CGccdit,fcd Dcut. i y.c. coccdit lejc
diuinafilijs Ifraclconftitucione regis,vbi di.Cumingreffusfne^
ris terra quam dns deus tuus d^ibit tibi,&c.Ez fcquicur. Ewra Lonni
tucs quem dhs Deus tiius e/cger/f ,ergo &c.Concra infra ii.c.df,
Scictis Cr vidtbitis qiiia grandcfcccritis vobistnahm in c)ifpcCI>t
domini,petentesfiipcr uos rcgcm.Ad hoc dicedum quod cum rc
gnuni fic opcima policia,>ca:ccra; gcnccs a filiis Ilracl petcdo
vel coniiicucndo fupcr feregcm non peccauerunc,fed ma-
gis bonu egeruc.FiIij aiic Ifracl hoc facicndo peccaucrut,vc
paccc per vcrba Samuelis ad hoc allegaca, que hiicur i nf. 12.
c.Sc pcr confequens miraculum a Dco dacum ad verificacio
ne vcrbi Samuclis, vc ibide hecur.Cuiusro efi,quia Deus po
pulum Ifraclclcgicribifpecialcm& peculiarc prx carccris
populis fm q?r df Dcuc.y.b.rc eUgit dhs Deus tuus, vtfts ci po-
puluspecuharis^SiC io voluic efrc rex immediacus illius populi,
propccr quod &c Icge dcdic ei in monce Sin.ii per feipfum.i.
per angclum in perfona illius loquencem &: non per homi-
nem mediacorcm,propcer quod voluichomincsgubernaco
res iUius populi ab ipfo immcdiacc infiicui, canquam cius vi
carii tllcnc&: non reges vel diii,vc pacec iii Movfc & lofuc,
& deiudicib.fcquecibus,dequibus dicicur in lib.Iud.Sufcica
uiceis dns calcm vcl calc iudicein
, pp
guod fili) Ilracltcce-
runc
p
ordinatione domini
,
pctcndo fiip icregc homincin
morcale , cum diis hoc llbi rccinuillcc,5dad bonum
populi
,
quia .scpcrgubcrnauiceos,&: opcimc,&:,pccxicq^diutucriiiic
boiii iubd;ti,&: st'pcr iicfcciirct li populus illc in bona
Uibic
dionc fub diio lieciircc . Ex divllis paccc primii argm,
qui.i li
gubernacip rcgis opcima eft, feqUiC^qi mclior eft
gulK-rnacio
hfc rcgea) Dcum immed.acc, qu;1c6 Dcus efi mclior
hoic:
&: io ^ iliii oidinacionc pcccre 116 cli bonu,fcd maki. At^I
^^"
dicendum,c{, illud
q,
habccur Deuce. 17. deconlione
rcgis,
quancM ipcdtat ad populij non iliit c o rceirio
,ppriedi>:ta,ltd
ni.igispiniliij, iicutrcpudiu
vxori.siuitpmiUumadduricia
coidis corii,p:ouc didii iuit Dcut.z^.licuccn in
repudiofi.iic
pr.cccpcum,ciuud darenc libclliim rcpudij li
rcpudiarcncilic
in propolico ii pt-i cin.icicer regc hfe vcllcnc,pccpcum
fiiit
Q
dc populo Ifracl habercnc Sc non de alio, vc ibidem
diCKur.
M O R A L I T E R. hicdciurercgis,inagispL"inguC4>cxercitiutyranidis.
^'3
3
Trxdic .eis, cjrc. Hic accipicur lus largc &: impropnc didu, cniin percinclc diir ad rcgc^hoc cii .id oftcd'endii;q3
^pcct
quod rcpuutur ius
^p
malum abufum. nam illa qua; dicunf' malicia hoium rcgnum dc facili conucrcicur in
cyranmdcm,
hjc
S^J
Add
ICIO.
u
A D D I T I O.
In cap.S.vbi dicitur in poftil.Vtrum filij Ifracl peccaucrunc
pctcndo fuperferegem.
Riifiopoftillatorisadhanc qonem non vf adplenufuffi
ccrc.Na infiitutio rcgis in aliqua gctc vcl pppulo fimp^r co
fidcrata,n6 tollit imediata gubcrnatione diuina ab co, Stac
cnim fimul
,
qd" Dcus fit rex immcdiatus alicuiiis getis ipsa
inprincipalibus immcdi.ite rcgcdo feugubcrnado,& tficii
hocheant fupra (c rcge,feu prmeipe hoiem mortalc qc! ma-
jiifcftcpatctinpopulohdeiiu.Pi)pulus.n.fidcIiuJiinmcdiatc
aDco gubcrnari dicedus eft^, qd patct
p
roncsa pofiillatore.
allcg.itas
,p
Hli js Ifracl . Na li in ,-intiqua Icge populu illu fibi
DeusclegitinfpalemfcupeculiaremjfmiUudDcut.y.inpo
ftil.aikgatum,non tii minus,fcdI6gemagis populus fideliii
in noua lcgc cfi a Dco cleclus fpal s,& pctuliaris. iuxta illud
I.Pct.t.b.^ox aut eUisgenus cledu regalefacerdotiuiri,gens fanta,
fopulus acquifitionis,&c. Sifr &; fi antig,s dcdit lcgc
p
angelum
inpfona Dci loquente,&; non
p
hoiem mcdiatore, pcr am-
})Iius verd &^fcc1:ius C;itholicis lcge dcditp feipfum.i.p fi-
ium Dci a!tcrnii,&; pcr fpiim fanclum in fbtma vifibili mif-
fum . vn fipopuius iUc ronibus pdictis debuit
p
Dcu imme-
diate gubernan
, p
cafdc roncs lcu fortiores populus fideliii
iinmediate a Dco dcbec gubcrnari . q^
et paccc ex ^>mifiao-
ne C[\iuM.2X.X..\\t.d.E%ovobifcHmfumomnibusdi.'&c. CJ,
cxpo-
nicur vno modo,
p
affincnti.^ Chri fu^ ccclcfiiC,continuc ip
fam dirigendo
p
occultos infiindus fpus fantti, vt idc poftil
lator in eodc loco dicit:Ex'quibus pfir hr,qj ficut ccclcfia li-
cet a Dco immcdiatc intenori gubcrnacione rcgat'' > non tn
cxhoc inftitucndofuprafcrcgchoiem in tpalibus pcccat,
5 vc pacct ex vfi ecclcfia? confuetudinc
,
qua: maxima; autori-
t.itis cfi. Sic pari modo d^ ronc dicendum vf,qj antiquiliccc
Dcum habuiflient rcge & immcdiatu
g
ubcrnatorc,tii petcn
do fimpir fupra fe regcnon peccairenc . Ncc valet diccrcc^
gubernatio diuina , rcfpcdu ccclcfix immcdiata cfi quantu
ad fpiialia.Nam et in fpualibus fummus potifcx conftituitur
in ccclcfia abfq; pd6,imo fequendv> vcftigia Chfi dicccis Pc
tvo-.Vafce oues meas.loa..i.i.d Si autdicatur, q,fummuspon-
tifex tanqui Dci vicanus ccclefia gubernac
,
quod vcru efJ.
idcm et pofiecdici dcrcgiminc rcgali . vn Apoftolus dc rc-
ge fimplicitcr loqucns ad Rom.3 ^. b. Vnn (tnecaufagLuiihm
fortat.,minifler enim Dei e/i(.Pr.xcerea fi pcTiifi filijs Ifracl impofi-
tum,inhocq,pccicruntfibircgcm cx roncpcrpollillatoie
afiignatacaufarccfcqucrcC^c}, (cmpcr incodcpcccacopcrie
iicrarcnc durancc rcgio rcgiminc . Nam ficexillcndo fcmp
fcciircnc
p
Dci ordinationc,qui fibi foli coru rcgime immc-
diacu rccir.uerat:noles qd (ug cos bomo mortalis regnaret,
"Vt ait pofiillator . Ex quo vlccnus (cq.^, qd oratio Samuclis
ff
populo,vc Dcus cis parccret hoc pdm,c{Ict vana, &:
p
rc-
guladiuin^lcgis,durantecorric6tumaciai code pct6: Ra-
liohuius cfl.Nafmlcgcdiuinanodacvcnia nificorretto.
VC patet Ezcch. iS.Cu aucrteritfe impius,&c. Scd coftat, v t hf
intra I z.c.qS Samucl populo fibi fupplicanti vc
fi
eo orarcc,
ic fuii pdm dc pcccndo rcgc apercc c6ficcci,rcfpondic: T^e ti
ineatis.,^c,&L m{xs.:.Abfttame nc orem Deu pro vobis,&c.E\ g.b'
iatis patct,qd huiufmodi pJ:m
p
popili c^fcflTionc Sc oratio
nc
prophetx fuit fublacii:n6 obftantc qCf adhuc pcrfcucra-
,
bant in code pcccaco,recinendo fibi regc illicitc,fm ppinio
nc
poflillatons.Pr^tcrca diccrc,q5 coccfiio dc cofiitucione
rcgisfilijslfrael fhcla Dcut.17. nonfiiitpropnaconccflTlo,
fcd
magis pcrmi{Iio,ficut repudium uxoris, &c. no vidctur
rationabiliter didum. Nam qd m.itri nioniu fic infcparabile
$
homincm , cfi de iurc naturali fmpoftillacorc, prout ipfc
JiiciC^probarcMacch. ip.liccchocnon rcpucecHc vcru, j^uc
ibidcm
domino conccdcncc ampliusdcclarabicur . Colbc
autc qd pcrmifsio feda de rcpudio , non collic Icgcm nacu-
r?
qiia'n:dclcbilis cfi, fcd in propolico cft pcr oppoficii. Nii
^onftitutiorcgisinaliquagentccficonformisiurinaturali,
rcprcfcntat.n.gubcrnatione mundi ab vno Dco. prout ctia.
philofophus i politicis,&: alibi dctcrminat. vndc pmitccntc
ifgc
dinina rcgis c6fiitiitionc,vt in c.Dcut..illcgaco:t.-iIis co
fliiucio.f rcgisrcmanctomninolicita tan^ iun naturali co
iormis,&:aiurc diiiinon6^.hibita.Ex q.b' vidct^qil quxftio
no
rcmanct fufticjctcr foluca. Vndc ad candc vf alitcr diccu
dii.f.q^
populus iftc no pcccauit pctcndo rcge fimplicitcr,
cum hoc iam fibi cifet a Deo conccffiim,&: iuri naturali c6-
forinc: Scd pcccauitpctcndo rcgcm ccrto modo,contra di
ninamordinationcm.Adcuius dcclarartoncm fciendij,q3^
f*6ftitutiorcgisiuxtapotcftatcfibic6ccfsa potcfic duplcx.
"*
Primo mo
,
qd rcx habcbac plcnam potcftatc in populo fibi
fubdito,n6foluinhisqu.caddcfcnlloniI|?tinet fiibdicoiu,
fcuadcoru difpoficiiumgubcrnationcm: fcd ctjam in his
qu^pcrtincntadomncsaclus iudicialcs, incancuquod rcx
licconfti-
tcfta
fic eonftitufus dr cfie abfolutus Icgibn<:pro\it: !eG;iftc dcim-; D
pcracorcdicere folcic Sifr vc &: de rcgibus qui fupenorc,ii6: i_
cognofciic aircric'',&: calis rcx df cfife fiip oia iurap.)iiciu 1, (cr,
uaHdoeaad libicu,vel reuocado:prouc,inplurib. mundipar-,
cibus non folum paganorum,f?d cc Cnrholicorucfiedigno*'
fcic'. Et qa bonas fcu magnas fortunas fcrre no poflec nifi vir
Cuofus,vchf
in 10 Ethic.pfcdaautvirtusraroinucnit', idcir.
co
pp
tnntii ptatcm rcgibus c6cef{am , feu .ib eis vfurpacim
frcq ucccr in tvi nnnide labucur
,
qtt cft pefiimum rcgiminij.-.
Vii&:dctalibus potintclligiilludOfcx ??.c. Dabo eisregem
in fnrore meo/sc. In pa-na.n.populoru datur cis rcgcs qui tfi;
abfoluta vcant pcacc.Scdo modo p6tc6ftitui rcx cu ptace li-.
micaca, lic.i.quod in his fake qua: ad iufticia percinet prxfer-
tim comutatiu.iin fit iiib lcgib. la ordinatis &Icgitimis con
Hiccudinibys
,
quas in fe &: alijs obferuari faciac forciccr exer
qucndo:& inferiorii iudicum dcfcdum legicime fupplendo,-
ncc cii pcastcmeranealiquidagendo.Siiraufercdo^fcoin
niailla qu.Tcup:ditati,lcuc6cupifcentiar,vclfupcrbi<e,occa-
fionc prarfiant, ex quoru nppctitu frcqucnter dcclinaturad
tyrannidem.Etq.afoi D.Tho.in i.2.q:ioy.art. i.incorpore .
articuli ordinatio principatus quam lcx diuinaantiquis iniii
.
tuic fuic opcima : idcirco ifto modo coccfiTum fuic filijs Ifracl
infticucre fupra fe rcge,n6 auc primd modo
,
Quod paccc cx .
hoc:na in codcm ca.& concexcu Dcuc.
1 7. cu agcrcc^dc con
.
fticucione regis, diis dirigens verba populo ait . Cum dixeris: '.
Confiituart: fuper me reg(m.,jimt hnt omnesper circumnum nationeu -5
quod incclligitui de primo modo regnandi pdido . Cxtcrq
cnim nationcs vt in pluribus regcs hiit cum prima poccfta-
.
te,qu fcpe in tyrannidcm vcrtitur.Vfi faluator ;i\tu\(;gesgen n
tium aomi/ianti4r eorurn,&c.Luc.2 2,c.Qucm modiiconftitucn
di rcgem diis ci non conccfiit.icd potius feciidum modum..
Nam ibidcmdcdic cis rcgulas tam in modo cligcndi rege,!;
quam in modo viucndi ipiius in fc, quam etad Dcum , &ad
,
fubditos tales
,
quod oino cotradicit modis c6munibus alia-
rum nationum.feu getttium . In modo enim eligcndi adca-
ucndas violccias&: fraudcs,qu.'E in fimilibuscledionibus fo-
Icnc contingere,inftituic vcfpedarecur iudiciumdiuinum,.
vndeaic: conflitues quem dominus Deus tuus elegerit . Simili-
ter ad vicandum imicacioncm confuecudinii aliarum natio-
num,aTt: l^on poteris alteriusgentis hominem rcgemfacere . Con-.
fcqucntcr prohibuit regi multiplicarccquos, currii$,&:vxo
res,&:immenfaargcnti&:auripondcra,quyoccafionepras?'
ftant tyraiinidis,vt didum cft. Similitcr inftituit vt rcx fcm-:
per legcret &: cogitarct de lcge Dei , vt c6tinuo eiieCin lL>ci
ti morc &obcdicntia,cum dicit : Dcfcribet fibi Deuteronomtum
legis huita , &c. lcgttque illud o^ibns dieb. vitafua
,
vt difctit timere
Deum,&c. Smiilitcr inftituit vc 116 fupcrbc,feu tyrannice con
tcmncrct fubditos , fcu opprimcrct , cum dicic : 7\(e eteuetur
coreius in fupirbiafuper fratresfuos , &c.qux omnia concradi-.!
cuncmodo primorcgnandi,quicftc6municergcncium feii;
nacionum^vcdidum cft. Scd conftat
q3
filij Ifrael , rcgis in-: t.
fticutionem primo modo cis non conccflo, fcd potivis impU
citc,Icu intcrprcf^tiuecum prohibitopctierut, vtpstct per..
ucrba principaliafuicpctitionisin hoccap.ubi ficdicic:7'o'/*
nobis regem >i tudicet nos fichtgentgs.^Noa cnim folum pcttbac
cfic fub rcgc modo cis a diio concefid,qui cft fecundus mo-^i
duSjfcd vtrcxiudicarctcosmodoquo rcgescomuniccriu-
-p^
dicabacgcnrcs.f.:iblolutc,&:abfq, limitationc p,cac?s&: rcfrc ,
nationc appctituSjf ; out moris c6is eracinccr genccs,pra'fcr .
tim co t|}C.& idco fcqcur.: DifpUcuitfermoin oculitSamutlis,ea:
tf:<od
dixijJ'cut:Danobisrc^em rtiudicetnos. No cnimdifplicuif-
fctfi res,cm fimplicitcr pctiuiflcntmodo eis adnoc6ccfId:.
fcd
pp
itfam additioncm : r^t iudicet nosftcutgcntes^ quod in-
tclligitur modo primo prgdiclo,vii &k(\uian:Dixitdns,&-c.
'
.
7\(on te abieceruui fcd me. pctcndo.n.regem cum ptate Sc iurif- -
dictionc
abfo]uta:ficutmtergentcs,implicitcpctebantipsCi
p
modu infiitucndi rcgcm fibi coccfiiim, vt didu cft. Vii &:
ftatim Dcus madauit,vc pppulo jptcftarec, feu dcclararctur
ius rcgis tali modo rcgnaturi, diccns : Film vefiros tollet:lias
vcflrasfaciet fibi vngiientarias,&c, Vndc & finalitcr ius jbuius.
rc^is concludit : Pos(j; eriiis cifcrui. quod propric cft tyranor
riunqui fuis llihditis vt fcruis principantur:quod totum oc-
cafioncplcnilTimcEpotcftatis rcgi conccfiiim admodnco-.
muncm gcntium contra daiinam ordinationcm c6tinger6
confucuit.
Inquaquidcm pctirione pcrniciofaperdnacitcr
pcrfcucrantcs Samucl lura rcgni tyrannici cis explicanci rc-.
ipondcrunc . l>{equaquam. rex enim eritfuptr nos
, ir
erimusnos
quoqueftcut omnesgentes,& iudicabit nos rcx noUcr , &c. In quo.
euidcntius cxplicaucrunt pctitionc corum cirecontra diui-i;
nam
ordinationcm &: conccfsione,vt d;diim cft . .Et fic pa*.
tet
manifcftc.quomodoin hpc pcccaucruc: dcquo pcccaep.
vcrifiirpcnicucrunt pctcccs a Samuclc vroiarcCj|icis Dcru'
ucinfra
iz.cap.TibiSamucIoffcrcnsfcproci^otacuriiprocc-
Tom.2. M i
,
ftacus
3^7
Addido.
ftatuscft.-
T^itHr tlmete Dcum &
feriiiteei,&c.q\iod dicitpecoft
A
tum comilTum in pcccdo rcge mo pdi^o dimicccif uobis,du
tn no dcrogct- duunis lcgibiis/cu ordin.uionib. Si aut dicat",
<j fi ucre populus pcenituiflct,Saulc amouillcnt a rcgno. Ad
hoc dicendUjCj, iavn non potcranc faccrc.Prim6,q.acratjam
Saul tpc pnia: populi ad inftaiitia coru a Dco
p
Samuclc un-
aus:uc ]. lo.cap. undc &:cius amotio , fcu rcuocatio ukJcrec'
Quodamodo 5 honorcm diuinu, & ideo cii S.imucl dixillcc
5aul,infra i ^.i.Sciditdnsrfinum lyVuf/tfff.circ.fubiungitibidc:
Torrd triumph.itorin Ifiadpoefiiutdinr non fleHctur, &. (\.d.H. fi
ruiames a Deoabfcifus,nr,ncnibtimamoucris arcgno:
ncdns videat^quali ptvnicudinc fle'-^i. Scdo,q.a Saul polt vi-
ftona m labcs Galaad habitam crat val!.-itus in regno. Tcr-
n6,<ja eius rcgnu publicc crat in Galjala rcnoMatij, vt infra
ii.ca.Nccobliat,(j, cupopuluscoficerct pdm fuuSamncl,
diyiCX\x\M:.Addidimus.H.pvccaiis uojiris nt.tlum
,
vtpeuremus re^f.
I i.cap.vbi non fuic fada mccio dc modo rcgnandi, vcjnccr
gcnces 6c hmoi.Na hoc eft breuicatis caufa omilfum,cii iam
in loco propiio fxpc rcpccicu f iiilfcc^vc di(!iu cd . De regno
auc Dauid non c(i mencio in hoc f.icicnd.-i . fuic.n.ipfius rc-
gnum pro fc,&: fuis fucceirorib. a Deo pcr Samucle iultum,
&aDcoiud!CCConflicucu,abfq; .iliqu.i populi pccitionc,feu
inftantiainftitucu,vcpatccinfra i<^.ca. Potctdiciadqoncm
prindp.ilcm fm quofda, qucd filij Ifrael pcecauerut pcten-
do rcgc,non folu pdido modo,fcd ct iniuraindo Samuelcm
B iuftum,&a Dcoiudiccconflicutuin Licet.n.iilij fuiquosco
ftitucrat iudices peccaffcnt.vc patec in principio huius ca.nS
th ex hoc i fcriptura lcgit impnfita culpa Samuelis^ficut He
liimponitVx pclo filioru s i.c.Racio ditfcrcnc!^ eft:na pcc-
caca tilioru Hcli cranc publrca , fcu nocoria,ca flbi
q.
populo
pcccacavcrofilioru Samuelis,no icaerancpublica,fcu ma-
nifcfla. pcccabanc.n. i accipicndo muncra &: pucrccndo iu-
diciu,c}, plurics fic occulte 6l coloratc.&: fic pfumcdu cft,
q,
Samuele ignorante hoc fcciffcnc
,
pfcrrim,qa no fuic ancca
monitus nec rcdargucus ficuc Heli . Vndc vt Samuel oftcn-
derct innocenciafua,}^. I i.c.rcquiflui c populum.Primo prx
fcntando filios fuos populo, vt redderenc ronem de fcipfis,
dxendo: Ez.ofenui,& filv, mei vnhifcufHnt.c\.6.vt puniacis eos fc
cundCi deliiba eorum.Secundo rcquiriccos de feipfo , diccs:
I.cce prxfiofurrfyhquimni de mecora dotnino &coram ChrifioeiHSy
ptrubouem cttiitfqna cnlerim.,&c. vfq; ibi : Teflis efldominits,ffuia
non inneneritis quiffptjm in manu mea.Sc fic pacec
q?
ipfe volebac
fc purgari ab infamia fua: difponis . Concordaccu hoc glof-
fa,qu^ fupcr illud vcrbum: T^otc abicccrut^fed me. incerlinea-
liccr dicit:
Qin
vos fpLrnit,me fpcmit . In qus> pacec, quod cum
Samufcl colbtutus a Deo fine caufa fpcrncbat'', Dcus ipfc vi-
debaturfpcrni.in quo manifefte pcccabat, ec fipccicio rcgis
poft obitu/n Samuelis cfiet licit.i co modoquopctitafuic.
Dc quo peccaco videncur pccnicuiflc, cun^ cum pofl-ea tam
invita,quam in mortemukuhonorifice tra6"l:auerint,vtpa-
Q
cet ex decurfu hiltorii.Et fciendum
q,
hic fecundus modus
rcfpondendi ad qu^fiioncm non repugnatprirad.ex vtroq;
cnim fimul pollcc formari fufScicns riiiio , vc paccc incucci.
REPLI C A.Burg.faltufacicnsvfq;adprimumRegij,
m quo vfq; ad 8.ca. non mouec nifidifiicultatcs vocales,dc
V
quib.non iudico, cum res fit nota. In hoc S.cap.vbi poftilla-
torquaerit, difputat&rconcludii
, q, filij Ifrael pcccauerunc
petendo fuper fe tegc Burg.longa digrtfllonc, fed no mul-
ca rone nicitur dcrcrminationcm poffil.infirmare.Ec vc cla-
rius apparcancBurg incpci.r,d<grcfflonecius rcdiga in cer-
ta dicta
,
qux p ordmem cradabo fecundu merica corunde.
, jj.
Primu igicur cids didu clf, q, flat fiir.ul gentc rcgcaliqwe
ftoXquadru
hrc mortalcm:Dcum tri cius gcntis forc inimediac\l rcgcm
plex increpa- & giibernacore principalc:&:
4?
illud diitu putac Burg.foluc
rc argm quod pollill.icor pro coclufionc facit:q, viddicct lu
dei peccaucrutrcge percdo.put.i: ec
p
idem rcplicare
p
folu
tioncm dacam ad argmrudx*oruni in prium. Ec forcaffn be
nc puearcc,fi dictum illud cflcc iii propofico verri:nuc auccin
faliitas illius dicli patct ex If.i,iuntta gloflieincerlincari.dicic
cnim licera:7\(^p/f abieccrunt^fedmcnc regnemfuper eos,iinta om
nia opcrafua
,
qit.tfecerunt a die qua cduxi cos dc .Aeiypto vfque ad
diem hancjicut dcrelituierunt tnc^T feri-ieruut dt)s altcnis,fic cti.tm
faciunt tibi. Hxc in hrpra glrt. incerlinearis dicic
,
qui vosfpcr-
nit,mefpcrnit.ic
]
ca.io. refumicur pdtm hoc, ibi peccndo rc-
gc.quibus fiippolKis non (Imc qd Dcus fic rex & ?.uhcrn.icor,
licrege potkilaco ,
vt dicic If.T cn gl.nifi gnali intlucncia qua
Iuda:i abijccrc non pocuerunc.Scd illa no cfl ad propofitum
Burgcn.ncc cxempla qu.-c ponit valct in hoc cafu, quia &ec
clefia,& populus Chriflianus hct regcs i fpirituahbus, vt Pa
pam:&: in tcmpnralibus,vc
Impcracorem: &eos vcncratur,
eifq; fubicctuscft
: cfi Dci regniim principa!c & immcdincu
non abijcic
: fcdpocius
rcsnum hoium vi.^ Dci concranum
vfquc
Rcplica.
368
Bnrjfenfi di-
tio
l
Tfque ad morccm conc^-mnic, vc pacct in primiciua ccclcfia,
l^
in tempore Apoflolorum &:Martvrum.
-

Scci:ndum diibim Burg.cft, quia pcccatum Iud<rorri rc
p
pctcntiri,cont"effione popu!i,&: Samuelis ofone fuit abo-
itu,mancncccrircgimincregis,i6 petitio rcgalisrcgiininii
non fuit pclifi . Nam mancnce pcccaco peccacu non ccfecut?
abolitu . Sed hoc di.ll:um fundacur (iiper falfo fundamcnro.
Na pccere regem abfokice non cfl ptfm in propofico com--
miffum, fed peccre
p
D?i ordimcione efr in propofico pec-
cacu : quia ficpctcrceft Dei ordinacioncconccncrc,&: Dcu
abijccrc ne rcgner.Nucante Dcus nohiitaliquc huic popu-
lo praificijVt iudicc regc auc faccrdotc nifi fua ordinationc,
vt patet
p
tocu decursu vcce.tcfl^.;}b cxitu Acgypti vfq; huc.
PopulusaucDcu&:haceiusordinationc abiecit petcsregc
dariaSamucle,videlicet|}cledioiicvclhumanainftitutio-
nc, vt ficut &: ccter.c nationes rege habcrcnt.vfi df in litera.
Convregati vniuerfifeniores natu dixerunt ad .?amuelem : Coniiitue
Hobisrrg? vt iiidicet nos ficut cxteras Hationes '. nondixeriit: pctc
nobis a Deo rege,&:c. quo modo fi dixiffcnt no pcccatTc'nt:
ncc Doiordinationi pucniffenc .Cu ai4cdcp<fJ6flcc6miflb
p(rnicuiflenc,& erroic pfacti correxiffenc, &: Samucl pro eis
oraffet,p^tmcflabolitLi,vt pacecf.i i.ca. in If.t luncta gloffa;
,
intcrlineari.nccrcxtucfuiccofticucu:ficutpcritus. peteba^
cnim coflitui ordinationehum.ri3,vc ollenfum efl: &: hoc
fuic pim:f.'d pccicio vt fic no habuicetfeu^ij
,
q.a infticuebalf
clcctionc &: vnil^ionc Dei . No erac igicur ptin fub regc fic
B
conflicuco pcrmanere.Burg.igicur crrauic in fundameco, pu
lans pjpulum pcrmanfilfcfub reginiinc rcgio vc pecico
, q
falfuni cfl,vc paceccx divilis.Quibus bene pcnfacis,obied>io-
ncs Burg.p poftil.nuUius func effijacix. Scd Burg.idc praifu -
mens aliccrabfoIucrequjEf!io!iemmocam,dicic concrariit.
Eftigic^ccrciijciusdiotijcalc^qa pcccrc rege fuic populo
Dcococelfum.Deut. ly.r.iopeccndono peccauit.Sed illud
diflii rcfpicicdo bri Ifam allegaca vf fupponerc falsu
,
q.a in'
illa lfan6ponic'aliqdvcrbum pcinens adcoceffloncdere-"
ge pcrendo.Efl.n.hic cenor If.u alleg.acx : Cum injrefius fueris
terramqiiamdns Detis daiums cfi tibi
, &
pofiederis eam , habitaue-
rifquein ea,& dixeris ; connituam ffpra teregem ^ficuthabent oti
per circumitumnatioues : eum confiitues quem dominus Dettt tuut
etegerit de numerofratrumtuorum.Rcce\fn.,cmus fenfum fupra.
Dcuc.17.dixi hfc fcnfum prxnof^icum.PrjEnofiicauiccniin
Deus ludicos ficdi(fluros:non prarccpit nec coccflit, fedoi"-
dinauit prxgn.inte ncg.U!ua,f quod tic dicendo no coftitur
renc rcgem,iiifi clcdione pra:ccdcncc . Hiiic autem ordina-
tioni pctcndoa Samucle rcge exprcflc concradixerut. tum
quia pcticrunc ab humana pocefiacc . cum qiiia ficuc cajcera:
naciones
,
quead diuinam ordinacioncm non rcfpexerunc.
Igicurpeccauerunc ,quod efl concra cercium Burg. diilum.
Q^iartumdiclum, cflq,regisconftitucioconcigitdupIicir
tcr. Vno modo fm poccftatem regcdi illimit.atam. Alio mo
dolimitaram. Primomodoc^ftituiC^rcxabfolutus legibus, F
potcns regcre prolibico voluntacis. cxcphftcac dc Impcra-
core&aIijsregibus,caCacholicis,q; infidelibus. Scdo modo
conftituitur rex obligacus ad feruandii legcs ^cincntes ad {e
&fubditos.Scd ifla difiindio nocfl artificialis, quatiis multi
principacurvitiosc fecnndumprimum mcmbrum ,non tii
ad flc principandii inftituucur:imd in propotico cafu ludari
cx viciatioregiminefilioruinSamuelis acccperfic occalio- )
ncm peccndi rcge.Df namq; in hocca. quodfilij Samuclis,
declinaueruntpofi auaritiam,& accepernnt munera,&pcrucrtebat
iudicia .Congregatifunt ergn omnes maioresnatu Ifrael ,
ventrut ad
Samuclem in I{amatha.^dix-cruHtq; ehF.cce tu fenuijii &fili] tui non
ambu.in viis luir.cotiflituc uobif re^em . vndcluculcncer apparcc
Op petcbanc regem, rt euadcrcnt prirnum modum rcgendi.
quis igitiirdcfipiens dicerec eos pecijffj t\'r.innide qiiaeua-
derecupicbaiK? Efin.primusmodus regedi tyraniciis,quc
ludei petendo rcgcpetere non potueruc
,
quem.admoduiii
vnlc Burg.Nam implicarc videcur
,
q3
quis cocra voluncacc
aliquid infiicuac vel cligac:cu omnis cahs libcra infticucio, &:
cleclio fic voluncaria . Si igicur fierec cotra
voluncacem,elfcc
inuolunca' ia:perconfequcnsimplic.icio . Iftius confirmacio
potcli vidcri in himine n.acurx,qucmadmodu Arift. j.folic.
ocni principnrumdiftinxicin ccpcracum,& viciacu. Tempe
Pf?^:
rncumdixit:in qtioprinc:pansdoaiinacur.adc6cbonfi,con-
"P
"
ferensf:nv(i!uncacemfubdicorum. Viciacum aiicem dixif t
deficercin aicero,ueI utroque .Ccrcu eff igicurviciacum n
pecielcgivcl confticui a fubdicis
,
quiaomnis caliscftpra:-
ccr,immo concra voluncacem fubdicorum . Secundus
igicur
pnncipactis &: modus regnandi a fubdicis pcci n6 poccfl: fcd
fo'iimprim!i<-,quifiucrcicurin incepcracii&:cyrannidc,
po-
cius flibdici diccndi func caleni principitu paci quiim pctcrc.
Ncccx}p'a B:iig,de Impcratore,&:aliissut
vcra. Non.n.ca-
les fubditi pfticuuc, kd ccperato mudo c6ftitui f^pc inccpc-
raci&^
zh
I.Rcffum.
raci &viriofi fiunt. Nccrcrum cftdc regum &: Imperatoru
icdicio.quod funr clciii &in ffituti ad iudicandii m fcciidum
arbicrium voluntatis,fed funt inftiruci ad ludicadum non de
lcgibus,fed fecundum lcgcs,& fi aliquado modum Iu.t infti
ti.Kioniscxccduntcadcnresiii tyranidcm Otigarchiam vcl
Pemocratiam inhiscafibus fubditi potius p.ntiunturquam
agunt,quiatalescafus non proucniuntcx iubditoruminfti-
tucionCjfed iiifticutoru vfurpationc. Immo &: ciculus Impc-
racoris modo regendi viciaco contradicicNa ticulus cius eft
N.Dci gratia Romanorum rcx &lcmper Auguftur,hoc cft
rcipublica:,non priuata: accommod.uus . Itais: aliorum rc-
gum proteflacioncs funt fub Dci gratu, qu.e viciacum princi
patum non admittit. Exquibuspatctquodfolutio Bur. qua
concluditfuis ineptcdiilis, vidclicctquod ludici pctcntcs
regcmvc rcgcrct intcmperato Si vitiato rcgimine,q5apud
G; ip,
IX.
370
eum dicitur illimitacum, peccaucrunt, nihil valct, quod pa- D
tetcxpr.-cdirtis .Etcertcquantumcunquc barbari fcicnccr
fibijplisnoccrcnon pofTunt^noccrcntauccm
fibijpfis fi fc-
cundum Burg.rcgem contra comin.une conferens
petercc
& pcciuiflentjNon enim talem rcgcm quancumcunque
bar
barus elegit, patitur quidcm bcnc,vride dixicArifI.de
huiuf
modi viciofeprincipancibus.Suftincncquidem
homincsta-
lcmprincip^itumnihil conctiilati proptcr ipforum barba-
ram &: fcruilcm natur?.m,&: confuetndinisauxilium:Et
pro
pterea q uc dich func Bur.fortafTc pocnitcntia duotus, in finq
fa.E inucihs digrcflionis ponit huius quxflionis folutioncm
mcJiorcmiqu.x-
quaficonciditcumpof^illatorc,quod vidcli
cct Iud.ei pcccauerunt pcccndo rcgcm non fimplicitcr , fed
propter abicdionem
Snmuelisfincfuiculpavfqucad abie-
dioncm Dei,iuxta glof i>; uosfptrnit^&c.
Rmut
if l4-g.
ir S.d.
B
lu nwr-
p
her,
DI
H.
C A P. IX.
2 XT
Ocabulo Satil. Rab. Saul
V
qoffbnfoDco faaVfl
rcx fiipcr Ifiael, ludcos fignifi-
cat.Sicut.n ipfcdurus &:fupcr-
bus, &: rigidus fadus cfi, vt coj
fcruili onere magis prcmcrct
5
libcraret. Sicpopulus ludaro
rii,quauis vndlus in facerdotib.
6 regibus, tamcn ancilla; filius
crat qua: in fcruitutem gcncra
bat,nec pcrfcctam libcrt.-?te pcr
Tndionem confcqui potcrat,
pr^cipuc quia rcgem vcrum &L
mafuetum rcciperc noluit
,
pcr
jqucm potuit liberari.Saulcrgo
pctitio inccrprctatur,q.fuitde
ftirpc Bcniamin, quia filius Cis
filii Abicl,filij Scror,fiIij Bccho
rath,filij Sarcth,filij Aphia.Be-
iamin,filius dextcre.Cis durus,
vcl vomitus viri,vcl vomcs vir
Abicl,patcr mcut Dcus. Seror,
paruulus vel turbuletus.Becho
rath,primogcnit'tuus. Sareth,
dcfcc(io.Aphia,Iil)cralitasdiii,
Ifracl crgo films Dci primogc
ni-
a Libcialitaidomini.
C A P. IX.
a T
FiUu ieicfera.
Ttcrat vir dc Beiamin
t T
D'.!ms,Tel vomitut viri ,vel vomet
vir. b
^ Paicr meu Deus,
noTeCisfilius^ Abiel)
a f
P.-iruiiIiif vel tuibulentu.
b t Priniogenitus tuus.
filijSeror, filijBecho
a t Dcfcendeni vel delceniio.
rarh, filij Sareth, filij
b 1 i.iuoiniusfuit erat autcra ftrailia pertinen
au tr:bum Bcniamin.
Aphia filij viri le^tnini forris robore. Et crat
a T
Pctitlo.
a ci fili' vocabulo Saul,e!ed;us &tbon*,& no
Ij
'
a
f
rccnnJura huittJ vit? m H tiara .
erat vir de filijs Ifi-acl t melior illo.
t
Ab hu-
mero&fiirrumemincbat iuper oem po-
pulu.Pcrierant autem afing Cis patris Saul,
&dixit Cis ad Saul fil ium fuumjTolIe^tecu
vnu dc pueris,&: confurges vadc &
qu^re a-
finas . Qui cum tranfififcnt per montcm E-
phraim,&perterra Sahfa, &noninucnif-
f
C;uitas Mcichifedech.
fcntjtranfierunt ctiamper terram Salim,&
nitus,& patcr cius Dcus , filius
fuit dcxtr;E
,
quia per auxihum
Dei hoilibus prarunluic
, fed
quia ingratus&: durus a libera-
litacc domini dcfccndic,!n blaf-
phcmiam crupit ,& dc magno
paruulus,&: dc placito turbulcn
tus fafetuscfl.
Rabanus . Qu^ia Saul afinas
patris fuiquxrens, vcnic adpro
phctam a quo vnitusef^ , figni-
ficat quod Iuda:i ftultitiam car-
nalis fenfus fequentcs
,
pcr er-
rorcsdeuiosluxum miindipcr
quirunt , afinus cnim brucum
&: luxuriofum animal cft. Ec
ad prophecam vcnicnccs
, \d-
Xabkatme.
eff, Mofcn, audiuntafinas cffe
p
inucntas, id eft, bona ccrr^c fibi
fChal. iitr..
cfltedcbita, a quo ctiam vndho- pfcspukhrior
nis oleum&: rcgni gubeniacu-
t '"^" ''^-
lum promitc^cur, in quibus ad
tcmpui fratrcs fuos de manu
*quaf.
,0
hottium cripcrcnc.
b T^onerat. -a Thcodorcc.
Ec Procopius . Quomodo
02^- '#
bonum nominauit Saulem i
Non dcdit ci ,
ccfij^monium
vircutis
NICOLAVS D LYRA.
C A P. IX.
i
T^
Teratyirde Beniamin. Rcgiminc iudicum tcrminato
,
JLi
confequcntcr agitur de rcgno.Ec primo de rcgno la-
bili SauIis.Secundo de fiabili fcilicec ipfius I^auidcap.dcci-
mofepcimo.Prima in trcs diuidicur,quia primo defccibicur
ipfius Saulisrcgis
inflicutio,fecundoinf}icuciccanfgrcfnoc.
dccimoquarcc ceccio cranfgrcflbris rcprobatio capice dcci-
moquinco,ibi.Fa(;7e/?<jh.rj verbum domini. Primaadhucin
tres,qma circa infticucioncm Saulis in ccgem primo dcfcri-
bicuc ipfius clcdio.fecundo^elcdlion is confirmacio cap. vn-
dccimo:ccrcio populi incrcpacio capicc duodccimo . Prima
jn duas,quia primo dcfcribicur Saulis clcdio fccreca,fccun-
do publica,circa mcdiuin dccimi capiculi, ibi. Etuocauic :>a-
nudpopuluni. Primaadhuc in duas,quia primo ponicur Sau-
lis clectio,fecundo clcdi vndio,cap.dccimo,ibi. /'cif'<j/;f an
cwa//;i*.Circapriinum fic proccdicur,quia prrmo habilicas
Saulis ad rcgcndum defcribicur,fcGundo a Samucle cogno
fcitur,ibi.prnfrrt/)f M/fw, tcrtio honorificca Sannicle fufci-
J>km,]hi..A[imtns itaijHe Samucl . Circa primum dclcribitur
apticudo Saulis ad rcgcndum rationc pacns fui,cum dicicur.
Erat uir de Beiamin nmine Cis. Hoc diCiCUr
,
quia crac Ul COCO
populo ifracl fumufus
.
a Filiis
X FJiit Sarcth.Hoc noncttdcKxtu.
^
j
Fortis roborc. Hoc dicitur ad dcnotandum fortudincm Sj^
lis:quia forccs homines folcnt fortes gcncrarc.Confcqucn-
tcr oflcnditur aptitudo Saulis rationc morum,cum dicicur.
4
Eterat eifiliHS vocabulo Saul.Qixia. crat famofus.
j
Eletlns.linc macula notabili uitiorlim.
6 f ^r.racione morum &:uircucum.
7
Et noH erat uir de filiis Ipael . Ex quo nocacur quod non fo-
lum crac bonus,fcd cciam cxccUencis bonicatis.Confcqucn
tcrdefcribicur ciu> apcitudo cx parcc corporis
,
cun^ di^
cicur.
5 .><i^wwero,inquonocacurforcicudo corpDris,qu.T niul-
cum cftnecelfaria in rcgibus,&: pulchricudo pcrfona:,quod
mulcum efl deccns in cis,fccudumjllud. Specics Priami di
gnacft impcrio.
9
Terierant autem aftHie.Hic confcquenccr defcribicur CO-,'
gnicio Saulis a Samuclc,qu9 fada cft dupliciccr . Primo pcr
humanara inquificioncm, fecundo per diuinam rcuchuio-
ncm,ibi Dominusautem reuelaucrat . Primum autem contigic
eo quod Saul quxrcns afinas patris fui,& non inucnicns uc
nit ad
Samuelcm,utdcalinisaadirctueritaccm, Sc hoc cfi
quod dicitur.Verierant rtffw,ideft,timebantar penfle, non
eninifimp]iciterpcricranc,quiapoftcainuenc.i:.
I o f^adc <T
fju^-trcEx qiio paccc humilicas Saulis
,
qui ncga-
cmm humilc 6i, laboriofumnon rccufauic.
Cum-
M O R A L I T E R.
4
Eteratei.
Pcr Saulcm dcquo dicicurhicquodfMrir
cUEius,<:jr bonu
t, &non crat vir de filiis Ifracl rnelior ilU,
, fign i
-
ficatur quilibct
homoaprus pr.xiationi fiue tegno. Nam
qui praecft aliis in potcft.uc, dcbctcciam inonbas prccilc
&: cxcrcicacus in humilicacc,quod in Saulc fignificacur
,
pcr
hoc quod iuic afinas qua:rcrc. Vndc dc Hclia dxicur quar-
CoRcgum z.h.Vater mi curriis Ifrdd & auriga c/j.Curi'US.n.
qui ducicur hic ponitur primo,&: aurigaqui ducic fccundo,
ad oftcndcndum quod illc bcnc ducic regcndo ,
qui pnmo
tuic ductilis in obcdicndo.
Dtminus
371
Glofordi. &Nic.deLyVa.
^ vjmicisanimir/cdform.nm
&imagnitudincm.N3rat.n. pul
A fhro &: prdbnti corporc fuiirc
L'l>. <. An(i>].
- -
- . ., .
contra vcro,humanicacis prophctaj frir5l'lp?r?pic. Quod (i n
mons fiiil{l't,prophcr.is ;iliquid accipcrc,noa dictum cifcc p
lib.de Pnrfc.
(Jedcrcc, vocaba
furquc Saul.
5 Tcrtul.Snul
bonus prarcccc-
ris,liuorc
poftca
aucrtitur
Quid
t
veltimwt
trgo
mirum,vt
nunc. piobatus.nliquis
t
glorioliis
jccio
poltcaCX-
vcl houorabi-
i,r
Rabb.Sccudum
ti.q.i.c.iudi-
prxfcntis,
vita:
Mich(^Mm,prophccccius propccr mcrceJ:;in prophct.ibanc.
Sic.Icrcboa micccns vxorc ad Ahia Silonicc, vidccur diccrcj
vcmuncra defcrac.Vcru,prophccamacccpi.npj , exfcripcura
no potcrt colh-
g' igicur
Mk
j.R
Wxc
t.iiro,vcpoccho
mincs praui dc
prophctis , func
fulpicaci . Q^i
ycl non acccpc-
runc , vcl a iuths
accepcrunc
,
qd
fimpliciccr vicu tveni
pcrari non po-
""f^
ccft.NamApo-
J
""
ces.
t
Tafis.
Efai.44.3.
lofcph.Eratdc tribu Bcni.imin vir nobilis, moribufq; l.iu
dabilis,nomincCis Huius filuis crat luucnciilus, form.iquc
pulclicrrimus,& corporc valdc proccrus,<.j.ppc
%
multos mc
tc &: prudccia p-
'
flde.l.Bfniamin.
noncrant>red&:perterramIcniini,&minimcrcperemnt . Cumau-
a 5 rri.>i:u; Samurlis
.
tcmvcniffcntinterram Siiph, dixic Sau! ad pucrum fuum qui erac
1"
A mrn.cainauiiit
.
cum co . Vcni &reuertamur, ne fortc dimilerit p.irer meus afinas, &
tll)licitus fit pro nobis . Qui ait ci. Ecce\ir Dei cll m ciuitati: liac , vir
t
nobiliSjomnc quod loquitur , t fine ambiguitate venic . Nunc ergo
eamusilluc, fiforteindicccnobis t devia nollra propter quam ve-
a
T
PuiauitSauIouddnoiiindicareisfliJsnifipie.to:
^^
nimus.DixitqucSauIadpuerumfuum.' Hcccibimus.Qnjdfercmus 4
itoh p otiiaum
buL^
a
I
siccuiisveip-r. fcciiicnt ,qucm
advirumDci? PanisdcfccitinificaVcijsnoftris, &tfportulam non 5
^dn-.odu Paulus
p^.^.
habcmus vt dcmus homini Dei
,
ncc quicquam aliud
.
Rurfum puer
"iTmtoiTp-.^^crlt
^''
rcfpondicSauli,&;ait.Ecceinuentaertin manu mea quarra pars t ita-
^
mihimi/ifiis.
a
teriargenti,demushomini i)ei,vtindicetnobisviamnoftram. Olim 7
^
in Ifrael fic loquebatur vnufquilque vadcns confulere Ueum . Venite
^
&camusadvidentem.Quien!mprophctadkitur hodie , vocabatur
a
stateri. St^-
d
oHmvidcns ,
&dixicSaulad pucrumfuum.
t Optimus fcrmotuus.
tcrficluscft qui
S ^

V.

.r-> r
babcc lo. obo-
Vcni eamus.Etieruntm ciuitatcm,m qua eracvirDci.Cumquealccn
los,idci?,dcna- e
dcrcntchuum ciuitatis , inuenerunt pucllas cgredicbtcs ad hauricn-
dam aquam,&dixerunc eis. Num hiccft videns? Qu^ rcfpondences
g
dixeruntillis. Hiceft.ecccantctCjfeftinanunc. Hodie enimvcnit
in ciuitatem, quia (acrificium eft hodie populi in excelfo
.
Ingredicn- p
fcd^TuMcualis^'
tes vrbem t ftacim inucnietis eum
, antequam afcendat excelfum ad
conceplatioms*
vefcendum . Neque cnim comefturus eft populus,doncc ille veniat,
c ciii^uy&c.cgre-
quia ipfc bcnedicect" hoftia:, & dcinceps comedcntqui t vocaci func .
^ da!"aqi4am"ch^
*ch
Nunc ergo afcendite,quiathodic rcperietis cu.Et alcederijc in ciujta-
uus aicefus mo
tc.Cumquc illi ambularcntin mcdio vrbis,apparuit Samucl egrediens
- -
"^'^ fl^xuolus.
obuiam cis , vc afcenderer in cxcelfum . Dominus autcm reuclaucrac
jufticiam.
Idcm . Hoc ma-
gisad Chriftum
pcrcinec,
dcquo
dicicur.Eccfff
pteustUdns (fiiem
elci , Ec alibi
,
Q^isffm'lii Dedin
fiUis
Dei
?
nos deccm
b
D(^yniisbomin/
,
Hic.
Quauis darc dc
crcucrint,nolc-
giinus quod Sa-
: t
fi<.
muel acccpcrit,
fi tameacccpif-
ir,ir,criB~f^%^onrcput^-
cio.. ,
' recMr m diuin.a-
t
hachow. cionisprxmium
fcd in prophccx
^

ftipcndium.
4 lofcphus.Er-
Mntcs,coquod
c Olim in Ifra. t
ficli
VcaicBcda,n5
hiUoti-igruphi
,
fed Efdra: vcrba
func
.
d yidens . Dici-
cur prophcca
,
quia pci fp;ncii
pnofcic fiicura.
j Thcod.Non
cd nomen ocu-
ii.d.
E
(I
auriculam Samuelis antc vnam dicm quam vcnirctSaul, diccns,
aoaccipcrccpvo
C phcta
mercedcm
.
4e
Proc.NoneftquodSamuclcmcorrumpedum munerib,
fuiffe
exiltimemus.Sufpicatus cf} autem Saulcanqua prophc
tedipancipialiquid
otTcrendiicfle.C^ccrum, nihilattulit:
f
'
rnnrra
concra
f Benedicet ho-
iin?<,drc.R.Dau.
Kimhi . Mo-
ris erac incer
Hebr^oSjVt paccr fam-lins micurus magnum &: folcnnc coui
uium pr.x"ircc verba,& acccpto in manus pane.prccarccur rc
gem mundi,vr illud vellcc cllc falucarc,&: poltcaaccepco pa
Guio idcm dicercc,
#Ec
ptes.
fi.rt
fflciic I
NICOLAVSDELYRA.
j cum autcm uenilJet,&cMc
foic acauus Samuelis,uc habetur
in
pnncipio huius libri.
3,
//'irneW.i.Hocdicitur
propterdignit.iccmprophcciaj, qS
paccc ex hoc quod fcquicur.Owje (juod loqmtur, abfine amblgui
Uteuinit.
3
^unc er?o,idefI,de afinis,propccr quas ticbat uia illa.
4
Qnd ^erewMJ.Credeb.ic enin^ Saul (j.
non indicaret eis gra-
tis,vclfortccrubcfccbacapparcreinconfpcct:ueiusabfq,
ali
quo xenio.Vndc fubditur
.
c Et
fportidtm.ln Hcbr^o habccur . Et xenlum non hahemus,Et
jn idem redic cranslacio noftra,quia fporcula cft uafculiim in
quoponiCurfi-uciusucIaliquodhuiLifm(.xliadcxcniendum,
& lic accipicur hic concinens pro conccnco.
6 Ecce initlta efl in manu mea (jHart<7.Pi\cr cnim Saulis proptcr
uerbum magiflri fui pofuic manu ad buriam,&: inucnir qu.ir
tam parcemltaccris aigcnci ,idcft,quarrani parrcm lici!,qui.i
ftaccr & fitlus idcm funr ,Siclusauccm zb.oboloshabec, vt
habccur Exod.to.v\: licquarra pars ftaccris valcbac quinciue
oboios, vcl fccundufh .ilios fcx obolos
,
quia fcaindnm cos
ficlusfanctu.irij habcb.u vigmci obolos cacnm, ficlus auccm
cdmmunis 24.
y
Qlim in
If- aclf/c In^uebattir uniip/uif(}ue.J\}ud non fuit d idu
m
apuero Saulis, fcd ab coqui fcripric librum iftun , vr dicunc
Hcbrxi . Bcda auccm dicic quod fuic appoficum ab Eidra
,
quandn
quando legcm a Chaldxis combuftam rcparauic. C.TCcra pa
tcnt ufquc ibi.
8 Qjttirefpondcntes iix.iUis.l1tc eji.yecce emte te,feWina nunc . Ho-
die.lWx pucUa: plura verba dixerunt Sauli ,ut p.itcc ex fcquen
tibus,quia ficuc dicic R.ib.S;i.uolebanc cum aliquanculum dc
tincie uerbis,admiranccs pulchricudinem ipfius.
5 Sacrificium cH. Aliqui dicunc
,
quod erant tantum prandifi
paratum proaduentu Saulis
,
quem prxfciuerac Samucl : uc
p.iccbic in fcquencibus. Alij aucem dicun c
,
quod non folum
fuicprandium,fcd eciam hofiia pacific.i,dequa una pars do-
niJnootlcreb.uur
,
rcliqux comcdcb.nncur ab otferencibus.
Licicumauccmcraccuncccmporisoffcrre domino facnn-'
cium alibi quc ubi crac arca S/i. cabcrnaculum , uc didum eft
fupra.y.
10 iJ^/>//'/f if.Moduscnimerac Hcbr^onimantcprandiO,
&: m.iximc dc facriiicio oblaco laudarc Dcum .
u ..4pp.irHit Samuel.^^uu dc aducncu Saulis rcuelacioncm h.i-
bu?rar,quancumad dicm &: hornm dccerminacam, uc paccc
cx ibqucncibus.
iz i.omi/iiis.-!uie>n . Hicconfcqucceroftendirurqijo S.imucl
cognouic S.iul pcrdiuiuam icuclacionc
,
non folum quanty
ad ptTfona,fcd ccc]uacumaddignic;ucrcgiam, adquain do
ninais ipllim clci.^crar,&: pnTCcpcrac Samucli, uc ungcrecip
f r.m in rcge fuper populu Ifr.it !,&: hbc eft quod dicicur . Do-
mtn.is a///tvA-,]oquitur icnpcura morchumano
,
quado aliquis
rcuchu fccrcra amico fuo. Ca:ccra pacent ex dictis ufque ibi.
I Q^iia
M O R A L I T E R.
II Damitius autemrcmUuerat auriculam Samuelis ante rnam die
tjuam va/iret^i au!. Apz\iudincm iplius Saufis ad rcgnadum,&
cius aduencum,idco fubditur.
Sedit
373
IRegum. C
?
IX.
.'*x>-"'
374
3 Et vnges eufnju. Saul unlus ChrTffum figni^icar, g.&: ipfe
(hriftus appellacus eft,unde, Q^arc no cmuiilh miccere nn
num in Chnftum domini.
b .i-
f^enii enim clamor eorim,&c.l^X>m\d. Cum ia Samuel
confenut{Iec,&: popuiii no potiecconcinere in otiitio,<Sc hlij
eius fe curpiccr
na fua ad alciora prouocances,uc fciccra fpfrimali refetus,in D
culminc uircucum confiibCjnecrclabacur ad uida.
c Tridinium. Cenaculum a cdbus ledulis difcumben-
rium
.
f De induflrA.dc prouidcncia;dacur incclligi^quod iam come
dcric
, licec non
B
&: Opgiciofc gc
rerec,omn!apcf-
fum iuerunc , Sc
cepcrunc redirc
ad idololacnam
.
Icaque^pcrmific
cos ucnire in po-
cellaccm hoihfi
.
Naas , eciam rex
Ammonicarum,
parabac ui eos cx
pedicione. Icaq;
dcfcrci a Dco
& redacti in an-
gufhas ,
ccepe-
runc clamare ad
Deum
.
C Omnia qii.
Rabban. Tra-
ducHcbnci fuif-
fein cordc Saul,
Hac ipfa hora qux nunc eft,cras mittam uirum ad te de tcrra Beni.i-
a
f Chtiiiiislaluatpopulum riiuin de potcitaie demomim.
min^ &vngescumduccm fuperpopulummeumlfraclj&laluabit
populum meum Ifrael de manu Pliilifthinorum, quia rcrpcxi popu
Yln aduenium Chriiti.
b lum meura. Venic enim clcimor eorum ad me.Cumq; afpexiflTet Sa-
mucl Sau]cm,dominus dixit ei. Ecce uir quem dixeram ribi . Iltc do-
^
minabiturpopulo meo. AcceiTitautem Saul ad Samuelem in medio
porrar,&aic.l!idicaoromihi,ubieftdomusvidcncis?Etrerp6dicSa
mucl Sauli dicens
. Egofumvidens.Afcendeantemein excelfum,
c vtcomedatis mecumhodie, &:dimittatemanc, &omniaqu:cfunt
4
plen(\quiarcucla
cednoqducnirec
Saul , conuiuium
dihicumcft.
5 Procop. Hanc
parccm Suiliap-
pofmc , quando-
, quidcmrcijnacu-
nis-,&inaiorape-
ricula
,
quam ip-
fc popuhis fubi-
turuscrac,&:pro-
pcerca, ccllimo-
nium hanc par-
in corde tuojindicabo tibi.Et de afinis quas perdidifti nudiuftertius
J
ccm^ppellac
nelolicicus fis,quiainuent.t funt. Et cuius erunt t optima qu^que
Ifraei?Nonne nbi &omni domui patristui ? Rcfpondens auce Saul
lij.i.Reg.
7
mucl armum
,
ait . Nunqutd non filius lemini e^o fum de minima cribu Ifrael, &
^
^""^'^ Saulem
,
in
....4. rr riiin-
9
re^ni indicium .
cognatiomeat nou'mma mteromnesfamiliasdetnbu Beniamm ?
(q^^^ _ ,
,
-- . ...m ficuc.hxc,
quia rexeflTccfu-
d
Q^arecrgo l6cutus es mihi lermonem irtum ? AflumensicaqueSa n cum finc brcuio-
"
""^'^-
muelSaulem&puerumeiu.s,introduxiceosintriclinium,& dedit'*
raalus meimbns
. ,
\ r . . ^ix animalis
,
por-
eislocum in capitecoru-n qui lucrant inuicati. hrant enim quau
14 canc cocam mo-
triginta Uiri. Dixicquc Samutl coco : Da partcm quam dedi ti-
^'^'^
compaai
,
bi, &pra;cepi vt reponcres feurium apudte. Lcuauitautem co-
mTccrfuffulciuhc]
cus t armum , & pofuic antc baul . Dixitquc Samuel : Ecce 16 ica eciam
,
re-
quod remanfit
,
ponc antctc &: comede,quiatdeinduftrialcr-i7
^'""\!^'^^|"'
'
^"
*
* ' i '
ciam (1 ad unum
uirum concraha-
xic,refcc^ion(3 cribuic,fignac prophecas populu Heb. doifiri- mr,funinct totum corpus reipublicx
,
& non linic cidcre.
na
tininor.
turus cum
fec per uifum fe
in ucrcicc arbo-
ris palmajcollo-
cari, quodcfHi-
gnumrcgnacuri.
d
.A\]uinev$ ita
.
RaSba. C^od
Samucl Saulcni
in cxce!fumdu.r
j in idud tetn-
pus Lxx.iii te
itimoniuni.
F
NICOLA VS D LYRA.
1
Quia rp.pr.fciliccc,oculo mifcricordic .
2 rtn<t cnim cLi. dc afflictioneeius fa6la pcr Philifthxos. Ex
quo parcCjquod Iiccc in populo Ifracl clil-nc mulci mali ,ca-
mcn cum hoc cranc mulci boni, quorum preccs eranc cora
DcoexaudicE
.
3
liledorni.po.hy H 'hrxohabcznr.,l[ie retinebit popH'uin fncum,
quiaad rcgcs pcrcinccrccincrcpopulum,ne in bcUis pr;Eci-
picanccr fc ingeranc,v?<: eciam ccmporepacis,nc iniullc con
tra proximos aganc, fcquicur.
4
^(Oiw/a Aliquicxponuncdeafinisquasqu^rcbaCjfcdli-
tcra fcqucnsnunconfonar,vbi dicicur.
,
5
i^tde w.Exquo vidccurquod aliaincorde Siulisvcrfeba
tur.Dicicur enim in lib.de Heb.quxiiquod in fomno vidc-
rac fc ellc m capicc arboris palme
,
qujc vilio fignu regale c-
rac,&: de hoc cogicabac,icleo fiibdicur.
6 Et cii '.".s rr,'.ftim.i.di^mtas rcgia qu^potcfl accipcrc opci-
mapopuli fibi fubdiCi,maximcm ncccllicacc,vcp.icecexfu-
pradiais.S.c.
7
\oine tibi.QuiiCi diccrct fic,quia iam rcuclatum crat fibi
a domino ipfum rcgcm fucurum .
8 Et omni do. quia filius fuus Isbofeth fucccfiic fibi in regno
fCprem .innisSc Abner pnnccps milici.c , & alu pocenccs de
domo S.iulis his ccmponb potici lunc bonis regni,&: polteri
corum habuiUent,fi Saul in bonicacc fua ficcillcc.
) 7^Hnr,;!i^c.de.i.dccribuBcniamin
,
qu.c ciic erac mini-
ma uucr alias tribus Ilracl
,
quia pro pcccaco vxoris Lcuicas
fucracquafiadnihilu rcdad.i,proucdidumfu!C lud.ii.
Ju Et cognatio,&c.\[\;i dicic Saulcx huir.ilmicc &c quada hu
mana cui jalicacc, quia paccr Saul intcr illos dc cribu Benia-
inincracfamofus.
1 1 U^are crgo lo.es.mi.T^x quo patctvcrum quod prardiiflum
cft fci!!Cct,quod cogitaucratic ad dignicaccm rcgiam fubli-
manduir,quia vcrbum Samuelis quod crac obfcuium , fta-
tiin inccllcxic de dignicace rcgni
,
quamuisaliccr
pulfcc in-
lcUigi.Nec oporcct Saulem dc mcndacio cx
humilitatc di-
do
6^ocxcufari,quiamul:a pciora fccit.
12 [Aj]u7ncns iiaq; Hiccoiifcqucntcr oficndirurqualitcr Saul
a Samuelc fuit honoiificc iiifccpcus tanquam rex dc proxi-
nio futurus, cum dicitur .
15 Introdiixit eos m tricli. Triclinium propric loqucndo , cfl
camcra in qua funt tres ordincs Ic<i:lorum,hic autcm accipi-
tur pro loco in quo funt trcs ordincs fcdencium ad comcdc
dum.fmaiorum,mediocrium,c\: minimorum,quia anciqui
tushomuies fcdendoin Icdis
,
comcdcbanc. Vndc&ia
facrafcripcuracomcdencesfrcqucccr dicuncur recumberc
vclaccumbcrc.
14
<(/frf<re/r/o./c4.i.inprincipalioriloco criumordinum
pra;didorum.
1
5
Da paytetii i/ffaw.quia fcrculurn nobilius.vcl graciofius fe-
ccrac poni ad parccm
, vt cpram Saule vcncuro poncrccur
,
quia volcbac eum prarccccris honorare canquam rcgcm dc
proximo tuturum
,
&c iama Deo cledum , vc paccc cx prs-
dictis ,
j
\6 Ecce qundrcmanftt. ExquodiGuncaliqui,quodanccad-'
uencum Saulis Samucl cum alijsiam eraDin nicnfa ,
fcdip-
foappropinquancc furrcx;c dc mcnfa obuians eiex rcue-:
rcncia . Scd hoc non confona;C liccra- pra:ccdcnci ,
vbi dici-.
tur. .Apparitn Samuvl tgrediens obuiam cis vt afccndctct in exieir
fum.
Exquovidccurquodadhuc non alcendcracin fupe-
rioriparr-, moncis ad focrificium fcuconuiuium cclcbran-
dum . Iccin ibi ftacim fubdicur . Dominus autem reucUuerat.,
<yc. vbidicicur quoddominus dicm iSchoramccrcam ad-
uencus S.iulis Samueli rcucl.nicrat,& idco non clt verifimi
le quod ance intrarctad mcnlam, cum ipfumvellcc ho-'
norarcinilloconuiuioquodparatum crac propcer aduen-
tum ipfius , vt diii^Ium eii, propccr quod Ra. Sa. aliccr ex-
poni^c quam illud quod dicicur . Ec.ceq'<nd
,
rctcrcur ad nu-
.
nicium virorum, quivocaci fucranta Saniudead coiuu-
uium ,
ica quod pro quolibeccrac ferculum dccerminacum
fccundum quod debcbanc federc, ^iftud tcrcuium erac vl-
tra illum nuincrum,proptcr Saul quem S.unuel fcicbat ven
turum,idco fubditur,
17
De indujir.jer.i.wkra numerum populi a mcinuitati
.
I Kt
M O R A L I I E R .
'
14
Dedit cls Incum in capite eorum qui fucraht innitati. TLt hoc ra-
vionc fui^ virtutis &: dignitatis rcg ^ dc proximoimnunctis:
vtciquc
vtriqucnamqucdcbccurhonor,diciCuic:ii!U4.bcl:i.
qdUo-
nor clt vircucispr^mium.Dcbccur ctiam regtx dignicaci,co
quod debet cffc cuftos virtutis iic promotor
.
Dic
37^
Glofordin.&NjcoIaicIcLyra.
S uatum
efttibi,
quandopopulum
vocaui. Etco-
^
mcditSaulcum
Samucleindie
illa.&defccn-
dcruntdc
cxcclfoin oppidum , &
locutus cft
i
tn.p.cft5.
cumSaulct
infolario.
Cumque manc furrc-
ttii4.
xiflcnt,
&iamdicslucerccrct,
vocauitSamuel
Saul in folario
dicc^.Surgc &:
dimitia tc. t iur-
rexit Saul, EgrelTiq; sut ambo , ip-
a Cumqiie
dcf.
fcvidelicet 6l Samucl. Cuq; dclcea
je cxcclfo, vc
dcrcntincxtrcmapurte ciuitatis, in aliquo
,
fe-
Samucld,xit.dSal. Dic puero
-^c
'Sno
vt anteccdat
nos & tralcat . Tu au- & vn-;crcc cu
.
terubfiftepaulilpcr, vtindicetibi verbum Dei.
NiCOLAVS PE
LYRA.
j Et locutut . id cft
,
'^n
fccrcto loco/k qiio autcm fjbi locu-
tus fucrjc, non
cxprimitur, icfX V{c\>\;^i dicuni:
,
quod
fuic
M R A U T
E R.
%
Dicpueroyt
aateccd. SccYcn pamquc diuina antcfcmpus
.
ab
fuicdetimorc
Dji&rlcgc fcru.anda. Cxcera pacencufquc
ibi
.
|,
Dicpurravt iiiitcQedatnos^tranJcat , vcnon pofsicaudirc
vcrbamea.
abcodiiporicumnon funcaliispublicand.i, propcer quod
Sanuicl r^crctum de rcgno libi commiflum u Dco, rcucla-
rc noluic Sauli in pixfeiitia fui pucrj
.
Ljjbk4,C3p..lc.
C A P. X.
Tyraautem.
J.cnticula vas fidilc quadrangulum,in laccre
habcns foramcn pcr quod fragilitaii regni dclignatur,
L,jct.itius.
Pri-
t vcl vai olca
ma quidcm lu-
deinodiiioregu
fuljiccli fucrint
,
R fed
populoaclc-
gi cuiilts ludiccs
p:xfidcbant,non
in
annumconni
luci ficut Rom.i-
ni confuics , fi.d
perpecua iunfdi-
dione fubnixi .
iScIfahBomt Tum fublata lu-
dicum noniiue,
poicrtas rcgalis
mdudac(l . Y'-*-
rumfub ludicib.
prauis rcligiuni-
13US fufccptis, fa.''
c fubadi , ab
;iofhbus, frpc-
que func libcra'
bcllis,ob dcliita vcxati,poftremo capri,abdutiquc Babylo-
ncm,pa'nas impiccacis fijx,graui fcruicio pepcnderunc, do-
nec Cyrus cos rcfiitucifvC
.
i". Theodorctus. Qu" cum cum vnxifTcr, cfi dcofculatus? Q." i
Gracia C} libi iti- ^^'
'''
eraccuimpci.cijc. *
Namdiiscumin
futflaircc in Apo
ftoloSjdixic. .Accj
^
pue fpiriifim jan-
J?"
'
Clum . Etcnini cx
C A P. X.
Vlit autem Samuel flcnriculam oIei,& effudit fu
per caputeiuSj&ideorcul.ituscli: eum,&ait.Hc
ce vnxit te dominus fupcr h^reditatem fu.imin
principcm,& libcrabis populum fuum de mani 4
picnicudnie
t
vd
loci.
c
K
In pace.
ti. Sub rcgibus au
tem. fiuicimoru
bel-
bus inimicorum eius,qui in circumitu eius funt.
Ethoctibifignum, quiavnxitte dominus in j
principe.Cum abicris hodie a me,Tuenies duos
virosinxrafepulchrum
RachelinfinibusBcniamin iniMeridie , di-
cen
tqj
tibi. Inuentac lunt afina: ad quas ieras pcrquircndas,& inter-
milhs pater ruus afinis t fclicicus ell pro vobis, &: dicit.Quid facia de
fihomeo?Cumqi
abierisinde,&vltratranfieris,& vencnsadqucr-
6
a f
Cauli utatioais. b
T
Vl)i lacob cic.xit lapiJcm.
cuiuThabor, inuenientteibi trcs viri.afce'ndentes adDeum in Be-
7
thel,vnus portans tres hxdos,alius tres tortas panis, &alius portans
lagenam vini.Cumq; tefalutauerint',dabunt tibi duos pancsj& ac-
a I^CoiUs Dei locut eil.vbi prophetje habitabaRt.
g
cipies de manu eorum . Pofl hxc venies in collem Dei , vbi ell ftatio
9
euis
nos oes , acccpi-
.
mus ,SiCjj>phcca
i
dcofculac' clt re-
"^'
gcm cui impofi-
^
ix cranc manus.
i
Qa^amobrem ci T
mulca, dcdic !> r
gna ? Viditcum
dubicantcm
,
&:
fuam ,
conficcn-
ccm
,
paupcrca-
tcm
,
propcerea
confirmac
,
pro-
mifsioncm
,
re-
gni
,
pra:didio-
nib.de
Oittifia.
NICOLAVS DE
C A P. X.
LYRA.
a *Tr<Wii aute.Hic confcqucnccr ..gi cur de vndionc Saulis
X
inrcgem.Ecponicprimovndioiffa, fccundo cercift
cacu pcr figna,ibi,Cv/ ahufis.C.nc.\ primum dicitur.
I
Tultt autem Xa,i. unfculum fachim dc auro vcl argcnto ad
rcponendumolcum viKtionis,vndeinungcb.incur reges&:
poncificcs,&: dicitur a Jinicndo.
i
Et deefcu.in fignum amiciti^^ &: conf^dcracionis .
^
Et aii.Quia iu hoc non fum niii minuter cius.
4
Et liberjb:'...t pacec liccra ufque ibt
.
r Q^uviixit te dominut .Tota d^^htcra inclufiuc non cflin
Heb.neceft de textu,fcd ab aliquo antiquo dodore fuitap
polita pcr modum glolIa-*,& poffea iiifcrta ccxcui pcr igno-
ranciam fcriptoruni,ficuc cf! in pkiribus aliis locis
.
6 CumijMe abieris. Hic confcqu^ntcrponitur ccrcificaciopr.c
diclorum perfigna,& primo huiiirmodi fignaprxdicuncur,
fecundo de factorcpcnuntur^ibi^/f-JVttr, Ciica primum dici-
ni:.Cututjui: aburi-Scd hoc dic^ii vidcair implicaicrcpu<>,nan
tiain,quiaRachelfcpulca cfi luxca Bcthlehcm
, vchr<bctur
Gcn.jj.qu.ecit in forrc ludx , hic Jiuccm dicir.u- m limbus
Bcniamin propcerquod Ra.Sa.lic cyponK.luuciinf duns ,ai ,.s
iuxm [cpidchxum B^aclHl.,\6ci^.,(\\.n nunc funciuxca fcruli hrum
Rjchcl,fcd quando inuenicscos,eruncin finibus licnismin
Aliccr
F"
v:
c
bcn
omnibus,
#
Et
Alitcr potcfl dici,quod forces Beniamin ^luda: crant coiu.
tta:,&; idco crancijdem fincs vcriufquevbi iungcbancur.
7
Inuenient te ibi frw.Caufa orationis &facrificii,g.a cunc ccm
poriserac licicum immolare domino in cxcelfis , vc prigdi-
aum cft y.cap.
8 Ton hxc iirc.Dicic Ra.Sa.quod hic coUis cft
Cariathinritn
co quod ibierac arcadomini.Scd hocnon vidccur vcrum,
quia lam cranslaca fucrac indc in Maiphacpcr Samuclcm,vc
diiSum eff fupra. Ecidco alii dicunc,quod crac locus vbi ma
hebanc prophec*e,-5<: idco uidctur verum per ca qus fcquun
tur pofica
.
y
A'^irt7,Sraciop'-ouchicaccipitur, ef^ fortalicium vbi po-
nuntur bellatorcsad cencnduin rcrram, ncpofsic rcbcllarc.
Ec hoc ir.odo fcccrancPhililihxi in ccrra Ifracl.Scd hoc vi-
dctur cffe contra illud quod didum cfi iiipra y.c.quod Phili
flhijm non appofuerunt vlcra vc vcn 11 cnt in ccrminos ll'acl
cempore Snmuclis . Ad quod poccll dici, quod non venc-
runc de vrbibus fuis,fcd illi qui politi crant in foitalitiis ad*
huc fJabanc ibi,&: hoc confonacci quod dicicur infia i4.ca.
Et pcrcifjit lonathas flattonem VhtHlltnorum (fux
eratinGabaat
quic cff ciuitas in tcrra Ifracl.Vel foi firan
,
quia nrtca fiicrjic
ibi t.)lis Ifacio I-hilifihinorum,cV ncmcn rcm.infcr.'.t loco,li'
ct t pro tunc non cllcnc ibi Philifiha"!, primum camcn vidc
tur vtnus ^ m.igis confonac cexcui vc allcgatum cft.
Obu':-'
M O R A L I T E R.
r*i.Vf,i^c.vn^cnUo cu m
n-o
ciTi,nim cx hoc cofiac ci ad
qucm
q
uc fpcftac de .nptirudine alicuiiis nd regcdu in teporalibi>s
vclfpirjtualjibus&dcuolijcace Dcicu-caipsu,lbtimcfi
io
j- pcinci-
377
J. Regum. Cap.
X.
378
a T.t pwphetahis am ei'. ludei tradunr cum prophccaflc de fu
turo feculo,dc Gog &. Magog, dc premijs uiliorum Sc pcc-
n!S malofum
.
,
b
Mntabais in rhfw
alntm. 4c"Procopius. Quiaagreffiscrat.
a: Euchcrius Sicalia
cordisarfcctionem ii-
gnificat ,
quam con-
uertcndo tccic Dcus,
vt iniaginum lignif!-
cannum cV pra-figu-
rant:um capax fierct
confccratione facerdotii feptem diebus offerebant'' vidimc.
e Et vcnerunt. Signihcat qc? Iuda;]s omnla qua- Muil-s ot pro
phcr-c pr:cdixcranc,euencrunt.lpr] uero libros legis &c ^phe
tarum tencn!:es,diu'njre vnr;cu;ii fuuira myfteria de Chrl-
flo &c ccclclia in eis fcripta pronuut.are nofcuntur
,
f 4 Vrophctaiih in me
&c.;ntum terram colcrc riOuerat, dclecto ni rcgem regium
aninuim jndidic.
Philiftinorum Etcumingreflus fuerisibivrbem,obufumha
J^
bebisgngcm prophctarum defccndentium decxcello,
&
anteeos t pialtcrium & tympanum & tibiam &citharam,
iplofque prophctantes . Et r infiliet in te (piiitus domini , &
j
j^
prophctabiscumeis, &mutabcrisinvirumaHum Quando4
ad prophcck-amdiui-
b crgoeuencrintfigna ha?comniatibi,facqu?cunqueinuene-
J
.^^Tcminnn S lulem
^
"^- "^^"''^ ^^^ ' ^^^^
dominus tecum eft
.
t deicendes ante
7
tam Dei fpiricus po- me in Galgala (ego quippc dcfcendam ad tejvc olferas obla-
^
flea VCrcit inal:Um Vi
* ^ SubruJitur.inconfeciaDonemrcgnitui.Scptcraiiaquediesnonad
I A
'
D \
e.x^;tlandum,fodad iinmolaiidumltaiuti lunt
.
XqLl^ni&mak^^^^^^^^^^
tioncm
&
immolcsvidimas pacificas. t Septcmdicbusex-
ritus pclteacuercitin ped:dbis donec vcniam ad te , & ollcndam tibiquidfacias.
aliumv!rum,apoita-
itaquc cum aucrtiflTet humerum fuum vt abireta Samuele, a
tam, lciliccc
.
/.'
t-. i-io r \
cQ^arMergo. C^afi
mimutauit ciDeus cor aliud , & venerunt omnia iigna ii^c
his iignis nofle pote-
jn die illa : veneruntque ad prccdidum collem , & ccce Cu-
ncus prophetarum obuius ei .
t Et t infiluit fuper eum
^
fpiritusdommi, & prophetauit in medio eorum : Viden-
ris cjj Dcus te rcgc to
revoluit. Idcoinoib.
rcgalitcr agc:quiado-
minustecumclt.
d'neornrn . Thcodor.
Non habuitSaul ppe
tuum donum
jPphe-
tix , rid de.clarandum
auccm fpiricuale do-
num fpphecauic illo
tpe. IcaetScpcuagin-
taffniores quos ele-
git Molcs, liacim qui
dcmcleiti, dignisuc
habiti fpphetica ope-
ratione. Pofleaaute
minimc j|iphetabat,
icd a dono diuino
rcdditi fipiences, co-
ponebant popuhco-
trouerfias
.
^ Euchcrius. Tantu
diftat inter ^phctia
prophecarujlicut Ifa-
ias,Iercmias, &: cete-
ri huiufmodi fucriic,
atq; itiam tranfitona
D
Kabbanui^.
CiMBft.J4.
t
requiclet
& infra
.
E
xod.24.
t
infrirj.b.
t
rcquieiiit
t
mfra ii.b.
d Septem //e/^rti.fubauditur in cofecratione rcgni tui.ficut in qux in Saul apparuit,quantuni dift.it inter loqucla hnmana,
confe-
_^
#&a[i-
N I C O L A VS DELYRA.
I Obiiium^o-i..)i\ hoc vf vcru qd pdictu clt.fquod collis diii
vocatur locuSjCo
^
mancbantibi ^iphetx, &L vocant-hic^
phct.e hoics dcuoci 6i. religioli
,
quos cogrcgaucrat Samucl
adlaudandij Dcu,&:cum hochebantfpum,ppheti^ filteni
aliqui eoru. 1 Ei .;/('.quia aliqux melodix excitac ad dcuo
tioiic,vtpatec pcxpenecia,&etad ^phetia . vn df ^.Reg.j.
^ HclifxMS cii quxrcrecab eo
,p
jbcaa, dixii
:
.Adductie mihi
It^ldii. iU. lubdiCUr. CnnK); caneret PfatteSj facia eflfuper eum m.i-
nusdi,::rc.
j
u'7//.ideft,fpu'dcuotionis,vel fpusprophe
tia:,vtdntHcb.
4
;/)n,/)/jp. Dcum laudado, veldeoccukis
prophctando. vnin lib.de Hcbraicis qonibus dr, recit.indo
opinioncm Hcb.c]? prophctauit de bellis fucuris Gog &: Ma
gogjic dc piijmijs luiforu 6c poenis maloru .
5
Et mut, pro-
ptcrdiwtu.n propnctizandi moduintibi aiiasinfolituin .
i 6 Q^andoei. Scias quod illa lunt vcra qu>ccgo pnedixi tibi
dcrcgno,io luDdit''.
7
Fxc quxcanqiie.idci\, dilponc te quan
tij potucns ad dcccncer 6c potenter regnandu . 8 Et djcen.
j
HicdetHeapuclus vtdiitaliqui,vt hf inlib.dcHeb.qu.Eft.
'
ita cjj Iv jtpteiH diibii, non notat tempus quo Samucl a Saule
dcbcret expectari : fed tcpus in quo pro Saulc de nouo mun
j
ttoinrcgcdcbcrcntoblacionesit facnficia fien hcutincon
'
fecratiouelummi pontificis riebanc fcptem dicDus,vt habc^
Exo.io.Et Lcu.g.lcd in Biblijs Hcbraicis,quas vidi no lit ta
litcr punctus:icd [yfcptem (i;f/>i,coniijgitur cum Ifa fequcn-
ti
: lic Septei/i diebus expelabis
,
crc Libcr ctiam de qonibus
Hebraicis fuperlibros Rcgis negat'ab aliquib eHe Hierony
nii,quorum rones hic
pp
prolixitatc omitto . Andreaset di-
ctumiltorum impugnuL^quia non hf in aliquo loco fcriptu-
ra;,qa pro vndiouc rcgu debeat talis folennitas fien fepccm
dieruui,nec legitur tactij pro quocuno; regc quantucunquc
fincto ucl magiio.pp qd iltud dictum vf hctitiu . Etad tioc
iiiducit
qd hf
j
.dc innouatione regni in Galgala
,
ubi df. Ez
fccenunt toi tcgcin Saul coiu dominOy{irc. Ex quo vf,
(J>
li debuif-
lct de vn(Ltionc Saulis ficri talis Colennitas, fuiffcc tunc fatta,
&i- non fuiiiet cxpcctatum in f uturum : in quo poterant per
ad
adueriiiriosimpediri,&: maxime quia Samuel erac pr.cfcns,
per quem talia dcbebant fieri.Vn hic ubi translatio nfa htJt:
Ego .jiiippe d peid.im ad te ut ojferas i'Maiioncm,& c. in,Hcbra:a
habetur, .Ad offerendim oblationcm, &c. f.pcr me : tii pro falu-
te tua, &c tic etiam exponitur translatio noftra a doclonbus
noftris: Vt otfcras &: immoles,n6 pcr te,fed per mcficut &c
populus otfcrcbat pcr faccrdotcs.l-^roptcr cu iite Andreas ali
terexponif. Ad cuius intclleitii pponit vna .f q?
in magnis
negocijs proptcr qux in primis ciebebat Deus placan iacrifi
cijs,Deus nolebatq, Saul ahquid facerctabfq; pr.EfentiaSa-
muclis,qui pro co otfcrrcc &c iplum dirigeret, &c iicexponit
literam iltam. Bifcendesante mein
Gj/jJ(j/<7.
idell,ticontingac
tibicafusinquodebeacplac.ui Deus per facrificia, defcen-
desancc me in Galgala, vbi eft locus oracionis ficfacrificij &C
fubuitclligitur&:figai(icabismihidcfccnfumtuuin, ibi:ij-
(fuippe dcf.ad te, vt ojfcras oblat. & immoles vitHmaspacifi. id cft,
per me. Septem diebus. fubintdligitur poflqua recepero nua-
tium . Oonecveniamad te.Tidoiicccndnm pro te facrificium
&: ad tedirigendum. Sed harc opinio non vidctur bene con
cordarc textui
,
quia ex modo loquendi &L tempore videtur
q,
Samuelloquerecur S luli non generaliter, nec indetermi
natcproquocunquecafuardu.) indeterminatofutero, fed
pro c:ifu:determinato &:imminenci,fcilicet,vtpoftpublica-
tionemelei3:ionisipiiusin rcgem defcenderet m Galgala,
vt ibi Samuel pro eo ollerret facrificium &c doceret cum de
modo gubcrnandi rcgnum luum: quia hoc maximc indigc-
batinprincipioregni liii
,
&:q,Samueltempusdciccndcn-
di in Galgala fibi dcterminaui t
,
licet non lit hic cxpreirum,
quianonomniahicexprimuntur :dicens quod eumexpc-
daret lisptem diebus, hocdixit Samuel , quia nefciebat vtrii
dominus circa illud tcmpus occuparec eum in alio negocio,
ita quod non poiict vcmre ad Saul ita cito . In quo autem
peccaucrit Saul tranfgrcdiendo verba ilta Samuclis, dicetur
infia 14.cap.vb1 habcc locum .
9
lta(jue. Hic confcqucnter defcribitur euentus fignorij pr^
dictoruproutdixerac Samuel,^patet Ifaex pdictis vfq; ibi.
I i^
M O R A L I T E R.
t
principevcl ponttficcm promoucndus. Dicunturautcei
tna Uicura.Priniu citdeduobusviris falicntibus m.ngnas fo
ucasadcxerciciu (u^tortitudinis&:agilitatis, adiignilican-
du qct princcps talcs dccquijrerc &: libi fociaretanq^apcos
adpraiiu,propccrquodintra i4.dicitur,quodqucmcunque
.Saul vidct)atad pra:liu api;um,Iit>i fociabat Secudij fignii eft
detribus viris caufaoblationis afccdentibus ad dominij.qd
pcrtinctad pra:lationis ofiiciu,&:
p
hoc fignificatii tuitSau-
li.,q3 dcbcb.ttlcge accipcrc a f.iccrdotibus,&: in ea meditari.
vchabct Dcut.iy.TtrtiiiiignCi eft dc grege prophetarum
cui S.nil obuiauit,&: cum cis prophetauit
p
quos lignific.itur
V tiiciigioti.Ktiem vcritate hiltoriztalcscrantiiti qui dicii
turhic propheurc.i.Dcii laudarc non fulu vocibus hum.a-
nis.
nis , fcd ctia muficis inftrumentis , &: talcs dct promotus m
principcm
cligcre,&: cum eis Dtii iaudare dc fua promotio
ne :&:vteorum orationibus pollii: bene fuum populum gu-'
berriare,ideo
lubditur.
7
Et mntab.&c.pcr quod oftenditur, quod promotus in prin
cipcmdebetaliterviucrequampnus,fcilicet,virtuolius. vn
dc
Philofophusy.Eth.virtutcs tranfcendcntes communem
modum
humanum vocac hcroicas vcl diuinas
.
6
Quando crgo eucnerint, eirc. i.fcies tc clfc regem ex ordina-
tionediuina
: ideo viuas ficut rcx virtuofe.
7
i^farfo.
adtedirigenduminhis qu.cfpedtantadlegisoffi
cium:
nifiponas
obiccmper tuuin dctcctum. Ex hoc hf ar-
wumcntum,cj,
qii aliquis promouctur fm Dcuin , dat ei gra
uam
excquandi
debite oliicium,niii ponac impcdimentum.
\ Defer^
379
Glofordia&NicolaideLyfa. 380
^
tefri t>.d.
B
Supr t. a.
Ioan.19. c
( leruJt .
ffupraS d.
fcinftiii.c,
f
mtlu
veflra
iJoaB. . c,
c
Matt.ifiC,
ricuali vndionc dclibucus. Ab luimcro Saul fupcrcmincbac:
r>
quia capuc noliruni fupra nos clt Chriflus
.
.C
\
b ^
Cecul'-: for^f-tpfrtrtbitmBcniamin^^iirc.
Procnp.Prauis' Hu
di js cani adJicli crmz, vc eciam prophccis Dei fidcm no ad-
hibercnc.Nc igicurfuHragiuinhumani
fludij&fnuorisclle
fufpii.a;encur,forci lu-
tes autem omncs qui noucrat eu heri &
nudiuftertius, qnod
cfiTct cu prophetis & propherarer,dixeriJt adinuice : Quxna
'
res flccidic filio Ct.<.? t Num & S.nil inter prophet.isPRcrpon-
ditquetaliu.;adalteriJ,dices:Etc]uispatereoru
? Proptcrca
J
^,^,,.^,^-,, .,.,,.
verfum ert m prouerbiu: Nu & Saul inter ^pheras? Ceflauit
^
cacc & mencis lou^e
aute prophetare, & venic ad exceilum . Dixit^, patruus Saul
''^^'ii^-nt.orem effe.
ad cum &ad pueruni eius
5
qjjo abillis ? Q^ii rclpondcrunt;
Qiixrcreafmas. Qijascumnon rcperifiemus ,venin^us ad
Samuele . Et dixit ei patruus luus ; lodica mihi quid dixcrit
tibiSamucI.Etait ad Saul ad patruumfuu; Indicauitnobis,
a ^ Nc vukfcturgloriari,,d nciimiiiiiin ^.e.wraiet fibi.
Guodjnucntajeflentafma:.
Defermoncautregninonindi- 5
cauitei,queIocutusfuerateiSamuel.Etc6uocauicSamuel
^
<i^'F'^'^
prmcipacum.
T
.
mj / 1 1 jri- rr I u
Scd cancam fui ccmpc
populumaddnm m Malpnatii, &:aitad faiosilracl. Ha?c
ranciam dcmoftramc,
dicit dfis Deus Ilrael ; i-gocduxi ifrael dc Acgypto, &crui '
-"
'-
"
vos de manu AegyptiorLi,& dc manu oTum rgum qui affli
gcbant vos, vos autem hodicproicciftis diim Deum veftrii,
qu' lolus r
faluauitvosdevniuerfismalis&tribulationibus
veftris , &dixiftis; t Ncquaquam, led rcgem conftitue
fuper nos . Nunc crgo ftate coramdno per tribus veftras &
per familias. Etapplicuit bamuelomnestribus lirael t" &
Uucpccicu',qiuiapo- ^
.,
r r i r.

i 1
L u
pu:o cli poiHilaais, b
cecidit iors lupertribumBeniamin. ht apphcuit triDum be
Barrabas iiucliigiur.
niamin &coguationes eius,t & cecidit fors fup cognatione
Cis durus velvomcs,

* <?
Abicl, [f mi USDCUS. j r r J-
Dauid Kimhi. Voluic Dcuselcganccm perfonam confticue.
re inrcgcm.quxprj: fcfcrrcc maicfiaccmquandam, noobj
aliam racioncm, quam quo a fubdicis magis cimerecur
.
^ Thcod. Qu^oniam ad bella gcrcnda
,
non ad pieca- Q;
tem
,
pccicranc icgem , idco Dcus clcgic omnium maximij '^
quomam non anina* vircuceai , fcd corporis mirabancur
magnicudinem
.
^
CAP.
&
afmxin quafedrbnr Balaa Acccpiccnim hocad ccmpus
jliud iumcnium, vc D^ us quod liacuerac dcmonfirarcc,non
vc habicu pcrpccuo bclf.a ioqucrecur.Non enim fl quis dixe
ric ahquid quod.id lapicncia pcrtincc, concinuo fapicns cxj
flimandus cft:iic ncc quifquam li ahquando prophccauic, ia
incer prophccas numc
rabinir,eumiJ(:dri>i m
Euagclio dicac,quol-
dam cum g.-iudiovcr
bum cxcipcrc , fcd cf-
le ccmporaks. ^phitus
ybi vulifpirat, iCjrJpiritH
fropheti
e tiHliarHin anl-
mar <m potcfi tttai.uUrc
(ontjSus
,
a Eiqtis. Quafiiquis
maior illo iiid gnica-
tc& fapicntia?!^orer-
go ciqua paccr &.' ma-
gilicr inccr prophccas
vcrfari.fi/ r//i pater co-
rw.i.prophccaru,fub'
audiCur niuDcus ?
Mvfiice. Scniorcs
Ifraci rcprobaco Sa-
muclc rcgem libi pe-
ticrunc . &: Scnba:
cuPharifi*is, repulfo
Chrilio vcro faccrdo
te clamauciuc:.\o/;<-
bemus rr^cm ntji Cafj-
rcr/t . vndc Samucl m-
tcrprecjcur ,
iiunien
eiusDc', Saulpcciius
liuc pccicu),quia a po
Iud(^*i ciiim duri &c vomcntcs Deum pacrem conficendo.fi-
liuni ncgancilcd qui ncgac filium, ncgac & pacrcm qui mific.
cum.Saul atinas pacris qu;Erens:iii regno aifumpcus efi. Sal-
uaCv.r a pacre miiius ad oucs quaj pencranc domus Ifraeh fu
pcr cunctum pupukni in rcgcm confticucus cfi . Toc enim
funcaiin^,quocoucs Saulaccepitarmii , tii. Chrifiu^ princi-
patum.Saul a Samuclc cit viidus , & vnigcnicus a pacrc fpi-
ricuali
dicium pcrmilic pro-
phcca,vcquod Dco vi
liim cifcc , dcclararcc.
Saul vcro iaforccde-
k'ctus,c6iidcrans hac
poccfiacem, fua digni
cxccHcnciorem eire,
occulte laccrc icnca-
bat.Scd a Deo Samuc
li olicnfus, toti popu-
lo pra:fedus cfi
.
.jc Ecce ^bfconditusefl
ril\||
domi. lc^feph. Scmct-
"<"
ipfi.imabfcoidic ,no-
lcns vidcri fponccfu-

vc dum mulci ncc in

parua foelicicace gau-
dium valeanc rccine-
re
,
fcd omnibus cf-
fe confpicui dciidc-
rcnc
,
iHc tancarum
gcncium fucurus do-
minus , non fi^lum no
olicndic, ibd &: a con-
fpedii corum quibus [
erac regnaturu . , cri-
puic. t
^ .^iltior fuit vni-
"
ucrfo popido
,
&c. IL
t
NICOLAVS DE LYKA.
I QuttnanitCc. Hoc dicebac admirando: quia Saul crat ma-
gnus &: robufius &: difpofirus ad bellandum , ^ non ad lau-
dandum Deum cum rdigiofis, vel ptophctandum cum
prophccis.
j htqnispater eii.q.d. Cis pacer eius non efi prophcca , nec
ad hoc difpolicus. q.d.nec ifie dcberet cife
,
pcr talcm mo-
duinloqucbacur Amosy.d.T^^o'/ fuTn prrpheta., tiecfHiuspro-
phciAjfeii p4<ior armcnt.iriu\., ^c. In Hcbra^o habct'. Q^ispater
eoru^.&C lic rcfcrcur ad fenfuin oppolicum , vc dicic Ra.Sa. lic
C'xponendo,//rp./f(rtoc.f.prophccarum.q d. pruphecia no
habecur pcr fucccffionem pacernam , fcd Deus eam dac fua
gracia v.uicunque vtOucric , &: idco non clt mirandum fi ilie
habccdonumprophccie, daco quodpatcrciuspropheuno
fuerit,velaliusde gcncre fuo.
3
Vropterea yei,eii
m
prvi<,idctt,vu\g^ave verbum vel excmpla
rc.
4 isiumiS' Sauliriterpropheta^^Qiiia.qmndQnhcuicxin'
fp:iacodab.itur donum prophct x vci aiiquid huiufmodi:
dicebacurhocucrbum.-i\':r )<j.'/,<2rc.quaIidica.,non cft
mirum
n
dctur ilti ficuc datum fuit SauU. Ca;tera paccnt uf-
quc ibi
.
Df/i?j-.crk'./rf/,eJrf.uteuitarctiadantiam
,&
humilitatcm
lcru.vct,&: etiam fidelitatem fecrcci. Samucl enim unxcrac
eu fccrece ; propccr quod puerum Saul tccic pr^iie nc audi-
rct uerbacius,ut fup.dKKimeii,ecideo uoluic ccnercfecre
tum,&; dcbuic quofquc Samucl ncgocium publicaiec,
6 Ei inuocauit, Hic conlcqucnccr poH>tur elcdio Saulis pu
blica . licct cnim Samuclde mandaco domini euiu luunxif-.
ict.
M O 11 A L I T E R.
J
Defcrtaone autem rcgm nm indicani!
ci,'iucm locutus fnerat ci Sa
muel,
Yc pnfiinam humUiute tcncrcc, &: fccretu fibi com-
milfui-o
fet, & flatim hocpublicarepoflet : tamcn ad compcfcendii
murmur &: indignationem aliorum qui erant de nobiliori-
bus cribubus
,
qu^Iiuic a domino,uc pcr lignum cuidcns om*
nibus eledio Saulis apparercc^, &: propccr hoc uocauitpopu-^
lum,& patet litera ufque ibi.
^
7
Et cecidit.In Hcbr^o habctur.hamachri, feu ipfius machn
&dicuntaliquiquodefl noinen propriu umushominis, a
quo dcnominata fuic illa cognacio , fcd quia in lib. Paralipo:
feualibinon inuenicurtale nomeii vnius hominis in tribu
Bcniamin vndecognacionominccur:idco dicuncalij 6<:pro
babilter, quod non cfinomen proprium,f-d commune ,
Si
fignificatingcnerali homincm qucmcuiiqueredeiacicn-
temadlignum fagittam,telum,vcllapidcm. Ad cuius intcl
lcdum fciendum : quod macharah in Hcbra:ofignificacfi
gnum ad quod fe excrcicanc fagiccarij, vel fundibularij, vel
nuiufmodi. vnde infra zo.c.vbi dicicur,qu6d lonachasdixic:'
Et laciam tfua/i exerccns me ad (ign tt.Jn Hcbraro habecur. j(/ w/-
tharath, ^codcm modohabccur Thrcn.^.b. Tofuit mc(jaft
fi^num adfagittatn.ln Hcbraro habctur. Vofuit me quafi m.iiha'
rath. Ecindcdcriuacurhocnomcn macharivcl
marheri,fi-
gnificanshomincm redead fignum lacicnccm. la Gabaon
auccm undc fuic Saul, fucrunc calcs,uc habccur Iud1c.20.ubi
dicicur dc habitatoribus Gabaa. ficfundis lapides ad ccrtum ior
cicntcs., vt capillum qnoijne pofjcnt percutcre ,
&c, Dcbcllacis ail-
tcm fiiijs Bcniamin , ut habctur ludic. r i . aliqui ucl lalrem
aliquisdciiliscuafcruntucl cuafit. &abillaarte
inquacrat
exccllcnccs,dcnomin.jtaeiiunacognacio , licuc trcquencer
CQncingit in humanis, & de illis dclccndit Saul.
I Quttfit-
miirum ufquc ad tcmpus dcbitum confcruaret
.
6 Conaocaiiit Sami:<lpopuliim,&c. ad olicndendum Dei
ordi--
natioucm per fortium cmilfionem. idco fcquitur
.
<8[ 1. Regum. Cap. XI.
us.
Metri:&
t
peruenlc vfq; ad Saiil filiu Cis. Qu^-
^
fieranter^oeu,&non eft inucntus. Et conlu-
lueruntpoilh^cciominum, vtrum nam ven-
turuscfllt*illuc. Refponditq; dominus . Eccc 2
tabfcondituseftidomi.Cucurrerunt itaque, &c
tuleruntcuminde. Stctitque m mediopopuli,
&: altior fuii" vniuerio populo ab humero & fur-
1
fum.Etait Samuel ad omnem populum . Ccrte
videtis quem elegit dominus
,
quoniam non fit
fmiilis illiinomni populo. Et clamauitomnis
N 1 C O L A
y
S
p
E~irY- liTA.
1
^/Jc>if.abrcondic.n,ic cx humilicate
, &vt Gftcnderec
fe dignicaccni rcgiam non ;imbire,vndc liibdicur:
i Ettc.no in domo llia in Gaba6,q.a no potuifibc itn cico in-
dehcri,icd m domo in quahofpicacus erac . Vii in Hcb. he-
tur,.iZ>/i onditus efi in:er vafa^lic vocanc vCifa arnia,vcl qua:cuq;
aliaq fccum dcculcrac ilU qui erac cogrcgaci in Mafphac, &C
illa rcpoiucrac pro cuftod.a in domib.in quib.erac hofpicaci.
3
Loctiiui e>].f.qualicer populus lc debcbac habere ad regem
_. _&_
M O R A L I T E 11.
8
t
EtperS. fors rcgni,nec fuic hoc a cafu , fed cx ordinatione
diuina,vc publicarccur eledtio prius in iecrcto fada
.
2 Ecce ab.hoc fadum c(t cx infiindu dniino,fld oflcdendum
quod nullus ingercrc fe dcbccnd huiuimodi dignicaces.
t
Ei altiorfuit vriiueifj.pcr quod fignificacur iupcicminencia
vjr-
C A P. Xf.
'^fTcfcendir^&c. ;:
lofirphus. Pofl nlcnfem, ho-
i
^f^
noris Saulis iniiium , belli caufa concigic contra.
Naas. Hicenim mulcamala ludxis habicanti-
bus trans lordanem uitulir,vrbefquceocum fcr
382
5 populus, &ait. Viuatrex. Locutus eftaucem Sa-
^
fQn'd rex a pc.pulo e.vigcr
i)opii)'is regi i rir u.voerct.
t
muel ad populum legem rcgni,& fcripfitinli-
bro, Scrcpoluit coramdomino . EtdimifitSa-
muel omncm populu, fingulos in domij fua Sed
4
&Saulabijcindomii(uam in Gabaa,&abijtcu
eo pars cxercitus, quorum tetigcrat Deus corda.
5 Fili) verotBclialdixerunt. Numfaluarcnospo-
terit iftc ? t defpexcrunr cum
, & non attulcrunt
8 ci muncra-lllc vero diffimulabat fc nudire
.
t
Impii.
& rcx ad popuium.
4
f ahi]t cum eo ^^rj-.confenticnces cle6l:ioni a Dco fhdx.
j
Filii vero Belial.i.sbfquc iugo lcgis diuina; iSc dil"cipl;nx.
6 Dixerunt.quafi dicac,non.idcoiubd!Cur.
7
Et dcfpex.co qd^ no crac de iil .s cnbub.nobilionb. vc pore
dccribu Iuda,cui promilium erac rcgnum.Gcn.49.de cribu
Ephraim,^; lacob in biididione ppofucrac Manair^^Gc.^S.
8 f ^/o^j.Xcnia,ficuccuccracconiuccu fieri increacionib.re
gum &: pnncipum,&:adhuc_in pluribus locis obfcruatur^.
vircucis,qurE dcbec cfie in promocoi
f
r/i:r;.f.legem rcgni , non fecundum vfurpationem fupra
pofitam^fed fecundum ordinacioncm Dci poficam Deu.17.
5;
Filii vtro^per hoc oficndicur
,
qcl in omni congregacione
commnnicer suc aliqui mali qui dc* bono murmuranc ,& (i
poflcnt libenter impcdircnt
.
uicuti fubcgit.
Quicunque au
tcm , ad cu vcl
fidcd.itavenif-
fcnc, aut quos
bcllo ccpillcc
,
dcxcros oculos
rcucllcbar,vt ii
niffra partcm
vulcus fui fcutis
cclantcs,ad bel
landu nimis fo
rcntinutiles.Ec
h(^c cuni fccif-
lct habitatibus
traslordancm,
fiipra Galladi-
nosabiit ,&c.
4 Thcod. &
Procop.Ifraeli-
tas bclloinuti-
RaDb.l.iDcs1i^ulus.Gal.^;!dacciuus ccitimuii:).lNaas.i.lcipcS
.f.diabolus afcendicpfcnfum ceflimonij icriprurij crudicu

b Efrr/Jjou^/if.BellumNaas, bcllumh^recicoru pecclcfiam
fignificac.Naas interpretat fcrpcns,Ammon copnmcns vel
coanguflaSjVelpopulus meroris.Iabes exiccaca,Galaad acei-
uustefiimonij
.
X I.
Naas crgo ,
li-
gnificatfcrpen-
tem antiquum,
qui efi: princcps
Ammonitarum
.i.heicticorum.
Hic"cfi: eniro po
C A P.
T Afccndit Naas Ammonites, & pugnare c^pit
aducrfum labcs Galaad.Dixeruntq; omnes viri
labcs ad Naas . Habcto nos fgderatos , &f eruie
-
mu9 ttbi. Et reipondit ad eos Naas Ammonites.
In hoc fcriam vobifcum fgdus, vt erua omnium 4
piil"s
ma-rons
,
a Tlntcllcilus fidei.
f
Propter vfum bcl!i,ne viderent holtem llnillro oculo fub cly 4^'^ " '^'^ '
uaOCC
peo abli:oi;fo .
veftrum oculos dextros
,
ponamque vos oppro-
fponit i"
Exiccata.
briuminvniuerfolfracl. EtdixeruntadeumfcnioresIabes.Conccde <^ cumpopuloec
a I^Doiflotes.fcccIefiK,qui fcutum fidci debent contra hoftes opponcre .
nobis feptem dics, vt mittamus nuntios ad vniuerfos tcrminos If.
rael. Et finonfucrit quidcfendatnos,egredicmuradte. Venerunt
crgo nuntij in Gabaa SauIis,&locuti funt vcrba hxc audicntc populo
.
Etlcuauitomnispopulusvocemfuam,&flcuit. Et ccce Saul venicbat 9
ftrumrdinquic
^
^
oculuin,vtfcm
lcs rcddcre voluit.Sinifler.n. oculus clypeo tcgit^^^dextro au licet praua tantum fentiat.Sed mcs fidelium
cxiccaca a
lor-
ccni hollcs afpicimus:quo fi quis pnuccur , facilc vincic. Sic dc viciorum,accruum telfimonij^id cfl icientias fancl^
fcri-
aducifancEctptatcsnobis dcxtros oculos eripere con.uur. pcura:congcric,quibus vinliccrrefifiacholti.
'^^^^''-
-
'^^
^"^
NICOLAVS DR LYRA. CAR X i."
ET
.ifccndit Hicconfjqucter dcfcnbit'' pdiclx ,clc6lionis
onfirniatio,q fada efl perhoc,qd Saul triumphauitde
ijlijs Ammon, &: lic ccs in eum confcnferunt &: regnu cius
inuouaucruiK.Primo igicur circahocponicurhofiiij incur-
lio.Sc^o ipiorum dcbc-lIacio,ibi.^cmf a^o nnntvi. Tcrcio
rcgiscontirmatio.ibi.Ef a/f pcpnlits . Circaprimumdicicur.
I ^jccndit.Q^od aiicin aliquib.Biblijs pra^ponitur. Et falu
tsl ejt-.ajt p(Ai r/icnfcm,nvn cft in Hcbra:o neque in Biblijs cor-
redis,quia non cfi in tcxtu
.
1 7s;<?a5,ccmporc.n:IcphtG rex Ammon vcnitcontra filios
liVacl,rcpctcns totam tcrram filiorum Ifracl vlcra lorda-
ncmcanquamad fuum rcgnum pcrcincncium,vt habctur
ludic. 1
1
.fcd tunc f uit dcbcilatus,vt ibidem habccur:iS: idco
fortihcato illo rcgno iftc rcx forfitan cx cadem caufa venit
contra filios Ifracl.
3
H<itcfono.f/af.fubtributocompetenti,quia
videbantfcim
potcntcs ad rcfiliendum,vt magis patct cx fcquencibus.
.. 4
Ernnm
4
n/a//f o//?>;//<j(:i^<r. volebatenimeos inucilcs rcddcrc ad
bellum, quia finifler oculus clypeategitur , &C idco carens
oculo dextro non poteii bcne videre adueriarium
.
5
Tonamque vos ^''c.hoc volebatfacere ad ilii iailantiam, 8c
ad incuticndum tcrrorcm alijs,vt iic fc ilibiiccrenc cuis fec
uicuti.
6 Concede &c.ConcciTi: autcm rcx fupcrbus fpatium pentu
crcdcnsquod nulkisauderet vcniread lcuandumcum de
obfidionc,&: fic obfcfii niagis fe cradcrcnc voluncaci fue
.
7
Ei fi.&c.e^rcdie.ad tc.ad Cukipicndam quodtibi placecde
nobis
.
g i^'enermt ergo. Hic confequentcr dcfcnbicur filiorum Am
mon dcbellatio per Saul ad preccs virorii Libcs,&: patec litc
ravfqueibi.
9
f ecce Saul.^No cfl intelligcdu q-^ Saul iam elcduspublicc
in rcgc agerec oilm bubulci^fed vcnicbat dc agro vbi fuerac
c.afpaciandi vcl fe cxcrcitadiin arcefigittaria
vclhuiuimo
di,&: inde reucrtcbat horaqua iblcc boues ad domii rcduci
M O II A L 1 T L R. tur,diabolusinciliigKUi-.Nam mipccie lcrpcncis dccepic
I
^fcendit T^aas ^mmnitcs.l^cT Naas qui fcrpcs inccrprcta- gcnus humanum,
p.p
quodferpcns anciquus nominacn-
.
tar,

t
Ipfc
E
gaudium fpiri-
tuifanttuquidi-
toedus
,
cleiiiE, vteruac
oculos dextros,
7
vifum.fcilicet,
b' hux&C
ortho-
doxiefidei.Sini
Et
383
GIororc3in.&Nicolaic]eLyra. 384
Uqc vidori. c\rii f-cit valdc Snul,& apud omncs Hcbrxos
D
cum
Inudahiilcm dcniclh-auic.Nam qui prunicuscum fpic-
ucranc,couucrli func vccum honorarcnr,&:dig;iiu pnncipa
.
tuiudicarcc.Pu-
Matt,t*.h.
t
lupr jcfc.
wiI4c*-
B
Mubifunt vocnt
,
p.:t4ci vcro ehtli
,
Rcx quoquc no-
ftcr
Chnfhisqui
cft
iaccrdos, H.
prophctn,contra
holtcs acie diri-
gcns.dcvtroquc,
poj.ulo ,
mil.ccs
chgic fidc trinica
tis , & ptcdionc
infignes . Hoftcs
fugat & pcrcu-
tit gladio fpiri-
tus.amaneUicc-
lccntis fidci,vf-
quc dupi lumcn
fcietic&: ardorc
charitatis pcr to-
tu orbcm cccle-
fiadifflmdcit.
b Difper/i futtt .
QJuia
congrcca-
cio prauoru cTi.i-
ritacis&fideivni
tatc non iiingi-
tur, ab inuiccm
diircnricnefcpc.
puli pro rcb.gc-
Ihs mas^na dclc-
cbtionc giudc-
bac,&:ycosqui
Saulc fprcucraiic
cxclamabar,qu
folcc vulgus fcc-
hcicacc dccccuni
cuomere contra
illos qui huiuf-
modi rcrum cf-
fe vidccuraucho
rcs, &:c,
Plal.i-k,
j4b.<r.Anti.
c
X
jnBrj;rf.R;ib.vrbe.f.Adonibczcc, vfqihodieduc viMc.di
cunr',B *zec in fiptirno l.ipidc a Ncapoh dcfccdcncib.Cico-
pohm.Bczcciniciprccatu; cgcftas, &: ( lcdoru paucicaicm
fignificat, vnde
1 1 j 1 t-
fec]iicnsboiies deagro,&ait
:
t
Qtiid habtt
popuiusquod plorat?Et
narraueiunteiverba viroru labcs.
Etinrilinitrpirimscjomini in Saul
cum audillet vcrbahxc,& iratusefl
furorcius
nimis.Htaflumcnst
y-
trunc]iboue concidirin fiufta.mifitq;
inomnestcrminos Ifrael
pcr
manusnuntiorudices: cLiiicuci;
non
exicric&fecutusfuerit saui&:
i>amucl , ficfict bobuseius Inuafitergo
timor domini populum
, U
a
d^reififunt quafivirvnus,circcefuic
cosin Bezcc. Fueruntq; filioru
Ifrael treceta milia, viroru aute iuda triginta nnlia. lit dixcrut nutiis
T
Iutu'.uio.
quivcncrat.Sic
dicetisvirisquifuntinlabcsGalaad.
Cras critvobis
7 dFcnite&eamitt
^
infiitia;.
_
jV; Cal^alt:, &C.
falus cu incalucrit fol. Vcncrut ergo nutij,&: annuntiaucrunt viris la-
-k lofephus.
bes,quiletatifunt,S:dixerunc'.Manccxibimusadvos,
&facierisno
8
CumSamucldi-
, ;
't *
^ ,
'.
, r- r r,
-
n n' i- /1-
xjllct fccundam
bisomncqdplacucritvobis.Ettadueltcumveniflccdies
craltmus
9
ordinationcm
,
eortiruit Saul populu in trcs parte.^,& ingrcfliis cfl: mcdia callra in vi
10 in confirmatio-
a Jn pr;r,oi' o cLirelccnii* tiOci.
giliamatutina,& percuffittAmmovfq;
dijincalcfcetetdics. Rcliqui
j^
autedifpcrfifuncitavtnorelinqucrerurineisduopariter.
Etaicpo-
c pulus ad Samucle.Quis efl: ifl:e qui dixit- Saul no regn.ibit fuper nos?
Date viros,& interficicnius eos.Et aic Saul . No occidcturquifquam
in die hac,quia hodie fecit diis ialuccm in ifrael.Dixit autem Samucl ^i
San,5to, &^'fccun-
racur,v'ndc.;n;wi d
adpopulu.Venite&eamusin
GalgaIa,&innoucmusibiregnum.Et
f
dodcnunciauic
,
citui aomine peri-
peri.ex-.t omms populus in Galgala , Sc feccrunt ibi rege Saul coram H
^^f^ "n^odo^^ef-
domino in Galgala , Ik immolaucrunc ibi viclimas pacificas coram
puWicaHcbriEo
domino Ec lajtatus ei^ ibi Saul &cundi viri Ifrael nimis
.
tP
nercgni Saul o-
portcreficn,ocs .
congregaci func
ci
in G.ilgala . Ec
rurfus Vidccc po-
pulo
,
prophcta
vnxic Saul olco
butftdijpcr^enmr,
C
Qis cfi ilicqui
d.Saul non rc.
4c lofcphus .
Hxc
rumadrcgumiu
raconuerfacft.
CAP.
NICOLAVS DE LYRa.
I
Et/ny7.ci~f.i.mocus forticudinis&rconftantix adlibcran-
dum populum cbfcllum.
1. sic jiet bc.l^cv hoc intclliguntur alia animalia.vt dicit Ra.
&ric cratcoinminatio magnx> penar,quiadiuitia? illotcpo-
rc pro maiori parcc in animalibusconliflc bancNoluic aucc
comminari p^nam ir.orcis vcl mucihitionis in principio re-
gni fui,nc a nimio rigorc inciporc viderccur.
j
Jnuftjit crgo titrwr dom.pop. idclr,a domino immiffus
.
4
Et fg>-e^//7f,e2rc.i.gcncraIicer & pcrfcttc.iicuc quando v-
nus homo cxic nihiircmanct deillo in loco vndc c"Xit . Vcl
ahter,quafihomovnus,i.vnocorde&: vnavoluncatcad li-
bcrandum obfcllbs.
f Et reccnfnit eos in Bc7;rr.nomcc{\ ciuitacis in qua rcx rcgna
uit AdonibczcchjVt hnbctur lud.i.
6 yirorum autem /</<?.Scgrcgatim numcrabantur, eoquod
jfta tribus crat nobihori^ bcllicofior
.
7
Crji emToi/j/j.i.infucuro,dcproximotamen .
8
Maneexibirriiisadfos. Irrifoiic U.qucbantur,eoquodfcic-
bant auxilium eius.ntfuturum incraftino.
f
Etfa.e(1,crc.df,cra.j.ab illa dic in qua viri labcs dixcrac vcr
bum pr.cccdcns.Afj.c cxtlj.musj&c.mm auccm a dicquadi-
xcrac SmhCras irit rnhlsfalts icrf .quia quando numerauic po
pulum, adhuc diftabac a loco oblidionis, &: poftea nuncij la
besrcdicrunt ad fuos,&: propccrhoclicucdidum cft ,illud
quod dixic SM\\.Cras erit vo.J.i.ly ctiiS , non accipitur pro dic
craftmo,fcd pro futura dic,dc proximo tamcii
.
10 Covf/.iirc.Vcrcpcnccirrucnces fupcrcxercitu filiorum
Ammon cxdiucrfis parcib.miigis tcncrct,ahatcrrcrct cos.
11 Et
T.
j I
Et aitpopuliis . Hic confcqucntcr dcfcribitur Saulis cofir-
matioin rcgcm,quia populus vidcb.u,SauIcpotentcrtiium
phafic, io volcbaccos inccrficcrc qui eum dcfpcxcvucin fiia
clcdionc,piout didum fuitin fi.ca pnrce. fcd Saul hoc ficri
impediuit, vc aclcmcncia rcgnarc incipcrcc olienfas ^prias
rcmiircndo.vndc dicic Scncca lib.dcclcmencia, Nulluex
ommb.magisdccec priwcipem quamclcmcncia. M.^.gni.n.
animiproprium cftplacidum eire cranquiiluinquc,otfcnfas
&: iiiiurias rcmicccre. Muliebrc autcin cft litigarc,&: morc
irx iiucgererc.AlIcgauitauccm rncionem diccns.
1 2, i>uia /)o<//f.quafi dicat,procedcdum eft ad gratiaru aUo
ncm &: non ad occifioncm
.
ij Duif ^rew.VidensSamucIquodpopuIus cocorditcrco <
fcnticbat clcdlioni failta: dc Saul,idco cunc voluit eam inno
uare fcuconfirmarc folcnnitcr,&:in loco folcnni,i6 lubdi^.
14 Etfece.qma iam translatum crat ibi tabcrnaculum domi
ni &: arca.
Moraliter exponcndo,Naas qui fcrpcns interprctat', dia-
bolum lignific.ac,qui filiis Ifracl.i.fidclibus inimicatur. Q^ic
rit fuccm oculos dcxtros cruerc &; finiflros dimitccrc, vc i.i
picntia qua' defurfum cft &: ad ialuce anima: ordinatur,pci"/i
cus aufcratur,&: fapientia mundana,</* tcrrcna cji animalis ct
iliaboiica.lnc. ^.d.vcmmeat.,wt fic homincs tcrrenis vitijs ini-
pliccntur.Concra ipilim auc venic rcx Ilracl.irex glorix Ic-
fus Chriftus cu trib.ordinibus.f ApL>ftolis,Martyrib.& Coii
fcftcjrib.cuius vidoria incipit a vigilia matutina,&: incalorc
Sulis confummat^quiaaprincipio pdicationis Huagclij cc
pit potcftas di^monis diminui,&: aducnicnce iiidicc in potc-
Itate claritatis ili in cxtrcmo iudicio totalitcr aufccctcr.
/f C A P.
M O R A L 1 T E
t
Ipfc vero qu^rit erucre oculos dcxtros uiroru labcs, qux
calor intcrprctat,n5 virischnriratc fcrucnribus m.iliginis m
fldi.u^.PcrocuIQaucc fignificaturintccio. Mntt.6.c. SiociUus
tuus fuerii fmplex.].imcntiotui,iccundum
Aug.
p
ocu!uiL',ii:
dextrfi inicntioad bona fpiritualm, pcr ftiiiftu'i :uirc.id cc:u
poralia dcfignacur. Pcr hoc igit^qif Naas oculos dcxcros vi-
roru labcs qucrcbat cruerc,(lgniric.u tp diabolus inrccioncs
virorii in chancatc fcruieniiu qu^ric a bonis ('pintuahbus co-
taliter aucrtcrc.pcr hoc aucc.qif vin labcs cju^ii,-ruc .luxilifi
rcgis, ftgnificacurq,.-! diub(.lo
imiugnati dido mo dcbctad
auxil.u rcgisrcgulcfu
Chfipdc-iotasorationcs rccurrcrc.
jo Conlutu
Saul.pip.e c.Na rcx n.)flcT angclos
p
trcs hicrar
thw.S dimfic
, ^Qmnt fwnt mad.utorui^ii ncbis ccrtra dc-
monis cxcrcitu Hcb. I .d. ')mncs admi^iiUratorij ij/irittis sut 1 m-
nijlcriiiui miffi ,Pp!er eos qiti capiuht hArtditatefulutii-.Et lic dcbcl
latur Naas cCi ilio cxcrcitu,idcft , diabolui cii angclis mali-
'2,u:s, .\poc. ll.b. Michacl & aiigeli eiu- prxliabarit ci dracone,{ir
dyacop'ig)iabai & a>igeli cius.^<S!' riopra:U(iluerut,iiccjucinucntuseii
eoiinnlocusin cxlo. Eaccipitur hicc^luproecclclia
niilicate.
f
ycnite &ta.in G,a'.iT tnn.-b'.\L\. noua iiaque vidoriadcdia
bolo habita , iniiouandueftCiin rcgnum pcr nouaoblaiio-
ncl.iudum diu;narum.Nccmirandu, quod pcr Saulcni
pi-^
tcporc quo fuic bonus^fignificctur Icius Chriflus,ficut
inlri
diccturdcDauid&Sulomonc Sicqtcnim diduin
fuit la
principio huius opcns,lcopropcer diucrfns
propriccatcs.ili-
(juando li^nai di.ibdum>aliquando Chriftumi
3%
A C A P V T
X I I.
Ixh aH-
tem Sa
tmietad
uniuei-
fum,&e.
i8. 4 Theodo.
Ciim cHcc Iii-
dcx, excedcbac
apcace, vVcam
tradcbac Rcgi.
Erac ergo con-
fcntaneiim , vc
11
q
gclierac nar-
"'
rarct , &: quod
in rcpuWica ge
reda cumlaude
cflec vcrfacusp
fcncicnrcm ha-
bercc populnm,
legitimam illu,
docens potcfta-
tcm.
\
^ Augufti.
C . Saul autem rex
ii-
non ad pcrma-
nedum eletlus
cft a Domino,
fcd fccudu cor
populi durum
& malum datus
*\
ad eorum cor-
rcptioncm,non
advtilitatem,fe
cundum illani
fcncctiam : Qui
rcgnarefiicitho
nuncm hypo-
critam proptcr
perucr-
LRegum
Cap.
XJI.
SS6
CAP. XII.
Ixit aurem Samuel nd vniuerrum irracl : Ecce
*
audiui vocem veftram iuxtaomnia,qu2E locuri
elHs ad me,& conftitui lupcr vos regem,& niac
rexgraditurantcvos.hgoautemfcnui,&inca-
nui.I^orro fiiij mei vobilcum/unc Itaquecon-
*
ucrfatus coram vobis ab adoldccntia mea viq;
ad hanc dicm ccce prarftoftim
t loquimini de
5
T Saulc.
penicrficatc po D
puli.
SOSTOMVS.
^"'^-
C^ipniaSamucl
profe magnam
propcliiit lau-
dcni , attamen
nullus illumar-
izuit
,
quia non
diccbat , vtfe-
jpfum laudarcc,
+y<^! ftidca-
fcdquoniamrc;;;^';'
"''"-'
mecotamdominoj&coramChriftocius,vtrumbouemcuiufquam "^
S^"
coflitucurus
tulcrim,autafinum,fi!quempiamcalumniatusfum,
fiopprcfrl ah- r
fiSuapoS^ tcufufpiam
quem
,
fi de manu cuiufquam muuus accepi , t & contemnam illud
J
vokhs illum c-
^"j^^p*;"
^""
hodicreftituamque vobis.Etdixerunc . Non t es ca!umniatusnos,
*
rudire,vthumi ^"
occupafti
. ^ ,-ril- 1
<!
J
1- .-^
* Iislltacmanfuc
nos,i.bonano
nequeopprcirilti,nec]uetuliltide manuahcuiusquippiam
.Dixitque
'
tus. Ncqjcnim
itr^-
ad eos.Teftis eft dominus aduerfum vos, & teftis Chriftus cius in die
A'
.'^"'^ '"""' "^""c
a
f
Opere. bMjli, iuCC COnUCnC-
hacquianoninueneritisinmanu meaquippiam.Etdixerunt. Te- 3
rat,vclarguerat
ftis.Etait Samuel ad populu.Diis,qui fecic Moyfcn,& Aaro , & edu>
,4
habefcf'opmt
xit patres noftros dc tcrra ^gypri,adeft . Nunc ergo ftate, vt iudicio
'^
lcd vc illum fa- P
contendam aducrfum vos corain domino , de omnibus
t miieric^r-
ccrec mcliorem
,.. j . .
r , r
o
., ,,
, hccdicebat,ctc.
diisdominiquastecit voDilcum, &cumpatribusvcltris,
t quomo-
i^
Q^i ad vcilita-
1 Gcn.4tf.a.
do ingreffus eft lacob in vEgyptum, & clamauerunt patres veftri ad 17
^^"^ audictium
dominum,&miftc dominJs Moyfcn
,
&Aaron
,
&eduxit patres
Irfonimcndcc
veftros dc>gypto, & collocauic eos in locohoc . Quioblitifunc
'8 fcipfum, non fo
domini Dei fui , & rradiditeos in manus
t Siiarx mairiftri mili- li
^""^ "onmere-
T T r -L
.^1 i-ni -,
*^.
I
cur reprehcndi,
tix HaIor,t&:inmanu FniUlthinorLim
, & in manu regis Moab,
'i
fcd,& coronari,
tiudUa.
&: pugnauerunt aduerlum eos. Poftea autcm clamaucrunt addo-
"
& propccr filcu
minum, &dixerunt
:
peccauimus
,
quiadercliquimus dominum,
Nam.&^Da^md* ''^s-^'-
& feruiuimusBaalim, &c Aftaroth . Nunc ergo crue nosdemanu &Ariios,&:Mi
^Tch.^*
inimicorum noftrorum
, & fcruiemus tibi .
t lit mifit dominus y
'^^'^^^^ fejpios
riuprasd.
commendcyic. &io.c.
^aMcffis^
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XI.L
DTxitautcm.
Hic confeejuenter defcribitur iticrepatiopopuUa
Saniuele.uiderat eniM populus rcgcm eU^ttm profpereegiffe,
^-
tdeepoterat credere in petendo fuper fe
regem non peccaffe . cuius
sontrarium Samucl ofiendit in hoc c. i . declarando fuam innocentia,
\
^fecundo populi culpam,ibi. EcaitSamuel. Trimum atit oiiendit
Samuelper hoc,t]u6d pctitioni populi condefcenderat de inflitutione
regisfin tjua erat,quodammodo abie6iio Samuelis^ ut diQumfuitfup.
Z.ca.& hoc notatur cum dicitur . Eccc audiui voccm veftram,
i&C. Secundo in hoc, quoddiu inter filios Ifrael fine calumnia uixe-
'
rat,& hoc notalur cum dicilur : Ego autcm fcnui, &fubtlitur.
2 forvo fWij^&cC. Quafi diceret , remancbmt pro me obfides adfa-
tisfactendum,fi alicui teneor,& fatisfacere non pofjum
.
3 Loquimin i,f.:c. co. idefi,Saule rege,qui de nouo erat inunClus,
prcpterquod Samuelcoram eo uolebat iudicaii .
4
Vtrum bouem cuiufquam. ponendo in opere meo
.
5
Aut afmum. fnper eum de loco ad locum i/icedendo
.
6 Si qucmpiam calumniatus. iniufle ad iudicium irahendo .
7
Si opprcflii ali. damnnm quodcunqucfcu iniuriam infercndo,
% Si dc ma. etiam pro if.flo iudicio reddendo . Exquo patct
,
quoi
froprijsfumptibus,& laboribus officium iudicis exequebatur
, prout
iliUumfuit fiipraj.
9
Et contcmnam,&:c. nolens mihi retinere.
lo Et
I o Et dixerunc &'ftc teriificati fitnt eius innocentiam
.
I I Dixitquc ad. cjuipmfens cfi ubljue
,
iz Et tcltis Chnftiis,/c^';Vc/ Saul,i/ui pmfentialiter aderat.
I j
Et dixcnint.rtplicando, quod Jupra dixerant ad maiore affir-
matione,fccundum illam tranflationem. In Heb. habetur . Ec dixic
tciMs^qiiod exponunt Hcb.dicentes, quodpoylquam populus tcilifi-
caiusfuerat Samuelis innoccntiam,
ipfe Sumuelquxfiutt cmn hoc te
iiirnonium diuinum^quodefi maius,&firmius , dicendo. Teltis eft
dominus. ideii rogo,utfit tejiis
, &tunc uenit uox d Deo tnif}'a,&
dixit,teliis,tcfiificando Samuclts innocentiam .
14
Etait. Hic confequenfer Samuel declarat populiculpam
, &
primo uerbo,fectindomiracufo^ ibi . Scd&: nuncifa. Circaprimu
Samueideclarat primo Det rnifericordiam erga popidu,cum dicitur,
1 5
Doininusqui>/a7imii^/!;e(ji nttntios fuos ad cducendumpa-
pnliim Iffati dc .Aegypto.feqttttur
.
1 6 C^iomodo in. t^bi eum dominusfaluaiiit d periculofamis.
1
7
Et cla. cttm ajfUgerctur ab .Aegyptijs, ut habcttir Exod.
i
.
1
8
Et co\.fctltcei in terra optirna LtCic, &mclle manantc. Confe-
qnenier ojiendtt ex oppo/ito populi ingracitudinem , cum dicitur.
1 9
Qi^i obliti (iint.pcr idololatriam
, &aliit mala.
20 Et tradidit cos. vt per fiagella rcduceret eos ad bonum.
1 1 In manu. id cji,regis ..ifor, ut habctur lud.
4.
22 Etinmanu. f/.;^ir /</.! o. eJ" 11.
2j
Et mi. id eJi,Gedeony ui habetur \ud. 6.
\ Ec
MORALITER.
1 Dixit autem. In hoc autcm capitulo Santlus Samuel fuam
dcclarat innoccntiam, diccns.
}
Lonutmini. Non dicit coram bominibus , ficuc hypocricar,
iui quxrunt iuftificari coram mundo
.
\ ytrumboues. Pcr calumniam infcrendo
.
8 Side
8
Sidema.cu.mu.ac.&c.proiuWxi3.e\crcendn. Perhocin-
formari dcbcnt principcs,&: pialati, vt rcgant popukim li-
bi fubditum
flnccalumn!a,&:auaritia .5ecund6arguitpo-
pulumde
peticionercgi$,oftedcns, quod dom.nu. rcxeo-
rum fuci at
immcdiatusper iudicci caqusm per miniftros,
&vicanoscos
faluans,dicens.
Tom.2. N
387
Glof.orcli.&NicolaicIcLyra. 388
'l a. Je minh
f.c.rcti. ca. 9
^
n M(ii''st)!. RAB.
A Collcctio, f.Gcnti-
lispopuliad fidcm.
b Aotff, idcftconi
irua,&.' pluiuas, N6
cH lonfuftudo lu-
d.rariii ccmpoiex-
Itati';
r
lucrc
.
4 Augurtin. Sa-
mudc uiuocancc
Dominum,Domi-
nuspcrpluuias , &c
horribilcs voces
jncoiniic
,
quibus
3lcbs,c]uaaudicrac
cDominum repu
illc nc rcfnarcc li-
Di ,
incclligcrcc
,
quos fragorcs per
Samuclis iceruDo
minus dcprccacio-
ncm compcfcuic,
ponquam populi
dc hac re panicu-
dinc incus afpcxic.
1 R. Salomt)n
Dcus cxcicauicifta
tonicrua,vcconfu-
B ^arcc pcruicaciam
populi.Namlitan-
tx cranc vircs Sa-
niuclis
,
vc policc
ccclum commouc-
rc, iV conitrua dc-
uocarc
,
quomodo
non pctuic hoHcm
profligarc , 6c prx--
cilercipublicx?
^CAP
a T
<>ii 8c Gcdeon.timcr viri. b Tldeft Sraron
foriifliiiri.
Priipuu,vel in :udiao.
c Ayeriens.vel JiKTiuj.vcl apctiio.
Icrobaal,&Badan,&Icphte,&
[
i
tAiiitrua , &
in&a.
c
a Nominainj ftu portulatus 1 Deo.
J
Samucl , Sc eruit vos de manu
^
inimicorum
vellrorum per cir-
cumitum,
tJ^iiabitalhs conti-
^
dcnter.
Videntcsautem,qu6d
7
Naas rcx lilioriuiu Ammoa
veniliecaduerrum vos , dixtltis
^
mihi : Ncquaquam,led rcx im-

perabitnobis . cum dominus
Deus vetter rcguaret in vobis.
Nunc crgo pr;rIto eit rex ve-
'
llerquemclegirtis, &pctiftis.
Ecce dedit vobis dominus re-
eem.
Sitimueritisdominum
&; feruieritis ei
,
& audieritis
vocem eius , & non cxafpcra^
eritis os domini, eritis , &vos
d^rex, cjui impcrac vobis fe-
quentcs dominum Deum ve-
flrum . Si autem non audieritis
vocemDomini, led exafpcra-
ucritis lcrmones eius, eritma-
"
nusdominirupervos,
&(uper
parres veibos. Sed,& nunc ita-
"
te,&; vidcte rem ilhm gradem,
quam facturuscft dominusin
"
confpeduveftro.Nunquid
non mefTis tritici eft
'^
t>
hodiePlnuocabodominum,
&:dabitrvoces,&
ly
f)luuias,&
rcictis,& videbitis, quia grande ma
^
um feceritis t vobis in conipeclu domini
, |,
a In adiicntu Chti.ii.
petentcs fupcr vos regem : Etcla"mauit Sa-
a lcvicct Ciiiillus. b BlimlicntPin p^ardicaiioncm.
muel addominum , &:deditdominus voces
a Vcrta Eua:gelij,vcl lcga.
'^ &pliuiiasindieilla. Ettimuitomnispopulus
>
nimisdominum,&: Samuclem. Etdixicvni- 1
ucrfuspopuius ad Samuelem . Ora profcruis l
tuisud dominum Pcum tuum , vt non mo-
riamur . Addidimus enimvniucrfispeccatis
noilris malum, vt petercmus nobis regem.
Dixitautem Samueladpopulum : Nohteti-
mcre;Vos feciftis vniucrfum malum hoc. Ve-
a lojfciiuamuiidoinimiiii ;a:ujuini (!uccm ve.irum.
'6
runxamcn ndlite recederc a tergo domini
,
led icruite domino in omni corde veftro , &:
a Mund: dcndetia.
,7
nolite declinare poftvana'
,
qu^enon prodc-
runtvobis, nequeeruentvos,quiavana(unt.
18 Et non derelinquct dominus populum fuum E
19
propter nomcn (iiummagnum, quiat iura-
^j^jj
20
uitdominusfaccrcvos fibipopulum , Ab(it
H'
"
a Qininuis ine,2c domiflum oiicnderiti*.
autemame hocpeccatumin domino,vtceT-^
'
f
Clu fturo Dei verbum.
fem orare pro vobis , &: docebo vos viam bo-
f ficut fllij.
II nam,&redam Igitartimetcdominum,&fer
li ^No.T cx ntceffitatc.
23 uiteeiin vcritate, extotocoidevcftro. Vidi-
^
ftisenimmignifica, quxin vobisgeiferit do-
minus
,
quod fi perieueraucritis in malitia , &
vos,&: rex veftcr pariter peribitis
.
N I C O L A V S D E L Y R A.
1 Ec Badan. &ideH, Samfon,qui defcendit de iribu Dan,vt habc-
tnr lud.i'^-
2 Eth^cian. de (JI40
ludi.
^.
5
EtlephtC.dequoIudi.il.
4
Et Samuel. to(]uitur defeipfo tanqnam de allo .
5
Ec eruic,&c. fjuotiefcunque inuocaftis fideUter eius aHxilium.
6 Ec habicaftis confidcn. quamdiu fuijiis ei bonifubieli,fuity&
ii:Jirex
veiier immediatus.
7
Vidcnces auccm. Ifta fuit vna caufa petendi regem
,
vt diUum
fniifuprai. cap.
8 Dixi(hsmihi.<///r''<'f'"' ''O^'^ petcre aliumregem-
^
Nequaquam.yt/7;cf/,OTrai/;e rcge homnc.
10 Nunc cr. licet enim Sadfuerit a Deo eleSus
,
vt diUum
cfl fu'
pra f .9 cir I o.tamen ijia eleiiio impnnitur hicpopulo, eo quod adpe-
titionem populi faila fuit. Cxtcra patent vfjue ibi
.
1 1 Eric manus. idei\,tta erit fuper vos de futuro,/icut fuit fuper
patres rejiros de prxterito .
j 1 Scd. Hic confeijucnter Samuel arguit malitiam populi miraculo,
quia ad ipfam declarandam falafunifnbito toniirua,<^ plimia con-
trtt
trafolitum curfurn natnrx. in tcrra illa, & hoc cJ},quoddicitur.
15
Nunquid. q.d.''/iotfenon confucuerunt talia fien^
&ft
aliqua"
do fiant,nou tameii,ita rtpente^ velfubito,ftcutfailum eji adpreces S4
wudisl^cT abf^ite dnpo/itione aerisprxcedente, idcofubditur.
1 4 Et cimuic. Fidens infoUtum miracuium, &timens moripr* hor-
rore tempcfiatis.
I
y
t^oX.tvm.eos aJfecHrauit,quand confcjftonem eorum de petitione
ngi\\^ altjs malis aiidiuit.
1 6 Nolite veccd. femper eumfcqitentesper dcbitum cultum .
17
Ec no. id ejl
,
pofi idola ea cokndo
,
qnia ,in illis nidla cjl cfficaci*
vosfaluandifficut mcdicina dicitur vana
,
quii nullam habet cfficaciam
infanando.
18 Ec non. quandiu ftbifueritfubieins per debitum cultum
19 Qv^yiiiitzait.ficuthabecur Gen. ii. Pcr mc
,
&LC.
20 Abiic au. i^amuis enimpopulus eum abiccijfet, vtpatet exfi-frt
didu i.cap.ramen peccatum rcputabatftbift non oraretpro cis. et hoc
eji inteligcndim quuntum ad bonagratix
,
&-gloria conjcquendafule
fiibditur, Ec do.vos.
21 Timcccdominum. timorefiliali.
2 a Ec feruicc ci,&:c. abfjue diminutione .
}i
li.\toto cotdc. abfque diminutione.
M O R A L I T E R.
t
Miftt dominus. Pcr hoc fignacur
, q
uod pra:laci , &pdica-
torcs dcbcnc oftenderc populis Dci bencficia, vc cognofcac
cius
eius bonicacem,&peroppofitum fuam ingracicudinem,
nam
oppolica iuxta fe polica magis clucefcunt, vt lic pur vcram
p?
nitcnciam ad Dcumredcanc
, &:ipfi fidcliccr fcruicndo
vc-
rum dominum rccognofcant.
MORA-
SS9
I.Regum
c A p. xrir.
Iliusunius anni.
^
R.
DAVlD.Diciturfilius
vniusanni,
qucdvnumannum
lamrcgnaf-
fcr,antequam ccnfirmarcrur in Galgala
.
^Chaldxus. Paraph,
ratfimplex,&:iu-
nocens
, tanquam
3
Cao. XIII.
,p.
390
I pucr vniusanni,
Jjfi
^PROCOP. Symmachus
Bciii cxponit, Sicittpiier annicultts. Quo
111 Sa
vcrbo fimplicitas animi iplius
'"j^"^
oftenditur
,
quam in regno ha-
buit
,
qua tamcn non longo tem-
porc vfus efi. Quo circa additur,
Et duob.annls rcgn. &cC. ncmpe
cum illa monim fimplicitate. Po
ftea ad prauitatem declinans, di-
uinagratia dcfiitutuseft.
^ HIERONYMVS.Nondc
Isbofeth filioSauldidum c hoc
Sic cnim erat Saul innocens.
ri:
i 5" Id cfl humilis tanquam paruulus,&
laftens .
Ilius t vnius anni crac
Saulcum rcgnarece-
pilTec: duobusautem
a "fluite fcilicet,^ manfuece , poftea e-
nim magis tyrannus tmt,quam rex .
annis regnauic fup lC~
rael Et elegit fibiSauI
Ec eranc cum Saul duo
a
fVfque hodie vicus gtnndis oilenditur in finibus Hclia!, dilUns ab ea ofto mi
luj-ibus iuxta villa Rhama,& anti(]uu retinet nomc. Imerprcrataut humilitas .
miliain Machmas,&:in monte Bethel , mil-
triamiliade Ifracl
quando rcgnarc ccepit , ficutfi- b lc auccm cum lonacha in Gabaa Beniamin
.
Porro cxtcrumpopulura remifit vnumquem
quc in tabernacuia fua. Et percuffit lonathas 3
tftationem Philifthinorum, t qux eracin
Gabaa.Qiiod cu audiflent Philiilhiim, Saul
cccinit buccina in omni cerra diccns: Audiat
*
Hcbrjei
.
Ec vniucrlus Ifracl audiuichuiufce-
modifama. PcrcufTicSaultftacionem Phili-
fthinorum, & terexitfe Ifrael aduerfus Phili-
fthiim . Clamauit ergo popuius poft Saul in
Galgala . Ec Phiiifthiimcongregatifuntad ^
pr^liandu cotra ifrael triginta milia curuu
,
5^Alias.d.c.
c &fexmiIiaequitCi,6creIiquumvuIgus,
ficut
^
lius ell vnius anni,& in eadcm in
nocentia, duobusannisregnafle
dicitur.
R A B. per anticipationem
dicit dc Isbofeth filio Saul , dc
quo in fequentibus dicitur
5 x/. annorum erat Isbofeth cumrc'-
fnare
caepiffet fuper Ifrael^ cr dno-
us annis regnauit . Si autem a
mortc Heli omne tcirpuscon
chiditur, quoSamuel, & Saul
regnauerunt, inucniuntur xl.an-
ni vfque ad mortem Saul.Qu^an
do ergo Saul regnare cocpit , fi-
lium habebat vnius anni
,
qui
poft mortcm patris regnauit in
ifrael duobus annis , & a latro-
lubus occifus regnum dimific
Dauid.
Dauid.Continuatur.cempus Samuelis cum tcmporc, &re-
gno Saulis.hiftorici enim non potcracconnumerarenume-
ro iudicum,quoniam prophcta crpt,& non toto tcmporc vi
tx fua; populum iudicauerat, vcalij
.
b Caba. Vrbs efi Phinccs filij Eleazari,vbi ipfe Elcazar fe-
pultusefi, & interpretat^col
lis patruclis. Benecria milia
Ifraelitarij clcda funt ad pu-
gnandum cotra Philifih^os.
hr.n. foliapti funtad pugna-
dij cotra hofi^cs ecclcfie, qui
habencperfcdp fidc trinita-
tis, \n qua exiftat fupcriorcs
hoftib. fuis . Philifihiim h^re
tici
,
qui pnri confcnfu aduer
fus eccIefiS pfpirantcseade
populari conant ,quibusalij
abiuratafide fociant'.aIijdu
fidcmpalaconfitcri metuijc
quali 1 caucrnis latitat. Vari^
fed^vno impiccacis vinculo
colligatx ad dccipicndil dif-
currfic . Equitcs potetia tumi
di,qui hfticos iuu.-inc . Fidgus
fiCKt areaa
,
multitudo h^tica
perfuafione aggrcgata . Viri
cum Saul remanetes Catho
lici Chi^o firmircr adh<^retes.
C I{eliquum vulgusfrcut are. etc.
4 lOSEPHVS. Cum Paht-
ftini cognouiffent cafira fua
ab Hcbr(jis obfefla,indigna-
ti, &: coteptu Hcbra^oru ma-
gnam iniuria iudicantes, lu-
d^is prxlium intulcrunt , du
Gcntcs pedcftnum quidem
trcccnta milia , curruum ve-
ro triginta millia , & equitix
fexaginta millia.
^2.^bfcon'
D
Rabbanus
.
{ prjfeftum,
aut diiaem.
tqui.
E
libr.j.Antfq.
cap.6.
f
prffeauin ,
aucduccin,ft-
uc prgffdein .
tabominibilu
fuit.vel fgtuic
Ifraclintcr
Philiilh?os ,
vel cora Phili
fth?is.
F
"
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XIII.
Ilius. Poftqua defcripta eft Saulis cletio,hic pnr
dcfcribitureius rcprobatio. & hoc ex triplici ca.
Primafuirdiffidetia,&vfurpatio.Sctatemera-
ria iuratio,c.i4.Tertiacupiditas,&elatio.ca.i5.
Circa primu,primo defcribif^didideti? ro . fcdo ditfidentis,
vfurpatio.ibi: ^it ergo Saul. tertio incurfio hoftiu , ibi. Vorro
Thiliflhi^m. quarto impotenciaad refiftendu ibi , Vorrofaber.
Ca vcro diftidcntia: duplcx fiiit . Prima fuit cx percuffione
ftacionis Philifthinoru
, p^
qua Saul , &filij Ifrael formida-
bat Philifthinoru aduentu .>Scda fiiit dilapfus populi a Saul^
pp
metu.qui ponitur ibi. Qod cu audifient. Circa primu,q.a r
hoc ca.agituf de Saulis pr2Buaricatione,pmittit'eius bonitas
vtnullus de fua iufiitia pfumac , &L vtoppofitaiuxu fe pofi-
tamagis clucefcant.cii df, tilius vnius annicrat, &c/e. i ita in-
nocens,& purus apeccato,ficut puer vni'anni. Ciiius rone
airignantHcbrxi,&probabiIiter,diccntcs, c},qnho ^mo-
uctiir ad aliquod ofiiciu magnia a Dco , ficut Saul fuit elet'
in rcg^ ab ipfo,vt patet cx pcedentibus fimul fibi dat a Deo
gracia iuftificans,&: ipfiim difponens ad fuii officiu cxcrce-
du,nifiipfeponatobice. SaulaiJtin fuaelctlionenopofuic
cbiccgf^diuinaj,quiafm,q,df fup.^.c. eratele[lus, & bonus^
&noneratvirdefilijs Ifraelmelior illo . A\\C[ui aijtexponuntde
Isbofcth filio Saul , diccntcs quod habcbat vnu annu tm qii
Saul inccpic regnare,&: fecundum hoc ly Saul, cft datiui ca
fus.cum dicitur. Filius vnius anni erat Saul, i.ipfi SauI.Scd hoc
patcc falfum
p
illud,qd habcf' z.Rcg. 2.d.Q.adraginta annorU
erat
erat IsbofethjU regnare
cfpiftec . Fuit aut inftitutus immediatc
poft morte patris,vt ibidedf. pater autrcgnauit lo.annisca
tum.
pp
quod tcnentes hoc didu dicunt,quod inceptio re-
gni Saul hic accipitur
immediatc pofl morte Heli, quod ce
pus fuicquadragincaannoTij,vc
habecur Ad.ij.Sedhoc n5
valec,quia in nuUo alio loco facriE fcripcur^c repericucquod
facrafcripcuradeccrminando
pnncipium regnialicuiusre
gis,dettrminethocperxtaccmfilijfui . Ecideo, quiaifla
expoficiode fcriptura non habetautoritatecadefacilitatc
contenitur qua probatur,6<: prima magis tcnenda ef^,vc vf.
z Duo.aUt an.re.&c. f. in bonitace,& innocecia fua licec plu-
ribus annis regnauericexiffens in malicia . Vel alicer poceft
dici
,
quia poft duos annos a principio regni fui Dauid fuic a
Deoeledus in rege inunftus pcr Samueie, vc hf infr.i5.ca.
& ex tunc Saul non regnauit deiure , fed tantu vfurpatiue,
pp
quod anni fcquentes a regno fuo hic refecantur. Confe-
quenter ponicur percufiio ftacionis Philifthinoru
,
cii dicit'.
3
Etpercufjit
. quod erac fignum manifeftum rcbcliionis fi-
liorum Ifrael ad Philiftharos , idco fubdicur.
4
.AudiantHc. Hoc fecic Saul proclamari , vc filij Ifracl prx-
caucrencfibiabinfuIcuPhilifthinorum iii hoc ta^o conce-
pcorii,& non confiderenc de ipfis in aliquo . vnde fubdicur.
j
EtVhil.&c.mi.cur. Non eft vcrifimile,qu6dcoceirenccur
rus^, fed accipicur hic numcrus hominum in curribus exifte
tium,quia cunc cemporis in curribus pugnabanc pro magna
parce,vc habccur m plunbus locis ficra: fcripcur.c.
6 Etreliqutm. Hypcrbolica locucio eft, ad defignandum
magnampopuli multitudinem
.
1 fliiOi
MORALITER.
1
t
Hrrfo&.a. Al.i3.Dicitur,q,rcgnauitxI.annis. Scdhic
ponitur tantum tcmpus quo permanfit in humilitate , &bo
nitate . Ex quo patet
,
quod rex malus tempore maliti^e fux
non cft fm vcric^itc rcx dicendus , fcd taiitum a:quiuocc,fi-
cut oculiis lapidcus,auc depitus, &idcm diccndum de pre-
lato malo ,& mulco plus,quia rcgic in fpiritualibus,
q
ccpo-
ralibus
ralibus pra:feruntur,corruptio.n. optimi peffima iudicatur.
3
Etperculfitlo.lia. Per lonathan .quidonumcolumbxin-
terpretatur,dominus IcfusChriftus fignificatur,iuperquc
fpirituflTancius apparuit in fpccie columb?,cii baptizaretur.
Ipfe vero ftationem Philifthinorum percuilit, quado defce-
dcnsad infcrnum
,
inde patres pctenterliberauit. Phili-
fthiim aucem interpretantur cadentcs, idco fignant d^ino-
ncs,qui de ca-Io pcr fuam fuperbiam ccciderunt.
Tom.2. N i
35)1
Glof.ord.&Nicolai deLyra.
392
fcoarftatus.
tmunitionib.
I
ftninJum
temput.quod
dixcraiSa-
inuel
B
f
veniebasad
tempus dicru
Hcb.pro tcm-
poie ((inftiiu
to.nempefc-
fcioio diC.
lib.t.adu.
Mirc.c.i;.
Epiltol. ad
Magneil
|-Gcn.3i.d.
aJ>ar.i6.c.
c
^
a ^ibfcondcrunt fe
in fhe. Rab.
A abfconfis, f. quibufda Ifracli-
tis,quj Saulc, Sc populu
, %
cu
cocrac rcliqucr.uit
,
qda pars
illorum
,
qui Hcbr^i vocatur
tiniore pcrcerriti dcfeccruc a
Saul,&: a viri<;, 14
cum co crac,
&dcfccdcrucincnflra Phili-
(ihiini.vcin fcqucntibus.S.d
& Hcbrei,quiuicrunccuPhi
lifthiim licri , &: nudiuflcfLi'
afcedcracq; cum eis i caflris,
rcwcrfi func, vc ccnc cu Ifracl
qui cranc cu Saul, & lonatha.
omncs quoquelfraelir?, t]. fe
abfcodcrat i motcEphraim
,
audictcs,qu6d fugillcnc Phi-
lifthiim , fociauerunc fc cum
fuis in pr^'lio .
b ^fji-rteniihi holocauflu^&c.
4e PROCOP. Samucl Sauli
pr^epcrac,vcfcpccm dicb.ip
fum cxpcdarcc , dcidc Ihcris
ricc |)adis,ocdincs inftrucrcc
Acillccu vidercc Palc^ftino-
ru copias collcdas cllc no cx
pedauic prophcca,qucmad--
modum pr5ccperr.c . Quare
reicdioci nunciacur.
14 R. Lcui. Saul iftis facrifi-
ciis clicerc voluit Spiricu pro-
phcciq , vc ipfe fibi clicc pro-
fjhcca
, & fine Samuclc inccl-
igercc voluncaccm Dci
.
J5-TERTVL. AclcgifSaul,
fcd nvmdum dcfpettor pro-
pherc S.unuclis
.
^Ignacius. Saul dignitatis
honore priuacus eft
,
qui non
expedailcc Samuclem princi
pem faccrdocum . Oporcec
jgif, &c vos rcucicri fupiores.
CLEMENS.
arena
,
qux eft in littore maris plurima . Et
a fHuaiilius.vrlairnftaiio.
afccndetes caftrametati funt in Machmasad
a fDonius i<lolo'aiiix,vcl douius uiuf.rrj.
OrientemBethauen. Qupd cumvidinVntviri
IfracircinartSto pofitos (taffliclus cnimerat
a
populus )
abicondcrunt fe in fpeliincis, &ia
t abditis , in pctrisquoQue,&: in aiuris,&:iii
cifternis . Hcbr^i auttm rranfierut Iordane,in
terra Gad , &: Galaad . Cumq; adhuc ciTct Saul
in
Galgala , vniuerfus populus pcrterritus elh
qui fequebatur cumEt expcdauit feptcm die-
bus^iuxta placitum Samucli.s, &: non vemt Sa-
mucl in Galgala . Dilapfulq; eft populus ab eo.
b Aitergo Saul, affcrtemihi holocauI];um,&pa-
cifica.EtobtulitholocauftLi. Cumq; coplcflet
cffercnsholocauftum , ecce Samuclveniebat.
Et egreflTus eft Saul obuia ei , vt faluraret eum
.
Locutufquecftadeum Samucl : Quidfecifti?
RcfponditSaul: Quia vidi
,
quod dilabcretur
populusamc, &tu non t venerasiuxtaplaci-
tos dies > porro Phililfchijm congregati fuc-
rantin Machmas , dixi : Nunc deiccndent
Philifthijm ad me in Galgala, &faciemdo-
mini non t placaui : t neceflitate compulfus
obtuli holocauftum domino . Dixitque Sa-
Samucl ex przccptu domini iufferat , vt expeftaiet fe.donec venirct ad vngetldmn
iUuin iiegem,& offerendas viftiinas icptem diebus, ficut in confecrationc iaceido-
ti^.i^uod ijuia ncn cu;todiuit rcclc .irguinu.
c muel ad Saul: t Stulte egifti, nec cuftodi-
fti t mandata dominiDcituijqu.^Eprjeccpit
d libi : Quod ft non fecifles , ia nunc prajparalkt
4<CLE.MF.NS. Rom.qacm
admodfi noa crac licitii alicni
gcn.i,&: cri, qui no;i ciicrc Lcui
ca,aliquid t^irtlTrCjVel nd v.\tr,'.o
acccdcrc line Saccrdote, ica
voslincEpo nihilfacito . Vc
cnim S.iuHri finc Snir.ucleob
tu]i:lcc,aiidiuir, ono^uam fiulim
frcilti : 1;c laic" ojs finc facerdo
tc nficicsaliqnid, frufira tacic.
c sndte e^ijiiy nec. RAB. Vide-
tur quibufdrm Saul inculpabi
I
liter f.icnficallc, q.a Samucl ex
pcdatus iuvca pb.citum no vc-
nic . Qiii autem diligcccr inqui
rit,inucn it cum iurc culpatum
&: inobcdicntia; rcum . Apud
H'-bra:os , ica diftinguitur , &
drfcciidcs antc mc in GdgaU : Ego
efuippe difccndam ad tc . Dcinde
inlcrcur: ad cjfercndas oblationes
&immoLwdas vilfimas pacijicas
fcptcm dichus,ext>elabis doncc ve-
niam ad tc,&o^cdam tibi.,qi4ixfa-
cias. Non ergo Samucl fc cxpc
dari fcpccm dicbus preccpic,
lcd ad offeredas oblacioncs, &:
imnioiandas vidimas pacifi-
caSjfc fcptcm dicbus cxpcdari
volu c
,
quod ille non fccic , &:
idco n>crito culpacur, &: ftulci-
ti^arguitur.
^ lofephus . Saniucl non rc-
de Saulcm fecillc dixic , co
quod orationcs , &: ficnficia^q
Dci voluntate erant facienda
pro populo, otfcrrc pctulanter
ipfc pra:ceireric
.
d Q^odftnonfe. Auguft.Non
fic accipicndu eft
q
uafi domi-
nus Saule in a:ccrnii p.irauciic
regnacurij , &hic nolucric fef-
^
uare
n
6>fk
tro
vdi
4
Ed
COE
r
N I C O L A V S D E L Y R A.
1 Qupd cum. Hicponiciirfeci nda ro diffidenlia^f.proptcr reccfsu
popult a Saule,ejuia aU<jiii prx timore Thilisihinotii abfconderunt
fe
i>i locis occultis..Altj autcm tranfurunt ljrdane,qui efl in partc Orii
toL terrx promijJionis.Terra aut Vhiliiihinoru , vnde vcniehatfupcr
filios Ifraelycrat in parte oppofttayf. Occidi.ntali
,
quia
efl fuper mare
nediterraneum,quoden tcrminus tmxp>omiffionis a parte Occide-
tis,& io Hcbrxifugientes tranftbant lordane. tu vt fugerent adpar-
tem oppofitam ,
tum quia timebant
, qiiod Thilipihijm non tranfirent
Jord<tnem,eos infequendo, Ex his pate: litera vfque ihi .
X Ec expcdauic,&:c. bene dicitur iuxta,quia non totaliter, et com
pleteexpeiauit,vt videbitur poflea
.
3
Aic crgo,&:c. Hic confeqHcnter dcfcribitur diffidentis vfurpatio.
diffidebaX enim de popu'ofuo,qifem videbat in timore pofttim, &de
aduentu Samuelis ad offerendumfacrificium,& ideoftulte vfurpauit
fibi
illud officium,dicens
.
4
Atferce mihi holo.propter quod a Samuele veniente reprehen-
ditur, cum dicitur .
5
Quid fecifhf' quafi diceret, rem tibi illicitam .propter hocpoflea
fubditur.
6 Sculcc cgi. Mandatu dni hic dicitur verbum Samuclis loquentis
Sauii ex parte dn:,vi habctur fupra x.c. Ex verbis autc Samuelis in
boc loco,q abfque dubio reputandafunt vera
,
oportet dicere , (p Saul
hicgrauiter peccauit., fcd quo pcccauerit.,diuerfimode dii itur . Sid cu-
ius intellenTi recurrendu c(i ad intelleRH verbi Samtielis habiiufupr.
x.ca.qiiod tale
cfl. Ec dcfccdcs antc me in Galgala , &:c. rfque
ih:. Ec oiida tibi,q facias. inclujtue,^ ibidcfuit cxpofitum tripUci-
ter,&fecundii prima expofitione Saul peccanit in hoCy qundnon ex-
fcUduit Samiielcm ad offerendiifacrifjciiifeptedicb. cominuis.p
fiia
vnUionein regc,quia Saulc prxoccupantc
offcrre Samuclfiiit turba-
tus,& reccfftt, &ftc ilUfolcn itas vi^. dieru
dimiffa fuit. SccHdii vero
expofitioncfecunda,qux eji .Andrex^Saulpeccauit in hoc,q, no expc-
6iaui
Eiauit Samuele vij.dich.proutfieratfihi di6iu.,fed tantu fex.quia de-
bcbat expe&are Samncle vtj.dicb.poUqua Samiiel reccpiffet eius nun-
tiii,ita cp iUa dies in qua Samuel recepiffet nuntiii Saulis^ non erat de
numero vii.dierii expcClationis , Saulauteilla dieintra illU feptcria-
riii inclufity&ficjex dieb.tantim expcClauit, Secundum vcro tertia
expofitiove,q videturmihiprobabilior.Saul peccauit in trib. Trimo,
quianonexpefiauit Samuele vii.dieb.cdplete, vt erat fibi iniunCium,
quodpatetex textu.vbi dicitur. Cumq; copleflec offerens holo-
cmiiu,fSaul, EcceSamuclvenicbat, itatpvenitdievn.&de
tali hora,quodpoterat ojferrifacrificiii, qa vfque ad hora iugisfacrifi
cii velpertinipoterant aiiafacrificiaoJferri.Secundo peccauit, qa
offi
ciUfibi illicitiiff.ojferendipcrfeipfum vfurpauit,qi cjigraue pcccatu.
qipatet ex hoc,cf, rex 0:zjas volens offcrre incenfurr., quodnonperli-
nebat ad regis officitm,pcrcuiIus fuitlepra a dno,vt habetur t.Tara.
26.d.&faCiusjfuitterrmotus inftgnu irx diuime, iit habetur Zach.
l^.Tertiopeccauitln hoc,quodpcccatiifuit non recognouit humiliter
cu argtteretur (i Samuele dicentefibi. Quid fecifii? fedfe
voluit ex-
cufare ex neceffitate imminentis bclli
,
qux excufatio nuUa cratpetri-
tus,quia talit obUtiofacrificiinon cH DeipUcatio,fed magis offcnfio.
7
Qu^od fi. Hoc vidctnr
falftm, quia prxordinatio diuina cerca efl.
&infaUibilis . Tr^eordinatU aiit erat a Dco
,
regnii concedendii trihui
ludx , vt habetur Cencjis xlix.b. Non aufcrct" fccptru dc luda.
Dicendu,ip ordinatio diuina de aliqtio futuro aliquando accipdprout
esl in diuina ffcientia^&fic
immutabilis efl : .Alio rno accipitnrfccH^
diimdiJpofttionecarufecundarii,i.fecundii merita, &demeri:a homt
ni*,tx quibus dilponuntyVtper hocpuniatur , vel rtmuncrctiirfecudu
ordinatione diuina.,& talis ordinatio mutabilis
efl ficut
merita,et de
merita homini4,& frequentcr contin^ir,q, ordinatio diuina dc aliquo
fiittirOfiflo fecundo modo exprimitur in facra fcriptura,ficut
lo.^.b-
dicitiir. Adhuc xl. dics,&; Niniuc fubucrtctur . quin dcmerita
iUius ciuitatis exigcbant eius fubuerjioncm a Dco futuram , fcd
quia egerunt paenitentionu , hxc ordinatio fuittnutata.,
qiiiaci-
uitas
Orpw
dlL|t
pil
MORALITER.
6 Dixitque Samuel ad SautJiuUe, f. vfurpado tibi officium lc-
galis
galis faccrdotij , tV incomparabilitcr plus pcccant illi,qui fi-
Di officium faccrdotis cuangclici vfurpant
.
I Et
"^Q
'3 I Regum
dominusregnumtuumfupcrlfraelinfempiternii,
(ed ncquaquam
^
legnumtuum vltraconfurget. Quajfiuitfibidominus virumiuxta 2
^
uare pcccanti/cfebatenim peccacnruiu.Scd pparaucrat|re-
A gnu cius.in quo eliec figura icg 11 a:ccrn!, vnue addidc. Et
j
/.'f r-^-vM ' no iiabitiio:. Scclic eigo,&: ft;ibic , c|c! in i)Io fi--
I
gnificacu clfjfcd non haicltab!r,quia non fucrat legnsrurus
in xccrnu,ncc
,f
gcnies eius, vc kice per polteros aiccr aiccri
fuccccdcnccs vi-
dcrccur implcri
qnod diclumefi
inajccrnuin
.
a
Sed uejjHtKjna
.
Reprobncio S?.u
lis abLtno rcgni
ludxorum . Da-
11 id ei llipcrftcs
Chnitus popu-
lo ludccorij fuc-
ceilurus
.
b il^fx/ruit fibi
.
Kon qunfi vbi
iicncfcicns, fcd
per liomincni
more hominum
loquicur,quia, .3:
fic loqucdo nos
quxnc. Nonfo-
lum cnim Dco
paci ,
fcd ipfl
quoquc vnigcni
co,qui vcnic qucc
rcrc,quodperic-
rac , iic iam non
cranuis , vc in
ipfo cflcmuscle
fti ancc mundi
confiicucioncm.
Quxrec crgo fi-
bi ,
dixic ,
fuuni
habcbic.vndcin
Lacina ligua hoc
verbum accipic prxpoficioncm,&: .".cquinc,dicicur,quod fa-
tis apcrtum cli.Smc prxpofirionc ccum qua;rcre nuclligi-
turacquiierc.ex quo lucra vocancur quxfius
.
c FnuM inxta cor. Dauid fignificac,vel ipltim mediacorem
tiouiccftamcnci, quifigurabarur in chanfniace in quo vn-
Uis dt Dau!d,&: progcnics eius
.
U 'P orrofaberfer.iyc. -Jc THEOD.Cu cos viciiTenc alienigc
nxvniucr-
Cap.
XIII.
35>4
naj,vniucrfum ferrii acceperuc,&^hibueruc ncpofTiderec
D
aiiud.Quaobre apud cos ficbant agri colcdi inflrumcca.Dc-
te at Svmmach'iccrprccac'eii aracru . Siclu vocauic fiaccre.
4< EVCHER. Sicuc cucPhiliflhiim cauerac nefacerccHe L.i.Com.
brxi gladm,auc lancea,&: ne habercc fabros fcrrarios
,
qui ar
maad repugna-
cof luuni , & prscepit ei dominus,vt eflet duxfuper populum iuum,
eo cjuod non ieruaueiis , qux prjecepic dominus . Surrexit aurem Sa-
'^
muelj & afcendit de Galgabs in Gabaa Beniamin . Et reliqui populi
afcendei unt polt SauI,obuiam popuio
,
qui expugnabant eos,venie- ^
tes de Galgala in Gabaa in colle Beniamin . tt reccnfuit Saul populii
qui inuentifuerantcumeo,quafifexcento.s viros. EtSauI,&Ionathas
filius eius
,
populusq; qui inuentus fuerat cum eis , erat in Gabaa Be-
niamm.PorroPhiiilthijm tconfederantin Machmas. Etegreffifunt
^
tadprjEliandumde caftris Phililthinorumtrescunei . Vnuscuneus l
pcfgebat contra viam Ephraim ad tcrram Saul . Porro alius mgtedie- +
P"""
^'^'*^^ ^^^'
i ^
r> L -r

r j _L

T
ftianos fiudcc
batur pcr viam Bcthoron . icrtiusautem verteratleaditert tcrmi-
t
p)oh'bcre
niimminentisvaHi Seboim contra defertum. Porro fabcrferrarius
a fVc fac.lius poffent fuperare .
non inueniebaturinomni terra lii-ael Caueratenim Phili(l:hijm,nc
^ A f.uo fe dele: deieirt .
fortefacerentHebrajigIadium,autIanceam Defcendebatergoom
du-nfaccrcnt,ica
Chnlda:i dcfku-
(fta Hierufalcm
,
&:vrifiaca omnia
ccrra, facagcbanc
vcnullus ineare
mancrcc arcifcx
quivcl iedarajvr
bis inaMiia copo
nerc , vcl policc
rcfircirc diruca.
RABBANVS.
Diabolus quo-
quepcr paganos
pcrhanecicns, &:
a Voir.crcm tontioi;e.iia l..vrciii:oii.m bonorum acnit fcnfum.
nislfraeladPhililibiim , vt exacueiet vnufquifque vomeremfuum,
& ]igonem,& fccurim,&: farculum tRetulas itaque erant acies vome-
rum,& ligonu , & trid^ntu , & fecurium ufq, adltimulii corriCTcndu.
Cumq; venifletdiesprtEtii,non eil inuetusen(is,&Iaceain manuto-
tius popuIi,q, erat cii Saule
, & Ionatha,excepto Saul , &lonaiha iilio
^'^ fcruncpnncipib.
eius.ttgrefla eftauteftatio Phiiifthiim, vt traicederetin Machmas.
jQ
finc dctlores in
ccclcfia
,
qui fpi-
n rirualia arma fa-
cianc
,
!SC nobis
jj
ad pugnandum
cribuanc . Paga-
ni cnim prohi-
buerunt,ne Chri
fiiani iibcralibus
imbucrcnair ar-
cibus H.rrccici
quoque pcrfua-
-Et reliqnt
populi afcen-
dcrunc poit
SjuI obuia po
pulo, t.]iii/e\-
pugn.ib3: co?
venicntes tle
Galgalj i Gi
baa i coUc B
:
niami ,ilb ik*
vetera qui.Ji
exeplaria ha-
benc . :
t
termmi
, q,
refpicit con-
tr;ivallem,/el
regionis vcr-
getis ia vallc .
ii
'J
14
vcCacholici Ec
clcli.r defcnfo-
rcs in cxiliimi pellcrcncur, vcdcfolacam plcbe flicilius fcdu-
cerec
. Nucquoqucanriquushoflis abinfianciacrudicionis
priclacos aucrcic,vc &c ipfos, & fubdicos facilius deciperc pof
fic. Duplici rcacu Diabolus confiringicur, fupcrbiaqua ccci-
dic,&: inuidiaqua alios dcijcerc conccndic i^hilif^hiim auce
inccrprccancurduplcx ruina.Hcbncicranfeunces . Noenim
habemus h:c mancncem ciuicatem
, fcd futura inquirimus.
'
#CAP.
t
vcl grelli
funcprincipe
cxercitut .
loan.Ij.C.
F
NICOLAVS DE LYRA.
uitasnofuirfubuerfa.iftomodrhicSauli. i>_, >///. i. finofc-
ciffcs
p
mandatir diii , &ftetifTe in bonitacc in qua eras qfi
rcgn,irec9piffi,cfrcsdifpofirus , vccofirmaret'cibircgnii,&:
fihj .cuis . Ifl^acficonfirmaciocffincclligcnda fubpdicionc,
f.liSaulj&poficri ciusfiaiccin bonicaccquod efi mucabile.
C^nliccrauc mutabilicas laliuffec euimucabilicacediuina:
pfcix, diligcncius pcrcradarc pcinec ad primum fcnteciaru.
I Scd ne. i.vlcra cc, q.a filius cius Isbofcch no rcgnauic fupcr
totuIfrael,nccecfupcrillu pacifice, &cuhocparuocpe, vt
habccur2.li.Rcg. 2 j^4://'.Y/ry/t.'. f ipfum Dauid.
j
Eipm-
cepit. Liccc hoccccadliucfucuru , rii loquicur per modu pra:
ccricipp ccrcicudine diuinx jpuidcncia; prouccftin mcncc
diu!na,q.a cfi ccrcade fucuro,ac fi ia ccc i acfu pnci,vcl flnffec
dcpccrico.
4
J^wrrcx/:. QuoibacpopuPIfiacl pPhiliffhiEos
jncrmis,&: paruo numcro,vrpatcccx fcquccib. vccx pncia
Sanniclis pfolarcc.Vcl,iuic i coUe diii vbi cracpgrcgano ^-
phctaru,ci crac ^pe Gabaa^vc ibi vacarcr oroni,^ ppfo Dei.
5 yenientes. Hoc rctcrc^ad ppfm fequcce Saul. Cjccra pacec.
6 Vorro. Hic prir dcfcribicur hoflium incurfus cum dicicur.
7
Et
('ireffi. Scicbanc.n.cffe filios Ifracl fine arniis,
&:
paucos
lopcr cria loca intr.aucrunc cerra coru ad pdandu
,
quia non
timeb.ac dc rcfifictia corfi . 8 f^nus. In Hcbr. hf. Contra via
Epijraie adtcrra Sard: Etidcotvani]Mo noftra vf hiccorru-
pra,viciofcripcorupg flmilirudine didionu.
9
Vorroalius.
Hic pfir impocentia filioru Ifrael ad refiflcndu.erar.n. incr-
mcs,&: 16 non audcbanc egrcdi
p
pra;dacores , fed cenebant
fe incra forraliciu Gabaa.Roauc quarc cranc fincarmis, iun-
gicur cum df. 10 Faherferrarius nn Qui polfcc facercarma.
II Caucrat,&c. Quia Philifthiimdfianccs Hcbr^isrranflu-
leranc fcibros de cerra Ifrael in rcrra fua,nc fabricarenc eis ar
ma, permitccbanc cii
,
quod filij Ifrael habcrcnc inflrumeca
ad colcdu ccrra. 15 fubdicur. 1 1 Dcfcendcbat ergo ols Ifrael,&c.
Sed hoc crac cpe pacis, fcd pofiq; lonathas pcrcullcrac flatio
nc PhiIifihinorri,non audcbanc illuc dcfccndere . 16 fubdiC.
l\etuf itaq; erat acies
,
&c. \
3 i^fq; ad liim. i. vfq uc ad aculeu
quo fiimulanC boues. Hoccfididu,q, in quolibecinffrume
co fcrrco prasparando quancucunq
;
paruo acies crac rccufa,
ex ca praid) da, quia non audebanc filij Ifracl dcfccndere ad
tabros cxificccs i cerra Philifihiim.
1
4 Cuq; veniffct dies^etc.ld
efi,illud ccpus in quo pr^liandu efi
p
pr^gdacorcs predi6los.
I
^ 7^(0 eQ inue.&c. cx caufa pr^diffta . 1
6 Excepto 'iaul
,
&c.
Dicunc Hcbr^i,quod miraculofc daci funceis glachj.Sed n5
efi verifimilc,qu6d fcnpcura rm fignum cacuiffecNcc opor
tctad hocinduceremiraculum,quiaregcs
,
&fili) regum
mulca habcnc, &: maxiinc dc armis
, q
vulgarcs non habenc.
MORALITER.
oiHiny
Ef^rf/TJ.Pcrhocaucfignificaturjqjdigmoncs, quivtdi..
jiJ^'
clu eff,pcr Philiiihcos intelliguntur , de tribus nos tcncanr.
'
Prin.ucff concupifccnciaoculoru, &: dgmoncsdc hocccu-
taiiccsfignificanturpcrprimumcuncum,cumdicituc
8 f^iiHi uineiti Quc rci tilis incerprccat' . Concupifccncia ve-
rci oculorfi boni ccporalia coaccruarc fempcr nicicur.Sccii-
diim auccm cft fupcrbia v ic^ , & d^moncs dc hoc ccncantcs
pcr fccundum cuncum fignificantur,cum dicitur.
t
Torroy/scpcrvi. quc^domuscxcclfa intcrprctacuc , iopcr
ijjfkm
lupcrbia vit^ intelligicur
,
^
fcmpcratccndcrc con.if'.
Tcrtmm
Tcrciu aucc cfi concupifcenciacarnis,& d^monesdehoc
tcncanccs percercium cuncum fignificancur ,cumdicicur.
t
Tenii4s,&c.Sebo.
g.
inccrpretacur capra.pp quod figniflca-'
cur concupifccnciacarnis
,
per quam homincs airimilantur
aialib.brutis.vndev.Echi. vitavolupcuofa df vitapecudum.
9
Torrofa. D^moncsenim ftudcnc ad hoc, quod fabricaco-
rcsarmoru fpiritualiu coUatur de terra fidclium. Huiufmo-
di vcro fabri func dodorcs , &; prcdicacorcs
,
qui concra di^-
monum infulrus fidclcsarmancliiisfanilliscxhorcacionib.
propcer quod lUi ,
qui eos impcdiunc in tam bono atlu,rai-
niftri fuqt
d^monum hoc cafu
.
Tom.a. N 3
35)5"
Glof.ord.&NicoIaideLyra.
3^6
A
ti.i.ABti.e.4,
i
rt\ aci ant
prrfcftum , (i
jiediicct cxer
citutf&infr.
fqiM^
6
f
Septusginw
liqiiid nobis
aiii virtiitum
falute^ nos.
c
f
pr^fcfti.vel
acici, idcHor-
ilinancef id-
Ium,&
fla-ii-.
te< populum.
Chsl.intcrpr.
cultodi.c , id
eft.qiif
incir
Ciiuti calira
cuilodiebaiic
.
c A p. xiiir.
ET
dccidle. a
Jowj^Aj/. -jclofcph. Palxfiinitribusagmini
bus cxcrcitum diuidctcs,(S<: per totidc itinera difcurrc-
tcs,Kfbrjforum prouincia dcuartabant,vidctibus Regc, 6C
filiocius Ionatha,Ck:tcrramdcrcndcrenoa valctib.Dumq;
rcfidercnt fupcr
collc cxccllum
tcrraquc popu-
lari rcipiccrent,
eis in maxima
angulhaconffi-
tut^is, lonathas
cum armigcro
fuo conrtituic,
vt l.itctcr ad ho
ftium tabernacu
la propcrarent
,
turbamaue Cis
,
& qucnaam mo
dumcomrnctio
nis infcrrct, &:c.
lonatbas. Co-
lumbxdonum.
Hi funt, qui do-
no fpiritus fan-
ftircplcntur,
p
quos dominus
hxrcticorum c6
ucntus
dilTipat,
atque in fugam
vertit. Armigcr
eius fpintualiu
difcipuli
,
qui
non pcr plana
,
fcd ardua iccr
arripiunt
,
quia
laccrdoces ho-
flibus contrnire
nequeunt, fino
pcrardamviam
grad.entes, in-
tcrvtrunquetc-
ftamcncuni , &C
inter profpera ,
&L aduerfaquafi
duos fcopuios
dextra l^uaquc
incedunt, &ad
alta contcmpla-
tionis toto ani-
mi nifu confccndunc.Ionathas,n6 nifi prouocatus ad hol^cs xaprxcipites collabcbancur
.
.
,
tranfir,.
tranfit, quia catholici aduer fus hxrcticos non contcntionc
D
coinmoucnr,nifi prius ;id ccrramenprouoccntur.Ionachas
ergo in agro culcuix , hofics i.r.)Ilernit , &c dodores in mc-
dicationc fciipcur^-hcrcticos vincunt.
b yeniyCtttdiifeamusadiiationetitc.^^THEODOKETy^. Q_
Cur lonathan
C A P. XIIII.
Tacciditinqiiadamdie,
vtdicerctlonathas filiusSaul ad i
adolercentcm armigcrum fuum . Veni , &tranfcamus ad
1 ftationem Philifthinorura, qu^c cft trans locum illum . Pa- t
tri aurcm fuo hoc ipfum non indicauit . Porro Saul mora-
baturinextrcmapartcGabaafub malogranato, qu^cratint agro
Gabaa,&:er3t populus cum eo quafi (excetoium virorum
. Et Achias
filius Achitob , fi:atris Ichabod , filij Phinees, qui ortus fiierat ex Hcli
facerdote domini in Silo, portabvitEphod. Sed&populusignorabat 3
tquoilTetlonathas. Erantautem intcr a/ccnfus per quos nitebatur
4
lonathas tranfire ad ftationcm Philifthinorum,t emincntes petrc-E ex
vtraque parte,& quafi in modum dentium fi:opuh, hincinde pr*cru-
fFlorcs. f
Angultans euin.
ptijnomenvniBofes.&nomcnaltcri Senc. Vnust fizopulus promi-
ncnsad AquilonemexaduerfoMachmas,
&alteradMeridiemcon-
tra Gabaa.Dixit autem lonathas ad adolcfcentem armigerum fuuni,
Veni tranfeamusad ftationem Philifthinorum incircunciforumho-
nim,fi forte faciat dominus ' pro nobis, quia non clt in domino t dif-
ficilc faluare,vcl in multis,vel in paucis Dixitqueei armiger fuus : Fac
omnia,qua! placent aniino tuo.Pergc quo cupis, & ero tecum vbicii
que volueris. Ht ait lonathas.Ecce nos tranfimus ad viros iftos. Cum-
qucapparuerimuseisfitaliterlocutifuerintadnos: Manetedonec
veniamus ad vos,ftemus in loco noftro , nec afcendamus ad eos . Si
aucem dixerint: Afcendite ad nos,afcendamus
,
quia tradidit eos do-
^
minusinmanibusnoftris Ethocerirnobisfignum . Apparuitigitur
vterqueftationiPhilifthinorum.Dixeruntqj Philifthijm: En Hcbrsei
egrediuntur de cauernis in quibus abfconditi fuerant . Et locuti lunt
viri
i
de ftatione ad Ionatham,& ad ad armigerum fuum Dixeruntq;
Alcenditeadnosj&oftendemusvobisrem. Etaitlonathasadarmi- 6
gerumiuum:Alcendamusjfequere me . Tradiditcnimeosdommus
7
tM
Ed
tn
.td'
volcns irnicrc
in hofies , dcdit
quxdam figna
armigero ? Non
dcdit fymboli-
cc
,
fcd vt fide-
hs , volcns nof-
fcDci volunta-
tcm , vt fi ab ip-
fis cffcnt voca-
ti , in eos irrue-
rcnt , tanquam
Dco apcrte o-
pGrtL. icrcnte .
Q^od auccm in
E
Deoconfidens, t<U
in prxuifum fe
^
dcdcric pericu-
lum
,
cefiancur
hxcvcrba. Jipn
efi difficde
Dorni-
no , &
cxt. Vlxc
enim vcrba siic
animx
,
q'.Kc iii
Dco confidic .
Cum autcm fic
|
confidifiec, non H.
fuic fpe fruftra--
tus . Nam fiidir
cafira hofiium
.
Illi enim igno-
rances fc
,
incct
"
fe incenmcbant
vc
,
qui elfcnt
collctti cx di-
uerfis ciuicaci-
bus ,
&: incerfc
inuiccm habue-
runc pro hofii-
bus
.
T.
4< lOSEPH.
Alij percpci mo
p
riebancur ,
alij.
fugicnccs pcr ia-
^
.Adiurauit-
C
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XIIII.
T accidit^&c. Hicconfcquentcrdcfcribiturtraf-
grcfTu) S.iulis cx tcmcrario iuramcto, Etprimo
ponitur lurandi occafio.$ecud6 ipfa iuratio,ibi:
^diuratiii autan J^^w/.Occafioautcm iurandifliic
auiditas infcqucndi hof^es coram Ionatha,&:eius armigero
fugientes. Sdidcocircahocprimo ponituripfius lonathx
confl.ms audacia.Sccundo mirabihs pugna,ibr : Et ait lona-
thas. Tcrtio pugn.x notitia, ibi : Et rcfpcxnunt . Ipfius auccm
lonathxaudacia patec cx hoc, quod foluscumarmigcro
fuovoluicireadccncandumfi pollcc ftacioncm Philifthino
rm debcllarc.Ecpacccliceravfqueibi
.
1 Tairi auten) hoc ipfum,<:^c. Ncpcr ipfum impcdirecur, Cx-
tera pacenc vfque ibi.
5
Toriabat. Idcft,vcftem facGrdotalcm , cui coniunftum cft
rationale
ron.^le iudfcijjVthrExo.ay. vtin eaconfuleretdiimcoram
arca diii,qux erar ibi cum exercicu ,
vc habctur intia eod.c.
4
Erat aut infer^orc. Erac.n. ibi quafi quxdam rupcura mon-
tis,&: vallis
m
mcdio,habcs cx vcraq; parce fcopulos i modu
deciu,&: per illu locii quxrcb.ac lonachas craiifire . Dicic aiic
Iofcplius,quod lonachas rogauic diim deuoce ,
vc polfcc Phi
lifthaeos dcbcllare,&: diis pceffic, das ci fignu, f q^
fi Phili-
flhxi vidcnccs cfi diccrenc. .Afcendite adnos, q,dfisnIona-
than,&:armigcrufuudebeIlareteos.Etflcpaccclic.vfq; ibi.
j
.Afcendite adnos. Iriiforicloqucb.incur,quia vidcbaclona
than,& armigcrfi cius,cuntcs hinc , &: indcadquxrcnduin
tranlicum
, &:Philifthxiloqucbancureis , ac ii quxrcrcnc
rcm pcrditam.
6 Et ait \onathas,iirc. Hic confcqucncer defcribinir ipfuis \o
nath^ mirabilis pugna,q fada cft vu tucc diuina . Ec fcquiY.
7
Tradidit enim cos. Ec hoc oftendicur pcr cftcdum,cum
fub
dicur.
^ Itaque
MORALITER.
1 E* accidit. Pcr lonarhan, qui columbx donum inccrpreca
tur,diis lcfusChriftus figniricacur. nam ad modu columbe
carct am.irirudinis fcllc . Per hoc f uccm,qi lonachas afccn-
dic per fcopulos ad deftruendam Philifthinorii ftacionc,fi-
gniticatus fuic alccnfus Chrifti in ci uce pcr clauos, &: fic de
itruxit ftutione d^monu, fiagcs infernum , &inde libcrans
collcgium
coljcgium fanftorum p.atrum . Pcr armigerum aurem
cius
intclligitur bcatus Francifcus
,
qui arma Chrifti non folufH
in mcnte per fidcm, fed ctiam in corpore per expreffam fl-
militudincm portauit,&: per cruccm pocnitcnti^ poft Chri-
ftum inccdcns,frcquenter d^moncs fugauit, non folum
dc
corporibus obfeffis , fed etiam de ciuita,tibus , &: locis , vt lu
eius lcgcnda plcnius concinetur.
3,97
I.Regum
Cap.
XIIII.
398
itl.7'
A lc 11 v;nccrc,ocnoitiDU";
rorciccrpu.
.., ,^ . ..,^,,.
K:'^a"'i-,^f'"'"''^^-'''~^''"^pp-'"'*''"""'
-*^"-;i^":^-S;i;:;i,o&^
dum lipc fcrli- t Tr_--i * r j^. ^ t .
ci iicccfficaccni
ccs concirmac
cxcolli
, fiue
ignor.incia f-icic
te, palmarillius
decus pclTim.i
latnentatione f^
datum eft . Vo-
lens cnini fun-
dicus incerime-
re PaLcfiinos
,
maledixit He-
br.cis, vtfiquis
a cxdc fc rcti-
nens inimico-
rum,aliquid an-
te nocle come-
dercc, malcdi-
ftus effcc
.
^fPROCOP.
Si Saul inlipicrj-
tcr
, & tcme-
rc anathcmati-
zauit , cur Dcus
illud anachcma
racum habuit?
Primum
, cum
rcdarguiCj&co-
uincic,quoddc-
uocione mipru-
dencer fecent
.
Dcindc , docuit
nequc huiufmo
di anachcmata
contencnda cf-
D
H) T4.i(tpo.
Antio.
W;nt
lia-
fe.
ftt3o6
a^ i'
.
paiofi
jr;c6
t
olpit
rtfor
Sfijiui
ifcn
Va-tr
J/uit
B
boat.
3 ;i.
u;.
pll.
In manuslfrael.
Afccnditautem
lonathasreptansmanibus,
&peai-
bus,&armigereiuspoft
eum .Itaquecum
vidifTent
faciem lonaths,
^
alij cadeban
t
ante lonathan
,
alios armiger eius
intcrficiebat
feouens
eum.Etfaa:aeftp]agaprima,quapercu(ritIoiiathas,&armigereius
quafi viginti viroru
i media
parteiiugeris,quapar
boum in dic ararc
conlucuit.Ettfaduertmiraculuin
caftris per agros .
Sed,&oTspopu-
'
lusiftationiseoru,ciieratadpdandaobftupuit,&coturbataeftterra.
*
tEtacciditquafimiraculuaDco.
Etrcrpexerunt
fpeculatores
Saul,q
erant in Gabaa Beniamin,& ccc^;
multitudo
t proftrata, & huc ill ucq-
*
diftugies. Et ait Saul
populo.qerai cu eo,t Requirite, &videte
qs abie
rit ex nobis
.
Cumq;
f requifiirent
, repertii elt non
adefi^e
Ionathan,&
armigeru eius. t ait Saul ad Achiam. Applica arca
Oei . Erat
enim ibi s
arca Dei m die illa cu filijs Ifrael.Cumque
loqueretur
*SauI ad facerdo
tem,tumultusmagnustexorruseftincaftrisPhiIifthinorum,crefce.
-
-
batquepaulatim,&clariusrefonabat.EtaitSauladfacerdotem,Con^
f'd''^rmuko
trahemanutuam.tConclamauitergoSaul,
&omnispopu|us,quie-
'
pUirahoccx.u-
ratcumcoj&venerut vfque ad locum
cerraminis
Eteccc
verfus
fuerat
gladius vniufcuiulquead
proximum
iuum,&c.Tdesmagna
nimis, Scd s
&
Hebrsi,qui fucrant cum Philifthijm
i heri,&
nudiuftertius,afcen-
deriintquecumeisin
caftris,reuerfifunt,
vteflentcum
Ifrael,quierat
cum Saul,&
Ionatha,rmnesquoque
Ifraelit.-e,
qui fe
abfconderantin
monte Ephraim, audientes, quod fugifl^cnt
Phififthiiro
t fociauerunt
fecumfuisinprdio.EtcrantcumSauIquafidecemilliavirorum.Et
faluauit dominus Deus Ifrael in die illa.
t Pugna
aut peruenit
vfquc
ad
Bcthauen,&viriIfraeltfociatiiuntfibi
indicilla .
Adiurauitautcm
9
famigrauiffimj
ipfos tradidic.
Ncc quod veri
fimilc cmt, cx
tanto numero
vniimfaltemiu
ramentri tranf-
2;redi coi^itauic,
nc-quc
,
quod
miliccs,(S>:miIi-
tes pugnAnccs,
& mukum a di-
fciplma aiicni
,
vcncrcm vince
rcnefciunc. Et
idco cicumdia-
bolo adicum a-
pcruic
, vc non
t.Tntumduo,&:
tfuitpauor.
'
t pnnccp?x-
er(;itir$, arva-
ft.itorexpjiic
runtctiaipii.
t
vel nmnera-
tc.
tvel numeranf
ient.
fmultiplicaba
tur.
tpaulatim.at
clarius refoaa
bat.
fe . Piumvcro
hic fcopum pr^fixum habet,ad Pci enim glonam dirigitur.
&potus an cc vcfpram
efTcc
particcps
.
f^i at
ramcnco pcnu-
ria cexcrec
.
^ THEODO.
Qiisft-ir
Saul eminus co
fpicacus
,
cuni
per veftcm fa-
cerdocalcm di-
diciilet vidloria
impctum fccic
in alicnigcnas
.
Sfultcautcm,&:
infipicntcr fub-
iccitanachcma-
ti eum,qui cibi,
tbcllatores au
tein uiSxec&c,
F
^Porro
NICOLAVS DE LYRA.
t Jtaifue cum. Dicit Iofcphus,<}, quxdam ncbula fubito fur-
rexit
,pp
quod Philifthijm non cognofccbant Ionatha,ncc
fcipfos ad inuice, ^fic mutuo fc trucidabanc , & ct cx cade
caufa Philiflhxi rcucrtentcs de prxda pugnabant cum fuis
,
qui rcmanfcranc in caftris
, &cconuerfo . ideo fubditur po-
Itca.Sed &: omnis populus ftationis corum,qui icrant ad p-
dandumobflupuit,&: conturbata funtcaftra. Alij verodnc,
&: mclius vt vr,quod hoc contigic, eo quod Deus percuffit
Philiftha:os .-f^ir/*, quatpIliturvifio,fcucognitioilhus
,qd
cfletalicui expt dics, fcu ncccflariu vidcri abco, ficut pculfi
fiierunt milices qua:rcntcs Hclif<cum cflperc,quos ccontra-
rioduxitquaficaptos vfqucad mcdium Samarix, vthabe-
tur^.Rcg.^.&hocvidcturperillud
quodfubditur
.
a Et fa^umeiimirac.
Inpcuffionccoru,qcrantinftationc
j
Teragros,&c. Quantu ad rcdcutcs dc pda,q.'fimiliccr pcr-
cuffi fucrunc.Si.n.hoc cotigiffct pcr ncbula,vt dicit lofcph',
noncflctmiracuIu,q.afrcqucccrconfurgicnaturaIiter,&:re-
pcntc,Pra:tcrca,ita obnubilaflct vifuni Ionath?,& armigcri
uii,ficutI'hiIifihinoru,cuiuspriiitcxtusinnuit,quiadiltin-
fte3duerfarioscognofccbant,&:interftcicbant.Iccq.afpccu
latores Saul a loge uideruc bcllu illud, ^puc fcquit imcdiacc.
4
Eirefpexerimt.
Hicconfequcnccrdclcnbicurprxdidxpu
gny nociti=a,pcr hoc,qu6d fpeculacorcs Saul vidcrunc bcUu,
&c annunciaucrunc Sauli, camcn anccauam irct iUuc
, voluic
quzrcrc confilmm domini^quia habcoat populum paucum
&incrmcm.&:hoccfi, quod fubdirur.
^
^pplicaarcamdomini. idcfi ,applica tc adconfulcndum
dominunijfi dcbcamu . irc ad illud bellum. Sequicur.
6 Contrabemanum.
Hxtcndcratcnim
ficcrdosmanujinora
tionc.Et quia non habebat cito rcfpoiifum
, ic Saul crat fol-
licitus
jp
filio fuo abfcntc , i6 dixic faccrdoti
, vt quiefccrct a
pctitionc,quia volcbac liatim ftliofuo fuccurrcrc,i6
fubdit'.
7
ConiLntiaKl ergoSaul lit patct litcra vfqueibi
.
icii.c' tirrf/.^tti. ALquicnimHcbru;! ciaiorc dudi con-
lunxcrant fc
aduerfariis,
fcdvidcntcs
debcllationcm
eo-
rum,&:
conucrlionem
ad fijgam,ad fuos reucrfi funt Simi-
licer,qui pra; timorc
feabfcondcranc,
ad prarlium
cum (^xii
cgrcflifuntj&patctlitera.
9
.Adiuraun aucem,
&c. Vidcns autem Saul fuos
aduerfirios
fu-cre,omnino
voluit
cospcrfcqui
, & ideo nc populus im-
pcdirctur a pcrfccutione
aducrfariorum,pr.Tccpic
vt nulhis-
dc populo fuoahquid
gufiarct,dx>nec
inimicos
pcrcuflifsec
&
hoc pr.Tccpic fub pa-na morcis, &: obfcruatjoncm
prcce-
pciiuramcncofirmauit.
Igicur ad maiorem
fcquencium
euidcnciam, per modum
inquificioni.s
(choIafiic-E
qu.cricur.Vcrum S.r,| hoc lurando
pcccauericr Lt vidctur,qu6d
non, quia motus fuit .id luran-
dum bonozc
o.fcihccc, vt infiddcs
, &: nommis Dci pcrfe-
cutorcs
occidcrcncur,
quod non folum crat Iicitum , (Id
c-
tiam l3onum,&
mcntonum , ergo&:c Itcm fi Saul iurando
peccallct
,
lonathas
comcdendocontra
pr;cccpcum patris
non pcccafiet,quod
vidccur falfum,quia
propccr eiuscome
Itioncm
Dcuscelfauicdarcrcfponfum,
vcintradicccur
co
cap. Deprchcndis cciam fuic lonachas pcr iudicium
diuinui
ergo,&: c^-t. Ad
oppolitum cft fcntcntia
doaorum hunc lo-
cum cxponcntium
.
Ad hoc
d,cendum,quod
Saul in diiflo iurameto
pcccauic Saul mrando
duplicitcr.primo,quia
malciurauit.(ccundo,quia
pciusim-
dnpliciter^ec
plcre voluic. Primfi dcclaratur
fic,quialiccc
luramcncum
fit
"""'
bonum ui ncccfiitacc
, &: cfl dcbicis circunfiantiis , ^\ tamcn
h.cdcficiant
malum cft, licautcm fuit
inpropoiito,quia
Dcus vidtoriam
furticietem
dcderat, &: miraculofe,vt
patcc
ex prcdiais,& ideo non erat
ncceflicasin(l.qucndi
hoftes vl
tcri us abfq; diuino c6filio,q.3
Saul no
cxpcdaucrat,vt
patcc
pcr pr^dida. Ite Saul
pr.Ec.piedo,quod
populus nihil comc
dcrcc cafum ncccflitatis
nonexccpit vcrbo,
ncc mtcllcau
quod
patetcx hoe,quod
lonachan.filifi
(uu,qui in
ncccflTica-
tc
pofitus modicu mcllis
comcdcrar, voluic oino
occidcre.
Cafus vero ncccflitatis ab oi
pr^-cciJto , &: lcgc cxccpc'c &:
io
pcccauit Saul n6 cxcipiedo,
qtt dcbiiit cxcr^ic.icc,ej.a
iura-
Tom.2.
N 4 mcntum
^cjp GIof.ord.&NicoIaideLyra.
400
_. a Ef non manducauitfCirc. *
Scptuaginta.Et non guftauit vni
"^
uerfiis populus pancm,& onuiis tcira prxuidcbat
.
L.jJwpfycb. -jt TRTVL. Kon guHaujttotus populus cius
, & tota tcr-
ra prandcbat
.
parir.de qua myfticc putatur lonathan r;ufla(rc,5i fortc de-
j^
prchefus,vix prccibuspopuli libcratusclh vndcpatcteum,
qui mundi voluptatc fuperatur,f4ntl:oium futfragijs, &c fi-a-
tcrnis orationibus indigcrc.
Ko.i4.a4po.
H
Rabbanitt
1 conforratuj
eft,&hilarior
Apparuic wU
' eiiii , i{iii
dcficien^ cor-
de hiiinilior
,
Sc triftis appa
rebat'.
^fCHRYSO, Vidiftiqiiant^
vorago ? Menfa cx tcporanca,
vt &; acccdendi tacilic.^s , 6.
nutrimenti fuauitas , U laten-
di fpes , in lur.-inKntorum pr^
uaneationcm ipfos alliccret.
Nim tamcSjM l.ibor ,
&: tcm-
pus
,
(cnmiscnini inquit.tcr-
ra prandebat ) tunc ad pr.rua-
rjcationem impcjkbant . Vc-
runtamcn iUi cupiditatenx<
continucrunt , ncc mtra fe di-
xcrunt
,
Quid nobi? luramen-
tum Saulis cijrxelt? Quis no-
(Irum hoc iurauit ? Nihilhu-
iufmodicogitauerunt, iedcu
miilta tr^nlibant reuerentia
,
4f
difciplinam feruabant
.
b "Porro lonathas , Columb^
donu Hic cos fmniticat, qui
accepta fpiritus (an<^i gratia
mundi parant fperncrc ille-
ecbras, Non enim potelt con-
tra allophylos fpiritales, ideft,
dxmoncs virilitcr pui^narc,
qui mudi dulecdinem nefcit
declinarc.
Euchcrius,
C lllnminati fnnt. RAB- Noil
ad videndum,quiaantevide'
batjfedaddifccrncdum
,
qui^
vctitu tecigerat vnde contun-
debatur . Qiiofatomonetur
omnis, qui Deo vult militare,
C omnes volupfatiimil!ccebras
Prouerli, ),a.
contemnere , 'Aicldidiilant U-
bia mcreiricis
, id cft volu-
ptas carnalis dclcJtationcm
parit,
f
Saul indixit ieiuniDm . ne C co-
meacicnt, inoia ficict vliioai inumi'
coruin.
Saul popuIum,dicens:Malcdi6lus vinquico-
]

mcdcrit panem vfque ad vefperum , donec vl-

a
cifcarde inimicismeis.Etnomanducauitvni-
ucrliis populus panem . Omnecj; tcrrx vulgus
venit infaltum, inquocrat melluperfaciem
^
agri InEjrcflTus elt itaque populus faltum, &ap
paruitiflucnsmel,nuliufqucapplicuitmanum
ad os fuum
. Timcbat enim nopulus iuramcn-
b
tum.PorroIonathasnon audierat,cumadiu-
^
raretpaterciuspopulum,cxtenditquefummi-'
tatemvirq^,quam habcbatin manu, &intin-
xit in fauum
mcUis,
&conuertit manum fuam
a fNimiocalore,8cpixlio,8cicianiopriu(ieucibeiati,
c ad os fuum.tEt illumina ti funt oculi cius . Rc-
fpodensqi vnus dc populo ait: lureiurado con
itrinxit pater tuiis populum, dices; Maledi(5lus
vjrjquicomcderit panem hodie.Defecerataii-
tcm populus-Dixirq; lonathas-Turbauit pater j
meus terram.Vidiltis ipli,quia illuminati (unt
Gculimei, eoquod gultauerim paululumde
melle illo
,
quanto magis fi comediflet popul'
de praeda inimicorum fuorum
,
quam repcrit?
I^one maior fada fuifletplaga in Philifl:hiim?
Pcrcuflerunt crgo in die illa Philillhjeos a
Machmis vfque in Aiabn. Defatigatus ci\ au
tem populus nimis
, 65 ycrfus ad prcedamjta
Ho.
Ant
* CHRYSOST.O. Dia-
bolus a lon^e moliebatur , &:
naturam iptam cotra fcipfam
diuiderc . Ncc cnim Saulc mi
tum pcriurium patrare volc-
b.at , verum , dc cxdem filij
componebat , ideoque,& lo-
nathan ad prx-uaricationcna
impulit . NJam m.ilis infatu-
ratushumanis
,
necvnquam
nottris expletus mifcrijs , ni*
hil gloriofum fe taccre pu
tabat , fi cxdem moliretur
iimplicem ,
fed nili filij mor-
te r^is dextram polluerct
,
fecifie fe nihil magnum ar-
birrabatur . Interfedus enim
duplicem patri dolorem ef-
fecilletjfilium enim, &: filiuin
qui nihil peccaucrat , immoU
turus erat.
i^ TERTVLL. lego
i_^
Nath.in prophctam agnofcen
i/u *
tem Dauidi delictum fuum '
in Vriam
,
&: Achaz reum
idololatri;c , & fanguinis , ve-
niam mcruiflTe
,
pcenitentisc
nomine, lonathanfilium Sau
lis
,
refignati iciunij culpam
deprecatione delelTe .
E
^ AMBROSlVS.CuSaul
abftinentiam fuis omnibus in
dixiftct, & lonathascms filius
prajccpti ncfcius , inter mc-
dias acjcs hoftium vidor in-
cedens fauum mellis guftaf-
Ict
j
tantaindignjtiorepentc
'^commota
^-
NICOLAVS DELYRA.
tnentu fuij vergcbat in peiorem exitii, quia fi populus ieiu-
nio , &laboretatigatus aliquid cibi acccpiilet , maior pla^a
in hoftib. fa(^a tliitlet,vt dicit^inf. eo.c. Ite,quia fuit occafio
pcccandi toti populo, qui pp iurrh fuii no fuit aufus funicre
cibij aliquc vfque ad vefpera, pn qd veniete vefpera, popu-
lus lairus,& famelicus ex fcfiinatione comedcndi, peccauic
comcdens cum fanguine, vt in Iitera df, Et fic patet,q, Saul
primopcccauittemerarieiurando . Secudopcccauitimpic
adimplendoquantumfuitexfe, quia lonathan innoccnte
volqit occidere . Vnde,&: fupcr hoc iurm temerarium repli
Cauitjdiccns. H.tcfaciat mihi Deus^& hac addat, quia morte mo-
rieris lonatha, Ad primu in oppofitu dicendu,
q,
bonitas mo
tiuinoniuftificattadumalumfequens. Si. n.aliquismotus
pietate furetur,vt det eleemofyna paupcri, non excufatur,
Ad ^m dicendij,q. lonathas comcdendo mel non peccauic
TiJ quia pccptij patris non audiuit,vt df n textu. Tum quia
pofitus mnecciritate comedit . Ex labore enim pnrli j,&: ic-
iunio,&: calore foIis,!ta erat fatigat',
q,
oculi eius,&r. ali j fen-
(us crat nimis deprctri.propter quod dicitur in textu
,
quod
guftato modico mellis illuminati fuerunt eius oculi, qa cor
deconfortato,&refumptis viribus, facieseius fuitexhilara
ta, &: viuacitas fenfuum rediit . C^od aute inducitur dc re-
fponfo Dci propter ipfum denegato, &: de eius deprehefio-
ne iudicio diuino,dicendum, quod diuina refponfa fiunc ex
cius mcra gratia , &: poteftca ilibtraherc pro fua voluntate,
& fic fubtrahicabfquc peccato lonatha:. De dcprchenfionc
vero eius dicendum,qu6d hocfuic fadlum diuiiia oidinacio
ne,ad dcclarationcm fuxinnoccncis. Sciebanccnim im.ilci
ipfumcomediflc, qui tamen ignorabanteius necelTitatem,
^Jtiuramentipatris fui ignorantiam
, &idcopotuifi[cntcon-.
tra innocentem fcandalizari, rcpucando ipfum tranfgrcITo-
rem , & ideo pubUce deprehenfus fuit , vt coram omnibus
fe e?cufando eius innocentia dcclarareturjiii per confeques
per populum ficut innocens liberaretur,rcputado eius mbr
te netariam,vt patet in texcu . His didis ad expofitioncm li-
tevx rcuertamur
,
qux fatis patet ex di(Sis
,
paucis cxceptis,
quxcxponcnmt. ^diurauitautem Saul. Rellduum huiusca-
pitull fic diuiditur,quia primo ponitur iurantis prarcipitacio,
fecundo ignorantis tranfgrefl[io,ibi. Torro lonathas. tertio fa
(ki inquifitiOjibi. Et dixit Saul. Circa primum dicitur: Udiura.
uii autem Saulpopulum dicens^ prxcipitantcr , &: temeraric , vc
dii^umefl.
vn-
i MalediSius ir,&c. id cf^, morci adiudicatus
.
z Qi comederitpanem, &c. id ett , qucmcunquc cibum
de nec lonathas panem comedit,feci mel.
3
Venitlnfaltum, Apescnimmellificabantinarboribusin
tanta copia,quod mel inde manabat ad terram , &
proptcr
talcm copiam terra promiflionis dicitur mananslacle ,
ic
mellc ia pluribuslocis.
4
Torro lonathas non audierat, &c. Hic confequcnter defcri
bicur ignorantis tranfgreffio . Etpatet litera exfupraditbs
vlqueibi,
5
Turbauitpatcr meus terram. id efl, homincs terraj fu^, aui
propter iuramencum fuumerantfatigaticx ieiunio, &:labo
re,ncc poterant inimicos perfequi. vndedicicur hic. Defati-
ga, Cccra patcnc vfquc ibi
,
Ha[f-
401
comotaclTjVt&dc-
,
fcrrctur vici;aria,&:di
iiinitas Jarderetur.Dc
tiique nec bello finis
jmponitur, necregi
xcfponllim prophcti
cudatur-Vniusergo
culpa, cunclis conter
tur ignauia: &vnius
delidlo omnilpus gc-
jieratur infirmitas.
Deficic virtus m cxer
I.RcgLim
Cap.XIIII.
401
Iitoues& boucs, &:vituIos &ma61:auerunc interra, coirle-
onium rabcmaculi
ditquepopuluscumranguine. Nundauerunt autem Sauli di-
^
vjcbmasluasnondu
a T
Q^a occifis pecudibus notiJum [jcim e^purgati'; i (hnguinc carn bus coxcrutu & coinedenini.
centes, quod populuspeccafletdommo , cdmedenscum fan-
guine Qiii ait : Pra^uaricati e/lis . Voluite ad meiam nuncfa-
xumgrande; EtdixitSauljDiipergimini in vulgus, &dicite
eis, vt.adducatad me vnufquifque bouemfuum &arietem,
&occiditefuperiftud
, &vefcimmi , &:non peccabitisdomi- 4
fid-:scft,finequan5
no comedentes cum fmgume . Adduxic itaque omnispopu^
xcrunc;
C Et occidcrimt,
Oc-
cifio annnalium efl:
bapcifma , in qiio ve-
tus liomp riioricur.
Ingcns faxum fuper
quod ficbac occifio
cicu, vbi dcficic in ob
^
^us vnufcjuifque bouem m manu fua vfque ad nodtem , &oc
Vt pro pcccato populi interii^^niret
^
cideruntibi. ^dificauitautem Saulaltaredomino
,a
leruatione ieiuniiini
a
Topulus peccaffet do'
tnino com.PeccaiTe do
jnino &: comediile
cum fanguiacdicun-
tur, quia matlatis vi-
dlimis nonobtulcruc
ad fanttuarium facer
docibus iuxcalegem
adipem & fanguine
,
ciim .f. fandtuanu fc
cum habcrec.Qjjado
cnim locus sactuarij
procul erat iubcba-
lur in terram fanguis
fundi.- earu.f.vitima
rum quas pr^parabac
ad cfum fuum, Cum
vero fanduariu pra:-
fcns erac fuper akare
domini fundcbacur,
vndein Deut. Sangui*
vem bfjiiarum marum
furdcs in altati^carnibus
te ipfe vefceri; , Hoc
populus modonofc
ciCjideo dicicur domi
nopeccaffe, &cum
fenguinc comcdifiJe,
h
Occidite fuper iilud
^&c, Vc fluac fanguis ad ccrram . Vel
OOmediccumfanguinc
,quiaancefacnficium vefpeccinum
Oomcderunc, quod poft ftragcm vfus erac ficri ancecibum.
Vd
in hoc
peccaiicrunc ( vt placec quibufdam
)
quodad
oftium
i<>
Tuncque
^
primumcgpit a:dificarealtare domino. c dixit Saul
j Irrua- 7
mus fuperPhiliilh^eosnodle, &va{kmuseosvfquedumillu-
cefcatmane, iiec relinquamusexeisVirum. Dixitqj populus
Qmnequodbonum videcurinoculis tuisfac.htaitfacerdos
Acccdamus huc ad Deum t Et confuluic Saul dominu . Num
perfcquar Phililihijm ? Si trades eos in manus Ifrael ? Et non
refponditei in dicilla.Dixiiq le Sauh Applicatehuc vniuerfos

angulosl popuIi,&fcitotc&videte per quem acciderit pcc-

catum hoc hodie. 1 Viuitdominus Saluator Ifrael, quia fi per
lonathan filium meum fadum eft, ablq; retradlatione morie-
tur, Adqundnulluscontradixiteideomnipopulo. Etaitad
vniucrlum Ifrael. Separammi vos in partem vnam , & ego
cum lonatha filio meo cro in parte altera . Refponditque po-
pulus ad Saul; Quod bo^um videtur in oculis lUis fac. Et dixit
Saul ad dominum Dcum Ifrael i t Domine Deus ifi-ael d a iu-
dicium, quid cft quod non refponderis feruo tuo hodie ? Si in
mc ; aut in lonatha filio meo h^c iniquitas eft , da oftenfio-
nem.AutfihaeceiUniquitasinpopulotuo, t da fanctitatem.
j le, rion dicicur a^difi-
caffc domino
,
quia
inobedienccr a:difi-
nioricur vec' homo.
Mactacio in cerra ha:
rccicorum bapcifma.
Cuius fanguincmco
mrdunc
,
quado abC-
quep'.irificaci6c pec-
cacorum fibi Iccosag
greganc.Hec anima-
liadc Phililhccisca-
pca, fignificac, auc de
li.Ercticis reduclos,
aucde Gecilicatccoa
ueiios, illos imperici
rebapcizanc, iftos ali-
tcr quani ccclefia cra
dicbapcizanc. Quos
Chriftus vcluc Saul
in fide fua quafl (u-
per fa.Kum grande oc
cidcndos boues &o-
ues,id cftjin differcn
cias hominuin bapci-
zariprxcepic.
d Tuncque primuTfi
cfpit xdificare aliare do
mnOj&c, Quiaubc-
diencer & rccte . Su-
perius vero cum in-
crcpacus cfl a Samue
t
maiores.
fiSjui.
tj.q.7.C.'f-
cerdos.
I
cauic,
e ^pplicate huc rmucrfos angHlospopuU. Angulos popqli prin
cipcs vocac,quibushincinde populi tanquam angulis pa-
rieces adhoercbaat.
'
^GuHans
F
t
da perfeftfo
nem vel fac
quod leaiiia
elt . Lxx. di
manirclutio-
'
nem.
t
NICOLAVSDELYRA.
1 Ma&auerunt
. & fic peccauic fecicndo contra mandacum
lcgis
. Hajc camcn licera dmcrfimodcexponicur: vnomo-
dofic:
Mgiauerunt,ideRy in quolibecloco vbieratcom-
modius cis indiffcrcncer, cum camen prius debercnc addu-
ccrc ancc fanduarium quod cracibi pr^ens, vcfupradi-
a Comedittjuepnpulut cumfavgitme. id cft , anccquam fanguis
afpcrgerecur ad honorem dminum . Alio modo : MaClaue-
runt^ in terra, non fupcr lapidcm.vel locum caliccr cleuacum,
quodpoffecbcnclanguis cxprimidc carnibus&: efflucrc:
&fic comederunc cum fangume , id eft ,carncs non fuffi-
cicncer dcpuraras afanguincTercio modo cxporicuf-j-^uia
ancequam
comederenr de pr^da hoftmm dcbebancDco
prius facere ficrificium, quod cunc non fuic factum, &om-
nia ifta proccffcrunc cx hoc : quod populus erac nimis fame
licus,&:fcftinabaccomederc. Propcerquod iuramencum
Saulis fuic populo peccandi occafio , vc fupra dictum eft.
3
yoluue ad me iam nuncfaxumgrande. vc ibi incerficerencur
animalia
fccundum morcm pacernum , &: fanguis benc ex-
primcrccur
.
4
Et noa
pecsabitis dmino comedentes eum fanguine, ficuc ance
feciftis.
J
^Aedi-
y
,.4edifcauit autem Saul altare domino . Adagcndum gracias
dc vidloria conccffa.
6 Tuncque prirniim ctxpit adifcare altare domino . Licec cnim
prius obculmcc facrificium, vc diAum cft, cipicc pr^ceden-
ci,hoccamen fccicfuperalcarcprius ^dificacum abalio.Vel
3uia illud facrificium Deo non placuic, vc didum fuicibi-
cm. Dicunc camenaliqui,qu6d ifiudalcarcquodhicdici-
tur a;dificacum a Saule non luic aliud quam lipis magnus

de quo di6lum efl: , vbi maclabancur animalia , &cxprimcr

bacur fanguis, &: i bidcm ad pcs eorum crcmabancur.
7
Et dixit Saul . Hic confcquencer ponicur fadi inquificio
cuius inquificionis prxmiccicur racio
,
qux fuic eo quod do-
minus non rcfpondic Suili, &: pacccliccra vfquc ibi.
8 ^ppHcate huc vnlucrf^ysji^c. id cff, cocum populum ab cx-
tremicacibus cafiiori ra.
9
Et uidete per ijuem acciderit peecattm boc hodie . Acftima-
bac cnimSiuIquodDeus non negarec refponfumabfquc
peccaco alicu us de populo,quod camen non oporccc vc pCie
diclumeft.
10
Fii i- dominns, Modus eft iurandi,acfi dicacur,per DcUm
qui fempcr viuic . Cxcera p.uenr vfque ibi.
11
.>
i in rrie
,
aut in lonatha filio meo hxc Intquitas efl . Vfq'-ie ihi
inclufiue.
li D<ifaniitA(erK. non eft ia Hebra:o, nec de cextu.
I Etcapm
403
Glof.ordi&NicoIaideLyra.
404
^ a
Gc/Jau^cKnjfijCJrf.-jilcfcph.IcnathnsxJixitpatrifuo.Pa-
A rer,nihil aliud fdo,nili quod ignorans nulcdiduini a tc pro-
l
ih i.vK\<\-
J3tu,
pcrfcqiicns ininiicos fiiuu giirtaui incllis. Q^ic Saul oc-
t
r
?'
vidcrc lc rcpetc uirauit,quatcpus i5<:
jiiencas U wvsaxx linnil
amori hocmod^)
pponcretiuluuaudu.CViincquaqua
mot-
fcicns a Chrifto indiftum rcfoluir iciuninm, quid mcrctur? D
}c Chryioft. S.uil dixic, Hxc whifuciat Deut. &(. Eccc tcr-
^' ''
>
tium iuramcntum, ficc limplicitcr tcrtium ,fed cum mulca
^Jf
tcmporis anguftia . Feitinabat enim di:ibolus ipUim in hanc
^jjitjf
amori noe mock) pponc
tisintcrminntioncp-
tciritu'? \
fid.mimam
inijcnuc nimis nia-
griaain\:vfrque com-
poncns:Ncc cgo fup-
pliro , inquit
,
pacer ,
.
parccndum, mors mi
bi fuauis cH qiias pro
tua geritur pietatc, ic
ria, nuxim.i mihi c6-
R)latio eli , Hcbraros
depalarfiinisreliquif-
fc viclorcs . In h:s ita-
quc ois popiilus do-
luitj&nimisigemuit
J^
iurauicq; non mori fc
pmitrcrc lonacha,
VI-
clorix huius authore.
lit ipfl quidctn arri-
pucntnt cumamalc-
difto patris ,
oratio-
pcs pro eo facienccs,
vt ei peccatum quo-
cue dimiacrcc Dcus.
$ei.
>f.
"
^ Ambrof Saulcx
*'"'/
tc
ipfadiuinitaris cffen-
^W.r.a^e
^^^^^ COgn(;uit pCC-
catumadmiiTum
cffu
fionc fang,uinis expia
dum . Vidctc quanta
apud cum fueric rcli-
gionis obfcruincia
,
qui offeqfum Deum
optauit cciain p.irri-
cidio mitigarc. Et
C
quata fit refjluticul-
impiam a^icic ca-dcin
,
6c unpclicre,
Et dcprchcnfus cft lon.itlias & S.iul
,
populus autem exiuir.
Et nit Saul ; Mitticc (brtem intcr me & inter )onathan^!ium
mcum.Eccaptuseftlonathas.Dixitaurem.SauladIonathanj
'
Indicamihiquidreceris?
Etindicauiccilonathas, &:aitiGu-
j
ftansguft.iuiin
lummitatevirgx,c|ua; er.it in nianu mca pau
b
lulum meihs ,
&:ecccegot morior ? btait Siiiil ; tHiecfaciat 4
mihi Dcus , &: ha:c addat
,
quia mortc moricris lonatha . Di-
<^
xitquc
populus ad Satil . Ergone lonadias morietur qui fecic
falutem hanc magnamin Ilrael ? Hoc nefis cft . Viuitdomi-
nus,{iceciderit capillusdecapitceius interram
, quiacum
Dcooperatuscfthodie. LibcrauitcrgopopuIusIonathan,vc
nomorcretur.Reccffitq;
Saul, necpcriecutuseft Pl^ihfthijm.
Porro Philifthijm abierut in loca fua . Et Saul confirmatorc-
r
gno fuo t upcr lfrael,pugnabat per circumitum aduerfum
ocs
inimicoscitis;
contra Moab , & filios Ammon, & Edon, &
regcs Soba , &c Philiftacos , &quocunque fe vcrteract fupera- e
bat, Con^regatoq; excrcitu pcrcuftit Amalec, &: cruitlfrael
^
demanuvaftatoruintius FueruntautemfilijSaul,|onathas, rum quod pcr con-
& leflui,& Melchifua. Nomina duarum filiarum eius,
nome
primogenitSE Merob, &: nomcn minoris Michol. t uomen
vxoris Saul, Achmoam filia Achimaas.
t ttnornenprincipis
militia^cius Abncr,filius Ner,patruclisSaul PorroCisfuerac
paterSaul&Ncrpatcr Abncr, filius Abicl. Eratautembellu
potens adiicrfum Philifthxos omnibus diebus Saul. Nam
quemcunque viderat Saul virum fortcm&
i" aptumadpra:-
iium , fociabat eum fibi.
Rcfpondic populus
;
Hac nolni faciai Dciis,
&c. Eccc&: popukis
iurauiCiScrcgicontra
riLim lurautc. Nunc
mihi rcuiiiv.fcimini
iuniculu a puc-ris cra-
duin, (S: diiVupcuiu^
&: tr.;hcnccs fupinoi
proijciojicc. H:c nc-
th
(.cfrccftiuramcntum
'*
lcind) ,nam iiosoin-
ncs verc iura(ic cft
impoffibile . Si rcx
voluilii. rcfiftcrc, co-
tus rcliicillct popu-
iu.i,i\:tyranniscrudc- B
lilhma fada fuiflct, Sc
bcllumciuilc,&iugu
lationes,&: cruorcs,3c
infinita cadiuera cx
vno parata iuramcta
Caucte ergo penicus
aiuramentis,&:c.
"
j^
b Hac faciot. lurar
p^
mentum Hcbra-o~
b.
9
10
pa leiLni), quaenon
rifi fanguiniseffufionc punitur . Et fi ignorans lonathasin-
diwlum a patrc iciiinium,quia refoUieric morti addicicur,qui
fciens
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ec captus. ali 5 dcprchenfus Ionathas,/rer/o>-/fj qu* ceci-
ditfuper
eum ex cufa fupradiCta.
j Ec indicauit. caufas fu
cotne^ioniifnp-adi&ns,
J
Et ait guftans. fcilicet, modicum in tranfttu.
4 Et ecce ego. abfque catifa racionabili: &Ideo liberault eum
fo
fulusy
vtpatet in litera.
5
Et Saul confirmato rcgno. Hic vltimo ponitur hifloria pro'
fecutio.&- patet litera vfque ihi.
Et quocunque. In Hebrao habetur : Et quocunque fe ver-
tcbat impie agcbat , vel, impiiis fiebat y&litera immediatsfe-
^uttts (oncordat^ cum dicitur.
Congre-
ftus Dcus,vt pbliuifcaturbonorum.
tranum intcJligiturq.
d. malum quod t.hi
dcbctur,mihi impu-
tccur
, ii te non inter- 1.
fcccro.
C Qnifecit. Mulcutn
prcfunc cranilidabo-
ua. Nifi cnim lona-
than pr^tcrica bona
iuuiilcnt, immincn- t
'
tia mala non cuahf f
fcc . Non enim iniu*
^CAh'
7
CongrcgacoqtTe. de tfuaperctiffionc agitur cap.feq.in qua
fl
ribus modis inamii
offenfam domini^vt vidcbitur.
8 i\crunx..Hic non nominatt4r Isb'fethynon propter defeBum xts
tis quia iam habebat lo. annos CT vltrd , cum in merte Saulisfuerit
annorum 40. whabetur z.l\eg.x.c.fcdpropter defeUum magnanimi
tatis
: quia fuit pufillanimis &ineptus ad pr^lium
,
proptcrquodi
bello vbi mortuusf.iit Saul , nonfuit cum altjsfratribusfuis.
9
Pacruelis, id efi, cognatusgermanus
,
quia Satd
&.AbnerfuC'
runt nati de duobus fratribus. vt habetur i. Taralip.S.c.
1
Filius Ahic],fcilicet, Cis, vt habeturfupra ^.cap.Erat autem
bellumpotens
, quia Thilifthiei erant potentes
, &Saulpartemfnarn
contra eos fortifi^abat quanttm poterat.ideofubditur. Nam qucm-
cunquc vjderac Saul virum forccm,&:c.
CAP.
A D D I T I O.
J
cap, 14. vbi dicitur in poililla. Ec quocunquc fe vertcrat fiu
pcrabat. InHebrao habetur: Qupcunquefc vcrtcbat iniquc
agebat, vel impius ficbat.
Imo diSia Hebraica in hoc locopofita tequiuoca efi. Fno modofi^
gnific^t idem quod vmcebat velfuperabat . .Alio modo coiorifignift-
cat idem quod implh agebat . Fnde tranfljtio nofira habcc vericatcm
iuxta prirnam fignificafionem, qu cancordat (um Utcra prucdenti,
rki
ybi dicit : 8i pugnabat pcr circumitum aduerfus omnes ini'
iTiicos cius contra Moab , &: filios Ammon &: Edon , &: le-
gcs Soba,/- Philifchaios ctiam conjiat qubd in hisprdtjs non im-
foniturfibi peccatum in litera
Jedfoliim viCioria . Sinnliter concor-
dat cum licerafequmi, cum dicttur : Et eruit Ifracl dc manu va-
fcacorum cius
,
quodfolumfonat triumphum deinin.icis,&
nonpcc
catum . Secunda verb /ignificatio qus ejt communior concordat cum
proccffu vitee. ipftus Saul,po^quam regnauit . vnde viroque modo /i
tera Hebraita dc ipfo Saule
virificatiir, <$(,
40J
lA
clcu
LRcgum Cap. XV.
406
CAP. XV.
aT7
Tdlxtt^&c.Bonem
Xlldeouibccdomi a
nu^
dcmoliri iumcta
AmaleCjVcnec in iii-
mentis eius niemo-
ria fiac. Dominus c-
nim dixerat fe dclecu-
rum
mcmoriam Ama
lec dc fub cx\o . Ec
quia eius mcmoria
penicus dclecanofuic
Saul pcc inobcdicn-
,,'b
tiam pcccauic. De
iijj. Amalccvero in Dcu-
'-
ceron. dicicur : quia
"
cxcrcmos populi Dci
jJ.^ qui Lifliircfidebancce
iLu cidic. Lairosvcrdex-
ponunc Hcbra;i im-
L mundos , fecundum
legcm excra cafcra ma
b
fp.
nences. Qorum(Ii-
cuccradunc) circunci-
fioncm ampucarunc,
&ad fubfannacioneili c
Dei in ccElum proie-
cerunc.
'b
Dixitque Saul Ct. Ci
Tixus ipfe efc Iccro co-
gnacus Mofl, dcquo
Ctanc Cinari
,
qui ha-
bitabnnc cum Ama-
lec . Confanguinei c-
nimeranc, 5i:incerra
cius ha.*rcdicaccmha-
^
bebanc . Mifcncor-
^diam fecic Cmeus
C cum hl!|s Ifracl
,
quia
fcuic Mofcn in cer-
n Madian , (^dconlilium
C A P. XV.
Tdixit Samuel ad SauhMe mific domi
'
nus vt vngerem te in rege fuper popu
lum eiuslfrael. Nuncergoaudivoce
j
*
domini: H^cc dicit dommus exerci-
nonibus cloacarum
, *
^^bum.
tuum : t Recenfui quxcunque fccit 4 & muris cxcrinfecus
Amalec Ifracli, t quomodoreftititei
e diuerfo aedificacis:
trecorHitus
cum afccnderet de Aegypto.
ticudinem populi. D
c ^
TercuffitqueSaul
Lib. 6- Anti-
^makc
, ^c. lofe-
iu'tcap.8.
phus . Amalechica-
rum vrbes obfcdic,
&alias quidcm moli,
tionibus , alias futfof-
alias auceni fame & iumeoniqug
fici : alias vero modis t
infidiarum
aliis obfldens, forci-
'1^P'""-
ter capicns, ad ncccm
cunitorum infancum
& mulicrum fimul
acceffir; nihil crudcle,
necdirum, ncc vlcra
t.Congref^i-
,
'
r
"it itaq; Saul
humanam nacuram fe
popuia. L\x.
faccrc crcdcns . Pri- & nuntiauit
mum
,
quod in hofccs
Saul populo.
hoc agebac : deinde
p
quod prorccpco diui-
no, cui non obcdire
forec grande pericu-
lum , minifcrabac : ce-
pic eciam rcgem ho-
fcium Agag capciuii
.
Cuius corporis pul-
chricudine magnicu-
dincmq-, mir.-acus , de-
creuic elfe faluadum

non hoc facicns diui-
na voluntjce, fcd pro-
prifi iudicium fequts.
Jc Procop. quod
Com.tnhuno
Deus poenamAmak locum.
chicaru huculquc di-
fculic, iplius cigaho- ,
' r
.
^r t
contempti-
mines amoris efc &
biie& diflblu
benignicacis ,quican- tum.
dedic ei quali ter gubernaret mul- tum tcporis penitcntix ipforum dcdit, &:expc6tauic donec F
ticudincm
'

,^menfura
mvn,
Nuncergovade&percuteAmalec, &demolirevniuerfae-
ius,n6 parcas ei,& no cocupifcas ex rebus ipfius aliquid.lcd
intcrficca viro viquead mulierem.& paruulum atqucladten
tem, bouem&ouem
, camelum &;afinum. t Prcecepit ita-
qus Saul populo, & recenfuitecjs t quafi agnos, ducenta mi-
liapeditum, &:decem miliavirorumluda.Cumqueveniflet
Saul vfqi nd ciuicatem Amalec, tetendit mfidias in t
Torren
te . Dixitque Saul Cinxo : Abite , recedite atquc difcedite ab
Amaiec,nc forte t inuoluam te cum eo . Tu enim fecifti mi-
fcricordiam cum omtiibus filijsliraelcum afcendcrent de
Aegypto. Etrecefiit Cinxus de medio Amalec . PerculTitque
a ^ Gens 'orwta,)populiis iambens. b
5^
Do!eii3,partuiicns, ilolidusaut a princijio.
c TMu uiiobu .uaccntinenSjdireclusansjUb.aacerbitas aul continentia.
Saul Amalcc ab Hciiila, donec venias ad Sut, qux ell e re-
: folcnn
T
Domus vel teilumfea feftim
gione Aegypti:& apprchendit Agag regem Amalec viuum.
6
a
l^ Ad gioiiain triuniphi fui demonftrandam.
Omne autcm vulgus interfecit in ore gladij . Et pepercit
|
Saul &
populus Agag, & optimis gregibus ouium & ar-
mentorum,t&ve(libus, &;arietibus, & vniuerfis t qu^e
pulchra erant, nec volueruntdifperdereea. Quicquid ve-
rotvile fuitj& cprobum hoc demohti funt. Fadiuni ell
j
NICOLAVS DE LYRA.
CAP. XV.
1T7 T dixit Samucl. Hk coufeqitemer ponittrr tertia
tranfgrcffio
X- SanUstquteproccffit ex cupiditate ii^fuperbia,eo qitbd ex uiSlo
riu Daaifa de idmalcc concnpiuitprtxdam^t^ir arcum triumphalem ere
xitadfniuclantiam. Igitur circahoc defcribitur mandati diuini fibi
falii denuntiatio. fecundo ipfius tranjgrejjio, ibi : Ec apprehendic,
Circiprimum dicititr.
2 Me mificdfis vc vngcrem te in regcm fuperpopulum
eius lkzc\.Qu_a/i dicat Samnel,ex hoc dts eiicfoticitus obcdire Deo.
3
Nunc crgo audi voce domini . Q^iaji dicat^prius tranfgref-
fns es offeredo mperfona propria quod tibi non licebat, ut diium fuit
cap.decimotertio
,
& ternerarie iurando, ut diClumfuit cap. dec.mo-
quarto
,
fcd nunc aduerte ut obedias in nullo tranfgrediendo,
4 Recenfui quxcunque fecic Amalec litnc^i.Qu^ia primb
fi-
Itos Ifraclimpugnauit in dcfcrio,ut habetur Exo. i
J.&
idco demcruit
delen ab hommbus ujq; ad animalia
, &a maiori ufque ad minimH.
Dicit
Dicitautemhic I[a. Sa, qtibd dominus preecepit hic anirnaUainterfi-
ci, eb qubdinter .Amalcchitas crant muUifortiUgife transformantes
infmilitudinem beiliarum.Scd bocfitiitium uidetur,ideo primum efi
magts tenendum^maximb cum JimiUs interfeiho alibi faiaf}t,utpa~
tet ludic. 20. de ciuitate Gabaa in detesiatioJien* criminis perpetrati
in uxore Leuita. Ctetera patent ufque ibi.
5
Dixicque Saul Cina:o. id en,iUis qui defccnderant de letro,^
uenerant cim fili^s Ifrael ut diCiufuit Exo.ii.cr 7^u. lo.^ ludi.i,
6 Lcapprchcdic.H/c confeqnenterponuur tna>idati tranfgrejfio,.
cum dicittir : Ec ap. &in hoc tranfgrcjfus fuit mandatum dot//ini,in
quo fuerat fibi
pr.iwptum qubd totum populnm exterminaret,& ideo
hoc potiffime
intclligcbatur de capitc popuU . Sed Saul cupiditate du-
ctus (pcrabat habcrc de eo rnagnam redemptioncm, uelper eutn occul-
ti thefauri reuelationem : & eadem ctipiditate referuauit meliora de
prxda : ut patet in Utera.
7
raclum cfc. Superius dcfcripta eflipfms SauUstranfgreffio,hic
confcqticnter difcribitur ciusdiffinitiuarcprobatio. i>u<e primb Sa--
mucU reuelatur . Secundb SauU denuntiatur ibi : Dixicque
^* Sam
M O R A L I T E R.
I Et dixit Samuel . Pcr Samuelcmqui poflulacus adomino
incerprccacur,conucn!cncer Icius Chrilius fignificacur, quc
adomino poltulauerunc inflanccr pacriarchxiV prophecs.
Efai. 1 6.a. Emitte agnum domine dominatorem terrx de pctra deferti
ad montem fdiix siun . lic confimilis pofiulacio in mulcis locis
fionicur in vcccri rcftamcnco. Pcr Saulcm vcro rcgnare vo-
cnccm poccfi inccUigi quicunque qu^ric vcl accepcac pocc-
ftaccm ccmporalcm 6c Ipincualcm , iU talis debcc primo de
rcgiminc lui cogicare, quod confiftic in hoc, quod fcnfuali-
tasrcdiuiturfub racionis potcftatc . propccr quod flbi dici-
turaCh;itlo qui pcr Samuclem flgnificacur.A^ijJf
&
percute
^malcc
,
qui bruta gens interprccacur. propccr quod pcr
Amaicc fciifualicas
,
per quam homo conucnic cum brucis
dcii-
defignacur , &fic debcc domari quod obediac racioni . Sed
in hac vidoria duplex poccft cffc dcfcdtus.Vnus eft fi nimis
parcacur carni fub prxcextu fcruitucis Dei,fcilicec,vc fic for-
tiorad fcruicndumci,&: hoc fignificacur perhocquod Saul
pcpcrcic melionb' animalibus^iiibprasccxcu oblacionis Deo
ficndx cx cis, cum dicicur.
t
Etpcpcrcit. &: idem fignificacur per hoc
q,
dimific viuum
regcm Agag pinguiffimum. Alius auccm dcfe^ns ef^,qn ex
viciorum carnalium vi6tonainfurgicfuperbia,quiEaliquado
cft magis Dci otfenfiua.Bern. fupcr Miffus cft.Expedic ma-
gis
virginemnoneffe quam de virginicaccinfolefcere.Ec
hoc
lignificacur per hoc, q, Saul ercxic fibi fornicem crium-
ph.ilem ad fu2 victoria: ofrencationcm.Ec quoniam per hu-
milicacem fuerat eleftus in regem , ficut dicitur in textu.
Tipnne
407
Glof.ordi&NicolaidcLyra.
408
4>
A
incnfurapcccatonimadimplcretur.
Ciim interim ipfiloco
pcn!tcntix,peccata
pixcatis cumularcnt. Cumc|; tot mim-
cula in confpcctu
haocrcnt^in JfMclc cdita.cos ad p^nitecia
prouocare dcbucrunt.
Qtiod vero ciim m.niorcs pcccannt,
poftcri puniutur, primum quidc ab illis mcfura clt implcta.
autcm verbumdomini adSamuel, diccns:
jtAuguft.Hcm Samnclcuidi cratdominus,7'f///rjf5,
D
consiicrerim rcgm Sml
,
ipli Suuli ait de Dco.- Li^oniaM non cii Lih.
Jicuc bomo vt panireat CU7H : fatis olkndcnscum Dcusdicic, ^^
1 laclocum.
touac.
t
Loenm
.'
B
.Sanl offere-
bit holocau-
ftum dominn
de initiisprx
Harumquzat
tiilersntexA^
maleci&cum
venidet Sa-
mMcl ad SjuI,
Ne vetcra qui
dem excmpla
fi.) hxc hab6t,
Humilitatis
puniutur, primu
l)c-indc m.tiorcs ipforum cciain
pccn.is non fubccrfugerunc. C^-
ccrum ,pcccacoribusqui in hac
fcculo puniuntur, nihil bcatius
,
&optabilius
pollctaccidcre.
a
Vanitct nic. Grcg. hac incrc-
pationc fupcrbia rcitis abi jcitur.
quod ad corrcdioiicm fuam co
ucrtcre
potcflquifqucpr^lacus.
Cam S.uil fe paruulucn in ocults
fuis xffimarctjCaputin
tribubus
Ifraelfaauscfi
QjCumtcpar-
uulum confpiccrcs,cgotc pr;E
c^teris magnumfeci.
Quiavcro
magnum confpicis,a mc papuu-
lus xf^imaris. Quod coiura Da-
uid cum regni fui potcntiam co
ramarcadomini fakando dcfpi
ccrct, dixit ; Ludam &
vilior fiam
flus tfuafanuifum:
et em humilh in
oculis meis.i.Kcs,.6.d.Si cr2;o fan
ti ct cu fortia agunt , de fcmct-
ipfis viha fcntiuc,q.d dicturi sut,
qui finc opcribus virtutis intu-
mcfcunt? C^iajlibct autcm opc-
ra nulla funt,niti humiltuccon
diantur. Mirandaadio.ciim cla
tioncnoclcuat,
fcdgrau t. Qm
cnimfmchumilicatevirtuccsco
grcgat, in vcntum pulucrcpor-
tat.Vndcdum aliquid fcrrc ccr-
T^nitctmc, &:c.non humano more accipicndum iffc
^c Eucher. Ncquc iicut homincm, ita Dcum cuiufquam
faCti fui pccnitct , cuius cft dc
(^.
a
l*cenitet me, qiiod conilituerim baul rcgem.
qui.i dercliquit mc , & vcrba mea opero
noniniplcuit. ContriftatufqucellSamuel&
'
clamauitaddominumtotanoclc. Cumque
>
t de node furrexirtct Samucl , vt iret ad Saul
mane,nuntiatiieft Samueli,e6qu6d veniftet
3
a
f
Arciim vbi dclciibcrci t: un\;ihiim glorii (uz.
Saul in Carmelum,& erexillet (ibi " fornicem
4
triumphale, &reuerfustranfiiletdefcedi(rct-
(^ucin Galgala. VcnitergoSamuel ad Saul,
& Saul oftcrebat holocaultuni domino dc ini
tijspr3Edarumqu?attulerntex Amalec. tcij
vcniftet Samuel ad Saul , dixit ei Saul : Bene-
di<5tus tu adomino: impleui veibum domi- j
ni. Oixitq; Samucl : t qusecft hiEC voxgre-
*
gumquxrefonat inauribus meis& armen-
torum quam ego audio ? t ait Saul. De
Amclec adduxerunt ea. Pepercit enim po-
pulus melioribus ouibus & armentis vt im-
molarentur domino Deo tuo, rcliquavero
occidinms . Ait autem Samuel ad Saul
j Sine 7
Qu:j
Qnsftj^.
nitur.dcterius
cxccrccatur.Non b mc, &indicabo tibi qua: iocutus fit ad mc

dominus nodte Dixicc^ueei ; Loqucre; tait
SamueljNonne cum paruulus cffcs inocu- 9
lis tuis , caput in tribubus Ifrael fadtus es?
Vnxirque tedominus inregcmfuperlfracl,
& miiiite dominus in viam,&aici Vadc& 10
interfice peccatorcs Amalcc
j
& pugnabis
cigo afpiciamusquibus iam fu-
pcriores , fcd quibus adhuc fu-
mus mfcriorcs : vt ad maior.i &
fcmper cx humihciice afiedam*.
}< Procop. Hnmano morc di-
cit , Vanitet mc. Loquit-enim cu
hominibus, ijfquc impcrit-s &C
rudibus , regni tranflationem
inDauidcmngnificnns
Fceni-
tcntiaergo Dci,cft difpcnfacio-
nis ipfius mutatio.
5 Theod.Prxuidit Dcus fiitura Sadis fcclera & iniquita-
tes- inlidias quoqj in cos qui dc eo bcnc crant mcriti: faccr-
dotu cardes : lurifiurandi trafgrcfllnncs. profedione ad ve-
triloqua . Sufficit aijt vcl fola tran^rcffio prxccpci Samuclis
ad infcrcndu ci vltimu fupphciu.Oportcbat.n.lculcii incclli-
gcre,quodvnaguttadiuina:clcmentix,vincitoemhominii
bonitatc.Scd mtcchx cum Deus iuflTilfet punirc,mifcrtus cft:
&cum Dcus mortc damnaflct , i^ic
,
vt cxiftimauit , vitam
tribuic. Nonfuitcrgoparuumcius pcccatum,fcd maximii.
4 Aug.
oibusomniiio rcbus tam lixa
fcntcnti.1,4^ certa prxfcientia.
b Smc i}ir.,& indT.ib') tibi.,^c.
Procopi.Qnamquam prophc
ta fit, tamcn rcgc allucucurus
liberc loqucdi copiam pccic.
j^Thodor. Rcuocac ci in nic
moru,qua: diba fucranc antc
rcgnum.Nuquid tu paruus cs
in oculis cuis, vt fls dux cx Bc
niamin minimatribu r Anno
hxc diccbas?Deindc dicit cu-
iufmodi madata ei dcdcrit,'&:
qiio ca fit tr.tngrcfrus . Tantii
cucondcnauicca qua prxtcr
lcgcm vfus cft mifericordia
,
3uacu auaricia & plura habca
1 infaciabilicaSj&amorpccu
nic , cui feruies trafgrcfliiscft
madatij. Scd Saul vfus cft vcr
bis Adami.Dixit.n../i-<(/.ivo-

cepopuli.Et ille dixerat- Mulicr

qua dedijii mihijpfj dedit mibi^ct
m,
comedi. Rupert. Duopcccata "p
fupcrbia; Saulis nobis indicio
func . Ptimu quod ho non de
tribu Lcui, rcgio fafhi n:hil fi
bi 116 licerearbitratus, obtulcr
rit hoIocauftu.Hoc niinis gra
dc fuitrcgis fupcrciiiu, dignc
fuperno ludicio feriedu,vc po
ftca in Ozia. Sccudu,q, lullus
in vcrbo dni irc, & pcrcuccrc
Anialcch,non fecit.In hac fu-
pcrbiapfumptiquoq; fupcri*
iacerdotij aufum rccincbac.
Icaq; perfeucras in malis, pec
cacuin no mucauic, fcdauxic,
quando opcimisquibufq; pc-
pcrcic. Pra^ccrca, qd ncquifli-
mu eft, redargucus in fcrmo-
ih
F
nc diii,refcllcrc aufus argucn
tcm fc dc peccato , cum fupcrba dcfenfionc , dicic ; Imo au-
diut vocem dn/, arc. Hoccccnim ncquiffimu cfc,cum poft vo-
luncatcm pcccati quod primum cft, &: poft cftbdum opcris
quod fecundum, atque poft vfum pcruerfum quod tertium
cff, additur &: dcfcniio peccati,quod quartu cft ; 6c hic nul-
lus venia: locus eft. Nam Dcus dicit ; Super tribus fcclenbus Da
mafci
, c?" fiper cjuatuor noii conucrtam eum.
c 7{onr)e cum. Grcg. Paruulus eft in oculis fuis
,
quia du co-
lib
fidcrat,impare alienis meritis penfat.Na grade fc confpicit, m1
^quiluper
*
Am
NICOLAVS DE LYRA.
^c Samuel , Circa primum dicitur : Faftum cft vcr.do.&c.Pceni-
tct mc Vanitentia cum mutabititatem importei
,
non potcji efic in
Deoi^ dicitur tamen panitere eb quod ad modnm panitentisfc habct
,
quando dejiruet quodfeceraty &Jic eji mpropoftti).,quia Saulcm abijr-
cere decrcuerat qucm prius fublimauerat. Ifiatamen mutabilitas
fo'
lum efi in creaturis. cjma Dcus uolmtare irnmutabilifaat mutabtlia,
\
Contriftatufquc eft Samuel ypropterpeccatum Saidis.
2 Et clamauit. ad ipfm
placandnm fi poJ]er,ejuia adhuc forfttan
if^norabat vtrum effet
Dei dtffinitio,vclfolum committatio.Sed poilea
benefciuit vt ex feijucntibus patcbit.
3
Nuntiatum.
mont^mvalde altum.
4 Et erexiirct libi fornicem, id eji, arcum tritmphakm depal-
tnis & oliuis fafium ,
in Jignum viCiorne habiu adjiii iiilantiam
,
tjuia tllam viijoriamfoli Peo debcbat attribuerc. vndc
&poiieaffb-
ditur .idfui iaCiantiam
,
j
Implcui. quodtunc eratfalfum,& ex iflis aggrai4abatur Saulis
feccaium,
Dixitquc
6 DixitqucSamuel. Hic confee/uenter domini fententia Sauli
denuntiatur, 0- primb ponitur iiia denuntiaiio.fecundb SauUs oblti-
natio, ibi : Et ait Saul, Dcniintiatio autcm diuinxftnttnti per Sa-
muelcni poniiur modclih & ordinate, c^uia primbponiturfithplcx rc'
prehenfio
,
cnmdicuur : Dixitque Samucl, (jtiafidicat, nonfccijii
verbum domini,(]uia prxcepcrat omnia occidi.Sccundb fnbditur Saii
lis fuperba rejponfio , in buc cjubd peccatum fuum humilitcr non co'
gnonit
, fedmagisinepte feexcffauit : ponens fuper popttlum cjuod
principaUterfucratfaClum peripjiim
,
vt patet ex prndtCiis
, &pa'
tetlitera. Tertib Samnelprocefjil addcnuniiationemdiuin^fcntentix
contra eum, dicens.
7
Sinc me. id cfT , andt mc lorjuentem.
8 EtindiCAho vb\,&:c.dominifenrentiam.
9
Nonnccum p.iruulus clfcs in oculfs tuis. (fuaft
dkat, feitt
pcr hunnlitatem mnndli adregnum cxaltari,!ta pcr fiip(rbiam&
contemprum verbi diuinimcrutjiideijci. Quod autem contempjerit
Dei mandatum oUcudit dicens .
10 Mifittcdominus in viam,&aic : Vadc&interficcpcc-
catorcs Amalcc. Etpatet Ittera.
Ecaic
Lug
M O R A L I T E R.
T^ttnne (umfaruuks, ica pcr
fuperbiam fuJt
cicdns, ficuc dicitiir infri.
409
I.Reo^um Cap. XV.
410
qui fuperaliena merita fe excendic. Siul auce in bono qnod
c^perac no pcrmanficquia fafcu puteftacis incumuit.Dauid
vcro lcmper de fe humilia fentiens , &eidc Sauli fe copara-
tionc poftponens,poftqua feriendi locum reperit,pcpcrcit:
&f^uieci aduerf rio fe humilitcr proftrauit dices : Qu^emper-
fcqueris rex ifrael
,
contra cos vfque ad internetioncm eomm . Quare crgo non audifti
vocem domini , fed vcrrus ad pra^dam es
, &fecifti malum in oculis
a Sr.pcrhf refyonoitiinnium malo udiecit,(]uia culpam d.-feiviere fl:ud'.iit,ac pei h;ic accumulauit.
domini? EtaitijauladSamuelem.Imoaudiui vocemdomini,&am
f
bulaui in viaperquam me mifit dominus, & adduxi
Acra(T
re^em
\
''/'f^'-"
^'^''"H""''
Amalec , & Amalec intcrreci. Tulic autem populus de pra^dii oues
&
4
ramf*m.
boues,primitiaseorum,qua^cajfarunr, vtimmoletdominoDcotuo ;
"^^ Bernardus.
in Galgalis . Et ait Samuel
j
Nunquid vuit dominus holocaufta &vi-
/
docct vos"naturc
dlimas , &non potius , vc obediatur voci domini ? Mclior eft cnim
7 non parcere, ra-
obedientia quara vidim^ , & aufcultare magis , c]uam ofFerreadi-
s
^^^^"
"^"
^^^"^'^^
pem arietum ,
quoniam quafi peccaium ariolandi eil t repugna-
re, & t
quafi fcelus idololatrias nolle acquicfcere. Pro eo ergo
,
quod abiecifti lermonem domini , abiecit tc , ne fis rex Di-
queiiuxris^ Car.em
niort:iU, &
pulicem
yiiium . lam ta-
nien in regem vn
lus fucr.it, iam
didicerat
,
quod
Saule rcprobato
feruabatur ad re-
gni gubernacula.
Difcantcri^ov-.ua
modo hum:fari
proximis dcbct,
I
quiadhuc inquo
I
loco habcantur
-oud Dcum ne-
:iunt fi clcdiTe
illis humiliant,
quibusfeiaman-
'
tepolkos fciunc,
hoc aucem proprium eft eletlorum, de fe fcntire ifra quam
funt. vnde ; Si non humilltrrfeniiebam, fed exal. &c. Et alibi. ii
quis paruuui eii ueniat ad rne
, &c. Quienim humilcm fc non
fcntitiapicntiam Dei non apprehendit.7^<z>-/.f. Paruulum
Ic Saul prius vidic, fed clatus potentia lam fe paruulum non
vidcbat,ceterorum coparatione fe prsfcrcns, quia plus po-
terac,magnum fc pr^ omnibus asrtimabac. Scd cum apud fc
pauinlus, apud I>cum magnus, cum apud fe magnus , apud
Deum paruulus fuit. Vnde : Ducem te conjiiiui noU exco.fed ejio
,.a]i vniis txtllis.
Mtlior eji, &c. Quia per victimns alicna caro,per obedien-
.im Ycro voluncas propria madlacur . Tanto ergo quifque
>cum cirius placac, quanco rcprciraarbitrij fui fuperbia gla
o prarccpti fe immolat . Ariolandi ve;o peccatum inobe-
jciiria dicitur, vrquanta litvirtus obcdicntia^cxaducrfo
xmonftretur . Si enim quafi peccatum anolandi eft rcpu-
_^iiare, &c quafi fcclus idololatna: no.lc acquicfccre , fola efl:
obcdicntia,qu2:fidci mcritum poflidec, quafinequifque
nfidciis conuincitur.vndc Salomon
.
Fir obediens lotjnitur vi~
ortas. Dumenimalicnxvocihumilitcrfubdimur, nosip-
iosincordcfupcramus. Scicndum autcm, qucdnunquam
per obcdicntiam nialum ficri, aliquando aucem bonij quod
lagicur debet intcrmicci. Non cnim mala erat arbor in para-
difo quam Dcus contingere vctuit,vt per obedientix meri-
cum homo bene conditus crcfceret, dignum fuit,vt hunc ec
abono prohibcrct . Notandum ctiam quod ibi dic^tur : Ex
iomni lignoparadili edite, &c. Qui cnim ab vno bono fubditos
ivecat , ncceilc cft , vt multa concedat, ne mens ab oibus re-
pulfa quafi ieiuna mtereat. Scicndum ctiam, q, obedientia
aliquando ii dc fuo aliquid habcr, nulla eft.Aliquado autcm
minima
minima.-fictiamfuumaliquid non habcc.Cum cnimlo- D
cus fuperior impcratur , ob^dienii.i; libi virtutcm cur.cu^c,
qui adhucproprio dcfidcrio anhchf . Cum vcroopprobria
vcl cotumeliiEimpcrancrnifi cx (cmctipib hocaius appecac,
obcdienda- fibi mencij niinuit : quia ad hoc i-iuicns dof:cn-
d;t . Hinc Mufcs
Exoi. 4. d.
pnncipatum po-
piilihiMTiilitcrre
cufit.Paulusau-
temaudadcrdi-
cit : Ego non folum
Aft.iT.C.

Serm.
canc.
19. m
pcrare feniorum
confilio,vcl cxe-
plo, nonobcdire
ttaquim Tc-
raphaim
,
(itt
eft , imagines
nobis . An vcro
'" quibusfu
i;noratis
,
quia
""'^
jCp**'
o > ^ baot diuin
tMnlgrcJi.
&
melior efi ohedicntia ijuam viCiinne ?
^ Idcm.Qui fipientes in oculis fuis decrcuerunt apud fe
jp
necconfilioacquicfccrenecpriCccpto,videantqLudrcfppn Serm.jj.
dcant non mihi, fcd dicenti
Q^nr.ixm quafipcccatum ariolan^
dt,ifi repHgnare : c?- cjuaftfcclus idoLolatrioi, nolle acfjuiefcere. 2vx-
mifcrat autcm, quia melior
efi obcdientia quam vi^ima,cr aufcul
ta')e.,rnagis ijiidm ojferre adipem arietum, id cfi,abfiincntiam con
tumacium
.

'"fi Idern. Elatiocontemnentis , atnueimpenitentis ob-

Traftat.dc
ftinatio, \n minimis quoquc mandati^s, culpam facitnon
Pr^*^^?"
"
minimam:&: conuertit in crimcn grauis rebellionis n^uum
*
^'
fatis leucm fimplicis tranfgrcflionis . f^uafi peccatum anolan-
di , inquit Samuel , ifl repugnare
, &quafi fcelusidololatrix , nol-
le acquiefcere . Non ait , non acquicfcere , fed nolle acquiefce-
re: vtnon iuffionisfimplex ipfa tranfgrcffio, fcdvolunta-
tis fuperba contemptio , fceIus'idoIolatria.'_reputetur . Non
obcdire interdum crroris efl vel infirmitatis : noUeobedi-
re , odioft pertinacias
.
b Troeoergo.,qu6d abiecifii ,&c. TertuIIianus . Ethocmi-
lib.depra"-
rum
(
opinor
)
vt probarus aliquis retro pofica cxcidat.Saul
^e^jcos''""''*
bonus pra: caitcris, liuorc poftca eucrtitur . Dauid vir bonus
fccundum cor domini, poftea cxdis Sc flupri rcus eft. Salo-
mon omni fiipientia &gratia donatus a domino
, ad idolo-
latriam a mulienbus inducitur,
^ Eufcbius EmiflTenus . Nonfufficitfummis labijsdice-
..
re
,
peccaui, paccc, remicce . Nam Sc Saul hoc dicebat, fcd
Monlch.
non obtinuit veniam illam quam Dauid vna pgnitcntiic vo
cepromeruit.Ethocquare? Quiiaconfeffionemillam nuda
magis verba,quam veri gemitus exprimcbant:quianonc6-
penfat magnitudine crirai nis lenta humiliacio fupjg^licantis.
a T^on
NICOLAVS DE LYRA.
I Et ait Siul, &:c. Hic confequenterdcfcribitur Ipfius Saulis ohfli
laiio,
&
fccundo pcenitentix fimuiatiOfibi : Dixitquc, Sauiis obiii-
atio apparet, quia cum prxdicia excufationcfua addiditpeccatifui
icfenfitincm dicens.
i Imo audiui vocem , &c. Feruntatnen in fia defenftone con-
radtcu
fibi., ficut frequenter contingit malis IjominibuSjdi,
} Etadduxi Agag , &cc.de quo fueratfibi prxccptum, vtinterfi-
eret
eum.fed cupiditate duUus rcferuauit eum viuum
,
vc di^um ejl
upra
.
i Tulit autem populus, &c. qJ.non ego : cum tamen effetprin
:ipaiisinhocfaio.
5 Vt immolet domino. tj. d. non debes Ijoc reprehendere : quia
cedit
cedit ad honorem diuintm^qtiod excludit Samueldicens,
6 'Nimqwd vuk,&Cc,qaafidicatnon,vndcfHbditur.
7
Melior eft enim,&:c. in quofacrificatur Deo volutaspropria.
8 Quam vidtims, &c. in qnibus offertur caro aliena
,
quanto de
re mcLiori Deofit obiatio, tanto magisfibipiacet.
9
Quoniam quafi peccatum , &cc. proprium peccatum defen-
dendo: propter quod abieClio Saui a regno definitiuejibi denuntiatur,
cum dicitur.
10 Pro eo crgo,qu6d abieciftij&c.Dixitque Saul. Hic confe-
quenter ponitur pcenitentixfimuLatio . Timuit enim Saul, ne Samuel
ad clelitoncm aiterius regis procedcrct :
& fic ipfe regnum perdcret
:
ideo fiClhfe humiiiauit. Vrimo igitur difcribitur ifla Hia humiiiatio,
fecundb ipfius Samueiis aiiquaiis coadeJceJiQ,ibi : Rcucrlus ergo.
Circaprimum dicitur,
4 I Dixitque
MORAHTER.
r 10
PrMojoyorf<iiiecjfl;,^f.Ecpcrhocfignificatur,<^
nullus
nullus poteftcfre bonus rex in rcgimine fui &: aliorum",nifi
abijciat a fe fuperbia: vitium.
t
I Dixitqj
4U
Glof.
ord. &Nicolai de
Lyra . 412
^ a J{pn reiter. AIki cditio : 7\^on reuertar
(
/^/f Samuel
)
tecum,
**''***'*
(fuia ffreutfli
utrbuni dni
y&
fpreiiit te diis, ne/is rexfuper Ifrael.Et
^
eonuertit Samuelfaciemfuam,ut
abireiy& tenuit SaulpinnuUm di-
ploidis eius,&dirupit eam. Et dixit ad eum Samuel: Dirupit dns re-
gnu Ifraeide manu tua hoiiie,
a;
dub.tproximo tuo bonoftper te, &
diuidetur Ifrad in
I duo diiiifus cfc, doncc illa gcs rota a Cliald^is fubucrfa efc D
Scd hoc quid ad Saulc : cuni ipfi Dauid fucnt porius comi-
nandum,cuitilius Salomon.Pofcrcmo vcro mtcrfcgcs H2-
brea diuila non cft,fcd in codc crrore difpcrfa per tcrras- Di
uilio vcro qua Deus fub pfona Saulis illius regni &: populi
figura gerctis.
tonok
B
Kuth.ztf.C
lUbbaaiu.
iuo, &nocoiiH r-
tetur nejue pae Uc
hit cum : q^iano*
tll /hut hotno ut
faniteat eim : hic
minatur &: non
rrmanct.
lUeaiitem. Si-
cut in pafsionc
domini potifcx
vcfcimecum fci-
dit
,
ica ^ Saul
vcfccm prophe-
tx. Pervtramq;
cnim potcii^atc
regalcm, fcilicet
&:fnccrdotalcm,
fcifsio fada mo-
fcrat rcgnum lu
darorii & facer-
cidemrcgno&
populo minac'
cli,cteriia&:im
mucabilis figui
ficata cfl : pcr
fv
hocquodadiu-
'
dumeft.-^no
"*'
conucrtctur, neq;
9cenittbit

^. y c.
reos.
fdelicwiffi
f.erc nit
am.^ritudo
t
Rabhanus
coinmcnt. hi
huQclocutn
c
xit<^ue Saul ad Samue1em:pcccaui,c|uiaprxuaricatusruni fermonem
domini, &vcrba tun, timens populum, &obediens voci corum : Sed
nunc
^
portaqua^ltipeccatum meum,& reucrterc mccum, vt adorem
'
dominum ht ait Samuel ad baul : Non reucrtar tecum
,
quia proicci-
Ihrermoncmdomini, &proiccit tedominus, nc fis fuper Ifracl . Et
,
conuerfuscllSamuel, vtabiret. Illeautemapprchcnditiummitatera
^
tpallij eius, qux&: fciflaelt . Etaitad eum Samucl : tSciditdominus 7
a Ciiii^o,t)ui de Iudj.'is cli fccundum carncin fKUt Sc Saul.
^
fcgnum Ifraclatc hodic, & tradidit illud proximo tuo mehori te.
a Domiim cui omnii vic1i)i ia a lcribicur. b Quja inunuubilis c/l, & (ccundum iu.titiam & vcritatcm omiiia iudicat.
Porro t triumphatoV in iftael non tparcet &
p^nitudinc non fleWtur. p
Ncquccnim. homoefl:vtagatpoenitentiam. Atillcait:Peccaui:Sed
10 lcgitur.^/.o^/pf- id
nunc honora mc coram fenioribus populi mei & coram Ifrael , &re-
"
"^''^^".'i}"""
uertcre mccum , vt adorem dfim Dcum tuum. Reuerlus ergo Samucl,
fecutus cft Saulem : & adorauit Saul dfim. Dixitcjuc Samucl, Adducite
ad me Agag rege Amalec. t Et oblatus eft ci Agag, t pinguillimus. t
dixit Agag ; t Siccine fcparat amara mors ? Et aic Samiicl ; Sicut fccit i? pcemtcrc dici-
abfquclibcris mulieres gladius tuus , fic abiquc libcris erit inter mu-
h
fj^.^iiJ.^^-^J^QjJJ
dotium ftare no
polTc,quiaveru
regc&.'. faccrdo-
tc. i.Chriftuno-
lucrat rccipere.
t
Aug. Iftc cui dixit
. Spnnit te dominns ne/is rex fupcr Tfrael
,
& dirupit dominus re;^nim Jfrarl dc manu tu.i hodte. 40. ann.s re-
gnauit,quantu,fcilicef,regnauit& Dauid : &: audmit hocpri
motpc rcgni fui.IntcUig! mus crgo ideo didu m,quia nulius
dclhrpe cius fucrat rcgnaturus ,&: rcfpicimus ad ihrpc Da-
uid>dcquo fccudum carnem natus cft Chnllus.PopuIi quo-
Quclfacl figuraefi Saul
,
qui rcgnfi fueracamiirurus ,Chri-
fto per nouu tef^amcntu,l"pintualitcr rcgnaturo,dc quo df:
Dabit illud p, oximr, tiw bono/fper te id cft, meliori,vel idcofu-
per (e,quia vnus honm.vudc: Donccponainimicosy&c.m quib'
eft &. Ifracl Cui fuo
p
iccutori rcgnii abftulit Ci:iriflus: qua-
uis bi. ibieflet Hracl, in quo n6eratdolus,quafi frumetG illa
ru pale.arum.Indcenim Apoftoli,inde martyres,quoiu pri-
mus Sccpbanus.IndceccleiiiE magnificantcs Dcu.vfi fcqui-
tur.- Etdiuidetur ifrael in duo,\n Ifracl.finimicG Chfo & m If-
racl adh^rence Chriflo.In Ifraelad ancilla,&; in Ifrael pcrti-
nentead libcra.HiBC duo fimul primii erant

donec iicrilis
Genef. ii.b
pergratiafoecridataclamaret: Eiice an.etfi.cius. Propterpcc
l
Jleg. t iJ^
cacuni quidcm Salomonis regnance filio eius Roboa,Ifrael
induo
quo-
niamnd efl /icut
homo vt panitcat
eum : hic mina-
tur, &: no pma-
net.Vbi enim
tio rcru figna-
I
tur diuinaprx-
fcientia immu
tabiliccr pcrma
nccc. Vbier^o
t<
t"-
TiaLicfjL.
Aa.7g'
cuquc cnim ad
Chriftum tranfierunt,vcl tranfibunt inde, non eranc fccun-
dum Dci pr.i;lcienciam , non fccundum liuniani gencris v-
nam candcmquc naturain.
c Scidit. Quamuispoftca rcgnaucrit quadragintaannis, fcd
tunc pronKnuic,vr a finpefua fcindcrccur.&: tradcretur mc
liori,id eff,Dauid,&: .iSamucl,id cfl,Iud,Eis .aufcrtur regnij,
&: traditur Chrifto . Corrigic regem de inobcdicntia
,
quia
niandacum domini non implcuit, &: prxdicit amiflioncm
rcgni. Mcrito autcni rcgnum pcrdit, qui tenere nefcit. ille
autcm bcne rcgit,qui fupcrion obcdit,& infenoribus autho
ricaccm fuam anceponic.
d ^Scdnunchonoramecoram,etc. Bcrnardus. Indignuscoe-
lcfl:ibcnedictioncconuincicur,qui dubio qu^ricatfeclu,du-
plici pctit intentione,aliud libi rcfugium parans, fi forte ea
non obtincrccotingat.Vbi pcrftitit in fentcntia Samuel fan
dus,Saul,inquic, Honorame velcorampnpiito.Ad quid tibih^C
honoratio,miferrHcccine crat tota iUa fupplu atio:Pecc<j^
ora domintmpro me ^ Merito fanc non pcpcrcit
,
qui intueba-'
tur cor.falfa non poterat fupplicatione moued
a E
NICOLAVS DE LYRA.
1 Dixitque Saul . Sed quodinapcenhentia /icia fuerit ,patetper
hoc quodjubditur.
2
Timenspopulum. cumnon cfetinobedientiapopuU ,fedma-
gis ecoiiuerfo , cr ideo culpam /uam obumbrauit falsb. rnde fubdi-
tur.
3
Scd nunc. coram populo di/ftmulando.
4
Et rcucrtcre. honor^ins me tuaprxfentia.
j
Non rcuertat . yidetur
,
quod Samuel falfum dlxerit : quia
po^ed cuTH ipfo nu^rfnsfuit . Dicendnm, quod intelleClus Samuclis
fiiitptn illa hoia
,
& non pro fequenti
, ficut loan. 7. faluatordicit :
Ego non afcendam ad diem fcftum iftum . cr po/lea dicitur
,
&ipfeal'cenditi'i otculto . Felquiaprotunc Samuelintendcbatnon
reuerti, fedpoil mutauit propn/itum ex
caufis qux dicentur.
6 llle autem. ad retinendwn eum.
7
Qnaj &fcifTa. in /ignumfciffionis regni a Saule,fecundum quod
fibditura Sam:ielc.
8 Scidit dominus. Dicut autem hic aliqui Hebriei,qubd Samuel
tnnc dedit/ignum ipft Sauti,qubd ille erat regnaturuspro eo, qui ab-
fcinderet oram chlamydis fux,quodfccit Dauid, vt habcttir infra 2, 4.
froptcr quod Saul tunc videns oram chlamydis
fun in manu Daiiid
dixit:
MORALITER.
t
1 Dixitq; Saiil
,
&c. Pcr hoc autem o, Samul Agag occi-
dit , fignificacur q
Chriftus pcr Samuelem figuracusexcin-
guic abquando inccntiuum carnis inalitjuibus amicis fuis.
Cicuc
^xit : Nunc fcio quod certiflime regnaturus fis , vt ibidem
habetur.
9 Porro triumphator . Sciebat enim fententiam domini
diffini-
tiuamfuper Saul& fiUoseius de tranjlatione regni,qu* immutabili'
ter venit in effcEtum.
1 Atille ait : hoc dixit Saul magis timorepcen
,
quam amore iw-
ilititt.
1 1 Scd nunc. &fi non rationeperfonx : hoc tamenfacias propttr
honorem dignitatis regix
.
1 2 Reuerfus. Hicponitur condefcenfio Samuelis volens deferre ho
norcm Sauli quandiu d Deo in regno tolerabatur ,& ut Hnter/iccret
.Agag,qui adhuc uiuusferuabatur, idcbf^bdittir.
I
J
Sicutfecit. Secundum Hcbrxos hoc non dtcitur de ^gag,in ftr
Jonapropria,fedde rege .Amalec, qui filios Ifrttel inuafit hofliliterm
defcrto,& plures ex eis interfecit,ut habetur Exod. i y.T^tim. 1 4.&
Deiiter.i^.
14 Sic abfque liberis intcr mulicrcs,&c. per hoc no efi intelli-
gcndu, cp mater .Agag adhuc uiueret, quia anih morttiafnerat morte
naturali ucl interfcila cim aliis depopido .Amalec. Sedpcr hoc in-
tctligiturqubdomncs filiieiuse/fent interfefii , quia .yfgtg , e'^''^ '"
pnnCio occifionis,
&fi
cum
ipfo
alios habuerat , iam interfecti fut-
rant cum atiis.
* I Ec
ficutlegitur dc Bcato Francifco,& in collationibus patrum
dc Scrcno abbate, quod in fomnis viditangclum Dci
eunu
chizantcm iplum,S^ cx tunc non fenficmotum carnis
mor-
duucum,prima cuilacione cius.
f
i
ytnmtH'
4^3
I. Regum Cap.
XVI.
414
a
Etin frufla. CumIcgutquidam in fcripcuris, quod fanti
nulh hcftium parcant,d)cunc eos cruddcs,ncc inrelhgut in
his vcrbis obumbrata mvfteria; vt pugnantcs,i/aducrfus vi-
tia nullu penitus rchnquamus. Si cnini pcpcrccrimus repu-
tabitur nobis in culpa , ficut Sauh
,
qui regem Am.alcc vuiu
referuauit.Sandi vero ficut Sr.-
muel, nullum pcccacum dimit
tantimpunitum.
4i lofeph. Agag addudlo, di-
centeq;, qua euet amam mo s,
ait Samuel.-Sicut tu mukas He
breorum matres pro fih]s inge
mifcere fecifti , iic ingemifcec
intua mortegcnitrixtua.Iur-
ficq; repete eii inGagaliS mori.
K Theodoretus. Cur Agag
regem occidit propheta ? Sicuc
Phinecs Zambri. Nam quod fit Deo iubente,eft pium.
b -j; f^eruntamen lngebat Samuel SaHlem, &c. Hieron. Bcati^qui
lugent. Ludushic non mortuorum poniturcommuni legc
naturc, ic*d pcccacis &viciis mortuorfi . Sic fleuic &: Samuel
Saulem ; U PauUis Apofiolusflere aclugereie dicic cos,qui
poft fornicarione, & mirrHindicia, non cgerunc poeniccnt].!.
Y- Bernard. Lugebac Samucl Saul, mifcrans,non dclibe-
rans.Fundebat lacrymas Dauid filio patricid^: &: li noh pro
futuras,pi.is tamcn.
^'ildem. Samuelem recolo, qui non femcl, fed oibus dic-
bus
^
lieresmatertua.tEtinfruftaconciditcumSa-
^
muel coram dominoin Galgalis. Abiitautcm
Samuel in Ramatha. Saul v^ro afcedit 1 domu
a % Sub i.udiim- m h.ibi.u rcgnantis.
fua in Gabaa.
*
Et non vidic Samuel vltra Saul

b v^L^^^ ad diem mortisfu?- Veruntamen lugebat

5
SamuelSaulem
,
quoniam diim pcenicebat,
cjuod condituifletregcm Saul (iiper Ifrael.
busvitx fux lugebat fuper Saul , cu m fc; rec eum longius ab D
ocuIis'diuinitatiseIongacum.Noncciribaccamencompaf-
fiojqua; condolentis aniinum UTcp(crar,fundens
lacrvmas
&: fi non profucuras
,
pjas canicn.
^iChrvfoft. MultucxhauficcpishcatusSanuielproSaule
-i ,
I ri. r- , Honnl. c.oe
.
dcprccans: iiottcfquc
mu''as
^ocnh.
tranfcgitinfomncs pro delin- t^qVs.i:?
quentislalucc. Dcusautctcm-
<^"'" Balaaa
pusnpud!nns,(noncnim Lum
""^
^*
propheta: oratione peccatoris
conucnitpcrniccntia) d:cit ad
prophccam: ypiuerfno cuploras
?'
Vfqucquo,oficndic tcmpus ac
pcrfcueriinciam deprccacis. Hc
rcpulic ')eu.vccmpiis dcpreca-
c
tionis prophccx. Santio vero
Dauid perNiichaa depCGcaci
crrorecorrcpco, &: illico ad minas vcram proliccnci conuec
lionem
, vniucrfamcontulicpoenitcnci
{lilurem.
: Idcm.Fraccr no rcdimic, rcdimcc homo:Ecia fi Mofcs
Homil.i.m
fucnccc (i Samucl, ec fi Hieremias, cn corum pro i mpceai-
*^-pii4S-
tcntibus^Dcfi non placarcc oracio.Lc li Samucl ruifum cxo-
rans pro ahquo mdigno
dcprccccur,concinu6 ad iplunVcIa-
mabic Deus, yy.y.iecfno ci< liiges SauR F.ria fi pro forore quifpia
incompccencer oraucric
, audicc qcf Mofes : :^i contpuljfet pa-
ter, &c. Ex quibus profccto rcdoicc,
q, fi ncgligcnccs fucri-
mus ac defides,ncc pcr alioru cjJc poirumus mcrica faluari.
Numcr.ii.
F
NlCOLAVS DE LYRA.
I Ec in frufia non xelo vindnl^
,
fed injtiti^ diuinx
.
3 Ec non vidlC Utnd exponuur d-.tpliciter : Fno tnodo referqndo
ad mortern Samuelis,de qua habctnr infra i ^.c.vbi dicitur,tju6d con
^tcgatus ejl ad cum vninerfus Ifrael , & verifimilc eii
,
qmd '>'aulibi
ventrtc &Sanuel iam propinquus morti eum viderir.yrd contra hoc
videtur quoddicitur infra ig.cap.qubd Saul propfietauit cum ctcris
coram Samuele..4d quod re/potdent ifli, qubd non vidit eum in rtgio
habitH,vndcjubuitHr ibidem:Et ccc/nit nudus tota die illa &no
de, Fel quia erat tnutatus in virum alternrn
,
propter fpiritum pro-
phciujicutfnpra lo.b.diciiurde ipfo . Prophetabiscum eis , &
muca-
M O R A L I T E R.
f
3
rerMwfawj.Pcchocdcfignatur^quod quilibct,quieii
CAPVT XV L
Ixic Dominus. a -ii ^it
Samuel: Qjomodo va-
dam,&c. Thcodore-
cus.Cur prophcta iuf-
lus, timuit vngcrc D.niidJQu^o
niam non folum crat prophc-
ta,fcdctiam homo. Sicnim
prophctarum dominus nofter
Icfus,falutarem fufcipiens paf-
fioncm,timerc humanaoftcn-
dit naturam.quis efl adco liber
apafiionibus, vt rcprchcndat
prophctam,qui timucrit ?
5 Procop. Confiicucum quo
que ccac , vc lacrificij prartcxtu
abirct,n6 mendaciter.Mentiri
cnim
N I C O L A V S
C A P.
xponitur rcfciciicio ad mor
tcm i-anlis, quiatunc
viuhenmSamuelfufcitacus,&denuntiauitei
mortem fuam futuraniin craftinum
^ qujidies iam inccperat quando
Samucl hocdixii: quia dicsapudHebros
incipita vcfpera prxce-
dentis diei.
5
Vcruntamcn. non ad hoc
, qubd fcntcntia domini contra eum
mutarctur quamfciebat dcfinitiuam^vt prxdidum eji:fcd compatiens
ammx eius ne ditmnarc ur ancrnalitcr
, & timensne populus
Jfrael
propter peccata Saulis afjiigerciur.
membrum Chrifii
, rcputare dcbetcafum magnx perfona;
valdc lamentabilem.
V T XVI.
Ixitqj t dns ad Samuele: i
Vlquequo tu luges Sa-
^
ul, cuegOjpiecerimeu
ne regnet lupcr Ifrael.
Imple cornu tuu oleo,
|
&; veni vt mittam te ad
Ilai Bethleemite. Proui-
enim no docct dominus , ver^
obtulit facnficium. Didum ig'
tur cfl ci , vt facium cclaret , &;
t De poen. >\i
aliud quam rcs ciat,diccret. ^ '^''P- i^''*'''
"
): Thcodorer.
^
prophc
? Qiioniam non dfac Dcus
,
Xerac.
c 1 A-
'^''''""bcauQ^^ii.
.
lamcIcctumncfcictHC prophe
ta
iTTxIxitq; dominus. Supcrius aClum eil deregno UbUifub Sait-
l_y
e, bic confequenter agitur de regno ^abdi fub Dattid . Circa
quuu aduertendum: qnod Dauidfuit inunflus in rcgem,non ad hoc ut
slaum pojfideret rcgnum, fed quando accederet bcncplacituni diuinu.
Dcus auiem tolcrauit Saul, in polkjfione rcgni vjq; ad morlcmfuam,
ytexpcrfccutione Dauidmalitia Saulis atnplius declararetur,cr Da
uidinnocentia atq; patiemiaprobaretiir.Tritnb igitur d.fcribiiur ip-
fius Dauid inua&io.fccundb Saulis xmulatio.c.lj. tertib Danidpcr-
fecutio.c.i^.quartb
ipfius Saulismors,& Danidexalcatio.c.iS.Cir-
.
capri-
fcd homo . Jgnorantia aucem
diuinam rcuclauit fcnccnci.im.
Sicnim ad Dauidcm rccta ef-
fec profcdus , vcnillcc in fufpi-
. . ,.
, ^.
cionem
,
quod hoc tecilTcc ex
a di.n.inhlijsei mihirege.EcaicSamuel:Quo
3 aliqua fubornacione . Naciim
vada ? Audiec enim Saul &interficiec me. Et
^^^^^^} ficf-ita dcaionc, ape-
j- i7" 1" j
-
n
ruciuc iracrcs fuam inuidinm,
aicdns: Vituludearrnetomllesmmanutua,
^
quidnonfccifibnt fiuon fada
S^
dices: Ad immoladu diio veni. Et vocabis 5
ctlcthoc modo ?
D E L Y R A. caprimum Samuela Dcomittitnr.fccundb Dauid interfraircsinun-
XVI.
'
giciir, ibi: Cumque ingrcili cffcnt. terttb Saul canquam reprobU'^
tnsa maligno fpiritu afjiigituribi: Spiritusautcm domini,&:c.
Cirfa primum dicitur Samueli d Donnno.
2 1 mplc. Tcr cornu quod efl vasfolidum,defignvtHr ffabilitas rc-
gni Dauidyficiitper lenticulam,qHX cit vasfragilc,dc;ignatafuitfra'
gilitasregni Saulfuprd io. c.ip, ^
3 Ec aiC . Hoc dixit non difjidendo deproteHioni; diuina
: fed quig-
rit wodnn! qualiter drbcat ire pruptcr qnad dominus rcfpondit.
4
VicuJuin. hoc erat yeriim,licct cur;i hoc
effet
alia caufa-
5
Rzvocobis Ihi. t>tipfe& filijeius fanilijicamitur.
4 I Et
a
M O R A L I T E R.
1 Dixitq; dominus. Sicut c.prece.pcr Samuclem fignifica-
tus cft Chrifius , ita pet ipfum fignificatur Chritii vicarius',
ad qucm pcrtinct vngcrein principcm vcl pr.-latum , pro-
ptcrconncxioncm
cnimprincipalisagcncis advicaciumin
cxpoficionefacra:
fcripcura;,&: maxime mTfiica,fit frcqucn
ter tranlitus dc vno ad alium.diciturigiturfibi.
t
f' f(,uequQ
,
&c,
q. d. vicarius approbare dcbct magifiri fui
le;itentiam
. Et quia mortuo vcIdcicCto pnncipe vcl prxla-
to.
co,:iiius clt initicucndus, lUcoluv^duuv.
f
yeni vt mi/faw,e<rc.PerIfai,qui intcrprccat falus mca,Chri
lius fignificaciir:dc quo Efa. j^.a.in pcrfonapatnsdicit': /-
xta cslfalus mea,vt vc.&c.Cum crgo dicitf, yeni vt m.te ad Ifi.
intclligitur efle vcrbum , vel inipiracio Ipiricuflaniliad iliu,
qui principem vcl prtlacum inificu:.-rc dcc vcl vngcre.Nam
talis promocuS dc filijs Ifai , id clt , Chrilh pcr veram fidcm
dcbct cHc,pcr hoc auccm,qu6d dc filijs Ifai minor inuuifius
fuit dc pca;ccpco domini iicuc dicicur mfra.
4K
Glof.ord.&NicoIaideLyra.
416
^ a Tlr rcfphht.
Reprobatis m.i:or)biisfllijsIfaiminimusad
RaWwam. rcgnum clig;itur
,
qui:i Iprcto ludaico faccrdotio Sc rcgno
,
A
prioris populi, Chr;(ius capuc mjnoris populi rcx, &: faccr-
dosfadusclt.
b
f
f/o.v/9 enim ridct ca (}t,i; c. Tcrtul.Tu vc homo,cxrinfc-.
cusvnumqucm
I.ibs depne-
Knpt.c.3,
-} dicam.
t
moii funt.
)
t,eu. 0. b.
tCenow
B
t
c|u nin,
incorde.
Hocnil-i.iA
quc noni : |xiras
3uodvick'S. Vi-
cs autcm quo
ufqiiepculos ha
bcs. Scd oculi
domini .-iki.Ho-
mo in fscicm
,
DcHS in pr^cor-
dia contcmpla-
tur . Ec idco c,o-
gnofcit ,
tjui funt
eins^
C Tarutihs. Dc
officiopccorum
fahis cft Dauid
rex hominum
:
Chrif^us autcm
xb ouili liid.ii-
car plcbis ad rc-
gnum gcnrium
tranflatiis e(^
.
}< Chiyfoft-
Venic Samucl
f.d Idic, vtvnu
cx filijs ciuscon
fiitucrct rcgcm,
no multitudine
vall.itus milc'!,
ncc ambirione
fupcrba aduc-
n!cns,fcdcornu
in!quQcr.ic fan-
dum olcum ha-
bcns in manu.
Coplcbncur nu-
merusfijiorum,
&: qui quxrcba-
bcre,&: cius pr^-
cepcis obcdire.
Sic eccnim rc-
gnum ei mulco
tcpore fore man
furum, domum-
<^uc claram ac
f
coronac.Nunquid magnicudinem
coiporlsqucrinuisrrngc

nuicaccm annnardclidcramus. Nolo pulchricuduicm cor-

poris, honcfraccm mcncisrcquiro,&c.
4Jofcphus.SamuelfumcnsolcumvnxitDauidcm, ciq;
fignificauit, quoniodo rcgnarc cu Dcus eligcrcc, monuitq;
^
iultum clic dc-
f
ChnAut vnAut eil oleo Ixttiix prz conrortibus fljtt.
Ifaiadvitflim.im. Etcgoodcndam tibic|Liidfacias, &:vngc'i cjLiei-n-
cunqi I monftraucro tibi.Fecitcrgo Samuel licuclocutus cft ei domi-
nus.Venitcj;in
B:-tlilecm,t&adnnratiluntrcnioresciuiratisoccur-
rcntcs ei.Dixcrutcji.i Pacificus ne cft ingreirus tuus? Et ait. Pacificus
a Id e'Hauate ve.les. b Vt iHiiinlciii.
Adimmolandu dominovcni. t Sanclificaminij &venite mccum, vt
3
tamofitlima ha-
a U c i muml!:e Inp fos fccit.
bltUrum
,
Vafta-ji
immoIe.S.'inl:ificaui;:cr>?olfai&filioseius, &vocauiteosadracrifi- 4
turumq, pariter
^ '

V /T
j- 1- L o ixi j -.,-..< Pamtinos. Ec
cium Cumcj; ingreili client,vidic Eliab,& ait: t Num coram domino
^
^-
^^^^ quidcm
a
cftChnltuscius? Etdixitdominus adSamuile: Nerelpiciasvultum
7 nionuidcc , ab-
cius, neq; altitudinem ftatura eius, quoniam abieci cum, t nec mxta 9
fccllic, diuinitas
^^
mtuitumtiommisegoiudico. Homoenim videieaquiEparent,do-
minus aurc intuctur"" cor. Et vocauit liai Abinadab, & adduxit cum
coram Samuel. Quidixit: Nechuncelcgitdommus. Adduxitautem
Ifai SaTiima : de quo ait : Etia hunc no clcgit vl( .miuus Adduxit itaq;
a Hatce tgc:!* fjbbacizans reprobate.
IfaifcptemfiliosfuoscoraSamuele EtaitSamucladifai :Nonele-
gitdoiDinus cx iftis . Dixitcj, Samuel ad liai : Nunquid iam
completi
^
fijnt filij ? Qui refpondit : Adhuc rcliquus cl^ paruulus &
pafcit oues.
tEtaicSamueladlfai: Mitte&adduceu. Nec enimdifcumbemus,
^j tur,c6quodtac
J
priijfquam illc huc vcniat. Mifit crgo&adduxiteum. Etatautcm
'^
edc.
^^""*
a Qu:e:t itcqui venit clfEdei tintlis ve.tilusdobofta. l> Speciofus tbrma pi.t ti ho. .
.^.;,
e/iutmi
t ruufiis
&
piiicher afpc^au, decoraq', facie. Et ait dominus : Surge &
--
-
^"
"
i Vnxit tcii'-.o,l3t.j>ra:con 5ct.
vnge eum Ipfc eft cnim. Tulit crgo Samel cornu olei,&: vnxit eum
RcprobatoSauIe. /
inmediofracrumeius. Ettdireclus eftfpiritus dominia dieilla in
a C'Iiiii'.u;n,qu; manu foriis,quia diabolum 8c mundum vicit, Jc deii^ciabilis viide: Vcni^M dcii-
deratus cunctis ^.cntibus.
Dauid &: deinceps . Surgcnfv^ue Samuel abijt in Ramatha.
Spiritus
II grauic
'"*
Saul rehdo,mi-
Ec ille
quidem prophe-
tare capit, fan-
^
fto fupcr fe Spi-
ricu vcniciue.
4 Hicionym.
Ideo dircctus m
j^auidwm Spiri-
tus doniini dicJi-
' ^
domini , (^rc
Jc Ilidorus.Sic
diutus elt ctiani
fopor domini, ,
'*
quioccupaiiicmi
JiccsSaulis,cum .
Dauidhafiram&
^^
lcyphum abftu-
lic a capicc dor-
^
acapicc
bacur.Erubuicpiccr,h.ibeo inquiens,vnum parimiri &con- micncis, non quodipfe dominus dormiicc', fcdquiacius
tcmpr!b;!e,quipnrcicouc.<;;ruauccmrcgcrcquiris. Opaccr, nucu infufus cfict, ne quifquam prarfenciam Dauid fcnci-
paruulu &: paltorcm Dauid dicis? Homo dcipxit, fed Dcus rcc, dicicur crgo ipincus Dci maius, id eft ,
mmiftcr Deiad
coronac.
,^facicndum
^
f>J I C O L A V S D E L Y R A.
I Ec admiraci. Tu quia non confueucrat tlluc venircuu quia venie
bat multurnfolitarius, qula kgatiofua de negotio regni eratfecreta.
3, Dixcruncquc:Paci ficus. Timeba^it cnim nefugcret dfacie Sau
lis offenfi contra eHm,cb quod arguens tpfum dcnuitiauerat ei tranf'
laiioaem regni.
3
Adimmolandum. ^dduoenimvcnerat,fcilicet^adinungen-
4iim regem,^ lUud lacuit, quia cratfccretum. Et ad offcrendum , &
illud exprcfjit
,
quia in publico erat agcndum yfccundum quod fucrat
fibi
diSnm a domino,vt habcturexprxdiQis.
4
Santlificauic. ^(ju.t expiationis, uelper cotincntia ah vxoribits.
j
Cumq; ingredi. Hic confcquenter ponitnr DauidiniinIio^pr-
vitt:itur tanlen fratrum fuorum repuljto,cnm dicitur. Cum^uc in-
^TcCCu iocit 71 fecretum ad inungcndum regcm.
6 Vidic Hdi.ab. q^n erat primogenitus Ifai &magn fiatur , vt
hnhetur exfcqncntibus,
^
y
Et zit.incordcfuo.
8 Nuni cor3m,&:c. q.d.fic^quia ex mttgnititdineflaturx iudicauU
enm c/fe aptum dignvaii rcgic. Sed hoc exclndit dominus di.
9 Ne rcfpicias. nolcns eum regnare. Cuius rationem
affignant Hc-
brxiyfuia cratfiiperhiis cordr,
c^
irac'>ndi<f, quod p.ttct ex hoc qiiod
fcquen.c.dicitur: Iracus tuic concra Dauid: &cum valdh durh in-
crepanit
crcpauitfine caufj, cum tniam vidiflet eu vgi in rcgeper Samiicl?.
I
o Dominus. Hoc enim cH proprium ipfius fcirejccrcta coidiim.
I I Ec vccauic./fc efi in flebrtco.
l 2 Adduxic I .Taral.'p.i,ponu>it'4r tantum.y.filij Ifai, compntan'
do Dau:d,rjui noi/dum adhuc vintrat.Et idco dicilurbic & cap.fcq.
ybi exprimiintur oClo cius filfj ,
quod lonathan filius Samma
,
qucm
adoptauerat ei in filiun/,et nutriucrat intcrfiliosfuos, con/putaiur in'
terfiUos cius,
&fuii addulus coram Samuele,antcquam veniretDa
uid, qui erat
ipfo iunior.
15 Miccc &- qi:ia mandatum domini voluit implcre diligenter
, &
tjuia dcbi bat inungere regem clco facrtc vaCiionis, quod dcbet fieri c
reuerentia&faliha ieiuna.
14 Eracauccm rufus. /Hei>-4;o/j4W,rubcu.s,vc/rubicudus.
1
5
Ec aic domi. Sur. quia tale negotittm dcbcbat ficri Jlai.do cum
dcu itiove ic^ reuerentia.
1 6 c dirc6tus eft fpiricus do. id
efi,
firitus fortitudms &
con-
Uantix ad libcrandim/ populum. vndc
&f'-:.
cJicitiir,(ptnertnisinit
conflantcr& voluitaacadpiignandwn coiraVhilflhxum,
Hieron..
dicit , rp ab illa dicfiit in co/firitus prophctix, &ex tunc capil pfal-
tnos cane>e. Et hoc confonat ditlo iUorum qui dicunt ipfum fcciffe
il-
lumpfal. Dominusilluminacio,&:c. ////aM^ioflf.
1
7
Spiricus auccm domi. Hic cbfcqueier oflcditur
Saulis affiiBio
^per
M O
R A L I T E R.
t 15
Eftf/irfow/W. fignificacur quodiHcde Ctiriflifiliis;,
qui cft humilior ( ca:tcris paribus ) cft ad dignitaccm cccle-
l;afticam vcl fecularcm apcior
.
16 tfiicrt.crc. />/</().
Pcrquodoftcndicur,qu6d promoco
cx Qrdinatior,c diuinadacurgrjci.iad cxequcndum otficiu
<i.ium,niIipon.acobiccmfpiriculT3ndbgracia:.
17 ^prritusa-.-.tcmdomi. Pcr quod lignificacur,q,qii fpiricus
lanctus rccc^ic ab ahquo propccr pcccaci mQicUis commif-
iiopem,
lioncm,fpiricusinnlignus.ngicat eum de culpain culpam.
Grcg.fcccacum qu /d non pcr p^niccntia diluitur,mox
fuo
pondcrc ad aliud ti ahic.Pcr hoc autcm, qutid pfallencc I>a-
u:d S.iul allcuiabacui-,fignificacur,qu6d pcr oracioncs
fanito
rum a d.tmonibus agiciti aliquando curancur; quod dc cor-
porali curacioncora^cionibus fandtoruin
ficqucncerlcgicur
ciic
taitum.Spuitiialiter autcm pr.xdicatorcs hoc faci'.n
in
illis, qui ad corum pncdic.ationcm fpiricum ycrc
pcenic?iid'
cym propoiico co.nliccndi cpncipiun?.
\
47
I. Regum. Cap. XVI.
418
w'-
facicBdiim in Sniilc,quodeum patidecernerctindcx oTnm.
Grcgor. Diabolus licet affliclionem iuftorum fcmpeL"
appetat, tamcn fi a Dco potcftatem no accipit, ad tcntatio-
nis articulum non conualefcit. vndc omnis voluntas cius in-
iufta . Exfecnimtentareappctitjfedeosquitentandiiunt,
ic
prouttcniandi func, Deus
li.,
etiuj
poloi
(
iufte tcntari permittit . Idco
idcm fpiritus, &: Domini ap-
pcllatur , &: ma!us : Domini,
per licentiam iuihi- poterta-
tis,maUis perdctidsnum in-
iuna: voUintatis . Formidari
crgo non dcbet,qui nihil nifl
pcrmilliis valct: quamuis cm
inalignitas a Domino non
fit, poteftas nifi ^ Deo non
cft.
^ Thcod. Cumdiuinusre-
ceffilict Spiritus locum forci-
tiis dl maJignus.Hinc aucem
doccmur clamarc cij Daui-
dc. Spiiitum fanStnn tv.tinine 2
ahfiras a me. Sic CU m Apofio-
licagratia ludam rchquiflet.
in cum ingrcffus eftdiabol".
'^ Euchcr. Arbitror mali-
^num fpiritum a quo vexa-
batur Saul, ideo didum, Do-
mini, quod occulto iudicio
Domini Saulcm vcxabat.
Vtitur enim Dcus miniftris
Ctiam fpintibus malis, ad via
diiiam maloru, velad bono-
ru probationem ,
alio modo
,-d 1II.1 rem, alio ad ifiam.Di-
vtuscltergo fpiritus Deima
lus , hoc eft, minifter Dei ad
facicndum inS.uil, quodcii
iudcx omnipotcntifrimus pa
ti iudicabat, quoniafpiritus
illevolucatc quamalus erat,
b
non crat Dci , creatura vcro
quac6ditLiserat,Dei crat: po
tcftasaiiccm qua, no fua,fed
Doniini omnium xquiutc
^"
acceperat, Dci er.u.
^.'. Tertul. Indomefticos Dei nihil Satan.^licetexpro-
priapotcliatcAutenimex caufa probationisconccditurci
lus tentationis prouocaco,vel prouocanti,aut ex caufa rcpro
badonis traditur ci peccator quali carnifici inpcenam, vc
Saul , Et abfctjjit inquit, fpirnu; DominiaSaule, & concuticbat
eumfpiritus ncqnani a. Doinino,&fiiffocabat cum
,
a Scientem Tfal.&c. Erat Dauidcanticis muficzeriiditus.
Diucrforum fonorum rationabilis moderatusque conccn-
tusEcclcfix vnitatemfignificat, qua: varijs modis quoti-
dicrcfonat. Dauidincithara fua malignumfpiritumcom-
pcfcuit,nonqu6d tanta viseirctin cithara,fcd in figuracru-
cis Chrifti,qua; de ligno &: cordarum cxtcnfione gcrebatur,
qux lam tunc dijmones cffugabat . Tropologice aute hoc
tadOjCompatiendumproximoinftruimur .Plcrunq ;cnim
fuperbus diucs , exhortationis blandimento pLacandus efi.
Ciuia plerunquc dura vulncra per lcuia fomcnta molle-
fcunt,& furorinfanorumadfalutem, medico blandicnte
rcducitur. ApprchcnfiDauidcithara, Sauli fcdabacinfa-
niam . Pcr S.:ulcm pocenccs,pcr Dauid vita fandoru figna-
lur.Cum ergoSaul ab immundo fpirftu arripitur, Dauid ca
ncntc cuis vcfania cempcracur. Qnia cum fcnius potencum
per
autem Domini recefTit a Saul , & t cxacjitabat
eum Ipiritus nequama Domino. Dixeruntque
a I^Opincs fuliiedi regis feiuijVel pueii.foli cu.^iilaiij votsiitiu .i;;iici
.
fcruibauladcum: Ecce (pidtu.sDni malus exa-
*
gitatte: lubent* Dominus noller, &i'cruitui,
cjuicoramterunt, qu^erenc homincm (cientcm
pfiillerecithara, vt quando arripuerit teipiritus
Domini maluSjpfallat manu Iba S: leuius feras.
i
EtairSauladieruos fuos: Prouidcce ergo
mihi
aliquembcnepiallentem, & adducite eum ad
me. Etrefpondensvnusdetpuerisait; Ecce
vi- 3
difiliumliaiBethlehemitem (ciente piallcre,
&
fortiflTimum roborb
, & virum bellicofum
,
&
4
prudentem in verbis,& virum pulchrum , d^ do-
minuseftcumeo. Mifit ersoSaul nuntios ad
Ifaijdicens, Mitte ad me Dauid filium tuum,qui
eft in pafcuis . Tulitergolfai t afmum plcnum
panibus, & lagenamvini, &hocdum de capris
vnum, & mifitpermanum DauidfihjfuiSauii,
EtvenitDauidad Saul, &ftetitcoram eo. Atil-
lcdilexiteumnitnis, & fadus cftciusarmiger.
Mi(itque Saul ad liai dicens , Stet ^Oauid in
confpedtumeo. Inuenit enim gratiam inocu-
lismeis.Igiturquandocunquefpiritus
Domini
^
arripiebat Saul,toIIebat Dauidcicharam,&:per-
7
cuciebatmanufua, &refocillabatur Saul,t&Ie- 8
uius habebat . Keccdcbat enim ab eo (piritus
malus
.
A
5
perclarioncm in furorem vcTtitiir, dignii cfl-,vtad filutem D
mcucisqitalidulcedinc cichare locutionis nofiia;tranquil-
lirarcrcuocctur.
.j: lofeph. Saulqucedrjmpafriones^&d^moniarepcntcco-
Tj
,
prchcndcruntjfurfbcationcsci&angufiiasinferentcs.icavc
cai.io.
"^' '
medici nuHum ei filutisre-
mcdium inucnirct. Ddcdla-
bnrur autem in D.uiidc, &
m.ixime ininuafionedicmo
niorum, qui cum ad cum ac-
ccdercr , folus crat mcdicus,
hymnosdicendi^^&pfallcn-
*
qucfumir
.
do in cithara , &; Saul a men-
tis oppreisionc rcuocaudo
.
Y- Piocopius. CultusDei
qui per in(irument.i mulica
.f-
benefft
cxcrcetur, noquidcma Deo tibi.
craditus/cd a D.iuide rcligio
Com. fn
fc excogitatus cfl. Diuino
'"'"'= ^"'^-
cnim Virdorc inflammatus , , ^.
.
ea qua; homincsadlibidine
SsL lafciuia accendimt, ad pie
tatcm traduxit. Cantumarti
culato: vocis hymnisdiuinis
tcmpcrans,vc hiclos fcnfum,
intcliccfvcro vna cademq;
cperadiuinii ardorcm cxfu-
fcicarcc. Dauid ic.iq;diuini
^
Spuicus vmi acq;cthcaciam
;u,,,el ,,(Tn:-,
acccpcrac,quoopcr.ancefpi-
fcrentem
p^
ricus malignusquicfjcbac. "
-:: Bniil. Dauid facrorii can-
E-
ticoru poeca, citharaex infa-
H"""'- ^4-
niaSauIcm rcgem liberauir.
adoleicccc ,
Dr &: Pychagoras in cbrios delibri^g^;,
cl:m incidcns, iufsille tibici-
"' legcnd.
ncmconuiuio luxuriofopriE
fidentem mutare harmonia,
ac dqrion ipiis cancre . atque
hoc modo mttlodix illosad
fobnctacc reduxilie
,
qui eic-
dis de capite coronis fme
omnes crubuerc.
4 Achanalius. Dauidcum
in folitudine paflorali age-
ret, nec elicccumquibuslo-
querecur, citharam compinxit. ex cuius conccncuduoin
primis confcqucbancur,qu6d &: indc f)litudincm lUam mi
tigarrc: nec ad dillolucas cacioncs delabcrctur.Scd pfilmos
caneret,quo& modulacionis fru^^um percipcrct,(Sc piecate
adiuuaret. Pfilkbatquoqucmultipharia miracula Dci.Ce-
terum , cum torqucrctur Saul ab immundo fpiritu, non de-
fiiitquiindicarct ci D:ui:disiolcrtiaai . AccerIitus,cjuotie.s
inuadcbat rcgcmipiritus immundus, Dauidcicharam pul-
ipfji, j.,
fabat,hymnos doniino cfititans, flitfbcanccm dxinone pro-
pulfibat.O magna pfalmoru virtutcm
,
Spiis immudus fif-
focansalium,ipfc inuilibiliter futfbcacur,6<: rcfpirabat Saul.
Soetiui.
^ ChryfolTo. Pulchcr pfilmi conctnt:useftacurifsimQ te-
lum aducrfus d.einones , ncc enim cerui itatcla fugiunt, vc
p
pfalmos Dauid di^mones.Sumplit Dauid cythardm, &c pul-
fauit,6<:a Saulcreccisit malus i"piritus,&: reccdcns d^mb ce
cidit,vt ccruus fagitta pculius,(S^ i iccore fauciacus . Pulchra
elt D.auidcithara,cit.n.animij cofolacio. PulchraeItlyr.Tpa
ftoris : mcntis enim nfe neruos confirm.it ad virtucem,&c.
b
J\efocULibatHrS.iul. Antccnim vexabaturad(^-monio vfq;
ad futfocationem. RefcrcBoccius pliilofophum quendani
ta(itu citharx dcmonium ab obfeiro corporc pepubflc
.
S
CAP.
t
bcns
Hodiil.de
fcrmoac.
NOLAVS D LYRA.
5 perfpltm malU qai a Deo
permiffusfuit eti affiigere.ideofuhditur.
i Lccc fpiritus do.mal. Dicitur autem dxmon fpiritus dni,e}uia
natura ipjius bona cfl, & a Deoper creationem
,fcd malusfaclusfuit
ferjupirbiamfuavi. C^tera pateifpfquc ibi
.
2. Pfall.lt manu. Quxliterautemhocjit,diceturin(imcap,
S
Etrcfpondensvnus. DictutHebrm, cpillefuu Docg,qttierat
fiocipaUs interfamulos Saul
, & dixii hocex odio
,
quia lam Dauid
cdiebat
,
&
fic qiixrebat
,ytf}aret inprxfe/itia Saulis cumadxmone
fiilgereiur,&
ftc a SaiiL\ vsldjemone ipfurn agitame occidcrtcur
, &
idioiplum commendauit, non ad bonun ipfius DauidfinaUtcr,fecun-
dum
inteiaiintmfua^n.ynde
&in eius comrncndaiione aliquid .tddi-
d>t,qiibd non videiur Vcrum^iiktns
,
4
i^t vi.LtiiiLO. quia adhuc erM itmenit . Fnde &Saul dixit eipo-
fiea,
I
flea.vt habctur ca.fe.T^on vales reftflere
Philif}<go ilti .S<:c.qa puer
CS. Sic enimfaciunt hoies mafitioft,comendando
illos qims odiunt, vt
in aliquo cafifru
fpccie boni eos confundant,fed Deusfh-quenter ecrU
infidias contmtiiad bonum illorum quib<s inftdiuntur, quia non cft
fcientia contra dnm. , Sicut Dcusmaliciamfratrtm lofiph ipfum
vendendo,ne eii dominaretur,conuert. t ad cotrarium,quiaper hufuit
exalratiis in ,Ae^ypto,&frairesfui
coa&ifucrunt
adorare ipfnm
.
5
Tulit.&C.aii. pl.i . o>ieratumpanibHS,velfccundum
alius,faccum
faciwii dc corio afinipknum panibns,
Cxterapatentvfjucibi .
6 f^i.qua. &CC. quii no affli^ebat
eu eotiniii,fid
f
intcrtulb tfis.
7
tollcbnt Dmidci.idcflfaccipiebat, &
percHiiebatma?iuf:ia,
quia cont.tCii! di^Jtc^ntm fittalis meludia .
8 Et rcfocili.ibarur Saul.&c. Ciiius caufa fiMtur. Rcccdcbac
eilimabco Ibi.ma. ^d m.noremhmus
euidcritiamquMitu^-hic,
Tom.2.
O
y*''"
Qiicclli
419
NicoIaidcLyra.
A
i-truta dsmones virtute metodixpofint expclli a corporib. obfejjts . Et
vidtur(f,ficy<iHiadicitui;\{.cccdcbJit
abco fpiritus malns. Item
Tobix 6.dixit angelus I{apharl de iecnre pifcis^qdfifuper
carboms po
fi.nur/umHs eiusextricat oegenus d/emdniorufiue a viro, fiiie a mulie
rc.Odor aui huiusjur>,inpn cflmaioris virtutis quam metodia
,
tnaxi-
nth (Mmfenfus attditusfit tnagis dfciplinabilis,ergo &c.ltein mufica
Cuidoais dicitur,(ju6dfu.u quidccm dxmones <^ui melodiafusiinerc non
falent.Item lofpbHS librode Judaico belta d:cit,^uod in exercitn Titi
(mtt cbfideret
Urufatem,tfat quida quiptr lapide annuli dxmones ex-
fettebat J corporibus obfc(fis,Salomon qt diciturfecijje exonifmos ad
dsmones expdlcndos. ifia autfunt <juxdaJafcnfibil/a propter quod no
yidetur in cn effimaior vfriHs qua 1 nielo<Ua.ergo &c.Cotra,Iijh 4.</.
Non c\\ poccHas fupcr tcrram c\ux ci con^parctur, dicitur de
iiabolo.fx quopatet qubd rnainr cfi
virtus dtept.onis &fuperior quim
cuiufcunque rei corpor^is vctfinfibilis.Minor autem pottflas non ha-
bet eficaciamfuper
niaiorem, ,fcdeconu erfo , Melodia autem efi
qu^-
dattt resfcnfibilis
immutans audtimi corporatem,eicgp,&c.
Watoiiicorfl KJ-
^"^^
"K,^
' , dicendtm,fi dsmoneifecundii opinionem Tta
opinio de
d- fonicorum baberent corpora naturatitcrfibi vnita
,
prout dicit ^pute-
9f^i^^
^ustqHoddsmomsfunt alnti^iCorpore aerea,menter6naiia. tpeatcr-
tia,a'i3pjf!iua,fic nulliieffit incanuenicns dicey; epexmetodia , & ex
at:quib.rebusfcnfibitibnspoffentimmutari,&
ab affii^iom
htminim
repeUi. Tonebant aut Tlutonici naturam dxmonu
effc
mediam inter'
intetligentias,quJtfuntfubflatipurfp:tdcs ,
&hoies hhtes corpora
ex quatuor elctnentis confiituta . Sed qHiafuraJcriptura &fidei cf
tlmica afferittdxmones effc
de uatura augetica,
&
qubd natui alia re-
manferunt in cis integra,quauis fint pcrmalitia d:praHati,oportet c'0'
fequtnter dicer: q>
nutla res fenftbitis ,
aut virtus corpm-atis pot iti eis
(diquid agere direclh, vci indirc5Ic:,cum fint olnofpuatesfnbflanti.^,
[f
quod pnffint ad atiquid copstU^nec perconpquens ab obfiffis
corporib.
MclodCa affli- e.xpetli.virtute aiit diuifta,qufttperinr efi,potcfi hoifieri immsdiatlt
^ionftn dx-
-fict immediantlb.fan^is angetis,quiJrequenftr in tatib. fut
executo-
monurn alle-
^,^ votunta(is diumx. f^idetur t ronabititer conccdcadum,q^per me-
uint Ppuci^
^^^.^^ j ^^^^ flliqua atiafcnfibitiapnt affiiBi a d.vmonib, affli&ionem
B
tenius fcrre,vno modo,quia a^us aStuoriifHfit in paticnte pradifpofi-
lo,vtdicitur i.de aia.l)xmones aittnon pntmatcria corporalefecun-
dumfua
volimtate tranfmutare,fcd hocfaciunt tnediantib,ai:nis cor^
foralibuuf^
quod in fuis aBibusJyoles affligrndo., atiqn cctiftdsrantdi
fpofitionc
matcriiC corporalis , riide &dnr alioui timatici, vt hab''tur
f4att.^.& ij.qui
fecnndu variam difponem lunie affiiguBtur a dpifo
Ttibtis ex diuina th pe;-r,uffione,quia tuna hct dhiuni fuper humida
,
&
fecundu }joc csrcbrntn hominis,quod mtcr omnsspartes corporis efl md
gishimidum, magis efl
aptim ad f'fcipicndum a&ionem d^ntonis
vno tempore quirti aliofecundum varium motum lim. Eteodcm mo-
do ad contrarium ptrmstodiam
f
feupar aliquam rem fenfihdempo-
tesl caufari dijpofit incorporehumano p.rquamminnsfubijcitur
adfoni dtnonutn , & fic affhBio ab eis caufafa diminuuur &
alle-
ftiatur , <4tio tttodopotcfi hoc contingcrs
,
qitia adafflidionem nqiii^
ritur perceptio , DcleSlatio enim efl
coniuHdio conucnicntis cum con-
tteuieme cumpercepifone eiufdem, ita quod vbi nutla eilperceptio,nut
Uefl
detelatio , &eodem modo efl
de triflitia
,
feu afftilione qitx
efl
deprffenti mato,feu coniun&io cum perceptione ciufdem,&ideo itlud
quad diminutt perceptionem lmufmodi,dii}iinuit &atteuiat affliBio-
nem. Metodiaveroattrahitadfementisattcntionem, &fcrconfc'
quens ab alio retrabit
, & fic potefl alteuiarc afllBionem a dxmone
caufatam in homine inqitantum attrahit adfe attentionem
, &retra-
})it ab affiiiionisperceptioKe,feddxmonem affligcntem non potefl ex-
petlere, vt prediiiur/i ejt , ^dprimum igitur dicendum,quodper we-
lodiam virtnte naturali
, Sautteuius poteratferre , vt diBum efl ,fed
per eam vtfic, dAmon non reccdcbat, fed
magis virtftte diuina imme-
diati, vet mcdiantibus angelis fanBis ex merito Dauid,qui laudes di-
uinas in cithara cancbatprofatute Saufis , Sicut
&
per oratioiies
fanBorumfrequcnter leguntur d^mones exputft a corporibus obfeffis^
Metodia etiam ad hoc aliquo modofacicbut, non agettdo in dxmonem,
fed
inquantum deuotionem Dauid excitab.tt
, ficut &4t.l\eg. j
.ca. di-
(iiur,qubd Heiifausfecit adducipfattsm, vt mens eius in Dcum eteua-^
Q^
rctur . Eodem modo inpropofito ex mctodia mensDauid magis eleua'
batur in
Dcum , &fic
eius taudes ad expulfionem dxmonis erant ma-
jir ejficafcs apud Dtitm . .Ad fecundum dtcendum
,
qubd tiber Tohix
non eft dc canone,& idco Itcet recipiatur in ecctefia
ad tegcndnm pro
ddification: ,
tatnen non
cfl efficax adprobationem.alicuius dubij , vt
d.cii Hierjn prologogakato . Verumtamen potefl dici
,
qubdfutms
itlius iscoris non expi-lit dmonem,fed meritnni orationis Tobi,fjuod
perfu/nt odorcm defignabatur. &hocpatet pcr illud quod ibidcni di-
citur, qu~id angsiui Rjphact .tpprchendit dpwonsm & rctigamt eum
in fuperioribus .Aegypii . Ex quopatct qnbd non ex virtutejumi n:-
coristfcd virtutefanCli angeii volfintatcm diuinam cxequcntisfnit it-
le dmon expiUfus
, &itafuiffet in quacunque alia pcrfona vbi talis
oratio & diw.na ordinaiio
affuij]'n,cr ho', modo inteiUgcnda fiint vcr
ba .Angeti I{.iphact
. .Ad tertium dicenduiri, qnbd de diBu itli.HS Gui-
donu nuneflmultum cur.indum , cumuiillinsjit autoritatis. Toti-Ji
ftiam dici ,
qucd ad melodtjm rcpetluniur proptsr fancritatem )nrl-
iimfAiientis
,
ft diBuih eit de Dauid
,
yctpropter ttiatitian
ipfitts^
Addiitio. 420
ytpotefifiatadboc, qubdperhocreuerentia Dco dcbitadsmonibut
Z
tribuatur , cuiusfunt cupidi
, &Jic recednnt nonficut coaBi,fcd vo-
luntarih, vt tala homines in errorc teneant,& injiiafcrn tutc, quod
laaximc dcfiderant . fit eodeta modo dicendu/n efldeitto einiinexer
citu Tiii d^mones expellebat, qubd hoc arte magica faciebatperp.i-
la cum dxmonibtts iiiita, tacita vct expreffa ,
quibus ftngnnt fc ex-
petti, ut homines in erroretetfeant, &infuafciuttutc
,
vt diBum
cfi,
Deexorcifmisvero i SatomoneconfcBis
,
diccndum qubd fifeciteos
fempore quo h.tbcbatfpiritnm I^ei, ittis rcpcttcbantur dJimones uiriu-
tediuiHa,jtcut fupra diifitm efldc orationihusftnBorum ,fiucrb coii
fecit eos poflquamfuit idototatra,repeltcbantur cisdtemonei arte ma-
gica . prout dxmonesfinguiHfc expeiii raodopr^diSo ; ut bomines te*
peant tn tcrrore
.
'
A D D I T I O.
Jn cap. i<J,vbi dicicur in Poftil.vcru demones vircutc rac-
Jodix pofsinc cxpelli a corporibus obfeisis
.
Noii folgiT) conccdcndum vr,q, pcr aliqua fcnfibiliapof-
fintafHichadcnionib.lcuius fcrrc,fcdec
q?
perfenHbilia ali
quaad(^moni6.atflidti pofsintcotaliter liberari qdpatetpec
cidem roncm ab ipfo poftil.allcgara . Na cu dcmoncs non
pnc maccriam corporale i^m fuam voluntatc trafmutare.fic
iicc paflionarc,nili mcdiantib.adiuiscorporalib. quc difpo
nuntmam ad fufcipicndum adione afHitliuam m corpori.
busabeispbfcfsis,proutpoflilla,dicic, &cftronabilitcrdi-
dij.Eadc rone per aliqua rcm fcnfibilem pot caufari difpofi
tio in corporc humano,p qua non lit aptum ad fufcipiendii
a6l:-ioncd.tmonis,verbi gra^Nallcutmania^quarcft ira pcr-
i
inanens jfnn
Damafcenqm>quc-EfmPhilofophu. ^.Ecbic.dr
amaricudo, qu;Ecft maxime difpoficiuaad alienacionc mcn
tis fm fn
jam mcdicoru,.3C|? confequesad fufcipiendfi aftli-
d^ionem da:moniacam
,
qua: quidc d.Emoniaca pafsio iicuc
pof aliCBari
pfcn{ibiliamedicaminafic&pcnicuscurari,;cii
lic morbus fspc cur abilis,8^ fic pcr pns curata,cefiat talis di
1
fpolicioincorporehumanQ ad fufcipicndii atflidioncdar-
monijjcorrcfpodcnce cali difpoficioni,&: fic rcccdcc pcnicus
af flidtio dsnionis atiua reccdencc pafsiua difponc Iibi cor-
refpodcte in hoie obfcllb . Cu auc mclodia habeaccirca paf-
fiones aix
,
pfercim circa criftitias
& delectacioncs manite;
fiam efiicacia,vc patecpcr expericnciam cocm.Auguft. ec ia
lo.confef.dicic, 4> ocs aflcilus fpiritus nfi hiit proprios mo-,
dosmcantu,quoruoccnlcaf^uniiiaritace cxcitatur, &: confc
i^DucriS ei\^st mclodia qux vircute naturali pafsioncs aia: mu
^ac,po fsic mutari di fponc nix fcq coniucli, fa ie ^corporis,
talircr q5
difpofitio pafsiua aJ rccipicndu afliictionc d^mo
num tollac''.&. fic cellabic pcnitus talis atflidio. Hoc idc pof- 1
fct dici dc lecorc pifcis,de quo angclus ad Thobaam.fg,
fu-
nuis talis iccoris cs: proprietatc nali poifecexcncarc,fc-u coc
rigere difpoficionc ccrebri ex mocu lun;^ caufaca, que difpo
litio ccrcbrii humanu reddit aptii ad lufcipiendum actioncs
dxmoniSjSc lic cclfabicadio dcmoniaca corrcfpodcs talidi
fpofitioni,!S^C.Pr?tcrca fi mclodia het c(Hcaciam ad caufan-
dum talcm difponein aiahois,vt rccipiat,fcu recuperct do-
num prophcti? amifliim, fcu fublatu,vc patcc ^.Rcg.j.cap.
qd quide donum ^phecicu eft fupcinaturalca tortiori pol-
lctcaufaredifponcm \n corporc humano talc,qua;nonfic
reccptiuaafHidionisda^monuquc-E cflnaturalis . Vircus.n.
a6"tiuaqua:p6cui maiuspoc&in minus . Etattcndcndu,q>
ha:c opinio cft cofona Ifa;
q
dicit.Rccedcbat ab co fpus ma-
lignus,n6.n.dixit,allcuiabat,vcl rcmittcbat' afflicHo, fcd rc-
ccdcbatfpiritus malignus, Cp planefonactotale fcparationc
Ipus maligni a Saule cii Dauid in cithara pfallcbat, ,quia fm
^prium fcnfum Ifalcm hoc ficbat graduatim
,
prouc per ea
qUcE nalitcr
agunt,ficri foIet.Primo.n rctbcUlabacur Saul,&
Jcniushcbat.pilrrcccdcbacabcofpijsmalignus
percocalc
F
rcpuliione,feu fcparacionc. Diccreaut
q>
hocfiebatcx me-.
rito DaLiid,ieu per ofoncs cius , cft alicnum a Ifa qux nulla
facit mcntionc m hachii^oria dc cius mcritis fcu oracionib.
quancum ad hoc,fcd iblum dcadu pfallcndi, fcu citharizan
di,vc paccc in licera.Si aucem
rccclius fpincus maligni a Saii-
lc mcricis, fcu ofonibqs Daujd Dco operancc caufacus fuif-
fcc,non vidcrccur raciQnabilc,
\z fcripcura calia taccrct,qui5
adlaudcm
DeipcrcincnC,<S<:a:dii]cacioncmaudicnciuir,. .
R
E P L I C
A. In cap, \6.vbi
l>oriiI.d;fputac & foluitqo-
ncm,an dxmones vncucc mclodie a corporib. obfcisis pof-
lint cxpclli.Bur.cofcntit PoIt;!.&
n\
partc rcccdit ab co,con
fcntic nanq; in hocq, per fenfibilia,^
melodias, C<C
mcdica-
nionc pofic cotaliccr cxpdli.Bur.aut tauet opinioni,q
vulc vj.
ablata d ' fRofinonc pafsiua vcccpfiua atflivliQnis
aufcrtur,
&-'.
I
421
I. Rcgum.
a;Hiia,v:(iccri dcmnn npnafHigit, incclli^itTpus malienus
recc
diiK ,& obfelrus tocalirer lib?ratus. Scd Burgen. ^'ichxc
luacpin
ociiT t.iuct innjfitur falfis iinap;iu;itionibus. Tmagi-
narui.n.pnm6,q> nuliu*- firobfcflus^niii .-x-Jhocfueriuc pr^-
xiienituralcs difpones , vel p^\Ti ^nalcs
, qj falfum vf in Saul
dequo
fcrmo.CLimci clTcc m nacuralib.optime,im6 ia prc-
nieb.u
melancholico affedu pra: r iftitia difpulirus prsecun
i\is
fiatribus &cos:tancisfuis,vchf i.Reg.y. df rndecoin
hoc cap. Spiritus Dimhii rcccljit a Sal &cx~,^itmit fH:n ff-iritus
pf<?.v.;m a Dominc. f tribucntc ptatcm vcx.^di,vr in glo.5<: cft
beati Grc.Ex qua Ifa luncb ti,lo. primas Burp.imp.gin.itiC) vf
olno
fa]fa.Sccund6 imaG;matur,o, dvumon rccciTcrir qii ob-
fcfliim
adualircf non affiigit . Cuius !magin.-3tionis falflcarc
oftctidcrc non oporcet,cu iit lucc clariorrrcccdir.n.fa:pe fe-
cundum apparcnciam,fcd no rcnliccr,obfidcc cc f.fpe obfef-
fum non atdigcndo.ImaginacurcernojQ, obfcfli no affligun
tur, nifl in cis fic nalis diipoficio p.:!fliu.i huic aiflictioni cor-
rcfpodcns.cj, talfum cfi,qu;aobfcfli:,\flcuc &:.itHicHo,cfl fsr
pe cx fola Dci pmilIione,vc vulc gl-pall qua: cfl B.Gre.Mo
riuactqu.cmouct Bur.p pof^ii.non vaicnc. iMoiKCur.n.pri-
jno quafl poft, ncgct mciod.a c"v iccur pitcis al;g,d faccrc in
corporcvclaia&: vtroq, ,lifr 6c humonbusquo minusm.i-
lignusfpijsaffligacobfcfsii Scdbii rcfpicicnti dida poffilla-
roris
Cap. XVII.
422
toris apparer,qi hoc non negat,fcdprob.irc intcdir,^, perea
obfcffileuius icrnnc, vclotnonon fcnciuncafHitfionedcE-
monii.Sed ncgat q^pcr ca tai-.qua t.-!i;a fimplicitcr libcretur,
fcd
q,
libcrcntur non cff virrucc t^;i:um,f mclodia; vel ieco-
ris,fcd mcrito facientis &taliaapplicacis. Ec cuinffatBur.
q,
mclcdiadifponithoicm .id rccupcrandum fpiritu pro-
phccia; amiflum,a]lcgans ad hocdidmdc Hclifco.A Rcg.t.
Rndco
q, male allcgac, non cnim dicitur ibi, qi vircute mc-
lodixrefumpfic prophctiam, fed mcrico laudis Dci p pfal-
cemdccancatc . vidcibipoflill.vircus.n.crcaca adactusaut
habicusfupcrnacar.il.?.s fe non cxccndic . JDaco cii affumpco
qu.iuis non conceflb, non fequit^qsJinfcrt Burg. pec illare-
gulamVirrus adiua qua:p6tin maius,poc& in niinus,quia
illa rcgula foiu ccnec 111 e!lcnri:ilitcr fubordinacis,&: in eodc
giic.Nam non lbquitur,homo gcncrac hoicm , igitur afinii
vcl ignemqucfi minoris virtutis, necfcquit'. homo potcft
porcarc magnu lapidcm,igicur magnii ignem . Regula igid"
pcr Bur.allcgara non cfl vfis.dc quo vidcExo.S.primo cor
rcdorio.Ec cu Bur.nicicurcxcludcrepoficionepoflil.diccn
tis,qi rccclTus d.cmonis a SaulcracmericoofonisDauid> di
cic,r)? non hf ex liccra,in quo vf ipfc Bur. faucrc crrori Vvi-
clcthcarnm 6c Hufficarum diccncium, cj, non oporccc crcdc
re,nifi quod exprcflc in facca fcriptuia contineatur
.
C A P. X V 1 I:
\OngregM. Rabanus. .A%?ca. Ciuitas efl Cha-
9! nana^orumintnbu luda .id quam vfq; pcr-
^
focucus cft lofuc quinque rcgcs,&: hcjdic vil
>?;!?! JavocacurAze
ca inrcr Eicuthcropolim ic
Hcham^quar intcrpiccatur for
ticudo& dccipula.
b Dcmmim. Vkus cfl in tri-
bu luda in finibus Elcuthoro-
polis d-.f^ans ab ca xx. & vij.
jnilianbus Dommim inter-
pretatur filentium,vcl gaudiu.
C Trrehifiihi . Tcrcbinthus
I
cft m Sichimis ,
fub qua ab-
- fcondit lacob idcla luxta Nca-
pol m .
d SpHfius
,
quia ignobili pfc
m.itrcvcro nobili natus crat.
i/i Cluvfoftomus . Ab Al-
i.iphylis Saul prouocatur ad
bcUum, difponituracics,prz-
p.iracur excrcitus
,
pugna diri-
gicur . At contra holtcs non
aliccr pru.parantur , ardcfcunc
ir^, tr.ilitur infinia.-furorefcr-
uefant
,
pcndct in inuiccm
A P. XVII.
<
caftris vircorporc immani vaftiffimus, horredusftatu, mi-
rabiiis vifu,criftato vcrtice gaIcafus,corufcusarmis,tulgens
g]adio,vmboneccd:us,loricavcfticus,noie Goliach.C^iftu
peiicib.cunctis , Vos,vosinquit, excrcitus Saulis admonco,
vobis mea dcpromo vciba . Nolitc pugnare nobifcu,vt pu-
gnat'' in bcllo , cligi te 11 pote-
ftis, vni;ni quimccu foftiter
^^1
Ongregantes autem Phili i pugncc,&c. Goliachmetuen
dus vifu,metuedusarmis,mc
tucndus &: vcrbis; & trcmen
t;bus cundis, folus Dauid c6
fifficincccpidus.
^ Augult. Extitic Golias
ingcs liacuracorporis, armis
inltrudus , vinbus cxercica-
tus, clacusia>!;i:ancia
,
quifu-
pcrbc prouocarcc ad mono-
niachiam populum aducrfa-
rmm. hoc eft,uc unus clcitus
proccdcrccaducrfuscum, &c
duobus pugnandbus
, cxa-
j
mcn cocjus bclli in mcdio
llhijmagminafua inpr?
lium conuenerunrin So-
a T Opfidum in tribu luda Cc imcrpretatui
ramus.vel huinihatus, liue tentatio.
chdluci?,^ caltramcrati
sut iter isbcho &Azeca in
T Vcl diuina.
finib.Domim.Porro .saul
&. filij Ilrael cogregati vencrunt in vallem Te-
a T Tcrcbinihui aibor cit ,dc c-ua lai.hr;raa reiina' p.-.-t;}aiitil$iina
muiai : vnde induihia medicinalis diflbluia conj;;u;iiiat.
c rebinthijt &dircxerfltacieadpugnaduc6rra
Philifthijm. t Phihfthijm
ftabantfui monre
exp.artehac, &irrael Itabatfijpranioreexalte
ra parte,valhrdue crat inter eos . t egrcfliis cft
T
tjiija de jiatre gigmte
(
& ni.itre O-thca kntus . \
d
vlrt(puriusdccaftri,sPhilifthinorum nominc
vtcrque cxercicus ,_cxpctbc GohathdcGeth
, ;ilritudinisfexcubitorum&
palmi , & cafTis xrca fupcr caput cius , &lorica
li.fo.hoioil.
liouii.2*.
t viri
teb.iJc*
qilCrCUK
fignum,fultincc iuifum, &c.
Prolilijc dc Allophylorum
caftris
uerfarecur.Rex Saulangcba-
cur
,
^ltuabac
,
qu.Trcbac in
'^
uniucrfo cxcrcitu parcm illi
uiro . Non inuen!Cb.-)C , ncc
formacorporis, nccaudacia
prouocatiopjis.
T 4 Chryfoffom. Saul rcx,
6 populufquctcnctur, fornn-
7 danc cuncti. "Non in lorci vir-
^
cns,
t
ftani iuter
ambos
, vci
invcr Jua-i
acicilxx. po
tens.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XVII.
1 y~iOngrcgati.^T'pj?</<iOT dejcripta ffi ipfius DauideleSliohic
V/ conf;quenter drfcribitnr cnntra eii Sflulis <f.rnnlatio.Et priinb
foniturkuiu: .tmulatiofiis cai>fa,fccund<3 irinidta fubfecuta c. 1 8.C/>-
caprimum fciendu rjuod caufa ^mulationts fuit lausipfusDauidex
"nicioria '.pum habuit contraThil flhum ,prcut exprirrtitnr c. l%.&
jitoin hoc ca.nrimo dcfcribiturbelli apparatus.fccundoipftusDauid
aduentuu''b>,\y.\\i\d iUtc.tertio Dauid cor?fi;fius,ibi. Auditahmt.
^jturto ipjius triuniphuSfibi . Prarualuitq; Da. Circa primumprs-
mitt tur firiufquc exercitits fttuatie ctim dicitur
.
2. In So. hoc dicitur ad differentiam illiui Sncho qu eft vltra lorda
nem.ybil.tcab manftt dcclinans ab Efiu, rt hahctur Gcn.^ 3
.
5 Et Phili. ad hoc enim pierque exercittis flabat in monte valle exi
fimt in midioytfi vnus exercitus vellet venire ad alitmtiHe excrci-
tHs qtiiftabat in monte oppoftto h^brret auantagiU interficiendi aduer
farios d( valle afcendtntes ad eum.SecundoponniiY ipftus GoUathgla-
riatio,vbiprniittitureiuifia!ura&armatura,cumdicitur.
Ec
4
Et cgreffus.Hfir<ci vero dicunt hic, Et cgrcfTus cft vir inter-
mcdius dc .ncicbus Philifthinorum.ci'" dicitur i,it;rmedius hotn^
fortis & at{dax,&confidensdcfortituditi:fua.i'gredituraete acitfH
ttm,paratt{sprd.lim cftntraaimm vcnicntem deacie oppojita ,ficut
fulentfaci. re in e.xrrciiibus aliqui volentes ojienderefuam probitatein
& literafequ:s confonathukdiBo.
5
A\t\tu(MCubiitisftcimdttm vnam opinionem comiiiet duos pedes
vfuuks.fecurdum alium viropedem & dirnid^um ,
6^
fic
Jichndnm
virdKqcc expcfiiiottcm vcl opinionem patet alti^ itdo, ir.fius.
6 Et ctf h'-c dicunt aliqtii quod nomine iCris intiiii^itur cnnic gmus
metallt . er fic
in hoc loco profcrro
acc.pitur ns, ita qtiod cafiis ^rea
idcnt
cfi
qiiL d calfisferrea,qtiia nonfoletficri de re,fi
d deferro.
7
Et lori./. concatc>iata,qtiia fit de aiintilis ad modum c^tend coiun
ffis.HebrxiaMcmhicdici:it,Etloncal'qim-n:it3Wdi\chitin,quia
fuperloricaMhabebatarmatttramficlamdilamifiisftneisfrnodum
fqttamanm ord'iiia:is,ficut eftgenus
armaiurx qodvocai plares gal
lkc.& hoc erat ne perforamina loricafagitta
vclfpieulum ,
autgia-
d'ius pojfet tranfire.
Ecoc.
M0 R A L I T E R.
1 Conrregantes mtem. Hic agirnr dc ducllo Dauid contr.i Go
liath Gctlixri:pcrquod fignificaturallcgoricc pugna Chri-
fti contfadiabolfi.Circa qiiod notandum, quod ficutin pr^*
cdcnti c.li^nificatus cft Chnlius pcr lfai,fic pcr ipfum po-
tcft
tcft hic Dcus pater fignificari, eo quod pater& filius vnum
funt m fubftaiitia <?^ operacionc,licnc dicit loan.io.f. Ego &
pater viiumjlimtis.h^iivn- pcr liai mittcntcm filium fuumDa-
uid ad fratrcsfuos vilitandumjdiccns.
Tom.z. O t
Tra.tH.
419
Glorordi
&Nicolai dc
Lyra.
v.rtnirnai namis cx concaicnaia .
fquamata indiiebatur
.
Porr^ pondus lorica cius quinquc miilra ficlo-
Defeiio.
ctI r C
'
rumxri.scrat,&tocreasxrcashabebatincruribus,
& clypcusarreus
'
dioHls^JJJn^uJ^
tcgebathumefos cius. Haftiieautem
thalhT eius erac quaii liciato-
^
>"ScntibusadG
riiim rrYfnriiim Inlnm onr/^.-n f^rnim K-^fl--.. ^ino n.v,-^,^^^ I^^I t, .i-_
pi^Liscli.
K^ tus,noninand.iccnnimu^,nof.iliis
inbcIl.itorccofifHt. &:c.
A -^ Hicronym. Goliathfpurius dicitur,quiaapatrcgigan-
l,wad.Hcb.
te, m.itrc vcro Gcthca n.itus crat
.
uii?*!?"'
*
Au2ii(t. Gi^antesproprercacrcarc plaaiitCreatori,vt
hinc ortendcreturno
iblu-pulchritudincs,vcium ct m.igni-
tudincs, 6c for-
titudinCS COr- K
Ccnrerta hamis ti concatciuit
porum noma-
gnipcndcnd.is
fueIUmin
cflc Cipienti
, ^
reai fpititalibus at-
fud htuex
quc immorta-
libus logc me-
lionbus .itquc
firmior)bus,&:
bonorum pro-
pnjs , non bo-
norum malo-
rumque coin-
munibus bca-
Hleron. Ii.de
"fif^^"!:^"""=-
Tradi Heb.
^ OSo. Iii Para
t
prci.rit af- lipomcno tau-
cci aciei If-
tumvij.dicun-
"^
tur,fcdNath.i
[>rophctam fi-
ium Scmma,
424
tris Dauid.quidam
fu'picaciirN.:th.n
prophc:.-m . fcd fa'fiim
efi, quia hicloii.uhai.
dcJirconfil-u.n
/\:iinon,vtconcuin-
berctcum foroic fui, quod p-oph-r vn nvi docuir.Nachan
quoqueprophccamdk-rt
lujo.
dcGib.ionitisfuiO:-.
b Danid. lift
otbuusc|uiinrc3nocligitur,hiccftChnftus,
q. f:rmi!pf<m ixi~
mninitfomei
fr,
ac. quia'^:
pcr
gloriam rcfuncj
p}
y
f
iienicn
nutricrat . Co-
^^^^-
ram Samuclc
quoquc vij. fi-
lij Ifii dicun-
tur sddudi , &
odauum cllc
in palcuis. in-
tcr quos.iddu-
dus cti N.^tha,
qui Sc lona-
than
,
dc quo
in cxtrcmn par
teSamuclisdi-
fmoiiom
citur, Tercffic
fte"hos^'"'^,''^'V""^'"'"
ifice ucl
t"'" fii>ui Sem-
riumtcxcntium. Iplum autem ferrum hafta: cius fcxcentos ficlosh.ibe-
\ r .
^
.
, , ^ , .

,
^^-
C D:rex!rat r-
batfern.Etarmigerciusanccccdcbatcum.
Stansquedamabataducr-
J
nim adm ifrae\
r f
.:^,5'"""-
,r I o
1- 1
-n
4
f^J-PhiH/th^.m.
lus pnalangasllrael,&:dicebateis,
quareveniftisparatiadpr.-clium?
T
Pugna Philifthi
NunquidegononrumPhiiiftharus,
& vos rcruiSaui ? Eliirite exvo-
^" ""'""^ contraj
bisvirum^&defccndatadtringularecertamen.
Siquiucrit
pugnare
^
dxmonumfon
mecum,& percufTerit me, erimus vobis fcrui.bi autem ego
praruafuero,
^^^ ccclcliam
&
percufTero cu vos ferui eriti,s,& feruietis nobis. Et aiebat
Phi'ifth?us,* 8
Golfath^verdfti
Ego t exprobraui agminibus irraei hodie . D:ite mihi virum,
&incat ptnbiam\liabo-
mecumfingularecertamen.
Audiens autem Saul & omnes
Kr.iclita; p
lifignificat;qua
fermiones
philillhxi huiufcemodi, ftupebant,&
mctuebant nimis.io
chnftus
,'
Dauid autcm erat filius viri Ephrarari , de quo fupra didu eft , de Bsth-
'
l
I^^i ccrtanunc
a
lchemluda,cuinomeneratlfai,quihabebatoa:ofi!ios.
Etcratvirinw
P'^^^i^";^>^P>
j-
L,,
c .1 r o X I ...

1.
11 iu
>
pulum Dcicri-
diebus Saul lencx
&t grand.TUus inter viros Abicrunt autem tres fi-
'4
puit . qui lcc3-
lijeiusmaiorespoftSaulinprdium.
Ht nomina crium
iiliorumeius
"'^'" ^
^"^'"'^
qui perrcxerunt ad beIlum,Hcliabprimogenitus,
&iecundus
Abina-
bdiim'fata[
dab, tertiusquoquc
Samma
. Dauid autem erar minimus. Tribus erao
& Antithnftul
b
maioribuslecutisSaulem,abijtDauid,&:rcuerfuseftaSaul,vtpafc^e-iy
f'^-'''"' r",""''
, n u I \ ^ .
utetcr infidian
ret gregcm patris fui in Bethlehem
. Procedcbat vero Philifth:eus
i^
'^
a
'
T
. ProlVcnux. b Aducrtoc . c Toto tcnij.orc prxfen.is vit.x
, quo contra dccaloguir pcr
poftcamanitc-
, i,
c.uaiuor clcmcnra pcccsmus
.
ftC larUICntem
.
ftiane
&
vcfpcre,
& ftabatquadraginra dicbus
Dixit aut Ifai ad Dauid
'7
Prouociuit fu-
^ ^
a Mcn(iu3cfttrlummodi>rum.
j J{
pcrbia humili-
hiiumluu.-Accipefratrib.tuis'
ephipolcnt?&dcce
pnnesiftos,&cur- ^i^"'^'"''"
'
^^^^^
rcincaftraadfratrcstuos,
&decem
^" '
"
'
'
F
tribunum.
Ettratrcstuosvilitabist
fi ledleaganr,^
&cumquibusor- bcllica Damd
t
paci... ..^. ,
cuin falumio wa fratiis Da- ,. /-
,.,-
,
r>""''
^w... ^^m.i.^uj v..i-
%"!> uid. Ht notan-
"'"''^"
iunt,dilce Saul autcm,
&
ill',& omncs fiiij Ifrad in v iHe
'
Tcre-
^"'^ P'"
^^^^^
'7,rr
brZqrpro:
tt'
P"g-b/""''"-'"""' "M.fth.j,.
.
iuex,t ir.q;
manc Dauid.
to~^^
'
phm vocatur,
&t <:ommcndauitgrcgcm
cuftodi,
&onuftusabijtfuutnr2ceperat
tu.t.&abicct.
Nathan fcnbi- Hai. Et venit ad locum Magala
, &ad cx( rcitum,
qui esrcdus .id pu-
"
Acccp,t qu.n-
"""c .hL'fiuJ.!,t
" g"^'""3n'eratincertam,ne,d.rcxeraten.raaci6
llrael. i,edl'hi-"?il,ln?',tpc:
cris
fuiC in vafe pa-
.
__#
i^oral'
t
tii
f
NICOLAVS
DELYllA.
1
Et oc. In fteb.habctnr,
Ef vafaria
frotaria vcrfus pcdcs eius,
quiadtgaleaquAcratxreafupcr
re.ticcdefcedebatqda lamina ope
r'cnsHaf<m&tendcn^de.rfurnyfiueadcol!umverius
pedcs .ftcut
foUbatftcinantiqwsgakis.
2 Etclv.9r.tes.hum. //eim d/-
cunt.i ipiculu ?rcu inter fcapulas cius.eJr- 'diutur hicjlicuru fe-
f^ondueosquxdalawinad^.cndensacajfideprocedens
in acHtUmer
Jcapul.v, -ptjic
.ftigerci collu
&iulu> a arworit capitis &corporis
cittir
addifcrentiam alterius Bethlehem qu non
efl
in tribu Itida.
15
Qi},i'Coputadul<in.itha,qeratfilinsadoptiuus,vtdiiiicfi.c.frfc.
14 ^cncx,
quiaiaeratemer>tn,ilni.
15 Abiit.^/.jo/w/;t-
bat oljicium coram eo cithari-:^nndi,ideo ad uijiciim priflinum nuerfus
eftifidothumpatrisfui.
16
Pw.Bisindieadfuiia&antiam &
if-
radisvituperarioncm.
17 Et ftabat q ua. exocitus enim Thil.flhi
Moruflabat mrno monte
&exercitus
Ifrad in mote alio oppofito. &
fft'mpatet,cpprcedi&umefl.f.quodillud,quoddepedcb.Jtaza:iainter a^.-; f ..!.. , , ,
htmeros,nonefatpropric
clypcus.fecundoponi
uripfms Guiuiih do-
riattojcu
dicitur.
4
Stans. vt wagis 1
Iderctur.
j
Clama.walon
geaudirctur.
6 Ad\.\cv.
i.agminaarmatorjm.
7
f^axc.fin tanto
numcro\q.d. cito
poteflfintrincm^.um
perfin^u
l^<^^<>iamtn
intcr me,& vmm de veflris a vobis
elea.w.&fcqunur
V o. """^r
'"?
""^"
^^ "''''"'''
^^"''^ ^^probrando
. id^.fuUduHr.
tgo
9
Audlcns./;,e);,r,T
altitiid^mmfi.i.Hrx
&robur armaturx.
n "^S'
^""' '^udcbat hoc duelhm reciperc.
)i \
.;."'
V
^''
'ijl""'i"
defribitur ipfins D.uid adttetus
mif-
ra/rT
''"''' '^'^'"^
3"- '-BetlMoHitx
, quia Bethkhe altc
ror,om.nevocutrEpl,ra:a,vthabeturGe.6o.
il De Bct. hocdi
'
. citttr
M O II A I I T H ]<.
'
du-n^^f^^r^"'^'^"
'^"^P^f^'-fiJiuii^u
mictesmmu-
du.ii,vtfaluciurpenplum.Io.i.Pcrhocautcmquodn.,u,d
dcbd-
1 8 Acci.f.cp.p. In Hebrm habetur ephi sran.it2r . /. grannrum
trit.ci dccuclorum . Ephi.iutcm quxdam
mcnfura efi,contincs
deiif
gotnor
. proiit di6ium
fuit Exodi 1 6.
I
s>
Ht dcc.f.ca. i.decent
cafcosparuos
habentesfvrmam
paru.m.
20
Has dc. quiprxerat
mllena>i;,i>i quo
eratfilijfui ordin.iti,v'tftc
tK'bunusnjagiscodcfcendiretcis,6-prcaueretcorl!pcriculo
Cxtera
patent
vfq; ibi. 2. i Ec vc. Etficundum hocMig.,b
efl nomen pro-
pw,m. llcbr^i df,t qtwd
cfl nomtn coe
, &ftgnificat circultm, quia in
fitiiutione c^flroi u
liebctfierifojfatum tn
circumiiufecundum
q4 docef
f egj'iii mlih.de ;<
militari,,ftiia
qudiumcunq;fitparuum,tn
casira
intra locjta funt m.igisfecuru contra repentihum
hofiium incurfum.
&tdeojuodiiur
. 22 Ec vc. ad e. extrapi^diaum
circuhnn , in
}< qu0
dcbcUauitGoliarh
Gcthxum,
&c pcr
hoc.PhilifthinorujH
cxcicicum ftcuc dicicur infra .
4'y
1 Regum.
rtorali,his armacus vicit.Sic Chriftiis ceporc reiielationis no
A
ui ce.inliniiandg 6i:coinmenciandf gracja,dc'pofuic corpora
lia facramenca legis.qux- non funt impolitagencib.
q
iii vc-
tcri lege lcgimus
& non obferuamus,fcd ad aliqua iigniiica
noneprcmifla & pofica incclligimus, hec dcpofuic caquam
oncra legis, &
ipfamlcgeac
ccpic
Cap.
XS/il
42^
<juo unus ho Goiiach
adticrfus cor milin fe poncrer.
Vcrum
tracres cius non fercnLcs
forcirudinc Spinc;is,prouocan
suc'
m inuidianr,-& dicunt ad cu.Non afia de caula
uenifJi,quani
uc bellum vidercs-.No ucniffi nolfri ca,vt nos inuilcres'
Ac
tu uidc huius prudecia & maufuecudincm. Nihil
ccmei-ariu
auc
afperum
/
D
qucenim iapi
dcs,quinque]i
bros Moii fi
i^ipi
"" iifthiimexadiierfofuerant
pr^parnti.
DerelinquensergoDauid
vafa.
oviil
^-
qua^attulerac, fub manucuilodis ad farcinas,cucurricad
locum
certa
minis
, & t interrogabac
n omnia redeagcrentur erga fracres fuos .
Cumque adhuc ille loqueretur cisy t apparuic vir iUe fpurius afcen-
2
a TRi-i!chtustraiisfii;ur.itus vel,ti.-inrni]grans.
dens
,
Goliath.nomine
Philifthicus dc Geth , de cailris
Philifthinorum
.
f Cliri.Kii.
Etloquenteeoh^ceademverba,
audiuit Dauid.
Omnesautem
Ifrae-
j
lit^cumvidiflentvirum,
fugerunt a facie eius timences eum valde,
T Sauclis videntibus Deum. *
.

jj, (iincrb
&
dixit vnufquifpiam de Ifi-ael. Numvidifti vimm hunc qui afcen-
du? Ad exprobrandum
cnim Ifraeli venit. Virumergoqui
percufle- 4
rit eum,ditabit rex diuitijs magnis
, &fiham fuam dabit ei , &domum
patriseius faciet abfque tributo in liuel. c ait Dauid ad viros,qui
^
ftabantlecum
,
dicens.
Quiddabiturviroquipercuflerit
I^hilifthxum
hunc
, &
tulerit opprobrium
dc Kraei ? Quis eft enim hic Philiftheus
m-
f
Imirmndus.
b fS.inacs Dei militantes.
circuncifus qui cxprobauit aaem Dei viuentis ? Referebat
autem ci
popuius
eundem(crmonem,dicens.
Hxc dabuntur viiOqui
percuf-
lerit cuni
.
Qm)d cum audiflTet Eliab frater eius maior
loquente eo
^
Quiaer-ol-
^""^
^^^i'
>
iratus eft contra Oauid
. &
ait
.
Quarevenifti,
& quare de-
gcTiigra^ciafa- b
rehquiftipauculasouesillasin
delcrto ? Hgo noui
fuperbiamtuam,
&
dclpleri,ligm nequitiam cordis tui, quiavt vidercs pra^Iium, deiceniifti.
Etdixic
7
fiCaCUr enim TSubaudls diennm incrcnarmn..
gratia lafte.
gnificat.TuIic
quinque lapi-
des defiumi-
ue.i. de hoc fe
culo. L.ibicur
enim moicale
fcculum. Erac
laquamin flu
minelapidcsi
prmio populo
lUic vacabac,
&nihil prode
rant. Tralibac
*fupra fiuuius.
Sed Dauld ac-
ccpiCjgraciam
vtlexellec vci
lis
q
line
g
ra-
tia implen no
pocefi. Tleniiu
do enim legis
charhas eft.
eis loquicur
,
fcd rcprim6ns
coriim fiam-
mam,&:de-'
mulccils inui-
diam
, Nun-
quic
, inquic,
uidiftis mear-
ma ariperc
,
Auc adorna-
ri c^ECeris in
a-
cic, &:c. Po-
ffca audies Iro
minis blafphe
mias, &:arro-
ganciam, ^ui
dcrec crcpida-
cionem eorui
qui cum SaUl
erac, aic. Qnid
enc uiro, qui
illius
, capur
cxecueric ? Ec
magnum ani-
t
eece vir ttSi
intcr duas a-
cieg
ifccade-
bar.
mi robur his.^
uerbis often-
debac, omncs
in admiracio-
nc adduccns.
. rcK, ^ j ' i
' '-'--"^'-
} Athanaf.
a TSubaudn dignnm increpatione
.
Q
/"" 1 '
U

c Dauid.Quidfeci?Nunquidnontverbumcft?
Etdeclinauitpaululum
9 manrcorpore
Eoc eft cnim I
^rncgratuitu
^
vbi vcro matcr no qrit accipcrc,fcd darc,gratis dat, &: cotri
ftatur lidcfitquiaccipiac,ofkndicDauidlcge
finc gracia
opcrari non polICjCum illos quinque lapidcs
,
quibus (Tgnifi
caturlcx in
5
.librisconiungcrc
volens gracia*, pofuic mi va-
fc pafloraIi,*quoIac fokbacniulgcri.
Hisarmacus
proccflic
CDntra fupcrbum . Tulit lapidcm
vnum,&:deiccitvnum,in
frontepcrcufTit&cccidit
,
ex co loco corporis vbi (ignum
Chnfti non h.':buit.(^iinquc acccpit, vnum milic.Qumque
libri clccb funt,fcd vnitas vincit . Ttenhudo ergo legis chantas,
ycait ApoHolus.Sufferentei inuicem in diklionc Joliiciti fertiare
Ptiitatem fpritus in rinculo pacis.lWo dciQ^o gladium abftulit,
caputilliabfcidic. Chriflus diabolumde luis mcmbris oc-
cidic,quandocrcdidcrunc magi,quos ille in manu habcbat.
&de quibus alios trucidabat.conuercenccs
linguas fuas con
tta diabolum,&: fic Golix gladio fuo capuc abfcidicur.
*
a DerelinquensergoDauidvafa.erc.
Chryfoliomus.Dauid
cum adhuc adolefces ob immacuram xcacem in pacerna
do
niovcrfarccur,quoniacepuscxpofccbac,
vcclariorciusuir-
tus ficrccadmonicus a pacrc vc fracrcs fuos inuifcrcc.mifrus
dtadeos.Cii ucniUcc,fpc6tacor volcbac fienno fpcctaculi,
quo
Horail. de
lemente
.
t idelt,cauli--.
I.^.antiq.c.u.
animo ferox,
uifu ccrrcbilis
ad quadraginca dies conuiciabatur
Ifraeli, in fingularcccr-
camcn
qucmIibctprou(K-ans,indutus
vaftoclvpco, hartam
quc gcffans, ccrcas horrcndas,q|.iGm
qui vidcBanc, aufugie-
banc ipfcqueadeo Saul in pauore crac.
^
lofcphus. Cum
Goliathdcnuorcucrccns,
&:prouocans
exprobrarcc,quod nullus inccr cos vir eircc
,
qui
p
eu pugna
reprxfumcrcc,cum
fracrib.loquens
Dauid ca qux manda-
uerac paccr,&: audiens illum
bJaiphcmanccm
fracrib.aic,pa-
ratum fc eirc cu hofte pugnarc.Cui
fcnior incerminacus eft,
prefumpcione here cum,dicens,&:
inexpercQ huius ofiicij
,'
luflic ad pacrcm & pafcua rcmcarc. qui rcucricus fracrc dif--
ce(ric,&: apud alios miliccs cft locucus, quod vcUcc cum Pa-
la^flino pugnare.
b Xpuifuperbiam tuam
&mquitiam cordis tui,qma. Pucabac in
eo cumorc proprcr Samuelis vncbonc
,
quaii ex ca audacii
fumpfifrcc,&: cimcbjc ne fi congrederecur cum Philiffxo iii
ccrficcrcsur.Vnde f ubdic,!'^ videres prdium dcfcmdifii-i-m hoc
-
fupcrbusapparcs, quod cum
nonhcasconfuccudincmpiU'-
liandi,a:tus pr^Ii
j
qualimilcsfcifcicaris .
c l^uneiuidnonverbum.
(^aii diccrcc,e(f.quia non efl vplu-
Ratban.
^
ts.s
)^
Rabban.
NICOLAVS DE LYRA.
5 <7o remanferunt farcin<e,& aliquieas
cuflodientes,fequltHr
,
3 Ec inccrrogabac./^cwnrfw.w mandatumpatrifui.
X. App. In Hebrieo habetur inicimcdius ^&- expoitJtur
ficutfu'
V^"

3
Omnes . V^n efl
intelligetidum , quod totus exercitus
fuge~
ret,
Jcd intclligendum
(ft
,
quod nullus audebat egredi
faciem ad
vhniandum ilU^
&
pugnandum inter acies duorutn exercituum
,
fe-
tjuitur .
4
Vii um ergo.fcoc enimfecerat rex proclamari per exercitum an-
tequam D.mid venirct .
5
c aic Da.ad ui, Licct enim iam audiffet Dau'd', vt di8um
efl
,
tamen volcbat apluribus requirere admaiorem
certitudinem , nec
^fxrebat ifla Dauid cupiditate lucri,vel honQris
principalitert vole'
Irat;
bat enim pugnare cum eo propter gloriamDei, vtvidebitur, &
propter liberatioriempopuli
, libertasamem atributo, & alia regis
promijfa non alliciebanteum
ad hoc , nifi tantum conjequcnter.
6 Qupdcum iu.Scc.ir.quia
timebat nef.uuitate iuuenili expone
ret fe periculo.Vel nt alij dicunt,quia credebat eum infuperbian ere
Ctum eo quodfuerat inunius in regempr -
fratribusfuis,vt di6lum efi
fupra \6.cap.
7
Ec di.Da.quid k.quafidicat , adhuc nihil reprehenfibile atten-
taui.
8 Nunquid non ucrbum
cft ^ quafi J-ceret non pofui me adpu-
gnam,fcd
ad audiendumverba
de fiatu txetcitus ad referendum
patri .
9
Ec dc.in (juo apparet
humilitas Dauid, quia ^rehenfioaem fra-
trn
irraiionahilm paticnterportauit.
Tom.3. O 5 j Audica.
4^7
Glof.ordi. &
Nicolai
dc Lyra.
428
Quxft.40.
^
tas prxliandi.fcd vt fcircm quod ncfbicbani .
Audacum tn
A
cxcofumpfcrat,qdfpiritumfantum.icccpcrac,
cxpcrtus
auxiliu Dei in lconc ^ vrfo,.S: io audatlcr Ic obculitad lin-
gularc ccrt.imcn,non ta m vidori? cupidus.qua vltor blal-
phcmiarum Dci,&: inmriarum populi
.
a l.go feruus , (i.us
hodam
y cr fugna-
boy&c,
^ Theodor.
Erat
adolcfccns
,
quaiuordccim
aut
quindccim anno-
rum.Nccc^Iccrgo
'
h.abuitdicercfcom
B
ni rcliquo temporc
dc vidoria fiducia
conccpiflc
,
quo-
niodo cum grcgc
palccrct ,
futfoca-
tenif.
"'^ leonem
,
&:vr-
t
aie confur- fum cum muadcn-
jcbat.
tes .
'
Et crit , in-
quit ,
alicnigcna
^. iftc incircuncifus
,
ficuc vnus cx iflis
.
Ni-
Nihil
diffcrt a bcftia qui viuitin impieratc .Sdqui niidatus D
cftadiuinoau\ilio.Ego;uitcm confidom jlliusauxilio.
^ Chryf N6 DamJc immanicasho(tiscxtcrruit,nonarmo
ru
cnormitaslrcgit,aut fupbia verboru imniinuic,fcd torcio
rc cundis
virtus dmina coiticuic.Noli,inq.c ad Saulc,noli rcx
tormid.irc,noli ei'
ab co ad
alium,clixirquc
eundem
fermonem.Et refpondit ei po-
imama verba
,
auc
pulus verbum ficut prius. Audit.i funt autem
vcrba qua: locutus
i
fj^^^^l^j
Pw
lc
eft Dauid,&
annuntiata in confpcclu Saul. Ad qucm cum tuillet uccft, qa loquif, fa
adduaus,locutuselUi;Nonconcidatcorcuiuk|uam,ineo.Eoo
^
,^;;|^;
g,fI^.JJ;;
^
feruus tuus vadam
&pugnabo aducrfus rhiliith<t'um. Et alt Saul
xca,cgopugn.am p
'^f
''
ad Dauid: N6 vales refiltere
philifthiEo ifti,nec pugnare aduer
fuscum,quiapuercs:hicautcnivirbeilatoreftab
adolcfccntia
fua.DixitqucDauid ad SauhPafccbat fcruus tuusgregcm patris
a f
Diabolus. b tAmichiiilus. c T
Qiieinlibet.pi^UiuJu d
T
Doinimc:.
fui,&
veniebatleo vel
ftrfus,&tollebatarietcm
demediogregis
&
perfcqucbart eos,&
percutiebam,erucbamq;
de orcreorum,
Etlilli confurgebat aduerfum mc,&
apprchendebam t metum
eorum,&
fuffocabam,interficiebamque
eos-Nam &: leoncm &
vrfum intcrfcci ego fcruus tuus.Erit iguur &
PhililUiJEus hic in-
cuinftitua^^&lUL-la-
tia, if.mi.imq; Dco
mitig.itc plkrni .
3
Na cu pafccba grc
gc, ouca lconc &C
vrfo aiTcpta , bcluis
iccrcmpcis
,
pda cx |*^"
cufii , m bcllias Itcr
iuj 5
fcci.Hocexcplo, ct ticbi
ifta imman^ bcllua
^
uoce bcllo,pugna
p
togrcdiar, Dei po-
*"
"
pu-
NICOLAVS DE LYRA.
1 Audita. Hicfonfcquenur defcribitw ipfitis Dauid confliaus . ^d
maiorem t4menfequantium intdligentiam hi c quxritur , Ftru}?i dKsl-
Imnfit liiittmy& videtur qitodftcperfi^urn ipfiusD.v.id^qui .id dud
lum voliintxrii iu-t.vtpatet in tXtu,neCex hoc rsprehcnditar infcrip
tHraJtd mif^is commendatur.ergo &c.Coi!tr.t,quia in du^llu d-iturpo
teflas velfaltim coceditnr licentia vtriqus interficiendije muttio. cum
igitur alter illmimftt itmocens,prfl.ztur atuoritasyvdfakm d.ttttr li
^
centia interficiexdi innocentem.qnodfimpliciter efi illicitum, quia co-
tra di&um ittris 7iatttralis,& cotra dmntnnprceptnm.e-rgo,&c.]\ej-
Duelli aeee-
ponfio,dtiellum potefi accipi dupliiiter.Fno modoproprie,&fic
dudlii
puo duplex. efifingttlaris ptigna dmrum,vt perviiioriam vnius appareat eitts iufii
tia tanqtutmprr d:ui-i:m iudiciKm,& alterius iniiifiitia
, &ficfecun-
dtm omnes doEiores dusllum
efi
illidtum^tam expxrte appellantis qua
etiam recipientis,& etiam ittdicantis &confukntium &fatmepr-
flattium,qrtia ihi efl nuviifefii tmtatio d{t(ina,& boc modo videntur lo
qtii de dtesllo iura ipfHmprohibsnt:a,i..qufli,i. 1 .mono'inachiam,& ex
tra depttr.vulg. curafufcepti, T^ifiper rcudationsm diuinam manifs
ftumfuerit
quod Detts velitfic indicareftiam iufiitiam.Et hoc modo di-
ctitfan&i & doSiorss catholici,D-iuidfingitl.rrccsrt,%msninijt ctm Go
lia,quiafibi reui'attimfuit a Domino qwidfic volebat indicareftiam in
flitiam contra Thilifihcos , vndeprocedens contra Vhilifihxum dixit,
,
Ego venio cocra te in nominc Dei uiucntis,&:c. &fic nofuit
proprie duellatorjed m.tji^is ditiinx iufiiti^ executor, ,Alio modopotsfi
accipi duslbtm largs, pmut efi betlmnfingulare vnius cum vno abfqus
expeliationt diuini iudicv.Jed vtper virtutem, artem, velfortuna, vd
omnibtts ifiis vsl aliquibus eorum concurrentihits aliqua controuerfia
inter eos crimi'i.zlis vd ciuilis terminetur . Etftc adhuc dicunt aliqui
quod dtielluin efi
omnino illicitHm,nonfolum a parts apptllantis &iu
dicantis,fcd eiiam recipicntis,ita quod magis dsbetfttfiinere rerumfua
rHmfpoli.ttionem,&fttpsrfonfufpenfionem
, &mortequam dtid-
Itm recipere,etiivn dato quodfefentiat innocentsm. Cuius ratio,efl, qa
intentiofic intrantis tellum
efi interficsre aduerfarium ftilt, quod nul
liptrfonx priuatte licitttm efl, quia efl contraprsxeptum diuinu. Et ad
hoc inductintverburnbeati ^Aug.Ubr.delibtro arbitrio , dicentisfic^
Quomodo pojfum arbitrari
ifios carere iibidine, quipro his quoque re-
busgladianturqttaspeffuntamittcreinttitiietinteriflasresfciundum
ipfum ponttur vitapn)pria,vt ibidcm prxmittitur, ergo, &c.Ssd ifla
fententia viditur aii;s nimis dura.ptopter quod dicunt, ofodfi appelU
ttts de duello non polfit dedinare,vt pote quia demgantttr fibi prohatio
nts ali.e,&fi appsllet nondefertur appdtattonifux,potsfi lidte
fe de-
fendere dustland.h& nonfiitum in caufa criminalipro vitafua dffen-
dsnda.fcd etiam in caufa ciuili . Q^iaficut ticitum eflalicui bdtaread
fui corporis dsfsnfiomm , ita stiatn ad rerum
fiiarum confcruatiomm .
7{jcvalet vt vidctur,quod ul;j arguunt , qtiodintendereatiu occidere
efl contra diQamen natur^.Dicendicm quod hoc verttm efl,fiper fe
in-
tendamrfed in l}oc cuftt non intendttur
nifiper accidsns
, fi
nniipofjit
dittr v:tim fitam^ vd resfiiasfentarc , ad quorum confcrH.itio-
nempsrfidirigitwi^ntsntio
fua, quod patet exhoc
,
quoddecli-
nat dusllwn qttantwnpotifl
,
&ad conferuationem vitx propri.t ,&
reruni fuMUKi magis iiidinat natMra,propter q:tod argumenti-m
q
u.tn
tHtn .zi hoc videtttr magis ad oppofitum.Qundautem addntrr , hoc
efie
(QntraprxcejJtttmdiuinftm.Dicendtm
qmdptxceptum diHtnum quod
efl,
Nonoccidcs,
intdligiturde occiftone innocertis. ,Appet
lans autem in hoc aifit
non tfi
innocens,necper confequsns ifiefe dtfen
dsns de ra.ziidato &voiuntat-e iuiiicis non vidattr peccare, maxime
profu.c vitx tttitione . ,Ad dichtm vero .Augtifi. potsfi dici
,
qttod lo-
qu:tttr inquifititte &dubitatius,& non d- tsi minatitts . Dicunt tatr.en
ifti.qiiod ticet appdlatus in diutto in huc cafu excufctur a peccato,ap-
pdianstamen
6"
itidex autoritatim vd [tcentiam prxfians femper
pecfant mortatiter.Sed quia mntti princpes fanivit,& qui bono-
rum confitio
vt(hantur,aiiquaiidodudtafufmueruutfeH conccfferttnt
vt beatus Ludvuictis rex t'ranci&, Carolus magnus,&plures attf , &
^rchicj>ifcr,pi & Epifcopiiuflitiam temporatem habeutes , vidrtur
durum liudta condcmnart in omn: cafu ex parte iutticum. Ideo abfquc
affirtiont aliqua,& per modum coilatioms potefidici, quod in atiquo
ctifu a iitdicibits poffiiut
pcrrnitti , vtpotequando attqui nohilss h.i-
bsnt into'fe bettum qiiod pofilint moucre ex tonga conjuttiidine,quam
uis fuperiorem habsant,vt patet in pturibus teiris,& rsgnis,& exhoc
vnus vaflat tsrram attaiusferro &tgn;,in quofubditi quifunt inno-
centcs in rthtis &corporihus multipticiter affiiguntttf, &at^quand
cohiingitqttod vnuscoram fuperiori principe prottocat alium aidttct
Itttn &aliusfia:i'/i recipit Ahfque idta recufatione.Si ittdcx tn tali ca
fuprohabititer videat,quodprxdi6la vaflatiofubditorum iniiocentum
per duettum ifiud dsbsat terminari, non videtnr peccare tale duettttm
fermittcndo.Quia ci qtii habet curam aticuius communitatis,l;citum
cfimtnoramalapcrmtttere ad euitandunt m.tiora . Sicut ticite j^er-
mittuntttr meretrices in ciuitatihits , ne omnia turbentur tibidinious
,
vi ciiam dicit ,y4ugufl,fic
autcm videtttr
effe
in propoftto , vtpatct cx
prxdi&is . Et eadcm ratione vidstur
effe
de ignobitibtts beltum adtn-
uicemmouere tton potentibtis in aiiqtiocafu, vt
fic
perljocqnodnul-
lus poffet
atiutn prouocare ad dudluiii, multiplicarentur Jjomicidia oc-
cuifa in tcrra,eo quod homicidx talcs non timerent ad dustlum ab al:\
quoproiiocari,In tati cafa nonyidctur ilticitum principi atiqua dus,
lapermittere,vtprAdilahomicidiaceffent , qttx fitnt maiora mala.
Huic atttem diiovidetur concordare diium S.Tho,dc ^qtthio
in
fua
fumma
vbi dicit,quod quando in dttdto non expefi.uur atiquis cucn-
tus miracutofuSfftcut tfl in propofito, vtp.ttct txfitpra diits,tunc ta-
leducllumappropinquat ad commitnem ratiMem
,
fortiumifortibiis
autem ticitutn
efi vti inptnribus cafibus,vtipfc ibidem dicit..Ad pri'
muTH argumentum dc Dauidpatctfotntio exprdiiis, ,Ad argumen-
tttm alteriits oppofttx partis pottfi d!ci,quod non datur licentia occi'
dendi innocentcm in cafibttsprxdi8;s ,qttia nuttus duettaniium prK^
di&o modo tfi immunis a cnlpa,eo quoa vulitntarie pcnunt
fe
ad boc
prxtcrmiffis alijsvtisfecundttrn ordinem ittris. His dilis ad expofttio-
ncmliter,ircuertarhur.h.\K\\X.3L fiint &CC.Hic drfciibitur ipfius
Da-
itid confiitiusi&primo heliurn ab copctittir,cnr/i dicitur.
z Egt) fcruus tuus vn.Conflanter.n.fe cbtulit proptcr reudattone
Dei fibifa6la,vtprxd<iu efl.Scd qttia Sanl notebat ei cocedire, eo qi
timcbr.t nc vinccrctur,quia adhuc erat iuuenis in pate,ncc vidcbatur
ad i ohur viriperucifit,ideo Dauid beltu defiderans declaratfuafortl
tudinc &audacia,d!csns.
5
Pafccbat fcruus . 7v(cc <//cfW
^oc
Dauid adiaiat''a,fed ad Dcigioria cid hocprincipcliter attrihucbat,
dequo etia adiutorio contra Thilifhcu iftttm confidchat, lo Oibditur,
4
Eric igitur Philillh^us hic,&Lc. Quod auttm vtrumque
DtU'id
attribiiin t Deopi incipalitcr,patct ex hoc quodfiibditur
.
i Dotui'
re
dic
r-9
I. Rec^uin.
Cap. XVII.
430
1
s iCir-
iii liatc
v:rib.
mxem
iiiegu-
in^.m
3e
locpit
V lit
)
io;:niin
ttjue
iuieri-
ifi:nc.
9.1 nil.
1.
4*.
Ga:h
ini:
:i,4o,
''"'.in
Adcft
q.
mc
bdluni dcli-
derar gercre,
inanilTimum
iLisiilarc.
^
Idcin.Coa
ftus fuit vir
diuinus hxc
narrarc , no-
lens vanam
hincgloriam
aucupan',fed
vc iUi animos
addcret ,
ec
ne Ipedarcc
rex ad vili-
taccm cius
,
fcdad fidcm
quaiintrinrc-
us latcbac,
fupernumq,
auxiliu, quoadolcfcens inermis,viris armacis,& paftor,mi
litibusforciorerat.
4: Aug.Intellexic Saul cum vidercc audencem pucrum , ali
quid m co diuinicacis cfife^nec illum tencra artate , fmc diui-
no inftindu talia poflc pr^fumerc.
a ^
Induic SaulDauidv((iimentisfuis,&c.
4 Auguft.Armatus cfl Dauid,ut quoniam ^catc,& viribus
imparerat,quafi armisparclict:fcdarmaucterapotius one
rabant,quam adiuuabant.Abiccit,oncra dlcdixit , fbrtis no
in fe,fed in Domino,arraatiis non ta fcrro, quam fidc.
} Chryfoft.HocfactumcftjUtuirtus Dci apercc monftrarc
tur,& non armis qu^ ficbant,mira afcnber cntur. Nam de-
pofuit arma,&: acccpta pcra paflorali & lilicibus,contracar
neam illam rurrmi egrelliis cfi.
* Idem. Tam ifta arma ut pucr gcftare non potuic
,
quam
Goliach,his non mecuitinccrire.Noua,& mopinati generis
arma Dauid conquirit:quinquelapidcseligit:fundam fu-
mitjfitulam paftoralem corripuit,contra Goliath cxiuit.
4 Bernardus. AudiuimusGoliamviri.mprocer<j liatur^,
prelumentcmiupcr multa fortitudine,& magnitudinecor
poris fuijUocifcranpcm aduerfus phalangas Iliacl,& prouo-
cantcm cas ad fingulaie ccttamen . Audiuimus etia a Dco
fufcitatum fpiricu pucii lunioris
,
ut indigne ferrct uirij fpu-
nu &c incircuncisu caftris lfracl,& Dci uiuentis cxprobrite
agminibus. Spedtauimus proccdcntc adolciccntulii in fun-
<ia & lapidc aduerfus monftruofg magnicudinishominclo-
ricatum, &clypco protcdii ac galea , c^tcrilquc ternbilcm
inilitaribusarmis.Laudauimusmagnitudineparuuli,quod
comcderctanima cius zclus domus Dci , & oppiobriaex-
probrantiu ci a ic no duccrctaliena : icd tanquaad propria
moucrct'iniuriam,& dolcrcc fuper concr icione Iofcph,&c.
b ibatautenu j Thcodorecus.CiJcafidcproicctus Dauid,
fpenon fuic {ruf{racus:fcd cumeflcc nudus,uicicarmacum,
cc qui pafccbac oucs,cum qui crac cxcrcicacus in bcllis ec tro
ph^is:& qui crat paruus ct iuucnis,cum qui dc tanta fc iafia
bat magnitudinc.Vidit eum Goliath,&r cu nihili fccit
,
quo
niam cllct puer,&: ipfc ruius cum pulchntudiiic oculorum,
Imitabantur.n.animi oculos oculi coiporis , IUi cnim acutii
ccriicbant,&: contcplabantur eum,qui no cadit iub afpcdii.
J< Chr)'foit. Gobath vidcns tum pailorali pcra contra fe
con-
conccndcntcm,&: lapidcs folum afrcicaccm,in hunc fcrnie D
modam ad cum diccbac.Pucalf i re adhirc apud oiics cifc, Sc
cancs quofdam pcrfcquij&ica.^ducrlum ine,quaii
p
cancm
in pugnam vcnili-irStatim cxpcncncia difccs non tibi cum
Ho.do D.-uid
Irriiit ikQoiiMh.
irrifit
hominc vulgari bclium cilc
puli.m dceius manucripiam.&vc noccntiiTimam bclluam
Dci vircutc pcrcutiam.PugnaifiaDeieiT,bcIlumquod gc-
ricur ,ca'Iciicatqucdiuinum. Nihil ifihic humanum inuc-
nics^nihil qdl hominis virc' coliciac , auc poccncia bcllacuris
cxciccac.Adcft Dominus,adcft,in(4,,
g.
mc in pr.diu cogic
procedcre .
circuncifus quafi vnus ex eis . Nunc vad.im &auferam opprobrium po-
puli, quoniam quis efl: ille Philifthacus incircuncilus
,
qui i" aufus cit
maledicereexercitui Dci viuentis ? Et aic Dauid . Dominus qui eripuit
a T
Poteftatc.
medemanuleonis, &demanu vrfi, ipfe meUberabirdemanu Phili-
fthcEi huius . Dixit autem Saul adlDauid, Vade, & Dominus tecum fir.
a
EcinduitSaulDauidveftimentis fuis , & impofuic galcam jeream fu-
per caput eius &: , veftiuic eum lorica. Accindus ergo Dauidgladio
eius fuper veftcm fuara, t coepit tenrare Ci armarus poilet incedcie. Non
cnimhabebatconfuctudinem. DixitqueDauidadSaul, Non poflum
a 5" Lcgislacranseuta tanqu.-iin orciantia.
{icincedere,quianont vfumhabeo.Etdepofuicea. Ec tulit baculum
4
a *, Legem Moyli in qiiinque Lbris Icrnnajn.
ruum,qucm fempcr habebat in manibus Et elegit fibi quinque 1 limpi-
y
gno vcrborum
tieue.
i
f
Adiun.\it.f.giaii.t,cju.-t per lac lignificatur.quod in vafe paftoraU niul^ciur.
iaiilKCUmuIcua
diirimos]apidesdeTorrccc,6<: mifiteosinperapaftoralcmquam hebac ,
batur,armatu
b
fecum,^funda raanutuIitj&proceiritatlueriumPhilifth^u.lbataucem
7
5
4 Idcm.
artatcm
,
a:ma, irriiic &
^ .
pucrum
. Irniic
i.[,a.
inquam ^tatc
,
icd nonintclle
xic i Dauid cf-
llDcivirtute..^j^,.j^^
Imlit&pueru,
ncctamc fciuic
dimicare i"pue
ro Dom"inu.La
pidcscV tlinda
inifit', fedvno
icjlapide 'mo-
ncuvii ncfciuic.
i^Idc.Vfusma
t
pcriculum fc
ramqueiiiaom
ncin moucbac,
acarma exerc-
bac.Ecipfcquidc armoru vircuce fidcns ,pugnam iniuic
.
Dauid ,
auccmfidc, ilipcrnoque, pra'i:dio municus. Ec
dixic ad eum.Tu vcnis ad me fides in gladio,cgoin Deo.Tu
terrenis dimicas,cgo c^"lcftibus pugno.Tu in lancca,ego la
fidc.Tu in clypeo,cgo in prccc . Tu vcnis ad mcin armorii
virtute,cgo in potcnt^flimo gcnitorc. Dcniquc in tetuaar-
mavcrccncur,in te tuus gladuis excrctur. Dci enim cit ha:c
pugna, Dci crit & ipfa viiiiana. Interca inter vtrumque
duccm,vterquependct,cxcrcitus>ftupet metu , formidine
trcmit, vicinitatcmmortishoireic;t. Procedunt adinui-
ccm cotra fcmct jidcm pugnuturi duces, &c cxcicaci in fcfe
iafnquarruncdilacum bcllum conficerc , iamdclidcrancal-
ternam vidloriam pcrpecrarc. ScdDauidproperclapidcm
de iirula rapit , fundc apponit , & contorto vertice in Go-
liathexcuiiit. Quilapis pcrinancvolans
,
vcrberat auras,
aeremfcindit, & violencoimpccu Golije fronccm inuadic-
g^
Qui nucabundus ac trcmcns , cocam molem coiporis cum
armorumpoccnciafccum ipfe deiccit. Dchinc feitinans
accurnt,hof}isgIadiumfumit,caputciusabfcidit ,&de ta
immanibellua viloriam perpetrauit. Q^em cum cxtin-
dum focij vidiffcntjin fugam vcrfi, & Ifraelitarum funtc^
dcmatati. Quibuscgotclaudibus, quibus glorijs pri'fc-
ram fancte ac rcligioib pucr
,
qui innoccntia parcs, virtucc
fortcs, fencs mcrito pr^ucnifti ? Tuhac pugna monitraiti,
nec pucros poiie ctTc imbcllcs,nec a gloria inaiorc immu
lics, ncc icncs vnquam eflc dcgcncres, quoniam in omnib.
jEtatibus victorfi pugnauentDcus,victuslaccbiC,&deficics
inimicus,&c.
je Achanafius. Proftr.icuscftergoimmanis illeGoliacha
Hom. dc fe
paruulo,peiicusabimpcrito&iimplici.Sumcs dcindcgla-
>"
diumiUiuSjCaput ipfipriEcidit,quoddcportatumcftin Hie
rufalcm ,
gladiusautcmincuitodiam dacuscit Abimeiech
faccrdoti
.
L.<?.antj(j.c,n.
^ loicphus . Pala:ftinus armotum pondcrcgrauatus, cum
i."
currcre non valerct,paulatimucnit ad Dauid,conccmncns
cii,&ic confidens nudii adhuciimplicixraccpucrulii iinc
laborcpcrimcrc.Occurncei luucniscu Dcoauxiliacorefuo
qui ab hofte no videbacur,& fuirtcns, Cmicccnlq; dc fundi-
bula pccra pcrcufTic eunn in fi:oce,& vfq; ad ccrcbru pcrcra-
fiuitjita ut mox cofracto capite , Goliath cadcrct pronus i ii
tcrram.
NICOLAVS D LYRA.
I Dominus qui cripuit me de mMu.xAc potcitate cius.Sccundo
bcllurrypfi Dauid conccditur,cum dicitur
.
a DiA arc.ExhocdicuncaIiq.qdrcuclacii fuic Sauli qct
Dauid uinrcrcc Philiith^'um . Fiunc.n.aliquando rcuclacio-
nesdiuiniEctiammalishominibusppcommunc bonuir
.
3 Etmdutt.^Hon cil intcUigcndum
,
quodarma Saulis fada
pro fuo ccrporc tradica iucnnc Dauid, quia ab humcro &fu
pracmincbac iupcr cocum populum, ucdictum cit fupra /o.
capiculo.llia.n.arma omiuno fuiiTcnc improporcionaca ipii
Dauid.Ec ii dicatur quod propccr hoc ca dimiiic pofiea, no
clt
ucrumquiaiudiuiittciidononalleeauic armorum im-
pro^
proporcioncm,fcd inconfuecudinem porcandi, ucpatctin-
fra.Arma igituSaulquibus Dauid fuicmdutus intclligun-
tur,quia crant dc armamcntario fuo,& dcdic ca Dauid.quia
tunccum militcm fceit.Tcrtio Dauidcam Philiithxo con
grcditur^quicongreiTus dcicnbitur,cum dicicur.
4
Et tu.ba,juum.\.coui\iCZudmdLnc.
5
Et elegit ft.quin.lim.la.uduros & planos,&rctundos fincan
gulis,qui.i talcs inagis dircdc proiiciunt, 6C maiore impecu.
6 Etpnec'f.\:^c.conlhnzcx & intrcpide dc Dci .mxilio con-
fidens
.
7
ibat aa.fplanc,proptcr pondus cnim armorum non poce
rac currcic l.cuc Dau.d
.
'I'om., O 4 I Dtfextt
431
Glofordi&NicolaidcLyra.
432
^ tcrrani,&.'c Saul &cxerciciis Hcbrcoru clnmorc fi^%fuper
A lugicntc s Phililih.Tos,cxilicrrit,&: mortui quidc funt cx illis
' triginta milia,&: totidcm vulncraci.Caput Goliath Dauid in
tabci naculu proprium dcport.iuic
, &r haftam dicauic Dco
.
Ser.i^g.de ^ Augufl.C^iaoninisfupcrbiahabcc impudcntiam fron-
lemp. tis,in tr6tc(k>
li.nth lapidcvc
hictc dcicchis
cft. r,u.icuata
cli rros qUc ha
bcbat impudc
tiam fupcrbie,
&: vicit frons
quxhcbathu-
militatcm cru
cisChriHi.Pro
ptcrca & nos
lignum ipfum
crucis in Iron-
tc portanuis,
quiailludintcl
hgimus.
B
:^ Idcm. Vidc
Sefm-i^ff
tcfracrcs, vbi
crucis lignacu
lum non habc
bacSicutcnim
baculuscrucis
typumhabuir,
itactiam&:I.x-
pis illc dcquo
pcicullus cll,
Chnftum figu
rabat.
Q^
non
in alio mcm-
bro,fcd ! fron-
tc pcudiis cif:
hocligp.ificac,
quod modom
noftriscompc
tcntibus cxcr-
cctur
,
quiqua
t
qncm pro-
l>n ^iticcilU
die hac
.
laiifii
lifta quiccc fupcrna cmqua fcprenario, in hunc mundu fcx ])
dicb.tadum fipriiscft.Altituclo Goli.c diaboli fupcrbia,pcr
quam fiipcr f^ilios fupcrbic principatu obtinuic, quafi palnia
fc cxtoUcns. Arma Golic di.iboli ad noccndum vcrfutie.D.i
uid apacrc ad vifitandum fratrcs mifliis cff , &: Chfs a patrc
Philifth.TUsinccdens & nppropinqu.ins aduerfum Dauid
, & armigcr
ciusantecum.Cumc]ueinlpcxi(lctPhilItha'us & vidifla Dauid
, de-
a 1 l'.l!iiv-. b Spccioliii Forma \fix hlii< ho.iii.i'.ii.i.
fpcxir eum . Erat autem adolefcens ruTus & pulchcr afpcdu . Er dixit
Philifth.TUsadDauid. Nunquidcgocani.s limi ,
quodtu venisadme 2 busdrculic,&i
cum bacu lo ? Et malcdixit PhilifUixus Dauid in dijs fuis
.
Dixitque ad
ftcrkim ftndc
Dauid, Vcni ad me, &dabocarnestuasvolatihbusca:li,&:beil:ijstcr- Trinitacis crc'
ra-. IJixitaurcmDauidadPhilirthanim
.Tuvcnisadmecum gladio,
3
&hafta , 6:clypeo, egoautemvenio ad tcin nomincDomini excrci-
^
tuum, Deiagminumllrael, t
quibusexprobraftihodie. Etdabit te
5
^ roii-ilate.
Dominusin manumea, &percutiam tc,&auferamcaputtuumate
,
a ^ Qnje iu.iu vi.1111 ..oiiKdum IfiiieiiKm.
& dabo cadauera caftrorum Philifthiim hodie volatilibus coeli , &
.1 f Dc ijuibuSjNc tiaiLib 1'crtiis.iiiima contitciitiuin tibi
.
beltiis tcrra: , vcfciat omnis terra
,
quia eft Deust in Ifrael , & nouerit
vniucrlaccclcfiahjcc^quianoningladio , necin hifta faluat I^omi-
nus. Ipriuscnimcftbellum,&tradetvosinmanus noftras. Cumer-
gofurrcxjiret Philiftharus, &venirct, &: appropinquarct contra Da-
uid, feftinauitDauid, &:cucurric ad pugnam ex aduerfo Philifth.'ci>
c "^x^mx.. Baculus
t
Vnitas vincit.
DaUld Cl'UX
Etmifit manumfuaminperam. Tulitque vnum lapidem, &funda
7 Chriffi.Golias
iecit, &percufnt Philifthicum infronte
eius, &ceciditinfacicm fuam fupcr tcrram. t
Pra^ualuitque Dauid 9
aduerfum Philifthc-eum in funda&Iapidc, percufllimque Philiftha:um
interfecit. Cumque gladium non haberct in manu Dauid, cucurrir , &
a ^ Diabolum. b f
Eos.f.iiuos diabolus iii iiianu habcbat,per qiios alios trucidabat .
ftetit fuper Philifthxiim, &tulit gladium eius , &eduxic eum de vagina 10
pcrienirrt,Do}ytiis
Ifracl.D.Miidc-
phi polcnca-.i.
criu modioru
mcnfur.i,tracri
dcncibuscom-
mcndauic.Da-
uid dcccm fbr
melias cafci tri
buno dcciilic
,
&: Chnftusdc
talogu ludxis
tr.adidic.li,liab
Dcus mcus pa
ccr. lud.ri fc
Dcu pacrc ha-
bcrcmcncicn-
ccs,quiChnttu
emulaciprimo
i2;cnica pdidc-
tlfrac
E
i.'Ma(
i.q.
nonut
1EC-
Allcjotice,
do caccchume.
nus in froncc lignacucfpiricalis Goli.^th percuticur , &dia-
boluscf^iigacur.
* Idcm.crucifixusnoftwcruccmnobis in mcmoriam fucT
paflionis rcliquit. Hoc iignum pr.clid."um cft air.icis' obfla-
cuIuminimicis.Huiusmyf^eriorudcscaccchifancur,f6src-
gencracionis c6fccracur,bapcizaci dona graciaru accipiiic,ba
lilic^dcdicacur,alcariaconfccrancur,alcarisfacramencacu
incerpoficione dominicorum vcrborum conficiuncur,facer
doccs &: lcuica: promouccur,& omnia ccclcfiaftica facrame
ta in huius vircucc pcrficiuncur.
J< Theodorccus.Cum nondum habic.afrccHierufalcm,quo
modo in cam inculic capuc alienigcng? Icbufei quidc adhuc
illam habitabanc , cis auccni volcns otlendere, in ea inculit
capuc viri infignis forcicudine
.
Ibat <j.AIlcgori.PhiIiftha:i dcmoncs.GoIiach capuceorum
qui ancc aducncum viri Dauid f upcrari non pocuic.Gcch ci
uicas Golig inccrprccac^.corcular.hic cft mudus vel internus
in quo veluc in corculari obnoxios peccacis c6culcabic,g. re-
lida
f
Vbi fignum Chrilli ncn habuil. ;.,
tronCC DCC-
Etinfixuscftlapisinfrontc 8
cuflusruic, &:
fubdicur ipfi
Dauid , &: dia-
bolus in fron-
cc fuorum tcri
cur, cum fignu
crucis eo in lo-
coinfigirur,&:
fubiicitinme-
bris Chrifto.Dauid gladiii GpIi.T: in Iccufale deculic,& Chri
ffquoq, dcdiaboli poccffacc rapuic&:ad defenlioneccclc
li.T:in ca cranftulicSauI dcdomo I>uiid&: dc eo quafi igno
co requiric,cu iiidadd Dauid ci adlifterec,<5: ludei Chfm ve
cui-fi noueranc,&:qucin poccciacorporalip vircuccs filium
Deiapprobare poceraccan^Jignoraces dicuiic,tu quis cs,&:
vbieft paccr cuus?MoraIi.Mcbra vcri Dauid cu fupbicnccs
hercticos &: facre fcriprura: fencccias defcrcnces Cildc thijs
quas proferunc vincunc,quaf1 clacum Goliam gladio fuo de
truncant.
a EtfH.Grcg.Virquoqucc.acholicus eolligic tcftimonium
q^
fcripcur9,cjucaft"crchcrccicus,&:erroriseius percinacia in- mot.
de couincic. Vnde & L).auid cypu Diii, qui.ftorcis manu ii\
terprecacyjolias vero reuclacus fiue trafmigras, hxrecico-
ru iupcrbia fignans,hocrcb.locuci func quod nos verbis a-
pcrimus.Goli.ns vero cu gIadio,Dauid cu pcra paftorali vc-
nic ad pliu,fcd Dauid Golia llio occidic gladio . Nos quoq;
g,fumus mebra vcri Dauid,hcrecicos fuis fcnccti js vincim'
^
a Capuc
Riib
NICOLAVS DE LYRA.
I Df//>aV e<OT,rcpucanseumnuIliusmomenciad pugnan
dumfccum.
1 ^^n^ttzt/.q.d.canis qui eft incrmis poceft cimcre baculii,
non cgo.C^tcra pacciu ufquc ibi.
3
Th vf.dc/wjf.i.coniidcns dc armis &: uircucccua
.
4
Ei^nantcm ve.ln Ho.tfo.confidcns dc uircuccdiuina
.
5
Etrf^.exhocp.icecquod fupcr hoc diuinam rcuclatio-
rcm habucrac,quia futuru contingcns ccrcicudinaliccr pr^
nuntiat.
6 ffn/wj.proijccrcl.ipidem antcquam Philiftha;us cfTcc fi-
bi nimisptcpinquus, quia calis idus tbrcior eft aliquancu-
lum a longc
.
7.i/mpf.M.atth.4.dicicc}uqdam gIofla,quod Chriftusui-
cic diabolum cribus tcncaciombus ficuc Dauid Goliach cri-
bus
bus lapidibus.Scd illa glofta nomcft mulcu aurcnticn,quia
nondicituribicuiusfic ,&:idcouidccur cffcqu;rdam glof.
magilIraIis,propcerquod magis cft adhercndum ccxcili fa-
cr^fcripcur;c,qui uidccurhiciiinuerc,quod Dauid uno caii
cum lapidc Philifihcum vicic.
8 Etinfi. Dicunc.iliquiquod fcrrum galc.c ccffic lapidi
mir.icuIofe . Vcl poccft dici abfquc cali miraculo,quod g.i-
lca f ic crac fida,quod facics er;ic difcoopcrca illa prcc qua
opcricbacurl.imina fcrrea defccndcnce fupcr nafum,vc di-
dtum cti iupra.
9
TrAHalnitqnc
. Hicconfcquenccrdcfcribicuripfius Da-
uidcriumphus,&:p.-irctliccra vfqucibi
.
10 Et cdi:. Philifih.cus cnim acjhuc cum non excraxcnc
,
quiapriuscum hafia pugnarc volcbat,ficut f.aciunc milices
in duellis prius inu.idendo fc cum lanccis.
Vi dcnccs
433
L Regum. Cap. XVII.
434
\
I
B
itliijm, qubclmortiiuse(rettforti(IimLi.seomin,fugerLint. Etconfur- 1
gentes viri ifrael & luda vociferati funt , & perfecuti funt PhilillhiEos
vlquc dum vcniret in vallem,&; vfque ad portas Accaron . Ceciderunt-
que vulnerati de Philifthiim in via Saraim,&: vfq; ad Geth, &i. vfque ad
Accaron . t reuertentes fiU] ifrael poftquam pcrfecuti fLierant Phili-
T
Antic.i^utio c;l,liof cniin fi>:'tca feci t.
fthsos t inuaferunt caftra eorum . Aflamens autem Dauid capur Phi-
a 1 Viide poitcaab Aburiclecli laccrJoteacccpit
lifthxi attulit ilkid in lerufalcm. Arma vero elus pofuic in tabernaculo 4
a
f
Doniini.fupcrtiue additiim c.i fiio,qma .iriiia iion in fiio fcd doniii-.i poluit tabcrnaciilo.
fuo*. 0 autem temporequo viderat Saul t Dauid egredientem con-
b
tra Philifthxum , ait ad Abner principem mihtiar.de qua ftirpe defcen
j
^
dithicadolefcenstAbncr?Dixitque Abner. Viuitanimatuarex, fino-
(^
ui.Et ait rex . Interroga t tu cuius filius fit ifte puer. Cumque regreflus
y
eftct Dauid, percuflb Philifth^Eo, tulit eum Abncr & introduxit coram
Saule,caputphilifth^ihabenteminmanufLia. Etaitadeum Saul,
tDe quaprogeniees 6 adoIefcens?Dixitque Dauid. Filius lerui tui Ilai
Bethlehemita; ego fum.
tHa rei-
,
/i tioui D
vcl vidcam mor
tcni cii;im fi 110
ui . Si quoquc
coniunclio ali-
quando pro no
ponicur fecun-
Pral.^4.
dum iilud : Si
imroibnn^ in re-
(juiem meam
, i.
non incroibunc.
J vnde pacct fic

cxponi : Sinoni.,
ideft,nonoui.
Q^ig^i.c.
J: Thcod.QuO- finusiunfor-
modoSauligno
"s&pjuui.
rauic Dauid ?
Duorum alccru
Cit intclligcdu.
t
idcft,infis
Vcl quod furo- t
fiiius cmui
rc pcrcicus non
'^' '"=
P"'^^-
fcncicbac cu pul
fanccm ci chara,
vcl qcf inuidia
cumouic,vcno
p
fcirctviinacet.
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I
r/rffBf.diui!ioniiraculo.
3 Fugcrmt. tcrrici diuino iudicio.cajccra paccnc vfquc ibi.
3
c/(i^.'ci4K. noncancfcdpofteaad ccrreduni lcbufxos,
ibi habicames in forcalicij fortitudincconfidenccs
.
4
^rma vero eim pofiiit in ta.
fcilicecdomini
,
quod pacct ex
hocquod dicicurinfra ii.quodgladius Goliach cr.u inuolu
tus poft Ephcd in ccmplo domini.
5
De ^K^Liccc auccm J3auid fuiflct cu Saul, vc p.itcc cx pvq-
dictis c.n5. tn nuncn6cognofcebat,quia licut dicit Aug.in-
terim barbatrcucracadolcfccci que nocabilicer mucatafpe-
^umfaciCi.Poc ec dicijCj,
Saul cx dxmonis afiiictionc hcbat
memo-
-
M O R A L 1 T E K.
f
I ^;V/fw.fignificaturq,Chriflusdcbcllauitprincipc dxmo
nu&^ciuscxcrcitum. Per baculuaut&: quinq; lapidcs quib.
DauidGoliathdcbcUauicIignificacurcrux fanda,&: quinq;
vulncra pcr qu.e Chrifius dc diabolo & angclis cius craipha-
Bic. Pcr hocautc], Dauid gladio Golia; caput ciusamputa-
^it,lignificacurq, ficucdiabolus pcr lignu dcuiccracgenus
liumanum in hominc pnmo.Iic pcr lignu dcuidus cttab ho
liilnc Chnfto. Aloral. pcr Dauid mudum a Samuclc figni-
ficacur
mcmoria, .SL'phancafi.ipcurbaca&:impcdita a cognitione.
6 Dixitrj; modus clt iuradi &: cft fcnfas:Sicuc ueru clt,
q,
ego
dcfidcro uita tua:Iic ucrum c(\
q,
c'^o no noui , &C accipitur
hic Ii,pro non.Ncc miru li Abner non cognofccbac Duiid:
c[.a crnc princcps miIicis,.Si lic crac occupacus
p
aduerfarios m
cxcrcmicacib.rcgnircgc in domomancnce,&: D.uiid adhuc
cfi Saulc paru fucrac , ita c], forfican Abner cu ibidc non ui-
dcrat.
7
f/.'.
Fcccracenimproclamariquod filiam fuam
darcc ei qiii Phililfarum pcrcuccrct , uc diillium efi: fupra : &:
idco uolcbacfcirc li cllcc dc bono gcncrc , ita quod lilia fua
cffctillicompcccnccrairignaca . <
ficatur quilibct Chrifiianus bonus a Chrifio inunflus vnftio
nc gratia:
,
proptcr quod cimcrc r.on dcbct pratcm &:arma
Sachanar, fcd conlianccr ipfum aggrcdi cu baculo lanit^cru
cisipfum per fidcm interius porrando , &i extcriusin ligno.
Etciuin.ta. idef^,cxcrcitio quinq; fcnfuum in bbnis & fandis
opcribus. I .Pc.4.a. Chrijin m carne
paffo , &vos eadem cogitatio-
ne armamini : &i Ijc diabolus dcuictus cutn cxcrcitu fuo fugic
confufus.rac.4.b../^f/////^(?(//iz/o/o,^/^/ef a vobis.
'O"
A D D I T I O.
In cap.17. vbi dicitur in Poffiil. ad maiorem fcquenriu in-
telligcntiam:hic qu^ricur vcrum ducllum fit licicum, &:c.
Liccccaufa colIacion &: abfq ^aflTertionc multa falfa pof-
'^nt dici,in lacra tn fcriptura vel in cius cxpolitionc no viir
'ialfa aliquo niodo pcrfuadcnda:poIfct.n.inde fcqui crror iii
'operc vcl in mctc.Vn in propofiro circa qoncm motam per
-
poflillacorc cum .aficrrione vcra; diccdii qdducllum cx par
tciuditum fcmp cfiillicitu,ctincafib. poflris aPofiill. C^
patct cx hoc,iia autoritatcs tcxtualcs dccrctoru &canonum
pcr pofiillr.tore allcgat.T,indifiintte loquuntur.non cxcufan
tcsin aliquocafuinducllisiudiccma pdo ncq;ducllantcs,
falccm quo ad vcramq; parrc duclli. In illoenim cap.Mono-
. jn.ichia.i.pipfumpof^iIlacoreallcgaco cxprcflc hrfic: H^-c
&huiufccmodifcclantcs Dcu folumodotcntarc viir,c|qui-
dcm vcrba indifiindc loquunt^Vbi attcndcndu cff,
q,
no di
cit,ocs hxc fcdbntcs tentant Dcum,fcd vnr tcntare, vt intel
ligatur c}, pofito cafu cj, aliquis cx his fcft.atib. intcdat alium
fintm
t(4ccrcdum:quiatnapparcnciacft mala, caucndum
cfl.Ka fm Apofi.z.Thcf j.ca. ccia ab htitc fpcm mali abffi-
ncndiim cfi.Idcm modus dicendi in ca.dilcdi. dc purg.vul.
vbi in fiii matcna fic hmoi ludicium pcnitus tfi inccrdidu.
vtporc in quo Dcus cencan vf. &: in ca.fufccpt: rcgiminis ti.
pradicto crattans fpaliter dc ducllo cxprcflc di^, qTin co cafu
vcl alijs hoc lion dcataliquatcnus tolcrari.In quo hr manife
fic,c], non folum prohibcnt^duclla ficri fcu comitti, fcd cti.i
cori:m toleratio tfl prohibita
,
qS cfi dc dircdo
p
pofitionc
Pof^.Hatons.IIlud ailtqij dr.ad autontatc Auguflini ,qd lo-
<|u:tu: inquifitiucfcu dubit.atiuc,& non dttcrn)inatiuc,non
liabctaliqi!
lundarh.cocj,nonoftcndit priuni didumiplius
Auguftini,ncc cj, pdida rccradct inlibro rctraciiationu . Silr
ncc
ncc doctorcs prardictas authoritates iuridice cxponcntcs,ip-
fos ludiccs vnr cxcufarc. Vii ncc ipfe pt^ftillacor aliquc do<rto
rcmallcgat, nifiSand.Thomii, qui nihil facit proopiuione
fua,vtpatcbic.Lcgcs cc fccularcs ab ipiis pljilofophis condi-
t.r,qui dc pra:cepco prohibicionis diuin.i; ccntacioncs no cu-
rant,adhucducllum vfir limplicitcrprohiberc,vc dc gladia-
torib.leg.vnica. Cii igicur ncc
j?
aucoritacc.*; cexcualcj , nec
p
dodorcs calis cxcufatio.f ludicum in ducllo .apparcat, dcuc-
nicndum eft ad r6ncs,pcr Pofiillacorcm allcgatas,&: cafus
p
ipfum poiitos, qui fi benc afpiciuntur non vnr
p
hanc affcr-
tioncmaIiquidfaccrc.AdcuiuseuidcntiaIciendum,q,licet
hnti ciiram alicuius coitaris licitu lit pcrmiccere minora ma
]a,vtcuitcnturmaiora,vtpatctdemcrctriciopcripriimalIe
gato,ncmini tn licct fiaccrc mala vt cucn i.ip t bona. ^''nde i;i
gl.i.Rcguniii.VanafpcfccuritatisadiaboIodiuiduntur,cj
dfat,{aciamus mala vt cucniant bona,talium.n.damn.atio lu-
fta cff,cuius ro cfl maniftfta . No.n.iolabonitas finis lulficic
ad facicndfi adum bonu,nifi limu! cocurrat, alia; bonicaccs
ad hoc rcquificic,vc facis dcclarac S.Thom.i .z.q. 1 8. arc.4. in
rnlioncad vlcimum argumcncum.Et idco liccttolcraremc
rccricium,quia
pp
bonum finc lic pcrmifltim , nunquam cfi
commicccrc mcrccricium , fcu cidcm auxiliu mauc colilium
pra:flare cft licicum. Scd coftac cj, principcs fcu iudiccs ducl-
lorum non folumconcurruntinhmoi ducllispermitccndo
fcu tolcrando,icd ctiam fhcicndo , fcu auxilium pra-Itando,
8ihocmukiplicitcr. Primcj^quiacJccoru m.andatotV atito-
ritatc ordinant fcu alfignantur loca &: tpaduciladi . Sifr &C
dccorumautoritafc&:mandato dancur conlcruacorcs feu
rc6l:orcs,qui vtrolq ; ducllatcs cuftodiant a fraudib.qu:^ cir-
caparti.alit.atcamc)nsvtriufquc&;inaliis huiufmodipofsuc
contingcrc. Similitcr per principcs fcu iudiccs cor.a quibiis
duclla
43y
Addiitio. Replica.
45^
A ducUa
cxcrcctur,oportcc q,
utraquc pnrs fit tnta a uiolcntia."
-
fico,ncuterducllantiumpo(ritabamicis
fcu alijs iuuariuc
altcrum inuadat fcu fupprimat,'ucl iofum a limicibus
p
prin
cipcm fcu
iudiccaflignatiscxpcllac.Nifl.n.aliquis hiis auco
ricaccm ad hoc fcu ptaccm calia duclla a iiiolentia cxtrinfcca
focurarcc , iam non cflcc ducllu fcd bellum,cum utraq; pars
poflccconuocarcamicos &: fnicnccs fcu coadiucorcs ad aliu
conuinccndum:qii'
>d cft
p
roncm duclli . SdV principcs fcii
iadiccs coram
quibus duclla cxcrcenf manifcnc pncftacau
toritatcm
ducHo cu controucrfi is (cu difccptacioncs ducl-
lantium
diffiniucfcupr^cipiuntdccidi fcudiffiniriincurijs
fuis,prout
duclhim tcrminarur, f.
q.
fi ator uiuat in ducllo,
rcus hf pro condcmnato &: dcuicto, tanqua li a.lior incctio-
ncm fuam Icgitimccoram co probalfcc i^ cconcra Et fuper
iioc confucucrunc fcrrc fnias ucrbo &: fcripco aucoricacc iu-
dicia]i,ficuc fic inalijscaufispcrlcgicimasprobncioncs. Vii
jnr.nifcftum cfl,q, in prxdiitis principcs fcu iudiccs non fo-
lum dici dcbcnttolcrantcs minora maIa,utcu;tcnturinaio
ra,fcd ct facicntcs mala ut bona cucnianc, ucl ut mala maio
ra cuitentur : quod nullo modo liccc quantucunq; malu qd
comitcicur fic modici nocumcnci, &bonum quod indc fpc-
racur maximx ucilicacis . Nam fccundum Auijuftinum non
cd licicum mcndacium perniciufum profcrrc pro falucc co
tius mundi,undc mcafibus pcr poftillacorcm allcgacis noii
cxcufantur a pcccito iudiccs cx bonicacc finis,pcr uias cnini
iufiitix rcdlas dccct principcm raliadcccrminare : no pcr il-
3.1S qux diuino iuri obuiant,vt aic Stcphanus Papa in ca.con-
fuluifiis.i.q.^.Spontancaconfcfllonc vcl ccftium approba-
tionc dclitta concclfi func vcftro rcgimini iudicarc, occulta
cnim &: incogtiica illi func rclinqueda,qui folus nouic corda
'lioium.Ec ibide qS fandoru patru documcco fancicu no eft,
fupcrfticiofa adinuencionc non cft pfumcndii.Pra:ccrea fi in
cafib.poficisaPoftil.nulluSducllantiu cflimmunisaculpa,
co q, voluntaric ponunc fc ad hoc 6ccrmi(fis al js vijs fmor-
dincm iuris.vc idc Poflil.dicic in nnc iflius qua:flionis,a for-
tiori vinculo iudiccs
q
voluncaric hoc approbanc &C ad hoc
coopcrancur modis prxdi>ilis prarccrmifsis alijs vijs iuris&:
p
mcdijsculpabilcsmagisfunc. Pra:ccrca racio iftaPoflilla-
coiis i
n
quadicic, quod fi vnus aliumljnon pofscc prouocare
ad ducllum,mulciplicarecur homicidia occuka in ccrra, &:c.
jion videcur habcrc valorcm . Nam ex oppofico cc fcqucrc^
jTiultiplicatiohomicidiorum fcu .aliorii maloruinocculto.
Ex hoc cnim quod vnus alium poffct prouocarc ad ducllii.
illi
(J
vinbuscorporis funcvalidiores, vcl arccbelladi magis
crudic:,aIios infirmiores occulcc opprimcrec,pfidcccs dcjp-
f
rijs virib.&: hmoi: &: fic no cimcrcnc ad ducllu prouocare,
^)uc (xpe cocingic. Qcf aCic dicic S.Tho. cocordan huic dito
*>:c.nullo modo hcc locii fi finttus Tho.bn intelligac' . Na in
i.i.q.95.infi.vlc.arc. fciliccc in riifionead vlcimumarcicu-
lum, vbi dc hoc cractac, dicic
q,
iudicium ferri candenCis in
aliquoconucniiciiforcibusjfinquacumordinacurad alicu-
ius tacti occulci inquificionc
p
aliquod fadtum ab hoic ,fcd
diiferca iudicio forciu,inquancii fpcdacur in iudicio fcrn ca-
dcntisaliqs miraculofusctfedus: quoJ noconcingic inrone
forcium.Hc poftea paucis inccrpoficis dicic,q, ducUa in quib.
ron fpcttacur miraculofus cffeclus, vcpoce quia pugilcs func
pcnicus parcs uircucc &: arce, magis acceduncad cocm ronc
lorcium quam cxaijnnaciofcrricandencis, vbi miraculu fpe
ilacur diuinii.hxc illc . Scd cx hoc non cojlit^quin iudicium
duclli illicicu rcddacur cx duobus
, q
ipfemcc fmdus dodor
ponic in codcm loco canqu.-im illicicj.Primum.f quiaordina
tiirad iudicandii occulcaquxdiuinoiudiciorcfcru.iicur, Se-
cundo cc quia hmoi iudiciu no cft .luconcace diuina fancicu.
Et f ic func incelh>eda ucrba fandi doitons in illo cap.uc pa-
tcc bii infpicicci.Cu vlcerius dicic poflillacor,tj, principcs fan
Q
dxvicxdueIlafu(tinucrucfeucoccifcrunc,uc findus f.udo
ii;cusrcxFrancoru,>Sdalij&:c.Ex hocno cocludic^poficum
fuu,nam fucrunc,mulci fandi a Dco in facra fcripcura appro
Laci,q pliirics pcccaucriic,uc p.iccc de Daiiid &: alijs,fcd pda
coru nou func trahcnda ad confcqucntia : fcd fua bona opa.
REPLICA. Inca.17. jLibi Poftillator fubd.f^indionc
in cercis calib.dicic aidiccs- no peccare duellii pcrmicccnccs;
Burgc. ufdiccrcPoftillacorccomifitfc crimclxf.Eimicfia-
tis.un cum ftomachjiiccr inuadic cocludcns cj, uera alfcrcio.
iiegiialiccr &: fincdifiindionc diccndu fic,'c], duellu cx par-
tciudicum fcmpcr lic iliicicum,q, pcrfuidcccx hoc, qa ucdi
ciccanon,Monomachiam. z.q.j.&^c^ccra luraperpofiilia-
torc allcgaca loquunifiudiltinde.f
q, nulloc.ifu dcbc-c ducl-
la ficri,nec colcr.-iri . Scd niinis pnccifa uf ha:c Burgcn.iiiia.
l\'iif-ind.).n.ucrbanirium iunctis gloffis oiumdoccorii ma-
tcri.i ducllorum cradacur fub difiindionib.manifcftis.Na lu
ra loquiincincalu qiio Dcus ccncari vf,duc]lafunc^hibica:
A ^no auc lcnlu quod cR arguiucncuin ualiduin in lure, ubi
Dcus
Dcustentari non vf, pinirci piic:in cafu ccquoadduclium T
pccndic'' .ilicuius occuk: inquificio,:uic vulgaris purg;(Cio,auc
^>
fnix ^mul2;ario iura 110 paiiccuc . A prio i(ui fcnfu vc fupr;i,
'"
pmitci piic.Eft igit' manifclta hmcji ,phibicionis &: pmilsio-
n is diftindio. In c.afib.dcniq, pcr Pollillacorc iiddudis nulla
Dci apparcc ccc.acio,fed ,puocaris pfumptio,&: aliiimccis ciui
Iiscoadio.Nifi.n.^)uocacus ad ducllu aiiumcrcc, in vulgo iu
dicaret^^vclinuittus vcl cticrminacir> . vcigic^^cuadcrcpofsic
talc vulgi ccmerariii iudiciu.pucacducllij nccclfincialiumc-
du,vcl lalcc faluo honorc no cll^ dcclinandu.Ec f ic mcclligo
ciuilc coadionc,i'^ puco vcruquc no cllc fine culpa
,
q^uis
,p-
uocasc^ccrisparibus,vidc;itcu]p.ibilis m.igis,iudcxcnpmic-
tcnfn6,cum pcincacadpaccpaupcrulicis ccrminacio,&: ad
rcipublica: vcilicatc manifeft;x , vc p.acec in cafib.pofitis aPo-
ftiIlacore,in qbus cx parce ducllanciii no cft aliqua Dci cenca
tio,fed pfiimpcio vinum,arcis,&: induftric cxpcriincnLu hu-
manar;nec cx parcc coru : imo ncc ludicis incacionc alicuuis
occulci inq.fitio,ncc vulgaris purgacio, ronc cuius in codcm
iuris ciculo,&: i.q. j.df prohibcri,no vf pcccarciudcx^fcd po
tius facere dcbicu ofticij fui,&:
p
piis mcrcri. Paccc igic quod
Burge.non bii accendic vcrba iuriij &: dodoru , affcrcndo cj,
oino loquunc indiftindc . Na fi lincdiftinctionc dcbcac illa
verba accipi,fcquic Dauid aiiiimcncc ducllu, dc quo hic fcr-
mo,&: Saul pmicccnccimo approbance &: opC armis tcrcnce
pcccallc,qd crroncu cft diccre . Ec fi dixcncis ,puc dodorcs
coicec diic,hunc casii taduni ex Y)ci rcuclacionc
,
pacct q, in
cafib.hmoi diftindio eft: & no func indiftinde illa iuia rcci-
picnda:NecBurg.r6nibusPoftil.facisfacic.Cii.n.ar"uic,c],cu
racorcsrcipublic.cpolfimcpcrmicccrcminora mala vccui-
tent'maiora,vc paccc dc mcrccricio fmBcacii Auguft.Burg.
coccdic cocu: fed addiciinpercinenter,
g,
non poc tacere mi-
nora mala vc viccnc'maiora:q.a Sm ApoftoKi n 6 func facicn-
da mala vc eueniac bona,Ec coca digrcffio Bnrg.ccdic ad hoc,
tj, iudiccs no modo func ducllii coleraccs, fcd facie:cs &: ci*
aucorcs.q, fic oftcdcrc niciC^.Na^vc inqc,coru aucoricatc depu
tant^^ccrcacpa&locaduclladi.Iceordinant^rcdorcs &:c6tcr
uacorcs cj, vcrofq; duell.ances pferucnc a fraudib. &: violcncia
amicorii alccri faucnciu &:c. Ad qcJ diccdu c ft,
q,
ubi iudices
circa duella excedunc nacura pmifsionis ; vc puca ex vidoria
unius parcis jpferre fniam
p
vidum can.| rcu, vcl alias:^cul-
dubio peccac,fcd ubi mdiccs nonexccdunc nacura pmifsio-
nis ordinanccs in fauorem iufticia:, non duclli , ncc duclbn-
tiumcercos modosqu;businiu(ticiacaueripofsic circa dud
lum pofsibilc, non viirjppccreadici dcbere aucores vcl fado
rcs duclli.pacec hoc in cxemplo dc permilfo merccricio. Re-
dorcs enim rcipublica: ipfum permiccenccs,nolcnccs cii me
recrices habicare in locis facris ik honcftis.ad vicandii fjcro-
riilocorii^iphanacione&fcandalum hoium vcriufq,- fcxus
honeftoru,ordinanc fpalia loca vbi merecriccs &: alia; pfon^
habicccinfames,&:non alibi.Quiscu nfofcniorcBurg. dcli-
picns diccrccipfos cx eo mcrecncij faucorcs,f;itorcs iS^auco
rcsJlte ordinanc,q, facris cpibus puniunc' lenoncs proftibu-
la viticances,alijs aiic cpibus no
,
quis cx hoc diccc cos cpibus
pcrmifsis forc merecncij faucores? Iccm ordinanc,q,domi-
busmcrccncumficiinmunicas, icac},ncmopofsicibi nierc-
tricib. auc alijs impune violencia infcrrcad cauendu lcdirio
ncs &: honncidia. C^is cx his oib.culpabic Rcip.rcctorcs ca-
qua m.ilctaccorcs,auc mali cuiufcuq; aucores,&: no potius co
mcndabic eos cancj] prudenccs jpuiforcs, qa quis pmiccuc
pp
m3iusmaliivicandiiminus,caucnccn quacii poffuncncm
illo minori
malopmifsoomnesmal^circuflacie cocurrcrc
pijfsinc:inalii.n.c(imercciiciu,fcdmulcopeiuscftei'cxcrci
tuiin lcxris facris & teporib. &: inccrucnicntibus homicidijS.
Vndc &: fi caucn no pofsuc merccricia
pp
caufas
,
,puidista
rcdonbus caucnCali.i mjlac6currcre pofsibilia. Ita dico in
^po(ico,qd
fi iudiccs ducllu fe ccincre ^uoc;itiii
, pp
cucclii
paupcru
&: pacrie pacc &: vcilitatc pmitcac, no pcccauc, ncc
cx hoc nam pmiisionis cxcunc,(i cauccc^ccra mala cj ducl
lii pringcrcpofsiic:Ducllu.n.lic fe ^puocancmomncquis lic
^
maiij,(lcuc &: mcrccnciu , vcriiquc cfi pmifsu pcpcr ludiccs
aucoricatc habenccs finc pcccaco c6d!cionari:n6 in mali lauo
re, fed incaucclaalioiu cocurrcrc porcnciu . Incaucus igicur
l^!;"'-
q
tcmcrcin huiufmodiftansrcprobar Ludouicu rc-
gc francic,&:
Carolii magnu &:c.&: li Burg.diiigcntcr vidif-
fct fandfi Th.in loco p Gu"allcgato,n6 dixilfc!: Poilill. ipfum
jnalc' adduxiilc.q.n.adducic
jj
c6firm.inonc fuc pccnfig fiii?,
q, ducllii a parcc iudu u fcmp rcddaC' illicicu,!^ valccPnai* i
.n.Ca(iisadcludusn6cltadjppoficu:vidcliCctqd ducllufcm !
p
ordincC.id ludicandu occuka cj diuino iudicio rcferuant''.
i
paccc.n.cx s.poficis cflc falsii . Ncc fecudo adduduin valec,
q
J vidcljccc omnc illud fic a parcc 'iiidicu illicicum qcf diui- 1
no ludicio ii clt fancicu,qa idci argm cfi^ct dc meretncio, q^ i
a Deo no cfl fancitum,ta licirc pcrmifliim, vc fupra
p;ituic.
3
CAP. 1
437
l Rcgum. Cap. XVIII.
438
C A P. XVIII.
jlis.
ET
fa^imefl&c.
Et iile. &c, lonarhas dilcxit Dauid vir vidclicet bcUi-
colus iiiLieneni aptiim pugnis. lonathas lignificat cos qui de
'ludsisinChriftuiTi
omnium vicam opirulance Dei gratia f.raauericr Qaod edc D
potcracaliudbcneficium hocmaius?Pcrillum vicicrex,ac
principarum rccinuic. C^i emm (1 a fuocap-cedetraftani
coronam D.iuidiscapiti impof.i:il'c,!nnquim parcm rctu-
hffct gtdtiam , fed amphorcm debuiflcc. Sed quam tandem
rctulic? Abillodic
d.
crcdidcrunt,percc-
pca gratia Sp-.rituf-
fancti pro ChvilK)
reliiftisomnibusip-
fum
fccuci funcVn
de Pctrus, Eccenos
retiquimus omnia , &
fecuti fm!Hs te . Sic
cnim
Ionath;is de-
ditDauid vcliimc-
tafua a tunicavfq,
ad
balchcum : cum
credentcs oia qus
habucrant in Chri-
fli fcruitium contu
lerunt
.
b Tercufflt
Sa. &c.
Hoc fuitfeminariii
odij contraDauid.
Sicluda:iaudientes
, hriflu qucmcru-
cifixcrant inccclc-
fij6 prxdican , &: vi-
ctoriam qua hcflc
antiquu vicit,&:cre
C A P. XVIII.
T n5lum eft cum comp!e(rct loqui Saul
,
anima lonathx con"Iutinata eft animx
Dauid,&dilexiceum lonathasquafiani-
niam fuam. Tulitq; euni Saul in die illa,&:
non conceffit ei , vt rcuerteretur in do-
mum patris fui . Inicrunc autem lonathas
& Dauid foedus . t Diligebat cnim eum
fiifpertum eumha
buic. Quarr. ob cau
f?!m?:*oflquambar
bariilliuscapatab-
ftul:t,cxieruntntu
licrcs canetcs, Per-
cufiitSaul in mili-
busfiiis, &D.uiid
in dcccm milibus
fuis.Eciafih^cpra:
tcr mcritum fuif-
tinfrai5>.a.
Guafianimamfuam.
NaexpoliauicreIonathastunica,quaerac 4
ffntdiola,ncricq.-
indutus,&dediteam Dauid, & reliqua veftimenta fua vfque
adgladium &arcumiuum,&:vfqueadbaltheum. Egrediebatur
quoque Dauid ad omnia qusecunque mififlec cum Saul , & pru-
denter fe .agebat. Pofuitque eum Saul fuper virosbelli, &: ac-
ceptus erat in oculis vniuerfipopuli , t maximcqueinconfpe-
diufamuiorum Saul. Porro cum i reuertcrecur percuflo rhili-
fthsEo Dauid, egrefla^funtmulieres de vniuerfisvrbibuslfrael
cantantcschcrofqjducentesint)ccur(Lim Saul regis intympa-
nis lartitia:
t &in filtris , & prjpcinebant mulicres Iudentes,atque
j- dcm oporcebacho
c flilem in cum 2;ere
reanimum. iSJam
fi indign.mduerat,
Dauidcpociuscon
ucnicbat idignan,
quod ciimfoiusco
tu getrjlToc altcrum
habcrct laudis par
ticipcm.Vcrum vc
doncmus no rccte
fccifle mulieres
,
qdhocaf^ Dauidc? t
vel cmticit
7
dctes in laudeeius
b
diccbant: 1 Percufllt Saul mille, & Dauiddccemmillia. Iratus 8
Ncque cnim ipfe
iw.c^mbaiis
eft autcm Saul nimis
, & difplicuit in ocuhs eius fermo ifte.
Dixitque : Dederunt Dauid decem millia
, & mihi dederunt
mille.Quid ci fupereft nifi f>lum regnu ? Non redis ergo oculis
^^
Saul alpiciebat
t Dauid a die illa , & deinceps . poft diem au- 1
1
laculari
,
grauiter
Lulcrunc
.
c Saul mil. fciliccc
eosqui fugii;tesoc-
cifi funt
.
d Pamd,de.mi, fci-
licct I-^hiliflhxu qui
vno deicdo omncs
in fugam miUC.
.j< Chrvfofl. .\nnon parcrat Dauidem pofl facinus, ornarc
titulo domim,coUmnisinfcr!pco, & publicum fcruatorcm
ciuitatis appcllarejQui rcgni dcc' , &; ciuiutu fundameta,&:
omnuim
Id cu,Ii.dos . b Ide.i nore arrcptitioruni alieiia iclerchat
.
tem alteram inuafit fpiritus Dei malus Saiil , &: prophecabat in
compofuerat catio
nem, ncqjcasiuf-
fcrac diccre, Pro-
mdc etiam fl indi-
gnandum eratmu
lienbus oportuit
indignari, non pu-
blicicus dc repu-
blica , bcnc mcri-
to ,
&: infinitis digno coi onis
C Etprophetabat ,&c.
niebat
.
t
Dauiden)
^ Hebr^i . ideft , delirabat , & infa-
4 Theodo.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. xvin.
1 Tp T faftum. Defcripta ipfius Dtuid viBoritt , hc confcqitetiter

xli
defcribitur cx hoc inuidiafubfecuta. Etprimo defcribitur cir'
f$iii.iUid omniumgratia. fecudo Saulisinuidia ihi : Porrocum re-
ttcnctetiK.iertius ejfetlns malitia. iti -.Pofldicm , Circapnmum
(Itftnbitir primo gratia acquiftta ipft Dauid circa lonathanfiiium
fis
cum dicitur
.
Anima lo.co.&c. tdefl , coniunSla indijfvliibiliglutino charita-
tis,huius autern dfl'-fiionis fihditur tffeIui cutn diciiiir
.
5
lnicTunz,&Cc.ivc.ii'randoperpetuamamicitiam
, & in figmm
huius amicitifubditiir
.
4
Expolia. rcputans eum quifi feipfum
.
5
Vlqucadj&c./yvfqj/fcnnrfa/w aliquoshicteneturexclufiuh.ka
^ifia iton dederii 1 onaihas
ipfi
Dauid, quia nopoterat bono modo iflis
C(arcrc..Al:^ autcm dicut ci, tenetur inclufiue,ita qucd ifla ciiam dcde-
rit Dauid in fimumperfcclis. amiciti . &hoc vidctur vcrius.ncc fa-
iet raito aitofum, quiafiitus regis defacili poterat talia aiiude habcre
.
Secundo
Sectmdo defcribitnr gratia ipfiusDauid
ergapopulum cum dicitur .
6 Et ZC.CV.SiCcquia omnia ncgotia fibi
impofttapro bono &defca-
fione regnif liciter confnmmabat
.
7
Porro.&c.H/c confcquenter defcribitur ipftus Saulis inu-dia, r-
ius feminarinmfuit taus ipftus data in cantitmis
commnnibusdeyi-
i<..ria Thilifibinorum^in (juibuscantabant
.
8 Percuflit. &ftc plus lionoris attrihuebant Danid quam Saidi,Di'^
cebantautem Danidpcrcuflijfe x.milia, eoippercuffcrat
Gotiathqui
pro x.miltbus computabatur , eo modo toquendi quo dc Damddicitur
i.Af:'l- 1*"- Tu vnus pro decem millibus
compucaris.
9
Q^idci, &CC. Ex tunc enim timere coepit ,
neDanidpcrticni-
retadrcgnum, qui*fiicbat fereprobatum fitut
diilumf-iit fupri,
15.
cap.
10 Non rc6lis crgo oculis , &c. Modus efl
eniminmdorum&
odientinmrefpicereeosquos odiuntexobiiquo
.
1 1 Poft d iem autcm. Hic confiquenter defcribitHr
prdilx inui-
dix effeccus matignus.Etprimo Dauid inuadendo.fccunab fttiamfitarn
ci inftdiofeprorriittendo,ibi: Dixic autem Saul.
Circaprimumdici-
tw. Pofl dicm autem in. fpiri. Grauius quam ante propter odium
contraDauidcoKceptum.
Ec p:o-
MORALITER.
I Etfa&um.Vcx lonatham qui intcrprctatur columb? donij,
Chriluisfignificatur, co
q,
ineiusbaptifmofpiritulfanclus
fuper iplum apparuit in fpccic columbx,Matt. j . Cuius ani-
nia idcfl voluncas conglut/natur pcr amorcm ipfi Dauid,
pcrqucmfignificacurqujlibetqui fortitcr contra vitiapu-
gnac.coquod Dauid manufortis intcrprctatur.&dat ei vc-
ItinKnta lua6^ arma ficut dicitur
.
t
ii dtdtt eaz,eirt.Pcr quxintclligunturvcfl^s&arma virtu
tuni Sr" gratia: . SccundO cnim fcnfum literalem ly vfquetc-
nctut hii, iatluiiuc. Hxcautcm arma dat ChdftuJ fius mili-
cibus.
tibus,nonfolumadornandum , fcdetad
fortitcrdxmones
inipugnandum . Scd qm quos Chnftus diligit diabolus tor-
tiusodit,idco incitauit Saulem ad'odiedum
D.xuid, ficutdi-
citur in tcxtu: N(j) rc&ts ergo ocu Sautinfpicic.D^uid,
SlC dLlbOj
lus potcntcs huius feculi ftudct incitarc ad odium
amicorii
Chrifti , &non folum ad odicndum in corde , (ed etiam .id
pcrfcqucdum in operc:in cuius figura Saul voluit
Dauidcii
lancca perforare, Etquandodiabolusvidct q,
aperta pcrle-
cutio contra Chnfti amicos non vnlcc,ad
pcrfccutionc ma-
litiofam contracosconcitandap:) fubfpccieboni
ftudcc, qS
fignificatur pcr hoc quod Saul filiam luam Mcrob
promiiic
darc Dauid dicens
:
\ .cce fiiia
439
Gloforciin.&N]ColaideLyra.
440
* Thcodor. Pfcudo profbctic asitati a malo fpiritu func
(iniilcs f urort pcrciris Curvbantib.Hoc paliiis ci\ iciani Saul
\<cxatusada:monc.IlludautTro/>/;'t", pofuit pcr honmny-
jnia. Nam &; pfcudo prophccjs noi.ibat prophct.is, & Dcos
oos,qiu ialso dij nominantur.Scd ille quidc priuatus fuit di-
uma gratia , Dauid
auteni pfallcnsfu'
vorum lcnicbat clx
liionis
i
l( d Saulis
tninimc lcdauitin
iiidiam. Namquo
cuni nuiori atlicic
bat bcncficio ,
co
magis pioj^crabat
vuni ocodcrc.
% liuchci lus . In
nlijs fcripturaruin
locis fxpc inucn;
tur ,
quod proj hc-
*
rimuhafa-
tia non tantumbo
ci? em na,fcd &: mala dici
Chiifliu .
Jlabbiaqas
I-i.i. Cora.in
cti fur.j Baalim
cxprobratii cit qui-
^
bufda qui proplic-
tabat in Baal . Non
crgo proptcrca ne-
cclfc clf intclligi
bonus Spintusqui
fadus cft polk-a iU-
per S.iul,icc.
a Teiiibatque. Sic
pr(jdicate Chr:lio
t'uan"clium, iud<gi
conabantur niortc
inicrrc.Scddum il
lc ad ialutcni gcn-
tium fjccdit , tan-
tuni nocucrc fcip-
fos,
b Dtxittfue. Ifldor.
Saul calid' iinuiia
genarumprsputiaactulit.&llcilliam Saul vxovc nccepic,
Et Chiilfus nonpnus iVnagogani acccp:c, quaniingcn-
tibusglonofuscxtitit. Priuscnim in naconibus rciceauir
carnis"pollutioncm
, &: poftca copulatus cf^ iVnagqg.c .
CHtncmtnmr^tnmt plcnituciogettum^tHnc
omnis Ifrad filKUi Jiit,
Dupla r.iit pputia
b Euippelica chikcdine. c Ccpit lefiis facereS: <l:<cerc.
obcullC, pro ludcis,
mcdio domus Hhx . Dauid ^ute pfallcbat manu iua ficut per fin- i &: gcnbus, icilicct.
.icquilicis, vcl quia
miior cit numcrus
^ crcdctiuin gcntiii,
qiiam Iud.i;orum.
Crcuic odium S-iu-
lis aduersu Dauid,
incancum vc in re-
mcdium iuidcmo,
re pnillenccm iacu-
lo conarccur confi-
^crc. Per Saulcm
lud.corum clacio,
pcr Dauid Chniii
humilicas iigniiica.
tur . Cum ergoab
unmundo ipiritu .
Saul ariipicur can-
'
tantc Dauid
,
eius
vefania tcpcratur
:
quia cum icnfuslu
d;rorum pcr blaf-
I)
<;ulo,s dies.Tcnebnr(^; Saul l.inccam, 6j miiu cam
,
putansquod
^
contii^crcpoflretDauidcumpariete. Etdeclinauit Dauidafa-
ciccius lecundo : Ettim.uit Saul
*
Dauid,co quoj cilct ciominus
cumeo, draiereceiMlt. Amouitergoeum Saulafc, &:fecic 4
a In |>iignain priuiii> inure rcgio .
cum tribunum iupcr mille viros. Etcgrcdicbatur &ingrcdicba-
tur in conlpcCtu populi. Inomnibus quoque vijs iuis i^auid
prudcnteragebat, & dominuscrat cumco. ViditicaqueSaul
quodprudenscirccnimis, & t cccpitcauereeum. Omnis au-
tcm
liracl&ludadiligebatDauid. Ipfe aurem ingrediebatur
rur &:prophcta-di
^
^
eoredicbatur antceos. DixitqueSauIad Dauid : Ecccl^lia J
mea maior Mcrc)b , ipfam dabo tibi vxoremjtancummodo d\o
^
vir fortis,&
prarliare belladomini.Saul autem rcpurabacdicens:
no fit manus mea in eum
,
fed fic iuper eum manus Piiiliithino-
a Laici-.tcr dignum fe inliiiuat
.
rum.
AitautemDauidadSaiil : Quis egofum , autqua^eft vica' 7
mea,autcognatiopacrismeiin Iirael,vtfiamgcncrref^is.^Fad:u ^
phcmiam in furo-
eil autem tempus cum deberetdaii .Merob iilia Saul Dauid,da- ?
irnm-n^cft ', vt^^^.ad fa-
ta cit Hadricli Molathitx vxor. DilexitautemDiuiidMicholii-
^^
kiccm auaii dulce-
lia Saul altera.Et nuntiatum eil Saul,5c placuitei . Dixitq; Saul:
'^"\"
citharx cuan-
I -11 /
r
'
I 1 o r r
'
,^. . . r
gclicx locutionit
Dabo eam illi,vt tiac ei m lc:adaium,& Iiriuper eum manus Phi, '
^
cranquillitate reuo-
a 1 Viia elt res qucxi gigantcm pro irauit , aitcra ii ccntun) pr.Tputia Aliopliilorum Jcfcrrct.
lifthinorum.
DixicqueSauIadDauid: .In duabusrebusgener
n
mcuscrishodie. EtmandauitSaul ieruisfuis: Loquimini ad
15
Dauid clam me, dicentes . Ecce piaces rcgi, & omnes ferui cius
centia:
.
it lofcphus
. DauidDeum h.ibens vbiqucducem, quo- Ij
cunquc vcn illet pncualcbatj&: optimc agebat ita vt propter

exccllctiam ibrticudmis,ci: papLilus cum, &c tiha rcgis virgo
concupifccrct,amore cius dcccnca>cundifq; ica fieret mant-
fciia,vt hoc pcrduccrctur ad pacrcm
.
^
Tercttffli
cetur.
jc THEODQ...
RETVS. Eranc.
crgo nupciiciniidia/
rum noa bcncfi-.
ffS-c.u.
tor iiuduic alligarc .Dauid Michol filia: fua^.fi cctu fibi AIIo-
philorum pr^pucia offcrrct:ille autcm duccta obtulit,iicc^ue
Sauldumiliuiupcriculoobiccit,
nbipliuscumglorificauit.
Ita lud.ci dum concra volucatem Dci Chrilium intcrficcre
C
nitcbantur,falutcm gcntiu opcraii iliut.Dauid pnus alicni-
gcnarum
NICOLAVS DE LYRA.
X Et prophctab. in mcd. do. Hic non accipitur propbetia prO'
frih ,/c.< tantumy dcnominatiue ; (^uin aliena tanquam arreptitius lo-
quebatur .
X Putans quod configcrc, id efi.paforare lancea,fic quod tranft^
retvfqucadpanetem
.
3
Et cjcclina. prius enim recejferat ab eo rediens ad domumpat)is^
Vt diSiumfuit cap.prxced.&nunc itcrnm redijt ad patrem^ofiendens
periculum in quafuerat , fed Saul reuocauit eumfiugens^ qubdnonfc-
cijfet ex propofito ,
nccexodio:fed nefciens quid facerei agitatusa
dsmonio
.
-4" Ecfeciccum.tri. T^npropter honoremfnum
,
fedvtegrediens
ad bellipericuU occideretiir,fed domiuus ifiud comiertit in bonum ip-
ftus DanidyVt patet ex litcrajeqticnti
.
5
Dixitc^uc. Hicconfequenterponiturefc^us malititeSaulyfilias
fuas Dauidpromittendo , &primbprimam
,
fecunddfecundam^ibi:
Dllcxitautcm Michol. Ctrcaprimumdicitur.
6 Hccefiliamcamaior. jQj://<//f<ir, volotcbonoraredandotibi
frimogenitam, malitiofc cogitans, vt ad confequcndum huc matrimo-
ium Dauidaudaciusjepericutis exponeret
, i^
ficperirct
>
ficttt pa-
Utin(i(era.
Qiiiscgo
7
Quis cgo fum,aut qu.-c ef^ vita mca . Hoc dixit Dauid noti^
rentiens matitmofiium ,Jtd vt magnificaret ipfius Saulis bencficiimt
vndefubditur
.
8 Fadumef^autcmtcmpus. vt Dauideius amplcxibus frue^^
rettir .
9
Dataefi Hadrieli . Et
ftc
apparuit nonfolum inuidia Saiil
,
fed etiameitisfalfitas , non implendo proinijftm : maximc cumDa-.
MidiamhocTncruijfctanteinoccifione Coliath, vt patuit exfupra-
diais.
I o Dilcxic autcm . Hic dcfcrib tur promifiio fccundx
,
qiu ctiam
datafuit Djuid maiittosh,vtpatet exfeqtuntibus, cum dicictir
:
I I Dabo,&:c. idefi,in occafionem ruendigUd^s vhilifthinoru.Scan
dalum eniinpropriejignificat impaliionem pedis adlapidem, yelali-
qtiid huutfmodi quodfacit homincm rttcre .
I i In dua bus &:c. Jn aliquibus Ubris addiitir xch\is,fed non cfi in
Hcbrxo,nec
eft de textu. Fnde hic efl.fenfus fcFidim Hclrxos. In dta-
bttsfiliahtis msis eris gcner metiv.quia in primaftvjiigcncr mens CjHait
tum adfponfalia,& i>i fccunda erisgener meus quantum adfponfalia
&matrimoniumfequens.q.d.virunq; cedit tibi ad honorcm : &idei
dcbcs te m.vgis opponere adtieifarijs mcis
,
I
j
Loquimini ad. Hocdicir, vtDauidm.-.gis credcret Saulemho-
noremcius quxixr., &nonmortem,
Ego
M O R A L I
T E
R.
6 ttcefiliameamaiorMcrohipfam dabo tibivxorcmtantummodo
eUo virfortis,&c, Qiiod iacicbat ad hocq, Dauid gladio Phi
hnhinorii morcrctur.tt ficiit Dco diiponctc D.ui:d iuiE lal-
yatusj,
uatus,& Saul in manibus Philifihinorum cecidit &abeis le->.
t.iliccrvulncracus;
Siccsdiuinaordinationefrcquentercon
tingit,quodiHiqui
machinantuc malum innoccncibus , ca^
piuntur in iuis machinationibus.
Plalm.i;. Inlaqueo iftoquem
abfcndertmt,comprchenfui
efipes ^orutn
,

\J.
441
a Tercnfjit &c.
& attulit
, Sic
Chriftus
,
prais
iiigcnribusclad
ficacusc(t,quain
fynagogan fibi
copularcc
,
&:
pruis in gcnt;-
bus imniundiria
tcfecuic. CiimC'
nim pler,!tntlo?en
tiiiTn intianertjtuc
omnis IfraelfilnHs
fiet.
nam dccauiape
tijt Snul,n6capi
ta,fed prarpuci.i f*
Iniprobc cogi-
tans , coniccic cj,
occifis , aliqui-
biis fui cencris,
afferrcc "eoruni
tapita , ca de cau
&iuliic atfcrri li-
bi pr^pucia. Pr^c-
pu-
L Rcgum. Cap.
XIX.
442
diligunt te
.
Nuc ergo efto gener regis. Etlocuti funt ferui Saul in au-
ribusDauidomniavcrbahiEc.EtaitDauid.Num
paru vobis vidcfur
generumefleregis?
EgoautcTnrumvirpaupcr,
&tenuis.
Ecrenuntia
uerunt ferui Saul
dicentes.Huiufcemodi vcrba locutus ell Dauid. Di-
xitautem Saul Sic loquimini ad Dauid. t Non habet rex rponfalia ne-
a TCapi.a fxundum <]iiord.im,iiuii prspiuiiim vocimr ruminitas .
cefre,niritantum centum prxpmia
Phili(lhinorum,vtfiatvIriodc
ini-
micis rcgis.Forro Saul cogitabat
t tradcrc Dauid in manus phililthi-
norum . Cumq; reniitiaflent ferui eius Dauid verba qu.-^dixerat Saul.
placuitlermomocuhsDauid,vtfieretgener
rcgis- tt poil diespau- 4 fhcuiccum Mi
cos furgens Dauid,abijt cum viris qui fuh eo ernnt,
&
percuOit ex Phi
^'^'-'
'.
^'''C ,fua
liflhijmducentosvirosj&attulitprxputiacorum,
&t annumerauit
putiiimenimin-
D
dicat
aliud ge-
nus. Qjnncm au
ccmoucbatlapi-
de, moliesc^de
fui bcnrtadoris
'^
Euchcr.Saul Comiahunc
ditliinulator cal
''
licius, vcfincin-
(idijs fuis Dani-
dcm poilct offcr
difcnmini
a T SyiKj-.Dgam.

^Y-
-
' ' ^^....^,.^1.1.
earegivtefletgenereius
.DeditiraqueSaulei
Michdlfllia
fuamvxo-
rein . Et viditSaul &intcllexitc|,
dominusefTet
cuniDauid .
Michol
autefiliaSau!,diligebatcu.tSaul
magiscocpittimereDauid.
Fadlus
que
eflSaulinimicusDauidjCundlisdiebus
Etegrefli funt
principes
Phihfthinoriii
.
A principio aute cgrcilionis corii,
t prudetius fc gere-
bat Dauid qua omnes ferui Saul.Et celebre fadu e/l nome eius nimis
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ego autcm ium vi r paupcT.^.rf.noM habco vnile pojfem regi co
uenientia dona dare,qiiiCanti(ju!tusfiebant in matrimonvs Hibiforu^
ficutpJte; GeJi.i^.quiafenius ^brah^ in matrimonio B^becc^patri.
&matri etus obtul:t muncra, & ideo ad hoc refpodit Saiddicens .
2 Non habct rcx fpon.hoc efl dona pretiofa auri vel argenti qu<e
fokntregibiis dari qHandofiUasfu.u dantfponfis.
5
Nili ran
.
Hoc uutempvtijt Saul dnplici rZne.f^na efl qiilaper illas
fartes ampiitatas &ftbi apportatas certus erat Saul
, q,
illi inrerfc&i
non erantdefiLvs Ifrael quifunt circuncift.Mia raiiofuit, quia Thi-
liflJmi
h\x
nupci]s
,
all.j^.-
ri, nccntum li-
bi
,
Ailophylo-
rum
,
prcxpucia didit ucl a^n-
viclor ofterrec;, pieuit.i.torde
pro quibus ccnl-
cUjducccadcdic.
Ec vnde credi-
lus cft rcgio pc-
rirc voto , inde
audus efi^glorio
liori crophxo.
^
CAP.
t
plfne tr.i-
ditquospetie
rac Saul
.
A D D I T l O.
In c.iS.vbidicicur in ^o.Et decHnanit afacie eius fecundo prius
cnim recctfcrac ab eo rcdicns ad domnm pacris,vc ditKi fiie
rar,capicuio pr^ccdcnci.
A.i vcricatemliterch.-ibcndam fufticic,quod Saulccncauif
pcrcuccre D.iuid bis in eadcm die fcu ccmporc, &. in quali-
bec vice Dauid dcclinau!C.&: fic dcbec incciligi illud. DecUnt
uit Dauidfciuadu,\ . non folum dcclinauic iclum fcu pcrcufliio-
ncm
lifth^i hon elaat circwicifivnetu
tanquam rncrtem, etideoper hoc co-
cipcrcntmaiusodiumcoutraDatiid
proptsr tale opprohriumiUatum
eisper ipfim,6^ fic magis
mouerentur ad interficiendum Dauid
, quod
tntendebat SauL
4 ^^^cuic.THmquiaMicholdil!gebat.TumquiaVhilifib9sidolola-
Iras
odievatyCiterapatenffifrueibi
.
5
Et Saul. Tum quia iam era' gener re?fs,
&-fer confeqttens de md'
lorioui in regno
.
Tum qma Michol
fiUa rcgis eum dtli^ebat
&
ionMhas filius eiuserat
ipfi Dauid confadaaius , vtpatet cx 'pr^-
# CAP.
diRis.
ncmfcmel,fed
cciam bis,nam in Hcbrav)i/. nocioco iiabct',
Dcclinauic
Dauid a facic eius duabus vicibus
.
R E P L r C A.In cap. I g.ciica illud quc d dicicur .DstUnauit
DauidafaaeSaulfe(u:-ido,\ultBui:qiiod
cadcm dic Saul niceba
tur bis pcrcuccic r)auid,fcd hoc non vidccur vcrilimilc, quia
iemcl dcclinans non lcgitur rediiffc rafi reuocatus, vc liic &C
c-ic, cciani dc cxiIk^ & c^rannide Saul non cii magna vis cum
rcsliclacisapparens.
CAP. XIX.
Lrcu.
efl &c.
Scquicur .
.".
in.;gnj&c.
^uo confilian
dicaufavcnirc
cofucucrac vbi
Dauid condi-
:cum fucrac.
;: lofc. Saul vi
dcns D.uiid5<:
apudDcui<:a-
pud homincs
apprcban.cx-
pauit , &: mccu cclare no valcs, timore magnaru rcru.i.regni
&:virx
C A P. XIX.
OcutuseflautemSaulad
lonathan
filium fuum,
&
ad omnes feruos
fuos,vt
occiderent.Dauid: por
roIonathdsf]liusSaul,diligebatDauid
valde: Et
indicauit lonathas
Dauid,^d)ces : Quserit Saul pa-
ter meus occidere tc : Quapropter obferua te
qujEfomane,&manebisclam,&abic6dcris.
Ego
autem cgrediens
, Ilaboiuxta
patrem meum in a-
grovbicunquefuerit, &egoloquardete
adpatrcmmeum
, &quod
cunquc vidcro nunciabo tibi : Locutus efl: ergo
lonathas de
&:. vic^,ne pnua
I
rccur vcroqjco
git.iuit cu cru-
dcli c.ilamitacc
pcnmcre, ciuf-
t
quc mortc lo-
iiiulicfilio&rq
liquis fam;Iia-
j
rib. delcgauir
,
filius, .idmira-
cus i^mucacio-
nc pacris crga
,
Dauid qui acl
morccm vfquc
'
NICOLA VS
C A P.
D LYRA,
XIX.
uilio
1 T ocutus c{\.Fidcs
Saul,(f, non poterat occidere DauiJper ma-
JL^'itiam occull4tn,vtp.itet e.xpra:diS}is,prccz^[ adperfjcutione
em
.a.tniffla inuidia ipfiiraflirnulante eo qmdfortuna Dauid crefce-
oat quotidie. Et more malefa6t:>ru perfacutus sfl tum ordinats
,
primo
ipjum
inudde>:do..fscunxlo dc iregno e.xpellendo.ca.ii .tertio fkgitiuum
viftqu:ndo.c. 2
J
.er qtiar ' o tpfim exulando .cap.x-j Trima in ditas
,
c,Hi'> prinij S ..ulinuafit Dauidpcrfonaliter ,fnundo lonatbamfilium
Itiim pnipter
ipfum.c.zo Circaprimiificprocediltir,:;uiaprimo de c6
lilio Ionath Dauid ahfconditur
,
fecundo ingratiam Satdis ad horam
recipi
M O R aT I T jC
I Locwus
cfi.Ulc qui
machinacur occiilcc ad morccm innoce
tis,&
vidcc
quod non
proficic,quia Dcus innoccntc procc-
gicad
iplum
occidcndum
m.initcfic fipocelt fc conucrcic,
i hoc
figuratur pcr Saul qui dixit
.
fcuirct,dixit ci fccrcto
voluntaccm pacris &:c
#_^^f
rccipitu. ,/ii/.Locucus clt crgo.ft/-fw a SjuL' prrfonditcy luuaditur
;7>/. Mocum e(l aucc, qH.trto vxoris in.luflria a mores c. ipitur, ibi.
Milic C'C2,o.qu:nto malitia SauHs diuinis laudib.impcditur.tbi.Nun
tiarum cli auccir..T'nw4 parspatct cxprdiiis vfque ibi.
2 L2,OM\.aj,rc..-^dhoc.r,.fuitDauidabfci:ndiiusdd cimfilio lona-
thx,ytixployarit voluntatempat)
is ue meptions Dauid in gratiam
,
Ttficpofftiniuriaabfquepericuloflare.Expeiauit.iutelonathaslo
qui de hac maieriapatrifuo,quoufque
effstjn agro vbi ire corfitsuerat
ca fpaciadi vt tuc tn Loco recre.-itionis magis acquiefcirct vtrbis fuis.
5
Loc.cfi.Hic conftquenter
ponittir rcconciliatio ipfmsDjuid, cnm
Saulper lonatham ipfum multiplidter commendantem . Etprimode
innoccntiapui itate,cum dicitur.
Ne.
I .^dionathan.Vcx hoc auccm quod lonachas inlinuauic Da
nid diccns.
t
Q.ii> it Saiil. fignificacur,q, ChrifJtis frcquencer pra:monic
itios fidclcs vccaucanc infidMscrudcIcs.Ec fimiliccrpcr hoc
quod lonatiiaspcifuafit Sauliconcrariumjdicens.
443
Glorordin.&NicclaicicLyra.
444
^
A
ytomil, <ic
I>.uiiil 8c
ftiHlc.
a
7{lfMS(jMerfl^tiHlconfigercT>fluid &c. ^ Chryfdf. Poftea
qunm hohcs daiiccr:ic,ac filia rcsisacccpcrar,r(irfu.spfallc
bac Dau!d,&: querebat cfi Saul lacca p^rcucerc . Q^c no irta
vcl cxnft.r ph-loVophi^ijnarutn animiq; niodcratifTimi ad
ir.ncundiacxcica(]cn:r^cnoii pcrpulillcncad occidcdum
infldias mol.cntc?
mini cuflodcs adhibici suc Qn^iacuftodiM cfl domus, vt Da-
uid inccnKcrcif ( cj.a Chriftus no in icpulchro, fcd in cruce
1>
\
f
Hefc. pr
nUiecit fe pe-
B
eic.
ifik
Ifidoru , &
Eucheriiis
Lneduacnfis.
c
Nihil taincn ho-
ru.n^ ccnrauic Da-
\iid .fcd pocius h.i-
buit hr^crc &c.
Ncc ct)"lpcdbbat
vcfcipfum vlcifcc
rccur, fcdvtillum
abcomalolibera-
rcc. Hancobcau-
fam
fubduxic fcfc
b oculis inimici,
vc fubfidcrc face-
rct vomicam, con
trahcrctquctumo
rcm vlccris,&:in-
iiidiam mitigarct.
Hxc non audi.v
mus tancum,vcru
ctiam jmitcnnir,
nihil non facia-
mus, vtinimiciii-
mulcicc cr;;a nos
deponant. ^pcdac
mcdic' vt morbo
libcrcc xgrocum
,
novcrii mericoan
imerito libi mor-
bij cotraxcrit . Tu
quoque mcdicuj'
cfto ci qui cc lae-
fic,vnu;n hocqua
rc
,
quo p.ido lUi
ITiorbum adimas
cir- akflulrrmt etim.
Scd ncquc, S.U1I
potuitintcrliccrc
Dauid nccrc^nii
ludcorumrollcro
nicmoriam Chri-
Ih . Quiautcmdc
virtucc Saul, ideft
dc rcgno ludaro-
ruinChriflu prx
tirccur.
; Icfc. Michol
'
pcrtcncflradcpo
licodimiffoq; Da
uide,coni1ruic lc-
dulum, quafia:-
grocancis,ck.fubfa
^ Minil*roi quiparfnt :n-pe:anu,
apparitores cjui raperent Dauid Ec Rerponfum cft
,
C|Uod
efl inc<.Tlcdiis)rcfcrf ad corpus eius.Chrilti.n.nomcn collc
recli Clviiiu
in:crfkcre,non.n.credcrctur,inChn[tum, li
cuftodCJ ^iujlcrcc nicndaciu,qui dwcdxt^nobis dormientibus vc "'
ncrtint dfiipulieiui
^*^"'

Dauid bona,ad Saul patremruum:Dixitq-,

ad eum:Ncpccces rcx

iarcruumruumDauid,quianonpcccamttibi,&opcraeius
bona
funt tibi valdc.t Et poluit auinKim fuam in manu iua
, &
percufTit
Philiftha:um,&fccic
dommuslalutcm mugnam vniuerfo Ifraeli.
Vidiftij&: lcecatus es . Quare ergo peccas in languine innoxio, m- i
tcrficicns Dauid,qui eft abfque culpa ? Quod cum audifTct Saul,
placatusvoceIonathx,iuiauit:
ViuitDominus,quianonocci-
^ _ ,
^_
dctur.Vocauititaq;lonathasDauid,&indicauit
eiomniavcrba
^ funipfcrric,oftbn-
haec: Et introduxit lonathas Dauid ad Saul,& fuit antc cum,ficut
oSionisf can|
cratheri&nudmftertius.
Motumcftautemrurfum bclkmi. Et 7
m ftacuam , &: cis
cerefrusDauid,pugnauicaduer[umPhiHfthijm.
pcrcuiricquccos
^
J;''^^"'^'^^^,^^^ > t-o
f
. .
r ^ n r j
gi^^-is, quia in quo
plaga magna,& fugerunc a facic cms.Et tatlus eit fpiritus dommi
lo
p^j-cacu non muc
malus in Saul. Sedebat autem in domo fua,& tcncbat
lancea.Por-
ncruc,quaU pecca
^
I roDauidpfdlebatmanufiia^Nifufque
cft Saul configcrc lancca

^^^^'^^P^jjj^'^^^"};
Dauid in pariete . Et dcclmnuit Dauid a facic Saul . Lancca au- uillus cofutusfiiic
tem caflo vuhiercpcrlatacftin
parictcmLtDauidfugit, &faliia-
q"i '"tonf.^
PJ''^
a f
Rfgnmn mdiorum. b tMi!;t:squi cuaod.ie.-ii frpiiV.ium. c ^ Sepulchmm. d
T
Ciujfti.
CapUC inUOlUtl HO
b
tuscftnoaeilla. MifitcrgoSaul fatellitcsfuosin domumDauid
'^
mini^mlcdomc
J
1 ^Idni memcr a e'us & iiu^rs ticco c;:bus feominam aufcrfeiut.
'

vtcuftodircnteum, &incerficerecur manc . Quod cum annun-

13
tiafTet
*^
Dauid Micholvxor fua ,
diccns, Nifl laluaucris tenodic
a <Q^nn:Jin dcraus circaruiata erat curodibus.
hac , cras morieris , dcpofuit eum pcr feneftram : Porro ille abijt
.1
f
I^pidcm oacnfioms.
(rj-,
& aufugit atquefaluatusefl, Tuh'tauccm Michol ftatuam, SCj^
go iccur fpirans
inorhum'adimas. _.
^ ,
_
a |Qu.aiucix.shadusviiusc;ianas.
capr.E fuppofuic.
b Miiitergo. Uoc
'
poiuit eam luperlcCtum, &1 pellem pilolam caprarum poiuiti^
Dic vero iccudo,
noadcrucechri-
ad caputcius, & operuit cam vcftimcntis . Miflt autcm Saul
miirisaS.iulcnu.t
Ihjfedad paliionc - - -- > ^
percincc . Cruciri-
jiuscnim Chnftus
Bc mortuus cf^ Sc
fcpulcus.Erac JUtcm illafpulcura canquadamus ,ad(Tcu-
ftodicndam milk rcgnu Iud^oru,quando ad fcpulchru do-
rnini
cijs, cp noc^e fa-
"
dus tuilfcc infir-
1
mus, oftcdenseis pi
lcdu coopcrtum, n
du iecurpecoris qd fub fago iaccbac,palpicarcr,9grotu vcre
^
cfirc&: dormire D.U4 id crcdidcrunc,&: Sauli rcnunciaueruc.
*
^
Theod.
^
NICOLAVSDELYRA.
I Ncpecccs rcx in fcr.cuum Dauid,quia non pec.ibi./fct/o
deytrtM'jfo opereyium d;c/f i-,Ec opcra eius bo.lunc valde. tertio
de animofitr.e,cMdic''tur,^t pofuitani.fua in ma.fua. ;. expvfuit
yitam fnam perictdo quantu appareb.it hitmaHO iudicio^juia incrmis
iuit ad prxUxndttm cu Thiliflheo,vtpatet exfupradiclis.c. xv^. quar
tc de retpublic vtilitate,cumdicitur . Ec fccic dominus falucem
ma.vni.lfiacli. c&^/wid/fwr.
a Vidifti. quafidicat non poffufit iflanegari.
3
Et]. q.d.extjMo dtdittibilxtiiixmateriam non debes qunrere
motttmfuam.
4
Qiiod cum audinTec. fcilicet ad horam.
5
lurauic. Ft daret Dattid maioremfeci4rit4'eni.
(> Viwt dominuHy idefttper viuentem Deum.
7EC incro. crcdrtis quod ipfumflabi'iter ingratiam recepiffet
,
S Mocum. Hic confccjuenter Daitid a Sattle rurfnm impetirur. Ha-
hitut enim tnclitatper modtm naiu>.Saul autem erat habituitus in
edio contra DaHid,& ideo licct recctifftt eum ingratiam adprcces lo
Tt4tbfilti fuithabita tamen occafionc,lieet irrationabiU rcdin ad cius
ferfecutionem^aus qttidem occafiofitit viiloria Dauid de nouo habita
lontra Thiltflhxos,qux nominatur cMmdicitur,
Et
p
Ec cgref. De quo Saul torqucbatur inuidia,quamuis deberetj^aih
dere.ideii.fubdiiur.
10 Ec fa. i^Mcrefcente eius malitia dahatur dimoni maiorpoteflat
in perjiinajka.
1
1
Nifufque eft Saul confi. Ex odio inueterato.
1 1 Milic ct.Hic cofequenter Dauid vxoris induflria depericulo libe
rattir. videiis emm Saul qnod Dauid iBitin cius declinaucrat &fitge-
ra ^mifitpofleum vi caperetur &occideretur,fedper eius vxorem eri
puur:qiiod notaturcitrn dicitur.
ij (^od cutn. pcr hoc enim <paDaMidaudierat,qiSauletimcon
figeye voluerat
, &confcquenter videra: homines armatospoflDauid
miffos,& coiL&uraidt quod mortem eius quxrcba>:t. /'^clfui le al.quif
defumntis Said ad hoc miff^s,fecretitm apcritit ipfi Micho!,vt Dauid
per eamfaluaretur, qui crat acccptus maximii in conJpe&M far/tulorii
Sau\vt dicitttrin ca.prcce.
14 TulicaucemMicholftatua. adrcprxfentandu corpus Dauld:
I
J
Et pcl. ad rept tfentandum eius capillos , rtftc qu.crcntes morte
D.t'*id d':ltiiertt,<i; intnim Dauidfug;ret quix primi nttnc:^a Sault
miffi
habebant in mandatis, vt ipfnrn vjque rpatic cuflodircuf.
t'
tic
occtderettir cum de leBo funexifj\t,quia turpe erat occidere hotninem
in leilo iacentem. Ctctera patent rfque ibi
.
i Dimic-
MORALITER.
f
1 "T^^/^fc.rignificaturquodinftin^lus diuini retrahcntes
impiosam3lo,nondcficiuntcisquandiufuncin vita piici
,
qu.imuis Dcus fciac cos vicam in malo finire,camcn aliqu.in
do ad ccpus rctraliuncur,&: hoc fignificat^pcr hoc quod fub
duurSiulisrefpf^nfio.
6 A^wfrfoJWMWi.Tamcpoftca conatus c(t mulcipliciccr prr
fc,
fc &: fu is facelliccs ipfum occidcie vc pacec in texcu.Per hop
eciam apparci: Dci mifcricordia rccrahes pcccacorcs a malo
& hominfi malicia.quiconccpcacali rctradione,cico rcucr-
cuncur.id viciaconfucca
.
14 rtt//>4.PerMichol vero Dauid vxorcquacaucefaluauit
cius vicam,figiiifica:urhominis fipicncia, de qua dicicur Sa
picn. 8.a. Hac quxfiui mihifponfaa afjum re, &ipfa libcrac habff
tcm iptam Ucut dc ipla dicicur Sap. i o.b. H^t liberauit iufiit^
44S^
1. Regum.
$ -A
Theod.NonntilHintellcxerimteffigie, ideft, imaginem
A Dauidis,&:eamdixcruncfiuflreCQopa-cam veltibus, preter
ij. aliqiias parces vulcus,fuirfe aucem fuppoficu iecur caprarum
vceius qui mouerecur tigqram efficercc vcnlimilem . Aiuc
cmm iccut capraruin diu mouen.
^ Procop. A'
w
quila /Mf#c;.^uT9r,
ideli, figurasdi-
cic , & hcpar ca^
prarum, omneq;
miikitudincm ic
conuolucionem
,
^^^)yv\tiii^
j
pilo-
rum
.
^ Hebr. imagi-
nes.
a hiRjmatha.Ci^
uicis Sauliscft in
tribu Beniamini
fexco miliario ab
CrHp.
XIX.
446
num prophetare.Ec nos cum infcios videmus
doCere,reite
D
dicimuSj^h^m&SaulinterTrophtfasi .
jc Procop. Quomodoilh'prophecaac,quomodo&SauI?
eotn.mhuBr
Varia vciq; Domini func rccia.Qiiol J un.n.hoium
opcrd^dc, loc
"
miniftcrio capic,quofdam CvEcitacc vcnacur,id quod nccidic
tcponbusHclif^i.
jEgrotaret . Rurfumque mifit Saul nuntios
, vt viderent Dauid di-
cens.AfFertecum ad me in Ie6to,vtoccidatur . Cumque veniflcnt
nuntij , inucntum eil llmulachrum fuper levSlum , & pellcs capra-
rum ad caput ejus Dixitque Saul ad MicholrQjare fic iiiufirti mi
hij&dimiriftiinimicum mcii vttfugeret?Etrcipondit Michol
ad
Saul, Qmaipfelocutuseftmihi;Dimitteme, aIioc}uinincerficiam i
vincuhs
in-cticus
lllos auccm
per
prophccicam
gra-
tiam,Dauidem
in
tcrficere
,
prohi-
buic. Saulcciaqui
poft alios omnes . -
vcnic,humanicacis
^^*'"*"""'
te.
Dauidautcnifugiensfilu4cuseft. Ecvenit adSamuelinRa-
matha5& nunciauit ei omnia q.\ix fecerat fibi Saul : t abierunt
ip
ie&Samuel&nioratifuntin Naioch . NunciatumeftauteSauli
a
a Locuuis ell in Bjmatha vbi fcdit Dau.d .
,T
Pulchritudo. b T Excelfmn.
cft , prophecac e-
nim,
fcdnonfimi
licer vc rcliqiii.In-
dignuscnim gra-
cia,vcilccxucusco
ta dic iacebat. Ha
Heha adfcpccm- b dicentibus.EcecDauidin Naioch in Rani^tha.Miiit ergo Saulli- 3 hicus aurc illc
i^ores vt raperent D^uid . Qui cum vidiilenc t Cuneum prophc-
4
a
f
Qui illo tempore prophet-bant.
ta'rum vaticinantium , EtSaniuelemt ftantemfuper eos,
faclus
eftetiam fpiritus domini in illis, &prophetare coeperunt
cciam
ipfi.Quodcum nunciarum eflec sauli, mifit&aliosnuntios. Pro-
phetaucruntautem &ilU.Etrurfum Saul mifit terrios nuntios,qui
& ipfi propheciiuerunc . Abijtetiamiplein Ramatha,&vcnitvf-
que ad cilternam magnarn qu.-e cft in Socho,S^ interrogauit,&
di-
xic,In quoloco func Samucl & L)auid?Di6lunique eft ei : Ecce in
Naiochluncin Ramacha: ttabijc in Naiothin Ramatha. Et fa-
dtus crt eciam fupcr eum Ipiricus dornini, & ambuiabat ingrcdicns
&prophctabat vfque dum venirec in Naioch in Raniatha , ec ex- 8 idque tum maxi
re-
oniablationem fi-
gnificabat.Pa-nas
Jtc dcdjt propter
contemptum pro
phecici Spiricus .
Ira enim concra
Dauidc, diuinum
fpiricum concume
ha aliccic . Huic
auce manifcfium
eft ,quodquifati-
61;is adhxrec, ?C
conuerfacur
, fan-
clus cfticicur , &: fi
ance malus fuerit.
crionalem plaga
cocra Bechel. ah^
Ramachaefi: I cri
Du Afer.Bene cq-
ueniunthcEC no-
minarcbusgeftis
:pfis,quia prophe
iirumdiita&ccl
icudinem liabcc
ciencias &:venu--
Itace cloqucnci^.
y. lofcph. Dauid
Samucli , mdica-
uic rcgis uiudias
,
&:
quod y
iaculo
eius pcne tiuircc.
excinchis, dum
c poliauitcciamiplefe veftimencisfuis,
&
prophecauitcumcxceris
^e fi priorade-
ncque circa em\ *
^ Abi.^.idUo.
"^o "o^^ rccurrac-
xciccncinimicus
^ cora samuclc,&t cecinicnudustotadieilla & noc^e . Vnde& cxi-
^ ^ ^"S"'
^^^.'''^'-
^....
icq; circaholhu
t
.
xxt o c 1 i ^
^^ tesSauhspronnus
fac.fcri.c.io.
crcameinfirmus
c
UltprouerbiamjtNuni&S^ulinterprophecaS?
n vc vcnicbancSpi t
i.q.c.muU
cdmomnibusiS^: ritus qui in pro-
''*?<^-P"P'i
phecisloqucbacur
arripicbac. Ipfe quoque Saul quafi iniunaum famulis opus
execucutusjttricto arcu poil eos cxiens ,cum incer Prophc-
tas vencrat.prophccabat . Diximus autcm , cum dc B.ilaam
Sc alina cius dillcruimus, quoniam Spiritus fancti verba
,
non , diccntium mento penlantur , fcd ipfius voluncatc
vbicunque volucrit
,
protcruntur
,
ficut in Balaam, 6c
Sauly Ik. Caipha Pontiiice. Quidamxltimant,quod Saul
non diuino Spiritu,fed malo illo quo farpcarripicbatur
,
per
totumiiiumdiem prophetarct , donec D<iuid imminencis
mortis pcncuium Douiini difpenfacionc euadcret
Rabij, Magnaquasliiohicoricurcumin pr;cedcncib.le
gacur,y" non, vidit Samucl Saulem
vfj;
iii die mufiis f<t.e,qiiomo-
dohicprophecaire cora Samuclc dicat.Qiiod Hebr^jiduo-
bus modis ioluunc,quia.f.abfcondic fe Samucl ne viderecur
ab co.Vcl no vidic cii.fmducu habicu rcgio, ,puc inducus c-
^
rac
probus , 6c fcelix,
L'ognolccns,ita4ue Propheca regis iniuftitiam, Ramatham
cmitatcmrt;l!quit,& dcducens Daiudad qucudam locum
commorabatur illic cum co
.
b Miftt er. Jrc/^^/.Rab.SauIquoque&nuntij eiusIud(jo$
lignilicant,qui dum aducrfari (Jhrilto cupiunc , hentin orc
iacramcnta lcgis,&: prophctarum ad Chrifti teltimonium,
&cum cccleliaqualicum Prophctis defcnpturis dilputat,
ficurjUi cum Prophctisprophetabant.
c Tropbetauit.Uh Prophct^ rcligiofi viri erant, dili Nazarc
ni,qui non bibcbanc vinum , iU. vacabant Icmpcr cancntcs
hymnos&cPfalmos .
d ^iidus.Ei ludxi fidcacque faccrdociQ Sc rcgna nudaci, lc
gem ic Prcphccas in orc habenc
,
e ?(j/OTcr5^'?/. Prouerbiumdicicur, quod inorcloqucnciii
f<pcvcifacur.Miracnimrcs videbacur, hominetapropha-
num
L.i.demirab.
tauic.
F
Qaiftia.
NICOLA VS DE LYRA.
I Dimitte mc. In hoc mentitafmt quia adperfuaftonem eius Da-^
uidfugiiyVipatet expr^didiis-.tamen bvc dixit tmiorc patris^ifludta-
inen mmdaiitmfuit officiofum.
z Nunciacum. Hic coriftquenterponitur fruflratio conjtus Saulis
perfecjucntis Dauidper diuinas Uudes.Saul autcm miftt ntmcios ad in.
terfictendumDauidpoJiquam fic euaferat , &hoc ojlenditur cimdi-
citur
.
3 MiflC et^o.occifores qui hahent officium pmlcndi malefafiores ,
&dicuntnr a lilo tas
,
quod idem ejl quod facrijicare , tamen in"
'crponitur , c lilera .Sedfruflratafuit intentio Saul,per hoc quodfub-
ditur .
4
Qui cum,ideJifocietatem reli^oforum Deum laudantium
,
prout
'ufra dilumfuit. 10.c.
5
Ec Samuclcm i\mtcm.idefl,prfidentem eis
.
6 Factus clt ctia mfpiricus Domini./ti eJl,deuotionis .
7
Ecprophc. ideJi,Deum landare,omittentes perfcqui Dauid . Si~
mile babetur loann.j.g.de miniiiris miffts ad captcndumlefum
,
qui
tum audijjent eumpr^dicanttmy conuerfifusrunt per deuaiionem ad
ipfum^
ipfumy&
reuerfi sut dicentes. Nunquam fic locucus cft homo
,
excufantes
Je de eiiis captione . Et eodem modo dicendumdefecun-
dis iiuncijs &tcrtijs a Saule
mijfis , O"
edam de ipfo Saule
,
qui defi'
derio occidendi Dauid iuit inpropriapcrjbna^ ut dtcitur mlicera. , &
patetufqueibi.
8 Eccx. non quod remaneret nudus^ fcd quia depofuitinfignia
regaliaquxcrant extertus,vt accipcrel uefics jimiks arcligiofis lau-
dantibus Dcum.Sicut Dautd rex vcjtitas Epbodlineo ante arcamprte
cedebat cantans in organis laudesdiuinas,vthabetur.^.I\rg.6J.pro-
plerquod dcfpexitcum Micholdicens. Quamgh>rir>JusJuttbodierex
Ifrad
dijcoopericnsje^quia infigiita regalia depnJuerat,ideo fubditur >
ibi.Ei nudacus ci\.,quafiji nudetur unus dejcurris
, & eodcm mod
diciiur hic de Sanle ..
9
Eicccinit,quia depofiierat infignia regalia^vt prtsdi^um eji.
I o V
ndc,Scc,idtit,ui rbum commum
.
I I
'Sum,^c. Hoc e.vponitur aliter quamfap.To.c. qulahic accipi
turde eo in qito apparet aliqua dcuotio ad horam ex infperato,ficut cU
aliquis vitA difjolutie oJienUtt aliquodfigwtm deuotioniSydiciturymndo
BernardusfaSlusefi
monachus,lta tUc diccbntur dc talib.hium,!^C.
qd ijla dcuotio
tranjimia efl &ad horam,nonfirma .
^
^CAP.
447
GIoCordin.&NicolaideLyra. 448
^
rat,quandodictiim
Ci\,nonvidiuiimrf]; in dicm myt^s p<x
: U.
A
fic non vjdic cum diiaim fd!iccc,rcgio hnbicu,Sc vcro cx-
poliaire non oninib.vcriimcn:ig,fcd rcgalib.cancum inccUi-
gcndiim crt .
.
i
-
Rab.Ucm
quxritur qnomodo qui mifli cranc ad hoicm
tcncndum ,
&adNc-
C A I eemxJuccndum ,
pro-
phccalisfpiricus,paict-
^
Dc p.difl.
eipcs cUc
mcrueiiinc ?
z.cap.fugerat
&,
f]n,iljter ,
ipfc S.iul
'"''"c^u!:.'
qu^rcn_sfangu.nrmm
f
fupta.17.4.
noccncc:
Scd ix i>.iaiji
Kinfra. i^c. nphccauic ,
" B^' di-
Mju}.7.c.
((HtiniUatiic.
Dominc
Dominc uomre , itt nomi-
nc tuo
prophetauimps ?
^c. C^ibus dicctur,
Nonoui vos vnqu.im,
difccdire a mc qui opc
t
Car autem rammi iniquicaco . N6
i>icondcrjt
cft ccgo mirum hom;-
piihi rcmhac
^^^^
rcprobum cranfi-
""51;^."
'
wric
prophecaffc.My-
ixx. & cnr Ihce auccnj Saul
,
oc
^ iicondct pa-
nuncij cius fignificanc
J^
Idem.In D.iuidciimf(>ciisfufTicntGaficicrc!;isS.iui,prc T)
figur.icuscuui Ap(jltuIisChn(iu!cft,vc
pnncipcm miindi C
l.Kcrcc .
' .
_ p
4 Chrvfof.Dauiddumciicicur.dum in exiiium afficur,dri
j^
V fq; .id vicx dilcnme inlidijs appccicur.hoftc fuo factus c(i il
Sai
lulinor, lionombilior-
XX.
1
1 Vgit aiuem D.iuid dc Naioth qux i
cftin Ramatha,vcnjcl<:]; locutuselt
coram lonatha.lQuid fcci?c]ua;e/t
iniquitas mca, ^
quod pcccatum
nicum in patrcm tuum,quia qugrit
anima mca.-Quidixitei.Abfir^non
2.
moricris: nequecnim facicc patcr
meusquicquamgrande velprauum , nifi priu.sindicaue-
rit mihi . t Hunc ergo celauit a mc pater mcus iermonem
tantummodo?Nequaquam enim entiUud Etiurauitrur-
rum Djuid. t ille ait. Scit profcjJ^o pater tuus,quia inueni
gratiam in ocuHs tuis,& dicct , Nefciat hoc lonachas , nc
fortetriftctur.i
Quinimo viuit dominus i3<: viuitanima
3
tcrmcutame
j^xrCDCOS ,qui habcnC
,
.,
'/-J

s J f J-J-
^
|""S g^HUS CIT
,
XC
roniiuncnon
^j~
^^ fpiricuaiium
^
tua,quia vnotantu(vtita dica)gradu ego moriquediuidj ^Iljic iupplicia?
ponciihoc.
^^y^^^^,,^ ficurtcib- mur.EtaitIonathasadDauid:C>jodcunque dixeritmi^ <
bro r^n^Rd;.gra>
mcntalcgis&cu.incc-
B lij,6<:bapcifma.
Quod
cum ad ecclcfiam vo-
., . niunc.noellin cisvio-
S?;.rrqu']andum,aucqualinon
jjdzucratce habcanc
cradcndum
,
lcbris I: infrji. f(;doporcec
coscogno
fccrcvnicaccminvincuiop.icis,rincquaquicquidl-icnc
qua
uis lic fantlum &i vcncrandum.ipii cimcncanco indigniorcs
func,quanto jllis
donis non benc vli func
,
hi
animatua, faciamcibi. Dixit autcm Dauid ad lona-
fCalcndaIudeicelcbtnt hoftiis.cpuUs.teCjUie.
b
5^
Tanqnam gene regis.
than.]Ecce:calcnda:runtcraftino, & ego cx more federe
^
folco iuxta regcm ad veicendum, Djmjttc ergo me,vt abf-
8
quc
, iJ<: nontantum
,
oniifiilius amnbilior
,
fcd ipiiccia Dco. Quid
cniai dcrrimc-ncicctpic
tammulra pciprciTusa
S.iuler An,n6 inhudicr
num vfL,'Ucdicm cmi-
tur , illuliris in ccrra,il-
luftris incalo? Annon
illum incnnrrabilia ma
ncnc lx>na, None c^lo-
rum rcgnum ? Rurfus,
quid commodi ccpic
infqlix ac mifcr S.iul ?
Nonne rcgnocxcuiiiis
cii ? Nonncmifcranda
morce pcrijc vnacum
filio? Nonncab omni-
busvicupcracur , &:q^ f^
hisgmuiuscft , a:ccrna
radum fu.
parictc quo mc-
ini
dio incerfe ivlhoiicsp
"'
domus fi[?nciirrni cua-
^y
fic, vbicranc obliden- i
ces
.
i
'
r^iil au.
C A P. XX.
4 Adianafius.Si Arriani vicupcranrcosqui
fuga ma. IT
icfc dum ad ncccm quxruncur,occulcanc,& caluniail
cur cos
q.
vicat perfc"cucorcr.,quid qu^fo,facicc, quo vidcrinc
lacoba tracrc fuo E(m {ugicccm? Mofcmq, ad Afadianicas
metu Pliaraonis fcccdeic? Auc qu d iiii rfid. bunc Dauidi ,
e
fuis a:dibus ob pcrcuiioies fummillos tugicnci?
I,.de AbrahJ
^ Ambrofius.tugi!: faudus Djuid odia Saulis tcgis, nonrc
&Iuac.
litiqiicnscerras^ftxi dcclinanscocagia rcgis iniinici&: fuper-
bi,quia menseius adhsrebac Dco , cui iinc charicace nullus
adultus adhasrcre poceit
.
^ Idcm.
Jt Hcbraci.Viuens Do
"^'
minus,&: viuicanima
tua
,
quia tanquam priiTus vnus cft intcr mc &: intcr moric
.
jc Euchcrius, luic lonachasadDauidquemin perfccucio- O
nibuspacris lui non iufiiSjdolebac facigari. Sicuc animam.n.
*"
fuamicad)l!gcbaccum,vcille iiimirumqui caperfcccoiux-
ta lcgcm Dei,amorecomplc^l:cbacurDauid, apcrdicionc
inimicoru cius viderccur immunis.Qui '6C ii iic ica morcc
p-
repcus vt rcgnumcum eo vc fperabac,habcre ncquiuilicc co
niunc,abfque vila cii concradiCtionc , regni celcitis confor-
'
tium cumco,que progiona uircutumcancopercdilexiCjCii'.
eiict & ipfc vir vircucum,acccpic
.
}{. Chrvi.Habicab.!t incabernaculoDni
,
qui iurauitproxi- C
mofuo,'d:njn
fcrellit,vc Abraham Abimelech,(.V D.-iuidIo
nath-^i^^^^^^c.Diuici^aic.Iuraui &c liatui cuitodire ludiciaiufti F
tii'cua;IurauiprGXiniouieoIonacha;,
non dclcre femen.
cius cum ipf(j,&; id ieruaui
.
Etre/
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XX.
1 T^Vgicau. H/c confequcnter dcfcribiturijitomodo Saul cx odio
J^
Jauidfilium propriura inuaftt.Circa qiiod fcievdi<tn, qucdpofl
qua II Saul receperat Dauid in gratia adprcces Ionjth,vt dilHm efi
cap.i<).lonaihasapatrcrecelfit pro aliqtubus ncgotiis,& ficignora-
bat quomodo pater fwis pojlea Daiudinuifnat, er mortemeiustjM.^
fierat:pr<ipter quod Dauid venit ad lonatha re ifiam denuntians ei,vt
adhuc tcntaretyfi Saulfimplicitvr diffinierat cum occidcre , cjuiagraus
erat ei a Ionatha,difcederc & grauius mortem incnrrcre.Jgitur in hoc.
cap.fic proceditiir.,(jui.iprimo ponitur ipfius Dauidpetitio.fecundo ip
fius Jon.tthx, conceflio ibi-.Et aic It)nach.as,fm/V) conceffionis execu-
tio-ibi.Ez vcnerQc calcndA'.74'fo Snilis indignati
,
ibi : Iracus
auccm Saui.i/ (/.1 oD.mid& Jonathxlachrymahilisfeparatio , ibi
:
CumqueilluxliieC, Circaprimumprxmittitur querimonia D.tuid
de Saulr ipfiim minjle perfeqnente
,
v: ex refpjnfione Jonathxformet
pojieafuam petitiont m,
t Noii m,o.Ho( dixit Jonathas ignorans
quidfcciffetpaterfnus pofi
rccef-
recelfumfuim ab eo^vt (uium efi,propter quod Dauidpofica dixit .
3
Qnmim. Modusefiiurandt acfi dicaiur.per D:umvinentem.
4
Chiia vno. idcfi ,
modicum defecit,quodpater tuus me non inter^
fecit.primolance^mprotjcendo. fecundo pernuntius & per feipfum
me ai mortmi qturctido, vtpatctex ditlis cap. 19. Quo audiio dt.v:t
Jo!:ath.is.
c C>uodcumque.v^<i/d/^f2 tui & conferuationcm.ex quoDauii
confeqittntcrformatfuam
pctitionem dici ns.
6 Eccc.idcfiyfefiu n T^ome/iix.quodfiebat apud He^os in memo-
riatn bcneficVjdiuiniin rerum confetuattonefuut &fabbathitm cclc-
bratw pro bcnrficio creationis . Trarifmutatio autem in iflis corpori-
hnsfenfibiltbus mnltumfequitur motum luntc, &ideo in nouiluniofie
batfefiiim
prxdi6inm.
7
Eccgo. Huia ilU die ratione folenitatis notabiles perfontc come
debant cum regcinter quas Dauidfcdebat primtts, eo quod cratgener
eiui.
8 Dimictc ergo. vt
poffis
cei titudinaliter expenri vcl explorarc in
tentioncntfinalempatrn lui de me,per modum 'quifequitnr:
i:
Sircipi-
M
O R A I, I T E R.
I
Fugic au.Vcr hoc q' D.uiid in pcrfccucionc pofirus fugicad
lonachan amicum luum iidu, oilcndcns ci anxiccactin ani-
jTii fui-.d.")ccniurin anguitia pofici rccurrcrc.adcij,decuiu$
amicicia &:f-idclicatcnobisc6(iat,''Vcidc apcnrc:quia pcr
hoc .allcuiacur.licuc poiicma plus atiiigit quandai claii.sii re-
manet,q; poii apcrivionc.|) qu.'i fanics dciiuic Ik cu.uu.icur.
Pcr hocauccm qd lonudiasdcdicci coniiiium iS: auxilium
plTcnta p.-itn* fw: non obitancc, doccmur darc coliliu &: au-
xilium innoccri non obllanre ofiF.'nfa cuiufcunquc perfone.
Aliccr aucc poccit dici,quod pcr lonachan qui coUiinba'do
nu incerprcr.it, fpiriculianrtus qui incoiumba; fpccie appa-
ruic in bapcifmo Clinlii lig,nif,cotur,.".d tuiusauxiiifi &:con
iiliu dcbenuis recurrerc 111 anguicijs,&: ipfc paracus cfc iiuia-
rc,q.a propriu c(\ diuiniracis fuccuricre in calibus
dcfperatis
in quo Dauid crac fctudu via human.a.Per lioc ccia quod lo
naclias c6iorcauic Dauid pr(^-diccns ei quod clTec
perfccucio
ncfn S^iuliS cuaiin;us,&:rcgnum Ifrad adcpturus,diccns:
Dimittam
449
I. Regum.
$ a Er rei/ 'yi <,r.PrcIcpfiscft,id cit,amicipatio,hocenim mul
01'-
to poft t;i Aum ciT,interfcdo Ssule, icijnum ad domum Da
^
iiid ri anslr.cum cft:ii qui mnoccnccm perfccuci iunc diuini
lus miilibci runc.Tunc rccjuiiiuic dominus de manu mimi-
corfi quare, fcili-
cctjVirumf.jnftu
afBixerunc.Tunc
;
cogcbancur ra-
tionem rcddcre,
quia odcranc cfi
tanco cempore .
Quod de Abfii-
lon.&drSibafi-
]io Bochri
,
de
Saul, &Cd<:^ CXIQ-
ris hoftibus Da-
uid pocclt mccl-
ligi. yd retfwftmt
do.D-x. quod non
& ;pri cum eo
fotdus pacis ini-
revolucrunc, cu
quodominumcf
fcviderunt.H<i'c
auccm fcriptura
dco praeoccupa-
uiCjVcquoddixe-
:at,7.Z'/rfo eradica
uerit doiiiinus ini-
micoi Dattid , vcrij
cfTe comproba-
rcc : quia, fali-
cet , inmiicj Da-
uid eradicati suc
detcrra,non ipfo
Dauid fc vlcif-
Ccnce,feddomi-
noproillo vindi-
cance.
b Et addi. Rabba
DUS. Vc apcrdi-
Oone inmiico
tem Dauid o-
ftcnde-
Cap.
XX.
4JO
flcnderecurimmunis, quiadiligebaceum fecundumlcge
D
Dei.Quiecfimortcprxuencus regnum cerrenum cum eo
ficucfperabachabere non p(;cuic,abfq; vila dubicacione re-
gni cicleflis confoicium cum eo qucm pro vircutibus dilige
bacciiefrec&ip-
a T
Tribus enim diebus (eiliuitstfm Npomenix ageba
.
condar in agro vfque ad vefperam diei tertia: Si 1 rclpidens reqaific
nt me pater tuus,rdpondebis ei:Rogauit me Dauid,vt iret celenter
in Bethlehcmciuitatemruam,quiat vidlimacfblcnnesibi funt vni-
fe vircucum accc
pic.
ic lofephus . Fo-
cnachas egrcfTus
fub diuonihil fe
Li.^.anclq.
cap.iz.
ucrhscontribulibusiuis.^iidixeritjbenecpaxferuotuo.Si autemfue- *
pixccrmifl-jrum
t
facrififinm
pro Dauid falu-
annuQ *
i"'
ceiurauic , di-
""*^"
-Nequeenim
fieri potcft.
E
t
apeniero nii
rem tuam.Hc
rit iratusjlcico quia completa cft malitia eius . Fac crgo miiericordia
in leiuumtLium,quia foedus domini me famulum tuum tecum inire
fecilH. Si autcm eilaliquainiquitas in me tu meinterfice, &:id pa-
trcm taLmi neintroducas me.Etaitlonathas: Abilt hocate Ncq;.
n.
j
iicri porcil, vc \\ certe cognoucro completa cfle patris mei mahtiam
contrate,aonannuntiem tibi. Refponditque Dauid ad lonathan:
Quisrcnuntiabitmihi, (iquid forte relpondcrit tibi patertuusdu- +
a
T
Dl- vrbe in agrum egre!Ti fu.it.vt fccurius fxdus doinUii imrenr,id eil.iuramentum.
re ?Tt ait lonatha ad Dauid : Veni , & egrediamur foras in agrum . r
Cumq, exiflcntambo inagriJ,ait lonarhas ad Dauid , domine Deus
lirael i\ inueitigiuero fententiam patns mei tcraltino vcl perendie,
6caliquid bonifuerif iuper Dauid,&non ftatim miferoad
te,&tno-
tum tibi fcccro
j
H^c faciat dominus Ionathan,& ha^ctaugeat. Si au
tem pericueraucritpatrismeimalitiaaduerfumte,rcueIabo
aurem
a
T
Sublimet regnum tuura.
f Prius.
tuam,&dimittam te;Vtvadasinpace,&fitdomii)ustccii ficut fuit
cum patrc meo. tJbtfi vixero,facias mihimifcricordiumdomini . Si 6
vero mortuus fuero , non auferas mifericordiam tuama domo mea
viqucin iempiternum.Autfinonfeccrojquando eradicaucrit do-
7
minusmimicosUauid,vnumquemq;dctcrra,auferatDauid
lona-
^
thade domo (ua,&: rcquirat dominus de manu inimicorum Dauid. <,
t Pcpigit ereo lonathas f^dus cum domo Dauid.Et rcquifiuit domi
a
'
rTIdeft,vaIdeiurare.
" ^^"^^
>
qUjlcm Damd I -na-
b
nusdcmanuinimicorumDauid. Et addidit lonaths deierarc Da-
,"
'-"umcircace fem
th..deiomo:
"
per eift exoro,
f
rcq"'"-
*
'J?
t
Lxx.aufcretur
'^l"' lona-hjsado
moDmid,*
~^
requiiac.
cens : Hunc Dc-
um qucm ma-
gnumelievidcs,
&C vbique pra:-
fcncem , ic ance-
quam menccm
meam fcrmoni-
bus prodam,iain
pisfcicncem ea
,
cumm commu-
ni paito ceftem
promilfJoiis ad-
duco
,
quoniam
non ceiiabo fre-
quenccr cencans
p.tcris animuco-
braifmu.^acin
gnofcci"c,donec fa.
mihi eius animi
tpiaeucritpj^
fccreca pandan^

'-^d
^
tur . Qu.E cum
didicero,nonce-
labo, fcd proci-
~^
nus tibi nuncia-
bo , liue micis
circa te , fiuc lic
valde crudclis
.
Nouicauccmhic
^Etaufbrat
NICOLAVS DE LYRA.
1 Si rcfpicicns. yirum autcm ftcfecerit Dauid, vt hic dicitur
,
non
habetnr ex lexi u,nec eiiam contrar, um. Dauid autem tunc loquebatur
Jonjtha die tmmcdiate prxcedente Calendas,vtpatet ia textu,& ab-
fcondcndus erat in agro die tcrtia poil,ita cj, dux dies intigrx.
&
plus
erant i'itermedi^,ytpaiebit cxfcquentibits Sot tes autem Iiid &Be
niamin erant coniun8,ita qicHo poterat aliqifii ire de vna ad alia
&redire:propter quod Dauid
tfe intermediopotuit ire in Bethlehem,
&redire die determinata ad locum coridi6iim inter ipfum &lona-
than.Si aUt nonfecitficfmt mendacium officiofum,de quo non efi ne-
ctjjaiium excufare Dauid & lonatha,quia .Apoflolt,qnifuerunt mul
to perfcSIiores uon excufantur omnino apeccato veniali. . Ioan..d.Si
dixcrimus,g.a pdm non habemusjpfi nos feducimus, &c.
2 Si dixcric, ideilifignum efl quod non quxrit me occidere , c^tera
patent.
3
Ec aic. Hic ponitur ipfius Ionath concejjiofecundumformampe~
titiouis Dauidpropter quod rcfpondit Dauid.
4
Quis rcnunciabic. Hoc dixit,quia ftbi dijflcile videbatur^quodfl
lius rtgis veniret ad ipfum in agro,quin alii comitarentur ipfum.,quod
poffet cedere inpericulum ipfius Dauid adfaciendum voluntate regis.
Et fmditerpericulofumflbi videbatur,quod lonathas renuntiaret Dct
uidper aUum,eo tjuod Dauidhabebat omnes fufpe&os ne acatfarent
eum erga Saul,prter Ionathan,propter quod lonathas eidixit
.
5
Veni & egrcdiamur. f^t ojlcnderet ei locum vbifibi renuntiaret
intentionem patris
fuiper feipfum modo inferim fcripto . Interponi-
tur tamen rmouatiofcederis inter lonaihan &Dauid,cum dicitur.
6 Eliiyixcro. iluia lonatheu pro certo tenebat Dauid regnaturu
pofl Saulpatremfuum^ ficut &faElum ifl.
7
Auc ii non. Hoc nonifl in Hci>r*.nec
efl de text
,
fed
immcdiate
fequitur,
8 Ciyando
8 Quando eradicaucric. Sciebat enimpatrem fuum cum doma
fua
punicndumpropierperfecutionem Dauid iniuiiam,
9
Ec requirac,&:c. hocfmiliter non esi de textu
,
fed immidithfe-
quitur: PepigiC ergo,&:c. &fequitur.
'^
10 Ecrequifiuic dommus de. ^odexponunt expofitorcs noflri
de vindiBa diuina contra Saul &alios inirnicos Dauid . H:bri vero
retoranent ad fcnfum oppofttum ,dicentes,quod inimici Dauid hicpo-
nufitur pro ipfo Dauid,&
efl
fenfus: Requirac dominus de manu
Dauid, quia Dauidffdn-s tflud initurn cum lonathafregit, quado me
ditiatem hxredit.-rtis Miphibofeth
fiUi
lonath* dtdit Sib fcruo eius,
vt habetur infra i.lih. i ^.c.vt plenius videbitur
,
quando erimus ibi
domino concedt ntc.Fnde dicit hic P^ab.Sa. quod quado Dauid dixtt ip-
fi
Miphibofeth, cu &C Siba diuidicc poflcfflones, venit voxaDe.
di.l^oboam &lcrcboam diuident regnii,e6 quod Dauid fngcrat iflud
palum quoderat inter Dauid &lonaihanac poflcros eorum . UuoA
autcmpoiiitur hic.
1
1
De manu,&c./oco huius,De manu Dauid; dicunt,quod hoc
faium esi ad reuerentiani ipfius Dauid,ftcui mater maledicens puero
fuo
ex amicitiu ad ipfum Hatimfubdit^hHic lapidi dico,vclparieri,vel
aliquid huiufmodi:& eodern modo lob i.cap.dicitui : BcncdiC Dco
&morerc:
proptcr reuerentiam dinina ibi pomtUf hcncd\cpro ma-
ledicfecundim omnes expofitores,&tali modo LuquendivfM esi Da-
uid^infra 25. iurans deflruere domum "b^abaldi. hoc ficiac Dcus
inimicis Dauid, SdC. idefl,mihi.,ut dicct'irib:dem ..AlverfccundH
fenfum
ifiumpotefl cxpoui: Dc manu, id
efl.fier
manus inimicorum
Dauid,quia leroboam , &alii,qui infurrexerunt coira Salomonem ad
diuidendum regnum dicuntur inimici Dauid
,
inquantumfuetunt ini-
mici pofleritatisfua.
1 z Ecaddidic, i.valde iurarexlta quod non aec'pitur hicpropcriu
rioifedpro
ajfertioue iuramenti.Cxtera patent vfque iht.
* I Ec
MORALITER.
^ 6 Dimittam te,vt vadas. Et fequicur poftea.
7
iluando eradicauerit. fignificatur quod fpirituflandus inno-
ccnccs
cenccs poficos in aducrlicacibus confolaiur,6i eis adcpcione
re<^ni caelcffis poUicccur,Macc.5 a.Bcatiqhi pcrfec-tionem pa-
tiuntur propter iitflitiam^quoniam ipforum eit reguum ccelorum.
Tom.i P
4yi
Glof.ordi.&NicoJaideLyra. 4^2
A
\
it tc fiet mc
in.dcficict.
t
& icrtiodic
lictccndcs fe-
Uiniis.
t
inuenut.
tciua.
B

obfecro.
f
peruerfat
rub.matrit, re
bclIioni.v,i.(ili
mairis peruer
fc & rebellis.
Alij fili ne-
quam & pcr-
uerfe. ,
c
iVquinunctccu
cltjiicc ccderc-
linquic:faciccq;
tc inimicoruin
tuoru^liuepatcr
mcus cft
,
iiue
cgo, cflc mclio-
rcm. Dauid ira-
quchanc fideni
accipicnsalona
tha , ad locum
proximum cft
profcctus.
a
< fdimHlkm
yltro viruin ra^
pientis , &c. lo-
fcphus. Non re-
tinuitiram Saul
fcd blalphcma-
uit filium ,
na-
tumqucde mu-
licrc vJcro viru
appcrcncc,&ho
ftcm proprium
,
dixit ,&focium
Dauid ,
&: co*
opcracorcm c
ius:&:ncc ipfum
erubcfccrc , ncc
cius matrem,ta-
lia facicntcs:ncc
volcntes intcUi-
gcrc,doncc Da-
uid viuerct , re-
gnum eorum cf
fe incancum. Di
xitq; vccum vo-
carct,quacenus
pccnas exolue-
a
rcc.Refpondcn-
\^
te lonatha ,
non
(-
ad vcrba iam
Saul acccfTic: fed
arrcpca lancea
fuper eum ,
vc
rcfpondentcm
incerficerctinfi-
luit,&: hocqui-
dem
uid , co quod diligeret cum i Sicut cnim animam fuam , ita diligebat
cum.DixitqueadeumlonathasiCras
calenda^func, & t
rcquireris.
Requireturenimfcirio tua t
vfque pcrendie . Dcfcendes ergo fefti-
f
Pridic cilcihiarum.
nus,& venies in locum vbi celandus es,in die quando operari licet,&
a f Vidcm Dcuiii, vcl fonitudo Dci.
fcdebis iuxta lapidem cui nomen ell Ezel Et ego tics fagittas mittam
iuxta eum, 6^ iaciam quafi exerccns me ad fignum ,
Mittam quoque
& puerum,
dicens ei: Vadc & t
arfcr mihi figittas. s i dixero puero cc
cc fai^itta: t
iutra te funt,toIIc cas, tu veni ad meiquia pax tibi cft,& ni
^"
f
RcM Saul.
hil eft
mali;viuitdominuS. Si autem fic locutus fueropuero: Eccefa-
gittxvltratcfunt,vadeinpace,
quiadimifit te dominus. De verbo
autemquod locuti fuimus ego&: tu, fitdominus interme &
tevf-
que in (empiccrnum.
Abfconditus eftergo Dauid in agro, &: vene-
runc calend^ , & fedit rcx ad comcdendum panem . Cumquc fedif-
fetrcxfupcr
cathedramfuam fccundum confuetudincm ,
qux erat
iuxta parietcm , furrcxit ionathas , &: fcdit A bncr cx latere Saul
:
va-
cuufque apparuic locus Dauid , & non eft locutus Saul quicquam in
dieilla. Cogitabat cnim quod forte eueniflet ei ,
vtnoneflet mun
dus , nec purificatus . Cumque illuxiflTec dics fecunda poft calcndas
,
rurfum apparuic vacuus locus Dauid . Dixicque Sau! ad lonachan fi-
Hum fuum : Curnonvcnit filiuslfaincc herincc hodiead vefcen-
dum ? Ecrcfpondit lonathas Sauli : Rogauit mcobnixe ,
vtirctin
Bcthlchcm,&aiti
Dimiccems*, quoniam facrificiumtfolennecft
in ciuitate mea . Vnus de fratribus meis t accerfiuit mc .
Nunc crgo
fi
inuenigraciam in oculis cuis, vadam cico, &videbo fratrcs mcos.
Obhanccaufam non vcnitad menfamregis. Iratus autem Saul ad-
f
Id efi adultcrat.
uerfum lonachan ,
dixit ei ; Fili t muUeris vltro virum rapientis
,
nun-
quid ignoro
,
quia diligis filium Ifai in confiifionem tuam
,
&in
confufionemignominiofc
matris mx ? Omnibus enimdiebusqui-
bus filius Ilai vixerit fuper tcrram ,
non ftabilieris tu ,
nequc re-
gnum tuum . Icaque iam nunc mitce,& adduc eum ad me
,
quia filius
mortiseft.
Refpondens autem lonathas Sauli pacrifuoaic
j
Quare
morietur ? quid fecit? Et
arripuitSaullanceamjVcpercutereteum.
dem non implc D
uic prohibic' ab
amicis.
^ R. bauidKi
mhi.Saul dixic:
X
fiiius es mulic-
ris reprobacc ob
tcbcllionc : hoc
"
cfi, imit.uisma
^
trcmtuam.qua:
obidquodmihi
rcbcllisfuic,rc-
proba&: perucr
fimerico cftiu-
dicanda.
4 b ^ Filium Ifai Ho.
5
in confufione^ &c.
"'J
Chryfo. lufium
""
ob vch emcns o
7 diumnon fufti-
iiuicpropriovo-
F.
carcnoie:iedji'-
8 //kj /yiz.'. Sic auc
a
appellauiceum,
parcimodiopro
^prij noiis
,
par-
cimgenicorisliu
milicacc nocans,
fpcrans fore,vc
'
' hocpattoiul^ifii
nia concamina-
rccur: haud incel
ligcs holemno- ioj
bilcmillufirem- tp
que reddi folcre
non progenico-
1 2
ru claricace , fed
animivircuce.
j
, c J^nquid. quafi
dicacamas ini-
^n-.iciimcum ad-
* ^ uerfans mihi , in
quoofiedisadul
\6
tf
hi
mr
ccnnoccconce-
pcum concubi-
jocu. Nam lcpici-
mc nati araius
amantpatres. F
^ 3i^ffer
NICOLAVS DE LYRA.
I Et vcnies in,&:c. quia dies calendarum &aaUina erant
fefli^
U,&ftc apparct ifuodfupra dilum efl,fcilicet
,
quod abfconfio Da-
uidfuitflatuta
dietertta a calendis.
i Et fcdcbis,&:c.
id cfl
ambulationisfecundum HebrA.quia ille la-
fis
eratfignum
dixeBiuHm ambulantiumper viam.
j Et ego tres,&c. boc autemfignum dedit lonathas Dauid,quia ne
fciebatfi
po/fetvenirefolus adloquendum cumDauid , velfi veniret
fecrete,fortepoterant
aliquifuperuenirejca quodnon ejfettutum
ipfi
Dauidapparere,nerefcrretur Sauli,& caperctur,
4
Dcvcrbo autem,&:c, id esl,de fcedcre inter nos &pofleritates
noflras,
5
Sit dominus,&c. fcilicet,teflis &requifiior,quia nullus alius ad
hocfueratvocatus,adpericulumDauideuitandum.
6 Abfconditus cft.,Si.c.fcilicet, tcmporc conflUuto die tertio cale-
darum,quia ditbium eratfi rex Dauid requireret die caUndarum , vel
expeElaret-pfquein craflinum,fteut &fecit,
7
Etvencrunt,&c. Hic confequenter defcribitur prddiCl^ concef-
jionis executio,quia lonathas explorauit intentionempatris de Dauid
pcr modum inter eos condiCium,&patet litera exprxdiClis
,
paucis
exceptis .
8 Surrcxit. quando enim erat ibi Dauidfedebat iuxta regcm,&p0'
fiea
JonathaSj&poflipfujn ^bner;& ideo abjeatc Dauid nullus erat
inter
inter Satil &lonathan.Et quia non efl confuetum,quodfilius regisfe
deatposipatrem^ita quod nullusfit intermedius > ideo furrcxit lona-
thas &feditpofl
.Abner.
9
Et non e{\,&cc.fcilicet,de ipfo
Dauid^cuius ratiofubditur.
I o Cogitabat enim,&:c.non ef ex concubitu cum vxore velex
taiu rei immundnc^quia defacrificio T^omenice non debebant immti
dicomcdere donec ejfent purificati,qu<ii quidcmpurificatio in aliqui-
bwsfiebatper tranfitum temporis,&in aliquibus per aqua expiatio-
nisjicut diBumfuit Kljm.iif.
I I Cur non venit,&c. ex contemptu &odio nolebat cum nomi-
nare nomineproprio.Cxterapatcnt
.
II Iratus autem Saul. Hicconfequenter defcribiiuripfiusSaulis
indignatiOfdicentis Ionath
.
1
3
Fili mulieris vltro. id efi, conciibitim viri importunepetentis.
1 4
Diligis filium Ifai in confufionem. quiaper boc tu oflvndis
quod nonfisfilius meus^qui ipfum odio: &per confequens quodtufis
de adulterio,quod cedit ia confufioncm tuam &matris tu.
1
5
Omnibuscnimdicbus quibus filius,i.Vc. Exquopatetper-
fcBio [onathie,quipropter hoc non reirahcbatur a Dauid charitate.
16 ItaqueiSLm. finealiquaretardatione.
17
Etadduccum. vt in pr<cfntiameaocccidatur,&
fim
certus
deeiusmorte.
18 C^uia filius mortis eft. id eU,digntts morte, ficut
peccatores di
(unturfilii gehennfe Matth.i,}.Ctctera patcnt,
i Cumquc
4J5
I.Regum.
Cap.
XX.
A
tiiel
aJcif
fr as
iijn
li:
i.
o,
6
a ^ffer
mihi fagit,&c. ^ Theo
doretus. Quamobrem lona-
ihas volensfignificare Dauidt
infidias patris
, idfignificauic
per tela aut lacula ; Non nulJi
dicunt
,
propter famulum, qui
fimul crat cum eis', ne cogno-
fceret
,
quie fignificabantur'.
Deindene efiet perfpicCieum
indicare amico aninium patris
cxdis fpiratem,fagittandi fimii
lat exercirationem , c vcrbis
454
Et intcllexiclonathas,
quod diffinitum eflfct a
temnne fidei prius tcfiimo- D
patre fuo, vt interficeret
Dauid. Surrexit ergo
ri''"]if!!
"^'
^^P^'''
^'T'
*:
\
r
'
c
Aicwj^v^
lit, deiiide prophetas mifit.
lonathas a menla m Ira turoris,& non come- Collegic puer lonatha: fagit-
dit in die calendarum iecunda panem .
Con-
^^^'^ '^'^ dommum ignorans
triftatuseftemm
(per D.uid,e6 qu6d t con
3lt|opIshbt-,?'
f
Impropcrans quodhliuseftctadultcr.T.
. u r
gam
prophetarum porcans quafl
diuinic' fcripros honorabac
,
fcd qucm Mofcs &c prophctg
pri^dixcrant ignorabat.
b ^Etofculantesfealtcrut.&c.
Chryfoftomus. Eftviaincc-
ritus,quajcx ore prortcifci-
tur, quando funt turpia &:;im
1.., T ... . r\ A 11 T . .
^ '
1"- mundaofcnla: quando fida
K?etS "u"nlTm ;d
P""
^^ '"'" "'"'''
l"^
""""''"'h-1'- ^
''fdulena
.
I.ile erir lu-
quo lufiit inuiccm fe ofcula-
ri , m ofculo fanfto . C^cm-
admodumnec Dauid quod
4 lonaths pra'bccofculum,fcd
fanciuni
, &: honcfium
, &:
fyncera dilcdione plcnum:
cuiufmodi eciam fiiic eo-
rum, quiin Pauli collum ce-
fudiuct eum pater fuus . Cumque
iliuxiflet
mane, venitlonathasin agrum
tiuxta placi-
tumDauid& puer paruulu.scum
eo.Etaitad
quidcmfuisadfamulum;cuig-
a puerum fuum : Vadf:& taffer milii fao-itti.s
macice Dauidi fignificabac tu- t,^^^

; r- ^ '
-rP
.
".
m.
Suasegoiacio.Cumcjuepuercucurnflet.iecit
Qtiidefl.quodlonachas vo- taliam iagittam trans puerum .
Venititaque
puer ad iocum iaculi, quod miicrat lonathas.
Et clamauit lonathas poft tcrgum pueri, &
puer paruulus ignorans
,
quid
ait : Ecce ibi eft fagitta, porro vltra te.Clama-
[rrea,5,c'r'N,h';ucd'pa-"
^^^~^''^"'"'"S poftt ccrgum pueri.di
ter filium vnigcnicumadfala
tem humani genens miccen-
dum in Iiceralegis ludiEis ne-
fciencibus habuicabfcodicum
.
Dauid ergo abfcondicus cft m
agro
, &: Chnfius in mundo .
In mufido erdt &mundns-f>er ipfum
faRus efi , & mundns e;<m non co-
i
cens: Feftina
velociter> ne iieteris. Coliegitau
tem puer lonathx fagittas
, & attulit ad domi
num fuum,& quid ageretur
*
penitus ignora-
bat. Tantummodoenim
lonathas
& D^uid
remnouerant.DeditergoIonathas
armafua s
c'<J<^i"nc,&:cumampIexuo-
puero,
&
dixit ei: Vade
& defer in ciuitatem.
*'floJephus Dauid cecidic
gnoutt. luxcalapidcmfedcbac,
Cumque abiiilbtpuer, furrexit Dauiddeloco 5
ad pcdcs lonathe , euraque
quia in cabu.is leg.s fcnpc.s
qui Vergebltad Au/^rum &'r-.rl^n. nrnnnvin
adoians,Sduacorcm anima:
erac.vnde: Dompus Deus tuus
qui vergebatad Aultrum, &cadens proi usm
,-,^,
^^^'^^ac . C^em lona-
ynusefi, Ec
:
X"
f'*-
^^^rncn
b
tcfram adorauit teitlO.Et
ofculautcs ie altciU- 7 chaseleuamc acerTa^&alce-
^r.=i^;;l;eS
tmm,fleuerxintpatiter,pauidautemamplius.
8
J-"''^
cabac ,
& ludaica pcrfidiain-
DlXlterao lnn:.fhac ^.A n..,i^. \/.,,^.; .
l^me.plos olculaba.uuu, &
ccr pafchalcs cpuks de ncce
domini tratbbat . Cum crgo
illuxiflct mane, vcnit lonathas
in agrum luxta placitum Da-
uid i^ puer paruulus cu.ti co: ic
cit vnam fig!tcam,iccic &: alce-
ram, &: Dcus pacer jlluccfcen-
ccma-
C6. inpIaL
140.
t
fagittas.
i.Cor.ij.
t
puerum,&
infra.
E
*
pucr.
Aft.itf.
Lib.tf.Antiq.
cap. II.
'.T aH"''/'''
ad Dauid;Vadeinpace.
, fSSa-caccmfuam muid?
a TSubaudi, hrini finr: nimius dolordefi.it mlonu^nJo i
-
'
_.' ^.. .. . : 1
i"-"""-
malignic,
Qua=cunquc.ur.,uimusan,bo,
nom.nc do-
,o
liiSX-J^onr"
minidiccntes;
dominusfitinter
me & te, &
nihildifierccmorce. Vixecc
intcr femen tuum & iemen ineum vlquc in
fempiternum. Et furrexit Dauid
& abiit,ied &
lonathas ingreiruseft ciuitatem.
nim quicfcenccs a gcmicu, &:
memorum lurifiuradi apud
alccrucros confiare poiccn-
tcs, diuifiilmr.
^CAP.
NICOLAVS DE EyilA,
1 Cumquc illuxincr, ScC. nlc confe^jucnterdefcriLiturDauid
&
lonaihxflcbilisfcpara ioper hoc.,quodI(mathasiiidicaHit eiintentio
7iem SauHs de mortc eiu, ,vtfic fu^^cret, &faluarclur,i^ hoc efi qnod
diciiur: Cumque .lluxiriet. Ex quofaietfidclitas lonathx, qui die
fro^cedtnti non cornedcrat,-pt patet exprxdiciis,& tamcr, mav.s ante
conicftioncm vcnitad Dauid ad nun:iandumqucd initiw.nerat. Tinn
fiia magisfecreth potcrai cum eo loejuia>iteqi<am coviniuniccr homi
ves ad carnpos exircnt: tum qi'.ia mora crat ipfi Danidpcriculcfa.
2 lu\t:\phcicmr\.,Scc. id ifi,condi.^iim velprotirfjum .
j
Ec pucr. /-'/
minyA
p"J]ct pcrcipere aU qiiid lonathcts vencrat,&
yifaciiius
pofjttfe cxptdire de co.Cteterapatcnt vf^ue ibi.
4
Eeflina
4
Feftina velociter,&:c. yidcbat enim lonathas tempus aprum ad
loqriendum cum Daui-J,eo qucdnullus cffetin ngro: ideo voluit fi.itim
remittcrepuei um^ytfolus cum Dauid /o [ueretur antcquam aliquifn-^
peri:cvirent,q:'.i
poffent accufare Dauid.
5
Dcdit crgo Ionaihas,&c. /. arcum,pharctram
&f^.gi!tM,
6 Surrcxit,&c.;7fr mdtcium prsdiflurn.Et cadensptonus in tcrra.
ad;>rc.uit,ad(trutionc dulia,
7 ^ZoU:\.\]:Ani:Sy^c,examorisfidclitare.
8 HcucrunCi&C. cximmincnufcparaiione.
9
Dauid. qi'ia rionfoium dcfacbat Jonatham,fed &terram &co-
gHationcmfiumi.
1 C^iacunquc,&c. Sr.bintcUigiturfmt rata 6'-firma. CmrapA
tcw iri iiicra.
Tom.i. P 3
4y^
GlQr.ordi.&NicoIaidcLyra. 45^
A
C
AP V:T
;:^XI.
,.^ ^
a T r
E^i'
<'" l^
>^chlu,elech. ^a Procopiu?. Liber pfal
V
inorum pro
Achimciech I titUlo habCc Abimelech,
facla j)muMtionf
litcra:
,
pio-
pter .nttinitace apud Hcbr^os,
C A P. XX 1.
Mii><
E N I T autcm Dauid in
Nobc ad Achimelech fa-
i
f
Euiniod Tmc mili ibus vcnit.
cerdotem , & i obftupuic
a
f
Achimclfcli ifr eft Achias ncpos Hcli
.
Achimelech, t c6 c]u6i
venilTcc Dauid , & dixic
ci : Quarecu folus &
nul-
lus ett tecum ? Etaid Dauid ad
Achimclech ia-
f
aliquU.
B
f
in<}ictieit
jjiio jrentan-
tc me, ad ulc
lorum.
Lib. tradit.
Hcbr.
t
qiiod cft fub
nuiui ina, ^a
jacLxx.fi ha
hcs ad manQ
niiinqiie.
Mirc. 16. b.
t
vcl propha^
nos, aiit comu
nes.i.qiiitHis li
ccat vcUiotn
aiiMu
C
' Simudifuntpuerh&c.Vtoco^.
Oftcndit fandicatcm
& D
caftim()n:;im,cc)dcm no.s cum
pocificib.honorcdignos cf-
ficcre.QucKl auccm Dauid corum qua: faccrdoc;bus alfigna
*
ta cranc
,
parciceps fadus c(t,
omnibus piismcnlan myih-
c.uii proponendam elle,indc
manifcHuclT . Dfiico.n.cor-
1
porc f.iccrdoccs panccr & lai-
2
ciparcicipancquocquuc
iacri
bapcismacis
parcicipcs facti
func.
^'
d f^ia. Rabbanus. In Hcbrx.
via hc laica ejl. (lAn lci^c fcri
^
pcum c{},vcexcranc<js non co

mcdaccxeis,
cur incerrogas
(^
vcrum mundi finc pucri
,
qui
ccum fi mundi clfcnc vcfci
nondcbcrent?Viaergolaica
ccrdotem : Rex
prxcepit mihi t
krmonem oc
4
ea,qui.uulaic.^.licer
imcrro-
dixit; Nemofciat rem propter quam mialus es
gas.Scd&ipaihodi^:
fauctifi-
a me , & cuiufmodi
prceccpta tibi dederim
.
Nam &c pueris mcis t
condixi in illum &
illum
locum. 1 Nunc ergo t fi quid habes ad manum
,
vel quinque pancsda mihi , aiit quicquid inue-
neris-Etrcfpondensfacerdos
ad Dauid ,
aitiUi;
a T
Lios Cirecc popuus iiicic Laicos p.iucsJd c.l.populates.
Non habeo t
laico.s pancs ad manum ,
fcd tan-
5
c tumpanemfantaiim
. Si t
mundi funt pueri,
6
maxinie a muHeribus , manducent. Et rcfpondit
Dauid facerdoti, &dixir ei ;
Et quidem t fi de
^
'^^^i,d,e,. jouin.
mulieribus agitur, continuimus nos ab heri &
'
pancsenim^poficionisquafi
nudiuftertiusquandoecrrediebamur,
&fuerunc
8 c:orpus ChniTi dc vxorumcu
^
, ^
,,uu i.i-,
bilibuscofurgcntcscdcrcno
,
5-Aconcubitu.fcihcct. a flnHcbrioviahschica.
^'"
c>
^nfi;^S:^";S^
'
vafi
puerorum
(anaa rorro via h^c polluta
p K^Sldfbgiccem,.,.
..>.
diefanmuc.ih:iinurli^mcL Ec elt , lcd & ipfa hodic fanctificabitur m vaiis
. lo
/'^" abvx.r.b,s,
lk-th,,itiIiccc,&:Caph.Sim)lcs
cmm funt liccre cxi<^uo apice
wiitumvariantc.
Scd quomo
do Scruaror hui" hillon? mc
tioncm
faciens , dicit , Daiiid
adAbiatbarfummum
ponti
ficcm pcnicniflc : Aut ipicur
Abimclcch
bmomius linc. &:
Abiatharcciam
appellat'cfi:
autdicendumcf^,
bilioriam
Abimclcchi tanquam facer-
dotis mentioncm faccrc : A-
bi.itharum vcro niminuin il-
lis temponbus
pontificc fuif-
lc. Vidctur etiam quod rcgQ
liber ipfimi Abimclcch,Sc la-
ccrdjtesdominifublacc>s cf-
fc dicat a Saulc,non autem su
mum pontiftcem.
^
Hicronym.Achimclcch
ipfccfi Aia,'filiiis Achitob,fi-
lij Phinecs.fili Hcli.
^chimekch. Rabbanus. Fra
tcr mcus rcx . Apofioli quos
rcx regum fracrcs fuo appcl-
lac folus luic Dauid,i.\: Chnlt'
in pafTlonc.Dauid aic : Hlo cr
ill.o in loco condixl pucris nieiSy Ec
ChrifiusdixK^To^MrtW refar
rexcrop;\iced,m vos i>i Galilcam.
Pcr viapi pollutam vcntt Da-
uid,&:Chnfius immundasa- TAconcubitu.fcihcct. .
TinHcrxovian.cn.ca.
^,^^^^^ ^,2i^xm ci\ ad
diones IuU;roiu impollutus . <- r .r-L, \ ..:. U^^ .^^11.?^., ti'^'-"' /^ .. .
^-
catur m valis.In vafis,i. mcn-
te fuafc
sadificaridixic,
quia
j
nifi ncccfiicacc
corporis,^: pc
|
riculo vic2 vrgcncc non vc- r
fccrccur eis.
'
^
Thcodorccus.Cumfaccr
dos rogarec,an illo d-c caftus
cllec, Sixiccres dies fuifib ca-
flum:&:
adiecic,propcer viam
t
propoficl neccliano eric par-
ticcps facri alimcnci, vc abeo
roboratus,qua: lunt ci propo-
diefanmuaiinurli^mcis. Ec elt , lcd & ipU lioclie lanCtincaDitur
"vaiis.
loP"^"^'''''--^-
^^^^^
1
vafadn.,uApiia?rag.oneIu
^D.aitergoeisfaccrdostfandlificatum
panem:
t
phcnd pefcma,hoc i Chnllo
daoru hde landihcact iunc.
o
4.11^^.^^.
,
j^.,
]^.|.^jj^^ |
c Si
NI(iOLAVS DK LYRA.
C A P. XXI.
j
'^ 'rEnicautem. Hicconfei/itenierSaalDanid perfcquituripsu
y
banmendo,Circa(jHodfcie>'diim,(pSaul co7^ioJccvs ruafilfe
Dau:a:ipfnm deregnofuo expulit,& in exiliitm mijit vt nullHiaudi-
reteum recipere . ijuod paietexhoc epfacerdotcs occiditproeius re-
ceptione vt habc:ur c.zi.lfiud th exilii-m ad.Achimelech nonpcriie-
nerat qii Dauid rccepil.Sic e>-goproccditur:quiaprimo rr^a Datiid de
Oiulfiok
fcribititr tpftus ^chimekch beneficium.fecimdb ex hoc illatnmfuppH
cium.c.ii.Circa primim drfcribititr ipftus Dauid ttirialiter receptio.
fecundo
periculi imminentts enaficibi: SurrexiC icaq; Dauid. Tri-
tnim oiiendiiur.,ed cp.Achimelech deditipfiDauid cibumiiT gladium:
&
inferponitnr Doegpr^ffentia^ ex cjuafecutu efl facerdottm excidiii
dicitur ergo: Venic aucem. vbi erat tabernaculu dominijVt ibi ora-
ret th ctm dominm dc fnanibus Satilis criperct.
t Ad Achi. ifle rfl quifupra vocatus efl
.Achias cap.
1
4.
i Chiarc CU fo. y^on efl tntcLligendum tp nuUus effet
cum eo, qttia in
fra
(luxfinit .Achim.lech: Si mundi func pu.&c. &Matt. i z.dicit
falnator: Nunquid lcgiftis quid fcccric Dauid quando efurijc
&qui cum co eranc,(S<:c. Ex (juibwpatctyquod aliqui erant in co-
mitatufuotfedpauci rrfpeRiuh &in comparatione ad illos qui foliti
erant cum eo ire ficut dicitur communiier: niiUu/s
efl
in foro
quando
funi
ibipauci refpeiiu alcerius teporis,quauisfintpro tunc ibi mtdii.
4
Rcx
M O R A L I T E R.
4C I
Fenit autem,&c.ad.Achimelech,&c. Pcriftum Achimc-
lech bcnc fignificacur lcfus Chiifius. Primo rone nominis.
Na Achimtlcch intcrpictatur fracer meus rex.Chriflus .afic
fratcr noficr e{i,r6nc humanitatis aflumptaE.Hcbr.t. ca. df
dc ChriHo &: fuis fidclibus.Non confundicur eos vocarc fra.
tres.di.^iywwi/tfio nomcn tuimfratribm mcis,&c. Ipfc efl
ciiam rcx
ri^:<iii,(wrninua duminantiim: vc dr Apoc.
1
7. d. Sccundo lonc
officij.Nam Achimelcch erat fummus faccrdos,quod com
j>ctitipflChrif}o,propccrqucdpcr Mclchifedcch,c]. rcxc-
lac&i faccrdos,l;gnificac Hcbr.fC.rcr hoccrgo,q, D.und iar
do pofttm uenit ad Achimclcch,(!gnific.atur,qucd quilibet
Chvifiianus in ardo pofitus
p
pt cccs dcuotas rcciiu cre dct
audcmmuni lclum Chnfium.Pcrhocauccm quod D;ard
ab
4
Rcx prxc. Jion oportei hieexcufarepauidde
mendacio cfficio-
fo,ficut&'diatmeflca.prx.Clcripatct^vf(j;tbi.
c Non habeo. Erant enimpanrs in
triplicigmdK.Mtqindiceban'
turpanes
propofit;on!s,quiera>it
llcitifacerdotihus
taiitmi. &panct
oblatio>!ii,qut ofjhcbaniur in altari holocaufmim &ilUs vtebarawtA
Leuitx.Et panes communes quibus omnss indiffereterfoterant
vtiy^A
dicuniurhtcpaneslaici.
6 Si
mundi.q.d.pojfentinnecefjitateeisdari.
7
Concinuimus.iWJtt/;t^/r/deiffj///j
contracla purgabatur per
tranftttm temporis,quia durabat tantim vfque ad vifperam.
8 Ec fuerunc, /. corpora ab immunditia coitus,vel vafa hic dicun-
tur ipftmctpueri.
9
Porro via.
Ouodexponimtaliquiftc.q.d.Dauidin
viaforteali-
qttarn i>rmuidinampotititKus cowraherc.
10
Sjd3<:ipfa.7^y/ dicat talts immitthiitia excufabitur in nobis
per contimntiam a mulicribws prsdiBam. Miterfic: Hxc via pcjl-
luca efi. id eU hicproceffus
ejl illtcitu< de communi curfn
,
fcilicet ,
quoddettirpanisfanaificatuslaicis.
Sed hodic fandificabitiir
invafis. idefl^cxcufabitHr in nobis ,
proptcr iteccfp.tatem come-
dendi in qiia funiws . Erant enim ,
vt dictint Hcbrxi ,
valde fatigatf
a icitinio,6^ hoc modo Saluator hocfadim
dicit cffclicitiim., Maltb.
1 z.cb quad Dauid &viri eius erat in necefjitatis articulo. Caterapu-
tentvfineibi. 1
ab Achimclcch panem pecijc,&:
illcdcdic^fignifi^cacurquod
Chnftianus dcbet a Chnfio pccerc panc verbi diuihi &:
cu-
chariftia; ficuc di^ in or.icione dfiica:
Tancm
noflrimquotidtanu
ria Hoi/j /;of/if: & hoc fignific.arur
perhocquod dicicur,
t
Dedit crgn ei. Pcr hoc auccm. quod dixic facerdc5S,quod
ad
efum pan^is illius rcquircbacur mundicia maximc-a
mulicn-
bus,l]gn)ficacum fuicquod pcccacuni carnale iinpcdic
maxi
nic pcrccpcioncm cucharifiii-.Pcr hoc aucc qucd
Achimc-
Icth dcdic Daiiid gladiu
,
fi^nificacur
quod Chriftus
armat
fuos fidclesp dcmonum inUilcus.Perhocaucquod
fuicgla-
dius quo capuc r^oliac
fucracampuc;icu,fignificacur, q
m^'-
moriapalfionisChrifti,quacapurd^-nionunifuicdcuimim
eft cfticax gladius
p
demonum infulcum. i .Pet.4.3.
Chriflotn
(arnep.ilfo.<:r vos cadcmcogitaiiouc armamini.
4^7
LR :gutn
A
implecum eft,quipo(itas in carne dil fudgorij fxuiti^ dccli-
naret,ad populos cranlic , cuni quibus cibil delkicracu fiiin-
piir. Defiderio cnim d^fideraui ma>iducareTafcba. GoIicE, i.dia-
boli arma iufiulic.Iplc.n.forcior fpolia forcis diripuic.His au-
tem a quibus recepcus ert Chnftus incuJic diabolus perfecu-
tione, tribulacione, & morcem
lOIJ.C
v
1. itra
I,
pa>;bat
S.l.
doa-
uac.j
6
lac.
Omnes enim qui volunc pie vi-
ucre in Chrifto,perfccucioncm
paciunmr . vndc : Si wc perfecuti
funt, &yos perfcrjrentiir.
4i Auguft. NonneDauidcum
pancs propoficionis maducauic,
^
quos no licebacmanducare,nili
^
folis facerdocibuSjin vno Domi
no Icfu Chrif^o regnii, &faccr-
docium futurum figurauic?
^ Idem. QuanquamDauida-
percc fuicfigurauic camen,& fa-
cerdocs perfonam, quando pa-
nes propoficionismanducauic,
quos non licebat manducarc,
nifi folis faccrdotibus.
^
Ambrof Intrauic Dauid in
domii Achimelech f^ccrdotis
,
fcd ncc periculo mortis propoii
to, hofpirem recufat, ncc dccl
-
natcxulcfandhis animus facci-
dotis. Tata hofpitalitatis efi gra
tia, vtlibenter in nosaliena pcri
culatransfcramus. Vcrii,hoc in
fcffJoria morale : in myfterio p-
pbeticum cft,quod nccpricfum
ptofuture mortis exitio,veruni
illum Dauid hofpitio fuas metis
religiofi cxcludcrct facerdutes
Cap; XXI.
4y8
Je lofcphus. Aderat illic ieruus Saul,generc
quidem
Syrus
nomine Doech,qui muias pafccbac rcgis.
*
'^. Ambrof. Ncc Docch ngu^i vacac
,'
qui
craccufJosmu-
lorum
,
coquod nemoalius, nifi jnfruciuoli
grco-is
cuIJos
IiA.Epri5dicoris Typumimplercc.
b Doegldrmxiis.
Rabb.
Quica
D
Ince.Lnc
Nequc cnira crat ibi panis,nifi ratum
panes
tpropofitioni.Sjqui
{ublari fuerac a facie Do-
minijVtponcreturpancscalicii.Eratautem
'
ibi vir quida de feruis Saul in dic illa
t intus
-
in tabernaculo Domini, &nome eius Doeg
ldumiEus,potetifIimuspaftoruSauI.
Hicpa ?
fcebat mulas Saul.
DixitauteDauid
ad Achi
^
mcIechjSihabeshicad
manii,haiKi,autgIa ^
diu da mihi
;
quia gladiii mcu, & anna
mca
no tuli mecum.
t Scrmo cnim regis vroebat
me.Etdixit (acerdos
: Ecce hicgladius
Go-
^
liath PhilidhiEi que percufTilH in valle
Tere-
binthi,eftinuolutuspalliopo{lephodfiiftu
- ^ -,;^.. ..,.
^ luicpnus
vis tollere, tolie. Neq; enim hic alius eft abf-
* ?^^"^
cx oi rcgione
Hcbrgoru
^ c r\ I VI- ,11. . A ^'^'S'tinGcch,qu.Eeiirc"-ioPa-
que eo. Et ait^Dauidj i No eft huic alter fimi-
^
la^thm^
, vbl
U'"
lc Achi.?.
lis;da mihi eu. Surrexit itaq; Dauid,
&fucrjt
8
Cumq;
cogmcus ciicc a famuiis
indicillaafadeS,aui;acvenitadAch,src|e*aSKS^^^^^
Cjcth.Dixeruntq;feruiAchisadeij,cumvi- -
''^-->
-
-
^
diflent Dauid.Nuquid no ilte eft Dauid
rex
terra:?N6nehuiccantabatperchorosdic^-
tcs;
t Percuifit Saul t mille , & Dauid
dccem
melorum, id
cfi,intruduofi
o-re
gis,& rortuoli cuftos
crat,&:n-
tcrpretatm-
motus,vcl
folicitus,
qui
& pcufiTic
Achimclcch
ficer
dotcni
magnum,qui
incerprcca
turfl-accc
mcus rex: nominc, &
adu ludam
fignificac,per
qucm
concraChnlium
regcm vcru,
diabolus
opcratus clt iraudcm
,
vc co perdito cciam
licclclia pa-
tcrccur,&:
difcipuk
Chf fii,& fa
cerdotcs pro nom inc cius occi-
dcrentur. Scd in domo Achime
lcch folus Abiach.u
pnnccps fa-
ccrdotum euaiic, quia nemo po
tefi noccre Chnito
lacerdotum
pri Pxipi, ^i viaor calos
afcendit
.
c
Vofmtautem: -jc iofcphus.
t facierum.id
cft, qui antc
confpcaido
min;
poneba-
tur.
t recardatui
,
vel inclurus,
fcilicec iit oia
rct coramDo
mino.
t v^Ijncgociii
E
Lib.ij. A ntitj.
cap. I
j.
ter^^rl^rai^f
^
""i^-'
1'oruitaute-Dauidfcrmoncsillosin
Chrifti corporc cibus fidelibus
fiararctur , vt Chrifti corpus af-
fiimerct fidelis,nec efurirct.
a Intabernaculo Doniirii.
Rabb.
in Hcb. Obligatus in confpe&u Do-
mni
. foTtc enim vouerac
,
quia
aliquot diebus in cabcrnaculo
Domini morarerur, &vacarec
orationibus.
} Theodor. Eft pcrfpicuum
(jj Doeg vexabacur ab aliquo d^
monc
,
auc ccncbat^^aliquo mor-
bo
, &: ca de caufa diuinoafTidc-
bac cabernaculo . Sed fcelera-
- TNeiniiidiamjtusaU(;uidnulunach;na;etiir
cordc luOj&
extimuit valde a facie Achis re-
II
mccucns Dauid nc pcricukl q^'
dcclinaucrac a Saul,ab illo fufci-
pcrec.SuiiuIauic fe cc turiosii,&;
rabidu, ita vc fpuma cxorc proij
ciens, &i. alia qua: furioli func ta-
"
cicns,
fidcmrcgi
vcr^epafiSonis
tmiJlert,M
oftendcrcc.
^i
Chryfoft. Dauid
ad Achis
protectusjcum
infanum fe limu _
/^ ^i , .- .
L r
i-'^'^'^'-i"^<-uiuinianumieimiu
glSCrCtn.tttimmutauit^osiuumcoram
A-
" J'"isconciderct,verfarccq;ocu-
Lib.^.dcpro-
uidentia Dei,
Tonio5'.
tus, non folum fignificauic
Sau-
liomnia qua: diaa
, & fada
fuerant ab
Achimclcch fed
ctiam omnes occidit facerdotcs.
^ lofcphus.
chisj&
:
collabebatur
inter manus
corum,&:
impingebat in oftia port^,
defluebantq;
fa-
iiucE eius in barbam
. Et ait Achis
ad feruos
fuosjVidiftis
hominem
infanum
Quare ad-
duxiftis eum ad me ? An dcfunt
nobis furio-
fi,quod
introduxiftis
iftu,
vt fureret
me prs-
fentc
? hiccinc
ingredietur domum
raeam ?
NICOLAVS DE LYRA."
1
Erat 3Uteml/iud hicinttrponitur
rationepradi^la.
1
Intus in ta./.i atrio vbi/aici admittebantur
rationeoblationis
ydorationis.quia
tabcrnaculumfoltfaierdotesintrabant^n
IIcb ht
]<-Ctcmusmtahctnaculo.Obligatm.n.eratexvoto
ad manendH
tbi alwuib. dieh.ad c-randum,rel
offtrendum, rcl
forte ad virumque
.
3
Potcntifl. i.iudicum,yt dicunt
Ihb.lHdices.n.in
pct.tefi freque
ternominanturpaflores,quiapereumrcxrcddebatiudicia.
'Nonefl.
n.verifimik,qubd
cffet cnflos animainlm^, quia e> atprimus
intrrfcr-
uos S^ulM dt cap.%2.& ideo illud
quodfcqiutur tn aliquibu> libris.
4
Hic palccbat.o
efl mHebr<xo nec in libris
corretlis
y
Si
hxfCC.ha{.Ml.Dauid.n.dimi/fHsaMicholpcrfineflram,
vt
'ctHniejtlupraio.nonpotueratfumerearmafHa.
6
Eccc hic. Dnt hic
ali(i,qiff viHoriS
illa,illc gladius quo fuerat
'r>ipHtatHcaputGolia,fueratdho
cofccratus.Scd
hocnon
>f vcru,i]a
UUs cofccratio gl
adff,fp cji rcs dno cofecrata nopoterat rcdirc ad
M o i<. A L 1 tTTk:
L.nr.rr^^f'^*'''"!'"-
''
^^'''^^'.Perhocnutem
quod ic
limulauic
in(anu,vt
cuadcret
morcis
pcriculum de
d.texemplum
vcendi
cautelis contra
malitiam
pcruc
S
QsS^^'^Tf'T''''
^?-> P'-udct.a
CaX
V3
hct lccu
qn qnfaliq.d cuius riifio odiofa cft,&: IJnc fru-
au,runcdcxlinarc^
6fienl^e^
T u.^
D D
1 1 I
o:
Inc.2T.vbi
dicitur in
pofliHa.Circa
qucd fciendum
quod
Saul cognofccns
euafiilc
Dauid
ipfircgno
fuointc
Sxl
Hocexi lum non
habctur
cx tcxtu,ncc
cciam cx hoc arf
Saul
faccrdotcs
Dauid
rccip.cntes
ocudit talis expllflo
3i.
probatur.
los
,
atquc
fpumsplurimum
ex
[
oredimicccrcc,
longe
profccto
amplmscruciabacur,
quam,illi
quircueracorripiunturadgmo
nc, cu fecum rcpucarec in qiiam
nccclficace le
reduxilfccillcque
llimmis
bencficijsatiecctac
.
a Auguft.
NecquodDauidfi-
muLiuic
in'aniam, ncc c.ecera
huuifmodi
, mcndacia iudican-
da func,fed
ailtiones,locacioncf-
r. r, ^.

n-
j
c
q^eprophenca;
ad ea qux ve-
ra func
incclhgcnda
rcfercndx
.
4i Idem.
QuafimfanusputacuseftDauid,qridixicAchis:
^Arrcpci
t
iermone fau:
alii cofilium
alii geil* iuoi
uercunc
.
F
Lib.
contra
MenJac.
cocs
rlu,,vcmuupatLcuVi.^~j,cDauia
nopotmjjtt eo vtt dccate
ro
hctte.ff
qidicedu,qiibifucratpoJitus
tm ad mcmori~aiUit,s v:ao
7
hior,cn.^qua!isei.
(ri^aDcodat^.
8
burrcxic.H/c
confequenterdefcribii
imminentismuli.uajio
in
cmtate Gethad
qDauidftigitiuusfugit,
qa erat extra 'regnu Saulis
.
9 ^imtd.^JuiaindiunlgatiifHcratipJumfuifcinhS^udSamuele.
10
Nonnchuic,&c.Percufiic.
dcThUiflh^ts,h^cautemdice^
bantvt .Achis eum
dctinerct,&occideret,ideoJkbditur.
11 Et
cmmuit.quianonpoteratrefiflere.
1 2 Ec
1
nYmuciuic os fuu cora
Ach.loquens
alienaficut infanus.
13 Ec colLibcbacur
inccr ma.
ficut cpilepticus.vndefubuitur.
1
4- Dcfiucbacq; falius eius in
h^.ficutfoletfien in
talipafionc.
15
Ec impingcbac in oli. por.
quafi innitens
tranfire per oiiia
clauja
.
In Hebr.habctur
, &^m^chAt;facicndo ibi
quafdam
fim-
ra,s, Jtcut
fokntfaccrefatui,propter
qua .Achn cmn rcpulit , vt in-
fanum.
r-

Conc. I. in
cer pcr Achis.e^cius
popuUim
pnclaccfdoccs,
&Tc?ICTir
da^orum incclligi.Ecper
Dauid ipfe
Chfs,q.corameis
muta
uitos luum doccns
contcmptum
temporalium
bonorum
,
q
tn in lege veteri
promitcebant in
pmiu,Ef. i.e. Siaudieritis
mc.bo.jer.co.^VQa
ipfum
reputabat infanu, iicuthf lo. lo.d.
diccbat. n.de Chro.i)<wo/^'
het,& infanit,vt qd eU auditis^
Si-
jcmAchis rcpurauit Dauid ifanu diccs
vidiflis hoJcm infmictl
probatur.Saulcnimablqucaliquaiuiiitia/edtvrannicc"",^
crudchtcr pcrfcqucbatur
non folum
Dauid fcd ctiam aAii-
cos cius,&: ci fauentcs ut paccc in
cap.pr.vbi
habecur
quod
Snul uoliiit pcrcuccrc
lonathan filuim
iiium , folum cx hoc
quod innoccntiam Dauid
allcgabac.
Tom.i.
p
,
w
GIof.ordi.&NicoIaideLyra.
4^0
t
renuuit fc.
Trac.inhoc
vcrbiim Si-
tiot&c.
^
ArrepcitiiimhuncmihiadduxiftisfEtChnftus
dicem,7i'fi
A <]uis
rLndncMierit carnem meam, &biberit fangumcm wfttw;,qua-
fiinfnnirc
videbatur.Scd r^gi Achis
vidL-bat.i.ftulns &iSno
rancib.&:c.
Eifmbaiurin
tnan,b:,sfuis.
Quoincclligjcurin ip-
fo D.-.uid fm liccrii non inucnimus : in Chnlto auc iniftni-
mus.Fcrcbat^.n.Chnftus
i ma
nibus fus,qn
commcndar.s ip-
lum corpus fuu aic ,H'c eji tor'
fusineim. Fcrcbat eninr. iliud
corpus in m.inibus fuis
.
^ Arnol
Boneualcnlis.Horre
bantCaphcrnaita:
potumfan-
ffuinisA'
carncm huinanam ci
bum
infolicum mcniis fuis m-
ferre,impium Sc ncfanun^ iiidi
cabant . Durus crac fcrnio hu-
iufmodi,quia fcnfu c.irnisop-
prciri,fpiriaimA: vit.im m vcr-
bis vcracibus conccnincb.inc._
Hoc intimabantilli' pcr barba
Dauid fiucntcs faliux,q iiod in
fannlia &: friuola hax vciba e-
P.
(rm fl/mi5. Infirmitate. n.faliua:
fignificant,g.ayZ/rw
D<rf /o!-
D
tiuseSlhomiiibus. Saliua: Huunc pcr barbam, quo.n. in faliuis
'
infirmitasjfic virtus oftcndicurin barba.
Tcxitcrgo virtucc
fua corpore infir micacis {\\x^<^<. q,
foris ii ifirmabatur,tanqua
fahuaapparebat:incusdiuin.i
virtiis,canquam
barba laccbac.
^^
C A P.. XXII.
XX 11.
A
''"' "''^"'
?
^'T^^f^f!
'
. ,
T^
-1
o X X\
^^"^cnbuuid^K&vlq; .
Bl)t ergoindeDaUld & t
i hoatcvicusno paruus adO-
^
filgit in rpeluacam Odol i
ricnccm Elcuchcropoleos in
^
1"
j ^ ., i.ff^ j
dccimomihaiiohocnomine
la. Quod cum audillenc 3
fratrcs eius, & omnis do-
mus patris eiusjdefcende
runtadeumilluc.Etcon
4 ^^^ ^^_,.. ....,
uenerunt ad eum omnes ad tVacrcs fuos ,
cifquc vbi cf-
a ^ Fe.;catoruni,riion lubemcs UtitudirKin dmitatis.
fcC ipfc
maudauiC: lUi VCCO ad
nui erant in aneuitia conftituti ,
&: oppreiTi a^re cum cum omm cognacione
V
^

rn ii
" vcncruuc.Scdciiralnquib.
auc
alieno 6c amaro animo, &fadus ell coru prin-
5
^d;^;";;,;^,^^ crat i-Jg.sSaul
ccps . Fuerunrcjue cum co quafi quadringenti
ad cum panccr cocurrcrunc
,
vocacur.
-: [ofeph.D.iuid libcracusde
terra Gcch , vcnic in tnbu lu-
da,&: habicaus in fpeluuca cir
ca ciuicaccm OJoIlam , mific
"M

B
. .W,s,r
c vin.Etrrofcaus
eft Dauid inde in Marph.,
.
;^^-[(l;flXc:S,Sq:
3ulis, imo
qyp ^^ Moab:& dixit ad reeem Moab : Ma-
7 ii^^ui QLiafl quadrin-
ftimarenc Iud?i,&c,
quide Chriflus difcipuiis, imo
q^p ^^ Moab:& dixit ad reeem Moab : Ma-
7
"^^inesfimul
quafl quad
iSumrqSrptofc

.leat(oro;patermeus & matermeavob.fcum,
gcnn.Tu^cllefccuvus^uar.
k
canout.
rcns:quam qui digne accipic
,
viuir.-ncc immcnto profcnbitur qui contemnit.
4e Odo Cameracqnlis.Qui pnus crac panis,
bencdi^tione fa
Expof.facri
^^,5 ^ft c.aro.Modocaro,iam non panis.O
miraculum.Fran
"""""
gebacur inter d!gitos,fcdcns incolumis iter difcipulos. Erat
intcger & diuidebatur in partcs.In manibus ccncbac fcipsii
iVdc manibus fedifcipulis porngcb.u
cdcndum.Hoc ligna
bat Dauid,qui coram Achis rcgc ,fe in mp.nib. fuis fcrcbat.
Kid.R.ibb.Acbis
intcrpretacur,quomodocft,
per quod fl
gnificatur ioinorantia.Vcrbum cnim iurantis &C non agno-
fcentiSjC}, in ludasis impletum cft,qui dum Chnftum vide-
runt non agnouerunt. Curam eis thutuiiit os
fuum &
ai/it.Erant
cnim ibi priccpta lcgis carnaha:crat facnficium fecundum
Aaron ,
fcd ipfe dc corpore fuo ,
& languine inftituit facri-
ficium^mordiiTcmiMclchifcdcch
Mutauitos fuum in fa-
ccrdotio.mucauicin pr<Ecepcis,dans ahud ccfim euacuaca o-
pcracione carnah Collapfus eft in manibus corum
,
qncum
coprehcndcrunt & cruciftxcrunt,(5.i procidcrac ad oftiu por
tic.i.bumiliabicfcad inicium fidci noftre.OftiiJ porceinitm
fidcicft:afidcincipitecc!clia,iV
pucnitvfq-.ad
fpe.Quodfa
hu? quafi furioii decurrcbat
p
barba cius ,
Apoftolus apcric
diccs: TrHdtcarnM Chrijiu crici]ixu,Iud^isfcandalumgcniibm
au-
tem
C
. Coi.i.d.
auxUium ci fuilTctadicclum,
furgens indc,venitad regcm
Moabitarum :
rogauitq; eum
vc
parenccseius,donccipfe
dcfuo finc cognofcercc
,
in rc-
c^ione fuafufccpcoshabcrcc.
Quoannucnce
,parenccseius
omni ccmporc quo apud cum
fuerunc,d!gnis
umncrib. ho-
nomri func. _
a
jQA.o,/.llab.Significauic,quodrcdcr.-.pcornoftcrpera-
,
aapaflione&rcdemptionchumani
gencris de Ilraciitica
^,
plcbc in ludea primum ecclcfiam
collocauit, dc qua &
car Pi
nc fumpfit.vbi tratrcs cius,i.apoftoli &: domus patns cius,j.
quicredidcruntcxIudeisveneruntadilium,&:conuencruc
ad eum omnes qui crant in an.cofti.&c
Quibus fcilicct,ait:
Fcnite ad mc omnes (jui laboratis & oncrati eflis,&
ego refiaa
vos. M
b ^fr^<7//>no.
Rab.Gcnfu.fpcccatorum
qucdiabolo plol-
uunt,duexhibcntmcmbrafcruirciniqu!canad
iniquicace,
ncccftc eft vt tales in amaritudinc
animi
p^niitentiam agat,
& ad Dauid veniant,i.ad Chriftum
cunchs gcntibus
dchdc-
ratum,vtfiatcorumprinccps. Ipfc
eflenimludcx
viiwium& A
mortnoi iim,& pnnccps pacis.ciiius rcgni non ertt finis
^,
c 'Pr(;/e<3.werf
D4it/iMd//;/;a.-KHicron.MaUcphaiMoab
j,
ad quam profugus Dauid.cu Saulis
ifidiasdedinarct,vcnir. h
* Chrvf.Cuincq; vrbcs,ncqi
caftclla,neq;
focij neq; rcdit
p
incranc
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXII.
ABijt
crgo. PoH beneficium afacerdote ipft
Dauid exhibitum
,
confetjuemer defcribitur exhoc fetjuens facerdotum exterminili
&pnmb .Achimelcch accufatur,fecundb coram rege citatHr,ibi:M.i
ftt crgo&c. tertib iniufie cum fuis condemnatur,ibi: Dixitq; rex.
quartb fafluin ipfi
Dauid nuntiatur, ibi: Euadcns autem. Trima
tn duas-.^juiaprimb ponitur accufationis occafto,fecundb ipfa accufa
tio,ibi: Rcfpondcns autem Doeg. Circaprimumfciendum,(poc-
cafio accufationisfuit, eb a, Dauidiamfibi multitudincm fugitiuorU
i^egauerat^& ideo timebat Saul nepotefl.u Dauid augeretur, pro-
pcrep conejucrcbatur dcpropriisfatfiulis ejuaft aliqui eorum ipfiDa-
uidfaucrent,& eim ipfi Saidi non accufarcnt,dlcitur crgo.
I
Abi it exgo.fde
Gcth,propterpericulum tp ibi expertusfuerat.
X Et fu.&:c. Locuseftplenus cauernis &rupibus,&per conjequens
fugitiuis jptKS itctiam inforle Iud,proptcr quod Dauid ({ui erat de
trtbu Iuda,ad illnm locumfugitficurins.
3
Quod cum audiffcnt,&:c.dcfccnderunt,&c. quia Saulpro-
ftcr Dauid eius propinejuos petfequcbatur.
4
Et con.&c.^rc alicno. propter dcbita quisnon potefantfolucre.,
vcl propter inimicos <iuiL:ii non potcrant re/rfiere , velquia erant in
Saulis perfccHtione^vcl alia huiufmodi caufa,
5 Et fadu*. Fidetur (ppeccaucrittaUs rccipiendo,ficut.Abimclcch
inopes & vagosfthi aggregando,vt habeiur lud. ^.Diccndum
g,
non
aggregauit eos ad interficiedum innocentcs,ficutfccit ^bimelccb ad
iiitcrficicn-
interficiendumfratresfttos,nec
addepr^dandumfideles,
quia nonlc'
^turpopulum Ifracldeprdaffe,fed magis bona eoru cuflodiuiffe,{icut
br infra z^.de i{abal.Sed aggregauit eos ad
infidelesperfeqnendum,
vt hi infra in pluribus cafibus,& ad corpus proprium cuflodiendim.
contra infidtas Saul,^ poterat facere in tali neceffttate,
maximl cum
ia effet
rex inun5lus:j>f quod in tali cafu
poterat folutionc
debitorum
prolon^are,& inplimbusforefaClarelaxarepropter
cam
prJ:dtiam.
6 Ec profeaus. Hoc additur ad differentiam
iUius Mafpba
qua eil
in terra Ifracl,vt babeturfupxa J.cap.
7
Ec dixit. Expofitores noflri dicuntcoiter 3.
il\e rexfuit
^aas que
Saul debcllauerat vt diSum eftfupra 1 1 .ca. &
ideo Dauid ad ipfurn
iuitfectmu5,quia crat inimicus SauLHuic autem diSio concordare
vr
quod habcturinfralib.i.io.c.epmortuo
T^aas miftt i.witios ad confo
landim eiusfilium,eoeppatcrfecumfecerat
mifericordiam.
Sedi)iitc
difio obuiare vi,qHod m locispreeallcgatis ille TsSjas
dicitur
rcxjilio-^
rum.Ammon &non Moab,&- propttr hocfecundum iflos
confcqnen
ter diccre oportct,(pidemeflit rexAmmo &
Moab,cuinsnomcnl}ic
tacii:fcd in alijs prAallegatis exprimitur.Scd qiiiain fcriptura
coitrr
regnum Ammon &Moab dnr duo regna dii<crfa,ideo
dicit
^"^^.^
ifie rexMoab ad quem iiitt Dauid.non fuit
l^aas qui crat rex filioru
^mmon,:uit tn ad ipfiim duplici de caufa.l^nafuit
quod Said
hebat
bellum contra rci^cm Moab,fiutt & contfafilios
.Ammon,vt
habetur
fupra I ^..Aliafmt quia Datiiddcfcenderat de B^ith Moabite, vt babe
turf<pra
l\i4tb vtt.6- ideofccuritis
fugit ibipmpier
cognationm
ex
partc matrisfux,maximbjcim illos Htb.qui dnt JKuthfuifl^e
pha re-
gis Moab,fp quod rex ille reccpit Dauid cr
viros eins & pofnit
eos
(juodamfortalitioproptnquo terne Saul,dc
quofubditurpoflea.
M O R A L 1 T E R.
^biit crgo. Scquitur.
7
Etdixitadregem. rcrhoc;u"ic qucd
Dauid
Dauid fugiciuus &in pcriculo fui corporis &: corumq.
erac
fccum,?.nte cmnia quefiuit parcnribus fuis fccuricacc
mallo
nis oflcndic pcr hoc faitii quancu dc parc tibus lic
curandu.
4
6i I. Regum.
^
inerant^conf.dera quoanimoe-
A raccum aduerfus frecuhisom-
liii^
t
riibusrcg-empugnarcrogcrcrur
I
nccpra:cerdcierca& rpi'luncas,
quo conhigcrcc
,
rcperire non
podcc.
a Dixh']; Gad. Rab.De improui-
fo Gad inducicur.NuIla enim fic
mcnt!oC!US in prarccdcncibus.
, fiGUC & Hc!ias,vb! d icicur : Et di-
l'\*' xit Hclias Thesbites de habiiatoribus
GuLtad. Ex ore igif' doniini Gad
prophcca dixic ad Dauid,vc non
morarccur incer gences m tcrra
polluta , fcd in tcrram luda: re-
dcat,vbi iiixta voliitatem domi-
niperfccutioncm fuftineac.
b
Saul atit haftamanu tcncnt , &c,
jj Chryfoft. O cxcellentem in-
faniani ,
ofhiporismagnitud!-
ncm. Eum qui vit.a fibi fcniarat,
&omncmexerc!tumab alicni-
^
B
n.^im
m
t u
donec fciam qiiid fa-
ciat mihi Deiis. Et t re
lic]Liit cos ance faciem
regis Moab . Manie-
i
riinrq; apud eij cund:is
^
diebus quibus Dauid
fuit in pra'(idio . Di-
j
xitcjue Gad propiieta
ad Dauid:N()li mane-
re in t
pra^fidio
,
profi-
cifi-ere & vade in tcr-
1
ram luda. Et profeclus
cft Dauid, & venit in
faku Harcth . Ec audi-
4
uit Saul
,
quod t appa-
Dauid
I
ruiflet Dauid & viri
c"
gcnxGoliathfororehbCT^^^^
j etantcueo Saul au
vchouelufpecluhabcc:iScn\cn-
^
^
Ceobtenebratus ab inuidia, vt a
quadam cbrietate , bcncfacl;ore
vthofteni fpcdtat Ita cnim fe ha
bcre folec huius affc<ftionis ma-
litia.pnmum corrumpic euma
10
generatur . Sicuc enim vei-
isquia ligno producitur, li-
^
i;iniprim6confuiniit:ita&in-
tiidiaillamprimo animam cor-
\
nimpit,a qua nata eft.
, Cnrirerfus
a f
Id eftiBcniamin.
nunc filij lemini : Nunquid omnibus yobis dabic
iilius Ifai agros & vineas , &
vmuerios vos hcict
'tribunos &centurioncs ? Quoniamconiuraltisom-
ncs aduerfum me, & non ell qui mihi t renunciet,
tem cum maneret m
Gabaa, &: eflec in ne-
more quod eft in Ka-
matha,hafta manu te-
nens,cudiq; ferui cius
circunilarenceum: ait
ad fcruos luos qui afiTi-
ftcbantei : Audiceme
Cap-XXII.
4^2
maxime cum &filius meus f^flus
inieri t cum
fiho Ilai:Non eil qui vicem mea dolcatex vo
bis,necquiannuntict mihi , co
q fufcitaiie-
ric filius meus leruu mcum aducriiim me in-
a
f
Inimicura.
^ fidiantcm mihi vlq; hodie.tRefpondcnsau
rem Uotg Idum^usqui afliftcbat,&eratpri
6 mus inter fcruos Saul; Vidi,inquit,filiu Ifai 1
Nobe apud AchuTiclech fiiiu Achicobficer
7 docem,qui confuluit pro eo diim, &cibaria
deditcijfed&gladmGoIiath Philiftha^ide-
8 dit iHi. Mifit ergo rex ad accerfendum Achi
melcch fifium Achicob ficerdote &omnem
domum patris eius faccrdotum quierancin
Nobe. Qui vniucrfi venerutadregem. Etait
Saulad Achimelcch. Audifih Achitob.Qui
rndit, prarftf) (um domine. Dixiique ad eum
SauiiQuare coiuraftis aducrfum me tu &fi-
hus lfai,& dedilli ei panes &: gladium,& c6-
fuluifti pro co Deum,vt confurgeret aduersu
me infidiator t vfq; hodie permanens ? Kn-
9 denlq; Achimelecn regi ait; Ec quis in omni
1 1 bus leruis tuis ficut Dauid fidelis,& gcner re
li
gis^&pergens adimperiumcuum,&glorio
,4 ius in domo tua? Num hodie coepi pro eo c6
I-; lulcredommum?Abfithocame, net fufpi-
cetur rcx aduerlusferuumiuumrehuiufce-
'6
modi in vniucrfa domopatris mei. Noenim
fciuit feruus cuus quicqiiam fuper hoc nego-
i7tio,vcl modicu,velgradc.Dixitq; leXjMorte
D
tfuprsir I).
tconfticticus
erat fuper.
NICOLAVS DE LYRA.
1 M.mfermuc\;' fcUicet,pater &mater Dauid
, &aliide
fua co-
I gttatioae qui non potcrant ettm feqiii.
z Cundis.&c.in prajfid. i.in prxdiBofortiliiio , vfij; ad monitio-
nem Gadprophetie, Dauid cum virisfuis inde reccjjit , vt fiaiimfnb-
ditfr
.
5
Dixitq; Gad.Q^odfa&imfiiit ne viri qui erant cum Dauid,(^uo
rum aliqui non erani, muUim iiabiles in fidcpropter debita & tribu-
lationes in quibws erant,declinarent ad idolatnam fi dm manerent in
terra idololatrifubdita,cir Pt patieniia Dauid in ptrfecutioue San-
/w magis probarctur.Ex illo vero receffit Daiiid,rex Moab indlgnatus
cccidi: patrem &matrcm Dauid,al:quos tanienfugicntes l^as ..dm
tnonitcs Jaluauit,propter quod poUea Dauidmifit nuntios ad confo-
landnmeiusfiiium,ec cppaterfecerat iflam mifericordiam fecurn in
inimicisfuis,vt dicit I{a.Sa.
4
EzaudmiiS.M\.Vropcer quod timuit ratione prxdiRa, &ideo
tnouit querimoniam defaniiliafua quaft aliquifauerent Dauid.&pa
tet lit
.
5
Rcfpondcns autcm. Toftta occafione accufationts , hic confe-
qiicntrrponitur accufandi aCiws cumdicitur.
6 Vidi inquit fi.Ifai.
'^'" nominauit eumproprio nomine,tanquti
indi^nitnt nomtn.zri,volens in hocpUcere Sduli..Accufatetiam .Achi
r/ielei.h ex confequenti di.
7 Qlaiconki.
Dicuntaliquiquodiftementitusf'.it,ficut
relatorcs
folcni plns diccrcquamfit in vcritate
,
contrarium tamen magis vide
tur verum,vt pollea dicetur .
^
Mific
t
fecundum
diem haiic,
id eft.velui:
liodie pala
fit.
tvttibiobc-
dijt;
t
iraponac.
8 Mifit ergo. Hic confequcntcrponitur ipfius .Acbimclecb cufuis
ciiano.^ patt litera vfque ibi.
p
Rcfpondenfq; Achi. ad declarandamfuam inuecentiam.
10 Et quis^^^dc.h. quia n.gocia fibiiniiiCla a regefidclitcrfccerat.
1 1 t gencr regis. iy
pcr cojifcquens efl eificittfilius.
I 2 Et pcrgcns. promp.efc expoi.endo omnibwspeiicuHspro te
&
regiotuo.
13 Et gloriofus,&c.
l.honorabilifprie omnibws.Fnde &in men-
fafoUtui
eiatfcdcre immcdiaih u.xta rcgcm,ni habetnr fupra lo.qiiA
fidiccret :
^i-cejje fuu inpluabm articulispropter pr<xdi[ia,Q> lam
diu iflvt
plurits confulnenm pro eo domini-m.ideofubdnur.
14
Num hodlC,ik:c. q.d.fihoifu- capijf^m corfnLrc dominum,&
non aiitepufles
rnc haberc fnfpeclitm. Ili i atitem qui ttnent Dacg
fu-
frafafnm
uiXifle^diiWJt. Num hodiccttpi, idcfi,nec nunc,ncc a-
liivs confidui pro eo dominum,jedprior txpofiiio magis concordat li-
terx prs ccdcnti.
15
Abflt hoc/. (p
coiurauerim in aliquo cotra te. vndcfubditur.
1 6 Non en 1 m. Scd iflud videtur repugnare ei quod dittum efl,quod
conf:tlti:tpro eo dominum,et
fi
confnluit verijimile
cfl quodfauit de
fuf^a eim afactc Saul &fic
negoc'Uinfcittit,Diccnditm qnod Dauid
dixit tant '.mmodo vcrb^sgencrulibus qnodprriculimfibi mrnini bat,
i&quod confuleret dominuni vtrum euoilcrct pericidum ilL<d, &roga
uii ficerdotem
vt araret proeo,& per hoc .Achmelcchfcirc non. po-
tiut ih Dauid fi:geret afaae SauUs,qtiiafrequmter
ipfi
Dattid aUun-
deperiiuLtimthinebant.
17
D\\\iq;.Hic
poiiituripfiusAchimeletb &omnis domttspatris
fui initt^ta
tondcmnatio,cum dicitur: Mortc iiioncris.
Etaic
M O R A L I T E R.
i
Dixitq;,&c. Per Gad prophctam intelligitur bonus prjela
tus,qui de falute maximc 'pirituali fuorum fubditorum de-
bctc{rcfollicitus,&:i6monuitD.iuidrccedtrc
de locovbi
fccunuscratcorporalitcr intcr idolo'atras,tamcn pcriculo-
fius fpccialitcr. Na aliqui de focictate Dauid ad idololatria
decliiiarc polTcnt.fi ibi diu manfilfcnt.idco dixit.
t
Fadeiacerramlu.Wb. Dcuscolcbatur,ciiSiuleius aducrfa
rius ibidomiuabatur.Lxhoccciam q,
Dauidcum luis iUuc
iuic.
iuit ofi^cnditur
q.hominesdebcnt eflc magis foliciti dcca-
ucndo fpiritualc
periculum quam corporale.
5
j\('fpondens autcn . Pcr Docg qui intcrpretatur mortuus, al
lce^oricefi^^nificaiurludas
proditor qui de morte Chiilti
traflauiccum
principibusTuda:orum,ficut Docgdcnnntia-
uit Sauli faclum
Achimclcch fiu^nantis Chrifium ficut ca.
pre.fuitdic^um,^'
perillnm dcnuntiationem Achiniclcch
fuit occifus &: alij faccrdotcs occafionc cius,& fimiliter pcr
tratlatum
lud^prxdidhim Chniius fuit pptus &occifus,
&polt hoc
Apofioli &; Martyrcs alij pro fidc ipfius
.
Tom.i l'
4
4^3
GIorordi.&NicoIaideLyra.
464
njii v.ildcdalcbanc.
llliLisaucem iieglii^c
ti u non lctics pcnas
d^'dcmnt. Qjando
crgo facbun tiicii!: a-
liquidnctkrinni ,nc-
mo lic incrs & igna-
uus , fcd igne ardcn-
tior : ncc minus do-
flXuiidi,
Qxfk,
fj.
Hxc S.iulis cedes fuit omnibus r.lijs peccacis magis imp.a.
5 Chryfoft. Quandalonachannimin Sauliscnpcrc opor-
tcbacomncs coinmuniccr adcntances eripucrunc. Quando
aut volcbat occiderc cot faccrdotcs.nc vocem c^uidc cmilc
runt,ncc eos dcfcndcrunc.Huius rei cau fa erac locordia , &
q. ficerdocum vicc
morieris Achimelech tu & omnis domus patrj.s tui . Et ait
^
a f
Eminini fum <)iii im^etio rcjis initcuntur ad inierficicnJjs reo.
rex
+
emiflariisquicircumtlaDanteum; Conuertimini &: in-
terficitefaccrdotesdomini.
Nam manuseorum cum Dauid
1 Dauid & fcrui ctus.
eft
,
fcientes quod fugifler,^; non indicauerunt mihi . Noluc > t
runc autem lcrui rcgis cxtendere manus fuas
*
in facerdotes
domini. EtaitrexadDoeg.Conuertcrctu&irrue in facerdo- 3
Icac,quamhiquibus
tcsdomini. Conucrfufcjuc Docg Iduma^us irruit in facerdo-
fitimuna &;icapluri
1 Vt pct habiium relig onis inoucremr animus tegis ad pictatem . }
It-lILUl.
^
tes&
trucidauitindieilla o(5bogintaquinc|ue viros vellitosE-
4
barfindfuu'^^^/"''
phodlinco. Nobc autem facerdotum ciuitatem percuHjt in
5 ^ Chr>'f.Q[undofa
^
ore dadii , viros & mulicres , paruulos &Ia(flantes,boucmque
cerdosqui mipiasre
m.
P
_
j
j-
K j c\- A
sismanusetfusrerac,
& afinum &ouem m ore gladu
.
huadens aurem vnus hhus A-
s
dadcm luauofiffi!
chimelcch fihi Achitob , cuius nomen erac Abiathar , fugit ad.
mamannutiauit Da-
uidi,erupit in amarif
limamillam vocem.
Es-Q fum caufa mor-
tis totanimarum.Ica
quc Abiathar iugiter
cum illocongrclius,
nihil ahud erat,qui
lu6tus illius ac mgro-
ris monumentum
,
Cumenim m illum
intucbatur,fcmpcr vcrfabaturilli ante oculosnccatio illafa
cerdotum:6cliuiusfibicaufamimputas,reisomnibus int^ J
licius degebat,
CAR
g
Conuerfits<};Doe^Jdomaws,irru'!tinfacer4otes^&c, 4 lofcph.
'a Cum arm.iti circunftantcs Saulcm,non prj:fumerent cotin
Lib,<.Anti,
gcre faccrdotcm,fcd diuin itatcni formidarcnt, potiusa rc-
Mf. ij^
gi parcrc vcllcnc,tunc rcx Syro Docg impcrauit facerdotis
jnteritum.Qiii fumcns inx malitia: limilcs,occidit Achime
lcch,ciufq; progcnic
quafi trccccofqu;nq;,
Quo fado, mifit quo
qucSaqlin Nobeci-
t
fprfbrib,
ijnatcni faccrdotu
,
&: omncs occiditjno
iniilicri,nonintanti,
non alij pcpcrcit a:-
lati, camquc lucccn
,
dit. Hx'c fiquidcm
rtw.
contigcrunt
,
ficut
g
Dcus facerdoti Eli
prophctauit,proptcr
'
iniquitates duorum
filiorumcius,dicens
prolcm eius radjci-
tus eucIlendam.Hoc
Saul fecit ftudcns
quodammodo Pcii
facerdotibus prophc
tifqucpnuarc, dum
^
Dauid, &nuntiauittci quodoccidifletSaul facerdoies domi
tantos fimul occide-
'
.....
i.
.....
rct,neq; patriam co-
ram mancre pcrmit
tcns,vt pofTct aliquis
pofl illosoboriri
.
^ Theod. Digni
funt laude fatcllites
Saulis. Ncquecnim
cu rcx iuffilict , tole-
rarunt inquinare manus carde facerdotum.Doeg auccm im
pius hant fccit cxdem. Adicclum cft autcm ; Omttes portan^
tes ephod, ad maiorcm reprchentloncm cius qui id aufus ef^.
Ha:c
ni . Ec ait Dauid ad Abiatharj Sciebam enim in die illa
,
quod
cum ibi cflet Doeg Iduma^us
,
proculdubio annuntiaret Sauli.
Egofumreusomniumanimarum
*
patristui . Mane mqcum
nc timeas . Si quis qu^fieric animam meam,qua:ret &; animam
tuam 5
mecumque feruaberis.
NICOLAVS DE EYRA.
j Et aic. dicit I{a, ?a,^uod inifucrunt Ubner &^mafa qui tnitte
hantur ad rcgni negQtia,
i
Nolucrunc. Scicbant enim cp non erat ohcdiendum regi in illis
q
funt
contra Deum,et hoc acceperat vtdicit ',\a.Sa,ab eo,^itod dicitnr
Jofue, i,d, Sicuc obediuimus in cunitis Mofl , ica obcdicmus
&tibi.-tantum fitdominus Deus tuus tecum. i. in illis in qui-
bus voluntas tua eft
concors voluntati diuinn tibi obt diemus, &non
in aliis,
j Et ait,&c. llie nonfuit ludms natione, fcd Idumxus conuerfus
ad IudaifMum,& ideo non intantum horruit interficereJacerdotesfi-
(ut alii. veruntamen non fuitfolus,quia non poftet
tot homines inter-
ficere &ciuitatem deiirucre,'iifi fuijjhntplures malifecum
,
4
Vcftitos, Fenerant enim ad regem in vefiibus in quibus miniUra
hant ante Deum,vt magis fleCIerent animum eius iratum.
Nobe.
5
'Nohcfcilicetyde mandato Saul.In quo apparet magna crudelitas
in vafiatione tot bonorurn,& in iugitlatione tot innocentium.
6 Euadens. HicconfequenterponiturhniusfaSii denuntiatio
ipfi
Dauid per ipfm ^biathar,qui elfugcrat vtper Dauid tutaretur^ro
pter qucm domuspatris fui dejlrucla fuerat.
7
Etait.&c.Scie. Hicponitur fcire improprih pro conieiuran:
uehimere^non tamcn reuelauit hoc ,Abimclech,quia defnturo conti
gcnti certitudinem non habebat,& quia
fi
fecijjctfibi pcriculnm im-
minebat:quiaforteperfacerdotesfuiJfct retentus &Sauli traditus,ip
feautem magis dcbebatprxcauereproprio periculo quam alieno.Siau
temquxratur,quare Doegnon dettnuit eum,& quare non uocauitad
hoc adiutoriumfacerdotum. Dicendum
q>
ex uotofueratplurtbus
die-
bus in loco tabernaculi caufa orationis,uelad difcendum legem,ut di'
cunt Hcbrai,propter
q,
ignorabat modum recedendi
ipfius Dauid s
Saule,^:^ ^fugeret ibi exul.
CAP.
M O R A L I T E R.
$ Euadens autem.Vcr cuafioncm iftius fignificatus flut f^atus
confcdbrumquifilij funtChrif^i,quamjisnon tranfierint
pcr gladium. Moraiitcr per Doegqui bouum faftum inno-
centis Sauli retulitin malum,fignantur adulatores & mali-
gni rclatores:& per hoc potcntes concitanc contra innocen
ces,& hoc eft pefTimum , maximc quando fit contra perfo-
nas Deo confecratas.ficut
mpropofico Eccl. ^S.b. Sufurro &
biUnguis makditiusuurkauii enim multospacem habentcs
,
4^5
I. Re^um. Cap. XXIII.
466
/?
A
3
c A p. xxiir.
1 ;. ihimopvu
^nanc Ceilam .
:: Hicron.Cci-
]a in tnbu lu-
da, vbi quon-
dam fcdic Dtl-
U!d:&: nuncvi]-
lula Ccila a.d
Oric nralcm pla
gan: Eieuchcro
polcos,pergen-
tibus Hebron
,
quaiiab o*ilauu
niilliariojiqua
fcpulcrum dc-
monftracur pro
phecgHabacuk.
b Vorrb eo tCM-
porecjuofugie,^-'
iiatbar,&c.
4c Hier. Ephod
iUuderat,quod
'Moyfes iuben-
^iedominofcce
tac,in quoerac
dod:rina,&:veri
tas, inquoccia
confukuc fiicer-
dos dominum.
C
Si tradent tne
piri Ceiix in ma^
4c Hicron. Re-
foondic : Si hic
itcteris,dcfccn-
dec.Ec li defce-
<lca:iSaul,&:hic
tc in-
- a
E
c A p. xxin.
T annuntiauemiuDauidjdicentcs: EccePhili-
^
a Annoriam d^ arcis afiioratam.
fl:hijmoppugnantCeila,&deripiuntareas. Con
^
fuluicergoDauid Dorninum,dicens:Num vada
&c percuria Philiftha^os itlos } Et ait dominus ad
Dauid:Vade&percunesPhililtha:os, &CeiIani
{aluabis. Et dixerunt viri qui eranc cumDauid ad
eum.-Eccc nos hic in IuJ?a confirtctes timemus,
3
quanto magis fi ierimus in Ceilamjaduerlum agmina Philifthinorum ?
Kurlum ergo Dauid confuluit dominum . cm.u refpondens ait ei : va-
4
de in Ceilam . Ego enim tradam Philifth^osjn manu tua . Abijt ergo
Dauid &virieiusinCeilam, &pugnauic aduerfum philifthxos . t
5
a Oneranda de area.
^
abegit iume^ntacorum, &percufllteosplagamagna,&: faluauittDa-
^
uid habicatores Ceilx . Porro eo temporc quo fugiebat, Abiathar filius
j
a Qiind Mjiyfej iubente domino fcceratrficut etiain rationale in <]uo erat doiflrina
.
& veritasiin quo eiiam confaluit Dauid domiiiain.
AchimelechadDauid, inCeilam Ephod fecum habcns defcenderat
.
Nuntiatum eftautemSauli, quod veniflet Dauid in Ceilam. Et ait
g
Saul : Tradidit eum dominus in manus meas: Conclufulque eft incro-
greflfusvrbem, in qua porra: & fer.Tfunc. Eipr^EcepitSaul omnipo-
pulo, vtad pugnamdefcenderetinCeilam,&obfiderct Dauid & vi-
roseius. tQuodcum Dauid refcilfet, quia pra^pararet ei Saul clam
p
malum> dixicad Abiachar facerdotem : Applicaephod.EcaicDauid; 10
Domine Deus ifrael , audiuitfamam fcruus tuus quod difponat Saul
n
c venirc in Ceilam, vt euertat propter me vrbe.Si tradent me t viri Ceilic
1
2
in manus eius,& Ci dcfcendct Saul (icut audiuit feruus tuus? Diie Dcus
'^
d
Iftael indi^ feruo tuo.Et ait diis ; Delcendet . Dixitque Dauid rurfum
5
Z!^rEt%"ult7s
'^''''"'-
te inueneriCjtra
D
d;?nc.
4^ Theodo.Di-
uina
fcripcura
*<I*-f4.
oUendic
Daui-
dispietacem.Se
pcr.n.Dcum
fci
fcitas , & aciem
inllruebat,f<:g.e
,
fccbac.
'
d Defcendet
.
Rab.Sihicfte-
ceris defcendec
Saul,i?,:tradent
tcviri CciL^in
manuseius:er-
go volunc^tem
eorum indica-
uit . Viri aucem t Jommu
.
Ccile ingraci be
neficijs Dauid,
quos de mani-
bus Philifthino
rum Itberauic,
ludijorijinfide''
liracem fignifi-
cac&inconfla-
tiam
,
qui rede-
pcori fuo ingra-
ti apud feculi
poceflates infl-
iin{ti}o.b.
diancur. Ceila
auccm interpre
tacur ad flinda
ia61:a,velexcel-
lens {ibimec. In
vtluna mutatim.
IT.
7.b.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P XXIII.
'
T annunciauerunt Dauid. To^quam Saul pcrfe-
ciiinsfiierat DaniJcxiLOjijic cijnfcejuentcr eumper-
& f-qtitur muliipliciter i.'ij,.(}<endo .
&
quia Dcus fa-
j\^
cit cum tcncacione prouencum, ic/eo circahoc
primo ponitur contra Dauid dnpiex mfultus . fccun-
i ihtriplex pionentwi ca. 14. Circaprimum Sanl perfequicur Danid.
I
frimb in ciuita:e,fecundb m deferti vaflitaiefibi: Ec vidic Dauid.
Trimain tres, qniaprimo Ceilaper Dauidprotegitur. fccundb in ea
4oatraDauid vbfidio difponitur,ibi: Nuciacum eflaucem Sauli.
tertio Dauid Dei reueUtione eripltur,ibi: Quod cum rcfcillcc Cir
laprimumdiciiHi: Ec annunciaucrunc. fcUicet viri de Ceita im-
minens eis pericu lum.
X Confuluic crgo. Urat enimparatws iuuare filios Ifrael: tum qa
tos diUgebactum ijuia iam erat inunSus rex: &ideo curam habebat
deeorutn falntctamen ficui debebatprim voluit domitium confulere:
I
Jed virifui eum auertebant,dicentes,
%
Eccenos. quafidicant,ftierimtisad bellandum contraThili-
Jihxos, audiec Saul,&fic dato quod vicerimus ThiliW)os cpurte-
bitnospugnare contra Saulem,& nonpoterimuspropterlaborcmbel
ti prccdentis.
4 Rurfu m. 7^0 quia dubitaret de vi&oria,cum iamfuper hoc ba-
bnijjet diuinum refponfum,fed
vt ex dupHci refponfo diuino virifui
ejjent
ejfent confortati,^ tarati ire cum eo.
5
Ecpugnauicaduerfum Philifth. eos debellando . Ideo fub-
ditur
.
6 Ec abcgit iumenta. Qux adduxerant Thiliiibxi adportandum
in tcrramjiiam bL-ida^^ aUa bona Hebrxorum.
7
Porro co. Ifludfibdicur ad rcfpondcndum quxjiioni tacitx:quia
diSium eii,q> Dauid bis confuluit dominum:ideo pojjet quxri pcr q.ic,
&
quomodo.Et rcfpodetur hic (pper ^biacharfaccrdotem,qui fu^ncs
ad Dauidfecum
apporcauera} ephodyjux ejl veslisfmmifacerdocis,
in qua erat rationale iudictj^in quo apparebat refponfio domini,proHt
diiiumfuit Exod 28.
8
Nunciatum. Hic confequcnter ponittir difpofitio ad obfidendmn
Dauid in Ceila,per Saul ^3- viros eius. Etpatet litera,
9
Quod cum Dauid. Hic confequenter pQnitttr exceptio Dauid
,
cum dicitur: Quod cum. per exploratoresfuos , eb qtiod fcmptr de
Saule timcbat.

10 Dixitad.
i.inditerevejlefaccrdotaliad confulendum dominitm.
11 Et MD^uid.fcilicet perfacerdotem dominuM confidentem,
11 Vc euercat propter mevrbem. Si illi de ciuitate iioluerint me
ei tradere.
1
3
Si tradent. ytprscaiicant ciultatifiiiX.Licet ifl.du interroga
tiones fitit fcripta immediate abfque refponfione media,non tamenfic
fuerutit fa!^x:Sed habito refponfo deprima,fciUcet dedduentu Saul,
fada fiiit fecuiida de traditionc Dauid.
1
4
Ec ait
dominus. i.
fi
manferis in ciuitate,defcendet : quia nott
venii iUiiC, vtpoitea
habetur,quia Dauid iitde recejjerat.
4cEtdi-
MORALITER.
1 Et annuntiauertintt&c.Ceilam. qu^ interpretatur ad funda
iacla.idcopcripfam fignificaturmilitasecclcfia.Funda na-
qucbcllicumcitmftrumentum,vtpatetludi. 19. Militans
flutem ccclefia fcmpcr eft coniunita bello contra d^mones
iii:vitia.l'crhabitatorcsigiturCeilxfignificantur filijeccle
fiiE,quorum aliqui funt boni,aliqui mali vfquc ad fine mun
di.tamcnbonuspra:lacus,quipcrDauid fignificacur
, coq,
l^auid fuic paftor ouium.dcbcc vcrofquc confolari,ficut Da
uiU habiucores Ccila: conlolacus iuic.
tdiri-
a Et
diripituit.
i.rapiuntalimcntadearcis,per quaj fignifica
tur verba
diuina&: Euchariftia; facrametum, quibus ridcles
fpiritualiter
reficiuntur.Hxc autem alimenta Philifthij
m ra
piunt,quando
dcmones qui per
Philifth^os flgnificacur,fru
dum verbi
diuini,&: Euchanftia; facramenti fuis tentationi
bus
impcdiunt
. Sed Dauid habitatores Ccila: f.iluat,_quan-
do bonus
prxlatus fuis precibus,&: exhortacionibus tetatio-
ncs demonum
erMfuos fubditos euacuat. Scd quoniam fi-
cut dicium
eft in filijs ecclcfix aliqui mali funt &: ingraci: ;o
pro illis
dicitur,quod
viri Csilx ad cradcdum Dauid ia nu-
nus Saulis
fuerunt
paraci,ficut dicitur intra.
^itEtdi.xit
4(^7
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 468
^
a Zifh. Rabban.
Apud fc l.ititantcni^fliiid , Saiili prodidc-
A riinr,cV cum cc dc mortc eiiis tiadaucrunt. Zsphxi aut flo-
rcntes vcl gerniinantcs
intcrpretantur ; &: ri^nificant cos lu
d?os,cj flni cm tcrrcnr rcgm appcccntcs,cuni principib. Uiis
dc pccc Chnni
tra(flaucrunt,qucmodo cij pcr difcipulu fuu
pcrdicuni apprc
Si tradcnt mc viri Ccil^, &viros qui funt raecum in m:in u Saul ? Et d
i-
I
^^'""'y

a f
In vo!uiuatehal'ent VI trjoint.
** ^l^Jll-pii
nus aurem oftendit fuam quoque cius cur.1. Nam om\ D.i- D
uidccflcccipcurus Saui , incunioncalienigcuarum curfiim
ciusrcprcific.
Jfi Cvrilliis. lonachas hoc magnone^ocio inuenic ipfum
L.
Dauid in fylua,qu:aci amiciciac6iundi(rimus,adc;)ntorca- ";
diim ilkim pcr-
hcndercnc , &
prxfidi ad intcr
ricicndum tm
dcrciir,&florcn
tcs fcculi 'Chri-
flum in mcliris
potcflaccs fcili-
ccc huius mundi
produnc.
^
l. dcloc. JJ Hitron.Ziph,
Hct<
inoitauo millia-r
^
rio a Chebron',
concra Oricnte,
\.
vfque hodie vi-
cus of^cndicur
,
vbi abfcondicus
cft Dauid . Fuic
autemcribus lu-
da in Daroma,
jn finibus Elcu-
thcropoleos .
^iph mons fqua-
l.dus , vel cnli-
"*"-
g.ins , fiue nebu-
lofus.IuxcaZ.iph
in quo icdit Da-
uid prope Cher-
mclam qux \n
fcripcuris fandis
Carmclus appel
lacur:viqus hodie
appcllacur luxdorum.vnde fuicN.ibal.
b Et Sunrxit Innatkts.&c. -'si Tb'C<Hiorec.Ionathas oftende
bac feardcncer ctTcatTcdium in Dauidi^ai . Nam cum paccr
eius fpirarcc ca-dcm, iV cum vcn.in cupercr,non culic (tiniu
lii delidcrij,fc-d vcnic vbi dcgcbat.Eccu pra;dicbone regni,
Ci animii addidilHCjpaik couucncj; rurfus pficmauic. Domi
nus au-
lona-
xitdominus:
Tiadcnt- SurrcxitergoDauid&viri cius quafifexccn
ti,&egi'cflidcCcila, huc atc|ueillucv.igabanturinccrri. Nuntiatum-
cjuecftSauliquodfugiiretDauiddcCcilaSi laluarus eflcc, quamo-
j
brcm
diilimulauitexire . Morabatur autem Dauid in dclefto in locis
^ 7.pti inons fijiuliilu". vel ncbulolUi vcl caigansvnu.; autoii de pj.Uiii Cilcb fic appjlbms cll.
firmilTimis , manlitque in montc{)litudinis Ziph , in monce opaco.
Qua*rebat cum tamcn Saul cundis diebu.s,&: non tradidit eum domi
s
nus in manu cius.Et vidit Dauid,qi egrcflli.s cflretSaul,vtqu3Ererec ani
4
mameius. porio Dauid crat in deierto ZiphinfyluaHtfurrexitlo s
^"20^1,
1 rt- 1 o
1

JT^ 'J- r 1 o r
'"''""'"'
^
niumpoccft.-^cc
nathas falius saulj&abijtadDauidin lyluam,iContortauitmanus
7 &:quoniamgra
eius in Dco . Dixitque ei. Ne timeas . Neque enim inucniec te manus
tioraeffcncqu^.
Saul patris mci. Et tu rcg;nabi^ fuper Ilrael ,
&ego cio tibi fecundus
.
HlbusSi!
^
Scd & Saul pater meus fcit hocPcrcullit ergo vterq; foedus coram do- 8 renc,&;c. Ziphii
mino.ManiitqucDauid in Sylua. lonathasautemrcuerfus e/bndo-
"""" ^"'^^^
mumliiam. /\fcenderuntautemZipha^iadSauIin Gabaa,dicentcs:
Nonneecc.e DauidlatitatapudnosinlocistutiflTimisiylua^, in colle
HachilequcEcftaddexteramdeferti? Nuncergo ficutdefiderauit ani
matua,vtdefccnderes,dcfcendc.No(]:rumautemeric,vttradamuscu
in manusregis.Dixitque Saul:t5enedid:i vos adommo,quiatdoluiftis
vicemmcam . Abiteergooro,&diligcntius prxparatc,
& tcuriolius
chisorculac*iXi
c.
Uidcm fccurum
eum cfle iulTic
,
&L fpem bonam
h.ibcrctucurorii
nccprcCfcncibus
rcbuscumdcbe
"'
rc deficcrc,quo-
"f
niam rcgnacu-
rus forcc,&: h.ibi
curusfubfe He-
m om-
Quft. f
4-
C
auccm iniu[h&
malignilliinavo
luncace fua can-
dafrufJracifunc^:
qui cij nihil ma-'
h fudinere po-^
cui(f'nc, fi Daui-
dcmnon mdicaf
|,
fcncSauli : pro-
f
pcer biandimen
carcgia, virum
rcligiofuiP,& ad morccm iniuftc quxrjcum,&: quilaccrc po
cci"ac,prod:dcrunt,&: (cciim crndcre prom;ferunc. _
'V. AmbrofEc aniicitiaprobabilisqua; honcflacem cuecur^j^B
pfcrendafineopib.honorib. pracibusihoneftaci vero pfer-fl
ri non Iblec fcd hiMicliacem fcqui.Q^alis fuic lonachc, qui ^'
piccace non otlenfam pacris,ncc falucis periculu retugicbar. n
Aiccndic
Dlui&v
NICOLAVS DE LYRA,
1 Et ditic. SciUcctfi manferis in ciuitate^& Saul illuc venerit ; ita
qnod conditionalis cfl
rera,quamuis neutrum euenerit. fictit ifla sfl ve
ra:fi homo volat habet alas,quamuis Uraqucpars conditionalis
fit
fal
fa.Seqiiitur.
i
Quamobrcm d\KM:t\n\zu\t.pofl Damdpro tunc.
3
C^^rebac T^n qubdfemper ipfum aliu qureret, fed quia
fem-
fcr
habcbatvol''ntattm qurcdi ,fifacultas capiendife cfjcrnt
,
vel
ijuiafempn aUu ipfwn qurebat,nun pcr fe,fed per exploratores .
4
Ecvidic. Hiccorfequentcr ponitur perfecutioDauidindeferto
.
quando enim Saul viditfc effefruflratnm ab intcitionefua ae obfidio-
ne Dauid in loco claufi mnris,p( rfautusfuit cum in neworibns e-r fyl
uis.ln ijua pcrfecHtioneftc pn cedttur:quia prima Dauid a lonatha c o
fortattir.Sscundb afuis cohtiibultbus aciufatur , ibi : Afccndcrunc
auccm Z'pha:i. Tcrtib Saul in latibults eum pcrfcrutatur, ibi: Ac il
li furgcnccs. Circaprmiim dicitur: Ec vidic. ad qnarendum Dauid
tcr ncmora &deferta
, &ideo verfabatur Dauid in tutioriLus locis.
Et hoc
f.t hoc efl
quod dicitttr.
5
D.'iuicl crac Q^i cfl loats nemorofus &opacus.
6 \:x furrexit loiiachas. defocletaiepatds ipjo ignorante.
7
Ecabiic Sckbatenim vbi efl'Lt.,quia
fcquenter mittebant nuntior
adinu:cern.,occtilth tamen.Caterapatent vfjtts ibi.
8 PercufllC Tribitsenim vicibus ini^t lonathas feedns cum Daiiid.
Trimb in domo.Secundb in a^o,vtp.itet exfrtpradinU i S.cap.er 20.
Tertib in deJerto,vt hicpatei.In ftgnim ipfidclis anima, quxftgnifi-
caturper lonathan debet inirefadns cum Deo,qtdper Daiiid inteliigi
tur.Trimb in dvmo cordis.fecundo in aoro pperis.tertib in defetto cott
tcmp-ationis,
9
Afcenderunt. Hic ponitur accufa'io Dauldper contribrtksfuos.
Zipbxi enim dcfcenderunt a Ziph,quif!i:t de genere Calrb,vt habctnr
I .Taralip.z.cap. &j^.Caleb autemfuic de tribu Ittda ficitt
&'
Dauid.
Ex quopatet quod Ziphicifueyunt de eadem tcibu cnrn Dauid . Exquo
patet rnalitia corum^qiti contribnlcm fiinm inriocentcm accufanerftt,
&cum hoc ad tnfdcndum cum proditoriefe obtttkrunt. Etpaiet litc
ravfqueibi,
4 Confidera
J
M O R A H T E R,
I Et dtYitdominMf. Ec pcr hoc fignificancur mali fubie(f>i,qut
bonos pra;latos fuos nequiccr accufanc,6c ccadunc in manib.
tyrannorum.
9 .Afccr.derunt antem . Qui interprccancur gcrminances vcl
iilorcnccs, & fignificancPharif^-os qui cx radicc fupcrbi.B
gcrminaucrunc in odiumChrilfi
,
pcr Dauidlignificaci^
ftcuc di(iium cft fupra in pluribus locis,& odio pcrlccuci suc
cum vfq ; ad morcem,e6 cjj argucbac vicia eorum.Ec dc loc
pocefl accipi,quod dicicur Ezcch.7. c. Floruit vir^a^gertnina-
uitfnperbia,iniquitasfumxit in viigam impietatit. Magna cniin
imo maximaimpicrasfuic vfqucad morcem prolcquiinno
ccnccm,&:mundi falu.icorc.Pcrhocigirurq,Z'phciinlldia
ti func Dauid,vc in manus S uil craderccur,figiiificaca fuic in
fldiacio Phanf.voru concra Chriflum, vccradcrccuri manus
Hcrodis:Marc.j.a,Excunccs ailc Phanfeicu Herodianisco
filium facicbanc quomodo cum perdercnc . fcd ficuc Dauid
tunc
A
ojii.
luiit.
469
I. Regum.
agitcj&confideratelociim vbifitpes cius:vcl
,
quisvidcriteumibi, vbi dixiftis .
t
Recogitat
enim dc me
,
quod callide infidier ei . Con-
fiderate & videte omnia latibula eius, in quibus
abfconditur:&reuertiminiadmetadrem cer-
*
tam,
vtvadam vobifcum . Quod fi etiam in
3
t
terram fe obftruxerit
,
perfcrutabor eum in
4
cundlis niilibus luda. At illi furgentes, abie-
l
runtin Ziph ante Saul. Dauidautcm &viri eius
7
crantindelcrto Maonincampeftnbus ad dex-
teram lefimon- luit ergo Saul & focij eius ad qu?
g
rendum eum . Et nunciatum eft Dauid . Statim-
^
que defcendit ad petram, &verfabatur in deier-
'"
n
Cap.
XXIIf.
470
to Maon. QLiod cnmaudifTet Saul, perfecutus
I>
cftDauidin defcrto Maon . I:i ibatSaul& viri
eiusadlatusmontisexpartevna.
Dauid autem
&virieiuserantinlateremontis
ex partcaltera. -&virFef:
porro Dauid t defpcrabat fe poflc euadere
a
tfeftinabat.
facie Saul . Itaque Saul &viri eius in modum co-
^
rona: cingebant Dauid & viros eius,vt cape-
renteos. Et nuntius venitadSaul,dicens: Fe-
ftina & vcni :
quonia
'
infudcrunt fe phiiifthiim
J
mpetum
fupcrterram. Rcucrfuseft ergo Saul dcfiftens
per{equiDauid,&pcrrexit in occurfum phili-
fthinorum . propter hoc
vocauerunt locum il-
lum petram diuidcntem
.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Confiderate. tjuia ad euitindum inftdiaa me<u rnutat loca,&ftc
non poffum eum inuenire
.
2
Eiveuenimini.i.denHtitiandomihicerta locain (juihus inue-
nuuur,ne exercitus meus incertititdinaliter ^agando ab eius captione
fraudetur.
3
Qiiod fi etiam. in cauernis.
4
Perfcrucabor. Hoc dixit SauUvt Ziphei effent magis animittiad
faciendum voluntatemipfius Saulir.quafi homines mditarcs iHiua li l
hus ejfent contraDauid infaSio ifto,ftcut &ipfi.Etforfitan ita erant,
^fictit Zipbcierant homincs rurales timore velfiuore regis erant con
trartj Dtutd,fic <& homines bcllatores faltempro magna parte
.
5
Ax.i\\i{nT^em.CS.Hic confcquenter defo-ibitur perfcrulatio ip-
ftus Dauid a Saule per indicium Zipheorum. &hoc tflcf.od dicttur
.
6 Abierunc. Ft explorarent loca in quihus Dauid latitabat
.
7
Dauid aucem. Dicit B^.Sal.tp Maon
efl
nomen ciuitaiis,cui ad-
iacet dcferturn ab ea fic nominaium.
S luic.
M O R A L I T E R.
4 tunc cuafit eorum infidiaSjficut dicicur.
Statimq;
8 luit.
pofl
rcr.untiatlonem Zipheorum,y>t diSium
eft.
P
Lc n'.inciacum cft Omid.per exploratoresfuos.
10 Scacimque. Dicuntaliqui quodcfl nomen caflri , vbiDauid re^
pufuit ea qux hal/ei>at,vt
cffet c.vpeditior . .^IU autedicurit, quod erat
cauerna in rupibus magna
\S- occulta iu qua Dauid repofuit pnedi-
Sa ,
noluit tamen ibi remanere,nefurteper Saulibi inchideretur.Se-
qi<it:n
.
1
1
Porro 'D^.nid.Sedvldeturq^in
hocdubiusfueritinfiie, quia
pcr rcueittioncm diuinam certitudinalitcr habucrat ipfumforc regem
pro SaHLDicedim,cp non defperabal euafioftcmprofuaperfona ,quia
certus crat de impk.ione
dimnipromiffi,fed defperabacfc poffe euade
re abfque bello cum Saule.Quod quidem bcllum horrebat
,
quia time-
hatde tnorte viroritfuorum
c?" aliquorum,qui erant cum SauLe eum
fequen tium in ho( mag/s inuoluntarie,quam voluntavih
.
11 Ec nunims. HocfailumeflexcondefcenfionediuinaiVtSauHm
pcdiretur a captione Dauid.
13
Propcer. ^ia ibi fuit diuifus e.xercitus Saulisaperfecutione
Daiiid
.
NICO-
t
Statimq; dcfcendit. Ica Tefus cunc cuin difcipulis fuis fecef-
fit ad mare: vc dicitur Mar.
j.
A D D I T I O L
In c.Jj.vfei dicicur in poflil. Etdixit dominus tradct. i.fi tna
fcris in ciuitace &: Saul iliuc vcneric ita
q>
pdonalis c(i vera.
Licetcondicionalis pofficeffe vcra
,
quamuis vcraq; eius
pars fic falfa,nunquam cii condonalis cft vcra
,
qri oppoficu
confequencis cft compoffibile antecedenti.vnde ifta condo
nalis,!! homo currit baculus eft in angulo eft falfa.licec vcra
!c[uceius pars clTec vcra.Ec idco in propofico no faluacur ve-
ricas diuinz refponfionis per hoc cj, c6dicionalicer,vc in po-
ftiU.df.ffi manfcris in ciuitate&: Saul illuc vcnerit,tradcnt.
Nam pro tunc.fcpe refponfionis poffibile crat
q,
non tradc
retur Dauid ab illis de Ccila,licet illic rcmanliHet, & Saul il
luc vcniffctjCum quxlibct iftarum propolicionum cratme
re contingcns & copoffibilis alccri,vc de fe paccc Nec valcc
diccrc,cj,apud Dcum cuius fcienciaeft incffabilis, prxdidij
propoficioncs eranc neccirarig. Nam diuina prxfciencia li-
cecfic cerciffima,non cfi collicconcingcnciam a rcbus,prouc
communiter tenctur a dodtorib.Vnde ad faluandum verita
tem diuin^ rnfionis aliter vf dicendum, f.
q,
Dauid qua:re-
bat a diio,apud qucm oia funt nuda & aperta,vtrum Saul ha
bcbat in corde defcendere ad Ceilam vt ipfum apprehede-
rct.Sifr qu^rebat Dauid a Deo vcrum viri Ceila: habebac in
cordc,vc cradcrenc Dauid
, &viros eius in manu Saul
pp
li-
bcracioncm fuam.Ec ad vcrumq ; Dcus refpondi caflSrmaci-
uc .qua:quidcm rcfponfioncstucruncvcriE, etiam fiSaul
defccndic,ncc Dauid fuit tnaditus
,
quia in mente eorum e-
I
rat fic faccre occurrcncc opporcunicace, prout Dco qui no-
uic corda hominum,erac notum,&c.
A D D I T I O II.
In eod.ca.2 ;.vbi dicitur mpoftill. Torro Dauid defperabatfe
poffe euadere.
Translatio nra in hoc loco maltum deuiat a veritate Hc
braica.Nam ibi in hoc loco fic df: Torro Dauidfeftinabat ad eU
^umafacicSaul. vtpatctbcncintelligcnti illam lingua &fic
ibi non fic mccio d;; dcfpcracione.Nam pofito
q, I)auid ccr
titudinaliccrcrcdcb.ii-Lipfum fore regcm pofi Saulc, ^uc
fucjac
fibi diuinitus rcui.l.itu,cx hoc no tollicur quin faccrcc
quatu in ipfj erat ad faluandum vica fuam, &fuorum , &:c.
REPLI-
REPLICA.Inc.ij.pof^il.tulcvcrificaridiuinamrcfpo-
fioncm,cum dicicur:5"/ manferii tradent.dicicilhm riifionem
efle veram condicionalicer.i.cx
fuppoficione fi Saul defcen-
dcrcc,& Dauid mancrec.Burg.ncfcio quod confufum mur-
murans menfurarc vf
vcricacem,falficacem,auCpoflibilicacc
parcium:volens illam condonalem non effe veram, si man-
fenstradent. eo c\y vcraq; pars erac mere concingcns, & (ic al
tcri compolflbilis.Sed i(fud non eftditu.Nam fcifm Logi-
cos vericas condonalis,vel falficas,no cft ex vericacc, auc fal-
ficacc parcium,ficuc nec pcingencia:quia ecfi parccs condo-
nalislincconcingcnccSjOacbcncpdonalemelfeneceflaria,
imo (iac parccs efle impoffibilcs :dumodo non finc incopof-
fibiles,&: cii pdonalcm clfc vcram.imo neccfiariam. Excm-
plum primi:ii Sorces curric,Sorccs mouecur. Excmplum fc-
cundi:fi homo cfl: afinus,homo efi rudibilis. Ois igicur pdo
nalis falfa ci\ impoffibilis:ois vcra e(i neceflaria:g.a nuUa cfl
vcra,nifi a^quipolleac pti.E bonx &: formali,in qua oppolicii
pficis non poccfi fiare cum ancccedence.Nunc auc
pp
veri-
taccm faluandam diuin.-e riifionis qua df: Si manfens . radent:
harccondonaliscft ncccflaria:quauis vcraq; parscius fic me
rc concingens.ficuc illa dc vircuce fcrmonis.li Sorccs curric,
S^rces mouccurjica &: ifta dc qua fermo:ec no fic vcra dc vir
cuccfcrmonis,cflcii ncceffana vircucefnuc Dci,noii obfian
tc concingcncia anceccdcncis &: piicis.ficuc: fi Sarccs cfi pr^*
dcfiinacus faluabicur,eft ncccllaria:quamuis &: ancecedens
&:pns(icmereconcingens.cpiftamLogica magiftcrSc-
tenciarii in primo libro foluicargumenca in prium , diccns,
q,
Surccs f m calem condoaalem ncccffario faluabicur ne-
cefficace confcqucncia;:fcd non neccfficacc confcquencis.
In eod.cap.Burg.nocac noftram craslacionem:Iicuc &: po
fiillacur in cratitacu fuo de dfia nofir^ cranslacionis 6c Hc-
braicxvericatis:cumliccradicicdcdcfperationcDauid Di-
cunc.n.in hcera Hcbraica non hab:^ri, ly defjcrauit, fcd loco
eius,fcftinauic. vixlc cranslacio nofira poccfi habere vcrica-
tcm
dcdefpcraiioncquancumefidcrcmedio humanono .
quancum cli dc fubfidio diuino:quod ftacim apparuic , cum
dc diuina
ordinacionc occurrerec nuncius, qui S.iul a pcrfe-
cucionc
Dauid aucrccrec:&: ad pugnandum
p
Philifih(jos fo
licicarct:dc
Dci cnim auxilio Dauid uunquam dcfperauit.
\
471
Glof.ordi &NicoIaideLyra.
472
A
1 ih. d lof
Caat, J.
v{q;hodic viciis prxgrandis
^udeorum Engaddi^iiixci ma
rcmortuum , vndc &: oppo-
baUanuim vcnic
,
qun vincas
Encaddi S.ilomon nuncup;it.
HomU."dV
* thrvn^ft. Hicbcaniscgc-
Djui4
1^ ftatcm
pr+* diuitijs , folitiidi-
fcwte
r<:m prae patria,laborcs pe-
ricul.ujuc pr.r dclitijs ac fccu
ritatc
,
pcrpetuum cxilium
prx tcrr.irum orbc clegic , vc
5aulcmabillo la ipfumodio
nmlcuolcntiaque libcrarct .
Atne (ic quidcm mdior fa-
duseft S.uil , fcd pcrfcqucba-
tur,fcd vbiquecircumibac q-
rcns cum
,
qui non folum ni-
.| hill^ferat,fcdquum cflctla;-
'^^?^
fus,tum maxima , tum innu-
merabilia pro iniuriis bona
repcndcrat.
b EratqHlbi,&c. *t lofcph.
S.iul vidit circa iter fpclunci
profundam atquerotundam
inulta longitudine & lacitu-
dinenimisapcrtam , in qua
Dauid cum qu.idringentis e
c A p. XXI irr.
Scendit crgo Dauid.
-J*
Hicrony.Engaddi in tri-
bu
Juda^vbi abfconditus cff Dauid m folitu-
dinc,qu.T cft in Aulonc Hicrichus,hoc crt, i
rcgioiie illacanipeftrijdc quafupra dixim'
.
Vocatvtr auti
C A P.
c^ carnc,qui latct in fpelunca.Icfus autcm latcbac in carnc
quaacccperatdctciTa,ncaIudicisinuenircturdi;iinicas..V{
.n.cognotiijjcnt nuncfnam doniiniigloru crtuifixijftnt. lii; crgo x\o
cognofcf nces Dcum liomincm pcrfccuti funt. In fpckmca
fugit ChrillusatacicSauljtamdiu.n.pfecuci func iiiu lud^-i
,
donccin monumcnco pone-
X X 1 1 II.
''^'""'
'
<1""d cxcifum erac in
..
T-v

j

j
pccra.S.iulad puigandum vcn
Scendit ergo Uauid Jndc,
crem Ipcluncam mgrcditur
& habitauic in locistutif
qi"a hitl^i conccpc.im mali-
tiam coucra Chrirtum quali
odorcm fcvcidum cniifcrunr,
&c co2;icacioncs malas fadis
a f
Fons hoill.ve! ocului lenntionis.
dv ccrioribus oficndcbanc.Da
uid feruareSaulem quam pcr-
deic maluic,qucm in ancrooc
culc.icus ipfo tcf^.inte hjbuit.
Sic &: Chriftus cum ciret in
fpvlunca c.irnis pcrfccutoreru
populum in poccftatc habuit,
ncc occidit . dc quo Icripcum
erac : T^occidas eoj.Summi-
,
tatcm chlamydis filcnter ab
va*.
t.q.7 i
icein obiici
tnr.j.qj.q.
l.c.donun*
ralitcr ventris purgandi nc
cefiitate vrgcrctur , ingrcfTus
in cam folus eff.
Ench^iu*.
Rabb. Rrx ex improuifis
t dc potni
CXCcptusinfidijs,quod inno-
i.$.opponi
centi molicbatur , inc dit in
turibi.Que foucam quamfccit.pauid vc
renti jnfma
^6 pro m.ilis bona rctribucs
,
juam pcp?r
j^^i^ occidit cuni,fcd in rcfiimonium fadi oram chlamydis
Q
abfcidit. Cum facilius cffctcduerlarium ^dcrcquam falle-
rc:latuit Dauidin fpcluca,ne inucnjrct.Tcgitur auttcrra.id
eft,carnc
fimis Eni;addi.'i.umcj; re
uer(us elfcr,.Saul poltcjua
pcrfecut^ell philihrt^os,
nunti.iucruntei dicetes:
Ecce Dauid m delcrco eft
Engaddi. Aflumcns ergo Saul tria milia cledo-
rum virorum cx omni Ifrael, perrexit ad inue-
iligandum Dauid &: viros cius,efiam fupcrab-
a 5^ Ibiccs fum animalia i]u de lupibus cademia r-
iV'"
l*"*
"'^'l''''"'-
ruptifllmas petras
,
quxi lolis ibicibus peruia; fcidit, quia Chnffus ludaros
a TLocusCc.->rpc!bair. non occidit , fcd gloriarcgni
funt. Etvenitad Caulas ouium cjuicfe offcre- 3 ?bffulit.Chlamvdiscnimab-
b.ntvi.ti.Er.t<ji ibi lpclunc.,<iuam ingrcfc
4
Jf'CSiSJd":
rupit Samuclis, aic S.innicl : Di
rupit dominus regnum IJiraddc ma.-
Kutua.
c S<iHifiknter. ^ Chrvfo. Vi-
difti co nfa rccia , vidifti vena-
tum infldiantcm , vidifti vcna
torcm eredum
,
vidiffi om-
b cftSaulvtpurgaretventrGm.t porro Dauid &
viri eiusjin t intcriore paite fpcluncaj latcbant
.
EcdixeruncferuiDauid ad eum: Ecce diesde
5
, ^
qualocurus cft Dominusadce Egotradam^^ti
tiuj.
'
ratabfconfus.Dumquenatu
biinimicum tuum,vcfaciasei ficuc placueritin
oculistuis. Surrexit ergo Dauid & prsetcidit t
n^c^adhoV^trntcs^juVci^^^^^^^
a Chlamvs c(lfagummilit.irc,<^ua;etiampyroticadicitur:cb quodacu- hofTispCCtUS immerL^^CrCt i
ir.ii^ta fit cx vtiaquc i,aite,qu^ reninga > i;]uc ad .alos.
NunC mihi fpcfta phlTofophf
oramchlamydis Saul filencer.
t Poft h^c per-
^
c.Tm animi modcrationcm
cuiTitcor luum Dauid, eo quod ablcidiflet oram
ti
fpedn Iu61:am,vidoriam;Coro
nam.Spclunca campus crat,
luct.itus cff Dauid
,
pugilcm
cgic iracundia^Saul cert.nminis matcria,agonothctcs Dcus.
Q^in pocius no ipli modo,.iducrfus feiplum crat pr<rlm,fcd
aducrfus comilitoncs.Etcpim fi voluiiret parcere Sauli.co-
fcntancum
I
JKvfia^'
NICOLAVS DE LYRA,
C
A
P. XXIIII.
SccnditcrgoDauidinde, Tojlquam defcriptus
eji muUiplx infuUus cor.tra Dauid , hic conjcqucn^
l
ter dtfcrbitur triplex Deiprouentus erga ipfum, qa
primo Sauleius perjecutor in mamb.iius traditur,
Scib J^baleius irriformorit, c.z^-Tercio Saulfa-
fius erga cum mentiior iterum ei cxponiiur.,c. iS.Vrima in duas, tjuia
frimo defcrlbitur crudelitas Saulis Danidperfequsntis.Secundo beni-
gnitas ipftuf DaHidfibi parcentis,ibi: Eratq; ibi fpclunca. Crndeli
tas aut i ohUs apparct,eo
q>
qiirebat Dauid in rupibus quaft inacccf-
/ibilibus^ita ip ex defiderio occidendi cum exponcbatfc, &fHHm excr
citum periculis multis &magnis.Et hoc cfiquod dicitur .
2 Pcrrexic. id cfl,capreisfyluciiribus.Et dictmt aliqui cp ijl capre^s
funt huius conditionis,quod de altopojfuntpracipitarefe <& in corni
bus fuis [c recipcre abfquv UJione.
3
Ec venic ad Caulas. i.'fn erant prope viam cnem,vt in Hebr0
habetur : Ad caulas ouium fuper viam . Fcnitauiem iliuc Saul
non ad qusrcndum Da-id: quianon cndebat quod auderetfe prope
viam
viam poverej^cd venit illuc:quia recedes ah ipfias Dauidinuenigatio
ne,(/nem in lucis aptis profugitiuii non i/.uencrat,& Dauid in cauer-
na vix prQpiiujua cum viris fnis fe pcfuerai , eb qtiod fmilitcr crcde-
batquod Sattl eum ibi non quxreret : fedtantumin locis a commiini
firata remotts.
4
Eracq ; ibi. Hic confequenter defcribitur benignitas Dauld parce-
tls Sauliipfum ad mortempafequcnti.vbiprimb defcribitur ipfiusDa
uid mifcratio.Secundb rniferationis decUraiio.,ibi: Surrexic auccm
Dauid poff cum. Tertib Saulis refponfio,ibi: Cum auccm com-
pleflcc Dauid. Mifsratio autem Dauid apparet manifefie in duobus
fcilicet eiparcendo cum poffct
eumoccidere,& virosfuos refrenando
ab eius inuafione.Etpatei litcra his exceptis.
j
^ccc dics. Infcriptura prcedenti non inuenttur hocfed doBores
dicunt communiter qujd hocfuitfibi diium.,quandofugiens Sdul pe-
ttit ad Samuelem,vt di^um csi fiipra l^.cap.
6 PcTCufTltcor {unm.idefl^confcicntiafnacum rcprehcndit . &
fic Dauid efi accufatiui c afuuquia in hoc feccrat irreuerenliam ipft
Saiil,qtu honorandus crat quaindiu in reg-io tolerabatur a Dco . Trc-
pter quod dicunt Hebri,qiiod Dauid circa mortemfuitpunitus in fi-
7nilicillcctin vefiibus,qmbus opertus non cakficbai,vtplenius vide-
bitur,infra tertio libr^t.
Viuit
M O R A L I T E R.
t
^fftmens. AHcgoricc. Pcr Saul qui cum focijs fuis qu.-cre-
bat Dauid fuper abruptiffimas petras qux folis caprcis fvliie
llribus funtpcruix.fignificaiurCniphas pontifcxanni illius
vtdicicur loan. 1 i.qui cuin alijs faccrdotibus quercbat nior
tcm Chrifli pcrvias&:modosirrationabilcs,quod nuUus
dcberct quxrcrc,
4
Eratq;. in qua latcb.Tt pauid.idco pcr ipfam fignificari po
tcf^ humanitas Chriffi,in qua latcbat diuinitas,Phil. 2.'a. Uui
(um informa Dei effet,mm raptnayn arbitratus cfi effcfe AqHaltDco,
fedfcmctiifim cxtnaniuit,formam fcrui accipicns , in ftnnlitudincm
^ominunif.i'Jl:is,& h.tbitu inttcntus vt hotno.
t
-^"^w it^regtis.C^i^hASt
cflitti coofidcrans Chriflu puruin
hPffiu^cm,
homincm,cmific illud vcrbum ftecidii: Expcdit vobis vt vnus
jf
bomo moriattir pro populo. Licet. n. iplc &: alij non bcrcntali-
quam caufamrarionabiicm intcrficicndi Chriffuni innocc
tcm,tn nc occalionc eius Romani vcnircnr,& tollcrcntlo-
cum &gentem:hoc dixit afb^nnas minus malum effc inno
cenccm intcrficcrc,quam loCum ^gcntcm pcrirc
.
t
Surrcxit. Pro hoc ngnificatur^quod Chriftus poff rcfurre
dioncm fuam,& afccnfioncm .nbfcidic a ludcCis rcgni &: fa-
cerdoc;idignic.uem.Sccundumvcr6liccralemfcn(iimDa-
uid ora chlamydis afcidic,vc pcr hoc offcndercc S.iuli, Cp ip-
fum [\ voluiffcc occidcrc pocuic.Ec fimiliccr Chriffus
qucrS
tibuscum caperchocofIcndit:namcx folo vcrbo quoddl-
xic eis: ^'0 fitm. omncs ad terram proflrauic.
475
I.Re2:um. C;
?
XXillL
474
J
fencaneu er.it,vt illos mctuerctjneipfiim triicid.ircnt i fpc-
{
liinca.Probabileertcnim ipfosdixilIc.Erroncs cxulcfq; ta-
ti fumus domo,patria,C(jcenfq; omnibus excufll, & omniii
diHicultacui.i tujrum conforcfs fomus.Et tu liorum aucho-
rcm,in nianustradicum,cogitasd!mictere,ne nobis vnqua
liccatrefpir.ire? Si cuam faluce
ncglijlis , noftra: vit.x parcas
.
Non cibi dolcnt antcada, neq;
mcmor cs corum,quiE .nbillo
pcrpeffus cs malarccrtc ob ca cj
fucura funt toUe h()ftem,nf" ma
iora &C accrbiora pcrpctiamu r.
Verummhil horum iufiusillc
clilamydis Saul . Dixitque ad viros fuos; Prc-
pKiusiitmihidominusne faciam hancrem
domino meo Chrifto domini,vt mitram ma-
num meamin eum, quoniam Chriftus do-
a minicll. t Viuitdominus,quiani(idomi-
tabat qjomodo poffet redimi
ri colcrantia: corona . Allcgant
rurfum militesdiuinam autho
ricaccm ,Dcus inquicnccs.illu
tradidic,quo pron.pcius irct ad
liomicidium . Kcncnim^in-
qi:iiint,tuam viccm vlcifceris
,
Dco fubfcruis,cius miniftercs,
ill/js fentcntiam comprobas
.
Sedquo magisha:cilli diccbat,
eo magis ha:c pcpcrcit hofli. In
apud fepcnpedebat ,vnum ipc
nus percuflerit eum , aut dics eius vcnerit vt
mdriatur, autdcfcendenJ^in prarlium peric-
ritjpropitius fit mihi dominusvt non mittam
manum mcam in Chriftum Domini . Et
confrcgitDauid viros fuos fermonibusiftis,
&:non permificeosvt confurgerent in Snul.
porro Saul exurgens deipelunca
,
pergebat
ccEpto itinere. Surrexit autem Dauid poft
2
telligcbat cnim quod Deusio eum , & c^fefTus de Ipekinca clamauit poft
tradKlcratcum vtipfimaiorcs
jersum SauL dicens : Dominc mi rcx . t
occulones probanda: virtutis
^ . ^ , ,p -.,.
r r^

t
fuppcditarct.Aitergo:Ilcxcft,
relpcxit Saulpoltle. Et inclinnns lc Dauid
qui prarfidentiam in nos fufce-
pronus in terram adorauit Dixitque ad s au!;
pit.ChriflusDominicf^.noab >\ j-
L l
1
humanohonorcfcdacgiclhiu
QiLareaudis
verb
i
hommum loqucntium
;
Dauid quscrir malum aduerlum te ? Ecce
viderunt hodic oculi tui
,
quod tradidc-
rit te dominus in manum meam in Ipclun-
ca, & t cogitaiii vt occidcrcm tc, led pe-
pcrcitribioculusmcus. Dixi enim,- nonex-
tendam manummeamindominummcum,
'
quiaChriftusdomini cft . Q^im potius pater
mividcj&cognofceoram chlamydis tua: in
manu mea
,
quoniam cum pra^fcindcrem
lummitatemchlamydistu,t nolui exten-
dere manum meam in tc . Animaduerte &
vide,qui)niam non eft in manu mea maluni,
ncque iniquitas,neque peccaui in te . Tu au-
Goli?.3i dciccifljt. Siquide hxc tem mfidiaris anim? mex,vt auferas cam.Iu-
illa magmficentior crat victo-
r;a,hfc magnificcntiora fpolia,h(jc preda ilIlufIrior,hoc glo
riofius tropheum. H.vc &c tu tecum cxpcndc, 6c difce mul

toclTc maius parccrc quam perdcre.

(
Gregorius . Moral. Quid per Saul, nifi mali rcdlores ?
QuidpcrDauid,niIiboni fubdicifignantur?Saul vcntrem
purgarc,efl prauos prxpofitos conccpram in cordc niHlicia
vfque ad opcra mifcri odoris CKCcndcrc, ^V cog!t.:ri .ipi
id fe
noxia f.rilis extcnoi ibus cxcqucndD monftrarc . Qu::n ta-
men Dauidfcrircmccuic,quiapi; tubJ coruni mciues ab
omni i'c pcfleobtredationis ablrincnccs prcpofitorum vita
nullo lingucglr.dio pcrcutiunt,
ctiam cum impcrfcctioncm re
p:chc ndunc quia fi quiido pro
ptcrintirmicaccm fc abfiincre
vix pcllunc cstrcm.a qu.rdam
ac(jue cxccriora pricpoficorum
mala , fcd camcn -iuimilicerlo-
quuncur,&: quafi oram chlamv
dis f ilencer incidunc. quia dum
pncLit.r dign;tati falccm inno-
xic &c latcnccr dcrogant
,
quall
rcgis flippotici vcficm fotdant
fcd tamcn ad lcmctipfos re-
dcunt, fcqucdc tcnuiilima vcr
bi laccracionc rcprciicndunc
.
Dauid cnim pcrcutlic cor fuu
,
c6 quod abfcidiilcc oram chla-
mydis S uil . Facb quippc pra:-
pofinonsgladio fcnenda non
func,cciam cum rcctc rcprchc-
dcnda vidcancur . Si quando
vcro concra cos vcl.in mini-
mislingualabicur
,
ncccflc ctt.
vc pcrafflidioncm pa-nicencig
D
t
infra i6. b.
-Viiii: domi-
nus ^ui.V nifi
dominus pcr-
cufll-nt eiim
,
auc dics eim
vcncric vt juo
iiatur,autclc-
fcendes in n-
liumperitu:,
propitius fic
inihi doininuj
vc n.Tn mit d
manum me
ni Chrirtum
domini.
H.BC ue in vc-
teribus quide
cxcmplanbu*
lcguncur.
li .
<Itfio fumpto honorifico tcfli-
monio.Contcmnis conferuum
luum: fcd rcuercre Dominum
Afpcrnaris clcdum : mctueea
ui cIcgir,&:c.Non pcpcrcit can
iiiir. ,fcd & cxcufationcm pro
co compofuit . Ncc pcrmifit vt
aiij occidercnt ; fcd pcrindcvt
lialiquod dcpofitum fuxfidci
crc-d;tum acccpiffet, pro quo ra
tionem cffct i"cdditurus,nonac
ri^iCjdios cocrcuic, faccllcs opti
^us&corpons cuflos p.oho-
licfadus.Saiil cgrcfrus cff c fpe
liinca ignarus oninuur
,
qu.T ge
flafucrant : Eg^cfius eft iSc Da-
ii;dlibcris ocul.s coelum intucs,
c: inngis cxulcans quam cum
purg<u'e
compnmatur
, vc .ad fjipfum
rcdcac,i\: cum pr.rpoticx' di-
gnitaci dcliqueric,cius concra
fc ludicium fibi qui p.^rl.acus
cd pcrhorrcfcac . Nam cum
pra:poficis dclinquimus, eius
ordinarioni qui eos nobis prij-
culic obuiamus. Vndc Moy-
fcscum concrafc& Aaron po
pulum conqucri cognouitlcc,
aic; J^oienim quid fumHS / '>{tfc
comra nos murmur vsilrHm eU ,[cd
contraDiUm.
a Fiuit .,.3-c. Dcfcctina litcra:
lofcphus fupplct ; CMii cranc
cum co rcdargucbanccum.Ser
u.-.ccnim inimicum qui vole-
bac dclcrc cum, U fcdauit cos,
d iccns : Fiu t dominus, &c.
b Fide &cognofcc oram chUmy-
dis 1.1U, &c. 44 Chryfoflo. Dx-
uid adorabacfcruaci;m,rurfuiTi
que rcgcm nominabat , ob il-
liusdignicacem,iram micigans , &c inuidiam fubmouens.
Cur aiuiis vcrb.&c. Cri mcn transfert in alios , vt iUi' pra:bcac
occafioncm cxcuticndi malitiam. Hoc &C parcntes [xpc fa-
ciunt crga fii!os,culpam in alios reijcicndo qui fcduxcrunt,
vcamalitiarcfipifcant,&:c. Eccevidcruntoculi tni, &c. IIU
vcrbo
Exod.i^.b.
HomdeDj-
uid & Saulc,
Toin.i.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Viuit. rfqueihiexchftue. Etconfrc. noncfl in Uebrxo nec
in librls corrcHis, fifit enm cjuid appofittm pcr mndumglojfx, &po-
fieainfertum ejl textui per ignoraniiam fcriptorum fcu ahquorurn
correclorum. Caujaautemappofiiionisprimopermodum glnj}. vt
credofuit^ijHia infra i6. c.Dauid dixit ifla yerba infmili cafu q
o pa
terat
terat interficere Sattl.
2, Surrcxir. Hic conferjuenter dcfcribitur din<zrnifcrationh mani-
fcflattio
,
prr hoc qmd Dauid aliquantuliimfcqiicns Saule ojiendit ei
partem [mii chUi/iydis abfcilhm
,per hoc manifcflh dcclarans
,
qiwd
ita faciliter eumoccidiflct ji voluijfct .& per hoc probat filjttatem
Doig &altorum qui accufabant Dauid erga eum. Etpatet titcra
vf-
qucibi.
I Vlcifcatur
47y
GlorordL&NicoIaideLyra.
476

^
vcrboc lumnla-
^
tiir,at
cijp
leipr
fa mc piirgojjplif
que fadbs depcl-
jo crimcn. Tnp-
fum tcftcm inr
uoco
,
qui meo
bcncficio hocjic
fcruatus cs. Hccc
lacmia cblamy-
dis cua; qu-im ab
fluli ,
ncc(;ccidi
tc. Mutusquidp
tcrtis.fcdopini-
bus vofcm ha-
bcntibus cuidc-
tior . Ni corpori
tuo vicinus fle-
tiircm,non po-
tuiffcm amputa-
rc. Tamctlipor
tcrat multacnu-
merafc
^encfi-
cia ,
exprobrarc
plurima, 'cd t.in-
tam voluit pcr-
fuaderefecflcex
c-
corum numcro
,
^
qui
dicct dominus intcr mc &te, & vlcifcatur me dominu'5 ex te:
manus autcm meanon fit in re. Sicut & in proucrbio antiquo
diciiurj Ab impijsegredicturimpictas. M^nust-rgomeanonfit
T
ignobilein: impoteiucm.
in te.t Qucm per/equerisrcxlfracl,c[ucm perlequeris ? Canem
mortuum pcrfeciueris&pulicem vnum. Sirdominusiudex,&iu-
dicctio[ermc&te, &videat &iudicetc:iu{ammeam,&:eruatme
dc manu tua. Cum autem compleflct Dauid loquens fermones hu-
iulcemodiad SauKdixitSauI; Nunquid hi^c voxtuaeft fiii miDa-
uid?tleuauicSaulvoccm fuam & fleuit. DixittjueadDauidj lu-
ftior tu es quam ego. Tu enim tribuifti mihi bona, ego autem rcd
diditibimala. Ettu indicafti mihihodiequxfcceris mihi bona
,
quomodotradidcritmedominusin m^nu tua,& non occideris
me Quis enim cum inueneritinmicumfuum,diu)itteteum in via
bona? ^z^ dominusreddattibi tvicilTuudinem hancpro eoquod
hodicoperatus csiu mc. Et nuncquiafcioquodcertiffimeregna-
turus iis,& habiturus in manu tua regnum Hrael , iura mihi in do-
mino, nedeleas iemenmeum poftmc,nequeaufcras nomen meu
dedomopatrismei.EtiurauitDauidSfluli. Abijtergo Saul indo-
mumfuara,&:Dauid&: viriciusafcenderunc
\ ad
tutiora loca
.
II
NICOLAVS DE tyilA,
I
Vlci(cacur,&c. Hocdich ':^loinfiitiie,nonvhidi&.
Z Manus,&c. i^tllus enim ctebct de prnpria iniuaafumere vindi^
8amperft', mft incumbat ftbi c>; ojf:cit\<ij- lunc meitKS
effet
ipper a-
liumfaterct.Fnde legitm de TiitonccjUiidf rmrnf nm pecca,'em co-
trafe , tradidit altcri pmiendhTn^nc ipfc^rcpriu \:iiitna inatusmen-
furam excedrrct tationis.
j, S icut,&:c. id sii,verbo -pul^ari,
4
AbimpijS,&c, Hnc enirn dicibatiir,quando dontinus per alique
malumfurnebjt vindiSfa de alio peiori vel (jue malo. &
quia Dauid
fentiebatfe
innoiev^cm.nukbai (niod talis vindiSia pcr iffum fieret
'ife
Saule,fedfi 0:H- -p^lltt facerc^cr ahciiicmmalum hi;?ninemfuce-
rct, fi- utfaUurn fnit pvflca,qit:a a Tbilijlhxisfuit Saul occifi<s,vt h<i
betur iiifi-a }\ cci.Hibrxi aunni dicitni h:c, Sicuf, &:c. dicenies qnod
iflud
proHCibium
efl
ItxdMn a Diq,'ihi du ttnr a-tti -hus liieriim.Dm,
j.b. Accipiunt auteni hoc a legc. Exjd.ii vbl di:. ittr dc occifo
d cjfutquod dominus tradidit eum m manu occidcntis . quod
dicunt accidercproptcrpeccaturn occuUnrnipfiiis occift pro quocr^t
dignusmorte.& pro aliquo pcrcato occulto ipftiis occideniis
,
pro quo
erat digniis expelli ad tempus defua ciuitate ,fcilicet vftjue ad tnorte
fummi pontificis.Et quia di&a peccata occiilta non pojfunt vindicari
per humanurn indicium iflo modo vindicantur per diuinum , Scd hoc
di6lum non eflfcmper vcruui
,
licet abaiiando poffit contingere.quia
frequenter contingit homicidium cafuale abfqnepcccato occidentis vcl
occifi
hoc detnerentefecundnm diuina iiidicia nqbis ecculta^omnia ta
men adbonim eleflorwn ordinantur.
j
Qucm pcrf. q.d.vile
cfi
t:bi msperfeijui , etiam dato qitod
ejfem
uocenstcutnfim nuUius momenti rtfpeitu tui.
Qum autcm. Hic confcquenterponitur ipfius
Saulis rcfponfioy
qni
qui ij fum ama
I
rcnt &: rcue: c n--
tur, nonqui rc-
bcllioncm aut
inlidias molircu-
tur.
a Tudicet domi-
nusi'\terrncc- te.
j: Chryfi)(to.
mus . Ndii hoc
dixitcupicnsSau
lcm puiuri , fcd
vt illi fbrmidi-
nem inijccrctvc
rur.c Gondcmna-
tionis comme
j
moratione: & fc-
iplum a criminis
fuipitionc puiga
rc,&:c.
CAPj
qui cqnuiQps &
confifiis defua nequitia dixit.
7
IuftiQr,il>; C. Ifla efi comparado
abu.fina,acfi
dicerctur,niy efi al-
bior cor:i q.
8 Q^is,&c, q.d.hoc nullusfaceret,nifi ejfct valde bontts &perfc-
Gh\.& tn hqc cotifipctnr ipfiim Danid
cffe
dignunt regno. Ideofubdii.
5
Ecnunc. Dicunt autem aliqui Hebriii.,qU')dhocfciuit per
fi
fibi datum a S.tinucle,quia ille rcgnaret pofl eum qiti '.fcindcrct r
eitfs^prout fiiit di&Hm cap, i
J.
I o 1 ura,&c. Fiden s en mpronnm ad :n:fcrict>rdiam , habita pra fr
riiifcricordi.i vaa pel:>t al'..vn pro fcrntncfuo.
I I Ec iurauit Dau!d,&e. tan^juam pronus admifericordiani,
1 2, Abijt,&:c. Tmnitens deperfecutione Duuid. fed hoc tantumfuit
adhtiramvt exfeouctibuspatibit.Fidcrcturforte alictti,qHr/d DahH
pcccauit israndofaccre mifcricordiam
ipfi
Satdi^cityti fiira eit
cffc
.
dorniiiQ rcprobatum.lteni qiiia irndiuramcntum transgrefpisfuitv.
videif.r iiiiiafcptem virv.< dvfiHis Satdtradidtt crucifi^ffndo:',vt bn-
lc'"ri"fra 2.lu'j.i i.'.ap..yidpriii,uindicendim.,quodD.auld nefcinit
,
S.wLrcprobaturrtJjmpliciter,fciiiCLt ipiancum ad vitam etternam., fcd
taniurn rcfpeUu rfgm tciUporalis.T^n aUtcmper iuramenum fuun
concefiii filiis Saitl quod regnareiit
,fcd foluni quod viucrent, qwid pt
-
tirat fiare abfq;
hoc quod regnarent.propter i.uodinraiido n.mpcct.:-
uit.i^b opitsperfeciiooisfecitifecimdum iUudMatt.
5
. Bcncfiicic.
his qui odcrut vos,&:c. Similitcr nonf.nc tranfgrcjfus iuramcntu,
quiainorrtni iuramento vobtntas fupcriuris intclligilur exccpta^C'
maximeipjius Dei,de cnius yoUmtate cxprejfa fuit punita poflciii.ts
Sanlpropccr Cabaonitas. qiixpuniiio non debt bat ficri per pannm
pecuniariam.,fcd per mortenifalttm aliquqrum . &idco nonpcccaul
tradendoiUtisfeptcm viros uc'figcndos.ncc per hocfuit dcletapoi
t icai Saul,quia Dauid rcfcru.iuic Miphibofetbt^yt ibidet^ tabetur (m
dcjLcniiit; Ue Saulper lanatha?nji!ium c\^s.
CAP.
477
I.Re2um.
Cap.
XXV.
478
li a
C A P. XXV.
Ortuusffi. .jilorephus.
Hoc temporc Samucl
dcfunl'eft,quc
C A P. XXV.
pro eius virtutc
popuPmulto ce
pore flcuit,& cir
ca
fcpulturam eius , atquc fo- a
Jcmnium
largitatem fiudium
inagnum
compctcntcr cxhi-
buit.
Fuitautcm vir iulius,&:
natura
bcnignus , &propccrca
magisamicus Dco.Hicpr^fuic
popiilo poft mortcm Eliannis
diiodccim,cum S.iul vcrorcge
annisdcccir. &:o6io.
^e Author Scder Olam rab-
ba . Samucl montur ante S<iu-
I
lis
obitumquatuormcnfibus,
&C2t.
in. b
Tbaran. R.ib. Oppidum cft
"I inArabia vicinum Sjraccnis,
qui in folitudinecrant.pcr hoc
mus& Chodorlacmorpercuffiflc eos qui crancindcfcrto
D
Pharan,
c TnfelJtoe-usinCaymelo,
&c.
ii Theodorccus. Carmelum Qii'*-^*-
auccm Eufebius
Carfarienfis
hic dixic non efic moncem
,
fcd vicum quendam ,qui vfq;
in hodicrnum diem fic nomi-
nacur , in quo aiunc habicairc
Nab.ilcm.
d 'Nab.zl , i&c. Rab. Vir durus
Ortuus
t eft autem Sa-
mucl , &cogregatus cft
vniuerfus Ifrael, &plan
xerunt euni nimis,6c fe-
p.)
pclierunt eum in domo
^ pcdimus
,
iud.Eos fignificar,
qiii vuafcllis& botri amaricu-
dinc ebriaci dur.i ccruicc &in-
circupcificordc femper fpiri-
cuiianolo rciiiicbanc , &legcm
carn:ilicer fcqucnccs,fiurci fatti
funcNaba! cnun intcrpreratur
fopus eius. i
infipiens vcl dcmcns . Idco pccudes&b
Chnfium..i.-ipoftolosrefedio
"" rga qi
ncm fidci
&: boni operis expe-
jet "omo"*'"
tcntes rcipuedodixcrunc.
1\(p^ loan.y.f.
(
luain Ramatha .Con
furgenfque Dauid dc-
b fcenditindcfenum Pharan. rat aucem vir
3
quifpiam in (blitudinc Maon, &:t pofleirio
c
eius in Carmclo, & homo illc magnus nimis.
Erantqueciouestria milia, & mille capr^.
Et accidit, vt tonderctur grex eius in Carme-
tranficrunc filij Ifracl
,
cum de
d
Iq . Nomcn autcm viri illi US crat Nabal ,
&
f"'""^
qumMoH locutni cjl Deu^
,
monccSinaic-iltra mouilfcnc.
. . , . ., _
.,,
\.^ Hmc autm nefcmus vnde
fit :
m auccm concra auflralem
nomen vxoris cius ADlgail
.
Eratq; illa mulicr
4 Abigail vero prudcncilTnTia &
pIagam,&:difiacabHaila con-
prudentifrima&fpeciofa . Porro vir eius du-
5
fpeciofa, plcbcm illam iigni-
cra Oricntcm icinere dierum
.. o^_^rr J \- r r 1 <5 ficac, quxad Dcumconucrfa
trium. IndcfcrtoPhacanme-
rus,& peffimus,
&malltlofuS. Eratautcmde
^ eft.Inca-prccacurpa^r^^^^^^^^
morac fcripcura habitaffe If- gcncre Caleb . Cum autem audiflct Dauid 8
xukacio. Vndc:G.zrf/?emi
maelcm,aquoIfmaclica-,qui
-^^
dcfcrtO
,
quod tonderct Nabal erc^Tem
^^^ofapc-rvnopcccatorepinitentia
^"^-i^^-
nuncSaracenidicuncur. Lcgi-
'
^
w
. ^,^^^^^11*
agcme.
*^
nuis
^zQuodcHtf
0-
11 e
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXV.
'
Orcuus eft,&c.H/c confeqttenter ponitHrfecundui
prouentus per mortem iniqui T^tbal,qui diuina vl-
tionemortufis efl,eo
ip vhuperauerat Dauid&fer-
uos eius inique,&fic vxor eius
, &quicquld kabe-
batfuit ipfins Dauid .prxfmitur tamen bic mors
Umuelis iu^ipretiofa, vtper hoc magis appareat mors hominis ini-
mi ignominiofa,ftcundumq'wd dicilurTrouer.io.b. Mcmoria iu
nicum laudibus,&: nomcn impiorumputrefcec. Ethoceflqi
dcitur dc Samuclc ad eius laudem,
|J Ec cong. De morte verb T<ljbal nullmplanBusfcribitur. Sed hic
oriiur quxflio,']Uomodofecundus libcr }\rgnm dicitur
ipfius Samuelis
ficut
&
primHs.cum tamen ab iflo loco &deinccps non potueri: fcribe
re.f. pojl mortemfuam..Ad quod dicitur:quod vnus de difcipulisfuis
rc[tduumfcriprit,qui ab aliquibus diciturfuijfe^^athanpropheta, &
&ideo afcribitur Sam'teli, ftcutfa&um difcipuh magiftro.
, 3 Erac,&C. IJic confe//uenter agitur de ipfo l^abal . Fbiprimo de-
fcribitur ^abai &^Abigail perfonalis conditio. Seiundb ipflusDa-
uid curiaUs petitiOy it/:Cumcrgoaudiiret. Tertio ruflicana re-
fponfto, ibi: Rcfpondcns auccm. i^Hirtd ^Abigail prouida obuia-
tio,ibi: Abigail aucem. Quintb circa ^abaldiuina vltio,ib:: Dilu
culoautcm. Circaprimumdicitur: Erataucemvir quifquiam
info-
in folicud. ly folicudine non efl in Hcbrxo , nec efl de textu
,
quia
fecundum quod dicitur in libro de quxflionibus Hcbraicis manebat
in ciultate Maon ,fed eius animalia erant in monte Carmelo , vbi -,
habebat don.um pro pafloribus & pecoribus , ad quem venit pro
duplex."*
tondendis cuibus cum vxorefua. Scicndttm autrm quod iflaCar-
melus eH mons in forte Iud . .Alius autem Carmelm vbi Helias in-
terfecit facerdotes Baal , efl in tribu Jjfachar . Exprimitur nomen vi-
ri &vxoris , cumdicitur: Nomen aucem, &:c. Et conditio vtriuf
que.cumdicitur.
4
Eracque illa,&:c. Etfic cra' mente &corpore gratiofa
.
5;
Porro vir,&:c. .^id conuiuendum.
6 Ec pcflimus. .Ad iniuriandum proxlmum & decipiendum,
7
EraC auccm de. H,oc auttm non additur ad defignandum
y
quod Calebfuerit talis
, quiafuit virtuofus &bonus, vtpatet "Kljim.
14. & Iof.\^.fedadoHendendum,quodJ^baleratdetribuluda,
ficut &
Dauid: & ideograuiuspeccauit ipfumvituperando . Se-
quitur
.
8 Cum aucem. Hic covfequcntcrponilur ipftus Dauid curialis pe-
tiPo. quodpatetprimo cx amicabilifalutatione, cumdicitur: Ec fa-
Iucabicis,&C. Hoc autem qitod ibifequitur: Ex mulcis,&ic. non
cfl
in Hebrao.Secundb cx raiionabili allcgationc,vbi tanguntur quinque
raiones qidbus T^bal debebat inclinaii ad exauditionem petitionis.
Trima efl^quia Dauid &viri eius pacifice conucrfatifuerant cumpc-
^^''''.' ^^^^
floribus Jiabahlicetpojfent omni die accifcre quod habcbant & hoc
ptg "(,^nqj
notatur,cum dtcitur.
4 I Nun-
pcci ^uint];.
M O R A L I
T E R
.
1 Morttmsefl.&plan. Pcrplantlum communem Samuclis
oftendicur quancum plangendus eft obicus boni pra^laci vel
doctoris.
3
Erat,6^c. Pcr ifium qui vocabacur Nabal,&: flulcus intcr-
precacur jfignificari poceft quilibec philofophus fuperbus.
Stulcuscnimdicicurquafifiacualcus. f. in xftimacioncfua.
Philofophuscnimfiipcrbusracione fcicncia: cft alci ftacus,
fcd racione fupcrbije ftulcus.Dicicur enim Proucr. 1 1 .a. Fbi
humiliias^ibi
&fapientia. Ec cadcm r.acionc , vbi fupcrbi.i, ibi
nulticia.Vndc dc philofophis fupcrbis dicicur Rom. i.d.i^j
cumcognouijfe-u Deum,nrnfici:t Deumglorificauerunt,iiutq,ranas
cgcruuc/t^ tUMUirunt in cogitationibui f:is,et cbfcuratum
efl infi
piens cor torum. dicenies
enimfe
cffe
fapietites fluUifa^lifunt.
4
Eru[q;,i^c. Pcrquam fignificacurfapienciaphilofophica.
fecundum quod dicicur
Sap.8.a. Hac qunefiuifponfam mihi ajfu
mere
mere. Eft cciam fpeciofa in fcVnde dicic Placo: Si fapienci^
forma oculis vidcri pofiec , ad amorem fuum omnes maxi-
me alliccrcc,ncc cx habcncis fuperbia in fe decerioracur,auc
dccurpacur,fecundum quod dicicur Sip.6.b. Clara rfl, &
qup
nunquam marcefcitfapientia. Pcr hoc auccm, quod Nabal nun
cios Dauid repulic vacuos,flgnificacur fupcrbus philofophus
qui rcpcllic a fe iuftinCtus diuinos:qui func quafi quidam nii
cij Dci a malo recrahcnccs &: ad bonum inducenccs,&: de ca
lircpulfuiain didumcft: O^i cum cognou jfmt Dcumnon ficut
j.Cor.z.b.
Deum glo> ificauerunt, &c. Pcr hoc auccm
q,
morcuo Nabal v-
xor cms copuLica fuit D.iuid,figni[icarur
q,
pofi morcc ( jcn
ciliumphilofophorum fapicncia philoiophica copulacacft
ipfi Chrifto in ficris ccclefi.c docloribus.fDionylio, Augu
lTino,&: alijs pluribus.Poccft autem hoc cxponi aliccr , fcili-
ccc do cranslacionc ftudij philofophi^ adparccsfidclium.
Nam dc Athcnis cranslacum fuit Romam ,de Roma Pari-
lios per Carolum magnum.
MORA-
479
Glorordi.&NicoIaideLyra.
480
a 4 Qr^olcHttqua
A inu-nent manus
Tbeodorcc.
Poftulatio crac
modcraca,&
Ji-
gnific3s egd^a,
. .
icm rcrum nc-
-Jctrege.
ftttdiueiinit^&c.
Quid ditfcrunc
harc vcrba,a ver
bis quibus vtun-
turmedici? Sed
vir fcrus , non
modo non de-
*
dic, iedctirrific?
J* lofcphus.E-
racNabal virdu
rus,&.ftudijs ma
ligniffimus , ha-
bcnsvicam decc
t
rfeficinnt a
flabilcm,de Cv-
*^ ^*^
nica fci^a
,
cui
crac vxor bona,'
fimul Sc catta,&:
fpccie nimis exi
)9>.*. ADtiq.
p.13.
B
renc.
t
luMe.
fuum, mifitdccem iuucnes,&dixit eis : Afcendite in Carmelum,&
venietisad Nabal ,&l;ilutabitiseumcx noniine mco pacifice, 6c
ficdicetis:! bitfratribusmeisSitibipax, &domui tuac , & omni-
bus qucEcunqu<e habes fit paxex multisannis laluos ficicnstuos
a Quji pacriaicha.)iatioreiauiiuuluc:unt , idco in tonlioiM ouiuin in memoria coramfciuui
cjiujabamui luuxi .
&omnia rua. Audiui quod t tdnderent paftores tui grcges tuos qui
erant nobilcum in dcicrto ; Nunquam t eis moleiti fuimusj ncc ali-
quandodefuitcisquicquam de gregc omni tcmporc quo fuerunt
nobifcumin Carmelo . Interroga puerostuos , &indicabunt ti-
bi. Nunccrgo inueniant pueritui gratiam in oculis tuis . Indic
enim bonavcnimusad te. Quodcunque inucnent manustua, da
*
fcruis tuis , & filio tuoDauid . umque veniflent pueri Dauid,Io-
cuti funt ad Nabal omniavcrba haec cx nomine Oauid: &fiiuerunt.
f
D.-fpcftJue.
Rcfpondcns autem Nabal pueris Dauid , ait : Quis efl Dauid ? &
^ MuI.ipUcaii fuiit.
quis efl filius Ifai ? Hodieincrcueruntferui quit fugiunt dominos
luos. Tollam ergopanes meos & aquas meas <3: carnes pecorum
quasoccidi tonloribus meis, &:daboviris quos nefcio vndefint?
Kcgrefll funt itaqucpucri Dauidperviamfuam, & rcuerfi vene-
b^^ccinzatur
*-
TU^c &
annunciaucrunt ci omnia verba qu? dixerat Nabal
.
Tunc
nufijuifi{ue gladie,
^
ait Dauid pucris fuis : Accingaturvnufquifque gladio fuo. Et ac-
cindi funt finguli gladijs fuis. Accinduf^ue cft 6c Dauid enfc fuo,
&fecuti funt Dauidquafiquadragintiviri. porroducentireman-
a Hanc Damd poft mortem viii fui, qui dcmens in Uultitia liu peiijt fibi copu!auii f^onfam, non habcntem ma-
culam ncjuc lugam.
ferunt ad farcinas. Abigailautemvxori Nabal nuntiauit vnus dc
pucrisfuis, aicens : EccemifitDauid nuntios de deferto, t vtbc-
^Dclpexit.
dercKfte*mukis
^
hediccrcnt domino noftro, &t
aucrfatus cft eos . Homincsifti
bcneficijs f.epc
j-fatis boni fuetuntnobis, &non molelH , nec quicquam aliquan-
do t perijt omni tcmporcquo funnus conuerfati cuni cis in de-
ferto. Promurocrantnobis tam in novSl;c quam in die, omnibus
diebusquibuspauimusapudeos grcges . Quamobrcm confidera
& recogita quld facias, quoniam complcta ell malitia aduerlumt vi
Id eit, diaboii.
rum tuum &aducrfum domumt tuam, & ipfe cft filius Belial, ita
vt ncmo ei poifit loqui . Fcftinauit igitur Abigail , & tulic ducentos
panes , &duos vtres vini , &quinque arietcs co6los,
&
quinque fa-
Menfuia, t pol, quod eft fatiiu.
paftorcs ceftan- d
tapolcntie
, & ccntum ligaturas vuxt pafla:
, & duccntas maiTas
tur Abigail.Rc-
* r
'
corda-
& cxt.
J Theodorecus.
<^amobrcm 1$
qui in Saulcm
tancam oflcndic
. , -. , lcnicaccm &; pa-
ticntiam,N.-iba-
lem tcntac occi
fuerac affctlus.
N.imcumpafto
nbus vcrfans in
folitudinc, non
folum prohibuic
tdommHm f^^S M^^^^
3"*
noUruiu.
fcrrc ex ijsquz
tciiu. ad ipfum pcrci-
ncbanc, fcdccia
rcpuhc damna
qua; aliunde ci
Q
affcrcbant''. Hoc
cojdntus crgo C
Dauid horu bc-
neficiorum
, ^
audicisconuicijs
&concumelijs
, f
m^-.^^no impctu
vcic armatus.
,
Cogicabatcnim
i.
quod Saul occa-
i
-
I
floncm habcrct,
potenciani
, Sc
;
rcgni inuidiam:
i(^c autcm nul-
-
j
lum prxtexcum
^
habens arrogan
tia: , aduerfus cu
extrcmisv'"usfic
maiedidis.
*
c Ilomincsiflifa-
tis boniy&c.
y -^ lofephus
.
^
Opes Nabalis
Dauid illxfas cu
7 flodire fuos pr^
8 ccpcrat : vc ne-
que dciiderio
,
9 ncquecgcftace,
,o
ncque pro ioco
defcrco vbi po-
I
I cuiflTcnc lacere
,
aliquiseas vcxa-
re prxiumcrcc.
Nihil vc niu*
fium fierec,di-
u
cens , & .ilicna
cangercpefTimu
j^
iudicarcnc , ne-
quc Deum of-
fcnderenc.
d Sata, Sacum
cftgcnus mcn-
'
furx concincns
modium, &:fc-
mis. Polcncacft
*^
accuracidima fa
'*
rina. Vua pafla
dicicur qua: pri-
'7
ufquam macucc
'^
fcac ad folc diu
'
cxiccacur,&:(ic
feruaciir.Mafras
cancaru , id eit
,
ligaturasdefru- k
dibus ficorutn.
NICOLAVS
DE LYRA.
1 Nunquam cis mol. Secmda.tjuia eos &grtgemfecurefemaue
rant d feris &prxdonibus.Et hoc n tatWy cim dii itur.
X I^CC al.Tradones enitn non andebant illuc accederc titnore ipftus
Dauid.vnde dicitur infra. Eranc nobis pro muro. Tertia efi hutni
Us modus petendi,ibi.
3
Nunc ergo. cwn tamen Dauid de iurepofftt accipcreprofua VO'
Untate,cuui cjjctrcx inunlut &in nectffit'atepofiihs.iiHarta eft ra
tione dieiftfliui cum dicitur.
4
In dic,&c. Facicbant enitn Hebrxifeflum magnu tonforibtisfuis
&
pafloribus in die tonfionis ouium,'n mimoriatn patriarcharutn^
fuirantpaflores ouium^rt habttur Genef.^j. Et talibus diebusfolent
bomines magis
effc cunales. Ouinta ratio acipitur cxparte reipetitf
quarnftmpliciterponiint
in voluntate T^abal quantum ad qualitate
&quantita'em.quodnotaturihi:Quodc[inqucim]cncntma.
5
Refpondcns,&:c. Hic conftquenter ponitur ruflicana rcfponftOy
^uia nonfJum ntgauit
quodfetebatur^i d etiam a vitupertjs incboa
mitydicens.
6
Quiscft.
qttafldicatnHllilisraloris,quiadcfcendit de alienige-
nan^ultae, fcilicct dc B^th Moabitidc,& nonfolum vitupcrauit^Da
md^ed
&
viros eius,dicins:
Hodie. ita quodnotauiteosdeferuilita
tt <y maligmtatcpropter
quamfugitiui
effent.
7
Tollam crgo.
q,d.non debeofacere,
8 c
3 Ecaquas. i.pottismeis qula
f
eqttenter infcriptu<-it nomintaqut
intdligitur omnispotuf,Jicut nomtnepanis omiis cibus.vnde
^.^ir?.
S.e.dititur: Ponc eis pancm &: aquam. Etfuhditur ibidem : Jit
appoficaefteis magnaciborum prxparacio.
9 Rcgrcfli funt. vacui & vituperati.
10 Tunc 3\x..mtritb prouocatus.
1
1
Accingacur. ad acc piendum vindiSlam dr tam vili ruflico.
II Abigailauccm. Hic cunfequenter poniiur ipfiHs^bigailpru-
dens obuiatio.Etfeiutido ipfius Dauidpaiificatio, ibi: Cum aurcm
'i'"'''
vidiflcc. Circa prmumprxmittiturfa&i notificatio ipfi ^bigailfcr
vuum defamulisfuis, dtcentcin ei,
1
3
Ecce mi. vhipatitttr defedum v';litaliutn.
14
Vc bencdiccrenc. enm curialitcrfilutando,& eiusbeneficim 1
humiliter pttendo.C<itcra patent exprxdiBis vfque ibi
,
I
y
Conlidera,&:c. prxcauendo tibi & domui tux.
1 6 Qiioniam,&ic. quia in promptu
efl
vindicla de malitiafM.C0'
grofccbat enim ifle animofitatem Dauid &uirorum eiw.
1
7
Ec aducrfum. i.in omncs nos redundabit iflud
malum,quammi ;
ftmus inncxi],
18 Et ipfe. q.d.idco dico tibl boc : quia tnaritus tuus uerbum meun
non reciperttyfcd magisfugeret.
1
9
Fcftina. igitur. adprxcauendum maloprdilo.&patetUttri
j
ufqueibi.
I ^
Viro
4
8i J. Rcgum
Cap.XXV.
482
(jn-
^
a
Etreddid'tmJhimalttmprobono,&c. 4< Hieronvinu^.Tiinc
A qiiippc reddidic makim pro bono,cjuando blafphcmauic
eiimconuiciando.
b
HxcfjciatDomitius immicjs,&c.
^Theodorecus.Cur ciim
iurailcc, cranfgreirus cft iuliurandumf' lufiurandum qui-
dcm cft iuft^ irc:
pcperciflcaucem
cfl ihpiecis &mo
deraCiE cogicacio
nis , Acccpra e-
nimAbigail fup-
plicacionc,cxcin-
xic irara . Mclitis
enim erac cranf-
gredi minarum
lufiuradG, quam
tancam CA'dem
facere.
C T^labal fecnn-
dum nomcn f::um.
4 Thcodorcc.
NomcnNaballi
B
crasferacurin lin
giiam Grffcam
fi2;nificac tkV
tif^osiuitit , id c(f
,
inlipienriam. Di
xic Aquila : Na-
bal ei\ nomen e\,
&cum eocltcf-
fiuxjo. Efflucncc
<?nim& cxcinda
VI racionis , fuc-
cedic affeilio in-
fipiencix.
^. Hieronym.
Nab.il,inf]piens:
quodfilcgercvo
luerisNcbcl, me
fura: nomcn cft
fiuepfalccrij.Abi
gail
,
pacns mei
cxulcacio.
impleuic iuracionem maiorc pietncc.
j Ambrof. Dauid arinacam dcxcram in indignacionc
comprciferac .-
&: qiianro plus efl: non rernalcdicerc
,
qiiiin
vindicarc ? Ec bcllacores aducrfus Nabal ad vlcioncm para-
tos, Abigaildeprccacioncrcuccauerac. Vndeaduercimus,
tcmpeftiuisquo-
qucincerceiTioni
bus non fokim
cederc nos , fcd
cciam dclectari
oporccrc.
A:
Idem. Ef^
concra otiicium
nonnunqaa fol-
ucrepromiirum,
facramcncumcu
fl^odire : vc Hc-
rodcs qui iurauic
quoniam quic-
quid pecicumef-
fcc,darcc filig He
rodiadis, &: nc-
D
lib.i.oS.C.t.
caricarum, &imporuit fuper afinos, dixitc|ucpuerisfuis, pra^cedite
mc : &ecce ego poil tcrgum fequar vos . Viro aurem fuo Nabal non
'
indicauic. Cumergoillaafcendifletafinum, &defccnderettadra-
*
dicem montis,Dauid & virieiusdefcendcbant m occurfum cius.
Qu^ibus&illaoccurrit. EtaitDauid: Vere fruftra feruaui omnia^
3
qiiiehuius crant indeierto, &non
t
perijt quiccjuam decun6lis
b
qurEadeumpertincbAit,&reddiditmihi malumprobono. Hsec
^
faciat dominusinimicisDauidj&hajcaddat : fi reliquero de om-
nibus quiE ad ipfum pertinent vfque mane mingcntem ad parietcm.
Cum autemvidiflfec Abigail Dauid , fediinauit &: delcendit de afi-
^
no , &proccdit coram Dauid fupcr faciem' fuam , &adorauic fupcr
a ^ Blandiendo libi imprecatur ;:c:ca:uin quod haberer Dauid.fi fe vIcifcTetur.
tcrram , &cecidit ad pedcs cius, & dixit : t In me fic domine mi h^ec 7
cem ioannis pr^
fticic,nepromif-
fiim ncgarcc.
^ Ifidorus. Tn
malis promiflis
rcfcinde fidcm.
Jncurpi vocomu
ca decrecum. Im
pia cft ^miflio,
qugfcelereadim
plecur.
d ^i Q_apropter
lib.i.ofEcjo,
t
defuic.
iniquitas,loquaturobfccroancilla tuainauribustuis, & audiver- s
ba famulaz tux. Ne ponat crodominus meus rexcorfuum fuper
'
virum iftumt iniquumNabal, quiafecundumnomcnfuumlftul-
tus ert , & (lultitia efi: cum eo . Ego aucem ancilla tua non vidi pue-
Vcni ad te.
ros tuos dominc mi
,
quos miGfti . Nunc ergo domine mi viuit do-
minus & viuit anima tua
,
qui prohibuit ce ne venires in fangui-
limo.xiani.
&:faluauitanimamtuam tibi : Et nuncfiantficutNabal ini-
10
IZ
t
obfecr.
E
In s)rnonimis.
- rex.
t
impitini.
t
fic eft , N
-
bol nome c ihs
nem 13
. j
1 /-N r r
Mcipe bsnediBi.on.
d mici tui , &qui qua^runt domino meo malum . Quaptopter lulci- h
^ ^
CvriUus. Pla-
pebenedi6tioncmhancquamattul)tanciIlatua tibi domino meo, cidaverbaacmi
a
f Qjiin mihi iinprecata fnm : fi te vlcifcaris fciUcct noii cifci.
fia, iraCUndia CO-
&dapucrisquifequuncurtedominum meum. Aiifer iniquitacem ly cicacumanimum
famuiiEtujE. Faciens enim faciet tibi dominus domino meodo-
^^
"ytipue iolcnc,
,- .r
,
6iad manluctu-
mum i fidclem
,
quia pr^clia domini domine mi tu pra^liaris . Mali
4 Auguf^inus.
Occurric Abigail
dinemrcdLicerci
^
quod nobis ipfe
tia ergo non inueniacur in te omnibus diebus vitce tua;. Sienim
is
Dauid fuo pro-
dicexemplo:cu-
iusdif^rictu mu-
lib. 7.inIoa.
cap.ii.
tvel
flabilein
aut fccurani.
vxorNabal,<5<:tu
lit Dauid quc popofccracSiipplicicer eum rogauic,fiexic,&
amariti fanguinetcuocauic.lurauic Dauid ccmerc,fed non
impleuic
crone in totius domus Nabal cxterminiii, Abigail vxor eius
fiiauiloquccia&: liumanitate,vaginarecondidic,&: acruoris

^ctfufione
NICOLAVS DE LYRA.
1 Viro autcm , &:c. iiuiaprte auaritia &nequitiafua totum im-
pediuiffet.
^
2 Etdcfccn.ad ra. vbi inter duos montcserat valtismediaad
^uam defccndebat Dauid exparte vna, &.Abigail sx oppofttay &fic
obuiabantmutnb.
3 Ecait,&c. ifla dixitDatiid audita rclatione nuntiorum,fed
hicpomturpir recapitulatiunem vt ditunt aliqui: velproccdendoper
viam dicebat hoc vitis fuis vt dicunt alii , & furth vtrumque potuit
ejfe.
4 Hajc fa. Hic
efl m'^dus iurandiper execrationem, quando aliquis
fibi imprccantr inalum futuruti nift implcatur vcibtm fuum, &ideo
hic pro ipfu Dauid accipiuntur inimici Dauid,aliter effet
iuramcntum
n.'.llum,fcd magis deriforium,ficut &fupra lo.c.in confirnili ponun
-
tur inimici Dauid pro
ipfo Dauid , vt ibidcm diRumfuit.
5
Min.ad. id efl,canem qui leuato crure mingit adparietem.Dicut
etiam hic aliqui, quodper mtngctem ad parietem,intelligitur infirmus
,
qui
nonpotefifurgere, &ideofaut vrinam inter le&um &parietem,
'iS' fic efiintellcilus verbi. quodnon parciret viro & aniniair.quia et
canii qui proptcr vilitatem non effct tangendus
,
&infirrnus cui pro-
fter infitrnitatem
cffct parcendum non euadcrent manum meam. .Alti
vero dicunt
: quodper mingentcm adparittcm intelligitur omnis ma-
fiulus,quia mingii ere5lus,
&fic efi
intellelus verbi: quod Dauid in-
tcndehat
inttrficere omnes viros,non autem mulieres.
Cumautcm. Hic confcquenter ponitur ipftus Dauidpacifica-
tio. vui pnwib prxff.ittitur
ipfius .Abigail deprecatio. Secundb ipfius
hauid acceptaiio ibi: ]LtMtY)mK\.Deprecatio autem ^bigaii uflen
di.ur ( ceptabiHs : ptimb cx fui hufr.ilitae in falo, cum diciiur : Hc
piocidit toram Da.&:c. & verbo^ cumfubdiiur.
7
Ec
7
Ec dixit. idefl parata fum recipcre quamcunque vindi5iam pro
rnariti mei iniquitate. Secundb ojlenditur dcprecatio .AbigaiL acctpta
bilis cxrationabili allegationc^ cum dicitur.
8 Loquatur , &:c. vhi primb aliegat viri fui flidtitiam , &ideo
faciumfuum viro prudenti non efl
accipiendum cordi. &hoc efl
quod
dicitur.

j>
Ncponatoro.
TSljbalenimflultusintcrpretatur.q.d.fluitusefl
re &nomine.Secundb alkgatfuam ignorantiam, dicens.
10 Ego aurcm, &:c. q.d.ft
enim vidiffem eos,fmffent
gratiose re~
cepti , nec reccffiffcnt vacui. Terttb allegat diuinam clementiam qux
parataeflfrfiperparcere,diccns.
1
1
Nunc ergo. </. d. verum cfl
qubdDeus viuit , &tu viiiis
:
ita
diuina clemeniia fa&um efl,
vt venirem obuiam tibi ad impediendum
ne venires ad ejfundendumfa^iguinem.
1 L Et faluauit./ci/itef innocentem.folus enim ^labalerat culpa-
btliSfCumquofuiffentocciftinnoxii.
I j Et nunc.fcilicetfatui &improuidi infa&isfuis. T{a.Sa. dtcit,
qubd^bigail hoc dixit perfpiritum prophetix, fignificans qubd Ma-
balciibmoreretur.
1
4
Qua propter fufcipe bcned. id efl,
exenimn.
I 5
Aufcr. recipiendo exentmn tnftgnum remtffionis offenf<,quam
^bigail fuperfe
accepcrat , dicens : In me , &:c. vt prxdtSlum efl.
Quartb allrgat regni dignitatem quam confecuturus eratDauid, quA
quidem dignitas exigit in habente innocetiam.& Ijoc efl
quod dicttur.
1
6 Facicns enim, &:c. tradendo tibi regnum.
I "7 Quia , &CC. id efl , ad Dei honortm & communem vtiHtatem
populi.
1 8 Malitia, &CC. quia non decet tantam dignitatem . Quintb alle-
gatprotcSlioncm
diuinam quxprotegit fcctindnm mifericordiam ,
di-
cens. Sicnim,&:c.
Scquitur.
Tom.j. Q^
I "'
483
GIof.ordL&NicoIaicIcLyra.
484.
A
tueJier. &
KabtMnu*.
Ezech.ig.a.
t
fiindaiacu-
Jibinirinnjc-
({iofedit hin-
1. Lxx. &
^inintim ini-
fnicoriim'tuo
riim ftinda ia-
cuiaberis in
mcdio fundjc.
Chal. inter-
pres. 11 ani-
inxm inimico
rum tuorum
Tolare faciet
quemadmo
dum volarefa
ctunt fub fun
tlibuLiii; lapi
dcm fundx.
Pul.87.a.
B
. tt.q.4Cp.
qiiod Dinid
& ca. iurauit.
ftcftaliquid.
loaii. 10. f.
lib.Abxat.
RokcL
cffufionc immnncm rcddidir.
a Eritan;may<i!rc.
Piilchcrrmia
comparatione (latum lullorum
& rcproborum dilcrcuic. hi>-
rum quippc anim.is app>cllat vi-
ucntcs , illorum Ipiritali mortc
occupatas . ^nitttJ. vnivi qu.t pec
cauirit , ipfa
mmetur . hos fafci-
culis, illos hpidi fund.c afTimi-
l.u. Falaculuscnim
artrinairur
vt confcructur.
Lapis in (iinda
ponitur , vt abijciatur . Sic cnim
clcdi prcflliris tribulationum
con(trin?;untur ,
vt his ad:noniti
ar^ius .ndinuiccni n^urua chaii-
tatc nedbntur , & adiinati pcr
manus rcdcmptoris in pcrpc-
tiium confcrucntur . Rcprobi
quanto latius voluptacibus fuis
dimittuntur jtanco longtusadi-
uinae vilionis gloria proijciun-
tur . Ipft enim de manH Dei rcpulfi
fiinr. Mire autcm omnipotcn-
tcm proiiidcntiam fupcrni pro-
tcdorisdcfcribit, cum dicit ani-
mam fandi viri quali m fafcicu-
loviucntium apud cumcffecu-
ftoditam . Sicuc enim facilc cft
cuilibct fafciculum hcrba? vcl
fa-nimanu retcntuin confcru.i-
re,ita virtus faluatons nofiri clc-
Qtoi ab initio vfauc in fincm con
fcruare&cuft^odirc.vndc.
Etuon
rapiet eos quifquum de mann me.i . Si-
cut autcm fafciculus alligatur,
ita fandorumdccus vera chari-
tate conflringitur, diuino muni-
mine circundatur. Ad litcram
auccm anima Daaid quamuis
multi pcrfcquercncur,fcnipcr cu
ftodica cft in forcc viuencium.
Inimici vetociu^ licutl.ipisfun-
da circumjidus inf^abili mbtu
pcrturbati dc finibus fuis , vcl de
rcbushumanisahlati fuiit.
5 Hcbrxi . Eft iufti anima,
in qua ex pcccato cft aliquid for-
didum rclidum: huius fpiritus
ignclauatur , mundatur
,
purga-
tur, mnoccns, purus,mundus
&lotusadlocum fupcriorema-
fccndit,non aliter vt qui feipfum
aquapurgat &: abluit
,
quo mun-
dus
fuvcxerit aliquando homo perfcquens te &

quajrens animam tuam , critanima domini

a f
Ad litcram : fafcicului vitium \iuit inaqiu cumad
tianlplantandum prxparatiir.
nieitcuftoditajquafi in fafciculoviuentium
apudOominumDcumtuum.Porromimi-
*
corum tuorum anima t
rotabitur, quafi m
impctu &circulo fund^. ^Cum ergo fcceric
tibi dominus dommo meo omnia hcec qua:
locucus elt bona de te,&: coftitucrit tc duce
a ^ Id eft in flrtimi. '
fuper Ifraehnon eric cibi hocjin fingulcum
?
&m fcrupulum cordisdominonieo,qu6d
effuderis(anguinemtinnoxium,tautipio
^
tc vltus fueris . Et cum bencfecerit dominus
dominomco,recordabcrisancilLTtua:. Ec
^
aitDauid ad Abigail, Bencdidus dominus
7
Deus Ifrael, qui mific ce hodie in occurfunL,
meum, & benedidum eloquium tuum , &
s
benedida tu qux prohibuifti me hodie, nc
iremadfanguinem,&tvlci(cerer mc ma-
numea-t
Ahoquinviuicdominus Deus I(^
raehquiprohibuitme ne malum faccrenLi
tibi,nifi cito veniflcs in occurfum mihi, no
remanfi(retNabalv(que ad matutinamlu-
cem mingens ad parietem. Suicepit ergo de
manueiusomniaqua:attuleratei,dixitque
ei;Vade pacifice in domum tuamjECce au- 9
diui vocem luh&c \ honoraui faciem tuam.
i*
Venitautem AbigailadNabal, &:ecce erat
"
ei conuiuium in domo eius quafi conuiuiii
regis, 6c cor Nabal iocundunij . Erat enim
ebrius nimis,& non indicauic ei verbum pu
i*
fillumautgrandevfquemane.Diluculoau- 13
b
cem cum digefriflTec vinu Nabal , indicauit
eivxor (uaverba hasc,&emortuum eftcor
14
eius t incrinfecus , & fadus eft quafi lapis
.
Cumque pertranfiiTent' dccem dies,percuf
ly
c
fic doniinus Nabal , &mortuus cit . Quod
'^
cum audiflet Dauid mortuum Nabal , aic :
jg
t
M
dus fic. Cumque id lic affe- Ej
cucus
,
vt ad falcicuUun viuen-
'
tium colligi dcbcac , vclox hunc
ignem cranlic , in quo purgarur
,
vcilc ligccur in falciculo viucn-
tium.
J< Alij Hcbr.infcnbunt fcpul-
cris fuoruai dcfundorum ; Sic-
aninia hiiius coUigata ui fafcicu-
lo viucntium
.
b C:tm diii^effiffa . Moralitcr.
i^
Gregorius . Iracundos mclius l|
corrigimus fl in ipfairscommo
tionc dcclinamus
,
pcrturbati c-
nim quid audianc, ignoranc. Scd
cum ad fe rcdc-unc , canto libcn-
1
tius cxhortationis vcrba rcci- t
piunc,quant6fctranquillius to-
^
lcran crubefcunc. Mcnciautem
j
furorc cbri^ omnc rcdum quod
dicitur pcruerfum vidctur. Vn-
de &c Nab.nl cbrio culpam fuam
Abigail laudabiliter tacuit,quam

digcfto vinohudabilitcr dixit.
Malum cnim quod feceric no-
ccre pocuic
,
quia ebrius uonau-
diuic.
c Tercuff.t Dominus V^al, &c.
5 Ambrofius. Nabd duro
& rigido corde verbum vxoris
ferrc non potuic , &: obf^upefa-
dus obriguic, &: in morccm mci-
dic.
4 Saluianus. Quia Dauidfc
vlcifci difculit, vltioncm fcatim
Deo exccutore pcrccpit . Extin-
do icaquc paulo pofc aduerfario
fuo , &i. manu coelefti obruto
,
fic locucus efc : BenediBus Domi-
nus , &c.
je Chryfofcomus . Nabalcx
dcfperacione vcfaniis faclus , ti-
more dcmum confumpcus efc.
Simulenim ac quifpiam fapicn-
cia: modocxcidcric , formidolo-
fus tlmul &: audaxanimo ipfo dc
bilicacocfficicur.
^ lofcphus. Dauidagnouit,
quod maligni diuinitus arguan-
tur ,&:nu]lusinter homincsde-
axa
fpiciatur a Dco, quidatbonisqui I^
dem fimilia , malis ucro rcfert di
'
gnafupplicia,&:c.
^
a Etfur
NICOLAVS DE LYRA.,
I Erit anima,&c. id cjl a Deoprotegetur contra omnes infidias ma
lorum.Dicunt hic aliqui^qHdd loquitur met^ipborice.quiaficut ramu'
fculi alibi tranfplantandi vdinferendi infafciculo ligantur &in aqua
fonuntur,&poflea tranfplantantur vel infnrunturjic iufii in prAfen-
ti vita conferuantur in bumoregratix, vt tranfplantenturin terra vi-
itentium per adeptionemgbriXy dcquibus reputabat ipfum Dauid.
3 Porro inimicorum,&:c. id eJt,voluetur per vitia diuerfa &ma
la quoufque proiiciatur adpxnamgehenna . Se.tt6 allegdtpacem con^
fcientiA tpftus Dauidfuturam,cum dicitur : Cum,&:c. Scquitur.
J
Non crit tibi hoc,&c. id efi^ in mxrorem animi & confcienti*
remorfum.
4
C^od cfTudcris, &c. quantum ad familiam 7{abal.
y
Aut ipfe te vltus. de ipfo l^bal
, quod non decet vt aliquis vl-
(ifeaturfe manu propria,vt diElumfuit cap.prxcedenti.
6 Et ait Dauid,&:c. llic confcquentcrponituripfius Dauid acce-
ptatiOy vbi prhno regratiufir DeOydicens.
7
Bcncdidus dominus,&:c. Qjiia ciusprouidentia &difpofitio
ne .Abigail occurril Dauid ad ipfum pacificandum.Sccundb ipft ^bi-
giU, dicent,
8 Et
8 Et bcncdidum cloquium. Etpatet litera vfque ibi.
9
Vadein pacc,&c. aliaspacifice.q. d. pacificatusfum tibi &d
mui tu.
10 Eccc audiui vocem tuam , &c. id efl,
exaudiui depucatio'
nem tuam.
1
1
Et honoraui faciem. ^ccipiendo exehium de manu tua,&fte
nonfeci tihi verecundiam repellendo in aliqtio petitionem tuam
.
12 Et non indicauic ci vcr. prudenter enim expedlauit temput
in quo cjfet extra ebrietatem.
1
3
Diluculo aucem,&c. Hic confequcnter dcfcribitur diuina W
tio circa ipfim ls(^bal,cum dicitur.
14 Ec cmorcuum efi cor eius. Ex vehementia timoris concepti
de Dauid.
1
5
Cumquc pcrtranfifTent. dicit I{ab.Salo.quod tot diebus la \
giiitquaft mortHHs,ed quoddecem iuuencs mijfos a Daitld confiiderat.
\
\6 PcrcuffK dommm.Exquopatetquodnonfuitmortuusmor
\
tenatiiralifed accekrata vltihne Dei.
17 Quodcummd\{^ct.Talidiuinapercu$one.
18 Ait,&c. applaudens diuin.t iuflitiXyfccundiim illud Tfd.^Ti-
\
Lxtabicur iufhis cum viderit vindi6tam,&c. non
autemgM^^
\
bal dc morte Habal relo vindi&x .
^ \
48)
I. Regum Cap. XXVI.
486
it.
J
a
?< Etftirrexit
loft-phus. Cum
omnj apparani
proprio venit, ei
que coniuncta
cfl.-quxadhunc
honurcm vcni-
Tcpromeruit,ta
promodo calli-
tatis atque iufti-
tii^,qu.iprofpe-
^
cie fu^ tormcE.
b
Thaltifil. Ra.
Sicut tradijt He-
brxi j nocogno-
uit cam Phaki,
quiaficognouif- b
fctjDauid poftea
no reccpillct ca
, q^a
T HoedicebatDauidamoreiuftitiXvfonlibidinevindifta;. ,
Bcncdi6lus dominus quivindicauit caufam opprobrijmei dema-
nuNabah&reruumfuum cuttodiuitamaIo,&malitiam Nabalred
didit dominus in caput eius. Mifit ergo Dauid &locutus cft ad Abi-
,
gail vtfumcret eam fibi in vxorem
, & venerunt pueri Dauid ad
^
Abigail in Carmelum, & locuti funt ad eam , dicentes, Dauid
mifit nos ad te , vc accipiat fibi in vxorem . Qux confurgens ado- j
rauitpronain terram, &:ait, Eccefamulatuafitinancillam, vtlauet
pedesferuorumdomini mei. Et feftinauit, & (urrexir Abigail, &
afcendit fuper afinum,& quinque puclla: icrunt cum ea, pediflcqu?
eius. Etfecuta eft nutios Dauid, & fa(5ta eft illi uxor. Sed Z-c Achinoa
4
accepit Dauidde lezrahel,&:fuitutraque uxoreius.Sauiaute dedit y
MicholfiliamfuauxoreDauid, phalcifiiioLaisquieratdeGallim.
in lege prohibctur. Phalti n.dcGallim rimpr2gauJio,quianontetigcraceam.
erac
crat.i.demunda
>
tione.i.dclea;e.
Lcgis enimcJo-
dorcratde Bau
nm.i.dccledtis,
quando Michol
ci dacur. Phalci
cnim vadensdi-
cicur,quandoau
fcrtur.Phakicl.i.
euadcns a Deo
,
quia cuiTodiuic
cum nc cangcrec
eam
,
ne tiercc
cmnfgrcffor le-
gis. camcn fccu-
cus cll cani plb-
rans vfque Bau-
N I C O L A V S D E L Y R A.
1 Mific ergo,&c. Ter nmtios mijfos.
3 Vc fume. qniafcicbnt eam ejfe ptdchram &prudentem &diui
tem,vt patet rx fnpraii&is.Seqnitur.
3
Qu.c confur./c/7/cer dominnm de tanfo bcncficio^quod Dauid in
regem eliiius a Deo petcbat eam pro vxore: prnptcrcuod refpondit
yaJ.de humiliter,dicens., Hccc famula Cua (it in ancil.
4
Scd &Achinoam, &CC. Fidetw qnbd fecerit contra mandatH
dmifii Der. I
j
. vbi dicitur, quod rex conflitutus de Ifraelnon dche-
bat
bjtfihi muhlplicare vxores.Dicendum qtiod illud intdligitur de vxo^
rihtts alimigenis inc'inantihus animtimviri adidololatriam:ftcutco.
tigitSjlomoni, vt haheturinfrd
3
dib. i i.cap.hoc aiit nonfccit Dauii.
5
Saul aucem. Dicttnt Heh.quod iiicfttit legis docior, &ideo licet
acceperi( Michol ad obsdiindtini S.mU &
vt honOTaretur tamqua Ge-
mr registnon tatncn cognouit eam,!jitiafciebat eam ejfe veram vxore
Dauid,qwa ipfarn non repmiiauerat
:
propter quodDatudpoflea rece-
pic eatn : ijtu tamen non accepiflct eamftfuilfet ab eo cognita,ftcut no
fuit ingielf''.s vkra ai vxores fuas , qiias cognouit .Abfalon, vt habe-
turirifrd iJib.ctp.to.
A D D I T I O.
In cap. 2 j.vbi dicicur ih poftilla. Et erit anima domini mei cnflo-
iitaquafi infafcictiloviuentimn.
Hazcvcrbanon videncurproprie pofli; dcclarari, nifi mc
taphoricc . vndcSt: in glo. ordinaria plura nocabilia hic po-
nuncur,incer qua: ficdicic : Pulchcnimacomparacione fia
lum iuftorum (3(: rcproborumdccrcuic, &:intra,hosfafci-
culo.
culo
,
illos lapidi fundiE aflimilac . Fafciculus cnim aflringi'
tur vc conferuccur
,
lapis in funda ponicur vcabijciacur . Sic
enim clcdi cnbulacionum prcHiiris coftringuncur , vc in his
admonici animi adinuicem mucua charicacc ncttancur,&:
adunaci in manu rcdcmpcoris pcrpccuoconferuencur. Rc-
probi quanco latius vokipracibus fuis rcuoluuncur,tanc6 lon
gius a diuiniE viiionis glonaproijciuncur . Ipfi cniir. dc ma-
nudomini rcpuUifunc.
ET
vencrunt Zi-
phai
,
&c.
b Dormientem.
^ Rab. Pcrfcquun-
" ^
tur ludsi Chri-
fiu,&pcrfcqucn
dodormiuc,quia
non vigilanc cor
dc. Dormicio
cnim cordis duri
tia cft. dormiunc
in veccri vica no
vigilanc in noua.
Chrifius vcnic,
non eos occidic
,
fed fcyphu aqu^.
nni
i.gracia le^is ab-
fiulic , &fccpcrii
C A P. XXVL
T venerunt Ziph?i ad Saul in Gabaa,dicentes:
Ecce,Da uid abfcoditus eft in ! colle Hachil?,
qeft exaduerfotfblitudinis. EtfurrcxicSaul,
&defcendit in defertum Ziph,&cum eo tria
milia virorum de eledtis Ifrael , vt qreret Da-
uid in deferto Ziph ec caftra mecacus eft Saul
_ f
In colle loLus eil.
'"""^
in Gabaa Hachil^e, qua: erat ex aduerfo folitu
dinis in via. Dauid autem habicabat in deferto. Videns autem quod
veniflet Saul poft fe in defercum , mific exploracorcs , &didicic quod
vcnifletcertiirime.Etfurrexit Dauid clam,& venitvfq; ad locum vbi
t erac Saul . Cumque vidiflet locum vbi dormiebat Saul , $c Abner
rc;ni.i.potefiacc
^* ^^1"^ N^rprinccpsmilitiiEeius
, & Saulem dormiencem In tcntorio,
quafc ccmporali &rehquum vulgus per circumitum cius , aic Dauid ad Achimelech bauid
audactcr,'
terprotcgcbanc, infilijc aucc mo-t
&c6craDcriengebac,CcdDauidnrvi6lordcc.iftriseorum
dcftc&ccmpcranccr.
cgrcffus, #
a -Nf?/"--
NICOL AVS DE LYRA.
C A P. XXVL
Tvcncrunc. Hic ponitur tcrtius prouentus Dei circa
Dauid, per hoc qubd Saulem iterum in manu fua tradi-'
S dit,vt fic Dauidinnocentia &Saul neqttiiiapltnius
).
apparerel. Et diuiditur in tres partes : quiaprimb SauL
manibusDauid exponitur.Secundb expofitus cufloditur,
ibi
: Dixitque ^bifai.Tertib a Dauid conuincilur,ibi: Cun:iq; crail-
ulTec. Circaprimum dicitur.
1 Ec vcncrunc.
ifli iam ante Dauidaccttfaucrant Sauli, vt habi-
tum
fflfupra
ZI.& ideo ti7nentes ne Daifidpofl Sattl regnaret, &pcr
cjrifequens
eornmproditionempuniret,foUiciti erant de captionc Da-
Hid,vimorere:ur.
2 Etcmin co tria..fcilicetadbel[andum.
3 Vidcns auccm. idefl,cognofcenspcr
nuntiumfthi dicent^,ciuiit
proceflits rrgis cum lali multitudine helLatorum non potifl
latere.
4 JVlilic cxploratorcs. vtfcirct ccrtitudinaliter tempf.s e; locum
vbicaflraponercf.
5
Ec furrexir Dauid clam. i. abfcondite , &
rnitrato bahitu. vp.
cognofceretur.flcitt .Alexandcr magrittsfuit in caflris Tori rcgis Indi
ad cxplorandum,prottt habeturin bifloria ipftus.
6 Aic Dauid ad Achimclcch. Dauid enim habuitditasforores.
vna varum vocata
efl ^bigail,de qua natusfuit .Arnaja princcps mi-
litia .Abfalon,vt habetur infrd z.lib. i -j.cap. .Aiia Saruia de qtta na-
tus efl loab &.Abifai , &ftc ifii erant ncpotes Dauid.
T Dixir-
R.
M O R A L I T E
I
EtvereruntZiphxi.&c.Scqwtm.
T Ltfurnxii Scu'. Pcr S.nulc, qui cu cxcrcicu armaco iuitad
Ciipicdii Dauid , coucnicnccr lipnificaripoc Uidas prodicor,
SLii tu multis armis vcnic
ad capicndu lcfum
,
ficut df loan.
18. ludas r.ijt cu acccpiflcc cohorce, & a pocificibus &: Phari
fcis minifiros, vcnic illuc cu laccrnis vV facibus tU. annis. Pcr
hocaucq, Dauid dcfccdicin cafira Saulis^fignificac
.pcciius
ipfius IcUi obuia qu;cictibus ipfiim. Ic.S.a.
hfusaittjcicnsoia
qvhura eratfupcr ipJttm,proctflit cis obu iii, &
dixit cis.iluc qriliii
Tom.3. Q^

.msf
egrcfilis^.-ikicudi-
nem c;cli con-
fccndic.
jc Thcodorus.
Q^id cft . Saul
dormichat iv Mft-
TTiyij, in lampine ?
Lampinc cl\ gc-
nuscurrus,ficuc
eciam '/rvV ape-
nc Swd idquod
dicicur,fignificac
ipfh rocunditace
iu mediocxerci-
cus decubuilTc rc
gcm, &C vndiquc
tuillcmuniruma
ftipaconbus . In-
crcflii.s crt auc5-
Qu.-eft.
S9.
I
487
Glof.ordL&NicolaidcLyrli
.1
488
A
Hnmilc
Millc.
dc
f
infrit.q-I
c.dominus.
'
\i regem.i.
quituoclamo
recxcjtas jc-
gem
tHeb.prodi-
gni morte.
^ 7<f intcrfidas eum,&c. ^
Cbryfoft. Cum
Dauid vidcrct
Saulcm unniobilcm , ncq,- quicquam poflc faccrc,cum fuo
animo ira locutus cfl. Vbi nunc illc turor : Vbi tot tcchncT
,
tot infidi.v: Abici unt omnia iil.i, pericrunrquc cxigui lomni
incurfu.Iacct aUigatus rcx,cum nihil horu nos ncc cogitauc
rimus,ncc pcrfc-
ccrimus. Confpi
cicbatiliumdor-
micntcm , ac dc
mortc omiubus
,coiTmuni philo-
fophabatur. Som
nus nihil aliud
cft, quam mors
tcmpor.-iria ,
Sc
vnius dici intcri-
tus . Sic hoftcm
1 potcftacc fuam
acccpic , & Dcu
crga fc bcncuo-
lennorcmrcddi-
dit. Scd non c6
bcatum prardico
fan^tum illum,
qnod hoftcm vi-
dcritfubpedibus
fuis iaccntcm
,
fcd qucd illi pe-
pcrccrit:quorum
alterii fuic opus
diuinxporcnri^,
altcru Dauidica:
philofophig,&:c.
Js qui occidit
inimicum ,
fre-
cucnter &: ipfe
fcfc condcmna-
bicdum pr.iuam
gerit confcicn-
tiamjdumqucin
(ingulos dics &c
horas a pcccaco
illovrgentcaffli-
gitur. At, qui pc
.jtlrcnxus marcyr. QM;*ndoD-iuid pcrfcairionem patir- n
b.icur a S.iul proptcr iuuiciam , &regcm fuj;icbac, 5i: iiiiiiv- li^j
^jf
,
cum non vlciK cb.itur: & ChnUi adticntum pfillcbar, & fr^
picnti;tin(h'ucbaci',ciiccs,&:omniaiccijdumc()nfiliu lainiti.
Spiricus facicb.ic , CS^ placcbac I>co . C^iandi) autcm acccpic
licrfibce vxorc
Hcth^eiim, & Abifai filiiim Sarui<T , fratrcm loab ,
diccns
:
Quis de-
fcendct mccum in caltra ad Saul?Dixitque Abilai:Igo dclccndam
tccum. Vcnerunt crgo Dauid & Abifai ad populum nodte , & inue-
nerunt Saul laccntcm &:dormientcm in tcntorio, &:haftam fixam
in tecxa ad caput cius . Abner autcm & populumdormitntcs in cir-
cumitu eius. Uixitque Abifaiad Dauid, Conclufit Dcus hodie^
inimicum tuum in manus tuas. Nunc crgo perfodiam eum lancea
interrafcmcl,
&fecund6opusnonerit. EtdixitDauidad Abifdi:
a Nc intcrficias cum; t Quis enim extendet manum fuam in Chrillum
domini, & innocens crit ? Et dixit Dauid : Viuit dominus
,
quia nifi
b.
dominus perculTcrit eum ,
autdicseius vcneritvt moriatur, autin
g
prjclium defcendens pericrit , t propitius fit mihidominus
,
neex-
'^
tendam manum meam in Chriftum domini . Nunc igitur tolle ha-
ftamqua:eftadcaputcius,&fcyphumaqua:,&abeamus. Tuliter-

JjPbaKSma-
go Dauid haftam & fcyphum aqu.-e, qui erat ad caput Saul, & abic-
"u"Vc?cdrT-
runt,
&noncratquifquamquivideret
&:intelligercr, &cuigilaret, "
amfic.ir mortem
fed omnes dormicbant : quia fopor t
domini irrucrat fuper eos .
'? fccundum nacu-
Cumque tranfiflet Dauid cx aducrfo &ftetiiret in vcrtice montis
'*
fcicurvcfcSn
dclonq;e,&cfletgrandeinterualluminter
cos, clamauit ad popu-
'^
dancia.vclexde-T
lum Dauid, &aa Abner filium Ner, diccnstNonne refpondebis f*^'^^"
alicuius ex;
Abner?
Etrcfpondens Abncr: Q^iscstuquiclamas, &tinquietas
regem ? lit ait Daiiid ad Abner : Nunquid non virtu cs? & qiiis
alius fimilistui in Ifrael ? Quarc ergo non cuftcdifti dominum tuum
regem- Ingreflbs eftenimvnus deturba, vt intcrficcretrcgem do-
minum tuum.Non eftbonumhoc quodfecilti. Viuit dominus,
quoniam t filij mortis eftis vos
,
quia non cuftodiftis dominum ve-
Vric , dicit fcri-
pcuiadeeo, Nc-
quam v:liis clt
(crmo qucm {c-'
citDauid incort'
fpcdu Domini.
b 'Njft dominui
percujrtir eu
, &c.
4 Thcodo.Il-
lud ,
Dominus
pcrcufrcritcum,'
lijnificacplafljam
af)coimmifiam,
quam eciam fu-
ft/nucrunc pri-
mogcnica Acgy-
pciorum , &: po-
o
pulus in dcfcrco a
itf
hisqui iniuncno
bis humonbus.
Qlix accidic in
bcllo , cfl: magis
violcnca : occi-
'7
dunrurcnim qui
18
func robuftiscor
poribus . Illud
^\\x.cw\.Accvfithx
iUm , &c. vc rur-
pcrcic , breuique tcmpore vicit affcitus fuos poft cxukat ac fus collatum oftcndat bcneficium : Vbiqueautem fcnpcor
delc.3atur opcima Ipc fulcus,ac colcrancia: brauia cxpcitans diuinam prajdicat prouidentiain . Nam cum dixiflcc , Omnu
aDco.
dorKicbani, iubiunwt: Stiipor DoKini ccciditfttpercos,&c.
4Ircn. CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I Dixicquc Abif. ^ccepit Ucentiam intcrficicndi Saul^quiafcie-
bat qttod Dauid non interficeret cum manHpropria.
a Ec fecundo. Ita vno rSiu interficiam ctm petfe&h,qt4od non opor
tebit pltramanum apponere , &ftc poterimui recedcreexpedith.
3 c dixit . Hic conjiifUenter Saul perPaidd d morteprotegitur
,
cum dicitur : Nc intcr. Cuius caufafuhditur.
4
Quiscnim. l^olebatenimDaiiidperfmAifftusdeferrcquam-
diu d Dco toleraijatur iii regno. Ideo fiibditttr.
j
Viuit dominus,&:c. id cfiper viuentem Deitm.
6 Quia mli dommus. aliqua pefiilentia
,
vel infirmitate accek'
rans mortem eius
.
7
Aut dics cius vcnerit, &i.c.fciUcet vliima.
8 Vt moriatur. fLiHcci morte naturali.
9
Auc in pra;lium. ifiis tribus modispoterat mori.Ter hoc intcn-
dit Dauid dicerc qubd ntdlo modo volcbat
cfie cauja clficicns mortis
fii<e , nififorfitanfe defendendo, ita quod non
poffct aliter tuadcre.
10 Nunc igitur tol.&c. id
efi.fixa in terrum ad caput ie6iu!i,vt
ft effet neccffeflatim poffet eam accipere.Erat ctiam inpartcfnpcrmi
fignum
fignum armorim regis, adfignificandum locum regitm.
1 1 Etfcyphum. In Hebrxo habctur: Et Phialam aqua:. Etfar
fttan erat aqua I{ofacea ,
ad refrigertum caloris , vel aquafimplex ad
ablutionem mauHum regis,quandofurgervt de foinno.
I z Et non crac quifquam qui. Cuiits caufafubditur : Quiafo-
por do. id efi, fomnusgrauis d Deo immiffus.
i j
Irrucrac fupcr cos. Ft
fic Dauidfine pcriculo rcccderet , &
per hafiam acceptaru &vas aqux fiiam declararet innocentiam
j&
Saiil de neqtiitia conuincerctur.
14
Cumquetran. Hic Saul &viri eins d Dauid conuincuntur:
qttiaprimb viri Saulconuincimtur de negl;gentia,cumfubditur.
l j
Clamauic. Cum iam
effet fic elongatus &in tuto locopofitHf,
qubd viri Saul non poffent capcre cum^&primb conuincit .Abnerfin
gulariter^cum fitbditur.
1 6 Quare ergo non,&c. quia eratprinceps militix, & cufios
t-
>
rat principalis pi:>ft>n regis.
17
Ingrefliis cft cnim. Ifiefuit .^bifai qui voluit ciim interfict'
re vt pridiium efi,Sccitndb arguit omnes aUvs , dicens.
1 8 Viuic dominus. id efi , digni morte . confcqucntcr
probatdt'
]
lumfuMt)ipereuidensfigntimdiccns.
Nunc
i
MORALITER.
t
Sopor domini irruerat
fuper. fciliccc
, fupcr Saulcm & fuos
focios
,
pcr quod fipinificatur cafus ludx &c aliorum cum eo
cxiftcncium, qui .ad^vcrbum
Chrifli diccncis. EgofHm ,
abie-
rmtrctrb
&
dcciMiintprnniin tcrram , canquam infcnfibilcs &C
dormicnccs. Pcr hoc cciam oftcndic Icfus,qu6d poccrat cos
oca dcrc
,
ficuc Dauid pcr lanccam Saulis quam fccum poi:-
duit.
tauit , otlcndit quod potcrat cum occidcrc . Iccm pcr lan-
ccam fignificaturprincipatus
,
c6 quod .ad principcm
per-
tinctpro fubditis pugn.ire . Pcr fcyphumautcm,facerdo-
tium,c6 quod facerdotcs vcebancur fcyphis in oblacionibus
iiquidorum. Pcr hoc ergo qiiod Dauid haflam Saulis &:
fcv-
phum aqiia: fccum culic
,
fignificaca fuic .iblacio rcgni &: fa-
ccrdocij aIud.Eis, qu.am fccic Chriftus in
vlcioncmmorcis
fu.c pcr cxcrcJtum ilomanoruni.
..biu^il,
MORAL
^S9 I.Regum
Cap.XXVJI.
490
A
ftrum Chriflum domini. Nunc crgovidevbi
*
fit hafta regis j &vbi fcyphus aqux qui erac ad
caput cius . Cognouit autem Saul voccm Da-
*
uia, &dixit: Nunquid voxh^c eft tua fih mi
. Dauid? EtaitDauid. Voxmeadominemirex.
'*
Etaic.t Quam obcaufamdominus meusper-
fcquitur feruum fuum ? Quid fcci ? auc quod eft
in manu mea maium ? Nunc ergo audioro do-
mine mi rex vcrba ferui tui. Si dominus incitac
j
a ^ Placare cum fscrificio & precc oporrct.
tc aduerfum me , t odo'retur facrificium . Si au- 4
f
Incirant te m rne. S
f^
temfilij hominum , maledidii funt in confpc-
^
w" du domini, quiaeieccrunt mehodic, vc non
l
habitcm in ha;reditatedomini,dicentes: Vadc,
t T
Quafi<iicerct,OjUJn>ihieiHnrcrei;teiosmoraiiciuiarM Iftael motrcm incam
i;ri[-
ieruidiis ahenis; Etnunc nonefFundaturfan-
"
guismeus in tcrracoramdomino, quiaegref^

fuscft rexlfrael vt qua^racpulicemvnum.ficuc
il
2 T ii^6 dicat nec pci Dcum nec per liUos hominum iiKitatus fum in te , fed ges
rac:pluin.
" perfequitur t perdix in montibus. EtaitSaul,
B
fio
5
10
'^
pcccaui; ReuerterefilimiDauid; Ncquaquam
^)
cnim vltratibi male faciam , eo
quodpreciofa
fuericanimamea inoculistuishodie.
Apparcc
a
f
Cin(i)in D;--i qui re co.nfcruat, & me in manus tuaj tiadit.
enim quod fluheegerim &tignorauerim
mul- tcrrancrim
tanimis. EtrefpondensDauid,ait; Eccehafta
'"?"'"<"'*'"'
regisjtranfeatvnusdepucrisregis&tollateam.
Dominusautem retribuetvnicuiquefecundum
>iccunaura.
iuftitiam fuam & fidem. TradidiccnimDomi-
nus ce hodie in manum mcam , & nolui cxcen-
dere manum meam in Chriftum domini . Et
ficutmagniticataeftanima tuahodie inocdis
^
* ^ Q;j.>d vt ticret fipius iniirsicMjiepcrcit.
meis , fic magnificetur anima mea in oculis
domini, & liberet me dc omni anguftia . Ait er-
goSaui adDauid; Bcnedidustufilimi Dauid.
a
5" lam mihi pr.cua!ens am^lius priualebis. b
f
Id e.l,abund:intcr facies.
t
f
li'!). d Vtregncs*
Equidem flicies facies, &po'cens poteris. Abijc
p
aucem Dauid in viamfuam, &Saul reuerfiis cft
^
inlocumfuum.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Nimcergo. Ter hoc enhn patebat qubd ille qui hafiam Abflu-
li;, n<!em interficere potut,
2 Cognouic. Hic confequcnte-r conuincitur Saul de malitia. qm*
perfequebatur Dauidfine caufa. Etpatetlitera vfqne ibi.
5
Si dominus incicac. fcilicet ad meperjequendum.
1
4
Odorecur facrificium . id
efi
,
patientia mea in perfccutiotte
\ifia,fti acccpta coram Dco^acft ojferrem helocauflum ad altarefnnm.
5
Si auccm filij , &c. Incitam teadhoc ficut facicbat Doeg &
fui complice!.
6 M.ilcdidi func in confpedlu . Cuius ratio fuhdiiur.
7
Qni3 ciecerunc mehodie,&c. id efi,h prxfcnti tempnre.
% Vt non,/.ro habitcmpacifichin tcrrapromiffio/iisifbi vige
ibat cultus diiiinusytttpojfm illuc acccdereet debitafacrificia offcrre.
9 Dicenccs. Fa6lo.
10 Vadc, fcrui. QHta illi qui propter perfeciitionem coguntur in-
ttmtenamidololatrixfubditam.jexponuntutpeccato^idololat)itro
iqHod ab idololatris ad hoc defacili inclhiantur^ &aliquando violen-
Uapaena coguntw.
X I Ec nunc. id eU
,
terra in qtia colitttr Deus.q.d. melius
efi qubd
^Kgiampropterperfecutionisatrocitatcm.
12 Q^ia
I z Quia egrcdiis efj rcx I fr.icl .cim exercitu
fo
rti.
I j Vc quiEr.ic puliccm. id efi ,
hominem nulUus momenti. >
1 4
Siciit.perd.Heb.dicunt I{pre Hebr.omnibus eflperdix:& lcgea
dum : ficui fcquiiw qt4is pcrdicemi'1 montibus quoquim : qu.e efi aitis
infequ^ns muftam vzl aliam rem vilem'. JEt confonat litencprxcedenti
vtpatt t tr,m rationtfcntcntif quam rationeftgnificati huius diBionii
perfeqmtur,quode(linfenfu aSliuo.Secundum tranflationem verb no-
firam oportst dicere qttod ly perfcquicur,?).iZ>et hicfenfumpaffiui,vt
fitfenfus: Sic meperfeqttitur rex 1pael,ftcut perdixperfequitur ab au
cupe.i.ftigatur vt capiaiur. Et efiftmilis modus loqtiendi ad Heb. vlti.
Talibus cnim hoftijs promerecur Dcus. i.pro w.erito talium ac~
quiritur Deus. tamen fccundttm grammaticam commtinem promere-
ttir fenfum aEiiui importat. Confeqtienter Saulpeccatumfuum confi-
tctur, dicens.
I
j
Peccaui

re. fi li mi. Tamen Dauid nonfuit reuerfus.tum qui*
Saul alids fibi promijfitm non tenuerat, tuyn quia Dauidin ctiriainimi
cos hahsb.it qui impcirajfint rctra6lationem promiffi. TH quia damvjt
arripiens Suul
,
per temptts eum ad occiftontm Dauidincitabat. Tum
quia ex nfJliBinnc dxmu.iis SauUmmoriamfsrh amifsrat,& ideo cito
obtitusfuijfst promijfwn, maximepropter habitumprAcedentcm rM-
coris & odij contraDauid.CMtrapateut in litera.
CAP.
XXVII.
i * Mclius
efi
pt fi'.gtam,&c.
Auguftin. Quid
(ibi vulc quod ad
:culum
Pfalmi
Jj. adhuc pcrci-
ICC
,
qi4ia tenuc-
wit eum .Allophyli
n Geth j"
Gcch
:micas qua:dam
erac
C A P. XXVII.
T aitDauidincordcfuo;aliquandotincidam
'
vna die in manu Saul . Nonnemeliuseft vt

t fugiam, &:filuerin cerra rhilifthinorum & 3

deipcrct Sauhceftctq; me cjrcre in cundis fi-
nib' lfrael?Fugiamus
crgomanuscius.Etfur
4
rexit Dauid, &abiit ipic &fcxccnci viri cu eo
s
crac Allophylo-
rum , id cft , alic-
nigenarum, vtiq;
populi longc a
fantlis. Excoc-
him quod alicni-
geng, non vciquc
appropinquanc
fan.5tis,i"ed longe
funcafuicliSj&c.
Inuenimus qui-
^dem
fcanfumarv-
nadie auni>'.
j- cru.im erg i
medc iTuiu~>.
NICOLAVSDE LYRA.
C A P. XXVII.
,^ ^
^ Taic Dauid. Hic pofimultam perfecutionem (vtpa-
\^yy~J tetcx prdiciis) defcribitur exulatioDautdextra tir-
'
^^j3
ramlfrael. Etprimb dtfcYibituripftttsDauidcrrejfus,
^:^
fecundb habitationis locus,ibi: Dixicaucem Dauid.
feit;or/ecii?wo/i/i>:; EcafccndicDauid. Cirea
rimumdicitur.
Ec aic, &c. id efl, diligenter &deliberate conftderaHtt.
Aliquando.T^*/; dixit hocDauid^eb qubd timerct occidi d Sau-
in propria pi rfona, cumfciret ceriitudinaliter ex diuino
promijfo fe
fi ipfum Saukm rcgnaturii. Sed quia timcbut,neftc accideret, qubd
opcrteret
oporteret eumpugnare cum Saule^quod horrebat Dauidpropter morte
fuorumyCt
aliquoi um qui erant cum Saule. Traterea non dtbtb.it DeH
tentarc, omittcndofctenter ea qu erant ad conferuationem vitxpro-
pris &fuorum ,
cuiufnodi erat talis exitus . vnde fubditur.
3 'EtdQ{'pctct's.\\.\\. ftilicetd meacaptione.
4
Ccffctquc. Qjna nonpoterat cum perfeqtti in terra aliena. prx-.
terea Saulin terralfael multos perf.'
,utbatur ^imponendoeis qubd
receptarent Dmid & viros eius
,
quorum damnis
&
perfecutionibus
Dauid debeb.it prxcaucre.
5
Et furrcxic , &c. Athis. ifle enim erat inimicus Satd, eb quod
Saulfrequen
ter debellauerat Thilifihos : &ideo libentius recepit Da
uid ,
eb qubd Saul reputabat eum inimicum
.
t Ec
MORALITER.
Et ait Dauid. pcr Dauid qui dimifit lud^a ic abiit ad Gcn
tilium
tcrram,
fignificacum fufc
q,
Chriftus per Dauid figu-
ratus
rcliiturus
crac ludcn
m proptcr obfiinacioncm fua , &:
Tom.j.
Q^ i
ad
49
I Glof.ordi.&:NicoIaidcLyra.
492
^
dcmipfiim D.r.iid pcrcgrinatum
A cfrcapiid AllophvloscumqiKcrc-
rccur a Saiilc*, 6c tiiic in ifta ciiiita-
te , &: apud rcgcm ciuitacis huius,
fcd ibi rctcntum cflc noii lcgi-
mus . Ergo Dauid nofti um domi
num IcfumCh.iftum narum cx
fcminc illius Dauid
, non folum
tcinicrunt , fed & tencnt adhuc
AUophyli in Gcth . Gcth iiidic;^c
torcular. Tcnctur aurcm in torcu
lari corpus Chnfti , id ci\ , ccclc-
fiacius. C^idcftintorculan? In
prcdiiris.Scd in torculan fluituo-
fa prcflura cft.
I..b.Jetrad.
^
^gebant pr^das de Cejftm , &
de Ger-zi, crc. ^: Hiironymus.
Hi pagi non erant fub pocrftatc
Achis, Habitaci in tcrra antiqui-
tus dicuntur, quia quicti & fccuri
habitati fucrant , &: nnllius hoftis
dcprc^ationcs pcrpclTi.
S Idcm . GcHii! i cft rcgio alic-
nigcnarum in Sviia
.
Hcbr.
l^.^eloei
Hcbr.
a f
Non illum i quo vii cmfii^, fed
lilium eiuj qui ijifiun dilexit jiro-
pter f^iiiuin virtutis.
ad Achi'sfiliumMa-
cchrcgemGetli. Et"
habitauit Dauid ciC
Achis iii Gerh , iple
Siviricius vir&do-
mus cius Dauid Sc
dux vxores cius : A-
chinoam Iczraheli-
tcs, & Abii^ailvxor
Nabal Carmelitis.Et
nuntiatum c(l Saui
,
quod fugifTet Dauid
in Geth , & non ad-
didic vltra quicrero
eum . Dixic autem
Dauidad Achis. Si
t^CAR
inuenigratiamino-
culistuisjdcturmihi locus invnavrbium rcgionis
huius , vt habitem ibi . Cur enim manct feruus tuus
jnciuitate regis tecum ? Dedic iraque ei Achis ia
die illa Sicelcg. Proptcrquamcaulam facta elt Si-
celeg regum ludavfqucindicmhanc Fuitaurem
C numerus dieriim quibus habitauic Dauid in regione
Philirthinorum '"quatuormcnfium.Erafcen
* ditDauid&virieius, &tagebantpra:dasde
a^ Hi pagiiii>nciar.t fih jiotc ,3t.- A.his.
~~
Geliuri&de Gcrzi&dc Amalecitis: Hie-
c f Sxurc.fo c,u.ctc, .]uia no.n eiai <]ui depr.Tdarctur.
nim pngiha^bitabantur interra nntiquitus,
euntibus Survfque adtcrram Acgvpri. Et
percuticbatDauidomnemtcrram illorum,
a T
Neaccufsrcutapud Achis.
^ nccrelinquebat viuenrem virum &:mulie-
rcm. Tolkniqioues&boues, &afinos,&:
camelos , & vefles reuertcbarur & veniebat
ad Achis. Dicebat autcm ci Achis:+ In quera
*
irruifti hodic ? Rcfpondebat Dauid : Con-
a
f
Fincen, gentein luam fc haberc exofain.
tra' meridicm luda:,& contra mcridiem lera-
meel,&: cotra meridiem Ceni.Virum & mu
a
^
Ideit non viuere 1'crmincbat.
lierem non
t
viuificabac Dauid, nec adducc-
bat in Gcch , dicens : Ne forte loquantur ad-
uerfum nos,ha:cfecit Dauid. Ec hoceracdc-
cretum illi omnibus dicbus quibus habitauit
in regione Philillhinorum.Crediditergo A->
chis Dauid , dicens : t Multa enim mala opc
^
ratuscft concra populum fuum Ifrael. Erit
igitur mihi fcruus fempuernus
.
'Iti
'
'
'n
H*
I
Diorum aecc-
piio varia.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et habuauit,&c. Hoc fuit t.antum .id horam,quiahabuic
alium locum afr]gnatiim,vt poficadicctur.
2 Dixhautem. Hicconfcqucntcragiturdclocoipri Dauid
anignato,qucmpctiuit D.iuid cxtraciuitatcm regiam,vc
libcnus irc pulTctcum fuis virisad dcprxdanduminfidclcs.
vndecum fuij poflcc viucrc . Et patct litcra vfqueibi.
3
Tuitautem numenis . In Hcbrxo habctur Dies &4. nienfes
&:pcr dies fecundum aliquos HcbriCos intclligiturannus
velanni. fccundum vcro Rah. Sa.intclliguntur tantum duo
dies naturales. vtroqucenim modo invet. tcft inucnitur
hocnomcn dies in plurali acceptum, fcilicct produobus
dicbus
nacuralibus, &proannovcI annis indctcrminatc
.
Quodauccm.hicaccipiaturfccundomodo, magis vidctur
cxnoc quod dicitur mfra
29.
quod dixit Achis dc mora Da-
uid cum ipfo : Eflapnd me multis diebus veL annis.
4
Etafcendit. Hic defcribitur viuendi modus, fcilicctde
prsdis infidclium circumadiacentium.
5
V^c relinquebat.m accufarcnt cum apud Achis.-Iicct enim
noncflencde Philiftha:is,tamcnaliqui eorum poterantetre
fub corum tribut o , vel haberc aliqua padafeu conuentio-
ncs cum eis . propcer quod Achis potuiflec concra Dauid
prouocari.
i^e-
6 J{cfpodrbat Dauid. illx cnim ccrrjc dc quibus pra:das ao
cipicb.''t , licct effent vcrfus illam partem, non tamcn cranc
dc filijs Ifrael.vidctur tamcn quod Dauid per hoc non cxcu
fctur a mcndacio
,
quia t.ili modo loqucndi vtebatur vt A-
chis crcderetipfum tilios Ifrael deprardalfe. vtpacctex fe-
qucntibus iftud tamen mendacium erar ofSciofiim,fciIicec
pro falurc fui &: fuorum, a quo non oportct Dauid cxcufari,
quia inukapeiora fecit. ncc ipfc Diuid peccauicpra^didos
infidclcs intcrficiendo : qu; 1 n\ancbant infra tcrminos ter-
r^ proniifIionis,quorum habitatorcs fucrunt a domino con
dcmnati ad mortcm,vt diclum cff fupra frcquenter in libro
lofuc & Deut. &: Num. propterquod filij If;acl poterant
eos licite ocoderc habita opportunitatc,&: bonacorum oc-
cupare nifi perinduciasad tcmpus politas impcdircntur:
quiefcruandx funrdeiure naturali quamdiu durant.Iicec
enim filij Ifrael non pofrcntcum illis fa-dcra pcrpetua con-
trahcre.poteranttamen ex aliquacaufa rationabili iridudas
fcu pada ad tempus cum ipfis inirc, vt didtum fuic fupra,Io-
fuc2i.infine.
7
Erit i<(ttur mi. Credcbatenimcumtot m.alafccificfilijs
Ifrael,quod de ca'tero non poflct cumcis reconciliari,&: fic
cITcccoadus ipfi Achis fidclicer feruirc.
CAP.
MORALITER.
t
ad Gentiles cranfiturus pcr fidem &: dcuotionem. pro-
pterquod Paulus&: Barnabas conffantcr dixerunt Iuda:is
Aci. l^^.^.Fobis oportcbat primnm loquiverbum Dei, fcd (juoniam
repellitis illud,ct indignos vos iudicatis iztern^ vitx,ecce conuenirnur
aigentes
:fic enimprxccpit nobis Dcus. Pcr hoc auccm quod Da
uid
uid agebac pr^das degcntibus circunf^antibus &: ncminem
viuificabat, lignificatum fuit quod Cluifius per prxdicatio
nem apoftolorum occidebac errorcs Geiirilium,&; illos fibj
per fidem charitatc formatam incorporabat. fic cnim didu
fuit Petro Adt. i o.b. Surge Tetre, occid.& man. quod intclligi-
tur de conucrfionc Cornclij &: amicorum cius ad fidcra
Chrxdi pcr pra;dicationcm bcati Pccri.
moral
495
a
,Sjm"el atitem.
fcd caufli rcfur-
rcdionis ciiis rc-
petitur ad dam-
nationem Saulis,
qui relido Deo
contra lcgem
py
thonem conllile-
bat.
b Et Sanl abfiu-
lit tnagos , &c.
{cluftinus. Su-
ftulit vcntrilo'
quas vt ea ratio-
neDeum libi re-
conciliaret
,
quo
fententiam abro-
garet qux Sni-
lum rcgno abdi-
caucrat. Non ille
quidcm ventrilo
quarum impie-
tatem odio per-
fequcns, fcd re-
gnum amans. Et
quia nonadmiiic
Deiis intentione
cius, cum dcfc-
ruit.
I.Rcgum Cap. XXV1 1 1.
^94
c A p. xxviir.
Rab. Samuel fupenus mortiius lcgitur
;
ruit, vt egeret ei$ quas non bona intcncione fuftulerat.
D
^< HcbriEi. Saul ea caufa luftulit ariolos
,
quod jlli pra:di-
cercnt,ciusfimi-
XXVIII. C A P.
A6tiim efl: autem in diebus illis congregaue- i
runtPhilifthijmagminafua, vt pra^pararen-
*
tur contra Ifrael ad bellum . Dixitq; Achis ad
Dauid. Sciensnuncfciro,quoniam mecum
egrcdicris in caftris tu & viri tui. Dixitquc
3
a , f Tro te contra hoftes tuos.
Dauidad Achis: Nunc lciesqujE faCturuscft 4
feruustuus. EtaitAchisad D.uiid: t ht eeo
a
cuftodem capitis mei ponam te cundis ciicbus. t Samuel aurem s
mortuus eft
,
planxitque eum omnis Ifrael, & icpelicrunt eum in
a
f
Siiperius dicitut f.-pultus in doiTio tu.i. i.in familia & in cogiuttone fiia.
b
Ramatha vrbefua.,. Et Saul abftuiit magos & ariolosde terra, &
^
interfecit eos qui pythones habebant m ventre.
Congregatique
funt Philitthiim, &:veneruntc<:caftrarnctati funt ii^Sunam. Con-
grcgauit autem & Saul vniuerlbm Ifrael , & venit in Gelboc, &
t
vidit Saul caftra Phihfthijm & timuit, & expauit cor eiusttimis.
c tConfuluitque*dominum, & non refpondit ei, neque per t fa-
^
d
ccrdotcs, ncque per fomnia, neque per prophetas. Dixitcjue Saul 10 anha &
" cas.
^
a Q^mte
\hm eucrtcdam
'
cfle, & regnum
transferenduefle
adDauidcm.
C ConfiAlnitquedo.
Rab. Sicut He-
brxitradunc leiu
'
nando&orando
a Deo pctc batur
oraculu : & Deus
illis pcr fomnia:
rcuclabat {titura, E
quod Saul tecidc
non lcgittir.
d lirque per
fa.
Rab. In Hebr.
'^lrque per vrirn.
id cft
,
do6tri-
_& imerfecit
ham, nequeper eosquipyrh'^
epliod
,
(Cilicec
"
liabebant
quod facerdos
"^'='^"*-
gercbat in pe--
dore ; in quo *Saul.
fcriptum erac do 1
1"P"
H-f-
veri-
NICOLAVS DE L Y R A.
C A P. XXVIII.
]T7 AiTl^um c{\. Hxcefivlrima parsprincipalis huius libri primi
:
Jj
inqnadifcribitur Saulistnors <& tonfnmmatio perhellurn con-
tru Thiliflhxos. p>imo igitur defcribitttr belli apparatus.fecundo Da-
uid recffjits C:^p
z<f.
tertio Saulis occuhitus c.
3 1 . Circa primumfcien-
diftn, quodpropter mag-iit dinem apparatus in Thilifihinorum exer-
cituS-ii4territus confuluicTythonifjum . Circaquodprima defcrihi-
tur confiilt.ztionis OLCafto .ft-cundo ipfa confultatio , tbi : Dixitquc
Saul.ff rf/o data rcfponfto.ibi: DixitautcmSamucl. quarto Sau-
lisdefolatio , ibi : Stacimquc Saul cccidic. Circa primum dicitur.
% CongrcgaueriJC Philifthijm./fl multitudine rnagna &valida.
3
Dixitque. qniarnulturn confidebatde probitate Dauid& eius
fiddit.ne. Dixitquc Dauid ad Achi,s,&:c.
4
Nunc (ci. fcdicet, pro tc contra inirnicos tttos , vt dicithicglo.
interiinearis.Sed videtur quod in hoc Dauid peccauerit.quia
ft
inten
debat hnc facere, intendibatpugnare cor.tra fidcles pro infidelibus
,
quod
eft
tUicitum . .Autft non i>itendeb.it hoc ,fed magis contrarium,
fciltcct, iuuarefilios Ifraet contraThilifihttos,ficut opinatifticruntfa
trap<,vt habetur
fe. cc^p.ficfunfalfui & proditor ihtedens nocere ei
qutnt promittcbat adiuuare . Dicendum quod Dauid intendebat deftn
dsre ipfum .Achis, cui tenebatnr ex benefictjs receptis, qu.a .Achis ip-
fHmbenignh rtceperaf.O fic eumfecurumftctrat aptrftcutione Satt
lis , vt pacctex py^di^is. nct peccaffcl hoc facicndo duplici ratione.
Vna accipitur cx parte .Achis
, fcilicet fihabebatiuflutnbellum con
tra Saul^quodpotuit
effe,ft
Saul qui erat arreptitius a dxmone aliqua
pa&afregcrat(eu iuramenta cumThiliflhxis tnita,quia laUaftoitfer
uanda.vnde & Sedechias.2.Taral.j6.arguitur.e6 quodfregitiura-
mentum quodfecerat T^abuchodonojnr , O^amuis autcm fiiii Ifrael
non poffcnt facere cum Thilifihdisfcederapcrpetua
,
eb ifUod habita-
bant 1)1 terrafibipromiffa : tamen excaufa rationabili potcrant face-
re mducias ad timpus, &turaniento firmare vtpatct cxfupradiRis^
^lia ratio accipitur ex parte ipfius Dauid
,
qui habcbat ius in regno
Jfrael : &ideopoterat illud acquirere virtute at morumfacultate oc-
currente
:
currevte : &in tali bello iufla poterat licith vti Thiliflhinorum con-
fortatione & auxilio. Cogitabat enitn probabtliter quodfi Thilrflhxi
haberent viBoriam , .Achis ci amicus & fanorabdis eum iuuaret ad
fofpidendum regntm.quia habita vi&oria Thihfihxi illud reg'>Hm no
pcffedcruiit
,
jcd in ttrram fnm reuerfi fitcrunt: &Jsbofeth fitius
SaHtfKcceffit in regno,vt habt titr infrd 2 .l.b.x.cap.Ex diBis pattt-ar
gumetum faium adtontrarium. -
j
Samucl aucem. Licet mors eius fttprd defcripta fuerit iS-cap.
tamen hic rcpetitur
,
quia erat excitandus de proximo addenuntian-
dum Saulis cafum,
6 EtSau\.lfiitdpoiiiti4rhicaddcclarationemfuifacinorls,qHia
qttoi dcfiruxerat quafi '^^to legis iterum requifiuit.Dicuut tamertati-
qui quod eos intcrfecit , eb quod vaticinabanturDauidregnaturum^
pofieum.
7
Ecincer. HocnonfflinHebriso,necefidetextu:fcdprimo-^i-
deturper modumgloffx appofitum
,
pofiea per fcriptores textui infer^
tum.fequitur.
8 Confuluicque dom.&Lc.quia eos occiderat,excepto .Abiathar
quieratcurn Damd.
9 Neque pcr. Dicunt hic aliqui, quia in tali requifitione debebat
ieiunia& orationesprcederc,quodnonfecitSaut. . V^
10 Ncquepcrprophccas. iflifuerantdifcipuliSamuetis.
'"^
11 Dixitquc. DefcriptaoccafioneconfultndiTythonifJlm,fcili-
Qj,;eft;o je
cct timore Sa^dis de apparatu Thiliflhinorum &ncgatione diiiini re
Samuelis fufci
fponfi,hic confefjuenter difcribitur Tythomff^a confuttatio. ,Ad intel- Mtionc.
iedum tii fequentium q'ixritttr,vtrum in tatifufcitatione
apparuitip-
fe
Samuct vel maligntis fpiritus in ciusfpecie.Et arguitur primb qttod
fuerit ipfc Samueliqtiiafcriptura Ijic de ipfo toquitur tanquam deper
fona ipfius,nomincns ipfum pluries proprio noniine.& ideo videretur
falfitatem pratcndcre
nift ipfe fuiffet . Itern magna irreuerentia fa6la
fuiffetfan8o,fi malignus fpiritus toties in fcripturafacra
nominattis
fuiffet
noic ipftus.lt? Ecclef.46.dicittir de ipfo:Et poft hoc dormi-
uit, & notum fecic rcgi, &oftendic illi fincm vica; fux
,
&e.
Jte dicit cerutudinaliterverum. defuturis contingentihus
,f.
dc morte
Saul &fittoru eius,& dc debettationefiii exercitus. &
videturfuiffe
veruspropheta Samuet, &non malignusfpiritus, qui eflmendax &
pater
MORALITER.
t
^idit
Saul.qi\gc{\cT3tct\im mortem Dauidcum magna
folicitudinc&:laborc,cuiustamcn
innoccntiam plurjcspro
lauerat:&:
quoniam ipfum plurics cerrucrac iniuftc:idc6 do
minus
ccrrorcm ab sducrfanjs fuis immilic fibi iuftc. Sap.
1
1
.c.T^f
r quxpeccat quis,per hxc &torquetur. vndc &: fubdicur.
Confututtquc dom.
Kefponfiopcr fonuua cft intcrius,&: io
lignificac
confolacioncm
inccriorcm a Deo dat.a,qua; ncga-
. cit Sauh,^
iufic,vt
patct cx di6lis.Rc fpcinfio pcr faccido
ics fi-
tes fignac efFeaum oracionis ccclefie,quam non habencho
mmincs obf^inaci concra innoceces,quaIis erac Saul.&: ideo
non habuic riifum per faccrdoces,ncc
eisconfimiles. Riifio
vero per prophecas fignac confilium
bonorum&prudcn-
tium.pp quod prophet^e
vidcntesantiquitusappcllabanLur
I . Reg.^.b. ^ihodie diciturprppbeia,oiim
appeltabatur viucns:
Hoc autcm rcfJDonfum obftinati non quxrut,ncc ci acquio
fcunt,fcd quxrunt rcfponfum a
Pychoniira:pcrquam
ligui-
ficantur mali homincs artibus prohibitis vtcntcs ,
vcl quia
in malis obfiinati inftinitus diaboli
profcquuncur
.
Tom.a. Q.^ 4
49y
Glof.ordi.&NicolaiJeLyra.
45,6
^
a QutrUemibi, M Hicron,
Qamuis legatur craflfle mt-
ftfc.ttad.Hcb, gos &: liariolos dc tcrra.hanc tn iiuilicrem Hcbrzi niatrcm
A HiifIl*AbncrfilijNcrautumar;&:prDptcreundcAbncr,nc
pcrimciet cii c^-tcris pvthonillis.abfcosa &: rcfcruata fuiflc,
b Afrtjfoj.MagivtuntlanguinchumauOj&^cotadumortuo
rum in malcncijs
t Le(. la. d.
Pcur. 1 8, b,
A5l.i.c.
Mmh. \- 4.
I uni IU m.UOlltlJi

t
Qai dictmmr fiiifle dift-ipuli Sainuelii cum qaibus Saul prooheriuit.
^
ciiiiinationib
,
r
>j
f- j | Quxritc mihi muliere habete pythone
, &vada ad ea,
Arioli loljs ver-
bis,idcfi,mcanT
tationibus diui-
nant.Pythiusdi-
B
citur Apollo ha-
fponisbqutu fum artuim cul-
.i,.|uaic das
t^rj quoPvtho-
"mwsb'u^
nifl^.i.diuini.hcs
.nThiVJ in-
Saul auafi zdo lc
urficiir? gisdclcuit,quia
,
tmori (icui
vtaiunt,ademo-
,c?Aug.iib,
nibus Qoaan3.i.
i.quxlt. j.ad
Sinipltc.
}iuc!ier. Sc
Hji>b40US>
c
&fciicitabor pcr illa . Et d ixcrut fcrui cius ad eu 5 Elt mulicr habcns
pythonc in Endor. Mutauit crgo habicu fuu, vcftitufq; cll: ahjs velH- i
metis, & abijt ipfc &: duo viri cu co , venerutcj; ad mulierc noCce, ^ j
aitilhiDiuinamihiinpythonc;
&tiufcitamihiqued'xerotibi Et
4
ait muher ad eu
;
Ecce tu nofti quanta fecerit Saul, & quomodo cra-
fcrit magos & ariolos dc tcrra . Quar? ergo t infidiaris animx mcx
vt t occidar? Et iqrauit ci Saul in dno,dices ; Viuir diis
q
no eueniet
tjbi t quicqua mali propter hanc re. pixitq'i ei mulier. Que fufcitabo
uid rcgcm cflc fucurum prxcon.^bnntur.
pcimiGu tuillc,vc no dnantc m.ngica artc vcl potccia,fcd di-
c ^emfufc. Aug. ad Simplicianum . Quxris vtru potucric iptfaciQUC occuUa,q Pnhonim &: Savilc laccbat, fc ofidcrct
fpiri-
malignus fpiis cxcitarc aiam iufli , vt vidcret''&: loqucrctiir
Q\i Saul i Nonnc &: magis mirandu clt
, q,
fathanas dnm af-
fumpfit &: c5ftituit liipra pinna tcpli ? Quolibct cnim fccc-
rit.fadii cft Nifi quis dicac,faciliorc dLibolo fuilfc licctia ad
diim viuu vnde voluicairumcndu, &vbi voluit ad coflituc-
duqu.aadSamuc
lc fpincu cxcitan-
du Si .lutc hoc no
coturbat:quiavo
luit dns
&
permi
fic nulladiminu-
tionc fua; potcffa
t!S &: d.uinitatis
idficri.ficutalu-
daris fc cruciiigi
&:intcrficipanus
cfi: non cfi ahfur
dum crcdcrc ali-
qua difpcfationc
N I C O L A V S D E L Y R A.
fatermendacij , vthah^tur Joan, vitj.f. In contrarium arguitur pev
gloffam (jH^ habetur Efa.xxix.^u/i dicitfic\ Tythoiujfa noufufcitauit
Samuekvhfid cHofauit dAmommJtem Deus nokbat rcfponderc Sauli
fcr
prophetas pims,vt patet ex pdifiis: &mnltb minus per mortuos,
ytvidetur^ Ite^ilk qui apparuit dixit Sauli: Cras mccum cris.tKTW
igitnr SohI effet nprobatKS, z-t igncgehennx cfuciandusividetur quod
illcqui fibi apparuit malignus fpiritus fumt eidem igni diputatus,
Jtem ille qui apparuit paTnifitfi aderaria Saule.quud nun permifijfet
fan6tus Samuel cufulus Deusfit adurandus^ & idco vidctur qitodfus-
rit maligausfpiritus talis honcris cHpidus.It^
fif'^'^
Samuel,aut ap-
paruit dittina virtute,vel ms^ica.l\(mprimn mi^doyquiaf(c
Deus niA-
tumfauiffct arti m.tgic faciens apparrre Sanueltm ad inuocationem
TythoniffXiquod omnino yideturfalfum &irrationahiltCHtcfei udo
modo
,
quia ars magica nullam virttftem habet defe , fed
ddcmoms pcr
aliquapaia cut magis inita volvntarih afpirent veLiliquafaciunt
,
vt homines teneat in errore.Si igitur Satmci virtute magica apparuity
. hocfuit quia dttmon
ipfm aiduxit . Tunc qrititr autfuit adduilus vo-
luntarii &ftc ixmwiLoftnftt &in mala aciu,qHod cfl incoHsnies,cii
effet inpartefan&orum..Aut coaSusper dsmonem &hoc videi ine6-<
HenienSy qttia dimonts fupsrfa^iBos defun6ios nulla habentpoteflatt.
B^tfponfio, adquxflionemifiamrefpondet.AugH. inepiflola adTe-<
Ucianum^cuiHS refponfioponitHr ingio.fttper tocum iflum. &tagit ibi
duplicem opinionem veldicendi modnm, Vrimus eft quodftierit anima.
Samuelis
ipft Saulf apparens.& hoc fccundum ipfumpoiwt effe
ditpli-.
. citer. rno modo per dxmonem eani ad hoc adducentem
,
tamm exptr-
miffione dtuina ex aliqua rationenobis occulta.Sicut Chriflus permifit
fe
ei diabolo affmii &fuper pinnaculum templiportari &fHper mon-
ttm excelfttm collocari., vt habetur Matth,^. &ideo ni*llum income-
nieas videtur,qitod talia permiffusfueritfaccre in anima SamHelis,qtte
longe incomparabiliter miHorfuit ipfo Chrifto ,
&
nUquamfiguramflt
cerefeu oflendereper quam apparcret Sauli quaftinproprio corpore &
habitu,ut literaprxtendit . ^lio viodo , quod ifla apparitio nonfuerit
aliqualiter arte magicafeu poteflate diauoUca ad hoc permiffa yfed di-
uina virtute boc facictc exfua difpofitione qux Tytboniffam &d(ma
nem latebat, vt Sauli propterftta demeritafententia diuinafuper eum
futura de proximaper Samutlem denuntiaretur.ficutper ipfum viuen-
tem reprobatio a regnnfibifucrat ante dcnuntiata,ficutdiSiumfuitfu
fra I ^..Alitim verb modum dicendiponit .Aug.in ea epifiolay qubd nd
fuerit Samuelffed malignusfpiritus apparens in eius e^gie. Dicit enim
tApoflolus z.Cor. 1 1 , qubd ipfc fathanas trasfigurac fc in angclii
lucjs, &multbfortius ut videi potuitfe transformare in fimiiitudine
SamHelis tn Deo hoe permittctc in vtraqne transfiguratione, ftne qua
nihilpotefifacere..^dducit etia ad hoc aliquas rmes ta&as in arguen-
ioproparte ifla, &ad hoc videtur magis declinare agens deprxfiigiif
dtnonH,vt babetttr in dscretis z6.q. 5 . c.nec mirurn.Dicendmn igitury
j) ft dccretii tilegatit haheaturpro dcterminatione ccctefix,tcncda cfi
ifiapars dcterminath. Si autenifit dcterminatio ecclefix.^vtprobabili
ter videtur.,tit quia .^ug. cuitts efi decretH vtrumq; modii diccdiponit
vt proh.ibilc
&rationabthw in epifiola ad Simpiici.inum,tH quia pofi
compiL.tttoaem decretoruin
cxpofitores factx fcripturx pdi&os modos
rcciuucrHtit
&fcripferHit tanqitam probabiies &ratiouabiies.qnod
nonfcciffcntfi units dicendi modxts cffct ab ccctcfia dcterminatus,
nifi
forfttan ex ignoratia Imits determinationis,qinon vtdei eisimputa-
dum.& ideo
fi
illud decretu non fit dcterminatio ecclefix, videi(
abfq;
tameaffertione)a,prol>.7bUiorfitmodus
dicM, qubdanima Samueiis
virtute diuina er eius
difpenfatione apparusrit modoprxdiSio ad an-
nuntiandum Sauli diuinamfententiam . quia huic diRo ma<;^is videtur
conco>darete.v.BibUorHm
hic & in Ecclcfijflicn^vtfHpra aUeg.cfipro
if(4parte4d hoc etiamfadunt rationcsfuprd iadutix. hoc etinm di-
ilum tenent omties H- br. doH. jfiud etiam diinm vidctur concordare
ei quod habetur in tibr.T^um.in cafu quatitum ad aiiquidfimile. Dici-
tur enim ilfi.il.c.&z^.qubd Baiaamagus &arioius qu6tcr qHxfiHit
rcfpoi/fmi dxmonis in etomofua, &bis cum Baiac, &tuncfccundum
oes doSio. cathoUcos, dxmon v:rtutc diuinafuitprohibttHS dare ei rc
fponfHm,& angdus bouus dcditfibi refponfumfux voliitati cotrariu.
Jiec Deus iu hoc vel angelus borius mago vei rnagicx artifuutbat,fed
magis
cffe8u artis magicx impediebat. Sic videtur in propofito rona-
biliterpoffedici
, j, dxnionfuit prohfbitus advocationem Tytboniff*
vetiircJfd hoc enim ilia ars ordinai, vt ab omuibus temtur.
&
patet
ferglo.Efa.fuperius aliigata, cp diuina virtutc & voitihtate apparuit
Sarr.uci atniutidns SauUcoirariiivoiuntatifux. TeuetidoigtturmudU
ifium , ad ea qux obiiciuhtw in cotrariHpoteji refpGndeti. ^idprimi
dicetidu
, q, Tythoniffa n fufcitauit Sumuei'^,jcd iilu Dctis apparere
fci it,Ht diiu cfl,fcd ipfa vocauit dxmonCyqui tn fuitp-fobtbttus veni-
re,vf di&U
eft,&fic illa gio.no cft Imc mo diccndi cotrairia,qiiau!s no
fpt
rnagn^ autoricatis,ciifit quddgio,magflraiis.^dfecundi, dicen
dum
q, non fui: fine caufa q,
Dcm magis nfpondit Sauliper SamucH
iam dcfunBum, cjnampcrprophetam vittum , vtp.ttet cxfupradiclis.
,4d tertium dicendttm^qubd SamHeipermifnfe .fdorari adoratione du
lix. nec iMcfuit maiuta.ficut &Datt;dpermifitfe adorari
a
"Hatban
prophita vt habctur 3.
y{eg. 1 . ^dqttartttm dicendum ,
qitbd San.ucl
dixit S.iuU ipfumforefecum in craftino ^
id efi , inflatu defunciorum,
necplusfonat autoritas
,
quia
fifnaret flatuwfanSiorum, eadem ra-
tione adduceretnr ad oppofiium ,
quia di.xit SauU ; Cras tu &: filij
tui ciitis niccuin. Jojiathas autem ibidem interfcEius erat valdc bo-
nus vir &perfcius , vtpatct cx fupradiSiis iiLpiuribus iocis.propter
quod tenendum
efl qubdreceptHsfuit in fartefan6iorHm.& iucoftex
Saulc arguitur apparuiffi dxmonemyeadem ratione cx lonaiha ar["r
tur
ipfumfttiffe Sahiucicm. .Ad quintum diccndttm, qubd Satt^ueifv.it
addu6ius viriute diuiiia,tion tn fauorcm artis magicXyfcd magis in m
pedimentum,vt patet ex difiis in qHcflione.Fetnm quia .Aug.videtur
magis dcciinarc ad alium dicendi rnodutn., vt diiium cfl. ideofimiiiter
foluendafiint argnmenta in contrarittnifaSa. yAdprivfum dicendttm,
qnbd rerum fimiiittedincs in facrafcripturafrcqucnter nominatur no
minibHs rerurnyVtpatet Gen.^^t .a. vbi diiiur, qiiod Thofao viditfe-
ptemfpicas &feptem boues , &tamcn certnm efiquod non vidit nifi
earumftmilitudines.Et eodsm modoficut dicit .Aug. eff.gies
Samnelis
pcr d.monem reprxfentata bic vocatttr nomiue ipfim feciidtim iflum
dicendi modum.T^lec ex bocfcriptura indncit oRquidfalfum,ficut
nec
Gcn,4fl .vbi fimilitudincs boitm vocat bcues yfcd daifltidiofis occafio-
nem qHxrendifinum intciicSIfi cx circufluntiis ficii &aiiis locisfcri
fturx.l>{ecpropter hocfaia eflirreueritiafaniio, qa talis denomint
ttoiflxquiKocti, vtpatct. Et eode modofolultur itiud, qiindttiiitfuit
dc Eccicf(aflico,.Ad aiiud diceiiduw,ep non
cfl
inconucnicns dpnones
prxdicere vcraciter aUquaftitura contingcn:ia,qux babetpcrrettela
\
tionem dfandis angeUs fcctidtm diuinatn ordinationcnobts occulta^ 1
&aiiquando ccgu/itur ad
hocficut
patet tn tt.tiitis iocisy& pi}t dicit
thficfuit in propofita
,
aii denuntiandit fcn:enti.vn d.uinam ipfi
S''**'
U , eb qiwd non erat dignus cj,
fibi
rcfpot.dcrcttir per angcios fanSos
veipropbetas.His dilis reuextamur ad litcram expoxendam de confut
tatione
Tythoniffx.vbt pritnb ponitnr eius inquifnlo, eum dicitur,
1 Qua;rite. Dicunt Hebrxi , cf,
boc di.xit S.iuldHobttsfibifamiiia-
ribus O' fccretis.f..Abner
&^mafx.fecmdo ad < dperttetio,cii tticit,
2 Mutau)t./.e ab ea cognofcerctHr,quia titnc nonfu ffct
aufafu
ttrtem cxerccre . Itemquia Saul voiebat aiios iatcre
,
quod cotifi*leytt
j
Vythoniffam.&proptcriflasduascjKfasfiibd.tHr.
i
Vcnc. ad mu. vt eius negotium cffet
occttltum .
Tertibponititr
j
cius confHhatic,cHmdicittir.
._,
^
Diuina. liln atmm (imetite hocfncere Saui eant affecnranit
etta I
/>"<
1
497
I.Regum Cap.
XXVIII.
498
1(1
^ Pluraie pro finguliri.
f
fpiritiiflancli
afpcdlibus rcgisdiuina cufcnccnciapefcuffii-
K rus. Vcl no vere fpintus Sainuelis 3 requic fua excicatus eft,
,
fed
aliquod phantafma , &: illufio imaginaria diaboli machi
nationib.faAa,
q.
propheca Samueleappcllatjficutfolcc mia
gincs rerii fuarum nominib.appellari , licucpihura Ciccro-
;
nis vcl Saluf^ij , ficuc chcrubiii
! fupcr arcam ccliamenci dc me
tallofadimagna;
reiflgnifica-
dsgratiachcmbin vocabanC',
cum fint cclcfics virtutcs, qux
chcrubin dlcuntur . Dum ctia
. quis vidctfomnium, non dicic
[j* ' imagincm vidi Auguftini , fcd
* ^'
vidi
Auguftinum,cum co ccni
4';, porcquandoahquid calc vidic,
ignorarcc AugtiHinij . Pharao
. quoquc fpicas fc vidiflc dixic
'
in fomnis,& boucs , non fpica-
rum,aucbou imagmcs . Forte
ergoapparuic imagoSamudis
pcr fida machinamencacius,

qui trasfiguratfeinangelumlucis,
"
Si aute mouec quomodo a ma
gno fpiricu vcra Sauli prxdi-
cafunc? Poccft&illudvideri
iirum, quod dxmoncs agno-
jerunc Chriftum
,
quem ludc^i
non agnofcebanc . Cumenim
vultDcus, ctiam infirmos fpi-
ritus aliqua vcra cognofcerc tc
poralia duntaxat ad likm mor
talitatcm pcrtinentia,facile eii
nec incongruii , yt omnipotes
&iuftus(ad eorum pccnam quibus ifta pr.Tdiciirur , vt malu
quod imminct anccquam vcniac paciatur)occuIto apparatu
vidclicct myftcriorii fuorii talib. fpiricib. ahquid diuinatio-
|nisimptrtiat,vtquodaudiunt abangelisprxnunticntho-
(jminibus. Tatum autem audiunt quantii omniij moderator
.ddominus iubct,vcl finit, vndc etia fpirit' Pythonicus i Abi-
g bus Apofiolorii Paulo attcflatur, & cuangcliftam effe cona-
tur. Mifccnt tn fallacias,&: vcru non doccndi,fcd dccipiedi
finepronuntianc . Hinc force iUa imago dixit fecu Saule fi.i-
iniru,quod cfr falfum Incer bonos. n. &C malos poft morcem
chaos magnu firmatii cft. Vcl proptcrea dixit, mecutn eris^vt
ad parem coditioncm mords referatur,qu6d vterq , ho fuc-
ri:,6imori potucrit , iam morcuus morte viuo pr^nuciauic.
PROBLEMA
DE VERO SAMVELE EXCITATO.
J< I V S TINVS MARTYR. Mancrc poft morccm ani-
'^nas dcclaraui vobis cxemplo Samuclis , cuius anima iubcn-
:c Saulcfuiceuocaca per fagam vcncriloquam
.
d<I.i JcIGSEPHVS. lulTic Saul Pythoniflic,vcci anima Samuc
is euocarec.IUa nefcies quis Samucl clfcc, cii ex infcrno euo
;abat. Cuque apparuiflct,videns mulicr virij fanitij,.Sc Deo
iocibilem,conturbacacft,&:c.fignificansfc fcnem laglorio
"um,& faccrdotali pallio vidifle arcumamidhim, cx quibus
ignouitrcxhunc Samucle cfle,& procidcns in ccrram,falu-
:auic,&:adorauit. Anima vcro Samuelisinquircntc,curcam
^onucniifctjSaul ingcmifccbat,propterea ( inquiens) ad te,
qui
tibi? Qui aitjSufcita mihi Samuele. Cum au-
tem vidiflet mulier Samuele,exclamauit voce
magna,&dixit'acl SauhQuare impofuirtimi-
hi?Tu es enim Saul. Dixitq; ei rex: Noli time-
re.Qaidvidi(li?Et ait mulierad Saul rtDeos
qui mihi femper profpexifti,confugi, &:c.
-jcTHEODORETVS. Ego lcges librum Paralipomcno,
inucniiQuod intcrrogaiiic Saul in vctnloqua,vtexquircrct.
Et rcfpondcc ci Samucl prophcca . Hinc efi crgo pcrfpicuu,
quodiple Deus vniuerforii,efFormaca
vcvoluicfpccicSa-
muelis, proculic fentccia , cum
hocfaccre non pocuiffec vcii-
criloqua.fcd Dcus,&: minime
proculicfentenciam peraduer-
(arios,&: cq. Deindcconmiifro
pra:Iio
, Saul fuic incerfedus.
Vera crgo fiiic prardidio , fijic
cnimdiuina, vcpoce,quxper
Samuclcm, vc arbicror, fafla
D
luxta e<lit.
leptuaginti.
ai
vidi afccndetes de terra. Dixitq; ei ? Qualis eft 4
fiicric.
forma eius ? Qu$ait: Vir fenex arcedic,& ipfe
amictus eft pallio. Etintcllexit Saul, quoH Sa-
muel eflet Ecmclinauit (e fuper faciem fuam
in terra , &adorauit . Dixitq; Samuel ad Sauh
QuaretinquietafHme, vt fufcitarer? Etaic
Sauh.t Coardor nimis . Siquidcm Philifthiim
pugnant aduerfum me , &Deus recefTita me,
&: exaudire menoluic, neq; in manu prophe-
t3rum,nequeperfbmnia. Vocauiergo te, vt
oftederesmihiquidfacia.EtaitSamuehQuid
interrogas me cum dominus receffeiit a te,&
ttafierit adla:mulumtuum?t Faciec enim tibi
j^PROCOPIVS.NonnulH
dicunt rcuera quidem Samue-
lem apparuiflTc , fed Deo hanc
animam reuocantc, non faga
.
Scriptura cnim tantuni dicit,
hanc vidiffe Samuclem, no au-
tem reuocaffe.
jcHlERONYMVS.Pleriq;
putant Saulem fignu acccpiflc
de tcrra,& de profundo Ifcrni,
quando Samuclem perincan-
tationcs, &c artcs magiois vifus
elf fufcitaile.
^ AMBROSIVS. Sanda
Maria plcna Spiritu fancto p-
phccauit, &Elif^us mortuus
cadaucrhominis
ta(i:tufuicor-
poris fufcitauit, &: Sainuel pofl
mortem,fccundum fcripturajteflimonium,
(Ecclcfiaft.^d.
& i.Rcg.zS )futuranon tacuit.
j4 AVGVSTINVS. Qnia:ris,vtnim fpiritus immundus,q.
crat in pychoniHa,potucnt agere,vt Samuel a Saule vidcrcf,
&loqucrctur cum co.Scd mulco maioris miraculi cft,quod
ipfe Satanas potuit loqui cum Deo , &r petcre ad cencandum
Iob,&: ipfos Apoftolos,&:c.C^iod li licucric maligno fpiricui
excicarc animam iufti, .&: caquam dcabdicis morcuorii rcce
pcaculis rcuocarc,nonne magis miradum cft
,
quod Sacanas
ipfum dominum aiTumpfic , 6c confticuic fupcr pinnaculum
ccmpIijSi illud nos no pcrcuibat, quod dorninus voluicacq;
pcrmific ,
a lud^is fada diaboli tacicncibus, fe ceneri,illudi,
crucifigi,incernci,non cft abfurdum crcderc,cx difpenfacio
ne permiifum fuiifc,vc Deo obcempcrans , confcncirec fpiri
tus propheca: fi*ndi,fe oftcndi afpcdtibus rcgis , diuina cum
fencencia percuirurus.
jc BEDA. Cajrcmoniaslcgalcs idipfum,nunc fruftra ccle
brac^ iignificant,qLiod olim Dco iubcnce m6ftrabanc,quo-
modo Samucl morcuus,fed impiaarcc fufcicacus idipfum de
regni mucacione,quod &: viuus ancea prxdiccbac.
QVOD NON VERVS SAMVEL,
SED DIABOLICVM SPECTRVM
A P P A R V E R I T.
j<rVSTINVS. Omnia,qua: a vencriloqua facta func,ft(fta
func opera da;monis, qui iic pcrftrinxic fpcMiancium ociilos,
^vc
Cotn. in hunr
loc.

t
iS.q.l.C.il-
lud. &f.<).c.
nec tnirum .
circa mcdiu.
Inc.7.Ila.
tnc.x.Luc.
f
inimicuni.
Li.t.ad Sim-
piicianii,
q
j.
F
lob.t.
Luc. Z2*
Macth. 4.
Libr^.alleg
ric* expoi; ia
Sdin.cap.?.
Quxft. 5x.ai
or;hd.
NICOLAVS DE LYRA.
irmento.& tunc illa conftnfit dicens: Qucm fufcicabo
.
Cum auccm vi.fectindum veritatem, iuxta primum tnodu dicc-
i fuperius fofitum,-pd d^monem in efjigie Samuilis iuxta fecundum.
Excla. prx timore Saulis^quem tuncfciuit ejfeprafentem.
^
aute
uxratur quomodo fciuit ? I^ejpondent Hebnci communiter
,
qmd hoc
ut,qhia^uanda alius iregepetebat aliquem fufcitari per artemVy'
bonicam^primo apparebat expartepedum^ quando autem rex hocfa-
iebat^primh apparebatexparte capitispropterreucrentiam regis.^
j
dicunt,& fidetur ve-rius,quod iUe,qui apparuit hccfibi dixit
.
Dcos vidi, id eflybomines diuinos^vt dicunt Hebra:i,dicet':s, quod
uofuerunt,fcilicet,Samuel& Mofes. Cuius rationeaffignant,quia Sa
^ud timuitvocari addiuinum iudicium^ ideo adduxitfecum Mofen,
- ''jff^tfibi teftis,qH6dUgem integraliter obferuaffet . Sed hoc vidctur
iiitium, quiapropheta Samucl antetcmpus iudicij fciebat Chriftum
enturum.Fidctur etiarn tcxtui contrarium, quia fiatim fubditur.
. Qualis cft for. in ftngulari^& ita efl in Hebrxo, & ideo dicendiiy
wjdjoiui Samucl a'^paruit, Lt pttiitur hic dees in plnrali pro Dcum,
ficut
ftcut Exod. si-
Iftifuncdij cui Ifracl. &tamen crat ibi taatum
vnum idolum.
5
Etintc\\cxit.fecundumvcritatem,vel fccundum apparcntiamfe
cundFi duosmodosfupradiSios, &ita iritcltigatur iflud nomen hic,&
in altjs.Fucrat tnim Saul infpultura Samuclis, prout dilum
fuitfu-
pra 1
5
.c.&vidit tumfcpeliri in habicufuoficut religiofum, quiapri-
mo cogregauit ho'ies religiofc viuetesfub ipfOyVtpatet exfupcriorib.
,
&ideoexfigura,&Mate,&habitufibirelatisperTython!ffamSaul
coieiurauit,q> effet Samuel,patet etia ex hoc
,
quod licet Saul audiret
verba Sarnuelis,non tamen eum vidit,nec alii,qui erant cum eo, fedfo-
lum Vythonijfa. Dicunt et Hebrxi
, qubdfolus Saul audiuit verba Sa^
mueliscumeo loquentis. Ethocfatisvidetur ex circunfiantialitene.
Tum quia midier illa rogauit sum comcdere, tum quia nec ipfa,nec illiy
qui erant cum eojuaferuntfibi abfenta-refe d priculo,veld pr^liofu-
turo,vbi erat moriturus , videtur tamcn probabtliter, quod hocfecif-
fent
fi
verba Samuelis audiffent. Cteterapttcitt ex diiis.
6 Ec ait Saul. Hic confcqucntcrponitur Samuelis
refponfio . Etpa-
tetlitcraexprtsdi^isvfciueibi,
z Ec
%99
Glof.ord.&NicolaideLyra. 500
V^tfiipM.

& tota no
vt fibi vidercnrur Samuclem
vidcrc
,
qui non crat . Vcrbo-
ru quidcmvcritisaDcopro-
fed.i cl},qui d^moniconcclTit
in figura Samudis apparcrc,
Qc tuturum rcuelai c .
*THEODOlltTVS.Exi
ftimo mulicrcsnccromacicas
ncquamlibct
quidcmrcducc
rc anmnam ,
tantum .ibclt ,
vt
tanti prophctar. Eil cwn\ pcr-
fpicuurn, quod maliquoalio
loco dcgunt animx, cxpedan
xesrcfurrctiioncm corpuru .
tft crgo mipium crcdcrc vcn
tnloquam habcrctatam vim.
.jiPROCOPIVS.
Impium
B
cftdicerc daMuoncs incanta-
mcntis curioforum, in ani m.-is
potcftatcm habcre.i quas quo
ad homincs vixcrunt, pottfla
tcm nuUam habucrunc. Igitur
vcl fpiritus impoftor formam
Samuclis fimulat, vcl nngclus
Dci forma Samuclis afsuplit
,
domino fcntcntiam pcrcon-
trarium ctferente
.
^* HIERONYM. Qupmo-
do aduerfus J>phctas pfcudo
prophctx infpirabantur diabo
lico fpiritu ,
ita aducrfus pro-
phctitlas, infpirabantur d^*mo
liiaco fpiritu aha; ciufdcm fc-
xus.HasdicuntHebrxi malc-
tpingucm. ficis artibus"cruditns
,
pcrnc-
cromancias, & pychicum fpiri
C tum,qualisfuit ilia. qusvifa
cfJfufcitaiTcanima Samuclis
.
tib.<!eamma. *TER1 VLLIANVS. Ec;
eap.17 cehodicSinionis hercticosta
ta pfumptio artis cxcollit , vt
ctiam
Com.inc.13
Eiech.
dnsficutlocutuseftinmanu
mea, &lcindet
rcgnutuumdemanu
tua ,
&dabitilIudpro-
ximo tuo Dauid, quia non obcdiiH voci domi-
ni,neq;feciH:iirafuroriseiusin
Amalcc. Idcir
co, quod pateris , fecit tibi dominus hodic ,
&:
dabitdominusetiamHrael
tccijin manu phi-
a Id eft,iii'->ttui quod vcium.vcl in lequic , ijuod laHuin dicit
,
vt credi
iaciaiA fccu-uin teddat.
^
,
lifthijm Cras aurcm tu, & filij tui mecu eritis,
fcd &: caflra Ifrael tradctdommus
inmanus
Philifthijm . Statimque Saul cccjditporrediis
intcrra.Extimucratcnim
verbaSamuelis,&
robur non crat in co
,
quia non comcderat pa-
a ^ Dc fcaetano vbi inalcficuiin cxctcebat.
ncm tota die illa.^ Ingre fla cll itaq; mulier illa
ad Saul, &vidit. *C6turbatus.n.erat valdcDi-
xitq; ad
eu:Ecccobediuitacilla
tua voci tu?,&
a
T
Well.difctiniini me expofui.
pofui animam meam in manu mea , &audiui
lcrmoncsquos
locutuscsadme.
Nuncigiiur
audi,& tu vocem ancillc tu?,&
ponam coram
tcbucccllampanisjvtcomedensconualclcas
& poflis iter agcre . Q^ii lenuit, &
ait: non co-
medam.CocgeriJt autem eum
ierui,&mulier.
httandem audita voce corum furrexit deter-
ra5& fcdit luper ledum . Mulier autem illa ha-
T
Incrafiiiiini.
bcbat vitulum t pafcuaiem in domo , & fefti-
nauit,&
occidit eum.Tolicnfquc farinam mi-
fcuit eam,& coxit azyma, &
pofuit ante Saul,
&ante feruos eius . Qui cti comediflen t,lurre-
xcrunt, &ambulauerunt per tota nocle illam.
10
ctiam prophct.'.rii animas ab >
intcrismoucrelcfpodcant.Et
crcdo ,quia mcdaciopoHiinc,
ncccnim pvchonico tunc (pi-
ritui minus licuitnnimamSau
lis ctiingcrc, poit Dcum mor-
tuosconfulaicc S.aulc. Abtit
alioqui , vt animam cuiudibcc
fandi.ncdum propliccar,a d.c-
monico crcdamus cxtraclam,
cdocti,qu6d ipfc Satanastras-
fisurctur ncdum i homincm
]ucis,ctiamDcum feadlcuc-
raturus, !Scc.
^ AVGVSTINVS. Non,
cnim
,
quia imago Samucl
morcui,Sauii rcgi vcra prgnu
ciauic
,
proptcrea talia iacrilc-
giaquibus imagoilla pra-fc;
tata c(t , minus cxccrada fuiK
^ IDEM. Nonliunccllc
Samuclcm pcr fa^tum tacilius
intclligitur , fcd diabolus
,
qui
fctransfcrt in angclum luas.
in phantafia Samuclis conli
dcrctur, &:c.
jc B D A. Si quem ir
uctquomodo mulicrartcda;
monica prophecam poit mor
tcm inquietarc,&; lUlcitarcpi
tucrit, fciacproccrto,aut ta!
fam tunc vmbram quaTCiici
bus oltcndifle diabolum,auc 1
verc Samucl cxtitit , tacum ii
his aecndis liccrc diabolo
quantum dominus pcrmife
ric .
^THEODORETVS.K.
nulli dicunr vcntnloquam v(
rcrctulilsc Samuclem
,
non
nulli autcm hoc rcfcllcrunt
.
^a Congreg.i
N I C O L A VS DE LYRA.
I Et d.ibit illud. ilia propterpeccatum principis bene puniuntur
fubdiii pcena ttTnporuli
,
<& etiani mnrte corporali , &maximc^ quia
multi erantfaittores Saiilis,& confentaneiin malisfuis.
2, Cras autcm. ifludiam expofttnm
efi fupra.
3
Statimque. Hicconfe^uenterponiturSaulisdefolatio^tum pro-
fterdominifententiam,tum propter debilitatcm
^ cuius caufatangi'
tur^cumdicitur.
4
Quia non. ideft, cihum aliqucm
, confcquenter ponitur eius ali-
qualis confolatio, &primo exparte multeris intiitantls eum curiali-
ter,& ebntxe ad accipiendum cibmm, dicens
.
y
Ecce obcdiuit. &infa&o mihi periculofo, ideo fubditur.
6 Et
6 Et pofui . id efltfeci opus ad tuampetitionemfubpana mortispx
hibitum^quaft dicat ex hoc debes inclinari mes petitloni
, fecundo o
parte foaorum tMoritm^cum dicitur.
7
Coegerunt autcm. precibus importtmis , &fic aliqnaHter con
folatus ets acquicitit
.
8 Mulicr autem. In HebrA.habetur, prxfepiatum , id eflyin
pti
fpio
impinguatum
.
9
Tollcnfquc. infimdendo aquam,vt
indcfaceretpaflam
.
I o Ec coxit. quia non habebat tempus fermentandi.
I I C^i cum comcdiiscnt, &c. confortati cibo.
12 Y^lMwhvAmccunz.ybi apparet mirabilis probitas,&animoft-
tas Sau!i:,qut ita feflinauitredire ad populum fuim, >t ejfct cum i
inprxlio,in qttofciebat
fe
moritumm
.
I Congrega
A D D I T I O I.
Incap.18. vbi diciturinpoftil. bixHque Dauidad.Achis:
7^tncfcies,qiiafaflHrus cflferuus f/</,fcilicct,pio te contra ini-
micos tuos.
Nullaronu in poftil.allcgataru vf cfFcax ad cxcuiandum
Dauid a pcccato, fi impugnaflet populii fidcliu ^nnhdclib.
Dauid.n.licct fuit vndlus in rcgc Dco lubcntc^ Samuclcm
vt patct fup.i6. cx hoc non fcquitur,cj, habuiiTct lus i rcgno
ad cxccutione regijr ptatis injpopulo liracl, doncc populus
rcccpiitct cu fupra fcm regc. Ciiius ro clt.Na in infticucione
rcgis a Dco p lcge ordinata duo rcquircbantur. VnCi ex par
tcinititucntis,r quod diuina fjDuidctia fuillccclcdus : Aliud
cx partc populi,f
q,
tale clcdu a Dco in rcgc populus rccipc
rct,poncndoipfum
clcau fuprafc rcgc,quod claicdcnotat
vcrbaDcu.i7.vbidciftitutioncrcgia.-igif.Lcgitur.n.ibidc:
Ipfum ponesfuper te rigeni, qucm domiuusDttts tuits elci^erii . Ex q.-
bus verbis patct,
q, .icccptatio populi rcquircbatur ad cxccu
tionsregia:potcftatispoft
diuinam clcdioncm
,
quodcft
propofitum.quodctiam
manifcftcpacct fuiflcobfcruatum
ui ipfo Saul
,
qui licct pnus lucrat vndus in rcgc a dno Dco
per
per Samuelc,vtpatetfup. to.c.vltcriushabuitinftitui apo
puloipfumin reg6recipiedo,vcpatct fup. ii.Pra;ccreacoii'
firmancur pdida ficrNam fi Dauid fuurct rex,&: hcrct lus ir
rcgno antc morce Saul , & antcqua fuilfctrcccptus in rcgC;
tunc Saul in fcqiicndo Dauid hoftilitcr,efIctprodicor
m.iiii
fcftus,&:crimcla:l"a,'maicftatisincurriflct, &c per pns Djuid
mcritoricpotuillcc, & ct dcbuilfct occidcrc cii tanqua
pro
ditoi#manifcftufibide lurc fubdicfi , cuiusoppolJtri
fccii
occuriecc libi opportunitate , vc iiip. 24.^3. vbi D.iuid
fcruis
iuis volccib.Saule ocacicvc^Aic : ^hfit d me facere rem hanc
dnn
meo Chriflo dni. In quib. vcrbis duo ondit. primri,q, talis occi
fio cIIct4icfanda,fKicillicita,cudf.- .4bftt,&c. fccundu,qui;
rcddcns ronc priini confitctur,cj, Saul crat dfis ipfius
Dauic
quod mininic pofict cffc fi Dauid pro tunc fuiffct rcx Ifracl
rcgnu.n.non patit conforte. Idc patetcapiculo vigefimofc:
to.vbi itcru habuit DauidSauleipotcffatefua,&: Abifai, &
alijs fuis volcntib.cuoccidcrc,fimilitcrriiditaddcdo:
Viui
dhs nifi dominus pcrcnjferit cum,v cl dicseius penerit ,
pclin prdi
dcfcendens,&c.
q. d. licct illc f it dignus mortc
pp
pcrfccurio
ncm meam iniuftam,&: alia fua dcmcrita,non tnciusiudc;
fum fuperior, fcd folum Dcum habet fuperiore,quipoiii
CUfl
y
01 AddiItlO. Repliica.
joi
k cum
occidere modis prxdi^Ttis.vnde fiibd't. ^hfit i me mitte-
re
manum meam in ChiiHum domini. Ex quo patcc manifcftc,q,
Daiiid
rcputabac Saule in vica fua rege fuii , &dnmjicec tv-
rannfi,<5(:
peflTmiu. Ite patet de Dauid
,
qui licct fuiflTct a diio
vnctus in regc^vtdittu eft,fup.x<j. fuittii inftitutuspcrtribii
ludx in rege fuper eande tribum in Hebron, vt inr. 2.Re.2.
Ec ircrii tertio per alias tribus fuit in rcgc inftitutus fuper HH
vt 1 Reg j.vndecu Dauid niiqua fuit in vita S<)ulis inftitu-
tus rcx pcr populu,fcquitur, c> nunqua in eo rpc h;ibu it ius I
rcgno, liccc hcrec ius ad regnu,nec habuic executionc regi^e
pcacis.Nec valec
p
pmiira dicere,(j, Dauid vocac Suilc dii
m
fuu cx quada humilitate feu reueretia vndionis ,qua habuc-
rac,non
auc r6nefuperioritacis,auc maioricacis.Na hocellcc
dediretto p
rone Chrilh fa.da Pharif.Eis,Mact. 2 s.d.vbi di-
cic.Si ergo Dauid vocac eii diim quo eft Hhus , &cc. Chrs. n.
voluicoiidere PharifEis
,
q-, in Chrifto p'omiiro erac diuina
nacura,ex eo,qd Dauid cu cflecpacer eius vocabac cu dnm,
cii dixic: Dixic dits dno mro. vnde in Chdfto ponenda crac alia
nacura cxcelIcnc!or,qu5 Inimana,
p
qua Chriftus eiTct fupe-
rior,&: dfis ipfl' D.^ai;d , prout ipfe poftillacor ibidc ditfufius
declarac.Qua: quide ro Chrifti no cftcc effi jax, fi ronabilicer
poflet dici, o, D.uiid ex humilitate fcu rcuerentia vnitionis
Chrifti futuri vocabac eiadnm.vnde necelle eft dicere,(f Da
uid viuente Saul,cc poft prima vnitione erac infcnor,^^; fub-
dicus ipfi Sauli, &fic non pocerac Saule viuenre regnu Ifrael
iufte iibi vendicare . Ec fic ro poftillaroris ex hac parcc fum-
pca non cxcufarec ipfum Dauid. Similiccr nccalia ro per ip-
fumpoftiUacoreaflignaca fufBcic ad excuficioneipfius Da-
uid . Tum quia non apparec in textu,qu6d Saul frcgifletali-
qiia pacta,vcl iurametacu Philifthxis inita, ficut patet dc Se
dechia cu Nabuchodonofor . Tu qa pofico per cafum,qu6d
Achis habercc iufta cam
p
Saule,adhuc ex hoc non fequere-
tur,qu6d bcllu iuftii elTcc
,
quia rcquirerecurauthoritasprin
cipis,vcinfecundafecund^.q.4o.arc.i. in corporearcic.qu^
quideauchoricas nonpoftec pracftariab Achisrefpcctuipfi'
Dauid,cu no cffet eius princeps, vc dictu eft, liccc ci effct ob-
zacus ex biificijs impenfis,q q.de biificia impefa ipfi D.uiid
a rege Achis no foluebanc ipfum a fubietlione
,
qua ceneba^
ipfi Saul,ncc afidelicace,qua cencbat^obferuaf fuis frachb.f.
filijs Ifrael,liceccfi peralias raciones obligarefDauid ferui-
re ipfi Achis,rr6nc beneficij,vtdidu eftrEt i6ad excufan-
dfi in hoc loco Dauid a peccato,aliter poftct dici,f
q>
Dauid
nunquam determinauit (e ad bcllandu
p
filios Krael, nec
p
S.:u!c,.^ crat rex fu us, 3^^
io nunqua dixi t,nec afiTcruit regi A-
:his
,
q,
ipfe pugnarct
p
rege lfracl,& fuos,fcd tifi dixic : Tu
ei':U:dfai:<i-.<\jit (erutistnv.s^
q
verba func manifefteinde-
rminaca,pjfiiinc.n.pC!ncre vericacc ta cx hoc^q, pugnallct
j Saule,& fuos, qua ec ex hoc,quod nihil
p
eos feciliec,ficuc
: tacto coiicigic . Vndc in hoc vcrifimil icer arftimandu cft,
U)d Dauid, qni in fachs fuis a Deo fingularicer dirigebacur
inprocelfu gefto; u fuoru facis pacet,vides fei hacanxieta
cfcu pc'-plex!cace,q.a fi adiuuilfcc Philifth^ns, aducrfarecur
3opulo V)c\y6c rcgi fuo dcbica fubcraherec fidclicace, f. Sauli
C^cgi Ifi ael,fi aiic non ad:uuitlet rege Achis , tflec fibi manife
Ic ingracus.Idcirco diuina: prouidcnci^^fecomicccbac, ficuc
n cctcris fuis caufis. vn fuper hoc fpcitiabac diuina dircctio-
le icu infpiracionc,i;d hoc,q> ipfe cxcufarct''^ comitccnda ^-
licionc
p
rcge Iirael,&: cxercicii eius : fimiliter,& excufarct'
ic eflct ingratus rcgi Achis . Quodecia quafi miraculofe fic
u!C factu,vt pacec in iiccrn. Na difponence Deo de voluncace
hiliftbinorureccflricabeius conforcio fine aliquanocain-
racicadinis,nececiapugn.auicpexercicum Ifrael , fcdpoti"
untrahoficsDci,fAmalccitas. Nccgl.inrerlincarisallega-
1 P
poftiliatorc
p
hoc facit,vbi dicit ,
quod fuc:ct frruus tnns,
ocra inimicos tuos:Na ifta verba glofla; funt indctermina-
i,iicucvcrbatexcus,non.n.dixic. Tufcies,q, pugnabococra
iimicoscuos,quialicdiX!ifct mcdacui fcu falfiim^, fcd folii
ixic.
Tufcies^ac. quodhabccduplicem caufam vtncacis, vc
ictum cll fupra.
A D D I T I O I I.
Incod. cap.28 vbidicicurinpoftilla. Alium veromodia
iccndi
ponic Auguft. in cadcm cpiftola
,
fcilicct,qu6d non
-icrit
S.inuicl,fcd
malignusfpiritusapparcnsin eiuscttigic.
Refte intucnti vcrba Aug.manifcftc conftar dc mcntc il-
us efle,o,
ifiaapparitio Simuclis fuiifet prailigioia , &c dx-
noniaca
,
nr.m in cpiftola ad Simplicianfi
,
qua: fupcr hunc
.Hum in
glo.ponitur, licctduos mcdosdiccndi proponat,
011 tfi
aquaiitcr.In illo.n. mo vbi dicit, a, fpiritus Samuclis
F
paruiflcr,talia aiit vcrba ponit , f. non cft abfurdu crcdcrc
i.qua.difpcfatione
pmiflum fuiflc^iVcc.
q
quidc vcrba ii po-
cicntur,nonalfcrunt,n6cffeinconucnicns,ncquefalfum
oc
crcdcre,icd
folu ditunt non cilc abfurdu , muita.n.non
iniabfuida,qu
tii funt falfa,vcl inconiicnientcr dfir. In c.
vero,nccmiru.perpoftil.nllcg.cotaliter,&rindiftintecenet
D
vna parcc,f<|> non Sainuc! fm vcricate appai-uic,f..d d.cmon
jn cius fpccie. Cii igit"! in vericate hxc fit propna opinio Aa
gu. &: non fit ahus de do6tonb. ccclcfi.Eapprob.atis,g oppo-
litu vidcaf^tcnere, fatis dct futRcere ad authoritite , cc fi per
ecclefia hic non dccerininct"', vii & fi aliqui d.ictorcs in hoc
loco vcrunq; modii dicedi fpponanc , hoccft ad fitJSciencii
diftinitionis oiideda^q^diftictione ipfe Aug. pofuic,vc ditii
eft.Circaqd vlceriusarcedcndfittpprincip.ilcsoppoficaopi-
nionc ccnenccs,func Hcb:\ei,iS: eoni fequaccs,q. incm adh^-
renclice!e,vccrcdac,q, vbicunq, df Samucl , incelligat in p-
fona ,ppria,&: no in eius tinulitudine, cuius cii oppoficii facis
deducit'p exepla ficre fcr!pcur.c.ab Aug.i c. nec miru,j3taco
alleg.q
p
portiI..i!iqu.iliccr hic colligunt'. Eode mo Heb!-(^'i 1
hoclocoinciducialiiicrrorcex nimiaadh^rccialiccr^.Diic
.n.Mosc,& Samiiele refurrcxiifc ex hoc,
q,
Pythoniifadixic
i plurali, deos v:di afcedeicsdetcrra. quorfi fundamecu nihil va
lcccii pluriesifcripcurapluraleaccipiat- profingulari, vcin
poftil.allegat'. Dimicccre igic'propri.aopinione Aug.q mecc
iiceuc fcrucatur, &c adhi^rere Hebreiftis
, q
fupcrficie Ifas cm
ifpicific,v4!deirr5nabile vr . Sed accededii eft,q, liccc ocs au
thnricaces,ti viir prima facie
p
opinionc Aug. facere,sfit fuf.
ficiererfolureab Aug.ic. necmirfi fupradido,iftatiiautho
ritas Eccl
45.^ poftil.alleg.vbi df dc Samuele. Tr,fl hoc donni
uiiy^T noiil fecic regi.,^ oniit iUi jine vit fux . vf ficere fpeciale
didSculcatepopinioncm Aug.prxditlam. N^im in illaau- E
thoritate de vno,& eodem fuppofito aiferitur, Cp dorminic,S^
q,
notimfccit regi,<jTc. Si .n. d.cnion tancumm5 apparuic Sau-
li,&: nocfi fccicei finem vicxfu.c, qiio de eodc dicicui-,qu6d
dorm!uit,diabokis. n. nunquam dormic, necrcquiefcic . Ad
quoddicipoc, c^veru corpusSamuclisin fcpulchroiacens
cu proprio habicu in quo fcpulcus fuic , vircuce magica Deo
permiccenceapparuic ipfi Sauli , inquo corporedimon lo-
quebacur,ex quo non accribuicur Samueli aliquod inconue-
niens,cumcalecorpuspoftanim.^ fcparacionccare.lcincel-
lectu,(3<r, fenfu fimilicer,^: velle,& nolle . Ec ifte modus fiifci
tandi proprie cft nccromancicus , necromancia.n.feciidutn
ems incerprccacionc cft diuinacio per morcuos.Qu^od quidc
corpus, f Samuelis Samucl potuit m ficra fcripcura vocari,
ficucinalijs,qua plurimislocis facricloquij dcfunctorfi cor-
pora cifdc nominib.vocancur, quib.in vica c5fucucrunc no-
min.iri . Vnde Gtne.3 j.d. Vbi fcpclieruc Ab!-aha,& Saram
vxorem eius.Ibi lcpelicrunc Ifaac,& vxoreeius Rebeccam,
&CC. Conftac aCic,
q,
illoru corpora fucrunc fcptilca, non aucc
eoru anime.Pan modo vulg.ancer corpus dctundi nominat^
eode mo quo prius,cu aia iuerjc iibi piunfta. C6icer.n.dicic'
hic iaccccalis,velcalis.Huicecdi6toconfonacillud,quod ie-
gicur in pfiti c.&: in pcriona Samuelis . Ouare inrjuietafiimcvt
fufcitarc)
<*
quod pot retcri i ad coipus Samuelis tancu, qui Sa-
muel nominatur m6pdic^o
,
qui quide modus non eii ahus
ab co que Aug.tenct,fed fub eode continetur,fi verba Aug.
ad Simplicianu^vbi narratur h^c fua propria opinio bcne p-
fldcrcncur. Dicic.n.ibi fic . Vcl non vere fpiricus Saimielis a F
requiefuaeftcxcicacus,icd aliquod phatalma, 6c illulio,&:c.
Vbi.aducrtcndfi,q,n5dixicn5 verecorpus S.tmueliseii ex-
cicacu.fcd fffiricus Samucl(S,excludic.n.fpiricu Samuclisa fu-
fcicacionc,n5 cii eius corpus,qd qde corpus cu illufione ima
gin.ariadiaboli vRui apparcbac,& loquebacur,& poccrac vo-
cari Samuel rone pdiwta.Ec ifte mod' diccdi fcu dcclarandi
mcce Aug.vf fatis iiiflicere ec illis,
q
volfic min' liceralizare.
REPDCA. In c.iS.vbi poftillacor adduciccercasexcufa
tiones
^p
Dauid,cu dixiffctad hch\s.K{ucfcies.,q fa&musfttfer
uiis f;. Burg.volcs illas excufationcs no fufficcre, vt a pccca
tis cxcufarc t);uiid valeac,addic alia Qxcufacione,dicens ver-
ba Dauid f uiifc indecerminaca , ficuc func quorfi vericas fu-
mi p6c cx duob.f.fiue pugnare,fiue non. Concra arguicur iic
perilla verbaipfe Dau!d,aucaliquid incendclxic,aucnihil,li
nihil,igicurmeticbacur,&: peccauic Sialiquid ,aucc},_voluit
^
pucnarc
p
Ifiac],aut (], no!uic,li pnmu, pcccalicc voledo pu
gnare
p
iracres ilios fidclcs pro inhdclib. fi fm,igicur propo
licii habuicfallcndi Achis,qd cft pcccacu ingratitudims.Sed
Dauid vf determinafic illa vcrba
indecerir.in.ica ,
cu inf. 29.

cap.amocus pcr rcge Atbis dixicrcgi.

^iUi)iucnffiiinrar.,yt
nonpU'i)itrn coi.traiiiimicdsanin.eit vbi apparctfcdctcrminaf-
fcadpugnanduad modiiloquedi poitil. Hc vf,q, nonopor-
tuit tantii laborare pro exculiuione Dauid a peccato
.
Si.n.
poncretur,q, Dauid vcrbis illis idctcrminacis habuiflecpro
poficii paralogifandi Achis,eifecpeccata vcniadignu, vidc-
licec infidcli fidcm non feruare, pociflimum qu.ido fi Jci ob
fcruancia ucrgercc in dctcriorem exitum , fcilicet,p populu
Dci,& propnum puanarc.
Necputocrrotcconcederc Da-
uid quancucunquc a Dco d!lccl:um,<S<: direcium peccafie ue
nialiccr,qa poft rcgnfi adcpcu fepe
lcgifpeccaflc morcnliccr.
*
'
Incod.
A
503
Glof.ord.&NicolaideLyra.
504
In co.c. vbi de apparitionc S.imuclis , (vt parct in hiftoria
Vri.r) portiUa. .idducirduas
opinioncs
,
quaru vna opinacur
Samucl^ in propna pcrfona apparuiirc, alia opinatur no Sa-
muelc ,fcd diabolu in
cius fpccic appnruilfc . Et vtraq; opi-
nioncponit bcatus Aug.ad
Simplicianij,cuiiis authoritas ad
ducif" jn gl.ordi.vbi bc.'.Ttus Aug, rndic ad roncs vtriufq; opi-
nionis.pcr hoc dans intclliicrc,q, vtraqj pars cpinabjlis cft,
vndcquauisinc.necmirfiiiJ.q.^.ad
fcifam cpinioncappa-
rcat inc]inarus,dicir cn alia mnciTc abfurda. hc cu ad prima
pofti!.crib.r6nib.&
auihoricatib.inclinac: Burg. jnicacipfuni
comilidc crimc l^fe maicfta.co q,
opinionc
,
qua bcat* Aug.
tcncc,ipfc dcclin.^t', cu tn bcatus Aug. in hmoi opinionibus
confcnliim alioru nocrflagitct, vt habcri potcftabeo.^.fup
Gcn..id Iram 19.C.&: ai.fcicns, q, in maceria opinabili fapics
noabfuidcpdicit fapicnci,im6cxpcdit
priasmfludijsec-
clcfiarticis d\c opinionrsadcxcrccndu ini2;cniu ,&: cxcutic
du fludcntiu pisnti.^ . Na
pp
cafde rones idc BL'atus Aug. r.
fupcrGcnc.pManich^os dicicccclclia; proficcrc hxrcfcs
infurgcnccs . vidc de hoc m primo corredorio huius opcris,
authoritas igitur beaci Aug. nccccdccrcti in matcriaopina-
bili copellit quominus cjlibct pars opinabilis ccneri poc quo
ufqiicpcrccclelia alcerapars fueric dccerminaca,quia cx tuc
ccilacopinioqii incipiccflcvencasdeccrmin.a. Nuncauce
Burg.hec oia xgre fercs,opiniones beaci Aug. nicicur dcfcn-
derc alia tn via Incedens, qua bcirus Aug. quia beacus Aug.
inccdic \ia probabili.Bur.autinnicicur tcmericati. Na roncs
fc verifimiliCudincs pcr polfil.pro opinione pria indu>itas
non foluic, vc pacec , fcd folu laborac circa auchoritace nddu-
t3 dc Ecclef.4<J. dices illa faccre fjx^cir lc ditttculcatc
p
bca-
rii Aug.ficut & facit. Na in v.KfzhomMc illa dr Samucl dormi
uiflc,iV cunc nocu fcciflc rcgi finc vica: (nx^Sc cxalcaiTc voce
fua dc tcrra in prophccia
,
quj; oia demoni afcnbi non pik,
demon.n.nunquadormic,pprimri,fcd
necprophecadicipc
p'i?m. Loquitur igicur iUa auchoricasdc pt.nfonaSamuclis
diuinadifpenficione fiifcitaca, non adfa6tumPyth'jnifr.E,
nec ad mcntu Saulis , fcd ad pfirmanda finnle fciilu-a rcgni
dc mamrSaul
,
quam ipfe Samucl cum viuerec
,
pu-Edixic^vc
pacec fupra . Echabcc hoc fadunliqtlfimilecii factoOcho-
Ziicrcgis Ifracl ,qui mificadconfulenduBeclzcbubDeum
Accaron,fcd diuina difpcnfacionc impedicacft pfultatio, &
niifluseftHelias,vtpa:et4.Reg. Icaih^pofico Saul volcsp
Pvrhcinillam
PythonilliTm pri;lcrc d^monc impcdituspn-^oadiuinadi,
fpenfacion.- pc miflio'i- S.niuclis pu -rus fuit,&: hoc intelli
gcns p^nituic.Scdad hoc rn icdo Hurg. ad dida.H.Ai!g.ad-
dic, qu^ puco dc mccc A u^no f ilTO dicic naqu ,.], dicca au-
thoncas incclligcnda fic dc co-pi rc Samuclis in proprio
ha-
bicujvcfcpultu fuir. q,
Videlicct vircuccarcis magic^di.ibo-
lus illudcorpus afllimpfic pro inftrumcncofu.Eludificatio-
nis,fed vt vcru fatcar liur^.non fuiccopulfusiliaauthonca-
te fic diccrc.Si.n.d^Miiu aluimpnflcc , ficuc poc corpus acreii
infimilicudine,&:corporis,&:habicus Samuclis, ica vcrcdi-
ccrctSamuel cx illa fimilitudinc , licuc fi corpus proprium
fuflfuifl^cc ludificationi , ficuc vulgo nominamus imaginem
nomine rci,accip'cndo fi^nCi pro fign.ico , imo, &: B. Ambr.
dicic in lcgcnda iandori Gcrualij , 6c Prochafij,fc pcr piiclu
rad;diciflc,q,ciapparcn$imaginanavifione fuiflcc S. Paul*
Ecia huic mo diccndi vf repugnare licera huius c. qua dicit',
auareiiiquktiifli wc,vt fufcit-trcy, ^-c. na cu illud corpus dc quo
lcrmoim Burg. carnic incelIedu,&:fenfu,nolle , &: ve]lc,no
pocu ic fe verc dicere inquiecacfi, neque fufcicacii. Ec fi Burg.
dixcric illos modosloquendi a dgmone pfidos,n6 oporcuic
imonon dccuic ad medacia dcmonu corpusfandti ^phcc^
poncrc inih-umencu.Ncc puco'arcc magica,qua; in corpori-
busmorcuoriidiuinareconlucuic, finefingulari Dei pmif-
fioneadcivrporafcloru polTc excciidi, &cu dehmoi pmif-
fionein fcriptura nuUij rcpcritf fundamentu ,irr6nabilevf,
&: in iniuria fandorij calia confingerc, vcargumenco vcar m
u.al!do quo Burg. vci confucuic. Rcccdic igic^Burg. longe ab
intencionc B. Aug. quidicicn6 verc fuifTc fpincii Samuclis
fcdphancufma,&:illufir)ac,&:c. quedcrcalicorpeSamuelis
vcra no fuiic.S .n. verii corpus Samuclis fuiflcc
,
16 fuiflec vi-
fio realis,n6 illufona ncc phatafticajsrouc B. Aug.vuk,q!uij
locucio fui tre c illufona,apparitio cii fuiircc rcalis, qd eft
p
in-
Cenrionc B. Aug. Vel oporccc Biirg. dicere, c^ no fuic corpus
reaie , &: hf propoficiim, cc daco q^uis n6 conccflb,c>,d^moii
fuiflccconiundtus corpori, vc mocor , illud tamcn coniuclu
non vere dici polTec propheciacexuiflcdecerra, proucdfin
aurhoricaceprgal.Quib. omnib. fic didisrcmanecliberuiTi,
qua opinionc,quis ccnere, Sc defendcre vclic , cii adneucra
parccappareac ccclcficauchoricas determinaca. Eceodc ma
libcru cft Suul diccre faiuacii eiie,vel damnatum,ciiad ncu-
tra partcm eft demonftracio, vel eccleiix authoricas coges
.
C A P V T
XXIX.
CO^igregiitii.
a ^e j^/rf
fibi
Tolunt Hcbrxi
,
ifl<,&c. THEO-
DORETVS.
Cii cogcrcc' cxer
cicus alienigena-
rum , Sacrapa: no
lubcnccr vidcruc
Dauidem
, &af-
gre fcrences per-
fuaferunc, vcdi-
miccerecur tan-
quam hoftis
.
CAPVT XXIX.
Ongregaca funtergo+agmlna Philifthijm vni-
^
uerfain Aphec.
Sed&lfraelcaftrametatuscll
ruperfontcm,quieracia
lezrael. EtSatrapae
a vnde cen:uJio & qui uibunus:
quidcm philifthiimincedcbantin centuriis,et
milibus . Daiiid autem,& viri eius crant in no-
uiffimo agminc cum Achis: Dixeruntque prin
cipesphiiitthijmad
Achis:QuidfibivolutHebra:iifti?EtaitAchis
ad principes philifthiim ; t Nunq,d ignoratis Dauid
,
qui fuitferuus
,
enim pugnaflTec
_
cnncra populum
Ifraelicicu , &: fic
fuorum saguinc
le concaminaflec
velnon deferuif-.
fcc ,
laborancem
populum,fednu
ximam Cius cu-
ram habuiiset,.
fed hunc pce-
nas darcfuxim-
oportc- I pietacis
bac
.
4 RVPER-
tM
TVS. Vciquc
*PROCOPIVS. Dimna prouidenciahiCcgcruncur.Vel Deciprouidencc izt\um eft , vt Dauid legicimusrex,ncquc
cnim #
prodicor l\
NTCOLAVS DE LYRA. CAP. XXIX.
1 ^Ongrcgaca. Hic coJifcquenter defcribuur receffus Dauidde
VJ
TbiliflhinorHm exercitu,& primo defcribitur hmoi recsjfus,
fecutido iiicidens cafus cap.^ o. Circaprimum .Achisproptcr Dauid,et
viros
piros eius reprchenditur.,fecundo propter hoc Dauid ad locumfuum re-
mittituribi : Vocauicergo Achis Dauid . Trima pars patetvf-
quiibi,
^
2 Nunquid q.d.non debetis timere de eo,quia Saul pcrfecutus eft
sh
^
^
^
yfque
MORALITER.
I Con^rregafa. Saul , &: eius populus punici fiiecunc per Phili-
flhxos
pp
mala^qu.-e fccK Saul , fpccialicerconcra IJauid, in
cuiuspcrfecucione taucbnc, &i obcdicbac fibi populus pro
maion parcc,propcerqucdcumeomcruicpuniri.Igicur pcr
Philiflh.cos liracl dcbcllantcs,(ignificancur infidclcs populi
impugnances fidclcs cx inftindtii Dci ad pumcndum pccca
ta pcr fidelcs coinmifla, ficut trcquentcr legitur ciic fadum
vndc Atila rex HunorQ cum oblidcrccciuicaccm Treccfcm
jnccrrogucus a bc.ato Lupo,qiiis eflccrcfpondir:Ego fum tla
gcllu Dci.Ac illc dixic:Ec ego Lupus, qai mcrui fLigcIlnn.ra
[c vcro fljgcUum fUic CoWiw Saladinus, &: plures ali;.igit'
pcr
per Dauid,qui voluic ire concra filios Ifrael cum Philifihgis
fignancur fandi ,qui inpunicionibusfidcliu tadis perman'
infideliu applaudunc iuflica? Dci fecundum illud Ptal. ijM-
bitur iuftus cttm vidcrit vifidifra mantts fuxs la. &c. Ec pcr calem
modum Icrc.i8.d.dicebacdc populo Ifrael pcccacoie.
ZJ^ji
lios eorum infa^nv. &dsduc eos in maiiHsg!adi:Vcr hoc aucc,qu6d
D.iuida r'hi]iflhxisrcccflic,fignific.acur atfcdus
n.acuralis
fandoru ad fidclcs , liccc applaudanc diuinx iulhcia: in eoru
punicioncpropcer quod,&: iandus Icre. liccc dixitrcc pr.rdi-
d.i,camcn capta ciuicace,&: populo parcim occifo,
partnn ca
pciuaco lamcntabatur diccns: Ou^tmndofedet fola ciuitas,&c.
H
cut patct in Ulis UuK'ntationibus confcqucntcr
.
I
CHmqHt
yy
^
prodicor , ne-
que hoftis pa-
irix iiidicari
,
j
poflcc. Deni-
I
que fl bello ad
mifliis contra
fuos prxliare-
:ur, hoftispa-
trix , fi ad fLios

\
conuerterctiir
defenco rege
ad quem con-
fugerat
,
qui-
') qucillumqua-
n fidelcm cu-
ftodem capiti
fuo poflicrat
,
infimis exifi^c
ret,pcrfidi pro
dicoris crinii-
nc .
4-R.LEVI.
Tcncbacur Da
uid cum Achis
domino fuo,in
cuius ditione
cumfuis mora
bacur,egredi;
;i'd inrcnmpe
terac fuis ma-
gis prodefle
,
quam obcffe,
infacuando,fci
licec
IRegum Cap. XXX.
Saul regis Ilrael , &eftapuclmemultisdiebus, vel annis } &n6ninueni
[
Tlnfidelitatis,
in eo quicqua mali,cx die qua transfugit ad me^vfque ad diem hanclrati
funtautemaduerfiiseum principesPhiliftliijm.&dixerutei : Reucrtatur
vir, &fedeatinlocofuoinquo conftiiuiftieum,&nondefcendatnobi(-
cum in praclium, ne fiatnobis aduerfarius cum prxliari coeperimus.Quo-
-
fAmpmans.
modo enim placare aliter poterit dominu fuu , nifi in capicibus t noftris ?
a
t Nonne ifte eft Dauid cui cantabant in choris , dicentes : Percuflfit Saul 3
tin milibus ruis,& Dauid in decem milibus luis? Vocauitcrgo Achis Da-
+
uidj&dixitei : Viuitdominus, quia red;uscstu,&bonusinconlpcd:u
a TApud ine acceptus e;l.
meo , &cxitus tuus , & introitus tuus mecum eft in caftris.Et non inucni
in te quicquam mali ex die qua venifti ad me vfque <^d die hanc,fcd fatra
pisnonplaces. Reuerterecrgo, &vadeinpace, &nonofiendasoculos
"
fatraparum philifthijm. Dixitque Dauid ad Achis : QLiid enim feci ,"aut
quidinueniftiin meferuotuo, adiequafui inconfpeclu
tuovfquein
diem hanc , vtnon veniam , &pugnem contra inimicos domini mei re-
gis?Refpondensautem Achis, locutuseftadDauid . Scioquiabonuses
tuinoculismeis,ficutangeIusDei. Scd principesPhilifthijmdixerunt.
Non afcendet nobifcum in prxlium.Igiturconfurgemanetu,
&ferui
domini tuijquivenerunttecum, &cumtdenov5lefurrexcritis,
&coepcrit
dilucefcere,pcrgite.Surrexititaque Dauid dc notle ipfc,& viri eius,vt pro
ficifcerenrur mane,& reuerterentur adterram Philiithijm.Philiithijm
au-
temafceiidcruntin lezrael.
. . . . i^ i,.- . '
y.c^
liccr , confilia
D
P;!le(iinonim,
dc II) pcnculis
moncndo If-;
raelicas,idqj
Sacrape PaliE-
ftinorum fici-
le aduercerc
pocuerunt
.
:>.Tercu/JitSauL'
Inuidcccsglo-
tlip.ig.b.
ria^Duuidaiuc
infr-n-b.
cum pugnalfc
?"'^;'^'';^*
tancuminde-
&Dat.iddece
CC milib. qu.vfl milia lua
.
minorispoten
cia;
,
Saul au-
tcm in-miUb'
quafl innume
rc>bilibus,aec
addunc quot
pcrcuflic inui-
clcccs illorum
laudi
,
velne
fuos ccrrerent.
In vccuftifli^
mis librisnon
^
habccur mili-
bus, fedcancu
mille, &C decem
milia tancum .
.
,.;tvi^n:ii.';
N I C O L A
y S 'p.E L Y R a',
y>fq'te ad morLe,& ib copHlfmfuit f.gen adterm mcam. lo fubditur.
1 Eccft. //:/ au[et/i,quidicunt,ft"odft4itibitjntum^.me>ifibus ha
bent confqiienter di-ere , cjuod.Acbis dixit demora Dauidiu tcrra
fua, flus quam ejfetin veritate adpacificandnm principesTbil Jihi-
no'um,yiid'- fu'jJ.cti'.r
.
'
'
3 Ernouinucni. /TiViff, machinaticnis admalitm
,
qttatamen
fuijjet pcrcepta in tanto ti mpore Jl fuijfct ineo fecwidnm yei itatem.
Ct(ra patrrtt rfjne ibi
.
3
Pcrculfic Saul. ijlajitcra Tfidfturfmare.quod in acie Sauleffent
idntum miiie UUaiorcs Cum eo,&ctfm Dauid io.mitiia,qSnb ejive
rum
rum,qiuapluresfortiores ponuntur circaregemy&ideoexponendum
ejl boc
, Jtcut fttit, fnpra e.xpffitum iS.c.ira quod mille hic nominati
intellignturpercHfliab
ipfoSauk,-pt Jit fenfus: Inmilibus fuis,
id ejl,iti mUlbuiab eo percuffts , &codem modo de lo. rmlibus Dauid.
4
Vocauic c-go.^ hic pmpter pradiilam caufam Dauidadlocam
Jiium remit!ituy,Lp a D^iofxElii cfc,yie fortc bellando contrafiUos ifracl
aliqttos bonos de ilio pofulo^-prlumicos
fws mterficerct ,fectmdb vt
^inaiscitas,^uimanum
Saiileuafcrant, &ciuitatem Sicclegin odiu
DaiddincerHkrant deieret,& pr.ul.im abeis capt.tm recupcraret,ter-
tto,vt cxprtstdaibi acquiftta amicos Jibi aggrsgarct
,
qui luuarent ip~
fumpjji mortem Sadis ad obtinendum rtgni4m .
I Ec
mque.
CAPVT XXX.
a .Amqlecitx. GREGOR, Confidcr.adum
cfl: quid fic
,
quod Amalccica; Sicclcg inuadunc, &C
pradam capmnc. Amalecica: populus labcns voc.a-
cur,perqucm fcculanum menccs defignancur,qu^
rcrrcnaambicndo qiwfi labuc
dum cis dcicClancur quafl po-
piiUislambcns pra;dam facic,
('fi ccrrcna diligcnccs lucra de
alicnis d.anis fibi cxaggcranc.
Ec hoc abfcncc Dauidagunc,
quin rcdcmpcorc ancc oculos
cordis habcrc negliguc. Acgy-
pcius pucr 111 icincrc laffacur,
quia amacor pra:fcncis fcculi
pcccacinigrcdincoperc', f^pe
ab codcm lcculo in Hrmus dc-
fpcdufquc rclinquicur,vc cum
co occurrcrc no valeac,fcd fra-
dusaducrlicacccorpcfcac.Huc
Dauid
Dauidinucnic, quiaChrif^usvere manu forcis quos defpe-
dos a mundi g]oriarc|?ic,in fuu amorcm conucrcic.Cibo pa
fcic,quia fciccia vcrbi rciicic , duccm icincris elcgic
,
quia fur
um cc prxdicacorc fhcic. Ec quia Amalecicam icqui non va-
. luic,dux Dauid cfiicicur
,
quia qucm mundus dcfcruic ,^non
C A P. XXX.
Vmque venifsent Dauid
*Ifii fujit Ainalccitac, cjiics Saiil delere de
buit , 8c inobediciitia: icus rcgr.uma-
niilit.
&virieiusin Sicelcg die
tertia Amalecit.T
t ipc-
tum fecernut exparteau
ftraliin Siceleg, &per-
cuflerant Siceleg, &fuc-
cenderant eamj igni . t capciuas duxerant
mulicres ex ca a minimovfqueadmagnum.
N I C O L A V S
CAPV T
JJ) E L Y
XXX.
R A.
folum conucrilis in mcnce Dc
um rccipic , fcd prx'dicando
vfquc ad alicna corda pcr-
ducic . Q^io ducc Dauid A-
malccica: conuiuancciii-. in-
uenic,&: excinguic, quia Chri-
flus ipiis pr2:dicancibus mun-
di Igcinam dcftruic, quos com
municer mundus liabcrede-
fpcxic.
b } Etcaptiuas duxfrantmulie-
QnxHtn
res,a c. THEODO. Cur Dc
rimific,vc coru vxorcs, 6c filij^'
abduccrecur in capciuicarcm ?
Vc rcuerfi cxpedici(Micm fa-
<^ cercnc
I /^
Vmquc. Hic confequenter deftribttiir incidens cafus ,f.de
V^ ciuitate Siceleg incenfa,& deprxdata tcmpore quo Dauid,ct
t>iri tcus erat in exercitu Thiitfilnnoru . Circa quodptimo dcfcribitur
incendium ctttitatis,& eius deprxdaliojecundo hoilium inJicutio,ibi
Confor-
Contorcacus cff auccm Daujd, tertio eoru debdlatio,ibi. Qui cii
dixiflcc, qunrtoprctdie diuif/o,ibi. Refpondcnfquc . CircaprimU
0jlenditiir,qi4fccerint ijtud malejicium,cum dicitur ,
2 Amalccic^. odicbantenimfilios Ifrael, eo qubd Saul fcre dekue-
rat eos,& ideo cognofcentes, aubdDauid
,
&viri eiuserant abfentest
ciuitatem Siccleg inuafcrunt
.
I Et
M O R A L I T E R.
I Cumqite. Pcr bocaucc,cj,abrcnccDauidcombufia fuit
fua ciuitns
, & mulicrcs cu pnruulis in capciuic.ucm duda;
p
Amalccitas, qui gences brutx intcrprctantur
, pp
quod , Sc
damones lignanc,q. in fornna brucoi u, vc frcqucncius bomi
nibus
nibus apparcnc , vnde , & Eua;apparuic in fcrpcncis fpccic.
Gcn.5.Iignificacur,qu6dabfenciabonipiiELui,q.pcrD.!uid
fignificacur,a fua diarcfi dxmoncs inccdunc populum fu-
um ignc concupifccncixcarnalis , &cupidicacis
,
&c ducimt
cunrcapciuum
nuiltiplicibuspcccacisirrccitum.
f
Confuluit
ti. }. depre-
507
Glof.
ord. &Nicolai de Lyra. yc8
ccrcntaducrfiis Amalccliicas ,& conucnicnccrdiuina prx-
(t o6^^$(i.:.<ccul ijctgxru'^,^^) ccrtimi nunicritni militum, vcl re
j;
didionc cos p-nicus
pc-r(lcrcnc.Pr^-ccrc.i,vc pUininam .imi ccptaculum latronum .icquc priedonum fignificac
. S'caiitc
citiam Dauid fignificarcc fuis contnbulibus,6(: cqs ad maio appcll.-.nur ,
-tc KHr^icy ai^Miix
,
pr.i.donuni congrc^acjo .
rcm attraherct bcncuolcntiam .
t) Suhfnurai. Diicttilalh vii i,qui cu fjrcinis sfic rclicti , lignii
^ CHRYSOSTOMVS.
Dauid pcuflTus vcrbis Satraparu ficat (nfirmos ccclcfix,qui cij fpualib. viris currcrc ncqucut
'
t
viret ad Qcn
acccpta cocumc
tia roccrtic m?-
rcns, ac domuir.
rcdicns caci ma-
la toc dadcsof-
fcndit , vt pcnc
iiiaTorc fuilbci
rctur.
Exinfpc-
rato cnim fupcr
ucnicntiadiiplo,
quamerant,gra
uiora vidcbatur,
ncquc lam colc-
rabilia . luerac
jfup.j3.1>-
cnim iHe quafi
quieturusdomi,
mocroris prcCtcn
dit confolacionc
miicnturuSjVxo-
res ,
fciliccc , ac
liberos , cum rc-
per.ce audiuic il-
los in fcruicium
t
exercituna
hunc.
B
frcJiqui vcrou
] via, fcd^afidc
liabcnc, &:opus'
bonumferuiic, a
Chrilio pr^miii
bcjcicudinis cQ
\
pfcdispcipiunt. i
^HIEilO.CuLiJ
in latiniscodici-
>
bus lcgncur , laf-
fos quofda fub-
fiitille ad firci-
'
nas
,
&: \w Hc-
brxo habeacur,
*
I 1 I I T- I A
1 1
iulfos fuilie
,
vc I
tefilium Acbimelech:tApplicaad mcephod. Erapphcuic Abmthar 4
rcfidcrcnc adfar
cphod ad Dauid, & conruIuitDauid dommum diceris.- perfcquar an
t
'^'"^^
'
^ocushic
non t
latrunculos hos
, &; comprchendam eos ? Dixirquc ei domi-
nus : perfequcre , abfquc dubio comprchendes eos,& excuties pr^-
dam .. Abijt ergoDauidipfe, &fexcentiviri, quicrantcumeo, &
a ^ In Hcbr.TQ, r.on 1 f o-.,fcii :ufl")S remanliffc lUc.rur
.
venerut vfq; ad torrcte Bcfor,t& lalTi q,da fubftiterunt. Perfecutus eft
^
& no interfcccracquequa/cd fccu duxerat,&pcrgebantitinerc fuo. i
CiacrgovcnifletDauidj&viri
ciusad ciuitate, &inucniflcnteafuc-
ccnfam if^ni,& vxorcs fuas, & filiosfuos , & fihas duclas eflc captiuas.
Leuauerut
Dauid,&:populus,cj,erat cueovocesfuas, &p]axeruncdo
nec deficereti eis lachry m?.Siq,de, & dua: vxores Dauid captiu? du
Qi^ fuerant, Achinoa,lezraclites , & Abigail vxor Nabal Carmeli, &
contriftatus cIlDauid valdc. Volebat.n.eumpopuluslapidare
,
qaa-
*
maracratanima
vniufcuiulqueviriiuperfilijsfuis^&filiabus. Coiifor ?
tatus cil aute Dauid in dommo Deo fuo, &ait
* ad Abiathar ficerdo
ab hoftibus ab-
b aute Dauid ipfe,Scquadnngenti
viri cum eo . Sublhterantenim du-
(lain.
t
CTCrcituoi.
C
f
iripudiatc.
duckos, haufuq,
oculis igncm,tu
inum,ianguinc,
cadaucra. .-^cque
anccquam ilios
iiigercc , capti-
uoiquc dcficrct,
irruunc ad cu fe-
risomnibus un-
manius habiuco
rcs ciuic.itis, qu^
rcntes finguiica
fuum fuorucon-
folationcm cx il
ijuscapitc.Tunc
triftitia , &: mc-
tu lutii huuis per
turbantibus aui^
moftrat, Hcbrai
cain vcritate m
hoc loco fcqui
dcberc, qucnoB
]alTbs, fcdiullbs
remafific ad far-
cinas dicic tuiile.
_
c 4 Q^i cum du-
ccnti,quilairitranfiren6poteranttorienteBefor. Etmucneiuntviru
^ .riffeteuw:^(AO'
r^ - o jj J T-k -j j
SEPHVS. Hiic
>gypriumi agroj&adduxeruntcum ad Dauid . Dcderuntqueeipa-
Dauidhabesdu-
ne,vt comederet,& biberct aj.fed &fragme mair? caricarum,& du- ccm fupcr A-.ni
ashgaturasvu? palfc. Qug cum comediIfer,reuerfusefpirituseius,&
"^
j^^^l^"^'""^ '
^PP''^'
refociilatusert.Non.n.comederatpane,neq;biberata^trib. dicb. &

ra iaccntcs , &:
,
trib.noclib.Dixitci Dauid:Cuiusestu,vel vnde,&quo ^gis ? Quiait: lo
l>os quidc pian
puer ^gyptius ego fum,feruus viri Amalccita:. Dcreliquit autem mc
cbd^os & vino lo
dominus meus, quia icgrotarecoepinudiullerrius . iiquidem nos lucos
,
quibus cu
terup imus ad aultrale plagam Cerethi,&t contra iuda,&' ad meridie
Caleb,&Sicelegfuccendimusigni.pixitqucei Dauid. potes medu-
cere ad t cuneum iltum ? Qui ait:Iura mihi Deum, quod non occidas
f
Secuxircr.
me,& no tradas me i man' diii mci
,
&cgo duca te i cuncum iftu . Ec
a ^;';!;ies horoni c.l di(!la,e3 quod faciat eiim noiun
nuim,ccmpeilas
^ iurauitci Dauid. Qui cu duxiflet cii , ecce illi difcubebatfuper facicm
maxima,cumul-
tufquc harum
pailionum in-
uiccm fc coUu-
dcntium iugitcr
incrat
a -ic .Applica ai
me Ephod. PRO-
COl^IVS.Aqui-
la iyyifov hO' Tuy
a fSecuritcr.
focijsirrues ,cc
late profirau-c .
Nudi naq; cr.';,,
Sc nihil huiuf-
modi fufpican-
tcs,fcdtS:ad po-
tu,&:cpnlascon
II uerfi rcm;irio-
rcs omncs crat.
vniuerf9terr?,co'medetes,&bibetes, &:tquafifeftiicelebrantcsdiem iz
Etalij quidcad-
procundaprEda,&fpolijs , qu^ceperantdeterra philifthijm,&:de
lim
aj
wchcnfi
a f
lili lirit Amalecita: i^uos i^iiul delere dcbuit,6c inobcdicntia:reusreg;ium arnilit
.
r
r^^,.
,.. ^ f.vrn^
terraluda. Etperculliteds Dauidavefpera vfqueadveiperam alte- 3
^i fuiu &:fan-
riusdiei , &non euafit ex eis quifquam, nifitantumquadringcnti guiscorumcibo
viri adolefcentes,qui afcenderant camelos , &c fugcrant . Eruit ergo
perm'xtuscft,a-
'T
'
o o lios inuiccm lc
ad poculainuita
f^itfi.iJia. Colulit autcm Deu de Geddur
,
q3 apud Hcbr^os tes occidit,& multos etiam in foporem conucrfos cxtinxit.
(t a
^
^cqui
Dittifloi
NICOLAVS DE LYRA.
I Ec non. QHia vokbant cos hai>ere, &Wnderc in fcruos, &anciU
las,-ptfaccrent vtilitattmfuam^nonjoliimde '^ebus ^fsd ctiam deperr
fonis Cstcrapatent yfijue ibi
.
J Volebat. eo qubd erant in paffione doloris pofiti , &quia fectm
duxrrat omnes bellatores^nec dimifcrat aliquos ad cuflodiam loi /,
3
Confortatus . Hic confequenter di;ft,ribitur hofiifim infeci<t'io,&
primo cx dire5itone diuinajrgquirendo eiiis confilium ,
cum dicitnr.
4 Applica ad. id cft,pro me qu.ifi dicat indus te vefiefacerdotali^vt
COnCnlas Deurn pTome.Csiera paienlvfque ibi
.
y
Et hdl.f.ducenti,qui licct propterfatigationem non poffcnt com-
peienier adnerfarios pnftqui , tamtn poterant competcuter cufiodire
faninasjiropftr qi Dauiu,^ viri eius rcliqui dimifi^ruiitfub cufhdia
eorU itla,quxpottrant tis
sfjc oneri
,
vtpatet ex feqiuntibus, id efl, vt
poflert
poffent hofies expediiiusperfequi,fecundo infequitur Dauid hoflcs di-
rcilionc hurnana,ctm dicitur.
6 Et inucncruni, infirmitatc,
& f.me qu.-ifi morti propinqum.
7
l^cUCTlhseii.idefhaliquacoualtfceniiaviitktectbiconfonatis.
H Non enim coincd.;.?.;^' efl,ali(juem cibum.
9
Ncqucbiberac,&:c./i:/f,j/;<?e;/)o/^>.
I o Tribus. i:^ io non cfl mii uni/t crat exi'ianitus . ditera patmt.
I I C^i I cum duxiflct. Hic confiqutr.tir ucfcnbitur b'fliu:n d:bcl-
latio.,qui a Sicckg tlongati credebant
:fji
fccuri.
li Comcdences.
&fic fibf non prMautntes,& ideofueruntfaci-
Ittcr dibdlati . Et patet litera vfqne ibi.
1 5
Vtqnc ad,o<:c. qn afugiibant , & abfcondcbant fe
per diuerfa
loc.iyiii qiribiis Dauid, &viri eius iffi quen i a eos ptrjl rutab.inimf&
j
ideo taniiim timpus appofuirunt. duirapaient
.
I
Rcfpon-
MORALJTER,
t
CorfnluitDxHid
, &c & ficDauid rcduxic prarda pcr fufi
di]i5cncian',&laborc,inquodocctur
bonuspicJatiisdiiigc
lii^iff labi>rcni apponcrc, vt nwlunijCJucd pc: aus abfciit;.T
fPnngit,
contigic,rcforniecui-
, Por hoceciam, quodPauid
cxiffcntc
cuni Achis rcgcconcigicdamnum preditiiim
,
fignacurd.'.-
num infpiricitalibus, qucjdconcingicfrcqucntcrin dicccc-
libus pr^'lacoruni propccr jpforunVpccupacipncm
circa nc-
gotia rcgum,^^: magnatuni,
yop
IRegum Cap.
XXXI.
yio
. Dauidomnia
>
quc-c tulerant Amalecit.T
,
dcduas
vxores fuas cruic . Nec defuic quicquam a par-
uo vfque ad magnum^ tam de filijs, quam de filia-
bus,& de ipolijs, &qu*ccunque rapuerant,omnia
reduxit Dauid, & tulit vniuerfbs greges,& armen
t3,&minauitante faciemfuam. Dixerutque: H?c
eftprxda Dauid. Vcnitautem Dauidadducentos
viros,quilafrifubll:iteranc,neclequipotcrantDa-
uici,& refidereeos iullerat intorrenteBcf )r. Qui
egrelTifuntobuiamDauid, &populo, quieraccii
eo . Accedens autem Dauid ad populum laluta-
"^
uit eos pacifice. Refpondcnfque^omnisvirpeiTi- i
mus , &: iniquus dc viris,qui erant cum Dauid,di-
. jxit
,
quia non venerunc nobilcum, non dabimus
eisquicquam depr^da, quameruimus, fed fuffi^
. ciat vhicuique vxor fua,& filij
,
quos cum accepe-
irintrcccdant.DixitautemDauidr-Nonficfacietis z
fratres mei dc his
,
qux tradidit nobis dominus,&:
m cuftodiuit nos
, &dedit
t
la^runculos
,
qui crupe-
rant aduerlum nos, in manusnoftras, nccaudiet
vosquifquam fuper fcrmonehoc . Aequaenim 5
NICOLAVS DE LYRA.
I
Refpondenfquc. Hk confnquentsr dKfcribitur prd dmifto^
primo quiinturn ad bellatores ,fscundo quantnm ad amicos Dauidfeu
benefahores,ibi. Vcnitergo DMiid.Circaprimuni dicitur. Rcfpo
idenfque . ifii qui erant in co-nitiua Dauid cupidi , &rnali hoc dicC'
,bM: traEisntes i>itsrfe de prxdx diuiftone.
j Dixit auccm,&:c. repellens auari iam,\& ncquitiam iflorttm.
5
Acqiia. Exhoc patet ilhid,quodprMiiu efi,f.quod ilUducentire
maniiius cufloditrHn'-farcinas,&- ideo non crant debita portione pri'
uandiyhcc autiin accepit DauiddcfaSio ^brabx,quiftmiiiterfecitfo-
CljS
j:
tin.
a ^.Aequaenim
erit pars
dtfccn-
dentis
adpr^liwn.
4I0SEPHVS.
Lex ifta apud
nos
pcrmanfic,
vc cantuni acci
tiu, velmoj,
pianc
,
qui cu
fiodiunc caflra
quancumiJli,^
pu<^nanc.
^ilSIDORVS.
lus militarc eft
pra:dcE dccifio,
&:propcrfona-
rum quabtaci-
bus, & labori-
bus iufla dmi-
fio, ac principis
portio.
pars crit delcedetisf ad pr.-elium
& remanentis ad farcinas , &fi-
militerdiuident . Et fnctumcft
hocexdicilla, &deincepscon-
ftitutum,& pfinitu,& 1 quafi lcx
in Ifrael v(q; ad die hanc. Venit
ergo Dauid in Siceleg , & mi-
f
a tVt attrakcict eos in amicmani,i!c facereut cuin
icgcm, licut & teceiunt.
fit dona de prarda lenioribus lu-
da,&tj{>ximisfuisdicens : Ac-
cipice benedicbioncmdepra^da
hortium diii. His qui erat in Be-
thel,&q,er3ntin K.hamothad
meridic,&qin Gether,&quiin
Aroer , &quiin Sephamoth, &
qui in Eftamo,& qui in Rachal,
&qui in vrbibus Hierameel,
&
qui T vrbibus Ce-
nij&qui in Harama,& qui in tlacu Afan,
&qui
in Athach,& qui in Hebron, &reliquis,qui erat
in his locis in quibus fueraccommoratus Dauid
ipfe, &viri eius.
ci^s fuis adfarcinas remanentrbus, qunndo quatuor reges debellauit^vt
di6itimfuit Geae.i^.Vnde fnhditur.
4
Fattum cft. In Hcbrxo hubetur. Ex die illa,v^ ab ante,/.^ te-
fore,Abrahi.SedperDauidfuit hocfirmius flatutim, &legedecre-
tum ex rcgia potefiate,yt de aeterofic frnpliciter obferuaretur
.
5
Vcnit. Hic Confequenter defcribitur prxd^ diuifio quantum ada-
micos Dauid,& bcnefa&ores,apud qnos Daiiid,&yiri eius latuerant
fugiendo perfectitores Saulis
, &a //uibus beneficia reccperant
, quia
iufitm erat,qu6d huiufn.odi beneficia rccognofcerentfacuitate occur-
rents.Etpatetlitera,
Libr.y.Ori<;-
niim.c.7.
t.velamicis.
tBor. ,
F
M O R A L I T E R.
t
Et mifit. per hoc autem fignifiicntur^quod fucccdcntib.^
fperis debec quilibct de bonis a Dco libi coeenis rcfiindcrc
jfuisbcncfadonb.&amicis, & ridcchocficridebonis tcm-
Iporalib.mulco magis ficri debct de bonis fpiritualibus, qua:
alijs
alijs communicata non diminuuntur, fcd potius augmetat''.
Damnu vcro, quod cotingit in ciuitace i)auid jpfo abfcnte,
ficut cxpoficu cfl: de pr.-elaci abfcntia^lic exponi potcft dc re
gis,vcl principis negligentiacirca rcgimcfu^tcrrCjq. nimis
intcntus aucupijs,&: venationib. ncgotia regni dimictitalijs
ttadtanda , 6i (ic ex hoc concingunt aiiquando magna dana.
CAPVT XXXI.
4o,annorum fuiflc Icgitur cum regnare ca;pifrer,viide colli
i T) Hiliflhv,m autem pngnabant aduerfum lfrael,&
fugerunt,etc. gitur Saul quadraginta annis regn^irc. lefua aute i nccrpreta
b Tercujfe-
'untlonatham,&c^.
U5.RAB BANVS.
nathan , Abi-
nabat
,
qui si Ic-
'fua
, &: Mclchi-
fua . Isbofcth au-
iCem donii erat
,
jqui eo anno quo
jiaul conftitutus
it.efl rex
, natus di-
dtur
,
qui etiam
4o.anno-
CAPVT XXXI.
Hilifthiimtautc pugnabataduersu Ifrael,&
:
fugeriitvirilfrfafifacie philifthijm,&ceci
derut Tterfedii T mote Gelboe.t Irrucruntq;
phililthiT T Saul,& T fihos eius, &pculseriit.
lonatha, & Abinadab, & Melchiluafilios
SauI.Totiiq; podus plii versii e 1 Saul. Et c6
fecuti funt eii viri fagittarii,&
t vulneratus e
tur xqualis
,
quia.
-
JEqualis meriti
fuifTc fijij cum
patre mcmoran-
tur . Abinadab"
patcr mcus fpon-
t
Perrecutlq;
te . Spontc cnim
!""' Phiiifthi
pater e.us
^,.;;
fua
Saul malc agen;
_
do acquifiuit
, vC:
vna cum filijspe-/
riret.
<0a.,Arripuit
im Saulem, &
NICOLAVS DE LIRA CAP. XXXI.
I Ty Hilifthijm. Hxc efi vltima pars primi libri in qua defcribii
X. ipfm Saul occubitus,&primo defcrib/i ipfius occifiojdo oc*
_'
d}ivituperatio,ibi. Fa^ta autcm dieal.ferrio ipftus honorabiiistu-
mtilatio,ibi,Quod cum audifient. circa primu fmittiifilioru occi-
fto,
fiotcumdicitnr.
2 Et pcrcuficrunt. fic efi in Hebrxo
, &idco aliqui iibri male ha~
bent .Aminadab . IsSofeth non nominatur hic inter
fiiios Saul, tum
quia remanferat ad dijponendam domumy lum quia non erat muitum
aptus adprxlium.
i Dixitque
M O R A L I T E R
.
1 T/;///)?/;?. fccundumGrcgo.hom. 10. Inimicoruom-
nium capuc cft diabolus, &i. huius capitis mcbra funt omnes
iniqui,proptcrquodlicucfup.cap.i9.pcrPhiliflha:osincclli
guncur infidclcs,qui func mcbra diaboli,fic in ifio c.g Phili-
lihxos poffunt dxmoncs intcUigi proptcr conformitatc ca-
picis ad mcbra,&: corum connexioncm.In hoc autcm bcllo
Philifihmorii contra Ifracl, aliqui dc populo Ifrael fugicccs
lurpitcrcuafcrunc, &:aliqui gladijsThilifihinoru intcrlcdi
fuerunt,&: aliqui,f. Saul,..V armigcr eius propri|s gladijs oc-
cubuerut,licecancc Saulalagittarijs lujflct vulncratus,vt di
citur
citur in tcxtu, &:ideiri probabilitcr vidcturdcarmigcro ip-
fius . Pcr primos aucem,qui euafcruc cu aliqua curpirudine,
lignificancur illi,
q.
dc bclio diemonum concra nos euadiit Cr
nc culpa mortali , non tamen finc vcniali, qux habetaliqua'
turpitudine anncxam.Pcr fecundos auc,qui cecideriintgla-
dijs
Philiflhinoru,fignificancur illi,q.caduntinmortalepec
catu,&:
hoc tctatiomb. d^monu
,
per tertios vero,q. a Phili-
i\hxis lethalitcr vulncrati gladiis ^prijs fe interfecerunt, fi-
<TnificanC''illi,q.tetationib. d^monu vulnerant^^pdto mortali,
&: cu hoc poftca ^prio motu mortalitcr peccat , vel alios ad
hoc
indututj&licgladijsdxmonii, &:fuis^prusmonutur.
I Mt
5IJ GIof.ord.&NicoIaideLyra. jii
tumore
ffizcniBt,
a ^n'pH!f ha^fue. Gl.idio quo Amalechicis
p
pccptii Dci pc
, pcrcit,)Ticrico fap^um occidiclic ij pt.uc procoi vtilicaccsc
ccpt.i,.iuc non vcicur,aiit abucit^fuo fc nimiru gladioconfb-
dit , &: qiio .ib hoftc dctcndi dcbucrac hoftcm potius iuuat.
Jt lOSEPH Pal^ftinis dimicanabus , & pugna graui com-
jnilTa, Pal^ftini
quidcin vicerur,
&C multos hoftiu
liiorum inrerc-
mciunc.S.iul3u-
tem, &:ciusfilij
forcitcrdecerta-
tcs , 6c vtcntes
omni fiducia,ta-
quam gJoriaco-
riiin bonanior-
te,&inhoftium
dimicationc co-
firtcret,nihilque
hoc preciolius
cfle iudicantcs
,
omnium inimi-
corfi cohortcm
contra fccouer-
tcnces , vndique
circundaci, pari-
tcr funcexcindi,
multos tamcn
Palcfiinorij for-
ti dimic.uioepi-
tncntcs. Saulau-
tcm lioc modo
pcrcmptus cfl:.
Cu elfct hoftium multitudine conf!ipacus,Pa]^fJinis ci cbro
fupcrcu iacula micccntibus
,
omncs pcne prol^rauic,paucis
exindcfugicntib. ,qui vuhicra in fe nnilcagcrens,ica vc iam
non pollec plagas colcrare,fcmccipfum pcrimcrc inualidus,
iuflTic armigcro,ivt cu pcrimcrcc . o no pliimencc diim fuu
occiderc , ipfc gladiu iiifi in ccrra, figens , irruic in mucronc.
Eccunequircclibi mortcinferrc, puerfus,S videns qucda
iuuene Amalechita,rogauic cii,vc occidercc.C^ cu fcciilec,
fublato auro cx eius br.n. hijs, &; corona rcgali,ditfiigit , &c.
Ji IDEM. Cu Saul iam liicura nofict, &c mortc libi immi-
nere
nere prophcca pdicci tc coj;nnfccret,no fan;!t,ncc amorc vi I
ta: fuu prodidic excrci:uin inimicis , nec reguc conciimelia
inculic d;gnic.ici. Scd pocius cii omni domolcmecipfum rra
dcns, opcinifi iud;caiiic magis cum filijs cidcrc pro ilibiedis
pugnando,&: filios vna perne,qua eos in inccrco rclinquerc
quafi fucccflio-
vehcmeter a faglttariis. Dixitq; Saul ad armigerum fuum.t Euagina
gl.idiumtuum,&:percuteme,ncfortevcniantincircucifiifti,&in-
tcrficinntme,illiidcntesmihi. Etnoluitarmigercius,fueratenimni-
a
mio tterrorepertcrritus- Arripuititaque Saulgladiumfuum,&irruit
a Tncx^ fecundum Hebrao, c]ui vident Siuleni inorcuum memcns Dauid fe iMtercmic
.
fupcrcum. Quodcumvidi{lcta'rmigercius,videlicct,quod mortuus
cflct Saul , irruit etiam iple fupcr gladium fuum, &mortuus cfl cum
co.Mortuus ell ergo Saul5&: tres filii eius,& armiger illius,&: vniuerfi
5Donic:uci.
viri cius in die illa paritcr . Videntes autem filii Ifrael
,
qui erant trans
TVallis il>a circa lordanan grandis eit, Jc canipeitris.
valicnijj&trans lordanem, quod fugiflentvirilfraelita:, &qu6d
mortuusefretSaulj&tresfiliieius, reliqucruntciuitatcsfuas, &fuge-
runt.Veneruntq; Philifl:hiim,&habitaueruntibi.Fai5taautemaltera
dievcneruntPhilifthiim, vtexpoliarent interfed;os> &inuenerunt
Saul , & tres filios eius iaccntes in monte Gclboe . Et prxcidcrunt ca-
putSaul, &expoliauerunt eumarmis, &miferuntin terramPhili-
iHiinorum per circumitum, vt annuntiarctur in temploidolorum,&
in
populis
,
&pofueruntarmaeiusin templo Aftaroth , corpusvc-
rocius i fufpenderunt in muroBcthlan . Qucidcumaudiflcnthabi-
b tatoresIabcsGalaadqua:cunque fecerant PhihfthiimSaul,furrexc-
I
ncmrcgni,&ge
^
ncris habicuros.
^ AVGVST.
1
Cum occidcndi
liccnciam nulla
lcxcoccdic, pro-
fe^toeciam,qu^
fei pfum occidit,
homicida cft
*'
Ncqucfruftra in
fanctislibrisnuf.
quamnobispcr-
miffumc, vc vcl
adipifccnd.E iin-
morcalicacis , vcl
caucndi carendi
vemalicaufa,no
bifmccipfis ne-
cem infera.mus.
Namlcxaic: 7^(5
occidcs: alccrum,
crgo ncc cc. Nc-
qucenim, quifc
occidic,.iliud,q;
homincm occi-
dic. Hisigiuircx
ccpcis
,
quos vel
lcx iufia gcncralicer , vcl ipfe fons iuflicia: Dcus fp.iliccr oc-
cidiiubcc,quifquishoicm,vclfeipfum, vcl quclibccoccidc-
ric,homicid,jciimineinneditur. Ecquicunq; hocinfeipfis
ppecraucruc , animi mngnicudine forcaffis muandi, non fa-
pieci^ fanicarclaudadi func&c. Cofulacur idcm Aug.cpifl.
60 &c 204 Item lib. 2.'concta.Pecil,c.49.
jcHicr. No rccipu) cak s aias,q mc nolcce,exieruc d corpe.
Jc Chryfoflo. Q^ii feipfos occidunt nos dicimus fcekrac^
cflfe,& pciorcshomicidis.
b Habuator s. quosSauIabaducrfarijsdcfcndcrac,rcpedur,
^
qiiod
'^
N I C O L A V S D E L Y K A.
I Dixicq ; Saul. ifiefmt Doeg^-pt t oiter dv^et fatis r'onabiliter,vt pv
^afup. 2 t.dVy(p ipfe adfillcbat Sauliy &ena prinius interftt nos eius.
Z Ec percucc,&c. i.afftigetes me morts ignorniniofa in cotepifi per-
fonx tne, c^popuii mei, &per confequens redundet in conteptu Dei.
3
ArripuiC, &c. e.v hoc dicunt do&ons voflri concordiier ipfum tjfe
danatu^quia intcifecitJeipfiim,quod nulli ef\ licitu..yid hoc et induci-
tur,qS h.ibeiur l.Tara.iO.d. Mortuus ecrgo Saul
pp
iniquita-
"1*o dc*^!^
tcs iuas. co
q,
puaricat fit madatu dni,a pcc. Scc. Hebrxt vc'
^"*
ro ditt ipfnncjjefaluaiit, quia aiidita dfii fententia ftbi per Samnele
annunuata dc oinnib.peccatis
fuisp<mtuit.,et licct primofuiffet dcfo-
latus,tn diutnafiiam de mortefuj^&filiorufuoru ac regni tranfiatio
nepattenter acceptauit, >t diuina yolmtas impleretur . ^odvi ex
hoCytp modico cibo
jumptoprofuflentatione naturtnper tota nole am
buhuit, vt venirct ad pliufecundu diuiiiH iudiciu ibide moriturus,nec
Jonathanprimogenititfuu,fiu alios duos filios fuos tbidem exiflentes
fuaftt deprlio recedere volens dii<inafententia nonfulH infe.fed et in
ptiis recipere inpana fuorU peccatorU . .Ad hoc et inducunt Hebrx.^
Samueldixitei. Tu,&:filij tui crasericis mccii, i.inparieiulioru
tu quia Samuelin llla parte erat^iu quia lonathas,qui erat fanius,et
honUi.,credendus eft,quod in partefanQorumftt receptus^S- idem di-
unt de i auU,'juia eodem modo diciturde vtroque. Tu , & filij,&c.
^dhocetiam ridetur facere,quoddi(lHm eiljfupr.^.cde SauU,quod
crat elcdus
, &: bonus, ncc erac in filijs ifracl vir mclior illo.
^
ideo licet pojtca multipliciter,crgrauiter pcccaucrit,vidttur tanie
diuinis pietaticongrui4m,vt propterprxccdentcm bonitatem dominus
dedcrit < iinfine pcenittntix locii ad cuadendum ptenam ternam non
tutnen adrecupcrandum regiam dignitatem , Ts{cc autlmitatesfupc-
tius in p'Hribns locts ullegats de abieiione Saulis a Deo videntur a-
itwlfonare^nifi dc rcgia digt.itatc, qu<e ad Dauid erai transferenda ex
dttctmina. ione diuina..Au illud autc, quod obiiciiur in contrariim di
(jt"t Hebritiy& aliqui ctiam
Cbrifliani , qubd interficere feipfim in-
tiiituproprm pcrjon,v: quis per boc mortc accrbiore , vel lurpiorcm
eHJdat,lf efl 'ilUciiu,fecU',du q:,adaicit ^ugu. l.de cimt.Dci c. i j.fed
intcifiurcfapfuin intuitu dlititn ho>ioris,ne.,
f.
vituperium cxe.ccaiur
in proprio corpore rcdundans in Dei vitupenic ^ficui timebatSaid,nt
in ipfo,qui erat pt inapahs in poftdo ,fitient ludibria in contemptum
Det lfrael,vt diciint tfli,hoc non efl illicitum . El hoc mvdo I{afias vf
fe
interficerc^z.Mach. i ^.nec tamei inde vitupcratur infcriptura,fei
magis la d^ri videtur.Hu ct modo Samfon fc
i>iterfecit,vt dicitur lu
dic.\6.lflo etiam mvdo aliqnm fantl^ mulie) is,<G dc quibus fdcnni-
%ai eccltfiaje interfecei unt, ne infidelcs ipfis
abuterentur , cxercendo
luxuria contra diumu honore.Fa iuii ^Aug. \ . de ci.Dct,iflas pcrfonas
no excufat a culpa.,niftfLcerint hoc inftinSu diuino nobis occulto. liio
etia modo poffct
exci^jari Saul^fi alix. vi^ non fuificerent^nift contra'
riu inueniat expreflc determ natu in facrafcriptura,vil per autbori-
tateccclefi,finon recolo me vidijfe . .Ad illud aiit, quod obiicitur.i
.
Tara.to.d. Morcuus cft Saul
pp
iniquicaccs fuas,&:c. pot dici.^
fp
iniquitatesfuas pccna moitts
infii&acft fibi,& filiis fuisyfedtpff
hocfii dainn.itus,au:horitas non fonat,ftcut furfufpenditur fffurt*
fuafi
th pceniteat infine veraciter, &morte patiemcr fuftincat,effici-
tur digniis vita aterna . I{eftduii aiitcni huius authoritatis indiiHx ex-
poneiur. i .Vara. 10. cQ^od autcfequitur, infuper &"Pythoniffam c
fuluerit,nccfperauerit tn dtio,n'o valet,qa Itcet tunc nonffierattcritqi
ipfam cdfuliierit,in dt omnib.iftis, &aliis malis finalitcrpanituit,et
tuc in dnofperauit defaliite xterna,licet non de tcporalivita .
4 Q^ ,
iftcpdido mo ab Hcbrxis non excufatur, nec et d Lalinis . Dicunteni
c'oitcr,quodfuit Doeg Idumcut
,
qui timens grauius affligid Dauidfi
fiiperuiui ret,ideo ex tiiftitia,(&
quafi dcfpcras furripuit fibi
vita.ii-
lUtyCt- Ctitoff Cxfaris vi!ioria,qhodfaiiumf.nt pufillaniritate,pr9
ut declarat ^ug.l.de ci.Dei.Cxterapaict
rfq; ib:.
y
Vcncruntq;
non manfiucfcd iiUod occupaucrunt aliquafottalitia ,poncittes ibim
lites,nefilti Ifracl rebcllarcnt, ficut di6lutnfuit,fupra. i yc.deflalione
Th'iLfthinoru,principesaHtcmThd'fth't'irn,
e?"
c<,mtr:unituSpopu!irc-
ucrft
fuount in ttrrd fua. 6 Fadla. Hiccoitfcqucnterponiiuripfius
Satd occifi vitupcratio^cu. diciiir .
7
Ec pcidc. ad cius riniperiurn
& laudeidoloriifuorii,qu!bus iUSviCloria ultnbf.ebat . 8 Ecpofuc
XUl.caconfccrandoidoloprovicloria halita .
9
Corpus. adinfi-
rcntiurri mciius vitupcrtiini,i^ ad fuam viioriain oiioidcndum .
I o Q^iod. Hic confequeicr defcribi.ur ipfius honorabilis tumulatio.
'idii
M O R A L l i E R. pcrhocauccm,q,capuiSaul ,&: cius coipus.id vicupcriiim
7
Etprieiderfnt. Per hanc cxpoli.itif.ne fignificarur
,
quod eiusappcnfa fucrunc in nniro Bcchfan, fignilicaturinfami?
homo mortaliccrfcccans armis vucuiu,&gracia- (poliacur, turpitudo,qua fccjuityr
ad mortalcm culpam.
pcr
J'5
I. Regum. Cap.
XXXL yr^
it qS
pnc.Nos qiioq; benefadores nfos gbdio peccati percm
V pcos quo ad p>>lluiTms a Philifthinoru opprobrio enpiaiiuis.
.j loicphus. Vii I labes crudcle ludicaies Sauleincuniiil;js
iicpulcos dcipicere,coca no-
rumciim mulieribus&in^aicibus fupereos celcbra-.ierunc, D
tundeces pedora,ac lugencs regc & filios eiijs,ncc cibii defi-
Lib.i.ex ^oR
deranccs guflarc vd potu.
de ircr ageces , &: accedeces
ad
niuros holiiCi,& dt^pone-
tcscorpora Saul 5c (iliorum
ciLiSjdccalcrunc in Iab.'s,ho
fiibiis
pp
forci-udiiieeoru
nequaqua prohiberj valcn-
tibus , auc priEfii.Tiencibus.
Vui aucem labes cumom-
runt oes viri fortifTimi, &ambulaiierut tota nodc,
&mlerunt cadauer Saul,& cadaucra filioru eius dc
muro BethfanjVenerutq; virilabesGalaad, &c6
buHcrunteaignij&ituleruntoflaeoru, & iepelie-
rut in nemore Iabes,6d ieiunauerunt lcpte dicbus.
jc Bcda. Rcfle pro morcuis
^"^S
'""*
'
iciunaucruc , vcnd rcquu-.m
'"''''"P-'-
pcruenire valKinc.
a
R.Iofc. Affcci.Peccacum
T a. n
p'-euaricacorum Ifaeleft.q,
haauath.
dcfcendunc inGehjnnam,
ibiq; mcni..'s duodximpos
nashruc,&: polIe;ic\'pcilan-
'*'"?'-
tes , afccndunc qui-m.idmo-
diimfcriptumelt:Ecaddu- *
ni
populo licnces fcpclierunc corpora in optimo loco pro- xi cerciam partcm ad i2nem,&: vram cos iicucargencum, ^
uinci.r
,
quem Scgehemappellanc, &: iciunium fepccm die- probabo cos,ikutprobacur aurum. Z.1C.1
j.
rum
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
44 cumdickur: Quodcumauditrcc,&:c. ifii autem prx cateris do
Inerut de vhupcYio SanU illatoieo qithd liberauernt eos de mauu T^as
regis ^m.mn,vt diBHmfuitfupra 11. 1 Ec ambulau. qnia de die
nonpotcrant illa corpcra aiftrre . z Etccmb. aromatica muha
"
^nroTL 1 T R.
f
Quod
&c.f^rrexcrUt,irc.
p
iHos
g.
cJpuc&: corpus Saul aufe
A D D 1 T 1 O.
In cap.31.vbi df in poftilla. Hcbrsi vero diic Saulc cflc fal
uatii.Opmio
Hebrxorfi in hoc pallu nullo modo vf fuiiine
da,no.n.her fundm in autoritate,nec in r6nc;Na fundm eo-
rualsijptuexhoc,q,Sauldiuina
fniam
p
Samucle libiannu
tiata
acccptauit,nulli' valoris eft.In hocn.no excufunt Sau-
Jeapeccato,fcd
potius eu grauius accufanc
Q^
fic patct,n.a
in Pvtonicis
diuinationibus,&: hmoi duo jphibcnt in Icge di
uina,quorQ
vnCi eft tales diuin.itores pfuicre. vn Dcu . 1 8. b.
"^onftt in te malefiius
neq; qiii Tythnncs confulat. Aiiud vero ^phi
bitii e(i,ne qs vcrbis taliu crcdat fcu affentiat, vri Dcu.vbi s.
Cttes iUx qaaru pnffidebis terra ai^ures &diiiinos aidiuntp* aiit d
I
Deo tuo alitsr inflitiitnses, &c. Vbi &L in (cquentib. manifcfl-e
hf,q, ficut in lege diuina pcipit>t credat vcro ^pphct^ Dci,
.
icaineadclcge^hibet"
neq.stalibus fupftitioUs vaticinijs
aflTcnciaCjfeu
crcdac,vc in pdiilo ca.facis dcclaraf. Ex quibus
cuidccer
fcg.tur,q, fi q.s cofuleret Pytones,fcu diuinos: qui b.
cofultis noalientirct eorii vaticimjs , talis.elfcttranfgrcffbr
I
primi pcepti im,fi ^ii non folu c6fulcret,fed ct corfi pramo-
liicis
aHcntirct,clict trafgreffor vrnufq; pcepti , vt patct ex
diclis. Ex g.bus manifeftc fcq.tur , <^
voletes excufarc Saule a
pfukacionc Pythonilf2e,p hoc
q,
fniam fibi
p
illu fufcitatum
annuntiata acccpcauit , n6 folii ipfum no excufant a pdo p-
1 fultationi, fcd mfup ipfum accufant denouo ptto.f.acquie-
fcendi vcrbis magicis fcu diuinationibus, vt fic no folum lic
Saul primi pccpti fupradicti trafgrellbr, fcd et fecudnli autc
dicaf
q,
Saul no crcdidit Pythomff^^fcu Pyrhoni,fcd prophe
tix Samuclis,g. crac fidclis ^pheta dni:ho'c no valet. Na ^m
cpi.Aug.s.ea.iS.tradita quaj vcra eft,vt ibi fuit declaratu,n5
cnim Samuel in fpu apparuit, fcd dqmo in Samucle trasfor-
matus ell,&: fic no Samueli.fcd d^moni crcdidit,vctbis eius
uifenticdo.Dato et q,
Samuel in ^pria pfona apparuiflct,^)-
ut quida volunt,licet minus fane,vt s.adhuc Saul pcccauit m
crcdcndo verbis illius,cuius ro efl, na diccntcs Samuelc ve-
lufuiiiclufcitatuyhocaircruntexdifpcnfationcdiuinacuc
rille quse Pytoniifam & Saule l.atcbat,vt exprcfsc hf ir, glo.
ibidc,&: lic ^aul no credcbat ipsii eflTc vcrii Samucle, fcd fpi
ntu malignu artc rnagica in Samuelis Ipccie apparcntc,cui
crcdedo indubic peccauit
5
confcicnti.i comittendo.
jQj
r0t
non eii exfide,peccat'u
efl.
Ro.i j. Si autc dicat',
q,
Saul crcdidic
J vefbis fibi anniitiatis r6ne flgnoru,qu(j forte vidcr.at Pytho
^
nilFa,vcl ipfc Saul,nec cx hoc exculat a pdo.Na Sm Auguf.
in c.ncc mirii.s.allcgato. n6 ideo q.s debet credcrc talib. qa
aliqri eucniut ea quajpdicuc,ad cuius ypbacione addncic cla-
r.i aucontate Dcut.14. C^od aut df Saulc dc oibus luis pec-
catis p^nituilTc audita fnia, tali s affcrcio cadc facilitatc pte-
iiiair,qapprobat^m Grc.NulIu.n.flmdm huiuspni.eappa
rct in lacra fcnptura,nifi fortc in acccptatione pdidcj fni?:q
q.dem acccptationohctpniasroncjfcd potius pcccaci, vcdi
ttiicft.Siauclignufuxpniarvolutaccipcrccx hocq, modi-
cocibo supto pcr totam noftc ambul.auit,vt vcnirct ad prg-
liu,vbi erat moriturus,^ut in po.df,hoc no vf valcre . r6na-
bilius n.poflct dici fcu pfumi, q, Saul luit ad pliu,crcdcs n5
dlcdiuinafriiam fibi ^lata, fed poti'dcmoniaca illulione.
tx quo aliccr cfict cxcufuus, vcl faltc ahenatus a pdo pr^di
fto.Ulud aut
q,
diit Hcbrxi adfua opinionc confirmandam
cx illis vcrbis: Cras tu &fjlii tui eritis mec. xo no vf Valcrc . Na
ly mecii, no cfl ncccflc,ut intcllig.af'in partc iufloru, fcd fuf-
ficit intclligcrc in flatu dcfundtoru . Ncc plus fonat .autori-
tasjucidc poftil.ait s.ca.x8.
&:
pot argui ex ucrbis Chrilfi ad
lacroncm
lOiiUm cou:t'i!.'Uo,Jt< H' jivuai antiquitus uijcpidcuris folenibus ,ftcut
dic.t t.Vaici. I G.infLpultura
.jfj rcgis luda. Pofucruntq; cii fup
IcvLlufuu plcnii aromatib.& vnguecis merecrici)s,q crac pig
nicncarioru arcc c6fecb,&: cobuifcrunc fup cu ambicione ni
mia. 1 Erie k.inft^mmiri~tit'.zpromone
S.%id&fiiiorUeius.
reccs dc avuro fcpclieriic^iigniticant' illi
q.
turpicudihe fuorii
fuperiorum quacum polfuncbono modo fataguc occulcarc.
lacroncm Luc.zj.f. H.>dieme.e. inp.u Si enim hanc didionesi
mecU oportcrct refcrri ad :latu bcacicudinis, fupfluu circc ad'
dcre.i.'( piradifo^ fulficcrcc.n.dixille hoJicmecii e. fcd quia fine
tali addicione polict intclligi, mecu cm.i.in flacu defundoru.
'
ideo couenicntcr nddxt,i.ip.n\id. Samucl aiic no dixic : Cras
erit:s mccfi 1 limbo,fcd cm dixic,',w< j mecii.Ez io r6 Hcbr^o-
ru cx hacau;oricace n6 clt eificax. Ad alia vcro rone
q
pro
Hebra:oru opinioneinducif ^dccoqddiducrt s.i^.cap.de
Saulc qd crac letius !k. bonus, &:c. Ex qua volunc inferrc,cp
liccc poltea grauicer &c multiphcicer pcccafle^cn diuing pie-
taticongruuvf,vcp|?pccdcnccbonicace
diis dcdcric ciin
finc pniiE locu hoc no vf valcre.Na licec Dcus hoc pocuiflcc
laccie ex difpefacione de coi cii lcge diuina priii legif Ezcc.
g
l8.f. CJtanertcntfeinfltis a iu[iitia:crfeccritin''q'iitate,morieturin
ca muflitia qna operacus efl. Sicigic pacenc fundameca Hc. in
hoc patfu nullius eife cffioacia: . Snu i*ic dodoru nforu eft
ccneda canLJ; ex verjs supca fund.miecis . Fund.it^.n.pnmo iu
hoc^q, Saul fcip?iioccidic,q^eftgrauiflimii pftm,q.a magis
pnaiem inclinjcione
, &
p
charicacequacigccrahoinicidia,
lifr &L eft periculolius c^^cc-:;s peccacis , cu poft morce nullus
lidocuspanicedi. Ncc valccdicereq, hocfecit:nein ^pria
pfonapaccrct
p
honore diuinu^&c.jpucin pv)lt.ail.Na iiidi- ,
briafcu impropcriaquxciiq^pp Deu fultinercquatiicunq;
ignominiofaliut&accrba.tacomagisaddiuinu honoici?-
cinet, vtpatet in Marcynb.vn &: S.uil dcbuilfcc m Dcii fpe-
rare cj. potens eft hoicm quacunq; tecatione fupuenientc li-
bcrare a pct6:cj, tii 116 fcxit fe occidedo, &i6 vcre dc ipfo df
i.^3iV3L.io.d:h{ccfperaHit'in Dno. Pr^tereabonitas finisixicol
lit malitiaaitus humani,fi talis aCtusfm fua Ipem clt maius,
no.usuc facieda mala vt eueniat bona:s uc.n.cclerada mino
ramala,vc vitecur maiora,vcdidumtiiics. c.17. Pr.ccrcafi
Saulexcufacusfuiflccarcacuhomicidijr6nepd!da,pin
mo
doexcufnctAmalcchita iiipsu Saulep|7candcr5neocci-
dir(cc,cuius pnu patcc inf.i.Re. i.vbi hf
,
q, Dau:d
q
tuic rcx .
iuifaudica Amalcchiccexcufationc, ipsCi m.idauicincerfici:
Q^
aut mducit^de Raiia.i.iVIac:
1 4.no eit trahcdu ad pfitia,
cj.a no c6mendat' cx hnc in icriptura, canq; vircuofas limpfr,
lcd canqua hiis qucida fpem forcitudinis , (jftimas fefbrciter
agcrc:q cn no^jlt vera forcicudo.fcd magis qda inoilicics am F
mi no valecis maiora p^naliafuftincrcvc
j?
i^hilo.patccin
j.
Echic.&:
p
Aug. i.de ci.Dci.P6c cc aliccr dici.f
c],
Ralias illc
P
cocii ^ccfsLi fue vice in facra fcripcura commeda!f,vc patcc
ijjidc.vii &: calc plli mendii eft inftindu diuin^ infpiracionis
hoc fccilIc.Na tm Iuriftas:q, femcl bonus femp pli i in ^'elle
bonus.Secus aucdc Saulc dc quo Icgic'' s. 1
4. luxca Hcbrai.ve
ncacc, 0; quocunqucfe vertcbat i^ipie agcbat. Dc cali .'gic' pfumc-
du cft iemp fore m<alu, &;
p
pas n5 inftindu diuino i'c occi-
dilicjfed cx dcfperacione feu tim .)rc acerbioris pcriculi, leii
mortis tpahs.Dc Safone aut n6 cft trahcda p;icia,quia
p
lUii
Deus mulca miraculafacicbat.vfi pfumedij cft,
9
laccccr in-
fpiracionc diuina hoc fecic. Silr cenendii elt de lancliis fccmi
nis
q
cpc pfccucionis fciplas occidcruc,"jpuc dici Aug. i-.de ci

ui.Dci,nec ad danacione Saulis alia .aucoricas 1 ici\e fcciptu-
ne,fcu dcccrminacio ecclcfie vf req,ri,cum doclorcs nf1 Ik g
c6cordiccr ccneac,vt df in po.Na vc in c.dccrccalcs cp:fto]E
di. io.fcripturarii tradacorcs.i.dodores i carii cxpofltionib.
fummis pocilicibus pponuntf. vndedcccrminatiododorti 'a
cre fcripturx in tali bus tm fufficei-c dct , acli ab ecclcfia t!c-
tcrminarcturJgitur illa vcrba.i.Paralip.9. vbi df : Inf<pcr
&
Tythoniffam ionjuluit, necfperauitin (/0, intelligendafuncde
Torn.z. R dcfpcia-
P1
GIorordi&NicoIaidcLyra.
516
defpcradonc fimfli
,
proiit di>(fk)rcs noftn" cam cxponunt.
QmocJ ct maliciacotius vicx ipuus Saulis polhj. rcijn.iuic vna
cfi pcirimo ipfius rtnc ijbi inuicc corrcfpodcdo hoc ccifant'.
Iv E
P i J C A. Cin^iiis Bur. ipfc circa ca.3 1 . lopa laborct
digrcirK)nc' , volcsqTS^.ail licdaa.uqs
p
opiiiionc Hcbrgoru
cui vf Pod.taiicrejnoubihnttb.obicdi-.Miibus Bur.qiia: lunt
facilitcr foliibiits.aa volJs fulfincrcopniioncdc vcraappa-
ritionc plon.c S.iniiiclis niodopJich) ccliaiic oi.iargunK"ca
IJur.qu.cfuiidaiit'i pcccacis coluicationis Pyi.honilix.Nam
Saulp Samuclc vcriiiutorin.itiis Jccofulcationc pccn.tuit,
& fnum diuinS
p
fc laciiacc p:.nu''t,et pcrpniam nierun:ds
vcraSauuijlii .ippancu^nc cci\;nc,;ri,vc lic Uncpcriculodc-
ccptionis fcnccnciam diuui.im acccpt.ircc.quib. bcncacccO'
tisfolumicurcaqua:BLir..L*g!.incociariumad'Juc:ic. Hcpcc
candciii pitnitcntiam i^ fv.'ucciicix .icccptioncm Suii me-
ru.t rccipcrc infpirationcm d;; f. ipfum occidcndo, licut cu-
municcrccnccuidcSimfone, Ec bcarus Auguli. pnmode
ciu.Dci dicitjdc Ihnclis 1aniinis,qucf(.!c!:cmpoiv pcrkcu
tionis ocvidcruc, nc u\ vicupcnuiu honoris diuini lUulioncs
infidclium patcrcntur, C$c h^"cdictaiu:liciant&:c.
^
CAP. I.
I4b.y.'Ami<j
e
f
poficjuJeer
cidiflec iple.
Her detM-!
dit. Heh.
A ^
A ^'^i'"'
ii lolcphus,
Prcdidu pre
liugcftii elf,
dic qua D.i-
uid viilis
A-
malcchicis re
uerfus cftiSi
cclcg,&:c.nar
rabarniintius
vidilll" fc iu-
ga Hcbr.TO
rii,& fugicnti
fcgi fc fiiiilc
piirem,qucm
rogacus lugu--
lafll- fatc-bac'';
qni dii gladio
incubuiircc^
pcer vulncrfi
^ magnitudi-'
nes ipfo non
poflet occide
re. Simiil li-
gn^ mortis
oflcdit, auiii
brachioru ci'
atq; coron.i,
qu.Eciicxp.o-!-
lialU'C mor-
tuii Sau!,Da*
mdi dctulc-
rac.
Rabbanus.
HcaiijtHc-
br^i filiiituif-
fe Doeg . A-
malccitcs cm
& Idume* v-
nqm eft, quia
fili' primo",e
SECVNDVS LIBER SAMVLIS>
QyhM NOS SECVNDVM KEGVM
D I C I M V S.
CAPVT PRIMVM.
Adjm ert aut poftquam mortuus eft Saul , vt Dauid
reuertcrctur a caede Amalec,& manerct duos dies in
Siceleg. In dieauttcrtiaapparuithomovenicnsde
callris Saul vefte confcifTa, &:puluere confperliis ca-
a
f
A p3ice tncur.i,non enim liomo cadii Ibluin fuper fjcicm, fed in eam partcm m qua cll
ia<:ies totuica^ii:
.
put,&vtvenitad Dauid, cecidit fuper faciem fuam
&
adorauit.Dixit^; ad eu Dauid : Vndc venis ? Qui
ait ad euai^De caltris Ilrael fugi. t Et dixit nd cil Dauid . Quod eft vtrbu qd
fadlij eihliidica mihi.Qui ait : Fugit populus exprcElio,& multi conucntes
e populo mortui ii]nr,Ied & Saul
&
(onathas filius eiusintencriat Dixuque
Dauid ad adolefcente qui nutiab.it cj: Vh fcis fj,a mortuus eft Saul , & lona-
b ^/ipprehi-n-
]
densaunnDj- (
uid vtjiitiiftitA
1
fu.iy&c.
^ Thcod.Ad
miran opor-
tct prophcta
&c rcgc . iVIa-
Icuoli viri au
dicacxdc, no
folfi luxic, fed
ct accrbc cft
lamcncatus.
Multa aut e-
tantqucflKic
bancvclugc-
2. '.
rct , lonaUiac
dciidcnu, a-
mor in popu-
lo:vidoiiaini
pioru alieni-
gcn.uii: precc
"I-

- ' \
ieac:jdcs.Sau
tha.s fili eius? Etait adc)lcfces
<j,
nunnabatei: Cafu veni in mote Gclboe,6c 4 [is. c4iecnjm
a 1" Faii^atus (iir.emjbatur
.
'
' '
Saul incubcbat fup hafta fua . Porro currus &equites t appropinqu ;bat ei,
& coucrfus poft tergu fuu
a mihiiQuifnacstu?Etaio
f
Totus vigor anunar
mc & interfice nic,quonia tcnent mc angufti^.,& adhuc tota anima mea in
meeft. Stanfq,fupereuni,occidiilIum Sciebamenimquodviuerenonpo-
^
i,videfq; mc vocauit.Cui cij rfidifse,adfum:Dixit
3adeii; Amalecitessu.EtlocurusefhTuhi.Sta*fup
7
reucicbat vi-
uum , multo* t
magis niifcrc
turmorcui
,
^ loanncs.
(
Cafsianus.Da
*
uid prxccpta
fupcra- lcgis
a
t V'.i!iici.,:.oiiem . U!t ; qui prxa
ternttpoflruinam- Etrulidiademaquoderat incapiteeius&armillamde 9
p:cntcMofe,
brachioiilius
, &attuliadtcdominum meum huc. t Apprehendensau- 10
j
tem Dauid veftimenta fua fcidit , omnefque viri qui crant cum co, & plan-
xerunt, & fleuerunt , & ieiunauerunt vfqucad vefpcram fupcr Saul,&fu-
a f
S.itcrdote5
.
f
Gcneraliter.
per lonathan filium eius,& fuper populum domini, &fuper domum Ifrael
eoquodcorruifsentgiadio, DixitqaeDauidadiuueneni qui nuntiauerac i

cftpciicqucn
tcs, (S^prohis
vt inimicista
10 rcddcre-
1
tur ,
non fo-'
*
lum hocnon
tccit: verum
etia diledio-
ne coplcxtis
Gea.]<r.K.
nitusEfauEliph.in fuit,5(: huius filius
Am.nlcc.Diadcma^U
Q
tQTa^H. armillam a patrc commcnd;itam habebai;.
^ppre.
domino pie fupplicans jCtiam lugubntcr fleuit, 6i.vltuscif
p
intcrtcdos
^
,Aci:e-
Piuifio.
iNi^Oi.AVi. iJv. L\ K.A. CAP. i.
I
TJ
'\CUim Tufl^ujin /''priifio Lh- aSiit efidere^nuptr ehi.one,
X
/:"' confcjuenter aptur dercgno perfmceffione . (jmalsbofetk
fuatlfi
SauUMceipdrmi
tfe,& $alomo>ifuoccffit Da*ii.',er fic cufffe
quenter altj rcges
vfiji
ad capiiuitatem Eabyloi.icain
, & i^uia ngnum
Isbfcth pracedsbat debiliiando.rfgnii akt Dauid/vrtifii icjlo- fd- pri^
mo defcribifi^r inchoatio rtgni-fitrinftji parti.il!s, fccudo exttrniinatio
rrgnilsbifcth totalis capit,^. tcr.ioprumotio regni DaUid intcgra^
lis ca. I .Cinaprirnu pr^fniitmnr Saidis
t! fiUornm eius lamntvinoje
(undofuccefforis duptex inUitimo ca. i.Circaprin.um prirnb acf ribi-
tur denuntiatiomortis :fecui.do a&tsLmcntationis,ibi: A\^mxhcn-
dens Zllicm DJHid.Circi pr.mnrn prxmitlitur timpus hhius denun
tiationis.cumdiciiur. z Indic.fcdiatareiierfione DauidinSice
leginterfi Ris ^malcdtis qui eam incenderant,prout di^um fuii in li-
biotcrtio.iocap.
|
Vcfrcconf.
ifiafiebantapudHcbraiosinfi^
gnurn trifiitix <c} magiUuefolaiionis.C.iterapateft
vfjueibi.
4
Cafu, licct vir.ijfer cpropofito adpr.utii,n, tamcn fugiens lafuali-
ter venit ad loci<m vbi Saulcat
ru'ncratus,vclfortc inhoc dixit mea
daciumficut
O" in aliji.,yt pati-bit
cpifeqHenttr.Diciiur emt^iconer:^
eratfiliusDarg i^ideo vs-
ifimilc
rfi^
',ul)difa iu.xtapalreiuf:um
qui erat ctim SaulefvtprAdi^um efiinfineprimilibri
.
5 E,t S^u\.Grau!ter vulnerutHS,ii^ non pitensinteaere.
6 l'on 6 currus. ita quod non poterac cos cuadcre
.
7
Sta fuper. Hocfingebat,fednon crat verunt , quia hocdixitSaul
arniigerofuo tantnrfr,(}iii ct''am intetfecit fcipfun' .
8 Stanfquc fu. Simiiitcr in hoc nicTititusfuit.,qi:ia Saiilfemctitfutt
occiait. Dtcit ((.vien Ioftp}:us,(p isu Vcrii uixii,(juialicctSaul ir< tiif-
fet fitpergladiumfiium
,
tamen ita dcbiUlaius e>at ipnonpoteratfip'
fim ptrfijra)e,iS- ideo
ifle iuuenis cx cius prxcipto itnpcgit ei<nifupa
gladium^intantum (/ubdfuitmottuus,! ontrarium tumcu itmti.r ,
9 Ec tu\i. Dicunt auiem hic Hel/)ii:i,<jucd L orgvicens ^ahlmortiA
tradidit fUa infigni'a regaiiafiUoftio,vtport^rct ad Dauid: iCper hoc
inuenirttgmtiam apHd iurn : ii/- tuitc ftipfum inticfecitratioiicpu-
dtia infiiiepiimiiibri
.
10 Appichciidcns, Hic confe/^ucntcr poniiur aClus lametaiionis,
&primo ingene}alt,fecundo modui'}l..nChi: ii,jpeciaii,ihi PlailXiC
autcm Dauid . Circa pnmimpYXiniuitui pla):h'.s , cum dicitur,
Apprc hcn. &fubdhur ptiiiitio >i'.-ntianti<,c:.m dicitm .
11 Dixitquc Dj.Uid dd.(juiadixeratJeiniir/eciffcSauIem. ,
Vndc
M O 11 A L I T R.
t Jn dir aufrtt: mtia appamit homo vrnicns rfi-.ev^r .Pcr iflti homi
m qiiiadhndumipliUS pagidgratia pKndaciufibidixic,f,
JUQd
qiiod intcriccilici S:uil,ciini tfi inurtccUis fii;<Tc't partin''. t."-
girtis r-hiliflhinoriini,partini pic^priogl.ndio , rignificant ii.'i
qui pci picndacla qucruct placcrc pctcntibiis &c
priclatis ,

yocan-'
rz
11. Rco;um.
/
a
Mccdens^&c. Omnis qui proximo machinacur malu, vcl
deeuisg^uidccinccricu, lurtce recnbucionis penaaiudicefu-
i.<
pernomerecur. ii/e///i)i/r/b?j7 incidiimtxm. EcOj (]mi
t,
j
menwur
cc.animarn. hic auc mcncicbac' lcfc Saulcm occidiflc.
.ji
Thcodor. Qui fignificaueraCjnulla aifcdus inuiriamorci
infaicabac&:
irridcbac. Acccdic
Cap. I.
518
cflenc in cimore dom:ni,ne pcrirenc ficnc Saui
.
e In lihro. Rab. Ls^tnr, vel fcnptum eji. Hanclibrii nufquam
rcperiri aircueranc , ficuc libril bclloruni dai , cuius in 1 ibro
Numcrorii mcncio fic,&: carminaSalomonis,& difpiicacio-
ncs eiusde nacuralii^norii, & hcrbaru iumencoru,vo!ucru.
pKJ
qiiod erac cciam Amalcchica,in
qucm Dcum iam olimculerac
fencenciam morcis
.
b ^ Tlanxit Mtem Dauid,&c.
lofcphus . Conlcriplic Dauid
cpicaphium,ficuc fieri ailolec in
, fepulcns
,
quod lamencaciones
> concinercc,^.: laudcs Saul &: lo-
nache,quodcciam vfq,ad mcu
permanfic cempus.
* Chryfoflomus. Mocfliffi-
ci:Vndcestu?Quirefpondif.FiliLishominis
aduena? Amalecite ego fum. Et ait Dauid ad
eum : Quare non timuiiti mitteremanum
tuam jVtoccideresChriflumdomini ? Vo-
canfque Dauid vnum de pueris fuis ait : Ac-
cedensirrueineum. Qui pcrcufTitillum,
&
a ^ Dainnaiio tua.
mortuus eft. Et ait ad eum Dauid : Sanguis
tuus luper caput tuum . Os enim tuum locu-
tum eft aduerlum tc , diccns : iigo interfeci
Chriil:umdomini.plaxitautem Dauidplan-
dliihuiuicemodi fupcrSaul, & liiperiona-
inlidiacorcmfuumicalacryma c
thanfilium eius. Et prCECepit, Vtdocerentfi- 7 figuras q"uam cacenus Hcbra;i
cuscii:quid palTuscxiffimecur, d j,^^tj^
^n,,r^ /;^.,^r^....^n,.-,-. /V i.-. I.kr^ Q
habuiircnc,rcpcric. Suncenim
,...:*..:; au. . ....., l .
hosluda arcum, iicuticriptum eft inl bro 8
,^,^^,^^\^,,,^ luliommcf-
f tiuftorum. Etait. Conf.dera llrael prohis
9
.'^il^r^jipSr.uafsamuei;
f
Moiues Ce.boe . 1 .^ , * v t i r
^ r I \r 1

, Gad, 0(:Nachan: m quo lcn-
quimortuifunt, luper exceifatua vulnerati.
n
^,^,^^i^^ quomodo siulrcce,
tlnclyti liraelfuper montestuosinterfcdti dcnsacimoredominipinobe
mo percufllis clt nuncio , mor-
Item lonachecompcncns
,
qu.E
jillius animum caco dolorcpro-
iftrauic, quancus ex illius lamen
tacionecognofcicur . C^icnim
rcpcilmm,(?<: pifcium.Vcl quod
I in iibro verborum dierum dici-
i tm ^. B^Hqtavero operaSdomims
3
prioriim, &nouiffimorum , fcripca
fnnt in hbris '^athan prophetJi
,
&
A .Ai.c Silonitis. In vifionc quoq-. .Ad-
do videntis cuntra leroboam
fil
um
'h{,xb.uh. &: mulca volumina hu
iulmodi
q
f^ripcurafuiflcpro-
bacfcd hodic no clTe coftacVa
ffaca cnim .t Chaldaris luda;a,bi
bliochccahofiili igneconfum-
pca cfi. Pauci auccnj libri Efdrg
pocificiscx prophccias induffria
j
reparaci,vcl rcli^auraci func.Hic
6 vcro Efdras fcriba in lcge Dei
fiiic.qui prompciores licerarum
D
Dcfcft* libr
nim ve.cell.
Niim.i ic.
i.Re^.4.d.
ParaLi.^.i
cum illum qui fibi in pcricul.s
fempcr adfiicerac,eripucrac , &c
Tunplurima pada fcccrac, ance vica
idefecitre cognofcerec, quam il-
liaccepcorum bcneficiorum vi
:-m rcfhcuere valcrcc ?
. Fdios. Filij luda filij confef-
fionis,qnos vcrus Dauid vulcar
cu fcnpcursB muniri, nepigno-
ranciam in conipedu d^'monii
fuccumbanc .
|d Mcum . Rabb. Quia Phili-
ifihijm fagiccarij func
,
quaarce
Saulincerfeceranc, eadem bclli
f
arcem vult eos difcerc, vcl pr^-
cepiCjVt reges luda docercc fbrcicudine
,
TQuafidicat, illico inter holks .
*
-^
dlCIlCiam pecijC
o Ptou.bet ne vllus lattetur in taii cafune diuulgecur
^ r.j t r i T> \ l .. /-
cafus populi Dei m ciuitat.bns ininiicotun, 1 Conjldera Jjrael. Kabban. <^1
funt. Quomodo ceciderunt fortes ? Nolite 1 4
^5'":^"^^^^'
P''^
"1"^
'^"^P-^
^"^^''
;r tccn func,6<:priBcauene6(:cuin
fcclcrc corum pereas.
a
Geth . Torcular, fcilicer Hie-
anniintiarc in Geth, neque annuntietis in
'
compitis Afcalonis
,
nefbttelsEtcntur fi\ixi6
_
Ph.l,lHnjm,ne exultenc fil.a: incrcuncforu.
,fi3o", 'SpS:
ruminderifumfuic: ^obhoc
vt forces.f.&: inceci
cfienc
E
-EtaitjCon-
fidera Ifrael
pro his cjtii
mortui funj
fuper , cxcel-
la tua uulnc-
r.iti H'.inc iie-
fumnonleguc
etiam uetc-i
exep. M itth.
zj.d.
F
prijcepic vcrus Dauid , nepafiio fuailiis annunciccur
.
^
Montes
N I C O L A V S
p
E L Y R A.
1 Vndees tu? Jam enim dixerat,qu6derat .Amalecites, fed Dauid
ie morte lonathan
,&
populi Ifra l turbatus non aduerterat
.
2 Filius liominis. id eH,conucrfi ad ludaifmum .
}
Amc]ec\tc.I;ocvidezurfalfum:quiafupradiIumefl, quod Doeg
\pater eius erat Idumxus. i .lib.z i .ca.i& tt. Dicendum quod ^malec
a qno di&ifunt .Amalecityfuitfilius Elipban primogcniti Efau, pro-
ut declaratumfuitfuprd aiffnsh . Exod. it. ab Efau vcrb denominati
funtlduma,&fic
omnis .Amalecita eit Idumtius, fed non econuerfo.
!4 Vocanfque. Etfic infio De\ iudicio &mendacio dj quofperabat
impetraregratiamy reportauit mortem .
5 Planxic. Hie confequenter defcribitur forma plan^us in fpecialiy
vum dicitur
.
6 Planttum. qui pofleafubditur-.fed quoddam prxceptum Dauid in-
tefponitur
dcfagittandi arte,fecundoexplicatur carmen eiiis lugubre,
ib::Etz\t,Confidera . Circaprimumergoponitur Dauidpr^ceptum^
ciim dicitur
.
,7 Ec prx, Sic
efl in Hebrxo,& in libris corre5lis.,<& per arcu hic in-
felligitur arsfagitcadi,nefilij luda de Ctero debeUareni a Thiiifihais
fer artemfagittandi,ficut Saul, &cius exercitusfuerant dcbellati,
2 Sicuc. .Aliqui dicunt,(p hic efi liber I{egum,in qtto agitur de Samne
le,& Dauid,& alijs pturibiis iuflis.Sed hoc non efl vi:rifimile qubd ide
fiber alieget feipfum,& ideo dicunt aiiqui aiij,q, ifle iiber efl vnus fpe-
cialisiiber qui non habetur: quia Efdras reparans bibliotheca a Chai-
diis
incenfam non reparauit oes iibrosy ficut patet de iibris Saiomonis
^uosfecit de naturis animaiium,& hirbaru,vt habetur infra j
.iib.&
'de libris l>{atha prophettn &^ix. Siionitis,qm allegatur z.Tar.^.nec
th hnr, quia nonfnerunt reparati
,
&idem dicunt de iiio qui vocatur
iiuer
iuflorum.R^.Sa.dicit^quod hic iiber
eft
Gene. in qiio agitur de iw
iiiSf
nis,fciiicet,^braa, lfaac,& lacob.et Gen..^S-fcribitur in benedi&io
ne /rfiKjManus cua in ceruicibus inimicoru cuorum, quodfuit
impletum potiffimb tempore Dauid qui tnimicos Ifraeipoterittrin cir-
cujnitu debsiiauit.,Ad quam dtbcllatiomm muitumfecii arsfagitlan-
di,in quafiiios ludainflrui prxcepit
.
p
Ecaic:Confidcra. Trsmijfo pr^cepto Dauid defagittandi arte
hic cdfequcnterexpiicatur carmceiusingnbre.
&
priino gnaiitcr . fe-
cundo fpeciaiitcr,ibi: Afanguiric inccrfectorum, tenib fhigulari-
^er.iii.Ionachas- Circa p) im^im iamentatur popuitm
If
aei, dicens.
10 C.oniidctci Utnch idefl, attenttrecogita.
1
1
Pro his qui morcui func. de popido luo
.
12 Supct cxcclhtm. iiuod efl
turpius,videlicet quodfunt deuiHi
in tenaproprta,& in ioco montvfo , zj- maie acceffihdi >
prop:cr quod
pottflfaciiius ah aducifarijs dtfendi
.^
1
3
Inclyci Ifracl. idefl,nobiiesgenere, armorumperitia, &corpo-
rum virtute.Ex quo conciudtt admirauuh .
14
Q^omodo cc.for. ^.(^./0/ vidcturhumanavi&oria,fedvitio
diuina.j.propier peccata Said,et compiicum eius,& idebfummi caue
dum eji a laiibus
.
I
j
Nolicc annun.in Gech,&:c.in con. idtfl, in quadriuijs,feu lo
ciSfVbipiures vi conuemtK^jr ibifidcn holes conuenire ad audicdU
rumores,ficutpatetexpcedentibus.lfludfaEltiiiimcratdiuuigatuper
totamtcrrdTh iiflhinoium. i>UQ ergo dixit Duuid : Noliceannun-
tiarc,&c. quia quod faclim cfl nonpot .lon fieri . Dicendum cp ioquii
ad moda doieutis.qui aliqn immifcet aliqua irrattonalniia, &aiiquan
do proiiuntiat aiii/ua abfoiute , qux tamcnf^tntfub conditione inielii-
genda.EU igiturfsnfus: NoliCc annunciare,&:c. idefl,fi iilud p^ffet
fieri qubd non annuntiaretur ibi.,iilud vclicm cx toto defiderto animi.
16 Ne forceliEcencur fili^ Phi. Muiieres hic exprimit potius
4t qudnt
M O 11 A L I T
E R.
4
rocan/^;.
InhocDauiddcditexcmplupoccncibus huius
mundi,vc non finc f.nuorabilcs.auc bcncfici adulacoribus&:
mcntlacibus:fcd
magis punianc cos fccundum quanticatcm
dclifti,vc iufiicia fcruccur:&:ccrroralijsincuci.wir.
5
ly^jnxit. pcr casi) Saul &: populi corporalcm,fignificac lap
fus fidcliu in culpa morcalc,cj. plagcndus cfi valdc quaco a-
n:macftmcliorcorporc,&:maximc quando pcccacum cf!:
prxkti vcl princjpis,ad quod fcquitur nialCi communicatis.
Etpra;.
7
Etpra. Ha:c cd vcra licera:fcd aliq.libri h.\het pl.mflum, &
^m fcnfum liccralcp arcu incelligicur ars fagiccadi
,
qua filij
luda lcircncnnpugnarc Phililih^nis , ficuc iagiccs dcbcUaci
f ucranc
p
ipfos.Ars auc fagiccadi fpiricualis , eft cxerciriij dc
uoc^ oracionis quo dcmoncs qui p Philifihxos mcclligutur
forciccr
dcbcllaiic.lifcuius figuradicit" ENo.17.quod Mofc
in oracionibus
pcrfcuerancc Am.Uccica?
p
quos fimilicer d^
moncs fi'j,nificanc,vc didu cfi fupra, i.lib.jo.cap. fucrunc a
filijs Ifracldcbcllaci. 10 Co?///(ier<j.Sicuc fup. dittu cft ip.ca.
Tom.3. R
t
pnmilibn
V9
CAoLordi&NicoIaidc Lyra. yzo
r^ a Montcs Gel.&c. Rab. Ali j cxcclli,qui.i. f.6 Saul inobcdien-
A tia cua quafl idololatria m cxccllis rcputaca cft:qa lcdus ido
lolatriarcli nollcacquicfccrc.Muntcs Cdboc vbcrrimi an-
cenialcdidioncni fucrunt
,
quoshadcnus malcdidioni fu-
biaccre fcninc , ncc vnqunnVplucrc ibi tcftancur
.
Riibb. Rcx &: prophcca Da-
uid qui pcrfccucorib.mala non
ptoris aduccu cx parce maxima in pcrfidia ic^nanciitcs,pri-
1
mordiaHdci fcqui nolucrunt. Sanda.n.ccclcljain
piimicijs
fuis mulcitudinc gcntiu f^eudata.vixin fiuc mundi ludcos
quos inucncnt fufcipit,&: cxcrcnia colligcns
,
cov qu.ili rcii-
quias frugu ponit.vndc: %//<//< Jfraelfaluxfiant. Pnc tu niou
'^
ccs Gel boc orc ^phctx- male-
T
Indigiuiuscarufortium ipfum imcrfcftionis locuin abcminatur .
dici Vtdu frUCl^aicfccCC tCrca
rcddidic cum S.iukV ronatba
^ Montes Cjelboe, nCC ros nec plUUia veniant i
moricpoflcirorcs ccrrajfkrili
t oblatioabtn
QHxft.rf,
t
abijt.
Li.t. ie Cain
cjp.t.
bcllo occubuitTcnc in lamcnca
fuper vos. Necj; fint agri t
primitiaru, c|uia ibi
3te
JS*'''.;;;t:
^'bieaus eft clypcus fortiu, clypeus Saul quaf.
5 Thcod. Hocquoqjindicac b ilon cflet vndusoleo : a languine mtcrfedto-
fummu dolorc Qno.n.qui .ili- c
j-um^ab adipe fortium. Sagitta lonathx nun^
quamtredijtretrorlbm, & gladius Saul non
cllreuerfusinanis.Saul&Ionathas amabiles, 5
a quibus Saul &: lonath.is intef
,, 1 . 1 I
. . r
6
fctti func quafl nonarufticis.
&dccori valdeinvitafaa ,
in morte quoque
ydica Saul rcprobacus cfl a
r
j-
T
^"^''"^?1'=.-
, .
,
.1 8 Deo, &abinciicuafisvilitcr
nonluntdiuni. Aquihsvclociores,leonibus

qua parcc corporis iunt malc
artcc>i,nuc paricci,aut Wiio ma
nusallidun:,pp i^imulosdolo
ris:icaccvir diuinus nimia ar-
dcnsanimi arc,ricudine, male:
prccacur inanimis monribus.
} Amb. Proptcrflciushomi
nu,&: iffadcmctadamnancur.
Dcniq-, Dauid in montibns in
B
Q.b.Ionathas cu pfc intcicptus
c,ppctU9 pcnaftcrilitatisopta
uitdiccns, Montes Gdboc&c.
J<
Rupcr. Quarc. inquic , Ncc
ros,nec pluuia veniac fup vosf"
VidcliceCjVC ipfli montis aridi-
tasppccua pmancs, poftcris tit
necefTaria: rci documcncij' , vt
vcl amibilis
fempprx oculis hcanc vfico-
fuiftimih val
,oncantTucuri rcgcs , caucre
siciitniatcr
fupcrbii viiiu: ^pcerquodibi
?ni.it vnicBm abicftus cli clvpcus Saul caiTi
fiiiiim fiiu ita
ignobiliccr ,ac fi non cfTcc vn
catisd.'ino fciianc, vt ipli malc
didionis fn iamaccipcrcr,q^a-
pud fc mortc rcgis iuicipcrc
iniq^tatc exigcntc mcru'lfcnt.
b .A
fanguine iiit.ab.
SanguisfiC
adcps roburpffanc corporiiita
illi tbrncudincdabac fubicAs,'
j
Lib.z.com.
cap.a*.
e lucundits
,
fortiores
ftiebat vos coccino in dchtijs : qui t
pra^bebat
i x
ornamcnta aurca cultui veftro . Quomodo
'5
a T
In pcccato liib.iudi
.
cecideruntfortes in pr^lio ? lonathas in cx- H
1"
Sicut fupra .
ccifistuisoccifuscft. t Doleo fuper te frater
d
mi lonathatdecorenimis, & tamabihs fu-
per amore mulierum . Sicut mater amat vnicu
filiumfuum, itatedihsebam . Quomodoce-
ciderunt robulti, &
perierunt arma bellica ?
q
inccrfcctus,caniino clTccvnct'
f
Derr.Tda, fcilicct, hoiliuin.
' _
i-
_
T,.f yr 1 r 'l-
^\
a
lo
oIco,propccrfanguinc inccrfe
Fihxlfrael fuperSaul fletequive-
['[
ftoru f y^faccrd
I
tediligebam^
^us olcoacfi nunq^ cfiicax rcdifTcc a fanguinc inccrfcdoru.
Ne in vetcri
biis quidele-
guncur bxc
.
4 Amb. lib.j.otfic.ca.p. Arucrunt motcs prophctico malc-
difto.&diuina vis fcntcnca malcdicencis implcuit. Itaque
proregia:nccisfpctliculo, pjcnaui clcmcnta foluccunt.
Rab. C^uiddcliqucrijcmotcs? ScdquiaGcIboeinccrprecaf
decurfus.Pcr Suil auc vndu &c mortuu . vnitio ik mors nri
mcdiaioriscxprimit^^-.mciiro p Gelboc ilipcrba ludxoium
cordafignificant, qua^du inhuiusmfidi dcfidcrijsdcfiuijc,
in vndi.i.Chri fc morcc mifcucrut.Et g.a in cis vnctus rcx te
poraliccr moritur,aboirorc gne ficcantur. . Dequib.bcne
df, vt agriprimitiai nm cffe non poffint . Supcrbi cn i m Hcbr^o-
Q
rum morcs primitiuos fructus non tcrunc
,
qui &: in rcdcm-
ptoris
otum,quido
mino adipcm adolebant,quos
j
innoxios iufTit Saul intcrfici . i
c Sagitta. lonatha &L Saul bcl-
'
licofbs &: fortiirimos fignificat
fuiffc,& laudat in cis dccorum
formx &: conftanciam animi.
Rab. AIlcg.priuSjpphccaDa-
^
5 uid figuralitcr dcriet SjuI Sc
lonatha, q.cij potcntcscfTent,
& fup hofiib.pualcrcnt, f.iucia i
ti illico , & vulncrati in mcdio
plio corrucrijt. Sic &: Chriffia
nidcficnt cos quircpugnatcs
da:monib.in lubrico fcculi labunt Gdboe naquc motcs lu-
brici intcrprctant, & fpc recupcrationis omittctes propno
mucronc dtfpcrationis fcipfos intcrficiunt, ficut Saul irrucs
fupgladiu fuum . l^hiliffh^i vero a da:mones dc intcrfc>itis
fpolia virtutu aufcrcnccs
,
propria: forcitudini victoria afcri-
bunt,cu talia iuftis ^mifTjonc Dci eueniunc . Scd Dauid nf
in elcctis fuis corrucntiu casu gcmit,&: in vrbibus Allophy-
lorCi ,phibct
diuulgari,i.pcipit fidclib. vtcaiitcfccuftodiat,
vt fcutu fidcijloricam iultiti(^,galca faluds, &: gladiu fpiritus '
^'
habcanc,qd cft vcrbum Dci,quibus aducrfarijs rcfiftant, nc-
iccrum ignominiosc fupcraci . gaudium inimicis facianc. (
,^
d -Jc ^yirnabitisfu.amo.mul. Thcod. CJuidamirridcnthocq(J|
didum
NICOLAVS DK LYRA.
.Je qjMOT viros/iuia dUJHnt qux prcipuefolent canere in choris can-
tilenas de viBoru,s fuorumftcutffpia l.li. 1 8 c. di&nmfuit de mulie-
rihus prscinentibns obuiam Sauti &Dau.ddc yiBoria redeuntibus.
I
MontcsGcl.^C.Licetterrafnresiftanimata, benetamemale-
dicitur propterfaBum qwd contigit in ea.
t Quia ibi abie.cft cly.for. Quiaplures videntesfe debellatos pro-
iecerunt ibi ctypios proprios^ vt expeditius poffenifugere . Fel diciaur
clypei abieBi,quianonpoiueruntbeUatores a fagittisThilifibinorum
defendere.Et miflofenfu accipitur quodfubditur :
5
Clypeus Saul quafl non eftcc vin.fcilicet
,
confecrationis regia
aSamuele,prout habcturfupra i.iib.io. cap.acfidicat, itaproflratus
efl ibi Saul quafi effet
vnus de huit. iti plebe
.
4
Sangui. Hic lamentatur Dauid infpeciali Saul& lonatha.primb
rememorans eorumprobitatem, dicens : Afangui.&:c.rcdiic, id esl,
fagitta lonatha &enfis Saulis nopcrcufferunt iiiuanum, fedpcrfora-
bant armafortium vfque ad adipcm &fangHinem intrinfccus
.
5
Saul &C lonachas. idefi,digni amore,(juodpatct dc lonatha in plu
ribus locisfupra, c
de Sautpro tempore quofuit elv6lus a domino
, g,
in Ifracl non erat vir mclior eo,vt habeturfup. lib. i .cap.<)
.
6 E,zdeco. quia patet de Sa'ile,qu ab hurnero
&
fupra cmincbatfu
pcr totum populiifVt habeturfup. i .lib. i o.ca.& de lonatha eius pri-
mogeiiito
mogciuto vci ifimiie cjt ,quodfuet itproccrx fiatura
,
cp^forrr.a: decoiA
7
In mor. q.d.tamentabde eH
,
q'i6d tales duo ftat fimul interjeBi.
S Aquilis velociores, ad perfcquendim hofies .
9
Lconibus forcio. .Aduerlanjs reftficndo . Sciendum tamen <p hic
efi hyperboic,ad exprmcndu eorum notabdem agiiitatem,& fortitudi
nemificut de aiiquare notabititer albadicitur
.q, }joc efi albiorniue.
10 Filix If. i, in vefiib.coloratis crpretiofis deprxda hofiiufubiatism
1 1 Qui pra;bcbac ornamcnca aurca. de hojlium prxda.
1 2. Culcui. idefi , ornatuli, iliud euim vocatnr cultus aUcuius, circd
quod efi multum intentus , mutieres autemfunt mttltum intcntx circa
ornojumfuum. cr ideo ornatum huiufmodi hic vocatearim cultum.
I
j
Quomodo . verba ifia vei fcntentia piurics rcpctuntur in iflo
lugubri carmine ,ficHt &in cantico i<etitia illud qnod eiiprimum vel
principale ibi piiiries rcpetttur
.
14
lonachas. Hicponitur iamentatiofinguiarisfuper Ionati)a, totjf
Dauid cum fingulariter diiigcbat . idco fubditur.
1
5
Amabilis.!^odp6t intcliigi dupticiter,uno modopaffinc.i.plnf'
quam amancur mulieres,& tamcn iile amor cfi mH^tnmfcruidHSyfuun
dum qiiod dicitur j.Efd. 4
c. Multi dcm ct cs faiLti f unt proptcr
vxorcs kus.i.propterferuentem amorem ipfarum..Aiio modo attiui,
tdcfi,ptus qudm muticres ddigunt, qu-t tamcn aiiqnando valdeferuen
tcr amant.Et huic confonat quodfubditur. Sicut matcr.
CAP.
xM O R A L I T E R.
t
primi libri,morcaIic.^s iftac6cigicpropcerpcccacu,&: hoc
cft
cff a viucncib.u.ildcconlidcianduin,&: m.i>:iinea pcigccib.
ad bclium,nc &; ipti fint irrctiti aliquo pcccato graui 6c con
tingatc-is iim'lisp(rni,vcl ctiammaioringchcnna.
A J:) D 1 T I o.
In a.lib.Rcg. i .cap.vbi dicitur Etprxcepit vt docerentfiiios lu
daarcum,&c.
Hoc pr^ccptum vt quidam Htbreorum cxpofitorcs di
cunt,cftde fublfantialibus lamentationis cuius ratiocft.
Nam in hoc carminc princip.iliter intcndcbat Dauid plan-
gcrc inualitudmc populi &: debilitatc in fortioru eius qui in
patria &: in locis cxccUis fuerunt turpitcr dcui6li . Ex (luo
infcrcbac
infcrcbatlamecando,
q,
ia non crac modus dcfcndcndi poj
pulum &; patriam nifi pcrartcm fagictandi , fccundumqua
artcm"dcbiliorcs f.cpc po0iint fortiorcs cis dcbdlarc.quod
fic contingicin pugna quc ficcum gladio, in quo magisrcj
quiricuranimivirihcas,&: brachijforcicudo. Idcirco tanqua
pro^'mium fui carminis pr^mifichoclamcntacoricjdlcens:
Tr^iccpit vt docerent .
y
II
D
dicHcf^.Quamfuntftulciqiiibiis hocaccidit?Oporccbac e-
nimeos
incclligere,qiJ volens oftcndcre vcheincncia &: lin
cerica!:eamoris,eam
adduxic fimilicudinem.Taca eft.n. viri
dtfcwtio in mulierem,vcdicacur ,I{elmqHst ho patrl- &matrcm
^aAho-ebit uxodfuxSinomodocTQ^o coiuntho macrimonij
cfficu
vnamcarnem, icacciaeo-
riim
qvii fincerc amanc animas
vnic atfodio.
jfi
R. Lcui. Mulicris amortam
fprcis elt , vc fl maricus eam lam
percuiferic ,
& illi malcdixenc,
non
potric vel m modico minui
anior cius,imo plcrunquc arc:l;ius
diligic
.
C A P. II.
Cap. II. jzi
bron.feptem aucem annis poftea i ceceris tribubus .
jc Ambrof Dauid dcbicum flbi inipcrium diu diffulic
,
qf
fciebac Dco authoredebcri,doccns non pr<^ripicdu rcgnil,
eciam fi debeacur,fed expetbndum vcfuo ccporedeferat'
.
Vcinam hunc virum imjcaci cffcnc pofieri, no cacas bcllorii
D
Apolog.l.p;.^
Dauid.fap.c.
a
P
a
TG;t/(r/j"^.Ilabb.AfcenfloDa
Xuid cum duabus vxonbus
in
Hc-bron ,
fignificac conuoca-
tionem
duorum populorum m
cccleiiarn
cacholicam . Hcbron
cnim
incerprccacur coniugium
.
Solaauccm ecclelia ca"lcltisre-
o-is i^onfa cli . Illuc duxic Dauid
Imgulos viros cu domo fua,qiiia
finguli fidcles ifi illam focieca-
tcpcr cuangelij priedicacioncm
conuocancur ,
vbi non efi difiin-
cboIudiEii5<:Gra:ci.
Theodorccus . Deus iuffic
Jauidi vc primum afccndcrcc
quod
C A P. II.
g
Gitiir pofl: h^cconlu- r
luitDauidciominudi
^
ces: Num afcedam in
5
vna deciuicatibuslu-
da? t ait diis ad eum.
Aiccndc, Dixirq; Da-
perculiffimus accrbicatcs
.
b Feneruntque. Rabb. Quia fu-
perbis &:concemptoribus gra-
tiam Dei fpernentibus eleSifa
ma prasdicacionis&vircucijfiu
dio coficccur Chriftu rcge effe
in populo fuo , cui daca cfiYjm-
nispocefias incxlo&in tcrra.
c Dixitque . Rab. Rcdemptori
noflro inultum placct, qui ope
ra malorCi qui in peccatis mor-
uid.Quoafceda?Etrn 4 cui funt,obliuioni traditdam
ditci,inHebron. Afcendit crgoDauid &
^
"^"do,ncccaqu.rdominodi
du? vxores eius, Achinoe lczrahclins, &: A-
bigail vxor Nabal Carmeli, lcd & viros qui
'erant cum eo duxic Dauid lingulos cum do
ipliccnt imitaturjRd qu^ pr^ce
pic facerc recordatur
fi lofcp. Dauid mificadviros
Libes,laudans & approbans eo-
rum virtuccm
,
& agcns gratias
morua,&maieruntinoppidisHebr6. Ve- ^ pro f^udio quod dirca dctun-
b
nerunt(};viriluda,&vnxeruntibi Dauid vt
<^ios habucrant
.
a ^Hocplcnius fcriptam eftin Pajnliporacno.
regnarctfuperdomuluda tEt annuntiaru
eit Dauid,quod viri labes Gaiaad iepelifsec
Saul MillcergoDauidnuntiosad virosla
E
illuc.
ptrSrin^lh cKe ST
c bes Galaad.Dixitq; adeos : Benedidivosa
ui habicarinc, &: morcui fuerinc domino qui feciftis milericordiam hanc cu
fcpulci. Pia:cerca,excr>buiuda
domino vcltro Saul,&fcpehftiseii.Htnunc
erac Dauid , huius autcm cnbus
. , ^ ,
^
.
.^ .
illo ceporc mccropolis erac He- d
recribuet VODisquide dominuS milencor-
bron. Hieruf.ilem cnim tencbac
Jiam & veritace,fed &cgo redda
'
gratiam,
eoquodfeccricisiverbu iftud, Coforcentur
manus veftra:,& eftote filij fortirudinis. Li-
ceccnim mortuus fic donnnus vefter Saul,
fQMifi dicar,ero vobis loco Saul.
tame vnxit me domus luda in rege fibi. Ab
ner aute filius Ner,princcps excrcims Saul
,
tuhc Isbofech fiiium Saul,&; circunduxit cii
t
n
lebufari. Trjbus auccm luda Da
uidcm ,
vc qui ex ca cfTec cribu
,
diligebac plufquam alios.Fx"f,
jaucem pofuic ,proeligunc.Diui-
'nocnim olco, cum vnxeracdiui
nusprophcta. Scmel cnimfuit
I
vnctus a Samuele, bis autem fiiit
(j
pronimciatus rex . Primum qui-
jdeiufiragijs ttibus luda inHe-
brbn
d ^. B^cniuuctvobis dnminusmife
nVorc/i^.Hicro.in pra^fcnti fecu-
\o,vmtatenj^m futuro
,
quia mi-
fericordia quc in pr^fcnci fecu-
lo cnbuicur ad comparacionem
xternx mifericordia; menda-
ciumefi.
c isbafith . Rab. Qni interpre-
tatur {ilius cofufionis Abnerau
xiliate, qui interpretatur patns
lucerna, regnauit fuper vniuer-
fum Ifracl , &:foladomus luda
fcqucbatur Dauid
,
quia folis
credetib. Sc vereconfitcntibus
fcquentibus Chrifium in ca:te-
ris crror confufionis regnauit
,
diabolo infiigantequi irun.figti
ratfe in angeli<m lucis
.
f Circumdu. InHcbrarodicitur:
Tradiixit emn in Mcihanaiiyn
,
quod interpretat^cafira , tradu-
xic
ti Reg. ;i.d.
Lib.trad.
Heb.
tbonum.
i.Cor.ii.(;.
NICOLAVS D LYRA.
C A
P, U.
1 TGitur.Tofita lamentationc Sat,lis,hic confcquenter defcribii in~
X.
iVitutio fucctfforis.Habuit autem duplicem fuccejforem, vnu de
i're.f.Dauid,qui i.wi inunCius erat ex diuma elsSiione. .Aliu defaSio
fcilicet.Isbofeih , qHcminflituit .Abner princcfs tnilitite. Etioprimo
agiturd infliuitione Daiiidjfecundodeinflitutione Isbofeth,ibi . Ab-
ner a.\xt.tmio de proccjfu vtriufq; ii/.Egrcflijfqi cfi Abner . Cir-
caprimumdicidir ,
'.
-
2 Pofi hxc.Licet htret ius inregno,quia erat inun[ius ex pracepto
diuino^tamen nolwt intrare
poffeffionem abfque dinino confiiio ,
quia
actingit a finc vfquc ad finem toftiter,& difponic omnia fua
uiter.
5
Kumafcend^im.DeiUisprimoqujefiuit, qtiia magis confidebat
de horninibns lilius tribus.,eo quod cjfet de eadem tribu
.
4
Quv) afcendam.HdZ^ifj refponftane de tribu luda,conuenientcr
qUiXric dc loco
.
5 EtrcfponditciinHebron. Qjtiainillaciuitatefuntfepulti^
qua-
quatuorprincipa!espatriarch.-e,proutdi^imfuitGc^.2.}.pr'>pterqS
Caleb illuc init ad orandum dominum ex dmoiione, p<ouc diSinni fuit
T^m.i }.!& lof.i
.i^.propter quod dominus uoiuit,quod ibi imiperct rc
gnum Dauid .
6 Veneruntque.Tcr/a/i' inun6ius,primo in domo patris
,
ut diilH
Vnflio D.mid
fuiifiipra i.aii. i G.cap.Secundo iu Hebronfupcr tribnm luda
,
ut hic
^'''P^'^'''
habctur.Tertio fupcr tottm populum Jfrael, ui habcturinf.^.cap.In
ftgnum quod bonus catholicus regno cxlrjii dignns dcbct h-ibtre un&io
mmfpintnffiiKi^i in curdeper ueram fidem, in orspcr confeff.omw,in
operepcrfuficiaM conneyfaiionem.Etquia, boiius rex debet cffegraius
fubditis defrMo fidditaiis &pietatis,idzo confqucnier ojicdiiur gra
titndo ipjins Dauid s\ gauiros labes Galaaddefcpultura Saulis <6'
fi-
liorim eius.Ei patet litera .
7
Abncr.Hzc confsqnctcrponitur inflitutio ipftuslsbofeth defa&o.
/ pater litcra.Sciendum tamen quod \a.Sa.dicit bic, qund hocfaiu
fuit ad uirilicandHm iierbum domini ad lacob Gen.
3
ji. licgcs ex
te cgredicntur,^?" tamen omnes
filtj
eiuserant n ui prxter BcniU'
minf&ftc fignificattmfuit,eo quod de Beniamin ejfent duo regcsfuttt
riyfcilicet,Sauly&
Isbojcth .
EgrefTufque
M O R A L I T E R.
1 lgiturpoflhc con. Vcxhoc^utcmo^uocA. Dauid ex diuina rc-
uclacione
aiccndic in Hcbron^q alio nomine vocat^Chana-
tharbc.i.ciuitas quatuor,fignificarur quod ho bon^ voliita-
tis.quiper Dauid tignificat,afccditad pcrfediione quatuor
virtucum
carnalium pinfiinttum &: adiutorium diuinum
^q
quidem pcrfcdtio ciuitas quatuor potefi dici
, dc qua dr A-
pocal.z i .c.ir ciuitas erat in quadro pofita
.
^
6 f^eneruHt.lhi luda interpretatur confitens ,
& io viri luda
di(:uitturilli,quicordcorci?<:opcrc Dcumcofitcntur,'^ ifii
vngcrc
J^auid, idefi, virum virtuofum promoucrc nitutur.
Nanli cfi promotiu in rcgiminc ccmporali , volunt eu he-
rc principem,fi autem in fpiritualibus pontificem vel pra^fi
dentem
.
t
Mific ergo Dauid .Sicut didum eft fupra vltit.cap. i. lib.
Pcrifios virosI.abesfignificanturilliquicooperire Itudenc
quacu bono modo poifimc curpicudine fupcrions fui, &: iptl
func a domino bcnedidi,vii Gen.^.d. Sem &. laphec operie
tcs vcrcnda pacris fui cx hoc receperunc bndichonem.Cha
aucc rcucliis malcdidioiic. Abncr aucem filius Ncr, qui con
fiicuic Isbofech
rcgcm,fignificacilluni qui pcr pocencia fiu
dcc promoucrc indignum.Isbofcch auccm vir cofufionis in
ccrprcc3cur,&: fic fignacillum qui no cft dignus honorc, fcd
inagis vicupcrio.
Tom.z. R 3
EgrefTufque
I
5^3
Glof.ordi &:Nicolai dcLyra.
TH
^
3citfcilicrtvltraIordancn>,&:in
caflnsregcmconrtituit.
A a
r/i/.Rabb,ncnedixit, qiiod Dauidfcptcmannis &:fcx
mcnfibus rcgnauit in Hcbro,quc intcrprctatur coiugiu, vcl
vifio fcmpitcrna,quia Chriflusn'! ccclcliaqu^-cftcius fpofa
pcromnctepushuius vit^"quod fcptenario dicru numcro
dccurrit , rcgnat
,
ris ciuSjhic crat contra Abner coftitutiis prrnceps milirie.cu
quo fucruc fratres fui Abifai &: Alacl , &: ocs annati Dauid
vcnicnfq , ad qiiada fbntc ii i ciuicate Gabaon , .icie coUiui:
t
ad pugnadu. biccce vcro Abncr ad eu, vellc fc ^barc q.s eo

ru hcrcc robuftiorccxcrcitu,c6ucnitincer vtrolq; vtdciodc
cini viros
,
pu-
D
fecundum ilhid
Mat.it.il, Ecce e^n robijliim
fnm ufijue ad co,
fecu. &: quia poft
,
explctioncm
fcna
rij.;. pcrf(.dioncm
boni operis ,
clc-
ftos fuos ad vcru
fabbathum . i. rc-
quicm
fcmpitcr-
*
nam pcrducit, vbi
perfruentur vifio-
re Dci pcrpctua
.
Ert autem Hcbro
pcr
caftrajregemqueconftitLiitfuperGalaad &ruper Afturij&ftiper
jezrahel,& iupcr Ephraim,& luper Beniamin , &: iuper vniuerlimi
Ifracl
. Quadraginta annorum erat Isbofeth tiUus Saul cum regnare
ccepiirct lupcr l{rael,& duobus annis regnauit. Sola autcm domus lu
*
da fcqucbatur Dauid . Et fuit numerus dierum quos comoratus eft
Dauid imperans in Hebron fuper domum luda leptem ani>orum &
b
lex mefium.Egreflulque eft Abner filius Ner
,
&pueri Isbofeth filij
'
Saul dc caftrismGabaon . Porro loab filius sarui::e, &
pueri Dauid
egtefTifunt^&occurrerunteisiuxtapifcinamGabaon.
Et cumin v-
numconueniflcnt,eregione,federunthiexvnapartcpifcin.T,&illi
]
ir.nnturosmitcc-
rcnc,cdLiliiliiic
gladijs vin D.i-
uid, &: ccncnccs
hofiium rapica
lubos, &:latcia
fuis gladiispcr-
fbrarunc ,donec
omncs quaiiex
vno conlljcuco
pcriculo
,
pen-
E
mcicCjhiscade-
tibus cdam rch-
.
qiuis dilabcba^
hcct m Grxcis
codicibus malc
habcatur ,
Arboc
ficut,&:innoftris
f
wldc. cum ,
in Hcbtxo
fcoram legatur Arbc ideft
'
quatuor, quia A-
br3ham,Ifaac,&:
lacob ibi
leruu
,
lus . Fugicnccf-
que loabpcrfc-
qui noccllabat,
prxcipies arma
tis vt fcftinaret,
&: occidcdo no
dcficcrct.CuiUS
etiafratrcs pro-
pcillime dcccr-
tabant . Inccr
t
ciuitas in tribu lu
^ cxaltera.Dixitque
Abneradloab.Surgantpueri &ludant coramno
* cxcrcitus, &i Ab

vStl A?bT,
bis. Et refpondit loab.Surgant . Surrexerunt ergo &
tranfierunt nu-
ZSi"^:^
mero duodecim de Beniamin ex parte Isbofcth filij Saul , &: duode-
cimdepucrisDauid.Apprehenfoquevnufquifque
capite comparis
^
fui,defixitgladiuminlatusconrrarij,&ceeidcruntfimul.
Vocatum
que eft nomen loci illius ager robuftorum in Gabaon . Et ortum eft
bellum durumlfatis in die illa . t
Fugatufque eft Abner &viri Ifrael s
t a
pueris Dauid. Erant autem ibi trcs filij Saruix,Ioab , &
Abifiii
, &
fcpulti
a
Afiel
porroAfaelcurfbrvelociiTimusfuit, quafivnust dccapreis,
*
, r
funt , & macnus ,
r ,

r r i at i aL o
'
quosclariorfuit t
qua:moranturm
fyluis.PerlequebaturautemAlael Abner,&non
'' Afacl, quitan-^f
declinauit ad dexteram neq; ad finiftram,omittens perfcqui Abner.
cam slonam m
Refpexit itaque Abner polt tergum fuum ,& ait: Tu ne es Afael ? c^ui
refpondit:Egofum.Dixitq;ei
Abner: Vadeaddexteram fiueadfi-
niftram,&apprehcndevnumde'adoIefccntibus,&tolletibi t fpo-
liaeius.Noluitautem Afal omit tere quin vrgcret eum . Rurfumque
locutuseft Abner Afaeh Rccede: no!i me fcqui, ne forte compel-
lar t
confodereinterramj&lcuarenonpoterofacicm meam ad
'
loab fratremtuum . Quiaudirecontempfit , &noluit dechnarc.
Adam, licctcum
in loco CalUarix
quidam fufpiccn-
tur.Harcfuitohm
mctropolis Phili-
fihinorum,&ha-
bitaculum gigan-
t
adoIerccB-
tium,pofteaciui-
'""'
tasfaccrdocalis,&:
fugitiuoru, diflat
tpercutcrc.
aMcndianaplaga
ab Hcliamiliarib.
circitcr zi. vbi
qucrcus Abraham
qua:ctiamTercbinchus,qu2e&Mambre ufque adConfta
tini regis imperium monfrrabatur, &: Maufoleu cius in pr:e
fentiarum cernitur . Cumquea nofiris ibidcm ecclctia iam
extruv!ila flt in circumitu,acunttisgentib. Tcrcbinthi locus
fupftitione coIitur,q.a fub ca Abraha angelos hofpicio rece-
3it,hic primu Arbe dida
c,
poffea Hcbio ab vno filioru Ca
eb.Codita eft aiit antefcpte anndsq. Thanisvrbs Acgypti.
3 .gre/7}.Rab.Huc locum lofcphus ita cxponit.Abncr pro
mouit eleilu nimis exercitum,vtc6grcderetur cu tnbu lu
da.Irafcebatur cniin aduerfum eos,a quib.rex Dauid fuerat
ordinat'.Huicoccurrit mifs' loab a Dauid fiU' Saruii^ foro-
ris
pedum veloci-
tacc habuic, vc
ctia cquos cur-
rcdo fupcrarct, .
hicpcrfcqucba-
\^
tur Abncrincu
tram partcmde
chnans.
c Dixitcjue ,Abn.
jc Thcod. Pro-
pofuic ccrtame
(
bcUicum pr(jfia
tifTimis iuucnum.Ludum cnim appellauitcorum cogrcfsu,
an commune &: maximij,fingulariscertam!nis facicnspcti
culii.Numcro attribuia parcs coilcihsijc cx vcroq; cxercicu.
Abner detribu Bcniamin pnnccps cxcrcit*^ Saul
,
pueros
Dauid ad prarhum prouocauit . c Saulus nccdu apotfolus
dc tribu Beniamin Pharifxus,apoftolos ad certamcn prouo
,
cauicac neci Scephani inccrfuit.
d Torro .Afael curfor Toelocilfimusfiiit quafi vnus de capris . Grcg.
Afacl fignihcat cos quos vehemcs arripies furor in preccps
ducit,quiin codcfurorisimpctu tatocautius dcclinadl sut,
j
qunncoinfanerapiiJtur,vndeAbner.i.patris
lucerna fugit,
qtiia
NICOLAVS DE LYRA.
I EgrcfTufq; Hic confcquente-r poniturrtriufq^regis inflituti pro-
ceffus,quiaIihofeth procedcbatfemper deficiedo^Dauid aut proficien-
do,qHod oflenditur in duobus,primoin virorum Ifbofcthdebdllatione,
fecundo in ipfius .Abner cum Dauid confa:derat'.o>ie,ca.^.Circaprimu
frimo ponitur dcbcllatorii cogregatiojecundo pavtis Isbofeth depref-
/io./i/.Fugatufq; eft hhncv.tertio belli ceffatio,ibi. Pcrfcqucnti
bus iiut.Circaprimumfciendum,quQd qiiantum ex litera vidctur ,Ab
tierprinceps militix Isbofeth,ct loab princeps exercitus Dauid condi-
xerat adinuicem,vt conucnirent adlocum certim , et ibi vidcrentpu-
gnamfingularem aliqucrum ex vnaparte &cx altera , ad videndntn
probitatemvirorum vtriufqucpartis, zl^hoceii quoddicitur.
z Etcum in mmm.i.invnum loctm d> tcrminatum.
3
R Tc^ionc.i.exercitus Dauidexvnaparte , zr
exercittis Isbofeth
ex altera.Et pifcinaerat in mcdio,ideft, congregatio aquartim pluuia
lium invnafoueajicutfokt efje in campis pro animatibus potandis
.
4
Sin^am.Hoc ef},ad prxlium apti
.
J
Elludant.i.oflendant fartiiudinemfuam
&
prohitatem . Vnde
fckn-
fciendnm,(p iflud verbiim qucd hic poniiur Aqniuocu
(Jt adlndire,&
occidere,& etiam ad quypam aliajicut dilumfuit Gen. 1 1 , hic aute
poniturpro occiddre,ideofuhditur
.
6 Apprchenfoque.Ar qtio vidctur,quod exvtraqueparte fuerunt
inteifeiii,licct Ipfephns dicat,qnod illifoli de parte Isbofcth fucrunt
interfeli,fed magis credendum eii texti<i,qa lofcpDUsfrcquentei'dicit
aliquatcxtui dijfona,vndcfnbditur. Vocatumqj.i Htbrxo hetur
c apus coci forum,eo
q,
mutuisgladijs cocifi ceciderut tbi ifli &iUi.
7
Etortum QjtiaiHis occiflsvierque cxcrcitus incepit pngnareai
inuicemadfuoimn vindi&am .
8 Fugatufquc/J/c confeqnenter defcribitur partis Ishofeth dehelU
tio.Etpatet ttterapaucis exceptis.
9
Porro.jr hocpatet quodpuf^fjauerunt pcditando,atin'r non com-
mendvetnr de velociiate curjHslfed magis equns portans ipjiim.
10 Qiiafl vn.Hyperbole
efl, ad doiotandH eius agititat^ exceltcnt?t
1 1 Pcrlcqueb.^tur aut Afacl Abncr &: uondechni.l\epHtans
fibi ad magnamgluriamfi
poflet dcu ncere mititi.-<:principcm
.
12. t lcunrc.Cogitabat emm ,Abner quod Danidfinatiter prXHaU-
ret,
M O R A L I T E R.
1 ^^fir"^'PcrAbnerquimouitcontcniioncni cotra viros,
Dauid.
Dauid,fignificatur quod illi qui indignum promouerenitri
tur, &: contentioncs 6c brigas raouct pro impio,&:
ticut iftc
I
Abncr
i
y^
II.
Resum.
Cap. II.
J26
lad pcrffqiii no
ccllanr. Neccilc
cll fn!m,vtqui
fuieccs rcprime
rc conantur, no
'1-
ic in furorc eri-
"^"
ganc,lVdiiquid
'eli c anquilliDi-
tisoftcndcnc,q-
dam vero ilibcs-
: litcr profcranc
,
inquibuscx ob-
liquoanimu fu-
rencis punganc.
Vnde Abncrp-
'
fequcncem non
cda. , fcd auer-
'
la halfa pcrfora-
uic. Exmucro-
ne cnun percu-
tere eft impctu
apercx increpa-
cionis obuiare
.
Aucrdi aucem
hatia ferire eft
turenccm intra-
quiiie cx quibuf
dam cangerc, &:
iquali
paiccndo
fuperare. Afael
(
auccm-protinus
occumbit
,
quia
coni-
fine fcrro mo-
riuntur
.
a .yin ignnras
^
quiadodorum lingua qux fupernum Dj. Ijrnen indicat, commot^mencesdum .5<:p.irciribifenriunt, & camcn rc-
D
j
cumperabrupca furons mencem cuufpuim ferri coaipi- fponforuinracionc in incimis fubcranquillicacc tanguntur
cic&iconcra irafccnccm vcrborumduli .mi.tc lacula rcd- ab co quo fc crcxcrant ffacim caduiic. Qiiia crgo a furo-
derc,quariperi"cqucnccuinon vulcfcrirc. Scdcumiracun- ris fui impetu fub lenitatis pcrculljune rciiliunt
,
quafi
. di nulla fc conli
;
dcracione mici-
TConuerfa.
. .
#.i gant,&:qua(i A- tPerculfit ergocum Abncr t
auerfahaltaininguinc, & transrodit,
*
&mortuuscftineodem !oco . C)mnesc];quitranllbantperlocuni m
quoceciderat Afael, &mortuuserat, fubfiftebant. Perrequentibus ?
autem loab & Abifai fairientcm Abner , foloccubuit. Et vcnerunt
vlquead cullern taquasduclusqui eftexaduerfo
t vailis, &:t itincris
defcrti in Gabaon . Congregatique iunt fihj Beniamin ad Abner , &:
^ Einiiieiujoiislcci.
conglobatiinvnumcuneum fteterunt in fummitatettumuli vnius,
&: exclamauit Abncr,ad lonb , &ait : Num t vlquc ad internecioneni
a 1H>.-bra;us nonhabct tiuii. b Vna ialus v;cha nullara fjietare iilutcm . c Cmn dcf^icjatur iicglefta viia pto viii-
f
ciifpide lan-
.
ceEintjiiinu
qu'}dpencuujajit
colU.
atfprtatio. InHe
bra:o habetur:
^nignora;, cjHod
am.tr.is erit jinis.
^ pj^ ^,i^^
fi
populum dslere .
nit.ris .
'
.j4 Procopius.
Non ccquu eft,
t
collis,
inquic , VC vi-
t
in feculnm
dorcs omnes
vel perpctno
bus cctiatur .
v iolos ad vuum
'""*
s'^'*""-
4
conciicur excin
j
guere . Sctpe-
6 numero cnim
loabiViuitDominustfilocuWsfaiflesmane, recefTifretpopulasper- 7
q^'i f^^cundum
tnifiiorutus
. .
r_r r
prclnim racmc, fuiiits, i.Sur.
dcnuo vincun-
p"tpuen, &
Cr ., .,
liidant &c,
tur : & qui a-
,,^
lios pcriequun-
tuus mucro defaruiet ? A n ignoras
,
quod t periculofa fit delperatio?
Viquequo non dices populo , vt omitta t periequi fratres fuos ? t aic
Id e.} , fi pacm ptt !lcs .
fequensfratremluum. t Inionuitergoloab buccina, & fteticomnis
exercitus, necper(LCUti(untvltra Iirael,neque iniereccrtamen . Ab-
ner autem, &: viricmsabicrunt percampeftria Moab totaillanodle,
&tranfieruntIordancm , &luItrataomniBethoron,veneruntadca-
ftra . Porro loab reucrius omiiTo Abner concjrcfjauit omnem popu-
lum , &dcfuerunt de pueris Dauid decem & nouem viri , excepco A-

(e
faele . Serui aucem Dauid percultlerunc de Beniamin , &: de viris qui
erant cum Abner,crecentos lexagmca, qui &: morcui func . Tuleruncq;
Afael, &:iepelierunceuminfepulchro pacris lui in Bechlehem . ec
ambulauerunt cora nocle loab , & viri qui eranc cum eo , & in ipfo
crepulculo peruenerunc in Hebron
.
tur
,
vcrtuntur
in fuga. Qu_am-
obrcm dicitex
treina amaracf
Cognatio-
nem etiam re-
uocans in me-
moriam,ei per-
milic.quod vo-
luic
.
^CAP.
^
NICOLAVS DE LYRA.
^ ret.,& tuncindigeretgyatia ipfius loab , tfui eratmaiorindomo
Dauid : propter quod reformidabat occiderefrairem eius
.
1
I Percufsit. idefl^cotra cum ferfa. Si cmm de ligno hafix percuffif-
I
fei eum , vi dixernnt aliqui , non poluijfdt eum ita traisfodijfe, ma-
ximt quia armatus erat ,
iicui leuibus armis . In Hebneo habetur
:
Percu fsit crgo cum poft cpar . idejl, circa membra vit.ilia , vbi
efi i&us mortalis
,
1 In m^\xmc.InH:brohabetur:la<^uiat3L. fcilicet,cofla,fub
1 quafunt memhra vita'ia .
\ j
l>cxkquen. Hic cofifequ:nter dsfcribitur, helli ceffatio duplici de
ciufa. Trimapropter noBemfuperuenientem,qux notatur cu dicitur:
Soloccubuit. Secunda proptcr periculum interfeciionis ex vtraque
pme, qiiiafilij Beniaminfc recolligentes circa .Abner parahantfe ad
ponendH totumpro toto adfortunam . propter quod clamauit ad loab.
4
An i^novas.fcilicettdefuga abfq; bellc.q.d.tu non debes ignorare,
quia
quia per talem modtm vtraqueparsponit totum pro toto
, &ftc eflin
peiiculo, ctii non debcbaut expvni, ideo fubditur
.
5
yfquequo. fectmdofignum cejfatwnis
.
6 Wt omit. Suia ifii &iUi erant cultores Dci &de eadem leg e, &
ideo non crat honum dejtru6lionem huius partis, vel illius quxrere. Cui
loah affentiens dixit
.
7
Si iocu. Hoc
eflfi
citius ifla verba dixijfes ,
bellttm citius ceffajfet,
aliqui Hebrcei dicunt, cphxc eil litera : Si non locutus fuiiTcs ma-
ne, fcilicet,verbim,quodpr<dixifli inprincipio : Surgant pucri &
ludant coram nobis. receffijfetpopulids abJ'quebeUo,Cjuia occafione
illius dili,
&
fequentisfali ortumJtiit bellum , vtpatctexprdilis,
Ctgra paientvfqueibi
.
% pACCpto. Licet effet dcpueris Datiidficut &alij interfe5li,tamen
mors eius per fe
expriiriitur, quiaplusponderabatur quam omntum a-
liorum propttr quod de eiusjepultura fpecialiter ag tur , Etpatet li-
tera. Sepulturatameniflafuit poflquamloab , ef exercitus redie-
rant in Hebron , licct aniefcribatur
.
CAP.
MORALITER.
t
Abncrdccontentioncfuarcportauit confufionem mul-
cis
tis de fuis bcllatoribus occills de prglio fugiendo,fic Dei iu-
dicio iufto pro indignis conccncioncs mouenccs confufto-
ncm icportanc frcqucnter,& vtinam effet fcmpcr
.
Tom.z. R 4
J27
Glorordin.&:N)colaideLyra.
jiS
i
C A P, 1 1 I.
4!tacflngo, Rabb. Domiis Dauid c^lcftis Icri;("j-
lcm qua: pnrtim pci cgrinatiir m rc: ris
,
partim
cum dommo rcgnac iii calis . Domus vcro Saul
fupcrbi &
impij rc-
gis cft ii.ibylo qu.x fa
cic fornicari omnes
i,.Pm.3.
gcntcs. Inccrhaslon-
ga ronccrc.jcio cft
,
qui.-'. qu^ kcundir.n
carncm cil
,
pcric-
quitur eamqiicficu-
dum fpincum clK
Scd domus Duid ^-
fcdu filiorum gau-
dct, & in pcrfccutio-
nc dcmus Saulisdc-
ficit in fua iniquit.r-
te , & tandcm fccun-
dumerita fuainpro-
fundum abyffi fub-
nicrgctur
,
c
Ada cft
Hjcinpartudicicnroccubiiiir;. vn ic infcqucntbus fcri-
D
ptum c\.\:l%'t!ir Micholjilix S.ml iion fl;i..titsfi!i!is, vpiueaddicm
mortis fujcqiua in ipfo partu occubuic.
J<
Thcod. LcxquidcmiulTitne vxjravirodimilTi,5i:alij
*^'
coniunctn,rcucrccicturadpnorcm maricum,quod cc Dcus
figni'icauir pcr Hiorc
A P. III.
er^o lonsa conccrtatio inrcr
doiiium Dauid, &intcrdomij SauUs.
Dauid proficies &c fcmper fciplb robu-
llior,domus aiit Sauluccrefccnsquo-
a Si milns hibe et: taiiifn pauUx cjt^ndo pirete
il !) lii.ir ibi mutc!ii'U.ir , in Hirliroii filicjt.
miam^c^p.j.ScdDa-
uid no dimifcratMi:
'
chol , fcd parcr illius
c.im iniquc al^duda
.
2,
acoiiiugc, alij d^de-
1 r^c Vis ergo crat ma-
+ criinonium
, &: qux
cum illo fucr.ic con-
iundio. Dauidcrgo
non cfl Icgcmcranf-
gicirus : fcd S:iul qui
Rabbantis.
[, T^t^ue . Scx fllil
qui n?ti funt Daiiid
in Hcbrcn perfcdlio-
tteuehatfe ncmfandorum figni
pro domo,
ficant ,quidcfpirira-
'mfdcm*
^' <^oniugio Chrifti &:
Ko^"*
EcclcficpcrSpirimf-
f.indi gratiam quoci-
dicoriuncur.
c Jn LiU. Rabban.
Ha;c clt Mi chol,qux
folavxordicicur, ^a d
Isbofeth^ait
cam Dauid in .idolc-
fccncia fua primam
C forcicus cit vxorcm .
Ha:c
tidie. t Natiq; func fex filij Dauid i He-
__
bron Fuitqueprimogenituseius Am-
mon dc Achinoam kzrahelitidc ht polteum Cheicab de 4
l^ichoiconiunxical.
... .,
v7 I i.r> 1
^
Airi c\-
tcri.ViolcnCKjauccm
Abigail vxore NabaiCarmch. porrotcrtius Ablalon,nUus
pKris ignofccnsDa-
Maacha, filiceThohnairegisGcfllir. QuartusauteAdonias,
fihusHaggith. EtquintusSaphaijafiiius Abital. Sextusquo-
j
a Egla f(i.iv>.oi ai'i)cllaiiir,rjiiain rccuiioum leg,cm nui>tia iieratcrpit.
que letraam de Egla vxore Dauid.Hi nati funt Uauid in He-
6
bron . Cumcrgoelfetpriehum intcrdomum Dauid&domu
^
uid
,
rurfus acccpic v-
xorcm
.
d T^unquid caput m-
nis, &c. '!< Hicrony.^.
Acli diccrcc: Propccr
te, &propccrdomii
Saul, AbncrfiiiusNer ^rcccbatdomum Saul . Fuer.it autcm
"
P'^tris tui
,
dicorca-
Sauli concubina nonnne Reipha hua Au .
Ingreliulq; elt aa
ludam ,eoqu6d non.i
..,
.
aTnn.b.r_neconcnb>nainvend>ca..s,cgnumv!uri^ct.
rcducam domUm If
'
eam Abncr . Dixitque Isbofeth ad Abncr : Quarc mgrellus es 10
i..,^.|acj o.iu:d. qucm
a Ira caula tu t vt nuu De tianstcietui regnumad Dauid. r
yrj^^^^m /.[tJ. j--^
adconcubinampatrismci? Q^ii iratusnimispropterverbau
^^.^1, &:rea;narurum
a Ideit.vUisScabominabiUs.
f
Ca.)ut canis, ideft, princeps Uultoxam,& quafi
j',,n"r vniil^^-rflim If-i
lauamuunconraChiiitujndommi.
iup>.t v^iii.i..i uiiii i\
i
c : Nuquid caput ca'nis cgo lum aduerfus^ ludam
i^
^^^-^g^J'^^^^^^^^^^^^^
co quod a donio lu- -iij
dalichabcrcturficut F"!
S ^l.itrntus
hodie? Ipfemihi fecithiEc, qui fecerim
mifcricordiam fu-
per domum Saul patris tui
, & fuper fiatres 6l proximo
NICOLAVS DE LYllA.
C A P. 1 1 L
I in \6la cft . Ofienfa debilit.:tione reg-ii Isbofeih ex fuorim dehel'
X^
utionc, hic confnjuentsr hoc idem ofieditur ex .Abncr cunDa
Piuifio. uidjaeJeratione. Ctycaqitodpmifiiititur Dauidprofc^us .fecundo ip~
ftns .ylbncrfadm, ibr. Cumergo eflccpi ^4ium . Vriniwn autem
ofleruiitur, cmdicitur .
Z Da.uid pro. in potcjiate
&muUitudine
, quia aliqui de nouofibi
iungebantitr quoiidie
.
3
Et fempcr. refpefiu tcmporis prteriti:quiafemper crefcebat eii4S
fotfflas, crefcebut e iam inprole. ideofubditur : Natique . fequitur.
4
Et pofl. /fif aotem.i.Taral.z.xicatur
Daniel,&hocfui{ nomen
eius primum fecundum quod dicn hic B^.Su.fed quia tunc erant aliqui
derifores diccites.quoderatfiltm T^<ibal^ &
qnod .Abigail ipfum con
cepcrit quando Daitid eam accepitvxorem
: ideo adoflendtndnm Im
ejfefalfum, mutata
efl a Deo liusfacies
, CT alfimilata efl faciei Da-
uid. Et cxtttnc -pocatus di Chcleab
, quod nomcnfonat in Hcbr. quaft
fater,
vel fimilis patri
.
y
Scxtus. ifte yocatusfuit ?^.nhan fecundum
Jof^ph m
.
6 De Egla. JftafuitMicholfilia Saul,
<S vocaturEgla. i.vitulafe-
cundum proprietatem idiomaiis Hebrjn, & vocaturftc, eo qubdftiit ei
(otiiunfla in iiiuentute,
&ei valde dik&a, eo modo loqucn di quo dixit
Samfon Jndic i^J.
SinonarafIctisinvitulamca,&c.
7
Vxorc.
7
Vxorc. Licet enim in vcteriteflamento
viri poffent
habcreplnret
V.x>^res fimulyilla tamen quxprimo accipiebatur, vxorfpecialitervO'
ca'miu\pr:)ptcr q.od lacobdixitde l{achdGen.^4.f.
di\os gcnuic
mihi vxor mea. .Alia autem nou fic:
^uatt.uisfccnnduhi veritatcm
effmt
vxore?.. Michdautemprimofuit coniunSa Datiid &idco vo-
caturfpecialitcr eiut iyxxir .
8 Cumcr^o. Hic confqu2nter dcfcribitnr ipfius .Abner cum Da-
u:d foiilus ,c^
priiii:> dffcribitur huliis confaideratlonis occafio . fe-
cundo ipfaconfatderaiiOfihi. Milkergo. Occafio
autcirt fmt thr-
batio .Abner cantra Isbofeih occafio.e cuiufdam miilieris
,
& hoc no-
tatur cum dicit:ir
.
9 Fuerac. idefl,vxor no primaria,fedprima adiun5la,fic enim nomt
nauturfedkndie vxvresin veieri teftmento,
vtpatet in pf.nbus locis,
I o Quarc. D cunt aliqul, qiiod ^bmr ingreff.tsfwl ad eam concu-
bitu matrimoniaffperausptr hoc obt>nere regnim.ficnt iJ-
.Aduuiat
petiuit .Abifu habere vxonm, vt habetur infrd
3
.lib.z.cap.alij au em
diciint,qu6d ingrcffusfuit ad eam fo,n:cani ,
quod redundab^-st in ue-
recundiam Isbojeth jilii SaiU ; &ideo flprimo modofuerit ,
iielfccun-
do,mirito difpliciiit ipft Isbofith ,
I I Qui iratus nimis prop. &:c. 0 quod multafcccratproptcr ip-
fumlibofeth
,
I i Nunquid caput canis cgo fum. id
efl
, uiHs &
abominabilis
flcut
canis caput, erga tribum Iiida, de qu^ erat Daiild . / 'el aliter:
caput cmis,idefl,tatrans contra Dauid &tribumliida^ne obiineant
rcgnum contra te,
Ectu
M O R A L I T E 11.
1 Taaaeflergo. Seouitur: Dai-idpro. Pcr Dauid quiintcrpre-
tatur maini lorcis.boiuis princeps vd pr.Elacus fignifkatur,
quia mictic maiuim fuam .nd torcia. iVr Saul auccm,qui in-
tcrprct.iturabutcns
malus princcps vcl pr.i;lacus
,
quoniam
abutiCpotcflatc libi data. Pcrhoc crgoquod dr: Damdprofi.
flgnificacurproccflusboni
pixbci vcl principisinfc,
i^ in
luisriibditisdcbonommcliu.s,fccundum
illud Pfil.
8j. b.
Jbimtdeuirtutein
iiirtHtem,uidebitur
Deus deorum in Sun.l^cr hoc
autcm quod dicitur
.
t
DornHs amm. figai ficatur dcfcaus mali pra:lati vcl princi-
pis
pis in fc,& in fuis fubdicis, quancum ad bonum
vircutis
.
10 Dixit Isbofcth ad .Abiier: Quareingrcf Sicucdictiuil
fupra.
Abncrconacus fuicconftitucrcrcgc Isbol"cch,3i: iwavc :
qni^
Dauid in rcgno ius habcbac cx diuina clcdbone. Per hoc
igi
tur quod inccr ipfos ofca fu ic difjordia , lignificacur q
intcc
promoucnccm indignum&ipfuni piomocum Dci
ludicio
ticqucnccroritur diitcnfio, cx qua fcquicur vcriufquc
ruina,
& fic fuic in propoiico.Namoccarionchuiusiiifcordix
Ab-
ncr iuicid Dauid in Hcbron
,
&: ibidcm fuic 'nccrfcchis,
&
ipfo mortuo Isboic-ch tuit incntc prortcrnacus , cx
quo Re-
chab & Banaa acccpcrunt aud.jciam incrandi domuni
Isbo-
fcth,6<: intcrficicndi eum, vc habccur cap.fcquen.
y-9
11.
Resum. 111.
y3o
cultura & relidlo errorc c6fufionis cu autore fuo diabolo
ad D
verii Dauid,idc-ft,Chrifiuni venircfcflinct. Na&Ioabqui
Abncr in doloIoc]ucns,i.V pcrcuticnsininguincinterfecic,
hoftem antiquum figniMcat,cjuiiidcles fradulcnter fub-
uertit,&:perli-
,
,, .
bidinis conta-
eius, &non tradiditeinmanu DauiJ
, &tut requifi fti in me quod
^
gionem inter-
aiffuerespromulicrchodie. HasciciatDeus Abnerj&h.-ccaddatei,
^
Hat.Ioabenini
.^
'j.
jTA-jrr- r
injmicus
, vei
miiquomodomrauitdominusDauid, licraciam cumeo,vttransre-
5 idcm pater in-
ratur rcgnum de domo Saul , &eleuctur thronus Dauid fuper Ifracl
,
4
t
^rprecatur: om
& fuper ludam , a Dan vfque Berfabee . Et non potuit ei relpondere
quicquam,quiametuebatillum. Mj(icergo Abnernuntios ad Dauid
c.
in Hebron pro fe dicentes . Cuius ell: terra? Et vtloqucrenrur: Fac me 7
cum^-amicitiasj&eritmanusmeatccum,
&reducamadte vniucrfum
^
Ifrael.Quiait. OptimeEgo faciamtecumamicitias . Sedvnam rem
\
ii petoatc,dicens.Nonvidcbisfaciemmeam antequamadduxerismi-
9
^^^0
cmincm
hiMicholfiiiam Sau],&ficvcnics&videbisme. Mific autem Dauid
10
nuntiosad Isbofeth filium Saul,dicens . t Rcdde vxorem nieam Mi-
a S
Supetins ducenti lcgumiir,(eii SauIccnRmi foliu.auit.
chol,quamdcTpondicentum prcepunjs philillhijm. Mifitcrgolsbo-
i,
feth , &tuhteam a viro fuo Phaltielfilio Lais . Scquebatur eam vir
^^
a f Qiiiaamitlcbatcamquamnonccgnouerat.eoquodiUadiliijensDiuidfonper triilis crat. ^)
fuusploVansvfqueBahurim Etdixitadeum Abner. Vade
, &rcuer-
terc. Qui reuerlus cft : Sermonemquoque intulit Abneradfeniores/4
Ifraeljdicens. Tamheriquamnudiuftertius quarrcbatisDauid vtre-
gnaretfupervos. Nuncergofacite, quoniamdominuslocutuseftad ij ficare.qui fcm
Dauid, dicens. In manuferui mei Uauidfaluabo populum meum
p"rinimicifue-
IfraeldemanuPhihfthijmomnium, & inimicorum eius. Locutus
rum,&:fidcm
. , , , cftautem AbneretiamadBeniamin . c abijc vc ioqueretur ad Da-i^
Chritfi vbique
idoloru
*
pcifccuti tunt.
cultura
^ Tercuffit
F
S
latratus canis,&: co quod princcps cfict canum, id cf^,fiuIto
i rumhominum.
a T^nyid&bisfaciemmramantecjH.Tm &c. Jfi Hicron. Eff hic
defcdus, Sc neceflana fubauditio
,
qua rcfponditfe fcitur
Abncr ad Da-
. uid,fehancrc
':
" non pollc face-
rCjVt ci Michol
cduccrct
,
eo
:uod frater ei'
cx cam habc-
.
, rct in potcl^a-
te , 6t rcfponfo
cxcufitionis ra
tione plcnoab
co Dauid accc-
ti
pto,mifilTe pro
caad fratre ci'
I
Isbofcth legi
tiir, ficut fcque
tia dcclarant.
b Sermoncm.
j Rabb. Abner
ihortat"' vniuer-
fum Ifrael, vt
rclitto , Isbo-
feth filio Saul
ad Dauid con-
ueniat, quia do
dorcs fandli.
qui patris lu-
cerna dicutur,
lLiminefidci&
fcienticT pleni,
Dmncsgetcs cx
qprcta
n um cnimini-
quorumdiabo-
kiscaputcf^.vn
dc: Fos ex patre
lilibolo cfiis . Ab
hrx :ntcrfc(^io-
nc Dauid im-
E
numis efl, quia
tcntar, qui om-
ncs
,
homincs
^ , ^ ,g
vult laluosficri.
"
'*
vcl clfe . Pcr in-
uid;am autem
diabolimorsin
trauit in orbe.
Potcft foab per
fona &c nomi-
nepopuUim Iii
d.torum figni-
NICOLAVS DE LYRA.
t Etturcquififli,&c. quaft diceret-.bemdeberes tacere.
'.
Uxc faciat Dcus,&:c. i.tot mala &plura (juam alicui mifero,
Niliquomodoiurauitdominus.Hoc
efi,
nifi impleam uer'
:'M domini.
Vt tran fcratur TC^T\\\n\?>:c.adDau\d.Kc^v\um tuum.
Et non potuit ei rcfpodcre quicquam.2'a? quia leboseth no
rat homo aluuius ualorir.tum q.iia .Abner rcgebat totam domum il-
\m , &habebat in manufua totam militiam.
I' Mifit cr^o.Toftta occaftone confcedera:ionis cum Dauid: hic con
:qtKnttr ponitur
ipfa confxderatio.& primo pernuntiosjfecundoper
\tipfim,ibi:Et ahiit .Circa primum dicitur :Mii\t crgo Abner
iiuntios,&c.ij^ uidendum qiialiterpojfct,cum eof^dus contrahere.
'
Diccntcs.fcilicet ex nomine .Abner.
'
Cuius clf tcrra. Qn^aft dicercnt,tua de iure,ex quo uoluit te Deus
i regem eligere.CMerapatent ufque ibi:
> Non vidcbis facicm mcamantcquam adduxeris mihi Mi
ihol. yolehat enitn Dauid,& debebat pr^cauere honorifuo.Fucrat
mim Dauid uxorefua iaiufie Jpoiiutus.et ideo inprimis uoluil eam fi-
ireUiiui.
Mifit autcm Dauid nuntios ad Isbofcth. Quia .Abner ref-
ripfc rat ipfi Dai'.id,quod non poteratftbi reducere Michol nift de yo-
intatc Isbcfeth,cuius eratforor . &ideo tunc Dauid petiuii eam ab
>fo Ifbojttb.
i Mifit crgo Isbofcth.Je confilio .Abner.
Et tulit
1 2 Et tulit eam a viro fio Phaltiel filio Lais. Thaltiel 110 erat
uir fuui niftputatittus,qui.:fciidU'U ueritaiem erat uxor Dauid : nec
potcrat ftmul hab re dtios uirosfecundum ueritatem,quiafjunquam
fuit
liciturn muUeri h.jbt re plnres uiros/imul.
j 3
Scqucbacurq ; eam vir fuus plc. Diciit expofitores nofiri com
muniter,(jui>d plorahat e x gattdio,eo quod ad uirnm fiium
rcducchatur
abfijue boc quod ea tttigiffettfed ficttt fororcmfruafftt.Erat enim do~
Bor in le^e,&fciebatftbi tf]c illicitnm eam tagere carnaiiio ipfo Da
uid kitiente,ftcutdilumf-iiifitp i.lib. 25. c .B^.Sa. didc quodflebat
dolens,co quod exercitiiim iti ignfperfe^iionis ab co recdebat. l{cp'''
tabat enim excrciuum rnagninperfi 6t:onis tMcm dominaftc pdcinam
&nohilem ftruareftcur jororem abfque copula carnali
.
14
Scmonem quoquc dcc.fc.i.ut adbarerent ipfi Dauidfciens,
quod alij unlgares istoi defacili fcqwrentur.
1
5
Locutus idefl,a.l illos de tnbu Beniamin,ifios cnim oportebatfpe
cialius &ejficacius in incere,eo quod in promotione Dauid tran-fi-
rebatur regnum detribu eorum
.
1 6 Et abiit vt Ioquerctur,vSic. Confequenter dsfcrihitur confxde-
ratio Abner pcrfeipfum ,
quia perfonaliter ucnit adDauid. Etprimo
dcfcribitur huiufmodi cofcederatio ariucabiUs,fecundofoederisuiolatio
detefiabilis,ibi.Nunt'mum ci\ itaque. tettio occifi
tumulaiio uene
r<:fc//;V.Dixitautem Dauid. Circaprirr.umfciedvi.,quodifia cor,fce'^
deratiofuit amicabilis.Tum ex parte .Abner i;enie>itis.,'iuia
ante incli
nanerunt corda filiorum Ifrat l ad Dcttld uipalet ex prxd.i.s.;urn ex
parte Dauid recipientis,rui eum amii,abiliier^& bortorifice
receperat
&hoc notatur,cum dicitur,
_ ,
1 Ettccic
M O R A L I T E R.
.
Mifttergo^bner nuvi.a i da. ad contrahcndum cij co ami-
:uam.&: u a D.;uid Chnfli figura fuitndco Abncr i hoc ge-
c typum pcccatoiis p9nitcntis<Sc Chrifto rcconciliariqu.c-
ntis.Pcr
nuciosautcciusintclligutur viri boni &L rcligiofi
cr quoru orationcs p^nitcns fpcrat , &: quxrit Chrifio rc-
< Mcili.iri cxcn^pk, Cinturioius ^Luc.y.a.qui mititludaEos
d Clujflun,,vt pcr coi flrui fui fdnacioucm impctrarct.
2s((/ vi-
9
J^n videbis. Quq interpretat^aqua ex omnibus, &ideo fl-
gn.atl.achrymasvcrspeniccnti.c,qux de pcccatisomnibus
dcbct effc. Pcr hoc autcm quod Dau;d Abncr ad fe vcnicn-
tem & Mi < hol .ndducctcm gratuifc rcccpit,&: magnum co-
uiuium ei fccit iignilic.atur quod Chriftus vcrc pijnitcntcm
rccipitgratiofc.
&: cum rcficitEuchaufiia' f;jcramento,in
cuius figura
dicitur de Chtifto,Luc.i j.a.Ha/)md<or reci-
pit &
manducai eum iliis.
n
I Glorordi
&Nicolai dcLyra.
532
nonp.-)tu licrpcTfiiadercrc!;!, dctcriorcm niinam ajgref-
D
fus,c-iimiicvidir.E: Abncrquidjmhoc modoablonb dolo
pircmftiis
c!t,promortc,licutdiccbat , tiatis fui Azad',
vt tamcii vcni.js h.-ibuit,prom.-tu propni princip.itus ic
honoris quciu h.ibcrc potcrat apud rcgcm. Ex his ici-
ouc debct con-
a VcrcufJitUlummjngmnr^^c. 4 Thcodo. loabpr.rtcxtum
A quidem habcbat c^dcm Azehs.cuifjmaurcinuHia.
Scic-
<^xfli.
batenimforcvtillc pncclfetcxcrcitui,qui
vniucrsii Ifraclc
adduccbatad rtgcm . Impcradi crgodclidcnu cuarmauic
adc^dcm iUius fat.cdam.Rexautcpiancoptifiuis , &cum
luxic
,
qui iniu-

r o

uid in Hebron omrtia o^ixx. pl;)cuerant Ifraeii, &vniuerIo Benia-
niin. Vcnirque ad Dauidin
Hcbroncum viginti viris. E
t
fcc it
Dauid
Abncr&virisciusquivcncrantcumeo,conuiuium.
Etdixit
Abner ad
Dauid;Surgam vt congregcm ad re dominum meum rc-
gem omnem ifrael, & incam tecij foedus,& impcrcsomnibus (icut
dcfideraranima
tua.Cumergodtduxiflet Dauid Abncr ,&ille iflet
in pace, (htim pueri {3auid & loab vcnenintt cxfis latronibus cum
pra:da magna nimis. Abner autcm non crat cum l-^auid in Hebron,
quiaiadimifcratcum,&
profedusfueratinpacc. htloab &omnis
exercitusquicratcumeo,pofl:eavenerunt
. Nuntiatumcft: itaque
*
ucniunc
loab a narratibus.Venit Abner filius Ner ad regem,&: dimifitcum ,
">rfus
&abijtin
pace.EtingreflTuseft loab adrcge,&ait:Quidfeci/H ? Ec-
tcailris.
ftc tucrat inccr-
fcrtus , & cum
qui iiiiuflc \\\-
tcrfccerat,niul-
ti5 fubiecit cxc-
cratii>nibus .Sc-
niinis autc pro-
fluuia laborans
& lcprofus , cx
lcgcimmnndus.
& fcparatus a
communi con-
ucrfationc cum
ciuibus . B.icu-
lo autcm vtun-
tur, qui funt mu
tilato corporc .
Aquila cum no-
minp.uit ci^cum.
Excciatiis cfi au
tcm illius ge-
nus,&:ci impre-
cacus omnc gc-
nus imbccilliu-
tqoimaroa
^y^^ corporis ,
paupertatcm cx
tremam, pcr gla
"^
dium , occilio-
ncm, poflrcmo
autcm luflic e-
tiam vc pcrime
+
cadat. rctur
.
L^Aiiriq.
^ lofcph.Ioab
mctucns nc Da
fidciarc
,
qiiili-
hct, quanca ^
qualia
,
prxfu-
munt homincs
proptcr auari-
tig zchim
, &
principatus af-
fcctu, cumnul-
liccdcrcvolunt.
Nam concupi-
fccntcs hgc .ndi-
pifci , pcr multa
mnla ad eapcr-
Quz
mctucn-
tcs amittcic
>
multo dctcrio-*
B
tel pacificc.
fT>3n.T}x*
Aft.io.f.
cap.
cevenit
Abneradte.Quaredimififticum,&abijt,&:rtceirit? Igno- 5 ribus ^adioni
ras Abner
filiumNer,quoni.aadhoc venitvtdecipcrette, &fcirec
exitum tuum S^ introitii tuum,& nofret omnia qu^ agis? t Egreflus
itaq;IoabaDauidmifitniiciospo(l:
Abner, &rcduxiteumacifl:er-
^
na Sira ignornntcDauid.Cumq; rediflet Abnerin Hcbron, feorsu
"^
adduxiteum loabadmedium portx,vtloquereturei tindolo. Et
^
t T
Et Iud.ti f ue heietici qiiofUam iirxfules cccicfi.i; ob defsnlioncm tiJei neciueiunt. y
perciilfit illiiibiin inguine , & mortuus efl:in ultionem fanguinis
'
A(ael fratriseius. QuodcumaudiflTetDauidremiam ge(tam,ait:
a T Ne confcniicns neci vidciaiur.
Mundus ego fum,& regnum meum apud t Deum vfque in fcmpi-
li
f
ludioiuni pcifid.ain 8c mifcriam rotat. a TliinciiKs.fSc faccrdotespri>uli.
ternum a (anguine Abner filij Ner,&' veniat fup caput Io'ab
& fuper
'5
a T Synagoga.f.lathani genciationem maloium.vt lequiratur ab cis cmnis fanguis lU ;as uui ctfijlus eft fuper tc, lam
, b T\'.ii "sdefiaeuis flucns.
uid in,honorc
b omnem domu patris eius,necdeficiat de domoloabfiuxu feminis
primi ordniiSCO _
a
f
ln!labihtatemhirefis&inundan.T:voluptati. b f
Vltione iiuiiu. c 1
Qu_ de cel o defcendit
.
thtucrct Abncr,
^ fulbnes &leprofus,&tenesfu(um,&:cades gladio, &indigespane.
jpfc vcro dccrc-
^
^ i.
lccrct,& militinE
H
bus , vc ca rcci-
ncanc, implican-
cur.
b Fluxum fmi-
nis . luxta litc-
ramvidcturim-
prccan cfflucn-
tiam libidinis
,
lcpra: plagam
,
cfiaminationc, tP
inimici fubiace-
**
rc gladio, medi-
care.
c Tenensfufnm.
Auguf^. Per
ambitum , vcr-
borum notatur
quifallaciamfua
dcfcndcrc nitii^
d Czdens . iiui
dmittcrct principanim
,
vi.im pcfTimnm & mahgniflimam
cogitauit,vccidccralicrciapudrcgcm .Sedcum hisvcrbis
non
gladiopncutit, r
gUdiopertbit. WcxQtici gladio oris perfodiuipnus gladio im-
pitatis confofli.
'
^
Marm
H li
NICOLAVS DE LYRA.
I Et fecic Dau id Abncr. ValdefuUnne infaedensfignumjtmiliter
exparte
.jhnirrecedeniis.adhoc enim a regc reccfjit , vt promifjim
impUretin (fftBH,r,uod
notati-r ibi:
i Surgam vc congrcgcm ,
&C. Similiterex parte Dauideum di-
m ttenus:<]ia ad iffum
honurandum conduxit eum per aliquod via,
fpatium.idcu fubdii ur.
5
Cum ergo dcduxifIcc,&c.Cxtcr.i pa>ent in,li(era.
4
Nunciatum cfl itaquc. Hc confeqnenter ollenditurfsdcris vio-
latio drtcit.ibiiii.primu in ipfius .Abnerfalfa diffamattone, cumfubdi
turpofle.i:
5
Ignoras Ahncr.,&cc.Q^od eratfalfHm,vtpatet expr^cedentibus^
^uia -penerat ad hocvtperficcret regnum eius. Secundo infubdolaeius
rcdf^one^c um dici u :
6 Milit nuntios..^J nducendum eum quaft rex haberet cum co lo-
qui cr fibiaic: re altqua^jweomiftjfit
,
quod tamenfuitfilum &abf-
quefcitu DauidyVCpwet in itera.
7
Et rcduxit cum.5/c antem vocabarur locus ille
,
eo quod ciflerna
ilUa crat in quadam via communi eudiverfus Syriam,vt dicut aliqtti,
Jn Hibrto habetur:A ciftcrnafapicntia:. quia ibi crat qnxdamfa-
pientia n otabilis &graticfa . Tei tio oflendii ur dttcfiabilis ex dolofa
vcciftone,<um dictiir:
8 Adduxic cum. Fingcndo quod vellet ei loquifccreth exparte Da-
uidt
uidfideofubditur:
j>
VtloqacrcniV. qi4odpatetexefe&u,cumfubditur:
10 Ecpcrcufricillum.(^/JiV/w//o///'//)>-.<;cj(Wcrfrfe!f effe
in
tuto,eo quod iam erat curn rcge Dculd cotifdcratus:& per cofequens
cum omnibus altjs de domo regis. quario ofienditur deteflabilis expar
te caufx cum dicitur:
1 1 In vl tioncm. jQe caufa erat )!ulla,eo qiiod ^bner interfecerat
eum inbcllofs dcfendendo,nec potens aliter manumeius cuadere,vt
pa tet exfupra di3is.^liqui vero dicuni.^quud nonfclum imerfcciteu
pro ifla caiifa,fed motus inuidia:quia timebat ne Dauidfacerct.Ab>ter
frincipem militi^Jicutfucrat cum saule,et hoc rfifatis viriftmile:^4
cx fimili ifiterfecii ^inafan.,vt l.abetur ir.fra 20.C.& hocfuitpeffi'
mu.propter quodDauid detciians i^udfaBun',dixit.
II Mundus cgo ium.Fohbatenmfciriab omnibus.^talis pro-
ditio nm eratfatla per enmitum quia horrebat tale homicidium ,
ttoit
quta fi
populus babuiffet eumfufpeBum de hocfalo,mei ito abhorruif-
Jct eius domiiiium: propter quod iwprecabatur facientibus
multipUx
malunt.di.
1
3
Vcniat fupcr capiic loab.Scilicet vindi&a a Deoprofangfunt
Jtbner tffufuJit imprccatur quinque mala
,
vidtlicetfluxumfeminis,
lepram.,& debilitatem,ibi:
1
4
Tcncns {\x{umMcbrM dici^jit appodiamentum &gladiuw,&
>
famtm.
j
Pixicl
133
II- Rcgutn. Cap. III.
534
( a
Manus tutnonfuntligatx,&c. -j: Hieron. Noncsiurebelli ftans ipfepniTiusfiiper monumcntum fleuit.&alijshocce
D
capcus,&: manus cux non funcligac^, &pcdcscompedibus lebrare contradidir.
i^ asgrauati, ficut eoi um manus folcnt ligari & pcdes vinciri, * Ambroflus. D;'pofitis infulis poteftatis,excquiarum iu AnoLr. pro
qliTin pr(jliocapi folent.Dolo igitur non virib. pereptus es. fta curauit.Quo facio docuit etiam aduerfari js fid^ pmmif- Djmdc.7.
^{ lofcph. Da-
uid erat folici-
tus ne contra
fidem t\: iuiiu-
randum agere
videret' quod
exhibuerat Ab
ner. Prxccpit
autem flere, &
lugere,&: lame
^'
tanoes fieri fu
Igitiirloab & Abifai fr.iter eius interfecerunt Abner, coquod occi-
diflet Afaelfratremcorum in Gabaon in pr^lio. Dixic autem Dauid
ad Ioab,&: adomnem populum qui erat cumeo:t Scinditeveftimen-
ta veftra> &accingimmifaccis & plangiteanteexequias Abner. Por-
rorex Dauidfequebatur ferecrum. Cumcjue fepeliffent Abner in He-
bron, leuauit rex Dauid vocem fuam, &: fleuic fupertumulum Ab-
ner. Fleuitautem&omnispopulus i-Hangensquerex &:Iugens Ab-
famcflcferuan
dam.honoian-
daquoquc,&:i
hoffe virnire. fruprii.b.
b Dolicatus. An-
Si.iaisiii.f.
tiqui delicata
diccbant dijs
cofecrata
,
qua:
nunc dicimus
dcdicata
.
c Torro ifli
fi-
perviru,&e- ner, ait : Nequaquam vtfolent moritignaui, mortuus eil: Abner. Ma- 4
i^sarnix, &c.
lUS COrnUsfole a 0 m- 11,-. /^,i-.i- l.rr-,^- Rj- >/.^^c rni nni-i fii n- + /-^m-.-, .^., J;U.,o ^r^..y, M Inf('nhl1<;.
ti
lus corpusfole
nibus honora-
recbfcquijs.Ip
1 fe luges & de-
flcns fequeba-
'?^turloculumcii
l'^fcnioribusatqi
proceribus , o-
liendens deuo
tione circavi-
uos,&triftitia
:ifca dcfun--
aos , &: quod
lon cius confi
io fuidct ex-
:intus.C6fcri
'
jensautem
lofcphus. +
- .
Saru!C hlijsni-
^neojiUati.
hil prcu.olco fa
E
ccre , cum finc
memctipfo po
tcntiores
, fcd
vicem eisrcd-
nus tu^ non func ligata; , & pedes tui non iunt t compedibus aggr.a
uati : fed ficutfolent cadere coram filijs iniquitatis, fic corruifh . Con-
^
geininansque omnis populus fleuit fuper eum.Cumque veniffet vniucr-
y
la multitudo t cibum capere cum Dauid clara adhucdie,iurauiiDa-
^
uiddicens : H^ecfaciat miliiDeuSj&h^Ecaddat, (i anteoccafumfolis
j^
guftauero panem ,
vel aliud quicquam . Omnis popiilus t audiuit , & u
^ac diuinitas
.
placuerunt eis cundla qua: fecit rex in confpedu totius populi . Et co-
*
^
Caufan"ponic
"^"*""
gnouitomne vulgus, &vniuerfus Kfael in die illa, quoniani non adtum propter quam
mifTec arege, vtoccidcretur Abnerfilius Ner. Dixit quoq; rex ad fer-
a S
Qui mc legem lacere voluit fuper omnem aomum Ifiael .
uosfuosrNumignoratiSj quoniam princeps, &maximus cecidit ho-
T
Nondum perfcrte conuiturus
ia-
^ dieinlfrael? Egoautem^ dclica'tusadhucfum,&:vn6lusrex. Porrovi-
^^
c-
^
riifti filij Saruiae ^durifuntmihi, rctribuat dominus facienti malumij aietacioncs
Cius
fuper fcpul-
j^xta malitiam fuam
.
;hruuatUif. &:
fians
Dauid de m-
terfeclore Ab-
neri capitalem
pojnanonfum
pferit. Qnando
enim iulta ira
exercere po--
16 tuit, ci non pe-
percit
.
^CAP.
J=
t
Ixx. diirio-
res, func mc
velforciores.
NICOLAVS DE LYRA.
r DixitautemDauid. Hicconfequc^Jterdefcribituripfius^^er
Hnerabilis tumulatio ex lu&^i Dau d,& totiuspi.pnli, &ieiunio , ^
ilanii:t lu^ubri, &hoc
eft
quod dicitur : Dixit autem. in hoc often-
kns cjuod malefect rat
.
'.
Etadomncmpopulum. Ftfolenniifsfieret negotium.
; Scinditevefhmcnta. HMcnimfiebantapudludxosinfignum
H.tgn tril\iti . Cieterapatent vfque ibi
:
Ncquaquam. FhiponicurpUnlusDaiiidintj)eciaH. Nequa-
Ijuam vt folent. id e7f,timidi, &effoeminati
,
qui videntes contra
fe
\ladium permittuntfe capi,& ligari abffie defenfione. ideofubditur:
vlanustux.
Sed ficut folentcadcre. virifortes &animoft
.
Coram fili js iniquitatis. quiafubftmulatlone amiciti,&pacis
nerjiciunt eos dolose^quos non audereni inuadere manifefte.
'
Cotruifh. Tu.Abnerviroiumforti(lime.
Congcminanfque . Sicutenim mcantilenishtititeverbaprx-
'nentis repetuntur ab alu,s in chorea exiftentibusjic in carmine lugu-
n^bner,verba
Dauidipfum lugendo repctebantur a populo
.
Cuniquc veniilcc vniuctia.poftfepuliuram ipfius .Abner.
lurauic
10 lurauitDauid. sAd maiorcm declarationem futs innocentict
circa mortem .Abncr .
1
1
Hxc faciat mihi Deus . tanturA malum fuut^bKer &plus.
1 1 Si ante occafum foiis,&:c. Et patet iitera vj}jue ibi
:
1
3
Ego autem. In Hebnzo habctur : Tener. & loqu itur metapho
rice. quiaftcut ramufculus tener de ncuoplantatus, vel infcrtus , iridi-
getfomento,& nutritionc. aliter cicb deficcareiur ,fic Dauidpro tunc
multim indigebat auxilio Abner , vt in regnofuo fiaiucretur
, &fir-
marctur . ideo fubditur
.
1
4
Porro viri ifti . loab & ^bifai cum adhi&rentibus
fihi
.
1
5
Duri funt . Quia di&um auxilium mihi neceffarium fubtraxe-
runt . Sed quxrii hic quare Dauideos non puniuit mortc
,ficut pu-
niuit morte eos
,
qui occiderunt Isbofith , vt habeiurfequen.cap. Di-
ccndum,qubdDauidcratinprincipio regni fin , & fola tribu iudn
tuncerat cumeo, quia alia tribus adhucnonerant fibi confcederatie.
Intribuverb luda intcr milites loab c?"
.Abifaierant principales,
& irahebant
poftfe
totammilitiam
,
propter quod Dauideaspuni-
renon potuii tunc
,
propter quod eotum punitionem Dco recommen-
dauit, dicens
:
1
6
Retribuat dominus . Infine etiam viticfupunitionem huiui
faSli iwpofuitfiliofuo Salumoni, vt habeiur infrd j.lib. z.cap.
GAP.
53^
GloCorclm.6c Nicolai deLyra,
ys^
i
C
A
P. .HII,
a r-x ro4'fffm'V/.R.ib.Hiduoviriprincipci
crScincxcr
L-'
cicuIsbolv.th,
&nioiciioAbncrricuc
iraduncHc-
bra-iconliliaci func cum iVIiphiboIcch , vc Isbofccbmccrft-
Ccrcc ,&r ipfvim
dunc . In inijumc pnim fcrirc^rft vitani mcntis carms dclc- D
dlatione pcrtc5r;ire.Non enirnfsbof.Th inopinaca morrc fic
tumbcr-.T, li non ad ingrcirunidoinus muhercm
,
id cH,ad
mcncisadicum molU-mculiodiani dcpuwifcc .Forcis ciiiin
vigilq; fw-nfus prcepoui cordis fonbusdcbccqucm nec negli
'
:cnc!X"iomnus
C A P. IIII.
Vdiuitauccmlsbofeth filiusSaul, quod cecidif- i
f FonuuJ>.
lct Abncrin Hebron , &difl'oIutxruntmaiius
^
a 1 Igiuwaus qu;m poiins rc>]u.itur
cius^omnifcj; Ifrael pcrturb.atuselt
.
P^<^
autem 5
viri principes t latronum erat lilio Saul : Nomcn 4 dijs nudat'
.
if-
vni Baana & nomen alteri Rechab
,
filij Rcm-
^;,Sioms'di
monBerothitcedefiUjs Beniamin. Sic]uidcm&
icioih reputata eit m Bcniamin . tt fiigerunt Berothirarin Gethaim
,
fiicruntque ibi aduenxvfqueintempusiliud . Eracautem lonathxfi-
lio Saul nhus debilis pedibus . Quinoucnnis cnim fiiit, quando venit
nuntius dc Saul & lonatha ex Iczrahel . Tollcnsitaquecum nutrix
fu.i, fiigit . Cumque fi.'ftinarct vt fiigcrer,cecidit,& claudus cftcdus eft.
HabuitqivocabuliiMiphiborcth. Vcnientcs igiturfilij Rcmmon Be-
rothita:, Rechab&Baana^ingreirifiinc !fi.ruentidiedomumIsbolcth,
rinc"b;cui<
^uccsa vVc^Jf^s fe-
b
quidormicbat fuper ftratufimmeridic, &oftianadomuspurganstri-
TOtridiuw"
**
p.iraC.qUi- U Ob-
c 1(:iui(icaufa^..mn-.m!m. vt.eg.dcf^srcv.d.^rcmur, &dJ^
^
dormicrit ,
in
^
ticum,obdormiuit. Ingrcflifuntauteaomulateter,aliumentcslpicas 7 tus,necaho^
jnorcc proprij
rcgcm colhtuc
rcc. ScdMiphi-
bollch conliliu
prodidic . 16 lic.
inducicur:
Erut
auterii lon.jclijcfi-
lius pedibiis dchi-
fMi. n.ira,ucl
//j.Ilh vero tnno
04*.u.
j.^ pcrtcrri:i Ui-
gcrunc in Gj-
g
tnaim fuerucq;
ibivfq; adccm-
pusillud, quo.f.
jndc rcucrlido
inum IshofctU
ingrcflTi func
.
b t ojitjria ,
Rab Ofliaria ti i
ticu purgac,cu
niccis cuftodia
tiiincalerce-
difccrncndo vir
oppnuKic, nec
ignorancia: er-
ror fallac.vnde
bcnc Isbofcch
dici tiir,quicu
itode famina
hoftiiibus gla-
contulioniscft E
qui forci mcn
tiscuftodiamu
nicus non cli:
quia dumvir-:
tutcs fe agcfc
a:ftimat,fubin-
tiacia vitiane-.
fticnte necac.
;
totacrgo virtu.
tc mun:cnduS(.
eftmcncisadi* j(
dommiinlidiatorcs admiccic: quiacumdi.fcrccionis folici-
tudocclTaucric ad inccrficicndum animam mahgnts (piri-
tibus iccr pandic . Qui ingrefti fpicas coliunc.- quia bona-
rum cogjcacionum gcrmuia auferuiic
, atquc in inguip.e
feriunc
,
quia vittuccin cordis dcicctacioue carnis^ occi-
dunc
foraminc neglciJx
cogicacionis
.
ftcs pcnccrcm^
c ^ljfmnT'Usfpicast:itich&c.
;< R.Dauid.
Incraucruncctt}
his,qui cricicumcrancaceepcuri.
m r t
*: Chjld.cus P.araph. Qjjaft cmptorcs cricici mgrefli funt t
d6mum,&: pcrcullcrunc cnixn ui iaccrc fcmoris
Im
.
^
, ^
Trcepit
NICOLAVS DE
LYRA.
C
A P. II II,
1 A Vdiuicaurcm.///tc,) fiquemer defmbiiw totalis defli-n-
JiX
lion^ii Isbofe.h ^erm^rttmtif.s . Et primo defcribnm-
eius uctjio iniqua.ftiwidb punitio ii:fia,'bi : Kcipondcns aucem
Dillid. Circj primwn ftiei.dum
,
cjuod m lihrode Hcbrjicis eju:i-
iiionihiis iicitur
, quoi moriuo ./ibner Isbvftth co>ifliti<it l\rchab &
Ba>iaa , aliai Baana
, efnierant dc tribu Beniamin
, vtpatat m textu
,
dncesfuurumexpeditionum . l^iidehic vbi dicu.irur
, iinncipcs la-
tronum, iu lldrxo habctur : Principcs curmarum,^^/ cunco-
rum p.ijlea
ifli duodefim Miphiboji.h confpiraueruul in mmem
Isbofcth ,
f Miph:b'fnh regem inflituerent qui erat debilis pcdibits
,
&fic facereiit fub
eo qnicquiiyelknt ^ Miphibofeth auiem vidansfe
imptumregno., reuclamt hanc confpirationern auunculofuo.f^Isbo-
fcth : & tunc illifcientesf-im conliHum rcudatum , timorelsbofeth
fugerunt in Githaim
, &fu^runt ibi quonffue redirent latenter ad in^
terftciendum Isbnftth
,
ul jic de eo amplins non timerent . &per hoe
erg.i Dauidgratiam
&mnnera impetrarent . Dicitur etiam in lib, de
Hebr.qusflionibus, quod boc iradunt Htb. Scd ybi hocfit ab tis tradi
tu nef(io,maxime quia I{ab. Sa. qui oidinauitgl. Hebrauasfuper totu
vei.tefl.aliter dicitfuper locum iflum.f.de Hechab &Baana: qnod de
ciuitate Beroth,ut habeiur in textu.& qa illa ciuiias iicec ejfetin tri-
bu Beniarnin tamtn trat propinqui terrje Thihflhinorum. qt ideo mor
tiio Sjtilefilij Ifrael dirniferunt ciuitatem tlLirt: tnicfugienteSy ficttt et
de multis ali^s ciuitatibits,vt hubeturfuprd Ub. i .ca. vlt. et maximh
ie
(iuiiatibns propinquis ipfis Thuiflhis,poflca i(iificfH'j;iliuia^<^nga-
ueru,itf^imidtitudineconfiiiiiUuhor,nnimyUtdcprxdisviuc^et,&
conjim ili
confimili Qccajione latenter &dolosc venerunt ad intcrficiendii Isbf
fitb,-itper hoc d Daiiidmwter.i np^ytarent . Sccundu ig tur v.rumqi^
diflu.n litera in aliquibuslocis efl
aher &
aliter exponcda,qu tame
pro^agnapartcp.net cxpriedi&is fciintlTi viriimq; mca urn^ dictndi.
I^'en:.in.ui ergo adlnerl-L.Audimz raic
J^
tales rumores ciibportanh
i Ecdillblucje. ch
miod^bmcvatprincipsmiliti*JuiX.
5
Diin A\.\tCi\\. id efi.cimthrum
ctirreniium fupci
aduafarios ad ip-
fos fpolianiHm.pyoptcY quod vocantur hic Ltronum principes ,quiit
in t.iLb::smuha eii.:miatrQciniiiexercentnr
.
4
Fiho S.nil, idcfl.de d'mo eius, &abeo inflituti fipcr turmas: fe-
cundumpnmuyii mod'<m dicendifecuidum lyb. dicutur principes
U-
tronumadliteram. Filio Saiil i.infidiantcs ei ad intcrficiendum ip-
furn rationibuspr^ziiBis.Ctcrap.itent
exprMciis vfiue
ibi:
5
Erac auzcm.Sicundii prtmu. modun dicendi fit
hic mentio dc Mi-
phibofcth,eo quiiP^-chab
6" Ba ma v .lebant interficere Isbofeth iit
facermt tlltm rc'^tm,ut fir.ediQuTi cfl.Secundum J{a. Sa. (it mentio ie
eo',e) q:tji hic fcriptura oflcndit qu.iliter regnwn Saul totaliter eef-
fabat,quiapofl mortem Isbifcth de r.u.i in hoc cap.^gitur ,
nonrema-
ncbat
n:fi :fle clauins ai regnum tutaliter ineptus . Caterapateiit ex
diilis vfquc ibr, 6 Ec oftiar ia. Totus iQe verfus non cii in Hcb.ftd
pofl
Htnam pnectdentem huncvcrfus imniediatefquiti^r:
7
IngrclTl. ^"4//
volentes hor.orarerigtrn facicndo Jib: dehoccxe
nium,vt dicunt expofitores no^hifecmdim transtaiioncm iflam .
ht
Heb.autem habttm : Ec vencrunc vfquo ad incdium dor^
nicntCS triticum . i>^od cxponens lia.Sa.didi; i,uod iiai.::
fubfpecie mercatottfni,quufi volentcs cine>e triticnm ,
quia rex difiits
redi:ibus muitnm trtticujn recipiebat,& mircatoribus de longo venicn
tibus ve idiiiai.Cxtera patent,
Rcfpon-
M O R A L I T E R.
j
Duo autem, Pcr iftos duos d^mones flgnificant'.qui Lu. lo.
latrones nominantur . cum d.cicur : Homo
qudamdrfced,'biit
ab H,eri'faleminIericho& incidit inUironts.
Pcr quos fccudum
icxpolitorcs darmtmcs inteDiguntur.
7
l'i:V:f!'f'int. Cuiuscaufa
pnvmitricur,cum dicirur
:
6 Et ofliari.t
.
Cuius fcnfus niyfficus irt gl. ponic'
hoc modo,
Oftiaria triritumpuigac,cu
mcnciscufiodia
difccrncdo vir
fuccs a vicijsicpjijc
:quiiidormieriCin morrcm dnipro-
pnj mhdiacorcs admiccic, q.a fi difcrccionis (olicicudo ccHa.
ucnc.ad jntcrficicndu ammam malignis Ipintibus iccr pan-
dic.qu; mgrcfii Ipicas collunc, ga bonarum
cogic^cionu gcr-
nnna
minaauferunc,acq; in in^uinc
fcriuncunqmavircucccordis
dclcdacionc carnis occiJiincIn ingume. n.fcnre, df vitam
mencis carnis dclcctationc pei forarc.Non.n. Isboicth
inopi
nata morccfuccuberec, li noad ingreUum domus
mulierc,
idcn,ad mcntis adicu mollcm cuftodiam dcpuciflcc .
Fortis
cmm vigilq;fcnfus pra;poni ct)vd :s tor:b.d!.bcc,cucnecnc-
gligcnti j; fomnus oppnnjac,ncc ignoracix crror falUc .
Vn
bi-ne I.sboicth df,quicuftodc fvrminn hoftilibusglidijs
nu-
d;icur,Isbofcch n.vir confulionisdf. Virauccm
confuiioms
cft,qi:i torci mcncis cuftodia non cft municus; quia clum
vir
tutcs fc agcrc aliimat,fubincrantia vitia ncfcicntcmnecaiu.
Totacrgo virtutc munienduscft nKntJsadicus:
nccamho
ftcs inuadant,&: pcnctrcnc foramina ncglc<aa:
cogicanoms.
B^fpon-
537
II. Regum. Cap. IIII.
T38
a Triecepit autemDauid piteris
fms,& interfecemnt eos &c. multa prouJdentia &honorcglonficauitrQ^aprogCciame
^
Theodor. Eos qui Isbofeth occideranc,c^ eiu; 'capuc attu fufcipietis digna fupplicia,o pucaffis mc l.beccr morce iliius
Ierant,extremis menibris
nnicilatosegicin cruccm,eciam (i habicuru.Non enim ahccr gloriam meam f^dare potinUis
exiftimallent fe
Yuiuerfum, if-
tritici. EtpercufTerunt eu in inguine Rechab &Baana fratercius j &
fugerunt
Cum autem ingrefTi fuiflent domum,ilIe dormiebat fuper
leClum fuum in conclaui, &percutientesinterfecerunteum . Subla-
toque capite eius abieiunt per viamtdeferti tota np6le,& attulerunt
caput Isbofcth ad Dauid in Hebron.Dixeruntque ad regem. Ecce ca-
put Isbofeth iilij baul inimici tui qui cjua^rebat animam tuani, & de-
ditdominusdominonoftroregivltionemhodie dc Saul &dciemi-
neeius. Refpondensautem IJauidRechab
, & Baanafracri eius,
filijsRemmonBerothite,dixicad eos . Viuitdominus, quieruit ani
D
raehsregnii ad-
ducerc jUius cx-
de.Rcgis autem
ci infelfi capuc
honorificxtradi
dic fcpulcuriE.
^ lofcph.Da-
uid ,
non eft
fcelere eorum
dekvtacus , led
aic. Opeffimi vi-
ri, anmucacum
me, auceiie hu-
iufmodi credidi
ftis , larcan cum
nialignis homi-
nibus , St munus
credere
,
peili-
mas ,
acbones
incerfedlorum
,
proprij domi-
ni, qui nihilo-
peratus eft ma-
li, &: vos ipfos
mulca
f
Lxx.qux ad
occafum
.
mam meam de omni anguitia
,
quoniameumqui annuntiauerat
mihi&dixerat. tMorruuseftSaul,quipufabatfeprofperanuntia-
re, tenui&occidieuminSiceleg, t cuioportebat me dare merce-
dem pro nuntio
,
quanto magis nunc cum homines impij interfece-
rint virumt innoxium in domo iua iuper lecSlum iuum, non c]ua;ram
a
fanguinemcius de manu veftra,&auferam vos de terra?Pra;cepic ira-
que Dauid pueris fuis,& in terfecerunt eos . Pr^cidentesque manus &
pedes eorumjfufpenderunt eos fuper pifcinam in Hebron. Caput au
tem Isbofeth tulcrunt,& fepeheruntin fepulchro Abner in Hebro
.
quam vc mcca-
lia velje crcde-
recis.
^ Augufl:.Q_uo- Epift.gi
niam fcnptum
efl , Diligesproxi-r
mum tuu ficut te-
ipfnm, ncmini li-
cct non volencc
occidcrc proxi-
mu, cui nocxpe
dic orcidcrc fc-
ipfum . Oisq.ri-
nj vllalcgicima:
p^tcliacis auto-
ric;,cc hominem
occidit, homici-
daclt ,,cVc.
j: Avnbrof. Da-
uid magis folici
cus tuic , ncin-
nocciuis morce
inuka rclinque-
rcc
,
qunm quo
fuani morcedo-
lcrec
.
a Et
L.i.OfF.c.ri.
tiuftum.
N I C O L A V S D E L Y R A.
I Rcfpondcns auccm Dmid!k.c.Hic confe^uentcr ponitnr occi
ftonii Isbofah iufia punitio,ejuia DauidprAccpit homicidas ifios occi-
di,eo quod mterfcci rant dominunifuum dolofe duli cupiditate,vtpa-
tei ex'prui^is.Et patet l.tera ufjue ibi':
'
*
'
Pra-
2 Prxcidcnccfq;,&:c.pifc.m Hcbron. Inbcopateti etcoinaui
in deteiattoncm cr/minii\,ail declaratione i-anocentix Dauid,vt omni
popido Ifrael notum fieret^quod ilU occifio Lbofet nonfucratfaBa de
uoluntatefeu mandato ipfius Dauid.
3
Cz^\jx.a.\i.S!LC.{c^.di.Q.honorificetatnen cuprincipefux militix.
M O R A L I T R.
t I[efpondens aiiteinD.U!id.Scquizvn.
[- Tr^cepiiitaj;.
Perhocaucemdedic Dauid exeplum prin-
cipi-
"cTpTv^
Er
pcheruit.
Sicomnes

cipibus&priElacis,vcnon parcanc malcfadoribus, qui calia
aguncd corumgraciam confcquendam.
.iunc ad Chri-
*-ltum
, & quafi
'landicndo, di-
\xQi.Osiuum, &
aro lua fumus
,
lumin illo, in-
carnacionem
,
uam ex noftra
acura in virgi-
s vcero fufce-
in gecibns
liun
X, diligunc &
C ^ynxeruntqne.
Rabb. Dauid
bis vndtusdici-
cur, 6c:Chriftus
piius in lud^eis
poft
principacu
pfic .
fc Theo. Qu^am
obrcmfuic Da-
uid ccr vn6lus ?
Per Samuelcm,
dusinHcbroncoramdomino.VnxeruntqueDauidin regem fuper
7
cft^^vndiionem .
Populi aucem
clectiones hi-
C A P. V.
Ttveneruntvniuerfietribusl/raelad Dauidin i
Hebrondicetes, Eccenosfostuum&carotua 1
fumus . Sed d>c heri & nudius tertiuscum ciTet
5
Saul rex fupcr nos,tu eras educens , & reduces .
ifrael.Dixit autem dominusad tc,tu pafces po-
5
pulum mcum Ifracl , & tu eris dux fuper Ifracl.
Veneruntquoque &feniores Ifi-ael ad regem
6
in Hebron,& percuiTit cum eis rex Dauidf^-
F
t
Heb.f.pro-
pinc^ui tui.
QnKft.ij.
cnerancur
.
I
^cwm.Rabb.Prophec?,&
Apoftoliparifide&: deuotio- ftoria appellat vndiones.
cadChriltumconcurrunt. 4c Proc. Iccriiprofuffragijseumreliquiec cribus eligunc.
c Vn-
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. V.
ET
vcncrunc. Hic con/equenter defcribitur inUilutio ipfitis Da
uid in[egralis,&
ftc deinceps inhoc libro agii deregno eius inte
tn qno aliqiifloruit innocenter,
&ficfuit a Deo exaltatus.,aliquan
wxit
infolenter,
e^ tuncfuit ab eo caftigatus. Trimo ergo agitur de
"[innocentia in profperis,Setundo de eius panitentia inpeccatis, et
W^ntiain aduerfis i i.c.Circaprimum,primodefcribiieius confirma
'^fuftotum
regnum.Secundo eiusdenotio erga Dcti.c.6. Tcrtio eius
nttrtatio
contra aduerfariii.c.^ .Quarto eius compajjio ergafxirnu
<) Qninto
eiusgratitudo circa beneficiii,c. lO. Circa priranm ondii,
primo
primo qualiter apopulofit inmiBus.Scciido qualiter fitfama adeptus.
ibi.Etnbijttcx.Ctrca primiidicitur. Et ve.vni. Iam.n. audierant
,
quod .ylbner &Isbofeth nonfnerant defcitu eius occift , <& qtf fuper
hocfuarn
innocentiam declaraucrat manifefle ,
vtpatet expriediSis.
% Ecce no^.^ia omnts trihus defcenderant dc lacob .
j
Cum eflcc,8cc. cu cras educcns.fpnpulitm ad bellum
.
4
Ezrcduccns.Habicade aduerfariis uiijoria .
j
Dixic autcm.q.d.ex hocpatet qitu debes fufcipere honorem
&
oniis regni,qma hoc efl
de uoluntate Dei.
6 Vcnctunt.In q'iibus Babat autoritas &regimen popuU
,
7
ynyLCtuntqfEtficfuit ter inuniiusjicut diBii eflfupra z.cap,
i Filius
MORALITER.
J^tuenerMntvniuerf^ttribus
Ifrael.Scquitur
.
(^nxeruntq;.
Trih.mtcm vicibusfuic Dauid in rcge inun-
tus Primo pcr Samuclcm dc domini mandaco, vc habccur
jp. I .li. 1 6.Sccundo pcr viros Juda vc habccur lup.z.c. Tcr-
10 ab vniucrfis ccibubus Ifracl in hoc loco
.
1'crhocAllegonccfignificacu fuic,qd Chriftus per Da-
uid
uid
fi2uratus,canquadignus rcgix maicftacis ccr fuit decla
racus.Primo in magorix adoracionc:Macc.z.Secundo in ba-
pcizacione, Diccce pacrc:f/ic eflfilius rneus dilc&us,&c.Mat. 3.
Tcrcio in cransfiguracionc fimilicer pcr tcftimonium patris
diccntis:f
Hic cfl filius meiis dileius, ei/c. Matt.
27.
Moralitcr autc pcr triplicc Dauid vniSionem,ri^nificacii
fuic,qdquilibcc
Chriftianus efledebcc ccr inuctus.Primoin
bapcrfmo Sccudo i pfirmacione.Tcrcioi extrema vndione
Etabijt
- /
I
y39
Glofordin.&NicolaideLyra.
540
n Ef^iM</r4j/r<j.Rab.C^ucritur,cur,noninfumuia quadra-
s,intaanni &: fcx nienfcs numcrctur? Qiiodab Hcbr^isduo
busfoluicur modis.Dicuiucnim.quod Dauidiex mcnfib.
Abfjlom filium .fuiun fugcric,&: cos dc fumma rcgni fubcra
dos.D icunt cciam quod fcx mcnlibus in Hcbrcn corporis
laborauic infirniitatc , idcirco
eOS non dcberccomputan Ex
r 1
*1 ^
rKsntedcmtnnsbaptium,dircipu!oshibrecepit .
^
co.n.temporc inHcbro lilum Ifracl. Filius triginca annoium erat Uauiu cu
regnallcdicunt, cxquodcui-
^ reenare ccpi(rct,&quadra"intaannisrcgna
<iis Amalccitis dc ipolijs co-
. it l -^i
^
i 4 -; r^.^^s r,
rum mifit dona lcniotibus lu
""t. In Hcbron rcgnauit iupcr luda iepte an-
Yvc)
fed ab
igcnc te cas
ci SccUudi
piitsbjc c-
nim Daui-
dcin con5
ingrcflurO.
LXX. quia
iniiirrcxc-
runt claudi
da
,
qui icilicct crant in Hc-
bton tV in Bcthel , &: vbi com-
moratus fucrat Dauid . Quod
autcm Dnuid tri2;inta annuru
rcgnarccepit , lignificat quod
dominus nolter cum ciFcc tri-
gmtaannorum, venit ad ba-
ptifmum , & c^pit pr.tdicarc
Euangelium rcgni , cuiuj rc-
gnum fcmpitcrnum ,&: pote-
Itas xtema. Quadragcnarius
vcro numerus, qui cx quatcr-
dcnis confiat , tcmporum iV
bus.quod proh;bercntcumccci ingfedi ci'uit.iccm,dcfpicic
D
tes eum pro maxima niunitione murorij
,
iratus rex Hicro-
folymam obfiderc cepit,&: mulro fiudio &: labore conari vt
cam capcrct,quatcnus in ipfo piincipatus inicio lU.i forticu-
nem dcmonlharct
.
^ Cyrillus. Bearo Dauidi,!,)
rcfliteruntcaxi &ciriudi Icbu ".
f.ci, quo facto mifcre difpcric-
runt
.
^ Tcrtull. Aliquando Daui-
dcin rccupcmcionc Sionis of-
fcndcruntceci rcliftcntcs quo
nunus admitteretur, infigu-
ram populi c3:ci,non admiiiu-
b
nis & fcx menfibusln Hieruiulem aut regna
uittrigintatribusannis fupcromne Ifrael&<
ludam.Etabijcrexj&omnesviri quicratcii 2-
riquandoqucChriflumlilium
Dauid .
d Cepit autem . Rabb. Sicuc
Iof-'phus ait , confccnderc fe-
ftinantibus
,
loab Saruia: filius
pr.cucnic vniuerfos
,
&: con-
fcendcns cacumcn cjamauic
3
rcrum pcrtcflionc ligtiificac
b i H/frH/i/cwkTradunt Hcb.quod Scm fiIiusNoc,qucm
dicunc MclchifcdcchjCodidic S.a]c. Hancpofteacenucrunc
Icbufei,e quibus forcitaeH nobKnkbus.IndcHicrufiilcm,
quali lebus Saiem quic pofl a Salcmonclcrofolyma ,quafl
lcrofalomonia dicta cft
, q
poftca ab Hclio Adriano vocata
c{\ Helia.
c C^cos &claudcs.Q^ui fufiiciut contra te . Hoc diccbat fi-
detcs muns.Auc ita , non ingredicns nili nos aufcrijs
,
quos
inermcs ficuc cccos &:tlaudos arbitraris,&: criupharc pucas.
J
Chaldaeus.Nifircmoucrispcccacorcs & reos, qui dicuc.
Non afccndct Dauid huc
.
j* R.Aben lizra.Ciuitas iffa Hierofolymitana tua erit, fipo
teris per arma tua dcuinccre c^'cos &: claudos, hoc cff, tur-
rim feu fortalitium illud, in quo func imagines cxcq 6c clau
.1 f
Q^ij eiat de geneie Chaiuiia:orum
co inHicrufalc, ad lebuTxum habitatorcm
terr?. Diduniq; elt ad Dauid ab eis N5 ingre
a T
Hos con:tituerant lebufxi fupcr murum .id itriuenduin DauiT.
c
dicris huctmfi abflulens c?cds & claudos di
d
centes.NoningrcdieturOauidhuc.Ccpicac
4 'ad regc,exi^ens militix prin-
Dauid arcem Sion . Hsec eft ciuitus Dauid
5
cipatum . Expulfis crgo rex
dc fumma arcc Icbufaris , &
a:dificans ciuitatcm, vocauit
ea Hicrofolvmam,&: in omni tcmpore impcrij habitauit.
Rab.Dauid lebufcum habit.itorem tcrric de Hierufalc eii-
lo
cicns
fid
d;E,fcd nos fcinuis propugnaculum illud robufhus cfTcjqua fcutun:,gladium,& bcUurn
ns,figniiicat Chnfium contrarias poteff-ates de cordib.
j
clium eiicientem, 6c ibidem manentem . Icbufeus.n.in-
'
tcrprctaturconculcatus, Hjerufalemvifio. Nonlokim.n.,
pcr myftcrium cr ucis omncm principatu diaboli dcftruedo
trophium glorix acquifiuit,fcd etia fidelib. iliis fuper om-'
ncm virtutcm diaboli potcftatciTi dedit,vndc.cte(/fci/>oi/i
potcjiatem calciidt fuperJerpeTaer,(6' fifper fcorpionrs.&c.^h crgo
D.auid eicdisc^cis,& claudis habitauitarcem Si6,&:ciuit.i-
tc fua nominauit.quia cu Chnfius malignos fpiritus &: vicio
ruturbamdc aiacxpulcrit,habitatibi,qu2:meritoarx S;(
.i.fpcculationis vocatur,vt de ea rete dicatur. Fallus efl
in
;
ce locus eitts, et hahitatio eiusin Sion.lLi conftegitfotctiai > anum,
lib.tf.Aat.f.tf.
c
vtatefupcrari poliit.
4 Iofcphus,Icbuf.Eis habitantibus ciuitatcm
, &: claudenti-
bus portas,&: cecos afpcctu,&: claudos
,
omnefque leprofos
addcnfionem regisconihcucntib.fuper murumj&: diceci-
bus>
Dauid arcem Sio ccpit ablatispriuscecis&claudis odicn
tibus animam Dauid.Sic dcminus primaLii in ecclciia gcnri
acquifiuit,rcprobuCis eius fcribis &: Pharif.E;s,q. Cicci &c ciau-
di oderunt animam Chrifh.i.cuis vitamaufcireconatisut.
^
Tropcfuawit.
NICOLAVS DE LYRA,
1 Filius tnpntz.idefl^tri^inta annorum.Cteterapatent
,
9 EtAhut.Hicconfcquenteroflediturqualiterfiiitfamam
adeptus
&hoc cx (juatuor.Trinio expellendo inimicos interiores.Secudo con-
ffde-rando atnicos cxteriores.jbi.M^iit
quoque Hiram . Tcrtio mul
tipluado atnicos interiores i6<,Audierunt crgo. CircaprirnumfciS
iumttjuodinimici interiores erai Icbufxi habitatores Hierufale, quos
non expulcruntfilii Iudajicut diciumfttlt
lof 1 5 &ideo Dauidimtne
diaiepoit regnum iniegraliter dcptum iuitad eos bellandum.fecun-
dumquoddiciiurhic.
5
Did.'A(\,lfludexponi'urdupliciter.
Dicunt enim dolores noflri
(omtnuniter^quodilli Icbufxi infortituditiemurorumfuorum
confidcn
testpcfuerant aliquos houanes aecos &claudos ad propugnacula in
ctnremptum cxen itus Dauid,quafi dicerent,taks
bomimsfujficerent
addefendendumfortalitium.Simileau!emht'iushabeturE-:^c.zj.b,
de ciuitate Tyri.rbi dicitur.?]gmei qui erant in turrib. tuis pha
rctras luas fufpendcrunt in muris tuis per gvrum, ipfi coplc
UcruntpuIchntudincmtuam..^eA/70A/f<z//^/ciot/orMrfc^/
hufdamparuis homtnibus quifunt cubitaUs magnttudinis tantu,et ta
ksfucrunt poftti in turribtts
Tyriadoftentalionefortitudinisloci, qua
fidicereifialesfulficieut ad dc/enfionc turrium.B^.Sa.dicity
qiifii i
ci
&
claudi erant du^ imagincs,quarum vna reprxfentabat Ifaac
,
qui
infinefuit cxcus.vt habctur Gene. ly.&alia jacob, quiclaudicabat
ex lula cutn angelOyUt habctur Gen.}i.Dicit igitur quod lebufxi qui
erant in Hierufalem defcendcrant de .Abimckc,cu quo iniit faedus &
furatncntum
.Abraham,nbabetur Gen.t i.& io videntcspcfitri cius
fi-
M O R A E I T E R.
*. Et abiit.&c.in
H/crw/Tt/.idcftjContra
Icbufcum. Pcr quod fi-
gnificatu
fuitquodChriliuspof^
baptifmu fufi iturus crac
m Hicrufalcad
impugnandum nialitiam Scnbatu&: l^hari-
(^orum
filios .Ahraham crefcetsi,timiicrunt ne aliquando veU.ent eos inuade-
re:& ideopofucruntprxdifiasduas imagines in partefup(riorifi<ifor
talitii,& in ore cttiuslibet imaginis erat fcriptU inrarnentu Abraht.
quafi
dicat pofteri A^brahf non poffunt hunc locu inuadcre:&fecudi
hoc dicuriX,odientes anima Dauidvi hichabetur : inquantum rcputa-
ban t eum tranfgrifforem iuramcnti ^brahx
,
&per confcquens cdi-
bilelfaac &lacob, cuius erant imagines.Dicutur ctia ccect &
claiidi
in plurali,licct effct tantu vna imago reprffcntans c^cii , &alia clau
^
du:eo modo loquendi^quo infacrafcripiura alquado ponitur plurale
profingulari,flcut Exod.^i.a.dicii.lfii funtdij tui Ifracl,er/^?
erat ibi vnu idolum tantum. Dauid autem licite & bene inuafit
locum
illu,quia inramentu .Abrah nonfucrat adfemper , co quod terra illi
fnerat proniiffa.Abrahx
&
fcrnini eius,fedvfq; adtepus cerlP., (j>in'-
du tranfierat quando lofue cepit terram:propter quodfili}
Iudaquan
do ceperunt parte chncatis Hierufalemnon potuerunt tunc expellere .
lebufsUificut dtlTifuit in lofue i^.in fine.fedtempore Dai<idpi{di8u
'
tempus tranfieratyVC dicit I{a.Sa.& ideo licitc eos impugnamt.Secit'
du hoc igitur diiterfimode
efl
e xponenda taliquibus: Nifi abfiuleris
C^cos,&:c.5'ec'/rf dolorss'noflros cornmuniter,qui dicum ifios c-
cos,& claudosfuiffe homines,&pcr cofsquempotctes loqui, ipfi
d<ce
han t verba ifla Dauid dei iforie.Se. undu R^.Sa.qui dicit cvs fu ffe
itrii
ginesydiccbunthoc interpretatiue perfcripturam in oreeoium pofi-
tammodoprxdi^iO,
4
Ccpit autem Dnwd.idefl,Jortalitium illorum Iebujxorum,qnoi
dicehaiur arx Sio<. .ijjcctila -.qiua ; ndc potir.tt longe videri.
5
Hec cft. Ex tuiicsamfuo noa.lnc dcnminauit:qualilcr autem
itt
cejjit hocfortalitiumjubdiiur cum diJtur^
I Propo-
f^orum qui bene flgniflcantur per Icbufrum.eo
quod
inrei
prctatur: prcfcpcmcum.Htdciplis itribitur Muuh.24-^
Fx rub. s Si I ibx lo Tha>
Ja i bypoctitx, qui corMdtiis domoi
viduf
rum oTatione tongafifnulantes^
Stabjlu-
y4
I II.
Reaum. Cap. V.
542
j> a Tropofueraten'mDaitidprttmumt6'c.
* Hjcion.In Hebr^o
1 habcciir,r Dixit Duuid in die ilLi,Ot,ipcrcuJ)int
hb:-fmrh& te~
tigcritfi^ii<lai,<y cUuifos
&acccs ouictices animain Danid. iiibau-
ditur,entprinccps it diix.Aiccdicaiitcni prinnis loab filius
SariHa-,&: tadus eft princcps.C^cd auteni dicic, ^ui tetigent
/ij7/j?,icaintel'
ligendum clt
.
Qui tantx fuc-
ric andacia: &: for
titudiuis , vc ad
T Vt in piincipio rcgrii foitiidine demonftriiet. b TFiincijatum inilitia;. c TQtij fcilicet per fubieftos collcs in ar
ccin confceiKiercc,cam(;ueca|)crct .
a
IPropofueracenimDauid indieillapr.Tmiumtqui percufliflct le

a
1 Qilja
um capii interoiri ciuitatcarcem obtuiete nonpoterat. b T
C^u;. crat luper mutum .
b
bur9um,& tetigiflet domatu ti(lulas,&: abftulifscc claudos &c?cos
*
vfque veniac, hc
'^
odientcs animam Dauid.Idcirco}"dicicur iii prouerbio.f Cxcus&4
claudus noh intrabuntiin tcmplum.Habitauic auce Dauid in arce t
d Sion,&:vocauiceaciuitateDauid,&aedificauitpgyrua Mcllo&:
\
incrinfecus.Et ingrediebatur proficiens atque ruccicrce.s,& domi-
e nus Oeusexcrcituucratcumeo.Miiitqaoq;HiramrexTyn nun-
tios ad Dauidj^ ligna cedrina &artifices lignorum, artificesq; la-
pidiiadpaneteSj&ajdificauerutdomumDauid. HccognouicDa-
uid quoniam cofirmaflct eum dominus regem fuper Ifrael,&: quo
niara cxaltafsct regnum cius iiiper popuiii iuum Ifrael. Accepic er-
a ^ Diueifas cccleli.i.
^
go Dauid adhuc concubinas & vxores de Hierufale poflquam vc
murum cmitacis
hallafuafiiiulam
"i'
qua: in niuro eft
tangat ipfeprin
cepseric.
I
b DowjrK? ideft,
I
tcdorum ,
filtu-
,
las appcllacaquie
dudus dc plum-
bo vcl tegulata-
dos pcr quos a-
quaibacfupcrmu
rum per cocam ci
\ uitacem.
quorum arte mcntcs func incorrupta:, &: tangl lapides qua-
tuor virtutibus quadracte,licdomiis
D.iuid.i.cxclelia Chri-
fti 3;dificatur,&: cognofcicur quod
Oeus noIh-Q Dauid coii
fitmauitrcgcin fupcr Ifiacl.i.vidcnccs
Ucum.
f Coiuubioas . -^ Augu.Non
taciledignoJcitiirquascon-
cubinas appcUcc
fcriprura,i.S:quas
vxores quando-
quidcm 5c Agar
dicta cft uxor
,
qux poftea dici-
tur concubina,C<<:
Ccthura. c an-
cilhr quas dedc-
runr llachji &c
Jjauirofuo. N;ii
torce,oniniscon-
cubinauxor, noii
autcm omnis u-
'*
xorcocubina inoi
re loquendi fch-
pturarii appcllac'';
idcll , uc Sara 6c
Rebccca 6c Ua
&:Rad'icl,cocubi
iiiEdici non pof-
'3
D
eip.fo.
tguipercuflTj
rit lebiifrij
,
&attigcritte
S^orum cana-
lem.&abftii-
lerit ca:c'is &
claiidos odio
habitosab ani
ma Dauidis
rub.erit dux
,
vtleeitur.i.i.
paral.a.b.
fam fci'enam fcu
^ "crat d^Hebro.Natique funt Dauid &alij filij &c filia:
.
Ezhxc no-
h^reticorum dog
Illlllcl ^UI UIU l
fln primo Paial.Simuia.
mina eorum aui naci funt ei in Hicrufalem, Sarnifa, & Soab , &
fHiquaiuoi filij Ci BC11.0.-C filiaAinihel. a l^ln Paial.lebaat b flnfaial.Napheg. c In Paial.laphie.
Nachan,& balomon,&Iebahar,&: Elifua,& Nepheg,& Iaphia,&
a ^Iii Paial.HeliaJe.
Elifama, &Elidda
,
&EliphaIet. Audierunt ergo Philifthijm,
finc,Agaruero3<:
mata figurant
qu^dominusper
loab idcft,pr2di

caroresdcliru)t.
Iebufa:us concul
:?.ns,hfjCeltGen
:ilitas
q
ante fidc pccpta Dcicoculcabat. Uc Icbufeus calca
:us,q.adiabo|usadnoc.ilcat, 6c fuoloabcalcadus lubditur.
1 Et dificaui(.A loco ita dicto,fubaudi muru;^ intnnfeco
.
ubaudialium murij,hoc ell, muniuic vrbem duplici inuro.

.MifitcjHoq;.Hira. uiuesexcelsc.h^celtGcnrilicasin Chri

ttoexcclja. niitiosmitticad Dauid.i.dodorcsad Chriftii,6i
^')eosccdrinaligna.i.incorruptos &: forces,5d artificcs.i.cos
quorum
Cethura Hc Bala
&Zelpha,&uxo
rcs &c concubin^.
Rabb.inus. H.Ere
t;coru ccclelias
q
ir fub Chriftiani no
minis titulo fe
manere gloriantur.Scd quia proptcr lucra carnalia Chriflu
lequuncur,non coniugcs,l"ed concubin.E uocantur . Nunc
vero li reges plures uxorcs,uel concubinas habcnc
,
pecca-
cum efl.-quia figur* tranlierunt
,
pro quibus hoc aliquando
ueniale fuic
.
S
per
KL^itlifuiitSi per Dauid figriificat^ChriltuSjno immerito
r raios cms intcUiguncur; Chrjltiani
,
qui func cx ludx.s
^
^natio-
NICOLAVSDE LYRA.
VtG^o{ucr3X..iluale auttmfumt ijludprxmium non dicitur hic,
ihahctur i .Var.ii Jj.rbi dicitur,T)iyiitc\; Dauid.Qui perculTe
ic lebufxu in primis,erit princeps &dux. f.militu, &fequii
'/(ie.AfccndJCcrgoprimusloabfilms Saruia;, &factus eft
rinceps.
c tct\2^\Kcx..i.jllllicidia qu erant in teSlis domorum,
Et abftuliIIet./.fcoM/(/ej talei,vel imagines.,fecundum dMpliccm
odum dicendiprxdiclu,quiafecundu "piramq; opinionem erant ibi
.
Odicntcs animam.5^/ erant homines odicbant verejt imagines,
prxfentatiue,proitt ejifupra expofitum.
Idcirco dicilur.iew. a i .dJcribiinr,(juod c^cus &claudus no de
nt intrare templum ad exercenium facerdoiHm niinincriiim,{ir illa
riptura ex ijiofa&o tra&acjl adpi ouerbium
i ideji, vtvulgariter
terhominesdiccretur.
c ^dificauic
per gyrum.^/rf dilatauit sidificia illa
.
A Mello.Aff//o erat quxdam vorago qniC erat ante fortalitium
diilum,ita
tawen quod intervoragiaem tllam &murumfortalitvf
at
terr<s:Jpacinm,!n quo Dauid illa xdificia conflruxit.
Et dominus Dcus cx.craccum co.eum infuis operibus mani-
tcdirigtndo,
Mifit quoque Hiram.H/c confequenter oflenditurqualiterDa'
' i amicos
exteriores
muUiplicauitfaciendo amicitiam (um rege Tyri.
Ecligna
I o Ec ligna ccdrina . propter amiciiiam cnim comra^a inter eos
miftt ei ligna de terrafuaper mare
,
I I Et arcificcs.^iia in terra iUa non inueniutur ita bona Ugna,nee
artifices ita expcrtijicut in regno Tyrijecundum quod habetur inf. ^
.
lib.ycap,
^
iz Eccogno.^wM videbatfuiafua in omnibus profperari,nec erat-
aliquis in regno Ifracl,qui auderetfcu vdlet aliquid cotra eum machi
nart, vel hoc forte hab, itper diuinam reudationcm.
I
j
Acccpit.Htc confiquenter oflenditur qualiier multipHcauit ami-
cos interijres,per hoc quod de nam accepit vxores plwes ad rnultipli-
fandtmprokm,qu coitigirctur in maiiimoniwn cum nolnliotib.
&
potetioribus rcgnijui,& Jic ejfsntei affmitate cuniuntli ad- maiore tir
mitatemregmJut.LiCLt enimdediitin.i piotei one & coifciuitiimz
(onfidei e(,omittere tamen non debibatca quxpoteratfacere fcxuniii
prouidcntiam bumanam ad regnifuiflabiiitatem . Etpatct litera boc
excepto qund dicit'<r hic.
1
4
Concubinas. Ly Sc no tenetur hic copulatiue,fd expofttiue, pro
idefl.UU eniin Jucrunt ver<e vxoresfux,fed dicuntur cum ho concubi
nf. eo quod erantjecundaria & non principates
.
1
5
Audicrunt. Hic confequencer ojtendnur qualiter bls expug>ia-^
uit inimicos exteriores,fciLicet Thiliflhaos,confulnit tamen primo do-
minum,vt per eius auxilium dirigeretur &protegereinr. Etpatet lite
ravfqueibi,
'
Vcnic
MORALITER.
'i^tabflul.&e.odientes.
Pcr iftosfignificati fucnmt Scrib? &
|iarif(gi
odietes
animain Chrilti, ficut pacct ex Euan'.
'
JJmipfipcrfccuci
fuerimt Chriflfi vfqucad morce. Fi
igclio.
, _ _ -
_,
. Fucruc
r
\4^'
^^ 'Sorantiam propter quod dc iptis dicit falua-
.Matt.i
yb.Cicifunt &duces cfcorum.Simihtct fucruc clau
111 via
morii,
quod patcc cx hoc.quod irrita feccrunt man
f Vi'
PP^^fCaditioncs
fu.is,vc hibetur Mitt.y. Ipfos m
i'ibitul,c
Chriltusdc
Hierufalc.i.aufcrcn Jjs
p
Ji xit, Luc.
J^g-vbipr^dixicdcltructioncciuicacis
Sc populi pc:rRom.i
> mvlcionc
mortis lu^,
cjuoa implccu tuic anno quadra-
gcUm.j
gefimofccundfiVa^rifli paflrione.
f-
Hjii'fi'>.f Sion.pcr qu.i intclligirur milicansecdefia, eo
quod ibidc pcr milTlonc fpir icus fandi fupcr Apofiolos fuic
fiindaca.In hacauccarce babicac Chriftus
p
gracia, licucdr
Mat.vlc.S^ f.if)
vobifcu f.im omnibus diebus, vfq;
injinem Jcculi.
9
Miftt. l^cT (loc q,
Hira Genulis talia fccic,fuic lignificacu
,
quod Gecilicas in igdificacionc cccleli^' proficcrcc mulcum.
1 5
.Audviunt
fr^o.Pcr hoc auce quod ipli cotrJi Dauid infur
gences ab co fucrunc bisdcbcllaci,fignificatu fuit,quod prin
cipcs
ludeoru&tvranniconcra
Chriflum in mcmbris luis
pu^macuri', per fid.;m & iniracula cllcnc bis dcbcllandi SC
confutaadi,
primo fciliccc in Iuda;a,6cinaliis ccrris poltca.
I
y43
GIoLordi.&NicblaidcLyra.
J44
iil>.7-Aat.c.4.
B
t
rofltraeos.
-obui;im eis.
tmororum.
tcm viniitis &i'
}e lofcphus
.
Ncmo cicdaC}
inodicum vc-
nirtc Palxftino-
rum
cxercitum,
dicificlocus voc;itus,quia Philinhijmrciiquemntidola
fua
in loco vhi diuifi fiinc.
c TyrofnmXn Hcbr,'fTOm</,idc(f,icIolonim,vbi.f.!dola
crJ:
iiiquibus Jonridch.inc,quxficcium vocancVjui;i riecu
digna
func,Sdculcorcsfuosad tlctum mifcriamque pcrducunt.
d In cactimine.
&n.nt!onibus,quibus congruntintcrpretationes nominum,
Samua,aud;icia.Sob.ib,c6ucrtcns Ubahar,clcgit.Elifua,Dci
mci frtlus.NcplicgjappIicans ori,Iaphia,ilIuminat vel ondic.
Elifama.Dcus mcusaudicns.EIioda,Dcus mcus fcic.Elipha
lcCjDcus mcus f.iluans.
a Thiliflum aii-
quod vnxiflcntDauid in regem fuper Ifracl ,
&arcenderunt vniuerfi
vtquojrcrcntDauid. ci^odcumaudifletDauiddercendicin t pr^li-
dium.Philillhijm aurcm venientes,dirfu(i funt in vallc Raphaim . Et
confuiuitDauiddominumjdicens.Siafccndamadphihilhijm, 3:fi
dabiscosinmanumca? EtdixitdominusadDauid. Afcende,quia
Pyrus
dicicurcx
Giaxo 711/1, quod
cft ignis .
l^vn
fandijCacunicn
fublimicas
vita:
corum
, in
qua
Hancc fpiritu
fan co quod ,
lic
fucrinc facilli-
^
tradcnsdabo phiHfthiim m manutua . Venit ergo Dauid in Baal- i
^0 intonuicpra:
mciupcrati,f<d , n
<, ^ i- ni-- T->-rj
^.^ d;cationis
foni-
cundi fciant,
pharalim, &:pcrcufriteosibi, &: dixit.
Diuihtdommus mmiicos
,
j,,^.
Quicfigra-
omncm Syria , meoscoram mcficutdiuidunturaqu^.Proptercavocatum eftnome.
^
dicntis.idcfl,
do-
a f
Kt Mm txciifsit.ficut in Paral.declaiatur.
nVim incarnCsd
lociilliusBaalpharafim.Etrehqucruntibirculptibiliafiia,quxt tulit
4
iicnicntis,inc_a
Dauid&:virieius.EtaddideruntadhucphililUiijm,vt afccnderent
& diftufi funtin valle Raphaim.Confuluit autcm Dauid dominu
. Si
"
afccndam contra Iphiliftha^os, & tradas cos in manus meas ? Qui re-
fpondit.NonafccndaSiobuiameiSjfcdgyrapofttergum eorum , &
a ^Vel cum audieris a poicuatibns angdicis eoium idola comeri Sc conculcari.
c
venics ad cos ex aduerfo t pyrorum. Etcumaudieris ibnitum cla-
j
d moris gradientisincacuminepyrorum, tuncinibisprdium, quia
tunc egrcdieturdominusante faciem tuam,vtpercutiatcaftra Phili-
g
fthijm . Fecit itaquc Dauid ficut pra^ccperat eidominus, & percufiTit
Philifthijm de Gabaa vfque dura vcnias Gefer
.
& vniucrfam ,
Phanicem, &C
fupcr ha:calias
multas , &: pu-
gnantes gcntcs
fuiHe cucishac
dimicationcco-
munps . Cuius
rei, hoc maxi-
mum indicium
fiiic, quia cum
fa:pius iam de-
uidi fuilTcnc , !<C
defuo cxercicu
mulca millui p-
didilTcnc , iiue
dubio cum ma-
iori virtuce vcnicbanc fuper Hebraios. Deniquc Sc hoc pre-
lio dcuidi , dcnuo cum criplici manu fuper Dauid vcne-
runc
.
b
<:d//'fc4rd'y/m. Incerprctacur inimicorum diuifio. Poteft
^^ __^
.
dici
NICOLAVS DE LYRA. 5
1 'VeruteTS,o.liltid notnenponitur hic per antidpationem,quia fic
yocatus efi illc lociis ex tu^ioria quam habuitDauid ,fecundim quod
fubditur .
i Ecdixic. ^qua enimpropterfuimollitcmfactHterdiuiditur,fic
Thili/ihxi a Deo tcrriti.,& mnl!es,& effpninati cffv6li,fiigerunt cora
Danid per vias diuerfif fe diiiiJcndo, qna niodus fngientiumde pr'
lio efidiuifiin recedercficutecontrariomodus venientinm ad prctliu
ffl coniunBim &vnite inccdcre
.
j
Propcerea vocacum cff homen loci illius BaaL ^Baal , q$
5? campusfeuplanicies,& Thares quod
efi diuifio,quafi campusfeu
locus dmfionis
.
Ec
cuminc pyroru
,
idc(f,lupcrcclfi-
tudincm fancto-
rum,dumhicfo-
nitus audicur
a
noftro Dauid
,
Philifta:i incelii-
gibiles fupcran-
cur
.
I
J< Theod.Sapie
cifliimus pxdo
cnba , Dauidcr
in virtute excrj
cec, &:fuadccn
fuis^fdai: viribus
fed cius expftet auxilium . Vnde eciam datei ligna fui aduc
tus. Nam quando , inquit , vidcris fyluas fua fponcc nioueri
abfquc vcnco,cunc dclcendc ab bclIum,cunccgrcdjecurdo
minus ance cc ad fencndos in bello alicnigcnas
.
^ CAPJ
4
Ec rcliquerunc^* apportauerant,fperantes cofequi vi&oria
per ipfa
.
5 Qil?
tulic./n Hcb.habetur. Ec cobuffit ca Dauid. Et quodbfo
fn
uera litera,patet
f
hoc quod dicii. i .Tara.
1
4. de idolis . Ec tulit
ea & iuffic ea comburi 'Dawid.qmapraccptum erat in Ugi^ijnoa
auriim &argentum ,ft
u aliquid dt idolis non concupifcerent,fed om-
nino dcfirnerent, vt habetur.
7.
6 Ec addiderunc.^/<i coLlegeruntmaiorem exercittim quaprius
vifc vindicarent.Et patet litera ufque ibi
.
7
^tcnvn zudiczi%.Signnmerat angelorum uenientiiimin auxili
Dauid ad debellandim aduerfarios,ideofnbditur
.
S Tunc cgrcdiecur domimsJ. diuina uirtusin angelisa Dt
miffls.
A D D I T I O.
In ca.
y
.vbi dicicur in poft. Ila. Sa. dicic,quod i(\i cqci &clau
di erancdua; imagincs,quarum vnarcprjElencabac Ifaac.
Hxcexpoficio Ra.Sa. videcur aliqua falfa pr^fupponcre,&
quxdamaliainccrcaqu^nullumhabenc fundamencum in
lacra fcripcurafubiungere.Primum pacccnamfupponicqa'
Iebufa:i defccnderanc dc Abimclcch, cum auo Abraha ini
uic fccdus & iuramecum,&c.quod falfum elt Nam Abime-
lecher.icrcxPhiIifthinorum, vcpacecGcn.ii.&:i(J.Phili-
flhari aucem dcfccnderunc a Mcfraim fccundo filio Cham
filij Noe.vt patet Gen. i o.Icbufxi vero dcfcenderut a Cha-
n.-ian,quarto filioCham filii Noe,vt patecibidem,& lic pa-
tec fallicas huius prasfuppofici.Pr^-cerea prxfupponic fcciido
quod poflcri Abrahx non poflcnt inuadcreflierufalcm ra
tione prxdidi iuramcnti,auod falfum cft . Nam in prccdi-
&o fccdcrecumAbimclcchinito licecAbraham iurauicno
noccrc Abimelech,ncc poftcris fuis fcu flirpi lu^,non came
iurauir,quod poflcricas Abraha: no noceret pofkricati Abi-
mclcch,vtpatctin pr.xdidlocap.Genc.ai.afpicicnti forma
illius iuramcnti.Siniiliccr &c Gcn.z<j. Abnnclcch confade-
rauic fe cum Ifaac cum iuramenco, quod non oporccbar fa-
ccre fi hnm Abraham luraflcc pro poftcricacc fua, &: ficdaco
qd IcbufjEi dciccndcranc nb Abimilcch , adhuc polfcnc fijii
Ifrael cos inuadcrc. Sccundum parcc Nam dicic quod iura
mentum Abraha?fucratad
tcmpusccrtum,qucd
nondum
tranficrat qu.indfi
lofucccpit tcrram
, fcd tcmporc Dauid,
lamtcmpus ilhid
cianficrat:quxquidcm
prarfuppofica nul-
Jam autoritatcm vidcnturin facra fcriptura habcrc . Vndc
de tali expofitione non vidctur mcntio cllc facicnda . Alia
vero cxpofitio doilorum cft fatisapplicabilislitcric, fcd ca-
men
men eft alius dicendi modus
,
qui forte magis licera: adap
cacur , &: cftcahs , vidcliccc quod ca:ci , &: claudi ibieran
fimulacra deorum Iebuf.corum fuprapofica in fummis fo
calicij s furs,qui quidem Icbufxi fuos deos cgcos, &
claudo
nomiiiabauc fecundum xftimacioncm Dauid,qui illos dco
,
impropcrando diQebac.Oc/of habent &non vidcbunt,pedcshj
bent &non ambulabtint: 6c ideo credenccs
,
quod
Dauid no
toleraretinillaciuitateregialimiles deos,
ncccultumeo
runijcxcufabant fe a recepcionc Dauid diccnccs.
X?" '"I'''
dieris huc nift abfiuleris ccos & claudos . quafi dicac ,
Scimus
quod fi cu poTfidcres illum locu,aufcrrcs deos noftros
qui^
repucasccecos,&:claudo$, quodnosnullomodo
pcrmiccc
rcnuis^vn oporccc quod cos poccnccr aufcras fi vales ,
c\w
non fponcecos cradcmus cibi . Vnde Dauid de hoc
ind
gnacus
,
poftquam ccpic arccm Sion porcncer,
pofuic
pva
mium facicntibus triain dcbclLationc lebuflcoruin.
Prim
illi qui primo pcrciiflifrcc Icbufxum,quod cft
coilcra
perfc
nas corum, fecundo illi-qui cccigiftcc domorum fift ulas
, ii
hocconcrafuftcncacioncscorum . Hicrufalcm
cnim
no
hiibcbac aquam inccrmuros,fcd cx pluuialibus
.iquis
inc
ftcrnis collcitis fiiflcnc.ib.icurjvndc
frangcidoftillicidiail
la .i. fiftulas pcr quas aqua fiuui.i]!S fiucbac maximc
afligt
rcncur,rercio ordinauic concra dcos coru,dicens .
Q^u abfl
liilcc cecos &claudoSj&c.hoc cfi fimulacra Icbuf^*ori5
vt c 1
dlumcit.Ecnota.qd vbi cranslacionoftradicic,Cfcofe?"f/j|
dos odientcs animjuiDjuid i vcricas Hcbr. habcc ,
c<tcos i
clandos quos odicbat antma Dauid, quod
uidccurfaccrcproii
cxpoficionc . Nam Dauid propric odi cbac calia
fimulac!
taiuj inimica diuino cuJtui,iuxtaillud Pfal.T^owe
quiodeiH
.
H5
II. Rcp-um
te dne odera. Similitcr iuxta ilUid
, q^
fequit', Idctrco dicitur tn
proner.C^ci,^ claudi non intrabmt in teplii dni. vf magis adapta
ri ad iftam cxpoiltione fic.Na iftelocus fuit affigiratus diui-
no cuJcui a tpe quo Abraha voluit immolare IHiac Ge.21.Ec
ibidc lacob vidit fcala,Ge. 28. Etibide fiiit fundatu ccplum
perSa]omonc,vtinf3.1.c.5.&: ^.Para.j.&ioibieractcplum
dni xdificandujin quo nullaimmunditia idololatnca debac
hcre ingrcfliim,fed folus Deus erac adorandus , &colcdus,
jotanq^pfjgiu huius boni futuri quafi proucrbialicer dice-
bacur, 7\(o intrahit ci:hs,& daudiisin teplu diii. qunli dicerct"',
verc prajnofticauerunt Icbufei, quod in tcniplCi Domini in
hac ciuicace cdificandum non mcrrbunc cf^ci., &L claudi,hoc
cfl-,di)gencium
,
quic^ci,&:c]audidicuncLir,vcdidumcf!.
R E P L I C. In z li.Reg. 5 .c. vbi poft. adducic Ra.Sa.non
vteiiisd:daapprobec, fcd vcobfcuredi6iudecccis,&:clau-
dis aliqwaliccr ciucidec. Burg.ronabilicer qu^dii dida Ra.Sa.
abijcicdc cccis^&claudis, &: excorta fcDCcncia fciperaddic
p
coem dodiuru noftronl expoficioncm ,atlerciis per c^cos.iSi:
daudos incelligi deos Iebuf(j6ru , qui fuos deos iic nomina-
banc,quia D.niid de di js gencium dixerac, Ocnlos h,7brn!.,&c.
Sed excraneu vf,qd
pp
diclu Dauid lebufci fuos dcos dicc-
rcnc
Cap. VI.
546
rentc^cos.Dauid.n.fuit Icbufcis,& dijs gcntiu prius.Vnde
limile vr,
q,
fi quis infidelis blafphemus Deo vero imponc-
ret nome turpe, 6c fidclis de Deo vcro loqui volcs, vterccur
blafphcmatis nominc,itacV infidclis audies idola prepcibili
tcr c^cos
|}
fuii aduerfariunominari fefuonoieaducrfario
pformarec,q.n pocius re,pbarec, nec fortaflc ille mod'loquc
di de dijs geciu eratapud Dauid i vfu, q.a nodij ille Pf.factus
vr fLiifIe,q. loquit^de deom c^atate, nec fortaffc lebufci fibi
pLitafsec honcfiu deos fLros exponcrefup muros,vbi fagiccis
jmpcri pocuifs cc,q<! cfi de cecis, &: claudis hic di^, ncc nobis
fbrcr honcfifi facrm iic ptincrc in locu,vbi no parcerct^^eidc.
Efl igifcxcorta expoficio Bur. Et ficutdicit BLirg. Hebraica
Ira hchac ca'Cos,& ciaudos quns odiebat dia Dauid., hoc bri flac CU
nfa cran.uionc, &: dodorii nforu expofirione . na fMc benc
limiil.qd ipfi ccci,q. ad deridedfi Daiiid fup forcajicia pofici
odciacai.?in D.iuid,&q, Dauidoderaccos. Ncc verc appli
-
cac Bur.proutrbifi lcbuf^^orfi, cxci , ct clatidi no itrabfic t teplii,
quafi pnof^icc vcru dixcrinc, qddij geciu no cfTcnc ingrcfTu
ri,g.apriri huaishf ex Danielc, &:cuagelio Mac. vbi df abo
minacio dcfol.acionis poneda in ceplo, &: fbrcafie hodic cem
plum hocprophanacionib. dcfcruic,(icuttcmpore Achaz.
CAPVT VI.
Oigrcgauit. Dauid Chrifl{j,arca flgnificat ec-
cIcliam.Qu^fiuicDauid arcam in ciuicacem
fua ^dducerc , (cd caufa interucniencc,ad ce-
pus eam alibi diuercic,&: pofiea
,
quod voue-
rac,exp]euic
,
quia Domin' m
carneapparcns , cuangclium
gcnci fLie pr^dicauic, fed cq-
^
!tas cx parte cotigit in Ifiacl,
necplennu. gcn. in. &fic omuis
Ifraeljaliius fieret. Congrcga-
uicDauidex Ifrael elcdoscri
'gincamilia,quia Dominus pri
'?1miciuam ecclcfia cx Ifrad c6-
fticuic,n6omnes,fcdcIcclos fl
jiconfocians. Non.n.omnes
; ii ex Ifracl , hi func Ifraclic^,
d filij proniifTionis dcpucaf
n fcmine . Qui criginta milia
idjir,i.fidci opcri.s,&: fpei firmitatepcrfc6ti .Triaenim pro-
Dtet confcflionem tri nitatis ad fidem pertincnt . Dece pro-
:cr dccalogii ad opcra.Mille
p|?
fui pcrfcdione ad fpcm vi
9eceine,qua fupcriusnihil c{f,Iicut nullus numcrus maior
quidc prius arca in domo Abinadab, qui crat in Gabaa,quia
eadcm,q nunc pd icatur ccclefie fides, &: ante incarnationis
dominice tcmpus fiorcbat in his
,
qui patriarcharum dcuo-
tione fccuti funt. Abinadab.n. qui intcrprctacur Dcus meus
fponcancusjvcl Abraham pacre fidci , vel Moyfen legislato
rcm fignificat,qui vterque in
Gabaacuftodit arcam, quia
fublimi excmplo virtutis cre
E
C A P. VI.
Ongregauit aureriL, rur-
fum Dauid oes eIe(5los
exlfrael trigita milia.Sur
rcxitq; Dauid,& abiit, &
vniucrlus populus
, qui e-
ratcumeo devirisluda,
vt adducerent arcam Dei
fuper,quam muocatum cfl nomen Domini
imillenariocft.Si .n.dcce milia,fi triginta,ficc millc miliadi
kcns.non ipfum millc numcrando cranfccndiS fcd vcl
p
fc,
.'d pcr minores numcros fepius ducedo mulciplicas.Tna er
,_j_5opcr dccc mulciplica,ne J^tfei /ineoperibm mortua
fit. Icem
nginca pcr millc, vc fidcs ,qu^ per dilcdionc operacur,non
i:bi,quam inc^Iis rctribucionem fpcret. Elcdi igiturcx If-
cl.pdpulos rcdc crcdcntcs,opcrantcs,fperatefque fignifi-
i:ant.Viri aLitem lLida,qui cratci^Dauid apofIolos,&: dodo
'eslateri Chrif^i quafi familiarius adha^rcntes indicant. His
lipatus Dfis arca adducerc, i. ccclcfiam dilararc,&: in coru,
1 no crcdidci ijt cordib.infcrcrc gaudct. Imponic*'arca plau-
tro nouo , vc mm tcflamenti gratia rcnouatis in baptifmo
,^g,
nfundaf^ik
vinum nouum nouis vtnbus commendct^.Erac
__^^^^^
quidem
dencium pcdora munic. Vn
dcGabaa, &:coIlisinterpro
tatur, quieft locus in ciuitate
Cariachiarim. Elaca foris arca
ludcbanc Dauid, & omnis If-
racl coram Domino diucr-
fis inf^rumcntis, &:muQco-
rum gcneribus, quia inchoan
tenouc gratie pr^conio Do-
minijs ad exhibendas Deo
patri laudcs humilitatis om-
ncs inuitac d ccns,
Qj
mihi miniiirat,me fejuatur. Alij dando
per fpiritum fcrmoncm fipicntia; , alij fcrmonem fciehtiiE,
alij genera lingiiarum,&:c.Scd his,&: huiufinodi charifmatii
genenbLisprogredientearca,!d.'f^ , crefccnte pnmitiuaec-
clefia, vcncum cf^ ad arcam Nachor , idcfi, arcam pi-xp.ira-
tam in gcntiumccclcfiam ndci vcntate confecranJain , de
qua dicicur , Termwniabit z cam
fiiam. vbi facerdos
,
qui arca
incautus quafi corrigcndo tcngit, mox a Diio percutrus oc-
cubuic,quia ludcCoru popuKis duin inuidetgencibus, filucis
munere priuacur. dum Icgem vulccuangelio mifccre vcnLif
quegratiampcrdit.Tcnuiceam,quiacalcicrabacboucs.Bo-
ucs calcicrare efl- prxdicacores cuangclijlibcriuscircafide
agerc
,
ncc m confuccudinem legis ingredi , fcd fabbacha,
iicomenias,circunciiionem victimafque Ipiricualiccrintcr-
prccan.Qaos vcluccrranccscorrigcrc cencabanc, qui defcc-
dcnces de f udxa doccbaiic fracrcs . Is^fi circuncidainini fecun-
dum morem Muyfi,nonpotcjiis
faluifiiri.
a Sedentis
loh.ii.d.
Mattk2.a.c.
,/
Aft.If.. ;
NICOLAVS DE LYRA.
4o.
^Ongregauit. H.c confe^uentcr ofienditur dcuotio Dauiderga
ik^ Deim,& huc quantum ad duo . Trimo (juantum ad arcam Dei
riucendain ad locnm folennem Icrufalem . Sctundo quantum ad do-
um Domini
dificandam.c.-j.Circaprimum didudio arcx incipitur
Lundo ex timorc interrumfuur,ibi . Poftquam aiit percu. Tertio
dcHOte
deuote pcrficiiur, ibi , Nuntiatumquccfl. Circaprimumdicitur.
1 Congre. au. quia tahs tranflatio arcxdebebat fieri cum magna
folenn tate
.
2 Vcl adduce.arcam Dei. Sicut enirtidi6lum fuit Exo.2<i.b.fu-
per arcam erat propitiatmttm
,
quod crat cjuafi fedes Dci tnde dantis
rtfponfa.
M O R A L I T E R.
Con;^cgaint autem
, &c. Scquitur.
f^t adducrr^nt arcam. \n hac autcm arca tria fuerunt,f. tabu-
itcftimonij pcr quas defignatur donum facrarfcnpCLUX,
><- virga Aaron.pcr quam rigor iufliciE,&: manna,!? qua dul
:i.r mifcncordix
figuracur . Ha:c cnim tna regimini tepora
!,&: fpfiali funt ncccllaria . Pcr hoc igitur,
q^
Dauid .ucam
id
!caddiixit,fign)ficacur,qu >d bonus pnnccps,&: prxlatus
tcbcntciie foliciti dehabcnd.s iftis tribus . Pcr hoc aiJcqd
iccai ca Dcbcbac faccrdocCi humcris dcportari, fignificatur
iuod pnncipcs,&: phiti proprios humcros dcbent fubmitte
X ad porrai dfi oniis fLii otiigj , nc pcrcucianrur a dno, ticuc
^:a,qu:
ddLp(irtationcarca:bouhumcro.^applicauic, cui
uiit, iua.i-, i , c^Ui icgcndas cttkiias fuas alijs tiadunt, ctiam
igno-
ignorancibus,&: ipfiin alijs occupantur. Licetaute Qza fuic
pcrcutrus pro pcccato dcpo^tacionis indc^bica;,^: no
^p
cailu
arca;,iicuc plcnius dixi in cxpoficione Iiccrali,non camc fuit
pcrcufliis aiice cadtii eius, quando inclinaca fuic cx recalcicra
tionc bou, quia cuncapparuic Oza:peccacu ,quia h6 fLjiflec
ficinclinaca fifiiiflcthumcris d^portaca. Ec in hoc Domin'
documcncum dcdic iudicibus diifcrendi punicioncm malo
ru vfqucad ccmpus dcbicum. Echoc modo Daud punicio-
nc Io.ab,&:Scmci diff Lilic,vc habecur 5 Rcg.i.b. Hocctiam
modo Dominus dixit Gcnc. i j.d. N-jndu complct fnnt iii^-
taies .Amurrhxoru. Pcr hocauccm,qubd Duiid fLjit ita folici-
tus dc portacionc arcij ad locuin honcffuin,&: de flacucndis
canconbus,&: Lcuicis ibidcmaddiuinumobfcquium, vc
habccur. i .Para. 1 6. oflciidicur qualiccr principcs Chrsftiani
de cuku diuino dcbcnc foiicitan.
Tom.i. S
547
Glof.ordi.&:NicolaideLyra.
548
A
Euchcriut. &
Rjbiun.
eom . in hunc
locun.
f t.Fa.ij..
a Sedintis. Siipcr arcam cmt cabiila, qiK^ .ilis duo Chcriibim
tc<;cbant, inrcr quos Dominus apparcbat,&: loqucb.itur.
C R H. G. In hiftoria rcgis Dauid, &prophcta: qua arcam
Dci adduxiflc df , bumiirtas approbaca , fupc! bia danatn, &:
tcmcric.is vmdicata monltratur.Dauid.n.qui coram arcam
humiliccr faltarc non crubuic
t;
abicpni.
f
nabli<.
L.f.Moral.
B
t
declin.ibait
l)oiics,iiel im-
pcllebant.aut
mouebJt fup.
3tcam.
t
uel errore.
c
mox promiflionc filii Dei de
liia ftirpc narcituri fiifcipcrc
mcruit,^: piux qua; humilita
tcdcrpc-xit^pcrpecuxfterilica
tispcnasluit. S.iccidosquoq;
qui .ircan^ tcmcraric tccigit,
rcatum fui aufus immatura
niortcpurgauit. Vbi intucdu
cftqu.itunidelinquat^qui.id
corpus Domini rcus acccdiC
fi illc morcc multlatur
, q.
ar-
cim dominici corporis ti^u-
ram minori,qnam dcbu;t,vc-
ncratione corripuit
.
G R H G.Sepc quia intclligi
non valcnt,dctcriorib.d'fph-
ccnc faitb , vel dida mcliorij.
Scdcoabcis nontemcrcrcp
hcndcda funt
,
quod apphcui
vcraciter no polFunt. Scpcali
quid a maioribus difpclacoric
agitur,qu6d .1 minorib. crror
putatur . S^pe multa a fortib'
dicuntur,quxinfirmi dijudi-
cant, qui tgnorant . Q^iod bcne bobus calcitrantib. inclina-
ta iUa tcftamenti arca lignificatur
,
quam quia caluram cre-
dcs Lcuitcs crigcrc voluit.mox fmam mortis acccpic.
Qilid
ji.cft
mcnsiufti,nifiarcatcft;!mctiti,quxbobuscalcitraCi^
bus inclinatur,quiafa:pc ct
,
qui bcnc prxcft dum fubiCwto-
rum c6pa{ri(.)nc concutitur,.ad difpenf.itionis condefcenfio
necxfjladiledionepromouctur. Scd in hoc,quod difpen-
fatoiicagiturjnclinatio fortitudinis cafus putacur impcritis
Vndc,&: fubciiti p hanc manu icprclicnfioi^is mittuiit , lia
vita ^tinus fua temcritatc dcficiut- Lcuitcs crgo quafi adiu-
uans manu tetcndit,fcd dclinqucns vita perdidit,quia dum
infirmi fortium faila corripiunc, ab ipfa viucnciu force rc^-
bintur. Aliquandofindi viri qu.ix].i mmimis condcfcede-
tcs dicunc, qdam vcro fumma conccplantcs proferunc , du
quc v!m,vcl pdcfccnlionis, vcl alticudinis ncfciijt.audadter
hxc ftulti rcprehcndunt.llt quid cft luftum de fua condcfcc
Conc vcllc corrigcrc, nifi inclinatam arcam fuperba rcphc-
fionis manu rclcuarc ? Quid cft iuftum de incognita locutio
ne rcprchendcre,nifi motucius fortitudinis crrorislapfum
putarerScd pcrdit vita,qui arca Dci tumide fublcuat
,
^a no
fandorum corrigcre rccla pra:fumit, nifi qui dc fc prius me
liora fcntic. vnde, &: Lcuiccs Oza, 1. lobuftus Domini
,
quia
f)ra:fumpcores,nifirobuftos fein Dominocrcdercnc,no mc
iorum fada , vel di6"b vcluc infirma iudicarcnc.
b Eipcrcuffuenm fupcrtenieritatc^&c. ^c lOSEPH. Accc-
dcns ad arcam Oza, ira Dei rcpcncc percullLis cft . Namcii
boucs dcclinaflcnc arcam ,
cxcendens lUc manum fuam,&:
volenscam rccincrc,cum laccrdos non eiIcc,quoniam eam
concin"crc pr.T;fumpficcxcinitus eft,
* R, LEVI. Oza idcirco perculfiis inccrijc
,
quod cum nc-
quc
que Leuica cfTet, tcciglc arcam
.
4c A L 1 1 R A li BI N I. Hoc accidit ,'quocl Oza putarcc
arcam ruituram cfle a curru,&: Dcum,ita Infirmum
ellc,vc
non poftcc fe fuftincrc.
^THEOD. Sc PROCOP.Alceriusdcliailuitp^nas.
Namcum Deusiufnirct,
vc
cxercituum fcdcntis inCherubim fupercam.
S.icerd:)tcs arcam
fuisferrec
,-
T^ r 1 11
huiiKris, pra'tcr lciicm cam
tc impofuerunc .ircam Dei fuper plaultrum
tul.tmpjauftro.
Hocautcm
nouum.Tuleruntque cam de dorno Abinadab
-
cos tcfcllic, qu6d cafic emif-
.p,
era, ,n G:,baa.Oza.utcm,& Ahio filij Abi-
Jt.^S^IScr^X^Sr.
nadab minabant plaultrum nouum .
Cumque
uid cam cranftulic inrcgiam,,
tuliflTentcamdedomo Abinadab
,
quicratin
'
Gabaa cuftodiens arcam Dci , Ahio pr.-cccde-
batarcamDei.Dauidautcm,&:omnisirraellu 3
non cff vfiis plauftro , nc tra-
hcntcs boucs habcrcnt po--
ftcriorcs partes vcrfasadar-:
cam, fed Lcuita:cam tollerec
debant cora m Domino in omnibus lignis
+ fa-
breflidtis , &citharis , &:tlyris , &tympanis, &
fiftris , & cymbalis . t Poftquam autem vene-
runt ad arcam Nachon ,
extendit Oza ma-
num ad arcam Dei,& tenuit cam, quonia^^cal-
cirrabiitboucs,&:dcclinauerunteam.Iratufq;
f>
eft Dfis indignatione corra Oza. Et pcufTit eum
a Tld eit.fuper humcroi eit percuffus.quibus fccundum legem arcnm ferre debuit.
'
fuperrcemeritate,qui morcuus eft ibi iuxta arca
fcrcntes humeris magna li
gna, a quibus pendebat . Et
non alij quidem ante, alij vc-
ro ponc inccdcrent , fed ex
arquo ingrcdcrcntur,adco
vt
eorum poftcriora ad eam no
eflcnt conucrfa.
* HIERONYMV$.
Oza arcam
,
quam non licp-
bat tangcre attingens , fublta
morte proftratus cft.
ji I D E M. Oza Lcuites
arcam Doniini,quam porta-
rr. ipfc dcbucrat,quafi ruencem fuftcncare voluic, & pcrcuf
fus cft.
^ AVGVSTINVS. Oza lubfcqucns arcam, cii illa
velu: fuftencans cangcrcc,fubica morce pcrcufTus , &: flilfo-
cacus eft. In quo fado cemericas cum ipfo Oza
,
qui cfi non
cflec dcgenerc Aaron arcam cctigit, damnafur,&: totus po
pulus,quiacaute in diuinis rcb' fe.igcrc dcberet,.admonc-
tur . Scd quida aliquod pcedens peccatu in Oza pcr hanc
culpapuniciicfiecxiftimant .quoniam fxpecuenit, vtmi-
norescu]p:Epi\rcedentium peccatoru vindictam incuaar.
^ RVPERTVS. Iufter.iCAbinadabfilijsfuis,vcpor-
tarcnc arca humeris fuis,&: quia nequciptiportaucrunt,
nequc Caathitis ad portandu dcderunt, idcirco Oza mof-
tc mul.:l:atuscft .fuitcnim pccc.uum in non port.indo,in
fuftincndoarcamiam pgnapcccati . Namtradicur, quod
aruiiTcc brachium cius , &: humcrus vbi arca Domini por-
tanda fucrac , &z in illius loco diuifio quxdam tada cft.
c Quimor. Mortuo facerdotc nonaufus eftarcadmerccrc
ad fe inciuitate D.uiid,fcd diuertic e.a in ciuicacc Obcdedo
Gcchasi
,
quia rcfpucncibus vcrbum ludasis , nepra:dicatio
audica,&: non fufcepta plus nocerec, Apoftoli cranlicrunt
ad genccs . vii locus arcas Nacho
, q
geciu fidcm diii gratii
pparaca fignificac,pcrcuftio Oza: nuncupacur, quia ex iUo-
ru delido prcucnic falus gtncibus . Obcdcdom namque,^
incerprecacur feruicns homo,illCi figuificat de quodf.P"/'
'
"
lusquemnon cugnoui feruiuitmihi,in au.an. &:quali morsQz.t
prxmiccicur. Enpies me ds contradiCiionib. populi . GcthqiiO(\;
1
corcular incerprec.-it^^^fignificins cruce in qua vicis vera cal-
cari,&: cxprimi dignaca eft. A qua Gechxus populus pocap i.u
pellan,qui dicic. Mihi autcm abjit gloriariy nift in cruce Douum.
^
a Tribrn
ix
NICOLAVS DE LYRA.
I Et impo. l(lo modo remiferant eam principes ThiliilhinorHm,rt
habeturli.\.6.c.
%_
Tuleruntquc. Contrariii videtur. i , Tara. i ^.b. t>bi dicitur, Ec
afccdit Dauid, &:onincs viri Ifraeladcollem Cariathiarim,
qua: cftin Iuda,vtaufcrrctindcarcam Domini. Diccdii,q4
Cariathiarim,^ Cabaa erant hcafatis propinqua , &in Cariathia-
rim primo congregatus eftpopnlus ad Dauld,
cir indc trxnficrcrunt ad
dcducendum arcam,qtu trat in Gabaa , &in dcduccndo eam tranfie-
runtper Cariathiarim
, &fic intelligendum eflillud , quod indu6ium
tjldc \. Varal. yltimus cntm loctts in <juo manfcrat arca anteqiiam
per Dauid transferrctur in domum Obcd:dom,fuit Caba.hf'cut diClnm
fuit fitpra \.lib.7.ca.
)
Dauid autcm. Ifle ludus non erat diffolutionis ,feddsuotionis,fe
CHndumillud .Vfal.^i. Cor mcum,&caromeacxultaucrunc
in Dcum viuum.
4
Vol\c\u:dr\2.\ix.cm.HicdeduClioarcA interrupiturproptermor-
tcm
iii'
tem 0%Ji repentinam,Cuius caufa fuit,vt dicunt Hebrxi,fjuia fnerc- ^.
poni arcamfuperplauflrifm,cum tamen dcbcrctportari in humerisLi
uitarii, vt hahctur T^t.y. et in pluribus altjs locis,& proptc r hoctqai
dofecundofuitportata dcdoma Obedcdomftiitportata.in humais,Tit
patct.inf.c.c.& i .Tara. 1 3 i^uod aiit fic deberct portari , O^a nulla
modo debcbat ignorare.Trxtereapcccjmi lu hoc,<juod volnit alfimiU\
ri Thilijihm infidelibus in arc deportationc, vt patetjxfdi^s.fidt\
tamen pcrculfus a Deo qtiando arcan; tetigi: incltnatam e.x
recalcitra
j
tione botimportantium ipfam,quia tunc fitit manifefiiim,quodnonde
bebatficportariyfed hu^neris hominum rationabilinm quo<u<n
depor'
tationefic non
fuiffct inclinata . QHod.mteni altqtiidicunt ,
qnodfvit
pcrcujfns a Domino,co qitbdarcam nui.un tctig^rit
,
non habct apfi'
rcn!ia,rjuiaarcaportah.itiirinuolutapanno,nevideriturnudadLe-
uitis cam portantibits,& a popttlo,ne morerentur fitbito ,fic
habeti
'Njf.^.&- bic. I .li.6.c.Itemfciendnm,qubd ifle Oi^tfolus
fuitpercuf
I
fus,& nonfrater eiiis cum co, quia principalis erat . Etilla
temeritat
erat de eius ordinatione,& mandato .
Con-
545>
II.Rc2:uni Cap. VI. yyo
f{
Tr b"S
f*!e"fibuu&hened'x't dii.
trc
''
H I Pv O N. Hebr.Ei diciint Doininiimdomum Obed
;iedivilIe,foqu(3domrics vxGrcscius,&:corKubinA*,&
ri!! us, & ancilLr m.ifculos pcperrrinr filios nccnon , & fc-
Tiinae
quadnipcdcs geminos ei ed:dcrinc fatus.
(. .5 I O
S E V H V S.
''I^udicns rcx quom.-do h.rc
,iJ3roucntlTcnc
Obcdcdom, &:
,6j'Kpriori paupcrc;uc,&: bumi-
icace,
opulcnci.T magn.i vbcr-
acc
pollcrcc , ic,\ vc /.clutn
rirca eum infpicicnccs h-ibe-
cnc ,
fccurus quia nihil pa-
erccur mali ,
arcam ad fua
eg.ilia dcporc.iuic . Quibus
*1aUccc fidcs ,
fpcs
,
&: cha-
jicas
fignificancur . Sicuc c-
-Jiimdicbus menfis implccur,
jta
fingula: vircuccs fuis x-
i|ae
pTifilbus ad pcrtcdio
gicm vcniunc . Hi mcnfes
"
,|onec plcnicudo gcncium in-
irat,
eurrere non cciHmc. Tan
lem rcdicns Dauid arcam
1 ciuicacem Domini rcdu-
, ct
,
quia Chnitus HcUa ,&:
^'
Aich prardicancibus
,
con-
cec corda pacrum ad fi-
,
,
boucs ,
&: aricccs im-
, iiolans ,
idcft ,
eos,qui are-
''"
m Domini tricuranc , &:
in
coro-
gcrunc
n-
...
tnturanc
cutiumm
ducacum
'jty.ij fanguine
is .
In organh, id eft , ad ar-
.im ligacis ,
dum manibus
cncis tanguntur . Ahud
^^
icnus organi , cft quod cum
'
3uafic.
[i Et DMiid perrutiehat in
. , 'imis,& cxtera. A M B R O-
1 V S Salcabat antcarcam
occnnlfimus regum, doccns
j.pncuitum regahs pocencKE
lonhabcndum , vbi religioni
hibtcurobfcquium.
> 1 D M. Cancauic D.i-
',&' ancc aicam, non pro lafciuia , fcd pro religione falta-
. Ergo no hilirionicis mocibus falcus crirporis linuaci,fed
pigra mencis &rcjigiofa corporis agihcas delignatur
,
ID1:.M. Dauid rcx pariter,&: ^phcta,cu multacccineric
.^riarra faltaife dicat,clatus Mudio in faltationc prorupic.
IDtM. Noncofufuseft Moyfcsadfcicusindomurcgia
Kiauns A?gvpti opprobnu Chrifti pra:fcrre,Non cofufus
ilDauid, quiancearcam ccltimonij coramomnipopulo
Jtauit.Non ihias,qui nudus,&: difcalciatus ibat per popu-
osoracula tlamahs c5lcftia.EzechieIi didum cft, Vlaude mn
'.,perckte
p
de. Scdh^cqu^corporcoafpedufiuntturpia,
aofand^rcligionis contcplationcrcuercnda funt,vtqui
rarcprchcndunt , ipfi inlaqucos rcprchenfionisanimas
ias,( vt Michol) indutat. Non erubuit igicur Dauid focmi-
cas opinioncs,ncc opprobna apud muliercs fubire pro re-
gionis obfcquio verccundacuseft.
PRO-
Dci.Contriilarus eft aure Dauid,co quodtpcr-
cuflilTct dominu.s Oza Ec vocatum ci\ nomcn
lociiiliu.s pcrcuffioOzxvfqueindie hanc Et
cxtirnuit Dauid dominu in die illa,dices.-Quo-
modoingredietad meaxcadomini?Et noluic
diuertercad (e arcam domini in ciuirare Da-
uid,fcd diucrtiteam in domumObededoGe
thoEi. EtfuitarcadominiindomoObededom
a GethcEitiibusmenfibus. Etbenedixitdomin'
Obededom,& omnedomueius. Nuntiatuqi
eft regi Dauid, t q
benedixiflec dominus Obe
dedom , & omnia eius propcerarcam diii.Di-
xitq, Dauid:lbo &reducamarca benedidioe
in domum mea. AbiitergoDauid,&adduxit
arcam Dei de domo Obcdedo i n ciuitate Da-
uidcii g^udio. EterantcCiDauidfeptechori,
a Tlnhumeris, r.epercutcrcmur.ficut Oz,!.
&victima vicuii. t Cuque tranfcendiflent qui
portabaiu arca domini fex paftus^immolabat
b bouem,& arietem. Et Dauid percutiebat in or
ganisarmigatis,&ialt:ibat totisvirib. antedo
c minii PorroDauid erat accid:us Ephod linco,
&Dauid,& omnis domus Ifrael ducebant arca
teltamenti domini in iubilo, &in clagore buc
^
cinx. CumqueintraiTetarcadfiiin ciuitatem
a
f
Aoua omnis.vel e.t oinnibttsaqua.
Dauid, Michol iiliaSaul ^fpicicns per fene-
a
T
Qu,a ge.lus corpoiis ad voccm pertinebat cantantis;Vnde ceciniinus,
& non faliaitis.
ftra,viditregeDauidffubfilieteatquefaltate
coradfio,& defpexitcuicordefuo. Etitrodu-
J< PROCOPIVS. Michol.ihcnuarcgiadign;t.itceepuca- D.
uic, quod Dauid publicc in oinnifi confpeft .1 fik.ibac . N'-'f-
ciebac.n.diuini amoris Himu!os,quos fcrmoncad ;pfim Da
uiddeclarauic Addic.ad h.Tcfcnpcur.i,quod filium nonha-
buenc,fux' irriiionispirnasindicans. D"indecciamnere-
g;um fcmcn cx illa rcgnuin
obcin crcc .
C Epbodlitieo,&Daiiid,&om' R^h.
^
nis domus Ifael , &cxtera. non
tt>mifio,
pontificali ,fcd linea vcflc,ca
b umilitacis.Linum dccerra
^
crcacu muko l.ibore ad c."ido-
rcm vcftis pcruenic,&: huma-.
nicas d verbo affumpca inccr
3 flagclla cnumphauic.
d Cttmqiie intraffi t arca Domini, '
Cuncbscxu]caiKib.&:adarcis
^ cclcftisuicroicum hvmnosre
5 fonacib. foIaMichol filiaSaul
.ibcfi , &: cx fpcclaculis D.iuid
huiTiiliatLi dcipicic,g.a crcdeci-
f 1""*
bus m fine mudi ludijis, mulci
^ieOrionc Chrm, fed opcre fe _
Dixitquc
quent'' Antichrm quib. pgruic D^mdjlbo, &
o,Michal,(quxob figuranda
feducam arci
injlabilicatec.arnalium, aqua
t^Z.
g
cis incerprecacur) no vxor Dx
uid , fed filia Saul df . quiaqui
Chnlto fide ccnus feruiuc , no
illis regno coronandi.fcd per-
fecucoru cius quos imicancur
7
anachemacefiincdanandi.Vc
fi. par.ij.4.
ru praui fuccefcac , humilicace
ccclclia.' pteiiac , nihilominus
8 arca Dai locu fuu ingredicur,
&: ponid^in mcdio cabcrnaculi
quod cccedcrac ci Dauid . i. fi-
des ecclcfl.cpdicac^^proficic,!- -teftameati,.
fcnt^cordib. ojum quos Dcus
ad vicapord;nau:c a^cernam.
Otfcrc Dauid holocaulia, &c
pacificacoiadho, fidedcuo-
'
tidneq; cccti^ comcndac Chfs
pi^i
,
qui ad dcxcera Dci inter-
^
pellac
,p
nobis,qui in c.xeplum
/
Dauid fidclcs humilcsq; biidi Ro.g.g.
ces.falucans myfkrij pafcicali F
mecis.Parcicur fingulis colIyrid.i pan.s vna,iilius,fqui de cg
IodcfccdiC,&:dacvicamudo ,<&;alilicurabubuli^carnis vna
illi,f viculi faginaci
, g.
pro reuerccce filio ma6t3cus,&: i^ne
L'''^.e,
fjaffionis
afTaCus cft diccs, Exaruit velut tefia virtus mca, &iimi
a frixa oIeo,carne,fa peccaci labe mudifi[ima, fcd humang
pral.zi.d.
falucisca vberrima delcdacionib. crucis farc.aginecoctam.
Mcrico vnius panis collyrida , vna caniis afiacura dac', quia
vnns Dns,vnafides,vnHm baptifi7ia,vnns Deus,et p.iter omnipotens.
Eph.^.b.
Aliccr ha:c munera fidcles accipiuc,ci vnus panis,i."< vnii
corpus mulci in Chriflo, fuse carnis flnguli lafciuia catfigaa
tesrti: feruicuci fubijcicnccs,fpiricus ignc decoquunc,&: fru-
tus bonoru operu oleo mifericordispinguilTiinoscopaf-
lionc proximi ferucre faciunc. Ac concra filia Saul cubiculii
regis ingrella, nullos concepci feminis frucfus dac . quia qui
vcrbum Dci aure cenus percipiunc, abfquc boni opcns pco-
le dicm pcrpecu.E morci^ ,expcdanc
.
S
Egrefa
NTCOLAVS DE LYRA.
Contriftacus. Tn(o de diuina iuflitia
, fed magis de O^x^ offcnfa.,
'opter,quam mcruerat d Dort.inoperculi.
Ec excimuic Dapid dominum in dieilla,dicens, C^omo-
:>. exfaClo enim iilo timuit^ ne ejjet indignus deducere arcam ai dO'
't^^ifuam.Ideofuhditur.
Scd diuercic. Jfle autem Ohededom erat de Leuitts, vt habetur.i.
3ral.\6.Dicitur autem Gelhms, quia ibi. fcilicet in Geth fuerat cu
^tiidfugienteSaulem.
Hc bcncdixic. multlplicando eu in honis lpiritualihus,& tempo-
Um,eo quod circa arcam Domini reucretcrfe hahuerat,& deuote.
ufi*.
Nuntiatuquc. Hic confequenter dedulio arcxinterruptaperfi-
tur.ybi
primooUenditur ipfiusDauid deuotaiucunditasrefpel^H
Dei.
Dei.fecundo ampla liberalitas refpeBu popnli ibi,Qvimquc coplef*-
fec, teriio vera humiUtas refpe&ufni ibi. Reucrfufq ue ell: D.iuid.
Circa primam dicit
,
Kunciacuquc cfi rcgi Daiiid,q, bcne.&C
(& idco confidens de Dei mifericordia voluit arcam adducerc ad do-^
mumfuam,vtbenediiio Dei effetfuperipfum,&fuper domumfuamt
&ficfecit,& patet litera vfque ibi
.
6 Etcrmt.lfleverfusnoneftinHebrxo, necin libris corre^is,^
ideo non expono.quia appofitus efl ab hominibus imperitis[.
7
Ec Dauid. Id efl,ad aemum ligatisjicutfunt organaportatilia .
8 Porro Dauid ,
&CC. depofuerat eni,n infignia rcgalia,vt humilia
rctfe coram Deo,& acceperat ve^emfimiltm Leuitis coram Deo mi
niflrantibus .
p Et dcfpe. eo,q, in tanta \folcnnitate non^apparebat in habitu regio
Tom,i. S i I Ecob-
cp
Glof.ordi.&NicoIaicIcLyra. y5i
4
A
Lty.moral.
op.iT-
Rtbtvinut.
Eucherins.
Recapitulatio
eeAorum Da
itid.
a
E^'-/fiM'tcholfiUaSaMlinoccHrfumDaHid,ait.
'
GRllG.
Intiicrilibccquatavirtutiim
muncra D.iuid pcc-
pcrac,& in his omnib. quiim foncm fe humilitatc feruabac.
Qucrn.n. non extollec ora lconu frangcre, vrforum brachia
difriparc , dcfpcdis prioribus fracribus cligi,reprobato rcgc
ad rceni c^ubcrnacula
vngi:
nuitaccpcr.humilc.iter qu.Ero . Sunc qui dc fc humiliafen-
1
tiunc,qui in h.iiiorib.palici nih 1 fc,nifl puluercmTauillaquc
pcrpcndunc,fcd coram hominib. vilcs apparcrc rcfligiuc,&:
p
hoc,quod dc fc inccrius cogicanc,qua(i rigida exccruis vc-
nuftacc palhancur . lic fuiic.qui vilcs vidcri ab hominib. ap-
pctuc, & omnc,quod funcdc
i.Keg.iS.f.
t partcm pul-
t!ir3, udfni-
flum .
tlagenam n&-
jcuini.
B
- & Rudatut
oft.
t
fatuis.
f
ruper .
_
tDe
pnenitcn.
dilt.i-S
oppo
lul cuM
ned.
c
timendum cundtis vno lapi
dc Goliamftcrncre,
drcgc
firopolka
cxcindis Allophy-
is riumerofaprepucia
rc por
tarc,
promifliim candcm rc-
gnum
pcrcipcrc.cuctumquc
Ifracliticum
populum linc
vll.i contradidionc poffidc-
rc?littamcncum arcam Dci
in Icrufalcm rcuocat,qua{i
oblinis prclacum fe omnibus
admiftus populis ance arcam
(idcat . Et quia coram arca
falcare, (vccredicur) vulgi
mos fucrac , rcx fe in diuino
obfcquio ptr falcum rocac.
Eccc quem Dominus cun-
dis fingulariccr prarculit , fc-
fe fub Domino ex^quando
minimis,&abicda exhibcn-
doconcemnic. Nonpoccfl.is
regniad mcmoriam reduci-
tur, non fubied^oruni oculis
ialcando vilefcere mctuic, no
fc honore prajlacumcTCcris
ance eius arcam
,
qui honore
dedcrac,recognofcic. Coram
Dcoegic dcbilia , vclexcrc-
ma , vc illaex humilicace foli
d.ucc,qu5coram hominibus
geircrac forcia. Quid dc his fa
disabalijs fcnciacurignoro.
Ego Dauid plus falcanccm
ftupco,quam pugnaccm.Pu-
gnando hoftc fubdidic,falcaii
docoram Dominofemccip-
fumvicic. Que MicholS.uil
filia adhuc cx tumore regij
xcruntarcamdomini,
&:imporueruntcamTlo-
coftio inmedio tabcrnaculi
,
quod tctenderat
ciDauid.EtobtulitDauidholocauih, &pacifi-
[
ca coram doraino . Cumqj complcflct oftcrcns
3
holocaulb,&pacifica,
bencdixitpopuloinno- 4
mine dni exerciruum . Et partitus eltvniucr-
i
{x multitudini
ifrael , tam vjro
,
quam mulieri,
a tfin'' c:i triangulus,8c mu^icus.
finguli.s+colIyridam panis vnam, &t aflaturam

a tA boac dicitut bubalus agreilis, & indomirus .
b Traniculi prius fofti deinde friguntiu oleo.
&t fimilam frixam oleo:
^
icdosfc exhibcndo contcni
nut , fcd apud fc quali cx ipfo
mcrico oftenf^ vilitatisintu-
nicfcunt, &: taco magis i cor-
dcclaci func, quancoamplius
in fpccic clacionem pmunc.
C^x vcraque clacionis bclla
Dauid magnacircunfpcdioc
dcphcndic, mira virtute fupc
rauic . C^iia.n. dc fe incus hu-
niilia fcnciens honorcm cxc&
rius no qucricinfinuacdices
Ludam,& piliorfiam.E.t q.apec
hoc
,
quod vilc fc exterius
p-
buit, incerius no incumcfcic,
adiungic, EroqushumiUsl och-
bubiilac carnis vnam
,
Etabiit omnis populus, vnufqui(q;indomum
, a tSicut priuspopulum , lununctawiliambcneditit,
//J WCW. Ac U dlCaCx^alc IHC
id eft cpuias ditebuit
.
^
cxccruis cxhibco, calc interi*
fuam : Rcuerfufque eft Dauid, vtbencdicerct
s
accedo.quidergoadunfunc
domui fux : Etegrefla Michol fiiia Saul in oc-
quosdodrinaelcuac
,
fipa-
r T-x
-j /^ 1
f
r -x
J^9
uid,aexcarnefuavecururc-
curfum Dauid ,
ait
;
Quam gloriofus fuit hodie
*
^jcpcora nouerac, eiusq; gau-.
rex Ifrael , diicoopcriens le anteancillas feruo-
'
dia^phccadonuciabactiiia
rumfuorum,
&nudamseftquafinnudetvus
H
fSlStn.
dc t
fcurris ; Dixitque Dauid ad Michol; ViUit
ii
ces, Ero^uchtmilis i ocutis meis,
dominus,quiaIudaante
dominum,quielcgit
ij
b Gloricfus. D.iuid cu arcam.
me ,
potius quam patre tuum , &
quam omnem
domum cius,& pra^cepit mihi , vt eflem dux fu-
peromnempopulumdominitinllrael ; Etlu-
dam,&tviliorfiamplus,quamfadumfum, &
'*
nudus apparuicdu potencia
crohumilisinoculis meis
,
&cumancillis , de
'7 iIIisabfcondens,carmsmfir-
qulbus locuta cs
,
gloriofiorapparebo : Igitur
-
rrAlaU.ll^
Michol filix Saul noneft natUS filiusvfquead fonageftantfanccoru , intcrj
in Icrufalem trasfcrrcc,a Mi-
chol lUbfannatus elt. Ec Cbri
(tus cum teffamcntum nouii
in ecclefiani fuam trasfcrreCi
Iud.eis in cruce ludibriufuit.
diem mortisfua::
generisinfana cum humilia-
tum dcfpicercc,dicens,.(^i2j
gforiofuifuic hodic rex difcovpcricr/sfe ante ancilla^ feruorufuorii,et
nudatus quafi vnus dffcurris,pronnus audiuit,LudS. ante dnm, q ele-
gitmtfotius,t]uapatremtuum, &:paulopofi, Luda, & riliorfia
fliis,quafalus iUiCrocj; humilis m ocuUs meis.ac fl diCfC,Vilefce-
rc cora hominibus appcco,quia feruare mihi cora Deo ingc
nuiciccm
quos per cruciscriiiphuglo-.
nofiorcfftctuscft, quedum
Michol irndcc, gloriofioraai
cillis apparet,qu2 in typo fyna goga: ftenlis permanfic
.
c Etnudatusy Nudatus non omnino, fcd regalibusindu-
mencis, &quiafccoramDomino humiliarcnonerubuic,
moxpromiliionciiifiiiumDei cxluaftirpenafcicuriifufci-
percnieruit.
^
^CAP.
1
NICOLAVS DE LYRA,
I Et obtulit Da.&c. idcfi ,oblationes totaliter mcenfas adhono-
rem diuinum.
Z
Ecpacifica. idejl, oblationes qmrumvna parsincendebaturad
honorem etiuin^m,alia ert^f^cerdoium,
&alia offerentium,ficut ple-
nius dicitur in Leuitico in plurifttiiucis
.
3
Cumquecomplc{rccotrcrcns,&c. Hic coniequentcr oUendi-
itir ipfius Dauid liberalita s nfpelu populi
, &
primo in fpirituali-
buscumdicitur.
4
Ec benedixic. id efi, bona imprecatus
efl . fecundo in temporali-
bus lum dicitur
.
5
Ec parcicus ef^ vniuerfs multitudiui Ifrael ta viro
, quam
mulieri,&:c. id efi,panem tenuem
.
Etaflaturam bu. &c. ideji-pnam portionem dat carnis
afiat.
7
Et fl.frixam oleo. Simib
rfi farina triticidelicalifiima , ex qua
um aqua lemperataficbat pafia,& oleofrixabatur,& perportiones
popuij diuidebiiur
8 RcuerfLifque. Hic oHenditurhumilitas Dauid rcfpeRu fui ,
quia
reuerfiis in domuinftiani^vt benefacerct illis de domo fua,ficut fece-
rat illii extrancis,MichoL vxor eius iwpropcrauit ei, quod in tantafo-
lennitate no-t apparuerat in ornatu rcgio, dicens.
9
Quam glonofus. quafidicatin nuUo,imo vilis
,
&ingloriofus.
10 Difconpcriens
1 Dilcoopcriens, (^uia regaka infignia depofuerat ex humilitate
q
magii pUcet Deo,qua ornatus regius. >nde de Eraclio Imperatorelt
gitur,(p cum reportaret crucein lerufalem Cofdroe regedeHiilo,&fi
dens in equo^& ornatus infigni^s imperialtb. portans crucem nonpo-
tuit ingredi Ierufale,donec depofttis omnib.humiliter venit peditado.
H Anteancil. idefiitapublice,quddperfonetiamferuilespoterai
hocvidere,quafi dicatpeius efi, quumfifuifietfaduMfecrete.
1 1 Quafl. q.d. non fuitdifiinBio in habtu regis d vilibus perfonis
1
3
Dixitque Dauid ad Michol. humiliter rejpondendo.
1 4
Viuit dominus. id efi.per viucntcm Deum
.
1
5
Ludam ante dominum. mente, &corpore exultando .
16 Ec wili.i.humilior.quiafccundum, quod dicit bcatus Greg.homi
41. Tanto humiUor atque ad feruiendum Dcoproptior quifquedebe
ejfe ex mHnere,quato obligatiorefe efie
cojpicit i reddeda ront. Dauit
auted Deo muita bencficia receperat,qufe humiUado recognofcehat
1
7
Et cum ancil.Af/c/;o/ enim exfuafuperbia intcr anciUasreput.
bat aUas vxotes Dauid quas acccpcrat tanqnam fecundarias , &
cun
ifiis Dauid apparuit gloriofior ,
quia de ipfis
habuit prolem muUatn
pulchram,& nobilemyetiampoit iUud fu&um,non autemdcMicholl
ideofitbditur.
j
I S Igitur./a7/ce( de c*tero,Ucet habuijfet ante fiUum,prout
dillum\
fuitfupra.i.ca.
I Falumefl.
A D D I T I O.
In ca.vbi dicitur in poftil. Etcumancillis de quibus locuta
cs gloriofior apparebo
.
T^m appatei
, quod Micholvocafiet alias vxores Dauid ancillas,put
pnfii.aj!, T^a verbafuaintextutaUa
funt, Qmmgloriofusfuit
rex [fracl hodic difcoopcricns fc ante ancillas Uiorum feruo
ru. noM.dixit aate auciUas
fuas^fid autc ancillasfcruoruin,ro-
Uns
lens dicere,q, non folu vxoresyfrd etiam anciUafcruorum poterant
ei
videre difcoopcrtwn
,
quod ipfi Micbol videbatur inhonefitm . In re
fponfione vcro D.iuid vbi dicit , Cum ancillis dc quibus locut'
es gloriofior apparcbo, intendit dicere ,quod etiam viUficandoj
coram anciUisfcruorum gioriofior debcret apparere, iuxta illudfalu
orw,Qui fc humiliatjCxalcabitur.
l(H
yy3
II. Regum
bb
c A p
V T vn.
/iEfnm eflautem cum Ceiii/fetrex,&c.
THEODOREtVS. * NathanciimefTctFro
pheta
,
quomodo nefciuic Dci voluiitatem
, &
iullit Dauidi,vca;diricarecdomuin Dci^. Non omnia norant
prophetA' , fcd iicut Deigra-
tia reuelauiclta Samuel igno-
rabac quem ex filijs Ifai opor-
tcrct vngere. Er Hw'lifa:' quid
accididctSunamicidi . Itae-
Ucim Nathan cum laudailec
fcopum Resis,exjftimauic o-
pus placerc Deo. Vnde dixit,
Omne ejuod
efi in corde tuo
,
vade
&fac,
&c.
b
Omne quod
efl in corde tuo
pa.fdc. Patet, quod proplictix
fpiritus prophetarum men-
tcs
nonfemper irradiac. Spi-
ritus enim vbi viilt fpirat . Hi nc
Helifxus aic , Dominns cclanlt a
me,& no)i indicautt mibi . Quod
Dcus cx difpenfacione pie-
tacisdifponic, quiadumpro-
phcci^ fpiricum dac,&: fubcra-
hic prophecancium menccs e
Cap. VII.>
^54
niis Dauide elegit,qui erga mulicrcs cocincnter vixit,impe-
rium intrcpidc geiric,culcum diuinum exercuic,incecus ofo-
ni,pfalmodig diuine,dilcd:i6i,cS: Inlucis cocius populi magna
cura habuit.pterca crgaamjcos fidus fuit.gratus erga bene-
fadores , non crudeiis ineos, qui iniuria aliqua eum afFccif-
D
VII.
A C T V M eft autem
^
cu fcdiflTet rex in domo
liia,& dominus dcdiflet
requiem vndiq, ab vni-
uerfisinimicisfuisjdixit
^
fent . Dcinde , fi quifqua alius
vnquam
, ccrte hic pauperes
amplexat^^eli.c^ quas res,hc- i.Para.T7.a.
molccundum corDeiciTedi
cirur. C^tevum li quando hu-
nianum aliquid palfus crrauic
caliigauic cu diis, non aucrfa-
cus crt bonu alioqui exiften-
cc,p;uicis exccpcis , vcqad iu-
ad Nathan proplieta; Vi
^ f^-i ftaccra exi'.rcns,plura bcne
defne, quod eeo habitc
^^^J?'^"r
f^'!}^'^^'^'^
1
, " . (j R b Cj. Mundus-inie
in domo ccdrina,^ arca Deipolita Ijtnime- c{reavicijsdchct,q.curatalie
dio'pellium?DixitqueNach.in ad reeemrOm-
\
nacorrigcrc, yttcrrenanoco
^
j n- 1
j r

gitet,vtdclidenjsinhmisno
ne quod elt in corde tuo vade tac
,
quia Domi- ?
fi,ccub;it
,
quatenus perfpica-
nus tecum eft . Fad:um eft aute in nocte illa,&:
^
cius alijsfugienda videat,qua
c
eccefermodominiad Nathan,dicens Vadext
loquere ad feruum meum Dauid Hxc dicit do
a tQmli dicat non,c]uia vir fanguinura cs .
lcuaticelfitudinc&cuftodic d minus Nunquidtufdificabis mihidomum ad
jii humilicace, vcaccip.entes
habitadum ? Neque enim habitaui in domo cx
fpiritum inueniant quid de ... j
n- ,r i i ^r-
Deo fint, & rurfum prophe-
die iUa qua eduxi hlios llrael deterra >^gypti
vlq; mdiem hancjfed ambulabam in tabern.i'
a f
SiIo,Galgal.n,Nobe,8c citera loca vbi tabernaculum , Sc arca doniini locara funt.
culo,&in tentoriopercuncla loca", quas trafiui
hitn
tij; fpiritum non habcntcs co
^noic^t
,
qd fint d iemetipfis.
vi Fads^ &locjHeread fciuum
.i'um,&c. THEODOR. Pri-
nnimquidcm cu deliniit ap-
pcUatione fcruitutis , eft aute
liimmus honor nominari fer
uu Dei . Dcinde docuic fuam
nacuram nuUa laborarc indi
gcnC!a.7\(pn habiraui, inquic,i
iiomo,&c. Quodcnimneque
iiicc hoc tcpus tcplu haberetjveteres
docet hiflorix.Dcide
oflcndes infinita virtutc,&:
benignitatgfubiunxit. Et erd ha-
bitas m diue-rforio,&c. Hxc aut dixit ad pfirmada eius pictate
&2quitate,vt rccordans beneficioru , colat bencfai^orem.
.jc PROCOPiVS. Domu orationis pflruere DcusDaui-
dem non pcrmifit, doccns humanitatem oes quotquoc hoc
inloco Deum crantinuocaturi .Naqui videntprophctam
non con cederc Dauidi
pp
caidcs quatumuis iuflas , vc Deo
a:dificcc
,
puras manus habcrc
doccntur.Deusnihilomi-
^us
to hic ipfc per icicncia, & vita
veii^dcclinat. Nopure macu
15 in nicbro pridcrat oculus
quc puluts grau;it , Ik fuperie-
ctas fordes tcrgcre non valec
manus.qucclucu ccnec.Quod
iuxca anciqua craslacione bfi
ad Dauid erga exceriora bella
laboracem pcr lignificarione
dicitur, 7{6 tu xdificabis mihite
pluftt,eji;ia vir fati^uiuum cs. Dei
L.7.tnoral.ca.
'7.
tiiel,cortim-
rum,ideft p:ii
norum ,
c\nr
expanJuntiir
in tabernarii-
lorum compu
(itione.
E
I r\- ~,r
I
vT
-jr I ,t
templum 3edificat,quicorri-
cumomnibusnlnsilrael. Nunquidloquenslo- "
e,.,^j5
-
'^
-
^^..^.., atque inffituendis pro
ximorum mentibus vacat.Tc
i.Cor.j.d.
F
cutus fum ad vnam de tribubus Ifrael, cui pra:-
cepi, vt pafccret populum meum lfracl,dicens.
P''"^
^f
fu"nisnos,^ad vp-
_^ ^,
ir /1- 11 - \ '^ , " ,,
lam vica exeiusinhabicatioe
Quareno?diticaftimihidomucedrn>a?hrnuc
'*
conrtituimur,vnde, repruoei
hxc dices ieruo meo Dauid . Ha^cdicitdomi-
fanfiumefl,quodeflisvns.Scdv[x:
fanguinutemplum l^ci ^difi-
care prohibetur
,
quia qui adhuc aitibus carnalibus incubit,
necctre efi
,
vt infijtucrcproxjmorum
mcnces crubefcac.
d T^incjuid. Aliacranslacio.
Ti^mrjuid loriuens locutus
fum alicui
Rabbanus
virodetnbubus. Etin
Para.dicitur
, VjtnquidlocutMsfumfaltem
vni iudicu lfrjel,<juib. pcepera,vt pajcerentpopulu rneti,& d;xl,Qua
re no d<ficaiiimibidomn cedrina?lb a nullo ludicu fibi cdificari
domu cedrina iufTlc.quia ocs
p
hofles pugnauerunr,&: cffii-
forcs fanguinis fuerunt.Filius tii tuus cui non infi.ibut bella
hofti 11,6^ cj.no cric vir fanguinii, ipfe xdificabit rnihi domii.
i SaLt
z. Par.i/.a.
N I C O L A V S D E L Y R A.
1 17 Adumefl. Hic confequenter defcribitur deuotioDauiderga
17 Deu,quantli ad domH ipftus tcdificanda . Circa qi primoponii
humana confultatio.feumdo diiiinaprohibaio ibi , Fadum eft aiic
tertiodeChriflorepromiffto,ibi Etnuncha:cdices. Circaprimum
fiiendu,qtiod Deut. l L.dicitur,
q>
quando filij ifrael quietati effent in
terra promi(}ionis , ti4nc Dorninus eligent locttm vbi templo xdificato
cffcrremur de cxtero [acrificia Domini,& non altbi
, ficut
et fuii cxpo
fitum ibtdem,&ideo vidcns Dauid, quod Dominus dediffitfibi rcquii
vndique ah vniuerfis inimicisfuis,credidit effe
tempus xdificandi re-
plum ,propter quod. z \)\x\z. permodumcollation!S,& confilti.
3 yidcs^^c.do.ce. nobiliter,& prfumpiuofe<ed'ficiita. 4 Ec
arca. q.d.iuflnm vidctur, &raiionabile
,
quod ego ei a:Jificem excel-
lenii(fimamdomum.
5
Dixitquc^Nz. non ^iritu prophetico,fcd
humano,ijuod patet ex hoc,qttia poflearetraElattitverbum ftium.
6 Omncquod. q.d.bonum propofttum concepiflt,implvas opere.
7 ^^\:ido. credebat.n. Deoplacere,quoddomtis aDauidxdificare-
tnr. Ec ex hocpatet,quod jfiritus propheti.a non fempertangic corda
prophetartm, quia aliquando loquuntur infltKCiu proprio , &huma-
no,&
non diuino,vt patet in hoc loco,& inpluribus aliis.
8 Faftum
8 Factum. H:c confcquenter poriitur diuina prohibitio, cii dicnur,
Fadum eft . i.imrtiediate fequtnti diium confiliim . videhat enim
Doininus ipfum Dauid valdevolUntariJi adopiis inchoandum , cuius
tamcn tcupus nondurn aducrurut, vi mugis patcbit vx fecjusntibus^io
ita cirofa&u efl diuinaprohibitio,ne
Dauidflatlm inchoarct opus
.
9
Nunqu:d. eiuafi dicat non Cutus ratiofubditur.
10 Ncquccnim. quia arca Dei,et propitiatoriim,qti6d erat quafi
fid.s r-ri^vtfipra diBum,
efljcmper fucrantin labernaculo
,
&non
in domoflabili.vcl
manfiua de lignis,& lapidibus xdificata.
1
i Nunquid. q.d.adhiic nonprxcepi.ln Hcb.habetur . Et dixi ad
vnam dc tnbubus Ifracl,cui pr^ccpi, vt pafccrct. qa de omnib.
ferc tribt.tbus fuerat aliquipaflorespopuli lfrael.Ferbigratij,de trihu
Ltu',Moyfcs,& .Aaron,ietribu Ephraim Iofur,detribu Iiida,Oiho-
hiel,dc tribu Manaffe,Iephte,de tribu Beniamin,.Aod,& Saul,de tri-
bu T^(ptha'i.,Barach,detribu Zabulon , ^hilon,dc tribu Dan, Sam-
fon ,'.ie (ribu Ijfachar , Thola,
I 2 Et nunc. Hic confequenter ponitur de Chriflo repromiffio.
ctfe-
crdo ipfius Dauidgratiartm aiio,ibi, Ingrcirus eff aut rcx.prima
in dtias,quiaprimo bentficium exbibitum recoLitur.fecimdo exhiben-
dumpromitiiiur,ibi, Et ponam locum. Circa primum dicitur
I
Paftorum rri-
buum Ifrae/
,
qui fueruni.
Diuifio.
Egote.
MORALITER.
T f<jf?e/?. Adintellcilufequcntiuconfidcrandu.qildodo
flaKj-es
nofiri loqucntes de vita ahua, &conteplatiua duplici-
turcasdiflinguut.
Vno mo accipiendo vtramquc in vita p-
lcnti,&
fic aftiua dr, quas circa proximi neceiritatc vcrfatur
per remporale fubfidium,vel fpirituale. Contemplatiua ve-
ro,qu.'Etcmporalib.omifrisa:ternamediratur.Alioveromo
do dif^ingu'itcas fic,vt tota vitapfens dicnrur acliua^futura
Vf
roptepIa:iua.vndc Aug.fupcr loannc , Vna bona,fcd nd-
hi c tnifera, alia mclior,fed bcata. Sccudu pi imij modu difti
ttionis
ilioriis
,
pcr Dauid fignificarur princeps , vcl prrclatus circa
neccflirarc populi proptcr Dcij intenrus, qui tfi dcfidcrat ab
hoc oncrcliberari,&:c^lcftia meditari,fni ilUid Augu.Otiii
fan^h^qritcharitns, negotiu iuflu fufcipit ncceiricas charica
ns.Qtiin prcplarinadec eflein dcfiderio. io dixit Dominus
ad Dtuid, vt habcnir
^ Re.S.b. Qjila cogitaflidomum .^dificnre
nomini rnro,hen'' fncifti h'>cipfum mcntepertraSHans. Coccplaciuus
aucc xdificat Dco domu cedrinam, i. contcplationc altam.
fedqui.italis occinari defiderans in contcplationc
pp
ne-
ccllicatcm
{
opuli aliqu.ldo dccinecur in a6l:ione.io fubdicur.
Tom.l. S 3
t
Sufcitabo
j-yy
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
556
A
t
i.Ro.i^.K
i.P4rjJ,i7.b,
a f.tp,'o, temrus Salomonis dcfcribif,quo filij Ifracl paccm
vnd.iiiich.ibuerufic , ncc attiidi luntijcuct^rniporciudicu.
4 THEODORET.PolI.citus eftctiam populi cura gerc
rc, Toaam, iiiquJt, Inckm populo mco,& pcrff habitabit. Na cx di
uina lege vitam inrtitucns, fcpiiiacus ccatab alijs gcntib. II-
lud autcm 1 T^p
adtffiei filius ini
qnitatis^SC.CX'
panuncca.que
dcjccps fcquu-
tur. Nainquo
niam tcniporc
cius fccundum carnem maionim ctlcgcm , tr.mfgrcdicciu,
D
^rguani,& ca^igubo eos,mif;ricor tiaw a ucm non aujeart
, "cf.
ith Sufcitjbofenti!ntU!'.7!7p-fiic,ii'wdegnditlu ^tJT. TERTVL. Lj.
Nath-Jii prophccain fccundo iJauliarum profcflione ad Da
*^'
mdtacit: Scmcniuu,quodcritcx vcntrc tuo.Hoc liin SjIo
monem limpli
nuscxcrcitnum .t Egotc tuH t de pafcuis fequentem J^rcges, vtefTes
dux fupcr populum Incum Ili-acl , &: fui tccum in omnibus vbicunque
ambulaUi , & mtci fcci vniucr(ns inimict^s tuos a facie tua . Fecique tibi
i Ab[alwin,lfMC,& l3Ccb,Moyr,Ic
lolUcquoiuqtuomiintamora lUnt intfrra .
ludicum fcruie
'
nomcn grandc iuxca nomca magnorum
,
quj iuntin terra . Et ponam
B
banc aliqu5do
Ammonitis,cc
Moabitis, ali-
quado M.idia-
nitis.&lalicnis,
pollicitus cft
eis fc rcgnum
cofcruaturij m
f4.Re.8.c. ccgru, &:afrc-
qucncibus libe
iracuium nuica
tionibus . Hxc
7
8
9
10
U
citcr cdilTorcs,
rifiim nvhi in-
cucics,vid 'bi-
cur cnim Da-
ud pcpcnirc
S:ilomonc.An,
&:hic Chriflus
iignificacur, cx
co vencrc fc-
mcnDauid
,q,
cifctcx Dauid
id ctijMaria:?
Quia.&xdcm
te
ttt

tCtliim. ^ flpinia...
locum populo meo Ifrael , &
plantabo cum , & habitabit^ fub co, &
a HjccumaborUjCui in teira ('(jerat.iulii/.eiit^r fapit.
nt)n turbabitur amplius , ncc addcnr filij inK]uitatis , vt afHigant eum,
ficut prius
,
cxdie cjua conflitui iudiccs lupcr populum meum Krael.
Etrccjuiedabotibiabomnibusinimicistuis.prasdicicq; tibidominus; |* i>ci m.igisChri
a Id e l filios tibi fuccedcmes
,
*
iiuS .tdlficUU-
qu6ddomumfaciattibidns.tCumquec6pIerifucrintdiestui,&dor-
Hruseiicc , ho-
Ciiriiium. b Ciuod non dc Saloinoii-.
millCm , fciji-
t
mieris cum patrib-tuis, | fulcitabo leme'u tuum po^il tcqiiod egredictur +
ccc f.induin
,
f*
mquopociorc
tcmplo inliabi
tarct Dei fpiritus. Dcindc, &C thronus in a:uum , &c rcgnum
p
jn .uium, m.igis Chriiiocompccic, quani b.Uoinoni . Scda
Chnlio mifcncordia Dci non .ibfccliit, Salomoni vcro vdi
na DsJi accctric poti luxutiam, &L idololacriam.
# a Etfide. .
cu dixiiTct de
S.iIomonc,admifcet prxdidtioni ea, qux dicuntur de Chfo
Domino, Eyi^.im fedcm ciiis vfqut- in fccnlum. Et
f
o e/ li patrc^dc,
Tcfiiscli diuinus ApotioIincpuloia.id Hcbr.ros. Deindc
ctiam dccct,quanta cura, &i. ^uidcntia propter hiic filium,
(-III';
Fiziira tripIU
^itcr coniidc^
tur.
NICOiAVS DE LYilA.
J
Ego te- hoc patet exprdiiis
fitpr.i i ,l(b. 1 6 . <i;" i -j.cap.
Z, Et {m.protcgens te ab aducrfartjs , i^ dingtm ii opsribus tu:s,
3
Ecincc:fcci vn\.f.San'.,Ooeg,&alios,vi: oai-et ex fiupradii^Hs,
4
Feciquc [ibi, dando tibi dignitatcm rt-giam
,
5 iuxca nomen. q,d, ma^nitndo illa
,
</ir/.c habetur in ferra modica
ejl refpeiluillius
,
qH. expciatir infatira . Fni- dicit falu.itorMut-.
th(e. 1 1 .b. Qui mc minor cii in regno celoiu m,iiwiior cti illo.
Ifla bcneficia Dauidexbibita Deus rec,-tau:t, nori ad c.vprobraiidum,
fed adaccendcnnum ampUuscor Dauid ad amorcm dimniim .
^ Ec pona. I-lic conf^quentcr promittit^r bencficiim exhibendum,
EtpriniQ quancur. ad temporak regnurii.^fcciido qnantu adfpiriiualc,
-& jiter :i!>/i,ibi, Cumque complcci iucrinc, Circaprimu dicitur,
f,C pon.im. i.replttm in Is uf4km,vt p-jpulnsibi,offctatt& non alibi,
7
Ec piancabo. Idejlyprmuer radicabo in regno iHOj
8 Ec bab.cabic, per pernm culitm,
^
Ei non turbabicur, ficHtfui! in .Aegypto fnb Tharaone
,
jo Nccaddcncfll. Ideflinfideles
.
% I Vt.sffiiganc. Scilicec tempore iud-cum
,
qui frequtnter prnpter
peccata fua affiigebavtur ab infidelibus , ftcut pa(et cx decurfu illius
libri,qiiij lcetfiiij Ifraclfuerint pofica aliquando
affiiai proptcrpec-
cata fua, noti tamen itafrequinter
,
II Ecrequicmdabo.
LicetenimDauidiamejfctin rrquicvtprx
diiumefl,tamen illarequiss non cratadhuc, ita perfc&ajicut pufiea
fuit quando infideles cxtficntes in circumitu regni fui dt bellauit,vt ha,
betur cafc.
1 3
Prardicicque. fcHicetfucceffioncm regni tui in
filiis tuis,
14
Cumqucconn.HiC confeqitenrer
fit^promfftoipfiDauiddere-'
gno fi>irituali,& Merno,qn
promiffio impleta
fuit in Chriflo.^d in-
telk&a ait buiusp.ijfus^&fimilium
confidcraaum,qu6dgefia ve^tcfi,
fueruntfiguragcflorum nout ,fecundu quoddicit ^pufiulus i . ad Cor.
lo.c.Omnia in figura concingcbanc illis . Et
fic Salomon filius
Dauiitfuitfigura Chrifii,qui natus cflctiam deDawdfecundum earne
vt dicitur i\;. m. i .lllud autcrn qu.xi iflfigura alterius, oporu tquudfit
aliqiia resfccundumfe.nifi enini cinulus pedcns in tabernx ofUo ijfet
aliqua res infe,no poffit ejfc
JignU^vd
figura vini exijtetis i cclla> io.
Sic igitur illud,quodefltigura alterius pol tripliciter cofidcrari . Fno
moda
Tnudo.v!: cji ics inf- ta tum. ..4.i-> modo vt eli fignra a'terius tanthm
Teitio modofccundum vtrimqi^e. Sic igitur in facra fcrtpttua aliqu^^
dirwitut de Satomonefecundum Je,&Jic non
fu.tfigura Chriili.ficnt
quldftcit tgiftpla idolorum, rt hjbi.turinfr.i j /;. i i.c.^p. ..4Uqua aut
d cU'itnr de ipfo inqnanturnfuitfigHra Cljrifi, tan:um, qux u pujfuht
verrficari dc Salomonefecundimfi,fcd tantum de Chrifio
,
fii ut illut^
pp/.yi.Ecdominabicuramari vfqucad marc , & a ilumine
vfqucad tctminosorbis ccrrarum
,
quod non fuic vsyuni dc Sa*
loifionc,qitia notifnit monarcha,fcd babwt rcgnum fa.is arSItm
,
fes^
rertim eU de Chnfto homine,cui infua rcjifrre^ione data fut omnis
potcfias in coelo,&: in tcrra, vt habctur Matt. rlt.J. ^lia attiem
aiciiDtut. infci ipitira de SalomQnc vro juemodo,qux,f. vsi ijiiata s^^
de ipfhlicct minusperfcBe,& dc Chriflo perfetlius. cuiufmodi sfaSn
la,q b:c ponuntiir ,faliS' aLqua . Cumquccomplcti tueriutdics
tui,6i: dormicns cum p.jcnb. Expont.ndo dc Salornonc,fcicnd:imt
qiiddlicetjtnrit toronatui in regcvinente adhitc Dauid, vt hahctnrt
Jra l
.li. I .ca.tamen non futtfirmiierfl ibilitus in regno vfquepufl m(>lt
tem Daitid,qu.indo .Adonia
, &loab inierfi flis d^fiolutafuit colligi-
tio^um,qui fambant .Adoniti^.tainen Salomon adfjucno eratnattu
nec
concepius,quando ifla
verbafiierutdi&a Danid ex parte Domini,
Sic igitur, quod dicitur hic, Suicitabo fcmen cuum poti ie,S)CC.
pofl
morte tuam. ita quod ifla fnfci'a:io intellrgit . r tjuannm ad regni
flabllitatem , ficut aiiquis dicitur crcari in rcgem Quod cgrcdicf.
Tcr hoc dcftgnatur natiuitas s alomonis,qu licei fncrit ante monem
patrisjtiit tamen poU vcrba iflajibi diia.&ftc l tsra efl
i'itricata,et
rcferenda efl
ad diuerfa modo diCtv, &talis modus loqus di bene inHt
niiuralibiinfcriptura, Ipfexdificabicdomum nomini mco.i^j
cr /;j/ffi/.2./i.6.c<z.EciiabiIiamchronum, i.int^mpushngu,
ficut in pfalmo dnr montes at^ rni . l^^giwn enim Sa'omonis dcfccit in
tranJmi^fationeBabylouis,v(lJattetn m diebHsHfodis, ui fuitalte-
tiigcna,quia pater eiusfuit Idum.\ us . Ego ero ci in pacicm, &ip-
fc eric mihi. pcrgratiam adoptionis . quia inprincipio Salomonfuit
gratiofus coram domino,propter quod Tsf^iih.inprophcta vocauii,cU>H
am.:bdeDoniino,ythabetur,inf\2.. Qui tiini. Hic accipitirfipro
quia.qiiia de eofcrfbilur. infi
.ti. ii,c. Cuq; la eticc fcncx,depra-
y.acu cli cor eius pcr mulicres,vc fcqucrccur dcos .aiienos.
It
j
lbi.fubdiiur,quo
xdijicauit tcpla idotoru m inoie Oiiucti cotra leiirut
ita
M O R A L I T E R.
t
Sufcitabofrmcn tinmpoft tc. quia dc difcipulis cius, qui dicu
turfilij fui,aliqui fiuntcontempIatuii,quidoir.uhaiicedifi
cat pro co
,
quia bona coccmplariodifcipuli ccdic .id mcricii
magiflri
.
Sccundum
auccm modii aliu diiiindionis.aitiuar
vita:,&: contcmpLiciuar pcr D^uid tignificacur b6,qui cx fcr
uorc dilca.ois diuin.x diiTolui dcfidcrar, vr cu Chrilfo iic in
pacria.camcn cx diuina difpoficionc proprcr talucc populi re
tinetur in prcfcnci vic.a. S!caucdiccb.icPaulusde fciplo mul
to magis ad I^hi. 1 .c. Dcfidcrium habcns uiflolui, &
(flc
cu Clnijta
Kultv ti.tgis meiius , manmaict in (ame necijfanu tfl
proptcr vos,
ido
idco dicii^ , jQvorf aiit cogitafli xdJficare dornum nomini meo, idcft
quod cu ticut i;ipis pcrfcJiiis in xdificio CTlcfii ft;itim pone-
vcns,bnicfecijli. q.cj.hoccfi mclius,vcdicium c(\.Sufcit.7bofe.
idcfi, dabo cibi bonos difcipulos
,
qui adificabunc procc,g.a
pcrmcricum ciicadodrina ipfv)iu habcbis in pacriagradii
9lciorc,quam ti tiacim crantircs ad gloriam. Sic aucem
dixc-
runcdilcipuli bcaco Marcino:SaIua iuncribi cua p!eini.i,ncc
dil.ua minucntur.tcd iupplc pocius aimcbuncur.Ec fimilirt r
beacus loanncs cuangclifia diccbat Chrifio
,
Quocics tc rc-
gaui, vt vcnircm ;id tc,6.: dixifti mihi, Expcda vt libcrcs {
pulum mihi crcditurum.
jy/
II.
Rcc^um
^
a
ZfiJii-.HocvcrcdeChriftodicitur.Salomonis.n.dom*
plcna fi.iitalienigenis mulerib.talfos deoscv>lencibus,C<<:ip-
iicht fum Salomcne ad idc impellennb. In Chnfio vcro coplen-
'^i"'- ciirifta quicftcxfcmineDauidfccundLim carnem.Iudci fi-
'''
liumDauid i.t hoclocopromifiumintcUiguncSalomone,
& adhuc mirabili cxcitatc
alium fefpcrDte dicunt . Fa-
dta eft quidcm alia imago
rei futura; in Snlomone, quia
tempUima:dificauit, paccm
fecundum nome fuCi habuit.
Salomon cnim paciHcusin-
teiprctarur . In principio re-
gni fui hudabilis fuic
,
fed
Chfm 6nuntiabat,non exhi-
bcbat . Vnde qua-d.nm de illo
fcriptafunt quafi dcipfopre
dii^la , dum fcriptura in eo fi-
Irmi
giiram depingit futurorum .
'^^; Nam in pfalmo ,qui nomine
cius intitulatur multadicun-
rur,^qux ei conucnire no poC-
fiint. Chriftoautcm euiden-
tcrcoucniunt. In Salomonc
cnim figura, in Chriftoveri-
tas.
Notumcftenimquibus
tcrminis rcgnum Salomonis
conclufum lit , cum ibi lcga-
tur, Dominabitnr a mari vfque admate,&a ftunnue vfque ad ter-
tttinos orhis terrarum. Chriftus auta flumine dominandi fum-
pfltcxordium,vbibaptizatusaIoanneeodcm6ftrantece-
pit agnofci a difcipuhs, qui cum non folu magiftrum,fed et
diim appcUauerunt ,
necobaliud viuentcadhucpacrcfuo
regnare cospit, (qcl nulli illorum regum contigit,) nifi vt ap
pareat ipfum non cfle qucm prophetia plignat dicens , Cum
repletifuerint
dies tui,& dormieris cupatrib.tMs,fufcitabofemen tuu
,
poU te,&c. Hic eft.n.verus pacificus, qui non ante ficut Salo
inon,fed poft morte Dauid prophctacur fufcicandus, qui x-
dificauic
Cap. VII.
5j8
difieauit domu I")eo non de lia;nis,&; lapidibus,fed de homi-
nibus. Vnde,rm,/?/w Of/7^:>j(? f/P./We/^.i >of. Bencd^ctio
cnim Domini in fcmine D.niid in a'cc*rnu fpeiandaclt . Vii
certiiTuna fpe dicicur,fiat fiac,fecuiidum illud
, BenediSlus da-
tninus in i&ternum,fiatfiat. Spci autc confirmatio eft ipfa repe-
ticio . Vndc Dmid.Etlocutus
i.Car.jl.aw
tCii.m.Tii.i.
de vtcro tuo,& firmabo rcgnum cius t Ipfe a;di-
\
ficabit domum nomini meo
, & ftabiliam thro-
numregni eiusvfqueinicmpiccrnuni. 'Egoero
j
ei in patrem,& ipfe erit mihi in filiuni.Qui fi ini- 4
f In niembris. a ISalomonem. b
f
Glajioiminicoiuin.
qucahquid gefTerit, arguam euVnin virgaviro-
a f
Incommodicatibiiscocporum. b Q^ii talia mercn;jj:.
ramj&inplagisfihorumhominum. Milericor-
diam autem meam non aufcram abeo,ficurab-
ftuH a Saul
,
quem amoui a facie tua . Et t fidelis ^
eritdomus tua
, & regnum tuum vique in eter- 6
num ante faciem tuam , & thronus luus erit fir-
mus iugiter. Secundum omnia verba hajc,& iux
ta vniuerfiim vifionem iftamficlocutuscllNa-
than ad Dauid . IngrefTus eft autem rex Dauid,
7
es pro domo ftrui tui in longin-J^^^'
'''
quum. Inde adiiixit. 7^c inci-
pe, &bencdic domumftrui tui in
Arcrnj> quia cunc gencraturus
cracfiliu, cxquo progenies \ijnt.xic
cius duceretur ad Chriilum.
Ideo cum fccundum.Lxx.in
vcrbis Nachindidum fic. f
niwtiabit tibi Dminus, quoniam
dont Tnoifificahisipft poftcadi
r(alin.M.i.
cit ipfe Oauid, Quiniam tu
D:r,n!iius Druf omniputensDeus
Ijrae' icudafii aunrn fcrui tui
dicens yDirnum xdificabo tibi.
Hanccnim domumiEdifica
mus bcne viuendo, &Deus
opiculado. Huius domuscu
vcnc! it vltinia dcdicatio
, E
implcbit', quod
p
Nathan di
dtumcft, Ei poiiamlocumpO'
piilo mco Ifrael , & plantabo il-
lum,& ihhabitabofeorfum,etfo-
licitus nnn eritvltra , Et non apponet .fitius iniqnitatis humiliare
eum ^ficut ab inhio a ditbns quibns confli:uiiudices fuper populum
meum ifrael. ludices ante tucrunt
,
quam reges , &humilia-
bat populu filius iniquitatiSji.hoftisalicnigtMia per temporti
interualla,& inucniuncur ibi pacis tcpora prolixiora, qua Sa
lomon h abuit,qui xl.annis rcgnauit. Na fub iudice Aod fuic
pax Ixxx. annis.Non ergo fub Salomonc hxc promifla funt,
ncc quiiquam illoruni rcgum iii tanta pace regnauit , vt ges
illa folicita non fucnt.Locus ergo tam pacat;E,&: fecur^ ha-
bitationis ^ceinus cft,vbi erit vcrus Ifrael, ideft vidcns Deu.
^Etfe.
F
NICOLAVS DE LYRA.
i, 3,
de templo Domini potermt idololatrA videri . quod erat maxi-
nuincitamentumpopulolfrael ad derelinquendum dominum,qa pro
mserat ad idclolatria . Arguani cum in virga Vl. i.in molejiijs ab-
hominib.infli5lis,ficut infa dicitur.^M. 1 1 . qubd Dominusfufcitauit
*duerfariosplures Salomoni in fine
vittcfuie. Et in pla. eodem mo ex
fonendum eflde aduerfariis prtedtflis Salomoni fufcitaih. In Hebneo
habetur, In plagis filiorum Adam. ^uod exponunt Hebnei de .A-
daprinio homine, dicentes^^ .Adam in centum tribus annis quibus co
Jinuitfe ab vxorefua Eua propter interfedione .AbeUdxmonesfuccu
hi iungehantur ei,& concipiebant ab eo, &
pariebat dmones,& ifli
fuetuntfilii .Adam^qui vt dicunt, incicauerunr Salomonem adpeccan
dm,&per hoc diu.fumfuit rrgnum tempore filii fui . Hoc auiem hic
po[ui adoflendendum , adquamcincitatem deuenerunt ludmi fecundu
diSlunt ^polioli ad I{o, 1 1 .quia cum dimones fmt jpiritualesfubflan
ti,non pr>jfunt lx fmine hominis produci,Z^ fi
dtnmones aliquando
fiuntfuccubhft exfemine illo aliquid generetur oportet,^poiteafidt
incubiy vt jcmen illud in mulicrem transfitndatur
, &ftc ex eo homo,
&non dmongeneraretur. Mifcricordiam . Ex hoc dicunt aliqui,
ijubd ialornon Uci t peccauerit grauiter , vt diilum efl,
tamen in fine
fiiitKit.& ftc eflfalu.-itus.Et boc etiam dicit quxdamglof. Htbraica
fuper EcileJtjflen.z-ca.Sed hoc efl
mihi valdedubium ,ftciit diffufius
traRaui in qfadam quxjiione de quoUbet mihi fupcr hoc propoJita,qa
ft
vcre panitu Jfet,i um ejftt rex valde potens,cui nullus de populo au-
fusfuijfct contradicere, dtflruxiffet templa idolorum
,
qui& xdificaue-
rat,vi videtur,(jubd tamcn nonfeiity quia flctcruntvfquead tempus
lofi&regis,vt habeiur inf.j\.li,tyca. 'U^cex hocloco pottfl rjficaci-
ter argui dc mijhicordia Dei (irca eum, nifi quantum ad ttmporale rt
gnurr<.,q'iod nonfuii ab eo,necdfiliis eius totaliter abfjtum jicutfuit
a S:!ule,ideo fnbditur. Sicut abfluli a Saul qucm amoui, /.
ne re-
gttaitii^ofleritai fua, iluhdenim SaHifMeru damnatus non Ijubttur
expreffe exfcriptura, ftcutfup.dilii efl l. i.c.ylt. Ec fidelis cric do-
muscua. quia licct aliqui reges d Dauid defcendentes declinauerunt
ad idololatriam,tamen alii fequeutcs reducebarit populum adcultum
diuinurn.Exponendo autem literam iflam de ChfifiotfXpQfitioeft muL-
to clarior, &meliorfaltcrn in piuribus,ctim dicitur
,
Cumque coni
plcci fuerint dies cui,&:c. certum
efl
,
quod Clmflus defccndens ex
Dauldlecundum carncm per vitginem Mariam ,fuii magno lempore
fofl
mortem Dauid,&ftc litera patet prout iacct.
I Ec firmabo.^wia rcgnnm Chriflifirmum cfl in perpetuum,fecun-
dum quod diatur Dan.j.d. Poceftas eius poceftas a,'cerna
,
qux
non auferctur,& regnum cius,quod nonconumpctur.
t Ipfc xdi.Jcilicet ecclefiam de Lipidihus viuis
, &eLlis
.
3 Ego ero ci. non per ad<>ptioncm,fedper naturam,qtt
tfl
vera,&
ferfc&a filiatio. & fub ifiointelkclu introducit .Apojhlus hanc au-
tboritatemdilamde CimfloHebr. i.ca.
4
Qui liiniquealiquidgeflerit. Hoc non potefi exponi de Chri-
fio inperfona ,ppria,quia. peccatum non fecit.ncc inuentiis eft
dolus in ore eius, nec salomon inqua tum peccator fuir ipfius,vt
prccdi&um efl.Totcfltamen exponideipfopro mernbris ipfiuspropter
condefccnfionem capitisad membra fecundum illarn regula^n
, quum
pofui in principio Gcne.Et hoc mudopeccata p"pnli Chrifliani dicun-
tur peccata Chrifli, Tfalmo x\.a. Longe a falute mca verba deli
torum mcorum, vbHoquitur propheta in pcrfona Chrifli . Fndc
&proptccalis noflris verberatusfuit,plagatus, &crucifixus
.
5
Ec fidelis erit domus. quia fides non deficict in ecclefta
,
6 Ec rcgnum tuum vfque in Ktcrnum , &:c. quia regni Chrifii
Koncritfinis.Luc.t.
7
Ingreftijs cft autem . Hic confequenter poniturgratiaru a&io.
vhi Dduid primo regratiaitir de promilfione .fecundo deprecaturfro
fforniffi
inipUtione,ibi , Nunccrgodominc. Circaprimumdici-
tur, Ingrcirus cft autcm Dauid, locum oracionis luxca cabec
tuculum.
Tom. $ 4 Etfed
jyc) Glof.ordi&NicolaideLyi-a.
^6
<?
Lib.
.adSim
flicunQ q.4-
pacriarchx,propbc:a-^poftolJ,6ic. has tcmicriinc remicas,q.
f;;
biis pocueniurad Dcuui periieiiirc.Abr.ihani dicic, E^o
fum
terra
6" c:nis
.
^ c Scd,& hocp^irim.&c. VKOCOV.Omni\>occnti3mDo
mini doccns, admiratus fum,incjuic,exccllcni cni promiirio
ncni , nieipfLim-
Homil. ieeo
qiiod S. T)l-
uiddicic.Quis
(meeo.to I.
B
ftus
Hcliashocfc
cerit
,
qu.indo plu
thomiiium.
ujamorando mipc
trauic
.
b
Quis ego fum
domi
ne Deus meut, &c.
4CCHRYS0ST.
Attcndiftis
homi-
nem
gratia plcnu
6i Dco non elie in-
gratum ? Vidctis
quomodoagnofcit
fcquisfucrit
,
quis
cft,5<: quid crit ; Ibi
cft crgo plenitudo
grati.-E^vt fe m om-
nibus
vnufquifquc
agnofcat . Primo,
quia mortiilis eft.
Sccund6,quiacafl-
bus vita humana
plena eft. Tertio,
quia tribularioncs
& dolores in fccu-
lo
inucnit. Quarto,
vtfciat, quiapaticn
tia paupcrum non
pcribit in fincm .
Quinto , vt noric,
quJa perfcuerantia
"^"^
pducit ad Dcum.
a Et fed.eo. fcdcre cor.-im Domino , cft bcncficia cius in hu-
militntc connceri.
4e AVG. Hoc cft,vt nullus hominum cflTct^qui audirct ora
tc.Siuccrgo |>p arcam tcf^amcnti, (iuc p'opter (l-crctum rc
motius nh .-irbitris,(uic proptcr intimu cordis,vb) crat oran-
tisarJcclus.cnnuc-
nientCrdldumcfl: .
T
Arca.fcilicct domini.
^ ,.
. ^

r 1

TA
S'dit cor.im d'.m!n.
'
&redircoramdomino,&:dixit . Qlus cgo lum domine Deus
^
Nifi forte
,
qu6d
j, -n. i
^^l^s"""-
^ ,
fcdcnsonu t, hoc c meusScqu.Tdomus mea.quia adduxilti me nuculque ? Sed, &
3
mouet,cum
& fan-
^^^^^, parum vifum cll in confnedu tuo domine Deus meus, nifi
loquereriscriamdcdomolcruituiinlonginquum. lltaeltenim
'^
bi m limplicitatc
d
If X t Adani domine Dcus . Qiiid ergo addere poterit adhuc Da- ^
cord.s
,
6c puritatc
uid,vtloquaturad te?Tuenimrcis{eruum tuumdomincDeus.
^
a
f
Qiipd fcUicct proinifiUi Abtahain.Ifatc, 8t lacob. b fMifclicordiain tiwin.qma.fnonellfiinilis lui.
c tMihi.
propter verbiim tuum,& fecundum cor tuum fecilH omnia ma-
J
f
Qund tafturui es .
gnaliahsec, itavtnotum faccres fcruo tuo . Idcirco ma^nifica-
*
tusesdomincDcus, quia nonelt fimihs tui ,
neque ell Deus
^
extrateinomnibiis,quEaudiuimusauribusnoftris.Qii.Tcft au-
'
ncsillcgcnuic.Su-
,
tcm , vt
populus tuus Ifrael
,
gens in. terra
,
propter quamiuit
noTomlif nimra
'
rcfp: :icns . Parua
cniui h^-c func , li
cum cua potcntia
confcrancur.
d I.(.x.Adam
, fci-
liccc hominis,vtti'
fcruijc,&itufiicias.
ci fciundum mife-
rico!d.amtuam,fi-
cuc mihi fcci(fi
.
S^RVPERTVS.
Ifla cli lcx Adam,
lcx vcique pcccau,
fub qua nos om-
Dcus,vtredimerctfibiin populum, &poneretfibinomen, facc-
"
filijira:,(icut&:c2-
rctqueeismagnaha,&horribiha fupcrtcrram a faciepopuHtui, 13
ten
.
Idcirco nequc
a ln Hobr.Tcv g;m;bu,J< liiis e.iiuii!.Q^Acgy[)nis m maii lubro pereuv.iK,?.; iii diis eoriim tecifti iudicia.
'^^^
,
nCqUC allj pCC
que redimirti tibiex Acirypto 2cnte,&Deoeius? Firmafticnim
nos.tuadomuscf-
1 . 1 xr
"
1 I i-

., T^^
lemcrcntur
,
qui^
tibi populum tuum Ilrael m populum kmpiternum
, & tu Dne
nemo noftrum cft,
DcusfaClus eseisin Deum . Nunc ergodomincDeusvcrbum u
qui a fordc fit im-
a 1 0pcre peilice,fc.litet iilium da
,
pcr i,uein ftabiliatux domus mea in .Ttcrnum.
quod locutus es fup leruum tuum , bc liiper domum eius , fufcita'
iniempirernum , &:fac ficutlociituscs, vtmagnificeturnomen
tuum
vfque in fempiternum,atque dicatur . DominusDeus exer-
a EccleCa
.
cituu,Deus fup Ifi-ael. Et domus fcrui tui Dauid crit ftabilita cora
t
drio
,
quia tu dominc exercituii Deus Ifrael, reuelafti auriculam
munis
cidcm gratia
Sexto,vcintcndar,
quia quanto m.ignus cft^humiliatus fi fucrit , tV humilirads
vi.isccnucrir, inueniccgfam in pfpedu Dci . Scpcimo,qu!a
no eft fine pcccatonec infansvniusdicinntusfupertcrra.
Oibuo
,
quia p
infidias diaboli oportct fp orarc,&: non dc-
ficere.Nono, vt in orationc nocapciumurtcrrcna cogica-
tione. Dccimo,vtin fpc non deficiamus. Vndecimo,vtcon
teplcmur delectatione domini , &prbtccbbncm fpLrcaius
diuinitatis. Duodecimo, auianontaccbimus tnnoillocla-
moredicentcs, icyiet,yict,xyiot., fine ccliatione.ln his omni
bus,qui fe agnofcit, via tcnet humilicacis . Na omnes fant^i
patriar-
&i. omncs
tua,
id eft
,
pcccatoruia <
remfifiionc indigc
mus . Tu fcis ler-
uum tuum Domi-

nc Dcus . Scis in-
quam
,
quodcumi
originali pccc.nto-,
adualibus quoquoi
pcccacis rion careii
ego fcruustuus,
.jc R. D AVI D. Ha:ceftdifpofitiomagnorUmhominun:>,
,
qu po{-}crisfuisfic defucccffioncinimpcrio prouidcnt
.
e .%. ef?. In tcrra alia pra:terclcdam,proptcrquam venit
Deifiliusin munduin velucin Aegypcum , vt commcrcio
fanguinis rcdimcret fibi populum acceptabilem ,
fcd.itorc
bonorum operum.Deum auccm ciufdem populi homincm
dominicum incclligimus,quem de Acgypco >
id cft,mundo
per vcerum virginis aftiimpfic
f Ex.Aegypto. gcnte, &:Dcocius,velgente,&Deiaeiu';,Gc-
^tcm
NIGOLAVS DE LYRA.
1 Etfeditcor.nm Domino. Idefi,coramarcaDominivhiDeus
teprefvntabaturm,odofj>eciali,licet fitvbique pereffentiam, pr.ifta-
tiam ,&
potentiam
.
X
Quis ego fum dominc Dcus ineus
, &qux^domus mca,
quia addu xi . idefi vfifue adfublimitatem regiam ,
quaft dicat e.v me
non lubto ad hoc aptitudinem.
3
Scd,&:. quia non folrm locutus es de regno confirmando inperfo-
na msa,fed etiam in pnfleritnte me.i
.
4
Ifta cft.f vt quilibet-ftt folicitus,& deftderans 'profperitatempo-
'Jieriratts fua
.
5
Qi^! id crgo. quaft dicat tu maiorafeci(li,& promiftfli
,
quam ego
fuiffem artfus petcre.
6 Tu cnim. idr.fl per effeQum oflendifli
,
quhd tu haheas notitiam,
6memoriam mei,'ot &tanta mihi faciendo, &
promittendo .
7
Proptcr; idffi, propter vcrbum, quod locuti^s es de me Sammli ifia
feci^i,& promiftfli,
^ct impleatur, qund ci dixiili.
8 Et fecundum. idell,volimtatcm tuam
,
quia hocprocedit e.v tua
tnera liberalitate, non cx mea dignit^te .
p
ycirco magnifi . Modns enim magnifici efl facere maiora,quam
ftt dij^nitas recipientis.
I o Qu.-c cft. dcdncendo fiVto^ Jfrael in cohmna ignis.,& nuhis.Scie
drtm tameneortod iUe, qui prxcedchat rr.^t argelus
, vt habetnr Exod.
l^.tamrn aliquando nomnatur Deus cuius perfonam rrpyxftntabat,
jeatndum quod dicii Grrg.In Hebrao habetur, Proptcr qu,ini lUC-
t\.\x\tdi).quodexponit^.Sa.deMoyfe,&\Aairon,quirt.iffifucrunt
adeducen-
adeducendrm populum IfraeldcAegypto,
& dicuntur diij particip*'
i
tiU';eo modo quo dicitur
Mnyft E.xo. -j.a. Ego conftitui te Dcum :
Pharaonis. Sed hxc expofttio apparetfalf/per illud, qf.od dicitur. i.
Tara. i -j.d.vbi dicitur
,
Ad quam perrcxit dominus Deus . &
'
ftc efl in Hebro.ex quo patet
, quod intdligitur de Deo vero . Sed me-
'
Ums potefl e.xponi de plrtraHt.ite perfunarurn in diuinis, quarum opera
fnnt indiuifa,& ideo hic notatiir pluralitas perfonarim., cum dicnw,
luerunt dij
,
quia tresperfome vsye dr.r trcs deitatehahetes. Ouia tii
illa deitas.,&
effdntia vna eflfimpkx in trib. i'o fnbditttr in ftiigttlari.
1 1 Vcrcdimcrct. quiaexredemptione illius populinominatusefi
|
Dcus Ifrael in fpeciali
.
11 ^accrctque. &qu.fftntillaoflenditJicens.,
1 5 Afacic. fubinteUigitrtr eijciendo.fciUcrt . A facic populi tui.
!
i.popitltm,qiii hahitabat in tcrra Chananaorrtm
, & deosriusquosco
triusruntfil^ Ifrael. Et qnbdftc debeat inteiligi
, patet pcr iHttJ, quod
habettir. i.Tarah'p. i j.d vbi
ifla fcntentin cla iiis ponltur fic. Et ma
gnicudincfuaacqucccrrorec!jcerctP:uionc.s,'S^^c.
14 >ii|incergo. Hic confequenterDanid depre'a:ur pro promiffi
adimpktione.dtipUii dv caufi . Fra efl,qrna lii et Dcus vclit dare bent
firia iii futiiro,vult t.v>icn frtprr hoc dcprecar!.,vt recipk^tcs merean-
tur..Alia efl,qttia talcsprotniffiones diuints. intelligendx funt fub con-
diiione.fcilicctft homines f.iciant debitvm fuuin. &non ponant diid-
n.<:promiffiorii inipcdt'mentiit>!,proutdiffufltis diSium fuitftipra.i.lib
cap. 1
1
. vcrfusfincm. Cxtera patott vfque ihi.
ly Rcucl.nfti .luriculam fcrui tuidiccnsdoinuma:dificab(
ti. alias, aurcm feiui tui, &: cxttia. fcquitur.
Proptcrc:
JLRegum
Cap.
Vll
c6i
tem Ifr.icl , &Dcum eius Moyfcn de quo
.
Con/litui te Deum
TharMni<:.
a Inucnh fcruus. Nih:I corde fugacius, quod inuenitur cum
per difcrecionem refinngirur.
j Hicr. Aurem ei Dommuspcr prophecam reuclauerac,
fc illidomu x-
T
flathan. a T Pfr prophetam
5^^
ferui tui
,
dicens domum a:dificabo tibi . propterea inuenit feruus tuus
i
fAuiiaci.im corjis.
dificacurum.Id
circo Dauid in
ueniile fc dicic
,
corfuum,ideft,
'
iucnic nudacia
incordcfuOjVC
orarcc eum ora
cionchnc.
{; Auguftiii.
''
Didum cft m
vcrbis Daiiid
:
Qn^onti tu Dtus
Ifrael , rcueLifli .virem /i ruitui , Domum xdific.nbn libi . I^anc do-
, mum &c nos a:dilicamus bene viuendo : & Dcus vc bene vi-
uarnus
b Q^i.rieucl.iftiaiiremfsrui
tU',
cor luum
,
vt oraret te oratione hac . Nunc ergo domine Dcuj , tu cs
Dcus
,
&verba tua erunt vcra
. Locutus es enim ad feruum tuum bona
h.Tc.Incipeergo&benedicdomuiferuitui,
vtritinfcmpirernumco-
ram te.cjuia tu domine Deus locutus e.s ha;c: & bencdidiionc tua beae-
dicetur domus ferui tui ui iempitcrnum.
Uamus
opiculando. Qma. nllt Dominus xdificauerit domum in v^-
D
num
laborahtint ^f.Cuius domus ciini vcneric vltima
dedica Piil.
uf.
tio,tuc fiec illud quod locucus c(i p'Ji- N-Khan Dcus ;
Etpona
locupopulo meo eirc.Hoc cam majyifi bonu quif juis in hoc fc-
culo,&: in hac cerra fpCrat, mfipicnccr fapic. P.ice quippc illa
fcripcuraui
vm
bra furuii cx-
ccllcnci
prxdi-
cacione
com-
p
mcnd.it.
I.ocus
ergoiQc^pror
iniccicur ca pa-
cara' ac fccura;
h;bitationis,a;-
ceiiniseft,xccr
nifquc dcbccur
in macrc Hicru
filcinl;bcra,cu
iu.s prxmi
j
dcfidcrio pia per fidem vica in hac xrumnofa oe
regrinationeducendaelt.
'
p
CAP.

NlCOLAVS DE LYRA^
I Propccrca inuenit f:Tuus tuus cor fuum,vt oraret tc ora
tione, n:fi
rcttelajfiis mibipirT^tha-iproplntumtquodtuvellrs mi-
hi tan-
A D D I T I 6.
In cap.y. vbi dicitur in poftil. Mifcricordi-im aurem meam n'6
ufcram ab eo. Ex hoc dicunt aliqui quod Salomon liccc pcc
caueriri^'c.
Poliibjlcfuic Salomoncpcnicuiirc,ficcamcnprope mor-
tem,quod iam non vilcbac idola dcfiruere: vndc cx hoc no
concluditurncccllario ipfum noneffcfaluatum .Tn hocau-
tcm quod dicic pofiillacor
,
quod illud verbum : Mifricordia
antem meam non eujh^m ab eo , non intclJigitur nifi quantum
adtcmporalc rcgniim &:c. nimis videtur litcralizarc. Nam
manifcUum cfi fccuiidum dodorcs noftros,quod lcx vctus
dilpcncbac ad Chrifium , ficut imperfectum ad pcrfeL-lum,
&; idco populus ille coparatur pucro fub pedagogo exifien-
lijVtpacctad (jalat.g. Vndccommuniter taliabonacis pro
niirfap;incip;;litcrintcliiuuturprofpiritualibus,&:idcoifia
rcgna D.iuid promifla &c filio fuo Salomoni,fimilitcr pcrpe
tiiicas fdclitatis domus cius. Ec fi incclligancur dc regno cc-
porali,incclligcndaluncprincipaliuscciam ad liccram dc re-
gno xccrno. licuc cum dicicur Abrahx : Etbcmd.ihfemine tuo
mnfsgcntes & c.ucr.7. Gcncf. 2 2.d. incclligcndum ctt dc bc-
ncd.ctioncfpiricuali eciam ad liccram.Sienim incclligercn-
turdebcncdidione ccmporali cancumjCuacuaf^ecur racio
ApcfioliadGal. 5. quodnuUo modo aCacholiciscfi-.iflc-
rcidum . Dcdamnationc autcm Saulis_didum cfi fupra in.
addicione primi libri cap.vlc.
Kcplica, in cap 7. vbi mulca bona dicuncur de Salomonc
& cuis dcmo
,
quod pcfiillacor cxponic fccundum prarfcn-
tcni lufliriam.volcns quod cx illis didlis non poccfi argui Sa
lomon lj|uatus,ficucquidamvolucrunc,huiL fcBurgcn op
poiiit,afrercnsctiam intclligcndum non dcrcgno tcmpo-
lali folum fcd ajtcrno , volcns Salomoncm f.iluari c6, ficuc
dicit Burgciif quod pofiibilc fuit Salomoncm p^nitutile fic
prepc mortcm,vt non v.ilcret idola dcfiruerc: Scd ifiud vi-
dcturconficlum iuxta Achillcm Bnrgcnf Eftcnimcom-
niunc cius ar^,un-icntum quod rcpctic,&: confucuit fxpc rc-
petere.
hi tantx bona facere
,
nuUo modopnfumersm
ifla drprecari d te.
2 Tu cs Deus &c. S-p r co'ifinm>,s veritas per
eff-mam.
3
Ec verba cua crunc vera.Locucus es enim ad fcruu cuum
bona hxc 6cc. Tcr coi.fiquSs,
nifiponai impidiineiUaparte
noflra.
CAP.
pcccre
,
vidclicet ex litcra non habec fundamencum, igicur
irracionabil iccr crahi concrarium Vnde fi pcr cafum a Bur-
genf. poficum Salomoni rcmancrccaliqua
excufaciode can
to,non camen de coco.nulla camcn fucceflbribus fuis rcma-
nec excufiicio
, qui domus eius hic dicuncur , & hxc domus
d :icur fidclis,proucin liccra.Formccur
igirur argumcncum
fic,cuius donius cft concra Dci diffinitioncm,&:
infidclis,il-
le faluacus eflc non pocefi. fcd domus Salomonis fuic infidc
lis, vc lace dcclaracur in gloila ordinaria , igicur, &c. Omnia
igicur qux hic laudabilia dc Salomone & cius domo dicuu-
tur,intelliguncurdccu fccundum praffcnccm iufiiciam, &
non arcernam prcXdcfiinationcm
, fcdfccundum aternam
pr.cfcicnciam incelliguncur de ChriIto,dc quo ci\ principa.-
lis fcnfus liceralis eorum laudabiliu qua; hic dicuncur.prouc
dicic cadem glofia,qu.E ci\ nocabilis.Fictio cciam Bur.poccft
argui ex ccxcu.3. Ilcg. 1 1. & iz. Vbi dominus pcr proohcca
Ahiam Silonicem ditfiniuic regnum Salomonis fcindcndu,
c6 quod dcrcliquic dominum &c adorauic Afiarchcm dcam
Sidoniorum &:c.cconfiaciIl^m
diJiinicionem non effe po-
ficam in cxecucioncm, nifi cemporc lloboam filij Saloino-
nis,quiadicicurcap.
i 2. l^n
acquieuitrexpopmo^quoniam
aduer
fatiis fucrat cum domifus , vt fiifcitarei ycrbum fuum quod locutus
fiurat in manu ^hia,&c. vide ibi diligcncer liceram. Si igicuf
Salomon egiffec pccnitenciam.prouc
vuic Bur. illa fcnccncia'"
Dci non fuilfcc pofica in cxccudoncm
pofi poenicentian-v Sa
lomonis.Mutaca cnim cauiii mucari dcbuic "lenccnCia.Nunc
auccm cauiafcifiiirajrcgni fuic
idololacnaSa.omonis,-vc
pa
cet ex liccra allegaca. idcirco poeniccntia cius dcbuic cllccai;
fi concrarij (ciliccc vnicacis rcgni
,
quod camcn fciirum cft
:
Huii.s argumcncum fiinilcaccipicur
ab hifiona Njniuicarii
lona'. j.vbi fencenciadiuina laca concra pcccacaeorum pro-
pccr pcr.ictam pcenicenciam fuic imnnicaca,vnde vidccur Sa
lomon non poenituific-. Apofiolus igiturad Gal.4. allcgans
prxfcncciu literam de rcgno a:terno fidcli , &i.c. Ad liccram
mcclligic dc Chrifto , Sc ciusdomo , non dc Dauid &: Salo-'
monc, nifi fccundum pra;fenccm iufticiam.
KabtMnns,
Kicrv.
GIof.ord.&NicoIaideLyra. ^64
i.m. t>A
B
f
plcnum fii-
MCiilumphra
fl ert Hxbrai
C4 ijiixngntli
c.t( uix tcrtii
i'aitctn Moa-
bi:artiin liipcr
Jfitcmnia(iflc
>[iix fcruirct
rXiuidi fub tri
(iiro.Siclegat
iifet.pcrciiflit
t|uoqiicMoa-
hiras ita uc
ihias partes
f>cciJcrcc &
imain partcm
iiiix fcruarec.
(..r. amiqui.
C A P.
VIII.
[.y^ntimefl.
Scqiiitiir.
a rr.i>iMn.
Qiiinqncciii''t.UMcrantPniIinhino-
,^
runi, qiix Ifraclcm
cribiitarium
fKicbant. Has tu-
II Dnuid^ fccit tnbuuri^, ficuc in Paralip.J^t-giuir^
Tet(u(fit O.md
Thilifiijiim, &
hmmiliauit eos ,
&tflit Gcfb &
plias tiMS ik ma-
eornm e^rc.
frerum.Chvi
flus <lc acrcis
potcft.-ribus
triumphas trc
num crrons cj,
humano gcnc
ri impofucrac
conficgic.
b Cou^J/.No
cnim homi
a
^ Angclomus . Qnpd f.:rip:um efi, Menfm eji e<^s f-tnicn'o
coxqu.ins ttifx, hypciboliccdubct acc pi. Non fieri potc-
rac vt homincs in tcrra dc^cutcs , inwntum hunMharcu-
tur , doncc iplius ccrra: dorfo tunitulo lupcr cxccnfo com-
prob;intc,apparcrent a;qualcs
.-
icd imir.cnlam humiliacio-
ncm capcx &:
Dpprcfflcgencis
c
C A P. VIII.
A C
TV M eft autcm poft hsec perciidit Dauid i
Philifthiim ,
& humiliauit eos . Ec tulit Dauid
^
frcenum
tnbueidc manu I
phihllhiim
, & percuf- i
f Hyiwibole.
fic Moab, & menfus cft eos funiculoco.-cquans
J
tcrra:.
Menfus
autcmeftduosfunicalos, vnum

a Oni-i ^uli damiJi [iiopter pcciata , qaos vult viuilicit , coiiJoiiam pcccata dominus '
adoccidcnduj&tvnuadviuihcandum.
FaCtufq;

cft Moab Dauid feruicns
{ubtributo.EtpcrcuilltDauid
Adarczcr fihum
'
Rohob,rcgcm Soba, c]uando
profeduseft
vtdominarcturfuperflumen
cn.m homi-
Euphratcn . Et captis Dauid ex
partc cius mille fcptingentis cquitibus
,
ncsm tcrravi d
&viginti mihbus pcditum
fubncruauict
omnesiugales curruum.t Dc-
ucntes imiitri
ydiquit autem cx eis centum curi us . Vcnic quoqua Syria Damafci
,
vt
humiliabatur,
^
idc.Vjuieamfibitut^mfacerem.
r^

1 J o

vt funicuio (u-
pj-jcfidium ferrcc Adarezcr reei
Soba, & pcrcuflTit Dauid de Syria vi-
pcrexccfo ccr- i
<^ *
rx apparcrcnc
II
arqualcs

fcd adeo vilcs &contcmpti , vt in nullo plus valc-
rent,qu.-3m terra quarnullos honiincs habct.Funiculum au-
teni pro forte pofuit.quia tiiniculo folct
mcniurari,fccundu
illud. Etforte ainiftt eis tcrram infy.n:tulo
dijlrihutionis. TfaLjJ.f.
Sicnificat autcm quod csm libcre rcgioncs
Moabicar.um,
quibus vellctdiuicicrcc
,
quam polldlor agros proprios
.
c Menfiiscjl. ^lofcphus.DauidconucrcicbcllumadMo-
abicas ,&; duas quidcm paiccs coium cy.crcitus vicias dimi-
candocf>nfiuiiplic,rcliquos auccni captiuos accipicns 6C an-
nua cributu cis imponcns.contra Adiazarum regcm Sophe
na: conuertit cxercicum
.
* Thco. Tanta crac vis v iflorix , ^canca erac mukicudo
corum qui capci crant viui , vt eos numcrare non permitte-
ret. luflTiccnim ecs dcijci pronos in ccnam , diuifos crifaria.
Etduas quicicm partcs occidit; vnam autem vxuam ccpit.
^
Ange-
o.
,
voiuit fcnprura
hoc vcrbo accu
mulare. Q.uod
autcm mcniiis
cos funiculodi
xit, tuniculum
pro foice po
fuic,co, quod
icafoleancagro
rum fpacia me-
ciri. Significac
aucem quod ta
libera ciifpoli-
tione rcgiones
la
Moib quibus
vellct hxrcdi-
busdiuiflt,qua-
fl poircllbr a-
gros proprios
ad nutum funi-
culodirimic.
Signiftcnt autcm quia quos voluit potuit occidcrc: &qui
bus voluit potuic paiccrc. Quodautcm Moabqui inccr-
prccacur cx pacrc , 6c Syriam Damafci, &: cxccras regiones
tnbutarias tccicllgmficat qu.od Chnftus oinncs gentes fub
dominationcfua tciiet, & premit, &: fcnfum bonorum ope
rum cxigit. Damafcusenim
nobilisvrbsPheniciscodcm
voc.ibulo quo S)C Mafeth anciU? Abrahx filius dicitur,&: in-
tcrpretatur fanguiniS poculum . Syria vero fublimis vci hu-
nicdajQu^x cnim prius humcAalibidincfmguinem huma
num inexplebilitcr fltiebat, nunc mundata baptifmo Chri-
Hi, fublimis profectu vircutum, funguinis eius poculum
dclidcrat.
d Subnanauit omnes iugales currMum &c. 4< Theodorccus.
Quamobreni confrcsit plurimoscurrus Syroru?Lexdiuina
^
" ^
^iumcrc-
idc
ai;
ti
i.'>
tit
-i
t
NICOLAVS DE LYKA.
C A P. VIII.
'
Achim cft. Hic cotifequenter oflenditur fortitudoDauid
indebellando aduerfarios . Et ptimb ponitur huiufmodi
debcUatio.Secundbreg>iiDauidordinatio,ibi: Et regna
uic Dauid . Tr.ma in quattior partes , fecundum ,
qtutiuor gcntes
auas debsllauit.fccunda ibi: Ec percufTlC Moab. tertia ibi: Ec pcr
cuflic Adarezer. tjuarta ibi : Fccic quoque. Trimagens ab eo de-
bcllatafuitgensThiliflhinorum.quod notaturcim dicitur.
Et tulic Dauid fr^num. Franwn , id efl, quo tenetur equusfub
feffore. &eodem modo tributum efl id quo tenctur populus fubiefius
fub
dominatore. Dauid autem deuincendo Thiliflhxos hocfi-mum de
tnanibtis eorum abflu!it,quiaprius dominabifntur Hebriiis :fedpoJiia
tconuerfo fcruierunt Dauidjub tributo.
a Et pcrcufllC. Secundus populus a Dauid debellatus fuit populus
Moabitarum : quod notatur cum dicitur.
4
Ec menfus eft cos fiiniculo. agens cum eis rigorc iufliti^.
j
Coxquans. quia dejirtixitfortalitia eortim,nepoJicdpnffent re-
iellare.
6 Menfus eft aucem duos. /. ordinauit duos procedendi rnodos.
7
Vnumad occidcndum./. magis culpabOcs per riain iujiitix.
Ec vnum
8 Et
vnnm.minuscupabilcsdimittenspcrvlammifrricordixjtt
Hcbrxo habti-.Mcni^as cttduos fiiniculos ad morcificandum,
&:impleuicfuniculumadviuificandum.^o<ie.*-/>onrHttrft
dicentcs ^iuaspdrces occidic,teriiaparicmrit referuauit.Caitfaa
te quarejic rigide contra eos proceffitfuit
,
quia rcx Moabpatrem &
matrem Dauid &aliquos de amicis eius quos ibi reli-jucrat Dauidpr
cuiiodia occidit , reccdenteDauidde terra illa yfccttndumqtioddicit
I{a. Sa.&prout diSlnmfuitfuprd.lib. i .tz.cap. ifla tamenfententix
Dautd intelligenda efl
quantum ad viros beliatores^qHia totum vulgHr
rempopulum dimifit ad feruiendum fibi fub tributo.
9 Ec per, hic ponttur debellatio popidi Syris. d Dauid.&primo poni
tiir ifla debellatio.fecuadb ex hocfcqttes cbfoedcratio ibi : Audiuic aiic
Thou. Circaprmu dicit. c pcrc. qui regnabat in vuaparteSyrix.
I o Subneru. ide^ equos iugo curruum applicatos,vt de cAtero ef-
fent inepti adpr^lum.
I I Dcrcli. idcfl, equos centum currutim qui erant ei necejfarii. In ;
quoUbct aiit curru erant quatuor equi,vtprob.^tpcr vlud. quoi dicitwr
i/\i.3.//i.lo.ca.;H j?.Egredicbatur auccm quadrigaex Acgy- ,
fio.
ideflyCquipro vna quadiiga^kxccnas liclis argeci &: cquus.
cl..v quopatet, ip in una quad) iga erant cjuutuor equi., qai.i.cL Jicli-
quater acccptifaciuntfexcentosficlos.Lt fic patet, epDauid quadrirf
gentos equos referuauit, qui erantftbi ncceffarii in dinerfis negotits.
^ Ecpo-
<]iutuor<

MORALITER.

^
Tadum. Sequicur.
a
Et lu. hicdcfcnbitur triumphus Dauid dc quatuor popu-
lis,id c{i,l'hiliflh9is,Moabitis,
Syns,^''^ Idumxis. Moral.pcr
Da^iid manuforcis inccrprctacuf,vir forciccr pugnans cocra
panioncs inordinacw
fignificatur.Jpfc vcro dc quacuor paf-
lionibus principalibus
triumphat,qu(j funt,g.-iuduim incptu
in profpcris,
&: dolor nia\ius in aciucrlis, ic Tpcs dc bono tu-
turo
turo incompetenti fibi, &:cimorinordinatus deincurfio-
nctcmporis imli,&: his pafiionibus fubicd.s proficit homo
in pcrtcctione moraIis&: inteiledualis virtuns ; idcodici-
tur 7. Phyficor. Scdcndo &: quicfccndo fic anim.i lciensSC
prudcns: quia icdatis &: quictans cumultibus pafllonum ac-
quiruniur fcientix &:virtutcs . Proptcr quoddcquatuor
pafiionibus predictis ad quas .ilix rcducuntur dicicur primo
de confolacione . Tu quoque li vis lumine claro cerncrc ve- I
ru . Trqmitc redo carpcre callem gaudia pclle : Pclle cimo-
f
rem fpera'
tUK'
5
^y
ILRegum Cap. VIII.
566
ffus diflridionc fiii cxaminis in his qui de illo praua fenciut
ftulcitiain immodcmti laboriscxci!v.^uic.
d Facie.quo.&c.
-J: Thco. Scnptoi narraturus fcclus in quo
incidic virdiiii
rceii
it
r-
bs-
ei
Dtria
ne
le-
da
at,
-*t
iulTicrcgcm
non vti multiscquis:vt non incis,fcd in virtu-
tc diuina confidcrct.Hanc lcgcm implens,confrcg!C curi us
pkirimos.Vndc canicin pfalmis : 'Honfalu.iturrexper multata
viytuum. fallax
cqunsadfalutm.
gintiduo milia virorum . Et poriiic Dauid pra:fidiuum in Svria Damafci. ,
""^^ ncceiiariu
a a
Et tulit ar-
n rL
'
n.c

*r>i -jr

r 1 i f<
/
i^
duxic prius o-
Tnaamca&c.lo
l^aCtaque elt byria Dauidieruienslubtributo.SeruauitqiieDommus
ftcdcre viri vir
feph.
Aurcas ^ Dauid in omnibusadquxcunque piofcdus efl: . Et tulitDauidarmaj
aurea, &torquesaureosqucehabebancfilij Adarezer, &deculiteain le-
rufdem. Et dcBete&deBerothciuttatibus Adarezer, tulirrcxDauid
,
aesmultLimnimis. tDequofecitSalomonomnia vafaxreaintemplo,
&:marea:neum
, & columnas
, 6r altarc. Audiuic aiitem Thou rex E- 4
y
math, quod percuffiflecDauid omnerobur Adarezer. c mific Thou c;cbaccuius iu
loram filium fuum ad regem Dauid , vc t filutareteum, congratulans
,
&:gratiasagerec, eoquod expugnafict Adarezer,
&perculTidet eum:
Hurtisquippe eratThou Adarezer. Ecinmanueiuscrant vafaaurea,
b
&argentea,&vafaa?rea, qua:& ipfa landlificauit rexDauid domino
cumargento& auro quse fandlificauerat de vniuerfis gentibus, quas 1
fubcgerat de Syria , &Moab, & filiis Ammon&philifihiim& Ama-
a Ercxit falicet (Ihi tcrn;C',-m tnimij)hal.-'ia.
lec , & de manibus Adarezer filij Rohob regis Soba . Fecit quoque fi-
^
bi Dauid nomen, cum reuerteretur capta Sytia in valle Sahnarum cxfis
c
decem &odto milibus, & in Gebclem ad viginri tria railia : & pofuit in
Idumzca cuftodes , Itatuitque pn'Efidium,& fad:a cftvniuetfalduniiEa 7
feruicns Dauid- Et feruauit dominus Dauid in omnibus ad qu^cun-
^
queprofecluscft. EtrcgnauicDauidfuperomnemlfrael. tFaciebat
,0
D
tucem , vc fcia-
mus dclidtum
non fuillcme-
tis , fcd circun-
Itantia:.
4c'6mi
icemrcgisa-
us
diciolcgcsfcri
hcbancuf.Scri-
bacxore rcgis
vci ba defcnbe
bat.
f Sacsrdotes.Sz'
ccrdos quaii.fa
ccr dux , Filij
auc Dauiddu-
catu habebant
in tribu luda.
g
CertthiscThe
Uti. -Ji Procop.
lacuhtorcs &)
iagittarios hoc
noic appcllat.
.;< R.Da.Vrim
, , "
-
T-

I
!
/1

I r 1
&Thumia,q,
qucnna: nicore
d quoqueDauid ludicium & lulticiamomni populoluo. tloabauterrL.
n
cffcnc illuttres
jiplendcntes,a-
f^|,ys Sarui^erat luper exercitum^. porro lofaphat filius Ahiluderat
'* &integri.Alij.
lios quaii a;s ^
*r
c j c\ a l^ 1 o 1

\ \ c\- 1
'^ Due cognatio-
prxdicationc
^ t acommcncarijs. tc badoc nhus Acnicob& AchimelechhliuSAbia-
^ ncserant,que
ronoros fancti-
'
^"
'
^
r
1
,,
.
ficac domino
vtciuscabcrna
culo fidclitcr
dcrcruiant.
c Cdifis. Q^od in quibufdacodicibus duodecim milia ca:fa
phaictras,&: ar
ma diucrfa
q
cuftodcs cor-
poris Adadigc
rcbant, Dco di
cauit in Hicro
folimis.
^. Thcodorcc.
Syrorum,:ntcr
prctatuscfl A-
quila tor jUes
aurcos, Intellc
xit auccm fplc-
dorem SyruT.
b Saictificaifit
Sic Chrilhis
oes quos de
gentibus con-
uocat , alios
quafiaurumid
efl.fcnfufpiri-
tualcs facit,ali-
os quali argcn
Ojmideltjclo'
-de quo fecit
salomon om-
niauafj *rcai
templo & ma-
re a;neum , &
rolumnas hcc
nurquamlegu
turin ueteri-
busexemp.G-
cut nec apud
Hebrxos.
^
t acommcncarijs. Ec Sadoc fihus Achicob& AchimelechfiliuSAbia-
( tharerantfaccrdotes, & Saraias fcriba.,. Banaias autem filius loiadas
g
t fuper Cerethi , & Pheleti. Filij autcm Dauid t facerdotes erant.
ly
femp ftipabac
ig
latcra rcgis pa-
ratarvccxcquc
rcntur eiusuii
1
dnr vitio fcriptorum inolitum ctt. Vcraciter enim Dauid in
vallc S.ihnaru dccc & otto miliacccidit . loab vcio 1 i.mil-
lia,ficut in titulo ^S.pfal. fcribitur.Significaturaur,
q,
Chri-
ftus di-
pcnum.
5 Alij. Sanhcdrim,hoc eft, fummos confiliarios.
Aflidcbant rcgi cufiodientcs corpus cius,&: intcrprecanC'
interficientcs & viuificantcs,quonKi fccundu iudicium eo-
ru digni rcferuabantur ad vita, alij ducebantur ad mortcm-
CAP.
t
& Oeretl i
crat una e- f'a
miliis 1'rae!.
tprjncipcs i:cl
primarii .-id a
tus rcg. Lx>.
aulf principts
Rabbaaui.
F
NICOLAVS DC LYRA.
1 Ec po. ideU homines bellatores infortalitio, rt Syri fecurius te-
tiereritur fub tributo:
2 Et tulit Dauid arma. In Hebrxo hahetur, pharerras.
3
Tulit rcx Dauid. ^od autemfequitur iinmidiate . De quofe-
cit, yfque ibi ; Et al tare , non efi in Hcbrxofsd appofttumfuit a quo-
damgloffatore
,
quia illudicsfuit expenfim in opcribus templiy &po-
i]ea vitiofcriptoiurn hacgloffa infrta efl tcxtui
,
4
Aud. Hic confequenter ponii ftqusns co>ifedn-atio,(juiafrcquen-
ter contingit
q>
quo aliquifiuat amici^eofunt inimici einfdcm, &boc
mo ThoufdSlus efl amtcus Dauid: eb cp debcUauerat .Adare':^ inimi
cu eius & in ftgnu amicitix mifit ftbi vafa aurea &argentea et xrea.
5
QX &:. idefl^confecrauit vt inde fiercnt illa qu erunt neccffaria
w templo,ita quhd de catero non poterat humanis vfibus applicari. Di
tit autem hic I{a.Sal. quodpropter hoc iiia bellaDauidpojitafunt in
hoc cap, pofi prxcedens immediate, in quodcclaratur i^oluntas Dauid
circa templt xdificationem ,
quia omnia metalla quaper ifla bella ac-
quifiuit ad opera templifienda confecrauit.
6 cck. Hic ponitur debcUatio quarti populi. f.Idtmxorum, qttos
debellauit rediem dc Syria in vallc Salinarum,& hoc efl
qnod diciiur.
Fecit, idefl arcum triumphakm : vt coiter dicunt expofitorcs noflri.
pofuit in ftgff.m viclori^ babittt dc Jdtmxis, 5ed hoc non vidcturpro
habile
, quia tale quid
fit ad iaCiantiampropter qudd Saul incrcpatur
de ereSwne arcus triumphalis.vt habeturfupra i .Ib.x^.cap.Tropter
quod I{ab,Sal,hoc exponit defepultura Idimtcorum tunc occiforim in
prxliotquos
Dauidfecitftpcliri.& in boc acquifiuit fibi nome bovii.
Tum
Tium quiacxcrcuitcirca mortuos opus mifericordiic.Tumqittafirihii
Z)e7<f.2 3. Non abominaberis Idum^um, quia fratcr tuus eft.
lacob enm a qtio defcenderunt Iud<i,& Efaii d quo dsfcendeiunt Idit
triMxffuerwitfatres vtcrini,vt habeiur GLn.t^. & ideo Iiidxi &Idu
mi fratres dicuntur propter quodDauid cisfcpulturam exhibuit. Et

iicmUgiiU' fsiiffe
loab. infa.lib.S-i i-cap.
7
Ec pufuit in Idumx'a, ^c. ne rcbeUarent & rccedcrent ab ea.
8 Et ia.ftcut prjediliiifucrat Cen.i j.t. Maior fcruiet minori.
p Lc fcrua. hoc additum
efl , ad oflendcndum audd Dauid habuit
prdiclas vi^lijriasnon virtutchumana ,fcddiuina.
hp Ec re. Hic cof quentcr ofieditur regni Dauid ordinatio , cti dicii.
1 1 Facicbac quoquc Dauid iudicium. rciefcntcniiando.
12 Et iufhciam. dcbiti cxeijUendo.
1
5
loab. Sicut enim rcgi.um benc ordinatur intrafeperitiWtiam,
ita extra fc
repriniendo aduerfarios pcr miUtiarn.
1
4 K)fa. vnumnomen cii indeclinabile,& fgnificat idem (p cacd-
larius, vt dicunt aUqiii, ^lij aiitem dicnnt, cp
efl ojficium diclandi le-
gcs In.He.babctur /jic,rccordaCor. Etfic dicit I{a.Sa.
q, officiHcius
erat npctC' efcu
rccordari cafus varios qui venerat ad Danid, vtf or
dmc expediren
i
./. primusprimo
, &fccundus fscimdb tj' fic de aUis.
15
c Sa. habcbat enim ofjicitmfcribendigcfla temporum.^Ui di
cunt aubd fcribebat Utcras rcgis.
1
6 hmaia.s.idcfl.faggittarios &baUflarios vt dicit tranflatio Chal
dajca. Filii autcm Dauidfaccrdotcs erant. i.maiores vcl primi ad ho-
nores vndc \ . Tar. 1 S.habetur: Filij auccm Dauid primi ad ma-
num regis. non cnirnpoteli dici quod effent faccrdoies propric in ta
bernaculo niin(firanles,quia non erani dcgenere^aron.
ADDI-
M O 11 A L T T E R.
'
t
rcmjfpemquc fugato: Nec dolor adlit nubila mens cft,vi-
^aquc- fra-nis . Ha:c vbi regnant . Proptcr quod iplis .-^blatis
pcr
DauidtoUiturffxnum tributi. Pcr Phililih.cosautcm
qiiicadcnccsintcrprccantur, timor mundanusqui cadcrc
ucit h^uiincm
a virtute lignificatur. Pcr Moabicas fjgnifi-
catur
caturdolordcpr.Tfcnti poena; Nam Moab interprctatur
ex patrc. Talis vcrt) dolorconcrahicurin nobis ex cainaii gc
ncratione.Pcr Syios auccm qui fubhmcs interpretatur, fpcs
immodcr.ita
,
qu.c magis propric pixhimprio lignificacur.
Pcr Idum^^os autcm,qu) mtcrprctantur ccrrcni,tigniricatur
uaudium mcptum dcadcptiunc tcmporalis bom.
^
M O-
V
5<j7
GIof.ord.&NicolaideLyra.
5
68
A D D
I T I O.
In cnp.S.vbidicitiirinpoft.
Faciebatquo^jueDautdiudicium,
tcCtc fciitcntiando.
. Ciim fccudum Philofophum in y
Politico.crdinatio po-
puli pr.icipiic dcpcdcatex maxiino priiicipacu,idcirco poft
quarn dicit C]u6cl Dauidfaciibanud ciMm,& iHni:i.un, &c. uib-
iungic
liiamoptimamordinationommciiis
otiin.ilib\is, in
quibu!. tota ordinacio rcgimmis pi incipntus virtuahtcr con-
tmcn vidctur. Nam ad otiicium loab pct incb;inc omnia illa
qux .nddetcnrionem fubditorum &: inu;;li.nicm hoftium
crantnccc(Tari.i,cumcirct ipfc princcps militix. Ad orticifi
veroloiaphatpcrtincbanc umnia illaquo: ad ludiciap.irti-
cularia
cularia crant necdlTaria pcr fc, vcl per alios cxpedicnda tan-
D
quam ad cancdlarium. Ad officium vcrcj S iruuc pertincbac
omniadiclamma
fcnpturarumquxa
regc vclafuisiudKi
bus cm maban.t , fcu in biftori s rci;alibiis crant reponend.-.
Adotticium vcro Banai.cfilij
roiada:pcrtincbatcu(iodiare
gis,cxccutioiuliitix fpccialitcr
cnminalis.cjux cum ma-
nu v.alida & potcnrcr cxcrccri folcc.S.: hoc cft quod dicicur:
SHperCernhi&Thel'ti.qo\ iccundum Hcbraicam
vericaccm
qu.c in gl. hoc locohabctur
inccrp-ctantur
interficientcs Sc
viuifka: .t.-s. quoni im fccundum ludicuim regis vcl orticKi-
lium cius d'<:ni rcle uabancur ad viram
,
alij duccbantur ,ad
mo'-tcm . pTli j aut Dau d non habebaiit nomcn otii; ij
,
fcd
: ciant.n.
maioiesfeupnnu
poftrcgcadh;)norcs.
dij,ni:atis
QmzR. 14^
C A i. i\.
T dixitDatud : Tiras vf. ^.i 7 hc Qui aucem erarbe-
nignus &: t lemcs ctiam in iiiim!Cos,non crat ami
cos datuius obliuioni.
Rog.uwtitaquc an icliaict
aliquis ex domo Saulis, wzfuciamus ei inquit
,
niife-
ricordia prupter
^
^"
C A P. IX.
bai.iii.ii;uuia-ii.lopnicCd.
dlrinaconkquuci.Lumcnim
vi-
dcrcntTlliusSaulis
fibum ,qui tanta mala p.itrarat aducrfus
Dauidc.tanto in honorc habcn apud ipfum.ct fi fcns oibus
c-Hcnt immitiorcSjpudore
tamcac rubore cum oibus inimi-
cis rcdibant in gratiam. Scitis profccB, no cffc facilc hofliu
filios dihgcre

finfii. ip.e.
Hom dcDa-
uiil Sc saule
tom.i.
ti.Re.i8.d.
tAipcrinen-
iam.
c
lonathan . Na
proptcr fuam
m iUum bcne
uolcntiam ,c-
ius
dcfpxic-
bat malcuolc-
tiam. Dcinde
fuminam
cu-
ram gcrit Mi-
phibofcthi, vt
aui
cu fcccnt
cmiinij om-
iiiij
q
poflidc-
B
batS.uil.idiuf
fcritcuinpcr-
pctuocumco
victu fumerc.
^. Chiyfoft.
Dauid mor-
tuo Saulc,non
modo no occi
ditilliuspotic
ros lcd tu pl'>
raprxfticit,
J
crat polliccus
liquidcm filiu
cius cum cHfct
claudus in fua.
domum indu
xit lli^que me
f(j tccic partici
pcm,n6arbi-
tratus rcgiani
rnenfam clau-
dicatione pue
ri dchonclta-
ri, fcd decora-
ri. Quotquot
cih cu illo di-
Quid dixi dili-
gcreiNo odiirc
noperfcqui ma
gnii eft , .Multi
dcfunctijinimi
ciSjinillorumli
berosiramctTu
derunc Acnon
ita 2;cncrofus
ac magnanim'
iftc- fcd &C viue
tem inimicum
obferuauic,&;il
lodefunctobc-
ncuolcnciam ft
lijs cxhibuic.
C^id iUius me-
fa fandiu". ? &:c
Hoc tu facito
T dixit Daiiid ; Piitarne cft aliquisqui
remaferit de
domo Saul, vt ficia cu eo mifericordia propter lo
nathan ? Erat autem dc domo Saul feruus
nomine
Siba . Que cimi vocanet rex ad fe dixit ei
;
Tune cs
Siba ?
Etillerndit,
Egofumferuustuus.
Etaitrex;
Nunquid
fupcreft aliquis de domo Saul, vt faciam
.
cum eo mifericordiam Dci ? Dixitq; Siba regi;Su-
pereft fiiius Ionath:E debilis
pedibus- Vbi, inquit,elt ? Et Siba ad regem.
Ecceait,indomoeft Machir filij Ammiel m
Lodabar.MifitergorexDa
uid &tulitcudedomo
Maclur tilii Ammiel de
Lodabar. Cum auteve-
niflet Miphibofeth
filiuslonithxi^lii
Saulad Oauid,
corruitinfaciem
fuam&adorauit.Dixitq;Dauid.Miphibo(eth?Quirndit,Adfum{cruus
--^^_.^^^^
^^.
tuus.EtaiteiDauid t
Netimeas,quiafaciensfaciau^
te mifencordia pro 4
^
^^^^^,^^
'
^^
pter lonathanpatrem tuum,&
reftitua
tibiomnes
ngros Saul patris tui,
Non emm crac
1
& tu comedes pancm in menfi mea femper.Qui
adorans cu dixit.
1
Quis j
ego fum feruus tuus
,
quonia refpcxifti lup canem
mortuu fimilcm mei
? 7
Vocauit itaquc rex Sibara puerum Saul , &dixit ei :
Omnia
quxcunque
s
fuerunt Saul , & vniuerfim domum eius dedi filio domini uii
.
Operare ^
igitur ei terram tu & filij tui , &ferui tui , &c inferes filio domini tui cibos
vtalatur. Miphibofeth autem filius domini tui comedet
femper pa-
'
nem fuper menfam meanu. Erant autem Sibx
quindecimfilij &:
vi-
ginti ferui. DixitqueSibaad regcm : Sicutiuffifti
domine mi rex fer-
uo tuo , fic faciet feruus tuus . Et Miphibofeth comedet
fuper menfanL.
tuam,quafivnusdefiliis regis. Habebat autem
Miphibofeth filium
paruulum nomine Micha. t
Omnis vero cognatio domus Sibce fcr-
uiebat Miphibofeth . Porro Miphibofeth habitabat in lerufalem
,
quia
t de menla Dauid regis iugiter vefcebatur, &erat claudus vtroquc pcde.
fcubcbat,abi-
bant
N I COLAv:) ua LYRA
Dauid immc-
morf^dJi'isq3'
,
olim p;'pigerac
'
cum lonachan,
neccxcorij fo-
ciecate,dequi- .
biis fcnptu ctl : .
Oi^i
tollic ab ami-: i
co fiio
Tnijsricor.
diam timorern D
mini derclinqu:tt
QujE res Sc nde
litate probauit
fccudum hifto-
jo
riamin viro,tS tn
facramecii iux-
.
ta allcgona o-
\
ftcnditinfado. c
^Etce
^
jTT
TdixitDauid. Hic confetj lenter ojlendii pi
f^f
Whumfacimdo mifericordiam crga co nun S,
CAP. IX.
pie a< Dauidadpro
r- r
/~
V
.^..tcrga co nun SaM, proptmlona-
thwi amicutu fuum, quxpiaas in tribus ofie/tdiiur.prirno quia diligen
ter inquiftuit.quud notatur cum dicitur.
X Putas. hoc quxftuit Dduid ab afjiflettibus fibi,per quwurn indi-
ciwn vocauit Sibam, qui iaulifermcrat vt ab eo cenius de hoc inqui-
reret,& inp^rticulari. qui interrc^aiHs nfpondit.
3
Supcrcft. cuius caufa diClafui'fupra.^. cap. Secundo ofloiditur
jiuelitas Dauid &eius pictas, eo quud Miphibofeth quxfitum dulcitcr
recepit : cjitod notacur lumdicitur .
4
Et a;t. titnebat enim cb qnhd auus eius &
patruus fuerant inimi
ci Dauid
, priftcr quod curn iijftcurjuit
, &fibi benefacere promijit
di. Ilclhtuam tibi omncsagros,&:c.
y
Quiadoranseum. a(/or<jt/o'<c <///(.
6 Dixit : Qu,is ego. q.d. nullius momenti refpcElu tanti bcneficii.
7
QiioniJiu. otttlos pietatis
.
5 Super. idtfi.fuper me vtLem &delpicabilcint qnia er.it impotcns
corporc
co-pore er
genere , eo q, amciftd
cra.;tmoriui .
Tcrtio ojhnditur pie-
tas Dauid eo qubd ipji Miphibof^th
diHgcnrer
prouidit ,
afjignans et
procuratorem
&f
ruumpro domofua V
f.tnnltagubernandajciltcrty
Sibam qiH auofuofruicrat. &ipfum
Miphibofethf.:ciendo fibi com-
meiifilim,
&
pate. litrrapjucis exccptis
qn^difcurrentnr.
Q Dcdi. idefl.JiUo
Miph;bofcih qni minc efi
domims tuus, cuiusji^^
lius vocaba^ur Micha , vt inf-a
hahciur. non (nimpotefi hoc vmUj
de ctbis adminifiiaiidis Miphibofcth,
ctiiafcmpircomedcbat
tn mcnf4,
rcgis.fcqnitur.
'.
10 Mivh\bo(zth.&
fecundiihocSibadixitiftndverbn.TnHebr^
habeturys Miphibofcch comcdcc fupcr mcfam mc.a. &
fecu
du hoc cfi
verbu tpfim
Dai<i.Uquodrxponi4Ht
HihrMi dicctncs, rp
poft-
quam Sib.i dixeratri^. ik facict fcru',!s cuus, Dawdrvfponait: fcC.
MiphibofcthcomVdct fupcr mcnfam mc.r/fj
cp hicfuh
miel-
ligir,:r,rhdit Daitid.Kt
eft
rno:- m /.., uendi qui apnd Hcbrxos rocaiur^
decurtatm vel recifusf.quamio aliqmd
oniittitu>\, quod tamcntiecrf-
faab fiib inteUigitur aa h.ibciidum fententiarn pe.f
aam.<^ tah^ mo-
duslcqH3ndifreqticr.tcriiiuenitt!rinfcriptnrainvc.te:fterapatm,
C A
1
M O ... ^ R A L I T E R.
Et dixitEx. fccudii fcnfum Iiteralc- per hoc t^ Dauid n;or-
tuo
tuo lonatha c^ iucrat ci amic illunus in vita,diiigeccr inquifi-
uit dc poftcns ci"-, vt cjs exhibctct
buficia,docemur
amici-
*
t
ciain
5^9
IJ.Reffum
an>.
0i Rab.Ecce Dauid non eff oblitii'; iurameci &f^deris
q
uod
A cu lonatha pcpigir,Ccd niifericordiaiTi qua promifit patri,fi-
1 c. lio impIeuit.Dauid quoque Chnltii fignificat. lonatbas qui
jntcrpretatur colubs donum vel domini donu gratia fpirj-
tufland:!. Habuit crgo lonathas paruulum filiu nomine Mi-
phiboleth vtroquc pcdeclaudu,
quem,Dauid ad fe vocauit, cum
predcftinatio &: prefcientia Dei
cum quem ad fcculi delidcria &c
jnudana ncgotia exerccnda fer-
mone & adtione dcbilem con-
fpicit, adDci miniltcriumeli-
git. quia qucm miidus pcr faftu
clationis fpernit , Dcus proprer
dcuotionem humilitatis acqui-
nt . Interpretat enim Miphibo-
fethdeorc ignominia. Isenim
B
cuius loquelam & pra:fcntiam
fuperbia mundidcfpicit, Dei do
novtilis ad fpiritale minifteriii
in ecclefia apparcbit . Quid efl:
autem
,
quod Dauid Sibam fer-
uum Saul de flirpe ipfuis inter-
rogans inuenit Miphibofeth ?
Niii quod Chrifius eledlorum
numerum difcutiendo inccr eos
qui contempti mudum rclique-
runtad fc venire facit . Sibaeni
cgrcflus venit interpretat .-M.i-
chir vedes; vcl deifirmitate Am
miel ptipulus eius Dcus . Loda-
bar: ipfc vcrbum, Dcniquc Da-
uid noftcrcontemptibiles huius
mundi,&: que non fuiit cligcns,
vtqua:funt dcftruat eusvendi-
biles mudo: ^ in infirmiratc co
Z flitutos repencns.populo liio di
gnos vcrbo pr.xdicationisadiun
git,eisq; rcgium honorem inrer
filioscocedit.Vnde&
Da-
uid a^ros Saul & feruicia Miphibofcch
tribuit &: fupcr mcn-
fam fua cu filijs cfle pr2ccpit,quia
Chriftus qui de licnore eri'
gitpauperem, vt fedeat cii principibus,&:
foliu glorix teneat,
conteptibiles perfonas de miido ufcres
pofleirores virtutij
etiicit,&:in
mefafcripturaruquotidiereficit.
Talcs vero fo-
nut,qui dicitivMicha,ideft,quis'cft
ifte.quiain ad-
Cap.
X.y
570
mirationem populi
vefiiunt,quinuper
inmundodcfpeai
E>
m ecclelia apparent
i^lorioii.
C A P. X.
aTJ^^umeflautemposlh^cvtmorereturrpxfiUorum^m
&c
^''""'yn-
t JL
Faciam.
Quado
Dauid fiigitafacie Achis regis Geih, vV
- "s*^'""""'-
t Adum efl: autcmj
pollh^c,
vtmorere
turrexfiliotum
Am-
mon,&
rcgnaret Ha
no filius eius pro eo.
Dixitq;
Dauid : F:i-
.Ve
R.ihbmus.
Ibi.
z/.a.
Ibi.*i.<|.
nitad Naas rcgcm Ammon ,qui i .Heg.n.c.
fecit cum eomifericordiam . De
Naas itaque vcnit ad fpeluncam
Odollam; vbi vcneruntad eum
pater eius &: marer, &: omnis do-
mus eius
, ide peruenitad Moab,
&: dimiflt apud cu patrcm &: ma-
trem &: omncm domum fuam.
Quod verodixit Achis rex Geth:
Hic nc ingredietur dornurn mcam ^ K- i.Reg.i.a.
bijt inde Dauid &: fugit in ipelun
cam Odollam. fubaudiedo de do j.
.
moNaas
.
Si quxratur , cur ad A-
Qljl^ttio!
chis redierit, quem prius fuge-
rat
. Intelligcndum cft cum ad
e E
ciam
miiericordiam
CumHanon fiiio Naas^ficuc
fecicpatereius
mecum mifericordiam
. Mifit ergo Dauid
confolans eum per feruos fuos fupcr patris
interitumj . Cum autem vcniflent fcrui 4
^^"^"^''^^'it^^ii^cfiliumeiusque
Dau,d i terram fil.orum Ammon , dixe-
^
"^^S^^^X^
runtprineipes
filiorum AmmonadHan5
"
'
~
dominum
fuumrputas quod propterhono
rem patris tui milerit Dauid ad te confola-
tores,& non ideo vt te inueftigaret
, &ex-
ploraret ciuitate,&:
euerterec ea, mific Da-
uid feruos fuos ad te ? Tulit ita^ue Hanon
a Etlui:iboIus priltijiam tortitudinem eripit.
feruos Dauid
, raTitq. dimidiapartcm
bar-
a f Et diabolus caltitatis dignitatcra nudat, & tuipia
qu.T jierfaaJit, reuclat.
hx eorC&priefcfdit vcftcs eorum medias
vf(]ue ad nates
, &dimifit eos. Quod cunu
7
uidin
prxliumfiliusfuifledicitur
Maoch
. Non enim a patrc hoc
patronymicum , fed a matre fum
pfit, qu^e Maachd vocabatur.
b ^ Tulit. Ambr. Si confuetu-
do &: lex eft,hominum legatis no
inferre exitia ; qua prafumptione
&: audacia legatis Dei non fo-
lum exitia , fed & mors irroga-
retur ?
J Auguft.Quomodo laliuis in-
firmitas
, fic baiba virtus often-
ditur.
i.Rcg.i7.a.
Com in np.
6.ii Ephcf.
bole ^12:
mirationem
-^ Idem. pcrbarbam nonin- rnpral.j}.&
congrueforticudointclligitur. "'' v<^"^Jt-
Significant hxcbellum djabolicontracccieliam Hanon
Petil cap.ioj.
enim ideft
, dolor eorum , diabolum ligmficat
, qui Am t ,
^
monitarum, idefl ,
malignorum fpirituum, ideft, rcdor
Angefomu*
populi mceroris &: fcmper m anguftia conftituti
,
qui com- Rabt>aau.
primere vel anguftiare iiorames defiderar . Radic ergo Ha-
non barbam dimidiam nuntiorum Dauid,cum diabolus
quorundam prxdicatorum fcrmonerh uel conucrfationem
^corrum-
NICOLAVS DE
JLYRA.
C A
P. X.
JTT-A^Wm eft. Uic
confequenterponiturgratitudoDauiderga be-
^
17 icficium
.
Circa efuodprimo
ponituripfius Dauidgratiapropter
mpeifumfibib neficiim .fecundb illatafibi iniuriaper maliicofiliii,
ihi
:
Cumautem veniflent. tertio vindicans iufiitia propter illatu
opprobrium
,
ibi
: Q^iod cum audiftet . Circaprimum dicitur.
2. Faciam. Lfia autem mifericordia
quamfecit ^aas cU Dauid,tA-
eia eflfupra primo lib. 2 1 .ca.fe^ndii duplicem opinionem. Fna
efi, q,
ifle Xaas qui dicitur Hc mortu^Sj^efetftmul rex .Amm'6 &Moab.qa
ibidem dicitur'^Dauid
iimifit patrem &matrem &aliquas eius ami
cos,qiii nen poterMntfeqni eum cum rege Moabpro cufiodia, & fic
vo
luitfilio eiiis recompenjare. .Alia
cfl quod rex Moab apud quem dimi-
fitprAdiaos iratus propter recejfum Dauidde terrafua , imerfecit eos
paucis
faucis exceptis,quifugeruntad^aas rege.Ammon,& ibi faluatifue
runt.Etifla opinio pidetur verior. quiafupra.S. cap. diiii
cfl qualiter
Dauid rigidh proceflit contra regem Moab &populum eius.&hic dici
tur quomodo amicabilittr voluitprocedere contra regem .Amrnon.Ex
quo manifeflh videtur,qHbd
ifle ifaasfuerit alius a rege Moab, cui re-
commendauitpairem &matrem cum ejfet infuga Saul.
5
Mifit, nuntians ei quod cjfetparacus ad eius auxilium
fi
indige-
ret,propterpatrisfui recrptum bencficium.
4
Cum. Hic cenfequenter dtfcribitur illata Dauid iniuriaper ma--
lum cotifilium ciim dicii ur.
5
Putas.17.rf.wo : fed vtfubffiecie amicitia decipiat te explorando
pernuntios tuos infirma tcrra tu
.
6 Tulit. quia lunc temporis erat maximum vituperium &adhuc
eii in terra illa in qua hominesfine barba reputantur
quafi mulieres..
7
Ec dimifit. ita qubd apparebant verenda eorum.
* Manetc
MORALITER.
t
tiam feruare poft mortcm
,
quod tamcn pauci faciunt, in-
tanrumquodvulgariterdicitur,
mortuus nonhabetami-
cum
.
Sccundum autem fen fum allegoricum per lonathan,
Sui
interpretatur columba: donum , fi^nificatur ipfc Chri-
usquicolumbadicituramaritudinisfellccires
. Eft etiam
donum ex chantate paterna nobis datum. loan.j.b. SicDeus
dUexitmunditm.
vtfiliumfnum vnige.da.&c. Per filium lonathx
claudum vtroque pede , fignificatur quilibet Chriftjanus,
qui Chrifti filius cft per baptifmum claudus tamen eft vtro
quc pcdc
; Nampronus cft dupliciter ad cadendum in pcc-
catum fciljcet, per ignorantiam &C inftrmitatem.Pcr Dauid
vero poteft mtelligi bonus pra:latus qui talcm ad ambulan-
duminviamorumdcbilcm
dcbct fouerc &: nutrire cibis
mcnfc fuaj, fcilicct alimento facrx fcriptura?,& facramento
cuchanftia:, vt fic difponatur quod ad menfam gloria: fina-
litci:
litertransfcratur.
I FaHum cfl Per Hanon qui populus murmurans interprc-
catur,Iudaicus populus fignificatur;qui a principio fuit mur
murationibus afiuetus , fcihcet concra Moyfcn &: Aaron,8C
etiam contra dominum
, vtpatct in Exodo &in locis pluri-
bus,&:in Iibro Numerorum &: pofteacontraChriftum , vc
patct ex dccurfu euangeliorum . Ad hunc autem populum
mifit D,auid,id cft, Chrift'' per Dauid figuratus, fcruos fuos,
fcilicet apof^olos aliofquc difcipulos ad fpiritualem eius co-
folationenijdicens cis,Mat.io.a. In viam Gentiumneabieritis,
&in ciuitates Samaritanorum ne intraueriiis
, fedpotifs ite ad oues
quxperierunt domus Ifrael . Scd ficut Hanon feruisDauid vitu-
pcriumintulit,quiafcquitur.
> .
6 Tulit.Sic populus ludaicus feruos Chrifti viniperauit mul
tipliciter&: afnixit,vt habecur inAcbbus apoftolorumin
plunbus locis propter quod nofter Dauid fcUicet Chiiftus.
f
Manda-
A
f
abmiMtio
nem , vcl tcm

L. de tradi.
Heb.
taBteeo*.
571
Glof.ord.&NicolaideLyra.
5:72
cafcra fixir. Hofcibus cgrcdicncibLis,& aricm in dins parres
D
difponcncibus.concra molicionc cradauic&:
tbrciffiinas qut
dcm viros cli-.
fcdcanc inJcri
cho doncccrc-
fcac barba, nc
iint opprobrjii
alionmi &: ani-
thtma omniu,
idclt, donccm-
crcmcnta virtu
tum in cis na-
fcancur , &C di-
gni habcantur
prafcntari fuo
rcgi. Dauid au-
tcm nofccrmi-
litcs fuos inul-
tos cflc non pa-
titur, fcd cxcrci
tu congrcgato
fuorum iniuria
vindicat:nccfo
lij aducrfarios
pcr fandoruin
fuoruin vidto-
riamconfundit
fcd ctiamincx
trcmo uidicio
pcipctuis igni-
biis tradit.
a F^eliqHAtn au,
j<Hicronym.
Notanduquod
gcns , ic oppo-
luic Syris,rcli-
qu.im vcro par
tc fiMcri cradi-
dii. vc concra
Ammonicasdi
micarcc^Cuq;
incicallcc fra-
ccrrumpendo maculat . Prarcidic turiic.is vfquc ad ingaina,"
cum tuipia fadaquarpcifuadctinocuhsl-Jomiiium rcuelat.
His ncccHc cfc
nuntiatum efTct Dauid, mifit in occurfam eorum. Erant enim viri cpn-
a T
Subanathcnutt ji.Tiiitcntia:.
fufi turpiter valdc . EtpiandauitcisDauid:
Manereinlcrichddonec
'
crercatbarbavcrtra,&tnncrcuertimini.Vidcntesautcmfilij
Ammon,

quod+iniuriam fecinent Dauid,mirerunt&conduxeruntmcrcede Sy-
rum Rohob , & Syrum Soba viginti miha pcditum
, &
a rege Maacha
milleviros,
&abiltobtdeccmmiliaviroruni..
Quodcumaudiircr, ?
^;^/^''^?"^;,'"
^
Dauid,mifit loab, acomnem exercitum bellatorum .
Egrcfllfunt crgo
4
^nammiccr &
filijAmmon, &direxeruntaciem
anteipfiimintroitumporta:. Syrus y tiducialicer a-
autcm Soba & Rohob & Illob & Maacha feorlijm erant in campo. Vi- ^
fcrccQdifmc
dens igitur loab , cjuod pr^paratum cfTct aduerfiim fe prselium
, & ex
tucns dcccrta-
aducrfoj&poft tergum, elegitfibiexomnibus eledlis Ilrael , & inftru-
a
xit aciem contra Syrum . Reliquam autem partem populi tradidit Abi-
fafratrifuo. Quiclirexitaciemaduerfiis filios Ammon. Etaitloab : Si
I
L7.'Aa.c.^.
; C
prxualuerint aduerliim mc Syri , eris mihi in adiutorium . Si autem filij
Ammonprarualuerint aduetfum te, auxiliabor tibi. Efto virfortis,
&
pugncmus pro populo noftro , &: t ciuitate Dci noftri .
Dominus au-
tem faciet quod bonum cft in confpcdu fuo . Iniit itacjue loab
, & po-
puius eius qui erat cu eo , certamen contra Syros. Qui ftatim fugcrunt
a facie eius, Filij aute Ammon videntes quia nigiflent Syri, fugerunt &
ipfi a facic Abifai, &ingrcffi funt in ciuitatem. Keuerfulq; eft loab
a
fi-
a
t
Alias : Videntes igitut lilii Ammo.i quoiiiajn Sj rus ccj^auit, 8cc.
lijs Ammon , &venit lerufalem . VidentesMgitur Syri
,
quoniam cor- 7
auxilium ?"su
ret ) Syros ag-
grcirus,miiltos
pcrcmic, carcc-
ros cunuertic
in fugam.
b Mijitq; ^dare
"Zer &eduxit Sy
rosquicranttras
f{
fiuuium,& addu.
Q
^ Thcodor.
Qaocumfupe-p
riusdixillcciiv-
*^
tcncum Ada-
rczcr jdiciceti
venilTc in belli
folummodo in
b
ruiflfent coram Ifrael , conereeati funt pariter . Mifitcjue Adarezer , &
cduxit Syros qui erant trans fiuuium , &adduxit excrcit um eorum- So-
bach autcm magiftcr militi? Adarezer erat ' princcps eorum.Quod cu
nuntiatum effecDauid , coritraxitomnem Ifraelem, & rranfiuit lorda-
nem, vcnitque in Helam. Et dircxerunt acicm Syn cx aduerfo Dauid.&
pugnauerunt contra Ifracl Fugeruntque Syri a facic ifi-acl . Et occidit
Dauid de Syris feptingentos currus ,
&
quadraginta milia cquitum , &
hoc locoinHc
brxo jegatur
Abifa, inc^Ete-
risverolocisA-
bifai.Ideoautc
ex noic illius v-
nam litcran^ de
ptam Hcbr^i di
cunt, c6 quod
necis Abncr co
icius fucrit.
j lofcph. lo-
ab circa nietro-
polim Ammo-
nitarum,Chara
nacha vcmens,
caiira
peracum qui-
dem dixic fuif-
fe Adarezer,
non auccm oc-
cifum . Conue-
niuntaucc quc
nuc dida func
cum fupcriori-
bus. Mifit m*
(\u.\t ^^darc:^-
Sobach principem militia; percufTir
,
qui ttatim mortuus eft. Videntes g ^- eduxii syr
autem vniuerfircges t quierant in pra:fidio Adarczervidos fccfle ab
Ifi-acl , expaucrunt & fiigerut quinquaginta & od:o milia coram Ifra^ 1.
Et feceruntpacemcum ifrael, &feruierunteis. Timueruntque auxi-
lium Syri prxbere vltra filijs Ammon
.
w
qui cfi ti-ansfiu'
tnen Cbalaac-, Sk
aucc propnas

habuiliec co-
'
pias non eguif
t\
fec alicnis.
^CAP;f
NICOLAVS DE LYRA.
I
Manecc. qux erat in principio regtu DOuid cx ilUparte vnde ve
niebaiit,rtfic non apparercntinter homints cu tnrpitudine
ftbi illata.
l Vidcnces. quia cognoite>unt<juc,dnon cx fraudulentia,fcdexve
ra amicitia nuniios tmfrrat,iG' tamen non recognouerunt culpam, nec
petierunt -peniam
, fcd magis proparauerunt
fe ad defendendumfuam
fiultitiam , vocando alios in fuum auiilium contra Dauid : quod
fx"
6lum eorum noiabiittcr aggrauuuit.
3
Quod &c. Hic confcquentcr ponitur vindicatio prxdiSiC iniw
vi* per -piam iuflitix.
o" hoc notatur cum dicitur ; Q^od.fcilicetfi-
lios ^mmon obfiinatos infua malitia,
4
Miiit. ad vindicandum opprob) ium fibi illatum non "X^lo vindi-
lix,fed amore mfiitiit.
:'""
5
Syrus
y
Syrus. ifii libenter iuuabantfilios
.Ammon, vtper hoc effent libe
rati de tributo Dauid.
6 Videns , idei^i, ante &retro. Sic enim diuiferant aduerfarij fui
exercitum vt includerent filios Ifrael^ prcpter quod loab expertns in
bellis diuifit exercitum in duas partcs,vt quxlibetpars haheret hofles
infrontc,&
fic feiuriuspoffent pugnare,& pcr ifiam viam habuerunt
centra vtrofque viSioriatn.dctcrapatent vjque ibi.
7
Vldentes. fcUicctfuam dehdlationem & confuftoncm, vt pof-
fent fevindicare congregauerut multitudiucm maioran^propter quod
Dauidin propria perfona ad prxlium vcnit cim exercitu fuomaiori
quamprius,&eos debellauit. Etpatet liccra yfquc ibi.
S Videntcs . promittentes rcddere Dauid pacifich tributum &de
cnetero non prabere eius aduerfarns auxilium.
4CAP.
MORALITER.
T Manda. Pcr lericho qux intcrprctatur luna,& mutationc
flgn.it,
c6
quod luna conciiiue variacur , b^^nc Gcn nlic.is fl-
gnificacurquar multiscrro.-ibus cuiiccemforis var abacur.
In hacauccm Icricho manf-Tunc .npoi^oli alijquc C n-\i\i di
fdpuli a pjpulo I
udaico rcprobari 6c vdificl). proptc quod
Paulus &c Barnabas dixcrun : ludxis. Ad. rj g.
robis oporte-
bat frimHm lcqui vcrbum Dei

fed ^uoniam re^cUitis illud &indi-
gnos vos iudicatis tern vitx , ecce conuertimur ad gentes : fic
enim
prxcepit nobis Dcus . Mancndo vcro in Gentilibus &i cis pra:*
dicando
, creuit barba eorum , idcft, pcrfedio nicritorunT.
qux pcr incrcmentum barba; Ilgnacur eo quod barba iignii
cft mafculini fcxus
,
qui ci\ pertcdus.
2 Ettunc. Poff pcrfcdione enim mcricorii in doftrina Gcn
tiliii,apo!bIi Sc alij difcipuli vcncrut ad Dauid.i.Chriftu
per
apcrta & ^laram viiione 2.Cor. j.b. ^udimus &bonarn volun-
tatetn i^aj^mus
fere^r^nari magis a corpore &pr(tfentes
efii'
adDe'
"^ll
um Cap. XI.
J74
nYl^^^^m
efl autrm yertente a>ino e'^ tenipore qun^^c. i.in verc
:
jT
qn piiirn frigoris arpcncncepabula rcpcnuncur iumcn-
corum.in
Hcbrxo ita lcgicur , eo tsmpoye qun regrs ad beHiipro-
ccjf-ratit rnifii Dauid loab &c.TroceJferan!.{ci\icct ad pugna coH
tra
Dauid rex Rohob ; & Iftob
Sob.i
&."rMaacha,Qui rcgesSv-
ri.r fuerunt &: pugnarc volueruc
contra Dauid copdudi a rege
Moab , fcd dcuidi func
i: Ambr Pcccauic Dauid
, q,
folenc rc^es; fcd pocniccnciam
geffic& ncu'C
,
quod non folcnc
reges.
Rogauitveniam,noarro-
g:ins pocellacis , fed infirmicacis
fuzconlcius: rroflra^us in ccna
cilicio fe opci uic , cbiicus impe-
rijjmemor culpa:,&c.
^ Idcm.Non adulceraflTec Da
uid alicni lus cori,nifinudam &:
lauanre mulicre dedomus fua:
incerionbus vidirfcc.Ec ideobc-
ne fcriptu eft; N6 inccdas in mu
cris fpecic: & non concupifcas
muliere. EtaIibi:Ad oesirreuc-
rcnccs oculos caue.nildeconci-
nencia cua &c virtuce pr;fumas.
^ Chryft. D.uiid a Saulis diffi
cukacibus,^alijs hoftibus Lbe-
rarus, poftquam quiccem allccu
cus eft , diMicilius bcllum paffus
efl inconcincntis cupidicatis, qS
eum ctinm maiori fupplicioane
cic . Quo ciica tunc maximc ci-
mcndum cft,quando fucrimus liberati ab xrumnis. Q^em-
admodum enim alligicam bclfiam non ica ciinemusvcc-
mifiam,lic&. vicium non eft ica Cimediim in aftiictione,6<:c.
^^ Idcm. Tai;s ac tantus vir
,
qui vicic ieones 6l vrfos
,
qui
millc aducrfum fc machmas fuperauic , ncgiigencior faitas
cft: vcaddifcacis qua.Mcum bonun iicciibuiacio vircuciiom-
nium macer . Inccicadumh.c.fccuricasciiec6:deambuia-
rctin foianodomus, vid/cmuliercm,pulchram vaide Scd
pukhricudo non cti in cu!pj,quia Dji eft donum . Aperuic
oculos.i^accepicfagiCCiBichim. Audianccurioliqui puichri
tudincsconiidcrancalienas ,Ci:quiex fpcctaculis infamunc
cheacraiibus,&c.Iilc no vidic mcrccriccm.ild in ioiario do-
nnis fux : cu auccm in cheacro . Mors incrac per fcncftras.
Oculi canquam fcncitras funcanim^.
P. XI.
ACTVM eft autem
vcrtenteanno, eotem
pore cjuo (olent reges
ad bella proccdere,mi
fit Dauid loab & kt-
uos fuos cum eo,& vni
uerfum irrael,& vafta-
ueruntfiiios Ammon, &oblederuntRabba.
^
Dauid autem remanfit in Icrufalcm-. . Dum
hxc agerenmr accidit quada die, vtfurgeret
a f
M.inu to.iis, vel vifudcfidaabilis. b f
DechiianteiainmiiiJo,
Dauid de jftratu fuo t pofl: meridie^m , & de-
a In ro'.e pofuit tabeinaculura fauin.corpus, IciJicet,quoJ alTumiult,
cunfls patefecit.
ambularec m 1 folario domus regix . Viditq;
reris, & difcas cum cccideris,quomodo furgercconueniat. D
4 Theod. Diuifius D.uiid cum Saiil cu pcrfcqucrcc'', fc fa- Qusft.
zf
piencer gcirir.c^; cum cllcc nmcicnicntcq; cxcrcerecin bcU
li curaexlegibus diuinis vicaiuaadminiltrab.u.
Paruasaiic
affccurus inducias
,
paffus cft lapfum . Vcrc magnum
&: ve-
hcmescft bciium^remiflio,^:
de!ici^,&; rcgnum,& poccftas,
& forma corporis, 6c poft cibi
facicc.iccm infu !cus : q uo cepo-
re eti.ii ijs qui fc cxcrcet ad ca-
fticatCjacccdicTcincilia, vc qux
irrigacioncm habcac nutrime-
rum. Eftauccm petfpicuij Da-
uidcm liabuidc vcliemcciorc
dcfidcrij affcftione. No enim
plunb'^ vfuselicc vxoribus,ni-
g
ii ei vim acculiflcc nacura, vc il-
lud fnccret . Cumcrgo limpii..
cilicer, nocunoscdcfpcxiitct,-
vidic muiiere
q
lauabacur : fcd
'
nocffugicafpedn rcuerapni-
ciosu ,form^ ineicacus puicliri
cudine deuorauic hamum pec
caci.
-]< Auguft, Mulcicaderevo 'ib.ro. hom.
lunc cum Dauid, Sc nolunt re-
^"* i*
iurgere cum Dauid.Non auce

Proptei fiuxuni menibuum, vt tiuidain voliint
mulierem fe Ia\iantem t ex aduerfb fuper f
>
lariii iiiu Erataute pulchra valde Mifitergo 4
cad~endicxcmplum propolicu
o, r.
-^
rr r Fv'
c(t,fcd fi cecideris refur^endi.
rex& requifiuit qua^ eQcc mulier. Nuncia-
AccendcneCadas.Nonacde-
a Id ell d:al-oU,qui falfo dixit: Lux mea Dei,ideoque de teiTa vment.uin
meiuo abic.fus.Heiha:us vcl Rechzus enim abfc fus.
tumqae eit d

quod ipfa eflfct Eethfabce tilia

ledtacio minorum,lapfus maio
ruiTiifed lic cafus maiorum,cre
nurminorum. Eccleii^filij
^
audiences ca faniti viri ruina
,
metuunc infirmtacem fuam : &:qu.e condjmiiic Deus de-
uicarecupienccs, abftiiien: o:ulos3<:rcp.ima;ic a pcculan-
cta,non fe micentmulieribus alienis,noaleuaacocaloi fa-
ciic ad alicn.id.)miciiia,auc folaria , &c.
b Duithec. D.iuidgrauicerpc:;cauic,quod&perprophe- _
,,
tam Djusarguit, 6c;pfcpaenitendjabluic. Ssdilledefidera-
At.eU.''b.
bilis cuiclisgenubiSf quall in foiario deambulans , in fole pnfuit pfal. is.fc.
tabriiaculuifi fuum , <S<: amauit eccleliam fupertewtumfela-
uancem, ideft, mundanccmfeafordibusf^culi,&:domum
luceain fpiricali concempl.icione cranfcendencem &calcan-
tcm, Hc inchoaca cum lila primxconucncionisnocicia fcpa-
racum ab ea diabolum occidic , flbique eam perpecuo copii-
lauic . Odcrimus crgo pcccacum, fed non excinguamus pro
phcciam. Amemus ilium D.TUid quancum amandus efl,qui
^ Idem. Ambuicmus vigilaiices , &c expergefatlii , vcl (i nos a diabolo pcr mifericprdiam iibcrauic
.
amcmus iftum
auKilum quis dormicauecicillico proftracus elt. Non cnim
lunnis Dauidefolerciorcs, quicuinparumpcr ncgiexifiec>
in ipfum praccipicacus clt pcccaci barachrum. Scd cico turre-
xic. Ne c.ancum it^^que quod pcccauicafpicias, vcrum eciam
quod pcccacum ablicrhc.Propccr hoccnim hiltoriam iiiam
dcfcnpfic, non vc lapfum conlidcres, fcd vcfurgence admi-
rcns
NICOLAVS DE LYRA.
iTn Adum. Hic confequetiter ondltur quaUter Dauid vixit infolen
X. tei.,prupterquodfuJt d Deo cafltgatus:vbi etiam onditnr eins
pf
niientia depeccatis.,&patientia :n aauerfis. Vrimi^ igitur ondi:urpec
cajfepcrluxuria?n.Seciid6pernegligentia.ca.2i.Terti6perfi!pcrbia.
cap.t4[.(.ircaprimiiponiturprm6culpiiipe-rpttratio,fecHrtdhl)Hmilis
n-cognitio cjp.ii.terti6 punttionispjiuns toleratio cap. 1 3 .Circapri
iiv^mdifcribuurprimo ipfms Da"id adulteratio .fecundo quxniurfa-
lii cdatio tbi
. Militauccm Dauid tertio prttcipitur innocemis oc-
iifio :/i/.Factum clt cr.C^rcd primit rficr.Factum fcilicec iu prin
iipio xiiaiis
,
qnterrx nafcentiafmtin campis adpabulum eqttorum.
Mi-
pccniccncem,quicam graue vulnuspeccacihumilicaciscon-
icffionc fanauic.
c Bethfabee. llid. Pticcus fatietacis , vel puceus fepcimus. Ec- Rabbanus.
clefia vero vocaf^puccus aqua: viu^,& huic pucco fepccnarij
nomcn numcn inSpiricusIimclilignificationccoiungitur,'''
propcer racionc Pececoltes, quo die de c^lo Spiricus fanitus^'
^miffiis*;
t }A.\i\t...4lusenimprocedentibusadbellumremanftt Daiiidinle'
^ -jj^j jg
rufakm quafi otiofus^propter quodfui Upfus iti adnlterium. >nde iH'
leme.
citOuidiuspoeta;Otia/itoUaspcricrecupidiisartes.EtEcclef.}}.d-,t
Mulc.-im maliciam docuic ocioficas.
3
Viditquc mu. Ek quo patetquod afpe6ius impudicuseflvalde
peri(u'ofu : ,
quia Dauid tam fatiSlus &bonus pcr hoc fi<it traSius in
adiiltcriurn,& ex conff.quenti ad hotnicidiutn pruditorihprocuratumf
ptcxfcqu:ntibusapparcbit. .
4
Milic. .^d hoc enim qutzftuit
,
vtfciretfi ejfetfoluta
,
ytfic eam
accipcrtt in vxorem &licite cognofccret eain,ii/uaU'fcei>te tamen ten
tatione,fciens quod ejfct mar\tata,nihiiominus mandauitpro ea ddtt
cenda, &
commiflt
addulierium
Jc Scacimque
M O R A L I T E R.
I
TaBumffl.
t Dauid.
Pcrhocauccm,qu6dalijsprocedcntibusadbcI-
lum Dauid
rcmanfic in Icrufalcm
,
qusinccrprecacurpaci-
nca
,
vcl quicca ; & cunc cnormia pcrpecrauic pcccaca, fcili-
ccc .-idulccrium
, & homicidium
,
prodicorium , vc habccur
infra,
fignificacur
q,
illi qui quiefcunc ociofi , & fe non cxcr-
ccncin
prslioconcraccncacioncs, incurrunc frequenccr va-
rias
pcccacorumenormicaccs. propcerquoddicicSeneca,
Summaomniumvitiorum
ocioficas. D^moncscnimnun-
quam
dormiunc,fcd ibmpcrinfidiancur nobis,& quosocio-
fos a bonis, inucnmnt, ad pcccatum inducuc. Propcer quod
dicic
dicic Hieron ad Rufticum : Scmper aliquid boni facico , vc
tcdinbolus inueni.ac occupatum.
5
Fidiiqite. pcr hoc auceni quod Dauid fanilus & deuotus
ex impuidico afpcdu peccacum incurric adulcerij,&vlcerius
homicidij prodicoric pcrpecraci,nobis oftcndicur,quanca di
ligenciadcbcac adhiberi in cuftodia fenfusvifus, &:cciam
quia dicicur Thrc. 3 .f. Qculus mens deprxdatus
efl animam rneam
tn cun&is filiabus vrbis mex . Ecidcm videcurdccuftodiaalio-
ritm fenfuum. lercm.^.f. .^ifcendit mors perfeneflras meas. Scn
fus cnim exccriorcs func quafi quardam corporis feneftra:
per quas ccncaciones concra latrones ad incenora ingrediua
tur bona gratiae rapienccs.
^j^
Gior.ord.&NiCGlaidcLyra.
-^vel purifica
\x.\. ccflauc-
tunt menlttua
illifjOflinjrG:
iJ quod clt li-
i;n^iTif^'niinas
vonccfUlc..
t
ic pacc lo-
#h , &depace
popuii, &lc
j>4cc beli.He.
^
miiTus cft Ad 49.
ideft ,
fpccics fcptcm vniimaddiciir
,
quo
A niam vnitascummcndaciir. Vndc- Soliciti feruarevnitatem
fl'M*>- fpiriiusin vittci<lop.icii.Dono iraquefpiriC3!i,idcft,fcptcnano
|wBi i-K
/a^a cft ccclcfia purciis faciecacis . quia fadus efr m cAfons a-
^uxfalientis in rium actonam, quam quibiberit nonjitietin Aternii,
a, Mittcnfque nunciauit Dauid : Co/;t ipi
,
5Chryfof}onnis. Pra.'gn.ins
fada nnilicr.v.idicad rcgfm,&:
dicicO ft.cx,pcrij.Htillc.^i:id
habcsrPrzgn.-ins ( niQuic)fum.
Pcccaci mci pullulacfiutlasj.nc
cufacoiem intrinfccns habco:
in vciitre profcro prodicorcm.
Si vcncrit& vidcricvirnicus,
quid dicam ? quid loquar ? qua
cxcufacioncm pra;ccndan\?Vi-'
dccc & admiramini tratres,
quancum mali iitpccc.uisob-
noxium ficri . Rcx niil/ccmti-
mct , & formid.ii fiibditiim
.
Nonnctu impcrator ? Nonnc
gladij potcflatcm habcs ? Ha-
bco ( inquic) fcd conicicntiam
pccc.nti mci cnr.cofi.rmidmis
matrcm.Q^iid crf?o rcxi^Pudo-
ris excogitato coiilio
,
pcccacis
adijcic pccc.arum, & iniquicaic
ffclcre vulccclaic. Q^oiiiam
cclarc non pocuit .adulccrium
copulac homicidium
.
b Et veni' V'iai ad Duuid , <&c,
^
* Chi-vfoftomus. Vcnit V-
rias de cafiris, iiicrauic ad, rcgc,
interrogatufquc dc apparatu
bcUi , iciponditomniaprofpc-
ra,&: victoriam cflc paratam.
Aud^uit rcx tj. miles viccrir,&
dolct q,
ipfc fk vidus . Miics
aducrfarios fubdidit&: rcx a li-
bidinis concupifccntia fupcra-
, tur. Milcsinimuum ptoftra-
uitjVidoriam annunciac,&: rcx
prxconfiifione fua pcccacum
timctcontcri. Stupcbat,&: pr^
confulionc pcccaci
,
pugnx vi-
li:)riain viflusnon fcnucbat.
tntiaiw Vidc clcmcntiam Dci quomo
do immucat cofilia hominum
^
qui in malis fuis cclare cupiuiic
^
quod admittunt , Dicic militi
:
Fade in dunnm tuam laua pedes
,
rc.Proptcr quam caufam 6 DMidJhlliciius es? Dic mihi.Ob
hcKinquit, plcnum pictatis doconfilium, fipotcroquopa-
to obumbrare fcclcris m.agintudincm , &: vulncri fuper-
ducere cicacricem, vc illius cfle dicacur quod mcum cf^.Scd
incxtinguibilis oculus non concefrit
,
parccns ei qui fuerac
vulneratus.
Grcg. Adhuc carnis corrnptibilis pondcre grauati no va-
lcmus lic viucrc , vt nulla nos poffic culpa: dclcdtatio pulfa-
rc.Sed.aIiud eft nolcntc t.angi, &: aliud confcntientcm.Sadi
iiiitviritant6vigiI.intiori fccircufpedionecuflodiut, qua-
cdfepulfari liniltns motibus vcl tranfitorie cicdignantur,vt
liquid
J76
fl quid fortc cor illicitu concupifccrct,prciriis pcr difciplin
g
magirtcnumoculus vidcrc rccufarct.Sicutcnim larpe ccta-
tiopcr oculoscrahicur, iic nonnunquam conccpcamcrinfc-
cusconipcllic libi cxtraifccusoculus dcfcru.re . Plcrunquc
cnim quxlibctrcs iiinoccnti mentc rcfpicitur,fcd in ipio
confpcdhi anipius concupifccntix gIad:o confoditur .
Non cnim Dauid Vria: coa
I
B
livpEiL jo.
1 1C4UUIU que
,:ii ciini donu
t^iuair.
Eliam vxorVriceHcdixi. NdifTisitaqucDauid
nunnjstuliccam. Qua-ciJm ingrefTacfletadil-
lum , dorniiuitcumca. Starimtjue 1 fandificata

a U ciKiiiciilhuali fftiilionc.
acrt ab immundiria lua, & reuerla cftin domum
fuam concepto fcxtu.Mictenlcjuc nuntiauitDa-
uid.&airjConccpi.Mifitaucem Dauid ad lo.ib,

dicensrMittead meVnamHcrheum.Mintque
3
loab Vriam ad Dauid. Et vcnit VriasadDa-
uid. Qua:fiuitcjue Dauid, t quam rede age- 4
rct loab & populiis, &
quomodoadminilha-
rctur bellum . ec dixit Dauid ad Vriam ; Va-
I Pvft laborcm balneis vtere:jiincm pofuii jno to:o corpore : non ciiiin tmtu
vir dif..a!ceatus inccdcbat.
de in domum tuam, & laua pedes tuos. Et
j
egrcflus eft Vrias de domo rcgis, t lccucuf <
,i Vc leti^lus dclitiose ptouocatus Ubidine donjilret cuin vxore : & fic
adult?r;um latiLct.
quc efteum cibusregius.Dormiuicautem Vrias
ante portam domus regi^ cum aliis icruisdo-
mini fiii,& non defcendic ad domufuam. Nun-
tiatumquc eft Dauid a dicencibus : Non iuit
Vrias addomumfuam. EtaicDauidad Vriam:
Nunquid nondc via venifti? Quare non defcen 7
diftiin domum tuam ? Ec ait Vrias adDauid:
s
ArcaDeiiklfraclj &Iuda habitant inpapilio-
9
nibus , & dominus mcus loab
, &ferui domini
mei fuper facicm terrx manet, &ego ingrediar
domummeam, vccomedam Scbibam
,
&dor-
miam cum vxore mea?Per faluccm tuam, & per
t falutcm anim^ rua^ non faciam rcm hanc. Aic
crgo Dauid ad Vria : Mane hic eciam hodie , &
cras dimictam te. Manfit Vrias in lerufalein dic
iugc (hiiiioscrclpcxfc, qui.i
coHcupiucr.ic,fcd pocius co-
cupiuiC,quia incautc rcfpc-
xic . liillo vcio rccributionis
exaininc qui cxccnori ncglt
gcnrcr vc:tur , intcriori ocu-
Jo c.ccacur. S.vpc auccm iam
mcrinlccus concupifccncia
dominatur, &: iUcccbracu';
animus ad vfus fuos fcnius
corporcosfamulari morccv
rannidis exigic, liiisciue volii
ptacibus oculosfcruirccom
PlIIic, &: fcncfiras luminis
apcric ad ccncbras c^cicacis.
Vndc fandi viri cum linifiia
dclcittacione pulfari (c fcn-
tiunt,ipfa pcr que formx fpe
cics admcnccm ingrcdicur
,
dilciplina: magiflcriolumi-
j
na rclfringunc nc praua: co-
gicacioni viliolcnociiuca ta*
inulccurjQue li vnquam fub
ciliccr cuUodiri ncijLlinricur.
cogicanonis immundiuaad
opv.'raciomm cranfic.
Grcgo. S^'pc res quxlibcc I
pcr hiitoriam vircus clt
,
pcr
'
lignificacioiicmcu]pa,lici^
ahquando culpain taito, iw
fcnpco ^phccia; vircus.Quis
cnim non deccltccur
,
quod
D.iuid in folano deambulas
Bcchfabcc Vrix concupiuic
vxorcm
,
qui camen a pr^lio
rcucrccccm iredomummo
ncc,pedcs lauarc ? Qui proci-
nus rcfpondic diccns; Aica
Dei fub pcl]ibus,&:ego in do
mo mca rcquiijfcamrQucm
Dauid ad mcfam propriain
tulccpic^ciq, cpulas pcr quas
moridcbcaccradic.Tcncccr j
go Dauid figui a cius, de quo
fcripcum eft
.
Infokpofuit tabernaiulum fuum . Qui Bcciabcc
ad fciubet perducerc,ideft,legem l,tcra:carnali populoco-
iundafpirituali fibi intcllcttu lociare . Bcthfabee.n.puteus,
fcptem dicitur, quiapcr cognitionele^isinfufionc fpccialis
gratia: pcrfccta nobis fapiecia minittrat . Viias vcro ludaicii
populii fignificac,qui mccrprccacur lux mea Dci.Iudaicus.n.
populus qui dc accepca lcgis fciencia excollit^^quafi Dei lucc
gloriacur.Scd huic Dauid vxorcm abftulic iibu^i coniunxic,
quia manu forcis rcdcpcor apparens,du de fc fpiricualicer le-
ee loqui innocuit,per hoc quod iuxta literam tcnebat^^^hane
a ludaico populo cxtranca demoftrauit, fibi coiunxit, qiiia
.^fcpcr
Oculornin
illcccbrj.
NICQLAVS DE LYRA.
X Statimque. idefl , dfiuxu tnenfiruorum.non quia tunc pateretur
jnenflrua quandoDauideam cognouit, quiatunc mulicresfu^it ttirpis
coLris
&abominabiics ad aiu carnatc, &
de ipfa dicitur hic, qubd
tratpulchra valdet diciturergo tunc purgata <i menilruisfitturis vfq;
adpartuni^qufa in illo coiiii conccpit, vtpatct in textu. poji coweptio
nem autem ceffat fUxus
mcuflruorum^quiafanguisiHe cedit informa-
ti,oneinfi'us & eiui alimciiiu.ni,
* ^'.'^'^-
^*^ conf^queftcr quaritur celatiofatli,ci*m dicitur.
3
MittC...^</
hoccnimproipfomandab.attvtvxoremjuamcogno
fceret, crficc-edcrctuopuer
najlicurus
clfefuus, &ficpeccutum Da-
uid occul-metur
: &n.ulicr a lapidationc
quxfcctmium lenm ci debe
batur yprjtfcruarttnr.
4
4
Qu^-
4
Qua:fiuitque . hocquxfiuit vt flatim fui
exercitus fciret , &
Frias caufam }ui aduentusuonpercipcra.
y
Vadc. idcfl, vterc balneo proptafatigarionem laboris prxceden
tis. Etpcr lotionem pedum defignatur ablutio tolius corporis intcUigen
dodpartetotim,
6 Sccutufque. vtficper halneum &cihum deiicatumprouocare-'
tur ad coitum.Ctcrapatcnt vfque ibi.
7
Nunquid. q.d.in cxercitufuijli in lahore,& fimV.itcr in viavC"
nicndo indc : &ideo indiges recrealionc.
8 lp.CAit'Vvias.,lkQ.Jec.vcHfa'niova'defideliter,
9
Ai ca. quia turic eratpartata .id cxcrcitum ^JicKtfnerattcmpore
5aulpraiit habeturfupra\.lib.i,^.c,<^ida.ndm conJidentiambcUato-
ribus.Cxterdpateat vfaueibu
^H
Etvoca'
J77
II. Regum.
A
fc pcr illam pr.Tdicatum declarauic . Vriam tamcad domu
nionctirc,^^ pcdes laiurc, quia incarnatus lud^ris pnrcipict
vt ddconiacnLiamredeant,&: fordrsoperum flctibus ter-
ganc,vt fpecialitcr mandata lcgis intelligant,& poft tantam
duriciampraxeptorumfontcrnbaptilmi inucnientcs ada-
quam poftlaborcm currat.Sed
Vnas, qui arcam domini efle
fuh pcliibus meminit,rcfpon-
dcc.quiadomum fuam incra-
renon pofricq.d.Ego manda-
caDei in facrificijs carnalibus
vidco,&rcdire ad con fcicncia.
pcr fpiricualem inccUigcntii
nonrequiro. Quofienimarca
Cap. XI.
J78
Poftquam aucem vidic imbccilla.quc a fc callidc fuerantco
gicaca.pudorc fii mulatus 1 iccras fcriplk ad imper.icorcm c-
xercitus . Ille autcm fcicns nihil ex his,qu2 fcripca fucranc
abijc fercns gladium fuarcxdis.
4 Auguflinus.Adulccriumrimul&: homicidiumnonfe-
il!a &altera. Et vocauit eum Dauid , vt come-
derct coram fe & biberet , & inebriauic eum
.
Qui cCTreflus verpei'e dormiuit in frratu fuo
cum feruis domini fui,&: in domum fuam non
defcendict Fa6tum cft ergomane&fcripfir
Dauidepiftolamad loab: mifltq; pcr manum
Dcieflt fubpcllibusdicicga
,r

r -i n 1
"/
j
~
l.,j5.
a Vri^t, lcnbensuicpiltoia.ponice Vriamcxad-
3
tr.
Hv
il
ttft.-
pr^ccpca Dci non niflcx
do miniflenumcarnalis facri
ficij intclligic. Hunc tamen rc
dircdomum noleccm, Dauid
ad mcnfam vocac
,
quia cu lu-
dai ad confcicnciam rcuerci
conccmnanc,Chriflus tamen;
fpiritualiapr^dicac di. Sicredcr
titis Mcfi , credercti^ forfitan , ^
mibiyde me enim illefcripfit . Le-
gem enim lud^us tcnet
,
qua:
eius diuinitatem loquitur, cur
credcre dcdignatur . Vnde&:
Vriasad loab cii epiftolis ex
quibus occidi debcat , mittic
:
quia lud^us legem portac qu.i
conuinccncc moriacur. Cuni
cnim mandaca lcgis rccinens
implere nicitur, ipic deferc ia-
dicium vnde damnctur.Ciuid
ergoper fadluin ifiud Dauid
fceleuiusjQuid Vria mudius?
Sed ad m.yftcrium:quidDauid
fandiusrC<uid Vriainfidelius?
Quiaillepcr vicxculpampro
phecix fignat innocenciam,&:
iflc pcr vux innoccnriam in
prophccia cxprimic culpam
.
Virtus enim facri eloquij lic
tranfada narrac,vt ventura ex
primacflc in fado rem appro-
l)at,vcin myf^-crio contradi-
cacSicgcftada.nrinat, vt ha'C
myfticc gerenda fuadcat,
a 'Poniieyriam.ex aducrfo bclli,
&c. Chryfofl omus. Oinfclici
taspeccati C/Iadium aducrsii
fc nefcicns p)ortabat:qui iniuflitiam fiicrat pafIiis,epifloIam
ferebat fang,uine plcnam,ficq; perrexicScctit in pugna, oc-
cifuscft,cec;idit.Ecccduopcccata,adultcriri & homicidiu
.
Homicidiiiadulcerij frudus ctiicitur.&: mala cogicaciofce-
leriSjCnmen cft. Hac dico propcer peccatores, qui fibi mul
toru func rnalorum confcij , vcaudiences de fua non defpc-
rcnc faluce. Scripcum cft cnim: T(o mcechaberis: n n homictdiu
feccris. Duo hqc mandata cranfgrefTus eft . Grandc vulnus
,
pcffima plaga.
* Theodoretus.Rexconuiuio Vriam exccpit, frcquenti-
queaclibcrali inuitacione vlcra modum coegic bibcrc.vcir
iigat.icupiditace,vinumeumincitarcc ad coniuntliofiem.
Poft
uer{bbellivbifoituTmiuraeftpra;liam,&dere
Iinquireeum,vcpercuflbsintereac. igicurcum s
Ioabobfideretvrbem,poluit Vria in locovbi
iciebac viros e(fc forriifimos. Egreflique viri de
ciuitace, bellabantaducrfumloab, & cecide-
7
runtdcpopuloferuorumDauid, & mortuus
cit etiam Vrias HetbiEus . Mific itaque loab &
nuntiauitDauidomniavcrbaprselij. pr^ecepit
quc nuntio dicens: Cum compleueris vniuer-
los fcrmones belli ad regem,iieum videris in- s
dignaii,&dixcrit,quareacccfLiftisadtmurum 9
vtprseliaremini? An ignorabatis
,
quod multa
defuper ex muro tcla mittantur ? Qiiis percuf-
fitAbimeiechfiliumlerobefcrh?: Nonncrau-
i'
licrmifitliipereumfragmen molasde muro,
&;intcrfeciteum in
'[
hebcs ? quare iuxta mu-
rum accelfiftis?Dices: Etiam (eruus tuus Vrias
Hetha:us occubuit : Abijc crgo nuntius, &:vc-
nit &narrauit Dauid omnia,que ei prascepe-
ratloab.EtdixicnuntiusadD.auid: Pracualue-
runtaducrfumnosviri ,&
egrcffi funt ad nos
inagrum.Nosautemfado impetu^ pcrf:cuti
fumus cos vfqi ad portani ciuitatis, &dircxe-
runt iacula fagittarij ad fcruos tuosex muro
dcfupcr raortuiquc funt de leruis tegis . Quin-
cit Dauid cum perfccucorem
Saulem pateretur: cumpcrdi
uerfa fugicbatnon cupiuit a-
Iien.nn,non adulteratjc vxo-
ris occidit virum.Erat in infir
mitatc tribulationis fax tan-
to in domini mifericordia in-
tentior,quanco miferior vide
barur. Valcachoc cxcmplum
ad id ,
vt timcamus fa-Iicita-
tem
.
Grcgorius . Ad hoc in fcri-
pcura Dauid & Petri peccata
funtindita, vt cautelamino-
rum lit ruina inaiorum . Ad
hoc paniitcntia infinuat &ve-
nia, vtfpcspcreunciumfic re-
cupcracio perditorum.De fta-
tu fuo Dauid cadcnte nemo
fupcrbiat , de lapfu cciam re-
furgcnce Dauid non dcfperet.
mirabilicer fcripcura eodem
verbo fuperbos premic, quo
humilcsleuacVnam namque
rem gcftam reculic&diuerfo
modo fuperbos ad humilicacis
formidinem humilcs Ad fpei
fiduciam reuocauic.In^ftima-
bile noui generis medicamea
>
tum:quod eodem ordine poft
tum , &c premendo tumentia
xiccat,& fubleuando arentia
infundit. De maiorum hos lap
fu terruit , fed dc reparationc
roborauit. Sic nosdiuinicdi-
fpenfationis mifericordia , &:
fuperbictes reprimit,&: nede
fpcratione corruamus fulcit.
Sed fortaffe ledoris aius mo-
uctur,GurDeuseos quos eli-
git,quofq; addonorumlpiri-
tualium culmen aflumic, a vi-
tijs non cuftodic ? Sed multi
p
acccpca dona virtutum,
p
im-
penfam gratiam bonoruope-
rum in fuperbiam cadant: fcd
tamen q,
ccciderunt no agno-
fcunt.Contra cos crgo hoftis antiquus,qui iam incerius do-
minatur, cxtcrius fxuirc pcrmitcicur, vc qui i n cogicactone
claci funt,p carnis luxuriain confternacur. Aliqti auccm ini-
nus eff in corpons corrupcionc cadcre,quam cogicacione ca
cica cx dclibcraca clatione pcccare.Sed cum minus curpis fu
Ecrbia
crcdicur,minus v.icacur.Luxuria eo magis erubefcunc
omincs,quii lihuil omncs curpem nouerunc.Ideo mulci^
vcl poft fupcrbiam inluxuriam corruetesex apertocafu ma
lum culpx latentis erubefcunt Sc maiora corrigunt.cii pro-
ftrati in minimis grauibuscofijndunrur.Reoscnimfcinter
minora confpiciut,qui lc Iiberos inter grauiora credideruc.
PiaergodnidifpcnfacionclaxacLis faipc malignus fjgiricus
Homil. xr.
t
ie o1fi.de-
lega.c.cum
olim.
Eucherius.
Angelomus.
Rabbantis,
Lib.3j.m0-
xal.c.io.
B
NICOLAVS DE LYRA.
1
V.tvocmitci\TinyScc. facieHsfibipropinarilatenter potum ine-
briatitiumycredens ipper hoc daret obliuloni arcarn &excrcitiitr/y &
fic rino cakfa&us cum yxorefua dormiret,per hoc tamen non fuit de
ceptus.EtJic patet bonitas
&
perfefio ipfius.,qiii prorcurrentia Dei,
&affUCiione populi exiHentis in Xpeditione,rtiam a licitis abfline-
bvt.Et cx hoc patetgrauicas peccati Dauid^quimilitem lam fidelem
&probHm non borruitoccidereproditorie.
2 Fadum cft crgo,&c. kic confequenter defcribitur innocentis oe
cifij cum dicitur.
3
Ponite
Vriam,&c. idefi,-pbi aduerfm'] funt fortcs &audaces.
4
Et dcrclinqui tc cum. retrahendo vos ah ipfo
.
J
Vc pcrcullus,&:c. Sciebatenim eum cffe
conflantm,& quodna
turpicr
turpiterrecederetyfedmagismorieligeret.
6 I'Ticur cum,&c. credsbat enim,quod regem ofenditfet/aciens ali
quid vnde dignus effct
morte,et qmd Dauid hunc modum moriendi dc
creuijfct ad(cl.indum cutpam Fri.
7
Et ceeidcrunt,&c. Exqito aggrauatumfuitipfiuspeccaiHm,^
occafiune illius quem volebat mori,fueruntet:am alii imerflii,
8 Si cum vidcris,&c.;;roprcr interfc&ionem populi.
p
Ecdixcric,&:c.
quiaexMaparteperfonx. etiam innalidApoffunt
horninesfor'.'!ljlrnosintcrficcre,iimd pntet pcr ixcmplum.
10
Nonncnuilier,&c./>oft/.a-.'f laabad fui vxcufationem srga
Dauid,vt D.md cr,gnufccret,qndd loub non fecerat illum .vfulturn cx
ignorantia anis bellicxJcU vl inifkret mandaium rega. Ciicrapa'
tentvfqucibi.
Tom.i. T * iNon
C75>
Glof.ordi.&NicGlaideLyra. j8o
^
dcailpaadculpamtrahic&quoplus
pcrcutit cum quem vit opcroitityrconr.idant,exalioligatnefurgant. Confi-
A
ccpcr.u,amittit:&
vndc vicilTeccrnitur^nidc
fuperacur.Co- derct crgo h.>mo,cii'n quoadueriario bdlum gerat, ^ liia
fidcrarelibct i ntra munitum gr.itix finum quanto Deus mi fe iw a liqu dcliqu:ffpcrrcndit ,
fakcm ad culpam pertra-
fcricordia; fauore nos concincc.Eccc qui dc virnitc fc cxtu- hi ex culpa pcrtimclcat,&; ftudiosc vitcntur vul ncra.quibus
f
dirplieeat in
oculistuii.
B
C
licpcr vitium ad humilitatcm
rcdit. C^i vcro .icccptis virtu
tibus cxtollitur,non gladio,
fcd mcdicamcto
vulncratur.
Virtusenim
mcdic.Tmcntum
vitiumvulnus. Qi.na
ergo dc
medicamcto vulnus facimus,
flicic illc dc vulncrc mcdica-
mentimi,vt qui virtiitc pcrc u
titur vitio curcttir . Virtutum
cnim dona rctoiqucmus m
vfum vitiorum , illc viriorum
illcccbrasafTumit in arccvir-
tutum,&:
falurifftarumpcrcu
tit.vtfcruet, vtqui humilita-
tem curantis fugimus ci fal-
tem cadcntcs hzreanvjs. Scd
pleriquc quo in multis cor-
ruunt,ardius ligantur . Cum-
quecos
antiqu'hofliscx vno
vitio
frcqucntcr intcrficir, quia val
etiam fcruus tuus Vrias Hctha:us mortuus cft.
^^^ "'" cft,q"od hoftis nofter
r \-
r-\ A i \ ^ Li,.^^-^ T i
clcctcrumfalutictiam vulnc-
EtdixitDauidadnuntium : Harcdiccsloab:
nbusfcruiac.Adcrudicndum
Nont tefrangat iltarcs.Variuscnim euentus i cnim dominus fxpe dcctos
eft
bclli,& nunc hunc, & nuncillum conlijmit
^ tcntaton fubiicit, ikuc poft
, 1- A^ r 1 II \ r
iar.^dificLniItra,pofttciCMce
gladius. Contorra bellatores tnos aducrlus vr-
jj fccrcca nc rcudntionum
ma
bem>vtdellruaseam,&cxhortareeos.Audiuit 3
gnitudmc Paulus extcllere-
au.em vxor Vri^
.
quod ,ortuus effec Vrias
[rjtdteScdSt"
virfuus.&planxiteum.TranfacfloqueludtUjmi 4 nitur,vcquiclacipcrire pocc
fitDauidj&introduxiteamindomum fuam,
ranc,humiliacefcrucntur.Sc.
crccocrgo dilpcnfacionis or-
a TIa'n<'l''l'""''P* <""rioncmnonhabctdefenfionis: & ideoiefte
dlUC VUdc fxuirc PCrmiCCiCUr
piopheca niittitiu. . .
i

i i

i r-
r -, s n
f
r\- t-
j* miquitasdiaboli, indcpern-
Sd fada cft ei vxor
.
pcpcrircjue ei hhum
.
Et di-
citur bcnignitas Dd
,
qilia iiv
fplicuit t verbum hoc quod fecerat Dauid>co-
dc obcempcrac nucibus fupcr
ror^^^mmn
na:gr.icia: vndecxcrcct iratn
ramdommo.
voluntatisfu^.
4^ a Mittt
NICOLAVS DE LYRA.
X
Non te frangat,&:c. ah obftdione ctu itatis recedendo.
t
Varius eni m,&:c. qmfi dicat, fi
fortuna nuncfuit contra te,erit
fofleaprote.
3
Audiuic auccm,&:c. fiHe
tamen &fecmdum apparltiam: quia
benh -rolebateius mcrtem^vt per hoc lapidationcm euaderety& fxor
revsfieret,& ad
iftam
intcntionem procuraucrat Dauid mortc fuam.
.Ad cuius intellc&umplenioremfciendum^quodhic dicit J{a.Sa. <juoi
viri procede:es adbeUum dabant vxoribusfuis libellum
f(
p.zrationis,
VI libercpoiient contrahcrefiviriin prxlio morcrentur: &cowputO'
batur tmpiis a dic dationis UbdU.,& idco vxor yridi conctpcratpoji
rcccfftm maritifulMeo ipfo
niortuo cuadcbatpenam lapidationis.
4
Tranfadoq; 1 ui1u,&:c. hoc cfi tewpore dcterminato b^endi^qa >
fofl
mortem virorum vxores corimper alitjnod tempus poriabant ve
fies
lugubres:& iftud
icmpus vecatur tempus lulus.
NlCO-
A
D D I T I O.
Incap.i i.vbidicicur in poft.AdcuiuspIcniorem incdlc-
lum fciendum,t> hic dicit Ra.Sa.q, viri proccdecesad bel-
lum dabanc vxoribus fuis libcllum fcparacionis.
SicucRa.Sa&nlij Hcbr.cxpofitcrcsfa-pe corrumputve
rum intdlcdum fcriprurarum
,
profcqucndo literam pkif-
quam oportet:in qiiib. vcrificatur iWixd-.Liiera occidii. 2.. Cor.
5.b.ita,q, qiiam plurics labuntur in oppofico vitiofo Hc cxtre
lno,f labulandu mulca concraria literx
,
Sc qnx nufquam in
fcripturis auccnticis rcperiuntur,&: in talibus deeis verifica
tur illuci.Pfalmi i i^^l.^Harrauerimt rnihi iniqni fabulationes, fed
non utlex tua . vt patet in hoc paflii. Nam hxc aflcrtio Ra.Sa.
dcpcndctex opinioncquorund.im Talnnidiflarum aiiercn
tium
,q,
Dauid nunqu.Tm fuit adultercum vxore Vria: , ad
cj, fundandum fingut illud delibcllofcparacionis: quod hic
ponic Ra.Sa.quodcft falfiirimum:&: maximc concratcxtus
planos huius hiflorix. Vnde Dauid rcprehcnditur a Dco ta-
quam adultcr pcr prophctam.quod quidcm pcccatum etia
verificatur per confcfl.joncm ipfius Dauid, vt infra ii. & in
alijsmultislocis.Si autcmfidioifhiR.ib. Sa. iV aliorumfe-
qucntium cflct vcra.tunc Dauid nunqu.im fuilTctrcus illius
adultcrij nam vxor Vn2:cflethbcraadicdationislibelli,qA'.y
pr^ccflerat tcmpnsprimaj coniiwithonis Dauid cum ca^vt'*
>
patet manifcftc. Caufam autcm quam affignat Ra. Sa.ad da
tioncm
tioncm huius libelli rcpudij dicic,qi hoc ficbat ad finem , i
fi viri in bcllo morcrcntur,vxores libere pofTcnc concrahcr
qu;r quidcm caufa cft penicus inanis &: vacua, nam ! icett
lcm libcllum rcpudij nunquam d<irenc, .idhuc vxoics poj
fcnt contraherc maritis morruis.Manifcftu crt.n. 0, in mc
tc akcrius coniugjs ibluitur vinculum matrimoniafc, crialj
fi libdlus rcpudijnon praccderet.vndetalianon vident
interponenda in tcr cxpofltioncs facrarum fcriptura'um, 1 _
fi fortc ad detcgcndum crrorem malc fcntictium,vd in dd^l
rifioncm talitcr fnbulantium.
REPLlCA. In c. i i.vbi poftil.allcgat diaum.Ra.Sa.deU
,
bello dato vxoribus a viris proceden^tibus ad bclla , & cetc- 1
ra.qu^ inde fcquunrur.Iftud diclum Burg.reprchendit ficut I
rcprchcnfione dignum cft, fcd
q, dicit huiufmodi crronea
didta in cxpofitione non mifcenda,non vr erudite diftum
,
quia fandi dodtorcs hxrcfes &errorcs in libris fuis cxplicat
non V r .-^pprobentXcd vc derideant &: falficaccm corum ofic
danc.Ita &: hic Pofti.facic,quia &: Dauid commififTe .idulce-
rium farpc oftendit,nec cu rigore huius ditli Rab.Sa.ab adul
terio cxcufari permiccicNcc vr pofiTe excuGiri liince ec dido
R.a.Sa.quia
& fi calis libcllus darecur, ancecamc morccm fiii
maritinonhabcrecef!c(Stum:quonjamance
morcem con-
iunaaalceriadulceriumcommififrcc,ficut
in propoficoca-
fusBcthf.ibcchabet.
r
y
8i II.
Regum.
C A P. XI f.
Cap.
XIJ.
582
JSiJL^
iHftinus martyr. Si
Daiiidem fecundiUTJ cor fuu
cfiepronuntiauic Deus,qui fa-
diini eft,vt poflea adulterium
c:edemque patraueric ? Ec fi
hxc mala Dco inuifa ibnr, cur
prophetx gcnus ex adukera
conftituit, ertccicque,vt Chri-
fti genus ad eam rcferretur ?
Dauid pccnitcntia delida fua
cotrcxit, propccrea inuencus
eft ex animi Dci fcncencia,qui
non vidt moncm psccatoris
, fid
magis
,
vt conucnatur & viuat
.
Ac quem adulrcrio procreauic
Dauid ex vxore Vria;,necauic
Dcus, quoniam adulccrorum
nati funt imperfedli. Qui vero
pofi eum nati func , nou neca-
uit,quoniam Dauid illam du-
xit vxorem.Ac bcnigne poten
tiamhonoransDeus,in vxo-
ris Vnx progenic collocauic
genus Dauidjs , eademque de
caufa fccic, vc ex ea Chrilfus ge
nus ducerec.
^c Theodorecus . Non finic
animarum medicus morbum
eflie immedicabjlem : neque
iniuftam neglexic cxdem;ne-
quepropccraliam Dauidisvir
tuccm , inultum finit cum,qui
feccrat iniunam . MifTus efl
crgo Nathan prophcta , accu-
lationisdccoram induens per
fona,diuitis &: pauperis actum
componens.
} Chryfoftomus. Prophc-
ta ad prophecam vcnic . Sicuc
cnim medici quando zgro-
rant,aliorum medicorum con
filio indigcnt,&: infirmitas ob-
liuioni dat artcm: fic Hi. m hoc
prophcta ille,propheta& ifte:
fed iUc fanus, iftc graui vulne-
re
CAPVT
xir.
tlfitergo dominus Na- i
than ad Dauid. Qai cum
veniflecadeum,dixitci:
Rciponde mihiiudiciii.
a f
Cmn pr.-tlati ecclefi.T potcmesar-
Euunt.priiu fju.irdcim fimilitudines ve-
lut de alieno ncgotio inducunt .
Diiovirieranc in ciuita-
*
tevna,vnusdiues, &al-
ter pauper Diues habebat oue.s & boues pluri
mos valde, pauper autem nihi habcbat omni
3
no,pra:cerouemvnam paruuia,c]uamcnierat
4
&nutrierac &qucE crcuerat apud cum, cum fi-
y
hjs eiu.s fimul, de pane lUius comedcs,&: de ca e
hce eius bibcns,&:in finu iliius dormiens,erac
qucilU ficutfiha.Cumautem Iperegrinusqui
7
damveniflfetaddiuitem, pnrcens ille fiimere
de ouibus & de bobus fuis, vt exhiberec conui-
uium peregrino ilU,qui venerac ad lcjtuhc oue
viripauperiSj&prscparauiccibos homini illi,
a
1" Poit fimilitudmes reftam fementiam contra fe quaC in
alteruin iirofcrunt poteates.
qui venerat ad fe . Ira'tus aucem indignatione
Dauidaduerfijshomincm illumnimis, dixit
ad Nathan:tViuicdominus,quoniamtfiUus
s
mortiscftvir, qjihocfecit , Ouem reddct in
*
quadrupIum,co quod fecerit
t verbum iftud
,
&non peperccrit.Dixit autem Nathan ad Da-
'>
Tandem ptibti modis congru .nt.bus de proprio reatu potentcs feriant , iam in
nulla lui defenfione,ereftos,quippe lentcntia ptoptij oris ligatos.
uid:Tu es illc vir,qui fccifti hanc rem. Ha:c di-
cit dominus Deus Ifiacl : Ego vnxi tc in regcm
fuper lfracl,& ego erui te de t manu Saul,&: de
di tibi domu domini tui , &vxores domini tui n
in finu tuojdediq; tibi domum ifrael & luda
:
&fi parua funtifta,adijciam tibi maiora.Qua
rc ergo cotempfifti verbum domini , vt faccres
rc fauciactis
. rngrcditurcrgo,
confpicicrcgcm fcdcnccni in
folio^amidum purpura,capiic
lapidc preciofo ornacum,hinc
indevallatum praifidio mili-
cum,cu magna gloria exulcan
Ce. Dicic , Sermo mihi adte 6 rrx.
O fapicnci.1 mcdici. Incrauic
porcans gladiu,vc fccarec vul-
nuSjfcd infirmanci non offcn-
dic, nc abhorrcrcc medicina
.
Abfconditfcrrum,non fub vc
fiimeto,fcd fub velaminc nar
rarionis.Sracim cnim non di-
xir,0 iniquc,d immunde,6a-
diikcr , 6 homicida, Quid igi-
CurJ Caufam baben. Dno viri erant
in ciuitateyna,&c. Duoshomi
ncs , Vrinm &: Dauid addifce
pcrfonas.Paupcrculi oue mu-
licrcmdixic, qu.i: ingremio
cius cubabac . Confidera pau-
pcrcm inccncica piccacis ha-
bcrcfulcimina:in diuicib. au-
tcm mulca fupcrbiam. Apud
paupcrcs, vxor&ancilla,&
mmiftra cft,& procrcat filios,
&ipfa nucrix , &c macer cft
.
Apud diuices non ica:fcd cum
gencraucrij:filium,cu cradic
foris. Erubefcicfieri nucrix,
quxfadacft macer.Chriftus
aucenucricor noftcr, propria
noscarnepafcic, &fanguine
nobis propinauic: Ouiscrgo
in gremio cubabac. Venic pe-
regrinus, Concupifcencia vi-
delicec,iniqua,&agref!is,&c.
Dauid iracus aduerfus homi-
nem, dicic. Filiusmorciseji.
Oucm rcddec in quadruplum
iuxca lcgem:& ipfe gladio pu-
niecur. Tunc prophcca laclac
oem vmbraimaginis,! mediu
jpferc gladiu,percuflic,&: abici
dic vulnus,dicic. Tu es rex,&c.
O fcfura,n6 gladio fccas scsu
doloris,fit ppedio accufaciois.
^
a Tuleris
D
t t.q.T.nosfi.
$. icemcuni
Uauid.
-Rcfpondc nii
hi iudicuini.
E
t rel viator.
frcm hanc Sc
infra.
t
Hebr. pro di
gniismorce
eli.
Exod.zx.
t
domo.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P
V T XII.
1 \M Ific crgo Dominus, Scc. Hic confiquenter defiribitur hu
i.VJL milis recognitio peccati.Et primh ponitur peccati reprehen-
ftojecundo
reprehcnfihumilis confeffio^ibi: Ecdixic Dauid adNa
than. Vrimain duas , (juiaprimb in reprehemftoac Dauid parabola
proponitur,fecuHd6 exponitur ibi: Dixicaucem Nathan. Circapri
mum dicitur.
2 Duo viri
crmt.fcilicet,Dauid,& Vrias.
3 Pauper auccm,&c. id efl.,vxorem vnicam.Dauid atttem habcbat
plures, vt patet exfupradilis.
4 Quam emerat. dando pro ea dotem.
5
Ec nutricrat,&c. quia acceperat eam paruulam.
6
l^cpznciWiuSjScc.quiacommunicabatcumeoincibo &kBo.
7
Cum autcm. id eii,diabolus,qui alienatus
efl a communitate ci-
viHHm
cxUflium per obflinationcm in peccato , cui Dauid fccit conui-
uium
uiumper confenfm in adulteriiim,& homicidium in opus dedu^im:
quia diaboLns in talibus deleClatur.Talem autetn parabolam propofuit
Islathan ipft Dauid,vt ignoransfeipfum condenaret,et
flcfmntem no
haberet defcndendipeccatumfuum.ldeo fubditurfintct, tia Dauid.
8 Films movtis cd, lii.c. ideii, digniis morte propeer horrorem
faai.
9
Ouem reddcc,&c. Hocfententiauit fecundum le^em,qute habe-
tur ExoU.zi.a. fiilicct,quodpro furto ouis reddatur quadruplum
,
&.
ficfaClim ei efl,quiapro morte Friji mortuifunt quatuorfihi eius,fii
licet,primusfilius Bethfabee,.Abfalon,.Ammon,& .Adonias, vt habc
tur exfiqueniibus.
10 Dixic aucem Nachan. Hic confequenter hc parabola pr^di-
Qa expomtur contra ipfum Dauid,Etpatetfententia ex prxdiSiis pait
cis exceptis,qu difiurrentur.
H
Ec vxorcsdomini. Licet non legatiir
,
q, Datttd vxoresSaulii
acccperitjtamen dominus tantampoteflatem eidedit,quodpotcrat ac~
cipere,&forfitan,aliquas accepit:quia nobiles erani . non cnim om-
niafcriptafuHt.
I Vriam
MORALITER.
* T Mifit ergo Dominuf,&c.Pev Nachan prophccam potcfl in
telligi bonus pr2;dicacor,qui vcrbum domini habcc nuncia-
rc ad modum prophetiE,proptcr quod ficuc Nathan pecca-
u
ta Dauid rcgis non palliauicfed efficaciccr reprehendit , fic
prasd.cacor peccaca pocentium publica non debet palliare
,
fcd efficaciccr concra ea pr2dicare,cxemplo Chnftiqui pec
cata fcribarum &c poncificum ctficacicer rcprchendic
.
Toin.i. T a ^< j
Etdixis
j83
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 584
4^6. in hiinc
loc.
, A
a } T!4kris vxorem yri,&c. Procopiu?. Obfcure fignificatur'
Dcum pliis hocconiugio otftiirum clic^quam adulccno. A-
dulccrium enim cupidiratc vicUis commilit: coniugium au
tcm delibcrationis allinfum bnbct.Cumq; proptctadulte-
rium fit homicidium
plangcrcdcbcrct,iplcmatrimonio c6
t
ciui.
Rom.i.
Genef. 48.
InPral.5
B
tra lcges contraifto,cum ca vita:
cunliictudiiicm habuit.
b * To!!:m vxores tuai in oculit
tuir, &c. Procopius . Similc cft
huic: Trad'dit cos Deus in pafjiohis
^omiiiu . Dei pcrmiflloncm
figniticans . Etiam-Iacob dc Si-
chem
conrraanimi fui fentcn-
tiam a filijs cucrfa.ica loQuitur,
.
fjnaw ceperuntanii meo: lacinus
filiorumcotra voluntatcm fwa
cditum.libi afcribens
t
vel co(KCfli-
ncie.
Ifa.
4J.
InPfal.^.
t
igrotabat.
Lxx.
malum in confpcdlLit meo?Vriam Hethxum
'
pcrcuffifti gladio, & vxorem iUius acccpilH d-
bivxorcra ,
&interfecifticumgladiofiliorum
Ammon . Quamobrcm non rcccdetgladius
*
dc domo tua vlquc in rcmpiternum ,
eo quod
dcfpexcrismc&tuleris vxorem Wnx HcthcTi
vtcflctvxor tua.Itac|ue ha:c dicit dominus :
Eccc ego rufcitaboruperte malumde domo 5
c ^
Teccaui Dorw*o. Chryfo-
tu^
/j^tollamvxorcstuasinocuhs tuis, &da-
ftomus. Redicns velociterad
,
' .
o j ^...k.,0
confcicntiam,tanquamfidelis
bo
proxmio tuo ,
&dormiet cum vxoribus 4
tuisinoculisfolishuius. Tucnim fccifti ab-
fcondite^ego vero faciam verbum iftudin co-
fpcduomnislfrael, &in conrpecta folis hu-
a Qm humilitcr conlitetur veniam inox confctluetur.
ius,EtdixitDauidadNathan,
Peccaui domi-
r
inculmincconliitutum eflcrc
no.DixitqjNathanad
Dauid:!Dominus quo
J
eali?Curmihir.ud.-idcrimpegi
*^
"
,7 i-

Scd, Teccaui Domi- quc tranftulit pcccatum tuum .
Non moricris
. 3
a f
Apudgcmes fcelefiumhabctur,fiquis vxoremaltcxiusper viin fibi ven-
dicauciit,maxi me <jui pri eii.
Veruntamcn quoniam t blafphemaVe feci- 9
3
%
Qiiia talem rcgem pr.xfecinet.
fti
inimicos nomen dommi propter verbum
yJcem.Pcropcraquidcmcxacer
hocfilius, qui natus cft tibi morte morie-
tur.
EtreuerfuseftNathanin domum fuam.
Percuifitque
dominus paruulum quem pe-
percratvxorVriaeDauid, &t
defperatus eft
.
&:idoncus fcruus culpainfim
pliciter confitccur, dicit V:cca'
ui. Non dixit.o iUe tu , cur non
confidcras fragilitatcm huma-
nam ? Cur non temctipfum car
nalcm intclliais
>
An ncfcis jmc
Iti cnmcn ?
0. St.atimqucprophcta. Domi
nus tranflidit peccatum tfcum : non
morieris . Oargutapa-niccntia,
6 vclox indulgcntia : Dictu , in-
quic,/>or iniquitatcs tuas, vt iufti
InPial.143.
c
bafti,fcd fideli confcirione po.'-
nituilti.Hic oftcndicurconfel-
flo fidclifiimi famuli , &: indul-
gcntia clemenDfTimi Dei.
^ Idem. Peccauit Eua,pccca-
uit iV Adam : non cafdcm auce
pocnas dcdcrunc.Occidit Cain,& occidit Lamech:&: hic q,-
dem mifcncordiam ci\ affccutus^ille vero punicus eft.Col-
legit quidam iigna fibbatho , &nuUii vcn iain ell afTecutus.
Dauid occidit,^: adultcnum comniifir,&:{:iUitcin efl: con-
fccutus.Cur alijquidempuniti funt,alij minime:Quodilli
quidem potnitentiadudi lunt:ill! perfeueraucrunc.
^t Idcm. Si qui ex his,qui iacent,non furguntjnon in caufa
eft
eftDeus,quicrigitomneselifos:fedqui
nolurtt (unz;erc.Ni
l|
luddmquoquecum cccidifl[bt,voluic crigcre, &C vt furgercc
nihil nonfccir:fed illenoluit.L>auidcertccumcccidi(rjt,e-<
rcxit.Pccrum cum cilct cafurus retinuic . Eft enim varia &
multiplcx eius cura &: prouidentia.
-^- Ambrofius. Dauidconfcf
fus cft cul pam,0bfccrau i t i n-
dulgcntiam, humi ftratus do
plorauic xrumnain, ieiuna
u!C,or.iuic,contcirionis i\\q te
liimonium in pcipetua fccti
la vulgata dolorc tranrinifit;
C^iod crubcfcunc faccrc pri*
uaci,rcx non erubuit prttcrij
Quod pcccauit,pd6nis eft:q^
fupplicauit,corrcAionis.Lap"
fus communis,fcd fpeciali
contcftio.Culpain incidiirc,
natur.r cft:diluiilc,'virtutis.
ii Iderr. . Si bapcizacus dc
fertor violatorq; facramcnti
fiierit,pcccat,c\: Dcum rcpel-
lic a fc.Si .lutcm agat pcniten
tiam cx coto cordc, vbi Dcus
videt, faluabitur ; licut vidic
cor Dauid ,quando incrcpa-.
tus a prophetOjpolt Dti com
minationes terabiles exdaii.
mauit: Teccaui: 6.:.mox audifv
uit: ^biluHt Dominus pcccatim
tuum. Quantii valcnt trcs fyk
lab2?Tres enim fyllabx fiioo
(
Teccaui:kd in trib.fyllabis fla
mafacrificijeius ad coelum
afccndic.
jc Thcod. Quxft. 2
j.
Dauid
dupliccmdebebac mortem;
1
na &: adulccr , Sc homicida
p
II legeitcrimcbant^Sedmortii
fniam foluit pcccati cofcfiio
d Dixitq; T^than aii Dauld,et(,
Omnia tamen,qu;r propeccaco prardida func ci ,
poft moB
dum tolerauit.Deus delitAum dclet, lcd inultum no dcferio
\
Auc.n.homo in fc penitens punit,aut Dcus hxc cura homi-
ne vindicans percutit.Non igitur pcccato parcitur
,
quia (i-
nc vinditta non laxatur.Sic cnim Dauid audire poft confef-
fioncrn mcvuiz, Domitms tran/iuHt peccaium t!iton^\6c tn mulcis
poftcruciatibus ^ftiidtus etfugicns reatum culpxquam
p
jc
^trauerat
NICOLAVS DE LYRA.
a
t Vriam Hethxum,to. cjuiaexeiusmandatofa6iumfuit,vtp
tet exprdil}is:& illefacit rcm cuius authoritate
fit.
1 Quamobrcm non recedet. quiafrater occidit
fratrem,
vt ^b
falom
.Amnon, vt habctur infra cap.fctjueitti. & Salomon ^doniam,
pthabetur infra ^Jib.z.cap.Etfilim infnrrexit contra patrem,fcili^
cet,^bfalom contra Dauid,vt habetur infra i <^.c.ldeoftibditur.
j
Eccc cgo fufcitabo,ii:c./c<V<cef, .AbfalomfiHnm tuum volente
inuadereregnum.
4
Et dormict cum vxoribus tuis, Id efj , manifefii coram omni-
bus,prout habetur infra i
y
. r.ap.
y
Et dixit Dauid ad Nathan,&;c. Hicconfequeter ponitur ipftus
Dauid humilis confeffio
& ppt^ teperatio,&fecundo humana cbfola
tio,ibi: Et pfolatus cft, tei tio reaccipitur hijlorix narratio ibi:l^Vi
pugnabat. Circaprinmm dicitur;Et dixit Dauid. ore &corde.
6 Pcccaui
6 Peccauidomino,&c.
nondefendenspeccatumfuurn,fedhumi-
literrecognofcens
, propter quodfcquiturpcens. temperatio, cumdi-
cttur
.
7
Dominus quoque. quantum ad culpam remittendo propterpf-
nitentiam tuam , &quantum adpanam temperando eam, quia licet
fis bomicida &morte dignus,tamen.
8 Nonmonens.inpropriaperfonatfedinfiliotibinato^cimscati
fafnbditur.
9
Quoniam blafphemarc, &c. quia homines ignorantes &ma-
liper hoc blafphemabant iudicia Dei occulta,dicentes eum iniufih egif ;
fe
reprobando Saul, &eligZdo Dauid,qfatis peiorafeccrat ij Saul.
10 PcvcnfRiqucdominilS.infirmitate incurabili fmplicitcrpcr
naturam,ideofubditur.
1
1
Et defperatus eft. fcilicet, Dauid defanationcpueri per viam
naturx. &artis medictnA^quia tamen Dcuspoterat cum fanare , idea
fubditur
.
1 Depre-
M O R AL r T E R.
J 5
EtdixitDauidadf^athan^&c. Pcrhocautem,qiDauid
fc nonexcufauit,fcdftatimpcccatumfuum tanquam vere
pqnitenshumilitcrrccognouit,cxcmplum dcditomnibus
,
&fpecialiter potcntibus.vtpeccata fua non dcfendant , fcd
humiliccr contcantur , vt vcniam confequi mcreantur ficuc
ipfc
ipfe Dauid,cui didlum fuit.
7
Dominus quoque,&c. Pcr hoc autem faftur.i Dauid o(!endi
tur,quod licct pro vita propinquorum languencium quam-
diu viuimt fit orandL!m,tamen ipiis dcfundis confolatiote-
cipi
dcbetdcmorcccorum.Vndedicicur i.Thcf.4
c.Ts^a'
mws vos
ignorarefratres de dormientibus ,vtnon contrifleminificut
& coiteri,quifpm non habent^icihcei^ rcfurredionis funira:.
I Miftt
, a -Jt
Deprecatnf-
que efl
Daiiid pro
a
paruitlo.
Ambiofius .
I
Filio in a-gricu-
.dineconftituto,
ncqj cibu fum-
pfic, ncque re-
giiimthronum,
aut cubile con-
fcendic:fcd ftra-
tus in terra ieiu-
na ora lacrymis
diIucb3t,non ta
filij morccm , l^
peccaci pccnarti
jnillo lauarede
fldcrans.
^ Idem, Da-
uid moriturum
filiu flebat, mor
tuumnon dole
Cap.
XJI.
^S6
poflec rediicere morcuiim.exanimemq;
reuocare?i:c.Am-
D
nonem <<: Abriloiiem m ircuos tieuic,i5<: dcnduui
mfancein
monuum non pucauir.Iilus
enimlibipenirecredeDac.hunc
refurreclurum fpcrabac.
^
Theodorecus
.
Quumobrcm
infancemmorcicracfidic
Qiift.i*.
D:'us?Viuuse- "
j8j
II. Regum.
crnuerat,
cxoluit.Sicnosfalutisvnda aculpaprimi parcnris
ablbluimur,fcdabfoluci quoquc adhuc carnaliccrobiinus,
quiadelida nof^ra ve! per nos vcl pcr feipfum Deus rcfccac
ccinm cum rcIaxac.Ab clettis enim fuis iniquicacum in.icu-
la<; ftudec tcmporali afflidione cergcre,quas i eis pcrpetud
novultvidere.
a Et nos leiunemus & fiper terram iaceamus.danec pcccati defidcrium fundiratabolcatur .
tDeprecatufqueeftDauid dominum proparuulo,& leiunauitDauid i
ieiunioj&ingreflustfeorrum iacuitfiiperterram.Venerunrautem
(e
niores domus cius t cogentes cum, vt iurgerer ds tcrra . Qui noluit
,
neqLiecomeditcumeiscibum.Accidicautcm diefcptima,vtmorere-
tur inflins.TimueruntqueferuiDauid nuntiareei,quod mortuusefTet
paruulus.Dixeruntenim: Eccecumparuulusadnucviuerec loqueba-
rauradeumj&nonaudicbatvocemnortram
,
quanto magis li dixe-
rimus mortuus eft puer, (q aifliget ? Dum ergo Dauid audilFet feruos
fuos muiTitantcs, intellcxit quod mortuus eflet infantulus.Dixitque
ad
feruosfuos; Num mortuuseflpuer? QuirefponJerunt ei
j Mortuus
efl. SurrexitcrgoDauiddeterra, & lotusvnclufquceft;Cumquemu
tafretvcfles,ingrefruseftdomumdomini,d: adorauic, &venicdomu
fuam. pctiuitque, vt ponerent ei panem,& comcdit. Dixerut aucem ei
ferui fui; t Quis cft fermo quem fecifti propter infantem ? Dum enim

adhuc viuereticiunafti,*flebas. Mortuoautcm pucro furrexifli &co
bat:' flebac nelT- b
medifti panem.QuiaitjPropterinfantcm cumadhuc viucret, ieiuna-
bi eriperetur
' -
fedflercdcfinic
ercptum, quem
fciebacelfecum
Chnffo . Ecvc
fciasverumcflc
quodaffero,in-
ccftum Amnon
fihumflcuicoc-
cifum, parrici-
dam Abfalom
doluic incerem-
ptum Innoccn-
icm filium non
tjj.q-t.c.hoc
ip!"uta uer.hic
aucem.
t
pernofti-
uit,&c.
Rabbaaus.
ui &fleui.Ditebam enim;Quis fcit fi I firte donet cum mihi dominus,
&viuatinfans?Nuncautemquiamortuuseft,quareieiuno ? Nunquid
*
potero reuocare eum amplius?Ego vadam magis ad cum, illc vero no
reuertctur ad nic . Et confolatus eftDauidBethfabee vxorem fuam.
s
Ingreffufque ad eam dormiuit cum ea. Q.ufe genuit filiu &vocauit no-s^
meneiusSalomon.Etdominusdilexiteum.t Mifitqueeumin manu ?
a In Hebraco ledidia.id cli.dilcftas domini,propter dominun,fciIicct , propter gratuium mifencor diam S
qua cum diligere diguatus eit.euarauis Maiizer cCet.
Nathan prophet^,&vocauit nomen eius
t
amabilis domino,co quod
a Hieron.^indo cum adieftionc, (ciibitur Rabbarh:ficU[ hic ,
quando tinc adiec>i me, Kabba.
diligeretcumdominus. Igitur pugnabacloab contra Rabbath filio-
rum Ammonj&cxpugnabatvrbemregiam.Mifitq} loabnuntiosad t fius diabolo rc-
^num aufercs fi
bi mfigne deco
nim parauic Eft cnim Dauid corona conuetus eacholici po-
pulirqui capuc nofrrum,i.Chriftumfidc&coucrfaC!oneco
ronac &: ambicOmnis cnim fandorum labor,cercamen, SC
vidoria ad honore eius rcfcrcur.Rabbach ciuitas regni Am-
mon,qu nunc Philadelphia vocat'',& mterpreratur mulci-
tudo.Ec in cuangclio dr, <]Hia multivernent ab Onente <t Oeci-
deittey iS"
ncutfibeiit cum ^ibraham Ifaac &lacob , inregno ccsloru.
^
a Frbs
rac fucurus ar-
gumencum fcc-
lcrisaciniquica-
cis . Pij ergo re-
gis &: prophecs
cura gcrcns do-
minus,nonlinic
cum viuere.
c M'fitjite loab
nuiitiosjii^c.lixc
victoria Dauid
quam loab ia-
choauic, & ipfc
per{ccic,flgnifi-
c.icvi:tjria no-
ftri rcgis. Dax
en ii n coucra ho
ftc-s bcllum ge-
ric cum prxdica
Coruni t)rdoc6-
cramundi poce-
ces fcucum fidei
opponic. Sed vi
doria ad Chri-
ftu refercur, cut
omnis poceiias
&c pocccia rcgni
afcribicur. Dius
ejieniaj,qui ope-
ratur in nobis
^
yelle, &perficere.
Coronam crgo
rcgishoflilispo
puli culicDauid,
&:fibi di.adema
tlcdid" pro
tQEidcahoc
quod.
tuel mifere
bicur inei i.
Pha.t.b.
9 fecic.-cumChri-
pucauic cflc lu-
gendum,quiail
los fibi perijflrepro
fcclcrc,huncpro innoccnciacredidic ef-
fe victurum.
b Tropter infantem dum adhuc fiueret,&c.
^ AmbroflUS. Rc-
fpondic feruis fuis,rcde fe infance viuence,ieiunafle, ploraf-
fc,quia iure arbicrabacur dommum pofle mifcreri.nec dubi
tandum quod vicam jJoiTec fcruarc viuencis.qui poflec viuifi
care dcfundos:ia vcro ob ita morte,quid iciunarcc,g, ia non
polfec
pt er domin"
ideft.dileftii
a domia.
Matt.8.b.
NICOLAVS DE LYRA.
I Dcprccacufquc cft,&C..7/4 nefciebatfi -perbum domini dc mo^
tepueri fuijfet dtciim pcrfententiam dijjiniiiuam:quia tnnc non oraf
fetpro eius fanitate,autper comminationem tantum,ftcutIon l.b.di
citur: Adhucqiudragincadics&cNiniuc
fubucrcccur. quxtn
nonfuit[ubuerfa,e'o o, 7{miuitx egeruntpanitcntiam.propter hoc Da-
uid interrogatus
defietupro puero qdiu piuebat,& cofolationefua ip-
fo mortuo de quo mirbantur bomines
fu:,vtpotet in litera , rcfpondit,
i Dum enim adhuc viucrct,&:c. pro eius fanitate impetranda.
3
Dicebam enim. id eil,iH corde meo cogitabam.
4 Q^uhkiiilfoztc donez. proptcr panitentiam & /i/fliilionem
meam.
5
Et confolatus cft,&i:c. Hic confequenter ponitur ipfiu-
Dauid a-
liqualis confolatio,eo quod dominus peccatumfuum remifcrat^
quan-
tum ad
tulfam,& temperauerat quaiUum adpunam, ytprxdiBu e/?,
&ideo
& ideoconfequenter confolutuseflBethfabeevxorcm ftamds morte
pueri.
6 Quxgcnuit filium,&c. qui inl:erpretiiu>-padjicus,& hocfuit
ex ordinationc dimiia,fuit entn ipfi Dauid reuelatum , quodpnfi eum
regnaret,& in tantu pace^quod templnm domini xdificaret ficutpro-
miffumfuera! DauidaDoniinnfupraj.c.
7
Et dominus,&c. da'id<jfibigyaii.im infua iuuentute
, quamuis
erraucrii infcneSime.Vel d:c'.tur quod diminus dilexit eu,eo qitod do-
miniis deditfibi bona naiuraliu exparie corporis cr animx
.
8 Mifitquc cum in manu,&:c. vtpcreumfaritlb nntriretur , &
bcne dncentur,vtfic pojiea ad regnun jptior efficeretur.
9
Igimv pu^nabatjScc. Iiiterpoftto peccuto Dauid quantum ada-
dulterium & homicidiumjnc reuertiturfcriptura ad compkndum hi
floriam fuprainchoatam io.cap.de cxpugnationefiliorum ^mmon
,
cumdicitur: Ig^itinpugnah^z.quxeratciuitas principalis & rc
gia,propter quod rex &bellatores fui
pofueruntfe
in ea.
^ I Ec
MORALITER.
4
t MifitqueIoabnuntiosadDaHid,dicens;Dimicaui aduerfum
i^bbath
&capienda efi. Pcr hoc autcm,
^
loab criumphu de
fUijs
filjs Ammon noluic fibi afcribcrc,fcd magis domino fuoDa
uid nobis oficnditur.quod nullus vi^toriam de peccatis vel
darmonibus dcbct fibi attribuere , fcd domino noLlro lefu
Chrifto
pcrDauid figurato.
Tom.2. T J
-Je 5
Topulum
rS/
Glof.ordi
&NicolaiclcLyra. 588
4
A
apM.
Rabbanu5.
. vrh^ a<,u:t.
3
Dauid diccHS : Dimicaui aducrfum
Rabbath , &t capienda cft vrbs
i
^j^[^"j;;^^
'"'""
*
^u ^A'
aquarum.
Nunci^ritur
congrcgarcliquam
partcmpopuli, &:
obfide 2
n^,i,cn proprm
Km
,
qux !;; ciuitatcm & capc ca,nc cum a me t valtata fuerit vrbs, t nomini mco
Mdch'^^^^^^^^^^
crat aqux.vd vc
afcribatur vidoria.
Congregauit itaque Dnuid omncm populnm
, &
^J^^^^^
^^.,^
^^Lt^,^;,,f,r"'
b
profeauselladuerfumRabbath.Cumqucdmiicnflctccpiccam.ilit
3 cl.oa , vc voluc
IT f r.iir. e
rxf,
tulit diadcma
rcgis eorum dc cap.tc cius, pondo aun taletum,haben,s
^^^'"^^^^^^^^^^^^
lii Paralij:ome-
^^^^^35 prctiofilTlmas , & impofitum elt (uper caput Dauid .
Scd i^
'
non,icaIegicur-
^ r
^
1

^
ru;n, cuiiis di.i-
,.P.x.b.
?X''l>i'r:
prxdam
ciuitatisarporrauit
muitam valdc. l>opulum quoq, eius ad- 5
^^;^;^-^!'^"-
Dcr.^d,
-'
A^^'^^,'!,_
duccnsrcfrauic,
t&ciraimegitiup^'rcosferratacarpcnta.
Diuifitq;
;;'^i^'|:^;;^:;:^^^^^
a T Culo. p cos. b 1
y,.,.li.uSae. c
f
M<xl... ...,o .ra..:..u.u..t..r
f
la.crcJWhuc 1 Jll.. &: pU
.
"a.lc
^ '^
,c.,c.os,vt co..fo.nntur.
^
; lcCUndum lo t?;c,
cultris & tranfduxit in typo
laterum,Sic fecit vnmerlis ciuitatibus
h-
&:fcciilc libidia
lioru
Ammon.Htreuerrus
eft Dauid
6iomnisexercitus in lcrufalem.
dcma.
^^^
capitcfius,
&tn-
uenit in i4 4m'
fondo
takfitwn
,
O"
pre:ioJi/J:mas
gcnimas , tccitqne
B
/*^'
^
+4
^rk
pe;
Ui
rcf
hJ
&(
N' I C O L A V S D E L Y R A.
I Et capicnda ci\. q:ita circa cum erant aqi><R
&
palni^s m qit:bus
confidibant
inuriores . Sed his non obiiantibm loab tanium fecerjt,
aerdtinproximacdpiendi
.
/. .
r t t
Congrcs,a
rcliquam.lLx-quopatctmtsnafideltt^is
ippits loab
cr^aDauid:quu viflorimfno
laborffrocnra^^m
.lohiit fthi affcribi
.
j
' Ec culic diadcma. boc efl idoli i('fornm,'iui.
vocubatur Melchon,
i^intcrprctaturnxeornm.
4
Ec impolitum.
primh twten cnnflatat iT
pnrgauit met.-d.uwfe-
(,4ndumpu.gutionem le^js.ttpoflafccit
indefibi diadema.yedfihoc
dicatur,videtur Dauidfcc
ffc
comra
legen/yOea.-j.a.vbi duitU' :Stvil
pcilia
ptilia corum ignc combure,5<: non concupifccs aurum &: ar
gcimv.rx
(icqil\b\.niudA(mi:,i.^C..yfde[rt):ldicendf4m,qU(jdiit'td
prxccpLum intelUgitur taHium de cinitutibus &
popuLis,qui erant in
tra trrminoi
leris^prorr.iljlontsyjuiudedi loi/uitur/icutp.jtetibidcm.
popidiis antein ^nfi.nomt.!rum non erat contentus intra tcrminos ter-
rje iramiffionis.
5
Populu;r.,,S2C. ^(w/ nnn rfl intdligendum de toto populo .Ammo
nit.vu'.fcd ie ilis f>lnm,'i>ii i.o>ift'.iiir,i dcdcrant,quodfieret vitnpe--
rinrn huntiii fuis,quia rniferat eos b:maintentione ad confolatioaem
r. :is,& redd:ufrunt mulimpro bono:&ideo voluit contra eos ixerce
> e n/oreiri iufitiix,ne de cxtero aliq'*is aUcntaretfimik faccrc.
C,\P.
M O R
A L r T E R.
c Topiilum. Per hanc pcTn^in^Via^ fuic valdc gr.auis & in
fuic
j*
^ ^ _ _
fiicia
p
Jiniuriam factam' ipn Dauid , allcgoncc lignificata
fiiic i;rauit;is pf^na" pcr Romanos ludeis inflj tiai propccr in-
iuriam tadtain ipli Chriik) per Dau;d figniticat.j, vt prxdi-
ttuin eft.
CAP.
C
i
Rom tf.o.
Dittifio,
F.ABumefl,&c.
a
Eciam fcrpcn
tcm Mofcs di-
xic fapiencifl!!-
mum (^mninm
bcfliarum. Kon
^
vbiq; igiturfcri-
pcuraponicfapie
tcin jaudc. Sunc
cnim fapicnccs,
vc male facianc
.
Ec clegic Dcus
ftulca mundi , vc
pudorc afficiac
fapienccs.Ec Sa-
lomon fuic la-
piens fupcr om-
nesfapicccs Ac-
evpri
A P
V
T
XIII.
.v: Semrnuu trat virprudens valde. Thcdor.
gypri::nipi) ,nutem cmnc Acgypri
j . fcque
vbcauitlcripcura confiliumionadab^fcd ill
C A p. XIII.
I^Z^^;^^T7fii^f^\
A6lum cft autem poft hasc, vtAbfalom filij Da- i
.^^Ji^^^^**^( i
uidfororem rpeciofilTmia vocabulo Thamar
adamaret Amnon filius Dauid
, &dcperiret in
cam valde , ita vt a^grotaret proptcr amnrcm
eius,quia cum effet virgo difficile ci videbatur, z
vtquippiaminhoncfteageretcumca. Eratau-
j
te Amnonamicusnominelonadab filiusSe-
maa fratris Dauid,vu' prudcns valde.Qui dixitad cu.m:Quare ficiat-
tenuarismacic,filircgispcrringuIosdics?Curnonindicasmihi ? dI-
xitq; ei Amnon: Thamar fororcm fratris mci Abfalom amo. Cui re-
fapicns hicnoa
liusingenium.vt
quod cllcc apcu
ad perfpicicn-
dum
,
qiiid cllcc
agendum : fed^.
nocttvfusinge-'"
nio ad id quod
oporcebnc: imd',
vero Amnonis'
libidini opem
tulic , dc parri-
ceps fuic ncfa-
rij fcelcris,quod
ipfecfl.aufu.s.
^ lofcphus . E-
rac vir fapicns, ^\
^c inccUcdu ni-
mis.icucus.
^^ a Sorbi-
NiCOLAVS DE LYRA.
C A P V T XIII.
FV(Elum
efl, &c, Tofiquam defcripta eSi tranfgreffio Dauld, &
eius pnnitiO occulta pcrpucri mortem,hic conjcqiicnter defcribi-
tui e us
pnitiomanifefia,& qiiia pccca:icr::tpcr homicidinni &a-
dulteriunitideoprimo defcnbitm piirnogeniti fui ititirfcElio
, fccimdo
vxorum fuarnm cognit:o,cap.\ ^.reivjo cotitra ei<m poputi nbtllaiio.
c.lo.Circaprimum cnnftderanjumiqund priruogcniins Dauid occifis
efi,eo
ouodfiirorcm fiiam Thum,xrviol(nur diflorauit, &ideo primo
dcfcrib:tur,flupratiofvrrtrisab.4innin ,fccuido conceptio rancoris
in corde ^Abfjlom,ih: Pon o non cf^ locucus Abfa'om, &:c. tcr
tib vcndicaiio
pudorisjibi-. Fadum clt aucem poft tcmpus , 6cc.
Circtt
Circa primum dicitnr.
1 Vi.'-^\.\mc^M.\tcm,S)LC.Qmainvindifam peccatorum Dauid
,A>/in<m primogtnitus eiiis amorc iUiciio cx.irfit in fororcmfnam , ita
quod infirmabaturpropter eam,quia paffiones exce(f:uamoris odii
yel tirnijris & huii-fmodi mirabilitcr immtitant co'pus.
2 Quiacum. 'Hon qv.ia formidarct inhoncfiatcm ,fedquia f.lix
rr-
gis vngincs claiffx intra dornum cui]i)dii-baniur,ita quodfibi impoffi
bile vidcbatWyqiwdpofjct cius habereprxfcntiam ud exerccndtim fua
luXKriam,
3
Erac auccm.&C. idcfl,afluttts,quia adfinem malnmfcicbat inue
nire mcdia opportuna,
ficni patel pcr malum confiUnm qiiod deditip
fi
.Amnon.Etpatct liiera vfque ibi.
^ I Vc
MORALITER.
^j I Fa^/ifWfAe^r. PcrThamarvirg!ncm,qu.TCiib!C'ilum
Amnon tr.itrisi-.ii cx pacrc, fcd non cx matrc iiurauit folii
cumfolo,& ibidcm fuicdcfloratn,Iignificarur qua:cunqiie
virgo vcl nuilicrconcincre proponcns,fcd dc fn.i rccuvir.i.c
nimis coniidcns , Ndni frcqucnccr ui tali coufidtiuia di;:l
u
ius
lus cuius h.ilitus prunas ardcrc f.:cir, vcdicicur lob 40. id cft,
qu^ldofolacum folocciam valdc prop.nquorcpcrit, ignem
coiicupifccnri.T carnalis acccndic, propccr qtiod c.ijisfoli-
tudo caucri dcbcc folicice . Bjrnaidus fiiper xMifTus clt:
Solcnc virgincs, qua: vcra' virgincs fiinc
, fcmpcr eirc p.uii-
d.L Jic ininquani fccur;E: ^ vc ciu^cndo caucanc ttiam
tuca
pcrcuncfccrc.
cfi 6 Torrb
1111
p

iblnns
:
ngiim'.
01
ffnr fe
ro c.
Uio.
fn
c
Arq.
jSp II. R
a
Sorbiiiunculas. Eft quod ad
fvnbcndum
aprum el}.
b
Oppre(Jit. Inceli 'Amno ma
iorisfiJijDauid in fororcfna
Thnmar dc parricidium Abfa
lom in Amnon fratrc^mcncc
ros vc fcmper csarc ngamus,
ncvitia innobisdomrncriir:
&
princcps peccaci ( tnii falsa
pacem pcnclirantibus fpoa-
det)nos imparatos inucmens
dc improuifo trucidcc . Abfa-
lom cnim patcr pacis vel pa-
trispax incerprccatur. Amno
donans. Thamaran^aritudo.
Qu] enim membra fuadon.ac
libidmi.&feruit miquitact ad
iniquicatcrn,in peccati amari
tudincm cadiclicec inimicus
{c quali pacrem pacis oOcdac
&profpera pro calibus tactis
promiccac. NecclTe cft cnim,
vcciro ad paniccnciani rcdca
inus,ne forcc diabolus
p
ma-
lignos fpiritus in ncccm no-
flram confpiret, & morci per
pccuxcradac.
^
Pcofper. Qiioniam perca-
ta impunica eflc non pofTunc,
licct Dauid mortem rcpenci
r.am cuaferic , in his camen
q
gcfTicconftat grauitcr vindi-
catii . la enim cx ore prof hc-
txaudierat; feciliiin abfcondi-
to,fatieris infnle . Qua fentcn-
tia.omnisftatus domus cius
iftoordineperturbacus eft.
Vnus e filijs ipfius,fororis fu?
licet ex alia matrc,tiirpi ccn-
cupifccntia caprus , clam op-
prcflit, vitiauitq; virginem.
^
Gcrmanus puclla: Abfalun
,
flupratorcm iterfecit fiacre.
Tandcm Abfalom rebellis ef b
fcdus,fugat atque infcquitur
^
patrcm,torum cius in concu
binis fcclerate contaminans.
j Theodoret.QucdinTha-
marcmeft pcrpetratum , cft
quoddam principium &: ,ra-
dix calainitatum domus rc-
gix.
p
c ifiQ^in potius loquere ad rege,
&non ntgahit me tihi . lofcph.
Harc quidem dccbat , volens
adprafens eius pctulanciam
declinare.
5 R.Dauid.Kimhi.Sccundu
carnemquide fororcius ,no
fecudum legem.Nam Dau.d
vidcns mbclio Maacha ma- e
trcm
egum.
Cap.
XIII. yc)o
fpondic lonadabiCubafuper
leduium tuum &
languorem fimulsjcumtjuc vencricpacer cuus
,
vcviritecte:dicei,Vcniac
; obrecroThamnrlo-
ror mea, vt der mihi cibum,&
faciat t pulmen-
tum*, &comed.imde manueius. Accubuitita
c|ueAmnon&^c|uaficEgrotareco3pit.Cum(]ue
veniflcc rcx ad vifitandarn cum,air Amnon ad
ivgem, Veniatobfecro Thamar (orcr mea , vc
faciatinoculismeistduasforbiciunculasj&ci-
,
bum paratumcopiam dcmanu eius.Mifitcrgo
DauidadThamardom.um,dices:Veni
*
m do
mum Amnon fratris tui,& fac ci pulmentnm
.
Venitque Thamar in domum Amnon fratris
fui.Ille autem iacebar.Qua: roilens farinam co-
mifcuit & licjuefacicns in oculis eius,coxit for
bitiunculas.ToIIenfquet quod ccxerat,ef}udic
&po{uitcoram eo,& noluitcomedere.Dixitq;
Amnon:Eiicite vniucr(osa mc.Cumque eiecif
fcntonjnes,dixitAmnonadThamar:Infcrci- ^
buminconclaui,vtvefcarde manutua. Tulit
ergoThamar forbitiunculasquasfecerat, & in'
tulit ad Amnon fratre fuum in concIaui.Cum-
qiie obtuliflet ci cibum,apprehedit eam &ait
:
Veni, cuba niecum foror mea . QiKe rcfpondic
ei:Noh frater mi^noli opprimere mc,neq; enim
*
fas ell: in Krael.NoIi facere ftultitia hanc.Ego
'
enim t ferre non potero opprobrium meum
,
&m erisquafivnusde infipientibus in Ifrael.
Quin potius loqucre ad regem,&: non negabit
j
me tibi.t Noluit autem Amno acquiefcerc pre
cibuseius,fedprjcualensviribusopprcf!iteam,
& cubauit cum illa. Et cxofam ea habuit
*
odio 4
magno nimis,ita vt niaius eet odium quo odc-
rat)eam,amore quoante dilexerat. Dixitcjuc
ei
Amnon:Surge&vade.Qu^' refponditei: Ma- y
iusellhocmalum q>nunc agisaduerfum me,
quam quod ante fecifti.expellens me. Et noluic
audireeam,{edvocatopuero,quiminiftrabat
ei,dixit, Eiicc hanc a me forasj&claude oftium
poft eam.Qiix indutaerat t talari tunicajhuiu-

fcemodi.n.filiac regis virgines veftibus vteban-

tur.Eiecititaq; eaminifterilIiusforas,cIaufirq;
forespofteam. Quje afpergens cinerem capiti 7
trem ciGS mulierem p-cntile
,
airioiTcius c.Tpcus, pnufqua
1II.1 fiid^a fierec,impr^*gnauic
cam,nac.iq; efi Thainarex il-
loxroncubicu . Dcindei^cnuic
Abfolon fr.Trremeius.tc qili
Th.imar naca fuic m paganif-
mo,rcputnturad Ainiion,qui
aliam hcbacmarrc,quafi mu-
lier cxrranca , idco
p
jcuicab
eo ducT.
d Etexifam e.im hah>n',&c. Ec
nos admifsri facinus odio ha-
beamus,ma;j;is 'Jancc perpe-
cracioncm dilcxcramus,&;ob
hoc citius pfcqucmiiT vcnia,
litninalio vitio dciuio noa
otlcndamus ficut Amnon
:q,
quia pofl inceflum cbrieta-
tem non vitauit, obhoc mor
tem noncuiiiic.
^ ll.Dauid,&:R. Salomon,
Odiiim inde ortum cf^, q, lu-
dandocfi ealxferit feipuim,
Dciadc ipfa accrbiflimis coii
uicijs vfacli:Dixeracenim an
CC : haL berii flultm
&infanm.
Qjjib.vcrbiscum nihil profe
cnltc , ruipiora ^bra addidic.
e -itO^teafpcrgtns cincremci-pi
ti,&c. lofcphus.llladolcnsm
iuriam fimul &violcciam,dif
rupio colobio
,
quo anciqua:
virgincs vrebancirr , habente
manicaSj&adtalos vfq^pro-
fufo,ne fK-ile viderencur , &
cincrc afperfocapice,ibac per
mediam ciuicaccm , clamans
&: injjemillcas violenciam
fibi mcc irrogitam
.
5< Chryfof^om. Fabulas om-
nes omnemquc cragcediam
viccrunc Rcgis Dauid clades
adeoilli mpnflrofa, &inui-
ccm fjbi fiiccedcncia aducrfa
domui fu;Econci2erunc,cum
cladcs cladibus fucccderese
pcr pcrgerencCofidera qu(j-
fo.Adamauic fororcm Tha-
ma."" Amnon fr.acer , amacam
vi opprcffic^eamqjviolatione
ncfariumq; concubicii
,
prior
ipfc parcfccic, alicuicx feruis
mandans,vc inuitam pellerec
domo,ac per platenm cmitte
retclamantcm
,
plor.ituq; &:
lamcntis omnia implcntc. Id
cum didiciflct Abfalo, ad pra
diuftatrcs inuit.u vniuerfos,
intcr quos &: ffupr.ator ille fo
rorius aderac . quc lutcr con-
^uiuandum
D
t uclcibum.
*
in oculis
Meisjuc m-
dcam.
Lcui.iS.b.
Dcu:. ly.d.
Aiigelom.
f
higaniiin
tiiiu au( iuo.
t
(artagiDfl.
*
hoc.
f
ciuo abirc fs
ciam uel quu
feram oppro-
brium mcun)
Libr.g.depro
ui.co.;.
*Amaon.
t
t
polyniira&
iiifra.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Vt faciat in oculis meis,&:c. Id cftyduo pulmcnti gcnera adfor
hcndum apta.Caterapatcnt rfque ibi.
2 Infer cibum in conclaui ,&:c. Id efi in loco fccreto & remoto,
ijuod dicebat,vt pojfct ea ab: ti^vtpatct exfcquentibus . Scquitur.
3 Loquereadregem,&:c. HocT/t/efMrej^cow/ra Uge Lcuit.20.
yhiprohibetur mairimonii<mf atris cumf,rore, ftuefit depatre tan-
tumfiue de matre,& multoforiius dc vtrcquc^d (juod rcfpodet Bya.
Sa.ij, Dauid cepit maircm Thamarin bello , &cinuilcifn vnguihus
fJ'peraiHsali]s,qu ad hoc requiruritur,vt bahctur Deuier. 21. cap.
accrpit eamvx(ircm,viruntamen lunc erat irnprdignata de viro qucm
frius hahucrat hahcns in viiro iflam Thamar, er ideo nbcratfiha na
Ihralis ipfim pauid^prcpter ^u odfilim eiuspoterat eam baherc vxg-
retn
rem fecundim lcgem.
4
E.t cxof^m CAm,Scc. quia ficut dicHHt Hebrxi in cius deflora-
tione Lifusfuit intanturii
,
quod dolorfctjucni tnaiurfuit dele^iatione
prcedenti.
y
Maius cfi hoc malum.&c. fcilicet,me expcllendo confuUbili-
terficut mci ctncem ijttam qttod me violentcr d(florafti ',
quiapoterat
earn acciperc in vxorern.
6 C<ua' jnduca crac calati cunica,&:c. In Hcbrieo habetur: Scn*-
catunica.
7
Qu.'cafpergcnscincrem,&:c. hoc nonfecit Thamarflatim
i um cicdafifit ab .^mnvn,qtiiaf!pJamfcar'dali';^,fJet,ftdpofquam
yenit ad domumfratrisfuifidcojiibditiir; Ibatingrcdicns tk. cfa-
jnanSj&ic.
Tcm.i.
T 4 1 Manfic
ypi
Glof.ordi.&NicoIaicleLyra.
591
f
cnndo.
t
pnnaicor
tuum ad hoc.
Apolng.i.pro
Djoidcjp.
3.
In Pfal.
jy.
-Feeerattjue
Ab.'jloin con-
uiiiium qujfi
cdiiium rcgij,
t
iucunduin
faeric cor.
c
ljiu.nrdripcrfcr-
iios u^ul.jr, &:c.
Siittucit itJapof
funtjVcDauidm
tcr cos numcrc-
rctur ,
qni ftin-
rcrinlutUiiLmi
lcrijs vi>crunc.
4c AmbioliLis.
Dauid gcnuit
cx fc
duos H-
lios, alium incc-
ftuni alum piir-
ricida , co quod
inccHus ^ par-
ncidalis popu
lusattixani pati-
bulo crucis car-
ncm proprjj lu-
gulacurus clTcc
audoris.
4e Idcm . Ma-
num Dci in fc-
ipfo & libcris
cxpcrtus Dauid,
altcrius inccflu
,
.ilterius parnci-
dium dcplora-
uit,&:(quodpio
patrigrauiuscft,
falutis fu.c cxi-
tijs )
fimul fibi
opprobria (o^-
boJ)s,& pictatis
dcflcuitcxcidia;
quorumaltcrad
inccftum acccn
fus
fuo.rciflTa talari tunica, impofitifqLic manibus fupercanut fuum , ibat
fii^dc^crmini.
D
tingredicns&clamans.
DixitautemciAblalom fratcrluusi Nun>
^^.^
^d parrici.
c]uid Amnon frater tuus concubuit tecum ? Sed nunc loror tace , fra
diu .armarus
cft
ler tuus eft,neque t affligas cor tuum pro hac re. Manfit iraque Tha i
(S,'/
^"^^^^^^
mar
contabcfccnsindomo
Abfalomfratris lui. Cuniaurem audif
^
fororcm non a~
fetrcxDauidvcrbahajcconrrilluuseH:
valde , & nolmt contrilhrc 5
""'fl^-c, ^uf|?"-'^'
*
. .
^ ri /-

J I- I .

.
non vindK.iflc-c. 7,"
fpirifum
Amnon hliifui
,
quomamdihgebatcum
,
quia primogeni-
^
idcm.InPihl.
J'
luscratci.porrononeftlocutus
Abfalomad Amnon ,
ncc malum
, 4
ii8.oclo.is.Hx- (1
ncc bonum- Odcrntenim Ablalom Amnon, eoc^vu-larict Thamar
f,fj^JjJJu" pro."
Jli
fororcm iuam. Fadum clt autem poft terapus biennii
, vt tonderen- 5 phctx, dctcrtabi
hJ
turoues Abfaloin
Baalh.<iibr,quajeftiuxca Ephraim.Etvocauit Ab-
^
^^
inimiciof- m
!.
, ri xr
' j o

J c
cula,quamodia
'"i
falomomneshliosrcgis.Venitq;ad
rcgem ,6^aitadeum: Ecceton-
c(Ie traccrn.i.Ua- T
dcnturoueiicrui tuij Vcniatororexcumferuis fuis ad icruum iuii.
qucfracricidium
j_
Dixitcj; rexad Abfalom ;
Noli fili mi,n<^li rogarc , vt vcniamusom-
PJ^^'"
^"'^'^ ^'^
nes,&grauemuste.Cum
autemcogcretcum& noiuiifetire, bene- ind
dixitei . Et Abfalom ; binonvis venire, veniitobfecro nobilcum
8
^^'
. , .
r i r r>--zj_... n./r*
baluianus . ,
faltem Amnon fiatcr meus .
Dixitquc ad eumrex
.
Non eft necclle,
9
scelus quidcm J
vtvadattccu. Coegititaq; eum
Abiali m, &dimifitciieo Amnon, 'grandc ab vno d
&vniuerfosfiliosrcms. Feccratq; Abfalom conuiuium quafi conui
l^f^l^
.^^'^'"'^-
c
-Atri

r i i r
ticur
,
icd paus
uium regis Pr.Tceperataute
Ablalom pueris iuis dicens
; Oblcruate
1 1 ab aho vindica-
cum t tcmulentus fuerit A mnon vino , & dixcro vobis
, pcrcutire eu
^^^
^'^^^^ ^i-ec
- r I-- r

i ^--L-n
paccr Dauid faci
& mteificite,n(>hte timere. Ego enim ium
,
qui pr.T.ipio vobis
. Ro-
1
2
{^^^.^,
vtiuifquc
boramini&rcftoteviri forres.Fecerunt ergo pucri Abfalom aduer- punicur: duofi-
fum Amnon ficut pra^ccperat iihs A bfalom . burgcntelq; oes filii re
['J P'-*'-'"'^':
>
^^1
r 1 r
'^
t' t r ^ r 'H
Cicsduoium fcc
gis alcendeiuntnnguh
mnlas luas &
tugcrunt.cumq; adhucperge
'3icrc pcrduncur.
rcntinitinerc.famaperucnit ad Dauid
,
dicens
;
Percuifit Ablalom
'^^'^^^"""'^'^'^''^-
* ^
) virginicas amic-
^cituc
F
uic,fcdmagiscrt
disnacusincc-
m
,
NICOEAVS DE LYRA.
1 ManfttUaqueTlamat. m.agis volcns innupca mancrc qua
a viro fibi daco vio J.ica inucniri. Ec cx hoc paccc concinccia
& puricas illius ccmporis in virgin ibu sdc fponfmdis
.
s Cmi mmi audffct,^ i. Tum quia filius fuus Dcum otfen-
dcrac,facicndo opus ncfariumrcum quia lilia fuaadopciua e-
rac vicuperara in pcrpccuum.
5
Etnoluii contriflaic. Videtur,q, Dauid in hoc grauitcr pec-
caucric,quia non folum ccncbatur fil;um incrt?parc,fcd ctia
incerficcrc,vt vidcturpro virginis vioIentadcnoratione.Di
ccndum,q nonhabcbat fibi infligcrc p^Miam mortis.nccra
tioncdcfloratioiiis,nccri'.tioneviolciitix. Primumpatct:
quia Amnon A: Thamar crant pci fonx libcre nullo vincu-
lo matnmoniali alligata::non folum per matnmomj cofum
inationcm,fcd ncc ctiam per .iftidationcm.Lcx auccm non
iniponic p^nam morcis calibus.Vndc- Dcuc. zr. c. vbi pccna
morcis infligitur virgini dcflorace in domo paccrna , Icx illa
loquiturdc viigincaltcri?tbdata,fKUtibidcm ditfufius fuic
dcclaratum Similitcr fccundum patet,quia illa violcntia &:
totum tscaim crac occultum,ncc potcrat dcfloratio 6c vio-
lcntiaprob.in,nilipcrqucrimoni.--.m ipfius Thamar &: fui
CorporisoOcnlioncm,c>.ipfan()ntccit:n.-.6 flmplicitcr ta-
cuit &. dc conlilio fratris fui Abfalom,vt patct in litcr.i,^: io
Dauid non habcbat viam intcrficicndi Amnon lutfc. Tcne
dum cf^ tamcn,cj, alitcr cornpuit cum fccrctc , licct non f ic
fcriptum.in tali autcm corrcctionc dcbcc cxpcCtari oppor-
tunum cempus,& alix circunltanci^:&: fic incclligicur quod
hic dicicur: l^<luii, fpro cunc,quia crac dcbi Iis &: infirmus
,
&: dolcns dc tato,q, pacct cx hoc,c], habcbat Thamar odiv),
tjuia &: li non dolcbac ronc culp^:clc)Ubat tamcn rationc l^
lionismcutl^.vcprxdiitumclt. 5>i aucem quxratur quare
Dauid
Dauid non coegic Amnon ad .iccipiendum Thamarvxorc
patccrefponfio,quiapropccrodiumconcra
eamconccpcii
probabilccrac,c> inccTfcciflcc cam.
4
^orro wOTf/?,irc.Hiccon(cqucncerdcfcribicur coccpcio
rancons,q.a Abfalomiflaminiur:amfibi&: forori facta cc-
nuic in cordc fuo claufam:&: io fuic magis rancor odn aug-
mcncacus,q; fl pcr aliqua fada vel figna cxccriora fuiffcccx-
tra propalacus:g.a vircus vnicaforcior cfl fcmccipfa difpcrfa.
5
Faflnm eji au tm.
Hicconfcqucncerponicurpr^didariniu-
ria; vindicacio modo cfi prodicorio:quia
Abfalo vocauic Am
non ad prandium quafi fattum cflcccocaliccr oblicri,&: cunc
incerfcciccum.Etpaccc Iiccra,pauciscxccpcis,^ difcurrcnt".
6 ytiondereniuroues. cunccnim facicbancanciquicusmagna
conuiuia in mcmoriam pacriarcharum
,
qui fucruc pafiores
ouium.vc habecur Gcnef
47.
7
Cim aiitcm,&c. i.obnixc rc^garccpicrem fuum.
8 Et nolu
'ffet
ire. i mprccando boua libi Abfalom,&: amicabi
hcer fccxcufando.
5 Si non vis. in pcrfona propria.
I o Feniat obfecro. qui rcpralcncac
perfonam tuam canquam
primogcnicus.
I
I
Ohfernate cum,&c. quia cunc non porcric fibi pr^cauere.
1 2. X<Hie timere. quafi dicac,fadu fup mc accipio,&: vos dc-
fcnda.Vndecrcdcndij cft,c], Abfalo fligicns duxic cos fl-cfi.
ij
.Afcenderuntfiiiii^uH. Liccc.n. effcc prohibitum filijs Ifracl,,
nc faccret commifceri
ammalia diucrfa: fpcciei, vt habctur
Lcui.i9.tamcnpotcr.intvtianim.ilibuscxcaIi
commiflio-
negcncracis,cuiufmodi
func mul.T.
le' Famaperueii^&c.(\\.\u
dccalifadofnmacico volac,
15 Vercuffu^bfAom.c^ymintihhus
plus communiccrdici-
tur in pnncipio,quain iic in vcricacc.fcquicur.
Ji I Amnon
M O R A L I T E R.
J
Torro. Pcr Abf;;l()m,qui illacam iniuriam fua? forori fal^o
difiimul.iuic ,&; cum h<'C Amnon ad conuiuium inuicicfo
cum co amiciciam limulauic,fignificacur quicunquc inlidia
tor fraudulentus vlqucquo vidcac vinditlajtcmpus, ideo di
jtic fuA" malicix miniltris.
1 1 Olftiuaie. Liccccnim Amnon morcem mcruifrcc,no cfi
cracmlcrcndapcrtu,ntc j,cttalcm;modum prodicoiium.
Alitcr
AIiccr:pcr Abfalom.q.
inccrprccacur paccr amaricudinis dia
bolus poccli inceiligi,qm
mcdacii p.iccr clt &: amancudinis
pcccaci: Pcr Amnon vcro qiiilibct infolcs,qiicm iiniirac pri-
mo diabolus ad conuiuium gulx:&: indc pcr-r ^hic ipfum ad
pcccacumluxuri.T^,quia
ficutdicic Hicrunv. Vcnccr &gcni
calia func mcmbra propinqiia,&: cx vicinitacc membrorum
dcfignacurpropinquicas
viciorum:&: fic diabolus ipfumiu-
gulat morcc culp.c,&; pofka pcrcrahit ad mortem vchennf
w
ILRegum. Cap. XIII.
55)4
omnes
filios regis, & non rcmanfit excisicil-
^
tem
vnus.
Surrcxit itaque rex Dauid &: fcidit ve-
ftimenta
fua, & cecidic fuper terram . Et om-.
ncs
ferui eius
,
qui aHiftebant ci^fcideruncve-
ftimcntafua
. Keipondens autem lonadabii-
lius
Semmaa fratrisDauidjdixic: Ne asftimet
dominusmeus
rcx,quod omnes pueri rilij re-
gis occifi fint Amnon folus mortuus efi,quo-
niam
in ore Abialom crat pofitus ex die qua
opprefiic Thamar lororcm eius . Nunc ergo ne
ponatdominus meusrex fiiper cor fuum ver-
bum iftud , dicens : omnes filjj regis occifi fiint
;
quoniam Amnonfolus mortuuseft.Fugitau-
cemAbfalom, Et eleuauit puer fpeculator o-
culos fuos & alpexit,&: ecce populus multus ve-
^
niebatper iter t deuium ex latere montis Di-
*
i\i autem lonadab ad regem . Ecce filij regis
adfunt, iuxta verbum ferui rui
fic faiflum eft . Cumq, yflaflet
loqui, apparuerunr & filii re-
gis.Etintrantcs leuauerunt vo-
cem fuam & fleucrunt . Sed &
rcx 6: omnes icrui eius fltue-
runt ploratu magno nimis
.
t Porro Abi?.Iom fugiens abiic
ad Tholomai filium Ammiud a
regemGeflur. Luxit crgoDa-
uidfilium fuum Amnon mul-
tis diebus . Abialom autem cCi
fugifict & veniifet in Geilur
,
a
f
Quia celTauit cxirc poit Ab 4)010, ucl quia noucrat
Ainna.i ftagitiofuni ^c mortcdignum .
fuitibitribusannis. t Ceftauit-
b
que Dauidrex perfequi Abfa-
lom , co quod confolatus cflct
fuper Amuoninteritu
.
^citnr,!!! Am-
rioneccAbfalonis
pcrdicio lugctur.
a Tholmai. Hic
fuitpacerMaacha
matris Abfalom,
<]uamdicuiitHc-
brcci Dauidiiipre
liocepi(Ic,& cqfa
ric &c vuguibus
prxcifis fccudum
lcgcm in vxorcm
fibi fociaCTc , &: ex
cagenerallcTba-
nuir& abfalom.
b Ceiiuuiiqne , h\
Hebr. ccffduit rex
exirc poft ^bfalom.
Perhibctur cnim
Dauid exire vo-
luiiTcpoflAbfalo,
vc reuocareceu,
fed putas q.a quo-
tieseum videret,
morte Amnonad
memoria reduce-
ret,celiauit exire.
CAi^
D
Ribbanus.
Angeiom.
Deut.iiJ,.
fin&aif.V.
NICOLAVS DE LYRA.
I
Amnon. Exhoc dicunt aliqui ^ejuodifie IonadaberatT<(athan
prophcta , ^(jiiod erat binomius , d:cente> quod fpiritu prophetico
fciuiifolum.^mnonrnortnum.qiiiacwn cffct abfens , via humanct
jdrenon poiuit . SedifluddiBtmpatet falfum,per lUud quod ifle
Jonadab dcderat .Am>Jon pefjinium canfilium de fororefua defloran~
\da, rt patet pex pr^dicla tquodnullo mcdofeciffetprophtta domini.
ijuod ergo dixitf Amnon (o, mor.cft. hocnon dixlt certitudinali-
ter, fed
ter.fed conieBttraliter tantum,eo quod nouerat odiu ^bfalom cotra
.Amt,on,& ccuUm odii,vtpatet exprddiilis.Cxtera patent
vfi
ihi.
2 Porro Abfilom. quta attinebat ci cjcparte matris. erat enimpa-
tcr Maacha m,itris.^bfalom,yt habciur
exfupraditiis ^.c.
3
Luxit. migis pro mortefpirituali qum corporali , eb quodfuerat
occifus alu ibrius.
4
Ceffauitque rex. eo quod reuoUterat in animo ^mnon flagitiu ,
&ftc iuflo Dei iudicio
eumfniffe occifum , & hoc eil quodfubditur:
Eo quod confolatus effcc fuper,&c.
ADDI-
f
EtJeliJm-
nit anima Da-
uiJ rcgis egre
dipropter Ab
falom ucl &
dfidcratiit ma
ter Abfalom
Daiiidem ut
cgrederet lo-
Xo ro ad filiu
fuiim Lxx. fic
ceflauit fpiri-
tusregis D:i-
uid ut egredc
retiir contra
Abfaloin.
'
f
A D D I T
I O.
In ca.xiij . vbi dicitur in ^o^iWx.Cejfauitque rex Dauid perfequi
^bfalom,crc.
Vbi in tran.slationc noftra habctur: Et cejfauit Dauid rex,\x\.
Hcbrso cfl verbum vattechal,a radice chala
,
qus eft ?qui-
uoca,*^vrio modo idem fignificat quodcefIare,vel confum
marc.Aiio modo fignificat idcm quod defiderare feu con-
cupifcere . vnde vt videtur in fecunda fignificatione poffe
prdprius intelligi.Nam Dauid nunquam inchoauit nec in-
ccpicpcrfequi Abfalom ,
vtpatetex dictis in hoc c. &: ideo
i mpropric diceretur: Ccffauit aperfecutione. Similiter vbi traf
latio nuftra habet, perfccjui ^bfalom. m HebriEo habctur, vt
egrederetur ad ^bfalom. cuuis fenfus cft,quod Dauid dclidera
bac
batfeuconcupifcebategrediad recipiendum Ablalom,co
quodconfolatuseffct,&:c.Ethicfenl^Lismagis cofonat cum
immediatc fequenti,vbi dicitur: Cognouit loab quod corregis
ef
Jet verfum ad .Abfalom: quod fonat idem quod egredi ad reci-
piendumcum . Secundumenim primam fignificationem
qu2 dicit eum folum ceirarc a perfecutione , non ita perfc-
fte intelligerctur cor regis effe verfum ad Abfalom , fed fo-
lum quod ceffiret a perfecutione eius,&c.
REP LI CA. Incap.ij.notatBur.noftramtranslatio-
nem ficut &poftil. facit in tradtatu fuo de differentia tranf-
lationis noftr.T &: Hebraicx veritatis Refpondeat hic bea-
tus Hicro.pro quo nonrecipiolutamen,(cd folum pro po-
ftillatore. Autoritasenim beatiHieron.&noflra; translatio
jiis per ecclcfiam recepte dcfcndic femetipfam.
CAP.
yc)^
GloforcIi.&NicoIaicleLyra.
596
A
Qiixft.
i^-
CAP. xnir.
X * Tbcod,
Ciim trc < aiini
pra:terijHcnt,&
tcmpore cxiin-
tbcirctira.ta-
lc quid machi-
natur Io..b dux
cxcrcitus . Sua;-
gcflit
miilicrj
prudcnti cfiin-
B
gercailum.qui
polTct Rcaem
moucrcadmi-
fcricordia,&fc,
^ Hicro. Cor
C A P V T XIIII.
1 YQuia vidtt eum proAbfalom fufpiraffe.
Ntelligens autcm loab filiusSaruix,quod cor i

5^
D- jua fuit Amoi [inijiheta luius liaEt vijui paiatar fuaii: auia
regis vcrrum eflctad AbraIom,mi(it rhecuam 1
&tulitindemulicrcm fapientcm , dixitcjue ad i
eam;Lugtretcfimula*,& inducrc vcfielugu-4
bri,& ne vngaris oleo , vt fis quafi mulier pluri-
^
moiamtemporelugensmortuum
Etingredie
risadregcm.&luqucris ad eum lermones huiufcemodi. Poluit au-
temloabvcrbainoreeius.Itnquccum
ingrcfla fuiflet mulier The-
s
cuitis ad regcm , cccidit 'coram eo luper tcrram , & adorauit, & di-
xit ; t Serua me rcx. Et ait ad ea rex; Quid caula: habes ? Qux refj^on
*
dit;t Heu, mulierviduacpofum. Mortuuseft enim vir m-us, &
7
vcntrct imu;e-
1|
diwbile.
h j^i ani'''L <ire.'
Amnt
H-brzi
^.
hanv.
n-ulicrem
vcrc
duusr filios
liihuifi.-,^^pi'0
bi"cdita c vxr-
t.iiIc,&:ali'.'rtJin
tb altcro into- |
rcr.iptu.n . Jiv.i-
Iicrtamcn fe in
pcilbna Duad
pofuit : EcHlios
\n pcribna An\-
non&:Abfalom:
cognationcm vc
'
ro qux confur- *|
^itcontraftiium
U
m pcrfona alio-
rum filioruin
>
Dauid.
Hcb.
rcgis vcrlum cl
fc ad AbfiKim
t
profefto,
loabvidilic di- ^
r r

i
citur, coquod
b
ancill^etuxerantduofilij.quinxati fiint aducrfum lc m agro
,
nul-
3
mJfuf Tx^yc
^
1"^"^ erat qui cos prohiberc poflet
, &
pcrcuiTit aiter alterum
, &
^^ ^''"in^me domi-
i
Putatur aiitem intcrf^cit eum. Etccceconfijrgens vniucrlacognatio aducrfum an-
'
e wi. Q^quia
\
ca vidua
,
auia
cillam tuam , dicit : Trade cum qui percuflit fi-atrem fiium
,
vt occi-
^lt^.ri,m" furrc-
*
DhJtx^quTttnc
clamuseum proanima fi-atris iui quem interfecit: 6c
delcamus hs-
^it ,
in mc lic
deThcClia r
TRchqmasmcasa fimil.tudineigms_
inuiuita!; , U ta-
c 4i'yfi't
'rxtin
c redem . Et qu^runt cxtmgucrc icintillam meam
,
qux rclidta eit, vt
^^
nu-n effc dcbct;
^ucre fcmtilUm, non t fiipcrfit viro mco nomen & t
reliquias iuper lenam.Et ait rcx
'" teautcm nul-
^
^
'^**'*
ad mulicrem : Vade in domum tuam , &: ego iubebo pro t
'^
tpouam.
4 Thcodore,
Divir
l^fitrqma abf-
xjiwj.-
15 qm;<_;ulpaes. &
Pcr hac tacicd
^ quc mulict Thccuitis adrcgem:In medomme mi rcx, di t iniqui- |* licut cgo abfque^
iignificac Re-
^as, & in domum patri.s mei, rcx autem & thronus ciusfitinnocens.
^"^''fibus' mais
\\
gcm quidem_
^^ ^.^
^^^
. ^.
^oj^ji..j^j,xej.it tjbi , adduc eum ad me , & vltra
\\ intcrfcctus eft 1
18 abaltcro> fic& *|
Amnonem no
Q
eaftigairc,ncq;
Abfajonis cxculIifTc dcfiderjum , fcd permififTc vt ad malu
vcuirec
Abfalom Amnon mortc dignum inceriecic.
^Qucm
1
NICOLAVS DE LYRA.
C A P
V T
xiiri.
Nrclligens autero. Defrriptapfna Dauidrationehomi
liaiijjic confcefucmer defcribitm ciuspoena ratione adul
tei'il,perhoc ^uod.yfbfalom fiUus eius ipfum fugauil <&
vxures eius canialiter cognouitt^ hocfaIutn enorrne ont
nibus manifcflauit.lgiiur circa boc ftcproccditury (juiapi'trnQ dy^cri-
bitur ipfius ^bfalum reuocaiio. fecundo contra patrem confpirat'i6c.
l^.Circaprimi4mprmittitnrmuUmt informatio .ficwido informa-
t petirio,ibi: Itaquc cum iligrclTa fuif. tertio petiuonis interpre^
tatio,ibi: Dixkcygo mul. ^uarto regis concefjio, ibi :Et ait rex
adlo.Circaprimnmdicilur.
I Intclligcns. quia vidi bat eum cor,folatum de morte ^mnon &
fufpra
tcm posi .Abfalon.
3 \'hClt Thc. T<lj_meneft-ill4,de<fuafuit^mo(prophcta. & in
termin silltus fufit pafcua bona.
3 Et culic inde mulicr. id efttprudmter & efficaciter loqucntem.
4
Ln^cxc. Ex hoc videtur
effefalf!m,quod aliqw dicunt hanc mti-
lierem ad literam duosfilios habuiffe^quorum vnits interfecerjt alium
quia tunc non fu.ffet ftmulatio luilu^^ fed verita^,nec effet locutiofi-
^uralis-.fed magii rei%eflx:cuins (ontrariim dicitur infrd: Pofuit in
osanciII^tuomniaverbah<EC,vt verccrcm figuramfcr-
monishuius.
5
Itaquc. Hic confequcnterpomturmulieris informat a loabpeti
tto,cum dicitur,
6 Scrua me. qnafi
dicat^repnto me mortuam nifi iwies me.
7
Hcumulierviduacgofum ifiuderat veram ad Utcram
,
8 c ancillc cu^. totum <iuodftquititr efl parabola confii'ia,propter
iiiud
illud quod explicaturpoflea.
<p
Nullu(c]ue erat. de infurreSlione vntus contra altcrum .& per
confequens nulluserat qui poffct ferreteiiimonium coninjinterf^
Borcm .
I o Et pcrcuflTlt altcr. iwc non dixit muUer confitendo quod it.i ff-
fct , fcd
rcpetendo quod dicibantpetfeiutores filtt , nbauenei t-f
men legitimam probationem contra eum, ideo fequitur: Ec ci
.
Seqttitur.
I I Et dclcamus hxred. quafi dicat non quxrunt hoc amore iitfli-
ti.n, fed diiCii hxreditatis cupiditate,vt deuoluatur ad eos,quiafnnt
propinqui.
li Et quxrunc. </ efl,nomcnmeum &nomen >iri mei difitli,y>t
non
fit
ex parte cius,qui nominetui in hareditate nuflra. ^ijuiturre-
gis refponfio.
1 { Et cgo \uhcho.fc'i!icet,quodfiliiis tuus non moriatur fnppofto
quod tn dicas verum:& hoccrat iuflum^qHiafilius eius ?;.;// erutccfi
vicius de homicidiopcr euidentiamfaiii :nec per ttflcs, t im efjentjoli
in agro:necper recognitionem propriam.&' ideo illud dtbebai dtruiit
qiii iudicio dtuino,dato qiiodfic cflet in veritate
.
1 4
Dixitq ; mulier. non conttnta
ifla relponfione.
I
y
In mcdomi. quod fic
exponunt Hcbrnd
j&
benc vt ridrtiir.
Dominemi rcx propter multa ntgotia magna, O"
auiua puitrit ifls
quod tu des oblii: ioni isind negotium, &tunc in mc & in domo tr.ci
erit hxc intquttaa , id efl, filius mcus intoficiciur a quoirentthus c tis
finguinem, &tu eris innocens,quia prnter imcntiiwem tu:m lUtid
fier. quaft diceret^placeattibi iflud m.tgsfirmare ,
&mt tJ^filiKt
rnium afkcurare.
16 Et ait rcx. refpondens huicpetitioni.
17
Q^ii contradixerit tibi,vS2c. qusrcndofanguinem filii
ttii.
1
8 Adduc cumjSdc.
6""
ego comptjcam eum.
I Ofcula
M O R A
L I T E
R,
'i inteWgens. Per rcuoc.itioncm Abfilom ad pacrem fuum,
Jignific^tiir rcuocatio pcccatoris ad Deuui . Igitur pcr loab
qui rcuocationcm iftam procurauit.pnjdicacor bonus figni
ticaturjCURis vitiCM c(t rcuocare peccatores ad dnm & no-
piinisinterprctatiocongruit.NamAbiijIom
idcm patcr in
Ferpretatur.pr^dicatorautcmpcccatorisad
Dcum rcuerfi
f.mi mmmWyQQVti4, In OmHo Jcfupcr Huan^elium egQ
ytn
vosgcnui. Mjlicr autcm Tliccuitcs pcr quam loab fccit
Ab
lalom icuocacionem,fignat prxdicandj gratiam, pcr
quani
pva:dicatorpcccatorcsrcuocat.idpGcnltcntiam.Ecnoniinis
jiitcrpretatio congruit. Nam Thccua intcrprctatur
tuba.
Dc pra;dicandi vcr6gratiapra:dic.atori diciturEfa. 58. M^
ft
tuba cxalta vocem tt:ar,i,&
annuntiafopiflo nmftekra
corunhiS'
fiumui lacobpeuata eorHm,
MORA-
J5^7
Cap.
XIIII.
55)8
:flli:
rrit
njc
Hacomnesfno-
i-iemur, &licuc
aqiiaelfurafLipcr
tcrram non con
grcgabimiir .
Aliacft morsa-
nir(vv,quapecca
ticonragiocon-
fcda moricur
,
non m fui fub-
(fantia
,
fecf in
Dci viuificacri-
ce gratia . Ter-
(
II. Regum.
nonaddctvttangatte.Qiicait: Recordetur*rexdominiDei fui, vt

non multiplicentur proximi ianguinis ad vlcifcendum, &nequaqiia i

interficiantfiiiummeum.Quiait} Viuirdorainus,c[uianon cadetde
l
capillis fi!ij tuifupertcrram. Dixitergo mulier ; Loquatur ancilla tua
^
addominummeumrcgemverbum-Etait;
Loquere.oixitquemulier 7
n
Quare cogitafti iiuiulcemodi rcm contra populu Dei, & locutuseft
g
] , a * Ablalom fciUet & qui cum eo eiaiit,<;iu quali captiui Si eicfti noti leducebatntu ad h.-Ercilitatein Dei: & pctetant co
ftiinterra alicna lernircdiis aliciiis.
c rcxverbumiltudvtpcccetj&nonrcducat eiedum fuum ? t Omnes <,
morimur,&quafiaquiEtdilabimurintcrram,qu?non'reucrtuntur.
a 5
Qtiafi dicat , Deus ici;oi.at pcccaiotes Cjui a diabolo captiui triicn!iir,& iii sbij.i..,<iu eiim debes iinitari.
^
NecvultDeustperire animam, fedretradat,cogifansnet
penitus ,0
"^'^ ^^^
'^"'P'*^
pereatquiabieauselL Nuncigitur
' veni , vt loquar ad dominum
H cupifSnna mo-
meumregcm verbumhoctprxfcnte populo. EtdixitanciIlatua,lo-
'5 ntur , vc mcns
quar ad rcijcm^fiquo modo faciatrexvcrbum aocillxfue.t Etaudi-
'*
l^eo viuac, &:c.
uitrcxvcrba, vtliberarctannllamluamderaanu
omniumquitvo-
morte Abfalo-
lcbantdeh^reditatedominidclereme,&filiummeumfimul.
Dicat
nisregem con-
a
T W -it liimum & acc-ptuin.
folaCUr. Qucm-
crgoancillatua,tvtfiatvcibumdorainimei regisficut iacriiiciuin. 16
admoda cmm
Sicut enim angelus dr.mini
,
fic cft dommus mcus rcx, t vt t nec be-
coll^^^itiir^ "?ca
a f Honiinum.
T A rcfto.
"" '
nedidlione ncc maledidione moueatur . Vnde & dominus Deus
tuus eft tccum . Et rcfpondcns rcx dixit ad mulicrem ; Ne abfon-
das a me verbum quod te interrogo . Dixitque mulier
; Loquerc
domine mi rex. EtaitrexjNunquid ! manusloabtecum cftinom-
nibus irtis? Reiponditmulier, &ait ; pcr falutcm animjE tu^e do-
mine mi rex,
t
"cc ad finiftram nec ad dextcram cft cx omnibus
his qu.xlocutuseft dominus mcus rex.. Sciuiis cnim tuusloab ipfc
tpra^cepitmihi, S^ipicpofuit in os ancill^tusE omnia verba ha:c,
a 1 id eft.mc im p-rfona tui accipeicin nlioj mcoj in perfona tiiorujn .
d vt vcrteiem figuram fermonis huius Scruus cnim tuus loab pr^ce-
eft corporis
,
qua terrcftns domus noftra di(Tuluitur,&:acorporfs ta-
bcrn.aculoanimarcccdit.Dehacfcnbi Apoltol. ytaintliejl
homimbusftmel mori. Hsc Abraham & prcphcte mortui funt.
Hac
a
Q^arp cogit'.
.j: Theodoret.
Qiiafi d. Qiio-
niodo potcs fi-
liuni mcum libe
raicacxdc,non
reduccns filium
tuCirDcindenon
confoLuur enni
demortuo. Fi-
lius tuus cft mor
ruus : non pctes
illuni cxcic.-ic :
curftudcs hunc
inccrimere,vcvt
uaspriuacusduo
bus?
;
An2:clomus.
Dcus pcccaco-
resqui a diabo-
lo captiui dcci-
nentur, vt ad fc
conucrtatur vo-
cat : & cuquicii
imitari dcbes
,
cur non eo mo-
doagis?
b Ei locutus eH.
Eif hoc apcritur
nucdpaulofupe
nusdicUim cft
:
Ciffuuit rcx exire
piijt.jbfa!oTi.
c Omnes mori'
mur,&c.
4 AmbroHus.
Tripliccm mor-
tcm legimus in
fcripcuns . Vna
D
tEccl.aj.(I.
taccipere.
t
js quiabic-
^iis ert , a ft;
quoqueexpel
iiVXi.
t
quareb.it!
t
volunc.
tfiec.

colligitur
,
iam mortuus
non rcfurgec.
Cur igitur fuper
flicecciampnua
riconcendis.
d Senius tms lo-
Qix&.i9
ab ipfe prxccpit
,
& c^t.
jc Theodore-
cus . Non licc-
bat,inquit mu-
licr
,
reta via
cibi fupplicare,
quamobicm fug
gcflfic mihi
tut.iucliat! o
nuin,&nuii'i.
ti.
rcmipfam
ut elt , dixiiti.
VC
vtercr h'^crircu'cu vc'birum,utin fidlocafutuum vidcns
quod nvhi adhibiturus c:as mcdicamcntum , hoc cibi ip.
il adhibcres . llcx his ccdcns , iuftic quidem rcdire Abfa-
.
t^ loncm.
NICOLAVS DE L Y R A.
I Quttait : l\ecordetur rtx domini Deifiii vtnon multi. &c. Ad-
hucnon conccnca ifto refponfo,
i B^ccordctur.&c cft incclledus huius mulieris^quafi dicatpro
ximi qui quxrunc vlcioncm de filio meo func mulci,nec pof
fem omnes congrcgare fimul Sc adducerc ad te,&fi adduci
vnum vcl duos,alij interim inccrficienc filium mcu.Ec ideo
recordccur rcx domini Dci fui,i.firmct vcrbum fuum iura-
mcnto per Dcum,& per publicationcm huius iuramenti,ita
g
nullus audcac inuadcre filiuni mcum .
pp
quod fcquicur.
5 i^'j<j(r,e!?c.aequicfcendociusdid:o.
4 P'Wf(^o>wi^.i.iuropcrv!Ucnccm Dcum.
5
jQKij.i.fcruabicur non foIumamortc,fcdetiamaquacu-
quc mutilacionc quancumcunque modica.
6 Dixtcrgomulierdoquaiiir ancilla tua ed dominum meumregrm
yerium.E: cit:Loqiiere,&c. Hic confc qucnccr ponicur pridi-
teparabola: incerprccacio:in qua per mulieicm accipidir ip
fc Dauid.pcr ducs filios nnilierisduo filii rcgis,i.Amnon et
'
Abfalom.PercognacicncmdcfundiincclIigunctiramiciip
fius Ainnon quxrcccs vindidam dc mortccius . Et pcr hoc
ccncludit,cj.
ficut rex fcntcntiauerat pro filio fuo vt no mo
rerccur,(icdcbcrctfcntcntiarcpro Abfalom, vtabcxilio rc
uocctui:cj,quidcmcxiliummors cft ciuilis. PraMnitcit tii
mulicr tics rationcs induccntcsad mifcricordia circa Ab-
falom . Prima accipitur ex partc maioris mali cuitandi, quia
Ahfalcm
& illi qui cum co crant fugitiui in tcrra idololatri^
fubdita,proptcr
qucd crant in pcnculo dcclinandi .id idolo
latriam;;cr
corum fuggcftioncm vcl indusftione intcr quos
habitabant.Ad
quod cuitandum erantrciiocandi ad tcrram
Ilracl in qua Dcus colcbatur. &: hqc ro cagicur cum dicitur.
7
iluare cog.
i.concra Abfalom iV focios cais qui cranc dc po
puloDci.
8 Et locutus
efl rex -prrb. prxbcndo cis occafioncm idololacra
di,co
q,
non pcrmiccic cos rcdirc ad locu vbi cftculcus Dei.
Sccunda ratio accipitur cx pat tc dclundi.qui ad vitam reuo
carincn
pntcft cx perfccutionc Abfulom. &: hac ratio tan-
girurcuiiidicitur.
9
Omnes mori. q.d.cx quo tu non pot:'S cuocaredcfunftum
,
icuoca
rcucca viuu.Tcrda racio.accipilLex parrc Dei cuius propriii
cft parccrc tV mifcrcn &h;cc racio cangitur hic cuin df
.
10 'hjjc vuL Dcusperire,crc. fciliccc, peccacoris, liccc ipfum
otFcndcric.
1 1 ied reira&at cogharis,&c. tempus pocnitcntia: conccdeS.
II
T^lepenituspereatqttiabiefiusi&c. p^nagchcnna.".
I ?
Q^i abiecius cii ah eo,&c. pcr oftcnfam mortalis cu!p.i;.
q.

d.h^e mulicr:tu cs quafilocq Dci in regiminc populi
,
pro-
pter quud dcbcsci in pictatcconformari.Nuncprocedicad
applicandum negotiumdiccns.
1
4
?i(.':nc igi. wveni. f vt fcntcntia data pro me &c filio meo,
&: iur.imen:o tuo confirinata publicetur coram populo , vc
candcm etticaciam hibcac in te 3d filio cuo
.
15
D/c.itaHt77/.3r//a. idcft,poftlt vcrcdiccre.
16
r/^'ij^vfr/;mrf)wii2c/.i.(cntetiaabeodataflc Dcopla-

cita ficut facrificium;Scd videtur quod ifta 'mulierper para
bolam pra:miftam non concludat intcntum, quia parabola
fua cft dc homicidio occulco,quod non potcrac probari : vc
paccccxpra-didis.Abfalom auccm incertccerac Amnong
fcruosfuos pnlaiii coram multis.i.V fichabcbancurteftcsco-
tra cum.Ad quod rcfpondct Rabi Sal.'.], omnes illi qui fue-
rant pr<efcnt;cs intcrlcdioni Amnon qui potcrant pro tefti-
monio induci,crar jppinqui ipfius dcfijndi, vc ficis paccc ex
prLcdicrc!s:&:i6noncrancid()nci ad fcrcndum ccftmioniii
in hoc c.du Ec fi dicacur,q, litr cranr ica propinqui ipii Abfa
lom.Diccndu,q- non eft vcium
,
^a Abfalom crac dc macre
alicni2;cna,vcpacccppni:did;i.Ainnon vcrocrac dc macre
Ifracliridc,(S<:
p
pns dc populo liracl
,
qui populus alicnigc-
nasabominabaf.Alircrauc f)k'uncaliqui,diccnccscj,qn
,p
piiiqui alicuius occifi confcnncbanc in pccdcnda pacc rcer-
fcd:on,rcx
h;'bcnscuram cocius pupuli ad pccicioncm eorii
pocerac hoc conccdcrc.&^ calis cafus proponcb.ifin p.irabb
la.vidclicccci, mr
q
crat propinquiiTmia intcrfed > pccehac
paccinccrfedoris.Eccodemo D.aiid q.crac propin4.irii.-.us
ipfi Amncj intcrfcdo,& cu hoc eratrcx,habcs cura coicacis
poterac rcuocarc
Abfaloiii.abfquc oftcnfalegis; & maxims
oviia Amnon
magnum flagitium fcccrac,vt patctpcrpn^^di
6ta.Cxtcra patcnc ui Iitcra.
Ecaic
A
prinu ratio
-%
ii-
Trai. Hcb.
laPral.149.
f
fi ell inme
iniquius.
+ rmm in tcr-
xm,
c
599
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
<^oo
lonem ,
ipfum
auccm viderc
pr(>hibuic. Po-
ftca .".ucemhoc
quciquc fccic
,
ioab adhorr.i-
lionc,
^
Ambroluis.
Qyi\(i cli! i^uido
i).iuid lcquar,
quidc<;ciicrcin
filiunC&:
traccr
noobliriimlan-
guine , .-jd vnius
muhcrispcticio
nem p.iccrnis vi
fconbus men-
pit iftud . Tn autcm dominc mi rcx fapiens es, ficut habct fapientiam
angelus Dei , vt intelligas omnia fupcr tcrram . Ec ait rcx ad loabi Ec-
ce placatusfccivcrbumcuum
: Vade crgo & reuoca puerum Abfa-
lom . Cidcnfquc loab fuperfiiciem fuam in ccrram. adorauit, &
bc-
nedixitregi.
EtdixitIoab;Hodieincellexitferuus tuus quia inue-
nigratiaminoculisruis, domincmi rex. Fecifti enim iernionem
,
In plctifijiic iion interpoiuigr.ci.'mine mi rp;<.
... /,<
dortiinemirexfcruitui. burrexitergoloab&abijtin
Gcflur, &ad-
duxit Abfalom iuHievufilcm . pixit autem rex ;
Reucrcatur in do-
a Ne prafcniia <'Ui'i inoritm Amnoii ad memciam rfducrii. trilliiijin in iu mfcra ^
mu fuam,& ficicm meam non videat. Rcuerius ell itaq; Abfalom in
domu fuam., &: faciem regis non vidit . Porro /icut Abfalom vir non
erarpulchcrin omni ihael, &tdecorusnimis. A vcrtigiopcdisvfque
tcm cmoUitus , a ad verticcm non erat in co vlla macula . t quando tondebat capillos
don^^O rCCepit?
,
AiuntinHebnoeflenauitotcmporcrjo.die.
((emelauteminannotondcbatur,quiagrauabaceum
ciEl.iries)pon-
dcr.ibat capiilos c^pitis ducentis ficlis pondere t publico. Nari iimc au-
tem
Abfalom filij trcs,&filiavna,nomine'Ihamar,cIegantisf ^rma;.
Manfitque AbGlom in Hierufalem duobusannis, &faciem regisno
vidit. Mifit itaquc ad Ioab,vt mictcrct eum ad regcm,qui noluit vcnire
ad cum. Cumq^uc lecundo mififfcr,& ille noluiflct venire ad eum , di-
xit fcruis iuis; Scitis agrum loab iuxra agrum meum , habentcm mef^
lem hordei? ite gitur & iucccnditecum igni . Succcnderuntergo ler
ui Abfilom fegctem igni . Et venientcs fcrui loab fciiTis vciiimentis
fuiSjdixerunt, Succcnderunt ferui Abfalom partem agri igni . Surre-
xirque Ioab,&venit ad Abfalom in domum cius, &dixit5 Q;-iaie fuc-
cenderunt lerui rui fegetem mea igni.- Ec rcfpondit Ablalom ad loab :
Mili ad te oblecrans vt venires ad mc, & mitterem ce ad rcgem,:^ dice
rcsei,
Q^iarevenidcGefllirPMcHusmihieratibitifc. Obfccro ergo
vt vidcam f^icm rcgis.Quod fi t mcmor eft iniquitatis mcx
, interfx-
ciatme.lngrcflusicaqueIoabadregem,nunciauiteiomniahxc. Vo-
cacufque cft AbfaIom5&: intrauitad rcgcm ,
&:adorauitfupcrfaciem
t terr.s cora m eo,Ofculatufqiieeft rcx Abfalom.
a
Quando tonde-
batc^pillos, &c.
j Hieronymus.
Non fcmcl m
annOjVC I.atini
codices babcnc
tondcb.itur ca-
put cius,fcd Ha-
tuto tcmpore
,
id cft, dc crigin-
ta diebus.
^ ChryMbftom.
Mulca n.itur.v'
commoda ad-
funccti.nmfcclc
ratis . An non
ciac pulcher &c
formofus Abfa-
lom,&vfque.id
capillos capicis
porrigcbatur C-
lus corporis fpc
cics ? C.iiuiis
autemHclir<j'us
vc
rt cciani nderc-
turapuciis?Si.-d
'
nccillL)ir. quid-
quaniiuuic tor-
ina,ncciuincl
fir dctormitas.
}e fclcni. C<uid
cU fpcciofa mu
JcrfScpulcrum
dcalbacum, niii
j
fucric fobna,ca-
lia, pudica. Pul
chritudo iine
liiS virtutibus
,
cftprarcipicium
paccns , vcncnu
jnlipicncibusco
policum . Si ec-
go vidcris vi-i
j
lumauc mulic-
t
rcm fpeciofam,
5 ne admircns .
Nam S)C robo-
1
rcEarborcSjCU
dcnia; iinc fo-
lijsSd alcicudmc
,
cxceli^t acramc
nonhabcnc fru
dum homini-
bus .iptumjfcd
porcis: vincaau-
*
ccmpcrccrrain.
^
rcpens, macu-
rum vuarumaf-
Ibic frudum.
Quid apcvcili'
cltJ Quid pa-
8 uone puichrius?
9 Quid formica
^
fapicntius;(2^c.
^CAP.
D
In
NJCOLAVS DE LYilA,
I 'Et ait rex ad Ioab,&c. Hic ponitur peticionis conccfHo , &
quia fatta crac ptT luggciiioncin loaD,idcoconccirioilcci a
rege.Ecpaccc liccra vfque ibi.
a
i^Mmafwr. Ncreuocaretadmemoriam cx prxfentiafua
mortem primogeniti,&: iic dolor regis rcnouaretur.
3
Stmtlautem. In Hcbrxo habctur : statntn tempore. quia fi-
cut dicunt aliqui piuries in anno tondcbacur.
4
Porffr<?tjf. Dicuntaliqui^c}, tancum vendebac tonfione
capillorum mulicnbus,qua; indcornabantcapita fua. Scd
hocnoncftvcnlimilCjC], films rcgis tonfionemcapillorum
fuorumven^crct.Prxtercadicitur hicq, fcmel in annoad
ininustondcbatur.Crcfcentiavcrc^ cipillorum vnius anni
non viderur ita longa,q, inde poiicnt fieri tali.n ornamcnca.
Bt idco vidctur magis probab jlc,quod fcriptura folu m Kiciac
mcn-
mentioncm dchocpondcrc, adoitcridendumq, habcbac
nuiltos capillos,quod facit ad puichritudincm hominis,(ja
dc pulchncudinc Abfalcm) iciipcura h:c loquitur.
j
Vonicrc, Hoc dicitur ad diiiinctioncm pondcris fanctua-
rijjq, crat.aLtenus quancicacis. C^ccra patcnt vfquc ibi.
6 Et vmieri. Ifte verfus non cfi in Hcbraeo , fcd immcdiate
^fubdicur.
7
j">Tmf^Mf7o/r6. adfcicndum caufamdamnifibi illati.
8 Qu^are veni^^c. quali dicac nihil valct mihi, ex quo nopof
fuinacccdcre ad regcm.-imo nocet.idcofubdicur,
9
Mdiusmihi. quia tunc ncMierat mihiconfuiibile facicm
patris mei non v iderc: fcd cx quo fum hic in eadcmciuiur
tc cum eo.eif mihi valde co nfulibilc.
1 Quodfi me. nolcns mc viderc.hoc dicebat Abfalom ad ii>
cIinanducorDauid,fingcns,cj,tantumeum diligcret,cj,ma
gis vcllec moii.quam diutius ab eius pfortio fegrcgari.
CAP.
M O R A L I T E R.
f
Mttnfttqy,AbfaloninHierHfakm^&c. Pcr ifios duos annos
intcUi-
intclliguntur incegra cofcir}Q,&: debita fatisfalio
,
que poft
contntioncm ad vcrbum pux^dicatoris concepcam rcquiru
tur ad pcrfedam rcconciliationem cum Doo habendam.
MO-
A D D I
T 1 O,
In cap.14.vbi dicitur in pofiilla. 'Hcc vuli Deuspmre animam.
Vbi translatio noflra habet : T^c vult Deuspcrirc animam^
vcritas Hcbraica dicit: 7v(o Mcipit Deus animatu. Vndc vcrba
K^s amJijito buii.js fapicntis mulieris prolundais polTunc incclligi,&: in fa
tttT;.'! rhl"*"
""'"'^"^ cathoJjca; vcncatis cxponi.Pro cuius intdkxtu fcicn
dum,q.licctcommuniterantiquinonhabercntc\pl!Cicam
fidcm dc miniftcrijs Chrifti, habcbant tamcn implicitam ;
vt patct pcr Aug. 111 lib.d c corrcdionc & gratia . Vndc hxc
IDulier pioponcbatipfiDauid
,
q,totumgcnushuin.anum
non folum crat sd mortem tcmporalcm condcmn;'tu , fcd
ctiam vltimafclicitasqusinadh^iionc adDcum pcr glo-
rwm cc-nfifiit,ci crat jntcrdnt^a,&i lUco dicebat;
Otines h.ori^
mr
iUrii* Qifi'
7f, hoc cfi morte tcmporali.confcqucntcr dicit: Qjafiaquf
ddabimurin tcrra tjux non reueric,ur. hoc cfi diccrc,q, pol^ mor
tcm non congrcgamur in locam bcacitudinis . Qiius ratio-
ncm fubdit diccns: Q^oniam non accipit Dcus animam f .ld flK
confortium. Scd ruradat cogitas nepeuituspereat cjui ablcthscfi-
hoc clt dicerc quod pruuidcntia ciiiiina inccndcbac fic difpo
ncrc,vt humanum gcnus quod abiccium crac , non pcrirec
iuxta illud: E;^o coititoccgitarioncs pan:, Hicrcm.z^.c. Exquo
jntcndcbatconcludcrc,cj, D.iuid tanquam minificr Dei ia
tcrns dcbcbat cogitarcqualitcr rcconciliarcc cicctum
filiu
fuum,ncpcriret,&:c.
REPLICA.Etquod inc.14.Bur";, ponitcirca illumpaj-
fum: J^lcc ruit Dcuspirire animm, h.ibcatur pro addlCiOPCj^-"
uis uon dirciic ad liccram,vt pacct incucnci.
^(01 II.
Pvegum.
^
CAPVT XV.
(g^^^
Gitur pofi . Diiobus
;-j annisniafit mMie
Jrurnlctn,&:regcm
non vidic
, certio
incroduituscnco-
rnm rcge
,
qiuirto fecit fibi ciir-
rtis Sc cquitcs : quo cranfatlo cx
piilit pacren) de 'ogno. Necpro
fcdiictione ^V intcifcdionc fa-
cerdotum cicclus 'A\ dc regno,
fcd pro adulccrio i homicidio,
Nr.Ji.in cuncl.i p-.Tdicencc.
i:
Infcphus . Abfiloi'cljcbus;
fingulis iurgcns dJucuIo , &aJ
rcgilia vcnicas , e:s qui caufas
h.ibcbanr , &: minorcs iniicnie-
bp.nciirineis, d.'!c.^lab!l tcr lo-
qucbacur,qujfi n.n\ habcccbo-
nus condl i.vi.is pacic Regc,fcd
imuflcs ui fuis fcnccntijs confi,-
ftcnrcs, quorum iudicio graua-
renur. Proquarc fauoremflbi
omnium conciliabac.-adijciens,
qaia .i habcret hanc poccflacc
,
ip(l;cun1.ifubl
diip )ncrec.
i
Amhrdfius. Exemplisaf-
"jrtioncs no3.-as pr.obcmus
1 1 ni.im qua: diffimulaca fuiit,
uiicurnaclTcnoapoirunc ; Jcd
canquam
f^^um xquicate
Cap,
XV.
6
2
C A P. XV.
Gicur poft hxc fecit fibi
Abflilom curriis &cqui
tes.&quinquaginta vi
ros qui. prcecederenc
eum . Et mane con-
furgcns Ablalom fta-
bac iuxta introitum
portgin via,&omnem virum qui habebac nc
godum ,
vtvenircc ad regis ludicium , voca-
bac Abfalom ad fe^&c dicebat.-oe qua ciuitatc
es tuPQuirefpondens aieb.it: Exvna tribu If-
racl egofum leruus tilus . Refpondebacque ei
Abfilom: Videntur mihi fermone.s tui boni
,
&:iufti, fednoncft qui te audiat conftitutus
arege. Dicebatque Ablalom . Quis me con-
ftituaciudicem iuper terram
, vt ad me vc-
nianc omncs qui habent negotium,& i^ iuft^
iudicem? Scd & cum
accederec ad eurii ho-
mo i' vt falacaret illum, extendebat manum
canqu.im adrempns
vircncia,
cito dccidunr . Abfalom crac
regis D.uiid filiLr^^jdccorcinfi
gnis,c grcgius Ibrma,
prxrtas
iuueca,ica vc vir calis in Ifr-ael
noninucnirccur, a vcfiigio
pcdis vfq; ad vcrcicem imma
culatus
. Scrmonibusdclini-
bat lingulos . Conuercic in fe
corda oinnium.dum blandi-
ci^ incimorum can^unc vifce
rum fenfum Scddelic.ac: ilii
&ambiciofi elegcrunc gr.ica
& honorabilia ad cempus :Sc
iocunda.Vbi auccm paiua
^p-
ceificdiiacio , non potuerunt
cojcraro ac fuftfacre.
-a Clii-vf)ftomas..,Pci-didic
Abfalom fcclclt.^n nus mcn
ccm, pcfdidic fenlum, amific
coniilium infcd rcus pacrcm:
vfurpac impcrium , rcgnum
inuadiC:non vccumpacrc Co-
ciccnccm rcgni inircc, fed vc
cocum rcgnum pacns fmgui-
ne pofliderec- Perdidic , ini|'j
Abfilom coni]l'um,dum par
ricidio cupic mercari impe-'
ri u m
, & pcr cxici u m pacns c6
fcqui defiderac rcgnuni.Fefti
nac pacrem opprimeri; rcus
,
pacrc fupcrft^e moriturus.
^
a Tojiqum
E
Him. de
perfe^j.patr.
fiiKiicium 9c
iuliiti.im -
ciam eis.
NICOI.AVS DE LYRA.
CAPVf XV.
IyitHrpofl.
Dcfcripra reuocatione Abfalon &eius reconri-
cc;0i1b,ljic confcqucnter ucfcnbitur eiu? confpiratio co
a paf.ein;t'i pnmo qualiter fugauit,fccund6 quajiter eum
I ' uit c. i6.terti6qu li tcr fugacum de morcc c;us craitauit
t
p
ij.quarco quaiiccr dciudicio incerijtcap. 1 3.qu:ntc quo
niodo D..Lud ad domum rcgiani redijt cap. i
j> C'tca pri mii
primo pomti.r ipfius Abf<]on dc-eptio limulatoria. Sccun-
do ci'.!s confpiiiitio prodicoria,ibi: ;l/'/if Mtem ^hfalon . Ter-
cio ipfius Dau.d liumiliacio mericona,ib!: Et ait Daiid. Qnjit
t6c:uscrd:i)aJJConfulcoria,ibi; Etdxitrex. Simulatio au*'
tcin Abfilon {uicin duobus;quiaprim6fimulauic maximu
zcluni crg-i populum.Sccudo deuo.tioncm crga Deum, ibi:
Tojlqiiadr^^^ n lautetn annos. Circa primuin dicicur.
1 IgitHfpM. Id cft, poft rcconciliacionem Abfalom cum pa
treconfidcns dcpatns benignicace,&: deloab familiaricace
&clcuacus cx fua pulchricudine,5<: quia inccr cxccros filios
Dauid rcrnanences crac primogenicus
,
quia Cheleab erac
mortuus,q, vidctur cx hoc quia de co non fic aliqua mecio.
z fecu fibi ./ibJaloM cmus &tqwtcs. Qnnii quoddam prxlu-
dium
dium cj, dcberct regnare pofl pacrem fuum. Sed eius ambi-:
tio inrancum iuualuic
,
quod patrem de regnocxpcllere vo-
]uic,& idco corda'popuIi ad fe crahere difpofuic. idco fub-;
dicur.
3
Et mane confurgens ^hfalom^&c. Id efl, anccquam aliquis \i\
traretadrcgcm.
4
'^ta.batiuxtaintroifumportteinriay&c. Icaquod omnesilU,
quiingrcdiebancuradrcgcmpro negocijs habcbanc iuxca<
eumcranfire.
5
Etomnemvirumejuihahebitt mgotlHm. Paupercmvcldiuicc
vc magis cof^rarcc fi6t oncm fuam.
6 yidentur mibifermones tui bo.&c. quafi dicac ftacim dcberec
tua pccicio cxaudiri.
7
Sei non ejiqui te a<//a?.quafi dicac,rex iam e(? anciquus,nec

poceft compccencer inc-Jrtdcre c.nlibus : & idcomagnum.
damnumel!,quodaIiushabenszcIum communicacis non
cft ad hoc conflicucus.
8
Q^ii me comiitiiai iudiccm. quafi dicat,pro nccefficatepopu
Ii,&: non pro alia re iftud onus fufiinercm.
9
Scd iT cum accederet ad, &c. vtfalutaret illum,&c. tanqeam
regisfilium.
10 Exiendebatmanumfuam, e^
<t/. eirc. in[flgnum,familiari'
tacis. S
I Ofcula
MORALITER.
1 Igturpofl hxc \Abfilumfeciiftbi currus &equites &quinquagin
ta vims qui prtecedercnt,&cft. Pcr Abfalom qui cimens mor-
ttm proptcr culpam fuam fugcrat, &: pcr libcralitaccm pa-
tnsrc:onciliatusfucrat,6:nihilominus tanquam ingracus
vcl pdnus ingracifiimus pacrcm fuum malic osc qu.Tfiuic
fubuerccrc, &: fibi dignicaccm rcgiam vfurparc, fignificacur
quicunquciT)aliciofus,&: ingracus quifuum fuperiorcm&:
bcntfaaorcm
quiEric maliciose fubuerccrc, &: eius gradum
pcr (crpcnrinam afiaciam obcinerc . Ad hoc .aucem confc-
qucndum facit oftcntacio propria: fufficicnci^,& fuperioris
infuf-
ihfufficicncix.vtrumque enim fecit Abfilom.Per hoc cnim.
o, fecic libi currum & cquires , oftendic fe potencem ad re-'
gni dcfcnfionem,&: pacrem impocencem.quia lam fenex in
domo quicfcebafPerhocaucemquoddicebac.
8 .Q/ me confiituat iudicemfuper terram , vt ad me veniant omnet
qui habcnt nego'i!'m,& iuVilindicem i Sed&ftcumaccede.^c.
Ofiendcbac fe fapienccm ad rcgni negona cracT:anda,&: p.a-
crem nocabac de defipicncia.Simsliter ad ambiciofi propoft
tumobcincndumfacicfauorpopuli, quemAbfalom qux-
reb.ic, vcpacecin cextu.; propterquoddicicurqHjd.foli-.
cicabat corda virorum Ifrael , fcilicet ad fe accrahendo.
j<Ad
4 WiOmWOiii'.
'
in^
'
A
1 ricr. I ib, tra-
.lu Hcb.
)<.iblnu( .
1 K'cg.)t. i.
obftero.
fftnuaoi.
B
<^03
Glof.ordi.&NicoIaidcLyra. ^04
c
a
Tojlquamtfuadraginta aut^an.
Quadr.aj^cr3mus .inniisagcb.i-
curcxqiio S.ud Ncbc ciuira-
tcm fubucrcit : &: 8
f
. faccrdo-
tcspropccr Da:iid intercmic.
idco hic quadragcfinius an-
a
nus ponitur , vt nionftrctur di
uinam vltioncm fufcirari fup
Dauid,co i>Acl)imclech facer
dotcm fcfcllic , & tantce i ^'dis
cauia luit. In mendolis aiium
codicibus quatuor, no)i40 lc-
guntur,fcd in Hcbr.ia vcrita-
tc non quacuor.fcd qiiudragin
ca.Siquis vero contcntii.fus
quatuor annos tflc i^flciat cx
quo Abfalom Amnon intcrfe
cit.vfquequo pacri dixic : r.di
&reddam votj mca qux "poni dno
in Hebron, planc crrat: cum Ab
falom intcrfcdo Amncn in
GcfTur apud Tholom.u rcgc
cribusannis,&in Hicrufalcm
rcuocatus non vifo patrr duo
busannis moratus fucrit:&fcx
coanno facicm patris vidcrit
,
dumcontracum pciducU.o-
ncm mouerit Voca namq; fc
vouiflc mcncicndo dixic qua(i
oraturusi loco vbi requicfcijc
Abra-
fuam, & apprehendcns ofculabatur eum. r
Faciebatquc hoc omni Ifracl venienti adiu-
drcium vt
audirctur a rcge : &c t fohcicabat
*
f
Alia cjiutor.
cordavirorumlfrael. poft quadragincaaute
j
a T
Reuerrioiiis.
annos dixit Abfalom ad regcm Dauid : Va-
*
dam
*
& reddam vota mca qu*e voui domino
in Hcbron . Voucns enim vouic fcruus tuus
cum ciret m Geflur byrix diccns ; Si reduxe-
ric me
dominusin Hierufalem , t lacrifica-
bo domino . DixitcjuecirexDauid; Vadcin
pacc. EC furrexit, &abijtin Hcbron . Mific

autcm
Abfalon cxploratores in vniuerfas
tribuslfracl , dicens;Statim vtaudieritisclan
gorcm buccinx, dicite; Rcgnabit Abfalon
in
Hcbron.
porro cum Ablaioniciunt du-
^
ccnti viri de Hicrufilcmvocati,euntcsfim-
pHci
cordc, & caufam pcnitus ignorantes.
Acccrfiuit
quoque Abfalon Achitophcl Gi-

lonitem
confiiiarium Dauid de ciuitate fua
Qiio . Cumquc immolaret vidimas , fadta
i
Abraham,ir:iac, &Tacob
.
4 Chryfo(K)miis . Abfalon
fuicfilius D.uitd,!uucnis
inco-
cinens , Si. perdicus . Is nequc
nacuram , ncq; cdacationein,
nccetatem, ncquc qui* prx-
ccllcrant rcfpicicbat : fed erat
adco criidc]i.s , 6c immitis , ?c
bcluapotius quam homo.vc
his omnibus pcrruptis obici-
bus,narnrx infulcarcc legibus,
& turba omnia ac cumulcu co
plerccTijccnim omnia cucr-
ccbicur dccrcta nacur9,homi-
nu.T! rcucrcncia, in Dcum pic
c.is Sc rcligio,humanicac
Sc cni
fcricordia alimcncorumrcmu
ncracio,& in fencdutem reue-
rentia . Nam &: fi nolcbat Da-
uidcni rcucrcri vt patrem, fal-
tcm reuercri oporccbac vc lc-
ncm. QLiodfi canos negligc-
b.UjCercc vc bcncfaLtorem.^^
line fic quidcm, vc cuin
qui
nullam fcccrac iniuriam.
Scd
amor princip.icushancomnc
ciccic rcucrentiam,&vt
honio
fcra cffct,cffecic,
b Eifatlaejl coniuratio val.&c,
4< lofcphus . Ad Abfa-
loncm
1
]
NICOLAVS DE LYRA.
I
Ofc^^hbanir cum.
infi^nimmf^n^condcfcenfionis.
a
Ecfolicicabaccor.
/Ht6r.o/;jM'-,
Vaieganneb,/rfc^/-
ratus cfifcH furabatur corda.quiaper talesfiSioncs fufas iniiifle ai-
trabebat ad fc
corda hcminum ,vt
fic
ei iu-igerentw contra parrcm
fuum:quix propier talia eis impenfa iudicabant,&
dicebatit eum ejfe
regnodignum.
}
Poft quadraginca auccm annos,&:c. Hic confequenter poni-
tur fi6iio deuoiioms er^a Deum perfacnficlumin
Hebron offerendii.
^bfalom aute' inundcbat ibi confpirarc
toritrapatremfuiim. Dici-
tur igitur; Poft quadraginca auccm annos. .^Hnui libri habent
:
fioii c^iuiuo}: Aimos: qitt accipiiintur a fnga ^bftlom vfiiitiinc
fe
cundum ijiam literam.Sed c},jicfalfapatctcx
duobus.quia prn/io afu-
ga ^bfalon vfq,
tunc cucurrit maius tempus:quia pofi
diclamfi.vam^
^bfalon nianfit in Gejfur iribus annis,vt habeturfupra i '^.c.infi.lte
pofi eius reuocationem manjit in Hierufalem duobus annis antequam
piderctfaciem regis,vi babeturfupra 1
4.c.6^ fic
in 6.anno faciem re
gis vidit
&
perfeftereconciliatusfuit :
&
pofiea
fecit jibi currum &
equites &cordapopulifibi attraxif.vt pntdiCitm efi:qu
non potue--
runtfieriin tam breui^ eemporeyquin ad minus currerent ihi duo anni
rel circiter.& fic
antecjuam confpirajfct in Hcbron cotra patrcmfuii
iam tranficrantfeptcm anni vrl ocio.Secwido hoc apparet, quia He-
braica vcritas &libri noftri corrctli habent hic quadraginca &
no
quacuor: exquopatctUteramfuiffe
corruptam vitiofcriptorum.ljii
autem quadragtnta anni varie computantur.In libro enim dc Hebrai-
cis quilionibus dicitur.,(p hxc computatio incipit a tempore quo Saul
interfccitfacerdotes.vt habeturfupraprimo libro i2.c.& lermina-
tur in confpiratione .Abfalom contrapatrcmfuum ,
cuius ratio eil,
quia Dauidfuit caufa &occafio aliquo modo diB occifionis .
Licet
enim non peccaueritpetendo panes cr gladiumab
.Achimclcch facer-
dote,& celando eifugam iftam,prout ibidem di6lum fui,
tam? in hoc
peccauit,(p tiimis patenter hocfccit.Ex quocnimfcicbat ibi effe
Doeg
Idumttim de quo timcbatprobabiLiter,ip ifta Sauli referret: ut ibideta
diciturtdebuit facere itafecrtte quod laieret ipfum Doeg.&
/.ico hicfit
mentio iltius temporis, quia culpa illa ipfius Dauidin parte fuit cau-
fa
huius rebeilionis .,4bfalom cuntra ipjum . T^ec obftat
quodprxdi-
Qum
cfl hatic rebelliontm cueniffe propterpcccatum Dauid cim Betb
fabee,quia plura peccatapojfunt bene effe cauf^epartiales
vnius pcen
aDeo
a Deo inferendx.l\ab.Sa.dicit,quod
ifti quadraginta anni incipiunt a
tempore qu.> poptdus
Ifraelpetiuitregent,^fi/npliiiter habere voluit
contra SaihUcUs perfuafionem,vt habeturfupra prmo lib. 8. cap.
&
fit
hic memoria illius temporis in rebcWonc ipfius ^bfalom contrapa
trem.quod primafacie vidcbatur rnagium malum.
qu.ififcriptura re-
ditceret ad memoriam diSlrm Samuelis,vidclicet
^petitiopopuli de in
ftinitione regis non emt ad boniim.
4
Dixit Abfalon ad rcgem. ^dhoc accepit Ucentiam, vt magis
operiret maHtiamfuam cxcogitatam.
y
Vadam &rcddam voca,&c. id eft,offercnda in Hchron.Locis
enim illcfanBits rcpu;abatur,co
quodquatuorpatyiarchAprincipalts
funt ibifcptilti cumfuis coniugibn hfciltcct .Adam
c^ Eua,& ^bra-
ham & Saraa,lfjac &I{ebecca,Iacob,& Lia,fict(t
di&timfiiit Gen.
tj.&- idea ^bfalomfingebat iUuc ire ex detiotione . Sedprincipalitcr
intendihat ibidem contrapatrcm confpirare
, quia locus iRediftati
Hicrufalem pcrfexdccim miliariafecundtm Hieron.Ubro dediftantiit
locoiitm,&ideo melius potcrat ibifautoresfua confpirationis aigre-
gare.Item quia Dauidpater eius ibiprimo regnauit , uthabiturfupra
t.cap.& ideo videbatur locus aptus vt ibi inciperct regnum e;us.
6 Mificauccm Abfalon,&:c. Hic confcquenter defribitur ipftut
.Abfalon confpiratio,qu:a addiem determinatam congre^auit fantO'
resfuos in Hebron.Mifit enim nuntios adciuitates principales tribuH
ita
j,
in qualibet ciiiitate notabHi erantplmres
rr.iffi exparte .Abfalo,
quorum vnus habebat tnbam,fcientes horam in qua clawaretiir in He
hron adfonitum tubx: T{egnabit .Abfalom, ita cp eadem hora in omni-
bus ciuitatibus notabilibus nuntius^bfatom habes tiibam rtfonaret,
6
alii difcurretespervicos clamarent.I{egnabit.Abfalom in Hrbrcn,
diuulgantcs tp ibierat inunSus in rcgem,& cpprirKipalcs deciuiiati-
buffcHinarent illuc adfacicndum fibidebitamreuerentiam .ideopc
fteafuhditur: Populufq; concurrcns aujcbacur cum Abfalo.
7
Porrocum
Abfalomicrijcduccncivii-idcHiciufale,&c, :
adpetitionem ipfius .Abfalom,vtpaitciores cum Dauid remanerent,tt
|
vtilli de ciuitate regia vidaenturfibifauere,quiapropcer mnltitidi-
'
ttem aliorum ^bfalom fauentiitm non audebant cotitr.idicere.
8 Acceriiixitquoquc^&Cc.decuiusconfilioiile^bfalom hoc ne- (
gotium acceperat,cr vt aliifacilius lungereniurfibi ridentes priaci-
palchi regis confiliarium adhxrentem fihi
.
9
Facla cfi coniuracio,&c. quia illi qni erant ibi iitraiierunt fiarc
cum ^bfalom ad maionnn confpirationis confirmationem.
Vcnit
M O R A L r T E R.
ic Ad hoc ctiani facjt apparcncia cccli circaculcum Dci,quc
fingcbac Abfalom diccns.
5
Fadam &reddam vota mea qiu voui domiao in Hcbron. youens
enim
enimvouit.
Cumtnmcn incendcrcc priuare rcgno patrcm
fuum.vc pacuic per cffcdlum.Pcr vias aucem prxdidas
&:co
fim ilcs
q
uxrunc ambicioli bonos
fupcriorcs a fuo fiacu dcij-
ccrcjvc lic ad cum poffinc afccnderc.
Egreffifs
,f lonem
multUs
k populus ,
eo
I
jnuicance con-
\
fluxic : & Rex
abomnibusor-
dmacuseft.Da-
uid mctuens
impiecatem e-
ius , &
prxfum-
ptionem mira-
';
lus : quia ncc
1 pcccati vcniam
recordatus eft
,
'
{ed fcelera po-
tiora commit-
1 terec; prmiuin
I quidem quod
tr regnum a Deo
1 donnrum vel-
'
letauferre: fe-
<
cundo vt pa-
tremvitapriua-
.rct:dcliberauic
fugeretranslor
dancm.
jii^^tChryfoftom.
Abfalom tvran
nidem gcfties,
infurgit in pa-
trem,illumque
rurfus ad fugas
srrorcfque per-
petuos
,
quos
pcrpefTus erac
jfub Saul , re-
, 'uocat:im6 ve-
ro multo illi
moleftior ea fu
;a quam prior
II. Regum. ap.
XV. 6o6
peraflec, migra-
D
re ac profugus cftconiuratio validvi: populufquc concurrens augebatur cum Al>^
falom . Venit igitur nuntius ad Dauid,dicens,Totocorde vniuer- i
^[M]h,'inprotu
fusirr.ieire(][uitur Abfilom . Et aitDauid feruis fuis qui erantcum 2 gumagit,nona-
""
" " '
lienus, non h.i-
ftiscft:fedfihus
exipfonacus.Ec
tuiic quidera in
fcruore ^tacis fer
revniuerfaforci-
eo in Hierul.ifem; t Surgite &fugiamus. Nec]ue enim erit nobis eflFu-
gium a ficie Abialom. Feftinateegredi , ne forte vcnies occupctnos
& impcllatfupernosruinam
, &pcrcutiacciuitatem inoregladij Di
xenintqueferuiregisadeum; Omnia quGEcunquc
t prasceperit do-
minusnofterrex,libcnterexequemurferuitui- Egrefluseft ergo rex 4 cer poterat:nunc
&vniuerfa domus eiuspedibus fuis.&dereliquit rex dccemmulie- 5
resconcubinas ad cuftodiendam domum. Egreftlifque rcx&om-
nis Ifrael pedibus fuis , ftetit procul a domo. Et vniuerli ferui cius ani
^
bulabant iuxta eum , &T
legiones Ccrtthei & Phelethi,&omnes
Gc
thxi pugnatores validi , iexcenti viri
,
qui lecuti eum fucrant de
Geth pcditcs, pr^ccdcbant regcm . Dixit aucemrexadEthai Ge-
7
tha:um ; Cur venis nobifcum ? Reuerterc & habita cum regc
,
quia pcrcgrinuses, & t cgrcffus cs de locotuo.Herivcnifti,
&ho-
diet compellcris nobifcum cgrcdi . go autem vadam quo iturus 8
fum . Reuerterc &reduc tccum fratrcs cuos , & t
dominus ficiet tc-
cummifcricordiam &vcritatcra, quiaoftcndifti gratiam &fidcm.
Et refpodit Ediai rcgi, dices; Viuitdominus, &viuit dominusmcus
rex, quoniamin quocunque loco fucrisdomine mircx,fiueinmor-
tefiueinvita, ibi erit feruus tuu . EtaitDauidEthai; Vcni&tranfi.
EttranfiuitEthaiGetharus, &rcx, & omncsviriqui cumeocranc,
&reliqua multitudo.Omnelquc flebant voccmagna, & vniuerfus
9
populus tranfibat. Rexquoq; tranlgrediebatur torrentemCedron,
&cudlus populus incedebat contra via ohu^, qu? refpicit ad dcfertu
.
vcro quando fe-
nedtutisfua: fola
tium, fcclcfluin
illumhabcredc-
bucrat , tunc "in-
fcfiiilimum fcn-
ticbat.
a Dixitautem rex
adEthai Gethxum
&cxt.
* Thcodo. Da-
uid reiiquit me-
tropoliin , opci-
mamcxpedicio-
ncm ratus fugc-
readtempus. ii
ttecumfitmi
autem fccuca eft
'"^"fd'* &
facclhtum mul-
""'"*'
ticudn . Secucus
cft Echai Ge-
thasus , cum fex-
cencis viris cle-
ths
,
qui nupcr
quidcm patriam
rcliqucrar,fa6^us
autem fucrac cu
fuisfubicibis pro
t
uagus es ai
locum tuum.
t
demigrare
faciam tc,uc
nol)U'cu eas.
#1 iiit . Nam prius quidem dux cii cflet^ifta pcrpefTus efl: nuc felytus.Ei rex perfuadere conatus eft vc rcuerteretur . lurc
lutcm cumannis plurimis regnafleCjhoftefq; fcrc omnes fu cft admiranda Dauidis Icaicas &: manfuccudo. Qiem cum
perafll-c,
^^ belio F
'i-.r
NICOLAVS DE LYRA.
t Vcnit igicur. 'Hl^n
tnrmn ita cito,eo tjuod .Ahfalomfa.ciehat cu-
\fiodire -viAS ne hoc faflum nwitiaretnr Danid: doncc haberet tanta.ni
mltitudinem,qHudDauidnonpoffLtreftjhiefecunduinfuam.jlima-
iomm.
i Etaic Hic conftquenter defcrihitur ipfiiM Dauidhumiliatlo tneri
oria^cjmapcr eant Dmifnitphca'ui erja Dauid &contra .Abfdom
>rouocatus..Apparuit autzm ifla
himiliatio fpiruualiter in duobus,fci
icet in bumiliter de ciHtiitc regiarecedendo, Secundb arcam domini
emiitendo,ibi: Venic auccm, &Sadoc. Circaprimum fciendum,
uiod cum Dauid
ejfit
in bfllis expertus &aHdaci(fimus.,& ijfetin lo-
ofoni^&hubcretfecumpl^tfes
&
foftiffmosbellatoycs , non receffit
e ciuitate timore tpfms
,Ab[dompriniipafiter,fcd timore Dci (juern
';'batfepriHS ojfcndiffe:&
propter hoc ex fencentia Dci iilud malii
:^er cumcuedifft.fecnndum cjnoddixcratfibi l^athan prophetafu-
ra I i.cap. Hec dicicdominusrSufcicabo fuper cc malum dc
omo tua. &iico ad pUcandum iram Dei volu.tfe coram D^o hu-
niare.ijui prects humiliuni exaudic, &ijia huniilttas appaiuil in cd
fthili c^rrjfu cius de ciHit.itc,cum dicitur.
Ncquc cuim enc nobis ctiugium a facie,&:c. nonpropter ip
ftus
fius virtutem,fed Dei cuius eratflagellum tdpunitiaaem Dmid. Se^
cundo appiruit eius humiliatio in progreffu,cum diWur.
4
E^re(ilxs,-:k.c.(juiainccdcbatpeditjndo,C!imtamc:i
pojfet habs-
re equos
&
mulos,^ nonfolum eXiuitpeditando,fed etiam nudispe-
dibus inccdcnd.), vt habttur infra eod.cap.
y
Ec dcreliquit rcx dccem muliercs cScubinas ad cufl'. &:c.
Qjti.ifciebat<fuodnoninterficerentur.
6 Scccic procul a domo. Extra ciuitatem
,
vt tranfire faccret to-
tnm populumJHum ante
fe, vtponeretfein maiori per.culo
fi .Ahfa-

lom cuui infc(jueretur:quodfccit,cb quuderatin cu!fa,vt prxdiSiufu
eii,& aliipat!chan:ur prcptir eum.
Dicuritaliqui c/udd ijtc fBitJilnis .Achis regis Ocrh,qui adhxfit Dauid
pxopter f!4am boniiatcm
&prqi>iratcm,et coueifui erat ad 1 itdaifmi:,
p!
'iptcr qHud Dautd magisjihi &fociisfuis compai.tcbutHr,eo ijuoa di
mifcramgcntem
fumi &locum.
8 Ego AiitL-m.id efljVagabnndus ad locum incertum, .'/uoufque do-
rniuf.s fit
milji
pl.tcatus.Cxterapatcntvfiuc ibi.
9
Omncfquc ficbanc voce magnn.i^i: vn:ucr{us populus tr ,
lib.u. Rcx
q
ucque tran fgr. 6<:c.
Ipfi
rcgi computicndo., or adpra
uocundum Dtimifericordiam.
Vcnic
' Dixic auccm rcx i^Ethai Gcth3:um,Cur vcnis ncbifcii ?
)icuntaHq:n ^jubd ijic fUiijHuis .Achis regis Ocrh,qui udhdfit Dauid
M O R
A L I T E R.
4 E^reJlfus efi.
ergorex & yniucrfa di^n^us ciuspedilusfu]s,i^c. Pcr fiigani autcm Dauid ad
licampc-
ioj
Gloflordi.&NicoIaidcLyra. <^o8
^ hcM^
perfcqnfrctuf cxccnn-
A diKfilius, ncDCumnomin.i-
^wvluv.
uitf^arhcJdam,
non fratnc: Ja
icd Rcscm.^ nim multo cjzc
rcr.-juxilio, cunm licfllt falutis
Profelyii . Scd qiuinto nvajnre
cius cunmi gcrcb.it , ranto illc
in cum matorcm' ol^cndcb.it
bcnru<^lcnrum . Hjcc fcTi;>t.
iijntad dodrinam nortrm,iic
<Jhfcamu5. (j. non oportCt ir, rc
bivs quititni fccuiKiis vrrfari
cum auMv is:&: in rcbus .iducr-
iis cos dcfcrcrc.
a Fr.! -.tm^c-L. V'c
ab Al iorc confu-
lcrctur ]Jcus,qiio ucbcvct irc
D.nuid'
b .T<(/of. luftusisgcftat pcrfo
nam fnndcinim
,
qui icmporc
jwflTionis dommicorporcqui
dcm difccflcrunt,vcri>m dilt?
flionc fcpar.iti iK^n funt.
Jt Thcodorctus , Snccrc^ores
ic arc.im fcqui prohibuit,fc:cs
Quid accidillc't .Tc^.icccptx,
d opcni fercnd.im iniqui^ .
Nam iHi cruidcm fucrutit in-
icrlcv."h,ipfa ;nitcn\ bcllo capM
dutacl) ahcnigcnis . Si Domi-
rus mihi dixcrir,Nohii ic,Ec-
cc mc . faci.K mihi qcf cft gr.i-
tum coram co . Audic lcjicm
diccnrrm,7VJ<t mttcbalhris,7{o
9Ciide*, Eg<i .lutcm vencrand.1
coculcaui lcccm.Si Dominns
priuJHcru mcfua fohcitudinc
6l. cura,cil Dommus , cgo vc-.
ro fcruus mc fubiiciam c;us ca
fiic.-Jtioni . Ha:c aurcn 1.-JvTV-
Vi
nians diccb.ic vir dtuinus lujju
bri habitu mdutus . Erat criiim
opcrtuscapitcincedcns nudis
cius crac cxcrcitus.
t
quo i)itn>
Vcnit aiitcm & Sadoc Cicerdos, ^^
vniiicrfi i
Lcuitx cuiii co
,
porrniitcs arcam fcciJcn.s Dci,
t f Ad on.in-m,vt ih ou\n:biu viikti ^.oMirt.

& depofueriintarcam Dei . Et afccndit Abia-

,
thar
,
doncc cxplctu.s eflet omnis populus
^
qu\
f cgrcfibs fucrat dc ciuitare . Ec dixit rcx
b
fld Sadoc : Rcporta .irc.im Dci in vrbcm . Si
^
inuencro graiiam in ocuhs domini, rcducct
me, Cn' oltcndct mihicam
,
(S:tabcrnaculuni
fuum. Si autem dixcrit mihi, non placcs, r
prarlio furn, faciat quod bonum e/t coram
fc. Et dixit rex ad S.adoc laccrdotcm : 0
< T I>1 f t pr,^j.hrts ^u.nido Idllcct conrulio P,-.^ ('Ofwlo jnidiCTl at tutura .
vidc'ns rcucrlcrc in ciuit.^^tcm in pace
, &
Achima.is filiu.s tuus , &: If^Luhan fihus Abia-
thar, duo filii veftrifint vobifcum. Eccecgo
abfcond.ir in campcftiibus dckrii , doucc ve-
I 1 <^d a^un.
'. '
niac fcrmoavobistindica'nsmihi . Reporta-
ucrunt iiiitur Sadoc 6c Abiathar arcitm Dci
in Hierulalcm
, & manfcrunt ibi . porro
Dauid alccndcbat t cUuum pHuarum , lcan-
a
t Nc vitktetur C.exe.
dcns & flcns , ope*rto capitc & nudi.s pcdi-
businccdcns. Scd & omnis populu.s cjuicrat
cum cooperto capite afccndcb.uplora.s.Nun-
liatum ell autcm Dauid ,
c{i &: Achitopcl cIIlC
in coniurationecum Ablalon. Dixitcj: D;uiid:
c
Infatuaquarlodncconfilium Achitopel. cum- r
que afccdcrct Dauid fummitate motis in quo
^
pcdibus.-cius auccm lu^lus fo vcncrunt tiu;iiiM.-\ hoftium^v
irrupcmnc.uoknccsalam nic
4 Ambro-
^
Amhrorius.Specl.iailum
memor.\hilc. F.irncida hliu\
rc^ium pitruim violcmcrin
ii.ircr K : (.cdobat p- imo p.iccr
cius furori,& locum pr^li| dc-
clinab.u,vt vcl lic imp u$ a fu-
roicrvfipirccrcr.
*i Idcm . Patri.c fimhir
pulfus a lilio
,
fiigit bat ho
flcin, qucm opt^nurat hi-
rcdcm : mcrucb.nt vinccre,
nc pictatis difpcndio vmcc-
rcrur
.
C \t Infatusqusfi^damine ,&t
Thaulorctus. Fugicnsc*-
gnouic prcxiitioncm Achito
phclis. Scdconfcflimadfuu
confligitdominum, nt^n iii-
bcns v^t fcrirctur fulininc, fcd
vt inanc iV: v^num rcddcrc-
rur cius coniilium,& vt ofton
dcrct cum ftulcuni Sc infi*
p:entcm.
^ Chrylollomu!;. Hic Adii
tophcKipud tyrannum hunc
omnia potcr.it
,
rci quidcm
mihtaris valdc pcricus , &
qui
in bcllo Imperatoris pairies
poccrat furtincrc.&:i,' \
DaiiidpUis timcbat,
/
r;mnum,tantumingcniov|fcb'
bdcX:pruJcncia.
? Chrvfoflomus.FuiTiehaC
D.iu!d,non vtquitin' !
N^qiii filium ciucrct <>,i,,uc-
re . Erenim paiccb.it ranqua
filio: fcd qui cum co cranc,ti5
pcp-TcAjiic tanquam infur-
rcoV.iri .
':
Idem.Fl;'b.it autcm. Cir
lcptus Jiiin tcntacion:hu.s, <
cu-ulortorrctibus m.ilorucjl^
cnci fpirarunt,in mcam d,ir
ii a cc dimoucrc: fcdjlmdj
fupra
NICOEAVS DE LVRA.
I
Venit auccm & Sad.&c. Hic ctmfetfMmttr ofienditwr humiliji-
tio DMiii in rmifjtone xrctyCtuHS ptim^ defcribityr appertatio
,
cHm
diciur: Vcnit aucem. iJjM valeb^fe affwiarc Danid in
fugafa,
&Pro eo confmlm domirtMm tempore debitojdeof bditur,
% Etdcpofueruntarcam./i'''f'^<i "*'/>*'<
ad confnlcn-
itmdmantmjid uem hcum Daiuddrberetdeclinjrc.
j
Ecafccndit Abiarhar. fcilicct ad co^hUndHm domhiHm fe j{t-
fUcaHit>qHia erat tunc facerdos princip.tlis^ed tu xnon babmt refpo
fum.fer yuorf cojpioirif Z)jjwJ DrwmMhucHoaeffe pUcalnm fJigj ip
fim^nptcr ^modfocktate rc* repntauit fe indr^um
, fSr ideo eam
htmVter remifit aitahrtmactilum >*defiterat affumpta, ditcHs,
4
Siinucncrogratiainincxrulisdominijroducetme. Etpa-
tet littrj
,
5
Siauwmdixerit. fcilicetfiAinfkgam,cxilium;mortem^>tim-
fUaticr dimiutm btnTpUcitmm,
t Ex dixit rex ad Sadoc. Hic confe^fHenter ponitur ordinatio con^
fmluria, qmia licet Damii non dcfperaret de Dei mifericordia cdfiijue-
da\
dj:nol't tmenonr
" ' '^trratfierivijbum--
"''
enerrmoordiitjuirii : renuntijndo.S-ih
ftfioeiHs d'irtpjndo,ihr. Cumquc atccndorec D.iuid, Tmnnmm
tem fecit per hocrmod dmos fjeerdotes remittens cum arca ordimmt
,
qmod dmofii-i eotuni rficnt nuvtii adreportandumfibiilUid qiMi mH
tetur de domo ^bfalom .& ejfct e.vpediens ftbi illmdfcireJEt pjtet Itte
ravfqurib.t
7 Infatua qu^fo domi'ic confilium Achi. Erjt enim ifte mmis
nflutHs.,vroptcr o.ioderjt wa^ii t:t>iendHS,
8 Cumquealcenderer. J/ic '/^7 fn*<T ^""'w ordiaatio Da-
uidde confilio^bfMom d:ffip.xndo.rcm\ttt>ido Chtifbi ad bocytfmietii
erat valde fjplens cr
rli^ue'is,>: pjtebit ifr,i \j
.cjp.p):tm:tritnrtJ
men hic iocHs in nuo ChnftioccHrrit ipfi
DjiiidjCum difitur, Ciim-
que afcenderct Da. /7jcp.' ofmjrum.
9 InquoadorataruscratD,-minum. Dr/t):^
'"
-
"
'n'
turcljrhjbemjciilum,inq<iof(rujbjlurarcjin} .
. op-
pofito.i^ ideo quando D.mid i^eniebat ad locmm illmm ,foliti4S erat
j-
dorare dominum
,
ficut homincs a /o'y
^
vUifites tccitfiam
jlumus
fanffifoUnt eam dcprccjri:& iltnc ibi Dauid doihinum jdoramt .
J< Eccc
MORALITER.
campeflria dcfcru nudis pcdibus &; opcrco capitcfignifica-
Uir
curpatientia boni prxlati vel principis inpcrfccutionibus
coiiftituci.
^Ecct
^Op 11. Rc^um.
ij fuprapctramfidci,noncado,rcdprociinib(),vcdica Domine^
|\
ijutd miltiplicati funt cjuitribuLint tnci Qui cx nic jiCnitllS cft.co
tra inc cH:icd tii cs pro mc. Mca mkcG vifccrii bcjlfi gn iiiic
iiK us popiiius. PolJ Abfildnc mcus cocra mc armacur cxcr-
citusOucs mcfj-Jupi tadi \\:.nv.6c lconcs,agni:&:cancs rabic
pcrc!ci,agnclli: ii taiiri cornu
Cap. XV.
6iO
rnndi nb his calamitacib*. radc adfilinm mei'm,&c.l]\cpmiic, D
ncc v!la abiciti animi codcjcioncm rufci-pT.nccqoid ''i^^tn-
uum d!xic,vt pocc: Qnid fi f iicro (lcprehcfusjCallidus A |ji-
tophcl hoc fortallc dcprchcdct, 2C ccincrc trulhaq; iKic pc-
ribo.Horu nil rcputas,fc in caH u lyr.tnni proripuit: vniucr-
f.c rci cur.i in Dcum conicdLj.
pctcrcs, nrictcs. Non propccr
nicij-fiim afliciorcndicia, fcd
illoiumdolcocxitiiim .
a Coufai . Ainicus Dauid .
Chiifii iiircrprctacur fcftinas,
qui Hicrufjlc rcucrtcnscon-
lilium AthitophcldifTipauic,
fi^nificat difcipuloi Domini
cx ludi-is ccculcos Nicodc-
inQm,lof(ph,& (imilcs.
^ Thcodorcf. Ht bono-
rum, ii. malorum cxnminan-
dus cft fcopus, & inflitutum.
H'C quidcm fuit fimulatio,
no proptcr lucrum pccuni^,
iicquc ad damnum alicnum
,
lcd proprcr vitani prophcta:
,
&
pi) rcgis.
Jfi Chrvfof!. Chufivirpro-
bus,&:Dauidamicus,fuam in
coamicitiam pcrpctuo con-
ieruauit in hac mutationc cc-
porum : dirupic amiciciam, a-
fpcrlicfccincre,Hcuicaccrbc,&: mifcrabihccr. Non cnim.
cracsmicusccmporis,nc(^occncix, fcd vircucis, & idcoli-
cct Dauid rcii,nocxucuscflcc,non mucauicamiclcia.Dicic ci
Dauid Sunt hxcquidcm fynceri amici:fcd nil nos iuuahut.
Aliquidcxcogiunducff, vtinucnianiusrationcmnoslibc-
randi
adorarurus crat Dominum , cccc occurrit ci
()
* a Chufai Arachites lciffaveftc,
& terra tplcn
capitc.Et dixitci Dauid:Si vcncris mccum,cris
i muxri'.
mihi oncri . Si autcni jn ciuiratcm rcucrtari.s,&
*
dixcris Abfalom (cruus tuus fum rex, patere r
inc viucrc : ficut fui fcruus patris tui, fic cro fcr-
uus tuus; diffipabis
'
coHfiHum Achitophel.
<
Habcsaurf^m tecum Sadoc, & Abiatharficcr-
dotes ,
&:omne vcrbum quodcunque audieris
de domo rcgis,indicabis Sadoc,& Abiathar fa-
ccrdotibuK.Sunt cnim cum eis duo fihj corum,
Achimaas filius Sadoc,& lonathan filius Abia-
thar, &mittctis pcreosadmeomneverbum
quod audieritis. Venicnte crgo Chufai amico
Dauid in ciuitatcm , Abfalom quoquc ingref-
fuscftHicrufalcmj&Achitophelcumeo.
Hinc primu difcc,nccontur-
bcrts iii rchus a(fucriis , cfi vi-
^
dcascti.'iiuitis,idcucmro.Nc
Lua"
"**"*
proccniporcfcd no-
ris lc-gcs amiciti.i: , Tcrcium,
vcctiitm pcriculu nudcas adi-
rc pro virturc . Qwartum , vt
cciam jn rcbusdiioijs
,
&L .if-
p
fii^liisbona fpc iis pr.rdicus,
,'^^^^^
J)ci auxilium cxpc-<fbns , &:c.
Chufi vcrafquc parccs dijudi-
cab.ir, S^ iUasquidcm inucnic
mipoccnccs, 6c inualidas, has
vcro (Dauidis) firmas,& po*
tcnccs. IIlc cnim (Abfalom)
iniufic facicbac,hic vcro cuni
luf to f^ipfum fi ru.ibat . Cum
crgo ftarcc non vbi n)ulcitu-
do hominum, fcd vbi crac vif
tucis pcetidium , opcm Dci
ad fc accraxic, N.)squoquc,5
li imbccijli
NICOLAVS DE LYRA.
t Ecccoccurric ci. i>uiaeratdcCiuit*te^rach .
a Scifia vcftc. In fi^nummagnittrifl tia.
? Si vcncrismccum. Qjiianoneratyif bellator.
.1 Sianccminciuicaccm. QH^afinoncmamdeme.
> Et di xcris . yidettrr tp Dautd hic peccautrit, induc^ ndn eum ad
. .cntiedum. DiceHdum,ff,licet nonfic aliqita neceffitas excufandi Da-
uidy& Chufoi de aliquo mendacio ojficiojo,cii ipfe Dautdpdtufecerit
tunc.
a qu.)rum parcc
ft.itius, illorum partcstuca-
mur: licct fint potcntcs qui faciunc iniuriam, focict.itcm ii-
lt)rum fugiamus . Vicium cnim,&: fi fccum h.ibcac vniticr-
fum orbcmccrrarum, cftomnium maximc imbccillum.
Virciisauccm,& fifolafic,Cii onmiumpotcntiffima. Habcc
cnim Dcum fcciunltaccm,ficc.
^CAP.
tunc^vt patelfit cap.fequenti, potefl tamen dici^non erat ibimetiii"
clum.llle enim feruit aicni^qui a^it,& agere imidit ad bonum ipfiui
bonuMauteerat^bfjlom^^pafMointcntopeffimofruHrareturf^pa-
tri traderttur,maximh quin nolebai eum inter/iccre, frd magit confer-
nart ad fui cnrrelltonrm , ft patct ex htt qux. habentur inf^ra i S. cap
6 Difiip-^bis. ldefi,diffpnepoterupertt<amftpieniiam,&elo'
(ftieniiam,ftcHt apparnii per efft:liur,vt habetur infra iJJ^ap.
CM-
ra patent in litera.
: CAP.
A D D I T I O.
Incap. i^.vbidiciturinpoftil. Jfliautem quadraginta anni
farie cotnputantur.
I.icct
DauidfuifJcccaufaoccafionahsoccifionis faccrdo
tu,iotamccuJpabiiitcrciattribucducf}.triq^afacrafcriptu-
raiu'jiniponit ci hm6iciilpa;tu guia no dcbcbat pfumcrc in
Saiilcccf.intamalitia,
vcintcrficcrctfaccrdotcs p^ hofpj-
laliratc Dauid tj. crat gcncr rcgis,&: nodu pubhcc ab co cic-
ctus,ncq;
damn;itus:hcct in occulto Saul coccpillct raiKorc
dc co,quod laccbat Achunclcch, vt fup. i .Rcg. j i , Tii q.a
^-
ucrfitas ipfius iJocg nondu crat ipfi Dauid nota:(j3 nihil lc-
gif cotigiffcantciljud tacLtuinquo Dauidpotuiffttlwc pfu-
mcrc dc Docg:ncc ipfc Docg hoc rcudauit Sauli fp6tc,qua-
fi ingcrcs fc ad hoc:fcd poft inflatc in(4.fitionc ipfius Sauj,vt
patctfupra i.Rcg.ii. Ex(j.b. vf,(j,hocgcftiinuliatictc6ti-
iiuacionccu faclo Abimclcch.fcd ncc ronabilitcr hct rcfj c-
ckuad pctitionc populi dc rcgcniftitucdo,vt Ra.Sa.dicit, I (i
qa in hmoi pctitionclicct pcpulus p<-ccaflc-t,n6 cn Dauid,q.
p
Ciic crat innoccs: tu
^
liia mala q Samucl pdixcrat popu-
lo fc vttura vcrifimilitcr cx inftitutionc rcgis,non funt huic
cafui Abfalom f imili.1 : fed oia pcrtincbat ad m.'iiri rcgimcn
rc^is,qui ad tvrannidc fe inchnarct, quod nullo mododicc-
du cft dc Dauid, cuius rcgimcn pubhtu fuit a Dco approba-
tu.vtc.fcq.ig.
Vndct6putationorriquadracintaannorum
mcljiis vidctcrur inthcan a prima ynctionc^pflus Dauid in
rcgc,dcquafup.i,Rcg
i6. C^iarquidc vndioin ordinctpis
fujt poff pctitionc populi de infticutionc rcgis, &: antc occi-
fionc faccrdotu ptJicta . R6 aut hu;us c6tinuationis tahs cfi:
Na in prima pdicta vnciionc lcgitur: DtreSua eflfpi> itut Demi-
m in Dauidaate illa, &demctpi, qui quidc fpinius Diii cxptj

nKiirt6itcrdcfpiritufortitudinis,v^c6ftatiar,tj poft vndio-

nc vigucriit in Dsuid : vndc cx cunc inccpit Dauid in virtu-
tibusflorcrc,&:admagnoshonorcsafttc]crc,
ic cxindcc6-
tinuc
f uit in tCais ypfpcrc agcs,&: famotifsimui in o\b.:xit\b,
Virtuoijj,&:
la viaoriji bcU.tJs: adto vt nw lolu in iiracl,fcd
m
I
in c<^tcns nacionibus
p
gyru timcrcc, & ir\ magna rcucrccia
habcrcfcano dfis pcipuus , 6c ffrcnuus vir bcllacor, vc patcc
i.Reg. t ^.sTi 7.&: 1 8.& a.Rcg 5. &: in
$
plurimis alijs locis.
Cuius tf^ oppofitu vf ci contingt-rc in ^fctutione Abfalom,
in qua profixricas fua,& cclcbritas,ffu claritas fu^* famx fuic
multipliciccr dcnigrata.cii illc(iui dc frudu vccns fui cgrcf-
fus fuic,ca inucrccundc, &: audadkr illu i?fccucus cf^ vfq; ad
cicdionc pfonz fuae dc domo, &ciuicacc rcgia , ic dcturpa-
tioncconcubinarUjCV: hmoi.Ncc folii hoc,fcd ecp vnCi fim-
plite hoicm, f.fcmcl fuic in facic blafplKmatus,&: vcrbis,ac
fndisgrauiccr iniuriatus.vt patct infra i (J.cap.Mcrico igitur
facrahifloria
accipitcoputationc huius pfcciicionis Abfair
a ptima vn^ionc ipfius Dauid.Tuquia oppolita lu-^ta (c po-
fita magis cluccfcunt: ttim ad oftcndcndum,q, cclcbcrnm.i
profpcritasipfius D.auid viguitc(>tintic p<Tqu.idraginraan-
noi , du ipfb D.amd rcdc ambulatiii ci'! Dco. &: dcindc incc-
pitcicnigrari,
fcudcbilican pcrcalcinforcuniu, r^uod fibi
C(')-
tigic cx ordinarionc diuina propccr pcccicum comiflijm.li.-c
quo fiddcs pnc falubritcr crudiri. f^tcwnj, cnim ''criptafunt,
ad noflram
dodrinamfcripia fnnt, ad Rom.i 5.1. &: Vtin clliga-
mus,(T,
profpcritas ipfuis Dauid cum.ndciilmi ncclfitulinis
lublimatus
tuitcx fuo pcttato,tatilitcr vcrfa fiiit in profjin-
dum.iuxta illud: Eiecifli eos ci-m allcui-irentur. Quod totfl .-t irt
bonum
fpiritu.^.lc ipfius Datiid rcdundauit,vt ipfcdix/t fnfr.i
l6,cap.
forte videhit Deua ajfliclionera mcam,&c. vndc iuxta fca
tcntiam
Apofloli : Dil-^enttbtis Deum omnia cropnanturinbo'
mm : ad Rom.an, 8, c, Nam fccundum Dodorcs Dcus tan-
tumdatiuftisdc
bonis, &: malis tcipporalibus, qiiancum
dccctcorumfaItitifpintuali,proutinprimaquiEflio.vlt,arr.
vlt.intcfpondcndoadquarflioncm.
REPLICA.
In c. i j.vbi df dc^o.annis poff quos Al fal5
cotra
Daiiid patre fui'i fccrcxit,poftillator (Jicit,initii'i illoru
4t).annori'i a diucrfis varicccputari.Na B.Hicrony.coputac
cosaboccifioncfaccrdotiiin Nobc, Cu\ ncci Dau;dcam,&:
tcaiiont dcdir, &c. Burgcn. litct m ^log. f iu opcris valrftf
Tom.r.
fcpi
I
6a
Glorord.&Nicolai
de Lyra. 6:;
A
rcprchcdac
poftillatorcvqaaliqndiaafanaonim
prxcipuc
Sancb Tho.cx
nu"niscaulisdcclinauic,hicipfc
fincroncB.
HicroM.pdicJc : iilKicsc),
pdi^laoccifio facc.docQ no ficipli
D.uiid ciilpabiliccr
.irrribucdj.nec facra fcnpcura vc dicic,im
ponic ci hmci ciilpaScd
cccc Jiurgcn.no vcrcc ic opponcrc
rocudo ccxcuijio
mn (i igitV> fc opponac sa>:to Dodori. Dr
cnim i.llcs2,.2i.c.O'iq;
Abiaihar nccc laccrdbcu ipfiDauid
nuciancc.ltndic
Dr.uid, Schha in illa die
(p
cum ibi tft Dotx Idu-
tn >:u;fcu!<iujio
annuciatct
SauH^diudo: Epifnmr-us o'!m<i'/a't(t
patristui. lic JJ
Hicion.dicic,&:
aHiimit in glo(Iaordinari.t.i5
jl)icquadragcfimu.snnnusponit',vcmonHrccurdiuinav]cio-
rc
fufcicariYup
Dauid , co
q,
Achimckch faccrdoce Dci tc-
fcll*ir,4V ca:x ccdis caufa fuic.Ncc pocdici
q,
Dauid cx humi-
ijrare lic
mccicus.diccs:
E^ofum rcuu Hxc &: alia pcrpcndanc
11 Iiur<7,cn.dcliramcca
grandipcdijt . Illud aut qucd iiurgcn.
cu.nii fua coputacior.c
iubiugic no minus dcliramcmum vf
.
Copuc.ic.n.illos
quadmginta aiinos a prima vndior.c Dauid
vfq; ad
rcbcllionc filij iui Ahlalo , vc oppofica luxca fc pofita
ma^is
nioucant;vc puta quia Dauid ab illa vnitione ^o.annis
fuic^^m cocuuia
jifpcricacc,&: poft cepit icbcllio^dequa pfcns
U fcrmo. Sed dcopinione
B.Hicron.Rabi.Salomo.Burg.&a-
lioru circa hac copuracionc no facicndo vim.Ro coputatjo-
jiis Burgc.nihil vf valcrc Napriina uijdio Dauid ta^a fuic
^'
primo
primoannorcgniSau1,utuultB.Au5.i7.dcciuic.Doi,c.7.&:
D
ponitf didu eius in glofia i .llcg. r 5
.lii|? ucrbo: Troi.
.
.>
i nHs
neftsrcx.
Q^iadraginca
aiitcannisrcgn.iuiclicuttSi Dau!d,nc
dicic idc B. Aug.ibidc.D.mid auc
^p
tuc nullij lus in rcgno hi
buic,licct habcrcc iu$ ad rcgnu,ncc h.jbcbac exccurionc pro
tuc rcgic ptatis.ut dicir Burgc.iup. i llcg. 2S .c.&: ni uc patcc
cx dccuriu piimi l'bri RcgCi p cotum,uiuccc Saul,&: rcgn.ice
nuUa iucracipli Dauidiccuritas,ncq;
proljx;rit.is,icd ncquc
fuis, ncc aiifus f Liit q.fqu.i in rcgno Ilracl cu, aut fuos rccipc-
ic in domii iiia, nec quicqua hum.nnitatis cxhibcre. qa cxiil
coadlus cft ic trasfcrrc ad Achis rcgc ( icth,uc paccc i . Ilcgu
27.&: iS. A
prima igicur undione Dauid ufq; ad mmcc Saul
f luxeruc jjj.anni, q.bus fuic fub cotinua iuga,d><: tiibulacione.
Nili ^s illa
cribulacione ^lpcricacc diccrcuolucric, q..i in bo
nii fui. pari modo,&: rcbcllio
Ablalodiccndacnc.plperit.is,
qaiBbonu,fhumiIiacioneDauid,&:c6lequcnccrexaIcacio-
nc,uc cc dicicBurge. Vf igic" manitcnu dcliramencu diccrc,
Dauid fuifle i cocinua ^^lpcricaceance adcpcu rcgnu, qn fuic
fccudo undlus. Na calis modus loqucdi c(l oium fanitorum
Dodoru,q. diciic Dauid cpeaducrficacis m uircucib.crcuilic,
fed cemporc
proipericiciscurpiccr
peccalic , ficuc paccc pcr *
dccurfum fccundi libri,(5i cicc. Reliquaufqucad fincm Iibri
fccundi (Unc in djfticultacc uocali, 6i:c.
CAP.
Q^rtt.j X,
CAP. XVI.
{^idtra/.fijfct.
4 Ihcod.Non-
iiulli rcpichen
-
dunt Dauidcm,
quodaurcs prx-
bueric ,
ijs qua:
diCcbacSibas. Se
pedixi,qu6d^-
phcca non co-
gnofcebanc om-
fficuificca:
nia. Ificautcm,
C
& verbis vfus
ci\ probabilibus:
nam &: ipfc vc-
nit ad diuinumj
'
Dauidcm, quin-
/ ctiam
dona ci
fincBnunsfc obculic, (uam o-
ilciidens bcnc-
uolcnciam. Po-
flca aucem audi-
W
C A
P. XVI.
VmqucDaiiid tranfiflet paululu montis vcrti-
cem.apparuiteiSibapucrMiphibofethinoc-
curfum cu duobus afmisjqui
onerati erantdu-
centis panibus, &centu alligaturis vu? pafl?,&

^Ficospalatasapprllaceoquodpef
mallaspreiiicrcntuiinter
duas tabuns.oujs paris dicunt, a quibus palati vocintur.
gefiic.Eccumor
ta ciTcc famcs , Sc
Gabaonicxpecijf
'-
1
fcnc fepcem ex
cognacis Saulis,
non dcdit Mi-
phibofech ,
(ed
implcuic pa^Sta
coucncacumlo-
nathan
.
.jc Procop. For-
raffis animaduer
CitDauid caleali-
quam adolcfcea
tisimaginacione.
ccntu1ma(rispa!atar&,&vtrevini.i:tdixitrex
Sibas.Quid fibi volunth^c?
Refponditq; Siba
a fSunt.
,
b TSupcr coi filij rcgis
.
reo-i:Domine mi rex,aTini
domeftici regis vt ledeant,& panes
1 &
pa-
J
latxad vefcendum
pucris eius: vinum autem
vtbibatfiquisdefccc-
,,^,,3,,^^
ritin deferto. Etaitrex:
Vbieftfiliusdommitui?
Relponditquc Siba
^
&fub{fanciami-
Kegi : Remanfit in
Hicrufalem dicens : Hodie rcftituet mihi domus
"<^ns ammu ip-
Ifrael regnum patris mei Et att rex Sib^crTua fint omnia qux fuerunt
7
MiphiboIeth.Dixitq;
Siba:iOro
vtinueniamgratiam
coramteDo-
^
mmemi rex. tVcnit crgo rex Dauid vfquc Bahurim.Et ccce egrcdie-
,
^^^^^.^ ^j_^^ ^
nim iUu qui ad-
tis
hrqua- dixic Miphibofech , vcrifquc quidcm
dirtribuic uerfus dominum fuum mendacium dixcrac
.
quem punirc
poilbiTionem; iriius autem rurfus cadcm quam prius curam pocius debebac,ncquaquam
parcicipem cum co
^'^1^"^;^
iiusdciecic,nerc
gnu
Sed
gnumatieCiarcc. _
^"'^
cum bonus
^
circc cxcufationc
'"
NICOLAVS DE LYRA
C A P. XVI.
r^mqitc Dauid.HK cofcquetcr
ofidit'quaIicer Ab
falo paci c fuu fcdauic igrcdiedo ad cuis vxores.
Pr^mittCitur r.ilnc hic quatuor, quia primo Da
uid a Sibadccipitur.Sccundo a Scmci impcciC',
ibi: Venner.rcx. Tcrcio Chufai ab Abialom reci
^ii^\h\: ^hf.au. Quarro Abfalom ad vxoi e pfis iiigrc_dic,ibi:
Dix.aut.,Ahf.
Circa primu fcicdu.q? adulacorcs intcdctcs ma
gn.itcs dccipc cofidcrat tps, & locu, &: alia .ad hoc apca
.
Ec
tioc nocat^cii df: fK./.q.a la crac (acigaci cx icinerc, &: rrifticia.
X
.Apparuit, qu.ifi mulcum paracusad fuccurrendum regi
in cali neccfsicaic.Vnde fcquicur.
3
.AfmidomelUci. i.(i aliquis dc domo cua fucric ica fatiga-
tus,quod non pofsic inccdcrc,poccric fupcr afinum lcdcre.
4
Et
4
Et Talat ad vefcendum
pueris. PalflCX dici;ncur ficus c-om-
preifx incer tabulas
.
y
Fbi
eft.
Habebac.n.eius curam propccr lonatha: amicitia.!
6 J^nditq. Iftc Siba meticbaf^^ut patct ex his.cj hnr inf.ip.c?;
quia Miphibofcth dc fuga Dauid fuic ualdc cri tiis
,
iicuc ap-
parebic ibi.Cogicabacn.Siba qd Dauid
pp
i'.<piam fuam, &:
bon.i milicia fin.iliccr obcincrcc uictoria,&: lo fiudcbac hfdi
taccm dfii iii i impccrarc a Dau)d,q^ &: fadii e(i. Vii fubdic
.
7
rway;f.q(f
fuicmale,&:pcipicaccr,(^
iniu;iedi.--ium:cun>
g ifte Sibadixeracf^ilfum:cum quia daco
q,
vera dixilicc,cii
Miphibofcch dns fuus non erac condemnandus anceq; audi-
retur,vcl antcq; vcritas alio modo fufficiencer declararccur.
8 Vsnitergo. Hicconfcqucnccr Dauid a Scmei iinpcncuc
vcrbis
malcdiiftis,&:aliisiniuriis.EchocclTquoddiGicuj._^
9
{cccc..inirai5).cap.df
ij,cracdcdomoIofcph.
Diccdtt
^quod ;
M O R A L I T E R.
1 Cnmque. Hic duo lunc norcida.Primu cfl cauccla malicfo-
fa Sib.c dccradoris,qui coiifidcrans Dauid, &: fcruos eius in
angufiia pofitos, &tug3,&: famc farig.-.tos,obtulit pauca rc-
fpccliuc ,
vt per hoc mcndacitcr acquircrct h.crcdit.ucm
domiui ("ui dctrahcndofibi.Ltconfiniilitcrfaciuncincuriis
m-.ijnacotuin cupid ,&; auari.SecunUuai cli pciiculum po-
tcnuim
tcntum in vcrbis talium derraftorum : quia Dauid fanftut
cx vcrbis , &: dono liccc modico huius .iduLicoris , &:
decra-
doris in cantum fuit dcccptus, quod finc vcrborumeius
C-
xamin.uionc dcdicci hTredicacem
Domini,diccns.
7
Tua/iiit. Propccrquod principes,&: pr;claci tales
adulaco-
res,ik; dccra6i:orcsmultum dcbcnt abhorrere, &;ne
prsci-
pitantcr rcm conccdant alicnam diligcntcr pixcauerc.
9 Etiue. Pcr Semcin makdiccbat Dauid,6: cum
lapidibas
\ Sc tciw
6is
II.
Regum.
.iUt
)f a
Quidmih}. SolusAbiniidixer.it:
r.trfaw,^tfw.EtDauid
i/\
Abilajj&lloabrcfpondit: Q^idmihi.
Nunqiud vukisintcr-
ficerciftum,licutinterfccifiis Abncr?
b
Diaiittitr. Greg. C^ii vcrboium contumelijs prefTus vir-
tutem patienti? fcruare no poccfi,vel fufficitjfaau Dauid ad
jnemon.i reuocec , cjue cum
Cap.
XVI.
6i
4
5cmci conuitijs vrgeret,& ar
jn.iti proccrcs vlcilci conrcn
dercnt ait, Q^id mibi, &vohis
Jilii Saiuia:,6^c. Etpaulo poft.
Dimitiite eum, vt tnalt dicat iuxta
frtcceptnm DominiiOrc. Quibus
vcrbisindicat, quiapropcc-
cato Bcthf.ibee infurgcntem
cotra fc filium paterctur . Fu-
gicnsquc reduxit ad animum
malum quod fccit , &: contu-
,
mcliofa vcrba non tam cori-
uitia, quam adiucoria cflc cre
didit
,
quibus fepurgan fibi-
quenufereri poffc iudicauit.
Tunccnim illata conuitia be-
netolerami.is,cum indcferco
mctis ad mala perpetrata i e-
currimus. leuequippe vide-
bicur
,
quod iniuria percuti-
inur , dum confpicimus quz
pcenis meruimus : licquc fic
,
vtcontumelijs gratia niagis
,
quam ira debcatur , quorum
interucntu Dco iudicc poena
grauior dcclinatur
.
j Chryfofiom. Dum fu-
;i;crct magnus Dauid parrici-
cla: fiJij tyrannidcm
, Scmei
obuiam favlius,ccfpites, &: la-
pidcs in eum proiecit, &con
uiciatorijs vcrbis appetiuic.
Sed folita philofophia vtcns
diuinus Dauid.non folum cu
no vkus cQ
,
fed etiam vnum
cx ducibus prohibuit, diccns:
Siniie^(^c. Peccatumconjmif
fum rcuocauit in mcmoria
,
cofiderans quod propter
ipfummalcdiaisappeterctur,
&
puniretur, Sc rcgia expulfus,
fuga cogcretur faluti con-
lulere.
;; Idcm.
Quiaffliaionesferuncgrato,&pacientianimo,
iTonfolummulta
pcccatadelcnt,
fed &:non paruamapud
Deumfiduciam,&: loquendi libercacem obcinenc.
Thcod.
baturvirindedecognatione
domusSauI,
no-
jnine Semei,filius
Gera?proccdebat(j;
egredies,
&
maiediccbat,
mittebatque lapides
contra Da-
iiid,6f contra vniueribs feruos regis
Dauid.Ora-
nis aute populus,
&vniuerfi bellatorcs a dextro,
&a finilbo Jatere regis incedebat . Ita autem lo-
quebatur Semei cum
malediceretregirfHprede-
re,egrcdere,virfanguinum
, &virBdiaI,'reddi-
dictibi Dominus vniuerfum
fanguins domus
Saulj quoniam inuafifti fegnum pro eo,& dedit
Dominus regnum in manu Abialom filij tui,
&:ecce
premunttemahtua; quoniam vir fan-
guinum es. Dixit autem Abi.(ai filius Sarui^
re-
gi
5
Quaremaledicitcanis
hictmoriturusDo-
mino mco regi i Vadam
*
& amputabo caput
a
cius.Etaitrex5tQuidmihi,&vobiseftfi!ijSar-
a fln Heb.non habeturtDimittite vt inaledicat.lcd tantum maledicat
^
Thcod.Sunc.ndmiratione
djgna,& qux .nduerfus
Scmci
&:
Abifai did^ /unc a Dauidc. Dlnittite ruiu,6- c.
Eff if^c lorii
quidc Dc!,& virga.
N6 vidco loriim, kd vidco ctim qui mc
fiagro
ca:dit.Mcis
iniqint.icibus .ifi ribo
infirmitatcs.Kota-
go virga, ne cum irricem qiiunc ptrcutic. fiie cfl cx cocrna-
cione Saulis, habec vcrcrcin
D
QiTKft.sr.
in me m.iIcuoJcna.Ego
tcro,
&: mecnntumcli )s a(]Nrictcs
\
&:c;rdcm mihi moIicnccs,vc
carationcphiccm
Dei iram.
-1 Airibrolius
. Docuiciniu-
riariim, ^S/
pciiculorum tcm-
pora, tentationum
ccrtami-
na,cxamina
probationum cf-
ic. ifc idco non (inc diuino
ea irrogari foiere iudicid .
Excrcetur bonus achleta con
uicijs
, cxercctur
Jaboribus
,
&:periculis
, vt dignus fitcui
confcratur
corona iuffitije,
& cajt. O altitudo
pruden-
ti.T? oinfigne
paticntix o
dcuorand^
contumcli;E
gran
dcinucntura?
Moucris, in-
quic, Abifai
quodmihima-
ledicacexcrancus,
quem par-
ricidiopecic
filius ? Dominus.
d i xic ei
, &: ca:c. Nonaccufac
Dominum
quafi auAorem in
Apolog.r.pro
Duuid cap. 6.
t
De ebnCect.
did.i.cap.i.
l~4

-.T\-
'
"-'^...-.vu.w.,^uiai,Lu,,.,aicuii.at.
^^-'miiiiiiuquauauccoremm
ui?Dimittite eu,vt
maledicatjDominus
enim
4
iuria:,fcd
m.igislaudac,quod
a fPerniittcndo.
t
pra:cepit ei
, vt malediccrct
Dauid , &quis eft
.
TPocnitendo
a fQujt mfte omnia fccerit.
qui audeat dicere
,
quare fic fccerit ? t ait rex
Abifai,& vniuerfis feruis fuis;
t Ecce filius meus,
6
qui egrcffus eft de vtero
meo
,
qusrit animam
meam,
quantomagishic
filius lemini maledi-
...
a fPromerui enim.
b
cetmihi?Dimittitecum,vtmaIedicatiuxta
prx-
ceptum Domini
, fi forte refpiciat Dominus af-
fliclioncm
meara,
&reddat mihi Dominus bo-
paciacur nos mmora pcrpeci
,
vtmaiorum
peccatorum
vc-
niamadipifcamur.
b Dimiitice eiim,vt
mdedicat
,
-&
ct.
^ An.brofius.
Si
fcruus
conuicium
dicat, iu-
ftus tacet. Et fi infirmus con-
cumeliam
faciac
, iuffus ca-
ccc . Ec fi paupcr crimine-
tur, iuflus non refpondic.
Hxc func iufii, vc caccndo,
& ccdcndovincac.
Quide-
nim opus eff moucri , cum
li.if.Off.
c.f
.
tinfrazo.b,
F
audiuimus
conuicia >
Cur no
imitamur dicencem : Obmutui , &humiliatus
fum , <&fdui a bo-
nh^
Anhocdixiccantummodo,noneciamfecic.Namcuin
ei couiciarccur
Semei.cacebac:&: quamuis fcpcus armacis,no
rccorqucbacconuicm.non
vkionequxrebat,
ncc vindicare
volcntcm permifit.Non moucbatur cu
virappelJarcturfan-
gumis,qui crac conlcius propna:
rnanfuetudinis.
Mclior eft
^
icaquc
PraLjS.
NICOLAVS DE LYRA.
eiuod erat de domo lefeph ex parte patrts
,
fcilicet dc tribu Ephraim
,
fed ex parte matris erat de cognatione Saul, quia muliercs m hxredi-
tate non fuccedcntes poterant contrahere matrimonium cum wual-
te-fiws tribivs, prout di&umfait^t^meri
j 6.
1 grederc,cgredcre
vir fanguinum. Id
efl.effufor multifan-
guinis innoxv.
2 EtvirBcliaJ.
Jdcfl,abfq!{eiugodifciplin,&
legis diuinte.Ca-
tcrapaietJt
vfefue ibi:
3
C^id mihi. Exhoc patetquod loab ftmiliter Semsi occidere
yolebat,
C-fratiemfuum.Abif^i
adhocincitabat.
4
Dimiccite cum,vt malcdicac . la eim malediaio efj mihi
maieaa ad excrcitium
pattenti.
5 L)ominusenimprxccpicei,vcmalcdicerccDa.
Hic oc-
curr.t
pirpLxitoi
: quiafi Dominu4 prxccpit ei
,
non peccauit hocfa'
mndo
,ficutnec minif,jr iudicis de'prxcepto eiui makfaaorcm inter'
Jiciedo. Dauid autcm prccau. > at coram Dco,& di-^nus erat hacpana^
maiorr. vtpatet
exfupr^idiau 1 1 .cap.Sed
adhocfequitur.rp Damd
peccautt
miungendo Salomoni eius
interfsaionem:uthabcturinfra
3.
lib.i.cap.Cuius
contrarium
videturfcnpturainnucreihidem.Si
autcm
nd r
'^^"'''''f
^'^'"" maledicendo
Dauidt>eccauit,fequitur
inconuenicns,f
iu 1
^
Jf"*
/"*'^'Tfi-'^ eum pcccare,
&ftcfuit ca.fapeccatiper fc , &di-
xfcii.
Y"^
i><ou ifc
tupolfibile. Dicendf.m ad hn,^^ Dauid videns Stmeifo-
ium,&
mcrmem ita confianter,& intrepide fibi iniuri-aiem,&- mani-
fefie
fefic coram beUatoribns
multisfortifHmis, &audacifftmis, &ad vin-
dicandumregis initmam prompiiffimis
, perpendit tp ho non proue-
niebatab
ipfo Semei tantum,fcd a Deo fpi.itualitcr boc agente,
&boc
rocauit prceptum Dei.Et licet Semei in hoc peccauerit vultitate ini-
qua maledicensDatiid,non
tamenproptcr hot
Demfnit caufapecaiti,
inquantumpeccattm
efl.^d ctuusintelklumfcicndi4,quod
adpecca-
timplura
c6ciirrunt,f.potcntia quapeccatur qux eflliberum arOitriu^
&mo:us liberi arbitriiin
cnnfenfum, &ad impulfum potentiaruexe-
cutiuarum,& totum islud efi a Deo, qui
efl
ailor aturx,& operatio-
num eius. Efl etiam ibi deforwitM in aBu qux
efl qnidam difcaus ex
quo aiius habet rationem peccati,& huins Deus non ejl caufa^fed </e-
feBibilit.ts Itberi arbitrii, ftcut in claudicatimv quic/uid
cfl ibi ambu-
lationis,feH motionis,reduciturin virtutcm mcttuam,ftcutin
caufam-
illud autem quod
cfl ibi dcformitatis,
& defctlus , rediicitur in ca-ifatn
tibi cuiuitatis.
Etflc patct quod Deus non cfl caufa peccati, ticct fit
caufa libcri arbitrii,
&
motionis ipfius. Sic igiturpotcfl dici,<p confian.
tia
, & audacia qux fi4it in SemeiDaiiidimpefe/ido
, &entitns iilius
aBionis totumfuituDeo-.ytptr hoc Dauidpumretur.
Seddrformita-s,
feu defeaus,f. qubd iiiiqua voluntate hoc feccrit,
hocnun reUuciturin
Dcum,ficui in caufam,fcd in liberi arbitrii defctlibiiitatmi.
6
Eccc filius, &:c. Hoc diciturpro
tanto,qiiiafemen
viriquodefl
principiumgenerationis
filii , ifl defuperfluo alimcnti
,
quod in vtero
digrritur:
& admembra generatiHA virtutis
defcrtur . Cmrapa-
tentcxdiais.
Abfalom
M O 11 A L I T E R.
t &tcrra
impctcbat,
fignificatur quicunquc
dans afHi-
itioncm
ftioncm iniuf^e: &ficuc Semei ex hoc finaliccr incurric mcr
tem corporalcm
,
(ic calis incurric morcem cuJpa; , &: finali-
ter nili pa'niccac,morcem gchcnnx.
Xom.2.
V a Ingrcdere
A
i\im
J,
i.de btr-
j- omiux
B
^
Viuatrcx,
^iuat re^.
loh s.
l.Cor.4.
Matih.J-
liic.tj.
R.ibbar.iis ,
Angelonnis.
c
fup,co.c.
b.
f
ipfi
DmMI,
Sc etiam ipfi
/Vbialom
.
^iy
Glocrcli.&
Nicolai
de Lyra.
6i6
itaqnc qiii ccrtcmnit
iniiiri.im,
quiim qni c?okr. Qnicnim
coprcmnir
,
qiuli lon !cutiat,iu
dclpicjt : 4111
aiitcm clolct,
3 Idcm. Sanaum
D.uiid in dilc^ioncinimicon.i
imp.nrcm
Paulo no
{m:k-,cdoccrcpoiiumus.
Qui pr.mo cu m.ilcdicc-
rctci
Scmcit.ucbar , &: Ini-
miiiab.-.tur:dcindccxpctc-bat
malcdici libi,
quia m.ilcdido
i.lo duiui.un
cxquircbac mi'
lcricordiam
. Tcrtiu ,
cti.i h-
pidanccm,^
lequcntcm illc-
llim rcliquic :
quincciam poft
vicloriam
pctcnti vcniam,li-
bcr.tcrignouit.
^ Idcm.
Boiuimcftconui-
Cium
conuicio
no rcfcrrc, nc
& nos
intcr
dctrahcccs
adnu-
mcrcmur.
Si nobisal]cj.d
obij
ci.;:ur , dum nos
purgarc vo-
ltimus,accrbamus;
dum vlci-
fci
cupimus^confitcnnir.
Ta-
ccbac
Dauid cum Scmci m.i-
lediccrct:Iob
ridcb.ic:Paulus
bcncd:Ccbi'C,
ficut ipfc ait:
MdUdHmi,&benedicimus.Ml
dier.icdiccntc
. Bencdicitema-
Laiccntes robis
,
&orate fro ca-
luniniantibws
yos. Quod vcrbo
dixit , cxcmplo
^jbauit ,
dum
in crucc
pofitus , dc
pcrfccu-.
toribus, &:
couiciantibus
aic
:
Tater i^ofce
illis, &c.
a
Semci aittem . Hic cft Na-
bath
patcrIerobo3m,fccuu-
dumHcbra:os,qui
filaislc-
mmidicitur,
bc in zelo do-
mus S.iul
malcdicic
Dauid
.
Nomcnvcro
auiciuslemmi
fuic.
IpfcScmcicxtribu
E-
phraimfilij
lofcph
cxtitit.vn
.dcdicitad
Dauid;
-pnraM ve-
jii hodiedc
omni iribn lofeph. lcd
Scmci
, vtfupcrius
lcgitur de
cognacionc
Saul
iuicSaul vc-
rodcBcniamin.
In EidraSc-
niei filius
Cis lcgicur
,
quia Sc
Cis , & r.cra vocabatur pa-
tcr eius fil:us Icmim ,
id el}
,
Bcniaminhiclcgitur,
fcddc
rribu lofcph
primus veniilc
dicitur ; quia in tribu lolcph
cft ,autdicidcbct,quod D.iuid amicumtuum dimififliji^: 1.)
cumcononirti?
c
Ii]itecuiijiliiitnqr;idajcrcdcbej>'ii4 . {i Cliryr.^fl". Parrici-
da:(uror nonminuitur, non frcii.uur. Ardcfcitin pciUs,
jn maiusacccnditur . Cupic fac nus conccpruin fcltinr.nccr
dclidcr.icfcclasdi-
Hr
numpromalecliclionehac*hociicrna.
Ambu-
labatitaqucDauid , & ibcij ciu,s per via.m cum
3
co.
Scmciautem
pertiugummontis cx latere
contra illum
gradicbatur,maleclicens,&
mictcns
Inpides aduerfus eum,tcrramque
fpargens. Vc-
,
niticaqucDauidrex,
&:vniuerrus
populus cum
co la{rus,& I refocillatirunt ibi. Abfalom autcm
^
&:tvniuerfus
populus cius ingrcffi funt lerufa-
lem:{cd & Achitophel cum eo . Cumautem
ve-
nidet Chufai Arachites amicus Dauid ad Abfi-
lom,locucuseftadcum: t Salucrex, falucrex.
a 1 1" Hcb.Mircticordia.q.d.miUuis mifcricordii
vidcrs : quia dimifiiti amicum tuum.
^
Ad
quem Abfalom : Haec eft, inquit
,
grana tua
^
ad amicum tuum . Quare non iuifti cum amico
tuo?
Refponditque
Chufai ad Ablalom:
Nequa- 5
nuam
,
quia lUius cro quem elcgitDominus ,
&c 4
omnishicpopulus.&vniucrfuslfraelj&cumeo
manebo.
Sed
vtSihocinfcram:cuiegoferuitu-
rus fum
?Nonne filio rcgis? Sicut parui patri tuo,
^
jia parebo ^ tibi . Dixit autem Abfalom ad A-
s
crcdcntcs polP^ pacrcmcum
""
r
*
,
, . -,,. ., j I filio quoquo tcmpore con-
^
chitophel:
tlnueconlilmm
quidagcredebea-
d mus.
taitAchitophcladAbfalom:Ingredere t
ad concubinas patris tui
,
quas dimifit ad
cufto-
diendamdomum,vtcumaudieritomnis
Ifrael, 6
quod fcedaucris patrem tuum , t
roborentur te-
cummanuseorum.
tTctcnderunt
igitur Abfa-
lcm tabernaculumin
folario.Ingreflusque
eft ad
concubinas patris fui coram vniuerb
Ifrael.
e
Confilium aute Achitophel quod dabat
in die-
^
busillis,quafifiquisconfulerej,tDeum.
Sic crat
omnc confilium Achitophcl , & ] cum elfet cum
Dauid,& cum cflct cum Abfalom .
ad
iiiiplcre, clcUJcr.ic lcclas
Ipolicum mfi.uiiVi.nc pcrpc-
tiarc. Propcraiici .^d ncfas
turda funtcund.1, fciiinand
adt.icinusvidcntiir rcmora- .(.,
ri d.ipolica. Cupic pirrii!-
<Jiumantc complcrc, quain
gcrat: tcftinac patrc.mccin-

tcrcipcrc quam occidac. Si- >
tic fanguincm pacris , crao-
rcmappctitgciiitori.s,&:c.
f;
d lni<edcre. Concubin.is D.i-
A
uid Abfalom polluit . lud.ii-
^^
cani plebcm Scribicqut^quc,
& Pharila-i iupcrfticionibus
corrumpunc, ficquc a vcro
Dauid alienam faciunc
.
4: lofcpli. Achicophcl fu >
I-i'
lic Abialoni, vc ad concubi-
|J
nas pacri.sacccdcrec, cxhoc
*^
cnim populum fcicurum crc-
dicurumq,- diccbac,quiacirai
pacrem nulla ei iam rcconci-
liacio fupercllcc: ob hoc cum
jnulca fiducia aducrfus cum
omnis mulcicudo pugnarcc:
haitcnus auccm apcrtas ini-
micicias cos habcrc mccuerc,
crcdcnccs pofPi pacrcmcum
filio quoquo ccmpore con-
cordari.
c ^yichitofhel. Incerprctatur I^
ruina fratris . ludas deruina
'
Chrilfi agens , confilium dc
j
tiit lud.Tis aducrfus Chriftu
,
vtcrquc fulpcndio intcrijt. ^ ,.
?: Procop. Qjjomodo Da- r
uid hoc confiliano vfus cft ?

Ccrtum cli Achitophclcm fe
*
rebus prxfcncibus accommo
daffe, &:pro vtriufqueiiige-
nio, &inoribusconiiliade-
diffc: crga bonum mnlitiam trti
cclans, crga prauum aucem
offendcns . Felf inabacautcm
ad toUendum Dauidem, me-
habitauit.
b
Mqfiert^^bfalom.
* Hicrony.In Hcbf^olcgitur , H^c
efimifcricordtatua
ad amicurn tumn ? C^od non attirmando,
fcdnc<^andopronunciadumcft. Ecclt fcnfus; Milcricordia

efi.
tuens nc natura vcrumque
conciliarec, & ipfe prodicionis pcrnas darcc. Nihilomi-
nus poenam nonetfugic, fcdcumfiiiummpatrcmarmaf-.
fct , iibiipli manus acculic
.
^ '
^CAP.
NICOLAVS
DE LYRA.
1
Abfalom auccm , &c. Hic confetjHcnter Chufai ab .Ahfalom
recipitur . Et patct litcra vffne
ibi
.
z Hxc cfl, inquic ,
gracia ad amicum cuum .
Scilicet ad Da-
uidjeiu.ift dicat, non oftcnd/fii te ci effcfidelem. hoc antem dicebat ^b-
f.xlom^vt
cxplorarst mentem ipftH' Chufai.
3
l^clpondicquc
ChufaiJdAbfalom:Nequaquam. Scili'
cet dcbiii irc cum Dauid.
4
Quia il.&c. qucm clc.Dom. In hoc mentitns eH Chufai,qu'!a
..dbfaim
if.on erat a Deo ehclus^fcd di.xii lyoc Chujai^vt .Abfalom eum
reciperet citittSyncc oporteteHm excxfari dc mendacio officiofo.
5
Dixicauccm Abia.ad Achico. Hicvltimo.Abfalomadv.xo'
respatrisfui
in^r^diturde confilio .Aclntophel.Cuius ca:;fifnbditnr:
fi Vt cumaudicric omnis Ifracl,&.c..PtT/>t4tj-a* cnim .Achi-
tuphcl
M O R A L I T E R.
f
Jn->redere. Pcr Abfilom qui cognofccndo concubina.s
p.uris fui nianifcflc ipfumtvcd.auic , Yignificatur quicunquc
jubdicus rcbcilis uio fuperiori , cuius tamam tf udcc dcni-
R:aic PvJ: lulpviU uiulictuiu coafortia,- vc aiu mendacia
,
qUvC
tophelijubdmultierantcum^bfalom
vacillmtes , eb qtibdtimchant
tjcpatcreius, &fiiius
reconciUarentnr , cr fic fierent odiofi vtriijn:,
eo qubd fuijfentUbfilominmnlo , ex quo timtbint poflta ^(rauittr
pimiri , & idcoat remoHcndnm hunc limorem
., c!r
vacdlationcm
^4chitophcl coiifidnil .Abfahm,
vtpatentcrf<darccp.-itrctn fiium cius
vxores cognofcendocarnaliter : vt per tale vitupeiium ipfi
Duuidti.
l.vum credcrctur a populo
diitamrcconciiiationcm non pofjl- ficri
,
&/ic firmirer ^arcnt cum ^lbfalom.

liiud autem c.vifiUinn lica
fiterit ad malumfincm ordinattm.Jtamen erat valde accoiu-nodum, ad
fincm
intentumjdeofubdinfr:
7
Coniilium. ifiaftmiitudo nan tenetin ornnibi4S,quia confiliam
Dci non potejl ad nulum ordinarijed tcnct quanium ad hoc qubdco*^
fiium Dci Cil accommodum .tdfinem inteutum. Dicuni autem ali({m
quod .Achitophd dcdit hoc conjilium, eo quod iieihfubce neptcmjuaiit
Dauid polLuerat pcr adultcrium.
CAP.
qu.T inappcllacionibus contra fupcriorcs bonos
folcncpo-
ni. Pcr Achitophcl autcm qui dcdicAbfalom hoc
confl-
lium, lignificatur aduocacus quiciufam
promoucc
caliccr
appcllanris, & ficucAchicophel Ibfpcndicfcipfum ,
ficcalis
aduocatus fibi proturac mfcrni patibulum
.
B
II. Regum.
Cap. XVII.
6,8
c A p. xvir.
Ixh igiiur .Achitophd.
>f
Chryfoftomus.Propofito de bcllo confilfo, cu
aliinliadicerent,an ftatim inuadcre , an parum
difFerre oporteret, Achitophel qui conlilio plu-
uale-
C AP.
/
b S
s c
rinium
bac&indi-
ccnda fcnten
tia
prudcs e-
rar,dixit.Af-
fliiliim
nunc
&
perturba-
tiim
patrem
tiium
inuada
nujs. Nam fi
ei
refpirandi
nullum tem-
pus dederi-
nius.itaeum
demcdio tol
lemus.Impa-
ratum aggre-
diamur,ctres
citra labore
a nobis tran-
ligctur.
b
Cumque fu-
gerit omnis pO'
plllHS,&C.
^Hier.Siciit
reuerti folent
qamiflbinp-
lio rcge reuer
tiitunficvni-
ucrfus popu-
lus Ifracl re-
uertetad te.
C Focate^ &
Chufai ^rach.
&CM.
-5 Chryf. Ty-
rannus tacit Chufai confilii participcm , quod non crat hu-
nianxroni confcntaneum,vteum qui reccnter vcneratta-
co honore afticeret,&: fidc dignu exifiimarct. Scd qti Dcus
cft dudotjCt
q
funt difficilia.cuadut faciha.Quid vero Chu
firNunquam crrauit Achitophcl.nolli uiri prudcnriam.No
tcprchcndjtflatimeiusfententiam, fed cum laude . lium
enim
enim admirarus quod opportunum antca confilium dedif-
D
fct,ita prxfentem vituperatfentcnciam . Miror quod nunc
erraucrit,non.n.niihi vidctur clTc utilc confilium Tu
nofli
patrem ttmm,<^ c. Hxcautcm diccbat, uolcns Dauidi dare tc-
puSjVt fc parum recrearct,ac refpiraret,&: cogerer evcrcitu.
d Etforajjim.
XVII.
Ixitigimr Achitophelad Ahralom.Eligam mihiduo
dccim miliavirorum, &conrurgensperfcquarDa-
uid hac nodle, &irruens fupereum fquippe qui
a Prx timore
.
lafruseft, & folutismanibusj t percutiam eum.
A facie no^ra.
Cumq'ue fugerit omnis populus qui cum eo eft,
a Proptet f igain focioniin.
percutiam regemt defolatum, &: reducam vniuer-
r
4
6
liti concorditer. b Vnde Expcdit vt vnus morintur homo pro populo.
Vnumenimvi-
In HcbrsEo
,
Hlero:
Fortiffmiis ipfe
CH'1'.secorqua-
fi
[co.oa.fl.{ii'
baudis no for
riflTimus iftc
Dauid intelli
ften-ebo;
gicur. Vnde.
Scitenim.
Allego.Inlib.
Ifid SeCUndQ i.Reg.cap.j,
allcgoriacon
fol"'"
fidcrari opor
tetquod Ab-
^^jj
falom parrici
9
lo
t
11
>3
fum populum ,
*
quomodo t vnus homo reucrci lolec
rum tu quasris
, & omnispopuluseritinpace. Placuitque fcrmo eius s dap.itremin-
Abfalom, &cun6tismaioribusnatuIfraeI. Ait autem Abfalom. Vo-
'
cate, & Chufai Arachiten , &audiamusquidetiam ipfedicat. Cum-
que veniffetChufai ad Abfalom, ait Abfilom ad cum . Huiufcemo-
di fermoncm locutus eft Achitophel: facere debemus , an non ?
Quoddas confilium ? Et dixit Chufai ad Abfaiom . Non eit bonurn
confilium quod dedit Achitophel hac vice. Er rurfum intulit Chulai.
Tu nofti patrem tuum , & viros qui cum eo llint , efle f rtiflimos
, &
amaroanimo, veluti fivrfaraptiscatulisin faicu fcuiat . Scd & pater
tuus vir bellator elt , nectmorabiturcumpopulo. Forfitan nunclati-
a Sii'.e paruus,fiucm3^nus.
tatin foueis , aut in vnoquovolueritloco . Etciimcecidcritvnus qui-
a In nouitate regni tui
.
b IdelV, auditum habuerit.
Hbetinprincipid, audiet quicunqueaudierit, &dicct: Fada eftplaga
d in
populo, qui fcquebatur Ablalom : Et fortifTimus quifque cuius
eius, populus
Iud.n'cus, qui tradiditeum.Abdilomautcmpatris paxm-
tcrprccatur. Quodin hifloriamirum vidctur.quomodo
fcilicct pax patris intelligatur , vel dicatur qui patrem pcr-
fcquicur . Scd Abfalom Hierufalcm fignificac
,
qua? vifio
pacis dicitur , a cuius facic fugic Cluifius quandocam de-
fctujtj&adgentestranfijt. ^
^
.Ahfalont
fcquicur. Pri-
mo pater fu-
git de uido-
riafecuius,&:
intcritumpar
ricid.dcplo-
rabat, qucm
periturCi fcie-
bar.Scribitur
.n.fugillcDa
uidn faciefi-
lii. Etdepo-
pulo Hieruia
lcmdicitdo-
minus: Vilios
enutriiOyttcxal
taui, ipfi antem
fpreucrunt me.
Filius autem
Era.i.a
NICOEAVS DE LYR.A
CA P. XVII.
D'xit
igitur, Hic confe^uenter oflenditur qualiter.Ahfalom de
mortcpatris fni
traBamt. Et primo circa hoc confiiium tra-
liacnr.Secundo huiufmodi tra&atus ipft Dauid rcnunciatur,ibi. Ec
ait Chuhi.Circaprimumprxmittitur confilium ^chitophel.Secun
doipfm Chufai/bi.Aitautem
Ahfalom.Circa primum dicitur.
1 Dixit igitur. -polens abforbere Daiiid ex caufa prxdiRa.
2 Eligam mihi . Tot enim fidebantnr fufficere ad debellandum
Dauid,tr eius exercitum,qui erantfugitiui,& iiupefali de hoc quod
acciderat
.
3
Et confurgens per fe. ^ntequam poffit aliquod fortalitium
intrare,& ibidem populumfibi
fauentcm recolligere.
4 Et irruens lupcr cum.idesl cx itinerefatigatum.
Ec folutiS, idefl,deftitutis uiribus.
Percutiam eum.Tanquamfacilcm ad dehellandum.
Et rcducam vniucrfum.^rf obediendum tibi.
h.tomT\i'.idei\,eo interfeClo omnes obedient tibi pacifice.
9 Placuitque fermo cius. Tanquam valdh accommodus ad jf
Tiem intentumjicet malum.
10 Ait autcm Abfalom.H/c confcquenter ponitur confilium ip
ftus Chufai.Etprimo diffipat .Achitophel conftlium.Secundo dat fnU
ibi. Sed hoc mihi retlum uidctur cfle conlilium. Circa pri-
rttum dicitfic.
Non
5
6
7
8
II Nonefl'. q.d.licet fitfapienshnmo, &confiietits dare bona
coi'ftlia,tarnm defecii ifia vice.Hoc autem dixit Chufai.ne videretur
cont>a .Achitiphdinuidiamoittri
, & ideo licit de fapicntia eum
commendaucritgcneraliter,non tamen in hocfaio,fccundum illud
,
fl^andoque bonus dotmitat Homerus. B^ativnem antem huitts defe-
Bus oftendit ex tribus rationihus.Trima accipitur exfortitudine Da-
uid,& voltmtatefe vindicandi.,ii:rfimilitcr aliorum qui cum eo erant
^uod notatur,cum dicitur.
12, Tu nodi.q. d.pei iculofiim cft inuadcrc cum,&maxime modo\
ijuia ex amaritudine animiponet totum pro toto adfe vindicandum.
Secunda ratio accipitur ex prudentia bellica
,
qu erat in Dauid ex
tnuliis experimentis,hoc notatiir cum dicitur.
13 Sed &pater. Modus enim efl ducum exercitus,qui timent irim
ttadere perfonaliter
,
quod dc noiie quicfcentibus aliis
fe
cum paiicis
foknt abfentare^maxime quado timet afuis tradi. quia diccbat Chu-
fai ipfum Dauid de hocprobabditer timcre,vt tradentes eum haberct
gratiam .Abfalom.q.d.Chnfai fcfaciet pater tuus.Et ideo ft pcrcutia
tur totus eiuspopiilus,non habebis intentum,quia non morabilur ciim
eis in caiiris
,fed aUbi,vtpottrit ad cum poUed populus aggrcgari.
Tertia ratio accipitur exparte virorum .Abfalom, qtiia commitniter
in talibus inu.iftonibus cadunt aliqui de inuadentibus, &exfcfluca.
fit
trahs,quia ex modica pcuffioncfit ntmor magnx. occifionis
, 0-fic
expauefcunt infequentes,& difioUiunt,&fugiunt.Et h<xc ratio nota-
tur,cum dicitnr . Et cum cccidcrit unus quilibet in princi-
pio, &:G|:tera.
I Sed
MORALITER.
t
JPf dixit. Pcr Chufaiqui intcrprctatur filcntium,vclarc.T
num,iignificari poc quihbet homo dcuotus qui in abfcon-
dito
ditooratDeum,&taIisperorationis fua:meritum freque
ter difiipat confiluim malignorum
,
quod ordinacum fuc-
rat ad dcftruilionem bonorumt
Tom.2, V 5
lonathan
6\<^
Glorordi.&
Nicolai dc Lyra. 610
A
Mar.,i4.c.
Ibidem c.
RsbbaDUi.
PfJ.io.
B
ProM.ty.d,
Ibid.ll.a,
Rabbanns
.
Hler.ij.d.
Pfilnv.i>T.
a ^lfJm. Alii Abfalom ludam traditorem accipiiint,quc
Chriftus pcrtulic tanquam cius cogitntiones i5noraucrK,&
conuiuium participauic ci, in quocorporis , sH fanguinis fi-
guram difcipulis commend.iuit. In ipfa vcro tr.iditionc ab
ipfo ofculum .acccpit. idco Abfalom pax p.icis dicicur
,
quia
pactm patcr habuit.quam
ilJcnonh;!buir.
b .AchitopheU Qui reccdes
a D.u)id .nd Ablalom mi-
grauic,ha:rcticos lii;nificac
qui rclinquiHir vcricatcm
,
& ftquuntur errorcm In-
cerprttatur Achitophel
,
firater mcus cadcns . Silo-
niccsvcro tranlinigracus
,
concra quos dicicur . In
douiino confiiio^ qmmoio dici-
tis anims mc,&c. Ec mcri-
totalcslaqucodiaboli ma
litixfuajvitam finiunt,qui
alicnam prauis perfualio-
nibus corrumpunc, ficuc
Achitophel in propriado-
rno fufpendio interijt, qui
>n aliena vitic Dauid inli-
diacus eft . Qui enim fodit
foueam incidit in eam . Et in-
ftdiis ftiis capientur iniqui.
^
PROCOR, Scripcu-
ra docuit qucmadmodum
Deus feccric cum Chufi
.
Bonum aucem conlilium
appellat, quod tyrannidi
cxpcdicbac. Qn^apropcer
DauiddixicinPfalm. Ecce
farturit iniquitatem , concepit
dolorem , &
pepcrit iniquita-
tem . Lacum aperuit, & iaci'
detin foueam qnamfecit.
c Chifui. Arachitcs anti-
quusamicusDaiiid, figni-
ficac crcdenccs de gcnti-
bus
,
qui hcet cum Abfa-
lom aliquando fuiHe vifi
funt , tamen operibus eius
noncommunicantcs , ncc
prauis fuggeftionib. Achi-
tophel confenticntcSjCum
Pauid fidehtcr pcrmanfe-
runt . Interprecacur Chu-
fii,Aechiops, Arachices 16-
gicudo mea . vndc : ver-
concubinas Dauid adcuftodiendamdomum dimi(Iisf?u-
prandocorrupic , fignirtcic quodspoftaca Angclusquoidi
qui videncurregcrc, Sicuflodirc
p
ipiilum Dci , hxTccica
prauicaccfeducic. AdquascamenDauid v!cra nbn ingre-
dicur, fcdincuftodiapolkisaliinencapr.rbcc, quxni vi-
duicacc viucnces claufa; SMc
cor eft qiMfi leonisj paiiorc foluetur . Scit cnini
omnis populus Ifiael fortem efle patrem tuum,
& robullos omnes ,
c]ui cum eo iiint . Sed hoc
i
mihi redum vidctur cfle confihum . Congregc- x
a Duo tciinini ter.ac promiflion s.
tur ad te vniucrfus ifracl^ Dan vlquc Berfabqc
>
quafi arcna maris innumcrabilis , & tu eris ia^ 3
medioeorum, & irruemus fupcrcum, in quo-
cunquc loco inuentus fuerit, & fopericmuscum 4
ficut cadere folet ros fuper terram,& non rclmque-
mus de viris qui cum co funt nc vnu quidem . Quod
^
fivrbemaliquamfueritingrefllis, circundabitom-
6
nis Ifrael ciuitati illi funcs , & trahemus eam in tor-
a H peibole.
b Fiuu'us Upis
rentcm, vtnon repcriatur, nectcalculusquidem cx
3
ea. Dixitque AbfaIom,&omnesviriIfrael. Melius
7
b cft confilium Chufai Arachit? confilio Achitophel.
iDominiaatemtnutudifripatumcIl confilium A-
*
chitophel vtile , vt induceret Uominus fuper Ab-
falom malum , & videretur confilium Chufai bo-
c
numcoram Abfalom.EtaitChufaiSadoc& Abia-
^
thar Saccrdotibus. Hoc & hoc modo confilium
dedit Achitophel Abfalom, & fcnioribuslirael , &
ego talc,& talc dedi confilium. Nunc crgo mittitc
citd,&; nuntiatc Dauid, diccntcs. Ne moreris hac no 10
dein campellribusdeferti, fcd abfquc dilatione
tranfgredere,neforteabforbeaturrex,&omnispo
"
^
puIus,qiiicumeoeliIonathanautem&Achimaas n
a Qiiafi pannos lauatuia.
ftabantiuxtafontemPvOgeI.AbutancilIa,& nun- ^s
tiauit cis , & illi profcdi funt , vt referrcnt ad Rc-
gem Dauid nuntium . Ncnenim poterant videri h lumaqua. Vcrumdicen.
a Filius eiufdcm ancUlac.vt dicitui.
dopoCUlflcCpcrdcrC
,
qUOS
introirc ciuitatem . Vidit autem eos quidam pucr, mcnciendo fcruauit . Ta-
hum it.iquemcndacioruni
macula:,acharicaccex qua
proccdunc, dclencur: quia charitns operit multitudinc piorum.
RABA. Quod auccm lonathan qui incerprecacur co-
lumb^ donura,3i^ Achimaas fraccr ciusad explormidum fa-
duui
vfquead diem morcis fuc:
quia cun hxrecici a via vV
ricacis abcrranccs rcdirc fe
limulanc, nonfiuic digni
coh.ibitaC!one Chiiif i, fcd
claiili, &: fcparaci a con-
fortioeius dcbent .ilicna-
ri. IIlc tamen, qui Solem
M
facit oririfupcr bonos^ &ma-
los , & ptuit fuper injios
, &
iniufios, non renuitrahbus
paffum in hoc mundo pr^
bcre , vtconucrtancurbc-
nehciorum occafione.
d lomthan antem.
^ AMBilOSIVS.Inmen
dacijs otiiciolis no folum
iniufti,fed &c lufti fxpede-
labuntur. Ecpropccrhoc
Pfal.mihi dixilic vidccur,
Omnis homo mcndax.\^onv\c
mchus fuic obficcricibus
Acgypciorumpro mcnda
cio pucros Hcbra'orum re
feruare
,
quam vcra di-
cendo, coc homicidia per-
pecrare? Raabpro men-
dacio quo expioracores
lofuc a perfccucoribus li-
berauerac, cum coca co-
gnacioneamorcis pericu-
io liberaca , a Beaco Paulo
Apoftolo pro hoc fado
laudatur . Exploracores
mifli a Dauidc fugicnces
,
ingrcfli func domum cu-
iuidam viri , abfcondici
in puceo , poliro dcfup^r
.
openmenco . Perfccuco-
ribus requircncibus mu-
licr relpondic . Tranlic*
runc liacim guflaca paulu-
t:c .Aethiopspellem fuam. Et
alibi. xAethiopia prmeniet t
vcl fefiinet manus eiusdareDeo,
quiaGcncilispopulus poftquam fc m nigrcdinepcccaco-
rum exuic,nunqua a tcrgo dni reccffit,Ciuod
autc Abfalom
concubi-
fct.
NICOJ. AVS DE LYRA.
j Sed hoc mihi redum videtur. Hic confequentcr Cbufai dat
fuum confilium,di(ens.
a Congregctur ad tc vniuerfus Ifrael a Dan vfque Bcrfa-
bce, &cajtcra. idefi,intantamnltuudine
,
quodnuUus pojfit tibi
refifiere.
3
Et cu eris in mcdio corumjicut rexpotcntifIimus,& glorio-
fiffmus^&ftcattribneturtibivi&madeDauid,&non.Achitopbel,
'pd cuicunque alceri ad hoc miffo.
4
Ec opcriemus. idefl ,
in tanta multitudine quod non poterit
feprote^ere.
5
Quod fi vrbcm aliquam fucric ingreflTus , &: cxccra . te
fugiendo.
6 Circundabitomnislfraclciuicaci illi. Loquitur Metapho-
rice,& efi fenfws^ita defirucniws totam illam ciuitatcmmodnon erit
aliqua reftilentia.rndeun Hcbro habetnr . Circundaiiic omnis
Ifrad ciuicaci illi focictatcs/f/7;ccf armatorum adtvtumpopulum
deUruendum.
7
Dixitque Abfalom. itaquediffipatumfuitconftlitm^chito-
fhel.Cuius caufa fubditur.
8 Dominiautcm. quiaDominH^himiliationemDauid,&(ius
ptttientiam nfpcxtrat otulo mfcricordia , &^bfalom rcddcre vok-
but
batpcenamfux malitix. Totam autemprxdiBam concionem narrauit
Chufai, vt Datiid habcret tempus
fe rccolligcndi in aliquo fortalitio
,
&congregandi popultimfibi deuotum,& ordinandi eum adpugnan-
dtim contra ^bfalom.
9
Et ait Chufai Sadoc, &c. Hic confequenter tra6latiis confilij
prxdiffi rentintiatur
ipfi Dauid. Et primo dcfcribitur huiits confilii re-
nunciatio.Secundb
ipfm Achitophcldigna ptmitio, ibi. Porro A-
chitophel.
TertiopugncontraDauidpr.i:paratio,ibi.Dauida\l'
tcm. Sententia prim< partis patct ufque ibi.
10 Et nuntiatc Dauid. Hoc autcm dixit Chufai, timens ne in e-
ius abfeniia^chitophel fuaderet .Abfalom exccutionem fui confilii
ynde ubi translatio noflra babrt.
1
1
Nc tone.idesi,Dauid.In Hehneo habctur.Kc confulaturrc-
gi. fcilicet .Abfalom,qoodfaciat confiliiim .Achitophrl, &ficinHe-
nircinr Dau!d,& cius e.vcrcitus laffns, &fatigatus, &ficdefacili
poffet capi rationibuspr^diflis in confilio .yichitophd.
1 2 loniiihnn.Expe^iantcs extra ciuitatem rumores de domo ^b-
falom.
13 Abiitan.
^dhocenimfuitmiffa,rtmagislateretnegotiiMi
quia ib.7t qnafi ad lauaiidim patinos ibidem.
14 Non.n.poten-int vidcri introire ciuitatem . Widit
an-
tem eos quidam. Jam.nfcicbat
^'^bftlom qu^d erant coniun&i ipf
UMid^& ideo iufjiffet inicrfici.
*
Qui
6ii JI. Re^um Cap. XVJI.
611
i
'
fcripn
,
qui cre-
dL-nccs .id At>-
1'alom
tiigiunc,
cum n->,i!ignos
Ipiritus euadc-
reqiixiunc.Hi
d
ftancuixta ron-
ceniRoge],qut
nccrprctacur
jflisjueldeor-
liim , cum ki-
]Clum,&:dcfpc-
jftum
'\\\
mundo
appecunc pro-
pterc^lcrtis rc-
ani dcfideriii
.
)eclm.acindo-
,.,mum viri in
f.lBahurim
,
qui
> locus interpre-
. catur, eledlus,
vclviucns.cun
iolt^ccncia:ce
ira in me-
T.oriam redu-
a
:unt. Dcfcen-
duntinpuccum
qui erat m vc-
llibulocump^-
iircencise fc hu-
milicer fubii-
ciuncqua^cun-
tbs ncctffaria
cft antc finem
compundione larhrymarum , &per cin^igationcm
corpo-
ris omniadelidta abfconduncur, & homiries apcrfecucione
hofiis proredi libcrabunctir.
a Diuid auienn>enit'mca\iYa,& cs,!era.
*
lofcphus Duuidcranfienslordanem,venitincaftraopti- L.7. Antiqu.
ma, & muni- "P->-
tiffimam ciui-
x.ztcm, fufcepe
ftum
Abf.ilcm , <\: Dauid renunciandum dec rcci fugicntes
^bfiloin dc>. iin.iuerunr in donium cimifdani Bahurim qui
baUb;irpuceum in vcllibulo,& dcfccnderuncincum,<S^c.
non lint myflerio crcdendum cft . Signific.inc cnim h; duo
eos,cui per graciani f].iiitus fancli fuiic renaci,& in numero
Ijlffum
funt a-
& indic.iuit Abfalom. llli vero concito gradu ingrefli funt domum
cuiufdam viriin Bahurim, qui h.ibebat putcumin veflibulo luo, &
delcenderuntin eum. Tulitautem mulier,6.:expanditvelamenrupcr
a Hoid-um ficcaium pik tufum dtcorikaiuni, nde Ht cibus aj>ius cirenii dentibu5,hoc ei> prilana.
osputei^qualiliccansptifanas.&ficlatuitre.s. Cumc|uevenifrcntfer-
ui Abfalom in domum ad muliercm,dixerunt Vbi ell: Achimaas,&: lo-
nathan?Etrclponditeismulier.lran(iuerunt fcitinanterguftatapau-
1
lulum acjua? . At hi qui qucerebant , cum non repcriflent, rcucrfi funt
^
in Hierulalem. Cuniqueabi{lcnt,aicenderuntil!i de puteo, & pergen-
tesnuntiaueruntregi Dauid, atquedixcrunt. Surgite,
&tran{iteci-
tofluuium, quoniam huiulcemodideditconfiliumcontravos Achi-
tophel. SurrexicergoDauid, &omnispopulusquicum eo erat,
&
tranfierunt lordancm donec dilucefccret, antcquam denudaretur
verbum
, & ne vnusquidem refiduusfuit: qui non tranfiiset fluuium,
porro Achitophelvidcnsquod nonfuiflTet fadum confihum fuum
, 4
ftrauit afinum iuum , furrexitque &abiitin domum luam, &in ciuira-
^
a lofephus dicii hoc ipCum feciffe potiuj ex inagnanimilSSe <iu.im ex pufillauimiiate,
tem fuam^ t difpofitadomofuafufpendiointeriit, &fepultus
eft
^
a HebraiceManai!m,vbilcilice[ angeli obuiaueiunt lacob.
in fepulchro patris fui.Dauid autem venitin eaftra, & Abfalom tranfi-
^
uit lordanem , ipfe & omncs viri Ifrael cum co . Amafam vero con-
i
ftituit Abfaiom pro loab fuper exercitum . Amafa autem erat fi!ius
viri, qui vocaba ur letradelezracli, quiingrefluseft ad Abigail fi-
a~
Q^
Sc Ifaijft: lcfic dcjiur, t terunt ludii.
liam Naasfororem Saruiae, quxfuitmaterloab. Et t caftrametatus
cftlfrael cum Abfalom in terra Galaad . Cumque veniflTet Dauid in
L'u aiuv; iiiiv;iii
^prarfcncis vitx. Exp.inditmuliervelamenfupcros putci
,
cum ecclclia prccii atfiduitace dclivta juuecucis , &: ignoran
tisHIiorumabfcondic, quali ficcans pcifanas.cum carnis
lafciuiam pcrconcincncia; ngorem firingic , &fic rei laccc
tranlgrcfiici.humanx mta:,quiaper a{\iduicacem precii in
compun-
D
runcqueeumli
benciffimepri-
morcs prouin-
c'\x
,
&: fugam
ijlius- refcTen-
ces, & hono-
f
rcm ei prifiin^
II
IZ
f^licicacisexhi-
bences. . .' _.
jcCHRYso-
;;
j.^,
STO. quonia
j-nLmflcflt
Dauid muiie-
rem,qua:erac
in marici poce-
l^ace.canquarri
alicnum regnii
occupaucrac
,
propcerea qui
ex vxore nacus
ei crac filius
,
infurrexic cy-
ratinus volens
arripere regnu
pacris . Vi ra-
puic,& vim paf
fus eft , &: qui
clanculum pec
caueracdeeot**'''^"*""
palam crium-
phus alus c, &
qui eracoccul-
co vulneracus ,
F
chirurgi manurp coram omnib. paffus eft
,
propcer De um
qiii dixcrat.r fec'i^'t ahfconiitc
,
ego autem faciam m aperto. Cu
ergo didicerimus,& donu ftica,& intcfiina,& feruilia bella
& morbos eciam corporis frpe fieri propter peccacum,pec-
cacum foncem malorum reprimamus.
#CAP.
N ICOLAVS DE L Y R A.
I Quihabebac, Jdcfl,incunafua,feuatri9.
i Quafific. Idtfljjofdeumdeconicatum.
3
.Tranfierunc fe. In Hebr<eo babeiur, Tranfierunt riuum
aquarum . quod exponunt Hcbrtci de lordane qui diciiur riuM aqt<a-
run
, eb ejuod riui fontium illius teme defcendnnt in eo , ficutin flu-
mpnncipali. EU 'igiturfcnfM, Tranfieruncfluminaaquarum.
'xd efl^iamfunt ita elnngati, quod tranftcnint lordanem,prvptcr quod
nuncij
^bfalom dejperati reuerfi funf in Hierufakm . Cxtera pa-
tent
.
4 Porro. Hic confequentcrponitur ipfius ^ihitophel digna puni-
tio;quia proptcr nimiam iniquitatemfuam permijfus tfl aDco intcrfi-
tercfcipjum . Ethoc efl quod dicitnr
:
5
Vidcns. De hocfmt valde indignatus^eo quod confilium Chufai
apfrobatum fuerat,ii!j fitumreprobatum.
6 Ecdifpoficadomofua. Quiafilijsfuisdiuifitbonafua.
7 Sufpendio.
Tcrfc'tffum,quodfec'it non folumpropter indigna^
tionem
prxdiflam
, fed eiiam quia ^dtttiam ^bjalom , &
populi
qui
qui erat cum eo percipicbat
, &ex hoc
fi-
miter timebat
,
quod Da-
uid prualeret
, &in regaum rediret ,propfer quod timebat ab eo oc-
^
cidi mortc turpi
, &dolorofa
,
ideo voluit magis prmenire mortem
fuam pcr aliam viam.
8 Dauid aucem . Hic confequenter dcfcribitur belli prxparatio
,
quia Dauid tranfito Jordanevtnit ad quendam locum fortitcr muni-
tum
,
propter quod vocabatur Manavjm , id efl , caflra : quia lacob
ibi obuiauit ^ngelus
,
vt habetur Genef
H.
Et ibi Dauid populum ad
fe
Vinientem recollcgit
, &ipfum ordinamt ad refiflendum ^bfaloWy
vt pltnius hibttur infa
.
9 c Abfaiom . Ft caperet Datiid , confidens de multitudine po-
pidi curn eo cxtflentis
.
10 Amnfam veroconfiiruic. Ex qiw patet
,
qubd proponebat
loaboccidere cum Dauid, quod patetex hoc quod fequitur de pa-
tre eius .
1
1
Qui ingref. Idefl, Ifai patris Dauid, qui vocatus eH lefle
P?'^"
Ifai , v!t l<faxs
.
iz Cumque. Hic reuertitur fcriptura ad oflendendum qualiter
Damd fuit ibi receptus
,
cum dicitur
:
Sobi
Dauid
trinomi* fuit.
MORALITER.
i"
lonathan . Pcr lonathan aucem , & eius focium qui dc-
riunciaucrunt
Dauid, Achicophel, 6;.^ Chufai contilium
ad
pra:monicioncm
iplius Dauid, &:virorum fuorum, fi-
gniftcancur
confolaciunes SpiricufTandli daca: diuinicusaf-
iliCtis iiuultc pcr orationcshoniinumdeuotorum. Ecin-
terpre-
terprecacio nominis ad hoc congruic, quia lonachas co
lumbx donum interprecacur : per quam SpiricufTanttus fl-
gnificacur.
1 1 Cumque venijfet . Per iftos qui Dauid
, & yiris eius fame,
&labore afFlidtis minifirauerunccliaricaciucnecefraria,
fi-
CTnificancurilli , qui atflidis iniufle , confolacioncs ,
conii-
ia , & auxilia fubminiftranc
.
Tom.3. V
4
1^/^"
fi
^23
Glof.orcIi.&
Nicolai dc Lyra.
y^ a FiliuJ f.Nj rfgiJ eum ino imgmuit Saul. Naa$ quoque fceit m:feB-
*;
cordiam cum Dauid, quat.do luficbat a faci<r Saulis luicrcmpto vcro a
A Dauid Anon qui fcruos eius dciujpaueiai.coullitutui elt ab codcm D-
uid m loco fratris ille Sobi.
"111
caftra,Sobi filius Naas dc Rabath hliorum Am
mon ,
& Machir filius Ammihcl de Lodabar
,
& berzelii Galaadites de Rogelim, obmlc-
a Leclorum.
ics..m
&
runt eitltratoria, &: tapetia, &vafa fidilia
,
fru-
'
'...I
a Puram fariium.
peiuc.
mencum, & hordeum , & tarinam , &
polcn-
Gcnut legumuuf
.
k Decofttun.yel noumn. T
tam,
&:fabam, &lentem, &tfrixumoleoci-l
a Cbtiftus podquam ludios teliquit, fpirituilibus
lior.uiatut nmncnbus a^>ud gcntcs.
cer , & me'l, &butyrum , oucs , & t pingues vi-
t
tulos:
dcdcrunt^ue Dauid & populo qui cum
eo crat , ad vefcendum . Sufpicati cnim func
populum fame , & fiti facigari in deferco.
B
N
I CO L AVS DE LYRA.
I Sobi filiiis Naas,& ciecera. \fle
^aas fuit
T^x ^mmon,qHi
fecitDauid mifmcordum , stdiSum efl
jupra lo.cap. Cuius filius
^non detnrpauit nuntios Dauid
,
propter quodfuit ab eo interfedus
,
^Sobi fratcreius pro eo rex confiituius ,
quia illud vituperium non
fuit
fuit falum
per ipfum , &quia tunc Dauid mifericorditer egit cum
eo ,
ideo vice vtrfa ipfe Dauid fugienti prxbuit auxilium conira ^b-
falom , &necejfaria prout potuit, miniflrauit . Et ftmiliter ^m-
mihely
&Beri^ellai.
2 Scracoria,
&:capecia, id efl, neccjfaria pro lelis , Cxtera ]
fatent.
L.7. Antiqn.
C2p.I0.
A D D I T I O I.
In cap. I y.vbi dieicur in ^o^lW.Circundahit omnis Ifrael cim-
tati illi juneSi&c.Xoqiwtux mtcaphoricc.
Imo jn Hebrajo habccur propric funcs ficut in translatio-
C ne noitra,&: cft intelligendum mccnphoricc,quafidicac,
fic
accrahemus illam ciui taceni vfque ad torrcncem, ac fi cflec
aliqua
aliqua res mobihs quaj per funes poflec attrahi,&: cster.
A
D D I T
I O II.
Tneodcmcap.lT.vbidicitur
inpoftill. T<le confulatur regl . t
Abfalom,&c.
Imo in Hcb.habetur.?{; abforbeatur rfgi.expreflcj&c.
CAP. XVIII.
IGitur
confiderato .
^IOSEPHVS. .
Cumquc numcraf
fct Dauid eos qui
fecumeranc&in-
ueniHec vfque ad
quacuor milia ar-
macorum , noluic
expcctare quando
fuper eum Abfa-
lom veniret,& c^l*
Cumq; vellet ad
bellumfimulexi-
re.
CAP. XVIIL
Gitur t
confiderato Dauid populo
fuo
,
Super imlle .
conftituit fiiper eos tribunos , & cehturio-
nes ,
&: dedic populi tertiam parcem fub
manu loab, & tertiam fub manu Abilai
filii Saruia: fratris loab , & tcrtiam fub ma-
a Ifte films illius Achis put.atui cum quo Dauid
amicitiam habuit
nu Ethai, qui erac de Geth. Dixitque Rex ad populum:
re, amici non pcr-
miferunt, diccn-
tes . Si cum co dc-
uincercntur,om-
ncm fpcm amit-
tercnt , fi vcro v-
napartevida> ad
eum rcliqui re-
mearcnt
,
poffec
denuoprxliumrc
parari ,quandoc-
tiam hoftes arbi-
trarenturaliumc-
xcrcitum manerc
f
cumrcge
^Theod.
NICOLAVS
DE LYRA.
C
A P. XVIII.
Giturconfidsrato." Hic confequenter oUenditur
qualiter jlbfalom Dei iudicio in bclto interijt. Etpri-
mo ex
parte Dauid defcribitur ordinatio populi .
Se-
cnndo congreffio
belli
,
ibi : Itaque ingrcfliis. Ter-
tio
dsnunciatio faSiyibi: Achimaas auccm. <2uar-
to
tb lameatatiofilii,ibi : Contriftatus itaque. Circaprlmumfcien- 1
dum
,
qubd fecundum Fegetium lihro de re mil:t.tri
,
Taucibetie or-
j
dinati, & conflantes funt difpoftti ad viBoriam: multitudo rero \
inordinata non efl nift
viBima parata ad Cdem . propter hoc Dauid

cxpertm in rebus belliciipopulumfuum
quiparuws erat comparaliui \
diligenter ordinauit . Et hoc eU quod dicitur
:
2 Conftituit Hi. Quorum quilibet prxcrat mille bellatoribus
.
j
Et Centuriones , &LC. Trxftdentes ccntum .
4
Etdeditpopuh.
Oi,ia'detotopopulofecittresacies
Egrcdiar
M O R A L I T
E R.
1 Izitur conftderato Dauid populo , &c. Moralitcr pcr Da-
uid ,\ui manu forris
interprecatur , fignificatur homo vir-
tuofus
,
qui concra vitia fbrtiter pr.cliatur ,
de quo prarho
dicitSeneca, Habcto
paccmcumhominibus.&cum
vi-
tijsbellum .
Igiturvirtuofusdifponitexercitumfuum^fci-
licct congcricm a^luum bonorum in tres parccs
,
licuc Da-
uidfuumexercicuindifpofuic.
Piima pars cftinccriorum
mcdicacionum rcfpcitu Dei . Sccunda parsconfiflic in ati-
buscharicacisrcfpeclu proximi per elcemofynas corpora-
lcs, & fpiricualcs. CorjJoralcs concincncur in hoc vcrfu.
yiftto
,
poto , cibo, redimo , tego , culligo ,
condo
.
Qui fic incclligicur . Vifico infirmum
,
poco ficicnccm
,
ci-
bo
tamelicum , redimo captiuum , cego
nudum
,
coUigo
hofpiccm,
condo, idcfl, fcpcliomorcuum.
Iftx funcfc-
ptem
ckemofvnx corporalcs . Spirituales autcm elcemo-
fvne
fynx contincntur in hoc verfu
.
Confule , cafliga
,
rcmitte
,
fotare , fer ,ora.
Qui fic intcUigitur . Confule, fub quo vcrbo inteliigitur
confilium, &doarina: ideo fic accipitur, conUilc dubi-
tanri, &;doceignoranteni: &funt duxdecmolynxfpiri-
tualcs , cafliga delinqucntes , remitceoticnfim ,
folarcTid
eft, confolare triftem . fcr , id cft , llipporc.i infirmum,
fcili-
cet in moribus . ora
,
pro omnibus , &fic funt fcpcem
elcc-
mofvna: fpirituales . Tcrtia pars excrcicus vircuofi eft
gc-
ftuum , &C vcrborum modcftia refpcdu fui . Per iftas
tres
partcs , feu acics debellantur cxercirus viciorum .
Princeps
auccm excrcicusiftiuseft
fupcrbia,ficutdicicurEcclef.io.b
Initiim omnispeccatifupa-bia.
Supcrbusaucexccllccer
dicipo-
teftfupcrbia inabftrado , ficutcxccUcnter libcralis
dicitui
libcralitas : & talis fuperbus per Abfalom figuratur
,
qui e:

nimia fupcrbia contra patrem rebellauic . &:

contraipfum
unquam princeps mouic cxercicum.
PT
ILRcgum.
$
A
4
Theod.RegemvoIentemefrebellifociu.prohibuit dux
exci'cicus,tS: vcritus ne ei aliquid accidercc. (Erat.n.verifimi
leaduerfiis cumfoIumproceflTuros maleuolos, ) &: anxius
nc fi viciflcr,mifereretur tyranni
.
4{
Procop.Tu folus infinicis partibus nobis omnibus,excel-
lis.Hoc ccia Symmachus oftcn
Ec tu vc deccm milia
0-
e e-
i.lie-
t'
t Egrcdiar & ego vobifcum . Etrefpon-
^
ditpopulus: Nonexibis.
Siueenimfuge-
2
rimus, non t magnoperc ad eos de nobis
pertincbit, fiue media pars ceciderit e nobis
Tfolus.
non fatis curabunt,tquia tu vnus pro decem
milibus coputaris.Melius eft igitur vt fis no-
3
bisinvrbcprxfidio.Adquosrex ait. Quod
vobisviderurredum, hocfaciam . Stetiter- 4
go rex iuxta portam.Egrediebaturquepopu
lus per turmas fuas ceteni & milieni. Et prx-
cepitrex loab&Abifai &Ethai,dices:tSer- 5
im.^..^....'v.w .*.. .^.^ . . *T
Non xtate.ftdparuitatefenfus.
tcrrcplicansiParcitcfilionieo
a uate mihi puerum Abfalom.Etonmispopu-
^
Abfilom.Quideamiferatione
Jug audicbat prajcipientem regem cundis
principibus pro Abfalom . Itaque egreflu.s -,
cft populus in campum contra Ifrael . Et fa-
b
dum eft prielium in faltu Ephraim . Et ca^fus 8
eftibi populus Ifraelab exercitu Dauid, fa-
diaque eft plaga magna in die illa viginti mi
Jium. Fuitautemibipn^Eliumdifperlumfu-
per facicm omnis terrse, & multo plures erat

a
f
Beftix fcUicet.qua: in faltu erant,vel iplc faltus alpcritate.
quos faltusconfumpferatde populo, quam
'
hi quos vorauerat gladius in die illa. Accidit
^o
autcmvt occurrerct Abfalom feruis Dauid
dir diccs
noflrum.
* R. Dauid. Quaridccem mi-
lia virorum nobifcum cirent,
ta bonum iudicamus, fi tu pro-
pcer nos manferis in ciuitate
,
&:hincnobis auxilieris .
a
Scruate mibifuerum ^hfa. <&c.
^
Chryfoft.BcIluminftrueba-
tur,beli:somnibus quievnqua
contigcrunt pcregrinius, figni-
ficptioni quam veritati firni-
lius.Eum cnim qui caufa fuerac
malorum omniuni,&quo mor
tuo aduerfa omnia finiebatur,
hunc ducibus fuis tota cura Da
uidcommendabat,ifiaiUis iugi
miferabiliusi' Sufcipcre bellum
cogebacur,in quo ic vincerc &
vinciijquc illi molcflumcrac.
^ Ambrof. Chnfto lucebac
prophcca , cutii de co qui patris
falufcm parricidalibus praslijs
appctcb-it.pius patcr diceretad
prxlium profecliuris: Parcite fi-
lio mco Ablalom. T.iccbatim-
pictatis fcelus
,
pictatis aut gsa-
du&:nome nccciritudimsprx
fcrebat,vtpugnaturi noaducr-
feriumregis,fed rtliumcogica-
tesjdolorem liefa: pietatis mhi-
berent.
^ Idem. Augcbatincrcmcnta
pietatis
,
qui (S<: mfidiatori pepercit,& parricidx falutem ro-
g^uit.
jc Idcm. Securus erac ui5tori:E,qui rogabat uc parceret, nec
pictatisalicuius
,
quipctire dcbcrcc, eciam impium filium
non putabat
.
ft
Chryfoft.DifponiturproperebeIhim,acies dirigitur.pu-
gna parat^^^cognaCcE clallcs in femec ardefcut. Inde parricida
exercicum
p
pacrcm infiammat,huic Dauid,ut parcacfilio,
abcuntcsducesexorat.Inde demcnna cocra genitore exur-
git:hinc clcmctia, ut parricidiB parcat", expofcit.Inde furor,
hinCpictas opcr.mir.ParricidanoI^fusinfanit ^Dauidl^dit'
&miccfcit.Parricida ncc ronc frangit', ncc immincnti intc-
ritu dcterrct. Obduratur in p^nam.in fuppliciii cogitur,nec
falutcinaliquoiameretur
,
quipatremfalutefpoliarcniti-
tur.Rcfpicc fceleftiflimc,refpice parricida, in te cuncla con
ucrti,rcfpice contra te ab ipfa natura rcpugnari, &c.
i
Idem.Vbiiamfolatiijpatres, vbi pr^fidiuminucnicnt.fl
filios fenferint parricidas?Autqii cxcernatutafunt,fi dome
fiica obfiftunt; Innocentem perimcrc , ne tas cfl:patre occi-
dcre.
Cap. XVJII. yi^
dcrc,fcclus:prophetam ivigularc,facinus inauditum.Cciri
ia
:!b ifio lcclcre,cclla,cefla inquani,nc tc boni ocs fcmpcr cx-
horrcant,ne audaces cx tc,qu()d non noucrantdifcant,&c.
Jc Idcm.Vos,vos inquam,cxcrcirus inf^lices admoneo,vo5
affcdu pictatis exhortor.Cur in alicnum facinus ruitis : Cur
furcntisinfaniam adiuuatis? Si
dcfcritis, ccfiabit: qui utaudc-
rct , ucftcr numerus prouoca-
uic. Solus pcrcat
,
qui natur^ iu
rn dcbellac. Solus cocidat
, qui
pictaccm pacris impugnat
.
b Cxfus ai popi-lns Ifracl
,
&c,
4 Chryfofio. Commiflbbel-
lo, proflcnuincur hofies,ad-
uerfanj caduc, inimici vincun
tur,nudatur hoflis, dcferit^pac
ricida :iani fuam iiifuis con-
fpicit pocnam: iam fupplicium
dcbitum fibi, fuorum interitu
rccognofcit timct , iam formi
dat, lam proprium mcditatur
inccricum . Dcniquc animal
pctic , mulum confcendit,dac
fcinfugajii prarcipiccm. Pa-
rata m propcre fcfii nat ad ar-
borcm, cui eft tradicus, ?>C itu
violcnto immiflus , animali
fubdudo &L fubcerin campo.s
elapfo , infcricur ramiSjObliga
tur lignis . O nefandum mcri-
tum parricido:. Iniuriam pa-
tris vindicant ligna , arbor vl-
cifcitur,rami dcfendunt
,
4 Idem. Abfalonisfcclu.^^no
ei ad finem vfque proccflic:
&:meric6, ncp.irricida.-hocfa
cinus ccnercnc pro Icge parri
cidij. Cum enim canquam li-
6ior dclcruiflec , Icerte6tus eft,
vc qui eflct damnatus . In alto
ligno fufpcnfus cfl' quiaduer
fus patrem erigebat^:ab arborc detincbatur,qui cum radi-
ce pugnabat:vindus erat a ramo , ramus a patcrna affedio-
nc alienus : capice tencbatur, qui genitoris caput aufcrre co
tcndebac:tanquamfru6tuspendcbatabarbore,quinatura:
agricolam volebatabfcindere : &: in corde i.iculis confofliis
cfljirbiczdem parabat.SpedacuIum admirabilc. Ex piloru
coma,a comaarboris tcncbatur:&coma'tcncbatcoma cy-
rannum,illic cum contundcns, vbi diadcma patcrnum ge-
ftarc contendcbat . Videbatur Abfalom fufpenfus in me-
dio cxli&:tcrrie. Ca;Iumcum nonadmittebac, cquopri-
mus infurrctlor diabolus eiedhis eft. Terra cum aduerfaba-
tur,non ferens pollui pairibus parricidjs. Si Dathan dcuora-
uit,qui cotraMofcm erat locutus ,quomodo tuliffctpeJcs
currecis aducrfus gcnicoremPPulchrum ei Kpicaphium Da
uid cecinii.Fidi impiimfupsr exaltatHm & elatumcanpta ccdrus
Libani, &tranfiui^& ecce n on erat
.
c ^ccidit autem vt occurrcret ^bfalomferuis Dauidfedens mulo.
Rabbanus. Abfalom mulofugicns in quercu pcr cicfa-
rie capitis fufpenfus eft, quialudasiftulcitiscarnalis fcnfus
incum-
D
t
infra zi. <1.
Ibidem
.
t
nunc aut
.
*
ipff.
E
5
Inpfal.j.
F
Efa. 4.
i.Petr.t.
Lmc.io;
'
Niim. KT.
R.ibbanus.
Angelomus.
NICOLAVSDELYRA.
1 Egrcdiar.^Mzd volebat
effe deprimls ad laborem &pericula.
2 Non exibis. Cuius ratiofubditur: Siuc ciiim fugerimus, &CC.
^uafi ciic.tt,parum curant de nobis,qiiia te folnm quterunt
.
3 Meliuscftigiturvtfisnobis invrbe pvclidio.vt ft debellati
fitcrimuspojjimus ibi habere refugium,
ytfoffit
ibi iterum exenitus
connegari.
4
Stetitergo rcx iuxta portam. vt videret qualiter exirent ordi-
nate,& eos animaret adfortiterprxliandum.
5
Seruatc nMhi.fcilicet viuum/i eiprxuakbitisihoc dicebat Dauid
ne morcretur in peccato mortalipcrfequendopatremproprium,&fic
ttrnaUtcr damnaietu-.
6 Etomms.hncfaciebatrexvtnulluseuminterficeret.
7
Itaque. Hic confequmter defmbitur congreffus belli
, &notatur
loCUSf
locusicumdicitur.
8 In faltu. Idcfltpropefaltum illim^quiapHgnabat in campoplano^
non in nemore.Sed qmsrii hic quomodo vocabaturfaltus Ephra'>ni,cU
non ejfet inforte Ephraim,fed vltra lordanem, vt patet cx pdi^is.Di
ccndum quod erat ex oppojitofortis Ephraim
,
ita quod lordanis
flu-
uius tamei erat iHtermidius: &ex hocfortitus cfi iiiud nomen.
9 Ec multo . iluia ibi erantfotte^ magn(,vtpatet cx hoc qtiod infra
dicitur^quod ^bfalomfnit proie&us Ifoneam magna,& infoucis illis
fugientes dc exercitu ^bfalom,cecidcrunt &mortuifttnt. Dicunt eti'd
Hebrp,quod in illofaltu erantfcrx. terribiles qux muUos de illo exerci-
tufugicntes &iiitrantesfaltuw,occiderunt,
10 Accidic aucevcoccurrcrcc AbfalomfcruisDauid fcdes
mulo.
CumqueingrcflLisfuiflccmulus fubcer condenfam.
Ouiafugicntes de prxUo vagantur inccrti,&frequcnter incidunt in il
los quosfugere intendunt.
Adharfic
di-]
GIoford.&NicolaidcLyra.
628
^
incumbcntcs proptcrfuperftitione Pharifaronim legecor-
A rumpcntespcriplnnitjuamad correflionc vit? pcrccpcrac
l<un.j.g- jnorcis occalionc li.'-bucrunc . Vn : Et qui accMfat vos Mofes, in
qmfper.xtis. loab vcro iii cor Abfalo crcslanccas fi^ic, cu dia
bolus auariti.i/upcrbinm, &: inuidiam vel perfidia incor lu
daici populi mittit
, q
illis nia-
foan.i?c.
B
Ln(x ijp.b.
^
xime funt caufi perdinonis.Ex
fupcrbia enim in contcmptum
Dei idoIatabricauerunc.EK cu
piditateres
tralicorias vircutib.
prxpofuerunt . Ex p<.-rfidia&
inuidia non folum dicta lc^is ic
prophctarum, fcd etiam ipfuis
S.iluacoris priefcntiam fpreuc-
runt.vnde: ^01 habemtts iey^t^nift
Ciif.nem^
: Si hunc dimittis non es
amicus C<faris Abfalo poft mor-
tcmin foucam grandcm mitti
tuf, & quifquc iniquus poft obi
tum carnisin lacum intcrni, fu
per quemaceruus lapidumco-
geritur, dum duritia metis ex-
probratur. Dauid cxtindu Ab-
falom plorauit, &: ^^pccr inccn-
nim ludaici populi Chriftus vi
dcns ciuitaccm flcuit, cuius mi
fcri2Bc6p.uies in erudicionem
&curam falutis ciusvfquc ad
morte crucis pcrmiirit . Scrib.r
& Phar!f;:ci, principcs Inda^oru
inlignocrucis
inquodonvinu
tnonficexpe
fufpcnderunt ,occulcoiudicio
n.m mo
damnati funt:& quicarnal.feu
ler coramte, fu vclut irrationabili mulopr^-
&expeae, vt
lidcre vidcbancur,indifpcriio-
cas adoctjde
^1 gcncium pcrtranfaint,ip-
fi principatum pariter, (S<: popu
lumamilcrunt.
a
yidi.Abfiimpendentem,&c.
^
Chryfoftomus . Abfa-
lom
nottatim dcmedio fubia
tus eftjfcd tanquam in ludicio,
priusfufpefusclt , S^. lino af-
tixus, &Dco fcTcntc fcntcn-
tiam Iongot|>e pependic, a co-
fcietiadcinceps tlagcllatus. Ec
vt fciacquodfactuclt, nofuif-
fc humanx induftri^^fed diuini
fmomimemS
iudicij,capilli ad ligniieum alli
itatux &inf. garunc,&:brucumanimal eum
tradidic, &: pro fune quidcm co
ma,prolignoautcm arborcx-
titic:pro milicc aucemadduxic
tvoeamm eft
cum mulus .Colidcraquodcft
iUu4locus.
admirabile. Nemofuorumad
,C eum accedcre aufus cft,cu tan-
cumfuiffttfparium. Hocautc
dum (um.
i
loan.y.d.
InfUl, 7.,
CUt I
i
CCls(
b
TuUter^oIoabtreslanceaf,6Tc. ! Theod.Duxcxercinisfl-
D
nens pfem mifercri,in cor cxccr.indilTimu tria cor.fixit ceia. Q::';:
4 Chrvfnft.In cor cxcordis trcs f^igirtns infixit,illic cum te-
ricns,vbi crat rcccptaculum iniquitacis
.
4 Clcmens. Rom. Atcendamus 6 dilcti,qua: fic fcditiofo-
j".!''"
ru gloria
, &qui cucntus.Nam
^'^
*
fircgcsmu.idens fupplicio di- f"
gnus iudic.ntur, quamuis filius,
vel amicus lit,quaro m.igis qui
facerdotib. inliiltat?Qiiiaduer t4?
fus rcgnu tcmerc infurgit, ne-
'
'
moimpunepcrit.Nam ncc Ab
falo,ncc Bcdda( ipfeefl Scba
)
iinpunitimanferunt,necCorc t p
&: D.ichan
.
4 R.D.iuid Kimhi. Ahfalom
primum furatus fucrat cor re-
gis,deindccorSanhedrim, id-
cft,ducentorum Scnatorum,q.
fimplici corde iuerat cu eo, ter
tio totius Ifraelis : crgo triplici
iduconfoffumeftcor eius.De
ccm concubinas patris conl^u
praucrat, igiturdecc armigeri,
cum percutiunt.
C Et tukrunt .Abfalo &proiecernt Ql'
rum,&c. -y: Thcod.Dcicdo Ab
faloniscadauerc in propc iica
^ ,
vallem profund.im, iuffit loab Ixx
toti populo vt lapidibus obrue
ret , adeo vt fupplicium ei eirct
fepukhrum .
S Ambrof Parricida Abfilo
invallcregis titulum ft.ituit,
&:infoffiim proicdlus eft,cum
eflctintcremptus. Ergofandi
afcenduc ad dfim , flagitiofl ad
vitia defcendunt
.
^ Hieron, Tradunt Hebrxi
qiiod dcpoficus dc qucrcu pe-
tieritfibiinducias antcqua pc-
rimerccur,vc facerecflbi ciculii
ob mcmoriam fui, eo quod no
haberec filiu c.alem quircgno
dignus eflcc . Pucabac. n. filios
fuosnofoium regnoindignos
verum ecia ob pcccacum fuum
fedens mulo . Cumq; ingreflus fuiflct mulus
fubtcr condenfam quercum &
magnam,ad-
hxfitcaput.ciusqucrcui. t
Etillofulpenfoin-
i
tcrccclum&terram,muluscuiinfedcratpcr- -[
tran(iuit.Vidit autcmhocquifpiam, & nun
a
tiauitloab.dicens.VidiAblalotpendentem
de quercu . Et ait loab viro qui nuntiauerac
ci : Si vidifti
,
quare non confodifti eum cum
terra,&: ego dediffem tibi decem argenti fi-
clos,& vnum baltheum ? Qui dixit ad loab :
Si
appendcresinmanibusmcismille argcn-
te<^s, nequaquam mittcrem manum meam
in filium regis.Audicntibus cnim nobispr:e-
cepit rex tibi &Abifai & Ethjeijdicens : Cu-
ftoditemihipucrum Abfalom. Sed &fife-
ciflfem contra animam meam [ audader, ne-
quaquam hoc regem latere potuiflet,& tu fta
res ex aduerlo. Et ait loab: t
Non ficut tu vis ,
^-
b
fed aggfcdiar eum coram te Tulit ergo loab
3
tres Iance.is in manu fua,<S(: infixit eas in cor^
de Abfalom.Cumq; adhuc'palpitareth?res
in quercujcucurreruntdecem iuuenesarmi-
geri loab
&
percutientes interfecerunt eum
.
1 Cecinit autem loab buccina,& retinuit po-
pulum ne perfcqueretur fugicntem Ifrael, vo
c
lenaparceremultitudini. Ettulerut Abfalom
4
&proiecerunteum infaltu in foueamgran^
dem,& comportauerunt fupercum aceruum
5
lapidu magnum nimis. Omnis aute Ifrael fu
git in tabelrnacula lua Porro Ablaio crexerat 6
^^^^^ , p^^,.^ 2;cHcrac,pr<^fcna
flbi cii adhuc viueret 1 titulufnquieftinvalle
vicaindignos.Inhocauccmci-
a
f
QMJrciIicct,cum Ablalomrebclliscxtuerat. tulo maUU dicitur dcfixillc , &
, regis.Dixeratenim.N6habeoHlium,&hoc
7
figuram manus fue exprctriLfc,
critmonimcntum nominis mei . Vocauit-
^,,^
J^"^ ' "^"^""^ ^^"^"^'^^^
quetitulumnominefuo, &: appellatut ma- 8 ^ lofephus . Abfalom conf^i-
nus Abfalom, vfqueadhanc dicm. Achi-
^
"'^'ac libi ftacuam rcgiam in
maas autem hlius i>adoc,ait . Curram 6c nun'
Ep
E
t
Lil
F
a-0-
Dcus
prouidcrat, vt ncque dc-
trahcrctur.nec vindu; ad patrem afferretur:qmpaccrna vi-
fcera ei parci vcllc mdicaucranc . Ec quod eft admirabilius,
Quipatrem ei reconcUiauic, is ipfum incerfccic
.
Tulit
valle , quaj duobus ftadijs ab
Hicrofolymis aberac, quam ap
pcllauic manumfuam,diccns,
quiacciamfiliiseius moricncibus
, nomen eius inftacuare-
maiicrcc,
d 'Hon habeo fHium^&c. ^Thcod.Qucmodo fupcriusdicif
habuif-
N ICOLAVS DL LYRA.
1 Adhefic caput. Quia v:densfuos deuiSios adfugiendii expeditius
dtpofuerat galcam,&Jicpcr capillosfuos qui multi erant, vt diUu efl,
fupra
I ^.cap. retentm efifrondibus qucrcus. Cjitera patent vfqtie ibi,
2 Non ficut tU vis. .Abfalomferuabatur viuus.
3
Sed a^grcdiar coram tc. interjiciindo.
4
Et tulcrunt Abfalom. Ex quopatet qiiod dilum eo,quod inilla
fnltu erantfouex tagn<e.
5
Etcomportaueruntfupcreum aceruum.//')c/fcf'?/^/fc-
dulegeia Dcut.ll.vbi prMipiturfilius contumaxa popnlo lapidari,
Jjie autem noii foluni cr.it contumax^fed etiam maiiifcjic perfequcbai
fatrem,& idee nonfolum erat dignus agladiopcrmi,fed ctiarn apopu
lo lapiduri,
Porro
6 Porro Ablalom crcxcrat,&:c. Dicitlofepbus quodfecerac iia-
tuam marmoream adfui memoriam inpoflerum..Aliij dicunt,quodfue
rat quoddam xdificium notabile &' altum ad eundemfincm.
7
Dixeiatenim:Non habeo filium,&hoceritmonimentvi
noimnis meifupra i ^.c.di^um efl,qHod habuit tresfilios.Et ideo di
ccndum efij^uodcratit mortni,vel inepti adrignandtmpoji ipfiim .
8 Etappcllacurmanus Abfalom.ulqucad hancdic. dpuscini
memoria dignum.Manus.n.eft organtm oiganorttm
,
vt habetur.i. de
.Anma,& ideoper eamfignantur opera.,s3' maxiwefoLenma &me-
moriadigna.
9
Achimaas aucem filius Sadoc . Hic confcquenter dcfcribitur
dcnun!ia!iofaii,qiiia ^cbimaas "T^^lansf' oDatiid aefiderabat viClo
riamfuQrum i:uiitiare,fed loab ttnpidii bat,diccns Non cris nun.
Scd
M O R A L I T
H R.
f
Mu!us cui i>ffederat pertr, incmulusfup que fcdec fiipbus
cftgloriamw:idana,qcico crafic i.ioiii..t.c,Mundui tranfit &
(on-
concupifcentia eiusEt lupcrbuspcr Abialom figuratusrcma-
nccfufpcnfus in arborc, pcr quani fignificacur patibulu gc-
hcnnx, &:conficicurtribuslanccis, fcilicet p^na ignis,&5
pena vcrmis, &: pi^na carenti^ vifionij.
in
dv) II. Regum.
j^ tiabo
regi>quia iudicium fecerit ei Deus de ma-
'
nu
inimicorum eius. Ad qucm loab dixit : Non
eris
nuntius in hac die,fed nunciabis in alia. Ho i
die
nolo te nuntiare , filius enim regis efl: mor-
tuus. Et ait loab Chufi: Vade,& nuntia regi qu?
a 1 Nomen appdlatiu'1 m,icl c;l,Acgyptius.
vidifti.AdorauitChuTi Ioab,& cucurric. Rurfus i
autem Achimaas filius Sadoc dixit ad loab:
q.!
t
Quid impedit fi etiam ego curra poft Chufi ?
Dixitque ei Ioab:Quid vis currere fili mi?
t Veni
huc.Nonerisboninuntij baiulus. Qui refpon-
dit: t Quid enim fi cucurrcro ? t ait ei : Curre
.
9 f Sic quidam conucrfione nouifsimi iide,& diletlione tiuut priini.
Currens ergo Achimaas per viam
t compendij
'"*!j
trafiuitChufi. Dauidautemledebatinterduas
portas. Speculatorvero quieratin faftigio por-
ta: fuper murum, eleuans oculos vidit hominem
folum currentcm , &exclamans indicauit regi.
w. Dixitq; rex: Si folus eft,bonus eft nuntius in ore
eius.Properante aute illo, &accedente propius,
vidit fpeculator hominem alterum currcntem
,
i &tvociferasin cu!mine,ait: Apparet mihialtcr
homo currens foIus-Dixitque rex: tt iftc eft bo-
nusnuntius. Speculacorautem,c6tempIor,ait,
4
curlumprioris quafi curfum Achimaasfilij Sa-
doc. Et ait rex: Vir bonus eH:,& nuntium portas
bonum vcnit
. Clamans aute Achimaas dixit ad
regem:tSaIuercx. Etadoransregemcoramco
pronus in terra, ait: Bencdi(5lus Doniinus Deus
Cap.
XVIII. 630
tuus, qui
t
conclufit
homines qui leuauerunt
manus liias contra Dominum meum regem.
Et ait rcx: Eft ne pax puero Abfalom ? Dixicque
Achimaas: Vidi cumultum magnum ciim mit-
teret loab t leruus tuus^J rcx,me feruum tuum:
Nefcio aliud. Ad quem rex,tranfi,air; & fta hic.
Cumqueille tranfiiTct, & ftaret,apparuitChufi,
&vcnicns ait, t Bonum apporto nuntium , Do-
mine mi rex. ludicauit enim pro te Dominus
hodie de manuoniniii ^
, , .^
,^
habuilie tres nlios, vna
auc filia,nuc aut concrariu?
Kil vcrunq; vcru. Eftcnim
vcririmilccum, & liberos
j)crea(Ie , &: cos dcccffifle
.
D
t
uc tradidfi
f
(ertiuta ro-
t
Nuntlatur
Doinino mco
rcgi,qu6diu-
dicauic.
qui furrexerunt contra
te. Dixit autera rex ad
ChufijEftne paxpuero
Abfalom ? Cui relpon-
,
i'ofcphus'autc dicit cu hoc
8 dens Chufi ; Fiant , in-
'
^^'^^^f'-"
' ^ ^^^'i ""
Po^e""^
r
... diudiirarcredificiuaucpof-
quit, IlCUt puer
,
mmil-
fccci'c6fcruate memoria.
ci Domini mei regis, &
a Contriftatusitaq; rex
afc.
in Qurft.i^
vniuerfi quicofurPunt
/'^/''^^J^ThcoEcfilm
1
"-"
5"
*
amabac,& erac beni<z;nus,&
aduenus
t eum m ma- clcmcs cuius rei ind^iciu eft
9
lum. Cotriftatus itaque a
^^^^<^i^
luaus
.
Accedic qd
,- r i-
tanquaprius,luxiceugnonL
'^rex, alcendltcoenacu-
poceracamph^^curan-pp?-
lum porta: , & fleuit, &
njcecia. Na poft morce,poe-
fic loquebatur vadens
;
"^ P^^ccati
e
immedicab.lis.
iiT-i- j.Airi /i I /
5AmbrofInce(tuAmnon
,j
hlIimitAbl3lom,Abfa
fleuitoccifum,parricidam
lom fill mi. 1 Qllis mihi
Abfalom doluit intereptu
.
...U.,^.
Optaflct illos tales obirc
,
tribuat, vtegomoriar
qualisValecinianusimpcr.'
pro te? Abfalom fili mi,
crcpcus cft.Illecriminado-
filimiAbfalom.
luit,nonexitumfiHomm.
fte.
OratdeobJtu
Valcotin.
t fili mi, filt
mi Ablalom.
t
i. utiaam
ego,&c.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Sed nuntiabis. Scihcct , dc alia vitoria fucura, qux magis
placebit rcgi. Sciebat enim loab Dauid de morte Abfalom
turbari,&: ideo nolebat iftum qucm dihgcbat rumores iftos
portare,propter quod mifit alium,fcihcct Chuli. Scicndum
tamen quod ifte Chufi non crat illc , de quo didum cft cap.
prxced. quod eratamicus, S<:confiliarius Dau^ , tumquia
tantus homo ad hoc non mitteretur, ficutcurfor : tum quia
nonfucratinbello: fed fmtalius ciufdem nominis , &c de
humili plebc.
z l{Hrfus. Q^ia omnibus modis volcbat currcre ad Dauid,
propteremsimportunitatcm permifit hocloab, niaxime
quia credcbat probabilitcr,quod Chufi
prxucniirct,a(: nior-
tem Abfalom nuntiaftcc.
3
sifolu4.
Illienimquireiicrtunturdepra:liofugitiui,non
veniunt foli, fed turmatim : vidorcs autem rcmanent, quia
funt incenti ad rapiedum fpolia deuiaorum
, &c idco ex hoc
quod erat folus bcnc coniccturauit Dauid
,
quod crat cuen-
tus profperi nutius,&: eodem modo dc alio ipfum fequcnci.
4
Contemplor
.
lam enim erat ita propc, quod potcrat pcr-
fonam currentis dilcerncre.
Cxtcra patcnt vfque ibi
.
5
yiditumultum.
AIiquiIibrihabentf?K/w,&:niaIe:quia
Hebraica vcntas, & libri corrc6ti habcnc tumnUum.
Ec acci-
pitur hic vidi, proaudiui, ficut Exod.20. c. CunEius autempo-
fulm fidebat yo. jd cft , audiebac
, quafi diccret , tancus crac
ibi tumnltus, quod ego no potui audire, feu perciperc, quid
cffet fa6tum de Abfalom, feu mcnticbatur,ne regem offen-
dcret, quia videratipfum mortuum, dcnuntiauittamenvi.
doriam, qua: erat bonum nuntium.
6 Tranft ait
, &fta\hic . Donccaudiamus
,
quod dicet cur-
for alius.
7
ludicauit enim. Tuos aducrfarios dcbellando
.
8 Fiant, ttiquit. PcrhocintcIIcxit rex Abfalomcflemor-
tuum
,
quia pcr talcm modum loquendi mors alicuius nun-
tiabatur communitcr.
P
Contriftatits
. Hie vltimo ponitur lamentatio filij , cum
dicitur.
1 ^fcendit canacuUm pnrtte . Id cft, folarium
,
vt in loco fc-
qucftrato ab alijs tlerec,& plangcrcc filium fuum.diccns.
1
1
Fili mi. Plangcbat cni m morcem cius fpincualem
,
quia
morcuus erac in peccato mortali adualiter perfequendo pa-
trem,&: proptcr hoc, verbum iftud.
li .Abfalom . Poniturhicfexvicibus quater inhoccapitu-
lo, & bis in fcqucnci,propcer fcx condiciones pccna: gehen-
nx.quia ibi cft p^gna damni,&: p^na fcnfus, ftridor dencium,
&fIccus,exteriores tenebra;,&: duracio f ine fine.
Moral, Exponcndo , Abfalom perfcquens Dauid, &vi-
ros eius , cyrannum fignificat fimplicium opprefibrem , cu-
iuscapucadhxrctqucrcui mundi fublimia appctcndo. Tri-
buslanceis configiiur
,
tnplici concupifceiicix*afienciendo.
In foueam proijcitur ad infcros dcfcendcndo.
CAP.
Moraliter.
A D D I T I O.
In cap T
8. vbi dicitur in poftilJa.
Scicndum
tamen quod
iHeChufinonerat
iUe, dequo
diaumeft
praccdenti ca-
pitulo
.
*^
in Hcbrxo nomina iftoruin func diucrla.
Namille ami-
cus Dauid vocatur Chufi . Et cx vitio translatorum , fcii
fcriptorum vocatus ett vterque Chufi. Chufi aucem iu Hc--
bra:o cft a:quiuocum . Vno modo fignificac idem quod
Aechiops. Aliomodocftnomen proprium, quo iftorum
modorum accipiacur in hoc cap. non benc ex hcera com-
probatur.
cus
^jl
GIorordi.&
Nicolai dcLyra. 632
A
tib.?.
Antjq.
J
factem
fuam
f
liipia is.g
B
f.ib. de trad.
Heb.
c
- quia dbtcrat
rex : Hj;c di-
cecisad popu
IG meti Iuda .
Hxc ne catte-
ra ouidem c-
scpla habcnt.
CAP. "XTX.
l.\|
aute loab
,
irc. 5< lolcph.
Excrcitus
succ,
&
loabaudicn-
tcs
,
quia rcx fi-
lium ica
Uigc-
rct , rc uei iti suc
triumph.ili
fchc
matc mcnrcdi d
iiiraccm,fc-d
dc-
iciti, & ftcntcs,
U
quafi dcuicli
pocius
intraue-
runt.
b
yenitvniuerfa
TKultitudo,
crc.
.^ Hicronym.
Vniucrfus po-
pulus
,
qui cora
rce;c
vcnilTc lc-
gimr, ijfuntqui
cu
Dauid pcr-
niaferat . Qiiod
vcro ait , Ifrael
fngit
in taherna-
lula fua ,
ij in-
telligcndi
,
qui
cum Abfalom
pcrducihoncs
cxtitcrant.
C Omnis quoque
populus cert. &c.
44 lofcphus .
Qni de priclio
fugcrant,reucr-
tentes ad fcme-
tipfos , finguli
mittcbant per
ciuitares cun-
dlas ,-Dauid bc-
neficia comme
morantcs, &: li-
bcr-
C A P. XIX.
Vntiarum ell: autcm loab
,
quod rex flcrct , &: lu-
'
];erct filium fuum
,
&vcrfa elt vi6toria in die illa
inludlumomnipopulo
fuo. Audiuitcnim po-
pulusindieilladici:
Doletrcxfuperfiliofuo. Et
*
1 declinauit populus in die illa ingredi ciuitate
,
quomodo dechnare folet populus verfus , ^ fu-
aiensdeprxlio.
Porrorexoperuittcaputluum,
&:clamaDat vocc magna IFili mi Abfalom, Abfalom fili miMngrenTus
crgo loab ad regem in domu,dixit: Confudifti hodie vultus omnium s
feruorum tuoru,qui faluam fecerunt animam tuam, &animam filio-
rum tuorum,&: filiaru tuarum,& animam vxorum tuarum,& animam
concubinarum tuarum.
Diligisodicntestc,&odiohabes d^igetcs te. 4
Etoftcijdiftihodie, quianoncurasdeducibustuis,
&dcferuistuis.
& vere cognoui modo
,^
quia fi Abfalom viueret , &
omnes nos occu-
buiflemus, tuncplacercttibi.
Nuncigiturfurgc,&procede,&tallo-
^
quens fatisfac fcruistuis. luro cnim tibiperDominu,qu6dfi nocxie- 7
ris,nevnusquideremanfurusfittccunod:ehac:&peiuserithoctibi,
,
quamomniamalaquxvcnerunt
fuperteabadolefcentia tua vfqucin
'*
prxfens.Surrexitcrgo rcx,&feditinporta. litomnipopulonuntia- ^'^
t>
tum cft,qu6d rex federet in porta. Venitq; vniuerfa multitudo coram
c
rcgejlfrael autem fugit in tabernacula fua . Omnis quoq; populus cer- u
tabat in cundis tribubus Ifrael.dicens : Rex liberauit nos de manu ini-
15
micorum noftroru,ipfe faluauit nos de manu Philifthinorum, &nunc
'^
fugitde terra proptcr Abfalom. Abfalom aute que vnximusfuper nos,
mortuuscft in bcllo. Vfqucquofilctis,&non reducitisregem ? Etcon-
]l
filiii totius Ifrael vcnit ad regem. RexveroDauid mifitad Sadoc,&ad
i^
Abiathar faccrdotes,dicens: Loquimini ad maiores natu lLida,dicetes:
Cur veniftis nouiflimi ad reducedum rege in domu fuam ? Sermo om-
nis Ifrael pcruenerat ad regem,vt rcducerent eum in domum eius,quia
dixcratrex : Ha^c dicctis ad populum luda : Fratresmei vos, os meum,
>
d &caromcavos . Quarc nouiffimi reducids rcgem ? Et Arnaf^ dicite : n
I'Crtatcm quam D
t is , rcfiftcndo
multis hunib'',
pracbucrnt cdi*.
centcs : culpanr
tcsqucfcmctip.
ios, c}.a cij oxpu-
j
]iirc vidcrcntiir ^
"
arcgno, &:aliu
'
ordinafscr:5:q.a
g
iiunc dctuncto
>>
principc, quiab
"
cis flicrat ordi
natu.s,rogarcde n
bcrcnt l)auid ,
fi
vt ab indigna-
tionc quicTcc-
rct, cisq;fauc-
ret , &: rcccpto
l^"
regno illis luam
prouidentia no
ncgarcc . Hxc
itaq; Dauid cre
bro nijtiabatur.
d .Amafx dicitr,
&c. ^ Thcod.
Cur pollicitus
ctt Amafj',cum
luturQ duccm
cxcrcitus, cum
loab multos la-
borcs, &: pcricu
la pro co fubijf-
fct? loabauda-
ciam pcrpccuo
odio habuit.To
lerabat autcrrL.
propter cius in-
geniunvcpru-
dcnriam , & fu-
fpcdtum cii ha--
bcns, nc quid
noui in c\x mo-
liretur.
^
'^
Et
I
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. X,I X.
1 V'7 Vntlatum. Uic confiqucnter oflenditur qualiter Daiiid in re-
i..\l
gnumfuum rediit
,
pbiprimo defcribituripfius Dauid confola-
tio,fci.undo confdati reuocatiu,ibi: Omnis quoqUC populus. ler-
tio rcuocati rcduciiojihi: Mifcruntquc ad rcgcm. quarco reducen-
tium conccrtatio,ibi: Pmnisaucem populusluda. Circa primum
ilicitur: Nuntiatum efl. ab illis qui formidabant redire ad donium
> egis propter eius luclum. vndefubditur.
X
Et dcclinauit . Et idco immiKebat]periculum
,
ncpopulus indi-
gnatus contra Dauidfacerctfibialium regem,quod aduertens loub re-
prehendit eum acriter,dicens.
3
Confudifti. Cumtamendeberescoshonorare,& congauderede
7>iioria,in qua expnfuerunt
ftpericulo pro te.
4
Diligis odientes te. Id efl , tu ojiendis hoc perfignum lugendo
^bfalom aduerfarium tuum.
Nunc igitur furge. Delu&u.
Et proccdc. ^drecipiendum debellatores tuos honorifice.
Et alloquens fat. Tromittendo eis honores,
&
pmia
f
viSoria.
luro cnim tibi pcr Dominum. QHafi dc rc certa.
C^iod li non cxicris. .Adfatisfaciendumeismodoprxdirto.
Ne vnus. Quia illi quipugnauerunt pro te contra .Abfalom
recedent a te,& iungentur aliis adfaciendmn regemfupcrtotumppu-
lum,& tu remanebisfolus uh omnibus dercliClus.
11 Surrexitergo. Delu&u,
acquiefcensrationabilireprehenftoni.
12. Et fedit in porta. In l9copatenti,& comniuni,vtpoJfct oes ve-
nietcsamicabiliterrecipLre,&graiioseailoq,&ficrecoUegitpopulii.
Ifrael
5
7
8
9
10
1
3
Ifrael autcm . S'cilicet, illi qui erant cum .Abfalom.
14
Omnis quoqj. H^c confequeter dcfcrihitur ipftus Dauid rcuoct-
tio,q.i populus qfuerat cu .Abfalom videbat fc
deceptit. ideo dicebant.
1
5
Rcx hberauit nos dc manu inimicorum uoitrorum. fci-
licet ,
Dauid, quipopulum ifrael de inimicis fuis exifientibus per cir'
cuitum iiberan)t,vtpatet exfupradilis S.cap.
16 Ei nunc fiigit dc terra propter Abfalom . i.de vrbe rcgiaf'
pter .AbfilOfCuius mala reducebat ad memoria infadationepatris,&
eius perjecucione,(iuafi dicat,indignum efl,quodpro ipfofugiat
.
17
Vfqucquo fllctis. .A recogniiione culpx , &pctitionevenix.
1
8
Et non rcducitis rcgcm. ^.ddlocwr.fuum honori^ce.
19
Etconfilium totius Ifracl vcnit ad rcgcn?. Qu_iaper nutios
ccrtosj&folennesftgnificatafua-untfibiifia, quihus auditis rex mifit
ad viros luda qut fucrant cuni Abfalom , vt ejfent deprimis ad ipfnnt
reducendum.Ex hoc enitn quod erant de tribu Daiiid vcrccundabantur
apparcrcinconfpelucius,quiaplusfihifoytsfeccra'itquamcxlranti,
&idco Daiiid hoc aduertens mddauttpro cis,vt venircutfccure, quia
paratus erat rcmittere,cuiusrationem tangit.
20 Osmeunij&caro. Quafidiceret^nonpoffcmvosodire ,qHia
h oc efict
contra me.
21 EtAmafiE. lfleinteromnespluspeccaueratcontraDauid,quia
fuit
princeps excrcitus .Abfalom,vt habeturfupra i j.cap. cum tarHj;n
efllt
nepos Dauid,& ideo ipfumfpecialiter nomina nit. Sicut &
Chri-
jius poHrcfurre&ionem fuam per .Angelum exprcfiit fpccialiterTe-
trum,dicens: Dicltedifcipulisfuis, &:Pctro.Mar. iS.b.
i^itia
propter Chrifli ncgationem non fuiflet aufus intcr difcipulos compare-
re,nifi fuijfct fpecialitcr uominatus.
Hxc
MORALITER.
I T^untiatum esl autem loabguodrex . Pcr Dauidlugcn tem
morccni filij fui,fignificatur
bonusprxlatuslusjens mortcni
culpa;
culpx fubditi,maxime quando probabilitcr
^imatur,quoc
comitcturmors inferni.ficut Dauid probabilitcr
a;flimaba
dc filio qui mortuus fuerat in pcrfecutione patris
artuali.
1
7 Ffqucquo , Pcr rcditii Dauid ad regnu lUii, dc quo fucrn
' ^^ ^
^
t
cxpuUus
3J
II. Regum.
Cap.
XIX.
6j4
tomnrsIuJtven't,&c. -jcAmbro. Nequclobcumcfrec
niino.finobis^trbicrmmdcfenrionisarroiiaueriimis?
D
{kTCore,adomino dcrcliituseft.qncminangclorumco
^{Idjni.Sacis idoncus p;Kicncerfc'quL'(L-r1)cus Si iniuriam Cii..if.
, iio dominus ipfe fua uocelaud.ibac,qucm cctari p.iHiis cft d.?pofucris pcncseum,v]tor cf^fi d imnum,rc(iicucorcI},li
vccoronarcc.Ncc derclidus Dauid,cui rcgnum d.dit,vc po doiorem,mcu.ius eQ:il morccm,rcluicica"oi e:t.Qa:incum
paticcia:liccc,uc
Dcu hiibcacde-
.ioimparcccle
.a),quv.inparn-
CKi-ilib.pr?liis ap
icciium, rcgni
Ki! dcpullum fi-
r:bus,vicloiiaiu
lorcdituic.
b
"^rijne memine-
r:s iniunaviimfciiti
iVrtull.Refpi-
didum . Cum
i makdixcrint
,
-.ndete ,
Dns ipfe
in.iledidus in le-
u,e cit , & camen
'foUiscftbcnedi-
his. li^icurDo-
Nonneos meum es,&caro meaes?Hcc faciat mihi Deus,&: h?cad-
'
dar,fi non magiiler milirig fueris corara me omni temporc pro loab.
^
Etinclinauitcoromniumuirorum
ludacjuafiviri vnius. Mifcrunc-
,
queadregem-,dicentes. ReucrtcretUj&oesferuitui. Etreuerfusell:
'^
rex.&venitviquelordanem.Etoi-nnisIudavenitvfqueinGalgala,
^
vtoccurreretregi
, & iraducereteum lordanem . t Feltinauitautem
(
Scmei filius Gcra filii lemini de I3ahurim,& defcendit cum viris lu-
da in occurfum Regis Dauid cii mille viris de Beniamin,&: Siba puer
de domo Saul , &quindecim filij eius , ac viginti ferui erant cum eo.
Etirrumpenteslordanemantertgemtranfieruntvada, vt traducc^
I,iPral.58
rent domum regis , & facerent! iuxtaiuifionem eius.Semeiautem fii
hus Gera proflratus coram rege cum iam tranfifTct lordanem
, dixic
minunifcruico- b ad eum.Ne^^reputesmihidomincmiiniquitatem , ncquc memine-
icquamur,&m_a
risiniuriarum fermtuiin dieqaaegrefllisesdominemirexdeleru-
falem, nequeponasrcxincordetuo. Agnofcoenmiferuustuuspec-
catum mcum,& idcirco hodie primus veni de omni domo loleph
,
dcfcendiquc in occurlum domini mei rcgis . Refpondens vero Abi-
fai fihus SaruijE, dixit . Nunquid pro his verbis non occidetur Semei,
qui malcdixit Chrifto dominiPht ait Dauid.tQuid mihi &vobis fifii
a Ide(l,contraiium.
Saruia:?CurefficiminimihihodictinSatan? Ergo ne hodie interfi-
a Ulos occidain hodic oui me feccrunt regem fupcr fc.
cieturvirin Ifrael?An; ignorohodiemefadlumregcm fuper Ifracl ?
Et ait rex Semei.Non morieris. lurauitq ei. Miphibofeth quoque fi-
faaum,par ha-
^
lius Sauldefcenditinoccurfumrcgisillotispedibus,&:intonfa barba
," bra:o
,
infeais
lcdicamur patic-
tcr , uc bcncdicti
cfrc ponTimus.
4: Idcm.NuJla in
malcficio ordi-
nisranoeft,ncc
locus fcccrnic
,
quod limilicudo
oniungic. Ab-
loluteitaqucpr^
cipicur malum
iTialonon rcpcn
dendum . Par
bicorcm,&c.
"fi Ambrofius
Cum Dauid da
cus in oppro-
b';iumfucric,nu
dispcdibus do-
inmo facisfcce-
tjRes-i-h
ric, in malcdi-
ccnccmnon p-
miicric vindi-
cari,&:pofth(^'C
rcgno iuo in-
tcgro reflicutus
iic, liquccquia,
&: opprobrium
a Domino lic,
protic magis ll- deretur.
lud llUlincre
,
quam rcfelle-
re.
c Q^id mihi -
Timcbic Da-
uid liinccrfice-
rccur Semci
,
quod rcliqui
,
qui iimiliccrrc-
gem offende-
rantnollcceuni
fibi facere re-
gcm.
d lUotis. In He-
in^^.
tinodboniim
cffcc in oculis
cius vel,quod
ci bonutn ui-
bet niencum
C>iiomodo id
oblcruabimus
,
flfaftidicntesin
faftidio ultionis
non erimus ?
Qucm honorc
licabimus Do-
mino
veftcfque {uas non lauerat a die qua cgreflus fuerat rcx vfque ad
'3
{^SKbofbthlf-
dicmreuerfioniseiusin pacc.Cumquc 'occurrifletregidixiteircx . gncospcdes fc
Quare non vcnifti mecum Miphibofcth ? Et refpondens ait : Do-
minc mi rex, feruus meustcontempfit mc Dixique ci cgo, fa-
mulus tuus:vt Ilernerct mihi afinum, & afcendes abircm cum rcge.
"leniralctn.
Gundum Hcbr.
quibus pro na-
turalibus vccba-
tur , erat cnim
claudus.
"
Tit
NICOJ. AVSDELYRA
I HzcfaciacmiliiDcus. iden,maioramala,quam fuflinuerim
in petfi cutione ^hfaiom.
1 Si non magilkr \x\\\mx,Miqm libri habent,^^ lo2b,ide/},
Jub loctb,dif}io.n.Hcbraicatzchaih,qux ibi ponitur aliijuando figni-
ficat,frro,ali(]uandofub,tanien efi eademfententia,quia Dauid non in
tendibat amoUit e luab defuo offlciojed quod iflefuppkret uices eius
protctr,pore,& loco,rbi vidcretur expedire.
3
Ecinclinauic ad feper fuumbenignummandatum.
4
Mifcruncq. Hic confequenter defcribitur ipfius reuocatiredunio
rui interponiiur betiignitas Dauid in Semei obuiatione , fecundo eins
in^l!u!it^ in hxrtditatis Miphibofeth diuiftone,ibi. Miphibofcch
\\iQC^nc.tertioeius ciiriaiitasinBer%ell.nlicentiatione,ibi. Bcrzcl
lai (\mc\.circaprimHm c//c/fr,MifcruiiCq.ad rcgcm./lWr/ luda.
5 Et omnis. i.trib.Iuda,vt occurrerct regi
, &traduceret eum lor-
danem in nauib.ad hoc paratis ab ipfts^vt dicunt aUqui..Alii aut dnt^
(p ijia tradiMio intclligitur,pcr hoc quod viri luda tranfteruntlorda-
nem ante rcgern in equis:ad explorandu vbi aqua effit bene vadabilis.
6 Fcf^inauit, vt apui Dauid inneniret mifcricofdiam.
7 Et irrum. traufuntes ad ripam oppofitam in qua aJhuc erat Dx
uldyvtfihiftrulrentin tranfitu.Ceterapatent rfquc ibi.
8 Kunquid pro. q.d.mjgnum malum cjft fi viuits euaderet, quia
iiicuncrat ciinen
Uf maicfiaiis
.
9 Cur ctii.mihi ho.quiafiDauideumfiatimoccidipermififfet,alii
qnicurnAofulornfucruntinpafequendoDauidtimuiJ]'entfibi,&illi
qui
qui nondum Vinerant retrocelj'iffent,<&forti: aliqui qni i.im vcnerant
occttlte recejfiffent,&fic eiws occiftopotuijjet cj]i occajio
wagn^Jcif-,
ftonis,&}nagni mali contra Danid.
10 Non morieris.Iurauitq.ei . SedviJetur quod D.wid ifiud iu-
ramenttmfregcrit,qu!a iniunxitp.Uo fuo Sahinoni de morte cius , vt
habi.Curinf.1 .lib.l. cap. Diccndum qiiod Danid nm i'.raiiit nift quod
non morcretur tunc,(& pro illa cauja tantuin
,fjd'qina erathomo /e
ditiofus,monuii Dauid jiUim fuum,vt coitra hoc po>' ertt cautelam
,
diccns.yirautem fapiens cs,vtfcias quxfacies ei,vtwidem hahetnr,
propter quod Salomon inhibuit eifub pcena inortis.,'ic exiret letujalem
prxcittdcndo fibi viamfacicndi culiigaioncs,.^
pmptcr tranfir^Jjlone
huiuspneceptifuit mortuus.Daiiid ctiam benc cognab.tt,i]nod caute-
lamfihi in.pofnam nonfetujret,& f:c
morrcm de aouo incunsrct.
1
1
^A\{>hibo{cih. Hic oflcndttur in 'iudit.is Dauid in hxreditatis
MipbibJfeth diu:fione,cum dicitur. Miphibofcth quoq.filius,i.e
pos.^ltj iibri bahentfiiiui Saul.Sed vent.ts Hchfaica,'<y libri corre-
linon habent, Dauid.n.non fuit twic rccordatus amicitiie lonathan
p.ttris Miphibofi.th.Si.n.fiiiJJ'a recordatus,medietatehredita:is
fu
fcruo fHonon-dedijfet.
12 Intonfa.
InHcbrteoh.ibetur. Incompofirabarba..Q^M///o
tcmpore nm tondebant barha-n filii Ifrael,prouthabctur
fup.x.c. de
nuntiis Dauid.
1
3
Vcfic fquc. in fJgnum trifliti propterfugam D.itiid.Ex qitopa
tet uerum <iUod
diBum cjffnp. 1 6. c.f.qucd Sihaferuuifuusfalso dif-
famaucrat eim apud Dauid,Cxtcrapatcnt vfqtie ihi.
qi,iid ~
M O R A L I T E R.
t
cxpulfus per Abfalom proptcr Vrig peccatu,ficuc dixcrat
iibi JJns pcr Nathan Prophcca, fupra i z. c. Ecce egofufcitabo
fupsrte rnaiurn dc domo tua , llgti ficatur pcccator vcrc pCj-nices,
&: nd boiium rcgimcn vicx fua: rcdicns , & f ic cfi in via vicx
pcrquam vcnicur ad rcgnum ccclcfie . Ipfum autcm comi-
tacur Jicrzcllai valdc icncx,pcr quem fignificatur fapicncia,
<Ic qua df Proucrb, 8. c. ,^0 xtcrno ordinatafum,& ex antiquif,
yfque
5 Vfjue
lor. Id cfl,vfq; ad morce,q"ep lordaiie ligni:icac',
co quod lordanis iudicii nuu'^ inccrpi ccacur, &c in moitc c{\
hominisiudiciuparticulare.Eccl.jS.c. Mcmorcftoiud-ciimei,
fic eniw erit &tuuin,mi]n heri,& tihi hodie. Pcr hoc autcm quod
jn cranticu lordanis occurrcrunc Dauid vin lu J.a,& [lVacl,(i-
gnificacur quod bcne moricnci occurrunc An[',e]i faafci.qui
dicucur viri lirael.quia vidcnc Deum clarc:& vin ludn.quia
laudanc cum concinuc.Pfal.S j.a. Beati q;n hahit.mt in do.au tita
fiomine, infxcula fxculorum laudabmitte.
l .Acii.iit
, \
Glofordi.&NicolaidcLyra.
A
Hieronymuj,
1 Rc^. i8.a.
4. Rcg. II. f
i.Kcg.jj.b
] ,Faa.v.d.at
t
dirccfnere
p-iflli n incer
liiitic, & aina
itira i' juc
11..
iijce poicll
lcruui tfus
cihiim,
8n>>
Cgl
ItlgailS
tpropitioN
t
vilipcndifti
InHcb.D v;,
t'*&' VOfJ d'HS
Dauicl imiiic
iiiort^ckTis,
6ci!.i'.i:iK-iici
t]ii;)dtccc-jc
cii |'jn.itl).m
tnin iiiiullij
proculitiuJi-
ciiim, ioRj-
boam, iJc le-
roboam diiii
fciunc rc^nu
ciWs. Miphiba
Jab . II. inli-
bro Sunnic-
lislcgiiur,iS<:
itcrprccat* os
vcrccundix.
lu Parjl.vc-
ioMiphib<ifith
Meiib.tal
tur, i
cij alciiiimoj
t]ula D.iuid
,
1. rcduxiifcc
cumpuccHc
quod aic, cun
thi adpiAtp".(i
quim reiiHifui
tfldhstnvHS in
dotnum fuam
pacijich
,
indi-
^iiaiido , 6C
ucrba obli-
quando pro-
culic coiicra
aluirimum.
b
Eit dHtcm
,
Lft autcm ia
Hcbraro. Ec-
ce jcrnHsiuus,
Hcbraice le-
gicur, Clume-
hant ChanaaHy
Chanaam iu
terprccat lu-
ipiians, CjUa-
dm cum pa-
trefuicfuipH
rans uocacus
(L-lt
,
poltqua
vcrc ad doitrinani Dauid tranfuc , non Chanaam, fed Cha
niaam
/
U
36
minmvoci
risr(t,:dL-ft
iidclis.
c F.t primo-
^ciitis c?oi'i
ii.ce np.irtib.
>/,.r:'i,,^rc.
;
"1 hcod v:.
t^
Cum fuilffc
^
1 s, &:conce
tio ali.irum
tibuum cu
iiibu lud.i , t
f.uifanccs ij,
ca rcgi pri-
jno occur-
tiflTcc, &.' re-
fpondilfenc
rcgem cHe
Claudus cnim fum reruu.; tuus. Inrupcr,& accufauit me fcruum tuum acJ te
o^^ia fcientiin quu licut an^elus fiis volantitein D;i.
dominum mcu regem.Tu auccm djmine mi rex ficut angclus Doi es : f.ic
quod placitum clt tibi . t Ncq.n.fuit domus patris mci,nili morci obnoxia
domino mcoregi.Tuaurcm pofuifti me fcruum tuum intcrconuiuas mcn
ix mx Quid cigo habcoliullcquercLTjaut quid pollum vitra vocif:rari ad
3
regcm? Ait crgo ci rcx.Quid vlti-aloqucrisrFixum cllquod locucus fum.Tu

bc ^iba diaiditc
poilclTiones. Refponditquc Miphibofeth regi. Etum cun-
'
daaccipiarpo(tc]uamrcuerfuscftdominusmeusrexpacifice
in domum
fuam.t BeLzellai c]uoque Galaadites, fcnex valdc, defccndcns dc Rogelim
J
traduxitreg3mIordanem,paratusctiamvltrafluuium profcqui eum . E-
ratautemlicricllaiGalaaditcsfenexvaldc, idefl:, octogenarius . litipfe
priebuitalnTienta regicum morarcturtin cafhis,fuitquippe vir fdiucs ni-
mi^Jixit itaque rex ad Berzcllai . Venimccum tvtrcquicfcas fscurus in
lenRilem.EtaitBerzcliaiadregcm.
Qiiot funt dics annorum vitncmex,
*
vtafcendamcumRege in lerulalem? Odlogcnarius fum hodie. Nu^i-
quid "vigcnt lcnfus mei ad difccrnendum fuaue vcl amarum?aut delcdbare
poteftfcruumtuumcibus,& potusjvelaudirepoffumvltravoccm canto-
lum, atquccancatricum? Quarefcruustuusfit*oncridominomeorcgi?
Paululum procedam famulustuusablordanctecum . t Nonindigco hac
vicifluudmc,fed obfccro, vtrcucrtarferuus tuus, &moriarin ciuitare mca,
b
^
fepeliar luxt i fcpulchrum patris mei,6c matris mex.Eil autem feruus tuus
y
a tii Hcbiio Clniin.h.iin.
Chamaam, ipfc vadat tccumdomine mirex, & faceiquicquid tibibo-
*
num videtur.Dixit itaque ei rcx. Mecum tranfeat Chamaam,& cgo faciam
ci quicquid tibi placucrit,&: omnc quod pcticris a me impetrabis. Cumcjue
tranfiffct vniuerluspopuIu.s, & rexlordancm , reftitic , &ofcuIatus cll: Rex
'
Bcrzellai, &:bencdixicci. Etillcreucrfuscftinlocum fuum. Tranfiuitergo
s
rex in Galgala m, &: Chamaam cum eo . Omnis autem populus luda tradu- 9
xeratrcgem,&mediatantumparsairueratdcpopulo Ifrael Itaque omncs 1
viri Ifracl concurrentes ad rcgem,dixerut ci.Quare tc furati funt fratrcs no-

Jj^J^'
ftri uiri luda,^ traduxcrunt rcgem,& domum eius lordanem , omnefque
viros Dauid cum eo ? Et rcfpondit omnis vir luda ad viros Ifracl, quia mihi
tpropior cft rcx. Cur irafccris fuper hac rc? Nunquid comcdimus aliquid ex
rcgc, aut muncra nobis Matafunt ? Et rcfpondit uir Ifracl ad viros luda , &
c
ait.Etprimogenitusegofum,dccempartibuscgomaiorfum apud rcgem,
1
magifquc ad me pcrtinet Dauid quam ad te . Cur tfecifti mihi iniuriam
,
& non mihi nunriatum cft priori,vt rcducereni regem meura? Durius au-
^^
1'^"^^.
^v"^^*
tcmrcfponderuntviriludavirislfrael.
SfwX^Ma
gnus icaque
Mofes , &: lofuc eius fucccfforjduplicc illts tribucnuc lortc.
^CAP.
t
corucribulc
dixerunc a-
lii,fc dcccm
manus hrc
inrcgc.Na
trib. Benia-
mitica con-
luncla crac
tribui luda.
Addidcrunt
ctiamfeha
bcrcpriuilc
gia primo-
genitorri,&
|;'|}
Rubc na
tura primo-
genitum,&:
proptcr lo-
fcplijCU
p^
virtuteha^c
fors obtigit..
Primogcni-
accipie-
bant duplu
II
patcrna^hsE
13 rcdicacis. Et
idcopacnar
chadiccbat
14
lofepho. -
II
phraiw
y & ga
Manajfes tan .
y;
NICOEAVS DE LYRA.
1 Quid ultra. q.d.pro nihllo^ quia di&um mcum non re tra&aho to-
taiiter ,
reiraiiauit tamtn inparte diccns.
2 Tu &C Siba. iniufli: concedens fcruJ fuo medietatem hsredttatis
fUtproptcf quod regnum eiusfuit poflea diuifum temporc B^oboam ne
_ . potis pii^prout dicctHr plcriins inf.lib i.cii.Hicantetnaducrtendwn
ContM aSn-
* ^
, , , . ci r . i r -i r.
Ijrore? dc-
^-^"^**'" adHlatoreSyiy- ietractoresjUftt pertCMlojiprmctptb. quta Da
Ui&otci. uH tamfa
lni,& ii*'^!*s verbis Sibx a.iulatoris,0' dciraloris, vtpa
tct exprtcdi&iSiftit ita capitis , <& m<*olutus,qmd hiridjtatem Mi-
ph.btjfeth djmmi fu ci conceffit in abfncia Miphibofeth
,i& eonon
a'tdito,& quodptiiis efi poft juattt aitdiuit Miphibofeth fc vere excu-
fantein,vt pate: per prMiia .,nmrctra&.i!tit dicltm fuum iniuflum
totaliter,fedfcri'.H'nfuum pefftmumfcdt xoiialem domiao,!jttem tarne
dchuijfetfu'}eiid(j]cpropterfalfam accufaiioncitt domiiiifui de crimi
ne iif^ maieflutis.
3
Bcrzcllai. Hic confequenler oflenditnrgratitudo Daulderga Ber-
^llyii,.iuiftbi neccfftria pro parte rninifliaucra',vtpaiet cx prcdilii
iS
eutn vfque ad lurdancm conduxcr.v,cni Dauid obtiiiit prxtniay&'
honorcsflvelkt irc hrMfaknifccHm:fcdexcufanitfe
propterfcnelu'
tciH dicens.
4
Q^ot. q.d.tempns
efl
quod cgo cogitem de morte,non de honorih,
aitt dittuiis , Q^odeflcontra fenesfeing::rentescuriismagnatorum.
Mifit
tamei, filtum fium ciim D.:H!d,ducns.
j
Li\ aui.cin, ua i^uud dibcifii;hipcr,miin medio, &in fme.

Jpfc
6 Ipfc va. Jpfe efl.n.hmenis,&poterit addifcere qttttfunt virtutis
6honoris. Jiotandutn efl Incquod in curia Dauid crac ca0ores,&
cantatrices inflrumcntis, &vocibus humanis, talib. . licitum
efl vti
modsratc,'juiaftcut mcmbra ccnporis indigcnt quiete,& rccreatiouCy
ita
&uires animaUs.,ad quod tniikumfacit mclodia.
7
Et ofciihais cti.lafignum tnagnx aniiLiti,e.
8 ^lhcncdixitculmprecanseibonavitx
prfcntis,& futiirt.
9
Omnis. Suprapoftta eU ipftus regis redufiio , hic confequenter
poH interpofttionemprdilorim defcribitur rcduccniinm cnncerta-
tio,cuius caiifa exprimitiir cum dicitur,\Omn\s aucem,&:c. lurdane
fiiiuium modo fupradi&o.
10 i^t mcdia. Etidco in hoc reputahant
fc dehon tratos , tu quis
pittres erant,tiimquia primo nuntios tnifcrant ad D.iuid pro eim re-
ttcrfionc,vt prdiiur,i cfl,propier (juod dixerttnt te^i.
1
1
Quarc cc. q.d.idclanculo faUum efl antequum veniteinusin
contemptum noflntm.
ir Ecrcfpondicomnisvirludaad viroslfracl, fnpcrbe.
l i
Quia mihi propior cft rcx . idefl, detnbu
, &
cognaiione
rnea
.
1 4. Dcccm parcibus. q.d.licet non fit de tribu noflra,tamcn
mul
toplusvalemus
/ibiinfubfidiumtCMporale^
g^ adiutorium
contra
aducrftrios
.
1 5 Durius. tum quia erant viri heHicoft^
cJ" anitnoft, tum quia t
rant homincs de tribu re^:a , ex qtio prx alijs in fupcrbiam
erigcbai'
tnr,
CAP.
^37
IIReo-um.
o
C A P. XX.
SEba
cee^sr^h hnccinti^& cxt.
.< Hicr.Idco cccinit buccma,vteius fonitu attoniti,t.icc
1
ct/^ibiis taccnnb,
dwi:.Hs>f^li"obif, &c.
\i lolcph. Vir quidam
iniquus , & feditione
,pr.vcipuus,lians in mc
g
diopopuli, cum ma-
';noclamorcd:xrt.No
ii.ibetsliquis noiirum
^ c.tccr. Et poft hjBC
vcrba tuba cancns
,
bclliim flgnificauit fic
li coucra Rcgcm,om-
I
nefquc fecuti funt eii,
rcliclo Dauid, fola tri-
hu Iiida cum eo rema-
r.cnte.
^ ANGELOMVS.
Scba uir bclial
,
qui
j
liraeliticum popuUim
i
adomo Ebuid d.ui-
I
derc conacus cft , fi-
[ guram geftauit hx-
rcticorum : qui plc-
bem Dei fcindcrc uo-
lentes, in ipfa fua pra-
iia inccntione prius
damnaci ab Ecclclia,
nioriuntur, quam hoc
quod cccperant, im-
plcrepoflint.
Tulit
Cap.
XX. 638
b Tidit decemnfilii-re; concubinas.
^ Throdorctus.Exi(}imauit impinm, cutn eishabcrccon-
fuctudincm,ppll*execrandum filii fui concubmun . Naicx
hoc a^te prohibuit
D
C A P. XX.
Cciditquoque, vt ibi elTet vir Belial
nomine Seba filiiis Bochri virfremi-
neus, & cecmit buccma, & ait. Non
ert nobis pars in Dauid,neque hxrc-
ditasin filio Ifai . Reuertcre in tabcr-
a Dinnatl ab.ecclcfia in fu a ^)ra.:itare moriiintur
, priuriiuain
quod can>cium,inn>lere poflunt.
nacula tua liVael . Etlcparatus cftoTs
lfi:aei a Dauid, (ecutufq; cft Scba fiHu Bochri. Viri aut luda
adhatferunt regi fiio a lordanc vfque leruialem . Cumque
b
vcniflet rex in domum fiiam in leruralem , tulit decem mu-.
lieres concubinas fiias, quas dereiiquerat ad cuftodien-
dam domum, & tradidit in cuftodiamcas, ahmenta cis
pracbcns
, &noncftingrcflrusadeas
,
fcderant claula^vf-
que in diem mortis Cux in viduitate viuentes. Dixitau-
c
tem Rcx Amafic. Conaoca mihi omnes viros luda in
diemtcrtium, &tuadefto prajfens. Abiit crgo Amafa
*
vt conuocaret ludam , & moratus cfttcxtra placitumj'
quod ci conftituerat rex . Ait autem Dauid ad Abifai.
tNunc magis afflidurus cft nos Scba fiUus Bochri
,
qiiam

Cum alio auccmcas

n6coniunxic,iichoc,
quoquccfTctoccalio,
ic prxtcxcus tyrannif
dis. Nccfuilictquide
hoc nucrimonium
,
uiueiitc,cnim marito
7 appcliacur adultcra
,
tl ficalcerius uiri , uc
dicit diuinus Apofto*
8 luS.
c Coniioca mibi otmes
uiros,&c.
"
'si lofcphns. Corifti-
tuitAmafam princi-
pcm milici.c, &dedic
ci locum,iil quoloab
fucrat
, iuilicque uc
qunntum colligerc
potiet congrcgaret e-
o
xcrcitum cx cribu
"
luda.
,
4<Thcodo.Hsccuni Qiixft?
' '
rcfciuiffct loab, inui-
'
die flimulo pcrcuflus . ,
cxdcmci potteamtu
^^
lit, fimulans bcncuo-
lcntiam
, &c amici-
F
ciam.
ttm-
NI^COLAVS DE LYRA
C A P. XX.
Af
cW;V.Poftquam dcfcripta cft punicio Dauid rationc ho
micidii Vrie,8<: rationeadulcerii cum Bethfabec.hic c6-
lcqiicnccr ponitur ciufdem punicio ratione proditioiiis.quia
Vriamocciditprodicoric, ucpatetcx fupradidlis i i.ca. &c dc
, liocponiturhicrebclliopopuli contra ipfum adinfiintum
Scba filii Bochri. Circa quod fic proccditur
,
quia primo de-
fcnbitur huius rcbcllionis orrus, fccundopunitionis,ibi . Di'
xit antm rex ^mafa. Prima in duas,in partcm principalcm:&:
incidcntalem,fccunda,ibi. CHmquevemJfctrex. Circaprimucn
dicitur
.
I Mcidit quoaue. fcilicet,incontcntioncaIiarumtribuuin
contratnbumluda.
{ Virleliai. id cft, abfquciugodifciplina:, & lcgis di-
juinz.
.
Ij
?^owinf5cZ<t)?//iBof/7rj. Etficdebccfcribivbiquc pcrc,
i
fcd comniunis ufiis non habcc.
4 ^i*-^fmifj.ideft,deftirpcgemini,&ric pacccquodcrac
decognationcSaul, proptcrquododicbat Dauid proptcr
1
translationcm
rcgni de domo Saul ad ipfum, &: ideo uidens
populiim
difpolicum ad rebcllandum ipfi Dauid.
5
Cecintt
buctina. Vt ex rcpentino fonitu omncs caccrcnc,
6fic darctur ei maior audicnga.
6 fa/t.
Vocemagna.
7
Tv(p
eii nobis pars in DauidyKleque h*reditas in filio Ifai.Qux-
li diccrct,ex
quo contcmpfit nos debemus cum dimittcrc
^lalium
rcgem cligerc.
8 EtfcparatnseUomnislffaelaDaMid. AdtcmptiS, Ut flcDa
uiddeproditionccontra Vriam puniretur,&: Sebapropccr
fiiam
malitiam occidcrctur.
9
Cumrjue ven
ijfei rex in dnmum fuam in Uierufalcm ,
tulit decetn
mulieres
concubinas
fuas , Hxc efi pars incidentalis
,
quia Da
.
"'d ucnicns in Hierufalem rcperit fc efTefaedatum in uxo-
Iribusfuispcr
Abfalom, uc dictum ctt fupra dccimofexco
capitui.
capitul. &id eo recUifit eas
,
prouidens eisdo vidu,&: vefti
tuduplicirationc. Primo, quia prohibctur Lcuitic.deci-
moodauo b. Turpitudinem nurus tux nm difco.operies . Licec
aucem ifiiE mulicres non fi.ierinc vxores Abfalom filij Da-
uid fecundum veritatcm , flierant tamen fecundum appa-
rentiamproptcrconcubitumcarnalem, idcononcrac de-
ccns
,
quod Dauid vlcra ad eas acccderet , nec etiam aliquis
alius, &ideofeciteasrccludi. Secundo,quiafl vidcrcntuc
in publico,remcmorarentur factum Abfalom,quod iii uitu
pcrium Dauid rcdundabat.
10 InviduitateviHentes. Dixit autem ^ex ^mafx. ConHOC*
mihiomnesviros Iuda,& ctera. Ex hoc patct quod pvxdi-
dtumcft, fcilicct, easfuillcuxoresDauid, aliternondicc
rcntur liic uiucre in uiduitate, Kta tamen viduitas intclligi
turquantumadfcparationeintiiori,nonqiiantumad mor
tem mariti,quia Dauid adhuc uiucbat, Abljlom autem nii
quam fuit earum maritus, quia non pocerac accipere uxo-
rem patris,maximc co uiuente.
11 DixitOMtcm^x^mjf^. Conuocamihi omnesviros luda In
diem tertium
,
&tu adeflo frxfens . ,Abtit ergo .Amafa ,
ut conuo-
caret ludam ,
& moratus rfl extra placitum qtiod el conjiituerat
rex . Hicconfequentcrdfcribicurpunicao Scbx de rcbcl-
lioniscommotionc. Vbiprimo defcribicur ipfius infecu-
tio. Secundo cius occifio , ibi: Feneritnt itaqtie, Terciorc-
pctiturrcgni Dauid ordinatioibi. fwtergoloab . Primaiii
duas
, in potcftatcm principalcm , &: incidcntalcm , Sccun-
da,ibi. Cumque ibiefjent. Circa priuuimfciendum, quod
Dauid habebat bcllntorcs cx tribu'- partibus, vn.icrattribus
Iuda,qua:fibi adh;rfcrat,utdidum cfi^, &: congrcgationem
iftorum commifit Amaia:
,
quia erat princcps militi^e illius
tribus,quia licct loab cfTet fupcr totum excrcitum gencrali
tcr,tameninquaiibcttribueratunus pnnccps milicia: fpe-
cialiccr,&: idco congrcgacionem milicig cribus luda mclius
potcrat faccre Amafa quam alius. Alia pars crac bclbtorum
qui eranr dcdomo Dauidtanquam famulieius ,&:ftipcn-
diarii fpecialcs,&: ifios commendauit Abifai,ditfcns.
ToUe
Diuiflo.
MORALITER.
T
>Acciditquecjtie.
Per ifium quicumfonitu buccinx mo-
uicfcdicionem
in populo contra rcgem , fignificatur quili-
bct
fcditiofus inrcgno.vcl
principacu,cuiitate,cccleria,vcl
tocnobio
turbans
commumtatis paccm.
Dixk
II Dixitantemrex.Amaf. Conuoca mihi omrKs riros luda in
dtemtertium, &tuadefioprfens. Perhoc autcm quod Da-
uidScbamperfcquiiuiritjfignificaturqJfupcriorinregno,
principatu, ciuitatc, ccclefia, &: ccnobio det fediciofum ho-
mincm pcr fc,8i per fuos pcrfcqui,ne per cum corrumpan-
tur alii,licut&:caput Seba tuicablalIuoi,vtd>citurinfra,fi^
fcalis
^9
.Glofcrdi.&NicoIaideLyra. 640
AoEclomiii
A
ftnnica v(li-
nienti lui
(Chal.l. in-
terpreingiilo
vMlinieti liii.
Ixx. lumca
,
veOe fua fu-
I>r
(e.
(inqiiinuco-
B
f
& omnia !<
ca Bcrim: con
gregacique vc
oerunc ctiam
poil loab.
c
a Et ttnult 1 &e.
Dcxtcra mctum
ccnerc , c{t qu.nli
cx
bcni|!nit.itc
blnndi.i. "Sul li-
nirtram ad cl.i-
diumniiccit,
qiii
l.iccntrrcx
n.ali-
tiapcrcutit.
b
Et exdamaut
mulier fupiens ,
6"
C4Ctera.
: Hieronymus.
Hanc
muliercm
IudxiZ.iran,
fi-
Jlom
Azcr, filii
lacob ,
intcUi-
p.unt, &:
qiioci
ic
matrcm dixc-
rit. qiua multo-
rumaiinorum c-
rac
.
4i ANGELO'
MVS.
Aclia-
fercc
diccrccur .
Iccciuicas vrbs
conlilii exticic ,
&: qui aliquod
contilium
rcqni-
rcbanc , hic in-
tcrrogabant . Ec
tu qu;tris tan-
tamdeftrucre ci-
uicaccm, &i. ma-
trcm conlilii e-
uerccrc in If
Abfalon. Tolleigitur fcruos domini tui, & pcrfcqucrc eum ,
nc

fortc
inueniatciuicatesmuniias&cfFugiatnos.
Egrcfliiuntergo
VUX If^MOIlCS.
cumco viri Toab,Ccrctlii quoque S:
Pl-icictlii,& omncs rsbulli cxic
runtdclcruralcmadpcrfequendumScbafiliumBochri.
Cumquc

illi cflcntiuxta
lapidcmgrandcmqui
c(l in Gabaon, Amaia .vcnics
Idelt.loii.j
occurrit eis. Porro loab vcftitus crat t ftncla tunica ad mcnjram Iia
bitus rui,&: dcliipcr accmclus gladio, dcpcndenie vfque ad ilia in va
ginn,tqui fabricatuslcui motuegredi pocerat, &pcrcutcrc . Dixit
j
j,
itaquc loab ad Amafam . t Salue mi fratcr . t tenuit mana dextcra
mentum Amafx
,
quafi ofculans cum.Porro Amaih nonobfcruauit 4
gladium qucm habcbat
*
loab. Qui pcrcufik cum i in latere,&: cflii-
ditintcflinaciusin ccrram,&: mortuus elt.
Neclccudumuulnii.sap-
pofuit. loab autem &; Abilai fratcr cius pcrlccuti funt Seba filitJ I3o-
chri. Intcrca quidam uiri cum iktiflcnt mxta cadauer Amafe de io
-
ciisIoab.dixeruf.EccequicfleuoImtproIoabcomcsDauid.tAma

fa autcm confpcrfus fangume iaccbai in uiamedia. Vidit hocqui-
dam uir quod lubfillerec omnispopulus ad vidcndum eum,& amo
uit Amafam de uiain agrum,opcruitq; eum
vcftimento,ncfubfifte
renttraniluntcsproptcr cum. Amoto igitur illo de via tr.infibat
omnis vir Icquens loab ad pcrfcquedum Seba filium Bochri
.
Porro g
illctranflcrat^peromncs
tnbusllrael vlquem Abela,&in Bcthmaa-
l
cha,1omnefq;
viriclcdiicongrcgatifucjuniadeum.
Vcnciunt ita-
^
que,&oppugnabantcum in Abcla. &:in ucthmaacha , & t circun- u
dcderunt munitionib.ciuitatcm,& oblefla ell vrbs, Omnis aute tur
b
ba qux eratcumloab ,
moliebaturdcftruercmuros.EtcxcIamauit
'
}c C.HAL a
L.naph. Aitmii-
licr . Ilccoidor
1 ;inc quod fci-
jxum cll m li-
biolcgis, vc ro-
i^rticiurcitiicas m
primi.: iic quo
quc fucioC c bi
iiucrroganduin
pro Abcl.i, num
paccm vc!!cr.t.
ji K. L E
V I.
Eccc qui vciic-
runc cum Scba,
primum locuci
fiinc cuiii hab;-
tacoribus Abcl
inccrrogantcs
num, 6i. ipfl cil-
pianc conlp:rate
contra rcu,cm
.'
Tu igitur pro
pccrca dcfti-ucs
ciuicatcm
,
qu
fcmpcr pacifi-
ca , inccgia , &
fidciis inucnta
c(i-, ctiamliqQj.
diin, nonautcm
omncs, abicnnt
in fcnccntiani Se^
bx?
^:
N I C O L A V S D E L Y R A.
I
Tolleigiturfcruosdominitui,&perfcqucrccum,&c.
J^ta defticili non poffet
ibi capi.TertiApars crat helbtorum dc diucr
fis tribubus ifrael ,
quia licei niultitudo luiuslibet tribns TeciJliJJct 4
Dauid,e.vccpta trihu Judn,tameu de qndibtt trihtt erant ttiri bcliato-
res roiufi!,fjui coniunRi fuerant ipfi Dauid a timpore ijuo fugit a fa-
cie Saul, vt habctur I .Taral. i t.c. &ijii volebant iuuat e !pji<m Da-
kiJ, & ad hos congregandos exiuirat Jo.'b.y quia erat dijjicUiHS nego-
tium,proptir quod in etus abfentia dum efjit diBo modo ociupatus^&
periculuM effet
in mura perfeqnendi Seba, Dauid con.mifit .Abifai hel
latores de domofua,qui erant affueti exire cum Joab,& ohtdire ci,v:
runtamen Joab,& .Abifai cumfuisfociitatibus cvnhencrunl in vnH,
ficttt erat condi8um,& fecundum ifla patet Litcr.i.
% Cumque. H^c efipars incidentalis,tn (jua agitrr de inlofeclione
,4tnafx,qui occurrit loab inditia injccutiont Seba.
3
Qui fiabricatus. JnUebrieohabitur.Elc\m,S>CCCcidk,quod
exponens C^ab.SaLdicit quod loab apropofiio/icdiJp'f<ic,vt cadertt
ad tci ram de vagina,vtjic .Amaft credi ret,quod loab Ituant de ler-
ra ad reponendum in vagina , &nonmd ptrcuticndtm ipjum
,
ideo
fu!>ditur
.
4
Porro. idefl ,nonfe obferuauit
a
percttffionegladij , &ihterfecit
tumproditoriefubfigno pacis,iT amiciti,duit, Saluc mi. Erat.n.
elus cognatus germanus
,
quiacrant dt duabits fororibw, vtpateiex
frddiilis, I
J.C.&
ideo vocauit eum fiairem.Ocadit antem < um tx in
uiita,times ne ei AijUX' etur,quia Da,:id ei iurau^rai. Hoc faciat mi
hi Dcus,& hoc addat,fi non magiftcr milici* tucns coram
meomni ccmpore pro loab, vt diQum eji ca.prxc. propttr quod
ali jui de am cis Joah uidentcs eitmnioytuum,dixerunt infultando.
5
Eccc qui. q.d. propter fuam ambitionem reportauit mortcm. C*-
tera pateni vfjuc ibi.
6 I-*orro. J'cilicet,Scbafilius Bochri.
7
Peromnes. fduitando eas,vt conflituerent eumrcgm.
8 Vfq.in Abclam. T^r^men est ciuitatisfortis,& muraix.
9
Et mBethmaacha . ^omen
cfi icnitorii in i^uo ciuttas illa
eft
jita
.
Om-
10
Omncfqucviri eleiii.
jfludexponiturdupUciter.
Vnomodo
qnQdfuifient
congregati ad Sebamfilinm
Bochri.Mio modo,qiwd
(J-
ftnt
cowrregdti adloahyVeruitamen
ijudttcrcitquc accipiaiun iy on
ucs,
acciptturprom'iltis,quiamulticongregaiifitnt,iiy-adifium.td
ad al.um.J^6runtamen
videtur,quodf<jrtiorpars
coHgngatafueiitoi
Ioab,qfiaSebaobfcfi)tsnonaudcbat('xire.
1
1
Vcncrunc..?/i(. confcqucmcr defcribitur ipfius Seba nccifio,qu:
cifitcs obftfia
erat in pcriculo defli utiionis
,
quod noiamr cum dtci
Vr. Omnis autcm , &ideo excogitaia fuu
uiafaiuationis
ciuiSA
tispermodumqHifequltur.
1 z Ec excla.
Dicunt Heb.quol ifla
mulierfiit SarafiUa ,Afcr,qu
defcendit cum
Iacobin.Aegyptum,vt habttnr Ge.^''^.&-
qnod habmi
fpiritum
prcphftits per quem reuelauit lacob, cum lugeretjilihmfua^
Jofephtafiimafts
eum mortuum quod ipfe
viueba.',licei non ircdideri::
donec V!dnplaujira,& muni rafibi miffa a lofeph, de quibus habetu
Cen.4^.Dtcutitetiam,quodipfaoficnditMofifepuiihrumJoJeph,q
jiiii Jjraelegi-effifiicrunt
de^egypto , &fecundum hoc txponuntq
fequitur pojita. Nonnccgo fum qua:refpondco
vcncsccm 1
i{vAcV.J'.reuciando lacob,'^^
MofiqitAdi8afunt.SediJiudvidett>r<
tiofiBitium,quiafecuiidumprMiBa,!fla
nmlier ante dcfcenfum
laci
in .Aegjpium habeba'fpiritumpropljet:[,6~- per confe--^
utns ad min
habebat 10. anrtos
,
vel circitcr. Item a difcenfn
lacobin
^egypin
vfjue ad extiumfiiiorum Jfraei de .Aegyptofiuxcrunt anni 1 1
u. ftc ,
p.itet cx l?is qux di^afuenvit v. \iAte .tb cxu u de
.Aigypto uj",..
Jundationem templiquario anno regni Saiomuuisftuxerunt
ann..^%
.vtl)i ^.B^.j.quiftmui'iun8ifaciu:ita*inos
7
lo.Sed ti^
veroexcita
per Stbafiiium Bochri fitit circafih em uits Daitid,q<ua ia ei at Jtnc
cum igiiur Saiomonfuerit coronatus ipfo adfouc Uiuente,ui hnbii v
3
.iib.cap.i.& tempium fundniterit qaano anno reg"ij'm ,
nt hdbtt
infra }
Jibro 6.capnu.cportct diccreiquod ifia
mniti r twic haberttj
ptingenios annos,vei circttcr ,qMod eji inconiienienspro ilio temport
quovitahumana pn.tendebaturvjquc ad loQ.annum ad pius cot
muniter , & idco dicendtim ,
quod futt aiia ninlief,&dicitur fapic
./ton proptcr fpiritum prophetiit
,
fcd
proptcr iniiitjlrnm natm
Itm, & eioquentiam ficut dilumefi fupra i.}.cap;iul. dt muih'
Ti)ecuite.
Dicicc
m
M O R A L I T E R.
f
talis fcditiofus pnuari dcbct,capitc,idcft, vizA corporali
^
potcntiam fccularcm,li percincatad cius iurifdidioncm, li
uccni ad forupcttuicat ccclcfia;,priuan.dtbctc.ipitc,idcii,
luo
fuo gradu, &: porcftatc,&: fic arceri quod non pofliic calcs
licias cxcrcere . Pcrhoc .^utem quod
mulierfapicnsdc
conlilium de Scba: dccapicatione,fignificatur
quod
talcs
nitioncs ficri dcbent cum magnadiicretione
6^1
II.
A
Re^um
D
Cap.
XX. 642
a
T^nng. Ra. If?e cft fermo legis,in qua mbeif vt filij Ifracl bat.Incerprecacur aucc Seba fedta afecando,non a feitando.
D
ingrcfli cerram Chanaan pnus pace oiferac, &: eos qui pacc Bochri uero primogcnitus rac*,Ifracl,dc quo dr, Filius meus Exod.4.fi
liiit
c ro
B
1.1
ifiii
a>
fLifcepcnnt tn-
bucarios faciac,
cos vero g.non
furceperinc , de
lcanc . idco mu-
lierfipiens ex-
clamaiic diciC'
J^ime.^^in dc
firuishancciui-
taceanccqua pa
ce oflFjras fccun
dfi icgc ? cur no
ibruas lcgcm in
Hraclicis
,
qu.E
oiimicruacacrt
alicnigcnis ?
b Q^iabfiif.
Rab. Rcdicus
populi ad Da-
11 id poft inccrfe
ctionem Abfa-
mulicr fapicns de ciuitatc, Auditc,auditc, dicite loab . Appropinqua
huc & loquar tecum . Qui cum acceffiflct ad cam,ait illi: Tu cs loab ?
EtiilererponJitegofum.AdquemficIocuta eft. Audifcrmoncs an-
cillx tux.Qui refpondit. Audio.Rurfumque illa.Sermo, inquit, dice-
1
f In Heb.a:;> non habetiuprouctbio. b fQi^^afidicit.hxc e.l vrbsconliUj.
baturin vcteri pro'uerbio. Qjiii interrogant,interrogent in Abela , &
fic 'pcrficiant. Nonne ego fiim t quar refpondeo veritatem in irrael
>
a
SQi}x
<:,\ iuater conlilij.
&:tuquajrisrubuerrereciuitarcm,&:euercerematte'min ifraelpQuarc
^
Sdia^.i
t
prxcipitash.tredicatemdomim ? Rcrpondenfque loab ait. Abfir,
;j
^ljj""!,
ablit hoc a me,nontpr^cipico neque demolior,non fic fc habet res
,
ied homo dc monte Ephraim Seba filius Bochri cognomine , leuauic
9
manumfuamcontraregem Dauid.Tradite illum f>lum,& recede-
mus a ciuicate. Et aic mulicr ad loab. eccc caput eius mittetur ad tc
p
murum.tIngre(rae(lergo*adomnem populum,& locutacfteisfa-io
lon,redicu prio b
picntcr.Qui abfcifum caputScbxfilijBochriproJcceruntadloab,
&
II
ris populi ad
Chriftum polt
mortcm prauo-
ru
magiflroru
fignificac,qui m
ivnagoga lu-
dqorum Jiu rc
gnabac,^ vcri-
tacisaudicu po-
pulii fubucrcc-
bac.
illc cecinit tuba, &: receflcrurab vrbevnu/quifquein cabernacula fua
Joab aucem rcuerfus elt lerulalem ad rcgem ; r Fuit crgo loab fuper
^^
omnem excrcitum Krael.Banaias autem filius loiadic iliper Ccrcthgos
& Phelethxos. Aduram verofupertnbuta. Porro lofaphatfiliusAhi-
ij
a Idcmquodcancellarius.
lud a commcntariis.Mna autcm Scriba.Sadocautem
6c Abiathar Sa-
cerdotcs.iraautemIairitcserat t facerdosDauid.
J^
prmtogfnitus
If-
rael, Scbam.i.
crrorcfccucus.
fcperaut fe a
domo D.iuid,
idcft, ecclefia.
fcd ad mulicris
fapicntis , idcff,
fpirituaiis do-
tixwix fuggc-
ftionem caput
ideft,dia
a corde
fuo abfcidit
,
ic ad Dauid
,
idert ChriViu fi-
luun Dei rcdijt.
4c c Ira auttm
lairites &c.
Thcodoretus.
Sadoch &Abia
thar habcbaiit,
dignitaccm fa-
ccrdocale ,
Ifie
aucem cum cf-
tfupM-<-<'
fec facerdos,de-
gebac incra re-
giamarcediui-
na; femperafli-
dcns, &. regia fa
crificans facrifi-
F
cia
tinter nacifi-
c.is~ & fiJclC!,
vel'integM &
fidclis vrbs
.
Chald. intcr-
prf
.00.1 fumu^
perfcfti in fide
ciim Ifrael id-
eft, qiii fcrua-
mus fideregi,
& populo.
QiiJelt.jj.
L
*
mulier.
^
CAP.
N ICO LAVS DE LYRA.
1 Dicicc.
Qmarolebatloquicttco fecreteeiuantumpoteratfieri,
3 Ser.&c.i.VC. ^etus prouerbiufupra accipiturpro lcgeftcntdiBu
fmtfup.l.li.l^.ca.in
qna prAcipiturfiliis Ifrael,vi venientes, adex
fugnandum
cmtatcmprimoofferrenttipctcem
vt heiur Deut.xo. Et
hocefl quod dciturhic.
2 Qui inccrro. i.filiis Ifrael cfui
txpugnando ciuitatem dcnt prima
'
merrogare de pace,ftc debentfacere inhac ciuitate
.
4
Ec iic: qua implerent legis mtndatum & habercnt intenttm.
5
Noniieiiic.in Krael.
Loquiturinperfonaciuitatis.quafidictit
tfiacuiusfemp
teauit veritaci dr fidi r.^i. Fnde in Htb. habetur
j?,Ego pacificarum vcracium Ifrael.i.n<i de numero pacifica-
rum ciuitatim &ueraciwn regi
.
6 E,[.mqux.qHaftdicat^rnalu'nfacis.
7
Ec cucrcere.i^id tftuUbet cititas efl materpapuU ibide nati
&
nutriti.ln aliquibus libris interponitur ciuicacum./e<i no efidetextu
tfuia non eflin Htbro,nec in libvii correSis.
8 Abfic. hoc mrbumdupUcauit loab admai<)re affertione,uel ut di
<itI{a.ia.femelprorege,&fzmelprofe,quaftdicatfnec
rex quarit
hoc.
boc,
necego^idcofubditur.
9 Scd..^i commouicfeditionem contra rege illumfolum quxrimus.
I o Ingrclla. i.ad maiores ciuitatis, tn quib. populus uirtualittr co
tinetur.Sic cnim uoleb.it loi]ui,nt lateret ipfum Seba .
I I Ec iocuca . Q^ aucm dixtrit non exprimitur.Sed dicunt aliqui
&
probabiliter,(fuodipfa refpodit eis bona ipftus Dauid er mala ipftut
Seba, &quod tota ciwtas eratpropin^/ua extermtnio propter eH . Ex
his concludens.,quod melitts trat ipjumfolu occidi,<^uam ipfwn & om
nes atiospropter ipfum,& fic faStim efl
.
ir Fuicer. Hic cnnfetjii.-nttrpofl/cduBioneDauidinre^nu & fe
dationtm cotnmotioais excvatper Seba.^conuenienter rspeii orditx
tio domus Dauid,&pacetfententia ex diiis fup.%.ca.iiifine, his ex-
ceptis.
ij Aduram. QudtreddibanturipftDduidanationibusferuienti"
busfub tributo,prtut d'liimfutt fup.%.cap.
14
Ira aucem. Dicitur lairites a ciuitate de qua erat
.
1
5
Saccrdos. i.magnns apnd eumyftcut dtfium ciifup.i-cquodfi^
lit Dautdfacerdotes erant . Dicit autem B^t. Sa. quod Dai<idftcerat
ifiumprincipem &iudicem,idcfi,magnum tnter principes c ittdices
.
^
CAP.
MORALITER.
diciofisquacumadicgnum,principacum,ccclefia,
vel c^no
II ra"^fr. PcrhocautcquoddccapicatoScbaordinaciodo bium, quodiibcc iflorumad bonum flatum dc difpofliio-
mus Dauid rccolitur,lignificatur y
fubcradis dc mcdio fc- ncm rcformatur.
ditiofis
A D D I T I O.
In c.xx.vbi dicitur in pofli . Qui intcrrogantyinterrogent in .Ahe-
/tfjdrc.VcncasHcbraicaflc habec, Imrrogare interrogant in
.Abela.,&
fic pcifcccrunt fcuconfummaucrunt. \^ofac;^M
rum
& veracium tfrael,quarc fuhuertis ciiitta'em & matrem in If-
raeUAd cuius lenfum proprium diccnduni,quod cum loab
vcni{fctpcrfcqucndoScba,gcntcsfu2:pcr viam qu^rebanc
prociuicaceAbcla,coquocJaudiircnc ipfum Scba ibidcm
eifc
rcciufum,& non cclfabant interrogare pro hac ciuicacc
doncc
ad cam pcrucncrunc. Idcirco hxc muiicr in perfona
ciuiuiis
diccbacipfi loab, AudiUKiuodcu fcu gcntcs cu.t
pcr
perviam
incerrogafiis pro ifla ciuicace continue , doncc ad
eampcrucniftis.&.hoccfiquoddicicur.//ifew^.jrcifcror.id
cft,gcnccs tux. In Abda. idt Ii,pro Abela.i^ ficperfecerunc
viamfuam.i
donecaccell<Tuncadcam .Et quia ipfe lo.ib
vcnicbat cum exercicu difpoficus ad bcllum
,
Si cimtas illa
non pcrturb.ibat pacem regni Ifrael,ncque fubcrahcbac ve-
ncatefidclitacisipfius ngiii Ifiacl , idcirco non appareb^f
caufa aliqua quare princcps militi^ rcgis ipfim ciuicatem
debuidrct
dLbclIare.vndcconfcqucnccr qucrcbat ab ipfo lo
ab caufam quarc ficvcnicbatintcrrogandopro ciuicatc in
bcllicoapparacu,qualiaddcfiruchoncmcius
,&:hoc cun
dicitfEgopacificarum
& veracium lfrael,ciuarc fnbuertis^&s
Tom.z. X
^43
Glorordi
&:Nicolai dcLyra.
644
^
C A P. X X I.
A a
T7
iaa,
efl
. Rabbanus.Fames tacb in Ifracl propter Ga-
AngeJomus,
X^
baonitas flcrilitaccm bonorum opcruni ligniHcacia
fubdicispropcerncgligcnciam dodorum ,
qiii non procu-
ranccis pafmm vcrbi Dci duminferuiunc ccrrcnis. Nc-
cnncnrcrgo G.ibnonicx,cum
ftudium rcdbe conucriacio-
nis, &rcformacio penicciuia:
poH Lipfum fubcrahicur in-
caucispcrh.Trccicos, fciliccc
vcl fpiricus malignos . Ga-
baon cnim collis imtroru in
fficiem
ccrprccacur. Gabaonicc in-
t Locntusett ccrficiuncur,cu dcfidioii poft
pcrpccraca fcclcra vana fpc fc
cunrncis adiabolo dcUidunt'
,
Ronu.i.b.
q^ii cliciinc,f jfuwMi maU rt ne
niant to/u.quorum danatio iu-
flacft.Scd Refpba que intcr-
prccacur cuifus, filia Ahia, qui
inccrprccacur paccr cius, tolles
tiliciufubflraiiitjuprapetra, &c.
' '
quia pia folicriudo fandlorum
ac paccntia.non ir.fcrat, .nacim p^nam legfs non obfcruatx,
D
puUca camcn lufta cxigic fuppiKia, licuc cucccrtc tecit. Na
cijquadr.igiiuaanni j3:(.'niiiciir,n.ibcsquide alligauitn.-pi
rcrcnctk-niit.uis autcm morbo ccrram fubiccic TfanK' aucc
punijt cius habitatbrcs . Rcx auccm ignor.ins causa plag.e a
Dco immilfg
, iufiu roguuic
P. XXI.
ACTA cft quoque id- i
mcsindifbusDauidtnb.
^
annisiugiter, &con(uluit
^
Dauid 1 oraculum Doiiu-
ni-t
DixitqueDominusj
j
propter Saul, & domum,
ciusifangiiinumjquiaoc
dd>cGabaonit.,s.
VocatisergoGab.ona.ycx . -|5\---*^^
dixitadcos. porro
Gubaonitnenoneraut den-
7 habucricbcnedidioncCha-
iijslfracl, fed reliquix
Amorrhaeorum .
t
Filij 8
nanxorum.Scdde fuis ma-
iudicc, &: iis qxii in iuria alTc-
di fucrat vfuscft iudicibus.
b ?o. Diccns.riofucgra-
^
tis Gabaonitas vuicre permi
iifTc, & iilijsIiV.icl&: luda
pr^da coru iniurtc abHiiliffc
Huius vero vltionis cauf.un
in Gabaonitas Achimclcch
facerdos luic
.
C ic rt benedicatis hxreditati
Domini. Theodorccus. Hxc
f
tl
^ In Hcbrao non iiabctur.nc pciiraercnt coi
.
quippelfrael iuraueranccis,
nepcrimercntcos,
oluitSaulpercutereeost
zelo quafipro fi-
lijs Ifrael & luda . Dixiccr^o Dauid ad Gabao-
nitas. Quidfaciam
VobisV^Ctquod
crit vellri
.0
pr?putiumlegemfcruans,cc
Qu*ft.34-
ulibusfuccurrcs,rigorciciu- ,
^ '
'1 .^ , 4. "1
^., r. .^-^ C
nij&inflancia prcdi inrum-
b
& voluit Saul percutereeos t
^elo quafipro fr
bit , doncc mifcricordia Dci
dc c^Io impccrct fuper eos,co
f)cfccspr.iuoshomincs&:ma
^ i
1
"j
t^

ignosfpiritus.nevitacorum
c
piacu'um ,
vtbencdicatishacrcditatiDommi?
prauefuggcrcndo corrfipanc
Dixeruntqueei Gabaonitac
. Non cft nobis fu-
per auro &c argento
quajlHojt fcd contra Saul
,
& contra domum
cius,nequcvolumusvt intcr-
ficiatur homo de Ifracl. Ad quos rcx ait . t
Quid
ionbus libi placcnt , & nia-.
gnos lumunc fpiritus,ncc vo
luntintclligere, quod virtus
eit longe illultrior nobil:ta-
1
tc maiorum,&: quod ex fide
'
vltcrius
4< Thc0d3rctus.Perh.Tcau-
tem nos docct, qui oia fapicn
tQi'icmuJ
teradmrniftratDns, quodc
4ueiuis. ciafi diuturna vtcns lciiit.ite
ac
ludicabicqui pcrlitera&cir
X I cuncifioncmcs cranfgrcflbr
li Icgis.C^tcrum,nosdocct o*
racio,iic tranfgredKunur fce-
dcra qux Hunc adhibito Dd
iurciurando
, ctiam fi fiatl!
tranfgrefTio in aliorum vti-
litatcm.
^
a Tulit.
- "
N I C O L A V S D E L Y R A.
I "pA^"^a e(\.Toflpmitionem Dauid de peccato lnxtm<s
,
hlc coit'
I,
fequenterponiiur punitiopropeccato neiligetitix^sy- primo nar
Diuifio. ratMrfatium,fecundo expltcatur quid>iplcx bellum^ tbi , Fathim eft
amc.Circaprimtm ftvidum',, qund lojne
&
principes ifrael iuraue-
nmt Giha-micis^nu id non intcrficercitnr^proit habctur Iofne.<).cap.
Saul auten cun rcgnarct,m Itos corum interfecit contra pr^di&u
'
iu
rameHrum, qn.id obligabat non folun loftc &principcs Ipacl illius
tcmporis,fid etiam policros orum,fu!Jum au:ei(1u.{ erac nocorinmy
ideo dibntpuniriprr Djuid quifucce[fit S.iu!r,& quia circa hoc fuit
ne^itgensfecuta esl vUio diuiita cogcns ad vindicandum ifludfa&um.
Sic igitwpr3ccdi>ur,quiapr,mo ponitur afflilio populi,fecudo vindi
catio dclicli j6i, Vocatis ev^o.Trimiiponitur cU dicitur^Vadi eft.
fcilicet in lerra Ifrael.
l In die. Eo quod negligcns fucrat deiufiitiafacieda modo fdiBo
,
3
TribilS ;i.continnefe habentibus.
4
Et Con{\.i\.R^i.Sa.dicir.^fnodprimo anno nnn confultnt,eo ip credi
dit,(f,fierilitas terra: conti^iffa ex curfu narur.ilt temporis. Scciido an
no credidii,q'wd contigifptpropcer idolum Micha
,
quod adhuc erat
in tribn Dathut dicit B^a.S a.propter quod illud idolu dcflruxit,fed quia
fieriHlas tnrx per hoc non ciffauitytunc coiifuluit dominii de caufafle
riUtatis.Ssiundoponitur reuelatio peccatifropter quod diUafleriUtas
acadcrat^cuni dicituf.
$
Dixit Dom/nus. Domus Saul vocatur domusfanguimmyidefl^di
gna fanguinisfut efuftone.
iuifio.
^ Vocatis.H/c conjfcquenterponitur vindicatio deiiHi . Circa quod
'
primo dcfcribiturppn taxatio.Secitdo cxetu:u.>,ibi,Tuhc itaq; rex.
Tertio mortuoru iumilatio.ibi,Et nuntiata funt. Circaprimmn dv
7
Porro Ga. Hxin:roducidii^Uci ca. i^na
efl vt fcirftur propter
quum catifam rcfrr,
tatur lumdicttur.
: dupiu
'
apU]s quamcanfamrcfrruatifi4erantapUjslfrae[c^terisinterfe6lts,quxno
t Filij quippe./ci/;crt quod non interficerentur.vnde aliqni libri ftc
habeiit,Uc pcri mcrct cos.Srd non eit in Hebr^.nec in iibris corre^
Gis,fi'bi>itcUigiitrf tamc,propter quod aUquis pofuit per Tnodiiin
gif-
fx.,etpoflea infirtum efl tcxtuiper impcritiamfcriptorii . lnramZttm
aiitein
autefaiiii Gabaonitis &moius obUgationis
,
plene habetur lofuc.ix.
c..AUacaufaefl,vtdicttRa.Sa.quiaft Gabaonit^ fuiffcnt de Jihjs
If
raelj^uiffent magis mifericordcs,& indulfiffentfaClH SauUs cotra eou
ficut indidfcrantficerdotcs qui remaifcrantpod morce .Aclnmelecb
ZT
aUorum quiftfrun int^rfeSli cwn eo,vt hahctur,fupra. l .Ubr.ti.
C.& ftcpoputus no'i fu (ictfame punicus.
<? lEt uoluic.)/c.'/f i!!'>ui.,quodnnn interfccit Gabaomtas,fed qiiia
intcrfccit facerdotcs, vt diclum cfi^ft Gabaoni'f habebant ab eis viili
&v::iiitti,eo quodfeniitb.vit eis por:a idr, Hgna &aquas ad locu cul-
tiis diui'ii,prout deienninaiumfucra! per lojne &principes Ifrael, vt
balfctnr lofue.ix. propter qnod loqmi fcriptnra acft SauL
mterfcciffet
Gabaonifas . quia iUa quodarnmodo dicitur homme intcrficereqni an-
fcrtfibi viEl.m,Sed Utera non concordat hiix expofit/oni, qa dicituTf \
Voluiteos pcutcre zclo quafi
,p
.ilijs Kracl 6C luda. Saul anm
tem non i>.tcrftciifact rdotc hoc
:^ l"yfed qiia lied^rantpaiies
&gla
dium ipft Dauid vt habeturjupra Ub. i .xz.c.Et ideo dicunt alii, quod
tfle %elus intelUgitur,juia Saul cupiens pofl'e(Jio,ies Gabaonitarim,eo
quod erantin tribu Beniamin &occnpabant vna ciuitatem notabile,
ducbat qimeituseffct & dco acceptius
,
q4JiU} Ifrad ipftmet aqttas
&iigna miniiirarent in loco ditiini cuUus, &iiU delerentur, perhoe
paUians t upiditaiem fuam.Sed hoc non
cfl vcriftmile^quia illa cbpor-
tatio a^uarTi et iignortt fttit Gabaonitis impoftia tanqua feruiius^
moi s ciuiiiStprotn diSlumfuit Iof.g.cap.& ideono erat pro filijslf-
raei,fedcontraipfoshacferu:tutem ad eos transferre . Tropter quvd
dicunt aUi,(juod Saul motus cupiditate pdiSia, dici bat quod lofue &
principes tribuum malefecerant dimittendo Gabavnttas, quiapartem
hxreditatis Ifracl occupabant,& quod debebat hoc corrigcre, cu effet
tant^poteflatis & maior in rcgimine popuU qua lofue etprincipes tri
butm,qui non habuerunt regiampoteiiatem
.
10 Quodcrit vcftripiarulum. idtfl,emcndavobisfujficiens.^
11 Vt bcncdicatis hiSErcditatiDomini. idtfl,vtDeusplacahitl
emenda vobisfufficienci,bhdtcat tei rx lfrut.1 dando plutiiam adlerrie
'
fcecundationem .
1
2
Non cft nobis fupcr auro &argento qua:ftio,fcd. Erant
\
enimpauperes,et ideo verifimile efl qi Dauid eis obtulerit primo enie I
dam pecuniariam,fed ipfi renuerunt, dUentes.
Virum
M O R A L I T E R.
I TaSlae^,&c.
Qu^fiiitadcoimmifllipp
peccacuni Saulis
ex Gabaonitaiu Dccifionc.Et pcr hoc olicndicurquanta lic
pccciti grauitas in innocetum dcprefllonc , &'m.iximc ci cj.
tenctur eos cuftodirc. Nam
pp
hoc pcccatum tribus annis
totus populus af tiitaus fuic I amc.Sunt.n.tria gencra pecca-
torum
torum,qua:pp grauicatcdicuncurad dcu clamarc.Primum
ci\ymt\ocenx.\s occiixOyCjCf^.h.Ecce voxfanguinisfratris tui %^-
bel clamat ad me dc tprra. Sccundum,cft pcccatum contra na-
turam,Ge. iS.c.C/iiwor iodomorum & Gomorrhjiorum ver.it at
Kc.Tcrtium,eft dcfraudatio pauperu lac.v.b.Eccf merces opi
rariorii veilroru qui/raudatifunt a Hobis^slamat
&tkmor (orum
/>
auret
645
^^-
Reo;um
Cap. XXI.
6^6
/ a
THHtrexhafiuednof.QmcuT^oegMuin^OAdhuc pucrifa-
cerdoccs&:Gabaonicasoccidcrunt,Armoni icilicei: 6cMi-
ha phibolcch,
" ''
tdiosMkhol
fi-
ou
.,i:,c;'"(.
Quos, fci
licet,
MicViolv-
xor
Daiiid qu<-E
&: Egla dicitur,
adoptauic libi in
rcr filios,
quos
Merob ,
foror
ciusdefilioBer-
zellai lufccpit.
c ^
Qui cruci-
abfcondic filios lonathar, quoniam iiirauic ci viuenti fe
D
non dclcruruni eius fenien , &C. non lurauic in dolo proxi-
mofuo. Si crgo
,
poft fcxccncos annos Dcus iuiiuran-

dij vindicauic,
crgovultisfaciam vobis? Quidixeruntregi,viruquitattriuitnos,&
i "^ ^""^^ 3l'''ii-
1 conru.np!;:
opprciriciniqucitatdelerc debemus.vt ne vnus quidem refiduus fit de
iunurandiim^'
ftirpeeius in cun^lisfinibusllracl. Denturnobisfepcem viridefilijs
f
violarac, p(jnas
eius, vtcrucifigamuseosdominoinGabaa Saul quondam eledli do-
^
dcdcrunc,quid
mini. Etaicrex.Egodabo.PcpercitquerexMiphibofeth filio lona-
^
thaefilij Saul propteriufiuradudomini,quod fijit interDauid & intcr
Ionathamfiliii'SauI.Tulititaq;rcxduosfiiiosRcrpha filia: Aia, quos 4
fixermtTos^&'c-
b
peperitSaul,Armoni, & Miphibofetli, & quinquc filios Michol filix
^
Saul quos gcnuerat Hadrielijfilio Berze!lai,qui fijit de Molathi , &de-
c
ditcosinmanus Gabaonitarum, quicrucifixcrunt eosinmontc co-
s
Sc fuccidic
.
ramdomino. Etcecidcrunthi feptem fimul occifiindiebusmcfTjs 7
''s Rcfpha
ttra.
^
Theodore-
tus . Suir.pco de
cis fupplicia, pla
^^mus &:'etrec'it
d
prima?,incipiente melfione hordei. Tollensautem Relpha filiaAia
icai
vt
nubcs partu- t
cilicium , llibltrauit fibi iupra petram ab initio melTis , donec ftilla- 9
rec aqua luper eos de coelo, & non dimifitaucs lacerarc cos pcr diem , t
iicqae belliasper no6lem,& nuntiatafuntDauid qua: fecerat Rcfpha
10
fiiia Aiacoricubina Satff,^ abijtDauid,6i tulit ofla -Saul, &ofla lona-
'
'
;th5 filrj cius atviris I^befiljalaad, qui fiirati fueran t ea de platea Beth-
fan, mquafufpenderiJAtifosPhililtijm, cum interfeciflTcnt Saul in
monteGclboc, &afportawcindeoflaSaul,&ofraIonathEfiIijeius.
Et
colljgentes ofra corurrj <\^i aiHxi fuerant , iepelierunt ca cum li
QiTibus Saul &lonath$fiIij j?ii^s in terra Beniamin , in t Latere in fe- i
pulchroCispatriseius . Feceruntqueomniaqua^cunqueprajceperat
rex,& repropitiatus cft Deus terr^ . Pofl: hxc fa(5tum eft rurfum pr.x-
14
'Kj
.
^
usexDcnulIii^cistradrdrrillasv|,exSauledefccderac,&
^ Rabbanus, &:Angelomus
abfcon-
panemur qui
pcicranuis ?
d -5 Tollens E^ift. ad ti-
aHtemRsfphati-
nuarium, dc
Ua.Aiamcii4,
"P-l^P'^*-
&c,
Bachiarius.
Mclior
,
fijic
concubir^a Sau
riences parercnc
6d iuflic tcrr.t vc
morc folitopfo--
'jcerec trudus.-
Nbs
autcm pcr
hfiC
d.f.imusy^
Domuius nono
uit
diffcrendam
gencris , fcdi^tis
qui func KViOria
atic:ti vlcifcicur,
etiamfilincalie-;
Mgcns
'
: Chryf VocaiP
J.tuid Gabaorti-
qUcE corpora
dcfundorum
,
quos Dauid ,

pio Gabaoni-'
cariim
,
vlcio-
nc pcrcuffe-
rac, eo vfquc'
accindia, facr-
co,hoccfJ, ci-
licio , cuflo-
Purgatorium.
diuic
, donec.
eis rorarec a-^
quadecoeloid'
efl-, Donec prol tsela{ nomen
vcnia
mifericordijE
,
ccelcftis ftilla
detlucirec
.
Pia folicicudo findo-
huncipcum.
^ rum
eorum,
eftloci.
F
Commenr. in
N ICO L A V S DE LYRA.
1 Virum qui attriuic nos SiC opprc.fic inique.ifa quodprimope
tiuerunt occiJMnem omnnm </ui ci ai>tde domoSauUs
,
feU ^a Dauid
eispif^gefjit tjuodnimis petebant, fueriit finaUter coieti de Jepteviris.
2 Vtcrucifi^amus eos dominoinGabaa. idcfi,ad deciaratio
Tum lulliiix diitinie .
j Etaitrex,eg.odabo. Tumquiafciebatvoluntatem Domini qi
)
p^mSaHlis pu niretur, vt patet tx pditlis
,
tum quia magis erat con
defcendcndum totipopnio qui afjligebaturfamCj quoufque hoc falum
nijidcaretuy
.
4 Tulit itaq uc rex duos.H/c ponhnr pfnm taxat executio, cU di-
c^Hr,Tuiiziiiq; rex duos filios Rcfphafili^E Aia quospcpe
ric Saul, Armoni & M:phibofcch Dicit I{a.Sal.qd ifii duofpccia
iuer nQminantuy,quiafuerunt inocciCionc facerdosum cum Docg.
5
Ecquinquc,filios Michol filia: Saul, quos gcim.&cc.lfiifue
rMitifiiij M.crobjorofis Michol naturales
,
fcd Michol eos nutriuit
&
adijptauit
pofiea,eo quod non habebatfiiios naturales
, ideodicur.tur
eiksfiiii,i^ [ecundum hoc dicitur eosg nuiffc HadrieU,no quiafuerit
tius yxor,fcd Merobforor eius^vt habetur.Jup. i .iib. iB.ca.
6 Qui crucihxerunc. Ideii^inlicopatenii.
7
Coram domino. Idefi,ad dedarationem dium iufiitix .
%. Tollcns zut.quij corpor.a dla dmiffafuerunt in paiibniis
,
voles
eajauare intaSla ab auibus.,&-feris , ideo parauit flbi iocic iuxta ea.
"Hec tatnen eratfola.quiaao
pafi^et
fic cnfiodire ,quia aiiqmdo opor-
tebat earn dormirctamcnfoia norninacur^quia erat principaUs in hoc
faiiu.Std videtur quod Dauidfecerit contra Ugem Deut.t i . vbiprxci
pitur,quod adiiidicatus morti &appefus in patibuio dcponatur eade
dieiirfepeiiatur.Dicendumquodiiiuderatfiendum de communi ie-
gc.Sedinhocfaiofuitprincipaliterreuelatumipfi Klathan prophe-
t<x,^per T^than denunciaturn Dauid, quod voiuntas Dei erat quod
rernanerent mpatibuiis donec ondertturjignumpropitiaiionis dininA
perdationempiuui(e,quiadifafleriiitaspcrfiLciiatemcontigerat,&'
tdeofubaunr.
9 Donec i\\\\z.madefaciens terram, fuper cos . T^ominantur ifii
fufpcnjiJpeciaUi er/juia dejcenfus piunia eiatftgnum,quod tnnc dcbe
rcntda'ijipUitur<e.f{a.Sa.affignateriamaUa caitjarn mora: ipforuin .
inpatibuio,quia erant inxta viarn communein qua muiti Gltiics tra^
t
Jibant,& cumpeteret quaia hominesfuifi'ent,riidcbatnt eis, dsgene^-\
re regio,& cit qutKreret vltra caufarnfufpenJionis,rr:debaiur eis,quai;^
erat propter occijione Gabaonitai uu, qui de GentiUtatc conueijifue-,,
rant ad Iud<fifinum,quia tempoi e lofuefuit iiia conuerjio
, vt diBum \
fuit loJue.Q.ca.&per hoc muici Gentiics mouebantur ad hoc
^
tran-
Jirent adfidtm
& ritum ludtnorum .
',,
10 Ec nunciaca func.Jhf^c conjcquenter ponitur iflorumventrahilis
tumuiatio,ciidicitur^Ettiunud.t2iiunx.t)3iUid(\uxicccr:^t. Rcf-
Tph<i,ciifiodiendo corpora
.
1
1
Ec abijC Dauid 6c cul.ofTa S!Lu\,&.c.qu eratfepulta in nemo-
re iabcs.,vL babeturfup. i .Ub.3 1 .cqui no erat iocusjolennis pro taii-
busperfows.
1 2. Ec colligences ofla eorum,qui. i.in terra Beniamin ,dc cu-
ius tribu erant.
1 3 In Laccre in fepulchro Cis. iAuxta latusfepuichri Cispatris
fui .
J4 Fadum cttllic confequent ponitur quadruplex bellum
,
&pri-
mo ohditur qttaUier Domtnus protexit Dauid tn tliispericuUs.fecund
gratiarum alio reddtturpro his et aiiis bcncficiis c.zz.Circaprimum
dici^
M O R A L I T E R.
t
"res
Domini Sabaoth introiuit.
t Dentur.
SicucdicicGreg.homili.2-4. Quoniam cocumce-
pn^
fcpccdicbus comprclicnditur,rc6tefeptenario numcro
vniucrfitas
defignatur.Per fcptc igicur viros crucifigedos
^
pcccaco
cxpiando
,
vc Deus cerr^ repropiciarecur Iignificat
vniuerfitashominucarnemfuamcrucingentiu cum vicijs
&Ccon-
&cohcupifccncijs pro pccc&roriim fuorum &.il!oru expfa-
tioncproptcr quod ifli dicuncurcrucifigi cora Doniinoad
difFerenciam hypocricaru,qui carncm fuam crucifiguccora
mundo.M.zt.v).c.ExteiminanifaciesJuas,vtvideanturhominibits
m(infe.f . idco fubdicur
.
t
Ftnon.
peraucsauccfignificanturdEmoncs,vrhabettir
Macth. i4.in parabola fcminantis.Similiccrp bcftias.vcha-
Tom.2. X X becur
^47
Glof.ordi.&NicGlaidcLyra.
648
^
ru!r,talibmfuccurrcsrigorcieiiin:l, atq; inftantixprecum
A incubit,doncc iiufcricoidia Dci impctrec fup cos dc ctj-lo
.
a ^ Df/i'acn<f jfeTOZ)d'(/c^c.Theodorctus. tratfcncx.viu
ccbat autcmcoipus.ininiialacntatc. Cum aucemin con-
flictu niultum,fu(tinu!licclaborcm, eratcnim primuspu-
l
natisin acic , dc
dius cft nonfc-
Ra'.>. QiiatuorbcllaDiuiJ ^ fcmorum cius, contra T
Phililhi.Tos Chntii bcllum (ignificanc, quod omni tem-

porc huius vit;c 111 mcmbris luis contra perrccutorcs &nc-
quitins fpiritu.-ilcs C( ncinuatiir , licct cnim faflusmundi
vcl proccruit.is maligr.orumfpuicuum fccrJgac concra cc-
clcliam Dci,oiii
lium Philifthinorumaduerfum Ifr.iel, &dcrccndicDamd &rcrui
t
"'s tamcn pnn-
cjpacus aducrfa-
Kabbin.
L>7.ant.e.ix.
B
b "^c^ot^^^^^Qiuid
^ ciuscumco,&pugnabanrcontra Phihllhijm.Dcficicnte aute L)a
intcrprctatur la-
'
'
' '
cu,s
,
quiaficutin
lacu lconum qms
mittitur, ica femc
tipfum nulic Da-
uid contra Go-
liath.
c Tertium, Rab.
lofcphus dc tcr-
tio prilio ica di-
cic, Pofthancvc-
ro compalTionem
Palarftini dcnuo
pugnauenint, fu-
pcr quos cxcrci-
tum mittcnce Da
uid
,
uidlesbibenob.quifuitdegencre Arapha, t cuiusfcrrum t halla:
treccntasvnciasappendebat, & accin^luseratenfenouo, niiuselt
pcrcutercDauid: prxfidioquc ci tuit Abilai fihus Saruia!, &pcr-
cufTum Phihlthxum inrerfecic.Tunc iurauerunr viri Dauid,dicen
tes.Iam nonegredicris nobifcum in bellum,necxtinguas lucerna
b Hracl. Sccundum bellumquoquefuitmGdbcontraphilifth^os.
4 jpfeadmhUi
1 Locus c.l.
TuncpcrcuCfitSobbachaide Hufathi Saph deflirpe Arapha, dc 5
gcncregigantum Tcrtiumquoque fuitbellum inGobcontraPhi
t,
a fDauid. f.qm clcftus eft a Deo in icgiium. b ^Qii^ia de ralw vbi i^afccbac oucsaccepiteuin Dcus . L
%
Qu 3 dc gciicic Belclccl mater cius.
bi
riorum vcro Da
uid impcrancc,&:
prxlio feruorum
,
iuorum difpone- rui
cc ccdic, .Jvl ad ni- M
bilum rcducicur.
Sil
vndc, yana falus
bomin<m.In Deofa
ciemus virtutem^'&
um re-
ducit
,
tribuluntes
nos
.
c Betlehemites .
Qiiia Nocmi &
^1
Ruch cx quibus
. JTfUtKWJ I
l.Pa.2o.
c
lifth^os , in quo percuflit Adeddatus filius Saltus, pdlymitarius 9
omis cft, ccm-
J
..c....^..^
a TDe Bnhlchcm exniit.
,. , _ , 1
ni I n
'
^
pOCC vbcrCaClS fC
forcifTimus d
Bcthlchcmitcs , Goliath GethrEum
,
cuius^altile haitseeratquaii
^'
uerfxfuncuiBc-
appacMic Ephan c
Jiciatorium texentium.QuartumbclIuii). faitin Geth , in quo virj*
tbl'.li^'"^'*^1"'9
N?m cont^i-rfin-
^^'f excelfus,qui fenos m manibus pediB.ifique habebat digitos, id
J4
."ca^cmocbs lilc
elt,vigmtiquatuor,& eratdeongme Arapha,o2iDiaiplicmauitIi-
i<j
cacnscff. Vd oacl
Nocmi cij nuiii"
illuc rcucrfa pa-.;
rus abundanciam
'
in domo Booz
confccucaeft.
Jf Angclom.Quatuor ifla bella concra Pal^ftinos.bclluin
flgmficaniChriiti, quod omniccmporeiftius vitq,in mcm.
bnsjiiis.contrapcrfidosquofquc huiusleculij&contrafpi-
ricalcs ncquicias , inccllancer agicLicctcnim faftus munda
nus fe crigat concra Ecclciia Chrilii,omn)s tame yero Da-
uid
racl pcrcuffitautem eum lonathafiliasSammaa frams Dauid . Hi
quatuor nati funt de Arapha in Geth
y
& cecidcrunt in manu Da-
uid,& feruorum eius.
gulos fortifTimos
Philifthinorum
,
folus pugnando,
pcrcmic ecs,alios
conucrtic in fu-
gam,quorumccia
niulci inpnrlioce
cidcrucVcrum aucem Ephan Adcodatumappellaucric, vel
quemlibcc alium,eciam mcercum eft
.
ci Q^artum Goliach,iccracur,quod egic Dauid primicus ce-
poreSaulis. Nam in 1'ara.nonnificcrcio principaliccr pu-
gnallc concra Phiiifih^os lcgicur.
Rab.
MCOLAVS DE LYRA.
4 didtur,^.\<Xvi cfi. DicKiit ali(jui.,qi4od ijluii acciderat anfamrm
prdicia,(/nia lam ante in perfecuiione .Abfalomferui Duuiinonper
miferant ipfnm ire cum alijs ad prjclium.nt hahctur ftip.c. 1 8 . Sed hoc
non uideti-T uerMm,per Im quod dicitur, hic, l^ofi hC , &LC. cy fic
.
yidetur referri adfafum narratum ante immcdiate, uliter uon habe-
tur ali^fnid ceriiim ad qi4 id rcferretui . Trxtereaiftud betiurn uditur
contigijje^quando uircs Dauid iam deblltat* erant 'enfiiite, ut ojien
dunt circunflantiie literx.K^c valet iffud quod iuduciiur de bello con~
ratur tatien hic primo proptcr continnatione ad prxcedciuia ,imme-
diare,'juia contigitpoff famemfupradifla infrnetltue Danid , &io
tio
eft
ordo temporii^fid narraiioni:/;uia iflud bellum mmediate na$
ratitr pftprxccdsn *, cir ita dicendiirt de alijs fequeniibv.s.
5 Timc. Aomen
efl propriummHitis. 6 DeHu. i.dctaliloco.

7 S.^ph. ^UasZiph.nomeneU ?!gantes ab coperckfji.-
-
8 Terciumquoquc. Jftudfuitbellnmin qno Dauid inierfaerat
Goliaih,ucpatei ex f<:quentibs,proptt:r quoddicendum quod Goh rfi
nomen loci fpecialis t/ui erai in ualle Tcrcbinthifm quaftft illud belli
trac4hfalom.Quia enimfertti Danid non permiferunt ipfum ire adp- ficiit babaurfupr.l. i .c.
1
7.//^ in palle Surjfionenfijtvit multa lo-
lium,ft4it ex caufajpcciali,fciruet,quia Dauidprincipaliter ctfmgttla
riter quafi ad mortem qUiZreba:ur,utpatLt ibidem.et ca. 17. Dixit ,A-
chitophclde D<;K/d,Vnumcnim virumcuqujiris, 6i.c etideo il-
lud impedimentumfuit ftngnlarc.Sed in
ifto bello utdcntesfcrui Dautd
ipfum uirib.debilitatum, ordinauerunt et iurametofirmauerunt,quod
de cAtero non iret adprxlium iupropriaperfona.
I Icsbibcnob.D/c; aliqui quodfoit tres diiiones, ita qide
,
cfl
frspofttio,& 7{ob nomcn ioci, Sedpatet hocfafum. Tum qa ifte non
fuit de 'Hob.fed de Geth,ut patet in finc huius c. Tum qa in Hebrxo ly
de,nonpoteft cjfe prapofttio,& ideo totum esl nna diffio .
i Degenere. Idefi,giganteo,vt dicuntHebrxi
.
3
Ecaccmclus.In Hcbrxo hetur , Ecaccin>Slus cratdenouo,
ita quod ly enfe,non eU de textn.DiCMnt.n.Hebrxi &tft uertfiifiilc,
(p
illa diefueratfa&us milrs de nouo,& ideo nitcbatnrfacereprobatto-
nem euidcntcm in percuffione regis,Ciera patent ex diliis.
4
Secundum bcllum quoque iuic in Goh.Ly fecundum.o
fignificat hic ordinem temporis,(/uia hoc rno non narratuf hic ijia bcl
la quodpaiet cx hoc quod itlud bellum quod dicitur hic teriium
,
fnit
fimpliciier primum vt pateh>t,itludautem quod dicitur hicprtmum,
fuitfimpliciterultimHm,qapoflilludDauidndiuitad pUum . Tyjzr-
ratur
ca particuluria,&fic liiud bellum (jHodfuit in Gob tanquam inioc*
particulari fuit etiam in vallc Terebinthijtcutin loco communi
.
9
Inquo. i.Dauidquifuit aDeo eleSius &ad regimen populi >*
patetcx di[iis,fup.l.li.2l.c.
10 i\ms.Quialongoteporehabitauitin nemoribus fugiens a facie
SaulfVtpatet ex prxdiciisjtip. i .U. t
1 3
.
1 1 Polymicarius.^a/a defcendit dcgenere Be%eleelquifuit princi-
palii in opere polym'tario tabernacuU,vthabeturExo.^i.
1 1 Betlilchcmic.i^'f"4 ibifuit natus, vtpatet ex diBis.fup.l.uc. 16.
I
J
Goliach. Chot quopugnauit D.vtid ad fingiilare certamen. Et ex
hvcpatct
,
quod ditium
efl.f.
qttod iflud bcllum ordine temporis fuit
primn,qtt-a ante bellum illtid nonfitit Dauid in aliquo bello, imo dotiu
remanfcrat alijsfratribusfuis ad beUunipofl Saul euntibus, tanquam
nimis luuenis.
14
Quarcum&c. inquo.idefl.magnitudinecxcedenscommunem
flaturam hominum.
15
Quife. Hocponitur
adoflendcndum .quodftcut erat excejfiii*^
magnitudinis,'ta etiam erat terribiiis in abJis.
\6 Ecblafphe. idefl,vituperauitprouocandoeosadprxllumficut
de Colia dicitur,fupra.i.li.xvij.c.
Locu-
M O 11 A
L I T R.
.
t
betur inpk1r1b.fac.-5 fcdptur^ locis.I^iturpcr aucs ad alca
volanccs figriancur darmoncs dc vana gloria cencanccs ,
pcr
bcttiasde
nottecircumcunccs.ligiiancur d^^moncsdc nimia
carnisatBidioncccntiiccs.
Sicut"incollaciunib. pacrum df
deabbaceIchannc,qucmdiabolusinduxicad immodciacii
ieiunium, pcr quod impcdiuit bonoru adluum cxcrcicium.
Carncs igiturfccrucifigcntium
coram Domino modo pra:
dicio, non laccrantur abauibus
,quiafibicaucncde vanic-i-
tc
tcgIon.'e,nccabcfii]s,quiai]bicauencab iiidilcrccione.
,
t
Voflhxcfa.eflprxliu. l-[icdcfcnbunc quatuor bcila D.iuid
&L lcruoru eiu : cotra aducrfarios.per quc f igfiaiatur quatuof
brlla Chrifiianoru
p
infidclcs i<<; iniquos.Prinui fniccontra
principcs Iud(joium.Sccundum concra jnipcracorcs Roma
norij.Terciuin concra vcrfutias ha^rcticorum in quib.habuc
runc vidoria pcr pacientiamjfapicntia
,
&opcratione
mira-
culorum.Q^artum bellu entconcra Ancichriftiun ,
dcquo
vidori,ihabcbicui- pcr lefum Chxif\im\.'hljmipfuminttrfiiiet
fpiritu orisfui, ^dcjtruet iliuiiratione aduentusfui,vt di.^i,
The.
2.
Locu-
jnonn
lUIHOt
^49
JI- Rcgum
iiidjhoc
cfl-,rege Chrifto imperatcac pra:' ia fcruorij fuoru
V ddponcre,cedir,&: ocs aduerfarij vincuntur . Vndc Pfalmi-
fb ex peifona Ecclelix cofidcnter dicit,/'; Deof^cicmus virtu
uw,&c. C A P. XX [I.
a
T OiUtii<cn,&c.
ii- lofcp.ExpcditusicaqueDauidapr^
_L^li;s5cpericulis ,cumpace'
i-ini alciflinia frueretur , cantica
in Deum hvmnnfquc vnrio me-
trocompofuic, alics quidcm tri-
mctros,al!osquinquemctros,di
uerfaque facicns organa , dojui c
5 vt Lcuicaj fccundum ca Djo
hviiinos edicerent pcr fabbatho
-
rinn dicm , aliafque feltiuitatc s.
0'ganorum aucem fpecies hu-
luiinodi cfi . Canoraquidcm cft
decem cordis coapcata, bxc ple-
dro
percutitur.Nabla vero duo-
decim fonos habens, digitis tan-
riciir . Erant.n.iS.: cymbala aerea
,
iigrandia&:lata.
;'''
J^ Theodorctus. Poftbella,
"*'
D.uiid hymnum Deo compo-
fiiit cpinicion . Confonat autem
cum pfalmo 17. vcl potius idem
clt. E50
auccm cumalijs pfai-
mis hunc quoque intcrprcta-
tus.
fuperuacancum exilhmaui
fecundam componcrc interpre-
tationein.
Rab. Solus decimuflcptimus
pfalm.in J;bris Rcgum rcpcntur
quia
quia rcgnum illud fignificatvbi aducrfarrtim nohebimus.
Titulusenim eiuself, Indicquaeripnit eimDcusde rnanuini-
micorumeius,&dcma'^u
Sjul.Dauid cnini fignificateum,
qiii
natus cfi cx fcmine Dauid fm carncm
,
qui in corporc' fuo
<]ifcrtecclefiaadhucpatiturinimicos.vnde,i^4/f,^4K/e^a/i
mcpcrfequeris, Eripietur aute om-
ninocorpuseius
, cum nouilfi-
ma dcfiruerurmors, vt perue-
niaturad regnum Dci . Pfal.iftc
non potcfi conucnire vni pcrfo-
n.r.Primoenim propheca loqui-
curgratiasagcns, quiadc graui
pcnculo diuma pictate libcra-
tur, hic, C:rcuniiedcruni me ;^cmitus
morti'
, e; c. Sccunclo loquitur cc-
clciiaqu;E ante aducntum Do-
niini
innumcraspcrtulitcalami-
r^
, ,
'
tatc.PolicaQue mifcrtus Deus
Dominuspctrainea,ckroburmcum,&:lal
4 mcdiciiwm fanda- incarnatio-
uatormeus Deus
Dnsforris,meus,.&rpe-
^ "'^ 'nduliic^&baptirmacisbcnc
raboineum.1Scucummeu&'cornuralu-
r
^^^'^
<^^h^'"'f
^"" pop"lum de
tlS mvCE,& eleuator
meUS,&:refugiu
meu, 7 J^ensquiaccinxitmcvinute,
Tertio
faluator
rneus,"cle
iniquicate Iibcrabis me.
3 S'
.^
'^^'l"^^ncordic vox laluatons
+ 1-,.. -I^k.l

1. j - 1 .
^^''bicur
,
vbipulchernmisallu
TLaudabilemuiuocabodominu.&abini-
^ iionibus virtus eius dcfcnbi-
micis^mcislaluus
ero.
Quiacircudederutio
me cotritiones
mortis,torretes
r Bclial ter
'
'
rueruntme.
Funesinfcri
circundederunt
\\
D
i.Cur.if.
P. XXII.
Ocutus eft autem Da
T Anticipatio.
uid Diioverba carmi
mslniius, indiequa
iibfrauit
eum Diis
dcmanu omniuini-
micoriiTuoru,
& de
manu baul , Et ait,
Pral.i7.a.
E
tP.ai.17.3.
tur , ibi , Fimt Dominus
, & bene-
dtius Deus meus . c;^arto iterum
eccleii^E catholice di:ta profe-
runtur, &c cum magna exultatio
me,
pr.Tuenerucmelaquei
mortis, :in tri- il
,"'-' diuimtatis concdla; muncra
u.u^;
I 1 .
laudantur.
bu.atione
mea inuocabo dominum
, Scad
'
5
S Ccruis
fimpii
.
t
Dolore
t
vcl impli-
cuerunc
'L
ii(a
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXII.
Ocutlis cft . Vojl lib(ra'ionem Damdapericulis
,
hic confe-
.1 juenter poniiur canticumgratia) um aiiionis
, i^r primoponi-
turgrMiarum adiopro pneteritis.fecnndo faiictnatiodejuturis cap.
ij. CircaprimuM prmirtittir (jUdam prttfatio
, fecimdo fubd.tur
gratiarum aBioJbi
,
Dominus pctra mca . Circaprithurn dici-
f) jLocutus efl au. fciluet,quodfequiturpoflea . Ei dicitur carme
qma pf.ifle mHcbrxo compofitus eii meii ice,&per modum laudii di
Ultl ,
2 Indic. Exqiiopatet^qundiflepfjlmusfuitfaSiusa^Dauid
po/i
emncs perfecutioncs e.us &fdaiis aduerfariis,ipfo exifienteiu quiete
ttntfMplationis.
3
Etdcma iflaperfccntiofpecialiterexprimituryqiiiitfuit
diutur-
nior ali)s
&pe-ruulofior
.
4
Dominus petra .
Hic cofl/r^Kert*-;;/^'
canticimpro^ratia-
rim aliione,vbt primo ponitur cantici narratio, etjecundo intenta c6
lufio,ibi,Yiwt Dommus.Cantuum autim
ifludfa^ufuit a Daiiid
profiia liberaiione
a
periculis muliis,vt paict ex dihis, ^ideoprtmo
exprirnin<r Dei >pfum lib rantis
efficacta,fecudofux liberationis mate
W.t,/i;.Saluatot nv-i^ .ttrtius modus
flue forrna.ibi,h\ii\i de exccl
io.Circapnmiim dr,DQmimts.idifl/undamen(um
mefiabilicns con
tra inultiplices iti.pulfns
.
5
Er robur mcum. meforttficam contra hofliles infultus.
6 Scucum meum. mnniensme contrahofliumilus.
7
Ec cor.fa. repellens &deicicns dduerfanorum ificurfus,
8 Saluat.or.H/c confequentcr expfimitur mattria lu.ui Lberatlonis
vi-
MORALITER.
1 Lociitus.
Dauid figura Chfi fuit.proptcr quod Chrifius Da
uid
nominacur Ofcc.j.vbi dicitur
,
Et qm&tcnt dominum Dcum
fuum& D.viid rcgrm
fmrn. Et translatio Chaldaica fic hct , Et
obedicnt Dauid
Miflixfuo . Proptcr quod ific pfal.exponit' my
i^icc de Chrifio homincq. libcrarus fuitab aduerfarijs fuis
Jn
fuaicfiirrcdliuncproptcrquod
tuncdixitMatt.vlt.d. i);:
t^i
ffl mihi potcflas in ccelo &in terra. Igicur in cius perfona d
i-
citur.
4
l^ominus
petramea.idc{} ,iundameptum mcum.nam hu-
inanaChnfii
naturain djuinofuppoficofuflcnrabatur.
5
^tn.bwr.
Nam ofcra miraculofa fccitvirtutcdiuina.
Etfaluator
me. Hxc vci ba funt C^brifii fccundu qucd ho-
jTio^ficcnim
minor efi patrc . &c fcf undfi hocdicit p.atcr &C
laluaiorcius,&:
Dcuscius.&:hocm6 cnponatur m lcqucti-
bus
videlicet muha maUet pericula de quib.libcratusfuit nirtute diuina.
Circaquodprimodcfcribiturfnalihcratio. Secundo fnbditur hbera-
tiopopulide.As^yptoqiiaflproexcmplo,ibi,Commotacl}.Circcica
quxfun; dicsnda in huc catitit
, confiderandu quvd faSfUfuit tnetri-
ce,vtdi6lumefl,&ideorune mctri hic ponuntttr aliqui modi loqu^di
qui nonponuntnr comtnniutcr in (irjtioneprcfaica.,nu'afrcqueter ac-
cipit prfteritii pro prafcnii v(lfuturo.,et econuerfo,\t aliquado
dcfi-
^
gtiratiualocutione tranjit ad plana,& ecouerfo.Dicit igii,Sa\uiiZOZ
mcus.i.liberafli.Et nvtjhiciniquitas Damd infa&o "Bethfabee,de
quafuit libcratiis quatitu ad culpaniper vtram ccntritionem
& coti"
feflionetn,et quantnm adpcnampcr diuinam ultionem vtpaiet ex /
'
praf.ilis
.
9
Laudabilem inuocabo .itefl^djgnum omni laude.
10 Et ab m\.ictl:cet ab inmicis ir,uifbiliius,c^mii<t maUgni fpiri-
tusyficut lam liberafs fmr. ab ininiicis viflbiLbus
.
1 1 Quia circundcdcrunt
mc,&cc.Tofl malafpiritualia a quib.ti
'*
hcratus fui',enarrat corpbratia ex pl<i utioncSaulis,in hoc qiduitur
'
Ciicuhdcderunt mc contritioncs niortis.r/'M S.udij- virie-
lus ciugebant Dauid in mcdi>m c oroiioe , ifa quod Dauid defperabat
fe
''
poflecuadcre,vi habeturfup.Lb.i.i^.ca,
\
1
1 Torrentcs Bclial ,. iieil , impetus perfecutiunis Saul,qui erat
nlfiuciugo difiplivni crhgisdirinx. .A r
1
3
Funes infcr. li, H bi^o hal/etur. Socictates infcrni. i.d.mo-x
nes iiiCitantesSiiuletri adtiieperfequendurn . -.i
14 Prcucncrunt mc Liquci mortis.fcilicct Ziph<si et alij infldia-^
tqres,qui qufri.bant tempus et tocum quomodo Dauid caperetur, vt ha
bcturfup. i Jib.
1
5 .cap.
1
j
In tnbulacionc mca inuccabo doniinum&: ad Dcum
mcumclamabo. idefl,inuocaiii.
Ec
bus,in quibus cfl tals loquendi modus.
j^
I De iniquitate iiberais mc. LaudMietn inuocabo. idcfl,de manl
bus Iud(jorum.qui dicunrur hic iniquitas in ablirado,prop-
tcr cxccflum malignitatis corum.
I I ilu;.t cinunde.ti.e coif.&c. in an!.' ufh'a mce pafiionis. *
II TorrentesBctia:. idtft,in-.pctustr;bulationisadiabolo cXf
citac?.
iz Tirruerunt. m< ,S'.c dicitur Marci.i^.c. C^pit I:fi's panere
6"
tiedire.&: hocfuitad dcclaiandu in co ventatchuman^ njtu
r<j. 1
3
Fwii s ifferi circwidcdernnt rie.,prxuene. Ec loq.tur dc fa-
nibus,qu,bus tuit ligatusper prccuracioncm demonis ,qui
vocatur hic intcrnus.
15
int bi-l.itionc iniwiahoilominum. Nam inanrufiia crULis
crauir p:u( m .diccns, Tatcrtn n.anus luas ctmliendr
Jfn
itum
c/,Luc.xxiij t.
Tom.z. X
3
Ec
6^1
GlorordL&NicolaidcLyra.
!i
6j2
:fan
f
Deinplum Dci, fJi" Dci.
Dcum mcum cramabo . Etcxaudiec dc templo'
^
lanCto fuovoccm mcam, &clamor mens vcniet
t Feccaioic.
ad aures cius . Comota eft &contrcmuit tcrra ,
*
fcjiif&Bou. & fundamenta^montium cocufla funt,& com-
1
.1 ^ Kecogr.ouciunt i:ani Dei.
mota
,
quoniam iratus eft cis dominus . Afccn-
^
f
Compun^ioprmrcniium.
cTctfumusdcnaribuseius, & ignis deorecius
*
a f C ixii^hoiniiium niflimiuan a rpiritu lancto .
vorabit: Carbdncs fuccenlifunt ab co Et incli-
s
t ^ Apoiloioiaduenius fui nuntipsjjiifli. b
f
Forin.im fcrui fufcrpit
.
nauit caclos
, & deicendic caligo fub pcdibus
'
a
T
Plemtudiocm rcientiz.
t
*^"*-
cius , Et afccndit fuper t che'rubim & volauit,&: 7
a
T
Scicmiam lan^oium.
tippiiuit.
tlapfus cft fupcr pe'nnas venti. Pofuit tcncbras in
s
'
circumitufuo,t Iatibulum,cribranstaquasdc
'o
nubibuscceloiii. Prcefulgorein conlpeClueius
t
nubc.s/uccenfi luntcarboncsignis. t Tonabit
a
a ^ Apoftolis . i
de cxld dominuSj&: excelfus dabitf" vocem fua
.
'
a T
Eaangelifbis. Miucub.
Mifitlagittas fuas & diiTipnuitcos , fulguraSit
confiimpfit cos . ec apparuerunt cfFufiones ma-
Manifcftaia fides ecclcfCT .
ris,&: rcuclataluntfundamentaorbis. Abincrc-
pationcdommi , abinfpirationelpiritusfuroris
Filiumfuuin. T
Vel lo. EcclcCim .
14 eius.Mifitdcsiimo,&a(rumpfitme, &cxtraxit
f Diabolo.
1
I
18
mc de aquis multis . Liberauit mc ab inimico
7 meo potcnrifrmio, & ab his qui oderant mc, quo
"
niamrobdhoresmcerat. t
Prjcucnitmein dic"^
NICOLAVS DE LYllA.
1 Et cxaudiet de tcm. i. de ccelo
,
quod efl templum gloriie flne
.
% Commotactt&icoiicrcmuictcrriij&rc. Hicinduciiexemplu
deliberationepofiulilfraelde.Aegypto , rtdicit I^ab.Sal. qiuamodus
fuit
Hcbrttorum in libcrativriibus particuUt ib. faccre mcntionem de U
beratione .Aegyptiaca^aiufuitgetieralis tvti pcpitlo,vtpatet inpluri-
bus locis facrxfiriptui, Dicit igitur. Commota cft &cotre.tcr.
quiaprcptcrptagas infliiias .,iegypto a domino omnes habiiates terra
\Aegypttfuciunt commott,& conterricifVt habetur in Exnd. Et ctiam
"
ad litteram interplagas illas ^egyptifucruntfal corufcationesy
&
tonitrna horribilia.vt habett.r txo.S.ita quid fidcbatur iremere lota
terra, &montium fundamenta commoueri
.
5
Afcendct fumus d c naribus . Loquitur de Deo more hominis
irati,de cuiusnaribus exitfumus ,quiairaeil accenfiofangttinis circa
cor. &
inde afcenduntfpiritus adfuperiora-,& ideoira maximk appa-
ret infacie,vt in ocidis &naribus. Scicndum tamcn quod ira,& ali
fafionesinDeononhabentlccam
, nifi fecundum quendam modum.
Dicitur enim Deus irafci,quandopuiiitpeccatores,qitia admodum ho-
tninis iratife habet
.
4
Etignisdcorceiusvora. ^uia ignis &'grandomiUapariter
ferebantur adpuni[ioiiem.Aegyptioriim,vt habe7ur Exod.^.c. Etdi'
citur hic procsffiffe de ore Dei, qttia de voiuntate &pr<ccpto eius fie-
battalispunitio.
f Ec inclinauic cxlos. non pcr loci mufationemjcdper effe&us ex-
hibitionem ,f.'adpunitioue ^egyptioru,& Ubsratiune Hcbrxorum.
6 Eccaligo. quii fccittenebras palpabi^cs tribus diebiis in .Aegy'
fto.,vt habeturExo. 10,
7
Ets^cCn.fuper chc.Terhoc deftgnatur^ velocitas diuini fubfidij
ad liberationcmpoptdi de .A>:gypto, quia omncsfilios Jfrael cadem die
fimuleduxitiCum tamen ejfentm numero maximo,vt habetnr Exo.\2.
8 Pofuit cenc. hoc colligitur de nube exijiente inier fiUos Ifrael
, &
exercitum Acgyptivrumjupvr mare rubrum, qu erat
obfcuriffima &
denfifflmaex parte.Atgypiioruj7z , itaquodnonpoterant actederead
flios Ifi atl, vt babetur Exo.i^.
Cri-
5> Cribrans aqu. quia ex dcnfitate illius nubis fluebant pluuisgrof-
fx ad matus itiipedimrtiium ^cgyptiorum. Fcruntamen quia illa nu-
bcs i llumitiabat mle expartcfiliorii lfrael,vt ibide dicitur,i'jfnbdii.
10 Pra:fulgore. Et quia ex nubc illa generatafuerunt fulgura &
tonitrua^ quwns rora: cioruumferebantur inprofundu7n,fuut di&um
juit ibidcm.ideofubditur, Succcnfi.
1 1 Milit lagit. idefljulgura & corufcationes ,
quibus territi di.re
ru)itjFugiati>i<sIfraelem , Domir.usenim pugnat prociscontra nos,
quia tamen ficnt ibidem dicitur,fiigieiitibus ^egyptijs occurrerunt a-
qU(.(. idcofubdilur.
11 'Ex.:i^^sx\ic..Aegytiosfubmcrgentes.
I
j
Ec rcucla. quiafuperficies jcme qus erat in profundo marisfidt I
difcooperta, ita quodfiltj Ifrael tranfieruntper mcdiiim maris
,
vi ha-
'
betur Exo. i /^.Dicitur antern terra,qu eflfub aqnis marisfuiidamen-
1
ttitn orbis, aa fiinilitudinem fundamenti doniUs,quod eflpars infcrior.
Smiliter terra,qu eii inprofundo maris babetfuperfe elemcnttim a- 1
qu,&poQea aeris , &confequenter aliaspartes orbis . Confequen-
1
ter oflcriditur a quotalispumtio .Mgyptiorumfaffafit ,cum dicnur.
Ab inci'epacio.
14
MiiXtdc.Hicdcfcribiturforma, fiuemodus liberationis ipfiiis
Datiid, qui modusfaSius efl
vvriUte diuiiia,& primo dcfcribitur modm
Ju<c
libeiatioriisper modum euafionis de manu aduerjaiiorum.fccund
per tnodnm iiifccw.ioriis &deflruaioriis corum,ibi, In tc cnmi cur-
ram accinctus./;n>wj in du.is: in par[empriiicipalem,& incidentt-
lem,feciindaibi, Cl^m {mdo.Ctrcaprimnmdicitur.
1
j
Libcrauic fcilicet,Deu-Juagratia &virtuie.
\6 Khinnnx. idefl,Saule.
17
Etab. ubfalom& fmfcquacibus
.
18 Quoniam. Et in hoc confitetur Dauidfe liberatumvirtute diui
na, non fua .
|
19
PrjEueniC. quiacudcfperaretfenonpoPe euadere afacieSanl^
vt habetur.fupra
i.li.cap.i^.venitnnntius adSauldicens
,
FcftinJ
&c veni,quoniam Philifihijm intudcruncfe fuper ccrra.^'
faSiumfuit
ordinaiione diniiia,vt Said omiiterctperfequi Dauid.
El!
M O R A L I T
H R.
1 Ltexaudietdetemplo faneio. Sicutdicicur Hcb.5'.C.J(^7/rf/tf
hus earnisfus preces fupplicatimefquc ad eH qui
pofit illufatuumfa
cere a morte cum elamore valido et lachrymis ojfcrens
,
exauditus cft
fro fuareuerenia
.
t Commota efl.{ci\\cct in paflioncMatth.zy.f.Mo^a cfi terra et
fetrte fciflicfunt
.
f
fd<twc;j>abWi.Dcusenimin vinditlammortis Chri
fti hominis vcnire fccicexcrcicij Romanorum cocra princi-
pcs ludxorum.qui dicunc^hic monccspropccrflacuscmine
iiamj&: corum corda qu^dicuncur hic fundamenca,c6cufla
fucruc cimorc in Romanorum aduencu,&: conquaflaca mce
^li,popuh &ciuicacis inccriru.
3
.Afcendetfurnus de nanbus fiv.fLilicct Dei, dc quo loquicur
ad modum hominis iraci.dccuius naribus cxic tlimus.
4
Etignisdcoreaus. Nam Romani cx infiinttu Dci ccplum
&c ciuicaccm incendcn unt
.
5
nc//tf/Vc<.ei:^f.
percffcdhimiufticijefuxqucm oiidic.
6 Et caligo.Sa. ludci remanctcs crroiis caliginc suc iiuioluti.
7
^/cf.idefi.fupcr apoflolos quos rcpleuit fcictia, propccr
quod chcnibin nominancur
.
8
Et ip.Nam Chriftus in c^lum afcendic velopus, quam mo
iicatur vcncus
.
S 7'o/if.Namipfoafccndcncc
nubcs fufccpic ciiaboculis
corum.Ad.i.b.
9
Cnbrans. i.aquas fapicntiac fajutarcs
p
prxdicationcm apo
liclorum,quidicuntur
nubcs Ha.Co.b.^ifHntifliqui vtnu-
^
bcs
bes volant,lpfi vcivj pv.lt alccnlioncm Chnlti ad prardicandC
pcr orbemfucrunt difperfi
.
10 Tr</a/gorc.Nam .nd pradicationcm apoftoloru fulgOK
niiraculorum confirmaca Gentilcj qui crac quafi carbonc
excindi per inf^jdelicacc,fucccnfifuncadamorcm Chrifti
J
fidcm chariracc formatam.
t
Tona.per apoftolos aliolque difcipulos prafdicantcs.
1 1 Mi.fa. i. facras fcnpturas per prajdicatores &c dodlorcs
f
Et dif. fcilicet contrad iccntcs cuangelic? veritati.
f
f/^ra. jdefl,miraculorum ligna.
t
rco. nam per cuidentia miracula impugnacorcs cuani
gclij fueruntconfuli.
II Etap. idefl,multitudincscredcntium,Efa.lx.a.MjVjt/w
&dila.cor.ttmm,quando conuerfafuerit ad te multnudo taaris,furt
tudo gentium venerit tibi.
I
j
Et re. ideft , rcgna quatuor orbis principalia.f Babylonic
rum,Perf\rum,Grxcorum,Romanorum,que per lapiden
abfcifumfinemanibus,ideft,Chriftu,funtcontnta,&:impt
rium Chriffi manct in fccula fcculoruin, vi habctur Dan.ij
14 Mifitde. LoquiturhicChhftusprofuocorporemyftic(
dcaquistnbulationumperludxosi?*: impcratorcs Roma
norum diuinitus libcraco
.
15
Liie.me. hoc dicitur proptcrimperiu Romanum,quoi
tuitpotentifllmia&mulciplicitcratcentauic dcftrucre
coi
pus Chrifti myfticu. 17 if*?/. i.aludajis. 18
Q^oniamr
fciliccc,in pri mitiua ccclcfia, vcpacec Ad.viij.&:ix.
i^ 7'
uenit. fciliccc Dcus dans fuis fideiibus virtuccm
pauenciae.
6)5
II
Regiirn '^Dii/.Cap. \Xll.
-654
1'
afflidionismcsc&faduseftdominus tfirma-
f Chariutem.
mcntum meum . Et eduxit me in latituduiem,
Jiberauit
me,quia complacui ei Retribuet mi
-
hidominus fecundum iuftitiammcam , & le-
cundum
raunditiam manuum mearum reddet
mihi.
Quia cuftodiui vias domini , & non im-
pie egi a Deo meo . Omnia enim iudicia cius
:ii
in confpedu meo,& pn^ecepta cius t non amo-
ui a mc . Et ero pcrfedus cora eo , & cuftodiam
me ab iniquitate mea. Et rcftituct mihi domi-
ie.
nusfecundum
iuftitiam meam, & fecundum
munditiamt manuum mearumin confpe6tu
T
O Dcus.
oculorum fuorum . Cumt fando {andus eris
,
onB
gf
cumtrobufto pcrfedius . Et cumt cIcd:o ele-
a
f
Quia ci non faues,pcrueiru5 vidcris.
"".'
dus
cris, &cura pcrucrfo t periierteris . Et po-
I
13
15
16
17
18
19
20
21
22
25
24
16
17
18
i9
(ifU ibi incor
nipta.
~
uoaiani.
f
Vel humilem.
pulum pauperem faluum facies , oculi/quc tufs
excelfoshumiliabis. Quiaru lucerna mcado-
mine
, t & tu domine illuminabis tencbras
tprai.i7.<!.
meas. la te cnim t curram accinclus, in Deo t.csteramcxcf
a
f Peccarnrum.qui e(t intr D^-uin &. hoinines. Cltuifl .
meotranfiliam murum. Deustimmaculatavia tperfcaaideft
eius , eloquium domini igne cxaminatum, (cu-
tum eft omnium fperatium in ie. Quis eft deus
* ^'
prieter dominum , &quis deus fortis, prstcr
Deum noftrum?Deusqui[accinxit me fortitu-
tfo"iome
d,>
-t. I r r>
3 '" excrcitu
ine,6^
T
complanauit pcrteaam viam meam vei fortiflcauit
coxquanspedesmcosceruis^&a
^a cmv.
Si^rd^pe
fuperexcelfamea Itatuens me.
^^''"' fpimua-
ditamfedt.
tDocens manus meas ad pr^-
cncaca,v?p?ct
^ P^f'7.e.&
lium
, & \
componens quafi ar- id eft ,'implica
Jlomritus eft
cum ^reum brachia mca. Dedi- !I!^""
^^'^^^^
"^ =^"=}'' ?<=."* ^'^
,,. 1 ,
r I
Ulienc."; . ihiiimeis.
Itimihi clypeumlalutistu2,5(:
.s^ CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
l'Btcduxicmc mlati.tjuia Dauid tfui
a Satd icrviris eius eratcir
tmiatus in modum coronf,vt ibidcm diciiur^recedente Saule liberpo

tMtt^ire tjuo voluit.
Recribuec mihi Dominm (ec\.\ndum,Scc.^xhocemmquod
Sauli peptrcitycum tamen poffet eum occiderc, vt habeturfup .lib. i .c.
t^.&
iS.& quia ^bfalomfc peffetjuentemfaluare voluir, ne in pec
ato mo' tdi moreretnr,prout diBumfuit ,fupra ca.
i Z-ex mtfertcor-
Safmi dfp/itus adhnc, quodDeus ejfet fibi mifcricors &propitius
in dand') fibigrMiam in prxfenti, &gloriam infitturo , fecudum illud
Mat.yB~'CiCi mifcricordes,quoniam ipfi mife.confc.
5
Omniacnim iudi.cius in con.vt cauea ab eorU tranfgreffione.
4
Ec ero pcrfcclus coT.quia in coniunilione ad Deimper charita-
tem confiflit effcntialittr perfedio vitf
.
5
Ec cuftodiam meab iniquicace.c<e<io diligenter de cxtero a
recidiuo
.
Cumdin.Htec
efi
pars incidentalis ,quia Dauid locutusfucrat de
fualiberatione propterftiam innoccntiam,ideo hic incidentaLiter osie
StDeimifericordiam &benignkatemgeneraliter erga bonos, dicens
ipfi Deo,C\im fandto fanclus eris. qmafan6lus tefanEiu cunfitebi
tur aquopiafanBitas detiuatur.
7
Etcum.ad toleraTidumaduerfapatienter.
8 Pcrfccius./c///ce? erist dandofibigratiatn tolerandi aduerfa nofo
lumpatienter^fed etiamfufcipiendigaudenter,ftcut martyresgande-
hat in paffionibus,ejuod efl maximfperfeiionis in virtutefortitudinis
9 Ec c\xm.ad vitam beatam ex tua liberalitate
.
10 Eleftus cris.^M eliget te,omnibus alijs contemptis.
11 Ec cum T^mcr{o,ii.c.reddendo eip^nam fccundum peruerfita
temfuam,iufle tamen ex parte tua.Felaliter.Cum pcr.fcilicetfecii
dumiudiciumfuumerronettm, quia homines peruerficumabeo pu-
niuntur iufle,diLunt Deum cum eis peruerfe agere
.
1 a Ec populum./(/e/?,//f5wj &humiUm.
I
i
Sz\a\im.quiafecundHm quod dicitur /oco.^.&.Dcus fupcrbis
refiftichumilibus auccm dac graciam.
14 ^^iztU.quodpotefl intetligi dupliciter . Lucerna.n.efl lumen in
tefia,& ideo lume naturale intelleSus humanipofitit in corpore ter-
reo
reo bene dicitur lucerna Domini,quia lumen naturale rationis efl qux-
dam impnfjio diuini liiininis,fecundum illud
Tf./\.b, Signacu cft fu
per nos lumen,&:c.7^fw Dnusprafcns hominipergratiafuam di-
citur eius lucerna
,
quia omnis creatura ad Deum comparata tenebra
eft,ideofubditur
.
1
5
Ettu.Totefletiam dici^rji tenihris hic voctntur opera meritoria
perpeccatu mortalefuperueniens extinla,qu viuificantur &illumi
nanturrccuperatagratia
.
j 6 In te.Hic ponitur liberatio Dauidper modum infecutionis &de-
shuSIionis aduerfirioru7nfuoru,cudicttur,in te.idefl,in tua virtute.
17 C\\n3ir).idefi,adprliumexpeUiti4S,
1
8
In Deo meo.capiendo aduerfarios i/drafuumfortalitiim.
1
9
Deus imma.via eim.l^ia iha eil lex diuina, in qua non efl ali
qua immunditia conceffa tanq licita,licet aliqtia malafuer\pt pnijftt
proptcr maiora mala enitada,ftcut libellusrepudiipermiffusfuit in le-
ge ve.&vfura cum extraneis^^ie vxorcs occiderent,et nefratres ftios
'
vfuris grauareiitjprout di6iumfuitplenius Deut. 2 3 . c^ z 4.

iQ Eloquium Damini igneexa. i.purum &mundum,ficutme^
tallum infornaceprohatum
.
ii Scu.ci}.fcilicetipfeDeus.
21 Quis ci\.q.d.nuUt4s,quia alijfunt dii participatiue,fcilicet homi
nesfancii^fecundum illud
Tf.S i .^Ego dixi , dii cftis. f^el diifialfi,
ficut idolagentium.
z j J)cus qui zc.corporali contra hoftes vifibilet,&fprituali cotra
inuifibiles.
14 Ec compla.perfci^ai"nviammeam.a/frec/o offendiculacor
poralia &fpiritualia.
25
Coa:quans.</an(/o mihiag'Utatem ad infequendli hofles meosfit
gicmes,^
efl locutio hyperbolica.qnia non habuit tanta velocitatcm
cui-redificut ceruus,ficut dr,talis mulier ejt albior niue , ad defignm-
dum excellentiam
fuA jtbeuinis,quamuis non
fit
ita albaficut nix
.
16 Ec fupcr c\cc\.ideit,liabiliens in regia dignitate.
1
7
Doccns manus. quia artem prxllandi me docuit
.
2.8 Ec compo.quafl ar.ideft,fortitudinem ad hoc conuenientem mi
hi dedit.in hebrtco habetur,\enichath.idefi , icr concnffus eft
arcut
tireus brachi]s meis iquafi arcU xrcufaciltier tedebat,vt dicit.^a.Sa.
29 Dcdifti mihi clvpeum &cc.quafi dicatfortitudo meaparH ef-
MORALITER.
I {c</.fidcmChrirti diffiindendoperorbem.
2. i^f(f/.Hic exprimicur ccclcfi^ mericum &: feques pr^miu
Quacum ad illos qui numero &mcrico siic dc corpore Chri
ni myftico,&: ifti func qui ciuenc ab immudicia peccacoru
,
&ftudenc ad implecionem mandacoru diuinorum,&:p hoc
paccncfcquenciavfque ibi.
6 Cw/in.idcft.Chrifto.
6 ^<jflj.conformando cc ci quantum ad prarccpta
.
7 ^cMw.idcftChrifto,cuiusvircuscftinfinica.
8 Terftius.co{orm7indo te ei quacum ad cuagehca cofilia
.
9 ?cK>B.iclcft,Chrifto,
10
/f.tianflacus ad gloriam cleckorum.
t-t f
2.idtft,diabolo qu i cocalicer aucrfus cfl a Deo.
11
Tetumens. ipfum infequendo.
14
Qjiia tu.na. in vica coceplatiua Dcus efl: lucerna ecclefi^.
17
C'>-<ji^i:c/(3r.iaad:iusvicxoperibus.
18 Itt Deo meo tranfiltam murum . i. ccncacionis impedimencu.
20 Eloquium Domini examinatum. quia non habec aliquid im
puricacisvelfalficacisadmiftum .
30 Scutim
efl omniumfperantium //c.concra inuafioncs pote-
flacis maligniE
.
2 1 f complanauitperfedam viam meam. omnia ofFendicuIa au
fercndo .
2 5
Cotequenspedes meos cemV.dans mihi prompcicudinem vo-
luncatisad currcndumpoft ipfum in bonis .
16 Etfuper. ideft, niefirmando in confiliorum obferua-
tione.
27
Z)ocfj ?K<j?jK^.ideft,opcraciones meas
.
27
./id prdium.conWA incenciua viciorum.
Tom.z. X 4
Et
^yy-
GIorordi&NicolaidcLyfaJ
.
6^6
A
-f
iIcL'tuue-
tunc
.
t infurgentcj
innie, &inlr.
f
cernieem, \i
{ ft uertiiii mi
hi inimicos in
(ii^am.
fnel excidi
f
ucl rcfpicict.
tdilledi ecs.
manfuetudomcamultiplicauitmc. Dilatafti
'
grcflus mcos fubcus mc, & non 'dcficicnc tali

a
f
Chiiitm infidclcs.clcclus vitia.
mci pcrfccjuarinimicdsmcos&conteram, &
f
nonreucrtardoncc confumam cos. Confu-
mam cos &confrigam,vt non, confurgant, ca
dentfub pedibus mcis . AccinxifH me fortitu-
dincadpra:lium, incuruaiti! refiflcntes mihi
a fV "dc.djn^c po; Jiii iti iii tos tuos ri.abjlluiu pc.luin tuorura.
f
fubtusmc. Jnimico^smeosdrdiltimihitdor- j
fum,odicntcsme,&tdilperdameos.lClama- 4
bunt,& noncritquifaluct,ad dominii, &
non
\
cxaudicteos. Delebocos vtpuluerem tcrrse,
^
quafi lutum platcarum comminuam eos ,
at-
t
a fludxurum.
quctconfringam. Saluabis mc a contradi(5bio- t
nibuspopulimci, cullodicsmcin caput gcn-
^
"
tiurn . Populus quem ignoro fcruict mihi, filij
a t'u<lxicx patrf Jiabolo .uti .
11 a'licni^ refittenfmihi,audiruaurisobedientmi-
\\
hi. Filijaiienidefluxcrijnt,&t contrahenturin
J^
angultijs luis. Viuit dominus
, & benedidius
'7
t
Deusmcus, & cxaltabitur Deus fortis falutis
1 X
a In uidicio^cum rcddain malis iuxta mcrita.
,j,
mcic. Deuscjui das vindiclam mihi, &:deijcis
t populos fub me . Qui cducis mc ab inimicis
a f A diabolo.
t
mcis , &arcfiftcntibus mihi elcuas mc, t a vird

A-rri
^ Eclefiain meam .
iniquo libcrabis me

' Propterca confitcbor tibi
j,
domineingentibus, & nomini tuo cantabo .
"
tMagnificans filutes rcgis fui , &facicns miferi-
'
,'
f
Saluatoris.
f
a Elc/lis
.
14 cordiam Chrifto fuo Dauid,& fcmini e^ius vlquc
infcmpitcrnum.
^
CAP
D
fm
i
\u
rcerjl
ris"
ia!
tis
abfi
tf
tP
R<fl
tH
lut
t
NICOLAVSDE LYRA.
.J
fetjfiift ade/fitprote&io tua
.
I Ec man.&ic.mul.me. Eft.n. difpofitio ad hoc quodhomo multi-
plicetur in bonis teinporatibus ^fpiritHaltbus,fecHndum Matth.^^.a.
Bcati mices,quoniam ip(ipo(rKlcbuiicccrram./HcZ-(tofcij-
ie/r,fanochcca,/(ie/2,J3ft/cf<io tua multiplicanlt me, &cH fen-
ftfs,et ex benighitate lua proucnii mihl mnltiplicatio in bonis tepora'
Hbus z^fpiritnalibus &prolc,iir non ex mcrito meo
.

z Dilacaftigrcf.mcos,&c./n Hib.hahetur.^A^as meos, quado

cnimpedesfnnt loniuncli adinHiicm,tunc homo efldifpofitus ad cade
dum,ffd qnjndoftnt connsniititcr elongdti^tuncftacfirmius.Vcr hac
igttnrfimiUtuilinem inteUi^itur,quodJirmitas in
ftatu regio inerat
ip
fi
Dauida Dco.Catera paient cx di3is vfque ibi.
3
Inimicos mcos dcdifti mihi dorfum . idefiyvertentes dorfum
coramm^fugifndo.
4
Clam.'ibunt.<jcii/o/<r .
5
Ec non crjc qui (^[.ijHia in eis niilla wtus eftfaluadi.yel aliter.
Clamabunc,i'iaoca(fo auxiliii humanu/n,<y nonerat
,
qui auderet
iuujrr.
6 Ad doniinum,co>zMfrff;jr
fe
humano auxilio deficiente
.
7 Ec non.ex.iu.cos. SiLC.quia talis clamor fcedit exferwU timore
.
8 Saluabismc.&c./cf e<'/,/"j/M.in/ .
9 A concradictionibus populi mci .i.in rebcllionepopuli mei c'6
tra 'ne excitataper Sebafitium Bochri,vt diUim eftfup. zo.ca.
10 Cuilodics me in ca. tdsfl.in flatu regni .
II Poptilus qucm.</i4 ThiUi\hxi,^mmomt<s
&Moabitx &idu-
msifrKvbant eifubtributo,vtpatet exfdilii.c.%.& ii.qui tamen
erani Ocniiles O" idololatr:ej&fic erant ignoti
ipfi Dauid notitia ap
probatioiiis.
1
1
Fili
j
A\ic.Ideft,iUi qui dcberent
effe fiUi mci,per maUtiam fua a-
lienati refliterunt mihi,vt paiuitfipra in rebeUioue .Abfalo &aUoru
_, exiftentium cum eoyqui tamea Uebebant obedire Dauidficut patri .
^
ij Audicuauris o\>C.ideii,fimtilaturie &no>i yere,quia ^bjalom
&fuifequaces qui fimulabantfe Dauid obedientes
^ defaSiofuerunt
rebeUes.
Filij
14 Filijahcni.yw/tf debellatifuerunt,&mortuo^bfalomfugerutt
vtdidum eflfup.ii.
1
5
Ecconcrn./ Hebreo habetur,ln claufuris fuis . ^a Sebacum
fautonb. fuis pr^e timore recUtfitfe in .ytbclaivbifttit decapitatus
, vt
diii<meUfi<p,2.0. '2
19 ViuiC do.Hic ponitiir huius cantici intenta conclufto, J>c
J
rf/iti-
ni nominis magnificatioproprai6lis bhficiis,&
hoc
efl
qmddicitttr.
Yiuit.q
II
iaeflipfa vicaper ejfentia,& ornniaviuunt in eo,fecundum
qnod dicitur lo. 1 .a. Qiiod fa.3:um efi: . fciUcet,omnis creatura^ ia
iplb,vica erac,^.'a creaturaantequacreareturnoeflnifiipfa cre4
trix <ffentia^qu eft idem quod inteUigere diu.num , fiue
inteUigentiA
diuina,& quia intelligere
eUfuprtmus gradui vit.^vt hetur z.de .A'
nima,& Dcus folus vnico alu mteUigendi
ffele fe
coprehedit &om
nia,qui quidem aBus rflfcmpiternus.,ideo dicit Thilofop. i z.Metaphy
ficx.QuodDeus viuitvita nobiUffima,fcmpiterna & optima.
1
7
Ec bcnedi.er beneficiis mihi coUatis.
18 Ec c^.noninfc, cum fit magnicudinis infinita, fedincreaturisip
fum Liudant bus .
19
Dc us..' patet expracedentibus.propter qitod concluditur .
20 Propcerea.v; pfalmis lattdi tu.
11 In.gcnci. quta pfalm^faBi a Dauid derittatifunt adgentes conuet
fas ad fidem Chrifii in dtuerfispartibm orbis.
12 M.a,ni(\cM^s.id.fl,meiyquipmconliitHti4srexabeo .
2
3
Ec tacicns. r// de mandatoDei vnSius fuit a Samueky vt habei
fup.primoUb,t6.cap. .^v.-n.*T.
24 Et iemmi.qitiafiUi Dauldregnatteruntvfque ad captioneBaby
lonicam,& pofl reuerfionem de Babylone Zorobabely qui defcendit de
Dauidyhabuit ducatumfuperpopulu,& altj conjequenter de tribu DS
uid vfque ad Herodem aUenigenam,fub qnonatus cfl Chriflus de fend
ne Dauidf citdum carnem,cuins regntm &imperiu manet in fecuk
feculorum amen.Et iftafueruntdiffufius traSata Gen.69, &Matth.
z.in quadam quecfliane de quoUbet, quam dehac materia diffitfius
di
fputaui.
_
^
CAP.
M O R A L I T E R.
I Et manfuetudo mea muUipUcauit me. meri coric &difpoficiuc.
Nam manfuccudo efl quxdam craAabilicas mecisad omne
bonum.
a Dilataftigref.meosfubtus mc,&c.ad ambulandum fine cafu
invicamorum.
t
Terfequar mimicos meos & conteram.&c. idefl^,vitia & diabo
lum.
t
Incuruafli refiflentes mihi
,
i.mocus fenfu.ilicatis inclinando
iiib obcdicncia rationis.Poteft &hoc alitcr cxpoiii de impu
gnaroribus ecclcfi?,qui tacli fuuc ci obidientcs, vt Saulus &
coniimilcs.
5
Immicosmeosdc.mihidorfum.
idcft^obfiinatosin ludaifmo,
qui fugaci funt,&difper(i pcr nuinduni
.
t ^"('ii^itmpljtearumcomminuamcos
.qiua contemptibilcs
funtomnibusalijsgencibus
.
8
Saluaks me a coiitradi8ionib.
popuU mei. quia contra ccclefia
non audcncmodo loqui
.
I
I
VopuUu qucm iguoroferuiet mihi.qiiia. Gcntiles qui a Deo vi-
de-
dcbantur ignorati,eo quod erant in idololatria derelicli,dc
uote feruiunc in ecclelia Chrifii .
12 Filtj aUeni refiftent mihi.id eft, ludgi a vericate alieni quan-
tum potucrunt reftiterunc ecclefig Chri(ii
.
15
.Auditu auris obedientmihi,&c.ic non auditu cordis
,
quod
diciturpropter illos qui fide conucrcutur de ludaifmo, pro
pterquodAibditur.
i4fj/i^d/iei</e^A:ernt.aviaveritatis.
1
5
Et contrabentur inangufti^s fuis,&c.in gchenn^ pctfiis.
1 6 Fiuit Dominus &benediilus Deus,&c.\l^c lunt vcrba cuiuf-
libct mcmbri Chrifli vniti pcrgrati.im .
18 Etex.id mc protcgendu ab impuKu omnispotcfhtisad
ucrfarie
.
19 i)cx</Ki.contramundum,carnem,diaboIum .
t>eiffi/?i;)o.idefi,motus meos interiorcs &exceriorcs fubii
cicnsr.itioniredx.
t
^<if(/.fcilicet,mundo,diabolo,& carne.
t
.A viro. fcilicctab Antichrifto,qui crit iniquiffimus ,
ao Troptcrea. gfas agcdo magmficc de biificiis fupradi^JS
ic.
'
657
II
R
egum.
Cap.XXIII.
6j8
c A p. xxrii.
C A P.
b ?-e. quia luculcntiflime dc Chrifto Dei iS:deincarnatio
D
necius ac rcdcmpdone humani generis prophecauic
.
c Jn ^iwo.qui in timore Dci dominatioriem in fubditis cxcr
cet, lucis ope-
XXIII.
a TQuna hanc laudem Dauid in aiticulo mortis domlno deuote cantauit
.
AEC autem funt verba nouiflima, t quE dixit
[
Dauidiiliuslfai
: Dixic vircuitconftiturumeft 3
i
t
alias Pfalm lla
.
4
de Chrifto Dei lacob
, egregius pfaltcs Ifrael :
l bvcci\c[Us'^!l
Sanrtus_^ Filius.
7 ^j^g imgatUS
t Spus Dni locutus clt per roe,& fermo ei' p t Iin-

germina vhcu-
^gg^c i
guamea.DixitDeusIiraelmihilocutus
eftfor-t^o
tum m carne
eccicfiaftidll.
tislfrael. Dominatorhorainumiuftus,doniinatorintimore
Dei. Si-
"
"'"''"^ ^""^^'^'
*"'*'
a Tjr ^ecfuntautcm. Hierony. Nouidimafqnt, quiapoft
XX pialccriumj&cecerametra, hoc compofuilTc mc-
trun)df,inquo
air; DixitDauid
(iliits Ifai . Dixit
vir , cui conWtu-
taefl fcala Chri-
jlo Deilacob .
Rab. Quia vlti-
ma cotcflionis
laude figriant,
quam fupcrato
hofle&peradla
"idodamorcis
fandi catabunc
inaternum.
ra pcr folem iu
fticixillumina-
taprofcrc, nec
in eis ahquid
obfcurum re-
mancc, fcdun-
10
1 1 viuens frutlifi-

cac.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XXIH.
f Aec autem. Tofttagratiarum aciione dc prfteritis,hic
conjequentcr defcrilfitur prophctiaDauid defueurit.Et
prmoponiturhuiufmodivaticinium .fecundo catalo-
gnsfortium, ibi : HiEcfuntnomina. Ci>cd/;nwOT
pramittitur prophctia Dauid de prmiiatione bouoru.
ftcnndo depunitionemalorum,ibi: Prxuaricacorcs aucem . Circa
primuT)]primb oflrnditnr excellentia prophaite Dauidverbo.fecundo
exewplo^ibi: Sicuclux aurora:. Circaprimumfciendutn,(f, exccUen
tiapropbecix maximh accipitur ex duobus
,
fcilicet,ex matcria teuela-
ta, &ex modo reuelationis. Vrimo ergo ofienditur excellentiaprophe
tix Dsuidexprimo.fecundo exfecundo^ibi: Spiricus domini . Circa
primamfciendum cp ejuanto aliqucdfuturum efl
excellentius^tanto re-
uddtiofa6ia de illofiue prophelia efl
exccllcntior, quia cognitio nota-
hilitatemforiitur ex obielo,-pt habetur. i .dcAnima. Ten.pore autem
yec.tefl.Hlud quodfuitfutHrumexcellentifiimum ,
fuitincarnationis
myUcrium: qund fuit reuclatum ipfi Dauid, nonfolum quantum adfu
turiiiottis certitudinem,fed etiam quantutu adeiusprogeniem, yideli-
cct qHod Cbrifliis df feminefuo effct nafciturtts,& pereum mttndus
ef-
fetfali'.andus,ficut Dauid aperfecutionibus inimicorumfuorumfuerat
vir:ute diuina faluatus^ & hoc efl quod dicitur.
I Ha:c. &ideo practeteris memoriter rctincnda,fecundum quod di-
cit Greg.homil. i g.Idcirco dominus tUc difcipulos increpauit, cum eos
mporaliter reliquit,vt verba qu recedens diceret.arlius in corde Au
dieniium imprefia rcmanerent
,
1 Dixkvir.ideflDauid.
3
Cui con. idefltfirinitcrpromiffum ahfqueretraElattone
.
4 DcChriftoDcila. irfe/Z, deChnflo quem lacobSpiritufa.nlo
infpiratusprxd'xit ventnru adfalutem hominum,fecutdHm quoddi-
cnur.Gen.^9.b. N6aufcrctur fccpcrum dc luda, dc dux dc fe-
;;
morc eius,doncc vcniat qui mittcndus eft, &ipfe ent expe-
ctatio gentium tanquam faluator earum . l^bi notandum eil
cf,
tcanjlatioChaldaica habet. doncc vcniat MefTias . idefl , Chriflus
Grxch& vnSius Latini, qu quidem prophetiafuit impleta tn domi
no nofiro Iffu Chriflo vnlo prCterisplenitudinegratiiC ,
vt habetur
lo.i.b. Vidimiis cum quafi vnigcnitum
a
pacfc,plcnum gra-
tix ic vericacis. quia natusfuit de virgine tempore Herodis regis,fub
quofuit tranflaturn fceptrum regni ad alienigena,vt diium efl ca.pr^
ced.iula pater eiusfuit Idumdim. vt alids
efldiffufms
declaratum.
5 Egtc^ius.quiacanticdqugcantabantni^intemplOy erantdepfal-
tnis Dauid .
Spiricus
6 Spiricus .Hic oflenditur excellentia
prophcti^ Dauid exmodo re-
uelationisfibifa&x. Circa quodfciendnm,cp licct reudatio prophetictt
fiat
multis modis,vtplemus declarauifuper
Da.&fuper li.Tfalmoru.
tamenduomodifuntmagisgenerales quos accipio qu.vitum adpra-
fens. Fnus efl quando menti prophetix
fit reuelatio alicuiusfuturifu-
pernaturaliter cognati
, &ctm hoc in virtute imaginatitiaprophet*
virtute diuma formatw alinua
r>ifio imaginaria
, in qita tanqudm in
fpeculo infpicitur veritas intelle8ualis,ficut in cognitlone naturali cq
gnitio quidditatiua infpicitur in pLtntafmaabus in virtute imagina~
tiuaformatis.
fe cundum quod dicit Thilo).
j .de .Anima: Intelligenti-
bus nubis
neceffe eflphantafmatafpeculari.Et hnc modo lercm.tspro-
pheta viditdeflruBionem tinitatis lerufalemfiittiram perintclle&um
^
in uifione imaginaria . 01 la: fucccnfa; &virg^ vigilan cis. ut habe
tur Hic. I ..yllio modofit n ueiatio ueritatisfupernaiurabs
abfque tali
uifione imaginaria
. & ifle tnodus prophetis altiorefiprimo . ficut
melioris intellc&us iudicatur illc in cognitione naturali qui ueritatem
intdligibiicrr.
fibipropcfitam flatim capit ahfque exeniplo ad hoc ma-
nuduSiHO, qudm ille qui nonpottfteam eapire
, nifi fbi proponatur
exemplumfcnfibilemanudu&iumn .
&
fimiliterillequi conclnfiones
Geomctricas intelligeret abfquc defcriptione alicuius
figur^
:qudm ille
qui nonpoffct hoc capere abfqtte tali defcriptione . ijio auicrn fccundo
modofuit cognttio prophctica
ipfius Dauid : ut habetur in prulogofti-
'
per Tfal. &
hoc
efl quod dicitur: Spiricus. id eUJpirituali uifione in^
'
flruxitme abfqueuifioneimaginana.
-
7
Ec fer. ^/a non fobmilluminauit intellcBum meum ad intelligen
dum,fed etiam lingtiam meam fpeciali modo direxit adloquendum,
quiapropbetiasfuas locutus eflper modum laudis diuina magis qudnt
alifprophctx
.
8 Uixit.fcibcetDauid,
9
Deus Ifracl. licet enim fit Deus omniumgeneraliter , tamen dici-i
'}
tur Deus Ifrael per ueramfidem & cultumlatriafpeciabter.
1 Fortis. id e[i,adproteiionem Ifirael ^ficutpatuit in ediiBione
If-
rael de .Aegypto in fignis mirabilibus
.
1
1
Dominator. reddens vnicuiquepropria merita.
XI Dominatorintimo. quia afubditisfuis ustlt timo-i timore
fi-
c
liali, non timoreferuili
.
''':
I
J
Sicuc Iw.Hic inducit exempla adpnedi&a.
& primb adulttmh
dittum.f.deprophetia &uifionefpirituab abfqne imaginaria..Ad cu-
ius intellciumfcicnclum,(pfol dupliciter uidetur. Fno modoteiius ali
qtia nubecula.Mio modo infua claritatefine tali ituhc, &ccrtum
efty
cp illc efl acutiorii uifus,quipotefleum uiderefine talinube
,
qudm il-
ie qui non potefl uidere abfqus nube cxceffum claritatis folisfuo uifit
^: contem'
M O R
A L I T E R.
I Httcfunt. Pcr Dauid qui in glo. fupcr pfalmum dicicur exi
mRisprophccarum,fignific.nturhomoperfccl:us in vicacon
tcmpbciua . Nam 6c anciquicus prophccg appcllabantur vi-
dentes. i.Reg.9.b. ^ni hodie diciturpropheta
,
olm appelUbatur
videns.
Vitavcrocontemplatiuaconfiflicin orationc deuo-
ta,& in medicacione fandarum fcripcurarum diuinicus rcue
lata.
Eccalisconccmplaciuus benedicicur filiuslfail,idcf!,
r)ci
: nam Ifai inccrprccacur falus mca . & dc Dco dicitur
^h\.z6.Dominus iliuminatio mea,&fabts mea,&c. Talis auccm
conteplatiuus modo fpccialiafiimilacur Dco, propterquod
dicicur cius filius . Ec quoniam rccognofcic ficut gratusDei
bcneficia,debcc
regratiando diccre, &c maximc circa firvcm
vits fu2
.
1 Dixit vir.
ldcfI,dicat,1oqucns de feipfo ficut dc alio : nam
hic
cft modus loquendi fanilorum de fcipfis. Vndc Moyfcs
Num.iz.a.dixit: Erat autemMofes manfue.&c.Et loanes cuan
gclifta:
ZcliQa: HiccfldifcipHbisillequiteflimonium perhibct, &c.
3
Cui conUi.eft de Chriflo &c. Idctt.
,
promifllim cff ci quod fic
xccrnaliccrcumipfo. lo. xij.d. ybi ego fum,iUic &minifler
meus erit.
5
Egregius pfaltes Ifrael, &c. quia talisconccrriplatiuusindi-
uinis laudibus componcndis, &dicendis cft precipuus . Ec
quia talia non attribuit fibi,fcd gracig Dei,fubditur:
6 Spiritus domini.locu.&c. m diuinis laudibus &doctrinis.
8 Dixit. Idcft,dicac rcgraiiando.
9
Deus Ifrael. idcft,angclorum Deum clare videncium .
f
Aff./o.NampcrangcIosfiunc communiccr iiluflraciones
hominum .
10 Fortis if. nam angeli fanili habcnt ab ipfo uirtucem.
H
Dominatorho. Quos regispcrangelos tanquampcr me-
dios inccr homincs 6C Dcum
.
li
intimoreDci, fcilicec, filialt : qui femper coniungitur
charitati
.
1
3
Sicnt. Verba funt coteplatiui Dci beneficia recognofce-
t
tis,
^55>
Gloford.&NicGlaicIcLyra.
~T
660
^ a
T^eff/I.Rab.Qaiinlcgcdominimediratur
dieacnodic,
A fit tanqua ligniim quod plantatum
mxtaaquas dat truaum
funm uucmpore luo,&:
qua:aiiiqucfacietprofpcrabuntur.
b if/i a-ii.C^i fcilicct
conuinicans i^^eccatis alicnis proprcr
cordjs iui duntiam
iniquitatum
poUcre prcinitur, 6d uculis
pcccatorumconfoditur,
ciufq;
f
BcbttlM ffc
<-^' .xtcrnis ignibus dig'ia,ad
kibcc adver- nihilum rcdi^ciitur
.
kwij.Itflcut
c lUc funi nomina. Iljd.Tcxitur
a IXcdcflz.
^*",""'""^
cat;U.>us virorum tortiuni iii
ortete rolecit ^
b fB.crurgente Chtuto a mortuis.
cutt lux auWxoriente fole mane abfquc i
a t
Intideliiaii|-. b 1 Muauilis. c T
Pnaicjf.onc.
nubib.ru[ilat,&licucpluuiisgerminac hcr- i
n,at.eeftabi-tvouiaiandorum,quiqua.nu.s
.^
b^jeterra. Nec tanta cll domus mea apud 3
t "'c
iitie nubibits vitcmu lublunitate piouciant;
-'-^>'
~ ,
^^
*
^ ' "^
|tie
Miac a fplfdo
tn vfqi ad cxccilcntiam dium.e
re, iiQc*pin-
Xnnitatis nonatdnguut. Hoc
r<Ll7r;rb.ot1
clt cnim quod fcripcum cft: Vf-
l^
que aii trcs pnmos non pcruc-
ttjr)Tnem nit. C^iscnun in nubibus ^-qua
dom* oiejcu bitutdomino in Hlijs Dci?
Dc(ubjudi
cj f^rtium. De his tortibusaic
fir.tF^*r lu
lofcphuszPrmius omnium crac
<ens)qui.i pa- Eufcbius filius Achimxx
,
qui
aiitn atternii
acicmlioftiu trcqucntcruruin
mntmecii di
pens non ccllauitdoncc nogcn
bu4,a:ieruatfi
'.os occidcrcc . Poit hunccrac
<iici firtnuin) Elcazar tilius
t
Dodo, qui cum
Cuna.i enitn
rcgcfucracin Sarpba.Hic IfrrtC
ijiu-s mea,
&
1,^,5 tormid.itibus Plulirthino-
1 urnAppr
''""1 cxcrcitum .\: lir.yencibus
un(ideil, lolus lCltltlt, &. multOS oCCldlt,
C vt languine octifjrum ghidius
Tt Bon (it ficut
eius ha:rcret,vt dcxicia. tfr.icli-
fef.neo agn
j^^.
^^^^
uod arefcit ... ,
^
_ ;

^^
;

r
~
impuautetaa N l COL A V S Dh L \ R A.
qua Ipic* a- ^ co>nempirantc .EtidnQiiiudprocxmtfloindntuiir adoflendendii
mouebuntiir
excdlcntia fphetiA Dauidy<]Uje futjinc
ima^Jnib.-ptprxdiffn ciuqux
"^c^^ni^^^^i^untiiuatiquAdanubescontcmpcrantssvcrit^ceminteUigibileatbUi-
uentur. Sed 5 catiintcUcJus Immani.vt p^Jtct ex prxdi&:s. a- hoceli quodcluitur.
^ou uBgerc.
i Abfq; nu. idefl,abfii;
imagintbus vifloneintcUcBuJi meillnP.rut.
Secundo inducit exenipLum ad ali:d diBwnJ.
dercuelationeful.i
ipfi
Damdde Ch flo ,.afuiu>udefcmim fu< , (^faiinmcflexdiuinalibe-
raUtatey& niin msiito huma>to^& hjc eu ^uod diLitur in cxi n.plo
.
t Ec flCUt plu. Terra enirn qux defe efl
arid.i non habct aptilitaiite
adpriferendam herbam, fcdedprofertex
htitnjreplttiixdefup defcen
dentis. i ic Chri. 'tu.s i.itus cji ds bvata virgine perfitfa pUmtudinegra-
ti,fe: U"dum!tu'(Lfa.^^.b.l{.oT2tc cqU dcfupcr Hc nubcs pluac
lultuavpetiiitur tcrra &: gcrminct fal. vndefubditur.
3
Ncciantacttdo.iSLC. .'rf-j/
,?/ />.v;f/.
, 4
Vc p.i. fcmpi.intrct. de Chrijio nafcit^ro de domo mea^cuius re-
fnumflibitin
tetcruttmjlcunduin cjuod dicittir Efa.^.b, Supcr foliu
):iuid&fupcrrcgnuiiiciusll;dcbit ,
vt confirmet illudii*:
corroborec in iudTcio 6c iultiua amodo &C vfque in fcmpitcr
Vinvn.,ideo fuoaitur
.
5
Cuntta enivn- fnpple dependet &expeSljtur ab eo.
6 Ex om. vol. i.omne dcfiuenum tneuinfupple tcndit in ipfum.Et efl
modus loquen di qui apuu Hcbr<eo$ vocatui decurtatus,fcilicet quando
loquens non exprimit totum conceptumfuum, quod maximh contingit
quoitdo Loqutiur ex excejfu deuotionis,ficut crat in propofito.
7
Ncccft. Q^odfit ifUando ex voiuniate nihil procedit deliberath
?ucdn n ordinciuri^ DeuMyfccundum q4 dicit ^pofl. l .ad Cor. i o.g.
)mniain gloriam Dci facite,
c? in flatu tali erat Datnd in fine
TntxfuJi.^quaiidodixitifla verba.
% Pr^uaricatorcs. HicponiturprophetiaDauid dc punitionema-
lorum.&primo t/uantu^n aJppiam temporalem.cutn dicitiir:^i^U3.-
tica.toreszutcmq. & hocimpictum fi4it quando ludxiperTitum
&rcfpaftMumprjpterprxuancationem in Chriiiumfucrunt de ter
ra Ifraeleiiulft
.
9
C^acnon. ilu'acorreiionemChrifli &apoflolorummanfuetam
non
tx vero vidcntcs P.Uxttinos \n fugam coucrfos : defccdetes
de montib. pcrllcuu func cos , c^ pcruciut IlVacIius tamofa
victoria. rcrtius f.iic Scm^-ias tilius Hcli.qui inloco maxill.c
cum Hcbrxi fLiu,crent excrcicus Palxftinorum, folus porta-
uitalios proHciiicns,aIios lu tugam conucitcns.
c ipfe. Rabb. Vir<^adcradicc
lellc ablque nupti.iri opcrc flo-
rcm proculit,qui dc \no homi-
iic typum gcncium pictcrciuc-
,
vno impecu. i. fcrmoiiis impc-
rio legioncm cxpulic darmonu.
r.itnuitigni . Rabb. Vir-
4 cus viri bcllic.i 6t modctta li-
I-
'
1
" .V. , r^,,., a.,
gnificacur :quia iicucvcrmicu-
firmummomnib.acqucmumcam.Cunaa
j
f^^, J,..quidem, ^tia-
.1 fIn ciii uote.tate conli.tit.
_-i _i c
I
\'
^ o.
"
.jr.,..^ ..o n. ,.;/. <
gwis c^ modicus apparcc
:
tor-
enimlalusmea,&,oisvolutas,neccltquic-
^
-j,^^,^^ tamen lignum tcrc-
qua exeaquod nongetmuiet. Frieaancato ( brat(i<:coiifuniit
( vndcaterc-
a l0.untia.bori)..i..nonfacit fiuAa.a oonuin.ciad.tabiiuioc in liiie lu.itei
tjo tCrcdllllS nometl aCCCpit)
^JJe^^^-^^^^^J;^'''''^-^^
lic ille domi omnibus affabi.
res autem quali fpina! cuellentur vniuerfi ,
J^", quictus &: humilis
.
m ccr-
f,
^
11,-
tamincpublicorobuttum lc&C
qux non tolluntur maiub. Lt ii quis tangere
9
KolcrabiIcm hottibus exhibc-
volucrit cas,armabit fcrro oC
ligao laccato, ^^
bac. Hunc tamcn principcm
igneq; iuccenf? comburcnt viq; ad mhiia. , .
^-""'""^ "^^r^us fulp.catur cf-
Deu, vc paclam iempiternam unrct mccu
., . _
ji-
, fc Dauidjdequodicitur: >edew
H?C iunt nomina fortlUin JJ)aUld. 1 DaUld ic
^^
/ cathedra fapieniiljimus pnnceps
a flesbaamliliUsAhauiomi, licutinFaral.icb.iUi.
_
^
, ^i
/flffr. CUlUS f.ipiCntia oltcuditur
densincathedraiapientitTimusprincepsin-H m fapicntilhmo, humihcas in
a l^^.aii.liiolain venii.,.i:r.ni.u.uo,Uc. '5
VCrmiCUll CXCniplo
,
in IlltCrtb-
ter tres . Ipfe e quaii tencrrimus ligni vermi- 1^
chonc octmgentoru torticudo,
t
io
ei
f
tJ
c
r
T
Scmmx
ui, /. i.. ntijcu totr cos lujurrexLiunt, & ideo omijjd eil corre~
ii0 dura l{omanorum,quienotatur cum dicitur.
10 \it i\- qttid l\pmaiii venerunt fuperludxos cumexercitumagno.
&benc armato
,
I ( Igncq; . quia l\omani combujfcrwit ciuitatem & templum., &
magnam pui te^npoputi tbidem exijiciuem . Sccundo tangiturpana x-
tema . cumjubditur
.
11 Combu.qttiamortuiintnftdelitate defcenderunt ad ignemge-
hcnnx. Votefl etium hoc inteiligi dcpunitione malorum ia generali in
iudicio exti emo
.
1} Hxc (aat. Hic ponitur catalogusfjrtiri Dauid
&
primo expri"
mnnturnoia aliquoruin vuidenoiabilitim.fecundb aliorHmagiscom-
munium ibi:A(cL. Circapiimim fciendii,p ai.ter exprimuntur bic &
I .Taral. 1 1.& aliqua ibi exprimu-ittir qiiX hic tacentitr.,'Sr ccbtrario*
&aliquahii. iucenuii- quxfupci i nJiintfujficichter exprejjd , & ota
iflafwit iojidcranda aU intiiiigcndum iflum catalogum. Sciendunt
ig!tur.^cp ut vniuerjdiifutruut ^g.computatis Dautd rcge or loabpri
cipemiiiiiXy& prxter iilos dujsfueiunt ^2. vt concluditur in
fi,
hn-
ius cap.quorui.j.fue>unt valde notaOites, quorum tres primi dicutut
rohuJtijsiMt.quiu ^uitibct eoru mdebeitanit
quafi vnum exercitum.&
|
frimus de iliis tnbui futt Jesbaan,dc ^u o haijetnr i .Taral.
1
1 . fecuu'
dusfuit Etea-^.rJilius .Ahohi.tert:usJuti Semma iilius^ge, dcquib.
habetur in hoc cap.ToJi iflosfuerwit aln valdefortes, q>ioru n quiLbet
mierfecit v . gigantem. Etprimus iflorufuit .Abifaifracer loab, qtu
interfecit lesbienob. fecudus Sebochai^qm interfec, t Suph.tertus loa-
thanjiiius Semmaajrutris Dauid qni interfecit idumggante qui habe
bat fenos digitos in ,i,anib,& pedibuSj& de islis trib.aiilurn eftfuprd
ca.i.Toft iftos trcs fuit Eanaiasfiiius Ioiadx,de quo agitur in hoc ea.
quijuic vddcfoYti\,& ideo fingularitcr nominaiurpoftfex prxcedeit
tes ante jo,Jcquentcs.H.s vifis dtfcendamtts ad titeram ,
14 Dauid. Ttusfinim commendutur defapientia qudmdefortitudi
ne,quia TruueiAib.dicitur, Melior ctt tapicntia.quam vircs.
1
5
Princcps int. ideft, excetlcntior infortitudine qudmtresprimi
qui vocatifunt robuftijsimi
.
1 6 Ipfc ctt qua.^/a licet vermiculus infe ftt moltiffimus , tnftr*
4 forat
)tW
M O R A L I
T E R.
t
tTS,vt fit fcnfus, ficut lux auror.i: eft a folc, fic a Dco cft il-
luftracio mcntis mcx
.
1 .Abfiue nu. idcft abfquc falfitatis admittionc
.
2. Etfi, nonvirtutetcrra:,fcdpluui.T.licgerminat mcsmca
in profedu bonorum virtutc grati.T diuim
.
i
7{ectan. idctt ardificium vircutum quantum eftcx me.
4
^t />./?'. dcbeaticudine fupcrna confcqueda, fcd totum
cit dc fua gratia
.
5
Cw<54 enim. ifiipple tcndic ad bcatitudincm confcqucn-
dam inquantum mouctur cx Dei gratia
.
7
7{ecifl. bonuminquantu
mouctur pcr diuinu inftindu.
8 Trxnaricatores.
Hiccofcqucntcr tangitftatupeccatorum,
vc
vt oppofita iuxtafcpofita magis clucc.Q;anc . Diciturigitur,
Trxuarica. tcilicecdeconfortio fandorum.
p
Qjix non tol.r.ia, fcilicct hominii iimplicium , fcd iudicuni
locum Dci tcncntium
.
I o
Etfi
qiiis tan,vo, Pana debita fcricndo
.
t
,Arm.ibiturfsrro csrligno. idcft,dcbita potcftate &: cfficaciad
hoctaciciidum.
II Igneque combu. fcilicct gchcnnx fl in fuispcccatismo-
>i.intur
.
I
j
Hxcfunt nominafortium.pct quod fignificancur bonus pr?
latus &:eius coadiutorcs
.
14 'Daiiid. Pcr quod dclignatur
q,
bonus princcps vcl prxla-
tus qui haberalios ]udicare,dcbct eos in iapicncia fupcrarc.
16 IpfeeftquafttenerrimuslignivermicK. Sicuc.n. ligni vermi-
f
culus
66i II Regum.
, f
t
t
\ b
.y/^f,c/p. ci^ f. niedirrinsriiieloqucns
.
c
^ra.i. Montanus,qui geliac perfonam Chrifti, fiue pr^di
catorum cius;
d
Sutn. Rab. Chrifiuscum fpiritUiIantoin agroecclcflx
flas ifirmos veku hor
deum tuctur , vcl ctT-
tc
verecundi.;ni caRi-
tacis incontincntibus
a In Paralip.ccc.fed qaod ibi iniiiiis habeturjiic funpletur.
culus-
'
'^'
Cap. XXIII. 66z
afccndit in arcc,vt de bello confuJeretcUim.Caffra vco \v,i-
D
micoru cracin vailc fixa vfu; Bcthlcbcm,cnhT piocul cf{ ab
lerufelcm ftadijs vigiuci. Dau'd ct 'zp aic : Bonam aquam hahc-
nius in regione mea, 6c priEcipue laudnb.it ea qu(^ efac luxca pu
tcum in porta,mirabacur ll eifcc qui cx eo poculii ei prsbc-
rcc.qJ magis qua pecu
i; .qu.iri lcnccs gladio o-
'^riscocra luxuriam de-
fcnd ic
.
C
Dsfcendc. tres. ' Trci
forces fupra nomina-
ti, &: I','sbaam fihus
Achamoni
,
qucm lo-
fephus Eufcbium fi-
lium fuum Achimea:
nonim.ic. EcEleazar
filius Ahohi,qucm di-
cic filium cfle Dodo,
U Scmma fihus Age,
qucm Semei.im hlm
-'
Hclijvocac. Hcbr.Eiau
cem cresxftosarbicran
>
tur fuiffe , A bifai fiUu
S.uuix , & Sobochai
. Vfnrhitem,(Sc lonacha
filium S-mimaa fracris
Dauid, quifupramc-
nior.ici luncin piarlijs
Philifthinorum. Cui
fcnccncix congrucre
vidctur quod fv.'quit'':
.Abif.ii ququc jr.tter 1 o.ib
jilius San ix,^ 6'
c. Hinc
cuim apparcc
,
quod
Abifii prin.cpserac&:
nomin:iLUS inrer crcs
fequences
.
m lufc. Cuin cflec rcx

, in Hicrufalem P.il^fli
aorum fupcrucnic c-
xercicus , tunc Dauid
afccndiC
X c
nia magna opcarec.
Hoc ciim audiflenc ifti
tres viri, irrumpeces
g
mcdios hoftcs vcnL*-
ruc i Bcchlchc, &: hau-
ricntes aquap inimi-
ca caflra reuc: fi suc ad
regc , obftupefcecibus
Pal^ftinis fiduciani Sc
magnitudine eorii qni
fic cos cotcmnebant.
^Theodor.Qiiacum
^^f^
^luenccaliigaciodo-
qui odingcntos interfccic impetu vno . Pofl; hunc
D.iuid.
Eleazarfiliust patrui eius Ahohitesinrertres fortes
, qui
erantcumDauid,quando'"exprobraueruntphiliflhijm,6c
congregati funt illuc in pn^lium.Cumque afccndilTent filij
. Ilracljiplelietit&percuflitrhilifihiEosdonccdcficcretma
nus eius,&: obrigefccrct cum gladio . Fecitque dominus fa-
lutmmagnamindieilla, &popu!usqui fugerat reuerfus
3
cil t ad cxfbrum fpoliadetrahenda . Hc poft hunc Scmma
b fiUusAgcdeArar>.EtCQngr.gatiluntl'h.lifthijmmiftacio
?
SScS^p^criem
nc.eratguippcibiagcrlcntcplcus. Cumqucfugiiret po-
rrcpSrS!
E
pulu<= a racie Philifthijm, ftetitillein mcdio agri , & t tuta-
9
gidam quidemaquam
"^
tus elt eum.PercuiTitque phihfthEos,&fecit dominus falu-
10
appetiic,recordacus eft
^
a Abifa. Sobocliai lonathan. 1 1 5^"^^"^
^^"S q
U^'
CCaC IQ
tcm magnam.Nec non &antedefcenderantcres,qui erant i,
Bechlchem.Cu tres c
..
.. ..,
^^ir^i
tiflime & forciflime
pnncipcsmter iriginra,& vencrat cempore meflis ad Dauid
haufiflcncrex optimus
in fpeiuncam Odollam . Caftra autem philiftijm erant po-
"o mduxiciammum
,
a Idtft valle l\.ai>haim.
fita in vaIlcgigantum,&Dauid eratin prxfidio . Porro fta-
tio PhiiifthinorumtunctracinBcthlchem.
t Dcfiderauic
a Vt fuot tentatct
.
igicurDauidaquamdeIacu,&a't. U fiquismihidaretpo-13
tum aquardcciftcrna quae cltinBcihlchemiuxta portam.
Irruperunt: ergo trcsfortcs caltra Philifthinorum
, & hau-
feruntaquamdccifternaBechiehem, quaserac iuxta por-
tam, &atculeruntadDauid. Atillc noluit bibcre, fedr^
^S"^;*
AngeloT Tres
^
iltituerucAbifai filius
b. bere , fed pia coiidc
racioncfuperauic cupi
ditace.ji lofeph.Deia
taaquanoluic biberc,
quafidejpicuIo& fan-
guine hominum fibi
tuiflec aducct-i
,
^'pce-
rea no cfict bi beda:hba
uicq; cii Dcu 6C defalu
te virorum ei gracias
Sarui^
, & Sobocliai
Vfathices,& lonarha
^
fiiius
NICOLAVS DE LYRA.
^. forat Ugium durHm .fic Dauidinfe manfuetiffirttus , contrahoHei
readUntespJtfurtifjimis .
I Q^i odin. Quodnon inteligendumfic^ (j,
omnes interfecerit pro-
pia mam,ft<l quM pcr eius probitatefucrunt principalaer occift.rel
qniafitgieuta eumprte timore aliqui cccideriit in aqua^ vel loca ruino
Ji,ybifuerant mortui.& fecundurn iflam expofi ionem deDauid opor
tn diccrCiCp lcsbian hic non nominatur,qui.i imnicdiathfubditur
.
z Pofthunc Eleazar filius pacrui eius,o,:c.
/ aliquibus aute li'
bnsHmuicisii; Latintsfit hicpunClus.D:it\id fcdcs in cachcdra
fapicBCiirimus.
&quodfequitnr: Princeps incer trcs,wielligitur
deleihaa,qmfiiitprmus intertres robufliffimos^vi diciii cfl: Ipfe cft
<juafi tcnerrimus^&c. i.valdedulcis& amcabilis ergafuo^,& du
r:i I contra aduerfanos . i>ui oBingentos interftcit, i .7'aralip. 1
1
. di'
titur^qnodipfe leuauithajtamfuamfuper }
oo.vulncratos. Dicendnm
^iod liic narratur vna dc vi&oriisfuis cr rnaior
, &tbi aiia , & mi-
}ior . vnde ibidem dicitur : Leuauit haflam fuam fuper j
oo. vulnera-
tosvnavice, per hoc denotansaliamcius vi6ioriam. Poft hunc
Elcazar filius pacruieius Ahohiccs.&c. rfj huius probitate fnb-
ditw:
Ipfefletit in bellofoc^sfuisretrocedentibits , vt patet ex
fe^
*{Kentibui
.
3 Doncc dcficcrec ma.eius , &ob.&c. Ex labore &fanguine
Muerfariorum ad manum eius decurrente .
FecicqHC
4
Fecicquc dominus falucem magnam in die iUa Scc.per eius
prob taccm,vndefubditur .
5
Ec populus qui fugerac &cc. de eiusfocietate
.
6 Keucrfus cil.fcilicet ad pr^Lum animatus probitate ipfius, &
ficp.net quodper eum debellatusfuit exercitus adaerfanoruin .
7
Ad ca:foru fpolia decrahenda , &:c. HabitaperfcBa vi&oria.
8 Ec poft hunc Semma filius Age de Arari. De cuius probitatt
fitbdiiur
.
9 Scecicinmcdioagri./^!f/Vwf/J// .
10 Ec cucacuseft eum . Percuflicq;
VMii^.quiadefcnditagru.
11 Ec fccic dominus falucem magnam. Q^ia tunc per iUum
p#
pulus Ifrael habnit vi6loriam
.
1 z Ncc non &: ance defcen. ifludfaRum de ^pportatione aqu*
ipfi Dauid tampericulofa,in libro de Hcbraicis quxflioiiiLus exponititr
de irihus fortihus fcqi<einibusj'cilicct^bifai,& altjs duobuspofl eum.
Sed hoc non videtur verion^quia infine concluditur . Hncfuerunt tres
robufliffimi . &ideo detriOus primis ftmplicicer videtur iuteUi^i
,
&
non de ^bfai,& duobusfibi adiim^is
,
maxim^ quiafubditur
poflea
commendutio .yibifai.
1 5 O fi quis mi.da.po.aqu^de ci. &:c. Et dixit Dauid hoc non
propter concupifcentiam aqu<&,fed quia iiolebat audaciamfnoru-m ex-
feriri . vndefubditur
.
14 Ac illc no.bi.fed li. Terhoc oflendens,
cf,
exponensfcpericuUs
contra infidcles,facitfacrificium domino acceptiffimtim
.
Abifai
M O R A L I T E R.
t ciiluseft valdc millis, & tamcn pcrforac lignum durum,
fic
bonus princcps vcl prarlacus bonis cft fuauiirimus.&: con
tra
rcbcllcs &: malosacucus.idco fubdicur.
I
Q^i oc.&c.
Nam malorum multitudinc non tcrrctur, nc
ab
cxccutionciuflitiiEpr^pcditur.
Toflhunc.
Pcriflumfis:nificaturforcisbcllacorconcravi-
lia
vf^Me ad lioram moms.idco fubditur.
ipfe
3
Ipfefie.&c. In morte namque bellum contra vitia termi-
nacur.
8 Etpofl hunc Semmafilius .Age. &c.Vcv iftum fignificacur foT
tisdefenfor eccleiix.idco fubdicur:
9
Stetit ilte in me.agri,& tutatus
efl euw.A^er iHe cd ecclcfia,q
cftager domininoftri IefuChrifti,mquo feminauic bonu
fcmcn.
iz T^c non &ante dcfcen.tres qui crant. Per iftos figiiatur bo-
mis
6<33 GIojCord.&NicolaidcLyra, 66
4
J.J.1.
adacok
( vit4 i^CU.
f
cum pericu
ii> anmuruni
vel viur.
filius Samaafratris Dauid,&c.Excmplu prebiiit milidb.fuis
forticudtnis.\:conflanti.i\ Vicit natura, vtllticns non bibe-
rcr
<
vt fuo excmplo omnis cxcrcitus tolcrarc Ucia difceret.
} Ambr. Humani quid paliii.<; cfl Dauid,vtirrationabilitcr
concupifccrcr,fcd tllud laudabrtc
,
qd irrationabilcm concu
pifcctia rationabili-
icr parato f raiidauit a
lib.iiiit eam domino dicens : Propitius fit mihi Dominus
rcmcdio. Laudo vi
ros qui crubuerunt
dciidcnufuiic!z,is&
malucrnnc finccius
vcrccudic,vcl
pcri-
culo propi i.T iaiutis
artcrrc:fi.dpluslau
do cu mii crubuic in
ftiodcfidcrioalicnu
B
nc faciam lioc Numfanguincm hominum iftorum qui prt
fcdi lunt,
t & animarumpcriculumbibam? Noluitcrgobi-
.
bcre. HcTcfccerunttrcs robuftifTimi. Abifai quoque frarer
i
loab fihus Saruiac, princcps erat de rribus : Ipfe eit qui le- i
uauic hallam fuamcontra trecentosquosinterfccit, nomina-
tus in tnbiis, isc inccr trcsnobilior. ratq; corum princeps,
pcriculum, ^: aqua
^
fcdvfque ad crcs primos non peruenerat. ec Banaias fihus
3
dubix forcis prctio
, r i
* AUisin.yftcr.
^
quelK.Uing,u!nisc6 loiagas viri fortiflimi magnorum operum, de Capleel. Iplc
4
nis ,
fcdahenapcri
parauit : limul quali
-i iiuitarbantuiMoabcomraD.iuiii. culaabluit.
rcprcHavidorcupi- pcrculTit duos lcd^ncs Moab , & ipfe dcfcendit &:percuf!itjco- 5 b rnsprimos.lnidVi
'
--.
^-^ gi volunt fapicntia,
humilitatc, icforci-
tudine . Dauid.n.fc-
dit fapicntiflimus ip
felignivermiculus,
iden,humilis,dccc.
intcrfecic vclut fortis.ad has tres vircutes ncmo fortiuin Da
facfl,qui.iculpaconcupifccntix' mal;uiitpcr p^nitcntiam
1
fuxrcprchclionis . Q^i ergococupifccrc alicnam coiugcm
non timuic,port etiam quia aquam concupiirec,cxpau!t.
a Sed libauit. Hxcmplum fbrtitudinis &:conftarix militibus
^
prxbuit,vinccns naturam nc firicns bibcrct, vtexcrcicus fi-'
tim colcrare doce-^
rcc.
Myfiice vero aqua
non ficicbac,fcd na-
fcifuiu in Bcchlehe
de virgine Chrifiii
pra;uidcbat, cuius la
uacrum & fanguinc
fiticbac. Aquiicrgo
non bibit,fcd fudit.
Sicicbatcnim fontc
a:tcrnum, quinope
riculis qu^crituralic
ditatc jifudit aqna
^j
ucm in mcdia ciftcrna in dicbus niuis. Ipfe quoque interfecit
*'...,
a Semciijni iiialcdixit Pauid. b Qm in Paral.ciuiuque cubitos liatur.i: legitur h.ibuiiTc .
Diio , vt (
quod concupikctia
c
yirum Acgvptium,virum diCTiiumipedtaculoJiabetem mma-
fuavetbiconlolatio
f
r-7r t> r,
r \ a"
ne velfingucret. Toc rr nu halla . Itaqj cum aeicenaiiict ad cu in virga vi extorlit halta
i^itmcns fobnaim
prcflSoncs rcfrcnarc quamuis grauium pafiionum, &: feruo
rcm cupidicacis flagracilliiricC rcfrigcrarc,deriuarc afios mo
tus, &: rctf
i'
rationis cradacionc dclpuere pafiiones .
Inpfil.jc. .jj Chryfo. VidcsquomodoJ.)auidcaliigacusdLpr:ori con
cupifccnci-i,pofimodum caucior clf fada,s,&: qui corpus ad-
amuucr.u,aquauu1ciidijracarn, iVnccciUiiam,<i,: licicns bi-
bcrenuluic,&:vidorfuifadas c(f
.
^ Nazia. Pr(jclararcscffcon.c:ncntia: moneac ccDauidis
auclontasqui vcaqujjBcchlccmicic:i pucei copia ipla fada
cl},&: bibcrc ncluic: fed cam cancum libauic, ncc licim fuam
pcr aliorum cruorcm cxplcrcfuliinuic
.
fi
Ambr. Dignu fuic vc viuida: vircutis infignc,fiercc picca
tislacrificiu Excrcuicfubdicosad vircucis otticiu,vcetia pcr
pcricularcgaliiinpcrio vuliincarij miiiccs obccperarcc, &:c.
Greg. Cogitai.cu c1t,vc qui illicica coniilit a quibufdam cc
licicis ablfincac,vc
p
hoc codicori fuo facisfhciac, vc qui comi
lic pich!bica,abfcidac fibi cc c6cclia,i5i: fc rcprchendac in mi
nimfs,que mcmimc pcccalic in maximis.Lcx vcce.ccfta.vxo
rem alicnam concupifci prohibcc. A rcgc vcro fbrcia iubcri
miliCibus, vcl dciidcrarc aqua non p'^'naliccr vccac.Dauid vc-
Exod.to.c,
p^ alienam vxorcconcupiuic6<:abltulic,cuius culpam digna
verbcra func fccuca,i5i malfi cjd pcrpcirauit,.pcr pnie lamcta
corrcxit.Qui cum loge poll contra hofiiii cuncos fccJicaqua
cxcoriicilTcrnadciidcrauit, cuius elcr-ii miliccsincracaccr-
uas holiium crumpcccs,aqua quam deIidcraucrac,ill.Eii pcu
lcrunc.Sed vir fiagellis crudicus fe procinuscu pcriculo mi-
C
licum aquam delidcralic rcprchcndiceamquc domino fiin-
dcns libauit.In facrificium qnim domini cttufa aqua couer-
Ora.de paupe
tum amore.
Aj>ol.i.pro
DauiJ c, 7.
Angclomus.
uid piicucnic.
c -Efijva. Qu^icracmagiftcr deCapfcel. idcft,dc cogrcgacio
ne Dci in Ccrechi &: Phdcci,qui incerprctant occidcnccs&:
viuific.inccs. JpjLpenuf, quosl-^aral.duos ArielMoabnomi
nac. Hi crgo ^ni forciflimi,lLicrunc in rcgno Moab. vnde Sc
leoncsdicuncur. Arielenimlco Dciiucdprecacur.
d ini/.euia. lofcphus hicapcrciusdicic, q,fuerii.f.cifterna
mmis profund;;,cpc hycmrs niuis aggere coiequ.ita.In hanc
lco infcius dccidit,&: cqclufus grandi rugitu clamauit.Bana
las vero q.cu c^tcris ad fpetbculu vcnic in ciftcrna dclilijc,
& lcone inccilccic . Banaiasq. inccrprecacur ardificacor dfis,
Chriflu figni(icar,quiccclefia adificac.VnPauIusiDei xdi-
fi.cacio efiTs h:c m c^q jmiis 6c f rigoris
,
cum.f.gracia Chrif

mundorcfplcnduic', Sl friguschancacis hom:ncsrctrigcr-

uic,Lconcm idcft, diabolum inccrfccic Hcbrxus vero nunc
konc Moab incelligic, qui in mcdio cifterna:.i.in domo do
ir.inijUbi ccneb.ic cornuaakaris^occifus eif. Alcarc vcro ci-
ftcrna df,quia ficutaquaciftcrnxabluic &: inundac, ica fan-
6'tuariuni dommi purgac pcccaca in diebus niuis,quia p mor
tcm expiauicpcccacum.vii : lanabisme. quod implccumeft
in nicdio ciflcrn.c. &piper nntm dealbabor^ quod implccuin
eft in eo, quod aic, diebus niuis
.
e Firtm^eg\jputm. imicacorem.f.Acgyptij Dcum blafphc-
mantis,quem Mofes lubcncediioincerfecit. illeenim bla-
fphemauic Deum,hic prophecam Sc rcgcm.
f D;^. Spedabac.n.vcfilerufalem egrcderet^intcrficcrctur.
g
HaUam. Legc Dei, quam ii meditacus fuiflTcc pcrmanedp
:S
inlcrii-
NICOLAVS DE LYRA.
1 Abifei quoquc. HicponitHf commendatio triumfortili i^ui erant
infecundogradii.jU rtm primus crat .y/bifai qui interfccit Icsbicnob
gigantem,vt dicli-m efififpra 1 1 . cap,^ cum hocfecit aliamfrobita-
Uin nitabikm,qux notatur cum diciiur:
X Ipfc eft
q
ui . et patet litera.Mij -perb duo de 1^0 ternariojcilicety
Sohorhai & lonathanfilius Sammaafratris Bauidhic tacentur, quia
fufjicicnterfupra exprimuntur.i i .cap.
3
c Banaias. Ifie efifi:ptinius fpecialiier nominatus propterfpecia
lem probitatem-, ej[HX exprimitur cum dtcitur :
4
I pfc percufiic. idejt^daos milites illius populi audaces,vt lconcs.
5
Ec ipfe. Htc accipitur ko ad litera,qui propter niuem osfouQit co-
operientemiUucceciditadquamdcfcenditBanaiaSf&euminterfccit.
Coiifc-
Confiquenter osienditur eius alia probitas de internecionc cuiufda .Ae'
gypiij,quiproptermagnitudinem appropinquabat adnaturam gigoH-
team, cumdicitur
.^-
6 Ipfe quoquc. InHebrxo dc Hebraicis qtteflinnibu^ exponitur hoe
de Semci,qucminterfecit Banaias de mandato Sulomonis , 'vt babciur
infra 5
.itb.2.ca.& pocatiir hic^egyptiusper irnitationem , eo qnod
maledixit rcgijiauid: Siciit ^(gypfius quem intcifecii Mofi s in difer-
to:(juia malcdixaratDeo^vt habctur Leuit. Z4.C. Scd hc ixpofitioin
ntdlo concordattcxtHi,ideo eadefacilitafe coniemnhur qii.t prob.ttiir^
f^
quod&mnlta alia liber Hckraicarumqiixfiionumfiiper iihros I{e-
gJi apluribuspeiitis dicitur non
ejfu Hieronymiyfed cuiufdam ludli,&
quiaHieronyrnns in libro illufiriufn virorim , i>,tcr libi us Jolifmfufier
Gene.nominat librumfuum Hebraicatuvi quitHionum .
.
Ecipfcl
M O R A L
I T E R.
t
nus religiofns.qui pcr obfcruaciam criu vocoru rcligionis
cfWcicur criplicatus, -i^ pcr hoc hauric aqu.ii f.ilucans fapicri.t
de puteo lacrse fcripcurar,qui dicicur alcus loan.-^.b. C^ auc
bonircligiofihanchaufcnntaquam,p.uctperlibrosHicro'
nymi,Au"uftini,(S:al!orumdoctorum
plurium qui lucrunc
rcligiofi. Ec hxc .",qua cft domino libanda , nam ad cius ho-
norem cft iimpliciter ordinanda
.
j
Et fianuiasfilius loiadx virifor. De ifto dicit^qct ipfe intcrfc
cit duos Iconcs Mo.-b.c\: ccrcium
iconcm in dicbus nmis.lk.
l:gum; vicu valdc vircuofumin fcculo, ^inccrtccicirafi,ibi]e,
&:concupifc;bilc,fignificacaspcrduoslconis.Mo.ib,quiin-
tciprctacur cx parcc:Rcbcllio aucc iftarum viiium cocra^
cltcx pnmo paicncc. Scd honi;) vircuollis tollic
ca,i"cduccn
do iralcibiicm &: concupiicibjlcm lub racionc. Pcr tcitiuni
vcro i<;oncm fignificatur ccciipilcctia oculorum, quam fn-
tci frcic pcr largiraccm crga paupcrcs,in dicbus iiiuis ,
ideft,
rcinporcrcfrigcfcencis chancacis.
6 Ipfequoque^mttrfecit. idcff,valdealcum,pcrqucm
fignifi-
cac dir.boius,qui dicicur Acgypcius.idcft ccncbrolus ,6*^
cft
valde .jkus per fuperbiam , ipfujn autem deijcit
virtuofus
pcr vcram humiiitatcm.

FeciH
66j
II Regum. Cap.XXiill.
666
I
in Icrufaleno
penrcc:red(;.i
prxccpciini re
o^iscoccmpfiCj
B.Hi3i.isinvir-
gn,idclt,inrc-
ditudine iufti
t!;radcumdc
fcendic,.5.h.i-
fla,qu;ini non
rede ccnebac
cxtoriit
.
a
^i^i erant.
Neminc mo-
ueat, quod in
funimano ^o.
fcdjy. lc" un-
tur . Trigmm
cnim &c fcpte
lcguncur hoc
jnodo. Scprc
fdlicec, iurccs
bi : D.iuid, qui
I d;c;cur Adco-
dacus. Abifn
,
'^
<; Sobo-
de manii Acgyptij,& intcrfecit eu hafla fua H?c fecit Banaiasfilius loia-
a "(Abifai, Sobijchai, I^nathan, ijuilius atauipaiaii potcfat
.
a
diEj&ipfenominatusintertiesrobuftos qui cranrintercrigintanobilio-
a
f
Chriiium.
res . Veruntamen vfque aci tres non peruencrat. Fccitq, ciim fibiauricu-
3 fGuiduiinitasoinncmfcientirmi conrulit. b fSccreti confcium . c ^Patei,
laVium a fecreto Dauid. Afael frater loab intcr triginta.Eleanan fiiius+pa
trui eius de Bethlehem Semma de Arari , EHca de Harodi. EJes dc Phalti.
HirafiliusAccesdeThezua.AbiezerdeAnrtthot.MobonnaidcHufathi.'
Selmo Ahohites. Macharai Netophadiires. Heleph filiu*; Banaa , & iple
Nctophaihites . Itai filius Ribai de Ebeth filiorii Beniamin.panai Fhara-
T VelThai.
.'tiJW':-
thonites HeldaidetorrcntcGaas.Albialbon Arbathires. Azamueth dc
Beromi. Eliaba de Saiboni.Filij Iafcn,Ionathan & Aran. Semma dc Oro-
di.AhiamfiliusSararArarites.Eliphcletfilius Aasbjifilij
Machai. Eliara
^ Vcl Fajai
.
,
'"'
filius Achitophel Gelonitcs.Efrai dcCarmelo.Pharai de Arbi.lgaal filius
NathandeSoba BanideGadi.Selecde Ammoni-Naharai Bcrothitesar-
^
Ficcra 5 obiciuaniiam ijecalQgi grai.a fcptifoimii fpiritus opetante honorantef.
b
niigcrloab, filij Saruiar.Iralethrites. Gareb&ipie lethrKcs. Vrias He-
ihxus . Omnes triginta feptcm
.
_j
jf;i; ,
Srbocha!,Io-
D-
nath:'(i Elea-
zar
Scmmaa
filiusAg^ede
Ar.;ri,&Bana
ias,(*ccc (epte.
Trigmra aucc
hifunt, Aficl,
Eicanam&c^.
tcri
.
b Vri. Hic vl-
"
timusponitur
pro eo quod
fcquirur . Et
adii lit f:iror do
Mni,&c. lain
eium vltiofa-
Sa fuefat in
Dauid
, & in
domoei',fcd
no inpopblo,
'
qui vcl non rc
ftitic Dauid,

vcl confenut,
- N I G O L A V S D E L Y R A.
X Ec ipfc nominacus inccr tres rp. Cecimdi^^r^dus^non qitia ejfet
ie tmwro eorum^fed ijni-i proftcr prob.tr.tes fnas
poterat
quafi ^qni'
farari
vni eoriim,proptcr quod nom':naiwr ante triginta /iqitcntes^vt
prsdi^um ijl
.
3 Afiel frater loab. Hlc cofsquenter nolanlur alij triginta, &lega
tur
tur Uteraftcut iacst.lnterprdi0(^ fories non nominatu* ioah
,
qui
erat fiipcr omncsprir.ctpesprimn s,vt diHni aliqni . ^lij vero difunt
quod n omen eius tacctiir intsi fories. quia pofiiit macula ingloria fua,
quia occidit prodiuufe ^4bner{Pt habcturfupra. ].cap, ^inafamffmi-
litcr,vt bubetiirfupra.zo.cap,^bfalom contra inbibitionem regis,vt
habeturfiipra.li.cap.
M O K A L I T E R.
t
Tccitq; eumfibi uuricnlanum afecreto Danid. Ka bonus prxla

tus
tus& princeps figuratuspcr Dauid,tales fecrecarios<;$<:con-
filiarios cum diligentia libiqua^rit.
CAP. XXIIII.
Er
addid.tfti-
oriomi.&c,
.^ fheodo. Po
li
puliis luit pce-
ctt.
nasfu.Tiniqiiita
tis:rclittoenim
: rceepio, mihta
'"
uitfubimpiocy
rann(:6cparrici
dafilio,quipio
patri & prophe
C A P. XXIIII.
T
Sathan. tnParal.coufurrexitSathanadner(u5 Ifiacl, & ineitauit^Dauid'
Vt numeraret populuin .

T addidit furor Domini ira'lci contra Ifrael
commouitquc Dauid in eis t dicentem ad
loab :
t
Vade numera Ifi-ael &:Iudam. Di-
xitt]ue rex ad loab principem cxercitus fui;
Pcrambula omnes tribus Ifrael a Dan vfquc
gni rationcm,^.
Augetcorucri-
mcn; quod Sau
lem non reli*
^
qucrit
,
donec
2 puenilTet ad fi-
ncni vita:, cum
^
D-tuid fuilTec
vndus a^phc-
ta:quc non lolii
rehqucrunt,fi;d
aducif is eu
ta: moliebatur C9dcm,& qui a Dco vniucrforu accepcrat re-
gni
cc
in acie fteterut.Propterhxciuffus Dcus dc ijs pcjnassiipfic,
'^
&;per
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XXIIII.
^
T7T :idd\d]timoT dhi. Hic dcfcribitur punitio Danidpropter
Ij Deccaiiifuperbi, quia prxcepit numeraripopulum ex elatione.
:tuii, IgitUr circa hoc primopor,itur ipftus Dauid iuffio. feciido iuffionis exe-
(utio,ibi: Egreffusq, cfl loab. tertiofa^ipunitio.,ibi:Vcrcuff\zm
tc cor Dauid. Circa primufcicndu , q, iiludfa&um coniigit ante ea
vltimus nominatur., vt fententia huins capituli prxceienti aUquditcr
copUletur . Scd hoc difUi videtur falfum quia peccatum Dauid contr
l^riam vxorcm eius poUuendo,(iJ; ipfimprodiiiofe occidedo,fuitf('cre
tum quoufque tottmfuit completwh^vr patet exprxdiiis ca, i z.pro-
pter quod dixit^T^ihan ad Dauid. tu fecifti abfcodice, &i.c.
ff
qi
patetqjpopuUs non potuitpeccato Dauid occurrerc. iimiUttr nccpoH
qu diUafuat in principiu pccdentiscc:p,quia iUafuerut vcrba nouif- faium qn venit ad notttiampopuU dcbuitpuniri,qnia pcen.i iam deter
fima Dauid,vtdicitur ibide . Trxmiititui igitin origo tranfgrefUonis
Dauid infaclo ilio cii dicitur. Et addidit furcr,&:c. Ex hoc.n.q, do
minus volebat pnnire populu,permi/it Dauid efftrri ad n umerationem
populi.viide dtcit inglcGregofuper locum i/lum :Tro quaUtatib.fubdi
turum difpottuntur ala regennum.,vt fixpe promalogregis et vcrc bo-
ni dtlinfiat vita paflo) is. Dauid enim Deo tc/ie ictudatus , tumore re-
pentin^elattonis inflatMS populunumerando peccauit,
&
populus pa-
i fufcepit, quia fecundhmeritumpleb ii di/ponumur corda rc&orum.
Quale oMtftierit peccatum popidi quo demeruu.^in Utera non hubetur.,
ftd in libro de Hcbraicis qusUionibus dicitur,^ hnc fuit,eo
(p
pnpulus
Dauid non re/iiiit^vt dcbuit infaSioyri^
, cr ideo incap,prcedenti
vkimus
tninata erat a fummo iudice Dco . vtpatct ibidem per ve> bi Tsiathan
prophet^.Et ideo meUus dicitur,cppeccatU popuU fuit rebeUio eiits con
tra Dauid fequendo J ebafiUum Bochri^qti erat homopefflmus &fedi
tio/HS.,& dc hacrcbcUione JoUis Stba fuerat punitustVt habeturfuprit
20,ca.propter qdpopuUis eratpuniendus. quodfadum eUperpefiiUn
tiam immtffam
a Deofrpcrpopnlum propter cias nHwerationcm
,
1 Commouitq; .fctUcet, Sathan ipfum incuauii^vt habeiur exf
prcffe.i.Varal.li.
3
Vade. Tcrfc
prxcepit tribum ludx numerari, quia erat nobiUor,
(jr bcUicofior.Hanc
autem numcrationcm prMcpit Dauid adfui oftcn
taxionem
detotmdUbusbdlaiunm
.
Sed
MORALITER,
I
ftaddiditfurordominiirafcicontraJfrael, commouitque Dauid.
Exhoc
autoftcnditur
,
quod proptcr malitiapopuli pmittic
aliqfi dominus
bonum principem vpl pnclacum errarc. Vn-
dcdicicGrc^o.exponenslocum
iftQm : Sccundum mcrita
lubditorum
d fponuntur ad. regenlium . Vndz fzpc fit.vc
pro culpa
grcgis,boni
dclinquat vita paftoris.
3 ^ade&numeralfrael&Iudam.
Pcr Dauidquicxelationc
prxccpitpopulum
numcrari,fignificacur quicunquc fupcr-
bicns
biensdebonisopcribusfuis, cum tamen fint cx bonitate
Dei , &: talis eft limilis Phanf^o dicenci Luc. 1 8. b. 'Konfum
ficut c^tcri hominum raptores
,
adukcri^iniu/ii,velut etiam hicpubU-
canus,ieiuno bis in fabbatho , dccimas doomniim qui&poffidco . Per
hoc autcm ,qu6d populus Dauid fuit morcalicare percuifus,
fiii;nificacur quod opera bona dc gencre talis fiipcrbicntis
niorcificanturpcrpcccacum fuptrucniencfs fupeibix. Sed
Quoniamaliquandotalisfupcrbus humiliatur& conccritur
dc pcccatiSjideo ad hoc iijjn ifitandum fubdicur.
"
"Percu/fit
''i
r
\
66-j Gloford.&NicolaidcLyra. 668
^ &:pcrDamdcm fiimpfit:quoniamcu affeccratiiTuria.Hoc
A
docethiftona. Et adiccit ad Dei &c. Cuni Dau id numcralfcc
populum^pulus luic fupplicium
.
li)ift.8.
^ Ambr.Qilpacrac,quoniam voluicfcircnumcrumcocius
plcbis quic fccum crac; quod Dco folidcbuic rcfcruarc
.
jj. Idcm . Dauid con
<;ip.|
tra intcrdjaum maii-
daucrac numerari po-
pulu, &c voluerar nolfc
Cundi cxcrcicusquaii-
titatcm . ObfccundacQ
crt voluntaci rcgalij-nc-,
qiic inclytc ccepit fcire
^
Tttvicia quod nocuir falicitate
fuam popularibus cx-
tqlic incrcmcncis, &L 1
cra multiplicati cxerci
tusitcr principaliagau
d/anumcrauit.
* Hicrony. C^ian-
^o Dauid numciauic
popukim Ifracl , iram
jn fe Dei pi ouocans
,
funt quiiramDomini
tJiaboiCi fi^nificarc pu-
^rant, Mittitiiquidcm
^
Dominus iram&turo
rem fuum pcr angclos
pcffimos
,
X.ib.i.(ac^
^
Scucrus Sulpit. Ta
feiftw-.
;*v'Ipl>'
tiw;
pai.7^
ta ludicari plcbiu
,
pcr fcmctipfum fala ma^iftroru.qu.im-
1j
uis ctiam fubdicoru viria qucC a magiliris diflilmulanc,vcl lu-
dicari ncqueuccius ludiCio rcfcrucnt. Du ergo folua fide rcs
agic^virtucis eltmcntu quicquidprionsoftcolerare. Dc-bcc
tamc humiliccr fuggen li forcc valcac quod difplice c emca
(
dan.Scdcurandumeft '
ne in fuperbia cranfcar
iufiituc inordinaradc-
tcnfu), &:dumrcctitu-
do incautc dingic', ma-
giftra reclitudinis hu-
militas amittat , nc cu
pr.eclle quis dtfpiciac,
quc forte m aliquo re-
prchendat . Cotra huc
tumorc fupbia:
,fpria
infirniitas inccflanter
attcdatur . Vircscniin
no0ras veracitcr cxa- ;
ininarcncgligimus. 8c i
qadc nobjs fortiacre*
|
dimus, prarLitosdiftri- ;
de iudicamus . Quo
cxteris qudm domefii-
cis motibus comprcf-
fis, Dauidttorentiflrimumregnum inpacehabebat. Tum
cum fubicacupido incelflc , ad mccicndas imperij vires po-
pulum ccnfcre . Ira a loab miliCia: magiltro dccies ccnccna
& crcccnta ciuiiiin miHiadinumerata.Huius eum faili mox
piguicpnenituitque, veniam adomino pccens, cur in id ani-
mos extulitrcc,vc regni fui pocentiam ex fuoruin potius mul
titudinc,quamcx fauorediuino a:rtimaret
.
Grcgor. Pro qualiratibus fubdicorum difponunturada
rcgentium, vcfarpe pro malogregis etiam vere boni dclin-
quatvitapaftoris. Dauidcnim Dco tcflc laudatus , fecrc-
torum Deiconfcius, cimorc repentina: elationis uiHacus po
pulumnumcraudopcccauic,
6c populus paHiani fufccpit:
quia fecundum xnerita plcbium d^fponuncur corda recloru.
*
lultus Vero iudex pcccantis vitium cx ipforum animaducr
fionecorripuir,quorumcauiapeccau:c.Scd quia propriavo
luncacefupcrbicnsaculpaalicnusnon fuic,vindittam eciam
ipfe fufccpic.Ira cnim qua: corporalicer populum pcrculit,ip
lum quoque doloreprolirauic . Ita enim iundb funt merita
KeAorum &
rcdloru
&
plcbiu,vt fa:pecx culpapafiQrri.decerior fiat vica
pieb:fi muna pjcbiu.^ccx mcrico plebiu mutct vita paiioru. Sed q.a rcdto
..;,;rt:...j-
j.j,j j^-j.
jmjj^g fuum, no tcmere iudicent fubditi vita regen-
tiu.Pcr fcmetiplum enim dfis a:s nummulariorii fudic.ix: ca
thedcas vcndeuii colijb^s cuercic, lignificas
^
magiftros Vi-
tam
adBcrfabcc&numcraocmpopuIum, vtfciamnumcrum
T
'laniuin .
cius . .Dixit<^ue loab rcgi: Adaugeat dominus Deus tuus ad
( 1 Vr lUdupiotiiitus .
populum suum.quantus nunc eft : itcrumque centuplicct
incoipedludomini mei regis.Scdquid fibi dommus mcus
i
rcxvultin rehuiufccmodi. t Obtinuitautemlermoregis
-
vcrba Ioab,& principum cxcrcitus.Egreirufquc ell Ioab,&:
J-
principcsmilitum a facicregis,vt numcrarentpopululf-
rael.Cumq; pcrtranfiflcntlordane, vencruntin Aroerad
dexteram vrbis,qucE elt in valle Gad,& per lazcr tranfierut
in Galaadiikintcrraminferiore.Hadfi. Etvenerutin Dan 4
trylucftria. ClrcumcuntcsquoqueiuxtaSidoncmtranfie-
runt propc mocnia Tyri,& omnem terram Heu.^ei &Cha-
nan.-Eijveneruntq; ad meridie luda in Berfabee. Etluftrata
yniuerfaterra^aftueruntpoftnoue meles, &:vigintidiesin
lerufiilem.DeditergoIoabnumerumdefcriptionis populi
rcgi Et inueta funt de Ifrael o6lingenta millia virorum for J
tiumquieducerentgladium, & de luda quingenta mil- 6
cnim nosminusagno*
/ingelomiis.
Eiicherius^
^bb^aus.
viciflitudo
.
fcimos,iil js quos rcprc
iiendere nicimur
, plus
[
videmus . Singulahec
mala func
q
fcpc a fub-
dicisinprxlacis, fa:pea
prxlacis infubdivisco^
miccuncur,quia prxlan
fubdicosminus fapien
ces arb;crancur,fubiedi rcdtorum failaiudicanc,& fi rcgimc
ccnerc concingercCjfe melius agere pucanc . Vndc rectores
niinus prudcnccr qu3Bagendafunc,videnc: quiacorum ocu
lus nebula elacionis obfcurat, &L fa:pe lubieclus fadus pr^la-
cus hoc facit,quod dum fubditus fucratargucbat,vt quia illa
qu.G ludicauerat pcrpccrar, falccm quia iudicauic,erubefcat.
Sicucigicur prqlaris curandum ei^,neeorum cordalinguhi-
ris fipicnne locus fuperior cxcolIac,ica fubicclis prouidcndil
ne iibi rcftc^um i^iXn. difpliccanc Si autem magifirorum vi-
ca lurc rcprchenditur,opc)rtcc,vc fubditi cos etiam cu difpli-
cent,vencrenrur.Sed folercer intuendum eft,nc cum quem
vcncr^ji nccelfe cfl,imicari appccas-.*ucqucm imicari dcfpi
ciSjVcncrari conccmnas.Subtilis enim via tenenda eft rci!^i-
tudinis, '&humilitacis jVtfiinagiftrorum tacta difpliceant:
it^iub^itorum mens a magiflcrij reuercntia nonrcccdjc.
a Deiitergo. ^ loic. loablumensprincipcs cnbnu tS:fcr
bas &c peragrans Ifraelitarum prouinciam,confidcrara mui
titudinequanta clict, m Hicrofolymam remeauitad rcgcm
poft mcnles nouem 6C vigintj dies;obtulitq; numerum regi
abfq; tribu Beniamin . Hanc dinumcrare non potuit.ncq;
tribum Leui . fuitergoaiiorum Ifraelitarum numerus non-
gcntamtliiavirorumarma ferencinm . luda; vcro cribus i
pcr fc folan) habuic quadraginca miUia
.
^
J^'tan
NICOLAVS D LYRA.
I Scd. loah enim viden^ regem ex elatione moueri^ poltiit hoc impe-
iire : fed nonpotnit. ideofttbditur .
l Obcinuic. Tum quiafuperior erat,tum quia dominuspopulumpu
nire difpofuerat .
5
EgrelTusquc
. Hicponitur di&x iufiionis executio
, vtpatet lite-
ra vjque ibi
:
4
Ecincer.infH.id. /Hc^4;o/MZ>e'j-. In terram locorum
nouorum, idcji,de nouo hahitatoruftt , vdcultorum per abfcifmem
uemorum.Ctetcrapateiitvfcjueibi.
5
t inuenta. i.Taral. 1 6. habetur tiumerus Ifraelmilk rtiHHa,
&
tentumMillia
. ^dtjfonantiafoluitur ab Hebrxis . yno modo per
boCyquodloab non nurncrauittribitm Lvui
, &tribum Bsniamin, vt
baberur i.Taralip.16. quarumrttimeras bene afcendebac autreccnta
tnilli.:^ 0- ftc tH vniuerfo crat numsrusftcnt ponitur. 1 .Taralipo. hie
autcm ponitur numerm rtfecatis illis de tribuBen^amin
& Leni. Mio
inodony melius,vt vidLtur,quia loubinuitus cxequebatur hocmanda
tkmynr idtononcurauit mtthoi omittere . vt patet de tribuLeui&
Beniamin.
Etquiavidebatregcm ex
fuperbiamotum , ideotradidit
fibi minorem numcrum quam ejfetin vcritate ne nimisfuperbiret . &
hkpowur numerm
ipfiDamd traditus, qiti trat minor . .Alius aiitem
qut eru maiorfecundum verttatem exprimitur. i . Taralip. Caufa ati-
teuiquiicHonnumirauittribumLeui
& Scniamm , dicitur.i.Va-
. - raiipom.
ralipom, vhi hochabet locum
.
6 Et deluda quingen.mll.pug.&c, .Aliqtti librihabent hic,
quinquagiucamillia. fed in HibfX) in libns corre5iis habetur:
quingenca millia. Sed tunc occurrit dubium . qnomodo toterant in
yna tnbu
,
qtiia numerus nouem tributm aliarum juxfiierunt nume-
ratapcrloab, non afcendit nift ad mdls milua, 6~ cehtiim miUia
,
vt
pnndiclimefl. .Adquoddcend:iin
, quod tribus luda fiiit alijs betli'
c6ftor : er idcoplures habuit bellatores quam aliqua alia . Item qu:a
beUator. s de alijs nationibus conitmgebattnr cu n Danid
,
ftcutpatet
ftipra i <^,cap.deEth.ii Gethco qul cimfexcetitis bclLitoribus eratcon-\
iun&us ipji Daitid,&ftmiliterfutt dealifsnationibus. & omnesifb
computabanttir cum bcllatoribus de tribu luda
,
de qua eratpaudt
proptcr quod numcrus beUatorum tribus ludx tantion afcendebat.
Sciendum tamen, qiwd i . TarnUp, 2 i\dicitur, Dx: luda autc 470.
millia. .Qjiodfoiititur ab Hfbrxis vno modo quhd ^o.miliaquxoinn
tuntur. i.Taral.eraiit capita aiioriim
, &ftc nonnumerantkr alf ci:
i'ji, hic autem in nu.ncro cum aliis concluduntitr . .Alio modo ,
quoi
inlib.Taral. poniiurnumarusminor
,
qui fuit traditus Dauidne ni-
misfuperhiret,vtprxdiimneji: hic autem ponitur num^rusfecun-
dtm veritate, qui maior e)%t : oppofito modo quam de niimero ifraet
vt p atet cx diilis . "^ec eji inconueniens fic
variari modum
loquendi
qmnJreqHenterpertalemrhodHm foluuntur apparentes diffoiti^iti'
uangeLiflarum,
*"
.
;
Pcreuini:
/
669
II. Regum.
/
Norandum quia in PaMl.legituirM iicnnlliaccntum millia
.delfrael,^de
ludaqiudragincaf-.pcuaginca rnillidquos m-
Ti
li' rcUigendum cit 1 jab njmcTa ic , fcd noluure ollendere iiill
-juanci in Samueiii hbro icr bunrur
.
.1 Tcrcuffitau.c^c. Ambr. Coacuiicfcad maiorepcrnam vc
poiicc jpuocarc clcme-
na.Lenicur.n.rigoriu-
a
fticia:, cij de mifcracio-
ne
pilimic, & apud cle
iTiciuiiTimu
iudiccpri
ma
piccacis caufa cra ta
itei ciir.
Qui.n.crracaconfi
^
15- tencib.donar,
pcruica_-
ccs no de voiuncace c6
dcnac
Ec io rcx ifte dc-
uoc' cu
dcliberacionis
fiiiau.ac
ccpcfiacc, non
dimific
anchcrapnie:
c
&;fidus dc piccacc ccr-
rcncis,magnicud!ncm
nococcplacuscrt
vlcio-
nis,&c.J-1 'fie manu tuam
musrte^&c.Ecccimi.-
fadionis
officio poena
.;
percellicur, 6,: in armis
cofciTionis
indignacio
Cap.XXilll.
670
b Sermodo.ln Exo.fcriptu cft, Q tider^s
fumm.tmfirmu
Ifrael
iuxta. numeru,dabnt/imHlipr' tili pru rninahns
fnis dno , rjT- no er/t
plaga in eis &c. Hoc oblicus Daui d taccrc,offcndit
Dcum
&
fadlaeft plaga in Ifracl.Hinc lof-phw: aicr^ppheris
declaran-
tibus Dauid
q,
Deus irafcerecur,fupplicauic vc
^pitius eflct
& vcni.a darcc.
Gad er
Jia piignatoruni.Percuiritautem corDauid eum, poftquam i
nurneratuseltpopulas,&dixit
Dauidaddominum:Pecca-
^
ui v.ilde m hoc Eido/ed precor Dne,vc tran,sferas iniquita
reinfcruitdijquiailulceeginimis.
SurrexicicaqucDauid
iTiane,&: rcnno Domini flidlus eitad Gad propheca,& \\\~
dentem Dauidjdicens, Vade,& loquerc ad Dauidj Hcc di-
cicDiis; Triunrtibidatur optio,cligevnumqLiod volue-
?
ris;exhis,vtfaciamtibi.Cijq;
venilfetGad ad Oauid nun-
tiauitci dicens; Autfeptem
annisveiiiectibifanies in terra
tua
;
Auc tribus menfibus fugies aduerfarios tuos
, & illi tc
perfequcncur; Aut certe cribus diebus erit peftilentia in ter
ra tua . Nunc crgo delibera
, & vide quem re/pondeam ei
quimemifir,fermonem.DixitautemDauidadGad.
Co- 4
arct^^rvndique nimis. t Sedmeliuseft, vcincidamin ma- 5
rec:rcliquisvcr6angu-
nus Domim ('multseenim
mifericordi.Tciusfunt) quamin
^lifS-^:}^'?'^^ ^''^^t
-.'.-
j a ., ^ I T r / T^ ri./^ .
lectnumenlium
victo
cuvltciiusvindiaa^
d
manus hommum
linmihtqueDominuspeftilentianim 6
ri.amhoftium,ipfehiis
cederec.
Stergapupu-
--.. .^ .i ..'jr^
lum
quallacio coeiicus
ctfiifa
quiefccrec
n
Ribban.
Exo.jo.b.
'
I-!l).7.
Aatiii.
go prophcta mifit
ad
cij Detis trcs fupplicij
codiciones
porcacem.
Vc u
.
f. vellec famein
prouincia giiari annis
fcptc,aucciibus
melib.
pugnando
vincerefab
hoiiibus
, auc morbu,s,
&: laguor accedcrct cri
bus dicb.Hcbra^is.Cii-
que propheca vrgedo
ralionc c.>cigeret'qai
dfio rcnunciaret:Cogi-
tans rcx quiaii famem
cligcrec.
p
alios hoc fa
cere vidcret"",
cum ipfe
mukafrumenca
habe-
rec,nec mopia fuiii.ne-
propuanacur: vc nec in
Ifrael, demane vfque adteinpus confticutum, &c mor- 7
'^''^^
^^ ^'^"o^ fortifli-
^
i
mos & cufiodes nihil
^, Idem. BonahumiIitas,qua liberat pL-rcIitantes, iaccnces
crigit.Nouitquidixic: Ecce fu nc;^o,oeci:aui. R.-gnum fuum
Dcofubiccic&pniamgelTic, & pcccatum ftiumconfelfus
veniam portulaun.Per hu.nihcacein peruenic adfalutem.
.^ Idem. Qoi p'^'niteti.T agit, otfcnc fc dcbct .ad pcna,vt hic
puniatur aDomino,n6 ad liippliciaa:tcrnaferuct:necexpe
darctepus,fedoccurrerediuin^ indignationi. Dauid offcn-
dcrat Dnm
,
q.a nunierari lullciat popuIu.Confeflione pra:-
ucnit Dci nuntifi^pcccallefc valdc commemorans no quafi
admonerctoblitii, fcd qu^i vrgcrct morate, nediutiusco-
iTiotionemd'ticrretotfcnfa; . Plunmufutfragaturrco vcre-
cundaconfcliiio,&pcenam quam dctcnlione euitarc non
poi]iinnis,pudorc leuumus.
\i Idcm.Cijaiiuiltusaccufatorfuifuit lipfofcrmonis exor
dio,& pcctatumfuumagnouic,St iniquitaccm propriam
conftccndo,iulf ificacus eli in femccipfo.
j: Chrvfoff. C^iando numcrauic populii dccbat, Egopecca-
r, fcipfumcondcmnat,&:ideo veniamalfequitur.Nihil.n.
Dcij equc reddic propitiii , ac llia pcccata coniiteri. Hoc au-
teni tict,li fugiantureorumcecus
, qui mctum peccatorum
foluunc,&:ad focordiam impeilunc.
Scrmo
NICOLAVS DE LYRA.
I Percufau. Hic confequeter dcfcribitur pimitio dtUHi. vbiprimb
ponitur determinatio pan^.fecundo executio ittjiitix diui>i,ibi : Im-
miiicq-, dris pcffilenciam. tertiopUcatio
ofeaf, tb: : Venit aiit
Gad. Circa primum expi imitur pcenitentia Danid cumdicitur. Pcr-
cuffic auccm cor. Idej},confcientia eum reprebcndit.
z l-*ccca. peccatofHperbite,vt didn efl. Item ex mandari diuini traf-
Srrffione,ejuodhdbeti'r Exo. ]o.vbi dicitur : Qn culeris fumma fl-
liorum Ifracl, dabuc (inguli precium pro animabus fuis diio,
&non cric plaga in eis. Et (juantufit iiiud pretiiifubditur ibidem:
Dimidium licli &cc. Vdcbat n.dhs ep numeratia generalispopnli
^udmprMepit Dauid fieri,fierctper capita, fedcp qmlibct offcrret do
mino dimiuium
ficlum,& tunc nutnerabaaturficii ,ctfic apparcbat nu
merus
fopuli ,
qitia eratduplus adnumsrum ficlurum , vt diClumfuit
Exod.io.Hxc autem numeratio nonfuitfufaila^&ficfecutafuitpU
ga,Confe^juenter ponitur dctermhiatiopanJ!^cum dicitur
.
3
Trium nbi dacur opcio &:c. Et paiet litera vfcjue ibi :
4
Coarclor vndiquCtVc. quiaquodlibetilloriividebaturdurum.
5
Sed me. cUoendopeflilentia trium dicrH, tn quia de Dei tmfencor
diafperabat,tum
quiafi ele^iffa fantefeptem annorum ipfe &alij di'
f*'tcsprouidiffenifibi de vilu,&pauperesfuifient nimis affiiSli.Ite
fi
tUgiJfet
fugam coram aduerfariis,ipfe &aliipotentcsfuijfentprotcili
auxilio
timcrct,fed neci exer
citus fubiaceret: Coem potius pnfpone
&omnibusxquale
clcgit dicens
. Muko mclius eff in Dei quam hoffiu manus
incidcre.Quod prophetarcnuntiauitdiio, qui morbu & in-
tcntum militinexercitii
HcbtiEorum.Moricbant^non
vno
rnodo, vt languorpofictfaci]eagnofci,fed
morsqmdem in
oibus
: alius fuperaliu moncbacur,aIij
fuperfcpelendis
mo
riebantur &: latcntcr immincns malum velociter atierebac
interitum. Incipicntc peffifero languorc ab hora matutuu
vfq; ad horam prandij
,
confumpta itiiit fepturcginta millia.
c .Aut. Ez videtur quia qui panc vcrbi Dci pcr gratia fcpci-
formis fpiritus non pafcuntur, fcptcm annis fame fuifincnr;
&quiinnominctnnitatis rcgcncrati nou funt, hofiibusa
d^monibus rciiffcre non valenc , fed pcllilencia impjctacis
increduli moriuntur.
d Immifitq;Dominuspcnilen.&c.
^ Theod. Mors ciufmodi
pauperis 6c diuitis no nouit difcrimen, neqj timidi &l fortis,
ncq; ferui &:diii, rieque pnuad &: regis,fcd omncs iimiliter
inuadit
. Ea de caufa h(x; fupplicium Dauid
prcEpoiuic aliis.
Trium autcm dicrum Dcus mortem minabatur,fcx
aiit ho
ris foliim morcem inculic , Si dies aucem numcrcncur cum
nodibusjinucnicurparsfolu duodccima minaru illaca elli;
_J
^0
populo
auxiliopugnatorum^&refugiofortalitioru,etc<terifu!fientocc'fi.Et
ideo clcgit pcenam omnibus qualem,quia peflikntia a Deo mijfa Mta
Itter poterat ca>Jere fuper regem &
pauperem
.
6 Immificq;
.
Hicponitur dici<epa'iexecutio,
cnm dicitur.
7
Dc mane. Ideii,vfr, ad tertiam die inclufini; vtdht .-di/^m^^Hia
fic
cratposua determi>taia.Sed hoc no videtur veru,quia tnfrd dicitur.
Venic auc Gad ad Dauid in die illa . Et videcurloquifcriptura
dcpr: m.i die piflilenti..Ad hoc.n.venit Gad
, vt Dauid offerret holo'
CGUjiu,& cejfaret plaga inchoata,vt habetur infra.Ex quo videiur et,
ep tepHspeliiicntu non erat cofummatu. Et ideo dht alii
q4
tepus con
flitdlu ntetiigitur tepusprandii. Sed tale tepus non videtur cfie conUi
tutii in lcgc:& 10 dht alii,& melim,vt vid':tiir,q, tcpus
confiitutu in-
tdiigii hora facrificii vefpertini.Iilud n.fiatutHfuit in lc^eExod.if.
itajpamane primxdiei
vfq; ad hora iiiam mortuifunt depopuiofe-
piu.iginta rfiiliia virorii . Sed tunc occurrit dubiu, quiaficut diiU cff
,
peUilcntia triii dieru erat determinata,&fic vidctur
^fit mutatiofa
ia in Deo,ad qi dicendnm
q,
non . quia pefiiicntia irium dlerum erat
dila per modum cotninationisjicu: lonx 4./^. Adhuc quadcao-inta
dies & Niniue fubuertet'. qux th non
fuitfubncrfa.Sic
inpn>pofi-
to dm dies pefliietix vititni fuerut tmper ca >ni)utioncm dicii
,
primns
vero dies pcr tnodum fn})e dijfitiitiun propter quod fuitpeftUetitiatm
ilio die,iofubdii,Mi{cnus cd donunus fuper afHictionem,&:c.
luxta
i.ParaLii.e.
QsiJtft.J7.
Djn.ij.c,
Phil.i.c.
MORALITER.
1 Tercuffitau.cor
Da.&c. Per cotritionc.Sed quia non fufficic
ptritio
nificofefTlo fcquaf habica opporcunicatcio fulxlitur.
Et
di.Da.do.Vec.val.&c. ILtdicitur, in hoc fatto: n.i in con-
icfiione vera peccata funt particul.iriter cxprim cnda.Et qtfi
poft
confclTionc reqiunffatisfadtio pcr p^na. idco fubditur.
3
TriU ti.da.op. Scquitur: .AMfep.an.ven.ti. Pcr hoc auc ej, JJa
uid pr.cclegit pcffileciam trium dicrum perfccutioni trium
mcluim Hc fami fGptem annorum flgnificatur, cj, psna pro
pcccatisfulfmcnda in vit.-\piiti magis cf!cli?cnda ,&: acce-
ptanda
,
quan-i in piirgatono qua; longior ei^: autin intcrno
qux a parte polt cfi xcerna . Per hoc aucem cj, Dauid di xic:
yetjamr
A
671
GIofcrd.&NicolaidcLyra.
j.cjp.fugerat
uccin .
I
bcnicuit do
tninum fupcr
nulo.
t
DetJf.di...
C.illuo vcro.
Kibtxinux.
AngdooHU,
B
t
Inruruauit
iercgi.
t
iaftrumlta
f
coinplaceat
tibi, vLlplacc
tiu tibi.
672
?# Ambr, Pra*uides fe cum fan>l>is,&: qui pro dcuocionc .ini.
mas fu.is in Chrilhi dcpofiK*runc,tucuium,l?cacui-,6<:lj mor
ci pro domuii placanda oticnfa prompcus obijcic , <S: pro fa-
luce populi l.borancisdiuinx vlctonipar.icus otferc.
* Idcm. Quamilludcciamadmirabilc, quodangelorc-
ricti pK'bcm fc
tui funt ex popiilo a Dan vfquc Bcrfabec feptuaginta millia virorum
.
t
Cumcjuecxtcndiflecmanum fuam angclus Dominifupci^rcrufalem)
vtdifperdcrcteam,t milertu.scilangelusdomini fupcr afHiclioncm,
& ait angeio pcrcutienti populum:Sufficit nunc,contine manum tiia,
1 liila e.k lerulilcin .
a
Eratautem angdusdomini iuxtaaream Areunalcbufici Dixitq; Da-
uidaddominuiucumvidifletangclum cxdentcm populum.
t
go
b
iiim qui peccaui, & ego inique egi . Irtiqui oucs func . quid Ifccerunt?
Vertatur,obfccro, manus tua contra me, & contra domum patris mei.
f picb,s pcccata
VtmtautemGadprophetaadDauidindicilla, &: dixitci, Afcendc,
^ dclcucnc
c
&conftiruedominoaltareinarea Areunalebuf^ci . EtafcenditDauid
iuxta fermonem Gad qucm prxceperat ci dominus . Conlpicicnfquc
Aicunaanimaducrtitregcm & fcruos eiustranfire adie, & egreflUs B
adorauit regcm prono vultu in terram,& ait Ouid caufx eft , vt vcniat
dominus mcus rexadferuumfuum? CuiDauidait, Vt cmam a te
aream , &: a:dificem altare domino
, & ccflet intcrfcftio qna? graflatur
in popiiio . Et ait Arcuna ad Dauid ? Accipiatj& oiferat dominus meus
rcx ficut placet ei . Habcs boues in holocauft:um,& plaultrum
, &t iu-
gaboum invfumlignorum. Omniadedit Arcuna regi. Dixitque 4
homi^ne nilim
populo. ItaDcusbcnignus &;clcmrns maionbus quidcm
vfuscft minis. minisauccm longc minora inferc lu}.pl:cia,
^c Ambro. Vidc Dominigr.^ciam quod &ipfeapropofica
CondicioncdcUc!it.Musminacur,&:m:nusexigic; m rcmu-
neracioncpnmiorufuapromillaccfjodic, &c inexattionc
panarum pra:'
fcripcti rtmor-
dcc . Cum ira-
fcKur in rcum,
ditfertxriim nu-
ferctur
^
f^rcpc-
rac,vtabfo!uac;
Ccrrcc ,vcorri-
gac;admoncc vc
cmcndcc
pra:-.'
uenic , vt igno-
fcac
.
a Erat autem
.
In Paralip. quo-
quc fcnpcucft:
1'orra angelns do-
tnini fiabat iuxia
nream ormam le-
buftu, Leuojisqut
Dauld ociiloi fuos
ttiiit angelum Do-
mini inter cxlitm
(^
terram,& eun-
ginatum gladium
in mxnu etus , (Cr
tierftim eontra le-
rnfalcm. Lt ceci-
dcrunt tam ipfe ,
qttam maiores na-
lu vitiiiti ciliciis
froni
11 terram
.
JuxtJ arcam . A-
rea Areuna cc-
clcfia cft gcciu.
obculic?Hjcfa.
dlo liacim di-
giius facnficij
ludicacus cfl
, q_
.ibf ;l.iLioii*
^(ti
mabatur inJi-
ginis. Kecmi-
rum cu &: \Iov
fcs otlercndofc
d(5minoprople
b:s crrorc
, ecia
C ^reuna . In-P^
cerprccat* area:
Ornan vero lu-
mcn nobis. Be-
nc ergo J)auid
volcns placarc
dominuin alca-
re lubecur in a-
rea Ai'cuna,vcl
Onva; ccnfl-ituc
rcquiaalicerno
Xo.i.'
Areuna ad regcmDominus Deustuus t fufcipiatvotumtuum. Cui
refpondcns rex nit ; Nequaquarrt vt vis
, fed emam pretio a te,
f
In Faial.'.tgitur: Dedit crgo Dauid Oriian pro loco uclos auii iu!tifiiini ponderis fcxcentos. Intelligeiidum e;l cniin bo-
ues argcnti liciis qiiinquag nta, areaiii vcro lcxccuiis aurcis cmiiTc ,
&non offeram diio Deo meo holocauiU gratuita . Emit ergo Dauid
arcam &: boues argenti ficlis quinquaginta
, &jedificauit ibi altare do-
S qua Vottqua
^
mmo Dauid . Et obtulit holocauita &pacifica. tpropitiatu.s eft Do-
altare fidci vc-
minus terras, &cohibita eft plaga ab lirael
.
rus Dauid ert-
*
^
xit , confeflim
niors
mipiccaciscetTic. Hancarcam Dauid quinquaginta
ficliscmic :
quiaChriftus per fepcitormis fpidcus graciam
Cun6tis dclidis omilTis Gcntilicaccm in domum fibi fcmpi-
ternam fanctificauit
.
b
Ego fum. -Jt Thcodo. Dignafuntadmirationeipfaverba
re2,is. Ignorans caufam ,
fuum pcccacum vocauicquod fue-
rat iactum, $c vc in fuum gcnus lufta ferrctur fentcncia fup-
plicauic , vcens vcrbis boni paftoris , imicans filium fuum &C
dominum,qwi ammam fu.im pofuic pro ouihus
.
Ambrof.
area cordis pct
lumen rcdix ti-
deijiSd verxdilel
il.tionisc6Iiicuac|
alcarc huniilica-
tis m quo otTe-
rat facn^icm
o*!
blaciontb\'6<:lau
dis,vnde : i"<<i
ficium hudis
me. Sc . Saci
cium Deo fpiri.concrib.&c.Arca Areun^ vcl Ornic, ipfacH
Icrulalcm,
d Et ob.hot. Hincin Par. Tabcrnaculij quod fccerac Moyfcs
in dcfcrco &alcare holocauftorii ea ccpeftace erac in excel-
fo Gabaon,i\: non pr^ualuic Dauid iread alcarc, vc obfccra-
rec diim
.
Nimio.n.cimore fiierac percerricus,vidcns ladiii
angcli dni.Dixicq; Dauid: Hxc eft domus Dei,&c. In hoclocoj
fecundum Hebrxos Yoluic Abraham offerre filiumcuraa-j
ries fubico apparuic
: qucmalTumcns obculic pro filio . L
^
LIBERf
NICOLAVS D LYRA.
I luxta arcam Arcuna Icbufxi . liie erat hinomim, quia cum
boe vocabatur Orna,vt bahetur i.Varal.li.
VcniCau.Gadprophe.adDa. Hic eonfequenter defcribitur
placatio offenfje,per
reuelathnem domini
,
quod notatur cum dicitur:
tt afcendit Dauid iu.ler.&c.
3
EtegrefIusadora.rcgem,&c. idefitfecit ei reuerentiamregi
debitam.lfie enim quamuis efiet GentiHs,erat amicus Dauid &ei con
foederattts
,
quia per eim Dauidhahuerat partem ciuitatis lerufalcm.
CMerapatent vfque ibi ;
4
Omniade.Aceu. idefi , darevolttit
, fed Dauid accipere noluit
nift
niftpro pretio. vnde fequitur
.
5
Emiter.Da. i.T'W^ow.ii.d.(//aVr:
DcdicergoDauid
Ornanpro locoficlos auri iuftitTlmi pondcris fcxccncos.
Etideo literaquxfic babet dehetfic pun&ari : Emic er.Da.arcam.
6
tacctiir hic pretiumquod.i.Varalip.exprimitur
fe.xcentorum aun
ftclorttniyCrfequiiur
.
6 Ec boucs argcnci,&:c. fcilicetprahobustantum.
7
Eca-dificauic ibialcaredo.Da.
fciltcetilldoatsefi inquo^-
braham voluit immolarc Ifaacfiliumfuum , vt diBumfutt Genef.t 2.
&Iacob viditibifcalam, vt di&unt fuit GenefzS. & ibipoUex
fundatumfiiit tcmplumper Salomonem
,
vt habetur infra , 3 . lilrot
i.cap.& x.Varal.}.
M O 11 A L I T
E R
.
+ Vertaturobfecroiratuacm.me . Oftendicur
q>
princcps per-
fcitusin bonitatcparatus eflcxponcre femortipropopuli
fui
fui faluationc. exeplum huius dcdic nobis diis nf Icfus Chri
ftuSjdiccns loh. i o.c.
Egofumpafior bo tis
,
&animamponopro
ouibusmeis. Hocccfccic Codrus rex Achenicnliiim,qui pr
cJegic occid, propccr laluccm populi fui, vc s.dictum clt
.
LIBRI SECVNDI REGVM
FINIS.
^>3
74
LIBERREGVMTERTIVS
SECVNDVM
HEBRAEOS
jre q
C A P.
I.
I
T rexDauidfen. HicTo. Nonnetibi vfdctuiTiocci-
dcnccm rcquaris
licer5,figmcncu cfic vel Acelana-
rum ludicra?Fngidiis fcncx obuoluitur vcrtimcn-
tis:& nifi coplcxu adolefccnculx non tepcfcic. Vi-
uebatadhuc Bcchfa-
PRIMVS
MALACHIM.
bce;, fupercrac Abi-
gail,&:rcliqu.cvxo-
res, &C concubini":
omncs quali frigid.c
rcpudiancur
, iS: m
vnius cancum gran-
daruus calcfcic am-
plexibus. Abraham
mukoDauid fenior
fuic,&:camenviucn-
_
tc Sara aha non quiliuic vxorc: Ilaac dupliccs Dauid annos
habuit,& cum llcbccca ia vccuia nuqua rcfi-ixic. Tacebo de
prioribusanccdiluuiu
viris, qui pofJannos quingencos,non
dicofcnil Lus, fcd pcnc cariohs arcubus nufqua pucllarcs q-
B
ficreamplcxus
. Moyfes 6v^x Ifrachcici populi cencu viginci
annos i:!abulc,&; Scphora no mutauic.Qu? cfl crgo illa Suna
initis vvor&:
virgo tfi fcrues,vt fngidfi calcfu-crcc?ta fandta
vt calctead libidinc no prouocarct.Exponat Salomo patris
dclici.is,^: pacificus bcllatons amplexus. Poflide fapicciam.
poljidc in celhgcncia. 'h{e (t(rslim/H.ts < am apprehendet te: ama il-
lam,&fnuiibii re.Omnes pene virrutes corporis mucancur m
-
fenibus,&; crcicence fola fapiccia decrefcunc c^tcra; iciunia,
;
canicns,hucillucq:
difcurfus, percgrinoru fufccpcio,dcfen
.
f]o_pauperu,inaantia
oracionu,vifitatio languctiudabor ma
nuu vnde prxbencur
elcemofvnar;& cuncta qua: pcr corpus
cxcrccnuir frado corporc minora fiunr.Ncc hoc dico quod
ai uiiicnilicus &: .-jdhiic folidioris .X'tatis,qui flaborc &c ardc
tjflimo fludio,vit;cquoq;
fan>ibmonia& oracionis frequccia
;
fcicnciacofecuci
furicfrigcac fapiencia
,
quxin plcnfq, feni-
-
bus
iNLiPiT
POS 1 ilJ.A
VliNhRABIlTS"
magiflri Nicolai dc Lyra fupcr Iibro
primoMalachim.
C A P V T I.
g^^
T rex Dauidfcnufrat^G-c. In prxccdcntibus libris atu
g^
cft de rcgno filiorum Ifracl vnico , hic confcquecer
^^J
agiturdercgnoeiusdiuifo.propterquod.ipud
Hc-
brxos duo libri prxccdcntes func vnus liber qui vocatur Sa-
niiid,&
duo fcqucnccs func,vnus alius libcr qui vocatur Ma
lach;in,id cfi,regu in plurali. Primo igitur dc duplici rcgno
agicLir
prout fioruit Secudo prouccadcre c^-pit.f quarro lib.
quiacx
cuncgcntcs fubdiCE Hebraiis C(jpcrunt rcbcllare,
&
tandedominari
eis,& finaliter eos capciuare.Circa
primum
lcicndum,qu6d
ubi vnum rcgimen
ccrminarur,fcquens
in-
choacur.
idco primo .igit dcregni vnitace fub Salomonc
in
pnncipiorcgnifui
.
fccundo dc rcgni
diuifionccircafinem
vitx
n.c.Prima ui duas : quia primo dcfcribitur
ipfius Salo-
moiiis regis
infiitutio.fecundo infiituti
confirmatiocap
z
1
rima in trcs.quia
primo defcribifiplius Dauid fcnilis codi-
tio.lccudo
Adonia:ambitio,ibi:.^rfon/<iT
af^t. tcrtio Salomo-
nis
promotio,ibi
; Dixitq; T^athan.
Circaprimum
dicitur.
1
Et rex
DaHidfenuera[,&c.&:
tn non habcbac nifi yo.annos
acipius,quia
jo.annorumcratqnc^pitrcgnarc.&^o
.annis
rcgn.-iuit,
vt
habctur fupr.z lib.y.cap. Scd ad fenfuni
patet,
quod aliqui
cicus
fcnefcunt & alij tardius fccundum
diucr-
iicatcmcomplcxionum,
& laborum,&curarum.
2. Cumej;,
&c.ve.non.
quod fliit fatis mirabile de tanta fri<Ti-
^itatc
m hominc
bcne complcxionato.Cuius
vna caufa .^ffi
^natur,
quia a Juuentutc fuit bcllicofus,
pp
qd multos idus
o^
piagas
lultinuit,cx
quib. plutimus fanguis
emanauit,pp
quod
bus xtate marcefcit. Scd
q,
adolcfcctia multn corporis
bclla
fufii
n
cc, v\: intcr mccciua viciorfi & carnis cicill.itioncs quafi
ignis in lign.is viridibus furi[bceC,& fuu nopolliccxplercful-
gorc. Scnetrus vcro eorfi qui adolefcccia fu.a honcfiis a<ftib
inftruxeruc,&in
lcge dni mcditati func die ac nodc,ccate fic
p
A p T
dodior', procdfu rc-
X T^ -jr L L 1 /
.
Pon> f^P>cncior, &
1 rexDauidlenuerat,
nabebatq;a:tatis i
veccrum fludiorum
plurimosdies : cumq; operiretur vefti-
^
dulciftlmos fiuitus
t 1 r i t\-
'
mccic.lpfumqlieno-
DUSjiioncaleiiebar.Dixerutcrgociicr-
i men Abiiag fapien-
ui f ui: t QLiarramus domino
noftro rcgi
^
"^'^ ^^"^' '"dicac am-
adol.fcen,iavirgiem,&<ktcoram
fcn';Sreun
rcgc,
& foucat eum , dormiatcj; in finu
fuperfiuus idcfi abii
,
. -, ,.^ _
dans,vcj
pacrismci
rugicus.V cibu fuperflui ambiguu efi;fcd hic fignific.u,cb (a
pientia amplior iic in fcnibus & redundans . Alibi auc fupcr-
fiuus,quai] non nccclTarius ponic". Abifag auc & rugiciis pro-
pne nuncupacur,quod
maris fludus refonac: & (vncadica)
de pclago vcmcs fl-cmicus .auditur.Ex quo oftcndicur abun-
datiffinHl,
& vlcra huinana voce in fenibus diuini fermonis
tonitruu
comorari.Suaamicis
vero coccinea dr,vc fignificec
calere fapiecua,& diuina kciione teruere.Qd licet dnici fan-
guinis mdicet facfm, ct fcrunrem ofiendic fapienci^c.Vnde
obftccrix illa in Gen.coceinu ligauic in mviu Thares, a ab co
9,
pariccem diuiferat duos popiilos ante feparante diuiforis
nomen,id cft, Pharcs Ibrdcus efl. Ec Raab merecrix in cvpo
ecclcfia: reticulam myftenu fanguinis
c6cinentc,vt Icricho
pereunte domus eius
faluarecur,appendit.vnde
dc fandis di
citur
:
Hipoi:
ciui veneruntdc calore dnmus F^chab. &alibi : 7?
Tem,'>ffre;?e-r(Ziw,erc.qui.f;indifcipulorumcordefuccen
fus cogcbac eos dicere ; iipnne cor nojirum ardeus crat ?
b Cumq; operirttiir,
&c. Dauid n )
m
I u frigus pertul it, vel oa
de femoribus nacus cft parentibus , vcl quiamultu in pra:lio
D
Prai.z.a.
al E"
Liic. I i f.
Ibi. 24.e
___
fanguinem
quod citius fcnuit &infi-igidatus fuic.
Aliacccaufaaddicur,
quia cx vilione angcl! ccncnc;s gladiu eu.aginacu fuper Hie-
riifalcjvc diafi eft lupr.i.lib.i^.cap
fupramodu cerricus fuic.
Timor aut infrigid.-it,& maximc cxccffiuus,
jpp
qaod time-
tes palefcunt& trcnuinr,
& idco cx tunc Dauid nocabiliter
infrigidacus fuit.Alia cc caulam aflignat Ra.S.i.dices,
q, hoc
fuic in pocna peccaci quo abfcidic or.n vefiis Saul, vc hf fupr.
l.lib.cap. i^.Quod.n.in hoc pcccaueric,vf.quia ibidc lubdi-
tur. Tojl hxc perc'4(fit cor
fuU Dauid
, eo cp
abfddiffct rachlamidis
Sju'..
quamdiu.n.Saul in rcgno tolerab.-icur a Dco, D.uiid de
bcbac cu reucrcri,& quia in hocjftcuereccr fc habuicad ip-
fum,fuit punicus
penacorrcfpondencc.f vc vcftibus 116 cals?
ficrccin
fencducc.fecundu iUud S^p.u.c.Tcr <]i;.i:peccat nuis
per hc &
torfctm:
5
Dixcrunter^,
^c.{.n\cdicA(.\\ii&ic.
4 %*>-.<f('."o.Glo.Hicr.fup
locu iftLi dicit fic.Nonc cibi vfjfi
occidccc Iitera fequaris,figmccu ee,vel Acclanari'i ludicra,q,
frigidus fenex ubuolucus veftimctis, nificoplcxu
adolefce-
tu.aru non calcfcic,&c.Ec idco df, q, hi'c eii locucio parabp
Iica,ica
q,
pcr Abifag virgincm incclligicur fapicncia,qu.pcfl
]nco!rupca,qucE coniungicur fenibus,1i^m quod df lob ii.b.
Jn antirji-is eltfapientia. Ec hocmaximc fuic in Dauid, in quo
in lciicctuce maxime vi>uit;fpiritus propheci.c
,
prouc dictii
fuic fupr.i.hb.cap.
2 3. Hc hax fapiccia calcfecit rcgc Dauid,
ipfum ad amorc diuinu'accendcndo,& calis modus
loqucdi
parabolicus frcqucncerhf in fcripcura
, ficuc hfludicu 9. b.
Icnint iigria vt v.gercntfuptrfercgc,ii-c. iKut{\.\icc\ipoixiu\hi'
dc.Scd falua rcuerencia Hicr. iflud diclu flare no poc, vc vf,
quiacircumflancia licera:oflcndic manifcfle
, q, Abifagfuir
qua-dam puclla ad liccram adducta ipf i Dauid in remcdiua
frigidicatis corporalis.qupd etiam patct cx hoc,(], Adoni.-;
qui
MORALITER.
r.r.^^"-"^
^'"*i'^f''-
S'cut frcquentcr didu cft,pcr Dauid figu
"turdns
noflcr
Icfus Chriftus
,
qui fencx df, c6
q, a:tenuis
^n in
dcicacc.Hcbr.
i j.b. lefns heri ^ hodie,>pfe
&
mfccula.
i
W7;
opcriret.VcT
vcftcs fignificanc' vcccris lcgis obfcrua-
sec^remonialcs
,
c6
quodmagnaparscarum in vcflibuy
con-
confiftcbac
,
lcilicet in vcflibus||ngulanbus
fummi faccr-
dotis,&invcflibus
fpccialibus minorum
facerdotum,&
Lcuitarum
,& gencr.iliccrin veflibus
popularium
,
qui ha-
bcbanc fimbrias in fuorum angulis palliorum.
Dauidi^MCut
vcftibus non caleficbac cx fc, quia
cercmoivalium obfcrua-
cio domino non pl.Tccbac.Plal.j^.b. i-.rcn^/w
tiro/;i.rf/of7
noluiUi^aures autperfccifii mihiMoloeauJlu
&propeccato nopoflw
Tom.2.
y ^i^fii
^75
Glof.ordL&NicolaideLyra.
6-^(>
Comnv Ji
htinc lociun.
^
fanguinem fudcMt . vel potiiis cx quo .nngclnm ccd' ntcm
A populum vidic, p.uiore vchemcir.i concabuic vnde:lnin-
commodit.uc fng.ons vf)uc a-l iiiortcin pcnnanlic,
^ Procop. H.ccvciiimcncoium naturaelt ivt corporis
calorcm confcrucnt, c^ mucncum calorcm :;ugoant ,
nihil
cnim dnminnrord.ls intcrprc-Kitur.Scdccdcfic pi^puliiicri
vcr.) S.ilonv)nc,i.pacifico noftrocuius ipfccorpus C!it,pi.';di
um.im (rdinacion>.'m in rcgniun fubflitaicur , dc quo mci i-
Rabbanuf.
Angcloinus
to pcrfidi.x maior filius, id clK prior populus prxcipir.Kur.
b inx t '^itb.in . >j: Procop.
<-iil'dam
liulcc &incpcc fufpi-
cacifunc, N.i-
fuo,&c.ilef.icia'tdominum noftrum rcge Quxricruiuigituradolcfcen-
tulamfpeciofam in omnibus finibus Ifrael , &inucncrunt Abiii Sun.i-
a f Scicntii vel contfini>btio,quain roinjil;-ftciitr$in dusdilc.^^iiiie fcinmefciint.
mitidem, &
adduxerunt eaad rcgcm. Erac autem puella pulchra nimis.
fufcipicndoVa IDormiebatcjj cum rcgc,& minillrabat ci Rcx vcro non coi^nouit eam
lori idone.T cft,
tr.infnuttif.
vcro frigido
corportconfc-
rant.Caroautc
calida dc fuo
calorc queha-
bctjinrcir quc
tforteJ
Daui
junoncraDC.
ttm. ludnicum
g
populumfigni
ficat,qui maior
filius efle vidc-
tur : quia prior
lcgc fufccpit;
& Gcniilcpo-
pulum quipcr
cratia Dei po-
ftcrior vocatus
cftfpernenSjfc
folumcudomi
no rcgnarc pu-
tauit.Adoni.as
cnim
Adonias autem filius Haggith eleuabatur,dicen.s
',
Ego rcgnabo. Fecit
quefibicurrum,
&equites,&quinquagintavirosquiantecucurreret
^
Ncc
t
corripuit eum pater fuus aliquando, diccns Quarc hoc fecilb ? E- 6
ratautem&iprepuIchcrvaldcjfccundusnatupoflAbf^dom.
Et fcrmo
'
cius cum loab fiho Saruix , & cum Abiathar lacerdote
,
qui adiuuabant
partes Adonia^ . Sadoc vero facerdos ^Banaias iilius loiadjr
, & Na- s
than propheta, & Semei,& Rehi , &t omnc robur exercitus Dauid non 9
crat cum Adonia . Immolatis ergo Adonias arietibus , & vitulis , & vni-
'
/""^'f
uerfis pinguibus iuxta lapidem Zohcleth, qui erat vicinus fonti Ko
gel , vocauit vniuerfos fratres fuos filios regis
, & omncs viros luda
feruosregis. Nathanautem prophctam& Banaiam,& robuflos quof^
b
que , &: Salomonem fratremfuum nonvocauit. Dixit itaqucNathan
tha dolorisim
p:iticiiti.i,coq,
ad conuiuium
vocKUsnoacf
fec.h.ccfccille.
C.cccrum pro-
phcta diuini
dccrcti &cofi-
lij gnarus
(
pcr
huc cnim rcgi
aperuit;7v(o;j tu
itdificiibis mibi
domnm
,
fedtcce
filiusnafcecurti'
bi,cuinotnenerit
Salomon, hic di
nomini
meo domiim )c\i
vidiflctAdonia
cotra volunta-
tem iStConfiliu
Dci, rcgnum
II occuparc,Vct.i
^pl-r
NICOLAVS DB LYRA. quodDauidhnbcbatcoidi vinditlam occilionis Abncr&
qui cratiuucnispetiuiteam provxore mortuo D.iuid,vthr Amnfa-; &qu6d Dauidhocnnponerct filiofuorcffnaruro.
/
infr.a.c.Etideooportctdiceread veritatem litera:,c}, t^rit
puella corporalis.fecijdum hoc igitur cxponitur cum dicit'.
3
Dixcruntcrgofcruifui. lcilicct medici Qui erant fohcitidc
, eius vita prolonganda propter fuam fanaitatem.
4
Qjinamus do.no. Dicunt.n.nicdici,
q,
optimum rcmediu
contrafrigiditate mebroru&: panilyfin imminenteeftam-
plcxus mulieris,maxime iuueculs & virginis. &io talis fuit
addu6laipfi Dauid Ncc cx hocpeccauit:quiacu ea cotraxit
niatrimoniu,vtmagis patebitcx fcqucntiW.Scnes.n.qua-
tun-icunque,polTunr contrahcre, licet hon poffint gcnerare.
Ht flcut dicunt do(!-torcs, fi mulicr fcicntcr concrahac cij fri-
gido non poccntc ea co^nofcerc, nihilominus tenet contra
dus.&: fic fuic in proponto.&: ideo vti amplcxibus huius vir
einisinft.itumatrimoniali non videtur fuiifc illicicum ipfi
't)auid, maxime cu hoc ciTct ci in rcmcdiu tat;c frigiditatis.
i
^donias autem. Hic confcquentcr defcribitur ipfius Ado
nixambitio,cum dicitur.
% Ekuabatur di. Ego re. Hoc non dicebat in palam,fed fecre
tarijs fuis qui ei faucbant, vt poftca habctur.
3 Fecitq; fibi. ad oftcncationc &: qu.ida difpone ad regnadu.
4
Tf^rc cmi. Videtur a ex hoc Dauid pcccaucrit gr.iuitcr fi
cut Hcli,vtdittum eft fupra i.lib. z.c. Dicendum q, non cft
fimilc : quia pcccaaun filioru Hcli fuitdirefte contra Dcii,
faiflum autcm Adonias quantu cxterius apparebat , non crat
nifi qua'dam vanitas vel oftcntatio,qu^ fatis coiter permit-
tuntur filijs rcgum ; &: force Dauid qui iaceb.u in \ediO, ne-
fciuitquodin hoccxccdcrct : &: fi fciuit,tamcn ignorauitq,
ad rcgnum afpirarct . quod patct cx hoc : quod quando fibi
innotuit,qu6d tanquam rex feftum f;Kicbat,ftatim Salomo
ncm rcgcm inftituit, vt habctur infra cod. cap.
j
r^fi;nrw
6""
'/'/'/ Expulchritudine cnim ifta,&:cxhoc
quod crat primogenkus intcr filios Daiiid viucntes
,
&: quia
Eatrem
vidcbatimpotcnccm, fuiccl.itus ad vfurpandum li-
1 honorem rcgium abfque liccnria p.uris.
6 Etfermo eius, &c. cuius caufa fliit cx parte Adonia:, vc pcr
ipfumloabquifuit magifter milirixhabcbac militiam libi
tauence . Ex parre auc lo.ib caufa fuit.quia bene pcrccpcrar,
quod
&:idcoqu.Trcbatvtpcr eius auxilium Adonias inftitucrc-
tur , &: fic libi p.irccrctur
7
Et cum .Abia. Cuius caufa fuit ex partc Adonia:,vt pcr Ab-
iathar qui erat fummus faccrdos popalus ad ipfum inclina-
ret', & ab ipfo inungcrct''. Ex parte vero Abiathar ca fuit
,q,
dcfccndcrat de Heh : ciii ditlum fuerat cx paiTc Dei , q. HIij
eius cffcnt a fummo faccrdotiodcponcndi,proucdittu fuic
fupra i.lib.z.c.Itemquialicutdicunt Hebrxi, atpequofu
git Dauid de Hicrufalem
pp
Abfalom,dris no dedit rcfpoiii
fum pcr Abiathar, ficut tadum fuit fupra 2.1ibr. i j.cap.licct
in alijs f.uerct oiticium funmii f.Kcidotis &: ideu qua:rcbac
habcic rcgem fibi fauorabilcni , ne a ftatu fuo deijccrctur.
8 Immolatis ergo \Ado. id eft , in fignum regi.T dignitatis
.
5) luxta In.Zohe.&c. Zohclcth crat lapis magnus extra ciui-
tatc,in cuius motione &: tradarione viri fortcs cxpcricbant
vircs fu.is. &: idco Hcbrxi dicunt hic
.
luxta Upidcrn tra&um.
10 Q^i erat yicinus . Hebrsei dicunt fonti Fullonis : quia pfo-
pefontem illum crat locus vbi flilloncs parabant pannos.Et!,
huic confonat quod habctur infra 4.1ib.i8.c. dc Rabface&'
focijs cius : Steterunt iuxta aqustduElnm pifcin fuperioris qun tf
in riaagri Eullouis. &fic fccundum Hebr^os Zohclcth &: Rc
gel non funt nomina propi ia, fcd appcllatiua,
1
1
Tiatban aMie;??^ quia noh faucbant fibi , fcd Salomoni.
12 Dixit itacjueiiathan .Hic confcquentcr defcnbitur ipfui:
Salomonis promotio . &: fecundo Adoniar confutatio , ibi
^dhucdloloqucnte. Circaprimumprimo ponitur matrispc
titio.fccund6 rcgis conceflio ibi ; Hefpondit rex. Sc tcrtio coi
ccffionis executio , ibi : Dixit quoque rex. Petitio autem ma
trisfatafuit deconfilio Nathan qui zclabat pro Salomonc
q.a ipsu nutrierat &: docuerat,vt dictu fuit fup.i.lib. 1 2.ca.E
qa ex reuelatione diii dixerat ipii Dauid,q, Salomon cftct n
gnaturus poft aim, fecundu quod Dauid reiert i.Paral^2ij
vcrbaN.ithan ad ipfum
, vbi fubditur; Obhanccam pacifio^
vocabit. In Hcbra-ohabetur : T^men ems Salomon. Et a^.cnj
dixit. Salomoncfiliu meii clegtt dns. Etpoftca cod.cap. Salomor,
quofjucfilio meoda cor pcrfcBum
, ert i-t hoccft qiioddicitu
hic : Dixit itaque Klathan. Et patct litcra vfquc ibi.
I E
i.Y.
M O R A L I T E R
.
f
^afli : tunc dixiy ecce vcnio. N.T Chriftus vcnicns in mundum
c^remonialcm culcum corporalcm murnuit in fpintualcm;
quod fignificatur loaii. 4. c. Fcmct hora quando ne/uc i>i mmite
hoc,nef}ue Hitnfolymis adorabicis patrcm^fcd veri adoratnrrs i runt,
(fui adorabuhtpatrcm in fpiriiu & veritatc . Et fubd itur : Spit itus
f
n Deus,& eo qui adnraht rl^n fpiritu c" vcritatc cportet adnrare.
Idcodicit Aug.in Ench.Fide,fpc,&: charitatc cohtur Dcus.
Idco fubditur
,
quod Abifag virgo pukhcrrima ; pcr quain
fignificprur ccclcfia quc virgo cff finc macula &: Mig.i,calc-
f.-^cif bat D.nuid. quia fpiriru.ijis c iiltu"; ccckfi.r conliftcn.s in
fidc,fpc,&; charitate, cft Deo &: placidus,&: dikctus.
I ^donias
1 ^donias aiit,&c. Ego rc. Pcr iftn fignificat^dignifatisam
biciofiis , cum tamcn flt indignus : & idco quaiKiini po^cf
pra.ccndic fc fufticicnccm. quod r.otarur ciini dicicur.
5
hecitii;fibicur. TanqiK"i potcs .nd ."gcndu rcgn 1 vcl digAit
tis ncgc^tia. qu.rrif ctad confccjtKntlu propolitfi
,
qiiaimin
potcftpotctum auxilia
,
quodiiotnturpcrhocqiiodfubdii
6 Etfcrtno cius,&c. Scd qa ralis ambitiofiis frcquctcra fuo,
polifo defrnudat'",&: fui coplicc^s confundunt.idco fcqultu)
1 a Dixititaqiic V,athan ad Brthfabec^c^c.?^tnn aud.Pcrpreci
cninicorum dcicdus fuit Adoims cum fuis complicibuj
Pcr qucd lign 1 (-.catur
,
quckl f icqucter .^mbitiofi pcr prcct
bonorun) vtriufjuc fcxus ifuis conatibus rcpcllunrHi-i'
t
imponi
%
pcr Betbfa-
\
i->c5,Dei
va-
ticinuim \\\
nKmoriarn
rcuocauic
.
Pofka ad rc
gcm ingref
iiii , fcrmo-
nes illiiisco
firmauir
.
3 Bethfubes
'
jntcrprecar-
turfiliauira
incnci.figni
ficat autcni
antiquam
Ecclefiam
quA^fuitfub
lcge , dc eu-
ius ibrpc ve
rps Salomq
liafci pro
!
g
miffus eft.
(
Natham in-
r tcrprctatur
-
donum
, ^
fignrat vete
remprophe
tiam.
b T^nne tu
domine mi
rex , iurnfli^
&c,
-it Hicro-
nymus. lu-
rafleilliDa*
uid dicicur,
qiiado cam
confolatus
efifoftmor
ten. filij , fi-
cucin libro
Siimueljslc-
gitur: Et con
' folaiHS cflDa
uid
III. Rcgum
Cap. I.
^78
adBethfabcematremSalomonis. Num audiftiqiiodregnauerit Adoniasfi-
lius Haggith. &(iominus noflerDauid hocignorat ? Nuncergo veni , accipe
ameconfilium,&r^hiaanimamruamfiliiquctuiSaIomonis.Vadc6:ingrede-
t
b
rc ad regem Pauid,&dic ei.Nonne tu domine mi rex iurafti mihi ancilKT tu?,
*
dices,quod Salomon filiustuus regnabit poll mej&ipfe iedebitin folio meo.>
Quare ergo^egnat Adonias ? Et adhuc ibi te loquente cum rege , ego veniam
poll te , &complebo fermones tuos . IngrefTa cli: itaque BethAbee ad regem i
incubicuIo.R.exautemienuer3t nimis, &AbilagSun3mitisminiftrabatei.
Jnclinauit fe Bethfabee , & ad(^rauitregcm Ad quam rex Quid tibi ( inquit
j
4
vis? Qu^erefpondens, ait: Dominemi, tu rexiuraftiperdominumDeumL. ^
tuum ajiciila? t\iz
5
Salomon filius tuus regnabit poft me , & ipfe fedcbit in lo-
)io meo, & ecce nunc Adonias regnat, tc domine mi rex ignorante.
Madtauit
boues&pinguia qucTque , &arietes plurimos , & vocauitomnes filios regis
,
Abiatharquoque facerdotem,& loab principem militia^; Salomonera autem
feruum tuum non vocaujt. Veruntamen,domine mi rcx.in te oculi rcipiciunt
^
totiustfr3el,vtindiceseisquisfederedcbeatinf(3liotuo,dominemirex,poft:
te- Eritq; cijm dormierit dominus meus rex cuni patribus fuis,erimus ego &fi
^
c lius meus Salomon I peccatorcs. Adhuc illa loquente cum rege, Nathan 1 pro-
^
pheta venit
5
Et nuntiauerunt regi,dicentes5 Adeft Nathan propheta. Cumq;
introiftett ante con{pe(5lumregis,&adoraflet cum pronus in terram,dixit Na
thamj pomine mi rex, tu dixilti , Adonias regnet poll: mc, & ipfe fedeat fuper
*
thronu meii ? Qi^iia defcendit hodie, & immolauit boucs
&
pinguia, &arietes
plurimos, & vocauit vniuerlos filios regis& principes exercitus, Abiathar /
quoque facerdote Ilhrqi vefcentibus & bibentibus cora eo & dicentibus; Vi-
uat rcx Adonias , me ieruum tuum & Sadoc facerdotem & Banaiam filium lo-
iadx.&Salomoncm
'
fimuliituu nonvocauit. Nunquidadominomeoregc ro
cxiuit hoc verbij
,
& mihj non indicafti feruo tuo quis feflurus effetfuper thro-
"
num domini mei rcgis poft cCi?Et rcfpondit rex Dauid, dicens ; Vocatc ad me ix
Bethfabee. Qujecum fuifretingrefTacorafege, &ftct!ffetantccu,iurauitrex,
'^
& ait; Viuit dominus qui cruit animam meam de omni anguf^ia,quia ficut iu
raui tibi per dominum Dcum Ifrael,dicens ; Salomon filius tuus regnabit poft
mc, &ipfe fcdebit fupcr foliuiii meum pro nie, fic faciam hodie , Submiflbq,
uid Bethfcdiee D
vxorem
fna.
C r mus e^o
& filius meus
peccatores.
} Hicro-
nvmus . Id
eft, manze-
res.Indc mi
fcricordiain
fccillc Dcu
cum Dauid
Salomondi
cic in fubfe-
quencibus,
eo quod fi-
Iium,quifc-
cundum le-
gem man-
zcr ( r.ic, fuc
ccflbrcm il-
lifecii.
^ AuOiU-
nb.t7. dcci-
flinus.Salo-
""?.'-.
monviuen-
'-''
tc patre, rc-
gnarccgpic:
Hic bonis
t"
iniciismalos
cxicus ha-
buic. C^ip-
pe fecund^
rcs qux fa-
piecum ani-
mos facigac
magisei ob
fuerunc,qua
profuic ipfa
fapiencia, cc
nunCj&: (Jc-
inccps mc-
morabilis,
&: cunc lon-
ge Iace<^ue
laudaca. F
^Tollite
t
prophctos
NICOLAVS DE LVRA.
I Etfalua , &c. Timebat enim probabiliccr, quod fi Ado-
nias in regno confirmarccur
,
quod morcuo Dauid punircc
Bethfabec decnminc adultcrij, &: contra S.ilomonem quat
rcrcc morcisoccalioncm.Scd hic occurcicdubium quomo-
do propheca de hoc timebat : ciim (ficuc didum ctt
)
ex re-
uelacione dixcrac Salomoncm rcgnacurum poft ipfum? Ad
quod diccndum, quod iflud fuic qu^dam promiflio fa^tla ip-
li Dauid de futuro. Talcs aucem promiflioncs diuina: inccl-
ligendarfunc fubcondicione, fciliccc iiexparcehominum
non
ponatunmptdimetum .ficutdiffufius fuitdcclaratum
fuprapnmolibrocap.Iecundo. Ecidco prophcta poteratci-
incre,ncpcraliquod pcccacum ipfius Dauid vd Bcchfabee,
fcu SaloDionis aliquod impcdimentum pcrueniilec.
1 lngredere
ad regttn Dauid , &dic ei : T^nne domine mirex itt'
ra!\imihi,
Hoc auccm iuramentum fcicbacNachanpefre-
uclationem
Dauid, vel Bcthfabce,vel forte quia fuerat pr-
fcns.
3
Ccmphbo
fermones turts. Prjemifit enim matrcm ad peten-
dum pro fiIio,vc cor Dauid inclinaretur ; &fic inuenirct re
gcm
difpofitum ad pcrficicndum ncgotium
.
4
Jncimauit
fe Bethfabee &adorauit ngem . ^d, &c. adora-
tioncdulijc,
5
Domme mi, Hic format petitioncm fuam, in qua quinque
cxprimitqus
faciuncad rcgisanimum inclinandum . Quia
primo
huuiiliterpccic diccns
Dominemi. Sccundo iuramcn
tiim ad
memoriam reducitdiccns: Tn iurafti pcr dominum.
Tcrcio
fupcrbiam Adoni exprimic diccns: Et et a nunc ^do
niai
nias regnat te t>i. &c. Quarto deuotionem populi ad concra-
rium proponit dicens.
6 VeruntMTnen domine, &c.in te oculi re.to.
If.
quafi d icat popil-
lusnon approbac Adoniie ambicionem,
icdexpcftaccuam
dcccrminacioncm . Quinco periculum perfonar fua: &: filij
fuiinducic diccns. Ericquecum dormicnt dominus ntcusrexcunt
p.itfibuifuiS'
7
Erimus ego &fitius mcus Salomon peccatores. id cfl ,
Adonias
imponcc nobis crimina ad pnuandum nos vica,vc pr^didtuni
cfi.
8 .Adhucillaloquente. adcomplendumnegociuin . Nonca-
mcnfiacim incrauiccubiculum regis,fcd
flccicaliquanculuin
cxcra, quoufquc dc voluncacc regis vocarccur , vc paccc in li-
tera.
9
Dominc mi rex tu dixifli . Non dixic hoc prophcca affirma-
tiuc ,
fed m.igis inccrroi^aciue.quafi dicac ,
mirabilcefi quod
talia fccerac tmc fcicu cuo . & in hoc nocac eum de prxfum-
pcionc ^ concempcu pacris quod ipfo viuente &:
nefciente
vellcc regnare. vndc fubditur.
10 Tiunquid a domino meo rege cxiuit boc verbum .
quafi dicac
1
1
Etmihi
,
qui fum fccretarius tuus &tibi reuelaui volun-
tatem domini de rcgno Salomonis poff te . &: ideo fi fuit ;ili-
qua caufa mutationis huius cx alia rcuelacione cibi tada
,
dc-
buiffivciqucdicerc mihi.
iz Et refpondit,&c. Hic confcquenter ponitur pecicionis
conccfTio , ciim dicicur.
I j
Vocate ad me . Loqucnte enim Nathan aim rege
,
ipfa
exiuerac rcgis cubiculumdicut mtalibus fieri eft confuccum.
Cxtcrapatcncvfqucibi,
Tom.2. Y i I Viuac
(^79
Glof.ordL&NicolaidcLyra. ^8
A
libT-Atiaq.
cap. If
.
hrte rcguUiri-
ler.
flcindcbaor.
y
B
f
ProfeSodo
naiaui noftet.
Queft.
in
libj.
Reg.
Angeloraus
t
incuruanit
lc rcgi.
a Tollite feru.
it Hicron.
Scriios bicdi
cicCctcthi&:
Phclcti,idca,
A-ptuaginca
fjncsiud:cc<;.
ji loftph.
luffit Dauid
,
vt siipco Ni-
than prophc-
ta, & arm.iris
quicirca.nula
'
rcgia rclidc-
bat, iniponc-
tes Salomonc
in iumeto rc-
gio, duccrcnt
ad fontc qui
dicitur Gion,
& vn^cntcs
olco wncto,
cum confii-
tucret rcgcm
& pcr mcdia
ciuitatc tuba
canercnCjCla-
matcs in (jcer
-
nu viucrc rc-
ge SaJomone
6c fcdcrc \n
regio lolio
coliitucrcnt
,
vcagiiofccrcc
omnis pcpu-
lus
,
qtiod ei
traditumapa
treiiiciit im-
perium.
J:
Theod.
Cognomiiiat
autem Silocii
Gecn, vcl z^-
quam valde
paruu jironi-
cciiceum vo
c.ins.-vclquo-
niam cxic ex
obfcuris fub
terra mcatib'
ficut Nilus.
b Mnla r/iea.
Dauid.ahjec
cleliam, alij
fvnaapgam
propter inide
cunditaicdi-
cunt.
c
dil^dionc,
aMHilatioc
profL-quit'
lili..<S<:(i
cfl propriu
Bcthfabce in terram vultu aJorauit rcf^em dicens. Viuat dominus meus rex
r
c Subihmi^t
\
1 iJca,iutuin.
^ ;
faci.ir folii.
Dauid in jEcernunL. : Dixic quoque rex Dauid ;
Vocate mihi Sadoc f^ccrdo-
^
5^1-'-'^:
,
tcm &Nathan prophetam &Banaiam filium loiadrE.Qui ciim ingreiTi fuif-
priapcs a,

fcntcoramrcge, dixitadeos; Tollite vobilcumferuosdominivcltri,&:im- ? ncmoqfia

ponitc Salomonem filiuni mcum fuper mulam mcam , & ducite cum in Gi-
tcrn.unhet
^
hon>&:vngatcumibiSadocfKerdos
&Nathanprophetainregem fupcrlf-
raeij&canctisbuccina, arquedicetis, Viuat rcxSalomon. Etafcendctis
polhum,& venictin Hicrulalcm , &fcdcbitfnperlohum mcum, &ipfcre-
gnabitpromc, illiqucpntcipiam vtfitdux fuperlfrael&fupcrludam . Et t pacrii vellc
rcfponditBanaiasfiliusI<>indercgi,diccns,.amen.
Sicloquaturdominu^
^
'""'''^
^^'"'
Dcus domini mci regis . JQuomodo fuit dominus cum domino nfeo rcgc, 7
*^
ficfitcumSalomonc,& fublimiusfaciat foliumeius, afoliodominimei
regis Dauid . Dcfccndit crgo Sadoc faccrdos & Nathan propheta,& Banaias
'
fifius loiad^c, & Ccrcthi, 5c phelerhi, & impofuerunt Salomoncm fupcr mu
lam rcgiij Dauid , & adduxcrunt eum in Gihon . Sumpfitcjue Sadoc facerdos
1
cornuoleidetabernaculo,
&tvnxitSalomonem, &cecmeruntbuccina,& n
rkt.ipriiid
dixicTOnispopulus. Viuatrex Salomo. Etafcendit vniucrfamiilcitudo poft
pi^bus, vtct
1 --
.i-oi
j-
e-4--r-^
cufcncaus
eum, & populus canctium cibus, & ]a:tantium gaudio magno,
&T
mionuit
vccarct nc
terta a clamore eorum. Audiuit autcrn Adonias &omnesqui inuitati fuerat furgcrcr,in
abeo.lamc]ueconuiuiumfinitumer:it,ScdIoabauditavocetub2e,ait. Q.uid n
^J]"!!.^^^^^-'"
fibivultclamorciuitatis
tumultuantisPAdhucilloloquente^Ionatham filius 'J
'^^Dmii^si fi
Abiathar facerdotis vcnit . Cui dixit Ad<mias . Ingredci-e , iquin vir fortis es
nc ddcnit;
^bonanuntians. Rcfponditquelonathan Adoni^e: t Ncquaquam. Domi-
)occtfi6
nu.9enim norterrcxDauidiegcmconlHtuitSulomonem. Milltquecumeo
-
.-
-
Sac^cc facerdotcm, & Nathan prophetam,& Banaiam nlium Ioiade,&: Ce-
rethi & phelethi, v,' impofuerunteum luper muiam regis, vnxeruntq, cum
Sadoc lacerdos & Nathan propheta rcge in Gihon. Et afcendcrunt indc l^-
tantes, & infonuit ciuitas. Hxc eft vox quam audiftis. Scd &Salomon fcdet
fuper iolium regni.EtingreiTi ierui regis bencdixerunt domino noftro rcgi
dicentes AmplificctDcusnomenSalomonisfupernomcntuu, &magnifi-
cetthronum eius , fuper thronum tuu.Et adorauitrcx Dauidin leclulo fuo,
infuper & hiec locutus crt; Benedidus dominus Dcus Ifracl.qui dedit hodie
fedcntem in lolio meo , videntibus oculis meis . Territi funt ergo & lurrexe-
vidcf filios
fcclariores.
Arius.n.
&c
ciTilij foU
hac laborat
amctia. Dji
uid .ac adco
l^cat' chis
q
didafuc
ripicdii cc
rcgnu, ct li
. dcbcat^fcc
cxpcdadu
vtfuotcpc
rc dcferac
I
loc6vfqu(j
pcauit , VI
c'i Adoiiii
fil u rctrni
llbi vfu rp,
""
re coperit^
lcc,iS: ferc:
'^
c6uccus:n(
Siibli-
runtomncsquiinuitatifuerantab Adonia, &iuitvnufquifquein viamiua. k
cu quipn
Adonias aiit times Salomone,furrexic & abiit in tabcrnaculu drii,tenuitquc '7
peic sciti- :
cornu altaris. Et nuntiaueruc Salomoni, diceces. Ecce Adoniastimesregem
cxpcda e
'
Salomone tenuic cornu alcaris,dices.Iuret mlhi rex Salomon, c^ non inrerfi-
cligcrcc
. ,
ciatleruufijijgladio^Dixicq; Salomon. Sifueritvirbonus,noncadetnevnus ^
ofstAd
quidem capillus eius in terram.Sin autem malum inuentum fueric in eo,mo- mas fih'D
rietiir.iVlificergorexSalomon,&eduxiteumabaltari. Etingrelfustadora- '^
""^ "''^5
uit regem Salonionem.Dixitcjue ei rcx Salomon Vade in domum tuam.
patrcliicc
ei
MCOLAVS DE LYRA.
I YiMatdominas. DeHs,fcilicetyVitabeata,(j!ueeflxterna.
I Dixit quoque. Ilic ponitur prdi6l conccjfioais executio.
&
fatet litera vfjuc ibi.
5
Imponitc.i//^ii( regix di^nitatis,quta illa muU crat appmpria
ta regi Dauid, vtpopulus manifvjle videat
(f>
volo eii rcgnarcpofi me.
4
'Etduciceeij. dsefl Siioe^i^t dicHt HrbrJii.Cxterapatet
vfq; ibi.
5
.F.c rcfpod.i.fidelitcrfett vcraciter.& ejl dilio Heb.& iofubdit.
6 Sicloquatur dom. idefi, compleat verba tud.,qu fwitHdia.
7
Qu^o fuit. id efl
,
tccum tc (Ijrig.ndn
, & m rcgnoflabiliendo.
8 Ec fubli. non efi enim inuidia patrisadfilium,
fi
excedat cum in
gloria
&honorCyquia pater manct quod.immodo infilio, &idco bonu
filii efl ctiam bonumpatris. &idcoficut mllus trflaiur de bono pro-
prio,
fic nccdebonofiiii fui, nifiex tnaximapcrucrfitatc.
9
Dcfcendit. quia ciuitas Dauid rhi maneb.Jt , erat in alto.
10 S:impficqucSadoc. idefl,v.'fci<luinpk>ium vnSiione.
I
I
Dc tabcrnaculo. Fnl,o.n.fa8a t^e
Moyfi ad tuhgcndiireges
&pctificcsjcruabai rcm reter in tabernaculo in vafc magiw:& inde
accepit
accepit 6liquaportione,& vnxit Salomone.Dicit I{a.Sa.q,
ifla vnR
fiebatinfrbte regis intcr palpebras
f
tnodii csronx.Cxtar.pat.vfq; ii
12 Q^iidlibi. Hucauietnqui.fiuic Iuab,quia
udeiusofficiumff
Babatjedat e tumidtum &conmotiouem in ctuitate oricntim.
15
Adhucillo. Hicconfeqncntcr dcfcribitnr ^do>ii confntM,
audita inflitutionc Salomonis per lonathan filium ^biathar. Etf
tetUtera paucisexcepiis,
\
14
Ncquaquam.//?iow<7?/.iKJ tibi, fcdma^risaduerj]
1
5
Tcrriti lunc. quia timmrunt nc rex Salornon calnmniaiet
cospro crimiue Ixfi maicflatis ficut altqiios corum pofiea calummtU
eflyVt habetur infra cap.fequenti.
16 Ec iuic vnuf cVc.ii) vi.fu. dimittentes totalitcr .Wdoniam
17
Adonias mzcm.f.hoiocn'!fii,ad quod etia laicipoccrat mgrei
\Ad aitarc enim thymiamatisfoii fticrdotes intr.jbant . .r boceti
patct,qu6d ibi crat nfiigium in alitjHtbus
cpfibus:& multo fortius
i
bet tfll'
in ecclafit , cuius tabcrn.iai um in vc.te. cratfolum figura.
1
8
Si 'iwcuz.i.no qrcs machinatiuna dc cxtero ad obtinendit regi
1
9
Et iugrcfrus./.rciej ei debitam reuerentiam
ficut dominoj l
F
MORALITE R.
j
Imponitc. Pcr Sadoc faccrdotcm lcx f ignificatur , &: pcr
Natha prophcta.Pcrhoceigo q^vnxeruiu: SalomcMic in re-
gc, figiuficatu fuic
, ^
viidio vcn Salomonis Itfa Chnli i m
rcgcm regu, fuir (iguraca in fcripcura lcgis Sc prophecaru
f
llHijue praicipiam. Nam homo Chriftus iiipcr angclos,^
pcr Ifrael, &fupcr homines qui pcr ludam fignificantur,
rac in .loria fublimandus.
rcgcui
6Si Additlo.
^
derc voluit,per faftu fuperbia;,non per virtucem difciplln^,
A
fignificac quod ludaicus populus cum prior legem fufcepii,
gcncUem populii pollerjus vocacum fpernes, folum i'c cum
Repliica;
6S
Domino iftimaba rcgnaturum . Sed ccclcfiarpopulus
cum D
vero Salomone, id cft,paciaco noitro, in regnum
fLibfticui-
tur.
^CAP.
A D D I T I O I.
In
cap.primo vbi dicicur in pof^illn. Cumque operire^ur vejllbus
non calefiebat. quod fuic facis mirabilede cacafrigidicacc, &:c.
JLicec Dauid bellicofum fuilfe piuries legacur , nunquam
tamendc eohabcturin fcripcuris, quodvulneracusfuiflcc
feuplagacusficvcicorpore fuo fanguinis copia efPiucrer,
quod camen non cflet verifimile , vc fcriptura de eo calia (i
concigiffcnc cacuillec . Sed verius poceft alia caufi huius fri-
giditacis affignari , fcilicec quod Dauid a iuucncuce fuic Iibi-
dinofus,(?.: m adibus vencrcis exceffiue impliciitus, vt patec
cx toto procelfu fua: hiftorix, fcilicetin multitudinc vxorCx
&concubinarum . Sed conftat quod vfus vencreoi u exccf-
fiuus naturaliter calorem confumit nacuralcm,& cius fubic
lum,fciliccc humidum radicalc. vndc Prouer. 31.3. "Aje de-
derii muHeribusfiibflantiam tuam. Subft^ncia enim vica; corpo-
ralis in calore nacurali &humido radicali pr.rcipuc cofiftir,
iuxca Philofophorum fentcntiam . Sicuc igitur deficietibus
iftis mors naturalitcr fequitur , fic ex corum notabili dimi-
g
nutionefeu confumptione frigiditas,quafi irreparabilis fub-
lequi habet.
A D D I T I O I r.
In cod. cap. l. vbi dicitur in poftil. QH^rawu! domino noflro
regi adolcfcentuUm ,&c. Glo.Hicron.fuper locum iftum,&c.
Gloflli Hieron. non eft fic rcprobanda : fed potius ad bonu
trahenda fcnfum.Pro cuius declaratione fciendum,qu6d fe
quentcs literalcm fcnfum figcncraliterconfidcrentur,func
in duplici differentia . Quidam cnim tenent
,
quod tantum
fenfus litcralis eft vmis &c folus intentus ab autorccgceri ve
rofcnfusquidicunturfpiritualcscreduntur ab eisclfc fiti
r|i &nullius autoritatis . Et hanc opiniOncm fcu crrorem prin-
I
cipalitcr tcnent Saducxi,qui folam litcram fcquuntur.vndc
&ncgant rcfurredioncm , &: .'.iia quac ad pedem litcra: pri-
mafacienon apparent.AIij vero tencnt,quod facra fcripcu-
r. rafub vna licera habeac plurcs fcnfus, licec omnes fundecur
"
fuper vnum,fcilicecliceralcm.& cft communis fenccntia ca
tholicoTum, vc pacccper Grego. in j. moral. &pcr Auguft.
ccncra Vincen.&in pIuribusalijslocis.Erroraucem primo
ru conuincicur multiplicitcr pntfertim duobus modis:quo-
rum primus cft
,
quando fecudum fenfum liccralem eorum
crrordccegicur,ficuc pacec Mac.21.vbi faluacor volens con-
fundere Saducxos negaiices vicam futuri fccul i , eo quod in
licera ve.ce. fic palpabilicer non habecur , confundit eos pcr
fenfum litcr;dcm allcgans illud, Detts ^braha,Deus lfaac,&c.
tion
efl
Dr k mortnorum,fcd fiuentium. Secundo modoconuin-
cunturcales,fciIicctquiliccraIemfcnfumcancummodoco-
fequuncur, cu concingic quod aliqua hiftoria liceralicer tan-
tum incclIeuta,non indueic aliquam vtilicacem in fide ncc in
b Jnonbus,ncccciamadhumanamconucrfacionem . EciIIo
modo allegac Apoftolus illud Deucc.i j.a. 7^n altigabis os bo
ui trituranti. vbi dicit quafi argucndo. Nunquid eft cura Deo
de bobus q.d.Si hocpra:ceptum folum ad pcdem liccrx in-
tclligatur,nullam producic vtilitatem. Et ifto modo fecun-
do arguit Hieron. in hoc loco contra (cquences liceram oc-
cidcnccm , di.quodfiharchiftoriadcAbifagcancummodo
liccraliccr incclligicur,non refercndo ca ad aliqucm fcnfum
Ipiricualc vciliorcm vidccurquafi Acclenarum ludicrafinc
fcu fabulacioncs, qua: minime proficiunc. Ecideo iftam hi-
floriam pulchcrrimc &commodc Hlcron. cxponic , vc pa-
tcc incucnci.qui quidcm fcnfus Hicron. cft in hoc loco Iice-
rdis, eo modo quo Apoflolus in aucoricacc pra:dida caiiqua
afcnfu liccrali fiimic argumencum ex fcnfu accepco fccun-
dum myflicam cxpoficioncm; vc paccc incucnci.Huiceciam
confonat auroricas qu^dam beaci Grct;.qua; allcgacur &: ex-
ponicur in quadam qu^flioneaddica itipri in prologo fuper
Cen.inrcfponfionead yarg. videibi. Quod autcm inducic
f
oflil.pro lulcimcco plans cxpoficionis liccra; dcaucoricace
mcdi-
mcdicorum dicencium
,
quod opcimum remedium
contra
frigidicatcm
membrorum,&c.cft amplcxus mulieris iuuen
cular,non facic pro co.Liccc cnim dicanc mcdici,qu6d calor
nacuralis alicuius hominis feu animalis conforcecex fuo co-
cadu calorcm naturalcm hominis dcbilicaci , non camcn fa-
ciunc ditfcrcnciam in hoc dccalorc luucncuhc , feu virginis,
fcu corrupc<e, p.ilchrx vcl incompaficc . Ec ideo ifta inhoc
loco.id liccram,pocius funtincclligcnda fccundum myftica
flgnificacioncm cerminorum,qu3m hic aucoc facrx fcripru-
rarqui Dcuseft, .ad
noftramdodh-inaminccndic.
Repiica. In primo c.j.lib.Reg. vbi poftil.iidmirans, quod
Dauid cum clfcc homo bcne complcxionacus
.-
ficin'fcnc-
dlrucc pocuic infrigidari, vt coopsrtus vcTiibus
calcfierinonpotuit.,
ci^c.huius intngidarionis ponic {31uics honeflas raciones.Sed
Bur. dc oprimo rcge fuar gcncis racionem rcddic minus ho-
nefram
,
vidclicct quod quia a iuuciicucc fufc libidinofus, SC
immoderacus coicus confumic calorem
nacuralem&cius
fubieclumjfcilicec humidum radicalc.Scd
Bur.pocuic hone-

ftius loqui
. Nam cum a cempore prima: vndionis vfque ad
concinuos
40
annos valdc c6mendac,&: hic de inconcinen-
tiaa tcmporciuucncucis
vicuperac,quamc6ftaccilcvicium
morcale. Nec hoc vicuperium fund:ic Bur. in aliqua fcripcu-
ra.Qiiamuisenim Icgacur Dauid plurcs vxorcshabuiflre,n5
tamcn dc eo rcpcricur ficuc dc Salomone,qu6d cor cjus pcr
inuiicrcs dcprauacu fuilfcc . Pocuilfecigicur dc fuo rege fen-
tirc,ficuc beacus Auguft.dc Abrah im, qucm dicic vfmn con
iuge ccmpcranccr,
ancillaconcempcrancer,
nullaincempe-
rancer,vcdicic i6.de ciuicacc Dci,cap.2 j.Mulci leguncurha
buiflc vxorcs (S<:anciIIas;quoscamcn
Biirgcn.inconcinences
non ludicac.Nec valecobicd^io
Bur.concraprimam racione
affignacamapoftil. nam :pfcponic plurcs concurrencesad
eundcm cfleduin
. Non cnim fequicur vnus non poccft cra-
hcre nauem,igicur ncc duo vcl cres,fic eft in propoIico.Ncc
lequicurproucBur.pucacnon
Icgicur DauidinbcIIis vulnc-
racum cilc nec fanguincm etfudilfe , igicur non cft verum.
Noncftcnimconfuecudo
fcripcurxvulnerum
faceremc- F
moriam,mfi fincad morccm, qualiccr Dauid vulneracus no
fuic.lneo.c paflum de Abifig
Sunamicidecumpoftil.expo
nerec liceram, declinans bcacum Hierony.qui quafi vidccur
rcprobare fcnfumillumliccralcm canquam figmencum &:
Acellanarum ludicra.Bur. qui fupra lib.z.ca.
1
6. fc oppofuic
&: licerx &: bcaco Hieron. hic pro co cerramen aifumic, pu-
tans poftil. cxcludcre fenfiis fcripcurie allcgoricos &:aIios.
quod quam falfum fit patet in poitil. morali, quam fccit fu-
pcr totam Bibliam. Obic6f10 ctiam Burg. contra rationcm
poftil.non valct cum dicit , medicos non facerc diflcretiarn
tomcnti caloris intcr iuucnem bcncc5plcxionatum ic pul-
chrum
, falfum effcnim &: contraomncm rationcm. Nam
in-iuucnc calor cft magis intcnfus , in pulchro ic complexio
nato magis incorporatus, in virgine magis mundus. qui ca-
lor fccundu huiufmodi qualitaccs maioris cft vircucis quam
in corrupca turpi,vctcri &c malx complcxionis. Ratio igitur
rcdacum medicis facic m.ignamdifferenciam.&:forcaffis
vc fcnfum licer^ huius Burgcn.rcddac abfurdum,vc fecundii
fandos dodorcs ad myfticum oporceac habcrc rcfugium
cii
bcaco Hicrony. Ipfccurpicer fencic dc fando rcgcfuo,quafi
vc lafciuus ex confuecud;nc fomentu puella: cxegcric.C^od
ucrum non uidccur; Nam fcrui cius ex conliiio niedicorum
lcicnccs huiufmodi fomcncum ualerc procalonsnacuralis
cxcicamenco 6c uicx prolongacionc, non iuffi difpofuerunc.
Argumcncum huius quod non ex lafciuia pccijc, habccur cx
liccra cum dicicur ; Erutpucl.a pulchra nimis, dormicbatquc cum
Ycge &miniflrabat li : rex va non cognouit eam . Ex quo fcnfu
liccrali poccft crahi
&'
ucilicis
&'
moralicas : quomodo, fcili-
cecfubdicicuram habcrcdcbcnccamfandi fcnis , uc cciam
omnidiligcnciaminrirmoprouidcancdc ncccl&rijs,
non
modopcccnci,fcdcciam nonpccenci,im6reniccnci. Scninc
ucplurimum fam plus quammfirmi quid infirmoopuscft
&: cxpcdicns.
Tom.a. Y j
^xft.
GlolorcIi.&
Nicolai
de
Lyra. <^ 8
4
c A p. ir.
Tpropinqna^&c. $ ThcodQietus . Primum,com-
nuiiicmolkndic finem ,
Eiju
mqu\t,ingnuiorviam
pniucrj4 carnis
^
&c. Dcinde rcgni fucccflbri filio
Juffkvtinteairaniconfaiiarccpicutcm.
Hanccnim iigni-
ficint cxadx
tDeu.ti. k,
loluc I . b.
4ii(bfi cationes
cius, v^iudicia
cius,&manda-
ta cius , Si tciii-
monia cius.Uc
ftatun oUcndic
lucnimquodin
de oricur, Ft re-
6ie fucccdantom-
ttiaqis f.mci,
Iik.7.Aicj,
-5 lolcphus,
cap.i<. Dauid cgritudi
B nc & fcncdutc
c6fcdus,fcicns
fc moriturum
,
vocanit Salomo
ncm , & hxc ci
r
locutuscft; E-
tJleg>j-e.
'goquidcmofi-
\i, iaadvniucr'
^forum dcbiium
ad pacrcs proce
do meos, com-
munegradicns
-iccr omniii qui
nuncfunt,qui-
c|iie futuri funt:
-illucpcrgcs,vn-
dc noniicctvl-
tcrius rcmcarc.Qiiaproptcr te monco,vc fis quidc iufius cir
ca fubicci:os,pius:;ntcrga Dcii,qui tibi dcdic impcnum,&:c.
b Tnqmq;, Dauid priEcepicS.il omoiudcuifiarctnbucione
^
corii qui fibi iblatio fuerunc> vci iamlie nocueriit, quos iplb
^
pacientcr
C A P. IL
paticntcr toleraujr. F.t prophetia indicatquid mali in fiituro
D
ficri opoitcat vcl bom, quod vcrus Saionjon impkbic. Incc-
rim camcn paCicncia Dci f^^pe bonos tnbulari,rcprobos de-
liCijsvticonccdit.
.j TlKodor. C^.arc cCim ipfcnon punicrit loab^iulTit filio
q
vc hoc faccret?
Primiim quidc
cum cft rcucri-
cus,vcquifucric
l
Ppropinquaucrunt aurem (iies Dauid vt more-
laborum .i: pcri-
retur,pra'CcpiccjueSalomoni filio luodicensj
t
Eccccgoingrcdiorviam vniucrrccterrce.' Con
fortarc&cUovirfortis,
6cobreruavtcurtodias
*
mandata domini Dei tui,vc ambulcs in vijs eius,
& cullodias t c^remonias eius, & pra:ccpra eius
\
&iudicia &: tc/timonia , ficut fcriptum eft in le-
^
ge Moyfi . vt intclligas vniueria cjua: facis , &c quocunque tc vertcris ,
i
vtconhrmetdominus fermones fuos quos lccutuselt demcdiccns;
Si
cuftodierint filij tui viam mcam, & ambulaucrint coram mc in
vcritateinomnicordeluo,&inomnianimalua, non auferetur tibi

vir de folio Ifrael. t Tu quoque nofti quje fecerit mihi loab filius Sar- *
rum , nempcauc
uia;, qujrfeceritduobus principibusexcrcituslfrael,
AbncrfilioNcr,
^**
P^'^^'^,"!,!^^"!,'^
.
^ /-
r.- . I
'^
1- n I
/-
1 n-
ncuolcncixcum
6c Amaf? nUo Iether,quos occiditj& enudit fanguinem belli mpacc,
&
poluit cruorem prarlij in balthco fuo qui erat circa lumbos cius , &
incalceamcntofuo quoderatin pcdibuseius. Facies ergo iuxta fa-
11
.
r^jf cj rcc acicm , &a>"
pientiam tuam.&: nondeduces canicicm eius pacmce ad inrcros
.
J>ea 'J
uidercc Ifrac
^filijs Berzeliai Galaaditis reddes gratiam , cruntque comedentes in
"*
lcm.
.}: AmbrofiUJ,.
Nihil minus qua crucncus affcaus , fando
prochcta; afcribi
f
6t,qui vita dcccdcns, fuprema vocccbucnic
Salomonem,
vt mnoceie fangumcm a fc tollcret
,
qucm fuderat dux cius
cxercitus loab
,
quando Abner inlid;is
occubuit, que fieuit.
II
12
culorum focius.
Deinde ctiam
t
fiifpctlam ha-
buit cius auda-
ciam. Acccdic,
quod cumrcfci-
\
uifict cum Ado-
nia; flrucrctyra-
nidcm timuit ne
folita vtcns ma-
litia defpiccrct
iuucntutcm Sa-
lomonis:&duo
rum facerct alcc
intcrimcrct vc
Abncr &: Ama
fan : aut apcrci
aducrfam Ifrue-
NICOLAVS DE LYRA
C A P. U.
Ppropinquaucrunc , &:c. nic cmfeijuentcr pomtttr
ngni Sahtnonis conjiymjt. o.&priiuO per rtmutionem
iwpcctientium .fecundopcr accttwulationem expedienr
tium cap.i . llla qu/x, maJcimc impedittntftabilitate ali-
Ciius re^is funtperfonx machinantes contra e, de quo
rum mortc hic agi'ur . Et nc Salomon in hoc viderctm procedere T^elo
froprtA vindi&AJdeo circa hoc quantum ad aliquap> xmitiiiur ipjius
Dauid ordinatio.fecundb fubditur ipfius Salomonis executiOytbi : Sa-
lomon AUtem.Circaputnum Datiidprimo iniungitfiliofuo Salomo
Hi vtfit folicit:ts de cultu Dei, dicens.
a Obferua vt cu, id ejt
, illa quAprAcepit cuftodirt.& quxftnt il-
la, (ubiiin^it, dicens.
}
Ec cufiod ias cc. &:c. quantitm adpr^cepta ceremonialia,
4
Ec pra^ccpra eius. quantum ad miiralia.
5
Ec iudicia. q'iantum ad iudicialia, de quorum conditione &di-
pinSione diiumfui(in Exod,
6 Ec ccfl;imonia,^jfw ad ea qtupromiffafunt in lege de Ckri
fto
-penturo &alijs bonis popnlo Ifraelpromiljis.
i
\
. >
7
Vc intcUigas vniucr. quiaper conftderationem lcgis diuin di
rtgitur bomo in agendis.%\c\xi\o. fi. Sequi.ur.
8 Nonauferctur. Ex quo putet quadfupra di&U cftjiilicet quld
fromifli9es dininx^debonisfHtiiris nitelliguntuf Jltb condttioneifcili-
cct 'fHod no ponirttr impcdiniemum a partc bominum.
9 Tu quoquc no. Hic confequenterponiiur ordinatio Dauid depu
nitione aliquorum malorum, quos non potcrat conttenienter punire in
'pitafua,& primb depunitione loab,cum dicitw : Tu quoquc no.
Hicit B^. Sa, qubdper hoc intcUigitw malum quod fecit loab contra
ferfona Dauid oUendendo altjs literas quasfibi fccrcte mijerat Dauid
djmorte
M O R A L I T ER.
t
t ^ppropinquauerHnt atttem. Dauid autcm ante nvrccm fua
Salomoni filiofuo
primbrccommcdauitculrum diuinum.
fccundb Bcrzcllai bcnciiciu.certio loab &c Scinci fuppUciu.
Pcr hoc aijc ligmficacur, qubd bonus rex ucl pnnccps filios
fuos primo &: principalicer
dcbcc induccre addcbicam Dci
vcncra-
de morte Fvix,&fic regcmfcandalixault. Qmdenifh iiludfecrtti
futrat rcuclaiUipiitct ix hoc qnod h,ibcrm.Ji:p\t.lib. I z.d. qnbd T^
than dixit ai Dattid: Fccifti inimicos bkiiphcmarc noinen
'
nviin.ficutfuit ibi expofitum. ntc iftudfattumfuit
rettelatnm per
uid,nequeper hetbf:lcc.^quia celdantcrimenfimm
qttatumpoteri
&ideb ye-fifiwilc cft quod pcrloah fuit
rcttelaium ad cxcujwdum
c>ga alios tniiiies de ti.orte Fria, qubd nonfuiffct
tmriuus per iuci
lamft(am.^fcdper regis inattdatum.
10 C^ic {ecerit duobus princ. &:c. Sequitur. ^^
11 Etctfudic fang. bclii ia pace. id eft ,
fanguinem hMmanum,
qui non det cfftvidt niji in bcllo , etfudit tetnporcpacis, quia , occi^
^Abncr^nou habcbat bellmn iuftitm contra cum, nec rbne regis,nccr^
tionefrairisfuiinteYfslificutdiciufuitfuprafci.wdoiib.ca.l.SinHS\
ter occidit eumfubjpeciepacis , rcuucans eum qujfi
ad loqu.ndum
d
eo defcedere inin intcr eum
&Dauid >t ibidein diclurftfuit.SttutUter
quando interfecit .Amafam non hahebdtcontraiion alljuod bdlum
& ipfum occiditjub fpeciepacis falutando eutn tanquariifiatrem&
ofculandc,ficut didumfintfupra libro i.cap.io.
11 c pofuic cruorcni prarlij. quia pcrcuffic cos in inguinc,
yt habetur ibidcm: &fic cruor c.xiens deplagis eorum poiuit crueiare
balthcum Joab &calccamenta eiits , non autempartcsJuperiores.&
in hoc dcftgtiat Dautd modurn pcrcutiendi prodituriunt,quia non eleud
bat brachium ad psrcutiendum eos in p-trte fuperiori ,
ne
auertcrent
iSium&caucreni.
IJ c non dcduccs. Hebneidicuntad foffam.noneratenimin*
teutionis Dauid qubd loab dcfcendci ct ad infernum damnatdrumttmo
vna caufa qi-are voluit cumpunki in bac viia,fuit nepumreiur htfit-
tnro iagshcnnu, vt dicit I{_a. SaLfu ui &de .Acham di5iufiiit lof-J.
14 Scd 6t filijs Bcrz. Hic tcrtio poititur infa> matio Danidde re
ccmpt njaiionc b.ncficifjibi cxhMti, quod qutdcm bcneficiuin
pUnius
exvifiium eiifupra, i..lib, 17.
^
4* I Habes
vcncrationcm,fccund6 ad bonorii rcmuncracionem
&pro
motioncm . ccrtiu ad maloruin rcprcfiTioncm 6c
pur.iuone.
Alic^once vcro pcr hoc quod Dauid filio iiio
rccommen-
d.uiic loab iStScmei pun!Cioncm,fignificacur
quodDcus
paccr omnc iudicium dcdic filio, vc h.ibccur loan.5.
6c
Act.
10. dicicur dc Chriiio , Ipfe cft
qi-.i conjiittittts eii d Deo
iudcx
vt'
uoium & mortuorum.
^8y lll.
Regum
a
Mal^dixitmUnmtiMi&^^f^ne.
^ Hieronvfn. Peffima He-
braice Nfnirczech diciciir,qiiod quinoucliteris cnunchitur,
idc(^,nu!i. mcm ,rcs, z.?dc,thau, In nun,Nocph, idcft,
adiiJrcr
.- n^cm,
id cfT,Mo;ib'ca
.
res.rafa, idclf, impius
.-
7.A'
dc.zar'^, id efr
, lcprofus : chau, choaba , id ef}, abominatus.
4 Thccdor.
Scdci:mdcdif-
fcCilli\eni.'.m,
CHir Saknicni
i'jliit,vcipfum
punirec?Vrum
noucrac fvran-
nicum , &; val-
deiu:dacem:&
filij fui proui-
des f.ik!C!,cum
L^ap. II. ($86
cnccradit,&inmonumcnrummulcuitiaunCafneoiatcr-
D
ram dcfolTum cflc ab ipfo Salomonc.
d .Sjfowoj/m.
S.ilomonChriftifiguramgcftnc.hic^iim '
''
ten-.pKim a^diHcar ficuc
(
"hrifhis Ecc1cfiam,hic
pace h.ibuic
^"g*'*"*-
fccundum nomen fuu, ikuc&: ipfc dominus rcx p^icis cft di
ttus : faciens p.T
('cm hisqui pro
pc . In f<ipien-
na quoqu:; &
diuicijs &C glo-
ria falu.itoris cy-
pum gcltadi no
dubiumeft
c Fenit ergo
jubbaaiu.
Bftbfabee ad rt-
menfa riia. t Occurrerunt e^iim mihi
,
quando fu^iebam a facie Ab-
falom fr.irris tui
. Habes quoque apud te Scmci f.lium Gera , filij le- i
minide Bahurim
, t c]ui maledixitmihimalcdiclione pciTima, quan-
do ibam ad caftra.
1 Sed quia dckcndir mihi in occurfum cum tran-
firem lordanern
, & iuraui ei per dominum dicens : Non tcinterfi-

ciamgladio: tu nolipatieumede innoxium. Vir autemfapiens es
qufaciesei,deducefquecanos
ciuscumfanguineadinfcros.
Dor- 3 gcm . Adonias
IbTfic "ITvin
^ *^^"'^ 'g^^"'' ^^"'^ '^""^ patribus (uis
, & t lep\i!tus eft in ciuitate \^3i-
Bethfabcc inccr
---
praui-
"
uid.Dicsautemquibusregnau;tDauidfuperirrae],c]uadragintaan-
"Srprami?'f?
nifunt. in Hebronregnauitfeptem annis, in Hicrufafemtriginra^ h^ ihcuricatis
)
d tribus. t Salomon autem fedit fuptr thronumDauid patrisfui
,
&
^j'^'"^ Sunami-
c ^ i\
. . ^
,, . .-,-
n . I
,-1 ^
cidcm corrum-
tirmatum dt regnum eius nmus . fct mgreUus eft Adonias hlius pere gcftiuic
,
HaggithadBcchfabeematrem Salomonis. Qiia^dixitci:
rPacifieus
^
'l^'"*
fndiicus
neeftingrcfll].sruus? Quirefpondit: Pdcificus. Addiditquc: Sefmo
'
1^"!';-,^!'^
leitad re
.
Cui ait
: loquere. Etille : Tu inquit , noftiquia meum 7
rcmoinarum le
crat regnura
, & me prarpoluerat omnis Ilrael fibi in rcgem : fed tranf^ %
^IV
9^P'^^'^"'^*^
larum eft rcgnum
,
&fadlum ell; fratns mei . A domino enim confti-
?ac!,lp!nciulcm
tutumcftei- Nuncergopetitionem vnam deprecorate, ne t con-
Jncclligenciam
fundasfaci^mmcam^. Qu^dixitadeum : Loquerc. Etilleait:pre-
^'^'
eccleiiam
cor, vt dicas Salomoni rcgi (ncque enim
t quicquam ne^are tibi
poteft
j
vtdct mihi Abifag Sunamindem vxorcnL.. ^Etait Berhfabee
:
*^
Bencloquaregoprotcrcgi.
VenitergoBethfibeeadregcm
Salomo-
nem,vti()quereturcipro Adonia. Ei furrexiirexinoccurfumeius,
adorauuque eam
: &lcdit fuperthronum fuum .
Pofitufqueeltthro-
nus matri regis quiE fedit ad dexteram eius Dixitque ei : Pctitionem
vnamparuulam egodeprecor ate, neconfundasfacicm
mcam.Di-
xitqueeircx, Petc matermea,
nequeenimfaseftvtaucrtamfaciem
tuam
.
Qux ait; Dctur Abifag Sunamitis Adoni.-c fratri tuo vxor.
Refponduque rex Salomon
,
& dixit matn fu^
} Quare poltulas
copius. Sioti
hoc niodo fcripcuraappellac
,
qua: vrbis arx cmc , in qua lo-
fcphus Dauidcm , & qui pofi eum fucrunt rci^es , fcpulcos
effe
t.Their.^.d.
EpheCi.i,
ti RC5.17.J
&i^.e.
1 1 Reg. t<.b
Ibi.xS.c.
caucrcc
caccm. Scicbac
etiam vc pro-
.jj p[;cca, fore vc
'1
pcTircc crafgre-
Mi|. dicns iTund.ica

,, Salomcnis.
'
b Dormmt Da-
u'd, cum patri-
Y.
Ambrof.
N6 ociose fcci-
ptum efr., fcd
pcrpcnscacque
cxamin.icc,,>i'^
pofntts efi
ad pa-
trrs fuos. Incd-
\m enim da-
air
,
quod pa-
iru fimilis tue-
ric fide. V.nde
clarcc ron :.d
fepulcur.im cor
poiis , fcd ad
conforrium vi-
cxrclacufh.
C Sepnltus ejl
in cinitate Da-
uid. ^ Pro-
fi.Par.i^.f.
incorrupca , Da-
itid hofiro con-
iundlam cemc-
rarevoluiccon-
forcium cuius
quia non me-
ruic morcem in-
curricqiiam me
ruic . Ncc B>
thfabce apiid Si
lonioncm pro
Adohia incer-
ueniens quic-
quam profu:c
_
nec lex quam
ludxi Iibi adiutnccm apud Deum cfle opinancur
.
taucrtere&-
ciec facicrn
ttnm velcoiJ-
fimdct.
Mifitque
NICOLAVS DE LYRA.
I nahts quoejue apud te Scwti
, &c. Hic q uarto ponitur ordi-
natio Dauid de Scmci
,
qui maledjxit Dauid ; vc plcnius di-
dumfuicfuprai.libro i<5.cap.
3 Iwraui eiper dominum. Iftud aucem iuramcntum non fuit
cranfgrelTusDauidiftaimponcndoSalomoni
: fidiitdiclum
iuicfupra z.lib.ij.capit. &c ideo fcnccncia huius partis paccc
ex lupradidis.
3
Dormiiiit igitur. Hic omiccuncur illa qux ordinauic Dauid
de ampli.-cionc diuini culcus &c .xdificacionc cempli,que cx-
primimcuri Paral.
25.
4
Salnmon
aMrcw.Hicconfcqucncer
ponicuc S.ilomonisexc-
ciicio.
prxmitciturtii Adoiiiarintertcdio. & fecundo Abia-
thareiccho
,
ibi
: .Abiathar quoque . Tcrtiti prxdidorum exe-
aiciOjibi
:
ytmaitcm nuntim. Circa prirnum dicitur : Salomon
utemfedit fupit thronHTn
Dauidpat.fui.pacifice &efuiete.
5
f firmatnm
efi re^nnm . ita quod potefias eius fuit maior
potcftarepacris fui Dauid ; & idco lccurc piinire pocuic ilh
quorumpunicioncm
Dauid cx caufa racionabili diftulcrac
licutfuicdidumlHpraa.lib.3.
cap.dcIoab&: ip.dcScmci.
6 Ta-
6 Tacificus ne efi in^rjfus tuu; ? Timebac enim nealiquid!
m.ichinaretur concra fc,c6 quod Dauid infiicuerat Salomc-
ncm in rcgcin ad pccicioncm fuam , vq habecur cap. przce-
denci.
7
TuinquitnofiitquianieumeratregnwK.
Tacioneprimocrcni-
curx. Hociioneracvtrum,quia ordinacio diiiina pr^ua-
icc primogcnicurx
,
qua: eracpro Salomonc , vc didum cft
cap.prajccdcnci.
,
8 Et miprpofi'.erar nmhis Ifraelftbi.Hoc fimijiccr cff falfum.
quia robur exercicus Dauid non erat cum co, nec communi
tas popHli,qu;e in hoc expedabat fcnrcnciam Daaid,vc oa-
tcc cx fupradidis. Scd caha diccbac Adonias,vc m.igis poricc
impccrarc quod quxrcbac.
p ^domino cnim conflnutum . quafi diccrcr,non incendo de
c^cero aliqualicer .ifpir.are.ad rcgnum,'quiaagcrcm concra
Dcum.vndc fubdicur.
10 Ft det mihi .Abifag Si4namit.l]h cnim fucrac vxor Dauid,
&perconfcquens rcgina ; 8c fic pcream habcbac viani vc-
niendi ad rcgnum per auxilium loab &c Abiathar &: alioruna
fibi faucncium . Quod a#icrcens Salomon
,
qui erac perfpi-
cacioris ingenij quam maccr fua , rcfpondit.
II ToHula
M O R A L I T E R.
t
_
f inrrfui
efi .AdoniasfiUus H.i7^ith ad Bethfabee. Per Ado-
jya ^ui
pnmo
adorauifrcgcm SaIomonem,vt habccur in fi-
::
nccapi-
ne capiculi prarcedcncis, Sc hic pcr rnatrinTbnium cum Abi-'
fag, maJiciosc voluic rcgnum obcincrCjfigniftcacurambicio
.fus malitiofus ,
qui quod ilon poccti obcniercpcrpocociaiii,
ftudcchabcrepcr maliciam fraudulencam...
.
Toin.2. Y 4
7
-Abiathar
i
6Sj
Glof.ordi&NicolaidcLyra. ^88
^
a Miftc^Mtrex SalmmpcrmanMmBiinaU^ef c.^Thcod.Q^
A damrcprchcnduntSolomonem,qu6dfracrcm
fuumocci-
Quft.7.
dcric. DiucrlacHhominumvita.Namalij
quidcmiumma
cxcrccnt philofophiam.alij vircuccm politjcam ac ciuilcm,
alij rcgiam auc impcracoriam . Oporccc crgo vnumqucmq;
cxaminarcexvi
Qi
B
taffliftfuit,
/Lngelomus.
IX quam fcquit
rationc . N6 dl
itaq; aSolomo-
ne cxigcnda,o-
phctica ncqiic
apoftohca pcr-
fcctio : lcd ca
qua: conucnit
rcgibus.Scicbac
autcm ipfuni
Adoniam atfc-
darc tyranni-
dem : conatus
cnim crat rc-
gnum arripcrc.
In priori ergo
fermone ci i-
^noucrat , & fa-
lutcm dedcr^t,
promittcnte A-
donia fore vt fi-
picntcr Sc mo-
dcltc fe gefe-
ret. roftquam
autem pctijtpa
tris coniugem
,
non ei quidem
concciricpofiu-
latum
,
vt qui
viam ftrucrcc
ad tyrannidem:
C fcd cum iuffit
mtcrfici.
Abifag Sunamitidcm Adonia!? poftula ci &
regnum; Ipfc elt enim
'
fratcr meus maior me, & habet Abiathar
r^cerdotem&loabfihum
Saruiae. lurauit itac^uercxSalomon
pcrdomuium, diccns; Hxcfa-
ciatmihi Deus& haec addat, quia contra animam fuam locutus cil
^
Adonias vcrbum hoc. Et nunc viuit dominus qui firmiuit mc, S>c
collocauit mc fuper foUum Dauid patris mei, &
qui fecit mihi do-
a
mum ficutlocutus cll, quia hodic occidetur Adonias. Mifitquerex
Salomonpcr manumBanaia^filij loiads.qui
intcrfecitcum, Scmor-
b
tuus eft. Abiatharquoquc faccrdoti dixit rcxj Vade in Anathoth ad
j
agrum tuuriL,. Esquidemvir mortis, led hodie te non intcrficiam
, s
quiaportaftiarcam domini Dci coram J^auid patre mco, & t fufti-
iiuifti laborem inomnibusinquibus t
laborauit pater meus
.
Eiecit
crgoSalomon Abiathar, vtnoneftet facerdosdomini, t
vt implerc- 6
turfcrmodomini,quemlocutuseft
fuperdomum
HcliinSilo, Venit r
autcm
' nuntius ad Salomonem
,
quod loab dcclinaflet poft Adoniam,
c &poft Salomonem non declinaflct. Fugitergo
loabintabernaculura s
dommi, &apprehendit cornu altaris. Nuntiatumq; cft regi Salomoni,
^
fugiffet Joab m tabcrnaculum dni,& effct iuxra altarc. Mifitque Salo

mon Banaiafiliu IoiadcE,dicens. Vade interficceu

EtvenitBanaiasad
tabcrnaculum domini. & dtxit ci.Hasc dixit rcx. Egrcderc.Qui ait.Non
=>
egrcdiar, fed hic moriar.Kenuntiauit Banaias regi diccns.Ha^c locutus
cft loab, &c hxc relpondit mihi. Dixitquc ci rex. Fac ficut locutus cft, &c
b ^biathir qiioq; faceirdoti,&c.Kbi:iihax facerdotio cxpulfus,
non
non tamcn occifus,fignificat Iud.ros,quorum licct facci-do- D
tium fit abolitum ; ipli tamcn proptcr eos qui iu fiiie uum-
di cx cis c rcdicuri funt , dcleti non funt.
j^ Thcudor. Abutharfuic iociusii:confciustyrannidis
Adonia;,vt ctia olicndunt vcrba Solomonis : Tu etfilins wr-
'jp ipfc quoqj
tbnoi:ius cn-
inini tyrann*-
dis, vrquiopc
tulull-t Ado-
n.ia; audacia:.
Diuinx quoq;
pdidioiiis ad-
ininiftcr fuit
Solomon. Hc-
li cnimpr^di-
xic Dcusgcuc
risignoiiHJiia,
<]uod [jiitoria
oltcdic , dices:
Et eiedt Saiom<i
^biathar,&c.
C Fugitcr. &c.
loab quiadaJ-
tJ
carc fugicns iu
bcnte S.ilomo
|
ne ibidcm in-
.-
ccrfcaus cft, ii
'
gnificatmagi-
'
Itros pcrucrfr''"
dogmatis, qui
ob hoc cccle-
liafiicosperiu
iidias pcrimuc
ficut loab Ab-
ncr & Amafa,
ab altari fidci
cxpulfi pcrpcr
a Thcod.
*
t^
An
lo :
tua mortc punicntur.
NICOLAVS DE LYRA.
I

Poftula ei(S<: rcgnum,(Scc. mafidii.crct,p9rhocintendit veni
re ad rcgnum.
X CotKra an imam. Tnm qttia machmahattir coritra rcgcm : tum
4]uia petebat vxorem contra le^em Lmi. 1 8 vbi prohibctur contra&us
rnatrimonii cum vxorcpatris.Catcra parent in Ittera.
5
Abiathar. Hicponitur abieiio .Abiathar dc fummo facerdotio
6de ciuitate regia^cum dicitur.
4
Vade in Anathoth. i. ad pojfefjioni tu locum. Licet enimfa-
cerdotes non haberent pojftjfwnes rurales , habebanttamen ciuitales
ajfignatas profua habitatione,&fuburbana ad nutriedum animalia,
ytpatetJ^m.^^.i!} lofuexi.
y
Esquidcm tdefi,mone dignus proconfpiratianecontrame,&
ordinatione Dei
&
patris mei.
6 Vtimplcre.fcrmo./aV/cer, ^orf eijceretur afacerdotio,vi\ha-
beturfupra i .Hb.cap.z.
7
Venit autcm . Hic confcqucnter ponitur executio ordinationis
bauid.&primo quantum ad punitionem loab.fecundb ipfiusSemvij
ibi : Miflt quoque rex. Circaprimu dicitur: Vciiit autcm nun-
tius,&cc. permoditaccufationis, quhd loab|dcch.poft Adoniam.
nonfoliim ante injlitutione Salomonis,fed ctiampofl, vtprindiBu ejl.
8 Ec poft Salom.non dech. In tiebrao habetttr.-Vcnit auccm
niitius ad regcm, quod loab declinauciac poft Adoniam, &:
poft Abfalom non dcclinauerac . V^tntiatum enimfuit loab,
g,
Salomon hocfciebat,& idev fibi periculi<m imminebat. quia iiuamuis
loab multum diligeret .Abfalom , vtpatet cxfupradiBis i.lib. i^^.ta-
rrien non dcclinauit poil eum.quando voluit obtinercregnu,im6 inttr-
fecit euin^vt habetur i.lib.cap. 1 8. Cum ergopofi .Adoniam &non Sa
lomonem declinauit ad obtinendum rcgniim,fignumfuit quod hjbeb.it
nuitum cordi ifiud negoiium,fcilicet,machinaudo contra Sulomonem
fro .Adonia
, &ideo loab audiens cfuod Salomon fciebat hoc
,
mcrito
timuit : &ideo pro refigio fugit ad t.ibcrnaculum.
9
Egrcdere.Qu^i ait.fl'<i<: reformidakti eu in locofucro interficcre.
1 Non cgrediar fcd hic moriar. Rcnuntiauit,iS<:c. Dixit
E^.
SaU^Md foab dixit Banais : Non cgrcdiar nifi fub conditione.
f.tjHod
fqubdSalomon recipiat fi^er malediBiones qiias Dauid impri
fuiifupcr mepro intciftHiom A-b'i'f Jcdict^t lepram,debilitate
recatut
'
fuicfuper mepro intciftBione Abnsr: JciUcct Lepram,debilicatem,gla_
ditm
&
famem^,vt ailnmfuitfupYJ. z.lib.cap.i.aliegans (p
non dcbc'
'
but duplicitcr puniri fcilick occifionc infuaperfona,& maledinioni-
bus diSis in fsminefuo.Et quia hoc uidcbatur habcrealitjuem coloreit:
iufiici:e,ideo Banaias non intcrfccii cum,fedrediit ad Salomoncm
refk .
rcnstiverbaloab: &tuncSalomon refponditquud fequitur. \
1 1 Fac ficudocucus cft &: inccrficc eum. dicendo ei.fcp recipio
illas maledi6iionesfuperfemcn meum, &fic
interfice eu. Fnde etiok
fubdit I{a.Sa.qubd maledi&iones prdiix veneruntfuper femen Sak
?nonis: quia Ozjas rexfuit leprofus, vt habetur infrd }.lib.cap.i ^.&
z.Varal.z^.Et ^fadoluitpedes^ta qubdnonpoteratirefinebaculo,
vt habetur infrd z. Taral. 1 6.& loachim interfedus gladio, rt habei
Hierem. i^.e.Sepi:ltura afinifepeli.etur.quia interfcHus proiehsfuit
extraHierufalem.EtL^zechiasindigenspanein obfidione per Senna'
cherib. Vnde tuncfibi diciu fuit : Secundo anno pomis vefcere
Efai. iJ.id efij>uiibus arbo, umpropter panis defecium. Std hxceX'
ccptionon confonat litcrx.quia hic dicitur: Non Cgrediar,fcd bi^
moriar; nullam conditione apponcndo.Similiter non confoiiat litert
frccdenti:quia Dauid qui eratfanBus illas malcdifioneffciebat qjt
illai fecerat, &tamen cum hocimpofuit Salvmonipunitionc loabpr9
inttrfenione ^bner &.Amaf,vt prdiclum efiyibfque aliqua retr*-
flatione diQa- u>n maledilionum . Item dato qiiod ifU malediBiones
fufficcrentpro intcrfe6i,one .Abner.fadhuc remuncbat loab dignus Mor
tepro intcrfeliionc .Amaf.&idco nullo rnd efl veriftmik
g
Salompti
tnalediQiones patrisfui rcceperitfupcrfe , vel fuper ftmcn fuii. Quod
auteminducitur dequatuorregibus de Salomone defcendentibus non
valec adpropofitu,quia ilU pwn^fiicrut ets infiid^ pro alitscaufK,irti.
pacebit in locisfuis domino concedents . Et idco quv.l dicii hic : Fac fi
CUC locutUS CS,&:c. no rcfrtur nifi
ad tllud quod dixcrai: HiC ITW
riar. Credenduin tamen cii
,
cp piolenter auulfusfuitab altari,
i^fif
intcrfe(ius,ficulprcipii Exod.2 1 .b. Si quis dc induftria occide
nt proximum fuuni 6c pcr inlidia.s, ab altan mco aucUcs cu
vt moriatur.y/c autein oceiderat ioub .Aimer &^mafam,vtpattt
cxfiipradiSis.
t Scpul-
!
MORALITER.
I
Ubiathar quoque,&e. Per abiel:ione Abiathar de fu mmo
faceidotio &: fubfticutione Sadoc allcgorice fignificata fuic
abicdio
abiciliovctcrisfacerdotij fecundum ordinem Leuiticum,
&: fubfticucioncm fccundumordincm Mclchifcdcch.qui
obculitpancm&: vinum-.Genefis i4.di.Ethancfiguramd(>
ducic Apoftolus Heb,7.
6^^
III.Regum
icg.;-'
'
.- THEODO'
2j,.;i. RUTVS.Cur
^
Io:ib
Dcuiii al-
loqncntem oc-
cidic ? Lex Dci
luffic boc fic-
ri.Sanxicenim,
vc
inccrimere-
turhomicidn,
q.
ad alcare contu-
gerac.
a
Dauld antcm .
hoc elt abolicis
Chrifh
inimi-
cis,Ehronus Da-
uidjid
cii,cccle-
fia , xccrna pace
frilens maneac
in
.rcernum.
b
Et nou egredie
rh,&c.
Pr^cipic
nobis vcrus Sa-
lomon babitan-
iibusin Icrufale
jie vnqua egre-
diamur.Quod li
fogerincnosno-
"bis ance fubie-
Si\ ,
non ideo
cgrediamur, vc
fequamur fugi-
tiuorum vcfti-
?fia, ncdum vo-
umusfahiarefu
gientes ipii pe-
rcamus, quin po
tjus mortui fc-
peliac mortuos,
& fcandalizan-
remoculu, ma-
juim,pcde,dum
iicec cruamus
,
^ abfcindamus
anobis.
4I0SE-
Cap.
II.
6^0
intcrfice eu,& fepeli Etamouebisfanguinem
innoccnte, qui ciFufus
cft a Iob,a mc, & a domo patris mei , & reddat dominus fanguinenij
eius luper caput eius
,
quia mterfecit duos viros iuftos meliorefquc fe,
&occidit cosgladio
patremcoDauidignorante-.tAbnerfiliumNcr
principem militias lirael, & Amafam filium lether principeexercicus
luda . Etreuertetur ianguis iliorum in caputloab , & in caput feminis
^
ciusin{empitcrnum.Dauidautem,&reminicius,&domui,&:throno
illiusficpaxyfqi in ^eternum adomino.
AfccndititaqueBanaiasfilius
Ioiada:,&aggreirus eu incerfecit.SepuItufque
cft in domo fua in dcfer
i
to-Et conrtituitrex Banaiamfilium Ioiadgproeofupercxercicum,&

Sadoc (accrdotem pofuit pro Abiathar. Mificquoq; rex,&: vocauic Sc-
4
mei,dixitqucci:^dificatibidomum inlcrufalem,&habitaibi,&n5
b
egredierisinde hucatqueilluc.QiLiacunqjautem dieegreftusfuerisjet
tranfieristorrentcmCedron,fcitoteintcrficiendum.Sanguistuuserit
fuper caput tuum Dixitquc Semei regi;tBonus fcrmoSicut locutus eft
dominus meus rex,fic faciet feruus tuus Habicauititaque Semei in le-
rufalem diebus mulcis . Fa6lum cft autem poft annos tres,vt fugerent
ferui^emei ad Achisfilium Maacha rcgem Geth. Nuntiatumq; eft Sc
mei,quod ferui eius iflcnt in Geth. Et furrexit Semei , & ftrauit afinum
fuum,iuitquead AchisinGethadrequirendii (eruosftios, &adduxit
cos de Geth. Nuntiatum eft autera rcgi Salomoni, quodiflret Semei iii
Geth de lerufalcm , & redijflct . Et mittens vocauic cum,dixitque illi:
Nonnc
"
teftificatuslurii cibiperdominum, &pr.Tdixicibi,quacunq;
dic egrcflus fueris huc atque illuc,fcito te efle moriturum? Et rcfpodifti
mihirBonus fcrmo qucm audiuf. Quare ergo non cuftodiftiiuiiuran-
dum domini,& pr^ccptum.quod pr^ceperam tibi?Dixitquc rex ad Se
mei : Tu nofti omnc malum , cuius tibi confcium eft cor tuum,quod
fecilti Dauid patri meo:Reddidicque dominust maliciam tuam in ca-
put tuum, & rex S!Uomon benedictus , &thronus Dauid
t crit ftabilis
coram domino vfque in fcmpiternum.Iuflit itaquc rcx Banaise fiUo lo-
iadje.Qui cgrefliis percufTit cum,& mortuus cft.
?I0SEPHVS. Lf. 8.anti.c..
Cognofces rcx
I^
Sal<)mon,quod
Scmei,&man-
dacum eius
, &
uifuirandij
fpre /
uifiec
,
grauicer
hociulit.Eoquc
vocaco, inquic.
Non cffugies iu
\
nfiurandi vlcio-
ncm,fedeciain i
pro quibus pa-
ticm meumlU-
gicntem iniuriis
ariccifli , d-U^is
nunepccnas, vc
agnofcas
v
quia E
nibil lucrantur,
qui non repcn-
te pro fua iniu-
fliria puniuntur
fcd omni tem-
porc quo fcpu-
tanc nibil pa-
ciendo fine ci-
more confifte-
re
,
crefcic eo-
rum poena
,
8C
caufa maior ef-
ficitur, quiapec
cifle nofciitur
.
Tunc Banaias
iuflii regis Se-
mei interfecic.
4<AVGVST.
Abiuremus c6-
uitia,quorumvl
tOr cfl^ DcMS . Se
'f
malum tiiQ
meiDauid con-
i.Pjral.i.'
uicijs impetens
a Salomoneoc-
cifus eft-
.
^CAP.
*iuraui cibi &
Lib.deamici-
CMC. 13.(0.4.
NICOLAVS DE LYRA.
l Scpukulque eft in domo fua in deferto . Et conflituic rex
Banaiam filium loiadiE , &CC. Dicilenim }{a.Sa. quod fecerat ibi
boi^iiak adrecipiendum pauperes , <^
peregrinos tranfeuntes . Fndc
dicunt Hebriei ipfim ejfe faluatum
, ^
quod mors temporalis ftbi in-
fiiSafuit in expiationem peccatorumfuorum.
z Elcon(iitniiTCxh3naiam,!ii.c. qiiia erac vir
fortis,& prudes,
fropter quod Dauidfccit eumfibi fccretarium, vt habetur fupra lib.
i.cap.13.
3
Ec Sadoc facerdocem pofuit pro Abia. &c. Etfic reduElum
cftfacerdotium ad debita lineam.^aron .n.qui ex dtctiione DeifaSlus
fuitfummusfacerdosyVt habetur Exod. i S.habuit duos filios,fcilicet,
Elea%^r,& Itt)amar,qui remanferunt fibi, alijs duob.mortuis coram
domiuo.
domino,vt habctur Leu.io.& de voluntatedomini facerdotium tran-
ftit ad Elea-:^r,&filios eius.vt habetur T^um. to.c.de quo defcendit
ifle Sadoc.Heli autem defccnditde lthamar,& cum effct index poputi
affumpfti fibifacerdotium,hoc autem fuit ex diuina ordinationc,JitMt
diiumfuiti'B^g-z. &abipfo defcetidit .Abiatbar querneiecit Salo-
mon poncndo Sadoc locoeius
.
4
Milic quoque . Hic confequenter agitur de punitione Semei,cui
Sdlomon impofuitlegern de remanendo in Icrufalemfubpcena mortis,
eo qubderatfcditiofus, &hoc acceptauit^dicens . Bonus eft fermo
quc audiui, vt habetur infra,quem tranfgreffus efl,& fic punitus
efl
mortc, ftcut merutrat , &abfque tranfgrcffione iurameiftiipfins Da-
uid.ftcucplenius di^lumfuitfupra i.lib.c. 19. ex qito loco,& altjsfw
pradiSisfatet fententia huiusfarjis .
Cgfjfir-
M O R A L I T E R.
{< Etfurrexit. Per Scmci,qui claufuram intra lerufalem ac
ccptauit, &c poftcaexiuit , (ignificatur ^fefliis claufura reli-
gionis
gionis,qui pofiea cgreditur per tentationes diaboli mundi,
vel carnis . Ec ficut Semci mortem iricurric corporalem, fic
ifte mortem culpcX,& nifi vcrepcEnitcat,mortem gcbennj.
1 Confir-
A D D I T I O.
In cap.i .vbi dicitur in poftil. Contra animamfuam locutus e(i
^donias,&c.
Ljcct prohibitii fic pherc matrimoniu cu vxore pris,pctc
rc tii illa in vxore non cft prohibitii, ncq-, fm lcgcm,qui ta-
lcm pctic in vxorcm cft punicndus capicalitcr, fi eam no ha-
bcat,& idco hqc fecunda ro non vf valcrc,fcd fufficic prima
R E P L I CIn C.i.fupcr verbo: Contra animam fuam locu-
tns
efl^donias, Poflil.dicic
,
quia
p
rege machinaba^,& p
lc-
gcmpcccbatvxore patris fui. Bur. fecundaronedicicnon
valcrc,quia pcterc vxore tale non fuicprohibitij, & per con
fequens non fuit capicaliter puniendus . Sed
p
aut petiuic,vc
haberecaut non.Si primum,ralis voluntas rcpucatur pro fa-
,
to,& per piis punienda . Si ^m detur, tunc nec per hoc infi-
diabatur regi,ficque prima non valerctad occidendum A-
doniam,& ideofi altcrafola, nccfufficit,fufticiat vtraquefi-
mul,vt quia pecitio AdonicT fuic
p
legem , &
p
rege meruic
s.\xdilc.Comraanimamfuamlocutusefl.Adonia.
gem
6c>i Glof.ord.&NicolaideLyra. 6512
A
CAPVT III.
tp^rmatum. V LACTANTIVS. Salomoncm pa
trcquccius D uiid,poccnti(Timosrcgc-s fuifTc, &C
cofdc prophccas , cciain i js forcalic lic notu
,
qui
diumas liter js no accigcrunt
,
quorum altcr,qui
poftcrius rcgnauit,Tro:an^' vr
biscxcidium tctum, &: qu.idra
ginra annisantcccffic
.
Cap.K.
"Jtll^t-M- A S.iIomone,q^ mul-
*
tadc Chrocecinit, vfq; .id ccp'
qiio rcs, (.(.pcrpcfTio) gefta cft,
B
nuilc ac dccem anni tucrunc.
b
.Accep. FiliaPharaon;s,qiiJ fi
bi S.Uom6 in pulgio copiil.vuic,
ccclcfia cx j>ctibusfii;niP.cauic
HEBRAEt. Lex prJhibct co-
gnationccum gcncili mulicrc,
quandiu manct inpnganifmo,
no pofcft duci in vxorem, alio-
?uin ^fclvta fada , duci potcft.
alomon auccm crudin fccit fi
liam Pharaonis in legc domini,
licct tcmforum fucccluiabca
Q
recc(rcric,&rcgcmquoqucad
idolorii culturam inclinaucrir.
C
^ttamnpopulu:.])AA\\n\CYtO-
4HIERONY.Hincpuec.g,aS.ilomonqiiacunr_aaniscri-
^l.ic' cit scdificiu- domu diii,eo o. aic, mma'abac i e\f
clfis.
4<AVTHOR.Scdct-(0aiii Rilba Inmcdioiubilcicdifi
a
tu eft ccmplum anno qua; co htbdoimd.c, iccque qujrco
Sa
lomonis . Naaviicfcripucft:Ccpicauccm xdiricarc mcn-
fc ft (. u'.ido , anno qu.uto rcgni
D
CAPVT iir.
I^
Onfirmatum t cfl: igitur regnu in
manu Salomonis
,
& affinirdte
coniundus ell: pharaoni regi
^gypti Acccpit nnmquc filiam
fui doiinim domini.
.jcTKEODORETVS. Quo-
^
modocIiiiUcUigcndum. Kcpa C
ptilus crdt adolens in exddfis? Noil
hic co<. rcprchendic, ouodla-
criftcaicnc idohs
,
fcd quod
pr.rccr lcgcm m Idcis cxccl-
[
iis Dc-o otTcrrcnc facrificia .
Lex cnim uiiric Dcumcolerc
in vno loco . Vcniam camcn
efhidcptus,quoniamdiuinuni
<*
Piuifie.
ciiis , & adduxitin ciuitatem 13auid, donec"i
coi-npleret?diric:insdomumiuam,&damu
dni,& muium lerufale pcr circumitii . Attn
^
populus immolabat in excelfis . Non enim
* tcmplum nondum fucr.icxdi-
sedificatum erat templum nomini domini vf
J]^"'*"/'"'. ^ ,, c 1 ^ t r
,
i^
, . , . d ^biitttacjHeSalomon. In Ci- .
qus in diem illu.Dilcxit auce Salomo domi-
^
baon crac cxcclfum maximu,
num ambulans in prxceptis Dauid patris
ybi crac tabcrnaculum
,
quod
p.
.
\r

II o-^"
iccitMofcs, &:altarc.Tncura, 1!
lui,cxcepto
q>
in excclfis immolabat,& acce
j-^^^ q,,^,j Salomon otfcrcns
*
debat chymiama. AbiititaqueSalomonin 9 miHe hcfiias diuinum mcruit
oraculum
.
puliisin montibus iminolab.iC,vcl Deo,velda:monibus. 5 THEODORETVS.Quodauccm Deo vniuerforum
'
f- ^iHlERO. <^iion
Et crede dn eO (licet no fit expre}fum,)qitodipfu reli(]tierit Getilitiui
anteqn?. co^notterit ea,(juia tttnc Salomon dil:g. bai dhm , & econue^
fu,vt ofiindetur ir.fr. .Adprimn igitur argumemu duwn aliqni^rjKtd
vxons aUmig2r, dcgencrc Chananxoru tantu erTit prohibiix Iiidxi/,
. non alit de aliis nationih.Sed hoc patitfallnni i. F.fd'.^. dicittir,qifilU
Ifracl reuerfi dc cap:iiiitaie acceperunt vxons dsge-iere .Ammonitd'
riii^S" Mo.ib:taru,& .Ac;iypiiorii,']us nm erant de Chanana:is,iijr td
men Efdrai,(]tti optirne fc:-'it legsdeterntinaitit hoc ejfe iUicitu^ff qt
ordinatufitit tunc.,^ ili.ts eijcere 't. Trnptertjnod dicer,du,(p thulicres
Cl)c.nanii fncrBt magis inte>-di^.,i/ua ali<s:,i6 cit illis non crat liciti
coinrabere,f'ifi reli&a CciUitate, &cTi hoc pro aliquo magno faCto t1
fpeciaU,fpfidem vniusyeri Dei,
c? Sa'omon cotraxitcu I{aab,i] erttti
de ilUs^qiiia exfidefaitiauit^HUtios Hcbritoru, vt dicit .Apofl.ad Hck.
1 1 .CTi aOjs aut alitnigenis licitii erat contrahere ex minnri ca, rili^j.
Cetilit.ite.,rt dicitiir Deu.zijpf .iliquishtdeus dehclhtis adutrfarvji
de iflis nationih.viddci iutcr capilujs mulicru pulclna/eli&a Geiili-
tatepoterat ea ncciperc vxore . Et hoc mo cctraxit bauid cu Tholo'
maifilia regis Grffnr, vt hahetur z.U.
J
.c. ilL',s,3Ut quas Efdras
iuffit
ei!ci,fuciunt acccpi.<:afiliis jfraelexmala ca.f quiuvxores litd.^i)t,q
cii ets venerant dc captiuitatcex labore itineris erant deturpatx,
ctff
hoc crant a maritisfuis abie&.t, &quafi repudiat.t.Trteterea ilUaiit
nigerm docchatftHosfHOs aliqua ad ritu Getilitatis pertinentia.^Jdft
cttudTi dicedu,cp ibi
inf.f.
1 1 .t.duo dnr de Salomone . Trimu
efl,f
ar-
d?ti{fmo amore copulatus efl alienigenis mulierib.^liud efl,^ adfatit
NICOLAVS DE LYRA CAP. l fl
.
COnfirmacum.
Tifl rcmotione irf.pcdientiu ilabilitateht regni
Salor/icnis, hic coaf^juetc" agititr dc accumnlatione expcdietiU
tid haiic flahilitatt,q<tfunt denotio rrga Dcum, fapicniii in iu:Uciis,
magnificttia infamiliis,fanflimonia in cultu Dei , &if.dificiis,& opH
lentia in dlutiis . Fcrunt.^men quia dcuotio efl
alioru msritoria , ideo
pnemittitur eins dcuotio .,fecundo aliorum coaccifiOiihi. App:iruitq;
diis, Trima indnas.qultprimo co.':tinuantur di&a dicendis ,feciido
exprimitur dciiotio Salomonis ihi. Dilcxicautcm Salomondomi
num.Circaprimum dicttui: i Coiifirmatu. iftud concluditur ex
diSHs c.prxctd.vbi atVi efl,de
mnt te machinantiu contra Salo. quibus
tnortiiis confirmitu ifl-r.-gnTi Salo.in'eriit^.Co>rfequentcr onditur eius
confirmatio cx:er'.us,cudicitur. i EtA&mtaze. qiti eratpoiens,et
regno eit^propinqi<us,& ideo cu eo contrahit affiintate , &regnifiii
fimitJtem. 3
Et .idduxic in ciuicatcm . Cu:us rdao fubdimr
.
4
Donccc6plerct,\:c. de ctiins .tdificatione poflea hahetur y.ca.
5
Ec muru. qiic clz"f;t triplicim;tro,ita<p linteriori cUtifura erat
tepia dni,&palatiT( regis,in ovteriori erat vnlrus, &mitnn artifices,
inmcdio vcro hahiiabat prophst.i,& nohiks. vnde inf..^Ji.ii.c .dicii
tjuod Olda prophetcs manebat in Ierufale,in fccunda,/.c/4.
ftira. 6 Att:imcn.Sicitt diSHufiitfup. Deu.li. & x .T{rg.a deflru-
Bione Silo vfq; ad tidificationetcpli arca dni non habuit flabileman
ftone,& iolicitufitit offcrrc, &immolareobtationes votiuas
, &fa-
crificia alibi,q vbi erat arca
,
fccundTt deuotionc offerentiijtofl xdifi-
cation e vro templi non licuit^nifi exjpeciali mandato Dei, vel eius in faciedit cis coluit dcos earU,& ad hoc tcdificauit tcplit , &
quantu ti
QuaiU*
flin ^H.ftcut Hclias immolanit in monte Carmeli, vt habetur 3.1S.C.
Quxriturhicvtyum Salomon pecciviit accipiendo in vxorefiliam
TharaoniiiEt arguiiur primo,qu6dftc, qitiaprohihitu erat ludteis c'6
trahere matrimonium cu mulcrihus alienigcnis, vthabeturDeu.j.c,
er^Of&c.Iieiiif.i i.vbi reprehcnditur Salo.de muUerihiis alienigenis,
fheciatiter exprimitur fiiia Tharaoni: . Contrariii arguiturper hoCyq,
dominitsillo tepore apparuit Salnmnni dicens ei . Pollula quod vis,
&c. Ifi icdlficato templo orationem Salomonis exaudiuit
, & tc mplit
Xtebtda impleuit,ad denot.iTidii fpecialem prtcfcntiarn fuamx vt habe-
tur 2 .Taralip.
J
.qu dominus nonfecifl^ct
fl
Salowon cum offendiflct.
^^onfto.Dicendu,i]wdquantT'. vidctttr tex.fonare non peccauit,
auialiatimfubditur. Dilcxit aut Salo. dfim ambuliis in pccpcis
I)auid patns fui exccpto,q, iii cxccUis immolabac , &ti illud
crat liiitiim,vt diflnm eflypm illo :epore,tamen minus bontt , vt vide-
bitur.Si igitti^ Salamopeccaffet accipiendo flia Tbaraonisjiriptnra
iLud miiltofortitts exccpiff;-t . Scicndu igiiut
,
^,
muUcrcs alienigente,
trant in dnplicigradu, t/uia aliqux eiant dc populis hahitamib. tcrra
fromiffionis antequa
fiH
Ifraclintrarent, qnarum aliqifte cim eis in
.terra rcmanferunt,vt patuit in lijofur,^!- ludi.& cu illis nonpoterat
.filii Ifracl licite contralKir matrim -lia , n ift cx fheciali caufi,vt dicei.
Cum aliis vtro muHerib.aLicnigcnii potcrant cnntraherc ma cimc cx
ronabili ca ,. CmtiLAfatc th prins n Iscii
, vt Jic Boo^^^covtraxit cum
J{itih Moabitide,frout haketur F^tth vU. Et hoc mo .iaL. mjn cHfilia
Tharaonis ad confirmaiioncrn rcgni fui,vt prdi6lum eflyContraxit.
Et
M O R A L I T E R.
t
f rtif.fcw.F'"^ coniun(f\ioncm macrimonialem Salomo-
r.iscumfilia rcgis Acgvpciallcg. fuicfignificafacoiiuiniitio
Chtiih cii ccclcfia de gcntib. coUc(ib , iicc in hoc fcclo pcc*
cauit
primu nominatur ibifilia Tharaonis
,
qfttit dilefia
p
omnib.vt dicunt
doSiores Hcbrii,& Catholici, Koaitt qUantii ad fecundii, qu ia relique
rat idohiUtrix ciiltu,vt liiilit cfl,alii vero quib. xdificaiiit tepla no re
liquerat,et iflis idolol^trii mtilierib. coiiilius fuit Salomo infenednit
vt ibidc dicitiir.sfaTit dicaiur,(pcode mo fecitpro filiaTharaonis,eo
tp ibidefubditiir. Atqucin hunc modu fccit Salomo vniuerfis
vxorib.fuis ahcnigenis. Titrnderi per illud,quod\mmediatcfttb-
di:ur. Qua:adolebatthura,&:c. et pcr hoc dctcrminatpra quibits
niultcrib.alienigenisficit hoc,f.pro ilits,
q
no reliqiterat iddolatriam
vt di&Uesi.Et fi dicai,^ tu/ic filia Tharaonis rcaiit ad idololatrnm
vides Salomone idololatrarc ci aliis vxorib.fuis,per hoc no colligimr
quin matrimoniit cTt ipfa a principio licitH fueri:,
7
Dilcxicauce
Salomon,&C. tlic confeqneter ondiiur Salomcnis dctiotio erga Dei
&
primo in cultu inlcriori,qutoottffimc ccjiflit in atiu iiiieBionis,fc-
CHndH,qmd dicit ,y/ug.in Encl)i.FidrJpe,& charitate coliturDUS.^t
hoc notatur cTt dicitur: DiJcxitautSalomodnm. Sccundo incul-
pt exteriori cti diittuT. Ambulas in pccpcis Dauid . Fcihiiiamen
qtila ifi hoc ad pctfMionem cius non pcy:unii,idco fubditur. 8 Ex-
ccpto quod. Licet enim hoc
eflct Ucitu illo ten.pore ,vt prxdtRum
cfl,iaMcn mel.ui crat talia ofjhrc in loco vhi crat ,irca Dci'Daitid au
tcm non lcgiiur althi immulaJjc
,
nifi ex fjxd.iii mandato Drijn area
^reiiua Icbi'fxi,vt habcturfupr.i.iib.vlt.c.ficut & Hcliaspoil sdi*
ficatiomm tcnipli ohtiditin monte Carmi li , vt diSiitrt
eft
. 9
Abnt
icaquc Saloniciii, cuJus caufa fubditur^
I Illud
cauit Salomon
, ficut plcnius dixi in cxpofitionc litcrx ,
&^
tcxcuscnaii) uficndic.quiafcquiciir.
7
Dilcxit .^Hiim. proptcr quod non pr<tefl dici
,
quod hic pcc
pcccacum fisrnificctyr Chnfti,&; ccclcfiie
mvf^crium
.
^
'
^PoHmU
6
93
II LRegum Cap.
II L
<^5>4
^
non idoliscunco3errcthecatombas,iins apcrcedoccthifto
A ria . Ec vifus crt doniiniis nodu Salomoni . Si autc obtuliircc
jdoIis.Dcus nodicccumrcmuneracus omnc gcnusdonis.
Pedicauceci lapientiamquancamcapicbncnamra,diuicia{-
quc.Ck pr-ccncia,paccquc fupraomnes,
g
cuc tiicrunc rcgcs,
&:gloriam,quiC
'
a Jntcrprctatur fublimis collis.vel cxcclfin ,
Gabaon, vc immobret ibi . lllud quippeerat cxcelfum maximum.
'
Mille hoftias in hoiocauftum obtuHt Salomon fuperaltareillud irL,
*
Gabaon . Apparuit autem dominus Svilomoni perlomniumnodte,
l
t Pei gratia libcrumhominiscxquiiit aibitriuin.
'
diccns. poftula, quodvis,vtdemribi.EtaicSalomon;Tu fecifticum
l
fcruo tuo Dauid patre meo mifericordiammagnam, ftcutambulauic
in confpedlu tuo in veritate, &iuftitia,6<:rei:o cordetecum.Cuftodi
fti ei mifcricordiam iftam grandem , &dedifti ei filium fedentem fu-
per thronum eius , ficuc eft hodie . t Et nunc domine Deus tu regnare
tecifti feruunu luum pro Dauid patre meo .
go
autem fum pucr
^
laqueos incidif
paruulus , &: ignotans egrefrum , &c introicum meum , Sc feruus tuus
fec, quibus orn
in mcdio populi tft quemclcgifti,populiinfiniti,quienumerari,&

Vel fupportari.
b
fupputari n^n poteft pra: multicudine . t Dabis ergo feruo tuo cor
j
tdocile, vtiudicarepojTit populum tuuni , & difcernere intermalum
InPniil.
ocion.3.
D
peruafit orbeni
teaa:
.
a
-jt ? <"V Salo-
wo.Tufcci!li,&c.
Pigna func ad-
miracioc vcrba
cius oracionis
.
Na
cum in me-
moria reuocaf-
fcc bona
,
qua:
"
fiierac pacris , &
cuni laudallec,
qui fuppcdita-
rac, obculicpro
fe fupplicacio-
nem. Egoautem
fumparuus , <crc,
Pcrhxcdocuic,
&:nacura: imbe
JlijK cillicaccm, &: X-
tacis fine 1 &: da-
tq poccflacis ma
gnicudincm , &
niyfterij nccef
ficaccm, &peci-
tionis pruden-
ciani
.
b -J*
Dabis
fima
tuo cor docile,:'jrc,
AMBROSIVS
Sapienciam po-
flulauit, vtqua
non habcbat ac
cipcrct : Chri-
ftusiDfefapien-
tiac(l,naturali'
4 IDEM. Ex totocordcfuo Deum cxquirens,fapicncia
poftuIauic,(5(: qu:a non opcs fibi r^-gias, L-d diuina; graci^ mu
nus dc popofcic , accipcrc meruic fapicncia; difciplina,rcple-
tus cfl Dc i fpiritu, vc cognofccrcc mandaca omnia
.
}; IDEM. NonvfurpauiCjVcAdambonij&malifcirc
ibid.Ofto.i-?,
diftanciam,fcd
graciam ciusiii
celligcndxora-
uic a domino .
(^odcnim fci-
re diuinu cft , a
domino.vcpof-
fis co'j;nofccrc
promcrcducfr.
Sipecijfllcc Ada,
vc pcciuic Salo-
mon,ncquaqua
in iUos lucxcri-
cabiles crroris
E
fr.Par.ig.b.
i.Para.i.b.
Sapicn. f.b.
nis eius hxredi-
cas ftragulacur
.
c 4 icd
, & hxc
qu )ton poHula-
Jiiydedi, &cxtera.
& bonum QHisenimpotcitiudicarepopulumiftum, populumtuum 10
TEllTVl.L.
^
'
- ^- '^ -'
- Quia permiiia
^^
fibi opcioncma
luic ea portula-
rc
,
qua; fcicbac
Deo graca
,
fa-
pieciam.mcruic
etiadiuicias co-
fcqui', quas non
magis voluic.
d Si autem am-
huUueris in viis
meis,&ct. Abf-
que obfcruacio
nc madacorum
Dci ,
adipifci
ncmopoceitlo-
^aTuitc
Li 4.a<!uer.
Mirc.c.iy.
I
1
56.diftin.c.
qiio cccleiia-
fiicij. . ecce.
hunc multum?i^Iacuic crgo fermo coram dom ino , t]Uod Salomon re
huiulccmodipoftulaftcc. EtdixitdominusSalomoni : QuiapoftuU-
i Huiufmodi quirunt reprobi.
fti vcrbu hoc,& non pctifti tibi die^s multos , nec diuitias , auc animas
a Talis oMtio apudDeumnonftuft.aur.
inimicorum tuorum,fcdpoftulafti tibiiapientiaaddifcernendu iudi-
cium,eccetecitibifecundum iermones tuos . Etdcdiribicorfapiens,
u
&intelligcns , intantum , vt nuHus ante ce fimilis tui fueric,nec poft te
c
lurre6lurus fic.Sed,& hajcqu? nonpoftulaftidcdi tibi,diuitias,fcilicet
'3
&
gloriayn,vt nemo fuerit limilis tui in regibus ciidlis' rctro diebus. ^i t
4
aute ambulaueris in viis meis,1 &cuftodieris pra;cepta mea,6c manda-
ceri vniuerfum
babens,quod in rcbus humanis Salomon acccpic per gracia.
^IDEM
fvt cuftoJias*
-
r
F
gos dics, id cft , bcaticudinem
.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Illud quippc. nun magnitudine TnoUs,fed reuereHti<e,& honoris^
^uia ihi erat tabei'nacHlum,& altare holocaufli,qusfecerat Mofes,vt
iabctur
i . Tara. 2 1 ,d. .Arca tamen domini erat in letufakm vbi ad-
duxerat eam DauidtVt habeturfup. z ,lib.cap.6,
3 Mille hoftias. Ex quo apparet effe&usfua deuotionis,
J
ApparuiC. Hic confequentcr oiienditur qniddeuotio Salomonis
meruit^&primo circa hoc oflenditur Dei conceffic.Secundo in cjfeSu
ciienfto^ibi. Tunc vcncrunc. CireaprimHm i/ci?<<)'. Apparuit auc
dnsSalomoni, propter denotionemprdi&am Etexbocpatet,qi
fupra di&itm tfl,fciUcet,quod licitum erat offcrre facrificia alibi, qua
ybi erataxca,& nonfolum licitum tfed etiam nuritorium , licet non
tantHm,ficHt in prccfcntia arc,ftcut coiitinentia coniugalis meritoria
efl^minus tamen^quam vidualis , & virginalis,
4 Perfomnium nodediccns, quiailL%horaanimaintellcliua
magis
difpofitaefl adilluminationes diuinas percipiindas,vtpotc
cif-
fantibus tumuUtbus,& qMiefcentibusfenftbus exteriortbus,pcr qu di
flrahitur intclU}us
.
5 Poftula quod. Uoc non dixit Deus tantum ex merito Salomonis^
fedprincipaltti r cx tnerito Dauid, qui pro co oraucrat , &idco Salo'
mon in
refpottfiunefua primofecit mentionem depati efuo dicens.
< Tu fccifti cum fcruo.
&
patet litera cxprxdiCiis vfquc ibi.
7 Egoautem. Id
efl ,
procedendimodum in tanto regttmne , idea
fubditur.
fubditur
.
8 In mcdio pnpuli cfl qucm. hyperboUce
efl
locW-us , ad dtnotan
dnm magnitudmem muliitudims^quamms efletfinita, &numerabilis
ftttiplic:ter.
9
Dabis crgo fcruo cuo cor. id es1,'iluflratum a te
.
10 Qnis.11. pot.auafi diceretnullus finetua fpecialiilluflratione.
n Placuitcrgo. <juia pptitio cratordirata addiuinumhonorem,
adpropriam fa'utem ,C ad botium popi'lireg,mcn ,
1 2 Et dcdi tibi cor fapicns,& intclligcns,mtantij, vt nullus. Salomon qu
Hoc
efl
intelligendum refpidu regum,quifuiruiit ai.ti cutn,& pofl.de
"'^''"
'^pi^'^-
ahs antem hotninibus plures fue>U'itfapientiores,ficut .Ada^quifuit
jjiy^go^"
creatus in plenitudincfcientix,prout diSlttmfuit Gen.
5 . &Mofes cui
Dcus loquebatur, ficut folet loqui homo ad amicu fuum, vt ha
bttur Exo.
3
^.& faiiBus Taulus ctCterique apofloli ,&Joannes, qui
fcripjit .Apocalyfitn,qui omnesfuerunt rnagis iUu'ninaii,quam aliqui
in vcteri teflamento
.
13
Diuiti.as,fci|icct.P<i>v/i/>.i.c.t//V?Vr: Subf}anciam,&gIo-
riam dabo cibi,ica vc nullus in regibus , nec ancc,nec polr li-
milis fueric Cibi. hoc cfl int: lligendum ijiis tnbus
fin.ul concitrren'^
tibus,ffapientia,gloria,& diuit!is,quia aliqii if.eyuot co poteniiores,
&magisgloriofi,ficut ^lt xar.der n,agtius,& pL.tes inipcr.itores I{o
matii,qm dotninabantiir toti orbi,& a'iqi>iditiores,fiLut Otlauianus^
&CrajuSjdcficiebant tameti d Salomone infipieitlia
,
I Igicur
M O R A L I T E R.
5
Toflula quod. Pcr hoc, quod Salomon a domino pccijc fcic
tiam ad rcgendum
populum fccundum honorcm Dci , &
communem
vcilicacem, &: dominus fibi dedic , &cum hoc
addidic diuicias,&:
gloria,q dcccncregia maicflacc , fignifi
catur,qu6d
pctcntibus illa
, 4
func ad honore Dci, &: bonii
coramuni&
communis populi, non fi^lumpcrici Dcodantur,fedctia
alia^quazad dcccnce flatfi p(.tcntiuii.iffragantur,Matth.5.d.
Trimurn quxritc regnum Dei, &iufti.iai eim, & hJic omnia adii-
cientur vobis.
\
Si autcm amhulamris. Pcrhocpatcc^quoddid.-ipromiffio,
& confimiks func condicioaacx,qudd hoxno dcbcac in bo-
noperfcucrare.
4
Tune
<^py
GlotGrd.&NicGlaiJeLyra.
^p^
^
A
Uh. t.moral.
c-.p.i7.
Angelemut.
U(hCxivs.
Rom.f.d.
fjierotom.j.
Epift. iji,
^ngclomiiii.
Rabbanu5.
Ofec.>.a,
Zach.ii.b,
X.ucz.7.f-
c
Epbef.f.f.
a Tunc venerunt,&t. * AMBROSIVS. Diia; focmmarctfl
iampartusdolprc abfolutar, adhuctamenconfirmandoru
pjgnorum nictu nurabant, qiiia pcr tcmulcntjam nutricnti
fomnus obrepferat,paruuIum matcr opprc(lit,ncgat fuum,
qu.crJtalienum.Scd,&:illa,quarfiliumnonpcremit,piclitat'
fuo,quia iudici
j h.cret inccrto
.
'
GREGORiVi;. Poftquam
dns cri oris noftri tcncbra<: In
-
ee fu.TC cognitionis illuflrat,
mox tctationis aculco viliiado
probat
j
quia acccndcdo corda
noftraad virrutcs prouchit , &
reccdcndo concuti tcncacionc
permittit. Si cnmi pofl vircutu
inuncrauulla tciitationccocu
f
itur, hoc fc babcrc aii imus ex
fcCTloriatuc. Vt crgo firmitatis
babcatdona, &:inlirmitatem
fuam agnofcat
,
pcr acccfliim
gratiiT ad alu ui[tollitur,& pcr
cxccfiiim quid cx fe lit prooa-
tur . Vnde Salomon po(t accc-
ptamdjuinitus fapicntiamme
rctricum quxftiouc pulfatur
.
Quia f^'pc cum nictcm noitra
conceiiis virtutibus refpcctus
jDmc largitatis illuminar,mox
eamlubricE cogitationcs tur-
banc, vt qua: fublcuata iinmcn
fo munere cxulrac , &:tccatioe
pulfata quid fic inucniat. Sic&:
Hclias vilitacus dcfupcr fcrmo
iic c^los aperuic, &fubico piobatus infirmus pcr dcfcrta fu-
giens vna mulicrccxpauit . Sic P.iulus vfquc .id tcrtium caj-
Iii paradili pcnccrans fccretacoufidcrat, &: ad fcredicns co-
tracarnis bcUu laborac. Lcgcalia iu mcmbnsfultinct,cuius
in fc rebcllionc fjitigari fpintus lcge dolec.Poftdationcm cr
go muncris Deus homincm probac, quia &:collato munere
iubleuat,&: abltrafto paululu ipfum 1 jbi demonlhac . Qd io
patimur , vt.id^miiia:;ncorrupcionis fut)amreformcniur.
Quida autumant fupcr fynagogam, &c cccleliam hocellc
lenticndii , &:ad illud ccpus rctcrcudu
,
quo pMcruccm,^
rcfurrecbonetamin lud.ds, quam mgccibus vcius Salomo
idcfl,pacificusrcgnareccepic. Ofcc.n.acccpic vxorctbrnica
ria,dcmdeadulccram.IdcucnimC!h;ittus vcnic, vc nierecri
ccs donarct matrirnonio , &: dc duob'grcgibus faceret vnQ
ouile . Hx func du^ virgar
,
qux in Ezcchicle iunguncur,&:
dcquibuspcrZachana dicicur : Etajpimpfi mihiduxsyirgas,
ynam tociui decoram,^ alteram vocauifmiculum, Mulier quo-'
queiUain euangclio, quxpcdes lefu lachrymis lauit ,crine
dcterlit , &cui omnia peccata dimifTa funt,fignificat eccle-
fia dc gentib-congregata. Ecclciia ti\ non habcc macula,ne
que rugam , nec dicimus eam mcrctriccm permanfiflc,lcd
tuiflCjfecundum quod dicitur . Cum ejfa Icfm in doma Simoiiis
/ff
n./i.Non qui tunc lcprofus erat,fcd qui ancc fuerac . Noca
dum quoquc quid dicac ccclofia contra fyn.igogam.
b
Ego,&mulier
. Qu^iapoft rcfurreclioncfaluatoris vnade
vtroq-, populo pgregatacft Elcganccr vcro adiunxir. Veperi
4fu4
ea in cubiculo. Ecclcfia,n.dc gcntibus,quic non habcbat
lcgem
lege,&:
,pphctas,Dcperic in domo
fvnagog.r ,
ncc cgreffa efl D
dccubiculo.fcd ingreira . Vn.
Introducitmercx
in cubicurufiui.
Et.
Inrrodtica te 'i domu matris mes,et in cubicuia e':m,q coccpit me.
R A
B B A. Si confidercs Pilatu lauantc manus,S: dicen-
.
tem: Mundus egofum afanguine iufii
huius, &
Ccntunon^ con-
^,
fitcntc
.
Fere h;c eratfilus Dci.
M
fa-
tamea. ficutambulauitpatertuus
longos fa-
Ef-^ptS.&d?
?'
ciam dics tUOS . Igitur euigilauit Salomon
, &

fidciant, non ambigis pnnu
a",
intellcxit
,
quod cllctromnium . Cumque vc-
pcpcnffvrccclclia,&:_poft na
nillet lerufalem, iktitcoram arcafoedcris do-
mini,&: obtulit holocauih, &fccitvi(5l:imas
iuerfis f:
pacificas , & grande conuiuium vniuerhs ra>-
a 1 Meiiio ad ilimn mrrciriccs vciiciiiiK, qucin poftmodum deccperunt.
mulis luis . Tunc venerunt dua: mulicres me-
rctriccsad regem,ftetcruntquecoram
co.Qua-
rum vna aic: Obfccro mi dominc, ego,& mu-
iicr ha:c habitabamus indomovna ,
&peperi
apud camincubiculo. Tertia aute die
poltqua
tum populu ludaroru
^
quo
diis prccab.itur.
Tater ignofce
iUis.ctc.&ccvedidenii vna die
tria milia, &:aliaq.nq; milia. _
GREGOR.Pcrmatrcsla
J
dates ordododoru,
p
filios
carij fignatur perfona difci-
puloru^Nam
magiftri fcicn-
tia vigil.iccs, fcd vica dormic
tcs, audicores fuos quospcr
TMuIiituJinis trcdentmni e. c.V.
egopeperi,pcperit, &hiec. Eteramusfiniili-
a l^iilalj)hciiwn:ium ludxorum, vcl Gentilium idolis fcruicntium
tcr, nullufque alius in dorno nobilcum cxccptis
nobisduabus. Mortuus elHutcm filiusrnulic-
a fv^a
nonpoteiatdicoteegodorinio.St cor meum vigilat
.
b 5 Lcjjc ejiiitolam ad Galatas, i$c vide (luomodo tilios ccclciii lynagoga
jUos faccre fciluut.
,
ris huius nodle . Dormiens quippeopprclTit
vigilias pdicationis nutriuc,
duquoddicunt tacercncgli
gut, per fomnu torporis occi
dut , &: negligedo oppnmuc
quos alere verborij latte vi-
dcbantur. Vii du reprchcnfl
i
bilitcrviuut,&:heredifcipu-
los laudabilis vice nequcunt,
alienos fibi attrahere conanif
vt dii bonos fe haberc fcqua
ccs oltediat,.'ipud iudicia hcH
jninu excufcnt mala,q aguc
&: fubditoril vita mortifcram
tcgant
ncgligentia.Vndc mu
lier,qujB filiu cxtinxjt
propriQ,
qu^liuit ahcnu.fcd matren
veram Solomonis gladius
inuenic, quiacui frutcus viuac,vd
inccrcat cxtremo examine ira iudicis dcmonftrabit. Et no-
tandum,q, viuens filiusprius
diuiai pntcipicur ,
vt foli poft-
modu manri rcddatur,
quiain hac vica quali partin concedt
turvitadifcipuli.dumexillaalcerapud
Oeum mcncum,al.
tcr apud homincs laude
habere
pcrmittitur.Sed talf
i
matec
que non genuic.occidi non cimuit, quia arrogates magiltn,
&:charitacis ignari li plcnifiamu
nomcn laudis cx alicnisdi-
fcipulisconfcquinequcuatjcorumvicacrudelicennfequu
tur.Iauidiaenim facccnf]
nokmcalijs viuerc, quos fe cofpi-
ciunc non pofTlderc. Vnde,ncc meusfit,nec iHius. Quos.n.fibi
obfcqui non vidcnt ad gloria tcporale, eos alijs inuidcnc vi-
ucrc pcr veritate.Scd vera mater facagic,vc eius fihus lalcem
apud cxcraneu lic,&: viuat. Quia coccdunc vcraccs mag^ftn,
vc ex corum difcipulis alij magifterij laude habcanc,fi cn in-
cegricace viCicnon amiccani:. Pcr qux piccacis vifcera ha:c ca 1
de
veramaccragnofcicur.quiaomnino
magiftcnum inexa
mine charicacis approbacur . Sola cocu reopere mcruic, qu
quafi cocu conceflic
,
quia fidelcs prarpofici pro eo
,
quod ex
bonis difcipuhs.non folum alijs laudenoninuident,fed
etia
vcilitacem profctus exoranc.Ipfi integros,&
viuentcsfilios
recipiunt
,
quando iu fuprcmo iudicio ex corum vita perfe-
dam retribucionemafTequuncur.
c Mortuus. R A B B A. Dii.n. legis fequicur obferuanciam,
&: eratia euagelij copulat legi, tcncbraru errorc coopca ctU
^
aTulit
NICOLAVS DE LYRA.
1 Igitur cuigilauit. i.intellcxic,quod fignificarcc,&:
q>
cfTcc ve
rum.Vnde magis propric fuic vifio,vcl rcuel.atio diuina,que
frequeter fit in fomnis,vt patet i nniltis locis facr^ fcriptur^!
2 j^fe./fcorrfw.fciliccr^adadorandum.
3
Etobtulit, quia iftclocuseratconucnicntioradfacrificia,
quam Gabaon , vc ditlum cft,6d idco pofi appancioncm do
mini fibi ta^tam ibi obculic
,
4
Tuncwierunt, Hic
prirondiCimplcciopromifiionisfai.te
S.iIomoni,&: primo quancu ad
(apicncia,fctIoquancri
ad glo
ria c. j.tcrcio quantij ad opulcnti.a c. i o. Ifta th tria funt ita ?-
iun6ta,q, vnu pcrflcit aliud, &: cconucrfo. 16 nunc diflmae,
tunc miftim agiYdc ipfis. Primu ondic per vcru
iHdiciu,qu9
eficc macer vcra, &: qux fidca,p hoc, q,
vbi deficiebat
huuu
naprobatio ,
fipicccr rccurricad inclm.icionc
nacuralem,q.a
vcra maccr ctiicitur ad filiu, &: patct hccra paucis
cxcopcis
.
1 f
MORALITER.
4
Tme -ptnermt d mHlieres meretrices ad regc, fictcrHntq; coram
to. Qu^arum -vna. ALLEG. Pcr cas lignificancur Iud;Ea,(S<: Gc
tilitas
,
qux pcr idoIolaLriam fornicata; fuerunt , vc patet fa-
cra fcnptiira infpicienti, &: dc vtraque veneruc aliqui
p
fidc
ad Chrifiu vcrum Salomoncxn ctiam inecelcfia pnminua.
Vprpucruaucvimirn de quo du^muliercs conccndcrunc,
ijg,nificatur
flgnific.-ituropus meritorium de
quofuitcorcntio inter lu-
d.cam,&: Gcnciliracc. Na lud.xadiccbac fidcm Chrifti
non
futiiccrc ad falucc.ncc pcr confequcns ad opus
mericorium
finclcg.aliu obfcruarione, licucdf Ad.l J.a. Xjfi
circuncida-
tnintfetmidum more Mofi,non poteflisfal.fieri.
Ecotra vero ApO-
ftolus gcntium dicebat Gal. j.a. Si circuncidaminifhrifiksni-
hii vobis proderit. Et fic quxlihet dicebat filiuni fuum
eflc
vi-
uumiSc altcnus mortuqm . Pcr hoc aucem,quod
dicitur,
j
Diuiditt
w
^97
lIl.Regum Cap. 111.
l^
a rulitfAium. Viuum.fciliccc,non vr pofTiiercc, fcd vt occi-
1 A dcrct.Non enim fccit hoc filij ainorc , fed odio arniular.
h Qi'^
dili^entins iniuens^^cA^AEVth. Longiur. eft olfcdere
quopcrPaulum, &:alioseccleiir(iiicosintcilexcriteccldia
non clic filium ilium
,
qui cencbatur in lege
j
&in lucc co-
gnouit quem in tenebns non
vidcb.it. Dux nuilicrcs quarii
Vn.T dilcdionc .irdcb.it, i .ilte-
ra limulatio ilitTcpcb.it, eccle
lid figurant, & f/nagogam,li^
ue hiTcticam prauitatc, qua-
ru vtrnqi^ic
, & fuos nequitcr
nucriedo intcrimic, & alienos
qLic.ifqj pcidat alliciendo per
fuadct . Inter du.is nuilicres
dns dum id
,
quod iuihmi cft
fpiritu ons llii dirimit,vnicui-
quc,quod dcbccur refiituit
B
Dixite-,xo. HI12RONYM.
K.ABBA. Simul5si<i,noranc.a
humanos
^
diipcnfacione car
ti; nismccicuraticdus, ficuc, 6C
\i.
ibi: 1'^bi pofu.eMii &i. alibi: ^is
meteti^iti .
i^.:
d D/k>f.HrERO.R.ABBA.
Tcncac nacuram natuicC dns,
& vulc fecundum vcnufquc
voluncacem viucncem nhu in
legcm gr.iciamquc diuidere,,
non quod probcc , led ad ar-
gucnd.im fvnagogg calumnia
hocfcvcllcdicic.
5tAMBROSlVS.No-
bile illiid Salomonisiudiciu,
i^fraudcm in ipfis cogicacio-
nibus occulcis, 6c piccace i ma
cernis vifcenb' dcprehendic,
,
vciquepciSpincus fandimu
-
nusemicuic. Ncquc. n.lacen-
ceni confcicnciam f^minarii
alia aliqua
, q^
Spus fancti ma-
chcrapcnctraiict.qa no ferro
fed fpiritu mens interna pene
tratur. Machera iubcc atierri,
quialiniulaco,quoddiUidcrc
vellecinfancc,conlidcrauic,o,
vcra nwcer pius pfulcix^ filio
quam folatio, &: graciam luri,
non gracix lura pra;ferrcc. Illa
qua:macris fimulabacatfedfi,
vinccdi ftudio ceca, parui du-
cereccinsexiciu,in quo ncfci-
rccpiccacisdiipcndium . Icaqiie vir fpiricalisdiiudicansoia,
nacuram
cuin: Etconrurgenstintempeft^nodlisfilen-
a
tio, tulitfiliLim meum cielatcrcmeo
, ancilla:
tusedormientis, &/:olIocauitinrmuruo,fuuni
a iPcr c.Tieinoni.is lcgis.
autem fiiium
,
qui eratmortaus
,
poruir in linu
a fDoftriiiK.
mco . Cumque furrexiflem mane, vt darem lac
^
filio meo , apparuit mortuus . Qyem diligen-
tiusintuens clara kice ,
depreheudi non cllo
meum quem genucram . Rerponditcjue altera
mulicr: Non elt ita, yc dicis,Ied filius tuus mor-
tuus cfi, meus autem viuit . Econtrario illa di-
cebat: t Mentiris, filiusquippe meusviuir,&
filius tuus raorruus eil. Atque in hunc modum
cont.ndcbaiu coram rege . Tunc rex ait; Ha^c
dicit : Filius meus viuit , &filius tuus mortuus
ell . Htiilareipondit : Non,Ied filius tuus mor-
1"
Chii:>i'-s.
c
tuus eft,meus autem viuit. Dixit ergo : tAffer-
a Non venl pacem mitterc, fcd gladiuin.
te mihigladium . Cumq; attuliirent gladiu co-
A ram.rege, diuidite, inquit,infantem viuumin
duaspartes, &:datedimidiampartem vni
, &
dimidiam partem alteri . Dixitautem mulier
cuius filiuseratviuus ad regcmfcommota iunt
quippe vifcera eius fupcr fiuo fuo
)
Obfecro
domine , datc illi infantem viuum, & nolite in-
terficereeum.Ecotrario illa dicebat: Nec mihi,
nectibi fit,fed diuidatur. Relpondttrex,& ait;
Ditehuicinfantem viuum, &non occidatur-
Hajc cft en m mater eius . t Audiuit itaque om-
nis Ifracl iudicium
,
quod iudicalTet rex , & ti-

mueruntrcgcm, vidcntes iapientiam Deiefle
3
ineo adfaciendumiudicium..
6^8
nacura in affcdtibus qua^fuiic, quxlaccbicin vocibuSjSi:
pic-
caccm intcn-oga(iit,vt prodcrcc vencateni.
^ I D H M. N6 immcrito.Tfiim irus cH incerk-iu?
f>eiii
eo efle,in quo occulca func Dei . C^id .luc occukius
,
quam
incernofum vifccrum cefhmonia,in
q
fipicncius
inccllecUls
veluc qnida piccacisarbttcrde
Libr>. aSdk-
c.ip.3.
traeJIanafte.
Sertn. i^os. de
lenip.
fccndit,^'^.: vclut quandani) ge
nitalis alui vocc ciuic, qua ma
ccrnus pacuic artcdus,qui cle-
gerac filium fuu, vel apud alic
nam viucre, quam in confpc-
du marrisnccari?
5 AVGVSTlNVS.C^iar
crac non fokmi luxuriofi,fcd
cciam crudclis , &; impia,ck-
mabat ad rcgcm, vcdiuidi iii-
bci ct intancein . Illa, qu.c ro-
gnbac, vcpucniuegerferua-
rccur,Ecclclic c.;clii)licc cypii
gerebac, illaaliacrudefis,&
impia h^iefimdciignabat.Ca
cholicaenim quati ni.ic,e.rpijf
fima,omnibus hi^recicis cla-
mac, Nolice vnit.item diui-
dere, cotumiwbilcura.polli-
dcce . Scd impia,&:cnjdclis
hi^rcfis clamac, ^onfcd tliuida-
tur,&c.
^cHIERONY.interpre
tacio iudicij Salomonis fuper
iurgio duai-ii merecncii, quan
cum ad fimpliccmhifionam
+- pcrcinec perfpicua cfi
,
quod
puer annDrum duodecim
p
ccacis fue mcnfura de iiicimo
fiuniane nacurq uidicaric affe-
rtu. C^ancunvadtypicospci-
F
ncc inccilcdus
,
quidam Gre-
corum aucumanc fuper Syn^.
goga, &: Ecclclia fcncicdii , &c
ad illud ccmpus cunda refere
dum,quandopolf crucem,ct
rcfurreifioncm^cam in Ifrael,
quam in gcncibus verus Salo-
mon rcgnarc ctrpenc
.
e Dixiiuwcm. RABBA.Ec^
1
clefia , qu^ fcic fuum cflc libc
ccrconccdicijmulg
, vc viuac
ialccm apud eam, ne incer lc-
,
genidiuifus, & graciamChri
fti mucronc leriacur.vndc: Ec Galat.y.a."
.C.i30 i:':\]S
Tom.j. Epift.
151.
ce ego Taulusdico voLis, t^uia
fi le
vem obferuatis. Chriilus vobis nihil proderit,
^
^CAPVT
NICOLAVS DE LYRA.
I Et
confurgens.,&c. Incempeftum
,
prout eft fubftanciuu eft
quarca hora noctis, fed prout eftadiectiuum,idGin efi,quod
fine
ccmpore,&: fic nox dicicur inccmpefia , non quia iic (i-
nc ccmporc fimpliciccr , fcd quia cunc non eft cempuSjapcfi
ad
ad oporandum,operacione autem, &: mocu ce mpus cogno
fcicur,&: diftinguitucvc habccur quarco Phyficorum. lu fl
ncconcludicur,
2 Et timueru'it,&c. id eft,diuinicus fibi dacam.
3 Ejfc in eo ad,&c.v\via. modum ali orum hominum,& ideo
tunc magis timuerunc eum, quam ance
.
1 Erac
M O R A H T E R.
t Diuidite,in^uit,&c.
Ecfignificacii fuic, quodludei pcr-
niicccrencurobfcruarclcgaliaad cempus,f.ccmpus ad publi
cacioncm
cuangelij,& gencibus fuicimpoficum,quod obfcr
uarcnc
aliqua
legalia ad cempus , fciliccc quod abliinercc ab
inimolaco_fimulacroru,fanguine
, & fuffiicaco , &c hoc pro-
pcet
quictu,&;
pacificum conuitUim cum lud^is, qui abhor
rcbant
vtcntcs trib.didis , ficut plcnius cxpofui cxponendo
liccraliccr.
liceraliccr.Sed quiacircucifio,& alia lcgaliapoffpublicicio-
nc cuangelij ccflauerunccanquam morcifera, pucr viuusda
cus fuic vni,fcilicec,ecclcfl? de gencibus collcd^.Nam ad fa
lucem fufbcic fides Chriffi per diicdtionem opcrans iinc le-
galiumobfcruacione. MORALITER. auc per iudiciu Sa-
lomonis verum ex difquificionc affectus maccrni piolacum
docencur iudiccs vcricacem inquirerc per cii cunltcUias vbi
deficic humana probacio per cciics , &: aUquando vericas efl;
inquircnda per modcracas qu.Efliones
.
I Erat
6c)p Glof,orcl.&Nicolai dcLyra,
/
oo
A
CAPVT JIIl
R AT autcmrcxSalomon
,
regnans fuper omncm lC-
racl. Ethiprincipesquos
t
habcbat; Azariasfilius Sa-
,
doc facerdos : Eiihorcph,
'
$: AhiafilijSifa rcribaj,&
3!
lofaphat filius Ahilud
a
commentariis:^anaias filiusloiadac, fupcrexcr-
cifum : Sadoc autem , d>c Abiathar iaccrdotes, 4
Azariasfiiius Narhan .iiipcrcos, quiafTidicbant
^
regij Z;ibud filiusNathan facerdos amicus re-
gis.Et Ahiafarprxpofitusdomus Et Adoniram
r
B
filius Abdalupcrtnbuta. Habcbatautem Salo-^
J
'mon duodecim prarfcdlos fijpcromnem I/racI,
quiprajbcbant annonam rcgi, &:domuicius:pcr
fingulos enim menfesin anno , (inguli ncccflk-^
i^m
Hiir.
rJ'i minillrabant. Et harc nomina corum, t Ben-
t^wsDcca^.
Jiuf j
jn rnontc fphraim .
t Bendecar in Macccs,
& in Salebinri,& in Bcnhelamcs, & m Elon,& in
tfiiiujHrred.
Bcthhannam. t Bcihfcd in Arubothjipfiuscnun
ffiiiwAiina-
erat Socho,&omnis icrraEphcr,t Benabina^
trcrminH,.
dab t cuius omnis
'
Nephathdor , Thapheth
,
IC
t
e ^incM
]|j^j^ S^lomonis habebiLit vxorem Bana,filius
Ahilud rcgebat Thanach , & Mageddo
, &
vniuerfanu Bcchfin
,
quaj ed juxta^ Sarthana^
fubter Iczrael , a Bcthfan vfquc Abclmcula erc-
f
Al:as Zrlmun.
gionclccmaan^.tBcngaberin
RamothGalaad, tf
habcbat t Auorhiair ,
filij Manafle Galaad,
t
ipfe prxcrat in omni rcgione Argob
,
quae eft
inBafm, lexaginta ciu.tatibusmagnis , atquc
muratis.
qu.^ehabebjntfcrasxreas . Ahinadab
fiUis Addo prxerat in Mannim , Achimaas ui
j
Ncphthnli , fed iU ipfc habebat Bafemarh fili.im
Salomonisin
coniugio . Baana filius Hufi, in
Afcr , & in Baloth . lofaphat filius pharuc in If-
"facar.
Semcifilius ElainBcniamin : Gabcrfi-
liusVriin
tcrraGalaad, ccinterra.^ schonrcgis
Amorthaji,&OgrcgisBafa
*
fupcr omnia,qu5
.
,i
crant in illa terra . luda , &c Ifracl innumcrabiles
"
13
ficut arcna
maris in mulntudinc comcdentcs
,
a f
Chiiftus Iii tuius ditione funt omti' rcgna le.ri.
& bibcntcs , atque Ixrantcs . Salomon autcrau
erat in ditione^ iua ,
habens omnia regna fc-
a I^Dominabitar a maii vftiue ad mare , & a fiumioe vf^ue ad tciminM
oibis teriaruin
.
cum a flumine tcrra: Philifthijm vfque ad ter-
a ^Reges
Tlia.Cs,&infulimuneiaoflctent. b tF'dei>^ bono'"'" opciu.
minum >gypti drfcrentium fibi munera^
,
&
feruientium ci cundis diebus \itx eius
.
ij
N
ICQL A V S D E L Y R A.
CAPVT IIII.
Rac auceni. Htc ag tur dcgloYii,& bonore Salomo-^
nis,irprimo
infan:i.fs^&fi<bkl'is,fumdo i-i
ad.fi
ais cap.ytertioin
dwti^s.caf.10. Circaprimuolie
diiurpritno Salomon s ^'ora^fecundo eius fapieiitia,
ibi. DedicquoqueDcusfapicnciam. Circapri'
rnum nflenditKr primo S akmwisglorii in ordinefamulornm^fecundo
'm multitjtdinefuhieflorufi ihi: Iuda,&: Ifracl innumcrabilcs.w-
tioin magnitudlne expcnfarum,ibi: ,rat autem cibus, Circaprif.
tnnm defcribitur ordo famulorum 'i donionis intenui^cum dicitur,
% Azarias filius Sadoc. .v boc videtur^rp
effetftriha cum alijs duo
husfecjucntibHS. Scd hoc non viditur verTt ^quia in Hcbro incipit a-
lins fiirfiisjbi. Eliorcph,&c. ideo in Hibrjeo
fic dicitur ; Azarias
filius Sidpc faccrdos fub pfc fuo,qui crat fummus Hicci dos.
J
Elihorcph,& Aia,&:c.^ vnus ad fcribindum aia tempa>uin,ar
iius pro litnis regis.
4
Sadfx; auc,&c. Hoc >idetHr ejfe contra illiid
, (jubd diUum efl s.
ca.quod Salomon eiecit ^biathar iifacerdotio,dicciis.ynd,(:in Ana
thoth ad agrum tuum. Di/endH^quod ipfum reuocauerat^vt mini
firaret
i'i tcrnpl<i,et viuerct de altan^iwn tamen a,dfummum facerdo-
tium^& hocfnratpradiflii Hcli. i.lib.i.c.
futuru c{\ autcm,vc
quicunquc rcmanfcrit dc domo tua vcniat,vt orctur pio eo
6c feqiiitur. Dicatque, dimitte mc obfccro ad vaam partem
facerdotalem.vtcomcdam bucccUam panis
,
J
Az.inas filius. feruiendo ei inpalatio. I{ab. Sa.tamen dicit,qHoi
tHiafifietttes erant i i.prjtfcEii de quibus poflea agimr, jui pmuidc'-
bant domui S.tlomonis de viihtalibuf, &.tbjs neccljariis. Sedprimum
4i3um melius videtur,qiiia ifii prxfcili non affiiiebant rcgi,fed magis
crant in duodecim paitibus regni fiti dijpcrfi^
$ Zabud
6 Zabud
fil'Lis Nathin. id efl.magnits, &honara'U!,ftcut dicitur
ftip.i.lb.c.% Filij .lutem Dauid iaccrdotcseranc,
n6eniml>{4
thai erat degcnerefacerdotali, fed
iiutrietai Salomone,propterc^ni4
fil,tos c Hs lionoifjbjt.
7
\lzA[vddV.Jk.c..quiadifpoiubatgc?K,Jiterdehis t
qu pcnint'
b^r.t .id domum Salomouis.
>
8 Et Adoniram^&c,
quiafecmdtm eius ordinationcm eoHigiban
tur,<& dcipfnfibi
rucio redi^hatur. Cx,erayqu nonfunt bic expufita
de ifiis
o!fiC!4s,exp'>fitafueruntfup.i.lih.cap.S.infi/ie
.
9
Habebat aucem,&:c. Hic confcquenter poniturfamulorum orH
natio c.\-tcriu<,vidtlicet duMecitn prxfc6Iormn in diiierfis p.ntibus rt-
gni ad prxbcnd.tmneceifxi-iadomtv
S.ilamonis pir fingu.uimcnfts
prounkntesf&patctliteravfquetbi.
10 Filiam Salomonis, /?a< diciturper anticipationem
,
ffui.i Salor
man adhuc non h.ibebatfiUam
initrimonio aptam^fed qiiia ifie crui io
duflriits,propter hoc Salomon dedit fibipoflea filiaiijuam.
1 1 Gaber filius. quantimad viiifinpartem, quia ia aliap.wiepri
erat B sngaber, vt di6lum efl,&
quilibei habtbat cum hoc aiias teiias
adiu'iias,v pjtift in litera
.
1 2 Iuda,&: Ifracl in,&:c. Hic difcribiturgloria Salom-^^isin mi'1-
titudine popnli fihi fube&i, ftcut defcribituCProu.i^.b. lanuilciiu
dinc populi dignitas rcgis, in paucitrte ignommia principis
idea qmd (//(:itr."lL<da,&: Ifracl. byp-rboiice d'Su efl , ad dcnotadu
exi.cjfum,& magnitudine imdiitudtnis^licut ditlum eflc.prxcedenti.
1
3
Comcdetes. q*ia non timcbant dc incurfu.aduerfarijrumpn-
pterpaccmfub Salomone datam.
1
4
A flumine. In Salomone enimfuit complctum, fjuod fuerat J-
bralu promifium Gcnc. 2
5 .d. Scmini tuo dabo tcrram hac a flu-
mine Acgvpti vfquead fluuium magnum Hiiphratem.
1
5
Oticrencium (ibi muncra, id esi,'nb.tta
.
I Erar
MQRALITER.
I Erat autcm rex. Pcr Salomonem autcm,qui pacificus inter
prctacur,krus Chnfius
fignificatur,qui pcr fangumcfuum
i)acifitauitomnia,quaf
inccHsfunt, &: in ccrns
.
Peromnc
IfVacl t>c,nificatur cccklia
riiilitans,in qua Dcus vidctur pcr
fidcoi,i^
m xnigmate
, &: cctkiia triuuiphans , in qua clarc
Vidciur,&:apcrce,
'
\
Ethiprhuiia. Per quos
flgnificanrur ordincs bcacorum
in ccclcua
tnun.f hantc,&:
diucriigradus
, &c otlicia viatoru
WCtckriauianaJicc.,
Habebati
9
Habcbat auf^m. Perquos flgnific.itifunt. ii.apof?oIi,prar-
benccsannonam DoiTiini vcn Salomonis kfu Cnn(h,ccclc
liam pafccndo vcrbo pra:dicationis ,
&:adu cekbiatioiiis.
Nam in primititia ecclcfiaquotidic fidchbus n>iniliiabatiir
cuchariftia,&, hoc in fbrt;bus fibi .ifTignacis lccunduin ordi-
nationcm vcriSalomonis.
1
1 luda,& Ifruil inmmcrabiles .ficiit arcna maris. Pcr hoc (igni-
ticatafuicmultiplicatio crcdcnciuin pcr vniucrfuniv rbem
ctiani .atcir.poieapofiolorum ,
ticucdixipknius
cxpoiicn-
do illud 1'fal.i 8.a. In omnemtcrramcxiuitfuniiseotumy<s
infi.nc-
eibis ima vetba eorurn.
6
Dedit
701
lII.Reo;um Cap. II 11.
702
CAPVT IIII.
^ llw Sdomonis. RefeclioChriffi,qui pafciturrcitafide.
g ^
Etprxcedebat fapientiaSalotnonii .,i&'c.'T\r{EOT>0\\.V:rC. Qiiift.io.
Ex mucuaconiparacionevoluit hiftoriographusciusoften- D
ec
b
c
on v-^
<S:opcribus bonis ,quai]hquocidieotferuiiturabcc-
I clelu
cacholica
.
ins
b
VigMi boucs. Pricdjcacores noui teftamcci,qui quafi gemi
""
nacum
decalogum
^
in fc hjbent CUni
* TFidesftnft^tiimtatis, quJBinlegedcirainieontmetur.
nouum,&vetuste-
^
Erat autem_> cibus Siiomonis pcr fiiigulos dies triginta cori
'
ftamentum fcqu ih- 1 Trerfedtobonoiumoperum. b iDoftoresdecalogi.
ter
pradiciincpktii fimil^ , & rcxr.gjnracori farina:, deceni boues pingue.s , &vi-
a ^Duies Cliri(li.inigregi$,qiii ciiin fUbditu fuij xtrrn.im glonam conlequi fe:'liannt.
ginti boues pafcualcs, &centum_. ariccc.s,cxccpta vcnatione
ceruorum, caprearum, atquebubulorum, & auiumaltilium.
^
Ipfe enim obtmcbat omnerii regioneni
, qui^ erat transflu-
mcn quafi a Thapbfa vfque ad Gazam,& cundlos regcs illarum
a 5Mult'p'itabi(ur cius impcrium,& pacis non cm iiiiis.
re^ionum , & habebat pacem ex omni parro in circumitu.
a 5^Sub defeafione eius. b i" Vcrc contitcns. c
f
Videns Deum. d 1 Drfpjftis; fciIicet,omnibus icr-
rcnls.Si. hoHium minij '
Ha'bitabatqueluda, &irraelabrque timorevlio, vnufquifque
a TQui litilicat cor honiinis. b fDuIcedinc ciiiritatis Dei, &: i^roviini.
fubvitefua, Sc fubficufua
, a DanviqueadBcrfafeeecundtis
a TQnia in populo legis,& euangclij nuttiebautur, jd pnfepia fcrijiiuratum:
VI apti nerent equitaiui fummi legis .
d
diebus Salomonis . Et habebat Salomon qiudraginta milia
l
TVerbo,& e.tempio.
e
praefepia equorum currilium , & diiodecim milia eque-
^
^Prxdicatores.
llrium , nutriebantque t eos fupradidi regis prcffed:i,fed &nc-
a TDantes in tempore diuim triticimenfuram.
ceflfaria menfuric rcgis SalomoniscumingenticuraprsBbebant
f mtemporefiio. Hoideumquoque, &paieasequorum,&:tiu-
mentorum defercbant in locum vbi cratrex, iuxta conftitu-
a TChtiflo in quo (uiit omnes thcfauri fapientis, & fcicnti.^ abrconditi.
tumfibi . Dcdit quoque Deus (apientiam Saldmoni, &pru-
^
dcntiam multam nimis, &latituduiem cordis quafi arenam,
^
g qusE eft in littore maris . EtprjEcedcbatlapicntia Salomonis
diledionr; Dei
proxMui.
c
Exccpta venatio-
ne . Venacionesdi-
ucrforum animaliu
func,qui cxdiucrds
gcncibus quocidie
recibus cuangelij
pcr Ipiritunlcs veni
'
torcsc?.piiiMtur, &
in pafUmi faluatoris
rediguntur.
'd
(Ju.7draginfa,&c,
Pcr quadragi'nta,tc-
pora prifcs legis
derignantur,quam
Mofcs acccpturus
ieiunauic quadra-
2;intadicbus, &po-
;nlus,quicainftrue
latur quadragin-
1 annis in deferco
:uit
.
? Etdudecim. Hic
lumcrus prxfcnstc
jlis fignificat
,
in
quo apoftolica do-
;tnnanc)ui ceftame
tipopulumnutric.
t Hordeu>n,i6~CiX.ne
quid dcfit in domo
rcgis.ordopr^dica-
toruin fcnbendo,&:
loqucndo laborat,
vtin mcnladomini
abundec, vnde nu-
triencur fideles
.
g '^Et
dere (lipientiam . Ea decaufa,&: vccerum.qui olim fuerut la
picncum indefinice meminic , &: adiecic Aegypcios , vcqui
pra:cer omnes viderencur efTe fapicnccs . Nam vcnarranc
Gra:ci,&Phcrccv-
des Syrus , &: Py-
thagoris Samius,&
Anaxageras Cl.izo-
mcnius
, &: Placo
Athenienfis apud
cosfunt pcrcgrina-
ti, &: ThcoJogiam,
&: Phyfiologia ex-
ait;orem,& accara-
tiorcm fperantcsal:^

eis di fccrc. Hos ortl

nesobfcurau;cSdl(9- E
mon
,
vcqui a Dco
'
acccpcric donum
fapiencia: Sedqui
qn^a.it.
nam func Ethan
, &
Emam quos Salo-
nion fupcVauic fa-
piencia
.-
Illo cciam
temporccranc qui-
da inligncs fapica-
tia , vndc cciam co-
rij nominatim me-
minir.
*:HIERONY
MV S, Ethan , ipfe
eft Abraham Orien
calis: Emamjqur in-
terpretatur fidclis,
eft Mofcs
, Chal-
chol
, qui interpre-
tatur gubernans, cft
lofcph. Darda, in-
terprctatur,gencra'
.t, >if i.>
Lib. tniit.
Hsbra.
tmulorum.
lapientiamomniuniOrientalium, &^gyptiorum, &eratfa-
jo tio icicntix : Ma-
a
TQ:iLa fjns lipicntLT. , b fQiuparticip.ini fip entia
.
y^ ,
.^,,l.,r;.,
^
"n- 1
b -1
c

r 1

o II
"-^^
>
mdulgcntia
,
pientior cundtis hommibus
.
Sapientior htliam Ezraite , & He-
Generatio fcientiiE
a fQii^anomcneiusadmuabilcinvmueiiatcrra.
intClll^^UntUr duO-
man,&ChacoI, &:DordafilijsMahoi. Eteratnominatusin
decim tnbus fiiij
vniuerfisgetibuspercircumitum. Locutus eft quoque Salomo ij
Mahol
,
id eft, la-
cob.
^aEt
N i C O 1. A V S U E L^ K A.
^
1 Erat autem cibus Salomnnis. Hicconfequeterdcfcribit'glo-
ria Salomonis in magnicudine expefaru, &: primo quacii ad
vidualiacu df. Tcrfmgulos rfi.Corus cft gcnus mcnfur.t p-
tinens jo.modios,apud Hebra:os camen modiuseft paruus,
qa Ruch portauit (ex modios hordci , vt habctur Ruih.j.d.
Similacfttarinatriticidelicatifrima, & purg.^tilfimadequa
fiebantpanes pro rcge,&al!Jsnobilibus pcilonis.
2 Et auinrn altiHim^ id cft , impinguataruaii &dicitur abjalo
alis.Ca.tcra pacentex pra:didtis vfqueibi.
3
Ethabcbat. vbi dcfcnbitur magnitudo cxpcnfarum in alijs
cum dicituf
.
4 Uu,adrapntamil'a. i.procurribuscrahcndis,&: huiufmodi
openbusfaciend;s.2. Paralip.g.fdicicur. llAbuitqmqmSalo'
mou ^o.r//iliu cquorum in fiabuUs, <T fm hoc pra^fcpia hic acci-
piuncurlocadiftinda pro quolibec cquo in vna cu domo, li-
tut folccfien in ftabulis, vbi inccrcquos ponuncur aliquadi
ftinda
vcpoteligna
, vcl huiufmodi ne peicucianc fc miituo,
vclmordeant,&.MCvnuscomcdatannonam alccrius.Scicn-
duni
tamcn,quod 2. Paralip. vbi cranflncio noftra babcc 40.
fniiia equorum in Jiabulis, in Hcbrxohabecur, qu.ituormiliupr
fepiae<fuorum,& fecundum hoc cflcc cl!ccndum,qu6d pra:fe
pia hic accipiuncur pro domibus vbi plurcs cqiii cuftodiun-
cur
, ita quod dc 40. .milibus''pr.cfcpibus hic pofitis quatuor
niiliacrant
pro equis rcgis, & famulorum fuorum in diuer-
fis partibus rcgni fui
,
&: tngintafex milia pro cquis aliorum
fuorumfubditorum, qua:dicunturhiccifeSalomonis, co
modo quo
bonafubdicorum dicuntur cllebonapnncipis,
quiapotcftcaaccipere in nccciriratc.
J
Et duodecim milia equiflriutn, nutribantque. id cft,dj fpofitorii
ad
ad cquicandum
.
6 Dcdit quotjuc Deus. Hic reucrtitur fcriptuia ad declaradum
fapicntiam Salomonis dicens : Deditquoque Deus fapienuam,
idcft,cognitioneiT) fpccuiabilium.
7 Et ffudentiammultam,&c. ina^thilihus.
8 Etlantndinem, &c.;\dm:i[i,nificcc>ipendcndijm.
9
Etprxccdebjtfapicntia Salnmontsfapisnti.^m, qui ftudebant in
curfuviftrorum. 'Et .Aepptiorum
,
qui ftlidcbantin philofo-
phicis,vtdicit Philofophus.i.Mctaphyfica;.
10 Et eratfapioitinr cunilii Ijominibus. illiustemporis,licccali
qui antc eum , &: poft euii) fucrinc fapicntiores , vc didij eft
cap, pr.TCcdchti,
1 1 Sap-ctior Etljan Ei^-aitei ideft,de vilIaEzrai,iftefuitLcui-
ta,.3<: cancor,&:abcoinnculatur Pf.38.qui.ficincipit. Mifc-
ricordias domini.
I 2 Et Hirnan,& Chacol,& Dordafiliis Mahol. ifte fimilitcr fuic
Lcuita,&:cancor,vth.ibetur i,Parap.2').&: fimilitcralijduo
fcqucntcs,quiafucrunt fratrcseius,&: fuerunt valdc fipicu
tcs
,
quod patct de Echan in titulo Plal. prsallcga. quia caiis
cft.- I'.icilefiusJiuefap:enciaEihan.,Ei^aite, &idem piGbabiie
cftdc alijs. . .
13
'Louttui efl
tjuoque Salornon . non concinenturomncsin lii- PraboIa: quo
broquem habemus parabolarum Salomonts, laquolunc
nodoSalomo
tantum nongcnti quindecim vcrfus in Hcbraro , ncc tamcn
""'
quilibct vcrfus Icmpcr facit vna parabolam . Dicitur cnina
illc Iibcr faivus a S.ilomonc, nun quia fcnplbric,fcd quia ver
ba nocabilia frcqucnccr diucrfislocis , &:ccmporibusdice-
bac,C?^ aliqui libi afliltcnccs , &. audicnces rcdigcbanc in fcri-
pto,&I pofica cx diueriis fcnpcis fucrunt collcdajnon tatne
copiccc, quiain taiib.collettiQnib.mulcafrcqucteromittijc.
1 Et
MORALITER.
* Dtdit
quoque
Deusfapientiam SalQmoni>&frudeiiam,etc. Per
quod
quod fignific.itur,qu6d homini Chnfto ab inftanti fiut con
ccptionis data fuit omnium nocitiadi.uinicus,qua cdgnofcit
unina,quiE Dcuscognofa.t iciencia vifionis
.
t
Et
^
703
Glof.ord.&NicoIaideLyra.
704
A
f
(heiius.
K .obsniis,
Ai)|;Lloaitt.
a EtfueruKt carmina e'us. Conftac neque carmina , ncquc di-
fpucatioiics Salomonis hocJic cllc.
b ^/';^f//i.*.Propcc. quinqucfcnfiisquo ^quiindiucrHs
virtutib.bcnc rcgic.bcacus c(i,,Sc pcr cos quali carminaquin
quc niiliadominocanic.
c HyjfopHtn. HyHbpujherba
humiliSji'^*: faxo hercnsChnffi
fjgnificachiimilitjtc,quiacc-
drovfquc adhvfTopumdifpu
tauic,qui.i ab cxccllctia glon
Pil.a8.a.
B
l.Cor.i.e.
Ibidetn.
Hebr.4.d.
PlTil.j^b.
Ibi<i.i4i$.a.
c
a rl'<iuJ>orm fidei in legt , 8t eiuinjeli' Chriftus tradidit.cjui tota dum
niiiUn-licitcr i>;r aiLtiuuiu.u U-iilus fub uiyllerio ttinitau diflciitui,
qu^li tna milii i'i.'b3Uitain n .ncuivitut.
tria milia parab.)las , & facmntcarminacius
_ a f
Per ccdtimi ccKituJoelc^oruiu aaipiiur.'.iide. Li't'is vt (jiiina rtoiebit.icc.
cxlcflisvfquc adcarnis humi
b quinq;milia, &dirputauitruper lic^nisacedro
litatcmdcfccndit. Perccdru "
/i , u r J U .n'-^',,,..^ ^.,-
ouoquc prauoru fuperbiadc
' qu.t cllin Libano vfque ad hyflopum
,
qux
hf,nAt. \ nd(:.vox confin^e-.tis
j e^reditur dc parietc , &di(reruit dciumenti.s',
ccdros. Accdrocrgovfqucad
" ' ""
"

hyffopu Chriltus difput.it
,
qa
fupcrboru corda
,
&:hum;liij
iudicat . Sup ligna quo(|uc di-
fputauit duincrucc pcpcdic.
*runc .n. ccdrum , icfccfr.arro-
ganciam fcculi inclinauic vfq;
ad humilicaccm hyfTopi, id cft
vfqucad (lulciciam crucis. Ferbtme^m cnicis pcrcuntib.Jiulti-
tkefij/isautem.fiuifaliiifiiint viitusDd. Ht paulo poft. 'Hamt
quiainfapientia Dei nori cogncuit mioijnf pn fjplcntiam Dcum,pla-
luit Deoper ilultitiam prxdicatiouis faluosfusce
credentes.
d Et diffcruit. RABBANVS-
Om>iia.'i.nud.u& apenafuni Chri-
flo,nec eji vlla creatwa inuifibilis m confpciu cins, ipfe noiut cogita-
tiones hominu.nftr nwnerat multititdfemfidlarum.
Ipfipatct abyf-
fus,& iiifcmui non
efi abfcond'nis coram ro.Difput.nt autcm,cum
finguloria rationcm nobis proponit in fcriptuns fuis, mani-
feflatquc
fcftatq; facramcnta,quxfucruntabfcondica afccu]is,&:gc-
jj
ncmtionibas , vtconlidcrcmus bcatitudincm angclorkim,
vilit.itcm hominum
,
aftutiam dxmonum,6d rcprobantcs,
quod malumcft,fcclcmur,quod bonumcll.
^HliLKONYM V.S.|ln Proucrbijs vcrfus non ingcti
&: quindccim contincntur , ir
quibus cciam contincnturtria
millia p.irabolx. Difputauitdc
natuns lignorum
, iumcntoru,
reptilium.&pifcium, dc vi vi-
dclicct , &:naturisillorum,5c
tcmpore quo n.ifcuntur, &: cur
nonomnia invna quaquctcr^
ra nafcantur.
&
volucribus , & rcptilibus , & pifcibus . JBt
t
^^
*,I.O ^ EP
H
V S. Compcv l
a f
Hinc Elaias: Et fluent ad euin oumL-s gemes , 5c ibiuit populi multi,& di-
cent,veiute alcenJamus ad inontem domini.Sc ad domuin Dci lacob.
veniebant de cun6tis populis adaudicndam
fapicntiamSalomonis,&abviiiucrfisregibus
terric, qui audiebant lapicntiam cius
.
os dc canticis,&; modu
lationibusqiuncjuc,tSi mille,&
parabolaru , etfimilitudiniitc-
citlibros triamilia.NuUamna
turam ignorabat, incxamina-
'
tamq, prctcrijt, fcddeomnib.
philofophatus cft, &: difciplina
pioprictatum eorii cminentcrcxpofuit. I-r^ftititaijt ei Dc*
vt et contra dcmoncs artcm ad vtilitatcm hominum,&: eo-
rum curas cdifccrcr, &: incancationcs inftituit,quib.a'gritu?
dincs mitigarifolcnt. Modosctiam coniurationu,quib.ob-
llrididxmoncs ncdcnuo rcdcant ctfugantur, inucnit,8c
hxc cura hadcnus apnd nos multum prxualere dignofcit'.
Vidi cnim qucndam Elcazaium dcgcntc noftia, prxfcntc
Vcfpafiano, &: cius filijs,& tribunis, alioquc fimul cxcrcitu,
ciirantcm cos,qui a dxmonibus vcxabantur
.
NICOLAVS DE
LYRA.
1 Etfucruntcarminacius quinquemilia. In Hcbrs. habetur
quinquc,&: millc, fccundum cnim modurn lo^uedi Hcbraicim ijiia
doduo numeri fimut'iur}gii>itur.,minor communitir praponitur .,nec
ifia
carmina oia contlnemur in iibro,qi'i diciiur Canticii canticorum.
a Et difputauit ^^c.a cedro. qtu eii arbor maxima .
}
Vfquc ad hylfopum. tfu.t eji hcrbaparua , hoc efidi6lurn.,quod
per-
M O R A L I T E R.
fEt-peniebant. Etadaudicnd.amChrifii dodlrina vencruc
nuilti
perfeSte de ifiis arboribus dijputauit determinandc
, de naturis^&pr^
prictatibus eorum,waxime de illis,qu erant necefiarid, velvtilesyr
tx htimanx in medicinis,& confimilibus. r
4
Et diilcruit. maxirne inquantum veniunt , in vfum,& vtilitatf
'
hofnuium.lfix tamen detmninationes,
vebinnfuntfcript.i:,velfifue-
runtfcr-pti\fit:rmtcombufiper'h{.'.bifZ^Yd.in,nccfuoHntreparatit
per EfUram,fictft & depluribus aliis dicitm a do&oribtis.
multi non folum de ludxa, fed ctiam de alijs nationibus,^:
tcrns,vt patct in cuangclio, &: ccclcfiaftica hiftoria.
Qnjcft. fupcr
lilu.j.Reg. &
lib.detcmplo
S.1I0.C.1.
Hgiira domus
Salomonis.
Rabbaniis.
Angelomus
.
f
quod Dauid
iiater meut
.
P V T V.
Ifitqunqui: . Scqui
tur
.
b ..4edificare. B E-
D A. Domus,q;
S.alomon xdifi-
cauicecclefix figura tuit, quxa
primo eledo vfquc ad vltimu
quotidic pcr gratiamrcgispa-
cificijidclt , Chrifti xdiftcatur,
que partim pcgrinatur ab illo
in tcrris, partim poftpercgri-
nationcm lamcumillo rcgnat
in cxlis,vbi poft vltimumiu-
dicium totarcgnabit.Ad l^nc
pcrtincnc angcli, quorumno-
bis
CAPVT V.
I S I T quoq; Hira rcx
Tyri leruos fuos ad Sa
iomonem.Audiuitcni
quodipfum vnxiflTcnt
rcgem fuper Ifrael
fp
pa
tre eius, c[,a amicus fue
rat HiramDauid omni
bis fimilitudo promitcitur in
futuro: vndc. .AeijHalesfunt angt
lis,
^filiifun t Dei, cum
fini filii re

furreiionis. Ad hanc pcrtinct,&
ipfc Chriftus.vnde; Soluitetan-
plumhoc,
& intribus dicbusre^
dificabo illud , hocenim dtcebatde
templo corporisfni. T)c nobis au-
tem dicit Apoftolus . T^fcitis
quia templum Dei efiis, &c. Si er-
go illetemplum fecudum car-
nc faclus cft , &: nos tcmplum
u.
;;i>i
tcmporc. ; Mi(ic autem,& Salomon ad Hira
t
^^' ^^^
inhabitatcm fpincum
j-
-r- r
.
, 1" -j ctiicimur. Conftacvtiquc,quia
dicens:Tu fcist volutatcm oauid patris mci, *
figura omnium noftrum , &:
ip
&quia^non poterat ardificare domii nomini 3
^ius domini, id cft.mcmbrorii,
*
^&:capitis
eai
U
Diuifio.
NICOLAVS
DE LYRA.
CAPVT V.
Mlfit
quoque. Hic confequeutcr dcfaibiturgloriafumagnifi
centia Salomonis in adificiis.Et primo drfcribitHr materifpre
paratio,fecHndo domorum xdificAtio.c.6. tcrtio tcmplidedicatio f.8.
quarto dificantimn remuneratio.ca.g. Circaprimu auxillitm Hiram
pfimo retjuiritttr,faHndn concediur,ibi.Cmn
crgo audifllct. tertio
pa8um prlig.tur,ihi. Prxbcbifq; ncccflaria.^frtrfo nitmirus opa
riorum defcribitur,'bi: Elegitq ; rcx. Circa primu prxmittitur riue
________
rentid
M O R A L I T E R.
1 Mifit qunque. Per iftos fignificati fuci unc nuntij rcgis Aba
gari ad Chriftum peccntis pcr cos a Chrifio cuiari,lKut h.i-
bctur m ccclcfiaftca hiflona , &: ponitur m lcgcnda lando-
rum apoftolonun
Simonis, & liidx.
t
Mifit auum.
Hic agitur dc pparationc matcrie ad cdificii-
dudonuldrii,perquam
allcgoricc militiis ecclcfia cfcfigna-
tuv.Ettangunt^hicquatuor^fciliccc
maceria , arcificcs.ccpus
oFeradi,&: opcrarioru merces. (^ancum ad prinul cria can-
^
'
guntur.
rentiafaiia Salomoni abHiram
regeTyripernuntiosaheomiJf^Sy
cum dicitur
.
l Mific quoquc. proptcrquod Salomon
confidcntius requifiuit eiui
auxilium, di.
1 Tu fcis, fciUcet,de xdificatione domus Dei
, prout habeturfupm
Z.lih.cap.J.
3
Ec quia non poccrac. TU quiafuitprohthitiis a Dcnper T^athu.
vt habeiur ibide,tHm quiareqitirehdtttr maxima paxin ri7noIfraet
tepore huhts ndificationis
, lum proptcr magnitudinem expenfarm,
gutur,fcilicct lapidcs,&: ligna nbicgna
, &: l;gnaccdrina.Pcr
l.ipidcs aur,qui in fiindamcto poniintur finrpliccs laici fi^nJ
ficant^inquainu cx laborc cxrcra mcbra ccclcfix fuftcncat'.
Pcr ligna abicgna fignificantur clcrici, qui pcr intcntioncin
crcda ad Deum dcbcnt ad modum abictis cfl^e rcdi. Hicr.
Clcricus,qui fcruitccclcfixpnmo vocabulu fuii interprctc
tur,&: nitat^cfic^quod dicitur. x^fof .n. Grxcc , fors Latinc
dicitur.Igitur clcrici dicutur,co c], fint dc forte
domini,vcl
donuuus lit pars,&: Ibrs clericorum,proptcr quod in capitc
toufurati
111. Regum.
70
y
J
&: capitis templum illud fuit,fed
ipfius tanqua lapidis angu-
\
!aris,elcli pretiofi,&: in fundan-.cto fundati,noftri aurcni ca
, : jani lapidum viuorum fup cdificato':um fuper fund.^mecu
apariolorum&propbecarum i.Chrifhnn.
Ciiiod meliusco
lidciaco ordine ipfius tcpli cTdificationc patcbic , vt in g^buf-
da Iciltcctjfigura .id ipfum , in
iiti
quibufdaad omnes cledosp-
tineat, in quibufd.i intemcra-
ta in c^rlis angclorum fclicita
tc,m quibufdam coliaca homi
nibus angeloru auxilia, in qui
I ufda rcinuncratacum ange-
s hominum ccrcaniina dc-
lonflrct,
H uic domum fpiricualctM
tia'm cabcrnacuiu in eremo
laclum fignificac.Sed quiailla
donuis iii itincrc quoadcer-
ram
proiniirionis venicbacur,
hzcm ipfi atdiHcabarur Sc in
ciuicacc Icrufalcm, iliud vc dc
loco ad locum crcbro minifte
rio Lcuitarum portacum tar-
dcr.i in cerram proinilla: h^rc
ditacis induccret: harc vt mox
in patria ipfa &c in ciuitate re-
giainuiolabili fempcr funda-
jncntoconlillerctjdoncc indi
tum libi figurarum celcftiuin
niuinis impleret. Poceft in illa
prxfcntis ccclenar hibor & cxi
liLim ,
in hac ^ura rcquics &:
bcacicudo figurari. Vcl quia il-
]a a folis filijs Ifrael , ha:c autc
a prolelytisetiam Ci^gcncibus
fadacft. Poffiuitin ilia pnnci-
palitcr vcccris tcflamcnci pa-
I
trcs&iantiquus Dci populus,
inhacdjgrcg.jca dc gentibus
ccclcfia tiguralitcrexprimi
.
C^uamuis vcrumq; a^dificium
|cmiclcacius difcufsii, laborcs
'pra:fcncis ccclefix quocidia-
nos&pr^mia^Eterna in futuro,&:gaudiarcgni ca:leftis,clc-
ftioucm quoque primiciux ccclcficC, & faluce omnium gcn
tium in Chriffo multis modis oftcndat&: figurcc.
; Trxcipe igitur wprxcidant tnihi &c. Scrui Hira prarcidcntcs
, ccdros Salomoni de Libano,dodorcssuccledi degctib.
q,
eosqui
Cap. V.
706
cos qui mudi rcbus &: gloria Ictantur a fuperbi^ faftu corri
gendo fuccidur,&: ad obfcquiu Chrifti transfcrunc.Cu
qui-
bus ferui Salomonis Iftat mcmorato opi,c|.a primi
dodores
dcgcncibus ncccfiehabcbantapoftolorum quiadiio didi-
cerut,eruditione inftitui,ne fi abfq: magiliris docere incipc
rent magiftri crroris cffcnc
D
Idco .n. Salomon fcruos Hi-
ram ligna Cicdcrc voluit, quia
in ca:clcndo doitiores crat fer
iiis fuis. Suos quoq; adeffc vci
luit, vc oftendcrcnt mcnfuras
cxdentibus. Apoftoli quoquc
verbueuagel'j abipfoccrtius
nouqrunc, fcd Gcncilesab er-
rorc conucrli ad vcricaccin
cuangelii mclius Gentilium
crrorci iioucrant, &: idco arti
firiofius cxpugnabant.
b Scis enim qnomodo non
efi in
populo rneo vir qmnoitcrit Ugna,
&c. Bcda. Dicendum cft
prius dc opcrarijs ccmpli qui
vcl vii fi,ic:riic,&: dcipfamate-
ria. Oninia.n.iiip-^ura continge-
bant iUisJhiptafnnt autcm prop-
te-r nos. Saloinon xdificaturus
domumdiioquxfiuitauxiliii
domini Dei fui
,
propter bella imminenria pcr
circumitum, donecdarecdominus eosfubve-
ftigiopedumeiu5. Nuncautem requiem de-
ditd(0iiinus Deusmihipcrcircumimm, 6:n6
eft t Satan, necjue occurfus malus
,
qu:imob-
remcogitoiediricare templum nominidomi-
ni Dei mci , ficuc locutus eft dominus Dauid
patri meo , dicens . Fiims tuus quem dabo pro
tefuperloliumtuam, ipfe iedificabit domum
a nominimeo. pr^ccipeigiturvt prajcidantmi-
hi (erui tui cedros de Libano
,
&i fg-ui mei
fintcuniferuis tuis, mercedem autem fcruo-
rum tuorumdabotibi quamcumque petieris.
b
Scisenimt quomodononeltin populo meo
vir
,
qui nouerit ligna cxdcre licut Sidonij.
Cumergo audiflet Hiram verba Salomonis ,
^ abHirarcgeTvri.quifcmp
k,a,us'e(l valde
.
& ni.
.
Bcnediaus dominis
^trrcpS^s/i mJI'?
Deus hodie
,
qui dedic Dauid nhum lapientil- pcrat,:.promptumq; inomni-
fimum fuper populum hunc plurimum . t
busiuenitvtartificcs&Iigna
r TT ir I
j-
A j- &: auru prout opus hcbat , illi
miiit Hiram ad Salomonem
,
diccns . Audmi
dcdcnt; SalomSvcropcran-
qugcumquemandaftimihi. Egofaciamom-
nosfingulos plurimos tritici
aem voluntacem tuanjin lignis cedrinU, &
,
^^^^^'S^^cI.^fS',^^^^^^^^^^^
abicgnis. Scrui mei deponent ea de Libano
j fcrcniirimircgni ftatu Chri-
ad mare,& ego componam ea in ratibus in ma
4
ftum figiiacdequo df .MHlti-
r 11 r r

i

J
plicabttureiusimpcrium
& pacis
ri
.
vfqucadlocumquem iignificauensmihi,
om>j?. Hiramvcro qui
6c apphcabo ea ibi, &tu tollcs ea. Pra;bebifaue 6
viucns cxcelfe intcrprctatur,
*
Gentilcs vita & fidc glorio-
fos.VcI quia rex eracdcregali potcntia Salomoncm inxdi
ficationc tcmpli iuuabat ,
conucrfos ad fidcm rcru drios fi-'
gnificat:quoru ope augmentaturecck fia,&:contraherecr-
cos &:fchifmacicos paganos principalib. dccrcciscllercftai
Pctit ergo, Salomon in opere tcpli auxilium ab Hiram,quia
veniens
Beda. lib.ds
ternpl. Sz
cap. r.
Angclomu,
Rabban.
i.Cor.io.e.
r V
Eai.y.b.'
NICOLAVS DE LYRA.
4{ tumpropter muUitmincm operariorum^ vt patcbit ex fequentibus
qualis,nQnftut tempore Oauid,&hoc notatur^cum dicitur . Proptcr
Dclla nx\mincntia.Cetera patent
.
I CumergoaudilfctHiravcrbaSalomonis, letatuscft val
QC&Cz\l.^cncdi.SCc.Hic confcquenterpecitio Salomonis conceditur
&p'Xtctlitera vfquc ibi.
3 Inlignisccdnnis&abicgnis. iJe genere abietis, quxetlar'
bor alta cr itSa &leuis &odorifera nocens animaiibus venenofts,vt
iicit
lfidor.0-fcribitur abicgnis aliquandoper.g.aliquando fine.7.c6
munius tamen cu,g. In Hebrxo habetur.T)JiZC Bcrofim, id eftyiit
lignis
abiegnis^quamquam aliqui lignabuxea interpretentur.
S
Scruimcidcponcnc cadeLibano. i.de[ylua ftc nominata .
4 Eccgocomponamcainracibus. perfubditos meos, qnia rex
^onponcbatmanumadtalia.
In
5
In ratibus in mari , vfque ad locum quc fignificaueris,mi
ni,&i applicabo ca ibi, idiJl,''H nauibus.Dicittn hic I{abbi Salomo^
quod rates hic dicHtur pliira lignaftmHliun&a qtM per homines defu-
pcr {iates per aqnam redncuntur cle loco ad locum. Sed licet hoc vtfre
quenterfiat i" fiuminibus vbipcr curfum aq'{portatu>:,&pcr homi-
nes dijuperf.atesfoinf^.modo dirigwiitfcd in mari qiefl procellofumi
6 vbi homims nadiintfecundum uentorum impetum
^
nun uidctur
hocbenepoffibde
.
6 Pr^'bebirqucneccflariamihi,&:c.Hic confequenterpafHumek
fcedus tnier duos reges difpo>iitur,vidclicet de recompcnfitione in t/-
lualibm pro lignis &labore,& hoc efJ qiiod dixit H/V5.Pr^bcbifq;
nGCcffariamihi:vtdcturcibusdomui mca:. Q^odSalomolibe
ter concelfiCyVndcfubdiiur.Sdlomon autern pr^bcbat Hiram vi^
gi n ti milia coros tricici , &:c. Etfubditur defcedcre intcr eos cum
dicitur.
Ec
M O R A L IT E R.
t tonfuratifunt,adfignificandiicelcftiumappctitum. Pcr
lignaccdrinareligiofidcfignant', g.a ncucccdrus no tcrcba
turverme,fK&:rciigiofitaIitcr dcnt viucrc, qut)d no mor-
dcantur vermc conIcicntia:.Circa fccundum fcicridu
,
q^
o-
fcracorcsaliqfucruc ludaji.fSalomonisfcrui ,aliqui Sido-
nij,&
aliqui Biblij.Pcr ludasos fignificantur ccclcfij: pricla
ti.Nam
apoftoli quorii fucccfforcs funt cpifcopi,fucruncna
tionc
ludxi.Pcr
Sidonios
q.
vcnatorcs intcrpretant',fignifi-
caiuurpdicacorcsadcapicndiianimasipfi Chriffo difcur-
reccs.PcrBibliosvcroqui
literati iatcrprctant'doAorescc-
''"^'
iu fcriptis
vcl fcholis fignificantur.C^antu ad tci tiu :
opctaiij
clcfi^ i
opcrarij per trcs mcfcs ordinantf.pcrquos
mefcstriafignifi'
cantur.foratio,iciuniu,S^ elccmofyna . Duo pnma funcad'
Dcum &: fcipfum,(S.: idco fignat indomib. proprijs manfio
nc opcrariorum,tcrtium aucem eftad proximum
,
propccr"
qupd figiifltadu operandi extra
propniidomicilium.Circa
quartumduoponunuir.f.olcum
&tricicum. Pcroleumau
tcm bonagratisdefignantur.qua: funtmcrces operariorii
in prefcnci"vita,pcr tnticum vcro bona gloria: fignificatur.
Na ibi bc.ati fruuntur illo panc triticco,qui dicit Ioann.6.e.
E^z^fum.pa.vi.&c.Et
feipfum compar.attririco Io.an.duodcci
mo d.mfigra.fiu.
&c. Y>2 illo panc dicitur Luca: x^h.Uatus
qui manducaC panem in rrgno Dei.
Tom.i.
i
707
Gloford.&NicolaidcLyra.
708
vcnjcnsin carncdomimis,&: ccclclil ,xdificare 110 Jcns,oon
dc ludds tjntum,rcd ct dc gcntib.adiutoi cs cJcgir. Dc vcro
fluecnim populo njinilhos trmj ufs ^(Igpjp.lic.Mifit
H*^5.
SalomonUignaccdrinadc Libanupr^Jifa
^
abi.cgn*
^
jn
Jomodiii
poncrcnt*, quia conUiCfi;^ pcpc^fe
P^iTitad 4o

hununiviros ip fcculo claios

,
fccufi
ujcrepatipnis dc iponte
fupcrbi* dc/cAos Sc inurai Jia-
fMP'
B
tos.qiiJ 9d norm^m eua^cjicx
ycritaitis^inftituti in Jcdificio
ccclcfic pro fijo quifq;' mcrito
vel temporc co}Jop;i tair.Mi-
fit&:?tpficcK,id cft^philofo-
phcs ad vcram fapienfiam cq-
ucrfos ,
qui pqpulis rcgcnUis
gratia cruditionis prxponci cn
tur,qualis
juittcniporibus apo
fiolorura Dionylius Ariop;]gi
ta, & Cyprianus dootor eriidi-
timmus&:
martyrfortiflTjmus.
^^^^
Mifltquoqucaurum,Yir6s,fci i,**'"
|jcct,fapicntia(S^ingcniocla-
" iCCdU
ros
,
pro guibus cxpcclat dona
^
gratia:ca:leftis, triticum, fcilj-
cetjVcrbi Dci, plcum charita-
tjs jvnttionis
if.
fpjritvillandi il
|uwjinacipnis
.
a itjque Hiram d-ihat Salomoni
\ign4 cedrina & ligna abicgua, iux
taoTnncm,&c. Tyrus.vndcrcx
Hiram, infula cfi dcdita nego
(emp dile^ltioni Dci ic proximi valcamus injiaerere . Hi sfit
I
trcs mcnlcs opcrariorum tcmpli. C>uui cnim mclis plcnitu-
c^nc dicrum lunaris circuli pcrHcitur , rcdc pcr illum pleni
tudo uirtutis odcndicur
,
in qua mcns fidclium a domuio
quotidian;^ illultrationcquali a folc rcfpicitur.
C Opoai ios de omni Jfracl, f^ f
r.it indidio tii^iutu milta virnrum.
Hi t;pcr.)corcs crant prof^lvti
.
Horum magillri dc ludiis,
quianon fccitqucnquam
fcr-
uircdcliV.icl.
d ^doniram er.it fi^psr hniufem*
di indidioricm.
Dominus mcus
cxcclfus,Hic crt Chriflus
,
qui
operariis templi
prxponifur,
vtordinccquibus
nunfib.lin-
uli ad operandu excaiit
, qui.
ous denuo ad curandum fuam
domum rcdcant,cum pr^dica
ncccflTaria mihi, yc deturcibusdomui mzx .
Itaque Hiram dabat Salomoniligna cedrina
6:lignaabicgna, iuxta omnem voluntatcm
cius. Salomon autcm pra:bcbat Hirim vi-
ginti milia coros tritici, in cibum domui e*.
iiis , 3c viginti coros puriiTimi olci . Haec tri-
buebac Salomon Hiram per fingulos annos
.
Dedit quoquc dominus (apientiam Salomo-
ni ficut locutus eft ei . t erat pax inter Hi-
ram & Salomoncm , & percuilcrunt ambo
i
,'^,"
''"'"'^^' ^^"^'l^^nus .nfor
^ 1 1
iiiaT,ucdilccrnantquando
o-
#ElegitquerexSalomon pperarios de 1
portcatecclcfiamcdificarcp-
TQiiij.-ndiccbamrcuiqueqadaiicret.
dicando,vcl aiia piccacis offxia
orpni Ilr.^ieU & er^f indi^liq triginta milJa 5
prxftando,&quandoadcoivr
virorum. Mittebatque eqs in Libanum . De-
^^-icntiam fuam cxaminad.im
' .1. >
f r

rr
qualiadpropnara domumin
cem iTiilia per lingujos menres yicifrim
,
ita
fpiccndam reucrti , ut orari<?-
Jijcnlis ciiienai elccniolj pa.qua proximis proiicimu,
duo.oraiieSfienmiu^i.'
nibiis & ieiuniis fupcrnu ailpc
dorc & uiiitatore digna flt.
c fiicruiit itaque SaUrttoni
fifiui ti
ginta viiltn coruni,ijm oueia pcru-
vt dupbus menijbus eflent in domibus fui?,
d
Et A^oniram erat fupcr huiurcemodi indir
pation/jvbierantoptimifabri
^ (aione.FuerUnticaquc Salomoni icptuaginta
4
'^"'^^
' &
oftj^ii^ tnitia latomo-
Catores lignorum
,
qui dabant -i
'^^..^
^,,;
nn^r^ nnrn K5r R/ nfi-natnr^
''"*
'" '"""'e-Ncc prgtcrcuiidu
I^ria prc^ofa acciepictcs c.ba
^"^^
eorum,qul onera porcabat,^ oC^oginf a
^^^^ fcptuagjma & oauagm-
tamiliaportatium onera&lj
Jigria prctiola acciepictes
ria .Viuunt cnim no agrum co
lcndOjfed negotiando . Ibi cft
monsLibanus,decuiuslignis
lattacftdomusdoraini .Vn
& Libanus dicitur,ibi../;?e>-i:'
lihane.pfirias tuas .
h Ele^itq;re.v Salomon.
Hdnulktioperanosdc omni Ifrael
clcgit,quia non de vna itirpc*Aar6
faccrdotis eligedi,fcd de
tuch.iT.a.
Bcda. lib.de
templo Saliv.
'"Tibinus.
omrtTcccjefia iunt qua;redi qui Dpmum Dci cxcplo vcrbo,
Angdonius. que^diHccnc &
fincpcrfon^exccptioncprQmoucdi . Qui
cuad
erudiendos infidcksSf
incollcgiii ecclefie vocandos
prdina^ir, quafi ad cedcdas m Libano templi i^aterias viri
flrenui ^
clccti 'mictutur. Tngnita milia ca;fores', cos figni
ficat quiin fide trinitatis funt pcrtctti, quod doftonb.maxi
*
xne
cork|ruit.Scd ^a triginta milia ita erat ordinata,vt dcna
per mclcs lingulos opcri infiarcnt , magis dcnarii pandedii
cfl facramencum.Dena milia ad c^dcnda ligna de Ifrael in
opus donius diii mittuntur,qui cnim ad erudicionc iniipien
tium ordmantur,dccc pra;ccpta legis per oia lcruare &:.au-
dit<Aib.debent fcruanda monftrarc . I-rxmu quoq- in cxUs
futufadenanofigurautur.Qux&; ipfi debent fpcrare, &au
ditorib.fpcranda intimate.ierni autcm mcnfcs
,
quoriidi-
ftantia finguhs lignorum ca;foribus crat impofita pcrfe6tio
Trttvirtutet ne tfium virtutumcuangelicarum
typiccdcnuntiant, elcc-
cuaagclicx,
mofynjE orationis &. iciunii.Petelccmfynam namq; com
grchenduntur opiniai quae ad dilcdione proximi explendi
eniuole infratres opcramur.Pcrorationem omniaquibus
' ***
pcrintcrn^ compunctionc npftro conditori coniungim.ur.
J?cr iciiinium omnia,qui,bus.nas a
contagione vitioruin 6c ii
lcccbrisfeculiQblctuaniuSjVtliberamcte^ cafto corpore
fcmper dilc-
v
Eomorum cum przpoluisfuis
non fuerunt Ifrael itse, fed profclyti,idcftaduenf qui mora-
bqntur intcrcQs.Vndc in Paralipomen: T^ijimrauit Salomon k
otnncs riros profelytas,^ innentifnKi ceniwn qninquaginta triamir
lia &fxceiiti. Yicicque eosfcftuaginta tmllia qui humcris onerafv
/arcnt.eirf.ProlcIyti aiiiem vocabantur Grece, qui ex alijs m
tionibus in conJQrtiurn populi Dei acecpta circunciiione
tranficrunc.Fucruntergo opcrarij domusdomini dclfracl,
&c dc profcIyifi.s,&;d'.-gentibus . Dc Ifrael trigintamilia qui
ad pr^*cidendasccdrosdeLib.nno miflli funt.Dcprofelytis,
hi lapidum ceforcs . Dc gentibus, Hiram & ferui cius ,'qui
ctim fcruis Salomonis lignacadcbant.Omne igitur homi-
num gcnus per quos ^dihcanda erat ecclciia , in edificatio-
nc tcmpli pr^ccffit.Iudei.n. prolelyti & Gcntilcs ad venta-
tcm conuerli vnam Chrifti ecclefikm reck viuendo &: do-
,
ccndo conflruunt . Operarij feptuaginta milia &odoginu
milia.Septuaginta.fproptcr fabbathifmum animarum . Se-
1
ptimus.n.dies fabbatho,ideft,quien confecratur.Odoginta
propter fpem refurredionis qux odaua die,idei),poft iabb*
thum in dominopr^ccflrit , & in nobis ottaua dic& fimul
octaua eiate lutura fperatur . Notandum autc quod pars in
montclapidcscedcbant^pars oncraportabant. Diucrfa.n.
funt dona fpiritus,& quida maiore docendi,& proteruos

gucndiconftantiamhabent.Quidammitiores
ad cofokii-
dospufillanimes exiftunr. Q^ida vtraque virtutepr^diti ac i-
opus domusdominiconueniunt. Vnde:C<m;?i^ i^iquietm
^^
lonjolifmpti pH/iUanims,^c.
^
Utomoria
NICOLAVS D LYRA.
I Ec pcrcufiTerunt ambo firdus, fciHcet^ amicitidi &focietatis.
X
Elegitq.u>CCxSalom.Ott.tt<c confgii.nsnf.erni4mems. qpsr.am.\
rum dejcribitn rcum dicitur
.
1 Ec crat indiitip triginta nciilia Yiroru,ra:^^itceb.i^q; cos. ia
i-ib.inurii.beccip miliapcriingulos i,nenfes uiciflim, it^uc
duobus mi^niibus cffenij in domibus Ijlu s.Ec Adoniram crac.
JdeiiysHma trtgtnta milia,fir.Qrum,<^ui Jic difponcbanturyqi dccetnmf
liafer viium rrienfctit^ operebantuj; inLibano,&pojlcaalia di. c? miliif
mfnfq
menfe fecudo,& alia decttn milia in tertio,
,
^/ic duoi^s menfib.tnn
neJ^antia dowibus fuis ,
yt habercnt aliquam quietem
,
&(f}'<:>:tcuti
y.xoribus
&famdtjspropriis operibus iHtcndciitcs,prxter autiniflo
quifcindebant ligna^crMit alii ad porxandum.oft6ra, &c^dcndutn U
pides in montibus.,& hoc efi quoddicitur .
4
Fuerut itaque Salomoni fcpruagintamiKa corum ,
qiii
^aera portabant,&: odoginta milia latomorum in monte.^i
cundi TaraliponienonfccundOynHmerantur ifii fmi4,&-ibids iicitlO
Et inucnti funtcentum quadr.iginca.miUa
,
&^
in!4MH.4^e''^
diintifii duohumeri firHidjiinlk
Abfqiil
/ ^9
lil. Regum.
Cap. V.
7'0
^
Utomoritw. Bcda. LitotnifLintcxforcslapidum, S*idem
A
ii;a! ncanc cjiJ cxfores lignoriim,ideft,pred!cacoi-c^:qui me-
(ln. ."s inlipicnciu dolabro verbi Dci cxercenc,&: a natiiia corci-
ulinc S>i dcformicaretranfmucac, ac regularitcr ini-iitucos
mcaci fidehum.j.sEdificacioni domus D(ii apcanc. Ligna&:
ipidcs inmQteceduncur,&ad
loncem domus Dci craslcrun a Lapidum ccforcs
.
Ki 1
X
mor pariim ahnndarttifjimb prisparaiti . Marmor Pariu cadid .im D
dicic,qualeParn<;in{i.ilagigait.VriPoeca:Olearon,niu.?aia-
yiig.j.Aenc.
c|UcParon,&:c.ViiIof."plius:Lleu^uiii:cemplu:7ivfqi)eadca-
''
meram exlapidib.de alboconfiruitum . Marm.)rcadidum
cx quo coftrudla eft domus elcttorum ,
aclioneni munda &:
. cofcicciam ab omni nxuo cor
rupcionis caftigaca fi:;niflcac.
. i.C(K.7.a.
,
quia omncs in moce.fupcn-- a milia
t latomorum in mOnCc , abfque pr^po-
i undc : Mmdems nos ab omniin-
-
riunfumusquid.pcccito b
f i i Pj^ 1,5 il^
^
^na^acnt^m^
fpirlm,^^^^
lequilupcrbepeccauic, ongi
i t o r '* '
iiLini^iv^
jicientesfanSlipcationem m timo-
"cimrahimus.SedeKcidimur
c trium miliium & trccentorum prajdpicncium
;monceaiperbix%cat;fchizin d
popalo, & hisquifaciebantiopusi Pr.xeepit-
),&l.icramencandeipcip!cn -,v
n i
-j
r c
,,&!nmoncemdomusdomi
^
qucrex, vttollerent hipides preciolos in fun-
damentumtcmpli, &quadrarenteo^, quos
S dolauerunt c^msntarij Salomonis
, & cx-
Q_u c.ri!-.e.itum pi.Xi> iMnt uel iii.iicunt
.
h
mcntarij Hiram . porro t Giblij prarparaue-
I
runt ligna & lapides ad ardificandam domu.
-f De'.
.
I
triistcrimus,
q
uia cruci de po
flate cencbtarum ad arce vir-
.caui quxclhn vnicaccecde-
.epcruenimus.
jhpjueprjc. PL\"porKi aucem,
intficrx fciipcur.c codicores,
:n magiltcrio erudimur
,.,.jj doccrc , conccmptorcs
LTipcrCjiJC inuiccm oacra noffra port.irc .
Triim r.-nilium. Propccr i-idccrinitacis, quam fan^^^.l cloquia
.redicant. Quodin Par. tri;imilliafv;xcsnti fcripti func,.ad
)crfe:^ionem eorij rclpicic.Scnariusenim in qao mundi c6-
ilccuseftornacus,pertetlabonor{i operarigni.ic-ic, 6c quia
aiid.ifcripcuracuiideveritacisopcra iulticia: doccc hada,
rcte pr^poiia opcrum ccmpli cria millia SiL foxccnci fueruc,
; Vrx^.e^.tqi rc.v,vt rolarcnt. Ad .cdiricadum doimim diii pri-
10 ligna <>c' lapidcs dc moncc ccdun:u;': quia cos quos iii ii-
c iu.trucrc qu.Erimus,pri:n6 nccciicefi, vcabrcniiciarc dia
?!j i5l preiiaiicacioni
m
qui naci funt, docca.nus . Deindc
aicrcndi i.i.pidcs prcciolijCx: grandcs , &: in fundamcnco po-
icndi , vc abdicata priori conueifationc in omnib. vicam Sc
norcscorum infpiciainus,^; audiconb. imicandos propona
niis,quos pcr*v;rcurein humilicans domino ipeci.iliter adh^
: Tc uouinius:& mcntis nabrut.itc quadratos ad omncs tcn
icionum incurfus immobilcs durarc confpximus gnid.?s &
)ictiofos fima &c mcrito,viros fcilicct,pra:cipuos actionc ^
ancJicatc,qui familianus Chnifo adhxrcnt , vt quo firmius
n lilo fpci anc,eo torcius aliorum vitam dirigercquod cll pa
iccis laticudincm porcarcfLitticianc.Hi func propnccx, apo-
*
,11, qui vcrbumiji: l.xramcnta vcricacisvilibilicer vclinui-
jiiiccr ab ipfa Dcifapicnciaperceperunc .vnde : Supcnedifi-
::ifuperfunda>ne7iini,t apoftidorum iT prophetarnm.
Lipidjgrandes . Vcl iapidcs prctiofi grandcs quadrati
,
pri-
;!luntni.agiliriquiabipfodomino audicre vcrbii falutis.
jperpoiitivcroordincs iapidum iicl lignorum fequcntcs
"'
, accrdoccs ucl dodores -.
quoruin pridicatione crclcic ecclc
ia,& ornatur virtucibus
.
iicda. Rab. C^ialiautcolorcfuerunthpidcs oftcditDa
;dinParal.Salomoni dicens : nnem pretiofum Upide.,& mar-
mor
fi
f In
fHndim^ntrimtempH.Fnnda-
Beda.ibidem.
moncumert^ Chriflus. Vnde. i.Cor.j.c.
FuidiimsHtum diud nerao :?oteJi po
ne'epr'erid (juodpoftciit/l., anoi
,
efl Chrjftus lefus . Qui rei.lc run-
dam'jn:um,df doinus Dci ,q.a
.
iicuc Pccrus aic: A' -):^ f/? 4//^/^ ^^V:^* ...
calodatHmnome hownibHSiuquo
j;^,,^^
^-^^^'^
Qporteat rios faluosficri: IncoCoKfaifse
Gebal
lunClapidcs grandcs &:pcioli, "qui cgdeijaiit
' idc(t,omnes perfetti, qui fidc- ^P'**"',
litcripri3dhxrcnc,&:fratrumneceffi:ates fotcicer fuftinec,
neculla aduerfica:c, neccc morcc a recticudine fua inclinari
cur,quos cccleila non foium dc luJx.i, fed e: dc gcntibus fu
icipiz. undciabdimr: :Qj)S dolau^runt c.mtentarif Sjlomonis,&c.
g
Cxmcnrarif Salomonis . Qu^ia cx utroquc populo do6tores cc
clcfix fuerunc v\: tam fublimcs , uc ipforum quoq; fublimiii
docloru dodorcs cxiftcrenc:^: quafl quadraces cosadfuble-.
uandumdamusdiiixdificiumpararenc- Non.n foli lere-...
mias,li,iaias,<S.:cx'Ccridccircuiici[ioneprophcca:, fcdcclbb'
cu filijs fuis qui eranc dc gencibus, maxima vicx &: pacienCix
formam, maxima dottrinx filucaris preconia fcquentis jui,
doctonbus miniltranc, vc abictlis verbis, fadis , cogicationi-
bufq,- fupcru.acuis ad porcandum onus ecclefix di^ni fiant .> ?f'^^ ^\'^^
h Torr6Gi!}l:iprteparaueruntli;^na&lapides . Rab. JBcda. Gi-
j.,,^
*
*""'
blos cflciuicasPhoenicis, dcquaEzech el : iVe^ Gii^if ,
ir
Ezecler.27.
prudentes eiUi.,6''. Proquoin Hcbrxohr,
f
GobelyclGebnl^qd tGuebci.
inccrprccat'di(i:nicns vcldifcriminans C^ii .n.cordahoiuux
adxdificiumfpii:icu.ilcquod ex vircucib.
animxconfiruicur.
paranc
.-
fic audirorcs fuos fidcm &opcra iufticix haberc vel
docere fufticiunc , fi prius facris. paginis cdodi qux tidcs fit
tcneda,quo vircucii callc ciidu ccrca diffinicione ueritatis di-
'
dicerunt,frufira fibi officium docl:oris ufurpat, aui difcrccio
ncm fidci ignoracNccfanituarium domino, Icd ruinam'fi-
bi zdific.ir,qui docerc prefuniic,quod ipfc non didicit
.
i .Ad xdific.indam doMum.Po{\ fi.mdi\mcntu
decalibuscompo
SeJa. Raba.
fitii,xdiiic.adacItdomus ppatacis lignis, 5c lapidibus,^ ordi
nc collatis,q.defuoficu vel radice alifiradi
funi:,gapofipri-
tna fidei rudimcnca, poftcollacain nobis luxCa cxcplii fublf^"
mium virorii fundamcnca humilicacis , addendus c(i in alcii
parics bonorun\ opcrum , Hc quafi fuperpoficis fibi inuicem
ordinibus lapidum proficiendum dc vircuce in vircuccm .
r
^ C AP.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Abfqueprxpofitis quiprxcrancfingulisopciibus . nefie-
cnt iiiglv^entcr
.
i Niimcrotriumillium.&c. fccundiTaralipomeno.i.d.dicitur,
friaaucc millia 6c fcxccntos pr^policos opcru populi.D.re/i-
'm,ijHod hic eiiumerantnr pr.-~pofiti,<iti cravtfiipcr operarios imme
.liatt videdo ijual ter opir.ib3tur.^& iliiftteiiit tria millia
3
oo.Treceti
iutcm 'p:i r.xctdunt hunc nu>,ie>i:m,non crar.t immediatc fapcr opera-
''os,fcUit:ddebatur eisratio ab iliis,(tm immediate prerant,& expri-
muntur
muitarinfecundoTaralipomen.quiaquod omittiturin vno locotin
alio cxprimitur.
5
Prcccpicqucvccollercnclapidesprcciofos
infundamsn-
tum ccmpli,&:c. Hcbrxi dicnnf, ponderofoSy tates eiiim lapidesfnnt
apti profundamento
4
'
bl ,
ipluralchoiitiuumftc ,
Sa.& poiefi cjfc ejuhd ilia cinitasfuit
uinomifiis^&fimiliter
gens itk
Cr
erat de reg lliram
...
Tom.i. Z 2
jn
Glorord&NicoIaidcLyra. 712
1ji-i3 i^ dc
ii_ I S.; C1.5.
RibU.in
fpcnfctioneminquiniorcuangclijs fcriptnm , miubfpimu )
fuiic!.o cxvklic iti lictura ca.pic
.
c Menir Zio^ff^ dt tncn. V>~<i^ Cinod mcnfc fccudo , ad '-k-
diciKm r.ciuiu afpiac,ciij;i.' Ict-ido polt llracl cdihcjie i j-
pjt.Viidc ^ fccundus mcjjlis in lcgc concctiiis cli ad tacicn
duni pafcha his ijiu immuiidi ia
aninu, vci m \xa ^vul in priiiio
jnciiic fccic nb poicrunt . VIm
nosdclignaci fuaius, qui in\:\\\x
di fupcr inortcanimx noihc .v
adhuc procul apopulo Dci,noii
pocuimi^ primum {;iccio,qiiod
incainc xiwi HcbatCSc .sai;u:iic.
Cclcbianius:mc hodic fccundu
pai'ch.i,
q
cr fic in corporc &: lan-
jiuincrcdcmpcoris. Maio lcili-
^
ccc . Aprilis.ii.quopali.hacclc-
rusciusgratiarcplcncur,qua in
j ^n; ^alomonis luperlfrael , .xdificarc cocpit 4
briit
,
primuscltnpud Hcbrco;
'
-

. ^
f ^
in mcniilnsanni. Vnpatctquui
c A p, V r.
a
T2
4rtmtjli',itnf. Bcda. Rab-i.Fit
cpmcmorariocgrcf-
X^
lionjs dc Acgvpto
,
qii i.ibc rn;iciiluni capic xdilica
ri,vcfciatur^uoc aiTjii inccr .iditicacioncm vcriufq; donuis
tranlicrunc, &: facramcntii ijir.-t.ilc fciatur incllc fumai^-
tC-
Fiifhcuut. poris. Quatcrcnim ccccni&: yi-
ccni quatli ingccos oftoginca h-
ciui|,quatuor cuangclicx pcrlc
dion; conucniunc: q^a quntuor
fiian;cliH^Iunc. Ccnfum xx.ciu
Clcjn.c lcsis,prop:cr tondcm an
nosjc^islatoris .inquocnanu-
nicro virorum fpinaim finctu
primiciua fufccpit cct;lclia,oii(*n
t
j.Aprili.
'^^"S quiaqlcgclciiitimc vrun-
'
tur.i.qui in eaChrnti tir. ti.lc;)-
gnofccntcs amplcL,tuiitjr, ipin
A P. VI.
Adum eft igltur qua-
di in^acrimo &Oi!to-
gcliino annoj egrclfio
nisHlu)iuniirracl, dc
terra Aegypti in ann
quarto,niefci Zio(ipfc
cit inefis fcciidusj re-
B charitatcctusagnofcut aiviplius
Pcr tabcrnaculum quod iccx Mofcs dc filij Ffracl in deicrto,
flgnificacSynaoogn.Pcr ccpUim vcroqdSalomon ^ filij If-
raclcuprolclvcis, CyiGcncilibusconHruMC .gcntiijccclciia.
PcrmanlitautculcustScrcligio tabcrn;icuii annos quadrin-
gcntos 80.& lic tcmplii .i:d;'ica! i ca-pit . Q^ua fcriptu: a vcc.
tcfta.tata pfcctionc icdundat,vt qui ca bii intclligic, cficta in
fc noui tcltamcci myfteriacontiiicit. Plurcs quoq; patrcs vc
tctam pfcde vixeriint.vc npoltoLs !U. apofiolicis viris in nul
lo putcntur cUc nunorcs.Pcrmaiilic^uirc tiibcrn.iculum vfq,-
ad conrtruclione templi pcr annos quidringcncos l.xx.idclt,
cxx.perquatuornuiltiplic;itos,qu;acx tcporcdat^-lcgis vfq;
ad incarnatioiTC Chriiti,r.on dctucrc vjri, qui iii lcgc cu.ngcii
capcromniapcrfcdtioncm nuncc tS: opcrc fcru;ircnt , ncc
fcripturamquxgratiam no.cc.intimarcc in vcc.ri.
b ^nnoquarto. Qu.nrtoannorcg'S Salomoni.s ca-picxdifica
C ri
dcwmis : quia polt cxplctam Chniti incanucionis difpcn-
facionciu
inox pcrado pafcha
ccpicxdificarc domum domini
,
iy: ;\:i
fccracus my[iicafolcanicatc,p{)pulus
milic manus.id mylt:
cumopus.
d .Acdi{icarcc<spit.V>^dA.\h\xA\[^c:iZm^\
fit ccmplu m Para!.
m.iniiCitatur llC. L'.capit S.iiumon xificarc d mum in lert<jalem
in niorite .f^loii.-; tnti dtmo \iiyatu( fncrat
Duaid patri cius.i loco tfHe,i,
parautrat Daxidin arca Ortian Tebufei.
Acdlficaturcigo doniii'
dominiin viIioncp;K:;s:quiadibtata
pcr oibcin ccck-lia 11
vna fide &: vcritacis fociccaccconfiftit . SitbfciJJina i^i'U>,io-
t::sm Dat\ non tfi , lcafa&hs cit la p.icc Uf.s cius
.
Acd 1 ficaf ur n
moncc. idcl}, Chritto, dc quodicitur : Etcritin >iou iji.tus dii
bu' p--xpara!!is ino-is domus do>r.iiti ii>. ra tuc H'iiitimn,&i. alibi.'\n.
|
pKhji .ihfcundi ciu.t.nf.pr.i
moincinpojitu . Iplc cii cnim inon
mor.diim,qai dc tcrra fccur.dum c;rucm orcus ouim icrrc
iio! u poccnci;! ii. fancticarc culmmt
dignicacis cralccnd.c. li
hoc ciuicas vei domus di'ii pftruda cft, c^a li 116 in illo r.idici
NICOLAVS DE LYRA.
Pin (I
'. T7Atum cft igilf. Defmptama'cii.cpp.t'atione, hic confequcnter
JT
agiturdedomorlisiificatioiK.Etpiimo ipftus doiius diii., ftcundo
regalispalaiii cj.Vritna in dn.zSiquiaprimo ponitur incboationis le-
pus^fuimdh xd jicii moduftibi: Domus auccm. Circaprimit dii ittir.
I Fadumcft igirurquadringccefimo C<c o^logclimoanno.
ittt ^uod annu; e^TclJiunis in hoc numero inclnditur
.
Z In anno qua: CO . fciVcct rcvni Salomo>:'>s , & biL anntls quarstis
non inclftditiir in prxdiffo ''uncro.^rj^ii.: dc illo tranfurat tauium unus
nenfts.ideoffbdituT. 3 'M.ci\ici.\o \^ic.Hcbraii,ii dicitur zii) pcr
UjCofonans, &ffcvttir
-^f,
aH.h diciiur ijar
, c^ cornfpondctpiiriim
tApriit nojira,& paytim Maio.ficutpatct ex h's qiti dixi de prirno w:
fc
Hehrxoru Cei.j. &E.vo. I z. ipjc eil mcfisfecundns apud Hebr.':os.
4
RcgniSalom. Hoc refertnradidqiprxdicitur in aunoquarto.
.Ad vidcndiim aitt hu-i r nunteritm per partes pnfui bicfuhtits in pa
gmapnti tres ordines . Trimits continet nomina tllouim qtil pr.tfucriit
fucceffiuspopulo Jfrael ab anno rgrejfionis dc .Aegypta inclufiub
vfj;
adquartum annim regni Salomonis excluftttc . Secundus continet >in-
mcros annermr. quibits qnilibrt eoritm pt^fiftt . Tertius coi:t:et /u<
fcriptiir.'.:, vnJc hcc h.ihcti,r.Sc!endii t.irtten,qi/()d duo fu ntyfaii^
.'
.'
fuc,& Sa;ii<il
.,
ijHoriim teu-pus no : e.\p>iiriicur infcrtptiira , C
iutdligith,- inctujnmin ttrnporefcqucntiim
.
mrros
T<ir.:us
^3
III. RegLim.
domu domino. Domusautequam?dificabatrexSaIomondno,habc-
c
bat fexaginra cubitos in logitudinc, &viginti cubitos in latitudine,&
j
izat
fpes &: fides noftra nulla cft.Qui rc<kc mons Moria, id
A.
(t>viIionis
dicitur : quia quos ad ;rtcrnnm clantatis vilione
oiif^^ruat
, in hac vita laboranccs videre &c adiuuare digna-
ur.
Ipfc ci^ enim locus in quo obtulic Abraham filium fuii
domino,
&: pro deuonone obedientia; ab illo videri nieruic:
vnnomen
acce
''
pit.Di;iiique
vbi
iioniinusaiC:ro/
i'efiliumtuTn
quc
(is ifojic, &u.t
., in tcnam quam
.tionjlrauero tibi,
cTf.
In Hebreo
li.ibct , terra MO'
)..z. Etg,a immo
]ano Iftac typus.
dominiccpairio
nisfuit,rcdcin
locoeodem tc-
iplum
cdificatur
(|Uia pcr fidcni
&
niyllcria do-
minicx paffio-
nisccclcfiadcdi
catacrcfcicinte
plu
fanchim in
domino.Qui dc
,
monftratus fue-
'
rat
D.iuid patri
cius . Offcnfus
cm crat Dauid
ficutcetcns pro
fhetis
vcntuius
incarnedns,qui
vocatani dc r.cn
.tibus cccleham
per ipfam incar
nationcm ablue
rct a peccatis,&:
confecrarct infi
ddem domum
fibi . In area Orna
hbnfxi. Area cc-
clcli."! lignificat.
fndc : ttp:rn,un
d.:bu artanifujtn.
Ornam vcr6,i.il
luminatus natio
ncIebui.EUS.Ge
iiles fignificatil:
luftrandos ado-
^^nino,&i filios
rcclcftas immu-
tandos . Vnde:
utfits aliqntcne'
)i.t, nmca.Und..
cbusqux&Ic-
.\;falcm, concul
<:aca interprcta-
'"''tur.Itrufalemui
liop.icis, inqua
diun Orna Gcn
tilis rcgn.ic, le-
busdicicur. Cu
Dauid in ea lo-
cuin holocaufti
cmic,&:S.-iiomo
^diricac tcmplu domini , Icrufalem vocatur:quia Gcntilitas
dmini culcus ncfcia coculcacur &: illuditur a dx-monibus: fed
cu.'n cam gr.icia coditoris rcfpcxit, pacis in fe locum inucnic
''
i^nomcn.vndc: Beati pacifici,quomam HltjDei vocabnntur . Cu
crgoOrnam in h.ac ciuitatc rcgn.irct,/ebus vocabatur . Scd
tunilocum arcx cu bobus m tribulis Dauidrcgi vcdcrct no
mcn
Cap.
VI.
714
men lerufale acccpit: aa pcrfifjlens in fua obftinatioiie Geti-
litascoculcabarurquafi vi]is&:abiCv.la amalignis fpintibus.
Porro cum omnia ucndere, &r vcro rcgiofferredidicit,
non
vltra conculcanadajmonibus, ucl uitijs pocuicfcd incernx
pacis quam cum condicors fuo haberec , compos cffcttaefl-.
Qux pra:parauc
rac Dauid , &c.
Paiaueracn.Da
uid pfallcdo,
pa
raucrutahjprQ-
phct^ vacicina-
do locum drio,
'
vcro,f Saloino-
ni inquodomii'
a:di icarec:qui<i
corda auditorii
fidc inlticueruc,
mouctes , vc in-
carnacii Oci fi-
lul fideli deuo-
cioe fufciperec.
Vnde: Leuate och
Ioanfl.4.c.
los veJlroSy &vide
te regiones-.qniaal
bx furtt ia ai mef'
fem , &quimetit,
nierccdem accipit:
& congregat fru-
g,
lum in uitaMer-
nay vt quifeminat
fimulgaudeat , <&
quimctit. Qu.Lc
uate oculos vc-
ftros, &:videte
locu
q.
paratus
cfi adajdificada
domij, &: qui x-
dlficat docedo,
merccdcm acci
pic , &: cogregac
,
lapides ptiofos
in uita ^cerna
,
vt &: g.paraclo-
cum a'dificio li-
mul gaudeac, 6c
qui ^dificatji.jp-
phcta vecuru p-
dices, &:apo{lo- .
lus pdicans do-
minum uenicn-
cem
,
una fimul
mcrccdepocian
tur
.
a in longitu. &c.
Logicudodom'
luganimitate ec
ciciielignificar,
qua paricccvad"
uerla colerar, do
nec ad patriag-
ueniac. Heccfl
fuaginta tubt-
torii, quiafcna-
rius pcrfc.llione
borvorum ope-
Ibidem eap.f
.
F
ru fignificat, g.a
dcbcmusperJd-
ganimitatcita aducrfa tolcrare, uc pcr bona opcra oromif-
fampatriammereamurincrare.
^
b ^^igihti cubitus. Pvopzer gcminam charifdtis diftancia, qua
Dcum diligimus
& proximum.
c inlatitiuiine. Laticudo charitate fignificat,qua: dilataco fi-
nu menti.s amicos in Dco,& inimicos diligic proptcr Dcu,
doncc
NiCOLAVS DE LYRA.
I
Domus aiit. Hic cofequentcr dcfcribiturfortna xdificii . t quia
^'oc
intricate difcribitur:& ide pluries repetii,& aliqua hic omittuni
^
'<e
Z.Varalrpom.fiipplentur^propter quod litera difficilius intelligii,
ideo
bic aliqua ordinate fmitto deforma tepli, vt intelle&us literafa-
Ciim
polfit cap. I .Sciendu igitur,quod teniplum erat quxda domus ma
gnacuius longitudn protend(batur ab Orientc in Occidente, &latitu-
(ioaMeridie
i)t^quilone:ftcut& tabernaculum quod Jecit Mofes:
hbebtit
ame h*c domusfexaginta cubitos^i longitudine, &vigittti in

lettitudine
latiiudin e iiitra parieics.,& centu & vigivti in aliauat/ic, vt babttur
t.Varal.} &ideo eratfa&a ad modii turris qttadrat(:cuius dno latcra
Jibi oppofiia sut longiora in triplo ducbus ali-sjibi oppfnis,propter qS
bt?.c dvinus aliquado vocattoturris,proutdinurrjfuitCen.^
J.
TeSIum
vcro defuper
crat planufcctr/idum mcdum dcnicriim TaUitiUA & vl
traptaviiitm
afcetidtbat quxdcKi claufura in ctrcumitu per modum
prr,pu'>tiaculonm
ad decorcm a- defenjioncm.ln altitudine vero huius
domiti erant tres ma),fioncs,infcriorprope terra,qn< eratdcputata ad
cultu
diuinum-propter
quod de illafcripturafacit metithnem , in ali]s
Tom.2. i 3 $< autem
yi^
GloCord.&NicolaidcLyra.
716
<^
doncc sd paccm conucrfis vcl fundinis cxcindis, cum folis
A
ariiicis g,audcac in dommo.
Bcda . Notandum.quia tdginta cubiti altitudinis no vfquc
Par t a.
^^ ^^*-'^" t<^p!' ^''J vfquc sd ccnaculu infcrius pcingcbac.Ap-
tc.n.inP.iral.fcripcuniclt,quodakiaidocccumviy,inti cu-
bicoru crat , dccuuis rci lacramc
teomipteToi
tisaptiusinfcqucnci criKaabicur, a
trij^inta cubicos in altitndincEttporticus
""
jSmtdSrX-- c
e.atantetcplumvig.n cubitorum bng,-
a Tmmacubh. Propccr fidcni d tudmis , iuxca mcnfura latitudinistcmpli,
trinitalis
,
in cuius vifionc cun-
^ habcbat decem cubitos Kuitudinis ante
aadciidcriafpci nour.r uifpcn- ^. ,,._,., ,
r
^
dantur . Sinsuli numor. pcr dc-
<^
faciem tepli
.
Fccitque m templo feneltras,
f
btat intrin-
ccmmulciplicantur,f;ii!apcr fi-
f tobliquas- t xdificauittruperparieteiii
)ecu.,&argu
dcm &cutiodiam lc-is pacicn-
ftai eitrinlc- tiafalubritcr exerceturrcharitas
cu
.
virilitcrardcfciCj&fpesfublimi'
f
th.ibmum
vel de.imbitla
tori&,& inf.
Pfal.iS.d
a.Par. yi.
tempU t tabulata per gyru , t in pariecibus
domuspcr circiiitum teiiipli & oraculi , &
teradartcrnarapitur.
b In jltUudinc. Altitudofignificat fpcn\ rctributionis futurg
pro qua profpera vcl aducrfa conccmnit,doncc vidcac bona
domini in tcrra viucncium.
c Torticus erat,&c. De hac in Paralip. fcriptum e(\: Torticum
u vero antefrontem cjh tcndebatur in bngum iuxta mer.furam laHtudi
nii cubitoru vi^hiti. Patct crgo quia porticus ifta ad Orientale
templi parte tadaeft. Tcmpluni.n. vci fum ad Oricnte crat
l.fephiu. ficut & t.abcrnaculum:habcbatquc oflium ab Oricncc con-
tra oliiu ccmph iuxca Jofcphu , ica vc fol zquinodialis orxs
dircdis radioru lincis pcr oHia tria porticus , fcilicet , tcpli,
&oraculi arca ccftamenci perfundcrct . Templum ccclcfia
figurat
,
porticus qu.xantctcmplupriorlumcnfolis rccipie
bat, illaeccleli^ partem qua:dominiincarnacioncm pr^cef-
lit,in qua patriardie &: prophetx Oriente iulliti^ folem pri-
mi fufccpcrunc,&: nafcenti domino in carne viuendo, pr^di
.cando,nafcendo,&: monendo tcftimonium prxbucrunt.
d yiginti cubitoum longitudinis,iuxta oienfuram Utitudinis tepli.
Quia antiqui iufti in paticncia 6c longanimitatc cxpcdabat,
qn incarnatusdominus euangdij gratiam afterret
,
promif

lloncs fuas a longe afpicicntcs iV falutantcs . Acquabat crgo

porticus lon^itudinc fua latitudmc tepli: quia
p
longanimi-
lcJiIib de
tatementisdcfiderabantvenire ad dilatatione ccclefijcin
tc m?. Salo.
charitate Dci qu^- eft in Chrifto lefu. Potticus habcbat dcce
cif. e.
cubitos :n lacicudinc. g.a calcs ccfi nondij ver ba vcl myftcria
C euangclij qu^' erac pcr Chriftu cradenda reccperunc
,
pr^ce-
pca tamen
pcatndccalogi prfcd.i dilcclionc dilataci cordis fcru.Tj
-
)
runc. Inpnmal!-onccporcicusfuv.'rcprini iufti , Abcl.l v.\:
Enoch. In incimociuspcnccraIi&:quali propc niurii ccj!
pr^currordomini Simcon, Anna,&:ccccri,q,ccftnaciiHca[c
cius vidcrcmcrucrunr,umcndoclrin.i.'cius audirc
&:f.!cia
mcnca pcrcipcrc ncquiucrunc.
i^
c fenf/li-af bbUquas. Sanclos
'
^'
dlorcsquibus mentc cxccdc :
bus Dco arc.ina cdeftiuin Inc.
culuis vidcrc conccdicur. (>,
dum qiixinocculco vidcnc,! 1
blicc pandunc,qu3li fufccpco iii
mincfolis fcncftne cundla ccin
plipcnccraliarcplcnc. Vnde- u
bliqua: , idcft , incus laciorcs \ .
'
fc pcrhjbcncur: qu!a qui lu.;..
;
fupcrna: concemplacionis vel acF"
momcncum percipicmox fini
cordisampliuscaftig.indodilacac , &admaioracapcIIcndi
folcai cxcicicacionc prxparac
i Et&dificiiiiit &c. H^cr.abularaincuangcliovbi dominu
'
tetatur adiabolo, pinn.aculatcpli vocantMacobu quoquc fr,
trc domini in pinnaculu tcmpli, vndc cumad populunico
cionarccurlcuaciicftclcgimus. Vcruaucemmosfucritdo'
ftoribus,vt in tabulatis fcdentcs ad turba inferius loqucrcn
tur,nufqua legimus. Hxc crgo tna tabulata totide fidelmn
|&
gradus ,coniugatoru.f contincntium&: virginum lignan
diftindosaltitLidine^fefirionis^fcdfocictatefidci &: vcrit;
tisomncs ad domum domini pcrcjncnces , &: fixa mcni
inhcrcnces. Supremu ergocabulacum Cicccris angufiiis,m(
dm"fupr.cmolacius,irifimo anguftius . Quia alcior prctcll;
vircucis alciorcdcbcccencrevia viuendi. Quicnimabreni
tiaco coiugio viiginicacc dominocofecranc ,mores oporr
virginicacccodignosofTendanc,abftincancabociolis vc.
ira,rixa,dcrradci6c,habiCuimpudico,comcffacionib.pocaD
nib.&huiufmodi.vigilijs,fantlis oracionibus,lcdiGnibu
clcemofynis & hmoi vaccnc , vt
q.
fucur^ vice ftatii 1 ^ifeflii
nctcuet,inqua no nuber,neq; nubcnf, fed sucficuc angeli
c^Io.Huius quoq; ftacu quacii morcalibus pofTibilcclf > i pii
ftudeanc imicari. Infimu veroamplions eft lacicudinis : qu
no dicicur coniugacis; Fcnde cmnia qum haba &aa paupibus,fi
/i yis ad viia ingndi
, ftrua madata^tion cccidcs,Kon aaulterabis.ic;
Mcdifilocu ccneccocinetcs quantu virginibus infenorcs,ci 1
^
coniugac
NICOLAVS D LYRA.
4 nTit duahus,f.mcdia
&
fnprcma cufiodiebantur -ptcnftlia.vefies mi
nifliorum &csterapretifapro templo necejfaria,& idco de illis dua-
husp.truafit mmio. Inferior autem fecHdii longitudinem diuidcbatur
in duaspartes inxquulesiquariim prirna qux erat aparte Orientali^ et
in qua erat introitus lepli habcbatqnadraginta cuhitos in logitudine,
&jiicsbatur domus extcriorfiuefan&imlin qua erat altare incenfi, et
mefapropofittonis &cadelabra.alia aut habebat to.cubitosper qua-
drum,& dicebatur domus interior
velfanlumfan6lorum fiue oracu-
lum,in qua erant aica& Cherubim &propitiaioriu, &diuidehaiur
ijUduapartcsparieteintermedio.in
quo eratoftium ad ingrediedum
de una ad alia.Tarieces aute huius domus erat de lapidibus: &a par
te interiori openi tabuUs cedrinis,
&fuf
tabulas ilias aureis laminisy
&
tcSa cius ubi i; cipicbat
mafio media a parte inferiori erat laquea-
tum,Gallicb labroific . tabulis cedrinis fmili modo vpcrtis laminis
aureis.Tauimetum verofuit depukhro marmore ofto defuper tabulis
abiegnisfc(tm translatione nofiram. Hebrxi vcro dicunt
q,
ilU tabuU
erant de buxo,quod e'i\ lignum durum,
&forth ne cito putreficrent ex
humilitate tcrrx:& cpcrts eraut defuper laminis aureis:ita cj,
manfto
infcrior tcmpli qu erat deputata ditiino cuhui
,
erat cooperia atiro ex
omni partcAltitudi verb huiusmanfimis erattriginta cubito.vbiq;
tantum quinque cubiti fuperiores profenefiris . Jn introitu vero tep
eracporticus uiginti cubitorum longit. Sicundum n.tfi<ralat!tudia,
templi &latitud.dccem cubic.quia tantum protcndebatur anteien
pli introittm.Ifia vero domus nonpotfigurari in plancfedpofuih,
figuram fundamenc>,& pcr ea qu di^afunr^ pnt alia imaginari.Hil
prmifjis accedamus ad licera exponenda : Domus aiic &:c. Hic d(
fcribitur forma &modus xdificii . &primo quantum adtemplumt
poi ticum . fecuudo quantu r.d dcambulatoria &difpofitione interic
rem parietum.ibi : tc xdificauic. tertio quantu ad diflin&ionem di
mus interioris &exte}-ioris.ibi : Acdificauitq, . i;uarto quatitum c^
introitim &atritm,ibi: Feeitq; &C. Circa 'primu defcribiturma
fura templt
&
porticus,& patet litera ex prxdi&is vfqiie ibi
:
i Ec Ciiginca,&c. Hoc videtur contradiccre ei
,
quoddi&um efl,
templum in altitudine habebat i lo.cubitos. Dicedum^q, hic accipiti
altitudotempli quantum ad manftonem interiorem qux h.ibcbat tr
ginta cubitos apauimento
vfq;
adpri^numflariuiit , vtpr^diilu cj
&fiiper illam manfionem erat alia mcdia triginta cubitorim :
&fi
per illam tcrtiafexaginta cubitorum,&fic icta aldtudotemplihabi
bat centum viginii cubitos, prout habcturfccundi Taralip.;. Confi
Mpauimcnto
vfq; adprimum folarium . quud erat manjio mediafdm
expofttores cathoUcos: fccundU Hebrxos verb domus interior q-.ix vo-
caturfanHum fan^oru.habcbat tantiim lo.cubitos in altitudiiicvfq;
adprimurnfolariumiitacpaltitudoeitts
eratbreuior 10. ciibitis alti-
tudine domus cxterioris . Exterius vero erat tria dcambulatoria in cir
cumitu templi correfpondentia tribus
manfionib.pdi&is , qux erant ad
decorem
&
ad ternpli dcfenfionem ai modumpropugnacidoriim
. Hc-
brsi vero dicunt,ff, non crant dcambulatoria
,fed tres ordines appen-
ditiorum qux erat domitncuU ctrca templum,& idc dicit lofcphiis, a,
erantpro hnbitatione minisirorum.
vndcfrequcnter nolanturhic,
&
in E^^^^ch.
&
Taral. domus lateraks fecunduni Hcbr^os ^ptcr qttod
non eratit in paric Orientali tcpU:quia tbi crat portictts,&'crat qudi-
bet altitndo,quinquc cubitvrum, ita
<p inferiores crantimmcdiatcfu-
ftr tevram:&Jic iUi trcs ordines iuxta aUitudinem muri aficdcbant
pcr qmndccim cubitos.& in quindccim cuhitisfupericrib. dc altitudi-
ne manftor.is inferioris rcmancntib. erantfeneiirx ad illuminaiijncm
tctnpli,dealtitudine
rerbfanCiifanilorumfecundum hoc rcmancbat
tan'
vbiq; quenter oUenait difpofitionem fencfirarum,?bi
:
2 Fccicq, in cemplo fcncftras obIiquas,&:c. Hicaccipiturft
nefira pro aperturis muri ad recipicndum lumen, e;u erat flriSiori
in extcriorifiperficie niuri: &laiiores in intcriori,vt lumen trafiei,
rnagis difittnderctur intra domum:&fic linca iranjicns ab exttriuyij
perficie adinteriorem non veniebat direic ad angi4umredim,}c
obliquum ad angulum obtupim,ficut apparet infencflris ecilefiarun
&xdificiorim quorum murt fttnt
fpiffi
.
l
Ec .cdificauic. Hic cofenucnter agitttr de d:fpffttione deambuUt
riorti,qH.t eraut circa teplum,& dcfolanis qiix erantin ternpb, et C
difpofitioneparictU interius
,
&primo ({''.imbulatonis , cum dicittn
c xd\. pa.cc. .Ad Luiui intcllclitfcicndum, q,fectindim expofttore
noitros ex tranfuerfo tcmpU traJiLint trabes in tribus locis,f.intiibk
fummitattbiis manfionum,ita ip tr.:bes infer orcs portabant
prinM
folariiim,& mcdix jecundum . &ttrtix te6ium donms, qubddcfipi
crat planmn,vt diSum efi.Et trabcs i(lx crantita long,qubd tranj
bantultra mitrum cxtcrius in utroque latcrc tcrnpli
&
fuprr illa pa^
tem trabiU qu,epiomincbatcxtcritis,eratit talultefortcs ftciififtci
-y: iutnlor,
77
III. Reffum.

coiugatis aItiores,quoru portiogloriofa scdificabac ecclefia

'
1 prilT) iciua. vn : Mtdtitudinis crsdeniiu erat cor. u.&a, u.&c.Quo-
Aft
f.
"' maximaiTi parte vxores reliquifiTe coplccius fandi Sce-
lem
3. phani teftacur hiftoria, vbi hoies eadem religione pallcntes
non
coniuges,led viduas eorum appcllat
.
a
ij{f>^<ii.luriculas,ne g.s inde
^*'"*
facile ad inferiora dcciderer,
qJOchozia: regi in Samaria
cotigifle lcgimus : hec quoti-
diana diuinc j) tcitionis erga
nos munimina dcfignac. Vn:
T Virgincs.
a
fecictUtera incircumitu. Tabulatum quod
fubter erat,quiiK]ue cubitos habebut Jatitudi-
a ^ ConLinentcs.
niSj& medium tabubrum fex cubitorum la-
a
f
Coniiigati .
titudinis, &: te^rtium tabulatum feptcm ha-
b bens cubitos latittfdinis. Trabes autem po-
^
fiiit indomoper circumitum foriniecus, vc
d
nonh^rerenc muris templi. Domus autem
cum aedificaretur ,
de iapidibus t dolatis ac-
e queperfedlisa^dificataeitj&m.illeus, &lecu
Cap.
VI.
718
dulcedims Dei:quam abfcondit titnentihus fe^<cr patcfecit fperantibjn
fe. illi foli nouerunc qui regnum cceleftc metiierunt incrare,
&: trinos vita>panioncs,do6^rinamq; fandorum cerncntes,
ideft,ai fcripcuris lcgetcs ad biifaciendLJ cxcicamur,&quafl
incapicibus trabium fbris apparcncib. accrrafubleuamur.
Quauis .n.inccrna fanctorum
gjoriaperfpiccre nonduualc-
mus: ex co tn qcf cxterius uide
re valuimus, fublimibus eccle-
fi^mebris fidcliccradh^rcm'.
D
t
Thalamns
Tcl (icambuiz
tOUi.
Immittlt angelum dominus in cir-
J'-'
cumitu.t.e.&c. Afcedit^inqtjC^
*
naculQ Ochozias rex Sainarie
g.feadomo Dauid feparauc
rac, ied pcr canccllos dccidit
.
Quia etlihfciri vel fchifmaci-
c! .iliquam jjonx adionis arce
: codcfcedcreviir: q,acnc6pa-
sieunicatis ecclcfie nohabet,
qualipatctib. &.n6folidislate - -_ r ,- ,.
;rupra:fidMs aduitiorumfima ,
Hs
, & omnc terramentum non lunc audita
_
dclabunt,dudiuinodcfticuti
f
indomocumJEdificareturOllium
t lateris
auxilio ptinacie fux fafiu m~
tereut. i^fera, i.muros ucl caccllos,uel luriculas,dotorcs in
cabulatis i'edcntes,qui ad circufiante.inferius populucocio-
*
j' nabatiir.vndedns .VrMcate fuper te&a. Ei$3L[omon : Melius
ejifcdere in angnlo domata,<Ate{Mii
Gr^cc,tcclum Latinc
.
b Trabes auterapofntt,itepofuic in domoper circumituforir), Bcda.
Ibiflu. Doinus qux tabulata portant pr.^dicatores fignificant
,
qui
diifublimemi\:ho:iorabilem in ccclcfia Dei tcncntlocu
infirmiorespr^dicationefuaab infimorum appctitu fufiol
]ut,(Si: ad c^lcfiia dcfideranda &: fpcrauda fufpendut,&: intcr
cedendo vcpcriifiant,adiuuanc.l,cgimus autin Parali.quod
trabcscepli ficutceteraeiusinterioraauro veffite fuerunc.
C^uod ica factu eft,vc ilia: crabiii partcs queintus funt in te-
plo aureis effcnt laminis cc6l<E,qu>E foris pacebac no deaura
ce fcd cedri fpeciem formamque ofienderenc, in qua cii ini
pofualibi tabulaca gcftabac.Q\iod ergo excnnfecus emine-
bat,vica fandtoru qu^ nobis innoccfcicdcfignac. Quod vero
incus deauracum fulgebac,claricacem qua in ca;lefii pacria in
afpcducrcatorisfuigaudent.Claritastrabiuaurea illis tm
qui templum intraucrant,patebat:quia,J^iz w.i(^fl//f aUitudo
dul'
PoIIum'ec hxcde fauiLlisad-
huc in hac uita politis intcUigc
re, quorum puritatcm dileClio
nisquain fccreto cordis cora
drio refulgent infpiccrenequi
nnis: 6c tamcn cxeisquarlo-
qucndo,agcndo , ucl patiendo
foris offcndunt,;inucnimus fa
lutisauxilium.
c Trabesforinfecus . Tancxloo-
gicudiniserac, uccapicacarum
t Intcrftitia
aGt in muro
reftriAo vbi
capita poncre
tur trabiiuu.
S forinfecus jpniinerenc . In infi-
^
nio ordine cubicorum fcpce,
E
in mcdiofexjin fuprcmo qum
que-.ucincapicibus earum cabulacac6ponercntur, nonmu-
ris cepli infixa,fcd iuxta muros trabibus que de muris exic-
rant fuperpofica
.
d Domns autcm,&c. Hec ad illa ecclclia: partc qu^ poft fccu
li laborcs &c cercaminaad a'cerna pmia meruic incroduci^-
prie pcrtinent. Nihil .n. inquinacu incrabic miUam ciuicace.
e Et malleus &fe. Qu^iahic cijdimuraduerricacib.&difcipli- Apoc.n.g,
na ueritacis excrcemur,uc illic iuxca mericum locis cogruis
difponamur,S<: caftigatione cefsace folo amons glucino quo
adinuicem copulenuir, unoimplecifpiritu profundamur.
Sed quaniuis dicat^.Tv^oe vir perfellus in generationib.fuis,Et.Beet
ti immaculati.in via,S>c huiufccmodi,nullus uere pfc6'l:us& fi-
ne magula uiam huius uita: incedere potefi . Noii eft.n.qui
faciat bonum,&: non peccet.Scd fecundum huius tempons
modum pcrtcdi & immaculati vocitur, qui tunc verc per
ficiuntur,cumhexibuscorporisabIoluciad immortaledo-
mus domini dccorcm peruenerint.
f Oftiumlaieris. Bcda. Quidahunclocii maleintelligentes
putanc oftium tcmpli a Mcridie tuifle^ncn attedcntcs,quia
^
fifcri-
Lib.eod.c.f.
N I C O L A V S D E L Y R A.
} dulongitudine tcmpliy&fuper illas tabulaspoterat homines deam
hnUrey&idco dicebantm dcabulatoria: &~t parteexteriorierat qutt
da
claufuraprocedens in altii,ne ambnlantes caderent . Et ambulato-
riaifla erant incfualis latiiudinisiqi dupliciterpoterat fieri, yno mo
do
qitrabesfuperiores effent longiores mediis vno cubito,&fimiliter
medi inferioribusftcut aliqui iicunt,^lii autedicUt &melius vtui
detur^quodquanis trabes eaportanteseffent Aqualis longititdinis,ta-
nen murus tepli a parte exteriori erat refiri&us vno cubito plus, infe-
cmdo
deambulatorio qua in primo , &
fmiliter in icrtio quam in
fe-
CHndo,&fic
deambulatoriumprimU babebat quinque cubitos latitudi
nisymcdiu
vero
fex,&fupremumfeptemfecitndum modumfiguratum
in columna
interius in margine exteriori,proutpot in plano figurari.
Sciendum
etiam quod ifla deambulatoria vocantur in litera tabulata
&
Utera,&
patet litera ex di&is vfque ibi
.
1 Trabesautem,i5^c. Qmatrabesvt diltimefl,tranftbant vUra
murum
exterius
.
2 Vt non h^rercnt muris tcmpM, ifiudnonrcferturadtrabesfe
tundum
ifiam expofttionemzquia cit tranftrent p- r mediii muri necef-
f^tfio
eihrebant,fcdrefertur adtabulasfuper trabes pofitas,qusfic
erant
pofuie,quod n iungebantur muro tepli immediate
,
tamen ilLud
fpi-ium quod e-rat immediate inter murit& tabuUs erat ita paruum^
qihomines
ambuUntes non poffent ibi cadere nec pes hominn intrare.
^^dadquiddimitteretur
talefpaciu intcr tabuUs,&murum no uide-
tur^propter
quod attj dicut &meUus,ut uidetur quod hoc referturad
ftcellos
deambuUtorioru impedientium cafum ambulantium a parte
exteriori:
&fic diflabant a muro templtfcctmdit longitudine trabis
'Xtramurii
prodeuntem
,
utficdeambulatoria habercnt laiitudinem
conuenientem.Secundnm
uero Hebrxos qui non ponHt ifia deambulato
ria.fed
appenditia
fcu domunculas laterales ,
utprmdi&ii cfi,ficefi in-
ictligendum-.quod
iuxta muros templi inparte exteriori erat ur.us ordo
^pendoftioiHj
quorum altitudo erat.
j
.cubitorum,& cum murus tem
ptidcuaretura
tcrrapcr ^.cubitos erat reflridtis a parte exteriorif
tinu
cubitH:
& 'mfprJio ilUus cubiti prominentis erant capita trabium
^"' tcrmiaabatur
pnmus ordo appenditiorum quantU ad altitudinem
juam
: & alia capita trahiu fuficntabantur ab exterioripartcparictis
"ppenditiorum,
&iteru eleuato muro templi 5 .cubitis
,
murus iterum
tcmfii crat rcftriclui uno cubno^vbi ponebantur capita trabiu appen-
diiiorum
ditiorum medioru, & eodem modo dt tertijs appeditiis,& fic latitudo
append.mediorii erat cubi.6. &latitudo tertiorHfcptem propter ma-
iore reflril:onem muri
'&
tempti in afeendcndo,& fic trcs ordines ap
penditiorii afcendebant iuxta ruuru tcmpti pcr i ycubitusvtftipradi
Bii eft,& telu mfupcrius erat planum,& porlabatur aparte extcrio
-
ripcr pariete exteriorem appenditiorum,ficut figuratim cfiin coliina
prxcedenti.Etfecundii hanc intentionem Htbritorum ftc exponaturli
tera:Et a:difi.fuper pa.ten\p\U.appendentia,qufic
nonjinantur,
eo quod erant detabulis vtparietes minusfpatii occup.ircnt , cr dicHt
ftpcr pariete templr.quia trabes tegentes primum tabulatum , & me-
iiu,& tertium erantfuper vnum cuhitim muri templi , vbi murus in
afcendedo crat ftc retrafrns fiue refli
iius,vt prad i&i{ifi,pcr cir.te.
& ova.i.exterioris domus er interioris, ita qiifla appenditia erat cir-
ca templii in tribus partibiisf. in duobus lateribus tepli &
iparte Oc-
cidentati , vbi eratoracutii,inpartc vero Orientali non erat appeditia
quia ibi eratporticus,vt dtiu efl.Et
fecit la. Efl
repticatio eiufdem.
quiaitla appendentiadicuntur lateraiquia erant in luteribus tcmpli.
Tabu.quod fub.e. i.appenditiH quod erat immcdiaiefuper terram,
erat minus mcdio in latitudine vno cubito,& mediiifuperioriyno:qa
retraEliofiue reflriBio muri amptiabat mediu (^ fuperius, vt pdi8um
en,& fecundii boc trabcs erant inoiquates : qa trabes infenoris appen
diti) erant breuiorcs trahibus mediis vr, cubiU),Qr trabcs medii mino
res trabibus fuperioribus vno cubito.Tvabcs
au.po.in do.&c. ifl*
sHt trahcs de quibus dilu eii immediate qu erantpofitx fuper
mu,ii
tempti in pane exteriori
,
&ficquod
non intrabant muru
: &
hoc efl
quod vocatur hic,non inhxrere muro:fcdftabantfuper
cuhitos vhi mu
rus erat retralus,vt di&U eft.
)
Domus autem. Hicponitur modus adificationis
quantum ad do
lationem tapidum^quafaSafuitin
lapicidinis &non inloco ttdifica-
tionis.& ideofequitur.
4
Et mallcus &fcu. i.marteUusfcindens cu quofculputnr lapides.
5
No funt audita in do.domini cum a:di. &c. qiefi
inteltigen
dit deinflrumentis addotationem tapidurn pertinentibus,non aiitem de
inflrumentis
pertincntibus ad coiunlione & cxtneiationem tapidum.
^liqui aute dicunt,quod lapides illi incidibantur fanguine cuiufdem
vermishabenteadhocvirtutcm,ficut
tapis adamantinus fcinditur
fanguine
hirci,&ficnoneratibifonitusfattem
notahilis.
6 Oi\.i\xmMc. oflium
quod cral in mcdio lattris templi.
Tom.i. .
Z
4
InP-
719
Glorord.&NicolaidcLyra.
720
fi fcriprura hatc fignificarc voUiiflet, non ica diccrcc : Oflium
A lateris medii in pariete erat domus dexcrjt. Scd ica:&: habcbat oftiii
domiis ad Mcndicni.Kiinc auc aliud fignificac.Parce naquc
domus dextrx latus tcmpli Meridianu dicic , in cuius parce
Oricnt.ilicftiu crat in iplo angulo fadum iuxta cerra: m
q3
rumfidclium,& pcrficiecurinfinefeculi refurrcdione
cot-
|
porum imnioiwliu.Quiindccim vcro m trigonum duib , id
clVum oibus fuis parcibus
annumcraca i lo.cfficiunc. Benc
igic ccnccnano numcro&.
viccnario magna cledoru bcaci-
cudo in fucuro dcfignamr
intrccutcs ftatmi ad alciora gra
dacimafcendcbanc, hrices viam
&: afcenfum pcr p.iriccs inccrio
ra,doncc cali icincrc ad mcdium
canaculum , &c a mcdio peruc-
nirencadccrcium. Ec quamuis
lcriptura nodicat , crtbcrrimas
h.ibcbant a
*
'
c
d
vel ordineta-
biiLtruatic tra
tiumcciltis.
{oan. i.f.
\
Quarum lucc ccrtum Sc finc ot-
t
tignU.T.ex- fcnfionc itcragcrent. Qui locus
(jyaiij inftar
propnc .iJ corpus domini rcfjpi-
niS/ifti!
cit.quod de y.rginc fumpfit. O-
inftar coftjrfl
ftiumcnim latcris.mcdu inpar
& ribulata
, tccratdomus dcxtrx,quia vnus
mihtum lancca lacus cius ape-
ruiCjdcxcrum auccm latus ami-
hceapercum fanc^acrcdic ccclc-
fia, Aperuic aucdiciccuangcli-
fta, quafi oftium medij laccris,
p
quodnobis iter
adcalcliiapandcrccur.Dcniqueicafubiun
xic : Et coniiniio exiuit fanguis &aqiu. Aqua,fcihcct,qua ablui
mur in bapcifmo : &L fangd is quo confccramur in cahce fan-
to . Pcr hoc cnim oliium cft nobis afccnfus in mediumc^'-
naculum, &: a mcdio m tcrtiun\:quia pcr fidcm & myftciia
noftrajrcdcmptionisdcpr^fcntiecclcfixconuerfatione
ad
rcquicm animaru poft mortc afccndimus , & dercquie am-
marum aduenicncc die iudici
j
ad immortaHcaccm corporii,
vcin magnacorporis&:.anima: bcatitudinc perperub viua-
mus.Hoc inuifibiliter agcbatMta vt foh qui intrauerunt,nof-
lcnt:quauis per ipfumofhu etiam foris pofiti vicJorcnt.Quia
adus fidchum in hoc fcculo & cclcbrarioncs facramcntoiu
etiam rcprobi intueri polTuntjfed arcana fidei &: incimx gra
tiamdilcaionisnulkis nili
quiperhaccadcoclcf^iaftandic,
diio duccagi-iofcic. Qui cnim dicic (e nolle Dcum, &: man-
daca cius non cuftodic , mcndax eft. Oflium ccmph diis efl,
quianemovcnit adpacrcm nifi pcripfum, vndc: 50/*
Toan. I* a. oJiitm,psrtncfiquisintiO!erit/Juabitur.
Ofimni porcicus, fcrj-
loan. 10. b.
nio prophecicu
,
qui quafi rc6to calle ingrcdtenccs adolhii
tabcrnac uh perduccbac : quia gfam Chnlti qua mundu erac
rcdcmpcurus, pra-dicabac.Toca ergo porcicus fattura fidcles
ihius ccmpons fignac.OItium vcro in porcicu dodoics ,',qui
cxcens hiccm vitx ianuamq; incraadi ad Deum pandcbanc
cxpnmic. Ec bcne vnum oftium,proptcr confonam m om-
nibus fanctis fidem &c dilctlionem vericacis
.
Ibidem.
a ./ijcLndebantinmcdiumc.& atnedioin tcr.Et itdifi.Bcda.hio
candum
q,
jo.cubicialticudinisdequofupralcgiCur,vfq;
ad
medium c^naculu pcrcingcbant: dciiidc jo.vfq; ad ccrcium
addebancur
,
quoufq, ad porcicum qu.t craccirca ccmplu ab
Aufiro,Aquilonc, iV Occafu cedu perucniebatur , i?m lole-
phum,dcinde vfque ad fupremum cedti tcmplum 60. cubiti
numciabancur : ^: hc tota altitudo domus l'm Par. i:i 1 20.
cubitos confummata elt . Porticus quoque qux crant ante
frontem temphad Oricntcm,fccundum cundem librucan
dcm cubicorum fummam inalcicudine habcbac,qui . fliber
prsdictas porcicus vocac ccllaria &: cubicuia . Dedit, inquic,
t.Par.al.c.
Dauid, ialomonifiliofuo dcfcriptione porticus,& templi, &
cellario
Apcc in hoc ccrcium domus diii
ccnaculum confummacur;
quia
poft prarfcnccs fidclium labo-
rcs,poftacccpcam infucurore-
quiem animaru
plcnacociusec-
clefixfclicic:ts in rcfurredionc
^
cojslebicur. Ad quod pcrcincc,
quod rcfurgcs a morcuis diis ,
&
aUcalos aiccndcns,hocnumc-
ro virorum fpiricumfanftum in
hnguis i^ncis mific, qu6 eos qui
diucrfishnguis
dlftabaccogna-
cedrinis. Ecfailuselt
fcrmodiiiadSalomo
^ tionclinguarum, communem
medij in pariccc erat domus dexrrs
, & per
coclileam afcendcbant in medium coena-
culu , 6c a medio in tertium . Etxdificauit
domu,<5i confummauit cam.Tcxit quoque
Mcndic tcncftnis,
h domutlaqueanbuscedrinis
,&.Tainc3Uic
t
tabulatum fuperomnyn domu quinquc
cubitis altitudinis , & operuit domu lignis
nem,dicens: Domus hcecquama:dificas,fi
ambulaueris in pra^ceptismeis, & iudicia
meafeceris, &:cuftodierisomnia mandata
mea gradiens per ea , firmabo icrmonem
Toin i.a.
3.
tccit habcre fcrmoi^-m . Ecclc
lia enim fuo tcmpore refurgcns
&: ccclos carnc incorruptibili a-
lccndcns
,
plcnc &: perfcclc do-
no fpintuflandti illuftrabitur,qii
critI)cusomnia in omn;busad
pncdicanda magnalia Dei: quia
confonamence ic voce omncs diuinx maieftatis gloriam
collaudabunc
.
b Liqucaribus. Bcda. Laqucariafunttabulata
,que magno
decorc compohta &: ornaca , ab infcrion parce crabibus af-
j
figuncur, &: quiaccni^ akicudmis domusdommi facta erat,
'
tcrna habcbat laqucaria. Sancb fublimioribus, fcilicec,quo-
ruai opus &: doobina cunctis in ccmplo propofica, quaii lon
giusinalcopiiccminenc . Quigueintciccdcndo,cxhortan-
do, animas mfirmOrum nc dcficianc
,
proceganc
.
c Ccdrints. Ccdrus arbor impucribihs,odons lucudi.afpcdus
n ridi.fcrpences acccnfa nidore fugans &: perimens.Quc p-
fectis conucniuac,quorum infupcrabilis pacienti a,fama "vir-
cutum cxi,mia, prelencia bonis graciflima^aucoricas ad rcum
ccndos &: contucandos vcricacis inimicos conftancilTiina.
C^ii &: inhac vica , &: infucura fingulari cminencia pr^tiil-
gcnt, loricut.is fignificac
,
qu^ in fuprcmo domus cc^to pcr
circumicumtadc cranc,nc quisadalciorapcrueniens rcpen
tc laberetur ad ima, quod in omni di;mo pr^cepit fier i Mo
,
fcs. &: h^x fupra latcra vocata f uac, vbi diCtum eft : EtfecitU
tera in circwtiitu.ln quiLuis diuina pr^fidia figurantur,qu9 nos
adhuc in feculolaboraiues, 6i pro capcu noltro ad fuperio-
ra niccntcs, quotidie ne deficiamus,admu.at. Similitcr quo-
quchuaclocum intehiejmus :fcdcadiftin6^ione, quodin
hac vita inccr crcbra vcl hoftisuTip.icaci centamenca, velua
ftra; fragilicatis obltacula concinuo fupernij piecacis mune--;
re, ne corruainusjdctcndimur. In illa vero vica fupremu tes
pli cedu c6icedimu5,vc nec vchmus vlcra peccare, nec pof-i
im-ius:ncc vUo morns dolore vel cecacisaduerfarij mecu afli|
ciamur . Depfuib. dfiiauxilijs quafi dclaccnbuscabulacoru'
dicic ipfc diis. Cum ipfofum in tribuUtione,eripiam ettm ,
&glon-
ficabo tum. Detucura aiic gracia
,
qua fuperna ciuicas illuitra-
rur, dicic prophcca : Lauda lerufilem do, &c.
rffuefines
tttospa-
cem,6'c. Benc auccm hoc cabulacum quinq; cubicis alcQ cft;
quia in iha pacria prjEfcnciadiuina: clancacis ica nos impleCi:
vc vilus,audicus, oltattus, guftus, cadlufq; nofter nihil dulcc
habcacniiidiligereDeumexcococorde,
tocaanima, coci
vircucc,&: proximum canquam nos ipfos.
I
rttm,& cpiacutis^ cubiciilorum in abditis domus prop itiationis, vbi
_
d TabuLatumfuper omnem domum quinquc cubitis aUitudi)us. Bcd
^
cciam cxccriyiQm domorum, qux craiu excra acrium facer
dotum in circumitu templi meminittic :T^ecnon &ommum
qiite cogiiauerat atrioruni exidrarutn pcr circitmitum in thtfattns do-
tnus domini,& in tbefauris fanSlorum . Quod auccm omnis alti-
tudo tcmpli centum viginti cubitorum erat,lignificatqu6d
primitiua in Icrofolymisccclclia poft afcenlioacm domi-
ni hoc nunicro virorum gratiam Spiricuflandti acccpic: quia
t quindcci m qux cx fcpccm &: octo conftanc iolcnc ad iigni-
ncacione retcrnvicxqu^nunc in fabbadio gericuramma-
ruin
Hic fupremia iplius domus cedtum dicitur labulatum , illuc
quod fupremis crabibus fupra pofitii erac . Non hcbac ccpli
culmen mluperioribus,i]cucncc cabcrnacuiii,fed erac ^qu;
le^omodoin Palcjltina&: Aegypco fiuncdomus. Tabuia
cum auccm quoopercaeit domus , idc q^laqiie.iriafignat
ldclt,eximiosinicfurrectione viros &: lingulan fantticaci
adipfum vircucisapicepucnientcs^dequorumunodicirur.j.
^
Inter natos tnulierum nonfnrrexit maiorloanae
Baptifia. Decuiu '^^
copare dicit' : Ipfeprxcedet ante dominu infpiritu & virtnte Eli{
f
Etxdiji
NICOLAVS DE LYRA.
I In pariete crat domus dcxtrx , &:c. idefi , inparletedcxtra
ternpli : &hictrat parits MtridionaUs qui erat dexter egredientihus
de Hmplo
i Jofephus tamen dicit
,
qitbd erat in anguh muri inparte
Orievtali .
i Ec per cochlcam. id efl, afcenfum tortiiofur
,
qui Callich voca-
tur vidz
.
j
Alcendeb.incinmediumccen.icuhim, & a medio in tcr-
II um . id cfit m mcdiatu manfionem templi &fu^eriorem ,
Tcxic
4
Tcxicquoq;domulaquearibuscedrinis. GalUcHambroU.
5
Ec ^diiicauic cabulacum fuperomncm domumquinquci
cubicis alticudmis . iflud erat tabulatum tertium. dequojupn]
di6ii<m est
, & tfli quinque cubiti erat mtnfura claufurx , qua erati
circumitu ne homines caderent
, fa&x ad modum propugnaculoruft
qu afcendebant in ahtimper quinquecubitos , exceptis kcis vbiera,
canctlliifett prcpugnacula . ybi bomines poterant'Jeapodiare^rc-
jpictre inferins ,
6 Ec fa>Ltus c(t fermo Domini ad Saloraoncm. fofi
talen
CQnfumwation em domus ,
czdi<
7^
II Rcgum
a Etedificauitparietef. Bcda.Incnnfecusquidedomuscedro
. eracveftita,namforinfccLislapisdcquofa6taerac tanco ni-
torc
fulgebac.acficHeccadidocalculoceda. Mvfticevero
parieces
templi func fldelespopuli,quib.vniuer(a]is ccclcfia
confiftic.Qiiorij
dilatationem perorbemlaticudoparietum
defi^^naC,
fpem vero 6c incen-
Cap. VI.
722
tionem
ad crleftia ereJlam
,
alcitudo.
Vel lacicudo parietis
qiKC ex
ordinibus bpidu inui-
cem
fuperpoficis coftac
,
prx-
fentis
ftatum
eccjcfis vbi ele-
di fupra
fundamentum Chri
-
fti
omnes
^edificati fibiinuice
inordinepertemporum cur-
riculafuccedunt,
feque inuice
portantes legem Chrifli qua,
"i^lcharitasimplent.
Dume
tem,chamatem habentes,&c.
e J[edificauitej; viginti. Qux tabulata qvx interiore domii ab
exteriore feparat a pauimenco vfquead fuperiora dicic effc
^dificata,non ufquead laquearia flgnificac^quxtrigintacu-
bitis erant in fublime a pauimento difpenfa , vc didum eft
fedcantumvfquead
viginti
D
Beda.ti.de.
'
tcmpLSala.
cap.io.
cubitosalticudinis
utdicet'.
Reliquiuieroeratfuper
hec
tabulaca apertum , & inane
ulqueadlaquearia cubitorii
io.altitudinis,iJ^cub.2p.loii
gitudinis iuxta lacicudine do
mus . Per quam nimirum ia-
nuam fumus incenforum de
altari thymiamatis foleb.itin
faiKiitafandtorum afcedere, &:
ad arcam domini opetiedam
qua quotidie piis infiftentes
opcrib. diio facrificia laudis
oticnmus. Intcriorqux ad
poftcriore tcmpli partem fa-
da efi uita ^terna in c^Iis,ex
ccriorquide conucrfatio nfi
meum tibi
,
que locutus fum ad Dauid patrem
tuam.Ethabicaboin mediofiliorum Ifi-ael,
&
non derclmquam populum mcurn Ifrael . Igi-
tur a^diticauic Salomon domum, &:coniumma-
a uiteam. Etasdificauitparictesdomusintrinfe-
'*"
cus tabulatis cedrinis. A pauimento domus vf-
que ad t iummitatem parictum, &c vfquc ad la.
quenria,operuit ligniscedrinis intrinfecus
, & i
nimquiapra:cedentibusma
d
texitpauim^ntu domustabulisabieanis. Aedi-
5
penetrare. Priordomusin^
gifiriserudiuntur, alios eru-
c
a^Tocc.dcn^a;em-aboriunnnfoi.sins.cirumh.!>eb.if?emi.ium.
lcmper incroibat facerdotes
'diunt
,
q uafi fuperpolitis inui- & ab accaiu domum intc-ricrem,ideft,&nciafanfloiun^
lacrificiorij otficia cofumma
ficauuq;viginticubitorumadpo(l:eriorempar 4 tes,prxfcnsecclefia cft, in
tcmtemplitabulatacedrina, apauimento vi^
que ad fupcriora,& fecitinteriorem domii ora
culi in fandumIan6toru,Porro quadraginta cu
^
bitorueratiplumtemplii pro foribusoraculi,
a
Etcedroomnisdomusintrinlecusvefliebatur, 7 exilij.interiorueroqin pr?
fcntiafummircgis perpecua
I^eatorij fpiriruii foIennitasagitur,vnde.//rj in gaitdiymDO'
mini tuiScd pofterior tepore,quia poft feculi labores. Tabu-
lataautcniquasvtramq; diuidunt,claufl:rac:Elifunt, quorii
apertionem quotidie fulpiramus , &: pia inftantia pullamus
vt 3periantur,&; li non ante mortem intrarepermittit'', aper
tam tfi hemus ianuam diuinx piecacis, qua orationii , elee-
mofynarij,ieiunioru,&: aliorii bonorii chymiamaca praimic
cimus.Hoccft.n.q,pariescediinusdomus interioris lanua
habebat in fuperioribus per cotum qua fumus incenforu in
traret,quiaocuIi dommiapertisut fuperdomum eiusdie
ac no6t:e,&: aurcs eius in orationcm feruoru incentiE, 6L hoc
per totam eccIefisE altitudinem diffufa: per orbem .
i Tnrro. Dccem quaccr dutfa 4o.faciiit,vii populus ab Ae-
gypto liberatus m figura pr^fentis ecclefi^ 40.ann.in eremo
Iaborauir,&: panc celefii reficicbatur,& ficad promifsaper
uenit patriam.Exercctur.n. tentatiombus 40.an.vt labores
ecclelixquibus per totum orbe in obferuandalegcdefudat
infinuct P*fcitur manna dc caslo per eofdcm 40.an.vt ofte
dantur pafiioncs ecclefi<e fpe denarij caslefiis dc xtern^ bea
titudinis lcuiandiE,vbi qui cfuriunt&: ficiunt iuftitiam facu-
rabuncur.Pafcitur ergo in prajfcnti ccclelia Sc aduerlis affi-
citur,vt fpegaudens m tribulationefit patiens. Vn &l Chri
ftus^o.diebusantemortemcarnisieiunauit, &:totide poft
refurredionem epulabatur cum difcipulis fuis apparens cis
iti multisargumcntis,&:loquens de regno Dci . leiunando
ofiendcbac in fenoftrum laborcm,manducando veroui uo
bis fuam confolationem.Ieiunans chm:ibaz..yitreidtte negr
mntur corda vcflra cra.& eiw.Manducans aucem diccbat.i:c-
cecgo vobifcnmfum vfque ad confunnnationemfecuti,ltcrum,vide-
bovos
&
gaudcbit corvcflrum,&c. Dumcnim viam Dci carpi
cemordinibuslapidum viuo
rum in domo Dei , fic ab alijs
fixaconfiantia portantur, vc
ad alios
portados ipfi fufficiac
vfqiic ad vltimos iuftos,qui in
ifiimmodomus
cacuminelo-
cati portantur ab aliis,fed non
habent
quos portent.
b
Tarietes dnvius . operiuntur
cum corda fideliu amoreuirtutiim redundant . Sicut enim
ccdrus perfclos fignificat , ita locis opportunis cclfitudine
vircutum,quibus ad eandem pcrueniturperfeitioncm
.
C
^
pauimcnto . Tcguntur omnialignis, apaw.mentodomus
yfqut
adfurnmitatcmpi' ietim,& vfque ad laquearia . cum eledi
aprimis fidci rudimentis vfq-, ad perfcdionem bonx atho
nis,& vfque adingrcflum patriiEc^leftisinfudant opcnbus
bonis,cum aprimisiuftis vfquead vltinjosinconlummatio
nefcculi omncs virtutibusftudenc, quarum merito dicere
a.\idcant.Chr}fti bonns odorfumus Deo
.
d Et tcxit pauimentii.Hoc in Paralip. plenius fcriptum eft fic.
Strauit ifuuque pammentum tepU pretioftffimo niarmorc flrato multo
decore. Vndcpatet,quod tabuiasab:egnasquib.pauimentii
tcxit,non intetra pofuit,fcd primo illud marmore protexic
deinde tabulas fuperpofuit,tv: tertium hisduob.auro vcfti-
tumaddidit,vtinfequcntib.legitur . Sicut autcm altitudo
parietis in altum exurgcns , & vfque ad laqucana pcruenies
profcctus virtutum,quibus elecli ad c^Iefte regmi pueniunc
vel ipfos electorum choros fibi per tempora varia fucccden-
tes lignificat : ita xqualitaspauiment concordcm eorum
humilitatem,quaintempor3li adhuc vita pofiti focialitcr
charicaccdidanteconuerfantur. Pauimcntum precioUfiS-
mo marmore erat ftratum multo decore : idemque mar-
mortabulis abicgniste6lum:quiavitaiuftorum primofidei
firmicate pr^municnda in cordc , dcindc virtucum lacicudi-
ne ornanda eft in opere . Quid emm vtilitatis habct dccor
marmoris pretiofiflimi lignorum tabulis tectus: mli aliquid
tacitc fKnarct , Sdbonorum operum ampluudinem fbrci-
tudincndciin tcmeritacefuIciendamdcmonftrarctJ Abies
vero propter altitudinem &c durabilitatem mentcm cleclo'
Mttt.af.b.
Ibidem.
Num.T4.f.
Deut.p.a.
"Exod.tg.d.
Ncem.i>.d.
Match.f.a.
ruminrtmadefideriafpcrnentcm,&:ca*Ieftium contempl*-^' mus,&:a vanitatepfentisfeculi ieiunamuSjScfucuri promif-
Mattli.4,j.
Aft.i.a.
LllC. 2I.f.
Miitt.vlt.d.
tioni inhsrcncem , virtute quoque patienti.c fingulanter
excellentcm congruc fignificac . Aun aucem laminas mar-
mori &c tabulis abiegnis fuperpoflt^,lacicudinc charitacis dc
cordepuro&confcicntiabona,&: iide nonficta: quielicuc
aurum alijs prctiofius metallis , ita ceteris eximior virtutib.
intcmplo
Dei fingulari luce rcfulgct.Vnde Apoft. Cu pluri
ma virtucum bona,qua: hoibus humilibus funt fcruanda, pa
j
iiimentum enumeraret,diccs : Iniuite vos vifcera mijcricordta^
2
benignitaieJf)nmiUtate,patientiam.^&c. fubiunxi tufuper omnia, au-
tem
fionereficimur.7^oro.(7d.c.Hicnumcrus inlignationeprx
fcncis laboris ponic^ficut quiuquagenarijc fucuras quietis
&
pacis.Decc cnim funcprscepcaquib.ad vira venicur.Dcna
rio.n.figfiacur vita qua defideramus,&: pro qua laboramus
quadrac" vero mudus i quo ^ eade acquiieda cercamus.Vri
De rcgiouib.cbgre^auit cos.i^. folis ortu et occafu,ab .A^lo . & mari,
g
ffce.owwV.Cedrusinfuperabileni vircudum vcnuftatcfi-
gnat.quo ligno omnis domus intrinfccus veftitur, cum cor
da iuftoruni folo bonorum opcrtim amoreniccfcunc
.
,^ Habens
roan.if,3.
N I CO L A V S D E L Y R A.
1 Et ardificauit.Hic defcrihitur difpofitioparietum templi a parte
interiori,qui crant operti lahulis cedrinis vfque adprimumfolartum
%
'"tdiHumeHfupra.
Et texit. quod erat de pulchro maymore^vtprAdiPum efi
.
3 Tabulis. Iixbreidicunt,buxinis,vtprxdi6lume^\.
4 Aedificauitque.Hc efl
tertiaparsprincipalis huius capitul. vbi
pTimo
dejcrihitur diJliM^iio domus intirioris ab exteriori perpariete
medium
tum dicitur . Acdificauitque , &:c.poflcriorem par.
idcfl,adOuidentalcmpartem , ibi enim erat domus intcrior
, &fe~
cundumHebrxoshabebattantum 20. cubitos apauimento vfqucad
frimumfoUrium,itaquod erat breuior in altitudine lo.cubitis , fe-
CUtt-
cundumvero do&ores catholicos altuiiao vtridj iUidomus er.u qua
lis vfque ad folarium,fed ZO. cnbiti qui hic defciibuntur drant men^
furaparietis diuidentis domum interiorem ab exteriori , qui afcende-
bat in altum pcr zo.cubitos tantum,& i o.cubiu remanebam aperti
intcr parictcm iflum &folariim, vtfumus afcendens de altariincen
fi^quod erat in domo exteriori iuxta hunc parietem,tranfiret intra do
mum interiorem pcr aperturam iltam
.
5
Porro.
idefl,domHsexterior,quvocaturtemplum,eoquodtene-
bat duaspartes longitudinis templi
.
6 Pro foribus ora. quiadomusexterior eratimmediate iuxta 0-
rtium domus
intcrioris .
7
Ex.c^cdwova.nis.inparietib. &teiOy vtfirequenter ia di&ii efl
.
Habcns
7
23
GIoforclL&NicoIai dcLyra.
724
A
a U-^bf^t ror,H^tdomiis in tabnlis ccdrinis tomaturas fuas,
*d lunduras tabrt-faclas, cu clcdi adinuitc pulchcrrim.i cha
ritatis copula ncctuntur.vt heantcor vnun-\,& a.v.Tornatu
r^.n.quariuncturis tabularum cpponuiur,vc vmiav tabul.au
fiat cx cimn:b.utiiciafuutchant.itis quib. foncta tratcrnit.is
copulatut^ & in vnani Ch'. illi
tabulas premia
pcrpctuclucis a domim qu.nfi aun liminai
qiiibusdccorciiLur,cxpe-:taiu. Sunt in .ibditis tcpli l.ipidcs
prccioli,funt tabuLe 1 igni aromatici vnaquc ;iuro coopcrci,
quiain lcs;cdominiambulaucrufit , &. c;uigratiacuani',clij
pcrfeck iufccpcrunt,.cccrna vica paritcr pcilrunntur
,
)
Tit.4.b,
domumtoto orbe tcrraruni
componitur ,
b Cxlaturas.OperA fanrtorum
manifcfta cxprclTione qualcs
fintincxcmplumalijs profc-
nint'. Vnde Paulus & taclis Sc
dntbsfcin cxcmplu ^iponir.
C Omniaccdrinis,&c, I.ap dcs
Earictis
vcl p.iu'mfntfi6i ta-
ula?5i:aurum fan(5lorum vi-
tam liKnJfirant, icd lapidcs vi
ui funt fanch forciuidinc fidci
in vnam candcmqucrcgula
conglutinati.Tabularccdrin^
vcl ii.biegnaj latitudincvaria-
t
JotilnltcBv nimvircucumfecudiim dona S
a
habensttornaturas & iund:uras fuasfabrefa-
b
ii.tas,&cn:I.itur.iscminentes. Oniniacedrinis
^
r3bulisveftiebantur,nec<'mninolapisappare-
d
repoter.it in pariete.Oraculum autemin mc-
diodomus ininterioripartcfeceraCj vt ponc-
i 5Pa/i-'i<.'in cnUinuni lignilicat i,ui oraiulum.idr.l.fanfta
iinvtorum ali cxtcriori xde frparat.Ui prziiiclum cil
.
c retibiarcamfccderisdomini. porroora'cu!um
d Or.iculurn. B da. Oracu-
I lum vbi cratarca, h;:bel\it vi-
ccnoscubitos iii longirudinc
^ &c lacitudincdv: .-ikicudine , id^
cft,pcr quadruni.quia in fupcr
- napatria vhi Chrifium rcgc
v;dcntoculifaniQoruin
, foJa
charitas daiin.T & futuri' gra-
ti.r pcr omnia fulgcc. Vndcfc
tiones fpiritulland' vna in fi-
dead altcrutrum concxi.Auri
laniinelbnt fupcrcminctium fciccic ch.iritate hiitcs
: fiilgorc gratidimo adinuice cocaiidcccs.H^r tri
habcbat viginti cubitosl6gitudini.s, & viginci
cubicos latitudinis , 6c vigmti cubfros alritudi
-
nis
,
&operuitilludatque velbuic auropuriffi-
mo.Sed&altarcvelHuicccdro. Domuquoque
t ante oraculum opcruit auro puriifimoj &:
5
BS"^
Mattb. i-4.
huiuf-
a Apo-
flolus vna fcncccia c6plccticur,d ices.?^^^ in ChriUo hfn ncej; cir
(unci/io alic/uid vakt.^nccjttepr^p tinn,
,
}tdfides qux per J.HcdioHem
peratHr.idcm cnim inuiclam l.ipis lignificac, ccdi us ;iCtio
He i^.dorifemm,:iurum tranfcendcnte oiadilcotionc.Vt lii-
turq,- lapidcus parics cabulisccdrinis cu fpfcflio fidci bonis
ornat't-perib.ncodiofa uidcitur aiic movtu.i.Sed ij.a icx in la
p'defcripta,di>(ftnna euagclii pcr lignu crjcis confirmata
,
vfi & popukis illc lapidccircucidebat^in ppurio
,
nos ligno
crucis confccramus in trotc. Poflunt pancccs tcpli lapidei
,
vcl pauimcntu pretiofo marmoieftratum lignificarecos,g
in lege fidclitcr &: pfcCte v ixcrut. Tabul^ vcro ccdnn^ vel
abicgne fin.itos nour tclt.qui abnea;arcs fcmccipfos,&: colle
tcscruccm fuaindiim fcquuntuv.fetquia vcriufque teporis
fin(flos mancccois gioriafupcrna?recriburionis ,]apiciiHlis
&lignis pciolis addit^tertia fpccies aurearu laminarii . Ncc
contrarium U!deatur,quod fupra diximus,porticij q erat an
tc templum antiqucs fidclcs figurarc,ipfum ^ero teplu eos
qui poft incarn.itioncni dni tuerunr, porrodomu interiore
regni c^lcfiis gaudia vtnfq; promilT;i, nuncaijc diciinus pa-
rictcslapidcos antiquu Dci populu,t.ibul^ta ccdnna nouij,
aureas laminas vtriulq; in ca:Iis pmia dclignare^cum iidem
parietes tcpli,&: inporticu,3^in ipfotcplo, &in faniftilTan-
doruni pariterfui.rinrdelapid;bus&:lignisauroq; compa
ili.Mulciplex eft.n.in diucrlis rcb.caiudcm repctitiofigura
rum.Std &. hocdicendum,quia fuerutin lege ^dcah legcin
plurimi qui lcgaliter dno fcruirent,non occid^nces,n6 for-
nicanccs,non talfum ceftimonium diccnccs, non furcum fa
ciences, iionoracespatrcm&matrcm,&:diligetcs ^ximos
ficutfcipfos Hi .adpaiicccsporcicushpidcos ptinebat.Fae
runcalii perfectiores,quirc]idtismudinegotijs,afIiimpcacru
cc dominum fcqucbacur, ludibria 6c verberaexperti,infuij
& uincula& carccrcs,&c Hi qui aii manifcfta tcporaeuan-
gelij vitam duxcrut euangclicam,anteingrcfliimtepli,quall
tabulatacediina in porcicu tulgebat,quos quia idc regnum
c?!clie con munitci(qu.iuisindilcrctis manlionib.)rccipit
<)ual)porticus tcirpli pcf}].':p'dc&'ccdrumauro coopcrta
cft.Nunc c]ucciicsutplurcs,qiiilcgalibus contcnti pr.ccc-
ptis pi jrditiis fuff ( crc fibi crc dunt , li ad vitam vcni rc me-
leant.Sunt alii quifld pcrfedioncm mtcntes, oia fua vcdijt,
& fcquuntur dominu diccnte Fos tjuifuutieflis me
,
in regtnc-
raXioiie,cim fidti t filiMi Imr.ims infcdeniaiejlatis , &c. Hi ad pa-
rictcs tcmpli dc albolapidc tatlos, illiadccdrinas ptinetcs
tabulas
NICOLAVS DE LYRA.
I Habcns tornaturas. ide
'
Jubtiliier &art/ficiofcfa&as
Z
Et ceUcuras emi. ini.t im tgines chc ubim &pdmarii
&
yaritt
rum piaurarnm eran'fcu!piec j/i tabnlil tltis^vt hetur infra. Ei lami-
Vtt aurex difnperpfUx etant/icfulxt ft aptaremnriUisfitdpturis
,\
J
Oraculym. Dicituranteminttriurpars,
quiaexat temotijx ab
i'igrejfu templi.
4
t viginti cubitos. In hoc dijfcrunt HebrAi a noftris ilo&orib.ria
irS-
quicur
,
6''
cperuic Hlud dtcj; ve-
iliuit u!<ropur:ffimo. quia fuper-
ncmania ciuitatis gratiacha
rtacis implcuit.Hoc fupra ex-
politum cft, quia.finrcnordo
mus iccrcca ca^li &: arca fcdc-
ris faiuacorem in quo fadus
pacis apud p.icrem habcmus
liguificat, qui polf rcfurrcdio
ncm afc cndcns in cckim car-
ncm fumpram de virgine in pacris dcxtcra collDcauic
,
c Torrooiaciilttin. Bn autcm intcriordomus jo.cubicos lon
g.i
eft,pro myliciiogcmine dilcctionis
,
dc qua la diciu cft,
qux ihacvicacxparccmax.mailkifirarclectoru mt'ccs,litS|
in iUa pitnaccI:r.i.tiUisaliaUini virtuti.m c.pcriLuifwlarS-
gnar
t S:d& j/iftrf.Thymiamatis.fcilicctjquodcracan or?.cul5i|i
dc quo fubditur^cir-fo/rtTO alcarc oracidi lexii auro. vfj inccliigjl*'
tur,qu:a idcmalcare delnpide faChim,cedro vclhtu,dciiicn
aurocoop.^rtumeirct. Alcare.n.chynn.miaris q^in domo
cxtcriorcjfcd prope oftium erac incerio:is,cypus di j;fcdo
rum,qui carneadhuc in mudo receti,fcd omni dciidcrioad
ccleliia fulpeli , vcluc inccnfo thurc fumum af endcntem
fanctafancloru emiccuucquia fuperno amore flagraccs cre
bris oracionum vocibus nures fui pulfant autoris , apcrcaq;
laceianuafumusincenlorum in fupcriora vcnic ,qaquaiD
mundioics iV c;clo viciniores, tat(> citius adc minoqua; po
fcfic accipiunt.Hoc alcarc pertcCiorii viram lignificac, qiii
quali in vicinia oraculi polii:i,dcfcrris infimis del.-.;tadon
'
'=^
ad fokim rcgni cslefl-is ingrelfum curam intenduc . Vii
.
hoc alca'i non carnesvictimaruai^fcd fola mcendcbac chy-
miamaca,quiatales non adhuc peccata carnis, &c lUcccbrjs
cogitacionum m fe mavTare opus henc, fcd cacii oracionuiii
&: dciidcriorij fpiricuaLumodoramcncapcr igncm inccrnij
amoris in confpcCtu condicoris ofFcrunc.C.^i;d .lutcmlapisj
cedrus,aurumque lignihcentfupradithimeft.
j
g
Dornwa i/uiqu: unte uraci-twn. Bcda.Domus antc oraculum 1
auro tecta elf,quia perfect; in hxc vita necd.iiTi d patrepa-f
3am audire.i.necdumpalam viderc queunc^lVd lidc&:opiis,
iultitix diuiuo ornantamore,p qu;unplcna Dei cognicio-
ncm mereancur Lamin^aurea: quibus opcricur domus,opc
rationes funt multitaria;pictatis:quasin obfcquiu crcatoris
vcl fraccrne neceflicacis cafius amor impen dit Damij ancc
oracuiiiprcfcnteeccleliam lignificarc diximus,vbi ita rc-
demptons noliri amore flagramus: vc nondii ipfum vidert
tacie ad facie ualeamus. Vnde bcnc h^c domus auru puriff
mo coopcrta eft , fcd interpofito mcdio paric tc ab oracuki
fccreta.Oraculiim.n.vocaturcumdiuinahominib.vclangc;-''*
Iica allocutio cum fecrctoru reucI.-itioncconccditur. Vndtj
beneoraculum in abdicis,ideft,interiore domo tactum eli
,
quia in fuperna p.icria angelorum nobis uilio &: allocutio&|
ipfa Dci pra:fentia reuclabitur. Vndc.ijfo diiigam eun,et im
'
"
fc/iaboei meipfum. ticcrum./^e<> hura curn iam non inproatio
ioquar pobis, &c.
^
Claut.
Hebridicitntcf,totaaltktidooraculi vjej; adfolariitmerat io.cub.
tm.T^Hri vero dicunt quod iili io. cuhiti erant altitudo parietis di-
uidentis oraculum
a domoexteriori,
6"
lo.cubiti dcfnper
remattebai
apertifVtfupi a di&um c/i
.
J
Scd &: altarc. idcfi.tabulis cedrin
h
,
&loquitur de altariincen/i
quod, erat intra
tabernaculum,& erat interius de lapide, cr teffitm di
fnper cedro,
&fuper ccdrum lamims aurel> o^LrtumJlcn-tdw
etpo-
flca dicitur,
Sec
7M
III. RvCgum
o
Cap. VI.
726
a
cbHis^ure'f. Clauiautcm funtprccccpcacharitatis.vd pro
niilla
eterna;ddricacis,qu;bus
in cxercicio vircucum nc dcft
cianius
donantc Chriih gratia cocincmur.vndj in Para. fcri
ijtuiii cli. Scdzr cl.xHosfc ih anrcot^iiavtfmguli cUi:i ftcloitiuu-'
^^^fjj<i/)j?iic>e7/-.Quinquageiiarioenimfignacuc rcmiHio
pcccatorum,&fpi
icusf.uicii
*
gr;ic;a,&;requics
cTCcrna,qu:a
qaiiiquagclinius
cli l fahn.
pa-niccn^tia:
& remifhonis
,
quinquagciimusannus
lubi-
r^us,quinquagciimo
dic poft
Piifch.i
Ipiricus fanctus aduc-
nies
primitiuam
confccrauic
ecclciiam.E;
qninquagenoi fi
liclorum
crantlinguh claui,
quibuslamm.E
aurca: aftige-
bancur in
panetibus donuis
domini,
quiauerba ccleiha
arcfcatabamore Dei quos lucecel<?flii ripicri^ mo< ipfcg
crcauit implcuit, unde tf<:cherubim dicuncur.i.uiultiplicaca
fcicncia,ueifcicntia::nulcitu-lo. Delignisoliuarum
fuiitfa-
di,quiaIuccnobisfciencieC'ibu'jntiiiu.tntefla.nina
chari-
Cacis Dei, qua:per fp.ntuin ditfunditur in cordibus
noftris 4
c Decem cubi'oruin.
Bedu
.
TPjxcept,, chiMti3,vcipromifnsiwchamatij.
-Dcccm cubito; um
altitudi-
^r affixitlaminasclauisaareis,
Nihilquceratin msfunt, quiadcnario^tcrnc
temploquoj non auro tcxeretur. Sed & totum
'
vit^fruuntnr,habcntcsinuio
u ^ r
1-
r

I
latamconditoris imasinem,
ait.ire oracuU tcxic auro . tt fecit m oraculo
c
duosClierubimdclisnisoljuarum
bitorumaltitud
D
Rom.y.a.
tchuflt pttii
lis aiircs pi
rieieoiii er3t
ante o icii u
&rexicilluiu
auro.
dfioi.
itorumaltitudmis. Qiiinque cubitorum ala
clicrub vna
, & quinque cubitorum ala cherub
altera,id eO: deccm cubitos habcntes a fummi-
tate aliE vnms vfque adal^aiterius lummira-
qii'b. in
amorcbonoriim o- h
tem.Dccem quoquecubitorum erat cherubfe
pcrum
proficimus cV conkr-
.
cundu-s inmefurapari,'&:opu.s vnu eracinduo
bus cherubim, id ell: altitudinem habebat vnus
cherub dece cubicoru,& iimiliter cherubfecii-
J.7
>ar,i.3. b
I<>-ill.
oft d.
.f.i
"M
uamur^vcniam
nobis promic
lunt
pcccacorum, Sc gratiam
Un^.
fp;ricus,(?d iabbach fmii
in
futuioetcrnum.
Hi qtiide
funtclauidileaionis.Siitalii
_ ^ ,
claui
timons quib incipientes
illecebras aitior.l &uolupca-
B tcmcarnaliumorciflcac,fcrmones,fcilicctuentac!s ,
quoru
inftitutione
carncm
crncifigere
docemur.Vn pVopheLa.C<j/i
jkeclams a timo.e t-M car.me.<^c.^i
rurfum ad pcrfecbonein
j
ucniensdecUuisd
leaionisait.
MihiautcnadhxMeo.&c.
TyT^f^/fl; fr.:n/> ffA/ip/o. H^c in Para.plcnius cxphcantnr, ubi
porticus
queeracan firontcm
templi dcaurata eill: intnnfc-
cus &: cenacula auro tcCla pe- hibcncur. Dcaurata eft porti-
cus aii tJmplu,^a
patrcs uc-.teli. Deo
p
charitatcm placue
ruc. Deauratum c(t tcpiu
,
quia ead^-m charitas ditfufa cff m
cordib.noliris per fpii itum f.inciu qui datuscrt nobis Deaii
rata e(t doinus intenor, qma m fupeiniX patria fola charitas
re<^nat.Sid :bi co verius &: fccurius,quo pfens ipli Dcusqm
cluharitas vf,
ibieoccitiusquoipfe
mediator Dei &:ho-
miiiu qui folus paternorum cofcius cft fecretoru
,
velut ar-
ca teflamenti fcmpcr
afp:citur.Qiiod autcm
cf
nacula tccla
funcauro,ad idem rcfpicit.Sicut .n. interiordomai foncto-
rum
vicammconipxtu
conditioris
fignific.at.vnde..y?/;/to
drseos in aljfon.unltMS tui a cuntu-
ba.hominuni.lu ci^nacula in al-
toeandem vitam.i.in celis e(re,&: non in hoc mundo.vnde,
Q^xjurfum fun-
quxrite^ubi Cbnflus eflin
dexteraDafedens^etqu
fu,JHmfuntfap.te,nonqufuperlerram.
c Chirubimdeli?,-is. ^
Damafcenus. Aiidiant vclimholtes
imaginu, quod Deus ab iniciu hoiem ad imag:ne fua effin-
bnc^i fic iaitur,vt alij alios adorcmus ,
nifi quia ad im.igi-
nrm D.i tadi fumusrN im vc ille magna rcrum diuinarum
C erudkionc prxdicus Bafiliusaic,
Imaginishonorad^cxeplar
crallt.Excmplar
porro id eft,cuius crtigicsexprimit", cx quo
formahinc duCtafit.Quid
chcrubim illa,qu.r propitiatoriu.
obiimbrabant, annon humanarum
manuum operaerant?
&c.C^iia non omnibus hoc contigit vt iitcras nonnt, patri-
bus vilum cfi,vt rcfncande
mcmori^ caufa
,
imagines pin-
gcfcntur.
AngclicCj-dignitatisvocabulumcfi.Ecdffingulanterche
rub,phralitcrchcrubim
. Per cherubi mergo angclica mi-
nificna.qux conditori fcmpcr airiftunt in c^-lis
,
poffunt in-
tclligi
.
d oiiuarm.Quh angeli gfa fpitituah funt vnti,ne vnquam
arefcanc
loan.j,,
Ibidcna.
E
i fcruata findicate & iufiici.i 6c
decem CU-
vcritatc in qua conditi funt,
Dcnatiusenim decem obolis
coniiat, ^ contincrc in fere-
gisnomen(S<: im.iginemcon
fucuit.Ideo figurx-iegnica^le
fiis cogruicvbiangcli in ima-
ginccoditons ad quam- facti
funt , femper manet 6c clcCd
homincs imiginem qu.a pec-
cando amiferunt , rccipiunt
,
vnde . Curn apparucric
,
fi.-niles ei
eiinius&vi.ium/icuteQ
.
f Q-^iitjHe cub'tjrun.
Ala^cum
in fanitorum hominum figu-
ram ponuncur,vircuces eorum
tignificant
,
qmbus ad cxle
ffla volac &: conucrfantur.Cum
vcro m figniflcatione an<^e
lorum ponuntur.gratiam
pcrpctuaj Sc indefcdiiuE f^Micita-
tis eorum,qu/ fcmper in c.Eleftibus,&: in minilteno fm pcr-
fiftunt autons Vcl quod leuitate fpiritualis nacuric fu'K pre
dici,
vcvbicumquevoluenntffatimquafivolando
perue-
niant,&:hiccum
alijsfiguran&prophetisoftenfi
funtala-
ti. Bene autem dicitur
. quia
cfuinq-e cnbitorunfwrit al
.
vherub
v,ia,&^jUinque cubuorum
alacherub jltcra. qu:a vi -tutes an^^oli-
cxlcgem Dei in qumquc Iibris fcnpcam indetella deuotio
nccuftodiuntdiIigendo,fciIicec
Deum fuufncxomnibus
R<"n.rj.c.
vinbus,
*:proximostanquamf:-ipfos.
Tlsnittiio emm legis
charitus
,
proximi eorum aflgclici func fpintus, &C eledi eo-
rumhomines conciues.
Vnde vtraqueala eiufdem mcn-
lurx- ci\
,
quia eadem
deuotione qua fe alterufu n m tS^o
dihgunt, noftram
quoque ad feafcendentium focietaicm
deliderant Sicque fimilis aVx dccem cubitos complet, cum
ingeminarcharitatis
ochibitione de condicoris pra:fenti:i
Ixtantur.
Qjiainomnilabentium
rerum varietate fandi
hominesfenluscorporis
in obfiqu.um conditoris extcn.
dunt,oculos habences femper ad dominum audirc Sc dcfi P fal.n.5
derarc vocelaudis eius.^: cnarrare vniuerfa mirab'lia eius,
dulcia faucibus fuis habcnccs cloquiaiUiu fuper m :I &fh,
uum
,
currcnces in odore vnguenrorum eius, dum f.ipeccft
hahcus in cis,&c fpiritus Dct,in naribus eorum.non loquen-
ccs iniquicatcm,nec
ftulcici.un perf mantcs,ficque pcrarma
iuftitijE a dcxtfis &: a finiftns inccdentes,ad c.deftc,qui pro F
niifius eft vincz cultoribus,veniunt
dcua! ium .
g
,A!a cherub atcera.
Geminashabentalas:q.a tcftament:'?-
quc pcr (pfpcra, &: aduerfa mdefcfTo propotito femp ad ce-
leftia tetcndiffe &: perucmlfe declarant quia hoc idem fuls
auditonbus faacndum
cficdemonftrant
.
h Decem qtioquecubitorurt^.Bcd.h
Ak; funtdecemcuhitis,quia
pcrobfcruantiam decalogi Dco feruiendum prsdicanc
,
quia Dco fidelitcr fcruicntes tcrni regni denario rcmune
randos eflc oftcndunt
.
i Et opus.Diio fadi crant cherubim propter confortium cha
ritacis fignificandum,quia
minus quam inccr dij' >s tharicas
<^
ftarcnon
loiJemf
NICOLAVS DE LYRA.
1 Scd &tcrum alcare oraculi ccx it auro. Et dicitur altare^ ora-
cuh,rwn qua tffet
inira oraculum quod du iturfanlnmfaii8oru , fed
extra in domo a>iteriori:ficut dcclaratumfuit plenins Exod. 30. ied
^
tanto diciiur alcare oracuii^quiafumus inde afccrideis intrabat ora-
culum pii aperwam qu.t cratfuper parietem diuidentem oraculii &
dmnum extniorem,vt pr^dHlum eU.
2.
Uctccitinoraculo. Hic confvqitenter dgitur de dmh. cheruhim
tx itentibus u tra. or.iCHlum,rt altitudo cuiuslibet erat dccern cubi.
&
fin^U aU quinq; ihbit.& ftc erantpoftti in oraculo, qued ala vnius
protenfa
prot rifa tangebatparietcm Mcri.Uonalem oraculi, et alia ala attirtge-
bat admedium oraculi,& ala alier usfimiliter prolenfatagtbat p.:>ie
tcm ,Ac]Hilonarein,& altera ala protenfa in medinrti or.tculi tagtiat
extremitatem a!a alterius,&ftc protenfio alarwn t ratf cundu iotam
latitidmtm oraculi.I"teriflos autem diios cherubim fub aiis e(/ik erat
atca tefljmeti,& duo cheiubim quosfccerat Moifes, & benc porerat
ibi capi cum ve&ib.fuis , quia arca teflamenti habcbat in longitttdine
ditos cubitos ct ii altitudine cubitumet dimidiuin,fput'u.,i uUtct/nn'
terduos cherubim eratfre decetri c"b'tor:tn.,vt patet :Xpr,)idilis,et
aUeorum diiiahant atcrra qu.ifip^r olo'cubitos , vt
fiatet ftmilt-
ter ex dilis, Et ex hispaiet litcra nfquc ibi.
Texic
727
GIofordi.&NicoIaidcLyra.
728
^ ftare non poccft. Vndc & d ifcipuli bini ad prajdicidu cmit
A tuncur,vtq, vcrbufidcipr^dicac, virtuccdilcctionisanoin-
nia tcncanc . Vnius mcnfur.T 5<: opcns duo func chcrubim
,
quia nulla diflcnlio voluntatis in fupcrna patria, vbi vnaca-
j
dcmquc pr.rfcntis I)ci vifione&: glonaomncsillullracur,
quia vtiuilq; tcftamcnci fcri
pcorcs eadcm caftitatc opc- a
ris&: dcuocione intinixcha ,
ricacrs Dco (cruicbac. Dc-um
vocc &c fidc confona prxdj-
cabanc,&: qux nouum dc do
minica incarnacionc,p.iflio'-
dus.Pofuitq; cherubim in mcdiotempliintcrio
ris.Extendebancaiitalasluas clierubim,& tan-
gebac ala vna parietcm.&C ala clicrub lecudi ta-
gebacpariccc altcrum- Alx autem altera: m me-
a TiniKioitali clariuic lubliiniiii: dileclionisluce jcpicuit.
hcrcfurrcdjioncsecmrn vo
^
jj,^ ^^^^ ^^ jj ^^ i^uice
cotinjrcbat. Texit quo-.
I
CaC10nC,lud90rU eXpulllonC
^ ^ ^^^^ lc.l.tccclcli.Ti.opulo,,MU.bus mVcr tu.vlamcntum Cbnllf locat:.
mulcimod?. CCClclla: tnbula ioi.ujotbiamtitu.niejiicuit,cocj>i.iin.|uttidc. a:ii.licium quit.die noiia
tionc fadla narr.U,Cadcm Vir
{^'^''X'""'''^'
S'^P'""'f-''
l-FO-n ai,po.uioue.n au6me..ta
quccherubimauro.Etomncsparietcs tepliper
^
tus,li rcfte intclligit', facicn
da pdicabat.A Jx igif^cheru-
bim intcriores fup arcam fc
inuice c6tingcbant,quia vc-
j
tus tcf^amcntum propric an
tiquo Dci populo fciiptum
eft,nouu nobis
q.
poff incar-
darum & c*la'
nationcm domini vcnmius,
luxis.
f'texit pifln-
rit inft;tr fun
ffloruBi.
_
T
Qjia alij lattir pcr fpirituin let.no lcicntia:,alij llJe , alij ijratu limitaium
,
&c.Charitai quoijuc gauditun,pax,Ioi.gaium.tas,&c.czla(ura: funt Cuklaium
mcniiUin .
circumitumtfculpfit va'rijs c?Iaturis & torno. Et
a ^Be.Quia doniinu) ele^os ad rcjula.n rcriptuiarum in quibus elt mulcitudo fcicn
tia:,vttaju dui^cre lacit.
b TBe.Chcrubim fac.t,cum eo iii hoc muiKla caftitatem angelicam pro mo
.lo luoducet imica[i,quodmajiuiiepinut laudibus diiuiut vera dileftionc
Dei ic. ptoximi gcritur.
&fccundo paricti,idcft,fcp-
"^
{^^[^ [^^ ^[^ cherubim & palmas &
pi<auras t va-
tentrionali rcttc compara-
* *
jj
mur
,
quibus poft frigora &C
tcnebras idololatrix luccm veritatis cognofccrc datum cft.
Bcda.PolTuntpcrduo clicrubimduo tcllamcntafigurari
Qui cherubim in oraculo funt faiQi, quia in confiho diuina:
prouifionisnobis inaccctribili &incomprehcnribili aii fc-
cula difpoficum cft quando ^ qualiccr quibus ve aucoribus
facrafcriptura condcrecur.
Notandum fanc,quia Mofcs dum tabernaculu faccrct, fe-
cicduoschcrubimaurco";, quospofuicin propiciacorio fup
arcam. Salomon autcm addidit alios duos multo maiorcs
,
quos in teplo poncrct,&: fiib eoru alis arcam in mcdio cu p-
pitiatorio &chcrubim priorib.In tabcrnaculo ergo fucrunc
duo chcrubinijin tcplo quatuor.Scd idcm vtique fignificac
fed rcpctitu cfi opus&: anguflius fadii pcr Salomoncm , vt
doccretur,quia multiplicata pof^incarnationcdomini cccle
iialatius cxlcftium ciuiii pandcrctur fublimicas, qui ficcon
dicorem dc fua bcacicudinc collaiidanc, vc de noftra qLioque
crcptione,&: ad candcm bcacitudinemincrodu6tionec6gau
dcanr.Excendunc.n.alas adinuiccm fupcr arcam , cu ad lau-
dcm faluacoris referunc bonum quod acceperunc . ExcedQc
alceras alas ad paricccs oraculijCu fandtos eciam homines fe
cum videredcle<3:ancur,eofq; vcluc alarum fommicacib.ca-
gunc,quos conforces & imicatorcs fuifle in hac vita fux pu-
ritatisexulcanc.Duosauccmxquepariccesalis ciguc, quia
fidelcs vcriufquc populi hcnc fecum pofrcfTores aula: c^le-
ftis,n6 qj
in illa pacna fic dirtindio localis incer vcrumq; po-
pu!um,fed quiamaiorfic fcfliuicasinccrnx beacitudinis de
conforcio adunata: fracernicacis
.
a
Inmcdwicmpliinteriorif. JBcda Manifcflum efi ex pr^di-
ftis,quare cherubim in incdio cempli inccrioris finc pofici,
qui sepcr habitat in ca:lis.Exccndcb.ic alas quafi ad volandu
l-
quia femper h.ibent animum ad obfequium diuinz voliita
tisparatum.Quod vcroalavna vniuscherubtagcbat parie
te.&: ala chcruBfccudialtcriiparietcm,adiIlachantatis ad
minifirationeptincntquam nobisangeli exhibent.Qdaltc
xz al^ in mcdio tepli fc c6tingebat,ca diledionis gfam qua
fc
fealccrutrum compleiftuntur,cxprimit.
C
b Exundcj.iut uimiii aLis &c. HxcciKiMnc auccm cherubim
ad
ft

vcrunque pancccomculi alai,quia iccantcsin cclclti pacn.i

iuftos vcriulquc plcbiSjVifioncquoquc fucglorig ad laude
creacons cxcicanc,ncc folum dc illorum quos fcciim habec
incus iuftorum fclicicacc l.c-
tantur,fcd cti.im notl^ri qui fo-
,
ris adhuc poiici dc piotuiidis
addominum clamamus, cu-
ram gci u:it,vndc decis in Pa-
lalip.fcripciim cft. ipfiaHtem
,
fia!)anc er e8is pedibus , itr facies
corwn verfx erant ad extcriorem
domum. Quiafciliccta via vc-
ritatis in qua mox conditi po-
fici func, nunquam aberrauc-
runc,&: nos ab huius pcregri-
nacionis arrumna crepcos , ad
fuii delidcranc pcrucnire con
lorcium .Sicergopcdib.ftant
credis, f ic alas auro ccitas ad
\
ocaculi parieces cxcendunc, vc
'
facics habeanc vcrfas ad do-.
mum cxccriorem,quia angcli
fic fuam perpecuo innocencia.
confcruant,lic dc fanclaru ani,
marij bcaticudinc in c^liJcxiiL i
tant,vt eis ctiam quos in terris adhuc percgrinari cofpiciuc,
opcm fcrrc non dcfinanc,donec ad c^lcfie pacnam lucrodu
canc . Omnes enimfunt adminijlratoriffpiriius , in muifierlum mijji
propter eos qui hxyeditatem capiuntfuluiii. Verfas hcnc facics ad
exceriorem domum,(|.a nofiri
q.
adhuc foris ftamus,nec re
ipfa fcd fpc falui fa6t i f umusjfcnpcorcs eoruro iam regnaces
cum dominoipfumque laudantcs curam gcruc falucis incct
pcUanccspronobis
.
Vj
c rc.r/>f'o/ec/;e>-i;/H.Circiindacifuncauro, quia pr^larii
fcripcorum fuorum opcnbus confirmata cft auconcas ccfia-
mencoru, manifeffaca autem perorbcm cogniciocftdiuiii
narii fcripcurarun1,vel incerna gloiia CElcftium agminura
Vcrumque cni m chcuubim &angclos.f&: ccftanieca iigna^
d Sculpjitvanis caUturis. Beda. Sculpuncurpariccescorno,
cum prompcopollencanimo fidelesad facicndum qu^dns
prxcipic,hoc per fingula diccntes.Benedicarn dominum in omni
tempore.Etparatum cor meum Deus.,paratum cor meum, &c. Scul-
puntur cornOjCantum virtutibus intendunt,vtab earum tra
'
mitc nullis contrarictatibus , vel blandimentis auertancur
.
C^iaenim tornaturac^ccrisarcibus vclocicacepr.ECcllic,a
ipla fibi regulam qua fine errore operetur feruat,bn
p
hanc
pia fandorum vita fignatur,qu2E parata cff femper ad obfe-
quiu domini,&: hoc impkrc fine diuerciculo crrandi, longo
vfu virtutum exercitata didicit.
e Etpalmas. Bcda.PaImasfacit,cum
memoriafternj remu
nerationis fan.Iiorum mentibus infigit , vt eo minus ab arcc ]
iuftiti2cadant,quomcrcedcmiufliU5
fcmpcr antc oculos 1
habent.
f ]^tpiSurasvarias.lcacitpiduvnsvavm
quafi ^minctes dc
j
parietc&:egredientes,cijomncsmuItiphanasvirtucu opc- I
raciones fidclibustribuit vifccra.fmifericordi^,benignitate ^.ji
humilicare^pacienciajmodcftiai&c/w/^cr
omnia autem chariia-
tcm ijuA
efi yinculu^erfeSlionis.Viq vircuccs cu in cica eledis co
fuecudine veneruc,vc nacuraliter infitij videant-^quid aluid
^.
^vtpidur^ domusdomini j>mincnccs de pariete cxeunU
^
Qiiiii
l..
NICOLAVS DE LYRA,
I Tcxit quoque cherubim auro. Idet\,lamims aureis.Duo yero
cherubim quosfecit Mofes erant toti deauro
,
quia crant valde parui
tefpeUu ifiorum. Foma autem arcts tefimenti ,
et duorum cbcrubim
uoi
^MOsfecit Mofes defcriptafuit Exod.2$.Et e.y hec intelligi
potefi for-
maduorum cherMhim^quos
fecit Salomon,quia eiufdem formafuamt
fcdmiiores.
2 Et omnes.H/c reuertitur ad defcriptioncm parietum templt , &
paumenti,& fatet litera cx diflif.
cin
7-9
liL Regum
itnrin
utjj.
as.:.b.
B
pj.
hei'. 3.
Q^ia verb.i & ona vencaris no adlT.ic c.b alijs cxti infcciis di
1cii:,i.'d
;jb:incc mtiva racJicitus parata fcinp ,\b jntimis cor
dis,qiix-runc dgcda vtl duccdaproicTuc.iJ)ixiimi>; aiicciii
q,
pr.Liiiv.ciici cqiiaiitas liuiiiilc cocordiani traLcniicatis Isgni.i
car,vh; cu ludi'i,vc] i^c<:ts,barbari, .5<: SvVcIjy, libjii 3l lcrui
nobiks&iunobilcs, cudi Cc
jnCbnl^oclicfracus &L cun-
dcinpatrcm habcrc m cxlis
gionacur.Cocofdiffima.cnun
humilic.is .li!pc:-:u:tu cfuiuni
a
nulii dubia cit Tcxit ci go Sa- b
lomon pauimcncum domus
c
auroin oraculo inrunlcLUS,
A 111 ccmplo cxcriiifccu.s, quia
Chiiltusaiigclos 5^ anim.-is lu
liorum in c.ilis plcnario do-
noperfcctionis- iuip]..uic, Cfe
pcrcunDantcs in fvculo cuks
p;;cri.f cxlclh's lign.iculo diic
ctionis ;rccrno a niorialKiin
viljcacc lccrcuic.Vndc
.
la hcc
tngiiiifi.i:ntou.<,is
,
quij Uilcipmi
ma tsiis ,fi dd Ciionem huhutriiis
Cap. VI.
730
mcntc
& opcrc imitantur.Habcnt pnlmarum fpccics,
cl fn
r>
pcrna
rctnbucioncmfixa intcni:ionc mcdirancur.
P.ihrii
cnim
vidricis nianus ornatus ^rlt , Habcnt.^r.^^xf^jKvakic
proininu-ncia.cum ccrtiirunabonoium opcruin
documcta
6i cjux
ncmo linilirc inccrprccan vaicat omnib.
onduc . Et
ria.;,tquafi promincntcsde
paricre &: egredien-
ics.
Sed&pauimcntumdomustexirauro,in-
tfinfccus ci exrrinfecus. ht in ingrcflTu oraculi
fccicduoGlHoladelignis
oliuaium, polkfque
^
,1 lldemai c.i.115 dicir.viuKen iucr.Tt niMClTus. 3
Ijil diiuiiii., o;tiji U.ui.i,-. ai.i, i.-. .:; er.clalur .
angulorum quinc|uej&diioolliadcli<^nis oli-
TCiintlT Iiarcliipia iiiorn.itu panc-
^Vacat in plerifi;ue. tum t.!inii:i poliu U. cxpolita lunt
.
iiarum .poItest]ue angulorun) quinque. t fcul-
pfitineist pichu-amcherubim 6: palmarum
t fpecies, & aniiglypha valdc promincntia
,
&:tcxic ca auro, 6c operuit tam cherubim
,
quampahnas, &ca:tcra auro
ha;comniaiiint aurcis laini-
nisopcrta,cum CcCteris
uirtu-
tum fioribus fpcciahbus
iii
magnisccclciicf membris
ful
gor fupercniinct amoris . His
ofliohs uclum additum cft ii-
3
cutinPara fcriptum clf, Fe-
i.Paral.^.d,
U
a iti'n-!^-efsxrac.&c. Bed.Vnuserat mgreiruSjfcdduolnjs
oftijs claudcbatur , &L cirde i eicratis apencbat, iic uc clc: tcm
plum & porticus anic tcmpkim, vnum tancum hcbancin-
troiai. ij^''-? ^>!ns dvniiriM'',vn-ijid(S,^>nubrpr!J'>u:,vr:Hs'Dn'S. vn'
inccdeliam pr.ciencem per bapciimu, vniis in rcgnuc^le-
ftc popa fidci ipcr.idus cfi introirus.C>it vnus elflt ingrcf-
fus cctiat li.)c qd dc arca icipcum cfi inicrius. Curnquc mnnc-
nnt viSivs.,:^' cppar^^rsntfnu.mitates ton; lonsfini/uat inm a/itc ora
c.<lmr.,n6 ^rfinebat vLtrar>tr,y:fccfS. vbl patd-Ccr(ni tiilorjofidi
cur,qd vrais crac in2;rciTus oiaculi iactus e rcgionc arc<j' qua:
crat in mcdio cius.Cuius jngi efius oftiola mulcipiiana iigni
iicanc. Angclicos.u.ipincus, quorum niiniik-rio in patriam
cqkiicm mcroducimur dclignant,&: apottoios quibus datc
func claucs rcgni celorum.Qui acccptua domino ptatc liga
diacqucfolucndijdignos incra regni lanuam admiccutjindi-
gnoscxcornmunicadoeliminat.Operaquoq; luftitie quib.
ad rcgnum celcftc pcri:cniiur,pcr oltiaquib.in ihnclaiando
lum ingrcdicb.ntpoiIuntfigur.ui . Vncuftcditiolegucoii
iumm.i(io incofrupcionis elt,incoirupcio aute facit ciie pro
xiiiium Dco,c6cupifccntiaergo iapieti^deducit adrcgnu
pcrpctuum.Hisomnib.aptccongruic, qcf oltioladclignis
oliuai um func,qufa tk angcli &c hoinines pertcdi fru6\u mi
fcricordi.e & opcnbuslucis feie glorioiosindomoOeiex
liibcnc.Imo oinucs cicai pcr arma lucis ci piccacis aditum
iibi p.itria: cclcff is apcriunt
.
b buunfi.oUdelighisouuaium. Bcda. Duofunt oftiola, quia
i3cum & proximum di]igucangeli<Sc hoinincs fancli.ncq;
i.inuamuitxnilip gcininam dilectionem poiiunc intrarc.
VcIquiavcnuiqucpopulifidcIibus,Iud^is,iciliccc&:gcnci-
bus cadcin uici- lanua rcfcratur.
c TqUc5i{; ii';^.Poitcs hent angulorum quinquc
,
quia non
folu animas cicdorum aula celelfis recip t, fcd &: cotponb.
immortali glona pr;rd;tis in ludicio tores aperic, quinq; .n.
iunccorporis scius.Vel utcrq; poifis oracuii alcuscft quin-
quccubicoruni,q.ai"oIisiIlis iupcrnxpatria: introitus pandi
tur,q,cninibuscorporis(:<^cordis feniibus dominoicruiijt.
corporis.l.cu pcr eos aliquid pro illa agunt,coruis veto cum
kibric iV lufte pic cogicanc dc cis qui per iplbs corporis fcii
fusagocdcccrnunt.
d ^'liiyfypha. Poilctdici fculpturafadain iuncturatabula
ru, fcd largc accipit.Bcd- itvj.^^wf anaglypha Gr^-cc Latinc
ditunturc^latur^-:quia virtuiii opcribus qu^per orbem ec-
clciu \ fanctis &:
p
tectis viris cxcrcet,illi precipue q.t>us fi-
d.jiium cuiacommitla
, &: ciaucs c^-lon'; dat^ omni dcbenc
lok-vcia iniiltci:e,ut quantu gradu.pr^"eminent e^tcns
,
i.atu
piajccUantmeritobon^ actionis . habcnt.n.inicpicturam
chcrubirn fculpta , cum angelica in terns uitatn
,p
poiic fuo
mente
Mar.ij.e.
cit., inquit, velumtxhyacintho
purp!:ra,cuco,&
uyffo, & intc-
.xnlt ei chcrubim decoris.(.<^ri\tUy
vt inter panctcs dcauratos c-
"^
ciam holoicncii tuIgercc.Sed
incidctigniticatione ih qua
&ofiiolaante arcam atq; in- tcflatwras f? >
5
grcliumoraculiappenfuin,vc
''*
(5
llcut ofiiola congruis
Jhoris
Fecitquein 7
aperiebantur, fic &: velum
^
rcuclaretur aduenientibus il
lis quiinfuiclafandorum in-
traret.Huius crgo vcli fcdularcuclatio,iigiiificatapertionc
legis dc rcgni cck'ltis,
q
nobis per incarnationc Chrifii do-
nacacii.Vndcbapnzatodoininoceli apertisut, vt oftcndc
rctur,quia pcr baptifma quodiptc nobis c6fecr.auit,ianua ce
li dcbcmus ingiedi,&: ipfo moriente in crucc, ide velu fcil^ n
fum cli mcdiu a fummo vique dCorfum, ofidens, quia figu
ra; Icgis ia fin itc cranc,<Si veritas cuangclij.arcanaque cxle-
ff ia,&: !pfe celi ingrctius no adhuc eilct prophetadus &C figu Matth.j.d.
raliccriigniticandus,fcd fiatimoibusapcricndus quiab ini
lio mudi viq; ad id tcmporis in fide vcrit.atis de mudo cran
iicrunt.QuaclragcIimo.n.diepoItrefurredlionem domini,
omncs cii co c^Iu pcticrunnremotoq; omni velaminc mul
tiphanas i domo patris maniioncs
,p
mcritis acceperiic.No
bis quoque
q,
.idhuc fiituri eramus, eade hora refcratus e in
greliiis,fcd no nili pcr intcrna internorri bonoru detideria,
per fidc 6c; facramcta dominice pailionis, per feruorcm fyn
ceriedileci:ionis,permortificationec6cupifccntixcarnis,8
pcr quotidianaangeloruauxilia. Vndeideveliiiub quo in
oraculfi iiurab.atVxhyacincho^purpura, cocco ,&:byflbfa-
dijeli,eiq; cherubun intexti.Hyacinthus.n. qui c^li colorc
iinicacur,lupcrnoru dcfidcrijs comparaf.Purpura, qux lan-
^uine cochiliorij c6ficicur,&: fanguineam pr;ctcrclpecicm,
lacramcncu dominic^ paffionis ilgnificat, quod nos imitari
cruccm noltram portado dcmus,in cocco rubei coloi is vir
tus exprjnucuramoriSjdc quo dicitur.T^oe cor nofiru ardcns Luci^.c.
eratin nobis dt iefu,ditm loqucrctur nobis in via e^c.Byflus qui de
ccrra vires oritur, &: longo artificum excrcitio natiiiu exuit
viroremdeducitur in alborc, caftigatione carnis inlinuac,
cuiui quaii humorcingenitucxiccariiubet Apoftolus dices
Mortificate membra vtfira quxfnntfuper to>ram,fonicationetn.,>m-
'^1 r
miinditiam,&c. Adquaniu vcrocandorisgratia vclit pduci,
ofiditahbi,dicens.O/;/tco vos,vtexhibeatis corpora veiira hofiia
viiieutem fan&arr/yDeo placetem,&c.lntc\unt chcruhim,5cci{'-
Rom.u.a.
dcmcoIorib.conficiuntur,cum vniuerfis quij pieagimus,a
vcncnatisd.Emonutelis perangeloruprxiidiadomino do
nantc protcgimur.Fntexuntur chcrubim,cum in bonis qu^
agimus muititudinc fcietiae indclincter vtimur, rclpicietcs
fcmpcr .ad cloquia diuina,&: ne forte a virtutem callecrrc-
mus,horum incuicu concinuo veftigia noftra regimus.
e /ear^./rtwjro/. Sicucingrcffusoraculi quoadarcam diii
chcrubimq; pcruenicur,incroicu c^Ii fignificat,quo ad viiio
nc Dci iupcrnorumq; ciuiu nos introduci deiideramus. lca
mtroitus in teplum primordia noftra; couerflonis ad Deu
,
quando in prqfcnte ecclel4am,intramus.
life ingrclium no
Itrii ad fide, ille defignat ad fpe . Vnde poftes huius introi-
cus quadraiigulati lUntpropter quatuorcuagclii Iibros,quo
rum dowtnna in fide vcrit;itiscrudimur.
Poftes
NICOLAVS Dll LYRA.
I Et in ingrcliu. Hrc conjccjueter agitiir de ingreffu
fanRafanRorU
cum
dicitur. 2 Fccit duo. Ei dicuntnr oftiola,quia erant parua re
fptSu nftiorm,^u erant in introitutempli. Erantautem fcfituata
jccmdum
aliquosyrjucd
vnum eratprope lattts meridionaletipiiydliud
prvpe l.tm
^quiloiiare inpariete diuidentefanilum etfaiiSiufanBo-
rum.SccHndumaHos
veroduo ofiiolaerantin cadcmparte parietiSy
yiiuni in
vnafuperficie parictis, alterum in alttra
,
ita quod quando
erant
cUufa. uidcbatur paries quafi continuus ex vtraqueparte.
5
Poltcsquc
ang. ^iapoflcs vbifttuata iH oftia crat ,fif crant
dol<ifit
dolati,quodfHperficics eorumfecundum
Longitudinem fuam
babebat,
quinquc angidos.
4
Etfculpfltineispiauram,&:c.
Eomdoficutdi^ueflfupra
de interiori parteparietum ttmpli,
5
Et Anaglypba,&c. idrfl.cflatMras
prominentes . Et dtcitur ab
tcfix quod tfl fuifum,&
^xvfioquod eHfculpo .
6 Lc tcxit ea auro,&:c. Eomodoficut diClum eflfitpra,defculptH
ris 'X/fli ntihus in parietibus tcrnpliprimi
.
7
Fecitq, in inttoitu, Hic agitur dc hoflijs in inutitu templi, cum
dicitur. _

^ Poftes
731
Glofordi&NicolaidcLyra.
732
tudincm,erg;o Zc m luiiiis ingrcllii diio facl.i fant oftia,vr ab
vtroq; 1 i:ciii.in>iis Sc tons^tqiialc pariccioltiu patcrct.Ec
qm cafdc picrhiras oftiiim 6c parics habcbat,vc vniis pcr om
nia,&:concinu.uimcxcjntiis parles vidcrocur, vnumdcco-
iis ijracu pru;ccndwns,aliud mylkrii djfpciifationcm pi.^{i-
^
a Tonesdeligms. Brda. Quadrangulatos jppter quatuor.f.
A principalcs
virtutcs,prudctiam,forticudinc,ui(litiam, ic tc-
perantia,quarum vcluttund.)minc firmiiriivio omnisbono
ru aduii ftrudura
nicitur.Prudcncia.n.cft^quadifcimusqiiid
nos agcrc.ii: qualitcr viucrcd.xcat.Fortitudo
i?
qua caqua:
agcda didicimos, implcmus,
a \t \ n-
quasbrcuircr prophctacom- a
introitu tcmpli poftcs deliqnisoliarum qua-
^
a
ht
Ja^iHiccm. \doHiuin
PW..r.. plcditiir,diccns. Dommif illu-
^
, ^D.iccbo..n d.. sc ^om,....
qnod fc nuiiccm tcncbat,apc
minaU0 7nca,&lMsmea,qi,em
^ tJr:ifrulatoS,& duo oltia dc
llf^nis abie^nisf al-
^
ntur,cumpcrminiacmiprc
nW/.n^ fllnminatio f vtouc
.
^ n- \ 1 o
/' J
dicatorisdiljcrnitur, qd pro
agcrcdcbcanrc^^^^^^^^^
'^
triniccus
Etvtrunqueolbumduplcxcrat,&(e
,
p.icr.dcosnitio.K.nf/dcv^c-
lus vcro, V! .id hcc agcdacon
r
gurans.
TomrpntJa.
fi^^^ij; jciipcrantiacftqu.i
^
inuiccm tenens aperiebatur. Et t lculpfit che 5
^^d viucdrcaitit.itc pcrtincat,
^fl,.
nrmc xcn.p..... ,..
rubim,&
palmas,& cxlatutas t valdccmincn-
^
?.;Tn?odS
aprodi.cAo difccrnimus,
nc plusnutmi-
'
'
.
1

ii,Ctquoap.iruuc,pioximo-
qoxeranc
nvjs iufto prudctix&: fortitu-
tCSjOpcruitquctomnialaminiS
aurcis ,opere
rumalaco]crarc,&ci$ bona
"JP"' dini{tudcamus,&quiaquif- r
quadroad
regulam.Et xdificauit atriuniinte-
7
"oncomodare, cumh^cccr
quisprudcr.tia,toit;tudinc,&:
^
1
^ ^
tiilimcfoleancm cotde pcr-
tempcrantia vtitur,vcre eft iuftus.Quarta poft prudcntiam
fcaorum indiffolubiliter pcrmancre
fortitudincm,&
tcmpcrantiam,:uflitia fcquitur
.
b
.^/mn/efi.Quiaadinuiccmrcfpiciunt,
vtvnafinc alcera
haberi no poflit.Extcrius oftiu dileftio, fraccrna,inccnus di
'
uina.quia illa prior tcmporc,ha:c fublimior dignicatc
, &
p
illam ad hanc intratur,quiain awiore proximi diicicur, qua
liccrcondicordcbeacamari .
c Et ytrumque oftiuni. Bcda. Quia in vcraquc dilcftione duo
func princip.alitcr obfcruad.i. In d.lcc^ionc De1 fidcs vcrita
"
ti^^puuVXSOpcrstiowi.Sinefide.n.iiiipoffibite^ftplacereDeo,
l!*b'i d*
Sk. Fida fine cfcribus niorina cn . In dilcaicncauttratcrnitatis
*.Cori3.b! patictia,&:
bcnignicas,vndc.C/wr;frtrpWfJf/t,
beiiigna esi
,
vt
Li\c.(.(.
dimiitat.Cjpximom iniurias,& cis bcncfaciac . Vn.
Dimitutc,^
Hiitb.^.b.
^diritietiiryobii,daie,& dA-itur robis.Vianc nobis dilcctione
impedi
defidcramuSjdicctcs.T^wc!
n)?fKw jKof/^/a (/d 0-
bis hodie,& dimitte nobis debita roftrajii nt rt nvs dimutimus debito
rlbuf oRt jj. Vtrunq; oltium fc inuice tcncns apcncbat,quia
junilc siic virtutcs , ncc poliunc feparari, cj.a nccj, fidcs finc
operib.ncquc opcra finc fidc pl.icct,neq; niurias terrc fut-
ficit,qui ci quc tolcrat necclTaria no impcrticur , nequcnc-
ccflariaminifirarc,^ill.ar.'is
mokitiasnonouitexcordcdi-
micccrc.Apercio.n.oitiorum nc^n ligniiicac Icparacionc vir
tucum,fcd quod pcrharu coiundtionc ingrclius ccclcfi^na
.
bismagismagirq;p.atcfcit,vc quo hisampiiusabfidam, vc
rius fanciorum cctibus focicmur,licut diu.iio rubri maris
|>
Qua populus DciAcgyptium pcrfequcncem cuafit, no diui-
iioncm
b.-iptifini,fcd apcrtione lignauic ,qua cxcindis pccca
ds omnibus ad lictus &c folidicatem virtucum tranfeamus
.
ftia iuo*ri
Bcda.Notandum, q, in cgrcliii oraculi duo dicunt" fuille
'"^*
oftia,fcd 116 duplici.a.ln ccmpli vci o.i.prioris domus incroi
lu ita crac duo oftia,vc vcrunq; ellcc duplcx, q.a in pfcnci ec
cletia calem nos ingredi &r duccrc vitam ncccirc elt.in qua
diledione Dci 6c proximip fide&f operationc, pcr paticn-
tia 6c bcnignitatc Icrucmus.In tuturaauc uita ubi Dcum &C
j>ximos in luce aftcrne beaticudinisuidcbimus, eade gemi
na dilcctione flnc lal)o'rc,fcd in fumma dulccdinc pcrfrue-
mur.Vii
incroitusintcrioris domusdiio hcbatoltia,fcd lim
plicia.Non.n.ibifidcsncccfIariaeIt,ubi
q
uiiccrcdimus,&:
fperamus man.fi^ftc uidebimus,ncchboropcriJ neccfiarius
quia perpctua merccdc coru
q
hic laboramus,donabimur.
No necellaria patictia.ubi nihil ad^ucrfljno magnificecia bc
nignitatiSjUbi nulla indigcntia.luxta formaoperis decoris
gratia prouifum cft,ut in code tepli ingrcffu duo efsct oftia.
NeccHc.n.erat panctcsdomus,qui centum uiginti cubitos
^
habcbatin alt.tudi.iCi.onuUos ctiam grofficudinis cubitos
here,in cuiusgrollitudiniscxtrcmaparteoltiacrat atfixa
,
ut oftiu utrunq; paricti elTct a:qualc,iSc: liueintus, fiue toris
tcplum quifq; pofitus oftiCi afpiccrcc
,
unus ei parics
p
om-
nia eife vidcret'. Suviliccr ccdnnusparicscuin logicudine
&akitudine uicinoruccccubitorij,ii6paruahabuic grofii-
cu-
e Etf<Hlp(itcherubiir!, Hec fup.cxpoficafunt,quiain paricri-
bus domiis,^ in oftiis iiitcriorib. cicdem pidur.-E uel celatu
r.T fact^ sucquia c.adc arcana fidci fpci,& chancacis,cjuc fub
limcs &:
pcrfctli fublimiccr capuic , &:
q
omncs cledi plene
in xcerna uiliono pcrcipiunt , etia catechizandis ludibus
g
fuo cuiq; capcu difccnda &: pfitcda tradunt,ut facris initiaci
mvftciiis qfiqucadcapicda caq piccrcdidcrur,pcrucniant
f Uraific.Mt arium. Bcda Dcintcriori atrio breuitcr loqui-
tur.dc cxtcriori prorfus caccrc ur kd in ucrbis dieru ucnwf-
quc fic mcntio,ubi fcriptuui cft : Fedt eiir.m atriumfM-erltum
Cr b.ifilican> <>rjiule,& oHia in bafilna
ciim '.exit src. AtViu crgo
intcrius qiJ uocatu r f.iccrdotCi, co qd S.^ccrdoccs &: I .cr.irx
i co miniltrarcc,cmt undiq; tcptocircundatu. Scd ab O.-icn
ce,undc,tcpli c-mcingr\.IIu's nuilco longius a tepio
,
quam a
c.xtcristribu.splag!sIccrctumquiaincap!.Jg3,!dclt,ia fadc
tcmpli ficb.at miniltcfia finctorii.ibialtarc xncu ad holtm
domino oficrcnd.is,ibi dccc Uitcrcs ad cas laiiadas
,
ibi crat
marcencu pofirum ad liui.adas manus pcdcsq; ficcrdotu,
cuad niinifirandumintr.-irct.Hc3batautcm hoc atnumtres
tubicos a]citudinis,vc lolcphus narrac,vt ab ingrcllutcpli c^
tcros prohibcrcc,&: folis faccrdotib.hocliccrc fignificarct;
Eratq: ei lanuaadOncncalcmpla^ia.id quam vlq, populiis
hofti.as Iuas&: tacrificia infcrcbar alaccrdotib.fufcipicday"
ad alcarc picrcnda.Dc extcriori vcro iitrio
(
qit vcrba dic
balilicam gradcm vocanc)ia fcripflt lofcphus.Extrinfe
authunis tepli aliamxd fitauit aulam qii.-idraguli lchenr
ccfaclam^crigcns maximasp.^rcicus &: lac-is cxcclfus Sia
plas,p qu.-ituor mudi partcs in ca c6ftitucs,quarii lingulaE'
vnumqucq; vcncuqiiatuorangulis attedcbac, vbi aurcas
nuas coIlocauitEc paulo po(t . In hoc crgo facranu ocs
puliquibuspurgatio&:obfcruat!o lcgitimoruincrat^inc
bant.Has porticus CalTiod.in pidura tcmpli quam in pari
cc pofuitjlicutin pfalmoru expofitionc mcminit,triplici or
dine diftinxit.Pnmu.fordinem poncs cxtra atriumlaccrdo
cumexomniparccpcrquadru.Sccundu ccdcm mo cxcra
intimas porticus ucrsu m gvro vndiq; e.xtrenm fimilitercx
omnilatercprioru porticuiiin circumitu.Sicquc ccmplum
criformiediHcioru pr^fidioabomnipartceracmunicu , fa-
dto pauimctofubdiuo.inccrcdificiaiinguladc marmorc&:
parictibus domorii intcrioribus.i.eis
g.
ad tcmplum rcfpicic
biincfadis incolumniscxccrioribus folidis Sicquc ficb.it,
vt omms tcpli ftrui^ura pcr graduii varictatc cUct rationa-
bilitcrdiftinda.Na in fuicla landorum incrabat p6rifcx,in
ipsij cemplum facerdoces punficaci &: 116 panficaci , vna cu
Leuicis&:cancoribus,in iutimt"! atrium balilic^ maioris viri
lud^i purificati ftantcs &: orantcs fub duio li fcrcnii elTL-t, |li
tcpcftds in porticus ^>ximas Icfc rccipieces in cxccrius acriii
mulicres lud^e purilicace , in cxtremum atriii Getilcs &: lu
d^i
q
nupcr ucnerant cx gentibus,ufq; ad fexcii punfiracio-
^
nis
N ICOLAV S DE LYRA.
I Poftcs de lignis. idcit,quatuor aii;i^clorum,& in hoc dijfcTebant
tHJoUibuioraciUi.
% Ec duo oflia dc lignis abiegnis. Hebrxi^dicunt, buxinis,
i
Alcrinfccus. ifla autem oUia magna erant,^ erant in medio pa
rictii Oricntalis ipfnis tcnipU,& in mcdin dnorum oftiornm crat po^
fiis fortis vbi claudcbaniurytdcodicuntio
effc dtrinfecHs, fuia vn'im
erat ex vna partc illins poftis, & alterum ex altcra
.
4
Etutn.nr\quc. (jHod expontur duplicitirr. FnomodoejHod vniim
trat infuperficic cxtcriori niuri,et altcruminfuperfcie interiri,ficut
4i3Mm eil de afliolis oraciiU.^lio modo,(juod virimij; oftium effit
ds
duabus pvtibHscopulatis adinuicimfmtiter ^itariuod vnapais cftij
pofiet
claiiJi,altera remancnte api rta^ &ficy qi qu.zndo totU aperie*
batur^viiapars cjfet iHXtafpiffitudinem mnri , <Uia iuxia latus eiu^^
fictit
ficnt videmus in ofljjs qu apui nos
^
dicunturfraSa . Et ideo ft-
quitnr
.
5
Ec fc inuiccm . quia unapars alteri copulabatur modo pr.i:di8i .
6 Ec fculplic. in iflis oftiis eo modoficnt inparictibus templi
.
7
Et xdiilcauic acriu. Hic vliimo agittir de atrio qnod cra: circa u
pL'im,& cratplatca magna quad>ata in circiimiiu templi,eriittamen
alrcra parteLongiorficiu &tcipliim.Et in partc hurusplatia (iu
c
rat ariteingrefimn tcmpli,crataitar2 hulocaiifl(iru,& mare vbilaua-
b.vitur facerdotei.,'iT luteres, rbi huflix lauabauiur^et erat ifta
platct
ilaufa murofaio ex tribus ordinibus lapiilum diurrforum colorum.Et
dicunt afiqui,quod
ifli
ordines crantfccuncHmfpilftudincniiuii,ita
quod ordu lignorim ccdri crai aparte intcriari.^lii autemdicunt &
nuf.us vt videtur,oiiod
ifli
quai uor ordines crantfccundim
altitudi'
ntm muri^fic enim mclius apparebat varietas & dfcor opcris .
,
Ann
733
III. R
egum Gao. VI.
nis dic. Uxc vc in pictura Cafliodon diltinA.i rcperimus brc
uicerannocauimus,
raii cu ab ancic].s ludxis didiciire , n' quc
virumcamerudicumvoluiffc
in cxcmplum legendi propo-
nerc,qu.Enonprius
veracflecognonilicc. Horu locorume-
minicfupremorugraduum
Pfal.qui ica incipic: Eccenunc bc-
ned.do.o.ier.d.o.quijU.
in donio do.
triis do Delno. ^nYll^XjOXti-
* fFide,fpe,8ccharimf. b
f
CJims nfcenarir. e(l certa difcendi fblertia.vt quifque
cibuslcremias&
alij prophc
ap. VI.
734
fanftoru vircucib. incuicu fuo&: rccributionc dignas iudicac.
Mulcitudo ergo credenc!U,qui rcliclis poflc-ffionib.vno cor-
de<kvnaaiadefcruicbacDeo,ipfacuCcinplum J>cr&: locus
incraarriu faccrdocu fpccialiccr ii!i coiccratus . Poriobafili-
ca grandis,&: oranccs in ca circa acrifi faccrdocu in gyro eos
figuranc qui corum c^ccrcdc
D
dignolcat quid crednc, quid Ipetare, ve! quid diligcre debeat
.
fBom l.ihcct opeiationc (ine fimulationis coriiiptione , llne cuiu
adici^lione lidcs.
'"-"- -^
fpes- & chantas vera clTe nun valenr.
*
t.v,inh!sdiis&:
Apoltolipdi- .
i
^ j-
i -\b y^ ,.
^ c
cabant.lnharumaliquafedc-
a riustnbusordinibus iapidupolitorum
, & vno
b *nni:hoata.
b
^Ke^ni Salfuioms
ordine 1 lignoria cedri. Anno quarto fundata dl
a fApril fdlicet mclioata . b lEiufiicai rcis.
bac dns doccns, qn tencancib
Phanfxis
oblata clteimulicr
admorteiudicada . Inhisin-
,,..
r t
^
o

ib.-
ucnic
vcdeccs oues , &: boucs,
oomus dni in menle Zio
, & m anno vndccimo
6icolumbas:quosehminauic
/ijT^-V /i r ^ ^ C r^ cl
dcteplo.InhisPctrus&ioa- b
meni^ Bul ( ipleeH: meniisodtauus) pcrtedlaeft
nes
claudum inuenieccs fana-
domus in omni opere fuo
, & in vniuerfis vten-
ucranc&lecumincrcdiences n-i r

a j c
'
r
uueriusadoranda^duxerunt.
^ filibusluis. Aedificauitque camannisleprem.
In his orabac ois multicudo
populi,qn incenfum ponenci Zacharie angcUis ad alcarc thy
. jpjaH^i^^itis apparuic , cumque de prdcciufons domini naciui-
tate perdocuic
.
H*caij: atria cum porcicibus fuis afpciflum templi dclo-
(leafpiciencibus abfcondcrc non pocueitic,quialocus in quo
femplu er.u muho fublimior crac, quam vbi porticus eranc.
Naiituc lolcphus
fcnplit.cxcremxacriorufabricccu inqua
dnngecis cubicis eflcnc erecl?,cii ad vcrcicc mocis lii quo ce-
pluin a:dificatum cfl,non pucncrunc. Hac quide de llruilu
ratcpli ftudiolo lcdtori credidimus incimanda:fcd in eis que
iacrafcnpturarefcrrccomodum
duxic, flguras myfteriorii
qiigannis:ceceris
jphiflongcognicione fimpliciccr vcamur.
AcdiPiciumcrgo ccpli incraacrium faccrdotu, pcrfecloru
jnecclcliavitac\pnmit,qui
cxccllcncia vircutum dtioap-
propinqaant,'&: alijs vcrbo ^ opcre ducatum lalucis oilen-
dunt. Saccrdos.n.mdc dicitur
,
q,
factum mmorib. ducatum
prsbcac,quo noie non folum .alcarismimftricpi,fcilicct, &:
presbyccri,fcd & omnes cefencur qui alcicudine cJoCtnnx &:
conuerfiuonispr^cmincnc:nec flbi cancum,fed plurib. pro-
funr,qui
dumcorporafua hoflia viucncem,fandam,Dcopla
centcm
exhibcnCjfacerdocalcminiflenu fpualicer cxcrcec.
Vncociecclcflar k^quicur Pccrus : Vosa.utgmiid<:ciu>regJe
facerdoiiugeHS fan5}a,popiiltis acquifttionis. Ecantiquo populo di
cicur ; Voi ericn mih; regnnm faccrdotale,& gensfanBa
.
JBaiilicavcrogiadisqu^eracexcraacriu facerdocu , in qua
ois populus orarc vcl verbii audire folebac, carnaliij in eccle
iia vica morefq; figur.ic, qualibus dicic Apofl. '^y potni vobis
loaui quaftfpiritualibr.sjed quafi
carnalibtis,&c: C^Il bll pcr bali-
lica grandc fignanc^quia mulco maior cft in ecclclia calium,
qiia ^fcdoru iiumcrus. Scd quancu pflanc numcro,ctTi fuccii
bunc mcrico . Vii hxc bafilica plunmos capic, non cn cos in
inccrioraccplidcauraci,n6ad alcaris offin,non in ipfum acriCi
faccrdocu incromircic,quia carnalcs & infirmi, ecll ob mcri-
-
tu qaflx fidci &:
piccacis ad cledoru force pcrcincnc, logc cii
'
abcfl vc illis cxcqucnt^qui cu fiducia profancur . Non audco
alwuid dicere eorum que pcr me no clbcic Chfs in obedicn
, tiarn gentium vcrbo &: facbs. Bonum certamen cer. &c.
Accedcbac vulgus ad acriii faccrdoc{i,&: hofiias vfq; ad ia-
nuadefcrebac,tufccpcas a faccrdoCib.&: in alcari oblacas ocu-
lis ipicqucbatur.In ipfum ctia teplu cu apericbacur a logc in-
fpicicbac,ncc cn cc iacerdocu atriii itrarc potcrat: fcd de in-
fcriorib.clamabacaddiim: g.ancccarnaliuin ccclcfias flm-
plicitas a dfio dtfpicif^jqii fidcliccr qua: pnc voca pictacis, o f-
tcrunt.Infpiciunc.n.alongeincempludni ,cu vicaiublimiu
difccrc&admirarigaudcc: & quos virtiitisimicacionc fcqui
ncquciit,pi.E vcncracionis ampleduncatlcdu. Videc hoflias
facerdotii in alqari facro ignc cofumi ; quia magna magnorii
uperacognofcunt adominopcrfpiricum digiianccr accipi
banc ex gentib. in Syria , &:in
Antiochi.a, c;rccrifq
;
^uincijs
&: ciuicacibus,quibus Apoflo-
li &: fcniores qui crant lcrofo
lymis non plus imponcbaco-
neris,qua vc abflinerccab ido
lis immolaco
, &fanguinc,
^
fuflocaro,& fornicaLioc: quo-
rum cii oblationibus vblcbat
paupcrcs fandoru qui erac le-
rofolymisfuneciiri, vcciscar-
nalia miniftrunccs fpirfcualiii
corQficrecpnrcicipcs. Barna-
Aft.iy.
bas vcro &:Pauluscum focijs
fuis,qui obliciones corum accipienceslcrofolymamdcfcrc-
babt,l.KCidoccs funtiqui hoiiias fufcipiences ad altaredomi-
ni confetiandas perducunc,qu!a dona dctiorionis eorum fan
dis qui pro cis orarcnc,accuIcruiic. Acrium ergo poficii inccr

locii vulgi &: faccrdocum,illam diuiiionc fignriic.it, quecar-

nales in ccclciia nuperq; incipienrcs ab arcc pcrfcdorij non
forcccIedionis,fcd meiicoru qumcicace fecernic Carnales
.n.fufriccrc libi crcduc:li fidem,tpcm,char icacc,&: operu mii
diciam hcanc Pcrfecti fupcrh^cfiia vcrbo jSdicadolaborant,
paupcnbus oia fua cribuimc,vigil!J.s,iciunijs,hymnis, cancicis
i.Cor.xi.
i.Cor.i.d.
Mir.,
Aftci uc hoffus fuas ad acriu faccrdocii
p
liTasxino olferen
daSjdu bona
q
valct opcratcs maioru &c dodiom exhorcario
ne firmanf,&: iccrccllionc comcdanc^.Otfcruc cc faccrdocib.
hoftias
p
illosdnocomcdantcs,cu fancfiscgencib.nccefrariq
n
b.abundac fub mcrccdis intuitu tribuut.vndc:.y/wc dico vo-
ih,non ptidetmercedef:ta. Ac tic vcroruq; hoflias in altari Dci
ide.ignisabfumitieu diis clccmofynas diuicii viu tfi magnis
fandorum
lpuaiibus,&:facrislocucionib.opcrad.inc,perfccucioncs, pe-
ricula propccr luthciam coIerac,&:c. quas fe Paulus fecitrc glo
riacur,prompca mencis dcuocione cxcquuncur . Vnde fequi-
Cur : .Acdijifauit atrium introitus trlbus orditiibus
.
a Et vno ordinc.Yn\.\s ordo lignorCi ccdri bona cfl operacio fi-
ibijem.
ne corrupnone limulacionis exhibica , (ine cuius adiedione
fides,fpcs,&: chancas vcra elie non poc. Ligna.n.ccdri,ppcer
odorisgracia&impucribilcm nacurajpocencia
,
perfeueran-
tia,&: famam pia: actionis dcfignanc.Vfq; ad hocacrium vni
uerfi cofccndunc clcdi,qui fidc,fpc,charicace, &: opcrc,Deo
placcrc sppecunc. hoc aka fnencoru gracia crafccndunc pec-
iecci,cum in caiuo vircutum culmine proficiunc,vc diccrc au
dicoribus poirinc : Imitatorcs mei eJiotc,ficut& ego Cljrifli. &ne-
fcitis,quonia?n angclosiudicabimus.,quantb magis fccularia
.
b Ipfeefimcnf Bcda. Qujcricurquodicacurdomusdomini
Qua.ftio
in mefe odauo ijfeda in omni opcre fuo,'3i: in vniucrtis vcen
Beda lik dc
filibuSjCuinfcqucncib.Icgatur mcnfe fepcimodcdicarionc tcplo Salom
cius ctfc coplccii.Ncc credibilc ctf,q> fcpceannis ccmplu xdi "P-'/.
ficansSalomonjOctauo mcnfcanni odaui pfcccricvcl vfquc
adtcpcimuanni noni mcfem dedicacioiie pfccb difiulecit.
Vn pocius vcrifimile vf domum fcpcem annis,&: fcprc raea
fibus xdificaca , ica vc eodc mcnfc
7. dcdicatio fic cclcbi'aca,
&dic23.ipiius mcnfisfm l^iral. Salomon dimircrrcpopulu
in cabernacula fua. ficq; poff vna fepcimana aducnictc mca-
fc 8.|? fedfa tic domus diii opcribus.f. vniucrils, S.C ipfadcdica
tionc prius coplcca.Nifi foicc pucandii cff
,
pcilf dcdicaiai cc-
pluni al;g.d vccnfiliu in miniftena cius .-idciitfi fuiffc vfq; ad
lUgretsu fodaui mcfisaccelcracercgc,acoi;!omenlc 7. qui
crac cocus folcnis,ccplu dcdicarcr, &; ica ucru rcpcriat^^iMa
119;
tcplum.f8.iricnfc in oi opcrc fuo &: vccnlilib.|>tc6lum,&: ip-
funi 7.mcnfc dedicacii fuiifc.Qdaiic in S.anno, &: 8.ci.us mc
fc picctacfl domus in 01 opcrc tiio,ad fucuru ic:Gulu.diemqpi
iudicij pcrcincc, qn ad canca pcrfcdioncm cccicfia pueniec,
uc quid ci amplius .addatur,inuenin non poffic . Tunc cnuM
Chriftus oficiidcc nobis patrcin,&: fufiiciccnobis . D.cs auce
iudicij odonavio numcro cypicc cxprimit^^^quiahoc fc-culum
quod agic,fcpccm dicb.fcquicur.VncIc Dauid Pl.il. pvo odi-
P^aU.a.
ua uuiailau!C,quaupro mccuiudicij cancauic, diccns
;
Dotm
trc ne^infurorc tuu arguas mcnequc in ira.tuacQrripias me.
c o/i^ed;7ic4a//(7;M.Ciuiaccclcfiacocahuiusfccun.cpc,quod7.
dicriicircuitu.peragit-cxtlcdisconfiruit animabus; 6i in fir
e fcculi fuu cremencii ad finc pcrducicVcl cb fignificacio-
nem gfa: fpiialis:per quaccclelia folum vc tic ctclclia,percir
pic,q.a iine cionis fpiis nemo fidclis efcfici., vcl fidcm fcruarc,
vel merito fidci ad coronam iuflirix potefi pcruenirc
.
CAP.
t.Paral.a.c.
t
fcxti
nicolavs dl lyra.
I Anno quarto. Hic agitur de confummaiione operis , cit dicitur:
AnnQquurcofuudaca cfidomus./ci/^crtJ-f_g/i; Salomonis,vtdi-
.r.m ejijupta.
i
^'^nMx\.sn..fciHcrt rcyai eim. mcofc hvi\.\^iQ.aliqui corrigut
^iHitdjuritfs ,fo ijHddvnus menfti apud liebrxos ftc numiriatwi.
ftd hii carrtliio eil maj^it corruptir.quta Hle mcnffs
5
apMd HebrM)s
vocatur
vocatur Elul,cfife.xtus mefis,f.Septembcr . iHe autsm in quoperfelfit
eft
domus,efi men/is oiauus,vtpatet in litera: er correfpodctp.irtini
feptrmo.f(irht7^i,qui OSloher apitd nts dicituT
.,&
partim onauo 7\(o
tit mbri,fcilicet apnd rios, apud HvbriSos aP.tvocantr coiter ni.irefu.im.
in boc auicm loco vr,caturh.tl,yelBol . vbt alias commmiter habc-
tur Ebidqu9dfigni]icat ?narcorem : quia tflo tempore terne nafcentia
marcrfcunt., 9
foUa de arburibuntcadun t.& in cipiuntputreficri.
. CAP.
73y
GlorQrdj.&NicolaidcLyra. 736
C A P, Vll.
OiT^um autem fuam ar-
dificauic
Salomo trcde-
cim
annis, & ad pfctlu
vlQi
pcrduxic Acdihca-
uic 1
quocji domum (alr
cu;;Libani ccmumcubit
torum
lori^itudinis , &:
quin-
P.ui/{o.
..
NIC DE
LYRA.
CAP.VII.
DOmiim
aiitfm.
Hti confetfHcn
tcr agitur de
fdificatione do
mori re^jliu.
Etprimodeha
iuj/nodi Adifi-'
ctjs agittir. Sc-
ffido ad defcri-
hendU ahtjHa
ptefUia
dotnui
dni
notabtlia
fciiptura rruer
titu) i!}i:Wl.i-
p lic
quoqiic
rcx.
Circapii
rr.um fciendH
,
{f,
ftcuidud'^-
Sores noliros
Saioman fccit
tri a itdificia.
VnH prohabi-
tationefua ,a-
Imdpro habita
tioevxonsfiif
fciticct, filix
Tkaraotiis, Et
tertiiitn quod
vocabatitr do-
mtisfaltui Li-
bani, eo qi cir
ca illui adifi'
ciu erant viri-
daria arborib^
coifiu, De pri
mo vcro .tdifi-
cioparulnqut-
titr fcripiurtt.
Cr
hoc forth
:
4fiii't erat dc c6
fintilioperc^fi-
CHt !& domus
faltus Libant,
C
qu hic drfcri-
bitnr fatis dif-
fusl,
vtvide-
hittir . hc ti
excepto , -^in
domo fjltus Li
hant erant dux
5
=*
5
"2
s
^
o S
yAfpcEinS domusfAiUS Libanifecundtm laticudinen.frimtis quinjUAginta cubiioium.
O
o
o
c
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o.
n
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
^/^'mm^^/''m/^/^y^Mm//y/Am>v^^^^^^^^
quincjuaginta cubitoium latitudinis,&i
gmtacubitorum altitudinis, t.&:quatuora
ambulatonamtcrcolumnascedrinas, Lignd
quippe cedrina cxciderat in columnas,
&tai
bulatiscedrinis t
veiHuic toram C3meram.|
qua: quadragintaquinque
columnis rudenj
tabatur. Vnus autem
ordo habcbac col
Jumnas quindecim t
contra fc inuiceirl
poficasj
/n/ ordinesfc
cundk longity
dtmm domm
ita qnoderttn,
ibi iju.ttHarde']
amh-jlatorhf',
duo i>>ter cvja-l
nus , ^vtk\
inti-r cnlutisit
crpjriatninl
vn) l.xtcre,ijf
ali'id intcrct
liinnas &pt
ricte in aHo'li
terc.Tcr mi^
aiit pr
huits
fi^iira'.
litm ac
domui. . -.,.
mttum anich
citts
p
hlCyU 1-
y
-
ttfiuni ptaii.
quiafi
"
in terr.:
in circiiitum
rns cu
trjiifu
licidiapio-ji^c
tia exiraatpu
pl'ii'.ialt.fuptr
deauib'
"
vcro ci
bes r.r
quc.iti
ccdri:i. .
citndm hoius
pouatiirliitTH.
cum
dicinir,
i
Donvjau
tcni.
Ltloijui
lur deifihtti-\
bus d}ficiis
qii ola cfaM
SaUmonis :
qu.rmuis efscl
ditterfts vfibus'
applicala,
"rt
diUumrft.Lt
fpter
hocma'
iustcmpusttp-
pofuit
S4omo
iit tedificatioif
d^^miis dminii
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Q

mctn.ftoiiesyr^nti inferior, (jr altera fupcriorficut
efl
in palatio rejis Ta
rifiis.In hidiitationeieferioricofcruabatur vnguenta, &pigmcnta, air
aromata^O- hmoifpquodpa ietts erant de Upidibus, vttaliapoffcnt
fbi naliut confcruari.In ftipeniori vero pofi bit urarma. vnvocabatur
*rmamentaritt:&' exnt tota dc Ugnis in patittibus,tr colum is . Etin
vtraq; manfnjnc er.vit trcs ordincs cotnmnarum.,
cr inqindibct ordine
(tant quindccim columJif^f.quadragintaquinque in vniuerfo,&erant
ifti
quia ad icdificationcm domuf donUni a.wt tnnltx expenft.
prsparatt
pcr rrgem Datiid.,vt patct
i
.Taral. lum quia populns crat
mt:g:sdcuo
tits &intsntus adxdificationcm doniusdomiai. Coifiquoitcrinfptfti
lidsfcribit menfura domtts faltm liha.tiin Iwgitadiiie,
laiitudiHtttt
altitudinc . Ftpatct titsra ex diBis^yoc exctpto, quod altitiido hu
<-
cipiturfccitndum jtif,uos vfquc ad fnaifionepf feutndam
tantttm'flr
cundtim atiosvcrb
vfjue adtcRum doraus
.
Etfiipcr
M O R A H T E R.
I Don.umaufcm. Pcrauafignificatnr f:dclis .inima , in qua
Ycru.s Saloni^uIcfusChriftuspcrgraciam dettaabilitcr re-
quicfciti
quicfcic.Proucrh
8.d.Df/u7(f we.f cffccumfil'!)s
hominum . In 'i^
movcroSalomonis
quatuor erantdcambu!atoria,qU^
'"
animafidelifignific.ntproccfTus fccundum quatuor vir^ft-
fuin caidin^ilmni opera.
I>or).um
lyl
lILRegum
Cap.
V\\.
738
CAP. VII.
,
Omnm au. a MvJkris vi. Ecclefia:. fcilfcct piafcn
tis , pro cjua Chnflus vir fuus mor,tc giiltata
liirrexic, 6c: 111 Ccclos afcendcns pcregrinantc re-
liquit m terns.cuius filij funt pdicacorcs,& om-
'^csfidcIcs.Vn-
j,
Trofatnbus
' :'..iufitnt eibifili':,
crc.
b jQ^'/
fOT >f-
?./(/(:. C^iado-
ctor fircniiiisil
]isc6mitticDci
'"
crbu
,
qui pie
. licipumt , 6C
(li, gicucratcr cu-
I ltodiunt,&:alijs
I
przdicando la-
iiius dirtamare
I au9
didiccnnt,
, 1 fatagunt.Aese-
"ij
nim clt valde
durabile, &:fo-
jruin
.
ttcito. Quia
:ntti dociorcs
a miniflcrio
crbi fidclitcr
..liftunt, opus
ba.
Dci opcrancur,
omquia loquendo
lorisviani vcri-
catis apcnuncl
liS,quosipfein-
:us illufirando
id vitam pr^or-
j.bjdinauit ^tcrnam.vnde , Egoplantawr^poUo rigauit
,
Dominus
mtm intremrrifiTn dtdi'.
Etfin. hED.Colum antc fores tcmpli dcce,&: Ocbo cubi-
s alta cfi-,cum pr^dicator pala cund.s infinuac , no nifi per
Je , (Sd opcra lufticie nos ad fupern^ vitcgaudia poifc puc-
"^iirc.Nome quoq.lcfu apud Gix^cos ab hoc numcrc incipit.
Prima
Prima. n.litcrahuiusnomin!sdeccm,fccundao6iofignifi-
D
cat.Et aptc dccc,&: o<5lo cubitis alte func coliine dom' J Jci,
quia do^^orcs fmiti ad hoc bcne viucdo, Cenjduc vc cond ico
rcm fuum facic ad facicni vidcrc mcicantur . Ncquc.n.ali-
quid vltra quxrendu,cum ad cu,qui cii fupcr omnia puenc
rint.Dcquibus
Paulus, lacobuSy,
Cephas
, ^loan-
ncs
,
qm fidebait-
Oii.,i.b.
tnr columme ejfv,
&c. Quibus vcr
bis exponere vi
detur myflenu
columnaru ma
terialiu,&quid
^idomofu
a TEt in erant tres ordincs per mediiim domiu, ac per hzc quatuor dcambulatoria inter parietes, & medias columnai.
po(kas,& eregionefercrpiGicntes acqiiali Tpatio intercolumnas,&iu-
percoliuiinasquadrangLilatalignajin
cundtisa^qualia. Etporticum co
lumnarumfecit quincjuaginra cubitorum longitudinil5,& trigintacu-
bitorum latitudinis,& altera porticum in facie maioris porticus,& co-
lumnas,& t epiltyljui fupcr columnas fecit.porticum quoq; folij in qua
ttribunal ell ,
fecit
, & lexit lignis cedrinis a pauimento vfque ad fum-
mitatcm.&tdomuncuia in qua federetur ad iudicandu , erat in media
^
f
' fiS"r"r"^'ic> rium"aIiuX
porticu fimili opere.Domum quoque fecit filia: pharaonis,
Cqua
vxo- 7
remduxeratSaIomon)taIiopere,quali,&hacporticu.Omnialapidib.
8
pretiofis, quiadnormaquandaatq; melffuram , tam intnnfecus, qua
extrinlecus ferratierata fundamentovfque ad r fummitateparietum,
& intrinfecus vfque ad atrium maius. Fundamenta autem dc lapidibus
pretiofis,Iapidibusmagnisdece,fiueo6tocubiforii,&defuperJapides
pretiofita:qualismen(urxfecl:ierant,fimilitcrquedecedro.i:tatrium, v
maius rotundu triii ordinu,de lapidib.fe6l:is,& vnius ordinis de dolata
cedro,necno,& in atrio domus domini inte riori , &in porticu domus.
a 5^Tyiu3artifex qucmanumpfitSa]omonadiutorcmoperisfiu,eleftosdegent:bus pridicator slignificat.
a Mifit quoque rex Saiomcn,& tulit Hira dc Tyrojfiliu mulieris vidu?i
de tribu Nephthali,patre Tyrio,artificcm serarium
, & plenumfapien
\
tia, intclligentia , & doCtrina ad facicndum omne opus ex a:re . Qui
^
cum venifTet ad regem Salomonemfccitomne opus . Etfinxitduas
&c quarc .dux
funt. Apoftolos
cnim
, & cun-
clos docloresfi
gnificac, fortes
fide,&:ope,5i
ereclos conte-
plationc . Daq
auccm funr, vc
pr^puciu,&: cir-
ticcundumen
cucilionepredi
doWum.
cando in eccle-
fiam introdu-
cant. Stabant in
'*
porticuantefo-
restemplij&in
grediim illius
fuo decorc vtra
qucpartcorna-
bat.Oftium au-
tem cempli dfis cft,qui ait , Vjmo venit ad
patrem,nifi per tne. loan.i^.a.
Etalibi. ((>/woyZ/Kw,ffc.quod,foft!umcolumngabvtroq;
Ibiiem lo.b.
latere polit^ circunftant, cii miniftn fcrmonis vtriqueppfo
introitu cijh oflendut,vt fluc .1 Jucc fcicnti? legalis, vel cx ri-
gore Gencilitatis ad fide cuangclij quis venerit, heat eos pa-
ratos,quifibiiter falutis vcrbommiftrcnt,t^excpIo. Vcl,^a
p
'^de
NICOLAVSDE LYRA.
I Et fuperco. adportandu tsSla.Co^tfequcnter defcribit difpofttio-
Wmpmicus exiflentis ante domP.pro habitatione rcgis , cum dicitur.
!l Etpor.cofe quin.cu. i.fccundHm menfuram latiiudinis domus.
Etexhocpatet^qndd ijla domns erat ftinilis in latitudine domui fal-
m Libani..Ante vero porticum iflam magna erant du ulix porticus
\ittnores rnaiuxta alia in logitudines maiorisporticuSy &in vna tene
\>antur iudicia coia, in alia vero crat throntis Salomnnis , in quofede-
'atquando volcbat
effe
in diuitijs,^' delictjs . Et hoc efi,quod dicitur.
,; Et al.por.in fa Hxc e{l illa porticus,in qua erant iudicia coia.
\\
Et coliinas. quibus claudebantur porticus.
;5
Ec cpiftylia. i.capitella,qu erant fupcr columnas addecorem.
j5
Ec domuncu. idefl,thrO'ius Salomonis mirabili opere faciiis^, vt
^abctur.infra. i o.cap. Confequentcr defcendit fcriptura ad defcriben
ium domum reginji,Liim dicitur
.
] Donuimquo.fc.fi. Pha. 7>{pn quantum ad hoc,qubdclauderei
olumnis
,fedquiaparietes erant de confimili materia cum muro, qui
ratfiib columnisporticus ,
quia columme illte claudentes porticu non
fcendebant
vfque ad terram ,fed
erant pofttti fuper mnrum haben-
i.'
aliquamm.xgriitudinem,Ucetnon magnam. Ethoc efi,quod dicitur.
l Ouinialapi.pre. llebrxi dicunt, Podcrofis vfquc ad acnum
maius.
maius. ifiud atrium non erat atrium domus Domini,fed domusregia^
propterea fibditur pofica.
$
Ecacriumma. ^triumenimdomusDom'viiquadratumerat,vt
diciim rfi ca.pra.
1 Miiit. Hic reuertitur fcriptura ad defcribendum aliqua vtefilia
domus Domini.Etprtrnodefcribnntur due notabiles colu/nna:. Secudo
mare ^ncTt,ibi,Pccitqiioq; ma. Tertio luteres,ibi, Et fccit bafes.
Qjiarto pluravafa alia ad templumpertincntia,ibi , Fecitquoquc
Hiram. Circapr>m>m defcribitur artifex iflorumycu dicitur, Miiic
quoque rex. hoc cfl addnxit,&fnit ifle
altus a rcge Hiram,eiufde ta
mc notninis,non cfi..verifimile,quodrex Tyriejfet artifcxin tatibus.
1
1
Ec fin. licet.n.mnl as aliai fccerit^ifix th fpecialiter defcribunt.
qnia crant valdc notabdcs in magnittidine,& operis fubtiUiale. habc
bat cnirn quxiibet.
j
5
.cubitos altitudtnis, vt habetur t. Tara.i.&'
q-
libct habehat quatuor partes,videlicet bafim
inferius
,
<ir defrper fii~
pitem,& in JHperioripartefiipttis caput, &defuper capitcLlum. longi
tudo verofiipiiis eratxviii.cub. & longitudo capitis quatuor
, &
lon-
gitudo Cdpitellt quinquc,vt habetur hic in litera . Dc menfura auteba-
fis
non
fit
mentio. fcd cx di&is fequitur, quod afcendebat in altttm per
o3o ctbitos, quia
fic
habentur iriginiaquinque cubiti longitudinis tO'
tius cclumnx.Et ex diElispatet litcra vfque ibi.
I Et
M O R'' A L I T E R.
'
Domum
quoquefe. Idco pcr ipfam fignificacur qu^libet per
JiiaChrilto pcr intcgritatcm fidei dcfponfita. 2.Cor.i i .a.
x^f^ondi vos vni viro,virginem caflam exhibcre Chriflo.domus auc
luius
vxoris cft folitudo ledionis ,&: orationis,Oic(j.i.c.
Du
meam i>, fi,litudincm,ii^ loquar ad cor eius
, &cnet, fcilicct in
)ratione,&leaione.
Ettu.Hi. Per Hiram,quifuitGcntilis , &artifcx fapietia
)lcnus,
fignificaturquilibcc litcratus ad fidc Chrifti de Gc
ilitate
vocatus.talcs fucrunt Dionylius Areopagita , &alij
ilurcs
,
quorij vita, & dodrinaccclcfi? domus ell cdifieaca.
1 Etjinxit.
Intcrmultavafa,qu(jfccitHir.iproteploSalo-
noniSjtria
fucrunt notabilia,f. du^colun^ mirabilcs , mare
^ncum,
^neum,&i lutcrcs. Pcr columnasintelligitur
dodnna dodo
rum ccclefi(j,pcr quam fides defcnditur , &: roboratiir,&: fi-
delcs dc moribus inftruuntur,propccr
quod vna columnarii
vocaca fuic lachim.i.firmitas
pp
fidci
roborationcm. alia ve
ro Booz,i. forticudo
,
quia doctrina morum fbrtificat
p
paf-
fionum impulfum. Marc ^ncum in quolauabantur laccrdtj
tes qn debcbant minifirare in alt.iri, lignat vera conteilione
qua faccrdotcs nou? lcgis acccdcntcsad altare debentlaua-
ri.Pcr lutercs aut in quibus lauabantur carncs Jhoitiaru otfe-
rcnd? in altari holocauftoria, fignificantur lachrymecontri
tioms,&: dcuotionis quibus anini? lotc pparanf ,
vt domino
fandum facrificium ofiTeratur.Pfal-l.d.
Sacrificium DeofyiritHs
contrtbulatus cor contritum
,
6" humUtatum Deus non defpscies
.
Tom.i.
AA
739
'
Glof.ordi.&NicoIaicIeLyra.
740
4
X.P.,..,.J.
t.Cor.6.b.
Roon. I b.
3
B
IbiJcilS.
Ioh.4.g.
dchis coliimnis in Para. fcripcu cft, 7/>/^m colnmHJs pofuit in f
y? /.-.'o ccmplt, vnii .idcxrris , & alrcra a liniftris , Idco tadx
funcdn.fcoirin.r,&: icadifpc)Iic.c,vrnobisin profpcris,&:iu
cdiicrfisingrciium p.icn.tcxlclhsanccoculos mcncishabe-
ducllcdoccanc. H.m P.iukiscolumna djmusDomimnos
pcrarma iunici.cadcxccis, &: .1
liniOris municdos clfc fuis fuo-
rumquc horcacur cxcmplis,vc
ncc piolprris dclcclaci, ncc tra-
di aipcris a rccca via qu.x ad pro
miHam pacri.imgradunur,vlla
in parcc dcdincnuis
.
a nrcciM,&c. Tcrcnim fenidc-
ccm,&: odo taciuc , crir.,fci!jccc
ad fidcm pci cincnc proptcr cri-
nicaccm ,
fcxadopcracionem,
uiafexciicbus faduscfl mun-
us.cria pcr fcx mulciplicancur,
cu iuftus cx fidc viuic, &: cogni-
cionern pix fidciciimulaccxc-
cucjonc bon.Tachoms.
b Etli. BED. Normaapcfto-
licxinflicucionisambic colum-
nam vcramquc, cum dodor lu-
da:is, vcl gccibus pr^dicarc niif-
fus , ca rancum faccie curac , &
docere
,
qua; pcr apoflolos accc
pic,&: didicicccckli;:. N.im qt;i
aliccrdoccrc,viucrc, vel prardi-
carc volucric , &: apoflolica dc-
crcta fpcrncrc,vcl pro libico fuo noua ftacucre, non cfl colii
na in ccmplo Dci,quiadum apoflolicainfticuca fequi contc
nir,vcl exilicacc incrti.c , vcl chicionis groiricudine duodcci
cubitorum linea: non cor.ucnic
.
c Duo,&c. BED. CripicacoIumnarum,i. fiiprcmap.irseoru
prxcordia funt dolorum,quoium Dco dcuocis eogicacioni
bus,{icuccapicc mcmbra,ica ipforum operadiri^unt^&ivcr-
ba.DuoaucecipitcIlacapitibus fupc'rponta,duofuncccfla-
mcnta,quoru mcdicacioni,&: obfcruat.onidoitorcs,&: ani-
nio fubdricur,&: corporc . Vndcvcrumquecipiccllu quinq;
cubicosalciCtidinishabcr, quiaqu;nq;I;brisfC(ipturaMofai
cx Icgis coinprchendicur. quinquc cc fcculi xcates coca vc-
teris ceflamcn:; fcrics complexa cfl.nouuin vcro tcflamecu
non aliud pr.tdicac,qua qu.c Moyfcs pccdicando n hoc pre
dixerat, &. ipphcc.r.vndc,.^/ crcdcretis Mnyfi^crrderctii^&mihi.
Cumergoadinirabilidiuineoperacionisconcordia, &:noui
gr.icia cclfamenci in vclaminc erac veccris condica, & nuc fa
crameta vcceris
p
Iiicem noui func reuelata
,
quaii capiccllu
vcrumq; column.c quinque cubicis .altu cfl
,
quia manifcflii
eft^, quod in vctcri cuius facramenta in quinquc ictatib.func
pleniuscoprchcnfa, cuangclica: perfcctionis eftinfitagra-
Cia.
fia.
d JVj9'fiJ,6~c. HocinParali..icafcriptu cft, T^ec tjon,et
ejuaft
cate>'H''is in oraiulo.& hperpofnic eas capitib.cnlumnarum. Spcs c-
nim caccnnrum,&: iimilirudorctis i capitellis variecas c ipc-
cialiij vircucuinfanctis.vnde, ^JliitreyJniadextm tuis in vr.
dea'i. idcft,i vcfliru fulgidq dile
Jtiois,c/Vcn</j/.jv.Ti7>r.7.-f,diucr-
forum charifmatu . Vd multi-
plcx prcxtiocatcnarCi ,&:rctis
cxpanlio , multifarias clccforii
petfonasinlinuac, q.cu vcibis
pdicacorum fidclitcrobcdicn-
1.
H
fAd rjX^iculuoi rui lecorit.
* columnas ncrcas ciecem,&od:ocubirorum
b alticudinis columnam vnam , & t linea duo-
a ^ Ind anietru ijiiui ii .t^ uia incyr" \i|.cabiioruin.
dccim cubitorum ambicbat columnanL.
c vtramque . Duo quoque capitella fecicqux.^
clo.adh.n-cnc,qiiaricoIunarum
^
/'
1 r
capitib.uiperpolici,rctis,&:ca-
poncrcncur luper capita columnarum tu-
j
tcnul.cmiraculu fu^conncxi
filiacxasre, cjuincjue cubitorum altitadinis
4
capitellum vnum,&. quinquccubitorumj
altitudiniscapiccllum alterum, & quafiin j
moduni retis,^ catcnarum fibi inuicem.
miroopcrccontextarum . Vtruinquecapi-
d tcUum columnarum fufile erat . Septcna
<
verfuum retiacula in capitello vno , &c ie-
ptcnarctiacula in capitcilo altcro . Etpcr-
c fecit coluranas ,
& duos ordincs per cir-
^
nis cundis fpcmntib. prxbcnc.
H.x.n.c.accnx miro libi iuicc
func opcre ptcxte, quia mirabi
]i gratia fpiricus aCtii cft, vc vica
fidciiu,Iocis, temporib. gradu,
pdicionc , fcxu, &: xcacc mulcQ
fccrcta , vna fidc, &: diledionc
lit piucta . Septenario.fpiricalis
gracia fignat^^vndc: i^i funtf^
tS fpiritus Dei tnijf. in omne terrS.
Q^
Efaias apertius cxplicac,di-
cciis: Et requtefcet fuper eum fput
dnijpiritusfapieniix,& intelligeih
tix.fpiritus '-.ofolationis^it f>rtituii
ni.f jffc.Scpccna verfuvi reciacula
crant in capitello vcroqu?, quia pacrcs vcriufque ccftamcnti
per gr.iciam vnius fpiricus lcpcitormi , vc cilcnc clccti accc-
pcrunr.
e Etd'ios. RED. Vidccur malagranata fata efTe in circum-
icu capiccllorum a partc interiori , & cx ipfis malis graiuicis
oriri reciacula
,
quibus capitcUa cxparte aliqua cegerencur,
fignacur, quod vircuccs cx vircucibus n.ifGuncur,&: quod fan
ti .AmbuUnt dc virtiite i'i virltcem.
B E D. Duo ordincs cranc rcriaculorum in gyro capirelli
fcd vcerq; ordo fcpteplici verfuum currcbac ordine ,do!icc
circunvicto capicelloin feipfum qu.ui fato circulo redircc,
quia,fcilicec, DcuexcococordCji^iproximii ficucnosdili-
gere pr<ccipimur , fcd vccrquc ordo fepccm habcc verfuum
rcciacula,quia ncc Dcus, ncc proximus finc fpirituali gfadi
ligicur. Vcridicacnim fcnccntia dicicur: Claritas Dcidijfufaeft
in cordibns iinftrii p;r Spiritumfin&urri.SiiTiiUtcr: autcir\,6c ipxi-
nii,quia vna fine alcera circ non poteft . Fadta func retiacula
hxc vc ccgcrcnc capitella,idvft, vndique in gyro circudarcc,
quia omnis fcripcura fanda cu rcte incelligicur
,
gracia pcr
omrfia charicacis fonac,& p.Kis.CapiceIIacnim voluminadi
uina,retiaculafunc vincula mucug dilcd"i6is,& rcci.aculisce-
'^iTunrur
il
WjJ
k
m.fM
NICOLAVS DE LYRA.
1 Etlinca. quiaqua;libcc per fcfumpca cancumhabebacin
circuicu,vc paccc Icre.vlc.e. vbi di^ fic. Dicem^& 06I0 cubitiahi
tudinis erant in columna vn.i
, &funicitlus duodecim ctibitorum cir-
cumibat eam. Ec idco malc dicunc illi, qui dicunc,quod qua:Ii
bec per fe fumpca habebac tantum fcx cubitos in circumicu.
2 i)3, >^c. Hicconfcqucnccr dimiftadifpofirioncbafis,&:
(tipicisagicur dc difpoticionecapiccllorum, &:capicum,qua:
cranc fubciliora. Ad cuius incellectum coficlerandum, quod
capicaiftarumcolumnarum in parcc fupcrioridil.atabantur
ad modum fforis lilij , S:L capicclla poncbancurfuper ftipice
quali in mcdio cMacacionis exiftcncem
,
&: infcrior p.ats ca-
picclli apcabatur illi Itipiti, &: polt aliquam clcuacioncm er.ac
3uxdam dilacacio in circumicu capitclli pcr modum cuiuf-
amcirculi fupcrcmincntis , &: fupcr illum circulum cranc
ccntum ni.iIogranataquafi fupcrpofita per circumitum , &:
ccnnimalianialogranata fub circulo illoquafidcpcndccia
cx eo.Supcr iftuni auccm circulii , ^ malogranaca crac qu.c-
dam clcu;icio flritior afccndcns^quafl propc mcdiu alci cudi
riscapicclli,&:diuidcbacur in porcioncs lcpccm pcrlincas
inccrmcdias fcu circulos graciics,&: qu.clibcc porcio crac p-
foracaincircumicu fubtiliccr pcr varias figuras ,ficucfolcC
fieri in oftijslatcrnarum xrcarum, &: quia capitcIIa,&:coIu-
na; crant intcrius concaii^e, idcolumcn tranlicns pcr ilfa fo-
ramina circunquaquc c;ndcb.it j)ulchritudincillius opcris.
SupenftasautiiL-pteportioncs,
q
in litcra vocant''rcci.icula,
&:catcnc,co qd in rccib.&: caccnis apparcc calia fbraniina,&;
kncatioes, ^pc mcdiu capitdli crat alia dilatacio circulans
pcr
P
modum circuli omnino fimilis pr.xdi(Lt.^,&: ibi cr.u centii
malogranaca fupcrpofita,&: cocidc fuppofica, &: de fupcrfc-
pCcporcioncsdiftind^, & perforacx, ficuc&prediite,fcd
eranc ftridiores, quia capitcllum inafcedendo rcftringcbaf
&: in fummicatecapitelli cracopus fimilc flori Iilij . Adca-
piendum aucem imaginem iftorum facilius pofui quanda
figuram,quam infra confpicics
,
quamuis non pofTic in ph-
no perfccte figurari,f(:;d oporccc rcliduum per im.aginacionc
fupplcri.Prxclictisigicurad.ipcacurlicera, qucvaldecftincci
caca,&: pfufe pofica. Duo ejuorjue. fcuiiibcc columnaj vnum.
5
Fujilia. quia tocum opus columnarum ,&:capiccIloruin
erac factu per fufuram , & non per marccllorum percullura.
4
Q^ini^uc,&c. conipucacocpcrclilij.quodcratdcfupcr.
y
Etijitafi. quiapropccr fbramina ptadicladiccbacuropus
reticulatum , &: concatcnacum modo pr.x-dicto
.
6 Scptcna. Vcifus hicaccipicur pro ordinc , ficuc Exo.18.
1.'i
primo vcrfu crac lapis fardius, &:c. Ex diclis .auccm paccr,q(I
ibi cranc duo ordines rctiacuIoruni,viuis luper malograna-
ta fupcriora,&: alius fupcr malogranaca intcriora, &:
inquo-
libcc ordine cranc fcpceni porcioncs pcrforar9,qua; rcciacu-
la dicunrur,&: hoc eft,quod dicicur. Sc,jtcna yeifuum retiacuU.
idelf , fcpccm rcriaculaeranc inquolibecduorumordinum
d!clorum,&; idcm icplicacdiccns.
7
t dnos ordines per circuniinmntidculorum ft!JgulQritw,vttr^e-
rint CiipitclLt
, /.c erant [iipcrfummitaceiu malorum .Eodent
modo.
quia fcpccm rcciacula infcriora eranc fupcr mala granaca
in-
;
fcriora,&: fcptcm alia rcciacula fupcciorafupei* uiala
grana-
j
ta fuperiora,vc didum cft.
CnpittlU
74'
li^- Rcgum Cap. VII.
742
[b'.ii
a
cumitum retiaculoru finguIorumjVt tegcrent capitella.quae
^
erant luper fummitatem malorum granatorum Eode mo-
do fecit,& capitello fecundo . Capkella aufem,qua:crancfu
J
per capita columnarum, quafiopere lilij fabncata,erantlh
e
porticu cubitorum quatuor, & rurfum alia capitella in fum-
a
<f
Tantx ainplitudinis ijuanta erat hacc coluiuii.i.cuius lam.-n cipiteiU altitiido quanti
fuerit non dicitur.
mitate " columnarum defuper,
t iuxta menfuram column^
f contra retiacula . Malorum granatoruautemducentiordi-
niserant in circumitu capitelli fecundi . Et ftatuit duas co-
^ ^'^"^- idcft, intef porci
5 lumnas in porticu temph . Cumque Itatuifletcoiumnam
e"'^VrJ/:BED.Quo
I
guncur cap.tclla , ciim facra cloqufa dono cbaricatis proba^
A vndique vcrtica.na , & in eis, qu^ in fcripcuns non intelligi-
iTius,charicas lacct,& in eis,qu^ incelligimus, htc patec.
a
yttege. B E D. Cu diclii iic de rcciaculis , vc ccgcrcnt capi-
cell3,quzerancfupcrfummitatcm maloru granatorfi , vide
tur iuxca ordinem ip-
fiusopcris, quiama-
lagranaca facta fuc-
runc in circumitu ca-
pitellorum a parte
infcriori,&cx cifdcm
malis granatisonrcn
tur retiacula quibus
capitclla ex partcali-
qua tcgcrcntur . Pa-
cccque myfk'riij qua-
, re reciacula fuper fum
m-
miratem fucnnt ma-
m. lorum granatorum
anncxa, quxad vnam
pcne fignificationem
perfonarum, vcl virtucum percinenc . Scimus enim vircutes
de vircutibus nafci,& fanctos ambularc de virtute in vlrtutcw^
'iy donec videbitur DeusinSi&n. qua virtutc nulla poccfl^ maior
audiri.Vnde. TribuUtiop^itientia-n operatur^ patimna prohatio-
^^'
nem,probatio rerofpem. In ipfo ccia elcclorij coUcgio inuiccm
fibi fucccduncpcrfona: iuftoru, & minorcs antcccffbru gau
dcntadhxrcre veftigijs,eorum diiflis,vel fcriptis muuiti,ne
incrrore labantur. Rcciacula crgo func fuper fummicatc ma
lorii granacorum appofica, cum prxcordia charicacis pcrfe-
aisfuntfupcradicdaopcribus, &vcroque vircucis itinere,
opcratione , f. & chancace ft6ru vita clarcfcic,quafi circulo
pialorii granacorij in capiccllis columnx concaccnacio recia
culorum fuperadditacommittatur,& quoniamomnia vir-
tutum donapra^fentium ad xternam remunerationc,
q
pcr
cuangeliu eft nobis promiffa , &: miniftrata rcfpiciunt,aptc
fubiugit'. CapitelUautem,cjU erantfupercapita coluTHnarum^crc.
'j
Malorum granat.
Qluz
vnoforiscorticemultaintcrius gra
nacircundant,ficuteccIcfiavno fidei munimineinnumera
clettoruagminaincludic.Potcf^ctcuiufqueiufii vita mo-
^
rcfquefignari^qui velucplurimavnocorciccgranacomplc
ttcns, mulcacogicacionum vircucumque figna ne dcfiuanc,
firmafidcij&humilitacisvallac cuitodia. Bcneaucccapica
columnaru malis granatis crantin gyro circundaca,q.af:ui-
cti dodtores prioru fidclium vitam ad mcmoria reuocatjCO-
rum excmplis actus fuos, &fcrmoncs vndiquc muniunc,ne
li alicer vixcrinc,errcnc. Sicuc crgo rcciaculorii conexio vni-
cace fideliii lignac in vinculo pacH ,ica malo^ranaca ipfam in
fmuac vnicatc
, q
innumerospopulos vna ndci rcguia cohi-
bet . Vcl rctiaculorii cocatenacio manifcfta fideliu pcordia
moftrac.Maloru granacoru vcro poficio inccrnas animi vir-
tuccs,qabalijs vidcri ncqucric,pacicncia,f. humilicacc.beni-
,gnicatc,&c.& quafi pulchcrrima foris fpccies pomoru appa
Tet,fed claufa intus granoril copianon apparec,cum fando-
rii opcratio pala oftcditur,fed quic intus cit fidci, fpei,& di-
lcctionis, c^tcrorum^uc animi bonoru gratia non ccrnitur.
Cc i^i/j,<jr. BED.PcrliliacIaritasfuperncpacrig, &immor
talitatisfloribus redulcns paradifidetignacurama;nicas.Per
quatuor vero cubitos cujigelicus lcrmo
,
qui incroitii eccrn^
bcantudinis promitcic,& icer pcruenicndi ondic. Cum ergo
ancti doc^ores promifla nobis lumina rcgni c^Icftis in qua-
;uor cuagclij libris oiidunc, quafi capica columnaru opus in
elilij
quaruor cubicorum exhibcnc . Vbi nocandu iuxca lice
ain,quiacumopuslilij m capiccllis quacuorcubicorucifc
"ncmoratur,ncqueaddicurIacicudinis,vcIalcicudinis,lccto-
is iudicio vcrum in alcicudinc, an in lacicudine incelligi
dcbcac
debeac,relitum cft.Conflat anc, quia coIumna,qu3m duo- D
dccim cubicorum reftis ambicbat,quatuor cubicos habcbac
in groflitudinc.Omnis cnim circulus quantu habcc fpatij in
diainecro,cantuhabcccerin gyro.SiucaficIacicudinc^riueal
ticudine accipiamus,figurapcrfpicua'cft , quia no nifi per e-
uangcliu opcata vox.
illa mundo infonuic.
Tacnitetttiam agite
,
ap~
Mitthj.ij.a.
propinquahit enim regnH
calorum.
d Jnpor. Notandum
autem in h^ic fcnccn-
cia Paral. quod cadcm
porcicus ccmplicciam
veftibulum ccmpli vo
catur. Vndc, Intcrvefli
Eicg.f.
bulum , & altare plora-
i Para.|.i.
lideni*
rum , f fadura pcren-
nis regnifublimitatedcfignat,quam nec ocubts >idit,nec aurls
i.Cor.x.fc.
audim',nec m cor hominis afcendit,<iirc. Poft lilia.n. quatuor cu-
bitorii alia capitclla funt appofita
,
quorum akicudo quanca
fucric,non dicitur,quia mulca dec^Icfti bcatitudine in cuan
gclio lcgimus,qaod,ljbi. mMi cordeDetim yidebunt, quod ertit
Mjtthx.j.a.
<equules angclis Dci, qiiod no uubtnt,'icque nubeni, quia mori vltra Luc. lo.f.
non poterunr^qiiiii vbi Chriflns^ibi miniflrieius erunt^&^c.hiiiiifmo
^obm.ti,i.
di.Scdipfafpccics horum,
q
diximus ipfcftacuscoucrfacio-
nis pacri^ celcflis quomodo fe habeac, folis ciiis ciuibus,^ in
trarc meruerunr,paccc . Vnde faCtura, vel alcicudine horum
capitelIoru,qu5 fupcr lilium cranc, incomprehcnfibilis ter-
rctinbus qualicas c^lcftis habicacionis infinuacur.Dc quarii ;,.
nonlaccc,quiaoesibi coi felicicaccdiuin^ vifionis fruuncur
tanco quis fublimius quanco mundiorcs ad vidcndum ocu-
loscordishabueric. Communisergo ibi tjencdittio omniij c .
eletori5,ftd qupd diftinda operum qualitate mulcgmafio-
ncs bcacorum,in vna domo Dci fignfticancur, cum dicicur.
'
Et rurfum alia capiiel.&c. hixta.mcnfuia columnefiunccapi-
tclla dcfuper,cum fanCti dodorcs, imoomnes iufti doEtorii
vcftigia fcqucnces
,
pr^miafufcipiunc ecern^ rctribucionis
fccundii mcricaopcracionis.Super rcci.icula quoq; fiuncca-
de capicella,quia luxca modu dileCtionis qua llbi in hac vica
fancta fratcrnicas copulacur,fupcvnorum quoqueciuium fo
ciecaci in pi i^fencia fui crcacoris coniungecur . Sed quia illa
fociecas vcriufque populi fidelibus cribuicur , vcCtc fubiugit.
f Af4/y>-w ({ra4ro''/. Inmalogranato Cocamfignihcac cc iWdeoi.
clefiam.Cenccnarius vcro,qui primus cranfic ad dexccram,
bcacicudinem iccernam. Duplicacurhicnumerus malorum
granacorii incircumicu capicclli fccundi , vc fignificet^^^quod
vcriufque ccfiamcnci popiiIusinChrilfolicadurtacus,&ad
a,'ccrna mcroducendus coronam.vnde, T^n enim longc etant loh.i.c..
a terra,fed cjuaft cubitis ducentis trahentes rttepifcium. Per duccn
cos.n.cubicos rcccplenum magnispifcibus difcipuliaddo-
minum crahunc ctfcctum 1u<e rcfurrectionisiaminlitcore
m.oi|itranccm,cum prxdicatores Iuda:is, & gentiibus vcrbu
p
fidci commictunt , & vcriufquepopuli clcCtos in viia bcaci-
cudinisarcccoUigunc
.
g
Colnrnnam. Dcxtcra coluna dodtores primiriux ccclcfi.r fi
gnificat,(ecundacos, qui ad pra;dicandugcntib. miffilunt.
Vcl dcxtcralignificat cos
,
qui vcnturum in carnc dominu
prophetando pra;dixcrunc. Sccunda illos,qui lam huc vcnif
fc,&mundumrcdcmiifcccfrancur. S.mili vocabuloambjc
ccnfcncurcoliinx. Vna.n.firmicas,a.cerainroboredicicur,
vc vna fidei,& opcris forcicudo cuctis incffe dodorib.mon-
ftrarct', &noltn ceporis incrcia cacice nocarecur , vbi fc qui-
,^dam
lidera.
Ibidcra
.
NICOLAVS DE LYRA.
I Ccipitella autem,(jH rrantfuper capita cohmnarum anafi opera li
'tjfa. quia in fummiracc capitis columnx, & limilitcr in fum
micatccapitcUi
fupcrpofiti crat opus fimilc lilio,vt didtu cft.
1 Erantinporticu. quiaiffa:columnsfucruncficuata;mpor
t!cutcmpli,vtpoflca clariuscxprimitur.
i
CubitoiHm.
Hoc rcfcrtur ad vapitacolumnarum
,
quzcrac
quacuorcubicorum
in alcitudinc,vt pra:di6tum cft,ita q,ca-
p^t coluna:,& capitellu timul afccdcb.^nt pcr noue cubicos.
4
Etrur.alia
ca.Cc. loquicur dc pra:di6t's tapiccllis,qua: crac
lupcrcapica
columnarum
.
5
luxta
me>fnrt',&c. quia ficucdiftum cf^
,
propc parccm in-
tcriorc
capicelli eranc.c,mala granata fupcipolica, & c.dcpc
dcacia
dcncia eis corrcfpondcncia, & fic vnum malti granacum fu-
pcrpofitu,& vnu dcpcndens , ci corrcfpocles, facicbanc vnii
ordinc,& idco ibi ccncum ordincs maloru granacorum , q.a
ibi eranc duccnca mala gran ica.G.fupcrpofica, &cdcpcnde-
tia,& code modoin malis granacis Ibpcrioritjus, calcs,& coc
cranc ordincs,vc paccccx predictis , & ficcrac ibi cc ordines
malorfi granatorij invniucrfo in vnocapitcllo, id^"ofubdit'.
6 In circuitu tapitelli fccundi. vocatur auc ^Vn rcfpcctu capitis
column^,cui cr.it fupcrpofitum,quod quidem caput dr hic
quodainmodo capitcllum , fcilicet rcfpctu ftipitis coIun;E.
7
Etfia.&c. luxta muros
,
qui claudcrbant latitudincm porci
cus,ica quod fpacium
,
quod cracancc oftia ccmpli , erac mc-
d!uininccrift.isduascolumn.as. idcofcquicur.
8 Cumqite. id cfT,in parte dcxtcra porticus
.
Tom.i. AA a i Vocauit.
*745
GIof.ord.&NicoIaideLyra.
744
^
dam docU>rcs faccN
A dotcs , &: columnas
doniiis Dci vi(Jerj,&;
vocari vohmt , cu ni-
hil i fc firm.B fidci ad
cotcmncndas lcculi
ponipaSj &: dcfidera-
da
f
Firmltai.
dcxteram vocauit eam nominc lachin. Similicer crcxit colum-
f
In jobo.c.
nam^rccunda,& vocauit nome cius Booz. Et fuper capita co
lumnarCi opus in modu lilij pofuit Pwrfectuq>ell opus coluna-
dabonainuiribiliani
^j
hil iic..nt roboris ad
comgcdos ,nihilm-
duftna: faltc ad intel-
hgendos corumqui.
busprxlati funterro
res.
NMCOl.AVS DE fVRA.
I
yoC.nui.i>j_pdintt'prcta:MrJi>Mkas.
-
z
Snmhzcv.ftilicitfiniflrapafte.
3
Et VOCauit. ^
ItiierprttatMrfortitu-
4o. Fj dicuut llcbrxi ,
ippcr 'flas ittas co-
luniHasfignabmui firrmt.u.,^'-
robtr regni
Dauid.Cttcrapatint cxd'lis . Htuc autf
txpofitioni vidcntur alitjua contrariari.^^
'
funtjoluenda.
i.Tara. 4.
d'C!ttir .
M.ala
granata quoque xl. 6c rcciaculaduo.
hic auce dicitur ,
(jnod eratit cc.ordines ma
lorumffra/utorum, &retiaculafepteira in
l^no^& feptena in altcro capitella . Dicen-
duntyquod tranflatio mifltainBiblut >io-
firis
communitcr lorrupta efi vitio fcripto
rHm.Quatum adprimnm pt op;er ftmilttU'
dinem diHionii, ^uiavbi z.Taralt. noftra
tranflatiohabet
xl.nislagran.ua, inhx
brxo hiibctur, cccc. nia!.i gran.iw. cjnod
fatet cx hoc, quoderant ibi cc- ordines, &
quilibet ordinabat duo maU granata, &
fropirrhocinfra.in iflo.
ca. dicitiirpermo
dum recapi:ulaii'.iis, Et mala granata.
cccc. induobusrctiaculis. ita efl in
I1eb.& in libris correBis noftfis. >uatum
vero adfccundnm diccnditm ,
quod duo rc-
B
tiaculaihiaccipiuutur prn duobus otdini-
hus retiaculoinmin quoUbei tamen o>dine
erant.-j.retiacUla,ct jic nulla efi contrarie
tas adprxccdentia. Itcm lere. vli.a.pbifit
tnentio de iflis colunms dtchur
.,
Et fue-
runt mala granata nonaginta , &fcx
depcndcntia in c. rctiaculis . fecundU
prxdiBa hicerant.cc.malagranaia depen-
dcntia . Similiter de rctiacitiis ditium efl,
^uod erant duo ordims wtiaculorum, etin
tjuolibet ordine feptem
rctiacula (anium.
Quantum adprimum dicendumy qtidd colU
nx,fici)tprxdiBum efl
erant pojiu iuxia
H.Tce(l figuraCapitcIli, longimdo,
& difpofitio ftipitis columna:
&c b:ifis , vt potcfl imagi-
nari per iupra-
di(5la.
murum porticus hinc,^ inde, ita quod ca-
pitellum iungebaturparicii,vt dicit i{a. Sa. Etpropter kxnc iunBura
Mliquamalagranata nonpoteiant videri ab afpicientibus, &illa non
numerauit leremias.cumdicit, quod erant nonagintafex dcpen-
dentia. &loqiiitnrde malis granatis vnius circumitus tantu
,
quia,
quatuorreftduade.c.occuhabanturmodoprxiiBo. quiatn fecundiim
yeritateerant.cio ibidefubdit ler.fecundU veritate Hcbraicam. Dia
mala granata. c.f.fuper
capiteUu,qmd
jfl
intelligcndum de vno cir-
culo malnrumgranaionim , &tot erant in quolibct aliorum trium cir
culorum,vtpatet exfuprudifiis, &fic
crant.cc. mala franata depen-
dentia^quia duo circuli erant dependcntcs,vt prxdilum cfl . Q^antu
adfecundU de.c. retiaculis dicendum ,
qtiod ibi tranflatio noflra videi
comipta,nefcio tamen quorum vitio.In Heb.enimfic habeturlere.vl.
Fuerunt mala granata nonaginta fex dcpendcntia . Omnia
mah^ranatlL.c.fupercapitellii,ita quod de reiiaculis non
fit
ibi me-
tio.Totefl th dicifecudum tranflationcm noflratn
,
quod licet cflcnt bis
feptem retiacula,vt dilum efl,tamen varie, & muliiplicitcr erant per
forata,ita quodtaiis varietas ad vnU centenariu in aliquo reduceb.ii.
Sciaidum tamen,qubd aliqui doHorcs cathoUci, &etiam Hcbrxi ali-
terfcntinnt de longiiudine columnaruni prAdiSlarum
,
dicentcs, quod
qudibet habcbat in longitudine deccm,& o&o cubitos tantum, compu
tato etiam capitellofecHndim,quod textusfupra pofitus vijetur dicc-
re,eum dicitur. Et finxit duas colunas xrcas,dcce,& Ovto cubi
toru altitudinis columnam vnam. ^d hoc etiam inducunt,q4fi
altiludo cuiuflibet coliinx
rfiit. J
ycubi. cxcedcret primum tabulatum
templi,qnod diHabat a pauimento.} o. cubitis tantum
,
& ad illud,']i
fupra imiuIum efl de. ^.Taral.i.d. vbidicitur
,
Antc fbrcs ctiam
tcm-
Expofitio hiiiuJ liter.*,& feijuentis quantC ad iftas f
o
kmn.-is cft cade cum prxccdcnti. Non mireiur aIiouis,(i
tantu iiniTioratus rumcircaift.iic13ius
,
quia fcriptura
in diucrfis locis loquit varie dc ipfis, & c6trarie,vt pria
fjcic vidctur, (tcundu quod patct per |)rjdifta , & iftjm
di(Ibnanti3oportuit rcmoncii. Pi.Tttrcaa pra?ccdentib.
cxpofitoribusno inucni aiiquiil (cripcu, pcr quod polict
tcf.tus confequQter cxponi. Itc qa no folfi expoficioneni
Lacinorum , ied etia Helirjoruni poncrc voIui,vt leftor
eligat,quod fibi magis pUcueric, & videbicur expedire.
tcmpli duas column.is,quc triginta
&:quinquc cnbitos habcbat aldtur
,di n is, dicunt quod tbi altitudo vtriufqMe
columnxponitnr fimul iun&a. Sed hocdi\
lum videturejfc contra textum,&
imfH
care contradiclionem, quia ficundum
quMibct babehat dcce,& olo cubitos d-
tithdinis.
fi
ergo iungatur vtraque altitii-
dofimul,habentur.^6. cubiti, & non
jj.
tantum . Item inliteradiciturexpri/fe^\
quhd capitellum habebat.^.cubiios aLitu
,
diniuquibus remoiisnon remanent pro t
to refuiuo colnmnx, nifii^.
cubiti
'
tudinis. Item diciiur inliterae:..
^
.
qwjd linea, 1 1. cubitorum ambiebat colH-
nam vnam , vi fupra declara wn eji . ex
quibus fcquitur.quod linca\ mcnf.tr.^Mt Co
gitudinem columnx capitello exct-
excedebat lineam menfurantcm \
eiits , nifi in vno cubitota-uum , .^
forma columndi ejfet valdc indtce'i::.,tami
omncs d:,?''res tam Hebraici
,
qua J..iti^i
dicunt,quod illx. columnx erant pofit in
porticu templi t.tntiim ad decorem
,
quii
non inuenittir
.,
qitod portarent aliquoa
pondus, tum qtiia erant intraparietcs poi
ticus, tum quia in fupcriori parte crat o-
pus quafi lilij,vt prxdilum efl, quod non
cfl
epus difpofitum ad aliquid portandH,
fedfolum ad dccorem, &ita dicendumfi-
cutprius,</ubd qu^libet columna erat alli
tudinis.
J
5 .cubitorum..^d illudyquod obii\
citur de tcxtufupra pofito , Dcce,&oSo !
cubitoium altitvdinis columnam vnam.
Diccitdum,qubdloquiturdcaltittidineiit\
pitis tatum,vtfiipra diium eft. .Ad iUud
quodinduciturde primo tabuhto tenifdi.
Diccndum,qubd fecundum Hcb. hociiui-
lum cfl
inconuenicns, quia in parte templi\
anteriori non craut dcambulatoria To-
tefl etiatu dici, quod non fequitnr , qy
excedcrent primum tabulatkfl l
quiaporticus erant in dccliuimontis,& psr gradus afcendcbaturinte
plum,& colitmnx isiie erant in infcriori parteporticus, ita quod lerra
erat ibi dcmiffior quinque cubitis,quam pauimentum templi . T^otan-
dttm etia,'/ubd l\ab.Sa. &alii doiorcs Hebr^ habent aiiani imagina
tione totaliter de itiis capitellis. DicHt enim,cf, cipitella ifla erantduo
groffi pomellifuper capita duarum columnarum magisiati,qHam dti*
ficutfieri folet in fummitatibui campaniliii, & in latiori partevtriuf^
qitc pomcLli exierius erant dito circumitus malorum granatorurn,vnui
fipcr,aliHsfubter
, &in quolibet circumitu centum mjla gyanata,&
qtiia duo malagranata faciunt vnum ordinem.,vt prxdiium efl/o
ibi
erantcentumordines
malorumgranatorum in capitcllo culuflibct cc-
lumnx,&ficducenti ordines in du.ibtis columnii., & in hoc difertijia.\
imaginatio a prxcedenti,quxponit ducetos ordines , &maloriigrana
toru in qitalibct coliina,vt prxdilu efl . Infupermi vero parte huius
fomelli erat optts
quafi Lilii,&apedc hui'is operis, defcendebat opusf
modit retis
falnm.dcfcendens vfque ad mferiora malagranata, tegens
ea
quafi viderentuirper medium retis
, &dlud opus reticuLatuajupC'
rioriparte
vfqne ad inferiore diuidebatur lincis intermcdiis ficientib.
quafifcpiem portiones,qux dicuntur fiptcm
retiacHla,& adlm ms-
,
lius capicndum
defcribitiir figuraprottt in planopotcflfigurari. Jfftwr
j
fecwidum iflam imaginationc Hebrxorum potetl cxponititcra dprin'
I
cipio,cum dicitur,
Duo quoque c.ipitclla , &c. &
patct liiera cx
pdi&is
vfque ihi,
&quafi in modum vczi$, &Cc.lj./uiiin- de ofcreii
culato,qtiod
operiebatdfummitatep-mdli
vfq;
ad infcriora
malagra
nata. Septena
yerfnKtn rctiacula in capiteUo vno,quiaiUud
opusrett-'
cul4tm
74y
in. Rcgum Cap. VII.
746
^i
Tecitqtioque. B E D A. Hoc marc in figura baptiTmi falu
Vcft,qiio
inremiflione peccacorum cmundamur.Saccrdotes
m in
eolauabantur,vc Paral. ceftatur . Sacerdotcs.n.om-
s eledi vocant", g. funt mebra fummi facerdocis Icfu Chri
Ih. Rede auc hoc vas mare df , in mcmoriam , fciliccc ma-
^'ns rubri,in quo prius pcr Acgvptio-
. rum
cxcinitionem, &populi Dci li-
[l>!berationem
bapcifmi forma pr^ccf-
ricvnde,
Tatres noflri omnes fubnube
'^l^kerunt , &omiies mare tranfierunt
, &
\vnnes in MoYfe bapti-xati fHnt iniiube,
a fBaptifinum.
^
ru.Fccit quoq; marcfufilcdecem cu-
^
bitorumalabio vfqueadlabiumro-
a
f
Vt vniuetfus orbis launcro viti a fordc ptccatorum iigiure
tur cfle nniniiandus.
triginca pcrucnianc,cum omnes corporis fenfus diuinis fufe
D
iugintur fmperijs
.
ALlTER. Terdenifaciuctriginta,&:gcnushumanu poft
diluuiij de progcnie triu filioru Noc lacitudinem totius or-
bis impIcu.c.Semquippe A(iam, Cham Aphric.ajaphctfo-
boles Europa , & infulas maris obti
nuit. Etg.a baptifmi myftcriu cum
exccurionc opcru, &fpc c^lcftium
cun6iiscratnationib. miniftrandu,
refticula ?o. cubitoru marcinquo
baptifmu figurabacur cingcbacSc-
irinmari.
Sacramcncum auccm ba
"^
tundu in circumitu. Qllinquecubito 3 &:hicdiccndu,q,dnscueflrccjo.an
ptilmi ,
&C vicseanobis mundiciam,
^
^^ alticudo ci' ,& t relHcula nif^Tta CU 4
"o''^'"'' ^^"'C ad haptifmum
,
qui
*
filura.
quarrit in hoc feculo, & \itx arccrne
.floriam
promiccicin futiuo . C^od
^vtnimquc
in mari xneo fignatur,
am cflc
dcccmcubitorumalabio
vlquc
ad labium pcrhibctur . Dcce
icnim
przcepcis in kge donunus
cmnia, qus taccrc debcmus,cxprcf
fit.
Dcnarioa;quenicrccdcm bcnc
Morum
figniftcauic ,
cum hunc in
vinealaboracibus dandum clfc pr^-
dixit.
b ,A
labio vf]Ue ad labiitm^ . Quia
a
primo bapcizaco in nominc Icfu
Cnrifti vfquc ad vlcimum
,
qui in ft-
nefeculi crcdicurus, & bapcizandus
cftjOmnis fidelium chorus eandcm
veritatis viam ingrcdi,&: commune
debct fpcrare a dominoiufticia: co-
ronam.
c
Ouinqne cubitorunL." . Quia quic-
quid vifu,audicu, guftu, odoratu,ca-
ituquedelinquimus,gratia Dci no-
ibispablutioncmviuirici fontis rcla-
xat. Sednon fufficic pra?tcritorum
rcmifliopcccatorum, nifi quis dcin
cepsbonis fiudeat opcnb.alioquin
diabolus
,
qui cxicrac dc hominc , li
Ihuncabonis opcribus vacarc vidc-
rit,multiplicius rcdic, &facit nouifll
'"
maillius pciora pnoribus . vndc fub
ditur.
.4.c.d f rejlicula triginta. ciibitorum cin-
lehatiUitd. Difciplmacxlcflium pr(j
ceptorum qua a voluptacibus rcliga
,inur. vnde, Funicidits tripUx difficile
rumpitur . qtiia obfcruacio mandaco
-
rum,qu2in cordibus elcdorum fidc , dilcdionc, fpc fuper-
nzrctributionis firmacacft, nuUo poceft obftaculo dillbl-
ui . Reflicula mare ambic, cum
facramcncumbapcifmi,
quod acccpimus
,
pijs opcribus munirc ftudemus . HcCC
triginca cubicorum cft
,
quinquics cnim fcni tnginta ta-
ciunt . Senario aucem in quo dominus homincm fccic
,
^
cum non cirec
,
& rcfccic cum pcrijlicc
,
bona opcracio
noftrafigur.icur . Et fcx pcr quinque mulciplicancur , vc ad
triginta
quoiiiam fuo baptifmatc, quod tri-
dece cubitis,ambies marc . Duo ordi
nest fculpturaru holtnataiu erant fu-
F I G F E^^f M ^4 i^i s.
tidariim.
f
taberiMCHlo
rum fuorum.
bltorucingebatilIudpcircumitU,&
^ ccnanus acccpit baprif.iiu noftru
e
ifculpturafubtcriabiucirciiibatillud 6 confccrauit,redemai-c,quodno-
t
tabemicuia
ftrum baptifmum figurabattrigjn-
inibrcolocyn
tacubitorum rcftis ciicumib.it, vt
flgnificnrctur dono iliius
, q.
baptif-
mum fincpeccaco fubi)c, baptifmu
nobis in eumcrcdccibusinremif-
fioncm pcccatorum dcdicnri.
e Et fcnlpttira . Cum pr;idiulum
flt, quodrcfticula. jo. cubitorum
,
marecircumicrit,& nuncaddacur,
quod fculpcura hxc fubtCrlabium
polita. I o.cubitis ambicrit, patcc,c[.a
vaseratin modum phialaj cxpan-
fum, &:diflijfum, quodatriginta
cubitis circumitu . quos habcbat in
labio vfque ad dccem eft coadum.
Sculptura autem hiftriatacft,qux
aliquas rerum hiftorias imitatur.
Vndcper fculpturas hiftriatas q.b' '^"^P"'
j*
'j''
marccircundatur, excmplapiioru
*'"?*
^
'
tcmporum fignantur
,
qua:nobis
funt inrucnda , vt vidcamus quibus
operibus ab initio fanib Deo pla-
cucrunt, qua obftinatione iniqui ui
fcclcribus pcrduraucrunt, quanta
in fclicitatcreprobi perierunt. Quo
Gene.^.b.
modo in exordio nafccntis feculi ibidem.p.d.
Cain ob malitia inuidix danatus,
lt.i'lcm.f.d.
Abcl iuftitta; mcrito coronatus, I,a
mcch ob adultcriu, &: homicidium
maled idus , Enoch ob gram picta-
tis ad paradifumrcdudus, Cham
poft diluuium ob impictatcm dcte
ftatus, Sem,& laphet pro obfequio
rcucrcntispcrpctua bcncdidionc donati, Abrahamhdci
mcrito hd?rcs diuina; promiflTionis etfcdus,CcCteragencium
multitudo pro infidclicace rcliCta.Aduenicncc quoq; in car
ne diiojudxa pro pcrfidia rcpuHa,Gcncilicas gracia ad falu-
tcm rcduda, &huiufmodi
,
qu.x in vtroqucccftamcnco fj-
lcrccr conlideraca ftudiofis profunt . Idco torfican duo func
ordincs fculpcurarum hiftnacaru in inari a:nco,vcqui foncc
n
bapcifmacis imbuti func, vtriufquc teftameti auf^ultcnt hi-
<^
ftorias.
NICOLAVS DE LYRA.
eulatum in qmlibet culumna erat diflinSiumfeptemportionib.vidiBii
tJl.Et duos ordmes per circtimitUretiaculoru jingulorum .qttiain tjua
lihet colitna retiacula erant diflinie ordinata in fnperiori parte,&- in
fcmri.Infuperiori tamen parte erant flri&iora , c2r inferius la^iorafe
iundiidilatationepomeUi cui erantfnperpofita.io fubditur: Vt tcgc
rcntcapitella,&:c.vtfup. Eranc in porcicu cubicoru quacuor,
fcdicet.^column.tantumoccupabantfpatiMminporticu,qniaftcutdi-
BH efl,linea duodecim cubitorum ambitbat vna coliinam., &per con-
fe(]uens linea diametraliter tranftens perfpiff.tudine column^ erat qita
tuor
cuhitoru,nifi quod amoucnda efifeptima
pars huius qttaternarij,
quia httc eli concluftu demonflrata ingt omctria
,
quod circttmferentia
tirculi
continet tcr diametrum,& eiusfeptimampartetn. Vcrbigratia
^ifciUcetydiametereilfcptcmpedum, circumferetia efi vigintidimU
pcdim,
Maloritgranatoru autem duccnti ordines erant in circumitu
ttpitellifecundiifcilicttaccepti cumprimo,quia fecmdum i/iam ex-
pofnionm in dnobiis capitellis duarum colMmnarum erat tantU mala
grcnata
quadrihgenta ,
<!jf per confequens ducenti ordines malorum
granatorumycentum
ordmes in vna columna^ &centurn in altera . Et
flatHJt duai columnas
.
I
Fccicquoquc.
Hicconfequenter defcribiturmarexneurn,quod
ffni
lauatoriumfacardotum
, cuiMprimo defcribitur latitudo cum di'
(ittir
.
2 'Dcccm.&fecundoaltitudo^cumdicitur.
5
Quinquc cub. fcilicct./pfius maris, quia bouesfuper quos eratpo
Jitum non computantur in hac altitudine.-
4
Ecrefticula. :./k'//c/j, trigincacubicorum, y/^yzcr<^i(5 Diuifio.
eSi fnp.diametcr circuli eft tantU tcrtia pars circunferentis,& adhuc
deficit feptimapars diametri,fedfcripturanon accipit Jic prxcife. Li-
nea vero diarnetraliter tranfiens d labio in labium erat deccm cnbito-
runiyVt di6liim eft,& fic fequitur, qubd linea tranfiens per circunfe-
rentia,effet triginta cubitorS, &cum hoc contineret feptimam parte
diatnetri,fedfcriptura tlludomittit,qu<enon cowiputat ftc pracife. \
5 Ec (cul. Tsionpot inteUigi, quod ifla fculptura
effet inmediatefub
labio,quod eratfuperiorparsmaris,quia ibi mare habebat
j
o. cubitos
in circumitu,& ideo dnt doSlorcs noHri
, q,
mare iUud
in
fuptrioripar
te erai Utius,& dcfccndedo rcflringebatur, ita
q, in parte infcriori ha
bebat tantum lo.ciibitos in circumitu , &ibi erantjciilptur in duob.
ordinib.Hebrxi vero dicunt,quod mare in fuperiori parte tribus cubi'
tis fecundiim altitudinem erat rotundtim, &inparte infcriori duobus
ciibitis erat quadratum , &quodUbct latus vnius quadrati habcbat
l
o.cuhitos,ita quod Unea ambiens totum quadratmn erat 40. cubito-
rum,&fccttndnm huc mare erat latius itiferius
, quamfuperius.,& in
iUa patte erant iflx
fculpturxhiUri.tt,
&ideo cumdiciturhic. Ec
fculpcura
fubtcrlabium. idefl^in parte inferiori maris.
6 Cucumibac
illud dccc cubitis ambicns marc. inteUigen-
Tom.i. AA
i
dum
747
Glof.ord.&NicolaideLyra.
748
Tidcm.
ibiH cm.
i.Cot.^.b.
ftorias.idco dcccm ciibitoruni erant in p;yro ,
vt quofcuque
in cifdcn^ hirtori); dcdicos , lulfis celeltibiis
obedirc,& roca
incencionead fupcrna prarn\ia fufpcnfos profpcxcrinc ,imi-
t.iri conccndanc.
a DHodecim. Bcd.
Apofiolos,cuangeliftas,im6
omncs vcrbi
niinithosrvndc,'?^;'"
j//'^iki
go flos campi &lilium cmualliHm , Labiucrgo m.nrisinquofd-
ccrdoccs lauanfjquafl labium fuic calicis, &: fol.u rcpindi
li-
lij, quia bapcJmus quo mcbrafummi laccrdods cftidmur,
in fidc pallionis cius nosapcccatis purificat,&:purificatos
ad vilionc g,loria: iux incroducit.Iii hoc lauacro populus cir
cuncilionis z pra,'puti) pcr
Lue.g.e.
Mac. aS.d.
tcim palini
VIU05.
B
osbouitritHr,uiti,&c. Hi irarc
fibi fuper impotitu porcinc,
cum Apoftuli corumq, fuc-
cdrorcs iniunchim libi cuii-
gclij otiicium prompca dc-
uotioncimpknr.
b E (juibiis ircs. Qiiia in vni-
ucrfis quadrati oibis parcib'
fidcm pr;cd;canc trinicaris.
HincquoqucApoftoliduo-
dccim ,
idcft, quatcr ccrni
filcs, &ftabantruperduodecimboucs. E quibus
tres rcfpicicbant aci Aquilonein, &tresadC)cci-
denccm, &: tres ad Meridiem, 3c trcs ad Orietem,
&:marelupcreosde(iipcr crat:quorum poltcrio-
a ^ Fiimitas virtutis iii bapufino.
ravniucrfaintrinfecuslatitabant . Groiritudoftu-
a i
M.iris.fciUcet. b f
Patal.palmi.Iof-iihui : quatuordigiiotuin.
temlutcVistriumvnciarumerat
labiiiq;cius qua-
a
t
Gufius doininicx palsionis. b f
rata fitiiii pntclt,tranfeat ame
c f
Cliritas rcliiricaioiiis. calix i!tc.
funcclcdi,vcfidem&:con-
^
(-ly^^^ calicis&folium repandi lilij. Duo mi-
feffiuncmcrmicacispcrqua
^
"
^-^
^
^ ^^^^^ ^ ^
Batuscapi,.nctrc,L:.d.n.d.a.J
^^^::^s
^ liabacoscapiebat,&tri^milumctrctas.Etfbcit
f;cnces
in nominc pacris &: n
i), & fpiricus faniti. CJuorum & fucccflbrum fuorum verba
adus& pafTioncsfacilc in pra:fenci viderc&: cognofccrcle-
gcndo valemus. Quix vcro illos in fururo maneac gloria re-
tnbucionis,nonduii^ viderc poirumus.
c Grolfi'Hdo.l^c(.\. Qui lauacrum bapcifmi ad falutcm &: vi-
tam fuilipic, fidem &ipcm vS: chr.ntaccm dcbcthabcrc, fi-
nc quibus nciTKi potcfi^ rcctc opcrari.vndc fubiugitur, Grof-
fititdo. Bcd. Quia roborefidci,(pci,^:
charitacis municur pcr
ccptio b.iptifmi,ncquc abcer proficuum cfle accipicncibus
o(icnditur,niiiharum virtutum firma ccrtitudo meccm ac-
cipicntium &:co: poraconlirmct,
d LiUj. Bcd. Lilium comifaDtc odorisgracia candidu colo
rc foris,iiuus auroium olicndit.ideo gloria cius rcfurrcdio-
nis iniJnuar,qui co'poris iinmortaI'tacc foris di fcipulis cftc-
dit,&: anuna diuinalucecorufcans fibi fimul inctfedocuic_.
Chnnus quoqjpofi paiTlonc fuaquatiadhuc claufumliliil
fuic,cum in mnaculis clarus ho retiilfic. Pof^ Refurrcitliione
vcro 5c Aftcniioncm i epandu fcfc lilium cxli auibus c.\hi-
bu:c,quihus in atiuinpta liumanicuc potcntiam diuin.c clari
tacis,qua habuic .uiccquam mundus cilcc, oltendit.vndc,-
fidini, fpcm,,Si dilcdionciu
vnum in domiiio cliicicii;.
\nds,^lias oues /;.ii'Co,vf"qii ,
eJ- fiet
i>tiu oHtle
Cr
ffius pijiL: .
vndc fubdicur.
e Duo miiia bctos cap. & r
mili '7c.Bcd.Batus Hcb
ru mcfuracl^
,
qui^ apud cos
Bath dicitur , habcs modios
trcs, ipfli cft cphi
,
quam ipj
lipha nucupac-Scd Ephi
tinctad mcnfuram frugi
batus vcro ad liquida,
fcil.ad aquam &:olcum
tas crgo
q
ux certiE meni
norma eli
,
opera figni
icquicacis & iuftici^c
,
quibus hi qui in remiffioncm peccai
rum bapciz.antur , ncrclle habenc inff icui. Batos millc capic
mare,cum aqua bapcifmi plcbcm lud^orum rblucns.ad rc-
gnum cclcficcranfiniccic. Rccipic& alios mille,cum(k'iKi
lcs codcm fbncc renacos, &opcribus lufticis confirmatos
ciufdem rcgni ficitclicparticipcs.
ticd.Millepcrfectioncm figni*icac,quia denariu quadrn-
tum folidum tacic.Dccies cni m dcccm ccncuin faciunc,qiic
figura iam quadraca, fcd adhuc plana. Vcrum vcin ;i"
ncfui"gat&;folid.icllic:atur,muitiplicacciitu pcrdc.
fiiic miilc.Quo num. flabilis 5c vclutquadr.aca luflor;
cia fignat'' Quocunquc.n. infcrisquadracu,fl.ab:c,fic .
dorumnuliacenc.itionea flacurecticudinis nouic,in-
f Etfe. Multifu-ie mukifquc modis cadc nofirc filucis :
cramcnca figurancur . Apotloli.n.&apoffolici viri ficuc pc^
boucs marc parcantes fignificanc, ccia pcr balcs qu.v porca
dis luccnbus paracc cranc , licuc :pfi luccrcs fpincualc Kil i
Gru:n,(icuc &: mare figurabanr. Scdquida luxca Paral.oin
eis qu^' holocauO unvoblaturi cranc,lauabanc.Holocautiu: .
aucedomini gcncralitel: omnis^mukitudo cleCtorum intc! ;:
^ligitu'
NICOLAVS DE LYRA.
dum ejl in vno l.ttcrc quadrati . CT eodem modo intell>grndum ejl de
a-
lijs laieribus tribu!.\ediftHddilim multum dffunat i Iollfho.,qui di
vttquodmarc JtncwneratftcH! cintharusrnagiiiis . CMth.mis autem
idem cii quod cra:er.,id cfifcypbus. &ideofigura maris meifccundu
Jofephum efl eadein v< Ivalde pyopi'iqH.i ei quitn ponunt expofitores
nofiri,& vilde diifimilis ei qu.im dicun: Hcbrxi moderni, vipatetfi-
guras .(ias .tfpiciendo in cdnmiaprtece.formatas.
1 Ec Itabanc fuper duidccim boucs. ftcut aliquando videmus
in cibjrijf, jUid defnbtus funt imaginss leonum quafiportancs ciba-
rium, & capi:a apparent e.vtra
y
&
pofieriora funtfub cibario,
2 E quibus crcs rcfpicicbanc ad Aquilone, &c crcs ad Occi-
dencc,iSr: crcs ad M..rid!cm,&: crcsad Oricnce, & marc&:c.
Sic enim difpontbantur m ciriumiiu
,
qu&d capita trium crant verfus
firientem : CT
aliotum trhim vtrfns octidt ntem , & ftcde altjs
fex d
.Aquilonem er meridiut. Secimdnm Hebrxof vero quadraiuramatis
ftc era tfituata
,
quod quatuor l.jtera crant oppnfita qnatuor partibus
orbis, &in qiioLbet latere erant trcs bctics uiare ftifii ntantcs .
5
Gro {litudoaurcm lutcris crium. i.niaris
,
quod dicitur luter
hic a iHO iuis,quod in vna ftgnificatione fignijicat idcm qiicd ablucrc^
quiafacerd tcs ibi ahlucbant niarus <& pcdrs^quando ingrcdichantur
taberuaculum, rt hahetur Lxnd. lo.^^on cfl taman
fic
intclligt ndnm,
q, adfe
ahluoidum inirarentipfton mare,quia ibi erat maxima quan-
titasaiju.c, vtvidebitur,qu< cx tali ingrcjfu fcecarctur,& ciiiimftctr
d^tes fuhrnvrgcre>itur. auia quando m.t^e erat pleni;, projunditas ^qux
crat q in/ue lubitorurti feLundum altitudincm maris.quinq; vtro lu-
biti faciuHi fepiempedes &dimidiumfecutidum vnam opintone fccu-
du altd vero^fjua credo vcriore^ cotinet decem pedcs.& ideofic inielli
gendii rfl,fp in circumitu miris erant claues in loco apto adrtianui4 lo-
tione, ficitt in lau.ttot is rtligicforiiper tjuas cxibat aqua ad tnannh lo
tione, &
per eafdl: recipitbatur in vafis ad hoc apiis adpedu Ltione.
4
Trium vnciarum crac. tanta cratfpijfitudo hnius vafis.i.Ta
talip. 4. h. dtcitiir quod habebat tnenfuram palmi. &tencr.dum eit
q,
iflx m.:furfuiit Mjuile>.In Htbrxo auem hi^baurfic quatuordigt-
torum,& hoc modo apiid Hebrxos accifitur menfurap.itmi.
5
Labium-
5
Labiumque cius qunfi labium calicis. quiaficutdiclwntu
tn.ire 'rat rotundu''! infuptrioripartcfccltdum doSlores Hcb.& Lat:
6 Ecfbliumrcpandililij. quia illudlahium erat aliquantidiii,i
reci'.r!ia!:<m in pavtc cxtcriori.
7
Duo miliabacoscapicbac .Qod<j;<;ew/W;7r.
8 Tria milia mcrretas. non eji in Hcbrxo nec in libris ^^^^k
fed efl diSiiifortalfe alicuius expofitoris volcntis ondcre qualml^^^
bcant batus &metrcta.& quia battis continct metrcta &di.
&fic
duo milia b.tti valent tria milia metrctas.pofied vero diiiii iUu^
magifiralcfttit infertum tcxtui ex in.pciiiiafcriptorum. Secundi Ti I
piam metrcta eft menfura cotincns deci mfextarios Hcbraicos.Sext.
rius aiitcifls eit eadem menfura cu cheopina Tarifiinfi,vel
eipropit
qui(lima,vt dicunt altqui. Etfccmum hoc vna metrcta cnntinei dr
quattas Tarifiet/fes ^ dimidiam.&fectiKdu hoc batus continettt
quai t.ts &tres cheopinas,& diio milia bati. fecundum hoc cr
fcptem milia quingcntas quartas,qHxfaciuntfextarios tr.itk < ..
tos.y
5 .Tarificnfcs.K[onaginta verofi xtarii Tarifiriifiufaciunt
v;
doliii.&fecundu hoc mare xnctfn'i continebat. i^.iiolia &diniidln
dolium &tres fextarios.S eiuditm ifidcr.vcrb i6. Ety.batusc'oti'!i
^O.fextarios Hcbraicas, qiifunt chenpinx Tarificnfcs. &feciiduh
tnarexncii coti'icbat.6^.dolia & i o.fextar:os,vtpot dcdiiciperrcu
iiionem cheopinarum adfixtarios &dolia,)tiodo prxdiSIo.CaKfa
rc
ro taxtx diucrfitatis doLloru circa hcc froutnit ex ignoratia quaii..
tis menfnra) tim Hcbraicaru,quA infacra /t riptura ponutur.hectiti:
'
proptcr dijiantiam temporit & locorp.. Fidit.^^us iiiim frnjibilitirtin
Juras liquidorum &aridoi u tnirabiliwr va)i.ni,nonf(}li)m in diutri \
tegionibustfid ctiainviWsfatis proiinquis, & in ei:dcregiont..Al,
efi enim pinta & quarta Tar:fiis,cr ftn iii Dinnyfii, &in cadtyili
variantur menfurxfecundU tempora diuerfa. d ludsa enim efl map
diflar.tia vfi-ucTarifios , & d tcpore S.ilon/onis vfque ad tcpusifli<i
E.tpropier hocficut alias dixi,fecuriits efl diccre, qubd de qiiantita
ii.er.fti' urut,! Htbraicarum non habcmus aiiquam ditcrmmatam
cei
tittidimm.Et nota quodfexta) iusfcmperefl tnafculini gcnerii,&
>'*
quam nruri , vt dicitur in libro qtti Catholicon nominattir.
9 t fc. Hic confcqticntcr agii de luteribus &eoru bafibiis,&
">
'
^caiitt
74?
III. R
,v^
cgum
Cap. VII.
7^0
J
li<ritur,q
baprizatur in fp:ritufanl:o.& igne.Sicuc ergo facer
\
dotcs,qui m man lauabancur, (lgnificanteos,quipcr bnptif-
C Inter coronulas,&- pk^as leones,& boues,&' chertiljitn.BEDA.
D
Non erat plana vlla ex f^rte
fuperficics balium , fcd vndiq
j
' Ibidem
myfiicis fculpta flguris,quia {andlorum mentcs,imo vniucr
facoru conuerfatK) virtutu gratiam pnEtcndit, necaliqtia
hora vacua praitcrit, in qua non vaccnt pijs operibus,c\: fcr-
monibus, velcogita-
a T
Qimtuor funt principtles virtutes,quibtt$ mnis virtutum ftrmfliura imminet
.
.
>-
-
b
T Patienti.ir longanimitatis. ^ Prjrdicatores.
bafes decem seneas quamor cubicorum longitudinis bafcs
a TD.latataich.iritatis .
per cxercitium virtutum quas cuin pa;icntia maJorum , & dileftione
bonoruni cxcrcent, lemper ad viiionem JAaiix Triiutatis
afpirant.
'*
I'
fingulas , & quatuor cubitorum iatitudinis
, & tn um cubito-
a TSpL-i.fcilicet fupern.t ietnbu!ioii.s. b llntfwifecus cauuin,vnde:Et fcu:prurx,,3ie.
rum altfcituduiis . Et ipfum opus bafium t interrafiie eratrEt
^
a T<i3bus,fciliv-et,luterum lal/uls iibi ncft-:bnntur, vt cx ouatuor,fci!icct,vel ijuin^ijue tabuJij,vua
hei.c ba)is , i^ualcs autcm fculptu.-2s b.iles intcr has iui)rtiiras , id elt , in fu.s latctibus ante , Si
retro,dexicra,iic linuba.it lupiaijUo-juc habciem, ape.it liitCi.s.intcr cpronulas.
fcuIpturxinteriun6luras,intertcccoronulas,&ple(5las,leo-
a tEtint lconcs,8cc.
nes,&boueSj&cherubim , &intiuncT:urisfimili[erdeTuper. ?
i TQubus ligati videlcntur. +
mentcm crigunt , ita
Et Iubtcr3& leoneSjSi bouesr quafi lora ex xrc dtpede tia. Et g ad diligcndos pmxi
teiro
0,
rnu
etSciunt'' fummi ficerdocis coiifortes, quud elt in Chri
i fto Icfu,
Ica &: holocauftaeofde lignificant,cum pcr ablucio
nc
baptifmi gratia fpintuirandi implcncur . Lauatur enim i
liiterchofiia,cumfi-
delis
baptifmo per-
fundirur.
Otfertur in
holocaufiLi,cumim-
pofiuonemanusepif
copi donum fpiricuf-
fandi accipit Phihp-
pus cum prxdicaret
in
Samaria in lutere
te<
temph hofhas laua-
lat, fcdquianSdum
:;iqucnquani corum
.pintus dcfcendcrat,
.1
fcdtantum baptizaci
'V
erant in nommcdo-
"
r mini Icfu, vclutablu-
zx hofl:i.E nodum ad
altaris
ignempcruc-
nerac.atcumijiifriil-
luc
Pecrus , &: loanncs imponcbant cis manus,S: accipietcs
fpintuni loquebanturlinguis, lain ad altaris igncin hottia:
5 peruenerant,vt fierent holocaiifiii, id eft,tocum inccnllim,
quiaconfcientias eorum gratia fpiritahs im.plens, diuino k-
citamorcferuefcere
.
B D. Qu,od ad porcandos hitcres dcccm bafcs lunt fa-
ftar,potcrat,ica myftice interpretari
,
quia minfftri baptifmi
adzcernum gandium, quod indenano ftguraiur
,
quos im-
buunc,vocant. Scd quia fcquitur
,
quod quinquc pofiti func
addexceram partem cemph,quinque ad finiftram,magis in
cisquinanj niimcri notandii clt myfteriu . In vtraque cnim
partctcmph pofit^ func bafes lutcrum
,
vtin vtroquc popu
lo baptifmi gratia flgnarccur eile pandcnda. Ec quinq, flint
in vtraquc parte,vt ligniftcentur vniucrfa,qua: per quinquc
fcnfuscorpons dchqucrat,in baptiimo fidchbus cffe rcmit-
tcnda . Sicut crgo in vno mari bobus fuperpolito baptifmt
expnmitur vnitas per apoftolos toto orbe prardicanda, ita
p
duos ordincs lute'um,quod Gcntjhtas, & ludiEa in vnam ti
dcm por baptifmum cratcolligcnda . Quamuis cnim in ge-
minis lutcnbushoftix lauaba:ntur
,
qua:dam a dcxcris, quo:-
dani a finiftns , vno tamcn igne altaris confumcbantur , vc
fieretholocauflum . Quifquis enim Iud:Eus,velGcntilis ba
pcifmu fufcipit,vno omnes fpiritu
,
vt filij Dei fiant,fandift
U. cmmr.Vndc, In ^uo clamamus,^bbapater,&c. varijs, fcilicct
linguis pro diuertitate nationii, fcd vno codemque nominc
Dcumpatrem proptcr vnius donum fpiritusinuocantes .
a iiuaiuor cubitorum longitudinis, BED. Quaternorum cubico
rum eratIongitudo,&:iatitudobafium
,
quiapra^dicacores
fiucaducrfamundi,&:longicudinemcxilij,& laborum prac
fentium fons tolercnt , fiue cor in diledionc Dei, & proxi-
mi interna exultationc dilatenc, fempcr virtutibuS ftudenc,
prudencer,fcilicct inter bona , &: mala difccrncntes,foftiter
aduerfafuninentes, cor abappeticuvolupcacum ccmpcran-
teSjiutf iciam in opcratione tcncntcs.
*b Etipfumopnsbafium. Tabu!a:cx qiiib.bafcs fada;funt,qua
dratetucruiitjin quib.fotmulij rotund^ cranc
,
qu^coronu-.
l^fiueplcdfjjappcUancVn quaru mcdio ci^lacur^ leonij , &c.
C Inter
i
cionibus . Coronulas
enim Ifc fculpcas ha-
bcnt , cum ad ingref-
fum pcrennis vitein-
fatigabili defiderio
aniiclanc
.'
Plccbas, cii
itcr dctidcria vice cq-
lcftis, qua: liirfum cfl:
fratcrna: charitatis
,
quieiuxta cft,vincula
non foluunt. Ha.bcnc
itercoronulas, &:ple ..^
ttas leones , cum ita
ad fperanda ca:lcfti?. tSiipetu^e
bjfis.
t
copiilatifie
opctc excl<>.
Aft.j.
Ibidem .
nios dilatatjVt in pcc
cantes
,
qui fibi com-
mifli funt,afpere inuehr.ntur.Habentcumlconibus boues,
quando inucclionem corrcdionis cxhibet cum fpintu ma
fuetudinis,quando in fcruorearguendi nunqua fciflam ha-
berc vngulam difcret^acionis,&: loqucl^^nunquam verba
diuinelcctionis vclutruminado in ore voluerccctfant.Ste-
phanus batis eximia , f^uosleonis dentes
,
&: vngucs oiide-
bat perfecutotib,dicens, Dma ceriuce,& incircuncift corde,&c.
Bubalum vero manfuctudinc,cum diccbat , Dominene Jia-
taas illis hocpiccaimn. Scd quia nec fpe eternoru in celis,nec
amorcm proximdru in terris,nec fauorem zcli mordentis,
ncc lcnitatc modcftia; compatientis fine fcientia fcriptura
rii habcre poirum',bcnc polt coronulas , &: pletas,pott leo
nes , &: boucs cherubim iculpti elie mcmorantur
,
qui fcri-
pturam ligiiificiit . Vel quia duo chcrubim in propiriatorio
arce iii figuram duorum tcftamctorum pcorditer de Chri-
fto cwncnciu fabricati func . Vel quia mulcitudo fcicnciein
terprctantur . Quanto autem quis ftudi ofius dipinx fcrrpcu
r^ inftitcnc,tanto amplius in omnibus, que agtt,autiudicac
iudicium Dei pertiinefcic, nc nimis in peccantcs vindicans
vel fine difcrctione ignofccns,iramiudicis incurrat..Qu,i.n.
addit fcientiam , addit &: laborem . Vndc 'hic quoqye poft:
fculpturas chcrubim bcne adiungitur.
^^1^ ^^^^
d Etfubtcrlco/us . Qiiiadodorcs,&:infeueritatediftridio-
nisquapeccantcs iudicant, &:manfuetudinelcnitatis qua
pirnitentibus rcmitcunc,timcnt iudiciura Dei, ne iniuftc li
gando acque folucndo luftc ligentur ab co,cuius nequit cr-
rare ludicium
.
c Et (juatuor ro.BE.Quatuor cuageliorum libri, qui(ficuc vo
lubilis roca cicifiime curric qua ducicur ) iubencedomino
per apoftolos totum mundum iinplcucriinc in breui. Et fl-
cut rota impoficum fibicurrum a terra fublcuac , &: quo au-
riga dirigit portat, ita elcftorum mentes a tcrrcnis ad c^lc-
ftia fufpcndunt , &: ad perteclum operacionis
,
vcl myftcnii
pr^dicationis,qua fpintuahs gratia adiuuarc valucrit,' ducuc
P
quiafubdicur, quodcalcs erant rot^ qiulcsfulentincurru
^
ficri.lcgimus auccm de fanitis , CurrusDei dccemmilibus mul'
tiplex,milia ltantium,&c,.
^Sic
NICOEAVS DE LYRA.
tAHtur
conchie.2.Tara..i^. in quibus Saccrdotes Uuabant hofiias offe-
rendas in holocauJlum,poJ}r/i4am tamen lot erant per 7{athinos in
Y'ooancapifciria,dequahabctur.Io.^.
^dintclleBum huius literxfcicndim, quod fecundum expofaores
Latiitus
communiter bafis ,fnie fedes luteris erat faia ad moditm ar-
Cqi<adrat
h.tbens in quoUbct laterc qiiatitor cubitos , &habcbat
\nfermi in quatiior angulis quatuor rotas quibus poierat deduci de lo^
to ad locnm.In altitudine vcro h.thebat tres cubitos
,
computata alti-
'.uiine rotarum
eamfufientantium.In parte vero fupcriori in medio ta
hiiU
quadratx erat quoddam foramcn rotundum
,
cuitis diameter ha-
bebat
cubitum.&
dimidium,intra quodponebatur fundus lutcris,qui
'" parie
infenori habebat quaft cubitum, &dimidium in diametro ro-
'ii*itatisfu,-ptfic
aptaretur di6loforamini, &procederctfuperius di
ititdofevfcjuc
admedinm, ita qubdibidiameicr erat quatuor cubi-
Ofim,
&indeprocedendofuperius rejiringebatur,ita qiwd diameter
^'ipcij erat vnius cubiti.In lateribus vero bafis, &in tahula fupcrinri
ifcaforamcnprdilum
erant figurati circuli admodum coronarum,
y
in uis
circulis
erantfculptur* varia cifrubim,leottii,boum,et pal^
Vtarum^
marnm,&fuper leones,& boues lora ,quaf} ejfent ibi aHigata. in ta~
hula rfcro fipcriori i quatuor locis contra quaiuor angnlos eins e-
rant quatnor columnxbreucs pcrtingentes vfque ad mtdinnAuteris
fuflenia/ttescura, ficut foletfieriin baccinismagnis,& prvpterhoc
illxcoliimnA vocabautur humcruli . Igitur fecundum ijlarnimagi-
nationem cxponitur hic litera. Et fccit bafcs dcccm. querant
omninofimiks, &ideo habita dtfcnptionevnius habitur defcriftio
omnium
.
1 Quatuor cubitorum longitudinis bafcs fingulas, &: cccer.
Hoc patetcxdi&is
.
2 Et ipfum opus bafium interrafilc. idcjl,planunfi interfculptu
ras,& diiitur intcrrafile,qu.ifi inter fculpturas r.ifum,quia inter va-
riasfculptur.ts erant aliqua Ipatiaplana
.
3
Effcul.inter iunc. hoc cfl,in laterib.qntc iungebantur in angulis.
4
Etintcrcoronulas,&:plect.as. ideft,circidus prjidilos,quidi'
cunturpliilxaplicando.
5
Leoncs,& boucs,&:chcrubim,& in iundturis fimilitcr de
fuper. pati t litcra ex diFcis
.
6 Ht quatuor rotx per bafcs fingulas ,
in quatuor angulis bafis
Tom.i.
AA 4
apartc
7yi
Glol.ordi.&NicolaideLyra.
752
^
Siccrgobafcslutcru
dokorcsfunt,quihuacrumvicmi- ^uiit amis mdiuiteynuncautcm oculus meutt>idet te .
Idco ii.i
A niftrant, ?<. rocjc quatcrna: bafuim
,
quacuor cuangclia,axcs poft cubicuni bonx opcracionis, qux in liac vita poreftpcr- \
i.Pecrii.d.
rourum
,
qui bafcsgcltanc,
corda dodorum func
,
qui
cuangclicis aflTiduc pr^ccpcis,
cos ab imis fuftollunc ,
&:
vcluc immifTis rotis axcs a
tcrra bafim altius fublcuant.
ftidem.
a Hi'Vifu!i. BUA. C^
rotis anccpoliti nc ab axi di-
labi podcnc obfiftcbanCipr^-
r_ coniufunc prophctarum,uui
bus cuangelica, Sc apoftoli-
qu<! forinre- ca fcriptura ,
ne cui lcgcn-
""
cium in dubsum vcniat , con-
firnucur. vndc, HahcrKutfir
mioremprophtncumfetmonc^ cui
bcnefacitis atteudcntcs,etc, vndc
Mar.i.a. &:Mar.aic, Inttiu Euangcltifilu
Dei,ficut fcriptum ejiia F.faia pro
Matth.z^.^
pfjcta. &: Maccharus. Hoc aut to
'^
tumfaBJi cjl , vt adi.nplereturfcri
pturapropbetarum,
o Contra. B E D. Quia omnis
fcriptura prophccica fibi cft
tftibtcr.
cofcncanca, ficucvnolpincu
codica. Qjjacuor.iuccm fucrc
pcr bafcs lingulas humcruli
iuxca,fcih'cct numcruin rota-
tum , non quod qu^uuor linc
tantu libri prophctici, fcd om
nia, qux locucifuntprophc-
tf
qu.ncuor cuagchjs ccftuTio-
nium pra;bucrc, vc ex pfenfu
vtriuiquc tcftamcnti vnafi-
dcs, &: diledio Chrifti noftra
omnium corda firmarct
.
c ^c.BE. Propccrpfedio
rant axes eius ncm , fcilicct,opccis,&: mcri-
& clauiuri e-
x.uvn coccniplationis . Inccger
- "
enim cubitus inlutcrcpcrfc-
dioncmaiilionis bonic, qua
habcbacillc dc quodiclucft
cUufulas
|axcs rotarfi
eraot in bafi.
t&fupetver
ticem bafise
lus ex ca.
Sculpflt
a Supei tjuos baln erant.
quatuor rotx perbafcs fingulas, &:axesa:rci.
1(1 humcruli fub- a Et per quacuor portcs quaii
a Vtpoctarcnt illiun.
i,
ter luterem fufiles , contra fe inuiccm refpc-
a Labiiim maiis i;ujli reuaudi liUj , ic contra os lutcri intus ctat verfuni , o
vniui cubi;i,lundu cubiti,8c Uijnidij cjat, venter auccin quatuor cubitorum
crediiur tuiHe.
(ftantcs . Os quocjuc luteris intrinfccus crat
\
1
a Vt ad c.i:'>L-.(ia ujb.s per bapiilinum itct p.i:etictiun elTc docerer.
in capitis fumniitatc, &:quoci forinfecus ap- r
rroptcr vnttatem eoatWiionis , 8c fidci , .juia oiniies in confersione parri,
& tilij,6i r^iriius f.n >i bay;izuitur.vnde,Vuus doiUJius , viu tidci, vnum
bapiifiiu,^ins Dcu,Sc piier OMinioin.
parcbatvnius cubitierat, totumrotundumj, ^ tonccvit?uuamur,vtpopc-
Lutct. raiuftiti^ad vitaingrcaimc-
c pariterque habcbat vnum cubitum
, &dimi-
7
a Ide.l in latcribu balium.
dium . t Inangulis autem columnarumva-

J
ria: cxlaturx erant , & t media inter colum- 9
10
ficiin (anAis,cubitus
incipic
fupcrnx contcmplarion.s
qu;c infutura vita pcrficicn-
da clhn clcdis. Mcnfiira vc-
ro vnms,&: dmiidij cubici nf)
hi:cribuscancum,fcd &: rors
carum incr.u, &:bafibus. vn-
dc fcquicur^ y^na rota habthj:
alti. ctibi. vn:tm
, &femis . 6,:
p.lulo poft j I'i fitthmitale hs'
fts erat cjuiedam rotunditas puius,
&dimidii cuhiti, &c. Luccruni
quippc mcfura ciMC vnius cu-
bici,&:dimidij, q.acafidcm
rcamur, quamuis finc pccca-
todum hic viuimus ,cHcnc
quimus. Ipfain vcro coelcli
yfit^ dulccdincm guft.arc c>:
partc,&: dihgcrc in hac vita
II
niaquadrata
,
nonrotunda . Quatuorquoque
i tcacautcm^vidcre nullan
rotx
,
qux
t
pcr quatuor angulos bafis crant,
"'^. valemus. Rot^' quoq; vno
t
coha^rebant fibi fubter baiim vna rcta ha-
bebat altitudinis cubitum vnum
, 6c (emis .
Talesautcm rotieerant, quales folentincur-
ru fieri , &axescarum, &radij
, & chanti , &
[J
ro rccnbuVionTs^qKacVrn
modioii , omniafiifilia . Nam & humeruliil-
'^
^""f."'^
pandcnda,ctdonanda'
,. r I 1 L I-
17 cuc J3mittit . Bafcs vcrovnG
h quatuor per iingulos angulos baus vnius, is
habcbat
cubico, &: dimidio mcniuran
tur, quiafcripturacuangcli)
quahter
, q.
pcrfciiti ce vclint,
viucrc dcbcant , ondit,&:fpe
ctcrnc rctnbutiois.ipfim vc-
ex ipfa bafi fufiles
, & ccniundli erant . la.,
fummitate autem bafis erat qua:dam rotun-
ditas vnius
,'
& dimidij cubiti , t ita fabrefa-
<Sta , vt luter deluper pofiec imponi , habens
cielaturas fuas , & fculpcuras varias ex femet-
ipfa . Sculpfit quoque in tabulatis
t illis
,
p
Iob.i.b.
c
cubitu , &:fcmi(IeiTi
aniphtudinis in fummicitc
fui,vbi kiccrcs rccipcrcnc
,
q.i
dodores , &L minillri hiuacn
opcre quippc pcrfcdi in h.ic
*'*
vica fijHcrunc, fcd kiccconti.'
phcionis cx parcc fruicilhnr
-
vndc, Expurte .n. cognofimv
& ex parteprophetamits
, &c.
d Media. diciccabulamfupc'
Kl^n^uid co' ftderajiifcrmm meii lobtfjuod non fit
fimiHs ci in terrai riorcm ,qu^ficucah^quadrataer.aclimiliccrque fculpta ,&f
Eft vero alccr cubicus diuinx vifionis, qui cx aliqua parcc in, in fummicaccfui habcbac rocundicaccm vnius,& dimidijct
hac vica fidchb. dacur. viidc idem lob dcuicto aducriario aic bici, in qua kiccr poncUuur
.
^uditu
^
7
NICOLAVS DE LYRA.
ipartccxceriori.
I Etper quaxuor partes. cabula^fuperioris.
r Qjiafi Humeriiti.(ciUcct, columnx brcues prxdid^ad fufte
tandum luccrem .
3
Os quoq; liiteris intrhifecus. id cft,orificium vafis impofici fu-
pcrbafim.
4
Intrinfecus. fciliccc rccuruacum fcu rcplicacum ,fciliccc,
modo concrario mari ^nco, quia labium maris enci eracre-
plicacum excerius,vt fupia didum eft.
< Et qugdforinfecus apparebat vnius cuhiti. id cft, apcrcura Oti-
ncii.
6 ^n/W cttt/f
jcMr.quiaficucdidlumeft, diamcterilliusro-
tunditatis crat vnius cubiti.
7
"Paritcrquehabebatvnum mbitum,& dmidi. fcilicct,in diamc
tro fundi^vtprgdidlum eft.
j,
In angulii aiavm columnaium. idcftjinagulistabul^ fupcrio
ris ,qui tcrminabantur ad quatuorcolumnascxiltcnccsin
quacuor angulis baiis,in qu! bus columnis hccra iungcb.^nc.
9
Et mcdia intcrcolumnia . id cft , laccra bafls
,
qu^ crauc inccr
columnaspr^diftas.
^adrat*
10 Q^adrata no.ro. quod pacec cx prajdidis
.
1.1 Qji^ituor quoque rota, qu per quatuor angulos ba/is eroM^ia
parcc infcriori
.
IZ Cohxrebant ftbifttbter bafim. Quia duc roc^ cxiftcnccs hini
&indc iungcbancur per axcm cranfcunccm fub bali , ficui
rocecuruum .
13
Fna rota. &c fccundum hoc inalcabac bafim per dimidii
cubicum,&:modicum
plus
.
14
Eiaxeseartm. Axis cft illud
,
quod infigicur in mcdio V-
cluifqucroc^.
1
5
Et radii. qui de mcdio roc^ rcle proccdunc ad circutnfi
rcnciam.
16 f CiiKi/;/,c^
wod<o/i.ideft,parccs circufcrcnci^, qu^fun
inccr radios
.
17 Et modioli. Mbdiokis cft iIlud,quod cft ia mcdio roc^,li
bcns in medio foramcn in quo ponicur axis .
1 ^ Omniafuftlia. id ctf
,
pcr futioiicm fa6ta , &: non per mar
ccllacioncm
.
1 9 Infummitate autem bafis erat qttsdam rotttndhas ynius
,&di
midiiciibiti,itafabrefa6ia,ytluterdcfiip. In ifta crac foramcn
fu
pradi6tum,in quo ponebatur fundus lutcns
.
Fecit
w
IIJ.
RecTLim.
Cap. VII.
7^4
} 3
In hwK
m^ii-mfecit decrm bafe!,fi'frir.r,'Pna &tnc>'furafciflptii
iKra(mc,&c.
i5-d,5.Qnnred'.-ccn5 bafcs iincfkl;.r& tocide lu-
tercs
fuppolicijdictiun cft,fupra.Quod vero vn,-i crac niefura
fculpcuraqueconlimiiisomniuai batium vel luccru, non ea
liCTnincacionc
i>.6LL'.m cli-,quod xqualiapoliinc cfle omniu
ji^ric.a
doclorum ,
ied quia cis
ftvnatideseuan5ciii.,quain-
qure emnt ex^re, &:inan?ulis,cherubin
,&
ftruunciir.vnum
t.icramcncum ,^
o i a- r

r -i-
j-
bapcifmi
quo nbiuuncur , vnus
^^"""'^
> &
palmas, t quafi in fimilitudinem
jrfemque
fpiricus quo omncs
hominis {Lintis , vc non Ccxlata, fed appo-
confecrancu-,
quamuishabcac
a
(^^^
^^ circumicum viderentur. In hunc
dmerfasdonaciones iniploipi
\ r

i i r r r
iitii,quidiuidic fmgulis prnuc
modum tecit decem bales
, fufura vna &
vulc.
menfurafculpturaqueconfimili. Fecitqao-
b
Q^adragintx batos capiebat lu-
^. , .,
^
, . . . ^ . . ,.
i-
.
ttrvnHS,&c. 'S>::d.\. Quadragi;i
tamagnam pcrfeclionc (igni-
ficac, quia quaccr dcni faciunc
qiiadraginca ,
dcccm aurc func
c
pr.rccpia quibus notkaomnis
opcratio phxa cti- in legs Dci
.
Qui.cuor vcro cuan2;cliorum
B
lioa ,
in quibus pcr difpenfa-
"
cionem dbmmica* mcatfeicio- c
niscoclciiis parrix nobispace-
facluscft jncroicns,&: qliiaom-
nesqiii.'dmV!lynumbaprif;ni
percinent, cum fide & fa-
cranunns eu.angclijfruftum dcbent rert? operacionis often
dcrc , r::,gu!i luferes in quibas hiolocaufta
lauabancur
,
qua-
dmginca bacos capiebanc
.
C Lrat^u:. Qiuod fupradictum eft
:
parite/cfHe
Fabebatvmm cu
bitun; 6 d:ni:diiim
,
bi vtrum ibi ampluudinem an alcitudine
%n:iicarcc,non adiccic : vidccurquiafutidum
ipdusluceris
iiuRiseilccamplicudinis, volueritincelligt q,
ex mciuraba-
lis!aquapo(icuseracqu;fq:lucer,
iacillirtieconii_cicur_quod
itadclcribicur. In lummirateaucbaliseracqua:da
rocudcas
, vniiis,&dimidij cubici, itafabrefaaa,vclucer
fuperimponi
'
poilcc . Lacitudo crgo fundi in luccnbus vnius erac cubici S>C
dmii-
In lutcritns liolocaiiila, in mari ft lausbaiit (icci<io:es.
^ In Fiiial .Comlias .
b que decem t luteres.xneos . Quadraginta
batoscapiebatlutervnus, eratquc quatuor
cubitorum . Singulos quoque lucercs pcr
fingulas, ideft, decem bafes poruit,& con-
ftituit decem bafes, quinque ad dexteram
parte tetnpli, & quinque ad fi^iflram . Marc
t
vel concliji
auc lauacra.
dimidij. Ipfa verocapaciraslutcrumquacuorhabebaccubi-
t)
tos,fed vtrum in alcicudine,aninampliciidine,an ia vcro-
que ,dicacquinoueric.
Bcda. Propcer quacuor cuangclia in quibus forma ba-
'
pclfmi vel cardinales vircuccs
,
quibus bapcizati dcbcnt in-
ffitui. Vcl, proprerquacuor
mundi plagas quibus bapcifma
miniflrainc
.
d EtconJlitHiideccmbafeSt qiiin- Veii^u
que ad dcxtrram pantm templi
,
&
quinqnc adfiniflram. B.-da. Sed
dexccram parremccmpli dc li-
niliram non incus in ipfo cem-
I
pio,f-d antetemplumdicitad
Oncntalem plagam
,
fciliccc
in aCrio anccnori,quod facerdo
z tum propric vocabarur, Qum-
quc auccm pofuic ad dexceram
parcem tcpli propcer fud;Eos,
quifoleiulnci^ pcr dodrinacn
lcgisanciquicus vccbancur. Ec
quinquc ad liniftram propccr
^
nos
,
qui C2:co.s diucius cordc
j
adhxrcbamusciquiaic:T>o<i?w
rdem.ibid,
Jcdem meam ad^iquiloncw. q.d. fifa. li.d,
in illis cordib.rcquiefccrc defl-
dercqua; a luce vericatis &: flamma diulna: charicacis alicna
eflc coniidero
,
c Mareautempofuitaddc.vterampartemtempIi,&c.
Bcda. Ecin
hoc eodcm acrio, pofitum eil ad Oriencem . Qu^od aucem
aic
:
^d dvxterampurtem
templi. hoc cft quod repccic dices, ad
mcridierii
. Ingrediencibus
enim acrium ab Oricncc pri-
modiuerccndum
eracad meridicm, vbi mare inipfoangu-;
lo tbbac ad lauandum
facerdocibus paracum . Dcinde pro-
grcdicncibus intro
occurrebanc luceies ad huiandas hofiias
abvcraqueparcepofici.
Incrahos bafiseraCc-cnc^jquinque
cubicorumlacicudinis,
&: criumcubicoruinalticudinis, In
qua ftans Salomon
dcdicabac cemplum . Deinde vlcra pro- F
gredicncibus
NICOLAVS DE LYRA.
1 Fccit qnoque decem
luzcTes.&Lc.adponendimfuperdeceba-
fsiifcriptas.
2 Qu.adragincabacos
capkhuhzcT.qutfecwtdutupradi&dfa'
ciunt.
5
j.fextarius dimidium .
3
Marcauccm pofuic ad dcxccram parcem ccpli concraO-
rienccm ad mendiem. i.in parte Oriatali atrijfacerdotum,qu
crat ante t0npU ingreffum,7nare tamen o dire8e erat anteingrejjum
templiyfcd declinabat ab eo verfus meridiem . Cjeiera quie nofunt hic
expofita,fatispatent ex prxdiii>fccundum ijiamc.xpofitionem. Sed
quoniam l^teres di&i ad hoc erant , vtlauarentur ibi hoJli cremadx
fu^er attare,-vtprxdiium cji,vas autem quod infuperioripartemut-
to cjljlricliiis qua in medio,& inparte inferiori non ejl aptum ad hoc
quod ibi aliqiiid lauetur,fed magis infuperioriparte debct ejfe latu tt
apcrtum,ideo prxdiBaJigura luteris non videtur rationabilis.lte vas
cuiusLbium
efl
recuruatum interins,non efi aptu ad boc quod ibi im-
m:rfa exrrahaniur libere,quia illa recuruatio retinet tbi immerfa,m,a
xime
fAando orijicmm eji reflriSum , vt fecundum ijiam opinionem
dicitur.ltemfecundumprdilamjiguram non videtur,quod pojfet ta
tum captre quantH hic dicitur,fcilicet,xl.batospropter quodpono bic
aliam e.xpofitioem fecundum dila Hebrxorum . ^dcuius intelleclii
fciendt<m,(juod fecHdum eos altitudo rotxfiib bafe erat vnius cubiii et
dimidii,& altitudo baftsfuper rotas, cubiti &dimidii , ita qfin toia
altitudine erant tres cubiti, vt dicitur in litera.Corpus autebafls qiia
dratum erat habcns.^.cubitos in longiiudine, &
^.in latitudine,& v-
mmcubitum m altitudine,& defuper erat quadam eleuatio circula-
ris in medio quadrati, interius concaua habcnsditnidium cubitH in al
titudine,& cubitum &medium in latitudine,& intra illum circiilum
ponebatur
fundus luteris
, ficiit mulieresportantes vrnas fuper
capita
fuafaciunt vnum circulum depanho,in quofituaturfundui vrn,it il
le ctrculus
vocabatur os bafts,quia intra ipfum recipiebatiir fundus Ih
teris,&
procedendo in altHm dilatabatur . iiuanta cjfet illa dilatatio
&
&
altitudo lutcris non heiw
exfcriptura
, fcd
oportet dicereqStanta
eJfet,quod luter capcrct
qnadraginta batos, vt dicitiir in litera. Trope
vero quatnor angulos
fi^pvrioris tabuU bajis erat quatuor colmie,vel
potiiis pedesfujientantes
luterem,propter quodhumeruli dicebantur
,
fecundum igintr ;Jlam iwaginationem exponenda efl
litcra . Ec fecic
deccm bafcs,&:
cqtc.exponatur Jicur prius^vJqueibi.Os quoque.
luceris./ Hebrxo non habctttr
luteris,fedfic habetur . Os quoquc
cnis,Scc.
6"
fccundum Hcbrxos ly eius,^<o rcfertur ad luttrem,fed
ad biiftm,cuius os diccbatur
circu!us,intraquodponcbatur lnterisfun
dns,vt diBum efl.Intriiifecus erat,quia non eratin extremitatibus qutt
drati,fed in medio . In
capitisfumniitate,& qucdforinfecus appare-
bat vnius cubiti,erat lotum roiundti.In Hebrxo non heiur,capitis,fed
pro tota ifla litcraftc hetiir in Hcbraso. Ec dc fupcr pcr vnii cubi
tuni os eius vowndiim.qafuper altitudiriqqum erot vnius ciibiti,'
vt diftim efl,erat circuius qiti vocatnr os,vt diCtum eft, hensdimidiu'
cubitttm in altitudiric.Pantcrqiic
habebac vnum cubicum &C di'
tnidimn,fcilicct in latitudine,quia tantce quantitatis exat diameur'
illius circuli, vtfmdns lutcris
poffit ibi recipi.Cxtera quxjequuniur ex^
ponaturjicutpriusufqt^e
/Z^i.Nam &humeruli illi quacuor p
fin
gulos angulos balis vnius ex ipft bafi fufiles &coiuniti erar.
qiiodfic hitelligitur,q'.iodnon eranrfnjiperfe,&poflea appoflti cor-
pori bafis , fidftmid cum corpcre ipfius b/fs, ita
q4
facitbavt vntim
corpiis coritinttim.Et eodem modo dicunt Htbr.i i dc rotis ipflus bafls,
quod erantfufie cum ea in vno corporc continuo,& ex hoclequitur,
^
non erant volubiles,nec bafis per eai dc loco ad lucumpotcrat ducijcd'
erant ad decorem bafts &admaltandum cam a terra loco peditm .Iit
fummitate autcm bafts erat .'juxdum roiuidit.is,rdifi,fjuda circula-
ris ekuatio,vt difJum efi.rnrus athiti &diniidu,fi,Hicet, quHtum ad
diametrum adponendnm ibi Interisftndii.Habtns caslatnrasfuaSiVit-
riafquefculpturas in-parte exccrioriper ciramiitim.IlXfcmetipfa gdr*
ilUfciilptnrix,non
eratperfefuff,etpoflea ibiappofitx ,fed
magis e-
rantjufxfimulcum baft,vtprxdiSlum
efl .Cxtera auiem exponantur
ficutprius.
MCA
75
j
Glof.ordiacNicolaidcLyra,
/)6
"
A
a inftjr cra-
(cr.irum capi
tellorum qu^
t
pcricnJa
duo illa vala
(:apite'iotuui
3
grcdicntibus occurrcbac
altare holocnufti contra
jncridicm atri) . Pcindc
porticas ccmpti vclvcfti-
buliim , in qiK> cr.int co
-
lui\in:Kxrcecirca ojiium
tcmpli . Quod crgo nr.\-
rcpofliir.acrdcxtcrjni [5.;r
tc m ccinpli,li!J;ninc-ac nos
pcr lauacrum bapcifhii ad
ca^lct^e rcgnum
(
nwod
pcr cJcxccr.im figuiaba-
cur )
dtbcrc perucnirc
,
Qu^i enira crcdiderit & hapti-
T^^MKsfuerit^ falniif etit . Vbi
cnim dcxccra fimul &: ft
niflra in bono .iccipiun-
tur, vcl Iud(^am &: Gcn-
tilicaccm , ficucin b.ilibus
dittum cft ,
vcl prxfcnr
tcmccclcfix vicam &:fu-
turam, vd l.Tca fcculi , !i:
trifiia, vcl aliquid huaif-
modidcfignac. Vbi vcrd
abfolucc ih bonoponicur
dcxtcra, .xccrna l.vpcgau-.
dia cfcmonftrat
.
Quia ver6c6traOricr\
tem pofuic marc
x
acl e.m-
dein propc fignificatio-
ncmrefpicit, quiapcrla-
uacrum baptifmi apericur
nol"):s fplendoc inccrn.-e
clariratis, quod ad mcri-
dianum latns .acrij , figni-
ficac fideles per accepcio^
ncm fpiricus ad flagran-
tiam vera: charicacis .ic-
cendi . Fcruorcnim mc-
ridiani folis in fcripcuris,
(i^nificac arborcm djle-
tionis
,
& iliufirationcm,
Spiricuirandi
,
per quam
cadero diledio dirfundi-
tur in cordibus noftris .
3 lordanis fudit ea rex in..
JPcda. In quo dominus
Doftcr bapcizacus cft,eiuf-
que cinil;us vndis aquarii
nobis, elcmencum inablu
tioncm peccacorumcon-
ncrcic. Ec quia omnc fide-
lium, bapcifma
,
quo do-
JBiino confccrancurincxe
plu 1 1 Uus cclebracur
, q
uo
ipfe fanclificauic aquas,
recte in rcgionc Iord.inis
yafa domus domini funt
fatb. Non cnini alicer \z^
facledorum & mifcricor
;
cJixcQicimur
^
mliad ba-
pcif-
autem pofuic ad dcxtcram partem templi con-
iraorientemadmeridiem. Fecit
crgo Hiram lc-
a 01U>n:J >.l ru{t.ipict)Jas cincie^ iluiis.
b
f
V.iU xiCJ squalu in htniia ic urc ainpUtudin ts a4 cal efacienduin.
c yafa n.l 'Xfrtcn.b vmi.
betes&t fcutras&amulas . Et perfecit omne o-
pusret^isSalomnis in templo dommi. Colurnnas
duas, &i t funiculos capitetotum fupercapitdla
colijmnarum t duos
, ^
rctiacula duo.vtope-
rircnc t
duos funiculos qui crant fuper capita
columnarum & mala granata quadringcnta in
duobus ictiaculis. Duos vcrlus malorum grana-
torum m rcriaculis fmgulis , ad toperiendosfuni-
culoscapitcllorum, qui erant (uper capitacolum
naru, & bafcs dcce & lutercs dece fubter ba/cs , &
marcvnu,&bouesduodccimfup mare, & lcbe-
tes , &t icutras & amulas , Omnia vufa,que fccit
Hiram regi Salomoni in domo dominide t au-
9
rich^lco erant, In
campcdri rcgione lordanis
b
fudit ea rcx in argillofa terra
,
inter Sochoth
FIGFFI^ LFT E\IS ET B^SIS EirS.
7
8
pcifmum ciU6 rcfpicicnccs D
111 cali flumuic fiicagamiis i
^
.iblui, Nocandum auceni I
quia noncancum mrfgio 1
nc lordanis,fed<S(^iiicainr !
-'
pcftri rcgionc illius fada
\
^
diciC cadcm v..fa, ligniii
'^
can^ mukiplicacioncm fi,
5
dchum
,
qua; non folum
]!
m ludiM ,
fcd &c in om-
f
nium icijionum crac laci- f;
cudinc hicura , fccundum
illud . ; G^ndcbunt campi & ,
crniiia qua in cis funt . t cc-
ce audwrnus eam in EphfA:
t(t , inwnhhHs catn in camp.
filiix. .^iudiuimiis cnim iif
hphrata , id cft , in Bcthr
Iccm facramcnca dominiT
ca,qiiia promilliim lcgi
mus Dauid qui cratcxcaT
dcm ciuicace
,
de frudu
^
vpncris cius Chrifium in
carnc vcncurum. inueitiw
m'is e.im in canipis fylux., quu
reuclaca inlacituciinc gcU"
tium pcr orbcm iph cq^
gnouimus , vidimus . r.ir-
ticipcs hidi fumus.
crgo rcx vafa domus u.^
mi ni in campcfiri rcgid
ne lordanis : quiaChnUl
bapCifmum falucis do. qu^[
vaia mifcricordio: faccrcf^
pcr cocam mundi Iacitu4i<!
ncm implcuic.
b .Argillofa. tcrra. Bcda.
Dc qua fada; func form,
i
ad fundcnda vafa fcripcui
XX, de qua rcgulam bcnc
viucndi fumimus
,
quafi
<;nim argilla ignibusdura-
ta formacvafa, cum nobii i
fcripcura rcgulam luftuiaB (
quam fcquamar oficndir'
laiiCtorumc|; cxcmpla
q
igne palTionis inuincibilcs
Qxcicerunc in omnibus fe-
qucnda prarrhonltrac. Sed-
vafa in domo dc^Tiini prc^
tiofa efle confpicrmus,xf(J;
igne hqucfadu argill2.-for-
mas ingredicur
,
vc poffit
aptum vasminiflerijscnelc
flibus eftici, cum falubriter
humiliati , &: flamma diui-
na: charitatis , vcl humanaC
aduerficacis cmoIlici,via pa
crum benc operado incra-
mus, vcadpra-miaeorubc
nc currendopcrucniamus.
S
Fecit'
N I C L
A VS D E L y R A.
^dcapiedum prdiia facilim poniiurjigura lutcris & baftseius
fecundumexpofitorcs corr.rnmiter in columnis priKte d.
\ Fecic crgo Hiram lcbctc^,(Scc,///c confc^uenter agitnrdc t^ui-
bufdam altfs vtenftlibns ad Templum pcrtinentibus in diuerfis officiis
Cr- hoc notatur cit diciiur. Xccit quoq ; Hira Icbeccs , &:c. id esi,
caldarias.Erant enim bi uliqu< caldarix.,-p,bi ponebantur cmeres amOL
ti dcAUariholocauiiorum , vtportarenturcx(ra ctuicate adlocum
ntundumyet altqux ad decoijuendum carnes aliquorumfaa-ificiorum
,
yt habctiir fupra prinw lib.c.i.
i Ec fcutras,6<c./^^/ii siit sijuaHs amptitudinis infuperipri &infe
rioriyvbi ponebantur carboncs .tccepti dc .Altari holocauflorum
,
vt
portarenturintraTcrnpl^adcremandim thymiama fuper ..iliare
mcenfi.
3 Etimx^iP^ ''tdcfl,fttf(irmlat^yt dicHnt aliijuiffed non videtiir
vcrum
verum,ejuiafic diceretur de hamnjmas,& he,et,h,infrincipio. Et io
dicuntaHi,quodfmtvaja vinatia admodum ampulUfala, quib.ef'
fundcbaiur vinum libamimifuper ^liare holocanfii.
4
CoIumnasduas,&c. dequibHsdiffufcfupradiBume^^
5
Ec funiculos capiccllorum fupcr capicclIa./rfef?,aVc/or tirt
gentes capitella ad modtimfuniculorKm . CMcrapatcnt exftipradiSii
vfqueibi. . '
^
6 Deaurichalcoeranc, quoddamgenusmetalliefi ftmi!eauro'id.
culore.
- '
7 PaditcarcXj&ic. fcilicet ialom'6,fjH!afrcittaliafieriJicut&fif
pra dicium
eft inprinc.huius ca. Donnim fu.im ardifi.Salomdri",'
&ic.l^cl potcfi rcferri ad Hira,qui dkcbatur rcx artificitm pvopter
ar
tis cxcellentiam,
8 hi argillofacerra, quxeilaptaaifaciendum formasin
quibus
metaUa/undwitur.
Altarc
7)7
um Cap. III.
7)8
&
ielm':
a
Fecitqne Salomon ormia vafa in dotno
, e^ c. BeJa Superius
dixic Hiram fccilTc Salomoni omnia vafa,nric (criptura fub-
HJntjic cadcm fcciffe Salomonem . Salomon enim fccit di-
cUiTdv), Hiram cpcrando.
b
^lt.ireau. Bcda. CordapcrfeloruminterniBcharicatis
dz cafiitatis kice corufcat, cuo-
rum fublimitati figniricand.E
etiam locus conuenic ciufdcm
alcans Srabat anceofiiuin lan-
cb fanciorum , vt in lactura ca-
bernaculi kgicur, qui. fmcti
ncglcdis cemporalium cupidi-
tacibus tota inccncione carlc-
Oiaqua;runc. In vicinooraculi
funr, non IGgea velo quo tem-
plum &:lanii:a faniilorum diri-
Bjuntur,quia corpore terram
incolunt , ncnrc con u<n iacio-
ncm in celis habenc. Ab hoc al
c^i afccndit fumus inccnfo-
i%\ incra ianda fanifcorum, v-
biarca ctt recondita , cum ora-
cioncs fanitorum flammacha-
ritaiis cxcxatx ad Cccluin'pec-
ucniut, \ bi Chrifius cfi iii dex-
tera Dci . Scd in boc alc.iri nun
finguis hoftiarum fcd ihymiama tantiim inccditur,quia ta-
lcsviri non habcntopcracarnis qua; inaracordisdomino
madtcnr.icd folummodo lachry marum &c orationis ei vota
prodcfidcno regni celcfiis otfcrunr.
Bcda Altare thymiamiris Mofcs fccit,habens cubicum
longitudaiis.alteru Iacicudin'S,& duos inflkirudine. Ciuam
magnutn auccm fueric quod Salomo fccicifcripcura no dicic
Cunftataucequiatancum noii fiiit,quantum illud holocau-
ffi.quiafi viginticubicoriiin jongicudine&slacitudjnefadu
cflcc,cotaten)pli latitudinem impleret. Accamcn angufiius
fiiitquam Mofaicu, ficutcun6taaliaqu-a; Salomo fccit.C^a
to igicurextciiu.^icnitalcarcholocaufii quam incenfi,quaiu
qucgcncrcoblarionisac vilicatc mctalli ignobilius,tantuin
quancicace mcnfurx &: hoftiaru frequencia prarftabat.- <^ia
nimirum pUucsaudirc deledat.- Sivis advita ingredi,feriu nia
(^ar.z,qu.iai ji^' vifferfeSius effr,vade &venda ou q:i habes &da
paupcribwlrAkavc holocaufti illorum typij tcnet
,
qui corpus
&;animam pcr igncm amorisdtioconfecrant.Fcifeuer.itia
boruminbonaoperacioneperlongitudinealtaris,amplitu-
do in charitatc Dei &: proximi, pcr I.acitudine, fpes in expe-
dntionc diuina: vifionis pcr alcicudmc figuratur . Quinq; li-
bri Movti quatuor funt euagelica: libertatis.-&: cu ad intelli-
gentiam atquccuftodialcgisfpiritualem illultranceeuange
lij gracia peruenimus,quacer quincs pficimus qui numcrus
fic lu longicudine &c lacicudine, ccim electi docence vcroque
tcftamcnco,&: pcrfcucrancia boni operis &c hilaricatem fer-
uantdilechonis.Idemaltaredecem cubitiser.u altum, cle-
dorum vitam perpctuam denario fignificans . Vnde qui in
vincamagnip.itristainilias]aborant, dcnariorcmuneracur.
c Mer,fam. Beda. Scripturafpiritualiintelligentiaclara.de
qua : T^trafli in cotifpe&u meo menfam. Pancs propofitionis,fan
6b dodores
,
quorG cpcra nobis vel verba ad cxcplii propo-
iica in diuinis p.aginis qui benc quicrit,inucnit.Vnde ijdc pa
ncsin Excdo.i i.ficri pnrcepti funtpropter apoftolos. 1
2.|?
quos fcriptura noiii tcftamcmi eft c6dita,6c vcteris rcuclaca
myftcria.Qu^orumnumeroomnesdo6torcsfignancur,quia
ipfam doctnnxformaquam adiioapoftoIiacccperunc,fc-
quuntur. In vcrbis dicrum Icgimus,
q,
fecic Salomon mcn-
iasdcccmintemplo,quinqueafiniftris,&: quinqueadcx-
tris,quas ad vafa dri i portanda fa6tas ellc fcicndum cl^,fcili-
cet phialas quas paritcr fadlas fcriptura rcfcrt,&: ihymiama-
teri2,m quibus thymiama adoIebatur,&:c. Quod paulo poft
in
Sartham . Ec t pofuit Salomon omnia vafa in
domo domini.
t
Propter mulrirudinem au-
a tem nimiam non erat pondus (^nis t Fecitque
b
Saloraonomnia vafa indomodominialtarC'
x
c
aureum, & menfamluperquamponcrentur z
panespropofitionis auream, & candelabra_. 3
aurea quinc|ue ad dexteram,& quinque ad fi-
niftramt contra oraculum exauro puro,
&
quaiililijflorcs, &iucernasde(uper aureas,
a ^ Candelabrorum.
forcipes aureos
t
fup.eod.g.
b
T
Doclores pleiii vitalibus aqiiis
, & hydrias, &
t
fu-
T Panitentii labor paisioqiie tolerantix cjuibui mJtti.lcantur rnembia eoium
fujiet tcrram'.
h
icinulas
, &: t
phialas
, & mortariola
, &
F
ibi.cap.24.
Prou. *.c.
in eodem volumine ftibinfertur : Fecit Salomm mel'as,&
fupo- D
eas pancspropofitinniu vel plurale
fi
fingulari pofuic morc fcci
pcur.T : velcerce panes nouiccr coili illiS mefisimponcban-
tur,vbi node illa fcruarcncur operci, doncc primo mane ab-
lacis veccribus fuper mefam propoiicronis ponerenc^calidi.
Menfje decem a figura vnius
non difcrepanc.Nam ficut vna
menfa diiodecim p.mibusonu
fta, vnanime fcripcurx qua pa-
fcimur,concordiam aucoricace
r.poftolica municam defignat,
icadccem menfa:legis&:pro- t??-q'C'
phecarum cloquiadjjnuncianr,
gl^"*-
qu.E nobis fiddium excmpla
quafi propoficorum in fe valb-

rum domini claricaccm&:mi-

racula proponunt. Mcnfi^ fanc
bisquinaj.Quina-^quialcx^tam
quinque Iibros quam quinque
a'tates feculi complciftitur, bis:
quia poft incarnaciouem domi .j.
nfaitem.
ni vtriquepopulo, lud.tofcili-
cct&: Gentili commitcicur,&:
quxa plena figuris oftendicur
qusquondamiuxc.iliceiamin
tclligcnda putabacur
.
Bcda. Sicut menf^ in typo fcnpcuric prmuncur, quia pa-
nern vcrbi miniftiiir&r vaia ferunt minifterij,id rff, 'uftorii
nobis aclus in exempluin proponunc:ica per candclabraca-
dcm figuracur,quia luce fapiencie errancibus profcrc. Vnde
"Salomon
.
Mandatumlnccrnaejl, &lex lux. Qupd candcl.ibra
quinquc adexcris,quinq; a finiftris,idcm elt quod fupra de
mcntis.OracuIu vbi eratarca,aditus patn>C9leftis,vbi Chri
ftus in'dextra Dei fcdcns paternorii vtiq; confcius arcano-
ru.Candclabraconcra (.>raculu, quia cloquia Dei ad habit.v
tionem fupernx ciuitatis afpedant, vt ad eam promerend.i
nosacccndant.Luccrnic func viri fandi qui oleo fpirirusfaii
cti infufi , &: ipfi ignc dilcdionis ardent in corde, & fpximis
lucc fciencur pr.Efcrunc iii ligna . Candelabra qu(j luccrnas
in fublimccollunr, facra fcripcuracft,que'frnCtorri vircuccs
&: dottnn.a fualc^tioncdcnionfiTac. vndedc loanncdicit
;
Ills erat lucerna ardens,& hicss. Antita lucern(jdiuiiiafuncclo
quia.vnde: Lucernapedib-ismeisvsrbUtuk. Candclabralucer-
^^?"-
^-^'
narufandti funt,quicorda&:corporaferendisdnimandacis
'* ' *
**
fiipponunt. C^rifquis enim in nullo proprur lcqui curat vo-
lunratcm,verum qu(^ fcripcura dicac auccndic, eiufq; fc fub-
ijcere mand^cis facagit&: aurcultarepromiifis.qu.Tii cande-
labrii aureum aureas gcftat lucernas:&: hoc tam fixa incecio
ne
,
quam firmicer candclabrn ad iuperna cretlii impoliras
fibilucernasabfq; motione feruat.Floreslilij amcenicacem
femper virencis terre viuentiu defignant . Benehi fiorcs in
candelabro funt: quia fcriptura fpretis terrenis ad appcctda
c^Ieftia proiiocare confucuic,&: qiao erecttum candelabrum
lucern.as habec in capice 1< lilij flores,ica ele;ti qui in fcnpcu
raconcinentur eredo ad iliperna fcnfu bona celctlia a domi
no qui^runc Sc percipiunc
d il^aji Itli'. B. d. Hoc vidctur diccre
,
quia fuprcma p^rs
candelabrorum in modum rcpandi lilij crat detormata
.
e Lncernas dc au. Pct quodcontinecur id quod continct.i.
vafcula aurca in quibus oleum lucebat, deiignatur.
f Fofcipvs. Beda. ideft,emunctbriaquibusemungeb.an-
curlychni,vtrcparaci melius lucerenc.
g
hydiias. WydxK pr(jcord!afanctorumfign.ant, aquafa-
picntie &i vino compunctionis rcpleta.
h Fufcinulas. Fufcinuk quibus carnes pr^parantur predica
;orcs, qui flis auditonblis cibum inteUigent!(^> adminiltr.it:
quoruai otficium eftcorpus& fanguinem crcdencibusdi-
ItnbuerCjinfidelibusabnegare.
^
Domus
NICOLAVS DE LYRA.
1 Altarc aurcum. ideji, altare incenft, rjuod erat intra templum.
2 Et menfam fuper quam poncrentur pancs , &ic. dc quo-
rumfinma
ei; difpofttione,& fitu diiumfuii. Exod. 2
).& 30.
3 Etcandela.
ifla
crant faiaadmodum candelabriquod fecit
Moyfes, cnii's
forma fuit defcripta Exod. z
5
.
4
t forcipcs aureos. ad rcfcindendum partem lychnorum com-
buflam.
buUam
.
J
F-c hvd. in qUibus erat oleum pro lucernis.
6 Ec f iifcinul. ad exrrahcndum de lucernisfi ibi aliquid immundi
ti de lychnis combuflis cecid'Jf't.
7
Etphi.
adpmendumvtignentumproinHn&ioneregum&ponti
ficum &vaforim qu. rrant applicanda adadtum diuinnm.
8 Et morca. ai tere-idu.n fpecies &raiicjs , v.idc fiebait talia
vngutnta.
59
Glof.ordL&
Nicolai
de
Lyra.
760
A
lbi.cap,J.
{biim*
a Domusintmtrs. Bcd. Oflia.doiniis inrorioris angclica sQc
miniHcna, qu.c nobis dccoi porc c^jrcffn mroirii virxc?lc
flisrcfcrar.Olli.idjnuiS.iepli
Jjaoics func&: faccrdoccs,^
inftrucndobaf
cizando.driiacorpoH&r UniiU
nis myflc-
riacomiinicado.p im.-. nobisccclciix prxl jncis lunina pau
duncCardincs vciorumq: oftio
rum fenfus &:co'dafi-.nc anuc
loruiniJcfandoruni,quibusiin-
nKtbiljccr
coiuoniplacioni &l di
lc<:honi
condico:is*adhxrcnc,vc
cominiftcriuni libi dciegacum
redc complcanc, guo a volunta
cedoniini
r.unquaoculosaucr-
tunt. Apcnuiirur cnim&: cKiu-
duncur i)fti.i, fcd cri'c|incm non
dclcrunti quia angcli &; l.incti ll
uc in hacviu ftdci, fcu in illa
fpccici fidclcs &clcclos fufri-
piar,
fenipcranimuinrad!CCinccrna:diIcdionis fixu ccncc
Vndc bcnc cx nuro cardmcs fadi func,
f
roptcr fidc vd me-
ritu propnitclancacis, vcl quam hnhcnt iu b. iim cbaviracis.
b "Perftcit omnc opH . Ik'.Du flacus lcculi ger:tur,facicqi!idc
opus donuisdomini,fcd 1 odu pci hcic- quia corda clcctoru
diisvc bonaopcrciniir,infpirat(5t adr.in.ic-nullumtii \n bac
vitacominornnccm abfqucpccc.uo clic cribuic. Nanquc
hoc fucurcbcacicudini rcfcruac.Pcrlicic vcro omncopus cc-

eL
V^ ! - -
N I C O h A V S D E L Y R A.
l Ec churibu. l
nnibnf cnintbtntur thymtaniata.
X Ec
cardincs oftiorum. de quibus ojliisf-pra diSu efi
ca.6.lUs
e-iim
a T
Virmt cpinim *! orjiionr ran.lorum 'quibus odoi fuauiutu afcen-
fiit ai^Dcuiii ex co.ir.ieiitia puji .V tidc iion fi:1a.
tliuribuliidc .luropuriiTimo . Et cardincso-
a iliotudoinusintenoris
fandinuidioru , &
b
olboru tlomus tepli ex auro erant.t Et per-
fccit omne opus quod flKiebat
Salomon in
^
domodomini,
&uulitc|uajrandificauerat
D-iuid pncr fuus^argentum
&auru Sc vafa,
a
rcpoliiitque in ihelauris
domusdomini.
tfcn
pli
Salomonis, &dcdicationi a;irum reddic cum nnftcr p.i- D ,
cificusindi-nouifliinacl?6tys iciirrc^ionis m^ro cilica-
ce gloi i "icac, 6i .utcrnum perducic ad rcgnii . Vnde ccmplu .
lcpccmannis a:di'icacum,odbuoauccm pcrfcctum acdedi'
caruincft. Cuiccmpore conucnicquod fequicur.
C Et intu'!t qn-v fai&ificauerat.
U
^
Sandificaucrac D.uiid paccr S.v j
loinonis .-irgcncum ,cum Dcus
paccr cloqucnccs giacia fiii fpi-
ritus ad lonucndum verbuDci
conforcac S.nndificac ;uiru,tcum
n.:curali ingcniopr^dicos adin-
cclli-Jicndam le^em illuminat.
S indincaccciam vafa,cum om
nibus ccclciia: filiis fpincuiran-
di graciam largicur. H^c fanfh-
ficaca Salonujn iiifcrc in ccni-
plum,cum doininus pcr.ido iu-
diciodoftorum&:
c.Tcerorum fidchum ci^tum in gaudium
cclcftis rcgni introducic
d* l\epofi7tq; ;n ihefan.dom. dimini. qnia Dcos fuos abfcondit
inabdicovtilcusfuiaconcurbacionciiominu.Mulci
funcchc
fauri in vna domodfii,quiain vnaccclcfiafandi mcritisdi
ftant. Et vtia iflpatiia cxlcjlis
,
quwin-s in caflelL a iietla diferat
in daritate. Quodycrumqucdiftnbutor prxmiorumdcmon
lirauit, ciim aic : / domo putris mei manfion. mult.funt.
'
n.
cnmpars tcwpli diccbatur fan&umfa>i6{orum:& ideo cardines ofiio-
rntn ci.is crant deprctiojiori materia
,
qitam oUioruin domus extcrio-
ris.C^tirapatent.
I^.S.4nu.e.4.
Tncap. 9.34
Hcor.
IDe fymb. ad
OthcctiRi.
toai.j|.
I.ib.i.epifll,
pift. contra
Petiobruf.
C A P. VIII.
a *T^ (^nc co^rv^atifn -t om. ^c.
A
-{lofcphus.Cumhcc
opera & magn;iudinis ^ dcco
ns xdificiorum rcx Salomon
fcptcm aniiis cxplciicc, d^uitia
rum magnam hiciciis&-' v^lo-
citacis oftcmioncin.- fcripiic
principibus 6l Hcbi^a.-orum fcr
nioi ibus,iubcns omncm pv)pu
lum ad Hicrololvmam coLicni
rc,vifurum fimul &ccmplum,
&Dci arcaibidcmporcacuru.
Vixauccmcouencruc fcpcimo
nicnfc,quo ccmporc ctifi 'ic^x-
iiicas concurnc Sccnophegi.L',id cft, poficionis cabernaculo-
rum,qux lacis apud Id[cbra:os cxcelfaacquc prxcipua eff.
Jf Ambro.Hoc vnum ccmpliim fuic in coto mundo venc
rabilius.adquodhomincs vndiq.conflucbant, ficucin Adi
bus Apoftolorum lcgicur dic fan;to Pencccoftcs, confticilfc
cx diucrfis p.ucibus nuindi ,&: celeftc audiffc miraculum &:
vidiifc.Sed huic ccmplo cocum oppofuit celum Paulus, &:c.
^ Augufi.Quia ergo Salomon ccn)plum ardificauic Deo,
oftcndicfccoIcreDcum. Er vndc ardificauic? Delignis&:
lapidibus,quiad!gnatuseft Dcusfaccrcfibiperfcruum fuu
domum in tcrra,vbi rogarctur,vbi morarctur.
ii Petrus vcncrabilis . Pudcat vos ( h^reticos alloquitur)
ftukifrimi,crrorisquc ncc Iuda:us, ncc Pagan%nec Chriftia
nus inucnire potuic Vult.n.onmis rcligio locum , vbi facra
fua vcnerari,&:vbifamiliariusiftitutisfuis valeardcfcruirc.
Hinc Iuda:i in tcplo Dci , hinc pagani in phanis ( licct pro-
phanis)
CAPVT VIII.
tVnc cogregatifuntom
nes maiorcs natu Ifrael
cu principibus tribuu,
&duces fimiiliaru filio-
ru Ifrael ad rcge Salomo
ncm
in lerufalem , vt de-
ferrentarcam f^derisdo
mini de ciuirate Dauid,id eil: de Sion.Conue-
nitq; ad regem Salomone vniuerfus Ifraelin
phanis ) c.ntum hoftias imm
labant . Hmc Chnftiani vlqu*^
ad vcftra cempora,a Dco infti"
tucns,quas fubticrtcrc qucritiS)
Ecclefias habcbant,&:c.Videte
Dcum tcmpli fui fabricam cri-
gcntem
.-
crcctam fandifican-
te: prophecas dinica rcflauran-
tcsrrcHaurata cofccraces: Chn
ftfi cclcfti vcrbo &: miraculis
tcnipium honoranccm : &: iic-
g.)iiatores dc iUo vcrbis &: vcr
bcnbuscliminanccm domam
Dci jdonnim pacris fui , domii
circ diccccm. Nolitc
0!".-icionis
crgo vltra dcft!uerc,quod Dcu a;dificare ccrnicisrnolicc
f
-
phanare quod eu dedicarc vidctis:nolicc conrcmnere quod
cum honorarcconfpicicis. [nrclligice Dcu Chnftianoium,
Dcii fiiiffeludarorumvquificucciiclinercmplocircnoluir,
ica nunc iine Ecclciiis efte n^^n vuIc,&c.Ad illud ccmplii lu-
dxi omnes , mulciq; gencilium ,
magni rcges, i'.: prophcta:,
vcl lufTas hofti.is,vcI vota propri.i,oblaruri vcnicbiit.Ad boc
fe .nlccnfurum poft xgritudincm,&: Solis rctroccflione,
pcr
Ifaiam Ezechias in fignum acccpit. Hoc a rege Chaldjeoru
dei}rudum,principes Zorobabel &: Salathiel^facerdotcsEf-
dras &: Ieilis,propheta-Agga:us&: Zacharias rcpararunt:rur
fumquc ab Antiocho prophanatum ,
M;Khaba:i landifica-
runt.In hocChriftus puer obIacus,quid reucrcnci.x facrislo
cisdcbcacur,priuscxemplo docuicqu.ain vcrbo.Quociesin
pafcha, in Scenophegia,in cnccnijs, Hierofolymam vcnics
in ccmplmn afcendic J
&:c. ^
R.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. VliL
TVnccongresatifuntocsma. Ihc confzquenter dcfcrihitur
tfplideUicdtic. cr prittio poniiur introduRio
arcx.fecUdotfiinu
diuin*pfcntix.ibi:adam cfl auccm. tertio^Salomouis cratio.ibij
Scccic
Scctit autcm Salomon.^iir/-o poptfli benediffio &
licentiatio.ibi,
fadum cft auccm. Circa primum dia.nr.
I Tunccongrcgati. rt cum dcbita 1'olcnnitate dedicaretur tem-
plum,c>~ defcrrctttr ibiarca domini i idtbfubditur.
i Vc dc. &:c.
Dcciuicacc Dauid . ?W adduSa/Herat
dedom
Obcdcdom.vt habcturfupra 2.lib.6.cap.
^
Menfc
M R A L I T E R.
I Tf.iic cotr^r^ati. Kic .-.gii ur dc porcacionc arcx ceftamcci
ad locu fibi pariicij in ccnij>ium incra f.iodum fandorii
,
pcr
qiiod fignificatfc^-lum cnipyrcu,quieff locus bcacorum, ii
cutdidii luicExod.JS.Didumciicmfuicib;dcm,qu6d per
^rcaai
arca figuraca fuir bcaca virgo Maria,pp quod pcr hancarc?
dcporcacionem figuraca fiiic huius virginis afliimpcio .
Pcr
n-^aiorcsnacUjduccs.&^piincipcs^cj. pgrcgncifuerucadS.iIo
rnone 1 arci^' cfcportacione,fignafangcli d diucffts
ordinib'
cces ad boacx^ virginis vcncracionc in
'afsu-
cii Chfo vcnicces
Iptionc
7^r
II IRegum
Cap. VJll. 762
C A P. vrii.
Jomi
remb
:r.r.b
nus.
omuJ
j.c,
ftas ludicandi pcnes cu cft , cuius iudiciu ifi humilicitc pif- I>
lionis videbatur elle fublatu Eranccriam cabula: ceffaa^cci:
quiain illo funt thcfaun fapienti^&fcienciicabfcoditi. Ad-
ha:rebancenim vcwtcs quibus portabafjquiadoilorcs qui la-
boranc verbo, nunc prxfcnci vifionc gaudcc gloria: Chrifti.
Vnde Paulus : C-
mcnfe tEthanim in folennidic, ipfecft menfisfeptimus. Vc-
ncrunt(]ue cundti fenes de Ifrael , &:tulerunt facerdotes arcam
,
&portaueruntarcam dominij&tabcrnaculum foederis, & om-
nia vafa ianduarij qua: crant ih tabcrnaculo
, 6c fcrebant ea
facerdotes & Leuita:. Rex autem Salomon, & omnis multi-
tudo Ifrael qua: conucncrat ad eum
,
gradicbatur cum ilio an-
tearcam, &immolabanroues&boucs, abfque xftimatione./
Scnumero. Etintulerunr facerdotcsarcamfoederisdomini irL,
locumfuuminoraculumtempli, infandumfanclorum fubtcr 4
tngcbacincucrf.Vc
bi
ir'-j II II t r 1
ctcslunt conditim
s cherubim. biquidemcherubim expandcbantalasfuperlo-
oraculo^quiaelecai
cum arcic , & protegebant arcam
&vedes eius dcfuper .
Cum-
f
a Veftes quibus arca portabatur pratdicatores per quos Chrilius uiuiulo iniioruit typice nuuriant.
que eminerent vedlcs &: apparerent iummitatcs eorum foris fan
f
Exiltcnti.
duarium ante oraculum, &nonapparebant vltracxtrinfccus.
Qui & fucrunt ibi vfquc in pra^fcntcm dicm. In arca autem non
6
erat aliud nifi dua; tabulx lapidese quaspofucratinea Moyfcs
in Horeb, quaudo pepigit dominus foedusAim filijs Ifrael,
cum cgrcdcrentur de terra ^gypti . Fadtunj eft autem-. 7
1
f^
W eft de fanftif.anftorum vbi intulerant arcani & tabermculum qu"d fecerat Moyles.
cum cxiffent facerdotes de fandiiario nebula impleuit do-
^
drococ^cniplandum
mum domini
j
& non poterant facerdotes Itare , & mi-
9
donauerit.^uiahis
qui paulo logius re-
celTerunCji. mentc
exterius vagantibus, contemplacio minime conceditur.Ip-
fa arca qualis &c quomodo cflec pofica , folis eis qui oraculu
incrallcnc,vidcre licebac.-quia foli fupernx pacrixciues glo-
riam ibi redcmpcoris plenc concemplancur.
f T>lcbuLi mpltuit domu'/idni,&non potcram.Kab. iden-,fvna-
Rabbaiws.
gogaimplcuic,quiaeoiu meces infidcJicaciscaligo rcpleuic,
Angelomus
,
6c facerdoccs
pp
nebulam minirtrare non poccranc,quia du
myflicos sefus liccr^ velaminecoopercos,t5i naciuicacis Xpi
facramenca inuefiigare defpiciunt.-dcbitum fidei fux mini-
fterium pcr nebulam errons peidideruc, ica vcexigencibus
mericis non .ngnofcanc culcum crcdulicacis,quibus in nebu-
ladodlrina: ft!a;don)inusde fectiamapercanarrauic. Sed
quiaaudicorum mcntcs infidelicacis caligo implcuerac,qua
11 emiiium lohs radium nebula incenacens abfcondcbat.
^
ImpU , .
fl
r-t^fcinS. Be. Domus tcmpli exteriof pcregrinantcm
Xecclefiam, landiafandorum fuperna: patriarc^lcftis fe-
licitatcm
defignac. Illata mfam^afan^florum arcaairumpca
Chnfiihumanitace
intra
velum rcgi^
cclcftisinduclam.
b'
Siibter al. Bcd.
Mofes fecic duos
cherubim aurcos,
quos pofuic in pio-
pitiatorio quod e-
ratfupcrarcam.Sa-
lomo addidic duos
majorcs, fub quo-
rum alis arcam nuc
dicicur polliiffc cij
jppiciacono &duo-
bus chcrubim prio-
ribus.
c Cumqut . Bcd.
Hoc manifcflius
in Para, yeles
,
in-
quityiiuibusportabant
mam, qniapaululiim
longiores erant
,
capi-
ta patebartt ante ora-
culm. Siveroquis
paululum fuiffec ex
trjnfi'cus , cos vidc-
renonpoccracVbi
notadum
,
quia ecfi
vcdium capita di-
ligencius incuenci-
bus patcbanc ance
oiaculum,non cii fieri poterat, vt ipfa capita ante oraculum
cinineret: quia ncccflfc crat vr claufo oraculo &: appefo ance
oflia vclo , ipfi quoquc vcdcs cum arca adduccrencur ince-
riusquodfieri non poterat,fiprominentes vltrdoftium ve-
( ftcs pro ducendis ad claudendum oftijs locum non darent.
d Qui &/u.\n Par.dicitur. Fuit itaque arca ibi vfjue adprAfen'
tem duni. quod ab hiftonographo additum eft , fignificante
vfquead tempora artatis fua: eam ibi parmanfific,quod noii
de Efdta poteft incclligi:quia iam erac inccnfum ccmplum,
i.
' fed dc Nathan vcl aliquo prophccarum,a quibus omnia ge-
niHs .ftafuorum ccmporum fcripcacftc crcduncur.
e Inaua. Ra.Erac marca vrna aurca habens manna,quia in
hominc Chrifio habicac ois plenicudo diuinitatis corporali-
tcr.EratvirgaAaron,qua:cxcifadcnuofloruerat:quiapotc-
ftas
pio diffolui &effe cum
Chriiio. Apparcbant
PWI.i-c
fummitates vcdiii
foris ante oraculu
non femper , fcd cii
oftia oraculi aperi-
ri concingerec , ne-
que omnibus , fed
his folum qui pro-
piiis acccdcntcs,ac-
tcncius interiorafa
qui prxcefl[erunc
nuncfunt mabfco-
dico vultus Dei,
Quorii camcn fum
micaccs vedmaper
co oraculo his qui
appropianc viCun-
tur ,cum perfc6lio-
ribus oculis fordis
purificaciSjDci gra-
cia aliquid excremii
de fupernorum gau
NICOLAVS DE LYRA.
* I McnfcEthanim,&c. liieeftmenfisfeptimus^tjuiapudHe'
hrmerat ejuafi totusfcSliuuSyficutdiBumfuit Leu. 2 ) . tamenfefliui-
ts principalii erat fejium expiaiionis
,
quod celebrabA(ur decima dic
iUiu! menfis,
1 Et porcaucrunc arcam domini &tabernaculum.^wW/ec/t
Moyfes, ^uiit iliud tabernaculumfuit rcpofttum cum aliisfacris in the
fauris domus dimiini.jitiqui aute libri habcnt:Rtpoitmer:unt z\:'
cam domini ad cabernaculum f^deris, qa per impentia aliquo-
rum corre&orumpofitum eii ad.,pro^&. T^on enim arca tuncfuitpor
tata ad tabernaculiifcedcrisj^rd intra templum quodfecerat Salomon.
J
Ec im.&c. Hyperbole (fl,ad denotandum multitudinem hofliaru.
4- Subcer al. Loquitur de iUn che-rubim quof fecit Salomon , habe-
'lant snim decem cubitos altitudinis.,& in medio domusfub alis eorum
y
contingentibus
fuit arca poftta,ficut diBumfuit.fupra c.6.
5 Cumquce. Dicit R^. Sa.
^
veUes tranfibant per Utititdincm
ri-cx,ita.qiiod longitudo arcxerat interve&esjicutdiiurn fnit Exod.
^'^&
fic capitavcEliumerant contracortinam pendente in in^ireffit
an^uarii^^S' aliquantulum ca impellebant: &ftc apparebTtt ibiftcut
inx
mammilU mulierisfub veflcfua,& ad hoc inducit iUud Can. i d.
[nccr
vbcra mca commorabicur . Etpf hoc fubditur : Non ap-
^arcbant vltra cxtrinfecus. quia di^a cortina erat intermedia, &
'icnbapparebat
corpora ye{iiii,fcdtantumfigura,ficut videimanus
per
per chirotheca . Do&ores autem noflri aliter exponunt, dicentcs quoi
licet vc^es pi)fll-nt yidcri ab illis, qui eranfpropc osiiurn fanfiifin&o
rim.,nontamcnabiLI\iq!iierantlongiHs.Et]}OCvideturrationahili!4S
diClum: quia in tcmplo Salomonis nonfolum sr.it conina media inter
funclHm&fanBitmfaniorum,fcdparies,quinonpotei-atveBibusfic
imptUi, vt cor:m capita extcrius apparerent.
6 In arca auccm non crat aliud nifi du,E tabulx lapide.iE.Co
trarfum vidci dicere ^poUolus ad Heb. 9. a. fciUcet quod ibi cnm ta-
bulis erat virga ^aron.,& vrna a:irea habms manna.-Ad hoc dicii di*
pliciter.f^norr.odo,(p foU tabuU crant ibiprincipaliter-.quia ad hocfo;
lumfuit arca faC!.t\, alia verb duo occaftonaliter ,
fcilicet virga ad re-
;
prcffmnem rebtUionis defacerdotio,& vrna aurea ad memoriamcibi
,
dati de ccelo../[Uo modo , qitbd virga &vma aurca non erant intra ar
cxm,fcd extra in fcrinio ad hoc faBo &in latere arc pofttoficM di"
Clum fu it de Ubro in q:t Mofcs legem fcripferat Deut.il.
7
F.ii^um cft autcm,cum cxiftent facerdoces de fan-Truario,
Hic confequenrer oflenditurftgnum d'uin pnefentite^cum dicitur.
8 Nebula i mpleuic Q^terat ftgnum
d!uinieprxfenti,[quia do^
minusfrequenter Ifgiiur apparwffe Mjyfi in nnbc.
9
Ec non poceranc. propter reiKrentiamdiiiinx pr^fentixfe elort
gantcs. Dkunt aute hic aUqui
, 3,
nebula ifla non crat obfcura,fed lit-
^cida: ftcut nubes qn.-e xpparuit in tra isfiguratione
dommi Mat.
1 7. &
idco facerdotes nonpoterant minifirare ,
propter excejfum ctaritatiSy
^quam
M O R A L
I T E R.
\ F\iionc.Hicr.in
fcrmonc. Lcgimus quam fqpe ad exequias
ii f uiicra
quoiulibcc fandoru angeios aducniiTe & excquiis
;oTu obfequia
przfticific^ncc non &eoru animas ad c(j'lum
:u
hymnis&cancicis
deculifrc.Scquif: Ecquanto magis crc
dcnclum
cft hodierna die militiam angcloru cu fuis agmi-
nibus
nibusobuia:nadu::niiIegenitrici Dci ,eamque ingentilu-
mine circumfulfi!^", &vfquc ad chronum olim ance mundi
confticucionem fibi pnr.icum, cum laudibus &cancicis pcr-
duxific. Scquicunbidcm. : Nccimmcricocredicur, quod ip
fcfUuacor omnium pcr fc cocus feftinus occurric,eamque
fc
cum ia throno collocauit. .
t
Stetic
7^3
Glof.orcIi.& Nicolai de Lyra*
764.
t
i.Par. <( a,
Lib.S< ntKj.
fmanibut fuii
iJeftputcntU
(Ua.
f
i,q.7.c;ip.a.
B
Qit*(lio
t*.
Art.17.
ti.Rcg.?.h.
iuptai.a.
t<}uant& mi-'
nus.
t
cJainorem.
fDcu.iz.b.
f
prapitiu
ris , vel par-
tM.
C
a InipliHcrale'
Jc lofcphus.
Ciinicjuc om

iiiacircaaicam
f.jccrduccs cou
fticuilicnt ,^c--
grdUfunt,&:ic
pcnccnpn qui-
dcni- tunicns,
ncquc qiialis
hicjnali ccuif o
rc iinbre pkna
folct niibcs af*
lillerc , fcd dif-
lufa Sc ccnipe-
racaciBuxic,6c
ccmplum oni-
ne complcuic,
& lacics c]ui-
dcm facerdo-
tum obumbra-
uic,itavt fcin-
uiccm vidcrc
iion podenc.
Mcnubus au-
tcm omnium
phantalia quan
dani&: upinio-
ncm prxbuic,
Quafi Dcusdc-
fccndiliccmcc-
plum.ecliben-
terhabicarctin
co.

Theodor.
SiDeus intem
pUs manu ta-
ftis non habi-
tat,
cjuomodo
inhabitat in tc-
plo HierofolV'
mis?Nonvcrc
in ilio hnbica-
bat , fcd typicc.
Typus cnim c-
rac & fymbo-
lum pr^eclari
templi homi-
num,quicftfo
lus aptiiTinium
dci habitacuiu.
b
Ore tocufus cs,
&mantbHsf>erfe-
cijti,vthxc,&c.
Thco-

niftrare nropter nebulam.lmplcucrat enim gloria dominidomiim do-

f 14 cU niuit.
mini.Tunc ait Salomon : t Dominus dixit,vt habitarct in ncbula. Acdi-
'
ficansajdificaui domum in habitacuium tuum
, t lirmilnmum folium
luum in fempitcrnum . Conucrdtq; rcx facicm fuam &: bcnedixitom-
ni ccclc{)af llrael , Omnis cnim cccicfia Ifrael ftabat . Ec ait Salomon :

T Fcf prophciif
.
Beikdidlus dominus Dcus Ifracl
,
qui locutus cl^ ore fuo ad Dauid pa-
ircm
meum,&:ihtmanibusciusperfecit,diccns: Adicquacduxi po-
pulum mcum Hracl dc Acgypto,non clcgi ciuicntcm de vmuerils tnbu-
bus IfraeljVt ^dificarctur domus,&: cflet nomcn mcum ibi,i"ed elegi Da
nid vt cdet fupcr populum meum Krael. Voluiccj; Dauid pater meus x-
di.^carc domum nomini dfii Dci Ifracl
, &ait dns ad Dauid p.itrc meu :
^
Quod cogitalli in corde tuo jcdificarc domu nomini meo , benc fecilH
hoc ipfum mcntetracians.i Veruntamen tunonadificabismihidomu:
fcd filius tuus,qui cgredtctur dc rcnibus tuis.ipfe ^dificabit domum no
mini meo. Confirmauit diis fermoncm iiium,que locutus elt. Stctique
proDauid patre meo, &i (edi fuper thronum Ilrael, ficut locutus eil do-
minus, &: nsdificaui domum nomini diii Dci Ifrael, & confiiitui ibi iocu
t
Id e
'
t.ibuI.T tcliamcmi.
arce in qua fccdus dni cft : quod pcrcufTit cum patribus noftris, quando
egreffi funt de terra ^gypti.Stetit autc Salomon ante altare dni m con- 4
^ Fle;;;.. gviibus.
fpc6lu ccclcfix Ifraei : &expanditmanusfuasinc?Ium,&ait:DneDeus
^
Ifracl non elt fimilis tui Dcus in coclo defuper
> & fuper terra dcorfum
,
quicuitodispadtum&mifcncordiafcruis tuisquiambulatcoram tc m
toto corde ruo
,
qui cuftodifti fcruo tuo Dauid patri meo
,
qua: iocutus
b cs ci.Ore locutus es, & manib. pcrfccifti, vt h;EC dies probat. Nunc igi-
tur dne Dcus Krael , conferua famulo tuo Dauid patri mco qux locutus
es ei,dicens:
'
Non auferetur de te vir cora mc, qui fedeat fuper thronii
HVael,ita tii fi cuftodicrintfilij tuiviamfua, vtambulent cora me, ficut
tu ambulafti in cofpedlu meo. Et nuc dfie Deus Ifrae', firmcntur verba
^
a ^ Froptcr hjc quoil ind gea9,quia non indigcs.
tua,quac locutus es feruo tuo Dauid patri meo. Ergo' nc putandum eft,
7
quod vere Dcus habitetiuper tcrram ? Si enim coelum & cieli coclorum
te caperc non pofllmt, t quanto magis domus h<ec quam ^edificaui
tibi? Sed rclpice ad oraiionem icrui tui5& ad preceseius, domine
s
Dcus meus . Audi t hymnum dc orationcm
,
quam fcruus tuus orat co-
ram tc hodic, vtfintoculi tui apertiiuperdomum hanc nocte , ac die, 9
c
fuper domum de qua dixifti ; t Erit nomen meum ibi , vt exaudias ora-
1
tionem quam fcruus tuus orat ad tc in loco ifto,vt cxaudias dcprecatio-
ncm ferui tui &
populi tui lirael , t quodcunque oraucrit in loco ifto, &
j< Thccxlo-
)
rerus, Per lin-
^uam piotcn-
mus, pcr ina-
nus .lutcinopc
mmiir. Hiiina-
110 ergo morc
vccns vcrbis,di
xic:i)squ.cdixi
flsfincmnnpo
fuifti.
c /^t exaudiui,
orationem tjnun
fcrnHS tUHS^^C.
'.i Procop.
Manifcnc \w
oiiiiiibus oiicr
dic Dcum
, ir
fingiilis rebii'
vnum qucm-
quenon cxdo-
mo qua: fupci
ccrram cft , fccJ
cxcoclo cxaud'
rc; & contk
-
tur fc non ,,
Dco, fcd nuni!
ni iplius ceni
plum a-difica{
i'c. Noiicratc
nim ipfumim
mcnrum cifc
&:omniaimpl
re.
Dicitenin
adum rtiihi thrc
nm efl
tefin au
te-n
fcjbelluinpi
dum
meoriiw.
^
Chryfn
ftomus . Vc
runcamcn tciT
plum tampul
chrum , &C mi
rabile, &i. fan
^um ,
vtcnci-
bus ipfo perdi
tis,t;incxigno
mini.chiibitun
cft, ficquecon
temptii ic pro
ph.inum reddii
tutn, vtantec.i
ptiuiiatcmfpc
lunca vocare
tur latronum.
Noip
R
NIC OI.AVSDELYRA.
<J<
auS ttonpoteratfufiimre.
Sed hnc on confonat textuifecjHen'i,vbi
iic//r; Dommus cjixit vt habitarct in nebula-/'/ Hcbisnbdbei:
In caligtnc. yiide
C
z.Tarulipo.6.a,dicit: Dominus poUicitus
cft , vt habitarct mcaligine. Titft dicai (juod ifia nebula inparte
crat caliginofayVtpote exterius, &in parte iHiida, fu
hi dicii de nube
exrflente inter .Aegypiios &fiUos lfrael,E.xod. 1
4.0. / erat nubes te
ttebrofa &iUuminans no8e,ienebrofa .Aegyp;iis,>c^iUumina)is noSle
Bebrais ,ftcutplenins diIum fuit ibidem. &hocvidetur concordare
ei, quod dicitur. z. Tar. 7. a. Scd &c omnes filij Ifrael videbanc
defcendcntem igncm &C gloriam domim fupcr domum.
I DomJnus dixic. Dicuui aliqui,qH6d nou inuenitur hoc diBitm
aDeo verbo,fedfalo:quiaphmcs tegicur app.iruiffe in nubc^ vtprxdi
Gum efl.Toicfi etiain dici, qnbd inucnitiir diBnm vcrbo dni Leu.iy.d.
t>ixii dominus , in nubc apparcbo fupcr oraculum. Conftq:<en-
terponitur <iratiaru adio Salomonis, eo ip videbat pcrfignurn diuinA
prxfcntiXyCh domus ab co ttdificata , aat Deo acceptaUdeofubdiiur,
3 Et ait. &patet litcra vfquc ibi.
3 Et a. Ex hoc patet ,e^uon oportct voltintatcm humanamfemper
ednform.tri dinhix in volito . Dauid enim voluit (ndificarc ternplu do-
mino,& hoc cbmendatur d Peo^& tamen Dius nolebat quodipfe ttdi
ficaret^
ficaret,fedfilius eius.Ctcterapatent in titera.
^
4
Stctit a. Hic confcquentcrpoaitur oratio Salomonis cotinetisf
ptempctitiories.Trimanfpicit bonimflatum regniDautd. prx>n ti:
^.
tamcn ipfitis Saiomonis deuota difpoftticcit dicitiir : Stcfic au. &c
'
fcilicet holocauflorum, quia ad altare imenfifoli fuerdotes intrabat
5
Ec expan. Ter hoc dcfignanSyquod omne boinnn a Deo efl cxpc
ilandttni.fccundo regrattatur Saiomon depnctcrito beneficioyinm d-
ciiur; Domine Dcus &fid)ditHr : Qui ciilt. tcitioponiturdefu
tuiis petitio ciimdicitur : Nunc igicur , 6cc.
6 Finvicncur. Ter hoc non defig'uttur in Deo mutabititas ali^ua
fcd , in homiitibus qnibuspromiffufnnt diuina benrficiafub conditio \
nc, qitod bene debeantfe haberc. Efl iguurfenfus : Firmencur. id
ifi
da mihi &ali^s poflsris Da'tid fiabiUtatcm mentis in bono , ita quo
nonfiattdemur promiffo tuo.
7
Ergo ne. Ter Ijoc enim excludit errorem illoritm qutputauerun
Deum h.ibeYcformam corporalem.
8 Scd rc.q.d.ifla domns non efl
xdificata,vt ibi habites,pcuthomi
in donto fua^fed vt prcces ihi f.iixfint
rnagis exaudibiles quain alibi
propter exercitium cultus diuini,
9 Vc fin c o. Ocul. itix pi.taiis &mifericordix.
|o
Dcqua.l)ocdixiiDcut.n,
^ S
MORALITER.
f
4
Stetit autem.PQt oraiioncs auccm Salomonis bic diffusc
policas.
poficas,fignancur orationes homtnis Chrifti,quas
pro fuis f
dcljbusin vitapr^-lcntiadbuc
dcgcncibusotfcrtDcop^ri
7^y
.j, 4cTcrt.S'iil
"effl
bonil<:
prcctTf-
ns.liuorejo-
ilca
cucrcitiir.
j)![iidvir bo-
,ius*ecuif?iim
'"*':
rtcaced.s&llu
riirciiselt.^a-
iamoomnijuM
tia &:
nipict-ti.i
donacr.s a Dj-
ni!!io,r!d
idoh-)-
l.itriamdr.uiiie
rib*
inducirur.
Soli
cniin Dci
fil:o
fcriKibatur
iincdcliito pcr
mancrc.
^
Hicrony.
AbicHic
vicio
qiiodGr.-EGedi
citur
Hinux ,
ho-
mine
poir,- cKe
aio
: iyxftxfTiTiH',
idcfl,iiucpcc-
caco
ciTc ncgo.
Id cnim
ioli
i^
Deocompc:it:
oinnis
aucem
crcacur.T
pccca-
to
fiibiaccc &
indL^ec mifcn-
coidia Dci.
.jildcnvSine
pcccaco el'lcp-
pctno ,
duiiiii'
lol us cil potc-
Ihtis . Tunc iu-
lhfumus,quan
donos pcccato
tes fatcmur : 2>c
luftitia nortra
noncxpr )prio
mcnto , icd cx
Dcicolirtitnu-
fcticoidia. Oi
cente fcriptura
lufius accufator
[m
lII.Rcgum Cap. Vill.
y66
eUinprinciplofcr D
rroni: , ; \\\ a-
F.fi.^j.
lio loco. Dictn
<^''at.
J.
Jhflcens . Coil-
cnm iunmcn
cluricDeuSOm tum.vtfacui
nia fub pccca-
iuMrceii.n&
to,vtomn!bus='^^"^'.
'""'
V
eum lurare.
mifcreacur.
iib.8,amiq.
ii lofcphus. cap.4.
ador.as Dcum,
tandcm furre-
xic&intcmplo
obcuhc hoftias
& con>plcns tc
plil facrificns,
nianiterte Dcd
cxaudies inloco habitaculi tui inccelo: &cum exaudiem
,
propitius
cris. 1 Si peccauerit homo in proximum fuum, &: t habucrit aiiqund lu-
'
ramentumquoteneatur aftridtus, &venerit propter iuramentumco-
ram alrari tuo in domum tuam,tu exaudies in c^lo, &: facies, & iudica-
bisfcruostuos, condcmnansimpium, &:reddcnsviam {uamfLiper ca-
put eius, inlHficani^tjue iuilnm,^: retribuensei fecundum iuliitiarrL
luam.+ Si fuijjcrit populus luusifracl inimicos luosfciuiapeccaturus t
eft tibi
)
& t agciitcs poenitenriam
, &cor.fircnrcs noniini tuo , vene- 3
Salomon iteiu t
comicrii fue
rint,& adorauerinc, &: denrecati te fuerint in donio hac , cxaudi in c^-
Pi^o^jatus i tcr
^^^^fgd-, i^^_
, , ,. .
^
,
T/- I I
ra, &: diucius
tinc.
Jo,c<: dimitrc peccatum popuh tui lirael, & rcduces eos m terram quam
dedirti patribus eorum. Si claufiim fuerit c.tiu!1),& non pluerit propter
peccata eorum
, & orantes in loco itlo paniier.tiam egcrint nomini
'
tuo
, &; a peccatis fuis conuerfi fuerint proptcr afihdlionem fuam , ex-
audi eos in coelo , & dimitte peccata feruorum tuorum,6^ populi tui If-
,&t oltendeeisviam Donam, perqu,imambulent, &dapluuiam
vidic facnficia
fupertcrram quamdcdifti populotuo in poiTcfri- aiem . Fames fi ob- y
giacafufcipien-
ortn faerit in terra ,
auc peftilcnria
, aut t corruptusacr , aut erugo, aut
J [^*j|!J cxalrcdc-
locufta, tvel rubigo,&;affl;xcriceum,&inimicus eius portas obfidens,
^
fccndcns, om-
^"'^
"*""
omnis p!aga, vniuerfi infirmicas,cund:adeuotio &imprecatio,qu^ac
"
P''^'^'^
videnci-
cidit omni homini de populo tuo Ifrael. Si quis cognouerit plagam cor
holiias coras a-
^
ois fuis, &expandent manus fuas in domo hac, tu exaudies in c^Io, in
iocohabirationistuce, & t repmpitiaberis, &facies vtdesvnicuique
fecundumomncsvias iuas, ficut videriscorcius( tquiatunoftifolus
cor omnium hominum
j
vt timeant tecund:isdiebusquibus viuuntfu
per faciem t^rra?, quam dedifti patribus nollris . Infupcr & alienigenoj
qui no eft de populo tuo Ifrael,cum venerit de terra longinqua propter
nomen tuum:audietur enim nomen tuum magnum, & manus tua for-
tis, & brachium tuum extentum vbique : cum veneiitergo&oraucric
in loco hoc , tu exaudies in coelo , in firmamento habiraculi tui , &fa-
cies omnia pro quibus inuocauerit te alienigena,vc dilcac vniuerfi po-
puli terrarum nomen tuum timere,ficut populus tuus ifrae!,& probent
quianomen tuuminuocatum eftiuperdomumhancquam a^dificaui.
Si egretlas ruerit populus tuus ad bellum contra inimicos fuos per
i^
re,isiiisdcfccn
viam,quocunquemiferis eos, orabuntccconrraviameiuitatisquam ^"^ ^^ <^<^'^>
clcgiftij&contradomum quamfedificauinominituo,&exaudiesin
coelo orationes eorum,& preces eorum,& facies iudicium eorii. Quod
'3
bus.
'
fi peccauerint tibi ( t Non eft enim homo qui no peccet)& iratus tradi-
bripuic &: con
funu^fic . Hac
i^icurapoaricio
ne monrtraca,
^^"'^
populus qui-
dcrn manife-
fhicionem hac
ellediuina; ha-
bitationis in
ccmplo
,
con-
Ijciens proci-
dens adorauic
^
in tcm.
^.i Author.
S?dcr olam
.
Cun\ deflifrcc
S.ilomon ora-
Gip.js,
omn:bus filiis
Ifracl cernenti'"
Stetit
fi.Par.f.g
4.Ioan.i.d.
F
NICOLAVS DE LYRA.
1 iipecta. Hic ponitur iecunda pccicio. 6c rcfpicft fidclita-
tcm vin cum proximo fuo. in plunbus enim cafibus dccer-
niinabaturcontcntio aliquorum pcriuramcntum , vtpocc
indepolico furto fublato
,
quando non inuenicbatur : cunc
depoiit.-iriuscr.at hbcriurandoquod nonfcciffcc fraudcm
proximOjVch.ibcturExod.iz. In talicafuconfimilibusad-
diiccbatur .iliquis ad iurandum ante tcmplum, Sc. fi pcriura
bat, frcqucncer fcquebacur vindicta diuina ad dcclaracionc
iuliici.&: hoc efi quod llibditur ; lndli.ibisferuos tttos ccndcm-
hans impinm^cc.
3 Sifu. Hic ponicur ccrcia pccitio.qua: rcfpicit populi com
nu-initatcm in bcllo, qua: quando erat infccla pcccato com-
i>uiniccr ab aducrfarijs dcbellacur,vc patet in vec.cclf.& hoc
tii quod dicicur : si
fn. &c. hoc cft dicUim peccatum futu-
rum crit caufa fugx fequcntis
.
3 E'd?e.quiaficurper otfcnfamdiuinam debe]]antur,ica
per dcbitam
pocnitcntiam Dco rcconciliati vitorcs efficic-
bantur.
4 ^icUufimfutritcx. Hicponiturquartapctitioproptcrni
niiam
ficcitiiccm cx populo accidcnccm. &: paccc iitera.
5 Pamsfiobortafne. Hicponiturquiiita pctitioproamotio
nc
aducflorum
malorum, qux accidcrc folcnt proptcr pcc-
catahoniiiuim,cumdicitur: Fawwy/o^sr, qux-potcflcon-
tingcrccx
multiscaulis,vtcx {icnlitatc rcrric.vcl cx tcmpc
iiace
fruaus
deualiantc
, vcl cx aduerfmjs bona dclirucnti
busaiconlimilibus.
^4ut
6 .Aur pcfliicnt. idcf^, morr::] icas hominum vcl animalium.
7
^ut coriup'vs r.;.r. F.x quo fcqiiuntur infirmicaccs.
8 .Auter. corrodcntcs tcrra; nafccntia
.
9
Fclru. dcliccans fiipulas bladorum, ica quod non pof^
funt fdccrc fpicas vcl fi taciunt, faciunt inanes.
1 CHncl.i. idcfi,malcdictio fcu mali imprccatio. Cstcra pa
tcncinlitcra.
1 1 Iffnprr. Hic ponitur fexta petitio pro exauditione Gen-
Cilium vcnicncium cx dcuotioncad orandum in tcplo.mul
ti cnim Gcntilcs.iudicntcs in diucrlis partjbus orbis mirabi
lia qux iccitqui Deus colebatur \n Icrufalcm : aicendebanc
illuc caufa orationis, vt habcrur lo. ii.ik. fic Dcum colcbar,
& fccundum didamen rccl.rationis viucb.ant,prcccs corii
ci-.ant cxaudibilcs qtiamuis no fcru.ircnt lcgcm Moyfi. quia
ad illam non tcncbantur.multi cciam dc his qui .-id ludaif-
mum conucrtcl-)antur.(.V pacct litcra.
1 2 Si egrcffus. Hic ponitur fcptima pecicio c\i\x rcipicic bclH
profpericaccm &c aducrficaccm . prcifpcriL.is auccm efi quan
do fcquicur viftoria : &c hoc ficbacfrcquenccr pcr hoc,qudd
immincnre bello populus vercebat fc verlus Icrufalem ad
orandum dommum. &: hoc pctit primo Salomon. Et patec
literavfqueibi.
15
Quod. Vbit.nngiturbclli aduerfitasquxcffquandopo-
pulus c.apitur&:in captuiitacem ducicur, aquafrcqucnterli
bcrabacur p%iulus Ifracl,propcer hoc qu()d in ccrra capiiui-
catisorabatdoaunum vcrfa lacie verlus leiufalem. &: lioc
pctit hic Salomon , cum dicitur.
ije Et oraue.
7(^7
Glof.ord.&NicolaideLyra.
768
Tt*. . b.
Angclomui
x.Corin.j.I>,
f
reuerff fue-
riintadcor
tiiom.
r
OiS,
l
t.
t
parce.
Epif. ti om-
net cpiftop.
Beronf A. t.
c. Tabfrjjactt-
bm,
B
t
ier<trcni.
tdecretx
a ^frf/f. In Paral. rcfertur qiiod hic non dicicur : Fecerat Sa-
tomon baftm sneam, &pt)fuitin meJio b.iftlic*.,fupcr quamjlans be-
nedixit umHi ecd fix ifri^el.
b Et dc. R.nb. Tcinpkini dni faiiiflaccclcfia cft iuxt.-! illud
.-
Templu DeifanCium eft
ejuod rfiis vos. hanc dcdicauic rcx Chh-
flus-.cumcani
f.inf;uinc fuo
mundauic,fpi-
ritus fandigra
ciasadifitauir,
diuerlis virtuti
biis mult:plica
uir. h.incdi.di-
canc &: filij If
rac],cum (idc-
lcs iccundum
donuflbicolla
tum vcrbo
prf
dicacionis ^
virtutum opc-
ribus proximis
profunc.
Et dedicaiierunt
tcmplum Domi'
ni
,
&c. ^,- Fcc
Iix p.ipa quar-
tus. Mlomon
qd* Dauid pa-
ter faccrc op-
taucr.u,iuben-
CC&: auxilian-
ncDomino pcr
fccic: & cem-
plumcumaka
ri,&:rcliquaad
diuinum pcr.i-
gendum culcu
cofecrauit.Le-
gitur cnim :fe-
it illo tepore Sa
lomon fejinticate
elcbrem.,& i>m-
jtis Ifaely&c.
hidxi ergo lo-
-cain quibusfa
<;riticabat, Do
niino, diuinis
habebanc fup-
plicacionibus
cofecrata , nec
jn al-js quam
jn ;Dco dedica
tis locismune
ra Deo oflFcre-
bant. Si autem
ludaji qui vm-
brxlcgisdcfer
caq; diuinis precibus, &fnnclis vrraionib' fuis cu .ilc )rib. ic I>
valis,vcUib. ciuoq,&: rckqu:s.nd diuinu cuku explcdu vcen
lilibusdcuote.!<: foIcniccri"acrarc,&:n6in alijsquam in Do
min<>f.KiMtisab EpifcopiSjnilifummacxigeiitc neccllica-
te, M.Has cdcbrarc,ncc (acrilicia oHTerrc dcbcmus.
<i<Gre.;orius.
dcriscosinimicisfuisj&captiuiclufflifuerintinterraminimicorumpro
pe vcl loni;e,& cgerint poenitentiam in corde fuo in loco captiuitatis,
&conuerfi deprecati tc fuerint ici
captiuitatc fua , diccntes : t Peccaui-
mus , inique egimus , impiegcilimus, & reuerfi fuerint ad te in vniucr-
lbcordc{uo,& totaanimafua interrainimicorum fuorum, adquam
captiui dudi fuerint , &orauerint te concra viam terr^ fu.xquam dedi-
'
ftipntribuscorumScciuitatisquam elegilti, &tempii quodxdificaui
nomini cuo : cxaudies in coelo in firmamcnto (blij tui orationes corum
&preces eorum ,
&facies iudiciumeorum, &i propitiabcris populo
tuo qui peccauit tibi : & omnibus iniquitutibus eorum, quibus pra:ua-
ricati funt in tc : &: dabis mifericordiam coram eis qdi eos captiuos ha-
buerint , vtmifereantureis. Populusenim tuusclt , &h.'Ercditas tua :
quoseduxilHdeterra Acgypti demcdio fornacis ferrcx, vtfint ociili

tui apcrti ad dcprecationem ferui tui , & populitui Ifrael , &exaudies

cost invniucrfis pro quibus inuocauerintte.^. Tu cnim feparartieos J
tibi in hatreditarem dc vniuerfis populis tcrriE,ficut locutus es pcr Moy-
fcnferuum tuum quando cduxilti patrcs noftros dcAcgypto dominc
Dcus.Fatftum eft autcm cum corhpleffet Salomon oransdominum om 4
ncm orationem&dcprecationem hanc, furrexitdeconfpedluaitaris
^
offcrcns ibi, qa
domini . Vtrunquc enim gcnu in tcrram fixerat,& manus expanderat
<^
quoJcnrantc
adcflum-.. Stetitergo,&benedixitomni;eccIefi;r Ifraelvocemagna, 7 fores tcplinon
dicens: Benedi(5i:usdominusDeus, quideditrequiempopulofuollrael '
poccrat totu ca
iuxtaomnia qua:locutuscft Non cccidit,ne vnusquidem fermocxom-
nibus bonisquJE locutus ert per Moyfen (cruum iuurrij . Sic dominus *
Dcus nofternobifcum, ficut fuit cum patribus noftris, nondcrelin-
quensnos, ncquc t proijcicns, fcd inclinetcordanoftraadfe: vtam-
bulemusinvniuerfis vijseius, & cuftodiamus mandata eius, &t cx-
l' Id e!^,lcga!a. a DccUioiics caalarum. b Q^imumad inoralia.
remoxiias eius,& iudicia quiEcunq; mandauir patribus noftrisj & fint fer
mones mei ifti quib.depr^ecatus fum cora dno.-appropinquantes coram
'
diio Dco noftro die ac no6te , vt faciat ludiciu feruo fuo , &
populo lijo
Ilrael per fingulos dies , &fciant omncs populi terra:
,
quia diis ipfe eft
Deu.s, &
non eft vltra ablquc co. Sit quoqj cor noftrum pcrfe6tum cum
dnoDeonoftro, vtambulemusindecretiscius, &cuItodiamusman-
datacius,ficut&hodie.Igiturrex&omnisllraclcumeo, immolabant
victimas coram dno. Madtauitq; Salomon holtias pacificas quas immo-
lauit dnojboii viginti duo milia, &ouium cetiiviginti milia.Etdedica-
uiebant,hoc fa
c
uerunt templuin domini rcx &c omnes filij Ifracl. In die illa fandtificauit
'
eicbant mulco
Solcnit.ucsde-
d:cacionui cc
clcliarum &:fa
ccrdotum pcr
fingulos annos
funt folcnniccr
cclcbrand^; ip-
foDominocxc
^
plumdate,qui
ad fcftum dcdi
cationis ccmpU
candcm foleni
tace celcbracu-
rus cu rcliquis
vcnic. Quodau
ccm ot\o dicb.
enccnia finc c-
lebranda , in li-
'
bro Rcgu per
lcda dcdicacio
necepli rcpics.
c In dic. Rab,
Quid c(tq,Sa-

lomon ardifica
uic mcdiu atri|
pcrc?ni(iqu6d
.
Chriftusqu^in
lege proptcr in
firmitate cius
pcrfici nopocc
rancnuncincc
clcfn plcniccr
gcrit.Ipfceftc-
nim acnumdo
mus drii, quia
pcr ipsu ingrcf-
fuspaccti leru-
filem celeftc.
Quiaergoholo
caufia& facrifi
ciaialc.uicypi-
cononpoccrac
otfcrri, coqd*
omniafibifigu
ralitcrficbanc,
rex noftcrcrc
xic alcare fidci
, . iecclcfia,iquo
magis m^s t4.bus vencas p.icefaaa,&: gt=a per Tefum Chrm da holociufta , &: fac; ificia quotidiefpualiccr Dco offerut'.hinc
ca clt ccpla Dno zdjhcarc
, &:
^
vc nielius poliumus ornarc, clt eCj^, Dns aic- Holocaufta,&: fanguinc vidimarum nolui.
^^
caque
^Alcarc
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et oraue. Vndc Dan 6 cap. diciciir
,
quod ipfe cxiftcns in
Chaldxa fcnclttisapctciscoiam Icrufalcm cnbus in dic ce-
poribus
, ficdebac genua fua &: adorabac, &:c, &: paccc liccra
vfquc ibi.
2. i^/)Jcrf.idcn,duicadmodumferri. Laboremmfilio-
rum Ifracl faciendo laccrcs, &: coqucndo in fornacc crac cis
riimis durus,vc habctur in Exod.
3
T^e. dando cis lcgcm fpccialem,&: pcr fignum circum-
cifloriis in carne.Cxtcia pacent in litcra.
4
faii<m. Hic
poniturpopulibcncdidiopoft orationem
Salomonis,cum dicitur.
5
Swrrexitde. vc bcnediccrcc populo.
6 yirumti', enim.
2.Paralip.6.b.dicicur
,
quod fcccrac bafim
a:ncam, ftcticqjfupcr cam
, &: dcinccps flcxis gcnibus fccjc
oracioncm pi ardictam
.-
&: fic non (upcr rcrraik. Diccndum'
quod hic vcicur fcnptura modo loqucndi communi,quo .ili
quis dicitur flcdcrc gcntia ad tcrram etiam,dato qtiod lic in
iolano
^multo fottjus hic
.
quia balis illa non multum di-
itabat
ftabat a cerra
,
quia cancum diftabac cnbus cubicis
.
7
Et benedi. omni ecclefi^ Ifruel vvc. Non illa bencdidtionc
qu.Tpcrcinccadotiiciuiri facerdocaic , fcd imprecandopo-
pulo bona, &: regraciando Deo dc bonis prarccricis diccns.
8 Bencdiius dowinus Deus
,
qiti dedit requiem p. Sc dcprccand
profucuris,dicens.
5> Sit dominus nnjler no. &c. Ec pacet litera vfque ibi.
10 .Appropinquantes domino Deo nafiro die acnofl.vt faciatiudi-
cium
,
&c. idcft
, cxaudibilcs coram co. ca:cera paccnc vfquc
ibi.
1
1
In d';c. idcfi pauimcntum acrij faccrdotum propcalcare
holocaiiltoruni,quod
non crac rede in mcdio aucc templu,
fed dcdinabac ad parcem Aquilonarcm : alcarccnimholo-
cauftorum
quod Icccrac Salomon , liccceffcc vcfticum xrc
cxccriiis,inttrius
taincn eratde iapidibus iinpolitis &:idco
p.iuimcntum
atrij in ncceflicate poccrac .idopus confimilc
applicari &: fandificari.ilta camcn fanclificacio fuic fada
pcr
Eoncificcm,ad cuius otlicium hoc fpcd.ibac. quiac.nnica
oc tadum fuic ad jnftindum, rcgis
, djutur rcxhocfcc.f
fCf
'
/
6^ lIl.Regum.
*i
^
a
^ltare. Quod fecic Mofcs pofitum etat ante templtim co
A
tra ianuas citis:&: quia illud anguftum ciat,&: capere non po
ierat,mediuni atrij llib diuofantificauic, vbi pofuitillud aU
rare tnaximum,quod fccerac viginti cubitorum.
b
ff/iitfjtow. Rab.lnverbisdtcrunijita dc cadem re fcri-
:m
ptum cfi:Fecit ergo Salomonfe
Jliuitatehi tepnrc itlnfcptsni die-
hus^ &ols Ifi-acl cTi eo Ecclefta
magnxtidde ab intrvitu Ernath
yfq;
aci tcrrcnte.Fec:trii die oCia
uo,Colle&a eo quod dcdicaffet al
tarefepte diebus et folennita. e ce
lebraflet diib.jjgitur 2 j
.dic mo
fts feftimi dimifitpopulos ad ta-
rexmcdium atrij quod cratantedomumdomi-
ni. Fecit quippe hoiocauftum ibi
, ^ facrifi-
cium , Sc adipem pacificorum : quoniam altare
jcncumcjuoderat coram domino, minus erat
,
& capcre non poterat holocauftum , & iacrifi-
cium,5cadipem paciticorum . Fecit erso Salo-
Cap. IX.
770
dintilluseuaderepoteft.Omniscrgoirracla rmo Aegyptt
vfq; Emarh fcftum celebratcum Sslomonc
,
qii fanib poft
fincm pra:l"entis vita: veraciter asccrnis gau-J-js curn domi-
noChriftOperfruuntur.Septe &: fcptcm dicb. fefta cclebra
cur,quiaelediperfeptiformcmgratiam modo in hacvita
que (cptcnario difcurrit gau
D
hern.HulafuaiEtci^^Oii^^U^.Ch
u ..
*
-n" r t\- .. I L
~
a, ' -'
*^ b
lYion tcmpore illoreltiuitatemcelebrem,&om-
t
iti.
eJoii
W
cxplctisdieb.y dcdicatiois
fubfccuti funcdics fccnopha
gi(g:qu) a2 j^.dic mcntis y.m-
choabatur.&: in dic 2 1. finie
bantur.Vtrifq;crgo fcftiui-
tatibijs rccic pcradis &: fce-
uophagiarii 8. dicfiiiit3,di-
iTiific rcx ppiosad fun, quod
B ctiamlofephusattcfi.itur
cicnc in fpe, & tunc in fabba
tho vcrojid eft, aniiharu rc-
quicgaudcbunt in re.i.inip-
fuis veritatis pcrccptione .
Dies odauus rcfurrctlio eft
fandorum fccucura pof! fab
bathifmum animarum.Titc
\n manfiomb.c^lcftib.quiq;
fecundum mcritorum qua-
litarcs collocabijcur , vbi ala
cri corde lascatur Dcum lau
dantcs fup bonis
q
in Chri-
rtopaccrptulic chriftianis.
c .Abintroitu. Rabbanus.Per
a f
Agentej gratias proptet opcra qui tccfict Jc oiante? Salomonetn lotv-
g^uo tempore legnaie.
mifitpopulos. Qui bcncdicetesregi,profecl:ifunt
*
quam fccic Salomon &om-
jiis {fracl,fignac gaudia fan-
fiorum,qu(^cimiChriflo ve
To pacifico perpecualiter ha-
bcnt.Locaquoquccongruunt. Emachenim intcrpretnttir
dni vcritas.Riutis i me torrens Acgvpti fignificac morcc te-
poraleiTi quam in Acgypto conliltcs.i.in ccncbris huius mii
di
nis Ifrael cumco, multitudo niagnaabintroitu
Emath vlquc ad riuum Aegypti coram domi-
no Ueo noltro , feptem dicl^us & feptem diebus,
ideft>quatuordecim diebus,&in die odaua di-
]
introitum Emath feptentrio
*
-
.-.,
nalemIud;E^pIagam,perri-
uum fiuc torrentem Ae^-
pri defignat Atiftralem. mt
autem riuus non efl: Nilus
,
fcd alius fluuius qui iuxta Ri
nocorulam influit ih marc.
Emath autcm ciuitas Syri^
cft,qu9 nuncEpiphania vo-
catur ab Antiocho Epiphanc
.
d ljcra^ej.Decantantcs cum dclcdationeh^mnoSjicavtia
ca iucundicacc ijnc labore ad propria remearenc
.
CAP,
Bcda.Mvfiice. Solcnnitas
^
intabcmacula fua lxtantcs,alacriquecordefuper
s
Ibidem
fi
omnibus bonisquxfeceratdominus pauid
fuo,& Ifraei populo fuo;
ruo
NICOLAVS DE LYRA.
I Ab incroicu,&c.
^
esi in tcrmino ..'tquilonari terrx promifjionis.
a Vfquc ad. qui vocaiur ^iuocorula^zr ejl in termino an^lrali ler-
rpromiffionis'.& intcr ijios dtiOf terminos
efl
eius longitudo
.
3
Scpccm dich\x%. prodedicatiam,
4
Ezkpccm.profejiotabern.tcrilortm,(}t4odincipitdie i^.mcfisfe
fiimi : &fic tertia dje pi-iiha,fcp!enx fuit feflum expiationis concur-
rens.fcilicct decima dis menfts fcptimi: &ftc lunc fuit duplcx feflnm
.
5
Et in. T^^n
(p illa cLie reccjfennt,^uiafuit dies ColUBSitamen itla
die acdu Liccntitim qitcd tn craflino poflent
recedere
,
quia die g. fecic
Colleciam,& in craflino recefferunt,fctlicet Zl.die menfisfeptimi , >t
pknius habetur z. Vara.j,
6 Lxcan-
$ L^cances. In completione domus dominiper filium fibi fuccederr
tem in regnofuo, ficut promiffu: eifucrat,vt habefttr.Supra l.li.cj.
Hebrxi autem alitcr exponuat,di.cp cum faccrdotes vellent introduce
rearcam in templim.portie claufinrttfe:& cumfacerdotes pro aper
tione impetranda cant.trent-Tfal. i nb.vbidicitur: Surgedominc
m rc.cuatn:ci.i dc ar.fan*^l:ific.tud:, &cum venirent ad itlu.rt ver-
/ .Proprcr Dnuid fcruum tuum, i. propttr eins merita -, Non
auertas raciem tui, ide^,Salomonis in regemvncii, denegandoin^
grcjfit M arca intra locu^n quem praparauit, tuncportJi aperuerunt
fe^
ad ofle>idendnm (^
Dcus accepiauit locumproptcr merita ipfius Dauid
qnod vidsnfctpopuli qii.i aflah.tnt,lJUantes Deum laudauerHt, &hoc
ffi quod diciatr: Lastantcs alacriq;. &hoc videtur confoaare ei ip
fubdiiur 2,.Taral.6finfin(,
CAP.
M O R A L I T E R,
j-
Ff>e?-^oJ4/o.Pcrquodfignificat,c}jbcat(jvirginis affum-
ptio dcbcc cfic valdc cclcbris omni populo Chriftiano. vn-
<k dicicur in quadam anciphona : Afcendit Chrtflu^ fuper ceelos
&prs,pa-
&prteparai4itfi4
caflif]im matri immortalitatis locu . Et h^c eft
illa prcclara fefliuitas omnium fandorum fef^iuitatibus in-
comparabiIis,in quagloriofa&fclix miranribusc^lcf^iscu
ri^ ordinibus ad ^thcrcum pcrucnit thalamum
,
quo pia fui
mcmoria immcmor nequaquam cxiftit.
C
el pe^-.
oae.
CAP. IX.
a \
Tparuit ei
X\
iominus
fe-
cndo,&c,
Chrvlbfiom.
Dum Salomon
inctKisfuitjdi-
iiino coiloquio
digniis tfi habi-
cus : vt vero na-
^uscllddiciaSj
jn ipfum mali-
li^ barathrum
delap-
CAPVT IX.
Adumt cftautem cum perfeci(Tet Salomon ar-
1
dificiumdomus domini& ^edificium !gis,&
omncquodoptauerat , &voliieratfaccre, appa-
ruiteidominusfecundo, ficut apparuerat ei in

Gabaon.Dixitque dominus ad eum : t Exaudiui
orattonem tuam,&deprecationem tuam quam
^^ deprccatusescoramme Sandificaui domuhac j
quam acdificafti,vt ponercm nomen meum ibi in fempirernii,&crunt
oculi mei & cor meii ibi cundlisdiebus.Tu quoq, Ci ambulaueris cora
4
me,ficutambulauitpatertuusin t fimplicitate cordis,&in acquitate,
dcbpfuscft.
-jc Idcm. Sa-
lomon annos
natus duodc-
cim diferte cii
Dco fcrmoci-
nabatur, multa
frctus diccndi
fiducia ; fcnio --
r
autcm confc-
vcr.Salo.8
ftiis plurimum
dctraxit dc pri-
ftina virtuce.
Si
F
tx.Par.r.d.
Incap.
J.
lii.
t
De pcBiii.di.
i.cap. (ieiuiii
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. IX.
l T^ ^Oi.\\xnc^.Hic cmfeffuenter agiiur deremuneratione xdifican
X. tium.idr primo Salomonis c/iiifuitprincipalis in itdificado.fecii
gijliram
regis Tyri qui iuuiteum ligna miniftrando, ibi: Explccis
Mt:. lertjo
popuH
Jfrad,ffiii cooperatusfuit in lahoribuset exp?fK,ihi:
H -
?lt fumma
cxpcnfarfi. F^emuneratio aut Salomonis drfcribi
^wptxrj^:,^
fihi diuinitusfuM rewktum orationem eius ejfe exaudi-
tm
tam,cumdicitur:kY>V)^m\zc\ dominus fecundo. quia primo ap-
paruerateiinprincipioregni ful.vt di&umc^fupra ^.cap.
z Sicuc apparucrac. Ex quopatct quodifla apparitiofuit infomnis
ftcttt cir illa:&hoc exprcfit dicitur i.Taralj.
3 Sandifleaui domum. id efl applicaui &dedicaMi meo cultHi,
4
Tu qunq:,.
fancic &iufte viuendo-.ideo fubditur.
5
In (implicit.nrc. iJ cfl.in innocentia.
6 c in a:cniic.ncc i.infliiia.C.ietera patent in litera vfa; ihi.
Tom.*. BB i Aufcram
ll^
Gloflordi &NicoJaideLyra.
772
4^ a Si aittfmit>ierJJonf,&c. H l.:tCtmzkK. Salomon filiijs Da-
A irdqui Hicrol<>Iyinam conclidit,cam ipfain pc'ricur.im clfc
ti)>,4-<>>8> io vlttQne fanc^ r criiCi.i proj'lKr.iuic . .^nSfi juirtifHini 4 uie,
dicic dominus,>5i:c,&: lubdit caiifam.i>^'/.-: dvreiiijirruntdafniinii
cici.i prajparauic.Iritcrprctaair .au:cn> (Vfello.icJimplctiorHe
D
zcr fcp.ii .;cus vcl f.iir.tiHcacus;M:igcdJo c^n.Kulu cius;
Gu
zcrpc ifu vcl dRiiliorBcrliliorondomus moncifijBaalach a-

fccnckMisip.cerprctaiur.SaiKtacrgoccclcliaipfa ciu;cas D-ji
ciljvbi implccur vulutas Dci.Hxv icpuraca.ib crrorc, lancli
ficaca cfiinfidc
Deiimfi4Hm,(lrpt:rfecKtifii>it
rcgen-fi^uin dtUd iJltaum Dco,& i,)u:iti
Itmint eton in hm
t<itcm4.
vtiiitAte wj^^M
g feccrls omnia qux pixcepi tibi>&: iudicia niea5& t le2;itirni mea fcr
^timMtt Deu^ll-
U3Ucris,ponam thronuni rcgni cui luper Ifracl iii fcmpitcrnum
,
iicut
(ism.tlahsc. iocutus ium IJauid parri tuo.djccns: Non auKrccur vji de qencrc tuo
,
b
Tr*;hentrrg^r.
^ jg ^^j j^ jj^^^.j ^ 5, autcm auerlionc auerfi fucritis vos & filii veltri
, non
Rab. Mulcum ^ , ..
j o 1
Iec]uentes me, ntccultouientes mand.ica mea , & 1 cxrcmonias quas
propo(uivobi.N,lcdabicritiS(3ccolueritis dcf>salienos, &adorauciitis
cos.aufcram liracl defuperficieterriequam dedicis, &ccmp!um qd r
fanclincauinomini meojproijciamaconfpcciumco: t crirquc Kracl
^
inproucrbium6cinfabuIamcu6tispopuIis, &domushajc eririncxe
*
plum . Omnis qui tranlierit per^am , Itupebit & {ibilabit , 2^ dicct : * '^
tQuare fccit dominusfic terra: huic, &c domui huic ? t rcfponde-
bunt,quia dcreliqucrunt dominum Deumfuum, qui cduxicpatres
eorum deterra Aegypti, &iecutifuntDcosalienos, & coluerunteos,
& 3dorauerunteos:idcircoinduxitdominusfupcreos omne malum
hoc, t Expletisautem annis viginti poltquam ^edificaucrat Salomon s
duas domos, id cit, domum domini & domum regis, Hiram rcge fy
^
'
b ripriebcntcregiSalomonilignacedrina& abicgna &auriiiuxtaom
1 4ccr<u<
fijn cftal-
I4liiin4,
^Pcii.a^.p.
Hier.,
>.P4r.t- *
auri & argcnci
ligna cjuocjue
ccdrina & cy-
prcfiina ad .cdi
ticium rcx Ty
riconculicqnc
^alomon ina-
nibus compcn
facionibus re-
^
donauit, intcr
quas ciujcaccs
jo.no n procul
9
Tyro condo
nauic. Q^i.ccii
difplicuilfcnc
,
nnitccns ad Sa-
jomoncm di
xicfe ciuicaci
6c Ijunisopcrib.
ibi eft rcfcciii)
vircucum.Difccr
nicaucch.rc mu
diunab imuuin
cJo, i*v:d()musclt
mi)ricium,id cii, i
il-ibicacio fancio
rumifefruitusiii ^
ftici.c ficuc pal'-
I
ma Borcns afuu-
ditdt virtktein vir Pfik-
bus non egcre; ncquodopushabuerat, tunc dedit Salomonipfi Hitam vigintiop-
&:cxcunc ap-
pjdain tcrraGalilxa:. EtcgrefluscItHiram deTyro,vtviderctoppi-
ra^Gabaon^q^
daquapdederatei Salomon,& non placueruntci. Etait: Hasccinc sut
ca^difpliccrcfi-
ciuitatcs quas dcdifti mihi fratcr?& appcliauit cas, terram Chabul viqj
ffnificat Scd
^Anteqiwindiremiuctoppidii.
Chabul quafi
i" <ii^"i hanc. Mifit quoque Hiram ad regem Salomoncm centum vi-
germen inccr-
jkjinon ad a^dificandam domum domini, &donium fuam&MclIo
tuteyn ,vc vidcatuf
HS Dsorwn in
Sion . Vicos fuos
quicrancabfquc
nuiro mumuir
Salomon
,
quia'
Chriftus cacus
fidclium gracia
fiia ica proccgic,
vc hoftibus ipf-
ricualibus infu-
pcrabilcs cNi
lianc.
Ribb. Ciuica-
ccsquas S.iloino
a:dific;xuicdcre-
liquijs Amor-
'^
rlixorum fuc
runc
,
quas nou
filij
U
10
precacur.Quo
piodo crgo di-
^x func Cha-
bul? niiiforce
dirtum lic pcr
ironiam
,
quia
Cap,
M.
pocuerunc
gintitalentaauri. Hsccit fummaexpcnfarum, quamobtutitrcxSa- 15
ifmcldclcrc, li-
lomon ad a^dificandam domum domini, &donium fuam&MclIo
^""^
'" ^ " "*
&murum Hierufalcm , & Hczer, Magcddo , & Gazer . Pharao rex
Acevptiafcendit&ccpitGazer:fuccenduqieamioni, &Ch.maneia 11
S-yP"^'
fcbucrcic
1
k- u

r

o j
j- + j
a- r
"^
cSc dcdic m do-
quiliabitabatmciuitatcinterrecirj &dcditeamt in dotcm hlia: iuar
tcm filixfux^v-
j^ermccupicni
c
vxori sajomonis. Aedificauitcrgo Salomon Gazer& Bethhoronin-
tudinc truituu
j fcriorem.&Baalath&Palmiram in terra folitudinis, & omnest vi-
non arierrent.
% r
. 1
i r

c ^cdificauit
. cos qui adfepertmebant, & crant ablquc muro: mumuitcmitates
Rabba. Vrbcs
curruum,& ciuitatcscquitum, & quodcunqueci placuit, vt xdifica-
quas^dincalje
* 1 x
*
dicicwr, hoccft
Mclio & muru Hieri'm,Hczcr,Magcddo, & Gazcr &: reli- quam aqua inucnirccur : fed illo loco vbi axlificaca cit ciui-
qua eccfie decore fignac,qua vcrus Salomo ad scpiccrna Ix- tas,foncs abundanc,:i<: palma,qua; Grarce vocacur Palmir,
'
ticiam
ipfacft>
legicur : has
14
pciica rcx Ac-
fpniK
xori Salomonis:
& idcirco rca:-^
dificauit cas Sa- t-''*
ir lomon. |
d EtTalmiram.
Inhabitribilisrc-.'^^
gio, eoquodnuf ni
.
NICOLAVS DE LYRA.
I
Aufcram Ifracl dc fupcrficic. eos captiitando.
t
Et tcmpjum quod fan. ipfnm deJlrucndo-.fjuodfaBumfuitpofl-
faper '^abuchodonofr,i>( hahetnr infra ^.lib. 2 ycap.
I
Eritq 5 Ifr, iij^ia oh loquetn^e cms dcieHione & captiuitate.
4
Et in tabulam. ejuia in narrationetaliii muUafdfa immifccntur.
5
Ec domus ha:c cric. di'un ofs^ifionis.
6 Omnis qui cranlieric. per adrnirjtione rltionls diuinx.
I
^X.i\\)\\di^il.Sictitfolentfaierehoniincs,qhvidei!tca!um aitcu-
ius ro magnne. 8 Explccis. Hic confccjucntcr dcfcribitur ipfius Hi
ram rcmnneratio: &primbpomtur tempus cwn diiiti*r
.
j
Annis viginci. ^uiafcptem annosp(fuit in mdificationcm tem-
fli,&
tredecim in x.dificaiionem domus fux^vt dilum ellfupr.i m
fi'
ne 6,cap.&- inpriuctpio
7. j o Tuc dcdic Salomo. in raompcn-
fatione lignorum &aliorum qujt ei miniiiraiterat.
j I EtCgreifuscflHiram./iwtff r<:.vr)'ri.
II htny^pcMauit. iln)dj>'!at difplicentijm,vt dicunt a!iqui,6'hoc
in Ltigua Vh(ttuccei,vtuhs erat Hiram:& hoccofunatei quuhprAmit
tiiur: tc non placticriic ci. Didt vero V^a.Sa. (pfonat tenautatcm
in
in hebrxo: quia ilLt terra ejl lutofa &adbitreispedib. &ideefic vo
cauiteam. 1 j
H.cc cft fumma. Hic confequenter ponitur retm-
i
neratid p!'pu'.i. F.t diuiditur in dH.is:m parteprinctpale,& incidcnta-
[i.fecuudd ii/:FiIiaauc Pharaonis. Bjwwicratio aiitpopuU conji-
fiit
in bona difpofitione ipfi:ts,qux ma.xiirieprous.-^it ex tnbns.f. cx Lo
na niunitionefortaHtiorum,''!:; fuhicSf.oHe aducifar!nr!m,& ex liber-
tate ciuium.^ficundurn ponitur il)i: Vniucriuni populu. tcrtiiabi:
Dc filijs aiic Ifrael. Circ.i prirnum dv: Hcc clf. ln Hvbro iiabii:
Hic cii ccnfus,qucm leu.uiic Salomon. e" fccundutn eos non re
fertur ad liicratn im^nediatx pmccdentcm.f.ad 1 20. talenta aiiri qtUi
mifit Hiram.,ftd ad Ulud qnodpojicafuhdit.ir , dc alicnigcniS quoS.
S.ilomon tccic cribucarios./.a</po>t.7rfw on<ra in opsiibus q hie
exprimuaiiir.
14 YLt nm.quefecit tnpUcc,v-:
f.t.)
.<tiiunufl ^cap.
15
EtHczcY. nomina funtfortalitimtti. 16 Phaiaorcx. /itr
fpondvtur tacite quxflioni,quia pclfct uL i.iii> qnAnre
,
quart rautiiiat
Ca^s^r cH ne cjjttjub eiuspoteflatc.& tdeo penitiir hic qiiomirdo Tha-
ruo rcx.Ac'iypii cipitteuam iHam , e" dcditfilixftx 111 dotem &fic
faFta efifiib dr.ionc Salomonis. 1
7
Miiniuic ciuiT. '/. vbirrjhua-
tltur ciirrus beV.ici &arma ad rcfiflcfiuum adttcrfariis
fi
infn^erent.
1 Vniucr-
M O R A L I T E R.
faSlum
efl auttni.
Seqmtur,
s Ut tcmplum qui,dfaii.\i\ hoc patet q, omnia cxecriora qu.-B
fiiint ad cukum diuiiuim,ticut c(l matcnalis ecc]cfi.i,v.'(fa ar
g.entca ^- ai>rci,&: vcfics quantuncunq
; fmt fuinptuof^ &
p
tio<(^,non funt Dcoacccpta,nifiproptercultum intcnorem
nKuinro-
niinidrorum &:aIiorum fidclium qui culcuscofifiitinaiiii-
bus fidci,fpfi,&: chariratis,ucdicic Augu.in Enchi. Fidc,fpc
& charicatcci'lirurDeus.VndcdicicH'Cron.Qjis cnim fm
dior Exupcrio
'1
holofano,qui coi pus &c f.uiguincm domi-
ni in vafc vicrco &: cspclla viminea colctrauit, vc
aurum &C
argcntum difinbucrccpaupenbus
Defiliis.
17^
IJI.R^e2:um. Gap. IX.
7*74
.:*',.
^
ipfa eft Emathjfiue Epiphania vcl Antiochia'
^ a
k'niuerfum. Rab.Qui non fuerat de filijs Ifracl,fccit p.icifi-
cus noftcr tributanos cum eis qui non func m filioruni nu-
nicrorfcd in fcruili condonc vticur <\d proprium fcruitium.
Talcs licec in mukis aduerfenturjCamen frequentcr vfibus
fcruiunt eccle-
>
limt
ignefpiritus fantli confumere
feftinat. Offercvicbimas
, cu D
vota labiv)rum in laudem domini expandit.P.zcificas,
cii bo
norumopcrum
munusexhibet.Hocfuperaltarcdci: offbr-
re.quiainiracordisvbidccctignemdiuinumfemper arde
re.i.flammamcharitatisfemperfcruere,g.cquid inabftinen
tia, bona opcra
fjy,cum in pr^- a
j-gf \^ Hicrufalem & in Libano & in omni tcrra poteftatis fua^.Vmuer-
frnn rcDore ac.
p
, r \ i irTi-rvi
iumpopulumqui remankratde AmorrhiE)s,&aeHethxis,&:Fnere-
fa:is,&:Heuxis,&lebulasis,qui non funtdefilijsIfraeKhorum filiosq,
remanferant in tcrra,quos, i.non potuer^mt filij Ifacl exterminare,fe-
' 1
Qiiia Chjiuns:os,&. phili' .tos feci: fc.uTC 6c .igrira'turani -y.- ivriv nd i.yus filiormn Ili-.icl,
b
cit Salomon tributaiios vlqj in die hanc.De filijs aiJt Ifiael non cofti-
tuit rex Salomon fcruire quenqua,fed erant viri bellatores & miniftri
cius &principes,& duces,& pr?fc;di curruum &equoru. Erantprin-
c
cipes fuperomnia opera Salomonis.prxpofiti quingenti quinquagin
taqui habebanrpopulum fubied:u,& iiiturisoperib imperabant. Fi-
lia autem pharaonisafceditdeciuitat: Dauid in domufua, qua xdifi
caueratei Salomo.Tuncsedificaui^lello.OfFcrcbatquoq; Salomo tri
a f liiPafcha.rentecofte,inkcnophegia!uxM pT.tccptiiin legis.
bus vicibus per annos finguios hoiocaufta & pacificas vi6timas fuper
altarcquod ?dificaueratdomino,,&:adolebatthymiamacorani do-
'
a
T
Arioi-.gabcr,cux tcll'nantesaut f; iies Cue \iilitei imerprci-tur. 1' Iiifula cll in fine
Aeg; ptiaco maiis rul-ri.vln claflls lolaphat att. ita eft tcnipcltate.
c
mino.perfediiq; eit templii.Clafsequoq; fecitrex Salomoin Afion-
gaber qu(^ eft iuxta A hila m httore maris rubri in tcrra Idum^a:. Mific
que Hira in claffe illa {eruos iuosviros nauticos & gnaros maris cii fer
f
uis Salomonis.Qui cumveniifentinOphir fumptum indeauriiqua- s
cum fcruis Salo-
j-^ -i^
j,
i*^
c \
monis, dumGe
drmgntorum vigmti talcntorum dctulcrunt ad rcgem Salomonem .
^[\^^ fcculari fa-
pientia crudici,
cum his qui in lcge Mofi ceriti funC in vnitatc fidei fociant''.
H.is Salomon noiter in Ophir,que interprctatur infirmas,
idclf in vilitatcm liccrx miccic,vcfumpcum indeaurum , i.
fciTllim prcciofum,non libi,fcd ipfi S.ilomoni afcribeces de
fcranc.Qnantum?Cencu;ii viginci calcnta.i.hifloriam, allc-
goriam cropoloiz;iam,anagogcn in duobus ceftamencis
.
f inOphir. Rab.Ophir nouicncrtprouinciieinlndia.AbO- ^.
phir vno dc policns Hebcr nominacur
,
qu;E & terraaurca
q'!'^'"'
r
,
nppcllatur,co cj> montcs aureos habeac, qui a leonibus & fe-
aHrifcra!
uiiiimis bcflijs incoluncur . Ad quos nullus aliceraccedcrc
audcc,nili qui in naui fknccs luxta liccus,tcrram qua vngui-
bus leonuin ctfbilam inuenerinc,in fuam nauem recipiunc,
vc fi beffi^* eos fenferint facile in marc recipiancur.
CAP.
fcnci tcpore dc
rcbus fuis folatia
pra:bcnt
.
.tn.
t>
De filiis. Rab.
losqui nonau-
cillcC filij func
,
fcdlibcra:, quos
filius Dci flingui
nelibcrauit; no
conftituit S.ilo-
inon ncficr fcr-
uirc,quia ncmi-
nem cogic. riru
Gcntili fcruirc:
ncniinem ccrc-
_g
monias vcteris
Icgis tcm.porib.
no. tc. fcruare
;
fed bellatorcs ef
fe,qui concra fpi
ritalcs nequicias.
fcuto fidei & gk
diofpiritusdimi
cct, &: miniflros-
fiios ficri.hoc efl
fpiritualc obfe-
quium jn bonis
opcribuslibipre
bere.Ec prinapcs .Si: duces,fci!iGcr vrbcnc fibi principencur
&:carnisl<ifciij::im domenc.-iiuc vc fubdicoslibi bene rcgac,
& in fcn.icas lulht! Educanc.
c Oui.:qu.igint -t. Rab.Quinquagcfimo die pbfl Pafcha &Icx
in monce Sin?i tribuca eft,& fpincus paraclecu fuper difcipu
losvcnic . Cju^idcrgolignificacifte-prxpolirorum nume-
rus, nifiojhiqui Spiricusfintlgratialcgis domini fcien-
tiani haberetnerentur, ipfi&fc &: alios bcne regcre pof-
"
funt ?
.d Oiff)fctff(/(x//te. Rab.OfTertpacificusnoftertribus vicib.
cuminnicmbrisfuispcrfanda: Trinitatis fidcm obfcquiii
acccpcabileexliibcc Dco.OfFen:,n.quifq; fidclis holocaufta
dominci,cumcorpuscaftigado macerac, &: dcfideria carnis
cioiie, graciarii
ailione laborac
iuftumeft vcco-
cum infuauitatc
Spintus fanch of
ferac Deo,ficq;
adolebic chy
miama,cumora
cionem puram
t
Deoincordisfe
crcco pCcEparac
& ea qux
Dcoplacicapo-
ftulac.
c cUjfem. Rab.
Claflis eff eccle-
fia,qua; in niari
mucJipoficafHi-
dium impendic
thcfauros fapic-
tiic & fciencix
opefquc virtutii
acq.rerc : vbi suc
fcruiHiram nau
tici gnari maris
i<Tne
NIC OLA VS DE L YRA.
1 VnitJerfum. Hicponiiurfecundtm.f.fubit6lioaduerfariorum,cti
dicimr: Vniucrlum. Si hocfecit cupiditate tributi
, &abfqi hoc
3
totiucrterentur ad Iuda'ifmum,rt dicunt aliqui,tunc peccauit duplici~
ter.f.peccato anaritiXyZi!' inobedientix:ejuia diispr^cepe-iat illos e.x-
taminariM habrtur J^m.
3
J.cSi autem fucrunt couer/i ad ludaif
rnmyt; fccit eos fernos vtfiliis Ifraelparcerent a labore
,
crnon du-
^uscttpiditate,forfttan nopcccauit.,ficHt dinumfwt G.fbaonitis lof
$A}uic(nuerfi ad IudafmumfaSiifimt in cbfecjuinm totius midtitudi
nis:^uamuisejfim dv populis qiios don.inusiuffcrat cxierminari.
i De ftliis. Hicponitur tertiim,f, Ubertas iiuium.,cum dicitur.
3 Non conftituit./"./ operibus vHibus &ruralibus:fedfiebant ta-
lia opera per alienigenas ad ludaifmum conuerfos , occupabuntur ta-
tntnin opcribus n(ibilibus.,ideofubdiiur.
4 ScdcT3m.,&patet.
5 Filia autcm. Hxc eflpars incidentalis^in qua ponuntnr aliqita in
tidentia.Q^ortm primum esl translatio -pxorisftix ad domum cjuam ei
^dificauerat cuius ratio ponitur Z.Tar.S.ridelicct (p arca doniinifus
rat in ci}iit.7te Danid vt exprccdentib.& pcr boc erat fin^lificata,
fropt.er quod nb e-fat dignumej> mnlicr habitarct in ea,nifi ad tonpuSy
falicct
fcilicet quoufij; domus eius ejfet dificata . Secundum
efl dc xdificatio-
ne Mdlo.Dtcunt Hebri,ip ibi erat quxdamplateaprope ttmplu qiia.
Dauid diriiiferat apcrtam ,
ad hoc qiwd vcnientes de lon^epoffent ihi
manere in jolcnnitate Tafch^,qn non habebanthofpitia > &vt cffent
propc templnm deuotionis caufa:quam Salomon clanfit, &qnandam
voragincmihi ixiflcntem terra impleiiit , ttdificans ibitabcrnactdaf
ferws &ancilUf filii&Tharaonis,cuius dortius erat iuxta , & in hoc
peccau t.Teriiiitn incidcns efl
de oblatiunc Sakmonis ibi.
6 Orfcrebat quoquc./a7ia- infefliuitatibus Tafchx, Tetccofles,
6Tabernaculorum^
7 Et adolcbat. Ti^mperfeipfum ,fed.per Tontificead cuiusfpe^a,-
bat officium.O^artum eft
de eius nauigio cum dicitur.
Claflcm quoquc kcxt.patetlitera vfquc ibi.
5 Qw cum. 'ilam eflprouincia in India,in quafunt motcs haitcs
mineras aiiri,fedaleonibus &beiiiis fxuiffimis inhabitantur:pyoptcr
quodnullusibiaudct accedere,ntft nauiflante prcfi littiis adreftigiU
y
6 lunc nautx explorantcs horam qua diCis: beflixfe elongant ^fubito inde accipia
exunt:& terram cjfojfamvnguibus
leonum in namm proiiciunt Qr
'"*
recedu'/t,qux terrapojiea infornacemproiicitur:^ qnod cflibi impH
ritatis tvfuu.lur &amouetur virtutcig'iis,&- remanet auru purum.
CAP.
AiirB monti?
Ophiraurife-
li <]iiomo(Jo
M O R A L I T E R.
1 DefiHisautem.lh^id interpretatur Deum vidcns,& idco|?
filioslfracl
intclIigunturclcrici&:rcligiofi,qui pr;c crtcns
dcbcnt
habcrc cognitioncm Dei;nec debent lcruilibus ope
Tibusoccupari.cuiufmodi
func mercationes, &:alia clcrica-
leni
ftatum
dcdcccntia.
4 ^^'"ai^fcontravitiapervirtutumcxcrcicium, &:con-
Uad^nioncs
per orationis &: Ictionis ftudium, vt prardica-
tionis
officium
valeant cxcrccre.
T
E^
rniniflri.
mdiuerfis ofiiciis ecclcfia: domino fcruicntcs.
^tprtfeiii. in
bono regiminc pop uIorum,Iicuc de Elia di-
citur^.
citur 4. Reg. 2.b. Tarer mi,pater mi currus Ifiael &
aariga eius.
7 Claflcm qiioqus. Pcr hanc claffcm
intclligitur ccclcfia mili-
tans qux adhuc nauigat.In h ic autem claftc fucriit fcrui Sa-
lomonis Si fcrui Hiram &:aurum multum
apporcauerucad
Snlomonem.vc dr in cexcu.Pcr feruos autcm S.ilomonis in-
telliguntHrapoftolia]ijc|uedifcipuli
dc ludx-aconuerfi.Per
fcruosnutcm Hiram Gencilcs
incelliguncur homineslicera
ti dc
GcncilicaCcconuerfi,vcDionyfius,Amb._Augu.
&:_plu
rcs alij.Pcr vcrofq; vcro fcruos auru mulcii fiple .icg.(icu cft
ccclcli9,&: pcr confcqucns ipli Chrifto, mquancum eft eius
fponfus vcrus Salomon : &: predidi ferui cum co func in
portu ccclcfiaj criumphancis.
Tom.2.
BB z i^cef
775
Glof.orJi . &Nicolai de Lyra.
7
7
6
^
C A P. X.
A
>^
Erf &Saba, { Thcodorctus Gcns Sab.l cft Acthlopica.
Ctijseft-j. ^Eonitnrcginarijicadmir4bilisillamulicr,cihus'ftudiu
laudauit Chrifhis in cuangcli )s.Na cum audiuiUct qua''vul-
co iatbbantur de lapiciina Salomonis,contccic viam mul-
jorumdicrum.
^ laborcm cxi
OimauitcflTclu
crum: vV cum
pritulit dclitijs
quibus frucba-
tur in rcgia , &
Ecr
Salomone
ludauit fuppc-
ditatorcm lapic
fiz^
* Hiftoria Ac-
thiopica. Erac
huic regirwe Sa
banomcn pro-
prium Malcc-
C A P
tinuit,& pro Mcil?ch vocatus eft Dauid,&:c.
^< lofephus.Dicuntautcin quod Sc radiccm balfami,quam
hadtcinis tert nolha prouincia,ipfa rcgina dcdcrit rcyi , Cci
ctiam c diucrfo S.ilomon multa bona donauit , & m^iximc
quic ipfa dcfidcranccr cligcrcc,camq; fux largitatis muncre
precurrcbar.Rc
V T X.
?'"3 fiquidcm
Acgvptiorum
SC Acthiopicc
>
D
U.
a Saba cluu eft rrfalis Aethiopixvndefiiit hzc regira,quz
prxtuit duobus rcgnis Acthiopi.T Sc Ac|ypti.
bat idola.Ad cu
ius aurcs fama
t ft c.u,
lapicntix Salo-
itim eius pcr
moniscum pcr
quo<l afccnde UCnilfct
,
qUCn-
Ikk ia domfi.
dam virum pru-
dcnccm Hiero-
folymam mifit,
vtre omni cx-
plorata , ccrtior
de Rcgis prude
tia rcddcrctur.
Ed Sc rcgina Sdba audita fama Salomonis in noTc
t
Jona^^^^p!"^
domini,venittecare cum in Aenygiiatibus Et
j ad propria rc-
ingreflfa Hierufalem cum comitatu multo & di-
uitijs,camelisportantibusaromata& aurum in
finifumnimisj&gemmaspretiofasvcnit ad rc-
a ^ Studuit pioponcrc qua.iioncs Cc carum iblutioncs cxigcre.
gcm Salomonem , &:locuta ell ei vniuerfa qux
habebatin cordefuo. Etdocuiteam Salomon omnia verbaquse pro-
pofuerat . Non fuic fermo qui regem poflct latere,& non relponderet
ha
,
quz more
^
^j . Videns autem regina Saba omftm fapientiam Salomonis , &do- 4
tc,&: populi fui
maiorum co e-
^^^^^
quam :Edificaucrat,& cibos menf? cius,& habitacula feruorum
^
P^tcmx o-
a TVniufcuiuftjue ordinis miniftti vixtus tantum coloris habuetuut veftes,vt iiuer tantam multitadinem
jnimllrantiuni,ali<iiiaeffei cognitioofliciorum finguloimn.
&d'rdines minifl:rantium,veftcsq;corum&pincernas, & t holocau- <
a ^^RnbRcginanonhabcbat vliralpiiitum,vidcUcctconfidcrandiprudentiaiB ciut. 7
ftaqu.-Eoffcrebatindomodominijnon habebatvltrafpiritum. Di-
g
xitquc ad regem : Vcrus cft fermo quem audiui in tcrra mea fuper fcr-
monibus tuis,& fuper lapientia tua,& non credebam narrantibus mi
hi,donccipfavcni&vidioculismeis:& probaui
,
quod mcdia p.^irs
|
mihi nuntiata non fiierit . Maior eft fapienria tua & opcra tua quam
t
_ ^
rumorquemaudiui.Beativirituij&beatiferuitui, hiquiftantcoram
Qyorcucrfo&:
r i- r

r- j
n l
reexplanata , fu
c teicmper,&audiuntrapientiam tuara.Sitdommus Dcus tuus bene-
bito fc ad iccr
didtus cui complacuifti, &pofiiit te fuper thronum Ifracl,eo quod di-
Srcomponlt^!
^^^" dominus lirael in fempicernum, &
conftic uit te regem
,
vt fa-
Atque cum co
ccrucniflctjprxter multa alia,quib. a Salomonc eruditacft
lcgemac prophctasdidicit:&in patriam rcdiens,itinere,fi-
hum quem ex Salomonc c6ceperat,pcpcrit,qui vocatus cft
Meilcch,qucm ipfarcginain Acthiopia vfq; ad vigcfimu
a^tatis annu apud fc cducauit , ac poflea ad Salomone patrc
remifit,vt ab co fapicntiam difccrcr,& coram arca dfii , rcx
Aetl^iopijE pfecrarct^.Qui a patre facile matris pofiulata ob
^
tinuit
NI C OL AVS~DE"LYRA.
C A P V T X.
Erf d^ SLeg/Hd Saba. Dcfcripta gloria Salomonis in
s-'^
familijs & a:dificiis,hic confequcntcr dcfcribi-
tur in opulcntiis.Etprimoex amplitudincfum
_
ptuum. fccundo cx muldtudinc prouetuu
, ibi:
i.rat
atitempondus atiri. tcrtio cx magnitudinccffcduum,ibi:
fecitqubquerex. Circa primumconlidcrandum
,q,
admira-
tio confurgit cx infpcdionc rci magnx &: infolira:,
q, pot cf
fcduplicitcr.Vno modo fecundum quid.& hoc modo par-
uis pcrfonis &: fimplicibus,qu^ non cofucucrunc vidcre ma
gna,aliquidcflmagnum &:infolitu,licctalijsfit mediocre,
vcl paruum.Alio modo fimplicitcr,f.illud quod cft magnu
&infolitum pcrfonis magnis &affuctis ad magna vidcnda.
Rcginavcr6Sabacratprudcntiflima&:potentiirima,&:pcr
confcqucnsafiruetaadmagna:&:tamen vidcns fapicntiam
Salomonis,&:potcciamin fumptibus magnis,fuitvaldead-
rnirata.Ex quo patcc magnificcnti^ Salomonis cxccUcntia,
&: boc cft quod dicitur,
Scd
mcauit.
Allcgor.Ifid.
Ha:c rcgina vc.
turam ccclcfu
dcgcntibus dc
fidcratcmChri
ftum figura
bat,quz circii-
amiaa varicta-
,&:poj
patcri
mus oblita cur
rcbat (barbara.
gente non ani-
mo, fed in apcr
co percgrin.i
)
in occulto fan-
ftorum ficric-
ciuis optans
.
b Fidens ai4tem.
Rab. Rcginavi
fo Salomonc S>c
gloria cius ftu-
pens fupcr pru-
dcntia cius , di-
xiv.FeruseflfeT'^
mo,&c. Sinfan-
ftaccclcfia au-
dicis miraculis
Chrifti,prouocata cft ad quzrendum cum
,
quo pcr fidem
i nucnco,confidcracis fandta: fcripturg ceftimonijs diuinita-
cis eius poccntiam agnofccns,parum pucac cfrcomne quod
fibi antea narratum cft dc co.
'
c Beatiwi. Rab.Rcgina admirado in laude Salomonis eru-
pit,diccns:cifi wV/.Vcrc bcati funt quoru rcx cftChrift',&
qui a:tcrnaciusvifionepcrfrui
merentur,&gloriaquahcc
ciim
Anl
1 ^crf^^regwrf. quxdiuulgabaturvbiquc.
2 /wnow/flerfowwi. ExquopatctcafuiircDei cultricc qua-
uisnontcnerctMoyfilcgcm,quiaad eam non tcncbacur.
3
Tentare cum. id cft',obfcuris & dubijs quxftionibus.
4
yidens atitcm regina Saba. Ex folutionibus dubiorum
.
5
frfo2i,^c.i.domos,vc pareccxpr^didis.
6 ytflcfij-y. hcbanc.n.miniftri eius vcftcs diftiniftas WSmdi-
ucrfa otticia,ex quib.ftacimcognofccb.icurofftficuiuslibec.
7
^r/>o/oc<i/f^. quiaficucdicicIofephus:omni die in ccpl
otfcrcbant^^mukafacnficiapro co:&codemo df i.Par.p.a.
Et yiiimas qitas immolabat J domo domini. Ra. Sa. dicit,
q
h^C
eftveralitera: Et afcenfum perqnem afcendcbat in domodomini.
Erac cnim dc domo rcgis ad templum quardam via pcr gra-
dus valde fumptuose &artificiosc fhda:& huic didloconfo
nat quod habctur cap.pra:c.cjj Salomon tribus vicibus offc-
rcbatinanno.Exquo vidctur,q, non faciebac quotidic fo-
lcnnitatem oblationum,ficut lofcphusdicit.
8 7\(on habebat. in quo dcfignatur iplius admiratio . Caa:cra
patentvfqueibi.
Amilir
M O R A L I T E R
.
1 Sed &regina Saba. Per iftam rcginam qu? Gentilis erat, fi
cnificatur ccclcfia dc gcntibus collcdta
,
qu^ audita Chrifti
iamacxciusmiraculispcrorbcmdiff"ufapcr fidc vcnit ad
Chriflum,&pcrcxcrcitiumdcuotiftudijdiligcnccrinquifi
uit vcri Snlomonis fapientiam in cuangelio contcntam,int.a
tum q,
quicquid in dodlrina philofophica vidit cfic doclrin^
Chrlfti difibnum,rcpucauit fimplici tcr cffc falfum , diccns.
f
Maior cU. Moralitcr autcm pcr rcginam Saba intclligitur
anima humana,qu^ rcgina df,co quodeft , ad im.iginc ii,im
mi rcgis fada.Pcr Saba vcro qu^ capciua incerprcCTCur.figni
ficatur,cius fjdario v pcccatu originalc cx piudionc cfi cor
porc perQjCwcJtur fcrua^&epanicxmifcnji) fcqucnnb.pcc
catum
catu o riginiUc.propter
q,
dicic i'liilulo. i . Mccapb. quod liu
naana n.icura multipliciter cft ancill.a.&amplius pcr .Ktualia
pcccata in icruituccm rcdigitur,Ioan.8.d. Quifacnfncatumy
fcriiusrflpcccati, Glo.non vniustm diii. fcdtot dominorum
quot vitioriim,& fic multiplicrtercaptiuatur.audicns
tiibo
nicatcm Chrifii pcr pr;cdicatoris vc^cm , tanquam
regina
Snba vcnit.ad vcrum Salomoncm dc rcgionc longii>qua.
AmbrofiusfupcrLucam . C<nidcftIonginquius,quamafc
rcccdcrc?vcnitauccm pcr vcram pcenitcntiam , iicut filius
prodigus,qui a pacrc longc rcccilcrat:& experiens
bonitatc
& manfuetudincm Chrifti ipfam recipicntis dicit.
t
Trobaiii qtiod me. fcilicet bonicatis Cbrifti,
\ Jii//j/fl;inc/<?fa. pcrpr^dicatorem
Teeii
\
717
111. Regum: Cap. X.
778
Cap7-
ciimpatire&Spirittjfandoconrpicere & nipiendam
q
mii
discoidcfc"otiend.cpe:pr:cua!icerpcrcipcrcJ^cantin'.
a
Li^: a.. Rab.Condicoi iiortcrlign.-ipreciofajhuccli, dola
rcs fan<n:os quurum fidci viror non dccrcfcic, ncc foliorum
vci ba deciduntjfed fiuituui bonorQ operum t^ib. fuis red
dunt ad muni-
niedomusDei:
hoc cii ad con-
firmaticncm cc
defixfu^ poni,
vt eorum vndi-
<]uc vallaca do-
drina &: exem-
plis, ruinamfcc-
Jeru non fentir.c.
Impucribiiia &:
fpinofainfimili
tudine albe ipi-
ne. Thinarotun
dafunt(3<: candi
gj
da , ex cis fiunc
"
\ fu]cra,afu]cien-
e do dicta, vjdcfi-
cct iuftcncacula
ad fortitudine
tcmpli , vcl gra-
dus don.us do-
miui,& omnja
iRlirumencamu
flcorurn.
b Can'o<unis . <
B
(dl
&er
m ne
,air.
.1 .'as
h.-!S
rcgis.Vnde: lcihm SalomonUfcptu^gwtafortes ambii.iit,
)
Rab.Excubantes ad ofha domus icgi^jfuntpredicatorcs C.int.j.(r.
qui cuftodiuntdomumdomini, vciniidi.iconbus intcrclu-
^^^^lcn.
dantaditu.Duccnta-haftijdcfumnia fcxcencorum
Iklorii
'^"Sfi^oiau
fadc lbnc,quia pacrcs vcnufq; ceftamcnci,dodrina& opcra
rioncpfcdifunc
ceresiudicium &iufl:itiam . Dedit emo rcfji centum vieinti talenta
auri , & aromata multa nimis,
&
gemmas prctiofas . Non funt allata
a Id eft, tam prctiofa.
vltraaromatamulta^quanicaqu.-ededit regina Saba regi Salomoni.
a
Sed &claffis Hiram qua? portabat aurum de Ophir attuHt ex Ophir t Ji
gna thina mulca nimis,&r gemm.as prctiolas fecirqhe rex dc Iignis thi
b
nis fulcra domusregi,& citharaslyrasq; catorib.Non luntaliata hu
^
iufcemodi ligna thina,neq} vifa vfq; in pr^Ercntcm diem.Kex autSalo-
mon dedit regina: Saba oia qu*e voluit & petiuit ab eo,exceptis his qu?
vltroobtulerateimunereregio.Qnxreuerraeft&abijt in terram fua
cumfcruisiuis Erarautcmpondusauri
q>
olJerebatur Salomoni
per
fingulos annosjfexcentorum fexaginta f.x ralentDrum aurij \ excepto
eo<jaffcrcbancviri<^rupved:igaliaerant,&negotiatores,vniuer(ique
lcuta vendentes,&oes reges Arabias ducefq, terr.T Fecitquoq; rex Sa-
lomon ducenta t fcuta de auro puriffimo. Sexcen tos t auri ficlos dedit
a Pdta funt fcuta raedia ficutluiiaiiuaiidj eft fsmiplcna.
in Isminas fcuti vnius,& trecentas peltas ex auro ^bato.t rrecentajq-,
min^ auri vna pelra veftiebant pofuitqueeasrex in domo faltiis Liba
ni.Fecitctiam rcxSalomonthronumdeeboregrandem,&veftiuiteu
Rab. Hi quictj.d
^
aurotfuluo nimis, qui habebat fex^radus. Etfummicasthroni erat
t
1-^
"^'l
a^unc m vcroo
i ^
ifncan
auc opere , om-
niain laudc Dcj
faciunc:Iaudem inter aduerfa, & profpcra,
cordcjore &: opcrc
pronuntiarc non cefrant.Vnde.y;>c>-w
mtuos Hiciufilem
co'/Jiiturcuflodes,tota die & noienon cejfabunt
laudare ntmin domini.
c %riiMrm.
Rab.Ecpafcificusnoflcrecclcfixfux omnia
q
pecic dabic vnde:
Qjtiicuvijtir jx tientis patrrm in nominc meo.,da'-
bic vobis. Non folum q,
p.cinuis,im6 ct
q
humana fragilicas
auc ncfcic,auc non pra;fumic pccere gracuito muncrc largit"'.
d Diicenia. Rab.In Paral.fcHCis addunmrhaf}a:aurca:
,
quia
lanccis &fcutis vtcbant duccs cxcubaces aiice oftiti domus
t
cum quicquid
fcrmone docue
runt,bonis opc-
ribus probaue-
runt . Duccnca
fcutaquoru fin- ' ,
^
ti-cccnciau
i,,ihcbcm.
rci vcfhcbanc, fi putantche,&
dcm perfcctam
inf-
corufignificac,
qunm in fanda;
Trinicacii con-
fclTionc habe
E
banc. Benccrgo
cufiodcs domiis
dominihafias&
fcucarturea por-
cant,quia redo- , .
rss cccicfi^ cla-
ritatc fuperne l"a
picntix fplcn-
dcnces,&: verbo
rumiaculis ini- tanreos.
micos cofodiiit
& fcuco fidci cc
ttrefqiic.
uijTmii i-
rcpcUeces,
tobrfzo.vdl
depurato,
^
cxtiiigunt.
regis
c Salfus Libani. Sylua Libani ecclcfiam gcntium 'Bgnificat,
qux dc faftu fuperbi^e abfCifa in fibnca domusDelaptacur.
yndc-.Iniicnimuseamincampisfyliix..
f Thrommdecbore. Rabbanus.Thronus vel folium cf!impc-
rialis fcdes,qux in cancicis rcrculum appcllacur,eo
q,
rciidtf
tes ferac
, vcl de loco ad locum circiinfcrac.Ad quod pcr (ck
afccnitonis gradus afccndcbacur.Subfolio crac fcabcUum
aurcum,& fummicaschroni rocunda, tenta duabusiiianib.
vclbrachiisextrinfccus,iuxtaqucftabant duo lconcs adiur
uanccs fultcncarc fcdjlc.
Et duO'
Ibidem.
PfaLiji,
Cip.jlv
NICOLAVS
DE LYRA.
X Attulit cx Ophir. Jn libro de proprietatibus rerum dicitur,^ sut
lignct vjlde alba erpolita,ita quod imagines ibi rcfultant.
2 Fccitquc. ytfulciend)
di&a^adfort^ficandum templnm
& domu
regis.I{a.Sa.dicii
jj
rexfecit
indegradus ad afcendcndum de domo re~
gia in dornum domini,&propter hoc regina Saha dc illo afcenfu fuit
aimirata.& dicnntur hicfulcra afulciendo, qnia in lateribiis afcen-
fmpr<di&i erant ifla ligna ad hoc,cp afcendentes &defcendentes ap-
poiiarent
fe
ibi.
3
Etcvcliaras lyrasq; cantoribus.Non funt. i.varuinjlrumen-
tamuftca ad cantandum laudes diuinas in domo dominiper Leuitas.
4 Rcx. Dtcit T{a.Sa.quodper hoc notantur foluiioncs quxjlionum
,
qnai ipfa propofuit.^lU vero dicunt,quodfucrunt quxdamfemina &
tonfimilia,qu non habcbantur in terra fua, fcd in terralfraelabun-
dabantproptcr quod
taliapetiuttabjqiterHbofe:quia non erant magni
faloris,
5 lL)iCCjitis.&iRafueruatmagna&pretiofa.
6 Erat
6 Erat autcm. Hic confqucnter declaraiur mwtitudoprouentuum
6patet Utcra Tfquc ibi.
7
Et omncs. i^uia venicbant de diucrfis partlbus orbis ad audien-
dumfapientiam Salomonis dcfcrcntes ci m:t nera, vaja aurea, &arge
tea:& plura alia,vt hahetiir infra cod.ctp.
8 Fecit quoq;. Hic confctjuentcr oflenditur opulentia Salomonis in
magnitudine c:r pnlchritndine eifctuum,cum dici;ur: FCcic quoq;.
fcilicct exrerius,fed interius erant de alia materia,ideofubditur.
9
InlaminK.fcilicet.^dcoopcriendnmipfum.
.
' '
I o Ec crcccntas. Et dicuntur apdlendo,quia expcllum i3us,& siit
circularisfignrx
.
I I Trcccntsq; minx.fecundum qaod dicit l{a. S.i. Mina cflgc-
niis nummi dctcrminati ponderis, &e^fatisminus quampondus ta-
lcnti,velmina,-vt dicit ifidmrus, in pondcribus centum drachmis ap-
penditur,& eflnomen Grtecun:.
1 2 Fccic etiam rex Salomon, hocfuit aliud opns valdc pukbru
&
fitrnptiiofum.
I j
Ec fummicas throni, Sicut
fit
frequenterin cathedris li^ncis.
Ezdiix
MORALITER.
8 Fffri^Mo^Kf. Perqua:fign.iturorationcsclcricorum &:rc
ligioforum deuotorum Pcrccntcnarium cnim, qui confur
gic cx multiplicationc dcnarij pcr fcipfum,fignificatur im-
pletiodcccm mandatorum
&:pcrbinariumlignificaturgc
minacharitasDci.f&:proximi.or.ationes autc facftx a dc-
calogum implcntibus &: charitatcm gcminam habcnCibn',
valid.Tfunt fcucaconcra d(jmonum infultus.
10 Etirec(ntaspelias,&c. Perquasfignificatut orationcs de
iiot?laicorum,qui funt in triplici gradu,fincipicntium, prc)
ficicntium,&:
pcrfcctorum.
Pcrccntcnarium autcm figniii
catur
implccio dccalogi pcr modum prxdidum . &: dicun-
tur orationcs iftx pclc^ a pcllo pcllis,quia rcpcllunc idus te-
tatiuftum.
U fedt
mmrtx. Pcr qucm fignificatur virgo iMaria,in cu-
lUS
iusgrcmio Chriftusfcdit tanquam in throno nobiliflimo
rccipicns trius rcguni homagia.
t
De cbore. Quod ratione albcdinis & frigiditatis fignant pil
ritatcm Manxinalijsrefrigcrantem motuslibidinis.
f
G!-rt/m. Imograndiffimum meritis.
t
f vf^/i>. FcrucntifTimiccharitatis.
\
Qjii habcbat. Etcontiiicntur Luc. i.c.Primus cfl oratio fo-
litaria.&: notaturcum dr: Et ingreffus .ingelu s id cam. Bern.fa
pcr Mifli.is cfl.Qiio ingrcffus? i fccreto cubiculo, vbi orabac
pacrem in abfcondito.Sccundus cfi virginalis verecudia,ibi.'
Turbata c<\ infermone eius. Tcrtius cfi difcrcta prudcncia ,
ibi:
. Et cogitabat qualis
eflet illa filta.itio.Quavzus inquircnns dil're
tia,ibi Quomodofict iflud,quoniam yirum non cognofco : Quintus
humiliantisfcdecentia,:bi, Ecce ancUla domini . Scxzus fide-
lis obcdicntia,ibi. Fiat mihijecundum verbum tuum.
Tom.a. BB 3 Etdu*
789
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
78
ro
tnr.
b T^n efifuflnm,<fi-c. Aprc ccclc-figconucnit inud,ciii dicic':
j)
MuUxfilix con^re^aucruni dimtins^t , fupcrgnjiu a vnituijas
.
c Sed& o>/;/>..i wyi,o^f.Omni:iv.nraqiixpacinci nortri nii-
nilk-ric! ivineunrur^nurca funt
,
quiaocsaKC fandorum qiia:
funt vala i>ei,vt diuine volunuti ferui.m,rplendore fapicn-
ciar&:di!c;\io-
a t di'o4c(in:. Qni.i fcx crant --ilccfionis gr.idus altrinfccus
,
A cjui potiti cranc pro fuliciuaculo afccndcncis gradus
.
Rab.Soliu S.ilonionis ccclcfia clle intdligitur, in qua pa-
cificus rioficr rcun:ins ludicia fua facerc dinol. jcur Bcnc
de
rborc thduni clfe nicnioracur,qu>'Hi4m clcphas, cuius hec
ofia lunt inccr
qindrUpcdia iC
f In afcmConr pridui hirc tque indc apnodiSilo jliit vt nieliu valt quis tkenieie.
1
4uo folcra.
lu phiriinri v.i- mtunci.i in parte pofi:criori,&t diia: manus hinc aique inde rencnres fe
Jct
A" icpcraict
a c{!lc,&: <iuw lci:)ncslhbant iuxta manusiintrulas, &:duodccimleunculi
irulccturtami
, t\ ^ r r j 1
1 kT n
/- -. 1
n?fux,& piu-
'^' uanrcslupcricxgradus nincatqueindc.Non clt bdum taleopusin v-
"
c
niueifisregnis.Sed&omniavaladequibuspotabatrcx S.ilom niCranr
aiirea , &: vniuerfa fupellcx domus raltus Libani de auro purifTimo . N'6
dcratargcntum,necalicuiusprerijpuMbaturindicbusSalomonis,quia
claflis rcgis pcr marc cum clafTe Hiraicmcl per trcs annos ibat in Thar-
gc fccunda 116
viitur. hoc pu-
dicis .nptatui,^.
per ciilficacc ni
Chrifii piarce-
pra fcquuntur.
r i C
'
i o
.'
ii- r
Hanc vcfiiuic
^ "S , derercnsindcaurum&argenrum,&denteselcphatorum&Iimias
t >-P4.^.c,
?uro,qUia fplc-
dorem gloria:
fi^x m ca pcr
iniraculaclare-
B fccic fccic. Scx
Cen.? a.
dicbus pcrfcrit
Dcus niudior
natum,qui nu-
xacrws pffcdio
ne fua pfcdio-
ncoperufigni-
ficac. Scpcimo
rcquicuic Dcus
& quia fcx sta-
tibusmudusp-
(laCjin quibus li
quisc^leltepa-
tria dcfidcrac
bonis opcribus
fef^inct afccdc
? ^
Ka & i'3c:JicHs'noftfr lufer omncu) ccUiiii4u)en) lAnftoium jui vere ic^ lunc exaltatui: (juonioui qui
in niil- 1-us Kjuabituraoniino!
&: pauos,
t
Wagnificatus elt ergo rcx Salomon fuper omncs reges ter-
jl ^ Et vn:uei(H cccl-lia hoc
aj. pciit,. r ad confpcctum ^jloux no.ui tcj.s pciucnut vndcj CjMarliui vul-
rum tuuin,vuitum tuuin at-inincrcciuiiain.
TX diuitijs &fapicntia,& vniuerfa terra defiderabat vul tum Salomonis,
vtaudiretfnpicntiameius,o^uamdcderatdimiinusincordetius.
Etfin
a 1 f
1 vi-.urcjuiftjue lcciindum r^uod viies libi fuppetJnt jn vcrbo feu taft.s.oire.iulum, liudet prTllaie Dco.
guli dcfercbanr ei munera, vafa aurea,& argentea,veltes &: arma belli-
ca ,
aromata quoc^ue, & equos
& mulos per annos fingulos . Con-
f
grcg.iuitquc Salomon currus&equitcs,&
fadtilunc ei milie quadringe
ti currus,& duodecim milia equitum,&: dilpofuit eos per ciuitatcs t mu
nitas,& cum rcge m Hicru/alem .Fccitcjue vc tanta eflict abundantia ar-
genti in Hicrulaicm,quanta
&lapidum,&cedrorum pr^buit multitudi
Iiem,quafifycomoros,qua:nafcunturincampeftribus."tteduccban
T Ii) fuia-
turequi SalomonideAegypto,ScdcChoa.
Negotiatores. n.regis erne-
bant de Choa,&: ftatuto pretio
pcrducebant.H^rcdicbatur aCic^quadri-
rc . Rotundicas p
^^
^^^Y^^^^
lcxcentis liciis argeti, &: equus ccntu qui nquagiiua,atq;
pcr m^mm
chroni in pofie jn hunc modu cuncSli regcs Hethjcorii & S\^ri^ 1 equos venundabant.
otum cdiice ciori ll^nitR-ac
^
[ cqrrnnm.
in
dmc
t
c
b.int.i.autori-
fate roercito
rum regis Sa-
lomonis, qui
rcquicrna:tcrnam,qua?pof!hanc virnmfandis futuracfi.
Vbi quifqui;. h ic bcnc laborar ,nicrccdc rc muncracus pcren
nic}.ctcpcrfruetui Manusccncnccsfcd.lc,fignificac folacia
jjiisper fi)lue diuin.E gr,ici.c,qua; ccclcfiamad carlcfic rcgnu prouchunc.
d.i crat fcrta
15 jjujp qyig jp vtroqj ccfto hocprirdicacur,quia non nifi di
exmi"equ[dc
^''" adiucorio ad bonii profici pot.f^cr Lcones duos,pacrcs
Ecg^-pto.
Pftl. 113.
vcriufc^; ccfii figuracur,qui forcitudmc animi fibi &: aliis do
niin.iri didicerunc. Hi luxta mantis fiabiic, quia fandi pacies
cjuicquid boni fl:cerunc,n6 Iibi,fcd Dco dcpucaucrunc . vn-
dc.T^niiob.s dotiunc tionnobis,(driumiiii tHod.i ^loriavj.VLX dvio
c ccim lcijculos pdicacoru ordo apoftolica doitrina feques
fignificacur:hiSjfcxgr.idushincacq;indcffanc,y.a bonorii
operu grcfiijs hic &: indc doClrinis v\: excplis munirc ccrtac.
"
b
X
>,!
NICOLAVS
PE tYl^A.
"
'
'
j
Et dux manus h ; nc atque. fcil^cec i parte antcriorir
7. Et duo Iconcs. ibifculpci &ijlafiebant ad decorem
<crfimptuo
fifatem cpcris.CAtera paien: yf(^ue ibi.
5
Non erat argcntum. /;<: efl qitii erat modicipretH
nfpeaiul
,p
fter quod vafa damus Salomonis erant aurca.Cxterapatct
vfque ibi.
4
Fecitque,&:c.
Hypcrbolecfiaddenotandmcxccffum
mnliiiudi
nisargcnti &tignorum ccdri.
5
Et cduc. (]Hia ibi emebantur,co quod ibi nafcuHtur equi fortes &
boni-&fecundum iP.am translationem Choa
rfl nomcn proprium lo-
'
jignificatAon-
gregaiio-
fi.Difif autem I{a,Sa,qHO(l efinomen appcllatiuum,&
j
M O
R
A
E I T E K.
I
Et dn ma*'Hs. Per quas fignantur operacioncs adhux vkx
&:conccmpIaciu^,quia manus cfi organuni organoru 3. dc
Aia.ffta: auc opcracioncs exccllcnccr f iicrunc in vir<?,inc
.
z Et dno koncs, Per quos fignificacur duplex forcicudo
, f. in
aggrcdicndisardu!s,&:
incoIcr,'indis.nducrfis.
t
Etduod.
Pcrquosfirnificancur.n.frMdusSpiricuflanftivc
ponuncur Gal. j.fic: frudus antcmfpintus eji cluritas.gaudiHm,
fav,paticn:iaJonga>iim!t.ts,bon(Cas,benignitas,manfuctudvJidcs,m<>
dejiiaycnntinent
tj,cai\it.is
.
t
Stantesfupcrfex.
Pcrquos fignancur fcxdona Spiricuflan-
tti
q
poniincur
Bfa. ( i.fccundum
Hcbcaicam vcncacem./^e*
^uiifcetfupcr
eumfpiritusfupicntix
cr tncellcSJHr.fpirittts
confilii et
forii:Hdms:finritusJci(ntix^^'
'mfi^b:t eumfpMtus^ timoris domini.
nisniccnccs co
' cincncpocuvi-
i C.C, vVfic iiifi^
t
Jonsa(jUxfcilieh-
t
tisinv!taterna.
d
^(f
f alicuius
,
.firc.ll.ib.Quia
fccunduniApo
{^olu^T^m eit in
firmone vcrbiim
Dei ,fcdinvirtu-
te& pr^dicatio-
meuangciii. K6
in pcrfu.ifibili-
bus human^-fa
picnci.t vcrbisi
confifiic,fcd iai
ofIefioncfpiri|
tus&; virtutis,,
vt fides noUr*i
non in f^ipictiaj
hominri,fcdin|
virtucc Dci fic.
1
C Deferens inie\
iiuru ,
6^1".
Rab.
Ciuidauruarge
cuniuc f;gnin-
ccc nocum eff.
Cfccru dcnccs
clcphincorii fi
gnificac doilo-
rcs f(>rccs,pp ni
corcmfapicti^.l
]'crfimi.as ad'
humanos imi-
canccs , fcd be-
ffi.ilitcrviucnccs fignificant^qu: ad fidcm cxgcncib.vcniuc::
qui ficlt^ ccneic viir i.\; opcribus neganc . Pcr pauos quorum.
caro li llcc.nca fucric,impucribilis pcrmanerc df: quia pcnna
rum pulchritudjne vcfiiuntur.pcrfecti ignetribulationisde
cbdi,adc6 vt varijs vircucib.dccorcnc^Hf^cdc Tharfis,vide*
licetcJcamarisf^uchbfcculiad S.ilomoncnoftrum detcrii-
'.
tur.Tharlis exploratic gaudi] df Arma bellica ^fec|uicuc .
f Co>!gngauitq; Salonwn.^'6c- Rab.Dchis lofcphus profequi-
tur.Exornabancur afccnforcs eorum.primum decora luucn-
tute fiorcntes,h.'tbcntcs magnam proccritacem , ditfiinden-
tes in cquorum fcf^ione comam,purpura circumamicti,qurt
arr/iaci cxificntcs circa rcgcm arcusq; fcrcnccs cquiCabaiitl
anceeum,quaiido ad locum ahqucmcicbcbacexire.
CAP.
gregationem velfocieiatem.&fccundum boc dcbttficri puu&Ui
:
cdu. &ff(juitur taiisfcntentia.
6 Ec dc Choa. &Ijoc
efi,fo(
ittas velmultitudo mercatonm rcgi^
accepit miLitudincm in emptione.Q^od exponens R^i.Sa.dii it.ij, mer
catores Salumonis eniebant vmnes tq "os .Aigyfti,ha i}-. a!ii rcges non'
poterant habere nifiptr eos.vnde ir.finc Ijuius capitui: diciitn : Acq;
in hunc modum. In Hcbrdio habtiur:F..t cundi rcgcs Hcth.xo
rum ifc Syri.v pcr manus covum.fupplecquos cmcbant.t. pcr ma
ms mcrcato)um Salowonis:
&indc prauenicbat ei magnum luirum.
7
Egrcdicbacur. i.cmcbatur quadrig.i,i,qtat:iOr cqui curruaies,
8 Scxccncis. &ftc quilibet equusvendebatur.i^o.ficiis.
CAP.
J n nollia vero tiansiationeadditur </o/jw worm.
t
X.'"^f^^/'"^^'""'^"C'Namncqucinccclisncq;in tcrris eft
aliquapuracicicura libi fimilis
.
8 S c.vctntis. Moralitcr thronus Salomonis cft bcata virgo , 1
cuius grcnuo fcdit vcrus rcx p.icificus Icfus Chnftus, tanc| i
rcgali
folio.Ifteihronusdiciturcburncuscandorccontine-
ti;c viiginalis,aurcus
fulgore fapic nrix fupeinacuralis . Diiar
manus luiicimplctio
mandacoru,^: iupcrcrogarioconlilio-
rum.Scx gradu.s,fex vircuccs in virgine cxccllcnccs. f. humi-
litacis ccnor,paupercacis amor,honcftacis dccor, piecicis dul
por,|onganimitacis
vigor,ch.iriracis fcruor.Perlcones vcrci
dcfignatur porcffatis ccrronfccundum c), dicicur Canc.tf.d.
Terribilis rt i.ifhorum acirs ordiiiata. fad dcbcllandu acrcas po
fe(iacesperhuuisv;rginisvircucem&:mcrita. -
781
III. Regum
j
rib. Poflethocfor-
tafleintcUigijflilla:'
propter Salomone
dcfcrcret dcos fuos.
ciim vcro ipfe pro-
pcercascoliicntde-
oscarum^noncflcj,
quidven boni con-
icSariqiicat.Appa-
rctin pcrfona S*Io-
monis mira exccUe
tia &C mira fubucrfio
fied.i vorago. Qiiod
in illo (iiierfis tcm-
poribu^cxtititprius
bonum&; poftcrius
nialum,hocinecc!c
fialimiliter oficndi
tur.Nambonaillius
bona ecclcfix, mala
illius mala ccclefia:
fignificanc
C A P
V
T XI.
Exautm. Rab. S.ilomonemarguic vehcmen-
tcr fcriptura.nihilquc de poenitcncia cius,vel
indulgcntiaDeicommemorac. Forccdicac
gs muhcres alicnigcnas
fignificarc ecclcfias
ac2;e-
CAPVT
Cap. XI.
782
*( Idem. Salomonomnigracia&: fapicncia donacusa do- D
mino,ad idololatriamanuilicribusinducitur. .
l.p-^J^fcr.c.;.
^ Cyrillus Alcx.Quod Snlomon pccc.^ucrit nnnifefla ul-
^-T.ton-I"^
fis diis feru;cns,ncgaueric nullus. Porro allcdlum dicinuis
cum,ab alieoisenis mulicribus.Dcccptrix cnim rcs efl mu
lier,nam interarma
XI.
ttxautem Salomon adamauit mulieres
i
alicnigenasmultasjfiliam quoque pha-

raonis,& Moabitidas,di Ammonitida.s,
lduma;as,& SidoniaSjSc Gctha:as de gcn
tibus.-iuperquibus dixit Dominus filijs
Ifracljt Non ingrcdiemini ad eas , neque
deillisingredienturad vellras. Certilli-
me enim auercent corda veftra vr iequamini dcos earum . His
itaque copulatus efl rcx: Salomon ardentiiTimo amore .
t Fue- j
runtqueeivxorcsquaii rcgina^feptingentJEj&concubin?, tre-
centa:. tEtauertcruntmulierescoreius. Cumique iam efTet fc-
4
a
1 Kon .Ttstc.fed moritus vcl iap entia.
J
nexjdeprauatum ell cor eius per mulieres , vt fequereturdeos
^
alienos,neccratcoreiusperfe(itumcumdomino Deo fuo,fi-
Epid.ad Vka-
i'
Deu. I7.i.
a flunoncm.
b cut cor Dauid patris eius . Sed colcbat Salomon Aftarthen
deara Sidoniorum,
& Chamos Deum Moabitarum
, & Mo-
Kf-
cr.
\a{rf.
LAPSVS SALOMONIS.
b
Sedcolcbat^[iartben,c-c.
n luftinusmartyr.Audeodice-^
rcquod m libris rcgnorum deSalomonc fcnbitur, propter
inulicrcs opcratum eum facris idolorum apud Sidonios,
q,
fsccre non lu{!incrent,qui ex gentibus pcr Icfum crucifixii
adcognitioncm Dci creatons venerunt.
.5 lrcn.rus.Cum Salomon fineoffenfa fcruiret Dco, & mi-
niflrarct difpofitionibuscius,tunc glonficabacur:cum aute
vxorcs accipicbat ab vniucrfis gencibus , &c pcrmittebac eis
erigere idola in Ifrael,dixic fcriptura de eo.tr nx SaU.mo erat
mator rr.Mlieiu,&c. &diuerterut miditrrs cor eius poil deos aitrnos.
^ Tcrtull.RcijciturSalomon,fcdiama mulicribus alicnis
pcfl[efius,& idolis Moabitarum Sc Sidoniorum mancipatus
} Idcm-Salomoni ira Dci acccflit poft luxuriam.&: idolola
triam.
^4 Idem.Salomo(audeo dicerc) ct quam habuic in Deo glo
riam amific,per mulicrcs in idololatriam vfq; percradus.
jj Idcm
habcc volupcatem
,
qua mcns vincitur.
4c Hicron Scriptu-
ra & Salomoncm &: icm ro.
Achaz voluptatis,
& impietacis accu-
fac. Vtcrque enim
cum cflct dc fi-irpe
DauidrcccflitaDo
mino,& altcr intpn-
cum fecutuseiUibi-
t.!f.M'^;i
dincm,vc fcpcingcii
cashabucric vxorcs,
& crccctas concubi-
nas,&adolcfccncu-
las , &c icorta pafTim
quorum no erac nu-
^
,
.7.0.01-
merus,ncgle(.l:oque
cerdos.. itS
Deopncruni fiioru, Saiomon.
extruxcricidolage- E
cium plurimarum,
&:fuencn6vcprius,
ledidia, idefl: amabi
lis Dominijfcd ama
tormulierum.
^
4 Agufl.Vfq ; adco laqueus illi fuic ifla cupidicas,vc a mulie
^''*^'*- '"
ribusctiamidolis facrificarccogcrctur,ficutdeiilo fcriptu
P^*^-"**
ra teflis efl,&:c.Quid mirum fi cecidit SaIomon,In paradifo
non cccidic Adarr.JNo cccidit angckis de c^lo, & diabolus
fadus cflilo doccmur m nullo hoium fpcm clfc ponenda.
j< Xheodorccus.Salomon diuinorum donorum oblicus,cf-
Q::ft-Jf'
fedlufq; libidinofiflamus,habuicconfuccudinem cum mul-
tis mulicribus,ficc contcntus indigcnis,pra'terlcgem duxic
alicnigcnas,quarum dijs omnibus ardificauit cxcelfa. Ado-
lcbatcciamcurum idolis. F
^ Grcgorius.Salomonimmodcraco vfu atque aflTiduitate
l.n.Moral.
mulierum,ad hoc vfquc perdudius eft,vt tcmplum idolis fa
^"'
bricarct,&: qui prius tcmpliim conflruxerat Dco,afiiduita-
-
tc libidmis &_perfidia; fubcraitus , idolis ccmpla conftruere

nontimuic.
^ Ambrof.Sape illcccbra mulieris dcccpic cciam forciores L. j.deAfcrali.
^ ma-
i.f.
NICOLAVS DE LYRA.
CAPVT XI.
REx
auccm. Tofitjuam defcriptum efl
tcmpus in quo floruit rc"
^^iium Dafid fnb Salomone,hic confrqucnter defcribitur tempaSy
M
ftofub eodem inccpit declinare . Et primo dtfcribitur Salolnonis
tranfffrc(Jio.fecHndo pfna comminatio,ibi, Igicur irarus eft Domi
niis. tertio aduerfjrieriifuftiratio^ibi, Sufcicauic aucc. quario mors
Salomonis &ftt7tt/jr/o,z7/,Reliquum aucem. Circa primum oile
diturprimo frangreffio Salomonisinpeccatoluxtirix.fecundo in pcc-
eatoidololairi,ibi, Cumq; iam ciictfcncx.Circaprimumdicitur
Rex aucem. i.ardenter amauit,vtpoflcajubditur.
1 Mulicrcsalic. &ftc tripliciler peccauit.Trimb tjuia inordinatb
&nimis ardentcr eas amauit . Secundo quia "pxores aitenigenasfibi
tccepii contra legem Moyft.Exo.^.\.Tertib qnia vxores fibi vltra mo
dum mnttiplicauit contra legem,Deu. ly.vbi probibetur regi accipere
vxores plurimas alleBentes animam eius^
2 Filiam. Hancfpecialiter exprimit,ia fuit eitts rxor principalitcr
&magisditfcia.cter/ai4tfucruntadiunlIiX.Cxtcrapatentvfq;ibi.
i Fuerunt. lofcphus aut dicit,(p fucrttnt 70. Et idco dicedum
q, 70.
"fantp;
vuipaliores aliis^&- illas tantum numcrat lofcphtis.
Vei
aiitcrpotcfl dici,Q>fcriptura hic numerat domiciitas &fcruien-
tes
tes affi/imtes fiiis vxortbus,& ftc defeptingetis hicnumcratis^feptutt
^inta erant vxorcs ciits &reginx,Ciitsrji aute>n eanim domicitlx .
5"
quis Av.ti m velitfcqui tcxtumproutfonat,potefi dicere qiiod Salomon
ad tantam carnalitatem deuinerat^quod frcquenter de nouo ptrgtnes
habere voleb.it.fiCHt habctnr Eflljir.z.c.de .Ajfnfrorcge ,
quodqnali-
bet dic h.ibebat vnam,& qu ingrcdicbatur vcfpere.,igrediebiitur ma
ne.,nec kabebat Uce 'tiam rzucrtendi ad regem , nifi rcx eam vocaffet
ex nomin?.&fccundimi hiinc modum infra duos annos puterat rnulti
plicarihnments yfqne adfeptingentas.
4
Lcauertcrunt. .Ab amore Dei &obfcruantiaprxceptorum eius^
ficiit dixcrat Dominu^per Moyfen.
y
Cu
mq;
. liic confjqucnier ofleniitur eius tranfgrefjiopeccato ida
lotatri,citrii dicitur.
6 Vt fcqueretur. Quod non eil intelligendum Salomonemficfuiffe
infatiiatitm, qttod in idolis crederet aliquid cjfe diuinitatis,fed nolens
olfendere vxoresfints ea adorabat.Sicut,& .Adam comcdit lignum ue
titum ad pcrfujftoncmfu vxoris,ne eam contrtflaret,ficht dicit ^ii-
gufl.ftiper Gcn.ii. ii.&de ciuita'e Dei li. I^.c 1
1 .quia vir nonfnitfe
dt48i4S,vt dicit .Apo^olu^.i .Timo.z.ita qtiod crcderct, iffodper efunt
illius iigni hal)eret fcientiam boni &maii ,ficutfuggcjferat Jerpcns,
proutdifJufmsdectarauiGen.i.c,
Tuiic
xM O R A L I T E R.
1 J\fr?fnjS4/owo. InhocautemfattoSalomon nonfuic
figura
Chrifti.ficutdidhim eft fupra.nam in ipfo nullus fuic
dcfcdus
pcccati.Sed in hoc faifto Salomon tvpnm tenec fa-
picncis
hominis Dci iudicio nobis occulco a fapiencia cadcn
tis.qui
ficut
Salomon tria colit idola.f Aftarthen deam Sido
nioruni,pcr
quam dilctia; carnalcs fignificantur,eo
q,
Aftar
thcii
plafmationis fupcrfluicas interprctatur.fcmcn aiic coi-
tus in
cums
cmiffionc cft delcitatio vehcmcs , dc f upcrfluo
alimcnci
alimcntigcncratur.
q
I
Et Chamos de.Fectque Salomon quod non piacuerat coram Domi'
no. Pcr quem fignanturdiuitixtcmporales, eoqj Chamos
congrcgatio inccrprecatur.
j-
Et Motoch idoiujn ^mmonitarum.Pcv qnod honorcs mun-'
diales fignificantur,co
q,
Moloch pl.ig.T intcrpretatur. per-
fona; vcro in magnis hor.oribus poiirx dc communi curfti
fcmpcr timent libi dc plaga morcis,gladio vel vcncno , vcl
aliis mcdis contra eos excogitacis.
Tom.2. BB 4 izSufcita-
^
A
..fton,u<
Qnrft.
^y.
t3~i.q4-e-
Glof.ordi&NicolaidcLyra. 784
pcrlibidincm A: inccmpcranciam declinaiiitad impicntc,
&i. fllic ci iniptidjcicia pciljafnx culcus idoloriim,cu priuauit
fua cuni v'^: prou iJcnfiaJ?;/<7/w/4w.air/f'.:" ic ni.vit* fa.l)c
n
dc ondic iniiucnLim bonic:iccm.d. Scd i'i diebus iuii mnf^cii
hxcproptcr Dauidpatre iuum.Na cu quidc lics prom adiucorc,
J.i ChrvroQomus.
locb idolum Ammonitarum. Fccirque salomont cjuodnon
placuerat coraiT Domino, &nonadimp!cuit,vtfequerctur
dominum ficutPauid parcreius. t Tunc ardificauit salo- i
mon plianum Chamosidolo Moab.in montequi cll: conrra
Icrurcilcm,& Moloch idolo filiorum xmmon . A.cquc vn hunc x
modu fccit vniucrfis vxoribus (liis alienigenis qux adolebant
thura,&:inimoIabantdijsruis.Igituriratuseftdominussalo 1
moni,quod auerfa cflamcnsciusadomino Dcolh-acl,qui
4
apparucratcilecundo, &pra:ccpcratde verbohoCjnefequc-
retur deos alienos,&: non cultodiuit qux mandauit ci Domi-
a T Vtiqueper ^iihanpioiiheiam vel per a!ium.
nus.Dixititaque Dominus salomoni
;
Quia habuifti hoca-
pud te,&: non cullodirtipadtum mcum & prxceptamea qua:
703
m.uicos,& a rcHgionc fecitdifccdcrc . Ec ideo cu vel amori
confu!c,vol errorcm cauc.
^a Idem. Samfon capcus c(i pcr crrorcm,nnquid cu forcior?
Salomoncapcus cfi m vxorc,ni)nquid cc fapiciuiorrlllc igie'
ciiius fapiccja cocis ccitbratur fcci!lis,ta:tus fiynlipicns , (^4
nimium amauic vxo?
rcm'. Vt
plurimos a
m;jrcy r i
j
confumnw-
tioue fcpc rcuopauit?
a
-^
jQ^;
apparulr.i:ei
fecHid" . Thodorc-
tus, Ad.iniplitlcau-
damciiminacioncm,
mcminic duin;r vcr
yclacionis,quxbisci
fada tuic , Ncquc c-
nim pcr aliuin
, in-
quic,propbctam ci o-
(tcndic,quid agcndu,
fcd ipfc ci antc omr
nia prohibuic culcu
dcoriimqui talfono
min.inrur. Dcindca-
lias iudic fcruarc lc-
gcs.Q;uoniam Juceni
pcr
D
D.niid quiavita mi-
^V'iinic, aiidior fic f.ilu
cis his qui fu.i (cfc pcr
didcracdcIidia.V^idi-
(}i mifcricordi.im Do
iniiii, qiiomodocos
qui vircuce pollcnc,
coci nuilticudini op-
ponic&rcpcndic.Si
dcccmiuftos inuenc
ro,.iic,n6 pcrd;\m So-
domx ciuicaccm . A-
liorum vircus, mulco
rum valcc ceacrc ma-
liciam. Min?a cnira
J^ominibonicas eft,
&c f.cpc folct cciam
propccr paucos,nml
tis d.xrc lalutcm .
^
Sufci'
^
Gr
t'.
fi
NICOLAVS QV. LYRA.
I
Tunc a:dificauic. /, m monte Oliucti , & ideo cultus idolulatrta
de tota ciuitatc Icrufilcm poicrac videri.^^juod eral magnurn incitame
fim ad idol<ilatriam,ad rjuam pop^dits erjtpronus
.
2. Atqne,6^c. Q^odnon efiintdtigcndii
.^
qwdcudibctfaceretvnu
fcmplitniifcd
ornnibtifde vno ciil u idaloLttrixfccit tfnum templum
,p
fdolo ea/nm.Hic occiirutdubium quomodo Salomon dir.u^ur fene.\qn
depranatHsfmt pcr mHlieres,qiiu dicit 1\a.
5"^ 6" alii Hehri,qHod c
Xat
ta*>ii'.m duodecim annorum quando inccpit regnare,& in fine bu~
ius capitHli d:cit!ir,cp regiauit quidragint.i annii
, &ftc vixit tantU
5
2.an'iis..Ipf:a4ten depraHVusfut pcr mulieres ante mortemfuam
perfex anrtos yel circiter,quia xiificatuttemDh idoiorumplura
.fftis
pxoribis poilqUMnfuzrac Jcpraiiatus,in quorum dificationibus \iu-
xerunt plur^js anni,&fic qu.t'ido dcprauafura fuit cor cius non -pide-
tiir habutffi' yltra .^6.an>ios vcl circiier^cx t.ilivero tctate nuUuspro
ccffit ci in rcgKumftlius ciiss T{pboam habcns quadraginta &
vnum aX
UHtn, pcut dicitf.ipt tra . Scd quando Salamon inccpit regnare uo
folum h.ibuit du idscit annos^vt ab aliis dicilur^fcdnon probaciir,ne^
,
e.v fcriptura ficra h.-ibctnryquia exprimi: ain.is rcgniftti lantum^notl
exprintil annos eius quania incepic rc^trr':,ncc .-intiof totius v txfuf,
imo habuit 2.0. velpityes amos in pn/t:ipio rc^ti fui ,
&fic qu.vido
tnortHUi fiit 6Q.annas h.ibuit .T.i niinHS.Etfic (onucnienter potefi di-
ci quodpofi.y^.^nnos tatisfii deprauatusfiit pcr mu!i:rcs,&iam
tunc poternt diciftnex.,Qjtia &Li:iiit cvmyUto 5
o.anno xt.uisfiix
feruirs ceffubant in tabernuculo tan^iu.tm fcncs
,
yt habciur J^im. 8
.
Et cx hoc dici:ur .quod S.ilomon non genuit P^^iboam w.vel 10. anno-
rum,fcd multo plufium.quia eontrax:t cum m.ztrcfua.f. I{nbo.vnpoll
fu
im coronatiom<n..Ad ilbui autem quod obiicinur in contrarimn de
dif^o J\a.Sa.dicendum,qHod de di&o eius vcl alic^um Hebraorum non
eftmultHm curandu'n,nift qnjnt.im confm.tt fa(r
fciiptur.c vcira-
t:nnijicttt di.xip!cnius tt prologo meo fuper Gcn^Similiur dc diClo wd
frii diciiuffeite.\:.Ad hnc a-Hem rcfpondet mxgificr in hifiorip,dicens gifir-i &(ofephi id<m cfi
dicendum,ma.xvnc vbi cfi rcpugnantiafcri'
g,
Salomon rcgiauit,%o.nnnis.& allcgatjofphum hocducntem.fcri pttir,ftcut inp^opofito vidct:r,vtpjiet cxprdifl.s . .Adhuc contr*
ftura tn rcgnffii tacst /^o.aifnosjicutfupra.i.lib. i l.cdicitur dc Sau
k,quod dtiobus a'inis regia <tt fi<per lffaelfciLicet,benc
&innocentcr
l^tacnitcr. \ S.annis in quibus rtjalh fe habuit.vt ibidefuit difiu.Sed
de di&a magifiriparim eU hic ctifandnmyiuia contradicii fibi
ipfi
i^
tiiamfci iptur. Dicil enim tbidcm quod Salornon \\.anno.genuit i^>
l>oamy{ir q'4odJ{oboam marluopatrefuit. ^o.& vnius anni. ^infra
j
4 dicitur,quod 40.^' vnin s anni crat R^boam tw regnare c^pijkt,
^ftc reuertitur prim md'&umfcilicet, quod Salomon vixit tantum
I
z.annis.Si antcm dicatur quodl\nboam regnauit yiuente patre
40,
Mnis,ita quodprinciplumrcgnifui comput:tur abillo tcmporc quo
pattrfuus incep't deprati.iri,fequiiur quodmortuo patcefutt. ga. ^
ynius nnnorum,'fUod efi
contra diclum magifiri,vtpatct ex di&is, &
etiam co.ntrafcripturain,qiita cap.feq.dicitur
,
qiiod leraboam audita
morte Sahmonis r cuerfus efl de ^egyj)to^& venii cum aliis in Sichc
vbi congregatus eU popiilys ad confiUucndum R^oboam regem, Ex quo
yidetur qnod non regnauit viusnte patre.Et ft dicaiur quod imo
,fcd
mortuo patrefuit cius regnum renouaium cum iam effct.jo. &vnins
annoruin,iS' dc hac renouatione loqui(ur capittdumfequens . hpcpa'
tetfalfum per literamfequcntem,quia ibidemfubditur
,
quod P^jiboam
dereliBo confiito feniim adhxfit conftito iuuenum,qui nutriti crant cu
eo.Ex quo patet,quod tunc erat I{r>buam adhuc iuuinis,quod non pot
dici de hamine habente.7o,& vnum annos.vndefupra i.lib. \ o.dici'
tur. Er^tautcm Bcrzcllai Galaaditcs fcncx valdc. i.oiiogcna-!
xius,&pfaImo.$2,'di(itur,Si autem in poteniatibus.io.anfii.idcfi in
bene complexionacis & amplius eovum lab.or &do{or. Tr^terea illud
quod dictt magifiet quod Salomon.w.annorumgcnuit V^boarn, vidc-
tur
tffe
cxtrancum a viniite natux^.quiafi cttndum ditia magiji) ino
folum.\\.annorum gcnnittfed cum haberet decem &tres menfvs.qnod
ficpatct,quiafil{pb^m habcbnt ^i.annosfinitoregnopatris i i.an-
tiorttm^^KS' crat 1 z.annomm qnandoincepit teg>iare,fcq\inur quodvn
4eci)H) anno Salomtnis P^,boamfuit natus. & (urn puerfit in vtero
matris n ouem mcnftbuSyfequitur quod quandofuitgcnitus , Salomon
erat tantum decem annorum ijr parumpl'<s,quodnon videtiirpoffibi-
le natur...'4ii hoc igitur i>ico)vtentens remottendtm &repugnantiam
fcripturx toUcnd.im^f.tino vieiiori iudicio vidctur contienien'ius dice-
rcquoi Scdornotffosi^ufm 6.q.anuisregnaueratmorluusefl, &fuc-
prtidifla obiicit.iirdrverbo Salomonis inpri'icipio rcg'iifui,f/uodh<t^
b.'tur,fupva }.f. El^o fum pucr paruulus ignorans cgrcffum &C.
incroicum meum. Et hoc dicit I{i.S.i,& aliqui aUi quod crat tan-
tum lo.annorum.Sid hccn m vn!et,quia,vitc i.cdixerat Dauid Sa^
lomonirecommendanseipunitiontm Semx, Virauccm fapicns ^s,
vcfciasquarfaciesei.W*- jKtfw non diciturpropricnifihabens 30.
ann.vcl circiter. Et ideofi cx itlo verbo, Ego fur.i pucr paruulus
&i.c.arguatur,q, erat ta-i tum i i.annorum eadem ra-ionc ex ifiopote'
ttt argui,quod erat ^o.annorum.Et ideo illud verbu Salomonis., Ego
fum pucr,&C. intcligcndtim efirefpe6lutantiregiminis,fibiimpcfi
tiyficut diBumfaii ibide.& E.vcd. \:\..diciiur qucd lofue filius Nun
puer non reccdebac de cabernaculo, ZJ tamcn tunc erat.^i.an
aorumfecundum Hcbros,frcudum lofeph.^^. quiafecundu Hcbr0i
gubernauitpopulum iS.aunisfecundum lofeph. i6. &Moyfes ante
ipfum j^Q.annis ab exitu de Acgypto.&
fii rcfiat quodfecimdum He
braos tunc evat ^l.annorum,ficundum lofcph. \^
annis, quiavixit
I io.annis,vt habetur lofue vitimo..Adhuc contrapr^dicia obiicitur
dedi&is Hieronymi,qui in episiota adVitalemprcsbytcrumde Sato-
mone &.Acha^T^yidettir dicers,<iuod Salom'6 1 1 . annorum vsl minus
genuit l\pboam,& quod xt.anno tattsfu accepitregnum. .Adqt
dicendum,q> Ilieronymtis mn loquitur ibi .tfiertiui^vt tnan fcfiepaiet
exfine eiufdem epifioix.Seifuppofito,quod iunc regnare incxp! rit,&
Fypboiim gcnueritfictit di8um efi.rcfpvndct quo7nodo l)Oc fitpoffibitcy
inducens ad hoc exempttm cuiufdam mutieris nutrientis pw uidumf
in codem leBo cim ea iaccbat,& cum \Q.annum ta'is implcffet, &
iiiafuiffet catefaBa vino induxitpucrum ad carnakm cuputum,&fic
alfis tioiibus fcqucnitbus,qu dv eodem conctpit & infra i.mcnfcs
venter eius intumuit.Hierony.autem atfribuit hoc magis vhtuti diuii
nquamnatur,vtfacinusoccultumpcrfignumriidcnspanileretur,
^fic
argumenium
efi ad oppofitum.f.
quod vinutc natur Salomon.
I I .annorum non genuit Bipbotan.
3 Igicur iracus,&:c. Dcfcripta Salomonis tranfgrefftone,hic confe-
quenterdefcubitiircomminatiopoinx.ffctffto regnifui tempore filii
fui.&p.itct iitcra paucis exceptis.
4 Ciui apparucracci fccundo. femelin Gabaon, &fcmelpoft^
di^cationerri tcmfti,ytdicilumfuUfupra^.cap.
ipxda'.
yS^ lII.Regum.
a
sitfcitaiiitd^
mandaui tibi,dij(rumpens rcindam regnum tuumj& dabo illud /eruo tuo;
* cip/tio immf-
D
it.i'>Hs a !i^>ia^
Vcruntamen in diebus tuis non faciam propter Dauid patrem tufi. De ma s
^^^'^^-
^^"^m
Cap. XI.
78
<$
f Fratcr fuam.
vorngiiie
nu filij tui fcindam il]ud,nec totum regnum auferam,fcd tnbura vnada- ^
^^^
"^^
^^
^'^
6
ih in pncc dc
gcbat&tran-
quillitatc, om
ncs habcnsfu
bicc^os, &: tn-
butum atfcrc-
tcsquamplii-'
rinun:pt;'""'
patuic
micorum m-
fultibus.
^ Grcsor. Ad
yciuare muns
c<)ftjcuic<lucj-
bus,vthocim
plcreiiiC opus
:
fc-dlcroboani
t.Reg.8.
HUta Salorno-
4j
Thcodor, _ __,
Qnamdiu di-
i
bofiIiotuo,p|i Dauid fciuuni meum,&: " lerufalem quam elcgi.Sufcitauit 4 c-ofijcuicducj-
propt.
"'"'^
iiidcn-
''^^^^^^ adueriariura Salomoni Adad Idumi^um de femine regio
,
qui crat
in Edom.tCumcnim eilctDauid inldum.-^aj&afcendiflet lo.ibprinceps
railiti^ad (epeliendum cos qui fuerant mterfecli, & occidifTetGmne ma- 7
9"'
cracprm-
fcuUnum in Iduma^a (^^ex cnjm mefibus bi moratLis eil foab,& oTs Krael,
^^^pj^
'^"noluk
donecmterimerctomnemaiculinumin Idumora) Fugic Adad ipfe &viri obcdue regi,
Idumxideleruis patnscius cum eo^utin^redercntur Acgyptum.Eratau
qniconfiuue-
.
j ,
^
} ^ r -n- i X 4 1
^
fii
raceum pnus
tem Adad puer paruuius-Cumcj; iuricxillcnt d-: Madian,vcncrunt m nia- s
fupera:di(icia
aucemca fuic
ran.tuieruntq: iecum virosde pharan,&introicrunt AcgyptuadPharao f
propugnacu-
fd paauc ini-
^em regem Aegypti.Qui dedit ei domum,& cibos conijituir^, & terram de
J^^SKo
legauit.Etinu^^nit Adad gratiam coram pharaone valdc,intatum vt daret fojymis,vbila
ei vxoreforore vxoris fua:.gcrmana Taphne.s reginje . Genuitquc ei foror
l^orauic ita, vc
monedi func
Taphnes Genubath fihu,& nutriuitcu Taphncsindomo pharaonis. Erat
pacummiline
^
quiihocmur
que Genubath habitasapud pharaone cufi'!ijseiu.s.Cuc|, audinet Adad in ,0
^"Ff
n-ibum
Z^nSZ
Acgyptodormin;eDauidcup.,trib.fms,&monuuefcIoabpmKipemil.,.J;;^j^^*^f:
rcnc,quia Salo ti?,dixit Pharaoni:Dimittemc vt vadaxn terramca.Dixirq;ei pharao:Qua iisfiitUis cgre
mon quipofl:
.n.reapud meindigcs,vrqu?rasire ad terram tuam?At ille rndit:Nulla:fed
diturde icru-
tantam iapic-
t r i- c r r^ 1 r r, r
liilem; cui oc-
tiam vfqueact
oblecro te,vt dimjttas me. Sulcitauit quoq; ci Deus aduerlarium Razonh-
n
curric prophe
jdolobtna cc
liu Elrada,quifugeratAd.irczer regcmSobadnmfuu, &c6^regauitc6tra
ra defledens
tenfhfm
cumyiros,acfiauseftprincepstlatronucuminterficerercospauid:abie-
,, ^J^^^^ ,,,,.
hoc mmido runtq; Dama{cu&habit3Uerutibi,&c6ftitueruteurcgeinDamafco:erat rctquideidi
ftlTI
'
rcge faceret,
^'^'"^^p:-^''
,0
o
j ,.
' bellauitcotra
quodaudiens
ifraelem.Alii
peiSa fund!-
l^^^uit manu c6tra rcge Et ha;c cft ca rebellionis aducrfus eiijquia Salom6
tuscor dcfer-
^ Mcllo ^dificauit,8ccoiEquauit voragine ciuitatis Dauid patris iui.Eratau- Saiomonqux anguftm atu-
^iit.q,numvcl
c
teleroboavitfortis&potes.Videfq, Salom6 adoiefccnte bonae indolis &
rebaccumm-
'^^''^^^j;^;^
ininimatnbii
r :i'
cerficere.
[
uu limccc
Jacionis difciplina cuftoAiic. c 'Erat autcm, Hoc mandacum reftitutionis murorum reeu-
no^poteMt^^a.
b Va-fagimin Murus ciijicatis cccidic,co q ex vno latcre prar fauic.Sed vnde canca audacia.-ga rex cofticuerac cu pri^tcctii. voiebat m ip-
cipitio
^'
a TMe
sQ exercere.)
N I C O L A V S D E L Y R A.
I Et dxil.
f.Ier()boa:n,(jiiifuitferuHS Salomonis.vt habetur infra.
a Veruncamcn in diebus. QuiainvitafuainflicueratregtSa-
lomonem.yt diUum eflfupra i.c.& idco^ft fuijfet regnumfciffum tem
fo-fc
SalomoniSjVideretur hoc redundare in culpam Dauid , &etiam
in opprobriMm,quia memoria eius adkuc erat multum recens
,
3
Tribum vnam dabo. tribus.n. Juda non fuitftbidata,quia erat
fua,nec tribus Leui,quia erat difperfaper amnes tribus, &declmante
populo ad ctiltum vitulorii,conipulfa efl venite adfortt ludx. &Benia
min,& fic fola tribus Beniamin proprie loqitendo fuit dataipfiJ\oboa.
4
Propcer Dauid kr.vt aliqs de femine eius fedeat in regalifolio.
5
Et Icrufalem. vt vbi vigeret cultus diuinus , ibi rcmaneat honor
^egius.Hic autem occurrit dubiHm^quomodo tranfgrefjio Salomonis di
eatur caufa fajjionis regni,cumfupra i.lib.c. i ^.iliClumfueriti cpfen
tentia Dauid iniqua,qua mcdietatem h^rcditacis Isbofeth dedit Sebx
fcruofuOiCaufa fuerit huiusfciffionis.^d quod dicendum efl,(p
non eU
inconneniens dua^ caufas partiales ad vnum concurrere ejfeBum . &
ftc fuit in propofno, quia vtrumquefuit caufipartialis.
4 Sufcitauit au. Hic confcquenter ponitur triim aduerfarioru fufci
tiitio
p
ialomone.^i^fecundit hoc diuiditur in trespartes.fccunda ibi:
Sufcitauit ei quoqj.ferr/a ibi: leroboa qnoc[;.Trimus aut aduer
fariusfuit .Adad iaumix,s defemine regio,qni cum afiquib.euafit ma-
nu Dauid iterficietis ldumos,& creuit 1 .Aegyfto:<& tpe Salamonis
rtdiit ad hoc ip terra idutnxxpoffet recufare,velfahe SalmonejiUti
Daitid infeflare.&patet Litera paucis exceptis,qu difcurrenttir.
7
Ad fcpcl. Scriptu e/?.n,De.i|.Non abominaberis Idun^^u
quia fraccr cuus eft. Fild.n. Ifrael & Idumtei de duobus fratribus
defcenderuntf.Iacob & Efau,propter quod Dauid Idumxos qui in bel
lo cecidcrant.frcepitfepeliri,&in hocfecit fibi bonii nomen,eo
f f-
fiiterat occifis iHa humanitatem,ftcut di^lumfuit fupra z.lib.S.cap.
8 Cumque furre. tcrr^ nomen efl^adquamprimo confugerant.
9 Vcncrunt. locus
efl
in terra Madian.Cifterapatcnt vfque ibi.
10 Cumq;
10 Cumq; aud. quia monuusfwt rno/te naturatiuded fcriptura di
cit eum dorm.jfe,
1 1 Ec morcuum. quiafuit intcrfe&Hs 'gladio.
12 Sufcita. Hic poniturfecundiis aduerlarius Salomonis ,fcil{tet
,
B^ct:^n,quifi4giens regtm Syriie .AdarcT^r cum perfqHcntemcpropter
offcnfam
quam in eum commiferat,aggregauitJibi alios.viros -malos
,
&faCius eflprinceps latronum rcgntm ^darc^^er if.'fiflatium..Adad
vero redicns de .Acgypto Idummmpbtinire non pofuit, co quod Salo-
mon eam bene munira-.,& ideo coniitn.\itfcprdiio KMi^tn^itiHandit
eum.,vt fieret rex Syri,& flc
I^a^^r^on iuuarei eum ad ohlincudumre-
gnum Idumetn contra Salomonem.Et ex diBispatci litoa vfque ibi.
I j
Cum intcrfic. id efl,tempore quo pugnauic Dauid contra Syriot
tunc ifle
I{axnn habuit tempus opportunum vt inftflaret uominifui re
^nurn : quia vaiiato regnopcr Dauid,habuit libcriorcm ingreffimJd-
eofubditur.
14
Abieruncq;D.imafcum. ^f>-(Zfc/.'fir<rrc^^/<t.
ic
Eracq-.aduerfarius Ifraclcunctisdicbus, Hocvideturejfe
contra illud quoddiBum cfl fiipra i.cap. Iuda& Ifracl innumcra
bilcs ficuc arena maris,com|;dcnccs iS<: bibcnces,acq; Ixcin-
tcs
cundlis dicbus Salomonis. Dicenduni.,cp licct cun5iis diehus Stt
lamonis iflefuerit
aduerfarius cius voluntate nocendi,tamenin ejfeifu
non multum nocuit ei,per quod impcdiretur notabiliterpaxpopHli,&
hoc efl
rnalum 'Uad,qiiia vt dilum ifi,illc .Adad induxit Ki^%on ad
hoc vt cffet
aduerfariMS Ifrael.
16
Kc^mnitq;. [.ipicB^^^i^nfVtpriedi^Fumefl.
1
7
leroboam. Hic ponitnr tenius .zduerfariuSyCum dicitr,Iero-
boam
quoq;. Dicuni alujuiyq) ifle "S[ab,tt paier leroboam fuit idem
quod Semci,& cp vxor eius nucriens leroboam rcducebatftbifrequen'
ter ad
memoriam interfeUioncm patrisfui a Srdomone : vt di&utn eji
fupra
\.cap.& propter hoc fit de ea bic mentio.
1
Ephra. i.de tribu Ephraim:Er hpc efl ca rebclltonis,qHxfequitiir
jp
Quia Salomon McUo a:dificauic,& coequauic voraginc
4ciuicacis
^
M O R A L I T E R.
11
SuftitauitautetuDomiuus.
Sufcitauitaucem dominus Sa-
lomoni
lomoni cres aducrfarios,vc paccc in ccxtu,pcr quosflgnifica
turtrcs
d^moncSjCjui homini a fapicnciadcieito imictucde
pra;di-
787
Glof.ordi.&NicoIaideLyra. 788
A
I
pluralkcr in
Hcbrxo lcrQ.
6
C
a Ttfle lilii.
Rab. D<<^c
tribusaiio-
moD.nuidfc
pjratx Uiiic
iJtdiia: rcU-
dx,quiavt
aic Apt^iio-
lus;/^ (.'/'
Sionc ^'w' ;4
funt. Icrobo
a;>i qMide-
ccnicnb. a
tcniplo Dci
fcpurans ad
idololatria
pcrduxitjfi-
gnificat he-
reticos qui
vnitatcm fi-
deicscholi-
cTt ha:rcl3b.
fcindunt, ac
liccultui ma
lignoru fpi-
ricuum fub'
dunt . Icro-
boam incer
prctacurdi-
ludicans po
pulu.Nah.e
recici diiudi
carcpopulia
vidptur ,cu
crrotisfuife
quaccm f^-
ciunt.
induftrium, conftituerat eum prarfcdum fupert tributa vniucrfa; domus
lofeph.Fadlum
eftigimrintcmporeillojVtlcroboam egrcdcictur de leru-
ialcm,vtiiiuenircteum Ahias Silonires prophcta invia.opcrtus p.illiono-
uo.Erantauteni tnniumtduoin agroApprchcndcniq; Ahias palliumfuu
nouum,quocoopertuscrat,{cidit in duodccim partes, &aitnd leroboam;
a
Tollctibidccem
fcifluras.H.TcenimdicitdominusDeusirracI; Eccecgo
fcindam rcgnum dc manu SalomoniSjS: dabo tibidcccm tribus. porro vna
tribusrcmancbitci proptcricruum meum )3auid
, &l Jcrufalem ciuitateni
quam elcgi de omnibus tribubus Ifracl; eo c^ 1 dercliquerit mc,
&' adoraue-
rit Aibrthcnueim Sidoniorum.&Chamosdeum Moab,& Moloch deuni
filiorum A mmon:& non ambulaucrit in viis meis,vt facerct t iuilitiam co-
ram mc,& ptjecepta mea&iudiciameaficutDauid patcrcius.Nccaufcram
omne rcgnum dc mnnu cius: fcd ducem ponam eum ciidlis diebus vit? fua:
proptcr Uauid feruum mcum,quem elegi, qui cuilodiuit mandata mca , &
pra:ccpra mea. Aufcram autem rcgnum dc manu iilij eius , & dabo tibi dece
b iribusFilioautcmciusdabotribumvnam.vtrcmancatlucernaDauidicruo 1
meo cundis dicbus coram me in leruialcm ciuitate qua elegi vt cilet nome
meumibi.Teautemairuma,&regnabis fupcromnia qux dcfidcratanima
tua,eriiq; rex fuper Ifrael.Si crgo audiens omnia qux prxccpcro tibi, & am
bulaueris in vijs mcis,& feccris quod reclum cft coram me,cuilodicns man-
datamea,&:pr2Eceptamea,ficutfecitDauidferuusmeus,erotecum,&:.Tdiii
cabo tibi domum t fidelem ouomodo jedificaui Dauid domum, & trada ti-
bi Ilraci,& aifliga feme Dauid fuper hoc.Veriitn no cund^is^icbus. Voluit ?
Qu;a fuadcbat populo vt a Salonione iccedcret .
ergo Salomo interficcreleroboa.Quiiurrcxit&aufugitin Acgyptu.ad Se-
fac rege Aegypti,& fuit in Aegypto viq; ad morte Salomonis. : Reliquu au r
tevcrboriiSalomonis,&oiaquajfecit&fapientiaeius,ecce vniuerfa fcripta
^
ti
ciuiu, Tol-
D
JiinccJcccm t'^
lcifliur>s,ci:
'
Jc2.1spr.tcc-
^
pta viohiii >
t:oriiipurr
:
6L vn.i trib.
c-.nn f -.bolc
DauidrcmS
lit , du fors
ek"d(>!"timt
rc gula fidci
calhoiic.T
p
maiit.-qoia
pnKsDnuiV'
ttcijidr^vnum
baptifina
.
b AT rem*-
ncat iucern*
Dauui^ &c.
:< Thcodo.
Ab alro prc
uides Deus
vircutc Da-
uidis. Elegi
cum inquiCj
& c6pl.u-iil
ieo. HocCr
nim dicicvo
lucTCcm,^
p''xdLftina- +
iii ipfum &:
gciius eius
vt regnarcc
in Hicrufa-
lcm,inqua
volui nomc
mcumcoli.
^-
^Dies
NICOLAVS DE LYRA.
^eiuitatis Dauid patris fui.Erac aucem leroboamvir fortis
i(potens. Vidcnfq;Salomonadolefccntc bonx indolisA:
induflrium^confiitueraceum prefcctum fuper. Deiflojidifi-
cio diiium efifupra ca.f.Dicunt enirn ahqui^cp SaLomon videns indu
firiam leroboamprinio pofuit euinfuper mbu a domus Jofeph, t. diiX'
rumtribiiHm,jci.Ephra.i;n &Mantiffe,poflcavcropofuit eum fuper
opus (tdificij MeUoJicct primofcrihatur officium alsud, quiafrequen-
tcr infacrafcripiuraprius
fa&a pofhnodum narrantur.& ipfe ex hoe
fuit indignatus,eo cp de maiori
vffido
erat pofitus in rr.inori propter cp
'
exiuit de lerufalem.Cui obuians .Ahia4 Silonitespropheta dixit ei qd
regnaturus eratfuper decem tribua,&fic animatus verbis propheif
incepit contra Salomone murmurare &alios foiuitare ad rebcllandu
Salomoni-.q, cum
aud-fftt Salomon,voluit eum occidere: fed ipfefugit
in .yicgyptum
vf/;
ad mortem SMmonis.V^a.Sa.vero didt , quod le-
roboarn reprehedit Salomonem,eo quod claudehat locum illum qutm
Pauiddimiferat apertum.propter deuntionem venientium adfefia in
Jerufalem. ftcut diSumfuit.fupra g.c.propter quod Salomon indigna-
tus eieciteum:qiiicgreffus de lerufahn inuenit ^hiamprophetaficut
diium efi.Jofcphus vero dicit auod Salomun primo pofuit Jeroboam
fuper operarios in xdificio MeUo:& quja vidit e mprudentem &foU
cituminopereillo,pofleapofHiteuinmaioriofficio,f.fupertributado-
mus Jofephyficutfcribitur : &tunc Uhias dlxitftbi ea qua prxditla
funt:ex qiiibus animatUs cospitfoUcitare itlos dc tribu Ephrairn &Ma
ttatkyVt recedercnt a Salomone-.proptn quod Salomon voluii cum qc-
(idere-.fidfugitin ^(gyptum vtfrMiium efl. MxdidisfatetliterO:
yfqueibl,
Apprchcn-
1 Apprehendenfque Ahias pallium fuum nouum
quo coo
pcrcus,&C. ilH,-)dfecit duplicidccauf0^na ifl.,qma
prophetAali-
qua^tdo pi ophctabant nonfulu?n verhisfcdet:.im
fenfibiiibtts}ignis,ft
cut &Efaias iuit nudns &difcalceatus.,Ef.i. 20.a.&
Jertmiaspufuit
catenas ligncas in collo fuo,Icrcmu 2^.d.vt mouerentad
crcdcndnm
auditu &vifu.,Alia vi leroboam aducrteret, quod pallium fuum
no-
umn nonfcidiffft hben^erpro nihilo.fcdpro veritalis indicio.
2 Vc rcmanc. id efi,mcmoria bonitatisfu:propter cuius meritHtn
infeminefuo remanfit nomen rcgium.
j Et affligam. id e^,f<pcr diulfionem regni.
^Vcruntamcn non. & in hoc precdixit regnum Ifracl
refiituendiint
per Meffiam venturum,vt dicit B^b.Sa.fed ipfe &alii ludd hoc in-
telligunt de refiitutione rcgni temporalis proptcr quod apofioli
adhuc
rftdes,quia nondiim receperant plenitudinem SpiritujfanBi,qutcficrut
a Chriflo: Domine fl in tempore hoc reliitues rcgum
IfracU
vthabetur .Al.l.reiiitutiotamen iam eratfalain Chrlfii rcfurre-
lionefeciidum qnod dicit ipfc Mat.vlt.d. Data eft mihi omnis po
tcflas,&:c. fed euidentius hoc erit in tudicio quando omnia fubij -^
cientur fub pcdibus eiuSyfecundum quod dictt ^pofiolus Ileb.

Ctetera patent ex ditlis.
5
Reliquum- Hic confequenterponitur mors S.t'omcnis &
c:u! tu
mulatio,cuTri quadam cpilogationcfaHorurnfuGrum cum
dicitiir: Re
liquum aucem verborum.
6 Scripca lunc. Dkmtaliqui quod efl liber Tarali. fcd
meliu! dici-
tur quodftt alius liberpcr 'Isljbw^ardan conbnfius &non reparatus
.
CMcrapatent ex
fupradtIis . Defiatu antcm eius vtrumfit
faluatut
vel non,di(iumfuitfupra 2.li.c.j,
CAP
M O R A L
I T E R.
^e prxdilis tentationcs; &. fic eum mducunt ad multiplicg
culpam,&:
pof}ha?ctrahuntnifipcenitucritad gchennam.
Jtem pct Salomoncni fapicntilTimum
per mulicrcs tam mi
fcrabi-
{crabiliterdciclu,& in fcneduce,doccri
dcbccquilibetho-
mo qiiantuncumq; fapicns &: ctiam fcncx fugicndi
familia-
ritatci
mulicrum,maximc fufpci3:arum,ne fibi eontingat
fi-
milcdifpcndium.
MORA-
/
89
III. Regum.
t
a
pw<ttfK.Iofeph dixitrcgnafle anniso<ftoginta,&:vixjf
A
nonagintaquatuor. Scd diuina fcripturaeos cancum annos
Aiiq-
expriniic,qu!bus re2,n;juicantcquani prxuaiicarecur
.
n
DE PENlTENtlA ET SALVIE SALOMONIS.
4 Hebra'i. Subfcniunipropcmortcm SaJomon Spiritum
M.ii^
f^"^^""^
habuicinlubitantcm,
.i: H:eron. Nonfolum cuko-
rcs ccmpli,&: editui, fed &: ipfc
fabricicoreius Salomon pecca
ii(C,&;olfendic Deum , liccc po-
Cap.
XI.
75)0
!< Cyrillus Hierofolymicanus.Vides quod pulchrum eft co D
ficcrirCernis.q, pitnicencibus datur faluiJEc Salomon ceci-
Catech.
i.
derar,fcdiiiquic,Poftcaego egipcrnitenciam.
4 Bachiarius.Salomonillemirabilisin alicnigenarum mu
Epift.adlan.
Jierum mcurric amplexus,&: facrilegii crrore fc polluit. Scd
'^'"'P-^^P''*
qm pcr prophccam culpam cr-
roi is agnouic,nung.d laiifericor
dix c^Icftis extorris cftfForfan
diccs ; Nufquam eum in cano-
nc Icgo pffnicuilfcnequc mife
'&d!6l3uitlibrosirros,Proucr-
funtin libro verborum dierum Salomonis.
bia,Cancicum canticorum , &:
r^ ^ .,
1
t
Ecclcfiaficn.
a Diesautemquosregnauit salomon in kru-
falem fuperomnem liracl quadraginta anni
funt . Dormiuitque Salonion cum p.itnbus
t
''cordiam cofccutum.Audi er
r '
cy r I (\ i-^ I
go rratcr,panitentiam cius
, q
iuis, &:iepultuseltmc!uitateDauid patns
noinfcribicurpubl.ciskgibus.-
ficacgcritpenitentia,fcribcns
fui, rcgnauitquc Roboam filiuseiusproeo.
fortaircidcoacceptabilioriudi
Proucrbia,inquibusaic,Nouif- .
^
^
cacur,qui.non ad fhciepopuli.
fimc ego egi penitcnriam, &c.
j
Scptuaginca^fV^j-i^j^f^suV^^^^i^s^^^^poftrcmocgocgipeniccn-
tiam .Qiiod crgo Hebraicceft,pofuiincor(Jcmeo,'&:c.ita
yo.iuncincerprctaci.
jjj^
.5 Idem.Aiunc HebnTi librum Ecciefiaflis Salomoniselle,
jxxnitentiamagentis,quodin fapienciadiuitijfqueconfifus
pcrmulieres otfcndcnt Deum.
^j Ircnxus . Sutticicntcr jncrcpauit Salomonem fcriptura,
^ '
ytnonglorhturvnincrfa caro in co)ifpe&n Dni''ni. Eapropcerdo
fninum in ea qux funt fub terra dcfcendilfc,euangcliz,ante
^:illisaduentumfuum,remiiliu-n peccacorum exiltcnccm
,
hisquicreduncincum.Cred.-deruntautem in cum omnes
quifperabant in eum,i.qui aducntum eius pr.Enuntiaucrunc
iufti,&:
prophetaj,6<: patnarch.c:qoibus limilitcr vt nobis,re
inifitpcccaca,qug non oporcct nos imputarc , li quominus
contcmnimus gratiam Dei.
, Jc Epiphanius.Marciusdicitininfernumdefccndifledomi
*
inim,vt faluaiet Cain,6c Corc,& Dathan,(S<: Abiron,&: Efau
&omncs gentcs qua; non noucrunt Dcum ludeoru . Abcl
.
autem&: Enoch,&: Noc,6i Abraham,<Sd Ifaiic,.^"facob,Mo
' fcmitem,Dauidque, ac Salomonem illic rcliquific.
-:< CvriU.
fcd in fccrcto confcicr)ici.E Dep
tene,pccnituit. Veniam aucem confecucum cx hoc agnofci
rnus,q uia cum fulutus lUJifcc a corporc, fcpuku iliij inter re-

gum Ifraclicarum corpora fcripcura commcmoratiqj tii ali-

bipcLcatonbus rcgibusdcncgatumcile cognofcimus ,qui\,
vfq; in finc viccfucein propolitipuerricacemaferunt.flt 10
q,a mtcr rcgcs iuflos mcruic fepcliri,n6 fuic alienus a venia.
4 Ticonius Afcr. Qiiid dicimus dc Salomonc ? Cum Deo
romiffis*&lc
eff,an poi^- idololacriam rcprobacus ? Si reprobacum dixeri- L
musioccurric vox Dciqu2;dicic,nccterrequidem rcgnura
auterrc Salomoni proptcr r^auidjficut fcnpcum cft in hbro
rcgnGrum.Quo manifcffum eft,cum Deo circ Salomonc,
culregnum terrx non eft ablacum;&: cui didum erac: Mife-
r cordlam neam non aufirarn ab eo,
4c Bcda. Aiundibri Hcbra;orum , Salomonem quinquies 2.Reg..
trailum fuiiTc pcr platcas fiicrufalem.caufa poenitentie. Icc
Fiagmcntis ii^^
.iiunteum veniifein ccmplum,quodipfeiedificauerat,cum Pf""'''
^*^-
quinqucvirgis,dc quibusquacuordeditquatuor legifperi-
tiSjVt verbcrarecur ab illisrqui communi dixerunc conlilio
quod in Chriffum Domini nianum non mitteret:vnde firu-
(tracusabiliiSjafcdcpolituseff aregno. _
CAP.
P
MOR.ALITER..
t
Dormifiit Salomon cum pratribtisfuis, ScqviixxiV.Iiegnaiiit^uel^a
boam
boarn Pcr Roboam qui nv.irtuo patre potentiflimo fenum
conljlium dcrcliquir,&: conlilio luuenum adh^rcns pr^gfum
ptuosc; populo rcipondiCjdiccns.
^Vdter
A D D I T I O I.
Inc.i i.vbi dicitur in pof^illa.Hic occurrit dubium,quomo
do Salomon dicatur fenex
,
quando deprauatus eft per mu-
!ieres,&:c.
Hzc altcrcario prolixa de fcnedute SaIomonis,non vidc
tur neceifana,poflct.n.rationabiIitcr'dici,q, Salomon dicc-
dus eft fenexcum clTct 5o.annor. fere. Nam a:caccs nou fo-
lum menfurantur fccundum annos , vel fecundum ca qua:
ad incrcmencum fcu diminutionem corporalium virium
p
tincnt,fcd ctiam dicuntur in facra fcriptura rcfpediue fecQ
dum flatus feu mores pcrfonarum.Nam fccundum Ambr.
iniermoncpafcaIi:Actatesquxdamnon folum funt anno-
tum,fcd ctiam mcricorum,iuxta illud Sa.^.b. Seneins yenera
hliis non diuturna^ncc r.umero annorum ccmputata.Vo({\\\a.tox etia
infra in hoc cap. dicit
,
q,
Salomon dicitur in fcriptura pucr
paniulusin principio rcgni fui,non fccundum annorum nu
nierum,qu!a lam fccundum cum tranliucrat a puericia, fcd
dicitur paruulus'puer rcfpcdu tanti rcgiminis fibi impoflti,
ficutctiamdclofucExod. 34.diciturquoderat puer cum
ctiam tranfiffct quadragcfimum annum,vt infra fatis com-
probatur.Ex quibus fcquitur,q, non cft inconucniens, vt Sa
lomon dicacur fcncx etiam quinquagenarius vel aliquan-
lulum infra rcfpcdu tats fcicntia; libi dfuinicus colIat^E. Na
fccundum Aug.Scncttus nihil aliud eft quam canus fapienf
qucincellcdus.AliomodopotcflfcripturafaIuari,dicendo
quod licct Salomon inccpiffcc dcpr.nuari per mulicres antc
fcnc6tutcni,pcrfcucrauit tamcn in illaprauitate vfque ad fe
ncautcm
incluliuCj&fcripturaattribuithxciEtati fcncdtu-
tis rid
maiorcm grauitatem peccati,fimiliter in maiorem ad
iiiirationcm
gtauius ci altimatur pcccatum fuum cx hoc
q>
in fe-
in fcnibus cunta pra^ter auaritiam fecundu Aug.fcnefcunc
&: tamen in tanto fenc lib!do,& idololatria luucncfcerenc.
A D D IT I O II.
In eo.cap. 1 1 .vbi dicitur in poftilla.Scd de di>5to magiftri,
fci Iicct,hiftoriarum parum eft hic curandum,qui contradi-
cit fibi,&:c.
Magirtcr hiftoriarum non videtur fibiipfi contradicere,
nec ctiam fcriptura: vt poftil.ci impohit . Nam opinioncm
Iofephinonailercndo,fcdtancum rccitando ponic in tiog
loco,in aliis vero huius palfus fcquitur piauum fenfum fcri-
pcurar,vcpatec verbafuaincuenci.
A D D I T I O III.
In cod.ci r.vbi dicicur in poflilla. Ft remaneat lucerna Da-f
uid.: in Hcbreo habecur. vt remaneat nouale ipft
Dauid. Eadera
enim didio qua; hicponitur,vbi in translacione noftra dici-
tnzlucerna. habcturOfec lO.d.vbi dicitur; Innouarenobisna-
uale. fimilircr le.^.a.vbi limilia verba ponuntur &: eft fenfus
vt remaneac ipfi Dauid aliqua poflcilio inierufalcmq.d.
Dcus,nolo vtDauidrcmaneattotalitcraregnofpoliatus.
REPLlCA.incap.i i.vbi Salomonfenex dicicurdepra-
uatus pcr mulicres,poftil.difputatcontrafalfam
opinionem
Iofcphi,quam fchohaftica hiltoria commed.at;in conclufio-
ne tamcn concordatcum Bur. quomodo vir ^o.annorum
potcftdic i fencx:prolixitas Bur.difplicet:quar tamcnrefpir
ciendo ad materiam non eft inucilis,cuni camen Burg.farpc
facic longos cra.5t.itus de lana caprina,prouc paccc Gcn.i.&C
Exod. ;.&: 20.&: nicicur excufarc Scholaflicarn hiftoria qua-
fi non dicac vc Iofcphus,fcd folum recicec, quod camen fal-
fum cft.quia non folum rccitat , fcd diitum commendat,di
ccns pleniusjlofcphus dicic.
791
Glof.ordi.&NicoIaicIcLyra.
792
A
B
C A P V T XIl.
VZ'ilt
auttin. a
D'/r.//;>//arrt.
Qiioniodobo.verum cft,
cumiupcmisdichimlic,qiJodS.ilomon
non cOihcuic
ciucciua fcruuc dc hlij llVacl: Vtiq; no tccic cos fcruirc in a-
ariculturj vcl alio fcruiii opcrc.Vcrum
principcs cx cis cp-
Itituirpcrliiigu
lascribas,g,rcd-
dcbanc rcgi pcr
viccs fintjulis
mciilibus
anno
nam,Vc.qu^'dc
cxpcnfarcgisfu
pcrius rcfcrun-
tur,quod modo
duriirimum iu-
gum appcUanc.
b .Adokjccntes .
Dcquibus Adu-
ram vnusfuicq.
poflca lapida-
tus clt . luucncs
fcripturanonse
pcr luxta ^cace
appcllac,fcd iux
ta inliabilicate
animi.Nam Ro
boam quadrage
fimo xtacisfua:
anno
t
n ruuf fne
m.
ganc fubicdi m.^luctudinem rcgum. lunforcs vcro mojv.ic
ruiK vt alpcrius lt)qucrcLur.ti: mtcnorcni faain digicum lu
bi> p.Kcniisd.o.rcc v.if^iorcm.Hjet vohincacc Dci gcrcbud
tur,vcqux prcdixcrac Achi-s pcrduccrcnturad ccrniimini.
^fi Ambrolnis' . Hgicgic viros alicui prarlidcnccs muncri
^
commcndat lu-
c
C A P V T XIJ.
I}itia:cc6era!c.
Itituic iniquiL.is
acq; impugnac
.
Excmplo nobis v
clt fcnpcitsa quc
dicic,cumpapu
lus Ifracl poit
mortcm Salo-
,
monis rog.idct
filium cius Ro-
boam vc relcua-
rcc ceruices co-
rum a fcruicute
dura,& patcru.
Impcrij cempe-
rarcc aultcnca-
]
tem,iilumfprc-
to (enili conlilio
de fuggcftionc
adolcfccntiuit
refponfumdedif
fe
huiulmodi
,
quodt^: onusa-
dijccrccfupcrpa
trisiugum^&lc-
uiora
bus fuppl;
f
uel Iiimbi.t.
c
lib.8 Antiq.
cap.8.
fvelcoriipuie
aut csfiiganic
& infu.
EnitautcmRoboamin Sichcm:tilIuccnimco-
,
grcgatus erat omnis Ilr-icl, adconllitiiendum
eumregcm. At vcro kroboam hliu.s Nabat, z
cumadliuccflct in Aegypto*profugus aflicie
Salomonis rcgis audita morte cius rcucrfus elt
dc Aegypto.Mrieruntcjuc&vocauerunt eum.
j
Venitergo Icroboam, &omnis multitudo If^
a
racK&lccutifuntadRoboam diccntcs : Pater tuus durifllmura iu-
4
gumimporuitnobisjtuitaqueimminuenunc paululum deimperio
patris rui durii'Iimo;& de iugo grauillimo quod impofuit nobisj&fcr
uiemus tibi.Qui ait cis:Itc vfquc ad tertium diem , & rcucrtimini ad
a
f Sencs iilifnuntur B.;nalas,3c loiada.St ccteh principcs Salomonis.
me Cumq; abijfletpopulusjinijtconfilium Rcx Roboam cumfcnio*-
ribus qui afliftcbantcoram Salomonepatreeiuscumadhuc viueret,
& ait eis: Quodmihidatisconfiliumvtrelpondeampopulo ?Quidi-
xeruntci: Sihodietobedierispopulohiiic, & feruieris &
petitioni
^
eorum ccflcris : locutufque fueris ad eos verbalcnia, cfunttibi ferui
cundis dicbus .t Qui dereliquit confilium fenum quod dederant
^
b
ci, &t
adhibuitadoleicentesquinurntifuerantcum eo,& alfiflicbant
^
mucarct. k
illi, dixitque ad eos : Quod mihi conhiium dads , vt refpondcam po-
pulohuic,quidixeruntmihi: leuius fac iugum quod impofuit pa-
tertuus fupcr nos
>
Etdixerunt eiiuucnes qui nutriti fuerant cum
co: Sic loquere populo huic qui locuti funtad tedicentcsjt Pa-
ter tuus aggrauauit iugum noflrum
, tu releua nos : ^k. loqueris
ad eos: Minimus digitus mcus grolTior eftt dorlopatris mei . Et s
nunc patcr meus pofuit fuper vos iugum grauc , ego autem addam
p
fuper lugum vellrum . patcrmeust cccidit vos flagellis > cgo au-
c tem cEdam vos fcorpionibus . Venit ergo Ieroboam5& omnis
grauiori-
rcgnare
c^pit.
c Scorpiontbus
.
Gcnus eft flagcl
lijficut & dc fpi
nisvclporruinis
folent cffc virgig
nodofa:. Vclcc
flagcllum Sara-
ccnoru cu dua-
busvcl trib.vir-
gis
,
quod ha-
Dctinfummita-
teplumbcasgla
des , ali.as gran-
dines.
J<
lofcphus.Sc-
niores naturam
vulgi fcienccs
,
moncbat,vtma
fuecc loqucret^ad Populu,&' coius qua regius exigeret faft': pus cft, vc non folumpublica
gubernacula ,
fed ctiam pri-
itavtfauoremoiumlibimetconciliaret,cunaruraliterdili- uacaiuratucamur.
^
gant
^^dKehoam
dcfcrtus a popii
lo ac dcltitutus
Vix duarum cr;
buum propccr
Dnuid mencum
habcre pocuic io
ciccucm . Cl,
ret ergo quo-
niam &L a:qiii-
tasimpcriacon-
firmcc,(i: iniufti
cia dilToluac .
Summa igitur
benignitatc o-
NICOLAVS DE LYRA.
C A P V T XII.
I T TEnit antem. Superius a6ium ef? dc regno Dauid vnitf>,hlc co
\
fequrntcr agitnr dc rrgno cius diuifo in re^nii Ifrael & rcgnH
Iudj:& <juia rtgnum IfraelfiHC decem tribwm incepit accidentaliter
fcilict,exd'uifione rcgnt Dauid quifuit dc tribu Iuda:ideo principali
ter agitur de regibus luda,zr ex ronfequeiiti de regibus Ifraeleis con-
regnantibus,& idco(quantumpertinet ad hunc tertiumlibrum)primo
agiturde I{pboam
& ee lcrobomfibi comegnante
,fecundb de ..4bia
&.Afa &regibus Ifracl lis conregnantibus
1
5 . c. tertio de lofaphat
&de .Achabpartim fecitm regnaiite c. ij.Ttmpon yrero I{pboa con~
tigit regni diuifio:& ideo htec dtuifto prmiittiiur.Secundo vlrinfjue
ceditio dcfcribitur,ibi: Acdificauit autcm. Trijnain tres: cjuiapri
moponitur diuifionisoccaficfccwido ipfa diuifto,1bi : vidcns itaq;
popuUis. Ttrtio diuifionis conJ]rmatio,ibi:Ycnit autcm Robo.n.
Occafio vcr diuifionis rcgnifuit diira refponfio I{pboam , cjuam dcdit
fopulo de conftlio iuuenumjpreto cot/filiofenuw,& hoc efi quod dici-
tur: Vcnit auccm Roboam in Sichein, qttia ille locus erat fjuafi
in mcdio regni,& ideopopulus ibipoteratfacilius congregari.Tuerat
ctiam ibiprimus rcx,fciiicet,^bimekch iiiflitutus,& ideo ibifuit po
pulus congregatus ad infliiuendum regem I{pboiim
.
2 Ac vcro. .Audita mortc Sabmonis -penii illuc deftdcrio rcgnandi,
fici>
tdi&um fuerat
fibi.
5
Mi fcruncquc. Erat enim magnus homo, &ideofuit vocatus ad
iflam inflitutiiwem,<iuiapopulus vokbatpctcre aUquam relaxation^y
fccundum quodfubditur,
4
Patcr
4
P.itcr tuus duriffimum. Hoc videtur ejfe contra illud quoi ft<-
pra di6htm efl:defiliis autem Ifracl non conflituit
Salonwfermre
</?-
quam g.c.Ad quod dicendum ^qitod verum efl
in operibus
vilioits,ta-
men mini{hab.ini expenfas Salomonifingulismetifibusper
iiprsfc'
losfupirpopitlumpofiios,& hoc reputabatpopulus
iugHgraue,
qui'
expcnfx Salomonis crant valde magn(X,vt habcturfupra
^.ca.Cxter.
patmt vfijue ibi
j
Sihodie obcdieris populo
huic:&feruieris&:pecition
eorum ccffcris. fcilicet^condefcendendoeius
pctitiont.Iiii enim,fv-
licei,fenes pcr experientiamfciebant modHm te lendipopulum infi-u
ieltone.
6 Qui dercliquitconfilium fenum quod dcdcrantei. K^^P
tabat cnirnfe valentiQrempatrefuo:& ideo dtit um erat ci
aliquid rc
mittcre
.
7
Ec adhibuit adolcfccntes./c/7/cff , magismoribus
&fcienu
quam .ctate,quianutritifuerant cum I{oboam, qui iam habebat
qii-i
draginta&vnumannos.
8 Minimus digiciis meus groffior cft doifo pacris mci.7^"i
fuitconfiliumvaldcfatuum
&
prafuhiptuofi-m
,
qitia
Salomon f'
rcxexcellcntiJfimus,vtpatetexfupradinis.l{pboamvcr6eiacrudti,'
corde pauido.itt habefur i.Taral.cap. i
j.
9
Ego auccm addam fupcr iugum vcftrum. Efl
autemfcorp
gcnus fiagclU duriffimi,habens in fine
cordularurn feu
catenari
nodi
los pluheos vel ferreos,& io vocutui-fcorpio,q'iia grauiter
pungit, i
qiii.i
fiait fcorpio pttngir canda eamfupcr caput r(fiellcndo,fic
txtrei
tas imiitsflagelli in qua eflplumbtm vel ferrum,percHtiendo
reflecttt^
adantcriiispercHtientisfupercorpuspircuJfi.C^iterafatentexaicii
19^
lII.Regum.
a
jtd^Rshom. Rab.Roboam de domo Daiiid fuit, fed in via
cius
non ambulauir. ccu cnim luda. (fcriptura teftc)f>? dkh.
illis
malim corarn dominoy& irritauermt entnfprr omnihus qiisfe
ferantfatres
eoriini.^tcccvnntqi omnes abominaciones i;en-
tiiim.
Roboam
cr'^0
fignat ma-
]os
redoresicc-
i clefia,qu)terrc-
I nis
cupiditacib-
dediti, &delc-
daiices in mulci-
tiidine obfcque-
tium fibi , noii
idianam hs
Cap. XII.
794
b .Auerfitns fuerat eum dminus^&c. 4Theodoretus.Hocefl:
D
intclligcndnm ficucillud , Induraut dominuscor Vharannis
.
Quando cnim Deus aliqaem relinqnic,fertnr canquam fca--
phaabfquegubernacore.Scd tamen Roboam ftultis .verbis
vcens , effccic vc
.e.
quTi
populus ad Roboam die terda ,
ficut locutus fuerat rcxdicensjRe-
uertimini ad me die tertia . Refponditque rcx populodura,dcre!i-
to confilio feniorum quod ei dederant,& locutus eft cis fecundum c6
liliumiuuenum,dicensjPatermeusaggrauauit iugum veftrum, cgo
autem addam iugo veftro. pater meus cecidit vos rlagellis , cgo autem
C2cdam vos fcorpionibus.Et norj acquicuit rex populo,quoniamtauer
beiK^foTclaid^
^ fatusfueratcumdominus, vt t fufciraret verbumfuum quodlocutus
nem fihi coro- fuerat in manu Ahi^ESilonitjE ad leroboam filium Nabat . Videns
'
itaque populus quod noluiiret eos audire rex, rclpondit ei dicensj
*
f
Inculc.itio vcrboruiii.
Qu3E nobis pars in Dauid , vel qu^ hxreditas in fiiio Ilai ? Vade in ta-
^
bernacula tua Ifrael,nunc vide domum tuam Dauid. Et abiit Ifrael in
4
tabernaculafua. SuperfiliosaUtemlfrael,quicunquehabitabant inci
uitatibusIudaregnauitRoboam tMifitergorex Roboam Adoram
y
iquieratfiipertributa, &lapidauit eum omnist populus ,
&mortuus
cft. porro rcx Roboam fcftinus afcendit currum & fugit in lerufalem, 7
receflitque Ifraji a domo Dauid vfquc in prsfentem diem.ifatflum eft

autem cum aud.fler omnis Urael ,
quod reuerfus elfet leroboam , mi-
fcrunt& vocaucruut eum congregato coetu , & conftituerunt eum re 9
gemfuperomncmllrael, ncc fecutus eft quifpiam domumDauid,
a T
Idco foIain,(juii prmcipalis:ali.T: daaE.f.Beniamin & Lcuitici.
prrcter tribum luda folam.t Venitautem Pvoboam lerufalem, &
con
grcgauitvniuerfamdomumluda&tribumBeniamin, centum
odo-
giiita iTiilia cledtorum virorum & bellatorum , vt pugnarent contra do
mumifrael
, & reducerent rcgnum Roboam filio Salomonis . Fa-
a
f
Ilte propheta inttoducitur fubito ficut ali j.
clus cft autcm fcrmo domini ad Scmeiam virum Dci , dicens ; Loque-
rc ad Roboam filum Salomonis rcgcm Iuda,& ad omnem domum
luda & Beniamin&reliquosde popuIo,dicens; Hsec dicitdominus;
Non alcendetis, ncc bellabitiscontra fratrcs veftrosfilios Ifracl . Re-
uertatur tvirindomumfuam: Ame enim fadumeft tvckbumhoc.
Audieruntlermonemdomini,& rcucrfifunt de itinere ficut eis prcE-
ccpcrat dominus
, Acdificauit autem Icroboam sichen in mon-
a
f
Flianuel c uitas inetropolis rcgni leroboam.
te Ephraim
, & habicauit ibi . Et egreffus inde ardificauit Phanuel
implerecur Dei
fenrentia.
5 Ai^lgufi Qn^is
non ilta diuma
contremifcat

quibus agic De-
us in cordibiis
cciam malo
ru!ii hominum
Lib. de
frat.
&!ib arb a<J
Vdent.c. lo.
miflbrum. Inccr
terprecacKt Ro-
boa, latinKJo po
puli, quis aaks
fpatiofim & i-
tam viam jra-
diuncurqu;rdu-
C1C ad morcem
mukos . Reli-
ftbque
farsiio-
rumpatrumro-
filio,quorumdo.
fta cxcmpla ad.
celfitudincm te-
dunt ,
illis ob-
temperan,s qu
.iucnilibus dc-
derijs manci-
.iCi ,
laudibus.
miquis & aduht
conib. cos gra-
liaoc : quibus:
coinminabnrur
lapicntia, dices r.
ytiibitenacuius
'Xp!ierefl,,jr cu~
s principesntane-
comedunt panem..
Et cconcrario r.
Beats tcrra cuius
cilrexnobilis tiir
(uis principes ve
fcmiur in tcmpo^
refno
.
b .Auerfa'^
raiadomino.
t
Lxx.a domi
110 er.ft .iiierfa
quicquid vult,
tioAlijIicver
reddens Cis ta- teratdominus
mcn fecundum ^''i
-auiai\.e
mcrica eorum ?
Roboa rcfpuic
filubrcconlilm
feniorum-, &:c.
Vndc hoc nili
propria volun-
cate ? Sed hinc
ab co rccelTe-
runtdecemcri-
bus,&aliumre
gem fibi con-
ibtuerunc ,
vc
iraci Dei volun-
cas ficrec
,
quod
cciam fucufum
ctfe prazdixe
-
'0
rac
.
4 Idem Dcccr
ftanda, & abo-
miiiatida opi- foimpaf.arci
niocft,qu^Dc-
"
um Ciiiuiquam
mala; volunca-
cis auc m.ila:a-
dioiscrcdicau-
t^loremjcuiusp
defiinacionun-
quamcxcrabo-
nicaccm, nun-.
quam cxrra iu-
niciam cfl. ^/- _
uerftenim vindo
*"
,j
mini mifcricordid
&-verltas.
Tom.7.adar-
ticulos fibi fal
NICOLAVS DE LYRA.
1 Videns. Pofica occafione diuifionis , hic ponicur ipfa diui-
liocum dicicur: yidens. dc oncris reuelatione>fcd magisco-
minatus fuiflet dc aggrauatione.
z B^fpondit ci. fcilicct dura pro duris,diccns.
3
jQ^<x nobis. i.non habuic regnuin cx hanedicate patcrna, ct
idco pofiumus alium cligcre,8<: confimile verbu dixit Scba
filius Bochri in rcbcllione
p
Dauid.vt habccTupra z-li. 2o.c.
4
7yj<nc vide. i.populum Cibi adh;Ercntcm,q. d. modicus cfK
Ra.Sa.cxponichocdetemplodeordinationc Dauid ardifi-
caco,quali dicat,non curamus dcco.
-) Mifn vtpacificarctpopulum,diccns:q,illudvcrbufiiiflrcc
leuiterdidum:i3iq,ji^}hocnondcbcrcnca rcgc rcccderc.
6 EtlapidMut. In contcmpcum domini fui,& quia habcbanc
ciim fufpedu nefuifletinconfilio rcgis rcfpondcdi cis mo-
doprxdicto,quiailliquifuncfupercribuca folenc confulcre
de atigmenco ipforum.
7
Torrb.
Timcns nc fimiliccr lapidarcnc eum.
t Faflnm
eft. (. dc Acgypco,vbi fugcrat timore Salomonis
;
ixicrac cnim
cum alijs vt pricdidum cft m Sichcn , &:
p
hoc
diuulgatus
fuic
vbiquc aducntus cius.
9 Mifc'
9 Mifcrunt. Ad inftitutioncm alterius rcgis a Roboam,&co
flitucrut eum regem.Tum quiaerat vir forcis &c induftnus
,
vthabcturcap.prgccd. Tum qtiia fucrat inimicusSalomo-'
nis,v\: fic libentius bcllum contra Roboam filium eius fufci
pcret:Tum quia crac de tribu Ephraim quic erat bcllicofior
pofttribum luda,per hoc.n.impleta cftprophccia lacobpa
triarch^,qui bcncdicens filijs Iofeph,pra:pofuic Ephraim lu
niorcm ipfi ManalTc,vthabctur Gen.48; quia de Ephraim'
futurus crat rcx dcccm tribuum, &prophetia Ahia: Siloni-
tis poficacap.pt%Tccd.
10 Fcnit autan. Hicconfequcntcr ponitur prxdiclai.diuifio
nis confirmatio,pcr hoc quod Scmcias prophcta dc manda
to Dci inhibuic Roboam &: fibi adh^rcncibus ,nc pugna-
rcnc concra deccm tribus,fad rcmoucndum rcgnum
,
quia
dc voiuncace Dei crat diuifum.Et pgt licera.
11 .Acdificauit. Hic confcqucntcr delcribitur vtriufquerc-
gis conditio. Ec primo ipUus leroboam. Sccund 3 iplius Ro
boam [4.cap.vlcramcdium,ibi.- VoryhByoboam. Pninadiui-,
dicur in trcs,quia primo dcfcribitur iplius leroboam prxua
ricatio. Sccundo prxuaricationis rcprchcnlio. ca. i^Circa
primum dicitur. .Jedificauit autem. vt cnim mclius poiicc reii
flerc rcgi luda &: ipfura infcftare,iBdificauit fortaiitia
.
Dixitquc ,
MORALITER.
T "P^i^riteusag^aua.
iu. &c ficpcrdidit dcccm partcs rcgni
fui
;
fui.-Dacurcxcmplumfilijsrcgumnobilium &:potctiui7i vt
non dc fc pr^fumant^nec confilio iuucnum qui funt incicpcr
ti crcdant,lcd inagis conlilio fcnum cxpcrtoni acqurcfcanc.
MO-
75>y
Glof.ordi.&NicolaicIeLyra.
79
K.!'
bu Lcui nequaquam indigcatis.Quod cum dixiffcc , lcduxic
1
popuUiiii,vta pacria rcl gionc rcccdens
,
praruancirccur lc-
gcs:quod Hcbiu'is malo!um tuic mitium.
.jc Thcodor. Mifcr&tcrinfif-iixilkv.KCcpta potcftate ag;-
grclTus cll ca habcrc humanis &C mipi js artibus , Oportclvic
auccm ftolidiuT ]:,::[

f
ExoJ. j. b.
<^ a F.'(fl)j,
leroboamquarcviculos
feccric,vcl quomodo
A lofephus fi iflicicnccr c.xponic.
^ Ambrof. Icioboa hoc gcnus facrilcgij induxic ,
vtpopu-
lus Hcbrajorum adorarcc viculos aui cos,q, omnis pectidu fi
inilis imiranicatisacquc
iniipicnci? bcfhalis lic.
^4 loicphus , Fccic
Dixitq' je
leroboam in corde riiorNiinc reuertctiir regnum aa i
domumDauidiri arcenderit populusifte vt faciatlacrificia
indomodomini in Icrufalem ,
&:conuertemrcor populi Iiu-
ius ad dominum fuum Roboam rcgcm luda, interficientque
-
me &reucrtenturadeum. Etexcojntato confilioTtfit duos
j
vituIo.saurcoSj&dixircisiNoliievltraafccndere m lerufale. 4
t Ecce Dij tui ifrael qui re eduxerunr de terra Aegypti .
po- g
ruirqucvnuminBetjici,&a!teruminDan. Ettfiidlumefl: ver
'
duas vicul.is aurcas,&:
tocidcmccmplacon-
ilruxit,in
quibuseas
rcpoluic. Et couocans
dcccm
ccibus,his vcr-
bis
concionem fccic
adpopulum.Vai coii
tribulcs,nolIc vos v<-~
lo,quod omnis locus
habcacDcum,&:vbi-
que fcmpcr cxaudic
,
tF:.ft4eftre & culcores fuos inccn
bum liocinpeccatuni. Ibatcnim populusad adorandumvi-
*""
i';.Y"iZ^'rir!
ruiumvrqueinDanv&fecitphanain excelfis,& fr^ccrdotcs
f
popI&<
decur ncccffc ad Hic-
rofolymam
properan
di,ho'fliumciuKatcn\
vtadorctisDcum,lo
co itincrc faciij,ati .
xti u
1-
fl
ftomocnim iHudiE-
Lraltwcfinji
dificauittcmp]um,&
^
cgo fcci vitulas duas
Dco
^quiuoc.is,qua-
rumvnam in Bcthd
dcdicaui,aliamin Da
conlfitui, vt quicum
phc
ligcrc,quod q.dc
rcgnum , id poiric^
cullodirc&pfirma
.j< CIcm.Roin.Scit
anobisApoftolisl
fcop(, Prcsbvccr<3
&C Diaconos vocafr"
oratioiic,&:manimm
imp.)ficionc:ditletai
cianoium.rcrumdit
fcrcncia indicaiucs.
Non.n.vnulquifq;
^
uc vulc, apud nos :m-
plcc manij,(qiiemad-
iitcr.
dctextremis populi, qui non crant defilijs Leui. Conllituit-
fo
modum regnance b
<^ucdicm lolennem in mcn{eoa:auo,qumtadecimadicmen-
iisjinfimilitudinemfi^lennitatisquas celebrabatur in luda.
t Et afi:endens altare fimiliter fecit in Bethel,vt immolarct vi-
tulis quos fabricatus ftierat . Conilituitque in Bechcl facerdo-
tci cxccirorum,qua: fecerat, & aicendit fijper altar^ quod ex-
truxerat in Bethel, quintadecima die menfiso6laui,quem fin-
xcratde cordcfuo.ht fecitfolcnniratem filiis lii-ael , 6c afi;en-
quc vcftrum cis vrbi-
^[i (^pcr altare,vt adolcret inceniu rn.
bus func vinni , ado-
rcnc in eis Deum. Co
roboamo , ncfanj &-
ccrdocij mos fuicir.
illo vituLc piaculo)f3
qui a Dco vocacur.
.5 Tcrc. Poflcriorib.
ccmporib.quibus Iii-
j|
dc'isrcgesimpcr.ib5t >
& cum Icroboa vac-
cas aureas & lucos co
II
lcbanCji^^B.i.iljfcma
cipp.banc . Vnde pro-
bacurcos fcmpcndo
lolacriajcrirninc rcos
fbcuamquc cx vobis f.icerdoccs earum,acque Lcuicas,vt cri-
bu
dcfignacos cx infimmenco diuinarum fcripturarum.
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I
Dixicq;. i.prvbabdiiercogitauiiiHnnc ne.Scc.probabiUter . n,
credcbatjO; cerf;ccrdotcs popiili<s ad hoc induccretur : vel/i nopoffet
induc! pir R^woam dethieretur,^uo'ifqiiuraJfct eijidelitatem,& con-
fentirec i
mortem leroboam.Jdcofubditnr.
z Incerficicncq;. Et excogitJto cofilio iniqno ad cauendiipradida.
3
'^cc\z.^iifimiltiudiiiemvituliqucmfecerat.Aaron.
4
EzdixK as.ideiiy/ihifubieSlis.
5
Nolice. Deus.n.prxfens efl vbique:& ideo poteUis erm hic adora
re,talibus enim -pcrbisperfnafttpopdoyVt dicit Icfephus.Et idzo dicut
aliqui alii confequenter,&fatis probubilttcrfecundum ijia^q^popklus
in illis pitulis adorab.it Deim.Scd contra hoc videtur, qnod fubditur.
6 Ecce. Deus autcm qucm colebantfilii Ifrael vnus eii.DicendH efl,
g,
hic poniturplurale pro fmgulari,dii,i.Deuf ficutExo. \ z.a, dixerHt
de vitulo ^aron: Ecce dij cui,, cum tamen
cfftt
vnicus , &dato qi
t>ernm/it, qnodin illts vitidis adorarcnt Datni tanquam in imaginib.
ipfum
reprefentanlibusicamvn fuit ibi tranfgrtffio prMcpti., quod ha-
tetur Exo.io.vbi prohibeturfieri ad hoc quxlibctfimilittido.
7
Pofuicq;.
7
Pofuirq ;. dicunt dUq!ii:quodfunt dno montes propinqui, in quib.
fuernntpn/iti ijH vitHli.,I\a.Sa.ditit quodfimt di/iantes,ita quod viius
eli in parte .Atiflyali rcgni decem iriljiatm^aliui in parie^quiUnari
,
vt de Locis mcdtis po/fet popiJus conucnire ad iftum locum &ad illHm
pro vt effi.tfibi magis accomr/iodiiw.
8 lic fccic. i templa in duobus motibusprxdiSlis.cuilibet vitulo vnS.
5> Et lac. i.de qualibct tribu indilp.reiter.,qti!a iribus Lcui noluit con
Jcntire ei,& idco dixiipopulo qinon optabal habercfacerdotes dctri
bu Lcui, fedpiff.ciebat.^quud quxiinq; offerret hofli.im filemnem,ficut
feccrat .Aaron infna confccrutionc^vt h.ibetur Li:u.g..ficret facerdos,
10 Con{i\tukq\.fciLxetidedicaiionistcmpli &altaris y/iiutfcce-
rat Satomo:boc cxccpto,q!4od Sakmofecit incnfc feptimo,vt habctur
fnpra i.Ci.ifie autc dixit,quod conuenientiuspoteratfieri menfe c&.t
uo:quanda omniafunt colle5la,&' in horreis repofita.
1
1
Ecafcend.c fuper alcare,vcadolerccinccnfum. Et
fic
pa-
tet.,quod nonfoliimfccit vitulos,fcdetiam vfnrpauit fibi faccrdotiii
adinfinuandum euidentius populo,quod non oporteret haberefacerdo
tes de tribu Leui.
CAP.
M O R A L I T E R.
I
Dixitque Icrcboam^zTc. Pcr il^um leroboam.que dominus
dehumiliftatuclcuaiicratad :cgnum,&:tamen flatim fccic
viculos aureos ad collcndum culcum diuinum.fignancur il-
li qui dc Dci bencficijs ingracijnon folum Deo gracias dcbi^
cas
tas noii rcfcruncfcd cc ipfupi impugnanc quacum pofiiinc.
1 1 Et afc. Ec fic poff obccncum rcgnum vfurpauic libi faccr
docium : &: fic pcripium fignificacur cffrcnacus ambiciofu
qui obccncadignicacecuiuscciam noncfldignus, conacur
alum obcincrc cum prima,non obflance fua infufficicncia.
1 Etecce
A D D I T I O.
Tn cap.T2.vbi dicicur in poflilla. Idco dicunt .iliqui alij co
fequcncer ic facisprob^bilicer.q, populus iu illis viculis ado
rabac Dcum.
Diccre,c}, populus ille in viculis adorabac Dcum, &: fic ef
fct cxcufacus fnltcm a dclido idololacrix,cf^ pcniciis incon-
uenicnterdiilum,Namfimilimodo&: forma populusille
ftib leroboam colcbac viculos fuos,ficuc in dclcrco populus
Ifraclcoluicvicuium.vcrbacnimprincipalia vciiufcj; culcus
func cadcm.Sicuc cnim ibi colciiccs diccbanc de vitulo : lii
funt dii tm Ifracl qui te ediixa unt de terra ^Aegypti. Exo. 3 1. a. fic
fub cifdcm vcrbis IcroboamvV fui adh.Ticccs dc viculis fuis
dixcrunc. Eccc dii tm ifrael.,&c. vc paccc
m hoc capEx quo l'c
quicur,q, ficuc ibi vitulum illum pro Dco fcu in Dcum rccc
pcrunc pcr illa vcrba,quod cfi proprie idololacria , vc ccfi.^-
lJ:l'ia.U(^KCn5\MutJueruntgloriamfiiaminfimilttHdiiiemvitiili
fig
fic fub Icroboam viculos in dcos reccpcrunc. Similiccr ficuc
in Horcbadoraucrunc&: facrificauerunc vitulo,ficin prar-
fcnti vitul.sfcccrunc,&: idconullomodo o.xufari poirnnc
ab idololacria,quod cciam patct Amos So.d.vbi dicicur:i^
iurant in delido Samarix,& dicHt vinitDcui tuus Dan. Ex quo pa
ccc manifcftc,q, illos viculos vc dcos colcbanc . Illud auccm
quod lofephus dicic dc pcrfuafionibus Icroboam .id popu-
lum ,diccndo quodDcuspocehs efl-vbique,&c. nonfacic
.ad oppolirum. Nain ill.cpcrfuarion.js fucruncidprimam
incrocliidioncm cancum,fcd fin.iliccrpura jdololacria fuic in
crodinft.i,vc p.ucccx dictis.
RE P L I C x\. In codc.^p. li.dc (hbricacione viculorum
pcr Icroboam dicicGI.ord.Icrobuam quare vitulos icccvki
vcl quomodojlorcphus fufficiencer cxponic:ergo non
pcni-
cus inconuenicnccr vc dicic Burg.in qua maceria finalicer pa
flill.&: Ijur^eui fa^is cgncordanc,
lII.RcH;um.
sm c A p V T xrri.
^^^
Teccevir. Ciiius nomen hiccaccd',in Par.Gad-

do vocac' vcl nuncuparur. Ipfc elf Gad q.

mo-
nuic Dauid ire in rerra luda. Rab. prophecaa
Dco miliuSjVC incrcparec Ici-oboa,8(:
q.
a falfo
prophera fcdu-
iaiSCOinedjt&:
bibir
pcra prece
ptii
domini , &C
prcptcrca a lco-
ncinviaoccilus
cli.-quidhocli-
gnificac ? Nili
cuniquisinpro
fpcris clcuatur',
ica
vr prj:ccpca
doniiniconrcm
nac,alconcqui
circuniicqugres
C A P V
Cap. XUL
798
pottcret cum admirari miraculu,&: cimerc cum qiii mifcrnc
D
cxccnfii manu iuflic appiehcndi ,poiiccam:red manus inan-
licmufculis &: ncruis cxtcnfis. Ec id quide
q,
accidic alcari,
eum non fiupcrccic',fcd idq? manui valdcanxit.Cum aiiccf.
L-c valdc ft ulcus,fupplcx rogauic prophetam,vr pcccrcc noti
fcelcris rcmil-
fioncm, fed ma
nus curacione.
Oticdic aucem
tVeliuxu.
&prophccama
fuccudincm, &:
Deus clcmcn-
tiam.-napecijc,
6c Deus dcdic
mcdclam.
t4-Re.23.
M
T XIII.
T ecce vir Dei venitdeludain fermonedomi-

ni,m Bcthel , Jeroboam ftantet fuper altare &
"f"
thusiaciente. Etexclamauitcontraait.ireinfer
f
nione domini,& ait: Alrare altare:hEC dicit do-
minus: ! Ecce fihus nafcetur domuJDauidjIofias

nominer&immolabitrupertefacerdotesexcel-
j
rorum,quinuncin tethurafuccendunt, &ona
f
a Ambrof.Iero lib.x.dcvirg
ominumfuperteincendet. Ueditqucindieiilafianum.dxcns: Hoc
^"^'^ dcxccra * "*
^

r II n j
r^ r- 1 i' ^ ir
Quamexceridic,
crit ijgnum cjuoci locutus eltdominus : cce lcindeturaltare, &cjttun- 4
aruir,nec fuaei
quemdcuorct,
b dctur cinisquiineoeft.Cumqueaudilfetrcxfermoneui hominisDei,
,
9"^' inuocabac
dcncepcrnMfio
queminclamaueratcontraaltarcin Bethehcxtcnditmanum fuam de
,
D^^MndfrSinc;
nis ni.iliE,ne ''i- \ . 1.
t ,
u^inacconuci
altarijdicens: Apprchenditeeum. Etcxaruitmanuscius,quamexten-
7
''
> > - -
deratconrraeum:necvaluitretrahcreeamadle. Altare quoque fcif-
iumeftj&cffufuseftcinisdealtari, iuxtafignumquod priedixeratvir
Dei in fermonedomini. Et ait rex ad virum Dei:Deprecare faciem do-
^
mini Dci tui,& ora pro me,vc reftituatur manus mea mihi.Orauitque
a
f
Aliasiegis.
virDcifaciem domini,&reueri'aeftmanus eiusadeum,&fa6taeftli>-
cutpriusfuerat Locuiuscftautem rex ad virum Dei. Vcni mecudo-
mumvt prandeas,& dabo tibi munera.Rciponditque vir Dci ad rege;
Si dedcris mihi mediam parrem domus tu.c,non veniam tecum , nec
comedam panem,neque bibam aquam in loco ifto. Sic enim manda-
tumeft mihiin fermoncdominipriecipientis; ^ Non comedespane
, ij
macus pcr con
j
fcnfum
pcccaci
intcrficicur . Ac
pcr hoc ncccfle
cftfcmpcrqu^-
rcre proccdio-
, nemomnipocc
tis,qu2 mmus
neccffaria credi
turfifcmpcrha
bcaair;lld vcili-
cer plcrumquc
fubcrahicur,vc ii
biniccipii ho
mo quam flnc il
1 ianihiHic olitn
I <diur.
10
II
IX
fus ad dominu
j
rogauic veniarrx
itatimqiie ma-
,
nusqugaruerac
facrilcgiojfana-
caeflrcligione.
Tam macurumi
in vno Sc miferi
eerdiaj diuin.E,
tondignacionis
exemplum exci
tit,vc lacrifican-
ci fubico dexcra
adimerccur,p5-
nicencivcniada
LL
"
- -
wi- aL--
'""'^-
t-.^.i.c.f!-
ncq;DiDesaqua,necreuerterisperviamquavenilu.Abntergo pera-
'4
c vrophetes.me quisinquic.
pfcudo prophc- "!
^IofcphusDQ
c
liamviam,&noncftrcuerfuspcritcrquoveneracinBcthelprophctes
inParcc felhui-
li,volcns tk ipfc Icroboam ea in Bechel icaagere,ficuc du^
tnbus in Hicrofolvmis celcbrabanc,ance vitulam quida edi
iicauicalcarc,& ipfc poncifcx fadus,cum facerdocib.ad afca-
JTcpfccndic.Cumq;cl?cchofiias&:holocau(ia coram oibus
^
populis oblacurusjucnic ad cu cx Hierofolymis ^pheca,&c.
^,:i< Thcod.Scdncficquidcmcrranceeuddpexjc benignus
& dcmes Dcus.MiIic.n.^pheca cui iuffic vc nihil ci diGcrcc
fo J alcari inanimo profcrrcc (mam,^lcare,inqait,aUare,&c.
'4b Cumqi audijiet rex,icrc. ^Thcod.ille fcclcraciITimuscuo-
porce-
ir
taprinccpscrac
facerdocum,& valde a regc colcbatur tanquam diuinus , ci-
nicnsaucem nepccfermonem viri Dci rexaculcura idolo
rum'rccederec,it fc canquam malcficum jnccrficcrec, cxco
gitauitvc virum Dei dccipercc,facisafluccagens.- vcducraf
grcdcrecurprxccprum Dci,illius iramincurrrec,licuc po-
Itca tccit,cum ma^is homini qua Dcocrcdidic . Ac pcr hoc
monlirarcncur cfre falfa qua; prxdixic.-Iicque regi pcrfuade
rc poffcc^ficuc fccic Audiensauccm icx cucncum, pucauicir
rica c{\i vir Dddixerat: &non declinauit a viafua mala.
lolcph.
NICOLAVS DE LYRA. CAP. Xin.
EFcccc.
Hic confs^]i4enter defcribitur prxdi&x traj^rljionis re
pyehenfio per prophctitm domini ad hocmiffuif.-,vbi pi into p^na
^it-uiaprdui:ur.?c46 rcxrtbellans percutitnr ibt Cumq; audif-
fcc rcx. Tertio prophcta dnifeducitur,ibi: ProphctCS auie.^arto
[erohoam obfloiatU'-,ibr. Poff verba hcc. Circa pnmutn dicuur.
I ECCCCC.
Ifiefuifje crcditur abaliquibtis f^bdoprophita quifuit
lllo
tfcfecnnditin qnod habeinr zn?ar.ix,& licet hocfitprobabilefa
tiSyfn noa
cft ceniim. Et quia rex &populus erant incrcduL^ideo pro-
phetiprimoprjedicit pfnamfiitHram,aiiens. z Eccefilius. T^me
vnis exprimitur pcrmagnum tfs antc,eo qjfaHnrus crat ma^navt ha
lciur
infra lib,^.
j Ecitnmol.ku in deteslationem idololatrii::
&
hiicfiiit Dco aci eptum taquamfacrificiuni. Secuado dai eiftjnum mi-
rabde,vt vcrbum
einsfit credbilc.
4
Ecce {c\n.fubit6,quod tamen
eratforte
&noniirr..
5
Cumq; aud. Hic confcquenter poniiurper
cu^i8rtgisrebelLintis,<.umdicitHr.
6 Extendic ma.fu.&c. v: cu
mjiori
maiori auCioritate pr^ciperet prophetx captionem.
7
Ec cxaruic ma. vtfentiretppnrm ditiinx vliionis , & viderei in
effiHut fciffione aharis. 8 Ecii\trex.,Scc.magis rndius timore qiia
amure.
9 Dcprccarc facicm,&:c. Quod &fecitprrfphcta,ofien-
dens quod nou qiixrt batptinitioncm velvindiitam.fcdregis &popu-
licorreSlionem. 10 Vcnimc. quiavolebat fibi recompenfare pro
redditafibifunitate. 1 1 Sidcdcris.JQuiapionuHareten/poralidc
bctquii trnpr, cdi pr.tceptum donuni.Ideofequii. iz Sicenim,&:c.
Noii co.Tpa.i.qtiemlibetcibum. 1 ?
Neq;bi.aq.
i.^'.?cw^Hf;?o-
turr.-.Q^tnd cnim nominepanis &aqu dcfignctur
omnis cibus &po-
V'.s infcripturap.itct infra ^.U.6.c.vbi dr: Ponc cis panem ^aq..
Jtr/^o^^t-i/wMVfc-i-.Appoficaq^cffeisciborrimagnapreparacio.
1+ Kcc rc\.icrzcrvj,.,ik.c. Futurorim enim pntfcius DeiiSyper hoc de
fignauitpccc.itii pmpheta finurum, quia vcnit in Bethel vere Deo obe
diens,\y rcdiit inobcdi^ns^vt habctur infra.
1 5
Prophcccs auccm quidam fenex habi.&c. Hic confequeter
poniiur
M O R A L 1 T E R.
1 tecce.
Pcrqucm fignificacur pr*edicatfcr,quidcbccc(Ie
vira
confianta,&:
Dci cx b.na vica.
1
^e"'frfe/c/ii,<^c.Nampr^dicacoraDeo dcbct cfle mif-
luS&hocirnmcdiacc
vel mcdiancc vicario cius,Rom. 10. c.
^."modopr.idicabuntnifimittantur.-f Ieroboafiante,6'c.PerqilC
ii'cdligitur
publicc pcccins & inucrecudc,&: fpccialiccr cxi
itcnx
m
poccliatc.
Sicuc Icroboam cj publicc idololacrabac
& alios ad hoc
induccbac.
t
Et cx. i.p idololacras &idolola-
tnam
ibi
pcrpc-cracam. z Eccefilius.&clnfijs. pc-rqucm fl-
^nmcnturChriftus&ciusaducncus adiudicnim 16 fubdit.
i F.timmoi.i.
i.prrptcr
pcccita fup ce fada,&; pcr facerdoccs
lUos
incclligun^mali
pr^lati cicnci &: rcljgiofijqu immoU-
buucur
bunc^in iudicio qn pcr Chnfl-i fniam dccrudccur in intcrnii.
t
Et ofui boiv. Pcr homincs incclliguntur
laici pccca_cores,&:
pcr ofia incclliguncur pcccaroru corpora.Na lila danacio e-
ricfimul incorporc&aia.Prcdicacoraiic
dcc^clamarc ifta
futura,qa dcnunciare det p^nasd: prxmia C ..^;
aud:Scc[\xi
t
.Apprehcndiie. Perhocoll^cndicurobftinaciopcccarium
,^
ad vcrba pr^dicacorum non conccruncur,&: q,
pcius cit cos
aliqn pcrfcquuiuur,&: camcn ifti in ncceflicacc corporali po
fici prcccs illorum requiruncquos ancc pcrfecuci {uerunc,q?
ligni ficacur pcr hoc quod fubdicur.
5>
Z)cr;;watr. Qnodnoncftdenegandumfecundum
doillri-
\\Mr\OLm^\.M.iU.h-'i.^.Orat"properfcqiientibus.
1 5
Trophetes. Pcr illum aiic falfum prophecam &c eius filios
figuraci
799
Gloforcli.&NicoIaideLyra. 800
A
( l>. 8. Aniio.
p.nccrnis rcpulcusrLconis cnim in vi;i occurfii proflFatas
, &
apuJ cxtcroscoiulicijs,pix'n.in)dcrcrci
tciuaii luit.Hxccriic
cxcmpl^ i^ pop'.il:),i5<: J^pilcopis,cciain
Ipii.cu^hbui , liquj
jnconcincriciiimiiul.cadmircnnc.
j Thcod. DiLmius
cx hac narracioiic
,
q,
poccntcs
potcn-
tcrcxaminabiui
P
fti^CTHt.
iib.
sdoerf
5 lofcphiis. Erat in ciuicatc fenior quida, malignus homo,
falfuCq; propheta
,
qucm Icroboani magnis ftudijs lionora
|>a:;cum codicentc qua: illi graca forcnc , crcbro dcupjrc-
lur.ilfc icaq; tunc crac i ledplo p;-opccr fcucckuci? inririuita
tcm.FjlijS autcm iodicaucibus ci.fific,
a Omnia opna
,
&(. Greg.lnsc jiutcmqaiclain rcncxhabitabatin Bethcl, adqucm veneruntfilij rqi,

ftis prophctc tm
g^ narraucrnntei omniaopera quiEfccci.atvirDciilla dieniBethel:
*
ra anrccedunc

, ,
, ' , ^
..,..
jnifcra fuccrdut; |& verba qux locutus tucrat ad rcgem, narrauerunt patri luo . Et dixic
qiia in rcquid
cispatcreorumrPcrquam viam abiit?01]:cnderiicci filij fui viam pcr
Quolf "apud "fc
^^^^
abierat vir Dei,qui vencrat de 1 uda. Er ait fiUis fuis: btcrnitc mjhi
propccr magna-
alinum.Qiii cum ftrauiflcnt^aiccndit&abiit poll: virum Dci ,
6<jin-
'
ucniccumfedentcmfubtus tcrebinthum. ftaitiili: Tunccsvir Dci
qui veniili deIuda?Reiponditilic: Egorum.Djxirqucadcum : Vcni,
mccum domum,vtcomedaspanem.Quiait:N6poflum rciierti,ncc
veniretccum,neccomedam panem,nccbib:imaquam in locoiito;
quialocutuscitdominu.sad mcinre}moncdomini,dicen.s5 Non co-
rnedcspanem,&: non bibes aquam ibi,nec rcucrccris perviam qua ie-
ris.QuiaitillijEtcgoprophetaium fimllis tui
, &angeluslocutiiseil ^
mihiin fermoncdominijdices: Rcduceum tccumindomumtuam,
vtcomedatpanem&bibataquam.tFefelliteum& reduxit iecum.
^
Comcdic crgo panem in domo eius,& bibit aquam. Cumque iederet 7
admenfam, factusefticrmodomini ad prophetamquitreduxerat
s
b eum.Et exclamauit ad virum qui venerat de lud^a, dicens; H^c di'
cit dominus; quia non obcdicns fuiili ori doniini , &non cullodiiU
mandatum quod prxcepit tibidc minus Deus tuus, &reuerrus es,
&
comedifti panem,&:bibifti aquam in loco in quo pra^ccpir tibi,ne co
medercs panem , ncq; bibcrcs aquam,
t
non inferetur cadaucr tuum
infcpulchrumpatrum tuorum.Cumquecomediirct&bibiirer,1ftra-
*
uit afinvini fuumprophetaqucmreduxcrat.Quicumabiircc inuenic +
dacifuhginjac
^
^
*
^ ^
'
tuS,wV lco ci:.
^
Tcrcul.Prohibicus a Dco fuerar, illiccibum in totilaccin- non cognouit.Si prophecam vidiircc vt Daniclcm, cum 1
gcre,fcd ab alio mox fc;ie mcntito p'ophcciam ccmcrc pa- nora(icc;fcd canquam alicnum inuaric. Dominus mcncic.
.ftuSjfm vcrbum Dci ibidcm failumXupcr mcnfam, no eft i cft,^ fctuus ncgauic dominum.
paccrnis Clcmcix
lia glonatus ab
incerna
mox fo-
iiditate cft quaf-
fatus , & indc ci
in opcrc culpa
furrcpit.vndc fi-
bi glona in cor-
dcfurrcpfit,vca
prophcta t.-ilfo di
fccrct
dcccptus
quia nequaqua
proprijE fortiru-
dinis fiiit quod
prius accidifTct,
b
Hacdicitdom.
Grego.Bcncau-
tcmore eiusfcn
tentiam mortis
acccpiCjCuius rc-
dudione a vici
prxccptis dcuia-
uit, vtindcpoc-
nam veraciter fu
mcrctjvndecul-
pam negligeter
admiriircc
tur. Nju cinm
t/poiccbaccum,
quuhuinam vo-
ccauij:crac,crc-
durchumanxdi
ccnti cocrariuin:
fi-d cxpcdarcvf
qui iullcr.ir, fol-
ucrcc quod luiip
racficri, S>ccxt,
Dcus auccm ho-
nonuiic cum c-
tiam poft dccef-
funi.Nam occi-
lorcm , ci indu-
xic cuftodcm
,
hac quidcni r.
cionc honorai,.
vcprwphccam: li
la vcro punicns
zm^ crr.iilgrcfji
forcm.&:cc)squi|
nunc func ccr
j
rcns, vcncpar-L
ua quidcm Dc
mandata di.fpi'
ciant.
* Chrvfoft.Pct
cauic prophcca
&:lco in via in
ucncum motc
alieciC.Eracme
NIC OLAVS PE EYRA.
4e ponitur propheU dominifeduSlio pnf4fi*ni
prophetam^ Etprim,
fonitur
diBafedulto.SecmdbpatudeHHfitiatio,ibi: Cumq; fcdc-
renc
EttertioeiHstuwtdatio^ibi: Ecccce viri.Circa prilnum dici'
tur: Propheces aucem qwxdim.fcilicet falfus.
I Habitabat. T^>n tamen erat inde noiuf, fcd de Sama,ria:vt habe-
tur infr^
^.lib. i^,c,Et wierat illuc ad nfanendum propter cultum vi
tuUrum.
3 Ad
qucm. fciUcet,non fuerat in folennitate,impeditus nimii
fe-
neRutepropter quamin cultu fitulorum ampliusferuire non poterat
yel occafione alia.Cxterapatent vfejue ibi.
3
Ec abijc. t>te'*mfedHceret,&peccarefaceret,&perhocprophe-
ttam fius trritam perfuaderet^-t pofiea videbitur.
4
Et muc. quia fati^atus era( Ubore itineris &ieimio, Cxtera pa-
tent vfque ibi,
Qui
S
Qui aic Menticbatur^pt cttm dcciperet.yndefnbditur.
^ FcfcUic. ?>(jv,-z enim dtbuitpropbc t.i domini tum hniter fibi creie
te,t,uia probandi func fpiticus vcrum ex Dco Hnc. fecundum
<
dicit^r i.Ioan.^.cap.Fuit eiiam ad credendum indhSius ex concupi
fceniia (ibi,<juia erat iciuniofatigaius , vt diium eli, &
ideoinftc
Dce tanquam iuobediensfuit punitus.
7
Cumq; fcderet^d menCnn}. Hic conjcquentcr po^iiturpan^j
ftentis
denuniia:io,cH7ii diciiur.
Faitus. Ex hocpatet>r^reudatio prophetica aliquadofitmalisl.
minibus/tcut di&imfuit pleriitts T^m.ti .de Babam,^'- conueniei
ter dennntiata eflpanafeduRiper eum qui ipfumfcduxerat.
9
Cumque comcdiifcc.
fDei^/jttia diuinam fcntentiam fupra
auditam acccptauit,& voluntati diuinxfe cornmittens pcccatumi)
bedietitix morte corporaliexpiauit.Ex hoc autem confiderandum ef<
quam duripmiturus eU DcMspeccatagrauininiquorum^fjuipina m
tisfuniuii leuepeccatumfanLli hominis^
.j<AfmuJ
MQRALITER.
* figurati fiierunt pfcudo apoftoli fe corum fcquaccs,qui ni
tuncur impcdirc vcro.s prxdicacores : Pcr hoc
q,
vcrus pro-
phctapcr falfum prophcca fuic dccepcus, ficuc ciicitur infra,
FcfeUit eum & reduxitfecum . Signincacumfuitlccundum
quoddicicbcacusGrcgoriusquod cx miraculisqu^ Dcusfc
ccr.u ad cius verba fuic clacus,& cx hoc dccipi pmilIus,pio-
pccrquod prxdicatorcsvcri multum debenteIfcfolicifi,nQ
proptcr bona quc faciunt clcucnrur.-&: pcr confcqucs a ma.T
|is hominibus dccipiacur,&: vlccrius puniancur^^ficu; fuit iftc
4
de quo fubditur.
t
Inuenit. Et pcr hanc p^nam oftcndinir,q, peccauit,fcd
p
hoccj)lcocadauerciusnontctigit,fcdinta4um cuftod.iu
oftcnc^itur
, q,
dc pcccato vcrc pocnituic Sc domini fentc
tiam acceptauitrii: pcr mortcm corporalcm. cius pccc^cu
cxpiacum fuic . Circa cj, confidcraiidum , cj, dominus leu
culpas luftorum in pocnicencialiquando grauitcr punic,
VI
hoc: nobis apparcac grauitas pocna:,qua: pro grauibusculi
in futuro rcfcruatur mfligcnda,Hcb.io.f.Hcrrc</mf;?
w
4ere iu mnusDei fiuentis.

MORA^
8oi lIf.Rco;um
Cap. XIII. 80
^
^t Clcmens Rom. Prophcta cum Dco non parniffet
,
pa-
A
nemquccomedilTec,&bibiirccin locoadomiiiopr^lvibico,
4.cifti,
props^tT impiccitcm
H'croboami,
k
lcone e[} inccrcmpcus.
(.
'
q
Ef/w./?.zi4f, drc. Hicoftendicur.quodpeccatuinobcdie-
'*"f tii in pfa morte fu;c laxacij
,
quia iftc idcm co, qiu viucnce
riolis.
prarfumpiic occide-
cumleoinvia&occidic, &:eratcadauer eius proiedlum iru
3 itinere. Afinus autem (tabat luxta ilium,& leo ftabat iuxta ca-
&1
mm.in
rc,aufuscontingere
:]o(n, jiocftoccifum.c^i
cnirnoccidciniilia'
biiit pocertacem, dc
occili cadaucrc co-
incdcdi liccncia no
accepic, cj.aiscuius
culpa in vica fuerac
punita,eraciamiu-
liusexmorce.
b Sepelite,&c.}A3[us
prophcta fcics euc-
nirc,que virDci pre
dixic,pr<ccepic,vcfc
elircrur luxcaviru
_ ci,nc quando olTa
''^{-
illius combureda cf
'
fodcrcntur, fcd con
B
leruarcntur, pcr fan
tam prophetam,'Ii
cut intcrius idem te
ftatur liber implctii.
, c 5 Qitlcttnqite tk)Ic-
anuPa
h<a .impkbat maitH/n
, d on fitam, &. Thara-
iilisjc-
fiusPatriarcha Con
[
""
ftantinopoli. Mul-
tis modis docemur,
vtmoresabauancia
alienos in facerdotij
cofecracionc habca
nuis. Siquiscamau
ro emiire conuidus
fucric, diuinaci a-
itione incerdidijef
fnciunc,&i venduc.Omnis enicrt domfrms fd quod habcc vc- jy
dic. Sic,qui rcm hanc ncfana ficiunt, Spirirum fandlum
de-
primunc, xqus pcccancc-; acij qui Chriftu in Belzcbubdc-c-
monia eiiccrc impie blafphcmcque diccbanc.
Vel, vc vcrius
dica,funcIuda;prodicori fimiles,qui Dci incerfeiloribus
ar-
gcnci precio
dominii
vendidic.Sinonven-
dicur , clarum &c facer
d itijdi2;nitatem non
tiam . Si
nundacur
di^nic.is
,
dauer. EcecceviritrafeunteSjVideruntcadauerproiedium in
^
cffcSpifitusfmiligra
via,5^ leonem ftantem iuxta cadauer. Er vencrunt & diuulga-
uerut in ciuicate,ui qua prophetes ille fenex babitabat. Quod
cumaudiflerpropheta iile, quireduxcriceumdevia, ait, Vir
Dei eft.qui inobediens fiut ori domini,& tradidit eum domi-
nusleoni, &:confregiceum
,
&:occiditiuxta verbumdomini
quodlocutuseftei. Dixitcj; adfiliosfaoSjSternitemihiafinLi
Quicum ftrauifl'ent,&illeabii(l'et, inuenircadauereiuspro- 3
iedtuminvia.fi^afinum &Ieonem ftantesiuxtacadauer. Non
comeditleo de cadaucre, nec : lasfit afinu. Tulit quoquepro-
phetescadauerviri Dei,&pofliitillud fuper afinum,&:reucr-
ius inmlitinciuitatem prophecesfenex, vctplangercnteum.
Etpofuitcadauereiusinfepulchro fuo. Etplanxerunteum,
4
Heuheu,mifrater.Cumque rplanxiirenteum, dixitadfilios
^
fuos , Cum mortuus fuero , fepelite me in fepulchro , in quo
vir Dei fepultus eft , iuxta ofla eiusponite oflli mea . Profc(5t6
enim veniet iermo domini , contra altare quod eft in Bethel,
&: cotraomnia phana excelforum, qua: funt in vrbit)us Sama
rias. pofttverbaha^cnoneftreuerfusleroboadeviafuapef-
g
fima,fed econtrario fecit de t nouifTuTiis populi lacerdotes ex-
celforum . Quicunque volcbat, implebac manum fuam, & 7
fiebat facerdos exceliorum . t propter hanc caufam peccauit
domus leroboani , & euerfa eft , &c dcleca de fuperficie terrse.
autdm ve-
facerdocij
cciam fu-
pcruacanca cff ho
ncita vica: intiicucio,
&: in puricace ac ve-
ritatc conucriatio. Su-
pcruacancus clf di-
uinus Paulus doccns Tit.r
oportcre Epifcopum
cffc a rcprehenfionc
alicnum,d<:c. Scd Sc
omncs ccclcfiaflicas

promotioncs ob pecu
nix dationcm remc-
uet Canon 29. Apofto t
pL-ingeret &
lorum. SiquisEpifco
'"^P^'f>
pus pccunijs hancdi-
gr.itatcm fucritaflecu
trepcIifTct.
tus
, vcl prcsbycer
,
vej Diaconus, depo-
narur, 6c a commu-
nionc omninoexcin-
ASt.8.
feiubtcMacedonii
&alfcclarulfandTi Spiricus hoftiij , colerabilior erac h^refis
,
quam Simoniacorij. Cum auccm illi Spincum fandum crea
Q
rura & feruu Patris &c Filij nugentur,hi ipfum fetuum fuum
faciunCi
datur, vc Simonma-
gus . Ex 5>. Ilcgum,
Ec non conuerfus cft fpopul.
Hicroboam ab iniqui-
cace fua , fed tecic cx
populo iacerdoces ex-
celforum qui volebac,
implebacque manum
fuam , $cc.
4c Theodore . Qiundo iftud ed incell igcudum,oftcndit
id quod fubiungicur
^
Et f-nt f^cerdos excclfitrnm , nempe fun-
gcns f3cerdotio,& manibus otTercns fufficum.
^
CAP.
F
N I C OLAVS DE LYRA.
I .Afmus autetn. inflindu diuino cuftodiens vtrunquc, fcili
cct,cadauer ad'lcpclicndum,& afinum,vt cadauer portarcc
ad fcpultura:locum, &: cx hocapparct ipfum clTc faluatum,
i Et ecce firi . Hic confequcntcr ponitur defundb tumula-
tio. Etpatctlitcra vfque ibi.
3
inuenit cadaner. non enim rimuicIconcm,qucm iam audi
ueracffare iuxca cadauer , &: afinum abfquc Ijefionc eorum,
per hoc cnim pci pcndic
,
quod nucu Dci hoc ficbac , vc vir
Dci fcpclirctur.
4
Etpofuit,c\Ln3. tcncbat pro ccrto
,
quod vcrbum eius im-
{)lcrctur,&: idco cumcovoluitfcpcliri, vcofTapropcec^il-
um rcmancrcnc incadta , vcpacec in litcra.
5
htplattxerunt. file cri,quiaad boc dctcperac di,vc more^
lecur
, vc pcr hoc cius prophetia vana crcdcrecur.
6 Ton
6 Tefl verha. Hic vlcimo ponicur Icroboam obflinatio
,
g,a
licct vidiffct figna pr.tdiita in altari &in manu propria , ta-
men non rcccffic a malitia fua . Caufam autem huius tangic
lofcphus dicc ns,qu6d prnphcta falfus perfuaflc ci,qu6d pr^ lofephus.
didla non crant figna diuinx virtutis oftenfiua, quia ille,qui
dcdcrat interfctus fucrat a leonc tanquam faliiloquus . Di-
ccbat ctiam altare fiiifle fciffum proptcr onus iacrificioruin
impoiitorum,&: manum rcgis aridam faitam cx laborc otfe
rcndi, a quo cum quieuillet, redijt ad ftacum priftinum vir-
tucc natura;.
7
QHnittiqHe vokhat . offercndohoftiamfolcnncm, ficut
Aaron feccrat , &: pcr hoc ficbat facerdos. Alitcr etiam ex-
ponitur refcrendo ad leroboam
,
qui vcndcbat facerdotiii
,
&:ideo,quiimplcbat manutn fuamdando fibimaiusprc-
tium,obtincbat faccrdotium.
Tom.4. CC C A P
8o3 Glof.ordL&NicoIaiJeLyra,
804
^
CAP. VT.
A XIIII.
C A P V T XIIII.
In j.np.Ml-
ekx.
f4Reg.l.f.
t
diflimuIaC-
let.
B
Lib.4.o9f.
p.7.
f
faeeret.
corput.
f
dcrcliftum.
t
infrj
f
j. &
ai. f.
Deut ij.
4.Reg.8.
X.
que ia m4
nu tua decem pa-
ues, &c.
!< Hicrony
mus. Vxor ic-
toboainfirman-
tefilio,pcrgitad
Ahiam homine
Dci , dcfcrt ci
panes , \'uas paf-
fas,&: varciiiiim
mcllis . Dicicur
cnim qiiod illa
portaiienr, &ca-
mcn non fcnbi-
tur prophcca ?.c-
ccpiflc
,
quippe
ciim & cprripuc
rit cam,^ vciicu
fum luflumpra:
dixeric.
^ Clcmcns
Rom. Hiqui in
peccacfs verfan-
tur ,
niil pqcni-
tenciam cgcrint,
non folum non
exaadiutur cum
fupplicanc ,
fed
ctiam Dcum ir-
ritanc in mcmo-
riam ei rcduccn
tesfuam impro-
bitatcm. Vitatc
igicurcaliamini-
ftcria,
N illo temporc^grotauit Abiafiliiisleroboa.

Dixiccj; leroboam vxori fu? , Surgc & comuta
*
habicLi , nc coe^nofcaris , cj lis vxf )r kroboam,
&:vadc in Silo vbi e(t Ahias propheta
,
qui lo-
f
cutusellmihi,c]rcgiiaturuse{rcm fupcr popu
lumhunc.tTolleqaoc]; in manudeccmpanes
3
a 1 Ciii hiliiiii panis, criT.timi .'.uri.
Sccruftula & vas mellis,& vade ad iUum.Ipfe e-
nim indicabictibi quid cucncuru fit huicpucro.Fecicvtdixerat lero-
boa vxor,& colurgesabiit in Si]o,& vcnit in domu Ahia:. At ille non
porerat viderc, quiacaligaucrantoculieiusjprarfeneduce. Dixicaure
diisad Ahiam, Eccevxorleroboamingreditur, vtconfulatte fuper
filio fuojqui a:grotat. Hxc Sc hiec loqueris ei. Cu crgo illa t inrrarct,
^
&t dilTimularetfceflequacerat, audiuic Ahiasfonitiipedumeiusin-
troeuntis peroftium,& ait,Ingredere vxor Ieroboam,quarealiam te 6
efle fimulas?Ei^o autem miflfus fum ad te durus nutius,vadc &dic le-
l
roboam, Ha;c dicic dominus Dcus Ifrael > quia exaltaui te de medio
populi, &dcdi te duce fuper popukim meum Ifrael , &fcidi i"egnum
domus Dauid,& dedi illud tibi,& no fuitli ficut feruus meus Dauid,
qui cuftodiuit mandata mea,& fecutus ell me in coto cordc fuo,^fa-
ciens qiiod placicum eflet in confpeclu mco, fed operatus es male fu 9
pcr omncs qu^fuerant ance te,& fecifti tibi deos alienos , &
conflati-
lcsjvtmead iracqndiam prouocares, meaucem proieciftipofttter-
b guni tuum. Idcirco eccc ego inducam mala fup domum leroboa, &
^^
percutiamde leroboam mingenremadparietem,&claufum&tno-
u
uiflimum in Ifrael , &t mundabo reliauias domus leroboam , ficut
'*
mundari foletfimusvfquead purum. i Quimortui fuerint delero- 14
boam in ciuitatc,comedent eos eanes. Qui autem mortui fuerint in
ftcria-, t.Tnqi)a!n
I
canisprctium,&
merccdem mc-
recricis. Vtruin-
qucenimin le-
ixc prohibituin.
Natn ncc Hcli
fcus ab Azack
niuncra all.icaac
ccpir,ncc Ahiai
.i Jcroboamo.
Quodli prophc
txdh impiisob-
lata muncra rcic
ccriint,iccm vo$
rciicitco Epifco A
pi . Sinion ma-
gus nobis pccu-
niam affcrcns,
cxccrationi bus
perpctuis dcuin
dus cft . Fugite
crgo oblationes ij
alcaris Dci a ma-
la cofcicntiapro
ucnientcs.
b it Idcirco ecce
ego inducam ma-
la, &c. Thco-
dorctus . CalH
gans oculis pro-
phcta fcncx, bL
incus fcdcns
,
vcnicntcm fcn-
fit cmmus
, &
mittcns mini-
,
ftrum, breuitevl
iuflit cam in-
,rcdi tanquam
'^
iniu'-
NIGOLAVS DE LYRA.
c a;p. xiin.
X,
ill'^ renpcre. Hicconfcqucntcrdcfcribiturip-
fius Icroboam punicio dc priEfcnti quantum ad
mortcm filij fui,circa quod fic proccditur:quia
primoprophctade ftatu filij xgrotantis inqui-
ritur. Sccundo ab eo dure refpondctur.ibi, Cnm
er^o illa. Tertto filius moritur , ibi^ Surre.xit itaqtte . Circa pri-
iiium dicitur.
1 In illo tcmpore. vt in cius morte puniretur: & iuucnis, qui
bonuscrat&:mnoccns,vtporteadicetur, non vidcrctlnala
in domo Icrobpam futura.
2 Commuta habitum ne cognofcarist&c.Timch^t enim ne pro
phcta fi cam cognofcerct, ncgarct rcfpofum, vel ventaccm
cclarct propter malitiam ipfius Icroboam^
\
Tolle quoque^&c.& crujiu.
Dicunt hic aliqui,qu6d per cru
Itulaintclligicurparualaminaauri. Scd hocvidcturtaliiim,
qy
ia in nuUo alio loco fcripcurc accipitur crufiula in hoc fcn
fu,fcd fignat pancm tcnucm, q\ii ctt quafi cocus crufta, iicut
cft Ijmpiellus vci tprtcllus tcnuis. Ifj.- enim mulicr acccpic
dccem pancs c6muncs,&:vnumtenucm modo pr.Tdicto.
4
Dixit autem dominus.Kcuchns ci muliercm veiiicnct m,&:
quid ci deberec dicere
,
fccundum quod poftca fubdicur.
Cum
5
Cum crgo. Hic confcqucnter ponitur rcfponfio dura hih
mulicri , & pnmo datur ci fignum vera; rclponlionis , cum
dicitur.
6 l>ig>-cdere, &c. quafl dicat nihil latct confpeclum diuinfi
,
qui Piihi reuclauit aducntum tuum. -

j-
7
Ego autem miffus fum ad te durus. id cfl nuntians dura.
8 Dic Icroboam,&c. Ec patct I itcra vfquc ibi.
9
Scd operatus es malefuper. in rcgi mine populi, quia non fo
lurn tranfgreffuscs prxceptumdomini. fcd etiam populum
Ifracl tranfgredi fccifli , vt patct cx pra'dicl:is cap. 1 1.
10 Tercutiam de leroboam ^quod intclligitur duplicitcr. Vno
modo quod mingcns ad parictem dicatur canis,qui cleiuto
crure folitus cft ad panctcm mingere . Alio modo quod in-
telligaturinfirmus&: dcbilis,qui luxtalcdumnon poccft
miiigcrc, nifl appodiet fe ad parietcm ; vc flt fenfus ; fi per
cutjccur canis,qui pioptcr vilicaccm non dcbcctangi, vcl de
bilis, cui dcbcrctparci , multo magisalij dc domo lerobna
extcrminabuair.Eceodem modocxponitur quod fubdiciir.
11 f c/ii7</}.'w.idcf},incarccratum.
iz .t nouiffimum , &C' quibus Cilct mrfcrar.dum.
I j
Et mundabo rcliquias , &c. id cft, quofcunqj de domo fiia.
1.1 SicHt mundarifol.r\o.n.n\\ydit^\y\\.\% in fc,fcd locus in quo
cltqn cijcit,& pcr hoc intclligit": q,
illi dc domo Ierobo.im
no dcbcatmundari in fe,fcd rcgnu ]IracI,pcr ipforu Cjctbu-
licm &:!cxterminationem.Cxtera patcnt in licera vfque ibi
M O R A L I T E R.
I
Jnillntemporc ,&c. Scquitur.
t
VadeinSdovbi. Allcgoriccpcr
Ahiamprophctam Chri-
ftus flgnificatur,dcquo
I.uc.y.cap.dicitur ; Tropheta magnus
furrexitinnnbis. ncrvxorcm Icroboam, quarnmiijacoric vc-
nitad Ahiam,f!^n!ficatur collcgium fcribarum & Ph.uif^o
rum finuijacoric vcnicnfum ad Chriflum , vt cum capcrec
in fcrmonc Macth. 1 2. Et ficut Ahias fimulationcm mulic-
rispcrccpic,diccns.
6
^arealiam. SicChnflus fimuIacioncsPharifrorum&:
fcri-
fcrib.^rum cognofccns cosincrcpauic,d:ccns.Qu!d
mctcii'
tacis hypocric.E , &: canquam nuiuius a Dco pacrc
mifiiiici:
d.imnanoncmfuamdennnciauic: Match. i^.cap.
y^roki
SnihA &Tharifxi hypocrita
,
(y-c. propccr q iiod fuit cis durii'
nuncius . iMorahterautcm pcr Ahiam prophetam
intclli^^i
turhonus pra'latu.i,&c]are vidcnsin fuis opcribus,^^''
hodic dicitur propheta olim videm appcllabatur. i . Rcg. 9-
h- P^
mulicicm fimulacoriam fignificacur pcrfona fida,
volen<|
afccndcrcpcrfuam fidioncm, fcd bonus prarlacus &: lcnLi
tns dcbct calcm rcpcllcrc no folum ab opcaco , fcd
eciam
al
obtcnco,quanc6 po.cft fieri bQno mo^o.
J;
8oy llI.Rcgum Cap.XIlII. 806
un
iniucunda audi-
turam.Etprima
qiiidcm
don.\ ic
prcbcndu.
Dcia
*de
de
piicro di-
/c,I>iCicdomi-
Uieroboam
mnt-'
gintttn
ad payU'-
um.
Ncque fo-
lum
cis piidixic
ca;dcm,fcdctia>
vtmancaucinfc-
piilci
polt cx
dcm, &;
expo-
iiantur
dcuoran-
di
auibus &L tcv
ris.
Mingcntcnx
iUitem
ad parie-
tcm
cum
dicit
qui elt adco in-
hrmus,
vc Ibre:
non
pollic> iiiii
innitacur
parie-'
u.
a ^4
Vorra I^
hom filii'S
Salo-'
W>un
regnauit /
JwLi ,
&c. He-
brxi . Obfer-
iiauit lcgcm
iplc
it fihj eius trif
busanms.Quar-r
to vcro rcbclla-'
riioc.
b J<
l^men ma*
m eius '^jnmn
i f Sicoportetfitri.
agrojvorabut eos aues cieli, q,.-i dominus locutus eft. Tu igirur furgc,
& vade in domum tuam , &ui ipio inrroitu pedum tuorum in vrbe,
morietur pucr , & planget eum oTs Ifrael , &fepeliet lile enim folus
a
f
HonoriJi;e,
Swfncitautchoc D
xid cuertciKimn
Iada.'orum abo-
i)iinationcm,qm
fc iadtant dc no-
bilirate gcneris,
6L COS
,
qi CK
taliquIdWm
<?;cnfi;bus Crcdi- inucntum dl
clcrunc Seruato-'^"P''
=>
"'''^
ri , norainanc a-
lienigcnas.lnuc'
ergi eum>
tiUi.
gc-
inferetur dc leroboa in {epulchrum
,
quia t inuentus efi: fupcr co fer- t
mo bonus a domino peo Ifrael in domo teroboa . Conrtituecautem j
fibi diis regem fuper Ifrael
,
qui percutiet domum leroboam in t hac 4
die t &in hoc tcmpore. t percutietdns Deus Ifrael ficutmoueri fb
^-
let arundo in aqua. Ec euellet Ifrael de terra bona hac quam dedit pa
tribus eorum,&: ventilabic eos transflumen,qLiia fecerunt fibi lucos,
vt irritarent dfim . Et tradec diis Deus lirael,
^]^
peccata leroboam,
qui peccaj.iit&:peccarefecitlfrael Surrexiticaq; vxorleroboaiii, &
^
abiit &venit in Tharfi. Cumq; illa ingrederetur limen domuspuer
mortuus efi:,& fepelierunt eum.Et planx-t eum oTs Ifrael iuxta fermo
iiem dfii,quem locutus efl: in manu ferui fui Ahi.-e prophetce. Keliqua
autem verborumIeroboam,qCiopugnaucrit &quomodoregnaue-
a ^ Non in Paral. IM in alio libro quein non habemu.^,
fit,eccc fcripta funt in libro verborum dierum regum Ifrael.Dies au-
tem quibus regnauit Ieroboam,viginti duo anni fun t. Et dormiuit le
roboacum patrib. fuis,regnauitq; Nadab fiiius eius pro eo.Porro Ro 7
Scqlicbantur"*re
Sio!^""*'*
nitur etjam
miseorrircgfum
cx alicnigcnis
.
c -^ .Afcmdit SC'
fac rex .Acgyftiin
^^ ^i^^
Inufzlem, &
tn-
lif th.-fmrou &c,
Hcbr.ci . Afccn-
ditcum iTiiHcdu
ccncis ctirribus,
&: fcxaginta mil-
libiis equicum,
^ iuftuljc thcfau
E
ros . &:c.
^ lofcphus.
Hic penodus
cap.io.
gemAcgypci cur \ x.'Pit.i^.i,
rus millc &c du
ccnci
,
cquitum
fcxaginta niinia,
& quadraginta
millia pcditum,
quorum pluri-
mos habcbat Ly
bieSj&i Acthio-.
9
boam filius Salomonis regnauit in luda.tQuadraginta & vnius anni
crat Rbboa cum regnarc coepiflet , & ^QCt 6c fepcem annos rcgnauit
in lerufalem ciuitatc quam elegit dus , vt poneret nome fuum ibi ex
**
oibustnbubuslfrael . Nomenautem matriseiusNaama Ammoni-
tis.Et fecit ludasmalum coram dno , & irritaueruteum fuperoibus,
qu^ fecerant patres eorum, in peccatis fiiis,
q
peccauerunt. -/difica-
ueruntenimSiipfifibiaras&IlatuasSij lucos/uperomnemcollem
,0
P"*
Inn-i^cns
'
j
T Arte,veinatura.^,i
itaquc Hcbraro-
excelfijm)2^fubtcr oem arbore|frondofam.Sed &teffoeminati fue-
runt in terra, fcceruntq; oes abominationes gentium, quas t attriuic
nus matris Ror
^
diis antc facic filiorii Ifrael. In quinto aute anno rcgni K.oboa,afcen
boam
,
ad ar-^
jjjj 5^^^^ ^^^ -/^gvpti in Ierufale,& tulit thefiuros domus dni.Sc the
"^ ^'^'^^'
guendum fcelus - .
^-rj-r r
cius
,
qui gcnuit.
lauros regios,& vniuerla dirupic. Scuta quoq; aurea, qu? reccrat Sa-
^
Sutiicic
lomon,proquibusfecitrexH.oboamfcucaa:rea, tradiditeainmanu
'^
8 i//ct7f.hxcplo lloboa ipsu in hoc i"cquedo,vchf z,.l'ar.ii
Ummmitii ,
ii^c*
Tbeodorccus.
Oftcndit hifto-
j-iograpiius gC'
II
13
rum rc^ioncm,
munitmimas ci
f
fcertatore*
uitatcs iinedimi
velcin^Hiicor
cationedccinuic,
""i';"!*'
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I Ifle.n.id cft,honorificc fcpelicc'',& plaget"!!. qc filius regis.
1 i^(a;nenrj,e^'.Dicic.n.Ra.Sa.c]5 Icroboa voles impcdi-
rc illos dc regno fuo, nc ad fefla irenc in lerufalc, vc pacct cx
piedidis c. i i.pcfuit homincsarmatos in vijs.nealiqui pof-
fcnt cranlirc fi vcllcntiUuc ire. Et:iflc filius leroboam igno-
rantcpacrcamouic illud impcdimcntum: vtilli,quierant
deuoci
,
poffcnc irc in lerufalcm ad orandum dommum.
3
Conjiicuet.f.Bazfa.
,
vt habctur infra cap. fcqucnti.
4
iluipercuuet domum leroboam. id cft, dc propinquo,
5
Eipercutietdfis. Quod implctu eft, qii capciuacuscftpopu-
lus Ifiacl in Airyrios r^c Ofec, vt habccur infra
17.^.4. libri.
6 Surnxit. Hic conlcqucnter dcfcribicur mors pucri,cum di
citur ; Et venit in Thcrfa ; nomen ell ciuitatis , mqua iaccbaj;
filius cius infirmus.Cxtera patcnc.
7
Vtirro R^ihoa. Dcfcriptacociitionc Icroboa rcucrtitTcriptn
raad nanandu fatla Roboa.Etprimo dcfcribit eius j^uarica
tio.Scdb cius punitio,ibi:/ t]uinto aiit anno. Circa primii fcic
<lia,q, prouc df i.Par. 1 1 .fcparatisdccc tribubus a rcgno
Ra-
boa,faccrdoccs &c Lciiita;,qui cr.iEdifpcrli
p
dcct tribus,vt^
nciuc in Icrufilc vbi crat cultus Dci, ic fimiliccr alij,^ habq
bat zclu kgis Dci,&: roborauerCic re";nu Rohoa pcr crcs aii
nos,in quibus rcx &: populus Dco ficJcliccr
fciuicrCic,poffc.i
vcro rcx dcclinauic ad idololacria,&: cofcqucccr
populus cxe
plocius.
Igic'hicprjm6dcfcnbifajcas ciusi priucipioregni
fui,
&: quandiu rcgnauir, cum dicicur ; Torro. Ec paret liccra.
Ec fubdicur
prxuancacio , cum dicicur,
_______^____
8 Et
M O
R A L I T E R.
~
t 13 In qtiir.to anno. Allcgoriccpcr leruJalcmincclligiturcc
clclia
miljcans,pcr
rcgc Acgypci,qu^ inccrprecacur ccncbra,
diaboUisiu
tcncbris peccacoru 6c infcrni regn.is intelligif',
iplc
vcro
afccndiccotra ecclciia militancc; &: in magna p.-ir
ceabftulic
thcfanros domusdfii,id eif,mcrica prxbcoiuin

cicricorum
&: rcli^ioforu pcr inalam corum \iu
,
&: chctiii
ros
p .Aed':jicauerunt, pro idololacria cxcrcenda,
10 Etflatuas,idci\,ido\:i.
1
1
Et lucos. i.neniora dcfa circa loca idololacria: ad cxerccn
du ibi luxuria.Dicit.n.lucus aluceo luces.pcr Anciphraiim.
iz Sed& Cj^ari/df/.i.homincs caliraci natura vcl arcc,qui tU
cucbancunnculcucuiufdade.c,vcdicuncaliqui.dic1;iover6
Hcbraica qua; hic ponicur, cadcs lignificac fcorcum m.Ucu-
lum ; &: lic pcr ctfa-minacos vidciuurhic incclligi iuucncs
pulchri in liipananbus politi ad vitium Sodamicicum excr
ccndum,fccudum quod dicitur a.Mach.^. dc I.ifunc, quod
aufus cft lub ipla arcegymnaUum conliitucre &:opcimos
quofquc cphcborum inlupananbus poncre. Ecdicuutur
cphcbi luucncs imberbcs valdc lucidi, &: pulchri.
1
3
In (juifito. Hic ponitur fcqucns punitio, quia pro pcccatis
R
iboam !>c
populi ,,racluin clt a iJco, t], l^oboa & populus;
non potfent rcliftere rcgi Acgypti venicnti contra cos, vc-
runtn quia affiictio dat inccUcctum humiliaucruc fecorani
Dco,vc hf J.Para. i
i.pp
quod non fuic dcltruita ciiiicas,nec
populus ; cii fub ccrca torma rcddidcnir fo ipfi Scfac,qui fpo
fiaca ciuicacc redijc in tcrrani fuam. Et hoc ett quod dicicur,
1
4
.Afcendit sific rex .Aegyptit&c. Et patct liccra<
1
5
'Vro (jnib.Vcr Roboa
q
latitudo populi intcrpretatfjtheo-
Jogi oltccatorcs fui lignaiit^qui m.a^!,is tamafuiiii^vtijitatein
dodruix dilatare nitunt;&: itti pro"fcucis aurcis taciuc jgrca,
Nadimiftis vcritacib.chcologicis doccc&ftudecpl-ulofoplii
ca,&:logicalia,5i ticpiic dicctc; F451uifum velut xsfanau^.aut
cyrnhalU tinniem.
CAP,
ros rcgios,id eft,merica principum pcr cyranidcm ipforun^.
f
Scma (juo^; autca^qux .i.Chnltus per qu,t lignancur vcrica
tcs ficnx lcripturXjdc quibusdicicur
^vo\.\.\o.(Xmnisfrmo da
mini i^^nitHs clypeusefl fpcrantibus in fc . Ifta vcro fcuta abftulic
diabolus.Na pcr cius inftindtum multi pra:Iaci clcnci &:
rcli
giolicircattudium
lacrc lcripturceiam non func inccnc;fcci
{nagis cuca ccrrena negoria, qua: implicanc ad pcccaca.
Touvi.
. CC l
liituT
8o7
GIof.orcli.&:NicoIaideLyra. 808
t
prinariini.
f jjucum fcutariorum,
&corum qui excubabanc
antcoltium domusregis. Cumque ingredcrcrur
i
eurfores, fcx in domum doiTJini
,
port<ibantea t qui pra:-
cundi habebant ofiBcium, 6c polica. reportabant
a ^ Vbi (epor.uniur iiini . nriiiiTiiiiii vbi <]u.Tcum|uc alaium artiuiii .11111:1
fthabm..m
adtarmaWntanum fcutariorum . RclK]ua au-
,.ei
cobicuia
jgj^., fej-monum
K.oboam,6:omniaqua: fecit, eccc
lcripta
'
a T
Idfft.raralip.
fcriptafunt in librd fermoiiumdierum regumlu-
da . Fuitqucbcllum inter Koboam&IeroboQnL.
cunclis dicbus- Dormiuitquc Roboamcumpa-
tribusfuis, ^ fcpultus cft cum cisinciuitateDa-
uid. Nomen autcm matriscius Naama Ammoni-
tis . Et rcgnauit Abia filius cius pro co
.
^ CAP.
XV.
Lib.8
cap ti
A
Ajti<j,
*A'
B
Ttamea bellim
fuit inter ^
.
hitfin
C
leroboa^n, otH'
ni,&c. -5 lofcpbus.
leroboam mulco ex-
crcicu congrcgatti
,
concra Abiam hlium
lloboam,qui in dua-
bus cnbubus p.icn
fucceflTit, caftramc-
tacuseft. Qiiodcum
audiflec Abia obftu-
pctactui cft, vcrum
roboracus , eledlocx-
crcicu occurric le-
roboam in locum,
qui vocacur mons
Aniorrha:orum. Cu.
que orationem ha-
buillccnd cxcrcicnm
Hicroboam,c;indcm
aic: Inquodc vido-
ria eftis confidcnces?
An in viciilis aurcis
SiC aris
,
qux vcHvx
funt impiccacis
, &
non rcligionis indi-
cia? An mulcicudo
fpcm vobis pu buic ?
Sednulla vHcusillice
vnuspugnaciniuftc.
C A P V T X V.
GITVR indccimoodauoannoregni
leroboam filij Nabat, regnauit Abiafu
per ludam. Tribus annis regnau it m le
rufale, nome matris cius Maacha, filia
T
Id cft Abfaloin.
Abeflalom. Ambulauitcj; in oibus pec-
catis patris fui,qux feceratanteeii, nec
erat cor eius pcrfcCtum cii dfio dco fuo,
ficut cor Dauid patris
eius . Sed
pp
Dauid dcdit ei Dns Deus
fuus luccrnam in
Ierufalem,vtfutcitaret filium eiuspofl: eum,
& ftaret lerufale, eo quod fecillet Dauid redtum in oculis do-
mini,& no dcclinaflet
ab oibus qi\x prn^cepcrat ci cundis die-
a
bus vita: fu2c ,
excepto t
fermone Vrh-e Herhsi. Attn bellunij
fuit inter Abiam & leroboara, omni tcmporc vit^eeius. Ilcli-
qua autem fermonum Abiam , &
omnia qusE fecit none ha:c
fcripta fiint in libro verborum dierum regum luda ?.
Fuitque
b
prdiuminter Abiam&
interleroboarn,&dormiuit
Abiam
cum patribus fuis , & fepelierunt eum in ciuitate Dauid
patris
fui . Regnauitq; Ala filius eius pro co . In anno ergo vicefimo
ft , vbi ( licctcu mulcis millibus ) licec
Soliimodo.n.in iufticia & piccacefpes
I. vidori.E
fum fecit : nec fuftulit , vel fregit,
fus cft.
vidorixcolifticiqua:
fciliccc,apud nos cft,
fcruanccs a princi-
I
pio Jegcs, 6.:veruni
Dcum vencranccs,
&CC. Deusauccmcx-
*
crcicus Iccoboami
5 audaciam ditlbluic,
cxcrcicum aucem
A-
bix fccit cxcclfio-
rcm. Nam qu.inca
nullo bclio rcfcrcur
ccdes fuiflecommrf-
fa,ncqueGrxcoiij,
ncque Barbarorum-,
mirabilcm pcrccpc-
runc Deo confcrcn-
ccvidoriam. Qjjin-
^cnca cniin nullia
^ noftium bello pro-
ftratafunc, Scc.
h -jc Dormiuit .Abiarn
cmpatribiis
, &c. Hc-
y bvxi. Cur non per-
cutrit dominus lero-
boam
, fcd Abiam
'
Quoniam fat habuit
6 capercBechcl,fiIial-
queeius: vndcquo
niam conipcdum v
culumaureum,m!<
idco a domino pcrcu
^
a infHpm
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XV.
Diuifio.
.Reg.ix.3.
.-Par.ia.a.
Gitur
,
&c. Hic confequenccr agicur de cempori-
bus Abiam &: Afa; &: quia cemporeAbiam non
fuicfada innouacio rcgisinregno Ifracl; ideo
breuiccr tranlit deeo fcnpcura , &fccundo agic
dc Afa, ibi : In avno ergo vice. Cir:a primum pr^-
micticui- principium regn i Abiarn , cum dicicur.
1
Igitur, &c. & ccmpus quo rcgnauic, cum dicicur.
2
7"r.-^j<i;j,<^-(;.
incomplccecamcn,
3
TSlnment&c. In Hcbr^o^/^f/d/oro^propcerquodvidc-
tur effe alius ab Abfalon filio Daciid. Qcccra pacenc vfq; ibi.
4
Exceptofermone
, crc. hocvidcciir talfum .-quia Dauid a-
lias legicur peccaflc , fcilicec , in numeracionc populi , &c m
fcncenciaconcraMiphibofcch
, vc didum fuic fupra i.libr.
Scd dicendum
,
quod ifta peccaca fucrunc mimma rcfpcdu
peccaci in fado \nx : &c propcer hoc hic non rcpucancur,te
cundum quod dicicur 2.Phyllcorum,quod illud quod modi
cum cftvquali nihil rcpucacur.
5
Tuitque, 6-f . Iftud bcllum ditfuse cradacur z. Paralip.i
j.
in quo Abiam vidonam folenncm habuic.
(
In anno.Hic confcqucnccragicurdc regno Afacum quo
plures fucccHiuc rcgnaucrunc in Ifiacl,&: idco primo agicur
dc his,qui ti conrcgnaucrunt in Ifracl , ibi : V^d^b vero. Pri-
ma
niainduas,quia primodefcribi.turtempusin quobcne k
habuit. Secundotempusin quoab ipfabonitacedcclinarc
cocpic, ibi : In anno,&c. hocviaccur eflefalfum : quia Abiam
pacer eius cocpic rcgnarc anno leroboam 18.&: rcgnauiccn-
bus annis,cx quo vidccur,qu6d Afa cocpic rcgnarc anno 21
leroboam . Ad quod dicendum
,
quod Abia non regnaui
annis cribus complcce
, vc prxdidum eft , &: ideo ille cerciii
annus fccundum diuifas fui parccs compucacurinr^nofi
lij per Synecdochcn , ficuc &: Chriftus dicicur iacuiflc in fc
pulchro cribus dicbus.Propcer quod fciendum,qu6d iftan
parens diironancia&:confimilcs foluuncur quinquc modi
Vno modo per Synecdochcn , vc didum eft . Sccundo mc
do quiaaliauado filius rcgnauiccum pacrc^ficuc didum fu
fupra deSaIomQnei&: fic aliquando in eius regno compuc
tur cempus quo regnauic cum pacrc . Aliquando vcr6 coii
pucacur cancum ccmpus quo folus regnauic pacre dcfundi
Tcrcio modo, quia aliquado vacauic regnum,&: ccmpus v
cacionisquandoque compucacurin ccmporercgis fcqHCi
tis, quandoquc vero non computatur : vt didum fuic in li
ludicum dccempore ipforum. Quarco modo.quia quandii
quc concingic, quod aliquis rcx bcnc rcgnauic in p;
lucipic
&: poftca malc : tic fcripcura aliquando iblum cxpi imictci
pus in quo bcnc regnauit , &:caccc rcfiduum, ficuc diitt fi)
dc Saulc fupra libro primo cap. i j.Quinco modo pcr viciii
fcripcorum, qui de tacilierranc &C crr.uicrunc numcros fci
bcndo.
.jc X Nonw
MORALITER.
t
I /g//wi<f/;oo(74o. Inhoccapituio fcribicurhiftoria
rcgum
rcgum Abia: &: Afa,incomplece camcn,complcciiis vero
!
nicur 2 Paral.i j.cap.&: 14 &: 15.&; i<5.propcerquodibif
nccur expoiitio myftica domino conccdente.
t
10
^f<^
8oc) lILRegum Cap. XV. 8 lO
11
1,
<~
% Icroboam regis Ifrael , regnauit Afa , rex luda , &
^
quadraginta & vno anno regnauit iii Icruialeni.
Nomen matriseius MaachafiliaAbeflalom. Etfe-
*
cit
A(a reiflum antcconfpaflum doniini ficut Da-
uidpatereius- Etabftulittcffoeminatosdeterra, J
purgauitq, vniuerfas ibrcesido-
lorum, qusefccerant patreseins.
1 Inruper& Maacham matre fua
^
amouit , ne eiVet t princcps in fa-
crisPriapi, &inluco eiusqucni
$
confecraucrar. Subuertitcjucfpe
cumcius, &:confrcgitt fimula- 7
crum turpiilimum, &combu{lit
a ^ Forlitan p?r e.ininon llctit.
in torrente Ccdron . Excellaau-
%
te non t abftuHt. Veriitamen cor
Ala pcrfectum erat cum domino
Dco fuo cundtis dicbus fuis. Et
intulit ea qu? facrificauerat pater
fuus, &voueratin domum domi
ni , argentum & aurum &vafa-.
.
Bellum autem erat intcr Afa &
^
Baafa rcge Ifirael cun6lis diebus
corum. Alccndit quoq; Baafi rex
'
Ifrael in ludam & ^edificauit Ra-"
ma,vtnonpo(retquiipiam egre-'
divelingredi de parte Alaregis
ludrE.Tollcnsitaq; Afaomnear- i^
getum&aurum quodrcmanle-
rat in ihefauris domus domini,<Sr:
jn thefauris domusregiaj,dcdit
illud in manus feruorum /uorum:
& mifit ad Benadad fiiiii Tabre-
mon,filij Hczion rege Syri.'E,qui
habitabatin Damafco,dices;Foe
duseftintcrme&te, &interpa-
trem meum & patre tuum ; idco
mifit tibimuneraaurum&ar2;e
tum,& peto vt venias & irritu fa-
ciasf^dusquod habes cu Baafa rege Ifracf &rece-
datamcAcquiefces Benadad regi Afa, mifitprin
cipepcxcrcitus fui in ciuitatcs lfracl,&percuflerijc
Ahion
i
^lnfuper, &
tnatrem fn^jm a-
mouit, &c. Thco
doretus. Ofteii
dic autem Sc
pro Dto ze-
lnm, ciim&ma
trem porcfrace
pniiarit propter
coniientum ,5c
fbftiimquod pe
resit in Itico

fiC
ilett. ipium lucum ex
dderit,& oin-
nia loca idolica
dirueric,&: igni
tradidenc.
,it.b
-5 Fadt4s efl
,1* inter nie & te^
eirf. Augufti-
nus. MifcrpO'-
pulus a J^eo a-
jj
Hwiatus, diUgic
quidam paccm
[uam non pro.-
bandam ,quafn
<^ui<}cm nun ha
bcbit in finc,
(juia non bene
cavticur ancefi
nein.Hancaittc
fthabcacinhac
vitanoftra,etia
jnterefT: quonii
^uadiu permix-
txfuntambxci
uitaccs, vtimur
& no.s pacc Ba-
bvloHis : cx qua
ita pcr fidc Dei
popuius libcra-
tutjivtapudhac
interim
pcrcgn
nctuc
CAP.
NICOLAVS DE LYR A.
1 Nomcn. id efi,aui,yt communiter dicitHr,q uia ibifibditur,
1 Fi]ja. ftcut prsdi^nm efl dz vxorepairis fi/i. ^Aliter l tiarnfoluut
^liqui.^ tfle ^befjaLm ditasfilias babuit,i& qudclibufnit yocata Ma
icha,& yrtam habuit ^biam vxorem^& alceram
^fi filius eius.
3 ^ibCiu\'X.exponaturficutc.tp.prced.
4
lufiipcv.Triapus
yfrbfmt (jiiida iu;ienis de Helufp<>nto,qui propter magnitudine ml'bri
yiiilis
infaliia f,ui reputaius inter deos, propta-
(fi
vocatnr Dius hor'
torum
p^faci4nditatc,qu efl in hoitis, &membrum virile cflprinci'
pitgeneraiionii,hunc aute colebanc mulicres (juibus prxerat ifla Maa
cl>a.
5 ^xm. Fbicxircebaturluxuria. 6 Subucrtitq;./iie/>
^rat
habitaculMfubterraneH in quofiuprabantttr mulivres in veneratio
*eidoli.
7 Etoontrcgit./Pnrf;)/: (jmd eratfaclii ctnnembrovinU
fxc((f.uo
:&^fhocdiciCtu turpifrmuim, quia illa mcbra vocanzur
i^denda.
8 Liccclfa. lUa loca erant , in qfitbusfilij ifraclfacrifca-
^int Deo antequa tcplit cffct icdificatii, &
protunc erat licitu, non tn
i--'-?'ta ,ficHt diiimfuit Dcut. 1 2. &fnpra l . Ub. non tn erat idnLilu-
i^in^^niafacriHci^.ifjiitttiho.
9
Bcllum. de promotioneifiiusBaafa
nd rcgnk
Ifrael habcturpofieajed dc ipfo hicfit mentioante,occaftone
^Pitt
.Afa, cuicoregHattit pro aittiuaparte. 10 Afccndit. HJcco
fi-t\entn a^itHr de
tfc.Afa in quo capit dcclinare d bonitatc,quia cii
_^^^
ixpcrtus
M o R A j. 1 T
inr 7"'
t 10
^/t?dj>^Koqj,e:rf.Rha.i.fortahtiu nugnii &: cxcclsu ad
inipii-
Ahion,& Dam,&: AbeljtdomuMaacha&vni-
^
uerfamCenneroth, tomncm , fcilicetterra Nc- tcrr"
"*'"
phthali.Quod dum audifl"et Baafi, intermifit
x-
*
dificare Rama,& reuerlus cft in Therfi. Rex auc
14
Afa mifit nuntium in oem ludam diccns:Nemo
T
Etcontra.
fitexcufitus. EttuleruntlapidesdeRama, &Ii-
gna eiu5 quibus xdificauerat Banfi, & extruxic
dc eiide rex Afa , Gabaa Beniamin & Mafapha.
Kcliqua autem oiumfermonum Afa &vniucriiK
fortitudinis eius,& cundta qua: fccir,& ciuitates
quasextruxit, nonncharc fcriptafunt inlibro
1
5
vcrborum dierum rcsum Inda? t Vcruntn in tpe
*' P^^-^^-'*-
fcneduti.s fu? doluit pedes,& dormiuit
*
cum pa
' Afa.
iribus luis , & fcpultus cft cum eis in ciuitatc Da-
uid patris lui . Rcgnauitque iofaphat filius eius
,6
pro eo.Nadab vero fiiius Icroboam regnauit fu-
pcr Ifrael anno fccundo Afa rcgis luda , regnq-
uitque fuper ifrael duobus annis . Et fecit quod
malumeiiinconlpedudiiij&ambuiauitin vijs
patrisfui, &in peccatiseius,quibuspeccarefe-
,, cit I frael . 1 1 nfidiatus eft aute ei Baafa filius Ahie
^
Confpir.imf
1 n- t -,- -/^111
aiitcm adufif.
,gdedomo Iflachar,&pcufliteummGebbethon,
ruseum.
qeftvrbs rhilifthinorum. Siquidem&Nadab
&omnislfraelobfidebanc Gebbethon. Interfe-
^
cic igltur illum Baafa in anno tcrtio xfa regis lu-
da,&:regnauitproeo. Cumq; rcgnaflet,percuf.
fitomnem domum leroboam, non dimifit, nec
vnaquidcm aiamde femine eius,donec deleret
cummxtaverbum dfiiqdlocutus fueratinma-
nu ferui fui Ahix Silonitis, proptcr peccata lero
boam, quas peccauerat , &quibus pcccarefece-
rat Ilrael, &: propter delidum qiio irritauerat do
minum Deum Uracl Reliqua autcm fermonuni
Nadab,&oia, qopcratusc(t,nonneha:rcfcripta
1"
Ulum Ubruiii noii haDuniis in bibliothfca iiollri.
funtinlibro vcrborum dierurcgu ifrael ? Fuitq;
bellu intcr Afa & Baafa regcm lirael cu ndisdie
bus eorum.Anno tertio Afa regis luda rcgnauit
Baafa filius Ahia: fuper omnem Kracl in T herfa
vi<^intiquatuor annis, &fecitmaium coram do-
^
niino, ambulauitque in vijs leroboam
& inpec-
catis eius quibus peccare fccit iirael
.
CAP.
expcrtus fuifiet dimna virrut-^Jibi affiflere cotra reg? .Acthinpuprout
babiidiffmht.V.ira. i^.fd hic tacei vcnie^ite cbt"t
fe Baafa, quino
erat tantxpotefLiti^^dc Uttiinn au ci/io dii)iHi,& refn^ifad auxUlii hit
manit : &hoc efi
q'iod dicitur , Afccndit. ad inuadendJi regnu .^lf.t.
\i
Exxd\i\cmiC.hoceJifortaliciummag:u>n. u 'Vc non..;bflj;
periculo & vt de illo loco regnU .Aft infcHarct.
1 3 Tcillcns. l\eiHr
rcns ad auxiltu hnmanu magis qiiam ditiir,um.,& pati t Utera
vfq; ibi.
1
4 Nemo. Etiam illi.^quifecundii kgccra; t excujati ^eprai edcndo
acL beUum,'/i'.ia illnd ^dijicium erat regno fiiopcriculofarn: &idco vo
lebat iHudiiio dtfliu> re,& cx maieriafortalniafibi conUnme.
1
5
Vcruntamcn. Cuius canfa tncci hic:fedcvprimit 2 .Tara. 1
6.f.
tfcAfa, &primo delsjjdab ,fecundo dePa^.fj, ihi ; Infidiatus cft
Mtc,tcriio dc /j,.'/)/;Tu autc l6.c.^.dcZauri,ibi; Anno zd.quin
tci de ^ntri,!bi,C.i\c\; audi(rct,6. de.Achab,qiii proparfetj>isre<^na
uit cUeo,ib;: AcXnb.wcw.Trimapars patet'! licera.
17 hilldiatus.
Hie agitur de rcgoo Baafa.q p(r infidias intcrfecil dnm. 1 8 Et pci'.
Ifl.i tn ciuitas dijcribiiur m trihu Da
,
f
d Thilifthxi occupauerkt eunt
cotra quos iuit Paafa,vl reciifarct ea. C^terapaictl ftteraexfdiiiis:.
im|U2;radC'
' cgnu Iud.a,&:?.d ,phibcdu fuos fubdcosnctra-
hrct ui kiujulcad adoradunidtim,proprcrquodIigiiatdia-
Tom.z. C C 3 bolum.
8jr Glof.ordi&NicolaiacLyra.
81
<5
A
fel pflfro.
t
agre.
Xnffi eo4.
9.jb.
4.Rtg. .e.
B
Rjhbantit.
Angelomiu.
f
Et qiiia , cT
Hfbr*o non
xidctur occi-
fu$ Ptopheta,
Ned li"c po-
tius refcren-
diim ad occi-
(ion dornn*
leroboam , vt
vidcai pcccaf^
leBufa qti.in
do pr-filitit
quod domi-
nut pridixe-
rat.
Rabbanus.
Angcloinus,
C AP V T
XVI.
n
4ffus eli au'
Nlctio himis ^-
phcrac m niillo
aliolocofitjfcd
fuhito introd!.!-
citui ficut ;ilij
,
vndc Abdiasdi
ritur pamflc ui
fpcliincis ccn-
tum Piophct.is.
Et Hclias aic:
TrophfCas tuosoc
cidtrunt. Etfilij
Prophetaru 'le-
gunturoccnrrif
icHchfa:o,qiio
ruin aha nulla
fitmcntio, nul-
b fpccialis no-
minatio
.
b Ecce ej^o de~
metam, &c. Mv-
eicc. llaba.Dc-
mctitDominus
huiusvel cuiuf-
cumquc jniqui
poflcriora.cum
peccata poft fi-
ncm vit^ vlcifci
tur. Demetit&:
poflcriora do-
muscius, cum
imitatorc a:ter-
nis cruciatibus
damnat.Qj.iicu-.
Quecrgovfq;in
nne vitae in pr;-
uis opcnbus p-
fcucrat, poik'-
riora iUius dc-
mctcncur.
C
J^i mortUM/
fiierit,&c. Rab.
deBaafa,idcli,
dc
SiS
11 IRegum Cap. XVI.
,
814
I a
InThsrfaregna. Rab. fcxnnnos fccicin Therfa, rcIiqi.ios
A aut in ciuitate,qi!X Semeron appellaL^a GriEcis vcro Sama
-
ria.Hic
nominaua e,mi Semero a Scmer priorc Dno, &: e[\
Mecropolis regni,&: pofiea ois regio nb eo S,!m:.ria app?!l.i"
tur,qii.E nunc Scbaltc vocatur, vbi olla be.iLi loannis Jiapn-
ftEqiiicfcunc.
abhorrcc&aradicedifperdic.
Iffaelicarii dcn!qn?rcn;cspp D
fuam iniquicatem
5Lin!urtiCiam,ali-erfLipcralccru irriientcs,
nuilci pariio cempore perierunt, &corum gcnus excermina
tu cft.Afi auc Rex Hicrofolymoru/iui duabus ci-ibubus pra;,
fldebac, & propcer pietacem &c iufticiam, ad longanVfaslicc-
que productus
efl:
U
.jc Theodorccus'.
i
PeraifTic Ba.if.i toca
donuim Icroboam
;
filiiis cius a Zaii^bre
fuicinccrfcdus&:de
cr -c ftruda cota domus
1. B.iai'a:.-
Zambre ob-
fcfiiisab
Amn,cum
domo In qu.i dcge-
bac,
combuftus de-
ceflit . Pcr hxc nos
doccnuir, quod eos
qiii viram agu!ic in
fcclcribi;s S>c flagi
tiisDcuspcrfcinui-
ccmpunic, & fccle-
ratumcradicfcelcra-
tiori, eis vcens can-
qu?.m
quibufdam li-
ftoribus.
b
" Emit.jueMotitem
V> Samarix.&c, Theo-
doretus.
A Samer
dominomoncis, no-
minacus cfl mons Sc
meron:amonceau-
rcjnciuitasSamaria,
qii.EauncappclIatur
Scbaflc. Incacratrc
gniinidecccnbuum
<}'.iibLis in capciuica-
rem abduftis , cum
tcrra elfcc defcrta, re
gcs Aff.Tiorii craclu-
xcrunc aliquos inil-
]as ciuicaces cx rcgio
nibusOrientalib.qui
cx Saniaria nominaci
fuat Samarican!.
,jiit.
< ^ Fecit antsm ^m-
ri , &c. lofcphus .
Exhis cognofcitur,
<]uantam prouidcn-
tiara humanarum re
- fcncdlutcm,&: cum
regnaffec quadra
gincavno annis,bo
ija morce defuadus
cf^.
d \i Inptpsr duxit V'
x/'rr,ti Ie2;abe',&c. I J
fcphus, Per hane
didicic Achab eius
adorarcdcos. Erac
enim muhernimis
accrrima, fimul &
audax, qua:adcan-
camvemcluxuriam
atquc vcf.rniam,vc
ctiam ccplum Dco
Tyri,quemBaalap
pellabanc ,a'difica-
rec, &:planrarccom
nium arborfi lucos.
raelindieilliin caftris. Afcendit ergo Amri&omnis Ifrael
cum eo de Gebbcthon
,
&:obridebantThcrra. Vidensautem
'
Zambri,qu6d t expugnandaefletciuitas, ingreflus eft pala-
tium, &ruccenditrccui"ndomoregia, &mortuuse{ltinpec-
catis fuis, qua: pcccauerat, faciens malum coram Domino , &
ambulansin vu kr(jboam,&in peccatociusquo fccit pcccare
Ifrael.Reliqua autem fermonum Zambri, &tinfldiarumeius
&iyrannidis, nonnchxcfcriptafuntin Libro Vcrborudierii
rcgulfrael ? Tiicdiuiluseft populuslfraelin duaspartes. Me-
*
diapars populi fequebaturThebni fdium Gincth, vtconfti-
tueretcumRcge, &:mediapars Amri, pnTualuitautepopuIus
quicratcum Amri Populo,qui fcquebatur Thebni filium Gi-
ncth.Mortuafque cft Thebni, &regnauit Amri . Annotrice-
3
fimo primo Afa Ref^is ludaresnauit Amrifupeflfraelduo-
ecimannis. In Therlaregnauit lcxannis. hmitquemon-
4
Confiicuic &: f.icer-
tem Samarixa Samcrduobus talentis argenti, &xdi{icauit
cum, & vocauit nomcn Ciuitaris quam extruxeratnomino j
c
Semer domini montis Samari^. Fecit autem Amri malum
in conrpe6luDomini, &operatus eft nequiter iuper omnes
quifueruntantecumj. Ambulauitqueinomnivia Icroboam
filij Nabat, & in peccatiseius, quibuspcccarefcceratlfrael,
vtirritaret Dominura Dcum Ifracl in vaniratibus fuis". Reli-
quaautem fsrmonum Amri & prxlia eius qua; gefTit, non-
ne hc^Ec fcripta funt in Libro Verborum dieriim regum Ifrael?
Dormiuitque Amri cum patribus fliis, & fepultus eft in Sa-
maria_. . Regnauitque Achab filius eius pro eo . Achab vero
g
filius Amriregnauit liipcr Ilracl Anno tricefimo oilauoAIa^
Regis luda.Et regnauit Achab filius Amri fuper Ifrael in Sama
riavigintiduo^usannis. Etfecit Achabfilius Amrimalum in
7
confpe6hiDominifuper omnesquifuerunt anteeuiTU. Nec
fuffecitei, vtambularjtinpeccatislcroboam filij Nabat,in-
d
fupcrduxitvxorem lezabel filiam Ethbaal Regis Sidoniorum: s
implcuit Ichu , vndtus apuero quimjfTuscrat ab Helif^o
a Etpofuit
E
lum probaturhab
rc Diuinitas , &: quomodo bonos diligit, malos autcm
ab
dotcs,faifofque pro
phecas , huic Deo
minifiraturos, Sed
&: ipfe rex mulcos
huiufmodi circa fe
fbucbac, fiulciciaat-
queneij.cia ocsprio
'
rcs fuos cxcellens.
i Autor. opcris
Hom.i i
rmp.apudChryfof. Matth.
Achabaccipicrisfi-
bi lezabel filiam,
Subnij regis,concra
Dciprcccpcum,im
piamnimis, mulras
mipiccaces comific
inDiim, illafeinfii
g.ice. Piopcerquod
Spiricus fanctusper
Prophecam cocefta
tus cff dicens; vt di-
fperderet omne mafcu-
Inm dc domo ^chab.
Quam Propheciam
NICOLAVS DE LYRA.
i( uit ipfum Zambri,& hoc ejl quod dicitur, Cunti^]; nud.Scci.cxer
itusrcgis Ifrael qai obfidebat vrbe Gcbbethon exiflens in periculo bel
li,Zxmbri rero rcmanferat cum I{egc in Therfa in quiete proptcr quod
txercitus hoc andie>t <,qwd lisjem interfeciffrt, fnit indi^natus de oc-
ciftont }\egtsproditoria
, & confliitierunt jtbi I{egem .Amri ad expit-
^nandum Zambri in Therfa, quod &fuEiirn cj}., vt patet in litrra. .
i Vidcns aucem Zam, quod cxpu, ita rjuod non poterat ef])i?e
re, ingrcffjs cft pala. ne viuus caperetur, &vili ac crudeli mortepu
nintur
, e/ j7f inferret damnum ,Amri tlado in rcgem pcr fnccenfto-
nem dnmus %^/a', ^
i
7 uiicdiui^ef^. qtiia bellatores qui crant cum .Atnri in obfidione
Cebhi^thon^volcbant
eitm rcgnare.Alij viro qui nonfiir> unt ihr.,vole-
bant
ahum^eo quhd Amri non fuerat inflituius de ccrum confilio. Et
duratiit
ifia conteniio tribus annis, pars tamen ^mriprxualiiit
,
quia
^rate.xercitaiior
inbellis.
Rab. Sal.autem dicit quodprualuit.,eo quodfitiusfnus accepitfi-
iim
lof.iphatfilii I[egis Iud
, &ficfuitpars eiusfortific ata.
3
Anno
3
Anno
^ I . Afa. in quo numno accipitur regnum Amriquand"
inccpit r(gi!> epjcificc mortuo Thebni. ^ttter enim incepifftt rcgnaT
rc vtcfftmn oUauo anno \egis Afi.
4
Duodccim.an./n hocnnrncro comp!4taturtempHS a quo fuit
elcBus, quia licet contentio per trcs anno dtiraiicrit, vt difiutn
efl, ta-
mcn pars eius d principio fortior apparult.
5 Ec vocauic no. ciui. id cfl
,
nominauit eam ex nomine illtus qui
fuerat diis lociyqui vocabatur Samer.& idcofulfa tfl
litera qu.xn ali-
qtti libri habent Semar, id efl,monte Domim/juia ncc Scmar nccStir
m.triafiiii metropolis in Fjignodecemtribiiu . CMcrapatentin littra,
6 Achab, Hic confcquenter agitur de rcgno ,Ach.zb,& diuiditur in Diuifi^-
partemprincipalemcriiicidentatem.fccu/idaibi, In dicbus. Achab
auteni cixpit regnare tempore .Afajicut dicitur in litera anno 50. 8,
Afa Rtfgis Iuda,&c.
7 Ec tccic. quia licct ante colerent vitulos aureos,tamen in iUis vi-
debaiitur adorarc Deum,prout di&nmftiitfuprd iz.c.lUe autem indu-
xit idolulatrtam manifefiam. Cuius caitfa motiuafubditur.
8 Duxic vxo.Ieza. 17. errat nutrita in idoiolatriayad quam indit*
xitvirumfuum,ideofiibdliur.
M O R A L I T E R.
^gnauit^mri.
fequicur,
4
Rimtque,&c.
Scmcr inccrprecaf cuftodies: &: ideo fignac
platu,ad
quem
fpcdac bona ccclcfiafiicacuffodirc.Pcr mo-
tcm
vcroccclcfi?.fiica
dignitasdcfignatur. Igicurpcr Amri
qui
monccm
cmic a Scmcr,fignificacur fimoniacus qui praj
Dcnclam
vei
gradij cccicfiafiicu cmic a kif enorc,&: fic vccr-
que
cnmcn
incurric fimonix,3<: ad hoc ccnfonac mccrpreca
10 nominis
vtriufq;.Dc Scmcr vcro patct pcr pdi6U. Amri
vero
verd amaricans interpretntur,&!: ba^c inccrprccacio conuenit
Simoniaco ; nam &: Simoni {[a. quo dicla fuic fimonia
)
dixic
bcacus 1'ccrus AitX.d. In fclleamaritu.lims &obligationc iniqui-
tatis videote
cffs
. Volcbac cnim fpiricualcm emcre poccfta-
tcm, vc patec ibid. Et regna. Sequicur.
8 Infitpcr du. c\ux inccrprccacur fiuxus fanguinis, &: idco fi-
gnac quamcunquc pcrfonam iicibundain fimguinis innocc-
tis, vnde &ifta .lczabcl occidi fccit Naboth inuocentem.
Tom.z. CC 4 1 Et
8ij Glof.ordi.&NicolaidcLyra. Si6
lih.ie Eiu,
cap..
Qazft. it.
t
Cam fiinda
inenn ijccret
urbtr, inrrriic
Ahiram iiliut
illius,&c.
a Etpnfuit antm Baal. ^'. Ambrofius. Cum a. rcgc Ach.ib al-
tare cfiet idolo con(}itiitum ad vcrbu rrophct.t lilix tribus
annjs & fcx mcnfibus ros pluui.-c noncctidit fuperterram.
4 Thcodorctus. B.ial, vt djcit Iofcphus,crat Dcus Tyrio-
nim , AnartciUtcm Sidonioruni . Elt aurcm AiTnrtc, qn.r
apud Gr.Tcos appcllatur
Aff-
wl'V,)dc(t Vcnus.
b ^edificmit Uiel. Rabhanus.
Hicl,v!ucns Dco, Bcthcl domus
Dci intcrprctatur, dcftrud.i a lo
fuc atquc anath?matizara Icri-
cho mccnin reftaurauit . Ctmi cjs
Etabiir, &: reruiiiitBaal , 6<: .adorauiceu,
&
a pofuit aram B.ial in tcmplo Baal, quod edi
ficauerat in Sam.iria,& plantauit lucum. Et
addidit Ach.ib in opere (iio , irritans diim
Dcum Ifrael fupcromncs regcs Hrael , qui
lericho rcfufcita:. Is &: fundamcnta fidci a quibus bona edi C
ficia incho.irat , (Si:cla'jftra boni-adionisquibuspcrficidc-
bucrat, pcidit.
c /// .Ahirairi. R.ibbanus. Cum conditor Icricho fiinda-
mcntn p;rncrc:
,
primogcuituseiusnominc Ahirii mornius
cff.Cumportrsmunirct, Scgub
fihum fuum nouillimum amlli:,
,
iuxt.aimprcc.itioncm lofuc. f
^ Thcodoictus. Q^iiMiiam
(
b.Tcriu:t:!s cratdic.-itn D?o,mc-
ritocucifa crat. Abfi-rdumc-
nuii clTc lofue put;ibat ficri com
B
rcligionis alfumpfcrant
, ad a-
^cnda fcclcra qua: ci dominus
lefus in dic baptifmatis donauc-
rit, rcdit.- quafuuc ipfcanathc-
matizaucrat diaboh' pompashi-
xuriose viuendo rcpctip, cumq;
crrorumdogmatn vcl Gcntihum fhbLiJas vcrit.iti ccclciiaffi
CXy qua imbutus cfi, prafcrt, qu.ifi Bcthcl cgrcdicns ruinas
Icricho
NICOl.AVS DE LY RA.
I Etabiit. O^odniillusdere^ibus aiteittm fecvrat.
l In dicbus. Hxc efl parsinddintalis , (jui.tin illo tempore Hiel
ctfpit rexdificate Icricho^ouam lofite deiU ttxerat,& pofiteratfHb ana
themate,ita (jnod de cxtcro non re.edficar tur,ut hr.betur lofne 6.
I
In Ahiram.j. quado pofutftuidameta incipies rexdificarc, mor
tkUS
corum qui jii ccclciia habitum
bifaeruntantceum.
Indicbusautciusa^difi
"nmc, quodDcodon.ntumeft.
.,..,,
Ti ,, T

L 4. T A I
M;ilcdix!t autcm his, quiillam
cauit Hiel dc Bcthcl, lencho: t In Ahiram i
,a.u.rarcnt : ita vt qui dccrc-
primitiuolilofundauite.i,&i
Scgubnouif^ rum pr.ctcigrcdi tcntarct, ia-
fimofuopofuit portasci',iuxtaVcrbudrii
^
^''^"^'^
^"'^^^,
f^ndamentif
iiiii iwv
f^
ju 1.
^
1.
,
ri-Ki'-
prmiogcnitum Jibcrorum abij-
qd locutUS fuerat in manu lolue hllj Nu.
ccrct
.
adhibcndis autcm portis
cxtrcn-.um. Huius autcmnialtdidionis facitmcntionciu
hifioriaRcgnorurn.
Iiiusfuit .Ahiramprimvirnitus fuus,^ lum procederet tn 4niific.ii.do,
moricbanturfiai efjiucfilufui tif/ue ad ultimum,quiin completione o-
peris mortHtts (fl.& hvc ift r^tiod dicitur.
4
Et m.i.ulirno nata pofi^it portas citts, (jU ponuntur in complctio
ve operis.
5
luxta verbum. xdejl,per ipfnm lofue, fictit habetur Icfuc 6. ul.
imprccatiif fiiit hoc tnalum readificanti I.r^cho.
t
M O R A L I T E R.
.2 In diebus atitem. Pcr Hic],qui viuens Deo intcrprct.nt',pro
fitens in rcligionefignific.at"', quia fi profitc,nt'dcbits
,
mori-
tur niundo,&: incipit Dco V!ucrc,pr6pccr quod dicit' dc Bc
thcl,qu.;:domus Dci intcrprct.it'; na rcligio domus Dci no-
minat.Icncbo vero interprct.nt'luna, quiproptcr fui varia-
tioncm
tioncinmundalJi;!i.K";qui cfiiri iiuicab!litatccuiuinu;i.l;^it
Hicl Icricho rc.cdificat : Qn profcfias m rcligione in .iclibus
mundanis $^ f.L'cularibus fc occup.it ,& in h;ic rcardificatio-
nc coca prolcs cius moricur, quui lx)naopcra fua mortifican.
tur: propccr quod dicicur i.Tim. 2 .1. V^mo miUta^is Dea , iin-
plicat
fefccuis) ibus ncgotiis,vt ei placeat (juifeprobautt.
Rabbaauf.
Qj<l. 47.
DinlCi.
A D D I T I O.
Jn cap. 1 6.iM dicitur inpofiil.Ez fccit A mri malum in confpc
^i domini fupcromncsancc cun5,&:c.
Cultus uhiiloi iifn ctiiim ante ^chab jfuit idolatri^-us, ut diSiim efl
fupra in addit.fuptr cap. i z.lV.ud aute^n ijuod hic diciturde .Acbab
(f>
fccic malum lu confpectu domini fuper oes ante cum: poffet
C A P. XVII.
ET
dixit. Rab.Eliasinterprc-
catur Dcus meus domiuus
,
vcl^Dcus mcus,fiueDeus fortis,
&:fignificatChriftu. Thcsbiccs,
captiuas fcucoucrtcs interprcta
tur : Et dc domino cfi fcriptum
,
Coniiertere d-minc captiuitatem no-
f\ra . Sicut Mclchifcdcch, ira E-
lijE origo tacctur , cimi fubito e-
iusnomcn introducitur,&; hoc
infahiatoris pr.-Efiguratione.
b In cuins con. Rab. In confpctu Dni flat iufius,uicdo fiabit
&in fiituro, mo vtconditoris potctia.nd fcnfum rcduc.ic
,&
fic fidclitcr viuat.In futuro,vt vcraciccr vitc coron.i accipi.nt.
M Thcodo. Nimia: audacig vidccur ahqciibus ctrc, o, Eli.-js
dixic,
N I C 0"irA V S D E L Y Ol
C A P. X VIL .,
ET
d i
X ic. Hic confeqttemer agitur de bis ijUtc accidsrut tepore lofa
jhat regiS lud, fttb cjuo continuaiitfuit regnum ,Achah,licct ince
fei icfub .Aft patrefuv.ir qnla .Achab
fuf
oMiies rcges qui cumprA-
cefferat malusfttit,vt dilttm rfl c.pced,ideo fcriptura dilignitcr profe-
quittir circa eum diuina proitidentiam,eum d malis reuocad.i, lia t ab"
ufusfucrit,t>tftc apparcjt iulUor eius condenatio.Igitur primo rcuoca
tur a malis ftgai< c^lcflibis.fcio vith rtjs mirabilibus.c.io.tcrtio diui
fft cominattonibi<s,ibi:
Tunc vir qnidam . Vrima in du.v,
fn widH
dtio figna coelitns data,fecitndiiponitur c. iS.Circa primnm primofie-
rilitis
inducit.ir:fecundo Elias a coritiipafciiur, ibi: Et faitum cfi.
tertio a mulierevidnaftifcip-i,ibi : Surgc,&: va. circa pnmum dic:i.
I Ec dixit./.<i citiitate Thcsba oriudus^ficut diCltifHitplvniiii Ind.9.
Z Sieric.fif accipit hic ft,pronon,idcii,non cvit.Copnlai autc !{ah.
V Salo.
tntelligi ex hoc,tjuod magts adbarebat cuhui idolorum, 6" etiatn i,uia
tyrannica opera magis exercnit , utpatitde uineaT^both, frailittr
quia magis Deofttit 1 ehellis & cvntumax : eo quod lempore fuo fim i;
Iil.as,qiti ijiu piurimisftgnis &preiigus ipfmn exhort.ibai , &tfifp
remafi; in cbflinatione fua: &i'o-licet reges Iffatlpdccejfores ..Achci)
fiiiffai: fimiliter idololatra,non n in confpeilu dni taiamalafecerut.
c A p. XVI r.
1 Thcjbi.vnde Eiias Thcshjtes dicitiir,
ciuitas e.t Galaatidi rejjionis.
Tdixit Elias f
he .sbi
incuiuscofpe-
duftorfierirannis
his ros neCj; pluuia',nifi iuxta oris meiverba
di.xic , Si erit aunis his ros 6" pitiuia
&c. Sed nitnix-etl aud.icia:ad-
ucrfus fpiricu.ilcs viros hec co-
gicare . Erat enim prophcta , &:
fummus prophctarum,&dui!no
zclo infiammatus: &h;ccdix:c
diuino operantc Spincu
,
\i\dc
ctiam fincmacccpcrunc.
-: Tcr. Hclias hoc primum c.
fame fucrac imprccatus , fatis 1.I
fciciuniis vouciat, f^init, inquir,
Dris, cui affiflo, fi erit ros iflis anni>-
4c Amb. Elia- iciunoore vox emiflac^lu claulic facrilcg'
populo Iud.rorii.Digua'p(rna,q intcmpcr.intia dignccoc
ccrcf,vt ccclum impiis claudcrctur, qui terrena pollueran!
^ Idcm.Tuncplcudo prophcta:, tuc famcs.Ilt petc mib
^"tcmpoi
.
tes de habitatoribus
Galaad ad Achab,
tViu'tDnsDeuslf-
rael
M O R A L 1 T E R.
t
1 Kt di.X!t. Per Galnad, qui itcrpretat^.ucruus tcftimonij,
facra fcripcura fignificacur,in qua tcfhmonia coaccruantur.
In hoc autcm accruo, dodor &: pr.Tdicator dcbcnt habic;iie
pcr diligcs fiudium facr.v fcripcurx: quia tignantur pcr Bliii
prophcca
&: pra:dicato:e. Et ficut Elias fccit ccirarc pluuia
& rotcm ptopccr Achab & populi cius nccjuitiam; fic aliqa
pi.c-
Salo.hanc fintentiam ctmfineprcedentis cap.diccs, qitodoccafior
mortis filiorii .Ahicl dixit ^chab Eli* argncnt: ipfam de idolctatriu
Totcft effe,
qtiod veibH difciptili iwpleattir
, z>- tamcn verbH ma%ili>
nonimpietur.lofiie rerofait difcipulits Mft^vt lj.th' tttr Exod.i^.6
tamc videmits maU-uiSIione eius imphtam fnpcr Hielqui re.td-.ficahi
lericho, vt difiu efl.
Mofes aiit:niprecatus tii mafrdi^ioiKmfnperp ,
lios Ifracl traffgredientes ieg,&feruicntei diis ,ilienis,fic quoii clofv
deretur ccelii,& pKihiberetiir pluuia,v: habeittr i)! Deut. ot
tameni '-w
rael apluribus annis recefJit a legc , <&
f
ruiuit diis aliems, &
Intttf
videmus piuiiias cffeprolnbitas Et qh Eliaspcrcepit qaod .At Ifobboi
dicibat^quafifiayuipendcns cutninationcs Mi>fi,& iudicia Dci,io orn
uil dowinum v: cianderet cceittm, &
prolitberentur piuuii:, vthabetut
lo.x. &cuminteiiexitfe exauditim a Dcmino , tnnc di.xitifla vtrbs.
5
\\\.\kdo.&c.i\.c.:iy\,idefl,coi!eiit,vtdin' m cfl.
4
Nifi iux.o.mc.vcr..Qj^t fii^ul^^fuiifibt reuAatu.ii,quod
adeiiti
deprccationem ccsiiim d.iret pluniam. ? Et
prardicatorcclljic dcta pliiuia predkaciun-spropccrpopuli!
niaiitiam. Sic auccm fccic Paulus Ad.
1
9,b.C;/7
autequidain-
dur<:rciitHr,& non crederent,maiedicentes viam Domtti cora
multitu
diiic, d fccdens .10 cii TaiilHsfigrcg.iu.itdifcipulos. Ec
Ezcc.j.g-di
xic dns ei.Unguam tuam adhxreref.iciam palato tuo,& eris
mutus,
nec qnafi vir ohiurg.ws
,
quia domitiprofperans efl, Ec flC EliaS
rc-
cc(lic-ab Achab ^cius populo, diccntc fibi domino.
4
Coriii
\
8.7
lIl.Regum Cap.XVlI. 818
i^u.
mie
hioi.
^
tempora, &inucnics runc prophcc.-js confullonis,tunc Icza
A bcl,runc hiaieni
, tuncanditaccm terr.-E. (^a ratione? C^uia

abLindauemt 'niquic;)S, rcfl-ixerac c h.incas

.
I '*IDf.M.Tranljb.intApoftoli,&:vmbrac'orucurabatinfir
ihl.
mos.l angcbantur vcffin.ent.i coru. (ISc; famtas dcfcrcbatur.
1
'
ScrmoncmlocutuscIlHclias,
&pluu;a ftctit annis cribus , &r
incnlibus fex. Iccrrumlocucus
cft , Sc hydria tann^" non dcfc-
CJt.
. , .:;CHRYSOS. CumHclias
Baal , i^dlucosdcfpcctodomi-
o,coli a ficnlcgis pcruidcrcr,
cumquc crcacorc dcfpcdo tig
nicncis il-fc n.cmoribufqueom
niS popui'addixiiict, zclo DA
cpmmocus lud.cam ccnalic-
cicacis fcntencia , 6<: pluuiaruni
Itenlicarcaddixic. Tuc fubico
anhclac ccrra, licific amncs.toii
ccs arcicuc , omnis humor im.i
pccic,fupcra dcfcric,acr tcruci,
lereniciscorqucc, cranquillicas
p^naeft. Acftuancnoctcs,dics
arcfcunc, faca corrccur , arbufU
Kgroranc,praca dcficiunc,nen lora languenc, campi iciunanc
fqualccccrra,herbasintcnm.c,irami>ci vniucrfacreatura
te(iatur, &c.
a Etfinum
eft vcrbumDomni ad rtm,&c. ^ CHRYSQ-Proh
ncfas,nu]ia cx pena corrcwtio, & qiufi aducrfis,hom mu ma
liciaprcuocccur,{iccrcfcicq'.JOtidic,auodpun!atur.A!nanc
pcna,luppliCiiidiligunc,nolunt rccorclari , vc viuanc, nolunc
C()rnsi,vccu.idanc, 6c qu.ui frugem mcncis fterilic.is arcfecc
ritliccitacis,liC3rclccncetcrra,arucrat, & hominum corda.
Inccrc.1 folus Hclias alciocmundo, pcoximuscc^lomoncis
habitaculo , &: Dtji colloquio frucbacur , ne illorum pcnam
pcrfp;ccrcc,quorum fcclcra vidcre non polfcc
.
;,
b ^ibfiotidtrv. Abfcodicus cftElias nolkr in correcc Carich,
,....ji. qui inccrprctacur caluus.Ecdc cor.cnte bibic,cu in Caluarie
J
'fteco,
vb i abfcondica cft tbrcicudo cius,de corrccc morcalica-
"^y^
tisufa'^ufiauic.CoruipafccbacEIiadcfcrenccseipancs,&i
carnes,cu Gcnrilicasdenigredinepeccacocu vcniens, Chn
jg
ltofaiuccno(tramcfunenci,pancmfidei,&:carncs,idc(t,fpc
rcfurrcccionis pcr giaciam lilius illuminaca otiicio , mane,f
iniCiocuangelicaepr.cdicacionis,
Ice vcfpcri cumcandcm ti
devlqucadlincmundi fcruans inconcaminicamcumcar-
nisrcfurrectionc vcn.enci ludici pfcncacPolf dics aliquacos
liccacus eft corrcns
,
quia confumaco curfu pfencis vita: ab-
Aj)e.:L.
(i-nipta cnc mors in victoria. Ec,Ia vlcra non cric mors,neq;
]uct'is,nequc clamor^qu.-E prima abicrunc . P.incs,&: carnes
cx quibus Elias coruis minilfracib paftus cft, func opera pie
tacis,& ob(cquiu,qcr dno a fidclib. cx ludxis exhibicum c(t.
c intor.ca. Torrcns Cyfon
,
qiii 6i Carich inccrprctatur,co-
Hoirde
gnit:io,fiucconcilio,vcldmifioludaicopopuloconucnit.
Hel d Corui qmquc drferebar.t &c. ^ CHR.YS.DcUS ptopheti vna
cum populo punic , vc] dij ct iple in tamis fupplicio comprc-
hcixlicur,aliquid mifcricordix in rclaxando fcntcntis fu.r
iuramcntoaddifcac.
Prophccam pcr illas pocifrimumaucs
quib.lui f^cus inuili,nucnc. Odit.n.prole fuam coruus,&; na-
ra non cducacld quod prophcca inlinuans dixit, EcpiMs cor
Uirrum
inuocaritibns faw. Vndc per illos apud Hclia^ qai ludeis
vt filijs mal.c frugis fucccnlcb.ic, Dcus :nterccdic,q.d.Ne'ca
to Iuda:oru
hliorum cuoru odio ccncirc^quanco erga puUos
uioscorui.C^i
nacura pullis func immifericordes ,TlIi ip(i,vc
hofpiccs tibi lci uiunc. Abfurdu cft 6 Hclia,quud apud te mi-
Q
lcncoidia:
mca^pacrocinanc^corui,
tu autproIuda:is,iquos
iuxca
Li.2.oiF.c.4.
a
Etfadliim cft verbumdominiadeumdices,

^
Recedehinc,& vadecontraorientemj&abf- 2
^
condcre in torrente Carith,qui e(t contra lor
danem,&ibi de torrencc bibe-s , corLiifcjue
^
prxcepijVtpafcantreibi. Abiitergo, tf>:fecit
iuxta verbum Domini.Cumque abifletjfedic
t TLoci oppofitioiicin no.it.
in correnre Carith
, qui eft conrra lordanem.
<J
Coruiquoquedeferebantcipanera,&carnes
4
mane,{imiliterpane, &carncsve{peii,&bi-
bebat de torrente.t poftdiesautemaliquoc
ficcatus eft torrcns , non cnim pluerac fu-
per terram_, . Faclus eft ergo fcrmo do-

mini adeum dicens

, t
Suti^e
,
&:vadein
y
iuxca fencenciam cuam fcuio , non incerccdfs . F.rubcfcrc,^?.: D
vel coruoru excplo,Iuda?is effoclemcncior.Ego vrtuc fai;.'
honorem do,ica illorum
,
quiiitTliauainmifcreri vc-lim,&c.
! AMBRO. HcIicC panis ad victu dcci <n, li quxrcrccur,lcd
non vidcbaturdecife, quia non qu.crcbacur. rriquediutur-
no coruorum obf\]uio , mane
panis caro ad vcfpcradcfcrc-
b.uur . Nunquid ideo minus
bcacu.';
,
quia paupercrac cibi ?
Minimc.
3 AVGVS. AdominoHdix ! a.demara'.
dicicur , vc in Ipclunca corrcn-
fi-^-
J J-
tisC;irith fc abfcondcrcc, vbi
coruis mininiancib. Dciarccur
duplici occalione qiMCcnus, Hc
ccmpoic famis habcrcc alimo-
'
niam,i:?,:pcrfL-quucoruni.j^uidc
fcqua:rciuium rabida ctiiige-
rcc
1'.".^ . A coruis vcro miniltra
ri prophccr pra-cipitur , vccul-
pim, quam m diluuio commi-
ferac in ccrra
,
p.irgare auis illa
vidcrccur. Dii lidclisminifter
cdiciciir Hcli,r, qiu ncgliges,.\:
.Luc.i^.b.
falfix er.u ancca Noc. Prccerea
quoque in hoc miniifcrioillud cciam odcndicur, quali-
tcr homo fi non pcccrilcc, ctiam infi-uiluoforum anima-
lium nunc miniftcrijs vcerctur . Vndc vero cas carncs,
dc panes illc coruus deculenc , ipfc videric, qui u\c oiB-
cium commicccb.ic.
5 C H R Y S. Non folum fantlis ccftificanrur fere '^peribus, In PC^e.
vc vipcra Paulo , fcd 6c fcruiuic. lonx eecus cridu j floiugalis
A.A.1H.
fuic,.?v:quoincusgubcrnans, nonquoiprevplcbntdacens. . ,
__
Siccorui HeliiE quocidiecibos,ccu domino, atfcrebanc. Sic
leones Danieli manfuefccbanc, &c viri fanttimyniam eciani
non loquenccs,pra;d!cabanc Ignis nacunc o'o!icus,cam nihil
nocuic cribus pucns , vc cciam capillum la:iioni vadc obno-
xium non otfcnd.-ric .
*
{ P R O CO P I V S. Ec quomodo lcgem no cranfgrelTus
cf^ Heli,as,pcr auem immundam nucricus i Quia ipfe lcgida
tor pcr coruos cibum ipti acrulic
,
qui doccc icgem propcer
Iud.Eorum infirmicaccm policam eiTe,quarc, &: ipfe aliquan

do cocra legc faccre pra:cepic,vcluci in obfiJionc Hicricho,

fabbachofida,coruispafccncibusprophecam,Sainfaaeex
^ . 1
morcuo lcone mel lilucftre comedcn ce
.
C Stir'^e,&v.idein Sarcp>h.tSidoniorHn,etc. ^fi
TERTVLLIA.
Dcfcccranc corui,qui illum liberalius pafccrcnc An d:iricii^c
angclo fucr.icaliquem alicundc dcccrnuiuioregis miiiiftrij,
cum in(irudi(Ti:no ferculo rapcuin ad Heliam transfc.re , (i
cut Danicli in lacum lconum cfuncnti, prandium mc;cnciii ,
cxhibicum cff :Scd conlticui oportebac cxemplum ,
docens
in ccmpore prcirura:,&; pcrfecucionis,>V cuiulcunque circii-
ftancix,xeropha2;i js c(fc viuendum.
V-
C H R Y S O^S T O M. Hclias cranfire in alium locum
JJ;7
;'

iubecur,vc famclicus ipfcfimcliCE vidu,c,qu.E cci.im cchni-
ca crac,fupplcx c!lcc,quod hoG contilio DJininus ficic . N;I
cum lud.xis inccrdicium (kcommcrcium ciim gcnnbus,vo
'
lcns eum .ad milcricordiam prouocarc, pceJixic ci fucurum
vc.i mulicregcntili p.ifcatur. Q^oaudicojibh )rrcrcc,6c vel
fic Dcum proetKindendo imbre implorarec Illeauccm.ne
que;id hanc voccm micior fattus,cucunicadcchnic?vidu5
alimoniam.
, j . i-
Ji A M B R O S. Dignumcciam , vcnd condc-mn.uionem
LdeHcL-.c
regis facrilcgi,propheca ad viduam in Sarepci SdonicE mic-
Qu.Eq'ioniam dcuocioncm cibo prceculic, meruic,
p
J.adii.p:;"
-3
ccrccu
vc andicacis publica: fola nonfencirec xrumnam.
^
T'-CCpl
NICOLAVS DE LYRA.
1 ^thciumcii
y HiccoiifefjHcnter ofleuttitur quotnoda Deus per
(oruospauitfermmfiium EHam.,CHm dicitKr.
2 Rcccdc. d facie .yfchab,& lczjbd. Zx quo paiet,qtiod licitii efl
f^iiJis -piris fu'/rre pcrfccutionem pvifonalera,
l Coruifquc. miniUcrio angelico ad hoc eos induccntc
.
4
Corui
quoque dcfe..r quo oilenditur mirabdis diuinaprauide
_^
tia,{T
-M O R A L 1 T E R.
4
Corui.
ExhocpacccDeicircafcruosfu'Jsprou'dcncia,q.a
lacius
pamt
Eh:im
pcr aucs,quim per homincs,!!.! portea pa
uiccunvpcr
viduam panc,&:aqua.S d quoniam humana
,p-
uiilo
non clt
contcmncnda
,
idco di'is tccic cum pcccrc buc-
cilapanjs
aviduamulicce. Pechocauccm,quod tanna vi-
du<
ti.t, &cit* idnin eft dilfid
ndutn de ea
,
quia magis fliendidc
proMit
Eitepcr ai:es./luimperhorHiies.
5
Sur'Te,&: vade. Hic coiifcqu:nter Eliat dvidna recipitur,&pri-
nio drfuiij/tiir iyfiu; Elim dcunta rcC!.ftio,fcfundo (ilii vidn.tfufc:t.it
/t/.Fav1umc(taucem Circaprim t-ndtcittr. Sarge,^ vadc.7\(
vicn "Ji
eeqniwnurn ad fyLuam , & ad villam iuxut eam exiUcntem
qu^dfylua denominatur
.
Preccpi.
Diui.Or
ducB no dctl-cir,-?: lecychus olci no fuic imminucus,(ignitica
cufuic, CT) fulicncancibui Dei fcruos non denciunc bona tc-
pjralia ad
conucnicnciunvi(^lus.2. Cor.^.c.
Qjtiawsinaimi
ntflraifcmjn
fcmi>taiti,& pa^tet/f ai mandut.vidum prftjbir,&au
^ebit increnentafiM^trn iuflitita veilrx ,
vtiii omuijus locuplctati a-
'bundetis ia omnem fiinplicitatt^.u.Ideo fcaw.tur
.
f
Et
8i5>
Glof.ord.&NicolaideLyra.
820
^a Tr.^cfimHHtriviiua.
^CHRYSGSTOMVS.
Pr.Tiicnit
^v cam Dais,&:ci pcr vilioncm oltcndi: ti^.nani
,
iormam,
HomL i.a
a:Eatfm,5<; fucurnm pcttrioncm Prc-.j.hcta;. Vndc iptb rciicla
**'**
tionis ctiii:n contcia,fl.uim vt aduenit , U cibum
popoicit
cl.imnbaf."
yiH" d'i'ni'it:s Deus tni-.s.icri:'
4-. THtODORE-
Qujcft.j-
TV $. l^-io
;iurcm
adn)ircr nnibciisrc
fponli manfuCTudi-
iicni.
Non.cgrcri.K
Jic,qu>>d
inc.int.ica-
bftcro.
lamitatc J^
ca pcti-
rum Ot
aiiincncum,
fcd t.incuin cxcrc-
'
m.im
ofUiidit p.iu-
pcrt.atc. Scdillcpol-
ficitus tontcsf.ainae
(?<: olci , lufrit faccrc,
& atlcnc pancm. U-
la rurfii; non .xiT;rc
tulit.vcquepaupcr-
tstis ,
&3lcnc|orlim
6liorum tiibcfccrci;
fol 1 ci ti icl I nc. Scd ac-
ccpco fidciitc-r pro-
millo , attulit nutri-
mcntum,idqucalic-
nic^cna- , cu!us p'"o-
P
pheticc vircut.snul-
lam cdbuc acccpc-
racexpcnicnti.im
,
.j< AMbROSlVS.
Vnius hor^
horpino
vidu.i , c]ue fulccpic
Hciiam ,
&exiguo
cibo
,
pcipctuum
/t")to
tcmpore fa-
niis inucnic alimcn
tum,
&:mcrccdcm
acccf
jc mirp,bil'--m
,
vt nunquam
dc hy-
dria taiina dcricc-
Lihr;i.de A
lualii.c.5,..
RARBAN\'S. Hcc vidu.i
qcntium
fignificatecclcfi.-ini, D
quc
a
Iiio diuc:us fucrat cudicorc
dcf.-rca, populum fidci vc- R^
rc
'&
rcct^ vcntacis ncfcium
,
quali
paupcrem hlium cgcn.i
a
IrVrrc nu;ricbac , i. verbi fruttu cxpcrte
docebac
,
doncc vc-
uicns fcinio -ophccic'
, y
cxiccaco vcllc.
c Irf^vt pote cKiula
c?li!cnu.i,tamcnicli
fCtit-i,
** fljcd dedicivnieteparc.1t.
Sarepti-ia Sidonioriim ,
8cmancbisil)i ,
pra:cepienim mulieri
'
viciua: ibi, vt pafcat te . Surrcxit , & abijt in S.ircptha Sidonio-
rum.Cumquc
veniflet ad portam ciuitnri.s ,
app.iruit ci mulier
vidua colligcns lignajcS: vocauit eam.dixitq; ci: Da mihi
*
pau
^
luhim aqux in vafcvt
bibamCumqirc illa pcrgcret,vv nftcrret 3
chmauit poil- tergum
eius,(iicens: Afv:r mihi oblccro,ik buc-
cellam panisin m^anu tua-
Qjj:Ercrp6dir,Viuitdcmimu.sDcus
a i
R..A!i2ti:Ua pani-. c.\ viti l^irituahs liuies & lidei fjiifta; trimtiiis inedu.
tuus,quia non habeo panem ,
*
nifi quantum
pugiUus capcre
.
'
a .^l<i;llinvofc.
b ^K^d.j.Eilic;'! noinme.St lignoiiun ntimero ligiimn ciuci c^piiuiitiu.quo nobis paiils uit?
Atevnxetp.ii.Jiatus.
i
is I r ^IP
poteft fnrinx in hydria, &
paululum olei m lccytho
.
hn colU-
<roduoligna,vcingrediar,
Scfaciam illud mihi,&IiIio meo,vt
comedamus, & moriamur. Ad qua Elias ait; Noli timere,fcd
vade,&
fac,(icucdixilli . Verutamen mihi primum facde ipfa 4
farinula
fubcinericium panem paruulunr, &
after ad me:Tibi
autcm,Scfiliotuofaciespoftea
. Hxc autcm dicit Dominus
a ^'
V.'.sin<iuoponcbatuioleum.
Deus Ifrael: Hydria firina: non deficiet.nec
lecythus olci mi-
tiuetur
vfque ad diem in
quaDominus
daturusellpluuiamj
fuperfacicinterra: .
QucEalDijt,&fecitiuxtavcrbum
tlix . Et
comedit ipfcS..
illa
, &domus eius . t
t cx ilia die hydria flui-
na: non
dcfecit.&Iccythus
oici non eft
imminutus,iuxta ver-
^^^^^^
bum
Dor.iini
,
quod locuius fucrat in manu Elia:
.
Fadum cft
s
fame manentc, qua-
c autetpoft vcrba
h^c^Egrotauit filius mulieris matris flimilias,
lum cibi vita:eilirie
i5c erat lans^uor cius foitinimus , ita vc non remanerec in eo ha-
^
litus.Dixit^ergo ad Eliam,Quid
mihi,& tibi vir Dci? Ingreftiis
7
t
t.;batiir inludci. pa-
fccrcturibifinuil,6<:
p.ifccrct, rcceptu.s vi
dclicct a cicdcribus
iprccrcdc-nccs. Hcc
vidua 111 SarcpthaSi
doiiic dicitur cUc
nior.ita . Sidcwia cj.p.
pc inutilis vcnacio.
S.ircptha vcro incca
diu ,vc!angurtiapa'
nisintcrprctatur ,q.a
vbi abuiid^iuit pecca- ?
tnm/iiperiibuiiduiut:.,
&
^ratia . V
bi fupctua-
cuis acquircndis ciir
ra impcdcbaciir , vbi
dircfitis inccndium
panifque fpiricualii
.nncc ficbac anguftia,
ibi farina olcumquc
orc prophcc*^' bcnc-
dicicur , heccRgra-
tia ciominici corpo-
ri!:,&:ch.irjlmacisvn
(itio, liucfruduSjSC
bilaricas charicitis.
Vidue oltu gracie,
& bcncdjdionis fa-
rina non deficic in
oninibus fercgctib'
l.tlc vicui.
.j: iDFM. Cumin omni ccrracriccfamcs maximavidue
tii Dco cura non detuic,acquc ad cam prophcca dirccius cft.
Keque
humang taculcacis cti dicere . tlydnaf. riria no dcfickt
yfquein
diem,6-c. Nam litec mos lic, ica pr^fari prophccis,cn
hic ver.-\ Dei vox cft,idco prijmilium ctt,Quia hxc aicit domi
im. Domini cnimcti
pcrpecuitaccniiacramcncorum
fpon-
dcre ca'lc(iium,&:
no dctucuram fpricalis cxulLacionis gra-
tiam
poUicen.Largin
monimenca vic, fidci lignacula,do-
na virtutum.
b
Mtditr. ISIDORVS
Vidua,quamdominusnon frumen
tijfcd vcrbi pane pafcic,ea e(l,*que morcuo viro cui vult nu-
i.Cor.7.g.
bar, idc(t , cxcuilo lcruitucis lugo fubic Chnfti iugum fuauc,
|4t.ii.g.
5^Qijusieue.
^
RAB-
bc fidei cdnicacis ine-
diam congrue prefi-
gurauic illa qu()dam
trienio famcs
,
quam
fccucacH
fpiricu.ilis
abundantia,quccumiinpcdicur, non
defcciilcdicicur.
c
^f7*-o:.T^..icTHllODORETVS.
Quamobcaufampcc jd
milicbcuSjVcfiluis
vidu^* morcrecurrAii.itim frucns alime-
to
propheca,obl:tusc(t
calamitacis alioru hominu.quaobre
araKiuir aduc: fus cum vidu.eciulacus.Agnouic quoque ipfc
cam,cuin dixic,
DonmiisDuUi.&c. Sunc aiic digna adiiiiracio
ne uerba uidux.Non
dixic,tuifii,m,ilu aufpicium
,
ma!a mi-
hi conciliaaic cuus aduencus , icd fuis peccacis cribuic, quoi;!
accidcraccancum
ci profuic prophcce dodi ina. Cu prophc-
ta pofi prcces ccr infutfiaifcc in adolelccncem, eu:n rcduxic
ad
uica.Significac
aucnumetus,adorandam Trinicaci-.inluf-
pacio auc ^ab inicio fadam anim? creacioncm .
Vidua con-
:
(^
Ipicicns
NICOLAVS
DE LYRA.
1 Preccpi cnim vi. ifludprxcepiuni nnn fiutpnverbum cxpref-
fitmjedpcr diiiinam
ordiuaiionem
,
quia fic
ordinaucrat Deus
,
quod
mulier ilU vidua venientem Elirm reciperet,iir eum pjfceret.
i Da inihi paulu.aqu>E,3<:c.
Dicit I{ah. Sab. cinbdquamins Dcus
reuelaff: t Elix,riHodpafcendiis effit ihi pek^nulierem viduam,non ta-
n^enfuitftbireiiebtitninpariicnlari ,
tju^
,:ffet
illa, &
ideo excmplo
Elie%er rogautt d<miiium,vt olicderetftbi,qiu poffet effe
ilLt ,per ijoc
fignum
,
qubdfio! />< tcnti aqu mlibvraUtcr offerrctjicut
Elu2^r co-
gnouit I{cbecc.7Tn,vt b>ibetHf Gene.t^.
3
Cumqueillapero;crec,vcalfcrrec.Pe*-/70CM5:0H;f,(^i7.'.ie>-af
deq",^
Domini>sftijidhrraf,&
cim hoc fuit
ftbireucLitimi^q, nleim
C farina non dficcrtt in domo tius, (jucufque diret dominui phui.im
fuf^r
lerra,^ io dixit ei. Noli cimcrcfcd vadc, &C fac,licuc di.
4
Vcruncamcn mihi fac de ipfa iannula fubcincriciu . Erat
e>7imfatigatusitinerc,&ieiunio,&
idco acceleiari dcbcbatrefcSio e-
ins : CiUira
pauntiii litera. .... .
5
Yvidiim
cttdUtan.Hicconfequenterponitur
ftNvidii^ fufcitJ-
tio,cttius
infirmitasprponitt{r,am
dicitur, Acgrptauic fijius n)U
\\c\-\s,^C.
&morsfc<iticn<,cuhulicitiir.
. .
6 Ica vc no
remanercc in co h.\\kns. Deficisrite enim refptratto'
nc deficit
vita in auimalilus
re(J-/raut'ibi4S ,
cuiiifmodi efi homo.
7 'ingrcfliiscs ad mc,vc
rcmcmorarcr.cunniquicaccs. Ta!li
dim cmmiuxta album intenfum ,
videlitr decllnare ad nigredinem.Et
eodem tnodo licec tHa rnidier effet
dettota,& fancZi tamcnfinni^as e-
. ius crat modica
relheihifa>i}itatis
Elix. Ethoc modo locntus cfl
Lath
Gcm.i<).dicens,
Nonpofiiimin
moncc faluari,i</f/?,'vr:<i.^-
braham,cuiusfmaitas
tanta efl,
quoditifiitia rtiea dcURi-m cjliiixtj>
eum,fictit ibidcm ftiit
cxpofttum,(uundui.i
oplnionem HcbrxoiHm.Qt
tcra patentvfiucibi.
M O R A L 1 1 E R.
f
Et comedit rpfr,&
ilLfi,S domus rius. Eaflu efl aut,etc. fubdicur
7
Ii^nffi^s es ad me, vt rsmemorarentur iniquitates,a-c. Fcr hog
onditur.quocl pr.xdicacor cuangclij, qui pcr ILliani figmfica
tur, vc piadidum cft, in dcmibu'; holpicum dcbcc clie cxc-
plafS
v.tx.quQdfilij
hofpicii,idet,opcracorum
moi-cuavi-
* ^
dc^icm-
dcaiuur in comparauoncad
opcr.i prxd.c.tcorum .
Perhoc
.iutcm,qu6d
nuiiicris filius pci prcccs Eli^^fuita morcmsu
fcitatus,(ignificatur,
quod opera rec picntium prijdicacorc!
pcr bonas cxho: caiioncs , & prcccs . urum , vidcancur
rcfii
fcicacapcrcmcnd.icioncmviccipfo
um , vf
fichofpesiwf-
Uc
diccre,quoci rcquif: liunc
in ifio .ognoui,qtsonim
v.rDeics
8zi llI.Rcgum
t
Cap.XVlI. 8 22
fpicies filij refurrcc^ionem , firnia ac ftabile acccpic pictace.
. .jc AVG.Domiinis Eliam ad viduam miiorat^gracia exhi
bcndi miraculiadglonam nominis fui,quo rancum Prophc
tan),(S:ciincv:aencibus,iiipoticrisc^)mmcndarcr.
RAli. Vidua,., pud cjua hofpuabacuc Elias, &: cui' bcncdixic
.fanna:, ifcolco,
.fynag,oga cit lu-
darorum
,
quaj
Moli morcc vi-
duaca.hlium nu-
.^ncbac paruu-
lum, hocclicar-
nalcm populum
Jud(j-orum
,
bic
ad iiisirciiutiiE-
li.^', id cfi, fal-
uacoris nolin
,
tcbrc inHdclica-
Os inhrmaba-
tur,quiain cum
nocrcdidiC, icd
fpreuic . Vnde
matcr fynago-
ga de aducncu
ialitacoris con-
quencur
,
quafi,
ipfc ciicc ca incerfcctionis populi diccns, o?^id mihi.et tibi,etc.
lo^&-noatotagenspsrcat.
RAB. Sicuc i^ropbeca vcrbis vidu^nonexafperacur,quin
pocius miicrccur: ica Rcdcpcor nof^cr non cxaipcracur mali
tialud^oiu, fcd mifcrcusfui populi cuhccumdciinumacris
cu culic CLi clc carnali obfcruancia legis,&: pofuic fuper ledlu-
lumfuum.hoceft
D
esad me,vtrcmemorarenturiniquitares me^ ,
&interficeresfilium
meumPEtait Eliasadenm. oa mihifiliumtuum. Tulitqueeumde
finu e'us,& portauit eum in cfienaculum,vl")i ipfe manebat,&: poruic
fuperledtulum fuum , & clamauitad Dominum ,
&dixit. Domine
Deusmeus,etiamne vidiiam, apudquameg;o vccunque ruftentor
aftlixiH:i,vtinterficeres filium eius?
t Hcexpanditfeatque menfiis eft
i
fuper puerum tribusvicibus,& clamauit ad Dominu,& aic . Domi

ne Deus meus,reuertatur obfecro anima pucri huiusin vilccra eius-
Et exaudiuit Dominus vocem Elix , &reucrfa eltanima pueri intra
cum,& reuixit . Tulitque Elias puerum, &depofuic eQ de c^naculo -
in inferiorem domum,&: tradidic matri fua;,& ait illi. En fihus tuus
viLiic.Dixicquemulicrad Eliam.Nunciniftocoenoui ,quoiiiamvir 3
dcbacincrcduhs,

'
, ...
f,
>
vc ccgnoiccrenc
Dei es tu,& verbum Dorrtini in ore tuo verum elt.
veracicer illum vi'
uerc, qnicrcdicin
nominceij^ ,&ficeueniet, vc pkhs Indaica vcricacc fupc-
p
dcmonttrauit ci
vicam habere in
morce fua
, ex-
pandicciue fc cri-
bus viciDus , dum
tnnicacis fidemia;
finuubac. ,.
a TuLitcjMe T.lias
,
RAIiBAN.Tu-
hc Hhas pucmm,
& rcddidic macri
fuc > cum Domi-
nus nofter popu-
lum laluans, cre-
dcncemfignac,3
miracula oftcn-.
Hic c(t,qu CaipliasaiC. Expedit vol)is,vtVfiHi moriatur ppopu- racapLOclanictad Chrm: t^Hncin iito cogHOui,qm vrrDd estu.
Iq,& ^CAP.
NICOLAVS DELYRA.
I ]ltc\Y>TinA\z{c:il<\\.\e. Hoc e>ii>n fecl exmiigno affcllit adfufci'
tationem pucn. Tethocofisndens, ^juod vellet ftbi littre partem vitte
fu,fip'\lfeifiiri.
z TribiiS v icibus , &c. fjia perfeBio cuiufUbet nsgotij confiflit in
tnhus,f.tn princ^pi<',mi-dio,&fi''e.f{ario autem figuralis efi,qmaper
iflam extcjiofiem Trophctfuprr p;4Cfim mortitumfigurabatur,cfiiod
jenus humanum amorte culpxejfet fufcitaudurn per incarnationis
myflerium.
myflerium.Tribus vicibus hoc facit Elias fa&o proficcns fidem
trini-
tatis,qma Fidesmaxime operaturin operibus miraculofis, fecundum
(/Morf rf/f/f 5'a///<zor ic.
1
7.^. Si habucricis fidem,ficuc granqm
iinapis,dicerccis arbori huic moro,eradicare,&:c.(S<: hec. C-
tera patcnt vfaue ibi.
5
Niinc in ifl-o cognoui. Ter filij fui fufcitationem de prxfenti^
fuit cenificata de dilis Eli* profuturo,fcilicet de multiplicatioe olei,
&furin, &ds datlone pluui fuper terram,
C \A T.
A D D I T I O.
In ca. 1 7.vbi dicicur in pofiil. lngrcjfus es adme, vt rememo-
rarcncur iniquicaccs mcc,&c.
OpinioHcbr^oru in hoc loco eff penitus irraaonabihs.
Nam liccc ftniticas mulicris cflec modica rcfpctlu fandica-
cis Hli^, ficuc &: iuflicia ipfius Loch erac modica rcipcitu fan
dicacis Abrah^% non camen ex hoc dcbcc dici iniquicace efle
in mulicrc,ncc Loch non pollc faluari iuxca Abraham . Illi
autc,qui func minus vircuofi feu perfedti, pocius iuuancur cu
lint in fociecai^ pte6lor{i,quam viciancur. Bdnum enim f
m
Diony.dediui.no. efi fuiipfius ditfufiuum feu communica-
tiuum,&: ideo in fcriptura focictas virtuoforum commcda-
tur,vt Prou. i J.d.i^
cumfapientibusgraditur,Sapiens erit. Exe-
plum cc,quod inducicur de pallido,^ albo non valet . Nam
liccc iudicium fcnfualc ^m operacioes, & rcfpcdus decipia-
tur,non tame iudicium rationis, vt patet de fole, qui ad fcn-
fum iudicatur fcrc bipcdalis , &: tamcn ratio iudicat ipfum
circinm.igna proportione maiorisquantitatis,quam tota
terra.Quanto igitur incomparabiJicer longius ^fiimandum
cfidc iudicio diuino,quod non iudicacaliqucm cfle luflum
propccr hoc
,
quod non fic^qualisaliGui maximc iuf^o , red-
dit enim vnicuique luxta opcrafua, vc in Pfahn. Vnde &: talis re
fpcdus nihil hic operatur . Sed ad intcllcdum liter^ dicen-
dumvidccur,quodh^cmuIicrIicccbona, &:dcuoca,camcn
rcputabac
fe pcccacriccm ,
prout dccct communiccr iuftos.
Ec quia
Et quia fcicbat EHam eflc maximum zclatorcm legis, &iu-
ftitia^ intantum quod procurabat ardentcr punitioncm,&:
neccm idololatrarum,vt patct in fuo proceilu, idcircoprx-
fumcbat, quod aducncus Ehx in
domofuaprocuraucrac
morccm filij fui ex iniquitate fud,fcilicet matris, &: quod E^
liasrccordareturiniquitatem illamcoram Deoad finem,vc
fcilicetpermorccmfilij temporalcm matcr con ucrterctur
ad Dcum,ficutf3epecontingit,vc homincs per poenas tepo-
ralcs a Dco caliigati corrigantur
,
quod quidem non concin
gerec fi apud eum non manfiffet
,
quia fic eam non cogoo-
fcerct,&: idco proprie dicit. Ingrejfns es ad me,vt rememoraren-
tur iniquitates me,& interficeresfilium meum^ &c. REl^LICA.
Inc.r7.vbi poflil.vcrbum muIierisSarcpthana;,fcilicct,/-
grejiits es ad mc , vt rememorarentur iniquitates mex : Exponic aci.
modum Hcbr.corum
,
quod hxc mulier cum ciTcc iufta , &:
fancta,cx humilicace camen refpciHum habcndo adcxccllc-
cem fantticaccm EIi^ fc dicic pcccacricem
,
prouc fand;i coa
fucucrunr,&: prouc puriffimus loanncs Euangclifta in Epi-
ftolafuaprima. i .ca. docct, di. Si dixerimus, quiapeccatum rton
habemuSfipft nos fedHcimus,& veritas in nobis non efl.
Hunc mo-
dum loqucndi HtbriEorum Bur.dicic pcnitus ivrationabiJc,
fcd probatio cius ,vt patet nihil cft ad propoficum,qUia non
dicicur in illo modoloqucndi,quod in mulicrefueric pccca
tum,fcd ipfa de fc humilicer loquicur. Ec Burgen.poft inuci-
lem digccffioneni coincidicquafi cu codcm modo loqucdi.
quft.53
Glof. ord. dc Nicolai de Lyra, 8
24
c A p. xvrir.
onnt'4!tou^c,
} T H B O DO R E T V S. Poft-
M
^y
quam piopr.cca ilixcrjc Avhahi), Si nit his annis
4sH^
/'^'^>-7/ p:-rfirni'ih)rism'-i. Ach.ib acccpra cx-
p-.-ricntia vcrit4t!S vcrborq , ncGcirario rcqiiirc-
baccu,qui
I:nr
CAP.
fiia
nubc^
cl.iuferac,
vc.ij-
tcruin c cJiiOr
bnsfhccrec,nc-
pc VE p.Tfuadc
rctapcrircnuc
ii non pcrdia-
clcrcc, cumpcr
dcccc.
dete ^Adiab, ftc.
HQi,i. ,.d ^ C H R
Y-
'f''^
SOST. Vcrba
_ lcgacionis Oei
*
fuhc. Dcusper
ft-niecipfumdc
n^iifcricordiaa-
pud fcruuni !c-
gationis mun*
bbit , & inter-
ccdit. Profici-
fccrc, inquic,
quia fadus cs
^foh.j.vel
fc- nnfericordior
,
dcclara
,
quani
mifcricordcs
lliic fcrnioncs
tiii. Parturio,&:
cgo mifciicorr
d^i.im, vrgeo vc
recocilicntur ,
rcucrcoriachry
mascoruni,qui
puniuntur.Om
nes pcccatorcs
o^pheta mife
toris . Proficifccre,&: appnr.: Achab . Rcconciliari cis volo,
fcd abfquc cc non rcconcili.ibo/, tu ficiiiifica,tu pluuiam c6-
celiam pronuncia,cgocuisfcnccnci)s fubfcrib.im.
C Ci!>/iru- eflk.^hdi.TS in vi.i,Elias oi cm nt ei. ^i cii co^nouif.- tc.
HlEllONyMVS. Hunc prophccam aiunt cffc Hcbra;),
qui fubAchab
XVIII.
^
^^-
''^"'^'
'
ra-
uit cctu ^phc-
tns infpccubus,
fcpukhiuquc
cius vlqnc ho
die cum mau-
Aiji
O S T mulrosdie^verbum dominifadlumcftad
<ft/wn.
c
t&^ixit.
quia ccntu pro
phctas alucrat,
acccpic gratii
prophctale , &
dccJucc cxcrci
cus,ficduxcc
clefia?. Tuncin
Samaria paruu
grcgcm pnuc-
rac, niicincDCo
orbeChriffipa
fcicccclciias.
d .Abdias anii;
Abdias prin-.
vc interfi-
^ <^^ps cxcccicuj
Ifracl,cuiusna
mcn mccrprC'
tatur fcruus do
niinijillosprz-
figurabat , qUi
ex principibus
ludcorumcrc-
1 *Trc annitami^ l.icnti;mi raiul.vninu.i4S populo hiHrDruin, vc! in toto imindo
rtctiiilVc p;x.Tg'Jf.it'ant. Icx nic 'lcs .id oj)U5 bonum pertinrnt ,
quod i>mtm dsliciat
aliil'.:$,vnd!:. Non cil.cjui tai.i.-.i bon.tnj, iXi.
Eliam in anno tcrrio,^iccns , Vade , 6: oftcnde te
x
folco Hc!if.ci
Achab,vtdempluuiatn luperfaciemterra: . luit
piophctx
,
&:
'
^
CL i r A 1 L i:
loanms bapti-
ergoLlias, vt oltenderetle Achab . hratautem j
i}^
,-
Scbaftc
famesvchemcnsin Samaria. Vocauitque Achab * vcncrationi ha
,
Abdiam difpenfatorem domusfu.T. Abdias au- ^
san,'^?,^j^^
tcm limcbnt
dominum Deumvaldc . t Nam curtL. intcrficeretleza-
^
b.ic^ Hic igitur
bel prophetas domini ,
tulitillecentumprophetas, &abfcondit eos.
quinquagenos ,&:quinquagcnosinfpcluncis, &:pauiteospane,& a-
acccoic eratia P'
qua. Dixitergo Achabad Abdiam. Vade interramad
vniuerfos fon-
tcs aquarum..
, & in cundas valles , fi forte inuenire poCTimus herbam--,
&(aluarecqiio,s,&mulos5 &nonpenitus iumentaintereant . Diuife-
j-untque fibi regiones , vt circumirent cas . Achab ibat per viam vnam,
*
& Abdias per viam alteramfcorfum
. Cumquecflet Abdiasinvia^,
Eljas occurrit ei. qjjJ
cum qognouiflct eum ,
cecidit fuper faciem
fuam,&ait; Numtuesdomine mi Elias ? Cuiillerefpondit : Ego^
vade, dicdomino tuo . AdcItElias . Etillc . Quid peccaui ,
inquit,
quoniam trades me feruum tuum in manus Achab
ciatmc ? Viuit dominus Deustuus , noneftgcns, autregnura, quo
j,,^,^
mccrprc'.
i|
non miferit dominus mcus tc rcquircns . Et reipondcntibus cun- taturfcruusdo.
\\
d:is,noneft"hic, adiurauitrcgna fingula,&gentes, eo quod minimC'
rcperireris .
Et nunc ti| dici^ mihi , vade , & dic
domino tuo
,
ad-
AiiN
(cricordK^ mcaf chirographutr.
habcnc. Nojo mortc pecca- didcrunt, &erat occulti difcipuli , vt Nicodcinus,&: lofeph.
'
a Tslunoiiid
toris.
^Pipific
NICOLAVS DE LYRA,
C A p. X
V
1
1 1.
I
"Ty ^ff nuilcos. Hicpanitiirfecudit fignU adremcatlone ^chah
\. de malis fuis,r.dc d.itione ignis de c^lo,
^
primo poniturfigni
datioJecu>:do Eli perfecMtio c. 19. Circaprimuprmoponvurhoefir
gniiyifuod cratprinc!pale,&fccundo addit aliud ex confequenti de da
tionepluui,iiji. EcaicElias. Circa primu primoponituripfms Elits
adterram lfraelreuerJio,fectmdo i^^nis dcfccnfto,ibi. Vcruncamcn
nunc mitCC. tertioproplictarit Baaloccifio,ibi : Dixitquc Elias.
(ircaprimH Elias deprxcepto dhi reucrtitur, fecundo -veniens agnofci
tr,iW,Erac.i(jc fames. Circaprimumdicitur. Poftdies. Contra
hfoc yidetur
effe lac.^.d.Elias honio erat,erc. Etfubditur. c orauic
vt non plucrecfupcr ccrram, & non pluit amios trcs,6<: mcn
anima'.ium.,-ptpnffent aliauo mmio delaBe fufieiitari,quia fruilus tcr
rt: 4,fccerrntp>- nimiaficcitate ,
&ideo rex,& ^bdias iuerunt ai
hoc iicg'niuin,vt meliuspo/ftijiiri
.
5
Abdias. hocdicitnr ad^flcndendum
.,
quodnon e^fit
confentancut
dominofuo in malisfuis,ad cuius probatiouem fubditur.
6 Nam. Trophci.xvero hic dicunt\ir viri religioft intenti diuiuo cid
tui,quosprimo (ongrcgauit ad hoc Satnuel, &aliqui etiam hahebant
Jpiritu prophetia,ficii[ dihtmfuitfupra i.li.c.io. 1 exjibel vero vo-
iens dcjuucre cultu Dei quantum poterat, & cultum Baal e.xtollcre in
tcrfccit eosproutpoiuit.,& tunf^bdias ctnttim illorum faluauit,ab-
fcondcns quinquaginta in vna JJ>elunca,&
quinquaginta in vna aUa^
&
prouidit els de vilu ac vefiitu ,&exhoc confccutus cji a Deo pro-
pbetix dohurnfccundum Jaluaiorisdi6lum Matth. lo.d. C^i rccipic
fes fex. Ex quQ videiur, quod reueffio Elis. ad tenam Jfraet, vtpiitr prophctani m nomine prophcta:,merccdcm
prophetxacci
uia dareturfuit anno quarto. Dicendum,cp tempus hic computatur ab
exitu Eli<e deterra IJrael,& non d probibitione plituiie,ficut lacohus
Mpofiohs computat.quia a prchibitioaepluuix vf(jue ad exitS eius
flu
xeruntfix mefes,&p!us^quia diu latuit in toirete Carith, iia
3,
exfic
tdtate tifis ficcatusfuit tones antequa rccederct,vt dicltt cji ca.prxce.
2 Vadc,& often. licet enim abfque pr.cfentis Eiix pojfct darc , tn
poluitfic facere,quia prophsta pcr reuclauonem eius dixerat
, q,
plu-
uia non dareturfuper tcrra,nifi luxta vcrbu orisfui, idefl,
pcr oraiio-
vem eius,& denittiationem
,&fic
domin m adimpieuit,vt inf.paiebit.
5
Erat. Hic confequeter aUuentus eVx cognofcitur,& primo ab^b
dia. cuius modus defcribititr cum dicitur
.
4 Vocauitq,- .rt ipfr ex vnaparte,& .Abd''as ex alter.x dlfcurreret
per loca huniida re^niijHi.,ad v^dendum
fi
pojftt herb.i inueniri adjrt-
tietatione equorii regis.T^nn tamcn iflafaciebat, nifi
authorit atiuc,ct
pcipicndo , Erant .n.mir:iflri,rini hocfuiebjnt cxequendo. Hominis
fnimterrie quantumpoterant tulia abfcondcbarit adnu >i'ii>nefuorit
ainiaUuni.
picc. vitde intcr duodecimpPafhetas quarttfs
compittatnr. Catcrapa-
tent ex diclis yfque ibi
.
7
Dic domino. qnia dns eiprxteper.it, vt oflendcrct fe
.Jchab.
8 Quid peccaui. rimnit.n.ne Elias fttbite ad aliwn lucitmportare"
t{irjici<tfreqaent':raccidcraty quando duviinus ipjumad aHquem lo-
cumtri\ttsbat,proptcr qiiod fiiu
prophcia>tm quando fiiit
raptuscre~
didcrunt ipjumfii
fmfe
tranflatiini ,
vi habciur infra i^.lib.iap.2. &
fic
.Ach.io intcrficcrei ..4bdiam,crcdcHS,qnodillKfiJfet fibi
dicens ve-
nijfr Eliam .
9
Adlurauit re. quod fi
Elias iniieniretur in eorum tcrra, caperetur
&jibi mitteretur,Loqi'itnr tamen hic fcriptura de
rcgniipropiirqiiis
tantim,& uges p> opinquifacilitcr ajfenjirhnt: Tum quia rcx Tyn f-
ratfocereiuf
, &fiHns
regis luda babcbat vxorem .Athalum Jiliam
^cl}ab,fimil.terrcxMoabcrjitfibitributarius,&rexEdcmr(gisJu
dx . Jtcm quia in teri is,qu erantprope rcgnui^ Ifrae!, ciat ctiamfa-
Vtfs propttr ficcit.Ueni.,qiiamfciebdiit pn vcxbnm Elix eucnijfe .
.
I
Nunquid
M O K A L I TEK."
V
1 Tnflmultos, Pcr hocautcm,qu6d Eliasproptcrobftinatio
nc Achab,&: popuh cius a reprchcnfionc ccfiauit,& dc tcrra
'
rcccfTit,
rccclhi, poltcavdrcji pei- alilictionc lamis inccllcctu dato ipfi
Ach.ib,&: eius populo Ehas rcdiit, & increpationcm
rcfum
ptit,vt patet in icqucntibus , tunccius vcrbum
clfctuni
ha-
tiuit,quia tunc populus dixic
.
t
JiQniinus
Siy lll.Regum
Cap.XVill.
Si6
Qi^si
quu"
l-S-
be,
Mii
;
a "Nuntfrtid rni ird-catum eflti-
. ^/,6-
r.
'?: THE ODOR. Hic Ab
i dias cr.it v.q]dc pius vii-,idqi.e
doccnt non fvjhl eiiis verba,red
etiatn res ipCE . Nam primum
quidcmcernens prophetasoc-
cidi ab leZcibel , non folufn oc-
cii!t;uiit , fed etiam pnuit,& n5
ires,nec quatdor , nec quiuque
.&:detem,fedccncum bifiiriam
diuifus.Nequetinuiitcius.qu.c
dominabatur fccuitiam cruen-
tam, fcd onin'bus ptcrtulit pie-
tatcm . Deinde verb.ieiusad
Eliam
,
veiba funtviri diuina
meditantis,(Si: fcientis vim diui
nilpujtus.
JATHANAS. Sialicubi
nuncfuntpijj&iChnrriftudio-
ll , ilii vt niagnus prophcc.i He-
liasabfconduntur,vt6v' ipfi for-
tc Abdi.-im aliquem fidclem in
ucniant, 5cm fpeluncai, & ca-
uernas terra: leie abftrudut, auc
in folitudine aberr.antes coni-
niorantur. Easenimcalumnins
adferunt vicJorcs ifli
( Arriani
hicretici aducrfiis catholicos
,
)
qu.iles lezabel contraNabuch
confinxit,& Iuda;i concra Chri
ftum, &:c.
s I D E M. Ncque D.iuid in
fpeluncafeOvhibuicSauIi
, nc-
qucfilij prophetarum ingeile-
funt fc Achabi . Idenimerac
tacerc contra Dei prxceptem,
quum ui fcriptuns habeatur.
'H^ntciitjbis Dominum Deum. Id
cuni
, & ego vererer , ad iftum
modum me inifitui,&:c.
b '^jin c^o tiirbaui ifrael, &cxt.
}cCLEMENS Rom.No
accipics pcrfonam iu redar-
guendo de pcccato
,
quemad-
modum Helias,^ Micheas re-
darguebant A^h>b, Abdeme-
Icch Acthiops Scdechiam.Na
than Dauid
dem.
-I^AMBRQS. Rexerat,&:
rex Samaria: Achab , Elias pau-
pcr, &c indigcns panc,cui vidus
. detccidet fubftantia , nificorui
aUmoniam miniftrailcnt. Adeo
vcro dciecla erac confciencia
pcccatoris
,
vt ncc regalis po-
tcntii
faflu attolleretur. Itaque
quafl vilis ac degencr, inueni-
fti me , inquic , miniicus meus,
deprc-
cft Elias . Gumque receflcro
a te, fpiritus do-
mini afportabit te in locum que ego ignoro
&
ingrelTus nuntiabo Achab,&: no jucniens
te inrerficiet me. Seruus autem tuus timet.do
I
miiitiabinfantiarua.Nunquidnoindicatii i
efl ti bi dommo meo,quid fecerim,cu inter-
ficcrcT lezabcl prophctns domini, cb abfcon-
derimde propheds dominicentuvirosqn-
quagenos,&quinqu:igcnosrfpelucis,&pa-
uerimeospane,&aqua.=' ErniictudiciSjvade
& dic domino tuo,ade{i: Ehas , vt interficiat
mePEtdixir Ehas. Viuitdominuscxcrcituij,
^
ante cuius vultu i\o , quia hodie apparebo ei.
a <riit<: fuit.vir illius muUrris, qu.i; olfuni iii l?t>lho habebat , nde
miraculum f.<ium eU jiiopiei debi:uui,v,^dc prinit ccafum propheta
vigjbatp.r v?iidere hlium,mortuus cnim piar patiT euis .
Abijtergo Abdiasinoccurfum Achab, &T
dicauitei.Venitq; AGhabinoccursiiEh?,&
^
cii vidiflcteumait. Tu ne csilIe,quiconcur-
*
h
basIfrael.^Etaicille. tNonegoturbaailfcael
^
fed tu , & domus patris tu'r
,
qui dereliquirtis
mandatadni,&iccurieftis Baalim- Verunra
^
men n unc mitte, & cpgrega ad me vniucrsii 7
Ifrael in mote Carmcli,& jpphetas Baal qua-
dringcntos quinquaginca,^phctafqi lucorii
quadringen tos
,
qui comcdunt de menfi Ic-
'
zabel.Mifit Achab ad omnes fihos Ifi-ael,
&
congregauit prophetas in motc Carmcli. Ac
cedensautem Elias adomnempopulum If-
c racl ait.t Vfquequo claudicatis in duas t par-
Matc^.
dcprehendif?i in me
, cj laccrc
D
putabam. Nulla mencis mciE
'
occuira cc fallunt.
Inuenifli me
patent tibi vulncra
mea, capti-
uitaspra;ftocft,&:c.
C Fftjueqm cta"ciicatif in duas r -
Co^ft
partcs
, d^c. .J CL E.M E NS p.7.
Rom.Cum
Movfesdixcritlf-
raelitis. Ecce pofni in conjpeiElu ve
Deu.jo,
Jlro viam vit<e.,
^viammortis , (&
fubiunxerit Elias, QHoufciue dait
dicatis tftrnque poplitc ? Si Deus
eU dominus
, fvcjuhnini eiim , (n^ri-
to quoque dictb.it dominus:
J^''riw po, cji duobu! fci uire, &c.
.J^THEODO.quomodo ef^ \n
K\\}'^mdun\,QH'm(mecU-idica-
lii ptriftjttc poplilins ? EcDeuni
fidorabant
, &: idola colcbanc
Ncque.Dcus,inqu!C,vult
Deos
qui lalfo
nominanrurcoli , ne-
queipiiverum
Dcumadorari.
Vos aucem , &: h(i^c,&: illa tacie-
tes,ncuci-o
conferuatis beneuo-
lentiani.
^ Jl^ENAEVS;Helinseo-tib.j.c.^,
uocato vniuerfo Ifracl in nion-
E,
tem.Carmelum
, volenscosSb
idololatria
auertere
, ait pis -
Qnoufque claudicais vos in am~
bobus
fuffragmbus
<?
Sivr,usefido-
mihhs Dcus,, venite pofltum. Ec
iteruni.fuper
holocauftum fic
aicidolorum
facerdocibus. Fos
inuocabitis in nomine deorum ve~
flmum
,
&citera.
argiiens ip-
fos
, quipucabantur dij, deos
noii cire
.
y:yy*
5
THEODO. Cum lex Ql*!.T4.
. c-j' n.T^' r

c-
"
n
I ,0
iubeatinvnolococolere,cut
*'5""""
tes.SidnscltDeus,Iequimmieu.SiautBaal
Heliasin tnonteCarmelo^di- .
fequiminiillum-EtnonrelponditcipopuIus
'I
ficauitaltare?
I.iftolexnoneft
verbum. EtaitrurfusElias adpopulu. Ego
W
['"^^^fcdiniqui^
remaliproph*tadniiolus. Propheta^autcm
i^ nimifuiduritiam
, mvnolcco
Baal quadringcnti , & quinquaginta,pfophc
?"^iccoIere
,
ne fi eis dacaeirec
,
&: loannes Hero-
^ tJEquc lucorii quadringenti viri funt.Dcntur
nobis t duo boues, &: illi cligant fibi bouem
vnu, &in frufta cgdentes ponat fupligna,
tigneautno iupponat. Etegofaciabouem
alterii
, &impona fup Iigna,igne aut no fup
ponalnuocate nomina dcorii vroru,& ego
iuocabonomeDeimei,& Deus,q,exaudie-
ritpigne,ipfefitDeus . Rcfpondensomnis
populusait. Optimapropofitio,quaIocutus
'
16
17
hbera pocefias adorarcc ecianx
falfo nominacosdeos . Prophe-
ca aucem voluic ofiendcre dse-
monum imbecillicaccm
,
Dei t4"
'"""*
auccm vniuerforum poccciam .
^"^"-
Ficri aucem non porerac, vc eos
adducerec in ccmplum
,
quod
erac Hierofblymis
, cum cfTec
regnum bitari.im diuifini , fed
m Carmelum,vbi pluriu^uim
vcrf.ibacur.
d Dentur nobis duo bott^is
,
&aet.
^ AVG. Santhis Helias duos
^
boues,
t
ignemqiir
non luppon.'
.
F
ii.!i.demirab.
iacr.(crip.c.iS.\
NICOLAVSDELYRA.
I Nunquid non in. Hoc dixit non ad ia&antiam ^fed ne Elias ip-
fum I xponerctpericulo modo prMi^lo
.
a EtdixitElias. .Affecurattit etmperiuramentttm,& tunc iuit ad
dcHHntiandum ipji .^ichab Elix aduenttm,
& ftc fecundo fuit cogni-
tuscins aduentus ipfi ^cbab,quod notaiitr cim dicitur.
3 Vcnitque m occu. fjuia deftderabat rrnitdii<mfamii habcre.
4 Tu ne cs. q.d./ic. &ejnia fuperbe toqucbatur, ideo ad rcpcUendH
Cius
fupcybiamrejpondtt Elias
.
5 Noii cgo turbaui,&c, quia proptcr malitiam tuam dominus'mi
jit plagam iflam
.
6 Veruntamcn. Hic confequentcr dcfcribitur defcenfus ignis de ca
k' a'i declaraiioncm diuinx veritatis, & falftiatem idololatrix, vt
fic
pnpidus
Ifrael ad Denm conuerteretur, &beneficium pluuix merere-
iur,& boc efi,quod dicitur
.
7 Mittc,&congregaadme. /.'wajow,^ principales populiad
vifionim
niiraculi in monie Carmeli . ifle
non e(l Carmelus in quo ma-
nebat
^abaivt
diClumfiiitfupra l .lib.c. t
J
.quia ille efl infurte ludf,
ifle
ifleauteminfortcEphrnim.
8 Qn.1 comcdunt de menni.
prxbcbat enim eis vi&um,
&veUi-
tnm, VI exaltareni idololatrix culiitm .
9 V
tq uequo claud i.catis . q'iia aliqtti eoritm colebant domnum,&
cuinhoc Raahficut &de Samar'tanis dicit'tr
inf ^.li.c.Xf.
'
10 Si dommus eft Deus. idefl^per fi<ynum vifibik prubetur vobis,
qitjd DLUilfraclipfefitDeHsverHS,&nori
Raal.
11 Scquimim
i\\nn\.ipfi<mco(cndo,&nonalium.
I i Et non re.&c. (fuia
igtorab.it !^it;u.i probat'onis modiim.
1
j
Ecaicrurfus Eliasad. nflcndensmodum huius probationis.
14 E'^ovcm^.f\{\. f.qui auder:t apparcrc , &idd-datris reflfieret
qiiia viucbant illi ccntum abfconditi ab .J.bdia,vtdiclum efl .
1
5
Propheca: autem,&c. q.d.ft
haberent veritatem pro
fe ,
debe-
rcntprxuilere.Cxterapatentvfqueibi.
1 6 Et Dcus,qui exaudi. ccclitus datum ad ConftmedumfacrificiH.
1 7
Ipfe fit Dcus. ideflyvere crcd^tnr
, er colatur
.
1 8 Opcima propo. qtiia Ignis dcfcenderat fuperfacrifici'im .Ahel,
vt diiumfuit Cenc.^.i^ fnpsr facrifichm .Aaron in fua cunfecratio
ne^vt habetur LcH.^.in fignim acceptationis diulna
.
827
GIof.ord.&NicoIaideLyra. 828
boues,vnum Domino, &: altcium Baal,pcr fc,^:
p
^phct.is
idoiorLiin m.iwt.iri in holocaiiHuin rogauir.vc Dominus,qui
pcr igncm cxaudicrit,ipfc totius populi j)cus fu.ScJ li.ial,ti.
potius ii;ni in potcftatcm tradicus clt , fupcr holocaurtum
igncm
darc non poterat
.
Qiift.).
f..
tei*5
Homiz.de
Angciom.
t
/patio duoru
ftatorum ie-
facite
primi,^uia vos,Cf ctf
:<THEOD.
C^unmobrcm
juffit
primos ptraj^crc facriR.
pum ?
Ncpudorc|aflcLb mi-
piiki
mcdacij,djccicnt irgrc
fcrrc U-ial
,quod non primiis
acccpcritmimus.
Cumautc
nihil
cflccitTcnt , eos ludibrio
habcns,d.rrt
vcrifiniilc ciim
dormirc,
aut ali js rcbus v.ica-
rc,oportct crgo omncs finujl
Clam.ire ,
vt^magnitudocla-
inoris fomnu abignc . Vcrbis
\nd\\t\
fiDlidi,.\: clamorcco
inunitcr
cmifcrunr, &: fc gla-
dijs, &: farom.iftis cofcidcriic
vfque ad crtulioncm fangui-
nisr Nam cum hominum ca:-
dcm
fpircntd.cmoncs,homi
num'
fanguine dclcCl.mtur
,
quamobrcm hoc modo cos
Co}ebant
.
.? CHRYSOSTO. Scabat
^chas
mtdnisincci Dcu,&
populuni , nabacinqua, intcr
facrilcgos
ianJus , intcr pcc-
Catorps luftus , intcr pioph.i-
nos dcuotus, aduocationc po
pulis cuntltis pr.x-(tacurus. Ob
iurgac populiim, oratDcum,
jram Dommi :uicrtit,&: crrd-
fcmpopulum a Dcicukura,
ad Pci latriam rcuocauit.Co
iungit Dominum populo, iS
Dcopopulum .
b
Curaiutalt.u^k.Yx\xdc'
ptor noficrtontra niudi prin
ciptm ac fatcllitc? cius dcccr
tans .ic fupcians, alcarc domi
ni,qucd dcltrudum fucrat, i.
fldclium corda a Inbc iniqui-
tatis purgas arcam Dcodcdi-
cat,qux ex i z. Inpidibus con-
ftruda memoratur
,
quiacx
his,qui Prophcticam,&: Apo
flolicam fidcm fcu dosLlrina
fcquijtur gratifiima ara Dco
coftruif, in quafacrificiu lau-
flis in odore fuauitatis offcrt'.
C Tccitqiie.
c Fecitejue, RAB. Fx contrito vidchcct corde,&: humiliato
Ji
fpiritu liumina piodnccndo lai hrymaru
pr.f timorc gchcu
na-,&:dcridcr)ovic.c.cccrii.c. Ibictiacompofuit Iigna,qiii;i
fandoru dida
, Sc fada ad cxcplum
confiituit crcclcntibu
,
diuilitquc mcmbra bouis,6c pofuit llipcr ligna, cum omiics
docuic, iufiicque fup holocau
cftElias . DixitcrgoEliasprophctisBaal ; Eli-
f;itc vobis bouem vnum , facitc primi
,
quia
vosplures cilis , &: inuocare nominadeorum
vcftrorunij, ign^mque non fupponatis . Q^ui
i
cum tuliflcnt bouem quemdedcrat eis ,
fccc-
*
runt , Si
inuocabant nomenBaal, dcmancvf-
quc ad meridicm
i
dicentcs , Baal cxaudi nos.
Et non crat vox , nec qui rcfponderet . t Tran-
^
filicbantqucaltarc
,
quod feccrant. Cumquc
j
efleciammcridics ,
illudebateisElias, diccns.
Clamate vocc maiorc . Dcus enini vcller cft,
f
calo.&v.b.^-c.qi^mdodiku.
mcn fupcrni iudicis dictaac ^,
fai1a,&: tota vitam noltra pcp
jj
fcdc cxaminans ^bando no? di
ficut igne prob.itur argcntu,
iminortalcs acbcatos fiidos
^
in kdc collocabit pcrpccua,
t
vt .ad infiar Ifraelitarum in x- c 1
teriuim sratuladocanamus:
{\ u, &: fupcr ligna icmel itcrii
adus ilios id cxcmplii fancK>
rum patrum fidclcs formaro
&:tcrcio aqu.T infundcre, g.a
omniccporc cfi ncccficvcr-
ba cogitacus, &: opa noftra iii
pura opcrationc,&: copucho-
ne lathrvmaru mundarc,ic
prius ccH.\ic,qii.i foflx aqu;c-
dudus rcplcantur,i. doncc fii
turumgaudium prxlcnti m^
rori fucccderis pcrfcclc com-
plcatur . Sicqj cnc luxta illud
quod icquitur . Cecidlt i^ns de
& t forfiMn loquitur , aut in diuerforio eft , aut
in itincre , aut ccrte dormit , vt excitctur . Cla-
mabant ergo vocc magna , & incidcbant fe
iuxta rituip fuum cultris, &lancccjlis
,
donec
pcrfundcrentur fanguino . Poftquam autem
tranfiit mcridies , & illis prophctantibus venc-
rat tempus quo facrificium offcrri f^lct , nec
audiebatur vox , ncque aliquis rdpondcbat
,
ncc attendebat orantes , dixit Elias omnipo-
pulo. Venicc ad me^. t acccdente ad fe popu-
1'
lo curauitaltaredomini, qaoddeilruclunfL.
fucrat, &tulit duodecim lapides iuxta nume-
rum tribuum filiorum lacob, ad quemfadlus
cft lcrmo domini diccnslfiael crit nome tuum,
^ xdificauit altarcde lapidibusinnomincdo-
aratiunculas in circumitualtarrs,&compofuic
ligna , diuifitque pcr mcmbra bouem, & pofuic
fupcrhgna , &aic . Impletequatuorhydrias a-
qua , & fundite fuper holocaullum , &c luper li-
gna. Rurfumquc dixit. Etiam fecundo hoc faci-
d te.Quicumfecifsetfcd^oait. Etiamtertioidip-
fuip facite.Fecefuntq. & terciQ,6c currcbac aque ,,
niacbucVat
,
blaiphcmos
,
6c
"^ '
^
'
i
* i
lacrilegosdctcrrapiirgabat.
^BASIL.
Dominus ipfe efi Dcus
.
d
Et''iinneriio idipfi-nt facitc
.
.J4
THEODORE. Tcrcio
aquam jniundi iuiiiciupcrla
crificiu,adorand.i:Trinitatis
indicas numcrum . Glamorc
autcm vfusad Dcum purum
nondu finitis prccibus ,
ignis
conliimpric non foluni ligna,
&: lacrihciu^fcd
&:pulucrcm,
&: aquam,&: J.ipidcs, nc.itiic(;
rccuriniuria duiinum alt.irc,
impiisillis facriHciadxmtmi
Fccitqueaqu.^dudum t quafi per duas
bus offcrcncib. Hoc f.Kl:o nu
f; c.
aculoiiidic inccrfici prophc
chasmcndacii.
.jiAVr.VST.Idq.-fineho-
micidijculpa,qu:ppcqui erac ^'^
'*
inillalegc,q'.ia;dic)C.
/fl/p/f-
[
mumnonpatieris yiue^e . Null'
hominum idolum colic , nili
F
Dci blafphcmus cxciceric .
Ac
P
hoc
, q.
idololacri.c culcorcs
NICOLAyS DE LYRA.
j Quicumtuliffent. Qu^ncurh.c,qrioacccpcaueriitElicpro.
pofitioncm. Ad quod diccndum,ci, compuUi fucrunt hoc ta
Ccrc a populo
,
qui approbaucrac propoiidoncm Elix, &: c}.a
confidcbanc dc dxmonispotcfiate^quiperqiifiiist^iiapoc
faccre . V
nde, &: tempore Antichrifii ti^cict ignem dcfccn-
derc dc celo,vt habctur Apoc.
i
j.c. &: forfitan ad eorum in-
uocationcmahas feccrattimilc,
Z
Qi^em dederat. Dicit Rab.Sa. quod bos clc(ftus pro faccrdo
pibus Baal dcclmabatab cis,abfcondcns Ib fub pallio EIix,cc
hoc nutu diuino, quafi abliorrcns idololatrix culcum
, vc lic
ctiam hominesalhttcntcs doccrcntur peraniriial brutum,
&:tuncHliastradiditcumeisdiccns,qucJdpcrcius immol.i
tioncm lantlificarctur locus, fitut & pcr immola,{ioncm bq
pis altcrius ,quia pcrinimQUtJoncm iftius fuitdctccta tiilfiT
tas idololatria; , eo quod Baal non pocuic immolanccs cxan-
dirc,pcralccrum ycrp tuit manifcttaca vcric.is latri.c.
3
Etnon.^c.necquiri. fciliccctadoignem
d4ndy,quia pote
ftasd^moniserat prohibita.
4
Tra>i/ilicb.^nique atta.
fctundummodum idololafri.v.
j
CumcjueeJJt(. Dicscnim f;iit,diuifa , ita quod prinia mcdic-
(as dici luitconcclla faccrdotibus B.ial, in qua dcbcbnntco.-
plcicfmiml".icfiticium ,njl;cnim fuiUct cis tcmpus prxfi-
jcum,quxtiuilfcncdilacioncm
.
^
DcHscnim c.f.fccundum crrorefti vcttru,e^/bry;/j. Irrilu
nclo-
ric loqucb.^cur, fcicns d.?moncm n^hil pofic , nifi quancuin
Dcus pcrmittit
.
7
incidcbani, quiadxmoncs dclcdanturin
facrificijsdciiin-
guinchominis
,
quicft nobilillimacrcaturaad im.aginc f)ci
tacb, &c dcu in falibus folcnc darc refpont;i
.
8 Vojhjuam autcmtran. idctt, ccmpuscispr.Tfixum.
cj Dixit Elias omnix qui.i rciiduum dicicrac libidacum.
10 Curauit. dicit Ra.Sa. quod iftud fuic .iltarc
,
quod .cdifica-
ucratSaul domino,vth.jbctur i.
li.c.14. lcd tucrat dcttructu
pcrIczabel,coqu6dtucr4C conftiuctum inhonorcm
Dji.
11 fccitqiic. In Hcb.habcrur lic. Et fccit ftlaim d^tonon faao-
rumfcmentis in arcumitu altaris. Qii,od exponcns Rab.Sa.d.cit
quod fccit fofiatum paruum ad modiim rulci,qu.idril.iccrii
tamcn,itaqu6d fpacium ccrr.c inclutluii incra poccr.u lcim-
nari fcmcntc duoriim facorum.Elt auccm ficuin gciuis me-
fiir.c, &: illud fp.icium crat
5
1 cubirorum in qu.ulfuiu ,
.id li-'
miliciidincni atrij, quod cratancc t.ibcrnaculum tcdcr;s,qu
tcccr.ic Moyfcs,quod fuic 50 cub;torum in (]iiadium ,
tieiic
dictum luic Exo. 2.7. ^ incra ilh(d fpnnum crac aic.irc pr.rdi-
duni,quod rcparauir Elias, ficut o,: altarc holocaultorumc-
rac 111 acrio .incc cabcrn.icuium.
I i implcte. hoc tccicad collcndiiiT\ omncm calumniam
,
q.a
politcdici igncm prius ibifuilijbccnrcr,
&:vtmiraculam
ciicc tuidcncius, quod in.aquaignis valcrcc
;
3 r ci{n-e.a'iux ciican.&c. cx rcdundancia
.
Sip IIIRegum Cap. XVIII.
830
P
5 BASI/-IVS. Illiim quiranquam pharmaco, adea, qu^
oportec,!ra vciuir,Dnminus minmie condcnar.Mofcs om-
niu bominij manfliccarimus,vkuli idololacriam danas.Lc-
tiicaru manus ia cgdcfracrum armauic. Phinecs iufia contra
publice fornicances ira, vc oportebat,vfus,(ptjnus vtruq,-tru-
cidauit . Samucl re",e Amalech
-o
iufta ira in mcdium trahens,oc-
cidit. Sicitaquefitirafcpe nu-
mero bonarum actionuin mi-
niftra Hclias vcro zclotcs quin
qu.aginta fupra qur-dringentos
turpitudinis faccrdotcs, k qua-
dringcntos viros facrorum nc-
morum,comcdcnces de rnenfa
lezabcl , iufta fapicntiqueindi-
gnacione in totius Ifracl vtili-
tatem
,
vt morte multarencur
etfecit
.
icOPTATVS Mileuic.Vi-
deamus quarc iVIoyfes cria mil-
liahominum iuiiiccccidi, qua-
rc Phinees duos , quare Elias
quadringenros, &c quinquagin-
ta,quare Macarius( cathohcus)
doos ( hxrcticos Donacilhs
,
)
qnorum nomina quotidic tia
vlio tibi confcntirc non potero , vc pircam hxrcticis,vc me
Catholicum non prqbcm. Mori poilam,cacere no poirum,
&;c.hHperacoru fcripta,qua: dc AIcxnndria,& Aegvpco Ori
gcniftas pclli iubct,me fuggercnce didlata fuut.Vc llomang
vrbis pocifex miro cos odio detcfJct', mcum confiUum fuic.
}c lUEM. C^idloquarde
circa altare , & folTa aqurcduaus replcta eft.
i
Prifcilliano, (h.ercftarcha,) qui
,-, . J-
n' I I +
&fccuh gladio, &totius otbis
Cumq; lam tempu.scllet, vtoficrrcturholo- ^
autiioritatcd.unnacuscrt?
cauftum,accedensElia,sprophecaair, Domi
^
a AVGV. Mal.^fui^volun-
ne oeus Abraham,
& iraac,& Ifraci^oftende
rnnrTmVrV^^r '.""^""^''"'T'!
, r }
lunt pcrmittendi hx'rcciC3,fea
hodie,quiatuesDeus Ifrael ,
&:egoleruus
tuuSj&iuxraprsEceptum tuufeciomniaver 3
ba ha^c. Exaudi me domine , exaudi rne,vt di
Cat populus iftcquia tu es Dominus Deus,et
tu conuertifti corda eorum
t
iterum. t Ceci-
ditautem ignisdomini, &:vorauitholocau-
l-i:um,&ligna,&Iapides, pulueremquoq; Sc
aquam,quajeratin aqu.^dudtulambes- Qd"
cunivMifletomnispopuIus, cecidjcinfacie
ruam,&ait Dominusipfeeft Deus, domin'
f
be!loinuidia:vcntihtis.Omncs
^ ipfe eltDeus . Dixicque Eliasadeos- Apprc-
4
TjL,
il.:.
coiiflat in eos vindicaiic , a qui-
bus lufTio diuinacotcmptacrt.
Nam^T^n/licies tioi fculpnlcyDei
VOX dhEz,l^nfjcies aUultenum,
riufdcm Dei vox ert. T^m facies
fchifma, &, Ourepacem,i;:y confe-
^ucriseam , eiufdem Dci prxcc-
ptum ed . Temporibus Muyri
populus caput vituli coluitjio
henditeprophetasBaal, & ne vnusquidem
cftdgiat ex eis
.
Quos cum apprehendiflent,
duxiteos LliasadtorrencemCilon, &inter-
^
fcciteosibi.Etaictliasad Achab. Abfcende
7
comede, &bibe, quia lonus mult^pluuia: s
eft. Afcedit Achab,vt comederet, & bibcrec.
irianiilia occidi mcruerunt, g,a
Deivox vidcbatureffcconcempta . Phinecsadulterosper-
cu(iic,6i; laudari a Deo meruicquoniam diuinorum cotem-
ptore$occidit.C^adnngcnn,(S<: quinquagintaquos Elias oc
cidillelcgicur , idco occiii func ,<\^ua concra luflioncm Dci,
Dci prxcepta contcmpferat.Et illi quorum nominibus Ma-
cariuin cnminaris , nec a. talfis vacibus ionge funt , quia vox
Dei dixic fucuros ctlefalfos vates.
{ HIEKO. Dcpone gladium,& cgo fcutum abijciam.In
vno
vbi potcfias d.icur , &c a malo
prohibcndi
, iSi:adbonum co-
gcndi . Si voluntas mnla fux
pcriiuccendaffilibcrtaci,, qua-
yc IfraeliCE tam daris flagcllis
amalo prohibe.uKur ? ^iarc
Pau!ui non cfi pcri-niiru^ per-
fcqui ccck^iam ? Quare liioiK;-
tur paccr, non foluui verbiscor
hpcrc fihum durMin, f_-d cciam
lacera cius cCidere, vtad baiiam
difciplinam coaclus,6i: domitus
dirig.!cur?&:c.
a ^/'p-/?erfi/-f.RAB3ANVS.
Sic rcdempcor nofier aduenie-
te dic iudicij, mittecangclosfa
os
, o: colligent omnia (candala
dereguo euis, &c mitrcfir cos in
Itagiium ignisV vbi cruciabun-
tur lccundum duntiam, S^:im-
poenitcns cor corum.
b Midtie plitui.x.ISl DO. Na
fcente Chrifi-o Dci filio inter
honuncs,&: teneritudincm car
nis noftrc accipientc,pofIquam
mortem guflauir, iV vidor de mundo^ad coelos afcend*ir,im
brem graC'^ duiin^ pcr fcp:ifocme fpu-itum dc fupcrnis ad
tctram nuiit, qui nus a pcccato mandarct,&: fpiricualcs fru-
dus gigiierc facerct.
RAHBANVS.In virrucib.Eli>,quipotencia Dei pollcbat
in inrirnucacib.fuis,qiiid dc fc pocerat agiiofccbat.Ibi oflcn-
debat,quod acccperat, hic quod acceperac cufiodicbac , In
miraculis monftrabatur,in iniirniicacibus iciuabacur.
ri^ EUas
D
E|Mft. ad Ccc
fiphontem.
Epift.404..
Exo.Niim.
ludic.&c.
-verba t!

etfi h-ec <ii-

ftioHebr.iicc
leg.itiir diinit
ti debiiichoc
loco ,aiu vcr
ti, omnes h.is
res.
t i.q.t.C.icri-
ptura .
Ac't.i>.
Exle.jo.
Proue. 3,
Angelomut .
Mucth. J3.C.
E
Rom.z.c.
F
NICOLAVS DE LYRA.
l Ec fofla aqu^du. Ex hoc rideretur alicui
,
quod diSium I{ab.Sa.
ejfei fulfurn^quia l z.bydrix aque non fufficerent
ad replendumfojfatti
tants longitudinis
, fLilicet duccntorum cubitorum incircuitu
,
q<iia
quodlibct laius habcbat quinquagvita cubitosfccundum ipfum.,Ad qi
njpondet dicens^rp vnuf de cffundentibns illas hydrias Elifcusfuit
,
qui
yene-rai illuc cit ahopopulo, quauis nondum effet
Eli difcipulns , &
tjfundendo hydriamfuam effudn aliquam partim eiusacafu
fuf
ma-
hus Eli,0' tur,c aquflnere cceperunt de digitis eius miracuhfe,ficut
d; foritibus abundaniibus,& pir hocfoffartmfuii
r(pictii. ^dconcor
diam autem buius adducit illud, qtiod habctur inf.4. lib.c. 3 . de tribus
rcgibus at^uarn quxrentibus per intercrffioncm prnphet,& re^ondit
ynui dcftuis rcgis jfrael. Efl hic Elifcus filius Saphac,qui fudit
aquainfupcr manusEIiaj. q.d.ific cfl aptiffimus ad quxrcndtim ft
gnum aqu,quia per effufionem aqux de manu fuafa5iumfuit miractt
liim in mnhiphcatione aqu modo prxdiRo
.
i Dorriine. hanc oratiou em creditur
feciffe
ahe,t>t
foffct
audiri ad
Deibonortm, 6'
populi conuerfionem .
3Et
3
Et iuxta prx. f.immolando in cxcclfis extra Hierufalem pofl tem
pli tedificationcm
,
quod crai illiii itm , nifi exfpecidi dijfenfatione di
uina,quodfeccrat Eias in propofito
, & Deus hoc ofleudii perignem
defccndentemfupcrholocattflum eius.Cxtera patentin litt.r.t.
4
Dixitque. Hie difcribitttr prophctarwm Baai occi/io , ch dicitur.
5
Apprehendite prcphotas Baal,&c. videbatcnm Elidspoptt-
lumfcrttcntemadhonoreinDei prop(errecentiammiracu!ivift,& io
volhit accekrarc mortemjacerdotum^ qni deceperwit p(>pulit7n,ne le-
Xabe! inducerct regcm mariturn juurn, &rexpopulum ad fcruandum
v,t:mipforum
.
6 Duxit cos. vt eorum cddauera in torrentemproi^cerentnr. Jnter-
fecit autem eos Eltas per populum ftbi in hoc afjifientem, cJ* aliquos
forte vccidit manupropria T^^fo ditiins itt/iitits
,
/icut &Samuellegi-
tur regcm ^malec occidi/fe jupra //'. I .cap. i
J
.
7 Et ait. Hicponiturftgiium de datione pluuix ad tollendumficcita
tem^etfamemcamdiiitiir.
8 Quia fo. i.imminct depropinquo^quiapluuia facitfonitum in ca*
dcndo,& quantogroffior eil, &iienjior,tanto/it fonitus maior.
r Et
MORALITER.
t
Dominus.
oflenditurq,pr^dicator verit.ntiscofidcrarcdc-
bcccpportunitatcm
tcmporis ad pr^dicadii
,
quiafcriptum
cff Ecclc.
^.b. Tempus tacendi,& ternpus /o.7en(ii.P ropccr quod
fiipcrillud
Mat.Zj.d.Eccee^o mit.advosfa.&fcri. dicitHicro.
Sapientcs,qui
nouerint quando dcbcant proferrc fcrmone.
t
Cumquc.
pcrfacrificiu Eliefigniftcatur facrificiumpr^di-
cacorisdc
propriacarnc.vndc Paulus prcdicacor vcritatis di
(^}t\.i:.i.Cor:.^.(i.Cafligocorpusmeum,& infer.re.&c. Etad hoc
iacrificul
offcrcndii inducit nos Apoflolus Rom. 3 -a. Obfccro
'pos fratres per
mife.Dei,vt exhi. c or.vcjira ho. viuentern , fxnla,Deo
pl^t.^atKmabile
obfe.veiirum. Sed quoniam non folum caro,fcd
ctiam
fpiricus
hominis cfi offcrcndus, idco ad hoc fignifica
dumfactafuittnnacriulio aqu^- fupcrEh(,'facnficium,per
quani
qu.i fignificatur triplcx cfiiifio Iachrymaru,f. lachrymarum
lachrym.irii m
contritioniscxrccordationc pcccatorupropriorii Efa.jS.c.
*^*"'"' "'"
dixitEzcchiasdfio. J^ecogirabotibiomnesan.me.inama.anmtn
^
me^.Etibidemfibrdicuuradomiho: ^udiui orationem tuam,
& viailachrymjm luam. Effiifio fecuda eft lachrymaru copaf-
fionis cx copaiTione ad Chriflum pro nobis paifiim. I0.20.C.
MariafLibatad mo./o.plo.Tcnia vero etiufio eft lachrymarum
dcuotionis exdiIati6cpr(^miorii Vl.^o.a. /uerunt mihi lacbry
m mepa.dieac noc.Sc^^t.Tranfibj in lo.ta.admi. vfjue dd do.Dei.
4
Dixitque. qui intcrprctatur dcuorator, ideo per prophctas
Baal intclligunt doctores,&; pr^dicatotcs fallitacis
,
propter
qu^fiii tcpuialc. Per hoc ergo, q> Elias prophetas liaal occi-
dit, vti dicicur in ccx.fignificacur, o, prgdicator veri c. cis dc-
bct talcs faHos predicatores,iS<: dodtorcs pcutere gladio vcr-
bi diuini ,i2 dcnunciarc cos occidedos per fcntcnciam Dei.
t
Ellas
l
8^1
Glof.ord.&NicolaideLyra, ; 832
a Elus autem alcendit,&c. .5 CHRYSOSTOM. S.inaicum
A
iummoftiic}io,&: m.ixima vehcmcntiaor.ibanr, vcctiacotu
h W^ coipus intkiftcixnt. Bcntus Hdias orans, primumquidci)-
liuit lolitudincm, dcindecum
pofuilfetcaput inccr ji^eiiu.i . Sc
fcipfum cum m.ignoardorc in
ccdcrct,ita fundcbac prcccs . Si
vis autcm cum etiam vidcre rc
ftum nanccm in orationc , vi-
dc cuuuurfusc^ccnfum inccc
Jum , &: ita cxtcnfum,vc cciam
igncni t calo deijLTixc . Ivx
cciamquando voluit fufcicaie
filium vidu.i?, cum tocuni fcio-
I
vpla.
ftim cxpandiHcr,contccir cnm
JP
rcfurrcdioncm, non niccrruu>
pens,ncquc ofcicans, ficuc nos,
fcdanmii in orando alacricace
inccnfus.
^NAZIANZl-NVS. Helias
libcnccr m Carmclo ca;lcfti
philolbphix opcram d.ibac , &
loanncs m dcierco, & lefus ip-
fe preces locis ab hominum
commcrcio fcmdtis cnbuc-
batjhoc crxcmplo prarfcribcns,
nobis
C
b
nobis quoquc facicndum cfJc , vc quictcm amplexemur, sc
nos cx hommum trcv;ucncia in folicuduicm atlcramus, vc fi
ne vlla tirce Dcum alloquamur.
b
fatiacUpluuia ^andh
, &o.
Elias aurem afcendit in vcrricem Carmeli , & t
"^
aMBROS. Elias fanchis
r L' r .
rcfcrauic ieiuni)s uiis caJum,
pronasifcrram polmttacicmluamintergc-
'
^^,,.^, or.iciombus ia-cunda-
nua rua,& dixic ad puerum luum Alccde,&;
- uic.Jllius cnir.-.iiccic.iccu>con-
prolpicc contra mare . Qui cum afccdifTet, &f
"^"'^"' P'""'*'""'
'^""'"^ ^^'''^'
contepiatuscnct,ait.- Non cfl c]uicquam . Et
rurfumaitilli: Reucrtcrclcptemvicibus . In
feprimaautevicc,eccenubecula paruaquafi
tvclligium hf)minis afccndcbatdemari. Qiii
air: Afcedc,& dic Achab. lunge currum tuum
&c defcede , nc occupet te pluuia . Cumquc fe
vertcret huc arque illuc ,
eccc coeli t contene-
brati iunt,& nubes,&: vcntus,& fadta clt plu-
uia grandis . Afcendens iraque Achab abiit in
lezrahel, & manus dommi fa6ta elt fup Elia,
accindlifque lumbis currcbatante Achab do
pec vcniret in Iczrahel.
caccm conucrcic m p.utum. Ta
ca cnim cius prccibus orbcm
tcrrarum imbrium l.-rgic.".s irri
gauic , vc aridarcuiuifccrcnr,
morcua rcfurgcrenc , langucn
ciaf.inarcntur.
^lDliM. Iciunus filius vi-
[
duxabinfcris fulcicaitic, iciu-
nus pluuias oredepofuic, ieiu-
nus ignes c c^lo c duxic , iciu-
nus curru rapcus cfl- ad cocluni.
&c quadraginca dicrum iciu-
niodiuinam acquifiuicprarfcn
tiam. Tuncdcniqucplus mc-
ruic,quando plus iciunauic
.
^CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I f/!rof,Vtdeuocius orarccad diuinum bcncftclum im-
pccrandumprocommuni populo . Liccccnim Dcus vclic
aliquando aliquid facere, vcl ficri, tamcn cum hoc vulc facc
rc pcr oraciones fandorum.
a .^/cfrfe. Ad vidcndumfi afccndcrcc aliquanubes, qua:
cffccfignum fmmmcntis pluuix.
j
^uemre, (&c. Pcrhocdctignabaturvniucrficas viciorum
quibus Achab , & populus Ifrael cranc irrccici
,
propccr qua:
prohibicxfucr.it pluuia? . Qiiod auccm vniuerlitas viciorum
per fcpccnarium defignctur,dicit Grcgo.homil. 2 ^.Scpccm
cr"o
crgo dxmonia Mar ia habuic,qua: vniuerfislvitij s plcna fuit^
Racio vero figumlis accipicur rcfpcclu noui tcfl cuius vc
tcfiamcncum figuratuit, fccundu quod dicitur i .Cor. lo.c
I
Omnia injhura conti><geb.iiit lUis, quia pofl fcpccm Chnrti mv
fIcria,fcii.'ccr,concepcion;s,naciuicacis,bapcifnii,pra;dic.i
nis, palIionis,rcfurrc.ttionis, afccnfionis^dcfccndic abuni Li
tcr pluuia gracie fupcr Apofiolos in die Pencecofics , vc ha-
bccurAd. 2.C.
4
CHm(>He. lugcdo rcgis curru, & prxparado fe ad rcccfruni
5
Et manus. Dans ei forcicudmcm , &: agi li c.icem ad currcu-
dum vclocius ad ciuitatcm, quam cqui regis
.
CAP.
M O R A L I T E R.
t
Eliasautem, Perhocauccm,qu6dEliasfuisprecibuspIu-
uiam
uiam impecrauic,fign ificatur,' quod pcr oracioncs dcuoci
pj
florjs, vcl pr^dicatohs impccracurgraciafaluacoris
.
MOKAL.
A D D I T I O I.
Incap. 18. vbidicicur in poliil. rfque.juo dMiicatisin duas
^<jrf. quia aliqui corum colcbant Dcum , bc cum hoc Baal,
licucdc Samancanis dicicur.
Samaricani non colcbanc Deum,fed dcos fuos, vt inf.4.1i.
dc cis diccciir,nifi quod cimcbanc Deum , aliud cnim ef^ ci-
mere Deum,&: aliud Deum colerc. Timor cnim feruilis
pp
tefl cfle fine charicaccnon camen culcus Dci, qui in fidcfpq
&charicatcconfiftic fccundum Augufi
A D D I T I O J I.
Incod.c.18. vbidicicurin poftil . Quxricurhicquomodo
accepcauerunc Eli^ propoficionem.
Poceft dici
, q?
prophec^ Baal canquam penicus infidelcs,
ficut non confidcbant de fuis d^mombus , (j? faccrent igne
defccndere,ita nec crcdcb.int, quod hoc facerct Elias,&: fic
non timebant cum eo intrare ad examen.quod fi per oratiq
pem Eli? ignis non defcedifIcc,prophcc? Baal eflenc fecuri.
REPLlC.In c.iS.vbipoftil. exponendoclaudicacione in
{luaspartcs de Samancanis ponitcxcmplum,quicolcban?
dominum,
dominum,& cum hoc BaaI,c6cradicicBurg. aflerens, quod
Samaricani non colcbanc Deum , fcd fvjlum cimcbanc dfi.m,
addcs quod mulcum rcferc i nccr colere, & cimere . Scd hoc
fa(!ituni Burg.non efl percratfione dignii, quia eft concraro-
tundum texcum ^.Rcg.iy.vbi bisdicitur,qu6d colcbant,cc
femel tantum,quod timcbanc,fcd pcrfuafioliurg.adhoc.cj,!
Samaritani npn colebant Deum pugnans, includk pcriculo
fum errorcm,fi enim,vt ipfc pucac, & dicic,nullus cft culcus
DcijUifl fiac in fide,fpc,& churicace,fcq'uicur facerdocem in
peccaco morcali milliim cclcbranccm, ncc coIcic,nec facn-
ficare,nec conficere,quiailIa func veri culcus Miffe, efto er-
go culcum excra chancaccm filua fidc , &: forma ccclefi? fo-
re verumculcum,fcd non placidum Dco,ncquepcrfcduni
fccundum omncs condicioncs Theofcbi^. Sicuc cnim fccu
dum doctorcs concedicur fidcm informcm efrevcram fidc
&L fccundum cam quis dicicur fidelis numcro,&: forma,qu.
uisnon in mcrico, icaoporcec conccdiculcuminformcni
qui hic dicicur claudicacio, & pcr hocad Bcacum Aug.dicii
quod loquicur de culcu Dci fbrmato charicacc
.
8
33
IllPvegum.
C A R XIX.
WK
Cap.XiX. 83
ij.
ru.<:,cibi!rn rorporis non rcqiiircbnr.f'Jias ad illam fcftinas
lc<]U(cni,ioi;ab::c vc ^ccjpcicmr aniiiKi ilia a lc.Pccrus- alpi
cicns in montc doinmic^ rciUrrG(l;lionis gloriani , nolcbac
dcfcc'dcrc,diccns, dominc,bonMncUuos biceffc. C^uantaigi-
tiir ]]la duiina; lubfiancicCglocia, quanta Vcrbi bona,in qufj'
conciipifcunc&an-
XIX.
Vntiauicautcm Achablezabcl omnia
^
quic fecerat Elia;
, & quomodo occi-
difTetvniuerros^pphctas Baalgladio:
Mifitc]; lezabel nuntium adEJiam di
t
cens.H^c mihi faciant dii,& ha!C ad-
dant, nifi hac hora craspofucro aiam
*
tuam,ficutanimam uniu.s exillis.tTi ?
muit ergo Elias, & furgens abiit quocunque eum ferebat vo
luntas. Vcnitq; m Berlabee Iuda,&dimifit ibi pueru fuum,
^
&c perrexit in delertum viam vnius dici . Cumq; venilfer,&
t
federet fubter vnam f iuniperum,petiuit anima^ iuXyVt more
^
^
rctur,&:ait,Sufficitmihi domine,tolIeanimam meam.Ne-
que enim melior fum quam patrcs mei.Proiecitque Ie,& ob
^
d
dormiuitin vmbraiuniperi.Etecceangelusdominitetigit 7
e
eii,&: dixit illi, Surge,& comede. R.efpexit, & ccce ad caput
J
fuum fubcinericius panis,& vas aqua:. Comeditergo,& bi-
bir, & rurfum obdormiuit . Reucrfusque eft angelus domini
fecundo,&tetigiceum,dixitqueiIli,Surge,&comcde.Gra-
1
^
dis enim tibi rellac via . Qui cum furrexilfet , comjcdit & bi-
lum (ignac, cuius opc
ra tani in Gorporali
,
quam in fpiritu.ili nacura fubliftimus.
c Etecceadcapm fmm^&c.
RABBAN.Eliasbispaftusex-
primic noftra: nacur^ infirmiciccmjquibus non fufiicic flm-
picx pal1us,feddupicx,quacenus ad fupcrna valeamus afce-
dcre . Sicuc.n.corpus (ine alimcncocorporali fubfiftcrcne-
quiCjita nec anima viuere poceft line vcrbo Dei.
f ^icum. ^ AVG. Mofcs, &: Hclias, &c ipfcDominus,
quadragincadiebus ieiunaucrunr.PrsECipiCuraucem nobis,
^cx lcgc,?<: cx prophccis, &c ex ipfoeuan^elio quod abeis
tcftimonium habec
J< Idcm. Mcrico etiam noshunc dicrij nuracru cuftodirc
dcbemusieiuniis.quem
p
taliacxcpla lcgimus conlccratii.
ji Idcm . Quadragcfima iciuniorum habct audtoricacem, &
in vcceribus libri^ ex ieiunio Mofi,& Hcli(^,&: cx cuangcliQ
quiatocidemdicbusDominusiciunauic, dcmonftrans E-
uanscelium non dilfcncirc a lGge,& prophctis.
#
BER-
Ir-tiatfitautcm .4chab ItT^abclomnia qii fcccr. &c.
Stqiiirur
.
b 7 irt. ult er^o Elias,
&furgnns abiit^ &c. RA P>,
Sancb vin fublcuancc fpiricu ad lumma rapiun
tur,(juamd;u
vcroin
liacvicafunc,nefap-
C A P.
binncccncacionib. rc-
pi-imunrur, hinccfi:
cuod Clias cum toc
vii-curibus proccflTif-
f.t,
Iczabclpofimo-
duniquiiiriuisrcgina
t.^mcii mulicrculain
''.iiI!C,&qui
mortu<ys
^Lifcic.ibacvcncurap-
iiidcbac, aliaquoque
T rxclara facicbac , ti-
;nore pcrcuirus de
nanumulicris mor-
tcmtugic, dc manu
f^ci niorccm pccic
,
ccaccipic
-, Tiicod.Curcu can-
MshabeacvircS) fola
umiiicIczabcl?Quo-
niam non folum crac
prophcca, fcdecian\
lioino, .S:alioqui ti-
mor cr.ac diuina: di-
Ipcnfacionis.Nam ne
miraculi magnicudo
cuisfpiricus nimis ac-
rollercc,conccilic gra
rianacuric, vccimorc
t fufcipcrcc,vc fuani agnofceret imbecillicatcm.
fei, 4 Anib.^cfcrtum,tugaeft bona,ad quod fugit Elias, Eli-
feus,Ioannes Bapcifia.l-ugicElias muherem Iczabcl,i.etfii
lioncm vanicaciSj&fugicad moncem Orcb, quod lignifi-
cac cxliccacioncm, vt hccarecur in co carnalis profluuiuni
vanitatis,& cognofcerec plenius Dcum.
;: I D E M. Afpcriores cencationes has cfle cognouimus,
:iix fiunc pcr mulicrcs . lob tentatus eft etiam pcr mulie
icin.Pcr Euam Adam fupplantacus cfl.Quid dicacur,quod
ctiam Heliam lezabcl crucnca perfccuca eft? Quod loan-
ncm Bapciflam Hcrodias fecic occidi ? Singulx lingulos
.
iVlihi quo minora longe merica , co tencamenca grauiora
.
Vircus in(irmior,icd plus pericu!i,&c.
c Jfi Tollc animamnuam ,&c. Amb.Anima inillofinuac
rcccffu pacriofcflinacaudirefermonc,s,Verbi,&:cum au-
dicrir,fupcr ocm fuauiratcm accipit.Moyfes in monce poli
cus.
D
geliprofpiccre?
y: Chryf. Si morcem
mcliorcm maTore
crcdcbac,quare &: pa-
criam,<3(: populum,nc
mortcm incurrcrcc
ieliquic,& fugic? Quo
modo morcein qua
tunc tugcrac, nunc re
quirit?Vc vidcas hinc
etiam quomodo mor
ce peior efl mce rof.1-
ta &: lonas criflitiam.
tiigiens, confugicad
morcem.Sic& Dauid
morccm rcquiric . 7v(p
//, inquiCj/iic diie mi-
hi finem meum . Bono-
rum viccs maximas
fperabac, mulcabra-
uia, innumerabiles rc
cribuciones , claras ac
vaiidc florenccs ccrca
miuumcoronas.
d Et e<ce angelus domit
nitetigit. RAB.Angc
lus qui Eliam pauic
,
magni confilii ange-
Epifto. ado-
E
tvd, ni.it.
la Pfal. 1 10
Sentea.<4.(k-
tcrap.
Epiftol, ii^
NICOLAVS DELVkA.
C A P. XIX.
NVnciauicauC
Toflquam defcriptaefl prophetariim Baalocci
fio ,
hic conjequenter occafionc huiuspomtur Eli perfccuiio,
tircaquodprimodejcribiturhumana ticpidatio, fecundo angelica
irrouifto^ihi. Eccc angelus Domini . tertio diuina confolatio, ibi
:
Ec ccce fcrmo Donmi. Cireaprimum diciiur.
I
hiuntimit 3U. quajicompatiensprophetis Baaloccifis, &ex
hoc patet eius malitia ubfiinata,poflqnam vidcrat totfigna mirabilia
&exbocvxoreiusaudaciamaccepitoccidcndi Eliam, vndc fub-
ditur .
- Nifi hac hora cras. Eam a corpore feparando. credebat, n.ijla
'^hcr qnod proptcr liiudvcrbum nonfngeret
, eoquodconftanter
fe
lihndcrat
,Achab qnxrcnti ipfurn ad mortern,fed Deus eum permift
fmm-e cx
humanafragditaie,ne nimis eieuaretur ex conflantia prte-
'cdentitideofcquitHr .
3 Ti-
3
Timuit ergo. Kerbum multens qui uon timucrat ojjenfam re-^
4 Et dimifir. f.filium
mulieris vidu.^e quem fufcitauerat ,
&
qite
mtilier ex deuotione ei tradiderat.vt eurn erudiret,.cr puer Eli mini .
flraret,& hic dicitur fuffe
lonaspropheta. Fcruntamcn quia vole-
bat ingrcdi d(ftrtu,& abfqiie uUaprowfione, quod. uidebatur durum
propuero,idco dimifittum,
5
Pcciuicanimx'. i.petiuit aDco,quodanima7n fuamde corpO'
re accipcrct. Optabat.n.magis }nori,quam uidereper idolvlatrai cun-
temptum Dci.
6 EcobdormiuiC.
Eatigatusexlabnre,&ieiunio.
7
In vmbra iuni. arbor e/t crefccns in defcrris,cuiiisvmhra fer, lunipcri.
pentesfugiunt,vtdicit Tlinius,&ideo in vinbraeius hotnines fccitra
dorwiunt.
_
\
8 Ec ecce.
W/c cnnfcquentcr circa Eliam ponitur angcUcaproHi->
fto,videlicet de cibo,qitiafamelicus crat, &laffatus , &patct literct
vfqueibi.
'V: Ecambu-
M O R A L I T E R.
I 'Hnntiaiiitatttem.
Scquicur.
t
Mijitq.<e h-^abel . Sicuc in cxporicioncfacrxfcripcura^fic
Jiliquandocianficusacapicc Chrifto ad ciusmcmbra pro-
pccr nnicuam
conncxioncm
,
fic cciam fic cranfitus ab vno
CliriHi
mcbro ad aiiud
pp
eandcm ronem, igitur ficut pcr
Eliam
fignificacus
cft bonus dodtor, vcl prardicacor , ica hic
pcrci!mfignificacurbonusdi(cipulusdo<^oris,vclpra;dica
coi is,auc
unicacor.Per hoc crgo quod Eliasfiigic
a
facic Ic-
''abel,fignificatur
quod bonus difcipulus fugere dcbcc con
'i.ip:fccuuamcarnis,qux-
fignificaturpcr iczabcl, eo quod
incerprctacurfluxusianguinis,exciiiusabundanciacxcii:a-
tur carnis concupilcentia.
t
Etperrexit in dejir. Pcr quod fignificacur rcligionis ingref
fus,vcl auftcricas vicUis.Sed^uia poff ingrcfiuni rcligionis,
vcl inchoacione vica: aul^crioris aliqui cepefcunc,i6 fubdic.
6 Et obdo)-miuit in vmbra. Tcpor cnim aliquando nomina-
tur in fcripcui a fbpor.
8 Etecccan. namangeluscufloseum excicac ad bonum
c^crcicium di. furge. pcr mcncis vigilanciam.
t
Etcomede. ifacrain Euchanlfiam.
t
Grandis. q.d.ipfa cli cibi viaticum duccns ad pacriam,!-
dco fcquicur.
Tom.2.
DD
t
^^
8i)
Glorord &NicoIai de Lyra.
836
^
} BERKARDVS. Hclia;vciquccibus.illatuscftabangc-
A
iojquonujliisinlnimannconfiictud nc vilior jnucnicur, f.
Kcrm.4. ia panis, 6i .iqu.j,tanr.7caincn tbrticudo collata c(i , vc quadra-
PiaJ.50.
gintn dicbus ambMl-ins.non iacie;arctur,nec cfurirct.
* PASCHASiyS Coibcicntis.Hoc potu,accjbo Hclias dc
L.<leforporc
"1''" angcli paftus,
ft fjns. Dom, quadraijujca dicbus
,
ni in pu?ha,c,
pcr quos prxfcns] fc-
culumdclignaC!Jr,vf
Quc ad moncGm Dci
fl
B licitur pcrucpilfc,
Exquo paccncerm
crac frlus cum quocmc Dominus.
c nt ijp!r:(*is. RA.ji.Spincus.inccdoininumcucrr(t montrs,
^
pcrras concaic, quia p;:uor qui cx ;
ciiirnru ciusinui.-,^''^
9kitudinccordisnoltndciicir,il5e dii'i'.i.iliquct!icic.Scdfpi-
ntui commocionis,i\: ij^nis non incllc dommusdicicur,cUc
vcro in libilo.nur^jTc
bit , & ambul.iuit ia fortitudine cibi illius quacjr.igint.i
'
dicbus,&quadragint.i nodibus^vfquc ad montemdeiHo-

reb . Cumquc vcniffet illuc, manfit in fpelunca . Et ecce fcr-
J
mo domini ad cum. Dixitcjucilli, Quid hicagis Elia ? AtiU
i
nuicur'quodcibVs*i-
a lcrcfponditjZclo zelatusfum prodominoDco cxercituu,
^
ile(Euch.-iriftia:cor-
q^adcrcllqueruntpadum tuuiiifilii Ifraci.
t Altani tuade-
^
b
ftruxerunt,
&prophetastuosoccideruntgladio, &dcrcli-

ctus fum cgo folus, &
quaerunt animam meam, vt auferant
cam.Et aitei, Egrcdere,3i fta in monte coram Domino. Et
9
c
ecccdiistranfiit,&|fpiritusgradis,&fortis,fubuertesmon M
bvS. Auerf. Si He- d
tcs,&: conterenspctrasantcdrim, Noinfpiritudns.Etpoft
'* guft-imus. PoRama:
liasvircuteilliusrefe
r

xi"

__ ^- Vv

^ i\
ceimis IJhihim viilcn
aionis quadraginca
fpintum COIpniOtlO,No Ul CommotiOne Dommus. Et poft h
f,,,-, p,,,pi,eca p.;I.o
dieb.totidcmque no
tlib.vixic, quaco magis ex uircucc diuini conuiuii, in quo no
. poris, &: fanguinis
Chritii)manjb .an^e
licisdctcrcur&rctCF
tur,pcr quem noftra
infirmicis rclcuacur.
I.t.dercrita^ ^ GRITM VN
tcu<h,
nuisnon ncgacur,
q.i
cum mcns conccin-
placionc fufpciKlituc
quicquid pcricdc c6-
fpicic Dcus non cfi
,
cum fubrile .".liquid
cofpiciCjhnc cft qnod L
dc incomprchcliUili
r
fubnatiaaudit.C^iafi.
j
n.lJbiliim cci.uisaur^
1
pcrcipimuSjCum fapo
rcm inci<-cunfcripc.c
vcritatis coccmplacio
ne fubica fubtiliccr dc
ra
ja fubcinencjos panes, fcd ipfius Dci Vcrbi
,f
pria carnc, &C
fanguinem de manu ciufdcm fumimus Chrilh, porcft quif
piam mclius fuftencanf Deniquc & hoc dc quibufdam fen-
dis pacribus legimus,qui nullum aliud fumcntcsedulium
,
folacommunicationc dominicadicbus rancum domimcis
laginaci.mulcis annis vixcrunt.
RAB.Sic &c nos dum incrcia: fomnum a nobis cxcutimus
ncccflc eft, vt diuino folacio confbrcaci, greflii bonorum o-
pcrumpcr ornncccmpusvitxprarfcntis fummoperc ietti'
nemus afccndere in montcm Dci , &: in locum fanttum c-
ius,vc ibi requicm inueniamus xccrn-im.
a zdo^j^eljtHsfumy&c. ^Ambr,^clusaduicamcfldiuina
prarcepca fcruare,&: amore dommi cius cufiodirc mandaca
vt fecit Phinces.Zelum habuit Elias,&: ideo raptus ad ccrlu
cfl.Zelum habuic Mathathias,qui aducrfus fiicnlcgia Antio
chi excicauit I)Qi plebem.Zclum qui habcnc , omnes fibi i-
nimicos fuos pucanc qui func holics Dci , quamuis patrcm,
fratrcSjforores.OiTinibus dicic licuc dixic Dauid, Inmicifa-
8ifu)itmihi,&c.
b
Der(ii6iitsfumcgofolHs.,&c. 4 Ambr.Scruus Deiexulcfl
Ldefuga fcc
mundi,fugitans corporis pflfrionum,abdicac ic omnib.uc fo
|j,ca|).. lus remancac f icuc Elias dixic. Et ego reliiusfum folus. Scd no
.
. erac
InPfal.iTt
Ofton.17.
Pfalm. i;8.
^^-^-
N
I
C O L A V S
OE LYRA.
f
Et ambulauic , Ex hoc -pidetur fcriptura attribuere }ter Elix
ieiunanti xLdiebus, &
xl.noBibusrirtute cibi illius,proptcr (juod di-
cit .Aug.libr.de mirabdibusfacrfcriptur,quod
ille c.bus angelicis^
manib. pparatus habuit tale uirtuti^tjHodpotuit diu fcruarenatura
corporis a confimptione caldi naturalis ,
propter quam re^/uiritur
fumptio cibi ad reficiendum id quod confumptum cjt, rt habetur,pri
mo de Generatione.
a. Vfque ad monce Dci. rbi Dcus dedit legem, &ideo ibi yo-
lu.t apparere Eli, quifuit maxmcz^latorlegis diuin.
^
M.inlit in fpclunca. dicit F^b.Sal.(jUodiftafultfpclunca in
^uajlctit Moyfes,quandogloria Dei tranfiuit antc tum
,
ut habetur
Exo.iz.infi.
opcruic
,
quia in ipl.i
cotemplatione vcricaris quanca ignorancia homo ccgatur
agnofcit. Vultui namquc pallium fupcrduccrc,eli mcccin
confidcrationc propria: intirmicacis vclarc, nc altiora k u
-
rereaudeac.SpcIuncaeft uof}r.p corrupcionis liabicacio,lcd
i
cum aliquid percipcredcdiuinicaccincipimus
, lamquafi
'
in fpclunca: noftra; oftio ftamus. Q^ia.n.progrcdi pcrtccic 1
nonpotfumus,.id cognicioncm.camen vcricacis inhianccs,
iamaliquid dclibcrcacisauracapcamus . In ingicfsu crsjo
fpcluncx fbrc, efl rcprcllb noftrx corrupcionis obltaculo
ad cognicioncm vericacis inciperc exirc.
d Tsioninfpi. i.nonarbicrcris,quodcum vcnto veniatdo-
minuSjfcd poft fpiritum commotionis,i.curbincm i^ impc
tum vcnci cranfibicignis , dcinde fibilus aurx ccnuis
,
po:t
hoc cranfibic dominus,vc loquatur tecum.
jc THEODORET.Prxter ha:cauccm Heliam docuic
,
,
lenicace,&: clcmencia regcrc, &: adminiltrarc fhcucnciiu-
manum gcnus,&: quod ci cct facile f ulmina,&: fulgura ini
-
mitccre in inipios,&: ccrram qualf:irc, exccmporaiequecis
ctiicerefcpulchrum. Hoc.n.dixic, LtjjiintKs inagnia^o^pv
tens,&c. Pcr hxc ollendens quod Icnitas,bcnignitas,Ss:
de
mentia fola cll Dco grata.Vnumquodquc autcai aliorum
attrahit hominum improbicas.
J R.DAVID.DcusElia: compenfacione
rcddidit pro zclo
<#fuo,
altare incenfi^^ altare hnlocauftorum
, qttia ilta THantbant
, Jcade
altaribus
quisfua untfaBa in excclfis,tewpore quo licitum erjt ibi
immolare Deo ante adificationem tempti
,
&licet poji tcmpli xdi/i-
cationernnon
cjfet licitum ibi Dso immolare,vt ditlum eU ca.prxce-
denti.nift exfpeciali difpenfatione Dei,tamen mimisrnalnnt crat ihi
Deo immolare
, ijuamidvtis.ldcodiflru&afuerant in contcmptum
I>ci,&
adidolQlatrixexaltationem,&propter
hoc plangcbat tUat
eorum deflru^ionem.
S Et derelidtus. quiapauci remanfcrant a perfecntione lexjtbd
ftcut dicitus,rex
eftfolus in domofHJ,quamuisfint ibi multi,ftiijuiic
ibipauci
comp.vatiue ad multitudinem^quxfolet cum eo cjfe.
9
Egrcderc.
fcHicet,defpeiunca.
1 c fta in monce. paratus ad audiendum eiu<: uerbrim.
1
1
Ec fpiricus. i.ventusgrandis. fubuerccns mon.
1
1 Non in fpiricu. idcjl tunc nm audies verbum Dei ioqueniis
,
4
Ec cccc fcrmo domini. Hic canfcquenter circa Eliamponi-
tur diuina cottfolatio,(juia reuelauitfibiplures bonos ,f.fcptcm milia
remaiiftffe in poptito,alias in lora lfia<l,& tres in brcuijufcitandos fedpoftea.
ad punitionem malorum.Igiiur circa hoc poniturprimo diuina reuc-
13 Ec pofl fpiricum. ideft,territmotrts.
latiO fecundo Eitx cxecuiio,ibi. Protcitus crgo. Circaprimum dr.
14 Ecpofl com. vijibiliter ante Eliam tranftens. ifla aiitbtran
5
Quid hic agis Elia? Hoc non qMtcfiuitpcus ex ignorantia^fei
fibantamefpiricumfuauem
dcfignantem Dciprxffntianiyaddifigna-
vtex rejponfioneEti ei conuenientint nuntiarcc votnntatemfua. dum trrrorcm
putcftatis diHina,fiiitt Ex. 1 G.quando dovii'. j lufce^
6 Zclozclacns fum prodqmino. i.cx toto corde '^laui pro
ditfHperinontemSinaianteinmca:pcrunsaudintori!trtta,acu,:i .tc
lege Dei.
^
fulgura
, &nubes
denfiijima ipci uu rnontem, iiia tamcnfaCl.,fut:-
7
Alcaria. Klonloquitiirlnc deattarib.qevantin Ierufalem,f. runtminifterioangelico.
altare
"
M
O R A E
I T tTK.
'

j
Etamhu. perhancambuLicionem EliaEfignificinir ^-
ccffus dc bono in mclius vfquc ad pcrtcctioncm vitx,qu.x'
cft pcrucncio vfquc ad p.ncriam in fpc,camcn,qu;B cft ccrca
CXpedacio futuric bcicicudinis ex gracia, &: nicricis prouc
-
nicns . Pcr xl.vcro dics nacuralcs qui confurgunc ex du6lu
dcnarii pcr quatcrn.irium,f]gnificacur oblcruario dccalogi
jn fidc Cihrifli dcfcripca in libris quatuor cuangcliorum.
I
C^m^ufferii^', ip obfifyrltacc fi^cj QUic cflin xnigma-
tc,quiaqii.iiuuun.uncjucpi-ofici.ic
homo m vim pr.rfepf!,
tanircn
adhuc mancc tiib fidci cognicioncquc nuilcuin di-
fbc .T pacrie claritarc, ideo fubdicur.
y
^iid
hic.c\.d.non cll adhuc tempus pcrfcd^ quiccis,fcd
laboris pro falucc proximorum,cum necefiTitas hoc rcqui-
nc
, &: in hoc arguic illos, qui pio fua quicce magis volunc
conrcmplarijdimifla
proximiorum neccfsicatc.
GRE. Qui folicudinis loca qu^runr , hec fcire dnr,quod
tot animarum rci func,qnot in publicum prpdeutcsprodc
f
icpotucruiitiidcofcQuit'.
^ Egrcdcrc^f, pararusv(Hc
tciiis
8i7
llI.Re^uni. Cap.XIX. 838
ifl-1 iri nmnlii-r-iriim mifrn'; eft.vc vnscret IcbvT. D
ji
faq,duccnscumfnirabiliccrperdcfertumvfquc admonte
li Horeb, vna refeclionc illiim conforcans quadraginca dicb.
&
noitib.&tandem maiefteccm fuam gloriofam illi often-
dcns,in
loccvbi Sc Mofi famulo iiio gloriam fua oflcndit
.
4e R.LEVI. Horrendus ille vcntus,&: firagor, Hc ignis,a Do-
minoEiixoffen
commotionemignisrnon inignedominus.Etpoftigncm fibilusau-
rx tenuis. Qaod cum audiflet Elias,operuic vu Itum fuum pal 1 io,& e
-
greflus ftetit in oltio ipeluncas. Et ecce vox ad eum dicens. Q^id liic
agis Elia?Et ille r^fpondit: Zelo zclatus fum pro*domino Deo exerci-
tuum, quiadereliqueruntpadumtuum filiilfracl. Altariatuadeftru-
a xerunt, &prophetastuosoccideruntgladio, &:dereli6lus fumego
folus, &C quarrunt animam meam, vt auferant cam. Et ait dominus ad
cum . Vade Sc reucrtere in viam tuam per dcfercum in Damafcum-.
:
fuscft,
vtillum
doccrct, impio-
rum
hominum
niagis defidera-
damp^niccntia,
qiiam
perditio-
ncm,6i
fuftincn
dum peccatorc
adccmpus,qua.
iubito perdedu
.
Eliasautem ni-
t
ta.
niiofcruensze
^ tCumqueperuenerisilIuc,vngesHazaeI regem fupcr Syriam, & le-
bat peccatori da
dumpcnitentie c
5 locum!
AtDo-
minus non inue
niturin turbine
impcmofo ,
in
ftagore
omnia
i
concutientc.auc
tttft
inigncomniafu
bito
dcuailante,
fcdin voce pla-
cida,&:
gracili.
a Eg folus, &c.
K.AB. Tanto
l.tta prophcta:
quid
difficile fuit co-
i^nofcereinhoc
aiundo
famulos
reinafilTc Deo
?
Scdquihumilis
ctiam occulta Dei nouerat.elatus cV aperta nefcicbat.Vndc
ccrtum eft,quod humilicatis radio fei!Iuminat,qui aliorum
bona fubtilitcr pcnfat,quia dum ea qua: ipfc fcccrit facta fb
-
ris.&abaliis confpicit,eum qui de fmgularitate.intus erum
perc nititur,fuperbia: tumorem prcmit.Hinc eft, quod vo-
cc Dci ad liam folum fe a:ftimantem dicitur . P^^liqui mihi
fepiem.m.v.vi dum hon folum fe i cnianfiffe eognofccret.ela
tionis gloriam qux ei dc fmgularitatc furgebat , inclinaret.
1*4 . b i'''igesy -5 Thcod. Si prophctam unxit, &eos fpiritaU gta-
'.
iiaimpertijt,ca ctiam vnxit ahos.Etcnim Elifxus fpiritali
p
cu acccpta gfa,obculit illis chrifma,&: fpiritali gra eos i|?ti jt.
Nonalitcrniliquodcumrdgemfutuium priedixit. Eli-
"
feum non aliter quam pallium fuii iailans fupcr eum . lllos
duos rcgcs,nec ipfe per fe,nec difcipulus eius Elifajus vnxit,
fed
hufiliumNamfivngesinregemfuperlfracl. Elifeum aut filium Sa
phat,quicftde Abelmeula, vngesprophetamprote. Eteritquicunq;
fugerit gladium Hazael, occideteum Ichu, & quicunque fugeritgla-
diumkhu, interficieteura Elifeus.t Etderelinquammihiinlfrael
3
feptemmiliavirorum,quorumgenuan5funtincuruataantcBaal, &
*
d omncosquodnontadorauiteumofculansmanum. Profeclus ergo y
inde Elias reperit ElifeumfiliumSaphataranteminduodecim iugis
boum,& ipfe in duodccim iugis boum arantibus vnus erat.Cumque
vcniflTet Elias ad eum,mific pallium fuum fuper illum.Qui ftatim reli-
l
{kis bobus cucurrit poft Eliarti, &ait. Ofculer, oro, patrem meum, &
matrem meam,&:fic fequar tcDixitque ei, Vade,& rcucrterc.t ciupd
cfiim meum crat fcci tibi . Reuerfus autem ab eo , tulit par boum
, &
^
^
madauit illud,& iri aratro boum coxit carnes,& dedicpopuIo,&:co-
f
mcderunt.Confurgefqueabiit6i fecutuseft Eliam,&miniftrabatei
.
fed quidairi prophetarum miffus ef^-.vc vngeret Ichn
c Q^huni/i<e . Rab. Noccnccs, iuii icia diuina alios pcr regcs
plcdi facic mucronCj.-tlios per prophetas,t5c;
faccrdotcs tranf
ucrbcrac gladio lingiKC.
d 1'roj'i.aM. Cumredcmptor nofter defcendens dc cxlo di
uinoiudicioac
quifluitpopuhl
adhuc tcrrcnis
opcribus inhia
tem,inquofa-
liicem fccit , ciS
cum iid fidem
conucrtit.Elias
.n.intcrprctat',
Dominus De'
Saphit , iudi-
cans ,
Elifa:us
Dei mci falus
.
Super
quem
propheta pal-
liumfuum mi-
flt, cum Do-
E
minus popu-
fReg.ir.a. ?
lum fide Ca- Ec;.4s.a.
tholicainduit.
'
Vnde Apofto-
lixs. Q^iinChri-
flo bapci^^ati e-
flis , Chrif. in.
Rclittis bobus
curric poft E-
liam
,
4uia elc-
(^orum cho-
rus audito, Vj-
I-"c-'4-s-
fi
quis reiiunc.o.
non po.m.e.d. tti
timccilauictcc
renislucris in-
hiarc, feculari-
bus defiderijsdeferuire,& ficalijs vcrbum vitx prxdicauit,
hoc eft enim ofculari patrcm , &matrem, quofcanque po-
teft fiuc de ludiis^fiue de gcntib.fermone vclle corrigcre
.
e Et ma6iamt illud. 4' Ambr.Cxtcrum Deusnonuultlimul L.x.of.c.30.
effundi opcs,fcd difpenfarimifi forte vt Hclifcus,qui boues
fuos occidit , &: pauit paupercs cx eo quod habuit , vt nulla F
cura tenerccur domeftica, fed rcliciis ommbus , in difcipli*
nam fc proplicticam darec.
*
RAB.PopuIusquoqucChriftianuscarnaliadefideriama
Jlans totum cxercitium fuum m opus euangelizandi couer
tit, vnde iLiihcicntem paf^u adiutoribus fuis pra^bere pothc
.
f SecutHi. RAB.Noftrum Eliam fequicur,&: miuiftrac ei qui
veftigia cius fcqucns,hoc efl mandaca illius oWcruaiis , mi-
niflcrium,& bonorum Condigne fatagic cxhibere.
CAP.
NICUEaVS de lyra.
1 C^od cumaudiifct Elias. Qmft aliquo modo territus, vel eX
reuerentia diuini tranfitus.Cxterapatent exprxdi.vfc^ue ibi.
i Vngcs Haza. ^dfui confolationem nomnatfibi tres perfonas
promouendas ad idolobtrarum defiru6lionem.,& patet litera vf^; ibi.
J
Interficiet. il^od auteHaxael,& lehu multos idololatras de If
rael interfecerint,fatis habetur expreffum inf.^ fedtp Elifcus aliquos
interfecerit.,non legitur nifi de quadragmta duobus ejuibus maledixit,
propter quod vrfi tacerauerur.t eos, vt habetur inf.^.lib.c.2.. erant.n.
illifilii idololatrarum
,
& idololatriam iam addifcentes : erant.n.^e
Bethel vbi colebatur vnus vitulus aureus^vtdiBum
cfl fupra 1 2. cap.
fed credendum.qudd verbum Domini in eofuerit adimpletum,
4 Etderelinquam mihi in Ifrael fcptem millia virorum.
Hoc etiam dicitur ad confolationem quodcumeo adhuc effent inlf-
rael mulii ab idololatria mwidi.
5 Ofculans manum . f.idoli ad eius reuerentiam
,
vcl ofculans
manum
M O R A L I T E R.
tiusaudirc
, &opcrcadimplerc.Tamcn dicunturhic tria
tranlircantequamdomini voxaudiatur. Primum cft fpiri-
tiisfbrtis.pcr qucm lupcrbia vita: fignificatur.Sccudum cft
comniotio,pcr
quamconcupifccntia mudi ,
qui cflfempcr
in
commotione.Tcrtium cit ignis pcr qucm concupifcetia
nrnis incclligicur . Hsc.n.ttla oportct traiiiire , &: totalitcr
aufcrri ab co gui aurc mepr's aiidircdefidcratverbum Dci.
manum propriam,f(xi4ndum qnoduici^ur lub 2.6. c. Si vidi Sdlem
cum fu]gcrer,&: Lunam incedcntcm tlaie,.?^:ofcu]atusfum
tn3in\immcz\T\.infign:mreuenniix. Vndeibifubditur, Q^oi
efi iniquitas maxima, id eff,idololatria.
6 Profedtus crgo indc Elias,&c.H/cr confeqttentcr pomtur man
datiDominiexecutio per Eliam vngendo Elifxim in Trophetamt
quem primo reperit de trihus prxdiEii: cum dicicur.
7
Militpallium. Hxc.n.paUii impofitiovocaturvn&io,velet cu
hoc vnxit tu,licet non ftt fcnptu^quia non omniafi rihutur. Q^od aiit
vnxerit Ha-^aelnon habetur, nifi cp infra 4
//6.C.8 dicitur,q, Elif^tts
eius difcipulus dixit ipfi Hai^iel ipfumforc regem Syrix
,
&forte tuc
vnxit eUylicct non fitfcriptii . Dc lehuvc^ofcribitur tnf.^.Ub.c.g.
c^
Elifeus miftt vnU defiUisprophctaru ad vngcndu eit rcgemfuf IfraeU
8 Qui ffa. Folci mnino adhxrere ei,motu inflinHu fpiritnffan&i.
9 Tulit par. Trxgaudio enim fux vn&ionis fecit conuiuium
fo-
ciis fuis, & vicinis.
CAP.
f
Et pcflignem fibihis aurxte. quiapofltranlici.im pr.cdiwL)ri5
adcff fuauitas fpu(I<inrti pcr flbilu ccinie , vcl dulcem figni-
ficata,idco fubdiciir, ibi do. quid aucem audiac a DAo,fubdit.
2 Fnges Ha-za. Dicitur.n.eiquod ungacducsrcgesridpu-
niendum idolo\atras gladio,&: vnum prophccam vci bo.l'cr
quod flgnific.itur
,
quod in ccclcfia aiiqui dimittunturpu-
niendi gladio materiali, aliqui vero puniuntur tantum gla-
dio fpirituali.
,
A D D I T I O. flruxerunc,
nonloquicurhicdealcaribusquxcranc mlciu-
falcm,&c.
Incapitul.ij.ubi
dicitur in poftill. u^ltaria lua dominedc^
RonabilitcrpocdicigjhicloquifEliasdcipfisaltanb.Ie-
lituxerun^
Tcni.a. DD 2 rufakm
8j9
GIofordi.&NicolaideLyra. S^d
rufalem licffc. n.ipfa altaria non cfTcnc defiru(fla rcalitcr.ta-
jncn cranc dcrtruda fecundiuii opinionciu, !c uttcdlioncm
idololacrarum, idololatrx.n.ipfadeftrucrcnt li pofitnc, &:
jnqu.intu.n in ipfiscracilladclirucbanc^qui.n.vitulos colc-
bantpubliccincontcmptum D>i
,
quaiuum in (ccratdc-
ttrucbanc.iltari.iDci, i cotum culcumduiMuim fatcbantur
cflc inancm. Et jlic modus iiitclliscndi pacct cx co quod fc-
quicur j f.
Etprophctas :ujs occidetwitgl*iio . non.n.lcijicLir
q,
tcm-
tcmporc Eliai , feu antc ipfius ccmpus nliqui propheta:
Dc
fuillcntoccifl gladio.fcd .hoc cft incclligendum modo pr^.
didojf.quod Achab,&: Ic^abc*qu.incum in fccr.u, occidc-
bant prophctas domi ni,tum rcpjrando cos vanos , cum c*
tiam quiaappctcbanccoruminccrfctJlionem. ,
RLPLICA. In caiiccm. 19. dc-lfrudionem .ikarium Dc^
dc quibus conqueffus fuic Elias,Portillacor cxponic de real
dcftiuchoiic,Burg.auccm dc inccncionali.
ADgcIomiK,
tr.i Acnab
flramccaciis crt.
Illccumparn6
cflTcc cxcrcicu,
ad
dimiciidum
uon
prefumplit
acccdcfc >
fcd
omnia ncccHa-
ria in ciuicati-
bus municis in-
cludcns ,
ipfc
manfitinSama-
ria. H.ibcbatc-
him hec muros
v.ilde
'
forciffl
-
moSj&enicin-
,c\pugnabilisob
fldencibus.
RAB.Bcna-
dad fignificac
diabolum ,
qui
diuerfoscxcrci-
tus malignoru
fpiricuuad fub-
uercendum po-
pulum Dci co-
trahic ;
fed per
pucros princi-
pumlfrael vin-
citur, idcfl,pcr
bonos au'Jico-
tcs doilorum,
quia quod au-
ftbus audiunc,
faitis implcnc.
Anciquus ho-
fiis in fuga ver-
C A \\ XX.
OrroF.enadad. ^i lofephus.Tllo tcmpoic Adad fi-
Inis Ad;idi rcgis Sy ma', &: Damalci , collcdto to-
ciusprouincia:cxcrcicu,&:fobtiisrrignta duo-
um rcgunijhabitancium crans Euphratcm,con
ca-
C A P.
milicibus Chri(H pcicurbacur.qui bcneduccntamiiia,i5<:
trr)
gincaduaclfe dicuntur.quiaqui vcnufqueccfTamcnti fcici
tiam pcrfcv.fe ccncnc,&: cnnicacis lidcm cum gcmina chan
taccconfcruachi apci milicixfummi rcgis eflccoprobanf
^
b Hrff/i.mj. Samariartioreciuicacumhabebac cerramincc
rius ipfis mtii^
XX.
O R R O Benadad Rex Synx congregauit om-
Ponite fub
Jnftrumenta
bcllica . Et
polucriintco-
tra ciuitatcm
aliificjnftrui
reuos. Etin-
ftruxcrunt fc
aduerlusciui-
ratem,
DiuiSa,
ticur,
IlI.Regum.
'
841
'^ qn.-ifi iam ccpilTccSam.immqiiamoblidcre ccperac, Nc
A
cloriccuraccindus(jqiie,vcdilcinclus.Ac (idicacNoliglo-
qiii.i inic cli capiit fup-^^r omncs riiios liipcrbia: ,
ab cxcrcicu
1 loicphus.Conuo- Ciiniti fupcraci.is in tusjam vciciiiui
uari qui adhuc iii acie poficu ,qucin vicloriafcquacur igno
rns,qiiippequn'incerecrcdidicvictuscft.
a
I{rcehjn!t ngoptierospriiicipniityKjrc.
cas filiosprincipiim
dnce ciuitatem.Ercircunciedcruntcam.Etecccprophetav-
nus accedensad Achabregem lirael aitci.HascdicitDomi
iius. tCertevidiftiomnemmulcitudincmhancnimiam.Ec
Cap. XX. 842
b FHzit cjupqur. Ilab.Idcft.di.ibolus
princcpsiniquorum, D
qunrunvocuhfubhnu-sfunc. Svt^;'. enim fubhmisincquo
Eurhcr.
fu.r fup-rbi.c confidcns cur,i cqii:Cibus,fomnibus iupcrbis,
Angaom.
B
rcx,inucnicqu.'.tidu
ccncos crigincaduos
,
i5i' aiZ,nofccns Svruni
ad
conuiuium tuillb
conucrfum,apciicns
porcas, fiiiosprinci-
pummoxcmilic. E-
xcrcicum vcro ahum
li.ibuirincra nuirum
in iiibfidiis pra:para-
nim.Porrofihi prin-
cipum congrefii Sy-
rorum cufiodib.mul
toscorum incereme
1 uc , &alios vfque ad
cafira iccuci funcVi-
dcns auccm eos Rcx
Ifrael vinccnccs,ecia
omnem ahum cxcr-
cicum dimific cxirc
.
Qoi rcpence in Syros
irriienccs
,
prasuaUic-
ninccis. Non.n.Syri
fpcrabant eos fuper
lc fic inopinabihrcr
vcntULos. Quos pro-
prcrca inucnienccs
midos , &ebrios , iri
pc:fccucifunc,uciili
cciam arma fua rc-
linqucnccs tuycrcnr,
,
&L Rex lfr.acl pjrcucic
cqUcs ,
&: currus , &:c.
,,
quiarcxrcgumncqui-
*
tias
fpiriciulcs
obruic
humanigciicrisdclca
do p:*ccaca-
IIABAN.
Diabo-
lus iiccc a S.indis fx-
pius vincatur, camen
j,
iccrunvinfi.aurat
pra>
^~
lium
conciacos,&:du
vno
modovincicur,a-
lio fl.icim vinccrc co-
nacur.
RABBAN.
Maligni
&
843
Glof.ordl.&NicoIaideLyra.
844.
^ a Tcrcii/ferunt^uffiru ifracl, &c. >:;Torcphiis. Achab aim c- tcs ,
(ficcnimolim c.nptiiii rog.ibmr j
Syri ac! Achab vcne
A xcrcitiiconsrcluis,robuflilTiina dimicacioiiccoaimiHa, ho runc,pctciKcs vc Ad.jd mcrcrLturlalutomab;
o,qn.i grati^
li 8 Ant.ca,
rvoibuai
Itcs coniicrcic
in fugam , &:
adcorum intc
ricum pcrfc-
qucns immi-
ncbac. llliue-
ro fuii currib.
jmpcditi, ad-
inuiccm- func
cxtindi
,
pau-
cique diftiigc-
rnncin ciuita-
rcm Aphcca.
Scd ^: ipli suc
morcui , muris
cnim cadcnti-
bus lupcr cos
,
vigincifcptcm
rnUlia dctcce-
runt.m prxl io
autem cctum
niilliafuncoc-
runtnos. Scdmclius cft, vtpugncmuscontraeosin campcftribus, &
obtincbjmus eos .Tu crgo vcrbum hoc fac . Amouc rcgcs (iniiulos^^ab

cxcrcirutuo, 6cponeprincipcsproeis, &:in(lauranumerunimilitum
quicecideruntdc[uis,&cquosrccundumec]uos prillinos, & currus
lccundum
currus quos ante habuifli,&r.pugnabimus contra c)s in ca-
pcltribus,& videbis quod obcincbimus eos . Crcdidit coniilio corum
,
&L fecit ita . Igitur pollquam annus tranfierat, rccenfuit Bcnadad Sy-
ros,&: afccndit in Aphccvt pugnaret conrra Kracl.Porro filii Ilracl rc-
*
cenfitifunt. Et acccptis ciDarijsprofcdiexaducrrocaftrametatifunr
contracos, quafi duoparui grcges caprarum . Syri autem repleucrunc
^
terram Et acccdens vnus vir Dei, dixit ad rcgem Ifracl, Hxc dicic Do-
minus, Qjjia dixerut Syri,Deus montiu eft Dominus, & non cft Deus s
vallium,daboomnemmultitudincmgrandemhancin manu tua, oc
fcietis,quiacgofumDominus. Dirigebant itaque feptem diebusex-
aduerfo hi atque illi acics,feptima autem die commiirum clt bellurrL.
cifa. R.CX au- a
percufferuntque filii Ifraelde Syris ccntum miUa peditum in diev-
*Syii
t
mlfericor-
4^i
Omea
tcm Syrorum
fugicns, cuni
qmbiifdam fl-
bi fidciifsimis
fcruuloruni in
fubtcrraneo lo
co cclacus cf^
,
cui cum dixif-
fentferui,quia
clemcnccs cl-
fenc, &: mife
ricordcs He
Q
br^i,&:
pofTcnc
modo confuc
co rogati falu
tem ei confcr
re,fiadcantes
ro;^aretAchab
dimiriccushoc
agcre.TuDcil
)i induti laccis
dc rcfiibiis fua
capita alligan
tcs,
na,fuCTerunt autem
*
qui remanferunt in Aphec, in ciuitatem, & ceci-
*
ditmurusfupervigintifeptemmiliahominumquiremanferant. Por-
roBcnadadfugiensingrefluscftciuiutem t in cubiculum, quodcrat
intracubiculum. Dixeruntqueeiferuifui. Ecceaudiuimus,quodRc-
l
gesdomusllrael t clcmentes fmt. Ponamusitaque faccosinlumbis
*
noftris,
6^funiculosin capitibusnoftris ,,&egrediamurad Regcm If-
rael^forfitvtn
laluabit animasnoftras. Accinxeruut ficcislumbosfuos,
&:
pofucrunt
funiculos in capitibus fuis, veneruntque ad regcm Ifrael
,
&dixeruntei.Seruus tuus Benadaddicit,Viuatoroteanimamea. Etit
leaic,Siadhucviuic,fratqrmeuseft. t Quodacccpcruntviriproomi-
10 eciamcirca i
ne:Et
feftinantes
rapuer unt verbum ex ore eius
,
atque dixcrunt, Fra- i'i
^'ffcruc?'"fed
ipios,aucfiLilci-
tia fua opprin^
auc alia puar^
C.icioncdamr
ri,ctiiiliprirt
puaricaciois 1
qucos euafcr
( :ilS loicc fcr
ULJS,^C.
:,-
AMBIIOS.
Inculcrac /<-
chab bclluin
rcxSyri.c, qti
&:ab co vidus
clt , capciuus
quoquc libci--
c.icidan.icus,c!c
rcmilfiis adrc-
gnuincfl. Na
primo congrcf
fu Achab vi-
cic, 6c fug.aiiic
iiolicm. fccun-
clovicic, &:ca-
l^cum impcrio
fuo rcddidic,
quod Achab
non folum c-
iiafcrit , fcd
triumphaueric,
diuin.xfi.iic icn
tencix
,
quod
auccm poftea
vjnccrecur,fur
fiiitcu]pa.',i
cente uno c;
iiliis prophcca-
rum proximo
fuo , TercHte
rac, & cxtera .
liqucc igitur
his oracuiis
,
quod Dom
^
1
H
Uc.
ter tuus
Benadad
viuic Ec dixit eis, Ice &: adducicc eum ad mc . Egref-
fus eft ergo ad eum Benadad,&: leuauic eum in currum fuum.Qui dixit
ei, Ciuitates
quas tulit pater meus a patre tuo reddam,$^plateas fac ti-
biinDamafcoficutfccitpatcrmeusin Satnaria
, ^
cgo foedcratus re-
NICOLAVSDELYRA.
l
Amo.re.fingulos ab cxerciru tuo. id efl,
principei belLito-
runt (fui non ftnt itu dclicati ficntrexesyncc in iiatit tam alto pofiti
,
fjrfic
eruntfortiores adpu^)iandun},& magis vulnntarii,i>t pcr hoc
fojiint afcenderc ad dtiorcmgradiim.
3 Ec afcendic . Qji esl auitasfonis in wbtt .Xfsr,
(juam abflule-
tant Syri ab Hcbrxis, &
eflfita
in rrsonte
,
fed
an.e eam efl
planitics
tnagna, vbi dcfienderunt Syri , vtpugn^rent ctm Hcbrxis in campe-
nribns
.
3
Quafl duo parui grcgcs. ii^ia Hebrxi erantvalde paitci
refpcdu Syrorum , vt
fic
vitloria magis appareret ex virtute diui-
na.
4
Ecacccdcns. "inc confquenter viBoria
ipfi
.Achah promkli-
tur,cum dicitur , Ec acccdcns vnus vir Dci .
Licct non nomine^
pir,dicitur tamen a do&nrib.is comniunitcr,quod fuii Michxasfilius
Iernla.& hoceiiam dicunt Hcbri.
5
Quiadixcrunc. idefl, t}ui.i hlafphcmaHmint Deftm ifrael^
attribifentcs ei potenti.tm UmitatJm, debcllabuntttr propter iflanu,
hlafphaniam . DicwU etiarti qucd curn hoc dixiteis pmpheta , (iuod
von parcnet
ipfi
Beihidad , &
pcpulneins
, fedmagn inteyficeret
fropter blafohe>r'iam Dei prsdi&a >n , &pnficr hoc in Ueb' fo po-
hitmbis, EcdiNit. FndrinHchrxo
fic
h^?r!:ir, Ec accccFcns
vir Dci dixit.iJ rcgcm liracl , & dixic, Hoc dicir Doir.inus
Sc CXCera. Q^ia d-; mandato Dei dixit ci ,
qw^dvi^loriarn ilU
diirct, ni quodSyrisdeHiHisnon parccret , Cxiera patentvfjtte
ihi.
<5 Eccccidicmurus,5<:ca.'ccra. rolchatcnim forti^caremw
Ytm ad fsdefcnde-idumintracinitatcw . Stdq:iia xdificiumfrat
(fntiquiim cs cqncujpjne f &D.ci volHntat(cccid,it fnpcrblafphe-
7
In-
7 Iiitracubiculum,&ca:tcra. idefljalo-ovaldc fccretn.lth
frphusautemdicit, qttodium paucis fibi fidsliffimls vnraini U'
cumfubterrancumfecretnm,cn!i{s ingrijfus crat intra cnhiculum.
8 Dixcruncque ei fcrui fui. Hic confcqnefitcr ^chab vi&ark
fihi data abntitttr in dimiffione blafphemi
,
qucm occidere tcnebatw
de maiidato Dci.
9 Audiuimus. Dicit.n.Seneca in libr.de clementia,qnod nioilcx
pmnibus magis dccctprincipem quam clerfienli/i, tamcn femper citm
ea dehet
cffc ififlit!a,aliier non effct virtuofj,^ ideo in prapr.ftto ma-
gis fuii dementia parcendo blafpheir.is cvntra Dcith/,
zir ittilitiam,
quando dixit ^chab.
1 Si ad.vi. idefl,volo facerc pacem ctim eo , & coiifcede>ati<h
nem
.
11 Cluod. idcfl,fcru!Benadad
1 2. Pro om. eji attem omsn fecitndum qitod didt Falo-ius Ma'
X irr,Hs,verbiim ex iiifpcrato prolatum ex quo fcq.a
."
bonim alici'-'
ius,vclaliniioritm,& titnc dicituromcn illius, vcl illriim. Ft ponit
(xemplum dc I{pmanis quxreutihHs locum apiutn,Hr ibi manfrr>:t,(>
ciuitatem <ed:ficarcnt,& ctim yenffent adlocim vlinunc ifl.^ouhi.,
vcxiUarius qmprcedebat
fixit rexilhim in ten\f
, diccns , S-mtis,
q'iia hic optimc maiiehimus
, &hoc vctbum fttit acccptitmpro Ltni
T\e.
"
I
^
Ec fc.ra, T.wqu.im firmitcr didtim vepojfct rrtr.iBart.
1
4
Accjuc dixcruncfraccr tuus. ..icfi diccra, ficut dixifli , cx
_ fiimc cftfccdus intcr tc,& ipfum.
1
5
Ec lcuauit cum in cur.&c. pac!fice,& honorifice recipient
ipfitm.
1
6 Et placcas. idefl,in ciuitate mea regiafac forum rertm vena
lium,vt indcrecipias tribMitmtanc/Ham h.7bcns in rtgnomco
p^ii'-
ilpaledminium.Dicit autem ]{a.Sa.h!c,>jU(;diiou habcbalin aiiimf
hoc
ficerc,fcd inte ndebat ^chab dcctpae.
;84j
,'
a
^biitergo,
\
M;cheaspara
bola ufus cft
propcer ler-
Hioues
quos
ici;i crjc di-
durus , uc o-
ikiulcrcchoc
ad lilum ma-
<ris, quamaj a
ic pcrcincic.
b Ent a-iptja
: rJ pio anlmx
eius , &popu-
Itts mus pro po

pulucius. Pro-
uidendum ci\
ieruis Dei, ne
fccundum c-
xcnipluui A-
3
chab pcrni-
lecuri-
tacelibi blan-
diancur, quan
dm hoffis ui-
uic , ucdum
fe quaii ui- .
ciores arbi-
trciitur, per
(
trau-
amu
Uola
III.RegLim.
Cap.
X
V
T
Midicis.
ctdamate.pepigicergofoeclus,&dimifitGiim. funcvirquidamdefi-
T In capitc. >
liis prophetariidixitad focium fuum, in fermone domini. Percureme.
Atillenoluitpercutere. Cuiaic. Qiiui noluifli audire vocemDommi
,
i Ci;iod ciunconLigiCct.
ecce recedes a me , &pcrcutietteleo . Cumque paululum receirifTf c at>
eo,inueniteumleo, atquepercufiic. sed dc altcruminueniensvirum
ilixitad eumtpercuteme. Quiperculiiceum,&:uulnerauic. Abiicergo
T
AUigato capitc.
propheta,&: occurrit regi in via, &lmutauit afperfione pulucris os , &
oculosluos. Cumquercx tranfiflet,clamauitadregem, &air. ser-
uustuusegrefluselltadprGeliandumcominus. Cumque fijgiflet vir
vnus,adduxit eum quidam ad me,& ait . Cuftodi virum iftum. Qiii fi
bpfiis fuerit , erit anima tua pro anima eius : auc talentum argenti ap-
pendes. ])umautemego turbulentushucillucquerrie vertercm, fu-
bico noncomparuit. EcaicRexIfi-ael ad cum . Hoc ell iudiciuriL.
tuum, quod ipfe decrcuifli. At ilie ftatim t abfterfit pulueremde
a ^Et Ibuto capite.
facie fua,& cognouit eum Rex Ifracl,qu6d eflet de prophetis . Qui aic
a
f Benadad blalpheipnra.
ad eum H?c dicit dominus.Quia dimififti virum dignum morte de ma
T Qu|a iple tc periinet.
nu tua , crit anima tua pro anima cius,& populus tuus pro populo cius.
Reuerfus eft igitar Rex ifrael in domum fiiam,
t audire contemncns,
&furibundus yenit in Samariam,
S4.6
I
fr.oudem diaboli D
p2ccm- promit-
tcntis citius
,
clidancur, qura
ficut tunc pro-
phcca rcj^i pro
incofldcrata pie
tacc pionuncia-
iiic .aliore ul-
cioncm, icanuc
prophccicus fcr-
mo pronunriat,
li pacifcamur
cum diabolo ,
iccernam nobis
per hoc im-
niincrc pcenam.
c f furibitndits
n
penitin Samana.
Iracus Achab
prophctam clau
fum lcruari luf-
fic,
&confufus
vcrbis Michca:
domum rcmca-

uit.
lo
t
CAP.
N r C O LAVS DELYRA.
I Tuncuir. T?ojlquam diuinaprouidentiareHocauit ^chah tjuan-
tum injefmtfigms^& viHoriis mlrabUibus,hic confequentercum rc
Hocat cumriiinatioibiiSf&primo comminatur ei mortcm in pe>fona
propria.
fccmido cumhocin vxore,& prole fiiac.fetfncnti.Circapri
mumfciendum,qHodpropheta de mandato domini uoluit proponere ip
fit/ichab parabolamper quamignorans contra feipfum
daret fcn*
entiam^ficut '^{athampropofuit
ipfi
Dauid,ut habetur [upra t.libr.
,ijt.c.f ideo adproponendum primo difpvniturperplagamfufcepta^
cum dicitur.
% T)\\\x. id {ocmm. exquodamhorrore.
$
Cui ait,&:c.&: pcrc.me. proptcr peccatum inohedientix, cfuia
enftt cognofceret, CTjcicbat effeprophetam domini,cui eji in omnibtis
tbediendiim^curfi fii domi/ius uit&,& mortisjanitatis, &infirmita-'
tis.Cieiera patent i-.fque ibi.
4
Et mutau.Iw hicb.habetur. Et mutauit ^zt\n<5.i.inuolutione
fanni^cjuta ligauit caputfuum iiulneratum fiiut folct ficri,ita tamen
tpiod ex iltis ligamiHihtsfacies pro magna parie erat operta, ne.A-
chabeum cognofceret,& fic ad parabolam propofttamrefponderet,ft
cut uni dc p.pulo qui prophcta non effet.
5
Cumquc
5
Cumquc fug. adduxit enm,fcilicet,captum.
6 Cui\odi.fubpa^o quodfequitur in li era.Et
fuhintelUgititr.Et
ficrecepieum.
7
^tzitxcf.\{rcLe\.Ignoransq:todp(o:pfodicrretur. Vbi etiam
coiifiderandum,quod
ifla parabola uera cfi infenfu pro qtio pjcniiur
,
fcilicet,pro .Acbah,& Benadad, ficut &parabcla loathan filii
lero-
hoalquiihabeturlud.p.b. Dixeruntque omnialigpa ad ram-
num ucni,&: impera fuper nos. dc Sichimttis,-sr .Abirnclec,pro
m ibidem plcniusftiit diRuw.In hoc.n.conftilit ueritasparaboli,qubi
fnucraipfenfuproquoponitur.
8 At ille. In Heb.habetur. Ec amouic pannura,feu lig^mcn
tum de facic lua,w cognitus a regeparabolam adpropofitum appli.
carct,dicens.
5> Quia dimi. propter Dci hlafphcmiam, ejr eiusfententiam con_
tra Benadadtibi denttntiatam,ui catn exequereris.
10 Eric anima. idefl morieris,iflc.n.fuit idvrnpropheta qui de~
mtntiaueratftbi uiSioriam, iCr Deifententiam deBenadad.
1 1 Reucrfus. .Audire tontcmncns lanquam obflinatusin malitia
fua
.
1 1 Furibundus uenic. dicit lofephus qttodincarcerauit prophe-
tm.
MORALITER.
tPerhocautcmquodprophccaincrepauic
Achab dc hoc
fccdcrc
focdcrcdicens.
5
Qma dimi. lignificatur quod cx Cali fixdere cum dxmo-
nc incurricur mors gehcnnx'.
CAP.
A D D I T I O.
Incap.20. ybidiciturinpoftill. Poflquam diuina proui-
dentia quan tu m in fc fuic Athab a fua malicia rcuocauic coc
leflibus lignis,&:c.
Sidiuinaprouidentia quantum in fefuit, rcuocaffet A-
chaba fua malitia,vt dicitur in poftil. indubic fuiilcc rcuoca
tus
. Nam vc ccclcfia cancac , Diuina prouidcntia in fua di-
Ipofitionc non faHitur.Vndc mclius dicerctur quod diuina
prouidcntiafccit fupcrnaturalM ligna futHcicncia adrcuo-
carionem
Athab,li ipfc non fuilfct obftinatus.
REPLICA.In cap.20.vb1 poftillatorcontmuando dicit,
quodpromdcnciadiuxna quantum in fc fuic Achab a fua
inalicia
malitia
reuocauit coeleftibus fignis.Burg. niticur eum cape-
re in fermone
,
quia dixit quancum in fe fuit , volcns quod
pcrhoc
circumloquacuruoUunaccm D:i beneplacicam,&:
jca Achab fuillcc conucrlus ,
quia illa uoluncas fcmper ciB-
cax cft.Scd
Burgcn.noluic aducrccre nacurani ccrmmoruin
theologicalium ,
quod voluncns iigni pra;cipicnda , c<^)flfu-
]cndo,&'c.poccft faccre quod in fe efl, flcuc voluutas bcnc-
"placici.Ec ica vcrcdicicui-,D(-us quancum in feefluulc om-
nes homincs faluos ficn,fed dcfetfus ell cx partc homuuiai
non Dei.quod non omnes homincs falui fianc. Ha:c igicur
Bur.obicttio potiuscfl pucriliter tcntatiu.i, qur.m vcriratis
inquiiitiua,quemadmodum ualde rcprchcadiC,bcatus Hic.
Ck: bcacus Aug.de dodtrina Chriltiana.
Tom.2.
DD 4
847
GloLordi.&NicolaideLyra.
848J
Babh:inut,
AngclumM
]
C A P. X X I .
a T^tiboth. inttiprct.itiirco'irpiciius,fiiie
poflc fiio,Iczr.icl honcft.ns Dci luic fcmcii Uci,lioc totii
comicnit filio Dci,qiiic(} fplcndorciiis glorix,qiicni cofti-
luit Dcus hrdc vnmcrfonim . Hic Naboth habuit iiinca dc
qiia, YmcS dc Ace,ypco tr.i,Hiic
concupiuit A>-"h.ib,c]ui intcrprc-
Kitiir trntcr patris, i popiilus Jiij
diiicus dc qiio Chrilhis lct iindu
cnrncm.Vtfaccrct hortum olc-
rum. hoccft,vc vbi vinum fpiri-
tiialcgerminarc cfchuit,ibi Iragi
liaPh.irifa;orum dogmata tranf
p].nncaret. N.iboth vincam darc
nolcptii i.Chnfto Pharifa-orum
B
iiipcrftitionib.non ccnfcnticnti
ipij Iczabcl idcft.lynagoga ma-
chinata cft mortem.rntcrpreta-
lur. n.K-zabel cohabit.itrix,fiuc
fluxus uanus,ucl in.inis, quiafy-
n.igoga habitarc uidcbatur in
domo domini, fcd per vana de-
Odcria dctlucb.at
^
849
III.Regum.
^H
Benedirit^ahothDeOt&re^i ? i^mbrof. Acqualisvidc-
A liccc pcrfona, vc lic xqu.^lis coniimclia Ncv.ro duiitc ma-
Cap. XXI 850
ibi C.I.
:it ar
iri pu
nic, adiicrsfi
Chriiium fiiifa
iadarcc. Dlio-
biis ccftib*p?u
pcr occidicur.
b Ed'ix:runt J\a
buthe foras , &c.
Vcinam vcl m
fuis ci liccrcc
mori. Paiipcri
j,
ipfam diues m-
uidcc fcpultu-
ram.
c /" vineam. Vi
n
clefiadcgcnci-
co
fo Chrifto ma-
hcoloniprxri-
pcrc molicban
iur,cum fidem
qux pcr eii efl
cxcingucrc , &
fuam quar cx lc

gccftiulticiam
prf
fcrrc,ac gc-
nbiK imbucn-
dis conabacur
infercrc.
d In loco hocin
^uolinxerut^^c.
\
^ Ambr.Diui-
na mouccur iu-
Z
ftiiia, &auarii
dignafcucrica-
tccondcmnac.
Quamiufla,
%
fcucra fcnccn-
rnmnain,quinecniorcuopucauicc(Teparccndum. Icaquc D
vulnciis fui cruorc perfufuin caJaucr,1'pccic fiiucns vit^ iu^
prodidiccrudelicacem.
c 'HHminusniflimr^&c. Jfi AmbrofToto mundofugic,qu!
confiderans cofcicnciam fuain, mccuit dcprdicndi. t idco
Achab ad Elii
fccunduhilto-
riam ait,fecun-
dum ^'nigmaca
.autem diucs ad
paupcrc: inuc-
niftime,&:c^c.
Qn^a mifera c6
fciencia.quxfc
prodicadoluic.
Qj_ia(i vilis, S)L
dcgcneraic, dc
prdicdifii i mc
quiE latcrc pu-
Cab.a NuUa me
tis mca: occul-
catcfallunt:pa
tenttibi vulnc-
ra mca. Inuc-
mturpcccator,
cum iniquitas
cws proditur-
Adam cumla-
terct, inucntus
ci\. Culpaigi-
tur aud:orcrau. Aa.7.j.
lcdicti vox oriendat, tV fermonis ipfo Ixdacur fono, bcncdi-
m pro malcdiclo vocitur. Qua;i unrur duo tcf^cs iniq tacis.
Duobus cnim ccftib,6^ Sufanna crt appecica: duos ccllcs,&:
Svnagogainue
panem ?Q'jire(ponditei, LocutusfumNabothlczrahclit.T, &dixid,
Da mihi vincam tuam accepcapccunia, aut ritibiplacecdabo tibi me-
liorem vineam pro ea Etille ait, Non dabo tibi vineam mcam.Dixic cr-
go ad eum lezabel vxor eius: tGrandis au<lioritatis es, & bene regisre-
gnumlirael.
Surge,&comcdepancm,&tJBquoeftoanimo:egodabo
tibi vineam Naboth lezrahclitx . Scripfit itaque literas cx nominc A- 1
chab, &
fignauit eas annulo cius , & mifit ad maiores natu , &ad opti-
matcs,qui crantin ciuitate eius,& habitabant cum Naboth. Literarum
autem erat hxc fcntentia:Pra:dicatc ieiuniu,& federc facitc Naboth in- i
ter primos populi,& fubmittite duos viros tfilios Beiial cotra ^Uy&c filsii
liU ncaNabothcc a
tcftimoniudicant:Bencdixit Naboth Dco,& regi.Etcduciteeu,&Iapi-
*-^""
cleiiadcgcnti-
1 r '
n
..<'.
.'
bus.Hacocci-
date,Iicquemoriatur. reccruntcrgociucsciusmaioresnatu,&optima-
tcs qui habitabant cum eo i n vrbc, ficut prjEccperat eis lezabel, &ficut
fcriptum crat in literis quas miferat ad cos . Prxdicaucrunt ieiunium
,
&fcdcrefecerunt Nabothintcrprimospopuli Etaddu<9:isdu')busvi-
4
ris t filijs diaboli , fecerunt eos fedcrc contra cum . At ilii, t fcilicet, vt
viri diaboli dixcrunt contra cum tcftimonium coram muititudine? Be-
^
a TEt Chriftus a ftlli trthbus paflus eil cxtra jiortam.
b
nedixitNabothDeo,&regi.1Quamobrcm cduxeruntcum extraciui-
^
fj,ui prodic.
tatcm,& lapidibus intcrfecerunt. Mifcruntque ad Iczabel,diccntes: La- Vndc bc Thcf-
pidatus eft Naboth,& mnrtuus eft Fadlum eft autem cum audiftet leza-
bel lapidatum Naboth,& mortuu.locutaeft Achab : Surge poflidc vi-
nca Naboth Iczrahclita!, qui noluit tibi acquiciccrc , &darc ca acccpta
pccunia . Non cnim viuit Naboth.led mortuus cft . Quod cum audiifct
^
Achabmortuii,videlicctNabotb,furrexit:&defcendGbatin vineaNa- s
both Iczrahclita:: vcpofllderct ca . Facluseft igiturfcimo Diiiad Eliam >
1 hesbitem,dicens:Surge,& deiccnde in occurliim Achab regis Ilracl,
qui cft in Samaria . Ecce ad vinea Naboth deiccndit, vt poflideat ca. El
S:t alSc?i mor
^oqueris ad eu,diccns:Hsc d.cit Diis Dcus;1 Occidifti,infuper
&
poflc- -
n,'Pop,Jient,a;
tis accrbitacc, d difti.Etpoft hiccaddcs.HajcdicitDiisjInlocohocinquo linxcruntca paupercaslibe-
ea ipfc mortis
^
fanguine Nabothjlabentquoque fanjjuincm tuii. Et ait Achab ad
"
Scruitisdi-
luarhorrorcdif
^,

.
'n-
- ^
i-
, i
uitcs
, ac mifc-
fclucrc prodc-
^ EliamjNuminucnilti mcinimicemi ? Qui dixitj Inueni co qjvenunda-
^^? ramquidcfcr-
rc^. inhumatu
tu$ fis,vt faccrcs inalu in confpcclu Domini. Ha:c dicit Dominus Ecce n
"Jtiite, qui fcr-
paupcrcDc'a-
*
uitiscrrori,fcr-
fp!cit,&: lo infc uitis cupidita-
puku diuitc iaccrc dcccrnic: vt &morcuusluac fui inig.tacis ti , feruicis auaricix
,
qux cxpleri non potcft
.
acrum-
^
Concita-
'
;
NICOLAVS"DE L Y RX
1 Grandis. Ironice l'.,quebatMr.
qj. ex rcgia potefiate poffts eam
de facili habtte
.
2 Scripfitj&c. iC^ fignituit^quiaanti^uitwsinantiulit principum
trat
innpreffio ad litertt-s Jigiiand.,m, &ex hocpate^ quod ifl* liter* de
morte i{aboihfficrHntfafix,& tniffa dt tiu^fcitu,& voluntate.
l
Pra:dicatc. Hoc cnimfaciebai ludxi.,quando iudicium de aitquo
nagno [celere dcbshatfieri.
4
Et fcdcrc. Turn quia erat de maioribu/S ciuitatit,tum vtnon vi~
dtrtntu-r fjuxrcye eius mortem,fed hoorcm.
5 Bcncdixit. i.maledixif.ficut lob i .c. Bcncdic Dco,iV morc-
tc.Vropter horrore cru malediElionis eafignabatlud^i noic cotrario.
6 Dco, &.C. &ficaciufabatiirdeDeihUfphemia,& decrleUfA
maii:(!atir.& ytriq; dt bcbaturpctna mortis . Citterapatcut yfque ibi.
7
Qu.imobrcm c Juxcrunt. T*nquarn indignum rnori in ciuita-
te.
Cmrapatoitvfqueibi.
8 Surrcxit,&
d^fccn. H:c efl duplex opinio HebrxttrH.^liqul df-
cunt,
(juodpr I
crimlnibtts irnpofitis
ipfi
T^jbath buna tius omnia erat
confiftata
oniiant)iudici":& idco rcx defcedebat adpoflidendum,tan-
qukjibi cii
qfitj.^/fidic iir, ;uod Jiabothfuit fratcrpatris ^chab:
&
g
prociimtinbusfibi
impnfitis nonfilurH fuit ipfe lapidatu',ftd &filii
etus cii eo. fuut
i; de .Acham dicitui ludic.-j. Et idto ^chab eius f-
fos defcendit
adpuifidendu: tanqud hxrcs. quia non remanferat alius
_
propin-
t
LXX.tu nGc
Cicis fic fiipGr
ic^nu Ifrael,
i. III rexeif li-
cecquod vis,
aWls iiibdi.
li
fairum.
bjtcsait: inuc-
ni,quoniamfc
ciii^ malum ia
confpcctu Do-
mini.CjM.iiacul-
pa: rcos tradit
Dominiis ; in-
nocctcs autcm
no tradit in po-
tcftatcm immi
corum fuorQ.
propinquior . Ethuic diio concordat quod dicitur infra ^.lib.
cap.g.f.
Si non pro fanguinc Naboth,
^
prolanguinc filiorum cius,
qucm vidi hcn ait Dominus,rcddam tibi in agro ilio.
5 Fartus cft igitur. Hic poftprxuaricationemUchab defcribitur
fcenx confcqHcntis comminatto,cum dicitur.
I o Oceidifti. ^iaficut diSum efl.&patet ex hoc loco-.literjt^mor
tisTilaboth dffcitu,& "polmtate .AchabfaQ*fucrunt,& mifl'.
II Infupcr. Faldeinique.
1 1 Hxcdi. Dicunt aUqui.,tpfi acdpiaturfanguis ^chah in proprin
fcrfcna:tunc /y in hoc loco, non defignac locnmfignatum:fcd rcgio-
nem. quiaficutdiciturcap.feq. currus vbif.uxeratfangms .Achablo-
tusfutt in pifcina Samari,& ibi linxerunt canesfangutncmfic ablu"
tum. Si aiit atcipiatur fanguis .Achabin pcrfonafiliifui, cuius fangis
erat quodamodofang>iispatris,fic ly hoc \ocofignat locum dttcimi-
natU vhi lapidatHsfu t i^aboth, prout patct infia lib.^.c.9.l{a.S,udi~
cit
q,
defanguine 7<(aboth in perfonapropria inteliigiiur
,
q,
in eodcm
loco canes linxeruntfanguinem ^chab vbi prius lattihuerut fanguine
J^aboth.qualiter aittern ifiudpofjit intellig.,videbiiur cap.fequeiai.
1 3
Num inucnifii mc inimicc mi. Ita
cfi in Hebreo,& m librit
correBis.& cft scfus nit^dinuenifli me taieqi debercs tnihi inimicarif
I
}
Quidixit. Eo (f,es inimicus Dci cmus fumferuus.vndefubMmr.
1 5 E6 quod. SicHtenim res yendita trafitin domii:iii,&
pnfilffioiie
ementiSyfic .Achab videJtatur totaliterfubditus idolis, &fcruieus eis.
i Ei
MOKALITEK.
5 Faliiuenigiiwr.
Q^ia Achab defccndcnti ad poflSdcn-
duai
vincam
piiui(i.uii, tlci.uiuuuitcicx partc Domini
cccnbikin
tcrribilcm fcntcntiam contra fc &i. vxorcm fuam, pcr quod
dcflgnatur
,
quod prxdicator vcritatis concra malos homi-
ncs , Sc cius confiliarioi dcbctprxdicarcconftantcr , cc de-
Kunciarc Aifi pa?niccanc,p;nam xcctaam.
'
"
'
'
5
Jtfiqae
GloLord.&NicoIaicieLyra.
A
Qi}r<\. fi.
Qj
eti. 60.
&
6},
fvel auferam
pulicriora tuj
8;.
a CmciuuU tnmeumlexaheh&e. * Tlicod.l.euiscrat inf^
lix Achab,^ facilc l)uc. &C iLuc p5sfcKl'aiiir:cjiiof.itlucll,
vcfcclcracamuiicrc il.icuiu impiccacis barathifi inijccrcc.
b Seidirffji inenta fnj,&c. ^ Ihcodcmc. IjtMiicacisabvI-
fus, Doniinus Dcus,
p^?
cidcm quidcm mmacus cft cx ciii
>
proprcrLuiicii-
8j2
rcuociuic^tiodliim. Oomiiusau-^cmnonpotcftmucabiljs
*1
a:rtimari,liconfci{ionisim(ncmQrinonpucabJC<?irjifjrtia;i
djnu]uudpromift'rarc.
'
i.
!: Chryfolf. Compun . : ; ^ vcftcm fcrdiCFSt' inducu";
f.:cco ploiau.c, i}c quid .Dominiis : l{oniniLtcaM, iinjmc./i..
ciusiii dwbits ipfi ;
,
* rg qiii nior-
tiiiiN
riicritilc
Lil> ac Nabu-
^hc.cap.i7-i
iuxta
omnia.
t
faceo.
tpedctentim,
vcl quicic
B
t
a facie mca.
t.uioiicm autc
hrgirus cft di-
l.jtioncm liip-
plinj. H.ibcns
CMim cxpcricn-
tKim duiinarii
prxdidionum,
jnrCTicaras ti-
muitmin.iSjfcdl
ftatimrurfus.id'
fuam rcdijcim-'
pictnccm.
ii AmbrofuiSv
Cpnlidcrac]iiia-
Jczabel habuit
vxorcm , ciiius-^
duccbacur arb.'
ego iniiluc.im {iiper tc maliim, &: t demetam poftcriora tua
,'
&
interfi-
ci:im de Achab mingcntem ad parictcni , &(. clauruai,&: vltiaiutH ia
llracl . Etdabodymum tuam.ficutdomum leroboamhbj Nabat, &:
iicutdomum Baalafilij Ahia :c]uiacgilti vtmcadiracundia^puoca-
rcs>& peccarc fccjfti liracl.bcd & de lezabel iocutuscft Dominus,di-
=
cens: t Canes comedcnt lezabcl m airro lczrabcl . Si morAuis .fuerit j.
' ^^" '"*' i^''*
Propccrcani: S.i
-
uacoraic5i'2.;W<-^
/.'/<t/;f,no morcuii,
jK>u.iaituram, fc4
pcccMcii; vrd.c.aiii
cuCvDauid, L.tuuba
fer fiHguUs no^ 'i le
nimis fiicrilc-
oijs cxecrabile
fccit ^
& hunc
cius
penitcntia:
rcuo-
a Vi-imm deduermif^
ocnUnui. Kb\wc\i^'l^
chrymis pcccato-
ruiafordcsjlron-

tcm vcrbcia, pui-

,
f1 pcctus,&:c. .r]
.-icTERTVLh.^
Lcg;o Acliab Rci|j.i

^5cm,mantum loj|
. /.ibcl , rcumido-f.
lolai;ria: , &c fanj^
""
uumis Nabutha: ,
*
vciwam mciuii
liatii Achabcorame? Quiaigiturhumiliatusefttmei caufa/iuoindu 7
l"c,pa>niccntic no-
Achab iu ciuitate, comedcnteum canes. t Siaucem morcuusfucnt
t inagrccomedcnccum volucrcsccli Igiturnon fuitaltcrtalis,ficut 4
Achab,
!^
qui venundatus eft, vtfaceret maluni in c6fpe6lu Pomini.
Concicauitenim cum lezabelvxor fua, & tabominabiliseftcd:Lj.s.eft,
jntanrum vt lequcretur idola
*
qua^ fcccrant Amorrha:i,quos,t;6(um-
pfit Dominus a ficie filioriim ifracl. tltaque cum audiftet Achab fer- r
tno, c]u:eauer- b
moncsiftos., leldit veltimcntalua,&operuitt ciliciocarncmfuam,

iitcorcius, &:
ieiunauitquc&dormiuitin faccoj&ambulauittdemiflbcapite. hc
fadus eft icrmo.Dni ad Elia The.sbicen,dicens. Nonne vidilii humi-
fa iml Li in dicbus cius ; icd in dicbus filij fui infcra malu domui eius
.
nimc.
CAP.
N I C O L A V S D E L Y R A.
I Etdemctam. ExpoaalKrfecHtfupyadeUroifQa^ny&Bifafa.
3 Et pcccare. J^ohfolum in cultu viulcrfimjiciif dii re^es
fra-
ccdentes^fedctiamiu cittn Ba^l,
5' ' C.mes . Hoc fnit itftpletii tepore lehu, vt habctur inf./{.lih.<)'.c.
4
lt;icur. Sciiitetinregibui ipfuinfrMt.-dentihns.^qiiia.iinivd^xit
cultmi Baalin re^umfiium aditicita>uc"t:im yxorisfux, ficht fnpvA
diduw
efl
cap, 1 6.^ Iiic repctHnr,
5
Itaq ue cum'audiHct.
/,
Elix de tnortef.ta, &
poUeritatis fux
.
:.:'; ^ Scidic
"^"^^,
M O R A L I T
E R.
t "^i
'
^'''?"^ ""'^ audijjet
,
6' c. In liyuim pccnitcntia:, pro-
6 Scidit veftimcnta. In
ft
immpxnttentia,^ bumiiiMiouis m
> am Deo.ijia t.tm:npa:niieiiafuit timrpanx.,vt communiter dictur,
mc vbflat cjuodfnbdinir,(ppropicr ea dilata
efl dcli tio domusfyx.tjuia
tdii pac'ii:<ntia licet nonfit mt ritoria^.itije,
& euafionispanx Atcr^
n.i:tamcn bene e(i meritoria aliquando dila ionis pcena teporalis. .Alii
antcmdicunr., quhdfiit vcra pce>iiLentia,fed ad horam: qula nonper-^
manfn in ea:fvd magis rcfsrfns fini ad m.ila pr.<:tcj-ita.
7 Non inducam malum . Stilicet dclctioms domus fuxin ditn
buffnisifcd tn diebusjiLt fui,
vt habeiur infra ^.Ub.c. i o.
I
l
crcjuou
pccnacominatafiiitad tcmpusd:lata,&:pcr hoc
ignificatur, quod quando peccncor vere penitcc, a:tcrn.i po'
nu,quammcrucrat, in tcnipor;.]c mcomnaicatur. .
'.
^
CAP. XX!1.
j (n 'cut ego fnm
O*
ita., & tU'
Qtiift.^4. .>: Thcodorct.
Roga:us lofa-
C
tz.Paral.iS.a
phac, vcbcUrini-
I cc focictatcm
,
hoc fe faclurum
cftpollicicus, Ea
jdcm,iiiquic,qua:
De (Iim.Triii.
c. diimn.imut.
^.Rcg.j.a,
pu,fa>
p^^tlK* "^^T^
1
%5
IlI.Regum.
Cap.XXil.
8j4
1"
a
o.nvnf^cVyt^phet^finnUtrr^&c. ^ Atigiuliniis Lcgimus cirusccli minini-ariu Angcloru mulciCiidoxIcxtCrapars An- D
dcccprunn-c2;cmfii!!bvat!Cinioprcudop,ophct;irum, &ita ucKraVelcda,iini(h\i [virsrcproba.N-xj^.n.cicxccracocludit
g:i>uis,vt{iiicdiuinoiudiciobLhanniucniaiiuii,quoniani bc^,ncq; (inii}a:'].icacintr.Toja,vclirv3ccxtra.Scdquoma-
it:i:5nus ci-;U illc lic dccipi
.
Ncquc pcr cum Angclum qucin li dc cxc ixicu c<j'li;v.>uia cj^uis ab .xtiicrco cclo pul{i,adhuc tfi
! jccpcion is oiiiciiim iulcipcrc non dcccrcc, fcd pcr Ani^clu in aci co dcmoraucur c^-lo.vndc Paulus , Contra jjurituJia ne-
Ei^Iicr.*.
qnitiiS in coslcjii-
funt, &equitcs meiequitcstui. Dixitquelofaphatadregcm Ifnel,
i
Qu:rre,oro te,hodic kraioncm Dornini. Cono-ic 2auiter";o rcx Hraci
piophetas quadringcntos circirer viros, &aicad cos : Ire debco in Ra-
moth Galaad ad bcl!andum,an qiHcfcere } Qui refponderunt, Alcen-
^
de,&dabitcamDominusin manuregis. Dixitautemlofapbar: Non
?
efthicpropheta Dominiquifpiam,vcinterrogemuspereum ? Etaic
rex I frael ad lofaphat : Remafit vir vnus per quem pofllimus interro-
^
gare Dfim,{ed ego odi eum, quia non ^phetat mihi bonum,fed ma-
lum,MichceasliIiusIemla. Cuilofaphat ait; Neloquarisitarex.Vo-
cauit crgo rex Ifrael eunuchum qucndam,& dixit ei: Fcftina adducere
Micharam filium lemla . Rex autem Ifrael , &lofaphat rcx luda fcde-
batvnu{quilqueinfoliofuo, veftid culturegio inarea iuxcaoftium
porta; Samari^
, &vniuerfi prophet.T prophecabant in conipecStu eo-
uinanr^pcrniif-
rum . Fecit quoq; fibi Sedechias filius Chanaana cornua ferrea, &ait:
^
lioncm. Nonc-
crrons qui libi
vltro taics par-
c^sirnponicum
Ixticia poftula-
uit.
.
'
b .Afccde , &
vddepro1ed-,&c.
.): THEOD.
Eypcclauic Mi-
ch.cas, vt iure-
iiirando adige-
'
rccur , & ficin-
de vcrum dice-
rcc. Nam quo'-
ninm Achab c-
,
xifti iiiab.it pro-
I j^u-c.nm prop-
KT odium prx-
diccre ca , qua:
crant molcifa,
ptt,
prius dixic ca,
:bu. qiiccranciucun
dr,:dcindciurc-
iunluoaddu(ft',
diuinaodendic.
C
Vidi yniuer-
aLl.c/K' ^f'
'"''''
di-
if^crfnm, ir ct.
Pcr iisc autcni
oftcndic, quckl
illius pi'auicas
,
c.iufa fic fira-
cis. Namfibo-
nuni, ac pium
ii.ibuiflcc pafio-
rem, vi fupcraf-
b:is. Omnis e-
xcrcicus afsiihc
Dco
,
quia , &:
voluncas clcdio
rum fpintuunl*
diuin.T; dcfcruic
potcltaci , &C re-
proborum fcn-
lus fuj: fcruicns
nvilitix iudicio
omnipocctis ob
tcmpcrac.
"
i
.;4 THEOD.
Hccc cft proio-
popeia , feu ft-
dio perfoncE
,
qu.T: doccc di-
Hxcdicit Dominus : His
t ventilabis Syriam, donec deleas eam .
Omnesq, prophec^ fimiiiterprdphecabant,dicetes: Afcendein Ra-
7
mothGalaad, &vadeprofperc, &:tradeceamDominusinmanure-
gis, Nuotius vero qui ierac, vt vocaret Mich?a,locutus eft ad cu dices:
tEccefermonesprophecarumorevnobonaregi prredicanc. Sicer-
go fermo tuus (imilis eorum,&: loquere bona. Cui Michxas ait: Viuit
Dominus,quia quodcunq; dixerit mihi Dominus, hoc loquar . Vcnic
itaq; ad rcge , & ait illi rex : MichcTa, ire dcbemus in Ramoth Galaad
adpra:liandum, an celfare? Cui ille refpondit, Afcende,& vade pro-
fpere,&tradetDominusinmanuregis Di,xitautemrexadeum:Ite-
rum , atque iterum adiuro te, vt non loquaris mihi , nifi quod verum
fccholicsr Dc-
c
eftinnomineDomini. Etilleaic: Vidicundumlfraeldifperfumin s
iiidc onendicc-
moncibus,quafi oues non habentes paftorem. Et aic Dominus: Non

nlicqucndx fa^
habentifti Dominum , reuertatur vnufquifque in domum fuam in '
,^.,5
^ f^j^^
liitis. SiDomi- pace. Dixit ergo rex Ifrael ad lofaphat: Nunquid nondixi cibi,
" promiccic vito-
miscO, inquic,
^,;^ ^^j^ prophetat mihi bonum, fed (emper nialum ? lllevero
^^^^^' Hocau-
ciS)nDcum,re-
, ^,,
*
r. . 1 r ,-. ^r- i- r^

r_ .
tempermiccen-
""
tc . Nam curn
nim verus Do-
minus , &: Ma-
gilfcr ve!.!catis
uiiTicvcdccipe-
rctur Achab ,
q,
dixic per Pro-
phecam , fi Do-
mincjs cfl^ vcrc
apud eum , rc-
ucrcacur vnuf-
quilque in lo-
cum fuum in pa
cc. Perli.cccr-
go docuic Pro-
phcca,qu6d fpi-
ricus deccpcio-
nis impijs ho-
minibus vccns,
canquam inffrii
u
ucrr.uur vnuf-
^ addcns ait : Propterea audi fernionem Domini. Vidi Dominum fe-
quilquc ad lo-
'
prohiberc pof-
cum (uum in pacc . Si Deo credicis,& vulcis c x co fcirc quid fec , non prohibuic
,
quoniam indignus crac Achab ,
cuius
.v^ciidumdimitticccxcrcitum. Dcuscufamgcrcrcc.
1 yidtDominum,&c. Solium Dniangclic^potcftaces
,
qua- ^< lufti.MarcSaule indignu iudic.iuic Deus cui
p
fuos prx-
aun meiuibus Deus pr^lidcs infciius cuCta difponic. Excr- figniftcarccq ipli cuecura elicnt,qucadmodLi fccic,&: Achafa
cicus
rcgi
NICOLAVS DE LYIIA.
1 Dixitquc lofaphac. Hic confequenter qnxritur confilium . lO'
f.ipbat eiiim rjui
eratfidelis , confiderans pericula bclli , volsbat fuper
l>'>c audirc verbum Domini
, fed^cbab infidelis rocauh prophetas
BaaLijiu
propbctabant fpiriiu mali^no.
i
Qj_iirc(pondc. hla propofitio erat dubia. habensdnplicemin-
tdlfcimi,,
fu ut &iHa : ,Aio ie .Acacida I\omanos vinccre
poffe
: qudt
f''!trefpunfioditraonis inidolo; perquam poterat intclligi
,
quodifle
vmccrct
l{omanos,velecouHcrfo, quod l{prnani vinccrcnt .Acacidem.
l-lc igitm
accipiens
infcnfu , qui videbatur pro
fc ,
pHgnauit cantrx
]\'.manoi,
&fuii dcuiiliis,fccundum inteliehum dxmonis, &f'cftiic
in
propofitn.
3
Dabit cair. Dominus. Toterat intcUigt de re?e Syrix, vel re-
^f Ifracl
: prophctx aw.em Daal , & .Achab acceberunt eam in fen-
fnfiilfo.
' ' '
4
Non cfi li \c. Onia
lofaphat ahhorrebatpropltetas Baal,
5 l^v-cman.vir.S^c.
co rp fibi dixerat : Eritanimatnaproani-
ma C1U5. j>f babcturfnpra ro.cap. Caterapatcnt vfqne ibi.
<> Fccit
qiioqiic,Si:c. Sicutcnimprophetx Dumini aliquandopro-
P'>^tabantnonfr.Umvcrbis,fedetiamfenfil;iHbnsfi'?nis,&-ficutIcre-
miai
pofuit catenas in collofuo,vt habeturlerem.iS.d.Sic etiamfalfi
f'"A ''^>" nagis cis credcrctm: Cxtera patent vfque ihi.
7
Afcf
n.&;c.oi
va.prof. tloc no liixit affatiuejcd magis negati-
ue , ueloptatiue , vtfitfenfus ,
vtinam fic poffes
ire
, &
hocperftgna
percepit ^chab
,
propter quod adinrauit prophetam , vt diceret clare
veritatcm^ &tunc dixit.
8 Vidi. Idejl ^fugientcm deprxlio
,
quia ftcut veniimt ad prxlium
vnlte,ita fugitint difperfe.
9
Qcialioues . Id efi, ducem , &
per hoc deftgnat ipftus regis .A-
chab mortcm.
10 Reuertacur. Terhoc oflendit prophcta ,quodfolus ^chab erat
inhoc prdiomoriturus . Scdcontra videtureffe
prophctiaAlichxie^
quia dixitfupra 20. g. Qnia dimiftfti virum dignum morcc
dcmanucua, ericatiima tuaproanimacius,&:
populustuus
propopulocius. .Adhoc potcjidiciy quod ihi dcfignaun tantum
mortem ^chab, &propter hoc dixit . Erit anima tua pro anima
eius: non autem dixit hoc dc populo: erunt anirn.e populi tui,&c.&-
fic dcftgnauit tantumpopHlifugam.
.Alitsrfolmt
l{ab.S'ai.dicens,qubi
fanguis Michxjs: iufl: exiens de capits eim
,
quando vulnerattts fuit a.
focio fiio in fermoneDommi, vthahctur fupra 20. cap. Expiauit mor-
tcm commi?tatampopulo,non auttm ipft .Achab.
lil Nunquid non. Huafi
dicat,ifie fatfo prophetat mihimalum ex
Odio :
&ideopropheta dcclarauit rnodum deceptionis ,Achab, dicens.
1 z Vidi Dominum . In ftmilitudine ipfim rcprafentantecxhoe
exterius formata, ^cl interius in irnaginatione prophcta, intelie-
xit tan.en qtiid talis fir.iilitKtio fignarct
, &dnx, qit^ confniHenterpo-
Ec
A
'Ti);.Hp.{ocl,
fi.Pjr.iS.t,
H^MinJomc.
i
vel rec.U.
Jib.i.adSim-
j>U.j.6.to.4.
t dixcrunt
%T
Glorord.&NicoIai de Lyra.
8^6l
ponilerr,&: numcTodifponic. DixicbacMichr.T; prophxi
i)uonicd;)fiin:lihiclcnu>nltraui!ii. Occiilcicuiiii i.-^s.iixini-
rcni irraditirum,
qui no crcdidit vcriuri, T, d fjlfir ^phctis:
qiuni ob i.-.ui".m
niilcci IX-us lallum f^iv:aim,Ciii (.um cre
chdilUt<.lc^:-puis-ihiic
m R.;mot|i,vni:lcvuii.snoi'. rcdijr.
i:
Hioi;>nvniu6.
^litic Uoiniiuis in Aciiyptio.simm indi-
un.arjoiiis
i.:a\tvirorcin,Ct
tribulacioncni, unmi liioncni pcr
'AiiiiclrSMi;lioS,dc
^, r

i n
dentcrnrupcrfoIiuiTiruum^ScornncmexcrciturnaEli.-tiriitcntcm
i
a
V.iii''"
cij,ilant inenta c ni.
ciadcxtrisj&ufiniftris. EtaicDominus; tQ^nsciccipicr Acliab
*
r.1
A Lcrcc.i ic.1 Ut iHonihjrw;- p;\)i);i cis , luu: potcii c.:p,Tc
fcnllis huin.-jnus,{i(: cum ccuiu rcriim im.ii^!HiLHi.\ iii i cuci.i-
tionibus,tanquajn vcrbis ulltiuicur.
quiLii.stV:MKbcJs
loquKur . yi-ii Do-
naiiiim J.Jttttsin . &
ix-tr,
Ujopiicori-
liilhutirUi;!!^
fpi-
licum,
qui cgrcf-
Jnsclf,vS:tk-Citco-
r.iin
pomiiio, iSij
air , y^i> ii.tipijifi-f
^'tthalf^ &
ero fj-i-
riiiis mendjx i-i ore
umnnon
TrnphtH-
lumuJ.
Adqu;nT
liniiha.ii.
iSCcon-
tniriam
pocctla
-
ccm,
c]u.e :ipra c-
rat ad dccipicn-
dum,&:cxercicar.i
fldruinas, ^ mul-
tos antc
dcccpc-
racloquicurJJcus:
Dccipiis
,
&
prxua^
Ubis.
^
AVr,\'STIN.
Dc
fpincumcnda-
cij pcr qucm de-
ccpcus elt Achab,
hoc HKclligamus,
Dcum,fciliccc,om
nipotcnccm,6<:iu-
ftum dilhibucorc
pcnarum pra^mio-
riimque promeri-
tis , non Ibluni bo-
nis , &c fjndis mi-
nilirisvti . adope-
ra congrua , fcd e-
tiam malis ad ope-
ra dij2,n3 : cum jlli
( c-yc. -ii I ircph.
S-d-.vhias <iu:d ini
f.ilfiis prophcranc-
ccd.-ns id ic:','',:i!t,
re"C irr:icl,vtafcendat,& cadat in Ramor1\ Gnlaad ? Et Jixit vnus
^ ""'^
''i^; 'Y^'-"-
vcrba huuifccmod!, cr aluis aUtcr. bgrehus clt autcm ipiatus, &:
r
,|^ii
(1,^.^,^':
vc-ri-
cacis, Cognola-cis.
iktir coram Domino,&: air; hgo dccipia iHii. Cui loc^tus d\ Do
minus : In quo? Etillc aic; Egrcdiar, 6:ero fpiritus mcndax in orc
6 ^^{^''[',',^^""5!",}
omnium prophctarum cuis . Et dixit Domiau^j . Dccipics,& prcE-
ualcbis. Egrederc&facita.NunciguurcccededitOominusfpi-
ritu mcndacij in ore omnium prophetarum tuorum qui hic (unt
,
3 &Dominus locutus cltcontra tcmaliim. Acceflic auccm Sede-
chias filiusChanaanaj&percufiit Michjeamin maxillam,&dixit:
tMcncicrgodimifufpiritusDomini,iScIocucuscfttibi? EtaicMi-
cha^as; Vilurus es in die illa quando ingredieris tin cubiculum in-
tra cubiculum, vt ablcodaris. Et ait rcx Ifrael ; Tollice Michx^
m,
&mancac apud Amon principcm ciuicacis, Sc apud loas Hlium
tAmnlech,6v: dicite eis, H?c dicit rex ; Miitite virum iftum in car-
ccrcm,&:fuilcncacecum pane tnbuhtionis,d:aquaangufticc, do-
nec reuercar in pacc. Dixitcj; Micha^asi S\ reucrfus fucris in pace,
noneftlocutus in me Dominus. Ecait; Audite populiomnes
Afcedit iraque rex Ifrael, & Jofaphat rcx luda in Ramoth Galaad.
Dixic itaq; rex Ifrael ad lofaphac; t Sume arma, &ingrcdcre pvx-
lium, & mducrevcftibustuis. Porrorexlfraclmutauithabitum
fuum,& ingreifus eft bellum . Rex autem Syrije prxceperat prin-
cipibus curruum triginta duobus , dicens : Non pugnabitis
contra minorem, &: maiorem quempiam, niii concra regem
Ifrael folum . Cum ergo vidident principcs curruum lofa-
phat , i fufpicaci funt,qu6d ipfc edec rex Ifrael. Ec impccu hcto pu-
proTua peruerii-
b gnabanccontiacum. EtcxtlamauitIolaphat:Intellexeruntqae kj uicqucDomiiiii,i
tacc nocerc appc- icpcc anhis Kiprri
tanc,linaiicur aiic tm quancii liie iudicat,
q.
oia in mcnfura,& uixic,vctamcneos filij ipriusrcsuoattribuat, &afsisiKC. i
pondcrc, ^
a Fhubac
\
10
5 II
iz
H
ly
cicilic,uclipoccl
Spincus fandi lul
bcrcvircuccm.Cofe
llis cnim p.ilmis
;~
nic, iioccic ni .
m.inui, iicuc I il 1.
dcxcram rc-|i,is L-
r;)boa arida tccc
duiii cumcon^
hcndcrc voluii
Cumq; pcrtuil!
MiCll.LMm.iSCli::!
liiiilccp.iiliis, co>
i.>rcatus Ach.iu ;
fcmctipfo, coiici
rcgc:ii Svrorii iik
uiccxcicicum.
b }-:t cxclarn.
/"
phat,&c. itVi<.b .
C^iando lofipliii
dcfccndic in pra
lium.inicacurcg
IfraclfociccacejiJ
laplbsinmaiKish'
Itium exclamauic
mcrcbaiur cj^ilcn
illaliora inccriiri
fcd c.amcnquiacx
clamauic, iiiuiip:
NICOLAVS DE LyilA.
l V.zovnncm. ideU^muliitudinem^ngclorum,
Z A dcxtns. QHantHm ad boncs ^ngelos.
5
Ec a tini. Q^antu ad malos.,qiii dicunfur Deo ajfiflcre en quod in
piuriu.funt executorcs diuins iuflai Fnde lob z.a.dtcitur, Cum vc
niffcnc filij Dci, &: ftarcc cora Dno,affihcincer cos, & Sacan.
4 tc aic, Tcr hoc , velper illudquod dicitnr infra
, Ec dixic Dns
dccipics,&: prcualcbis,&:c. T^n
efl intelligen.iiim,(f>fatfltas,fi!ie
falfum rcuektuf a Dco,vd dc eii4s mandato, cumftt veiitas pcr
ejfcn-
tiam, fedpcrhoc intelligiiur permiffio diulna^^-qitia iutto indicio Detts
fermittit malos homines decipi a dxnioHtbus, qui no 7 habcntpotefla-'
fem aliquidfacicndiynift qiiantum ipfcpermittit,
5
Egretllis cfi auccm fpiricus. /. malus,''dcQ fnbditur,
6 li.ro fpiricus mendax. Et ex hoc patct faffuaf di^t l{ah, Salo.
ijui dixit,huncft{ifl'efpiritum l^ibothdefunili, quia T^hoth fuit iit'
jius,& pcr confeijuens fpiriitise.us crat in parte iuflorum . Trstcrca,
animx perfeioriim non loquuntur in profhetisfalfis^ed ^ngeli mali,
quando aDeopermittuntur.
7
PcrcutTlc. Folens oflcndere.q, effetf.ilfuspropheta,tftm quia ma-
pus fita non aniit
,
ftcut manus Uroboaw extcnfa conira prophetam
Dornini.vt habetnrfupra i l,c. tnm quiafciundnm apparciiiam Mi'
(hxas videbatur luqiti contra dilum Llic,<ji4i erat maior prnphcta-.i^a
4i.nrat,In hoc loco in quo lin.xaut canes fanguinem T^aboth, lambent
fan^uinemyfchab,qtti locus tfl it-xta lei>acl.AUchxas aittctn diccbat
eumittcyficicndumin I{amoth L>alaad, & ideo ex hocconfcqiicntir
firguebat Sedechia^
,
qudd nec llu
,
nc( Mtcbnx eraf crcdcndm , eo
uod di6la corutn difcrrpabant.
Vifurus CS in dic. Diittnt aliqui, q, bocfuitqu.tndo lehu inter-
ftcitpropbct^is Eaal, v( habeinr infra <^Mb. r.
i o. Mii a-icem dicunty
CT wdiltif W WnV/Wr
, ^ imfmi in re^^nfjtt dc t^amQih Qalaad ; quitf
titnt
tuncfilius,Achab
,
&princip<^s quxrebant Sedechiam ad intcrfiiiei
dum,''^ cp iuerant de cins confitio in I{amoth Galaadad
pr.-Ji^mdnni
9
Tcillicc Michxam , 6^ mancac apud Amcn
priiicipca
ciuicacis,5 apud loas, Id eU,prpofttum regia.
io Miccicc virnm ilium in carcerciTi , & fullentccur
paiv
tribulacionis , & aqua angufiiz, doncc ceueiLai 111 pacc .
Di
JE.v hocpatct obilinatio ,Ach.ih in malo.
1 1 Lc aic,audicc. ^dhuc enln vclcbat loquiprophcta,fcdfHit
ami
t:is,& duBus in carcerem.
12. Afccndicicaquerex. Hic confequentcr defcabitiir bdli co-:
greffii4,cum dicitur.
13 Sumearmatua,&: ingrcdcrepriclium,&: inducrc. S'ic('
in litcra Hebraica,qu talis
efl,
Immuccris,&; v.idc.id pr.cliuin
&:tu indueveftimecacua.^4:y/Vc.r/)0)),r;rr, lmmutcr).s,/!.i./t()
uendo vcjtcm com'miinem,& accipicndu arma btllica., &: cu induc".
i
vclhmenca cua, id cU, infig lia regalia, qnxfolsp.nt.i-i-e .idprxii.'
1 4 Porro rcx Ifracl. Id cfl,n6 accepit inft^^nia riga'ia. Diciit ai>]
(p hocfecit adhonorandu.n lofaphat, qui vemrat cum eo i'i eins ad-M
tjrium, &idco volebat fibi auribuere priiiiipalitatcn bvlli . ^bidi
ciint,'j, Itcct hoc videaturfecund'im apparci tiam l!trr.r, t.iinen inien
debat aliitdyfcilicet,qu6dponiu^ bcili vertercturfupcr hfaphat.
Rcx auccm Svri.r. Sequitiir.
I
s
Non pugn.ibitis cocra minorcm , &: maiorc
qucmpi.iin
nili cocra rcgc lfracl.i^7t/o antcm huiusprfcrpiifuit,vt
dicirl{il>
Sal.quia cxploratcres rcgis Syrix crant prxfentes,licet oci uhc, qu-t"
do Mithxas dixitfvlum .^ichab moritiirum in illo prxlio , CT
cu>n rc
tuHffent hoc regi Sytix
, dcdit hocprxceptum
;
quia alias
prohauera
veritatem verborum prophctc,proptcr quod voleb.t: je eis conformjrc
16 Eccxclamauiclofapliac. Inuncando dittinttmauxdim,
C
eleuandofuum vcxiUum, ftcnt fokt
fieri in talibus, &pcrlm
*'"''
Xmntffinci^es re^is Syrix^quod
efjet rex Juda.
8i7
IlIRcgum.
Cap.XXIL 858
A
a
Fludit ajitemfanguis plagx. 4<THEODOR.Saucf;ltlKdiU
niantKin
curru,nc fugacireccanfa,vc funderecur,&:
tuftue-
tur
cxercicus.FIuens auteni fanguis infixus fuiccurrui.Eum
infoncequicracprope vrbem abluic auriga , craies autem
linxcrunc.Merecrices fub auroram de morelauerunc non
jBium
*1
M.
[. IW-
ice ow
iD gui
UIS,
iiaret inuentns eft , non qui corpus opcrirct . Defecic circa ]y
cum hominum humanicas , cnnuni fucccfsi,cafpericas . Di-
^
gnos plane fui mimXiros funcns auarus inuenic.
4 lofcph. Dumcrgohajc Achab rcgi aduobusprophe-
lib.g.Anciqn
tis, Helia, &: MichxMpncdicta videancitr , oporcec magnam
^dp.i j.
iudicaridiuini-
cacem , & ho-
-.1-
j.^
, ,'}
r ^
" riorari fcmpcr,
cjuida tecendit arcumnn incenum I:igKta dirigens, & cafu pcufhc rege
'
i^cQcAi -. &qux
ljGraelinterpu!mone,&(lomachum.Atilledixitaurigxruo,Vertem.t- j
vera func po-
numtuam,&eiicemedeexercitu,aagrauitervulneratusrum.C5ii]irsu .
^^'^T^!'^"*
n ^i'
j- !!
r I T 1
/
* ea ouarDrocu-
elt ergo plium in dic illa,& rex Ifrael itabat in curru fuo conrra Synos , ^
tos
rcges gecin
a & mortuus cft vefpere. Fluebat aut fanguis plaga!
' in finu currus, & p-
jppccr per la
^^ infonuit in vniuerfo exercitu,ante! fol occumbcret, dices: vnuf^icj;
reuertaturinciuitatcm fuam.Mortuuseftcrgo rexj&pedatuseftin Sa-
mariam,fepelieruntcj; regem in Samaria. Et lauerunt currum eius in pi
icinaSamari,&flinxcruntcanesfanguinemeius5&;fhs;beaslaucrut, <
iuxta verbum domini quod locutus fucrat. Reliqua vero fermonum A- \
l'^"'^^
>
fcilicec^
tate fu.i;
confulco volcn
tcs
lauari in fm
principes curruum,
q, non eflet rex Ifrael,& ccflaucrunt ab eo . Vir aute
guinc,fcdina-
! .^"^ ..
i
qiiafonc.nna,'vc
cor.fucueranc.
Eaauceerac co
loracasaguine.
^
Ambr.Mu
populo pacrum
piis tccic cfle
capciuos . A-
chab regem c^
leftibus ingra-
tu
beneficiis,
ita iuffit occidi
vtcancsci'uul
nera lambctec'.
Etcnimg.apaii
perisvinca c6-
cupicrac , nc-
quaquam cacis
opib.
cxplecur
imperii , infra
omneminopia
rcdattus a do-
jnino, nonqui
Yulncra eius la-
uarcc
chab,&vniucrfaqusfecit,&domuscburneaquama:dificauit,cunda
rumc|ue vrbium quas extruxit,nonne hxc fcripta funt in libro fermonii
dierum regum Ilrael ? Dormiiaitcrgo Achab cum patribus fuis, & re-
gnauit Ochozias fihus cius pro co.Iofaphat vero filius Aia rcgnare cce-
perat fuper ludam anno quarto Achab regis Ifracl . Trigintaquinque
annorum erat cumrcgnarecoepiflet, &vigintiquinqueannis regna-
uitinHierulalcm. Nomcnmatriseius Azubafilia Salai . Etambu-
lauitinomnivia Afa patris fui, & non declinauit ex ea . Fecitque
quod re^Stum erat in confpedu Domini , veruntamen excclfa nont ab-
ftulit.
ea quxprocu-
iufpiam Jibidi-
ne dicuncur
,
amp!edi,&:ar-
bicradum,quia ^
nihil aliad ^XX'
lius cft i quam
viroium caliu
prcfcicntia,pr5
tn
fimpHcJ-
Deo,quid vnuf ^""J"'
^""^-
^
quifquedebeat
"**"'
10 obfemare.Infu
pereogitadum
exhisquxrcgi
^'
proucncrunt
,
quia quod de-
bctur
, nequc
du pra:fcitunt
fucriteuitatur,
a Deo debita
,
pallio complea
P
ij
jur.
ttcaioueiQr.
i^CAP.
I
NICOLAVS DE LYRA.
I 7 incertum fagittam dirigens. QuiamittcbatTagftfam cbn-
tfamuItitudincm,nonc6tra aliquam detcrminata pc! fona.
1 Etcafu pcrcHffitregemJffael. ma pcrcufliolicctfucricca-
fualis cx parcc fagiccancis
,
qui non dirigebac fagiccam tx in-
tentioncadregemlfrael, noncamcn;fuiccafuaI:scx parce
Dei,qui hoc przordinauerac.
5 inter puh/oneni,& nomacbum. 2.Paralip.i8.dicitur, Intcr
cctuicem,& fc-apulas,& vxrumque fuit vcrum, quia fagitta a
partc antcriori intrauit prope pulmoncm , &in partc oppo-
litacxijt fuperius verfus fcapulas: quia illa fagitta portcnde-
bat feinaltando,quiaifIefagittatoreratdcpcditibus,&:rc5C
Ifrael pugnabat in alto ttans in curtu fuo
,
ill Hebrxo habc-
tur: inter fquamas , &loricam. Habebatenimfuperloricam
armauiramdelaminisfcrreisad modum fquamaru fadis,
&vna fuit elcuata,feu amota a loco luo,&: fic fagitta inucnic
ibilocaintutaca, &: armis nudata , vel foramina loricajdi-
fcooperta,?*: fic facilius intrauit, &: pcrforauit rcgem modo
pr2dilo , &fic translatio noftra non difcordat ab Hcbraro
in fcntentia : fcd noffta defignat pcrcuffionem in corporc
,
litera vcro Hebiaica in armis.
4
Etjcemedeexcrcitu.^e}uiagrawter,&c. Non fimplicitcr, fcd
de pnma acie in qua crat,vt cflct in alia pofienon,in qua no
ficimpugnarctur, &: pofTet magis occultare fe cfllc caliter
vulneratunijidco fequitur.
5 E^rex flahat in curru fuo contra Syrios . Ncfui aduertercnt
illum lcdialitcr vulucracum,&: fugercac dc pra;Iio. Cctera
paccncvfqucibi.
6 Et U xttunt canesfanguinem. In cadcm rcgionc in qua in-
tcrfci^iis
fuic Naboth,prouc cxpoficum fuu cap.preccdenci,
fecudumvnummodum,quia Samariavbilocus fiiiccurrus
a fanguine Achab,&: lezrahci vbi lapidacus fuic Naboch,di-
flantqualiperquindccim miliaria,qu^facinc fcpcelcucas.
7 Et habenas laucrunt. In Hcbraro habccur: Et armaturus laue-
runt,
fciliccc,a fanguine Achab.
8 Juxtai
8 Juxta verbum Domini. Id cft,prope locum in quo lapidacus
fuicNaboch, fecundum quod dixcrac Dominusper Eliam',
qualicer aucem hoc fueric , fcicndu m
q,
Achab habebac do-
nium regiam in Samaria, &: lezrahel, &: vinca Naboch lez-
rahclicx erac prope domu illam, qu.c erac i n lezrahel, &c ibi
cracarmamcntarium rcgis, propcerquod ibi portata fueruc
arm3,in g.b. vulneratus fuerat, & ibi lota a fanguinc Achabi
quem linxcruntcancs in loco determinato vbi fucratintcr-
f edus NabOth . Et ideo fcripmra fecit diftindbone intcr lo^
turam currus,&: armorum,dicens
q,
arma fuerunt lota iuxta
vcrbum Domini, &: fecundum hoc verificacur di6tu Ra. Sa.
diccnti^.quod fanguis Achab in
p
_rfona propria intelligitur
. cum drcitur fupra"cap.pr^c.In loco hoc in quo linxerunc ca-
nes fanguinem Naboch,&:c.ficut ibidcmdidum fuit.
9
Etdomuseburneaquam. Qualisautcm fueritdomusiffa,
non habetur ex fcripcura,fed de ipfa fic hic mencio nocando
Achab dc curiolicacc exceffiua, mqua non modicum eft
pcccacum
.
10 J^nnc hc fcripta . Exhocpacetquodlibcr hicallcgatus
nonclIidcmquodParalipomenon, inquonulla fitmentio
de ifta domo cburnea , fcd elf alius liber a Nabuzardam c6-
bufius,vel a Syrijs,ncc pofteafuit rcparatus.
11 lofaphatvero. Hicconfequenter ponituripfius lofaphac
regis iud^conditio^cuius vitacommendatur,cxccpta fami-
liaritatc quam habuit cum Achab idololacra , &: cxceHorum
permilsione.idco fubdicur.
I % Fecitque <]uod reSium
eft m confpcBu Domini. Sicuc &: feccrat
Afa paccr fuus.
13
Fcrmtamenexcelfanon eth^u. In quibuspopulusfacrifica-
bacDeo,camen vcprxditlumcffquod ideo noncrarlicicu,
quiaprohibicum lciliccc,poft ccmpli xdificacionem, vc frc-
qucncer fupra di itii clt,(.'<^ quia populus crac ad hoc aifuecus,
idco difficilc crac amouere proptcr confuctudincm,vcrun-
tamcn Ezechias tcmpore fuoabftulic, vc habecur infra^.
Iib.cap.i8,
Pacem
MORALITER.
t
^ Et linxerunt
canes fanguiuem eiusy& habe.lau. f.Achab.Pcr
iftos cancs
fignantiir d^moncs pcccatorii animas cruciaces.
Casccra
Czccra vcro qua: de lofaphac hic fcribucur, complecius po-
nuncurz.Paraiip.cap.i7.&: 18.&: 19.&: 2o.&:ibipoiiccurcx-
pofitio myftica,Domino conccdcncc.
I Tmua-
8jC)
Glohord.&NicGlaicieLyra.
S6o
B
f
reliqtia fcor
t.i in ilciiL ^.
tScdpfeftus,
VI- 1 Jiix crat
icx, i.|>feftus
jutni confti-
tucrat ei\ ip^
fclulbphate-
rjt eit vice-
rcgi*.
c
ftulit . Adhuc cnim populus facrificabat , &a-
dolebat
inccniuni in cxcclfis. Paccmque ha-

buit lolaphac
cum regc Ifi-ael . Reliqua autcm
verborumlolaphat, & operaeius qua: gefTit
&pra?lia,
nonnc hxc fcripta luntinlibrover-
borum dicrum
rcgum luda ? Scd &1 reliquias ef-

foeminatorum.qui
rcmanfcrant in dicbus Afa
patris eius abftulic dc tcrra . Nec erat tunc rcx 3
conftitutusin
tdom . t Rcx vero loiaphatfece-
rat claflcs in mari
,
qua: nauigarent in Ophir
propter
aurum, &ire non potucrunt, quia con-
frnitx funt in Afiongaber . Tunc ait Ochozias
filius
Achab ad lofaphat, Vadant fcrui mei cum
fcruis tuis in nauibus. Et noluit lofaphat . ])nr-
miuitquelolaphaccumpatribusiuis, & fcpul-
tus ert cum eis in ciuitate Dauid patris fui , re-
'
gnauitq; loram filius cius pro eo. Ochozias au-
tcm fiiius Achab rcgnare coeperat fuper Ifrael
in vSamaria anno feptimodccimo lofaphat rc-
gis luda: regnauitque fuper Ifrael duobus an-
nis. Et fccic malum in confpedu Domini,
&:
ambulauic in via patris fiii, & matris fucE,
&
in via Icroboam filij Nabac, qui peccarcfccic
Ifracl. SeruiuicquoqucBaaU&adorauiceum, .
&irritauit Dominum Dcum Ilracl, iuxta omnia.
qux feccrat pater eius
.
NICOLAVS P.3 EYRA.
'I iPacem habuit lofaphat . Ifludrecolitur, quiainter^fapa.'
trefnfuum,& Baafa ngem Ifraelfutrat bcllum,tarncn defamiliarita-
ferepreheiiftts fuic per Trophetam
,
tan-juam in hoc reprehenfibilis .
X.Taralip.i9>
Impiopr^besauxiliiimj&hisquioderuncDo-
xninum amicicja lungeris , &c idcirco irain Domini mcre-
baris , icc.
t,
Sed &reliquias effi^minatorum, qui remaferan t in die-
bus
Afapacriseiusabftulic dcterra . i^iautem dicantur
effa-
ii.jati,expofttumfuitfupra 1
5 . cap. &licet ^Afa eos abflulijfet, non
tamen totaliter.fed ipfe perfecit.
3
Nec erac cunc rex confticucus in Edom . ^tempore Da-
uid,quo fubiugauitftbi illud regnum , &pofuit ibi vnum pr*fe8um
,
ijui refpondebat de terra regiluda . Et boc durauit vfque poji tempus
Jofaphat.Sed tempore loramfiUjfui rebellauit Edom, &coniiituitfi-
bi regem
, vt habetur infra ifb, ^.cap.8,& propter hoc de illofit hic
meiftio.
tnenth. I\ex vero lofaphatfecerat claffes in mari ,fed confrafixfue-
rut diuino iudicioj eo quod habebatfamiliaritatem, &focietatem cum
Ocho^ia rege Ifrael,fecundum quod habctur i.Varalip.zo.Et propter
hoc nolutt fecundo affociari cum eo in nauigio , 'vt habetur hic in U-
tera .
4
Ochozias aucem filius Achab regnare c^perac. Hic vlti-
mo agitur de regno OchoT^a reg Ifrael^ vt continuctur
finis ijHus /i-
bri adprincipium quarti : vtpatet litcra exprtedifiis, hocexcepto.
y
Anno feptimodtci nio lofaphac regis luda. Quiaftcut di~
6ium efi in hoc cap.^chab regnauit it.annis: &hic dtBum
efl,quQd
Jofaphat capit regnare anno quarto ipfius ^chab : &fic videtur
,
^
.Achab regnauerit vfque ad completionem anni 1 8. Ipftus lofapbai z
<&
per confequcnsfiims .Achab capit regnare i^.anno lofaphat. Hoc
poteflfoluiperregulasfuperius datas,fcilicet cap. i ^.quodprimus an-
nus, &vltimus, in quo .Achab regnauit cum lofaphatfuerunt imper"
feii.&
ideo hic computantur. Etft aliquafimilia occurrantjde ctttera
foluanturpa regulasfupetius datas .
A D D I T I O,
In cap.ii.vbidicicurin poftilla; .Auditepopullomnes. Ad-
huc enim volebadoqui Propheca,fed fuicamocus.
Ha:cverbaMichxx,fcilicec, ^udite populi omnes . magis
iPpne
poiTuncreferri ad prstemai; hoccft diccrc illud quod
dico
dico regi . Si reuerfus fiieris in pace, non eft Dominus locu
tusinme: .Audite populi omnes.
qualidiccrcc:ficisomnescc
f^es, quod egodico deregc ,quianonreuertecurinpace.^
t
iftummodum cenenc Prophcc? prouocando ccftcs adftl

di6ta,ficuc Efa.
i .a. .Audite caU
, &auribuspercipite,&c. & noa 1
cfl neccflarium dicere,qndd Propheta volebac alia loqui.
Libri Tertij Regum finis.
QVARTVS
Ui
86i
IQ^Y
ARTVS REGVMLIBER^
5 B
C V N D V M H E B R AE O S,
MELACHIMSECVNDVS.
C A P, r.
ial
in ;a p
i{.uaricatus efl.
-jc TlicodorGC, MoabjtcX pendebant tri
C JtcconfditeBeel^^^bub^&c. ^Iofephus.Contigit,vtOcho-
zias cuni dcfcenderccdc fuperioribus domus fua: , caderet:
&cumlangueret, milicad Dcum AccaronMufcam(hoc
enim eracnomcn illi Dco) <Sc:coi)fuluicdefalucefua.
5<
Theodorccus.DcflendacftMoabicarumamencia.Non Quift.j.
folumenim in Deos
C A P V T I.
referebanc maxima
tR^uaricatuseftautMoabinlfrael poft .
^".'"^'^^"'J"|S!J.?
t
vei defec.t
n A I L ^
1- -^ 1
minima,&:villUima,
autem Maab
quam mortuus elt Achab . Ceciditque
j &odiofa.Quld enim ab nraei.
Ocliozias per cacellos coenaculi fui ql
eft mufca odiofius ? li
hebat in Samaria, & xgrotauit, mifitq; 4
a 1"ElSyriacc,fjl,additab.bcl.indepiovaiieta.te ^
Ungtumm,bel,bal,baal,beelzebub.
nutios dices ad eos: Itc cofulite Beelze'
bubDeuAccaron, vtruviuerequeadc
infirmitacemeahac.Angelusatdnilocutusead EliaThesbi-
^
ce,dices.Surge,& afcede in occurfum nuntioru regis Samari?,
&dices ad eos.Nunqd no cft Deus in lfrael,vt eatis ad cofule r Deum appellanc.
dum Beelzebub Deum Accaron ? Quamobrem h?c dicit dfis.
^ Firpilofus,&7oa ui.cap.Mat.
r^ ] jrL ] r
"
r
"
i-n-
" ^ r i r \
pellicea accinSlus eji,etc,
Delectulolupque alcediltinodelcendes, ied mortemone- 9
^ Hieronym. Zona
ris. Et abiit Elias. Reuerfiq; funt nuntii ad Ochozia, Qui dixit 10 pellicea loannis, qua
^
I
bucum Achabo, canquam fubio4i; iUo aucem mortuo,
contcmpferunteiusfilium,ncctolerarant ei parcre.
^''^'
*
loleph.RexMoabitarurebellauitfilio Achabj&tributa,
qu^ eius patri rcdde-
bat mimftrare cefla-
uit.
b
Ceciditque Ocho^.
"
DomusOchozixeft
fynagoga,quxIega-
,jB
libus pntceptis quafi
pl canccllis cgnaculi vn
1 diq;circundacacrat.
Scd ficut Ochozias
pcr
canccIlos,quibus
cueri debuit ruens,?-
pncudinem nimiam
incurrit,ita&:Iud(^us
Jcgis
cuftodiam cxce
dens,
inlanguorem
dcfperabileni pecca-
lorum
cecidit.^ Vbi
q.aDei prjBfidiG derc
Z
liquit,falutis reme-
diiinoinuenit.Cofu-
gifcnim ficut rcx im
pius ad falfos dcos,&:
idco prophetico ore
corripitur,&deeius
inorte vicina pr^dici
tur.Ochozias lud^o-
ru maxime principes
Sed tamcn,&: eius fi-
mulacrum Deumdi
xerunt , &Deo
,
qui
vcre eft Deus reli-
do , mufcx fimula-
cruni de vita fcifci-
tabantur:&:quemvi-
ucntem flabellis ex-
pellunt,eius figiiram
il.t.
cis,Quarercuerjfieftis? Atilhriideruntci. Vir occurrit nobis,
&dixit ad nos. Ite,&: reucrtimini ad regem,g, mifit vos,& di-
cetis ei, Hxc dicit Dominus . Nunquid quia non crat Deus in
Ifrael, mittis vt confulatur Beelzebub Deus Accaron? Idcirco
de leclulo fuper quem afcendifti n5 defcendes, fed morte mo
rieris.Qui dixiteis,Cuius figur^e, 6c habituseft vir,quioccur-
SrivJritXeperifc-
^ "t vobis,& locutus eft verba hsec? At illi dixerunt, Vir pilofiis,
quunc^vnde.Af//(TK/zf
fianificat, qui vitijs
Tmcipes,& Tharifsi mini^ros,yt apprehenderent lefum, &c.
c /v.
accindffuit&Elias,
mortificationis fym-
bolum eft.
jc Idem. DeEfau
lnc.j,f.Eiec.
fcriptum eft, q,
rufus
fuerit, &quafipclle
hifpidus:dc Elia vcro
q,
vir cancum pilofus.
In Efau,qui fanguina
'*
rms,&:cruentus,pelli
hifpid(j comparatur.
II
mortaliuopcrii,& ipfius
mortisindiciueft:inEIiaveroviri-
^
litatis
Poftilla venerabilis Nic.de Lyra fuper quartum lib. Reg,
C A P. I.
PHxuaricatus.
'Poflquim a&um
efl tertio libro de regno bipertito
tmpore quoftoruit, hic cofequenter agit de ipfo tcmpore quo cade-
re cttpit .Etquia regnum Ifraelprius fuit infe&H idololatria quam re-
^nmIuda,ideo cititps defecit, &captiuatHfuit : &quia regnii Ifratl
defmbiturfuh regno ludajicut diHufuitfup. } .lib.cix. idcofub regi-
hmluda primo defcribitur deie8io regni Ifraelfmul
yfq;
ad regni
If-
rad captiuationem, fecundo deie&io regni ludaperfe
-pfq;
ad trafmi-
grationem.ii.c. Circaprimumfciendii, quod licet regnu litdx
vfq; ad
captiHatio7iemregniIfraelcucurreritfub8.regibus,&ynaregina:qa
tamenfnb aliqulbm nihilfuit innouatMm,ideo /fle quartws liber vfq;
ad li.cexch^fiue diniditur in fcx partes,quiaprimo agitur quidfaffi
fitfub lora.feciido qdfuh .AthaHa'c. 1
1
.tertio qdfub loas c.i2. quar-
to qdfub .Amafia c. I -\.quinto quidfiib O-^^ayVel .Axaria,\& additur.
quidfub loathan c. I
J
.fexto quidfub .Acha-^c. 1 6.Circaprimu defcri
hiturprimomorsOcho^^^i^x^&Ioramfratrieeiusfubflitntio.feciidore-
gni loraprofecutio j .c. terlio totim domus .Achab exterminatio.c^.
Circa primiifciendum,q^ in deivlione vtriufq; regnij.lfrael, &luda
fmul cucurrit pneuaricatio regum : & contra eos exclamatio prophe-
tjrtm temporihmfuis cxijientiii, &ideo prime defcribitur hic defcen
fm OchoT^A ad inferos propterfuam malitia,fecundo ajcenfua Elix dd
rcrlospropter virtutis confiantia.i.c.Circaprirnufmnl oflenditur ma
litia Ocho%i,& coflantia Elitc &ideoprimo defcribiturperuerfttas
6creatio Ioramftbifuccedetis,ibi: Mortuus
c^.Circaprimu diciL
I Prajuaricatus eft autem. ^ia rex Moabper iurametU fe
obli
gauerat, &regnUfuU adferuiendum regi Ifraelfub
tributo ,fed rehel"
lautt,& iuramentumfregit,qu.-e fraUio
diciturprteuaricatio.
% Poftquam mortuus eft Achab,&:c,..^cbai.n./ beUicofuf,
rtpatet exfupradilis 3. lib. &habuitplures viBorias notabiles: &
ideo tepere eius non rehellauit,fed ttforefilijfui,qui
eratpufillanimis.
5
CeciditqjOcho. /.dc4?^/dfoWa. 4
Etzgro. .^m
cafucoquaffatusfuit. 5
Milicq; nun. Deco/i/iow<imV/*/-.
"j^bel^q erat idololatrix pcffima: &lofecit eu recurrere ad idolU,& S
ad Deu . Miquando.n.in idolis dxmones dabant refponfa Deo permit-
tenteproptermalitia rccurrentium ad idola,per quam demerebantury
vtin fiioerroredetinerentur. 6 An^clus. Hic confequenter de-
fcrtbitur Eli<e conftantia mortem eius prtediccntis cum dicitur.
7
Nunquid,&c. i^afi dicat vos oflenditisfaBo,^,
creditis ibi non
effeDeu,quipoffitrefponderevobis. 8
Qunxnobxctn. i.propter
infidelitatem. 9 Morte movicns. per diuinam fententiam.
I o Reucrfiqj func. Troptcr verbu Elia eis diRU exparte Domini.
II Qui dixic eis. Hic confequenter dcfcribitur obflinatio
regis voleri
tis punire prophetam prvpter Deifen tcntiam . Trimo tamen inquirit
deperfona dicens: Cuius f\g\nx,&C habicus cft. Etfeqttitur.
II Vir pilofus. i.habens hahitu hirfutii,ficut de Sa5io JoaneBapti-
fta
dicitur Matt.$.quod habebat veftimetu depilis camelorii,& in hoc
comendat eumfcriptura dc vilitate,& afperitatc habitus.Ex quo etia.
Ochon^a idola confuletisfecUdo veritas Elid ex hoc morte eiu s prxdi- feqtur,quod nimia mollit\es,& turiofita^s eii vitiofa.Fnde
Mat. 11 .a.
cetisfibi: Angelus auc Dfii. tertio indignatio Ochozixpcr tresprin dictt Saluator ad laudcm Joannts Bapti^x : Qid exiflis in defertuvi-
cipeseiicaperecupietesjibi: Quidnit CiS.quartocoflantiaElive-
dere^hominemmollibusveflitiim,quodnegatiuedeloannedicitur.ideo
ritateftbi in facie dicetis,ibi: Locucus cft au. quinto mors OchoTJ^, fubditur: Ecce qui molltbus vefliuntur,in domibus regimfunt
&
M O K A L 1 1 E K.
^
t
I
^TMK^nWKJcff. Scquicur.
3;
Ceciditq; Ochox^. Cce-
naculucft
parsdomus fupcrior:na idc eft quodfolarm: & 10
lignacakitudinc
fupbi^.Per Ochozia auc idololacra.fignifi-
cacurfuperbiis,qDeorcpugnar,ciusauferedocuIcura.lgitur
Ochoziascadit
dcc^-naculo,qii iudicio Dci fuperbus dci}ci-
turaftatufuojfccfidiiillud Prou.iy.c. Oui altafacitdomufua,
tjiurttjuina.
4 Et i(;ro. Tunc.n.iupbusex fuocafu^grof
tat,qii
propi;?r h^c cotra Dcu murmurac. j Mifttq-,. Ti^c
cnim
Et
cnim ad coiulcndij i3eclzcbub niittit, qn
p
modos illjcitos,
& maxime
p
fortilcgia,& cofimilia,in qb.lunt quaxia pada
cij darmonibus inita,concra fua infirmicace rcmcdiu quxric.
6 .Angclus au. fad indicandfi Ochozic mortc fua ,ppinqua.
Per quod flgnificatur obftinati damnatio,qua dcbct dcnuii
tiare coftantcr pdicatorvcritatiscotrafuperbos
infunma-
litia obftinatos.Pcrhocaiitq, mors Ochoziclibi
luitdupli-
Citer natiata,f.per niicios proprios,&: per Eliam,fign i ficatur
duplcx fupcrbi damnatio, fquantum ad corpus,&: animam.
8^5
GJoforJi.&NicoIaideLyra. 864:
Homtl- (9. in
Mjtih.
litftis
art^iimcntu.
Qnamobrcm, &habitatio eiiis in folitu-
dine, &: conucrflui.mTs
aufterius, non folum virum , fed &:
viruiu fortifsimum
dcmonltrabac.
^t Chrvfoil.
AmicV.ismoiiachisipflsfortitudini fu.rcon
ucnicns
arcumiaccc.Non
cmm cKa'minatx,ac cncruacar
p
tcvrjinfibivc(t>:scra-
hiihtur,fcditacispr^-
pa-acae funt , vr bca-
rinimis
An?;Hisillis,
Hdixdico.^Hclifco,
fl.itishabitura,fatiscrach;iiufcem3ditimicaru
vfus . Pr^tc-:
rca vcilis,&: in hoc pcculiaris hec amictus ratio c-r?
,q.
c.i qua-
]is licvnufqtiifque,ancciiidicac: H vice.qu^cx Deo cf} pio-
!
fcfrioneccfrificacur.-quarrcs ficic,vc abijs,qui nos vidcrinc,
aclioncs ccia profcfsioniconfcncancx
rcquiiaair . Iiiibccil-
lionbus vcluri prda-
ui>biunira iiV"
li
horutr. qnin-
lojniii, .ic
vniucrhs
Apoftclis : etenim a-
lijscaprarum,alijs ca-
niclvjrum
pilis confe-
ftxfunt.
4i CASSIAN. Mo-
nachum, vt militcm
Chrifti in procindu
fempcr bdli pofitum,
accinttis lumbisiugi-
tcr
oportctinccdcrc.
HoC cnim habitu c-
tiam illos ambiil.iilc,
qui in Vcteri Tcfta-
mcnco profefsionis
huius fundaucrc pri-
Oiordia, Eliam,fcili'
cct.&Elifcum ,diui-
narum fcripcurarumj
aurhorit.itc
monftra-
tur Vtr
(inquiuiit nun
cij OchozicT
)
pilofus,
&c zona pclliGca ac-
cintus renibus. Ex
quo habitu confeftim
rex contcmplatusho-
minem Dci.aic : Eli.iS
Thesbitcs cft: zona:
videlicct indicio, S)C
h:rfuci inculciquc cor-
poris fpccie virunti-
Dd
indubicancer a-
&:zonapelliccaaccin<ftLisrcnibus. Quiair, EliasThcsbites

SP5>
qii-ctiam diid.
n ^,Y
'
1
>-
. . . plina eft, qua inii.r
elt. Miht(^uciidcumquinqiiagenariumprincipcm,&qLiin-
*
criamarcbusfl.iiiino
quaginta viros,qui crant iub co.Qui afcendit ad eumjfeden- ? fis prohibcncur, h.i
tiquc in vcrtice montis ait : Homo Dci,rcx t pra!cepir,vt de-
^
J"^,,l? J,^?.n"/''>
'
fcendasrRelpondcnsque Elias,dixitquinquagenano.tSiho
moDeirum.defcenddtignis dc ccelo, &deuorcttti&quin-
*
quagintatuos. Dcfccndititaqucignisdecoelo, &deuorauit
5Qu;a conuicMndodixerunt.hoino Dei dcfconde.
eum,&quinquaginta,quicrantcumco.Rurrum4ucmifitad
cum principem quinquagcnarium alrcrum , &: quinquagin-
ta cum co
.
Qui locutus cft illi: Homo Dci,hEC di.xit rex : Fe-
ftina,dc(cende. Rcfpondens Elias ait:Si homo Dei cgo fum,
defcendatignisde ccclo,& dcuorctte,&quinquagintatuos.
Delcenditcrgoignis decoelo, &deuorauitiIlum, &:quin-^
f
Hic eCt Abdias.
quagintacius. Itcrummifit principem quinquagenarium 1
tcrtium,&quinquaginta,quieratcumeo. qjji cum vcniflet,
a TQM_ij hiuniliter acccfkic.
curuauit genua contra Eliam,& precatus eft eum,& ait, Ho-
mo Dijtnoli defpicereanimamme3m,& animas feruorum
tuorum,
*
qui mecum funt. Ecce dcfcenditignis de coelo, &
dcuorauit duos principes quinquagcnarios primos,& quin-
quagcnos
,
qui cum cis erant:fed nunc obfecro, vt t miferea-
risanima^mex Locutuseftautem AngclusDominiad Elia, 7
dices, Dcfccnde cum eo,ne timeas.Surrexit igitur,& defcen- s
ditcumeoadregcm, &locutusefl:ci ; H^cdicitDominus
;
Q uia mififti nuntios ad confulcndum Beelzebub Deum Ac-
IH. RcgwtarQ
fulius difpuc.
gnofcens ;
eo quod
ilhid ci uiccr cot hV.iclirici populi millia commoranti , cul-
tus p
opri), vclut quoddam imprcflum fpccialc fignum per-
pecuo cohxrcicc.
^
Bulilius.Exquirac fcipfum quifqiie,vcri ne magis afsimi-
lcm cllc Chrithano homuii conueniac,ijfnc, qui habicantin
auhs rcgum,(S<: mollibus veffiuntur, .in leanni B.iptifta?, cu-
ius veftimencum cx fctis camclorum crat
..
Quin &vcteres
S.adi circuinibat in melotis, &: pellibus caprinis . Fccic Deus
pnmis parcncibus tunicas pclliceas^quandoquidcm ad cam
corporc couccgcnda, qus afpctiu iplo fucrauc minus honc-
ffatis
apparct profcflio
.
igitur pcculiaris qi
damin vcftitu cfli r-,
n.-itusmiIitis,aliusS:-
natoris, vndc dc di-
gnitate illorum capi-
turconicftura,ficcic-
;
corum , &Gonrcnca-'
ncum videtur, Chri-
ftianum m vcfhtu c-
tiam .iliquid prscipuii
a c;vtcris feruarc opor
terc, &c.
a Mifuq; ad eum cjn 'i:
quagenarium principcu,
(& (juinquaginta. virc",
Quinquagcnarius,cu
feffio pocDitcntiarcft,
qua declaracur rem,'!
fio peccatorum. lud
.
ergo nolentcs Cli!:
ftum Dcum cifc , lu
principcm poeniccn-
ciiE, dicuntci : Ciiiin-i
quaginta annos no!)
dumhabcs, & Abi.
-
ham vidilti ? &in ti:
turo igni incenduu-
cur . Tcrcius quinqua-
gen.arius, quia conucr
fus ad fidcm Tnnica-
tis, pcnitcntia; i.icra-
mentum cognouit, indulgcntiam meruit.
b Dcfcendituaqueignisdecosloy&c. ^ Thcodprct. Quipro-
phetam accufant crudelitatis, oducrfus Dcum prophcc.jLii
guam mouet:ipfc cnim immilit igncm. Oportct enim lci*
<
jus diuine prouidcntiCj&: quod iuffc punit pecGacorcs,<!i: bi
ncficio atiicicfuos culcorcs. Eff autcm pcrfpicuumcosquin
quagenarios , &qui eis parebanc, conucnirccum fco;po,&:
infticuco eius,qui illos mific:vndc cciam a Deoiinmifla fiifti
nueruc fuppIicia.Tercius.n.cum fuis,9q.cace,(5c fidc ornacus,
&: qui experientja vircutem prophcta; didicerat, v fus vcrbis
^
placi-
NICOLAVS DE LYRA.
I Ec zona pellicca accini^s rcnibus. Jn Heb.habetur; zona
dc corio. vtrum aiitem illHd corium ejjct pitofum,vel non^defcriptu-
ra non habetur .
i Mificque ad cum quinquagenarium principem, &: quin
quaginca, qui crancfub co. yoUbat enim quodviolciiter adduce-
rcturfi recufaret venire,
&
puniretur.
5
Qui afccndic. Erat enim ia monte vacans vitie contcmplatiu^.
4
Homo Dci rcx prxcepit , vcdefcendas. Cognouit autem
hliaiper reuelationem , quod irriforie vdcabat eum bomincm Dci , &
tjttod confsntaneui eratr(.gi inpeccatoidololatrite,
&
ptmitione Eli,
&fimiliter iUi
,
qui cum eo erant : & e.v hoc Dei fententia crantpu-
niendiyproptcr quoi dminamfententiam pronuntiauit diccns.
5
Sihomo Dcifum. yere.i^ nonirriforie.
6 Defccndac ignis dc cceIo,&: dcuorcc cCj&: quinquaginta
tuus.
tUOS. Uoc modo Beatus Tetrus mortisfententiam pronuntiauitfupcr
.Ananiam, &vxorem fuam, vthabetnr .Ai.^.a. EtficutdiSwnifi
de illo cjuinquagenarioprimo, ita dicendum dcfecnndo . Ttnius vero
quinquagcnarius fuit Jibdtas, rt dicunt Dolores H(hri,&Catboii'
ci,qui tiniebat Deum valdc,vt habcturfupra ;.lib. i &.cap. &prcptcy
hoc humihauitfe coram Deo,& Elia eiusfcruo. .
7
Locucuseft autcm Angelus Domini ad Eliam. Hic coi
fequenter defcribitur conJiantiaElix dcnunttaniisrcgi mortimtnjua
fiicie ,Angelo eum ajkcurantCyCum dicitur.
8 Defccndccum co,ne cimeas.Surrexic igitur,&: dcfccdic
cii eo ad veg.Tneccpit aute cum defcendere,& coram ngc conipate-
rc,ne.Abdias rcdiensftne ipfo a regepumretur:& .iljecurauit eum,vt
conflanter loqucretur, ficutpatet in litera. nec tamvn propter hocfu:t
rctetus,velpunitus,(jUiafiribiturTroue>b.ii.a. Cor rcgis in ma-
nu Domini,quocunq; volucric vcrccc illud.
&' ideo LcctOcho-
^as intendcrct eum punire, taine a Deo tcrriius non fuit
anjus mutirc
1 Mor-
M O R A L I T E
R'.
f
2 Miylr(7;<jf/,e?rc. Pcrduosprimosprincipcs,quinquagc-
narioscs mandaco Ochozicfupeibcloqucnccs cumLlia,fi-
gnancur niiniftri hominis fupcrbi dcfcruicccs ci in fua m.ali-
ua.quos ignis cum fuis focijs dcuorauit . Per quod oftendi-
tur
tur quod ignis gchcnne dcbetur miniftris fupcrbic.
f"
Iterum viifit pnnctpem (juinquagenarium tei tiu,& quin.Pcr
iflu
qui no volficacc Ocho/i^ , fed Tua proprialocucusfuic
Iniini-
liccrcum Elia, bonusferuus,hominiscamcn mali
dcfign.'-
&: fic cum fiio dominio , &: miniftris malis non
accip;c
tur.
damnationcm, fcd cum fuis focijs faluacur.
86y
IUI.
,.
pl^cidiscffiigirfupplicium
Regum.
caron,quafi non efletDeus in Ifrael, a quo pofles interroga
re fermonem.ideo de ledulo fuper quem afccndifti non de-
^

Aiig-
Qi!'
fupcrcilio,!
.
fupcrbo tumore infiarus animo di
r,-. xif.Homo
Dci,vcad illu nobifcum excas,Rcx Ochozias, id
<1*- tft^filius
Achab, luirir.
. SihomoDci
cgolum
vrinquis,
rndit^fphe-
ra,inrcnunc,(S:mcos
qiii cccum funr, coele-
llisfi.imina
ardcbir .
'l- ^
Ambrof
Difcipuli
"'
gcftiences
ignem fu^?
Sam.-iritanos
dcfccde-
,
rc,
fcicbacPhinecsrc-
]
piitacum fiiiffe ad iufii
'
tia,q.a
ficrilcgos intcr-
cracrat,&: ad pces Elic
icncm
Cap. II. S66
fgnemdefccdiflrcdecoflojvcpropher^ vindicircturiniuna. D
a B^gniuit Loram frater eii4',^&c. -i:
Theodorcc.
Lcxeratvc Qiieft.f.
rcgumfilijrcgnofucccdercnc. SincineiTcnt filij ,ffarcrna-
m maximus
, auc qui
t
VI autL-in. 1 VCl .LUICUi.
fccndes: fed morremorieris. Mormaseft ergo.inxtarermo-
nemdominiquemlocumseft EJias , & regnauic Ipram fra-
tereiuspro eo.annorecudoloram filij loiaphacregis lud^.
Non enim habcbac filium.Kcliqua autem verborum Ocho-
zi? qu? operatus eft,nonne ha^c fcripta funt ii> libro rermo-
num dierum regum Ilrael?
erat ciconfanguinira-
te coniuntlus . Daui-
dts quidcm regnum
vfq; ad capciuicacem,
filiiis a pacrc accipien
ccs
, adminiftrarunc:
tcnuic auccm Iccho-
nicC rcgnum ance li-
bcrorum procreacio-
nem , eum cireccius
paciuus
.
NICOLAVS DE LYRAT
I
iMorcuuseft. Hic conpqueter vitmb dcftribitur morsOcho^x^x^
(^
fra(ris fui
(nblihutio, quia non habebat jilum
.
i
Annofccundo. Ifliid videtur
effe fulfnm,quiufupra i.li.cap.vlt.
citur (fuodlofaphat rcgnattit i.^.a'ino:ibidcm dicitur ciiKjd Ochoi^as
cfpit
regnarefuper ifrael anno l j.Iufaphat rcgis Inda.Et ihide dicicttr
^^Qchozjas regrtauit tantum duob.annis^^" adhnc imperfeclu.Ex rjui-
H! feijuitur,^ Ocho^ias rnorttiusfut i8. anno regni Infiphat,
&
ftc
ie
regno lofaphat adhuc remanebantj,amifntun.Ex hnc videturfal
fm
tjuod dicitur i:ic,qHod loramfratcr Ocho^x, &eifuccedens
ccepit
regnare annofecundo Inramfilii Icfaphat, imo pcrfeptem ahnoi caepit
regnarc ante Ic!.i8.an>w regni lofiphat . ^dhocrefpondent Hebnei
dien es^cjuctdifiHd lofapha! fuicin pericnlomortis in J{amothGalaad
yth.ibeim-fui>'-ii l.lr.cap.vlt. ideo
cxtuncfiliumfnum Joramrcgfifi-
fiituit,nepnj} mm-tem fuam de regno biterfilins fuos ejfet contentio,
&
ficfilins olo annis regnawt cum eo
,
cjHt oEi.) annialic/uando coputan-
tur in rcgnopams,aliqi<jndo m regnofilit.Et quando dicitnr hicquoi
loramfatcr Ocho:^x caepit regnanfecundo anno loramfili/i lofaphat^
tjuo capit rcgnare cumpatre , &iliefnit annus decimusociaimspatrls
vt h.ibaur irifca j .cap.
yp''>?/r>-''
AOwm e^.
Turbo,ideft,validi(rimus vcncus r.ipuit Elia
ma
C A P. II
FAQu-me^.
Turb(
in ca;lu aereu vn volucrcs c^h
,
vcin fecrcca qtiand un
teua:
rcgioncrcpcnce illumdcponerer, vbi in
mignaiacar-
nis&fpiricus quiccc viuercD, quoufq; in finc numdi mortls
dcbitu foluac . Currus
igneusquoraptus dr,
angelicesucvircutcs,
r!i!<irum operacione
ablcuatuscfl. Suble-
uatio Elie afcenlione
dominifignificat.E-
lias incurruafcendir,
quia homo purus ad-
iucorio egcbac alie-
ro.Rcdcpcornoficr
non curru
,
quiaqui
muin.
^^^m^
86;
jGloford&NicolaldcLyra.
868
Fuchcrius,
AngelcjtTius,
minumairam gcrens.Kacumipretribiiiannis
iJ<:fcx nicn
(ibus hoics caltig.nrit iV
aillixcnc^ncccilc f uic ilhim qui diipli
ccu) poicioncm do ivacia Spirjuis accepiiroc, ckiplicia cciam
opciacdcic,cx quib,viiucrac,pcna p;;[lis . Milcricordia igi^
nu)cus,rcm dicic', magnam &: duram peciuilti. Id quod cx hi-
lio^-ia pcrlpc-
^ ccffirarcmlcgis facicbat,
A
^ l-iatit. Eliasfpiritupn phctsli & opcrntionc miraculord
cxccllcim-r policbat
,
g<*n(inam crgo i;fam quam Klifcus m
magiftro yrgcrc cognofccbar, libi ti ibm rogauic . Vndc p^-
tcr quod non cljTc diicipuius fupzr m;)^iUilin\po(tulauit
.
liabb. liducia
Etcgonoui,filete. Dixitautem Eliasad Elifcuiii , Scde hic,cjuia domi
'
nusmi(iEmeinIericho. Etillcaic : Viuitdominus,&cviuit anima tua,
"
quianQnderclin^uamtc. Cumqueveniilcnt lcricho, acceflcrunt filij
propIictarum,c]uicrantlerichoadElilcuin ,
&dixcruncci. Nunquid
nofti,quiahodiedominusto!let dominumtuum a te ? Etait: Eccgo
nouijfilcte. Dixitautem ei Elias: Sede hic, quiadominu^ mifu me vf-
que ad lordancm.Qui ait.Viuit dominus , &: viuit anima tua, quia non
Jlrelinquam tc . Ieruntigiturambopariter,6<quinquaginca viri de
filijs prophctarum fecuti func . Qiii &Ikterunt econtra longe . llli au-
tcmamboftabantfuper lordancm . TuHtcjuc Elias pallium luum Sc
3
inuoIuicillud,&pcrcufricacjuas,qua:diuili^lunc in vrramque partem
"^
a
T
Cliruius tafui noriiuin ad ecclrliam cotpus luum.
& tranficrunt ambo pcr ficcum.Cumquc traniiflenc : iilias dixit ad
^
duccbacur aba-
^ *
lia poceltacc.
5 Idcm. Ha
B
pctcdi acccpta
a dpmino ccclc
fu poiiulat fpi-
rifum Chriai>
&: cja rcmiiTio-
pcpcccacorum
indigoc quano
Cguic ChnUus,
iV muncrc vir-
tucum quas cx
plcnicudmefua
per
fpiricuian-
dutriDuitChri
5phcr.^.l>, flqs,^K;>/cp.";</"
ftt altum (itftH^-
dii.cap,de.do,ho,
illis vidclicct
%
fpcm fuam in
ilto ponunc .
Hinc e(l quod
ait.
b Siifideris. id
cft, li oculos fi"
dci apcrucris,
& cu paffionp
& refurreclio-
na cc afcenlio-
neni nicam fi'
(^tuinh.ibcnius,
tamcs ciiim ic'
ptem .innorum
liipcr hominci
adduiticlt
.
C Et aJctdttEli-i'
per tMrbinc! icrc.
i:
Chryfoi^om.
Chnlhis afccn-
dic nulloalioc-ri
dnc.^nce, &: ip-
fe hauc vian;
cl^mgrc(rus .1>
lias auccm qiu
nn co quo Chri-
iUis procclicrat,
fii
T
rcnte 8c iccipiotis
Elifeum,pc)ftulaquodvis vtfaciam tibi,ancequamtollar3 tc. Dixit-
i
SuUitu"; tu: Irgitip.
quc Elifeus : Obfccro,vciiacin me duplex Ipiritus tiius. Qui refpondit
Rem diiTiciiem poftulafti Attamcn fi vidcris me quando tollar a tc,
crit tibi quod pctifti . Si autcm non vidcris,non erit . Cumque perge-
rcnc, & incedenccsfermocinarcntur , ccce currus igncus, &equi ignei
^
bcs imcginciii
(^ rciurrcdiouis
,
7
nempe LUx ra-
8 pcum
,
qui iicc
9 in hodiernu vf-
o
quediceltmor-
tuus.Oinnias'
Qj}*ft-r.
diuiferunc vcrumc|ue
, t 6c
afcendit Elias per turbincm in cajlum. i r
cxpcdica Dci
,
\ &.iacilia.
dcliccrcrcdidcris,pecitionis tu.i; cfFclum confequons ,
5': Ircnisus . EnochplaccnsDco, inquoplacuiccorporc
J Theodo.
&: Procop, Dixii Elias , rc ditiicibm polhilafti, trislacus cft cranslacioiic prajmonftras . licElias licuc erac m
PQn
qqod difcipulograciani lii. dona inuidcac, fcdalioru iio- plafmacis fubflaciajairumpcus cft , affumpcionc patruai pro-
nvniirn
^
phccans,
N i C O L A V S D E LY R A.
l
Ec ego. Ex fiopMet ,
(^uod E,lifsus iam h<ihclfatfpiritumpi ophc-
ti, noH tamen in tanti plenitndine ficnt poflea habuit
.
J. SilctC. "^'lihat enivii, q:ibd de hoc in prxfcptia
f
//^ hquzrcutur^
tte ab BU^
i^
ipfnfmli inticatetur ^d rent.mcnclim ibidem, quia vo-
kbairsmaiiirecHinmagifirofnoqnantimtpoerat.
3
T\.\\\i<\;^y^^^.i- p^caitn aptando ipfi^madpcrcutiendumacjuas,
'
4 *^^cliuifx, J^on pcr ali(ji*.tm vir!Hcrn qttx ejfit in pctllio^fed yir
tute diuina (jHa volitit ojiendcrt rncritum EMx ,
ficut ad dcclarandwn
meriiafanliornm a,l(cjHa)ido dantur 4 Peo fanit^tes adUiiumvcfii^
mentorum ipforum
.
D'uifi
5
^"'"'1 ' cranfiirenc, Wc donfequentcr defcribitur Eltte raplu<!,&
'
prinio defcribitureius amicahilis cbndefcenfio. Secudo mirabiUs afcen
fioyibi. Cumquc pcrgercnc . 'Primum ofienditnr in hoc ,quad obtu
iitfe Elifro adf4ciendum quodpojfet pro eo , dicens : Poftula quod
Vis ,&.C. EtfubditurEMfci petirio .
.
ObicQtohx.DicitJ\^i.Sa.quodpetijthaberefpiritumindupla
& pm"
ptrportianc refpeBu EUfi.^& ad hoc indiuieqnad o6io miracuia tantU
fcrioHuiHrfu^a
per Eliam in hoc ^.lih.&
J.
Trimuntefi clauftocAU,
Sectmdum coti(inuaiiofa,rin, &lecytbi . Tertiitfufcitatiojilij vulux.
Qu^aniim afccnfus
ignis in monte CarmeU.Q^intuimpetratiopluuix.
Stxtum dcfccnjits ignisjnper prijttu.m quinqua^e/iarittm. Septtmum fu
per fecundum . Q&auum diiiifio IorJanis,nttranfirentperjiccum. Se-
Diuifio.
decirn verofcribuntur in EUfeo : Trimtim eil lordanis diuifio. Secun-
dum aqmrumfanatio . Tcrtiumpucrorim laceratia . Quartum aqus,
impeiratioprotribusregibus . Q^intum olrimuUipiicatio. Sixtum
Smamitisfaicundatio . SeptimumfiUj cins fujcicatio . Qcljtitmpni-
ntentidulcoratio . l>^mmpanumtmdtiplicatio . Decimim T>^aaman
kprofi
cnratio , yndecimum Giexj infeclio . DuodecimHm ferrt nata-
tio . Decimftrnicrtittm
octtlorumpucri fui apertio ad vidcndum equoSj^
&currus igneos ad dffenfiomm tpforum . Decimnmquartum aatter-
fxrioxum
cxc<ccatio , Dccimwnquintum abundantia vicluaUttm inopi-
na,ta in parta Satnarix . ScxtHmdecimum fufcitatia mortui ad ta^un
pffinpi Elifei . Sed iftud
di^um non Videiur conueniens^ primb qi*ia n'6
OoniHiYdat Ute^xfcqiicnti , yt vidcbuur . Secundb quia non concorddt
rationi .Dicitenim Sahutor Mait.c. lo.e. Noncftdifcipiilus iU'
pcr magifTrumjC'' idcaprxfump^ufum fuifkt
fi
Elfius duplarnpo
teiiatem reff>tlH inagifirifui pctiiuffei , 7v(ec valet iilud qnod inducf
pff de piuribus miracuiis,(jHiafurfitan Eiiasftcitpluya qitam Eiifeus,
itcrt
Ucet non ji.^it jcap'.a,iitia a )i omnia fc.-ibuncur^fecundum quod dicitur
Ioan.v'.t. JtL-mlojnnesB.ipiiiianiiilnm tniracuUimfecit .,-ptdicitHr
*"'*
loan. \o.&t.im'-)i dc ipfo dicit Salu.itnr . Inccr nacos mulicrum
non lUrrcxic m.rior; loannc B.ipcif*a , Diccndum tgitur cumalifs
d^^ortbns nofiris^quod Eifciis nun pUittitfpiritif/n in dupla proporiio-
nerefpe&tEii.s
.,
vtficeiprfcrfeiur,fedpctiuit quodduplexgratia
qux crat (n Elia.f.grati.t rniracuicrum, ^gratiaprcphiti.v , qiixfifit
' ""
grati^ difiin^. fccundum quod dicit ^pofioias i.Cor.il.in ipfo^
'"
rent,vtfic mjgiftro*fuo affimiaretitr , quiafectoidnm diium SaiuaJtt-

riSf pcrfecins omnis
eri',fifit ficut magiHer ciits
.
1
Rcm dilii. Tum quiu taiisgratia non put dari
,
ni(i n Deo intme-
diatct^m qnia pauci propbet ieguntur vtr.imquegratiamhahniff:.
8 Accamcn
.
quod exponit B^a.Sa.fic^^ivk^cns,
mc.,S>lc.idceflac
ft diceret,quadiufum tecum in fiatn c6i hominum nonpjffim iftudfa-
cere,quod qn toilar hinc adfupcriarcmfiatum^tunc potero . J^oiw
j
efi
inteiiigendum efe^iuetqniafolus Dcus efficit
vtramque gratia,fci I
impetratiiit, qiiia titnc preces
EUf ejfent magis cfficaces . Jita tamen
[
(xpofttio non confanat iiterx, qiiia EUas in raptu ita potcrat orare prt <
EUfeofinon vidcret ci* tunc
acfi videret, ita ijiiod vifio Eiifeinilni vl i
debaturfaccre ad hoc quod preces Eiix effcnt efficaciores
pro eo,&ti
dicit EUas, Si vidcris mc quando tollar a tc eric,
fi
aut non vide-
ris.,non erif,& non aUter diccndit. Spiritus enim far&us proitt vult.fiH
'
git corda prophetaru, i^- ideo aiiqn reuciac aUquodfnturitm perfcl}i:is,
aUqn rninus perfetl.,a'iqiiando cQndiiional:ter,& nUquando abfoiutc,
jicut infra ca. l J
.di.xn EUjetts regi loas, Tcrcute i.tcuio terram .
^ii'-
latum enim cr.r. EUfioyjtiod toties percuierct Syri.jm quoties ptrcuic
rettactdotcnan, vtp.itctcxUtcrafequcniiibidem , non tJitiencnt\
frbi rettdatu m,quod
effet percuffurus terram t> iku t vicibits tjntim.
kt
ficfuitinpropofito vt vidctur.Fuit enim reucijtum Eli<f ,
quodfiEii-
fcus eum vidcrct in raptu,eiits petitio in/pli:retur,aiiter nnnit,xmeit
non
fiitfibi
reueiatum^quod
efitt cum vftrnspro tu-ic
.
9
Cumque, Hic confyjucntcr poniiur aftenfio
mir.tbilis ipftut Elif,
cttm dicititf, Cumqiie pcrg. EUjs cnim infnmjbat
Eijeum de vn-
&to ( dwirit/n rcgittfi/cilictt, Iclnt &ijx-^^ei ad puniendum idololj'
traiynr confoi-itioneprophetarum, &atiorum fidciium .
10 Eccccurrus.//?4/'<c>-i/r/<;rt/.!rj virtutc dtuina ,
vel angtlic<i,
(id oficndcndum quod EUas n^m afceifdcbat in ca'i(m virtnte
proprii,
ftcnt Chrifius, mcuius afcenfionc nun apparuit
aiiquis currns
.
1 1 Ec afccndic, non fidereum vei empyrcumyfcd
acreum
taniuin.yt
^
Elut
MORALITER. quiprcfliccruncobfcquiuinafccnfi.-)neChnf}i.N.iminr.':h
10 e(c mti*( i^ncuft&c, Pcr quos fignificancuc angcli Cani^liy, fpccic vcnerunc m .-^uxiliiun lifci,vc habctur lufi;i S.cap.
qui
t
A?'ii"f'"''
Uc, Illl. Regum,
A
phccans,^
nihil impedic eos corpus iu cnmslacione &c afTuin
k pcioneeorum . AllL.eCcr enim cranc in Adam manus Dcj co-
?p:arc,&: baiulare fuQ plafma,^ ferrc, &: poncrc vbi vcUcnt.
Vbiei:gopnmuspolicuse{thomo,fcilicecinpa;adil"o,dicuc
presbyccii
apoltolorum difcipuli,eo$ qui cranslati func , illuc
iranslacos
elle , ibiq; manfuros
vfqueadconfummacione co-
a
Elircusautem videbat& clamabat:
t Pater
auipicaccsincorrupcciam.Siau . - , . .
fcmqiiisexiftimecimpoifibac,
mj,pater mi.currusilrael &aunga eius. Et
^
lancis
ceporibus pcrmaneic ho
no vidit cum amplius . Apprehenditque ve- 4
alicnigeais viclori
mincs,cVEliammcarncairum
ftimenri iui & lcidirilla in dins narres Fr If
^
*
Ambrofius. CumElias cur
pcum.
conlumpcamauccmcar
Itunenta lua,CJ<: lciaitilla m duas parces ttle
J
ruquafiadc^lum fcrrecur.cla-
ncmciusinigneocurru, inccn- b
uauic pallium Eliarquod ceciderat ei. Reuer mauic Elifeus,pacer, agicacor
Cap. II.
870
tnachium , Ambrofius in 4.ad Roiia.& i i.ad Heb. Augufti-
nusli.z.dcpcccaco originali,ca.i?. Gregoriusin Iob.ca.i8.
S<. Hom.i9.incuangelica,dc his copioliusdillerucrunc.
ii Tatefmhpatermi. -St Theod. Rcgcsajiarumgeciumequis
vcences &: curnbus,ftabanc in acie.iiadc caufa magnuElia
appellauic&curru. &:equicem
,
Ifrael,vc qui folus futiicercc , ic
^ iati r j. c.
2,
ad fundcndos ac profiigandos
^v. ^.^.,. ^v.
holies,&: rurius ad dandam
D
Quxft.t.
lam.
Llb.dcNabit-
the.c.i;.
dac
quoniam lonas in vcncrcm
ceci
abf(jrpcus,laluus icerii pvpu
tus elicerra.vulfa Dci. Ananias
ci!am,i>i:Azarus,&:M)zac|,ex
agne
cuafcrunc
.
r,
: Tcrcul. QuodhodicEnoch
i^
Elasnondum rcfurrcchone
(iifpuni.li
,
quia nec moicc fun-
B
cii,qua[ancum dc orbccransla
ii^&L hoc ipibiam iccrnicaus
candidaci,abomiii vino,<5<:ab
omiii
dainno , ic ab omni iniu-
ria,&:
concumclia, immunicace
carnisedilcunc, cqinam fideicc
ftimonium
lignant
,
niliquia
crcdi oporccc , ha:c tutura ince^
elic documcnca ?
iulcjue ftetit fuper ripam lordanis , & pallio
^M,&c cqucs cius,hocclf, qui
,
1.^
. .', ^. ^ /- ^
,
populum domini bono duau
hli^quodcecidcratcipercuiritaquast&no 6
,c<rcbasconftancix'mencohos
diuii*. Nem
--- . ^ ^ . . .
s
vcterib. qiti-
- Sc noa fun:
funtdiuiice.Etdixit: Vbicft*Oeus Eligctia 7
accepilh cunus , hos equos ad
j^^^ hseeie-
nunc ? Percuilitque aquas &diuii.^e func huc
atque iliuc,& cralijt Elifeus , Videtcs autem
filij prophecarum qui erantin lericho econ
tra,dixerunt . Requieuitipiricus Eli^ fuper
8
Elifeum.Et veniences in occurfum eiiiSjado
9
rauerunt eum proni in terram . Dixerijtque
iHi: Eccecumieruistuisilint quinquaginta
vjri fbrtes,qui poiTun t ire , 6i qu^rere domi-
E
diuma currenccs
,
quia mode
guntur.
ratorem te humanarum mcn
cium dominus comprobauic,
idco canquam boniaurigacer
camiius viclor a:ccrno
pr^mio
cpronuris.
b Tjliium. Rabba. Incarna-
10 cio cftper quam l^cchifiuuium
Angelotatu.
dirupic : nobifquc cranlicunx
r illl
1. c, 7.
gnutisi
^
r.tft. *
Gemens Rom. Si voluilfcc Deushoies immorcales ma-
8-
nere,quodhocfaccrepocuic,otlcndicinnoch, &.inEUa,
quoJinoiLcmcxpcrin nonpcrmific
.
.jj Hcbrxi. Anno Ochoz;ia; fccundo, rccodicus clt Elias,nc-
que comparcbic doncc vcnjac Chriltus.Tum.n.appaicbic,6i;
rccondccur lcdo,doncc prodeac Gog o<: Magog^ . Niic ince-
iim fmgularu ^'cacum res &(. acta confcribic . luttinus marcyr
qo.Sj.Hippolvcus marcYr,&:Elic Syrus, ofonedc Ancichri-
lto:Achanalius lib.quod Nicc^na fynodusiChryfoftomtis ho
. mil.dc rapcuEljiB.lJamafccnus Iib.4 ca.iS.Arcchas in ca.i i.
Apocalyplis il-^rocopiusia 4. Gcn.Hieronymus cpif.ad Pam-
machiuin
ad vicam pra^parauic
,
hoc Eli-
Icus polt cranlicum Eli^ reci-
nuic, quia fidem incarnationis
ecclcliapoftafccfionem Chri-
fti refcruauic:per quam pr^fcncis vic^ nuclus cranlirc facagic,
ledlicucElifcusnoniiiliii)Uocaco nomme Eluc aquasdiui-
litjicaecclclja nifi pcr inuocacioncm nominis Chrifti virtu-
ccs vilas facere non poceft.Deus efl cnjm qui operacur in no
bis,& vellc,& pcrficcre.
c ybi efi
Dcus Elmetiamnunc ? ^^ Thcodo. Cum vellet pro-
phcca tranfirc lord3nem,imitatus clt magifirii, & pelle oui-
na perculfic aquam iuhil diccns , fcd cxiltimans fuiiicere ad
facicndum miracuhim pellcm oiiinam. Poflquam auce non
obcdic nacura aquaru, vocau;c Deum fui magiltn
,
quia non
Ci^dii fub afpcttum hominum , ncc ad eum pacccacccffus.
Miitite
.1
NICOEAVS D LYRA.
5 EUasper aenmporttiretur adlocum difiantem^jicut ^bacuchper
an^elumfml portaius de ludiea in Chaidxam.Locus autem ad (fuent de-
fonacusfuit Eliasfecundwn dolores catholicos &Hebrnos., cfipara-
di[iisierrefins,vbi Enoch antefuerat transLatus
, c?" indecircafiaem
muadiamboprocejjuri funt adprxdicandum conira perpdi^m .Anti-
(hriiii T.
l ElifcusaiJtvidebatj&jclarnabac. .///w?;-fl?j/<ef/o. Hiccofequen
teriefcribiturELifetfitbfiitutio.Etprimofubfiituitur.Secundofufpicio
contra eu toUitui-,ii/i. Sc venientes . Tertio aqtu corruptio peiiitur,
ibi: AfccndiC auccm. Circaprimum diciiur . Elifcus o<:c. per hoc
fatet eiuspunitto adirnpLctafecund'tmqAod dtxeraijtbi Elus .
a Paccr mi. a: hucpatec quod diSiim
efifuprd,jciLicet,quod difcim
puli propheturim dicebantur eorumjiLij .
J
Currus. Currus enimfupportat,& auriga dirigit, fic Eliaspopw
lumljraelfupponauerat,defe&usfuppicdo,Jicutpaietfup.}.li.ca. 18.
in tmpeiratioaepluuixpericittanttpopulo Ifrael. SimtLitenpfum red
xit ad veramjidcm vnius Dci per impetractonem igmsfuper holocau-
Jiumfuum,ad declarationem vertc deitatisipropier quod tnnc clamauit
popuius:
Dominus ipfc cft Dcus. In Hebr/so habetut ^Cuzmi If-
racl &: miiicia cius, id efi,potentior ad defenjionem lfra,eL qua miLi-
ti cum
tix cum curribus belllcisfeciindum ^uod exponit F^a.Sc.
4
Apprchendicq,- vcfiimcnta fua,6<:c. eo quod nonpoterat am
pLius magtjtrofito .-ijjociari
,
5 Etleuauit.
A(f)
a cafu cecidic, fed cx diuioa ordinatione, vt Eli-
ftus ipjo opcrirctui ,ifi ftgnum quodfpiritus Eii^ recjuiefcehtitJttper eii,-
et quud eratfubfltiutus loco etus. rnde & infua vocaiione Eiiaspofuit
palLiumJuumfuper eum,vt hifbeturfup.j.Lib,
6 I-*crcuflic, quod a Deofaium eii , vt non nimis eltuaretur de af-
fecurationejpiruui EL^
.
7
Vbielt. lipnc ad hanc exclamationem
diuifA funt aquA , rt
oficnderetur
,
qu..d nonproprijsmentis afiecuius fitcratgractam pro-
phetandi 0}- miracuiafaciendi
y
fcd ex diUina lib?ralitate , & mcri-
tis ELiiS
,
8 Dixerunt, Hoc cognoueruntperfignumprxdi6ium
,
9
Etuenientcs. Hic confequentcr toilitur fufpicio qupo(ietba-
beri contra Elifeum.^pnemittiiur tamen reuerenciafibi/aiia afiiijs pro-
pjietarum, cum diciiur
,
10 Adoraucrunceum. .Adoratione duLiiS tanquam Juperiorem
fuum,eo quod ejfttfubflttutusloco Eii<e, fub cttius regimine vixerant,
vtfupradiSlum eii
.
1 1 (^. poliunc ire Sc quicrere. .Alias enim ceciderat,^ ELiasftc
4 deLoco
M O R A L I T E R.
t
^qMeuit. Per quod fignificatur dcfccnfus fpirituflandti fu-
pcr
apoftolos aliofquc difcipulos poft afcenlioncm domini,
qui fpiritus
dicitur duplex.fcilicct,miraculorum,&: prophe-
iis.Nam
vterqueiuitin apoltolis,vtpatctin Actibusapolto
lorup&eorumlegendis. Moralitcr autem perEliamin
c(luafcendeiite,virc6tomplaciuus ligniHcat'', &c inLcrprcca-
110 nominis
c6fonac,quia Ucuc dictu eit . Elias afccdcns dns
inccrpreiatur.
Ec benc df , afccdes deminus : quia nuUus p6c
afccndcrc
pcr conccmpLiaoncm in Deum,nifiiueric domi
Bus
kniibiliumpaUionum.Grcgoriusm inoralibus:Qui c6-
tcmpla-
Cemplacionis arcccencre defidcrac prius neceffeeft vc inca
poactiomsfe perexcrciciii probec. C^od quidcm exercitiii
coUltit in actibus moralium virtutum.Pcr hoc aucera, quocl
Elias in ignco curru afccndiciignificacur qd ad culmcn con
teplationis plus lacit dilettionis lcruor,quafplendor cogni-
tionis.Vnde dicit commetacor fupcr ca. c^Ieitis hicrarchif
:
Vbi fciencia fbris ItaCidilcctio incrac. Pcr hoc auce qcl afcen-
dicinc(j'lumpc'rcurbinc,iignificacur quod omnis cotempla
cio vit;E praicntis quancumcunque liceleuaca, ch habcc ob-
fcuiicaccm anncxa.Pcr hoc aucem quod fpiricusEUe requic
uic fuper Elifcum, fignihcacur quod bonadocidna magiltri
rcdundac la bonum difcipulum.
Tom.i. EE 3 6 grejfus
871
Gloford&NicolaidcLyra, 87
7^
^
a Mittite. Ifid. Sal.i.fapicnciainvafc!i(:iili,i.corpirc' humi-
A nopofitaav-]uas fanac,idcf^,populosdulccdinedilcdionis Sc
bonorum opcrum pcr Ciirilb mcornacionem fitcundac.
Qurft.^
b MifniniUum^&c. -Jt Thcod Magnus Mofeslignoinicflo
amara aquaru cjualicate ti afmutauic m dukc^.Hicaucfalibus
'
aquam liber.iuic abam.iraopc-
Efi cnim fjcilc Dco v-
Strm.t. de
Elifca.
f
orbcncrub.
habiutores
liioc .
idecCfcdi.j.
c.aqtum.
B
f
otbans t. no
infereiis mor-
tem vhra
.
Qtiarft. So.
'adorthod.
racionc.
niucrforuiHjiSi: voluncacc,& vcr
bo, & pcr ea quarlvclic , mucarc
naturasclcmencorum .
Jc Ambr.VidcccElifciquanta
fuit merita, cuius prima in cilii-
tatchofpitalitas, Hlioru c[\ ma-
gna facunditas.Dum cnim ftc
rilicaccm aucrcic aquainmfuc-
cclTloncm largitur liercdu . N6
cnimhoc facto vnum fan.iuic
hominc , aut vnius domuii pra;-
liititmcdicinam ,
fcd totiusci-
uitatispopulum rcparauic, &:^c.
b ^fcendit autem. Ilid. Hliicus
falus Dci. Is cfi qui f.ikiacor vo-
cacur, cui illudunt JuJ.x'i ,quia
in Caluarue loco afccnfurus c-
rac in crucem,fcd Chrilhis poft
quamafccndic incaMos
,
licut
nnmtuu, nc fortcrulcrircufpiritusdomini,
6i:proieceriteuin vnu montiUjautiii vnain
valliu.Qui ait . Nolite mittere . Coegerutq;
cu t donec acquiercerer,& dicerct: Mittite.
Ermiferutquinquaginta viros.Qiiicijquse-
fidl-nt tribus dicbu.s no inuenerut, & reuerfi
funt ad eu. Ar ille habirabat in Iericho,& di-
xiteis:Nuquidn6dixivobis:nolitemitrcre?
Dixeruntquoqueviriciuitatis ad Elileum.
proptcreaoccifi^n^pucroru canigiuit parctes, vtdifccrcrt
nonconaimcli.ialftcerc^phccas,i^ pcos Dcum . Na ilhid,
.Afcendc cihir^ diccbant in concumclia afcenfus Eliar.Qunli dt
ccrcnc.Cipiattc.quoqiicfpiritus, &: 111 montcm inricccllum
proijciacjvc 6c illum proiecit,vc libcremur tc, ficut &: illoli
bcratifiimus .
4 Procop Hac pofna magnum
cum iplispucris, tumctiam pa
rcntib. ipforum bcneficiu con-
tulic.lllrsquidcmqdcrcfcctem
progivlUitcmporis,maliti.a cu-
rum inhibuit . His vcro,docen-
do nc libcros hocmodocduc.i
rcr,fcd ;n timorcdomini, &; bo
norum rcucccncia.Adu^cos ccia
infHcuic,qn ncq-, ccncr.c cca;ca-
ci pcpcrcic. Omninoauccm Dci
iudicium , dum pueriadhucci-
fcrvc, cos a mcdio fufiulic, quos
Utl
5
T
lericlio.
Eccc habitatio ciuitatis hu.us optima cft.fi- 4
?;S-;-f,Sf;'*t i,;!;;
f
Vcl pro
cut tia-ipfe domine pcrfpicis , fed aqua^ pcdi-
micfunt & rerra t iterilis . Ar illc ait: AfFcrte
a mihi vas nouii,& mirrire in iliud fal. t Quod
Elifcus.afccndic in Bcthcl. idcft
^ cum arruliflet,egreflus ad tonteaquaru, mi-
in donuim Dci quadr.igclimo
fccundoanno, immiticduos vr
fosde lyluis gcncium, Vcfpalia
num,fciUcec , ik Ticum,qui cos
crudehlfragcdeieccrunc, ibiq,-
far^guis coru < ttuius cll vbi do-
minum fufpcnderunc
,
^ Juftin.Martyr.Sinoscrgao-
mnes pacicnciam docenc lite-
raj, nonnc lapfus clf Elifeus,
qui execracionc pueros in ipsu
concumcliofos necaucric ? R.
Cumeorum paciccia quibusfic
iniuria ,
non emendancur qui
inferunc, tum fcucntas ijs qui
finc incmendabilcs, vcilior eft:
quam paciencia : icaque non cft
prophctaculpandus pi opcer fc-
ucricaccm. Cum cnim com-
f
Veibum caio feitnm e.l
firin illumfd,&ait:Ha!Cxiicitdominus:Sa
5
cranc,crudics.Ccceru Dcus iniu
ria fandis illaca vlcifci, declara-
uic in Abrahamo 1 Acgvpco ,in
Ifaaco in Gcraris,vcomiccaliic
^
dicerc dcAbelc. Dauidecdciu
ftodicicrBcncdiccnccsci hcCre-
dicabunc cerrarmalcdiccnccs au
tem dfpcribunc. Ec tamccfiin
naui aquas has , & non ent vltra in eis mors, 7
prefcnti non puni.acur fucurum
neqi t
ftcrili,as.Sanat. crj,o r.nt aqu, vfque

TZ^^Z&L
addiehanc, iuxtaverbCi tlifciquodlocurus fcus, a puensparuisilludcb.af.
cft.AfceditauteindcEiifeusin Bethel. cum
9
Quibuscum innoiedfii mak-
, r- \
-
/r r lo
dicerer,duob. vrlis dc lylua ve-
queafcederetpvia pueri parui egrefli iunt
^^
nicntibus,qu.adraginfaduopue
de ciuitarej& liludebanr ci,dicentes: Afccn-
de calue,afcede calue. Qui cu relpexiiTet , vi-
dit eos : & malcdixit eis in nominc domini
.
EgreiTiq; funtduo vrfi de faltu , & laceraue
f
runtexeis quadraginraduospueros. Abijt
autemindeinmontemCarmeli, &inde re-
ucrfus eft in Samariam.
periflctpaticntiam nonpr.Ebc-
rc peccancibus fcnfuinpcccaci, cumq; voces illas quas dice-
ri laccrancur. Nonpp conuiciu
3roprium propheta puerisnia-
cdixicfcd aucrfatorii a dno,&
'.
cgc pacnim filios qui in Bechcl
idolis immolabanc;cum forcaf-
fc i>i ipli pucri parui , vc moris
cunc crac , idolis funcconibcra-
ti, lultavindida plexit . InBe-
thcl namq; vnuscxduobusv/-
tulis quos Icroboam feccrat,
fuicconfticucus.
.5 Idem. Rcm p.uecibus inftigatibus tcciffe pucri contumc-
Jt)anc pueri,a parctib.fuis
,
qui fcmper infcnfi fucrac ,pphctis, liofi crcdedi sut,nec.n.illi daiwarcc 'ix fuis parccib.dilpliccrct.
..>;Vir. ,
propccrca
^^^
#CAP.
rir
' tti
NICOtAVS DE LYRA.
^ de loco ad locum trafportatusfHerat,ficutdi&ii ejlfup. ^M.iS.cap.
I Qui ait.Nolit SciebatenimipfumtransLatum abfqueredituvf-
cue propeji eni mundi
.
X Cocgeruntq; eum. ne Jpfifufpicarentur ipfum nolle reditit Eli^,
yt/ic remanerei fupcrior omnibus alijs prophetis .
3
Dixcruntquoquc . Hic confcqucnter dcfcribitur fanatio aqux^
cimdicitter.
4
Eccc habitatio,&c. Sed huic videtur contradicere quodfequitur.
5
Sed aqUcE pcffimx, &:c. .Ad quod dicit F{a.Sa. qifitus ciuitatis
erat oetirnus pro prophciis, quia crai aptus contcmplationi
,
nec terra
erat flcrilis defc, fed cx malitia aquic , vnde dcbebat irrigari : &ideo
tion indigebarit nifi aqtmfanationc .
6 EgrcITus ad font em aquarum,&c. Tft miraculum
effct miden-
tius,quia appofitiofalis non meliorat aquaf de naturafua
,
fed magis
peiorat.Ex quo pattt,quod hcfanatio aquafuit ifaSa diuina virtute
qupotefl agere contra curfimi natur.
Ecnon
7
Ec non cric in eis,&:c. quiafa&tefuernnt potabilcs &fana.
8 Neq;ftcrilicas.Sanacarergo funcaquXj&c. ^iapofleanon
caufabti.it Jierilitatem,fedfcrtilitatem .
9
Afcendicaucem . Hic confcquentcr ponitur deriftoiniufla.,cum
dicitur: AfcendicaijcilleElifeus in Bechcl . .yfd vifttandii con-
gregationcin prophetarum ibidLm manentium,quod erat opus valde ba
num,& commendatione dignum,
<!t non derifione .
10 Cumqueafcenderecperviam. QuxlocUseratexcelfus.
1 1 iaieri parui. Edoii ad hoc &incitau afuis parentib.idoldalris,
vtfubfannarentprophetam dni,i^ideo maledixitas, vtparentes eo-
rum iti ipfis punirentur,& vtmalitiam parentum anipLits n'o imitaycn
tur.Sciebat cnim Deo reuelante mortem eorum citb euenire
pofl
fuara
malcdiBionem,qitam protidit ex fententia diuina iitfliti*
.
MTSTICE exponendo Elifcus afccdens in Detheljigniflcat
lesJi
Chriflum afcendentem in crucem, qucm diriferunt ludxifecundH lextit
euangelUypropter citius vltionem venirunt pofleaduo vrftinlndiCani,
fcilicet^Titus isr Fifpafianus,qui dcfliuxowit loi um &
occiderutgeii
tern j^i.annopofl pajfionem domini vi vinditiam improperij jibi fjP-i.
C A V.
M O R A L I T E R.
6 ^Cj(/ja</.PeraquasintelligiturdoctrinaProu \^.z..Aqua
profmaa vcrha cxvrcvi-i. Scd amar(j dicunt^^quado faltitas ad
nnfcetur,qd comunitcr in doctrinis philofophicis inucmtur
fcd fanatur pcr immilVione falis, qc! Ht quadop bonix difcrc
tione falfa fcparantur a vcris,& tic func pocabilcs filijs
fPpho
taru,pcrquosfignificanturltudiolif.inctarum fcnpturarum.
5
.Jjcendii. Sicutdidii c(f fupra,frcqucntcrin cxpofitionc
facr^ lcripturc,& maximc myflica ,fit tianfitus dc c.ipicc ad
nicmbia,& ctiacconucrfo,propter quod licut fupra pcr Eli
feu iigiulicati funtChriihdifcipiili, lic pcr cu hic pocChri-
ftus lignificarijigitur pcr afccfum Elilei in Bcthel,
q
domus
Dci
Dei interpretatuc afccnfus Chrifti in cruccm fignificacur,na
fandlia crux porca coeli nominatur
.
1 1 Tiieri parui. pcr quos ligmncaci fuerCit Hicerdoccs, Icrib.T
& Pharif.Eiquidicuiicurparui pucn propccr dcte^tuni veix
iniioccnri<r,cxeunccs dcciuic.icc.Ierufalcm .idlocum vbi cru
cifuus luic Chnftus,ilkidebanc ci,vc habecur Mar.i y.
c.
j- Lgre(fiq'<e. Pcr qu(,s tigniikaci fucrunc Ticus&
Vcfpafi-i-
nus,qui vcncrunc ad occ:dcndum pnncipcs ludxorij&po-
pulumcapciuandumin vindi.:^am vicupcnj Chnftoab
cis il
laci.C^od fuic implccum anno ^z.pott palfioncm
Chnfli.
i5-'
hicnunicrusannorumfignificacus fuic per
numcriipuero-
rum laccracorum aduobus vrfis
,
loram
S.jknti,
8j^
II II.
RegLim.
Cap.
III.
C A P. III.
874
a
rOr.trttverofiliu.u&c.Seqwtm.Ifrae!.
^a ^^1,10. *...a-
1
phatnonioJum fcadiutorem clTc
loram compromi-
lorephus. Jofa"
IB
om
.
isa.
flt,led criam rcgcm Idumcoru qui ilib eo
cratcompulHirti
vrcoquoq; pu-
gnaturus occur
rcrct. loram auc
tslib. folatioru
j)ni;lTionib. alo
ijpliac rege per-
ccpris , iumpto
cxercifu venic
in lerololvma,
&clarc iiimis a
lerolb Jymaruni
rege fufccptus
cfl ; pJacuicque
cis vt itcr ad ho
(ks per dcfcrct/
faccrecldumee,
non credcribus
inimicisquia ex
indc eis fieri
potuilTcc inua-
fio.
Habbanus. Tres
reges
p
Moab
bcllantcs, rcdo-
rcs fiinc fidcliff,
qui pcrcrinitatis
fidi contra mun
d\ principem,&
populiim ,idei},
philofophos ha;
rcticos,fchifma-
ticos acqucom-
ncs iniquos ar-
mi.5
mi$_fp,ricuaM-)usconfli!Tunc.Mo.ibintcrprct.uur
dcnitr^ ,i n
\ is
coueni
t
ad quos domjnus dix.c:
- k er oatrc
cfM
,
-/?.>
H
! 8 f
aduerfanturecclc(ie,minis,p-ra
/;on.b.,s,&dolo-rcdDer
Minaum qai
capuccftChriftianoruni,ctfu'rantut
'
^
b Q^ij,'
fmdcbat aquam.&c
C A P. 1
I
I.
OramverofiliusAchab
regnaiiit
fuper Ifrael
in
Samaria,
annodccimoodrauo
Ioiaphatre(^is
lu-
'^-
Regn<iuitqueciuodccim
3nnis,&fec7t
ma
lum coramdomino,
fed non
ficutpatcr
fuus
&
mater.
Tulitenimftatuas
Baai,quasfeccrat
pa-
ter eius
.
Veruntimen
m ]^ccc^ns
leroboam
filij
Nabatquipcccarefecitlh-ael,adhiefit,necrece[:
TbeodorccPro
laudedixerunc Qu*il-i.
dcEhfco,
quod
Jnfundcrccaqua
m
manus
Ehx,
mcanrahabcbat
admiracioncma
gniimillumpro
phccam.Neccf.
iitasauccmcoc-
git etiam im-
piumregemco-
^
-
. .
-^
,
^
'
'
""-i.j^v^jcct-i-
ftigerc
ad;bcnc-
iJtabeis.
PorroMelarexMoab
nutriebatpecora
multa,
&foJuebat 4
fJ^-ta,-&fum-
regi Ifrael ccntum millia agnorum,&
centum miliia arietum
cum
vel
?
"'"
{'^"'^'^^^'sor-
leribusfuis
Cumque mortuusfuifTet
Achab,
pr.-euaricatuseftf.xdus,
t
inrrcni
ma:
t icfcici
quodhabebatcumregeKrael.
Hgrefiuseftigiturrexlontm
indieilla 8
^'^" ^''^^
^o-
deSamaria,&recenfuitvniuerfumIfraeI,mifirqueadIofaphatre^cm
'
T,^'J;trT
'
Iuda,dicens.RexMoabreceiIirame,
t veni
mecumcontraeum
ad
9^'t
> V
'^^/
V
^ , ,,;
pra^hum
.
Qui refpondit
:
Aicendam.
t Qui meus eft,tuus
eft,populus
^'^'''dprophcus
ir,eus,popuIustuus,&equimci,equitui.
Dixitqu.,
Perquam
viam
t
^^^tJ::'i^lJ^'''
aIcendemus?Atirierelpondit:perdcfertumIdumircc.Perrexerunti>ri.
9
^'^s autcm
etia

.
fur rex Ifrael
&
rex luda
&
rex Edom,&
circumierunt
per viam
feptem
'"
mSfpr
5'*'""
dierum
.
Nec crat aqua exercitui
& iumcntis qucC
iequebantur
eos. Iz
'"qTloram'
pJa-
Dixitq;
rexIfracI:Heu,heu,hcu,c6gregauitnosdominustresrco-es
'^^^^
rcfiffendes,
vt traderet
in manu Moab
.
Etait loiaphat:
eft ne hic
propheta.dSmi-
^4 S^S^n^"^-
ni,
vttdeprecemurdominumpercum
? Etrcfpondit
vnus
dc ieruis
'5 ^'^'perfualitpro-
b regislfrael.
Efthic Elifeusfilius Saphat; qui fundebat
aquam fupcr ,<
^.'''^'^
'
^^ ""'i
manns eH^
. Et ait lofaphat
,
Eft apud eum iermo
dommi
Defcen- pltS'
.'"' '"'
.yftfdu-!te
t
inquiramui
F
roifi
NICOLAVS D E L V il A .
C A P.TlI
I TOmw. Supcrius pofita eft rc^is fora fili) Achabmfhcu-
X no^hicponit-^regnifui
perfccurio,
&quiafcripcura li-
5]"i'^^''^i":J.^'^^3rcguuVprophetarum eis cocemporaneorij,
hihc-us auc fuic huic f ora conccporancus
, &; idco primo dc-
fcnbitur profccutio
fui re^ni . Secundo magnalia Elifci.ibi:
itaitlof^phat
Primainduas^quiaprjmodcfcnbiCdjaire-
giminisconditio,fccudorcgis
MoabrebcIlio,ibi : TorrbMe.
f^rexMo^b. Circa primum
primittirur cempus in quo incc-
pitregnare.cum
df.
1 ./^o.fratcr.n.fuusOchoziascoepic
rcgnare anno ly.regni lofaphat, vtdi^um fuit fup. ?.]ib.ca.
vic_& re^nauit duob.annis
incomplcte tii, & fic lora qui fuc
|Ccllu
Ochozis,c?pit
regnarc in g.anno regni loCiphatjtame
Wiuseius lam antc ccpit rcgnare cQ eo , vt^didu fuit ibidem.
i EtfecK. qui nnroduxerant
cultum idoli Baal , & ifte amo-
uic.fcd in cultu vitulorum quos
fcceraclcroboam
remaiific.
^
'^Z't-
^'<^ confcquenter
dcfcribitur rcgis Moab rcbcllio,
^iixiadtafiiitiub
Ochozia mortuo Achab pacrcfuo, ficuthf
iipra I .cap.Scd hic repctitur,co
q, loram frater Oc hozic vo
uit cuni itcrum
((,bcnbuto redigcrc,&
hoc virtutcarmoru.
.c idco
pnmo dcf.nbi^belli
apparacus.Secundo
aqua: dcfc-
tus,ibi
:
7'me.v/n^^/r>-.
Circa pnmum dicitur: Ton-o, quia tcr
a ita elt nniltum
pafcualis.
j EcJoLehat rrgi &c. pcr modu
1
luuti
. 6
Centum.
jta quod fi adducercntura<^ni
vcl arictcs
01111
noncracreccpcibilcs.
7
Cumque . QujaOdioziascrac
'-!Ullamnnjs,&
languidus pro parcc tempons ^x cafu dece-
i.iculofuo.
8 Egrejfm. ad congrcgandum
cxercitusconcra
t geni
Moab. Er patcc lircra vf-juc ibi. 9 Ter de. Tum quia
tx
taom
cratcum
co in codcm exercitu: tum quia djis vo-
~

,
li"c,
M O R A L I T E
'R
.
^ormyeru.
Inhocc.agitur
debcllotna rcgum.f. regis If-
^;-'
-rcgis
Iuda,&:
rcgis Edo coc ra Moabitas.
Moab amc ii>
;'.?!!:""'^' ^^
P-"^''^^
'
propter qtf pcr Moabitas piit intclligi
^ccatores,qu:bus
df Ioan.8.f. Fos expatre Mabolo
cfli<, Cou-
a UTos
pugnaucrunt
trcs rcgcs f Beatus Aug. KDnicus,&:
i.-n;nr
"^'^?''""."' ^''^'^ fortitcr impugnando,&:
adhucnn
.:.
'auc
pcr
hhos
fuos, & impugnabuiicdomino
conccdcn
;
^,'
^"^T
['^".P^?^^'^'^'
^''"'^'ti regcs,non folum c;a in ccc-
K w"^r
'
5i"
^"^'^"^ viucntes m tcrris domaucruc mo
^^
KnUjal.catis.Creg.in
moralibus:Sacr? fcriptur^ tcftimo-
nnn!~-/"'
rcgcsnominatur,qacudis
mocibuscarnis
pla
'
"
coicnticndo
fuccumbcre,fcd fuperando benc pr^^-ifc
nouc-
luit,vt ihi patrrcncuraqLuL>dcie;tum,&
ticneccllciiab^Ji^
recurrcrc ad Elifcum.
10 Terrcxcrwtigitur.
Hicconfequen
terpon!turaqu.cdef(-las. rr l^exEdom. Ific non crar
pro-
prieloquendo rcx
, fcdquidam
pr.efl-ctus ilib regc
luda vc
magis patcbir infr.i S.cap. iz T^-c. vt iicccire
haberencre-
currercadEIifeum.
15 Cong,-c<rnult
.
idca.congrcgareper.
r]'r r
"^
^'^ '^'^' '^'^
'""^'P'C fcriptura dcfcribere
ma<TnaIia
Llifei_.Ecprimoquantum
ad id quod fecit
adconfolacionc
iTdcIiu. Secundo quantii ad conucrfionem
infidelium
cap
5.
Circaprimu ponirur pnmo miraculum factum ad
confola-
tioncm regis lud^.Sccundo mulieris vidux in prin.^.c-a
ccr-
tio Sunamicidis dcuocx.ibi. Fa-^ii.t eH er^o dies ^nxdd . Qn jrco-
coiigregacionisfamcIicc,ibi
: Eratautemf.mes.
CircabT-imu
Llifcus pnmo rcquinC'. Secundo ab eo
abundancia
aqua: ii
mul cum vidoria pra:d;cicur,ibi:
^ivicutrm.
Circa
primuni
dicinir:
E-/>/)Ap/?.2f.
Quicracfiddis&dcuocus.
ly Efirrhic.
Tanquampcrfamiliarcmiibi
& aiiiiaim
ad
lupplcndumnoftrumdr-fccilum.
16 EjlhicEifcus
Hocex
ponicurcoiccrdccrtUfioncaqua:
per modum
mmifferii in
ab.ucioncmmuum,quiaElifcusfucracElia:difcjpulus&lo
cocius fubfiicucus,vt paccc cx iupradictis
pr?ccd.cap
Ahter
auccxf)nit lla.Sa. dcfpcci.ili fulioneaqu?
acafu
ilipcrma-
nus U19 in monte Carmeli,qn facicbat
aquam
cffiind.
fupcr
lacrificium, &c tunc cx digitis Eli? fluxcru.nt
aque abund in-
tcrqualj cx fontibusftccudis
: ficiitditlu
fiiitfupfa
j.Ji.ca 8
&
idco hoc fadum bic rcpetitur,
quafi dicerct:
ifie cfl apciifi
mus ad iupplcndu nobls aqu? dcfcafi,
quia iam anrccG
a ca-
fu fundcrcc aquam fuper rnanus Elia^aqu?
fueiunc
mulcipli
cacc miraciilosc
.
^
Fade
iioucrunt.
t
Tcr qtiam.&c.
Trcs.n.fantti
(5diai vita
prefen
ci ad pugnandum virilius contra
peccatorcs
procefferunt
pcr viam delcrti p<tnitenci(;;,&
obfcruancie
rcnilaris
'
1
2
%c-. Pcr ifium dcfccta aqu?
fignificat^dcfcitus
cepora-
iis iubltanci?,qu9
riucnscfiad
modumaque.
Exerdtus
aute
pdictorum
rcgum.i.hlij corum
aliqn
patiunc
defl-dum
cem
poralium
, pp
quod ncceire
habcc
recurrcrc
ad Ehfaim qui
jnccrprccacur,Dcj me. falus
propccr
quod
fignacdiim nf
m
lcium Chr.fium, qui prqdidjs
religiofis
ad fc deuoce recur-
rcncibus lutficicnccr prouidic de bonis
cemporalibus
& cci.i
prouidcbjc.dum camcn
(^iciancdcbjtum,ficutdicit
Mic ^ d
Tr imu qumte regntim Dei& iu/iiiia eius,&
h.tc oU adMentnr vo^
bis.
EtUcpotcruncdc
Moabitis
fpiritualibus
cnumpharc
iom.i.
EE j
K
8?^
Glof
ord. &
Nicolai
dc Lyra. 87^
^ a
^idudummpUhem,
.}cThco.DiiiiHi(Tiinus
Dauidqui&
A
rccia,&prophcticad.?Matuscft?ratia
r.picnccr ordin.iu.c
Qu.tf.,,. nifnincnQ facc doralc,
V
facerc^oc-vs
luflfjc v'rt tub.s
.
Lcu.cas
celTe
babetis. vt aliquis vos doceat
,
fed
fnttt
vi&io eius docet vos de D
omnibns,6-c. Vnde : Bil,;t homincs &C iumenta ,
id eIt,doarinu
^i
n
idt
kd.
Inpfal. II 8.
uAon. 7.
.fj.Reg.,?..
&18.C.
t
honorarfm
t,.Rg.i*.<i.
accipicnc inaicnioliidtimpliccs.
:-:"--:,..
.;
;,k,i,. .,'c,nnrjmcncis Vcc- c T.wirque. Rab.
NoncnimfuflicicvcvbisDci^abdica
nr
Kr^J^i^nSSn^i^i^-
ncn.
fci^:nuincc.amdcbcnccaa,i,spr.dicag,^co^^^
,ufTicacccrli
^:
.
^^ ^^ ^^^^ ,,, nVael,
&Iof^pHatIuda,
&rcxEaom. Dixitau-
-;]f'S?^^
tcmElireus.idreremI(racl:
Quidmihi&ribieft ?
Vadcadproplie- i
dc hoftc v.do.
taspatnstuitfimarristux.Etaitillircxlirael:
t
Quarc congrcpuic
> n.-i, vc pcrcuciac
dominustrcs
regcs hos , vttradcrcteos m manu.s Moab ?
Dixitquc ad
3
eum
Elifcus: \
Viuitdominuscxercituu,incuius
conlpcclu llo, quod
finonvultumloraphatrcgis
ludie t
crubefcerem, non tCGndidem
4
^^^^^^^^^.^^^^^^
quid^te,necrerpexincm.Nuncauteadducitemihiplaltem:
t Cum- 6
jcntia , in qua
<;uec-,ncrecpfalccs.
faaaell.upereumm,,nusdom,ni,&ait?cdi-
7
^^^
phcta,I!loautc
pfallccc,quode-
ratai;cndumli-
tNcqujquam
gniffcauic gra-
tiaSpiritus.
ji AnVnof.Pfal
lcnccs non dc-
fuiilc
cccl-lix
Dauid fandido
ccmur excplo,
quopfallccc ma
omiicm ciuica-
tcm
.
d Ciuinitem.
Rab. Ciuitas,
quopfallccc m.i que cancrec
piaiccs , lauca cu iuy^^ --.. .wawv.o w^....^^.^-.- -,----
.^^^^^^^. ^^.^^_
tTorrcntem
1"^ fpiricus cx-
b
dt
dominusrFacitc
taluciitorrentishuius,folias&tolias.Ha:c
enim
J>
j^,,^^^ hxc pcr
^
hnnc foffj?. i.
pcllcbatur
qui
j.icni) Mci Saulis regis cor-
.n!i..r ciitcr-
davcxabat. Pro
"*"""
phct;c
quoquc
vt prophccarcc,
pfallcndi
pcritu
iubcbant
pfallc-
rc,quo
fuauiin-
Uitata
dulccdi-
-
nc
fpintalis in-
ftindcrccur
gta-
tia.
b
f.nite. Rab.
Prophfta
popu-
lo
iuo
iacigaro
t
cingulo
pcr
miiarulum
cofuiuit,
ic pro-
pheti^dictacon
lilium
prxb:i'r
fidclibus,
qu.ili-
ter
fpintali do-
drina
animum
^
rcficiant.
Rab.
Fofiam
inalucocoricn-
tisfacit,quipio
funda
myilcria
ifcriptuns
qu^-
rit.
Qux abfque
t
percur$e-
pjuuja &: vcnto
runteunj.
'^
..,^lr.iirnr
aqua
rcpicntur.
dunt, hxc pcr
*^i
pdicacorcs fub-
\^
ucrtitur. t
e Ligiium . Rab. t
Non quod tacic
frudu, lcd mor
t
fpr 3-
quat
.
dicit
dominus : Non videbitis
ventum ncquc pluuiam,& t alueus ilte
replebituraquis,
&bibetisvos,8c t
familixvcllrar&iumentavelka.
t
p irumq,-
cll hoc in
confpedu
domini :
inlupcr tradet etiam Moab
inmanusvcllras ,
&pcrcutietisomnemciuitatcm
munitam,& om^^
c.tcru qd iccutu
nem vrbem
clcaam i & vnmcrfum hgnum f ruaitcru
luccidetis
,
cun- 9
^^ ^^^^^^^^ ^^^
dofque
fonces
aquarum
obturabitis , &
omnem agrum egregium
operietislapidibus.Faaum
cft igitur mane
,
quando facrificuim oficr-
rifolet,&ecceaqux
veniebanc
per viam Edom
,
&^rcplcta eft terra
aquis
. Vniuerfiautcm
Moabita:audiences,quodafccdifrentreges,
vt
pugnarcntaduerfum
cos ,
conuocaucrunt omncs qui accincti erant
^
.atholicosda
t
balthepdcfuper,
&:ftcteruncintcrminis.
Pnmoque
manelurgen- lo nanf. Agnegrc
tes,
& ortoiam
iole,tcxaducrfoaquarum
vider^nt
Moabit^econ-
n
fljlXJ^^^-Pf^
ftas locutionis
li^rcticx &: phi
lofophica: ana-
thematis podc-
rcobruicur. ilc-
mancnc tancum
muri fidilcs. i.
{'aif.E rationcs.
cil'um,pabulum
fietignisctcrcu.
Fotcs aquaium
obtui.icur, cum
hxicliarch.e cu
luis fcuuacibus
tra aquas
rubras
quafi
fanguinem-Dixeruntq; :
Sanguis gladi) elt. pu-
cnauerunt
rcges
contra fe, & czcfi funt rautuo. Nunc pcrge ad pr?dain
Moab
. Pcrrexcruntq;
in caftra Ifrael . Porro confurgens Krael percuf-
fit Moab
. At ilh fugerunt coram eis . Venerunc igitur qui vicerant, &
percufleruntMoab,
&ciuitatesdeftruxerunt
&:omnemagrumopti-
mum:
mittentes
finguli lapides ,
&repleuerunt.&
vnmerfos fl^ntes a-
^^^^ ^, ^^,^,^,,
quarumobturauerunc&omnialignafrudifera
fucciderunct
ica vt iz qu^ afundib|i|^,^.
uniritanminfid.lesremanerent.
Etcircundatacft
ciuitas a fundibu- ij
^c^oTlm
larijs, t &:
magna ex parte perculla . Quod cum vidifTet rex
Moab,pr:E-
dicatorib.
hilum rcdigun-
tur.
'"'^""rl.^JSQ^humanofolatio
fapicntiam confert iuis in- Rab.
Icaph.lofophi
verbucrucis {iultitia cxiftimSccs
,
dcn
SeihglcroiSspo"^^^^^^^
dc-tpainoncChf,&ccclcfixmarcynudcmcnc.ae^inTi.u.
NICOLAVS
DE
LYRA.
1 vade ad. fciliccc,
Iczabel,qux
pafccbac prophecas Baal
,
vt
habecurfupraj
lib.18.
. r, r
2
ar'<irfco?>'eM;fc<owrnw.ideft,pcrmificcongrcgari.
3 'pitxaderet eos in ma. q.d.dcfacili pocctic nos capere,nili ha
bcamusbencficiumaquj.
4
Sx non vultumlof^phat
regis lud^ crubefcerem. dcnegando llbi
pccicioncm
fuam
cum fic fidehs &. deuocus
.
...
c 'Non ancndiffem
quidcm . QuiafcripcumcltPfal.l^.b.
dc vi-
ro
perfedo ; ^dnihilum dduclus e(l in confpeBu ems maltgnus, 11-
rnentcsautemdominumgUmjicat.
.... ,
6 nunc
HicconfcqucntcrLlifcusprardicitcisabundantiam
aqux &vidoriam ,
prartcrmittitur tamcn ad hoc dilpoiiao,
cumdicitur.
^ r

i
7
Mducite mihipfaltcm.
Dicit hic Ra.Sa.c>
fpiritus prophct.e
rcccflcrat ab co,eo q,
cxafperatus
fucrat cotra regcm Uracl.
Scd hoc non vidctur
rat.onabiliccr d.du, guia illud proccllic
cx zclo Dci.Ec idco
ahccrdiccndum/.quod
Ipincus prophc
na: non fcmpcr cangic corda
prophctarum.
Vndc ca.lcoi.cn
"^ti dicit Llileus dc SunamiCidc:
^nim^r emm
amaniudtncejt.i^r
dns cclauitame,
Ad hoc autcm q,
fpintus tangatcor prophcte
w , ^unim
facitclcu.^tiomcntisperdeuotic.ncm.Adquod.uuat.nck>
dSis am
dia ad hoc
ordmata.Sunt cnim .iliqux mclod..c,
qu^- moucc
,um
altcrat. ad pictatcm .^ Hctum, qu.bus vtcbantur
ant.qu;.cus m plan-
du mortuoi u,&: .aliqu.c qu.c moueiit ad
audac.a, iicuc tut>;c
quibus vtuntur in bcllis,& aliqux ad
dcuotioncm
quib vten
dujB clt m diuinis otbcijs, quia laudes
diuiniE catabantur m-
Prumcntis
nuilKis,&: talcm rcqu.ftuit
Llilcus .
8
Faiitcaluttm.i.toucAs
magnasinplunb.locis,
vtaqu.Tpol-
fit ibi colligi,& remanerc ficuc in cificrHis .
Vidcbat.n.pro-
phcta pluuiam magn.i valde futuram ac propinquo ,
injoco
tii ab cis d.ftanti, &: abundanciam aqux per alucum dclicca-
tum dcfcc:idcrc. Idco fubditur: 'Hpn
videbitis. prxdixit ctiam
vidoriam,diccns: I'>fi4per tradet ctiam. Sequitur.
9
ryn/Kc>-.//./'^.Vidcturquod dixcrit
contralcgemDcii-
tcrono.20.vbi in obfidionc ciuitatis prohibc.itur
ahfcndi
li
gna frudifcra regionis illius. Ad feroc rcfpondcnt
dodorcsco
munitcr,qu6d,ic.licer,inillapiohibitione
tunc tuit a Dco
difpcnfitumproptcr malitiam populi Moab . Potcfi
lamcii
dici,& mclius, vt vidccurfccundum intcntioncm tcxcus
, c,<
illaprohibicio iadatiiic de
arbonbus{ruaifcris,qua:erai)C
inttatcrminosfiliorumlfracl,vtpucctibidcm
. Lt
hoctuit
prohibicum,nc rcgio quam habitacuri
cra.'it,vaftarccur.
Tcr-
ravcroMoabnoncr.it
huiusc6ditionis:ini6dcilladixitao-
minus filijs lfracl,quod non darct cis quicquam, vt
li.ibctur
Dcut.2. Ca'tcrap.itcntviqucibi .
10 Etfleterunt, vt nonpcrmittcrcnt
r.ducrf.iriosi.igrcdirc-
gionc fuam,&: quia ibi crant loca angurra,&
dirticili.i
a^f^"
fcundum, tk. idco ibi mclius potcrant aducrlarios
niipcdirc
I , Fidnunt. Talis.n.apparcntia ficbac in aguis cx ici.crbcn-
tionc folis quxa longc vidcbant"'. V^-1
foditfi
miraculotactu
cfl hoc,vc Moabit.E tcfiinarcnc ad fpolia , & Itc
dordmarcc
lc,& cllcnt tncilcs ad dcbcllan ium . C.ctcia
patont vfa;
mi.
1 2 yt mtm. Dic.t Ra.Sa.qu6d omnes muros
lapidcos
deltru
xcrunc, vt lapidcs proijccrcnt iiipcr campos
trudifcrcspio-
uccis dixcratLlifcus.
I j
Et circnndata. idcif,a viris poncntibus machinas
in
circu-
uuadproijcicndumlapidesraagnos,
, . j
* '
*
, Vcirru'"*!
II.
,
:rfB
877
IIIl. R
Al:q.
B
L>ap.
ill
valuifleicilicethoftesjtulitrccumfeptingentos
viros cduccii'
tGS gladiosjvt
irrumperenc ad regcm Edom, &: non poruerunt. i
Arripienfque filium fuum primogenitum,
qui regnaturus e-
2,
ratproeoobtulitholocauftum fupermurum, & fadiaeft in-
^
dignatio magna in Ifraci . Statimcjue receflcrunt ab eo , &rc-
uerfi funt jn terram fuam
.
finguli ad propria rcmcarunt.
o
a
^nipienfj; filiuf&c,
^
lokpb.
Cum fu-
gcrenonvaiuifiTec. rc
U^rfus
in ciuicaccm
,
opusdefperacionis dc
crudelis
ncccflicatis,
jnipleuicFilium n:!m
qtiefeniorc, quicrac
ei
fucceliurustiu ve-
gnum
clcuans fupcr murum
,
ita vc a cundtis hofijbu s vidc
rctur.
878
rctur, Dcoimmola^
uit holociuftum
.
Rcges aucem vidcn-
tcs hoc fadum cius
nccciruatis ab vrbe
habucrunt mifericor
diam,&; humana paf-
fione oppreffijdeten-
tioncm foluerunt , &:
cap.
NrCOLAVS D LYilA.
1 Vf irrumpcrent. ^^ia ex illaparte ohftdio crat debilior
,
3
Arripienfque . ^H)d exponitnr commuaicerjic, quia yidit rfuod
yia hnnuna rwnpoterac refifiereiideo voiuit
fe
ad dimnuin auxUium
(onuertere^ ad itnmoLindum primogeiut^iVi fuum
.
2 Et fac. elt. Ex coriipaljione enim reputantrnnt indignum vltra ob-
fidtre
regern in tanta iiffliiiioncpofrim.Sed Ijxc expofttio non pideiur
rationMis.Trimo^q.iia illa imyrioUtin non er.it.td D/i placarioie, fei
negis ad ofenfionem etiam dato quort f:hi jitret, rfuia nccidere in nacen
tem eSi contrapr^ceptnm dittinum,nift Ijoc ejfetexfpeci.ili &expref-
jo
Deipr^cepto ,
cui omnishomo (luantumcunque tnnocem
efi mortis
d(hitor,propter quod .AbraharA huc tnodo volitic immolarejiliumfuHy
y[ habetHr Cen.cap.zz. Jiie autetn rcx Moab non babuit taleprce-
ftum
lerat etiam idoiolatra.Secundu^ quiafiltj Ifrael quxrebant mor-
tcm regisMoab & popidifui^
& ideo aon eji yerifimile quod recede-
reiUab obfiiione propce)- immolationcm primogeniti fui ,fed qtiod ma.
^isremanerentyquia ilia immtlatioftit fignum^ quod non poterant diu
tenere
tenere ciuitatem , &hoc prouocat a^d remanendum in obfidione ma-
gis qnam ad rccedendmn . Troptcr qtiod aliter fj piinit I^a.ya.lUcram
prxdiiiam dicens^quodrcx Moab rc/juifiuit a japientibtis fuis quad
effct meritwn propfr q".od Dtus Ifraeltanta fecerat pro illo paptdo
&
faciebtt . Et rafpondirtmt quod hoc er^t proptcr meriium ..4B ah^ pa
tris ipfontm, qm filinmfnumlfaac voluit immolarc Deo Ifrael ,quod
audicns rex Moab ccpitfii umfnim primogciiiwn,
&immolauit cum
Deofuitfcilicet Soli.,'jucmpro Deo calebat. Ec facta. In Hebrxo ha~
bctur: Irafuper Ifrael. frHicet ipfiis D'-i
offenfi contra filios Ifrael
eo qulid tmcfiiCi H-it recordacx iniqnitates emwn coram Deoprr an-
gelum quiprxerat Miabitis : videlicct qurid ipft tanta mala velpeiora
fecerant immolandofiiios fitos , &filias fuas d.emombits , vthabetur
Tfalm.io^.propicrquodtuncin vindilam huius mali cecidit pefii-
kntia &mortalttas in exercitu Ifrael: &fic
fuerunt compulfirece-
dere ah ohfidione propter peccata fua prtzterita . Similc autem huius
habetur Dan.x.vbi dicitur,quod angclus qui preratTerfis , reflitit
angelo qui pr<eerat ludxis
,
i^ impcdinit liberatimem captiuHatis lu"
dxorum ad tempus, quarendo
&procurando bonum Terfartm quibus
prxerat
,
vt ibi plen ius cxpofitum efl
.
A D D I T I O.
Inquartolib.Regumincap.j. vbidicicur inpoftil. .Ani-
ptnsf.linmfuumprimogenitum. quod cxponicurlic, &iC. Alicec
^xponic R.'.b .Sa.hccram prxdidam, diccns,qu6d rcx Moab
requiiiuicalapiencibus, &:e.
H2cexpolit10.Ra.Sa.non videcur racionabilis. Tum quia
jionvidecurindignauoDci fupcrlfrael racionabiliccr cau-
fari ex pcccaco aduerfariorum ,Iicec ipfilfraelicxmagisof-
tendiflcnt.Non cnim vidccur racionabiIc,vcpeccacnm alicu
jusaggrauecur cx eo quod alius in eodem genere peccati mi
mispeccct. Tumquiahic nonfitaliqua mentiodcangelo
Moabit3rum,licut in Daniele . Tum quia nec ipfc angclus
habuiflet rationcm impugnandi Ifraclitas ex pcccaco Moa-
bitarum. Ec idco melius diccrccur
q,
rex Moabicarum quaz-
rcns a faccrdocibus fuis,quod cflcc mcritum Ifraelicaru pro-
ptcr quod Dcus eorum canca fcciffcc pro eis ? Ad quod ipfi
lefpondcrunc cj, populus 1 frael colcbac dcos Molocn, &hoc
cum canca deuocione &: afiectione, quod cciam fihos fuos cis
otFcrrenc,& m igne immolarenc , luxta illud Pfal. allegati.f.
Jmmolauerunt filios fuos,&c. Etideorexaudiens hoc, immola
it filium fuum. Ex quo rationabilitcr indignatio Dci fuit fu
pcr populum IfracI,eo quod pcccata cofii pixbcbant exem-
plum perniciofum &: occafipnem, vt etiam alia;^cntcs gra-
uiterpcccarcnf,qua:quidcmcxpoIitiomagis colonac ratio-
ni r Vcrifimilc enim cfl
q,
facerdotcs Moabitx magis com-
mendarcnt populum Ifracl dc cultu dcorum quam de cultu
Dci. Prim6,quia hoc crat magis coforme ritui gencium. Sc-
cundo quia in codcm cemporeiam populus Ilrael rcccflerac
acujcu Dci . Tcrcio, quia magis refcrcndum crac mencii If-
lacJicarum ad hoc quod principalitcr cxerccbant , quam ad
immolacioncmlfaac ,quajtoctcmponbusrctroaclis fuitfa-
da^SiC forte nunquam vcncrat ad Moabicarum notitiam,qui
hiftonas facras non habcbant
.
RLPLI-
RE P L I C A. In cap. j..quarci libri Regum , vbi poftilL
adducic Rab.Sa cxponencem indignacionem Dci concra If-
racl propccr fadum regis Moab qui immolauic filiumfuu.
Burg.auccm non videcur expoficio Ra.Sa. racionabilis :ideo
dicicalicer,qu6d faccrdoccsMoabqUcTfici arcgcde mcrico
filiorum IfraelirefponderuncquodcoIueruncMoIoch,
S<:ci
filiosfuosimmolaucrunc, &rficprauo cxemplomocus rex
immolauic filium fuum.vnde Deus indignabacur IfracIi.Sed
illud Burg.didum vidccur irracionablle . Scicbanc enim fa-
picnccs gcncium, quod cx recefTu a Deo Ifrael &culcu ido-
lorum ludazis non poceranc prouenire profpera , fed pocius
aducrfa : prouc Balach deconfilio Balam practicauiccum fi-
lijs Ifrael, dc qua pradicd habccur Num.zz. Sapiences igiiur
Moabicarum hancpradhcam fcicnccs non poceranc allegarc
lud^orum idololacriam pro merico , fed pocius pro demeri-
to : de quo rex Moab no qua:fiuicquo merico filij Ifrael can
ta bonaa Dco reccperinc.Ad quod benc dicic Ra.Sa.lapien-
tes rcfpondille, quodmericop.'icrisAbraham,quifiliij fuum
immolauic. vnde ad infiar Abrah^ rex ille volcns habcrc fi-
milem a Dco fuo forcunam, immolauic filium fuum, fed of-
tenfus Dcus propcer crudclicacem illam quia innoccccvii oc--
cidic,&: non Deo,fed idolo immoIauic,ncc .id mandacu Dci,
ficuc Abraham: idco pocius dcbuicci cedcre ad dcmencum,
quia non ad inltarexcmph Abrah; fatlu, fcd an<z;clus
Moa-
bicarum refticic,quiaexcmpIumvircuofum Abran^' inexcm
plum pcrmciofum conuercic.allcgans coram Dco, quod filij
Ifracl immolauerunc filios fuos,&: filias fuas dsmonijs,&:
fic
fuiccx quadam ( vcicadicam
)
rcmemoracione Deiconcra
Ifrael indignacio.Ec non valcc quod Bur. obijcic, quia de illo
angclo non fcnbicur. Eft cnimargumcncum VviKlefabau-
toricacc ncgaciua,ficuc ncc fcribicur quod rcx confulucric
fa-
ccrdoccs: &: came in hocconcordaccum Ra.Sa.C^ccra
Bur-
gcn.argumcnta folubilia func facilitcr.
Tom.i. EE 4
8/9
Gloford&NicolaidcLyra. 880
C A P. IIII.
Qiutil r4.
B
Au%- Semi.
tmi. de [cm.
Rabbjnus.
Bacherius.
Angclomui.
Mf^l'er.
^ Theod.
dcqiionamdixirmulicr^lfrwKx fMM
matitusmruscflmortuusi
DkuiiC cumcllc Abdi.im A-
chabi difpcnfaco-
rem
,
qui cencum
viros fcru.-juic &:
enucrijt. lurcaucc
cft admirandavis
prophrcjru, quod
ca qui func parcn
tes , vica: prxbcnc
admiriicula.Nam
cumparumolciin
vafa pluhma iuf-
fifTcc infundi , &:
marici exoluic dc-
bicum> &: ipfam &:
filiosaUiic. Hinc
auce facilc efl eo-
gnofccrc, quod cb
tra lcgcra facicn-
tcpopulo, &: im-
pie fc gercncibus
rcgibus, crancqui
da pij , vc Abdias,
Sunamicis, &:c.
Rabb. Santtacc
clcfiaduorum po-
puloriim. i. fudaici
&:Gcncilis cftma
tcr ,
qux priusc^c
phcc? vcrbis , idcft facrx fcripcur.T pr^ccpcis obcdics,cx par D
uo quod h.jbcbac olci vacua v.\{x intudic
,
quia dum ab vnius
orcdodtj.-^is parum qddeamorc diuinicacis mulcoru vacu^
mcnccs hauriuccxubcrancegracia vngucncorii diuini amo-
ris vfq; ad fummum rcplcncur , &: iam nunc mulcoru cord
qucpriusfucranc
II II.
v.u"ua vaicula vix
j
gucnco Ipus plc-
na funcqcx pau-
cicare olcifolum
modoifuf.i vidc-
baiicur. Qddiia-
lijs acq; ahjsda^
&:.^b audiconbus
fidcs accipif^jCrc-
pca mulicr,id cft,
sacta ecclclia fub
C A P.
Vlieraiitcmcjuxdamde vxoribus prophcta-
rum clamabat ad Elifcum,dices: Seruus tuus
vir mcus mortuus ell: , & tu nolli quia fcruus
tuus fuit timens dominii Et ccce crcdicor ve
nitvt tollat duos filios meos ad lcruiedum
fibi . Cui dixit tlif^us . Quid vis vt facia tibi?
Dic mihi:Quid habcs T domo tua? At illa di-
xit:Nonhabeoancil]atuaquicquamindomomca,nifi t parum, J
crcdicoris fui iii
tL.
I .
^

\t i \> L _- u
dcbico non icnc- i
oleiquovngar.Cuiait: Vadcj&petcmutuoab omnibus vicinis
tuis vafa vacua non pauca, & ingredere, & claude oflium tuum
4
cuminrrinfccusfueris tu& filijtui: & mitte inde in omniavala
hxc,& cum plena fuerint tolies . Iuititaquemulier,& claufito-
ftium fuper fc & fuper filios fuos . Illi oiferebant vafa,5c illa infun-
debat . Cumqucplenafuiflcntvafa, dixit ad fihum fuum : Affer
niihi adhuc vas . Et ille relpondir.Nonhabeo.Stetitqueoleum.
Venitautemilla,&indifauit homini Dti.Et ille. Vade, inquit,
J
vendeoleum , & redde creditori tuo . Tu autem & filij tui viuite
dc rcliquo . Fadla eft autem qucedam dics , &tranfibat Elifcus per
*
peruerfo opere confentiendo callidi fpiricus perfuafioni ^
Auguf^.quiadfalucarcbapcifmuconfcqucndumccclefic jk
quafi quendam peccaci nummum a crcdicore acccpcrac, offcru!it,&:chnfma&oleu bencdidionisaccipmcvcianoQ

&: duos quos in fide genuic amictcrc filios cimebac, fcd pro- vafa vacua,fcd Dco plena,& ccplum Dci eife merc.int'.&:c.
,
phcCSB ^
Fr:a
tur. Mulicrqux
prophecam hofpi
tio fufcepitongi
nem inlinuatpo-
puli Ifraclicici,
q
Kiit 1 pacriarchis.
Vfi ficuciftaEli-
fccum propheca:
ica&illadominii
prophccarum ho
ipicio fufccpic.
Na Abraha &c Sa
ra tres viros fiifce
pit &: pauic
.
NICOLAVS
C A P.
DE LYRA.
JHI.
MVlier.
Hic confequenterponiturmiraculumfaSimKper Elifeum
ad conlolationem vidnx, cum dicitur .
'
J
Mulicr. Securtdum doSiores Hebraicos & Latinos iHn mulierfuit
vxor .Abdi^qui adpafcendnm prophctas lanporeperfecutionis /cj^a-
bel, rt hahetur
3
.lib. 1 i.contraxic debita
.
j, Ececce. Dicit I\a.Sa.quodifie creditor fuit Ioram,qui viuente ad-
hucpatrefuo.Achabaccotnmbdauit.Abdiiaivfuram. Catera pa~
tent vfqiie ibi
.
3
Niliparum. id\eflreficiar aliquantulum adpulmcnticondimen-
tum.
4
Ingredere. Cumenimfiuntmiracula ad confirmationemmultitu
dinis infide,vel eius corifolationemjiunt inpalamicum aUt ad confola
tionem ftn^uUris perfondi Jiunt comrnunlter magisfecrete. Et htc mo-
dofaluater nofterfilia .Archtfynagogifufcitauit amorte, &nopermi-
fit
ibi alique intrare:mft Tctrum er loannem
, &patrem &mttrem
puelU,
puell,y>t habttuY Mar.^. Ethoc modofecitin hoc locoElifcus. Cf-
tcra paicnt rfque ibi
.
5
Vcnic auccm. ,Ad regratiandumfibi,ne ingrata ridcretur ,&ad'
qu^rendum confiliim quidfaccret de iilo otco : quia noiehatagere, nifi
jeciind:m difpefiiionein Elifxi .
6 Fada. Hicconfequenterponiturmiraculumfa&um per Eliftm

ad cunjolaiionet/. Snnamitidisdcuote , & primo mirahititerfacundf
tur,ftcund6 mirabitius eiusfitiusfufcititur,ibi : Ec egref. Circufri'
Vium dicitiir
:
7
Tranlibac In Hehrao habetur per Sunem. Erac a. idefl potens,di ,
u^
Mts,& deuota:.DicitI{ab.Sa.quod h^cmnlierfuitforor .yibifac,yxoris
Dauid, fid hocpatetfalfum
,
quiapofl mortem Dauid Salomon regnt-
uit ^o.annis.^oboam I7. .Abiatribus, &^fa
^l.Iofaphat i2.a'ite
regnum loram regis Ifraet: cui E if<eusfuit contctnporaneus:&fic ifla
mulierfifuiffetforor^bifaCy quando concepit, iamfuiffct
adminus
1 2a.annor1m.Etfi dicatur quod miracutosi concepit,non yalet: quia
quod non habueratfitium , hocfolum fuit prupter feneSutemvirifui
\
quam altegauit GiezJ, &non mulieris
.
Quz
M O R A L I T E R.
1 Mulierautemqnidamdevxoribus prephetarumclamabatad,&e.
Dicunc expofltorcs aliqui,qu6d hajc mulicr vidua fignac cc-
clefiam,&: eius duo filjj fignant duos populos , f Gcbtilcs &:
lud^os in Chrifto camen rcgcneracos,fcd qualicer huius mu
liens virqnieftChnftus,poiIitconuenicncerdici niortuus
proutexprimitur in textu,non apparct :nihi, quia Rom.fj.b.
dicitur, Chriflus r.furgeas a tnortuts iamnon moritur, morsidi vlira
non dominabitur. Prop^er quod mihi uidctur diccdum ,quod
h^cmulicr vidiia lignihcat cccleliam parciculaicm bono
pafiore viduaca,&:
q
uia cali ccmpore folcc magis illius ecclc-
li^ perfccucor infurgcrc.idco fubdicur.
2 Ecce. idcftjCyraniuis pcrfecucor.
f
Fttullat. i fiiiosccclch^vulcindcbicefubijcerefcruituci,
&: dicunt^ifiiduofilij proptcrgcminam charicaccm. f Dei
6c proximi
,
quam habcrc dcbcnt ccclclj? filij,&;in cali cafu
Chriflus pcr Ii.IifcLi fignificacus,uc fupra dicium cfi, ccclcfia
cofolatur,uleum gracic (uj mulciplicando, pcr qd uiuic cum
filijs fuis V ica grati*, sl pacc habct cemporaic cuni pcrlccu-
tore.
torc.Pro.i6.b.Cw ptacucrint domino y>ia hominis,inimicos quoque
eius coniicrtet adpacem. Aliterpcrcrcdicorcmpoccfl incclligi
diabolus, qui dcfundo bono paliorcfolcc grcgc grauius in-
uadcre.VndedifcipuIi beaci Marc/nidiccbacad cudnuadiic
enim grcgem cuum iupi rapaccs,& qu;s a morlibus eorum
morcuo paftore prohibcbic : Qucric igicur iltc crcdicor poli
niorte boni paflorisfui filios ecclclie iuc fubijccrc icruituci
pcrpcccacQ morcalc, fcd Chriiius pcr Elilcum iignificacus
prccibuseccleiixclamancisad ipfum ,dacabundantcr gra-
t\x fuar oleum, quo filij fui libcrantur a feruitutc diaboli ^iL
ipfa cum filijs in flatu gratia: nutntur.
7
Fa(iaeflautetnqudarndies,& ttaii.Pcr Sunamitidem qu
niorcificata intcrprctatur,perfona religiof . iignificatur.quj
niortua mundo dicitur.H.'EC .lucrccipic in holpicio luz mcn
tis Chnflu pcrHiifeum Iignificacum,fcd vc mancacibi iugi-
tcr,dcbccci faccre c^naculiiridcfljioianum,
p
quod fignifi-
cjcur fupcrnoru mcdicacio,Pliil. 3
.d.X?/'*"'^
'"'^ tonii< rjuiio i
fcc./xfi/.bclcdriin quo dormiac,pcrqucincclligicurpacifica
conucr(acio.Pfal.4.b. Inpaceintdipfumdermiamc requiefcm'
I
ktfettam
88i
Cao. IIII. 882
6
a
ratAUtemibl
4 Theodo.
AdmirabilisSu
namicis, in pro
phecani valde
iinl
o&cioLx.
Ciiius officij&:
ciirx
viccm ve
pcndens, eain
ro2;auit:ancirec
aliquid,
quod
vcllct
dici regi
aiic duci cxcr-
cicus, &; cum
pollec ei diui-
mim
cxhibcrc
auxilium,
vulc
cc ea
humana
aflequi
curacio
nem".
Quid Iibi
VUlc,I'J
ttiidiO po
fuli
mei r^o ba'
bitoi Mihipla-
cec
otuim , &:
nullis
exerceri
IIII. Regum v^ap
3 Sunam ciuitntem . Eratautem ibi mulier magna
,
qux renuit eum
' rcm affirmaci-
D
^vt comederct panem . Cuque frequenter inde tranfiret , diucrtebat ad
^
"mi'! muSa-
cam,vtcoraedcrerpanem. X^cTdixitadvirumfuum. Animaducrto
5
cur^fuperacim
quod vir Dei fandtus ell irte,qui rranfit per nos frequenter . Faciamus
bcallitatcm.
1 /


1 x\ 1 n r
"J* Ambrof. ;o
, .
ergoeiC(gnaculumparuum,&ponamLi5;cnneoledtulum,&menlam
Sunamids illa
Ko 5 ,
&fcllam,&:candelabrum
,
vtcum-.veneritadnos, maneatibi. Fada I
magna mulier
cft iguur dies qua:dam,.Si veniens diuenit in coenaculum,&requicuit
irofpSumrara
ibi. Dixitqucad Giczipucrumfuum. . Voca Sunamitidcm ilbmj
.
uic&ibiconci
Quicumvocaireteam, &il!altetifl'etcorameo,dixitad piierufuum.
picndx fobolis
Loquerc ad eam
. Ecce fedulo in omnibus miniftralli nobis, quid vis
<j;aciuam ibi-
vtfaciam tibi?Nunquidhabesnegotium
, & visvt loquar regi, fiue
5
ticmque rcfuf-
principimilitla:? ou^refpondit. t In medio popuii mciliabito,
& <j
^'taci pignons
^E^jujjgmfi.
*
. JT .
j 1 r
^-
Ki T-
1
vidic miracula. limn
.
ait. Qiiidergovuit, vtracinmei?DixitqueGiezi. Nequxras.tFilium
7
b Crcuit autem.
AagsiomM.
enimnonhabetj&vireiusfenex cil:. Pricccpititaqucvtvocaret eam.
^
Quaecumvocata fuiflTet, & ftctilfctantc olHum, dixitad eam.t Inio
a ^^Simuia dominus ad Abi.jhani,tcn:ipoj-c :(lo habebii Sata tiUuin.
tempo're in:o,& t in haceadcmhora,fivitacomes fuerir,habebisin
^^
vterofilium. Atillarefpondit. Noli qu^lbdominemivir Dei, noli la
fen in dcfercu ampiexabsri
B.-da. Sic po-
pulus Ifraclici-
cus poflqua in t
Gen.ig.b.
Acgyptoexcre
uit,&:pcrMov
t
vJuentete
mentiriancil!2etua?. Et concepit mulicr, &peperitfiliumintempo-
ncgocijs, & pla b re t &in horaeadem.quadixerat Hiifeus.Creuitautempuer. Etcum
cidcviuo&cra
elfct qu^damdies, &egreirusi(ret adpatremluumad melTores, ait
parrifuo, Caputmeum doleo, caputmeumdoleo. Atilledixitpue-
ro. Tollc&duccumadmatremluam. QuicumtuHlIbt&adduxif-
fet eum ad matrem fuam,pofuit eum illa fuper genua fua vfque ad me-
ridicm,&mortuuscft . Afcenditautcm&collocauiteumfuperlcdu-
quille,ncq; in
animum
indu-
co,vtcum vllo
aliquam vclim
habere contro
Ui'rfiam . Quo-
modocciam in
telligcndum il-
lud.Hoc tempo-
re VI hora eii, >i-
uenstM concipies
filium ? R.Hoc
eciam Abraha
dixic Dcusvni
uerforum , Hoc
temporc veniam
,
cductus domi-
fi|uni.
ni voce audie-
^
rac, quando lu-
mine Icicntix
debuic illuflra-
ri, mox animo
ad idololacria
rccurrens mor
tuus cft
.
r
J
c Supei leSlulurri
lumhominisDci , &claufitoftium
,
&cgreiravocauit virumfijum,
'4 homiHisDci.
&:ait:Mitte mecuobfecrovnumdcpueris&afinam, vtcxcurram vl-
'^
cun^ cxpen>n
qucadhominemDcij&reucrtar. Quiaitilli. Quamob caulamva-*^ tia didcillet^p
disadeum?Hodienonfuntcalend.^nequefabbathum .Qua: relpon-17
phetajvutute,
!
_L w j n r ^ V^.
^^
fperauic eciam
dit. t Vadam. Strauitque annam&prsccpitpucro. Mina&pro-
forc
pera, ne mihi moram racias ineundo,t& hoc agequod pr^Ecipio
fore , vc jpuerii
mortuumfufci
,' tarec. Nacum t".^
<!>
in Prophctx le
p
**
^trttSirxfiiifs. Significacergoprophetapcreaqux dixic, ilo collocafrccmorcuum,claufooftioadeupiofetlaeft,
ne
quod ipfe vniuerforum dominus cft locutus. Quamob- maricoquidcmIignificatacaufaprofedionis,&c.
rem
^
Et
NICOLAVS DE L Yll A.
I Qu^aitenuiceum. ideHtinJiaHterinuiiauit.
1 Vc comcdcrcc ideU,acciperet compctente refcSlionm, quiapa
tiis intelligitur omnis cibus vtfrequtnier dilium
efl.
3
Animaducrco . Dicit I{a.Sa.qu9d hocpercepit eo quod hmlla mu
fcA velalia immmditia fuper menfam eius reffciebat.Pac\3.Se^tur .
4 Vc cum uencriz.decenter accipiaturtficut iecet virumfaniH re
cipne.Caterapatent vfqueibi.
5 Nunquid. Habcbant.n.Elifeum in reuerentia , eo quodfuccurrc-
rat exercitui Ifrael in aqu penuria,vt di&nm efl , cap.pnsced.
6 Qux rcfpondic. ita vallatafum amicis meis, quod nu llus infert
mihi mokfiiam, &fic Hon habeo negotium ad regem vel militi. prin
cipem.
7
Ec ait . fcilicet Elifeus GieTJfamulofuo , propter quod refpondit
Gifzi,dicens .
8 Ncquxras. q.d.hoceffetfruflra.Cuiuscaufafubditurctmdi.
9 Filiimi. quipoffiteiinbonisfuccedere .
10 Et vir cius. Ita quod cfi impotens de aeiero ad gener.indum .
In
1 1 In tpe. In Hebrao habeturfic. In tpe iflo ficut cfl rps vitar
amplcxabcris filium, i.anno reuoltito viucsfana ftcut nmtc,& arlt
plexaberii filium iam natum,fecundum quod exponit I{ab.Sal.
1 1 Noli mcntiri. Hebr^i diciit.^Noh dcficcrc aucillx tuq.rcr
bumenim Ucbratcum quod penitur hic,eji quiuocum ad 1ltcntiri&
deficrre.Et efifenfrsfccundtm I{a.Sa.Si impetrares mibi filium cito
moricurum non cffrt mibi matcriagaudij,fed mceroris,& ideo rogo vt
tion moriatur,fed viuat.Cxtcra patent ufqueibi."
I }
CoIIocauit./;'t><?J quod per ciusprecesfhfcitaretur,quiapeti
ueratabcofiliumvi6iurum.
14 Ec clauflt. TsljepHer mortuus inueniretur
&
fcpeliretur ante ad-
ueniumElifei.
IV
Et cgrclTa. Hic confcqutnterfilius Sunamitidisfufcitatur adfre
ces ipfius.
1 6 Qu^am ob caufam. Ignorabat enim mortem pueri
.
17
Hodienonfun^. Hucdixit,quiainiUis ditb.feUiuishomines
frcquentius ibant adprophetas ad audiendttm vtrbum Dei.Ctsterapa
tenl vfquc ibi
.
MORALITER.
t
Etfellam. Pcr qua intclligit'flabilicas mctis in bono. Et me
fam. Per qua intclliait' fcripcur^ facra: lcctio.iif cand: . pcr qS
inteIligiturcxcmplarisconuerfatio,Mattb.5.b.S/c/(ir/MA:
rejira
coram holbus
, vt videant opa veflra,&c. In cali vcro loco
n^ct
Chnftus pcr dilccl:ionem,Ioann.
1
4. Si quis ditigit me,
fet'
fermonem meumferuabit,& pater meus dil!g,cum,& ad eum ve.&c
Huicaucem pfonx d.icuraDeo filius.i.bonusdifcipulus
,0
tii aliquando diabolo inttigance pcr peccacum moritur, fed
pcr prcces boni magiftri,qui pcr matre hic fignificatur , eo
quod aluit difcipulum ficuc matcr,&: pcr compaffione Chri
fti per Elifcum fignificati,ad vitam grati^ reuocatur.
t
Erat
883
Glorordi.&NicoIaidcLyra. 884
a EtiUe^ Rab.DumdominuspcrMoyfcnJcgcdrdic qu.afi
A pcr piicruiTi virga nrilir,fed pucr pcr virg.iin.i tcrrorc lcg's
^gcloraui.
inorcuuin Jufcitarcnon v;iluit,.5.alcx iicn)iiicad pcrfcituni
Heb.7.c. ducit.lpfcprr fevcnicnsfup cad-iucrftcrnirur, quia cimin
^W-Jr*. /orina
DticJlJ't(eietipfiftti'XiiuiiiHiitOtm.imJcriiijicipieiis,\mc&(.
ilUic dcambulabat
,
quja& ludxos, ^
gcnccs ad ateriia per
fidcmvocac. Siiper
morcuuin lcpticsin-
fpirat.quia
pcrafpeir
lionemdiuini mqnc
risgraiiam fcptifor-
mis fpintusinpccca
?':"'
(i mortci acencibus
afpitat . Moxquc is
quem ccrrons virga
fufcitarcnon potuic,
pcr ^moris fpiritum
pucrad vicam rcdijc.
D iiociurrent tibtio-
motnon fslutes ( um .
j Thcod Scicbac
cum cflc honoris cu-
pidum,&' caufam di-
durum . Inancm au-
temgloriam forcim
t
I-uC'-^
pedimciuo, nefaciac
miraculum.
L.de 4z.de * Ambrof. Viatort-
punfionibus
biis cclcritas aptifTiT
"ii.ii.|ianf.
nia cft , ea proptcr
populo patrum man
ducare P.ifcha prar-
^od.i. cipicur, &: fcftinan-
{cr . Hir.c Apoilolis
mandatum cff.Ts^m/
nemper uiam falittanr-'
rftis. Sie Elifcuni Gic
Zi iniunxilfc lcgitur.
^ccinge lumbos tuos^
^c. Nam opus Dej
priEpropera ctiamfc
lecur.vc qu.indo diuina mandanrur,paylifper
fequeflrencur
D
humana.Pulchra ert flilucacio.fcd co pulchrior, quo pr?ccp
t<)ruininiC!.riorcxccuciadiuinorum,qu^"pcrmoram
farpe ,
traxic cHcnfam
.
q j
c
Incuhuitjuperipfnm.
J Theodor.Alii, infuf^amt .
Quo-
H.;.i
rnodo, enim Dcus
Quxft.
B
it.
corpus Adami f.ibri-
caius
,
pcr inkiffiacio
ncm mdidic
,
ani-
mam, ica prophcta
fufcitaiiit adolcfcen-
teni . Scd crcator in-
fuffiandocrcaui: ani
mam,qux non crac.
Prophcca auccm ci
quie cracinfuumrc-
cJuxitcorpus.
j: Ambrof In
Elifco figura domi-
ni pra:cciiic,quipro
iccic fevc moituuin
crigcrcCjin quo fym-
xf
\*f'\^'
libi
. ProfcclA eft igitur &: vcnic ad virum Dci in motem
Car-
IDcli.CumquevidKrctcamvirDeiecontra.aitad Giczi pue-
rum
fuuai . Ecee Sunamitis illa. Vade ergo in occurlum eius>
^
dic ei
. Reclc ne agirur circa tc
^ circa virum tuum, & cir-
cafilium
(uumPQuarrclpondit. Rede.Cumqi vcninTetad vi-
rumDeiinmontc,
apprchenditpedcscius EtacccflitGiezi
vtamouerctam.Etaithomo Dci. Dimitteillam.animacius
in
amaritudine cft , & dominus ceb uh a me,& non indicauit

mhi.
Quxdixitilh.Nunquidpeiiuifihum a domino
meo?
a Nunquidnon dixi tibi,neilludasme?ttilIcaitadGiczi.Ac-
cinpe
lumbos tuos,& tollc baculu meum in nianu tua, &c va-
b dc.
Sioccurrerittibihomo,nonialuteseum,&:fiialutauerit 7 bohim cli qiiod na
tequirpiam,non
rei"pondeasilli,&poncs baculum mcum lu-
pcrfacicm
pueri.porro materpueriait. Viuitdominus,&
vi-
uitanimatuanondimitramtc.t Surrcxitergo &rccutusclt
cam.Giezi
autcmpr.'Eccfleratanteeos,& pofucrat baculum
fuper
faciempueri,&: noncratvcxncquet renfus.Rcuerfuf-
s rogarc,aIiud impc-

quecllinoccurfumcius&nuntiauitci, diccns.Nc^n furrexit
'"^'"^' ^^'"^ mcrcn
puer.IngreiTus cft ergo ElifJrusdomum,&cccepuer mortuus
lacebatmleduloeius.
Ingreflufqueclaufit oftiumfupcrfc &
c
(uperpuerum,&orauitaddominum. t Etafccndit& incu-
buitfuperpuerum,
poluirqueosluumfuperoseius,&oculos 9 fufacauic cciam ip-
fuper oculos cius, & manus fuas iuper manus cius,& incurua-
*^^'^
morcui cqrpons
uitfe fupereum, & calcfatba cft caro pucri. Atille reuerfus,
dcambulauit in domo (emcl huc atquc illuc,& afcendit & in-
cubuit
fupereum,&oIcitauitpuerfepties, apcruitq; oculos.
I
InLl
bisChriflus comor-
g
tuustic,vcnobis rc-
furgercc . Proiccicfo . I
vfq; ad nofira fragili
catc, vcnoscngcrcc,
^ Idem. Aiiudctt li
iti
rogat
rare
.
aliud donarc. Hclias
fufcitauic , fcd orauic
non impcrauic . Eli-
fcus iufcicauic , con-
.;
figuratus morcuo
ta>;i:u ,
'VC cffec cy-
pus eius qui miflus
in fimilicudine cac-
nishumana; , eciam
ninacioncm exigic
icrem.48. MalediRus,\nc\\x\t pro
j yocata ingrefla cft ad eum,qui ait.Tolle filium tuum. t Vcnit
{.BC,;f.I.U.
. ^ . j-
\r f-
-

1 \ "
ffpiilcus morcuos fu-
EtillcvocauitGiczij&dixitei.Voca Sunamitidem hac.Qua:
lo
icitarcc.
____
dToItefiliumfuum^etcSI)
pheca
,
^J 'facit opHS
Deinegligcnter.
^ Idcm. Elifcus fer
uo mandauic nepcr
viamaliqucm faluca
rec.Fcftinacoenim iubcbaccoiic<:ndcrc,vccelebrande refur
I
illa &corruit ad pedcs eius
, &adorauic fuper terra Tulitq; fi-
lium fuu & egreflaeft. t Ehfseus rcucrfus clt in Galgala.rat
11
re^ionisexequcrccurofiticium, neconfabulacioncalicuius
obuij madaco dcfied^ret" a muncrc.Ergo non falucationis
officm autertur, ifcd obflaculu impcdicnd^ deuocionis abp-
ic-
1 Ambrof Elidui"^*-'-
dcfundi pignorisrc
fufcicacionc , dona-
ta , rcfoluic hofpicij
penPcncm.
Jfi Tercul. Si^diefabbaco Elifeus propheta Sunamicidis ^-^^^^
lium morcuu refiituit in vicma, videsPh.irifcCe,cuque Mar-
*
'"
cion,olim crcacoris efTc fabbacis bcncfaccrc , animam libe-
*
rare,non perdcre,nihil Chnttum noui inculitie.
k uh
NICOLAVS DE LYRA.
l
Quxxcivondit. In Ijoc (fuodvidetur mentita fuiffenonopartet
eam excufan.yelpotefi dici.,quodfic locura efl infpe rejurxcSiionis
fi-
iiijfuiper Elifeum,<]uxfuit materia maiorisgaudtj quam coceptio fel
farturitio.
9 Et acccllic. Elifeus enim non erat affuctus permittere
,
quod mu-
lier langerct ipfum
.
3
Dimiccc. Ft non folun^ per preccs Elifeijed etiam per lachrymas
matrif impctraretur rcfurrcBtofili^
.
4
Ec dominus. quiafpiritusfanBus nonfemper tagitcordaprophe
iarum., n etjue de omntbus .
5 Nunquid peciui f il. q.d.ficut proprio motu mihifiUu impetrafli.
ita debes eius refiirrcdionem iipetrare,vt verbnm tuuiri
fit
iiabile
.
6 Accingc idefl,d:fponc te ad currcndum vebciter 2~ e.xped'te .
7
Sioccurrenc. idiil,noiicommifcf!asiiimeow:>ba te ab itinere
impcdicntia.Et per tdcu- modum loqunnrfaluator d'fc'piilis ud pr-
dicandU miJfisyLuc.iq.a.hlcmincm pcr uiamfaiutancncis. Gic
^LScquitur.
Ec
8 Ec ndn erac. Dicit l{a.Sa.quod
hocfuit proptcr demeritu Gie:^',
qui nonfernaHitprceptum
Ll;fei,fed occurrentibns fibi hnminib. la-
claufer dicebatfe mifjum adfufcitandim mortmon. Expofitores aute
noUri dicunt, qiiod boc fuit ad defignandum
q4 lcx vetus qux per ba-
culum dcfignatur,non confiribatgratiatn
vimficamem^fed hoc f.xcit
verbumi carnatum,quod
fignificabaitirpir rxtenfionem Elifcijiptr
fuerum^vnde dicitur Joan.i.b.Lcx pcr Movfcn dau cfl,gracia !C
vcricas pcr Icfum Chrifhim.
9
Pofuicque. Hocfecit ad oflendcndum magnum defiderium adpue
rifufcitationemyVelproptcr caufam myUicam iam diiam uel potius
pfopter vtrumque
.
10 Voca. Ts^on vocat eamproprio nomine , ad oflendefidum quoi
habebat cum ea tantamfamiliuritatcm
,
quodpetiuiffet e.Hsproprium
nomcn
.
1
1
Eracauccm. Hic confequenterponitHrmiracubm adiovfvlatio
nc m congngaiioniffauielic.Et pi imo poninir cy.plex mirjcubim. Se
cmdumponitiir iZ>/.Vir qu;dani. Tuinum miracuhm
efl
depulmeu
ti duUoratione,iulusprparatioponuur,cHm dicitur .
Coquc
y
m
1111. Regum Cap. lill.
88^
^
a
fi^ii
prophetarum. i.pra;dicatoriim qui ambulant in lege do
I A
Tnini,8i
fcrutantur tcftimoniaeius , m pr.cfcntia faluatons
,htu5.
fcmpf.Tviuu'nt.
doii8 .
|j
concidit. Qmliterclegis intetus vcl philofophis ftiidiofus
amantudmedclegc vci inortiferum de philofophts fiim cs
inccrmifcct
vcricati
D
euangelicT,&inol-
In
co^rdiscoquensta
lepulmcntum , hcc
cft ,
documcnrum
preparat auditonbus
fiiis.
Dicit cnmi Apo
I
Itolus
. Litera oc%.f[J!.
',
auiem rinificat . Et,
Tnidentia
carnis mors
eii
,
prudcntia antcm
fpirittisvita
. hoc fcn-
ticntes
fidelcs, mor-
tem
inollaclamant.
Scd fonna, in olla
mictiturjCum
fcien-
na
fpiricualis in tale
condimcntum
intro
moria fcripturas rcddidit.Inllpientc Paulu,quigloriaturic-
luni js,fl nihil profuntieiunia. Scd quombdo non profunt,
quibus viciapurgantur?
5 Thcod. Vcncnioperationcmobtuditpropheta, iu- Quxfl.r*.
bensfarinaminuciin lcbctem. Obcudic;nitem non fari-
nicnntura,fcd pro-
3 ^
Nonvii(]uepanis,fedand'.fndiTcibum Dei.
a
autemfames in terra, &c filij prophetarum habitabant co-
rameo. Dixitc|Licvniclepuerisruis. Pone ollam grandem
,
&:coque pulmcntuinfihjsprophetarum . Et egrefluscllvnus
i
in agrum , vt colligeret heibas agreftes
, inuenitque cjuafi
a i"
Idc.l cucurbitas agmtcsjiiinores il!is qar; in hoitis nafcuntur.Sc lunt awatir&nux.
vitemrylucUrem,&cullegitexeacoldcyntidast agri, &im-
^
jj
pleuitpallium ruumj&reucrfusconcidic in ollapulmenti.Ne-
3
fciebat enim quid eflct . Infuderunt ergo t focijs, vt comedc-
rcnt.Cumque guftaflcnt de co6l:ione,excIamauerunt dicetes
.
' Morsinolla,virDei.Etnonpotucruntcomedere. Atille. Af-t
ferie,inquitfarinam.CumquetuIiirent,mifltin ollam &aif. In-
"^
fundeturbasvtcomedant.Et non fuit ampliusquicquam ama-
B
miccitur, vt exclufa d htudinisin olla.Virautequidam venitdeBaal Salifa,dcferens
5 autcm t.intam benc
amaritudine
paflus
fiat falubris
.
c
Mors in olU, &
c^-
tera.
.}i Ambrofuis .
'
Elifeus a magiftro
didicerat,
parlimo-
niam,
cum ftlios alc-
rctprophetarum>vi-
risagrcrtis
grumulis
mcnfas offcrebat,&:
inemptis fi]ueftnb.olcnbus ,
hofpitalis
phct;rgratia. Icae-
tiani .iquanim {^erili
tatcin in fecundita-
tcm fil non mutauic
fcd virms jpphccici
fpiritu* Qund aure
vita prophct.uunul
Irs habucrit poiTcl-
lioncs, doccc hiff
o-
ria.Nam primus co-
rum nunc quidccos
exccpitcouiuioole-
rum i^grcfiium, nuc
autcm panesordca-
ceos , vigintJ appo-
lliitcctu viris , cofq;
ab alijs allatos. Eis
- -qiiaC,
t
vel {ylue-
llres
.
t
viris.
viroDeipanesprimitiarum, &vigintipaneshordeaceos, &
^
diJioncm /mpcrcijc
,r
11.
r A
-11 j- T>k I 7
vt &:i]Io.s cctumcx
jtrumentum nouum in pera lua. Atille dixit.Da populo, vt co-
^ Aitiaret, &:poa fatie
medat.Refpoditque ei minifter eius.Quantum eft hoc, vtap- 9
taccfuperelicmpcr-
ponam coramcentum viris? Kurfumilleait : Dapopulo,vt t
?",.'
, ,,.
A
T T
1 j - ^
1 o /
r ^ 1
d Ftr ai'. Rab. Vir
comedat.Ha!c enim dicit dns
. Coinedent & lupererit . pofuit ccetus cft pacrij qui
itaquecoraeis Quicomcderunt,&fupfluitiuxta verbumdni. lo
<ieI3aaISahfacft,j.a
^ *
ternariii in confcflio
ne tnnitatis feruac.
Baal Sali fa.n.tertium hiis interpretatur
. Hic vir viro Dei pa
nes pnmitiaru oifert, cum
rcdemptorigratiaciusinfpiratus
otferc libros deorigine crcaturaru
copolitos.Ortertfrume-
tumnouuminpera,cumnoimteftamcntii
in euangel/j &C
Apofloloru fcnptisprofcrt.IubetElifeus
nofter miniflris.i,
pr^dicatorib.vthec iidelib.difpelcnt,
&: dethefauro fuo
J3-
teratnoua&r vetera,qd myftenum in euangelio Icgimusm
fradione.^.cSi 7.panum,vbi fatiacis turbis collcgerunt ri.co
phinos,fiue y.fportas fragmentorum,
quia nullus facramen
taicnpturxperomniacapicquinfibi
fatiato fupercric iu-
xta verbum domini
.
__^
^
CAP.
ffpioas virt-
dc plcnas in
vene.
Apgelomus.
humanitatis
implcbacolftc.um.Qu'^ri:m
oftcnli amaritudi
nccumanducarenopoHcnt,
lcuis tanna:afperlionc omnc
illam
amantudincm
temperauic,abitmentia-prophctc mu
nere,vcncni
vireseuacuans.
4^.
Idem.EIiasmdcfertoerat,nequiseuieiunantcm
vide-
ret,niii loli corui qui eii paiccret.HlifciM in dcferto etat,vbi
non inuenirctur
efca,nifiamara.loannesin defcrto erat.vbi
folum locuftas & mel iilueltre inuenirct,&:c.
^ Idcm. Oi^ultum
Elifeum,quifilueftrib. ramis &:2maris
pafcebatprophccas.lmmemorcfcnpturaiuEfdra
,qui me-
mo-
Matth.13.gi
loan.^.d.
Matth.i^.
F
NICOLAVS
DE LYRA.
1
Qor\\.\Z.i.difcipulorum
eorum qui viuebant religiofe,vt diiumeji
futiraz.cap.
2
Co\\e2,it.quxftintvaldeamar,&funtquafi
cucurbit fylue-
firei &folia eius berbx habent quandafimilitudinem cuwfolijs vitis,
3
Nefcicbar. Idefl,quod efient tafis amaritudinis
.
4
Atferte, non quod haberet exfe virtutem dulcorandi , fed hoc fa-
Rumeflmeritis Elifei.
5
Vir autem,
Hicponitwrfecundum mirxcuJum de multiplicatione
famm,ciim dicttur. Vit au, Dutefunt diSiones in Hebro,et Baal vt
hic accipitur,efl nome appellatiuum et figtiificat planiciem feu regio
nem.Salifa vero efl
nomen proprium ciuitatis in illa regione.
6 Dcfcrcns. 7^(0
accipifMr hic panes promitiarum qualesoffere
bantur in templo domini.fed
dicuntitr primitiarum, quia eran t depri-
rnisfrugibus illius anni,hordeum autemprmo venit ai maturitate
,
maximeintcrraUla,ideofubditur
.
7
Vigintis panes. i quo ofleditur numerus panum et materia. Mi-
qui
qiii atnem Ubii habeat interpofitum
\y Sc,fic,Sc lo.panes,
fed ly
&,
non eflin Hdbr.io mc in libris corrclis,nec de textu.
g Et frumcntum. //; Hebr.hitur.Efyranatam.fiumentim enim
non ita cito venit ad maturitatemficut hordeum, et ideogranum non
erat adhuc aptumvt indefieret panisypoteranttamen fpic^e illet ati-
quantidum torreri,&
ficgranum excuy per confricatio-.em .
t>
C^antum. Erant.n.valdcparuiillipanes,ita quod nonfufficcret
pro vno hominc
. Qwodpatct er hoc quod illc homo .ipportaueratpa-
nes iU!)s,& granaum ititrapcram fiiam,vt diciturin litem.
_
10 Qu^i comederunt. Quia illi p.xaesfuerunt miraculnfc multipFi
cati pnipter tneritum Elifi.Talis autc muliiplicatiopotcfl fitri a Deo
duplicitcr.Fno modoper additionem alterius materi.i.,/Jtio modofine
tali additioncquia
ficut Deus de nihilo produxit maicria., ita de mndi
camaieria tiel pauca
poieflfaccre magnam et rnHltarnJicut dilum
cft
plenius Gen. z .deformatime mufieris de cofla ^dx.Lt loan. 6.dc mul
tiplicatione quinquepanum in manihusfaluatoris . i2uis auteiflorum
modorum multipticationisfucrit m bocfalo,non hcturex fcriptura
.
#
CAP.
M O R A L I T E R.
t
Eratautem. Scquitur .
I Co<;e.
PerprophetarumfiliosinteIIiguturrcligiofi,nam
&patreseorufaltcmpIures
habuerunt prophetisipiritu .
Pcr hoc igitur quod fi<:tum fuitcis pulmencu,& non fit hic
metiodcaliquocondimcnto,
lignificaturquod religiofi ci
bo paruo &: vili dcbcnt cfTe comenti.
t
Mors. Per hoc liguificatur.quod hommib.dclicate nutri-
tis in fcculo,vita religiofa videt amara in pnncipio,fcd iicuc
pulmcntum pct immifiioncm fanna; faclu fnit fapidum,fic
pcr
pcr Dci gratiam &bonam afTuefactioncm vita rcligiofa qu^
pnus dura vidcbatur,non folum portabilis, fcd ctiam fuauis
ctticitur.Pcr hoc autem ccontrario alij deberenc conflindi,
?|ui fuerunt in feculo fatis durc nutriti, &tfi in religione no
ufficit eis vidus illoru qui fueriit in fcculo dulciter educati.
5
rir autem, Pcr iftum qui obtuIitElifeopancs hordeaceos
6 frumentum nouu, fignificatur homo exerces lc in ftudio
fcriptura; veteris ac noui tcftamenti ad honorem Chrifii.
t
Dapoputo. Na perdittumexercitium lcquuntur prasdica
tio &C dodrina,quibus rcficitur populus Chriltianus
.
88/
Glof^ordi ScNicolai dcLyra. 888
A
Sc1-.ic7.de.
J.iKaUj.
C A P. V.
yfaman^ *c Aupuft.Ciim Naimanrcjxis Svri^prin-
vjcps pciTufiis ]cpca fuillcr,^ fibi vcl cuclis horrerct,
doicbat rcx Syric viru,pcr quc plurima contcccrat bclla,gc
tcs domucrnt,6<: viiftoriaj pcrpctrauciat.
je Chrvfo.N:7.Tm.in
N.
i<
+ exercuus.
}q.^
c.LuCr
cratquidani Svri,
cum cfi k'pi;i inusT
fiflct , 3i-' proptcr cii
tnorbuni cnibcfcc
rct, viqiiijumaxi-
ipo pcricufo vcrfa-
t potensrobo rctur, vcnit ni l*alx
flina, volcsa^)phc-
I
talibcrarihocmalo
4 An.brof M.1
pnusNaamaninco
ipedu dominifiii,&;
admirabilistacicde
fcribitur, quonia in
cius typo filus tutu-
R
ragcntibus dedara
tur^qui fandt.rconfl
liopuclIx,aprophc
tafaluteipcni.rcco-
monitus,n6 tcrrcni
rcgisimpcrio , fed
diuinemifcricoidic
. libcralitatc fanatui-.
^u.icr 107.. Cctilcs fignificat
K.ibb.in.
virtutcbclloiu
prin
*^"'^cipatumgc.ctcs,ac
vciumdecorclruen
tcs. yh Nr.aman de
a
Fri^
niino fuo nritianir,cum h: ad quos noritia vciba pucnit
, his i
qui fibi pr.riunc liiggcruntlcicntieipintii.iljs m;ignitudinc
Mitdt rcx Syrio: lif^rasad regcu' Jdacl ,v (alutc fcrui,CLi pn
matus gcntiu nudiciis Dcfi elll' in Ifracl i .lurcm fuoru pi x-
1
uidcSjkgationcm miicit in lud.cam, vc
i
cr apoftolicain do
drina f.ilu.-^.tons (1-
V.
A.nnianprinccps iriiliti.Tregis Syria! erat

vir m.igniKs .ipuci doirinu iuu , ik h(mo-
ratus. rer illum cmmcicdirdominus/a-
^
C A P.
dcni nccipiar. vndc
C ornc!iusdeCc')a-
i
n i in li;p{ rm ^d Pc
ti fi mittit . I{cxfcidir |4mJ
v(Ji,nitnij yrtj,quia
^
. j.
S.iccrd(^tcs, Sci ihe,
lutem Syri.T. tiat autem vir r fortis & di-
j
.\ Ph.infei rcdoi
c
^^igViuMlM*.
ucsjledieprofus. PorrodeSym cgrcfli
fueiatliatrunculi.&captiuamduxcrardc
rerra irrael puclh;m paruula,i|uverattin
oblequio vxoris Naaman.Quieaitad dommamliiam. Vrinam
'^
fiiiflecdominusmeusadprophetam qui eft in Samaria, profc-
t\o curaflet cum a lepra quam habet . Ingrefllis cft itaque Naa-
man ad dominum riium,& nuntiauit ei,dicens. Sic &fic locuta
eftpuelladeterrairracl. Dixitqucei rex Syri^. Vade&mictam
jiteras ad regem Ifrael . Qui cum profedus cflct , &tuliflet fe-
y
cum deccm talcnta argenti , & fcx miHa aureos,6v: decem mu-
taioria veftimentorum
,
detulit Hteras ad regem Ifracl in ha^c
verba
.
, Ciim acccperis cpiftoljm hanc , fcito quod miferim ad
teNaaman(cruum meum,vtcurescumalcpra fua Cumque 6 iSitlidunc
q
lepiiretrexllraelliteras, fciditvcftimcntaiua , & ait : Nun
Iud^'oi fi colxlcran-
tcs vndiq; plcbc s
.'
d rcdcprionc coiu-
liirc,qualiblafphc
niiam cxilhmantc^
lcindcb.nt vcflimt n
ta, licut in ciugchu
princeps faccidotu
tecit.,
c J\('XlfaclfcidltV(-
IVmentafua ,
&c.
i Chryfof Ojfiit!-
pcrfidia rcgis.N.i.in
m.in Syrusfidt lircr
feflinat ad Dtuni
& rcxperfidiis kiii
fcidit vcfiimctnm.
ui nuuc
y
iac,&qui nonnoue-
-.j,^ r .,
/T- o T A y
rfacrcdunt.Domc
quidDcuscgolum>vt occidcjepoiimi
& viuihcare
,
quia ifte

(^iciicpu"nat,&cx
tcrnifcftinant.Rcx
Synx crcdit pulTc
ficri qnod audicrnt,
&:rcxlfracl nocre-
dit ficri poffc quod
nouerat , ^c.
d Fcniat. -ii Thco
dorct. Ipfum qui-
dcm Naaman vidcre,vt qui cficc lcprofus,tion lliliinuic, le-
gcm fcriians,vtqui lublcgcusucrct.
Et doniinus quos pYffciuit,h n &vocaiiit,&c.Venicm Gctife (,li.i
populus ad-domu lilifci,f(ndii.fccclclia pcr m'icics.i.ci..'i2,c
licos pdicrcoics acccpir,vclcin lord.mc fcptics lauarccic-
mifitadme, vtcuremhomincm a lcpra fua? Animaduerti-
te&videte, quot occafiones qu.-erat aduerfum me. Quod
cum audiflet Elifeus vir Dci , lcidifle vidclicet regem Ifracl
veftimcnta fua , mifit ad eum diccns. Quare fcidifti vefti-
mentatua? Vcniat ad mc, 6iiciatprophctamcfl'e inlfrael,
cusliuccomocioco
rum intcrprctacur,
vir fbrcis 6c diues,
fed leprofus
,
quia
^uispcrpi'tentiam-
icgni ac rcru abui>
dantia dominan vi
dcrctur , camcn pcr
crrorcm idololatri.x-lcora fcrdusapnarurr.
fuiherius.
b
PoiTO(/f S^y./.i. Rab.Latrunculi dc Jvyria quod efl fuhlimi-
Kabbamis.
t^SjCgrcffi fun,cu cupiditatc duCv &: duierlis negotijs impli
^pjtloaius
.
^^^, Gentilcs pcr tota tcrrani vagabantur , Hi dc tfnra liracl
captiu.a duxcfunt qu^dc ^phcta in Ifracl tefiabat^ c a i^uwa
de Ifrael pcr ncgociatcrcs gctifi traflaca in loco orbc
cunoli
tacihominu(qua vxorNaainan Iignificac)vcrfi prophcta &:
C
faluacor^ i ludxarnanerepaccfccicAudics hqc Naanu do-
mino
9
10
natus cx aqua &L ipintu.Iordanisbaptifma ligfiat,quiainco
!
nobis lakiator bapcjfmum confccrauic,Naamanlauacioncn
IordanicamdcfpicieSjfimplicicatemlignificacrudium,qii
^
fp"'
NICOLAVS D LYRA.
~
C*A P. V,
1
^"T .y/4W;j, Hicconfcqucncerponuiurmiracula Elifei
J^
corainfidelibus,&priniocircahoc criplex miracu.f
lum
ponicur.Sccundo fcripcura hifloriam profcquicur 8.ca,
Prima in cics, quiapnmoponicurmiraculum adNaaman
Gentilis conuci-tionc, Secudoad infidiantium reprcffione,
c.6.Tertio ad pa'niccntiii confolationc , circa mcdiu 6.cap.
ihi.fa^um ef< ^^ Prima adhuc diuidit^^m tres p.irtcs, q.a pri-
nio Naam.in pro curacionc dcftinatur.SecHndo a lepracura
lur,ihi.Mifitejue Eti. Tcriio Giezi lcpra percutitur,ibi.DmV<7;
Cie^j^. Circaprimupi dicictii". l^nanian. picunt cnim expofi
torcs noftn communitcr,qucd ipfe per lapicntiam 6c probi
tatem fuam vaihuitlatrunculos
,
qui mulcum molcfi.^.banc
rcgnum Syria:,&: idco fubditur.
Z
Ter illum. 6: propccr hoc crat rnagnus &honoraciis in rc-
cno.Ra.Sa.dicic quod iplc fagictauit Achab in prxlio^vt ha-
Beturfup.^.li.c.vlt.licetnomcn fuum ibi non exprim.ntur
,
iU. propter hoc fubdirur . Ttr il. quia inccrtcdlo Achab Syria
fu>clibci"acaacrjbu:o,quodci rcddtbacur pro confvcdcra-
tionclianadadcumco,vthabeturlup.3.1i.ca.20.&propter
hocfuitclcuatus ad principatlim militux.
3
Eratauumvir.Jid hoc cnim fuitlcprapcrcufTuSjVtpercii
rationcm eius mirahijcm venirctadDcivcri fidc quiapctv
cuflcrat Achab idololatram,
4
ytinaTn
4 Ftiuamfuiffet. antcquam enim capcrctur, & 111 ancUiam
.
Naaman vendcrctur,audicrat interralfrael magnalia quae
fcccrat LIifcus,&: pcr hoc fpcrabat,quod fic poflet cunui do
minuy fuus.Cajterapatcnt viqueibi.
5 Et tu.ft.ln Hcbra:o habetur.Cer centenarios. quoru qui-
libet valebat cctum talcnta communia , ha:c autcm .icccpic
pro fumpcibus in vi3.,&c ad dandum propheco: muncra.
6 Ft ciircs. hoc cft facias curari pcr prophetam qui eft m tcr
ra tua
.
7
Scidit vefllmenta . Dicunt expofitores nof^ri communiter,
quod hoc fuit co quod inccllcxu iliud vcrbum clfc blafphe-
inatorium libi porcntiam diuinam .artiibucdo, vn fubdicur.
S T^incjuid Deus. Modus cnim crat Uid.wrum fcindere vc-
Ihmcntafua, quandoaudicbancDci blafphcmiam, vndc
Matth.i<?.f dicitur. Tuncprincepsfucerdotum fcidit veflimenii
fia, diccns . Bla(phtmaHit
, Scd ha^rc cxpofitio non bcnc con-
fonat liccrg fcquenci,in Oj.ua dicicur,qiicd Llifcus ciim rcprc
hcndic de cali fcillionc^quod non fccilfct 11 propccr rcucrcn
ciam nominis domini tada fuiffcr.Ec idco uljccr dicit, quod
hocicccritex impaticcia,crcdcnsquodrcx Svrie ciu^rcrct
occalioncm niouendi bcllum concra fcpcccnJo ab co rcm,
tibi impoffibilcm. Idco fubdicur. Fidctejr
9
Trophetam, Dei ven^
10 Eflcin ifrael. Vc fictfx Svria: cimc.rbellurn mouerc con
tra populum habcntdm Pcum tanca; potcntia:
.
.MifiP

M O R A L r T E R,
I
7{a^nian priaccps. Pcv Na.iman qui crat lcprofus,porefl in-
tcUigi quilibctinFidclitatislcprapcrcuflus . Pcri:fcij vero
domiiius noClcr Iclus Chrifius,vt oficfum cfi fupra.Pcr lor-j
tlapcin vcrp flyuiupi baptifaii facramctuni^co quod iii lor-
d-ine
danefuit infiitutri,quandodomihiis iiultcr Icfus
Ch.iHiis
taclu fu.cfandifiim^carnis vim regcneratiua dedit
nquis-
IgiturpcrNaamaintcUigicquilib.ccIudiCUs velGctilis
fcu
aliusinfidciis,quiaudicatamadcChnfii miraculis
vcnitad
jpfum pcr fidcnijcui dicitElifcus idcftjChnfius
.
889
UII. Rcgum Cap. V.
850
.4.
jnundacus
bapnf
mo
per inuoc.Tcio-
ncm
fpiricus fcpti-
formis
quifque ;!d
innoccncis virxia-
finciam
redigicur
,
quia i baprifmo ab-
rcnunciare facha-
nxac fidcnidomi-
ni conftccn purci-
pimur ,
ncgat (e
Maaman vlcra dijs
, cacuru,fo]i per om
nia Dco lcruicurii.
Parcem ccrre fan-
ct^fecurollit',quia
bapcizacos oporccc
dominici corporis
parcicipacione con-
limari
.
a Defccndn, & lault
"^
ittlordane, &c.
4C Ambrof.Tuncil
k iiiic, in Ijrdanc
ineTfic,&: furrcxic
fanus. Q^id.n.figni
fic3C?Vidi(ii aqiia,
icd n6.nqna onin;s
ianac,fed aquafana:
,j,que hab cgratiam
Chfi. AlKidcficlc-
mencum,a!iud con
fccrauo aluid opus,
aliudopcracio . No
faHac,aqua,ni(ifpiri
tus fandusdclccn-
deric,&aquaillam
confccraucric
.
Pfi ifr Idem. Q^od no
,bisimpo(Iibilc im-
pctracu vidccur,Deo donare pofTibile eft. Na &C impolTibile
vidcbatur,vc pcccatum abiueiec aqua.Dcniq; Naaina Syrus
lepcam
lcpram fua mundari per aquam poffc non crcdidic . Scd
q3 D
imponibnc erar,fccic Dciis pofTibilcc(Tcqui caca nobis dv)-
nauicgraciam. SimiliccrimpofiihiTcvidcbacurperpenitecia
pcccaca dimicti:concc(Iithoc Chnltus Apoftolis fuis.quod
ab ApofTolis ad facerdocum ofticiatranfmiflliTn cft.
b Q^'anQn accipiam.
Q?tt.r#.
4 Theod.Prophe-
ca valde expctcdi
paupcrcatem pr^cu
licomnibusdiuitijs
&C lcgcm cuagelica
adimpleuic prius^
{cnetin.Gratis enim
inc\wt,accepijiis,f^ra'
tiidate. Virauc ille .
admirabilis crcdes
vcl ipihm ccrra If-
raclis ctre fand-ifica
i
fpiricu.-ilemnonpocueruntintelligcreefficaciam
,
quia ani-
A malii
"oni noi ptrcipn
:f;i- fu-rt fpiniHsDei. Serui melioricon-
M.ii- filioad
mandatum prophcticum pcrfualcrunc, qiiia fxpc
ftj:.
dominus
muiori rcuclat quod mdius cii.quonimy perfona-
"'
rmitceftorDeuTnoi eji
. l.ovo feptics refhtucacfT caro fi-
cutpuericaro,quia
Ve.nit ergo Naaman cum equis & curribus,& fterit ad oftium do
mus Elifei-Mifitcjueadeum Elifeusnuntium, dicens. Vadc& i
lauarefcptiesin lordanc, &recipietranitatem caro tua ,
atque
^
mundabcris.-Iratus Naaman recedebat, dicens. putaram,c|uod
3
egrederetur ad me , & ftans inuocaret nomen domini Dei fui
.
& tangcret manu fua locum lcpra^
, & curaret me. Nunquid non
meliores funt Amana & pharphar fiuuij Damafci omnibus
aquisKrael, vt lauer ineis & munder ? Cumergovertiflct fe
& abiret indignans , acceflerunt ad eum ferui iui
, &locuti funt
ei: pater, &firemgrandcmdixiflcttibi propheta, certc fa-
4
cere debueras . Quanto magis
,
quia nunc dixit tibi
,
mundaberis ? Deicendit, & lauitin lordaliie feptiesiuxta fer-
monem viri Dei, t & rcflituta eft caro cius ficutcaro pueri
paruuh , & mundatus cil: . Reuerfufqueadvirum Deicumvni-
a
f
Rsc eit cathoUca piofc(bio,r|UOiiiain omncs di
j
gentium d.vinoiiia.
uerfo comitatu fuo , venit &c Itetit coram eo , & ait : Vere fcio
quod non fit Ocm aHus in vniuerfa tcrra , nifJ tantum in Ifrael:
Obfecroitaquevraccipias benedidtionem a feruotuo . Atil-,
_.
le refpondit :
Viuit dominus ante quem ilo,quia non accipiam.
^" nncc^ukui Dd^Pro
Cumquevimfaceret jpenitusnonacquieuit.DixitqueNaaman: phctx-auce lureeft
Sedobfecro concedemihi feruo tuo
,
vt toilam onus duorum 1 1
ll"i".SL'^.!'A?:'?
J-ed!"'
t
burdonumdeterra. Noncnimfacietferuustuus vltra holo-
caullum aut vidlimam dijs ahenis
,
nifi domino . t Hoc autem
folumeftdequo depreceris dominum pro feruo tuo, quan-
do ingrcdiecur dommusmeus templum Remmon, vtadoret,
6
7
b
. c
can;,rogau!Cvcduo
oncb rnulorumex
lauare& 5
caacapcrcc; vcfug
cani domino Dco
foli otfcrrct lcgeco
fficuca nicrificia .
H.CC aficIudcBosac
cufanc^quodcu &C
legem h'abcanc,&:
prophccas,& facer-
doccs, &uiiracula
vidcac&figna,cul-
ti^^&iuftalencecia.
i2-Na&furcum Gie-
zinouic,&:Naama
nis lepramei adiu-
dicauic.
C TolLmonus.P^t-
t
Pro re hac
parcatdomi-
nuf
.
Eacherius.
Rabbanus.
& illo innitentefuper manumfmeam, fi adoraucroin templorj
tem fanci-c tcrrx fe
.
^ ^, {
. j",
r -i-i--^
cum ciilic Naaman
Angelomus
.
Remmo,adoranteteomeodernloco,vtignoicatmihidommusi4
vc poneret mteplo
|nie.
fcruo tuo pro hac re : Quidixitei.Vadeinpace. Abijtergo abi?
"^<^^o"i5 <^f^per
^ i o
j
eam confiffensdo-'
ra adorarer
.
adoraret
.
niinu cuiuseraccer
nc ofTcnderec dominum fuuin, fiparitcr no:i
,0 Gie^i
NICOLAVS DE L^YRA.
1 Mifitf, <w/. Hiccofcqucncerponit^Naamacuratio, cudf
.
z yade& lauaie. Hocauc (ibi mandauicpemucium, vtDei
potentiseniagisartribuercturmiraculum , coq, propheta
non locutus tuit cum co , nec cu tct.-git ficut crcdcbat Naa-
iTia,crcdens quod in ipfo prophetaciietaliquavutus curadi
ipfum.
3 haiHs K^aaman. Eo quod pcr ralc modum fe cura-
ri n6fperabac,cum fluuij SYriajclTenc ita boni vel meliores,
licucnuujiis lordanis,ncc lamc habcbac aliquam virciitem .
4
Si rer)i^randim,& c. Id cfl, diflicilem.
5 Dixifftt tibipropheta certefacere debutras . Q^anto magis
,
quia
nunc dixit tibi,lauare &mundabeus.Defcendit <cr lauit. Ht mulco
niagis icm facilem quam tibi mandauit.
6 Et rejlituia
eft caro eius ficutpueriparunli^& mwidatus e/l.Quq
cfl purior
quam in xtate virili aut fenili,quia caro ad gcacra
tapcr
alimcntii^quanto proccdit vltcrius, tato fit impurior,
licuc vinu pcr admifiionem aquar, vc habetur i .de Gcncra-
tionc.
7
^iierfufe];eftadvirumDeicuvniuerfo,&c. Vtoflcde
rcc
fcgratum
Deo & prophcta: dc fua curatione . lo fubdif
.
o
yerefiio.Et
flc fide vniusDci quam conccpcrat cordc,co-
tcffuscfiorcfccudum
dictum Apofloli Ilo. lo.b.Cor</e ctedi-
tur
tur ad iufliiiam^ore autem confefjiofit adfalntem .
9
obfecro. idcff,muncragratancer &: deuote oblaca
,
10 Viuitdominus. vt offcndcret fe non qua;rcrc fua, icd ani-
ma: fux iV corporis falutem .
u yi tollam. Animalia funt genita ex equo & aflna.ficut mu
lus ccontrario,fcilicet ex equa 6l aflno
.
12 De terra. fcilicct Ifracl , quam rcput.ibat faiiciam proptcr
cultum Dei ibi cxifrcntem,intendcbat enmi cx ca faccre al-
carc in domo fua . fccundum quod dicitur Exod.20. Mtare
de terrafaaeiis mihi,& ibi immolaic Deo c^li. Idco fubditur; V\o
c/?B/a.Scquitur:Hoc<2Ktew.Et fubditur:
1
3
Si adoratiero in. non idolum, fed Dcum verum.
14 Ft ignofcat. quia non poflum ifiud bono modo euitarc.
ly Qui dixit ti.yadc in pace. Acquicfccndopctitionilu(j':fcd
quia non (blum adoiare idolum , fcd eciam umulare haiic
adoracionemcfl peccacum :idco dicunc hic aIiqui,quod
quiaNaamancratneophycLis ,idcoin hoc fibi dilp-nfauic
Elifc^ & fimilicer
q3
polfcc (^'diricarc ad ofFeredu facrii^icia
excra tcmplu,& ctextra tocam terra ifracI.Scd iflud non vE
coueniccer didii.Pnmo,quod Naama fueric neophycus,^^
proprie
MORALITER.
i Vad(
&lauare. i.rccipc bapcifmu
,
quia dicitur loij.a. 'Hjft
tjuis
renatus
fuent ex acjua
&fpiri'.ufanlo,non pott.ft introire in re-
.|nam
Dei.Qnorl
^\xz dicit'. Lauarefepties, no cft rcfcrcdu m ad
b,ipcifmi
rcccpcioncm.quia recipitur fcmcl cm,fcd ad fcpci
formcm
gratiam
fpiritus fandti qu^confertur in baptifmo .
^ Et reHi, c^a pcr baptifmum dcuotc reccptum mudatur ho
mo
totalitcrde
pcccatis,& rccupcrat mcntis innoccntiam.

^^^/"o.PcrqddcrignaturquodaduItusbapcizatus dc-
bec
bct Dco regratiari de fua rcgeneracione fpincuali.Alicer pc
dicijq? pcr N.iaman leprofum fignificari pc quilibcc infcitus
pcrmortalcpeccatum,quiaudita pcr prxdicatorcm uifli-
tia Dci 6c cius mifcricordia,contritioncm concipic, 6c ad ip
lum pcr ptrnitcntiam veramaccedit,&:lauaturin lordanc,
idc(^,lachrimis
pcnitenti2,qu^benc fignificatur p^-r lorda
ncm,eo quod intcrprccatur riuus ludicij.Lachryniij* vclo di
tx fluunccx diuini iudicij conlideracioae , &:c'umficlaua-
tur ad mencis mundiciam rcftauracur
.
f
Dixitquc
8c?i Glororcli.&NicolaidcLyra.
8^2
^ a GJc^/. Rab.Prarupnim vides intcrprcMCur, fiiic vallis
y'\-
A
fjo. Is cft Frr.iel,qui aliquiido pucr Dci,vndc. "Puer Ifrael^/^ di
Pi".4r
tcxitum. fcd po(^^ fprcto cuangclio in foucnni nuaricix fe p

cip^tauic, qnaai tilij Dci pcr baprifnHim ren.iti fprcueiu ic,

jurto ludicio lepram crrorisquacrcdentes dcpolucrac, ipfc
ilbi confciuit. Sic on
S'".^',,"^'
""
^l"'
port bapcif- a
coteledlotempore.Dixita; Giczi puerviri Dci . pcpercic do
*^ ^"'*-
mum&; cnHdaciore
ki .- '
n
-
i
'
cnim pretio taxatur Dei gracia,ncc in facramctis lucru qu ]
ritur,(od obfcquiii I jccrd^ocis.Non cii facis cW ,
ti hicrum ip,
fenon qu.Tras,hmilixquoquc cua:
cohibende silc manus.
Cico turpc in Giczi fcquicur lcpra mcicede,&: pccunia nii.
\c qfica corpus-animumqj comaculat,
ie/''-^ ?<J.t''j',inquic,
adh^rcbit tihi , Faiito
quoque auAor!s,fuc
ccifiodanacur h.tic
Proii.j^.b.
B
vjcam.id priftinarcr
uertunrur, furdibus,
quibus fe cxucos fpe-
rabanc, ircruminu-!
uuncur,hiccftcanis
rciicrfusadvomicu .
b ?v(/<c ijimr accefijii
argeftitun &c.
xccipc.
minu.smcus Naamnn Syroilti ,vtn6acciperctabeo quceat-
di?. Incxpinbilis
cft
tulit.Viuit dominus,quiacurrampoIleum,&accipiamab eo
cnim vcndici ailpa
aliquid. tt (ecutus cft Giezi poft ter(.^um Naaman.Quem cum
"/S^^^V
&
i-ira vin^
.
,1
V-
1,
" i r i\-i- i^
'
r^-'

d!dac.vlcliistranUc
viai(lctillecurrente.3die, deiilijtdccuru moccurlumeius, &
-
adporteros.
ait:KedeneiuntoTa? ttilleaic .Re(5lc.Dominusmusmi(it ?
:'' <^l"yfof.Ciir.icur
j j Kj jj jir I
Naaman Svrus,& lc
nie ad rc , dicens.Moao uencrunt ad me duo adoieicentes de
p
q^^jt^^
pcrfimdi-
montc Ephraimexfiiijsprophetarum:daeiscalentum argenti
& vcftes mutatorias dupliccs.Dixitcj; Naaman: t MeHus eft,
utaccipiasduo talcnta&coegiteum, li'j;auitq;duo taletaar-
gcnci in duob.raccis,&: duplicia veftimenca ,&: impoiuic duo
buspuerisfuis,qi]i&porcaueruntcoraeo.Cumq;ueni(rct tia
6
lams.Alius virui
uclperi,tulic de manu eorum,& repofuit in domo.Dimifitq; ui
cxemplum ofien
ros&iabierunr.Ipreautemgreirusftetitcoramdominofuo.Et
dixiteiElifeus.ViiuenisGtczi JQuirefpondit . Non iuitier-
uus tuus quoquam. At ille ait. Nonne cor meum t in pr^fenti
Crar,quado reuerfjs eft homo de curru ruo in occurfum tui
.=
ui tepu5 quo,
-{'idem .H.^bcs do-
(,
t Nunc igitur accepifti argentum , S< acccpifti veftcs, vc emas
oliueca,&vineas,&oues,&boucs,&reruos,&ancillas,tfed& 9
^''.^'^1='
"^^^''l^'*'^^-'
,
.,
ji 1 -1
o r

I- r
midac,vccxcp!i$& .
lepra Naaman adhi^rebittibi & iemini tuo viquemiempicer-
fidt, pciu,&pcrfidi?
num. Et egreftus eft ab co lcprofus quaft nix.
*" fuppliau cundis ge
Jib.dc 4ign.f^ -5 Ambrof Qui Gic
(ctAo.c.%.
2j ^ Simonis fcdan-
lG;.pUce vcl
mrfcnccnciam ,
fnn-
jc)iiielcc
Si, ,1 e-
'
'
di cpifcopacus gra-
tiam cocmcrunc,nc-
quaquam cimentcs,a
beaco Pccro ic cum
Simonc fuilTc dam-
natos . Ec lcpram cii
Giezi a fando fufce-
pifle fecrcdacElifeo
qui gradumfaccrdo-
taicm ^flimantpecu
nrjs compararc
.
Inc.4. l.ite.
^ An non no
jbiifti vt ac- rpini priccptu.^n^va-
f
iperes
. jj
j pr^ccpcum
,
gratis
cur fcruus. Syrofi-
desattuiit gloria,&
Ibruo |)!idia intiilit
peua.Aluis fuisrcd-
duur fanus,ahus cu-
dis oficditurmat
alius mericu fallae
oftcdic.PcrNaau
Dcus collaudacur ,
Giczic^lcf^ciudiciu
"
metuicur. Indc lalus
nafcit^hincmcc, i!i
de 'Tloria petit.liiiK
t"?
'
Q nec vcndcre mvlTC-
'
riUjfcci offw-rrc . Nfon
cnim
II tibus monftrarccur
CAP
NICOLAV5 DE LYRA.
4 propricloqucndoncophycjs
dicitdenouoconuerfus ad
aliquam lcgc,flcur circuncifas de nouo ^piid l|udeos, &C bap
tizacu^ .apud Chriftianos^Naama. vc:o no fuiccoiiuerlus ad
Iudaifmu,qui:i non fuiccircuiicifus,nec percof.-qucns ad le
ecm Mofaic.-im ub]i'-cacus,fcd credidic Djii qui colchacur a
Biijs Ifratl elTc veru Dcu & ib o:n vb. colendiim
,
quo.d 6C
mulci Gcncilcs fecerunc , & finc Icgis M)fiicie obfcru vici-T..
ialuaci fLK-ruc,q.a ad ipfam non cen:b mL^ficuc alias ditfuiius
diiiJucft. Sccundo,quiacaqaBfiii-,perfL: milann ?uc dt-
fpcnfabilia,quia non pofTunc benc ic. abfq; peccaco ficri ,
dc
quibus efl fimulatio idololatria:,&: idco non vidcbitur bcne
didum quod Elifcus in hoc ipii N.iamm difpenfiueric, fe d
folum ei declarauit illud elfe ibi licitum
,
qd tirrvcbat cflTe illi
citiijficut folent facere cofcicci^ ciniorofc ,
hcbat cnim ifie
Naaman otficium fuftcntandi regem,quia llcut rcgin-e mo
dopcr milites fuftentacur, ica fimiliter cunccemporisrcges
per principes magis flbi propinquos,iftud auc non erac illici
tumdenacurafua,xqualicer.u.pocei-ac fieriexcra cen^plum
idoh ficuc&incra, licucflaliquapucllaChriftianacapta a
Saracenis efTet obfcquio alicui' domiiix deputata ad dcpor
tandum caudam fu^ vcftis,n6 vidctur illicitum , quod cam
portarccincra phanii Mahomeci ficuc&excra,dumcamen
hoc non facerec ob reuerencia aliquam Mahomeci, fcd folii
incendens fuii officium cxequi. Et hoc peccbac Naaman ab
Elifeo.f quodidcm officiii quod licicc faciebac domino fuo
cxcra phanum idoli^polLcc Iibi facerc :ncra,non ad aliquam
idoli rcuercnciam,fed ne incurrcrct domini liai otfensa , &
hocconceflicei Elifeus,quianonerac illicicum, vc didu eft.
Tcrcio.non videcur benc di61:um,qd ci difpenfaucric dc alca
ri
conftrucndo,& ibidc ofFcrcndo,non folii excra Hicrufilc,
fedcciamexcraIudcEam,quiaillud folufuic prohibicum lu-
dcis poft cepli xdificacione,,^: qn irca domini habuic ftabilc
nTanfioncm,prouc dii^um fuic Deuc.2. &: i.lleg.y. Naaman
vero non cencbatur ad lcgem Mofaicam, vc prxdiiitjni cft,
^ idco pocer^c ahbi licice D.eum colere,alcarcad hoc aedili-
cando
cando & ctiam offjrcndo,ficuc filij Ifrael afi legc datam, vc
parec dc Abraham, Ifaac, & lacob in Genc.in pluribus , lo-
cis.Quod aucem ad hoc N-i.iinan, pccijc onus duorum bur-
dpiu.ndecerralfracl.fuiccxfpecialidcuocionc
, vcdiolurti
j
eft,l!cec aJ h ,>c no'i cenerecur,^: i Jeo circa hoc non fuic ali
'
qu.idifpenficio,fcd!icicaconc::(Iii
,
I jO .vir!//?. Hicconfequeaccr Jcfcribicuripfius Giezi j#-
ftio p-oprcL- 111 jlcipIcK eius peccacum in facto, quorurr^fi-
mum fuic cupidiras,qu3 eftradix omnium maloium, vcdi
cic Apoftolus i.Timoch.(S;.&: hocnocacur cum dicicur. Te^et
ctt hccc cnimprophcca; non acciperenc .aliquidquafi prc'
tium propheci<c, quia tamen pauperes eranc,viucbanc dcob
lacis libi curialicer &L deuote
.
2, Defilij^, Propccr reuerenciam domini fui, & gracicudincm
beneficij fibi collaci
.
^
Dominus meus. xn hoc menciebacur,& fic fuit peccatum fc-
cundum.
4
Me//j-c/lnf (tfc.fcilicetcuilibetiuueni vnum .InHebr^o
habetur. J/<rj >;7>/.fcilicetquod mifcritteElifcus, &:accipc|
duo talcnta,& fecundum hoc fuit hictertiu pclm.fpcnuriiil
j
Etimpofuit. ideftjduobus de feruis Naaman
.
6 Cuniqitc penifjet. nc Elifcus cos viderct &: pcrcipcret,quocl
Giezi aliquid a Naama acccpiiiec, &i. fic commific quarcum
peccacum.f.furcum rei nocabilis
.
7
i^ndc venis. Non quxricex ignorancia
,
quia in fpiricufa-;
6him viderac vcpoftea (ubdicur , fcd vc cius rcfpofioneeumi
de mendacioconuinc<;rec,vnde fubdicijr.
8
Von iuit. Quiamentiebacur ci c[v\i babcbac fpiricum fan-i
dum ficuc Ananias i5c Saphira Pctro,vchabccur Ad.yJdco!
fubdicur cius iufta punicio,cum dicicur.
P
Sed &
/r.
idcft e.adcm fpecies lcprx quam habuit aqcc cu*
rationcm fuam
.
lo Egrejfus. qui lcpiofi fcparabantur a cohabitationc homil
nuin fanorum,vc habctur Lcu. i
^
'
l iQ^aft nix. Color enim albidus & tranfparcns cft fignu lc-
pra",licut habctur Leu.| j.prouc ibi plenius didum fuit
.
"
CAP
'
. T
M O 11 A L I
T
E l^-
I
Dixitque Gic-:(^piier. Pcr iftum Giezi, qui currens poft Naa
pian accepit ab co muncta,fignatur cupidus in eccleu.i,qui
pro.
firo
collationc fpiritualium qua;rit,ve] repetittcniporalia,t^
'ciiclepraNaamanadhxlicGiczi &i. femini cius, lic ^itiuni
iiinoniieadhxrec ifh (Sc fuis fcquacibus.
8p3
IIIL Rcgum
A D D I T I O. I.
Incap.5.
vhi dicitnr in podilh.Sed ijlud non vldetur conucnie-
terdiium.
Primo quia Naaman fuit ncophycus &:c.
iicctNaama non fuit conucrfusad ludailmu ncq; circun
ciius.iuit
tfi neophvcus,quia dc nouo conueifus ad lcge na-
luracqua
hactenus non fcruabat,
fm quani cft illicitu ado-
,
jarc
idolum,&: ec fimulare calcm^adoracionem, prouc ipfe-
j
iet
portil.aircrit in hocloco, diccs qilimulatio idololatria:
'
eft
per fe mala , fed oia qiK-c ftint pcr fe mala illjcita liint dc
itirc
naturas.cuuis pnncipalc principiu ci\ qd bonil ert pcr-
fequcndu & malu cft vitandu vt coitcr tcnccur. Sed aduer-
tcndiTi crt,qj licct idololatna &: eius fimulatio Ijnt illicica de
iurc naturSjtfi illud qcf hec fpecie illius fimulationis fcu ado
jationis fl non fit adoratio ncc cius Ijmulatio, no vf iilicicu
dciure natur^, vt patct in pra;fcnti cafu.Si Naaman intrans
phanii idoloru,exercendo otfifi fuum in iiiftentando d.im
fuum non adorarec idolu^neq; ct fimularet fe adorare^ncq}
talc
adorationem fcu fimulationcm intcndcrct
, .^dhucta
cftibi ipecies mAli,quiahis qui calia non bfi difcerniitappa
rere polfctipium iutrare caadoradi, fjcut &: diis fuus intra-
bat.Qj^
licct de iurc natur^ no lit prohibicu
,
prohibecur ciTL
^c iure diumoyCcfle Apoft.I.ad Thci^ j.d. .^ib omnifpecieraa-'
Uabfiinete
vos . vndedcclaracionehuiusvidccurpctercNaa-
jnan.Ec Elifeus declarauic fibi non cflc illicicua" , &: hoc no
difpenfando, quia Elifcus non habebat potcflatcm difpefan
di gcneraliter,fed hoc folum libi dcclarauit.
A D 33 I T I O. II.
In eod.cap. ^.vbi dicitur in pof}iIla,In Hcbrco habctur,
lura, fciIicet,quod miferit tc Elifcus.
Vcrbum hocl qd hic ponitur in Hcbr.Tofrequcntat' in fa
crafcnptura,& quandoq,- in translationcnoftrainterpretat'
incipcrevt I)ciiZ.i.a,vbi'ir,Inccpit AJoyfes cxpUnAre lei^em , dC
jnalijsqiiquc inicrpret.it''iurare,vt Exod.i.d. J//c,f'</V Moyfes
Mitare ctm lethro. Sed ^vn Hebraicam veritace verbu ifKid
2quiLjocumefl,nihUaJ.iud fignans vbicunque ponitur nifi
actum
Cap. VI.
8^4
ahim volcndi.Itaquccum dicitur. Incepit Moyfcs explanare
,
non dicic,nifl voluit Movfcn cxplan.arc. Similitcr vbi dicic.
Jrfl/f/jai);V(zrc, nilaliuddicit, nifivoluithabitarc, vndc in
hoc loco dicebat Naaman Giczi
,
quod velletaccipcrc duo
talcnta,nee fit aliqua mentio dc luramcnto.
R E P L I C A. In c.^.vbi poflill.dicit.Naaman Syrum no
conuerfum fuifTe ad ludaifmum pcr confequens non neo-
phvrum,ficuc quida dixerunt.Burgcn.obiicit,diccns,quam
uisSlaaman non fucrit conuerfus ad ludaifmum, tamcfuic
conucrfus ad lcgc natur.e qua hadlcnus non icruabat, io dc-
buic dici ncophycus.Scd alfumptum vf falfum, quia fecudii
Apoffolumad liom.i.&gcntcscaqua: lcgisfuncnaturali-
tcr faciunc,ergo non minus Naaman
q^
alius. Ncc fequitur.
Ignornuic vnii vcrum Dcu,&: cius cultil , qucm nunc ^fef-
fus cft. tgicur cunc primo coucriiis eft ad lege nacur,E, nam
ipfc fjcuc & cetcr.T getcs facicopcra legis natur2:,iuxta prin
cipia jllius legis nataraliccr imprcifa quamuis nop pcrfecte
intellcxic i^ icciC. Vii iicut ludxi lcgis trafgreiIbrcs,&Chri
fti.inimali pcrpniam,vclpcr prcdicationeconucrfj, hodi-
ciicur
neophvci,lic ncc Naaman,nec alij fub lcgc nacur^im
perfctfe viuctcs.H.Tbuic.n.Naaman ex liabicu illius lcgis,q,
ipccies mali ficab oib.nacuralicer vicand.i , ii cn commodc
vicari no polfcc effe cuipa vcnia digna. InccUigcs dcniq; ex
miraculofa
cuiacirca cu in noie Dei Ifrael fada iblum iUii
vcrii Deiielfc,&: eufblii adoradii:hacconclufione clicu/c,
q
J dc ccccro idola colerc no]lec,fcd Dcu Ifracl in oi loco ec
in ceplo Rcmon,qii iuxta fuum otiiciu
qj
in licera exprimi^
intrare cu regeoporccretrqui iiigrcirus quia fpecic mali pric
tenderc potlet vcnit expiandus: fupplicauit igit^^EIifeo^vc
^p
huiufmodi cxpiacione Deii dcprecari vcllcc. EcannuicEIi-
{c\.\s,diccs.vadc
m
pace. Frufira igit^dicic Burgen. quod Eli-
fcus hoc declar.auit , qtf excrcicni fui oifici) fpecie mali he"
rcc,c[.a Naaman hoC cx lumincnacurali vidic,&quiaabEli
feo pcciuit folum or.ationcm pro fcad Deum, no difpefacio
oe,ficut quida dicunc,nccdcclarationem, ficutBurg.dicic.
C A P. V I.
5 Theod. Chorus prophetarum cx-
Non cnim
h.ibebanc domos,fcd vtcbantur tugurijs. Quam obrcm^
:iiagnoiIIoprophctafupphccspcticruncvt abireccum ip-
iis li2na fecancibusad ea con
Dlxernnt
autcm
,
cremam amplcdcbacur paupertatcm
flrucnda . Tanta autem vtc-
bantur paupcrtate , vt nc {c-
curim quidcm iuihncrcnc
poifiderc . Cum vna quidcm
cette cecidiffct in fluuium,di
xitquica acccpcraccommo
daco,6domine,i!<<f ipfum fuc
e^
racdacumcommodaco.
fcrt b .Acciditautem. Rab. Cum
'" impios ludxos
p
corpus ope
raca pfcntia Chrifti tanqua
mfructuofas arborcs ca;derec
^
, ^
vndc. Ecceject^ris ad mJicem ar
''
^'OYitpefitaeJl. Ab cis interuc-
nietepaffionc corpus ipfum
'^'dcfcruic,profunda defccnd;t
quod in fcpulcura dcpofltum
canquam ad manubriumfpi
* ncu rcdcunce rcfurrcxic.
Rab.
C A P. VI.
Ixerut aucem filij prophe-
tarum ad ElifeuiEccc lo-
cusinquo habitamusco
ra te, angurtus eft nobis,
eamus vfq; ad lordane
,
& tollacfinguli de fylua
materias fingulas, vta:di
ficcmusnobisibilocum adhabitandum. Qiii
dixit . Ite. Et ait vnus ex ilhs . f Veni ergo & tu
cum fcruis tuis.Refp6dit.Ego veniam. t abijt
. cu eis.Cumqi veniflenc ad Iordane,cajdebatU-
a fChriftus infrutluofoj arguerct. b TPrauos increpnret.
b
gna.tAccidu aute vt cii vnus matcria fuccidif-
Rab. Curandu valdc cft , nc intcllelus otio corpeac, ne in
)
cxcrcit.itionc opcris vitioclationis euanefcac
.
Greg. Moral. FcrruminmanubriointelIe6l:uscfl incor Eucherins
de,hoc lignaca:duntur,cum praueagcntes increpantur,qcf
Ribbanu.
dum fluxc agitur , dum lapili vanx glorix non vtatuf , fer-
Angciomus.
rum in aqua perditur,quia ex
dilfoluto oper
5
t
;re intclligcntia
fatuatur,qu9 ad hoc darur.vt
d.itis ante oculos cx bona a-
ilione refl:ituatur,vndcfequi
tur. Hocipfim . Eledi vcrofi
quado ofiendut , ad cor velo

citer rcdcunt , iS: culpam la-

chrymis infcquunrur, vnde.
Heu hcii, &c. Qui flcccs caute
infpiciuc,non folum qu.r ma
la comiibrunt, il-d etiam quar
cx acccpto muncrc rcddcrC
bonadebucrunt, & hoceft
Heiiben,& hoc mnti4f) acccpe
ram, ac li dicat.Illud pcrdif-
folutionem negligcnticper-
didi,quod vt per bona oper.t
reddcrem ex
ptoris acccpi
,
Dcus

F
gratia red<;m-
^ pg f^,.
fed nmiquam
dift.i.c.rtuc
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. VL
I "pxTxcrunt autcm. Hic ponmtur miracnta ad infideliu inftdia
JL-/ ium reptcffionernyprimotamcnpr^mitiitiir rniraculufa fcrri
xatuiio,fecundo dila reprejjio
,
ibi. Rcx autcm Syria:. Circa pri-
mum
dicitur.
Ecce
1 EcccIocus./)/cif /'/c J{a,Sa. qnodGie-zj ijui crat cupidus (jtiado
erat cum Elijeo, molcjtus eratfih,sprophetarum venientib. ad Elifeii
iie cxpenderentur ea qu( dabantur magifirofuo
, &ideo ipfo abieBa
propter lepram plurcs venerunt ad iLfcu, et io nonfujficiebat domus
pro habitatione ipforum,propter iiuod volcbant eam dilatare
.
3
ToUantfing. i.lignaqu^fitntmateriapro dumib.dificandis.
Hcu
MORALITER.
1 Dixetunt autem. Sequitur.
t Cumnuevenijfcm. Pcr fccurim qua Iigna cxdutur hominu
pcccr;nc
umcrcpatiodcfignat^^coquodhomo
arbor con-
uerfa
nominatur . Vndc di^ z. de Anima. (j.
radiccs arboris
fiiiitori
fimilcs
^
quia pcr illas arbor accipit .alimcntu:os aut
eft :n fugioti partc horainis:radiccs vaoi infcnori parcc ar
boris.
boris. Igiturpcr hanccarfionc arborumbcncfignificic^in-
crepatio pcccantium.proptcr qcf lo.innes Baptilta.incrcpas
pcccatorcs diccbat Mach.5 caJafecuris ad radice arbons pojita
cfl.
Scd cum aliquisincautepcccantcmarguit.fcrru fccuris
dc mannbrio fligit 6c fic ii-ftqua mergit'. Na illud quod pcr
ficerc poaTacli caucc ficrec, ad culpam impucacur. Sed cjiii
tales cx indifcrcco zclo pcccatcs in nij corrigedi ff.itim vc
fuii dcfcctum cognofcunt ad penitcntia recurrcnccs diciic
.
Hen
Spj Glorordi&NicolaidcLyra.
iXk S^6
^
Dcu mcntcm dcfbricqiic in peccntis fe verncicer asjnofcif,
^
Vndc lilifcus ]iu.mim deorfiim m!(ir,&: ferriim m fiipcrficic
atfulic,qiH.ircdcprorcor pecc.'ic;)ns hmniliar, 6:. ca qiiam a
rnifcrntinceHi^cncareforninc.Vndeinaliatr^lidonc dic
nuncur.vcpopiilus Dci non rnm bello, quam infidiaru falla
E
cia dcuinci-^f.Ffoc nud Jt Hlifcuspropheca finchfTlmus, mic
fcns ad rcgc i ifrnci.&c.
ti.3.Hcxaaie-
tMlJ ? * talii,
.cl ilUu&il
{ib.<)ckiqm
jiiyUciijsini-
lunnir. ca.p;
5
4
Idcin illiscocnmretu
lic, idcmquoddifpo-
fucras indicauifSedc
bac namque Elifcus;
m moncc, rikior mun
do, propior cclo,&:c.
Tiicniiccic exercicus \
vc homincmDciad-
^
r
^
inteinpAfic
l?8'>.-.
qua, & fcrrum nat.i-
uicvciquc
pr^tcr na^
turam.Grauioi eac-
c '^. ^(^^'""/"^''"''''/fm/rf.YeJrc.Nulhiste^jnquiuc^dccuIic
nuilusiuac6liliadenudauii,fcdcltin iltis ^phcca findifli-
mus,quiliquidco<j!;i-
f
In fipfundo:
t
P"ditnr ime!lijrntia ccrdij
f^s nOUIC liouidlo-
difl'oluni<nc noRli-Jcnna:.
'
/-
-^
.1
c 1 rb
r
< ^
1

11 o
qiicris,icic, X QU.T-
lct.cadcretierrum iccunsmaquam. Exclamauitiilc&aic.
iunquc' occulce dif-
Heu hcu hcu dominc mi,<I?Ni hoc ipium muruo acccpcra. Di- i pc fuens,recognofcit
xitautcm h<->mo DciiVbi ceciclit?At illc mothauitei locum
.
a ^t<.cHiit ad i.irr m ffMrltus .
''
Pr^ciditei-go lignum&imifitiIluc.Natauitq;ferrura.Etait. i
\ Pj[e:iai tejrcna fiipcrba f..nticns a filio Incis pcrrcquriur.
^
b
Tollc Quiextcnditmanum, &:tulit illud. Rcxautem Syria:
pugnabat contra Ilrael.Conliliumq; inijc cuni fcruis fuisjdi-
1
f
Dointni noliri doclrina inlidix iniinicotuin prxcaucntur.
ccn,<:,in locot iIlo&[iIloponamusinildia"s. Mifititaquevir
5^
ducercnr fibi . Irnlic
Dei ad regem lfr.icl,dicens.Cauc ne rranfeas in locum illum,
^^
ncquiirimus holtis
..\P--ryr \tr t/ 1 J i
& ftulco conliHo dc
quiaibiSyrnninlidijsIunt.Militiraquerexllraeiadlocuni
hommc Dci aliud
quemdixcrateivir Dei,&:pra?occupauiceum,&:obieruauic 6 quamdebmc ,fcnt:,
.
feibi,nonicmel,nequebis.Conturbacumq; eftcor rejTisSv 7
Si hommcm Demo
i
r r

1
putauic, curmuiricii-
rii'prohacre.Et conuocatisleruisiuis,ait. Quaienon indi-
dincmmific? Auc li
catismihi,quistproditormei iicapud reeem ifrael ? Dixitq;
8
hommcmDeifciuT,
r

vT j

c j nr
curcumconcrafc.li-
c
vnus ieruorum eius.Nequaquam domine mi rex. Sed hlileus
ri^aj.j-, j^j., vji tutc hc-
prophetaquieft in Ifracl', indicat regi Ifrael omnia verba
qua^cunque locutus fueris in c<Jnclaui tuo.Dixitque eis . Jte
,
&;videcevbific,vtmittam,&capiameum. Annuniiauerunt-
quec!dicentes:tcceinDothain . Mifit ergoillucequos &
d currus&roburexcrcitus.Quicumveniifentno<5le,circunde
derunt ciuitacem .Confurgensautemdiluculo mmiftcrviri
Dei,egreffus eft , viditque exercicum in circumicu ciuitatis
,
:: &equos&currus. Nuntiauitque ei dicens . Heu heuheu 9
f
domine mi,quid faciemus ? Ac ille refpondit . Noli timcre
,
tur,oorf cpnf.-fgit ligmm &uSIauity^ ficferrumfi4fiHlit.iJ%x\\.\m
fian";cre cft cor ab
clationccotcicrc, .id
f
i>f"dit. b
f
spiiitu. c t cotpoii.
im.T
i.ititarccotiir.itio
nepropri.c
infirmira
%\s
humiliarc. Ilico
fcrrijrcdijt, quia nd
vlum
excrcitacionis
priftinx intclligcncia
rcciin"'t
.
a
J^JtitfitmtrfrrrHm,
^ Ambrof Dilca-
tiius n.itnv.T poficco-
ucrti,quandi> c pctra
aquafluxit, &c lcrtu
aquje
fupcrnacauit
,
quod vciquc EJifcus
crSdo faccre mcruic,
non
imperando .
<*: Idem . Sub El;-
feo fcrrum dc fccuri
^
dcmcrfum cft. MiUc
Elifens fcrrum in a-
nimfernfpccics,qua
aquaroliquor.
f.^KKl
ifi-tatum
humana bn-
diilio poE vt natura
poucrtercc, quid dici
mus dc ipl^. confecra
tioncdiuina, vbi vcr
t)adomini faluacoris
opcracur? Nam fncra
meniij(Euchanfiie)
i(tud quod accipis,
fcrmonc Chriftiton
ficicur.
4 Idcm.Cecidic fcrruni,niific lignum Elifcus , & aquis fup
nacauitcoiitra confuocudine f;;.Ti.Ex his non intdligis qua-
tum opcrccur fcrmo ci^.cQis i LLrgo didicifii quod cx pane
corpus fidt Ch:ilti,& quod vmuiu ckaquain calicem micci
rur,(cd fit fanguis conlecracionc vcrbi cx lcfiis. .
^rm.de llif. b
l^xSy'-iJipHg_'idbatconiraIf(.i':l&c. >^ Chryf.Ecfifrcqucn
& SyrorO in-
tcr
populorum mcritis.auc bclla nafcuntur, auc famcs iiidu
fi4.toiij.^
ciEur,auc
cxitialis vnfiiias !rrog3Cur,quibus auc frangat mu-
litia,aut
fupcrbiarefececur,auc incrcfcens vicioficas compri
m.itur,tti ilthic diuina: oiidcdx vatutis caufa, &: dcmofiran
d2 potecia:
genitoris,Hlifci fanctifiimi temponb.ftlijs liVael
C a"Svnjs bcllum inducit"'. Tenduntur in capo ab jnimicis infi
di^',doli ab hoftib.praparantur , deccpcionu lacebiar difpo-
nuncur
fciuit ? Dcbiiit cnim
Itultiis lani crcdcrc,
concra cum ire non
pofie, qucm laccncc-s
infidias audicrac dc-
nudafle..
d ilui cttiiveniffent
.
Rrib. Qu^iin nequi-
tia^annis confidcns

Ctirifti famulis mli-

dus pra;parat nocte
pcrfidia: x:xcj:cacu$
,
hcllum concra eccle-
|.)h.4.4e Sa-
crarofctis c.4.
ii.ungeric.
c Heuheu,&c. Rab Hic norac illos qui puUllaniiiiicatccor
dis pcH^s vcrcncur corporalcs.
^^
f 7\(y/ /i.'rtcrf , Nolice cimcrc cos qui occidunc corpus,&:^^ r
'(
non h.ibcnc quij ficianc vobis
.
.j: ?'(')/;/'/mvf. Ambrof Ofidcsnmcliprophctc* ,nonii,nia
aducrf.inos quos c6fp:c!C,quonia f.ic angclos fccii clic qiios
\
'
credicNon mccujc ccrrenas infidias, g.a ccicftia adcflc iibi
nouicauxilia.T'/r(?.f,ing.c,wo6//t-ff2//<t(y4^ntK?rt
//(/.(. Mirarcs
plurcs e ca:lo dclrnfores nicrccur f.nKlicas
,
quam in ccrns
oppijgnacores addux!C,improb;tas.Vidccc beaticudinis mc-
ricum.prophcca nunriac ecia dcmulcicudinc, cum pucrad-
huc incercus lic de falucc.Spiricualcs oculi carnalibus qu.in-
co plus ccrnunc
.
ic Idcm
NICOLAVS DE LYRA,
I Hcuheu dominc m1. T^ec habeo vnde refiituam ,
i Prxcidit crgo. id esijecit jliudmanubriunt,fjuiaprimum ei'at
fru^nm,vtdicitF^a.Sa.
3
Nacauitq; tcrrum . corftra hiftuyawprspriam obedlendo natiirx
auBori
.
4
Rex<utcm. Hic confsquentcr dcf<^ribi/ur inftdiantium -(cpreifio
.
Circa fjUodprimo dcfcribitur infidiatio corii tnaligna ,fecu>idu eoru>n
fercujfio dtgna.ibi, Pono Elifcus. teriio Ubcraiio benign.i,!bi, Di-
Xicquc
xitq; rcx. Circaprimu ponitur ii:fidiatio Syrorum contra regcwlf-
rael.Etpatet litera vfque ibi
.
jl
Mific icaquc rex. Homines armatos in magna copia.
6 Hc pr;coccupauir. ill-,s infidias c.-ipiendo
.
7
Non \'cxnc\. ffdumfupplejfd muhoties. Seciotioponitur iiftdiu-
tio contra
Elifi um ibi
.
8 Dixiicjvie ci . ii-t palet littrayfquc ibi
^
9
Hcu hcu . C<:ynou!t cnim injignia arrnorttm^qHod er.vtt Syri Hc-
b^xorurn adiicrfair:i
.
Plurcs
M O R A L I T E R.
I Heu heu heu doniin'! M' , Rccognofcunt cn;m,quod gratia a
dnofibi mucMaca indcbitc yfi funr,fcd pcr lignum abEliieo
mifiiim maquamfcrrum n.icac, quiaChriftus pcriignij fua;
p.ilVionis ad mentcdcuotc rcducly bon'" .imi^lTum rclt.iur.ic.
4
}\ex auiem Syrix. Syria intcipiccrirurfubiimi.s,&: i>;m prc-
gcniSynj:!iicclligicurd;abolus qui cft rcx fupcrccs filios
Iupctbi:E,pugnac aucccontra fidelcs, mii pcr Ifr;icl intclligu
wc,ic ponic infidias ad ipfos cr.piedu,fcd cius infidia: p
Hli-
fcum
fcum fruftrac-ur,quando pcr prcdicatorcm altucie
dijinoiiis
dcnuntiacur fidclibus,^ a|^ cis nrgcuicntur.Pcr hocauceq?
rcx Syri(j' tut b.iius iuic contraLh l.-ii^J&r. quaiiuir eu
cipcrc,
iigni iuacur qci diabolus iiafcicu;- contra pr^-dicatoicni
vcn
t4Cis,.:S<: cju^nc libi noccrc.Excmplum dcli. Anconio
iriitrc
minorfi^ciucm diabolusad impcdiciidum
ciuspr^dicacu
nc
voluitfurfbcarc,fcd licuc infidixrcgis Syn^ cocu
Llifconi
niagis fucrujic .id cius confufione,quiadud;
fueru; in Sanu
nani,{icdiabolusiuttbcarcvolciis bcatum Anto iium
pf-t
bcacam vii gincm fii<i,acus tuit turpiccr conli.fusi.
897
llii- Regum
^
4C Idem.Elifeoafriftcbatangeli,quodvidebat,&:idcoagmi
A
nahoftium noii cimcbac,fcd cimebac
puer eiii5 qiji aira-los
^nS. nonvidcbac.Apenucoculosciiisad vocc piophcc.T? <n-at).i
donir,
t)a,vidic angcloru exercicus,&:
crcdidic clfc picatcs ^^^quos
. antcn,quia noa Vidcb.u,pucabat:
abn.nces
.
''"^'
>! Idcm. (^ofandiorquir-
que jComunicior. SicEiifcus a
propheta excrcicus angelorum b
pi.i.-lidio libiadcilc nionllrauic
Siclcfus Naue duccm milicix
cclcftisa^nouic.
i.|Aii-
"5^ Idcm.Scruulos Chrif!i ma-
,
gis cufTodiuncqui non vidcn-
, 1 tur, quam qui vidcncur. Scd &:
A illilicultodiunc ,vcftnscufto-
*!'*
diuncoracionibusaduocaci .
^
\ a Tlmes. Rab.Pqlilim rogarc
pacrcm mcu
, &: ohibcbic mi-
hiplulquamduodccim lcgio- ,
ncsangclorum.
b Domiiieapt:. Rab. Valde ne-
ccflccfivcEliicus noftcr apc-
^
riac oculos cordis ad conlidc-
randum,quiaomncsquiconfi
dunc in illu rion cofundencur .
c Pm/f. Rab.Bonumcltpcu
luni fcandal.Zancem erui,vc in
tuicus fupcrbix & malicie obcu
rctur, &:ocuUis imx iidd ac
fimplicicacisajScriacur
.
'
'
^
d Duxit cr^o eos in
Sa>!ia^!ar.
inJ-r
? Chryfoft.O
virtusadmi-
rabilis Dei , Ducuncur
capciui
qji prophecam veneranc cap-
tiuare,dccincnrur vc rci, qui
Dei horninrm voUieranc
deci-
ncre. Prophetanonpugnac&:
vincir,non dimxat, &: fubigic,'
fit finc fanguinc vidor, Ifiic
gladiotriumphncor. Vnaprc-
cctVhoftcs qui noccrc vene-
rantc-xcccauic,5 viftoriam dc
holfibusacqui(iuic,&:c.
Rnb.'Po(tquam Elifcus hoftes
in Samariam adduxic, non eos
occidi permific,fcd rctcdionc
iHis pra:parans dimificeos in
C paccEcSauludiuconcraliimulu
calcicrancc.pdmum do-
Aft).
tniinis cxcecauic,ddnde
fcicncia fpincuali dicauic.Nobifque
^*'
^C[:pii ita,Oi!ig!tc
tf,imicosve/iroi,cc
boiefacite his qui odaiitvos.
c Sed
L j.o9Ic.t4.
ii
Mn.c
'
Cap. VI.
8^8
e Sedponepantm &acjmm.&c.
^ Ambrof. Qiifd efl-priftu I>
tius exercicus magnis laccrtis,aii fuis mericis confccitre pre t-j.oirc.r.
lium?Sedebac Elifeus invno loco, fcd omncsapparatus rt-
gis Svrix deprchcndcbac , &c.
ie Idcm.Syrosquos obfidences in ciuitacem duxerat mo-
I-,i,oflf.c. i.t
mcntaria ca'cirate percuflos,
Plurescnimnnbircumfiint, quam CUm illis. i
volenci regi Ifiracl percuce-
Cun,4; oraffet El.feus a.t, Domine aperi ocu z
^^
c^SS
ios huiuSjVt videat. Etaperuitdomin^ocubs bcllo iufticia maaec, quanto
pucri,5v' vidit, & cccz mons nlenus cquorum
5 T^?>^^
'"
P^^'-"
*''"fL>andaef^?Ec
o ^
, ^ .
\ r 1
1
hancgraciampropheca hisde
&Curruum igneorum m circumuu Eli(ei,Ho
tulic,quiad cum corripicdum
ftesverodclcenderuntad eu. Porro Elifeus 4
vencTanc,&c.
orauitaddommudiccnsctPcrcuteobfecro
,
/^
Idcm Syrosnonfraude,
,
) deccpcos hcec , icd poccffacc
gentem hancc^citate. Percufiifquccosdomi
Dominipcrcnllbsmaluicfer
luisnevidcrentiuxtaverbumEhlei Dixitaut
ad cos Eli(eus,Nm eft hxc via, nec iita eft ci.-
uitas. Sequimiili me &oftendam vobis virum
quem qujeritis? Duxit crgo eosin Samariam.
Cumq; ingrcirifuiflrent in Samaria, dixit Eli-
fcus,Domineaperi oculosiftoru ,vtvideant. 7
Syti,noncognofcccurm3gni-
A ..., ^ ^
1 1 -
o j
- tudo miraculi, finauccrcuer-
A peruitque dommus oculos eom
, &
viderut
,,,,,, fani,inquiebac Elifeiis,
le cfle in medioSaman^. Dixitq; rex Ilrael ad 8 ad eum qui miiic, ille quoquc
eIi
feum,cu vidiflet eos , Nunquid percutiam
^'^'^^^
^^^' "?^^"
pocenciam
eospatcrmiPEtilleait, n6 pcrcuties , Neque
cnim cepilti eos gladio &arcu tuo , vtpercu-
tias. Scd ponam pancm & aquam coram
cis, vtcomcd int&bibant , &vadant ad do-
mintiitiluum. Et appofita cft cis ciborum
magnapr^paratio, & comedcrunt, & bibe-
runr,&dimifit cos , abieruntque ad domi-
num fuii Et vltra no vencrut r latroncs Syri?
in tcrram Ifrael.Fadium cft autem poft ha:c ,
i \
congrcgiuit Bcnadad rex
Syria: vniuerlum
uarc, qua perdcre,qMia dcco-
rum forec bofii parcere,v<<: ad
ucrfario donarc vicam, quam
pocuiflet aufcrre , nifi pcpcif-
icc . Liquec igicur id quod dc-
coriim eft,fempcr efle vcile.
^ Thcodo. Si inccrficiaucur
^^*
10
? ChrylbfhReuerfi Syrigau
dcncfc fcnfifrccoc pericula,
quotvircuces,coc(ii;na afpc-
xi(rc,quoc morccs,quibus hbc
racij&cognouiirequod noa
'"
noueranc &c cu iliffe quod me
rueranc.Fic cunc propheca fan
diffimus glonofus in fuis,glo
riofus iiiaiicnis , Exh'.bcc uiis
figna vircutu,&: alicnis caufas
gloriaru.Docuic priorinimi-
tcxcrcuiw.
cos fouerijdocuic primus ho-
flibus parci,docuic aducLfanjs
prop^nacpuLtscxhibcri .
t Coiigreiawt. Rab. Benadad
&excrcicused;abolus,&: ini-
qui.f.pagani,Iudxi &;h;Erecici, quosconcra Ecclcfiim bel-
lumgercrcexc.cac,per
calesatfligicurpopulus De;, qui efl:
poficus in Samaria. i.lcgis cufIodi.i,firq,- fames , cu non per-
p
niitciturdottorib.verbum
Dci prasdicarc . SedEbf^o rcuc-
^
lance.
NICOLAVSDELYRA.
1 rlwcs.
fciebate'iimperfpiritumfan6lum , prote&wne aitgelicam
in fui aux liu-n aduenijfey cuiiis potejiaslquaji incomparabtlitermaior
eft qum humaTta
.
3 Donii.apc.
ideft^da ei virtutem videndi ea qux non pojfunt natu-
raiiter
r>ideri
.
3
Eccc. f.!ff.j eft ilU reprefcntatio viftoni imaginari,veleiiam ex-
teriori vifni
pcrformationrs
talium fpecierum in aere
,
quia vtroque
f"odn pot^iit
fiert a Deo addefignandim prote^ionem.
4
Pcrrb. liic
confequenterdefcrtbitur eorum percuffiorationeEli-
fiy cum dicitur
.
5
1 erciice. Hic accipitur
cuitas prc in^itU qus.
,
dlcitur ah quod
<-ftftne,i; n^itif
iudiciu,U'
eflpaffio,quah<jm<j noHpercipitveldm-
dtctttfccundnm
veritatem ea qiu vidct , &hoc modofueiuntpercujfi
Sodmitx
videntes
oUium Loth confingere, vt habetur Gen.
19.
P Non
cu.fcilicet vbi manetpropheta quem qnritis, licet enim ve-
nifjct Dotha.m.hoc
tamen non erat ad mancndum diu , fed eius manfto
dmurnior
irat in
Sam<nia,patet ex di&is cap.prMc.Ydnnm fuiifct
tlominus
nicus ad Prophctani qui eft in Samaria . &
per hoc
patet,
patet.quodpojleafeqiuturc.ifto, Elifcus autem fcdcbac in domo
fua. arftc certtim efi,qubd erat in Samaria,Ex quopatet qnbd Elijcus
dixi! eis veritaccm,qnia via rela duxit eos in Samariam,
-j Domiiie apcri. remouendo acriftampr^di^am ,
8 Dixicq; rcx.
HicconfequemcrpQnititriftorumliberntiobenignay
quia lum rex vdtet eos percntefe,Elifcus non permiftt,fcd ctiam libe-
raliicr refici a rcge imperauit. vndefubditur
,^
9
Appolic.iquc cft,6<:c. Ex hoc p^tet
,
qubd nomincpanis &aqux
defignatnr
umnispoim,& cibus infcriptnra .
10 c vlcra. Tum exgratitudine beneficiifibi collati ab Elifeo ,
tum
timore, neft
venirem
itcrum,propieringraiitH.iinem Elifeus eosface-
retcapi,&occidi.
_ ,.,..
11
Fadum
ett.HicconfequenterdefcribttMrmtraculuElfetadcon
folationempenitentiHm>,&
primoponitur eorU affli&io, fecundo afjti"
(lionis
remotio.c.j.Circa
primumfciendu>n q^wd licet loram amo^tif-
fetftatuas
Baal,tamen non amouit cnUHt v:iulorum,quos fecerat lero
boam,vt habcturfup. 3
-c. Ipfe
etiam &
popuht, Ifrael nmlta alia ma
lafaciebant,proptcr
quxdominuspermifti cos afjiigi obfidtonelonga.,
&hoc eft
quod diciiur.
.

Et
MORALITER.
t ^<:>itdadrex
SyrixingreJfum.Pcr ittumvc^cny,vt d\dci\m ett
diabolusdchgnatur.
PcrSamana vcroquam obfcd-cdcfi-
gnacurccclclia,eo
quod Samaria cuflodia domini inccrprc
wt.In
hic
autcm
Samarum nicituc diabolus famc
micccrc
non quancum ad defedlu panis materialis, fcd fpiritualis,fci
licetverbidiuini&euchariftKj
facramc3ci,i"cd
g
promiffio-
nc Chrifti per Elifcum fignificaci abundancia ric in ecclclia
Dci.Dicic
n.Macchxi Vlcimo d. Ecce ego vobifcumjum omni-
btts dicbiis vfqne ad
confummationemfecnli. Ec ipfe eft pacris ver
bum,& ab co dacur Euchanftia: facramcncum.
Tom.i.
FF
Dixit
899
Glof-ordi &Nicolai(leLyra. 900
A
Wil. 118,
iafra 7^
9em. >ii.
ie temp.
B
tThreii.4,a.
t
(aecnm.
t
J.Re.i.a.
rCK,
f
pprimite
Ctim in oflio.
lantcid eft,rcdcmpcore per cuangciium indjcantc , faUis
q
apcccaconbuslongecft,umcncibusDcuiii propc dlc fci-
tur.Dicitcnim doniinus, frjj tomVw^&c. Madius limilgp-
fccb cft menfura diuinx fapic-
tia:quatcftinno.tcft.Du:im;>- . -
r Joirji r
dij ordc funt fcicntia lcgis &c
cxcrcitum luum
, &
alccndic & oblidcbat Sa-
prophetarum,quicomparati.ir
^ rnamin.Fad:ac|uce(Hames magnain Samaria
ftatcrc vno.hoccft fidcc.^
^ ^^,^ j,^^ ^^f^-^ ^^^ j^^^^^ venundnrctur ca-
ca,in porra Samario?, iaclT,m
,
przdic.itionc apoftolica
,
pcr
b putaluii oCtoginca argenteis,
& quarta pars
qiiam intratur m ccclcliam
. ^^^j Ocrcoris coiumbarum quinq, arircntcis.
Ccfuintc cnim turbinc perfc- ,, /
rr 1 r
x i o
cutionis qiia; fit hodic, dabit
Cumquc rex Ilracl tranlirct per murum
,
mu-
lier quxdam excbmauit ad eum dicens , Salua
medomine mi rex.Quiait,non:tcfaluctdomi-
nus . Vnde te poflum ialuare, de area an de tor-
culari? Dixitquc ad eamrex, Quid tibi vis?
Quasrelpondit, Mulier iftadixitmihi,dafiliu
tuumcomcdamuseum hodic,&filium mcum
comcdemus cras. tCoximusergofilium meu,
& comedimus.Dixiquc ci dic altera, Da filium
^ Thcodorctus. Cui vfui crat ft rrcus columbarum ? Ne-
ccirit is oblidionis,iJc magnitudo famis cos cogcbac ftercc-
rc vti pro lalc.
a
dominus cras , id cft , tcmporc
futuro ,
tranquilliratcm
,
vc
prxdicatio pcrfcde complca-
tur.
a
FaHaqutfams^&c. Auguft.
Duma cultu Dei ccns iniqua
difceditjhorrendaramc com-
primitur ,
&: iufta neccfTKatc
turbatur . Cur famcm o mifcr
rime,pateris ? Cur tanta pcnu-
ria laccraris ? Crcfcit famis
lofcphus.Tanta fuitapud lo
ram iicccllariorum inopia,
vtpropccr magnitudinc f:-
mis.in Samnria odoginca ;ir
j!,ir-cc'S nu<nifmatJS caputali
ni vcndcrctiir, quinq; argcu
tcis nuinifmatis fcxtarium fi
mi columbarum pro falc c6
pararcnc Hcbrxi
.
)i Comcftor. Tradiint
quid.im nomincftcrcons,cli
ci vefictilam columbx, iii
quarcpcncbantur gr.lnade
foris allata.
C SiflitcritcaputElitti t&c.
4 Ambrofius . Motus rex
j
quodnon folum humanis,
fededam parricidahbus ca-
daueribus mulicres pafta: vi
dcrcntur,& tam atrocis cala
mitatis excmplo^citus Eh-
quotidie pocna
,
quia quocidie
tuum,vt ComcdamUS eum

Qu3E abfcondit fi-

* ^^^ mandauic necem,cuius 1
crefcit & culpa
.
Perfcucrant
i-
/
r\ A 4 (V

f A' (X-
ptateforccredcret,vc obfi-
lium Cuum. Quod cum audiflet rexjfcidit vefti- t
j.on^ fo]aercc,populfarccfa
menta fua, &tranfibat per murum . Viditque
* mem,vcl quianonpermifc-
omnis populus tcilicium
,
quo vdtitus rcx erat
'^' '''^' ^'
pcrcutercc Svros,
^i..^
1. quoscccicaceperdiderac.
idolum, tunc potcris hoftes di- ad carnem mtrmlecus .
bt ait rcx
.T
irixC mihl 4 Thcodorct. Rcx ftolidus
uino adiutorio vincere
.
Ncc
^ faciatDeus,&ha:caddat,fifteteriEcaput Elifei
7
a:muht'pacnsacmacnsani
:erepoccntv]te-
(^u; ^.^U.rCn^.r .,.r^Ur.Ai. PKCc Lr^.^ C^
mumfpirancemc^dem luf-
nc ampucan capuc prophcce
idqi faccoinducus, cofticucs
folucrci^: diflipare horrcdi
i]lam &ftridenccm nubc.Ec
cum oporccrec fupplicarCjp
phccTjVC D:'o pro iplis ofter
j
ret interceftionem,hoc qui-
dcm non fccit , fecl minatus
,
eft fe eum interempturuni,
|
vt qui negligeretjvcl lubenj
dcfpicerccfummam calanw ,
caccm.Sedftatimdudusf^ ?
nitentia,accurric c^dcmrc-
primens . Sed tamcn quauis
hsEC pateretur propheta, Do
j
mino fupplicauit,v^ rcpcntc
foluitobiidioncm.
CAP.
flagella,quiain populo petfe
ucrant &: delidta. Deinccpsvi
capeccaca, dclii.\a compefce,
ad Dcum conuerccrc, relinque
quifquam nocere poccnc vjcc- /-,
c- L ^r i j- ci r
'
r
?ius,lidamnacofcelere,diuinus
nllj Saphatiupcrcum hodic. Elifcus autemfe
in te gcrminauerit cultus.Proh debat in domo lua , & fenes fedcbant cum co
.
ncfas
.
Horrenda cadauera &:
^^^^[(^^
*
[^^^110 virurn , &antequam venifCt
nuntius,ilie dixit ad lenes . Niiquid fcitis qiiod
miferic filius homicida! huc , vt pra^cidatur ca-
put meuni? Videte ergo cum vencrit nuntius
,
clauditc oitium,
&t non finatis introire cum
.
Eccc enim (onitus pedum domini eius poft cu
eft . Adhuc illo loquente eis , apparuit nuntius
qui veniebat ad eum, &ait , Eccc tantum ma-
lumadominocft, quid amplius cxpe(5kabba
domino ?
columbarum ftcrcora pccca
tor populus vcfcitur , nec Dei
cultum quxrit. Inquinatascar-
nes & horrendas efcas famcs&:
ncccfTitaspofcit, &adhucfig-
mentumduriciacolic. In cibu
pietas vcrcicur , in pabulum fu-
fccpcafobolcs commutatur
.
Anteparricidiumgcricur, qua
ad funeftas cpulas veniatur.In-
noccnsfan^uis etfundicur, vc
lamcs rabida fagi-
'a**
parentum ia>i,j i.dw>iu ,
netur.
b J^arta pars cahi iier. colum.
Thco-
NlCOLAVS DE LYRA.
I Et tandiu. Et accipitur hic caput pro toto animili fecmdttm ali
4fUos,<juia hic efl
modus loquendi apud emptores animalium^pro cjuan
to dabitis caput^id ffl,vnum animal. fecundum alios accipiturpropar
te corporisjdcficicntibits cnim aliis cibari interfeccrunt animalia ejUiX
Hon erantfecundum legc comeflibilia,&falierunt vt carius venderen
tur carnesfame inualefcente.
X Etquarta. Cahus efl quxdam menfura determinata . flercus aute
eolumbarum non accipitur hicproprih quia non eU comeflibite nec re-
feSliuum, fed magis corruptiuumjed improprie vt habetur^progultu-
re vbi congreganturgrana a columbis comesia
, &illud prfiiciturin
fimo cornmunitcr.fcdtunc fame inualefcente coquinariidiuiium illud
referuabant,vtgranapopulo famepericlitanti renderent
.
? Non. Fuit enim turbatus eo (p credebat eam petere refe&ioncm ci-
hi conuenientisyel potus.
4
Qii.^. volens eumprxferuare a morte,y>elforte eumfola comedere.
5
Quod cum. eo quodpopulusfuus erat in tanta ajfliHione
.
Viditquc
6 Viditque. Ipfum enimacceperat rex
affligendo camem fuam ,
>t
'
facilius impetraret Dei mifericordiim.
7 Siftetcrit. Hanc enim affliciioncm ei imponebat ,eo quodaffli-
ilionem illamfuis precibus non aiifrebat , tenens eas efficacesapui
Deum ad hoc impctrandum.Elifeus tamen ad hoc expeflabat
tempus\
congruumfecundum ordinationem diuins voluntatis , cuius eratcon-
fcius per Spiritumfan6ium.
8 t^unK\u\d.ilHiadefcitu&-poluntate.ALhahpatrisJoram V*'
bot innocensfuerat interfeflus.vt habeturfupra.j.lib.t l .c.
9
Etnoniinatis. CuiuscaufafMitur.
I o Eccc enim. Tofl recefium enim nuntii loram pcenituit, &iitt\
fequebatureumadreuocandumprxceftum.
II Et ait CCCC. Jflui rcfcrtur ad loram qui iam yenerat ad Elifei
I r Quid amplius. quafi diccret, iam fumpunitus vltima
pcena *
Moyfeprxdi^a Deut.2Z.de comeflionepropriorum fiUorum in ohft-,
dionc,&ftcnon reflat nift tp omnes moriamur, vcl tradamus nos ho-
1
UibMs,n'ift apud Deum venerit tepus mifericorditc fuper
populum ifii-
\
propter quod Etifeusflatim pntdixit confolalionem.
C A 1
^OI llII.Rcgum. Cap. Vll.
902
C A P. VII.
Ixit autem F.life.&c.
AiiguUinus
Nuntiac prophe-
ta vbctcate, qiia
fola fidcs creds-
ift.
ret,&
perfidia polfe tieridene-
aaret . Nunnac \n locum famis
tuturam obundanriam fimija-
2inis,nunciacccilixturflm fame
,
liicccdlirnm {vbertatcm . Niin-
tiatmagnalia Dci, &: sddicur
perfidia hcmmis tunc bonio
gmiiTiisfuerara Rcgcait:Ncc
li cotiirat^x ca*li aperiancur
,
pofluncfieh.qu.T nairancur . O
pcrfidia hominis .' Non crcdic
prom !fi[.T m vbercacem,q u i hor-
red.^m fcnferat cgcfiaccm.Nec
confider.ic Deuii, promififlea-
'
biindanciam, qui p' pulo irroga
ueracpenunam . Scclcftiffime
homojCur min;bilibus noncre
dis? Cur promicccncem domi-
nuni perhorrcfcis? Crcde quod
crcdcncibus datur, crcdc popu-
k)fucurum,cuius cciamncga-
pu(
ucrasfocium.Ecqui bonis tan-
iuc tismuignus cs
, hxc cibi vidcre
concedicur , &polTe pcrfrui de
'""'
negacur.
^ Chryfof!omus. Nonvidifti
Pr^fcdum in fumma rerum co
pia fame cncftum ? Non vi-
diftividuam in fame abundaii-
:cm jQuando res in maximam
;nciderinr inopiam, cunc cu fpe
ra maximc . Tunc cnuii Dcus
Tiaxime fuam offcndccpoccn-
:um
,
non a primordio ,
fed
tjuando rcs fuerinc planc dc^.
fpcrat^
A P V T VII.
ixitautem Elileus: Au-

dite verbum domiiii.
HcEcdicitdominus:in
*
tpe hoc cras modiu^ fi-
4
mil? t vno ft.ntere erit,
^
jp-^l
&duo modii hordei lla
^|j
tere vno in porta Sama
"7
iiieKeipondens
vnusdeducibus, fupcuius
^
manumrexincumbebat,liominiDei,ait:Si 6
dhs fecerit etiam cataradlas in c?lo , niinc[,d
7
poterir efle qd loqueris?Qui ait;videbis ocu- 8
b
iis tuis,& inde no comedes - Quatuor crgo

viricraclepr<>rnuxtaintroituport?, g,dixe- 10
runcadinuice:Quidhiccflevolumusdonec
moriamur.=>Siuefgredivoluerimus ciuitate
"
fame moriemur,fiuemaferimus hic,morie-
dum nobis eft Venitc eigo &trasfugiamus:
ad cartra Syri?. Si pepccirt nobis,viuemus:
i
fiautocciderevoluerint, nihilominus mo-
ricmur. Surrexerunt igirurt vefperi, vt veni-
ret ad caftra
Syri^.Cumq; venilfent ad fprin
cipiii cartrorum Syria:,nullum ibidetn repc
rerunt.Siquidem
diis fbnitum audire fecerat 3
in caftris ^yriie curruum &equorum, &e xer
citus plurimi
Dixeruntque ad inuicem:Ec
cemcrcede conduxicaduerfum nos rex If-
rael rcges Ethseoru & Aegyptiorum,&vene
runt fuper no.s. Su rrexcrunt ergo,& fugeriit
in t tenebris3& dereliquerut tcntoriafua, &
fpcrata: ab hominfl-ius . Hoc D
cfi ciiimccmpus diuiui ^ixilij.
fcquicur.
b il^aiu'ir.,<&c.
R.ibfcantis. Lc- ..,
>-
r
R.ibbanut,
proli lunr,qui varijs vici|sdcdi
Angelomut.
ti,vclcrroribus impliciri fccdi-
cacem ex incernapcfte cduccn
tcs offendunc in cute . Hos
,
-
dominusf.cpe conuercensadfi
Mat't!i*".c.
dem&mundansavitijs, vcra:
falucis nur.cios efficic.vndc Mac
th;Eus cx publicano Apoffoius.
Apparuicquoquc pofl refurre-
ftii.ncmprimo
Maria; Magda
lcn.-c, dcqua eiecerac fcpccm
djmonia.Iila vadcns nunci.auic
his,quicumeo fueranc lugcn-
cibus, lcprofi ingrclTiincartra
Syriorum rcfcifi iuiicaurum &
argcncum afporcanc
, cumde-
fpcdli huius inundi philofophi^
opcram dances, & fenfus fubci-
licaccm
& locutionis venufia-
g
temacquirunc: vnde ecclefia:
vfibu"! benc inftrucfi defcruirc
pofiTunc
. Qui bene quatuor eflc
memorantur,vt a quacuor euan
gcliorum crudicionc i mbuci,in
'
quacuor mundi parcibus fidei
vencacem piiedicent.
{c Ambrofius. Quacuorillos, In4.cLue.
quicogence fame, incaftrarc
gis Sync tecenderunc,cradichi-
fforia fuille lcprofos . Cur
igicurEIifeus non curabacfra-
tres, non curabac ciues , non
fanabacconfbrces ,cum fanaret
alienos,fanarcccos, quiobfer-
uantiamlegis&religionis con
forcium non habebant? nifi
quia voJuntatis efi mccfjcina,
non gencis , &diuinum mutius f
lilucttl.
eligitur, F
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. VII.
1 "rN Ixit. ^jiaficHtpropter culpam inflig^tttrpana
,
itapropter
X.y . anitentm remoneturndeo poiifamemprnpter peccata inda
'^.iiiyiHC confequenter ponitur abmdantia propter pannentiam . &
imo ab.sndantia &incredtdkas punitnda prAdicitur^fecundQVtrii
'iteadduc!ti<r,ibi: C^atuor crgo viri. Circa primwn dicitur.
iiC diciz dominm. ^iejlipfa-peritasper ejfentiam.
I ;i tempore hoc cras. id esi, ijia hora die craflina.
M.odius.idell,dab!tur.eJi awem Ha^ergenus ponderis.
&ftgnl-
eatur
hic^cfuod farina &hordeum debebant daripro tamodico pre-
'',qnod viithatur impojfibile refpe^lu penurix. in\qua erant.ideofub
uur .
Refpond. Tunc tcmporis reges in ftgnumreuerentia fuUentaban
tr
aprincipibus
proutpatet e.v hoc loco ^fupra ^.cap.de'h{aaman:
^inevero
adomicillis fuflentabanturyVt habetur Eflher
15
Si dominus
fccerit. aperiri^id efl^faciatpluere de calo abttndan
- t^rmam
&^ordeum.
Nunquid.
quaji diceret non;& quia per increduHtatem detraxit
diulnx
diuinpotcnti<t ideo Jtbi prtediciturpana mortis,cum dicitur.
8 Vicicbis oculis cuis. quia in craftinojuit interfe^us inporta, -pt
patet in fine huius capi.
9
Quacuor. Hic confequenter vtrunmejue per Elifeum prxdi&um
addUcnur.Et primo abundantia,fecundo incredulitatispana,ib'!. Por
rorexducemillum. Circaprimumdiciiur : Quatuorcr. Dicit
J^a. i'.7,^ iiii erant Gre:^t & tresfilii fui.
10 luxta in. Q^ialeprofi debebant extra ciuitates habitare , vt ha^
bettir Leuitic.x^.
1 1 Siue ingredi. Licetenim deberent extra habitare, tamen in ca~
fu
tantx necejjitatis poterant mgredi ad qMrendum yicium
ftpoffcnt
inueaire.
1 i Si pepcrcerint. compatientes nofira infirmitati &fami ,
quod
erat magis probabilc cjuam oppofttum.
I^ Siquidcm . Diuinaetnm virtutefaSusefltalisfonitusin auri-
bu ( eorum, &imaginatio: de ifuibusfecutus efl timor &fuga omniH
,
relt&is omnibus exvelocitatefugx,vtfaluarentperfonasfuas . fecun-
dum (juod dicttur Job t.b. Cunda qu^ habethomo , dabit pro
anima fua.
1 Et
MORALITER.
Dixitautem. Scquitur.
I
i^aiHor. Per iftos lcprofos,qui bonum nuntium dixcnmc
n Samaria : fignantur dodorcs &: prardicatorcs in ecclelia
i.ibcntcs malam vitam,fcd bonam do6\rina : proptcrquod
ibominandaeffcorum vita, feddoftrina acccptanda ficuc
iicit faluator Matt.j j.a. Super cathedram Mofifrderuit
Scrib<e
T Vharifi:fjuod dixerint vobisfacite,opera aut eorum nolitefacerc.
?cr Syros autcm a Deo tcrntos fugicntcs , figmficantur d^-
moncs
moncs per pr.Tdicationem Chriffi & apof^olorum fugatia
populis Gcncilium. Pcr caffra vero ab eis rclida,bonis cams
tcmporalibus munita.fignantur principes &c potenccs huius
fcculi ad fidem Chriffi conuerfi,quorum bonis temporali-
bus rcplctur ecclcfia per Samiriam fignificata.
AlitcrpercafframutatapofrjncintcUigi philofophi ad (1
dcm Chrifli conucrfi,ficuc Dionyfius, Ambrof. Auguff. Sc
plures alij bene munici auro fapiencis philofophica;,argen-.
to cloquenti?,vcff
ibus,honcftacis mundan.T,quat ommaad
vtiliutem
Samaria:,id cfl,ecclcfiaEfuntconucrfu.'.
Tom.a. FF z 6Torro
905
GIor.ordi&NicoIaJclcLyra.
904
tiiut.
[prtatiimt
^
cqiios&afitiosin caftris;fugGrunt(^uc, animas
tantuni luasfaluarccupicntes. igiturcuni vcnif-
lentlepiofi illi w principium caUrorum: mgref-
fi (unt vnum t.ibcrnaculum
, H
comcdcrunt
, &
biberunt.
TulcruiuqucinJcargcntum (Sc auruni
&vcftcsj &abicrunf& abfcondcrunt. l:trur-
fum rcucrfi funtaii aluui caborniculum ,&imle
fimilirer aufcrcntcs abfcondcrunt . Uixcrunc-
quc aciinuiccm : Non rccf^e facimus Hxc enim
dics boni nuntij eil . Si t
cucrimus & no.ueri-
mus nuntiare vfque mane , t rcCicns arguomur
.
Venirc camus , & nuutiemus in aula re^jis ,
Cumquc veniirencad ^ porcamciuicatis.n.irra-
^ ucruntcis, dicentcs
; luimus ad caftra ^jyrice,
&nullumibidem rcpcrinius bomincm , nifi c-
quos &: afinos alligatos , & fixa t entorja . lerunc
crgo portarijj Sc nuntiauerunc in palatio regis
intrinfecus.Quifurrexicnocle, Scaitad feruos
fuos: Dicovobis, tjuid fccerinc nobis Syrij .
Sciunt' quia famelaboramus , & idcirco egrefii
iunt de caltris, & latirant in agris, diccntes
:
Cum cgrefTi fuerint de ciuitate ,
capiemus cos vi
qos ;&:tuncciuitafemingrcdi poterimus . Rc-
fponditautem vnus feruorum eiu^. Tol)amus
quinqueequos, qui rcmanferuntin vrbe (quia
ipfitantumfuntin vniuerfa multitudine llracl,
^lij cnim confumpti funt
j
& mitt.ntcs explora-
rc poterimus , Adduxerunt crgo duos equos,
inifitqucrexadcaftraSyriorum, dicens: lte,&
videte, Qui abicrunt poft eos vfqucad lorda-
g
peni,Ecce3utemomnisviaplena crat veftibus
^vafis, quxproicccrantSyri cum turbarcntur.
Rcucrfiq; nnntij ir.dicauerunt
rcgi tt cgrclTus populu.s,diri-
puit c.iftra Syriar Fadulque c(l:
t modius fimi!<t' Ibtere vno
, &
duo modii hordci llatcrc vno
,
iuxta verbum domini
rcx duceni illum in cuius. manu
incubucrat coftituit ad portam.
Qucmconcuicauic turba inin
troitu porra: , & m<Srruus eft, iu
xca quod locutus fucrac vir Oci,
qunndo delccndcrac rcx ad
enm. Fa<fiurnquc cit fccundum
Icrmonemvui Oei
,
quem di-
xcrat
regi, qu.indo aic.-duo mo-
diihordci ftatere vno crunt, &
modius fimilx ftatere vno , hoc
eodem tempore cras in porta
Samarix : quando rcfpondcrat
duxille viro Dei & dixcrat: e-
tiam fi dominus fccerit cata-
racbas in ccelo,nunquid fieri po
tcrit quod loqueris ? Et dixit ci
:
vidcbisocuhs tuis & indenon
cornedcs . Euenit crgo ci ficut
prardi(51:um fucrat : & concul-
cauitcum populus m porta &
mortuuseft.
..ir.ui
verrunc,vtenrilia rclfncjininc : &: Ifradirx egreffi ciuic.iteni i
caf^ra hoftium muaduncdeprxdanccs. Reuerccnteergopci
pulo oneraco,ille,qui non crcdiderac,cecidic lapfus, & vbn'
cate vidciis in populo cecidic,&: prefTus eft in porca.c^:
pc)f.f:
CAK 1
cli?i'tur noii n.irvD
XX lure dctLTCh
Difcc Chiitiiaiic.
rogarc quod cw-.
piasimpcirirc.t ;-L
itKiiofosvirosi.-.-
jji^
Jflhu n profe.^t ]<;
porrb a
>nun;-ruiii noti
juunriii".\'.?c(i .1
niicncihus fiiuitn
hciicficia, kd db-
fcruancibus dcf^
rupcur.
a V irro. Du\
r
piiin rcnctivnbj-i
riini <5i Hh.infjiol
ru:n,adquos vwl
tas aic.-.^-i vo.fcrtkf
C
'Pi).j- hypwUx
(/ cliuditii fi-^nu:
ccelmim antc h'!::
nes: -pys enlm >io>
jutratis , nec int-o
CHitei jinit:s imrj
re . Qucm con
culcauic rurbi ;
porca, quia jjix-
fum ad fidcm ir
troeuncium nv
pediebac . vnd
mciito conculc:
tus, idcft ,cx.)ni
nciuffi iudicis d
nntus
,
perpccu.]
miccccur in ccnc
bras
.
1 Auguf^inus.
t^'
Strepicu pcrcul
*^
inimici fugiunc,
.
ne pugna ccrg
N
I
C OLAVS DE LYRA.
} Ef fowct/erwwf, Yrgenceenimfameprimo ycrcerunt fe ad
refcdioncm, & pofteaad prxdam.
3 Si ta. apud Dcum fcienccs afiiictioncm populi noflri in ci
Uicateinclufij&apudregemcanquam proditores bonipu-
J)]ici .X
3
T^ntie. per portarum cutfodcmVquia non quarrebant il-
lucintrarc,ncc fuiifcnc perjnifTi.Cj^cera pacenc vfq; ibi.
4
Capiemus,
4
Capiemus. Ec lic poccrimus vti perfonis ad nof!ram ferui-
tutem,&: tuncciuit.icem ingrcdi poccrimus nullocadefcn-
dcnce,^ Ijc corum bonaliabebuuus cum pcrfonis . Ca;ccr.-
paccncvfqucibi.
5
aBiffque. Quia plurcs de populo de calibus pra^dis plus r,
puerunt in caflris,qu^ eranc valde munita
,
quam fufiicerc
eis.-& ideo dabanc rcfiduum pro modico precio.
6 Tono. Hicconfequcncer ponicur pcena ducis Deipotccn
dccrahencis,ficut pr^Edixerac Elifeus,&: pacec licera ex didu
CAP.
M O R A L I
T
E R.
6 Torr^. Pcr if^urn,qui fuic incredulus verbo Elifei intelli-
girur
quilibec i ncrcdulus uerbo prxdicatis verbiim Dei , &
idco ficuc illc dux cx hoc incurnc mortcm corporalem , fic
iftemorcemfpiritualeni.Secundum vero gloflam iffc dux
typum
tvpumccnuicfcribar^im&Pharilarorum dc quibus dicicii
M.iCC,i2. f^a vobis fcrib &Vharifi.^ni clatiditisrc^numccelon
ante bomines,&c. Ecquoniam alios impcdiebanc,iuficcoad.
naci conculcabuntur, ficuc illcdux ad cufiodiam portxpo
ficusimpediebac curbam, ne exirec ad pra:dam , &acurb.
fuic conculcacus in porca.
MORA-
('.wi >
ivc*..rn
IIII. Regum.
Cap.
viii.
906
C A P. VIII.
L'f.i!es jutem,&c. ii Thcodo.C>iuconfcrip(lc
^! ^^i^{
^^2nc hiftonam^nss dociuc
quod'p;;ophcc;i
p
^
Ll-i^i dixe icSunamiciditiicuram famern.-non Ogni
^'
^
ticau cauccm tempus. Elt crgope. lpicuu^g>
isaDeoimmil-
caftisabacur
rael.
,,vcqtupo
cani qua; cius
baccuram, imp;
11
ft can-
crc-
VI
tamaaercc. Hincau-
cemdifcimus, quod
prophcca duphccm
cftgraciam confccu-
tusT Ertcnimduplii
icmpus tanus.
5 Hcbra:i . Die-
!is loram filij A-
;iab,concig!ctanics
; aiidis in Sajiiaria
.r Ainos fcpccm

qiio fparjo Bcnad.ib

bcllabac cum Ifratr.
Anno auccmcxctcr
nio malcdixic Eli-
fcus ipfl Giczo, abicT
que Damafcum , vn-
x:cHaZ2cl rcgcm Sy
nx.Lv nufic lonani fi
liiAmiccci.g. cofccra
rcLkhu rege IfracH
Ranioch Galaad.
;; Euchcrius Lug-
.'iin.Mulicr Sunams
. C|cite ob inopiauk
nns, confulcu ILli-
i.i,dc ludca .ad tcr-
ramPh;lilt!jm tranfi
ui:, prinuciuam Ec-
-cicliamqucpci Apo
'fioiosex cucuncilio
nuit,reuelante fibi diuino Spiritu,ad populum gcntium traf
D
n-ugrauicHaic.n.in finei^nnd\,pii!iqiiarn
pUnhuao '^'^ntinm in-
tniieiii, ad priorcm popum reuercens,prxdicancPHclia,
cle
doscx cadcm plcbc quafi pnltinam paccrnorum faoru pof-
fcifionc in proprio iurc rccipicc,6i tunc o>nni;
iftadfalunsfict.
b Fcnit ijuoque Elif.
CAPVT Vill.
Damafcum-.&rexSy-
riix^egrntabat
.
Jc Thcodor.
Vni-
0"?^-
ucrforum Dcus lullc
rac magnoEli^,vcvii
gcrcc quidcm Ebfcu
prophcca: Azacl au-
ccmm rcgcmSyria;:
&Iehu in rcgem If-
racl, Elifeumquide
vnxit vc iiuTus fue-
rac,rcgcs aurem qon 1
vnxic:fuicenim pri'
aflTumpcus.Elifeus cr
go duplici acccpca
g
gratia,priir.um abijt
in Damafcum. vcvii
gcrec Azacl . Bcna-
d.?dergoqui dicirur
eciamnlius Adad.cii
.rcfciuilTcc aducn

cum propheca^jmific
Azaelcm , &: mune-
ra magnifica ac pre-
tiofa.- rogauitaucem
anliberarecur ab x-
Lifeus autem locucus eH: ad muliercm
,
t
cuius viuerc fecerat fiiium,d!ce.>:Surge,
*
vade tu &dom^iua& percgrinare vbi 5
cuinq; repereris. Voc.ibitenim domi-
'^
nus famem,&veniec fuper terram fcpte
annis. Qu? {qrrcxit &fecit iuxta verbu
hominisDei.Etvadenscu domofua pe
regnnata ell in terra philiflhijm diebus multis.Cumc]ue finiti
cfientannifcpcem,reuerfaeflmulierde terraPhilifthijm,&in
,
grefraertvtinterpellaretregeprodomofua& pro agrisfuis.
Kcxautcm loquebatur cum Giezi pucro viri Dei dices: Narra e
mihi omnia magnalia quse fccit Elifeus.Cuq; ille narraret rc-
gi,quomodomortuumfufcitafret,apparuit mulier cuiusviui-
licaucrat fihiicbmas adrege prodomo fua&proagrisfuis.
Dixitq; Giez':Dne mi rex,h^c efl muHer, & hic efl fiJius eius
que fufcitauit thfeus Erinterrogauit rex muliere qux narra-
uitei veraeffe Deditquecirexeunuchum vnum dicens: Re- 7
Itirue eiomnia qua^luafunt: & vniusrf(:>sredditus agrorum,
b
a die qua reliquit terram vfque ad prxfens . Venit quoquo
9
Ehfeus Damafcum
,
&Benedadrex ^yri^e segrotabac . Nun-
10
tiaueruntque ei dicentes : Venit vir Dd huc . Et ait rex ad
Hazael : t Tolle tecum munera,& vade in occurfum yiri Dei
,
& confule dominum percura , dicensi Si euaidere potero de n
4.
gricudine.
4 lofephus., Syro-
rum rex dum vcnil-
fecin Damafcuin,3<:
agnouiffcc quia diui
nicasci&eiuscxerci
tui timorem immi-
*
liJet&fugam,<;^no tj.Re.^..
inualione hoftium
nc m Chrilto crcdidir^prarfignauit.Qjar ccclefia ob infide- fuifiet fatuni:nimis affiidus,co quod Dcum ita habcret ira
licaccm ludieorum,acqucinopiam verbiDei,quEilIosobci tum,corruitinlanguorcm.
nuic, a P^ade
NICOLAVS DE
C A P. VIII.
L Y R A.
^^!f^
Lifeus. T^natis Effcl miracuUs pro maiori parte
,
^''"aL^ hic confcqu^-ntcrfcripiura reuertitur ad perfecutio-
j
^T-lJ^
iitm hiiiorif.& qiiiahijiorixregum &propbetarum
^m^^
contemprrancorurafimnUurrebat, tdco primo defcri
bnntur aliquafaBa ad Elifci infinttiUiohem. fccundo
fntinentia adregni luda fer[ccuiionei,ibi: Anno v.Trima in duas
fecmdum duo prxnuntiata ab Elifxo.fecunda ibi: Vcnit ergo. Tri
ma auiem esl deperegrviatione muHcris Sunamitis ad diiuiH Elifei
,
cumdiciar.
2. LocuEuscft Erat enim folicituf de puero tanq'tamdecreatura
fua^tjui' ciut conccptionem &refurreciionem impetraiierat: vtpatet
exdiElis
4 c.i^ de matre (ju ei plura beneficia fcccrat.
3 J^crcgrinarc.
f.commodum lUMm.in tali ciiim neccfjltatc poterat
plii Ifracl intcr
infideles }}abitare,ahfq; tamenpariicipatione cum tis
inpeccatis.
4 Vocabitcnim. i.ex eius ordinaHoneTfeniet .DicitB^, Sa.tpifla
f-titfarnes de qua loqmtur luhJprophcta.
5
Ec
M O R A L I T E R.
I Elifcus.
Pcr mulicrcm iftam quarcum domo fua ad verbu
Eiifci
tcrrain fuam cxiuit vteuadcrct tamc in ca dc propin-
qiiofuturam,fignificatur
pcrfona qu.tcunq; deuoca inltin-
<;tu
Spiritufiandi cxic ciuitatem vcl villam luam ad cuaden-
<lumpan:svit*detectum.quipaniscftDci vcrbum ^VEu-
< hanliis
facramcntum,qui dctcctus cotingit in tcrris intcr-
<iiito
fuppoficiSjiu quibus non clt dminorum celcbratio fo-
lemnis;
5
Ec ingreira eft vt. il^ia temporefux abfentix aliqui inuaferant
bonafua iniufle.
6 Rcx aucem loquebatur. x /wc pzWcfi/r , q,ifind accidit ante-
quam leprapercuiereiur.quia non efi yerifimile, quod rex cum kprof
tandiu loqueretur. freqitenter enim infacrafcrip uraprius faclapo-
ilcriusfcribiintur.nec ifla locutio Gie%i cum regeponitur hic nifipro-
pter ingrcffwn huius muLicris ad regcm.
7
Dcditquc ei rex eunuchum.ii
efl,
vnum defermsftbi afliflen-
tibiis
.
8 KcHizueci.fcilicetpoffcffiones&friiliusab aliis occupatos:&
hoc fecit rexpropter reuerentiam miracuti ab Elifeo fali in filio mu-
lieris . .
p
Vcnit quoque. Hic ponitHrfecundum,fcilioet,denuntiatio mor-
tis Eenadad
&fiibftitutio Hazaclis cum dicitur.
10 Bcnadnd rcxSyrix. Dicit Jofephus:quod quandoifleBenadad
cognouit
fefngatumfitifje dc obfidioncSamarix cum tanto damno,Ji
cutdiSium efl
cap.prced.& cum hocnullo hofle euminuadente ,prM
dolore hanctnfirmitatem inciirrtt.
1 1 Confulc dominum. Expertus enim aliasfuerat, quod habertt
mtitiamfiiiurorum. .
I Habens
Iemnis:nec per confcquens prxdicatio ita folemnitcr cclc-
bratur ficut antc.propter quod dida pcrfona fe transfcrt ad
alium locum:vbi folcnnitcr cclebranturdiuina.
8 T{eliiiHe ei. pcr hoc cnim q,
dida muj ler pcraita peregrina
tionc fua confccuta fuit intcgre fuam hxrcditatcm dc man
datorcgis,fignificaturquodperfonEcircadiuin;idcuotepe
racta pcrcgnnatione vitij pr2fentis,fifuerint omnino pur-
gac.E de mandaco regisgloriiE Itacim coniequuntur hxrcdi
tatcm patria' celcftis.
Ton.a. FF
. 3 t
^leuitque
907
Glof.ordi.&NicoIaidcLyra. poS
A
][..9.Aqtiq.
fStareii"? fc
vitfaciein Uu
ilC |>uliili do-
Itcc carii.iuic.i.
f
jpitclietn-
III ultu tk. c6
fiiudl.
tvel pannucn
ti^um. Chal.
jiiterpr. lin-
?hcu, vel ope-
fiH\CUtUU\.
a yadf^dicei.fanalitrU ,&c. -jc Thcodorct. Iiifficprophcta
Az-itli ncniorccm rcgi finnificaret,nctiiiiisc vicacxccdc-
rer.Scd qTTomodo cfi inccllisendiim:^; arccpit (tr.iu,iilu , cV
tinxic ipfiim aqiia,^ iccic fiip..-r f.iciem ciiis, 6c morcmis cfi?
lofcphus dicic Az^iclc hoc lccilic , &: viok ncam ci morccm
acrulilk.
jc Jufcphus.
A/ael Vcnicns
ad reiKin
,
ilh
quidcm bon.i
nuiiciauic: .nlcc-
ra vcro dic inr
fufo
!.iquco viii
c'\cm cu, ipfum
quidenilh.igu-
i;iiut : ipleyero
apiccm regi.c
potcfiacis obti-
nuit.Erat. n. vir
cf|icax multaq;
S)'rorMir,& Da
mafcenoru dcr
uotioe florcbat,
ita vt hatScPus
& ipfc A"hcr
& Azacl qui
poflcumrcgna
uit,quafidi)Co-
iantur propcer-
bcncficia,iVtcr
plorum xdifi-
cJa
,
quibus Da-r
mafccnoiu ex-
oinaucranc
uica-
uJtatcin
,
hFilia e^>im.yfch ib. -^ Hcbr^i. Ex quo Afi rcx lude ded;t Jct
f.iph.u nlio fuo iii in.urimo!iiri filiam Amri regis lfracl,d u
nicus dccrecum cn(dctert.'.dajimpie illius atiinicacis^rat:
;
vc regiium luda pcrircc cum rcgno domus Ach.ib &:lfra. ]
^ Thcodorc:
I
D
Jcd
op,
infirmitate mea liac? luit igitur Hazacl in occurfum cius habcnsfe

cum muncra&omni.i bona J)amalcj, onera quadiaginta camelo-
runi Cumc|ueil:eti{retcoranKo,ait; FiliustuusBenadadrexSyriir mi
*
ritmeadtCjdicens: Siianaripoterodc infirmicace mcahac?Dixitque
ci tlileus; Vadc, dicei, Sanaberis:porrooll:enditmihidominus,quia
j
niorte morictur. t Stctitcjuc cum eo, & conturbatus ct\ vfquc ad i'a-
^
furionemvultus. FleuitcjucvirDci.CuiHazael ait. Quare dominus t
mcus flct?At illc relpondit : Qiiia fcio qu.T fadlurus fis filiis Ifi-acl ma-
la.Ciuicatescorum munita.s i^ne luccendcs, & iuuencs eorumintcr-
ficics gladio , & paruulos eorum clides , & prxgnantes diuidcs . Di-
<s
xitc]uc Hazacl
:
Qiiid cmm fum fcruus tuus canis , vt faciam rem i/lam
?
inagnam ? Etait Eliicus : Ollcndit mihi dominus teregem SyrivT fo-
rc- Qui cum rcceflidct ab Ehlco , venit ad dominum fuum . Qui aitci
:
Quid tibi dixit Elifcus ? Atillc refponditjDixit mihi recipics fanita-
tcm. Cumque vcmflet dic^ altcra , tulit r ftragulum & infudit aquam
,
& expandit fuper faciem eius . Quo mortuo rcgnauit Hazael pro eo.
Annoquintoloramfihj Achab rcgislfi-acl, regnauit loram filiuslo-
faphatrexluda, t Trigintaduorum crat annorum cum regnarecoe-
piflct, &od:oannis rcgnauit
m Hierufaicm . Ambulauitque in vijsrc-.
3-
t' gum Ifrael, ficut anibuUueratdomus Achab . Filia cnjm Achab erat
Nosaucemd )
ccc hiltoria,ii()
xiam malx co
gnarionis.Naii
hic rcx fcdu
ChisverbiscDii
uigis,fuicp.ii\-:
ccpsciusinip;
tacis
.
]i
it lofcph.Rcjj
rum namqjj
cicus,moxaani|
ccm fracru fu
nim,&: pacetnd
ru pariccr ami|
conimcfi^cor
uerfus : doc
quoquc vulfi
cxcrancos aacl
rarcDeospGl
rholiam Acha
filiam coniug
fuam. EcDcuj
quidc
prof
Dauid regisf
I
milTionemjgcf
nus cius nohii
cxccrminare.
CAP. P
NICOLAVS DE LYRA.
%
H?bensfccum.
Locutio ed l))fewoltea , ad defignanduni quod
porta)}ai ra iina buna &
plti:'Hrn Jpecierim .
X Filius.
Hnfndaet tii^:fi;H-^,vt in.pctrarct prophct.t refponfum.
j
Dic ci. In Hibrxo hautt'!r. Dic ei viucnsi viues J <^ dicit Bya.
Sa.fpdixit hocpro Hj5;jt:/f.-vuicns viues. id (Ji/cgnabispojleum,
hoc d>cens vt cxi ufetpruphetam a mcndacic.Scd hac expofmo vide-
tur cffe
tnultum extoria,& idco dicnnt al'i.^cp Eiiftus non dixit hoc Ha
Xaclt iir.peraiiuhfcu i'iducrihc,ftd tautKm p, ophctui: &iicQ noj^efi
accipiendum infcnfu qucm fcciif^dpro (jno fit.fic: Dic cU.dice.f\m(ia
propheta videbit eum ficfibi di&urum defmuro . Sciendum tamea
(^
b:ic dlSlio loyin Hebrofcribiiur dupUcitex . Vno modoper Lamed &
yatr.&- tuttc fignificai idem quod ei,.AliQ modoper Lamcd &.Aleph:
&tunc fignificat idcm qiioinon.Hebrtiienim non h.^bent literam,,o:
fedpro ea aliquando vtuntur ^leph,aliquando F^autin hoc autem la-
cofcribiturper Lamed &
.Akph;fedpunlatur acft dcfcribcretur per
ptinft literis
Vau.puncla i^b nonfunt dcfubUantia litene apud Hebros,necfue-
Hebraicis af- runt
aprincipioliteratim:fedinuen'apoUeaadfaciliuslegendum.&
gnata
, litcr*
i^gg vidctur (p a principio hic fuitfenfus huius Utene, Dicrnon fan^
iubitanu5 no
(^^,^^5^ y,gi f^on viucs. &fic nuilaefldifficultas infaluando veritate
diEliprophetyqHamuis,Ha%acl oppofitum magiflro fuo retuleri(, que
non oportct de mendacio c.xc ufare.
4
Stctirq;
cnv\\.idefl.,coniinuitfe Afletu quantumpotuit.
c Qua.do.yic eum alloqnitur proptcr reuerentiam prophcti.
^ El prargnantcs. In quoapparct maxima crudclitas .
7 Quid itiim fum. q.d.nonfum ita potcns,quod poffem tantaface
Xe:& Jt
poffemynonfum taw crudeiis vclcaninus quod vcilem,
8 Tulit iiragulum. i.pannum qui cxtcnditurfnpcr leflum .
9 Et in iu. Dictint aliqui,quod hoefccit ad rcfigcrandum rtgem,qui
nimio calore affligcbatur..Alii dicunt &probabilius vt videtur^qnod
hocfecit adfiiffocandum eum occulie. viide dicit lofephus quodfiran-
ruiautt eum defidcric reftgnandipofl etm^ficut dixeratprophcta.
loAnno
irv^aw.
I o Anno quinco. Hin cnnfequenter defcribitur perfecutio rrgni L
dji^ytcinpore Joramfilii Iofaphaty& tunchoc nomen loramfuitxqui-
uocum ad regem Jfrael,& ad regrm luda. Trtmo ergo dcfcribitur re-
gnum Joratn rcgis J u dtc.fei undb filii eius Ocho7Jx,ibi: A11 no duodc
c\moXircaprititum dicitur; Anno v.Ioram fi.Achab rcgis If-
racl. In jiliquibus libris additnr; lofaphat rcgis ludx . er rnerito,
quiafic (/>'i in Hebro,& eflfenfits,
f
quii/q; anniprimi regni laiam
;
fiiii^chab,&
qffinq; vltimlrcgni lofaphatftmulconcunerunt.Stl
'
contra hoc videtur qtiod diilum efifupra c.
j
.quod loramfilius AchJ
cepit regnare anno 1 S.regis Jofaphat.Jofaphat autem regnauitiyait
nis:vt h.tbiturfupra J.it.c.vlt.&ftc Joramfilius .Achab rrgnauitciii
(Q nonfolim ^.annis,fed j.Dicendum
,
quod Ochozjas frater loritx
j
cafu de ccenaculoftio incurrit languoremyVt habcturfupra i.c. etextuc\
foramfratcr eiusgnbernauit rcgnum.&fecundum hoc altquando c'o-
putatur tcmpusregni fiii extunc
&
fuit li.annojofaphat regis Judx
infine il'uHS anni,&fic regnauit cum eo
7
.annis.AUqu.wdo vero ac-
cipitur tempus rcgnifui a tempore mortis fratrisfui,etfic regnauit ci<
Jofaphat ^.annisEt eodem modo regnum Ocho7;i.t aliquattdo comph
taturvfquead mortem eius,aUquadofolum vfqueadcafum prxdiSH
yndefitit impotens ad regendim,& fecundum hcec &fimilia frequen
ter variantur rtumcri annorum in fcriptura.
\ I Rcgnauit. Loquitur hicfcriptura de regno eius
pofl mortem
p
tris;tamen ante c^perat rcgn^re yinentepatrCyficut dihumfuitfitpra
f.lib.cap.vU.
12 Amhulauitq;. iden,in m4is eorum ciiiuscnufafubditur.
I ;
Filia cnim. infra co.c.dicitur
,
quod Athaiia vxor huius loram
fuiifiUa ^Amri patris .AchabJ^ed mortuopatre .Achab eam nutriuii
,
&ftc dicitur eiusfili.t.Fvlpotefl dicj quodfuitfiiia .Achah; &tand
diciiurfiiia .Amri{q!iia
fil;ifiUorum dicuiiturfiiii parentum)qu*fue-
rat niurita in idoloia'ria,ad quamper ipfamfnit traHus maritusfuui.
T^c miiH quia &Saiornon
fapientiffimusper yxorisfuas ad hocfiiit
tralus,yt habctur
fupra ^.Ub.c. il.
Noluic
MORALITER.
f
F/f/W; v/rDei. Allfgor.pcrhuncDci virum fignificatur
|)omo Chrifius qui dicitur vir Dci in quantum eius humani
fasconiundatuit Dcoin fuppofito vcrbi . Ipfc vcro.vidcns
piala futura fupcr ciuitatcm lcrufalem & populum iudxo-
rum,de quo crat fccundum carncm,flcuit per compaffione
vthabcturLuc^9.^tf///t'y/?e;>
Wc/-5 infpiritu mala qu*
fufiuim crat Hax^aeipopttlo Ifracl.
MORAL. autem pcr flctuni Elifci fignificacur compaflio
cuiuslibccpcrfon^bon.EinmaloproxnnJ fui lam pr^fcnci
vpl dc proximo immmentc,
MORA-
909
IlIl.Regum.
\
I
I
T Vel conlpeftu dommi,
VTor ciuSi Et fccitquod malum eft coram domi-
no
. Noluit autcm dominus difperdere ludam
i
propterDauidfcruumfuumjficutpromiferatei,
vtdaretilli.t lucernam&filijs cius cun<Slis dic-
bus . In diebus eius reccflit Edom nc eflet (ub lu s
da , & condituit fibi rcgem. Vcnitcjue loram in
j
Seira ,
& omnis exercitas cura eo. Ec furrexit no
4
Cle
,
percuftitque Idaraaios qui eum circundcdc-
rant & principes curruum: Populus aurem fugit
jn tabernacula (iia . RcceiTitergo Edom nc cflet
fub luda vfque ad diem banc . Tunc rccefllt
& c
Lobnaintemporeilio . Reliqua autem fcrmo-
numloram, & vniuerfaqua: fecit, nonneha;c
fcripta funt in libro verborum dicrum regum lu
da? Etdormiuit loram cum patribusfuis,fcpul-
g
; cft cum eis m ciuitate Dauid
, 6c regnauit
OchO"-
tufq;
7 Ochoziasfiliusciusproeo.AnnoduodecimoIo^ D
ram filij Achab regis IfracKregnauitOchozias
fi
\ms loram rcgis luda:. Vigintiduornm annorum
erat Ochozias cum rcgnarc ccepiflet , &vno an-
no regnauit in lerufalcm.Nomen matriseius
A-
8 thalia,filia Amriregislfi-acl Ecambulauitin viis
domusAchab, & fecit quod malumeftcoram
9
ddminoficutdomus Achab.Gcnerenimdomus
joAchabfuit.Abijt quoq;cumloramfiiio Achab
adprarliandum contra Hazacl regcm Syriatin
Ramoth Galaad, &:vulncrauerunt Syri ioram.
j j
Qui reuerfus cit vt curarctur in Iczrahel,quia vul E
neraueranteum
SyriinRamothprairliantem cb
traHazacl rcgem Syri^. Porro Ochozias filius
loram rexludadefcenditinuifcre loram iihu.n
AchabinIczraheI,quiaaJgroiabatibi.
CAP.
NICOLAVS DE LYIIA.
f,
tloluit. quamuis mcruiflcc po rcgis & pcpiili cum fcque
tis malicinm,diminuic cimen euis poccfticciu, vndc fubdic''.
1 In d:ehufeius. id ef},Idum^a,
3
Ei conjiituit. A ccniporc cnim Dauid vfq; nunc non fuerat
ibircx proprie dictus,fc'd pr.Ttccl;us pcr rcgcm luda poficus,
4
lifnr.noc, Gl.R.i.Sal.quihabiCabjncpropercgnum fuum,
non camcn cancum prxualuic t|7 cos polTcc rcdigcce fub cri-
buco ficucpnus.
5
Tuncre.^ ZoA^ijtJrr.QirxdaciuicascftdercgnoIudcfor-
lis&poccns quarrcgircbcllauic,quiacracprope ccrminos
td6,vchf lofuc 15.&: piunxic fc Iduinei? in hac rcbcllione.
6 &c.Sepiiliufjttt. Non camen fuiclt-pulcus in fcpulchns rc-
galibus.
galibuSjVC pacec2.P3ral.it,
7
.y/'(o,6-c. H/cpnrdefcnbicurpcrfccuciorcgni lud.c fjb
Ochozia nlio loiam.cuius mahcia fubdicur.cimi dicicur.
8 E' .rr:bul.vut. c}. fuic idololacra pcffimus, vc p.icec ex didis
fupra i.!ib.& c.malicia iplis Ovjhozi.cfubdicur.cum dicicur,
p
Genar. igcnicus quia ni.uer fua fuic filia Achab, vci foror,
jccuiidum alios,vc dictum cft.
10
.^/'.'/ir.
propccr iltain afiinicaccm, &vc ibi incerficerecur
propccr luam maliciam fecundum doniini fcnccnciam; vc
p
habccurcap i.
1 1 Q^i re, i.Ioram filius Achab.d mific rii ibi exercicuin vc
cxdomini voluncaceibificrccconfpiiacio concra eum ipfo
abfcncc,iScconcradomum Achabiicnc prxdixeratiilias.
CAP.
C A P, IX.
IM Lifens. Scquiciir.
^'
b ^ade Ilabba.
C A P V T IX.
i
dcfignacgenciu
principacu,que
dominus dcfti-
nnuic vc facrilcgam ciuicace,
q i
prophecas ^ dominu prophc-
tarucx:cidic,& apoftojos cius
pcrfccuca cI^,vItione iufta pcri
merec,& facerdocium(4,pofl
Chrifiu inanicer habuerac de-
lirucrcc,ccmplumq; fubuerce-
rcc,necnon & impiam fynago-
gam,qua:fanguincm fantloru
fcmpficicbac, dc rcgni culmi-
ne prxcipicarcc, .ic rcctorcs il-
Lusinccrticerct.
i Theodorcc. Qiiamobcau-
f'.m peralium prophccam, le-
hu vnxicElifcus? Hoc clam fic
ri
^
Accmg(
culam olci hanc in manu tua , & vade in
'
RamothGalaad . Cumquevenerisilluc, vidc'-
bis Ichu filium lolaphat filii Namfi. t in-
greflTus fufcitabis eumdcmedio fratrum fiio- 4
rum , & introduces m interius cubiculum , tc-
^
nenfqje lenriculamolei, fundes fuper caput
cius &diccs:H?c dicit dominus: Vnxi te regcm
fupcrlfrael.Apcricfqueoftium &fugies, &n6
^
ibifubliftes. Abiitcrgo adolclccns puer pro-
phetx
ri cxpcdicbat,vtcico i rncdio
tollcrecur loram. N mi (i prar
fcn fiTec,aci c m i n fi ruxiffrc- i n
acie auccm ncccflc fuiirccvc
mulci vcrinque cad.renc. Cur
eum qui vnx (Tcc.iufricfJacim
fu*i,crc?NIc fi fuinTcc coprehcn
fus,fui(Icc \n pcnculo, Vulc.n.
nos D . us vzi hum \nn caucio-
nc iSi prudsncia . Qji racion s
horjorc func prxdici, cos ronc
oporrec vci ad id quod conuc-
nic. Curprophcca appclhue-
Q,ft.i,,
runcfacuumrVrquicficntim
pij,Dei prophcc.is aljiciebauc
paurielia^&infanosappclla-
banc,ycquilibcrc loqucrenc'',
Ichuautnon canS^concumc-
lia afficicns cum nominauic
nugacorem:fed celare volcns
caqu<cdictifucranc. Poflqua
auceiii vigenceum indicauic,
a .AdljHc
\
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. IX.
I "p .'-//" Supcriusdcfcnpracfircgni loram pcrfccucio,
Hhicpiirdcfcribicurcoctusdomus Ach.?b excermina-
tio:& primo quancum ad principalcs pcrfonas.fccudo qua-
tum ad fccundarias c. lo.Prima in crcs, quia primo defcribi
tur,ipfiusIorafilii Achaboccifio, fccundo Ochozia: rcgis
Iud.E perfccucio ibi; Ochn^jasa^tcm. ccrcio , rcginx' Iczabcl
niors
&laceracio,ibi.- renitquc: Prima adhuc in crcs quia pri
modcfcnbituripfius Ichuinunctio.
fccundo inuniJi confir
macio,ibi: lehuautrm. ccrcio dfii fui incerfcftio ibi : Et afcedit.
Circa primum
dicicur: Elifcus^&c.
i.dc difcipulis fuis, vc 1 m-
pleret
plcrcc pcr ipfum illud quod fuerac didum Eli.cde vnch iiie
Ichu in rcgc fupcr Ifracl ad deftrucdum domum Achab vc
hr s.3.1i.c.i9propcerquoddicichic.lla.Sa.q,i(fc,fuicronas
filius Amachi qucm fufcicauic niias^&oblacus fuic^liea im
trc vc cllcc ciusdifcipulus.ficucdiclfj fiiicfupra j.lib.ci^,
2 .Accingc. i,difponc cc ad cundi:m vclocicer i^ cxpcdice
,
3 Et toUclentic. Efi auccm lcnricul.i paruuni vas ad reponea
dum oleu pro inuntlionc rcgu &C poncifiru , 6C dr a limcdo.
4
Sufcit.ihis. id cfi,aliorum qui cum ec> rcgunccxercicum
.
5
Et intro. Volcbac cnim El'f.nis hoc fieri fecrecc , nc forcc
aliqui zclances pro regc I >ram infurgerenc in prophecam
.
G
^pmV/</;on//.cxcadcmcaufa.
Eccc
M O R A
L T T E R.
I V.Vfeiii.
Pcr T^>hu promocum in rcgcm de mand.ito domi
ni^idxunicndiiliomicidas.f.Achab 6c Iczabcl &. fcmc coru
ALLEG.
ALLEG.figni^icacusfuicprincepsRjm^cufuo exercicu vc
nicns concra Hcrufalem,qu.B occidu proph.-cas domini,&:
tandem
dom;num prophctarum.
Toai.a. FF 4 Ec
y
8u
Glorordi &NicolaidcLyra. 9!
2
^ phetar in Ramoth Galaad.&iiigrcflTuscft illuc.
tcce
autem principes cxercitus (cdcbaiit, & ait
;
Vcrbum mibi ad tcO princeps.Dixitque l chu
j
Ad quciu cx omfubus nobis^AC ilie tiixit ; Ad te
Oprinceps
. Etfurrexit, & ingrc-nus clt cubicu-
lum.
Acillefuditolcumftiper capuccius,&ait.
H^cdicitdominus
f^cus irr<ul, Vnxi tc regcm
fupcr
populum domuii irr.ul ,
&;pcrcutics do-
jnumAchab, domiui tui , vt vLilc.ir ianj^ui-
ncni
rcruorum mc'>runi prophetarum & lan-
gumcm omnium il-ruorum domini de manu
iczabel . Perdamqucomnemdomum Ach.ib,
&intcrficiam de domo Achab mini^cnrem ad
parictcm , & claufum & t nouifTimumin ifrach
^dabodomum
Acluib ficut domum isF^boa
filijNabat, & ficurdomumBaafafilij Ahia.tlc
^
7abel,qut.quc comcdent cancs in agro lezra-
hcl , nec ent
qui fcpcliat eam . Apcruitq'uc o-
ftiqm & fugir . Ichu autcm cgn flus eil ad leruos
dominiiui. Qui dixcruntei: Ke61:eneruntom-
nia ? Quidvenitinlanusillead tc? Quiaictis:
iSl^n^ruiil
Nofiis homincm, &
^ quid locutuslit? Arilli
tatcm%iu^. 1.
rcfpondcrunt : Falfuni cil, fed magis narr:t no-
quid folcat ef
. ^
ft o 1 I /L 1
bis. Qui ait eis : Hajc & ha:c locutu.s c(t nnhi
,
& ait; Haecdicitdominus; Vnxi te rcgcm lu-
pcr Ifrael . Fellmaucrunt itnque , &: vnufquifquc
t
fubrereum
toUcns palHum fuum
,
poiucrunt fub pcdibus
fuper fafiigiu
*_
.
. . .
graduutn.i. fu
|[^
tubaatquedixtrunt; Regnabitlehu.Coniura-
.ovKetbro-
uitergo lehu hlius loiaphat filii Namfi contra
iveftibusfM-
O *
,
loraoi
,M
(tcrcliftum.
t
j.Rc.if.g.
qu
futire
fuper fafiigiu
^.^^
^
iii'fimilitudincm tribunalis, & cecincrunt
prc nHm c
dibu";
more
ni
pcr pofitis.
Chal.mterpr.
fubtereum.->d
gradum hora-
rum i. horolo
giuin loUre.
r?
loram . Porro loram t
obfederac Ramoth Ga-j
laad,ipfc&omnis Ifrael concra lezrael regcml
Syria: : & reucrfiis fucrat vt curaretur in lezrahel
propter vulner.i
, quia pcrcuiTerant eum Syri
pr.liantcm contraHazaelrcgem
Syn\^. oixit-
que Ichu ; Si placet vobis neaio egrcdiaturt pro 1
fii.jusdeciuirate, nc vadac & nuntict in lezrai.-

5 hcl . Ift afcendic &: profctSbus eft lu lezrahcl.-lo-

lamcnim arfrroc.ibatibi, & 0.:hozias rcx luda
f^
defcendernt ad vificandum loram . Igiturlpecu-
I
; liror qui ftabat fiji|3cr turrim lezrahel, vidicglo-
bum iehu vcnientis , &aic, VidcoegoglobunnJ
Dixicquc loram
, Tollet currum, & mictcinoc-l
curfiim corum
, &dicat vadens , t Rcclenc fun^
omnia? Abiit igitur qui aicenderatfcurrum locl
iL^curfumcius,&ait, Hxcdicic rex,t Pacaca ncj
loiunt omnia? Dixitcjuelchu : Quid tibi
&
paci""?!
2 Trarifi & fequerc me . Nunciauit quoque Ipecu-.
:! lator, dicens, Venitnuntiusadcos, & nonre-
uercitur.Mificctiam tcurrumcquorufccudum.l
Venicq; ad eoSj&aic.Hfcdicitrex ; Nunqd paxj
elt? Et ait Ichu .Quid tibi & paci? Tranfi & fcqucj
reme.Nunciauicaurlpcculatordices: Vcnitvlqjj
ad cos &non reuertitur. Eft autem inccfius quali
izinccflusIehufiliiNamfi. t
Pr.Tceps cnim gradi-Ftan
tur. ht aic loram: lunge currum.Iunxuqi currum
1? eius.Et cgrefluscIHoram rexlfiracl.&Ochozias
rcx iuda finguU in curribus fuis. EgrelTiq^ue funt
in occurium lehu, & inuencrunt eu in agro Na-
bothlezraheiica:. Cumquevidifl^et loram lehu
dixit
NICOLAVS DE LYRA.
I Eccc. tra^ames adiuuuzm de his qax pertinent ad excrcitus re-
g
meniC^iera papent vfifue ibi.
a Et mterfi. id tfl,injirrfium qui non poteji mingere,nifife appodia
io adparietem,
3
Ecclaufum./c/7cef,i carcere.
4
ic no. itt eji^abieSinnhfJ.d.quamitls talibus perfonis e(iet parcen-
4um, eo (juod afjlt6lo non eH danaa affli&io,tamen eo cpfunt de domo
^chab,intcrficientur,
5
Et dA.tfuxfuerunt delet,vt habetnrfupra
}
.li.c. \^.&
i6.
6 Ichu. Hic confcqnetcr ponitur ipfius lehn inunli confirmatio^&
per hoc
^
alii prin cipcs excrcitus cofcnfti unt in eius vndionc, &hoc
efl quod dicitur /j/V :lchu au. fcilket de cnbicrdo >bi fuerat inun lus,
7
Ad fcruos domuii. id cjl.,ad ahdspriacipei exercitus.
8 Quid VC. l^eputabantur autem prophetx infani, eo (juod cntitem-
nebantbonahuiusmundi,& quij loqutbanturfrequenter talia qu
"videbantur aliis aliena.
P
Nolhs. Erant enim difcipuli prophctarum religioft, vt diBum cff
fupra l.c,& idco diflinguebantur ab aliis in babnu,pcr quem c>y,'no-
fcebaniur effededifcipuiis piophetarum,& prrftcr hoc dixit; No-
{\iS.f.quiJftt de prophetis,& per confcquens quidfit locutus,f. veru
e!r bonum;& hoc ex parte domini.
10 Falfum. vidcluet qnod propter hoc ftiamus quod dixcritinpar
ticulari. fcd ma. in paniiulari cxpHcando.
II
Wxc Schd^C.videUcet quod dc prxccpto domini domus ^chab
effet difperdenia,ficut prxdixcrat Elias
&
propheta
; O'
ad hac exe-
qiicn-
qnendwn vnxit mc in rcgem
.
1 1 Fcftin.iuei unt. vt implcrent voUtntatcm Dely& qmererentfft
i
IW" rtgisnoui.
I j
Coniurauit ergo. i.fimul iurault cim principibus exiflentibus
cum eo ,
quod fidelitcr e.xcquerentnr mandiituni Dei de domo ^chab
difperdenda.Cxtera patent ex diBis c.prxce.vfqucibi.
1
4 Ncmo. (jui prxuiniac nos ni;ntiando loram aditentum noflrm
adfemunicndiim.
1
5
Etafcendit. Hic confequentcr dcfcribi^ur ipfius leram occifio,
cum diciiur. Eta fccn . vt into-ficcrec Jvram antequ.t^n fe
mwiirct.
\6 Igitur Erat entm bellumintcr Inram & rc^c Syri.t;&\deofpe-
culator cratfuptr tnrrim adprxnueidiinc hofles irruerent rcpcnte.
I y
Vidit. i.mukitndinem arni.it-irum &ordin.iiorii ad inundctuiu.
i8 V:\CAtAm.vt potrfi adueifa
i'
funt debrllati,vellducieis data.
l p
Quid cibj. luia tn non cs rex,necprinctps excrdtus.
to
Tranfi &fcq. vfqueadfinem cunei mei,& tunc fcq. me.
2 1
Vcnic./.ad ahquidrenutiandwn ,!icct reuertsretur in caudagl
bi ipfins
lehn.CiXtcrapatcnt vfque ibi.
li ^ixcc^senim. qulafcflinabat ne loram adrefiflendummtini.
retnr ,
z ? Et egrcfTus, quiatamferl conualuerat
&flatum exereitus fm
fcirc d'fiderabai;fuit voluntas domini
,
vtftc interficere'ur iuxtaa-
^rim T^both ^jr ibiproiiceretur,vt ibideni fjvguis eius a canibtisBn
^eretur, ficut prxdiSum fnera' ptr Eliamfuf ra
J
.lib.cap.n . quia fan
guis eius erat quodammodo fangufspatrisfui ^chab,vt ibidcmfkit
expofiium,
1
Qiix
M O R. A L I T E R.
i] t.t egrcffus.fcx hoc autem q, i(^i occurrcrunc Icbu in cur
ribusfuisilgnificatumfuir.q, liidcirc(i(krentqu.inrumpof
fcnt RomaniSjUcut ditfusc (cnbic lolcphus in h. dc ludnico
bel.fcd licuc loram^ Ochazws pcr khu fucruc inccrfcdi
,
lic Iiidjci
pcr Romauos parom tuerunt occifi, iV pai tim ca-
ptiuui
.
JvlORAL. auteperlehu principcm potcf? fpirirus dcfigna-
rjjtiui catm debccdominyri.pcr Iczabcl auccm i^ cius fijiu
lii/nifkacur
fignificacur caro 8^ ornacus curiofus qu.ifl mfcparabiliter
fi-
bi lunAus.vndeinfraeo.ca.dicitur.- c^ fczabcl
pinxicoculos
fuos fiibio.i.fefucauit.Perbelhim igitur Ichu concra Iez>
bcl &cms filium,lignificacur bellum fpiritus contra
carnc
&opera eius qua? ponuncur Gal. j
.c.(ic : Manifefla
autcm fiMt
opera carnis,qu fnntfornicatio.immunditia, impudicitia ,
lixuria,
idolorum feruitus, vencficia,inimicitia,contcntiones,xmul
itiones^ff
r!xs,di/fenfones,fel,inuidix,homicidia,ebrietatcs,comtffatio>iest
&hisffmilia, fpuitus cnim moucc prelia contra i(^a.
MORA-
9^3
1111. Regum. Cap. IX.
5114
a
^dhHcfornfcathnesTr^abel.&c.
^ lof! ph. lehucum miilta
difciplina agcbac iter.Cumquc loram vcniffec in agrum Na
buchei requircbatli incxeroru rcdeomniagcrercntur. Ec
Gum ci Iihu amaiiffime makdiccrct,matrcmq; cius vcnefi
cam,ac mcrctnrcm clamarct,mctucns cum rex, dc nihil cu
co^itare quod
ciktfahibrecrc
a
dixit:PaxeftIehii?Etillcrerpondit:qua:prix ? Adhuc fornicationesle-
i
d ns,conucifo 11 ^
^
r 1 ^

,
ciiirufuojVtpo-
zaDcimatristuaE, & venchciaeiusmulta vigeiu Conuertit autemlo-

rammanum fuam &fugicns,^itacIUchozia n;InfiJixC.)cbozia.por-
ro Iehu'tetcnditarcum manu,&percuiritIoraintcricaDulas&cgrcf^
iacrt fagittapcrcorcius.Statimc]; corruitincurru luo.Dixitcj; lehuad
Badaccrduccm:ToIlepr'>ijcceuminagrv> Nabothlczrahe^it? . TMe-
tcratjfugicbat,
:r
b Bs^n-iuit .
3 Rabbanus.dici-
P turdcO^hozia,
[^
qtiod 4:.anno-
nuncratcum re
;5.-rc corpit &:
vnoanno rcgna
j
iiit . Nam patcr
if
cius loram di-
titiirS. annisre-
irn. IT- &: 40. VI-
xiire ,
h ita eft
duc bus annis
pnor cft pacre
^
fuo.Scdcr..dunc
t Hebixi > quod
loram.40..Tnnis
vixit, & 28. le-
Enauit: ex qiii^
busodoci dan-
tur.quia tandia
iufic vix t
20*
quibus pol^ca re
gnatiir in laguo-
re&; tribuiatioe
.^lto cius adij-
-|Caintr,quizt.
annoiumtuitcu
rr^narc capit,.
6. vno anno rc-
jinauit.
.jc Trscpitatt
iim^^c. Ambr.
lczabcl inimica
ventati , &c ad-
uerfaria prophe
tamm cloquijs
>
itadilaccrataeft
caraim morlib.
.nCjKnullu eifu;>
J''^ oBfcveftigium.-
^fcd coto corpo-
rc
refuo,cum oibus pofteritacis fur infignibus eictingueretur.
^
Idcm.Iczabol comcdci imt cnnc^s , 6c vc^lucrcs ce'i , vt
ofJcndercturt}, fpintalis ncquici.e .'iac pr^da ditiiris fcpalcu
ra.FngeergodiucsJiainfmodi cxicun-:. S-d tligicshuiufmo
di exuij.li tiigeris huiufmodi flagitium.Noh ciH' Achab, vc
pv){Teffionem fi-
nitimam con-
cupifcas . Non
tibi cohabitet
Icznbel illa fcra
lisauaiitia, quc
tibi cruenta peir
fu.-)deac-,c|u<pai-
pidicacescuasno
rcuocet,fcd im-
pcilac : quas te
faciactriftiorein
cttamcum-d^'(i-
dcrata pofled;-
ris:qu.rtctaciac
nudum,cumdi
ucs fucris
.
-: Chryfofio-
mus . Serpcns
magis punitus
eft quam ma-
licr, & mulicr
f>lufquam
vir,(Si
czai^el maiorcs
p^nasdcditqua
Achab vinc^ ra-
D
Li'3.ie Natw-
il)e.c. II.
minienimquandocgo&tut iequentes in curru Itqucba nurAchab
patrem cius,quoddominus 1 onushoclcuauericrupereumdicens;
Si
non pro ranguincNaborh,& pro fanguinc filioi um cius quem vidi he-
ri,ai[dominu.:Reddam libi in agro illo dicitdominus.NiJcigicur rol-
lc & proijccum inagrumiuxca vcrbum domini.uchoziasautcm rex 3
ludavidcns hoc,fugitpcrviamdomushorri; Perfecuturc], cllcum Ic-
*
hu; Etait; Etiamhuncpercutit'"incurruruo. Ec percullcrunt eum in
alccnru Gur quiclt iuxra lebaal.Qiii fugit in Mageddo, & morruus eft
,
ibi.ttimpofueruntfeiuicuniluper curium/uum &tulcruntin lerufa
lem, repelieruntq; eum in iepulchro cum patribus iuisin ciuitate Da-
b uid.AnnovndecinioIoramiTili) Achab rcoisIirael,rcgnauitOchozias 6
iuper ludam,Vcnitque Ithu in Iczrahel.Poiro Iczabcl introitu cius au-
^
dito.dcpinxit ocu os iucs ihbio,& ornauit caput fuum , & rci])cxir per
s
P'^^''-
ip^a qmp-
/-n-i- ri . 1 .9
pc vniuerfum. I-
tencitram ingredicntcm ichu pcr porram,&ait, Nunquid pax porelt lo
iHid ne?otiu;n
cile Zambri,c,ui irterfecit dominum luum ? Leuauitque lehu faciem
texncrat, regiq;
fuam ad fcnclhan>,& ait. Qux d\ itta?
\ bt inclinaucrunt fc ad cu duo
\\ ncm^^dcS^Sac?"
vcltrescunuchi,&dixcrunt,Hecc(ti'laIczabeI AtilledixiteisjPrsci- >j Igicur &cuquo
c
pitatecamdcorfum.btpnrcjpitaucruiueam.t Aiperfufqueeflfangui
^"^?
fi rehqus
ncparies,&cquorumvnguiyconculcaucruntcam.Cumqucintrogref
fusciretvtcomedcrcrbiberct4ue,aitiltc,&videte malcdictam illam,
&:ftpelitccam,quia filiarcgisctt.Cu.Tiquciirentvtiepelirenteani,non
inuencrunt niil caluariam &pedcs
& fummas manus.Rcuerfique nu
tiaucruntei.tc aitlehujferm jdorninicii; quem locutus eilpcrferuu
fuum tliamThcsbytcn,dicens, In agro lezrahelcomedcnr cancslc-
zabel.Etcrunt carncslczabcl (icutitcrcusfupcr fdcicnucrrajinagro
lctzahcl, ita vt t pra:tercuntes dicanti Haccine eit illa Iczabcl ?
tvtlMeoun-
to.
t
vel prophc-
tiam nanc
.
Homj.in
cpiU. adRo.
tj.Rc.W.c-
14
f
perdicioniscau-
fa fucris.grauio
ra pacieris
,
qua
qui pcr ce fub
ucrU fuac . Ne-
quc cnim pecca
re, cantum infe
pcrditionis ha-
Dcc,quancumcj,
rcliqui ad pec-
candum indu-
cuncur.
CAP.
t
Pax zanjHri
.i.nunquid
.'"-
nc cclur zjm
bri,&c.
tC^:iv mecfi
^
quis.id c!t,q.^
amc (hc, S:
mihi fauec!>
\ Aiper!lt<nie
fingiiine p>
tiete,Scequ'iv
&cdculcauir.
t
palnias nu-
nuum.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Qux^a.\^ ideflidolol4tritjuosinduxitmatertua.
1, Et vcneficia. (juia inioxican:ffir tualaer,& ideo non potefi effe
honapix inpcpulo Ifrael rjuandiu ijia vigent.Ciicterapatent ex diSis.
3
Ochozias./jic conlcquenter delirtbitur mors Ocho-^ie regis Judx^
cum diii. tii : Oc hozias autem. Dim.n.erant imeti ad mortem lori
& p< oieUionem cius in a^um J^aboth, Qcho-^^ias fugii in Jc^^^ahel
,
e^ tnfi r,^ no
poffct ibifaluarUftgiiper viam occultam,fcilicct.
4 ^<:x \mx\.-pthic diiiiHr:&fugit in iamartaui
,
qus erat ciuitas
jonisGr n.Uiiita credens
ft pijfc ibifaluari:f(dfoftcainuen'Us eflibi
latefis
& addudus ad Iehu:& perci-{Ji<sgljdiQ,vt habetur i-Ta.zi.
5
In alccn fu. ia loco illofnit adduSus ipfi Jehu'.&percuffus,& Jic
yulncraius
fugii in Mageddo,
& ibi fuit moriuus,vt hic dtciiHr.
6 Anno. Diccndum^if, lorarn paicr huius Qchff:^ circa finrmvita
fuit peri
ujfus alui doioreir/anabili,r[ haheiur x.Var.z \.& fic viue
tepatre rcgnauit per anni4,{it ideo qn dicitur htc,q> c^ptt regn.ne an-
no ii.vgis loram:intflligtturde rcgnoeius v'uente patre, Qundaute
dicitui
fupra,quod c^pit regnare anno it.inteUigtndum eit deregno
eitts
eiuspoji mortem patris
.
7
Vcnifque. hic defcnbhur occlftdJe-zjbd rrginx cum dicitur .
8 Depinxitoculos /c/(./r,/t/e?w/<TM/acj/rv
p Et ornauit. rt tffetgratinjiorin confpe&u Jehu.
I o Nunquid. Onod exponunt doGo.voflri comniuniter negatiue,id
efl, ficut lUe i.on habnit paceTrt,nec,tu habebis.fadh^ec cxpofitio non
ciificordat litcr prced.i'ita ornaucratfe vc irueni^ct gratiam apiid
eiim,& idio non efl veriftrmle,quod dictrctftbi verbwn puiigitiuum
,
& ideo Hebrdftc
exponunt: Nunquid pax eft? &ibijit p'<nttis
,
&eJlfcnfus:rogo,vt
habeas pacem tnecum. Etfe/uitur : Zambri
.
q.d.tlind nan cfl
nouum,quod interfecim loram dominum tuum, qititt
Zambri firnilitrrfecit, &tunc regnauit in pacc&poH eumfilius eius
.Achab.q.d.fic
poterit
effc
tibi,
IL
QuiEcItirta.ZiHeir<eo/Mk?r;Quimecu.
i.departemett.
I I Et inclinaucrunt./i5?o
oflcndentci,quod vdllent obedire ei
.
I } Prxcipitatc eam. quiafuerat caiifa &origo omnium malorum
propterqiixdorrtus.Achaberatexterminunda.
i^ Scrcr\()donvn\,Scc.vt
habe1urfupra3.ltb.cap.it.
1 5 Hxccinc elt, Scc. admirames eius deieSlionem &
punitionem,
CAP.
A D D T T I O.
Incap.j>.vbidiciturinpjftil.EcJdco Hcbr^i fic cponunc.
T^K(7/(f
f^/^ir, & ibi fic punlus,&c.
In Hcbreo h.ibetur: ilHiuidpax
Zabrijquiinterfecitdnmfuu*
Vndc
5>ij Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
^i6
Vnde atttndtnd%
efi^tf)
ZShri vere interjhcit dnm futi , frd hoc no ha-
tuitduratione nec bonu. exituiquia i\iitim fuit igne cobuiius , nec re-
Snauit vift y.iii bus tm..Amri vero no intafecit dnmfiium. Tum tfuia
Zabri no erat dnt ipfins ^Amri-.quij proditotih ffurpjuit re^nu.Tum
^uia y^mri nq interfecit ipfi.m Zabritfcd ipfe zSbri cbbujfitfeipfum
,
y
o~iapatcnt fiipiA in ytib. 1 6.c.yndeexpofitio Hebr.corH ii boc loca
no p.al(t'Trir)io y^a fvndatur (uperfilfMti liieta^i^a non dixit ,Atnri\.,
Jed
Zabri^t cfl tSiiu.Sii(i:qui.j .Aoiri niiimfiful: dnmjtiu, vt diBii
cfl^yndc expoftiio ciis doClijmvi nofii orwn cH tenmday ncc etdifcor-
dat cin litera pr.ti:tdenif,cmus ro eflxT^am lexabil uruancrjt caput
fUHm,&c.no vt apparcxet gr.i(ioftor ipfi \ebii,fedin cius contemptu,
CS^ ex cjuada. defpeiione &fuperh: \vJdr:s.n.quod nd er.it Incus paci
fcandi^voluit eu infacie cont, mnere &vituperarey inducndo fe
bono
rabViter
rabiliter habitu,& pntnoUicatuio fibi
quod taHter ci c^ihgeret
ficnti
Zabri.l^ndc dixu prout in Hebraica Uterahabctur : Niinquid
pax
fuitZabri.qui iiuerfccitdum fuum, ^.rf.'ioff?:dr percotiftm
tjuens /ic coiinget tibi,<fiii intcrfccifli dnm ttium. Tv(jfc efl admirandi
deandaciaIeT^tbel.,(fuiafcimycgetii!7tde remilitari . Cii nihitfpei'^
fupercfljumil armafi>rmido,r,uiafpc cotingii dcfpcratis.,vt prorupSt
in verba ignominiofa cotra affligcnfesilicet nonpoffinteundere m.vms
eorum,prxfi:rtim citm tabs dcfperaciJintfupn-bi, ficut Ic-i^ibcl.
I{EVL1C.A. In r.p Oi^flil. adducit cxpofnior, em Hebrxortinifuper
illo. Nunquid pax cir zambri ,
ou tm rcprobat Rurg.o' b-m:
fol-
Ult'j\ argu-/ic>itumpu{til.con:ra cnrnmuntm do^orurn expnfttionem
fa
iliim fatis compeienter,^ ftgnum ffl,quodpoHilittor lUarn
expoft'
tionemHebrsorum adduxitfolum recitando,non approbando
.
CAP.
I.ib.s.
Aniiq.
C A P V T X.
_
^^^
Rant aute Achab Ccptuaginta filij in Samaria
. Scripfit
,
^^li^pcrc^Hffit
crgolehu litcras, &mifitin Samatiaadoptimatcsci- omneshoi:
uitatis, &ad maiores natu, &ad f nutritios Achab, di
^^^^""h
ces: StatimvtacccpctitisIicerasnas,quiiiabetishlios J
jiis Ach.i, i
diiiveitri&currus& cquos & ciuitates firmas &ar-
inccrfcAis
,
ma,cligite mehore, &aim qui vobisplacueritdefiHis
drii vertri, &:ponitecri fupcr fohu pitris iui,
& pugna-
?
j> ii domum
alligati6is^pa-
fiorum i. vbi
p,iftoretalliga.
iipccti<les t3
Jebant Lxx.&
i plcerat I via
Betharad pa-
ftorum & inue
m..
^
CAP. X.
^
a *
"E
Ka"t
Xli
^iutem
^chab jcptua-
finta filii in
Samaria , &c.
lofcphus .
Intcrca dum
Achiib fihi fe
pcu.igmta in
tepro domodiii vcitri. TimucruntiHi vehemetcr&dixeiunt: Ecccduorc
Samaria nu- *^
,, ^
,
...
r,\ . xt-
trircntur,mi-
^"
no potuerut Itarc cora eo, &
quomodo nos valebimus ci reliuere? Mi-
fit Ichuduas
ferurergopricpofiti domus, &:prjEfe6):iciuitatis& maioresnatu&nutritij
fianAuidem
^^ ^^^" dicentcs:Scrui tui lumus, qcunq; iulferis faciemus,ncc coftimemus
pxdagogis eo nobisrcgem qu.^ecuq; tibiplacentfac. R.efcripfitautem hceraseislecundo
rum
,
aliani
dices:Si mei cilis,&obeditismihi, tollitccapitafihorudiii veftri, & venitc
prmcipibus . , ,., > i t-> vVi-.
r i
Samaritr.no ^
^'^ ^^ hac cade hora cras in Jezrahel . Porro hhj regis leptuaginta viri apud
rum rdicen"!,
optimates ciuitatis nutriebatur . Cuq; venilfent htcras ad cos tulerunt fihos
nium^^filio-
'^^'^ ^ occiderunt feptuiginra viros
, & pofuerijt capita eorii in cophinis,
rum Achab &mi{eruncadcrnn Iczracl . Venitaiit nuntius adeu&indicauicei,diccns:
confljtucrcMt
Atculerunt capira filioru regis. Quirfidit: Ponitceaadduos accruosiuxtain
&^currus ha-
troltum portx vlq; manc. Cuq; dikixiOet cgreffus cft, & ftans dixit ad oem
bercnc mul-
b populnm:Iufti cftis. Si ergo coniuraui cocra dfim meu, & inrcrfeci cum, q.s 4 noiraapro
l?.^'
%
.^1"
pctcuffitomncshos?Videtecriro nunc, qmnon cecidirdefermonibusdiii
Jn^">'i.i''.
9
qi.os,
&
2r-
r ^
, n ^' P y I 1 j- r
j-,
n
nccclLir//J,
ma ad mili- m trra,quoslocurus elt dnsfupdomum Achab,& dnstecitqcltocutus elt & fan:;tttfw
tiam
,
^ci^
inmanufcruifuiHhjE. Pcrcuflritisiturlchuomnesq rehquierancdedomo s
toiundisv-
uitates mu -
a L i

f i i r
o r j j ia t-'" -idmi-
njtas . H.EC
AcnaD in lezrahel,
&vniuerlos optimates eius &
notos & iacerdotes , do- 6
nidnsr Sunt
autem fcrip-, nec non remanerent ex eo rehquix. Et furrexit &venit in Samaria . Cumq,
'
S^^maiilano-^
veniflrctt ad cameram paftoruHi in via.inuenit fratres Ochozia: regis lud.i
,
rum mentcs
dixitqueadcos.-Quinam cftis vos ? Quirefponderunt : Fratres Ochozix re-
agnofcerc.
rris fumus,& defcendimus ad fahitandos fihos reeis & fihos reeina; . Qui
b ^<
i^i cr70
^ I- L j

^ I j-rr

i^
coniuraui con-
^it:Comprehcndite eos viuos . Quos cum comprehcndiHent viuos, lugula-
tra dominum ucrunt cos in ciftcrna t iuxta camcram quadraginta duos viros, & non reh-
non ab ho-j
ftibus
,
quil
cosiuderar,]
Dpicnterlcl
hudixitpo-
pulo , Bccfl
ego conirerfifu
fHin in dormA
rH?nmeu,et^\
Ec!;oinqutt,
taquam Tv
ninnuscon ,
fulto fuftu
[
hloram t:.-
cres auccir
cius, quic
rant numc
ro fcpiUa-
ginta , qui;
occid!t?A/ii
S
9
.1
NICOLAVS DE LYRA.
ERanCauCCm.
dcfcripta occifione princip.-.l!im pcrfunarim,bic
confeqiieter defcribiti^r occifl:)fecund.triorum,& prmnflimyum
lora,fciofralru Oichoxii>i,ibi;Qnc\; vcniflct. tcrtto facrrd':ti! Baal,
ii/;Congregauit ergo. </ ntofubditnr remuieratlo npiruJbr,Di~
xit:i^C. CircaprimH df. I Ei:am,SiC.i,nepotes,vt dnt alitjui,ejHia
eyantfilii lorafiUi^cbahy&boc rnodn Laban vncauit nrp'>te< filios
fuos.f.filios &filias lacobfirncf j
i . ^yilii vrro dicunt^qu >d eratfilii
.Achab &fratrcs lora ipfo iuniore'. z Et ad. i.filioruiu .Achab.
3
Q\n. Hicur/tali/ui
&
prohabil>ttr,(fnodirnnicc loijuebai.fiaflcut
fatct ex fupra di6lis lord mcrat in I\amoth Galaad cit exercitu:&0-
cboctias rex luda cu eo;& ib non cf? veriflmile^cfuln equi &crmus et
tera^ ftincnt ad bdlid illuc dullafuiffcnt.falte quantu ad nidiirem
farte &meliorc,& ola
ifla h.ibib-itItbH:& pvr talc miuiii lo./uendi
infi/ui.tbat,qi<od nopofflntfibi iefiflire.Cdtirapatcnt vfque ibi
.
4
Qilis pcu. q.d.n'C tgo pcipiendn ncc vos excquendofntr.us cufp.ibi
jcsijcd mugis iufli &
laudabiles:i^a dc voliintate &wanda(o dni fa-
lum eflificKffuit per E,liam pdiSTi: ,& mihi iniunffum per eius difci
piilu,vt dinti
efl cap.pcr.
5
Percuffit. i.deeiur grvrre . <J Et no
quifHfpecIierantnefaiierentfibi'&fi!.tprogeniei . 7
Rtfa. hncdf
hicper aut c;patione,quia poflenfacerdotefBant int.rf-cir. vt hjbc-
tur infra eod.ca. 8 Cumq-,. H:c cnrrfi^.jfciter defribitur occifio
arr
cnrum loram.fffairu Ochm^.r ,cuius nuitcr crat foror loram filiiiA
chab ct hoc eH qiiod dicitur; Cuc] ;. locus crat vbi conuenirhantpafi'
rcs ad comedendum & dormiendumpnfe
viS.
9
Iinic. i,prnpiquo
quia erant nepotes fui,vt habetur z.Tar.^z.qui venitbai-ti.t Kama-
rianefciites mortclara & Oi:hn'XJ:& quia rcgr u hnU n de &
ve
niebHterat Jparie auflralirefpe&u i^amarix,/^ Icxrahel vbilorafiu
rat occifits crat 1 pane aqHilonari:& fifrii ernt retes,ita o; 110 erat *
huc longe diuulgatu.C.mra patetit vfq; ibi. I o iTiuenit. lfte.n.ci
ftiis viutba! v.ilde rcli^yinse^non hclei,tcs agi-ns yel vinea^nec biben
tes vinK>n,tn t.-brrnacilis pro domil>u< hr.b!:a>:trs.,vt hahetur Tere.]
er ideo <!uia erct :^rLTt:>r dinini hon :.ri^,fiiit cnniwiSius per aniicitiai
cum Ieh:i.,qHi idolol.itra' & idolol.itrianipro virihus deflruxfrat
,
M O R A L I T E R. ieruncdclocondlocu vthr lerc.^^.ligr.ancurpatrcsrcHcii
I Erant aunm.Mora.\is. cxptifitio de inteifcdionc iftotum fi forum pauperii & coru filijrqui non habent
immol-iliabcMi
liorum paficacfk-apitulo pra-cedciui. ncc viftiim dc I-catn^nec manfionc fiabileni^fed fm mand
lo Ci^nyj; ab'-'ffet. PcF il}um lonadnb fihi5 Rechab
,
q dncuic tum fuperioru fiioru fe trasfcrut dc loco ad !ocri:&:
pcrhi
fil:o<; fuos valdc rchgios'J viucrcffinc cultiira agrurri Sc vi- oficndunc fe cfie percgrinos i".: aducnas in hoc mundo P<
ftcaruni ^
flne p^^^u. yini &{. ii\ tabcrnaculis liabiiVe, cj tranf boc igif,(> Ichu rex qfuiitamicitiam iplius lonad.ibjdict:
lcrunt
9^7
T *
Theodoretus.
\
Eracqiioque hic
virpius, Sx. cius
gcnus. ^N'a \n ta-
bcrnaculispcrpe
tuo habitabanc,
&:avinipoai ab
lc
liincbancHoifi
rciam prophcta
'
kTcmias mciTu-
Lcumtaude.
Xnm
pnnnnn
qoidcm rex Ic-
hueumfalutauic
hoccft,cumcrt
allocutus. Dcui-
do rogauit.Ey? ne
cft ergo pcrfpi-
ciium,quod ctia
m tribub- cranc
qiiidam viri pic-
caccpra:din,pro-
pcer quos cuani
.iliorum curain
gcrebac domi-
a $ Achah cduit
.'/; .ii-ww.Thca
dorecus . t vcr-
bonim& facco-
ruhic cxamma-
duscft ftopus.Te
huenim cunul-'
lum vellcc effti-
gtrccedem,illis,
verbis tfus cft
vtomnes confi-
dcnter accedc-
rent. Vtauccm
nulluscx DciSa
ccrdotibus e(Tec
pan^ focuis , vc
tdioindignieos
iuffic expclli:de-
^i^indeomncsillos-
j, folos fic confo-
dit. Baalisquo-
' ijiic ftatu.im c6-
Dutfic, ^ nemo-
racxcidit, & ab
'"'ili)sidolislibera
uit omnem tcr-
am Ifracl
.
y Auguftinus.
M lehu feruum
Balfe cflfc mcn-
:icuscO, vt fcr-
loseius occidc-
rct.
1111. Rcgum. Cap.
X.
918
currum{ibi,&benedixitei.Efait*adcum:Nunquide(lcortunm rc-
f
''^'^' qMnto
dumcumcordemeo,ricutcormeumcucordetuo?Ecaic lonadab:
^'"'^
^-^-cundi
lU-
um
cii /1

I * r 14.
'^^"'"'" pei'uer-
r,It.:>iclt,mquit,da manumtuam Qdidediteimanumruam. Acil-
t
ikacem cempo-
le leuauit eum ad fe in currura,dixitquc ad cumrVcni mecum,&vide I
'^^
p^^ifecucionis
, I
,'
r
/- 1 ^ -' '
icruos da*mo-
zelum meum pro dommo.ht impolicum currui fuo duxit in Samana-
num fe mcnci-
Et percuiricomnes.qui reliqui fuerant de Achab in Samaria
t
vfq; ad
vnum,!Uxtaverbumdominiquodlocutuse(]:perEliam.congregauit
,
a crgo lehu omnem poplum;& dixit ad eos: \ Achab coluit Baal paru,
cgo autem colameumamplius.Nunc igicur omnesprophetasBaal
&;vniuerros feruos eius,& cund:os facerdotes ipfius vocate ad me:nul
lus (it,qui non veniat.Sacrificium enim grande eft mihi Baal.Quicun
^ue dcfuerit.non viuet.Porro lehu faciebat hoc infidiose, vc difpcrde
retcultoresBaal,dixitq;:San61:ificatediemfolennemBaaI.^Vocauit-
que & mifit in vniuerios terminosIfrael,& venerunt cu6li ferui Baal
:
Nonfuitrefiduus nevnusquidem, quinonvcniret. EtingrciTifunttc
plum Baal,& repleta eft domus Baal a fummo vfq; ad iummum . Di-
xitq; his,quipr;serantfuper veftes: Proferteveltimentavniucrfisier-

uisBaal.Etprotulcruteisveftcs Ingre^Tusq; Iehu& lonadabfiliusRe
chab tcmplum BaaJ,ait cultorib' Baal. Perquirite & videte, nc quis for
tevobifcufitdeferuisdni, fed vtfintferuiBaalfoli.Ingrefii iunt igi-
turvtfacerentvi(limas&holocaufta:Ichu aurem prceparauerat fibi
foris octoginta viros,& dixerat eisjQuicunq; fugent de omnibus his
quos ego adduxcro in maiHis vcftras,anima eius erit pro aia illiuS'Fa-
6tum elt autem cum completum elfet holocauftii^prsecepit lehut mili
tibus &: ducibus fuis:lngredimini
&
percutite cos:nullus ! euadac. per-
cufleruntq; eosmoregladij,&proieceiuntmilires&duces.Etierunt
in ciuitatem tepli Baal,& protulcrunt ftacuam de phano Baal,& cobuf
ferunt& comminuerunteam . Deftruxerunt quoq; arde Baal &fece- %
runtproealatrinasviq; indiehanc . Dcleuicitaq; lehuBaaldelfracl.
b Vcpuntii a peccatis ieroboam filij Nabat, qui peccare fccit Ilrael non
4
Sohm. Iftius
rccefrit,necdcrcliquittvitulosaureos,quieracin Bethcl&in Dan.Di- % diib nucius fuic
^
xitautemdnsadIehu:Quiaftudiosee^iltiquodre6tumerat&placc
JV"^^
Amichci
bat m oculis meis t &omnia qux erant in corde meo, recilti cotra do
mum Achab,filijtuivfquead quartam geneiationGmfcdebuntfuper
^
thronum Ifrael. porro Ichu non cuftodiuit.vc ambularct in legc domi
niDcilfraelintotocordefuo.Nonenim receflita peccatis leroboa,.
qui pcccare fecerat Ifraelln diebus ilhs coepit dominusf ta^dere fupcr
^
Ifracl.Pcrcufllcq; eos Hazael \n vniuerfis finibus Ifi-ael a lordane contra Oricntale pla-
garn,oem tcrram Galaad & Gad & Ruben & Manaifejab Aroer,qu2e eft fuper torrenre
Arnon &Galaad & Bafan.Reliqua autem vcrborum Iehu,& vniuerla quce fecit,& fortt
tudo cius:nonne hasc icripca funrinlibro verborum dierum regumlfi*ael? Etdormiuit
lchucum patribusfuis,Iepclicruntq; eumin Samaria,&regnauitIoachazfiliuseiuSjp
co.Dies autcm quos rcgnauit lehu fupcr Urael viginti o6to anni funt in Samaria.
D
*
Ichu.
'mihL
rcncurfcruiChri
lii, ncferuida:-
monutn fcruos
occidcrcnt Chri
fti : & facrifica-
rcnt idolis,nein
tcrficcrcnturho
niincs,ri(;icrifi-
cauicillcIiaaljVC
inccrficcrcc iio-
mines ?
b -N*
yeruntamen
apeccatis lerob.
AugufTinus
.
Cum verorcri-
pcum fic eum rc
dumcornonha
buillccumDeo,
quid ci protuic,
quod pro non-
nuUaobcdiencia
quam dc domo
Achab omnino
dclcnda procu-
pidicace f.i.edo-
minacionis exhi
buic,aliquancam
mercedem cran
iitoriam regni
ccmporalis acce
pic?
c -J*
Dixit autem
domimts ad JehUy
&c. AuchorSe-
filius.quiinduo:
decim minori-
bus ^phetis nu-
nicratur.
Lib.cont.mea
da. II.
t
Ec vocatc.
"lehu.
E
Pt
eurfbribjts
vel fatellicjb.
& infra.
t cgrediatur.
Cap.iy.
t a vituli.
aurcis.
CAP.
N I C OLAVS DE LYRA.
I
Congregauic. Hic conjeijuenter defcribitur occifiu fau-rdotum
Baal^&
quia occifo loram multi de eisfugerarit
& fe ahfconderam-,
tos
coni^rcgauu
lehu fub ftmuLitioncquodvellec Baal magr.ifici: cole
fc^&eiusfaccfdot
s honorare,& patet litera vfcjue ibi.
1 I ^OKXie.rtper hoe certiiis cognnfcerentHr^qiii
effcnt inteyficien
'^'CiterapatentyfjHeibi.
3
Ecf
cccrunc. in deteflationcm idolola,txix^& vt loeus ille dcferm-
rei
comniunitatiin
hacneceffitate.
4
Veruncfi
. quia cttltu vitulorufuilinuit &exercuit^nc regntt fuunt
MdomitDauid
rfnertereturJecundH quod habcturfupr. j
.lib.c. 1 1.
5
Dixi
J
DixiCiUitcm. Hic confequenter pomtur .emuneratu, opeiUm,&
prima ifuamum ad bona,cttm dicitur-.J^ixicautcm. perlonampro^
phetam,frcu'idum r/uod dicii I\^^. Sa.quod ipftim vnxerat regem ud ex^
terttiinand.tm domum .Achabjicnt diffimfuit in prini.g. cap.
6 Fili ) Cui. ficut de domo .Achabfuerut quatuor regcs iregno Ifrael
ftbifncccdentes.,f.,AmriyAchab,Ocho'XJas,& Ior'a,vtpatet
ex
fipra-
diflis,f<cu'ido ponitur remtineratio quantum ad vuta,cum dicitur.
7
In d\ch\.is. id eJl,abominarifafiaeorum ^quia iarndiu durauerat
cultiis ritulorum,& cum hoc multa alia maUpullidabant,& ideoil'
lud regnum pcrmijjum cfl affligi
multipliciterper Hazacl regem Syria.
Jit patet litera.
CAP.
MORALITER.
5j t ^."'"/''/figuratum fuit,q, reges cacholici&: potcntes
diimiicplcuszcratorcs&iidololatri^ acquc viciorum alioru
acnrudorcs,qui
per Ichu fignificancur ,forentqu.v(icuri fu
niiliaritaccm
& amiciciam paupcruni rcligioforumj&: ctiam
cohabitationem.-idco
fubditur.
t
Oa
mcnum
tuam.
Pcrhocautcm quod fubditur.
!<:;'.
ofter,cii:iirq,didireligiDfinondcbcnc h^c rcnnerc,
qiiando
vidcnt,q,
ibi proficerc pofTunt in rcprchcfionc ma-
^rum
& prcmt-tiont
bonorum quod lignificatur per hoc,
^uj4
quod fubditur.
\
Dixitq-,^. no dixic vcni mccii ad videdu vcn.n.cione vel aucu
piu,h.ifiiludium nuctornenmencu : ficucfnciiicaliquiclcrici
cc in facrisordinibus,autccin gradu maiori conf^ituci : qui
principes aflTocianc in talibus,qu5 non decenc flatum fuum.
I .yichab coluit. Dehoc autem mcndacio Ichu non fuic cnin
mcndabilis,ncc figura vircutis ; fed de fcruenci zelo quc h.i
buic ad defiiucndum culcu li.ial. Ec in hoc dcdiccxcmplu:a
principibus Chrifii uiis, vc finc diligcccs & Iblicici dc dcltru
dionc h^rcfumjmalarum artiimV(S: pfimiliu in regnis fuis
.
I .Atha-
Glof.ordi.&Nicolai
deLyra.
C AP V T
XI.
Matt.) .(!
Quaefl. jtf.
^
C A
P V
ThaUa-pero.
Rabb.-'nus.Athnlia,qu(j
femcnDa
uid
cxtingucrc
molicbatur , inipictatcm cx-
prmiic
fvnagot?,x,quc fcminis Dauid hoc cft
Chrifli infidiatrix c-
rat. Qu.T aliquando rc
ffnarcvidcbatur,cuni
Icgis
ccrcmonias tcm
poralitcr
obfcruabac.f^a
Intcrprctatur
cnim
Athalia
tcmporalis
domini . Scd lofa-
bcthftrcnuitacc,qua:
intcrprctacurfaturitas
domini, id cft , ccclc-
fi^,in
qua verq func de
litix,fcruatur
loas.id-
cft
mcmoriadomini,
Chriflus,
fciliccc,in
ThaliavcromaterOcliozicEvide.s mor
tuurn filium fuum, fmTexit & interfe-
cit omne lcmen regium. Tollens aure
Ibfaba filia regis lora foror OchoziiP,
loas filium
Ochozise , furata eft eu de
medio filiorum
regis,qui interficieba
^
tur,&nutricemeiusdetriclinio,&ab
fcoiidi77imi"a
facieAthalixjvtnon
interficeretur
.
Eratque
cum ea fex annis clam in domo
domini. Porro A thalia rcgna
quoeft
mcmonano w...w..w..^ - -
mmisdomini,neper
^ ujt fupcr tcrram feptem
annis. t
Anno autem feptimo mifit
j
St"crnS;
Ioiad.ipontifcx,&:a(rumensccntunoncs'&tmilitesmtro-
in
cordibus clc>Ll:o-
rum.Magisnutrituri
domoIoiad(^,qui diledus dominifo-
nac dc quo paccr; Hic efl dile&us Jiliiis mcus^ cuius domus fan-
6laccclcfia,vbi
in fanib fidc clcAorum manens quocidic fa
cic
auG;mcntum
corporis fui,doncc tempore iudicij fccptru
rcgni & potcntiam aducrliis cos cxtollet,qui cum dcprimc-
rccogitabant,&:
intcrfedriccm fanfcorum xtcrnis dcpuca-
ucricpocnis.
jfi
Theodorccus.Achalia(alij Gotholia) vc impia & tyran
nica,voluicomncgenus
Dauidis ranqu;<m pium radicicus
excindere,vcarrcpcoimperio,fuadoccreciinpiecaccm.
Sid
qui oia fapienccr rcgic diis,rurfus cflecit,vc regia: cribuiad-
mifcerccur
faccrdocalis.&; fapicnciflimusfaccrdos
duccrcc
vxorcm
5?
20
vxorcm lafabec filiam lorairi.vcconfcruarccur fcinciliarc-
D
gij fcminis.Iani cnim vidcns
j
-cnmi gcnus rc: ,ium, futKura-
ta cft,&: occukauic tr.icris filiu m loas', 6: pcrpctuo incus cfi
.
aluic.liC fcx quidcm aiinos ccm uc rcgni
adminiftracione cxc
cranda Gocholia.anno auc fcpLimo
lapicntifiimus poncifex
rciinum rcduxic ad
V[
]^|^
gcuusrcgium.
b
^Annodutem fcpti'".
mo raifit loiada pomi-
^
s fx,
&c. Sorces
24.
J
cr.inc faccrdocum Le
n
uir.irum 6c i.inicorun-k
' ikihabcbanc cocidcm
poncificcs,qui lingu-
Ii pcr cotidcm fcpti-
manas fibi cxordinc
fucccdercnc , habercs
finguli fub fc z^.lacer'
doccs &:cocidcm Lc-
E
*
uitas,&:ciufdcnumc-
ri ianicores.IncriSre \z%
qucnofto potificciib
bachoad otiicium ca
f
.
noua curma faccrdo-:'^
tum,Lcuicarum,iani-
1^
torum,ille poncifcx cum fua curma
,
qui cranfada fcpcim'-
na miniflrauerac,poft fabbachum domum rcuerccbatur a.
vxorcm,quandiu cnim miniftrabantaconiugali opcreccf-
fabant,in porticibus circadomum domini vfq; ad iabbathS
mnncntcs.Scd cunc fummus poncifcx propcer neccnritatcrn
augendi cxercitus,&: cos,qui fcptimanam explcucrant,rcti-
.
nuit,&: illos.qui implcturi crant fufccpit. Qui &c alios quoqj
Lcuicas dc vrbibus & principcs familiaru corigrcgauit^quos
filium rcgis cdudurus tali rarione diftinxic.vc illi,qui nnplc.
.
ucranc fabbathum,armaci circunftarcnc regem in infcriori-
bus ;',:nj bcis.Qiii ad labbachum
vcneranc,domum rcgis,id
cft,palatium oblcruarcnc,&: portam fcucariorum pcr quam
de ccm-
NICOLAVS
C A P.
DE LYRA.
XI.
[
Thalia vcro mater Ochozie,&c. Toflquam de-
fcripcafunt ca, <]ii accideruiitfub
rcgibus lud^prx
teritis , hic confequsntcr dcfcribmtnr ea, (jnxfj&it
fu>itfiib.Atbalia,</HXvfnrpauitf:bi
rcgnum luda
,
&primo defcibitur biifufmodivfurpt^tio,fccundo hf
redis dehiti inJiitutio,ibii Annoauccm fcpcimo.
tertib Uthalia in
terfeaiotibi:
Audiuit awccm Ach.ilia. quarto rcgis inflimi confir-
matio.ibi:Pepis,k
crgo. Circaprimim dicitur. Ach.alia. ifla.
n.erat
educata
aparentibiis idololatris,fcilicet, .Achah &
Ic^abel:propter
quod erat nequiffima
intantHm,q> libidine regnandifiUos fiUifui
inter
fccit,excepto
Ioas,qui erat minimus &de nouo natus, &propter hoc
poteratfaciUus abfcondi.
'^
t Eracque
2 Erarq; cum ca fcx annis clam in domo domini. Erat enim
ifla lofahafiUa
regis lora. dcfiinffi & rxor loiadxpontificis , qm
tribusfbccrdotaUs &regia erant commifix ex caufts rationabilihus,fi
cutdilurtifuitVumericap.ylt.&idcofaciUHspoti!iteumnui.rirA
domo domini. Dicit autcm hic l{a.Sal.quodpuer &nutrixfuafuemk,
cuflodlti infoUrio tempUdontini^vbi nulUis audebat accedere nifl fh
cerdotes cr
Leuit,qui cuiiodiehant vafafan&a ibidem repofita
:pre-
pter quod meUuspotuerunt ibi celari,& Ucct aUas effet
iUicitum n:ctn
ci &pHero ibiejfejicitim tamcnfuitin taU necefftatcficutDauidet
pueri eius comederunt panesfacerdotales in neccjiiate pofiti:qHod ta-
men alias fuifiet eis iUicitum.
3
AnnoauccmfcpcimomificIoiada,&c.
Hicconfeqnenterdc'
fcribitur veri hxredis inftitutio perfoUcituiinc I oiad/Cpontificis qui-
rentis adhoc affenfum &auxilinmprincipiim &nobiUum regni,ctm
dicitur,
1 Pcpigic-
MORALITER.
1
jtthaUa vero mater OchoT^td:. Pcr Ochoziam vcro rationc di
gnitacis rcgix poccft Chriftus dcflgnari; &: quia dcfcedic dc
Pauid
fccudumcarnemficuc&:
Ochozias.&:
inccrprecacio
nominis congruic,nam Ochozias , inrcrprccacur ccncio do-
niini Chriftus auccm Deus eft &: homo in vnicace fuppofici,
femcn aucem cius
vcrbumeuangelicum poccft dici, Luca:
8.b. Scmen eft
verbum Dei. Per Athaliam vcro matrcm Ocho-
Zi2 fignificatur Iud2a,quc fuit mater lcgalis Chnfti,qui.i fa
ftus fuit fub lcge,vt dicitur Galat.^.per hoc igicur,
q,
Ath.i-
lia interfecit femcn
regiion^ fignificacum fuic,
g,
ludea dclcrc
q
rcrec vcrbum cuangclicum.
t
Totlens autcm iQfabafiUa^&c.
Pcr lofaba fororc regis Ocho-
Zix fignificacur ecclcl!a,quiE dicicur Chrifti foror 6c fponfa.
Canc.^.a. Ortus concUtfusfaror meafponfa , ortus conclufiisfonsfi-
gnatus. Pcr hoc igicur,q, lofaba laluauic fcmcn rcgium figni
lficatur,Q, ccclefia fcruauic vctbum cuangclicum,quod
inta-
tu|n
tumcrcuit,cj,pra:dicacumfuicpcrorbem eciama ccmporc
apoftolorum,ficuc diffufius oftcndi fuper illud Pfalm. Inm
nem terram exiuitfonns eorum,&c.Ei licuc augmcncaco feminc
rcgio,f loas,Achalia fuic inccrfc6^a , fie euangclio publicato
morcua fuic Iuda;a,nam cx cuc obfcruacio legalium f uic mor
cifcra. Aliccr poccft dicijCj, per femcn regium pofiTunc inccl-
ligi apoftoli ali
jq;
difcipuli Chrifti , de quibus dicicur loan.
I.a. ^notquot autsm receperunt cumdedit eis potcflatem fiUos
Dei
fieri,&c. ludxa vero pcr Achaliam fignificaca, voluit hoc fc-
men inccrficerc &: in parce occidic,vcpatct dc lacob. Ad.u.
&: dc Sccphano At\. 7. &: q,
alios. volucnt inccrficcrc patcc
ibid.8,cap.&: ^.Scd ccclcfia pcr lofabam fignificata
parteiu
dicti femiiiis i'eruaait,nam Pctrum ab immincnte hbi mor-
te fuis prccibus liberauic Att.i2.&: Paulum fimilitcr in Da-
mafco ipfum in fporta pcr rnurum dcponcdo, vt patct Aa.
9.Sc hoc fcmcn fic crcuitper multiplicationem
cicdcnriu,
&'
lud^-a partim occifa fuit,& p.irtim captiuata pcr cxcrcitu
llomanoruni.
^
921
llll. Regum.
^
dctcmpIoadpalaciiimdcfccTidebacur. Rdiqiia mukiciido
. cxccriorcs acriorum ianuas coiura fiirorem rcgina; , fi c]uid
mo!!rccur,cu(todircnc,poftca cduxic rcgem dc domo domi
ni vbi erac abfcondicus,vcneruncq; per viani porcie fcucano
rum in palacium,t*v; fedic fuper chronum rcgum.
Cap. XI.
5)2
2
jnpalacioporcaSur
&:domusMcfri
(q
cum porca fcurano-
rum nonunancur)
cUevidencur. .
b
Scwariori^m^ZJr (U-
rtodnii excuUs dom.
Rabbanus. Scucanj
eranc cucorcs rcgis
cuftodicnccs palacij
vcrtibulum.
c Etpofiiif fnpcr eum
iiadcma
6""
teft.R.iO'
banus. Inlibro die-
riim apcrcius: Et im-
pofiterunt ei diadema
dederuntque in mam e-
ins tenendam le?ent.
^ lofcphus. Gorholia laudcs inopinabiles rcpcnce cogno
fccns,vehc"meiit:c/ percurbaracum fuo excrcku dc regali-
bus cxiluiicEc cum vcnillec ad temphim , fiicerduces quide
cz^i procinuscxccpc'runc,arinacos vcroqui fcqucbacur in-
troirc proliibueruncTuncGotholiavidcns puerum ftance
fuper cribunal re-
., _
s
T
Id eft^conrjMtioncm cum principibnst.euitarumfedt.
duxitadiein templum domini.Pepigifquccumei.s foedus.Et
'
adiurans cos in domodommi, o/lenditcisfilium regi.s, &prx-
ccpitillis dicciis ;t Kleeft fcrmo cjuem facere debetis . Tcr-
*
tia pars vertrum introeat iabbatho.&obfcruet excubias domus
^
regis-Tcrtiaauttmparslitadportam
Sur,&tertia pars adpor-
^
tam, quse cil poiH iiabitaculum fcutariorum, & cuftodietis
a
f
Iti. ]u,-t (nrt.i fciitarioium fc fiiiid.ip.icmi diciiur.
excubias domus Meira . Du<x vero partes e vobis omncs egre-
^
dienteslabbarho cultodiant excubiasdomusdomini circa re-
gem,
&
vailabitis eum,habentcs arma in manibus vcitris. Si quis
autem ingreflus fucrit
t feptum tcmpli , interficiatur . Eritilciuc
^
P'"'"
violarencVe-'
cum rege mtr<^eunte
&
cgrediente. Et fccerunt centuriones iux-
'
dlclrHis"cftrc6-
taomnia, qusprajceperateisIoiadalacerdos.Etaflumcntesfin

D
L.i.in Antiq.
cap.7.
gium leiqucdiade-
m.iregale fupcrpo-
ricn
,
k iiia vcffc fua
vchcmcncer cxcla
mans, luirieoccidii
qui ei tecerancinli-
di.is,&:p:incip.;cuin
nurcirc ccncaiicrac.
loiad.i vero euo-
canscccuri(>ncs,uif-
flc,vtcducencesGo
thohani in conual-
lem Ccdron ,eaibi
pcrimcrcnc,ne tcm
tilhjdeft^J.
t
cttrfbres ucl
facellites.
^Eccrac \ciquefalu-
guli
virosiuos,qui moredicbantur ad iabbathum , cum his qui
caris prudencix, vt ^ i- i
^- /-
ll l it

i V i
^
poftcjrannicxnece
cgrediebantur e iabbatlio: veneruntad loiadam facerdotcm
.
poft iy\
rcgina? , fucccdcnci
inrcgnum filio rc-
gis cum ipfo rcgni
habicudifciplinalc-
gis Dei fcruanda c5
micccrecurrk^qui fe
praslacnmpopulovi
dcrcc rcgendo, ipfc
fe rcgendum diui-
nislcgibusfubdi dc
bcre mcminifler.
d ^ Coniuratio,co-
iuratin. Theodorc-
tus. Gocholixcan-
ta crac peruerficas
,
vc ncpotcm fuum
rcgnaffe confpica
a
t
Leuitis. b
T 0^1: Dauid cxiis hoiUbus coHlccrauit iii domo doraini,i|uibus Leuiti
in belio .iimarcntur.
Quidedit eishaftas&t armaregisDauidqu^ crantin domo
domini. Etfteterunt finguhhabcntesarmain manufua, apar-
te
templi dextera vfque ad partcm finiibam altaris & n^dis cir-
a
^ Inligne capitis regum.
cum regem. Produxitque fiuum regis, &pofuit fuper eum dia-
a
^
Legem Dei qua doceatur ijualitcr viuat & iju.d agjt.
dcma &tteftimonium.Fcccruntcjueeumregem,
&vnxerunt,
&
plaudcntesmanu dixerunt : Viuatrex. Audiuitautem Atha-
lia voccm currcntispopuh, &ingrciraad turbasin templum
domini vidit rcgem ftantem t fuper tribunal iuxta morcm
,
&t cantorcs & tubas t
prope
cum,omncmcjuepopulumter
XX Ixtantem &canentem tubis, &fcidit veftimenta iua,cla-
ca,'vcflcm fcidcnc,
^ mauitquc : Coniuratio
,
comuratio
.
Prxcepit autem loiadaceii
&: exclamauent .
Scd ccncurionibus
ludicfapientiirimus
faccrdus.vc cam ex
tra facrum ambitu
4 cduccrcnc.
J< lofC'
uocans populum ic
armacos incemplo
loiada piurauiconi
ncs,vc rcgifaLicrenC^
& cius faluci profpi-
cerenc, quado in de
uocione regia Deil
pbcius honorarent;
&: nccranfccnderec
Mofaicas legcs eos
iuliurandum quoq;
compulicexhibcrc.
^ Theodorecus .
QLmncum auccm
iuucc pius Dodor,
docec cciam hifio-
na
.
5 Procopius. Ve-
re aucem bonus ma
gificrluxefi,quovi
uence
(
loiadapro
poncificc,) dominii
coluerunc.Adco ca-
tiuxta colum
nam.
tprincipes.
t iuxu.
turionibus
,
qui crant fuper excrcirum
, & ait eis : Educite cam
extra (cpta temph, & quicunquc eam lccutus fucrit , feriatur ela n
[^"^"
^""Alir^n
^^
dio. Dixerat enim laccrdos: Nonoccidaturin templo domi-
' -
-
ni.
t
Impoiucruntque ci manus,
t &impegerunt eam pcr viam
facrificarelic,&: non
incepIo,IicucinIc-
ge erat prxfcriptu.
a Tcfgit
tvelDedcrCt
eilocum.
t
& venirc.
F
NICOLAVS DE LYRA.
I Pcpigitq ; cum eis focdus. -pt iuuarent eum fidditer in inflitu-
tione rtpi dcbiti: cjuod fecerunt libcnteruum (juia qnHibet naturali-
ter diligii dominumfutm vetumttum quia difplicebat eii mulieris im-
periim
.
2 Tertia psrsvcHvum.fcilicetjdeterminatoper loiadam
&
prin-
cipes ad inflitutionem rrgis.
% Et obfcruct cxcubias./V<i cp ex illa parte fbi manebat .Aibalia,
non
pcffct rcgi mflituto inferri y iolentia .
4 Tcrcia autem pars flt ad portam,&c. In illis enim locispofnit
cujifidiM.,vndc poter*nt homines intrare atriumjaccrdotum^ fbi rex
fucratcc.ronatus.
5 Egrcdicntcs (abhTLt,ho.fecnndiimquodhabetur i.Taralip.Da-
uid ampUans cul.um Dei ordtnauity'/uod efknc 2 .^.facerdotesfub fum
mofaccrdnte^quiferuircnt in ten^plofiicccjfittcpcr hebdomaias:&fic
mmabantiir infabbatho ,ftc & tnrmx Lruitarum eis minillrantium
6cantornm
&ianitorum.ita qundfabbatho intrante facerdoie cum
fuistHrmis,alius,qui miniiirauerat hcbdotnadaprxcedente egredicba
ttir cum fuis.Sabbatho a:'tem illo quo loasfuit coronatns, loia.lare-
tfiuit illos^f^ui dcbchant exire cum intrantibiis , rt habcrct maiorem
pnpuhimfecum ad defmdrndHm re^em
.
6 Si quis auccm ingrefius. id efl,claufutam atrtjfacerd6tiim,qHod
eratcircatcmplum,
7
Interfi-
7'
Interficiatur. non tnmen intra atrium,fed extra,ficut patet htfra
de ^ihalia^CT Lquitur Joiada dc intrantibus atHitm contra regon in
flitutum : non auttm de iilis ^quiintrabantpro eo dcfendendo vel ho-
norando.
8 Produxitquc filium rcgis. defolario templi ai atriiim.
9
Et pofuit fupcr cumj&c. quo reges coronabantur,quod in tem"
ploferuabatur .
1 Et tcftimonium. id eU,legem in qua debebat rex infiituiusfiu
dere &mcditariyC!' eam feruare ac facereobferuari.
1
1
Audiuicaucem,&c. Hic confequenter defcribitur ^lhalini oc
cifio.,cim dicitur.
Aiidiwt aiKcm.Vrofolennitateinflitutiregis.
1
2
Ec ingrcfTaad curbas,&c. Hoc videiur ejfe contra iWidquod
diClitm eii,'jUodprceptum erat centurionibus^quod non permitterent
aliqucm ingredi atrium,qui
effet regi contrarius,dicendum tp^^-thaUa
folafuit excepta,dr ideo permifla fuit ingrcd!,tamen ftne comitiua,vt
/icfacilius &ccrtius caperctur &occidereturtnon tamen intra ati /Jf,
ne >iolai-ctiir,fed extra^vtpacet In litera.
I } Ec quicunque fecucus cam fucrit. adflbi faucndum.
14
Fcriacurgladio, Dixeracenimfacerd. tanquamparticeps
fui
criminis.
I
j
Ec i mpcgcrunc eam pcr vizwj-^fquc enim ad illum locumpo
terant nobiles vcnire equitando ad tcmplum , &ibi defcendentespro-
cedebant vltra pcditando.
I Pcpigic
5>23
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
5)24
\ t^ Tepisit
igitur
A l''iadafj4d'innter
ibiJem A.
di^mitum^O' cxt.
domwre-
ji^ paralipome.
|ia.
fduces, &
ciirforet.
tcitf(oium.
intcr fc. quia fc
loco rcgis 6C
Dci ciiuis mi-
niftcr CTJC
,
po-
fuic. vn'lcIoia-
(Ja rccogiiofccs
dommum vcldi
ligcns inrcrprc-
tacur; quia do-
ininum
cogiio-
(ecrc S>C diiige-
rc
a introicus equorum tiuxta palatium,& interfcita efl: ibi. ?cpigit i^icar
.'
loiada foedus intcr dominum Si rcgeai.&: incer popuium,vc eirer popu
-
lusdomini.&interregem&populum.Ingrcfluicj^cllomnispopulus 4
tcrr.TtemplumBaalj&deftruxeruncaraseius, o:iimgincs contriue-
runc validc. Machan quoquc (acerdotem Baal occiJcrunt coram alta-
ri Et pofuit faccrdos cullodia.s in domo domini.Tuiitquc cecuriones, y
&tCerethiiS^piiclechilegione.s,&omnempopulum cerrx, dcduxe-
runtquc rcgcm de domo domini.Et venerunc per viam portar t fcuca-
riorum inpalatium,&fedicfupcr chronum regum. Lascacufq; cftom-
<
nis populus tcrra!,&ciuitasc6quieuit.Athaliaaucemoccifa eltgladio
in domo regis.bcptemq; annorum crac loas cum rcgnare cocpiflTct.
rcdocuic. Pc-
pigicKrdus
in-'
ccr dominum
& regcm iV po
pulum,vc rcx&:
populus domi-
no feruircnt,pe
pigicmccrrcgc
&:populum, vc
populus crg.i
rcgcm fidcliccr
agcrcc
, &: rcx
cum iulliciapi>
pulum rcgcrct.
CAP.
I
NICOLAVS DE LYRA.
1 Pcpigic igitur loiadd. Hic coufcqnentcr difcribitu r regis inJUtu
ti conjirmatio per ffdus iniiwn.
%
Inccrdominum. vt domini lcgem fideliter obfcruaret.
j
Etinccr populum. vt ejfetpopulus Dci veii &nonfiHi.
4
Et
4 Ec intcr rcgcm. Tf populu f ejfetfidelis regi,& rexfideliter agc->
rct ca,qu efjent bouapro comniuniratepopuli.
^
Ec pofuic. ne cum inde duceretur rexfoienniter ad domumfHam
,
fitret ihi aliquid mali.
6 Ec fedic. iflaenimeratcorfuetudoregisdenouoinunSiy-pthabe-
tur de Salomone fupra
}
.lib.cap. i.
CAP.
tur eflc dcflru-
tu,Eccuocans
poncifiGcm lo-
iadam, iuflic,vt
ih omnem mic
tcrcc regione,
&cxigerec pro
yniufcuiufqjca
picCjdimiduim
iiclum argcnci
^ad fabricarn, &
renouacioncm
tcmpli. Pocifcx
cquidc hoc no
fccic, fcies quia
nullus cntcr-
rct argcntum.
C A P. XIL
"^nofeptimo. Scquitur. a nixitf, Ias adfacerdotes:
Omnempccuniam,&c. } lofcphus. Regcm loas
defi dcrium apprchcdic,uc ccmplum Dci inno-
uaret,qda Ioram,Gotholia,6c
corum filijs vidc
ba
C A P
a t-
j< Author Scderolam.Annov!gefimotertiorcgnireft.i
:
rau it faixa ccda tcmpli Dci,anno cetefimo quinquagcfin,
quinto,poflquam fucratadificatum a Salomonc.Scnuitau'.
Ioiad.ipontitcx,&: morcuuscf^cum ccncii crigintaeflct ai;-
norum^Vmpe oricnte diebus Salomonis labc &ruina, na-
tuscfl^finuilla
V T XII.
iada,quicacor
rigcret . Pofi-
Jiuam
auc obijc
oiada, ingrcifi
funt principci
luda, &:adora-
ucrunt regem
.
Scipfum enim
rex loas Dcu p-
fecrauit &: no-
minauic : natn
hoc dcclaracqd
ponitur , Et ad~
rauerunt regem
I
Nnofeptimolehurcgnauit loas. Quadraginta
^
annis reenauit in lerufalcm . Nome matris cius
Sebia de Berfabee.Fecicque loas red:um coram
domino cundtis diebus quibus docuit cum lo-
iada facerdos, veruncamen excelfa n5 abftulit. j
Adhucenimpopulus immolabat &adolebat
in excelfis incenfum Dixirque loas ad facerdo- -j-
a S
Vndc in Exod.Quando tuleris fmnmain iiliorum Ifiicl.dabunc fuiguli pretuim pro animabus fuis.Sc non erit plaga
pro pietioan^ma:.
tcs:Omnemtpecuniamfandorumqua:illata fueritin cemplum do-
niini apra:teieuntibus,quac oftercurproprctioanimc, &qu3 Iponcc
^
Icem illud : */* tm
& arbicrio cordis fuiinferunt intemplum domini, accipiant illam
j
^" Mandar rci

'^*
libu
c
Tertio vcro &:
vigeiiir o nnno rcgni fui loas enocans & ipfum & Leuitas
,
& quali inobcdicnccs fui prajccpti culpans , iuflit vc pro hac
rcin futuro.mno prorcnouationetcmpli prolpiceret.Quo
fado.confilioponcifex vfus cft pro congregacionc pecunia
rum,quod populus libcnccr habuit,& gratatcr implcuit.Fe-
cit nan^quc ligneam arcam,&c.
{< Author
I C O L A ^
noftcr vt do6io-
res accipiant omnem pecuniam, qu^ a prartcrcucibus iuftis
fcicnci? fpiritua]is,vcl bonorumcxcmploium inchcfaurum
dominiconfcrcurjperpr^dicacorumotiicia ad inftauratio-
ncm templifpiricualis ptcracur,quaccnusibi quodcunquc
,
fciflijm per crrorcm vcl vicia inuencrint,rcftaurec, ne forcc
'
pcrncgligcntiamagiftrorii dcpercat multitudoauditoru.
a Sa^tateda
N
C A
S
P. XII.
L Y R A.
I \
Nno (eptimo.HicconfcquenterdefcribitHrijuidfa^umfHe-
Jl\
ritfub regibus ludx .Athaliam fe(jucntibHs,& primo quid
fuh
Joasjecundo tjuidfub .Amafta &aliis fcqHettbus i^.ca.Circaprirnim
defcribitur primo regni loas perfecutio,fecundo regum Ifracl fucceffia
\ l.cap.Circa primurn oflenditurprofperltasregni loascjuandiu >ixit
innocenter,fecundo aduerfitas qn vixit infotenter^ibi : Tunc afcen-
dit Tempoyevero profperitatis fecit reparari templum domini, non ip
ladigeree reparatione ratione anticjuitatisfeu debititatis,(}ma Salorno
conflruxit illud opere valdeforii &folenni^ vt habeeurfupra j . hb.c.
4.Et confnmmatHfuit anno vndecimo regni Salomonis^ ab illo aiit ti
fore vft/; ad rtgnum loas fluxerar,t i }o.anni.Scd magis quia .yfiha^
lia idoblatrix
pcff.ma de tepLo abfiulcrat illit, quxpoterant
cffs
ad te-'
pliBaalornatii.Igitur circa hoc primo t^plii reparariprtecipitur.fecu
do mandaium ncgligitur,ibi: Igitur vfq^ ad vicelimum tcrtium.
tertio
tertio opus perficitucibi-.Cumq; vidcrcni. Circa primum dicitur.
Z Fecitq;. Ter hoc innaitur,quod
ipfo morttto malefe habuit,vtpo'
ftea dicetnr.
i
Vcruntamen. Ucet enim non
effet licitum immolari etim domi
no extra lerufaUm
pofl
templi ttdificationem , tamen hocplures rcges
permiferunt,nefeditio moueretur in populo,& ne talia immnbrct ido
iis^adquoderat pronuf. Omncmpccuniam fandorum,qua:il-
lata fucrit,&c. fubditur.
4
Qu(j offertMr. Ordinauit enim Ioas,tp a viris ,
qui erant a viginti
annis &fupra quipotcrant adbellaproccderctfolueretur dimidiusfi-
clus argenti a quotibct,&
iflud vocaturpretium animx, &vltra Im
illi qui erantpotentiores &deiiotiores oferebant fecundum quod eis
ptaccbati&iila vocattirpecuniafponte data ^r ex arbitrio volunta'
tis,& ex iftis debebat reparari templum,quia neutra pccunia crat dt
iurefacerdotum &Leuitarum.
5
Accipiant. id efljecundum (hfucrint ad hoc ordinati
.
I Vt
MORALITER.
I ..-^nno/f/^riwio. Scquicur.
j Ffc/19';. Pcr hoc habcnt principcs cxcmplu hcndibonos
pfili3rios,quidoccanccosi<<:dirigantin exerciciobohorii.
t
Cuxitqi loas. Prccepic.n.inftaurari doniu dni rainofnm,pcr
quam fignificacur inftauracio milicantis ecclcfia:
,
quantum
ad ilh,cj parcnr ruinar,nifi rcmcdium opponatur. In inftau-
rarionc vciotepli
^?
pr3;ccpcu loasfucruntartifices diucrfi,
.fc^fores lapidu,j} quos fignanlfecclcfic prclaci, qui pcr pe-
nas corrigcrc dcbcc obftmatos in malis &: iiiduratos ad mo-
dum
dulapidis:o, inaliquocafudcnctradi iuftitia:fccuIari.Eccf
forcs liu,norumqui mitiuslignarcttificantpcr dolaturam,
&L pcr iftos fignmcantur prcdicatorcs Hc cotcirorcs, qui fuis
monitionibus bonis rcducuntnd inorum reditudinc pcc-
catores.Etc^tnentarij interrupraconcludcntcs,&:pcriftos
fignificanturamicabilcs compolitorcs difcordcs ab inuicc
ad vnitatcm pacis&: concordia; reformantcs , & talcs in cc-
clcfu Dci funt valdc vtilcs.Per hocaur q. s.didu cfl.f citq;.
datur intclligi,q,
p<>ft mortem loiad^' faccrdotis ccciditin
pcccatum.q, magis cxplicatur i. Paralip. 14. Propccr quod
ibidcni ponctur expolicio myftica dominoconccdcncc
.
?^y
1111. Regum. Cap. XII.
,926
vt implcretur inftaiiratio in vniucrfis^qiixindigebancexpe-
fa ,id domum domini iiHnicnda,iuKta lUud: Fniciiiqueautm
fcflrumdata rJlgrxt'af.^cun<iHm n.enfnr.im douotionis Chrifl'.
g
Fevuntamm nonpuhant. Rabban. Aiiack'bccdrcM-.Kiofor-
mandorum vaforum i'n miniftcnum dni , alia parandorum
lisinorum & faxoru
1 Sc.rtettffa.'B.T>h.T)mtruma<,dcrr.m dc
mini.vtquodcnde
>.ec(^pcrat,fulciretur.Legitui cnim in Par.'q, Acbnlia &: filij
t^b.:ius,i.r;JCCrdotcs idoioi un^qui.Tleguur non hahuifle filium
jcli ruxci unt donuim dni,& de fhnftifiratis fercnmr Bnal.
1 Igiiur rfque. Rab.Antc aducneum Chrifti licct dodrina le
:is in gciite luda:a
lent
,
tamcn pcr do a
facerdotcs t iuxta ordinem fmmijVt inftaurent,! fartatcda do-
torum ncgli2;cj:ria .
r
-j
/r

1
n

t

r j
n niulcis corrumpc
rnusjliGuid neccliarium vidermtinltaurationc. Igiturvlquead
:ncur, donccvcnncc
v.iccfimumrertJuiTi annum regis Ioas,non in(l:auraucrunt facer
['pcr^ianSnnmcI-
' ^"'^^^ ^''f^teda templi
.
Vocauitq; rex loas loiadam pontiflce
&faccrdoccsdicenseis:Qnarciartatecla non initauMti.stem-
p!i?Noiiteergoampliusacciperepccuniamiuxtaordinem ve
c ilrum,fed ad inllaurati.^ncm templi reddirc eam. t Prohibiti-
que fiintfsccrdotesvlfra accipcrepecuniam .1 populo,&inftau
d rare fattatccla d<imus.I:t tulir loiada pontifcxt gazophylaciii
e vnum,apcruitq'jeforamcndefuper, &poruitiikid iuxtaalta-
re ad dycteratii ingrcdicnrium domum dom.ini, mittcbantcpe
ineofacerdotes,c]uicufl:odiebancoltia,omnempccunia,qua2
defcrcbaturad tcmplumdomini.Cumque vidercntnimiupc
f
cuniHm efte in eazophylacio^afcendebat fcriba regis,& ponti 4
'^'^'"''^/
f^**
ff;
rcx:r elTunaebanrq; & numcrabant pecuni3m,qux inuenieba-
noneftcontrarium,
turindomodominij&dabantcamiuxtanumerumatq; men-
J
luram in manucorum,qui pr?erantc?irientariisdomusdomi-
ni.Qui impcndebanr eam in fabris lignorum , & in c^metariis
his,quiopcrabanturindomodomini,&fartared:afacicbat, &
in his,qmcedebantfaxa,& vt emcrcnrligna&lapides,quiex-
cidcbantur,iraVtimpIereturinitauratiodomusdomini invni-
5
uerfis,qua:indigebantcxpefaadmuniendaradomum Verun
6
a f A.,uara diuinx fapientii continentes.
Ettofuii. Rab. Al-
^^
tamen non ficbant t ex cadem pecunia hydrfic teph domini:
rccorpus dommi
, i & t fufcinul^B &thuribula &tuba: omnc vas aureum &argen
xtaquod g.izopbv
j^ j-^yj^ depecunia,quicinferebaturin teplum diii.Iiscnim
:mm eft , cum cc- - . ' . A -
r
^ . _
jfiaChrittoconiij-
pc
15 fidem dccalogu
n Mufi iSc prophcta
iim fcnpcis fpiritua-
!ccr obfcruandiim
ioccrct.
^/rf pjianrationem te
l'.reddt(:t..m,&c.
'..abbanus . Domi-
us cuangclxis do-
irjbuiait;T')-ierf(Vii-
cuai.zeiiurn omn: rrca
r.f, i::firn:oscuiate
,
oriuosfi'fc!tare,'rpr
j-
s .mndate,gratisacce
ilis^ratis date
.
Ei '-lit . Rabban.
ontitcx noftcr,qui
pfir.Ti cbtulit ho-
:m Dcojcazophy-
:ium vnum pc fiuc
cfl, vnamcarholi-
[mccclcfiim tccic,
iifbramcndefuper
^eruit, quiatranli-
.nmdeadc^lospa
uit
.
in ^dificium domus
quia alia debet efle
dodrina, quarudes
imbuLicurad ndem,
&:alia qua iam per-
fcdti inltruuntur ad
fcicncix plenicudi-
nem. Vafadomini
funt, qui iam apci
func ;)d capieda mu-
ncra diuina, 5i. habi-
Iesfunc'ad minifte-
riumDei.
h
7v(rf/
fiebant . In
Par.al!p. Cumcompkf-
ftnt omiiiaopera
, detU'
Ur:fnt coram rege &
loiada reliquam pat'
D
Bphcr.4.c,
tniinM, vel
loca fra^a &
dinita, & in-
fra.
i.Psr.14 d.
t
Confenfcrut
jue facer<lo-
tes non
.
tarcamcuiuf-
dain,vnius , Sc
infra.
iiqui
1 faciebantopus,dabatur vcinftaurarcturteplumdfii Etnofic
icft ad dexccram "^
batratioiisomnibus,qui accipiebantpccuniajVtditbibucrent
grcdiCnCIUni do-
a fVndeinExod.cjuandotuIerijrummJmfiUoiunilfrael.dabunt
Unj , Quia Qui per
iingu! p.etiumproaiamabusims.&noneiitpla.
iem ingrcdiuiuur
n caartificibus:fedin fidc tradabat ca.Pecuiiiavcroprodelido,
clcfiam,inccndunc
Ixccrnam bcacitudinem,quam dcxcera fignificat,pcrueni
Irtuc crgo mictunt faccrdotcs,qui cuftodiunt oftia tcm-
i.omnem pecuniam.qua; dcfertur ad tcmplum,cum praj-
catorcs.qui feruant introicum fidei.offerunc voca fidcliu
verbis !k. opcribus:t$t in ecclefia ritc prccibus comendanc
quia non deeadem
pccunia,qu2 offere-
bacur a populo ad
inftaurationem do-
mus domini faita
fucruncvafa inmini
ftcrium cepli, fed de
reliqua parce pecu-
ni.r,quxexahisdo-
nacionib. fucraccoU
laca.
i Et fufcinulie,& c^t.
Rab.Dodcrcs quo-
rum officm eft cor-
pus&fanguinc do-
mini credencibusdi
ftribuere,infidelib.
abncgare
, necnon
^ fpiricualem ali-
moniam verbi cui-
f
repofccba-
tur rati vbi.
'CO.
scriha regis,&c. Rabb.fummi funt dodorcs,q ui pecuniam
illacam iuxca numcrum & mcnfuram illis criouebanc
,
qui
:
aecranc fabns & c^mcncarijs,hoc eft,difpenfacoribus ver-
l^ci qui euangchci cricici menfuram conferuis fuis , his
g.
ocrantur lu domo domini,& vircucum opcra in ^dificio di
uo
componant,cribueb.anc.
Rabbanus.
Apoftoli,quosprincipesinccclcfiaclc6tiodi-
napfiicuic,pcrdifcipulosverbifcmina pcr tocumorbcm
arfcruncquaccnus
operarios vuluncacis Dci idoncos audi
nb.fuis
prxficerenc,auorum alij fabricabancligna,cum fe
libi
obcdicccs
ligna rriictifcra in domo dni parare ftude-
int.Ali)
(arcaccda cempli facicbanc: qii illi
,
qua? pcr hi-rc-
m&
lcbifmararupcaeranc rcardificabanc.-^ Alij faxaccde-
inccu
duros corde &c incredulos forciccr incrcpabanc', ica
vc
quc prout conuenic
difpcrtiri:qu!a funcin verbis Dei,qu^noftr2 humiliuci re-
uclarc dignacus cft,funcalia,quie noihx capacitatis mcnfu-
ram cranicendunc.
K
Thunbula. Rab.Sunc,qui mundam oracioncm ex confcic
cia pura & fidc non fifta oiicrunc Deo,Si diCuc:Dm^.tf/- ora~
tio OTr<j,(ciliccC, in confpeEiu tuo.
1 7't.i: onmefasy&c. Rabb.DQtore, qui coto orbe vocem
cuangelicjB prardicationis cmiccunc vnde: ^'a/i tuba exalta
vocem tuam.
m Et nonfirbat ratio iis omnibuSy &c. Rabb.Tam religiofi fue-
runcvc nullusdubicaucric quin pccunia Dci finefraudc cra-
dtarenc.Vndeconftac quanca difcrccione opus eft his,qui pe
cuniam verbi Dci difpcnfanc conferuis de qua racio rcdden
daeft:vcnon
minusfidclesinucnianturhi in fpiricualibus
,
quam illi in corporalibus.
n
PecuniamveroprodiliSof&c.Knhhanm. Hicoftcndicur,
quodcoiifefibpeccacorum&:
poeniccncia non proprio cu-
iufquc, fcd
faccrdocum iudicio pcragcnda eft
,
quorum ci^
difccrnerc incer mundum Sc immundum: &: leprx macula
diiudicare.
.yinno
F
VQi. 14*.
'
Efa.r8.a.
NICOLAVS DE LYRA.
Vcinftaurcnc iarcacccta domus,S^c. tdeU,fiJfuras,
quxmdi'
btnt
rcparationeyWaXtml: in tei:s templi,qui erant magis expnfia
ibribm
&i>entis.Et diciturfartumtciium afartio tis,quodfacitfar
mi
infapmo,^- telium tiltt.
Igituc vfquc ad viccfimumtcrtium annum,&:c. Hic confc-
<enterponitHr
negHgentiaprtRdiBi prxccplt, &remedium cotra boc
r
regem&p6ntifice,n,&
patet litcra.
tuniquc
vidcrent nimiam pecuniam, &:c. Uic cofcqucntrr
<*'iUM
perftlio operis ex pecuma apopnlo accepta cumdicitur.
Curaq;
Cumq; vidcrent nimiam,&:c.
itit^indigebateuacuatione,i>tftc
aliapcci>nia bidcm rcctperetur.
4
Afccndebat fcri.&:c. vt negotiu certiusfieret &ahfq, ff.fpicioe.
j
Bt dabant cam iuxta,&:c. Winjiauratio domus damtnt eompte-
retur,&patit titera vfque ibi.
6
Vciuntamcn non fiebant,&c. &hoct^ di^ufn,quod illape-
cunia non crat ad hoc ordinata, fedadreparatiorttm templtyVt diHum
eH,vcruntamenqu!a
completo il'o operc remanftt aliqua parspec^nif
de lUafaClafnnt ali(]ua vafa lempii aurea &argentea, vt hdietur i.
Taral. 2
J
.d.Cmrapatent in litera..
Tunc
c)27 Gloford.&NicoIaidcLyra.
&
pecuniam pro peccatis non infcrebanc in
templum
domini.quiaiaccrdotumcrat.Tunc
i
afcendit Hizacl rcx Syria: &. pugnabac contra i
Geth,ccpitque
eam .Et dircxit facicm f ijam , vt
^
aicendcret m Icrulalem Quamubrcm tulic
loasrcx ludaomnia fancltficata
,
quas conle- 4
craucrantlofaphat, &
loram, &Ochoziaspa-
tres cius rcgcs luda , & qua: ipieobtulcrat, &c
vniuerfum aurum quod inuemn potuit in the-
fauristcmplidomini,&
in palatioregis, mi-
fitqucHazacli regi Syri^, & fccelTit ab leruf
lcm . Rciiqua autem fcrmonum loas ik vn
uerfa^qu.Tfccit, nonne ha!cfcriptafuntin
1
5
bro verborum dierum regil luda? Surrexerut
6
aute f crui eius &coniurauerut inter fe, percu
fcruntq; loas in domo Mello in defcefu
Selb
7 lozacharnaq; filius Semaath & lofabad filii
Somerferuieiuspercuflcrunteii
, & mortui
8
eil . Et fepeherunt eu patribus fuis in ciuita
Dauid.Regn;xuitque Amafias fiiius eius
^p
eo
NICOLAyS DE. LVIIA.
1
Tanca(ccndit. Hic difcnbitur adiie>fius rcgiii,(jumdoloasca-
pitviuereinfolenter,quia
murtm loiadaprincipes volentes regiaduU--
ri exhibueriit fibi bonoresfoU Deo debitof,^'uliHi actjuunit rex, mhoc
yfurpansfibi honoem diutniim-,'luod cum argucrst Zachariasfilius lo-
iads de mandato regis laptdatnsfuit inatrto doi)iini, vt habetitr i.Ta
ral.z^.f.Dicit
autem
J^a.Sa.quodhocprinctpes dixcrunt regi
, quod
efiet
dignushonore diuino, qniafex annisfuerat in templo dommi nu-
tritus^fd nofutffit^nifi
in eo cffct uliquld diuinii^fiiaft iiliquis inlraf-
fit
locum iUurn etpcr momsntum temporis,prMer illos qui habebant lo
Cf cu^lodiam, erat in pericula niortis
,
qutbus rex acquieuit inpcrfonx
fH.t,&
regni fui
detrimentum ,
propter quod a Deo punittts fuit primo
T>i\iiRo.
affiilione^&
fecundumorte,ibi : Surrexcrunc.iutcm. CircaprimU
dicitur : Tunc afeendit. ideil
,
pofiquam rex vfurpaucratfibi hono-
remdiuinum
modoprdifl>,& interfecerat Zachanam .
7, Et
pugnabac. hla
cf.iitascrat in terraVljili/Umorum.
3
.Ccpitq,.
2..Varal.i^.f.\d'ciiur , <p
loas cum maxima muliiiudine
tXiuit contra Syros,& a
modicopopulofuitdsbeUatm, -s
popitius eius
$ccifHspro mainapartej&' ipfemet viliter tra^atus ,
propter quod ad
fnam
fua libvrationt tradidit ea,qux non licebat, quod notatnr cum dicit.
4
Qu.r conlccraucranc. UU entm^quxfemel crant confecratai.
niino,noii potcratt vltra .ilpjs vfibus appUcari
, vt habetuf Leuii.vli
5
Surrcxcrunc. Hic confsquenter additurpcena mortis,quia aidtu
ra: peccatapeccttis, cuui dicitnr .
6 Pcrcuficruncq; . i.in ppria domo.iUii.n.locum tedificauit Sahr.
ad dilatatione habitationis vxoris fuxjicut dtclumfiitfup.
3
.li.c.
1
1
7
lozachar namq,. lliefuit ^mmonita,
&
fociusfuns Aloabit.
vthetur i.Var.X'^ .q<t diaino ittdicio fAlu fuit,vt dicit I{a. Sa. vt a
bi fimilibus in peccato occidcrctur . loas.n.fuitvalde ingratusbcnt
ciis Ioiad,cuii*s
filiiim interfdcityvi di&um
efl,& eode modo .yfa
nitx &Mo.ib!t.t,qui dcfcenderunt de Loth,fuerut valdeingrati^
ciis .Abrahx, qiti e.xpofuit
fepericulo pugnando cotraquinque
refft,
liberaret Loth de manikus eorum^vt habetitr Gen.i^. Votcjl etia^t i
ci,qtt6d fi'.erunt valde ingrati ipji Inas ,quiacum ejjent e.xtraneijti
rat eos (ibifainiliares,& valdepotentes in rcgnofito
.
8 Ec fcpelierunc. quantum ai locu ingencraU
,f.
in ciuitatc
I>(fi
non tamtn cu putribus fuis quantum ad locitm fcpiilttirx in fpetit
quia nonfuit jepultus infcpukhris regum,vt habctur 1. Varal. 24.
.
CAP.
A
IJfc.f. Abu<i.
cap.t.
A '^noviceftmo
pnncipa-
tu poticus cft
[oachaz filius le
hu in Samaria,
patrisquidcmfui
ncc imicator exi
ftens:impiever6
gercns
,
ficut &i
primireges, qui
B
Deum fprcuitre
videbancur. Huc
auce humiliauic,
f<c concriuic Syro
rumrcx.Nam&
ciuicaces ei pluri-
mas cV maximas
abftulic
,
& cius
milices crucida-
C uic. Ha:c pailus
cft
C A P. XIII.
tertio Ioas,&c. ^
Jofcphus.Tfraclicarurrv
C A P.
cft irracJitarum populus fecundumEhfci
prophccia,quan(L,
Azazclpredixerac.-rcgnacurri fupcr Syros iV DamafccncF
CJimq; loach^z in his anxiccaCib. ad preccs Dei fupplicar;,
'
ncfq;coiitugiHf
Ochozia? reeis
XIIL
Nno vicelimotercio loas filij
Iudj:,rcgnauit loachaz fiiius lehu fupcr Ifrael
in Samaria dece 5i feptcm annis. Et fccitma-
lum coramdomino
, fecutuiq; eitpeccata le-
roboam filij Nabat,qui peccare fecit Krael , &
non declinauit abeis- Iratufcjueeft furor do-
mini contra Ifracl, &: tradidit eosin mana Ha
zacl regis Syria? , &in manu Benadad filij Hazael
, cundis dic-
bus. Deprecatus eft autem loachaz faciem domini , &audiuit eum
dominus. ViditcnimanguftiasIfraeI,quiaattriuerateos rex Sy-
ri^e. Et dedit dominus Ifraeii faluatore , & Iiberatus eft de manu re-
gis Syriar.Habitauerutq} fiiij Ifrael in tabernacuHs fuis , ficutheri &
nudiuftcrtius.Vcriitame no recefferunt a pcccatis domus leroboa,
rogans vccunia
manibus AzacJi
bcrarec, nccparc
rccur, vc fubilliu:
dicione viucrct
Dcuspitmtcciard
pro vircurc fufc
p:cs, &:coiTipci
magis quapcidi
re hominchii;ti
modi volcnsrco
celTic ei quacciii
belli pcricula d(
chnarcc. Pacc ic.
quepocica proiii
cia,rurfusadftat]
priftinu copian^
qucreuerfacft. F
^Eiin
Biaiilo.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. X
1
1 1.
1 A Nno vicefimoCercio. Hicconfequenterdefcribiturregum
XjL Ifraelfuccijfio , &fccundo Elifei mors &tumulatio, ibi
:
Ehtcuaaucem. Circaptimimprimoponitur loacha'^: regislfrael
maktis.,cum dicitur
,
2 Ec feci C malu m. &fubditurfequens pana^cum dicitur
.
3 Iraculq; efl furor./c/eiT, ngoriuflitixdiuinx adpunitionemcul-'
pte,& additur ipftiis IoachaxJ)aenitcntia,docente citmpana, cum dici'
tur. Dcprccatufquccff lo^cb^z,^c.fequitur
.
4
Ec dcdic. ^is auteut ftidrit
ifle
faluator , fcriptura non exprimit,
&ideo circa ho-, varit dicitur:Dicit enim V^ab.Sa.qubdfttit loasfilius
JoachaT^,quipercuffit ter Syriam,vt habetur infra co.cap. Sed hoc non
confonat literdifequcnti,qiii.i iUa trespercuffionesfueritntpofl mortem
\oachax^ hic aute dicitur de ipfo : Ec Iibcracus cft dc manu regis
SvruT,
M O R A L I T E R.
X wYnsp yiccfimctcriio loasf.lii,&c. Hic non apfarct inihi ali-
quod
SyriXj&C. propter qif oportrt dicere ,
quod i^efaluator ei dattn
f
in vita ipfius.Votcfl igirur couenienter dici, quod iftefjinatorfHi'
gclus regno
IfraelprxLitus,quia angeli fmgulis regnisprdati prci
rat bonum rcgnorufux cunodtx deputatorum,vt hetiir Dan. lo.pr
|
pter quod ifle angelus dc ordinatione diitina impediuit ex tunc cot
1
loacha-z^ confurgcrc beUa,!ta,quod quamuis non haheret populum i
virtute
refiflendi aducrfariis,fecundU qtiodfubdii infr. Ec non fu!
derclidi loachaz de populo nili quinqungincacquiccs
,
&C
tfi virtuteaigeli hominibus occulta fucrui auueifarii etus rcfrefjip
timorcm eis imniiflum. Fel aUo modt>,iia (juod dimiftrunt loacha\
\
populum eiiis in pace,& in hoc concordnt diHurn lufephi.di.ijuod
di\
minns concejferat ei euadere pericuU belli
.
5
Veruncanicn no rcccflerunc a pcccatis domus. colenit v
tulos,ne poptdus Ifrael rcdiret ad regiiumfiau:d,fi afcetiderettt in l
rufale} adorare.
Siquidcr
quod cxponendum myftica; notabilitatis alicuius vfquc
s
locum illum.
t
liff
C,29 111 1. Re^um Gap. XIII
5)30
c\ux per fada fiebant prsdicarionibus. Ai bitracu'; auceni fo- D
re,vt fua (poncc mulca iacercr,'aic pdmo cmiilbjjculu m fa-
luti.sDomini,&c.
c Siiperpo.KAB. Excmplisiliisdominus adtionesdodo*

rum dirigic,&: conforcat.
a
Elffens ttu. RAB. Rcdcpcornofterrcdorib.ccclclixarmis
fpiritualibus
fcindui,&;conrrahoftemantiquum pr.Ecipic
pnvliari . Arcus facrum cft cloquiu, quod ex vrroquc tcfto
vclut cx cornu,& chorda pftat.Pcr verus quippc zcti. figura
|.tiircornu|?pdariciam,psrno.
vero,quod mcarnacodomi-
nofadumeft, figu-
quipeccarefeciclfrael
, redinipfisambulauerunt. Siquidem
&;lucuspermanrir in Samaria . EcnonfuntdereliiStiloachaz
depopulonifiquinquiginta equites,&:dccem currus, &dc-
cem miliapeditum . Interfecerac enimeos rcx Syfia^,&rede-
gerat quafi puluerem in critura arex . Reliqu.i aute icimonum
loachaz, &vniuerfa
,
qua^fecic, ied&forticudoeiusnonno
hxc fcripta fant in hbro fermonutn dicrum regum Ifrael?Dor-
miuitqucloachDZcum patribusfuis
, & fepelierunteumin Sa-
raaria, rcgnauicqueloasiiliuseiusproeo . Annotriceiimofe-
pcimo loas regis luda , regnauit loas filius loachaz fuper If-
rael in Samana fedecim annis,&: fccit
,
qu^d malum ell in con-
fped:u Domini. Non declinauic ab omnibus peccatis leroboam
fiHj Nabath,quipeccarefecicifrael,fedinipfisambulauit. Reli
qua autem iermonum loas, Sc vniuerfa
,
qua: fecit, ied , &forti-
tudoeius> quomodopugnaueritcontra Amafiamregem_. lu-
da, nonnahaec fcriptafunt inlibro fermonumdierumregum
Ifrael? Etdormiuicloas cumpatribusiuis
,
leroboamautem
fedicfuperfolium eius. Porroioas fepultuseitin Samariacum
regibus lirael.Elifeus autem icgrotabatinfirmitate, qua & mor
raturchorda. &:du
chorda crahicur,cor
nucuruacur,qui,;crr
nouum tclkmcncu
djfcutitur,vetusari
gorc iuo ad intcllc-
Su
fpiritualcm fle-
^cur . Sagicca: lunc
wrba
,
qu;E docto-
resprofcrunc. Nos
lcrgocum fcripcur.r
Ifjcra: dida pcnfi-
mus,arcum intcnd:
mus,cum verbn dv)-
clrinxdamus,fagit-
r.iscmitcimus.
b
Defcenditque ad
emIoas,&c. -^clO-
StPHVS. mcfuic
bonus ,
&r. in nullo'
patcrna; naturx c6-
fimilis . Cum Eli-
fcus ;pgritudinc in-
currilicc, venic Krae
litarum rcx vifltare
cum . Etdumciijn
nouiflimis inucnif-
fct,flcrc ccepic eo vf
dentc,
&mgcmifce
e, patrcque, &fcu-
cunvfui rcgnivoca-
rc, prartcr cum fc di
ccns nunquamcon
cra hoftcs armise-
^
^^^^.^ EHfcus manus fuas manibus regis, &ait.' Aperifene-
d .Aperifr. RAB.
Lumie fcieti^ ilios
horcacurprimumil
luftrari,&;(iciacula
vcrbo'unr mittcrc
.
e Sa'r;!tta.\\\\\Vi-q
dicatio fanib certif
(ima cft intcrfcc^io
fpincualium hoftiii
(i pcrfcueranccragi
cur^nde non dcbcc
dodorpropccr aua-
ricia ncgligcre^ani-
marumcuram, fcd
magisper piecacem
p
ad .Eccrnam prarcc-
d-^rcrcquicm,quod
figniiicac AphcG. in
tcrprecat cnim con
tincbit.vcl apprche
dcc.vndc Apoifolus
cnumcratis vitij;
fubintulit, Tuaittem
i'Tiniy.b,
hiitoD(ihtc
fugc
y fs
&arc ver-.) in/iitiam,&
pietatem
, &apprehcn
de viram xiernam
.
tuus eil . Defcenditque ad cut^ loas rex lirael, & flebat coram
^
^Y^^t^'''":
^^^:
1
_ .
r \

Uoctonbus
p;gcipi
co,dicebatque , pater mi,pater mi.currus iirael, & auriga eius. 1 tur iaculo pricdica-
Et aic ilh Elifeus , AfFer arcum
, & fagiccas . Cumque attuliifet
tionis
cerram,ideft,
1
o r
j- j tt I
carnalcs
percucere.
ad eum arcum,& lagittas,aixit ad regem lirae 1, pone manum., 6
Xnbus vicibus
ter-
tuam fuper arcum Et cum pofuiifet ille manum fuarrij, iliper- 7
i^Jni iaculo
percucc-
rc, eff crinicacis fide
f^
~.
\ r
' -
carnalibus
pcr do-
d
itram orientalem . CumqueaperuiIIct,dixitElifcus,laceiagit-
t
itrinam
infinuare
a 5'R.ab.prsdicatio linc'^! .
c
ta,&iecic.EtaitElifeus, Sagittaialutisdomini,&fagittafalu-
a 5^Ide Il,in contuii?rdo,vcl spptehendendo.
tis contra Syriam : percuciefque Syriam in Aphec donec con-
f fumaseam. Ec aic, Tollc fagittas . Quicumtuliifet,rurfumdi-
xit ei , Percute iaculo terram . Etcum percuffiifct tribus vici-
giflTe, fcdilliuspr
Dhetiafinc dimica-
:ione vici(F.*, quidil
1 vita difccderct,
Hebrxos Syris, &L a-
C.ijsinimiciscaptiuil
Jos rcliquerct. Q^u
proptcr nec ipiam
vitam feciiram vlte
ri'forediccbat,('ed
gratum fibi efle, vccum eo a. pra:fenci luce recederec
^*^l-
.;^THEODORETVS. Quamnamobcauiampcriacula
lignificauic futuram vidonaJNon ta credebanc verbis,
q!
ijs
qiia:
Pofiea
doccancur
quinque
fenflbus
corporcis
impera-
rc, bonifqucoperi-
bus, qua: pcr fcx ex-
primuntur ftudium
impcndcre , nec no
fcientiam fpiritua-
lcm inftanter mcditari, quam fcpciformis fpus ad falutc hu-
manigcnerisgcn-iinoccl^amentocdidit. f^iiautc,i(3);i fide
futiiccre credunt ad falutem , reitearguuntur,qia fecundu
I;Kob
NICOLAVS DE LYRA.
I Siquidem
,
&lucus . hoc crac de reliqu
i
js cultu s Baal , vituli
inim aurci no erant in Samaria, fcd in Dan , Sc Bcthcl,(icuc
Ji6tumfuic fupra.^.lib. ii.c.fcd in Samaria fucrac cempluni
Baal,quod deftruxic lehu, ficuc liabecur fup. i o. c. Sed lucus,
^ui crat plancacus prope illud cemplum, in quo cxerccbatnr
uxuria,rcmanfcrat
p
legis mandata , cj pccpit lucos cxcidi,
icut,&;rcplaidolorii fubuerti.Castcra patct m litera vfq,-ibi.
! Etforii. Dequapugnadiccturmagisc.2.
] Ltifcusau. Hicconicquentcr defcribitur mors Elifei,&c-
m tutnulatio , &c pri mo dcfcribitur fignum ab co datum,cia
;(fet morti propinquus. fecundo cum lam cflct morcuus.ibi
Mortuns ejl ergv. Circa prinuim dicicur.
4.
De-
4
Defcendkque adeum. quia ViCa Elifei muicu vaicbacaddc-
feniioncm fui rcgni.
5
Cmrus Ifrael,& auriga eius. exprtnacuc ficuc fupra z.cap.Cui
cqmpafTus Elifcus dixit
.
6 Tone manum tuam. ad tcndcndum ipfum
.
7 Superpofuit. ad of^endcndum, quod meritis ipfius daretur
regi iignum victori;c
.
8 .yipcrifenc. in ilia cnim parte erac regnum Syrig,quod mo
lcfiabac rcgnum Ifracl.
9
Sagittafa.do. id cft , cmiflQo huius fagiccs fignat viitoriam
pro populo Ifracl,& concra Syros.
10 Vertute. Ifta percuffio dcfignac pcrcuffioncm populi Sy-
rixapopulolfrael, vcpacecexfcqucncibus .
Sic
MORALITER.
? Elifeniautemgro.Scc\\i\tur.
5 Dixit ad re. Per Elifci vcrba cofequencer hic pofic.i,demo-
iracur ,quid bonus princcps facere dcbeat, &: etiam bonus
jrxlatus ,quipotcftdici rcx a rcgcndo infpiritualibus.
j Tonemannmtuam. Pcrhoccnimoftcndituroificium prin-
:ipis,&pra:laticircafubditos, quod cft dcbiteiufiitiacxer--
:ere.Na pcr lignu arcus,quod eft rigidii^defi^nat^iuftiti? ri
?or,pcrchordam autem ,qu^ mollis cft , miicricordi^ dul-
:or,g<:
pcr hoc,q, lignu rigidu pcr chordam mollcm curuac,
figni-
fignificacur, quod in dubijs dcclinandum eft magisad mife
ricordia: dulcorcm.quam ad rigorcm iuftici<^,Iac.2.c. Mifcri
cordiafupcrcxaltatiudicium . Ec,hicdicicur,quod f5f'HV, id-
efi,clcmens,c(tdimiiiuciuus pocnarum
.
f
laccfagit. pcr quam intciligitutfcntentiapfoccdensexiu
ftitia mifcricordia temperata.ideo fubditur
.
9 Saghtafal.do. g.a talis fcntetia pformat^diuin^ voluntati.
9
Et fagitta falntis contra Syrium. c\i\q intcrpretaturcxcclfa,
quia tahs fententia repri mitextollentiam fuperborum
.
10
njtrfnmdixiteijpercuteia.rer. Perqdoftenditur, quodbo-
Tom.z. GG
t
""s
\/
931
Glor.ord.&NicolaideLyra.
932
A
t
ft:quenti,
tSic ic^uiv te
dbui Hcbrfis
()uod ..luiaiia
lut , & tcti^it
yiM Eliici , &
r(fuixti
.
B
QmA.4j.
\a, i-c. AW.
Epift.ad
fuJtpch.
c
ta mirabilibDs.namquccernebac varijs dcmoncs lu^irccru
ciatibii<;, i>C .Tuce fc-pnlcra Sanctorum vhil.ire honiincs more
lupi)nini,vocibs Ijcrare canuui , frcmerc
lconu;n,tibiIUrc
ferpcn':um,mugircC"J!irorum,alios Lx>care capuc,C)i poft ecp-
giun rerram vercicc tani^crc, PauU vidic
.
.::AVGVST.S.qui8
hiis,& ftctiflecirciriis efl contn eiim vir Dci , & .qir , Si percuf- r
^anctorum rcl.quias
f,T
.
.
r 'r r -.-/r r
nonhonorandisc-lic
(ilJo.-sqiiinquie.s , autlcxies , liueiepnes
,
perculTilTc.s Syrianu
Uixcr;c,illcnon Chn
vfquc ad ciMifummitionem. Nunciiutcmrribusvicibuspcr-
,
ihanus.tcdliunouna
curicRcam. MorcuuscllciGO blircn',^ repclicnmtcum. iLa- 3
""S&^
Vig.Unrunus
r ^ Ki \ r+
Cicdicur .
trunculi autemdc Moab veneruivc inrerram iniploTanno.
raB Rcfurrcfkio
Qjjidam nntem fepelientes homincm viderunrlarriinculo.s,
& proicceiunt cadancr in lcpulchrum lj(ei. 1 Quodcuni 4
letjgilTct olla Elilci , rcuixit homo
, & (terit fuper pedcs (lios.
I^iturHazaelrcxSyriararJlixit Kracl cundlisdiebusloachaz.
Etmiferrusertdominuscorum, & reuer(uscllavieosproptcr
padtum ruum,quod habcbat cum Abraham , oc Haac , & la-
cob, &noluitdirpcrdcrccos, neque proiicerepenitusvrque
m prjrfcns tempus
Mortuus elt autem Hazaei rex Syria: , &
rcgnauic Benadad filius ciuspro eo . porro Joas filius loachaz
^
tulit vrbcs de manu Benadad filii H izael quas tulcrat dc ma-
nuloachazpatrisfuiiure pra;lii. Tribus vicibuspercuiTitcum
loas,& rcddidit ciuitatcs Ifrael,
lacob, F:'Jes/t'ief>pfr'ihuirttnr't.iefl.
a Q^{odc/im. }: FOSllPHVS. poO nou mulnjm vcro rcmpui
^"
pri)phcMdcfunctu.sc(l, vc i;i((;tia {hmoliirimu^iSd m l>oi
J.iudibiis,^ (Kidijs, valdcpr.cciarus . Mimculu i..iqiic,k"<.: ino
piinbiliaopcr.i p.:r ["uas pro.phcci.is ofidic, ^: .ipud Hcbreos
mcmori; m clar.im
,
&: inaiinificnm fcpul
lumni hihcrc pr<>mc
ruir,^ c]u.'!tm viro,
ita rcligioib dcccbac
impcndi.Jilo(:i]uide
tcmp()rccontigic,vc
quidam j.irroncs in
ElHei fcpuUhuT,mni
cutimqucm inli vidc
bantur inrctfcfllfe
,
proijccrCr, ciiiiis ca-
daucF duniciusfuif-
fcc corpoi 1 rocunuin
continuo lufcicacum
* THEODORET.
Prophccaccinm mor
tuus mortuumfula-
tauit, qui ci .appropin
quarac , vc vclipfum
corpus icft.irccur, qd
acccpcric dupliccni
ni.^Ciflri j^raciam .
jtHlEK^NYMVS.
Scpulchrum Abdi.c
vfquc hodic cuni maufoleo Elifci^prophecx', & loannis Ba-
fliitrc, in Scb.ifte vcncT.;tioni h ibocur
,
^< JDEM. Vidic PaulaSamari.T Ibi (ici func'E:!if_"',&: Abdias
prophccf,&: Icanncs B.^prili. Vbi mulcis incremuic plk-rna
r.)
cad.uicris, pcr conca-
ctum oflium Elifci
,
lignificac,qu6dqtii-
cunque tirmafidcca
gic morccm Chrif^i,
&:rpem lliam vcr.ici
tccin co collocu , fi-
ne dubio pnrciccps c-
ric refurreclionisci'.
vndc.f.gofiiT refw:&
Tfita. Tojiqna obiit loia
di , ingrefft funt princi'
pes Iiida , adorjutrunt
re^c,&c. Dicuc ludci
ficuc Deu rcgc nc(ora
cum , <t honorcs fu-
pra biimnnum mo-
'
fuhdicfs liben dum a
ccraccepiflc. vnde iram Dci fubico expcrcus effjficuc Hcro-
dcs.
'\j'i c/l Dais tn Ifra-H. quia omncs nox:j cinnc , & icfokv
Incria polliici,Has duas glo.cx z4.P.ir.-ilip. tranfumpcas vidc,
& pocius ibi.quam hic habcre locum.
#CAP.
T^^ICOLAVS Dh LYRA.
I Sipercuf Eracchim rcucKuum Elifco ,qu6d rcx multo-
tics percvircrcE ccrram abfquc inccrrupcionc, qucid coc liirer
dciicerec Syriam ,
non tamen habcbac liceciam dicendi hoc
rcgi,fcd folum vidcnd;,c|uod
f
iccrcc,vt per hoc habcrccccr
turti (ignum, quid tiicurum c{rct,ideo fcquicur.
z
T^incaH. Spiricus cnimfindus tagiccorda prophecarum
co modo quo vuk , <?: iUco aliquando rcuckcaliquid fucu; u
in gcncrali, canf i
m
, & poftca in pnrciculnri , fibnc pnccc bic,
primofuicrcuc(atuio Elifco, quod li rex nnulcocics perciice-
rcr
rcc tcrram jdeicrcc b>ynam ,
non cunen fuicfibi rcuclacutn
quocics cffcc percuflufus , fcd poOquam pcrcuflTcrac ccr ,
&:
'
ccnaueracrcuclacum fuic Elifco
,
quod pcrcuccrcc Syriosca-
cum cribus vicibus, &: iii bcllis parcicularibus.
3
Mortuus. Hic confequcccrdcfcnbicurngnumfaftumpcr
Elifc um poft morcem cius, cum fubditur
.
4
Oiiod cnm. ad dcclarandum merica iplius Elifci.Carccrn pa
Xm vfque ibi
.
^
Et njj.Sic.n.fcribic hic in Hcbrxo.&: ica dicic Hicro,q,(/rt'
(cribi,illcaijcBenad3d,q, pccfTlc Hazacl, fcnbic^pjb^in !inc
CAP.
M O R A L I T E R.
f
nus princcps,vcl prcl.icus dcbcac facere circa feipfum.p ccr
fam.n incelligicurcar'o,quxdeterraefladomino. Terraer-
go perfucicur,quando cria carnis vicia rcprimuncur, fciliccc,
acedia.vfi Maca^.d. Spiritus qHihmproptus cfi,caro antem infir-
ma, Ecgula,& luxuria. Sed in h.nc percufiionc {ifl-icur,quan-
do minus perfeftecaro maceracur
,
propcer quod ficpercu-
ticns pcr prophccam incrcpacur,cum fubditur
.
I
Siper
l Siprrtuf,M irtuuf cfl. S.quiCur.
4
Etpro. per Elifcu,qui Dci mei filus inccrprccacu*-!, Donr-
nus noftcr lefus Cr.Tiflus fignificacur
,
per hoc ergo,cj, mor-
tuus ofTa tangens Elifei rcuixic,fignificacur,c}, morcuus mor
cc culpx,fl fidelicer, &: dcuocc cangac Chriftum morcuum^
compa{rionem,redic ad vicam graci.c, &: idcm fuic fignifica-
tum Nume.zi. in afpcitu ferpcqcis ajnei
.
t
MORA-
lill
R um
homin;bus otrend
bar.vV
ficcorain Deo
nccepra
noneranc .
1, in vaL RAB. Va!-
lisSiihnarum cuic v-
bi l.il faciebanc . Vcl
cocno falfDginisdcci
fo,&iicc2to,&:tnce-
fo. Vcl aqnis puccorii
iahis tcruc{adis,& vf
quead iahsfirmitace
coqucndo perduilis.
Vcl aho qaolibccor-
dinc quo fal fferi con
fu-uic .
c Tctrr.m. RAB.Pe-
J traciuicas cfiArabie
nobihsin rcrraEdo,
qu.Tinh.Nu Reccm
dicitur , &: .t S yris fic
appellatur. Sed lofe-
j.i^. phusnon cautatedi-
>4'
c;c , r-d magn;im pc-
tram m Arabia con-
fticutam .
>::lOSEPHVS.Ama
lias chgc
dcluda,&: Beniamin
quafi trcccnta miha,
confhtuic fupcT cos
Ccntunoncs, mittcf-
quead rcgem Ifracli-
tarum.conduxitcen-
C A P. XIIII.
J^annofo. a Et ft. RAB. Amaliasfccicbonum
m confpechidomini.icd nocordc pcrfcdlo,bo-
naquipj.eopcra,qu.cphicenc Dcofccit.fcd no
corde pc fccio
, quia fub fimuhjca fpccie coram
A P.
Cap. XIIII.
P34
inferrccbcllu.CumquccfIctinprociiJitu,funfirci^phet3,
D,-
vc dimirteret Ifr;iclitarum exercitum
, quiacffccimpius
, Sc
Dcus cu vinci pdiccrccacquc fuoi ij folumodo lohitijs vtcre
tur,&;hoihb.pualcrcc volctc Dco.Ecdinufic,cedensecquas
dcdcrac merccdes, &: vicic
,
6c dcccm mi! Ja occidit,^:
toti-
dcm viuos
capcoscx
ffl.C
^
h
xiiir.
N anno reciindo loasfilii loachazrc-
gis Iiirael regnauic Arrjafias fi/ius loas
rcgisluda. Viginn quinque nnnorum
eratjcum regnarecoepiflec. Viginti au-
tem , & noucm annis regnauit in leruia
lcm. Nomen macris eiusloadandcle-
rufalem. ttfecitreClumcoramdomi-
'
nojveruntamen non,
vt oauid pater eius . luxta omnia,quiE
*
fecit loas pater fuus fecit, nili hoc tantum
,
quod excclfa non ?
tabftulit
.
Adhucenimpopulusimmoiabat,
&adoIebatin-
cenfumincxcelfis . Cumqueobtinuiirecrcgnum, percuflit
4
feruosfuos
,
qui interfecerant regem patrem fuunij , filios
'^
autem eorum
,
qui occiderant,non occidit , iiwcta verburiL.
,
quod fcriptum efi: in libro legisMoyfi,
f fic prcxcepir do-
minus dicens
, f Non
morientur patres pro filiis , neque
filiipropatribus
, fed vnulquiique in peccato fuo moriecur.
^ArDaliis.
a 1 Vetus a:Jitio, tjuafijiomcn jcg:oo!s GcinelampolUit.
IpfeperculTit Edom in valle Saliuarumdeccmmilia,&ap- t
c prehendit t retram in prxlio, vocauitque nomen eius le-
d
dheel vfque in pr^fentem diem . Tunc mifit a mafias nun-
=
tios ad loas filium loachaz filii lehu regis Ifiacl, dicens , Ve-
ni,& videamus nos. Remifitque loas rex Kcael ad Amafiam rc
Rabbanuj.
An
F
Anglom.
magna pccra pra:crpi'
tauic.Prccdam aucem
^ ^'^^-i^ jb
&diuiC!.TS exhisgcn
tibus .-rbffulic infini-
tas . Viitoria autcni
clatuSjDcu omnium
auchorc ca-pic iper-
ncrc , ac Dcos illos
quosdc Amalcchita
rum prouinciavexe-
rar,adorarc
.
d leRheel. Qupd A-
mafias viilornomcn
impofuic,intcrprcta-
turcoctus Dci, velan tabftulcrunt.
xilium Dci , agecc eo
fidc]ircr,vc praefcntis
vidcrccur mcmoria?,
quod hancvel ca*tus
populi Dci , vcl Dco
"
adiuuanccccperic.
e yeni yiicamus nos .
^IOSEPH.Ama-
fjas dum fc abf^ine^
re non pollcc in re-
bus fclicibus confti-
tutus, fcripficad rc-
gcm ffrachtaruloas,
Tbi
vteiobcdirec,&:po-
pulus eius vniuerfus.
f
t
in qiio,
1. ^.anti.e.fo.
t
Scla nomen
cumtalcncisargencicentu milia armatorum. Delibcrauerac
cnim.vt Amalcchitarugentibus,& Iduma;is,i\:
Gabaonitis
infcr-
iicucpriusobcdicbac
n
parcncibus eius Da-
uid,& Salomoni . Qu^od fi parerc noUcnt, fcirenc quia bello
termmum cauf.E percipcrcc, &:c.
^
Tcrcnf'
NlCOLAVS DE LYRA.
C A P. X 1 1 1 1.
Nanno fc. Hic co>ifequenier tangitm de hocytjmd
fa-
i: rmjltempore v/^m^ifix ngisludx.
& primo defcri-
bitur rtgni eins perfecutio.fecundo rrgni Ifrael (ucceflio
ib-, Anno quinco decimo. Trima in duas.,quiapri-
nio defcribitur regnum .Amaftx tempore projfjeritatis.
Srtundo tempore adurrfitatis, bi, Tunc mific Amafias , Circapri-
mtm defcribitur ipfius vita, cum dicitur .
1 Ec fccic. rffpeiu regu Ifrael^^jm erant imperfe&i., ideofttbditur,
2 Veruncamen non,vt Dauid pacer eius. tjfuitvalde ffciius.
3 luxta omnia, quse fccit. ficut fupradilum rflc.it. quod nec et
loaspater eius abiiuUt excetfa.& idea ijliid^\ fi hoc tantum,&c.
non poteii referri ad literam immediate pracedentem,fed refirtur ad,
idqunddlcuur, Fccitquc rcclum coram domino.Nifl hoc can
tum,&c. &tuicpatet litcra
.
4 Cumqueobcinuillct. in pace,&quiete,&itaqHodtuncpote-
ratfacm iu(litiam abftjtie pericln perturbatiouis regni.
5
Percuffic fcr. Filios autem eoru
,
(jui occiderant non tccidit,ficut
fcriptum ejt in lege Domini.Deu.i^.c. Non moriencur patrcs pro
filiJS
fihjs,nccfihj propatr!bus,&:c. feijititur.
6 Ec apprchcndI c. Dicu nt hic ali'jui,quod petra efl nomen cuiufda
citutatis,.Alij autem dicunt,& vcrius^vt vidctur, quod cfi nomcn ci
iufdam petrcC prxrupt vbi interfecit plures de Idumxis , fecundum
quodbabctur.z.Paral.tS'
7
Vocauitquc no. *ideH,iirtus Tetrtt
.
X letthcel. fig'iat in Hcbrao acredinem dentium, quia illi,qui inter
fe&!
funt,ibiflridebantdentibus ex horrore mortis,& dulore.
p
Tunc. Hic confequenter defcnbiturregnum eius lempore aduer-
fitatis,& primo agitur de eius debeUatione. fecundo de erus occifione,
/6/Fadaq; eft. Circa primum fciendum^quod ^mafias exviiona^
Diuifio
quam habuit cnntraldumico^^cleuatus fititin fitperbiam^^xhoc ittUo
Dei iudiciopermi(lus
efl
cade e in idololatriam_, quiu idola IdumxorUy
qua ceperat,rcfcruauitfibi,& culuit,nec ad rrprehenftonem prophetf
fe
correxityfed de mortefibi commtnains fuit, vt habetur z.Tara.2
5
.
fp
quod in tanta pfumptionem permiffus cfl
cadere ,
qnodprouocauit
loas regem Ifracl adprxliu, vtftceiusfuperbia corifunderetur, &hoc
efl,qund dicitnr. Tunc. i.pofl pnedi&as nequitias ab eo perpetratas.
10 MiRtAm^i. prouocando eum ad prxlium.ideo fubdiiur.
11 Veni,&:vi. nosinbeltodie ftatttto.
Carduus
MORALITER.
I /'<jno/efn^o. Scquitur.
6 Ipfepcr. Ednm interprctatur tcrrcnus,& ideopcr Amafia
qui pcrcufiit Edo, fignificat^^in rcligionc profefIus,qui viue-
do iine proprio tcrrenis abrcnuntiat. & fic Edom fupcrar in
valleSahnarum,
quiatalis profitccur viucrc in vallchumili-
tatis,&obcdjcnria?,&:ecin cafiitatc, cj per Salinasflgnifica-
tur,quia
ficut fal prajfcruatcarncs a putrcfa.!^ionecorporali
fic caftitas corpus,& anima a pucrcdine pcccaci. Vri pcr op-
pofltumdcluxuriofis df lohel. r.d. Computruerunt iumeta in
Jicnortfuo.
Quod cxponens GREG.dicic,Iumcca in fuo fier
core
corcputrcfccrc,cftcarnaIcs homines in fcetorcluxurix vi-
tamtinirc.
9
Tunc mifit. Ex vidoria enim
p
Edom in fupcrbiam clcua-
tus fuir,&: fic contra rcgcm Ifrael pugnarc voluit, vnclcfibi
malecotigic.Pcrhocigiturfigniftcatrcligiofumdcpfcclio-
nc fii i fiatus fupcrbientcm , &: fccularcs ahquando mchorcs
ipfo contcmncntcm,fimiIcm
Pharif;co,quidicebatde feip-
fo Luc. iS.a.Tionfum/icut cmteri homin.rap. adul. &c. Et quia
fic pcr fupcrbiam clcuamr , ad obtinendum ccclefia: gradij
indebitum fibi conatur, propcer quod diccndum cfl ei a fu-
periori, quod fubditur
.
Tom.i. GG a
t
Conten-
935
Glof.Grd.&NicolaideLyra.
5)36
B
tquin^run.
efilud.1 ,or lAttr,
* JOStf\ Du
pr;c]iuiii cflc-nc
cnmmifliin mi-
liccs AmiJii.^rc-
pciuimis tcrror,
&i. Ihiptir inu.v
flt,quaIcmnon
prop;tius Dcus
immitccrcc , &:
anccqu.im vcni-
rcnt .id m{iniis,
in fugam .Tiiimi
paucwrc conucr-
ii fint.
* CHRYSOS.
Aducrcc, quicu-
que rcgum pl.i-
cueiant Dco
,
Uiucius rci^naue
rnt, &:pfofpe-
ratifiint, &:inif
micos coru hu-
niiliauit Dcus
fub manibusco
rum.Qiiotquoc
maiigne "efic-
{i.|*ara.2^.a.
|l.ibi>anuSt
.^Vngdcni.
'
c
runt , vclociter
&aregno, &a
viuis,cumama-
ra morte precili
funt
,
&:humi-
liriuic illos Dcus
fub inmiicis co
rum.
b Ipfe
rfjllinit
terminos Jfr. &c,
RABBANVS.
Dc lcrobo.l di-
cit , Ipfe
rcjiitiiit
tcrrttinos Jfratl ab
introitu Etnatb ,
yfqne ad mx'C fo-
litiid(t'is.
ecm Iud.i,dicens,C:irduiis Lih.ini mifit ad cedru
, q
cft in Libano,di
"
,
ccSjDahliatuahiiomeovxore.TranlierLintq; l^cltia:ialtus,qlunti
aux nunc lpi-
Libano, &; conculcauerunt carduu.|Pcrcutiens inualuilH fup td6,et ph.:n:a dicicur
;
fublcuauittccortuii.Cotetusedoirlori.ij&fcdcindomotua. Quare
t
Itptencnonaiis
j
- ,^ ,
^-,
t
crac ccrminus
prouocasmaIu,vtcad.i.stu,&iudJStccu.^ Ecnonacquicuit Amalias.
^ Ifracl . Mtrc
Afceditqjioasrcx irrac!,&: vidcrutfcipfc, &Ama{iasrcxIudaiBeth-
*
j,
famcsoppido^ludx.^pcrcullure]; ell IudacorairracI,&fugerunf vnuf
quifq; intab^rnaculafua . Amrdlavero rege Juda filium loasfilii O-
chozi.Tcepit loasrcx Ifrael in Bcthfamcs.dcadduxiceu in lcrufalcni.
Et intcrrupicmurulerufale, aporta Ephraim viq; adportamanguli
j
quadringctis cubitis.TuIirqi oc aururo, 6: argcntum.Si vniucrfa vafa
q
inuenta lunt in domo diii,& in theiauns regis5&
*
obfides,& reuer
^
luscftin Samaria. Rcliquaautcverborumloas, qfecit,&:forticudo
eiu.s,qua pugnauic concra Amafiam rcgcm luda , nonnc h.xc fcripca
funtllibrolcrmonum dicrum rcgum liricl : Dormiuitqucloas cum
patribusfuis.&lcpulruseftinSamariacum rcgibusKrael , &rcgna-
uitleroboamfiliuseiusproeo . Vixit autem Amafiasfiliusloasiex 7
luda
,
poilquam morruuseft loas filiuslaachazregis ifracl f viginti-
quincjLieannis . Reliquaautem fcrmonum Amafia;, nonnehiecfcri-
pta funt in libro fcrmonum dierum rcgum luda r Fatlaque eft cocra
cum coniuratio inlerulalem , Atille fugitin Lachis.Miferuntque
poll euai in Lachis, & interfccerunc eum ibi , &afportaueruntin eqs i
lepultuique c/tinlerufilcmcum pfib.iiiisin ciuitateDauid.
t Tulit
'3
autem vniuerfiispopulusludx Azariam annos natum fedecim,&co
flituerunt euin rcgem pro patre eius Amafia . Ipfc a^dificauit Ailam,
&rcftifuiteam ludx, poitquam dormiuitrcxcum patribusfuis An-
noquintodecimo Amafi^e filii loas rcgis luda, rcgnauit Icroboam fi-
lius Io:is rcgislfrael in Samariaquadraginta, & vnoanno, &fccif,
quod malum efl coram domino . N5 rccefTit ab omnibus peccatis lc-
b roboam filij Nabaih,quipcccarefecit Ifrael.Ipfc reftituiccerminos if ij
rael ab introituEmachvfquc ad marcfolitudinisiuxtalermonedo-
mini Dei Ifrael
,
qucni locutus cft per feruum fuum lonam filium A-
'
mathiprophccam^quieratdeiHcch^qu.^eeflinHcphcr. Vidic enim
I7
8
9
10
II
14
nutem fo!iciid-
nis, marc mor-
tuum cfr, quod
in lacitudincpcr
ihdia quingcii-
ta octuaginca vi
quc ad Zo.irc.v
ArabiiB, inlon-
gicudmc ccncu
quinquaginta
,
vUjucad vicinia
Sodomorum
,p-
arcdicuf. li^itur
icroboam calira
mccacus contra
Syrios , omncnx
corum prouin-
ciam
(
iicut lo-
nas proph.-rauc
rat) dcualtauir.
c X^.c ijt i..
Hcphcr curris
crac non lougc
.nccmplo.cnor
mis .masinicudi-
niSj&akicudinis
vnde Heplicr di
cicur , idclt,tcnc
br.aium, iiucnu
bca, coquodvi-
qucad luibcs ca
pucerigac, qu.v
inZachana, tu;
ris ncbuiofi vu-
cacur
.
NiCUI.AVS IJE LYKA.
1
Cardifus V. Caidu'' cH licrba hum-lis,^ i"pinofa,&: fccudii
quod dicic ila,Sal.hic fliniac Emor pacrem Sichem, qui crac
infidelis.Ccdrusautcm iignac lacob, qui fuic pacriarcha ma
gnus,cuiusfiliam,f. Dinam,peciuicEmorproSichcm filio
fuo vxorcm,vt habctur Gene. c.34. Bciilia: vcroiiilcus pcul-
cantescardufi flgnant filios Iacob,qui intertccerunt Emur,
& Sichcm,& corum populu . Tcinpore cnim ioas,&: Ama-
fijeintcrIuda20SCurrcbatifJudproucrbium,quaiidoa'iquis
^tccncal^ac al;quid pra-fumpcuofum
, &:idco ipfum applica-
uit loas iibi,<S(: Amafia:,yocans lcipfum ccdrum , & Amafia
carduu,&: bcllatorcs ipfius loas bcliias faicus. ideo fubdicur.
2
Q^arepiOKO. idcfi,i)clluminccr me,&:cc.
3
Ftca.tu. quia non h.ibctis virtutcm fiandicontra mc.
4
Et non ac. volcns omnit)US modis contra eum proccdcre,
Casterapatcnt vfqueibi.
5
f;ff?m-. vt ciuitasnonpoilcc
alias fibi rciiiterc. 6 f oi')/. idcft,filiosnobilium,ncpatics
corumpoirentiibircbcllarc.
7
yixicau, In Hcbra:o habct''
i5.annis.6(:2.I'ara.2^.c. diciturfimilircr. Diccndum.quod
decc anni quibus Amafias fugicns dc IcrufaJcm laruic hi La
cliis,cacentur hic in Hcbra,'oA: 2.P.ira.c. 2 j.proptcr m.ilitia
Amal"!:c,&:quiacunc nonrcgnauitpropnc. 8 F.!fi.-i:inveji
con. Hicconlcqucncer agiturdc occilione iplius Amalia:,
quia licct mors cius iit praditla, hic tamen fubditur modus
mortis.cum dicitur, Faflaqueeil cotra cum coniuratio. idcfT,c6
fpiratio.
9
Jnleru. quiaciucs videntcsmurumciuitatisiiv
tcrruptum, &: ciuicatcm fpoliatam , &: filios fuos dcictos ob-
fidcs in Samanam occalionc fupcrbia: cius, quia noluic dcii
ficrc a bcllo concra loas^ca-pcrunt cractarc dc mortc eius
.
jo .Atillefu. quandopcfccplchnnccradtacum.
1 1 Mif^rut^tqur.
CAP.
n
/Kf-/;i7Mf7(.ni.;gnam muld:iidincbcllacoru. ii i
ft:
ppmalaipiiu-^pra^dicla. 15
Tulic atncmvninerfus fi.^......
IiidxAi^c vocatu' Ozias 2.Para.z(5. quia fuic binomius, &: vc
aliquidaccrinom us, vcibidcmp.iccc. 14
^nnn qmn. Hic
conlbqucnrcr dcfcribirur rcguin Iflaci fuccefrio,cum dicit',
^nno quintode, f. patrc fuo loas niortuo , fcd i.i antc cccpcrac
rcgnarc cribusannis viucncc pacrcfuo,vcdicic lla.Sa.
1
5
Ipfs refli. ccrra.n.illa crac occupaca a rcgibus Svri.E,fed ip
ferccuper.auitiuxcafcrmonemdomini Dci Ifracf
,
quemlo
cutus cft per fcr uum ilium lunam. Hoc non fcribitur inpro
phecia Ion:r, qu.c habecur in li.i2.prophetarum, quia illa l^
phctia folum loquitur de iailo Nmiuc . Plura autcm alia re-
cic, &: piu-dixitiliclonas ,quia inunxit Ichu , &: predixitcii.
deftrudurumdomum Achab. proutdictum fuic,fupr.9.c.&:
filios lehu rcgnaturos vfquc m quartamgcncr.U!oncm,vc
habctur fupr.io.c. qu.c non func ibi fcripca. ticur,&: Chriftus
multa fccit,&: dixit
,
qux- non funt fcripta in ciiangclio,fccii
dum,quod dicitur lo. vlr.g.f^icic tamen Ra.Sa.C^iod hicdi;
citur,icnbitur in prophccia Ionc,pcr quaudam limi litudinc
quialicutpcrprx^dicacioncm loneintorcuniumciuicacisNi
niuc muc.icu cft m cuforcuniu, co quod NMiiuicecgCiiJcp^-
niccncia,tic&:hicdicicur. f^iilit.>i.:i'jm'>/:!f'ifiUclio>iein Ifi-aei
*-
maram ntnns., &c. qua: conuerfa clt in coniolationem tcpore
ifiiqs leroboa.vndcfubdicur. Scdf.ilu.uiiteos inmannlerobog.
&c. &: hoc fuit pra:didum per lonam prophctam
.
16 .^/erdr. fup. j.li. C.17. dicituiquodcracdcSaicpcha.^a
fuic filius mulicris Sarcpchan;c. l.)iccndum,quod hic noiiw-
natur dc Gcch,qu.c cft villa in rcgno IlVac! , &: ibi fuic fcpul-
tus,&:abillolocodcnominaui:hicculci-iptorhuiuslibri.
17
i>u. Ilta Hcpher eft aliaab illa Hophir
, q
cft in India,
vbi
f
Ga
T

M O R A
L I T h R.
f
Contentits (^o^l^, idtft,ip rcligipnc,quia tibi non expcdic
prewo-
pi omoucri ad aicior.i .
^ ^
quod iicatus Francilcus incerroga
tus a Papa,fi velL r,
quod
tratres fui promouerecur ad ccclc-
j-iiafti-
^n
lllI.Rcp-um
,- dominus affTidlioncmirraelamaramnimis, &c]^
confumpti eflent vfque adclaufoscarccris,
t &
'*
cxtrcmos , & noii eflet , cjui auxiliaretur Ifraeli
.
Neciocutus efl: dominus, vt dclcrCtnomen ifrael
derubccelo, fed (aluauit eosin manu leroboam
hlij loas. Rcliqua autem (ermonum Ierob<*anu
~~'
NlCOl^AV S Db LYRA.
~
rbimittrbatSalorf!onn.utssproat{>e.'jiixyendo,yt
h,jbcurfupr.^Ji.
(.lo.P^iide,& in HsbrXiiprirtia iuera iju:us H'.>pbir cji .^in : .uterms
yero prima Utcra efl .Aleph.
Y{q ^ie
Cap. XV.
5)38
&vniuerf:!, quar fecit , & fortitudo eius qua
p-
>
liatusefl,&quomodorefl:ituitDamafcij,&E-
math luda^ in Ifraei , nonne hsec fcripta Cuntin
libro fermonum dicrum regum Ifrael? Dormi
uitque kroboam cum patribus fuis rcgibus I^f.
rael, &i:egnauit Zacharias filius eius pro eo
.
Vfqu.; ad chiM. abieiios {iiiamuise i n taiibu. dcberct pjrc/\ e
auo.l ajfi&is no
/ 1\\ danda afupio, reges tamen Syrix no'z eis peper'
cet>.^'t
'[iiando tus ccperant^volentcs contercri: popitlum Ifrael. Cxtc
ra pafy.f
-**'-
,
chel
aiiti
duC;
CAP.
M O R A i, i 1 h i^.
f
rwfticas dignitaccs , rtfpondir , Doniine fratrcs mci idco
vocatifuntin!
n'-"-ec,wr
nvTores ficri non pfjmac,fi vultis,^],
xv."~
v.cefL
KAii.iprcctiO-
zias,quidui"acri
ficare in tcmplo
vellct contra 'e-
c M'jfi
,
pcufs'
ciilcpra.Hi..dia
boKi ligniiicat
>
cuileprainicj.ta-
tis inianablise,
quicum maiora
fcappcierct, fcj-
ditutc pcffinia:
lcpi.c nocab.lis
cifcc\',dc domo
ricduscll, ^n-
Luerat vfq;inti
ric lcp'. ofus fepa
TACUS a populo
Dci.Hoc rei;pa-
ti;E(4iaSjj^plK-:a
oculos ad c^lu
tacijiic luiiui.ii
iii cccicu.i Dci, dimittitc cos m lijcu voca-
tioMis coruni,&::.id'
dignicaccs ecclcliaiticasafcendcrcnul-
latcnus pcriniaatiS
___,_,

E
C A P V T XV.
Nno vicefimofcptinio icroboam regislfrael re-
gnauit Azarias fili js Amafi.TregisInda:. Scde-
cim annorumeratcuregnarecoepilTct, &quin
quaginta duobus annis regnauit in leruiale. No
men matris eius lechelia de Icrulalem. Fecitquc
quod erat i placitum coram domino,iuxta om-
nia,qu^fecit Amafiaspater eius. Veruntameex
ceifa non t elt dcmolitus Adhuc populus facrificabat,& adolebat in-
cenfnmincxcelfis . Pcrcuflirautem dommusrcgem,&:fuitIeprofus
vlque in diem mortis (uas,& habitabat in domo t libcra feorfum.Ioa-
fAzari.T.
/
tham vero filiusregisgubernabat palatium
,
&iudicabatpopuIum
terra^.Reliqua autem fermonum Azaria;, & vniuerfa
,
quse fecit,non-
ne ha^c fcripta funtin libro verborum dierum regum luda? Etdormi-
uit Azarias cumpatnbus (uis, fcpclieruntque eum cij maioribusfuis
in ciuitate Dauid , & regnauit loatham filius eius pro eo . Anno tricc-
.rata cocleflia, fcd poffqua mortuus cft . Du Pha- portam vallis,qua; fuperius porta Hphraim d;citur,
rao vixit,popu-
lus liVacl exiu-
ti,&:pale.!rijo-
pcrc non fafpi-
raiiitad Dcum,
fcd polt Pha-
raonis morcQtn
afccdit clambr
corum ad do-
minum . Sier-
s^o intelligasin
bzia,&:Ph.-irao-*''^r"V
ne contrarias tabftulcfnn'.
fbrcitudincs.yi
dcbis quomo-
^do illis viuenei-
bus , nullusno-
firorum videac
&: fufpirec, re-
gnace peccato,
Acgypdjs ex-
truimus ciuic^i-
ces,&vcrlamur
in fordibus . O-
zias ^dificauic
ficftutn.
f
i. foIit.iri
;
&repjrat,T
:
aliis iomibi:
rao aEf
IM-
NlCOLAVS DE LYRA.
C A P. XV.
^
'^no viceft. Hxc cff quinca pars principalis huius
qunrti libri fm diuiiioncm in principio eius po
iitam.in qiia agitur dc his^q fada funr fub Ozia
rege luda, & loatlian 61io cius . Et diuiditiir in
duas,quia pnmo dcfcribic rcgni lud^tfucceiTio
camdo regni loachan profecutioibi, ^nno fecundn. Prima
n dms, quia primo ponitiir di^a fucccffio. fccundo rcgum
liracltrcqucs mucat!o,ibi, .AnnotricrfimooBauo Circapnmu
iioitur, .Anno vice. Ex hoc patct
,
quod fiipradictum cft
,
qit
ftclcnboam capit rcgnareadhuc viucntcpatrc duobus,
'dtribusannis, quiaamorte patris fuivfqucadprincipifi
c?ni Ozia:,qui idc cft, & Azarias,&: Zacharias,ita i> fic tri-
Kmiius,vt tiabctur i.Para.i6.fluxcruttancum viginciquin-
juc anni,lGqiicdo dc rcgno Ozia: quo incepic rcgnare mor-
uo patrc,quia paccr eius Amafias vixic viginciquinque an-
lis pofi morce |oas patris leroboam, & illc vicclimus quin-
usannus fuic,viccfimu(Tcpcimus regni Icroboa, incipicdo
:us rcgnii a cepore quo cepic rcgnare patre adhuc viucnte.
l\eij-ir. Tuc.n.c^pit rcgnare mortuo prc,antc tn rcgna-
icratper plurcs .innos , vt dictu eft, 5c vidcbifplcnius infra.
L fec/tr/Mcf in printipio rcgni fui.proptcrquod mulcum ^-
periUtisfuic in rcgno,vch.ibccur z.Pariili. 26. fcd poftca lu-
c rbia clcuacus,dcprauatus fuic
,
propcer qiiod domiiiuscii
xrcijfliclcpra,fccundum quod fubdicur
.
; Ttrtu(jn.iutem.c\ fuperbia cnim voluicipfcfibi vfurparc
tiicium faccrdocale incrans cemplum adchurificandum.
it ciini a laccrdot ibus ci diccrccur, quod hoc non fpcv^abac
d ciusoUicium,niinabatureis tencnsthuribukim, propccr
lucd lubicotuic pcrcufiiis lepra.&apparuicin frcnicecius
nanifcfte,propccr
quod facerdoccsttacimcum expulcruc
lc ccmplo,&:
ipfcmtc fcncicns plagam domini, exiuic volu-
caric
ciric timens ne pcius fibi accidercc, vc habctur. z.Parali.z(5.
4
f fe4c/r. atiequr'nciC'Onehaminum,i6dicicar 2.1'aralip.
quod habitabat in domo fcparata,"&: proptcr hoc non venie
bant ad ipfum iudicia,propcer qd iubdicur, loathanverofilius
rcgis gubcrn:ib.ic palaiii^m, &iiidicabat populum ad placiti4m,&c.
y
S2pei;crunt. quantum ad locum in gencrali , non tamen in
fpcciali ,quia non fuit fcpultus in fcpulch is rcgum , fcd tn
in agro rcgalium fcpul.' hrorum , co quod cllec lcprolus, fc-
cundum,quod dicitiir 2. Ir^Jial.z^
6 .Annotfi. Hic confcqucntcrdt fcribitur iTgum Ifracl frc-
queris muratio Iiiiigcbantcnim.fc gcntiiibus rcgibus ,
&
Iic
vniis intcificicbatalium fultus auxilio infidcliu;ii,& rcgna-
badoco eius. Etpoirctdiuidi iltapars in fcx, fccundum fex
rcgcs ilbifucccd-ntesin paruo tempore
,
quorumprimus
fuicZach.uias fiiius Icroboam , de qiio dicicur hic. ^nno iri.
Didum elt in principio huius cap. quod iftcZicharias
,
qui
&: Azarias , liue Ozias ca-pic rcgnare morcuo pacre fuo an-
no. 28. icroboam regis Ifrael
,
qui leroboam regnauic qua-
draginca , &: vno anno , vc habccur capicu.pncccden.ex quo
pacec,quodin morceciusAzarias regnaucraccancam i j.aii
nis. Qu^alicer igicur pocelt elle verum
,
quod Zacharias filius
Icroboam ccepic regnarc.^S.anno Aziria:, quia vidccur, cj,
dcberec dici^aiiao
1
5. vel \6. Azariar regi:auic ifte Z icharias.
Ad quod d:ccndum,qu6d in principio huius capi. accipicur
principium regni Azan,E, quando ccrpic regnarc loius mor
tuopacrc^vcdidum elt. Scd ancc ccvpcrac regnare pcr lo.an
nos,'quibus p.iccr fuus fugiens lacuic , vc didum eft cap.prie-
cedcn. & fic ccmp ire morcis Icroboam regnaucrac 1 j.
aii-
nis . Icem .-i inorcc leroboam regnum Ifr.icl tuic gubernacu.
jj. annispcr principcs,eo quodZLichijrias filius Icroboani
crat puer paruulus,&: fic anno 38. Az.iri.c rcgis ludxZacht
rias iilius lcroboam c^epit regnare fupec Ifrael canquam re-
gens rcgnum per fcipfum
.
1 Con-
MORALITER. ccdcntc . iCcuqu.i vcrohuius capiculifuncdcfcripciotjcs
Annotricrfmofiprmolemhnamrcgis
Ifraelre. Huiusrcgishi quorundamrcgum fibi fucccdcncium , de quibusnonap-
''nabrcu-cc-hicfcribicur^fcdi.Paralip.ij.
perfcdius poni parcc mihi aliquod notabilc expjnendum vfqueadillum
'-
>
fg
quod ibi ponccur expolitio myftica , domino con- locum.
ccdentc. Tom.i. G G 5 1
Regnauic
c539
(^
frmoodiaiio Azarfa: rcgis lucia:, regnnuitZa-
^liarias filius Icrobo&ni fupcr lirael in Samaria
"tex rnenfibui ,& fecit> quod malum clt coram_
-
domino, licutfccerantpatrcseius- Nonrecef-
-
lit a peccatis Icroboam Hlii Nabath,qui pccca-
rcfecitlfracl. Coniurauitaurcm contracuirL,
'
J^ram
popu
Scllum filius labcs, pcrcullitquc cum t palam,
^
&mtcrfecir,regnouitqucproco. Keliqua au-
'"'
tcm vcrborum Zacharix ,
nonnc horc fcripta
funtin librofermonum rcgum Krael ? Iltc cll 3
iermo domini quem locutus clt ad lchu di-
trup.ic.ccns,
t Filiituivlqucadquartam gcneratio-
ncmfedebuntdetefupsrthronum Ifrael . Fa-
^umqueefl:, ita . Scllumfiliuslabesregnauit 4
"
tricefimononoanno Azarix rcgisluda: , re-
gnauitautem vno mcnie in Samaria . Etalccn-
dit Manahcm filius Gadi de T hcrfa , venitquc
inSamariam, &
percuffit Scllum filiumlabcs
in Samaria , & inrerfeciteum ,
regnauitque
proeo . Rcliquaautem verborum Sellum, &
coniuratioeius,
t
perquam tetcndit infidias,
^
nonnc h^EC fcripta funt in libro fermonunL,
dicrum regum Ili-acl ? 1 unc pcrcuITit Mana- <
a f
Alias Tlic.fain,& hoc in libris incoireilis.
hem
Thapla,&:omnes,quierantinca, &tcr-
minos eius de Therfa . Noluerant cnim aperirc
^
ci. Etmterfecitomnesprx-

gnatcscius,&:lciditeas. An
no tricefimonono Azari? re
gis ludx regnauit Manahe
filius Gadi fup Ifrael dece
annisin Samaria, fecirque
quod raaliierat coramdo-
mino:
Glo^ordi
&Nicolai(icLyra. c)4c
cidic , nccparuu!
J)
pniccs, &:
q !!cqir,
adculincii ^crtJn
bnttcrocicacis^Cxi
uttiie fiiis concnln
mino
: Non
receifit a pecca-
tisieroboafiluNabath
,
qui
peccare
fccit Ifrael cunC^is
9 diebus cius . Vcnicbatphul .
.
,^ . - ; . limis operaruscf
rcx Allyriorum
in tcrram ,
oc
..<|uoU alu
;
d.ibatManahem phulmille
cc<n,- no
p
talenta ar<rcnti
, vt ellct ci in
auxilium
, &firmarctrcirnu
10 cius
argcntum
tquaconiur
uit.
libr. 9.Atiti(]
C.II.
a "Et interfecit om-
net.&cx. -sIOSE-
C
PHVS Illevlcil-
ccns in cis , &: qux
foris crant dcpo-
pulacus cft,& ciui-
tatcm obfclTione
fortiiiima ccpic , &:
grauiccr feresquod
tececac,omnes oc-
cidic.
Indixitque Manahem
uper,^lfrael cun-
dis potcntibus , & diuitibus,
vtdarct rcgi Alfyriorum, qtu
r I quaginta ficlos argeti pcr fm
gulos Rcuerfufq; cll rex Al^
ly riorum,& non ell moratus
interra . Kcliquaautemfer-
monum Mnnahe,&vniucrfa
qujefecit nonne hxcfcripta
lunt in libro fcrmonum die-
rum regum ifracl ? Etdormi-
uit Manahcm cum patribus
luis. Regnauitq; Phaceiafi-
'^
liuseiusproeo. Annoquin-
qungefimo Azarias regis lu-
diE rc^nauit Phaceia filius
M.mahem fuper IfraelinSa-
maria bicnnio , &; fccit , quod erat malum corai
domino . Non recefTit a pcccatis leroboanuf
'3
liiNabath, qui peccare fecitlfi^ael. Coniurau
autcm aduerfus eum Phacec filiusRomeliasdu
H
eius , & perculfit eum in Samaria in t turre doi ij
\l
musregi^iuxia Argob, &iuxta Aric&cumei
'7
quinquagintavirosde fiIiisGaIaaditarum,&in-
terfccit
Curtiq!'c adu'
ciim cafira inoui
fctPrpcla' AilyrK
rum rcx
, adtcrc;
mcquidcm pus;n
contrn Syros no2<.
cciric , (cd micte;
ci millf* argcci t
'
ta, cgicvt.:bill'.
fccdcrcc. Ad hac
.
quccaufam proiw
populus rcg! M.ii
hcm . Na vnufqir
que procapittiii
quinquaginta pr.^
buit diachni.is.
^HIERO
'
gimus rcgem
^i
Manahc rcgi A..
riorum Phul in:'
calcnca argciici :;
liirc,vtciletm.ir
ciuscumc '
'"
pbcret auy
tcr
q
no'i'
tranc'ct v;.
rcoscfic dirci^cos
NICOLAVS Dfi LYRA.
I Coniurauit. //?e autem fuit vnus de principibus , 7/
adminiUra-
uerant regnum pofl
mortem leroboam , &ideo potmt fe
rnufiire , &
fortificare ad auferendum regnum ipft:ts Zacharix
.
z Percufficquc. /w Hf/^z-^eo /wiff)-. Coram populo. dric/eef?,
&in hoc notaiur,cjuodhabvbat populum faltempro magnapartc c'o-
fentaneum,quia ifle Zzcbarias erat valde malus.
3 Ifte cfl lcrmo.f hocpatct cx dilis, cfuia loathan filius lehu re-
gnauit p ift eum,cuifuccefftt loasfilius eius , &ipfi loas leroboamfi-
lius eius,& ipft Icroboam Zacharias filius eins.
4
ScIIum,HiKc eji fecunda pars vbi agitur de regno Sellum,quodfuit
ralde brcue.idcofubditur, Rcgnauic aucem. fequitur.
j
Ec coniu. fciUcet ipfi Zacharii,quem interfecii, vt di&tm efl.
6 Tunc perculTic Mana. Htnc
eft
tcrtiapars,in qua agitur de regno
Manahem,ijui interfecit Sellnm,vtdi&um cfl,cim dicitur. Tunc. i,
poft
interflionem Sdlii,percuffit Manahem Therfam. libricorreSli
habent Thapfa. &fic efl in Hcbrao. &caufa fubditur cum dicitur.
7
Nolue. Si.c. i.recipere clm in ciuitate tanquam regem.E.x quo pa-
tet,quod libn habentes bic Therfam,in hoc funt falfi.qa iUe Manuhe
ftcit coniuratione contra Sellti in Therfa,vt habetur inf.Ex quo veri- .
fimile
ftmile e(l,quod ciurs ipftus Therfx crant ei confentanei,& no rebttie
8 Ec incerfe. Q^od fmt valde crudelc.fed hoc fecit ad terrcrctn al
rum,vt non audertnt fibi rejiflere cunflts diebus eius .
9
Veniebac. Tv^.n qnbd veniret ibi omm die
,
vel anno,fedquani
Manahemrogabat cum,vtveniret adfirrnandum regnurn fuum ,p)
pter qutd, &dabat iili magnum tribittum.vnde fubditur
.
10 Indi. ^ia non poterant foluere illud tributum de redditibusfu.
1
1
Quinquaginca. Etfubintelligitur homines,potentcs. Fndc '1 /
hrxo habetur. Quinquaginca ficlos argenci homini vni. i.ciui
hetffecHridnm modum loquendi Hebraicum
, &
propter hoc libri, n
habent hic, Per fingulos anno$,falft funt m l}0c,quia libri con-a
nonhabent Annos. C<tter.i patent inlitera.
. 1 1 Anno. Hxc
cfi quarta pars tn qua agitur de regno Thacee^u^\
durauit tanttim duohus annis. Fnde fiihditur.
13 Coniura. Et propter hoc habuit militiamfibiconfcntaneam.
1
4
Ec pcr. vbi rcfugeratpro defcnfione.
1
5
luxta ar. ideft^iuxtap.tlatium, vt dicit E^.Sa.
16 Et iu. Hcb.habetnr. Et iuxta Aric. quod ftgnificat lconem, c
ibi erat leo attrcus ad magnificentiam,& decorc m, vt dicit B^.St.
1
7
Ec cum eo. ^ierant amicieiusfauentes ci,
Anntf
5)41
lIlI.Reo-um
:^terfeciceum, r<?gnauicc|ueprb eo .
Rdiqua au-
I
tem
rermonum I'haccia , & vniuerfa
,
qua: fe-
cit,
nonnc \\xz fciipta funt in libro rcrmonum
dierum regum Ifrael ? Anno quinquagefimo
i
iecundo Azaria: regis ludxj regnauitPhacee
iilius Romelix fuper ifrael in Samaria viiiinri
annis , 5^ rccic,quod mnium erac coramdonrii
%
no. NonreccfTic apcccatis Icroboam fiiii Na-
bar,qui peccare fecit Ifrael . In diebus phacee
regis lirael, venit Thegfath phalalar rex Aflur, j
tiai.
iiccepitAion, &A.beI t domumMaacha,
&
^ Ianoe,&Cedes,&: Azor, &Galaad, &Ga!i-
Ixam , & vniuerfam terram- Nephthali
, &
tranftuliteosin AlTyrios . Coniurauicautem,
^
&attendic infidias ^{toi filius Ela conrra Pha-
^
ceefilium Romeli.T,&pcrcul!iteum,&: in^erfe-
cic , regnauitque proeo vicefimoannoloatha
^
filii Ozi^ . Rcliqua autem lermonum Phacee,
\ &vniuerfa
,
qua: fecic , nonn.x harc fcripca iunc
inlibrofcrmonumdierum regumliral ? An-

no fecundo phacce filii Romcli^regislfi-ael,
Cap. XV.
942
9
10
re^nauit
rcgnauit loathan filius Oziic regisluda.
t Vi-
^)
gmci quinque^ annorum erat cum rcgnarecoc-
^*^-'"--'^
piiTct, & fedecim annis regnauic in
lerufalem.
nomen matris eius lerufa filia Sadoc . Fccicquc
quod crat placitum coram domino
, iuxtaom-
nia , qu.^E fecerat Oziaspaterfausopcracusen:
,
veruntamencxcelia non abftulit, adhuc popu-
lus immc^labac , &adolebatincenfuminexcel-
fis. Ip(e xdificauicportam domus a
domini lublimiffimam. Reljquaau
tem fermonum loatham, &vniuer-
fa
,
qux fecic , nonne \\xz icripca
iunt m iibro verborum dicrumre-
gum luda ? In diebus illis coepit
dominus mittcre in ludaRafinre-
gem Syri^ , & phacee filium Ro-
mclia: . ec dormiuit Iqathan cum
patribus fuis, fepultufquc ett cum
cis in ciuicate Dauid patris lui,& re
gnauic Achaz fihui eius pro eo.
a lf[e (Sdifi-
cauit. RAB.
loathaii gdi
ficauic por-
cam doinus
domiiii ex-
cciram.quie
in adibusa-
poflolorum
Ipcciofa dici
tui-,&:abHe
br.cjs porca
loathaa vo-
cacur.
Aa.j.a.
#CAP,,
CAP.
NICOLAVS DE LYRA. .
I Anno quin.
Hfc
ef? quintapdrs
,
in qua agtur de regno Thacee,
1 EcfcciC. Et propterhocdeordiridtiwiediifitia.
?
Venic Thc.rcx. &captiuwt magnam parrcpopuli ftii videlicet
dujs tribitSy^ dimidth,qu erant vltra Iordanemy& de tfopulo t'ins,q
mtcitra lordanem de tribu Zabulon
, &T^phhali , tot captiuauit
Ho: xquiparabant dimidite tribtii. &fecundum hoc dicitur a daiori-
hus tnbns tres tunc capciuajfe .
4
Ettranf eos m\ffy.Scc,vtcJfentfcrui,necpoJferit
decxterore'
itlUre rcgno ^Jfyriorum
.
j
Coniurauicauccm.&c. HjeceHfexta parstnquaagitu/dere-
gno Ofee /lUantum ad eius principium
.
6 Ecattendicinfidias Ofcc filius Elaconcra Phacee
,
Scc.
Qjiiapropter malitiasfuas tandem occifus efl afuagente.
7
liegnauicquc pro eo viccfimo anno,&:c. Hoc vidctur falfum
iluiapoiieafHbditur,qubd lonathanregnauit tantiim.\6.ann. .Adqi
diceiidum,rp regnauit 1 6.annis tantum pofl
mortcmp.ttris fui,fed an
teregHaueratpluribus annis,qHi a tempore qt40 pater fuus
fuit percuf-
fts lepra.,iudicabat pnpuhm terrx,vt prxdilnmejl.Jiliter foluitRjt.
Sa.di quod ^.de aunii .Achax^fubtrahit hic Jcriptttra proptcr fuartt
maliiiam,& attribuit eos loathan
.
8 Anno- Hic reuertitur fcriptura ad defcrtbendum conftmmation?
regni Ioathan,de cuiuiprincipiofupra McntionZ fcccrat,fed hic rcpe-
tit,&
tit, &p
atet litcra vfquc ibi.
9
^'(.xizquc quodcYit.Etpropterbocdominus dediteiprofperit4
tem tn xdificar.do vrbes,^ cajielia,& dcbcllaado regem filioru .Arf."
mon qur m rcdegiif^b trihuto, vtplenius habetur z. Ta.c.zj.
10 Iuxcaomnia,quxfcce. imita>:doeuminbe>nis,non autemin
malis vnde. i.Tara. i y.vbi dicttnr, Fecicquc,quod redum erac
iuxca omnia
,
qux fcccrac Ozias pacer cius. fubditur , Exce-
pto.quod non efi ingrciius ccmplum domini, vfurpandofibi
pontifiiis offitium,ficut Jeccratpater cius
.
1
1
Ipfe atdi .&:c. Dicimc commumter do&ores noflri,cp ifla cjl por-
ta,qu( vocatur porla ternpli fpccicfa, ASi.^.a. fed non videtur verH,
quia poflea 'Hjhu^x^rdan incc-dit templum dni , &domum regis,&
ciuitatelerujjUm,vthabeturitifr.vl.c.& ieilla,qnxrna^ibHsapo-
'
ftohrii dicUuv porta fpeciofafoic poft
captiuitatem Babylonicam rea-
"'^P""*

dificata,ftcut,& timpliim. a quo vcro ^dificata fuerit , non halici iH

te.xtu Bibli,\ed lofi-phus vidctur diceye,q> eam fdifieauit Hcrodcs .A'
fcalonita,fub quo na^us eChriflus,qfi-citfe circuncidi, &par.fiuit ad
ritu ludiCoriii&fecit muliafumptu>fa ofa
circa teplii,vt dicit lofeph.
II In dicvidelicetpoiifi.iercgni Ioathan,incipienie regno .Acha"^
1 3
CoL-pic. adpuniendnm mala,qHifiebant in regno lud.f.^quiap')^
pulus a longo tempnre immolabat in excclfis
,
quod eratiUiatuM a te-
pore cotiflruBionis templi,& multa aliamaUfaciebant prvpcermali
tlvn .Achai^.
CylV.
MORALITER.
8 ?^gnauit loathan fi. Scquicur.
XI ipfadiftc.portamdo.do. Pcr Ioacha,quipcrfclusinccrpre
tatur,Dcus ipfc fignificacur.Nam vcdf.j.Mccaph. pcrfcctu
c(f cui nihildccft , &: idco folus Dcus cli limpliciccrpcrfe-
itus, c^anulloindigetalio. &: quicquid cif pfccfionismalijs
totum in fe concinct emincnccr . Ipfc vcro quadruplice do-
mum h.".lx;t,f.corporalc,moralcm , allcgoricam,anagogica.
Prim.t cfi ergo Maria,in qua corporaLccr habitauic Sccuda
cft tidclis anima.in qua pcr gratia requicfcit. Tcrciacft mili
tanscccicfia , in qua habicac pcr cuchariflia: facramcncum.
Qiiarcacfi triumphans ccclefia , in qua fc oficdit bcatis per
arpetuclaru.Portapnma:domuscfthumilitas,cxquavigp
Dcumcocepit.licr.fuper Milliis cfi.Ec i\ placuic cx virgini-
ca-
cace,camcn cx humilicatc concepit . Dc altitudinc vcro hui*
portic dicic Bcr.lu^ mifTus eft.Q^iarcft ta fublimis humilitas
q
ccdcre ncfcit hononbus, infblcfccre gloria nefcit , m atcr
Dci cligicur,i'^ ancilla fe nominac.Porca vero f-cud(^domus
c(f fides,,q pr.rccdicchancace,pcrquam Deus inhabicatme-
ccm. i . Io.4.d. iiui rna^ec in charitate,in Deo manet,& Deus in eo.
Dcfublimicatc huius portx dicitur.Hcb. 1 1 .a.Fides eftfnbflan
tia fpciundarum rcrww. Porta vero tertix domus efl baptifmus,
qu^ cfl ianua facramcntoru.De altitudinc vero huius port^
df lo. j.a. l^fiquisrcnatus fierit ex aqu.i,&fpiritufanilo,nmpo*
teft
introirein regnnm Dei. Porta vero quartajdomus eit rcfur-
redio Chn,vel eius aiccfio, Luc.vl.d. Oportuit patichrisium^
&refurgere a mortuis,&ita intrare ingloriamfuam,Et Mar.vl.d^
df. JLtdominusquidelefHS po^ijuam tacutusefteis affumptuseftin
cdum,&fedct a dextris Dei . Et licpatet fublimicas hui porc(j.
Tom.i. GG 4
I >4m
943
" Glof.ordi&NicoIaidcLyra.
944
A
Habbanus.
Angelom.
Euchcr.
^'ii.ig.e.
Liic.ii c.
tt.Pa.i8.a.
CAP. XVI.
Tiijode. a
CoAr/"fcrii(f. RAB13 A.BccnonfilijEn-
non . Tophcr,fiiic Th.iphcc cli in vjHc JJccnou
iuxr.i Ach'.ldcni.ich. locusolim .-ima'ni(Timiis,
vbi folchanr facrilkarc dxmonibus . Hcbi aicc
Gchennon, idcft, \'i\-
lis Enno . vnde in cua-
;;clio gchcnna dicimr
quia ficutpcrieruntibi
qui idola colcbanc in
corpore, &:inanim.i,
ita pcccacoi-cs
,
qui ad
infcrnumcr.infeunc x-
tcrna damnacionc pu-*
nicntur
.
<2:'xft.4. ^c T H E O O O R. ET.
Quomodo cft incclli-
gcndumillud, Tradi-
X/tfiHosfuos in igHC i lo-
fcphus quidem dixic,
Etvnum cius filiiiob-
taht holocauftiim Ba-
P
ali , Egoauteni exilh-
tviridi.
moid,quoddiciturt.a-
cite fignificare genus
crroris,quod ad nos vf
quc pcruenic . Vidi c-
nim in aliquibus ciui-
tatibus fcmcl in anno
acccndi rogos , &: trans

cos fdlcare aliquos, non

folum pueros , fcd ccia
viro5 ,
intantcs autem
perf^amma ferri .-i ma-
cribus.Videbatur autcm qujEdam cffeexpiacio, &: purgatio.
JExiftimo aurcm hoc fuilTc Achazi peccacuin.
I.p.inti.e.13.
.jtioSEPHVS. In Hicrofolymisidolorum aras inflitU!C,&
fupercas facrincnuit, in quibus etiam fuum in holocauftum
obtulic filium more Chaninxorum .
I.j.Com.in
^iCYRli.LVS ALEX. Poi^ lonacham Achazusncqua,&:
' ^^
^
apoftataj&incrrorisc^novolucatusregnauic.Coluiccnim
^
ligna,&:Iapides, &c omnem miiiciam c^li ,craduxitque iiliii
fuum
funm pcr igne,fi quidecum demonijs obculir^Sic.Svrornm
rexc.ipicns Ail.ich ,ad matc rubju pofK.i, S< habicacorcse-
nis o{ c d:-ns,in ea Syros Iiacuic,il:c.Rcx auce Hierorolymo-
rft ft^gncLcni S\ ros ad propria remcafle,&:crcdens preua-
lcrc concra Ifraciicarum rcgc , txcrcitu iuum aducrlus cuin
armauit, &: congrcirus
XV[. CAP.
t
Nno decimv)Ieptinir>
phacco filij
Romclix rcgnaiiit Achaz filius loa-
thanregislii 1;. Vigintiannoi-iierat
Achaz cum regn.irc ccepiiref,& fedc
cim annis legnauit in lerufaicn. no
fecir, quod erat placitutn in confpe-
6I11 domini O^i (ui , ficut Dauid pa-
tcrcius.fcdambulauitin via regum Ifi-ael. Infuper,&fi-
\
a ^lnholoc^ulhim. b flnvallcBf--11110 i.h.Kcerc vjlUs lUijpmon.
a liiimfuumconfecrauit, transfcrensperignem fecundum
idola gcntium
,
qu.T dilTipauit dominus coram filijs Ifi-acl.
ImmolabatquoquevictimaSj&adolebatincenfumincx- t
cordia: qtu populum
celfisA in coUibus, & lub omni iigno t frondofo. t Tunc
\
"^^'^'''^ lbcrauic,fi-
afcendit Rafin rcx Syrix, &PhaceefiIius Romelixrex If-
rael in Icrufalem ad pra^liandum. Cumque obfiderent A-
b chaz, nonvalueruncfuperareeum. In temporeillo r^fti-
y
tuitKafinrexSyrix Ailam Syri^s, &ciccitIudxosde Ai-
*
la. Et Idumarij&Svriveneruntin Ailam,&:habitauerunt
ibi vfque in diemhanc . Mifit autem Achaz nuntiosad
r
bcUo , ira Dci tacicncc
daiiiliiiis cfi
,
propccr
impicciccs fu-is miil-
C.1S, ^ maximas. Ea na
quedicccntum, &: vi-
ginci millia cius milicii
ablfraclicis occiliiunc
&:c. H.Ec palHis ab If-
ra jlicis.mi lic ad rcgcm
Ajyriorum, &:c. i
b T^on valnenint
fupt-
"
ra^eeTt. ^ ANGELO.
No potucrunc Icrufalc
dcbellare, quiaauxilia
rus cft ei dominus , vc
fub occalionc miferi-
lium fuum nunciarcc
dcVir^inenafcicuruni
ficuc Ifai.T propbet.f li
bercomemorat. Hu.c
no fuo mcrico, fcd Do
minigracia olfededo,
cgredi loccurfum Ifa-
las iubecur ad cxcremfi
aqu.Edudus pifcincjM.i
perioris in viaagn ful-
lonis,&:c.Ergo Dcus noca regis mifcretur, quc indignii ^iti
mabac laluce , t| populi fui. luxta anagogc , R.alin,&: Phac.v
icferuhcurad ha;recicos
,
qui LO.if-nciiinc fibi,vc cxpugnciu
Ecclciiam. Eosa-item argumccorum,&: dialcitic^ arcis gla-
diis dimicarc nuU; dubium efi- , vc qui inccr fe difcrep.in^c,!!!
Ecclelia,' oppugnanoncc j^fcnLian; , iuxca illudquod Hcro
,
dcs,.Si: i^ilacusinccr fc difcocdanccs , in domini patrioncaini
'
cina federancur
.
a Mufich
PiaiAci
Tr5iatio pr
i^iic 4uplcx.
Motaitaro<
xua>.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. X V L
A7S(jio
de.fe. Hic incipit fcxca pais ,
in qua agicur dc hii,q
faftafunccemporc Achnz regis lLid.c, in quo ccrmina-
tum fuicregnii Ifrael. Igitur primo dcicribitur iptius Achaz
multiplcx prcEuaricacio . fecundoregni Ifracl cerminacio.c.
ly.Prxfens vero.c.diuid)t''in quacuor parces, quia prinio dc-
fcribicur Achaz , vc peruerfus ia conucrfacone , fecundo vc
incrcdulus in prophccxa dcnunciationc, ibi, Miftt a.utcm A'
f/j:!^. ccrciOjVC ^phanus inrcligioneibi, Cww.^w >'/(i//7er. quar
to,vc cemeranus inadulacioneibi, Tulit autcmrex. Circapri
nuim cangitur pcrueriicas Achaz in omicccndo legis opa ad
q
cencbat^^cum dicitur, T^nfecttyquod erat placttum in cojpc&it
Dni. fccundoconimittcndo ca,que prohibcntur,cum dicic^
1 Sedamb.&c, idolisimmolando.
t Jnfuper. liiudpoccliincelligidupliciccr . Vnomodopcr
morccmfiljj.quialicucdiitumfuicLcu.io.a. Idolu Molocli
craca:reum,(.S<: incus_,concauum , 6c in illaconcauicace fiebac
ignis quoufque iliud idolum ellcc ignicum,&: cunc in mani-
bus idoli poncbacur pucr idolo cofccracus, 6c faccrdoces ido
li pcrcuciebancincympjnis, ncp.urcs audircnc clamorem
pueri moriencis , &ccedcrcnc ipfum line artlittione cr.afiffe
ad gloriam,&: propccr hoc locus illc vocacur Thophcc,quod
fign.actympanumin Hcbrxo.iSi llcquod diciturhic, Tians-
ftrensperignem. mtcUigicur decranllacionc de vita pixfcnci
adaliam . AliomodointcIIigicurlincmorccfilij.Exhoc.n.
Op ignis het virtuce purgaciua,,iicuc vidcmus, q
mctalla a ru-
biginc,&: impuricate purgantur pcr ignem, (ic crcdcbant an
tiqui,c}, purgarct
ab mipuricacc fpfiali, &:. vfq ;
hodie crcdunc
hocTarcari.iSd loextrane. vcnicntes ad pr^lcnti.i Imt?atori$
tranicunt
cranfcnnc inccr ignes facto.? liic,i.V indc,vt fic purificaci^ppa
rcnnt coram ipfo. Ec forf]cr<n vcroque modo Achaz idtjloJa-
crafccicde nlijs fuis , vauni crans fcrpns pcr ignem . primo
modo olfercns ipfum idolo, alios auccm purgans per cranfi-
cuui incer igncs.vndc hic dicitur in fingulari, Filiumfuii, qua
fi dclignans illum cranslacum pcr ignem dc vica prxfcnci
p
morce,&..huicmododicendi concordac lofcphusdi. quod!
Acliaz filiu fuij immolauic idolo in holocaufiu . Holocauftri
n.cfi facrificium cocum inccnfum.i.vcro Par.2.8. dicicbir,']:
Achaz luftraui c , idefi
,
purgauic filios fuos in ignc
,
quali 11:
hoc dcfignans alios filios fuos purgacos fecundo mo pdicto
5
Etfub omni. In calibus cnim locis delcSabilibus aliqua ido
la colcbantur.
4
Tunc
af. ifficnimduo reges Dco pmittcntefucruntadir
uicc pf^dcrati ad inU.idMC Achaz demcritis luis cxigctib"
5
T>{on va. quia non pocuerunc capcre lerufalc propter mu
roruiii fortitudinem, vc.dicic lofcphus .
.6 In tcmporc. Vidcns enim,q, non pocerac capere Tcrufalcn^
dimifitobfldione,&;expugnauitAiIa,cxpcllcsindeIudeo'
7
Mifit. Hicconfcquenccrdcfcribitur Achaz, vt incredukij
prophctica: denuntiacioni^in quod hrEfai.7.
q,
Efaits <\i
nuntiabac fibi falucc a dtio , &:
q,
fuper hoc percrec lignuir
{cd ipfe renuic,& ad auxilium humanu rcfugic. Scicndum r
q,ficutdicicIol"cphus,reccdcnte rcge Syri.ead tcrramfi;.'
Achaz fc crcdidic pr.ruaicrc regi Ifracl, &: egrelliis efl ad pi
gnam cpntra cu,&: multi de fuis trucidati func, &captiii.ic
vt hf.2.Para.2S.&: cunc Achaz mifit nuntios ad rcgcm Ali
riorum pcccns auxilium ab eo,vt hic ciicitur. &: fuppofuic I
tribuco cius . Afcenditaijc rcx Aliyrioru in Damalcu iii tl;
uore ip{ius Achaz,q.aillacracciuicas mctropohs ccgni Syrit:
Perce.
M O R A L I 'l'E R.
1 ^nodecimofe.Th.fi. E^.reg.,yfcba.&c. dequofubdicui.
2 ir.fi(pcr,&c. MORALITER. aucem filios liios per igncm
transfcrrecft ipfos in ignc cupidicatis,& lafciuie m pra.fcnti
vica,quaE tranlitus cfi nutrirc.
lamola.
t
Initnola.qu()(jiievi.in ex.&c. HoG uuccm nioralicerIacic,qi
bona lua con fumit in adibus vanitatis
.
3
Etfubomni li.frondo. quod facit h.omo moralitcrluxuriol
viucr.do.ad hoc enim circa idololatrne loca arbores >& hi<
pkntabantur,vc ibi luxuria: adiis cxcrccrcntur.
9^S
111 1.
Regum
ii"^
[^ Theglatfiphalafar regcm AfTyriorum
, dicens:
Seruusruus,&'iustuusego Iuiil..
ACccndc&c
(aluummcfac de aianu regis SyrijE'&
dc ma-
m
rcgls lirael,c}ui confurfcxerunc
aducrrum-
me. Et cum colicgiflec
*
argentum
& aurum
quod inucniri potujt in donio
domini, &: iru
theraurisregiis,mi/]t rcgi Ailyriorum
mune-
ra, Cjui &c acquicuit voluntati cius . Afcendic
autem rex Afiyriorum in Djm.ifcum
, &vafta-
uit cam
, & traniluiic habiratorcs
eius Cyre-
nem, Rafin autemintcrfccic.
Pcrrcxit<^'ue rex i
Achaz in occuriuriL.
Theglathphalafar
rctji
AfTyriorum in Damafcum . Cumque vidiflct
-
, altarc Damalci, niiutrex Achaz ad Vriamla- ?
cerdorem cxemplareius, 6iiimi!irudincm
iuxta

ouinc opus eius. Extruxuque Yrias lacerdos
altare. Juxta omnia qusc
t pra^ccpcrat rex A-
chaz de Damafco, itafccit Vria faccrdos, do-
ncc venirec rex Achaz de Damafco.Cumquc r
veniflec rcx de Damafco, vidit altare, &:tve-
^
neratus eft illud . Aicenditque & immolauic
holocaufta &:iacrificium fuum , & hbauic liba-
mina,&fuditfanguinem Pacificorum,qu2rob-
tulerar fuper altare . l^rro alcare ^rcum
,
quod
7
crat coram domino, ttranltulicdefacic tem-
pli, &de]ocoaltaris,&de loco templi domi-
ni:poluitque illud ex iatere altaris ad aquilo-
nenu . Pra^cepit quoque rex Achaz Vria^lacer-

dotijdiccns: Superalcaremaius offerholocau-

ftum
Cap. XVl.
5)^6
flum matutinum, & facrificiumvefpertinum, P
& holocauftum rcgis& facrificiumeius
, & ho-
locauftum vniuerli populi tcnx, & facrificia
eorum , &libarnina eorum , &omnem
fangui-
nem holocaufti , &vniuerfum fanguinem
vidH
^
m^ fuper illud cfFundes. Altare vero jcreuncL.
'^
eritt paratumadvolunratemmearn . Fecitiei- ^ ., .
.
'
. . . P re"tmth.iH
tur Vrias laccraos luxta omnia qua: pra^cepe-
^uarrcidurr
.
J'
ratei rexAchaz. Tulit autemrex Achazcxla- pbcuemTni"
tasbafes, & luteremquie-
rat dcluper, & maredcpo-
fuii; de bobus lereis qui fu-
11 ftentabant iliud,& pofuitfu
per pauimentMm ftratum la
'3
pide.t Mutachquoquc lab- *
\banc:&jtaMufach E
bathi quod ^dificaueratin
fabb.5tbi giizophyla
tJxi?:!!!"?"
"*
templo, &ingreflLim regis
% Nnn rauli ic^igionis fed Iiiilus.
exterius conuertitin teplum
'^
domini propter regem Af-
fyriorum. Reliqua aute ver-
borum Achaz&qucefecit,
nonne h^cfcripta funtin li-
brofermonum dierum re-
gum luda ? Dormiuitque a-
chaz cum patribus fuis, &fe
pultuseftcumeis inciuita-
teDauid, & rcgnauit Ezc-
chias filius eius pro co.
hi mqiurerc,
vcl videro q
J
a Mlifuh iy0^;.Rab.
f^dim
Mj-
cfi edi ficmni policu
'?<^'' rabbathi.
inveflibLilotempl,-,
AnscWus.
vbi rcges(|iiado fab
bachoad tcpluibap,
clecmofvn.i mitce-
ciiim c(i rWu
, (icuc
'^".fi-
1 -
r j
- iie locus te.-
corbona f.Jceidotu.
^5^
,
q
Mnfath qtioqne &c. cciftodej nii-
R;ib.Non idco COn-
nebant
,
qui
uercic iii ccmplu do
[^''t^atho exi-
n>ini,quod in co cul
officio.
tui Dci fcruircr,
fcd
vtcfiteplo propha-
naretur, ttudenspla
cere regi Aiiyrlpru
magis quamDeo.vc
cum illuc veniretii-
lud vides cocupifcc
rec, &auferret licuc
alia muka Achaz I3-
bi tnbuentc: quo in
ueiiirec graciam il-
lius. f-
#CAP,
NICOLAVS DE LYR A.
1 Terre.rex &c. ad regratiandum ci vcrbis &muncribus &
obfequiis, co quod intcrfccerat eius aduerfarium.
2 Cumque. Hic confcqucntcr defcribitur Achaz vt propba
nus in rcligionc
, id eft, in vcrocultu Dei,quia fecitinatrio
domini altare facrilegum , amouens altare quod erac cultui
diuino confccratum. &hoc efl quod dicitur hic. Cumque vi.
quoderatdcdicatum cuitui idolorum.
j
Mijit rex .Acba%j6' c qui erat fummus faccrdos in Icrufa-
lem.
4
Exemplar eius. vt facerec confimile in atrio templi domi-
ni
,
quod & factum efl. vndc fubditur.
j
Cumqne renijfet rex. fcilicet Ach.iZ.
6 Vidit aliare & venc.eji. contra di uina prxccpta.
7
Vorro altare rcum cjucd erat coram dommo
,
irar.jluUt de facie
templi, &deloco altarit &de loco templi
,
&i. ne fupcnllud fie-
rcnt hoIccaufta&: facrificia.vndc fubditur.
8 T^&ie\>it<]Mciuerex.Acha7^Vriy&c.{\\T^<:X3\x.^XC
maius,
&c.id cft fupcr illud quod crac fadum dc nouo
,
quod repu-
tabac raaius iandticatc , licct cflct facnicgum in vcritatc.
9
Mtxre vero. quod fucrat domino dcdicatu
-
erit paratimu
id cft, vt fiatmdc quod mihi pl.icucrit. Et dicunc cxpofito-
rescommunitcr,qu6dinde
fccicillud horologium famo-
fum
fum, de quo habetur.infra zo.cap.
I o Fccit. t.inorc regis , & iam corrupcus idololatria.
1 1 Tulit au. em. Hic con fcqucnccr defcnbicur Achaz vc ce-
mcrarius in adulstione
,
quia vc plaGerccregi Airyrioru.ii a-
mouicca quaecrancad cultum diuinum , &: fpecialitcrqua:
pertincbanc ad deuocioncm regum.&: hoc eftquod dicitur.
TuUt. k\ efl,luceres. 10.& lo.bafcs, de quibus habctur, fupr^
^.Iib.cap-y.
\z Etpofuit. vcnoneflencadaliquodobfequiumindiuino
cultu.
1 j M"fach . Dicunt expofitorcs communicer
,
quod crap
quoddam gazophilacium,vbi dicbus fabb.ithorum poncb^
tur oblatio rcgum pro agendis ncccflariis in remplo. Ra.Sar.
dicit
,
quod crac quidam locus m porticu cepli gratiosc coo-
pcrcus , in quo fcdcbat rcx in die fabbathi &: iri folemnitati-
bus magnis.
1
4
Et irfjiriffim re. Erac cnim quxdam via de domo regis ad
tcmplu m
,
per quam rcx vcniens ad templum pocerac vide-
ri , ic illam viam lic obturauic
,
quod non poccracper illan)
viam aliquis ingrcdi templum domini.
1
5
Tropter. id cft , vt fi rex Affvriorum illuc vcnirec , vide-
rcc qunliccr amouiirec culcum t)ei,& qudd non eflec via de
paUitio rcgis adtempjum j
vdic Achazfeoflcndcrcccran-
lilfc ad iultum regis Aliyriorum
.
cap.
M O R A L I T E R.
7
Torro.
Et idem fecitdc luteribus, &de mari,de amco &:
Miifach
fabbachi
, vt habctur infra eod.c. Per altare a,'ncu in
quo
offcrcbantur
hoIocauftajfignificaCcor humanu, m quo
acbcnt
cfFcrri
dcuotionis facrihcia.quod de loco fuo trasfcr
tur,
quando
cor humanum a Dco pcr mortalc pcccatQ auer
tmir.in
mari
a^nco lauabantur facerdotcs oflercntes,in lute
ribusautc
ollcrcnda;
carncs.Igitur mare transfcrtur hc loco
iuo,quando
offcrenccsacccdunc immundi coram domino.
Efa.i.
Efa. I .d. Cum multiplicaueritis orationemynon exaudia, mawisenim
vejirx fnn-iKincplendifunt . Scd lutcres amouencur
,
qii preces
indebitc oflTcruntur . Vndcdicic Bcda fupcr Marcum ; Eft
oracioquxpeccatumfacic. Etfcquitur: Qu^ienimdediui-
tiis vcl honoribus feculi , autcertc deinimici morccfolici-
tusoblecrac, ipfe ininfimis iacensvilcs ad Deumpreces
^iccic . Mufach fibbathi fccundum glo. locus erat vel ga-
zophilacium, inquo rcgis oblatio poncbatur . Moralicer
igitur Mufach amouere , eft oblacioncs ecclefix debitas vcl
confuctas fubcrahere.
MORA-
947
Glof.ord.&NicoIaideLyra.
5)48
rcxi
) ftirrmo
C
A P, XVII.
Nno duodecimo Achaz
,
rcgis luda rcgnauicOlcc
lilius Ela in :>amaria lu-
per Ifrael noucni ani)is,
fcciti-]; maliim coraindo i
mino , fed non ficur rcircs
lii-.icl qui ante cum fue-
runt. Contra huncafcendit Salmanafar rcx aC- 4
fyriorum, & fadus cltei Olee fcruus, redde-
batqueillimbuta. Cumqucdeprchendiflctrex f
U Aflyriorum Ofce, quod rcbcllare nitensmilif-
fet nuntios ad Sua regcm ^gypii , ne pra^ibret
tributa regi Aflynnium, ficut fingulis annis
f
(UuRt. folitus erat \ obfedit eum , & vindlum mifit in
j
f^
carcerem. Peruagatufcjueclt:
'omncmtcrram,
&
afcendens Samariam, oblcdit eum tribus an- t
nis. Anno autcmnono Oiee, cepit rcx AlTy-
riorum Samariam
, & tranftulit Ifrael in Afly-
t
rios, pofuitcjuccos in H ib , &: in Habor t iuxta
fluuium Gozam in ciuitatibus Medorum_,. Fa-
6
6tnm clt autem cum peccadenc filij Ifracl do-
niino Deo fuo
,
cjui cduxerat eos de terra ^E-
gypti>de manu Pharaonis rcgis ^gypti,co-
luerunt
'
N 1 C OLAVS DJi LYRA.
C A P. X V n.
At^o
d-todecUm . Hic cnnfrquen er de(i. ribtiir ccrmfna
cio rcgm Ifrr.cl . Chxa quod pnmap, niairpopuli If
raeltranflacio.fccLiado popali Gcncilis a JdiidiojDt ; ^/rfii'<-
xit aHtetnrev^'J]]'.o-c. Prima in diias.qina primo defcribrrur
di<5t.i trann-icio.fc< undo cranfhtionisc. iifa& ratio, ibi : f4-
Hum efi
auieni . Circa pnnvam diciciu'.
j ^orfMo.InprfMcipioprarccdinc-s cd^,ci, Achazcocpic*
rcgnarcanno ly.Phacccqui rcgi-.aii!C.io.ai-ims,vc df in co-
dem. c. & fic de rcgno Phaccc vnm rcmai-K.-baiu nifi. ^.anni
ad pUis,.qfi Achazcgpic rcgnare.Cti igit^Ofce kcrfcdo Pb.v
cec rcgnaucric
fi
co, fcquit'q> Ofec c^pic rcgnarc anno quar
to Achaz.Ad hocdicuncaI:qui,q) liccccuccccpcnc icgnare
ipfcOfcc,cfinonobc!nuicrcgnu inpacc vi"q;ad u.auiiu A-
chaz.&: fccundu hoc df hic primo rcgnailc. i z.anno Achaz
Xpacificc.- quia odo annis ancc habucrac guerra cii amicis ip
fius Phacce,qucm occidcrac. Alij vcro dicunt,
q,
odo annis
fuir feruus regis A(Ty i ioru. S>c vlnmo anno qui fuic. 1 1. iplius
Achaz ncgauic cicribucumd^ ficdicicur cxprclscinccpitre
regnarCjVidcliccr canquam libcr a feruicuce cribuci,&: fimili
modoexponiturduplicicerquod fubdicur.
z T^iHcm. fcilicec in pacc modoprardidlo, vcl libcr a cribu-
to, licct pluribus annis ance rcgnaucric, vc diitum eft.
5
Fecitq;. cius madata cranfgrcdicndo. fcd non licuc rcges
jfrael qui ance eii fucriinc,quia pcrmilit populii ifracl afccn-
dere in Icrufalcin folcnitacibus.- qCl non pcrmifcrancalij.Si-
cuc.n.diiitii fuic. ?.Reg.c.
1
4. It roboam pofuerac cuftoclcs in
viis,ne aliqui de regno fuo dcuoci afccndcrcnc in Icrufilcm
orare.& icafcccruncalii regcs ipfum fcqucnccs, fed illcamo
uicCuiusca fuit vc dicic Ra.Sa.q> viruli aurei quos fccci.ic le
""
roho.im.
Dinifio.
7
lucrunt dcos alienns, & ambulauerunt luxtaj^
rirum gennum
,
quas confumpferat dominiis
in conlpcdlu filiorum lirael & regum Ifracl
,
*"
Alus OiVTKicrum.
quia fimilicer fcccrant . e: t irritauerunc filii
llracl vetbis non rcctis dominum i)curn fuum
,
^xJificauerunt fibi cxcelfa incunclis vrbibus
a 5^ Id r.: a citlro vl'>iuc aj ciuiiacrm .
y fai?> , aturrccullodam vlque ad ciuitatem mn
nitam.Fcccruntque fibi ftatuas & lucos in omni
collc fublimi, &:fubtcromne lif^num tncmo-
rr.lum, & adolebant ibi inccnlum lupcr aras,
mmorcm gcntium, quas trantlulcrardominus
>o afaciccorum. Feceruntque vcrbapcfllma,irri-
I,
tantcs domii)ura, ik. colucrunt immunditias^
dcquibus prasccpcrac dominus eis nc facercnt
a f
Monuit Cc. i.T.mot ... Tcftificor coraui Deo 3c lefu Chrifto &c. '
u verbum hoc.Ht teflificatuseflidominus in Ifra^
&: in luda pcr manum
t
omnium propheta-
rum ccvidcntium, diccn.s: Reuertimini a viisi
vellrispeflimis, & cultodite prircepta mca, &
tcgremonias iuxta omnem legem quam prns-
ccpi patribus velhis, & t ficur mifi ad vos ifc
13
manu kruorum mcorum prophctarurrL.. Qui
non audierunc ,
led indurauerunt ceruicerawJ
fuam ,
iuxca eeruicem patrum fuorum , quij
no-
roboa , ia cr.ac .imoci 6c capci pcr rcges Syna: & Aiiynoruu,
|
cjiii ccrrum i Inm dcpradaci fucranc
.
vc pacec cx prxdictis..
4
Coiit a. l"i';mo .uino qiio rcgnauic immcdiac.:- poff Pha-
ccc.iiL cx CLJnc {iiic ci ir.bucaiius.ccc!'a paccnc vfquc ibi.
5
Ocft'd,i. Hr.cdicirurhicpcramicipacioncm.-quiahocfa
dum tiiicin [incicjjni Ofcc,qiiando S.imanacxpu^iuca ibi
dcmcapcus fiiic.
6 laciiim efl. Hic confcquciiccr ponicur cranflacionis liloci
raciojquia otFcndcrac Dcu;n iuuin mulcipliciccr. &c idco|n
'
mo circa hoc ponicur coni cranfgrciho . fccundo cr.inf^rcf-
fionis Lcpiehcniio ibi ; Et teif ijic.iinscji. ccrciocorum oMw-
racio ibi

xiuincn andierunt. Circa primum dicicur : Fdlium
f/i. mukipliciccr tSs: longo ceiviporc
.
7
Et ami. propccr quod iulium erac,qudd ipfi fimiliccr con 1
fumcrcncur , &c cijccrcncur dc cerra.
8 Ec regum. Fftud rcfcrcur ad illud quod pra;miccicur : luxc
ricum genciu : qu:a rcgcs [fracl primo dcclinauerunc ad idoj
lolacr iam,&: cx confcqiicnci populus.vndc ffcqucnccr dicKi
cft in pra:ccdcncibus
,
quod rcges Ifrael ambulabantin vir'
Icroboamqui pccc.auic, & peccaic fccic Ilracl.
9
^tunc. Vocacurhiccun-ircufioduinforcaliciii.vbifuncf
pauci habic.uorcs. Ecielf fcnfus, quod a minima villa viqi ai
maximam in omnibus vigcbac idololacria.
10 Fcc.-runt ver id clf,tada liiic opcm,eo modoloqutdi
qu3
dxiiur fupra.i.Iib.c. i.i^st/c/^ perhmn qtcdfatlAmcjt.
1
1
Et colncrwit, id cff idola qu(^a ludxis vocant immiidicic.
12 Ettefiifi. Hic conicqucntcr dclcribicur pcccanciumrc-
prchenlio , vidcliccc pcr prophccas a Dco milibs
,
qui craiit
digni fide.
1
3
Q^i non aitdierunt . Hic confcqucntcr ponicur coruni ob-
duracio in malis pcrfcucrando : idco lubdicur
.
.'A
Et
MORALITER.
1 .Anno duodecirno .Acbaxregis ludx. rcx a rcgcdo.Igic^p Ofce
rcgem qui malum fccic coram diio.fignifitacur nulus piA--
lacus,qui male Ic h.ibec iii rcgendo popnlum (ibi commiGu
aDco.Ec quoniam 'juif^citpeccatum^fernus el pcccati, loan.S.
d.3^ pcrconfcqucnsfcruusdiaboli efi.idcofcquicur.
4
Contra hunc afcen^ .r.n-
.Affy.&c.& faflus cji ci Ofjefer. Salin.V
nafar.n.interprccac-fciicicns carceic.Qupd coiiticnicdiabi-
lo, quiaccicwiidinalitcrfcicfcad
infcrni carccrc dcpucacii.
AfTyri) vcro fadunj vigilatices uiccrprccanf^.pp quod pcr cos
d.cmoncs qui luinqua dormiunc, fignificant. Ec fjc pcr S.il
iiianat:rrcgcni Ailvnorum fignific^aciirprinccps d.cmunii,
t ui malus prxlacus fcruus crhcicur : g.a pcr moi calc pcccacri
C! lub::citut.fcdquonia pcccatoi- nooflacim habicuaturm
inalo
inalo firmiccr & fixc , fcd aliquando vulcad bonuni rcdire.
t^icuncdiabolustbrciuscuiniuipu^nacjvcpcrconiucciidme
pcccandi hgacum ipfum ccnc.ir-
quiaconlaccudopcrmo-
dum nacijiu- luclmac, idco lUbdicur.
j-
CionqH-dtfireiKndijfn. Scquicuv.
t
Et ajc. ndiits i al.Obf.^dt, Ec c.ipra ciuicaccc.ipcus fuicrex
c-
iusOf.v, pcrqucm vcdiducU p) ;Iusp!.uusdcIignatur.Ec
qni ad calum pr.vlaci fcquiturcafas p.3piili, fccviiidum
quod
dicic Gieg.in palto.Ciun p.nf ar pcr abrupca gradicur,confc-
qucnsctt vcgrcx ad pr.ccipiciumfcquacur,idcofcqi.iitui*.
f
Et iraiifiut(i.\d clt,populii pr.rhuo malo fubdicuin in
fuLi-
]ed!()ncm d.vmonum. Huiusauccm c:xi'\{:i fubdicur.
6 FaSium
tfi autm cum. Vbi ditiiis c pouicur
mulcipliciii
pcc
Utorum pcrpctratio,$c: peipctratiia obflinatio:
qu.e
tucriin:
**^-*
",
-1 caiiu
^45> um
^
* Auguffinus. Pcr
A longum cempus po-
,,<imM- piilus Ifraclcum Dei
liJ^'"P-
Icgem & Prophcta-
j^,p|-g.
ram dida tranfgrc-
zea.
dicns, idoJacoicndo,
Dominum ipfum co
tcmoerct, quipactcs
fucsdcccira Aei ypci
duxcrar,in maiULs i.- e-
tiucr.-jdicus^pcfi plu-
rimas popiili ffragcs,
& vrbiu obfcfiamm
cucrfjoncs, dcccm cri
bus que in partibus
Saman^' fucrunc, a ta-
cic fua pcnicusproij-
cicbac , &: rcgcs AiTy-
riorum Saimanafar.f.
&:Tcglarphalafar,qui
bus cos capcuandos
S>C cranflacos tradidc-
rac, Ssmaricasprocis
cuftc dcs vidcliccc cx
nnilcis gcncibus & vr
o bibus,necflctinculca
a tcrra congrcgabanr.
l
C^os leoncs nibente
,
l>omino, quod cum
rion mciuiilcnt, dda
ccrabant, &:c.
i: Hcbrci.Ccrncns
Olcas rcx Ifr.iclahdu
{ioi cilc viculos au-
rcos,fuIiuliCprelidia
P'~
Que
pr Aicmt lei oboa
J^filius Nab.ath in tcr e
fii^hmit-bus, ncquis
"Hjcrofolvmam cfccn
derct.Nam dc vnuicr
fis rcgibus Ifrael ro-
minacim fcriptii eit
:
^mbidahit in viis lero-
boam^C' in pcccatis eius.
Ac dc Ofca , Fecitque
Cap.
XVII. C)jo
t nolueruntobedircdomino
Deofuo.
Ectabicceruntleo-iti-
^
- T
Wcft ege-
T Aliasttlificationcm.
ma eius,62
padtu quod pepigit cum patribus eorum &teltifi-
^'
Vcl CJUil.
carionesquibus
tcftificatusefteos.
Secui\c[:, func vanitares,&
vaneegeruntj&recutifuntgentesquiEcrancpcrcircumitum
eoFumIuperquibuspra:ccperatdominuscis,vtnonfacercnc
ficut&illa!f.iciebanc-Etdcrcliqucrucomni;ipr?ceptadomi-
ni l>i fui Feccrunrq; ilbi conilarilcsduos
vitulos&lucos,&
adoraiieruntvniuerfT.mmiIitiac?li.Scruieruntc]5Baal,&c6-
fecrauerunt ci filios iuos
& filias fuas per igne! i:t
diuinationi
bus inferuiebant
&:auguriis,&
tradideruntfc vt
facerctmalu
coram domino,
&irritaueruntcum.
Jratuscj^
elldiis vche-
menterlfracli,
&abftuJiteosaconfDe(5luluo,
&no remanfic
. a
T VcI^rcgmimIiida,vrcoiHraunitcr,
dici.-ba!urcti.-in.'i<.-i;ininin&Lciii
nifi tribus luda rantiimodo.Sed
ncc iple luda
cufbdiuitman ^
data drii Dei fui: verum ambulauit in t crronbus
Ifrael,quos
operatus fuerat
.
Proiecirq;
dns om ne femen Ifrael
, &afilixit
eos .&: tradidit eos in manu diripientium
, donec
proiiccrct
cos a facie fua,+ ex eo iam repore^quo
fciflbs crt Ifrael a dorao
Dauid;
&
conlliruerunt
fibi regcm
len^boam filiu
Nabac.Se-
parauiccnim Icroboam
IfraeU
diioDco,
&peccareeosfe,
citpcccarum
magnu.ttambulauerunt
^ i] Ifracl
m vniuerfJs
peccatis leroboa qua: fecerat
, nec recclTcrur ab eis
vfquequo
aufcrrec dns ifrael a facie (u:k, ilcut locucus fucrac i manu oni
nium feruorum fuorum
prophetarum .
Translarusquc
cfl Ifl

racldeterrafuain Afryriosvfq;
inhancdie.tAdduxitautem
rex Aflyrioru viros de Babylone
, & de Curha
, &de Ana,
&
dc math,&de
Sepharuaim,&collocauiteos
iciuitarib.Sa-
marixpro filiis Ifracl, qui
poffederur
Samaria
& habitauerQt
invrbib.eius.Cuq;ibihabirarecoEpifrcnr,n6timebatdfim,
&immifiteisdiislcones,
qui
incerficiebanteos.
Nunriatum
q;
cft rcgi Aflyrioru
&
diau.-GetcsquastralfuIifti
& habita-
rcfcciftiin ciuitatibus
Sam'ari.T,ignoratt
legitima
Dei terr?,
A P
V
XVII.
10
csifrael
^
"^"^'"^
1"
cos dns leones,&
cccc
intcrficiunt
eos,eoquod
[idnen ftcut rrg
i/ui an:e cutn fi-ermt.
Quare i;;iturinquies,
fencencia ludicij co-
rum, vc abircnc in ca-
pciuicaccm ,cxecu:io
ni mandaca cft ipiius
tcmpore i Ccrce vc
oHcndcrecur non oin
nino tuiflTc crimen re b
gumfuorum,iiiquos
rciicicban: cuipam,
dicc ncc oracuIoi^.i-/ca/.
efl Ephraim,cotaminatus
efl lfrael,etc.
thacb,
idola fucrunt
Hcu.Torum.
C A-
ignorenrrimm Dei
rerrx.Pn-Eccpitautem
rcx Affyrioru,
di
ces: Ducite illuc vnu de faccrdoribus,
quos inde capriuos
ad-
duxiftis, vt vadat
& habitct cum cis,&
doceat eos
t legitima
Deiterr^E. Igitur cum veniflet
vnusdcfaccrdotibushisqui
captuiidudifuerantde
Samaria,habitauitin
I3etbel,&doce
bateosquomodo
colercntdominum
.
Etvnaqu^qucgcns
fabricata eft Deum fuum
. Pofueruntque
eos in
phanis excel-
a
A
ndnx.
Rab.Ilcx
x\.A(Iyrius
idcfl,
diaboluscumfuocx-
ercicupopulunieccle
liafticum
obiidendo
& dcuaftando
quoci-
die atiiciCjCum cos ,0-
pterpcccaca commif
iade fcdibus propriis
cucllcns dcfcrc in ter
ram alicnam. vndc;
Super finmin.i Bahylo-
nis illic fedimiis
& fie-
uimus
, dum recordare'
muiS'on. .
b EtvnapMcfue. Rab.
In Iibro locoruin
jc-
gitur, quod fienoth
& Neig;lfueruntci-
Uitatcs
q
uas conftru-
xerunt in lud;raqui
deBabykura
craniie-
fant.
Alimaquoque
oppidum xdificauc-
runtquiadcam
vcnc
rantdcEmarh.
Ne-
bahac & Tharchac
ciuitatcs
func quas
Hcuxi in Iud.Ea con-
"
didcrunt.
II Rab. Vidcturiux-
ta confcqucntiam
fcr
monis 6c idolorum
,
quibus
ha: genccs
priusfcruieranc,
hic
polie
vocabula intcl-
'J
bgsquiacumdiauni
14 ciibt:'EtvnafjHj;gens
fabricAta cH D:u
fuum.
quali ad cxplccioncm
fenccnci-fiibkmciiim
ci\j Fin enim B.:byiuii-
ci ffceru;t Sochoth Be-
noih idcft, tabernacu-
la Benoth,qdcfino-
menidolr. In fequcti
busoftcndit^Adrama
lech ik. Anamelech
idola luiilc' vrbis Se-
pharuaim,itavidccur
'7
confoques
vt&lNet-
gel Cuthcnorum
, A-
fima
Ematheorum,
Nebahath &: Thar-
D
fnon cteiiie
nint.
Rabbanus.
Angelomus. '
f
decrfftw ' If-
raei (jux fiscc
runt.
I
fn.irn abf^ii*
fus fuerac.
t iudicia rel
ritum.
ir
t ritura.
16
^Etcum.
N I C OLAVS DE LYRA.
1 E' aliec. quantmn ad cctemonialiaprgccpta.
2 l-t pafinm. quamum :\d moralia.
3
Et
tcjiifica. quantum ad iudicialia,qua:
proccdunt per tc
ftcs,Vcl aliter
; Ttjlificationes. id cG,pccnas 111 legeconunina
tas
cranfgrcironbus
,
quas non timucrunt.
4
^Scciiiifuiit. k\ cfl, idola vana virtutcm.non
habentia.
5 Fcceriintjuefibi confla.duos. tcmporc Icroboam.
< Et adoraucrunt i>ni-iiU.cdi.\d cII,foIcm,&:
Iunam,Ioucm
Vcnerem,&licdc.alijs.
'
7
YLt conf% ficut cxpofitu cft dc Achaz cnpiculo prccedcci.
8 Ettradide.
voluncacidarmonis
inomnibusaffencicndo.
9
Sed nec
ipfe.c\uh aliqni dc rcgibus luda dcpraiflti fucrunc
pcrvxorcs,
quasacccperantde"filiabu* rcgum Ifraci.vtpa-
tctexfupr.odiilis.
10 E.rco.cx
tunccnim dcclinauitlfracl
avcrocultuDei pcr
ipfum
Icroboam.
-
Tranfla,
1
1 Tranfla. proptcr n^.ala pr^>dida.
12, MdHxit. Hic
confcqucnterdefcribiturpopulicxtranci
addudiocum dicirur
; .Adduxh.
Vokbat enim ilhmi tcrram
lccurc tcncrc fub manu fua, 6c ib amoto populo natiuo fecic
iliuc venirc hoics de rcgno fuo,qui cfTenc libi magis fidcles.
1
3
-Hnn II. qma eianc nucrici in idololacria.
1
4
Etimmi. Tu q:a ccrra pro magna parcc erat dcferta , & io
mulciplicacic fucrCic ibi bcff!?.Tu in poenam fuc idolol.itria:.
15
Igno. mi enim qui erant GencJcs credcban'c,quod fecil-
dum multicudinem
cerrarum &: rcgnorum cfTcc muliicudo
Deorum
,
quorum
quilibet in tcrra fibi appropriaca culcum
Iibi dcl^icum &c fpccialcm vcllcc habcrc,^: idco millLis fuic
illuc vnus de faccrdotibus
tcrnr Ifracl.
1 6 Etdoccbat eos. non tamen perfcde
,
quia erat de facctdo-
tibus Samana.',& non dc Hicrufalcm
.
1
7
Et vnaquxqHegens.
i.fccit fibi idolum fimilc illi quod cole
bac in ciuitate vcl tcrra,vude
fuerac illuc addufla.
Firi_
MORALITER.
r^aulatranflatioms
Ifrael in Afryrios.&: pcr hoc fignificatur
quod
q,
pcccatoru opcratio
&peccantiii obfiinacio func ca cr.iHa-
tionis mali pr.xlaci S>C fcqucntis cn populi ad pcnani infcni.
MORA-
951
Glor.ord.&NicolaideLyra, ;-
951
|(iit'b.inut.
+
vclfa<rifiM-
* 4CCTCU .
9
gk ht-cutn. Ha-
l^cnc tiivrciici
(juxdam facia-
iv.cDta coiimiu
iua cum fanda
ccclcfia, &:qiiaf
dara lcnccnciai
icripcuraruni ri
teuicciliuiir:fcd
tanicnidolis im
mundorum fpi-
r:tuum lcruiur.
Vidccur cis ci-
niorcm Dci ri-
tc
fccuftodire,
cum fccundum
fcnliim fuu vcn
^an (c putanc ta-
ucrc : fcd quia
cacholu-x hdci
vnicacem fper-
nunc maligno-
rum fpiricuum
voluncatibus ob
tcmpcranc , &:
noii folum in-
uentorcs pnmi
crrorum
(
quos
pacres S.unarica
nurum iignifi-
cantyhoc faciiic,
itd 6C Jcquaccs
coium., quosf.-
borum nomiiie
5j
fis qux fcccrant Samarit^, t gcns & gcns in vrbihus fuis in quibusha-
bitabant. Viri enim Babylonij fccerunt socothbcnoth. Vinautcm
'
Cuth^ifcceruncNcrgch &virideEmath tfecerunc Afimatporro hc-
uvifecerunt
Ncbahaz&Tharthac HiaLJtcmquicranctk scpharuaim
comburcbantfiHosfuosigni.Adramclech & Anamclcch diis Scphar-
uaimj&nihilominuscolcbat diim. Feceruntautem fibidenouifiimis
*
facerdorcs <exceliorum, & poncbant e'>s in phanis fubhmibus.Et cum
dnm
*
colcrcnr , diis quoque fuis (cruicbac iuxta c(Miluetudincm gen-
tium^dc quibus traslaii fuerant Samaria Vfque in prxfentem diem mo
rcm fv-quuatur antiquum . Non timent diim nequc cuflod.iunt t
c?re-
*
nionia-i Ciiis atquc ludicin, 6^: legem & mandatum quod pr.Tceperat do-
minus fihis lacob quem
cognominauit llrael <k percufferat cum eispa-
(Slurn, & madauerareisdicens:Nohtc tmieredeos ahenos,& uon ado-
retis ecs ncquc colatis eos, & no immoletiseis fed diim Deum vcftrii
,
oui eduxit vos'dc terra Acgypti in f irtitudme magna & in brachio ex-
tcnto: ipfum timete , & illum adorace , & ipfi immolate. t Cgremonias
quoque & iudicia &: legem & mandatum quod fcripfit vobis , cultodi-
tc : vt faciatis cundis diebus;: & non timeatis deos alienos. Et padtum
quod pcrculfit vobifcum nohte obliuifci , nec colatis dcos ahxnos : fed
diim Dcum velbum timete &ipfe criiet vos de manu omniii inimico-
rum veftrornm. llli vcro no audierunr, ied iuxta confuetudinem iuanij
prilhnam perpctrabant.Fuerunt igitur gentes ift:E timentes quidcm do
minum , ied nihilominus idolisfuis leruientes. Nam fiHieorum &ne-
porcs ficur fcccrunt patres fui , ita faciunt vfque in pr3Efentem dicnij
.
&; ncpocumin-^
t
tcHigimus. ^
^ Cyrillus. |'< S
Alex. Samarita- 1? "^
niquamuisaBa
l|^
bvlonein colo-
niam millifuif-
Jcnc ,camcnauc
quia vicini lu-
dxiscranc, aut
quiaHonuIlarc-
ligionis Hcbra:
ca: probaucrit,
inaiorcs iudaro-
^
I um patres fuos
i
appcllarc non
ciubcfccbanc.
.jc Ambrofius,
Samaricani fo-
.
lamlcgcm acci
piut, :d crt,quin
quc libros Moy
li.SiJciuccmc
l^-
originc Perfa-
rum &: AfTyrio-
rum : quos rei^
'
Afryriorum fiib
latis filiis Ifracl
in capciuicace
,
pofuic ad inco-
lcnda loca S.;-
maria:
.-
idco &
igncm coliinc
morc Pcrfarij.
N I C O L A V S D E L Y R A.
I Vh-i. Quodin Hebr<fofonacrabcrnaculu .-ilaai. Dicic.n.
- Rn.S.i.o^iiiu<lJdoIucract"tJtri ad niodu 'J!;ai!ia.ch;ibecis pul-
los, it;j tjjSothoihiiynacdoniu
,
LciiOth;;iJtidoirifcu idola
ibi pofita.B ihvIoni).n.mii!tum innitcbanturtonilcllntioni-
bus,& idco al:qui coi u tcccrunc idokim m vencracione con
ffclladonis
,
qux- :^pud vulg.ircs vocatur Galiina Puliinaria.
9pud liccracos vcro Pfciadc-S.rieuc &aliqui ahj facicbat ima-
<ii'">cni
ginc foli, & aliqui lun.T,' prour hr in plunbus locis fcripcur^v
2 Etni. fcdnon fccundum intlruaionem facerdoiisprx--
difti. vndc & rccipicbanc quinque Iibros Moyfi ,
&,fic por-
timcrant Genciles, parcim lud.ci,
3
rece. 'vic?(., dc vilibus pc;fonis qux noneranc de gcncTe
facerdocali fccundum lcgcm .Moyfi
.
4 ^(ov.fjil iccc pcrlcde prou: pr^cipitur in lcge, idco fiib-
dicur; TS^qitecu. Cctcrap;iccnc.
Rabbanut.
Angclomm
Eucherins.
.
A D D I T i O.
In cap..i 7. vbi dicicur in poltilla ; Et docchat eos quomodo cole
xent dominum.
in Hcbra:o dicicur : Docebat eos ejmniodo timerent Detm,8c
fimiliccr vbicunquc 111 hoc. c.dr de Samaricanis Cp colucrijc
Dcii. Hcbraica vericas hcclococo/ere
, vcrbu tin^cre,
cf vcrius
df. Na licec Samaricani poflincdici timctcs Dcii tunorc fcr
uili)
C A P V "f
XVIII.
Tv^/jo tertio.
a Exechias. ;
.Apprchendcns
duminum vclfor
titudo domini,
Nam redcmpcor
noflcr dominus
forcis dominus
potcns in pra:-
jio
,
non folum
idola
UiH,i .0 tii 4>i ic pfu dicj colcccs Dcu, c[.a in vcro culru rc qiu
ric^fidcs
&c
charitas,q i ipfis no crat, cii verc cfscc idololatr^.
p
Rcplica. fn c.jy.Bu .i.Kic dilfciccia inccr cimcrc &: colcre
Samaritanoru,!mprob.ms nofifra cralIacionc.de quo vidc fa
pralib. 3 .c. i S.No.n.cft vcnfimilc
q,
iacci dos miffus doccrec
eos cimere feruiliccr.verior eft igif' nfa craflano
q
diciccu do
cuiffc colcrc:nmcrc.n.induxicadueriicas.fimiliioiconu &:c
C A P. XVIII.
f
Nno tertio Ofee filii Ela reeis Ifrael rcenauit Ezc-
chias filius Achaz regis luda.t Vigintiquinq; an-
noruerat.cu rcgnare ccepi(fet,&: vigintmouean-
nis regnauit in Hierufale. Nome matris eius Abi,
filia ZacharicE. Fccitq; qd" erat bonu cora dno,iux
la oia quas feccrat Dauid pater eius .
t
Ipfe diffipa-
idolagcntiumco
triuic, &cultuin
idololacrix difii-
p;uiic quaccnus
vnius Dci noci-
tiam habcrcnc,
ciufquccultuidi-
gne manciparcn
cur: quin iplam
Iiccr;ilcis Vlofai
cg,quailIcpopi:-
^Ius
m.
N IC O L A V S D E L YR A.
C A P. XVIII.
AVne
tertJo. Supcrius in hoc quarto actii efl dc dcbilicatio
nc rcgni Iudx,&: Ifracl fimul, de rcgni IlVael cocali dc-
icctione,hic confcquenter agicur de regno lude pcr {e.,&c dc
cius def-Irudionc.vbi primo ponicur quid adlum cfi ful'> Hze
chia.fecundo quid fub Manaflc & Amon.cap.2 r.ccrcio quid
fub lofia &: Ioachaz.c.22 .quiirco g.d fub loachim.c.z^.quin-
toqd fub Scdcchia.c.2 5.Circa|primu ondit primo LzcchicC
c6ucrlaciolaud.abiIis,fccud6 cius libcracio ccrribilis.c. 1 ^.ter
|i6f.inaCTomiiabilis.c.2o.
Circapfcnsc.oiiditurprim6:quo
Ezccl-ua.s I.>udabil;cer fc h-ibuic in ^(peris , lccud6 in aducr-
ffe5,,ibi.- .^0 qit.vt<idccmo.VviWA m duas.in parcem pnncipa-
'
lcm
lem & incidencalc. fccunda ibi
.-
.A^rno inuv to. Circa primuni
tangicurgcnuscx parce macnseius,cuin dicicu-.
1 T^mcn w/.7.Dicunc .nuccmaliqui,quod iflcfiiicZicharias
filius Ioiadi*,lcd hoc non vidccur vcrum,quiaZichari.is fuic
concemporancus ipfi Ioas,quia inccrfcciccum,vc diCai-m cfl-
fupr.i iicap. a principio vcr6 rcgni io;is vfqucad principiii
rcgni Acluz, cuius vxorfiiicifl.rAbif;i,fluxciunc.inni 117.
^
quod pacctli computcncur anni qtiibus fiicccniuc regn;mc-
runc regcs rud.i a clicio cemporc.& lic non vidccur qirod ifla
Abifa potuiflcc cffc apta copuhc coniugali ccmpore'Ach.iz,
& multo minus .acl cc^ncipicndij. Confcqucncer ponicur Ezc
chia; vircus, cum dicicur : Fccitanefjuoderat. & fcquicur.
2 Ipfe di/Jip.cxcclf.!. Quod nulliis rcx fcccrac ance eum.
Confre.
MORALITER.
^mo ter. Pcr Ezcchiam ^ui fortitudo Dci intcrprccatur,
bonus
boniis pra-l;iciis fignificacur, qui non vircuii lli^ vcimcriCis,
fcd diuinis auxiliis innicicur. ideo fubdicur.
Ipfc. fupcrbosjuijriliandp.
> c.
5>y:>
lllI.Rccrum
o
lusleg.-ihs nfTidualeaione
refonabnt ac pro
magno habcbar
(X)nrru!ir:3c fenfi.im
fpiricualcm in ea inteljigerc
eos d j. ux!
14 lofcphijs. Er.iciiuic viro tiacura
benigna, inda , & val-
<lcieIigiofi..^J]hiIcnTmaliudprius
veniensad refTnii' ncque
ticcclfir!um,ncc vcihus
fibimec 8i fubioais arbicratus cft ef-
fcqua vtcoierec Dci
Cap.XVIlI.
5>T4
r.f.
fi.>ncni.Ei
inquicpopulus
perpetuo
ndotcbnr,&
vo-abat
eu D
Nchuftam.
H.nccxiiliinoccam
Ophvcas(eftaucemha4
Uspcirim:i)appelhcoscfreEa"cnos. '
"^cmnarc-
nPhJHfrius.
Harrcfisquoqoccftin
ruda'is,Qua:ferDen.
L-defcira:
ti
facriticabacic
vfquc ad Ezcchiam rcgem candcm
impie-
,-
,
tarccclcbrabat.Eze-
> uit cxcella,
& contriuit ftatuas
, &
fuccidic lucos, confreo-itn- t
^h''^^^^'"
dcpom at-
rcrpenrem
ccneum, t
cjuan fccerat
Moyfcs.
Siquidem
vTcjue \ ^i^^cj^SfoXi
ad Ulud tempus filij Ifrael adolebant
ei
incenfum,
vocauit-
*
bcracusaDominodc
t
quenomeneius
Nehuftan: &m domino
Deolfraef
fpera-
uit
.
Itaque
poft eum non fuit fimiiis ei de cunais
regibus
?
luda,
(ednequeinhisquianteeum
fucrunt.
Ecadhiefitdo-
*
mino,
&nonrecefiitaveftigiiseius:
fecitquemandatacius
qus pra:ceperat
dominus Moyfi. Vnde
&
ei at dominus
cum
eo,&:m cunais
adqusprocedebat,
(apienterfcagebar.Re-
bellauit quoque contra regem
Afiyriorum,
& non
feruiuit s
ei.IplepercufTitPhilifth.-cosvfqueGazan,
& omnes
termi-
nos corum
,
&a turre cuftodum
vfque ad ciuiratem
muni-
^
tanu. Annoquarto
regis Ezcchi.-e
, quicrat
annus(eptimus
7
Ofee fihjElaregis
Ifrael, afcendit
Salmanafar
rcx AflVrio-
ruminSamariam,
&oppugnauiccam
, &cepit.
Nam
poft
annoscresannofcxcoEzechKT,
ideft, nono
anno
Ofec
re-
gis Ifrael
,
capta eft Samaria
. c cranfblic rex
Aflyriorum
IC-
raelmAflyrios.coIIocauitquceos
inHala&mHabor,
flu-
uiisGozan,iiiciuit,U(bus
Medorum,
quia non
audierunt
vocem dfii Dei lui
,
fed prastcrgrefn
funr padtum eius ,
Omnia
q
pceperac Moyles feruus dni non
audieruncneqj
fccerunt.
nAnnoquartodecimorcgfs
EzechijE,afcenditSennacherib
,
rdigioncm. Eccon-
wocaiis oinnem
po-
puliim panccr & fa-
A;crdoccs atquc leui-
las, concionem ha-
biiitapud cos dicens;
Non ignoratis
,
quo-
niam proptcr pacris
mci pcccara,qui C! anf
greHus cf^ Dci fm-
dam ho non;bilcnui;
tii]cura,mulca&ma-
xima mala cftis cx-
pcrci , &c abco vcftra
mcs corrupca cfi fua-
fitque quos ipfc co-
lebat Dcos vos pari-
ter adorarc . Hortor
vos
,
poffquam opcre
cogtiouiftis
,
quam
pcfcmum eft impiii
agerc,vti!lorurriobli
.
uioncm habttcs,pur-
gecis vos a priori pol-
lutione,i!!C cum Saccr
; . docibus ac Lcuitis co
ucnicnccs , apcriatis
lcmplum,&purgan
tcs illud folcnmbus
|faaificiis,adhonore
|antiquum&patnum
qrcBocctis.&c.
.a|a Confrcgnque.
Eze-
jchiasfcrpcntcm con-
p^^jqiiia indomi-
ffloDco fpci auit non in .rneo fcrpcnte.
*
l
.*Jh^""^o''ctus.Non folum oontriuit ftatuas'& lucos coti
rcifttjfcdctiamarneum
fcrpcnccm qucm magnus Mofcs
;xmixic,non vc adotaret^jfcd
vcfalutarcm prcfigurarct paf-
rioncin
obfidionc
Pcrfarum
&: Aflyriorum.
b ^rhujiam vo. &c.
quodintcrpretacures
corum
, vc qucm ifli
pronumine
colebac,
indidis cius
mcc.-jllii
eumcllc,nonDeum
agnofccrcnc.
C
.Annoquartodcc.Etc.
q

Omne qitod
impofue.&c.
^"
^
'*
^Thcod.Curpro-
niifit
Ezcchias fc do- E
na millfiLirum
Scnna-
chcrib?
Achazp.iter
eius vocato
ThcgLa-
phalaflar ad bclli^fo-
cietatcm
aduerfus Sy
ros
,
pollicicus
eft fe
pcnfurucribucii.
Ille
ppecuo id pcpedic; E-
zcthiasnofoluicVi-
foaucexercicu,^mi-
litfcdaturuj&dedic
treccnta
auri calcnca
:
miric.n.Aflyriustan-
tum tribuci
folucre.
Jc rdem.Cur
Dcum
Qwx^. ya.
ftudcnsplacare,cribu
tumpra-buiccxfacris
n
nr>i-ii.-,,.o. r^ I - V
pfficicbant
thefauri rcgi). mos crat
inSodiSw
naict quas ipic
conftruxcrac.
I{jibfacen
NICOLAVS
DE LYRA.
Omfre^^iiquefer.&c.cuiuscaufa.
fubditur: Siquidcm. Eo
luod in afpcdu
illius filij Ifi ael fueruntfanati a morfibus fcr
icncum,
vc habctur , Nu.cap.21.
yocauitquc
o.e.id cft, cuprum vel cuprcum. q.d. Nihil c-
atdiuimtatis
in co
, ficut fimpliccs
credebant erroredcce-
ti-, quia in eo nihil crat nifi cuprum.
lta<iHepcfi,crc.Vci
hoc non habctur quod fucrit fandior
>au!d qui fuit antc cum , vcl lofia qui fuit poft , licut ic dc
iiolibcc
confctTorc canic ccclcfia : Non cft inucncus fimilis
i',
&. hoc propcer aliquam prxrogaciuam
qux non fic inue
itur in aliis
,
liccc in mulcisaliis
prxrogaciuis dcficiac ab a-
S.6C hoc
mododicicur hic dc Ezcchia.
Xonfuit. Tum quia dcftruxicexcclfa
& fcrpcnccm xncu;
Tiquiaadprcccs
eius angclusdomini
exci-atum Scnn.a-
cnb
pcrcufsic,
&: fol dccem gradibus
rccroccfsit, vt habe-
intra
,
qua: fucrunt valdc fpccialia.
J^tl. quod cft intclligcndum , non quia fuifTct prius ei
JDicaus
,
fcd quia non reccpit cum vt dominum fit uc mul
^regesantc
cum fcceranc,&: hoc eftquod fubdicur : Ei ide
non
nonfer. &c.
6
.Aturre. cm. idef^ non folum
ciuicates
magnas , fcd ctiam
fortahtiamlocisinacccfsibilibusfica.
,i^ucciam
7
^''0
^^.. H^c eft pars
inridcncai.s
,
in qua agicur dcca-
pr one Samarur,
&: Ofcc rcgis
pcr modum c uiufdam rccapi
cpiftolas pcr rcgnum
Ifracl
moncns
p( ,pulum vc rcucrccre-
Z^^. i"7" 'f'
^''^"^'
' ^'^'^O-f^^ "-' audiuaeum.^
idco
A S.
'^ !?-^"" ^'P^'"^"^"^ ^
tranflacus dc cerra Hiael in
AHyiios,
vcdicicur, 6c
pacccliccracx
fupradiais.
8
.Armoquartodrawo
HiCconfcquencerdcfcribiCurquomo
do Ezcchias fe habuic m.iducrfis
, &: primo oftendicur
quid
tccic cx
cimorc.fccundo
quid ex amore, ibi:
MifitaHtem.Cir
capnmumfciendum,quod
Ezcchias
fciens
populum fibi
iubicaum
Sc Achaz parrcm fuum Dcum
multipliciccr of-
tcndutc; idco mcrico cimuic nein vindidam
didorum ma-
lorumpcrmicccrccurrcx
Airvnorum
venircfupra
re<>num
fuum,&: idco dcltrudhoncm
ciuicacis Icrufalcm vbi vi^eb.u
diuinusculrus
,
&:popuIum
fuumquancum
pcccrac volens
lcruarcpccumam
expofuic.&
hoc eft quod dicicur hic.
Tunc
MORALITER.
mo.
hypocritarum
falfitatem. detcgendo
, &: eos abij-
ff"'-
Jufnnofos
&: dififolutos cxtirpando.
o/rf
pcrqucm
fi-nific.itur calliditas malignantium.
**
^
^'P"'' '^'^t caUidior^cmais animanti^Hs terrx.&c. Scr-
pcns
pcns igitur xncus frangitur
, cumcalliditas
mali &: obftina-
ti hominis encruatur.
8
.Aano quartodec. &c. Per Sennachcrib
qui contra Eze-
chiamafccndit,
fignificaturtyrannus
, quiccclcfiam
boni
pr^-Iati turbat &: inuadit
, ficuc rcx Angli^
inuafic ccclefiam
taiitti Thomearchiepifcopi
Cantuancn.
&alii plurcsidcm
lcguncur tecitte.
Tunc
955
Glof.ordi
&NicolaI
JeLyra. 956
Kahkaniu.
AngelMk.
^
a ?^.bfacin. Ra.
A
Qi_iia Hcbraicc
loqiiitunfiliuni
ElaixpiKacqui
proditorfuitcu
Sohiia. Vcl Sa-
nviricc.&iiclco
Hcbraicam lin
guam fciuilTe.
Quiquali
qu.tr-
dam
contiaria
B
. cem.m
tiS.J,
Eli.

rontra me.
er.baculut.
rcx
Aflyriorum ad
vniuerfas ciuitatcs luda
munitas,& cepit cas
Tunc
mifitEzcchiasrcxIudanuntios
ad regem
A(ryriorum m Lachis,
di-
^
ccns:rcccaui.rcccdc
a me, & omne
quod impofuens mihi fcram^
In-
dixit
itaque rcx A Oyriorum Ezechia!
regi ludrc trcccnta talenta
argen-
ti
&?triainta
talcnta auri. Dcditquc
Ezcchias omne argentum qu<.d re-
perrum^^fucrat
in
domo domtni , & m thclauris '
regis
.
In tcmpore il-
lo
confregit
Ezcchias
valuas tcmpli
doniim , &: 1 la minas aun quas ip-
dam
concaru fe
affixcrat,&:
dedit eas regi
AIlynorum.Mi(it
autem rcx Affynorum.
;
fortitudo.mita
^ T;l-iarthan,&:
Raplaris, & Kaplaccn
dc Lachis ad Ezecluam regcm cu
trJt^l
m^-H^"
valida
Hierulalem.
Qlu cum
afcediflcnt,
vencrunc
Hicrufalem,
&ftctcrunt
iuxtaaqux
ductum
piicin.^
fuperionsquxell
mviaagri
b
Fulionis,vocaucruntq;
regem.
Egrcfl^us elt autem ad cos Ehacim hiius
Helcix
priEpofiVurdomiTs,&Sobna
fcriba, &
loahs filiusAfaph a
commentariis.Dixitque
ad cos Rabfaccs;
Loquimmi
*
Ezechia;
:
H^c
dicit rex
magnus rex
Afl"yriorum : Qux eft ifta fiducia qua mtcris ?
t
Forfitan
inifti
confilium , vt
pra^parcs te ad prarlium In quo conhdis.
'
vt
audeas
rebellarc
*
? t
An.fperas in baculoarundmeo
atque contraao
>2vpto , fu
p
quem ^v incubuerit
homo
comminutus
ingredietur ma
num
cius &
peiforabit
eam. ? Sic eft
Pharao rcx
/^gypn omnibus qui
jgantia
ijphct.c dicuc:
H^cdicitdomi
nus.Iftcdixic;
Hxc dicic rcx
majgnus rcx Af
Cvriorum.
'
.j Cyrillus.
Alcx.llcx
AlJv-
riorumSamaria
deuaftata, ct ad
lud^e
'ciuitates
duxitcxcrcitu,
captifq.multis,
1) ucldi IM-
icni
drmiino
inco regi.
I
finc oomio*
captilqmultis, num
CIUSOC
pcuuiau.i. v,..^^ . -.
...-.-
^^
^
ad
ipfadcmule
j
confidunt in I fe .
Quod fi dixcritis mihi:in
domino Deo noltro habe-
connuuiuiu 1 it^. v<"-'.i"-'"
ir o 1

mus
fiduciam,
nonne ifte eft cuius abftulit
Ezechias excclia &altaria
,
&:
prircepit luds &
Hicrulalem
: ante alcare hoc adorabitis in Hierula-
Mem^NuncigiturnranfiteaddnmmeumregeAfl"yriorum.&dabovo
bis duo
mdia equorum,&
videte an habere
valcatis afcenfores eorum.
Et
quomodo t
poteftis
refiftcre ante vnum
iatrapam dc fcruis domim
mei
minimis? An
fiduciamhabetisin
^gyptoproptercurrus&equi-
tes
'
Nunquid t
fine voluntate
domini afcendi ad locum iftum vt de-
f moiirer
cum ? Dominus
dixit mihi : Afcende ad terram hanc
&
demo-
rofolyma
mic-
tit
Rhapfacen
j
non
vtarmatu
iurebellimoue
rct,fcdvcvulg'
&minis&:pol-
licicacionibus
,
bliidis iefcarec.
b
Eliacim. Ra.
dchocF.l;acmi
dixicfaias.-ro
cabo feruum meH
^-"'<""''';!oSKn3aui;t.ad0tHcbrci,R.-.b&cisc6miiHrio-
rcs flbi multiplicarn.
S:ptcSf4rSi^dSrufolc.-6.ckccpt.arccncut&t^
f !>,. d/mlUba. Ad .d quodd
plo A^yrios tota,
vrbcni ccpifli;
que ctiam Sobna i
cum Eliacini aJ
Rabficcm exiifc
quidauutumane.
c .Aufps. Ntilla
narrathiftoris;.

Ezechias Pha; , .
nisauxilium
p
(iulraicnt.
d JnDom';. R .
Vcrum ,cflo.
; Dco halnK-m t
fiduciani:fcd ;.
-
'
fum cft Ezcchia
i abihihflccxcclla
Dci &L altaria;
j
'
hoc cnim non I
contra Deu , fcd
[^
j^
pro Dco fccit:vt
dcflrudo crrorc
vctcri iuberct
II Deum intcmplo
lerufalcmadc.a-
fi.
e Dabo vo. !
Rabfaccs,vt
|
citate obfcil
II oftcndcrcc,
milia cquorij
pollicctur,qu4
'^
afccnforcs Ezcj
14 chias non habcj
rct : non dc it
bccinicitcpopu-l
li vcnit qu.ilic
quicandi ignatj
iedqaDcuspfal
16 ccpitncrexHta
cl equos &: vj
if
ixit: fidixcritisgnDcc^
^
confi-
N
I C
OLAVS DE
LYRA.
I
Tuncmi.^d
tradandum
cum co dc rccciru,Quia non habe-
bacpopulum
nd
congrcdicndum
cum co. i Teccaw.Ldno
peccacum
aucem
patris fui &c popul. rcputabat fuum mhoc.
\ in tewpon. in
quibus erat muku dc auro alttxu pcr regcs
lcedenccs &per ipfum ad decorc &L rnagnifi :cnt,a
. &
hoc
Fecit
nccciritacccopulius,
quia non habcbat ahundc vnpof-
fet
foluerc tanta
fumma. Ex hoc hf argm,q,
pnncipcs m ne
ccflitacc
piit
accpere dc thcfauro ccclclix pro confcruacio-
ncrc.publica:. 4
M./5f.
Hicconfcqucnterond.tur
quodfc-
cerit ex Dei amorc
C.rca quod fciendu. q,
rex Affynoruni
acccpta
pecunia fub pado d.mittendi rcgnu Ezcch.x inpa-
cc
inlidclitcragenspadunon
fcruauit,fcd
mdltexcrcitu ^
nu'ntios in lerufalc ad terrcdu Ezechu, vt tcrntus rcdderec
ciu.tate-&
populus
crasferretur in Affyrios &
cultus dn. de
Icrufalc
auterrctur.Qiiod
nullo mo fercns Ezech.as,rcltitit:
&:con'^rceans
populu
cxhortatus fulc ad defcndendu jlocu
fanau
&:gcnce;vc hf
difFufius i.Paral.? 2 Igicur circa hoc pri
mOponicurnuntiorum
regis Allyriorum
comminatio. lc-
cundo
nuncioru
Ezcchi.x
poftulatio, ibi: Dixtrunt autcm. cer-
tio
didepoftulacionis
dcncgacio,ib..-flr/po(//;^';
m^Circa pri
mum
drcitur , Miftt autcm. lic dcbcc fcnbi vbiquc.f.pcr b.
Cum wa.i.cum
cxcrcitu nd obhdcndum
Hicruralcm._
l
Invia.
quia ibi fulloncs
cxtedcbanc panos ad deliccadu.
7
roc4f.n6ciivcnicadcos,coquodnmebacdcprod.c.o-
ne, qu.a alias expcrtus fucrat fraudc coru, fcd mific nuncios.
8
/wtt.fdni,aa crac fummus
facerdos,&:fuccciric Sobn^,
"*
qui
I
fali.
qui fuiccaptiuus&dcicflus.T
facerdocio,vchabcrurEfrti.
9 Et Subtui.Dc o&ci\s auc ifhs qualia finT,didu fuicfup.i.Hb.
cap.8. 10 ^xeflitl^!fidHciainquaniteris,6-
cdck-ndcrcies
rcgeAflyriorum.q.d.nullaeft.
11 ^nfperjs.q.d.lnre^
Acgypci non poces habere fiduciam,ficuc ncchomo
poccf
fc firliiiccr appodiare in baculo arundineo. &: fic non potc\
cofidcre fecure de auxil.o humano,fimi]itcr ncc ne diiiino
Cuius racioncm fubdic dicens . ii '^'me ifle efl
cuiufdjh
lit E7jchiasexielfa.6-c.
q.d.diminuic cultii diuinum,&:
ficiH
pot confidcre inipfum,cunag.seu
otfcndcr.t<Jplacauer.t
Ifte aut Rabfaccs d.ccbat falfum, quia facrificarc ct
domim
extratemplum
(
pofiquam fuic
xdificacurnpcrSalomonc
no fuic licicu, vc frcquencer dictum cft fupra, vc hr Daic. 1
:
r
3
Xl'"c
i%itur. In Hcbrxo habecur.r.ici/4 rfarf,f pro duobi:
milibuscquorum. 14 f
virfe.q.d.incocopopulocuonui
poccris inucnire coc homincs fcienccs
cquicarc.
1 5
Et t}uopo.6-c. Quia in acie cuiufiibcc
faciapxeranc
pln
res eauices. Adducit auccm ad fuum
propofitum
confirm.j
dum lacrx fcripcuf.T tefiimonium,quod
habccur Efaix.b

^dducct dominus afias funes ^ multas
rcgcm .Affynorum. iSj)li'i'
dituribidem; Etilnt perludam
inundaus&tranftens
,&c.
1
hanc fcntentiam ponit hicfub aliis vcrbis cum d.citur.
j <J
DomiJi.mi. afccud.<& c. fcd ipfc non allcgauit finc
propht
tia:. Licctcnim Efaias dixcricregcm
Aflyriorum
vencurui
in ceri-a Iuda,&: affiidurum cam,tn iplc
prcd.xicexciu;uu
cius pcrcuticndum a diio. fccundum quod habccur in
cicc
M O R A L I T E R.
t
I TummlfnRT^.
Bonus.n.pra:lacusconiidcranspcccaca
pra;deccfloru
fuoru vcl
fubd)Corum,propccrqu?Dcusiurtc
pcrmiccic
ecclcliam vexiri: ad 'luam
vexacioncm
rcdimcn-
damcxponicaliqn
fubftatiam tcmporalcm . Pcrhocautcm
Qudd
Scnnachenb
h.ibita Ezcchix
pccunia afua maiic.a no
ccflauic,'( d Icrufalcm,vbi duiinus culrus crac,fibi fubiuc;,arc
voluir, L ad hoc nuutios nulKjVndc
fubditur.
4
Mijn
MifnautQmrcx^f.\&c.
fignificncur
n^nlitiacvrann!,ciui
tri(
lcfians
ccclcfiamnoncficontciitusbonocciTipor.ili,fca^
hocbonafpiritualumicicur
impcdnc,&: clcru
fubiiccrcin^
bir? fcruicuci .
&
in cah cafu pr^-Luus dcbet fibi
rdlltcrc,
cuttccitBcacusThomasrcgiAngloru.
."^hoc
tigni^c.v
hicpcrhoc ,quod Ezcchi.nsnon
obcdiuicm.mdaroSei
chcnb , fcd magis fe pra:parauic,&
populum iUum
.id
vn
tcr rcliitgudujn,
M
n
R
^7
llll.Rcgum
^' confidimus.callidererpondecfcnon
fua voluncacc, fcd Dei
,
veniirediccncis
^futide.
Ecclisrguinencum
.-
cum nmlcas
vrbc.sccpenm,&: pars Icrufalcm nuneac incacb,
niani{cfi:Vi
cli
mc Dci vcnilTc vokncace.
a
VHcawir. Rabbanns. Scr.fus cft. Quid
ncccfTc e(! popu-
Ju/nfel^J^^rcrrori
Cap.XVllI.
5,j8
IIH.
snm
fi"*, buscomraoucri,
5:vanani iaftare
vircucemPLoc^ne
re linguam qna
popiilus non no-
iiic. Adqund ille
anog;incer.2>(/'/j
ad cto. tu. cr ad le
mi.n,ede.6'c.v{q;,
pt coMe. fler. pc.T
quodoficndtcfix
nceos&lki cflc
4apicdos,fjnHii-
<]iic illcccbram
uingiccimori, vc
'jiios rcrrore v,b
icic, pcrfunfio-
icdccipiar.Ecdt
icexpcrfina rc
_';$ Yacitc mcciim
enediClioKcm.i.fs.
.icc quod in vc-
Itra bcncdiclio-
ncproficac.Be-
ru genciu iftarfi libcraufr-terra fu5 de maou mca ? Quo libc- D
rabic Dcus lerufjle de manumca? exalcanoc fla deiedi sut.
-X 'flieod.Rhapficcs cu circc vc puco,Hcbr;cus,.3: ad .^tfv
rios cnmstiigillcc, auc ab illis capcus iam 6^ abdudus, in Ally
^**' ^*'
rios fua ofkndillcc bcncuolcncia, ci commilium
fuerac im-
i-
^ _ r^' _,..-. .
pt?i'
exercicus.
J!rceam.DixeruntauteEliacimfiliusElci^,&Sobnarcriba&IoaIie
i VccnscmmHc.
a
Rabfaci.-Precamur
vt loquaris nobis fcruis tuis Syriacc, fiquide intel-

b^fhciXr T'
hgimus lianc Imcrua
, & non loquaris nobis
ludaiceaudientepopulo j fiquidlTmpnna
quieIt{upermurum.KcrponditcjueeisP.ab(aces,diccns,Nunquidad4 P
^^^ roga-
dominumtua.5^adrcmirit
medominusmcus,
vtloquererrermoncs l
^^'iy^^r^
hos,&
n5
poruis ad viros qui fedcnt fuper murum: vt comedut fterco-
' cn qu^cdiccban-
ra(ua,&bibantvrinafuvobi{cum?SteticKaq;Rabfices&cbmauit ^"''W'!^'^
"<>'^
vocc magna ludaice
& ait
: Audife
verba regis magni regis Airyrio. 8
'"'"'^ ^'''''
"
"'^
!>
rum,Ha:cdicit rex f Non vos
(educar E^echuis.-No
enim poteriterue- 9
revosdemanutmea,neq;fiduciamvobisrribuat{uperdfimdicens,
Eruenshberabitnosdominus,&nontrade'turciuirash?cinmanure-

_,
aucem cumdidi
cilfcc fc mole-
ffia iiiiicerc prin
cipes
,
quod po
- "-v-v,. ^. ..., w^,- XI, iiici.jun.-
pulus perciperec
gis Aflyriorum.NoIiteaudire
Ezechiam.
Hc-ccenim dicitrcx Affyrio- lo
^-a qi^c diceban-
rum: Facite mecum + quod vobis elt vtilc,
&egredimini ad me:Et co-
"
vocc va-n
v^^^^^^
^
medetvnulquifq;devinca{ua,&deficulua,&bibetisaquasdeci{ler-
^'^*
'^i-is imoias
nis
ve(ins,donecvenia&rransferam
vosin terraqiu^ fimihseft terr;^ ,x
Sr^TSislf
vdtr^,in rerra fruclifera
& fertile vini , terra pams & vinearum , terra
fo nomuncis
oliuaru&oiciacmellis.&viueris&nomoriemini.
Nolireaudire
Eze-
'3
^^""^ vcrumaf
nacnenb rcx Af-
c.ip.z^.
fynoruiTi videns
quod pacrcs fui
Samariq(3<: [frae
lis rcgnum de-
-
ftruxi(rent,&ip-
fe adcerram lu-
iined,c.cc reg, a; chiapi tqui vosdecipir,dices
:
Dominushberabit nos.
Nunquidhbe-
u "i At.tua S^n
1'b-^-Jenii.
raucrunr dii getium tcrra fua de manu regis
Affynorum? Vbi cft De'
c
Emath
& Arphad
? Vbi eft Dcus S-pharuaim
, Ana & Aua ? Nunquid
hberauerunt Samariam de manu mea?
Quina illl
funtin
vniuerfis diis
terraruquieruerunt
rcgionefuade
manu mca,
vtpoffiteruere
domi
nusIeru(aIemdemanumca?Tacuititaquepopolus,&nonreI]x)ndit
^ da duce Rh.p-
ci quicquam. Siquidem
pr^ccptum reais
acccperant
, vt non refpon
u^^'
'^"^'"
^"^^*
derentci.tVenitqueEIiacimfiliusHelci.^pr,t>pc,fitusdomus&Sob-
"llun^S:
'^l!:'^l?^t^^''''
^^^P^ ^
commentariis
ad Ezcchiam fciffis -
^^^^
veftibus,
& nuntiauerunt ei verba
Rabfacis. nos commigrnl'-
fe,cxerc)cum co-
r , ,
uocat , Sc Hicru- F
laJcm vrbcm
expugnnre iubet.
R '-b.Offendic
harum ciuicacu fiuc gcntiu diis feruifTc Sa-
K.ihbanm.
maricas..V
quia no cranc d,j,fed .dola,merit6 culcorc^ vani-
Euchtiur"
tans dicebaccirc
fabuerfos.
.-nachefI vrbs C;Elc(fvria:, que
'^""'"'"'-
nuc
fipiphaniadicicur.Ai-ph.id
vrbs D.im.xki. Seph.iru.uai.
qd numcro
plur.aij hbros vel hccras fonacnomen eft locorfi
dcquibus
Airvnj
cranfmigraueruncin
Sjaun.l,vc in locorfi
ljbri,s inucnim
is.Vcru nj\n:n ciuicacis cff iu Efua.diccnce;
roi ed D.us v,bn Sepbr,-
i^i/.wj^pluraiiccr dittQ vc Thebarii.P-o
Ana^ Au.i vecus
edicio.quaii vni' vrbis nome Aneri Gaue
poluic.i:,c quide m H-brco ica fcripcu clV^muH <h i>, m?dia ([i
cotuJiig,e alt^.vjicat
. Pocergo icadiningui , vcdicaCAnc
&
<.ja\ic luxca
Aqtiila; vcl Ana & Gaua, vcnf inuerciC irerprcs.
^ C A P.
fvriorums &:eri
dominum confi
ccinini, vcprx-
mia cofcquami-
ni,donccrcuer-
tar de Acgvpco.
Vehcapca Lob-
3ia,rcdcam habi-
urc in vrbc vc-
; flra;&rebtis ve-
Wfc'ffnsfru!m]ni,&:
poffea duca vos
jniiinilemcerrce
veffr^ccrra.Qu^a
^tomcn no nomi-
muir:g.a fimile
ci inuenire non potuit
, fcd fimilitudincm
ponit, hoc cnim
lolumquifqucvulcinquonacuscf}.
Alij pucancccrramMe-
dixe>srepromicci,qu.cccrra:Iudc
limihcudinem habeac
cam in ficu quam in frudibus.
b "Hnn vos^^-c.
RabfacisaccufacioEzcchixceffimoniu
cfl,
Cpcapcisvidclicccvrbibusindnoconfifusficr&conforcauic
populum vc in dno fpcrarcc,Vndc Rabfaccs defirucre vulc-
qii? lUe conf^ruxic,& dicic ad populum: t^nfednc.it os E^e-
:htas, &non
vobistrihuatfidnciamfiiperdomino
ne^ vejiro.
ybi rH Dcu<,&c. Chryfoff. Dixic diabolus per Scniiache-
^.Non pocefl Dcus Ezechiam a meis m mibus cnpere : &
.fccic vc occidcrecur manibus filiorum fuorum.
^'^ *
Ambro.Ph.uao,
& rcx AfTyrius, qui diccbac.C^uis dco-
rum
KM
C O L A
V S D E L V R A.
Dixcrancau.
Wc
confequenter4^fcrihiturnmtiorumE7echi
oit-<htiocwndicitur.
^^^^^^Vlmt vc Io. Confuztmn cntm erat ant'qultus quod illi qui
<liUcbant
ngibusfciebantdiucrfa idiomata,
vtfcirent legere litcras^
l^qui cmn nuutiif diorum idiomatuh
.
Ec non loq.
nc.f. populus terreretur ex verbis
B^bfacis.
&quU
^erhi
fu!s tntcmifcebat verba blafphemlx . Ex hoc aiticm loco di-^
nntmrat
&eti.im doaores nojiri
,
qubd iftc P^bfues erat ludxus
latione
,
fed derdiaa lege conuerfus erat ad Gemtlitatcm
;>
''(gmo.,cimfiibditur.
5 ^''"^"'d ad do. fcilicet E^echiamfolum.
^
Mific
mc.do.
ff.d.non. fed magts adpopulim
, &ideo ccepital-
iUi
cUmare
ad
'errehdumpopulum
, dicens.
'
7
Vt co.ttcr.
i.t.imdiu crunt obfe/ft,qui4 non habebtmt aliauid ai
"^(dendum&bibendum.
'
^
Non vas.
tenendo
ciuitatcvt contra me
.
mi.,ur
Neque
fidu.vo.tn.
Etfequitur.
' ^'^^"^"
nictum
quod sobis,ic<i.fubdendo vos volnntarihfer-
uituti
uttuti^ me.t
:
quod efi mrUus vobis quam morigladto
&fame.
11 Lc come.vnufquifquc dc vufaa.id cfl,viuatpacifice &auie
thvnerraifla.
1 2 Donec vcniam & cranfvos.^.j/.H/c ef? modtts regu .Ajfyrio'
rii, trasf.rrcgentcfihi fnbieCla., de terrafua natiua adalik vtfitmigis-
fcciirus (le cius fubieitwie . Sic.n.iam ante fecerat rex ^(fyriorum dc
Qfee rf.^c Jfrael &cim populo vt diBum
efl cap.prtecedcnti,& et iflo.
'
I
J
Nolicc au. Ezcchiam. contrariiim vobis pcrfuadentem.
14
Quivos. i^odnuitirprob.-trcper locum amaiori , di.
1
5
Nunquid iibcraucrunc dij gcnDum, &c. quafidicatcuef-
Rcfnn-.rliro,.
,,;-'
'"'.
15 i>unquiaiiDcraucruncdijgcnDum,&:c.<7a//(f.T4^ce/-
|!o c / S
f
""
"^"^'^'"^'''^''"^("r dtaxpoflulationis de fent r>n,ltidu nonpoturrmt defendcre colentcs eos contra rcgem
.Affy
rioruhK .rgo Deus vtfltr quiefl vnicut tantum^ nonpoterit vos defen-
dere. Sed i/iud argumentum nullam esl : quia illi nonfunt dii verijei
falft &
nnUiiis virtutis: Dctis aUt vcrus vnus
efl^ &patctia
infinit,
16 T.acuic icaqucpopulus
& non refpondicci quicquam.Si
quidcm.f.dc prxcepto regis,nc I{abfaces mtiuereiur ai dicendum ad-
huc blafphemtas de Dcofi/ibi refponderetur.
1
7
ScifTls vc. Hic enim erat modus ludaorum,
quodfcindebant ve-
ftesfitas^qu.rido audicbantblafplyemiam
contraDeum. vnde&fum-
mII sface, dasfcidit veiiimenta fita : quando impofuit bUfphemiam ip
fi Clmflo yt habetur Mar.
1 4.
CAP.
9^9
Glof.ordi&NicolaiaeLyra. 5)60
^
QiiKft.5a.
C A P. XIX.
QyscunoudiffetF.i^rch.&c. Thcodo. Rex rap!enti(Timiis
mm atma RhabCicis blafphcmiis, i'cd prcces, &i. lacrv-
nu$,&: faccu oppofuic.Ec rogaujc ll.iia prdphcra, vteiroc iii'
aTcc(Ii)r.Siint auccm cius vcrbadignaadnuracionc.)/ in-
qU4t, afiUriionis , irc.
cit:Dic'S trikilacionis noftrxhxc^:
correcVionis Dei,&blaf
phcrnM: hoiiiu . Ponicq; Umihtudincm parturiencis qu;c ad
partu pwTuenic:&:u;cncrarc nonpoflic. Dfis Dcuscuus.Non
cni.n aiidjmus diccrc dominum Dcum noftru.quo irafccn
ic cantj pcrpctimur,& hanchabcmus vlrionis fiducia: quo

nia viucs Dcusblaf-
B
I.ib. aHiier.
Fiychi.c. 7.
i.Keg 7.
Eiicheriui.
Angelvm.
Excandcfciunis &:.jra
acccdiniur audicis his
ncf.indis blafphcniijs
punuc auccm vir^is il
fosnon polTumiis.Vn
de fiippliccsroganuis
Donunum qui audi
uicillas.vtdoccacim-
pios,quod no {\t vnus
cxijsquidij vocatur.
Protinns autcm audi-
ta
fupplicationc,l"cni-
gnus & clcmcs Dcus
cxcuffic a rcge cimcrc
*
Tcrcullianus.Hx
erunc vircs iciunantiu
DcOjCoelum pro ciuf-
modi milicat; habcs
formam pra'iidij ctia
fpiritalibus bellis nc-
ccffariam. Prci ndc cu
rcx Aflyrioru Senn.T-
chcrib copluribus la
cuiitatib. capcis, Ifrae
li
perRhapfacem blaf
phcmias & minas in-
tencarcc, nihil nliud il
lumapropolico 1 Ac-
thiop.
aucrtic ,
de-
hinc
ccncum&iodo-
gincamiliadccxcrci-
tu eius pcr angclum
abfumplir,quam Ezc
chi^ regis bumiliacio.
Siquidem duriti.n hoflis annunci.ata vcffcm fcidit , faccu in-
du;t,eodemq; hubitu f^*piorcs facerdotuiTi ad Deum per Ifa
iam .idirc iutlic, vtiquc iciunio prcccs prolcqycnce. Nequc
cnim cibi tcnipLi, in perici.ilo, nec faturitati.s cultus in facco.
Sepcr inedia ai^Toris fcquela cft,ricuc l(jciti^ ncceffio f-igin^.
llab. Mira rcgis hunulit.-.s&prudccKidimiirorcgiocultu
&: obuolutus facco ad tcmplii pcrgit, dc palario prijicipcs fa
ccrdotu no ftolis, fcd cilicijs amicios mittic ad Ifaiam, &: di-
cic.
A P. X i X.
: V.^ cum audiflTet Ezechiasrex, (ci-
a Q.uia pro po,>uIi,S: lui ^ccsiis cflc cic<iidit,qaoii Kabla-
<es contia doiniiuini lalis (it locuiu.
phcmarur a cultorc
idoloru mortunrii
.
J^cua crgo oracionc
noitra iaccntcm pro
rcliquiis populi qii.v
oblidccur. Prcucnic
cos Efaias, q.a co f[)i-
ritu quo futura no-
fccbat.ct abfcnce rc-
geaudicrat. Ha;c :n-
quit, dicitc drio vc-
liro,dicitdns:N()li
timcrcverbaquibus
non tu , fcd ego fum
blafphcmatus . Nct
dit veftimtnta Iua,& opcrtus eft fac
co.lngreflufq; clt domucini, &c mi-
4
fit Eliacim ppofitiidomus &: Sobna
icribi, oi icncs de iacerdotibus oper
tos faccis ad Ifaia propheta filiu A-
mos,q, dixcrut, Haecdicit Ezcchias:
dies tribulationis , & increpationis
^
& blafphcmi? aies ifte Venerut fillj vfqi ad partu,& vires no

SortftSI
hetparturiens . bi forte audiat dns
Deus tuus vniucrfa verba
quiadandus fitci ipi
Rabfacis.que mifitrex Aflyriorum dns fuus,t vt cxprobraret
''"tus, n6pei,(cd.i
^ ^ . -
^
1
j
j'
f^
ucrfar!i,&:auditoi
Deu viuente, & argueret verms, qux audiuit dns Ueus tuus:
&fac oratione pro rcliquiis qua: reperta: funt. Venerunt crgo
ferui regis Ezechia? ad Ifaiam.Dixitq; eis Ifaias : Hxc dicetis
dno vcftro: Hzc dicit dfis: Noli timere a facic fermonii quos
audjftis
,
quibus
t
blalphemauerut pueri regis Affyrioru mc
r?
Iti
tioreuerces adterral
(oa. corrucc gladio:
vtduo pariccrq op
cabatEzcchias aucJi-
rcc-, fe .f. ab obfidio-
1
nclibcradum,&: ini-

r

o j- , .
*' niicum in fua ccrra
Ecceegoimmittameilpintum,&audietnunrium,&:reuertc 14
^^^ moricuvum.
turinterramfuam, & deijciaeumgladiointerrafua Rcuer
fuseftigifurRabfaccs , &inuenit rcgem Aflyriorum expu
gnantem Lobnam.AudieratenimquodreceififlfetdeLachis.

c
Cumquc audiflTetde Tharacaregc ^thiopix dicentcs : Ecce
,,
nim Apoftolusfic cl
,g
b Etcr e^!^oii Cpiritum.\
17 -jt Thcodo. Illual
puco
morem
,
fjgnificarc cil
Diuinuse-f
xic: Non dcdic nobi;.
fpiritum timoris . Dci auce prxdi^aio flatim fincm acccpit.
Sparfocnim runiore quod rex Acthiopum feciffct expcdi-
tioncm, timcns Sennachcnb , reccflTic, omni niipiecacc plc-
namili^icpilTola.
c
<:'/.^;ja;i/(f.Rab.VolcnccDeoRabfacesdcferuicob/i
^^
dionem Icruf.ilcni,&:inucn;cdnm fuu velcapc.i,vcldelU
^
L.ichisoppugnance Lcbnam . Scnnachcriboccurrens%t
Aethiopu,milit ad Ezcchiam epiftolas, vc quos viribus non
'ccpic
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XVIL
Q^*
cum audi. Hic confcqucnccr dcfcribitur Ezechiie li-
beratio tcrribilis. Circa quam primo ponitur prophcti
ca denuntiacio: fecundo angelica exccutio, ibi
.
Faitum eft
igitur. Prima in duas fecundum dupliccm denuntiatJonem.
lccunda ibi : Cumqj audifict.Circa primu pr-'Emittirur Ezc-
chi.x humilis pctitio . fecundo Efai.x confolabilis rcfponlio,
ibi,Dixitquc Efaias. Circa primum dicicur,
I lu cum audiffet . Proptcr vcrba blafphcmacoria concra
dominum Dcum dila, vc przdidlium eft.
X Et opertus. Humilians fc coram Dco.
3 Ingrejfufcj} eil,&c. ad impccranda cius mifcricordia circa
populum fuum,iSdcius iufiiciam cotra blafphemos pdidos.
4
Ei mifn^&c. cjuia magis cofidcbac dc nicricis Ifaia; quam
dcfuis: idcomific ad cu pccgns orationii cius fulFragium.
5
Dics tribu. &c. fcilicet , nici c''^ totius populi.
6 Et blafphemiy&c. fcilicct contra Dcum.
7
Dies ijle, &c.i.m quo Rabfaccs dixcrac fupradida
q
cranc
ad afHidionc regis &: populi, U vitupiu & blafphcmia Dci.

8 f^eneruntfi.circ. id clf,in taca afflidionc fumus polici, ficuc

mulier cxiftcs in afflidtionc parcus,cui dcficiiic vircs paricdi.
9
Sifurteau.&c. i\c legcnda cft liccra.Facorationc pro rcli-
quijs his, id cfi pro rcgno luda , in quo crt modicus popuius
incomparationc ad tepprapra:tcrica./r /jr/e ati. dominus Deus
tii.
tu.u^ ofoncs cuas libercc nos &puniac Affyrios blafpbcmos.
10 Dixitq; eis Efa.
Hic confcqucncer ponicur Efaia: confola-
bilisrefponfiOjCum dicicur.
1 1 Et noli tiwe.dfa.fer. id eft,propccr fermoncs.
12 Qjtib.blaf.pu.rr..Ail i.fcrui iibi tamiliares &chari ficut filii
1
3
Me. quia verba Rabfacis imponcbac Dco impocencia,
d
cedo c}, no pofiTcc faluarc Ezcchia & populu fuu de manu rc
gis Aflyrioru , 6c iic diccbac cu impoceciorem hoie morcali.
1
4
Ecce, id cit,curbationem mencis. Cuius cauia fubdicur.
1
5
Et rfj.fcilicccde rege
Acthiopi^inuadentc cius regnu,
vthabeturintra.
\6 Etrcuer. Hocnonfuitin iftoredicil,fcd in fccundo,quia
rcdijc ad obfidcndum ferufalcm , &: mde fiiic cerricus pro-
pccr plagam fui exercitus,&: tunc in tcrra fua a filijs fuis fun
occiiiis , vc habci^u- in fine huius capiculi.
1
7
l{uerfi4s eft. peraao nuntio. Dicunt camcn aliqui doao
rcs,qu6d ibi remanfic exercicus
Aflyriorum.
18 .y/rf/cMf,
eyc.ipfacxpugnacavcldcftruda.
19
Cumque audif Hic confequenter
dcicribitur
fccundadc
nunciacio prophcticade
liberationcEzcchie &
popuhfui
circa quod primo ponitureius
coinminatiopcr rcgcm
Alr
riorum.fccudo cius dcuoca oracio coram regccclorij.
terti<
cius confolacio per prophcca confciu lccrecoru
diuinoru,(c
cunda ibi. lciq; cum accepilfcc. ccrcia ibi. Milic autem
Ifaia
Circa primum dicitur, Cumque andijfct. f:ilicct.
Scnnacbent;
M O R A L I T E R.
I Qii^xcumaudiffct.Scc^vvxwr.
?
I'igrcJJuf(jue ejl do. domi. Pcr hocaut,
q,
Ezcchias incrauic
domijmdni adocandum concra pcrfccucioncm SciuiachC'
rib, &: pcr nucios rogauit Ifaiam prophccam, vc pro l"e &c fuo
popuiodominum prccirccur, &L vc Scnachcnb prcoccr bla-
'pUcmias, illatas coucra dominum punirccur, figninc;!tur,q,
bonus
bonus prclatus , &etiam bonus princcps in fuis
ncccflkat"
busluiq- popuii dcbecad Dcum rccurrcre,6c
deuocoruor
cioncs rcquircrc, pro fua & fuoru faluce. Et quoniam
ad bt
norum dcprccacior.em folcc Dcus attcnderc,
Scquitur.
1 1 Hxcdicicdo.noli, &c. & lic aliccur.itcum
atvranno
pcri
Quencc-&: modus ailccuracionis ponitur,cum
fubditur.
c;6l
t
ccpin,<crmonctcrre
\
rcc.
Pugnairc Seii'
nachcnb
cocra Ae-
ovptK.s.iJJobfedif-
t
fcPdufiiim:- iamq;
cxnai.'tis aggeribus
vrbc
capicdavcnif-T
{c
Taracham regem
, Acchyopum in aqxi
I liuni nsiiac Hcrudu
1 a
^fcedit in doniim,
5 Chryfofto. Po-
tdivideri in multis
locisfcripture,qudd
, Dco auxihj iurtam,
!&: honeftam habcc
occalionem .
Rab. Prius Eze-
chiasdomini tcrro-
rcpcrterntus, adora
funderc preccs, nuc
dicente Efaia. '?(e/i-
mas afacie verborum
(ju aiidijii , audacter
dominum dcpreca
nir.
b Domine Jieus
^
&c,
Theodoret. Rex
lapicnciffimus cum
lcpiftolam in tcm-
1111. Rcgum
Cap.
cgrcfluseft,vtpugnetacluerrumtc,
& iret contra cumrmifit

nuntiosadEzechiam, diccns. H^ecdicite Ezechixregi luda:
^
Nonte fcducatDeustuus, in quo habes fiduciam,
t neque i
dicas, Non tradecurHicrufalem inmanuregis AfTyriorum.
Tucnim ipfe audiftiqu^ fecerunt reges AnTyriorum vniuer-
jfistcrris, quomodovadauerunteas. Tu ergo folus poterisU-
berari? Nunquidliberaucruncdij gendum fingulos quosva-
4
ftauerunt patres mci , Gozam vidcIicccHjram, & Refcph
, &
|iIiosEdem,quicrantinThelaflar? Vbieltrex Emath,
&,rex
Arpbad,&: rexciuitatisSepharuaim,Ana&Aua?
Itaquecutn
5
^ ,
- ,
accepiffet Ezechiasliterasdemanununtic:)rum,&lc2ifireteas,
,qui ab hominibus
r j- j 1
i- 1 .
iniuftc malis.ifficiu
^ alccnctitmdomumaommi,
& expandic eas coram dommo, 6
tiir,l!bcrepetendia ^
iorauit in confpcCtu eius , diccns. DomineDeusIfrael,
qui Z
ledeslupcrCiieruDim, tu es lolus Dcus regum omnium tcr-
XX ,
tu fecifti coelum &terram . Inclina
*
aurem tuam , &audi.
^
Apcri domine oculos tuos & vide , Sc audi omnia verba Scn-
'
nacherib
,
qua: mifit , vt t exprobrarct nobis Deum viuentem.
Jremtcmplononau
q
Vcredomincdiflipauerunt reges Aflyriorumgentes.
& ter-
debac ycl liberas ibi
^^^ earum , & miferunt deos eorum in igncm . Non cnim erant
dij,fcdoperamanuumhominumex ligno&Iapide,
& perdi-
derunt eos . Nuncigitur domine Dcus nofter faluosnos fac
de manu cius , vt fciant omnia regna terrscquia tu es dominus
'
])eusfolus. Mifit autem Ifaias filius Amosad Ezcchiam
, di-
"
cens : Ha^c dicitdominusDeusIfrael: Qaa^deprccatusesmc
fupcr Scnnacherib regc Aflyriorum
, audiui . Ifte eit fcrmo
quem locutus eft dominus de eo : bpreuit te , & fubftnnauic te
'
2
&Tin?oratfone
^ virgo filia Sion
,
poft tergum tuum caput mouit filia Hieru-.;^
falem . Cui exprobrafti,&: quem blalphemafti? Contra quem 15
exaItaftivocemtua,&eIeuaftiinexccIfumoculostuos?
Con-
^^
ira fandlum Ifrael. Pcr manum feruorii tuorum exprobrafti do
Jg
minojidixifti:In multitudinecurruum meoru aicendi cxcclfa ^s^
9^
Angefcmu*.
Euchcriiu.
admirabilem . IUi,
inqaitjtcnominanc
vnom ex multis,c-
go auccm te folum
fcio crcatorem efle
^onimum. IUudau-
tcxn^inclina aurem tua
y audi, amorc humano pofuit rogas vt bencuolc preces ac- abietcs potcntes &: optimates
.
cipcren-
- ZD
dpercnwr
.
9
C Veredomine
, fSrc
*i Idem, Hoc,in-
quit, mouiccumad
i mpictatcm : cxifti-
mant cnim cc efle
fimilcm dijsquino
func. SedcKpcrien-
tia difcat 6 Domiuc,
quantum (ic difcri-
men veri Dci & fal-
(i . Cxtcrum cvifti-
mo Ifaiam cadem
d iccre
.
d Firgofilia. Rabb.
Quia cuntlisgenci-
bus idola adoranti-
bus, ha:cfolaconfcr
uac caflitatcm reli-
gionisvniusDci, &:
qua: ne ad maiorem

iomiat
blafphemiam con-
citarec, pr^fenti noa^ _,
refpondit, poft ab- tpt-ofcritaffi-
cuntem mouic ca- et. &uj/ri
puc ad rogandum
li
Deum ,
vel certe ad
deridedam arrogan
ti.im cius cerca dc
vlcione. Nec ipfo
per fe ,
fed per fer- .
uos fuos , vc maior
eflec arrogantia, do
minum blafphcma-
uit.
c Excelfa. Rab. Al-
titudo montiu, & iu
ga Libani excelf(j ce
dri, &: abietes . Vel
per metaphoram dc
cundliisgentibusac- /
cipicnducft, &prin
cipibusearum. Vcl
dc Hierufalem quse
cf{Libanusccdri,&
^
Etftc-
NICOLAVS DE LYRA.
Et iret contra, f.contra regctti Acchyopiie, &:cxercitum
lium.
. Mifnnuntios. Comminandoquideuibis hoftibuscontra
[uos ibat reucrterccur ad dcftrucndum Hierufalem,
Xnntefeducat. Ecftcblafphematdominum tanquamha-
ocntemfairitatem:^: filuandi impoftibilicacem.
. 7^'<7njd/,^t'-tfKcrr.Quafidicatmulcierant,&:tamen no
)orucrupitliberarccultorcsfuos:&mulcQ minus Dcus vc-
kr qucm diciris eftc vnicum, pocerit vos libcrare.Idem cft
j-gunKntumquodfeceratRabfaccsc.iS.
i
lta(juecumi!:/c. Hicconfequcntcrponitut ipfius Ezechia:
)racio cumdicitur : itaquecum accepijfet E-^chias. Verbo
:nim&fcriptocomminacusfibifucratrex Aftynorum ad
maiorcm terrorem.
i Etexpandit. quiacontincbantblafphcmias contraipfum,
vc vifum cft,
7 frori/KJf.vtglorificarctnomcn fuum contrablafphcmias
nomini fuo irrogatas,&: faluaret populum contra commina
tionesprxdidas.
8 Doniine Deus ifrael.'\.Y>xx{\dcsomx\\ crcaturx ctiam angc-
l'C^,&:hocfignificabatur intcmplovbi propitiatoriii quod
crac quafi fcdes Dei,fuftcntabaturaduobus chcrubimbinc
^- indc
pofitis,ficut fuit plcnius expoficum Exod.i j.d.
9 incitnaau.
idcft , cftcclum iufticix tu^l oftendc contra
Scnnachrrib.Cxtera
patcnt vfque ibi:
jo
(^tfciaHtomiiia. Contcrcndo Scnnachcrib. quidcQsaha-
^Lnn
2,cntium
dcftruxcrac.
> Mijii
auteni. Hic cOfcquenccr ponitur cofolatio Ezcchi?
P
Efaiam
Efaiamdenuntiandofibi ipfius Sennachcrib futuram rui-
nam.&: primoha-cruinaprardiciturjfccupdoadhuiuspro-
bationem mirabile fignum adducitur,ibi;riii4fe>M RT^hia,
CircaprimumEfaias dirigit fermonem ex partedomini ad
Ezcchiam.dicens orationcm cius eflc exaudicam cum dici-
tur.jQ<rffpw<i. Sequitur.
1 2 Spreuit te. in aniino fuo,uirtutem tua nullam rcputando.
1
j
Etfubfanna. fcnlibili hgno . Subfannatio cnim proprie di
citur contcmptuSjCum figno fcnfibili.&f dicicur fubfannatio
arugationcnafi.
'ji;.!'jb; .1.
14
Fir^ofilia. i.Hicrufalcm,qus dicitur virgoproptcr tncc
gricacem fidei.qua: fempcr remanlit ibi in aliquib. Fiiia Sioa
diciiur
,
quiaficuc filia a matrc protegitur.itaciuitas Hicru-
falcmproccgebatura fbrcalitio quodcrat in monteSion.
1
5
To/i tcr^Hm. C^ia h ibicatores Hierufalem non audebanc
exire in campum contra cum.fcd magis fugieb.anc ab co: &:
fic vcrtcbantei dorfum.Confcquentcr Efaiasdirigitfcrmo-
nem fuum ad Scnnachcrib.diccns:
15
Contraqutni. comminando &: blafphcmando pr^ fupcr-
bia.&:rcfpondit,di.
17
Contrafan. idcft,contraillum qui eft fandufianctorum ic
Dcus Ifrael pcr fpecialem culcum.
18 "Per manumfcruo. licut pacet ex prxccdcncibus de Rabfacc
&:alijs nuncijs,qui apporcaucrucliccras Ezccbix. &: ifte fuic
maior conccmpcusquamfiScnnachcnbhoc fccifTec in per-
fona propria , ficuc darc alapam alicui pcc vUem perlona
quam per feipfum
.
19
frf/jri^/.incordetuo.
20
Inmultiiudine. idcft ,ciuitatemHicrufalcm,&tcmplum
quod erat in excelfo rcfpcctu aliarum ccrrarum
.
^
Tom.a. HH Infm-
^6^
.GIof.ordi.&NicolaldcLyra.
9H
a Et ftccatii. Rab. Vcl pra; multicudinc cxcrcitus omnia
flucnta ficcauitjVt puteos fibi f(xlcrc compulfus Iic, Vcl om-
nispopulus quos aqua: figniHcant,fuo valfaturcxfcrcicu.
fe l^unquid.KAh. Ha.x cx perfona domini contra blafphc
miaAlTvnj icnticdasut.Non ignoras
q
recifti faila cffc mca
voluncatc:Ech(^cc-
gam,'/t ncquaquam vltra talia loqui audeas, frenumq; micta
inlabijs tuis, quodcuamtcrocitacemdomec, &c tcreducat
in Afiyrios .
c Hoceritft^^num. Rab. Eorum qua: prxnuncio,qii6d hoc an-
no eacomcdas,qua;lponccnafcuncur, fiue iuvca L XX qua:
priusfcucras. Aino
t
larera
f
habiuculfl
iwetus , vcl
cxtrcTU alti-
tudiniiiVlque
Jiifineciii.
f
riuos nnuni-
to(,vcl niiini-
tianCaut fuf-
l'3taruni cioi-
utiua.
t
habttant
B
f
abbrcuiati,
ide((,erantfi
re vrhibus.
t
&herl>an-
rcns^bcfba.
vum taam.
t TcIfaiBuUt
tuit.
gofucurapredixi,&:
pettc faccndaima-
dauj. luq;
ciuod o-
limdccrcui,hoccXT,
plccumcfttcnipcre
vc coUcs ic pcmci-
pcsquiintcr
lcancc
pugn4banc&: ciuica
tcsmuniciffim^ mc
cotrahcncc manuin
nccfolitu prfbcntc
auxiliu eradicarcn-
tur & concrcmifcc-
rcncac pcrirent.&
comparcncur no o-
liua:&:vinca:&:fru-
duofis arborib. fcd
-f^no & grammi
, q
frugibus mipedime
ta lunc. hcrbisq; do-
macu,qux ancc mar
ccfcucquam ad ma
turicace pcruenianc.
Icaquc fcffionem &
e^relTum tuu & in-
f
Hieru&Iem .
montium t in fummitate Libani
i & fuccidi fublimes cedros
-tius, &elc<aas.'ibiercs illiiis: Et ingrcfTus fum vfque adtter-
* fAiniudo rummiutit Sc laltuj Carmeli templum eft. b TVcl cgo fodi U bibi aijuain : & ficcaui
ViMtigio j)cci:s mci omncs imos aegcmin.
minosciuSj&faltuinCanncIiciustegoliiccidi, & bibiaquas
alicnas
, & ficcaui vcftigijs pcdum meorum omnes t ac3uas
ura vcrba Allyri) . f Vel olim .
_ Rab.Rcfi)onliodomiiii
cIaufas.tNunquidnonaudiftiquidabinitiofccerim? Exdic- 6
fecundo feciinJum
Symmachu pomis
I
vcfccrc, fiuc luxta
2,
cofdcm quaidc prx
ccricis fcgccibus , &
cadccibus in ccrram
i
pullulaucrunc. In an
4
iio cercio fugato lam
5
Affyrio &: obfidio-
ne lam laxaca, fcmi-
nace&mccice, plan
cacevincas &:fruclij
earumcomcdice.Si
f
Kab.vel ego. a ^Kjb.vcl ctadicacioncui . TQuod eridicamr fiinditus cuettitui. -7
busantiquisplafmauii!lud,&nuncadduxi runtq;inruinam 8
colliumcompugnantiumciuitatcs munita:, &quitfedent in 9 quidcm paruxvrbis
a T
Id ci^ conirafta 6c abfi]uc virtute . b
f
A tiicie tua. c TGladio perierunt
.
huiUS rcliqUIX qua;
cis, t
humilesmanu,Contremuerunt,&cdnfufifunt,fa6i:ifunt'o
nunc hof^ili vallan^
TRaba.Piius marccfcuiu quam matiuefcant
.
"
b
/"
cxercicu.&^QuafuroSj
efTc fe non crcdun^*
tanta rccipictabun-
dantiam ouim rcrii
&:f5licitatem,vtii
ftar arboris alca ra*^
lfa.l4.d-
a 5^tiiuti11bus comparantiu.
ve^lut foenum agri , & t vircns herba ted:orum,qua; arefada eft
a TRab.Habi.tu & omnia qii.t ope.es an:e pracognoui.
antcquam veniret ad maturitatcm . Habitaculuni tuum
, &ii
cgrcrfiimtuumj&introitum
tuum
,
& viam tuamegopr^cfci-'^
uj,
&furoremtuumcontramc.lnfaniftiinme , & t fLiperbia,^ diccfundacajpomjs
Taab.quafidicat, Nontevltraferan) blafi'hcmanttm .
^ ... I?
dcnfilfimis implcafl
tua afcendit in aures meas. Ponamitaquc circulum in nari-i^ cur. De Hicrufilcm
bus tuis , & chamum in labiis tuis , & rcducam ce in viam per n
^"'"^
cgrediccur r*
.... -^i

if r /-.J18
liquic,&:implcbunt
quam vcmlti . Tibi autem Ezechia hoc erit lignum .
Comede
^^
tcrram ludeam cua
cuacam habicacori-
bus : non fuo meri-
to, fed Dei mifericcrdiarimo zelo quo aduerfus impios zcla-
tus ert popuhim fuum .
d Cowfi/e. Efiias ita: Comede hoc anno qfi^ fpome nafcuntur
., &
annofecurido vcfcdrepomis. In anno autem tertiofeminute &metitt^
plantate vineas, &comedite fruiius earu>n., & mntet id qwjdfalu^
fueritin domo lH.ia:& 'juod reliquum efl radiccm dtorfum , &faciet
'
fruSmfurfn?n,qu'a de Hierufale exibunt reliquixy &J'aluatio de tnonte
Sion . T^elusdniexerciiuumfacieihoc . Oibm ab cxercitu vaHais
^
comtit
troicumtuucogno-
ui ancc , & infaniam c
quacocrame debac d
chacurus eras
,
pro.
phetis vacicinacib' 1 .^T
fum locucus,pec quds olim diiSturum efle tc noucram : In ccc
lum afcendamifuprafydera cceliponam thrmuntmmm., &erofimilis
dtiffimo. Icaq; furorcuus,&fuperbia prruenitinaures raeas,
&nequaquamtc vitrap)rtabo ,vt intclligas quod potuifii
nontuis ce pacuilfc vinbus fed meo arbicrrio . Merebaacur
cnim impix gences , vc nifiul:uof<E arbores , vc percc quafi
perfccurim,6d ferrara gicafucciderccur &:cadcrenc. Iciquc
ponam circulu in nar;bus cuis,&: blafphcmacia ora conftnn-
gam
NICOLAVS DE LYR.A.
I 7K/;<wj2We. ideft , ccmpli de lignis Libam fadli , vtpaccc
cxdic^is fupra j.hb.
z Etfucciat.<:iwz dc talibus lignis erac fa,n:um templum.Vcl
per iftas arbovesmccaphorice defignancur principaliorcs po
pul.i,vc principcs faccrdocum ,
&: licec ifta adhuc no feciflec
Sennacherib,camenex fuperbia cordis repucabac fc cercicu-
dinalicer fatlurum de fucuro, ac fi iam eflec fadum dc prarce
rico,&:adhocde[ignandum vcicur propheca talimodolo-
quendi
.
5
Etfaltum Carmeli. idcfi,vulgarcs homincs *
4
Et bibi aquas. idclt,ab alijs in ciftcrnis 5c ftagnis collcdas.
c Etftccaui vefiigms. idciI^,hominu exercicus mci, &anima-
Ijum vcnienciuni illuc ad hauriendu& bibendu.Confequen
ter prophecai n perlbna domini alloquicur Scniiachciib , di.
6 .TSlunquidnonau.Sc\\\cttomnem crcacuradcnihilo, q.d.
fcirc &: audirc dcbuifii,quialiccc Gcncilcs poncrcnc mulricu
dinem doorum , tamen fuper omnes poncbanc vna caufatn
primam oninium,quam vocabanc Dcum deorum
.
7
Exdiebus. idelf ab xteaio.plafmaii illud. i. facicndii difpo-
fuiquicquid fadumefipcrpacrcstuos, &: cc,adpunienduin
ahqua mala tacta concra mc fccundum quod dicic dominus.
Efa. io.b. r<e .^jfur:virgafuroris mei &baculus ipfe eft,
&c.
Et ntinc.
s
MORALITER.
16 Tonam itaqw circiilHm. idcfl, frenum &:
.
Jn naribus ti<is . Verbumeftdomini alloqucntiscyrannum,
quem aliquatia Dcus rcfrcnac ab ecclcfia: pcrfccurione, cius
pocenuam aufcrcndo, vclipfuma maliciaeonuercendo .
Cm:de
EtHunc. Iftampuniiioncm per tc, &r per alios.
^
Ernntque, Hoceft didum ruinarciuicacum , &: cerranim,
&c populorum
,
qux fad^ func & fiendx pcr tc, totum cft
meavirtute .
10 Falifunt,&c. i.nullius rcfiftentia: aut virtutis ,
quia fic
volui.
1 1 Habitaculum . In tcrra tua quando tratlabas in confilio
tuo de inuafionibus aliarum gcntium .
li Et egreffum tuum. Procedendo ad bcUum.
1 j
Et introitum tuum. Intrado terras alicnas,;& ciuitaccs.
14
5opr.//. Quiaomniaillaprajordinaui
.
i
ly Et furorem tuurn. BlafphcmadonorHcn nicum tanquartl
ingracilllmus &: infanus de vidorijs quas dcdi cibi.
1 6 Tonam itaque ctrculum. Sicuc fit bubalis . &C eft fcnfus :
T(
indomitum cgo domabo malis gradibus tuis
.
1
7
Et rediieam te in viam. Scilicct confufiuc ad terram
tuam
iicuc patet in finc huius capituli
.
_ ,,
1 8 Tibi aiitem E%ecbii hoc . Hic ad confirmationc
pr^dicto
rumdatur mirabilc fignum,cum d.cicur
:
19
Cmede. i.illudqJ n.ircec'incanpis de granisconcricis
di;
exercicu Scnachcrib,&:hoc paccc perliccram
Hcbraic.a,qui|
fic habcc : Comcie hoc anno renaf:ens,vel renafcentia . Sc pcr llllKj
quodhabccucEfa. 37.
f Comedc
hocannoqnxfpontenafcuntm
it
iJeii
19
Comede hoc. Vcrbum cft dommi affecurancis
bonum
pra:
]acum,&:cius populum dc fLuiicicnci virtu
corpons,pro
roc<
tcmporc pcrfccutionis. Per tcrnarium cnim
annorumligm
ficacur ccmpus pcrfecutionis quancum ad ciusj
principiun
mcdium,&:fincm. -
9
,6l Illl
Rco-atn
i {itncdequ.ztterum^erntinare,
C\ucf,,eUiUr
^in,id.is eqimu
euaJcre
\
fotutriint. laficu.iuJ jn.-2n a:i^j^:.,;,
>
i,.,j:
wit^.r
fu,e labo.c . Vc! ii-
nrul^roric bocdjdum clh^quia
nur.-banr ll- famc-
pcncuros.
,1 :
:p.-ifti>DMiidltr.<i.
Rab.
t^rgpterfuturoiri
rpci,pr,t'-
itnxin
cxcura
mci:um.Oicicauccir.,e]uia
no llio aicrico fcd
Pci clcincnciacor.leiuciuur,
'
jfTio & parris ccrtiui LX.uid
ir.cmona: in quomcn-ncur
c 6:i-i.^'nc'giiycn:M',&: jUiusfi-
dci cc iuilirix, qiiia iii caurum
Jiligic Dcus iUttiCiain
, vc po-
:icrosniaiorum vircucecuca-
:ur.
)i Chryfcffo. Aliomni vir-.
rus mulcoru ccgcrc vijlcc ni.i-
cnimdoinim
XIX.
c^66
tttc il"
5.'.
xcdbusflu), lcdquan,
3
hanc,
& ialuabo
eampropcerme
, & propter
^
auTosTma-'
ipiifcdu!i,&:vic;ilcsfue . T-^^,,-1/-
^,
f, f

"'^ >
<-^
h^^^Ft-cr
^
au^.ios esc ma<
>. Acquidmihiopuscft
^ i^auidleruummcum.
j Fadum efl igimrin
9
f^acbaciuAeg
? ^jliorM ni-friKii<; ninn-
Ctiam pcrcicm
:ii,iin. Mule.!
lomcas clt,c\: fcpc folcc ciiam
ropccr paucos multis darc fa
.iiccm. Licquid dico , proprcr
p.jucos lufios ? Sxpcqu.iiido
non inuc:;cas cft-in pr.cfcnci
"ica iulfus, propccr dtfuiKfo-
. .;;n viiruccm viucntium mr-
||'crccu.',Ov' ciiram habcc . Pfo^
|tcgamc!ii;tatcm hacpropcer
_)Cinquic, &:pi:optcr D,^uid,
^t Idcm. Bonum e(f S.indto-
yj^^p..,w;u.. r..... 1: A
I0&:
lus. At,qi
nqu;.s,a!iorri precibus
,
quin-
lo ipfcfcdulusfuero< Paulus non dixir,quid
mihi prccibus
liorum opus c(t ,&
tu dicis,qLud mihi opus aliorum
preci-
lUSrPecrusnodixii, quid mihineceffeeftvtpro
meorccur?
:acioenim fiebac iine inccrmiliioneab
ecciclia
^d Deii
co. Ectudicis,quid mihialioriim prccibus
opus cff ?
itcr hoc iplum opus habcs, quod te pucas illis ;ton habc-
encccffc . Eciam li Paulo fin>i!is ciics.opus
camcn haberes
>. j.liorum precationibu-. Nouiiriquit, quodhoc
mihiccdcc
9' idfcdutcm pcr vcffram precacioncm.ac
fubmmdhacionem
jpirJtus lelu Chrifti . Eciccrum : Simul .^diuuantibus
(Sd vo-
)Wpcr dcprccationeinpronobis. :cudicis,
qujdmihio-
Jiiseff aliorum precibus r Si vero dcfidcs fuerimui
, ncmo
losiuiiarcpotcric. QuidprofuitIercmiasIudj:is?Qa:d
Sau-
ai iuuic Samucl ? Quid profmc Ifraclicis ? N.h il profunc,
;uis,prcces?ProfuntpUirimum,fcd quando &: nosaliquid
:genmus.Adiuu.inc enim ic .luxiliancur. Audi Dcmn di-
iccm : Proccgam ciuicatcm iffam propter mc , 6c proptcr
Muid fcruum meum,&:c.
Giycas. Hxc verba : Vrotegam yrbem hanc
,
&c. ica diuinf..
prolaca func, ne pucarcc Ezcchias, oracioncm fuam iufti-
ccaufa quaprxdicuserac,ex,iudicam cQk . Pr.xrcrcalicec
Q
.nc incejiigcic
, luftos homincs eciam vica funilos , viuen-
Jim pacronos agerc
.
'
'
Fa6lum
hoc
anno
t
qux
rcpereris . In recundo
autem
anno
t qu.-e
fponte nafcuntur . Porro in tertio
annoreminatc&metice,plantatevineas,6ico-
TlUl>.Vci lalu.iiiiin.
mediretrudtusearum':
Etquodcunq,
rcliquum
fuerit dedomo
luda,
t mittecradicem dcorfum
&
faciecfrudum
rurfum.De
Hicru(alem qiMp.-
peegredicntur
reliquix
, & 1
quod faluemrde
Cap.
b Fa&iim
ejlizkur. IJLab. Xoca afi vno an?,eio vnn nnde cx-
dun':' ir,&:
abf.j, vulneribus mors icua difi^urnr.Supcr quo lu
I ai-alip.Ieg
icur : Et miftt doiiwim .i^dnm (jidptrcnjfit o^m virHm
rob_iJlii
&MUtore,/j,principemq; vxctd n.: re^is
.yflfpiorii.Kiivict-'
fufc]uc
c(f cum ignominia in cerram fuam . Qui fcruatus cft,
vt ficrctceftis
maicftatisillius
D
qucm p;iulo antc contcm-
pfcrac
.
Ki
ClKyfofto.^Siin manu Dei
InP/ai.r.
funtfincs rcrri' , &C qui in ca
h.!bicanc,vc locufie, &omnes
gcntes
tanquamgucaacado,
&c ranquam crucin^ momca-
tum repuc.buncur: lam vero
.^ngciusqLioquc
ab cocgrc-f-
fus, brcui momcnco tcmpo-
riscccnm
oilloginta quinquc
I.4#.
^^-
v ! 1 r-
-'.wLij.ii ui.ioii,m[a quinque
moncc v^^ion
.
Zelus
domini e.xercituum
faciet
4 iniliiaintcrfc^it
; mufc^e; eru-
hoc
.
Quamobrcm
harc
d\cn dominus de re^^-e
^^

^ vermes Ac<;ypciorum
An'irrfrM-i,,- vi^
j- 1 ! ^
cxcrcicum
peididuruju
, vbi
A(lyrioium,Nonmgredictur
vrbem hanc,nec
j
iIli.aicuopu.Jcft?
Vbigbdioi
mitcetineam
fi^ittam,necoccupabiceamclv-
^"' propccr audicorum craf-
pens,ncctcircundabiccammunicio.Perviam
^^^^'^''"'^'^^'^^1^'^^""'"^'<^^'^^=-
quavemtreuertetur,
& ciuitatem hanc non
ingrcdietur,dicit
dominus.Protegamc^;
vrbem
morum nonunibus corum
meincm tcrrcanc
.
J: Id cnu Tanca cftpotcncia
InP^-J^.
Dciiubcncis, quod qUcC per
^
magnas poceftatcs
:gypco,ea f.i;pe
| Ecc.48.d.
pcrcicmenca faciac ad- Efa.j j.i.
niirabiiicer,
vtquadohecquo
i-M*c.7.f.
que .-ingelus feceric , nemo paiilifper infipientior jd illi accri-
buaclcd ci qui imperauic
. Angelus bcllo finem impofuit?
Impofuicquoqucgrando.
Intcrcmitprimogcnitaangclus?
Marisquoqucp:occllapopulum
inccrcmic. Pro omnibus
crgoclcmenci
Deoagcgracias.
J Thcodor. Hec faaa iunr, vc fignificarccur omnibus quan 0%.
tafic vircus Dci
ludx-orum.QijonKmienim
Scnnachcribad-
ucrfus qui ipfum f=ccmc,i-abic
fucl-acpercicus , abhis cadem
qui ab ipf procrcaci fueranc , fuicinccrfe6tu.s . -
54 lofephus.
BerofusquiChaldaicamcanfcnpfichiftoriam
Liio Aatiq
mcminirrcgisScnnacbcnb,&quiaregnauicfuperAfrvrios,
cap.i.
i>c cafiramctatus cft concra ocm Afiam, & Acgyptum,ita di
ccns:Ilcuerfus eft Senachcnb a pr^-lijs Acgypciorum ; ad le-
rofolvmam cum vcnificc
, cxcrciCumcnicinRapfacesdiui-
fcratinucnit,i!i pcnculo pcfi.lenti.r conftitutti. Dcus.n.mor
bum populo cius immjfcrat,ica vt prius nocte eorfi qui obil-.
dcb.intd:penrencccntumoclogint3quinquemjlliaviri,cu
iudicibus,6.: tnbunis . Prcpccr hanccalamitatein nimio ter-
rorc &: anguftia conftitucus,dc cuntta ia militia mctucns, fu
gitcum fuamanuadproprium
regnum. Etdum modicum
tcmpus ibidc commoratu ; fuiffct.dolo a fcnioribus filijs dft
perempcusinpropnotcmplo,quoddiciturArafci. F
^
Hicrony. Scnnacherib idcirco fcruatus eft , vt fcirec po-
4^
ccntiam
Cbin.ia jS.
NICOLAVS DE LYRA.
.iefl.ftne cultura hominum cniufmoii I? dila renafcetra.
InfecU
inno
ejHfp6ie nafcuntur.i.frutlus arl)0riim,vn Efa.
-j.f. dicitur
Mdoanno pomisvcCcerc fpoma.n.geucralitcr dicuntur oes
jUiuf arhoriijn Hcbrp habetur.Sccudoznicm anno pr.TCifio
t^in,ide/},fruclus qui de arborib. abfcinduntur &colligiitMr.P^^.Sa.
iier exponit prxciftoHem,dicens,quod excrcitus Scnacherib pciderat
horesf) u8nofas rcgionis,et propheta prd.dixit hoc fignU, quodfccun
vinofacrrcnt ramos ita magnos,quod tantum crejcercfibi dcfru'
^'>iund pcpulus mdepoffet fujlentari.
Porro in tcrtio ann. ^cxponitR^tbiSalo.dicens. Tu ET^cchia
"ivideris duo
fignaprxdi6ia,fcilicet,quodexgramscontritis pdiUo
'pdo oriatur
fuges adfufficientiaprimi anni , et ex arborib. pracifis
!y^ib,adfufjicientia Jecundi,qui nonpojfunt niftdiuina virtutejie-
-> cenus de cotritione exercitus Sennachtrib, ita qi poteritis abf-
que
iJcdexdiuinagratiH.
que timorefeminare
&melere .
2
Mittec radicem deorfum, ideji,flabiliterin terra
.
}
Et facict frudum furf um. ideii,bona opera .
4
Zclusdomim./(/eft,noe.v
meritisvefiris,Jcdi
5
Non in.vr.hanc. Sicut comminatuscfi.
6 'Hccmii. i>uia non permittetur tantum appropinquare ciuitati.
7
Et fal.eam pro mc. z(/ ejiiproptergloriamnominismeidtmon-i
Jlrandam
,
8 EipvoptcvDauid.ideJi,proptermeritaipfm.
5>
Fadtii eft igi. Toftta deiutitiatione liberationis E^s^chi^, hie cofe
quetcr poniturhuius liberationis execwioinfa^o^cidicitur^VaSium,
cfi igitur. hoc non potcflrefcrri adtmpus in quo Efaias dixit ifla
qux priediciafiint,quiajucrunt duo anni intermeuii,quiapopulus 7e
chix fixit defrugibusgranorum contritorum et pomorum., ytpatete.t
prxdiBis,idco
dicunt aliqui,quod refertur ad tepus in quo Sennache-
rib pofl debellationem
rcgum^ethiopi^et,yiegypticdtra quosiuaat
-it vt
MORALITER.
^a^um
efl igitur.Vct
hoc figniflcatur vindi<aa diuina
,
qujc
al-
aliquando dc pcrfecucoribus ccclefix datur manifcftc.
Tom.4.
HH i Cumque
$'l
^
rcntinin Dei. &.' hhfphcmaci.i
A
Qra t6pr;nicrct: ficrttqiccliu
illiusniaicitjcis
,
qucm paulo
^ntcconccmpfcTd:
.
*
H^brc!,liog.ibacScnn.;clic
nbflruisritcrclocibus^quJ d-
caufa nn!i potucrjc vjnccrc \\
g
cJarosJRnfviiM.KCcpir^iiod A-
brali.i tiliumfujiniraac D;o 3
immol.trcvolucrjc, Vnd.-ryx
jmitationc qu.idjm pcu fju
dcmcrcn libi
volcsduostilios
fuosAdr.v.clccb'S<:Saiafarog ,
cidcrcatcccauit
,
qui occifo pa
trccuafcruntin
Aiaraib, qux
c(^ Armenia, ad Stpccnmoiic
Bufhcrlnt.
(ifaAirynjs.
Angflumus.
Qi^nque ^dorartt in templo .
^
Rab.
Glorordi &NicoIaidcLyra.
c)68
no6te il!.i venit aogeliis dnmini , &percufTir
jn
ca(tris Aflyriorum ceiuum oclogint:iquinc)uc
millia.Cijmquediluculorurrexincc,
vi.^ic om-
niacorpdra niortuorum,6:rccedens
abijc.
f Et
reuerlus ell Sennacherib rex AnTyriorum,
&
f V; t.: i'i imi .-'gii lai .
manfitin Niniuc. Cumque acjoraretintcmplo
Nc(i:ochdeum(uum
,
Adramelech & Sarafar
filij
ciuspercutrcrunteumgladio, fugcruncque
a Ra. A.aia.h .
in terram Arineniorum , &: rcgnauit Arfrx-
hadom fihus eiuspro co.
t 11 ab. Quafi V iitoriam d e ho-
2 fnbus rcporcarcc.conccrapror
vcii Dci 111 pbanofaliinuini-
3 nis trucidacur:ncc angcUco pc
4 ricgLJio quodcrac cominu-
5 nc,(c'd parricidio liliorum .
Rab. l>har.io quoqueiudc-
ceni Acjiypc! CTuacur pl.tgis,
t vtnouifiimuspcicac.
g
b l'i te-i a. .yirineriiorum.
Ara-
rach rcgio in Armcniac.impc-
7 Itris, pcrc]u.i Araxcs fluic 111-
crcdibilis vbcrcacisad radiccs
Taunmontis. Ergo 6c .iixa
Noc nonai monicigcncrali
ccr Armcnio; ddata cli,fcd .^d
montcs Tauri altiinmosqui
Araradi immmct campis.
AR #C-
NICOLAVS DE
LYRA.
4t vtpatei exprttdiilis, pojl d-fos ttnnos red-i ad obfidendifm lerufa-
lem

Et noCie tliius diei qua pofuerat obUdioiieni,'aBa cfl lila piigjfu
pcr eius exercitttm,fed hoc cvnfo4t literit pfxcedcn'i.Tfbi dicitur. 'Hcc
drcun. ideflt obfidio . Et ideo dicit lyb.S.iLtjaod ijia plagafulla rii
tiim adhuc cxtrcitH eius dijiaret a leriifalem.&dcl' g,
erat in l^obe,
qMnon
eft
multum longe a lenfMem
,
v!r id<;m ridtturper iHud ijuod
habeturEfa.x, Adhuc dics cii , vt in NVoc ftctur. <&'fcias qnod
flle locus qucm I{a.Sa.vocat \obL\Jicitur 1{<'h.Efa.x.
I Vcnic angclus domini. Exccwor f7 <i luuitiie
.
l
Et percuilit in caftris . Scdicet oni.ies robuUos bellatores &
principates exercvtts vt habetur t.Va^al.CAp. j i.
5
Cumque djlUculo,/c//>fct Semacheub
,
vt iret ad cbfidendum
Jerufalm.
,
'
4
Vidlt ditirtia, i>i(iinf tiebnei^ quod corporj fncrunt incinerata
jub armii dc vtflibus intadis
,
ita i^uodpopnUs E^^chis potuit fpolia
.dcfacili
dffacili colllyere
, &ftne cadaueiumfcstore
,
&in bocfatis concot'
dani vtrba
Efi:.<.).caf/.& jo.
5
Et rcucrfus cft , iu'p4ucis qui remanferant cotifufibiliter ^
i^noniinioie .
6 Filijeius. Dicttnt aViqui.^quod hoc f't eo quod ordin.iuerat
^fa-
raddM i egna urn
poflfe,du^bm poflpofnis iiiis,&ftc di-fideriQ ngnan
di intcrficerwit lum/fed huic non videtur cwfonare quodfubditur
7
Fugcruntque . &ideo videtur cp interfecerwu eum opidit,
ngn.iiidipofl ewfi. Et ideo Bj. Sa.aliam caufam afji^^nat dicens, ip^
cipes regntfd erant t'i'bati contra eum
,
eo
qujdfiiii eorum
, &ami i
erant monw moio priiclo,propter etusfuperbiam &blifphemia con
tra Dvnm jfrael ; proptcr quod traluhj':t de mcrte ipftns . Q^od cum
adeiusaweipcruin./fei simrauitteifiplnmDeifMi , orans
<iS promit-
tens
,
f/uod (i hocpcricuium euaderet , i>i eius honnreni duosfiHos fuoi
pritdi^oifacrificarct.Qundfilij intelligetes cum interfecefunt, ne ab to
interficcrentitr . & hocdiBum fatis concordat hterx. inqua dicim:
Cumqucadorarctin tcmplo,&c. Filijcius interfecerunt eum.
C A P.
^naa
isM
M O R A L I T E R.
'1' Cuniqtie adoraret in templo V^frocb c t Scquitur
;
fil^
6 Filij eius
.
Pcr hoc fignatur quod tvranni pcrfccucorcs
cc-
clclix, vtconimunitera fuis fubdicis occiduntur
.
^^9
Ilil' Rcgum
J
C A P. X X.
K
^^^'''^^"^'^-"R-^b.Neclcuarcturcorfzechirc poft incrc-
_!_
dibilesrritimphos infirmjcacccorporis vifitacur &: au-
diifecire
moncurumjvcconucrfusaddominum flcdaclen
tenciam
.
Rab.
Cunda Dsus fccu-
tura
pr^gfciens ancc lccula,de
CTCuic q
ual I cer per fccula di-
fponaciir . S:arucum crgo eft
qaanciun
in ipla vica morcali
tcporaliccrvuiacur.Nam erli
annos ij. Ezechix addidic
Pcus,eum
camcncum moii
pcrmilic,cunc pra:fciuic cum
eflemoricurfi.Cui cum mor-
tisfenccciadidaeft,proc!nus
.ideius lachrvmas vka cftad
dica.Eo
quide cemporemo-
ri mercbacur
,
qui clatus do-
niino gracias pro inopmaca
vjiiorianonrcddidic.f. quia
fuciuftiCi<iS<; mcriCis dcpu-
tauic . Ncc prxfixuni in praz-
Cap. XX.
970
forfitan etiam graciarri adione exiguns,in grauiffimi lagur>-
ris morbum incidic. Ad quc in iofo morbi langore vificadii
Ifaias prophccaveniesdi.Kic.Dirponedomuituaj, quianon
viucsvkra,(cd morcemoricns.
-^R.lonachan.Commenda viro alicui domum tuam.
D
P. XX.
Nt dicbusillis ajfjrotnuic i
Ezechias vfquc ad morre
& venic ad cu IfaiaS fiiius
Amospropheces, dixitq.
ci . Harc dicit dominus
Dcus,pr?cipcdomui
tuf.
2.
4i Angclomus. Conucrtic
faciem fuam ad pariecequia
ad cemplum irenon pocerat.
Ad pariecem auccm templi
iuxca quodSiiIomo palarium
cxcruxcrat , vel abfoluce ad
pariecem, nclacrymas fuas
affidcncibus oftencarc videre
tur . Auc ccrte iuxta Icremia
adcor fuum
,
qui idcirco pa-
ricccmcorappcll.u, vc coca
Aiijelomus.
Eucherias
.
fcif-ncin Dci ccmpus vicc pro
longacum cf},fed illudquod
'
peccando amifcrac cx Lu-gicatc Dci reddiuam cn-it . Qui cu
inoricurum pra:dixic,nncc pa"iiCcntiam illius prxfciuic C6
uertit faciem zd parieccm ccnipli: quu ad ccmpium ire non
pocerat. Pa: ie.cn tcmpli dicit iuxtaquod palaciumer.at,
vel aJ pa:icccm abf 'lucc , n^ lachi-ymas alfutcncibus oficn
tarec, vctota mcn c Deum c!ep;x*carcti4r.
Am-::
Glvcas. Quiapaccripfiusoraculumacccpcrac huiufmo-/
di.En virgo prxgnans ci ic,f'j:pftim pucarac Emmanuelc cf-
fcac
promifsioniscuccum in fclinem habituru.n. C^mpro
pcervirginicatccolcns.nullocoiugij lludioccncbarur.Pra:-
ierea,cu cxcrancorum mcericum confpcxilfcc ,
ex qub.vna
noaecccumoctogincaquinque millia funcab angelo incer
cmpta^magiscciam in opimonc fjaftolida contirmabacur.
<^apropccr,a dominoad trugcm reuocacur,pcdc fic adfli-
j^jj
ito,vc'iam putrcfcercc.
I
^Cyrillus Alex.Ezcchiasabductuseftbreui (vt Hebrxorii
I
fiIi)aiunt)decoro,6<: animo magno clatoquc fuit.ac in fuper
bia:laqueosincidit. Hanc ob caufam, cx amore virgam
ciincencauic Dcus.Q^em.n.amat^erudicDommus, flagcl-
lacquefiliumqucmrccipicVccbcrac.n.vcliberorumamans
pacer,craduces ad mcliora, 6c abduccns a cu- pionb.cos, qui
ijsfunc impliciti.t-^emadmoducnim medici qu.T putrue-
i riit,vcl igni.colliquctaciuntjvel ferro fecanr, non odio crga
'
a:grocancc,fedpocius mifcncoidia,ad cundem modii Deus
ortenliones in nobis moderacaacerbitatercfcindit,ne cum
mundo condemncmur.
'fi
Auguft.Ezechias nedetantavi.;ioriaefrct elcuatus, &
forfi-
t Morieris enim tu &i non
^
mentcdommum dcprec^re
Qjj,icouciLicIaciemfuamadparietem
, 4 F"'^- , ^ ,.
^^^,,,V j^,;. j; r\Lr-. j
b Qh' conuertit . Rab. Felix
confcicncia
,
quce affljdionis
ccmpore bonorum opcru re-
cordacur, quomodo alibifcri
prumeft..(^'.' ghr^amr p<rum
Pi-ou.xo.b,
haji-re cor. Scd pcrfcctione
viues
&;adorauitdominum,dice!is
. Obfccro domi
ne,
memento quomodo
ambulaucrim coram
te in veritate
, & in corde perfcdo , S^quod
c
placitumellcorum te fecerim. Fleuit itaque
f
fc
mv^
cordis dicicin eo, quod idola
deflruxir,tcmpli valins .apf?'-u'r,fcrpenccm icncum commi
nuiCtSi ca:cerafecic qix fcriprura commcmorac Plcruinq;
iufti neccfsicacenIiquafuacoguacuroperafaccri,quodcum
iniufli nudiuncclationcm pucanc,ex fuiscnim cordib. dida
iulforum pcnfanc.SicucgrauiscuIpaeflfibihominem arro
garc quod no cif , fic culpa nullacff fi humilicer dicac quod
bonum cff , vndeconcingic vc iufii & iniuffi habeanc verba
flmilia,5d in quibus d.Miiinus ab his otfcndicur,in eis verbis
ab illis pIacacur,Eccc Pharifcus fc luffificac in opcrc
, Ezc-
chias ccia in cogicacioacvndc illc offcndic, indl ittc Dw"uni
pIacau!C,cuius confefsioncm pcrf.'itionis dominus non de
fpcxic,qucm mox in prccibus fuis exaudiuicVerba enim fin
gulorum 1 .'' cus pcnfic ex coide ipforum
.
c flcmitaq;. Rnb.F!:'uicp"opccrpromifsion"em diiiadDa
uid,quavidcbac in fu.i mortcperituram,quian6dum Eze-
chias filiii hcbat. Nam pofl morce eius Manaffcs cum duo-
dccim cflec annorii rcgnarc ccpic,=cx quo pcrfpicuu efl- poft
tcrtium annii coccfl^- vicxManaileneffcgcneracum . Alij
'afferuc quiiuis iandos vicos morcc ccrreri proprer ignoran-
tiam fcnccncix Dei,qua fc dc hibicuri linrpoii morccm .Si-
mulq; faci quxPiio foluit^acneccfsitatis vinculaatq; cnufa-
ru,q> nequ.aqu.a dies morcis fingulis pr^finita fic, fcd volun
tace Dei,&: ignocis morcalibus caufis , vel viuacaliquis , vel
moriacur. Prsfercim cum &c tfacuca morcis ncccfsicas difFe-
racur,&: poff mortem rcfufcitatos plurimos legamus .
^ Augufl.Lachrymabilem pro vita fua in cofpculu domini
mifcncordiflimi precc fudic.Non quod de fuo uc porf pfc-
^
dfus
Lnc.i8.b.
F
Vbi fup.-a
.
N I C O L
A V S D E L Y. R A.
C A P. XX.
IN
dicbus
illis * W/c cwfequeter dcfcribititr Ezechix mirabilis
fa
'atio,et prino huii<fmodi fanatio defrib-turjctutdo ex hocffrg?s
eUtio repujniti*y,'hi.lu illo tcmpore. Circapriniupr^mittiturmor
tisimmincntii
denuntiatio,fiundoeiufacdilatio,il)i. Qui conueric
tenio mirabilisfanatio,ibty Dixitquc F.faias.Circ<i^n2w dxitur.
I In dicbus illis xgro.Eze.ufque ad mor. tjuuper via na^urx
fon poterat cuadere.Dicunt aWe aliqui^quod h<zc inftrmitas conti'>it
E-^^echix^eo nitod no reddideratgratias Deofuljicientcr depcrcuffione
excrcitiis Senuachcrib.Sed hoc diSlttm impruhat l{a Sa.per hoc qiiod
ffiias dixitftbipoliea. Et de manu regis Affynorii libcrabo te
6cciu;tatcm hanC. Ex quopai.et
,
qiiod pcrcuffio cxercitus Scnna-
chcribfuit cofi
infirmitate Ex^chi^ etno ait.Dictt if^ii^qdhoc accidit,
co (juod<nolucrat accipcre vxorcm,(jUod tam^facere tencbaittr, rt li-
fca Dan.d in rcgnoper ipfum
continuaretur, propter quod coualcfces
acccpit vxorem,de quagei^uit Manaffcn.Et huic diilo vidclur concor
darc titera ftqiietif c<tpiluli,vbi dicitur quod Manajfes erat zi.anno
rum cum regnare lapijfet mortuo patre qui vixit 1
5
.ann. poflfuafa-
nittio-
nationem,vt in litera haoctui .'Pijtu t ca.t ejje ulia cauf.i injiinntatis
ET^chi,vTpey eiusfina'ionem mirabilem DensgloriJicAretur ,ftcut
dec^conatodicirur loan p.it.
^-
z Pra,'cipc- domui. idefl^ordina teflamentim tmm .
3
M.)rieris cnxm.^uclatlo snim prophetica aliquancio fit fecundu
difpcjl ionem cai<fjrii inferionm, &nonfecundnm qaod eji in menti
di:tina,^ fic fuit inpropnJito,quia talis erat mfirmitas E^T^chix
,
qi
via tiaturali mortc non potcrat euadere
, fic intclligicur denitnti.ttio
prophetif.. Morieris,&c. per hoc jamen non exclufitpropheta
, quin
ex Dci f^r.itia f.tnari pojfertproptcr quod E-^^echias coitcrtit fe
ad oratt
dum dominum pro
fna
fanatione,quod nofei ijjhtftprophctajibi mor
tem iknnmiajjei,fecundtim ordmem voluntatis diuime.
4
Qui con. Hicconfcqucnter defcribititr mortispronuntiatfdilatio
per oratinem E^^^echiAtfCum dicitur.Qui conuer. vt oraretfccretius
&denoiiiis,^ non impediretur ab aijijientibus .
5
Mcmcnto quomodo ambulaucrim. Tslon dicit hocper iifta-
tiay>i,f:d niagii adgratiarU tiiiioncm
,
recognofcens qttod hocfccijfet
ex voluntate diuina ,vt
fic
gratus deprincedentibus vltcriorcgratiam
impe.raret .
M O R A L I T E R.
1 In dichus illis.
Sccfidum dodorcs Lacinos Ezcchias dc tata
vidoriaduiinicus
fibi datanonrcddidit Deo gfas vt dcbuit
proptcrquod
infirmitatepcrcufrus fuit . Dicic aucc Aug.',in
E,n<
hindion.quod
Dcus adco cfl oipocens &: bonus,cj, non
finctct
mala ficri n;fi indc cliccrct bona maiora, &: fic aliqn
Dcus
pcrmittit
bonos cadcre.uc rcfurgiic fortius in uircucc
Sic
Sic cnim pcrmific Moyfcn &: Aaro peccarc m at^uis cocradi
dionis.Ec hoc modo Ezcchiam regc permific pcccarc in vi
doria a Deo fibi d.ua,illa plus debico fuis mendsaccribueJo
pp
quod rnon corporalicer demcruic ficuc Efai.as fibi dixic.
2 Vroicipe d^mui. Sed quoniam ipfe vcracicer pcnicuic , ficuc
dicicur in cexcu- (l^i (.ofl:rm/j. Scquicur:
f
Fleuir itaqiie. idco fccuca eft Dei mifericordia diccncis fibi
pcr Efaiam.
Tom.i. HH 3 .Audiui
5*71
GIorordi.&NicolaidcLyra.
97^
Lib.j.attn.
Uiircioncm.
^
ltis, merito in confpcdlu condicoris fui inccrtus fuic. fcd g.a
A in Chrifti vctiiri gencracionc fui gcncris profapia in throno
D.iuidiiiccrnanoiidercliquic . Sirdcil fupplicnncis {iccibus
doininusadmifcricorduficxuscllcr, rurfum Efaias mittif,
quif4nicate,&rcgnum,i.S:paccn vndiqj rcgi&: ciuitatifp-
rc dcnuiui.1t .
M Tcrcull. Acmu-
lus Ezcchias, populi
corrcitor mcrtis.Ab
latis lcgem qui rc-
f}aurau!t,miq.s. Ha?c
olim mandata Dci
pnoromnia iunTic.
Qu^i prccibus bcUu
,
non tcrricufpidcfoi
uic. HicrhoncnSjla-
chrymis annos ac te-
ppra vitar Acccpit
,
mcnco talcm tulic a-
^ushonorcm .
Ezechiasflctu magno.Etantcquaegrcderetur iraiasmcdia
.-> fn.sb.vt i|>ie iiuuici (jui peicufliuac.
partem atrij.fadlus cft fermoMomini ad eum,dicens:Rcuer-
tcrc, tkdicEzcchixduci populimci. Hxc dicic diisDeus
a Q^iaiidicat CUIU5 op^ra ieitaiU. b Rab Qapniam ambiilauctat lorain dcinmo m vcntate
Sc cJide pc;tefto,& reuit bi Dto placituin tVceut.
Dauid pa'tris tui.Audiui orationem tiiam,St vidi larhrymam
i
pop.Ant.
fgniSibtts.
J Chryl". Siiuftidu-
taxac mcmoria tih
potuit, cuin &i. opcra
B proipfotucrinr, qua
lumnon valcbitfan
ituru pro dcfundis
oratio? Nontemerc
abApoftohs hccsa-
tjta tucrunt,vc
intiemcndis myfterijsdefunlorum agacur
commcmoratio.Souncenimillisindc mukum contingc-
rc lucrum,vtihtati
m mulcam
.
b ^ffertcmafjM.
Rab.Vcrbum fchim fmc fchim (
vcaiunt
Hcbiii) vlcus
ibnac non vulnus.hoc infiigitur, illud fponcc
nafcicur.Na
Aquila,Symm.ichus ct Thcodotio Aroc, intcr
prctacifuncjk.^
morbum rcgium intclliguCjCui contrariapu
t.incurvclfumptaincibo
,
vclappotHracorponquzcunquc
funt dulcia.Dei
ergo pocetia monf^f'acur, du pcr rcs noxias
fanicasrcfticuicur.Ali)
fim,apoftcmis fufpicancur, quadocu
nicns corpus
coclo ic pacrcfccnte pure compIctur.Ec uixca
arccm
medicorum,
omnis fanics hcciorib.ficis acqucconcu
lis^ in cutis
fuperficicm prouocatur.
^'*?j?'-.
^"'*
'i* Balil'Us.Piopccrcaquodquidam vitiofcvcancur medici-
tog.tT!'^'
'^^i^"'-!'^'^ quaquam hoc diuinicus nob is dacum munus dcbet
m trinicn
vocaii.Ettnim cum ircclumitatisfua" fpe omnc
haberepoficam
in manib.mcdicorum,planciumcncoriJ ii-
mile fic,
omnes penicus qux ab ea proficifcunt"' vcilicaccs fu-
C gerehoiiini
ert valde in fua fcncencia pcruicaciu . Scd quc-
admodii
Ezechias madain ficorij lilam ncuciquam ianitacis
fui^pr^cipuacaufam fuilFc arbitracus cft,ncq; faluccm cor-
poris fui
^
recupcrauerac
,
illi acccpca culic , ibd ad Dci glo-
riam,
ria,ctiam quod ficos crc.ifrer,gratiarij adionem adiccic
, fic
&: nosquandocunq; a Dco vapuiamus,pecamusvc'nobisiu
diccc,cur ica p!cvianuir,cum ab his quib.prcniimiiraccrbica
tibus libercmur,& animi forcitudincm c6prcccinur,vt
vna
cum tccacione cxicum eciam prx-bcat,& fuftincrc polhmus.
C f''is Pt afccndxl ymh.
Jfi Auguf Dumlfaias
J^
duas prophctias fibi-
mccinuicem contca-
riascadem hora
pro
tulilicc, nccclfc crac
vr alccram qua: tacien
da cllcc,ligni ofteniio
f.
_.
r . 1- j ' nefirmarcc. Vndcvt
tuam,&ccceuinauitc. Dictertioalcendcstempludomini,
4 rcx quod diccbacur
, jj
... .
TQ:i-n,'>i'>"i^"-
indubic.inccrcrcderct
&addani dicbus tuis qumdccim annos . bcd & de manu Ai-
j
1^,1, ^ ji^ ortum aboc-
a IubCum.tarcsmfecuitaspromittitur.
CalU pCC dcCCm horas
lynorum libcrabo te,& ciuitatem hanc,& protegam vrbcm 6
(.urfnm rccidiuo Dc
7 cramice rccocquct
,
,
8 quaccnusindc vcluti'
9 manckcrum fcl^ina-
reincipcrcc> quidici
totiuSjCxccptis dua-
bushoris, fpatiumco
fummaffcc . Conuc
nicntcr autem tali
fjgnum cucnit, quo
.
niain/icut ful inpro
cindu occafus fui po
firusindici initium rcducitur, fic rcx m mortis expccta
tioneconflicurus,quafiadincipicncis s\ix gaudia rcuoca
cur.
^ Clycas. Dicm illu cradic Hippolycus, criginci duas hor.-
habuiire.SoI cnim gradus dcccm pcrmcnfus, dcinccps pc
eofdem reeurrebat,quo fado luum ad curfurn ordinanii r<
ucrfus.duodccim rcliquisgradibus pcragratis ad occaiim
pucnic.Vcru Euf^athius Anciochcnusp.icriarcha vulcdicn
iilumno habuiifcplurcsquam vigintidiiashoras. Vfcnin
ica fcnlilie,quari folis rccro fadta rcgreirio no horis dctc,fc(
oculi vno momcco accideric. Eximius ille Maximus dchi
ad Thalafhu fcripfic.FccicDcus bu;ui"modi prodigium,ft|
pociilimum dccaufa, vc hiculcncc dcclararcc , ncqucceaa
icgi,neque ncccfsitati lydcra eflc obnoxia.
llab. Daturfignum vcfoldcccm gradibusreucrtnt'. G/a FKfc
dus auce Symmachus intellcxic in lineis horologij , inquo
pl*
icacraccxirudi gradusartc mechanica.vcpcr lingulosvm
bra dcfcedcs horaru fpaciaccrminarec. Er.ichoradicidcci'i
ma qh hgc prophcca rcgi loqucbat''. Vis crgo,inquic, vc afce
dac vmbra dece lincis proccdccc folc fupcr rerram
p
Borc
a iltampropterme&propterDauidferuummcum.Dixitque
jwmf^T^'"'
^ IIaias.Affcrtcma{lamficorum.QuamcumattuIiflcnt,&po-
fuiflcntfupervlcus cius,curatuseft.Dixcratautcm Ezechias
adIfai3m.Quoderitfignum,quiadominus mc lanabit, & ro
quia afccnlurus fum die tertio teplum domini? Cui aitliaias,
Hoc cnt fignum a dominojquod f:id:urus fit dominus fermo
nemqucmlocutuscft.Visvtafcendac vmbra decemiHncis,
n
lcs plagasvfqjad Oricnccm,quod fubcus cerra quotidian
cofuecudine iiii curfus erac fadurus i An vt rcucrcaf' vmbr
'
^
toci
^""iNiiCOLA VS DE LYK.A.
I ^frantcquam cgrcderccur Ifaias mediam partcm. i.cnrU
domui regm
.
a Audiui ora. eam acccptando,
i
Vidi.Iachrv.tuam. idcfilachrymasjicut dicitur Exo.S.Vcnit
mufca grauiliiina 6k:c. idefi.ruuhitudo eic.fic in propofito quia :^c
chiasfieu^t tietn magio vi aicuur in titera.
4
Dic lcmo iikcndes. fanatus, dicit l{ab.^a.quod illa dics fuit iit
qua exercitui Scnnache-ribfuit percufius , ctfic h^cchias afcciidit in
tcmplum,ad yeddendtigratias dcfuaJatiatione,et deliberatione popu
lifui de manu Sennachcrib
.
5
Ez iddim. ifind denwaiauitpropheta fccunduHt ordinem cauf*
frimfMuelicet prout erai urdmatum in diuina mcnte,ct illudquodfic
reuclatur et denuntiaiur^itHt/tutubilner implctur
.
6 Etprotcgam vrbem ifiam pro.mc. idefi proptergloriam no-
miiis mei tjuod Sennacherib hlafphcmau:t.
7
Et propcer Dauid fcruii mcun). i.propter merita eius princi'
palitcr,&' hon aliorum in regno
fib\
fuccedeutium.
8, Dixicquc Efaias. Wcconfe^ueterponitur :^echi[ mirahilisfa-
naiiot
naiiotcum diciiur
.
$
AfFcrcc maflam ficorum. Dicnnt.n. aUqui
,
quodficus &
ali
dulcia aggrauant injirmitaum illaquambabcbut E^^chiaSy vtficji
ret mirabiliorfanattoper appofitione iliius quod natu erat aggiauah
10 Quodcritfignum .Hocnonpetiuitexiv.credulitateveldi]j
dentiajed magis ex confidentia diuinay& ft magis appararet eiusgi
ria multiplica-j do mirabUia,
1
1
Vis vc afccndac vmbra,&c. id efi,
procedat vhra etfic
ben
In Hebrtto.Ex quo etiam patet, quod illHdht/rologium erat adfole-^
cognofcendum horas diei per eius vmhram. Ec dicunt aliejui, quod du
lineafacicbant vnam horam,& jccundu hoc illa dies artificialn /*
augmetata x.horis.^lit vero dicunt^quod qu^libet lineafaciehat
vn
bora,ctfic illa dies augmetata 20. horis 1 o. rciroci dcndo ad Orun
tt lO.iediundo ad lotum prifiir.um,C'fic iiladies artificatis fuit
y
horaruM,qu!a an habcbat lo.horas, ctpcfiea duas habuitfole tendi
ad occafui,& hc vidctur opinio Dionyfii in cpiflola ad Tolicarp.
vbi loqucns de ifla ret roceffionc folis dicit fic.Sol cum decima hora c
fct,Dco prtecipiente repedauit ad Orientem aliis dccem horis dtfign-
tis,dcinde rurfus decem horis aliis ad Occidentem currentcfole,fed t
refiduis diei duahus horis.
I
H
M O R A L I T E R.
a ^vdiui oratiotiemtuam
.V.tc\u\:inon{o\\i confccucusflita
durrtinocorporalc boniim fcd cciamfpiricualcfubditur.
4
Die ttrtio. Pcr qupd lignificaiut jfccfus ad culmc virtutu.
Etad'-
y
r<j</(/ar. Pcrquaadditionefignificaturcumulatio
mc
torum.Sicigiiurin diiilis Ezcchias
figurafuitcuiuslibctb
ni vin,qui Dcu permittetc &: diabolo
procuracccadicin
:
qd pcccncujfcd cx Dci mifcricordia rcfurgic ad
maius
boi:
i^isvt afund.tf (^c.Scqninxt.
^
j-Tyfff/'.
m
IlII.Regum,
A
p
uib
H|l>
totidcmgrad)bus,conucrfaretrorfum facie SoIis,ipfoq; pcr
Auftralcm plagaad OricntercgrcfforQuod rcx maluit,quia
inaions
pocerat clTc miraculi, li fol ptrariu fuo motui cursii
agcret,qiia fi confucto procdru inccdes tamctfi fuper tcrras
clacus
ad Oricntc quifi fccudi diei mane nulla interuenicte
noitefadurus aduoIarct.Nam
ginitifulaThuIequ(^eft vltra
JBritanianijVcl i Scycharum fi-
nibLisdcguiit,on)nj eltacedie-
biisaliquot vidcnt manifcfte,
quomudofol abOccidete ad
Oncntcm humilis rcdear. Nu
qunm autem hiqui intrriora
Auilri incolunt , vident folem
per M<;ndiaaas plagas ad Onc
tem ab occafu icdire.Quod ii-
gnum &: pr^-fentis tcports & iu
turi typ' erat, vt quomodo fol
rcuerterccur ad cxordiu fui.ita
bc Ezcchie vita ad dctractatos
annos rcdircr, nobifq; inheb-
doadc &: cgdoadc viuetib.pcr
rcliirrcciioncm Chrilri vita; fpatia
^^i
vitx fpatio protclcnt''.
Rabbanus.Q^idam deccnigradus linearum ad myf^cnu
Chnlii cransfGruntji!^ vmbrns figuraru in defccrilionc Chrl
Iti intcrpretantur
,
perquos nerum ibl iufliti^ Chrifiuspoft
rcfurredionealcendit.Primusgiadus dcfcefionis dcc^lo iri
angclo fuit,quiamagni cofilij nunciuserat. Sccudus gradus
dclcenfionis dc angclo in pactiarchis fuit, quia in omnib.vc
aitapoftolus,ipfcopcratuscf}.Tcrtiusin lcgis dationc, quia
in lcgc ;pfc ctt locucus.Qiiartus in Icfu Nauc,vt populum in
tcrram promnTlonis induccrec . Qu^incus in iudicibus
,
qu.ia
cunde populum
p
eos ip fc rcgcbat.Scxtus in rcgibus Indeo-
rum,quia in cis ipfc rcgnabac. Scptimus in prophctis, quia
^
eosannunti.itur.Or.lauusin pontificibus ,quia ipfe lummus
faccrdos cfi patns .Nonus in hoie, Decimus in pafTione, pcr
hos dcccm gradus quaii vmbram Icgis priicx Chrifius dc-
fccndit : ac rurfus poftrcfurretiionenl fua fol iuftitia: Chri-
iius per eofdcm gradus furfum in cglum afcendit , & omnc
illam vinbram legis veritatisradijjs illuftrauic.
a Uillo. Rab. Supralegitunq, Scnnacherib rcx Aflyrioru ce
pitciuitatcs Iuda,&: milit Icrufalc partem excrcitus ,&. cxfis
pangcliTi ccntu odogincaquinq; miliibus,ipfe fugit in Nini-
ucm.
Cap. XX.
P74
uc.Qiio
intcrfe6lo rcgnauit Afiaraddon filius cius pro eo.
Acgrotauic Ezcchias6i: rcccpic^phrt;E nucio fofp;c4CC.Sjl3
reuerfoad orcu,pciiedi.ipIcx dicscfi ficlrus.Nriclcgimusc),
i teporcillo.i.code anno quo hgc gcft.i sut milic Mcrodach
Balada libros ic muncra ad Li,zcchi.a,n6 Ali."uadd6,de cuius
D
an vt reuertatur totidcm gradibus ? Et ait E-
zechias. Facilecft vmbramt crelcercdecem
lineis, nechoc volovtfiat*, fcd vtreuertarur
retrorfum dccem gradibus. Inuocauit itacjuc
Ilaias prophcta Dominum, &: reduxit vm-
bram per lineAs quibus iam defccndcrat in
horologio Achaz, rctrorfum decem gradi-
1 fR3b.N.ibiichorionoli>i fccuiiuiiin Hcb.
bus .
t In illotemporemifit Berodach Bala-
mortc vci vita fcripturaconri
cuic.Exquopcrlpicuumeft.a-
liud fuiftc cunc rcgnu Airyrio-
rum,aliud B.ibyloniorum. De-
niquc S.iniaria.i.dcccm tribns
ccpcrc AiTyrijjluda poftca cc-
percChal'1<jM,quoru rex Nabu
chodonofor. Audierac Mcru-
dach pctitionc Ezechic ad- or-
tu k)lcc6uerfum,quc Chaldci
adornnt, dumque regi morrali
obfcqnium Dcunl liiumpnE-
builTc cognouillcnt,iiiu"adora
t
Declini.tt
Ann.part..
H -
danfiliusBaiadanrexBabyloniorum , literas
^
dumplushominecrcdidcrur
& munera ad Ezechiam . Audieratenim
,
^ -J^.Giycas. SoHsillarcgrcfiio-
netanoua prorlus &inufica-
cam fuilie tradit Areopagica
Dionyfvt s.modu Babylonijs ftupori eHer,ciufq; pbcre^coc
calior.e vlcro fe fubmitccndi Hzcchia:, tanquam hoi diuino.
'
^ Thcodo. Mimculudefoleperualit vniuerfum orbeter-,
Q**ft.rx.
rc: oibus cnim tuit cogn i tu fole recroccfTllle . Qiiaaiobrcm
rcx Babylonioru,cu ic Sennachonbi inceririj refciuiircc , &;
qucdc folcndniirabiliCcr,iV: preteropinione faotaerantdi-
dicillet,uulit Cv: legatos,& donaad rcge ludeoru, &: quos fo
lcbant abducere in capciuirate,eos honorarilnc, canqua pre-
ftantiores.Itacos rcddidicinfignes Deus quein cokicruiu.
J Chryfoft.Ezcchi.is cum cos qui c.x Babylone, non e.< his
^" p^al."?
quediuinicuscuencrnnt, Icdex rcbus humanis voluit|?ter-
rcre,&! adduccre \n admnatione, timcns ne ab eis inuadcre^
tur,^idco cis thcfauros oftendit,hns ipem in thefauris. Qua-
rc Dcus !rriracus,Accipiec,inquic,hec omnia : hoceft, eaiii
quibus conIidis,&: tuam fpcm reponis. Ifrael quoque iniimii
lacur,qu6d pecunijs& cquis contiderenc.
Rabanus . T'
adunc Hebr.vi egroralic Ezechiam,qm
p]}
inauditam vidoria &: Ailvnj rcgis intcritum non cecincruc
]audesdno,quascecinic Moyfcs Phamonc fubmerlo : Ec
Dcbborainterfccto Sifira^Ec Anna gcnico Samucle. Rur-
fumq; poft corporis lanicaccm
&:rignimagnitudincaftcrri
occafio-
Erod.rf.a.
Indicum 4.
i.Reg.4.c.
Figura
fecundum primam opinioncm in
qua duac Hneae faciunt vnam horam.
Figurafecundumfecundam opinionem in
qua qu^libet linea facit vnam horam
.
Vtrum autcm ifta dies fub Ezcchia fueric maior,quaiTi
lUa qua; pcolongac-a ttierat ccmpore lofue,,
dictum fuic lofuc lo.cap.
Notandum quod ifta: dux figura: faa.c func
fecund um
vnam viam,quam pofui lofuedccimo, fcilicec,
quod dics
prolongatafubEzcehia fuerir in folftitiohyemal'.,
&:lic
breuior die prolongata fub lofuc .
NICOLAVS DE LYRA.
1 In illotem. Hk cofe-lncntcrrcprimitur refurg>^s elatio , et prhn9
ipfx clatio
dif ,ihilur,nfcciido rcpritHii.yeniC aute Efuias. Circapri
mumfciend'',(p F,Abylc>riii eratmicti circa curfusfyderii. Vii et ajiro.
vmiaprimb iuit inuha. in Chddxajecudu aliqnos, cuius metrnpoli t
cH
ejhciHiras Babylon,etio tjuando
perccperkt rrtrocr(fiony>Hs
pdiBam.
conira nrfnm
naturxjiieruntfoliciti
^uxrere qua/icer hoc acadirst^
Et cu audiffent^rp hoc fuerat infanatione E-:(eckne, decofiliofapientii
rex Babylonis. z MifK
Scc.adE7.ech.infignumrruerfnt!.
3
Literas. adfciendU de illa retroctffione SoUs mirMliy ct hoc efl qi
^ diii'
M O R A L l T E R.
t
Hec hor. Iftud mirabile fignii pfigiu-atio fuit incarn.atronis
ciiUin*,qu^cit
fadtum mirabililfnruin. Fer dccemcnim !i
ncas dcccm ordincs fignificanrur
cledorum fecunduuY nfri
snationcm
aliquorumlloctorum.Pcr
noucm lincas fignifi-
antur
nouemordincs' augclorum,&
hominum,sd eoldcn
ot-
ordincs aliumptorum. Pcr decimam vero lineam ligniricrt
tur ordo dccimus.f hominum beacorum, qui rn non pcrue-
ncrunc vfqucad aliqucmordincm angclorum. Perhoc auc
quod fol rctroccirit dccc lincis , fignificatus fuic dcfcenf.rj
fil I
j
Dci,qu i cft fol iuft itia; ad nirumcndam noftram hum.i-
nicacem morcalem dicliis ordmibus inferiorcm
.
Tom.a. H H 4
^
975
Glorord.&NicoIaicleLyra.
U
^/6
dationc muncrum,& cotVjMcalacionc
faniacfs hix , on\Uc I
quL-cts domiimaromatiim.icc.
-
b D riu,n.tro''iatum,(t4nrumet ai-^t-ntnm. Rabb. Q^id.im
fc-
Wa
pulchin regnm opiniinciir^quaja/romatibuspknaerat, qiiia fltli
corpora rcgu .Tnciquitus vnguetis
coiidieh.mcur. A!ij ningis
ccllam aroni.nnMn
in
^^ occafione fuptrbiAr^qua vt D^i culcor vicirc dcSiierat
, ncc
A moftmrcaIicnigcnisdiuiCiqu.is Dco criltuecc poHl-d^^r.ic.
Tropoleg.
x quoiuxtalegcstropoIogiccdTcitiuis, no mitrcd.is m.ir
Mu.y-i'
jraricasan porcos Qui.n.fldcliscft rpiritu,abfcodft ncgotia,
Quarcnonprohibuicdominus Ezcchiam pcr prophecam
ne oftcndcrccur do-
*
quod rgrotaflet Ezechi.is . Laccatuseftaurcminaduentuco-
a T Tholauro aiui Jc Jrgcnti .
t*
rumEzecIiias,& odcnditeisdomumt aromatum, & au-
a tR.ib.oilorami-nia. b Tln fl^^b.oleum bonnm.
rum,
&argcntum, &pigmenta vana,vnguenta<]uoquc &
domum vaforum (iiorum
, &omnia qua; Iiabcrc poteratin
s ^MiU non fu t nuod non nion .raflh .
c
thefaurisluis. Non fuic i^verbum quod non monftrarct eis
Ezcchiasindomolua, & momni potcuace lua. Vcnit au- J
pud Hcbrxos pro rc
tcm Ifaias prophcta ad regcm Ezechi^im.Dixitque ci : Quid
^ trcqucticcr .iccipicurj
dixeruntviri ifti.autvndevenerunt auce? Cuiait Ezechias.
a ^ Kabbai! Cum fupircilio Ifgtmlam. b
mus domini alicni*
gcnis? Ideo vc noca
ncrcnc qucrjncin
cordceius.id elt.oc-
ailt.i el.Ki3 mcncis
qua coram domino
Ecccaiiic,
ad nocitia
ominum pcr f^tlii
praui opcris pf-rducc
Tccur
.
'
R.ibbanus . Hy-
pocricac quoquc polt
magn.is vircutcsdc-
ftontu.s.. crcfcunc,quiacelari
meifdcm vircucibus
tcmplo domini tirifle
intL-Ilr^unt:vbi rcxNin
dcbantur odorMcra:
to
IpccicSjCx quibus fic
bac thymiama qut
.
m ren*p!odominioi-
fercbacur.
c T^n fnil yohtm
((uod nw tnonHiraret tii ic^
F.T^dnariit.
(
quoJ a-
Angetomui,
Par.j
I'
s.Pjr.)i.f.
1 Rab.<^!rt m tb^ pote^tifsima cl> .
Dc te'rra longmqua venc runt ad mc dc Babylonc . At ille re-
Omnia
5
nolunc,qui dumfu.-^
fu mali^norum fpi-
c
fponditjQaid vidcrun tin domo tua ? Ait hzcchias
..\
qua:cumquc funt in domo mca viderut , nihil eft enim quod
non monftrauerim cis in thclauris mcis . Dixit itaquc llaias
EzcchiaEr.Audifermonemdomini.Eccedies veniunt, 6i au-
fcrenrur onmiaqua^funtin domo tua, &quaj condiderunt
a TNon tuo, fcrf patcum labo: e <Ju.t!i..
patrescui vfqueindicm hancin Bjbylonem. Nonremanc-
bitquicquam,aitdominus. sedctdcfiijjstuisqui egrcdien-
, turex tc quosjenerabis, tollentctcrunteunuchi in palatio
rar, qui.-it.iuorcma- *
,^i^t-v- i- it,- ,. ,^ r
^
nciunccanco c-w^r,
licni oris non appe- f
rcgis Babylonis. Dixit Ezccniasad Iiaiam. bo.nus clt lermo 8
riofior propccrqucm
rituum ladanciarac
quicfcunc ,
quati o-
ftium ,
quo diucius
congregaciJ amiccat
hoftibus padunc,vn-
dc. Tradid:t i>i cafti <i-
tstem yirtucem cwum
.
Gloriam fuamPau-
lus ccftimoniumco-
fcicnci^ fua; mcmo-
7
quod/t')}' fflftdfritw in
doynnfucy ei,- il otnmpi-
r./lrd/H'. VndcDci
II i iurtiiTi.ua
,
quo-
iiiamncn folunuht-
lauros fm)S atquc pa-
latij, fcd5>:ccnipl!0-
ftendit, quod ccrtc
iuit potc(?ariscius,dc
cuius valuis arriilami
nasantciam tul:rac
.
d De tora Innpfif-.a
pcnirnnt . Rablan.
Qu.ifi dicar. (^iKiuro
tciralongior,vi
ncrunctanco c;-,>
tic.Occulcand.i func
ergo quxagimus,nc
hoc in huius vit.c icincre inc.Auce porwnces lacrocinancium
fpiricuum incurlioncpordamus.
iiabban.Taccc de quo vercbatur offenfam,quod of^cde-
rec c's cunsita que h;ibercc in poccftacc fua, incer qu^ prijci-
puaeranc ccmpli fuptllcx.
a Lxtatuscjl 4iie-n in.tduntueorurn E^ch . R.^^bb. Verbadic
rumde Ezcchiaaiunc. Indclcgacioneprincipu Babylonis,
qui miditucrancad cu,vc inccrrogarcn^de portcco,rc]iquic
cu Oous vt tcncarccur, ic noca ficrcc oir.nia qua: erac in cor
dc cius.Idcircoautcra cencacioni rchctus cff,quia poli canca
viftoria & folis icgictjum &L congraculac^oncm rcgni pocc-
tiffimi coriUiuseicuawm cii- Deniqj m eodc volumine icri
biturdcEzechia.AcgrocauicEicchias vfq; admorcc,&ora
uic ad dominu 6c cxaudiuic cum,&: dcdic iiguu, fcd no iux-
ta beneficia rccribuic,quia exalcacfi eft cor eius , t>c fada cft
concracii ira,& concra ludam Sz lerufaiem.Ec icc huinilia-
tus el^ poftea , eoquod exalcatu cf!corcius,cam ipfcquam
habitacorcs lerufalcm, & idcirconon venicu-aDei lup eos
indicbus Ezechia: . L^cacus cft crgo in aducncu lcg.acorii ?c
dauo-
vencrunc.
c ^d me de E.tbylnnr.
Debucrat dicerc ad glorificandum Dcum pro ligiu niagni
tudine.
4: Thcod.C ur fucrit Ezeirhias rcprthcnfus, quod onen4c
rit th<.f?.uros Itgatisfiiibylonicrum r Quodcumcpt^rccrcc
?''
Dci doccrc viriutcu ,5.; turamqu.im^italiccutus, olicndc
ric diuicias,qu^ niiiil habent hvnium acftabilc .
? Angclomus.Vndcira Deijiiiftifl nia, quoniam npn fi>-
1
lum thcfauros fuos.acq; pabtii,fc
d
&c tcmpli ondcric
,
qtiod
ccrcc iv^r. pcicfliitis cias ,
dc ctiUiS valuis atnj lamines aiiii
tu](-rat.ti.*iK>C'Hobr^ vdtic i^.-HHcicnijAnamam, Azaria,
Mifaclc, qui fucrficdc lcminc 'C-gio, clic ciinutlwsquos ift
miniilono l"vab<.iHKi<t>for tuuJc iio duiwum cii .
f BvNuteJlfenhoarmiiiiy^c. ic Angclomus. InhoCflbHc
oJ.jj
br^is rt^rchcnditur, cur iKtn iit imitatus bonitatcm Mo\-
fi,quilocurustfinddominum ,Aucdimitcccis liatnoja,
auc fi nbn tacis,dclc mc de libro tuo quem fcriplifii , vn 6u
apoftolus vulcelicauathemaaClirifto profracrib.i"uis,qui
func Iffaclice-
1 Amb.NG vciq; iuftusifW Ezcchias in filios deflexifre erii
^
naiu
.I
NICOLAV^ DE LYRA.
^ dicitur fecSiiTaralipomenoi tri^eftmfecHndo
,
^uod nwitij regis
Bdbylonis miffifuerant ad eum^vt interrogarent deportento quod acci
deratfuper terram.
1 La:cacusc{^auccm in aduencu eorum Ezechias. I-.er///*!
inepta procedente ex elatione^ co qttod tgntus rex tT
de tam longinqua.
terra mififSet ad eum nuntios &munera.
2 Ecoftcndiccis domumaromacum&aurum&
argcntu,
Dicit I{ab.Salomo!i,q4 nifolim ofiendit cn ca qii<e erant in thcfamis
fuis ,&in domofua,frdetiamea qu fecreti[lime & reHCreniiffime
firuabantur in templo,fcilicct,vnilionem rcyum
&
pcntipct'.m,&- ta
bulas teflimontjy cJr lcgem
,
m<x nullo modo erantgentibus osiendenda,
tr hoc notajur cum diciti<r:Et in omni pocef^ace iua.scquitur.
)
Venicauccm Efajas prophcca ad rcgcm Ezcchiaui.HJcco
feijuenter defcribitKr prtdiiiic elationis {^ tranfgriffionis yeprtltenfi
eumdiciiur.
4
Quid dixerunc uiri ifii aut vnde,&c. 7{o quiftuit hoc exigno
rantia quiu toti. eratfibi a Deo rcueUtum:fed rt ex nfpvr.ftone Kj^^
ehiJi
chi conaenientius arguercteutn,
J
Dc ccrra longinqu3,dic. quaft duntjwcfuit mihi td
magnam
gloriamt^
ideo oficndi cts regni mei magnificentiam.
6 Eccedicsuenienr&autcicncuromniaqu^
funtindomo
tua&: qua; condidcrunc partestui ufquc m dictn
h.:ncin
h^byloUcvn.lfiudfmtcompktUH. qti^itdo
i^vihodoHoJorvm':ia
pretiofj [raniiulit
deJerufalcm in Babyloncm, vt habctur infrav.gc-
Jimoqninto capitulo
.
7
Scd
&dcfi]ijstuisquisegrcdicntura tc quos
gcncrabi?.
Jliudfuit impletu mbanikc ^ "foCKsfnn^qui fueyunt de fainnc
rtgis
Judx edu3i m BabyLonem
& nntriti
6-
1 yudiii,vt poffent
fiaic
inpa
-
latiorcgis
Babylonis,vthalJeturDanielitpyimo.
8 DixicEzcchiasad
Eia'nm .-bonuscfi
fcrmodominiq*!
locutus cif.
p^nituit enim,^^ Jic
acccpiautt domtni
ftiitciitiamfup'
i
fe &reg.'iimJ:tit,pyopter qnod eir ptna ifia non fuit induRa
iepoubu[
fnisjcd fttit diUta rfqnc ad ti mpMsJoecim cr J edcchiA. . iifi^ dh'
fii6iurri fuifiei p,r Efuiam di.xit: Sit cantum pax i*.
ucntas
mdic-
bus mcis.jf^;,r.
^
^11
AddItlO.
5,78
,,f
namcapriuicatfs gratulabantr, fcd voluntati Domini obuia- -S Clemens Ro.Nccedc eft EpifGopum arttc oailoshobere D
\
renonpoteraCjiScideomandacaeins squanimiicr fulcipie- cxeplaprctcritorii,ijfq;pcricc vtacuradrcgcdu eos, qui vcl
Lib.i.Conft
bac,vtfcruulus . Accedic iJlud quod a:(iimarcpoterat po(ie afpcris, vcl lcnionbus opus hnt
fcrmonibus Ezcchiam pau- "P^-
,
& 111
capriuitarc mentum eminerc vircucis. Ncq^ cnim bea- lulum in fupcrbiam clatum, cum
Jachrymis rogaccm,Dcus
tusHicremias
in ca
priuicacc,m!nus ctiam
Dauid ,
muuis bcati
Ananias,
Afarias, &:
B
M.facl,
quamlimca-
pciuitaccm
non inci-
domini , qiiem locutus es . Sit tantum pax & veritas in dic-
busmeis. Reliqua auccm rermonum Ezechia:, & om-
nis fortitudoeius, &:quomodofeecritpifcimm
,
&:aqua*-
dud:um,&; introduxerica aquas in ciuitatem,nonne h?c lcri-
capciuiwce
dudi linc,
a
pta fuut mhbrofermonum dierum regum luda ? Dormi-
vcpopulo&prcfcncia
uitquc Ezcchias cum patribus iiiis , &: regnauit ManafTes
in
capcuiic.acc lolacia, ,-1-
& fpcm euadcndx ca
nllUS eWS pro co .
;
ptiu-tacisaticrrcnc.
'ji. Cle-
dilicnc ,
cumidcoin
crimincliberauic
a Dormimtqus E%echitit
cumpatribiis-, ^c. In Pa
ralipomenon dicjtur, E
quod fcpulrus eft liEC
chias fupcr fcpulchra
regum.quia cius ftpiil
chrum eli exccllius fa
bticatum cauiapicta-
cis quacOiuit Dcurti.
^
CA*.
NICOLAVS DE LVRA.
t JEt quomodo fccetit pifcinam 2i aqux , &: intro.aquas m
CJUI.
ciui. De hoc hnhcttr pknitts. Z.Taral.jz.vbi dicitur : qmd hocfech
Ex^ ch:a',-pt i-e;i/s
.AJfy,
iorum vcnientes contra Isritfaiem paterentMr
dejitium ajux in ohfidionc,fi ycniant ad oOJidendutn .
GAP.
A D D I T I O.
Jncap.30.vbi diciturin po(\il.yisvtafceiidatvmbra:idc(i
Ttproccdat
vlrra
.
Circa hoc fignum fadum Ezcchi^prout hic in pofiil.cx-
poniturcomums
expolitio docto-
lum
iiuikapoiiiant confidcrari ad-
niiracioncdigna:
pnmo quia hcet
omniavcra
miracula non poffunt
nifipoteiuia Dci mfinitaproduci.
vndc
Augu..ad Vcluli.inum . In re-
busmirabilitcr tattis tota ratiofadi
cl^ potcntia tacicntis
,
tamen qux-
dam miracula pcr compaflione ad
faciliuiccm natura;dicuturaiijs ma-
iora . vnde inter omnia miracula,
q\ii Dco tamin vctequam in no
uo tcliamcn.ia.':b kguncur,fummu
^radum tcnec rWa quE nullo modo
iiacura faccrc poc , vc funt rctroccf-
(10 folis, (ic glorifcuiocoiporis hu-
niaui . Nam rcfufcitatio mortuoru
fcu illuminatio carcorum a natiuita-
tc,!iccc magna liiu miracula,n6 ta-
mcn actingunt fumnnim gradum
pra:dictum.Focc(tcnim natura vita
iiuroduccrc dc nouo in corpore vi-
ca non habcntc , licct no in corporc
lam morcuo . l^itctt etiam pr^ltarc
vifum,l'cdnon caJco,vt!atius declarat S.Thom.prima pal-fe
q.ioj.art.vlt.incor.quxtfionjs . Mirandum crgo cfi^ quarc
Dcus volu:t miraculum in fummogradu cxerccre, frctro-
cchioncm foliscircafanationcm Ezcchur, vbi vidcbat^futii
ccrcviium de nunimis Hoccnim (ignum pctiuit Ezcchias
folummodo.vt ccrtiticareturde fanationc fua,&: c^afcendc
rctindictcrtia.iddomum diii ^vtexprcHc patcc in iitcra.
Contumacur hxc ratio. Nam fecundum doi^orcs nuracula
pcr Chrifium facta pcr cranfmutatione , corporuin infcrio-
rura, non itaeuidcntctotiendcbantipliusdiuinitatc, iicuc
nuracula pcr ipfum tada pcr tranfmutationem curilis ctrlc
Piuaicorporum, qua;afoloDcoimmobiIitcr funtordina-
ta,licucTlio.in j.par.q.44.ar.i.in cor.A.vbiallc^ac Dio.hoc
,diccnccm,fcdin iioccafuTcilicecinfanacioncEzcchiiB, no
rcquirebancur calia miracula tieri quae futiiccrcnc ad otten-
dcndum futbcicnccm diuimcacem Chntii. Praccrca illac te-
ncbr.c qux tadg funt m vniuerfa tcrra tpe patfionis Chntii,
vc Luc.z j.ccfl.atc Dio.in cpifiola ad Policarpum qui in hoc
tcmporc in Acgypco cxificns infpcxic, caufataefucrunt cx
vctactlv^i proccdcntc pcr intcrpolitionem luna:mter tcr
ram&((,lcm. Contra quod arguit Origcncs fupcr Mat-
chA-um,in nominc quorundam tiliornm huius fcculi, diccs:
'^uuUKio hoc favtuin ti miraculofum ncino Grecoru auc
barbarorum
Figurahorologij
Achaz
.
barbarorum fcripiit: Ad quodrcfpondctur pcrdodores,q,
afirologi vbiquc lerrarum tunc tcmporis cxifientcs non fo-
hcicabancur dj oblcruand,i cclvpli,quia tuc non erat fecun-
dumcorum compucum.fcd illamobfcuritacc ex aliqua im-
prelTioneaeris puc^iueruncaccidcrc
, fcd in Aegvpto vbi ra-
ro nubes apparcnt, proptcr acris fe-
rcnitatcm,folicicus fuit Dony. & fo
cijeius vtcirca illam obfcuntatem
foliciccattcndcrent. Ex quibusjifi
propofito multo fortiusadmirandu
eliquomodo afirologi vbiq; tcrra-
rum difpcrti vidcntes vnam dicex-
ccdercpcrviginti , vel faltemdccc
horas menfuram cofuetain, hoc no
fcriplcrunt.quod non folum atirolo
gis,tcd ctia lUTiplicibus regibus, vc5l
principibus miradu eft hoc in chro
nicis 1)6 fcriptilfc: prxfcrtim quia lc
cundumopinioncm coem poliqua
illadies tranfiuerat. x. horasartifi-
cialcs , & (ic tol non diftabat ab oc-
calii,hi(i per fpatium duarum hora-
rum artiiicialiu.tunc rctroccfrit vcr
fusofientcmperfpattum x. horaru
fccundum quofdam. fccudum vero
alios pcr viginti, & fic oportct diec-
rc, q,fccundum vtrofqueiii ertdein
dic fol bis atfgit liiicam mcridiana,
tcilicct in curfu fuo haturali.& fccu-
do in Ciirfu rctrogr.-do^qu^quidcm mutatio nun (olii valde
monfirunfa & ink,lica,fcd ctiam patcntitiima ncdum a fa~
pictibuSjfcd etiam a nidibus agricolis nccclfario fcntirctur,
&C tic nulla vidccur r.uio cxcufans calcm confcri pcionem.
Ncc valcc diccrc q, Babvlonij qui crac incenc. circa curfum
Ivderum, quando pciccpcrunt rctroccfTioncm folis prardi-
damcontracurfum nacur^.fucruntfolicitiquercrequaliccr
hoc accidcrat . Ec cum audilfcnt cj, hoc fuerat in fanationc
Ezcchia:,dcconlilio fapicncum rex Bjbylonis miiit ad Eze-
chiam muncra, 6c liceras ad fciendum dc illa rctrocctiione
folis mirabiii:prout pofiillator dicit infra, quod tamcn non
vidctur ad tollendam huiufmodi admirationcm tuthcerfc
cx cribus.Primo quia vt diitum e(i,tanta mutatio, &: ca lon'-
ga,&:euidcns, &: infueta non folum ab alironomis erat fcm
ticnda,fcd ctiam a vulgaribus qu:bufcunq; vbiqs Ecrraru cxi
flcntibus , non tamcn legitur dealiquo
q,
dc hoc rradlalicc
fydcra mucfiigando,fcu rerum gcfia narrado, nifi folum de
rcgcBabylonis. Secundo, quia Chaldxiqui cranttotalitcr
inridelcs^licct audircnt quod hoc fuerat fadtum ccrr.porc fa
nacionis Ezcchia;,non camcnhabcbacracioncm cogcncein
ipfos crederc, quod hxc mucacio habercc rcfpedum iingu-
larcm ad Ezechiam ,ficvcpropccripfum Ezechi;!m tuiliclt
faitum. Nani licuc hic contigerac in horologio Achnz Hic-
refoiymicauo,
979
AddICIO. R
s8
A
rofolvmitano.pari mod<i & fbrma fuit in horologio , vel in
ali)sinlkuincncishor.irum iii ii,ibvkMii.i, <5i: vbiquc trrrarfi:
&: lic non cogcbantjr Babylonici crcdcrc hoc f uiirc faduni
proptcr aliquam perfonam fingubrcm cx prou)dcnti.i duii-
na.lcd p/>.)Cius fccijdumfuam inhdclitatem hoccicdidiflcnc
fciiffccxaJiquacaufafibioccuItacafu.ili fcu naturali , fjcut
dc Pbaraonc^ P.nla:ninis lcc;itur, & dcali/sinfidchbus
,
quj
nonatcnbucbantiHaqux'Vi(J^bilnc contra fcu pra:tcrcur-
fum natur^ ticri diuin.s potentio: ncquc prouidcntiiC, vt pa-
tctExo.S.fitp.&li.Rc.^ tcrtio,qiiiaexaugmcto. lo.vclzo;
horarum in vnadicpra-tcrcurfum folitujiccclic cft, vtcoii
tini!,crcnt niai;ni crrores in computntione calcfhum mo-
tuum,qui cjuidcmotu'; mcnfurancur&:ccrcificanturper mo
tum folisdiurnum,fcd non lcgitur quod pcrccpilicncanro-
logu]uicoiitcinplanturfvdcra,(Sdcompucantmcnfjs, vtdi-
citur}ifu47. Hxccti.ninin corumcompucis dccclvpflbus
coniundionibus fcu oppolicionibus planccarum poflca aliq.^
crror nocabilis fuccciiir, quod camcn ncccirario contigilTcr,
fi tot hor^ fuiffcnt augmcncata: in vna dic practcr curfum fo-
iicum namralcm,&: ipli no pcrccpi!rcnc,que cjmnia func ma
nifcf^aeuicunquc in illa arcciliqunlitcr perico.Si a'xt obijcia-
turtoncrapredidadiccndo.q, ex fbtioncfolis fub Iofuc,vc
habctur fupra lofuc lo.poffunt fcqui fimilia inconucniefia.
.frimo quia Dcus tccitjbi vnu dc fummis mii aculis vbi iiif-
fcciilct minus.Sccundo, q^uiancmoaftronomorum illa fi.i-
tionem fcriplir, ncc indc tuit fccutus error in compucis co-
rum.Diccnduin ad pnmuin
q, illud fuo lofuc failum fuit ad
magnam glorjam Dci qui volcbat in con fpedu gcntiG ma-
^
gnilicarccotum populuniirracliticum in ingrcffu ccrra;. Ec
cc piol6g.U!0 iliius dici tiiic vcilis, vcl quafl nc-cclfiria ad vl-
tioncm dc inimicis, co Cp non futficicbac ad.hoc illud modi-
cumquod rcft.ibatdcdicnicur.il!, mhii aucem ifiorum con
tingctjatin lanacioncmEzccbi?
,
pi^fcrciniinccrtificando
cuHi folum dc fua btcui fsn?ticnc.Ad fccundum verodiccn
dunijCj, tcmporc lofucnondunrcratarsaftronomie inucn-
t.i,q, p.uci cx hoc;nam i'tolon'..x"iis l=hiladclphu.'j,qui fuT ip-
lius priDcipaiis mucttignror ik. inuenCQr nun aiicgac de inuc
fiigationibus annquis, n-li:anu;m.T rreccntisannis fcican-
tc cum,vt patcc in quarto ilii Almagcfti,& in alijs locis ciuf-
dcm iibri. Scd contlat quod Pcoiom^^us ilic fuit tepore M
i-
ch.ibeorum qui tucrunt pofi lofuc pcr <;oo.annos tcre. &: iic
cum lunc fciiicet, tcmporc lofue non efient tales inueftiga-
tores fydcrum ncc compucatorcs curfuum cccleftium
, non
.crac ibi icuus not.indi nec crrandi in lalibus com putis. fccus
dc ccmporc ii2cchi^:quoniam iam incipiebac honiincs ht-'
ucftigare &C computaie curllim lydcrum , vc pacct cx vcrbis
Efa.47.fiipcnusallcgacis.Scd r.d predirtas.idmiracioncs col-
lcndas, Si.vcricatcn^ liccr^proucplaiic fonacprofcqucdam.
aliccr vidcrctur diccndum . vnde abfq; alia tcmcrariaalicr*
tionci^ fdlua fcmper fancloru doctorum autoritatc . hoc fi-
gnum fccundum propriam fignificationcm iiterc, nccno Sc
rationis couenienciam non tuitfailum in corporefolis , neg
in iplius curfu natuiali,ncq; in omnibus mdijs a foie per or-
bem proccdentjbus,lccl tancum m r.idijs folanbys,qui lioro-
Q
logium Acliav: cangcbanc.ii: in vmbra ipfuis horologij a ra-
dijifolanbuSj&incerpolicioncm corpoiis opacieiufdeho-
jiologijcaufaca.vnde liccchocfuiffcccancum miraculum,
q,
non mu virtucediuina fieri pofTicr non cii accigic fummu gra
dum miraculorum lupra d i . prouc patec incuenti diftincbo-
nenigrnduummiraculorum quam findusTho. ponicpri-
ma partc.q.aUegaca.in cx).ar.in cor.qu^ftionis.Pro cuius dc-
ciar.acioneacicndcndum cH.quod in horoiogio Achaz mcn
fiirabanfur diltindioncs horarum pcr cxccnlioncm ifarum
vmbralium, qua:coniuiiguncurradijsfoi.-inbuJ . licuc m
mulcis iutlrumencis attroiogicisarcificialiccr hoc confucuic
fieri,in qua menllirationG.i 2, horc ariificalcs difimgucban
tur
]?
y.lincas vmbralcs in ipfi) hoiohjgio airignac^s.Difpo-
fuic camcn Dcus mir.iculofc
,q,
foicihccdcncc curfu fuo
abfqjaliqua vanacionc leutetroccfsioa:;, radij folarcs in lio
roiogio Acl\az tantum,2<: non alibi rctroccircriit per 10. gra
dus,6i itcruni rcuerfi fuut pcr alios i o.gradiis , in qua quidc
rccrocefsione radioru,^ &c eorum rcucrlionciila dies nec fijic
m.iior vci minor fulico:na mocusfoiis 116 fuicin aliquo varia
tus a cvufn n.acurali, vc dicln cfi,nec ec radij cius vniucrialcs,
icd cm ladij foiarcs qui in iiorolot^io Ac liaz contmc bsntui
,
prout hiKilijccr im.nginari pot in pixci Hgura.ln qua ligura ix)
rologiiuii Achaz compomt^^cx qu.ida columna pcrpcadicu
'
lariter potita fup Ixifim honzontis.arqiie diffantc
,
qua: (],dc
Coifjnafic.d.b..&: balis fic>a,b.c.&fica.p>its oricncalis, c.vtvy
occi.dcnciilis.diltingu.itf ct prardicta balis
p
iz. lincas :.quarfi
fcx ftinc a parceorientali:^^ abx fcx a partc cKcidcntaIi,lic vc
atcingcntc vmbra radio Pjiari immeci;acc conciuu.a .id iinCvi
d-q.vcrius owidctcni lic pnma h.ora arciticialisdici, dcinde
.(^ccdcntQ
i
eplica.
acccdcntci I lincaiii.d.p.ficfcaindahora, & ficvtconfi
quenccr vfquc ad Iincam,d.l\vbi funclcx hor.c aitifici.ilcs,
;
6c
i?
confcqucns mcndics, vitcrius tendcntc lole ad occisfi
6c .ncccdccc vmbra cum radio fblari cocinua ad d.l. qu.-ccfl
prima iinca a columna vcrfus oricnccm.cric.y.hora 6c licco
fcqucccr vlquead.d.a.vbicric.ii.hora.SupponacurcrgoqJi
n cc.nporc cjuo hoc fignum fuic t.;dum fluxcnnc. 10. hora!
artitici.ilcsipfiusdiei,i< rcmancbuntduchoi;crranfcuiida:
vndc&:proiuiicradius fblanstimilitcr tScvmbra ciconti-
luia tuilictlmca.d.f.qu.Tdccimalineacflalinea.d.q.qu^fi-
gni!icatprimamhoram:vnde5^ vltcrius folc tendcnccad
occafum illc radiuscum vmbr.i fibiconcinua fucccfsiuc ac-
tingcicc .-id quincam,dcindc ad fcxca in coplcmccu. i 2. hfi
raruhi curlu lucurali alTijcco. S-ipponncurtamcn quod Dco
niirahilitcr opcrancc.lidct Ibl fuo curlu folito tcdcrct in oc-
cat\im,radius vero fblaris in hoiogio Ach.iz fingularitcrcxi
flens rctroceflic a iinca.d.f.prcdicta vfqucad iincam.d.g.^
confcqucnccr in.d.h.(S<: ficfucccfsiuedoncc accingic lincan^
.d.q.&: indc rcucrfus cfl radius fbbris cum vnibra libi con-
cinua a iiHca.d.q.vfquc ad lineam.d.a.vbi concurric cum IV.
dio folari curfu flio nactinili incidcncc
,
qux*quidc recroccl-
fio &: rcuerfio non ampiius duraucruiic, quam pcr duas iio-
ras,vc tic fimul tcnninarecur dics arcificiaiis cu rccrocctno-
nc &: rcucrfione radij Iblaris 'ic vmbrc, &: fic illa dics in co-
to orbc ncc fuic maior ncc minor fblico: neccciam in iioro-
logio Achaz,rcMcxio camcn r:diorum folariu feii rccroccl-
lio.iimiliccr <5.: corum rcucrfio fucrunc cancilmodo in horo-
logio Achaz.fupernaturalitcr fac^a^, prouctuicprccacfum .
Hanc cxporuione proccflacur liccra primo cii dicicVis
c],
a-
fccdacvmbra io.lincis,3n vcrcucrcicurcocid.-m gradibus
',
qurtiicrunc vcrlia Efa. dantis opcioi-i.cEzcchi.c circahc5c
mir.iculu.vbinodixicnili Iblumdcvmbra fi vclicc qdtc!i-
dcrcccurfum iiium,vci rcci-ogrnderccui-, & nihil dixic dcib
. le.Jimiliccr hoc pacci in refponfionc lizechix,vbi dixit: Ei-
cilc c^t vmbram crcfccrc dccem lincis,ncc iioc volo vt fiat,
fcd Ytreucrcacurrccrorfum x.grad.bus.hoccfl-diceic,quotI
npn cflec tam cuidcns miraculum ficui fu fuo fjiliccc velo-
ciori vmbra inccdcrer,fcd uohiit quod retroccdeict , .V p.i
-
tct quod in h.ic refponiione nulla fic mencio dc fole: fcci t.l
tum de umbra a fblc iS^ columna horologii caufata. Hoc idc
patct in cxecutionc ubi dicicur.Ec reduxic vmbra per linc.is
quibus iam dcfccdcr.ic in hologio Achaz recrorfum- lo. gt^a
dibuS,ubinuiIaficmc!icio dc folc
,
fcd tancuni dc i mbfti
, ucdiciumcfi.Hoc iclcmpacccEfa.jS.ubidchocagicur, ubi
.fdicicirr. Eccccgo rcucrci faciamumbram lincarum pcc
qu.is dcfcendcrat in horologio Achiz,&c. ubi fimiiiccr cjt
tum de umbra fic mencio.I^ccobft>it quod flquitur. RcaHc
fus cfi fol. lo.iincis^quiafiatim fubdic:In lincis quib.dcfcch
dcMt,ad dciiotandum, ouod fol in fuo cui fu non dciccnde
racfedcaricummodo in ijlisgradibus Achiz. S.cpe eciam iii
fcripicura dicicur aliquid dc fole qd non ucrificatur.' dc cor<-
porcfuo,feddcradiiseius,ticucIonaJ4.c.Pcrcufsicfbl fuper
caput ron^.i.r.adius folis.Confirm.u ec h^c expoficio ex iioc
,
qct icgicurcirca niiracirlnm faflum lofue de ftacionefolis
,
lof lo.na ubidiciturintranftationenoffra. Nonfuitantc;i
nec poficatalon^a dics obcdictcdomino uoci hominis,in
Hcbr^o dicitur.No fuit antca ncc poflea ficiit dics illa, SCC.
ubi ur c), ncgat fimilitudine illius diei non fccundi!i longitu
dine,fcdinhoccj,Dcuscondcfccnditdeprecacioni hois in
tanco miraculo,quod non cllccuerum fi condcfccdiflcc uo^
ciEfaia:,fcu Ezcchizinfimili&cciam inmaiori ,maior.n.
p
eflcc retroceffiofoiis quam eius flacio,licut magis contradi
cic uni motui motus contranus ipiiusquam quics . Facite-
tiam ad hoc quod h.itictur.i.Par. jz.ubi de hac matcria tra-
dans dicit,quod principes fiabylonis niifsi tucrunt ad euin,
fciiiccc Ezcchiam ut inrcrrogarcntdc portcnio c^uod acci*
dcratfupcr r.erram.noii cnim dixcrat dc porrcnto quod ac-
cideratinfolcfeuin mundo,fcdfolumdixic, liipcrrerram^
quod debct rcfcrri .id cei ra ludcC ubf crac Ezcchi.is, iliiis non
oportebat quod rcquiicrcnt eii li in toco mundocontigulcf
&: fic habctur propofitum.
REl^LlCAIncapit.io.ubipofl.exponitmiracuIu &C ft^
gnum datum Ezcclii.r proutconimuiiiter hoc doCtorcscX-
poniit Burgcn.fimbnas fuas m.ngniticar, 6c d/latat adiniran
do.Pnmoniciturqu^rcrcracioni^quarc l^cuslacicmaxinift
miraculum
pp
fanatior.e Ezcchi;r,cuui;u dc minimis futfe
cifIcc.Inhnc.idmiracioneBuig.pnmopcccatiq.a pra;ccndrc
oiuni rcrti qua-rcrc roncs,(5c ho iccundiim Antt.efl mico-
logia,pfcrcim miraculorum r6ncm,quorfi ronon cfinificfr
uma iK)luntas,cuius caufa & ratio qu(^ri no dct,ucuulc B.Aii
gnft.i i.dc ciuic.D^i.c.y. Sccnndo admiracur uclicmccius li
calc mir.aculu ponictir tadii in rccroccfsionc fol;s,&:
quoino
do aftrologi no pcrccpcnjr,&: li pcepcnmc,qiio no rcliquc-
*
iwi
5)8o Rcplica.
98
I
V nint in fcriptis fuis, &quomodo crror non in compoficis co
ti^iffct^fedverumadmirationcsift.elocum h.ibenc tcporc
loUic m folis flationc, ficuc in cclypli tepore paflion is Chfi.
Bur.aiit
putans vcllc hanc difticultate euaderc,dat dfJa intcr
xniraculij fiittu tcporc Iofue& illud, diccnsadprimum
,
qcf
^lud cft fatflum ad magnagloriam Dci,&: fuit ncccllariu
pp
vjtionc de inimicis.hiifl^oaijtnecfuit magna Dci glona,
ncc
fmgularis vidona,fcd folum fanado Ezcchiar,&: prolon-
gacio fux vit^ . Ad fm dc aftrologis dicit
,
qij tcmporc lofue
riondumeratarsaflronomic,inuenta,&c. Sed ifla vidcntur
friiflradicla.primu,q.aifludlignum vf plusptincrc ad Dei
gloriam q!
illud temporc lofue.Nam tS: li tunc fada cfl vltio
dc
blafphcmatonbus Pci, & fl tunc fada iic dcbcUa^io cuii-
tatisprophan.T,nuncdefcnfiociui:atisfancl^,6:fitunc de-
bcUatiliintreguhjogladium ,nunc dcbcllacusefl finc gla-
dio monarcha opprcfTor oium rcgnorum. Ncc vcrum dicic
Burg.qdiflud pcrcineatad foJam fanationcm Ezcchia;,df
namquc in litcra: Hoc emjignum quod domitiuifa^urus ejifirmo
ncm quem locutus efl. Scrmo.n.Dci fjgnum hic allcgatus in co-
dem c.cum df: ^udiui oratioy.em tuam &ridiUchrymam tUi-m^
<Jr eccejjnaui te,die tertio afcerides ierriplum domini , e^ addam die-
hus luis qulndecim annos,f(d& de rr.ariu re^s .^^jfyriorum eruam te,
cr
ciuitatem hancicT proiegam vrbcm ifiam^&c. Vnde apparct
f
ininimuminh.icre fuit fanatioEzcchix, nam illa ncri po-
tui{fctmmoreYirtutequamdiuina:aliaautnon nifide virtu
te ficri potucrunt.fincincratio corporu armis &c vcffibus il-
l2!is,&.c.Iflud ct fignum fuic m.igis neccfrariuni & vcilc qua
illud. N.im alitcr potuic ficri vldo de hoflibus quam pcr Ita-
tionem fblis
,
pocuic cnim ficri in noctc licut teporc Gedco-
nis,dcquo ludicum y.In hocautinopinabili , &C cundis flii-
pcndoncgotioncceifanumfuicvnum de maxiinis ficn ii-
gnis,& potitfimum pro conucrfionc populi , &: fidci rcpara-
uonc . Achazcnim peffimus oem populum induxit ad ido-
lolacnam ^.Reg. i6.Ezcchins fifius eius opcimus populu re-
diixcrac in pace .id cultum vcri Dei . Ad autonzandum igi-
rur hanc dilf-.cilcm rcduttioncm vtilc fuic , imo pernccelia-
riuin ficrialiquod mngnum fignum. Cuius dicfi verilimilitu
do accipitur a blafphemia Kabficis &i. regis Aflynorum fup.
cap.l8.&: I9.vbi df: 7v(p/i vosfcducat E:^chias,nsqHe fidnciam vo
his iTibnatfupsr dnm dicens : Eruc:i: tiberabit nos dominus,er non tra
deti-r ciuitas in manus regis ^ffyriortim, nolite audire Ex^chia , crc.
Eccenunquidinhis anguffijs populus fuit conforcandus in
fide Ezcchia:,& aliquo maximo figno confirmandus concra
talcm di aboli &infifi cius impulfum? Quxoes ditiiculc ates
tcmporc lofuc non eranc . nameiuspopulus fuit in dcfcrto
per mii abilia ligna firmacus. vc patcc in fine Dcut.& in libro
lofuc pcrtotum,etpopulusfuitmultus, poccns fc dcfcnde-
ic,6c hofles impeccre dc coi curfu linc mirabili figno, hic au
tem populus fuic paucus a fideaucrfus,&: nouicerin parce rc-
dudus, 6c forciffimis hoflibus imp dicus : qux omnia paccnc
cxhoclocoquarci libri,& jz.iccundiParal. Sccundumecia
didum Bur.q, fglitct, tempore lafue ars Aftronomiaj non-
epl"
dum fuit rcperta,tft iri ationabilc, na lofephus dicii Abraha
in Aegypto docuillc aftronomiam, vt patct in corretorio vl
timo Gcncf24.Et Scholaftica hiftoria habct , tj. Cham filius
Noe,alio vcro nominc Zoroafircs, cum rcgnarct in Thracia
jnuenitartcm magicam , &: fcptem liberales artes lcripfit in
i4.columni.s,in fcptem afnciscontradiluuium aqu5,&: fcptc
latcntijs,contradiluuium ignis
,
vnaauccm arcium libcraliii
fcicur elfc aft ronomia. Pricccrca in thconca planetarum df
:
Compoiirorcstabularum fuper Anin diir fuilfc Nemroth,
Hcrmcs,Iconius,PtolomiEus,Albategni, Algonfmus,Albu-
mafar.NonigirurPcolomeusfuicarcisinucncor, quiaArift.
'""^1;
longeco prior fccic mcncioncmdcillaarcc,quiaprimoMc-
I- taphif.& 1 2.Meta. adducitautorcs illius fui tpis Eudoxum,
Calippum, qui fcripferunt de motibus planetarum , eclypiis
folis & luna: paffionibus . \h cx fcripcis pnmorum proculdu
bio Alfonfus craxicdfias &: diftancias earum addicione,&: di-
minucione lune,&c.prouc m cabula fua cocincncur.Scanc igit'
&mancncadmiracionesmoCiE de figno ftacioniscpcloilic:
ifc rccrogradacionis cpc Ezcchi^.Scd Bur.ad modum Ifmael
fccngic poesjnullafirctus autoricacc fiue fcriptura: funda-
mcnto. Dicit.n.in hoc figno folcm non retroccffilIc,ncc dic
fuiire
16giorc,ncc brcuiorcm foli to , &: dicit fignu illud lolu
tuilfcadcaufand.ivmbraminhorologio Achazvpcriiitcrpo
fitioncm corporis opaci,vt intcr radium folis,& planicie ho-
m hs
^^^'Ooij-^iniaginaturhicchjmxram &: aureos monccs. Sed
n. cxhocmododiccndi pluraconcinguncinconueniciicia. l'ri-
Jurj
inum quia fni.E fandoru Doctorii iine rationc contraire pr^-
liimi:,&q3inpoflilladccIinantcaliqn fni.^m dodorum cx
magna ratione valdc coitcr rcdarguic:hoc hic &C alibi cx fola
phantafticaimaginacione faccrc non crubcfcic. Secundum
inconuciuenj,quuBurg.colncidicinpcrfidiaApolliphanis.
quem
quem rcdarguit diuus Dionyf. .nutoricar c apofloli Pauli cpi- D
flola fua fepcima mifla Policarpo,vbi fandtus Dionyfcxprcf-
Sccunium .
fc ponit fole retroceflriffe & die fuiffc triplic.itu,& qd faccr-
doccs Pcrfaru in fuis memorialibus faciant rccordatione de
die criplicato folis,qii illud miraculu fuic fa6tu.vn apparec
q^
fanttus Diony. vidcriclibrosanciquori4,quosBurg. ignora-
uicTcrtiu incoueniens q.a beatus Augul^.feciido libro dc mi
Tcrtiuw,
rabilibasnicr5fcriptur5ca.4.dicitillud miraculii verci folc
f.idu,imoamplius,q,n6m6infolc,fcdctinluna&:in cctc-
ris lui\ inaribus e^li.Na ftate fole fub Iofue,ftctit &: lunaaic,
reddens ratione,nc ing.t meatus lummu inconucnicncer tur
barec'':q lanotcnet dc c^tcris luminanb. ficutdclun^. Sicq;
ficutfttccruncoisluminariaftance folcfub loilie, ica&:fut>
Ezcchia rccroccdcncc folc cccera liiminacia recrocedcbant,
&: if.i in computis motuu no potuic fieri crror
,
^uc rcplicac
Bur. q.a fiue flando fiuc rccroccdcndo fcmp rcmanfit ideni
afpcdus corporij cclcfliij inccr fc:q(f ^ibac bcacus Aug.p c6-
putucirculorij aprincipiomundiufq;adcepora&: morcem
Manich^i vbi.s.Quarciiinconucnies. g.aBiir.fLindacfuaima
QiW'"'
ginationefu|5 impoffibilc, qd vidclicctcaufatio vmbrxiho
rologio Achaz atccndat pcncs horas inequalcs &: arcificialcs
Cu.n.monct^&^eqifaliccr&ivniformiccc&^linc^ in horolo-
gio finc fix^'&: pcrmancnccs,fcin|}caui;ibic vmbrasfecundii
horas cqualcs
q
sur hor.t diei nacuralis , &: jlla: cu arcificiali-
bus nunq^ coincidut,nifi i vcroquc punito ^quinodialis.alias
artificialcs hora; lingulisdiebus brcuiarencur vel longarenif.
idcoquenon cflinltrumcncu imaginabilc in quo per vm-
bram folis rccipiantur horc inxquales,nifi mcdiante perpen
diculo:qd cadit non fecundu motu folis, cu non iit fixia , fcd
l'm voluntatc cnpicntis vmbra.g.a p^t code mo cedcre nuUa
luccibliscxilicccin noflrohcmifphcrio. Quintri inconue- Qi!"""-
niens, tT.a Bui-g.fm modu fuu phantafficu ponic mulca mira-
cula \'h\ vnfi iuflicic,qd cft
p
bcacu Aug.dc mirabilibus facr^

fcnpcur;c,folacnimrccrocclIio miraculofa corporQ fufticic

ad rccroceffionem vmbr^dcccm lineis,&cciam omniuni
aliorum ad hoc pcitincncium.Sed fccundum Burg.imagina
tioncmoporrecicparariradium afole adualicer caulacutn,
vcl oportctiUum radium in horologioAchazdicercnocITe
afolc,fcd aDcofpecialitercrcacum, &: nihilhabcrc com-
munc ci tn folCjfcd fcparacum fccundum clfc,&: opcrari.Ice
opertet in Bi.irg.mir;!culo fcpararcadualiteraccidcns afub-
icdo.quia radium a radio . nifi fingatur Dcus ad 6fFetum il-
lius mi raculi crcaffc luce fingularem fadiua illius vmbre cu
opaco intcrpofito.Icc tunc opoitcrct fingcre talis lucis fidz
fingularcni motum contra motum folis&:aiiorum fyderu,
ficutinftellaEpiphanix,quiaibleproccdentc ad occafum
cum fuis vmbns pro diei complcmcnto illam lucem opor-
*
cercc proccdcrc uerfus oncnccm cum fuis vmbris pro rccro-
ceffionc.Iccm oporcuilTcc luce illam fuiflcfoleclanorcmad
offufcandu folis luccm , &: pcr confcqucns vmbra a fole cau-
faca, ficucortofokccflacluna caufarcvmbram,alias.n.vifa
fuilietinhorologiovmbraprocedes folis , &: vmbiaretro
cedesillius fabncatxlucis, quodpotius fuiflctprodigiuqua
ipiraculu.lte oportuiffct hancluccm rcdirc in pr.Eiaccnceni
maccna miniflcrio illius miraculi coplcco , 6c habuiffcc hoc
'
miraculu aliquid fimile cii cuangelico miraculo Epiphani^,
q
&: alia lunc abfurda,&: ad hmoi miraculii no percinecia,iM
abijcienda canqua finc ronedida. Nec valcc 10 moucs Bur.
^
quafi ftauo Ik. rccrograd.uio folis iummu gradum ccncac in
\
miraculis,&: ad hoc allcgac S.Tho.^a iic dicere cfl contradi
ccrcB.Aug.primodctrini.ca.6.vbidicitmaximummiracu-
lum fufcitare mortuu.Ncciuuatimaginationcfuaquodallc
gat cxlitcra,q, ficcanciimcnciodcrecrpcefiionc vmbr, no
F
loIis,quia cc df de fole Efii. ? 3.quod rccrocefsio fada fic in fo
le,6^ fequit'': Reuerfus clt fol dccem lincis, fed Bur. volcs cua
dcrc manifcflum cexcum dicicin fcriptura f.EpcdicidcfoIc
quoddecorporefolisnon verificacur, fcd rancumdcradijs,
allcgac ad hoc lons 4. TtrcuffitfoUaput lonx. Scd exiranca cfl
ifta cuafio,&: concra roncm, cii enim fol ficcaufa cfFedtiua ra
diorum,quicquid igicur verum elt dicere radiu folis fccitlc,
vcrum cft &: Ible fecifle : quia in illo gnc cauf^ quicquid clt
caufa caullr,cft caufa cauf-ici. Ec vulgo dicicur,(j, quis pcr aliil
fccicpcr fc fcciflc vidccur.Si igicur pcr concadum radiorum
capuc lona: pcrcufllim dicitur , uerum cft cciam propne fo-
lcm capuccjus pcrcufsiffe,nifi vclic Bur.poncrcradium fcpa
racum a folcfpcciah miraculo), quod fupra improbacum cft.
Rcliqua qu;e Bur.fomniac , modicum func ad expoficioneni
Iiccra: valcncia, nec valcc quod.iddic,quod lignum illud da-
bacurpropccrEzcchiam, &:eius fanacioncm,quiadiC!cdo-
miniis Deus, vt patct in liccra.quod fccic proptcr bonit.item
fuam, &: proptcr 13auid feruum eius. Ec lic finiuntur Repli-
c^ librorum llcgum, &:c.
^CAP.
983
Gloord&NicolaidcLyra.
9
84
A
, '^ndeclm inn)tr:4m.
A P XXI.
5 Throd. Procop. Glycis. quod
L/
iion nirur.T, fcd aicis do ninecur in ijs qu.e pcincnc
ad Mi[n.irn,Lefiacur M.i 1 iir.-s rchi\ >
p
o p icns in^iaico in-
^rdiiiscntiaMnu n. Hi.:uKci".ilv4'f4Cinjr4 ,qu.BCjrn;i)iric,
cri.irn copias qa-li vni
B
f
tenjpli
j
velobferuA
Viit
ttnipgra.
Vodccimannorum crat Manaffescu
r
rc<TnarccoepilTstj &i quincjuaginta-
quinqueannis regnauic in leruHile.
Nomc m.jrri.s eius Hapli(iba..Fecitq;
2.
malum in confpcctu dni, iuxtaidola
gcntiu, quas dclcuit diis a facie filio-
rum Ifracl. Conucrfuk]; cft,& .-edifi-
cauit excclfa,qu? difiipaucrat Ezechiaspatcr cius,& ercxit
aras Baal,& fccit lucos fieut fccerat Achab rex IIrael,& ado
rauitomnemmihtiamcoeli,&coluiccam. Extruxitqi aras
^
in domo domini , de qua dixit dominus, in lerufalcm po-
namnomen mcum , ik. extruxit altaria vniuerne niilitix 4
5
r-,
7
t
pciusqiMm
fi.q.i, c.
V^rfas adorabic , hoc
t[\ ,
fvdera , iS: haricla-
Jion:lnis vcfbacur, lio.:
cft,oin:iia dr fucuro c-
licncuchroriiahac, qcf
Gr.tii M\iiJl.'yi'ltiihu di-
cunc, quainqiiain.nlii
quidam volunt n\iiMvit
vcKari gcmoruin pcr
cxcacationcsccrcas ac-
tradioncm , &c fubli-
mi dcduilionem. Pivc
tcrca augiirijs vccba-
tur, hoc cft, auiuni vo-
hcus obfcruabac , dcq;
illis conieduras rcrum
fucurarum fumcbac.
Quod auccm hoc nc-
fis lic ac prohibicum,
cumalijs cx argumcn-
tis,& indicijs c(i perlpi
cuum; rnm cx illis qu^
magnus noftcr Baiili*'
cfi
complcxus. J3ecla-
rans cnim hxc Iiai.c
vcrba. f{.?P^^^
efntrta
ipforu!
harittlatLonibns
,
i!j-c. fubijcjt . Vidcs
quanrum malum fic
hariolario
,
quc)d fa-
ciac vt homo ipli dcdi-
tus,,Dci curaprorfus
cxcidat . Ha- diu n.>
tionum fpccics ]cge
Mofaica prohibciitur
tanquam malorum ge
niorum inucnta. Nul-
lainquiE, foiniiu, vcl
auguria captabicis.
Quippe nacioncs \i\x
quas dominus vciira
Ciufa dc medio tollic,
hanolacionibus , &a-
lijs vaticinijsvcuncur.
Vobis autcm dominus
id ncquaquampermit
tit. Abfurdum cnim
fueric,vc quidcpr^fcri
ptis a Dco conlilium
h.aberepoccl^,adconriderat!oncm rerum agendarum ani-
malia bruca pro conliliarijs adhibeac Propolicum libi peri-
culumignoracauis, cibi vero quod fucurum lic indicabit ?
C^od ii aues malorum cthcacitatc gcnicorum hinc inde vo
lant,noli horum dominoruni traudibus inhicndo dcliderc,
ncc te
ncc te duboli :is i npolhiriscap' paticor,.Vc.Ca:tcri'i,hic
ipfe
rcx eciam vcncr bquosinfiicut.
Sw^diuinaroruin nuuicrum
aux'c;qi^bdq; omiiium maxtinc impium crat,impudiccde5
fim il.icrumdiuinon templo l-ia:u.c
.
b Hiie td.m fiijter liiruf.ilemfunici<.Utn,&c.
} Thcodo. Eosin
eafdem conijciam
ca-
C A P V T XXI.
I
a*
coeli, in duobusatrijs tdomusdomini . Ettraduxitfiiium
ilium per igne, 8<:t anolatus elt, & obferuabat auguria , &
fecic pythones, &arufpices multiplicauit , vt faceret malii
coram domino8: irritareteum . Pofuitquoqueidoiumlu-
ci quem fecerac in templo domini,fuper quo locutus efl do
minusadDauidi&ad SaU^monemfifiumeius: Intemplo
hoc, & in leruialem, quam elegi de cunCtis tribubus Ifrael,
ponam nomcn nieum in fempiternum , & vlcra no faciam
commoueripedem liraelde tcrra quamdedipatnbuseo-
rum,fi tamcncuftodierintopereomnia qux pr^ecepi eis,
&
vniuerfam legem quam mandauit eis feruus mcus Moy-
fcs . illi vero non audicrunt, fed fedudi funt a ManafTe , vt 9 fi^^^f^^m
f^^pjf
hl->ij>i "-
facerenf t malum fuper gentcs, quas cotriuit dominusa fa-
cie filiorum Ifrael. Locutufquc efl dominus in manu feruo-
'
rum faoruprophecarum,dicens. t Quia fecit Manaffcs rex
ludaabominationesiflaspefTimas , fuper oTa qu.T fecerunt
Amorrhxi ante cum,& peccarc fecit et ludam in t im mun
ditijsfuis,proprereaha:cdicitdiis Deus Ifrael
j Ecceego
inducammalafuperlerufale&luda,vtquicunq;audieric,
I
dusduduscrt in B.\-
rinni^r omK'*. ifirfc ^inc F r pvrf>nrla fiinpr Tpriifn If^ fnnirid n '2,
byloncm. (,)ui COan-
gufiatus orauit domi-
lamicatcs. Kiruquoi-
clam cor.fuinptic t.!
mcs,aliosbc!lum,c.!
toros in c.ipriiiicnccin
rcd.ictos in aliam tc i
ram tranfiulic : ica c-
tiam lerolblvniiris ta
mulc.i aii-Tam luppli-
ci;.. c quomododi)-
nium Achabi dclcui
fijndicus, itactiamlc-
rofolymorum dcpri-
main lupcrbiam.
?< Chivfoliomus. E
tcndam in Icrulalcia
mcnfuraSamaria:, pro
eoquod erat, candcm
vindidam admeci.u
his, qiiam illisfum:'d
mcnfus. Kcquccniin
mcnfura carcc diuin.i
vindiita , fed rcgtiia
mcnfuraca cll , liciir
Scru.acorIoquicur. i>'
metjf!ir.-i rne.ifiisfiurisyc-
raiuciur tihi
.
Rabbanus. Cuiii^
tcmpore Hfaias
( \
.
tradunt Hcbr^i
)
Ii-
gnea fcrra pcr mc-
dium ferratus eft
,
g.i
principcs Sodomoril
appcllauitcos : vcrccn
tcs ci incrimcn quod
dixcrat : Fididomnw/i
celfum . Dco diccn-
te : T^o/j -pidct n.e ho-
mo &:.
R.-ibbanus . Afniiaf-
fcsad idoia fccoiuici-
tit &C sbommationcs.
I.ocuco Dco, vel do-
mino ad eum acccn-
dcre nt.luit , ideo vi-
b
tinniat amba: aures eius- Etextendafuperlerufalcfuniculii
pirnicenciam v.ildc , &exaudita cfi oracio cius : reduxitquc
eum in rcgnum fuuin , &c cognouic ManaflTcsqutjddoini-
nus ipibelt Dcus. Ergo pofl commilTafccIcra nullus dc Dci
milcncordia dcfpercc , fcd magis per pceniccntiam fpem
ucnia: hubcac
.
^
lnfuper&
num inccnte, &: cgiCi
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XXI.
1 *^
Vodecim. Htc cuuftque^iter vjknditur qdfu^itfuij Man.xjfe
.\_J
ege ltida,cuius priinu difiiibiinr lonuojiitioinfidclistfcci-do
coutra cnm con,miiia!iopiophtt(ilii.ilH:l.oculu{que cfi dominus
tertio comtninantitini occifioc udelis^ihi : Locutufq; cfi dominus.
tertib commmantiit occifio t ndtlis.ihi: Iniup &fanguincm. tftiar-
to mors Manajfe &
fiibjiitniio confimiliSjibi : Rcliqua autcni fcr.
Mana. Ciica primtim dicitur
.
2 Fecitquc maluin. dcdna-ts ad omnem modum idololafrandi , -pt
corjfctjHinitr pontnr m liter.i
.
3 Et aclorauic omncm. Solem,L'*n.tm,Icnirm, &alior planctas,
4 Ec excruxic. ^odfi^ii magf.its contcrnptus, fcilicct, exi-rctre ida-
lolatrla. loco culius diuini .
5
Et trad. rrtodus huius tradulionis expofttus ejifupra 1 6.capit. de
.Acha^
.
^ Et
anolacus./V<y?,c.ferc/V diuinationem qus
fit in aris
.,
fuper
tjua^
quas immolatur dAmonihiis
.
7
Etfeciz.Q^alitcr fit hocintelligendum.^d!&iimfiiitfup.l lib.li.c.
8 Ecarufpiccs. Hifunt qm in cxiis aniinalium immcUtortimdxmo
nihHidliiiiiant.Cjuerapawntyfqueibi
.
5 Scd icducti. Ex quopalct malitia ipftns M,iiiaffe cxtcnftueyquit
poptdurnfccit err.xre
, cj' intenfiuc,expCL cutorumgraunate .
10 Locutufquc. Hic confcfjuentcr povitur cominatiofrophetiliSf,
qua dhs volens populum rcHocare, u.ituhatficqucntcTproph^itas adar
gucndum pcccata priCterita,&- cominandum pcn.tsfutitra s
,fic
vtpeC'
cati pudorCyVelpcenaitiniore dcfifiercn,' apetcatis ,
&patciljte.
yf*
quc thi .
j i Vc quicumquc. Vr.efiiporc & aimiratione magnictidiniitnaf
lifuper lci ujalem fuiuri .
1 2 Hc cxccnd.nn iupcr Icruf.tlcm funiculum . idcfl , in eadent
rni njiira,& eodcm pondere puniam regiiinnluda,hi qnopuniuiregnn
Ifrael, de qua punitionc diBumfuitfupra cap. i j.&
i8.a.
Ec
delHio
M O R A L I 1 E R
.
I QHod(cim ^nnojim. Rcg(shuius"hi(toriaponituri. Para.j?.
inagis
nvjgis complccc
,
propcer quod ibi ponctuv lenlus cius
iny
fiicus dQniino conccdcnte
,
^Sy Illl.
RegLim. Cap. XXI.
c)S6
^
lnfuper&fa'i^mnminnaxiMmfudtt,&e, Ai
Theod.Non fo-
lum rabicm fiiani cxcr.Liic in eri-orcaddtiil:us idoloririn,rcd
ct\l innoxiij fangum^i^j effudicplurinnim,donec impk-mc
iciiiLiIe vfqiic ad <\s.Ho ; aucc praecipLic de mcdjo collebac
,
quipiecce dcfcndcb;inL,(S<:d.uina ira eis pt\cdiccbanc.Eam
aiunc Ifaiam quoque
f>rophecam
ferra dii-
eeuiffc
.
4< lufiinus M-"Tyr,
F.Vcfiri dodorcs deic-
uerunrilla qu.c dciup
plicio If.Aicfcripcafiic
ranc,
quem fcrra li-
enea fccuilfis. Idfa-
Cinusfuii; figura Chri
fiigcnrcm veUramin
parccs duas dilkduri ,
^
^alceros cumfandi.*
pacriarchis prof hec f-
que
dignacuri fempi
-
rno rcgno fucuro,
ceros vcro damna-
tun ad ignem mcx-
j
tinguibucm cum cx-
^
tcris fuiiilibus incrc-
dulis
.
j,
jj/i Epiphanius . Efa-
b
itc ias in leriifalem fub
f
Manafferegeliidafc-
ftusmduaspartcsoc-
cubuic
.
Auguftin. Nu-
ma
regnancc Romaj,
apud Hcbrxos initio
m rcgni VIanaiie,ab hoc
fll impio regc prophcca
Ifiias pcihibcLuroc-
cifus.
ito.
>< Hicron. Tradunt
Hebrii Ifaiam foceru
fuilfe Manaifj filij
c,.
Ezechixrc^isluda.
* Idem . ludxivo-
junc Ifaiam quod cli-
xiffcc.Audicc verbuni
Dei pnncipes SoJo-
C morum, intantumdii
rapcrpclfuiTr, vt noa
folum verborum c6-
lume-
tumelijs, fcd &plagarum dolorib. fucritcxpoficus, Atcfi fe
D
confeiccia iubcri'; Dci.vniucrfos coruin impccu.? cocudiirc.
4< Idcm.CercilTimaeft cradicio apud lud^os Ifaia dc fua x-
Iar7.e.
phecaiTe morce,c.57q(IfcrrandLis eflcca Manafle fcrra li-
^nea.Vii & noflrorii plurimi illud qf de pafllone fanctorii
i epidola ad Hebr^s
Samdri? & p6(^us domus Achab,& t dclcbolerufalem ficut
tdelcriiolcnrt,ibula:.De!ensvertam,& ducamcrebrius fty
lum (uperfaciemeius . DimitramverorcIic]uiash?rcditatis
mca:,& tradam eas in man us inimicorum eius,eruntque in
vaftit:uem&in rapinam cundlisaduerfarijsfui.Sjeoquodfe
cerintmalum coramme,&perfeuerauerintirritanresmeex
dicquaegrtfTilunt patreseorum ex Aegyptotvfqjad die
baclnfupcr &languineinnoxium fudii ManafTcs multum 4 opcrieprcciuminqui-
ilimis,doncc impleret Icrufilem vfquc ad os,abfciue pecca- J
rcTc,quaobreiB Deus
. / . .,
'
r

T 1 r 1
^ Manaiiis quidempre
tis luis quibus pcccare rccit ludam.vt lacerct malum coram
nirenciam cxpcdbue'
<lomino.RcIic}u.i autefermonum Manafre,& vniuerfa quae
fccir,& peccatum eius quod peccauir , noue hsc fcripta sut
in hbro fcrmonum dierum regum Iuda?Dormiuitque Ma-
naffescumpatribusfuisj&fepultuseftin hortodomus fuic
^ Idololatra.
in horto Oza , & regnauit Amon filius ciuspro eo.
Viginti-
duoiumannorumerat Amon cum regnare ccepiffetiduo-
busqu''queannisregnauitinlcrufale. Nomen matriseius
Meflalcmech,filia Harus de lateba.Fecitque maium in c6-
fpedlu dominijficut fecerat Manaffes pater eius, & ambula-
uitin omni via^per quam ambulauerat patereius.
Seruiuit-
queimmuditijs.quibus feruieratpatcr eius, & adorauiteas.
&dereliquitdominumDeumpatrumfuorum,& non am-
bulauit in via domini, Tetenderuntque ei infidias ferui fui,
&interfecerunt regcm in domo fua. PercufTit autem
popu
lus terro: oes qui coiurauerat contra rcge Amon
, & confli
a
f
iofias iiiteri)ietatut,cuius eil facnficiuin doiiiino.rjl fjus doinini vcl tortu ^ o domini.
tuerut fibi rege lofia filiu eiu^ pro eo. Reliqua aut fcrmonu
Amon qua: fecit, nonne hxc fcripta funcin librofennouii
dierum regum Iuda?Scpelieru:itqueeum m fepulchrofao
in horto Oza,& regnauit lofias filius eius pro eo
.
ponitur, Serrati funt,
ad Ifais reteruntpaf-
f
abftergam.
fionem-
t
abftergit
b Hs^iiauit^monfiliHS
l"Q'^m 'ci
aus
proh^J,
Theod.
^li-^^J-
Parns quidem praui-
perfaciem
cateefjimitatus ,pcc- fuam.
nitcntiam auccm mi-
Himceflxmulatus.
^ Glvcas . Fuedc
^^,^,,^^
nc r fed non filij eius
Amon, quem inltar r>
fegecis dcmelTuicJNi-
cogiiacionera mirum
quidcm prauam apud
animii infficuic, cum
fccum ita loqucrcturi
Pater mcui a puero
mulra fcclcracc fecit,
ac in fcncc^a pccnitcn
tiam egif. Q^uamobrc
&: ipfc hac in
, xtatc
pro animi libidine
,
megera , & deinceps
^
ad dominummecon
ucrtam.Hac igicurdc
caufa Deus pocnicen-
ciam ipfius non expc-
dauic ,quandopacer
nis calamicacibus nul-
lo modo faiiius crac
melior
.
c loftam. Rab. lofia*
ocm fpurciciam idolo
rum cmcndauit, <Si fe
in Dci cultu ftrcnue
cxcrcuic, flcut de illo
*"
antelonge pr^diiiluni
cft pcr prophecam.
^CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Et delcbo. I qmhns nihil apparet de his qux fuerat ibi fcripta^
ftc "Xahwzarda dekuit lerufale incendendo domum domini ct domum
re^i!ye( domos lerufakm per circumitum,vt habetur inf.i^,
2
Ecduc. Loqu tur ad fimilitudinem illius quiperfcSJe delet tabulas
ijuia pluries ducit ftilH juper ceram ad totum complanandum. Sic rex
Babylonis pluriesfpoUatiit & captiHauitpopulU Ii rufale^fcilicet^tem
pore loacbm^rjj- tempore Sedechi*,vt habetur inf.i^.et z ycap.
3 Eo quod. quia licet humanHmfitpeccare^ diabolicU tamen c/i in
peaatoperfewrare.
4 Infupec.Hic cotifequenter defcrtbiiHr comminantiU occifto crude
lis,quia Manajfes non folH prophetas domini adfe miffbs non audiuit
fedctiam cru(UUteroccidit,& in magttmultttHdine,ad quod dtfigna
dumfubditur.
5 Doncc. idefl, quantumpotutt facetejicut vas dicitnr plenum vf~
que ad Oi,qn non potefi rltra capere,inier iftos occifosfuit Efaias pro
phett,qHi dicitur
fuiffe
auunculus ipfius Manaffe expartematris &
ff
hoc eiHod erat n obilisgentre , nmfuit aufus eum ita dcfaciii inter-
fiU'
ficereftcHt alios,fed qu^fiuit occaftonem de tege,-t h(ftur in quoil li^
bro Hebraico,qui dicitur lehamoth,dices.T\l dixifii:Vidi domiDti
fedenccm fuper folium cxcelfum,&c.i>f h^iur Efx ,6.4. et io m
dicis cotra Moyfen et cotra dominu dicemtm Mofi. N6 vidcbit mc^
homo &: viucc.
E^^o.^^i.d.etfic iudicauit eti ad mortem. Et cupro-
phe.a oraret domim,aperuit quandam ctdru,et i inclu/it propheta.
Mana/fcs aitt vifo miraculo nanfuit retraShts a erudelitate,fed cu ce
drofecit eHfirrari cumferraferrea.Expofttores autenoftri dicunt co-
muniter,quodfuitfcrratusferra lignea addiuturniorem afftiBiQTum
cum prophetafeteret aquam fihi dariy et negaretur,dminus de excel
fo
miftt aqua . os eius,et inde locut ille iuxta que ferrebatttr diStus efi
SiLoe,quodfigniJtcat melfionem, tamen inftneiite Mana/fcs
pe^nituif
ythabetur i.Tatal.vh.ca.
6 Rehqin aucetn.Hicconfequenterdefcribifmorsipfius
Manaff
fe,et filii eiusfubfltiH:io,fcilicet ^monyifuifuit iihitator paterul ma'*
liti<e,vt diciiur in litera,etpatet vfque ibi.
7
Scruiuitqueimmunditi)S.;.irfo/w,^^voc<jf"
immundiua
apud Hebrxos
,
propter qutdigitQminitfe tnortuus f^
,rt*/f"'^/**'*
interfeiius indtmofua.
y
^k
9^1
GloCcrd.acNicolaidcLyra.
^B
^
A P V
T
*
XX li
^^^^'
5k y^
Cto annor
ftas
.
J^t ThpcJorctus
.
HicXumina cxcr
cuit
virtuccm, &;
parcntis fui Da-
uidis,po**^<iit
pic-
R tatcm.Etpnnuitfi
guidcm qux rc-
*
(artione
cgcbant
in tcmplo
domi-
ni fumma
cura-!
uit
diligentia. Dc-
Inde cum diuina
-
audiilTei
doquia,
' -
fc
veflcm difci-
dit,
&diu luxit,
&:quid cflctagen
dum ab vniueno-
rum Deo quicft-
uit. Tandcm mi-
fit Pontificem &
{)rincipcs ,
ad O-
eam
,
prophctif-
fam.
Deusautcm
pcr eam aducrfus
populum quidcm
& teniplum ,
&:
ciqi-
C A P V
T XXII.
tCtoannorumcrat loiias cum regnare cocpu-
fct,
&trigintavnoannorcgnauitin
Icrulale.
Nomcn matris eius Idida filia Adaia dc Befe-
ciuitatcm , tul.
fcncenti.mi pro'
pter fcclcra qvj
ipli adn\iferani
cath.
Fccitquequodplacitumeratcoramdo- t
p" autcm rcg
mino,& ambulauit per omnes vias Dauid pa- ^
pj ^^jj^-it^.
^tS
trisfui:
nondeclinauitaddextcramfiuc adli-
[uin iuuat com
^l
niftram.AnnoautcmodauodccimoregisIo- -^
punaio& lac^/j
(la: mifit rex Saph.^q
filium Alalia, filij Mclu^am fcribam templi
JUr !cancamqu<
domini,dicensei;VadeadHelciamlacerdotemmagnum,
vtcon- j noxiam
, fubic
fictur pecunia quar illata e(t m
templum domini , & quam collcgc-
f^^^
""P'i
^^^
runrianitorestcmpli a populo,
deturquefabri.^jperprarpofiros in 4
^^ Ambrofius
domodoromi: QuP&diftribuantcamhis
quiopcranturintem-
F'dem diligiic
plo tlomini ad inftauranda tfartatcdta tcmpli domini tignarijs vidc
^
'
&'deuotk)
licct & CfEmentatijs,&his quiinterrupracomponunr,6^vtcman-
7
nem lofias ma
turligna&lapidcs
t delapidicinisadiaftaurandum
templum do-
^^
gnum fibi ab
. P,, ' J-
j
nraa ii.s amofcti
mini. Veruntamcnnonlupputeturcisargentumquociaccipiunr,
9 acquifiuic
,
qud
fcdin t poteftate habcant & in fide . Dixit autem Hclcias pontifex
mani celcbrairf
ad Saphan fcnbani,librum iegis repcri in domo domini. Deditqne 10
cum"(rcanno
HciciasvolumcnSaphafcriba:, &:lcgitillud.VenitquoqueSaphan rumdcccm , &
fcriba ad rcgcm, & renuntiauitei quod priecepcrat,& ait : Confla-

i
"'^o

qucmad
/ . ^
n 1 j
o j
niodum, ncm(
ueruntierui rui pecuniamquajrepcrtacltmdomociommi,& de-
.jntc cum. Zch
derut vtdiftribuerctur fabris 3 prasfedis opcrum teph domini. Nar n itaquc vtviatfu
rauit qucq; Sapha fcriba rcgi dices : Libru lcgis dcdit mihi Hclcias
vos filn zclQ I>
facerd(.s.Quecu !c<TiftctSaphaorarese, &aLidi(retrexverbalibri
fumitc. ^
legisdominl:lciditveI{:imentnli.ia,&pra!cepit Helciajfaccrdoti:& 13
v^
^'""
AhicamfilioSaphan,& Achoborfilio Michia,& Saphan fcribse,
^*^ p
1
..-
NICOLAVS
C A P.
PE LYRA.
XXII

/^
CtO annon:m. Hic.
co>f.
quentcr difribii quid faclum fit
. \J
fnh lofta rtgc.Etpriino onditur qitalner funBi vixit. Seci^-
id qk..ltier/iibieciosfibi adhoc niduxit i%.c.7rimnm aiit oJleditHr pri
mo ex Itudiofi reparatione tcmfili.Sccuicio ex fo,rirndatione diHtni iu
dicii,ibi Narrauit quo^; . Terttj ex deuota rfquifiooe diuini confi-
liijibi.EtptxCcpit. Circaprimnmdicitnr.
l E,tztnbulauit.fciiict;t,<fnaniun. adbo>'Um.^non quantum adma-
lum^vt pete infaBo Vriai Heth^l &conftmilibus
,
3 Vtconfletur; Ojferente eu ex deuotionepro Ijobcndis
neceffariii
in tempU
.
4
Decurquc. Dieuntur autemfabrigeneraliter
artificci nonfolum
inferro et aliis metaUis.fed etiam in lapidibui &ligHH
.
5
Ad mf!auranda. ?Vf/?,i';p<-<twrf-r.
<f Sartace<!ila. ideft,te&a ijuie defendUt parietes a pluuiis
e^ intem-
perie aerit ne corrupantur,ct dicuntnr afartiofartis, et telum tcdi
,
Tigna-
7
Tgnarijs. ideft.,carfentariis,qifac:Hnt tigaa .
"
p
8 Ec cxmcntarijs. qui caponui lapides in wvro et Uniut parietes.
p
NonfuppUCCivU-.irffyZjiOT^^arvga/wr abtismtio.fcd eorii fideU
tati commutatur . -^r^p , (
>iT
/".
10 Libru m. t>icit J^i.St.qnod cum ,yfch.i'X^quxrerct libros
^;^
s k-
niiti! ad cbburend:im.,iftrfii:tahfcor,dflusin tuuro tepli, itfic Lmrt'
parurrntw niyriffii ir.uentus.
1
1
ContlJucrunt. idcil^e.xpenderunt eam in reparatione templi
iujfijti
.
_
. ; a Narrauit.H/t confequmter ofknditurfanRitas lofta exformidi
j
nediuiniiudicii,!jU'acum au lirct lc^i cora
fe
mdUdicliones fcriptas
in Deut.fiiptrtranfgrefforef kgis,etfcvctpatrefwtm,tplures aliot
cum populofuijfe tranfgreffes
legemnndtiplicitcr.
^ j
Scidit, in-ftgnS trifiitiie propter ofenfas pra:teritas et pfHatf'
turas, etpatet litera
.
14 Et prjBcepit.H/c confequenter ofleniitur fanSitas lofiA ex re-
quifttionediuini confiUi^cudicitur.ltc dC cofulitc- et fe^tur
po/lea.
lcrunq
ui ov
)
M O R A L I T E R.
OCioa*inorum, Ific qui fanae vixit&: yalde iuucnis regna^^
rcc^picB.LudouiciregisFranci^ videturtypum tenuillc,
qui fandifiimc vixit& coronam regni Francix valde juue.-
nis fufccpit.
t
Tccitq^ quodplacitum
erat coram domino.icihcct. viucpdo fan-
ftc & rcgnando luftc.
I,
Et ambulauit pcr omnes vias Dauidpatrisfui. Idcft,Chri,Cl)ius
^gura
fuitDauid,vtfrc(]|uentcr fuperiMscftcxprcfTum. Bca
tw.n.Ludouicu.s. vc Chnftum pcr via. paupertatis, cafiic.icis,
&obcdieci? fequi poflcc, rcligionc ingircdi voluic,&: fecillcci,
li domina rcgina coiux (iia confentirc voluifif:, vc fcnbicur
in Icgcda ipfius. Ipfc cc accendcns Chrifti vcrbu Mact..i6.d.
Si quis uult
pofi mc ucnire, abneget femetipfum, &tollat crucem f^a
trfequatur me. Bis cr^cc accepic,&: \?\% transfrccauic,& in ccr
r^ ftnaa vican;i ftniuit
.
j- .Anno autem oClano decirno fegisJofix. Tunc. n . incepit inteii
derercparationiterapli. Hc B Ludouicus multas ecciciias
ruinofas fccit rcparari,&: alias plutrs dc nouoc6tirui,&: mul
ta loca rcligiofa ta viroru qua mulici u ad aiigmcncationcm
diuini culcus fccit a:difican. nuiltas etiJ domos Dci ab fublc
uationepauperu.qui funcmcmbra ChnklijCoftruxitAbo-
nistcmporalibusdocauic,&: in his&cconfvmlibus
toc&ca
ta {ecit.qclflhomincs taccrenc, l^pidcsclan.atf"
dcbcrcnc
10 Librwn. In illo libro erac fcripcf maicdiLtiot.^es
mduccdg
a dominofuplegiscranfgrcilbrcs&ad cius audifu
ccrritus,
fuic lofiasjacccdens pcccaca regu prcccdciuium &:
ecia fub.
<litQrii:propter quod fupcr hocquiliuitconljlium
bovioru
Et fimilitcr fandtus Ludouicus rcx audicns fcrmoncs dc fuo
ru fubditorunuranfgrcflionib.&ccdcfliiSjlicccminimacf-
fcnCjVaidc dolcbac: &: a viris bonis &: prudcntib.querclat c6
iiliii emcdationis,&: n fc &: alios cxccutioni diligctcr dabat.

tl^
5)89
IIII. Regum. Cap. XXIII. c)^o
Arai-Tferuo regis dicens. Ire &c cbniulitecio-
rninumlupcr
me,&ruperpopulo,& luper om
ni liida.3
de verbis volummis iftius quod in-
uentumeft.
Magnacnim iradomini/uccen-
faeltcontranos,
quianon audierunc patres
noftriverbalibrihuius,vcfacerentomnequod
fcriptumeftnobis. lerunc itaque Helcias fa-
i
cerdos, & Ahicara, & Achobor, & Saphan,&
Afaiaad
Holdam prophetidem vxorem Sel-
lum filijThecujE
fiiij Araascuftodis veftium,
quje habitabarin ie-
Je Ezechia, quod a^dihcauic
ruiaiem
,
in ^jccunda^
omncmurumqiii
fueracdif Locutiqueiuncad ea
iipacus , &
forind-cus dccru
^^^w^ refpondic eis
.
muru,vndcSophonias.r/-
j
j
|^rdi-fcWu.Prophecifl'acr
Hxc dicit dommus
go
hjbicauic in Sccunda, id-
Dcus Ifrael Dicice vi
eft,m
fccund. mun par.c.
^^
^^-
^j^^^
^^^ ^
j
mc.
Hxcdicitdomious . eccc ego adducam
maia
mala fuper locum iftum , & fuper habitatorcs
^
cius, omnia verba legis quse Wit rexluda
,
quiadereliqueruntme, &'facrihcauerunt
dijs
alienis irricantes mc in cund:is operibus
ma^
j
nuumfiiarum . Et t fuccendLtur indignacio
tfuccenfa.
mea in loco hoc,& non excinguecur . Rewi
au-
cem ludaquimificvos, vtconlulerecis domi-
num, ficdicetis . H^cdicit dominus
Deuslf-
rael. Proeo quodaudiftiverbavoluminis,
&
t perterrirumeftcorcuum, & humiliatus, es tmoiiitum.
coram domlno, auditisfermonibuscontralo-
^
cum iftum, &habicacores eius
,
quod vidclicct
4
ficrentint
ftuporem,&inmaledicl:um,&fci-
tdeiiationc.
5 difti vcftimeca cua,&fieuifticoram
mc, &cgo
audiuice,aicdominus.Idcirco
colligacead
pa-
6 trestuos, &colligerisadfcpulchrum
cuum in
7
paccjvtnonvideantoculicuiomniamalaqu?
F
introdudlurus fum fuper locum iftum
.
LYRA.
N I C o L A
V b
^
I
lezunt.
iiur'tturhicquaren07
ucrunt adlercnnam prophctam
c<u tmc
rrat^vtpatet Ierc.i..yid quod dicut cxpofttores nojin commu
Kt{r,quod hocfuiiffiia
adiiuc env lu Ments ,
nec habsbaiur in auro-
ritate. Sed hocnon
videtur veru.^quia leremias CfpitpnfhctaYc deci-
motertio anno regni Iofi,vt habitur lere. i . lofias prxccpii reparari
teplum
decimooElauoaano regiifn.e'. tnncfnii ifieliber rpertus^ex
qmpatet quod lertmias iamper qui<jue annos ad minus prophetane
ratyCtper
cbfeqtiensin
autoritatc erat ,propter q<t I{ab.Sa.alitcrjefp6
Bfccunium
du.iS opi-ionts Hehr0)Un..Fna cfi',quodIofias qrehat
i
, .Mtmpietatis e: mf-ricordix diui tA,& io iuerunt ad mulicrepro
f,jt.:dem,qHiawu'ieres
migsfolcnt i:Jfcmifer:cordes quaviri . ^lia
eil 'iiltremias iuerat ad commonendiidece tribus verbo, nc ebliuifce'
re/ii!irdom;nu
interra captiuitatls evrumjVclillos qutn remariferunty
ma nofuerwit
i:a^eneraiiier captiuatiper Salmanafar., quin reman
fitl::t JijiUiqui
fugiedofe
abfconderantyCtcut monuitfcripto iUts^qui
pojle.: fueru-H
tranfmif^rati in Bahyhmm.vt habetur ler.i^.
1 Qiie habi. f:mafione.,guia
lernfde erat claufa triplici muro/icut
diSit l-nitfup.i
.lib.c. j
.etiftc erat ibi tres habitationes., et infecudt ma
nehih t prophetx ct nobile^, vt dilu fiiit ibide. Ccterapatent
vfq;
ibi.
3 Ec fiicccndecnr.
idifl^pcena a me diffinita no retraiabitur,et ad
literam
i.teiam ciuitas lerujalefuit acccnfapcr thald^os,vt heiitrni/r .2.5 .c,
4
Ficrcnt. propternimiamdejiru^ionem
.
5
Ecin. idijt^in exemplum malediliionis, itaquodquado ahquis ma
tedicci alicuiydicetficjict tibificut habitatoribns
lerufalem.
6
Eccolligeris. Scd cotrahoc videtHr.^qii}a
lofiasfuit vulneratuSi
cum iret contra rege ^cgypti et mortuus, vt hctur.c.feq. Dicendum^
quod iUa colkBio pacifica intelligitur quaium ad hoc,qu od defiruiiia'
ciuitatis et tepli no accideret in ditbnsfuis , et hoc notatur cH dic:tur.
7
Vc non. Sapientes.n.reputauerunt maius malU videre defiruClio^
nemfuie religianis et populi.,qua mori.vn dicttur
1 . Afjr.
j .^.Melius
cft nobis mori in prq]io,quam videre mala gencis noftric &C
Undotum.Dicitet fofephus lib.deludaicobello
^qiTitius quauis
ejjet Getilis,in defiru6lione Icrufale ci^m tTp/um arderet
, &facerdo-
tesfatigati ex
fiti et labore propter incendiii propinqtm
fe redderent
ci.petentesjibi vitadonan
, iuffiteos occididicens ensejfe degenerit
dnimi
,
qui templo et numini cupcrcnt
fuperuiuere. Tdt et aliter expo
ni.CoWigcnsJ.adpatres fancios in limbo,qui sut in pace,eo qifunl
fecuri defuafutura beatitudine.Iofias.n.vt
pakt exprdiais
fmjan
lHS,et idro pretiofa in confpelu dominifuit mors
ipfius,fecundum cji
diciftr.Tfal. i j.a. Pretiofa in confpedudomini mors fantto-
rum cius
.
C A P. XXIIL
T renuntiauerunt regi
quod dixerat. Qui mihc
&cogregaci func ad cum
omnesfenes luda&Ie-
rufalem . Afcendirqj rex
cemplum domini, &om
ncsviri ludavniuerfique
quihabicabancinkrufalemcumeo, facerdo-
tes&prophetz, &omnis populus a paruo vC-
que
3 queadmagnum. Legitque cundis audicnti-
bus omnia verba libri
fcEderis
,
qui
inuenrus
4
eft m domo dommi. Stetitque rex fuper ttcokmnara.
5
gradum, &foeduspercuflit coram
domino,
vtambularentpoft dominum,
&cuftodircnt
praEcepta eius
, &teftimonia,&
t ca:remo- fdecrcta.
niasin omnicorde&intotaanima,
&:fufci,
tarent vcrba f^deris huius qux icripra erant in
'
<j
libroillo. Acquieuicque populus
padlo .
Eci
7 pra:cepit rex Helci? poncifici
, & facer-^
dotibus fecundi ordinis & ianitoribus
,
vc
N 1 1- O J. A V S D E L Y R A.
C A P. XXIII.
ET
renuntiauerunt. Oftenfo qualitcr lofias fancle vixit, hic
-onfcqucncer oiiditur quo ftudiofe ad hoc populum in
duxicCirca
q^
primo dcfcribif^eius operatio laudabilis, fe-
ciido occifio lamecabihs,ibi./'2 dieb.eins. cercio fubfticucio
^-
lis
diflTimiliSjibi.ra/if^Kf populus terr<e. Primii "oiiditur ex tri-
bus,fciliccc,ex f^jdcris cum Deo renouatione . Sccundo cx
idololacrix
dcftrudionc, ibi.Et prxcepit rex. Tertio cx phafc
cekbradoncibi. B^uerfus cft lerufalem . Circa primii dicitur.
I
EtrcnHntiaueruHt regi. fcil!CeC,VC! ba prophctiffx.
a
Q^imifit^ congrcgatifwitttdeum oot . Vc conf^derarcc
^_^^^^^^^
popu-
populum domino . Vnde fubditur.
3
L^itque,&c. vt incelligerenc legis preccpca, & bon:i
pro-
mifla accepcancibus &c mala comminaca
cranfgrcfroribus,
4
Stetitque,&c. Quem feccrac Salom6,vc hecur t. Paral.c.^.'
5 Etf^dus,&c. proinictendo fub iuramcnco pro fc &L
populo
feruarc mandaca domini
.
6 .Acquieuitque,&c. luramcntum illud fuper fe
recipiendo'.
7
Etpr/e.&c. Hiccofequccerdefcribicur
idololacrioedeiTru-
dio,& primo in cemplo drii qucd erac dcpucacu
diuino cul-
tui,fed regcs idololacrx incroduxeranc
ibiculcum
idolola-
tria;,&: hoc cft quod dicit". Etpr.ecepit. i. fummo
ficerdoci
.
8 Etfacerdotibusfccwidi. qui fub sumo facerdoce
miniftrabac
per
MORALITER.
I
ltrenHHtiauerunt,&c. fciliccc,prophecifla.
%
i ^imifit&congregatifuntadeum
omnesfenesludjy&lerufa-
lem.^fcenditq; rex tiplum dontini&c. fcillcec , ad o^-dinadG dc
t
corrciaio
991
GIorord&NicolaidcLyra.
m
A
J^ ihhanut
.
titchetiut.
^qj^eloinus,
^a C-ontamiuauU.K^b, IpfusThophct vcl oflairiortuorum
ibi ( licuc in rcqucntibuslocis fcciliclcgicur ) vcl alia qlibcc
immunda difp(0;"cns,quatcnusaboaiinaLioni potiusqua dc
kctationi aptus (iiuiibus qui afp.ctrcnt,l(>cus,apparcrcc.
b, In cormalU. )^db. Valhslinnon cftiuxtamurum Icrufalc
ConcraOricntcin, in
aic dilatjta
,
quia Thofhct dit icur laticudo,
'
c Teri'^nmMoloth,<^c, 4 TiK-od-
Hrac Ijoc idolum Anj,
mopicariim ,
H H'.bra!.-i.Ipfum fuitconcauuin hab<?s caput vituli, & nu
nusl)oniiniscxccntasucq;parat4sadfufvipicndu,&:poncba
quancmus pukhciri-
nium Siloc kajcibus
irrigatur , Thaphcih
liuc Thophcth crat la
cus m cadcin conual-
treUgiafbt
iciinu agrumAchd
^^^'^.[^''^dcmachad Auliium
Sion . In Tiiophcth
,
quia locus prac amtc-
4PUo;f rel
nilhmus, vndchvdic
'""c*','^
horcorumpraibcc dc
planst.r-
^tuii^ lolcbanc laci ih-
^
fiiioriiin
P9- carc dimombus.V4-
paii. Hebr.
jjj ^nnom dicitur Hc
* LrZaiT
braiccGchcnno, vn.
'
50, cjcdominus icIusCjiC
3
hcnnam cognoAinar
uic
,
quia licut in con-
uallcEnnomqui ido-
lis fcruicrunc in cape
ricruc , iu pcccatorcs
cx peccacis damna-
buntur. Vndc in Icie-
mia. l^jrfpucabhurto'
(us iilc amplius Tho'
'
ehet
,fed
vatlis occijio-
nis, etdil}ipabciconiU,iin
lud/t &
lirhfalcm in iu-
Q
coijlo^ (^fubuenamiu:.
EGi.;o.g.
^/-jd;'Afaias Tht phcc
tci ciibitnm
mfcrnum appcllaL di-
tid cft.in lub-
^,^j^^ _ Trxiarjtaeji ab
c"m
'!:'; Thophet frofundn
prarpofitu ac & diUiata . Pulchrc
^rxfcdus in
fuburbjnis vr
l>iO atquf
jH'
tunnignc,& pucri
cius crcmati^grntfi il
Uilcrctfiicrificiu.Vo
facus cft autcm ill.i
vallisftlioru Hcnnf
a rugitu ipfo qucn\
filij ibi immolaii c-
mifcrunc
.
d ^b^tlit. Rab.l!:
d.Ti fupcrftitionib;:
Luc.u-a.
Hierc.i*.b,
vtproiicerent detcmpIodominiomnjavafaquxrAdla fuc-
'
qiiipcri-,npmtiadtt
'..,
/
. ^ .... ..
^
, ^
, cabantur.adbrachii
rant Baal & jn iuco , &c vniuciicc n^ilitia? cjtij,o: coiubuflit ca
^
Moloch impclkb.ui
forisIeruialeminconuallcCcdron&tulit puluerem eorum
4
tur.vtinccrampky
inBethel.Etdclcuit^arurpiccs^quospofucrantrcgcsIuda, ad J
facrificandum jnexcelfisperciuitatcs luda, & in cJrcui-nitu
lcruraIem,&^osqui adolebantinceiumlli:il,&rolj,&lunx,
'^
&c t duodecim fignis 5i omni militia: ca:li Et cfferri fccit lucu
7
de dojiio domini foras lerufalcm in coualle Ccdron, & com-
buffitcum ibi,&redcgitinpuluercm,& proiecit fupcr fepul-
8
chralvulgi Dcltruxit quoquexdiculascifoeminatorumcjuaj
? gcntium fc manc^pa

crant in domo dommi

, t
pro quibus mulieres tcxcbat quafi
* ucrant,qui intcr
c.fl
j- 1 I I

i^ r j J
t'*'"''' fclcc pigcrc vcl
t
domunculas luci.Congregauitque omncj iaccrdotcs de ci
faccrefimulacru fi>-
uitatibus Iuda,&tcontaminauitexccl(a vbiiacrificabant
{d^'
lisvtpucrum imbcr
ifi.
cerdotes de Gabaa vfq, Bcrfabec. tt deikuxit aras portarum
'^, ^^"\'
^"'^ .""""'"
;
n r

1 ir
^
lcculafcniuincidiL
in introitu oitij loluc pnncipis ciuitatis
,
quod erat ad ijni^
quotidie nouo oic.
ftram porta!ciuitatis,verumtamen non afcedebantfacerdo- ,.
"^"'s- Cui currusiS:
ir Ji j T ri rj^...
^ cquos tribuunc.quia
tes exccllorum ad altarc domini jn leruialem, lcd tantum co-
j.J^j.y ,2nco &:cquis
flofias.

^v . 9/1
^
mcdebantazyma in medio fratrum fuojum
.
Contaminauit
,
5 a| cdum',mIod^intr
^
quoqueThophcthquodciHncoualle t filij Ennon,vtncmo alia in paricce dq
d
cofecraretfilium fuum autfiliapcrignem Muloch. AbftuHt 16
^''
^=^^^"^-^vicinu
a T-natii)s icinplidomiiii pofitos cui.i curru.
quoquc equds,quos dederat regcs ludas ioli in introitu templi
domini,iuxtalexcdram Nathammclechcunuchi,quierat jn
t
rhafurim.Currus autcm lolis cobuffit igni , Altaria quoquc
aic
nominis dccipiunf,
Elios cniin Gr.tccl
fol dicitur.
.5 Angelomns.l
Audienccs Gr^ciabj
Jfraclicis, quosdiui-
'^^jj
^
nas
A'
NICOLAVS DE LYRA.
4
perhcbdomadasfa.:cclliuc.t)auidenim
voles ampliarc
culcuin
diuinuminlficuic 2.4. f^ccrdoccs fub fummov facer-
tiotcperhcbdom.idas
minirtranccs,vch:ibecur i.Paral.2.4,
I
rtproiicerent,yc. idcttad cukum ipiuis .
?
Etm luco,&e. Qui plancacus cracin acrijscjomus domini,
vcibidcm colerccur liaal
,
}
Et vniuerfA. idclt,vafa faila ad cu kum planetarum ^duQ
dccim fignorum ,quaE funt in zodaic o &aliarum conftcUa-
tionum
notabilmm.
4
rr/i/.QuiaciatlocusdcputacusidoIoIatrifep
leroboa.
c trfffe/f 4n///5i. Quiincxtis animalium immolacorum
jdolisdiuinabant.
Et eos. quia non folum idola,,fcd &cukorcs deftruxic
7
Etefferyi.
idcft,cradicari,nc aliquidrcmancrct.
^
Etproiecir. qui coluitidola.
9
Defiruxit tjuofue Miiculas effce.
id cft, paruas xdcs , in quibus
babitabant laccrdotcs idoloru,qui erantcaftrati, io nomina
tur hic etl^minati,vndc Hebr^i diciit ibi.^ediculas latronum.
10 Tro Quibus mulieres texebant quaji domunculas tuci. idcft,corti
lus ad faciendum proftibula in luco , vbi ad honorcm idoli
profticuebant fc niulicres,&: in tali luxuria crcdcbancfaccr-
dotibusjco quod non facicbant propria concupikcntia mo-
tijfed magis ad honorem idoli,(icuc dicic Phiiof.io. Echico-
rum de Eudoxo ,
qui pofuic felicitatcm in dclcdtationibqd
fibicfcdcbacur,eo quod non vidcbacur amicusdclcttationu
I I Et contatitin.iuit excclfa vbtf<tcrificabant. Etia domiiio, quia
Jioc non crat licitum poft ccmpli xditicanoncm
.
\z DeCabaavfifueadBerfabce.idc(iydcuaz
cxcrcmicatc rc-
gni
gni ufqucadaliam.
ij Et dt/ir.<xit aras por arum in ictrohu ofli- lofite .in HcbfJt^i
h.ibccur. ia/^<e. hiccrac pra^fcdus m quadamciu:c.ice,&:|l i
ta oltiii domus iue cranc altaria ad immol.indri cxcra rc^
14
^-/ftfTOf//. hocinccrponiturad rcmoucdum dubium,
quiafbrficacrcdcccaliquis, quod i^i faccrdoccs qui iinmo
labanc domino in cxcclli,admiccerecur (imilircr ad iinmo ,
landum donnno in tcmplo.Qiiod ramcn non fliit fadtum,
fcdpermiflifucruntadcomcdendum de oblationib. ficuc
filia faccrdocis mancns in eiiis dom(i,& fcruus empricius &
Ycrnaculus,qu<E camcn pcrfon;:^ non funr .ipc^ad facicdum
officiumfaccrdotis in ccmplo,ncc cciam Leuiciccius.
j 5
Contaminauit tjuocjue Thopheth,&c. i.idololacria idoli Mo-
loch quac vocabacur Thopherh,quixl fignar cympanuin fcu
tympanifonicum,
coquodfaccrdoccsriliusid'.>Ii percutic-
bancincympanis,ncpareccs
audirecclainoru filioru fuorii
in manib.idoli moriccifi.ficuc didtum fuic fup.i<5.& Lcu. 18.
16 .Abflulit tjuoejne equos, quos dedcraW reges luda f<-li in introitu
templi domini
, iuxta. cxedram T^uh wmclech eunuchi
,
q-n erat in
Tharurim. DicicRa. Sa.quoderancequifecundum vcrira-
tcm
,
quos dederanc rcgcs Ifi-acl ido|olacrx , .id iioc quod
aliquicolcnccs folcm in orcu Iblis cum cquis &:curru ircnc
vcrfus Oricnccm quafi obuiantcs foli ad cius rcucrcnciam.
E.xpoficorcs.iucemnoftri
dicunc communiccr, quodcranc
cqui fcu.lpci.Gcnciles eum folem colcnccs i"culpcb.inc ima-
gincni cuis cum curru & cqiiis, vr habccur in lcgcnda qua-
tuorcoronacorum,&ad fimilicudincm Gcnciluimcxqui-
bus idololacria dcriuacacft ad Iud?osrcgcsIucja,fcccranc
taiem imaginfm in honorem foiis,
Et
MORALITER.
f
corrcclionc malorum ad micigationem ira: diuin^ . Simi-
liccr fantfus Ludouicus rcdicns dc vlcra marc,congrcgauic
prxlacos & principcs & rcliquos fapicnccs fui rcgni, ad or-
linandumfalubriaftacucapiobonorcgni
fui acfhonorem
Pci. J^tpmefitrex,&c. Scquuur,
ytfroijce*
t ytproiicerentdetemphdomini oninia vafa qux faEia fuerant
Baal. Ec fimil ircr
bcacus Ludouicus, blafphcmias qu^ ficbac
in iuramcncispertotum rcgnum fuum pr^ccpiccuicari,^^
tranfgrclTorcs
huius pra;ccpti dcbico modopuniri,aliascria
dcordinationcsqux
inregisabfcntiafolcncmregnp puUuf
larCjftuduic prguc pocuit,cxtirparc.
I^euerfufqu:
993
IlIIRe^am.
Cap.XXIII.
9^4
'^ I1.1S babere lirer.-s fama prcdcb.it,predic.iri
quod Elias cur
A
rci iaaco.&cquis licigncis ad c^lclHli
cransiacus, vcl ecrte
hoc ipilnnjnter aliadcpidum m paricte vidcces credidc-
rancfvicinia dcccpn nominis Sol;sJ hic tr.an{icum pcrce-
los cile dcrignacum
, & iiMraculuin
diuinicus fadium Dci
mucaruncin argume
Src;;;^;;-
?"f '""l
*""?"
'^^/
^"^"''i Ach.z, <,uj fccent
regcs
fum-Quos imicaci [ii
iLida,6^
alcafia qua; rccerat Manaffcs in duob. acriis terapli
dxiiarageriincnciii
dni,acaruxic
rex,&!ciicurric
indc&difpcr/it cinerem co-
x
aliquoGccihum iTul o ^,,, : ,
/-
i r- i,-
'
titlimis minus liulci
^"^^ ^" torrentemCedfon.Excclia
quocjue quoj erancin le
alvc./A.Rab.Didc
^^i^ie'"" ^d dexceram partcm
moncis^offcnfionis,
qu.T^di
*
fcnpcuralocain col-
'^
ficauerat Salomon rex Ifrael Aftarotli idolo Sidoniorum
&
-"^^S^^S:
' Ch^'^[^ofi^nllon,
Moab,&Melchonabommationifi-
lucos,replcuitq.loca
corum oillb. mortuorum. Infnp
&alca l
& abbi . ipfe.n.fa^num
'l^SL''^^'^
re qd^eratin
Bechelj&excelfum
odTecerat Icroboa
fihus
/^''"^^ populim fuum k?
""
*
"
Nabacquipeccarefecic
Iffael,&altareillud
excelfum
de-
STcIX/S-"
^^^
,
j._
biisimmo]abanc,vcl
[ ((
dommolocoru ame
^. nitacciUcdicocrain-
ktcrdidum, relicto al-
*iaii quod crat in tem
plo illuc oblacuricon
fiucbant.vndc fi^pius
Hifsic
, qui.i prophnna fiicrunr eorum fjcrificia, & per crro D
^
rcm id:>Joi.ic nc non ic-ium pccora cfxmoiiibus olfcrcbac,
fcd &: fcipfos in potcffaccm da-monum tradidcrunt, quia
iiiilo Dci iudicio finuil ciim .Tjrai
i
quod idolis fabncaue-
iaac,dii sipandi cranc.MYSTlCE,qui diaboli fcruitio ma
Wyfticc.
^cipaci uicam facrilc-
gam rcmporalircr fi-
niunc, .cccrnis crucia
tibus confumcncur,
Dco rctribucnte fe-
cundum merica.
[ f''!^t!^'l-^^^-
tcorriiptfoni,
ALLI^GO. lotiascy- aut perdicio-
pum CCriCC SaluaCoriS
nis,idclhnon-
qui fi!us,& forcicudo
"sOliueti^fic
domimdicitur. Vn-
vituperium,o'>
dc yDoriiinus fortis do- xdifidum
^
minus potcvsinprx lio
il^c xdifi;a
f vel confte-
i ,
,- -. w.... ,jv,-
ucui zcjo ivci mun-
"'"^iu
ltruxit,acq combuirit,& cornminuit in puluerem,
fuccedit
d.ittcrram ludx, &
]^tu^h
quc et lucum. Et conuerfus lofias vidit ibi icpulchra , 5
erat
i^'i."'^lcmabimmun
Mat.j.c
;'3
ihoclibrodicitur de
y- ^'"-^
^^'m/iix-l/^.nv.nia, ucidi
rcg.busminusperfe
c
in monce,mifitq;
& culicoffadefepulchris^&combufritea ^
mbus,Vnde. 2e/. ^o
Gis:veruntamcnex-
/:, nl.-o..- c ..^/il,,.-. ll J- i i--- *.
lupaltare;&polluitiliud:iuxtaverbumdni,qd^Iocucuse
vir Dei,qui pr.xdixerac verba h^c,& aic:Quis eit; titulus ille
quemvideo?Riideruntq;eiciucsvrbisillius.tSepulchrue{t
hominisDei,qui
vcnicdeluda,&prxdixicverba
hscc,
qfe-
cifti,fu|) aitare Bethcl. Et ait. Dimictitc cummemo commo-
ueatoflaeius.Etintadla
manferuntofl^a illius,^cum
offibus
ruphafe m decimo-
prophet^,quiveneracdeSamaria.In(uper&omniaphana^
^'^"anSnoS
excellorum,q erantin
ciuitacib.Samari^^qfeceracregesIf- xtatc gcnerah ccfur
rael ad irricandum dfim, ablhilic lofias, & fecic eis fccundu
dis: veruntamcnex
cellanonabftulic.
b Q^x. didificauerat.
Rab- Hicoftcnditur
quod Salomon dead
mitIbidololatria;fce
lere nunquam perfe-
- dcpi^nicuic^fi.n.vcre
1 pcnicuiflcc, laccgifTec
ancc omnia,ut idola,
qua; xdI ficauerat,dc
(j
ciuitate tollercntur
,
fii^non jn fcandalum
fluUorum, quxipfe
cumcffct fapicncifsi
mus erronea fccerat,
qiiafi fapicntcr facta
mus iu comedii me. c
iccrum. Cumsvemila-
ftumulusj
bi um iii manu fua , cr .
purgabit aream fuam .
1^^,]^ f,
Lr alibi . Et purgabit
fitios Leui . Celebtac
ergo lofias nofler ve
omniaopcra,qaa?fcceratinBetheI.Ecoccidicvniucrfosfa-
cerdotes cxcelforum,
q,
crant ibi , {uj^ altaria,
&combufTit
rclinqucret.
"^^^ humana fuper ea.Reuerfufque eft lerufalem,
&"f
cepit
g
Kci-.i c Etcbamos.Knb.ali- ^ ol popuIodicens:tFacite phafe dominoDeo
veftro,fecun-
SSomlpha
^
d"i4"^^criptumeft mlibro fccdenshuius. Ncc cnim *
num Chamos in montc,qui cfl contra Icrufalcm.Scd
non
cftconcrarium,quiamons iffein cancaerac vrbis vicinia.vc
ad ipfam percincre,ipfamquc fordibus, qua; in co conge-
rcbancur,concaminare vidercnir.
d Ojfe/)//o/Moj/. Rabb. Idoladicuncuroflenfio,
quiavel
jIIis ofFcndicur Dcus,vel offcnfionem,&: ruinam fuis atfe-
runcculconbus.
c Tulit
offa,&c. lofias offa mortuorum ccemari fup altare
luflic,
rcdtionc pcrpetrata,
fantosfuos cum ^-
feti:ione bonoru ope
rumpcrduciradbca
titudinis dcnanum
p
eicdis prius omnib.
fcandalis de regno c-
ius.undcj Eccediesve Mala.^-a
nietfi<ccenfa
, &erunt
omnesfa{ientes',impieta
temjtipula,&
infiammahit eos dies penieus,
&orietur vohis timen
tibusfliufliti<c.
g
l^ieccmmfafiumeflphafetalc&c.
Quia ablatis figuris in
dic iudicii,tran(ibunt fancti de morcc ad uicam
, f icciue in
confpedu condicons fuigaudcbunc,^/
-pidebitlr DmsDeo
ruminSion.
*
lofcph.Purgata omni prouincia,ad
Hicrofolvmam
o/n t
-i, a
ncm populum conuocamt,&:ad
azymorumfcftiuitatem
, ip.?.'
'^'
^qn;E
N I C O L A VS DE L Y R A.
1 Ltdifpcrlit
cinercm corum,&c. f non remamret ilUus Uo-
lolatrixmtmoria.
2
Ad
dcxtcram partem montis,&c.
Ifie efl mons Olimipro-
pejcrufalem,
& pocalnrhicmons
ojfenfionis, eo quodSabmonof-
Ji^oiiDeuM,adificando
ibi lempla idolorumpro vxoribusjuii,vtfu
frahibrtiir
^.ih.cap.n.
3 Rcpleuuquclocacorum,&c.
Terhocdefignansejuoderant
i^caconiarnmaiapropter
idololatriam ibidimprrpetratam.
4
Ec altarc
quod crat,&:c. vt babeturfup. ^.lib.c. i 2.
5 EttulitolfadcfcpuIchris.yJcftf/^r^rf/^Sa/^rt/MemocT/^ro/ik-
t^m
domtni,v[
babeiurfup.Ub.l.c.
15.
(> C^iis cfl citulus illc. Cim effent ibi multafepukhra, quxritur
quare ib:
lofiasfpcciaUtcr
q:tfiuil de iUo . ,Ai q.-nd refpondet I{a.
^alo.qnod
vidii ex vno latereJcpuUhri herbasfceiidasy& pungentci
ortas
.
ortas,vtfpinas,& rrticas,
&huiufmedi, ex aUo vero latere herbas
bonaf.,& fuauiter redokntes,vt balfamum, &hiHufmodi. Votejle-
tia dici, quodfalfusprophcta quifcccratfe ihi fepeUri
, vtparceretur
offihuseiusproptermeritaprophetxfanBiibidcnifepuUifoceratibi
flgnum n<ftabik',&fi ripturam,per qux cognofcebatur quad crat
fe-
pukhrum T-ropbetxffinli, qui de Iud<a ventrar,&
prvpter hoc Jo-
fias rex ludafpcciaUter quccfiitiide iUofcpidchro,&t.
7
Infuper &omnia, & ca^tcra . j^ "/.7 lud.u dccem fabuum
,
qui captiuatis aliis laimr.vty
&poUea hahitabant in ciuitutihns iU
Us,obectii bant Iofix,ad commonitioneIercmipropheif, vi dicit I{a..
bi Sal.
8 Rcucrfufquec(TlcrufaIcm,&c. Hic confequjnter
oficndi-
tur di uotio loftc expbafffoienni ceUbratio/ic^vndcfuhditur.
6 NccenimfaLiumcftcalcphafc, &cc. i.folchnitas pafchaUi
tanla.
Jc A diebus
M O R A L I T E R.
8 t
1^uerfufquecflierufa'et),,&c.
Pcrhocautcm figuratnm
,
'
^^'o^
bcatus
Ludouicus in fuo rcditu in Lranciam fc-
^'G
Sustonuemcntcrdiciiurlecufalcm,
idclt p.icifica:
quia
quia rcrra Franci^ intcr alias tcrras logo tempore pcr Oci
gratiamfuitm.agispaciiica,
&quicta. Inhac nuccni Ic-
rufalcm Bcacus Ludouicus ordinauic faccrc phafr : quia
tunc ccmporis mult.^s tonftrui fccic ecclcfias ;!d cclcbran-
dum tuchariflig Sacrnmccu q^eft veru phafc Chrianoru.
Tom.3. 11 'r lii diebus
99^
GIofcrdi.&NicolaicIcLyra.
996
'
^
qua? par.ha dicicur, cos addu\ic,don3iiitque populo noud
A los hardos , &: agnos criginca millia, boucs auccin ad holo-
caufta tria iii!lli.i.Pr.xbucruncauccni,&:primi lud.corum
firopccr
PafchaJ:-.ccrdoc:b..^gnosquinquc,&: fcxccncamil
ia,&: Lcujcii agnos duo miiriacorum prxlulcs obculcruc,
boucs vcro qumgcncos. Caufa
Q^iijft.j,
Rshbanus.
Aneeloinus.
j[.Cor.y,e.
Li to.Anuqu.
cap.j.
C
vero huiusfcltiuicacish^c crac
vcomniafccundum lcgcs, &
antiquam craditioncm paccr-
nae fojcnnic.iris ctiiccrcnrur.
4 Thcodo.Cur dc Rzcchi.i,&:
lofu cadcm dixfc, C>iiod [iniij-
hs ci non f'uic,&:c. Ncqucillii
cumh'>ccomparauic, ncquc
liunccum illo, fcd cum homi-
iiibus,qui uili cr.inc pii, Afa,Io
faph.ic, &: lonacham, &: hunc,
& illum confcrcnsjpronuncia
uic mcliores.
Rab.O^od lofias cicdis ido
lisdeccrra phyconib.ariolis,<Sc
omnib.immundiciis jdommi
phafc celcbradblcgicui Mora
Lccr doccc,u cprnno purjjcm'
tcrram cordis a uiciis.uc fcrui-
uirc polfimus Dco.Sicquc gra
tumdomino cclcbramus pa-
fcha; 'Hon rtiqHcin fermtnto rna'
litU,& ntquitix.fed in <ix^misfyrt
ceritain,& veritatis,
a
Jn Mageddo ,
cum vidijfet eitm.
^lofcph.Dum lofias in pacc
acq;
diuiciis,&:gloria fup om-
rcs cxccllercc , Nethao rcx
Accypcioru caftrapofuic con
tra iBuphraccm fluuium, vc c6
traMcdos, &:Babyloniosdi-
micarccqui AfTyriorum foluc
runc prmci pacum.Habcbac au
tcm defidcnum , vc regnarcc
in Afi.a.Ecdum vcniflccinciui
taccm Modin
,
qux cracde re-
gno Iofig,prohibcbatcum lo-
fias pcrfuam prouinci.i iccr f:^
cercTunG micccns Nechao le
gacos fignificauic fc non cocra
cum cxcrcicum mouerc.Iofi.is
vero noii acquicfccbac . Rcor
vrgcbac cum vt quod immine
bacACCiderct. Namcum acie
pxcr-
cxcrcicus fui copFvicrct,&: rraniircc a comu ad cornu
,
qui-
dam Acgvpciorum inculacuscl^eum,&:c.
5 Amb. Ilapcus crt Enoch, r w lini ? m itjrrt cor e'>H;.Yx lo-
fias dccimoochuorcgni fui,i:a domini P.ifvhacdcbrauic,
vcomncsrccro princcps dcuotione fuperarec, ncc diu-
lus iidd lu.Tmcriris fupcrui
D
Or
\i
fa(flum eft phafe talc acliebusiudicum,c[,
'
iudicauerut Ifracl ,
&: oTum dicrum rcgum
llrael, & regu Iuda,ncut in ocl.iuodecimo
anno rcgis lofiar faClum crt pha le iftud do
mino in lerufale . Sed &:phytones,& ario
*
los, &figurasidolorum, &:inimunditias
&abominationcs,cj fucrutin terra Iuda,&
lerufalcm, abftuht lofias, vt ftatueret ver-
ba legis,
q
fcripra funt in hbro que inuenit
Helcias faccrdosin tepiodomini. Simihs j
illi non fuit antc eCi rcx . qui reuerteret ad
dominum in 01 corde fuo,& Ttota aTafua,
&:in vuiuerfavirtutcfua,iuxta omne lcge
Moyfi,neq}poftcumfurrcxitfimihs Ve- 4
runtn non eft auerius dns ab ira furoris fiii
magni, qu o iratus cft iurcr ei' cotra luda,
pp
irritationcsqb. ^uocauerateu Manaf
ks.Dixit itaque diis;Etia luda aufera a fa
cie mea,ficut abftuhliraci,&^ncia ciuita
temhac^elcgilcrufalem, &domum de
qua dixi:erit nomcn meum ibi.Rcliqua vc
ro iermcnum lofiie, &vniuerfa quxfccit,
nonnehaccfcriptafuntinhbroverborum
dierum regum Iuda?tln diebus cius afccn
^
dit Pharao Nechao rex igypti,contra rc-
gem Aifyriorum ad ilumen Euphraten &
<?
abiit lofias rex luda T occurfum eius, &toc
cifuseftin Mageddo cum vidiiTet eum.
\
Et portauerunt cum ferui fiji mortuum dc
Mageddo,&pertuIeruntin lemfalem , &
fepelicrunt eum in iepulchro fuo .
t
Tulit-
**
que populus terra; loachaz fihum lo{\x,S>c
tii
^icjimo quiapicbi lud.ca"gra-
iicimminebaccKitium,rcx iu-
fius anrc fublacus ei\.
: Hcbra:i . Vniucrfus luda, &:
Ioiuf.4lcmluxcriiccum,Hicrc-
mias niaximc,cuiusoniiusca
rorcsvfqucin pfcnccm dicm
lamccacioncs fupcr lo fi.nm rc
plican r.Dc co lameiu.^cus cft
Spiricus naris nofirx Chriflus
domini capcus clt in recib.fuis.
Rabba.Jofiasvulncracus
cfi
in campo M-igcddo , vndc&:
Ifatim mortuus c(r. Luxitquc
cum populus multum
, lerc-
mias maximc. Tunc.n.dicicur
ica Inmcncalic . Q^iomodo fc-
dcc fola ciuicas. Hc hoc placlu
dicicur.Eccricplandusinlcru
falcm,ficuc plandus Adrcmo,
quod nomcn cfi rcgis, qui ruc
rcgnabac in Charchimis in cu
uis auxilium lofi.is vencracad
ucrfus Nechao Rcgcm Acgy-
pci.
Rab.Inccrfcftio lofif^aPha
raoncNechaofadain Maged
do, fignificacpcrfccutionem
anciquihoft.saduerfiis prardi-
cacores, quos per inuidiam nc
ci cradcre molicur
, &: auferrc
dctcrraecclcfiajconarur, qua
tcnus facilius cocam plcbcm
diflipare pofiic. Pharao difli-
prtns,Ncchao pcuITio, Magcd
do dc cetacioncPermifius
qp-
pe diabolus confurgcre aduer
fus fantos,hic tocis virib. ccr-
tac, quaccnus cencando grci?c
domini pcrcucics dirfipet,cof-
que primum auferac quortim
folacio adiuci concra hoftcm
dimica re dcbueranc.
b lodcha^^/iUumlofix. RABB.
^
Alio
TFlti.
L
tlJBl.
1'
NICOLAVS DELYRA.
1 A dicbus iudicum. 2.Taral.Ji$ .a.dicitur. A dicbus Samue
lis. &in idem redit,quiafuit vltimiis iudicttm,vl hahe:urfup. i.U,
cap. ii.non legitur tamen,quodfilij Ifraeltempore iudiatm foknni-
tcr celebrauerint phafe, fed tempore lofue cel'brauerwit,vt habetur
lofue 5
.]non enim'omntafcriptafunt,qHfaflafHcrunt.
3 Scd &phycones,&: ariolos,&: figuras idolorum,&c. I[lt
funt frequenter expofitafuperius.
i
Similis illi non fuic antc eum rex,qui rcucrccrecur ad do
minum in omfii corde fuo. licet. n. Dauid in aliquibus fuerit
deHotior,iiie tamenfuitinnoceniiar, quiataliacrimina non ccmmi
ficfiiut
Dauid.
4
Vcruncamcn non cft aucrfus dominus ab ira furoris fui
magni
magni,quoiraciiscftfuror, quta fanCiitas lofucnoa expiauil
maliiias pradecefforwn fHorum,qufuerant nimis magnx,& quat
tum ad grauitatem criminuTi
, &quantHfn ad diHrnitatem tempO'
rum.
5
In dicbus cius. Hic confequenterponitur mors lofiji
Umentg
hilis,cumdicitur.
6 Ec abici lofiis rcx luda. qnia rex .Aegypti proccdens ad hetlH
contraregem.Affyriorumtranfiuitper partemregni luda, &ideo
lofias nolebat bocfuiiinere,timens ne ingrejfits serramfnam eam ca
pcret,t>tl faltem fpoliaret.
7
Ec oceifus cft in Mageddo. nomen efi loci.
8 Cum uidilTcc cum. Idcfi^pu^najfa contra eum.
9 Tulicque populus. H'c co-ifequenterdsfcribifir fiibjlitut''0 dif
firnilis,qHitIoachaT^filiHsIofiefititidololatrapeJfimus,iufHhdi'Hr.
.}c zEc
M O R A L I T E R.
t
5
Indiehuscius ^fcendu.,crc. Concraqucm iuitlofias
, &
ibidem morcuus, &: per fcruos fuos ad fcpulchra rcgum in
Icrufnlcm rcporcacus.Per regcm Acgypti fignificatur Soli
danu s 3abylonix,qua: cft in Acgypco.Cotra ipfum .aurcm
acccpic
accepic fccundo fanlus Ludouicus
cruccm, & in illo paf-
fagio fuic dcfuntiw,&: indc pcr homincs fuos in
Fiaciam
ad regum fcpulchra deporcatus.
9 Tulitquc popidus terr loachaT^-dci^o lo.icim fratrc fuo ni-
liil dicicur nocabilc myfticandum.
997
IIII.Regum. Cap.XXlII.
998
Alionominc ScUumdicirur , fed quia pcmeiTifsimas fuit
,
oamo fJporc rcgtiauit, nam Nc-chao vinm ciim, co quod
Rm peccati ccfum foliierc, ficque m nequitcr prxLuis quo D
tidicpr.uparut pcrditioncm ilibicdis
popukis concra fuam voluntatem conrtituiiil-t cum rc- b FigmUiiHiuqus annomincrat loacim cmnrcgnarc ccspifjlt ^<&
ccm ,
6c duxit illum ii\ vndecim anms rtgna
vnxerunteuin, &conftitueriintcum regem propatrc fuo.
Viginti rrium annotum erat loachaz cum regnare coepiflet,
&;cnbus menfibusrejrnauit in lerufalcm.Nomen matriscius
Amital,nlialeremi^ de Lobna.Et rccit malum coram domi
nojuxta omnia (\nx fccerant patres eius, Vinxitque eu Pha-
a 1"
Miiltitudine. T
iU'i)la multitudo iiucriirctatur.
raoNechao in Rebla <\nx ert in terra Eiiiath,ne regnarct in
a ^iilcil i>ec'.iniam niultam,&c ttibuium.
Jerufalem Etimpofuu muldtam tcrrgcentum talentisargen
tij&talentoauri.Regemqjconftituit pharao Nechao Eha-
cim filium lofi^c pro L)fia patre eius,uertitq; nomen cius loa
^ scdeciam uocauic
a cim.Porro Ioachaztulit,&duxitin vegyptum*.Argcntuni
f
Nabuchodonofor
.
autem,& aurum dedit foacim Pharaoni,cum indixiflet ter-
icHebrasi. l"'"ore-
r * r
r!
- i^ni loacim nlu lo-
rx per iingulos^vt conrerretur^iuxta prxceptuni Pharaonis.
liejercmias ^jphe
Et vnumquemque luxta vites luas exegit, tam argentum
,
^
b
aurumdepopuloterr^.vtdaretpharaoniNechao. Viginti-
quinque annorum erat loacim cum regnare coepifTet, &vn-
decim annis regnauit in lerufaleni.Nomen marris eius Zeb-
da,fiha phadaia de Ruma. Et fecit malum coram domino,
iuxtaomnia,quiE fecerantpatreseius.
Ac^vprum.
ilABBANVS.
loachaz rcrcncus fi-
enificac
malos Do-
dorcs
,
quos popu-
lus ccrra:, fcilicct, ter-
rcna; cupiditaci dcdi-
ti,
coiitcnricntcsvi-
tijs luis pra;latos eli-
gunt, quos Pharao ni
ilebla
vinxitjcum dia
bolus
J?
multitudine
adulatorum encruas
decipit
corda pr.xla-
torum,licqueinfpi-
ritualis Acgvpti vin-
cl^s catenis pcc-
c.icorum
tencbro-
fam
mergit abyf-
fum.
a
^rgentitm autem,
^
aurum dtdit loacim
"Pharaoni , cU indixijfet
terr
per fmgulos ,
vt
fonferrctur iuxta prxce-
ptumVharaonis. RAB
BANVS.
Malignus
uitinlerufalem.
^
COMHSTOR.
scdcr olam
lofuis rcliquit tres cap.44.
filios, Eliacim,qui H
&:Icchonias, pri-
mogcnitumuigin-
tjquinqueannorii,
n>cdium aute loa-
chaz, qui&Sellii,.
viginti triumanno
rum, &tertiu Ma-
thajiiamcircitero-
doannoru, qucm
iam
ccnfumferuitiifuipopulocarnalicxpetit, utcam fenfu,
quameloquioeiuspcr omnia parati lintobfequio . loa-
cim prxcepto rcgis ccnfum cxigit
,
quia diabolus per libi
deditos magiftros , ab unoquoquecxigic fecundum vires
fuas
ta ad vniuerfum lu
da,&:Icrufalemco
cionatuseft. Co'/cr
timtni quifque a via
fua malu,&c. Cum-
que minime refipi-
fcerent, rurfum eft
concionatus.
"mfi
audierilis ,ponamdO'
rnumijlamftcut Silo,&c.
yigintiqninciue annorum crat Eliac, &c. JcIofeph.Hic uir c-
rac natura iniuftus , & valide ncquiliimus , &: ncquecirea
Deum fan6tus,nequccircaliommcs manfuetur.
-^CAP.
Li,io.Antif[.
cap.tf.
NICOLAVS DELYRA.
I Et fecit malum coram domino, &c. fcilicet , Manaffes^
Mha':^& alii qui fuerant pejfimi ,propter quod traditusejl in ma-
tius ^^is ^egypti,vndefnbditur.
2. VinxitquceumPharao, &c. cum enim Tharaocepiffet
Syriam , mandauit pro loacha:^^ vt veniret ad eum in B^hla,quA
efi ciuitas Syrix,& ille non audens renuerc,eo quod non habebat uir
tutem rififlendi ,
mijfus eU ab eo vinRus in ^cgyptum , &ibidem
nortnus.
3 Rcgemque conftituic Pharac&c/rtffrm lottcha;^ fenio
rem
rem ipfo, fedpopulus terr prapofuerat iuniorem^ ad hoc induSlus
f
amicos ex parte matris fuf,qui erantpotetes in regno,f.Thai ao re-
ftituit reguimfemori,utftbifideliusferuirct. ^
4
Vertitqucnomen eiusroacim. ftcdebetfcribi: fcilicet^
per ftmplex ,\,&m^in fine ,
quia in Hebneofcribiturper Copb
&Mem,quibus correfpondent apud nos,k,& m,mutauit autem rex
^egypti nomen eiusinftgnum
,
&memoriam, quod ipfe
crcaueraC
eum regem.
j
Argentum autcm,& aurum,&:c. reddenseidiligentertri-
butum,quia rejiitttcfatJibi regnum.
ToniiJ^ II
2 CAP
c)C)9
*
Gloford.&NicolaideLyra'. loco
A
Li.io.AntJ-f,
7-
C A P. XXIMI-
Il^diebHx.&c.facfJl
(i Joecf r. lofcrli-
Ciimqnamim
!am ircni
ha'bcretannum,Babvloniitpriiicipacum
Na-
biichodonofor atccpiC. ti codcm ccmporccu
magno ap-
paratu ad Arch;:min
cmitatcm vcnit.quxcft luxta Euphra
rcgcm Ac^',vpti
chnon : fub hoc.n,
Svriacrac vniurrfa.
Du
cognouiiict rc-
gis Br.f^ylonisu(^lu-
tatcmS'cchar,non
cxpauit, fcd cu nia-
gno brachio fiipcr
illum vcnit. Qiii fa-
tlacongrcflloncdc
l^ uiiluscit, &rnuiita
milliai cum vanis
bclli rcbus amifit.
Tranlics autcm Eu
jhiace Babylonia:
rcx , cmncm Syr;a
vfquc ad Pcluljum
cCpit,pra:'cr lud^a.
Quartoigitur anno
Nabuchodonofor
rcgis,quicratoda-
uus loachim rcgis
Hcbra:orum, cocra
Q
Judcos, cu magno
cxcicitu caflrame-
rac'rcx Babylonius
fnbuta cxadurusa
loachim . IUe vcrometucns cius minas , &pacem habcrc
. dc(idcrans,cribuicci talenca,qu.E prxccperat tribus annis .
Habbsiiu.
Ilabba.Curn femcl quis cuilibe: fe manciparit vitio non
AageWiaus, vni, fed multis dominis obnoxius crit . Vndc loacim que
Pharao ancccenfum fibi foluerecocgic, nunc rex Babvlo-
nis libi tribus annis fcruire conipcJlic . Nabuchodonofor
idcm c(!,q> Pharao, f.princeps con flifionis, & rcdor tenc-
brarUm harum.Ergo cum antiqiius hoJlis aliquem fibi ce-
llim pili iolucrc pcrfuadet , mox totum in dominium Um
redigerc,& plcnum fcruitium opendcreadmoncc. Ergo
trib.annis rcgi Babylonis fcruu te eftpfua(ione,dclelacio
nCjCofcnfu anciquo hoiti fubdicu forc, 6C cocu viciis deditii
quali
guafi libcre abc^oirideri.ScdaliqundoMlespcr Dci mi-
(cricordiam admoniri rcbelianc contra ncqiiam fpiriaim.
Vndc fubditur. Rurfom rcbellauir contra cum . Ncc fufB-
cic rcbcllare, (i non pcrfeuciauciic ii! ccrt.iminc. Qui.n.a
diaboli poccflate fc cxirc dciidccac, ncccdc cfi , vc fortiter
totracumdimicct,
XXIIII.
N diebu-s eius aiccndic Nabuchodono- x
for 1 ex BabylonisjCt fadlus ell ci loacim
]
feruusmbusannis, &rurfum rcbclla-
uit contra cum . Immifitcjue ei domi- 4
nuslatrunculos Chald.Torum, &r la-
trunculos Moab , & latrunculos filio-
rum Ammon, &:immifiteosin ludam,
vtdilpcrdcrcnt cum j iuxta verbum
Domini quod locutus
fuerat per fcruos fuosprophcta ; Fadum efl autem hoc per
y
qSm' lerc
&: adiiitonu a Dco
implorcc.
b f:tru.fum. *:Tofc-
phus. 'fcrtio.^nno
.ludicns Acgvprios
'lenuo contra Baby
loniuni pugnaturos
tiibutanon rcddic,
fcd fpc Acgyptiaci
bclli dcccptus cft,
nam pugnarc con-
tracumnon pfum-
pfcrunt.Prophcta It
mias
V
quotidic pdiccbar
quia frufira Acgy-
paorum fpc rencrc-'
tur, &quia immine
rctciuitati,vtaBa-
bylonio vafiaretur,.
& rex fubdcretur.,
Scd hxcnuUa^vtili-
verbumDominicontraludam , vraufcrrct cum coram (c,
propter pcccata Manaffe, & vniuerla, <\ux fccir, & pro-
pter fanguincm innoxium qucm cfiudit, & impleuit Icru-
falem crnore innoccntium, & ob hanc rem noluit domi-
nus t propitiari. Rclicjua autcm lermonum loacim, &
vniuerfa c\ux fccit, nonne hxc icripta funt in libro fer-
monum dierum regum luda ? Et dormiuit loacim cum 7
tatcdicebac,quan-.
a Quem Motth.T..s vovit lcchoni.i.n.
dO,qUt CrcdcrC^ nut
patribus fui^ . Re^nauitque loachin filius eius pro co. 8
luseiac,&c.CuBa-
* w> * ,
*
bylonia* rcx intral-
fcti ciiucatcn7,iixic-
ncs forti(rmios,& dccoros occidit, vna cum rcge It>acim t
qucmctiamante murosinfcpulcumproiici iuliic: ftlinvc-
ro cius loachin confticuit rcgcm . Eos auc, qu i crant in di-
gnitacib.conftituci numcrotriamilia,capciuofiduxicin Ba
byIonia,inter quos crat,& propheta EzcchicLadhuc pucr ,
Rabb. Huncrefert lofcphus aNabuchodionoforinter-
feolum,6 ante muros lerufalem proic6l:iim, &. infcpulcu
de quo prxdicium fucrat: Sepukma afini fepdietjir.
c I{egn<i;i/t(}iie loachiii^&c. Rab.Nomcn loachim aliccr feri--
bicur in dclignatione patris
,
qui Si. Eliacim; alii:er cum fi-
liusiignificatur,qui &: Icchonias,namcum patrcm (jgnac
per k,&; m,fcribixur;cum vcro tiliii pcr ch, 6c n, /cnbisur .
NICOEAVS DE LYRA.
C A P. XX II II.
IN
dieb.eius. Wc confequsnter oUendituy qitid aBtmfit fub if
'<)
loacimjecundo quidffb eiusfilio,ibi. Rcgnauicque loach*
Sic.n.debetfcribi iHe
,
quia in Hebrteofcribitnrper Caph, & V.un
,
quibus m Latino correfpondentch, 'i^n.,& hoc idctn dkit Hitr.in
homil.genedogix Chrijii,tertio quidffibfratrefuOy ihi. Duxicquc
Cos. Circtepiimuni diciiur.
1 In diebus eius. floacimfilii lofUy& hocfaHum eji anno o6la-
uo re^ni eius.
X AfccndicNabuchodonoforrcxB.ibylonis.
quidebellato
Tharao^e rege .Acgypti, &cipta Syria
,
6~
tota tcrra vfque ad ri'
Uum.Aegypti exccpto rcgno lHdje,volutt regnum ludxpontrefub tri
butCfqund &fscit.,vnde [ubdiiur.
i
Ec fadus e ei loacim fcruus tribus annis,&: rurfum rcbcl
iauiC quia audiuit , &
quod rex ^c^ypti
prxparabatfe ad bellurn
contra l^^buchodonofor.,ideo votcn^ fauere ei, coquoircgcm
fece-
ratcmn
,
vt pr^diiium eji
, neiauittributumfubfpcdefcnfionis per
regem ^cgypti,
4
Immi-
4 Immifltque ei dominus latrunculos, &c. deuaflantetter
ramluda.
5
'pii\i\mef{a.\xtcm^^c.fpecialiterperIeremiamprophetmy.
vtpaiet Icr.i i./s
2S-
6 Proptcr peccata ManalTe./if?. Manaffespaeniturrit.,& a
Deo cxauditus fusnt in pcrfona propria,ut habttur a. T.rralip.cap.
^3.
non tcrren qnantunt ad hoc qwdpoptdus a captiuitate
, &ciui-
tas ab iticendio iioer.mtur.Tun'. quiapopitlns ficM
.,&
rex pcccauity,
non tamai fmilitcr panituit , tum quia pojl Manajfrn ortines I{cges
luda ojfcnderunt domimm rxccpto Iofia,pri>pier ijuodpopulus fuit
captiH<i:us.,& ciuitas dvjl>ufl^r,m hahettirc.fcquenri.
7
Ec dormiuic loacim cum patribus. "^mrliper hocintel-
lifendum,qundmortuusfucrit in pace.,imofiuitdicit Iofrphus.T<{a-'
buchodonvfor cum exercitu uenit in Ierufalcm,& ctmfHbfp:fcede^
ris ibi rccipi:retur,iittcrfc8is mnl^is de DopnlOt&fnblatis thcfauris^
&
parte uaforttm templi interfecit loacim,&fecit corpus eif.s inb'*
matum proiici extraportas Ierufalem,ficii t lerctniatpr^di xeratyVt
habcturlerfm,zt.e. Scpulcuraafini fcpclictur.
8 Rcgnauicquc loachin. Hic confcquentcr ofiendittir qtnd fa
O.^mfji Jubcius filio,quemfubftituiti^abHchudonvJor rcgem.
I Ec
M O R A L I T E R.
f
I In dieb,e'w afccndit T^j-- l't*ihudoncfr rex Babytonisy&ft&us
(Ji loac':m fcrttus
,
&c. Dc ifk) loacim de quo dicicur in Hne
prxccdcntis ca. quod tccic maUim coram domino,&in i-
llocap.dicitur,quod rcbcllauir rcgi B.ibvIonis padum fia
gedo.prcpccr quodpcr ipfiim lignificaturquilibct
homo
nialus
,
qui non fcruat (idcm curn hoib.ncc cum Dco
, pp
quod pcr hoies rccis Babylonis tuit captus,& occifus,&ca
ti.nuer cius proicClum cxtia muros vrbis
Icru(iilc,vtunplc-
ict^vabu
cj^
lcicmiasdixeiatdeco.Ie,ai.c..S"f/;/rra.i^/ji
fepelict. & p hoc fignificatu fuit,{}, talis,q. infidclis c^T)co
& hoib.aconfortio fctoru llr in morce tocalitcr fcparadus,
8 I{rgnaiii!.-ue loachin filhiscius pro ro. Kfe fuit ncpos fl^auis
,
mafuctus:pp qct acq.cuir cofilio IcremiaT,cradcs (c cu ma-
trc,& principib.fuis rcgi Babylonis,nc populus coisoccidc
ret,& ciuicas lcruCdcabicedio fcruarcf,& nc tcpliidnicu
ciuitatecohureret'. Et in hoc dedit exeplu rcgib. &
princi-
pib.aliis,vc magis fint foiiciti dc pfcruationcdiuini
cultus,
& boni c6is,q;dcjpfonis ^)priis,& fibi coniunilts. Ec idcm
cxcmplum dcduCodrus rcx Athenicnris,vtdjdum
fuit s.
I
MOI[yil,
iooi Illl.Regum.
Cap.XXlIlI. 1002
a lerufdem. BEDA . lerufalcm , &: rcrra IfraGl , cft cimtas
Chrifti,i.ecclelia B.iby]onij,& Cha!dxi,& Philifiha:i,eft ci
iicas
diaboli,i.omnis.nialignorum,rnie hominum,feu ange
:orum multitudo.Seruitque Ifrae! PhruflhgiSjVclChald^is
.um fidclcs nominc tenus in ccclclia conliiicntcs , cxtcrii
b immundis ,
vcl
Et vltra non addidit rex Aegypti, vt Cf^rederetur de terra fua.
Tulerac cnim rex Babylonis a riuo /Egypti vfque ad fluuium
Euphraten,omnia,qu^ fuerat regis Aegypti. Decem & odto
a
f
NoT ainpiiiis qiiif ciat imjiiiis.
annorum erat loachin cum regnare coEpiflrec,&; cribus raenfi
a
bus regnauic in lerufalcm. Nomen matris eius Nehufta, filia
Llnathan de lerufalem.Et fecit malum coram domino,iuxta
omnia,qu5Efeceratpatereius . Intempore illo afcenderunc
fcrui Nabuchodonofor regis Babylonis in lerufalem
, & cir-
^
cundaca eft vrbs municionib.Venicque Nabuchodonofor rex
Babylonisad ciuicatem cum ferui eiusoppugnarenc eam .
fpiririb.velhomini-
busdeecpticuilibcc
peccato mcntiscol-
i.ifubmittunt. Ad-
Jucitautem Nabu-
chodonofor rcgem
!crufa!em,& vniucr
fos principes fortcs
cxercitus dece nii-
liaincapciuitatcm ,
cum &magiflros ?>C
eos qui Inuincibili
animodomino fer-
,acdccalo2;uin
forcsnou:ofliorum,fiuemurorum,fcdaurjgcmmarumq; D
]ntc)ligimus,adcundein cxpofirio finem rcfpicit . Di^lium
quippc cfi dc fapicnjia . i^.z arirMm, &muhiiudo ^mmarnm
Pcou.io.c
citton vdcatcomparari.^ atquc ideoincluforcs horu dodT:orcs
dicimuSjquiquandiu rc6lc viuunc,&: doccnt inornatu fan-
61^ ciuitacis indurtria
'Uirc,-. ^.....j,
fiJcliter vidcbatur
confcruarCjfubitoil
lcccbris, fcii aducrfi
tatib.fulsadi , maio-
rib.facinoribuspol-
luuntur,autccrtein
hxrelim incidunc.
Arma quib. contra
diabolum rqjugna-
tes libcrtate a Deo
nobis donata dcfen
^(
climus,funceIoquia
iil fcripturarum, in qui
bus&ipfiusdomini
&fan..^orum cxem
plisquoordine bel-
kuitiorum fupera-
rcdebcantjluce cla-
TmsdilcJmus.His ar
- misPhiliflhari filios
''''."
Jfraelpriuanc, cum
inaligni fpus aios fi
fuc artis impcndunt.
At fi fortc crraucri nt
quid nifi a rcgc Chal
da^orum captiui Ba-
byloniam transfcrun
tur? Sictalentum vcr
bi cailitus acceptum i
terra dctoditur,i.fcia
fpiritualisad pcccato
rum opera conuccci-
tur.
b Fenhque J<[^huchodo
Mitt.*y,.fe<
nofor rex Babyloftis ad ci
uitatem cum ferui eius
,
H
Lib. 10. Antl.
cap.g.
pfincipatum , repete
timorinuafic:neillc
habes memorla pro
nccepacerna prouin
ciam eius inuaderet
:
6l mittcs exercituni
Icrulale lobiidcbac
.
loadiin cum cffecna
tura bcnignus.noluic
ciuicacem propter fe
vidcrcpcricuia fufti-
t^^ffe
ncre: fcd fumens ma
trem,& cognatos tra
EgreflTufquc cft loachin rex luda ad regem Babylonis, ipfe &
*
B.abykmiorura , qtii
fufcepitcumrcxBabylonisannood;auorcgnifui.Ecprotulic s
loachin conceffcrac
iiKleomnesthefaurosdomus domini, & thefauros domus
^
regix> &conciditvniucrfavafaaurea,quajfeceratSaIomon
rexliraelintemplodominiiuxtaverbumdomini, &tranftu
iit omnem lerulalem dz vniucrios principcs,& omnes fortes
texercicusdecemmihaincaptiuicatem:&:omnem artifice,&
'
tincluforemjnihilqi relidum cft, exceptis pauperibus populi
terrar.TranftuhtquoqueloachininBabylonem, &:matrem
regis,& vxores regis,& eunuchos regis, &tiudices terric du-
xitincapciuicacemdelerufaleminBabylonem,
& oes viros
robuftos feptem miha,&artifices, &inclufores mille, omnes
s didic obfidcs ducib.
viros fortes,& bellatores, duxitq; eos rex Babvlonis captiuos
^
B:^byIonioruni acci-
inBabylonem. Etconftitmt^
Mitchathiapatruumeiuspro x
p^ercncur^ncc ipfc ^^
o, impofuitque nomen ci Sedeciam. Vicefimum, & nccciuit.is!scdhora
ddiutna meditatio
d
primumannumastatishabebatSedeciascumrcenare ccEpiP
"
fidcsncquaqua man
ncfacr^lettionisnc
'
o i
fitinuiolata.
c ^rtiJicem,&inclu-'^e^iq-S*-'^'^
foremyihilque reliSlum efl^exceptispauperibmpoputi
terrx . Rab.
j^^^gl^,
Quod fupra populo Hracl Phililihijm rcgnantcs feciflenar
i.Rcg.ij.d
rantur,cum dicicur :
faberfarariusnoninueniebaturinomniter
ra ifradyCaHerant.n.Thiliflhiim^neforte
faccrentHcb.gladium,aHt\
lanceam ad rcpugnandum. ica nunc Chaldxi faragunr, vt nuU*
in ca rcmaneac arcifex, &: inclufor, qui diruca vrbis mcenia
componere poffit,vel rcfarcirc.
d Sedecias cum regnare tcnpiffety^ vndecim annis regnauit in lem
falem. ^ lofcphus.Babyloniusacccpicabco iuliurandum,
vc ei prouinciam cufiodircc,& nihil hofiiliccr agerec , ncc
faucrcc Acgypci^s.Fuic autcm Scdcchias miuftus^ipbus,&
circa
vel ipfi per cxerci
tum refilicndi fiduciam fumant, vcl alios forte, quv lcgcrc
ncfauntad rcfrflcndura vitiis,cxliortando, autcorripicdo
acccndant.ToIiunt fabros armorum,cum eos,qui facra clo
quia norunt,intancmn fcelerib.lKuunc, vc diccre bona
,
q
didiccranc prorfus aubcfcanc.Transfcruncomncm arcifi*
cem,& incluforcm in Babyloniam dc Icrufalcm,cum eos,
qui multipharia virtutum opcrationeplunbus prodcrant
,
&ciuitatemDeiconcracorrupcorcs cenr.acionum munirc
folcbant,a propofito dcficftunt.acque iDgcnium quod cui-
tionifan>9:xccclefi9 impeiwiere debu.eranc,ad uoluncatcm
potius rcgis uitiorum difpcnfarc con,ipellunt.Quod fi mclu
forcs
NICOLAVS DE LYRA.
I It yltra nen addid it ^ex .Aegjpti^-vt egredcretur de terra fua ,
fGilicct,contra Regcm Babylonis, ficut fpcraucrat loacim
pater iflius , ut pr^Edictum cft , cuius caufa fubditur cum
tlicitu r.
y
i Tulerat enim J\ex Babylonis a riuo ^egypti vfcjue ad fiuiiium
I.uphraten,omnia,cjUJt fuerant I{egis .Aegypti . Dectm,& otlo an-
omum crat loachin cum regnare lapiffet . &ideo non audebac
contra cum exirc.
3
Et tribus menfibus re^nauit in lerufalem . Tipmen matris eius
'liehiifla. Rcx cnim Ijabylonis timcns,ncifie loachincffec
mcmor nccis paterna^Sd fic Rcgi Babylonis rcbcllarct , Sc
cius
aducrfariis fc iungcrct,cito"rcdiit cuni cxcrcitu ad re-
niouenduni
eum.
4 ^gyffufque cfl loachin rex luda ad regem Babytonis , ipfe &
7naterciui,&c.
rimcns cnim nc occafionc fui ciuitas,&: tem
pUun
dcftrucrcntur,,5 populus totalitercaptiuaretur : de
confilio
Icrcmia: rcddidit fc voluntanc rcgi Babylonis cu
jTiatrc fua,&.
amicis fuis.
5 f^lnfcepneumrcxBaby'onisannoo6lauoregnifui. fRcgis
mbylonis
, Sdnon rcgni loaclun: quia folum rcgnauic tri-
bu$mcnlibus,vtdiaumcfK
6 Ei
proiulit
inde ornnvs ihcfauros domus domin},& thefatiros do.
mHs,
musregia,& conciditvniuerfa vafa aurea,& catera . &cranffu-
lit inBabylonem cum regc,&: matrc,&; fortiorc populo &:
meliorCjVt patcc in lircra.
7
Decemmillia in captiuitatcm,&c. infra habcair . Septeni
milia,& arrificcs,&: incluforcs mille. Diccndum,quod cria
milia de Iudcis,i.dc rribu luda,vc habetur Icr.ulr.& ifti no
ponuntur in fecunda numcrationc,cumdicirur hic. Scpte
rnilia, &: dc illis fcptem milibus millc cranc arcificcs noca-
biles,&: idco cum dicitnr.
8 .Artifices,& inclufons milte,omnes viros fortes, &
bellatores,
duxitijue eos P^ex Babylonis., &ctcra. ly &,
tcnctur pro,
id eft
,
quod fueruntdc aliis tnbubus, &; millcdcartifici-
bus notabihbus , &: fic in vniucrlo fucruntdcccm miilia
,
&: ifta dcditio populi dicitur proprie cranfmigra tio
,
quia
voluntaric fc cradid(;runc. Quod auccm polica fadum cfl
fub Scdccia , vocatur magis proprie captiuitas populi , &:
idcoaliquinumerancannos
tranfmigrationisyo- incipicn
do ab ifk cranfmigrati onc facta ccmporc lo.ichin.
9
DuxitqHe eos I{ex Babylonis captiuas in Babyltinem . Hic con
-
lcqucntcr defcribitur quid faitum fitfub Scdecia tr.itrc
Ioachin,cum dicitur.
JO
Et conflituit
MatthathiampatruMmeiuspro ce: impofmtquCy
crc.
fcilicct,ipfiusloachin.
\ \
fmpofuitque nomen ei Sedeciam , &c. quod intcrprctattir
Tom.3.
II 5
.j luititiam
1003
GIorordi.&NicoIaidcLyra. -1004
^
circaquem impii locum maximum habere vidcbantur.
^
QM.iproptcr
Icrcmi.-iscrcb<o adcum venics,tef}abatur,vc
jninictatcsdcfcrcrct,
iuftitia;prouidcrcr, nccduccs mali-
gnos rclp ccrct , 'nequi- faliis proplictis cum fcduccir.ibus
crcdcret.Scdcchias autcm confcnticbat quidcm ci pcrom
nia tanquam vcr.i lo
Rabbanii5.
fi
qucnti, lcdrurlusa-
mici fubucrtcbanc
mcntcm cius, & a
prophct.x di:l:is ad
ca, qux voluncati
Ivtbcbant,
adducc-
bant . Igitur fo-
cictatcmBabvlonio-
rum, quam habuic olo annis, difToluit, &: femetipfuin ad
Acgyptios tranrtulic , fpcrans cum iUis concra Babylonios
pr.eualere.
Ma!i func retores,qui munere,&doiiO diuino .ibi^cunt,
&: falso
fibinorieiurtitia:,vfurpat.Matthathia vcl Mattha-
'
nias
nias. n. interprctac'munus,riucdonuin. Sededasiuflusdo-
\
rriinus. Vndccim annis regnc^uit,qui.i tranfgrcubr Icgis fuit,
quxfljnificacur denarionumcro . Noucnaruis,qui miniis
h.ibct dcn.ario impcrfcdioncm lcgis (Ignificat , ficuc vndc-
narius tranfgrcfrioncm.Rcdecigo Nabuchodonofor in no
no anno rt gni Scdc-
cia: obfcdic ciuicarc
mcnf.' dccimo
, &:
dccima dic- mcnfis
:
quiam.ili pal^orcs
cumdccalogi nian-
daca, qux fciencia cc
ncnc,o^e.S*:dodri-
na pcrhccrc ncgli-
gunc,ncccfle cfb uc plcbcjn fibi commillam anriquus holHs
cum fuo excrcicu obfidiOTccircundec,&:
munitioncerroris
acuiciorum conflruftaclaudac,uallando ciuitarcm,ficquc
famcs in ciuicacc pra:ualcac,fanics utiquc verbi Dci cum no
cxpcnditur panis doitrina; populo ccrra:.
fetj&vndccimannisrcgnauitinlerufalcm. Nomen matris
cius erat Amital , filia leremia! de Lobna .
Et fecit malum co-
ramdominojiuxtaomnia,
quxfcccratloacim . Iialcebatur
enim dominus contra Icrufalcm,& contra ludam, donec^p-
iiceret eos a facie fua.Receflitque Sedecias a rcgc Babylonis.
ceratt^cbt iuflv.m erat.
1 Et fccit malum coram domino, offendendoeum.
N I C O L A V S D E L Y R. A.
iuflitiamdomini
,fecit..rey Babyloniseuiniurar^perdominum , ijt
feruaret
flhifidelitatcm,&trihutum redderet^vt hahetur i.Var^t^ . z Rcccfritque. venicndo contra iuraynentimfuum , nec in aliqui
f-r propter hoc fic
vocauit euhyVt ejfettnemor iuramenti quodfibi/e voluit credere Iercmiprophet,vt habitur z.Tarati.t6.
{i.ie.Anti.c,
1.
Libr. de orat.
Pominica.
f
tMrricn
gaeam.
C A P.
^/f5lum efl
autem anno,&c. ^ lOSEPHVS.
Rex Babvlo-
jLniacpofldcuiilosbelloAcgyptios, vicc fccunda ?.d Ic
rofolymam caftramctatus cff^^ fcdcns circa cam dcccm
,
&o<5to mcnfcs,GumTtudio magna: virtutis obfcdic, obfcf-
fofquc Icrofolvmi-
C A P.
qU3C dicil : renit "^abuchodonofor rex Babylpnix in Icrufaletn,^
expj4gnanit earrf.,& dcdit eam Deus i manum eius . Datur autCU)
pt.ns adqcrfum nos nialo fccundum noftra pccCata,&:c.
i
b Etinterrupta efl.,&c. Rab.Intcrruptaquidcm pcr ccntatio-
ncs varias dasmonuni cuftodia popijlorum , hi
q
dcbucranc
armisciuitatc defen
tas duo mala depri-
mebant, morbi lan-
guor,&: famcs.
.jiCYPRlANVS.
Nihilcontra nosad
.ucr farius potcfl, nifi
Deus antc pcrmife-
rit:vt omnino timor
nofler & dcuotio,ac
quc obferuatio ad
Dcumconucrtatur,
quandoin tcntatio-
nib. nolTris nihil ma
lo liceat,nifi poteftaj
indctribuactir. Pro-
bac fcriptura diuina,
qux
XXV.
lACTVM eftautcmanno nono regni
eius menfe decinio, decima die men-
fis, venit Nabuchodonofor Rex Ba-
bylonisipfe)&omnisexercituseius in
lerulalem, &circundedcruntcam5 &
extruxfrunt m circumitu cius!"munitio
nes. Et i ciaufa cft ciuitas, atque vallata
vlquead vndcamumannum Regis Sedecia^nona die men-
fis.PriEualuitque fames in ciuitate , nec erat panis populo ter-
rx. Etintcrruptaeftciuitas
,
&omnes viri beliatores nodle
dcrc, nodc ignoran
tix, &c pQioru vallati
fugiut,q.a mcrccna-
rius,&:quinoeft pa-
flor,vidcclupum ve
nicnte&dimittito-
ucs,&:fugit,&lupus'
rapit,&: difpgic oucs
pcr uifi portaj
, q
cft
inccr duplicc mucij
ad hortu.-iipcnt ina'
cia dosioru, g. intft
dupliccm murudiio \
rum ceftanictorum
conftituti non belli-
j
gcrare, fcd cfiligcrc
'
[u
#q
ux-
NICOLAVS DE LYRA
C A P. XXV.
FAflum
ert autcm anno nono, &:c. Tojtta tranfgreffiom Sc
decix.,hic confequenterponiturfequens punitio
, fecundum ordine
tiiuinc iustiiif.Circa quodprimo defcribiiur captiuitasfub Sedccia,&
fecundofcruilitasjub Godolia.ihi . Populoautcm, qui rcliiSus
C-
rat. Ctrca primum ciuitas cum rege capiturfecundnfuccenditur, ihi:
Menfc quinto. tertio deprxda difponititr,ihi: Rcliqua autem.
Circaprimum defcribitiirtempus cum dicitur,
} Fadum efl autcm anno,&:c.
f.ipfius
Scdcciie,
'
i Vc-
X Venit Nabuchodonofor rex,8ic. qwa Sedcciasfregerat iur*
mentumjibifaCitm,vtprdi6iuw ifl.
5
tcirciindcderunteam.ww//w/'(v/7ff
ingredi.,velegredi.
4 Et cxtruxerunt in circumitu eius munitiones. i.machina
menta ad drftruendum mmos.
5 Et claufa eft ciuitas. ab illis qui erant. intrfl
contra aduerfarios.
6 Atquc uallata. t^j aduerfariis extritifecvs exijicntiitis.
7
PraHialuicqucfamcsinciuuatc.fwf^''^" </W mulicresca
medehantproprios puerns fuos , fecundum quod iahuur Thrcn. ^.b.
Manus mulicrum mifcricordium coxcrunc Hlios fuos, facli
func cibi cariim in concencione filij populi mci , idefl ,
cii^ita-
ffs laujakm,
-;; 1 Fugit
M O R A L I T E R.
f
T FaSiim efl
aittem atino nnno regni eius.,&c. f Sedcci.T^dc quo
fcpccm bic dicuntur.Primum cf^,quod c hfcffiis jiiir. Sccun
dum,quod laccntcrfugic, Tcrtium,quod fuitc;iptus. Qiiar-
tum,quod filiis f uit priuacus . Quintu,qucd fiiit cxcccatus
.
^cxtum quod fuircaccnis vindus.Scptinuim in Babvloncn\
dui^us.Per iftum Scdcciam de quo dicitur in linc pccdentis
Crquodfccitmalumcoiamdomino,fignificaturpcccator,q
licct.-iliqu3ndocorr.nihominibusuidcatur bonus,tameco
ram dominocfi malus.I\'r fcptcm autcm hic cnumerata fi
g;iint'proccHusciusdepcccatoinpcccacum,vfquein infcr-
pu^Ti.Pcr pnmum vcro quod cfi cius obtidio, tignificat da;
flioR^^tm
tencatio,iob i^.OhJcdernnt in ?yro tabcrnacdiim meum.
Per fecundum ucro,quod fuit fuga , fipnificatur tenwti pu-
fillanimitas,in quo non cfi rcfiftcntia . Contra quod dicitur
lacobi 4.b. Befijlite diabolo.,6^fitgict a vpht". Per rc! ciuni vert>
q^uod cii cius captio,fignificatur lapliis tccati in hiqut u mor
t.Vii.s pdi. Pcv quar um vcro quod f uic filioiu occilJo,fignifi
cacur ign orancia ccucbiarum,qux fcquicur ad acluni m.ili-
tiarSap.a.d. Lxcxcauit iltosmalitiaeorurn. Perfcxcum vccoqiF
fuit incaccnaciOjfignificacur rcdcud; dcfpcracio. Prou. i8.a.
Inipim chn in proftmdton pcccatoium Yftieric^contcmmt. Pcc fcptl
mum vcro quod fuitdubo in Babylone,
fignafpcrtrartia
ad gchcnn.i,q bn fignatur pcr Babyloncm, co quod iii infcr
no nullus cH ordo
,"
&: pcr confQquens ibi cfi
ui.axiinaconT
looy IlILRcgum. Cap.XXV^.
.T006
%
quarninc&rin dclitns magis difFlticrc (quod hortus fignifi-
A
cac)quam Ituco fidei hoirib.oblifterc.I-UKic Sfdecias ^qiiii
I
dgmonibus populum circundancibus rcaortugic , non ad
jnontcs de quib.A^o:ci in circumitu eins^ fcd ad campciiria
,
i.ad dclccbtioncm luxurii^-. vndc ^rciaeft fu.que dncit ad ui
tam:lata,(ju( ducit ad
i?/o)re/K.Compre-
hediccum in pla-
nicic Icricho, &C
bclhcoresdiTpcr-
fiiiinc,2ircliquc-
runtcum. Cum.
n.uircuccs homi-
j
nem delcrunc,q
eudctcndcre de-
bfcranc, m plani-
tie Icncho capit'
.
J-
i.idcfcctionecar
nalislcnfus. Icri-
cho.n.incerprecat'
luna, &c lignificac
dctccuim carnis
.
C Vfi.qiu dc lerufa-
lem dcfccndebac
prouinci.am cnftodirct. Supcr h(^cautei-iiobiurgauit,in- D
gratum,quiadum abcofufccpitrct
impcrium,.qucKi ah cius
tiatrc culcrac,& iHi cribucrac,concra
munificum largitorcm
cgiiTc vidcb.icur hoaihtcr. Dixicq; pofi hcc . JVlagnus Deus
qui odio habcnscuam nequiciam, noliro ccfubiugauLC im-
pcno-
fugeruntper uiam ponx^qux cft interduplicem murum ad hor-
mmregis CporroChald^i obridebant in circumitu ciuitatem)
fugit icaque Sedccias pcrviam, cjuarducit ad campeflria
(oli-
tudinis, &perfecutusell:excrcitusCliald2Eorumrcgem, com-
prehenditcjue cum in planitie Icricho, & omncs bellatores
qui erantcum eo difpcrfi iiint , & reliquerunt eum . Apprchen-
fumergoeumduxcruntadregemBabylonis in Reblatha: qui
a
T<^1
iuAura e.vercuit cuui eo iudicium.
a
tlocutuseftcnm eoiudicium. Filiosautem Scdecio! occidit co-
ramco, &oculosciuscft'odic, vinxirquecum catenis, & ad-
, duxit in Babylonem. Mcnfe quinto
, feptima dic menfis
c
ipfecftannusnonufdecimusRegis Babylonis, venit Nabuzar- . .
dan princeps cxercitus , feruus Rcgis Babvlonis in lerufalcm:
dcmque rcgeni
.
^ * o ;
Scdeeias vcro il-
in lerichojincidic in Jaironcs.Fihos Scdeci^ occidic coram cuc Epiphanius meminic, cffoflQs oculis Babyloncm abdu-
=0,&:oculoscius etfbdic.RexB.-ibylonis diabolus ett,polIcf tus,&: m piftrinum con;c:tus, ibidcm annos tiS^.concriuic,
^ GLYCAS.
Ann.il.patc.,
Scicndum Hjcro
folymam aNabu
chodonoforc cer
Ipohatam ellc,vi-
deiicet rcgnanti-
busloacimo, ie-
chonia,^ Sede-
cia
,
qucmadmo-

diiGcorgiusfcri-
pfit.Thcodoretus. -& feliquc-
autcm diuinifsi-
ninteum.
mum Icrcmiam
P
fecutus, ex loaci-
mo, &:,Icchonia
facitvnum cum-
for incimi'confufionis,quiprius filios ancc intucncis ocu
ios pacris crucidac,quia fcpc-iic bona o|>aintGrficit,vc h^c
,ie amitterc ipfc.qui captus efi animus dolens cernac.Nam
gemicplerunqueanimus,&: camcn carnis dclei^tacionibus
vidusbona,quegemicamensperd3C^ ca qu^jpaiinird.im-
mconiidcrac, non camen vircucisbrachium cocraregcm
Babylonis leuac . Scd d\jm vidcns ncquiciij pcrpccracionc
percucicur, adhocquandoquepeccatiufupcrducitur, uc
ipfo quoquc rationis lummc priuccur, quia diabolus bona
friusopcrafubduciCj&rpoft intclligenci^ lumcn collic.Q^
xcfteScdeciasinRcblapacicur.Rcblaquippcmulcahicin
tcrprccacur
,
quia quancfoquc ci lumen racionis claudicur
,
qui prauo vfu,&: iniquicacis fu^ mulcicudine grauatur.
.AU. a Locutus eft cum co iudicium,&c. }< lofcp. Perdudum ad fc
Scdcciam
,
Nabuchpdonoforimpium ,&:infa'liccmuo-
are c^pic, &L lunliurad: inimcmorcni,qd pr^bucrat, vt ci
prouinciam
ac tandcm honorifice vici fii m cf^ habicus. Sunt igitur anni
regum, quotquot a Uauide ad Sedeciam vfque Hicrofoly-
mis impGiaruntjin vnum collecti,498..Ji: regcsipfi si.Da-
uidici gcneris omncs.
}< Hcbngi.Singularc humane mifcriecxcmplum . Nam
^eder Obm.
intelligituromnibus.qui verfanturin bonis ,timeiKlacirc
"P-^^.
mala,&:concra,quocquot hcrcncin malis,ncdefpcrent de
bonis.Vndc quqfo,ifludjCyrcc cx Iechonia,&: Scdcchia,
b Menfe ejuinto. Rab.Congruic cemporis 01 do cum racione
vindiwiq.JVIenfc quinto vatLita efl ciuiras,
q
Pentatcuchu
'
lcgis fcruare dcfpcxit,'5i fcptima dic nientis,quia fabbariii
rcqui. m non cuftodiuic,& concraria pccpris Dei egir, fru
f}ra libi bladics de fecuritatc pro fttorii locoru hicacione.
c ^^enitJ<ljbifZ^rdan.]L3b.i\u\ inccrprccacurvencilabru,fi-
R,i,[,jnus
ucprophcciaalicni iudicii , 'iufto Dci iudiciofup pftoies ,
Angclonjus.
prince^s vciq.cxcreitus regis Babylonisin IcnHale intcili-
(^gibilcm
NICOLAVS DELYRA.
I Fugitic.iqueScdccias,6(:c. Dicitbicl{_ib
Sa.quodipfe fugit
ferquunda.n viamfid)terraiieam,cuius exitus erat bcne letf^eaciui
tate,& abcxercitu Chuidxur.m', cum lumine ipfum , &focietatem
eius iirigente,fedyt inueniretur a Ciialdxis, & caperetur, dominus
fecit appurcre vium caprumfyUejlrcm
, & dum Cha'di vetlent eU
capere
,
fugtendo cucimii juper ttrram fecundum lineam illius via
fubterrancteprxdi^x.&ficChaldxi inucnerwn Sedeciam,qHi exie-
rat viam iUam..Ad hoc au-em uiducit verbum E^^chietis toquentis
inperfoHadomtr.idccaptioneieueci^ iz.d. Ec excendam rete
meum fupcr cum,&: capiccur in figcna mca , ita qnodfecim
dumeumcaperprxUiciomjdoducens Chaldxosad Sedeciam vocai
reie domini. Sed hoc diium uon habet magnam apparentiam, quia
non ejlvcriftmile quod Chaldi mpunio cuptionis ciuitatis ueltent
intendcre venatior,i,prtcrca tuetpcr tatem viamfubterraneam
pof
fentfugercpauc!,non tamcn totquot crant cum Scdceia rege
, w
f~
tendii liiera
. Et ideo metius diatur
, quod Chatdtsifecutifunt Seds-
ciamper indiaum atiq:iorum quos ccperunt in ciuiiate, qui nm pote
rantfngerc. ^d atithoiittitem v:ro Ez^chii4 . putcii dui, quott rete
dominijiucfigena tbi inteltiguur extrcHHs Chaidforum capiens Sc-
deciamjccuntium oid.Hem inftiti^ diuin^
2 Ec omncs bcllacores.cVc.difpcrfi func
,
quia Chaldsifue-
rHntir.tenti ad capiendwn regcm qut^m principatiier qH^rebam.
S AppiThcnfumcrgoeum,&:c. fviuum.
4
Duxcruiic ad rcgem,t^c, quia tantam perfonam non aude-
hant occidire
fme regis ordmatione.
5
^ui locutus cli,6cc, arguens eum de tranfgrejfione verita'
tis,ij-
tis, &inramenti, &fic procedit contra eum perrigorem iufiitia in
perfnna propria.,& fitiormifuoi^Hm.
6 Mcnfcquinco.
Htc confeqnenter defcribitur incendium ciui-
tatis^primo quantum ad tenipus,cum dicitur . Scptima die men-
fis. ler.vtt.dicitur. Dccimadiemcnfis. Dicendum,qHodaoH
efi
contradi(iiO,qi<ia
feptnna die menfisfui pofitus ignis in i:iuitate.,
6 durauit incend.um vfquead dccimamdiem inclujiuepropterma
gnhudinem,&
multtiHdinmdificiorum, vnde bic ponitur princi-
pium incendti.lcr.ult.ponitur eiusfinis.
7
Ipfceftannus, 6^c. Ur.vlt.dtcitttr. dccihn\k>Sta.uiis an'
nus. quodfoluit
I\.tb.Sat.dicens,quQd erat nontifdecimns annus a
principio ji^buchodonofor , &decimufoClauus al> illo tempore quo
primo cepit Ioak.'mfittumlofie,& fecHndiim hoc cepit etmfecundo
anno regni fui.Sed hoc non vidctur confunare textui,quia fupra 14.
c.di&um csiyqt4odIoak,i>
tribus annis feruiuit 'Sl^abuchodonofor,&'
in qi'.ano anno rebetLatiit,& futt captus &occifus,& fiUuseitis loa
chin loco eius fubftitutus
,
qtti regnauit tribus menftbus, quo amof
fubftitiitHs eft
Sedecias , qui vndecimo anno rcgnifui captus cst
, &
eiuitas inc enfa , &fic
vidctur quod a prima captione loaki^
>fq'*
adincendiumctuiiatis
ftuxerunt tantuni qttiadecim mni . Et ideo
atiterpoteft dici
.f.
quod i().annircgnl'HjbuchQdanoforuoncrant
fimpliciler
compteti,fed
erat vnus incompletus,& iitc, iiic nomina^'>
tur
fp
partcm,q trarificrat,&
lercmif ulti.tacetur
,
propter tius in-
comptetiontm,
ftctitfrequcnter 'fit
in attjs toeis. Sciindum etiam, e^
7{abuchodoiioforprimo
regnauit in Chatdfa.poftea obtinuit P\eg.m
^ftyriorum.c;- fa8us
eii vionarcba,& aliqfi eius anni tiumerani a
pi incipio regni in CliaidiM.atlin aut a tenipore qito fiiit monarcha,
-J*
I Et
MORALITER.
T yfnifK^ahuxardan
princcps excrciius regisBabylonisin lertifa
fcm.
}-cr
Nabuzardan,qui
incerprccacur princcps coquorii,
oiabokis
fignificacur
. Pcr hoc aucc quod fucccndic domu
oomini,&
regis
,& domos IcrulalcmCut in ccxcu df; figiKi
rin
,
-juoU
diaboius
ignc cupidicatis, <k luxunx fucccndic
cle-
clerum,nobiIcs,&
communcm populum, nam
p
domum
domini clerum,pcr dom um rcgis nobiics.pcr domos leru
falem
communis
populus fignificancur.Dc incCndio nam
quc cupidicatis dicitur Icrc.6.c. ^ maiore vfc/ue ad .ninorem,
&a fpbeta vfq;
adfacerdote oes aitaritieftudent. Dc inccdio ve
ro luxuriJC df
iC]:M-C.ynufqnifq.ad
fxorcpximifui binnjcbat,
Tom.z,, II 4
Faiitm
ico) Glorord&NicoIaicIeLyra.
100^61
ctipjdicacc fubucrcic.
QnniiTnq'^ domiar: cvm
bitffitii,i.cutnvni'M-
COilifquc conlcicn-
tioir.pcr Hammani il
Hciciamoiis percor-
^ltx.
coqiio-
bauit it
mtros lc-
riim vclbnio-
^^^^^ ^ circumimde
firHxiifCum iiiccncio-
ncmoracionis.&vir
intn, & infra
,
'fai9t7-?r
B
f
vel fcopi ,&
p(.ilteiia&Cvi
chlcaria.
fyel pclues,
^
gibilcm . Ec fucccnc3ic<Jomumjomini,cum diabolus , qut
J^
Hc rc X contuiionis,&: piinccps onmium iiuquoriim cft can\
malignorum l'piricuum,quam eciam mipiorum hominum
plcbcm inuadtc 6d;."liu:n,5i: danium rcgis, &L domos Icru-
kknT,urcdorcs,&: cos,qui ujd^jbantur in u.lionc pacjs ma-
<icrc inHaMtmacos
& fircccnditdotnum domini,&: domum rcgis.&domosle-
'
."Liraiem)Omiiemc]-ue domum combuflit ignu rEt muros leru
- ^
iitlcm incircumitudcllruxicomnis cxercitus CliaUarorum
,
cjutcwtcumprincjpcimilicum Rdiquamauccmpopulj par-
?
tem,cjiixrcmanferacin ciuitatc,
&
pcrfugas, quitransfu^- 4
rantad rcgem Babylonis,& reliquum vulyus traulhilii Nabu
jtardan princcpsmiiitia?, S^de paupcribus tcrr^ircliquitvini'
"^
tucumlTudia, qua; ? torcs,Scagricolas.tCoIumnasaiitcm arreas,qu.Tcraatin tcm-
*
concra Jc valcrc no-
pi^ Jomini , & balcs , & mare a^rcum quod cratin domo do-
uir.jndclpcrancibus * . . ^
<>i i
^
'
/> 1
diliohuc, nc pcrfpc
i^^"! conffcgerunt Chaldari
,
&tranltulcrunt a:somnium in
Tcin.*.ddiuiua llic-
^
Babylonem. Ollas quoque a:reas,&ttrullas, &tridentcs &fcy
eorranc auxilia, 6c
^y^^^^
^ mortariola, &: omnia vafa a:rea , in quibus minirtra-
TN^;) r*$,ap iinrtxs pr<>j>ffr'lMW3si (bd iitmolijiwmftllariimcnt rrum
funt rei>citi-. T Tianfcriptio.
^
bant,tulerunt,nccnon6cthuribttla,& phialas Qu-iEauTea,au
7
rca,&qua:argentca,argenteatulitprinccps mihria!,idert, co-
lumnasdua.s, marcvnum, &ba(csquasfeccrat Saloraon in
tcmp!odomini.Noneratpondusa;risomnium vaforum . De-
cemj& oclo ciibitos altitudmis habebat columna vna, & ca-
pitellum jereum fupcrie, altitudinis trium cubitorum , & re-
tiacu!um,& malagranatalupercapitcl!um1columna:omnia
p ierca.Similem&columnafecundahabcbat ornatum. Tulit 8
quoquc princcps milici^ Saraiam faccrdotem primum,& So-
phoniam facerdotemfccLindum,&tre5 1 iianitores, &dcciui-
tatc cunuchum vuum
,
qui crat pra:fed:us fuper bellatores vi->
ros,&quinquevirosdehis,quilkterantcoram rcge,quosrc-
f
pcrit in ciuitate, & Sopher principem cxcicitus
,
qui t proba- ms , qux vafa oi,
S battvr^nes dc populo tcrr^E , & fcxaCTinta viros e vul^o, qui
vacuain manibus
;

-r -
r^ ii K1 L j
ncbanc,concincn:
inuenti laerat m ciuitatc.QLiostollcns Nabuzardan pnnceps
icAOMm eorpoi,
militum,duxitadrcgem Babylonisin Reblatha.Percuflitque 10
nccc.imcokum
-
ciXj&mircncordi
tc predicacionis,&: fidci firroicaced(.buciuncalios fuficnca
rc.Mare a:ncum bapcifmilauacrum , vcl compunitioncm
Jachi ymarum,hxc.quidcm omnia Chald.Ei fpiricuales pcr
incrcjam magiftroium,^ dc domo domini aufcrrc nicun-
tur,&: confringcre.
b 0'iis (7o.7erilABB. Quia diucrfa ofticia in ccclcfiafticis
orduiibus cicDci fcruicio aufercnccs
m fuum vfmn nc^uif
fimum vcrccrunc.
c Tijuniula, 6-pljidjs , Cum oracioncm qua diuinicas pla-
cari pocuic, & poculum ucrbi quo lalli rctociliarj dcbucrac
impcdicndo fubucrcunc.
Lib,i,
Offi.f,
d )^ aurca,aurea.,& qux argtntet.,ar^eiittea tuUt. J^Amb.Ioa-
'*
chin.qui aurum in obiidionc fcru.)lxic,ncc difpcnfabac ali-
*
monixcomparandc,&;auiuni vidicdiripi,(S: l"c in capciui-
tacc ^duci.Lauiccius qui auru ccclclix' maluic pau.^ib.cro-
gare,
corrcpcionis vicic ap
prchcnd.-int muni-
mina. l'.opulum(ius
in capciuicaccm cju-
t5cns dc paupcribus
tcirx rcliquiC vini-
torcs &:a^ricolas,
quia eis qui vcilcs
vcrbo, & cxcmplo
clfc potcranc,pcr si-
ttacapciuanSjtUiltis,
H
hcbccibus cam-
jncndac aonculcura,
<jiiaccnus no vinum
gratia: fpiricualis , &
trumencum ianxdo
fcuftodcs vjr
^^rip^p iij vincis,&:
-
^orum.
gris populo fiuchfi-
ccc,fcd fpinx magis,
&: cnhuii vicioium
cxcrcfcant.
a Colnwnas atitcm A-
rtas ^<,erc.RAB.Ec
b-.ifcs icclligimus do-
dores,qui fonorica-
gare,qu.tm pcrfcr:'-
'
. rci-m uT,pro finu!ari hitc?rptt
tacionis vjuacic.ict : iTiarcyni acccpic cot:onam.
Quwc.im fcnfiimprccioiuioqi am cJoqwu ucnufiiccta
holtis ncquam de domo dommi itjrre njolira.-, &: fccum
in confulioucm duccrc.
C Titlitftojrie.KA^.
BANVS. Nou (o-
lawi popiilares, fcd
Ciiforccs , (X'. princi*
pcs inr.cclciia dia*-
b<.>lus dcci j}c &:poc-
cacorcs ca pciujrc fa-
c.ig3c,.vndcinIobde
I pfo . /i* ciits eleclx
fm.
TulitS.arai*m. ^v\\
Kcrprcracuruinitus,
J.icertiotem prinim,cu
primum ccclcli l* cir
dincm,quim
cpifco
j
piscli ,.amurcualu-
'
praris ccrrcnic vicio-
1 iun catena conLinn
git. Siiiulireri';^;^)!;^.
///<:;, qui inccrprcta-
tur abfcond izusfacar
(Ijtcrn Jccmdimy cum
fecu.idi ordinis ui-
ros, i.presbyccros
(q,
talecuui vei bLin ccc-
ra fodicnccs abfL:of>
deranc) in fuum da-
in-niuin fubigic. Et
"
t-et iani. qui oflium
*"
fidciapcnrc dcbue-
\
ranc.i^i cencnccsclai'
ucin fcicntia:,ncc ip
liintroicrunc, nec
--
lios incroire pcrii:
fcruncEunuchus 11-
suiificactacuas v;;
in peLtore fuo haberc uolcbant.,qui fruftra fupcr bclbcorcs
conificuuntur cumarrogancumnon pr.Ecauc.inc. QuuntpK
piros d^ bis, qui lie.erant coram regc . i.iUas qui qu nque lcniib.
corporis volupcaci fciu icnccs,regi uitioruai
Q?
alfitiebanc.
f Sopherprincijjem. RABiiANVS . Interprecjrurdillipans
,
vcl diuidcns
> fignificans eos.qui rudcs in cccldia.qiiosad
niiliciam Chnfii iiucnrc dcbuci;ant,praui&exemplj<>.difsjp.t
tcs 3 coecu fidclium per crrorcm {cquelkanc. Et fexagmta vi
rosevul^o, i.Iiukos opeEi;ores,qui mcrico e vulgo,quia d;ui
iia conIiliadiIccre,&: tadis implere ncglexcranc.
g
Etfexajintaviros. RAB.Hosomn.cs Nabu/ardan duxic
ad rcgcm B.abyloni5,&: incertcdi funt , quia di.ibt)lusptxda
quam abccclcilacucllic,' adpcrpecu^raorcis mccrfcdione
pcrduccreambic, quos pcrciuic rcx confuiionis in Rebla-
tha,hoc cH in. muiticudiac fcclcruin>& amorc volupracum.
I! i'm! ' ! ' 1" '
'
N I C O E A V S D
E L Y R A.
i Etfucccndic domumdomini,&:domumrcgis,&:ca;te,
incipiens a maii>ril}'4S xdificiis.
p Omncmqucdomumcombufsic. Inliebrieohabetur. Et
oinncmdomam m.ignam. per hoc intclUgmtnr loca -pbi con-
fieniebjnt ad ainiicHuum U-gcm.,vi dicit }\ab.iial,
5. Rcliquam autcm populi , &:c. Hic cnnfcqucntet iefcribi>
tur difpofitio depr^cda., &primo quantim. ad popidum vitx rcferua-
tum cnm diciiHr . Rcliquani autem populi parccm
,
qu;c rc-
manfcrac in ciuitace, ^ua/mt^efatfugerc.ficiufuut mulitrcs
,
&parHili ,
4' Et pcrfugas,qiii transfugerant ad regcm Babylonis,&:c,
(Dttcqttaw ciuitas capcntur
,
y
i Et dc pauperibus ccrra." rcliquic uinicorcs , & agricolas .
pe tei rx
in
folitfidincm i edrtirftnr
, ey //( rc.x Babylonis i-i tributunt
VQii !tjbcrci,Sccmii(f liiimnlnr dc^r^da ftantum ad nafa temjpli cum
diiiim,
...
, . \i').
6 Columnas aiitem a;reas
,
qux cranc in ccmplo domini
&:bafcs, Sc marca;rcum quud ciaciu domodo;inniconf
dei^lis olum,'!is,& aiifs vtCHfiiibus l/icpofttis habctf-jitpra ^.kin
y.cjp^vb! deforma, cr difpafitione taUum di^tum fnit
,
&idco hu
pi.rtiranleo.
7
Quxaurcn, auica, 8c qu<e argcncca , argcnccn tulit pcin
ccps militia:, idcll, columiias duas. i4cfi,
poficanrca
udv
nampartemfmid,& argenteaadaiiam,eifimiiitcrdcnliismctallis
Tcrtio dcfcribitiir ordinatiopra:ds, quantum ad
popidumoccifum
cum dicitur.
8 Tulitquoqucprinccpsmilicix,"&c. Iflienimfucrantcon
filiarii Scdecu
,
dr C0'ifenc4ncr- i/f n^^UiQne contra
T^buchodo
nofor
.
9 l.c Sophcrprincipcmexcrcicus^qiii pr0bah.1t
tvrones
fd efi , aptos ad prxlium , & folucbat eis fiipcndia , vt dicit H^^
Sd.
19 PcrcufiicquccpsrexBabylonis./iWoff^;j^'Z.i. .
1
ropnlo
1007
Illl. Regum,
Cap.XXV. 1008
& proptc;rea defolrtta omnis Iud^:? , &:'TcK)foIyTha , &tcm-
plum,anm's rcptungintapcnnanfic.
Cu illi q. cotciiiiancrnois Dci in Ecclefi.ividcbanturhabcrc',
$
fcclcra mulciplicia dc tcrra viueau rrarilati in regnu colu-
lioniSjiS^crrorikibducCicurj (ub quo impcrioq,c{iq; perfcue-
a
Et tranjTitm pH
Inda dr ttrrdfuif. -Ji Ambrof. Deccin tribus
jid
AiTvrios ducle func^dugauccm Iuda,& Beniamin,j:anqua
jTrauioris rei fl.igitij in B.^bvloniam craniierunt.
Acrocius.n.
iaccrdotis hlia aduicera.qu.i ra cetcra: puniuntor^quia^faccr-
dor.aIis
y;cncris graciani tuipi Qpprobrio decolorauic
^
Laftanc. ludxi
fub
rcgibus Hniti-
eos rcx Babylonis
, & interfecit eos in Rcblata in tcrra Emafch . Et
morum beiiis, ob
^
n
^., n r j j r i> 1

i- -<
tuLiiui renn
dcliita
vcxaci,po-
^ tranllatuseit ludadeterra lua. Populoautem c|ui relictuscratin ter-
'
{xi-ram Iifdr..
flrcmo
capti , ab- ra luda que dimiferat Nabuchodonofor rex Babyionis
,
pfecit Go-
^
{*UuTiq; Dfiiibidc
dua!q,B.ibvlo.ie.
doliafihu Ahicam filijSaphan.Quodcuaudiflentoesducesmihtu, 3
rca>dihcare.In po
pcrn.is impictatis
. ^ . . , -
1

^
,-n- /v ,t j

^
j
Itciu luuiq; prx-
-
ipii<xviriqeiatcueis,vidciicetc|.coltKuiflctrexBabyionisGodo-
fentis vit.E traden
Kabb .11111.
Angciouiut.
raucrut.no mere-
buntur i}Iefudu-
catum rci^rcdi m
a: tciTi
nKT,c;raui fcruitio
,ppenderunt, do-
nec
Cvrus vcni-
.m in iv^nil , qui
iJatimludcEosre-
flitmtedi.iix).
4
Hcbr(ji.Iudam
abduxic c patrijs
fcdibus Nabuclio
don!)for,annoo-
dini;?ntctimo qn
quageiimo ingrcf
fus in terram , 6i.
odinEfccciimo no
no cxicus dc Ac-
ifypto. Ncrnpc an
no mundi ter niil
icfimo trcccnceli
niotricetimoota
.110. Nee reliihis
eiidc familiaDa-
uidisvl]us,prxter
,
Icchonia,quigc-
nu!C Salatlncrem,
Malchiram,Peda
iam,Gaiaiariam, .
cunuanrcrt cxjfiercnt triginta o6fo cognaciohcs.
-jc fofcpii. Babvioniorum rcx cum dua?; ttibuscapriuas du-
aii]ct,ncq;gcntcmaliam in coriMiiliab.M:aref6citprouincia:
ha;veneruntad Godoha in Marphajlfmael fihus Nathani?,& loha
^ nafihus Caree,& Saraiafih** Thanehumeth Netophathites,& leKo-
nias fihus Maachathi,ipfi & fbcij eoru . tlurauit^; Gbdohasipfis,&: 4
focijseorLi,dicens:Nohcctimereferu!reChald?is. Manetein tetra,
& feruite regi Babylonis,& benfeerit vobis. Fadii efl: aur in mefc fc-
s'
ptimo,VGnit Ifmaelfilius Nathania?,fihj EHfama, dc femine regio,&
^
dece viricu eo,pcLrflerutq; Godolia,q, &: mortu' efbfed & lud.Tos, s
&ChaId^os,cj.erat'cieo in Mafpha.Cofur^escj; ois popuIus,a par- 9
uo vfqj ad magnu,&:principes mihtu venerunt in >gyptu,iimetes
ChaId9os.Fa(5lu vero cfl: in anno tricefimo feptimo traf migrationis
'
IoachinregisIude,mefeduodecimo,vicefima&fcptimadiemefis,
fubleuauit Euilmerodach rex Babylonis anno quo regnare c^perat,
caput loachin regis luda de carcere, &locut' e ei benigne. Et pofiiit
throniiei' fup thronu reguc^ erat eti eo in Babylone, &mutauit ve
Iksei' quas habuerat in carcere5& comedebat pane femp in cofpe-
duei^ cuncflisdiebus vit?jfu^,annonaquoq; coftituicei line in tet-
mifEoac,
q
&dabatur ei a rege
p
fingulos dics oibus dicb' vitx (ux
.
tur m carccrcmj
mortis pcrpecnJB
:
vbi Ftrmis eor:m
nornnorietur, &i-
gnis non cxtingite-
tur. Nobisauccni
Jiceat in percgri-
nacioae labentjs
l^culi vcracomif-
iorum gerere
pe-
nitudinc, &:poIt
cxeurfum feptem
dierum Vclut poft
yo.annoshuiusea
ptiuitabis.cxutiab
omnipotcftatere
gis Babylonis va-
leamus iuuace fpi
ritu qtii fcptifor-
misdicicur, cocle-
ftem Icrutalem in
grcdi, &:vultum
conditoris nottri
per fecula co.cem-
plan.'
b EtSaraltt. FiliiTs Saraia: facerdbCiS refcruatus eft,&: pacer
occifus. Ex quo in captiuitatc ptjlrca natus cfi Icfus facerdos
niajjnus,qui rcduxit populum cum Z.orobabci.
N 1 e O L A V :i U L Y R A.
1 Populo auccm,&:c. Toflqu^i.m defcripta esi captiuitasfub Se-
decbia, hic tonfcquentcr defcrihitnffcruilitasfub Godotla . F t prinio
defmlntur hniwsfttbieHio.Seciutdo loachinJublimatio,ibi: lac\um
ctt. Circa primmn dicitnr.
2 Godoli.1. ilHp>rxfctitrcxBdbyhi<.ispcfith);efuirerrianferated
terram lole dam,uc tribiuuinde colligcret,& mittefet re^i Bahylenis.
3
Qnod cum audillent t?mcs. flni in co.pnoue Sedecix difper-
ft fuerant,rt prcdi&ion efi,^ in dimfi^ocis tudiirant.
4
lurauitquc cis (}odolias . f.fcedm fidelitatis,vt-j^acifice effent
in terrafnbfmr.tiitc rcgii Babyionh.
5
Faciumcftautem. .^prefefiioneC.odorme.
6 Venit. &io drfplicebat ei, cp aliu in regno ludiZ eet fupcrioreo.
7
Et dcce viri cij eo. Scd aii^ plures et-a'. t exterim latenns. qnia
dccem viri non fecijfent tantai Ciutem.,trtatttamprAdaMcepi/JeHt,
ciHantdmtwicfccniflcIfmael,vtpleniws{cribiturlercm.^i.cap.
8 Pcrcutlcruntq ; Godoliam. Troditiofepoftqmm eos rcceperat
gratiofe,yt habetur Itfem.^l.cap.
5
Confurgcnsq^oTs. Tropter bscenirn fMgerunt in ,Acgy.ptum
cotitm lereniix conJilium,7>t habetur lerem.^i.ne Chaldxiproptcrin-
lerfeclionem Codolix
,
qiii in terra reprafentabatpafonam T^biuhD-
donojor,-)>enirent.,& interficcrent totum pcpiilnm qni remanfvrat.
30 Fadum vero ett. Hic confcquenterdffribitur fubUmaiio loa-
cbin rcgts,
3
tradideratfe l^buchodonofor., &dticiuifuerat in Baby-
lonem
M O R A L 1 T t k.
10 Faclii.
Sicut dcru c s.c.pfc.ific loachin tradiderat fc rcgi
Babylo nis ^^ libcratione ccpli,ciuitatis, &cois populi.
p
l-voc
crgo
q,
rex Babylonis cu de carccre liberauit , &C kig oes rc-
g
nilui
magnatcs honorauit, oiidit^q, D.'is
,p
honorc Oci, St
A D D I T 1 O.
_Incap.2j.vbi
dicitur in potiilla.pacct igKur,&c.
Totctalia
10 exaltationis loachin afTlgnairi no minus ncccf-
faria^l.nccuacuarct^^phctia Iacob,Gcn.49.b. '^on anferetur
fccftru de Iuda,nec dux dcfcmore eius,&c, Si.n.Ioachin ifle mor-
tuo
Scdccia.tValijs
rcgib.Iud^rcmafiticc
^f
iciQ:'' viliter 1 car-
ccrc,ja
manitette cct ablatu fccptru:&: dux dc luda
p
longii
ipsaiiaductii
Chfi.qdectdcdirc^lop.pphetiapdicta. Scd
inquantii
ip(c
loachin fuic a carccrc cductus, &thronus cius
ftip
thronu
rcgifi politus: vt hf in lfa,&: idcirco faluaf ^phc-
w, qiua adhut ct tpc crafmigratioms dux rcmancbar, dc fc-
niorc
bono coi lc
tradetib.velexponccib.rclcruatbona mclioraia
pricijvdfucuroreddcda:
rcddiciocii in fucuro mulco mclior
cfi. na ibi rcddic'bonu
infininlhabedCi ^crnaliter
^
clara vj
flone,&fuauiiIim5fiuicionc.
Adquanospc;.;ducatdlc,q.cii
Pacrc,&: Spufjnvtiio viuit^&rcg nac in fccula fijculofu. Amen.
morc Iud(^,6i eodc modo poli mortc lo-.hin tuccciiit Sala-
thicl, & Zorobabel in magno, &c notabib honorc. &: tic crc-
dcdu c liKcetTiffc vfq; ad
fpsaducncusChfi cxchiiiue.v^tpa-
tct
g
bittorias lVI.ichabxoru,&: alias
q
ad hoc faciut.Vii fce-
ptrumfuitablatumjjipne,quandoHerodcsIdumxusabffu
litillam'dignitatem,mcuiusdicbus natus eft Chrittus, vc
M.itth. 1. cap. vndc &C Hebrei licct aducrfarij noftri fupcr
pra:di>5tum verbum: Jion aufcrctur
,
&c. in quodam libro de
Thalmud,quidicitur5>auhcdrincxponunt,
quodilliduccs
Uc Iuda,de quibus ioquitur prophetia lacob,crant principcs
trai-^fmisrationis rctidciKcsin
15abyloma,&:c.
E(a. f6.g.
fHier.^o.c.
E
Kibbaniis.
lomth captiuHS, t>t diiinmcfijup.i^.cap. Cuim cuujaftut, ejuia Jt,uif-
tttcrodach tcmpore qiiopaterfnws '^{abuchodonoforpropter amentiam
in qiia verjiii fuitjinterfiras habitauitfcptZ annis, vt hahetttr Dan.j^.
Multa malafccif, ideo pater eiiis de infania reuertens ipfum cum loa-
chii! incarccrauit^vbiamicitiam adinuicem contraxeriit. proptcr quod
cum ifk Euilmcrodach po.fiea fitblimdtws cffet
in regnum, cduxit iflum
loachin dc carcere, iir ipfim inter principes rcgnifiti maximc honora-
uit,vthic dicitur.Etp.itet litcra. JIoc aittLm JaSiim eUaDeopropter
dno. Vrimum cfl,
rt conftlmm leremix qito I^odchinfe tradideratre^i
BabylontSyofiedcfetur fuiffe
bonum-.quia^cr hoceuajlt rriorcem,& ci-
uitalii dcfhn&ionem iei;iporcfuc,& tadeni coyifecutiis efl
exaltationi
inregiifi Babyloniaregno IiJdxdcflruio . Stcmdtsme^ j^vtverbum
Efaix dc7{abuchodonofor,tp hahctur Ejaitd
\
^.yiddicet.,cp
de
fepitl-
chrofiioeflet eijtiendWhpei conftlittm loachin complcretur. ifleenim
EmlmcrodacbtimensncpaterfitHsrefMrgemamortuiSificutdeinfa-
nia adfanam mentem redicrat,fccit corpnspa'.ris exhumari,&in mul
tispariib.usdiwdi,& vulturikts dnri,qttAaddiiieifa locaeuolauerunt.
&tttncdlxit loachin-.tunc tefnrgtt pater tims,quando
ift^
aues in vnU
itcriimreucytcntur.q.d.de hoc r.an habcs vllra timere. Tatet igiturin
hocfa&o impletioprophetiicdiuiniius priidiSiC ,. & exaltatiofeminis
Dauidpropter eius mcrita, etiam in terra aHenaftcundum difpoftiione
diuindi fapicntis, Qnx mucattpa, 5c a'tates,tfansfcrt rcgna,
atq;eonttiuic:actinJcns a tine vfq; ad fioc tbrtitcr,&:_dil"po-
ncns oia fuauicer. CuicU honor,&gioria.inf.tctilafxcalorti..yime.
icn
1012
INCIPIT
PROLOGVS
BEATI HIERONYMI
IN LIBROS PAIIALIPOMENON,
E
Graco
inLatinum luxtaSeptuagintainterpretes
pereum translatos.
Vfebim
Hteronjmm Domnioni,
^Rogatianofuu in
Chrifto leju,fa!u^
tem .
Quomodo CjrAcorum
hiftorias magis intelltgunt cjui o^thenas w-
i
derinty^ tertium Ftrgilij librum, cjui a Troiade[?er Leucaten, fS (i/f-!
croceraunia adSiciliam,^ inde
adoftta
Tyberu nauigauerint:I
tafan-^
&amfcrtpturam lucidttis intuebttur
,
qui ludAamoculis contemplatus\
fttt ^
'antiquarum 'vrbiummemorias, locorumq^i 'vel eadem^vocabuU,^
'vel mutata cognouertt . Vnde
(f
nohis cura
fuit
cum eruditijfimis He-
br&orumhunc laboremfubtrcy^vt ctrcumiremusproutnciam, quam vntuerfA ChrijliEccleftA
fonant . Fateor emmmi ^omnion)^Rogatiane charijfimi , nunquam me in dtutnis Volu'
mintbti^
proprijs viribus credtdife,nec habuijfe opinionem meamyfedea etiam de qutbus
fci-
re me arbitrabar interrogare mefelttum^
quanto magts de hisfuper qutbus anceps eram? De-
'
nique curn ame nuper Itteris jlagttaJfetiSiVfvobis Paraltpomenon Lattno fermone transfer-^
rem,de Tyberiade quendam legts autorem.qui apudHebrAOs admiratiom
habebatur,ajfum' \
pft,^
contulicumeo avertice (%t aitmt)
vfque
ad extremum vnguem :
^fic confirmatm
aujusfkmfacere
quodiubebatis: Libere entm vobis loquor. Ita in
(fr&cis,
O'
Lattnis CoM<
ctbus htc nominum Itber vitiofus efi, vtnon tam Hebrea, quam Barbara qu^dam
, ^Sar-
mattca nomina coniecia arbttrandumftt. Nec hoc Scptuaginta interprettbus qui Spiritufan*
Bopleni ea quc vcrafterunt tranftulerant,fedferiptorum culp^ afcrtbeudum , dum de emen*
datis inemendatafcriptitant,
^fpe
tria noinina fubtraClts e medio Jyllabis in vnum voca*
bulum cogunt, veleregtone vnumnomen propter latitudinemfuam in duo, veltria vocabul^.
dttiidunt. Sed^
tpfe
appellattones non homines, vtplerique
exiftimant,fed vrbes,
^rem*
>
nes, fj^faltus, (J^
prouinctasfenant:^' obliquefub interpretattone
, ^figura eorum,qti^dam
narrantur hiftort^,
de quibus in regnorum Itbro dtcitur : Nonne ecce
h^cferiptafunt tn libro
vcrborum dterum regum luda ?
Qj4^
vtique in
noftris
Codictbu^ non habentur . ^oc pri-\
mumfciendtim ,
quodapud HebrAos Paraltpomenon Ither vnus
fit ,
^"
apud tUos vocatus\
^^ihre haiamim,tdeU,verha dterum: quipropter magnitudinem apudnos dtuifus
eft.
Qma
nonnulli etiam tn ^ruto Ctccronis dtalogo faciunt,vt eum tn tres partes
feecent , cum vnus
^
fuo
autore
ftt
editus . 'Deinde ettam tllud attendcndum
, quodfrequenter nomtna non vo-
. cahula hominum,fedrerum (vt dixi)fignificantiusfonant. Adextremum,qtiodomnis eru-
\
ditio fcripturarum in hoc continetur,^ hiftori^ qu^ vel pr^termijf^
funt in fuis locis, ve,\
perftrtcie
leuiter, hicper qu^dam verborum compendia explicentur , Orationum itaque ve-^
firarum
adtutus auxilto
mtfi
Itbrumbeneuoltsplaciturum : tamen inuidis dift)ltciturumejjt\
non
ambigo . Optima enim quA
q^
(vt ait Pltnius) malunt contemnereplerique quam
difce
re . St quis in hac interpretatione voluerit aliquidreprehendere
, interro^et Hebr.ws
,fuam
confeienttam
recolat : vtdeatordinem textumj, fermonis,^ tunc noji^o labori,
fi
potuerit,
detrahat . Vbicunque ergo
afterifecos, ideft,
ftellas radiare in hoc volumine videntts^tbtfcia-
tis de HcbrAO addttum
,
quodin Latints Codicibtis non habetur . Vbi vero obelus , tranf
nerfafctltcet
virga prApoftta eH
, illic
fignatur
qtiid Septuaginta interpretes addidernnt
,
vel
ob decorts gratiam, vel ob Sptritfiftanui aucforttatem ,, licet in HebrAts voluminibm
non
legatur
,
I0I3
I0I4
INC/PIT SECVNDVS PROLpGVS 5ANCTI HIERONYMI
In Librum Dibre haiamim, quem nos Paralipomenon*, quodnos dicere
pofTumusverbadierum-jabeoexHebi^^oinLatmumtransIatum
l Septuagmta intcrpr.cturri pura
ii^
^tah eis in (jrAcum 'verja
efl
editio
permaneretyfupcrflue mCimi ChromatiiEpifcoporumfanBijjimey atc^ do~
Bijjime impellcrcSi^vttibt Hebr^a voluryiina Latinofcrmone transfcrrem.
Quodenimfcmelaures hominum occupauerati
(3"
nafcentis
Ecclfi&
robo-
raucratfidem^iufiumeratetiam nofiro filentio comprobari . Nunc 'vero
cumpro varietate regionum diuerfaferantur exemplaria
,
^"
germana il-
Laanttquacj,. translatio corruptafitiatque 'violata,nofiriarbitrijputaSiaute pluribm iudita-
re quidverumfit,aut nouum opmtn <veteri opere conderejlludentibtMcf^ Mudcis cornicum (vt
tin'^is
dicttur) oculos
configere . atAlexandria,^ Aegypti4S tn Septuagintafuis
Efichium lat^idat au^
torcm. Confiantinopolis vfque AntiochiamEucianimartjris exemplariaprobat. Aledia inter
hasprouinctA Palmfihinoscodices legunt,quos abOrigene elaboratos^Ei4>febius
^^Pamphilus
fvulgauerunt. Totus
f^
orbts hac interfe trtfaria vartetate compugnat. Etcerte Origenes non
foltmi exemplaria compofl^it quatuor editionum,e regione fingulavcrbadcferibens, vtvni^ts
dtffentiensy^atim c&teris interfe confentientibus arquatur
:fed
quodmaiorts audacia.
efl
^in
editione Septuaqinta, Theodotionis editionem mifcuit:aflerifitS:,videltcetdcfignans quA mi-
nusfueraty
^
virgulis, quA exjitperfluo videbantur appofita.
Si igitur alijs Itctut noh tenere
quodfiemelfufceperant, ^
pofl
Septuagtnta cellulas, qu& vulgo
fine
autore tatiantur^fingulas
cellulas aperuere : hoc quoque in Ecclcsijs legitur^quodScptuagtnta nefeierunt,cur me
nonfii,
fcipiant Latini mei, quiinuiolata editione veteri tta nouam condidi , vt laborem meum He-
brAis
3 ^
quodhtsmaius eH ,
QApofloiis
autoribus comprobem ?
Scripfi
nupcr Itbrum de op-
tmogenere interpretandi,
oflendens
illa de Euangelio : t ExAegjpto vocaui
filium meum :
"^^^^^ i f-^
^
quoniam ]SlaXarUS vocabitur. t Et videbunt tn quem compunxerunt : ^tHud (*Apofio-
tzjch.^r!ii c
// ; fs/u^& octuus non vtatt >
nec aurts audtutt jnecin cor homtnts ajcendcrunt
,
qu& pr&para-
i.cotint.2.b.
uit T>eus diltgentibus
fe
: c&teraj^ hisfimtlta , in Hebr&orum Itbris tnueniri . Certe
Apofio-
' li&'
Euangeliflg , Septuaginta interpretes nouerant
, ^vnde eis hgc dicere, qug in Septua-
ginta tnterpretibus non habentur ? ChriHus 'Dominus
nofler
, vtriufque Teftamenti condi-
tor, in Etiangelio fecundum loa^nem:
t Qtfi
credit , inquit , in mefitcut dicitficriptura
,flu-
f ioafi.7.f
mina de ventre eius fluent aquq viug . Vttquefecrtptum
efl ,
quod Saluator
fecrtpttim
effe
te-
flatur.
Vbi
fecriptumefl?
Septuagtntanon habent : apocrypha
ncfecit Ecclefia. Ad He-
hreos igttur reuertendum
eft
, vnde ^Dominus loquitur
, ^dfecipuht
exemplaprgjitmunt
.
jifc
pace veterum loquor
, C^
obtreiHatoribus meis tantum re[j?ondeo
,
qui cantno dente me
rodunt , in publtco detrahentes
, ^legentes tn angulis idem , (f accufiatbres , ^dcfenfores
,
cumin-alijs probent quodinmereprobant : quafivirtus, ^
vttium noninrebus
fittjfedcum
autore mutetur . Cqterum memini editionem Septuaginta tranflatorum olim de (jrgco emen-
datam , tributffe me
noflris
, nec inimicum debere exiflimari
eorum
,
qtios in Conucntu Fra-
trum
fcmpcr edtffero . Etquodnunc Dtbre haiamtm,tdeH,vcrbadtcrumtnterprtatusfum,
tdcirco
fcci,
vt tnextricabtles moras,
^
Jjluamnomtnum,qugfcriptorumconfufeJuntvi-
tio
, fenfdumf^
barbariem apcrttus
,
^
per verfuum cola digerercm ; mihirfiettpji,
^meis iu-
xta Ifmentum canens
:fi
auresfttrdg
feunt
ccterorurrij
,
Argumentum in Libros Paralipomenon
.
*
PAralipomenonliberinUrumentiveterisepitome,
tantus , ac talis
eft
, vt abfque
iUofi
qutsfictenttamficripturarumfibt
voluertt arrogare
,
fcmetipfeum
irrideat
:
per
fingula
qmppe
nomina , iunciurasf^
verbortim
, ^
prgtermtffe
tn Ltbris licffum tanguntur
hiflorig,
^tnnHmerabtlesexpltcanturEuangelijqugHiones,
]
101
y
Glorord. Sc
Nicolal de Lyra. 1016
C A P. I.
L I ^B E
R ^
PARALIPOMENON>
IDESt,
PRAETERMISSORVM
p R I M V s.
HEBRAICE
DIBRE HAIAMIM,
Id efl:, veiba dicruiTb . .
^
B
Jn
Sy^opC.
f
Gener.f.9,
C A
P.
Xnli.Paralip-
c
D.im, Seth , Enof,
6~c'. ^ I<.abb.
S.ilomon. &: R.
Mofcs . Scnio-
rum
fcncciui.a cft Efdr.im
vtriufq; libri Paralipomc-
ron tiiillc.iuchorcm , col-
lcgiflcq; in cis cpitomcn ,
&""chronicamomnium p-
ccdcntiij
librorum.a prin-
cipio, fciliccc diuinxfcri-
pturx
vfq;adfincmquar-
ti Rcgum .
^t Ath.-inafius. P.iralipo-
nienon
vocanttir ifti libri
,
froptcrca
quod mulca in
a
ibris rcgum pr.Ttcrita , in
ipfis
continentur.H.ibctur
autcm in primo libro om-
niumtribuum
gcnealogia b
ab Adam vfquc ad regcs
,
iccundumtribus.iVpopu-
los. &: gcntcs , &: familias.
In fccundo vero cxponun
turgeflarcgum.
.5 Theodor. & Procop.
Art^umentum libri dcclar.ac.nppcllatio. Quicenim prxtcr-
mifitqui
fcripfit libros Rcgum ,
ea compofuit qui hunc la-
borcmfufccpiccolledumex
mukislibnsprophcticis . Ab
akoaucemincepitex gencalogia, vccompcndio oftcnde-
rcc.
I.
rct, quodcxvnohominc
gcrmin.iruut omnia gcne-
ra hominum.
Rcibban. Dccimus
ab*^"
AdamNoc, &: in
Gcnc-.
Ji, 6<^
in Paralipomcnon
monltrntur. 6c apte dici-
nuis, quia peffccms eft 1
Vnde , T^oe vir iufim eraty
icr peifcCtiis ingcncratiinibtiiS
jnis ,
&c. Hic gcnuic Scm,
Cham, & Iaphcc,pcr quos
poft dikiuiuin rcdiuiuaho
niinum dilacacur progc
nics.
b Filnlapheth. Hierony.
Hi policdcrunc cerram m
Afia ab Amano , &: Taura
Syria: Chek-s , &: Ciliciz
moncibus vfq ; ad fluraen
Thanaim , Iii Europa vfqj
ad Gadara nomina locis
,
& GcDtihbus rchnqucn-
tes,e quibus poftca immU'
tata funt plurima
,
perm
ncnc carcera.
c Thu'oaL Rabban.HTbo'
res qui &: Hifpani , a qi*
bus Cekiberia,licec quidam Italos fulpiccntur.
d Mofoch. Rabban. C^ppadoces: vndevrbscorumvfjquc
hodie Mafacha dicicur . Scpcuaginta vcro intcrprctcs Cap
chohm CappadoGCS arbitrantur.
#
a ilii
t
Dam , Seth , Enos , Cainan ,
i
Malalcel, larcd, Henoch, Ma-
thufalc, Lamech, Noe , Sem, t
Cham, & laphec. t Fihj la- s
a fHi pofTedcrut tciram in Afia ab Amano,& Tauro.
b Ualathx. Hz lcptc gcnics ad Aqiiiloiicm habitit.
c fScyth. d T.Mcdi.
phe'th,Gdmer,& Magog, Ma-
i lones qui Sc Graci.vnjle & matc loniii. b Cniiadoces.
dai, lauan, Thybal, Moroch
ICOLAVS DHLYRA.
Olligitc fragm.nc pcr. Ioan.6.b.fecundumf.ntentia
^u.fuperIo.j)erfragmcnta ifia intelligiitur verl/a Chri
fti
ad capiendufubtilia : pmpter qujd non fncrunt data
turhii,yt ea tHrbxfecriporturec,fed magiifuitpr^ceptu
Chrtfii difcipulisM ea colli^erent.qa Doiorcs orbis ler
rarUfuturi erat,vtdicit ibideglofft.fj>cciali tamen rone yerba ChriUi
^icuntur fragmenta coUigcvda^ quiaper ChriflH nanfueruntin aliqii*
fcripto colUtU. no enim legitur difcipuHs afiquidfcripto tradidijfcifed
tantu verbo : ijuod conucnicbat doRrinx Chrifti cjui
cfi
yerbum coxter-
Kum Deo patri. l^erutainen difcipHli cius ah co infpiratiyiftafragmeta
coUegerunt in quatuor Euagehis,& in ab's lihris noui XeflamcntifecK-
(lumquod eis di6lum fuerat: Colligite tragmenca,&;c. "^tinc aut
ita eft,(jHod
lUa qux in nouo teiianientofaiufiint.,Hgi4raLiterin veteri
prxccfferunt.fcctiidu qnod dicitur i.Cor. i c.c. Omnia infigura cotin-
gebat illis; propter quod in figura coUcBionis verboru Chriiii ia din,
fuit
fnit diUinittis mfpiratum Efdrxfacerdoti,\T leg!fdotiori,vt aliqua at
vctu^ teftamcntum pertinent!a,^H afcriptoribus ipfum prxcedcHti-
busfui rant dimiffa,vel minusplenefcripta^in boc libro pcr ipfum coU
ligcrcHtur . Licet enim aliqni dicant, Q,fcriptor huiws lihri ignoraturi
tamen F{a.Sa.habemus dici:tem,qubd Efdras ipfumfcripfit,
&hocat
perfe&ionem veteris teHamcnti.Fndc dicit BeatnsHieron.in Epifiola
ad Taulinum presbyterum de vniuerfis facrx fcripture librisfParalipi
liber,id cUiinilrHmenti veteris epitomc tantHy,ac talis eft,vt abfq;Ul(,
fi quisfciennafcripturarumfibi voluerit arrogarejeipfum irrideaiEl
licet incipiat a mudi principio.propter quod chron/ca vcteris tcfiameti
dicitur,tamen eiusprincipalis intetio verfaturad defcribedum ea (mt\
circa libros R^egum dijniffa crat, proptcr quod Hitron. in Epi^olam- J
Qafubdif.Ter fingula quippe nomina iun&ura^q; verborum,&fltf'
mifixin B^gum libris tanginur hiiioti,& innumerabiles explicantut:
Eitangelij qH^iones . Troptcr quod in koc librofimilis proceffus ejt
,
ficut in libro I\egum,ficut ma^is videbitur in huius libri diuifione.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. I.
D3m,Seth,Enos,Cainam. Eibcr Taralip.fic diuidi-
titr:qula primo agitur de regno Ifraelis vniio . Sccundo
dc bipertito i.libro. Circaprimumfcicndii,cp texitgene^
rationcs vfjuc ad D.vud ,
vt oiiendaiur qualiter Dauid
drfcendit a patribmfan&is lacob, Ifaac, &.Abraham,
qui primuj_fidcm vnius Dei co)(fiantcr pHbliteprxdicauit,ficHt di&um
fuit Genef li.Et occafione huius oftendit qualitcr .Abraham defc cdit
ab .Adam p Tatresfan^osJ.Seth,7^e, Sem,dc alios elciios . Trimus
fgiturliberTaralip.ficdiuidilur. quia primo quafi chronicetexitge-
nealagias
vfque ad Daiiid: & tunc profequitur de faciis eiusio.c.iluo
adprirnum primoponit ordinem generaticnimvf/ueadlacob : quia
yfque ad cum nullageneratio fiicrat tota cle&a . Secundoalacobper
duodecim Tatri.r,chas texuntur generationes fequentes vfque ad
tranfmigrationcm Eabylonis,c.2.Tertio gener<ttiones pofi tranfmigra
tioncm f . 9 . Circaprbnnm tcxit primogcnerationes ab .Adam vfq; ad
'>{oe.9ecudopet tres fiUos T^evcnit ad',.Abrahayibi: Filij laphcth.
Tirtio per tres vxorrs .^^brahani vcnit ad lacob, dans cuilibtt nume-
tifm certim,ibi: Filij autem Abraiiam. Circaprimum dic.tur,
4
Adam,Scth. SubintcUigitur geiMit,&-
ficde aliH.Dc Cain autty
&.Ab':l,&filijs^diinofacitmciiiior>ey(luia.Abclmortuusfuitfine
gene-ratioiie^& gcncraUo
ipfius Cainfuittota dchtain dilunio. Gcne-
xationes aiu ift.tpl<:niHs poXit fnnt Gen.j. z-r ibidcmfueriit expofiu.
% Scm,Cham,&: I.iphcth. In isiis nofuhintelligitur,ieni(ii,quia
ynus ndgenuit altU,fidfHerutpratres,& jihj Ts{oe, vt habetiir Gcn.
J.
Etfcribuntify hic quafi tresgcnerationes
, 'juia filii eorum occupaue-
fHnt tres partes
otbis:filiiSem,Afiam;fili'ilapheth,EufOpam:&filii
Chnm.,
Cham,.Aphricam,vt dicit lofcphus i.lib..ylntiijHitatHm. Ifiudtamet
cfl inteUigcdumpro maiori parte, non tamen totaliter : quiafiliila-
phet obtinueruntpartem .Afi.t,& filii Cham firfiilitcr.
3 Filij laphech. Hic cdfcquenterperfilios Is^oe defcendit ad .Ahrt
ham.
&
primoponitgenerationcs lapheth,
&
generationes Cbum,ii:
iUx non crant profequendx. vliimovero generationcs Scm^ quiailUc-
rant prof'qncnda,tanqUiirn a Deo eleniC^quia ab illis defcendit ^bra
ham, Ifa.zc, &lacob, &duodccim Tatriarch^, &taridem Dauiddi
Tatriarcha luda,cuiHs rcgnum profequitur Ubcr iflCjVt prxdiBumejl
Confidcrandum etiam,^ficu; dicit Hieronym.tibro de Hcbraicis tjux
fiionibus: iflifilii T<[oe a quibuspopidata cfltcrrapofl diluuium notni
tiaJocis,C! gcntibus reliquerut., ex quibuspoflea mut.ita funtplitrimi
propter longiiudinem temporu,& beUafuperuenientia, per qu.c dekti
funtnomina tnHltageutium, &mutata nomina ciuitatum: aliqHi ta
vien adhuc permanent infe.velin aUquo fimiliffcu propinquo.
4
Gomcr. .A quo nominatifunt Galathx, iQ- poflcs. Oa!!ici,vtdi
ciit aUqui. .Alii aut dicunt econuerfo
q,
a Gomerprimo diiiijinnCd
lici
, &
pofiea Galathx
,
qiiia Senones Caili ducc Brenno cbtinnerwi
Italiam,& pofiea intrates Grsciam vocatifunt a rcge Bithynix in a
xilium': &obtenta ylBoria pro mercede laboris acceperunt (jnandat,
rcgni eiuspartem., quam vocauerunt exfuo nominc Ga!!ng.:tL iam, o
liunc diciiur Gaiathia,cuius habitatores niouo Gataihx d^cuntui
Magog. .A quodcfcendciwilScytbxfecundumHibfohy, ,
Madai. .AquoMedi.
lauan. .4 quo Grcci,vii &adhiic Crfcia in llcbr^o laiia tiolai
Thub.ll. .A quo Hifpani.
Moloch . .A quo Cippadoces , vnde &apud eos atihuc mmt
5
6
7
8
liuitasMofecha.
"",
M O R A L I T R..
t
\ Aim-.
Inhoc |)riniolil>royf<^ueaddccimumcap.
Thifas.
mihinonoccurricaiiquid nocabile, quod vidciturinvlfic
cxponcndum
,
quia funcibi quxdamdcfcripcioncsj&cnu
jpcrationcs gcncalogiaruni,
J0I7 IParalJpom.
Cap. I. ]oi8
^r
Filiiantem. Gregor.Abhis diuifa: fiincinfuhcnacionum,
i n2;iJS,cognaciones,<S:gcnces.Uc lonibusideft^ Gr.xcis na-
iiturErifei, qui &: Acolides . Vnde iftalingua Gi-a:ci;E
\jolisdicicur.
- Tlh-^yfts. Rabban. HosIofephusCiIiccsarbicracur,vnde
Vlecropolis coruin Tharlis
citur Paulo Apoilolo glo-

Cethim . Rnbban. A quo

J^ich.ri , alias Cithij , a qiiibus
iTbs Cvpri Cichia ,
alias Ci-
tTlmces. a TSarmaihi hos Grsci B-fSmo-, vnc.mr. . - h fPaphI.-Jjr)nfs.
Thiras.Porro filij GomQr>A{cincz,&c Riphach
nojnuialioinines a Dci culcura nueitit. Vndelofephus. Fe-
D
cicancem coselacos ad uiiuruHi Dci , acqucconccmpcuin.
Ncrorodn.' usChamfilijNoc, qui cumclTccaudacior, &c
jTsanu foixiisinius , lu.idcbachoniinibus , vc non Dco fuam
tclicitacem , fcd proprix* vu-ctici afcnbcrcnc . Sic hominci; a
Dci ciuiorcrcuocabaCjVcipem
a llrhiyges. b fEiifei,t]ui vocaimir Aeolidcj. c TCilicCi.
a &Thdgorma.Fihj auteIauarn,Ehla,&Tha'r-
l
b
a ^Cyprij. b Ti^^hodij. c Aethiopiaab Hebrxisvr.;iic hodie Chus dicitur. J
c
fi.s,Ccthim,6<rDodanim. FihjCham,Chus,&
^
a i^Acgyptus. b f
A quoLybici. c fHie obtinuir tcrram de (|ua lurixiCha-
rci;i.Tos eieceiunt. d fA <]'io Aphri,& rhaeuiccs.
s

m p'opna virtuce poncrcnc.
ldc(K]uc pucabanc Ocum in-
ccrminan diltiumm-Vndc cur
rim cd/ticari fuadcbanc,quam
aqua non polict aiccndcre.
JVIulcicudo auccm prompca q-
raCjVc: obcdirec iNcmrod, gra-
uc pucans fcruiciuni obfcqui
Deo. RegnauicaucemNem-
hiiinidicicur vfquehodic
Rabban. Dodanim. Rhodij.
;iccnimSepctugmcacranitu- . , -
,^
. ,"r^^'^c
a iA.].oAphri,^i~
erunt.LccramusVarronisde
^ Meiraim,phur, &Chanaan. FihjautcmChu
VirKiif lik>./'.r </ Cin
a TA qao Sabzi Aiabes. b fGetuIi in parte reinotioiis AphricK
mnqUlCaC.DUS UDCO.S^ (X DIH-
Ircmocoh.r.entcj. c fA quoS.-ibaiheni quiiiunc Aiobori , vel Aihba- lo
li nominantur. d
f
H.tc duo antiqua yoc3b.ul.i peididerunt , & qui i; HiKCeit Edeifa,t5i Maclia qUC
pto eis habeant ignor.imus .
(
livT /M o. ^i i
'
h \ n 1 .<;. I - r._f-i< o_ e I .j
citNiubis, & in Ch^Uamue,
3
quu; a Selcuco rege Scleucia
B
111 Capiconis , & Grxcum^
.'cgonca cxcerofque, &vi-
bimus omnes penc infulas
,
iitocius orbis littora , cerraf-
qiie maricimas Grxcis acco-
Jjsoccupacas
,
qui ab Amano
,
fcTauroomnia maricimavf-
^uc ad Oceanum pofsedert-.
3ricannic.!in.
1 Thut. Rabban. Libves,a
juo & Mauricanix fiuuius
^'hutdicicur, &rcgio Phuccn-
is. Mulci aucem fcnpcores
amGrzci, QuamJ,acmihu-
iis ceiccftes iunt. Quareau-
em invnaclimads parcean-
p
'

c
rod in Babvlone, &c in Arech
.
e Sa'ba,&: Heuila,Sabatha, & Regma, & Saba-
'
=
a fOcns Acthiopir in Occidentali plagi
thaca.Porro fiHj Regma,Saba,& Dada . Chus
aute genuit Nemrod.tlfte c?pit efTe potens in
terra. Mefraim vcro genuit Ludim,&: Anamr,
a 5^Libyes,qui piius Phuthxi.
& Laabim,& Ncphtuim,Phethru{iniquo(^; &
a fQlii ii. Philiilhijm.quos corrupte Palzilinos Jiximus.
Chasluim , de quibus egreffi (iint Phihfthijm,
a TAquo Sidon Trbsin Phocnicc.
&Caphtorim.Chanaa vero genuit Siddne pri is
a ^A quo lebafxi quoium tuit lciBlalcra.
mogenitum fuum,Hethxii quoq; & lebiifsEU,
a TA quo Hcuxi,qui & Gabaonit:c a ciuitatc Gabaon.qui ruppiice&
vcneiunt ad le ruin.
i
& AracjEum,&Sinaum,Aradiumqiioque,& ^,
c-ondidicArchasoppidumco-
iqiium Libyij nomen perma-
lec, & rehqua terra dicatur
h
& AmorrhiBflm,& GergcfEum,HeucEumuue,
^phrica , non eft huius tem- a TAquoAiin*i.
\
>:)orisdi(Ierere.
";
Saha. Rabban. A quo Sa-
03ci; intecprccacur nuncSaba
jArabia. Vnde in Pfahn. vbi habcmus , Reges Arabum , &
lSaba.inHebrsEohabecur, RcgesSaba,& Saba.primumper
Schin,fccundum per Samech.
f lllecapitejje pocens in terra. Quia infuecam tyrannidcm
iniusarripuic. Hic fuic robuftus venator coram Domi-
uo.
dida clt , vel que nunc Thcil-
phondicicur.
11
g
Mifraim autettjgenuit. Rab-
16 ban. Hxeeptis Laabim , aqui-
bus Libyes noininaci func, qui
prms l-*huc5i , &: Caltium., qui
poit l^liiluihijm dicti lunt,
17
quosnos corrupce Pal^ftinos
dicimus.Cxccra-geaces igno-
ta: func nobis
,
quia bello Ae-
thiopico fubuerli in obhuio-
nem pra:ccncorum nominum
perucnere . Poflcdcrucautcm
terrama Gaza vfque ad cxcro
mos iincs Aegypci.
h Cergex^um , Henaum . Hic
cra Tripohm in radicibus Li-
bani, a quo haud pcocul alia
ciuicas fuitJiominc Sim, qu^e vano eucncu fubueriabci-
lorum nomen tantum loco pnftiuum referuauit.
i ^radium quoque . A quo Aradij
,
qui Aradum infu-
lam polTedcrunt anguito ttcto a i^i^cemcis hctore fepa-
racam
.
^
Et
NICOLAVS DE LYRA.
Thiras. .AquoThraces.
Filij Gomcr. TSfon facit mentionem
defiUis
Magog.TubalMo-
ch,ty-Thtras, quiajicut dicitglof.Hebraica, licetenim ijlihaberent
'ios multos,tamen omnespofieri cuiujlibetfecerunt tantitm -pnumpo-
tlmijiltj antem Gomer feceruntplures populos, &fimiliterfiltj M*-
Vypropter tjuod hic nomviAntur.
Riphath. In Hebr0 habctur hic.,Diphath,& iJltGenef\(\Xi-
itur I[iphath etiam in Hebr/to. Cuius caufam afftgnat ghffa
Hebrai-.
!, dicens, qubd ijiejuit binomius , &in Genef.ponitur vnum nomen
ui,& hic aitud. Votejl etiarn dici^ &melim >f ridttur, quodidtnt
l nomen l{iphath,& Diphath/nf.tatum tamen aliqualiter in princi-
,ficutin Latinn idem nomen eii l^icolinus
> c^
ColiitMS , &idem
)f eH dici m confimiltlMS.
Ec Thogocma. ^
quo Thogordit* popttli diltifunt.
Fihj aucem lauan Ehfa. ^quo dili funt Elifei primo, &po-
ea Aeolides,
Ec ThacflS. ^quo defcenderunt Cilices.ynde &ciuitag Metro-
)lis eortm vocata eji Tharfus.\vnde natwsfnitVaulus .Apetftolus, Yt
ahenir ji^uum 12.
Filij Cham . ^quo di6li funt .Aethiopes
,
vnde y* in Hebrao
icthiopiaChus nominatur.
Ec Mcfraim. ^quo ^egyptijyVnde &^egyptus Mcfraim di-
iturin Hihrxo.
'
Phuc. .A quo difiifunt Thutxi prim : vnde ibidem eU fiuuius
^hnt nominaiHs, fojlea diiii Junl Lybies.
ExChanaan. y4fuodi^ifuntChaHani,qHorumterrampoJiea
filti
filij Ifrael
p
ojfcderttnt
.*
1 1 Fihj auccm Chus. .A qtto diBifunt Sabtei.
l z Et Hcuila. ^ quoGetuli.
1
3
Sabatha. .A <juo Sabathani.
14
Filij Regma,Saba./y/Kcf omc aliterfcrihitur in Hebr/scquam
Saba prAdtittim
, quiaiitud fcribitur per titeram Schin in principio
,
primum autem per Samech.
ij Iftecocpitcflepoccnsincerra. Tojldiluuittmenim
fuitpO'
tentior aliis, &indtixitposieriiatem T^oc adfaciendum ciuitatem,&'
turrim contra Dominum , de quibtts habetur Genef. 1 1 . (jr nolentes ad.
opus prii<tiium viotenter compeltibat. ideo Genef.io.b.diciiHn Ro-
buflus vcnacor hojninum coram Domino.
16 Mefraim vcrogcnuitLudim,&cxc. IJiipopulifHntnobis
igno'.i,<& etiampliires alii hic nominati.
17
De qui bus egreffi,& cc. Dicmt autem Hebr^i aliqiii, quoi
Thetruftm, & Chasluim commutabant adinuicem vxores aliquirfolutt
tarie,& altqui per raptum, vct furium, &ex tali concubitu nati funt
Thitijiljiim.,& Caphturim. ^iii vero dicunt hoiuflius, qubd Thctru-
fim,&
Chastuim contrahebant adinuicem matrimonia,& ex hocprth
creatifunt Thitiflhiim.,& Caphturim.
18 Chanaan vcro gcnuic. ^quonominataeflciHitasSidonyqua
efl
in prouincia Thaenicis, Vterra iflorum hic nominatorumfuit data
filiis
Ifrael.
19
Aracxum . i^ui condidit ^rchas oppidum contra Tripolimin
radicibiis Libanifitim.
20 EtSina;um. Sicenim dcbctfcrihi^quiainHcbri^oircipitperli'
tera
Samecb,qni ciHitatepr^diSix propinqui^ Hominc Sin adificauit.
2 X
Aradium quoque. ^quodiiiifunt ^radii.
Bc
io!9
Glof.ordi.&NicolaldeLyra.
1020
/^ . . ^,
AonoSvr.;cChclcsSamarixciuiMs.nunc
aflfcrcbantflipulani.Sicq;fiuftraMCogirationccdi&ucrunt
^a
^^^f;^XV;^2 aiSHcb^^^^^^^
.'cdificarc,3.d.fp.rafancl-.pcrfac>omccrr.^.
.
A
quoquccamaSyris.Huamaomui* , f t-
^-
;,,7j^.^,^,^^ j^j^.^on.H.irum^cntiumpoftcrioranomi.
appcilatur.
quo
Emach ciuicas. Hanc Ma- na, inuenircnonpocui : lcd vfquc.n
prxfais qu.a procui
ccdoncsqu.
poil
Alcxandruin
^ fA.quo A?i.mt,.
vtprimfi,
vclqu.cimicaufunt
jn Oricntc
regnaucrunc
Upi- -- '
-.-
..-1 '
-
f
.r- .
jn Oricntc
regnaucrunc
l-pi-
^ s^^fTi.^rrumjSiHamatli^Utn.Filij
Sem,/Elam,

iguoramur . ^poffcderunc au.
phaniam
nuncupaucrunc.
n
i.j
^
^ _ ^^^^^ ^^ ^^_^ Aflj-.umaT, pu':ubuit
\
tcin a C >fctic iluuio omncit
Antiochiam.tadiCtamput.inc.
P ^^^
. .... - - -
- ^
Alj
no vcrc
opinioncm
Uiani
vcrifimili
vocabulo
conUilcn-
tcs
,Emaus
primam nb
Antio-
chia
manfioncm
Edcirim
pcr
ici:i]U;n. b TA quo Ch.iWii.
b
fA, quf) AflytUMloti pu''iubuit
tcm a C >fctic iluuio omncn-
Indix rc.:;ioncm qu.c vocatut
& Aflur, &
Arphaxad , & Lud> & Aram. t Hi
J
Hicna.
.
?;.".
^
lVA<,aoA,.n:...
c ,A..Can.,ni.vc,C.i,.
^
g
...^^ ' lUbb S.CUCin ptir
^ " '" --" .,..,,oM.. "
cipioab Adin vfqucad Noc
ciiiiitiun M<rttoixi'ii DJiaikiis.
- -
d
- -
d TQ
: unc Mioncs vocaiuuraiuca vcio Mcs.
chiainanfuincmEddl.unpcr-
|^
^
|^{jj
Ara,Hus,&:Hlll,&Gcther,
& t Mo-
l
dcccmgc-r.-l-.ucioncspofi.icic:
gcncibusappcllari
putanc, ot
u
, ,\
.uo ciuMxi.
b fA.juoB.ri,ui.
y iiScnVvfquc ad Abr.ihainuor
''^.1??J -c ^rnb
Eupl^
foch , Arpha'xad autcm gcnuit Sale
,
qui iJi - luic facramcati myftcno
psrtcsAiia:
vfqucadlndiaim
Occanum
tcncnt . c(t autcm
'
a f\qiK.Hebrxi.
',11 Vrirno^euiius. Hieron.Duo'
infe eenuit Heber. Porro Heber nati func
"
dccimfilr;naf.:untur ifmiicli
Rahbs. cotn
inhiinc lib.
Gcn.ii.3.
tGen.ij.4
Gen.ii.4
,^
primogeiiic* Nab.uoch
,aqm
omnisrc-gioibiiuphracc vjfq
ad marc jubi u Nabaiochcni
dfjqua.' parsctt Arabia: . Naip
tamilic ipforu ;i? oppidaquci
pa;j;i,ac minucacalk-lla,iSoO:i
b.us horum appcliacionc celc
brautur ab vna cx cis Ccdarii
14
di:fcrco,&: Duma .alia rcgio,
j
ly f
Ijcbaram ad Auflrum.&:
Q
dcma ad Oricntalcm plagaa
"^
1 Ceiur. Rabb.Quafl copuli
Occanum
ccncpc . t.i umv.... *j-
b
.11

ri
Aelam, a quo ptincipcs
Pcr-
c duohhi , nomen
vniPhaleg,
quia indieDus
yt r- t a 1"A <]uo ludjtoriim gens.
d H^,&
H/. Vcl
Vs.Tracho-
cius diuiHi eft terra , &nomen fratris eius le-
niridis,&
D..m.;f
icondicorm
^ ^^^^ ^ icannautegcnuit
Elniodad,&
Saleph,
rc:.uit^nnap:a;um.^qtr
& Afarmoth , & larc, Adoram
quoque, &
Husdcqua
Tob kuc.
vndc fc-
Vzal,&Decla:Ebal etiam,&:
Abimael,&
Sa-
T^i^S^:^
ba.necno&Ophir,&Heuila&Iobab.Om
Hulitidc.
g
ncs ifti fili) IcCtan. Sc,
Arphaxad,Sale,Heber,
e Thakg.
Vacicinioquodam.
pi.j^|e(T,Kacrau,Seru^,Nachor,Thare,
Abra,
uif^lunc.NarracautcmPlv.lo
i^
i^i^ael.
Et hcegenerationeseoru.
Primogeni- .y
jeconcilit.acranticnc.nvx
I,"
ir<,?STfi,
s^'oS
tusl
fmaciis , Nabaioth,
&Cedar
: &
Abdeel
.
-^ '
&Mabfim,&Mafma,&DumafMalia,Ha-
dad ,
&Thema ,Ietur, Naphis, Cedma . 1 Hi
funt
fihnfmaelis Filij
autemCeturiEconcubi-
a f
Alias lacfan.
r\x
Abraham ,
quos genuit Zamram ,
lecfan
,
Madam,Madia,lesboc,&
Sue Porro filij lec-
a 1Nc<^ot':stores ^Acris feniquemetalla c.vdentes.
k fan,Saba,&Dada.Filij
auteD.ada Afiriirim,&
a fA!ijsLJomin.
ffnilargus, idcil.principes inultaium gentmm.
Lacu(riin,&
Laomim . Filij aute Madia,
Epha,
cL
Ephcr, &Henoch,&: Abida, &:
Eidaa. Om-
^
. a tQj^
de Sara lol.is ex reproniifsione.
nes hi filij Ceturje. Genuit aute Abraha Uaac,
a I^Ei' vno concubitu B-cbcccx
iuicipfo
viucncc n.aci func 15
milia virorum, &: cecum,
exci a
mulicrcs,Cs:
paruulos
habcnccs
fuper fc duccs.Filij
Sein,Ieci:aii i
C ducem,filij
Cham,Ncmroth.
filij
Iaphcth,Suphcnc.Pofi
obi
tuvero Noe
coucneuic
duccs
cuagminibus
fuis
incampum
Scnnaar,vc ibi turrim conib ue
rencCum
auce
editicarcnt,di-
uific
Dcus hngu-i?
corum, Sc
niucauic
ciiigics: 6C non cogno
uic
quifquc fracrem fuum ,
ncc
audiuic
linguam
proximi Uii.
Cu
vcro m.igi[tri lapidcs qu3E-
rcbanc
miniltn aqua
atfcrcbac,

&: cu ilii quxrcbant

.iquam. illi
attcrcbanc
1
rcm , nc fencx nouis arguat*
nupcijslafciuiflc.
Rabb.Filij auccm Ccturaziu?
tahiftoricos Hebra:orura 0
20 cupaucrunc Trochoditcra,al
Traconicidein,&: Arabia,qu
nunc vocatur Eidormio vfqu
ad marisrubri ccrminos.
k ^lffurlm.
AbAlIunmSyrit
quid.i vocacoscontcdunc,
'
plcnfq ; filijs Abrahc dc L<
ra ocupacas cifc Indix rcgit
ncs. i
1 i7/.>fr. Rabb. Hic difir
concra Lybiam
cxcrcitumdu,
*'
xilic.ibrvictorconfcdific.pi
Itcrosqjcx
nominecius Ati
a Tt.i vno concuDiiu i?.t:ucti*.
liCHJiqjt
iKiiiii
cuius fuerunt filij Efau, & Ifrael. Filij Efau,
\^
camnuncupaij.
^
a Thamru.
NICOLAVS
DE L Y R A.
X
EcHamatha:um.
^quonomin^iUeiiciuitaiEmath.
2. Fili)
Scm,&,c. Hic proJeqHltur ger^eruumes SemtVtperueniat
ad
.Abrnham.
Aelam. Uquo diBifunt ^tUmiu.
EcAfTur. .yiquo^ffyrtj.
Ec
Arphaxad. ^quo defcendcrunt ChMxi.
EcLud.
.yiqUoLydij.
EzAvam.^qU'>
Syrij.Fndf &in llehrfo
Syrt,i vocatm- Mam,
Hus.
In aliqu!b.ltb)i> imcrfmitur, Filij r.Ot Aram Hus,t\:c.
eo q,fic habctur Gencf. 1 o. fcd hic nonpo it.r in Hebrxo
,
en rp a'itor
hniM libri breuitcrtranftfc volaii , & idco omfi'
qubd iili ffjhtfilij
^am,
exprimensiantumcapitrpopuLiuyn.
Hus. .4
<]Honominata
efl terra Hm.de qna naiusfni, Jubfetuttdit,
aii'iitos,quiafifHormtta-'
tur lcb i.
_
.
9
EcHul.
.AquoGnari.
10 Gccher.
.AquoGsibari,
It EtMofoch.
.A^qiwMxoncsdi^ifunt,
1 z Arpb.utad ..uccm^cnuiC- -^ qu-> dcaomnati
fnnt Hebrxi .non
fnim denomi- a ifift ab .Ahrah.m,
7
<aji ^.brahci, vi vidatnr diccre
jlug.& ali -lui alii. Tnnlqt:i.t.Ab>aha vocati:yHcbr.'^'<s Ccnf.i^.h.
vi/f//ci'Kr,EtccccvnusquicuafcracnuntiauicAbraham
He-
braro. F.x quopat t qubd vocatrr Htbraws ab 4
quo prxceJcntc ip-
fuin ,
fciticet , ab Uebcr , Tuu: t.uia hoi nnmtn^braham
incipit per
^leph literam ,
hoc ^utem tiomcn Hcbrntu^ incipit perliteram ,Ain
,
f/cut &hoc tiomen Heber.
1 3
Nomcn vni. if^od interpretatur dittifio,F.x hoc dicunt Hebrsi,
quAtitbff
b<4bi>itjHii(Hinproph(t(*
,
(tnponendQ nomcnfiliofccun-
'
^Hta
dnmproprictatem
orbiifuturamjcilicct,
diuifionem ItominumfecH
dum diucrfttdtcm
lingua^um.Ideofequirur.
C^iia. Srqu'tur.
1
4
Ec lobab . Dicuni; aliqui ,
qubd ifle fu
lob
,
fcd Htbrxi dtcii
coniraratm dicentes, qttod defcendit de liachor :
i^Jim.iicr Hier<
idem dicit, prout diaumfuit Gcncf ii. &
fkniusdicpurcumad
brum lob Dornino concedeate vmiemns
.
1
5
Scm. Hic
repetitgenerationfs defcendentes de Sem perjfrfh
xadf vt veniat ab ^braham propter qucm faHa eji prJiaicl.iniDi\
ncranonum deduBio.vnde fubditur.
\6 Abramiftccll.
Primoenimyoc.ttus fiit^br.tm,fedpo
mutatum eflnomen e:us
,
&vocanu cfl
Abraham,vt habeturOsn
I
j.vbi caufa
mutationu notmnis huius plenins pofiia
esl.
17
Filijauccm. Hic confequentcr per vxores .Aorakm
ds-lu
generatii>vesvfq\adIacob
aqnodcfcendit Damd. FtpnmnfacUqi
diHum efl.Srcundo difcnbit
breiatergcncratioms Efau^-^ux
Hon e<
.
profejHcndx,ihi: Filij auccm Efau. Circaprirnuin diciuir. tiU) i
Ccm. de sara.
iS Ec Ifm.acl. De
^garancilla.
ig Primogenicus . iflAgenerationes htc nomiiatUor
propteri
ri.a Mraha, qiiia defcetiderunt dc eo: quamuis nott^ejje^t
aduimtt
citit-mdeSln.
r r
20 Filijaucem.
DicuntHebyAt^qubdiflaCctnrapntipfajtgar
cutplcmus dicitur Gcncf.i-^
. E.xpoficorcs
tamennoliri corrmunilcr
cunt cniitrarii m.,ftcut ibidcm pleniits dtiiittn fiiit.
21 Gcnuicauccm.
DevxorcprincipaliSara,
21 Cuiusfuerunc,&:c.
FthabctnrG^neft$.
lilctamenlfii
primo vocatus efllacob , &
poflca Ifiad , &ratio miitatmis
hi |f
nominis habctur Genef. iz.Et tbidem e.xpofitafuit
plcnlits,
Xi FilijEfdu,Eliphaz, ^g*c,
Hica^nfeqitcnicrdcfcnbu'
021 l.Paralipom
Cap.I. 1022
Thamm. QiiarricurcumTh.ii-nna in Gcncffi legatur,con-
'ina eire Eliphazdegcnerc Horrhxorum, qui apud Idu-
;osh,ibicaucruiicincerraScir, qu;e peperic ci Amalec,
imodo inccr fihos numerccur , cum in fequcncibus lega-
: ipf.iThamnafororLotan filij Scir, qui ^ Edom. Scd
r Hcbraicc pilo-
*
TQ."* r*^?"'"
Ada. h TQiiOTi genuit Bafemoth.
Drnaba fupcr nioncem Phcgor, infcptimo lapide lebus.
Hicronynujs de Ifsbi).
g
lobabji.Za. C>uem lobcfle fufpicanrur, fcd Hcbra:iaf-
fcrunc cum dc ffirpc' Nachor clle progcnicum, Philo auccni
in hbro qu;i;Iiionum fupcc Gcncfim, narrac his cemporibus
cum fuilfc.ifcacccpif
. . , -. f
Ht tres fi'ij Oolibana. d TCacas mcntio fit in lob.
fc VXOrC Dillil fiham
Eliphaz, Rahuel lehus, Ihelon , & Core . Filij bliphaz , Thc-
'
lacob : &:antcccnca'
mam,Omar,Sephi,Gatham,Cenez, Thamna, Amalec. Filij \
tionis fux ccrcam-
Rahuel,Nahath,Zara,SammaMeza.F]IijSeir: Lotan,SobaI,
J
Sebeon,Ana,Diron,Erer, Difan. Filij Lotan,H()ri,Homam.
^
a
Soror autem LotanfuitThamna. Filij Sobal,Aliam, & Ma-
Jj
a Tr>c Quo in GcnsC dicitat,(]uod inueiut aijuas calidas in folitudine cum pafceret allnas patris fui Sebeon.
c
nahath, &Lbal, Sephi, &Onam . F ilii Sebeon, Aia , & Ana .
)1UUL. l>iCUI. 1 U.ilJl
...
'
, -
'
^, ,
imconcubinafuif- d Pilij Ana Diion. Filij Dilon,Hamram,&: Efeban,&Iethran,
Eliphaz. &gene-
^ &Chara. pilij Efer,Balaan,&Zauan,&Iacan. Filij Difon,Hus
ilIcciAmalcc, led
.
A.in- r

/
r j
Ainquam fiham in-
&
Aran.
t liti lunt rcgcsqui imperauerunt in terra Edom:
,
:rfilios ab ipfo fuif-
antequam eflfet rex fuper filios Ifrael . Bela filius Beor , & no-
CduCaCam. a TVel Oennabi : alij Dannaba.
dicicur, qui fuit
modum pclhshi-
Jus Edom auccm
jbraiccrubcus,vel
iluus. Abcoigitur,
.lod rubco cibo vc-
idic
primogenica_.
\x, Edom vocacus
]. Hcbnci vcro ica
luuc DicucTham
B
Mhm. Qui dc
f
mcnciuitatiseius Oe'naba. Mortuusefl:autemBeIa,&regna-
fach,Philafia,Diphar
rin GcSrfci?-
8
"'f
P^^
eo lobab filius Zzix dc Bofra Cumque & lobab fuiffet
icur,Aluham,ideft,
"
mortuus, regnauit pro co Hufam de terra Themanorum.
icaltatus. InParah-
Qbijt quoquc &Hufam, & rcgnauit pro eo Adad filius Ba-
omenon vero A-
jj- n- \x i

lo
...
an.id cft eiedus,(i-
^ dad, quiperculiit Madian m tcrraMoab : &nomcnciuitatis
nifir^an";^ nilia Hor-
' T^'i"' '" '"" Bafan iuxia mrntcin Galiad ex tribu Mamffc. b ^^Ciuitas icgni Edom cll circa Gelalenen.
ei exalcaci funt, an-
cius Au ith.Cuq; & Adad fijiflet mortuus,regnauit pro eo Sela
;quam Edom terra
dc Mafreca Sed & Semla mortuus eftj & regnauit pro eo Saul
jrum capcret: poft
II
(J:
erocieiti.
Scphi. Hieron. Id e(^,vnipcs. In Gcnefi Scphciid eft.bi-
_.: vcrumquctamenperfchinhteram . Bipcsautemdici-
ir, quiaa proccflu temporis multitudmefobolis maiorcm
fSeaciamhabuerit,quamin primis.
1 iitmran . In Paralipomcnon Hamram , id cft , rubrica-
:us,fordidus, vel temulcncus. In Gcncti
f
Amdan , id
jcft, concupifcibilis : fed vtraque vnius hominis nomina
funt.
ia : lacan. Rabban.Iacan filius Afcr de gencre Horr^orum,
nGcncfi Acan nominacur,id ef^,tribulator.In Paralipomc-
)nlacan, idefl,tribulacus , varijsenimeucntibusnomina
;ommutantur:vt varia myftcriafignificcntur.
Denaba. Ciuitas Halafilij Beor rcgis Edom, pofiqucm
cgnauit lobab . Efl tamcn vfq; hodie villa Dcnaba, in ofia-
10 mibario Areopoleos ,
pcrgcntibus Armonem
, &altera
Denaba
uida veflimentaeius cx Bofor.
i Themanomm . Thcman regio a Themam filio Eliphaz
fortita vocabulum . Ell vfquc hodie villa Theman , difians
abvibcPctraquinquemilibus, & vbi Romanorum mili-
tum prxfidium fcdit, de quo loco fuit Ehphaz rcx Thema-
norum: vnusquoquefiliorum Hifmael appcllabaturThe-
man.Sciendum aucem quod omnis Auftralis rcgio.Hebrai-
cc Theman dicitur.
k Madian. Ciuitasa minimo filiorum Abraham , &Ce-
tura; , fic vocata . Ef^ autcmtrans Arabiam in dcferto Sa-
racenorumcontraOrientcm maris rubn : vnde vocancur
Madianxi , & Madiana:a rcgio . Filia: quoque foccri Moy-
flfilizMadian dicuntur, fed hzc alia puicas eft Onony-
mos cius iuxta Armonem
>
&Areopolim , cuius adhuc rui-
nx moDflrantur.
a I{obobeth.
D
n.
dicitcam feptemfi-
lios, &:trcs filiasilli
gencraffc, qui cxtin-
di funt in tcntatio-
ne.Scd ci fanato rcd-
didic Domir.us om-
nia duplicia , &itcm
fepccm filios , &cres
filias prxdiAa vxor
gcnuit:quorum rvo'*
mina eadcm fucriac
qux priorum , id cii,
Eliphaz,Armoe,Dia
ccluth , Thelon . Fi-
1 larum vero Meru
,
Lizath,Zel!.
h Bofra, &c. Qua:
efl Bofor ciuitas la
deferco trans lorda-
nem in tribu Ruben.
AppcUatur 8<^ alia
Bofor ciuitas Efau in
montibus Idumsz,
de quadicitur, Ful-
I(a.<j.a.'
fecu ndu LXX.
Thenua .
F
Madiaa.
Exo.a.c.
NICOLAVS DE LYRA.
sncrationes Efan (jux erant dimittendAy vt qu expoftt fuerunt
kncf. trigeftmo fexto , tamen ad mteUelum fcquentium aliqua funt
icbreuiter repttenda. Trimumeji, qubd eadem perfona in facrx
:riptwafrequcnterpluribM nominibui nominatur,ftcut Efau, Seir,
dom
,
funt nomina eiufdem hominit . Secundum efi
,
qucd idcm no^
len aliquandovariattir in principio, velin fine, ftctu Choniasle-
honias lechoniahu , idem nomen efl bic variatum . Et ex his con-
n^u qu';dvna perfonaaliquando putanturdu*: quia vnumnomen
'is in vno locofcripturx exprimitur , &alitid in alio, vcl quia idem
lomcn in plunbus locu ponitur, tamen variatum modo prxdiBo.
^cnium efl, cjuod Horrai habitauerunt in terra Seir,ftue Idumxa an-
^-
Efau , &filios eihs , vt habetur Deuteronom.i.pofiquam autemfi-
Yfau in terrailla dominatifunt , primtfucrunt ibi duces ,
fecundo
<c{ , &iteium regnumfitit reduilum ad ducatum
,
ficut plenius di-
':on fuit Gcncf. irigcfimofext . Trimo ergo defcribuntur hic gene-
:t!ones Efjuanterrgnnm. Secundotemporcregni , ibi: Ifiifunc
ivCgcs. Tertio tempore ducum , ibi: Adad autcm mor. ^d-
hhc primo ponunturgeneratioiies Efau anteregmm . Secundo genc-^
rniiunes HorrvYum,qu(
futrunt ante Efau incipicndo a Seir Hurrtco,
a
(fuo Idumi.a
drnortanatafuit terra Seir. Circa primum dicii, Filij:
de^da
vxorefua.
1 R.ihucl.
DealiavxorefuanomineBafemath.
2 khus.
Qnivocatur lehus.Gcr,ef:^6.
^ Ihclon.
Qjiivocatur leLam.lbidem.
4 EtCorc. Ijlns quatuorhabuit Efan de Oolibamateniavxore
.
Iilij F.li.
Scquiiur.
5 Thamna,Ama.
Dicuntaliqui quod ThamnafHtt concubinn
i.lipha':^,
vividetur habeti Ctnej.triirfimofexio,
comi^HtAturtamtH
hie
hic intcr filios Elipha:^, eo qubd fuit nutrita indomo eius cum filijt
fuis , & ad oflendendum
, quoddeea natus fuit .Amalecqiiiimme-
diate poH eam neminatur . Toteft etiam aliter dici.quod 7 harrma eil
nomcn gquiuoium admafcultm,& faminam. vnde diciiur itifra dux
Thamna,eod.cap. &ficponitur hicpro mafculo inter alios filios Eli-
fhax^Genef.autem trigeftmoponithr proftmina: vbi dtcitur : Con*
cubinaEliphaz.
6 FilijScir. Hic confrquenter agitur de gencratione Trincipum
qui dominati funt in Idumxa ante Efau , &filivs
ciits . v/idc ific Seir
fuit
de genere Horraoru} :
&
ab illo denominatafuitterrailia
,
ter-
ra Seir
.
7
Soror autcm Lotan fuit. iflafuitconcubinaElipba^i^.deqtkt
prdiium cfi,
8 Filij Scbeon Aia,&: Ana. Iflc efl .^na qui inttenit aqiias cali-
das in folitudvie,vt habctttr Gemf.l6.&
ibidcmfuit cxpofitum.
9
Ifii funt Regcs qui impcraucrunc in tcrra Edom , antc-
quam cflct, tCC. Hic agitur de l{f'gibus dcfcendciitlbus ab Efau.
&
hocfit
fpecialitcr propter hnnorem ifaac, vt nfled^tur rcges ab co pro-
ce(fif]'j nofolum pcr lacob de quo defccndit Dauld,fcd etiamper Ef.tu.
Dicunt etiam Hthrdii , </uod ifli
rrges de Efau defcrndoites regnauerut
vfque ad tempus Dauid,qtd fcticfibildumxam tnbic.vi <m,vthjbe-
tur z.Rj^g.S. &aonulit ab eis nomcn rcgium,ptnens ibi cuHodcs,ftue
pr4efcSii)S,r)ui rcdderent ei rationem,
10
Etrcgnauitproeolobab. Diciint aliqui qmdlfl^fuit lob
ficut&prxcedens , Sed HcbrAi dicHm contrarinrn, dicer.ttsqnodde'
fcendit de J^achor,vtprxdiQum efl, & hoc videturper hoc f/nod lob
aliter fcrihitur in Hebrxo , quam Iobab,quia iiumen lob incipit per
jllcph litcram,lobab vero per lud.
II Etrcgna. iflceflaliusabeoqui fuitrexiulfracl anteDauid,
iftcmmfuttIdMmxHs,&ilUluda:us.
X Mcerabcl.
1023
Glorord. &NicolaicleLyra.
\oi^
^
a B^hnboih. Vrbscft a
JcRohoboth.quiciuxta amnem fira cft.MortuocjueSauI,rc-
A
iuxcafluuiu vb, crat
gnauit procoBalnnafiHus Achobor. Scd&hicmortuuscft,
a frj.Tcifuus.
^^Ailad hic corididitvibcin rluu in lej; o K Cat rlctua.
& regnauit pro co Ada'd : ciiius vrbis nomcn fiiit Phai , 6c ap-

f
Bcnijnius D -mini. b fDifpc!>l'atncij. c t.\aiificis.
b
pdlataeftvxor eius Meetabel , filia Matrcd, fihx Mezaab.

c Adadautcm mortuoduces proregibus in Edom cflecoepc- x
d rant. DuxThamna,dux Ahila,duxlecheth, duxUolibama,
j
dux Ela,dux Phinon,duxCcnez,dux 1 heman, dux Mablar,
dux Mai^dieljduxHiram. Hiduces Edonu. 4
rcx Kdoni, &: vfq; ho
dic c(i prxiidaj Jii rc-
gionc C.-ib.ilcnn, &
viaisgrandis ,quilic
voc.i:ur.
b MatredfiHx
, &cat.
Du.x matrcs hic nu-
nierancur,.nd ligniri-
caiidiiin mvilcriuin
,
vc atirifcx gcnuilL-c
difpcnf.Kiicccn,& di
fjcufli locutio,cj fd
nn"Kia,6.:gratJ.^ni{X
prdincrecur gi'\ncrt|
mco'dil->usaufiiroiu
c D/icn, fc. Notaiv
clu quod uiius rcgc^
(tixit dc Edoiv\, pc
Hca ducescum prui
lucrfictcjuorum qiiai
clan\ matics noj it: v
<.)c)libam.i,5(:Than;
d Duxylhitj.AhiAn
Generilccitur,cuiii'
B
-fGener.20.8c
jo.a
Li. qu:eft. fu-
Hiei"'"-
Ijpcnfacrix Diii bcnignicatc,^a cx jpfundicatc fcnfus nafcicur intcrprctatio cleuatio,in Paralip.Aliha,id cli,fupcr cam
f^cunda
N 'I~cmrA
V S D t L Y R a"
I Mcccabcl.
JnHebrxohMtiir.FiliaMei^ahab:&f"iatinHe-
hr.to cuim aHrHm.6- per hoc defiv^n^tur^ tjHodpaier ijliHifuit diuis in
p"ffi!iione auri,t,t dicitglof Hi braica.
2 AdadiKi. Hicdefcribuniurduces
Ed')m,rcgibnsfuccedentes.
3
DuX Th.mi. D cuit aitjtii r.md Tl^ani>ia,& Oolibamafunt no'
mina mulitrum qfiieponuntm intcr nomina ducum, proptcr ahm rlr-
tut s tfHosfeccru t.ficut & Dclbora ititcr Tudices.,y>t hahcturludic^.
Sed hucf.iit irnprob.ttum
Ccnef.
5
6. qitod Thamna,p- Oolib^ma, <jua
fucumt
fuount imtlicres,prcelfcrurit reges qHifucrwit in F.dxin. f oamna
a.
tem,& Ooi:-ban:a ciuiponuntur hic inter duces^ftcritnt pojl illos reges
^
vtpaiei in texiu.Et ideo dicendum,cj, hicfunt nominavirorum.Gcnrj
r
vcro
3
G.fniitnomipa mulie-iHm^qwafunt tcqniuoc.r ad mafculum.,
t \
faminam, vtprxdi&umefl. jilinHi vero Hehrxi dicunt.,(j, fmt nomi
naciuitutw>i,vel rcgionum,vtfit fenfns i Dnx Thamna, id efl, ciuita-
tis,vcl regionisftc nominatJt.& ftc de alusjed tcxtus non videlur ben<
ad hoc concordaretvnde conclnditHr infinc.
4
HiducesEdom. ScilicctprxnomiHOti.
A D D 1 T 1 O.
Addiciones in Jibros Paralip. incipiunt i.Paralip. i. c. vbi
dicicur in pofiill. Ipfegcn-nt H^bir,&c.
Hcbrxi non funt dcnominatiab Hcbcr filio Scm ,
nccab
aliquo alib pr.ccedcncc Abrah.im , fcd nominantur Hcbrxi
ab ipfo Abralnm, non rationc proprij nominis
,
quia fic di-
ccrcntur
ccrcncur Abra:icum A eph m prmcipio, noa autcm Hc-
bra'i ,cum Ain. Racioauteni huius dcnominacionis h \hi
tur plencfiipcr Macth.ii.cap. in additione i.vidc ibi.V: i
rcplicam gencralcm poli 50. cap. fccundi totius huiuspuli
tam : vbi proprx-fcntic.&cius additioncicplicacoradcot
rcttorium, Giincf.6.c.fe rcmittit.
C A P. 1 I.
iVi autem
If-
rarl,
-J* Au-
guff.Duo-
dccim filij
Ifacl in Mcfopota-
miadicuncurncid, vt
pcr fynccdochen in-
tclligacur, quiaBcn-
iamin propc Bcthle-
hcrn n.ntuscft longo
tcmporc pfjft rcditii
patris cius .1 Mcfopo-
tamia- Scdquiama-
iorcoru p.irsibi nara
fuicdicuncuribinati
b
.Ach.trcui. Achar
qui & Achan in lo'
fuedicicur,idGft,co-
lubcr
luberinfidias . Aclin'
turbatus. g.a pcr au .1
p
tiam infidiabatur tu
to aliquid rapcrc u
anathematCjdcprch
fus in fcclere Eui b.u
cftinvkione. Myft;
ceinnuens, quuqii
jGj
poiifideiindumena
conucrfationis f^ii
lariscultuminducir
malus coram Domino, & occidit eum. t
Thamar autenurus
* quafipalliuni dcmi-
q^
A P. II.
1
f
Duodectm filij Ucob.
Ihj t autem Ifrael, Ruben, Simeon, Le-
ui,Iuda,I{rachar,&ZabuIon, Dan,Io-
feph,Beniamin,Ncphth3!i,G3d,&: A-
a fDchisplciiilMnie inGener.fi'iptume;l. b
f
Vel Anan.
fer . Fihj I uda,
Hcr, Onan,& Scla:
t Hi
tres nati funt ci dc fiha Sue Chananiti-
dis . Fuit aute Her primogcnitus luda;
a
f
De liis (juoqiie in CcieJi fcriin.i funt.
eius pcpcrit ei Phares,& Zara.C 'mncs ergo filij luda qoinque.
Fihj aute Phares, Hefrfn,& Hamuh Fihj quoq; Zara:,Zamn, i
TAlias Cpinan. a
f
Alias Darda.
'^
& Ethan, &Eman : Calchol quoquc, & Darafimul quinquc.
^
-
t
Filij Charmi, Achar
,
qui turbauulirael, &peccauitinfurto

anathematis . Filij Ethan, Azaiias. t Filij autcm Hcfion qui fo
thematc to!];- . Tx
quoq; de zy<
tetollit Icricno, ,1!
h^rcticorum dogir,
ta, vclf^ciilariiiliccj
rarumfupcrHiciolaij
Ecclcfiainducic.licl
eltcnimrriiul.iaurc
4
1^'^"-
^''
N I C O L
C
V s
p.
D E
IL
L Y R A.
iTnllij autcm Ifra. Hic confequen'er dcfcribittir gencratio
ipfius
Jl
faccbiCjH-cfiiittcta elc&a in dnodecim Tariarchis,vtper ludam
Tatriarchamperueiiiatur ad I{egnum D<iu;d:dc quo efi principaiis in-
tcntio hiiius libri.Trimo ergo agitiir de ditiagcnerationcper Tatriar-
ehas. &
primo defcnbiturordvgentrationurr. ipftus ludx, co q, deipfo
defcendit Daiiid-.de cuins I^sgno principaliicr intenditur. Secnndo Si'
tneonis,quipartim habitaut in forte Iiidtc in medio ^.c.ibr.Et filij Si
irKO.Trriio B^'ben,& Gaad,& dtmidixiribus Manajfc,cjuifmid ha
bit>iueriint vltra lordancm c. 5. Qunrto ipftus Leui, c.6. Q^into ifa-
cha^, &
T^'phthali, &M.in^iffc, & Ephraim
, &.Ax^r (]ui nftdui
etant extrafortem Iuda S.c.Se.xto ipfiws Beniamih cS.Circapnmum
dcfiribitnr prim.t gencratio Ittdx vfq<iead Dauid,
&fratns e,us. Se-
cundo gcneratio ipfiiis Dauid c. j . Tertio rcuertiturfcrtpitna adgjc.e-
rationem Indx al qiia addetdo r.4. Circapriniumprxniittitiit ducde-
cir/iTatriarrha>umgeiieratio,ctmdicitui: Filij autcm liin.&c. &
fat:!
inera. Sscundo dtfcribiiurgencratio Ih<Im Tania-chx utut diii'
tur: Filij lud.i. Etprimoipfi-is immediatcfscnndofliorumciiisfibi;
Fili) .lutcm Ph ;rcs,&c. Ciicapriinumduinn;
3 Filij luda. Her. On;ini. ifiiduofiieruni mortuifinclibcrfs, co
qund fneruntmalicoram Himi/io^vt habetur Gfnif,}i.
)
Hi trcs nnti funt dc fi. Ex qun dicunt aiiqui
,
cp Sue
efl nomen
yxoris tpfiAs Tidx.fcd hocfnit hnprnbaiiim Gcmf. 5 8. &o{ie>'fiim.,q,
nomcn
efi
patri 7 xoris Iudx,& proptcr hoc dcbct hic poni Chananiti-
de rcfcrauio adfilia Snc^ffuxfKit v.xor Iudx,&fuit degencre Chanaa.
4
Tliamar auccm,&:c. i^-^ox conccpit defoccrofuofin.ulai fc cjfe
tneretiicT\ eo 'jtioa iniufle detiiiebatur in vidnitate,vt habctur Gcn.}i .
J
filij 4W ?'m,H{( a^itHrae^cnfWmcpiimfa iud.f,er prinM
ipjius Thcits,& Zarx.Secundofilinrum ipJoriKt.:btji'A\j Cli.rui
Circapyimtm dicitur-, Filij aurcm Pharcs,&c. Dicnhicgi.Hibra
f<r, quod ijit quatuor vltirni funt iiU iidem , dc qu b:is dicitur j .I^fJ"
quod Salmion cratjapicntior Ethan Et^ aitiX, G Ewam, & Chalcc
&DarafiiiusMahol.Sedgl.Hi.braica}iipcrloitm ilium ^.I{pg,4.d
cit^quvd illi quatuorfuerunt Leuitx, &camores in domt Dofr.ini; /.,
aulem quatuor hic notalifuerunt dc tribu lHda,difcendcntcs ab ecf
Zaramplium eius,vtpatit in tcxtu.llli autcde trihu luda non advii
tibantttr in domo Domini ad officium
LenitarHm, Ite illi diciiniurU'
MahoUifti verofilii ZarX. l.xquibnsp,;tet,qU'd tjiijtnitaliiahi.i:
6 Filij Char. Hic covfequcnter agiita- dcgeneraiionefiUcrtiml
i
res,& Zarx. &primo dt genrrationeJiliortim Zare.fecundo degin
rationefiHorKTfiThares^ibi: Filij autcHclron. Ciicapumimdic
r/f> :Fili! Charmi. quifuitfilius Zabdifilit Zari,vi h.iiniHr U,ji-r
7 Acliar. ifle lofue
7
vocaiur .Achar: proui ihi plcnins fnit njh
fi m,&in alirjHibus locis voi attir .Achor. Idim enim nomen Hibn
cumfreqticnter variatiiy.,vt d ^tm eil cap.pt fccd.
8 Qni turbauit Ifracl, ,&:c. Fnrando rcm confccratam Domin
vthabctnr Iijiicj.
j
9 Y'\\\]Ei\\an. QuifitltfiliHsZarx.
a
AzariaSj&rc. Hoc exponitur dnpliciter. Fnomndoijuodponit.
I)ic pluraU pro Jingulari,f.Jllii profilius. .yilio niodo,qubd licetfili
.AXarias tanquam principali'cr nominctur.,tame .iliijiatres eiusfub
tciligtintur:quia atror huius Librt hrcuiter, & quaft clnoniceloquitu
10 \\\\z.\.\tcn\\\^(i:on.Hicconfiquentcragiturdcginerationedi
rumfiHorwm Vhares diffrfiM.&prim dc gcnerationc Hefion.
deqi
defccdtt Dauid.fecundo dcgeneratione Caleb, quifafla
notabtliafeii
Vt habetiir in lib.Iofue,& ltb.lHdicum,tbi: Caleb vero. Ciycapriniu
didtHn Filij aui Hcfron cjui nati funt. ijle vocatur^imMaf.
loij I.Paralip Cap. II. 1026
%
luailentofcimoncaptata.HancfiiracifuntAiius,Mnrcion, Nathamaddiitiiseftad S.imuclciTi,qii/&: ronathaui
,
qui D
A &: alij qiii philofophorum fcdam no rede conati func iiidu pcrcuflTic lconcm.Et fcicndiiin quod vbi propheta vocatur,
cerc in ccclcfiam.vc multi per cos pedrent . Ideo abiedti
a-
Natham fcribicur non lonalhan.
ceruo lap;du,i. mul-
ticudinc
pcccacoru
3 natifuntei: lerameel &Ram & Calubai. Porro Ram^enuit
Aminadab: Aminadab autcmgenuit Nahafbn, principenlio
a
T
Ide.l.pix 111 Ruth verodicituiS.iIf>;iion id cft paci ficus.
rum luda Naha{onquoquegenuicSaIma,dec]uoortusefl:Bo-
cxtincli funt
a
Cij//(W.idef},canis
incus,qui&;Calcb.
idcfl,canis,vnusde
exploratoribus.Hcf-
^
roquoque 6: lcpho
rcidemeft.vndcCa
g
lcb ilius Hcfrom,&
ac-j.iando films le-
phonclcgitur.
b
Ifaiautimge. Inli-
bro Ilegum dicitur
habcrcHai odn fi-
c
lios, in Paralipomc-
nonno ampliusqua
feptcm . Scd dicunt
HebreiNathampro
j
phctam film Sama
,
(vclSamaa,vclSim-
iDaa)filijIfai,quem
in locuin filij cduca-
iiit & nutriuit inter
^
filios numcratu . In-
tcrfiliosquoqucKai
c
Narham
c le^her. Fn Rcgum
Ictbra Ifraclitcfr.fcd
mcricorum
qualicas
diucrficaccm
nomi-
numfacic, nalcthra
rcliduum intcrprct.i
oz,Booz vero genuit Ubed,c]ui & ipfc genuit Uai.t Ifai autcm
tm\ Icthcr v, 10 mo
tertium genuirprimogenitum hliab, recundum Aminadab
a
f
Alias Samma.
f
Alias Sauiaa.
SimaaquartumNathanaeI,quintumRaddai,fextum Afom,fc-
'
ptimum Dauid,quorum forores fuerunt Saruia &Abigail,Fi{ij
Satuix, Abifaijloab & Afahel trcs. Abigail autem genuit Ama-
fa cuiuspater fuit lecher irmaciites Caleb vero filius Hefron ac
*
cepit vxoremnomine Azuba,dequagcnuitIerioth. Fuerutq;
^
fihj eius lafer & Sobab &c Ardom.Cumcj; mortua fuifTec Azu-
a t Poftqu.im inortua ell Aziiba de Ei>hrata nati funt filij
.
baaccepitv^oremCaleb Ephrata,qu;cpeperitei Hur. Porro
HurgenuitVri. Sc Vri genuic Befelecl . Pofl hjccingreffus 7
a
f
Filii ManafTc filij Iofeph,qui vltra lordancin acccpit lia:rcditatem in tena Galaad .
cfl Hefronad filiam Machirpatris Galaad, &: accepit eam

cumefTctannorumfexasinta: quaipepericei Sesub. Sed Sc-
" qu-cabipfo nomina
1

T
-
r /T
j- t^func,ficucinhbr,
gub genuit lair . t pofledit vigmti tres ciuitacesm terra
,0 ludic.lcgicur.
Ingrejfus
t
i.Re. tf.
Hicron.
dir!iinrcfiduum,&:
refiduo iungicur If-
rachcis modico rcli-
duo Ifmaciitis
.
d Ephr.ir^. H.cc<*f}^
Mariaforor Movii, Kabbanu.
matcrHurpatris Hu
ri.Aui B;.-fjlccl. Hur
vCioefiqu'cum Aa
ron fulhncbat man'
Moyfipugnacclofuc
c lair. Hrc iudcx fuit
polfThoIa.&iudica
uiclfraci. 2.2.annis,
habensfilios.jo.pri-
cipcsciuicacum.
30.
Exod.i/.c,
a
IuJio.10.3.
F
NICOLAVS DE LYRA.
1 rC.j/(k.if}ccn-Calcb.
a Bonjpe.grn.Obed. Trcs fuerunr Booz.auus pacer Ufilius, fi
cuc fu!t dcclaracum pleniu? llurh vlt.&: Mac. i. &: compre-
henduntur hic fub vnonominc . quorum primus fuic filius
Salomon,Tcrtius vcrogcnuic Obcd.
3
Septimum Dauld. Coutiarium vidctur i.Reg.i(5. & 17. vbi-
dicitur cj, Ifai habuit odo filios,&: D.uiid fuit vlcimus, iV fic
fuito-tauus.Diccndum.cj,. i.Rog.intcr filios Ifaicomputan
turlonarhanfiliusSimnuafratris
Dauid,qucmlfainucriue
rat intcr filios fuo?,&: cumadoptaueratin fiiium,&: fccun-
<lum hoc dr oflauus filius. Hic autcm cnumcrantur folum fi
lij Ifai natura)cs,&: fic Dauid cfi fcptimus.Sequitur.
4 CuiHspa.fuit leihrr. Dicunt aliqui Hebrci.q? ific lethcr fuit
dcfilijs Ifniacl,fcd dimifi[a Gentilitaccconucrfus fuic ad ri-
tum luda:orum.rccinuic camcn libi primum cognomcn.fic
Mar i4.a.vocacurSim6Icprofusqucm dominus curauerac
a lcpra,tamcn rctincbat fibi cognomen leprofi. Alii dicunt,
<^, fuit ludcus natione,fcd iuit ad pcrcgnnandum in terram
ll"maelicarum,ficuc Elimclcch in terram Moab , vt habctur
Ruth.i.&:indctraxicilludcognomen.
5
CjW.Hicconfcqucntcrdcfcnbunturgenerationcsipfius
Calcb.&: diuidicur in crcs parccs
,
quia primo dcfcribic parte
gcnerationisCalcb.fccundo reucrtitur fcripcura ad dclcribe
dum gencrationem Hcfrom,ibi, Toji hxc ingref.cfl Hefrom, vc
indctranfcatadgcncrationcsaliorum filioru Hcfrorr, ibi
,
"^axifimt tiutem. CitOi. primum dr, Calcb ve.fi.Hcfro7H,&c. Di- ,
citgl.Hcbraicafupcr i.Pa.c.i.cjjCalcbhabcbat tacum odto
an.quandoacccpit ifiam Azubam,&:gcnuitex ca lerioth
,
<jui natus cfi nono anno xtatis Caleb. Quod no vf fatis con
iicniens,q, in tali a;tate genuifiTet Calcb. Et quia tuc tardius
accipicbaiit vxorcs viri quam modo, Scd hoc inconucnies
,
&:flliaquxfcquuntur,dicuntHcbrxiad faluandumlicctma
]c fccundum verum intcllcdlum fcripturs.&: fubditur.
6 ^ccepit -pxorem Caleb Ephrata, &c.Dic\z hoc glolla Hebrai-
ca quam aliqui cxpofitorcs noftri fcqnuncur , &: m.ilc (icuc
crcdo,c}, ha:c fuit xMaria foror Moyfi,&:
q,
Calcb lo.annorii
cxiftcns gcnuit cx ca Hur,&: Hur ot\o annorum gcnuic Vri
& Vri odo annorum genuitBcfclccl,qui fccittabcrnaculu,
vt habctur Exo.? iSed in hac glo.includuntur nnilta incon
iicnicntia.Primum cft dc matrimonio Calcb &;Maria:,quia
Olcbincxitude Acgyptoerattantum.?9.annorum.
q,
pa-
tcr,quiaannofcquenti mifliisfuitad explorandum terram
vt hf Num. 1 3.&: tunc fuit 4o.annorum tantum , vt habctur
lofuc.
14 Maria autera in cxitu de Acgypto erat.pj.annorii
vclcircitcr.quodprobaturfic.quiaMoyfesin cxitu dcAe-
gypto fiiic 8o.annorum,vthabcturExod.7.In natiuitatc vc
ro
Moyfi
Maria iam erat i j.annorum vcl circiter,quia crac
Jta
magna & fagax,(T, iuit acl confidcrandum quid accidcrec
dcMoyfccxpofitoinflumine, &:fuafltfiii Pharaonisvc
quxrcre-
quajrcrctur mulicr Hebrxaad nucncndum cum.vchabetur
Exod 2.6c fic Maria fuit^y.annorum vcl circitcr,quiidoCa
lcbfuic.3$.&;ideofiacccpitcam
lo. annorum cxiffens,fe-
quitur
q,
tunc Maria fuit (J6.annoruni,quod eft fatis derifi-
bilc,q, mulier tam fana:a& prophctilli & tamantiqiu nup-
fifictaim pucro dcceni annocum . Secundum inconucnics
cft,^ flatim cx ea genuilTct Hur.tum quia fccundum lutu-
rum non erat in eo vircus generandi,&: iii ca cranficrac tcm-
pus coucipiendi.Tertium efi a, Hur&: Vti genuiirenccxi-
,
Ikntes odoannorum tan:iun,nili ponatur miraculum -.qS
non vidccur ncccffarium.Ncceft
vcrifimilc,q, fcriptura ifta
miracuIatacuifTctin tribus didis gcnerationibus.Quartum
cft
q,
Bcfclecl fecilTL-t tabernaculu cum eHez i o.ann.vcl pa-
rum plus,cum camcn Exo.jiJ.dicatur vir fapicns, quod non
poteftdici dcpucro lo.ann.Qnod autcmfeqiuturad pr^di
dam glo.patcc ficquia fccundum eamCalcb.io.annor.ge-
nuit Hui,&: Hur.S.annos Vri,& Vri.S.anh. Befelecl, &: tica
natiuitace Calcb vfquc ad gencracioncm Bcfclecl HuxcrLmt
anniz6.&:tempusinquoHur&:Vri fuerunc in vtsroma-
triim fuarum antequam cfTcnt nati.f 1 8. menfcs qui faciuat
annum&:dimidium.&:fictiicCalebfuiti7.an.&:dimidii.
Si igicur cum hoc ponatur tempus noucm mcnfium a gcite
racionc Bcfclccl vfqucadciusnaciuitaccm,&: lo.ann.vLCC,
eius,habemus j8.an.&: tres mcnfcs.Cum igicurinccpicface
rc tabernaculum. i^.witx Calcb,vtdidum efi fupra . habet*
propofitum.fquod Bczcleel habcbat tantum i o annos, vci
parum plus,qu.ando inccpit faccre tabernaculum, quia mcc-
pit faccre. ? p.anno.ipfius Caleb,menfe y.vt dicunc Hebrari,.
Igitur ad iffa inconuenienria cuirand:i,&: aIiaqu:cpolfent fe
quiex prx'di6la glofia,diccndum q,EphrataqiUEhicdicicur-
Vxor Calcb non fuit Maria ftjror Moii , f ki.M: didiifuic Exow
I y.nec iffc Bezclccl c]ui dcfccndic ttc Calcb.fccic cabcmacu
lum,&: pcr confcqucns quod Hur, Vri >&: Bi.zclecl qui hic
ponuncurdcfcendifledcCaleb/ucruncalijabillisqLii ponil
tur Exod.3 i.Iiccc ifii &: illi fuermt cle cribu luda: quia in e:.
dcm cribu erant multa:cognationes,6<: ftoi-icf^ inconuca-ies;
quod induabus cognationibus ciufdcm cribasauus,p.iccr
. &: filius fimiliter nominencur in vno tcmporc vel diuerfis
.
Ngc mirandum quod dicfum fuit Exod.
17
Hur auum Bc-^
zclcel,qui fccit tabcrnaculum dc tribu luda fuiife maritum
Marixrquia tribus faccrdocalis &: rcgia fic commifcebarvtur
pcr matrimonia.
7
voflh.cc ingrrf. Hic rcucrtitur fcripturaad defcrjbenduni
generationcs Hcfron alias a pra:di6tis,
8
"P^ifmGa/iajcf. idcft,dominiGalaad.Eratemmita
magi\'
in tcrra ilIa,quod vocabatureius pater,
9 Qu^ptpe. fic enim debet fcrihi pcr b,in finc,&: non p:*r
p,
vel perr^vthabcntaliqui libri,& malc.
I o Ec pofIcdit,&:c. Quxritur hie quomodo ifle habuitpofleUianeiu
tmi Q.4^adiCim effet
de trihulnia expartep^Jtris^vt
tU>lS efl
,
qn/:.
Tom.x,
KK
inbits
loi/
Glof.ordi
&NicolaicleLyra.
<f Galaad . Ccpitquc Ge(rur& Aram oppida lair,
^
&Canath &
viculos cius fcxa^mta c
nY
ro.) mocirni fnit C*lct> iocuuii bi EphniimYcJ viniin ia
lOiS
QnrO. ia
t.l^aiip.
ciuitatum
Argyptoaumde
OmncsilUfiliJMacnirpatrisGalaad.
Cum au-
a in^reffMteji
cdtifMd
jgtn
mortuuscirct
Hcfron I
fc.Idci,.ovo
'
inSrcflus
eftCalcb ad E-
caturCalcb
Ephnta, phrata:habuuquoqucHcl-

OUia f
i
VJrEphratC.
1 V,rum l..tci c.xicr: .." poil ciie-
J,
.
j_ _ cr
iuToif.noncuMicnicioitnd.iur.
!S,7;x.'r:nn
r<mvxorcm
Abia.quarpc,
babuiirc,qiuiuloac- pcrit ciAshur
patrcmThc-
ccpitvxorcm
filiatn fouiu.
"
h
cune.N.nti funt autcm hlij Ic
4
ramcclprimogcnitiHefro,
$
Ram primogcnitus cius &
Buna&: Aran & Afom, & 6
Mjchir. vt moiinrc
turpcr
aiinonim nu-
mcnini , 8^ dc Arcy-
to i!lum
cgrdUim
hiirtc,&:intcrramrc
pronuflionis
vcnif-
fe,quiaa vigintian-
nis & fupra ad bcllu
dcfcribcbantur vfq-,
ad annum fcxagcU-
Achia. Duxitquoquc vxo-
rem
alrcram Icramecl no-
minc
Atarajquc^cfuitmatcr
rnum.'Abannoicx.i-
^
Onam sed filiiRamprimo
gcrimo& Lcuira: mi
jreniti Icramecl fuerunt mo
nilkarc,& militcs pu &
, , ^,, ,<i ,,; ,oaim.
gnarcdcimcbant.vn
^^ Yhim Sc Acar.Onam au-
dc&: Romani cosc-
1 1 ri- c

o
tem habuit hhos Scmci &
lada. Filij autcm Semci Na-
dab& Abifur. Nomcnvcro
t
AluiAtigsil.
vxoris Abilur Abihail
,
qua:
T
Aliaj Ach.^bon.aliss Aahobban.
pcpcrit Ahobban & Molid.
Filij autem Nadab fucrunt
Saled &
Apphaim. Mortuus
eltautem Saledabfquclibe
ris Filius vcroApphaim lefi,
qui I efi genuit Scfan.Porro
f
Alias Ali2:a;,aliai Olai.
Scfan gcnuit Oholai. Filij^
autcm ladafratris Semeilc
thcr &lonathan . Scd &c Ic-
ther mortuus cft abfque li-
bcris . Porro lonathan gc*
nicritos vocant ,qiii
iS milirarcdcficrunt.
b. X^tifun:. H.iv;k-
nu5 fcriptor hifioria:
tcxuit g;cncr.itioncni
duorun filioru Hcf-
ronduorum poflcrio
rum , idcft , Ar.im &:
Calubai , dc quibus
prius narrauit,quiarc
giam 6c faccrdocale
Q
quoqumodo voluit
innotcfccrc dignira-
tcm.Nrincafic.id pn d
inogcniti.i.Icr.imccl
gcncalogiam rcdic
.
c Onam, HicabOn.1
filioludx nomcnac
ccpic > fcd ditfcrunt,
?uia pcr Nuni filius
^.....
^^^y ^l'"^ Icramccl
"*"
"
pcr Mcn fcribitur,
d Sefam . Hunc Hc-
brari
braji dicunc cflK.'"Eli-
I
niclech viriim Noc-
mi n.icrcmM.ihalom
nuit phalcrh & Ziza . Ifti
fuerunt filij Icramecl primo
8 genitiHcfron . Scfanautcni & Chcliom, &:idco
non habuit filios , fcd fihas
fc^-ipt'"--!. '"
fcqnenci
- . businnuicqijodSe-
& fcruum Acgyptmm no-
fa non h.ibucnc fi-
minclcraa. Dcditque ci filia
lio.s,fcdfili.is,q.aduo
(uam vxorcn
,
qux pcpcric
^''.rruffc''"--
ci Ethci.Ethci autcm genuit
Nathan,& Nathan genuit
a ^ Alijs z:.l>ad
Zabad Zabad aufem gc-
c Hebron . Cuiitas in
qua rcgnauit Dauid
fcpccm annis ance-
quam rcgnauic in le-
rufhlcm . Signific.ic
hxc loca nomina ac-
ccpjllc.i poftcnsCa-
Icb, qui Hcbron &: fu
burbanaciusin tbrcc
acccpic.
a ^ Opal.el.
nuit Ophal , & Ophal ge-
niut Obed,Obcd genuit le-
hu , lchu gcnuit Azariam
,
Azarias genuit hcIIcs , &
Hellcsgcnuit Elafii, Elafa gnuit sifamoi, sifa-
moi gcnuit sellum ,
sellum gcnuit Icamia ,
Icamia autem gcnuit Elifama^ ..Filij autcra
a Tlieram
f
Vel lciamel,yl Melis vel Muhci.vcl Muiieli,
cl Mehel.
Calcb fratris Icramcel t Mcfa primogcn
f
Koinen loci a c;uo.ziphei nui dixciant Sauli: Nonnc Dauid
aLfcondituj cit apud nos.
tus cius , ipfc cft patcr Ziph , & filij Marcfa pa-
a ^Ciuitatis.
^
rris Hcbrdru . porro filij Hcbroii
,
Corc &
t
T.iphua Alias.
Taphcuphu.
Thaphua& Rccam & samma^ . samma au-
tcm gcnuit Raham patrcm Icrcaam , & Rc-
ccm gcnuit Sammai . Filius autem sammai,
loMaon, & Maon pater Bethfur. Epha autem
f
Alia Mofa .
concubina Caleb peperic Haran
, & Muffa
& Gczcz . porro Haran gcnuit Gezcz . Fi-
a T Hic intcrpretatur tonlinr.vnde putaiur a Iuda:is elTc Nabal Carmeli, qui tondcnt
oues fuas nuntios Daud ccniumcliis aftccit.
hj autem lahaddai : Rcgom , & loatham , &
f
Alias zephom.
Gefan, &PhaIeth,&Epha, & saaph; Con-
cubina Calcb , Maacha
,
pepcrit saacr, &Tha-
xirana . Genuit autem saaph pater Madmcna.N
12 suepatrem Machbena , & patrcm Gabaa . Filia
NICOLAVS DE LYRA.
4e trihns non habebat ibtpoffefJienem..Ad quod refptndetur vne modo
qn*i Machir adoptanit pamm eius Segub infilium . Et ficper hanc
idtptionem ipfe &fitius ciu^ lair habuerunt ibipojfeffionem^^lio mo
4to,f ifie lairfiiii homo bellicofus,&- aliquas ciuitates fecuperauit ibi
dem,^uas Syri rapuerunt afiiiis Jfracl.
i Cum auccm mor. In Hebrxo babetur, IngrcflTus cft Calcb
ad Ephratam. & efl hic Ephratha nomen ci:iitatis, qux altero no-
tnine vocabatur Bethlchem.& esifenfus quod mortuo Hcfron,tjuido'
minabatur in Bethlehem,Catebfilius eius injreffus efl itluc tan.iuam
fuccedtns patri.Srcwidim aliquos hKc titcra
y
Et poflca mortuus
cft Hcfron m Calcb Ephracha. Et
cfl
Cateb Eplnata nomen vil-
Uttmpofttum ex nomine Caleb^et nomine v.xorisfuieyin qua mgrtuus
efi Hffrom pater Caleb.
% HahwtiUQCii.Voterant enim tunc l}abcre ptures vxeres funul.
3
QuJEpcpcritci A%\\\xr.idefl,iominumtatisvilU.
4
NajU (Unc. Hic tranfit ad defcrihendUm geaerationes aliorumfi-
ImMm
tiorum Hefron.
j
Fil ij Icra,^c. E.v hoc patet quod ^ram per quem texitur gencA
logia Chrifli.nonfuitprimogenitus Hcfron ^ficutnec Satomon ipfiu*
Dauid.
6 Ec Buna &: Aram &Afon. Et patet lltrra vfque ibi. Scfan au
tem non habuit filios. Hoc videtur contradicere ei quod prponi-
tuT in texiu.
7 Porro Sefan gcnuic Oholai. alias Ahalci.
Dicendum
quod
ineOhotaimortuuseflantepatremy &fineliheris.
&fecundum
lioc
dicitnrbic.
8 Sc(AnAUKm.fcilicet,fibifuccedcntes.
9 Obc gc.Ic. Miqui tib.habent Ichu.cir male quiafic
ftiihitur im
Hebr.Sequitur.
1
9 Maon,&c. idefl dominus vel magnus in tali vilta.&
eodem me^
do iltud quodfequjtur.
1 1 Gcnuit autcm Saaph pa.Ma. &
quod fubditur
.
1 Suc pacrcm Mach.&: pa. nominafunt viltarum.lfla
tamen&A
baaefl atia ab iUa Gahaa^qti^fuit in tribu Beniamin.
J Filia
10
2p
I.Paralip,
a
Hi eraat fHI.Re capituhtz,erter3tioncn\ CalcbdcEphra-
thn.cuam
antediniilir,quando Hurdc Ephracha,!. Manafo
rort
Moyli gcnirum narmuir.
b
c^njr.^i.iiMw.qux&Cariathabaal,!. ciuiras nViCuum vna
de vrbibus
Gabaonirarum in nono miliario euntibus ab He
liaDiofpolimintribu
Iiida.
c
Bcthlchem . C\w\t3%
p.niiidintribuIudaM
t Q^' r ab co
Cap. II.
1030
a vcro Caleb fuit Achfa Hi erat filii Calcb , filii Hurprimogc
b
niti EphracbarSobal parer Coriathiarim,Salma paterBethlc
qiia,
jdominus narusc
in 7. ab Elia miliario
otra
mcridion.ilcm
l.ignmiuxtaviaqua:
iiicitHcbron,
vbife-
iilchrum
Icffe ^: Da
idoftcndirur, iiimil
iccircicer
pailibus
|P-
ciilcurrisAdcr,i.tur-
ns prcgi* quodam va
icinio
p.iiiorcsdomi
nicxnatiuitacis
con
fciosaiKcfignificans.
A Aai
di u 'd.b jt.T>\mi
dium
requicrionum
.
i.fortcsM.;diam
iuxta
fcpulchra
patriarcha-
rrnn
quxfunc in C.i-
ri.icharbcaccepic, &
huiusfiliifucrunc
Ic-chrcl,&c.ScTiatx& Eflhaoh'tx nomi-
na locorum fortiri funcqui func S irrai &: E(Hin.ol,vbi (c-piil
tuscfl
Samfon.Rcquictioenim fipulchrum dicicur. Ali; di
inidium
rcquicnonis tempus diniidium incclIigunc,quo fi-
lij HVael
rcperunctcnam promilTionisponridcrc,abco,f cc
porc quo Moyfcs dcdic terram Ci.iland vlcra lordaricm, Ru
bcn & Gad,& dimidix cnbui Mnnafle , vfq; quo cecere tri-
; busfortcsfu.-isacccperunt.In huiuscemporismcdictaccdi-
cuncSobal circ morcuum,&; ica dimidium rcquiecionum vi
dilTci.ad
mcdicr.arem illiusrcmporis perueniiTe.
Mvlhcc auccm Sobal.idcft . vana vccurtas , vel vcclisad
por-
Q
1 v^' r at) co nomen acccpit.
hcm.*HariphpaterBethgader Fucruntautem filii Sobalpa-
a
1"
k\\M vidcbat.
d
trisChariathiarim,C|ui^diuidebatdimidium requiecionum,
4
&deco^nationeCariathiarim,Iethrei & phucei & Sema-
^
thei&Maicrei.ExhisegrcfiriiuncSaraita: & Efthaolitic filii 7
a 5^Qj_ia mutiin
1"
cietair in pr.^lijs vteliantiir. 8
SahTia Bcthlehcm,& Netophathi , cordnsc domus loab , &
^
a
f
Signi.^iont eos in loco quidicitur fcpiiVhrumSanipoireffioneshaberc , v.ndc fupta dilnm eHquia
Saiaii.T & EiHiaolith.Tnomin.1 locoruin f''r;i:i fjnt.
dimidiumtrequietionis Sara'i.Cognationesquoque fcriba-
e rumhabitanciuminlabes, t canentes atque reIonantes,&
QuU non habcnt hic mancnrcHi ciuicatrm.
in ta'bcrnaculis commorante^ . Hi fijncCinxi qui venerunc
a f^a de itirpcRethab fucrunl.dccjuibns !iai:at lercmiai.
dc t
calore patris t domus Rechab.
portandum,Iud^osfi2;nificat,qui anciquftus populiis Dci
vocabantur,& jegem lirerx primi accepeainr,qui
]!br.js lc-
f
is &: prophecarum terebanc, fcd mvflcrium incarnationis
Chrifji non intclligcbanr . Vndc dimidiu requietionum,
i.
hiftoriam viderunt.Ille auc plcnicudinem rcquicrionu
pof-
fidct, qui
poftoperx
bonavaldcm
xterna
quieregaudcc.Veldi-
midium requiei vi-
decqui poft prefcncis
vic^ laborcm animx
quietem habcc. cunc
autcm perfcdlionem
requiccionum vidc-
bic,cum&anima &:
corporc pcrfruecurp
fediontquietis.
e Habitani'um.TTiA\it
Hebr.Ei labes fuifTc
doiJtorem lcgis pcri-
ri{Iimuin,in cuius co-
fpciftu fedebanc filij
Cinxi
,
qui & lobab
cognati Movfi . Sori-
b^ igirur dicuntur ca-
jg
ncnrcsatquerefonan
tes,quia aflidue in le-
gis Dei locutionc ver
fibanf.in tr.bcrnaculis
quoquecommoratos regum narrac
hifloria.Iabcs Ch lilum (ignific.it verum magiflrii fantto-
rum huidcs Dco canentium.Iabcscnim
interpretaturexic
cans,Chrifiusau:cmfiuxuscamalium
cupidiracuni in fuis
fidchbus exiccauic.Cinxi,id cft,pofTc(Tlo vel poffidcccs sGc
omnes clecti.dc quibus dicicucHxrcdiras
mea ifrael,<Scquo
rum poffcflio doiuinus eft.Rcchab
inrcrprccaclir auriga vel
afcendens.Hi auccm venerunrdccalore
pacris domus Re-
chab,quia a parrc luminum gracia fpiricus infiammari , pcr
quadrigam vircucum incjlos aicendunc.de
qiubusdicicur
,
^Hicunqui-fpnitHS Dei ^igsintuiyhifiiii Dcifunt.
C A P.
D
u
E
Hiern.
tThereithim
SimiTathitn
,
Sachathim.
t
Hemath.
t vel Ueu%'
cab.
Allego.
ra.i^.(l.
Ro.g.c.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Filia vcro ca.fu. 'juefuit vxv Othonie!,fecundum quod hahetur
]'.if.\o.& Jud.i.
2
Filii Hi\r pn.r.^^^phtxs. &non Caleh yquia ante hahuitf.liU
de.Aitiha twnine ImoihyVt pri'.^um
efl.
3
Sob.)l paccr C.uiathiarim. id tfl,dominus velfamofu^., in villa
fic
nominjta.ar eodcm modo qmdfubditur. Per Bechlchcm,Sr pa
terBcchgader.
4
Qui daiidcbat di. i.manftonum illius terr,& ideo ibatadvide-
diimillasmanfijfies
fa>iquam earum curam habens
.
5
Ec de co.C.ni.-.rb ari m. fnpple exierunt.
6 Icchrci & Phu. ifrfequiiHr. Ex his cgrefTi func Saraica:. id rfl
babatores Sura &
EUhaol.T.icet enim filii Dan habitaucrtnt ad le-
fus
in ciunatibus i[lis,eo
^
tribus Dan adhuc non habthat
pojfeffw-
ncm,vt habciurlHd. i i.tamen erant in fvrte ludte, &pcrlinebant ai
vircs de tribu cius,cu:usgencalogia hic defmbitur.
7
Y^xhy^tti.i.dominidc
Bethlchem.
<J Ec Ncthopha. id efl,alterius vilUftc norninatx de qua fuit Baa-
naV''thophaines,qui nominatur interfortes Dauid.inf,-a ii.ca. idca
fiibiiitur.
9 Coronz. hoc cft
illi qui dcfcenderunt de Salina fuerunt viri for-
tes
tes &hellicofl tempore Ioah,quifutt princeps militix Dauid . &ide
per ailucorium ipforum corouxjd eil, vicluria augmentatA funtdo-
miiiloab.
1 Et di.re. i.hai/ttationis httiHs ciuitatispertinebat ad eos .
1
1
Cogna.quo.&c. i.in domo
labesfeu t.ibernuculo eius , &hic
eU labes nomen viri^vt vidcbitHr,c.^.qnem
dicHt Hebrai
fuiffe Otho
niel,qulfuitperitus vutde in legc & do&or magnus.proptcr qnod Ci-
nxi qui defcendcruht de letrofoccro Moyfl,reccdrntes de ciuitatcpal
marur/t,acceffcrtintadifliimI.ibes,vtabeoadd!fcerentlege qtiiaerat
profelyti &conuerfi ad luduifmum.vt di 'umfuit Iudic^ i . &ratio-
nc iftius labes qui fnit de tribu ludu (qniafuitfrater Cakb,vt hahetur
lude\.){it hic mtntio dc iflis Cin.tif,/iH nonfucrunt de tfibu Iuda,fei
difcipuli ifliits Ubei,qui alio nominc diSius cfi Ot}/on el.
1 1 Canenrcs. i.legentis in ftbris lcgis diuiHiii,qu leliiofit per mo
ditm canius r.ttioneaccenius.
l
j
Ec in cabcr. &non in domihus,vt patet Jerem.i 5
, vnde conclH
ditur.
1
4
Hi funr ci. difcipuU ipfius Jabts.
1
5
Qui vc. idcfl,feruore religionis &deuotionis.
1 6 \^^ttis.q'<iiri{echabitixfuerHnt valde religiofi & fobrii,vt hahe-
tur Jerc.i^ .Et ifle B^chab a quo nominatifunt I\echabit, defcendit
de Jetro.
CAP.
A D D I T I O.
In c.i.vbi dicirur in ^podil.Canentes atque refonantes.i]'^en
tcs.Scriptura;facra!tcxtus lcgirurcommunitcrab Hcbrzis
in fu;s fcholis per modum cancus,non rarionc .ncccncus, q.a
acccntus pofict propric fcriuri linc cantu. fcd hoc fic ratio-
nc .
nc ff nccntiar,vt cft nocum pcricis in illa Ichira:vnde alio ca
tu vtuncur in pfalrcrio,alio in prophctis alio in lib. lob , alio
veroin Iib.Prouerb.&huiufinodi.licccquoadaccecu:n vni
formitcr fe habeanr in omnibus libris .& dc hoc cancuincel
ligcndum cft quod hic dicicui-^Cancntes.
Tom.i.
KK
lO^l
Glorordi.&NicolaidcLyra. 1031
A
c A p. iir.
tt. tf-
1-
B
|.Rrg.ti.J-
.Rcg.lj.a.
Ilicr.
3^v5
^Mtd ytro. Rcdic ad cxplicandam
progcnicm
5!/5VjX
D3iiid,qu.nmantcdiiniric,cumfubokm
Am
i.tmtili)Hcrroncnumcr.ins
pcrucnit ad Ilai
&ad tilios cius,quoruin
Dauid nouilfimus..
4c Tbcodorcc.
^uqniam mcn-
tioncm tccic rc-
gni liidj , doccc
quxnam lint co
ruin vrbcs 6: pa
ci , &: a quibus
fua
liabucrinc
vocabula.Hinc
difcimus
quod
Nathan a quo
diumus
Lucas
dcduxicccncra-
boncm
Seruaro
ris &
domini
noftri , &: Daui-
dis crat filiu*,
fiiSalomomsfra
ccrvccnnus.
b
Jcxrahctitidt.
Rabb.i.Iczralicl
ciuitascHmqua
^
habicauit Na
-
T)othqucmocci
dit Iczabcl.
c
Dj/t7.Rabba.
Daniclqui m li.
Rcgum Chc-
lcab,idcf},vin.
dicans
pacrcm
,
d
c
c / Uchrnn vbi r<^-a?r,c' c. Qiiid pcr rcgnum Dauid in
Hc-
1
bron vcl inKrufak'maccipiacur,lihrum llcgum cxponcn-
dopcrHnnr.inius.Sc.npriim cninfcqucnciluis,()mnctem-
j
pii.sqiio rcYjiauit Djuid^o^annis.rcgiiaiiit: in Hebron.y.an
nis,in leiulalcm.j^.Vndcquxiicur,curnon infumma^o.
annicVfcxme
C A P V T III.
^^^ numcrcn-
tur,Hebrciau
ccm dicunt
,
quia Dauidj
Abfalom filiu
fuitm fiigcric
kx mcnljbus,
cosquc
mcri-
toa fumma rc
gni ciiiscxclu
ibs . Dicunc
ctiam quod
fcx menlibus
,
in Hebron in-
Hrmit.uc cor-
poris labora-i'
uerit, & icJeo
in rcgno norf
rectc compu-
taii. Exci;ncc-
nim diciinccii
l
Hierea.
c
Ofee to. c.
Auid vcro hos habuit filios, qui ci nati funt in hc-

bron ; t
pnmogcnitum Amnon,cx Achjnoam
,
a
^
Q_ii.vi'uitV)cor N^bal Cmticli.
lczraheliridc , fccundum Danicl de Abigail Car-

mcHtidejtcrtiumAbfoiom,
filiumMaacha, filias
J
^ Alia TlioUini
4 I

ri
Thohnai
regisGefuirjquartumAdoniamhhum
^
Agguh,quuitum
Saphaciam cx Abital, fextum t
IcthrahamdcEglavxorclua.
Scxcrgo natifuncei in Hcbron , vbi rc-
<
gn.uiitfcptcannis^&rexmcnfibus.lrigintaautcm
&rr!busannisre-
gnauit in lerufiilcm
. Porro in lerufalem nati funt ci fini Simmaa,
&
'
Sobab 6c Nathan & Salomon, quatuor de Bethfua fiiia Ammicl
.
Ic-

a
T
Hi Aat non imin;iJ"tjr m libro Rcjur.i.
baarquoquea- Elifama&
Ehphalct &Noge &Neplieg
&
laphia,
i
^
a f
Qa.a:cn.nesn!ii Chiili eiei:'Jin palnrincxpcitlam.
nccnon Ehf3ma.& EJiada & Eliphclet , noucm .
Omnes hi filij Dauid
9
abfquc filii.s concubinarum,
habueruntqueiororem
Thamar . Fihu
1 f Cneuuo.wiii DJUid m.mcrai pet rei,um luMcffionem vf.,uc sc! ttJiirigiationein BabyIoim,iICut in l:bro Recum .
autcm Saldmonis Roboam, cuiiis Abia filius genuit Ala
.
Dc hoc quo
quc natus cfi lofaphat patcr loram
,
qui loram gcnuit Ochoziam
,
cx
quoonuscflJoas Ethuius Amafiasfiliusgcnuit Azar^am. Porro Aza
riac fihus loatham procrcauit Achaz patrem Ezechia:,dc quo narus eft
quia fccundum
g Manaflcs . Scd & Manaflcs ecnuit Amon patrcm lofia^.Fiiij aute lofiic
Hcbrxos
dilcc-
o
*
ptans cum Mi-
phibofctlidcquiftionibuslcgis
vidorapparuitj&patrrm 1
co vlcifci nifus cft , nc irndcrccuc in difpucando ab hominc
dcbilivirbellicofus.
d
DeEg!a. vxorc fiia.Q^xrkur cur ha:c Egla fola vxor D.iuid
dic.icur,Scd h.rc cfi Michol/.iu.Tiiiter uuiltas folavxordici
cur,quiac.".m in adolclccnciJprimam acccpit vxorcm,cjUC
in p.irtu
occubuifTcdxicur.Fiila vero incc! prct^tur vitul.i
,
qux
Iignific.ufynago|.'.mi,qiU" legis iui;um fulctpit, fcd I.1-
iciuicndo
corrupic.vndc, t,''; mtn viii.U docla diliya-e tritura.
Hanc noflcr Dauid acccpic.quando eam fibi in tcfianunto
datocopulauit.InpartU occubuit,quia appaicte vcrbo Dei
incarnc,&:
cuangcliu m prxdicantc,cum pcr fidcm bonoru
opcrum fobolcm gignere dcbuit , fcandalizata in pafllonc
cius libi mortcm xccrnamafcmit.
Jn
^t
I
B
regnaUc inHo
5 i'^
blon , cx quo
viftis Amalc-
" ciris dcfpoliis
corum mific
fenionbus lu-
da.his. r. quie-
ranc in Hcbro
r Omnes h: vlii
D\tuid,fu. Quia
omncs filij Chrifli artcrnam p2Jm.T expe(.T:ant,Sed excipiiiH
tu;-fiJiconcubiiiarum,quiiiom!n.uii;icerca:tcros nonmc-
rueninc numer.ari . ludxi cnim h.crctici vcl f. hifmaticihu-
ius locietacis conforrium habere no poiranc. Obftis cnini
rcgnig!oriafiliosDauiddenob;h tantuin coniugio cxpc- _
t\\xt.l\on enim bxres eri.fiHuf ar.i:ilU cii-// jilio liberd,
''
g
FiHi .wt^rn lofi^. Rab.Qii.-ituor fihj lolixlcguntur h:c,faf
Tn finchuiu.<i l:bri,&:in lib.Rogum.vbi fuccrlTiorcgu,numc
rancurcrcs trii.priivAis loacham,fccundus Eli.icim.quc Nc-
cli:ni rc-x Aegypti vcifo nominc vocauic lo.iKim ccrcius Se-
dccias.I jhanam & Scllunonlcgiincur ibi.vndcHvbrcfiopi
nahrurc}, lohanam filiusprimogcn;cus loliar' loachazSci-
him dictus fit.vndc Ierc.H;ec dcii d^ninuy Dvus ad Sillum filiii
Jofijt
tegc luiLa,cjtiia egrejfus e/i ae loco '.fio^non rekertetur^cr c.ScWH
nam-
I.a
NlCOLAVS DE LYRA.
C A P. III.
DAuid
vcro. Hic cor.feqH?nter drfcribuntur generaiiones
ipfius
i)auid,de qu.^ principalitrr intrndit ifle Lbcr.& prirno difcribi-
Diuif*.
ti*i genetatiotii*i vffUe ad Salorniihiinf lud di Sdomtne vfquead
tra fmipationem in Habylovem, \bi , FiI'U.s autcm Salomonis .
tertio
p-jfl
diflar tranfmivraticnetn
,
ibn Filij lcconi^. Circa pri-
piwm dicitur.
1 Dauid vcro hos ha.fili.cVc. Sequitnr.
2 Sccundum Danicl,&c. /y?; vHcaturChclfab.z.V^g.^.d.fnite-
nin binotHtuis.Cuiui caufam diiwii Hebrxi.quia Dauid pvfl
finrtem
^.i/;j/ cito acctpii ,Ab't^a'tl& e.miTr.prjtnnauit.^ cumtiJtnsfnif-
fet pu:r./tiiqiH diriforcs dncb.int
tf,
eratfil us 'Hjibal,prof:er qutid Da
tud nominatiii eutn Danicl.,tjui inictprctatar iudicium Dci.,d. cen s,Jud'i
eet Dcus,i.oflendat per ruidens fignum cuius ificpuer ejlfiiius, &titc
Deo fjcieniefjcies pneri atftmil
n
i
efl faciti Daitd, n^' tu>ic t.omina-
nit eum Chctiah,qui tntiipreiaiur (jMaftpater^ideflJiiniltipatri.
j
Tcrtium Abfalom. 7/ coniurauit coiitrupa:reuifuu>n Dauid
,
f h.ih(tur x.1\egum i j.c*.
"
4
C^iartum Adoniam (ilium Aggith.^tt/ jo//r rcgnarcpatre
Dauid r.rjti^ntcvt habetui
J./^j;. i.
y
Scxtuin Ic.dc E'2,\.lJtM!ch'>i.,qHe vncatiir hic E^l.i.i.vitula
f-
prr eius infolcntiam defp'if iendn Dauid,vt habctur.i.^.t',.
6 Vxorc fua,&:c. H^iafuitprima eius ifXor &pr:napidis,idto iio
mitiatur vxor Dauidpne cxteris.
Simmaa
7
Simmaa &r Sobab ^ N:ithan & S.ilo. Cotr.nium videtur Trn
ptr.^.a.vbidtci' S,.^i>rt.on, Ego fui vnigcni!us&: tcnclluscora
matrc mca. Lx quo vidctur,cp iicet Dimid hibunit aliosfilins ilra-
li's vxrvibHi,tamenfiiii vngcmtus
iffi licihfabee & Datiidfimuliu-
6Us..AitHS cnimfiiius (juemgenuit Dauid dc ca in ad lcerio non cnm-
put.itHi- hic.tum ifuia adultcrinus.,tum cjuiafuit mortHts anti odatiu
di(ni,& per cotife.jucns incircnncifus,i:s'
fic
non perttnens .id p^piilu
JudaicHm,(juia circuncific cfi fignum d.uidens Ifrael agemibus . EtH
de aliis tribusfiliis Bethfnbce hic nominatis,dutT.diim
f
fucrunt filti
natiiraies Fria:,& adcpiiui ipfius Dauid,'jiii mortuo Fria aicepit v-
Xc rr.m eius Bctfibrc,& i iiis f.lins adoplauii,
8 Fi lia Ammicl. Jjle.z.P^g. 6.vcatur Eitam,(ju:afit'it binoininis,
jicnt & multi alii.
9
Omncs hi.fi. Da.&c. Iflxfuerunt vxnres Danid , nnn tamen it*
piticipAcsficut alix.prupter quod dicuntur hic rniicubin.c .
10 Habueruntquc (o.Thj.f.exp.irtcpatrisJcdfuitforu>\yf!>fa-
l-m e.c parte pa'ris
c" matris.
1
1 Filius au.Sa. ll.c confiq>!eiter defcribiturgcheraitn Daiitd a Sa

lomoric vfjucad tranfnigr.jtionem Babylonis, &mores &opcra hic

norrtiiiatoritmdefcnbuntHr.^.^.&
4.
I j Fi au.Iolie,&:c./siir vocatur Injcha:^..^. I{rh. 2 j
.
necfuitprimt
genius in xtatciquta crat 2.
J
.ariiiorum lantum cum rcguare ccepijfit,
&tribus tantum mcr.fiLus regnauit^cui fucccffit Jn.TKim frater
lius
2<!, .annorum extUeiis.vt d'citur ihidcm.& ideo tiiciiur hic
pr'mo,^int
tus dignitau,qu!a dcfiliis lofu primus rcgnauit.
Tcniii
Cap. III.
1034
J053
I.Paralip.
%
nanqiie
intrt-prrtatur translatus . Quod autcm dicit de Toa-
h cim
natum Icchonuim,& Scdcciam, Icconi.ns idem eft qui
i^:
Ioachin,quipoftpattem loakmi regnauic in lerufalem
n^eniibustnbus&dicbusdecem.Sed loaKim qui&Elia-
cini,Nabucho.cachenatum duxic in Babyioncm cum parcc
vaforum domus do-
niini,cum
quoEze-
fucrunt primojrenltus lohanan
; fccundiis
loacim , tcrtius
' Uis gcneraair,qui di
chit-ladhucpucrrraf
cj- rn r^r
-"
nri

ucrlis atHrctionibu:
latu^ c t , M ic f phus
^eaecias, qudttus Sellum . De loacim nacus eit Icchonias &
tejiatur.Dai-.iclquo-
a
Scdccias. filij leconixfuerunc
Afir , Salathiel, Mclchiram
*
que^Ananiasc^A-
^
phadaia^sennnefer & lecemia
, Hofama, & Nadabia . De
phadaia,ortiruntZorobabel&
semei . Zorobabel genuit ?
Mofollam, Hananiam,&
Salomith iororem eorum: Ha-
*
a
f
Al 5 lochol.
zjbam quoque &Oho'l
, & Barachiam ,&
Hafadiam , lofa-
'^
bhefed quinque . Filiusautem Hanania: , Phaltias pater lefc-
ia:,cuius filius Raphaia . Huius quoque filius Arnan, de quo
a f Alias Aboia.
natus cIlObdia,cuiusfiliusfuicsechenias. Fihus secheniar
t T Alias Artus. b T
Alias Egiasl,lias loagal.
semeia, cuiusfilii Hfttus&Iegaal, &Bana,&Naaria& sa
a T
Fili j ciim patre Sfmechui Tuo Scmet:<:filii enim cius tantuiil cjuinqur funt.
phacfcxnumcro. Filius Naana: Elioenai& Ezechias,&& ez-
ricam
,
tres. Filius ElioenaiOduia
, & Eliafub & pheleia
&
Accub &lohanan, & Dalaia
&Anani fcptem.
zarias&MifaeI,(icut
jn principio Daniclis
oncnditur.Licecqui-
dameoscum Iccho-
niafiiioloakim tranf
}atos eile atfirment,
quia & hucN.ibucho.
3 tranftulit in Babylo-
ncmcura rchquapar
tc vaforum dommi,
li thelauris domus re
gi.T , & mc-icrem rcgis
& cunuchos cius, &
indicesterrg.&om-
nes fortes cxercicus
jo.milia, proquofub
flicucuse Mach.achias,
qui & Scdccias pa-
truuseiusfilius lolia:
. qui&limiliccrcranslatuscftin Chaldeos.
'
a
^fti-SaUthicl,Melchiram,Thadaia,S'mefer,&c.H(^cveTd no
mina
rnina vnius hominis funt,vt Hcbra:i volunt,fpro elT Phada- D
iapaterZ >rob.ibel&Semei.Vndcin Efdra& in Matchxo
ZorobabelSalathie! fcribitur.Etiprcipret.mir Phadaia rc-
dcmptus domini.Aflr carccr.uus.Sil.uhicl frurcx domini
,
quar
omnia conueniunc dottoribus fandis
,
quorum officio,
eccleflaflicus popu-
bus
cartigaci per graciam
domin I redempri gcr
mina vircucum t.im
in fc quam in fubditis
proferunt.
b Sennefer . Ipfc cd
Sesbafar cui Cyrus an
numer.iuitvafa dom'
domini,(icut in Efdra
dicitur.El^ autcui Se-
nefer plafmatus , Sef-
bafar tribulatus
,
qua:
cul^odibus vaforum
Dci congruunt,i.fan-
darum animarum,q.-
bus ChnftusqucCy-
rqs nomine & abfola
i.Efdri.4.
E
tione lignificauit, cui
diciziir,Toflulnameet
pfol.i.b.
da.ti.gcn.hx.tiiam.Scq : v
captiuicatem^umani
gencrisrelaxauiCjfan
F
l:asanimnscuftodiendasannumer.iuic,qux func vafadomi
,'Tiin-.c.
ninamcriZZjQinanoititdorniHusanifnnteius.
CAP.
NICOLAVS D LYRA.
1
TertiusSedecias.quar.ScUum. Ds iflo qitarto
nonfit mentio 4.
f^^^.inter filios Joft.& idto dicttnt aliqui,cf, i(le Sellum fuit idem cii
Stdccia. Et dicitur idem tertius cr qnartus diuerfis refpeSiibus:fj'tia di
citur tertius interfiUos fofi.e,fed dicittir qitartus in regia dignitate
y
<\uia poH lo.iKim fratre eius regnauit lechoniasfiltns loaciin, citi fnc
cefit Scdccias &ftcfiit rjuartus rex tntcr illos qui fuccefferunt Ioft
regi.dr hocdicit I\abbi Salo. fuper zi.Iere.vbi fecunditeum Sedecias
pocatur Sellum,t>ropter hoc a'item vt diciint vocatzsfuit Scllum, qui
fignificat cofummationem in Hebrxo,qma flcintus rex defilus Danid.
tamen pofl reditum dc Babylone circa tempora Chrifli aliqni defcende
tes dc Machabtisfucrunt reges, non tamen infacrafcriptura compu-
tantur inter reges, quia non fuerunt inflituti per vnRionem. Toffet et
aliter di,q> ifle Sellumfuit quartusfilius Iofi,fed inter alios non nomi
natnr ^ .i{eg.quiafiiit jneptus ad honorem regium.
2 Fih| lccoivxfucTunZt&CC.Hicdefcrihunturgenerationes Da-
uid pofi tranfmjgrannnem Babylonis,cu(ticitur , Filij lechonia? A-
fir Salathiel,&c./i?f lechonias cuiusfiUi dcfcribHiiurpofltranfmigra
iionem Babyonisfuit alius a lechoni.tfilio loaKim
,
qui rrgnauit ante
Sedeciam.Vnde dicit Hieronymusfuper Mat.qitodprimus defcribitur
per k,. &mjecundns pcr ch, &n,^fuitfilius primi. T^itandum hic,
quod quxdamgloffd Ilrbraica fuper iocum iflum dicit
,
quod Dauid in
SpiritufanBo t>:ditfuturos oHogenerationes ab eoper Salomone vfq;
adJoa^s,ficuthic cnumeratxfunt,i& tunc prAfcindtndum regnumfuu
yfq;
ad ternpHs a fiUis fuis per .Athaliam,nHxinterfe
'
femine regio
yfurpauitftbi regnHm,yt habetur.^.^g.ff.it profter hoc fecit pfal-
mum
miim q'iiincipit,Sa.l\mm me fac dominc,quoniam defecitfan P^al. ti.
Oius.qui inti!ulaiur,pro o6laua,f. generatione Dauid, vtreduceretur
ad etim regnum.ficut fa&nm eflper prouidetniam loiada facerdotis.
Icem vidit a loasvfj; ad loftam o6iogenerationes, &vidit lofiam oc
cidendim a Tharaonc regc .Aegypti
,
(&
infiiiis eius regnum dcficere
in tranfmigratione Babylonis,& fic fecit aliumpfalmum , Domine
nc in fuforc tut) arguas mc. fecun^um,vt remanerent filii leconia
per quos deducereturgencalogia
vfq; ad Chriilum. &ideo incitulatur
ifle pfalmus pro o&aua gencratiotie ficut &primus. nec funtpluret
pfalmi hoc modo intitula:i.Tamenfiper librum pfulmorum dicit i{a*
Sa.quod oSlauaJhi accipitur pro inflrumento muftco olo chordarum,
in quo cantabantur iflipfalmi.
3 De Pha. Mar. l .Zorobabcl diciturfilius Salathiel,& .Aggtet. l .et
3
.Efdr.<^.a.propter quod dicunt.aliqui quod iflc Thadaia ejt idem
q.
<& Salathiel,ita quod ntminaiusfuit pluribus nominibus,ficut &
plu
res infcriptura.Silii vero dicuityquod fuerunt fratres,ficut pratendit
hic textus,& quilibet eorum habuitfilium nomine Zorobabcl , &per
Zorobabelfilium Salathieldeducitur genealogia Chrifli.Matt.l. Hic
autfrn mentiofit de Zorobabelfilio Thadaia.
4
Zorobabcl gcnuir. fccudum primarn opinionem qujc dicit Sa-
lathicl & Thadaiam efje eundem hominem.ifle Mofuilam filius Zora
b-^bcl vocatur ^bsud,Mat. i.ita quodfuit binomius.
5
Hazabam quoquc, fequitur, quinq-,. <& refertur ad filios cnn-
meratospoii Salomithfororem eorum tantum,&' non adprtcccdentes.
Sequiturpolira.
9
Cuius fi.Hattus,&:c. quodeflintelligendum cumpatrteorumfi-^
rnnl numcrato.
Tom.a. KK 3
CAP.
GlGrordi&NicolaJdeLyra.
1036
,
C
A P. Iiil.
///i7j/4.quomodoPharcs
& Hcfron &:crcs
quifcquunturfilij
luJccircdicuiuur.cumali
bil'lurcs&:
Z.iramfilios ludx Hcfronhliu
Pharcs
lcgimus.fcd
Hcbraw
aircrunc mucacis
nominibuscofdcm fi
&:confcquencern.irrac dcIabcs.Scd hcbreidiciic,quodAf
D
fiir dc H.lla3 gcnuic Ecam,& illc Cos.Cos auccm Suboba, &
Soboba labcs,qui tuic dodor fcribarum . Incer Cos.&: labcs
infcruncurcognacioijcsAharehc](vcl
Aharahel,aliasAral)
q.a ipfc cft Obab filius Arac.i.lccro coa;n.ici Moyfi. 6c q.a la-
bcs doccbac cos, in
lios
ludxqu. fcri^Hu
raalijs notnin.'busjIt
bi
nominai hic crtc
exprcUuj . Atunc c-
ritn
Pharcsqji intcr-
prctacur diuifio, fuu
nouicn
proprium hic
habcTC.Hcfroautcm
l.rrarB.circZaram.fcdHcf-
k

'"
inierprccacur a-
trium , Zaram ortus
C A P V T IIII.
fcrci func in cius prp-
^cnie quafi a maiori-
Dusciusgcniti.
c Etfttj. fyn.igogadc
qua Chriftus nacus j|lliiIudaPharcs,
Hcfron&Charmu&Hur,
^
^uj. ^nnun^ iuis
&c Sobal . Raia vero filius Sobal ^cnuit j
cft,qux pepcriccum
J'
. , ,
.
r L -o I j
indolorc:quiadcad-
lahath, dcquo nati lunt Ahumai&Laad.
ucncucius propccrm
Hx
cognationcs Sarathi.t Ifta quocj; ftirps
J
fidclicaccm doluic.vn
a Tquociuiuiiezraei. dc ludari inuidcnccs
Zaramortus.
i^-^-^*^^^j
Etam:lczrahel,
&Icfcma&Icdcbos. No-
dicchant, sidmittimMs
ChaTr^i
quomic cflfc
j^
^^n quoquc fororis
corumAfalclphumi. phannuc! autcm
pa
*
'^'^"J"'
""""
""^"""'
Hcbcr.namCharmi tai,o..
ra: /:.. Cl:: u..-.: :.:
f /o/f. Hoccort-
E
1
intcrprctatur
vinca
mca.Hcrvigilans.Vr
autcm dicuiit effc O-
nam.fcdVrinccrprc-
utur finiftra , Onam
inurmuratio.Sobal vc
ro cflc Scla minimu
c tcr Gcdor &
Ezcrpatcr
Hofa Ifti funt filii Hur primogcniti
a T
lo.or.s Moyfi &
Aaron. . b ^T.l^ Hefron,& Abii tratm Calcb.
f InuoCMtt. HoCCOtl-
ucnitChrifi:oquc pa-
., 1. u/; A, Airon b T r.li Helron,& Abii tratris Calcb. o '
o,'

Ephrirpam;Bhlchem.Ashu'r
vcropatriThccu^erant
^.
'S^S^^^^i^
dujc vxorcs Halaa,&
Naara . Pcperit autcm ei NaaraOozan dicicur, EcceagnMi Dti j>
fBthM.
fa4ir.t}.a
&Hephcr&
rhcmani&
Ahafthari.lftifuntfilii Naarapor
ttgnMS
tjuitol.t>ec.mU'tdi^ &c.
Hunctcncdixic Dcus
fiiiorum Iud.r quos
r^fiH, Halaa
Scrcth&Sahar & ^ Echnan .Cosautcmgcnuit '-
"^\"Pi'"^i^^^^
pcpcntiiSuc.Inter-
fAUasArti.
rum,quospcr
aquarn
r^^
^
^.
o. . . - . 1 ; .1 U-t C ;; A...,^ c.,:^ II haDti mi facrofantta
Ercracur
auccm So
al fpica, vcl vana vc-
cuflas. Sclamifiusvd
t
<! hom vmbracius.
,.......
. .quospcr aquarn
Anob&Soboba&cognationes
Aharehcl filii Arum. Fuit
-
^^P:^'''^,\Jfg^;:,f^^^
% Q.iML rcdejnptnr nofter fupcj omiicin altitm!ine:ii fnclotuia
f
otein.i nxtutu eaunuit Vnde.Specio- F'*"'-
-<-<-<-"* ^
furTi>rmaprililu$honiinum,3tc.VnutteDca.tuo.i.v
j>t.TConfor.tu:
uiC CCnninpS CIUS,
d autemlabcst
inclycus
pra: fratribusfuis, &matereiusvo
'TMft.
b ,/(/kWp/;. Rabban.
c
cauicnomenillius
iabcs , dicens ; Quia pcpericumin do-
SrcmSZifdc
f
lore
. Inuocauit vcro labcs Deum Ifracl
,
diccns
S. be-
ncdiccns
bencdixeris
mihi, & dilataueris terminosmeos,
&fucritmanustuamccum , & fcccris mc a t malitia non
ftirpc ludac gcncra-
tam ,
cuius maricus
Manuc dc cribuDan,
qui^^dc Sara inlibr.
ludi.clfclcgitur.
c Gedr>r^& E7er. Ra.Loca funt a filiis Vr
poflcfla . Scd miru
chhicdicicur VrpacremBcchlehcm,cum fupdrius Salmadi
us fit patcr cius . nififortc patrcm hic appcllec po.rcncem
,
_v.;.ij... r.. c-i r.
Bechlchcm.
,
g.a
numcracis filiis

Arahcl filij Ara,

&
t
'3 qui.iomnium gcntiu
dcdicci ha:rcdic. tcm,
'*
&: pofrcfiicncm euis
16 exccndit vfqucadccr
'7
niinos ccrr(^,cum quo
'*
fuic manus domini
,
quiapoccncia deicatis
per cii virtutcs &ftii-
racula fecit. Ipfc quoquc eft virtus Dei &fapicntia,per qus.
patercondiditomniaquin cttlisfunC(S^inccrra,cui
mali--
tialudxorumnoccrcnon pocuic,quidi.'f;;iic ,
f^iiit p^ii*
ceps h lius mtmdi,et in me non hu'o-?t quicqUAin. Pcr cum QLioque
bcncdicuntur mcmbra cius, idcft , ccclefia.cui pcr Efaiam

dicicur, Dilata iocum tentorii
.,
&ij,tr,a. Efa. 54.a. Cumeo
cfl manus domini
,
quia in ipfa operacur filius Dci
,
quieft
bra-
1
NICOLAVS D LYRA.
C A P. IIH.
FUij
luda. Hicconfequenterreuertiturfcripturaad defcribendum
generatitnes tribus ludx -pt aliquid addatur.,qnod nonfuerat /-
fra expreffuiH.Circa (fuodfciendum^ip ludat legitur habuijfe vtjilies,
Cciluet^er &Qnan &Sela.de filia Sue Chanansa,yt dilim efi.fu
pra.l.c.& Vhares &Zaram de Thamar numfua.Et quia Dauii. de
fcidit drThares,cuiusfrater vterinusfuit Zaram,ideo primo defcribii
tttrgenerjcioius ludxper Thares &Zaram . quia liber iflcfalius e/J
frincipjliier propter Dauid^Scotndo defcribunturgenerationcs Ind*
ftr
SeUtibi, Filii Sfla. Hir autem &Onam mortui fucruntftne libe
ris,ythabetMrGen. ii.& ideo per eos non defcribitur aliqua geneera
tto.Circaprimimfi.iLnIum,q,fcriptHrafrc(]uentertranfitde gencra-
titnihus Vhares adgenerationes Zaram,& econHerfo,ideonon potejl
ibi pvii prAcifa diuifio.& ideo exponitur ftne diuijione.
1 Filij \\i. fupplefunt quifequuntiir,eQ tamen modoquo filii fHioru
iicunturfilii primipatris/tiam multum longinqiii,ficut omnes homi
nes dicunturfilii u/(dam,qmafolus Thares inter hic nominatos
fuitfi
liuf eiiis imnudiatus.
2 Ec Charmi. l/le fuit de tribu Zars,vt habeturfupra. ca.z.
j
Ec Hur,&: Sobal. Ifli defcenderunt de Caleb,vtpaiet ex difiis ca.
2.Seqmiur.
4
Ha: co^nationcs Sa. quia Sarait* &etiam Haolita deftende-
runt de Sebjl,vt habetur in
fi.c.t.
5
l(h quoquc ftirps. lilefuitfilius Zar*,yt habetur circa prt.c.i.
6 Nomcn quoquc foro. ^efl vna diClio.& nominatur iUa mu-
lier intcr viros,quiaf'iit
famofa.& idein dicendum eii de aliis
.
7
Paccr GcfJor. ideJl,dominus
vclfa/nofus in tali vitia . & eodem
modoqnoi fubditur.
8 Paca Uua. exponatur iUud vtfuprt.
Ifti
9
Ifti funt fi.&C. Euit enimprimogenitus huiiv mulieris,vt diBmn
eil .cz.non tamenfuitprimogeniius Caleb marni iiUi,quia habc butfi
lium de alia vxore prscedenii.
10 Patris Bcchlchcm. Dicitur auttm htc ifte
HurpaterBnhlehe,
quiafilius eius Salfna[qui co'tipHtatur quafi e.idcm perfona
cu fatre)
diciturpaterBethlehemfupra.c.L.verJusfinem.
1
1
EiEthmn. Ifie eji alius
a
prxcedenti qui fuit filius Zard.qum
ijle defcendit de Th.irespcr Hcfron.
iiuitn\i.labcs. lJicfuitOthon:elfr.iterCaleb.^vtdiBumejifupr4
i.cap.Etdicitur inclyius prxfratrihusfuis,t*m
rationefurtitudinis:
quijpercuffit ciuitatem Cariathfepher,vt habctur liidic. i .
quam r-
tionef(.iettiix:quiafuitdolor m^fgnus in icgi,vtfupya
diduw ejl.
I j
Ec maccr cius vocauic,&C. quodftgnificat
dol&rcm.Cuius ra'
tio fuhdilur.
1 4
C^iapcpcric cum in do.&c. Tropter difficulcatempartus.Eo
dem modo dicitur Cen.j
5
.quod ^chel votauit tiomenfiliifui Bcnno
ni,
'4
efitfilius doloris niei.
1
5
Inuocauic vcro labcs Dcum Ifracl, diccns ,facieio voti
fub ccnditionibusfequentibusjicutfecit lacob.Gen.xi.
16 Si bcned. dando mthigratiam lu,vn.
17 Ecdila.tcr. id cji,harcditatcm meam.
1 8 Et fuc.ma. meprotegendo ab inimicis.
19 Etfe. mcAm2..i.cuJiodierismeapcccatis & tranfgrcfftonihut
legis:& hicfubinttlligitur votumfeuprornijfionem ab eofoirfafladit
mino
fi
ab :o rectperet ijia bencficia,ficutfecit lacoh Cck. 28. Si fiiC
ric dominus me.&c. i^od amemfuerit votum iflius
labts,non ha
hetur extextu,nec aliquaglojfa quam videritu,fcd exprnediSis
poteji
conicBurari quodpromifit Dco vacare contempUtioni ipfius
&do8ri
na lsgis.llodMS enim antiquorum fapiiwum fuit in talibu^
finireviti
fMam..Ad hoc autem requiruntur bcneficta prxdi&aJ^ciUcet,
quies &
puritas mtntis,& proteSi*^& benedidio diuina.
Et
J
037
I. Paralip Cap. II II.
105 8
'^-schiiim Scdcvtcr.i p:itris. Etporta i/rferi non prmalebnnt atl-
:t:ii't77t cTn, nec d ;;)bolrjs dominabicur,quia tiata cji dpoteftas
fiiperwnmtn vir:H:c.minin~!ci. ,
a
Cj.lch au mfiatfr. Ra.Zesimus fiipra Caleb elTc filium Hef
ron,cii!u^ tratrc?; tuerunc Ram & Icramecl. Aiunc ergo He
brei Ra Calcb fracrc
Siiani hic appel! jri. a
Hcinterprcracur II i
cxccirus,Sna buniilii
quod ludaico popu-
]oconucnic,quisex-
t
2.
\
Meldach,quiduode yo.fcnioribusfuerunt^quos Mnyfcs
a
Di'o acccpicad rc9;endi popuii auxilium.crriduc. n.
Movfcn
poft acccpcam lcGic^m in ercmo patn fLM.fidc vc matrcin di-
mitccrec,eo q, ipfius amica effecfuit n.filia f .eui,
poftquam
Amram duxicaliam ex quahabuicHeldach,&: Meld.ath.
e Gcuu:tque Mx-
opprimi.Et prjrftirit Deus qu? prccariis cfl:. Calcb aurem t fra-
ter Sua gcnuit Mahir, quifuit patcr Erthon . porro Efthon ge-
1 8e:hdehem (cilicct mniiis Ifii,c5ui .ilihi Na ;'S duiiiir.
nuitBethrapha&phefTe^&Tehinna patremvrbis Naas . Hi
celfus fuic in culcu v- b
funt viri Recha . Filij autem Cencz, Othoniel & Saraia . Porro
*
nius Dei &pocencia
f
vei Anhit
rcgni,fcd quia Dci fi
liii
Uifcipcrcnoluic
,
bumilis factus ci! ac
quevil;s,vcfiantpn
rni noui.Timi.
b Ivffi.7. Rabb. qui-
idam pucanc Recha
[jiominc LX.uid nun
pari.Eficnim Re
ccncr.Vndc Da-
dcfcaic,E._go//)W
ttner &
ynBns rex.l^-
fe quoquc quafi vcr-
iniculus ligni tencr
ffc dicicur.Ideo au-
tem viri Rcchad.cii
Tur,quia propcerex-
primcndam genea-
logia Diiuidhican-
nocaci func.
C
Saraias aun. Dc Saraia dicicur loab pndrTc. qui iuxM no
Nuni.it.d.
riarn . Rabbanus.
SimmaiMovfcnin
tcUigi volunc
,
qui
incerprctatur ca:lc-
ftis . IcsU.Auron,
oui Trcrpretacurcol
l.iud.icio
,
pacfcm
Efthamo, ideli, i-
gnisniaji,cncis,quia
filij Aaron ficnficia
ignc adolcbatic No
mina vcroquic con

Tia & Alrael

. Ec iiln Lzra
,
letner 5^ Mered
& hpher
& l alon. n
om"iTa\lovircS
^
Gcnuitc]; M.iriam & Sammai & lefba patrcm Erthamo . Vxor
\\
vocabula intelligun
a f H.-nictiiiViintefle lochabcth inajrcmMoyli & Aatoii.
[Ur prOpCer diUCr-
cjuoquceiusliidaiapeperitlareclpatrem cedor, & Hebcrpa-
'* fosadus.farethvo-
f ti em Socho,& Icuchicl patrem Zanoe. Hi autem filii Bethia: fi- 14
Sm'' co^'uod ^dc
^
:
filiiOthoniel,Hathath,& Maonathi<;enuitOphra. Saraia au-
tcm genuitlo.ibpatrcm vallistarrificum . Ibiquippc arrifices
erant.FiliiveroCalcbcfilii Icphone, Hir&Ela &: Naham . Fi-
lii quoque Elacenez . Filii quoque lalelcei , Ziph & Zipha,Thi
'
Tia & Afrael . Ec filii Ezra , lether & Mered & Epher
& I alon.
9
10
i- Harafim ZT-
tiScum.
E
\ix pharaonisquamaccepitMercd & filii vxoris t Odaia: fo-
i^
moncc defccndcnc
fOdait

i^ M /^
Tv.iEfchamAa.
,g cum tabulis lapi-
roris MahamparrisCella :Carmi&E(thamo qni fuit de Ma-
'7
dcis. paccrGcdor^
chathi. FiliiquoqueSimon Ammon&Rinna. Filius Hanan
'
id<?ft.fcpis,quiaqua
TAiiasE<h.'d'.

lifepepopulum Ic-
& Thilon & filii lefi , Zohcth & Benzoheth . pilii Sela fi-
^9
gecircundedic.He-
ber.i.viccor^quiapo
pulum Dci fcruicio
iunxcric.pirerSocho.i.prophccix, quia prophccarum do-
to!: fuic.Icuchiel. i.fpcrans in Dcum,quia fp-.'in habuic vc de
Aegypco popuIumlibci-arec.pacerZan oe,quiinccrprecacur
gubernacor,quia popukim in erem gubernauic , &doolrii
na fua quocidic gubernac.
f F(/j.*T'/w.i. Ra.Filiam Pharaonis macrem Movfi vocat,q Hicroa.
cciam fccundum propriecaccm nommis filiadomini nuncu
pacur,quiabonam.fcilicer,voluncaccmin
nucncndo puero.
habuic,& Amcrcd.idcft,Moyfe accepca diicur,quia rchftis
idoIisadDciculcumconuerfacft.
mr
^
IiiinisinterprccacioncnTp.ntervallisarcificumdicicur,quia
defihis ciusfucrunc archicctl:; qai xdificaucrunc domu do-
jini.Arcificcs vcro qui m valic habicanc pv:)ffunc dici doclo
tcs lc2;is,quos rd?'?.i no infU:,fid charitaf ndificat.qnos mode
i!ia^^humilicasexalcac,vcGamalieI&PauIusciusdifcipuI'.
fc^ra. Ra.Hicr.Aiilnc Hcbr.ei Ezram qui incerprecacur au
liacor.cfre Amcam pacrcm Moyfi &: Aaron,Icchcr,i. auxi
i,cffc A.aron,& Mcreal q. rebcllans,effc Moyfcn. Epher
3q;
vci Ophcr,ideft,puluerem,Heldad fuiffc. lalo vcro Sc
Mcld.uh,
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ec pr.-ef^itic Deus. id eQ,bcruficia di3a,& ipfe reddidh Deo vo
tafHa,vt dicitglo.Hcbra!e.t.fed qutnfnerint illa nondicitur
,Jedpof~
fmtconieiiiirarimodofrxdiflo.
2 Caleb aucem fra. Licct fuperius defcripferit generationes Cakb
in pane,htc tamen reHcrtitnr ad defcribendnm altqua qua non erant
exprefia.ii patct litera vfque ibi.
}
Hi func viri re, ttomen eft loci
a
quo dcnominatifuntifti .
4
Fili j aucem. Ijie (imiliierfuit de tribu Iuda,& dicunt ali-jui quod
fuitfrater Calcbfeiiioripf<>,& mortuopatrc ciiJiodMJ enm , proptcr
(juod -pocatus fuit pater eius.& inde Calcb diclus efl CeHC7^us,vt ha'
bctur lofne. i^.alii diciit,(p mortuopatre Caleb iilc Cenc^accepic ttka
trcm eiui vxorem &nutnuit euin, &inde diilus eft Caleb Cene7:jius.
prcut dicliim fuit lofne 1
4.
5
Ochoni. liicfuitfttius naturalis Cenc'Z^,& vocatus
efl. fupra la-
hes a riiaiie,vt diUum eft^apatre vero diius eii Othoniel.ficut Benia
min., a matrefuit vocatus Bennoni^& a patre Bsniamin
;
vt habeiur
G'c.35.
6 Saraia au. Ifie videtur alius a loabprincipe militi* Dauid.
7 Pztrcm. idesl,dominum,
8 Vallisartificum.lbiquippeartificcscrant.y/cowi<rr. ab
hahttatoribus.vtpatet in lcxtu.
9 Filij vcro Ca. Hic adhuc defcribit aliasgenerationes Caleb.
10 Filij Icpho./prrt di6iiim cft.i.ca.q, Calebfuitfilius Hefron. &
ideodicu/it aLiqui,cppater Caleb fui(binomius.& ditus eftHefon &
lephonc.Olo.veri, Hebraica dicit,^ lephone non eft nomen hom nis
*
fed Caleb dilus
eft
lephone (jUud interpretaiur diuertens
,
eo quod di-
uertitfe a cotiftlio exploratorum auerientium poptM Ifraet ab itfref-
fu ttrrxpromiffioniSyVt habctur 7\(wc.
1 3 .fiiut aliciuis diiiiur ftUus
mcrtis,eo quod fecit aUquid digtium morte.
10 rilii quoquc Elaccncz. vna diflio
cft.&
ideo aliqui libri ba-
betntnalet&Cetiex..
n Et
I X
Et fili
j Ezra Icchcr &C Ms.^liqui expofttores dicwit^qmd
ifli
tresfnnt .AniramyAjron,&
Moyfesfilii eius,eo quod ibd''t!..>
.
1
1 Gcnuitquc Mariam.iii Sammai &Icsba patrcm Eftha-
nio. fed hoc 'ftfalfivn,quia hic non ag. tur degenealogia tribus Leu:,
dc quafuerunt .Amram
&filii eius,
fed deg^ ncalogia iribus Iud,vt
patct exdeciirfi huius ca.vfq; ad hoc locutn vbi incipif agere detribit
Simeonjtd ad hoc refpondent isii dicentcs,quod hic in irtbu luda agi
tttr de iiiis,quamuis fuerint dc tribu Leui occaftonc Muria
qu.^fuit v-
xor Calcb,{<r vocata
eft Ephratha alio nomine. Sed hocfupra improm
batuM
efl.2.ca.& Exod.ij.& ^i. Tropterquod dicendnm
eft , quod
ifie E-^^a defccnditde laleheei de tribu luda , &Maria qua htcpofita
ejijcH alia aforore Moyfi, , .
f
1 1
Vxor quoq;. Dicit hic glo.Hebraica quod ly cius , refertur ai
Caleb:ita quod ludaia peperit eifequentcs,fcilicet,Iayeth, &cteteros,
1 4 Hcbcr pac rem Soc. i.dominim talis villx. & eodem modo ex-
pwatur qud fubditur.P^irctn Zanoe.
1 4 Hi autcm. Di: r aliqui, quod ifta Bethia fuit vxor Mered
, &
tuiic legitur fic liicra qufequ itur.
1
J
Qam iCi:c, fci!icec,v \:orem,fed tuncnon habetur adqnid
rrf^
ratur tiiera prcedens,cuM dicitur: Hiautcm fi. qttlan.^llieius
filii
bic nominanturfecundum iilam expi>fiiionem:p> op:ir quod ulii dtcSt,
^fuit vxor Calcb conuerfa tamen ad luda fmum , ncut & muhi alii
.AcgjptiifVt habetur in Em
&
fetwidum hoc
fic
pun aiur litera.
Hiauccm filii ^Qt\\\x\\\izP\\3..fuppk(^aUb.
\6 Mcrcd. Et aliifiibinteUiguntur .j- non nominantur.Veldicen-
dum,quod cum dicitur hic; Hi auccm filii Bcchix ; ponitur plurale
pro firigulari,
1
7
Ec fi . vxo. Dicunt aliqui,quod Qdaia
cft nomen viri.& quodfub
ditur.
1 8 Soro.Na. rcfertur ad ly VXOX\%.ita qwd nomen propriu eius no
expnmatu-,fedfratris eius & rnariti.Dicut alii ciuodf-it vx^r Cdeb
fitut CT pir<cedens,& cu>ndr:Ei f\hivxoYi$,fuhintdli7iii'rCalcb.
X 9
Eilij Se. Hic confequenter agitur degen.mtione Sela filii lud^.
Tom.z.
KK 4 Paccr
^
1039
Glof.ordi&NicolaicleLyra. 1040
rnnctiniialuit
tJincs,^
qiijintnbuluda
pnor
f
llic poBiwr in memorU prinini nominii iHius qui propter impietatem a domino
pcicudiit eA.
rbofefca lo
aM,
&Saia|>h
|!ii4(>aii<i4ci
)tiM ia Moab
tt
lubiiJiorc*
LjJicfn&
Ade
Kariin
Athici,
rl
rbJJOU
^M ciuira-
^
B
qiijintriDUiiiua
pnur
pi,cunueft.
\* r o
vidcbanir
, inopia co-
^
jj:
j^^^^ ^ HeV p^tcr Lccha , & Laada pater Marela , &: co-
aCmeCUmVXOrC&:fi-
'
. ,A.,i.,K,lclloruiial>natulicxplaicmnt.
l, 5
T.ibc..v.c.i_lofadcris
.
khcm audica panis v-
bcrt.ii:.'
.
d F-igulih.tbi.Vi^i\\o$
qii! in plaiit.uionibus
&: fcpibus l.iborac,do
Ctoie incclligimus
,
quiforin.inc&: com-
_,.,... v^ -
,
5<^cumheleleclofUMal>otnaculicxplaicrunt
.. ,.
-j^ ^ _
fijsp.-triapulfus,inpc-
onacioncs
domus
opcrantiuni byOum in
domo t mra
rcgrin.itionccumfilus.j^
^^ &qui ftare fccit Iblem , viriciucmcndadi, & fccu- ? . .
r'iZ^%'i>.cedens, c
rus&inccdcns
,qui
piincipcsfucrunt in Moab, &
qui re-
,
|5^J-^^-*^^"'-"'-
Rab.Mah.ll0n&:ChC-
. Tr.ucm^.
b f
C^^.^hxc hi^orla m Kuth ftr,.: tur.
\,^^%
1
hon,quihic
fccums&-'
^
ucrfifuntin
Lahcm.H^cautem
verbavetcra.
Hilunthgu-
^
emm compo
nere dicimus , vndc
compolicoics luci fi-
1
^ft. in
Pdialip.
mccdcns
dicuncur,fliif . t qj.
'^
'"
R>""
"""'
''!
'""; p?"
"
'"" '"''",7'
'''^T.'"-
;
^ulos vocaimis Hi vi
fcinMoab.^avxorcs
^ lihabitantcsin t
plantationibus.&infcpibus,
apudrcgem
,
f.^^^Z;;^!^'^^-
J
Modbitidasduxcrunc, T
in BethicheiH. u
, -
, i-
vndc in Hcbr.Tonon
f
opcribusdus.commoraticiucfuntibi .
FiUi Sim.con, Na-
;; cxhoru^ido & Sdo
'
'nn!r Sn
mucl, & lamin, larib, Sara, Saul. Sellum filius eius Mablan
., nu.niunc.Hi apud rc-
^cToS ttadunt.
filiuscius,
Mafmafilius
cius . FiliL Mafma
,
Hamuel filius
f^'^V;;;P^^^^^^^^^
4e Hicronymus. Tra-

Zachur filius cius , Semci filius cius . Fihi Scmei fcde -
-
'^ -
dunc Hcbrxi Elime-
lcch fuiflc virum Noc-
mi.patrcm iVIaalon ijc Chelion.inaiius cpc fol ftccerit,pro
ptcr
praruaricatorcslcgiSjVCtanto
miraculovifo.conucrcc-
rcnturad Dnm Dcuir fuum.C^od quia faccrc
contcmpfc-
runtjiccirco famcs inualuic,&: ilk- qui in cribu luda prior Vi
c
batur famis inop.-a cu vxore fi tiliis,non folum
patna pclle
rctur,fcd ct in cadcm pcrciJ!,rinationc cum filiis
morerccur.
Viros autcm mcndacij Maalo &:Chclion,qui hic
fccurus &:
inccdcns
Chrifti mancccs quic
'
quid dicunc,quicquid
agunc,ad gloriam Dei faciunc
c Hahit.in. Progcnics Ruth,qu^ in ipfis fepibus &plancario-''!
nibliabica(redicicur,quandoadregiamdignicacem &; mu-
nimencum plcbishaxplancaciopcruenir.
,
f Comr-n)ra.fii/ttrb\lnGcnc(ii'cK fcnbuncur,fcd hic Sober
pccrmicciC:quianu!ladccoprogcnics.Scdqua:da nola mu-
cant fuisr6n;b.inGcn.cnimGcmucl.i.maccr Dci. hicH*-
)
nnid.
N I C O L A V S D E L Y R. A.
I Patcr ma. homeu cA c.Hitatis vcl viilx.
% Ec cogna. Dicunc expjiitu^es commurfiter,qnoddomus iuramen-
U pncaiur hic tabernaciilum Moyft,vdfnimdu,n alios templum Sah-
mo':is.,&
ipidtdeqHibushicagiturfeceruntcortinaide byfjo in ta-
bernaculoM>y%vdinten)ploSatomo)iis,velfoithri
vtroque , fdm
tamen diKerfas
gencrationes ftbifuccedentesin diuerfts temporib'<.',&
dtfiendrrwicde Selafilio ltid.i,&fic intelligitur quod dicitur, Ec co
gnationes domus ope. fKbintelligcndum esi,defcenderuHt de Sela.
J
Ec qui ftarc. Expoficorrs noftri dictmt comrnuniter, quod hoc in-
teUtgiturde ELmelech qiii orauit domnitm vtfolfiaret,vtper boc ho
minesiUtm temporis implicatt muliispeccatis a malo retraherentur
yifo tali ft^no.tjuod cum non feciffentfdominus immifit famem , ita
(p
Elimelech qtii erat depotentioribus tn Bethlehcm coaiius/uitperegri
nari in terraMoab cAm vxorefua &duob.filiLf,vi habetitr I{iitb. i.
4
Viriq; me. Jflifunt Chelion &MahalonfiUi EUmelech^ qui mor
tuifunt in trrra Moabfine prole'.& idca dicuntur viri mendacii,quta
non reUquerunt effeiiumftti matrimonii.
5
Securus HC in. interpretationesfunt iflorunt nominum Mahalon
tr
Cheiton.
$ C^i prin.fue. In Hebro habetur, Qni mariri fuerunc./ M
0-
ab,qui^ ibi acceperunt mulieres Moabitidasvthabetue I{itth.i.
7 c qui reucr. In Hebrxo tamcn non hubetur Ber,fed tantum Le
hcm,fubiiiteUigitur tamc.hsc Utera av.ie dicitur de J^emi &R^iith^
qnx mortuii maritii veneriint in Bethlehem,quia I\i4th noluit dimitte-
refocrumfuam redeuntem.^d hoc ergo induClxfunt iflaperfona, ad
oilendendum q,
defcendernnt de SelafiUo Iudti,cum dicitur , Et qui
ftjtc fccit folcm. i.Fjimelech &cxterx pcrfoHX defccnderiit de Se
A la,rcepia tamen l{tith Moabitide
.
8- rt^jc auccm. Illud adaitnr.quia hifloria EUmelech qudi babctur i
Ubro ^i.'/' pixccfjit tempora regitm,propter quxfcriptusfiit iflc
U-
ber TaraU.& maximepropter Dauid,vc frequenter fupradi&um efl
.
Hebrxi vero dicwtt^f Eiimclech non fecit flare foUm orationibiis fuisy
fed
magis caufa au.iritiit temporefamis iuit in terram Moab
,
nolens
diHribiiere bonafua paHperibns Hebrxis recurrcntibus ai tpfiim,q'<i.x
mat virpoiens &diues.propter quodpuniius fmt a Deo^quia mortuus
fuitin terra Moab,&fiUi fuipaupertate.quodpatet ex hoc,ff, l^emi
yxorfua rediitin Bethlehcm Vucaa temporaUbiis bonis. propter quod
J{^>tb nurusfua iiiit ad coihgcndumfpicas in agro alieno , vt habctnr
^Hth.i.Et prntter hor Hebrttipaffum ifinrt, ilitcr exponunt,nec mirii
tfuia btera Hrbraica mtihum diflat a t^-anslatione noflra.prmo ergo li
terafecundum Hebrxosponeturperpartcs iuxta translationem noflra,
ytmagis videatur vbi rfl diffonatit',& ciiam confonanti.;. Trimo er
^o vhi traniLuio noflra hcbet. Ecqui ftare. In Heb.habciur.tt lo-
chim. &cfl nomrnproprinm vnius hominis.nec videtitr qnod riiit in
terfnrrtJtiaaUquomoHt>ftgnificet,quodfeerritflationemfoUs.Vi\:iq;
tncnda. In Ilcbrxo h.ibrtur: Et viri Cozcba. & efi hicproprinm
nomtn loci,vt dicunt H(bfxi:Ucet Co^^eba proM
efi
nomcn appellati'
Hum,
Humjignificet mendacumtficut in Latino aUqua nominafunt ]uiuo
ca adpropriutncr appeUatiuum,ficttt Comptndium eft piopru.m no-
mcn cuiufdam viUx fatis mtx in Francia,& efl
nomea appeUatiuum,
fecundumquoddicitttr 2.1{tg. i8.c. Currcnsautcm Achimaas
per viam compendij,&c.Ec fec.& m.l Hibrxo Ijabaur.Et lo
as Sc Saraph. ittetauism Saraphpoffctinterprctariincedens^tsmcn.
loasnon initrprrtaturfecurus,nccfecundnm Hicron. necf::cnndiil\e
nigtHn,q'<i interprctati funt nomina Hehra'ca. C^Jui prin.fucrunc
In Hcbrxo hi : Qu\ marici fucrunt in Mo.ib. Et qu.-E rcucrff
func
.
In Hebrxo hauetir^Ez habicacores L.ahcm.Wxir
eft ergo Utt
rafecundum Hcbrxos. Ec Iochim,5<: viri Cozcba. Ik loas &. S.l-
raph qui mariti fuerunt in Mo3b,&: habitantes,p.< habitato
res Bcchlchem. Oj^xlicexponitur ahcis. Ec lochim. id eft,
quidi
virfanofns fic norh:n.iiHS. Ec viri QaxcbA.i.detjU loco,a quofunt
nominati . ftcui Tariften/is a Tarifiis . &: lons & Saraph. nomina
funt virorum,qi\i marici fuerunt in Moab.^'.i ihiiuerunt adpC'
regriniindon ex aUqita caufa,ftcut &Elimelech.& ibi accepcrunt v-
xores,& habitantcs in Lehemfid eil in Betblehem;&fupplendum efl,
omnes ifUprdiff.idifcenieritnt de SelafiUo Iuda,ftcut &pr.ueden'
tcs.Hxc aucem func verba vecera. Hoc autem additum efl ab Ef-
drafcriptorc huins Ubri,vt d-cttnt Hebreei
,
quia in genealogia tribus
ludxgenealogixnuerat aUquo: fui temporis.fnut lechonias &Zoro-
babei,& aUquos aUos quifiierunt Efdr contemporartei,ne crederetur
' quodiftigenealogiT^ti de Sela cJfen*f'itemporisideodix:t.HccSM
verba vccera. qujft diceret,iflifueruntlongs antetempora noftra,
9
Hi (unt figulij&c. Hic oftendit,quod iiU vUimo di5lifuerunt ar
tificcs in pluribus aitibus.quia aUjui eortmfncrunt figuU, id eft^for-
mantes vafa t^flea.velfecundum aUqitos,facientes formasfeu modu-
los adfHndendum vafa cuprea,& quantttm ad iflos dicuntur. Hi func
figuli. .^Uqui vero de prxdiciisfncruniplantaioret &cuUores vi
nearum,& qnanfArn ad i{ios fubiUtur.
10 Habit.in plantationibus.^'^nfij/:7;xyirrf occiipati.
11 Et in fcpibus././i<:;eJu ad cLanfuram vinearnm
&
plantatio-
num.Hebrpi tamen dicunt hic, Ec in claufuris//.vf nuiris. Et dkit
hicglojfa Ihbraica,q.'iod hoc dicittfr,quia aUqui dcpradiSlis crant ar
tifices murorum lapideoriim.
1 1 Apud regcm . ^rant enimprttdiHi artifices exceUentes in arti-
bits pr.iidilis,-jr ideo vocahantur ad opcri rcgis.
I j
Commotatiquc funt ibi. id eft,prop; loca vbi erant opera re-
gisfienda,
1 4
Fihj Simeon,Namucl,Iamin,Iarib.fi /V confequenter agitur
degenerationibus tribus Simcon.& primo in communi.fecundo infpe
ciaU,quantum ad viros uotabiUs
fortitudir>is,ibi: Mofobab quoq;.
Circa primumfciendum,quodp<)fi tribum luda immcdiate hic agUur
de tribu Simeon ants ByUben qui fuit primogeniius^quia fiUiSimeon
ha
bitaucrHnt inforte ludxper magnum tempus,ex caufts quJtpoHca ti
gentiir.Dicitigitur:
Filij Simcon NamueL^/(?^afry/tMf iacttU
leravf^iueibi,
Fratrci
1041
I.Paralip
C;
,p,
X.
1042
cnlmmconfitixiire.Hiergoven(?mnc,qii6< fupra deu:r;nfi-
mus nominici m in dicbus Ezcchi.e rc2;is luda: hoc cft iii ad
ucntu Chrirti.Tpfccftenim Chtiftus Doi virtus, quem zc
chias.f.forticudo domini fi'^n;ficac.
d Tercufemnc ta, percutic fide tabernacula impionim,&;
ha
bitatores im-
piorum,
quan-
doabncgasim-
^
mucl.i.legens cum D^'o Q^idam in Gcn.vocar<ir E.ha,hic
A aiitcm Tarib.i.litijans.quiidceo eviuitZamri^quicum Ma
dianicc forni*-ans a Phinee facerdocc pt-rcmptus cfj. lacim J
Gcn.i.prxpa -acujrhic vero nommacur Zara.i.orcus
.
a Efpni.co.not, Qu,iaSjmeonnQn habuic tantam fobolem
q.utam ludas.
9*
vndein lofuc
cim ,& filixfex , Fratrcs autem ciiis non habuerunt filiosmultos, &
i
dicitur, Simco. _ r * 1
r ri- ^ 1
pcr cognatio-^
vniuerla cognatio nonpotuit ad.xquare lummam filiorum luda. *
nf"<; ftl3<; irrc-
a
f
H.e ciuiutci o. inaxima panc pcrtinent ad tribnm luda ,
piflehxredit.a-
Habitaueruntnutem in BerfabGC &
Molada,
& Haflar Sual,&in Bala,
3
tcmin mcdio
& in Afom, in Tholad
, & in Bathuel,&:in Horma,&inSicelech; &
b''/!"^l'
in Bcthmarchaboth,& in Hai:irrarim,& in Bethberai & in Sariam. H?
Quia Sicclcch
b
ciuitateseorum,vrc]ue ad regem Dauid. ViIliec|uoc]ue eorum Etam , f
Sc&ci(Ahcc
q &Aen, Remmon&Thocen.&AfanjCiuitatesquinque,
&vniuerfi
*
bneiui[le&: pic
a TLociisquialibiCatiathbaal. '
ViUCrC in hoc fc
viculi eorum per circumitum ciuitatum iftarum vfqucadBaal.Hasc
culo, vcSacq^
eft habitado eorum
& fedium diftriburio Mofobab quoquc &Icm- r
cricm^ioc^j^vbf
lech, &Iora filius Amafia:,&[ Iod,Iehu filius loiabiie, filij Saraia: , filij ante dkJa eft.
Afiel,& Elioenai & lacoba & Ifiihaia &Alaia &Adicl & Hiimiel & Ba-
naia , Ziza quoquc filius Zephei filij Allon , filii Idaia , filii Scmri
, filii
Samaia . Iftifiint nominati principes in cognationibus fuis : t &in do-
pietatem ocm,
&fecularia dcfi
dcria per Chri
fti baptifmu a
fordibus abluiif
peccatorum.po
ftca ftudcns lo-
'oonia.
B
mo affinitatum fiiarum multiplicati fiint vehementer . & profcdi fiint
*
^^t^-^^s noui cc
f
Alias in.
ludsE fucrijt &:
a Simcone in-
uaf^ funr,a Da
id in pnftina.
udjehxrcdita
cm rcdicriic.
c l/ii fttnt no-
mina . Dcfcri-
|)ta ftirpe Si-.
Imeonis&adi-
7fauscorum,my
-flice fignatur
,
!quia doctorcs
ianfti. i. ccclc-
lix principcs
grcgibus Chri
fti pafcua ^ui-
.dcccs pioficif-
cunrur in G.a-
.dorvcl Gadcr
qojE interprc-
tit fcpcs cius.
Hccc ecclciia
qu.Tcft fideliii
d^lJiiojibi sut
lcua vfQ,ad
ificntcm val-
lis.i.incaniatio
ncm vcrbi,'/;^?
fcvetipfum exmaivuit^feruiformam accipi?s. In co inucniunt^pa-
fcua.ipfc cnim ait;P<ri' niffi :fnis introieric, ingredifi & egrediet
,
tC^p.ifcua irneniet vututcs. f.ln
eo tcrra lati[fima,& eiuieia. i. gra
Spiriuiilancti copiofa.- i qna an habitauerac dc ftirpe Cham,
lignificar gcntiQ nuiltitudine idola rcliq.lIc,iS<:ad vnius Dei
cultum
7{jn plebs mca
vos
: ibi pocabutt"
turfiliiDei.
e ^iri qningen.
E
picrunt fitorS
dtuifcrunc (a
vtingrcderenturin Gador vfc]ue ad orientem vallis, &vtquarrcrent
a
*"
Vcl ouibus.
pafiruagregibusfiiis .Inueneruntq'uepafi:uas vbcres, & valdebonas,
&terramlatifrimam,& quictam & fertilcm, in quaanteahabitaue-
rantde ftirpcCham . Hi ergo veneruntquos fiipra defi:ripfimus no-
d minatim, indiebusEzechi^regisIuda: & perculTcrunt tabernacula
conim,& habitatores qui inuenti fiierantibi,deleuerunt cos vfque
in prajlentemdiem. Habitaueruntque pro eis
,
quoniam vberrimas
pafcuas ibidem repererunt De filiis quoquc Simeon abicrunt in mon
e
tem^cirviriquingcntijhabcntcs principcs Phaltiam & Naariam,&
Raphaia,&Uziel,filios lefi.&percuirerunt reliquias quieuadere non
potcranc Amalecitarum,& habitaucruntibiprocisvfi];
addiemhanc.
bicrunc in mon
icudiQem
.
te Scir, &: gcuf-
feruncreiiquias
"
Amalccicarii :
quiafuperbiam
huius miidico-
culcantcsdefoc
mitace vicionl
comprimiichi
quacuordicun-
cijr,quiaeuaa-
*
gelica dotlnna
veracicer inftru
li,fpincualc bel
'J
luniconcra dtj.
moiies conae-
nientcr gcrunc
percuftisreliqjs
Amalccitarum ibihabicabantjquiacxpullis dgmonibus iti
loco vitiorumvirtucesfubfticuunc,quarum
pollcffiohomi-
ncm cfficic bcacum vfq; ad diem hunc,quod feinpcr dici po
ccftyfqueadfinem mundi.quiaecclcfiavfquead finemun
F
di pcrmancCjin qua quotidie anciquus hoftis criumphacur.
'
^CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I Fracrcs autcm eius no habucrunt fihos mulcos,3<: vniucr-
facognacio./.ipyi. Simeon.
X Non potuit. Hoc iiBum efi
qmd in tribii Simeon fueriint pauci
nfpeiU trihus Ii<d.t,& ideo receptifnerunt inforte lvid . Cuiusvna
cafuKt.tjuiafilii luJa habuernnt duplucmforcem.,vnam (juafi acqui
ficam,l/um tfuafi
acquirendam vi arrnorumfi pnfienc-cfuia crat trib.
bellicofivr^prout di&umfiut pUnius lafue 1 9.& ideo ia diwfione ter-
Tfp:cmcr]hubus,qux non acccpcrat hxreditacm,vt hubetur lofue
ig.aUqu.t ciuicates defortc ludxfuerunt affignaCxfiUis Simcon ,
&
alirjUJii'h Dari.^lia cafuit,q,filii luda licet effencplures qManfilii
SimsontVt dictfm eQ,tn non cranttoc cp
poffent fujfiiientrr populare
trrramfibi affi^natam:&fors
Siwcon pro maioriparte eratoccupata
adhuc ab aducrfariis.,!ta quod non habcbant locum fujficientem : ideo
filii luda rerep'. runc cos in aliquihus locisfuisprxter ciuitatcs eis afji
gn^tatper Iofie:voluutarie tn ad tenipui,vt infra videbitur:ne crefce
rent befii^ contra eos,ft terra eorum pro parte remaneret inhabiiata ,
&vifratrcsfwfiUi Stmeon habercntlocunfi.,& vi mutuofe iuuarent
lontra aduerfarios vtriufque trihus,vt habctur lu. i.vndefubditur.
3 Hribiraucrun t au. &atteris
q
erant df forte Iudi . vndefuhdit.
4 H.cciuicaCCS. Fiiii enim Simeon
^f
Inngam inhabiiationem ciui-
Jates c is traditas ad tempui(vc di&um eti^jpofica uolticrunt reddere fi
his hida,quando mulctplicaiifuerunCfufitctrnCcr adpnpulandumfor-
tem fuanripropter quod cpe Saulfecerunt de hoc querimoniam,fedipfe
ycgkxit f.-fcire eis iufliciam in odium Dauid qui erat de tribu luda.,&
idco nuando Dauid ohtinitit reg:. umpofl Saul ciecitfiUos Simeon de ci
II tatibus eis cnnceffis ad tempus a filiis luda modofupradi6io,non aitt
de illis qu fnerant eis affignetx per lofue.F.x quopatet quod prxfcri
ptionon
valetfi nnn fuerit ifflus titulus . Sciendum tamcn quod lo-
[ue j p.intfr ci.iitates rii affiguatas per fortcm a lofue nnminantur e-
tum
attommodata,ftH adtmfus cencefix,tjuiaifia hicfofit*
ibipo
nuntur
nunturfaltem pro maiori partcMiqtu aucem expofitores no^rt alitet
exponunt quod dicitur hic.
5
Vfq; ad re. quod boc
dv
fpaliter propter ciuitate Sice!ecb,quare-
cuperauit Dauid,& ex tuncfa&a efi
rcgit luda,vt hahetur. 1 .I^. 17.
Sid hoc no valet,quia hic dt.,quod ciuitJtes Mmfuertffilioru Simei
vfq;
ad regc Dauid.Daiiid aut noacccpit Sialcch dc manu filiorU Si
med,fed magis ex coccjfione^chis regis GethjVthi.fupra i.R^e. xj.
6 Villac quo. Dicuncur autcm vilU qum non funt muris ciaufa, c^
finiHitir vici
c/
vtculi.,cinicates vcro qux muris func claufs.
7
Mofobab. Hic ^nrdefcnbunifilii Simeon qui fuerunt notabilis
fortitudiiiis.primo cotra ChananMos,fcd6 coira.Amalecitas.,ibi: Dc
f\..C[\\oS\mSirca primii lif :Mofob.quo. &ideofubdicur de ifiis.
8 Ifti func no. i.famjfiproptcrprolis multttudinem.vndefitbditur.
p
Mulciplicati funt.
&pp
v.rtutis furtitu4inem,vndeJubditur.
i O Et pro. vbi habitabatpopulus
q
remaferat dcghre ChanariAorii,
1 1 Inuc.pal. Hic tanguni caufx moutntesfilios Simcon ad inuade-
du terra illa:qa hebant pecora m.dta,ad quorii nutritionem erat apta
terra iUa:craC et tjita,qa habitacores illius
n'oformidabat aliquid ma
lifuperueturi.fiait &defiliis Dan dt lud. i^.quodinuaferat ciuita-
te Lachis,eo rp cerra eratfertiUs
&
popului ibi habitas tfetus &fecu-
rus,hformidas aliqd mali;&f '^ns improuifus adrefistemiii: Cps aUt
in quofcceruc hocfilii Stmeo oftedit cit dicitur:\n d\c.Ezc. &patet*
1
2
Dc filijs quo. Hic confequcnter defcribiCur fortltudo filtorum.
Simeon contra ,Amalecitas;VNdefubditttr.
1
3
Er pcrcufrcliq. Dicunt aliqtii 0, ifii ^matecictfuerunt reliq*
qu euaferunt manum Satili quandopcrcufjit ^makcpt habciut. i
I{e. 1 ^..Jlii vcro dht/iuodfuerunt .Amalecit.^i qui lUiifcrunt ma^ium
DauidyOn pcrcuffic latrunctdos qui incenderant Sicelcch,ex quib.tut-
fcrant
quadringenti v:ri,ut habitnr. 1 .^rg. ^o.&
fiae ifiifuerun!,fue
tllirecollcgiruntfeinrnon^.e Scir-.iir ibithuLipLcatifucyii^it
vfq; ad
tempus,quofitii Stmeon percuffertint cos,& babitaucrut ibipro 1 ii.
C A i>.
1043
Glof.ordi.&NicolaicleL
yra. lo
44
^ C A P. V.
UUki.Fu. ,;. 1
hcodorctus.
Docrt
manitcl^i^
caiifam.cur
Rubc
quidcm
cxcidcric
a
primogcnitiiraj
'
lokih
auttm
ci
fitaliccutus,
tT>-
bu$ auicm
luda
anipUotcm
adc^;
j)ca lit honorc.
I'ri
cipatiim
autc ac
C
A
P.
V.
Ilij
quoq;Rubcn
primogeniti IfracKipfc quip
ne fuit
primouenitus
cius. 1 Sed cuin violaflct
thorumpatrisfui^datafunt
piimogcnita cius
filiislolcphfili)
liraclr&non
elltillc rcputa-
<
f
Chii.lujdc.iuo.N^naHfeifi^^tfteptiumdcIudadonrc
venUt qui mitltn-
due.:,it ipfe eiu exiK.-.Ktntiura.
r i. r .!<.., r
b
yQ-atxiK-uniDeuioVoiuftitistprzconfortibiului
rus in
primog<rnitii Porro ludas q,erat fortiiri
a 1 Apoikoii c docioiet noui tcdamciui.Je ouibu dtciiur; Pro patribus tui
'
natiCum tibifiliicon e p
r.o.t.
mus intcr
fratrcs fuos,dc ftirpe eius principes
gcrminati funt
.
Pri-
.Jf
P..n,o;rn,t, d-y-ta. U p.mc.p.n.. lejm .d Chnftu ,eit.ncut:qu e.l piunogenir-s moituoi..m
,
U pr.ncep.
tnV-^
Cipatlim
auic JV-
,ri,u.iMci<.
^ , ,
...
r L
'
r^^ 4.
ccp.tproptcrDo.
moVenitaautcm
rcputata funtlolcph
+
Filiiergo Ruben
,
primo-
B
innum,qiu
cx ip-
fo
gcrminaujt lc-
cundum
carncm.
HocaiKC
tacitefl
gnificatilUid:/rfi*
tXtxipfa:
nam rc-
gc fjgnificac
ora-
tio.icdSdrcgtMj-
tcrnum,quincq;
initifi h.ibuit dic-
rumncqiicfinem
accipict
Sequitur.
b
Srdcimyto.&c.
Idco ablata func
Rubcn primosic-
gcnuilfraeUnoch&phallu
Efron $c Charmi. FiHj
loelSamaia
filius cius , Goe filius euis,Semci
filius cius, Micha filius cius,Rcia
a ^h"
d.cnme(repat..morccp.orl,ct*quCm:cxAlIvr.o.umcum.ot..bubusc;,pt>^u.t.
fihus eius, Baal filius cius , Beera films qucm captiuum
duxit 1
hcl
^
gathphahiafarrex
Aflyrioru, & fuit princcpsin tribu
Ruben. Fra r
trcsautcm
cius&vuiucrfa
cognatio'
quandonumerabantur
per
famihas luas habucrunt principcs Ichicl & Zachariam .
Porro Ba-
lafihus
AzazfiliiSamma,filijIoel , ipfe habitauitin
Aroervfque

adNcbo&Bctlmeon.ContraOrientalemquoq;
plaga habitauit
vfqucadintroitucremi&flumen
Euphrarem.t
Multumquippe
*
iumcntorum
numcru!ii poflidebant in terra Galaad. In
diebus au-
parrisfui, h\ cR,
t
corpiis C brifii , m
quo ciat plcnirii- I
dodiuiniratis, in
^"
<rucc.fufpendic&
<)Ccidii:primoi;c-
niti diOinkas ad
fpnitualcm lo-
lcph id c(t , Chri-
Ifuni , <?<:ccclcfia:
populiim tninsla
ta c(t , ad cjucm
p.iccr : Tu es facrr-
dos in xternum fecun
dim ordinem Melchi
fedech,&c.\H.iog.
c Contra.A^arenos,
J,
Hic, Vcrifimilcc
Agar fuiffc Ccchu
ram,cuminfcque
tibus dicac Ru-
bcnicas &: Gaadi*
tas & dimidiatn
tribum Manaflc!
cum Agarenispt^
gnaffcjS^ prsbu"
f.lfracl auxiliut
IcuriBos,Naph<joi]
& Nodabfilioslf
niaclis . Nodab
\
rita:quia<Jo:mi- ^.
jcm Saul prdiati funtconrr.i Agarcnos,&
intcrteccruntillos,
na-
oitcumBjIacon
cubin p.uris fui
,
& data funt lo-
^,...
^. c . ,
'*
tur QuiinGcnclL
bitaucruntqucproeisin
tabernaculis corum inomni
plaga quas
Ccd'ni:idicirur,iid
au .u.K.o-
refpicitadOricntcmHalaad.FiliiveroGadercgionecorumha.
^^
c^^.xozx^^^sd
fcphfilioiumori,
bjtaucruntin
terraBafan vfque
Sclcha.Iochncapitc&Saphamfc j
omr>eshi.&c^'
SpfcTcur"^^
cundus;Ianai autem oC SaphatinBafan.
Frarresvcroeoru
fccundu Tyaditque, &c.
cxccdic poccncia
clomos co^nationu fuaruni, Michacl & M(jfellam &
Scbe
&
lari &:
eni inccr dccc
-r*,,, i ,-,.,, i,
cnlnis.
-Mjrftic*. Myfticcautcm
flgnificac ruinam
priorispopuli,qui
vc primcgenitus
debcbac faccrdo-
tium & rcgnum
. ^.\!;a^ loar.i aisas loia.
lacham & Zie &Heber fepte-Hi filij Abihail.filij Huri.filh Iara,fi
3 5^A'ias Icddu.ali.is Gcddo.
lii Galaad ,filii Mich ael ,filii Iefcfi,filii leddo, fiiu B uz. F
ratics quoq;
.a
T
VclCioiii.
_ ^
filii Abiel,filii Gumiprincipcsdomusin fa miliisfuis,& habitaue-
runrin Galaad& in Baian,&in viculis eius,&in
cudisfuburbanis
tium & rco^num
rum iii vjaiaaucx uj uciiaii,ocii. viv,uii.^ v.juj,cv m .uvi-aj iv.^i.'"--'""*-
f
rei.fi'Bt
accipcrc: fcd quia
^ Sar6,vfcii adtcrminos. Omncshrl numcratifunt in diebusloa-
Elllllf^r^^maculauic
ihacu
'
14
cxauMUi.
c
__
pcris
N I
Quia Ditim inuocke
runt cumprx. &c.
^ Theod.)rc
tus. Dicitcaufam
vidori.E
,
quoit;
Deum inuocaufl^i
runc , &: cos exa*
diuic quoniamco
fidcriltinco.Scii-
p(iccti;im nunic-
rp.m prardx.
c o L Y R A. L A V S D E
C A P. V.
FlVii
auoqtief^thtn . Hicconfequcnccrdcfcribitur gencra-
cio Rubcn.vbi primo foluicur tacicaquA'fiio.lccundo dc
It.. ibitur dicta gcncracio,ibi.f/7/i ijuoque i^<h. Circa primum
dicitur.
j filii tfuoijur l{j<b.E\ hoe q, Rubcn df hic primogenicus pof
fctal.qui5qua:rerciquare Rubcn non habuic duplcempor
tioncm &: pnncipacum rcfpu fratrum fuoru
,
quia hoc crac
dc ronc primDgcnicurx.- Ad hoc rfidctur cum fubdirur.
1 Sd cum VI. quia dormiuiccum liala vxore patris fui,nec la
tuicboc ipfum lacob fccundum qnod dicicur Ge.j^.lk. idco
iusprimogcnitura qu.mcum.id dupliccm porcioncm ttan-
ftulic lacobad ipfum lofc'ph,quancio duos cius filios lciliccc
Ephraim Sc Manallcadtiprjuit,ordinans c}.quilibct corum
accipcrct portioncm h.iTcdic.itis,ficuc &: filii lacob natura-
lcs,vt habctur Gcn.^S.pnncipatum auccm tranfiulit ad cri-
bum Iuda,Gen.49.b.diccns: luda tc laudabmtfratres m, &c.
Ec fubditur ibidcni: ^on aufcreturfcrp.de luda.,& dn.x (kfe.cius
trc. 6C fccundum hoc patctliccra ifia.cum dicitur.
I
Ddtafuntpritfio^e. fquantum ad duplicem portioncm
.
4
FiliierguFjt. Hicconfcqucntcrdekribirurgcncr.ncio Ru-
bcn.&: primo dcfcribitur gcncratio Rubcnitarum.fccundo
fortitudocorum, ibi; Inditbus aiitemSad. Circa pnmum lc-
gatur litcra vt lacct vfquc ibi
.
5
f-4jf/;itWJ. Dicuiitaliquiq, iflcfuit Bccri patcr Ofcc
prophctz vt habccur in principio prophctix fu.r.
6 Llueni captiunr.t. qui in ciicbus Ph:;ccc rcgis Ifracl ccpit pUl
rcs ciuitatcs dc tcrra Ifrac!,&: babitatorcsYaltem pnncipalio
rcstranflulit in tcrram
Airyriorum.vc hr;bcrur 4. Rcgfi 1 5.
&: rdco iHc intcr
aliosiuncfuit dudus.quiatuitdc maionb.
vudcfubditur.
It
7
Etfuitprinc.iLcxhoc videturqd Ofcc filiuscius fuitno-
bilis.Scquitur.
8 yfiue
..d^e. Mons efl crans lordanem, in quo fuicmor-
tuusMoyfcs. ., -;,...,.
9
Mu!tU'''i i,u:ppein. Filii enim Ruben hcbant pccora multa,
PP
quod pcciucrynt ccrr.im illam libi .iflignari
,
quiacrata-
pcaanimalibus nucricndis,vr habccurNum.51.
1
;;, diibus. Hic conlcqucnccr dcfcribicur forticudo
Rubc-
nicarum,& occafionc corum fic mencio de cnbu Gad &:
di-
midia cribu Minaflc,qui iuueiunc Rubenitas 111 prxliu. Di-
cit.ergo: In diebus an. qui tiiic primus rcx in iri.?cl pcr clccbo
ncmdiuinam:quiaAbimclcchquianteregnaucrat,uchabc
tur lud 9.fuit pcr vfurpacioncm.
1 1 -prxliMifunt con. Ifti fuerunc filij Cechure,q.a
Ccchur.i
&
Agar fuic eadcm mulier,vc dicunc Hcbr^i ,
prouc didii fiiiC
diffufius GC.25.& jffi dnrhic Agarcni,qui
dcfccndcruncde
Agar no per Ifmacl,fcd pcr alios cius filios.vc vidcbicur
]".
I 2 Habifaiierunt.j;. quia Agareniuon habitabanc la domib.
fcd in tabcrnaculis.
j 7 Filii vcro Gad. Hic piir agitur de gcncratiombus Gad ra-
tionc pr^dida,&: legatur licera vc iaccc,vfq; ibi.
14
Omnes hinumcr.iti. Dicunc aliqui c\, non iuic vna numcra
tio, fcd duplcx,c].a ifti icgcs non tucrunc
pccniporanci. l'oc
auccin ecdici,ij> fuiccadcm numcracio:vj.a
liceclcrohoam.'!
lius Nabath rex Ifr.jcl de quo hf
.
3. Rcg.i i.rtgnaucr^c ioge
antc lo.iih.'n,ciialiuslciobcKin icx iriacl,dequolif 4.
Rc
I ^.fuicconccmporancHS ipfi Iou(han:qiii-i anno
27.il*ins Ic
roboani regnauic Ozi.is,qui ccdiciusctt A/.arias in Iiida,.^
licrcgnauicis.anniscu Icroboamqui
reg11au1c41.a11.vcbr.
4.Rcg.i4.0zinsauc fuicpcrcufTus k(jra;ac cx cunc
loaduii
cepicxcgnare viucnre pacrc,quiagubcrii;iuic
populum t^:
pa
la'cium:Oi: fic pocuit rcgnarc tcmporc huius lcroboam

io4y
/
a
Et fufci.^No-
.
randiitn eft o,
in
Rcgiim di-
if.i citur Phul re-
gem Airyrio-
rum aManahe
filio Gaddi rc
gelfracl accc-
piffc mjlleta-
lcnca argcnci >
vtcircc ci auxi
dir
liO& firmarcc
regnum cius:
no quod cum
tranftulerit in
Affvrios , &c
Qj
Tcglachphala-
nafar rex Aflfur
IParal
P
Cap. VI.
104^
tham regis luda, & in diebus^ Icroboam regis Ifrael . rilii Ruben &
' ^""'""^ ^oza D
Gad & dimidijerribus Manafle, viri bellatores fcuta porrantes & gla-
*
Med'
'"^ "^' "^
dios&tendcntesarcum, eruditiq; ad prxlia quadragintaquatuormi-
lia.&feptingentifexagintaproccdentesadpugnam dimicauerunt c5
tra Agarcnos.Iturari vero & Naphis &Nodab prarbucriit eis auxilium
a
1" Dum fiUi Ifiae! Deo ftruierunt habuerunt eiira propitium , & drfenforcm contra hoftes fuos: cum autem eo relifto
ido! coluernnt,fenferunt vltarem oacm habucrunc proteAoran .
Traditiquefuntin manuseorun Agareni , &: vniucrfi qui fuerantcum
cis,quiaDeum inuocaueruntcumpra:liarcntur, &: exaudiuiteos, eo
4
^t credidiflent in eum.Ceperuntquc omnia qucc poffederant , camclo
rum quinquaginta milia,& ouium ducenta quinquaginta milia , &afi
nosduomiliaj&animashominumccntummilia. Vulneratiaute mul
5^
Id e'^a<i mternccioiiem hoIUumau^kilio Deiperadum .
.
ticorrucrunt.Fuitcnimbellumdomini Habitaueruntque pro cisvA
5^ Donec 'cilicct pto peccatii fais traditi funt Affyriis .
indiebus Pha-
quead tranlmigrationcm.Filij quoquedimix tribus Manaflc
, poflc
y
'^-'^>'^^rJi!!il
dcrunt terram a finibus Bafan vfque Baal Hermon Sl Sanir, &mon-
u
(^cpit Anion
,
^
i-r..
"
temHermon.Ingensquippcnumerus erar - Ec hi rucrunt principcs
domus cognationis corum, Epher , Icfi,& Eliel , & Ezrid, & Icrcmia
,
& Adoia&Iedielviri fortifftmi
& potentcs &: nominati duccs infa-
,j. li
Abcl domu
nf-Maacha.&Ia-
'*noe & Xlcdci
&: Afor 5iGa-
laad A:Gahl(ja
ic vniuerfam
cerram Neph-
:hali, &tra(tu-
ic eos in Affy
los. Poftrcmo
orum.Vn
dc qij<Ci-icur
;
quomodo 'ih
Paralipomeno
Quaftf#.
dicannis Phul
8c Theglath-
ph.ilnafarregcs
Airvriorumcra
fluliffe llubca
*
&Gad,&dimi
diam cnbu Ma
naireinAhilam
&: Abor Sc A-
rani &: fluuium
Gozan
, cum
g
Milachim nar
rcchacSalma-
nafarfcciffcqui
crau(^ulic Ifra-
cl in Aflyrios
,
&pofuic in lo-
cis fupradiitis.
S-'d rcgcs Aflv-
miliis fuis. Reliquerat autem Deum patrum fuorum, & forni cati fiint
s
ri^run^ priorcs
hoc fccifTc di-
cuncur, quia c
poltdeospopulorum terrx
:
quosabftulitdominus coram cis . Et lu-
J cuncw qui
^'"
fcitauitDeuslfraclfpiritum Phulregis Aifyriorum, & Ipiritum Thc-
'
perunccum ge
glathphalnafar re;ris Aflur: &tranltulit Ruben & Gad & dimidiam u
^^ AiTyriorum
o .
i
.
_o.,
.... ._. ..
quod eade ges
vurac
,
quod
tribus Manafle, &adduxiteos in Lahela c in Habor & Ara & fluuiu '/
mpofterisper
ialmanafar rex
Gozan vfque ad dicm hunc
.
\ilvriorum O-
l-e fil:um Ela
C.eecm Ifrael
cbfldendocribus annis Ssmariam ccpit, &tra
lulit Ifracl in Afryrios,& pofuic eos i Ahila &in Abor iuxca
tiuuium
fccic. Aranqua
Paraiipomeno
. mcmorac, ,Vla-
lachimpr^tcrmitcit.AutumantHebrariciTe
Riges ciuita*
ccmMedorum.
CAP.
NICOLAVSDELYRA.
l iilil Rubcn &: Gad. H-c cmfetjHenter rruertitur ad oiicndendu
mltterfilii
J^uben ir
GaJ &dimidia tribus Manaffe debellauerwu
Jfarenos:quia crant vinfortes&in armis exercitati,& hoc ejlquod
dicitnr.
a
yiiibslhtovcs.&quiainhocbeUohabueruntauxiHimDei, vt
fatebittnfra
n
. ./,.,
j
Iturxi vcro S^
Naphis.DK< //> expofitorei nofln, ij, tflifue
runt defiUis IfaclfCr
propter hoc adiuiieruiufilios B^iben in hoc bel-
'.0 contra
^garenos. Hebrai auicm dicunt &
mclius vl fidetur, quod
Ijli defcenderunt de
^garptr lfmactrm,tiuia Gcne, z
$
. interfilios
If-
maelis ponii Itur.a quo diclifunt
Iturxi, &'>laphis,a q-to 'Hapbxiy
&io iuueritt
^gartnos qui dt eadematie defcenderant,pcr alium tn
ilium velper alios
quamper Ifmaelemftcut diBwn efl.fitpra. .Aliqui
tn
iicuntquedifli.Agarenidefcenderuntde^garpcr
Ifmaclem
, &
oer Cedarfilium eiuf,&
retin^erunt fibi nomeabUgar mjtre Ifmae^
iis.Iturdi auie & Isljtpbxi
derfiminatifunt a filiis ifmaelisM diSlH
ifi:&propterhocprbucruntauxdium^garenistanquam fibi pro-
tiinquis,& debellati
fuerunt cum eis afiliis Pjtben.vndcfubditur.Tt*
diciq
i
func in. cuus
caufaprincipalisfubdaur.
4
<^"a
4
Q^iia Dcum inuoca.cun pr.elia.&:c.<7. d. iice^filii Bjtben
&
Gad iO dmidiii tribtis Manaffe ejftnt vin fortcs &do&i aiprdiuni^
tamen non viccrunt principaliter virtu:eproprla,fed dimna.
5
Fihi quoq ;. Hic confequenter occ.tlinne prd>la deicribit aliqutis
generationes ManaJfe,cumfuhdit'ir:Et hi fuerunt pri ncipcs db-
nms cognationis coium Ephcr,5i Ic!i,3<:c. Cotifcqucntcr poni-
tur canfa captiuationis eorurii,cum dicitur.
6 Rcliqucruntautcm Deum. TemporeManahen &Thaceefi-
UiJ^omelix.
6 tWornicati funt poft Dcos popa. peridololatriam.
7
Quosabrtulitdominuscoranicis. i. coramfiltis Ifracl,^uafi
diceret diipopulorum habuantinm in terra prumiffionis ante
filios If
raelnonpotueriint eosfaluare,fed abfiuliteosdominns coram filiis
If
racl,ideo
iuflumfitit quodfibi Ifrael conuerfi ad cuttum dtorum Deo-
'
rumdc tcrra itlaL-iicerentttr.ideofubditur.
9 1^t{i)(cit:M\itdc.U.i.votuitatemimpH^nandifiUosIfrael.
1 Phul rcglS. de quo habetur.^.H^g. 1
5.
11 Ecfpiritum Thc. de quo habeturibidem.
12 EttranlMitK\i.eiiciendodeterrafHii,
1} EZAdduxit. locatalia^JJyriit.
CAP.
C A P. VI:
Ilij t
Lcui , Gerfon , Caath,
Merari FiliiCaach,Amra
Ifaar,Hebr5,&Oziel. Filii
Amram,Aaron Moyfes&
Maria f ilij Aaro, Nadab,
&Abiu , Elcazar , &c Itha-

mar.Eleazargenuitphincc$,&
phineCs gcnuic
Abifuc^Abifue verogenuit Bocci , cc Bocci gc-
nuitOzi, Ozi gcnuit Zachariam,
&Zacharias
gcnuic Meraioch . Porro Mcraioch genuit
Amariam
, & Amarias genuit Achitob
, A-
4 chitob genuit Sadoc
,
Sadoc gcnuit Achi-
maas
, Achimaas genuit Azariara
, Aza-
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. VI.
FTlij
Lcui. Hic defcribi.urgeneratio Leuitarum,& primo defcribi
tur corumgeneatogia.fecundo defiribuntur eorum officia,ibi: Ifti
liint quos confticuic Dauid. ttrtio eorum habitacula,ibi:Et hxc
habit.iculacorum. Circa primum fciendum,quod tribus Leui fuit
primodiuifain trtt partisft(.undum tres fitios Leui,f Cerfon, Caath,
&Merari.de Caath ver itfctndit .Aaron qmfuitfummus facerdos,
it to defttndtrunt aliifactrdotts,& ifti vocatifunt .Aaronit,& alii
autdtfcendentesdtCaaih retinuertmt fibi nomen coe
, &vocaiifunt
C*atbiid;:ta qMod in Irihm Leni fuerttnt fic qtiatuor partes , videticet
.yiartni-
tAaroiita,Caathitie,Gerfonicte,& Merarit,fic:it diiiumfiiit plcnius
tibro T^me.Trimo igiturponiturgcneratio ^aro/titarum,cum dici-
jr:Fih) Aaron.
z Elcazar gcnuic. Iflamgenerationem deducit
,
quiafummumfa-
cerdotium pofl
.Aaron datU efl Elea^^^aro
&fitiis nus de ordinatinonc
domini,vt habetur 7^m. zo.
3
Bocci gcnuic. .Ab ifio Ojy accepit
ipfe Etifimm'im facerdotium
ex ordinatione tamen diuina,vt
diiumfuii I^ith. i .& i .J^"^, x.c. ita
quodfuitfimuliudex &fumniusfacerdot,vt habctur
i.Bsg. i.&de
fcenditde Ithamam filio.Aaron.
4
Acliicob gc. In iflo Sadoc
rtduiiiifMitfummiifactrdotiii ad filios
Ekayir
1047
Glof.ordi
&NicolaiclcLyra.
1048

^CAP. VL
.rijiscrcnuitlohananJohanangcnuitAzimmrlprccflquiracerdotiox
'^^^^^^ll^^^^
p
jhi i?i, cnr
fynjf^^j^ pft in domo.ciuam
jcdificiuit
Salomon m lerulalcm
.
Gcnuit au
prophcca,quia
a
i[r;?4'>rx-
tcmAzariasAmariam,Amariasgcnuit
Achitob, Achitob genuit Sa- pluraqurinh-
^i-ripilUs al.i5
doc,5iSaaocg=nu.tSellum,
Scllum
gcnuit Helciam,
&
Helciasge-
fimil^i^ftcl^-
nuit Azariam,
AzariasgcnuitSaraiam : &
Saraiasgcnuit lofcdcc por-
.
datcs tiiaunt
^
ro lofedcc
rgrclTusctt ,
quandr rranitulit
dominus ludam
&
lerufa-
'
^"
"'
lcm pcr
manus
Nabuchodonofor . pilij ergo Lcui, Gerfon, Caath
,
&
J
Mcrari.
Fthxcnominafiliorum
ccrfun:
Lobni 5c Semei.rili) Caah,
T Vcl Mofi.
Amr.im,&lfaarA'Hcbron,&Ozicl.
pihJMcrari:
Moho':i, &
MuTi.
,........__,
Hx lutcm
cencrarioncs Leai (ccundum
familias corum ,
Gcrfon t Lob * doc.s maiini.Ef i
ind*>mod^inii-
o*. Ii Iviiu li>c-
cialitcr
hiudai!',.
quu vinlitcr rc
fluU
Ozvc rc-
gipcrfc facnfi-
carc voU-nci :
anitn:
giscxpn.'uii i>t
pluraqiirinli-
bro ciinccnc-
iicnci.irhicccia
commvmorac,
diccns:/. i/>iaf<i-
^
cnrdoUs (.nliodiSt
fcie>itiam & lcgi
re.de ii,c i us^vtc.
Alijiiircrunclo
r..dcc clTc p.i- .j
trcm lcfu faccr
ni filius cius , I ahaih filius eius, Zamma filius cius
,
loaha filius eius, Ad
rucx Ku.i i-
J fil'"' ^'^5 , Zara filius cius, lcthrai filius eius
.
Filii Caath, Ammadab
j
ricum'faccrdo
filiuscius
,Corc filiuseius, Afir filius eius, tlcana filius cms
,
AbiaGph
"*
t r
fihuscius,Afirfiliuscius,Thahathfiliuscius,
Vrielfiliuscius, Oziasfi-
r.r^ ScrTamtc"
l,uscius,Saulfi!iuseius.Filutlcana,
Amafai&Achimoth &
Elcana.
rai"?-
fcEfdr.imCiccr
piHi Elcana Sochai fihus eius, Nahath filiuseius, Eliabfiliuseius, Icro-
.dotetn, quirCr
f
Qmiii'ibroRcgumlr>hi.-l
ucrfus .1 Babvlo
nceu
bcl&:
isaBabylo
l^^nfiliuscius,
Elcanafiliuseius. Filij
iamuelprimogcnitus Vaflcni &
^
^",^".J^
rfilfisiudJ
*:
Abia
. Filii autem
Mcrari , Moholi : Lobni filius cius
,
Scmei filius eius,
<f
fihnsf
dram vcro clii
f.Kcrdotcm vi- .
rum itiil^unjid
glorioriim,
c ^bia. Hic vc
Hchrxi cradQc
iudcx conQitu
tus muncraac-
cipiehat,quod
loclqui &:\'.:r
"cniorc- i:s
fcicns
rcftaurauittem
Qza
filiuseius,
Sammaa filius eius : Haggia hliusejus, Alaiahliuse-
^^J!'^J"^.pl^.^-'!^'
^i^iTattmkrS^
^"5 * lltifunt
quosconlHtuit Dauid t
fupcr cantorcs domus domini, r
feSirYccmi
i.i,.b:.aci.h
^'."_'^f
^*-"\_
j ...
^^ ^y(, collocata cll arca , & miniltrabant coram t
tabcrnaculo re(H- dum Hcbr. V.\
monii,
canentesdonecEdificaretSalomondomum
dominiin Icrula-
lcm
.Stabant autcm iuxta ordincm fuum in minillcrio. Hivcrofunt
qui aiTtftcbant cum filiis fuis.De filiis Caath,Hemam cantor filius loel,
filii Samucl, filii Elcana, filii Ioroham,filii Eliel,filii Thohu, filii Suph
,
filii Elcana, filii Mahath,fihi Amafai , filii Elcana, filii locl
, filii Azari?,
fihiSophonix,filiiThahath,filii Afir,hlii Abiafaph ,
filiiCorc, filiil-
a T Cognationc:lcripmra cnim proj>ir<^uos trarres afpellat.
faar, fihiCaath, filiiLeui,fiiiil/rael,& fratcr cms , Afaph, quiftabat a s
do. cancba.
ciim corum gcncalogiam narrarct prxlib.-iuic;fuo autcni
dinc quoniodo id feciflctit dcmonltrabjc,
Eth
be.iuculi.
falcin, quodin
libro fuo vidc-
jurdcmonlira-
*tc, cunidicit:
.Artttxcrxn rrgis
Tcrfp um fdras.
filuisSaraije,fi-
lii Azaria: ^lij
Uclcii, filiiScl
lu:filij Sad<Kh,
filii Achitod,fi-
dcfanum eil c
f.n-jijjet Samudy.
fofiit filios fuos
iiuiivef Ifrael dl*
cxtn-a.
d ///; fmt tfnot
conjli.nntkipan
dodc ofiicirs"
cancorum Da
uid qui orgar
muficis lauc
lii Amaiia:, filij
^
Azarix,fili] Maraioth: filij Saraix,filij Ozi,fili) Bocci , filij
Abifuc: filijPhinccs,fiIijElca2ar, fifij Aaron. Tradunc
ctiam
NICOLAVS DE LY R A.
lUax^-.quia Salowoneiecit.Abiathar defummofacerdotio, vthabe
tMr.i.I{eg.t.& injlitnit SadocAbiathar autcm dcfcenderat de Eli.
l
Ipfc cft qui fa. In iUa autem domofcn (eplo multi tflij funSiifunt
fkmmofacerdotiotfciHcet Sadoc,^chimaas &plures alii.Quare igi-
tur dicitur de iflo .Ai^ariafingulariter: Ipfc cf^,qui faccr. .Ad quod
dicendum,quod hoc eli.,Q, "^^lo Dei du^us conflanter reHitit OT^ix re-
fi
\udM yolenti thurificare in templo domini ,
propter quod percuffus
fuitlepra^pt habetur infra 2.iib.l6.
a Et Sara.gcnuit,&c. Iftum Saraiam interfccit T^abuchodonofory
i!r lofedecfiljfis cius 4u3us efl cum aliis captiuusin Bahylonem.DicSt
dUttem atitjui
(p isTefuit Efdrasfacerdos &fcriba . fedde hoc plenius
dicetur cum ad l brum Efdrtc yenicmus domino concedente
.
I
Fili j crg. Hic confequetcr dcfcribitgencrationes Gerfonitarumypri
mo tamen repetit ingeneralialiqua degcnerationibus Leui
,
&patct
htera .fecundo defcendit ad Gcrfmitas deftriben:generationcs eorum
iefcendendo di.
4
Gcrfoii:Lob,fiIijCaath. hic iefcrihitgencrationes Ca.vhit(frii
prout Caathil* diuiduntur contra .Aaroiiitas,vt prtdiRum rfl . ZT de
fcib'rtifiasgenerationes fimiliter dcfcendendo di. Filij Caach.
5
Filij Sa. Hon
eft
intclligenpum quod -pterque fuerit primqgenitus
,
pd oilfiafucritprimispo\\ Faffeni.
Filij
6 Filij au. hic confeqnenter defcribiturgeneratio MermtarumfinA
literdefcendendo^Etpatetlitcra. \
7
Iflifuncquosconfticuic. Hic confequenteragiturdeofficiisLe*
u:tarum,quorum aHqni erantfmpUces Leuit , alit cum hocfacmdo
tes,ficut .Aaron &jilii eius^qui crant de tribu Leui.Trimo igiturde-
terminantur officia
Lciiitartm ftmplicium., fecundo facerdotum ,
ibi:
Aaron vcro. DefimpUcibus Liuitis^aliqui erant cantores ad dicen*
dum diiiinas laudes^dc quibus 4giturprimo,alij in aliis ojficiis
coniii-
tuti,dequib.agiturfecnnd6,ibi: Fracres quoq; eorurr. . Circa fri-i
mumfcicndnm q,pnf}quam Dauid obtinuit rcgnum adduxit arcn"
tnini de domo Obededom in cinitatem Dauid,& pofitafuit in tah:
culo quodfecexat Dauid,vt habctur. 2.1\eg..& ex tnnc infiituit D.i-
uidcantores <& atios Leuitas,qHi officia exercerent cora domino
tjujf.
diu iU.t arcafuit in iUo tabcrr.aculo,& pojiea quavdo fuit
tran<l-tt-
ad templnmpcr S.tlomonem i&dificatuin.Inter cantores auteerait
'n
|
principales detribuy cngnjtionibtts Lcnitarum fupradiiilis ,
" ' ' '
Heman defiliis Caath,&./ffaph defiliis Gcrfon,& Etha d^
rari.& crantfic ordinat:,q,Heman cutn focictJtc fua erat in medio i
.Afaph autem cumfocictarefua erat ad dextera . Ethan vcro cumfn
adftniUram,& ex his patet litrra,paHcis exceptis^cum dicitur:
'
Ift i
fimtqvios. f.qui infra feqitJitKriex quo coUocataeJiarca in tabeii:.-^-
culo faElo a Dauid.Cetera patent ex d:lis vfque ibi.
8 Et fratcr cius , 3^c. yocafur <jf .Afapb &fociifuifratres ipf^
Hcman
,
1049
I- Paralip Cap. VI. lO
yo
% .1 E /m fi''fti
,
\,
Ech.in vnus d.-
cancoiibii^
cii-
bus.qi-iicorann
Daiiidin cym-
balis l.iLidcm
Diconcrcpn-
b.inc. ntnoc.m-
dum, qiiod ii-
cuc iucrunc crc'?
filij L.eui,Caath
Gcrfoa & Mc-
rari, icacrcscaii
torcs^ Eni.in l\q
Ca:ith ,
Aiaph
de Gcrion
,
i.i,-
thandcMcrrtn.
Mvfhce auccm
flgnificac fan-
tus dodorcs
,
kii fanct.cT:i-
catisfid.' im-
kui, fccundurn
dirpcfationcm
en Dauid prx
dicacionc cu.in-
gclij, toti rnun-
do annuncianc.
b Leu!t ejiu .
Quiaomnis or-
do ccclclialii-
cus fccundun\
apoftoloru cra-
ditioncnij&ciui
Iprimacu tcnct,
totumminillc-
jjum aganc in
CclefiaDci.vn
ytfcias qu'j-
oportcat te
Herjari in do-
"ieiyquxecLle-
yeivi^ifC; c.
c ^aron.
dextris eius . Afaph filius B.irachla: , filij Samniaa,fiHj Michael,fi.lij Ba-
zaiir^fiiij MelchitE, filij Athanai,filiiZara,fiIii Adaia,filij lithanji-
liiZamma, filii Sernei, filiiIeth,filiiGerfon, filij Leui. Filijaucem
a Merarifi-atrescorum ad finiftram: EthanfiliusChufi,filii Abdi , filij
Maloch , filii Afabi^, fiiij Amafix, filii Helcix , filii Amalai,filu Boni,
filii Somcr, fiiiiMoholi, filiiMufi,filiiMerari, filiiLcui.Frarresqiio- ^. ,
,, , .
-
,
. . ,. .
r ^

-n

L
iup .ilc.irc fidei
j^
que eorum Leuitjc
,
qui ordinati lunt m cunCtum miniiterium taber- *
holocauftu bo-
c
nacuii domusdomini. Aatonvero& filiieius adolcbanc mcenfum 5
norum opeifi,
iuper altare h-klocaulli, & iuper ahare thymiamatis in omne opus
J
^c/oms oifc"-
fandtiianclorum, &vttprecarenturproIiracl, iuxtaomniaqu^pr?-
^
re,&: vcprcca- fproexpia-
ceperat Moyfesferuus Dei . Hi funt aucem fiiii Aaron : tlcazar fi-
^
iccurpro Ifracl^^"'-.
,.
'
. ,,<
.
,-, ., .,- ,-, .
n
.
r\ .^ .1. pro (r.icu cc-
^
c ,Aaron. Chri- D
fiumn^nificac,
f!)i) ci'ecclcli.e
populum.cuidi
i.\l\xx:Fo'.eflisge
i.Pct.t.fc.
>ius elcclim, rega-
lc fjcerdotiu, ^c.
-
qucir. fuminus
pocifcx dociiic
liuseius, I^hinecsfihus eius, Abifuefihuscius, L^occi filiuseius,Ozi
filiuscius, Zarahia fiiius eius,Meraioth filiuseiu.s Amarias filiuscius,
tEftharao.
clcli.c, fccundu
prxccpcd legis
Achitobfiliuscius, Sadocfiliuseius, AchimaasfJiuseius.Ethaccha-
s
P-^'
'^'^yi^;" aa
, ,
.. ,.,.
r
}
ca .
l<.epccit au-
bitaculaeorum pcrvicosatque conhnia, hhorumicilicet Aaroniux
tem gcncalo-
tacoenationesCaachitarum . Ipfisenim ibrtccontigerant . Dede-
giamAaronyl-
'^
iTi f'joriL

q"^' '''u Achima
runt igituf eis Hcbron in rcrra luda , & lubutbana eius per circumi-
35^
qmjj niau-
tum , agros autem ciuiratis &c vilias Caleb filio lephone . porro fihis 9
de cius t.iAmn
Aarondcdcruntciuitates,adconfugiendum i^ebroh,& lpbna&: fu-
\
ddMr;'\)'^^d
burbana eius , lcdlcr quoque & I" Efthemo cum fuburbanis fuis, fed
in omnibus
&i Helon
, & Dabir cum fuburbanis (uis , A(am quoque
&t Bcthie-
*
Auguft. Vn-
oTui i-v i^ D-Lri
dc non mirum
mes&iuburbanaeorum. JJetnbaautem Beniamin, Gabe& lub-
^.(^(j
^^^.^^^^ j^q. i..i.contra
urbana eius
, & Aimath cum fuburbanis iiiis , Anathoth quoquc cum na,qu.Epropo-
Ei'i'.P''rn-
fuburbanis fuis ; Omnes ciuitates tredecim cum (uburbanisluis per .1
P"'
"Jicunturi
r
_,,.. ,-^
f r 1 /-11
precibus,cciani
cognacioncsluas. Fili|sautemCaach renduisdecognationeluadede
,3 liamalis dicaii
runtcxdimidia tribu Manaflein poflelTioncm vrbcsdccem. porro fi-
^
"^"i" t^pircopis^,
liis Gerfon per cognationcs fuas de tribu I(rachar,& de tribu Afer
, & ,^0^"
pro^pcn--
"
de tribu Nephthali,&: de tribu ManaiTe in Bafm,vrbes tredecim. Fihis
ucrfitate pr.-C'
autem Mcraripercoenationesfuasdetribu Ruben,&detribuGad,&
poficorum
,
fcd
1
Lr7ii-'+i^r

I
!
r^i' r, . P"^"
dcuotionc
de triDuZabuioadcrutiorteciuitatesduodeciin.L)ederutquoq;(iln
populorum
Krael
'
CAP'. ^
NICOL AVS DE LYPv A.
|4temj, 3^ aliorum quierant in focietatefttaiquia liret cffent de dua-
ihis cog^iaior,ib-:s,f.Ca.',[h ^ Gerfjn,tdmen erant ieeadcm tribu.f.
\pnhu Li ui Citera p.'te>it <x dinis.
l Fratrcs qucquc.Hic agiturdeo^ciis aliorwn Leuitarum^cutn
\dicitur: Fracrcs quoquc. ir dicu aurfratrcSyquia de eadcm tribis
,
\>tiamdi^t<icfi.
\x Qui ordmaci. quia alijni erant ianitorcs,& alirju' i ufiodes va-
firki,<s alii minijirabantfaccrdntibvs in oblatiouihus facrificioruin:
'ficU:: aliii officiis^qux non exprirnnntni hic, ifta eiinn cintornm
,
emarum
&fadcrdotiim,plcnus exprimunlHr & defcribuntur infra
odcm iibro a z^.c.vfjue ad z6.incUi/iue.
Aaron vc. llicdcfcribuntur officiafacetdotum
,
hreuiter tamen,
m dicrur.
Adoicbanc inccnfum fuper. Oiioderat extra tabcrnacuhm in
iir ihi oimabatur incenfum fimplex,quod offcrcbatttr ctnn ho-
Uisc,- obbtionibus.
Swpct^ilzAvc. quoderatintra tabcrmculim ante xdificationcm
npby^^pojica i'i templo quandofuit jedificaium: &fnpcr illud cre
^tabjtur thyiu/.ma,quod crat compofifum ex quaiuor fpecicbits pre-
pofts reduUiitibuSy^t habetur Exod. 90.
6 Ino.opus fanaif.xnitorum. Licct tatum illa pars tabernacuU
'iqitaerat aUare tby>ri!a>tiatis,& candclabfum & menfa propofitio
iM ,yoca, ctiir fanciunri velfancla tantummodo:tamcn omnia operaq
iitbant ibi afacrrdotibi4S,vt pote compofttio htcernaruni,propofitiopa
nt'.M,&
irtrn.it!o thynniamatisfieb.vii propter reuerentiam ipfius Dei
CHiusfedem
reprjefentabant illa qux erant intra partem tabcrnaculi
,
qim
dictbatrfanclumf.tnlorum,videUcet arca , Cberubin
&
propi-
tictonurnjicnt
diliim
fuit pletiius Exod.i. 5 .c.vnde &de propuiato-
no
dabaiitnr
refponfa diuina quafi a Dee ibidem fpecialiter habitante,
C i'h-oprxdi&a
operadicuutur opera fanCf fantiorum
.
7 H I lunt autcm filij Aron.Elcazar filius. Uicconfequerttcrre
pUcat
phcatgener.xtiones ^[aronftncipiendo
ab ^aron ,&terminando in,
^chimaasfiiio Sadoc:& non piocdit vUra,qiiia fotumodo hic enu.-
meraturfnerdotes ab ^aron pcr
Elea-^^nmfiHitm eius, quifuerunt
vfjue ad tempus Salomonis qm A'.dificau;t templum.
8 Ech.Tch.ibitacuIacorumpcrvicos
atq; confinia filioru
fcilicct Aaron,&G. Hic confcqucnter agitur deduitaiibns & locii
fiUortrm L':ui indpicndo afaterdotibus
fiUi.A.aron,cu rf/Vr:DcdC-
xlxnt^^Amt.St r.niur.
p
Agrosaucem cmi. Ciuitas cnim Hehron & territorium in cir-
curt!i:H,fu:tuatum Cdcbpcrlofuejicut babctiir loftie i..]. ita cperat
d'jmj,.usprincipal.s ciuiiaiis
&fubnrbU^qiiamuis concedercntnr ba-
bUaiio-ufa,:erdoiutn.Territorium aiitem
&vilU qux erant ibi,fmrut
J'i
quitntum ad habitacionem &dommium.
lo^Porio filijs Aaron dcdcruncciuitaccs. eJr^/j/ir debetfieripU
ftu<,& fubintcUiguiHur qu,t p'ifiea fubduntur.
1
1
Ad confugicndum Hcbron.H/'cy/w///rcr^>^?/'i(Sr,^M'd U
U qiitc iiiimedic.thfcijHuntur,nonfucriit citiitates rrfugti,f:ierunt er,:m -. .
tantumfcx ciuUatcs rcfuga,'7es circa
Iordanem.f.Hclron,Sicheri',&
fcfugiu
Ccdcs in GjUUa,& tres trans
ljrdanem,fciUcctISofcr,I{ani(,th in Ga
laad,& Gaulon in Bafaa,vt habctlir
Iofue.2o.& Ucet iJLc fcx ciuita
tes notfiintntur in hoc cap.in diuerfis Uicis,non tamen nominantur hic
ciiiitates confugii nifi dux tanttm,f.Hcbron
&Sichem ,fcd dc aUit
quatuor ideinclirtotandiim.
1
2
Onincs ciuicaces credccim cum fuburbanis fuis psr co-
gn.-icioncs fuas. totfueruntfccundmn verUatcm,vt habctur in Ubr
lofue.
1
3
Filiis auccm Caath rcfiduis dc cognacionc fua. /. qui-non
erantfac(rdotes,ita quoddiccbctntiir Caathitxtantttm,& non .Aaro
nitx,y>t diBum eflfupra:ii'tis dederunt aUa hahitacuLi.
14
Porro filiis Gcrfonpcr cognaciones fuasdecribu,&rc.
Hic confequcntera-gitur de habuacuiis Gerfonuaynm & Mcra,:iaru,
ejlendendo <jU ciuicates,& a quibus tribubus .iffignac.efunt eis,cT cu
huc etiam intermifcet aUqiia defiUis Caath. &patet Utera vfn^f ihi.
Qjjas
lO^I
y
GIof.ordi.&NicoIaideLyra/
loji
A jrrnclLoiiitisciuitatesfiv^ruburbanacarum
Dc-
dcruntcjuc pcr lortcm cx tribu Hliorum lud.i
,
&
X iribu
filiorum
Simcon,&: ex tribu filiorum Be
niamin
vrbcs bas cjuas vocnucrunt
nominibus

iuis-:>: his v]ui crant cx cognationc fi'ioru
Caatli,
fucruni^ue
tiuuaics in termims rorum dctri-
bufphraim.
J^cdcrunt^ueeisvibcsad
confu>
gicndum , Sichcm
cuni luburbams fuis in mon-
fcEphrami.&Gazercum
fuburbanis
Aiis, Icc-
maamcjUocjuccumruburbanisluis.&Bcthoron
fimilitcr.necuon
AialoncumlubLirbanisfuis.K
Qcthrcmmon iu
eundcm modum .
porro cx di^
***^
jnidiatribuManaire
Aner&ruburb.in;icius, Ba
laam
&ruburbana
cius' : his vidclicct qui dc co-
ghatiopc fiUorum
C.i.-.th rcliqui cr.uit .
Filijs au-
icm
Gcrl^ndccognntione
dimidi.t tribus Ma-
nadc Gaulon in Balan & fuburb.ina cius, &l Alta
rothcumfuburb.inis/uis
Dctribu IllacharCe-
dcs &luburbana eius, Dabercih tum luburbanis
fuis ,
Ramoch ciuoque &fuburbana cius , & A-
I>
ncm
cum
luburbanis fui:;De tribu vcro Afcr Ma
fal cum
fuburbanis fuls,& Abdon fimihtcr
; Ha-
cocquoquc&fuburbaria
eius, & Rohob cum
fuburbanisfuis.Poriodcrribu
Nephthah Cedes
inCahlxa&luburbanacius
Hanion cum fub-
urbanisfuis,&C3riathaim
& fuburb.ma cius.
fiiiisr.utcMcrari
rcilduisdetribuZabuio
Rcm-
niono
&
fuburbana
eius , & Thabor cum fubur
banisfuis.
Translordanemquoqueexaducrfo
^
Icricho
contra
orientcm
lordanis .
De tribu Ru-
bcnBolorinlolitudine
cum
fuburbanis fuis, &:
lalfa
cum
fuburbanis
fuis .
Cademmeih quoquc
&
fuburbana
eius, & Mephaath cum luburba-
nisfuis.
Nccuon&ide
rnbu Gad
,
R.amoth in
,
I
Cilaad &
fuburbana
eius . &
Manaim cum f ub-
i
ut^banisfuis.
scd &
Hcfebon cum fuburbanis
i fim,
&lezcrcumlubmbanisfilis.
I
CAP.
N I C O L A V S D E L Y R A
.
^ I
C^ias vo.cx iiD.lU. /.i uitx &facerttotes deno fin.rNmnt lo
ca tts ijli^icta :((( hti'j!i.:nii:im C
n>'tiK-tduUi ]yccu,a i.\ nomhriius
fuis:
ln;^:adhoc^:wJifl,^dcfj}tt^P>m>n,rr,infi<rurHw,^uia^^
\,ip.-,,HA.7fi:iislfrotl\qmatr:busLtHiinnhcwmihi^nd^^^^^
cliu. fiCUt iiliA
mbnsXctira
paicntm iucra.
C A P.
C A
P
V' T VII.
Orro fiiij Ifiachar Thola
i
1
&
phua ,
lafub & Siirif:- 2
'/, K-^.iJr^\
ron,quatuor. Filij Thola,
Ozi & Rr.phaia & leriel
& kmai d' lebfem & S.a-
mucl principcs per do-
nios cognationum fuarii.
pex hmiiiu T)c ftirpcThoIa viri fortiillmi numcrari funt in
3
''"*'
diebusDauidvigintiduomihafcxccnti.FiIijOzi
Izrahia : de quo nati funt Michael, & Obadia, &
a
f
Alus lOu. b T Annumcraio
pfttie fjui unicas fuit patris fiii.
Iocl,&
I efia,quinquc, omncsprincipes. Cum
4
t
^jniceimr
eisperfamilias&popuios fuosl accindiad pre
hum virt rortifhmi tnguitafcx milia. Multascmm
habuercvxorcs,&filios . Fintrefque eoiumpcr
f
wibui.itm
omncmcognati('nemlfl'achar,robulti(rimitad
"cmne per pugnandum, odogintafcptem miha " numerati
Il^S!
fuut.Fi!ijBcniamin,Bela,&Bechor,&Iadihel,
ircs.FtliiBclaEsb6,&Ozi,&02iel,&icrimoth
^
& Irai quinqi principes famiharum &ad pugna
dumrobuftiffimi.Numcriisautcm
coru vigintt
duomilia&trigintat^uatuor.
Porrofilii
Bechor
Zamira,&Ioas.&Ehczer,&Elioena^i,&Amn>^
& icrimoth,&
Abia , & Ana-
thoth,&Almarh.Omncs
hi fi
lu
Bjchor.N
umerati funt aiit
pcr flmiilias
fuas principcs
co
gnationum
fuavum t ad bella
fortiflimi ,
viginti milia ct du-
^ Arv.is IbJ-.hci.
centi.porro
filii ladihcl Bald.
Filii autem Balam , lehus ,
et

T
A .juo caiem lunt Hcnuimitx : oni rtefoiio con-
cubiiu occiacrum vvofcm Lciiit::
Beniamin,
Aod.ct
Chauanaa
ctIethan,ctTharfis,etAhifi
har.Oes hi filii ladihel princi
pcs cognationii fuarum viri
fortiflimidccem
et fepte mi-
liactduccntiad
prxliandum
procedentes Sepha quoq; ct
Hapha.filii Hir, et Hafim fihj
C A P. XVIL
a
^^-^Mrtcs hi.fi.Er.
l^
Vbicuno; u;
k'g"loribitu:0'rt
/i7/ii.-,irtiusvd:llias^
aucpro nieatorv!C|
ccilcnii.i eli' .^uc pi;|
|
mcrirorn dccc"'
:
tionc,vcclusdit
criclilvicuius fucn'ic
inrcncorcs.
b Sspham, &.c. Fi.aii.
7^p.&c. FiliiBalaa.
jfi
Hic.H.ccrLHCCoii
cubina lacob. Ciiii-
dam pucancidco illi
inb'JclocoabEfJr.i
nominaca,quiapoft
morccnil.Koblcga-
tioncfunda
tucrat
tcr Ioi"cph,&ccccro':
pacri:irchas,qua
pic-
caci runccu,nerccor
darct"
pcccaci coru.
toucub.
N 1 C O L
A
V S D U L Y R A.
C A p. V li.
Ovxo(i[uhXA.Wcco,'fcqitentet^o):Ui^tn(rati(ines
J
aliarumfe.\iribuf.{Jf.zchar,Bcniamiiii 'T^phihali,
:
' '
^\a'tiffr.^Fphrahim&xAfcr:dctriijul'Usvcro Dan
; O" Zabnivii tion facif meni iunem.Triri.u tr^ o agilur
-^
ie T^cnirat.imibHiiiicrumiriyuum ,fcchndoi(jnnii-
fur
tiib"S Beai.:srin, vt
diffufitis defrhctnr.i.^. Cn ctptiifnm
def ti
buufp^ifofcieratitnribtiil^charft.t.undo Ucriiuttii ,'i<:Fllii Uc
niiLnin.trriioT^phth.iLriii^fAii
au:crn Ncphtll.ili. qiuino .Ma
tiaffittbi: Pofro hiius y.am[T.:.(i!iii'toJCpiuaitn,ihiilriln .-iucvm
Ephraini,5fjTfo
,/-:f,.,:iLnY-t\i\ Afcr.Oe tribn wo D.n CJ- Z.^bnlfin
Uon d.fctihititr .Hqu^^enculoy^ianu-iis caiifa ab al qnilus .ijji^nati-r:
^hia qHsi\fil trib^f l;al(ibat Itbru"! gcy,e.'.logisfudef-lfdras a<nwfcri
pur huikS libri,vf diSumfmt aptineipiu^f.irfnan rion inf-rtii^ libyos
erHj'."l>.vrHmtrihHi Dan & tribus ZaLulon , tfniapird.iijiuruiit in
laftiu uioiu decem (t^nmfi^irel alto mqdo.Qirca primuin dctiu;\ Xi-
Z
Ec Simc. Jflc fccatiir Semron: Qcn, 4^.
I
Nnnicra.runc in die.Da. qu-ii-dj prMcpit numejare
poptiUtH
vthabct!ir.i.I{i^.2^,
4
Qiiinquc omncs prin. Hoc intdlijitur connulferjie
patre. Ct
icrapatentrftjueibi.
5
fili i ikn
.
IJic c (mft-quacr def
rlbitur gcncalogia. (rib'is
Eeiiiamtn
CT p.ttrt Ittcra vfjttc ihi.
6 Scpb.-ini quoquc & Hapham B!iiH::-& Arunniij
Ajcr.
In ihbr.io hahctiicPiUi Abcv.ru poiHi<r b cfilii
inplur.ib
proplnis
ycl i ii,ii liio Hafim inii!lt7ji'itur
a::ijiii:.ylhci .Diat
txHiernbicgiofji
ficbiaica,quoaLjdr,isiJlusSephau.
^- cxtcri^s p'f:4it
hic
yitirr.oingf
ncaitgia Bciiamirr^quia rnjciebat vtruin (fjent de tvibf
Benta'i:in
rtl
non^co qu(,d iioninucait reaufiiQnetn gcncalcgiiC ipfortipi aci
tribuKtlie^
vianiin ccrtitudin.iliur.fcdho^ nori ytidetuY
cuiiuciiienlcx
diCnim
.
J^
Jhiratdiamtyqtiod Lfdras fcripfit
hunc lib.uin pcr
adiitouuin
iJ-
t! dircRioncm
.,4;ig,ci ^
Zaci^arix piophetarim fibi
contempoia-
Ueoritm ^e)i:i Jjpiritu proplictico loifuebantiiv n
Tum eima
in fcrtpit'-
'm.
1
053
I.ParaJip- Cap- y\\. -i6j4
/ a
Co^cH.ehts .\-ixcdi
ciciir tiiiilc fJia ftijj
Bala,quJn Acgy-
pciiin thme cogefi-
teapatrcvenaiis dii
da a Manaifc : qut
hoiTcis prarcrac ciba
rijs,pvicri daris mcb-
iu2;iiHn milcricoi(ii
ter fuf3cpta cft.
b
}1apphim,&c.T)UQ~
tisfiliiMachir hxc
duo noniina efle di-
cuntiir, fcd fcciindii
eflc Salphaad & co-
rum fororcm Maa-
chan, quam Hcfroa
cum (cxaginca ctlcc
norum acccpit v-
rem, qux pcpcnc
filiumScgub,ficuc
fupradiclumcfi,
c Soror aiitem eius re.
Soror Viam filij Pharcs
Ahcr. Filii autem Ncphthali,laficl,et Guni ec lefcr ,
er Sellum,
'
a
f
ConcubliiicMacob avdllx Rachclis matris Ncphtlia i;a quo ifti funt gcneiiti.
filii Bala . Porro filius ManafTe Ezriel , t
concubinaque eius z
SyrapepericMachirpatremGalaad . Machir aucem acccpit
4
vxores iiliis fuis
t
Happhim, et
Sapham^ethabuicfororcm
^
nomine Miacha. NomcnautcmfecundiSalphaad. Nac^q;
<*
a
T Qji in libto nuincrorum pern it Moyfe h.Trcdit.itcni intcr fi.itict tuos :
fumt salphaadfilia:.Et pepericMaacba vxor Machirfilium,vo
cauicqj nomen eius Pharcs.Porro iroinen fracris eius sarcs
,
ec
fiiii eius Vlam ct t Rccen.Filius auteuT
Vlam,Badan. Hi funt fi
liiGalaadfiiiiMachirfiliiManafle.sonTnutem
eiust Rcgma 7
peperictvirumdecorumet Abiczerec m
^hola.Erant autemfi
lii semida,Ahm,ec Sechemxc Leci,et Aniain
FiKiautem Eph-
s
raim s uthala,Barcd filius eius,Thahath filius ei'is:tlada filius
cms rThahath filius eiusjCt huius filius t Zabad , ct huius filius
suthala,ethuiusfiliusEzeretlad,OcciderutatecsviriGeth ?
jfilfj Machir,vc pra:di(^um efl,hanc Ephraim comirfiftm in die bclff.
quidam
qof^fam rradfincfuif
fc macrcm lefu filij
N<-nje ,quivirdeco-
1 us nuncupacur , ob
infignc vfrcucis,&
prindparus. Aljj di-
cunt Dcboratnv^xO
rcm Lapidoch pro-
phcriiTam.
d Filii aiite Kphra^hi.
FabTi!;{ncur Hebra;i
quod filij Ephiinrio
congrcgaca mokitci
di'ne vaicnrc piti^e
conacifuncad ccrfa
promifTionfs reucr-
ci ^ in Gcch t^ife-
lihinoru occifi func,
vnde c^-ccnc ci^ibus
pjr defert^um Mcfd-
tuncur, rtcVideTcnt
olTa farruin fuorum,
& Jn pia.dicicur.-F^7/?
CAP.
J>
rit corrcubin.i'
eiu^isyra.quj
& pcpertt.
Iiiyic.4.
E
'
jRebett.
Hiera,
t
ireod
t
Thahai
tDaph
Pral.77.
NICOLAVS DE LYRA.
. ra facrafi
aliquid effttpofitum diibii*m,hoc cpct afpiritu humano
Icr
non afpirvu diitino.
i
Fi.aut.Ncphzh.i\i..Hicponi[urgenealogia trihus T^cphthali:
&
Vtulcum brcniter.
a FiJij Bcla. ijia autem fuit ancilla }{<tchel ab eadem in coniuglo ip
fi
Jacob data^vt hubcttir Gcn.^o.de qua natusftiit T^phthali, vt ha-
hetUT ibidcn!.& idco cum dicitttr.Fihi Balaj/y fihj , rcfertur ad 7{eph
thali:& efl
ftngtdaris numrri,&geiietiui caftts
,
ji autem
fit
phtraiis
jmieri,proutfonat litcra Hebraica,ftc filii T^cphthali hic dicunturfi
j
[diaU majrisfH<:eo modo loqucndi quofrequeiiter infacrafcrtptura
1 fimfiliorum
dituntur fiUiparemum.
}
Porro fihus Manafle,&:c. Hic defcribiturgenealogia tribus Ma
naffe.
4
Pcpcric Ma patrcm Qz.&i.c.fuitenimpotes &magnus in ter
ra illiyprcptef quod diciturpater eius,utfrequenter dilim efl in con
fimilibM.
,'
5 Ec ha.fo.no. Maacha. Ifla eft alia ab illa Maacha,qu cito pofl
'
diciturvxorMachir.
,
6 NaczquefuncSal.fi. iflefuit lapidatuspropter collcclioncmli-
gnorum in fabbatho,nec habuitfilios:propterquodeiusfili acceperut
partem hxrcditatis locopatris devoluntate domini , vthabetur1{u.
ly.Sequitur.
7
SororaucemciusRc.pe.virumdccorum./ Hebro habe-
tur Peperic Secor, &efi nomcnproprium vnius hominis, vt dicunt
Hebrtti.
8 Fihi aucem Lphra. Hic Jcfcribiturgenealogia tribus Ephraim,
&legatur literaprout iacet vfiueibi.
9
Occidcruncaucemeos viriGcth.//?W aucem exponitur ab
Ucbrxis multiplicitcr.Vno modo qnod ifli defcendentes de Epbraimfi
lio lofeph patre eius adhnc viueritc,ante cxitum filiorum Ifrarl de ^e
gyptofub Moyfe coUegerunt multitudinem,vt intrarent terrampromif
\(ionis : tum quia lofeph moriens dixerat quod dominus pofl mortem
fum educeret filios Ifraclde.Acgypto,& indWc^ret eos in terra pro-
}ilfionis,vt habetur Gene.vltt.Tum quia lacobpatriarcba benedicen
dofilios lofephprpofuerat Ephraim
ipfi Manajfa, vt habeiur Genef^
^%proptcr quod fitii eius erant magis elati & audaces . & venerunp
verfws terram promi(fionis per viam breuiorem.fper terram Thiliflhi
noriim,qua vicina eH,vt habelur Exod.i j .& tunc aGethiCisfuertint
<i-bcllaii:quia pr<occupabant tempus redenndi ad terram prnmi(!ionis
fecundum quoddiciturGen.i
^
.quod ^oo.annis deberent
effe filii If-
racl
pcrcgrini in cerra non fua, vt ibidem fuit declaratum, qui no
dum adhuc erarit completi.Et huic expofuioni concordat quod pofiea,
iHcdicituY.f.quod
lofue.-filius 7{im minifler Moyfi in exitu de ^egy-
ftn,nep4>sfuit Elfama filii .Amiudjilii Laadan.filii Thale,filii Beria,.
vtdicutit Hebrci,
fitii Ephraim , &ftc
in fextagencrathne natus ffi
lofuede
Ephraim,ftcttt &Eka^zar de Leui in quinta
,
vt diElum fuit
Cientf. i^,Sed huic expofitioni obuiat quod dicitur in textu: Fiha auc
cius./.EptraiwtiiicSara:
quajardift.Bcchoron infcrio.&e.
iuia ifi
ciuitatesfMntin
tenapromifioms iforte Ephraim,vt hakt
tur
turhfuci6.vhi non potuit xdificari per mulierefn dff$'t>iii'ntemde
Epbraim nifipofl .ngrcffimfiltorum Ifraeliiu tcrra: pYCniif^onis &
a[lignationc7n hxrcditatufinguLis tribubits.^ natiuitalc VCT&^fbra-
him vfjuc ad dlud tempus fiuxcrtint anni.x<^6.ad minus. C" iiiea-non
vidnur qttod tuncpoffct cf}e aliquafiliagenita ah Ephraim,que tCdtfi
cafle
ciaitatss iltas.Trobatio affumpt.^,(jwa a natiuitate If^tac vfjUe
ad cxit:im de ,yfegypto fluxcrunt antii quairingenci, vt dcclxraittfuit
Oen. i') a qinbtisft ftibtrahantur anni quifluxerunt vfjue ad nadutta
tem Ephraim,remanent anni ducenti &dccemtquia lfaac'fexagena-
riusgcnuit Iacob,vt habctttr Gen.2
5 . lacob vero centum triginta an-
nonim crat,qH.indo dcfccndic ia .Acgyptum.vt habctur Gen,iyj.&
fic
depr.idi6iis quadringentis annisvfjuc ad exicum de .Aegypto rema-r
nent.no.ad minns anatuncats Epbrairn,qia natus eratquandola
cob defcendit in ^egypttiiri,vt habctttr,Gcnif.^^. quihusft addantur
quadraginta anni quibus filii Ifraclfuerunt in deferto poft exitum de
i4egypto,&fexin quibus lofuc pugnauit contra reges Chanaan ante-
quam diuiderct terram .prout oflenfumfuic lofie i\.& & i^.haben-
turannii$6. Igitur fecundumiliam expofitionem oportct diccre
y
quodSara qnx hic dieititr
fitia
Ephraim nonfuitfitiaeius immediata,
fedper multasgenerationes defcendit de eo,&
fttit
in poteflatefuapoil
qaamfiiii Ifraetzn tcrrapromi/fionis hahueruntfortcs a(ftgnatas:&
fic xdificauii ciuitatcs diSias,proptcr qnod hic nomina tir inter fitrt^
Ephraim patriarchxpropter magna quafectt in xdificatitne cictita-
tum.
.yilia mtido exponituYdeillis qiii contra voiuntatem Mdyftpofl
exi
tum dc .Aegjto iuerunt adprstium cotra adtwirfarios ,&debellatifUg^
rufit,& multi crum o(cift,vt habetur 1>{um. i^.in fihe. &
fi^cwidttrii
hot non potefl dici,quod ifte Epljraim qiii diciiur hic eds lanictajfefuii
rit Ephrairnfitius Iofepb,quia ittud bcilurH faitfecundo dhno egrcffii-'
nis de .yiegypto:& ftcifle
Ephraimfnijfet tunc zi
2.ann6rum,vt pa-
tet exprxdtiis,& non efl
verifmitc,quod tantum vixtrit rha.vimh qd
Exod, I .dicitur,cpmortuusfuic lofeph &omnis cognatio itla antcqiiS
filii Ifract exirent de ^egypto.Itcm d.tto,tp vixifjet, trdnfiti''ftet in eo
tempus gcnerandi,& tamen deijioEphraim qui diciturhic lamcntajfe
fiUosfuos,diciturcppoficagentntBcria,ficnominanseum,eo(pinma-
lis domus eius ortus tffet,ideji,pcr occifionemfiiiorum.
Beriaenim in-
terprctatur in malo.Item atiijua dituntur bic in tcxtu &7ii<.\ 4
qu
videntur obuiare htiic cxpojitioni.quia hic dicitur. Occi.auccm e os
viri Gech.^i erant Thilifthxi.& Tslum. 1 ^.dicitur,cp .Atriorrbxi et
^matecitx interfccerunt illos qui contra votuntatem Moyfta-ttft fne~
runt ire ad prdium.Item hic dicitur q, iftifuerunC occift a Githm,eo.
tpdefetndcrant ad inuadendnmpoffeffioncs
coru.n ,ilH autem dicitur :
^t itti contcnebrati afcenderunc in montcm adptignanda contra ,Am
morrhxum &
.Amatec.&ideopropteriUa non videtiir pojfe Jiare ifld
cxpofttiofecunda.
Tertio modo exponitur de viris exiflentlbm detribu Ephraim , qui
poflquam habucruntfortem in terra promijftonispcr lofui muttiplic^-
ti fuerunt &reboratiy& confidentes defua multitudine &fo> tit udi-_
ne defcenderuntdemote Ephraim verfus cerram Thitiflhinorum: qux
eflfuper
mare meditmanenmifed viri Getb iHdigenx occideriit eos. Ek
ponitur in textu..
.j< Indigcn
10
yy
Glof.ordi.&NicoIaideLyra.
quiiuticiit
+indi2cn.T,quia
dcfccndcrant vtf
inuadcrent

nitrti. ,
t 1
... I

iacci,ve
poflclSoncs
coruiTi. Luxit igjrur Epnraim pa-
((C|S,
*
f rauttjci qui dhuf fupeiCTim.vfl tognjti. qui {xfc futirt dicumur.
^
tercorum
multis
dicbus.&vcneruntfratrescius
vtconfolarcniurcum.
Ingrcflusquc cft ad vxo-
rcm fuam, qux concepit & pepcrit filium,&
vo-
cauit
nomcn cius Beria,co quod in mali.s domus
ciusortuscflcc.
Filiaautcmciusfuicsara,qua: 2
rdificauitBcthoroninrcriorera&
fupcriorcm &
Ozcnfara.
PorrofiliusciusRapha, Refeph,&
3
tThc.
Thalc,dcquonatusefttThaan,quigcnuitLaa-
^
dan.
Huiusquoqucfilius Ammiud qui i^cnuit
Elifama.dcquoortuseft Num,qui habuitfilium
<5
loliic.
poflcfTioautcm eoruni& habitatio 13c-
^
iwfrl"*''"
thclcumtfihabusfuis contra orienrcm Noran
adoccidcntalcmplagamGazcr&
fili^ eius, si-
B
chcmquoquccum
filiabusfuisviq; nd Aiacum
filiabuscius
luxtafiliosquoque Manafle Beth-
10){3
fan&filiaseius,Thanach&fiIiascius,Mageddo!)
&
filiascius,Dor&filiaseius.Inhishabitauerunt
8 filij lofeph filij liraclrFilij Afer lemna , &c lefua,
&Icflui,SciUria,<k:Sarafororcorum . Filijautc
9 Baria,Heber,&Melchiehipfe cft paceiBarzaith.
HebcrautemgcnLUClephlac&: Somcr, &Hothii
et suaafororem eorum Filij Icphlat Phofcch
et
Bamaal,et Afoth : bifilij Icphiat . porro filij So-
mcr, Ahi,ct Roaga,et Haba cc Aram.FiIij autem
Helem fratris cius s iipha et lenna et Sellcs, ct a-
mal.Filij Supha, s uc Harpher , et Sual,ct Bcri, et
Iamra,Bofor,etHod,et samma,ccSalufa,etIc-
>o
thram,ct Bera. Filij,Iether lephonncPhalpha ct
Ara. Filij aute Olla Aree et Haniel,et Refia.Om-
ncs hi filij Afcr,principescognationum elecSli at-
quefortiflimiduc.esducum.tNumerusautemeo
rum (Etatis quse apta eflec adbcllum 26.milia.
Cap.
Io<iigen.
NICOLAVS DE LYRA.
4 I Indigcnx. ad vxprimendHin vwd>*m ocafionis. Jndigen enim
dicMitMf iittii dc lerra ilU.tnde i>id'^enx dicnntur tfuaft indegenitixi
propter ijoc fciel/ant pafjus ttrrx difficitts ad tranfeHiduin & fic pU'
gnauerM^t cMmJili',s liphraim ir, leco vbifilii Ephra-m non poterant
fe
beae defcndereAgitnrficundnni ifiam expofitiom mopo; tct dicvre
,
^
iUe Ephram (jui dicitnr hic LimtntajjeflicsfuifS l cifos., (/uifucrut
principales in hocfailo.f.iUo confltflii fuit alius nb Ephraim fitio lo-
fcphfCr nmito icnipore fcfi ipfum,tamcn noniiiuiius eodemnominc^ft
CMt firetjuenter contin^ t.Et hnic 1 xpvfidoni C'nfonat ^Hod fubditur.
2 Fjhaaiitcmciiisfuic Saraqu.ca;di^cauir Bctho.infc &: fu
^.T^n enim potiicTunt
ifix ciuitates xdificari i:b ipfa donec filii E-
i)hraimfuiruncpoientes in fortefu.i.
3
Et Ozenfara. lilam cinitaitni nominauit ex nomincfun . Sed di-
d* expoftiioni vtdetur obniare qiJodfiihdintr.f.riUodlofiiefiliHs 7{um
defccnditde ifiis:iir tfi crrtum efi,^ ipfefuii auteitigreffnm terr^pro
mi(fi'^nis,& iam crjtfrnex
&
prouctlx aHjtts,quando dltiifit terram
filits lfrael,>t habetur lofue I
i.&
ideofecHndum ifiam expofitionem
tertiam qittindi fubditur hic in llera.
4
Porro
4
Porrofi.eius Kiph:i. oportet dicere ip ifla Hteranon referturai
prxccdcntia irnincdtatcjid ad Epbraimfil.wn Icfph-.ita if>\proptrH
ueie-itijm Iofue,aui/itit valde ma^usi'ip:piiloIf>-ae!,fcriptiiriiinti
pit defcribcrc cius genealogiamab 2phraiin patriarcba. vtfitfcnfut :
Porro fi.c. i.Ephraim patriarchx.
5
]lapha.&: Rc.& Tlia.dc quo.f.Th.ile.na.oft Thaa./e^H/orr.
6 Qu\ ha.fi.lo. Etfic lofuc defcendit ds Ephrairn infeptimagcnen
tione.
7 Poflcfau.&TC. cum fi. i.cum villis ftbl adiun&is.iiia tamen eim
tas Bethel alia cft a lerufa-e, qux vocatafidc Bcthel,pn>m diliimfui-\
Cen.2S.'iuia lerufais partim fuitinfurte ludx
&
partim infirtrEr
niamin.lfla autcm Bcthelfnitinfcne Ephraim,& ibipcfuit lcrobui
pnim dv duobus vttulisaur!;iTquosficit,vthabcturj.I{cg. ij.
8 Filij Afcr. Hieyltimo defcnbiiurgenealogia ^fcr. &patetliteri
vfiue ibi.
9
1 pfc cft pacer Bar. Klomen
eft
loci pbi Melchiel fuit dominus rt
rirfamiifns.
10 Filij Iecher:Icphonnc. ifteefl aliusapatreCaieb,qHifmtik
tribu iHdatilieautem de tribu.^^ijtr.
CAR
CAp. viir.
C JOScquitur.
a Qui translati
funt in Ma. Qijan
do pro fcelcrc
in vxorcm Lc-
uicac gladiocor-
rucrunc , & fcx-
ccnti tantum rc
manfcrunc.
"i^tman
C A P V T VIII.
Eniamin autem genuit Bcla primogcnitum fuu,
Asbel fecundum, Ahara tertium,t Nohaa quartu,
*
& Rapha quinium,Fueruntq; filij Bela Adda , &
Gcra,& Abiud; Abiliie quoq; &Naama &Ahoc:
fed &(. Gera,& Sephuphan
, &I lura . Hi funt filip
Ahod,principes cognationu habitatiu in Gabaa,
f
Scpuldiruin.
T
Vel Noaman.
f
vel Haia.
qui traslati funt in Manath.Naama aute &Achia
*
b 'Haaman an-
tem &.Achia.^x\
'
cipcs fuerunt
,
fcdCera fefub-
didcrunt. Vndc
fingularitcr di-
citur: ipfe tranftii-
lit eos ,dc quoc-
xijt progcnics
Gera,quituitpaj
ter Semci . I
CAR
NICOLAVSDELYRA.
C A P. viir.
I Eniamin autcm. liic refimitur geuealogia Beniamin^
vt
diffufius fcrib.ttur
,
&hocfit principaliter propter
Saul regem,quifnit de hac tribu , Trimo igitur ponitur
genea'ogia Beniamin ingenerali .fecundo ipfins Snut in
fpecialiyibi: In Gabaon zmcm.Circaprimum diciiMr.
I
Benuiu.ge.Bc.pri.fu.i^ fcc. tfui vocatur .Asbal T^.
17.
Fue.fi.Bcla. Dicunt al.ipii
<p ifte Gerafuitpater Semcifed hoc na
tft verum,<fma ifte Gerafnit nrpos Beniamin patriarcbx,vtpatet hic,
ac^ustemporevftfueadtempHsSemeifluxeruntfexcetiannictphs;
^Hiaanno
^oo.cr So.egreffionis dcAegyptofundatnmfiit tcmplum
per SalomonemtVi
habttur ^.I{eg.6 .ijMi Salomon interfecit Semci vt
babet.\.l{rg.
i.& ideo ille Gera quidiciturpaier huius iemei. yl[cg,
l6*fuiiaUus alf
ifto Oera^& lonfo temporepoft ipfum.
5
Hi
3 Hi funtfi,Ahod. ifleeflqui vocatur^iod ludic. ^.quifuitiu-
dex in IfraeU&interfecit Eglon regem Moab,vt ibidem habetiir.
4
Qui tran.funt in Manath. i.infcpukhrHm vt dicHntaliqui ex-
pofitores noflri,& inteUigitur hoc de Gabaonitisujui propter v.xorem
Leuitx quam affiixerant incredibili libiiUne.,vt habctur lud. 16.
f
i'
terfelifuerunt,& iHi defcenderunt de .Ahod.Sed litera fequein cott'
trariatur huic expofitionifm qua dicttur.
j
Naaman au.&: Achia &: Ic. affociatifuerunt illi in hocfallo, ci
igitur tftefuerit de tribu Beniamin,qui non intcrfeceruntpricdtlos Ca
baonitasjied magis iuucrunt eos,vt habetur lud .zo.pater
^
difia ex-
pofitio non
efl vera.l^t ideo dicunt hic Hcb.quod Manath non fignifi^
catbicfepiilchrumjedeflnomenpropriumcuiufdam terrx adquam
ifti fuerunt transUtipet Klaama & focios eius.vtrum autemfueriit
trauslati illucper bellum velper commutationem hxredttatumfeu
ali
mo(io,non dicunt expofitores Hebraici vel Latini ,
^
Porro
loy/ l.Paralipomenon Cap.
VUI. 1058
^
5i Gera r ipfe tranftulit eos : & gcnuit Oza &
Ahiucl . PoiTO Saharaim genuit in regione
'
Moab poftquam dimifitHufim, &Baravxo-
^
rcs fuas . Genuit autcm de Hodes vxore fua lo- ?
bab&
Sebia&
t
^0^3 &t Molchon: lehus
qUoque&Sehia, &:Marma. Hifuncfilii cius
principes in tamiHis (uis . t Mehufim vero ge-
4
nuitAbitob& Elphaal. Porro filii ElphaalHe
bcr,&Mifaam,&t Samnd.HiciedificauicOnd ^
&Lod& filiascius . Bariaaucem&: Samaprm-
^
cipcs
cognationum habitantium in Aialon.
a
T
<ii;ia vlti fum fiattes fuos lilios Efhraim.
b ^ Vfl Hio.
Hi fugauerunt habirarorcs Gcth, & Ahio c<. 9
Scfac : & Icrimoth, & Zabadia, & Arod,& He-
\1
cr, Michael quoque & lepha , & loha filij Ba-;.
iia, & Zabadia , & Mofollam,& Hezeci ; & Hc
ber,
&Iclamari, &:lGzIia,.&Iobabfilii Elpha- u
5al,& lacim, & Zechn & Zabdi, & Hliocnai, &
6clcthai, & Eliel et Adaia >et Baraia, & Sama-
ffatb filii semei. htlcfphan, & Heber, & Eliel,
ct Abdon , ct Zechri , & n^anam ,.& Hanania
,
<t^Jam , et Anachothi^
, CE lephdaia , et Pha-
ueliilii Sefac.EtSamfiri^etSohoria, etOtho
]ia,t lerfi.i, ct Eiia,ctZechri,filuicroham. Hi jj
;
tpatriarchscct.cognationii. principes quihar 14
-
N I C O L A V S D E L r R A.
I
Tnrro Sahartxint gcHaltitt regioiie Moab) Cailfa antcm quare
illuciuit:, fubdictir.
,3 Voftijujm diniifit: Httfm &Bard pxoreifiuij.qma fortc crant
::! i^rera^vcl fibi ta:diofx. 5: idco ijs dimiffis accepit aham
vxoicni itj rcgionc Moab,dc qna fiibditur.
^
Ge>iuii aHttm de H'ida vvore fita. Et CCtcros.
4
Mthyfm vcro ^cfinit . Qua? fuit prinia vxor Saarahim , vc
prxdiduni cVt.
:
gcnuit ./ibitoh. &c fubditur.
5
u.<.c adijicanit . nonuna funt ciuiiatumjquas xdificauit
Samad.
6 Etfitiasein!. idcf?^, villulasadiaccntcs.
7
Karia .rutem & Sama Baria hic cfJ nomcn viri.
5 Triiicipes cogn.-.ticnum hahitantiiim in ^ialotn. nomen efi ci-
uicacis,dc,qua dicitur lofue i o.cap. Solcontra G.ibaonite mouen
rii, &lnna contra vallcm y4ialon,
9
Hiff/^Mieriint. fcilicetBaria&iSama^focijcoruni.
10 Fi4gAntrmt habti.it<iyes Ccth. f-hilifihxi enim qui habira-
hanc in Gcth, nfccndcruntin forre Bcniamin ad dcpr.xdan-
<ium,& ab iffis dc tribu Beniamin fucrunt dcbcllati & fugar
ti,(icutccoinic!f ) Pilii Fphraim vbictcs deprcd.iti Ccth^os,
ab ipUsiiicrunt.dcbcll.iti &: occifl , vt didtu furtcap. prxccd.
I I Et ^/;.'p,z^t.Nomina fun.t virorurh dc Beniamin.qui fuc
luntindcbcllacioncCeth.Torum, vfqucibi cxclufiuc.
jx Fiiiifiphajl Vbi incipic dcfcribcreali.isgcncrationes.
.1 3
ni piitriarclpx. id cf?,principalcs inttr piincipes ilhus cp-
gnationis.
' *'
'
t 'i ^';' '':ib''t.T'e'riiniin lcrufakm. V{xc eiiim ciuitas pr^rtim ca
xJic in {'(ccm rud?,&: partjminforccm Bcniamin,vtdiv):tim
fuicinjib. lofuc. !SC idconon fulumhaHitabantibialiquidc
irilaaiuda, fcd ciianialic*iji dctribu Bcnianiin,
ij bitaueruntinlerufalem.In Gabaon
autcm habi-^ .
tauemntAbigobaon, ct nomenvxonsciusMaa-
cha : fihufque eius primogcnirus Abdon
, & Sur.

16 et Cis , et Baal , et Nadab > Gcdor

quoque et A-
hio, et Zacher, et Macclloth.
EtMacclIothge-.
nuit Samaa . Habit;uiernnrc|uc.ex
aduerfo fra-.
17 trum fuorum in lerufalcmcum fratribus fuis.
>8 tNerautem genuitCis, ctCisgenuit
SauI.Por-
^''^''"'''^'
roSaul genuit Ionathanet'MeIchifua
cct Abi-
tAmiradak
ip nadab cc Esbaal . Filius autem
lonathan Me-
io
ribbaal genuit Micha . Filit Micha Phithon ec
Melcch, et Tharaa, et Ahaz ; et Ahaz genuic
Ioada,ec loada genuic Almath, ct Afmoth, cc
'
Zamri. Porro Zamri gcnuit Mofa : ctMofa ge-.
nuicBanaa: cuius filius fuict Raphara: de quo
tRjpit.
ortus ell: Elifi, qui genuit Aiel . Porro Afel fex filil
fuerunt his nominibus Ezricani , Bochru, If-
mahel , Saria , Obdia , ct Hanan : Omncs hi filii"
Afel. Filii autem t Eiec fratris eius ,. Vlam pri-
t
Afec.
mogcnitus :
etlehus fecundus : et E iphalec ter-
tius. Fueruntque filii Vlam viri robuftiffimi.ec
ti magno robore tendentcs arcum , ct multos ha-
a
i" Ni-mcrmrcfciniraaiilios Vlam. ytfitfsnfui-fuefuutfilij-
Vbm ccnium qainCjUC!gin..'. p;r hipc.baton.
bcntes filios ac nepotes vfque ad cericumquin-
quaginta. OmneshifiliiBcniamin. .
F
.15 In Cahaon autem hahit . Ilic con fcqucntcr defcribitur CO'
gnacio Saulis rcgis in fpcciali, cum dicitur : It Cabawanem
habit.vtc.&c. In Hcb:\xo habetur. Vater Gabaon. Etfunt dua:
didiones,&lignific,i;ui!!nmqui
eratprincip.il is m illacfui
tatc,& quod itfa fic vcra Iiccrn^paccc ex hoc, quod circa fine
c;ip. fcq. refumicur iftacognacio qu.afi fubcifdcm vcrbis,&:
dicicui: ibidcm : In:Gabann aHtcm coiiiwo.fwit^
C'"^. quando au-
tem dicitur hic habitaucrunc, fubincelligunturalij qui iu ea
dcm ciuitatc habitaucrunt cum iflo principali.
16 Cis&Ba.tl. cxboc"dicuncdodorcsqu6dCispatcrSaul,
&Ncr patcr Abncr principis mihtix Saul fuerunt fratrcs, &:
pcrconfequcns Saul& Abnercognatigerrriani,vtdidum
fuitfupra1.Reg.i4. i
1
7
l>{ir (7?<fcw xr.Cfj.Scd quomodo gcnuit eiini,quia didum
efl qucd fuit fr.ater eius? Ad hoq dicunt expofitorcscommij
nitcr
,
quod fiiit fraccr ciii"^ fcnior co ; &: idco mortuo pacrc
iftc Ncrc-dncauir&: cuflodiuicCis fnitrem fuum ,&: cx hafc
nurricionc vocarur hic pnccr cius . proprcrquod ifte Cis di-
citur habuiHi' alium pacrcm naruralcm I . Rcg. 9.a. vbi dici^.
rur quod erjt rir ds Reniamin iiomine
CisfiUhs .Aviel, circ.
18 JE;r/-t.if(w> r Vaw/. vthabetur i.Rcg. ibide,>n.
19 Et E<b.ial. if tci. Rcg. vocatur Isbofcth,& fucccfTit Saul
jnrejnofrntribusfuisintcrfcdis.

io .Werj/;Aj^/. TffccftquivocacurMiphibofeth a.Rcg.qqi
fuitconimcfalis Dauid proptcramorem Ionarha;patriSfuJ,
C(^ccra lcganrui- prout laccnt in licera vfque ibi.
2 1 Er niulto<habcntesfilios
,
&c. Aliqui habcnt milia, fcd noll
cf^ cfc ccxci!
,
quia non c0 in Hebr. nec in libris corrciihs , flC
mcricd quia iii totatribu Bcniamin'noncranttocviri bell.n-
torcs,&: niultp minus ip-gcncratidncvniush(>minisqiii,v6-
catur hic Vlam.'
v
Tom.8. LI, CA^
Hicro.
HJ<iM7.
Tte.f.tk
4i
Diuifi*.
1059
c A p. ix;
a \T\>-^J
*
. V
arg.<irc
Sequinir
.
b i{ftb$tm.Do
mumvcl in hu
iViititatc rcrui-
riKcs. Hirunc
G^bonnxz I
q^ios lofuc vi
vt doriMJit , &:
(craitio rrm'-
^i dcpucMiic,
vt aqtus iC li-
gna portarciw.
flarc oftcndfic
itriprionc hn-
intlibnrfllcpo
flcnorc
capu-
uitaic Ncmo
cntm fcribcns
hjnuriamdidc
auz pollca (a-
ftnrunt: cttfr-
r:mpropbct3-
ruoi proprjum
prxdiccrc fucii
ra.Dicitantcm
qacxl ctiamcu
cis fucrunt ca-
ptiui qui .inrc
ipfofkinam ha-
butrunc ccrra.
Nam cum cis
mulci habita-
Glof.orcli.&
Nicolai
deLy
ra.
C A P V T IX.
a 5 ?eil>auul,ue1 per S lomonrm ael per quemlibet lium regem.
Niucrfus
crgo Ifrael
dinumeVatos elt,
*
& fum-
t
ma corum lcripta clt in libro Rcgum ifracl &:
'
luda.
Translaticjue
luntinBabylonem proptcr j
dclidum luum. Qui.iutcm habitauerunt primi
+
in pofldrjonibus &: vrbibus fuis Ifrael , & laccr-
l
(jotcs & Lcuitx, &: Nathinci. Commorati funt
^
lu Icruhlcm dc filiis Juda & dc fiiiis Bcniamia.. DcfihisquoqueE-
phraim, &Man3flc. Othci fihus Ammiudfihus Amri, filiitOmrai,
hhiBonni. Dcfiliis pharcsfihiluoa, &de Siloni Afaia primogcnitus
& fihicius, Dcfihisaurcm Zara ,
Ichuci
, & fi-atrcs eorum
,
fcxccntino-
najzinLi. Porro dc fihis Bcniamin S.ilo fihus MofollamfihiOduia>
**

f
Vcl^Ebm.
filii AfanA, ^ I<>bania filius lcrt ham . 5^ tla filius O21 filii Mochori
,
&
Molbllam filius Saphariar , filii R.ihucl , fihi Icbania:,&fratrcs co-
rurn pcr familias fuas, nongenti cuuKjuaginrafcx .Omncshiprinci-
pes cognationum per domospatrum luoiunru . Dc faccrdotibus au-
t
tcm Icdaia , loiarib , & lachin . Azariasquoquc fihus H:lcix fihi Mo-
ioilam, filiiSadoc, filii Maraioch ,
fiiii Achitob,': pontifcxdoniusOei.
,
Porro Adaias filius lcroham, filii phallur, fiiuMelchia;:Maafai filius
Adicl .filiikeia, filii MofolJam, hlii Mofollamith, fiJiiEmmcr. Fra-
tres quoquc coruin principcspcr ftmiliasfuas, niiilcfcptingcnti fexa-
ginta fotiiilimi roborc ad facicndum opus minificrii in domo Dci.
Dc Lcuitis autcm Stmcia films Afiub filii Lzricam > filii Hafcbia dc*
10
1060
Inmicatis.C' Ih
JfracLcis aucc
addiiiti fiirt
captiui &: (x-
ccrdotcs &:Lc
iiicT. Nacthc-
nxosauteopi-
nor appcliart
JtgiJLavxevt
,
id
cli , l>i-ros fcr-
iios .oitinonii-
nacur.Mukic-
iiimfc;pfcv<;c6-
fccrab.nc sd nhi
niftcria faccr-
dpcum & I.cui
rarum. LiccJiac
CTiim ctiani ijs
qu! crjnccxa-
Jiis cribiibus,
&aquamfcrfc
Sd ligna ilicinde
,
.Tc , &; qti.r-cuD-
1
qucfunthuiill-
j
modi .''Infacc-
Jc. $1 G.Ti>aelii
tis, rnultom,
gis
,
lfrac)ici$
pucnicbac h4c
miriiflcrnjra
c Hiku faii
MofuHm , e^tJ
Hic fuic fjccf-
dos m.nguus,
qui DcutcTO-
C bancdf Ounanii i Hctcha:i ^ Icbuf.C',5: fucrunc (.'ici] c^-
lamrcac;s.
nomiuni inuc-
nit in cemplo domir.i in cemporc Tofix,&: dicitir parcr fuiT-
fclciemixprophccx.
.
^_
- Carpen-
N I C L A V
C A
D r.
IX.
L Y R A.
VXjuerfmi
ergQ^ (& f. Supcrius dcfcriprxfunc gcncracioncs
dcfccndaitcsa fil^js i.;cob yfqutad traiifmigratixincm
liubvlohis,hicconkquchicr.njjcu; rhc illisqui fucruiitpoft
tr.ir.fmigracioncm, &: diuiditur pra:fv.r.s capiculuin 111 trcs
parccs,qu!,i prim6poii'Cur cpncinuacio rclpciiu piaccdcn-
tium.S;.'cund6cxccuciopr.rfont!U.Tj, ibi
.-
Q^ianteut.hdutaue-
hint. Tcrrio contiiiu,7t'o rcfpcdu fcqucnciuin,ibi : Ju Galt.xm
4Utem. Circa primum dicicur.
I
ynunfHiergi) ifratl, ci: c. q.d.liccc in prcccdciicibus gcnca-
logi^ fihorumJfiacliiiicdcfcnpca:, hoccamcnefJ brcuitcr
& cnronicc: fcdnumcrusdi(!lbrumgcncaiogiaium alibi dc
fcripcus cfi pcrfccbus, & vbi fcnpcus fic hic oiidic^cri fubdic'.
z Etl'umm.i,.yc. Dicic auccm glof.Hcbr.Qu6d hber iffc vbi
{criptsfunt gcncalogi.cpcrfcclc vlqucaclminimanon ha-
beiur.hciit ncc libcr AhiCj- Silonitis ^ Addo vidcntis,&: plu
res ahilibri qui in fcripturaallcgancur,ncccamcn habencur.
Aliqui vcro exponunc dc numerarionc fat^ pcr loab dc pr^
ccpio Dauid.qui concinccur z.l;b.R.c-g.i4.
I
Tr4ifljti{jue,crc. Non fic hic mcncio dc cranflacionc filio
xum Ifrad qu? fa(fi.i fiuc pCr Thcglachph-ilanafar rcgcm Af-
fyriorum, cfc qua habccur 4.Rcg. 1 5 . ncc dc illa qu^- tacta eft
pcr Salmanafar nonoanno Ofc^-, dc qua habccur 4.Rcg. 18.
?{uia dc iflis duabus capcruicacibus non rcdierunc ad ccrram
fracl,fcd dc rercia capciuitacc quc faila fuic pcr Nabufliudo
nofor rcgcm BabyJonis,qui cranfluliciilos qui habicabancin
regnoluda, fciliccccribuinluda &:Kcniamin &:Lcuiquia
dc iftacaptiuitacc pofl fcptuagmta annos rcdicrunc ui icru-
(akin &: in ccrra Ilracl dc liccntia Cyri rcgis Pcrfarum, vc h.i
bccur a.Par.nl. vrc.eap:c.&: i.Eldr^.i.d.&ialiqui rcdicrunciu
propriispcrlbnis
,
qui adhuc viucbanc, vt habccur i Jifdre
;.
quod fundatoccmplolccundoj.ili qui viderancprimu ccin-
plum,ficbanc,alij auccm rcdicruncin filijs ; in quibus p.icres
manciic aliquo modo.Scicndum camcn,qu6d dcaliis cribu-
bus aliqui ciufcrunc
mnnusThcgbchpli..laiiaiiri.v: Salma-
nafar,qui vcncruc ad habitandum in icgiio luda.Scd ilii po-
ftca fucrunt cranflaci in Babyloncm pcr Nabuchodonofor
cumal.is.&^dccapciuicacc
rcdicrunc cum iplisaliqui in pro-
priis pcrfonis. Q^i nondura craut moriui,}&: ahoui m tiliis
fuiSjVihabcturintra.
4
^ui au.hMi.pri.
Hic confcquentcr acicur de illis qui rcdic-
ruc, 6i pnnio dc tribubus in gcncrali, Vccund6 dc ci 1 bu Lcui
jn fpccuii,ibi:
Defaterdotibus
-iw.Circa primfi di.iiui babi.p-t.
idcft.
id cfl^, primo rcclcurjccs dc capciuitntc Babylonica.
j
i'i nZv. e"t.Ltquoddcillislcqu.qtur,p-^tccpcrllmil
modum loqutndi de iHis. i . Efdr^ 2. vbi dicicur : Hifuntaki^
pYoiiincu fiiu qw nfurideruKi dc (aptimtnte&i fcquiCUr :
Et rem
'
fur.t iii Isritf.iiciti C" ludx.tm vtnifauilqne itt ciiinaHm jr.aw. Ec ir
lic ca.dicicur . Hub:tau<ri:nicr^(^i.fucrd(it(s &
Leuitx depopn
caiitinsi-:-^ ii>nitorcs & 'Sljtihiheiin pibiuusfuis,-piiiuerfi'J<:ji<elj'.ni
in ci:tatibi!sf,iis. 6 Li 7v{4./7,t7.,Ifii eianc Gabaonitead lu-
daifnuim comici fi,6. fuc: iintdcpurati ad porcandum aqiias
&:l:gna adlocunicultusdiui:ii,vi: habctur lofuc p.
7
1 1 mmo.&c.m rcd;:u de captiuicacc Babylonica foliciti fue
ruiu illi qui prctidcbanc populo, vc ciuicas lerufalc hnbicarc
tur,eo
q,
ibi rc^-dirtcatu tuic ceplu ad culcu diuinum,fcd mal
ci dc populo m;igis volcbanc h:ibicarc iiial:is locisludcead
colcndlum agros 6c yincas &: confimilia-, &: quia habicacon-
bus in icrufalc immincbanc pcricula ab aduerfariis eo quod
ciuicas :llacrac odiofa gcncibus habicandbus mSamariai:
cmicacibus circumadiacencibus . Vnde&:
ficqucncer impc-
diucruiic rc^dificacionem ccmpli Sl ciuicacis , vc pacct Efdr^
I.&: i.in pluabus Iocis,proptcr quod aliqui dc populo Ifraci
qui eraivt deuociorcs obculerunt i"c volunraric ad liabicandft
hi Icrufalcm ; propccr quod bcncdixic illis Dcus,vc habctur
Nccmi^ 1 1 .fcd quia illi no fufticicbanc, millc funt forces .id
dccerminaiidum qui habicarcnc de iingulis tnbubus in Icm
falem , vc habecur ibidcm . Scicndum auccni quod illoruni
habic-mcium m lerufalcm numcri &: npmin.T in pluribus vii
riancur hic &Ncemi. 1 1 . cuius variacion i$ cri plex racio arti
-
gnacur.PrimacftquodnoninccgraIicerc\'pr:mucurnivcro
que loco , fcd partim hic, &:parciniibi : propccrqucd
al:qiu
hic caccncur qui ibi cxprimuntur.Sj cconiierlp.
Sccuiidara-
cioclt, quia plures dc iltis fucrunc binomij vcl crinomi], &C
fub uno nomine hic cxprimuntur, &: ibi
fubaliy.Tcituclt,
quia idcm nomcn aliquandovariaturin
Hcb!co,licuc&:in
Laciiio , vc frequcnccr didum cft,& propccr calcm v.uiatio-
nemvidcncur
aliquando v.iriari potioni;,
qaccamen lunc
c^dem,^: fic poiiunc lolui dillonanci^
apparcntcs,&:
dilcur
-
racurlitcralkuciaccc.
S Defacerdotibus. HicconfcqucnccragicurdecnbuLcuiia
fpcciali,&
primo de laccrdotibus, &: pacec Iicera v Iquc ibi.
p tiliiSadtc. iltcfuicaliusabilloSadocqucmconlticuitSa
lomon lummum
facerdoccm pro Abiachar
j.Rcg..&lo"-
go ccmpore
poltcnor illo.
j o Le Lcuitis i.utcm. Poftquam cnumerauic
facerdore$,con-
lcqucntcr cniimcrac Lcuicas fecundum
nomina&:
ofiicia.
&ailnf
i'
lo^i l.Paralipomenon Cap. IX.
io6z
i
CarpenrMus. -Jc.Hicron.
Bachbacharcarpcntariusidcir- idtJi,defiliisMerari,Sernriprincept,&c.vth:ihcti.iirmc3p.z6.b. D
co
dcfcribicur
,
qui.i arciftcio fuo fungebacur in domo dom
i
Quacuor pnncipcs ianicoru fan^ti dodorcs func ,
ij
quacuor
ni,&:cracdccribuLcui.
euangcliisofliu fidci feruantcs paccficiuiit crcdcncibus, &:
b
/tiVr/;n.cantoris Dauidjfcilicet,Obferuabat
cnim in porta conckidunt blafphcmancibus ,
quibus cu Pctro claucs com
rj.
regis .id Oncntcm de
filus Lcui pcr vices
fuas
cantores & vicif-
fim ad pfillcndum cfi
Dauid
conucnu-bant,
quiaantcquani tcm-
plum
a:di(icaretur iii
palatio erat arca tcfl.i-
nicnti ,
&: ibi fcruic-
bantcditui.
C
Sd'um vci-o
fi.
Co.
Prior Cora Ipcr Alcph
lcribitur,&: ibnatCo-
ni.fccundus pcr Hc,&;
fonat Corc , Cora cla-
iiians, Corc caluus in-
tcrprctatur. Hiceft
qui in Numcrisfcdi-
tionem mouit contra
ii
Mofcn
d
Ciiliodes refl.
qui.i
I.
cuflodicbantcxtcrius
oftium
tabcrnaculi.
Patrcs vcro coru qui
fubtcr fcribuncur , &:
qui in pfakcrio ritulos
habcnt , cuftodicbanc
intcnusoOium.Si: c.ir
tores crant.
c Thinees ait. Nepos
Aaron, qui .adhucvi-
ucbat , vttradunt Hc-
-
brari, &: viccs mini-
lorum ordinabat.
sant autcm viccs vi-
.,j
j.ntiquaiuorquas Da
uidordinauicad mini
flcniiin tabernaculi.

Vndcmcuagclio.Za-
icharias dcvicc Abia.
f His qiiatmr Lenitii
,
cc. Qui fucrunthi
quatuor Leuira: qui-
bus omnis numcius
crcditus crat ianito-
,
dcm^flratur cum
b
T
Quiartifiuofuofungebaturiji<lomodommi;8c<rat<letribuLeu!.
c T
AliasGibal.
a T Alias Eachacar.
> filiisMerariBacha'r quoquecarpentariiis, &Galal,& Ma-
thaniafiUusMitha, filij ALiph. EtObdiafilius Scmeia:, fi-
b
hiGalal,fiiij Idithun.EtBarachiafilius Af:i, filii Elcana qui
a
T
Nomcn locU fl intcrpretarur i iclitut vbi habtjbat Calcb fil^us bara.
'
habitauit in t atriis Netho'phati Lmicores autcm Sellum &
Accub , &: Tclnion
&:t
Ahiman , & t fratcr eorum Sellum
princeps , t vfque ad illud tempus in porta regis ad Oricn-
*
tcmobferuabantt pcrviccsluasde filiis Lcui. Sellumvc o
filiusCorafilii AbiaiaphfiliiCorccumfi-atribusfiiis, & do-
J
mopatrisfijijhifiintCoritxfuperopera rainillerijcuftodes
veftibulorum tabernaculi teftimonij & familix corum t pcr
e
vices caftrorum domini cuftodicntes introitum . Phinccs
j
autcmfiliasElcazarieratduxccrumcoramdomino. Porro 4
Zachariasfihus Mofollamia,ianitorpoit.'c tabernaculitefti
monij.Omnes hi eledli in oftiarios per porcas.ccxij,& defcri
pti in villis pioprijS,quns conftitucrunt Oauid & Samuel y
vidensinfidefua, tamipfosquamfilioseoruminoftiisdo-
^tigratiafpiricualivn
musdomini, t&intabernaculovicibusfuis. rerquatuor
7
vcntos crant oftiarij , id eft, ad Orientem &ad Occidetem,
ad Aquiloncm & ad Auftrum . F ratrcs autem corum in vi-
*
culismorabantur, & veniebant int fibbathis fuis de tcm-
f
porevfqucadtcmpus. t His quatuor Leuitis creditus crat
^^
rcddunt
t uillis.
M/fhce.
Rnbbjnu.
t
fratres co-
rum.
t
hac Tfque.
Mttch. 16.C.
miffc funt. Hi
p
qua-
tuor vcntos oftia cu-
ftodiunt,quiapcrqui '
tuorplagas mundigc
tcs ad lidcm vocanc,
&: ecclcliam vigilan-
ter fcruant.
g
De horim gregc e-
rant & fupcr vaCa mt'
niflc. Myflicedc cc3e-
tu findorum piccdi-
catoriim ordinantur,
qui fupcr vafa domi- tP"
wrbas
m,idcfl,amma5fidc^^P^';^-;
hum (in quibus vo-
tvdiMftrx,.
hintas Dei quotidie
miniftrai;u,r
)
peruigi-
lcmh.abiintcuftodia,
Sub corum cuflodia
eft fimila , vinum &
okum, quibus ficra-
mcnta corporis & faa
guinis domini confl-
ciuntur,&:fpirituflan- E
dione traditur. Ipfl .,
j
,

'
t
In domo ta-
thus orationum , &: a-
bemacuU ia
romata virtutum in vigiliis,
ccclcfia componunt,
&:inconfpcdudomi- . - . ..
ni vinumacccptabilc
tftpnoLe.
omnisnumcrusianitorum , &crantlupertcxedraso^thc
fauros domus domini.
t
Per gyrum quoquc templi domini
morabatur incuftodiisfuis, vtcumtcmpusfuiffet, ipfima-
a f C3t^rcjitioncLcii;a:um
g nc apcrirent forcs.De horum gregc crant & (upcr vaia mini-
ftcri|. Adnumerumenim inkrcbanturvaia& efferebacur.
Dcipfis&quiGrcditahabcbatvteliiiafmdtuarij
,
pr^erant
a f 0;^
ad fjcrificia i>ert nehaiit. b Qn^bus conhdeb.intijr vrgucntj it thvmiamata,
fimilx, &vino,&oleo,&thuri, &:aromatibu<i. Filij autcm
a
T
Chri.iusptimoijCnitasinortuoruni 6c priiiccjisteij ,i t'rr.1,
faccrdotum vnguentaexaromatibusconficiebanc. htMa-
T
DommiDci. b f
EuuUiovcIdimillio. f
Di.npani tcI di(J!erden5.
iicituf
;
.pe Hofa autem
^ thathias Lcuitcs primogcnitus t Sclluni Coricac prsfc(5lus
II
h Mathathias Lcuites
primogsnims SelUm Co- \
ovl\ac\i.\i.
rit.t frefeSlHS erat eo-
rumqu^ in fiinagine^ fri'
^
qfj <.or,.
gebamur . C^ia Chri- crat cuU j<ii.i
flus aucor cit facr.i-
agcre&apc-
II
mfcorum ccleftium,
"'p
firefin-
vbi quocidic panis &
0^1.^.4.
14
vinum in mcinoria
ly palijonisciusofFcrun-
tur, &:capu!:omiiiuiTi
qui carneai fuam cius
cxcmplo crucifiguiic,
&: pailioni pro cius no
minctradunt. 'infiie.
a Tanes
Jt
NICOLAVS DE LYRA.
r Sachar ijuofjuc carpentariuf. litc fic nominatur,qiiia prxcrac
iliis f arpcntariis in opcrc domini . Lcuita: cnim talia opera
Tvcchanica'nonfacicbant ,fcd in miniftcriisdomusdomini
cruicbant.
i. In por re. vi. ori. obfer. Liect cnim domus regia tunc cflcc
lcftruda, tamcn loca circa tcmplum rctincbant omnia pr(^
rcdcncia antccaptiuitatcm Babylonicam.
J
Thinees autem filius Lkax^ari . Dicunt aliqui quod iflc fuic
Phinccs ncpos Aaron, &: tunc cum dicitur hic.
if
/)i- enriim. Non ct\ rcfcrcndum ad illos Leuicas qui mi-
^inrabanc infccundotcmplopoft rcditum captiuicaiisBaT
bylouica: fundato,fcd ad illos Lcuitas qui in propriis oliiciis
ucruntin[iitu:ipcrMofen&: Aaron,vthabctui lib.Nu.Vi
laurtamc-n mclius didum
,
quod if^c Phinccs fuic .-jlius.ab
Ho&;
multotcmporcpofkrior , vidclirctpoftrcdicumca-
ptuiitatis
Babvlonicar, &pra:fuit Lcuitis hic pra:nominacis.
vndc
&: iftc Fhinces intcr Lciiicas ponitur.Alius vcro f uit fa
ccrdos
fucccdcn^ in fummo faccrdotio patri fuo.vt hnbctur
Kum.z^.ncccfl
inconucnicns,quod in diucriis tcmporibus
patcr
& filuis in cadcm cognacionc vcl diucrlis iimilitcr no
nfincnrur,&:
idco ifte Phinccs &: Elcazar patcr cius fucrunc
a!i! ab iUis qui m lib.Niinj.fimil.tcr nominantur.
S ^os confii Da. Nonquf dconfiitucruntiftosinpcrfonis
[j;opriis,fcd.;ntcccflc)rcscoiumin(htu.-ndoin irtisofFciis.
^ iciuhim
qiiodDauid pjf} mortcm Sanuiclis iftos ordincs
" uiciiic
,
fci c|uii Samucl dc hoc ipfum in formaucrat, idcd
dici.u.
cum ipfo cos jiif^ituilL-.
6 In fidc fua. Wud potcft rcfcrri ad Dauid & Samuclcm,
quia fidclitcr mfiituerunt,&: ad mliitucos.quia fidcliccr cxe
'
cuti funt.
7
Ter (juatuor vcntos erant ofiiarij , id efl, ad Orientem &ad Occi
dcntem, c^c. Licct cnim in tcmplo cfTct tantum vnum oiiiii,
fcilicetjin parcc Orictali,tamcin atriis qu.rcrant in circum-
itu cranc incroicus plurcs fccundum quatuor partes mundi.
8 Fratres autern eorum in vicnUs Thoiabautur., vidclicctcxtra fe
rufilem &: in .iliis p.arc!bus Iuda?r,quia non omncs craiit ne
cclfarij ad.ininiftrandum fimul in cemplo, fcd pcr viccs vc-
nicbanc in Icrufalcm ad minjfiradum,&:poftcaadlocapro
priarcccdcbanc.
,
y His rjuatutr Leuitif crcditus crat 9mnity^c. qui eranc princi-
palcs in quatuor oftiis prxdidis.
1 Creditus crat omnis numerus ianitorum. qUia hoc erac in di-
fpofitionc ipforum.
11 Et eratfupcr exedras &thefau. id cfl, habitaculacirca tcm
plum.Tdificata.
1 2 .Ad ntimcrum cnim infercbantur vafa &efferebantur. Ad mi-
niftranduminipfis.
1 ? Et qtil crcdita habebant vtenftUafdnliuarij. fcili cct , fu^ cu
ftodi^commifla.
1
5
VrxrrantfimiU ,
&vino , &oleo. id cf! , farinx dc tritico
purgaciffimx, dcqua ficbancpancs propofitionis.
14
Et viio. de quo ficbanr libamciita.
1 j
Et oleo. quo conciniiabantur lurcrna:.
16 Et thu-i, &aromitibusi Dcquibus fiebatthymiama.C^-
tciapatcntinlitcra.
Tom.j. LL 1
10
6^
Glof.ordi.&NicolaiJeLyra. 1064
4 T*. eraKtpnpf. Diio &duo diuifim coqucbantur antc &
funr

&:
in Rcgiim ica hahcri.r
:
in Ccqu-nribTis vero dicit' E
f.bbathuin fccundum lofcphum , & fabbacho manc fupcr quod Ncr gcnuic C.s,non quod gci.uc-nc, fcd q, cdiicauci
ic.
d .^ibi>uidah.Hic \tia
crar eoru qua: in fartaginc
frigcbantur .
Porro dc filiis Caath
e.f.fnLrarur- aL^
frarribus eorum, (upcr
panescrrit i
propofitionis, vt fcmper
nouos pcr (ingula labbath.i
pra^paMrent. Hi funtt principcs
cantorum pcr familias Lcuitarum, qui in exedris moraban-
tur.ita vt dic ac nodc iugitcr fuo miniilcrio dcfcruirent. Ca
pit.i Lcuitaium pcr
finnliasfuas principes manferuntin Ic-
rufalcm.
InGabaonautcm
comnioratifuntpatcr Gabaon i
dct mancrcinfmifa-
,
i;i|^icl , &: nomcn vxonscius Maacha . FiHus primogcnifus
\evn , id cft , in V inonc
paci< , vc rumulrus fc-
A
mcnfim ponrbantur,
tlfequitnis in Lcuicico
lM.14.1.
pliusd:ximus.
f fitietom - O Caf!U
Ltfittnim ptr
lioloce it^ famiLatfuas. Di<;num

cli , vt qiianto quis

prarlatus cll cxtcns,
unt6 dcuotJor fit in
diuinisotliais. Illcbc-
nc principatum mini-
ftcrij fcruat, qui ftn
F<al- titJ.
culi &: vohipcaccs car-
tiis fugiatS^ quicccm
mcntis inconccmpla-
tionc Dci habc.ic , c!i
ccns cum Pf.ilmina;
LJttatta funt^Hn his ijux
iiQafuntmihi.
C tahid. qm' in Rc-
gum Ahicl pnccr Cis
** '
*|, pacris Saul , &: inrcr-
prctatur paccr mcus
r)cu$. lanicl d:fcrciis
Dci, fortepro mcr:-
torum diftancia.Ec no
tahffum quod .incer
filios lahicl Cis &:
Ncr fracrcs vocanctir
&:funt
cius Abdon,& Sur,ccCis,6ci<aal, &Ner, & Nadab.Gedor
quoquc,&: Ahio, & Zacharias, & Maccilcth.Porro Maccl-
loth ircnuit Samaam . llU habitaucrunt e i cgione fratrum
Ncr autcm frenuit
gcnu
* 5" Qiiia vicini ^c i"rOj)ini^ui quainuis foiiS.
fuorum in Icrufalcm cum fratribus luis.
Cis,&Cis gcnuit Saul,& Saul genuit Ionatha,& Mclchifua
a
f
1^111 luaritin. b T Liiigar.s in marituin.
i
& Abinadab,&EsbaaI.
FiliusaurcmIonathaMcribbaal,&
f Mcribbaal senuit Micha. Porro filii Micha Phitho, &t
Mc-
lcch,& Tharaa,6i Ahaz. Ahaz autem genuit Iara:& lara gc-
nuit Alamath,&: Azmoth,&: Zaii Zari autem gcnuit Mofi,
Mofa vcro genuit Banna : cuius filius Kaphaia genuit t nlafa
dequoortuscft Afcl.Porro Afe! fcx filios habuit hisnonuni
b',Ezrica,Bochru, Ifmahcl,Saria,Obdia.Hanri;hi fihi Afel.
d."4b vocacur
, &: intcr-
prccacur
,
Abinadnb
p.itcr mcus vorum.A ^
min.adabpcpulusmc-
|
iis votum.
'
c E'hjal. I^nismari-
cus, hiccfl Isbofcth,
iJ clljVirconiufionis.
f Mm'tA.ij/.Licia;an$
in mariciim, hic cft,
Miphibofcch
,
qui in-
ccrprccatur
, dc orc
ignominia.
g
Bochrtt, -^ Hicro-
(
nyinus Bochru inccr-
prctacur primogcni-
tus . Tradunc cnim
cum armigcrum Saiil
Doech Idumxum fuif
fe', &: pucrum qui clia-
dcma &: armillam S
1-
ul dctuHc ad Dauid ri-
1
lium Docch Idunixi.
Ipfum cciam Docch
ferunc pucrum S.iul^
fui(rc,qui cum copcr-
rcxer.nc .ad rcquircn-
dasafinaspacris fui.
C A P.
NICOLAVSDELYRA. tulum ,vbiag)CurdetranOationercgniadDauidpoft mor-
ccin S.iulis , &: ideorcfumicur gcncalogiaSaulisqucepolica
I In Cibaon jutem. Hic ponTcur concinuacio ad fequcns capi cft cap.prxccd.i idco cxponacur ficuc ibi.
tulum, ./ <,'U!l /iji'
.;!.;.. . ,ii>-C- 'V... C A P.
TJ'
lUblumu.
lJlCf.}f.S.
AM.. i.
KMnMt.
C fi P.'^.
PTilinhi^m ,
&c.
Mulcis omilTis.quiC in libro SamUel i.s de
.vamuclc iM Saulc narrac hiUona,,cafum Saul Oc fam;ija:
t.uscommcmorac.
Myflice innucns
,
quia non cR ucccfle vicam cius dc(cri-
bcrc,cuius impiacon
ucrfacio finc cclerem
nicruic accipcrc,&: fi-
guracc rcgni luda:o-
rum, lc faccrdoci) vc-
tcris fincm dcmon-
flrac.Ad Dauid fccra-
flulic, cuius tada &C
difpcfacioncm rcgni
conccxic, ciui typum
tcncc vcri Dauid rc-
gni1 c^Ii &: ccrr^j pof-
ildcncis. Quoimmi-
(icntcPhilihhijm mo
rc fuo pugnac concra
Ifracl, & vincunc
:
qiiia appropinquance gratia Gecilcs ficuc
ancccafiicaccmlfraclicica:rtdci
oppugnabanc ;
nuncmala
opcra, nunc idololacria: culcu oiidcndo ficuc Balaa doccbac
Balaac micicrc lc-indalu cora HIiis Ifracl cderc Sc fornicari.
b fHgcruntq; >iri. Qui forccs vidcbant m Dci coccmplatio-
nc.
C A
t Hilifthiim autem pugnabant contra
ifracl.Fugerutq; viri Ifratl philifthxos
a
T fiifetbU. b
T
Lujcuria;Cciboe enim lubiicuin ligniiicat.
& cccidcrunt vulnerati in monte Gel-
boc.Cumque appropinquaflcnt Phili-
ftha:i pcrfequentcs Saul &filios eius,
a T Coluinbidonum.
percuflcrut Id"nathan & Abinadab, cC
i ^ Toiis viiibus agcbi.it Gcntiies.vt regnuin ludi toUetciur.
*
Mclchifua filios Saul . Et aggrauatu cft pra:lium contra Saul.
neVclui^ mcauft? opcra Gcntilium &doiilrinam ,'fequuntur,
hccrecicoium quoqueperditionem non parum luuic fccula-
ns fcicntiayVnde quidamaic .-Philofophi paciiaicha"h-TC-
ricorum cccIcli.E pii.icaccni pcrucrfa niaculaucrc docbiiM.
c Cim;j; apprtjpiniiiuijjein.lnucrant Gcntiles vndiq, in rct;nii
ludic&filioscius, di
p ^^
corrupcruntfaccido-
tes
,
fcribas &: Ph.xrt-
ficosfilios, fcilicer,&
I
fcduttores illius rc-
gni h^rctico^s quoqiie
ne^^fimplicitcr gratii.
fpiritufianc^i pra;di-
carent auc colerenc,
vetucrunc
.
d .Ahhiadab. Nepa-'-
cremquinosfibi ado
pcauic Ipiricuali dono
digna confdfionc laii
dareinus, quod (igni-
fic.ic intcrfedio Abinad.ab, id efi, patris mei fponcanci.
c Mclchiftia.t^c i Chrifii rcgno falutc f utur.i crcdamus. Md
chifua.n.intcrprctatur , rcx mcus falus. Philofophus qui Ar-
riu fcduxit quafi Mclchifua occiditiq. M iccdomu, Ion.-itba#
qui M.-inich<^-u,Abinadab.C^:a huc vcri rcgis Chrifii oipo-
^
tcntiam
N I C O L A V S D E L Y R A.
C A P.
X.
I ry-fiUnhilm autem. Hic incipit fcriprurn dcfcribcrc aaus ip
j;
lius Dauid A: cius
rcgnum,dcquoprincipalitcrintcn-
d.tur m hoc libro
, & idco primo
dcfcribit'ipfius
Dauid ele-
aio,
fccundoclcdtifolcnnisinundiocap.
ii.tcrcioinundi
gubcrnatio.capit.
13. Circa pnmum noundum,
quod liccc
Dauid viuctc Saulc clcitus fucrit in rcgcm a domiiio,vc ha-
becur i.Rcgumcap. 16. camcn itiaclcdtiononh.ibuiccftc-
dtum nili quando morcuo Saule cranflacum luic rcgiium ad
ipfum. bc idco in hoc cap. primo dcicnbicur Saulis i!v; filio-
rumcius occifio , Itcundo occifi vicupcracio ,
ibi
Dicigitur
altiro. Tcrcio vicupcr.ici folcnnis rumulacio, ibi: tioc cuni ati-
difffit viri J.tbes. C^arco rcgni craullacio , ibi
Mortuus eft
ei%9
Saul. Ticsprimx parccs paceiuex his qua:dicia func primi
Rcgum cap.vlc, hoc oxccpco.
r cafi^t.
Di lau
MORALITHR.
niiiiithiim autcm
pugnabant concra llracl. Hoc cap. i .}^g.i.6. cap. expofttum efl myftich vfque ibi.
io6^
I P ili
^)

ipdim Dcog cHc puc
rumcuquoSaiilqiic
rcbat ailnas pris hu. a
b ^d armigcrum
. Lc- b
gisdodorcs. Sicutc-
nim arma,&:fagit:.T c
Philillhijm
dcccptioncs
ralirarum arma do
dunx fpirituahs ver
ba qux fc populus
Dcidcbuit munirea
pericuhs. Saul vfquc
ad dcfpcrationc vul-
ncratus, maluic arnri
gcrifui quam incir-
cucifurum gladio pc
> rire,f}.a principcs lu-
c dxuiuarrcptofcmcl
propofito in pcccatis
monedi, malucrunc
adoduribus fuisma
datalcgis foluctibus
'^pctimi,quani Gcnti-
lium confortio pol-
lliii.vn : Non introie-
ap.
uinaslitcras quaficomunes pro voluncatevcncilando.Gcn
tcm
veroipfamrcgnopriuacaquariad nihilum rcdadafub
poccftateinimicoru indcrifum & publicum pofucrc ,p-icr-
biumrqdf ci\ corpus Sauiis truiicu in muro I5c"chfan,idcft,do
mus inimicioftcncatui fufpcndillc , hfcicos quoq; pcccato-
rum fanittis ftratos
araJipom.
. tcntiancgare, illum
fpirituflandi donis
dcrogarc^iftu sumi
^ patris bonitatc
blafpliemare niagiftcr
corruptioniscdocuit.
a EtdtxitSaulad.
HuncHcbra:i
Docgldumxu
dicuntcfle',
qui vidcns Saul cflc mortuu.timcns Dauid fcipsu mterfccit'
Pucru vcr6(quia
diadcma &armilia Saul attuht adiDauid)
cllc nliumDucg,&
' '
t
T Vlridolofi&aftuti.
b
T Occultis deceptionibui.
T Non gUdi is,idr<l,apma impHgn.tionc
Inucneruntquc
eum iagittarij
& vulncrauerut iaculis . t di-
xit S.iul ad armigcrum fuum;
t Euagina gladium ruum &in-
tcrficc mc,
neforte veniant incircuncid ilH , & illudanc
mini. Noluit
autem armigcr cius faccre timorc pcrtcrri-
;,ncudf"
^ tus.ArripuitigiturSaulenfemAirruitincum.
Quod cum
r,^. ,^..
vidiflct armiger cius , videlicct mortuum cfle Saul , irruit c-
tiamipfeingladium
fuum , & inortuusell:. Interijt crgo Saul
a
f Ne aiin>lius m!iur<t & gentcm lud.vorum tegninn ,i;nilin> mon hie?
&tresiilij ciu-;,
&omnisdomusilliusparitcrconcidit.
Quod
cum vidiflfent viri Ifrael qui habitabant
m
t campeltribus,
fugerunt, &Saul ac filijs cius mortuis
dereliqucrunt
vrbcs
fuas,&hucillucquedifperfifunt.
Vcneruntque
Philifthijm,
&habitauerunt in eis; Die igitur altero
detrahcntcs
Phili-
Uhijm fpolia cxlorum
, inuenerunt Saul
, &filios cius iaccn-
tcs in montc Gclboe
.
Cumque
fpoliafl^ent cum &c amputaf-
fcntcaput.armiiqucnudaflent,
miferunt in terram fuam,
vc
circunferretur
& f oftcndcreturidolornmtcmplis,
&popu-
lis
. Armaautem
eiusconfecraucrunt in phano Dci iui, &:
caputaffixeruntin
temploDagon . Hoc cum
audiflcnt viri
*
labes Galaad .omnia, icflicct
,
quo: Philiilhiim
fccerant fu-
per Saul
,
confurrcxerunt /inguli virorum fortii^m
, & tulc-
v-
"-^ "rm^-
[""f cadauera Saul
&
filiorum cius
: attulcruntque
ca in Lv
. Non cfl ambi-
h bcs
, & fepelierunt ofla corum fubtcr qucrcum
qux crac t
nduminterrcpro
^
lcgis dodorcs
ftarcaliquos,qui vcrbi acumcn
adoccidedos auditorcs pcr-
uertcrc nollcnt,& tamc ipfos auJitorcs qui rcde dict,; a ma
giflrisacccpcrant,dcfpicie;idj
vcl rjlafphcmando in fua vcr
cillc pcrnicicm,quoru;n vifa mortc, ideft pcccandi obRina-
tionc
& ipfos vcrbi miniflros per tcmpora dccerioracos, tc-
liimonia Icgis qu.u male intcrpretari timucrant libi occaflo
icmfcciflcruin.E.H?rcticiquoq;pcccacorum
fuoain lacu
iscrucntati, cum vcrba diuina in argumcntu fui crroris tra
nmt
:
arma fua contrapcdus fuum morituri inucrtut. Qui-
ibctcti.amcatholicuscumartcinquam
pro communivci-
icatc
didicit,fupcrbia:,ccnodoxia:
,
philargyri.c , vcl cuiusli-
3ct vitij contagionc poUuit ,fuo fc gladio confodit,quia quo
Icfcndi ab holfc dcbuit, in ipfum irruit
.
1 Quod cum vidijfct Mrn.gcr. Vidctcs mdodi vcre humiiicacis
iicdicamina,lauacrumq;
bapcifmi ignoraccs in lud^a magi
tios fuosccrcaminc fpincu.ali vidos,&:
vulgus non paucum
:oru audicui proximu pfcqucncc
aducrfano a prifca toflan
la fua fug.icuin
,
m.aiorum ruina curbari, opcra vircucum &:
iiunimiiu fcicntia: fpualis,qux habucranc
amifcrunt,vcnc
Cap.
X. 1066
t
raile
|runt prartonum
, vt
lon contaminarcn-
ar, fcd vt manduca-
ent pafcha
.
iT^tiluit autem arml-
c
f
iagittis
cum prarfiJio
chari-
tatis(quiE
cftarxvir-
tucujtraudanc.
C^afi
* Rcgji.l.
capuc Saulimmundi
fpincuscruncant,
cii
fuum magis quam fa
cric fcripcurs
fcnsii
fcqui pcrfu ident. Ar
mis fpolianc,cum di-
uina cioquia diemo-
niaco fpiricupcruer-
tunc. Arma Saulis
in tcmplo Af^aroch
ponunc, qui mccrpre
cacur fadura cxplora
comm,
&:iigniHcac
dodrinidigmonuin,
qui circumcunc quj-.
rcnces quc dcuorcc,
cumopcraquib.fidc '
les feiuierant
, ad
fua: malignicacis ob-
fcquium permucanc; i.Petri;.c.
mcbra nimiruni linc
lucc 6c vica in muro
domus inimici fufpc
dunc. Prius c.ipuc ci
affi.Kcrunc, poltca vc '
ro mifcrunc in cer-
ramfuam, vccircun-
fcrrct^offcncadi cau-
fa
.
In Rcgum .luccm
dicicar, quod corpus
Saul fufpcndcrunc in
E
a.Re2.)i.(i.
muro Bcchfan.Scd
Hcbr.xi craduncBcchfan vocari doinum
Dagon^ quc inccrprccacur domus dormicncis, ibiq; capuc Sc
corpus Saul luipcnfum cflc. Alia cltenimiBcchfaa 111 ludicu
& Iofuc,qu5
nccrprccacur domus fccuiicacis .
f Hoc cumMdijfent >irihtks. Viri,f ccclclig (luj.cam dc qua RjbbaiM
.
libi pra:dicacorcs
mifros cflc mcminerunc a gencibus dcri-
fam) furrcxcrunc
viriliccr .agenccs, .&: inccr erraciu ccncbras
vircucum iccr ambulanccs prohibucrunc gcnccs dc cius irri-
ilone Ixcan.dicenccs
: yi ddihatiofa icia eit
, & tnajfu:
&fi
ra-
Rom.h. c.
dixjantJa,& rami. I^iligloria) i aduofim fja&us raiMs.CAdmeVA
'
'-
'
carnalcs func, vcl quglibcc carnalia.OU.i forces func vcl virtu
tum opcra.Olfa in ncmorc labes fepcliu.u> cum qu^- in inft
mis virtucis vcl firnntacis inu-n.unc. non quafi nihii dcfpi-
ciunc,lcd
tiuduofis fandoruopenbus adiuiigut,ii
quostn-
ccr carnalcs
vircunb.tiudcrc noucric , fandorrt coforcioan-
nuincranc.Pcr
nemuscnim hoium frudus cxpnmicur . Qd" . Reg.x
i.g
vcromllcgumlcgicur,
quiacobuflcruc virilabcstadaucra
Saul (Si filioru cius ,lignificaucfandos ludcoril cafuin fup-
Rom.n.g.
no
i-cimnucrcmdicio.vndc
:Oaliicud<jdmtiamfiftpientui,
& xoi.i.b. nnrr, r,,.^-...,*^^ ] B,
"--7-"--7"*"'""^'""->>^"^-
"^
''''''H'-"-^^"-i'^icio.vnQc:uautcu'JuaiuttiarHifil.tpienttj:,&
Z^'LTr *i^'f
"""^
^
^""-^-^
^"^V'$
mcredulis ftud.a Jci.ntix Da. luxta illud. Si
qtudrcfid.uir.fumt,,^Jc<Lburattr.
'ircucumpcrucrfah.ibicacionccorruDcruiic.
Vcncmnr.m- r; ,/w 0,,^;^... A;.i.. .i.Ji/:.....^._ -
'ircutum
pcrucrfa habicacionccorrupcrunc.
Vcncruncim-
luindi Ipincus, S>L corda qua: fidci confiancia dcfcruic occu-
ucrunc.Vcncruncgcnccs
&opcimaqU(>ndam
hidxorum
"
tudM.crcdcndo fua fcccrunc.vndc
:^/cmK>-4 vobis regnum
'tiyi^
dabitio\^entifjcientifiu^i4m aui
.
>ui. .
E'C'tpiit.Oi
f
uc Saulis in ccplo Dago
Philifihci affixcrur,
C
u m.iligni
fpincusaiam in pcctacis morcuam iirabvfsu in-
:;rni
dcmcrgunt.Intcrprctatur.n.
Dagon.pifcis trifiitic. Pi-
isautcm
tviftici^mcricodr
, qui in infcrnu
dcmcrfuscccr-
') dolore cruciacur. Vfq; adco hofics vifibiles vcl inurtibi-
-.sludaram
impiccicisarmis pcrfccuci funr^vtpriiuatum rc
,ni
r.adicitus
aufcrrcnt,&:
muniminafacr^-lcgis
cnpcrct. Cu
is
dciccboiic
figntim triumphi&; caufam :la:titia: longc la-
cq;
complitibiis
luis diuulgarut, & cclcfiis
militiacarmatu
sm
luda:iscxcmpiam,laribus
fuis,idcfi,d.xmonioru
dodri
us
itqpararut
vcl Ipincualia carnaliccr incciprccado,vcldi-
uinas
g
Gulaad.
C^?iccrprccaf
cxiccaca,&:ccclclufignificac,qua
fcruorfolisiulticie
abomnicoiicupifccci? flu.^^u cxiccauic.
Vn in monccfica dcfcnbic, qui Gala.-id,i.aceruus tcfiimonij
vocacur,vclignificccvicainfandoru
fublimemidoncis fcri
pcurarum ccltiinonijs firmacam , ha;c cfl ciuicas qua primis
rcgni iui aufpicijs Saul ab hoftium oblidionc Iibcra.iic
.
li llHercur/t qitx eratiu Jabes^ &ieiunaueriitfepiem ditbus,&c.
Vc
Jd rtquicm
pcrucnianc.Poft fcx.n huius fcculi ^caccs quibus
in carnc
laboramus.fequiiurfcpciinaquiccisanimaruin
. F
Mvfticc dc cccicacc ludieoru fabbachu carnaliccrobfcr- Myfticc.
uanciUjConcribulcs
fui,idcft,fidcles cocumcdolcnc : 6c quali
fepccm
dichusieiunanc. Pcrccpco auccm myrtcrioodaux
dici rcfurrcdionis,
vcriquc pcrpecua fefiiuicaccgaudcbunc.
Moraliccr
auccmviri fandidcceftancurmorccm impio- Moralitcr.
rum,&: cxcmpla eorum fcpulcura: obliuionis cradunc.Scpce
dics iciunanc.idcft, omnc ccmpus huius vicc. qJ k;pccnano
<^ dicrum
NICOLAVS
DE LYRA.
^rxt^^T' T""""
'"
''"'f^" '
Poncndo illud in loco cmi-
ciui
uipcr
Itipitcm,
vcl lanccam ad fuam magnifitcnciam
V
ictoria
liabita
: &ad idoli vcncrationc , cui pnntipalitcr
attri-
attribucbant illam vidoriam
.
i Subiertjucr. i. Ilcgum vlc.dicicur,inncmorcLnbcs, iuxca
cnimciuicaccmcr.acncmus
, inquoerac qucrcus nocabilis
fub qua fuic itia fcpukura
.
Tom.i. LL 5 ilortitus
10^7
GIof.ordL&NicoIaiJeLyra.
ig68
^urftw
5
dienim numero
voluicur.in
conunentia
ducunt,&:
abftincc
A ah omni -.nalo nc nmilucr
monantur. .
.
T
Mcr,u.scfimoSaMt,crc.
4cThcocl.
Onctid.torat,oquc,d
non vcntrdcKjuir
mcatat,o
ac p,
xlhg.x i cdu.crut Samuclc.
Scd lUc quid?,mD.c tc
nelanc pctuc ut lioc hcrct .- Dcus au-
icnilitinipfumfrn-
tctiamfupplit I' Hcc
t
ptctiarieati*
autcmapc
f
rimcuro^eft fiium
IiiJomm,quia lcfnii fipc trinrgrcfii funt 8.: idoU colufrunt.
inlabes,&
ieiunaucrunt
lcpteni dicbus. N4drmus elt
quod noii tur.
i.ia.t,
Vtqnidim
opinutur
pr9d,a,o.Rclixiiidic
enini
ipii, inquic, Sa<
jBod
prophcta.Puco
aufcm fic nomin.ira
fuiflcvilioncm,quo-
n,am
Saul proptcr t
iniquitates
fuas, eo quod t
prxuaricatusiit
^
j... j^mi.-,i ,^,M^A nra-renemr.
& non cullodicrit il-
niandatum
domini quod
pra;ceperat,
lud , icd
iniupcrctiam
pythoniiram
confuluerit
,
rzc t
fpc-
raucrit
indomino.Propter
quodikunerfecit eum, &c tran-
a 1 Cluiiluin & Clitifti.inuin ^iopulum.
flulit rcgnum cius ad Da'uid
filium Ilai.
niamdcfiderauitSaulaS.imuclc difccreqUidagcndu.Siuc
I
auc vifiis fucrit angclus in fipura Samuclis,cius ofccdcns for
m5,liucanima ipfius Sanujclis, fcicndum elc in h.xc vifionc,
hoc non fuific fai-tC,
pra:fcigiis & incancitione vcntriloqux,
fed Dci lapicntia &c virtutc,qui ctiani pcr calcs mulca prx-di-
xicrutura. Pcr Ph.a-
raoncm fe"tilitatcm
&:famcm,pcrN.'.bu
cliodoiioforcm ma-
xima rcgna orbis tcr
ra: . Scd de his lacis
diotum cft in inccr-
prccacionc librorum
eri^o
llcgum.
B
N I C O L
A
V S. I> E L Y R A.
I MortMMscflerxo Saul. Hic confcqucnccr agicur dc tranfla-
cione regni ad Dauid pcr mortem Saulis, cuni dicitur: Mor-
tMHs tn.Vinim autemSauIfitdamnatus velfaluatus,didum
fuitdiBlwtf i.Reg.vlt.&:fccundumopinioncm qux dicitip
fum eflc faJuatuiiijCxponitur quod dicicur hic.
X Tropter inifMita.fM. i.in pccnam iniquicacum luarum pr^cc
dcntiUjficut fiir fufpcnditur proptcr turra lua,fi tii p^niccac,
&
p^nampncicnccr lUfiincat, faluacur, &c ficfuit dc Saulc,vc
diaum fuic i.Rcgum ditfusc fccundam ifiam viam.
}
Bo ijuod prx.fit
THM.do. Rcgcm Amalcch viuu confcruan-
doj&fpoliacapicnd^o^vchabctur primi Rcgum c^p. 15.
4
Sei inf.etiapytbonijfam co nfulucrit. co quod non liabcbat rc-
fponfum
M O R A L I T E R.
I
MortuHs efi crgo Saul. Vcrfus fincm huius cap.Per mortcm
igitur Saulis,quc proptcr iniquitatcs fuas tuillcdicitur,dam-
natiopccc.itorisqu^' mors fccund.idiciturin Apoc.fignifi-
cacur,quianullus nifi proprcr pcccacum fuum d.inatur. Hu-
lus vcro djmnationiscaufat.an5;itur, cinndicicur.
X
7'ro/>rcri;;i(7/f;Vijffj/<T.hiiquicnsdiciciirpropricqucoppo
nicur ^quiraci iuf}ici^'.Iufiicia vci o proprie dida no cfi homi
nisad fcpfum
,
q.a rcquirit aliud cxcrcmu. ncc ctia horainis
ad
fponfum adomino, vt habctur i.Rcgum 28.
5
1ii;c fpiraiierityo-c. Quod patct ad pythoniffam rccurrcn
do ,tn fccundum ifiam opinioncm dcomnibus iftis&aliis
malis fuis finalitcr vcic p^nituit , & fpcrauit in drio dccou-
fccutionc vitx cccrn.-c
.-
liccc no fpcraucrit dc conlcruationc
pfcncis vit.T, quia (cntcntia dni dc fua mortc &L filioru luorii
audiucrac,&:acccptaucratacquicfccndo
voluntati diuinx:
fccundum vcro opinioncquxdicit ipfum cfii; damnatum,. L
alitcr cxponitur ifia litera , cum dr
. Mortms eH ergo Saiilpro^
j^
pteriniq.fiias. proptcr quas fuit derclidtus a domino &l mani-
bus inimicorum fuoru tradims.T\(ec^fr^t.in fo.quia ex dcfpc- .
racionc fe occidit,&: lic dc falutc a:terna non fpcrauit. ;
6 rt tranfuUt rcgnum cius ad Dauid. Sicut prxdixcrat pcr Sa-
K
muclcin primi Rcgum cnp. 1 5. &: 16.
ad Dcum
,
quia intcrcrcaturam&crcatorcm nuUacfipro-
portio, que tii rcquirif' in iufiitia propric dida. Iniquitas igi^
cft propric pcccatii ad proximii.Pcr hoc aiic quod fubditur.
3
Eo quodprxuaricatusftt mnndMum domini. fignificaturpccca
cum hominis in Dcum, tamcn in moralibus dequibusfunt
mandatadiuina. Pcr hocautcm quod fubditur.
4
Sedinfuperctiampy.con. fienificaturpcccatuhominiscon
tra Dcum in fidc crcdcntis. Proptcr ifta tria pcccatorum gc
ncramoricur homo pnmo mortc culpg, & pcftca mortcge
hcnnc , nili pcr diuinam gratiam antc obicum rcu;uifcat.
Ep.ft.J
Dr-
A JU U 1 1 1 <-).
Incap. 10. vbidiciturin poflilla; Vtrumautcm Sau].
Prima iftariim opinionum qua tcnctur quod Saul fu-t fal
uatus,cfi Hcb.qui in multis locisdcuiat a vcritatc (acrc fcri-
ptur^. Sccunda vero opinio qu^ dicit ipfum Saulcm cfie da-
nacum, clt dotlorum nolirorum concorditcr ,qu^ quidcm
opinio
~c
A p v"t
X L
T^^Onmgatus efi
i^I.
?tV-^ Tneodoret.Di
cit D.iuid fuifle vn-
diiinHcbron fccun-
dum verbu diii
,
quo-
nia Dcus madauic Sa-
mueli vc eu vngcrec.
it Hieronvm. Qiiid
diuerfarii vrbium alic
nigenas commcmo-
rcm, quos populus lu
dxorum non quiuic
cxpcllcre de vrbibus
ic fcdibus fuisrcum
ipfa mctropoli prius
Icbus , poflca Salem
,
tertio Icrofolvma , &:
nunc A^lia, Icbufcos
cxpcllcre no valucrit,
fcd mafcnntcum cis
in fcandalum cxcm-
plnm
opinio fccundafaniCborum doctorum tencncia clttanciuai
confona vcritati
,
prouc plenius habctur in additione uij
i.RcgumvItimumvidcibiVidc rcplicam gcneialcm pL...
30. cap. iccundi totius huiuspofitam , vbi pro pra:feiiti cap,
& cuisadditioncrepiicatoradcorrc6lorium 1. Rcg.vk.cap
fc rcmittit.
C A P. XI.
a
f
Fideles.
tOngregatus eft igitur omnis liral ad
'
f
Cmiftuiu. b ^ Naturam fmm in Chiifto fidcles diligunt iSc
vencrantur.vndc:Adora.iu con.cius vniia.gcn.&c.
Da'uidin Hebronjdicens-: Os tuum fu
*
mus&carotua.Hcriquoq; &:nudiuf.
tertius , cum adhuc regnaret Saul , tu
cras qui educcbas& introducebaslf-
racl.Tibi enim dixit dris Deas tuus.Tu
pafccspopulummcum Ifracl, &tucrisprincepsfupereum.
Vcncruntcrgo oes maiores natu liVael ad regem in Hebron,
a
T IuUinx,obfcruatiomsmandatorum
8ciemunciatiofnis lururi.
&iniitDauidcumcisfoedus coram domino. Vnxcruntrfue
3
a T
Quia omniuin ciciicnmnn viu c:l'confcfsijo & vna ed militix rclieio.
eum rcgcm fuper Ifracl luxta fermoncm domini
qucm locu-
tuseftinmanuSamuel. AbiirquoqucDauid&
omnislfrael 4
a T Hav f ili Abrahani Solinia vncab.itiir. (^ilaiii vero dicuni ijuoJ Hr'Hicrus po!lca'Icrufo]yiuaiii v.icauit.
inleruialcm. Ha!c ciUcbus,vbierant lel^uixi IiaJDitatorcs
terric
. Dixcruntque qui habitabant in lebus ad Dauid : Non
plumquc vicinorum
:
intaiitum vtibitcm-
;
plum condicum fit,
vbi area Orne fucrat
Icbuf(ji?
.^
b Maiores. Prophctq
Apoftoli pari dcuo-'
tionc ad Chriftu con-
currtic.vndc.'Pr/n/'
^
populi cunuenerunt in v-
num cum Deo .Abraham.
C DixcrHKtq;.
C^cos
&claudos &: lcprolbs ,|c|
ad corcmpcum
rcgis
fi.ntucnces fupcr
nni-
ros,&: diccnccs.-qu
I
prohibucnint cunuc
ci &claudi.
MyfJitx. Dauid
Ic i)*-
bufcuindclcruralciii
ciicicns
i
lignific.it
ChrifiuiiA
.dcmoiic'
)dlcntc a cordibii;
.^fidclimr
cxpc
N ij: O L V
A
D E
X I.
L Y K A.
Diufi*. COagre^atuhV^c. Hicconfcqucnccrdcfcribitur ipfius D-v
uid clcdi inundio,fccund6 Icbufcorum dcbcll.atio, tcr
cio promotorum Dau,dcxprcffio,fccundaibi: .Jbiit quociu;.
tcrcia ibi. liiprincipcs yirorum for. crc\ Circa primum dicitur.
I Congre%atus^&c. Hoc non fuit ftatim poft mortcm Saulis,
icd
fed polf mortem Isbofcth filii fui,'vt habciur z. Rcg. j.
1 Os tuufumus &caro tuaMcri^Crc. Hcc cxpoiica fuqc i.Rc.5.
3 /.vci-;*w<y;,ci^c.fo]cniiiccriiipcrt()Cuni populu
irraclrquia
antc fucrat inundu.s pcr Samuclcm,l'cd lccrctc,vc hf i.Rcg-
16.^ pcr tribum luda ilipcr illam tribu tantum vchi^i.Regj
4
.y/hiit (jiionuc Da. Hic confcquentcr dcfcribicur
Icbuf^orn
dcbcllatio,&:patct fentcciaex dictis a.Reg. j.
hocexcepto.
1
loab
M O R A L f T E K.
Congrcgatus cft ig,cur omnis Ifiacl ad Dauid in Hcbron.Wot expofnum
cfi
z.i{eg.
yvfq-
ibi:Pon6 Dauid ccpicarceni
Sion.
i
Dixicq;,
]0<$9 l.Paralipomenon Cap. XI.
1070
fideliu,& ibid6 manfionc fua ftamcnte.Ifbiifanis.n.intcrprc
tacurc6culcatus,Icrufalcv]liopacis.Vnde(S<:d;ftipii!is fuis,
AWEccededi vohispoteflate calcandifupcrferpentes, &c. JScneer-
go in Rcgu fcnptu et^, quod ciedis carcis &claudis,qui odic
bant aiam Dauid cepit arcc Sion,fuamq- ciuitatc vocauit,g.a
du Cbriftus majignos
fpiricus& curbaio vi-
tioru deammacxpcl
]ir,illuniinans cam fa-
pietia , merito arx Sio
ingrcdieris huc.Porro DauiJ cepit arcem Sion qu? cft ciuitns
Dauid.Dixitque:Omnis quipecufleritlebufcrum inprimis,
eritprinccps&dux. ArcenditigiturprimusIoabriliusSar-
uiacj&fad:useft princcps Habitauitautem Dauid in arcc,&
T
Qi^amiiris cam nvniuit.
idcircoappellaraeftciuirasDauid ydificauitc]; vrbein cir-
cumitua Mello vfc|ue adgyrum. loab autemrelicjua vrbis
tcxtruxit. ProficiebatqueDauidvadens&crefcens, &diis
exercituum cum eo. hi principcsvirorumfortium Uauid,
qui * adiuucrunt eum , vt rex fierct luper oninem Ilrael,iux-
ta verbum domini quod locutus eft ad Ifricl
, &ifte nume
t
idcrt , fpcculationis &:
vifio pacis vocatur,
de qua rectc dicicur;
Pfal.7
5
.a. V^itus in \i4-
tlM Deus , & in ^'ael
ma^riumnomen cius Et
faili.s eil in pace locus
lius'
a loah- au. re. vr. cx.
Pcr indut}riam cnim
nilitis ciuicate muni-
iiit. lofcphus tamcn b
fus robuftorum Dauid.Iesbaam filius Hachamoni princeps
dicit Dauid fupcriorc . . .
^ rn. l

l n. r r
ciuitatc muniue eiq;
J"ter tng^nta^. llte Icuauit haltam luam iuper trecentos
t vuJneratos vna vico . Et poft eum Eleazar filius panui cius
c
Ahohites,quieratintercrespotentes. tllefuircum Dauidin
phefdomim,quando philifthijmcogregatiluncadlocCiillLi
in pr^Iium.Et eract agcr regionis illius plenus hordeo, fuge-
rat<^ue populus a facie Phililthinorum Hi (tcterunt in medio
agn,&defenderunteu,cumq, percufTiOentPhilifthiEos, dc-
ditdiis falutcm magnampopulofuo. Defcenderunt aurem
tres de trigmta principibus ad l^etram inqua crac Dauid ad
fpelunca Odolla
,
quado Phililthiim fueranc caftrametati in
vallc Kaphaim. Porro Dauid crat iii pra^fidio, & itatio Phili-
d fthinoruinBethlehe.DefiderauicigicurDauidaqua,&dixit
O fi quis daret mihi aquam dc cifterna Bethlche , quarcit in
porta. Tresergoiftipcr mediacallra Philifthinoru
pcrrcxe-
runtj&haufcrucaquadecifterna Bethlehe,qua:eratin por-
ta,& acculerut ad Dauid, vc biberct.Qui noluit, icd magis li-
bauit illa domino,dicens;Abfic t vc in cofpedtu Dei mei hoc
faciam , & fanguincm virorum iftorum bibam, quia in peri-
culoanimarum Iiiarumattuleruutmihiaquani. Etobhanc
copuladis arce vnum
corpus c f|cciiic,&; cu
cb muro circundedif-
fc . Super opus auccm
murorCi conftituilfe
loab, exptiliffe lebu-
utos & Icofolymam
vocatTe . lero cnim
Hcbraicc muniiij
cft- Chriftusquoqne
in ludxaprimum cua
gclium prxdicauic , ^c:
ccclclia fidci iu^ mu-
nicionc firmiUiiC,Ioab
qiii rcliqua vrbis cx
ttuxic , (ignificat apo-
flolos 6c apottolicos
viros
,
qui poft afcen-
fioncm dominipluri-
mos dc gciuibus con-
uertcniiit. vn
Dei ad-
ittores fumns Dei agri,
I
b lcibaam. Hun ; lo-
[ifc^hus Eufcbiu iiomi
|na)C,&: filuim dicunc
lAchimca: qui in acic
jjsoltiu frcquetcrirrri-
lpcns,n6ce(Iabac doiiec octingcncos occiderac.Alij hijc Da-
|uidintelligut.quia Icsbaa interprccat'fcdcsm populo.Aha-
Ijmoni vero fapictitfimus. vndc in Rcgu fcribif; Sedcs in cathe
'rafapientiffimus.Scd ibi vermiculo ligni coparat^^quia minuc
paturilli fapiencia propter pcccatu, quod in Vna c6mifcr.it.
'^ndcibi octmgetos vno impctumtcrfccUrc, hic autc trcce-
tos.pro
tos
,
pro peccato enim minoraca efl- finja.
c .Ahnhites. Ahohi vt Hcbra'i tradant frater fuit Ifai pncris
Dauid,cuius filiiis tuit Elcnzar,qiii fuit intcr trcs poccnciffi-
mus,quos lofcphus dicic ctic Eufcbium filiiim Achimca:, &:
Elcazar filium Addi, &: Scmeiam filum Hcli.
d Defiderauit i?;itHr
Danid aqnam c^dixit.
ii Hicronymus.No
deliderio aque hoc
fccic , fcd ad proban-
dum vtrum tain for-
tcs inueniri potuiiset,
qui hoc attcntarcnt.
Sacnficauic eam do-
mino gracias agcns,
quia tmi forcesviros
inlfr.ocldcdcrac.
4 Nazianzcnus.
Pr^clarares eflconci-
nencia, moucac tc Re
gis Dauidis authori-
tas
,
qui vt aqu^ Bcth-
lehcmitici putci co-
pia ipli faita eft , bi-
bcrc n olu 1
1
, fed ca m
canrum libauit, nccli
tim fuam pcralioruin
cruorcm cxplere .fu-
flinuic.
Gregorius. Mora-
litcr . Cogitandum
fummopcrc cft,vt qui
fc illicita.meminitco-
miiitle, aquibufdam
cciam licitis ftudeac
abltincre,vt qui com-
mific prohibitum fi-
bi, abfcidaccciam con
cclia, &: fc reprchen-
dat m minimis
,
qui
dcliquitin maximis.
Ecx vccus alicnam v-
xoicm concupifccrc
vccuit, aregctortiaiii
bcri militibus,vcl dcii
derari aquam non
p|-
nalitcr vetac . Dauid
concup,fccnti(j mu-
cronecransfixiis,alic-
nam vxorcm abiiulir,
&: malum quod pcrpe
trauit pcr pccnitentie lamcnta correxit, qui cum longc pofl
concra hofiaim cuncos fcdcret,aqunm bibcrccxeorumci-
ftcru.ideliderauic,quain clccli milites intcrhofi-iri catcruas
crupcntcs ill^fi artulerunc,Scd flagellis eruditus,fc protiuus
cum pcriculo m.licum aquam dciidoraiIercprchcndit,&; ca
dominolibauit.-quia in ficnficium aquacfiufa conucriacfl.
,^
Culpam
D
CJuft. in
hunc louini.
Orat.de pan
peru amurc
3
Hom. 34.
ir
Eiung.
N I C OLAVS DE LYRA.
[1
loab aut reli. vrbif extruxit. Erat cnim princcps milici^, &
jidco circa domum regiam asdificauit cabcrnacula bcUacoru.
Ivndc 2.Rcg. 1 1 .dicicur de Vria He[ha:o,qui iuic vnus de tn-
I
ginta fortlbus : Dnrmiuit aiit Vvias anteporta domus cu aliisferuis
l^lomint, idcil, viris bellatoribus qui remanfcrant cum rege.
3 Hipiimipes. Hicconfcquentercxpnmunl^iUiquivirtutc
larmoru luucrunt Dauid ad ccnfccutione regni,&: primo no
|ltiinanifprincipa]iorcs.fcciid6minusprincip.alcs,c.r2.Scn-
tcntiapnmajpartis patct ex his qua:dida func2.Reg.13.vbi
"
ifti
ifli fortcs ponuntur,licet quantum ad aliquid diuerfimode,
qtia; diuerfitas ibidcm clt cxpoiitajhoccxccpto quod hic di
citur dc Elca^ar.
3 Hifiitcrunc in media agri
,
&defendermt cum. 2 . Rcs;.
2
4. b.
dicitur. Scctitillc in mcdioagri,&: intuitusclf eum.Liccce-
nim alii dc populo Ifiacl fugcrinc,camcn duo rcmanferunc,
fciliccc,Elc.izar'tS Sammaa filius A^gari z.Reg.z^.lingulari
ter iitud factum accnbuicur , cum quia in hoc tado iuic piin-
cipalis,licec hic c'ace.acur,cum quia aliud ladu valdc nocabile
ance immcdiacc afcnbitur ipii Elcazar,vt paccc ibidcm.
M O R A L I T E R.
If Dixitfji omnit i/uipercuffcrit lebufmm in pritnis eritprinceps eJr
dux. Per Dau;d fijniftcat Chnitus, vc in pluribus locis 6\t\\i
cft fupcruis.pcr
Icbufcum vero fignificaf^Gcncilis pojpulus.
I
Nain Icbuf;?i Ccncilcscrat.Igiturillequi exediitoChrif^i
primo
pcrcullit Gcntilc populu gladio vcrbi Dci , ipfum ad
Cbriiti ftdc
conucrccndo,princcps eifc dcbuit fpirirualis mi
licis
Chniiian.T,
& fic factu cft ex diuina ordinationc. Nam
Pctru.apoftolusprimo
Icgif prxdicaile Gecilibus Actuum
dcciuiy
Jciltcec,
Curnclio 6c amicii cms, quos gladio vcrbi
Dei
Dei percufTic,& Chrifto per fidem incorporauir:propter qd
a domino fibi didtum fuic Aituum decimo b. SnrgeVetn^occi
de &
manduca. Sic igitur in pcrcuffione Icbufa;i loab qui pri-
mum pcrcuflic Icbufxum, vc dicicur in ccxrii, figurauic bea-
tum Petrum,&: intcrpretatio nommis ad hoc congruic.-nam
loab intcrprctacur,cftpater:Pccrus aucem poit Chriitum pa
tcr eft &: paitor fidcliiim, princeps apoltoloru, &:pcr con
fcqncns fpiricualis milci.x- Chriftianu:.
Z Iliprincipcs virorumf<)rt''um Daw.d 'jfi addiuuerut eum>t,&c,
Expoficiomyfticahuiusporicacitjfupraa.
llegum 33.
Tom.j.
LL 4
I07I
Glof.ordi.&NicolaideLyra. 1072
Kjbbunu
A Culpnmcnim
connipifccntifmaaauitpcrpcrnirencia
fii?
A rt
p:c-hoii(i<ni<!.Qiii tTiioqiiondini
.i1kii.uti coniiigcni
Ci.-)\\
c
f>oltc:i.-\mqi!'a"q'iaiiic6ciipiiiit,cv-
j,. ^..;...
.'it.Tpcirvcratlcnicinincraccoiurafc
rigidus ciiaiM altt 'tis 4bthncu.ir.
a t
Mrtici*
mft.b.
t.Ke<;.i}.C
t
Haiocboi
m.
fSag.
irCim
nolntt tnbcfc.
Hxc fccerunt trcs rokiftnrimi
.
Abifai
rrtcniod-A^tr.pnn^
..oucrratcrloab,iprc
erarprinceps
trinm. Et ipfcleuauit
r
'.idtrcs
Haibmru.nmcontrarrccentostvulnernros,&ipfecr:itinter
trcs
nommanfrimus,
&: mtcr trcs fbcundus .
inclytus
,
f: prin-
3 cepscorum.
Vcruntnmcn
vfquc .id crcsprimosnonperucne-
r.it. 1
BanaiafiliusU.iadxviri
n^buaiirimi, qui multaopera..
a f
rtoii-c.iuiiabilliv b I.eiMws.Dti.
b
perpetranit,
dcCablecl,
ipic
pcrcu-Pfitduosariel Moab. Et
c ipfc dcfccndi^, &
inrerfecit
leonem in mcdia ciltema tempb-
\ rc niuis , ti ipfc pcrcudlt virum /f gyprium, cuius ftatura crat
quinquc
cubitorum, &
habcb.n lanccam vt liciatorium tcxcn
lium.
I>efccnditigituradcumcumvirga,&
r.ipuithafbm
quamtcnebatmanu,&intcifccit
cum hafta (ua. Hsc fccit Ba
J
'
a T
Digiius noir.iiiari.
naia
filius
loiadar, qui crat hirer trcs robuflos nominatifli-
nius
jntertnginta
primus.
Verumtamcnadtrcsvlquenon
, a
T
Timiuainf.w.iliarfm & fidelem coiifiii.itium.
>. ;'-i

,, 14 f
peruehcrat.WuitaurcmcumDauidadauriculamftam.Por-
tThmlri^ncm
rofortinlmi
viri in cxcrcrtu , Alahcl fraterloab, &
Elchanan
fihus
patruicia.sdL Bcchlchem ,
Scmmoth I
Arodites
:
Hcllcs,
Phdlonires,
tra filius AccesThccuitcs, Abiezcf Anathothi-
tes ,
Sobbocliai
ulathitcs , t Ilai Ahohites, Maharai Neto-
p^hatitc.sHcledfiliusBaana
Netophathitcs,Hthai filius Ribai
de
Gabanth
rifliorum Beniamin, Banaia Pharathonites, Hurai
dc
torrCnrc Gaas, t Abiel Arbathitcs, AzmothBauramites,
Eliaba
Sal.ibonitcs. Filii Afremgezoriitcs,lonatham filius i Sa
eeArafitcS,t
Ahiam filiUsSachar Araritcs, Eliphalfilius Vr,
tHcphcf t
Mecherathitcs, Ahia Phelonites, Hefto Cafmc-
lites , t
Nriaraifilius Azbai , loel fraterNathan , t Mibahar fi-
h\isAcTafai,
ScIecAmrilbnitcs, t
Naharai Berothites> armi-
gcr loab filij Saruia: , Ira Icthra:us, Garcb Icthr2eu.s, Vrias He-
tharus, Zabad filius Oholi , Adina filius Siza Rubcnitcs prin-
ceps Rubcnitarum, &cumeo triginta, t
Hanan filiusMaa-
cha, & lofaphat Mathanites, Ozia Aftarothitcs.Samma5& le-
hiclfiliiHothantAroritcs. Icdihd filiusSamri,&loha,fra-
tcr cius, Thofaitcs , Elicl , Mahumites , & Icribai & lofaia filii
Elnacm , &lcthma Moabitcs , Eliel, &Obcd , & lafiel dc Ma-
fobia.
rri.Tins no ptTuer.it,
IcslMa , Eic.izaruni
,
A: Stnini;!!.
Mvnicc
.-iitcm fi-
^ni6c;mir,qii6dnc-
mo fjiiilornn licct
virtiUihus cinincat^
ad equaliratcm
po-
tcnt)*9patris &:filii &
fpir.Tus fanfli pcruc-
niat. C^oninm t^mi
tH iwiilMn squabitur do
tttino,<Sre.
b
^r/.iW'. idcf^jLco
Ilcs,ficut in Rcgum
dicitur,viros,lVilicct,
fomflimos in rcjrno
Moab t.^.nquamlco-
B ncs
c
brei
Io.-ib arbitratur
,
qui
mdortro domtni tc-
ncns corniin
alr.iriS
OCCiniScO. AU.TTCC-
rrim cillcrna dicitiir.
Qwn ficuc aqua ci-
ftcrnc nuindit ita
fandiiarmm Dci ho
minumcxpiarpccca
ta.
d ririm ^fzypt.
*
Thcodorctiis
t--
Q_iTftio. in
hi.nc locuob Quinquccubicorum
tApber.
dixicfuitTcAc^yptiu.
Q_iiomodo eig() di-
Ct:nt3fliqui no fuillc
aliquvS qui magna
babcrcnt corporr.?
Part..Ann. .^Gh'CasIofcphS
commcmor.1t .^pud
Chananqos tUm rcli
tAroeritM.
quam
gigantumfu-f
fcnationcm,quipro
/
ptcr corporum mo-
C
fcm atquc formam,
quc rcliquoriim ho-
minum form^ no rc
fpodcrct, iniilit.uum
ivjortalibus fpcdaculum crant, &:famam dcfctcrribilcm
concitabant. Eotum quoquc nunc monfirantur adhuc olla,
fidcm plancfupcranci.).
JUbbanus. Qucm libcr Rcgum dignum fpcdaculo di-
cic Scmci
cit Scmci filifi Gcr.i, qui m.ilcdi^it
Daitid, qiri fi)it de B.ihn- T)
rim
idclT,dcclc-cl:is.
Acij.'pnusdiaus,qi Acg^-ptiumblnf-
f
pbcm.nntc Dcu queMofcs
intccfccic iniKatusdf. Illc Dcu,
^^"
iftc rcae &: prophri.TN.ifphnTi
nntDignus {pcaacLilo,qiiu
fpc:blxitur, vt li Icrudxlcfsrccfcrctur,
inrerficcrcnir,habci
iniTinnuilnftcim, id
cfKhac-m- Dci.quam
li incditams clTcr pjr
nimcndo in Icrufi-
j
Irin, nnn pcriii-r.Scd |
qiiia pr,T;(cp*^um rc-
^ ,^^
yxs irrihim fccit, & rai
fxiit Banaias ,
in vir- '
j;':i,idcrt,in rcdicu
dinciiiliiti.t dcfccn
diCj&haftam qu;un
non rcdlc ccncbuC,ex
torlit.
c Tcmporcniuis.Qua.
potcft grc?tia Chiilfi
CjU^ mundo rcrplcn-
duit :<.VfrigiischarJ-
tatis qua rcfrigtTLUC
honiincs fignificaii.
Banaiasvcro quicdi
ficator dominus iii- -
tcrprctatur, Chrifiu
lignificat, dcqnodi^
c\t\.\t:.Aedificani lctttfA P i^
lemdoniinus, &-C. Hic
multa opcra pcrpctra
iiit,qui ait: Tater mcus
rfij;
modo vperatnr : &
ego operor. Hiccftdd
i(
Cabfcc],idcft,decon t
grcgationc domini,
"'
qui.i ad cumomnis
fandorum ceruspcr
tinccqui dcfccnclcni
dccclis,&fadus!ho-
nio lcone, id cft.jdia*
bolum qui inficlclita
tisfuijfngorc corpcn
tem mudumpoftidi
bat-morrcfuaincc:
cicnsinintcrnum cl. .
mcrrit . Hic Actiy-
'
pcium, idcrt, Aiiti-
chriftum pcccntis ni
tl^-
gcrnmrndcft,qii:n-
quc fcnlilus corpo-
risabutcnccm adfcc
lcra pcrvirgamcru- tJ"
cis fupemns
,
propria
rcum ncquiciavircu-
pj^,
te danauit perpctua.
f
i
Indicbusnuiis,quia
'
pcr mortcm pccca-
tumcxpiauit. Vndc:
Lauahis me ^fifper aiuetn dealbabor.
f Intettres. Abifai &Sobochai & lonathan, quibus viribus
a:quabatur,qui erat fuper triginta, licut Hcbrarus affirmat.
^CAP.
I
1073
LParalipomenon- Cap.XlI.
1074
,i CAP. XII.
XjL
n?//f.HiiCvf'
qiicciuinicraii!t tor-
rcsDautd quiad.iiuc
ruc cuni, vc regn.ircc
fiipcr Ifrael.
Oui eraiitfornfjltni
& cst. Secunduni li-
tca fignificaieos .i-
gilcs elfc,& iTrcnuos
oinnigcnere bclian-
di . Mvfiicc vcro
jnilitcs ChnOj non
fcgncs, fcd (Kidiofos
defcribit in profpe-
ris , & in aduciTis , a
dcxtris , & a finiftris.
c ^f/ofe^.Dicitpro
fcnfusacuminc, vtl
corporis atvlicate .
Mylticc vcro
,
qui
Chi ifti militiam pro
hccntur, non dcbcnc
cflc paruuli fcnfu.fcd
prouidcre bona,non
tancum coram Dco,
fcd ctiam cora om-
nibushominlbus
.
d l^ tiijjinius, c'" cx.
Hic lignificatdodo-
rcs Iuda:orum,& Ge
tium, dc quibus Pau-
lus cx tribu Bcnia-
nin.ait. TctrHS,Iaco-
,!<!,& loannes
,
qui vi-
..ibantur colimnxeffi
,
dextras
a .S
C A P. XII.
I quoquc veneriim adDnuiJ in Sicclcg, i
tcum adhucfugerec SaulfiliuCis, qui
erantforndlmi, & egrcgij pugnatores
ttende.tesarcum,&vtraq; manu fundis
^
fixaiacienresAdnifi-ntes fac^ittas. De
'
fratribus Saul ex Beniamin piinceps A-
4
hiezcr,&Ions filii bnmaa Gabaathitcs,ec
Ia2iel,& Phaitetfilij
Azmoth, &Baracha, & lehu Anathoti-
tes . Samaias quoque Gabaonites, forri.iTimus inter triginta,
6c fuper triginta Ieremias,& Iehcziel,& lohana, & t lezabad,
Gaderothites, & Elufai
, &lerimuth , &: Baaha , & Samaiaj&r
tSaphatia Haruphites, Elcana , & lefia, &c Azarceh&Ioezer,
&Iesbaam de Carethim:IoheIa quoque,&,Zaibadia fihi lero-
handcGedor.Sed,&deGadditransfugerijc adDauid, tcum
f
Iatcretindeferto,virirobufti!rimij&pugnatoresopcim),tene-
tes clypeum
, & haftam . Facies eorum quaii facies Ieonis,&' <?
^FonituUiiic meniis.
f
vclocesquaficaprearinmotibus . Ezerprinccpsprimus, Ob-
7
diasfccundus,Eiiabtertius, Malmanaquartus.lcremiasquin-
tus,Ethi fextus,EHel ieptimus, lohanan odlauus , Elzebad no-
nus,Ieremiasdecimus,Mathbanaivndecim^.Hi dcfiliisGad

aTDoctot ecdc(iafticus,qui nouirsimus pto humilitate dicitur. b fCliri:ti,quuperieft-oni ftudent virtutum.
J
principescxercitus.Nouifiimus ccnturru militibuspr;Eercit,&
^
a fO^i lciemia polIet,8c verb;,Sc e.iLcmpIo docet, zterna 'oeatitudiiie dij,,:u3 , <\x.ix ni.ilenaiio defignatur.
*^
maximusmilie.Iftiliint,quitranfieruntIordanemefcprimo,
'
^
quando inundare conlueuit lupcr ripas iuas
, &
oinnes fu- 1
di xtras mihi drdermf,
C?"
B-vn.ib^ fociet.nis',
6"f. HiadChnfium
vcnicnccsperomnia
cxplaraci func.Vndc
p'us antew, 'jMem mecf-
fe
dici: i.f
/f
Rcfpodic Pe
crus pro omnibus.
Tii cs Clj.-tfliis filvis Dci
viui . Cuidomuius.
Tu cs Tetrus, <iirfiiper
hanc pctrarn Ailificaho
tccUfum rncam , Et
alibi. .dccipite jpiritu
f.iii^uin
,
qnorum remi-
fentis pec.re.eis.'
C Tranftermt\lorda.
lord.misin quoChn
flus baptizatus cfi,
bapcifmnm fignifi-
cac
, hunccranTcunc
docloics menfe pri-
mo, qu.vido.niHn.i-on.
friptr . quia domino
in carncapparcte , &
anhum acceptabils
confccr.ice
,
poftqua
baptifinuui fuobap-
tifmace confccrauic
ipfum prxdicado, &C
baptizando Eoco or-
becIitFudcrunc.
f Et omnes fugauc-
rnr,t.,qi-imora. Quia
Iud.cos quos Orien-
c.ihs plaga propccr
oitum fcicntix legis
#
figni-
D
M.itth3t.i(r.J.
t
adhu8cl.iii-
suafacie S.iii-
h filij i.citin
(c abfcodcret
a facie, &c.
_ loan. 20.f.
\ Zozobad.
E
tSapthiam.
tadmunitio'
ncni.
R.nbbamis.
- pr^erac prf
hac
didion.-
'uiJaiidi
pe rlc.
<]wcl)atur, ceu
tuinlciJicct.
E
N ICOLAVS
CAP.
DE LYRA.
XJI.
^
.^
-^s.
-rr-r^t^I quoque rencrnnt.Wic pfcquentcrexprimuntur
c^
ill
^l
adiutores Dauid minus principales. & primo
^^/^\J
^
adiutorcseiusin Sauhspfccutione, fecundo
^n|^^^i|^ mrcgniadcptione, ibi. iflequoqueeflnunerus.
Circa prima parcem nomin.-mturadiutores
Dauid , ftante perfecucione Sawhs , &tribits de quibus tuc-
runc,&: loca dc quibus ad Dauid venerunt . PruTio ergo po-
nuncur ifti adiucores in gcncrali, cum dicitur.
Ilt quorjue venerunt ad Dattid in SiceUg, &c. QuaJ erac ciuitas
afljgn.nca ipfi Dauid ab Achis rcgc Gcch , vc hf i .Rcg. i y.b.
2 Tcndentes arcii. i.habeccs arccm fagitcandi , vnde fubdicur.
3
Et dirigentesfagittas . Scilicecvtraquemanu, ficutpmittit'
dcarte fundibularia. Cofcqucntcr ponunt in fpcciali,cu df.
4
Dcfratribus Sanlcxtr:bn neniaMinprinceps^&c/ct. Hocexpri-
miturad declarationcm bonitatis D.auid ,quodpropinqui
Saul vcnerunt in adiutoriij Dauid in perfccucione cius exi-
fletis,g.afcicbanc iplius Dauid innoccntia, &: Saulis malitia.
5
Sed,& de Gad.Hoc cft de tnbu Gad,ficut patct,q.a iflis no-
minatis
rrunatis fubditur. Hi defilijs Gad, &C. transfugcrut ad Dauid
cum l.iwC; ct III dt fcrto . longo cnirn tcmpore fuit in dcfcrto
M.ion, 6^ II) dcferto Z.ph. & in alus locis -id fugicndii .iptis.
6 EaLiisecTum qujftfacies,&c. Inuadcndbus refificndo.
7
Etvelccfs
(itijfi cupri,&c. Fugicntesperf:?q'.icndo .Eft ta-
mcujhic hyperbolica locutio , ad deiignanduinmagnam co
rum audaci3m,& agiliracem'.
8 HidcfilViS C.dpnncipesexircnus. Scilicetfueruncpoflquam
Duiid habuic rcgnum
,
quia quar;diu tuir .n fugn S.iulis non
habcbac tacupopuIum,qLi6d taccret cxercicu. vnde fubdif'.
9
l^uifj.rnus. idefl,minornitcriflos p'-incipcs,fcilicec, cen-
tum miiitibu<prLterjt,
ar
niaxirnus milic. Non cnim legitur Da-
uid habuifl viros antc mortem Saul, nifi tantum fexcentos,
vt habctur i.Rcg.27.&: 30.
xo Isiifunt,quitran/ierm' lordaKcm. Ad inuadcndumhoflcs.
1 1 O^ando nundare confucuit , &c, Hoc ponirur ad oflcndcn-
dum maiorem eorum fortitudinem
,
6c audiciam
,
quia'tuc
cum maiori ditHcultate poterat lord.inis tranfiri.
iz Etomnesfu. Illi cnim er#lit Gentilcs.qui parcem terra: fi-
liorum Iltael occupaucrant.
Vcncrunc
MORALITER.
I Hiqiioqiie vencruntadDauid,&c. Scquitur.
t
Virajue manufundis faxa iacient.dirigcn.fagittas. Perfundibu
larios
,
qui cum fonitu magno faxa iaciunt
p
aducrfanos, fi-
gn'fic.intur prxdicacorcs
,
qui clamando contra vitia dctcr-
rcnt pcccatorcs . Perfagittariosautcm fignificantur oran-
tcs dcuotc.talcs cnim orationes funt fagitita: fpiritualcs im-
pugnationcm dxmonum rcpcllcntcs
.
5
Scd,& de Guddi transfigerunt. Pcr iflos fignificantur ifli,qui
funt in cxercitu Chrifli arinati clypeo paiicntixad fuftincn
dum tribulationes, S>c hafla conftantis ad arguendum tyra-
nos
p')tcntcs; idco fubditur.
(> I atia eorurn quaftfacies,&c. Prouer.28.a. luflus qttafi lco con-
fidens
fidens abfjne terrore erit.
7
Et velscrs qnafi capres . idcft
,
promptiftimi ad excquendii
mandata Chrifti
.
I o Ifiifunt,qui iranfterunt lordane. Per lordanc
,
qui inccrpre-
tur riuus iudicii tignificatur curfus huius mundi, q. curncad
morte,q ctf particularc ludiciij hominis dc quo dicitur Ecc
3 8.C. Memor efto
iudicij mei ftc enim erit, & tmm.mHn heri, ir tihi
hodie. Pcr inundantia aute lordanis, fignificatur incremctu
tnbulationis .Pcritl-os igiCqui tranficruntlordanetempo-
rc inundationis, figuratitucruncmartyrcsin
maximistnbu
lationibus paticntes, &quod maius eft'aliqui corum gaude-
tes,A6t.5 .g. Ib.tnt ,Apoflni: g.iudentes d contpe&u conftUi, quoniam
digni habitifiintpro nominelefu contumeliampati.
t
Venerunt
^
rl rnaut.
pul. n.f.
\
UiUUOI.
1 i.R.g. *>
B
^Cof.v.
io7y
risnificat,vcl
r.Jtiles inqui
bus
naturalts
priidcnria oc-
ciditjdumctiW
rum Dci at
trilHiunt
ido,
/i$ cuangclij
pradicnionc
tiig-iicriit.Vn
de .
Immcos
mcos
dtdttitit'
kidjrfiitn i
{,' 0,
ni.dilperdilir,
a
"PuTTOdc Mjt
nj^e. Hiftili-
cciicptcprin-
cipc$,j,dc Ma
nallc vcncruc
Iignificantpri
nios ccclcrKT
dotlorcs d lu
d^a vcnictucs
qiu fcptilornii
fpiritu illulka
ti adiuuanc na
flrum Dauid
contr.i latrun-
ailos,iJi?rcti-
cos ,
vcl fpiti-r
tusmal:giios,
a nou ccflant
dc ccclcfia ra-
pcrc,<SJCipti-
uarc quos pof
sut.vndc.
D'o
OMleit ^.tlrtJ
^ui femfer
tnu-
phatnoi inCbri
fio
lefn^
b \A4uerf'f U
trunc. { HIE-
RONI.
Iddf,
AmalcChitas
,
q
pr.Tdatifunc
vxorcs cius, ic
coruni, qui cu
cocr^nt.
Glof.
ord. &
Nicolai de Ly
ra,
1076
gauerunc
,
qui
raorabantur in
vallibus ad Oricntalemplagam,
&Oc.
cidentalcm
Vcncrunt aut^,&
de Beniamin , & de ludi ad prarlidiunu
jnquomorabaturDauid
. EgrefTifquc d\ Dauid obmamcis
,
&
ait: si
t
pacificcvcnillisadmc,vtauxilicminimihi
, cor
meumiunguurvo-
bis .
Siautemmridiamioimihipro
aduerfariis meis ,
cum
cgoiniqui-
latcm in
mambus
nonhabeam ,
vidcat Deu.sp.urumnortrorum. ,
&
t
iudicct
. Spiritus vcro induit Abifni principem intcr triginta
,
&
ait
. Tuifumus . o Dauid ,
&: tccum futuri filii lfai.Pax,paxtibi, &
pax
adiutoribus tuis, Te cnim adiuuat Deustuus. Sulccpit ergocos
*
Dauid , & conftuuit
principes turma: . pnrro dc Manafletransfugcrunt
adDauid, quando
venicbantcum
phiiifthiim aduerfusSaul ,
vcpugna-
rct . Et non t
dmiicauiccum
cis,quiainito confilio
rcmilcrunteunu
principcs Philifthinorum,
dicentes . t Pcriculo capitis nolbi reuertc-

a f
APiiilulh.TlsrcminL.cuntibnjcontnSial.
tur ad dominum fuum Saul . Quando igitur reuerliis eftinSicelcg,
transfugcruntadcumde
ManaflTo ,
Ednas,SctIozabad.&Iedihcl,!vli-
chacl , & Ednas , & lozabath , 6^ Eliu
, &
Salathi
,
principes militum in
a tQ3
valaucrjiii Sicclc-g,Ct vxoies ciiii cainmss
aUlujtcrum.
t
Manaflc Hi prarbuerunt
auxilium Dauid aduerfust la'trunculos .
Om-
ncs cnim crant vri
fortifllmi ,
&faclifunt principes in cxercitu, feJ
&pernn^ulosdies
venicbant adDauid adauxiliandumci,vfquedum^
'
fierct grandis numerus quaG exercitus Dci . Iltequoqueeft
numerus
principLim t excrcitus
,
qui vcnerunt ad Dauid cum cffet in
Hebron,
d vt transfcrrent
rcgnum Saul ad eumiuxta v^rbum domini .
Filiiluda
portantesclypcum,&ha(hm,fexmilia odingenti, expediri ad pia^lium.
Dcfiliis
Simcon virorum fortilTimorum ad pugnandumfcptemmiliace-
e
tum
Dc filiis Leui quatuor milia fexctnti . loiada quoque princeps de
(lirpc
Aaronj&cumeotriamiliafeptmgenti . Sadoc ctiampuertegre-
^
a ^NiiinCiuiii la^crJoii:in fignili:jt,qui in domo ratris Sadoc,i<lc;l Lcaitici ordinari llinr.
gia:indolis,^do'mus
patriseiusprincipesvigintiduo . Dc filiis auterxL
Bcniamin fratribiis Saul triamilia . Migaa enimparseorumadhucic-
qucbaturdomumsaul , forrode filijs Ephraim, viginti milia odin-
genti fortiffimi robore, viri nominati in cognatic>nibus fuis . Et ex dimi-
dia partc tribus Manaffc , dccem
, & o<tto milia
,
finguli per nomina fua.,
f
vcncrunr,S<conftitueriintregeDauid. De filiisquoqjlflachar viricruditi
G
Exercitus
|
Dct. Qui fcili-.
j
ccc cgrclliis
clt dc Ac"y-
pto , idcft,lcx-
cccaiBilia, lic
cxpomint Hc
bra;i. Scd my-
fiicc incxcrci

tu noflri l)a-
^
uid qiiocidio
4
nuivicrus fido
5 liuin cicfcic
doncc com-
pleatur,quiad
vicam pra:dc-
ffinaci func x-
ccrnam.
d rt transfer
rent. Qiiinfan-
6ti dodloresj
inaxinie dcfi^
dcrant,vc vctc
ris Icgis cuicus .
7 in fpiricualcm,'
intclligcntiain
euangclij tras
^
tcratur, &: fiaiE
^^
oinmanoua.
e Joiada quo^ :
tjue princeps dt
jj
fiirpe.Aaro,etc.,
Hunc tradiinq
Hebra^i fuiflTc
Phinccs filiii
jj^
Elcizari ,
ad
j. cuius compa-
racibnem Sa-
'^
docpucr voc
cus c^nqu.ira
iEcacc,&: mcri-i
co minor
\
t
14
f De filiis ^n
que Iffdihar^-pt
riy&c. Dod'.
rcs lcgisinr,.
bu "ifiiichar
^tLulIe
w
NICOLAVS DE LYRA.
X Vcnerunc aut,&c. liii entm Biniamin timentes nc Dauid adue-
tum eorum haberrtfitifie3<ni,fi(ui accidif de faio, vt pafet in liura,
fe<jUcnti^roga lerunt illos dc trib i luda, vrajfociarct eos^vt fic D-iuid
^
rriit de tribn ItulJy-oi r,-cipe}rtfecurius,rndCy& illi dc tnbii luda
tfiieruut proeisipfi Dauid de eornm aducntu dubitanii.vn fubdiiur^
% Spiricus vero. Idefl^aidafiu^& coniiantia lo,.iuendi,<iiua non a(
tipiturpro fpirttupropljetia.
5
Indiiit Abifai. Jn (iibrxo hahetm Amafai, &dicunt HebrM,
qubd iflcfuit ^mafu^vterqHe tamen fnit uepos D.tuid, dc duabus ta-
nun fornrihm eiuuvtdt^itmfut 2..I{:
1
7.
4
Tccnimad.Dcus. (j.d.rnerito iujium efi,quod hominesteinuet,
J
Sufccpiccrgocos Dauid. Confidens devcrbonepotis fui.
6 Porro dc Manallc . "^oncjiuitelligendurntiitilditlivenircntad
fmgnandum coniraS.iul,^ alios fitios ffraelyicdiHotempore vcnerut
ad Dauid yfciUcct aiqManuilHm pofi^iuando de illa via Dauid rcucr-
fuifitit in Siceleg,vt h.ibe'urin luera
.
7
Hl prxbucrUPr a'IX .I),l(iid adll.y riuceudrrant Sici.lcz,& po-
M C) R A L 1 1 E R.
'
I yen^unt antpn
.
luda cp'iccpsintciprccacur,& Ccniamiii
fliusdcxtrx. Pcrh(^ccr2o,qu6d vcnicntcsad D.uiid dclu-
da,&; dc Pcniamin linnil ccmbmantur , liginfic.uur
, q,
illi,
?ui peccata fua purc fidclitcrquc confitcncur ,ad clcxtciam
.hrifl} in finali ludicia fiatucntur , Matc. z j. Statuet ouesd
dextrii,(^ii>[Hli(iKct<ir.r''tr)iiebene.pa.tti.pcrcipitepa.vobisre.etc.
6
TorrodeMantiljc.
Man.ifrc.^obliuioiiitcrprctacur,)dcopcr
iflos 6c Manaflc fu;niHc:int'paupcrcs rcligsoa
,
qui propcer
Chrifiupi icniporalia dimittcnccs ca darc dcbent tibliuioni
& anhdarcadpr^miaparadiii^vtcum
Apoflolodicancil-
Jud Phil.jC ilstctrciunt
Miufuns^dnntctior^cxtendens
ine-
ipfum. Etdc lifis fubdicur.
J
Hiprabw:run:,&(.
Pcrquos
fiPnificanturhxrctici.quioc-
cultc limpliccs Chrifti.inos decipiuntad crrorcm fuu jicra-
hcni j<J<: toflcra U^qs laiuiculospbcntauxibu Djuid pay
puluni capliU:im dtixsrant^vt h.ibclHr i.l^^.jo.
8 Sed,\: per lingulos, Maximepoii mo.tcm Smdis,
p Vfq uc
d
1.1
m
fi crct grandis. Hoc aicitnr ad denotandnm venicn
tiiim r,iuttitnd'Hm,quia de Dco diciiur lob t$.a. Nunquid cft nu-
mcrus miiitumcmsj
jo Iflc quoquc. Hie confcqnenter ponuntMt adiutores Dauld in re
gni adcptionc^& patct liter^paucn exceptis,
1 1 Filij luda porcantes.,7^o eU mtrindumft ic ali.:uibus tribub*
aiiisin fcq:4entibus poiitttr rtiaior numerus vei-ientium ad Duuidin
liebron , vthabetur in litcra,'inia tfnteijuarn Dauid vcmret inHibro,
maior pars cribus Jndx adh.efetat ipfiDanid.
11 loiadaqiioque. Dxitlncgloffa
Hebratca ,
quodifle fuit
paier
Banai.i^quifupra nomiiatas efi intcr fortei Dauid.
i
j S.idoccciam puer. Iflud additttr ad reddendim Y.t;ionetn,qua-
renomtf:.itwr intcr principes,'icet efi.t iuuenis.
14 Dc filus quoqiie lilkhar. Erant enim idi flndiofiin lcgr, &
fciebant npimf corfulcre qnid ,
&quando ejfct atiqutd a^cndtfm,
proptcrhoc fequittn. 1 Oninis
pcrcs rcligiofipro fakice fidclium Iaboranccs,i .Connch.i.b.
E>ei adtuious fui,,us.
t
Dcfiliis Leui. TribusLcuiticAad
minificriiimmbernacuji
fiiic dcputaca
,
p^
quod pcr illos dc m\>\.\ Lcin I:gnilicanc'i3-
lnci,&: clerici deuoci,
q.
fiincad miniltcnu ecclctix dL-pntaci,
t
Vorradcfitiis Ephraiitt. Incclligi
poiruncdiuircs,&:c.
Ephra-
im inccrprecacurfcrcibs
,
propccr quod pcr filios E{)hraim
incctligi polfuncdiu!Ccs,&: pocciiccs hmus Icculi ,qui camen
ad oDcra
mifcricordi^libcr;ilcs func
atqucipronipci,propccr
quod lii.uc fcrcilcs func in bon:sforcunje, lic fcrcjliccrrcci-
piiinc bona gratiiC,6: gloricE,Macch. 5a.>Be<?n trufericordestqna
niam ip/i mijeiicorJiam CDhfcqHcmer ,
14 Dcfiliisqtioqiielffachar. Wachar
inEcrprctacurmerces,io
pcriflos fignificancur do.^orcs ccclcfia;
docenccsfideliccr
infpemcrccdisa:ccrnx,i.Cor.j.c. l^nufquifqnemerc^dem
acci
fietfccm.aumUbormfmm. yndc fubditm',
t
^'
\
1077
IParalipomenon. Cap.XIlI. 1078
tradunt
fingula teni-
Im.
fiiiire
qiii
pcra ccremonia-
nim cbferua/ida
dcccbat; iV quid
faccrc dibcrcr
lf'ael prxfcribc-
bant. Hidodo-
rcs HccIcIkc li-
gnificar^quvTruni
prarccptisfubdici
obtemperanr.
^THHO. Eos
in admiratione
habtiit propccr
** fapictiam, vtqui
idoncieffcnt
, bc
folcrtes ad vidcn
dum, quidficagc
duni,&; pr.xuide-
^dum, non ,f'phe-
ticc , fed l.ipicn-
ter,futura,&ad
doccndum con-
ducibilia.
a f^ii^inri
quinoucrat fin^ula tepora adpra^cipicnduqdfaceredebcrctirrael t
f^f
'^"ju^&c.^po
^f^'^*^
.
pnncipes ducenti.t Omnis autem reliqua tnbus eotu coniiljum le- .
\\c_\ viri ad noffru
-a^ ?"?&
quebatur.Porro de ZabuIon,qui egrediebantur ad prccliu
> & Ilabac
J^amd
coueniut,
in acie in ftrudi armis beliicis^quinquaginta miliatvener ur in auxi
^p[,hncu"^&a'^
tXiirponcn-
lium non in corde duplici.Et de Ncphtli.iJi principcs millc , & cum
\
li! rii cx lud^is,^:
^n
*'"
"""
eisinftrudliclypeoj&hallatric^intaj&f^Tt^^milia. DcDan et prrc- +
5^-''^^"' vno cor-
5'
*'
I
r O.
-^-
r i KC J-
"<^
, & pari VOtO Hcb. provene
paratiadpra:lium vigmtiodto milia lexcenti. Etde Aleregredien-
f
cvrrances
vtfiat
runr.vtadcm
tes ad pugiia,,&.'in acieprouocantes quadraginta milia.Trans lor
dane aute de filiis Rube,(Scde Gad, & diraidia parte tiib. ManafTc,
1^rr.Tdifti,(cilicet.
=>
inftrucfti armis bellicisccntu viginti milia. Omnes ifli bellatores,&
texpcditi ad pugnadum corde perfcdo vencrucin Hebron,vt con-
lliiuerentrege Dauid fuper vniuerfum Ifracl . Sed & omnes reliqui
exlfrael vno corde erar,vt rex ficret Dauid Fueruntqj ibi apud Da
uid rnbus diebus comedetcs, & bibetes.Prarparauerat enim eis fra-
trcs fui . Sed & qui t iuxta cos erant vfque ad Iflachar
, & Zabu lon , &
Nephthali afTercbant panes in afinis , &camclis,& mulis,& bobus
ad vefcendum:farinam
,
palathas,vuam pafram,vinum,oleum,bo-
ues,arietes,adomnemcopiam. Gaudiumquippeeratinlfrael.
DETy R A
Dauid,&ipfi
'^''P""^"!
. rcx
fint regnu Chfi
b Tribus diebus
.
Omni tcporc, f
fidcm
tnnitatis
tcnentes
, 6C qui
primi
doftorcs
,
id cfl, Apoftoli
E
cx diuina (criptu
ra aJimenta prx-
paraucrant,acci-
pictes , iV omniu
bonorum
largi-
tionigratias
agc-
tcs.
CAP.
& non Ao
.
NlCOLAVS
i Omnis autcm rc. ^(i cxicr^ tribus eorii cojdiis ax:qr4itfceLit.
a OmuLS ilii viri,&c. <^ia antcfuerat inwiClus rexfupcr iribiim
luda t.:ntum, vt hnbe.ny z.i\cg.2..
3
Scd&omnesr cliqui. Hoc eiiy&- illi,qui no yenerut in Hebrov,
'
M~0 II A L I T E R.
t
i^;;ofrftf,Noui,fci!icet,
&:vcteristeftamentj. &:
.A t prxcipicndiivi. i .populus Chriftianus,qui iccudum vcr-
badodorum ccclefix dcbct rcgcre morcs ilios, &: acb.is.
f
To-rrodc zabulon . qui inccrpiccaturpulchiitudinis habita-
Lqulum,propterquodpcriftosfi2,nifiGanturilli, quifuntfol-
ZK.I fcruare nninditiam cordis ^(Sc corpons, vt Dco parcnt
ibitacLilum fua: mcntis,quia fcribicur Sap.i.a. In mdimlam
kimam -ann inuoibitfapienda, fciliccc increata, nech.tbiiabitin
trpore fubdito peccatis .
Etde^ephibMi. Quiintcrprctatur dilatiomca,iopcr iftos
inificanfhominescharitatiui^quorucorda
funtad Dcum
:proximuni dilatata,2.Cor.6.c. 0$ noclrwn patet ad vos o Co-
'mth.cornjflrumd.latatumeji. Ec fcquiiur. D.latjminij&vos.
f
DeDan etiam
,
6^c. Dan intcrprctat^iudicium, io per iftos
flgnifican*
/ea in ciw.caituus alusrentanjcranr/^tjidcrabant
promononem
Dan
.adregniiin.
4
Pra:parauerant enim cis,&:c. Hoc emm fubditurad
oflenden-
dum q'ia itji i.z.ica multittido venicns ad Dauid in Hebron habuit W-
fiuaLa iribns diebus.
lignificancur boni indiccs in iudicado vcritatcm,&
cxeqae-
do conIiaiucs,idco dicuntur parati ad pra;IiUm
contra ven-
'
tatis,&;iuftici<Eturbatoies .
t
Dc.Af.rcgrcdienies,6-c.
Aferinterpretaf'
bcatitudo,j)pter
quod pcr iff os fignificantur ilii
,
qui falihm bcatitudine hui
fecuh rcfpuunc, & vera bcatitudine totis vinbus
pcupii^ut,
n|? quod ad piignandum contra vitia virilitcr
fcopponunt!
t
Trans lordMcmautcm defiliis
l{uben.Kuhcnviiioms^\m$in
terprctatur, & Gad fcliciccr,|?p
quod ifli duo fimul iun<^run-
tur. Nam pcr Rubenitas figmficantur
exccllcntes in conte-
platione diuinorum, &; ifii iam in pr^fenti fcruiunt fcliciter
dcguflando fuauiter bonorum
dulcedincm
fupernorum,di Pral.jf.k
\
centc Pfal. Gnflute,& -fidercquoniamfuauis
efl dominus,iiJrc.Om
nes autcm ifii prxdidti funt dccxercitu,<S<:
focictatc veri Da
uidlefu Chnfli.
CAP.
C..\P. XllL
a Tl^itauieyt.Apo
X flols, Euagcli
flis,qu! fidcmincar-
nationis a ludxisad
rt>ii!tcm g< ntiu ttal-
Itulerunt.Hoccfi c-
I
nim dc coilc Caria-
|thiarim,qefiin lu-
da,&: interprctaair
duiias fyUiarum, ad
fcarce clomini ciaf-
[fciTc,dcemincncia,
fciliccc (cnpcuraru
I
apud ludaros polita,
vbi vnibraiicmoro
fafigufaru abundat,
|ad inccHcduGcnci-
lispopulijvbi iiinda
tui ccclcfiafidcdo-
XIII. C A P.
TDifpofuit. t;Chti(lu!.
Nijt autem confiliurrL. Dauid cumtribu-
nis,& centurionibus , & vniuerfis princi-
pibu.s,&aitadomnem coetum Ifrael : Si
placccvobis, &adomino Deo nortro c-
grediet fermo que loquor,
t mittamus ad
frarres nollros rcliquos in vniueifas rc-
gioncs Ifrael , &ad faccrdotes, &: Leuitas
qui habitant in fuburbanis vrbium, vt congrcgenturadnos,
^
& reducamus arcam Dei nolhi ad nos . Non enim requifiui-
mus eam in diebusSauI . Etrcfpondit]vniuerfa multitudo,vt
itafieret . placuerat enimfermo omnipopulo . Congregauic
'
crgo Dauid cundumlfrael, a t Sihor>gypti
,
vfquo dum
^ ingrediarisEmath, vtadduceretarcamDeidc Cariathiarinu .
tdifpergnmiis
vt mijtamiie
hur,&iliuc.
quilaccbac, populus
illc apcrire non po-
tuit,ficut nuc reuela
tusefl:Apofiolis,&
prophetis
,
gentes,f
cllc cohxrcdcs ,
&C
coparcicipes jpmif-
lionis domini.
c .Aiihor. Sihorflu
uius Aegypti cfl,qui
a Nilo, vt tcrunc dc-
riuat^^^iJ^interprcta-
p
turfirmamctum no
uum,&turbidu. vn-
de. Qjtidnunctibivis lerem.i.-d.
? via .yie^ypti, vt hibas
aquam turbidam f"
d Cariailnarim , Ci-
uicas Damafci
,
qux tTheman.
inAmos|- Ematha-
Amwsi.d.
bal,idLll,Emath ma
ibant:
minipcrduccrc.
b "iN^on e/>. C^ia intcrprctatur vct.ccfi. ipiritualc fcnfum, gna,q nuncEpiphanianuncupatur.PerSihoraijtj^^Emath
Qui
4^
totam
N ICOLAVS
CAP.
DE LYR''A.
XIJL
1
'X'H\]tl\\lCvn.'Poflquamdtfcripta eflipfiusDauidinHnlio,hic
JL confequenter dcfcr.bitur fui
rtgiminis dijpofitio,q qurde
cfl
opti
Tna. qn incipit a diuinis,quia qn rex, qui in temporalibus tfl Dei vica-
ruis
bcnefe habet erga Dcum, Dius in agcndis dirigit eum. ergo prinio
dcfcnbitut dcuotio Dauid er<ia Dcum in arctt, veneratione .fecmdii in
tepliadificatiorie
c.iy.tertwin cultusdiuini ampliatione,c.2j.& in-
^"
~
W6 vCKT.
teriflaponuntur illa,qus pertinct ad bonitaiefui
rcgiminis.Circa pn-
mum arcA depqrtatio inchoatur
,
&fecundo
intenufta
cofummatur
c. 1 yCircaprimu.primo defcribiturreutrentia
Dauid in diuinis.feai-
do cius pruitmia in humanis c.
1
4. I{tuerentia vcro Dauidin diuinis
oflendititr in reuerentt deportatione arcA teflamenti,
q
quide deporta-
tioprimo imipitur.fecundoff impedimentum
fupcrueuiens interrum-
pitur,ibi. Cun-i autem pci ucnilfcnt. Sententia
autem huius c.pa-
tet ex di&is,x.lib.l{eg.6.cap.h6c excepto .
_
^
Ciim
1 Ifiiit auttm confiliunt. Expofltio myfiica huius cap.pofita cft 2. Rcgum 6.
I
Mific
GIorordi.&NicoIai
dcLyra- 1080
A
Ie/ti.t).4.
ttnm.xtS,
tAU
B
P6Lf.c
.ltrt.4.k
Aft. tj.g.
ftMlem f.
Oal.H.e.
c
1079
cotamterramprominionis compi chcdit.
PcrSihorriuu f.
vcltorrctcm.lignificat Acgvptiaulhalc puic . Pcr Emath
vcro Scptciitrionalc
. CaCah. qnc .ilibi Cariathnhaal
ciuitas
fjlnuim.vrta dc vrbb.(ial-;ion:ta'nim in tribu luda in nono
miliarioab Hclia cuntibus Diofpolun,dc qua fuic Vrias pro
phcra ,qucm jntcrfc-
r i i n r^
\
ct loachimin icru- a
Et afccndit
DauiJ,&omnis
vir irracl ad collcm Cariatnia-
rn^uam 'F!h!il'q^^^^^
^'"^
'
9"
"-^
'"
^"^*
^^
'*^'''''^
'"'^*'
'^'^^"' '^''"''"^
^^'^'""^
qiieS(>l>aian.athii. fupcr chcriibim, t
vbiinuocatum eft nomcneius.Impofue-
runttj;
arcamDciruperplauftrum
nouum dc domo Abina-
dab.tOzaautcm
&fratrcsciusminnbantplauftru.
lorroDa-
uid&vniuerfus
Uraclludebant
coram Dco omni virtute,&
in caticis,&
in cyiharis ,
&
pfalterijs
, & tympanis, & cymba-
1 lln io>m
KJthot rr ci.io Aquila
intcrpiniiur arram pin.,iMtJin.Clndon.autein inieri.rutur
<lVe'''
'""'" * '*"* "*" <*'^'"" '' '""" -"" i'>P"n "'"" utbeiii Hai.
b li.s,&iubis.
Cumautcpcrueniflcnt ad arcam Chidon>tctcn-
ditOzamanumfuam,
Vt
lliftcntarctarcam. Bosquippc lafci-
uienspaululum
inclinaucrat eam.Iratus cft itaquc dominus
contraOtamj&percuffiteum,
coquod tetigiffet arcam, &
mortuus cft ibi coram domino.Contriftatusque cft Dauid ,
eo
c
quod
diuififl'ctdominusOzam,vocauitq;locumillum,diuiiio
^
Ozxvfqucinprxfentcm
dicm , &timuit Dauid Dcum tunc
temporis,diccns:
Quomodo pofllim ad mcintroduccrc arcam
Dci?&
ob hanc caufam cam non adduxit ad fc , hoc eft in ciui
tatcm
Dauid,fed
aucrtit in domu Obededom Gcthxi: Manfit
a tF^de.fpe.fc charitate .
^
creo arca Dci in domo
Obededom tribus mcnfibus,&: bcnedi
xir
dominus d omui cius,&: omnibus qu? habcbat.
re, vtrumque pcr-
dit Occifo fnccrdotCjdiucrrit Dauid arca dfii in domo Obe
dcdo Gcth2i,cj.i rcfpuctib Iiidxis vcrbu Dci, Apoftolicon
ucrli sut ad cctcs.\''ri & locus arcx Nachor,
q
gctifi pp.ira-
tionc dcmortrrt pcuflo Oza dr, quia rclicto illo falus
gcnti
hu$ fada cft.Obcdcdo
g.
intcrprctntur fcruicns homo,popu
lCi Gcnrilcflgniticat,dc qiio djcicur-Po/>'/My </({> non co^no-
uifir.nihi. Abicftio quoquc lud^orii, qunfl pcrcuflio Oxx
pmitritur Cic Hnpia tr.c de cotraiiifiiowbni p. Gcth, qui inccr-
prctat^torcuKir^cruccm iignac, in quA vitis vcra calcata cft
&: cxprcHa.Vri gcnruim populus pocdf dici Gcthxus, tan-
(\\i3.dicXi.Mihi abfii gloriurittifi m cruce dommrnoftn lcfuChriiii
Eo
nindicitur.fjcutru-
pcrius oiicnditur
.
a OniJiii ><r . nie^s
nobilior . Numcrus
auccm horuni vin^ru
in Rcpum comprc-
licnfus d!, vbtlcgi-
tur .Coagre^anit .:uttm
Duuid ouintt tUitoi tx
IfrdtltriiiiUamiUia .
b fjwfi antem pnuc-
niffti$tyO-c. VcntiJ cft
adaream Chidonj.
clypcum,quia incc-
clctia ccrta cll Dci
protcdlio , vndc De-
mine>t fiMtobons >0-
iMHtatit tuM, curoH.ifH
ox.Vbi faccrdosin-
cautius arca tan^cns
adcmino pcrcutiiis
tdiierm.
cft,fic&: populus lu
dxorii qui ucntibus
inuidct, &: Jiim
)( gc
vult cua"clio mifcc-
c o<7(rf (//;//
iow;fOx.<m.TradutHcbra:i,Abinadab
1
ficcrdorc iufTlifc hli|S fuis 0/.a U Haio,vc
pnrcarcnt arcam 'r,
humerisfccundu pra-c^ptri lcgis.Scd quia no portaucrunc,
^
jicc Ca.ithitisporcada
dcdcruc,pcrciifludns
Oza,&: diuilic
.;< Hic.om.Fuic pcccacum in non porcando, in fulhncndo
arca lam pccna pcc-
cp.ci
.
d
D/;//o,0^<.Tr.i-
ditur quod aruiHcc
brachiumcius&: hu
mcrus,vbiarcado-
niini poriand.i crat,
i!dinilliUsloco,diui
lioquxdafHda cft.
ifi Thcod. Oza
punicus tuitcumcf-
fct Lcuita,non faccr
dos, quoniamaufus
iitadcam appropin
quarc. Hraccnimfo
lum faccrdocii cam
-
tcrrc hunicns.Poft-
'
quam autcm times
D.iuid non auius cft i
e.im in domum fua
adduccre, fcd c.i i\z
tuit in domo Obc-
dcdomGcthxi , oj
ftcndcns Dcusfcno
noilc dit?bccncian\
HVaclita: , &; alicni-'
gcn^,fcd folam ho-
norarc pictatem Ef-
fccic cnim vcdoiuus
alicnigcn^ abiidarct
oc gcnus bndicboni
bus.Hos foccs D.mid cofpicac',! rcgia arci rurfus craftulit
.
c In domo ObedediJin. quia S>c ipfc L nr.ca.Cosmca aucc caufa
*
proquaOzapcrciiiruseft , iuTic Dauidarcam porcari pro-
piijs Lcuicarum huineris, ficucpaccL in fcqucnci.Notadurri
quantumdcli;i^tiil qui corpus domini indignc accipit , ll
dcuocus iaccrdos inccnjc, qui arcim dominici figuram cor
poris ininori quamdcbuiC vencracionccorripuic .
Alicgor.auccm D.:uid Chriftum, arca ccclcfiamfi^inifi-
^^-
car,quam vulc Chrilius ui ciuiCHCcin iuam adducere.VndL.
,,
l^oii
fum rtiiff.tt nifi ad oucs qy.cpcrii.rMnt domus ifrael.Rz alibi.C.
Jj j,
cilas expane contigil in lfraelyC~c.
^
t
NICOLAVS DL LYKA. AiifHodd:cendumcji,<jiiodUlcLotHseratbinomihs.,ycliQmintts lo(i,
I Curn aucem pcrucnillcnc. z.^eg.tf .di. Ad arcam Nachor <2r /c ponitnr hic vnum nomen^iHd -pcro 2.^.6.cap.
ad
Kabkaaiu.
CAP. XIIII.
Mlfrt
qu^iie Hi-
rdw.Scquicur.
a .Au(pit ijunq; Da-
uid i&c. Mulcx vxo-
res Dauid
, multas
gctes fignificat, quat
pcrfidcmChriftico
iHilantur. Cocubinx
n^cticoru ccclefias
qu^Chrifiianinomi
nistiniIogIori.intur.
Scd quia proptcr car
nalia lucra Chrifhim
fcquuntur, non con-
iugcs , fcd cocubina:
dicunir. Nunc- rcgcs ',
'i i*
fi plurcs, habcant
^ Eliphalct
vxorcs crimc cft, qa
Dauid in re^cm
figu-

NH-OLAVS J.).L LY"irA
HL,ui.vLraiilicrunc.
C A P. XIIII.
. Tr, ry-
T'

J
b ^iidicntesautem .
.
t Ilit quoque Hiram rcx Tyn nuntios ad i
oiffim.-ica
cuangc-
^
^
^
" "
'
"
'"
lij gracia,
&:rcgno
Chriftivbiq-,
prxdi-
catogcncesvndiquc
^
furrcxcrunc
contra-
diccnccs
cuangclio
pacis
.
Ji Hieronvmus.
"
i
Dauid , & ligna ccdrina & artifices pa
rietu lignoruq; vt ardificaret ci domum.
Cognouitq,
Djuid
*
,
quod cofirmaffet
cumdominus inregcmfupcr ilracl,
&
fublcuatumeftrcgnum fuumfuper po
^^
Mieronvmuv v
a pulumciuslfracl. Acccpitquoq;Dauid t Tradiic
Philiith.co$
'^
alias vxorcs in
Icrufalem,<Tcnuitque
filios & filias. Et hxc no-
'^^^1^"," habuific,au
/-.,^-.
,.
in lofhrvmiS nomi-
minaeorum qui
natifunt in Icrufalcm, Samua, & Sobab,
Nathan,&
SalomOn,kbahar,&Elifua,
&Eliphalet, No-
gaquoquc,&:Naphcg,&l.iphia,Eliiama,
&Baalida, &
cr.nc.o.nru,-....* ^'
Audientcs autcm
Philifthijm quod vndus cflfcc
-f-
.^duerfo
Dauid vcnic
;cm
fupcr vniucrfum Ifracl , afccnderunt omncs
>"
quorum
^^pitib.
in lachrymis
homi-
num
Lcrificiupar.V!
bncur.
Huicillimo-
rcfuo
lachrvmisla-
crificsb.nnc.Ecciscx
4
lam
C A P. X
1
1 1 I.
DtniC*.
, .^ _,,
."
~
jr
7-' ^'"<"'<-''i"fT/;i/7.)rM,i/7/'.Audicntc,sauicm i:^
"^rnmtii/Ji.uujt
M
"'5,^"^^Mi'<^^ WC cofcrfuacY dcfcubit prudentia iMmd in ad rc^oi
fu!
firm.mientum.vt pitct.Sentcntia atit bnius cap.patet ex
Lyi.aicd,uciprimotnmu!tipUcationeamicoru,lccudoindebcl-
dia.t
z.l^r.i.vf.HeadfincmiUiutca.hec cxcepto&c.
latiO'
M O R A L 1 f L R.
'
l Uifttamkjue.
Lxpolitio mvliica huius ca.pofitacft a.Rcg.
l.vfquc ibi .
^
f
.yfciepitrjurqi.
VcT DdUid
fignificatuv Chrinus,vtdiau cft
ircqiicntcr.Pcr pnni.is cius vxorcs intcllmi poflimc lvn.igo
ga&: ccclcliaprouidiuidifp
lynagoga.
Ciuarquidc ccclc-
tia
N^
li.i !n .illcgorico
fcn fu Icrufilc nominacur.Igicurpcrvxo-
rcs- quas acccpic Dauid in Icrulblcm pcrfonc^dcuocc figni-
ficancur,qu;c
in ccclclia pcr oblcruancia calficacis vcl inrc-
gritatcm
fidci,C.;hrifto dcfponlanturjZ.Cor.i i.OfJ^o*/'
vot
vni vifo
>irgineni cafiame.xhibere Clntfio.
t
^udientenH.
HuiuscxpofKiomyft'capoficac3.Rcg.5'C'
Fecit
io8i IParalipomcnon. Cap.XV. 108
^
iam furor domint fa:uicbac quando ad cos vcncum ef{:Io ci-
A
mueranc gcnccs Dauid propcer idolum deftiuctum,cui hu-
ni.inis hchrymis facnficabacur.
a
It cccumimpyronrr:^ In Hcbixo vcro, flentiim, i.idolorum
vcnire iubec , in quibus coafidebanc,quiaad iiccumxcer-
num ducunc
Cum audieritis
,
inquic, fonitum
gyadieriiis in c.i-
curr.ine flcnuur:!.
idcft.cumau-
dicris ab ange
lis Paganorum
idohi dcRrin",
in quibus Ctt
omnis forcicu-
docorum,ci!C
inibispraliuni
quia dominus
anre ce percu-
cicccaliraPhi-
lifihmoru . In-
uifibilis Dcus,
qui iti maiclla
te fua przemi-
nec vniuerfis,
pcr inuifibiiia
przrfencia fua
oftendic. vndc
InHiftbilia ipfius
a crca-
TNon fidci deaotion -.rcd dolo n>-]iiitiK,ideo non meraerimt v;ri;rc', qui.i lcilicf t noluerunt crcdere.
i> fbcneflci) fui miinara otie'.'.dci;s,lcd qni uigrjtus fiiit rai>rierii. ijlii acquiiiuit.
^ b
i creatura mundi per ea,qux fiBa fwit^intcUc^la con{j>'icii'ntHr. In- D
nuicur,quoq;fidclib.vcaux'iliu Dciquxrancinomnib.
&fP
fiGere(eincerraminec6fid.inr,cumdomini aduiScij fib. ad-
cffe fcncimc . Cucumina vcro pyroruin lifinificacalcicudinc
fani^lorum.Dac Deus fignum doitoribus fandHs ad pdican-
dummi(ris,vc
^
- ,
n
bi
fcquancur,fci-
vtquicrerenteum . (viioacumaudiflecD.und,egrelluse[toDuiamcis.
Porro philidhijm venietes difFufi funt in valle R iphaim . Confuluitque
Dauiddominum,diccns . Siafcendam ad Phili{t:ha:os,&fitradeseos
ia manu mea ? Etdixitei dominus . Arccndb, &tradam eos in manu
tua . Cumquc ilh afccndiflenc in BaalphHrjrini, perculTit eos ibi Dauid,
a ^Cum lidrlcs fibi p e!eft:onjm gratis conraii.\it,St iufideles e.vpulit .
& dixit . Diuilk Dcus inimicos mcos pcr manum mcam
, ficutdiui
duntur aqua: . Et idcirco vocacum eft nomcn loci illius Baalpharafim.
Dercliqucruntque ibi deos fuos qaos Dauid iuflit cxuri . Alia etiam vi-
ce Philiflhiim irruerunc , & ditfuii fiiac in vallc . Coniuluicque rurfunrij
Dauid Deum ,
&: dixic ei Deus . Nun afcendas poll cos,t recedc ab eis,
& vcaies conrra illos cx aduerlo pyrorum . Cumque audieris fbnicunij
gradientismcacuminepyrorum,tuncegredierisadbellum. Egrefllis
eftenimDcusance te], vtpercutiat cafl:raPhiIi{thiinij. FecitcrgoDa-
tChriftus.
"
3. ^PJtcr. b Da:monu:n,ve! muiidiprincipatum. *
f
Collis.Vul fublimitas.
uid ficut pnTcepcrat eiDeus,& percufficcaflraPhilift:hinorumde,Ga'-
a Scpciiielus,veldiuilijnc:n. b TDedit illi noiiie^,r|aod e;i iuper omne noinen.
baon vfqueGazcra . Diuulgatumque cltnomcn
Dauidinvniuerfisrc-
gionibus,& domimis dedit pauorcm eiusiupcromnesgcntes.
parcefignofibia Deodaco inuaderec ipfum.,-vchabecur2.
Re.j. i >i;iW^;ffj^zfe fil ?;o.)a'. proprcr dupiiccm viftoria
prxdiclani.
3
Et domin is dedu^-i; c. (^ix cmnt in circu i-nicit
rcgni fui, ica quod nulius audebar regnum faum mokf^arc.
CAP.
liccC,deuocio'
nis minifteria,
Quos fpiricus
findus dirigic
prcTmonendo.
b Dc Gabion
vfqitf GjxS''^
'
Pcrcudc Chri-
ftus,qui.incol
le fupcrbf;Ec5
liftunc,t"^coii-
tcric fcpem du
ricix , cofij di-
uidcns pcrciha
cia, vcfolusdo
minccur in or-
bc cerrarum
.
vnde fequitur
.
Diunlgaturnque
e^nomen Daiiii
in vniuerfis 'fjf^
gionibus
, &do-
minKS_^C^c.,
E
NICOLAV8 DE LYRA.
X T^nafce-idaspofl. Per hocnon eft inccUigcndum ,
Oj D^-
uid recfoccdercc ab aduerfiriis , il'd de m.Midaco Dci dccli-
aauicalacecegyrandoexercicumPhilifthinorum, v: in alia
parcc.
luac
CAP. XV.
r
^'HlER.
T>. . idaliudno-
lu i: cabcinacu
luni fecic, quo
iftud
,
quod a
Movfc fafium
'Licrac in cre-
r.\o coopcrircc.
COiVILiSTO.
rorro tecic Da-
uid cabernacu-
lumiuxca do-
nium fuam ad
rcponendam ar
cam ,
iL pofuic
in co quafdam
de vcccnb' cor-
tmis.
CAP. XV.
TEcclefiaj. TCathoIica ecclcfia toto otbe diffiif.
Ecit quoque (ibi ddmos in ciuiiate Dauid,
&c
a TQuia ir.rixfeiiti ccclefia incunationis , & pallionis myicrium cam.Tictidar.
icdificauitlocum arcxDei
Rr^kuiur*
tctcnditque ei ta-
bcrnaculum
. Tunc dixit Dauid : Illicitum
efl:, ;
\ vt a quocunquc poherur arca Dei , nill a Leuitis
?>S
quoselegit dominusadportandnmcarn
, &ad
^
miniftrandumfibi vfqucina^tcrnum. Congre-
b ^Eci:lcii.nm,vt il^i fc.licet incarnaiionis myiicria vcneien:ur
.
gauitque vniuerfiim Ifi-acl in lcrulalem, vt.afFcrreturarcaDeiinlo-
a TPratlatos'. b Tluniotis dignitati.
cumfiiumquem pr.xparaueratei, nccnon, &:filids Aaron, ScLeui-
^
tas . De filijs Caath
,
Vriel princeps fuit
, & fiatrcs eius cen-
tum viginti
TOmnes lia^
De filiis Merarj., Afiiia princeps
, & fiatres eius
.1;.::
dominilfrael.
Sequicur.
,b TuncdixitDH'.
uid illicitunt ejt,-
&c..Noii vuk F
Chriftus, vcin-
digtH ecclcfia-
ftico fung:Ancur
offirio, fed ern-
dici fciencia, &:
moruiii hone-
ftace fpetlaci
porcanc arcam
Dci,idefteccleT
iia humeris pij
labons
^
&: exul-'
rinc vnde. Fac
i-Tim^.
op;ts Euingdifia
^
mhiiHerium tu:m
imple
.
y. THLODO.
Non curru arca fuftulic
, fcd pcr faccrdoccs. c Con^re^yauitq; vni.Ifr. Non {o\u Dauid,fed cc oc.s prophectf
Suftulcvunc,inquic,cam,licut
mandauic Moyfcs in fcrmonc mccclefia Chrifti diclis,&: faCtis incarnacioi prcrhuerc locu,
domini
NICOLAVS
DE LYRA.
C A P. X V.
FEcit
quoq; . IIic dedu 8io arc*. prius interrnpta cx canfa diRx
I ^.c.confumwatur., &
primodefctibitur arcx deportatiQ,fccudo
ifius drportatje dcbita
veneratio.c. i t.Vrimain duas,qHiaprimo de-
'cribiiur ad bac dcbita pr^paratio. fccundo ftbditur deuota poriaiio,
ihi. Etculeruncfilijl.cuiar.
Circaprimumdicitur.
i Fccic quoquc. De ijia adificationc diHum efi fnpra il.c. fcd bic
hreuitcr rcfumiiur,eo quod Daitidfccitfihi apporta.ri arcam ad ciuica-
lem regiam,vt haberct prope fe
locuni cultui diuiHO aptum.vnde fub-
ditur.
Teccn.
2 Teten.ci.
qtiiu illiid rema
:.i.r;j:.^
(<^ vccicius
Iflud fuit 'diud a tabernaculo
,
quod fccerat Moyfetf
nftt in Gabaa vfque ad adificatio.ncm templipcr Salo-^
monem, vt habctur infra zi.
3
Tunc di. Dauid. illi.cft. Hoc enim diiit pcr confider*tlonemJ,e-
gis:l:iii.^.c.& y.&per mnrtem 0:;^*,eo quod arcarnfecerat deportx-
rifupir plaiiftrU'nperboHes.
4
Congregauicque vniuerfum Ifrael. vt cummaiorifoletinita-
tefieretdeportatioarca.
5
Necnon,&: filios Aaron.&c. vt dirigerent Leuitas in ans de^
periationeyita quod
effcnfio Oei nou veniretfupar eos.vadepojicafnlt
ditur
.
Ncvc
M O R A L I T E R.
t
1 Fecitquoquc.VcT qua fignificacur ccclcfta,qu(^cft ciuicas
Chrifti.ciuicas cnim dicitur quaft ciuium vnicas. Omncs auc
tiui numcro,& mcrico func dc ccclcfia Dci , vnici funt 1 fide
&charicacc Chrifti.Per domos igit in ciuitatc Dauid fignift
can^dmcrfi
ftatus in ecclcfia,f.prxlatorum , clcricoru,rcH-
gioforum
gioforum,& laicorum
, in quibus omnibus habicac pcr gra-
tiam vcrus Dauid leliis Chnftus
.
3
lUicituni e^,&c.d Leuitis. Per quod fignificacur,qu6d in mt
niftcno ficramcnci Euchanftig in quo concinecur Chnftus-,
foli faccrdoccs, & n-nniftri ad hoc ordinaci acccdere debenc
& non alij,propcer quod fcquicur iiifra.
t
MORA-
>
loSj
GIoford.&NicolaideLyra. 1084
vtatiiisadumiensfufnpcrenir.curiiiflrccantcprophccanis.
^
StHntficamm cnmfrMr. Miiiiftri no.cc. vita,& doct ma dc-
l>cnt eOc nuindi,quib.dicuur.
^-5 r'i- 'i/a' r? M '^'
/k. ^^\ rc:lx fidei verbis,.\: cxcmplo opcns dcbcc hdclib.
cpmmcnd.irc incar
NaMMX.
thMk
f^iutfc.
n-iKiii , \t\ck
liiliiiniiiituin
fccniium ri-
fWP,
rarioncm Chrifti &
rcdcptioncm huma-
nigcnctis,^:c,
b fiMis ridtli, &,
N.ibhim Hcbraicc
,
pDhcnu Gr.n.c , lau-
datoiium Latinc.Ha-
bct
Plaltcrium
vcn-
trcm obcfum m fu-
pcrioribus ,
vt clior-
danim fila rclsata
difciplinabilitcr
pcr
cufla , luauilfim.1 rc t|-
danicintilcna.
Huic
cithara vidctur con-
traria,quxinimocoj
?inct
,
quotl pf.iitcriu
incapicc, Pfaircnum
aim dcccm chordiS
ccclcJia cft cum di
cal
oppofica
duccnti
viginti.Dc
filijs Gerfon, loel princeps,& fratrcs cius
ccntum
triginta.Dc
filijs
Eliraphan,Scmciasprinccps,& fi-a-
modulos vccc.5<: no.tcftnmcnci,ahccr in Iiter3,aliccr in fcn-
fu coiKi:.icur fi;;uraliccr
.
c
Lyrif. Lyra d citur ,
J-.Ti-r.^vKv^iv, i. a v.iriccacc vociim,eo
Q,
diucrfos laciac fonos.Hxc ccclcliam fignificar, qu.c in vi
rictate dtucrfarum
di
fciplinarum hiftoricc
.illcrciricc
, cropo-
logicc
, &c per anago-
gcn fiiaucm faniim
cxprimic
, fcdafym-
phoni.r limplicicncc
non rcccdic . Cynib.i-
]a auccm adinuiccnx
pcrculla fonij fjciuc..
vnde . Landate eum iti
P
cymbalis bene fonA>iti~
bis^&c. Cymbalabc-
nc fonacia func l.ibia
noftra
,
qux pcrcuila
adinuiccni r.iaiichu-
p
nian^ vocis harnio-
ni.^mrcddunt.
d 'Pro Oilauii catiehant.
H
0-c. Jn dicfcilicctiu- \i
dicii adiicntum do-
trcs cius cJuccnri
. Dc filiis Hcbron ,
Eliel princcps,& fratrcs
cius cdoginta . Dc filiis Ozicl, A minadab princcps, &fratres
ciuscctumduodecim.
Vocauitq;
DauidSadoc, &
Abiathar
faccrdotcs,6i
Lauitas,Vriel,
Afaiam ,
locl
,
Semiam, licl,&
Aminadab,&dixitadcos.
Vosci.caisprincipcsfamiIiarum
Lcuiticarum,
fandificamini
cum fratribus vcltris, &affcrtc
arcam domini Dci Ifracl ad locum
,
qui ci prasparatus eil, nc
'
vt a principio , cjuia non cratis pracfentcs,' pcrcuflit nos do-
J
minus,lfic&nuncfiat,illicitumquid
nobis.igcntibus.San- 4
dificarifuntcrgofacerdotes,
& Lcuit;c.vtportarcntarcado
miniDcilfracL
EttulcruntfiliiLeuiarcam
Dci,ficutprxce-
l
DCrattMovfcs,
iuxtavcrbumdomini,
humcrisfuisin vedi-
"l<*(ia t-fl nilTi d
'
f-^'" J
> . -
jn-u uuiii.iili.iiii uu- u
'ogo Ic^is Huic
bus
DixitqueDauidprincipibusLeuirarum,vrconltirucrct r
mjni lignificabanc , I
poficacfUichara, b
defratribusfuiscantorcs
inor<;anismuficorum,nablisvidc
*
jl^.y"
^"'" ^^^culi
1
in cxcelfis fonitus Ixti
C
fn->ih,eU
no-
mm
inftriimi
tirmifici viic
lit iliiro.
quaB
vigmciquacuor c
iicct,& iyris,& cvmbalis, vt rcfonarct
chordis in modum
"^"^ "^
/
.
"^^ -
^,. ,
1 o j r

Ddtz litcrxcompo- tix.Conlhtucrutqi
Lcuitas, Hcman hlium locl
, & de tratri-
buseius Afiph filium barachii . Dc filiis vero Merari,fratri-
biis corunijEthan filium Cafaix,& cum cis fratres corum . In
fccunduordine Zacharia,& Ben,&Iaziel, &Semiramoth,
& lahiel , &Ani , & Eliab,&: Banaiam,& Mafiam,& Matha-
thiam,& tliphalu,& Maceniam, &Obcdcdom,et Ichicl.ia-
nitorcs.Porro catorcs Heman, Afaph,ct Ethan in cymbalis
xncis concrepaces . Zacharia.s aute,etpziel,ct Semiramoth,
a
f
In plalterio falu.uori aduentum iir*Jiabin!,i]ue:n minbiU fccreto
diumaatii pto hoininuin liluic nifjioliiir.
et lahicl , et Ani , ct Maafias , ct Banaias in nablis
t
arcana
catabat.Porro Mathathias,et Eliphalu,et Maccnias,etObc-
iift.irum in diuciios <
dcdom,et Ichiel,et Ozaziu,in citharis t
pro odaua cancbant
9
modulos ; '
nitur, (
vcpcritilhmi
tradunt
,
) &: pcr digi-
%os m diucrlos mo-
dos concicicur . H.tc
pcclcfinm rignificat
,
qua:cuiii viginciqua-
tuor fcniortim dog-
macibu5 crin.it;-. ha-
bet torm.im in mo-
dum Dcltx licci.r,
& Hdcm fandac Tri-
nicacisligniftcac. i^cr
monus auccm Apo-
ftolorum,^x Huange-
hcbdomada venicc
ad iudicium . Vndc
fcxcus Pfalmus
,
qui
cum cieniorc ludicii
cancacur
, cali ciculo
prxiiocicur. H:c aucc
numcnis magna cor
cincc facramcnca . O- C
do anim.E ingrcll^
llinc in arcam Noc, &:
mundo pcrcuncc faJ-
uac^ . Ocbuus filius
lciic fujC Dauid
,
qucm domMius cle-
gic . Dieodauo puri-f e
hcac circuncifio . Dic
odauo , kki} domini*
cofurrexicChriltus. t>
Vono.
"
NICOLAVS DE LYxlA.
1 Nc,vc a ^rin.fcilic(t,portationis aratyVt dinum tflc.%.
%
Quia non erac.pra:. yos^qui fcitis kgcm .
j
Pcrcuf.nos. Qm*pcrcutiendo Oxam mnrte fubit,Dauid &te^
tuf popnluifHit timore ptrcufj'HS,quod non fuifjct faUum fi faccrdotcs
fiientti le-^rm fnifier.t pr^fcntes ,
quianon
fcrmififfent arcamfuper
fUtfiiUtiportarl.
4
SondiHcaci (ant.Ver contimiitia/n ab-pxoribus orationeSj& ic'
iuni.i , & coiifimilia.
5
Ex tulcrunc Defaripta debitaprp.iratione, hic confct[uenter de-
fcribitur dcuota depor atio,ltilicct cum taudibus diuinis, &facrificiis
dr hoc eU,(}uod dicitur.Et culcrunc fl.Lc.iic loco vbi erat m Gaba'6.
6 Sicuc prcccpcrac Moyfcs. >(.} .ybipr*cip\iHr,ejuod arcaper
Leuitas defiirpe C.iath in propriis humeris,^ veflibus dcportctur.
j
DixicqucDauidj&c.canc. .^id cancdimdiuinas laudes.,)ionfo
ium yocibus humanis,fed etiam cnm boc inflrumentis muficis.idfub-
ditur^
7
;
? In
8 In organis. Dcx funtfpecies c:thiir. Lyra enlm tangitur cumple
lro,nablum vtro cum dtgiiis.i^numtarm'/ proalio fiequeiiter poni'
tur,& econuerfo.& Ufatur Uiera , jicft iacet yfqitt ibi.
9
Pr o Octaua canebanc. .Aliqui libri h.-ibent epinicion,tamem idc
Jignificantyfecundum quod dicuuti.vpofitores nofiri,
6"
efiftgnificatio
ifta,vilori Deo triumphHs,fiue paltira.c^ fecundiiexpofitores nolhos
hoc erat principium cant:ci,quod cmtabant , &fre^iieter refumebat
in proceffu caniicijicut in cantilenis.f^od autem dicitur hic. Pro
o-
d.nua cancbanc epi nicion.Pfr hoc inteUigitur o&aua refirrtSio'
nis Chtifii,ejMia tunc obtinnit palmam,& triumphurit,ciux quidem re-
furrciiiojffuegloria refiiryeBionis figurabatur per cantH ilia.ln Hcb.
yerohabetur //c.Supcrcitauaadforcificadum,vcl vinccndu.
Q^odfic cxfonunt Hebnci fuper oiauam,idcft
,
fuper inflnmentum
o6io chordarum,in quo canebant laudes,& cfi inodus lot^uendi Hcbrai
cusyfuper oliauam, qiiafi iicat
,
inflrumcnto nuifico oflo chordarum.
.Ad fortificandim ,
vel vincendum
, ficut cnim in folcimitatibus ma-
gnis vnus chorus in eccicfu nititur in caiitH aliumfupcrare,fic etiam
ifti Lcuit*facicbant
.
I Pro-
M O 11 A L I T E R.
4 Sanilificatifunt ergo facirdotes,& LrHit,vt portarent arcam do
minit&c. I'cr quod fignilicacur,qu6d in miniftcrio facramc
ti Euchanfti^ , vj dc&cc fiac non fulhcic gradus ordinis,nili
cum hoc lic puritas mcncis, &corporis.
7
Dixitque Dauidprincipib. Leuitarum , >t conflituerent de frttrib.
pm,<^c. Pcr (^u| f\gnanti;r oracioncs dcuot^^cj fiunc m ecclc
fia,in
fl.ijin quibus eciam cancus addcndiiscffaliquando,&inclo
dia,pro quanco facic ad excicacioncm dcuocionis varie. Na
quemclodi^varias cxcicanc palFioncs. Kaaliquccxcican:
ad audacia quib.vcunc^homincs iii bcllis,&: aliquead copaf-
iionc, quib. vccbancuranciquicus in fcpulturis
,&aliqu?ad
dilTblucionem, quibus iuucncs vtuncur in chorcis,&:
aliquc
ad dcnotioncm,quibus;, &non iiliis vccndii ctf in ccclelijs.
f
Mubol
io8y iParaJipofncnon. Cap.XV. 1080
i a Torro Sdvniat
t ^Iofaphat,&c.H] fcvtcmf.\cerdntc%C0Ta.
' arc.icubisr^?nencesf.incti prxdicatores fuiixf-prtforai; fpu
gracjx plcn
i ,
qur cuanjcliii tn fcdefl.t Chrifti pj-ajdicanCjSi
Thcranientu minco 'naci j;? audior bus prxJicaiic .
Cdw^f^. A!;ccrfir:tiiba cogrcgandi popiii cdduvUonis a-
. :cr victoriie^aliter
picqucdi inimicos
^
;';icertockiliofJs ci
i Ka;u,&.c. 'rt.*baa.i;
. confueciid.nan;>
id rcrum pcritcs.
.. ic mcdoformatV
"-
vctrib^" fiHulis^ceis.
in capice;inE,iilTo iri'
fpirecur, fjcuti?qua
tuor vociduc.-^.s x-
rcas
,
qiue percicu.
tiindamctu quatcr-
s vcccs pri.ducu.c:
Li"!cu vc-ncmcci(Ti
inum prolcrat, qu,c:
li^nilicanr cuflngc-
lium crina cotcllioc
tgirium
pcifiinaiaui
^
capaeangutlo,i. in
,naciu:..ccCt)'.ifiidi
nicus infpiratu. p^
uc.uT vociducas
.-c.'iS,i.j;'quaruorc
u:inc"t;U.s,j;rco,i<i-
lT.bTiiildci.,&:op:s
nindauiccoin -.iroc
v. ccni v.Ucnicnti{
\:mAVi\ quali iu'o
voce CGUgrcj,
I fv:ftor Deo triumphos, Scpalmi.
,w;k-4m
epinicion fuper viiiorijs . Choncnfas anrem princcps
a ^Ci^ia fpiritu prophetii p!cnas melodias , & verbS'canto! iCas ati nifmbiisni rcuocalbJt.'
I-eiiitarumtpropherise prcTe'rat,& ad prxcinendam melodiam i
Er-ar quippc valdcfapiens. EtBarrachia.si^r & Elcana,ianirores
^
a
arcse.Forro Sebenias , & lofaphat, & Nathan;ic:l,& Amafai,&
^
Zacharias, SiBanaias
,
&Eiiezcr{acerdoresclangebanttubis
coram arca Dei ,
&'
Obededom , & Ichias erant ianicores arc^.
a 5Poft(]i!3m y'enii'.:dog?nm'.m nnaujrit aii adem, irucnCTtir JircaDci iii ciuitatem
Dauid,:tie v.ao ;u(!i05 j^a.!icantii-ui EK3,oc lEHOch gt5t;.i Chrirti (.'"iiHciteinr.
Igitur Dauid,&: omnes maiores natu llracl , & tribunr, ierunt
. _
1'Martyriocoronsti.
: ad deportnndnm arcam foedcris domini dcdomoObed^dom
cumWntia . Cumquc adiuuiflfcr Dcus Leuiras,quiportabaQt
vt IMattyracorrinni. l> ^^Triturnnreiarci.m Dci iij-tirnDni :fjii.itup!eiii
.
arcam fadeas domini immojabantur ieptem tauri ,4^ fepcem
a fDuces ^icj;i$.
"- "' -
:arie:es . rcrroDauid crat indutus ftola hyffina
, &vniucrii
*
Lcuit.^,qui por{ab.intarcam,cantorc,9que,& Choncniasprin.
*
ccps t propheti? u->rcrcantores . D.iuidaurcmindutuserat
etiam cphod hnco. Vniuerfusque Ifrael deduccbantarcam fce
dc rif. domini m iubilo,& fonitu buccma:,& tubi.s,& cymbahs,
&nab!i$,&c!thArisconcrepanres. Cumqueperuenilletarcaf?
dcris domini vfque ad ciuitatem Dauid , Michol fiha Saul pro-
d fpicienspcrfencflram vidic rcgem Dauid iakantem atque k-
dLHtcm
, & defpexit eum in corde fuo
.
nendani| tnc-
lodiani
.
i.RtJjf.d.
quali
ancis
:-in!CCCcc.
; Dauid Auti. Chri-
Lijincamaiioisfug
X p.iirionis excm-
iplum antca a ludj.is occulcum manifcflat. lig num namquc
dcccrraorttim miiltipfia lab:>r"c ad candorcm veftispcrnc
aicns,vcricaccm iriumancccarnis inccrtiagcUa tnumphantis
oHcndit...V t}oc cti Da^^idera-.i-i Ephod.
: T HBODORET. S,rpc d)X!mus,qd Ephod Aquila dixit,
txmJivfLtt, :.fupcrirKJumcntuni,Symm.ichusauccm t-mufilAtt.,
idcU.lupcriminc alc.Scderancfuperinduinccafaccidocalia
r^nt^&commu: ua. E(i aucem pcrfpicuum,quod magmis
L)i'.;id , cum cir, : pius ac rciigiofus , lcgc m non clfct trai>f-
^rcltuSjOcq; faci -do:alc;"n nufus ctfct inducrc vcftcm . Sed
joccroracio,quocf mdutceam, quam nuc vcxramus f*</lvt.
i (.llHGO.Libccnuucn quanca vircucum muncra Dauid
)crccpcr.it,(5t \n omniUw
,
qna fbrccm humilitate fcruabar,
Aic non cxtolicrct.ora ieonu frangcrc , vrforum bracliia dif
.parc^dcfpedis tr icrib.cligi, rcprobato regc in rcgem Viigi,
.orrcdu Golia vn o lapide Itcrncre , a regc propoiit.j excin-
j^;ds Allophihs nui ncrofa prcputia reportarc, promiltamta-
dcrcgnfi pcrcipcrc
, tocu ifraclc tineccHuradidiouepolli-
Jerc . Cum rfi ar. :a Dci Icrufalcm rcuocat obhtus lc prda
-
:ii,omu;L>. popul s admitfusantcarcam falcac Hc quiacird
icca laitafc,{vc cxcditur)mos vuigi fucrat,indiuinoobfeq.o
fe pcr
feperfaltumrocac Eccequcm dominusxrticlfsptulitfefub D
doiriino cx?quando minimis , &c abic.ct i cxhibcndo Ofmzc-
Dic.Nbn poceftis r<.'gni aJ ;iTcmorit;n;rcd.ictcur. ?*(^i*/j<ii(f-
Gii viUfcvrtmituu. Non li-' lionori-prtj-iacuiH ancccius arca.a
honorem dcdcrat rccogiiolcic. Coram diioegicdebilia,vel
" "
; cxcrcma,vtillahurni
litacefefjlidarct j'!^
cor.i omnibus geife-
mcfbrtia . Qj.jidalij
tcnrianc ifr,noro , e^o
J):;ii'.dfciicancc, plus
ttiipco, qua pugnan-
tem . Pugnado hoftc
fubdidic, faicaiido fe-
ipfum. C^iccum filia
Saiil adhuc tumore
rciiij ycneris intaua
cumhumiliacu ddpi
ccrct.diccns . Qmm
^loriufus fiiit hodit rex
Ifr^d difcot.perient fc
aitt *>iciUas fermrum ,E
fuari4m,'-t mdntns tfuaft
rusdefcMrris,nudiL\iz
JL'<iia'fi ante domi'iwfHy
^HieUgit iTiepsiins , tptZ
patrehj tumi., Hc paulo
pott. LuJa,<6' vii.orfia
pius
,
fiuafi faSius ftwi,
e>"c. C^Vilcfccrecx)-

ram hoiTwnibus ap-
pcto , q uia fcru are nii '
,.
'
lii cora doujmo f>er-.,
*
hujiiilitacein rcgflil
cjuxro. Sunt qui de fc
humiliafcntiunc, &
in honoribus poiiti

jnihilfecfle,nilipal-
uere pcrpendunc, f(Jd
hominibus viles apparerc rcfugiunr, tVquod inrcrius cogi-
tanrrig!r!.!,cxccrius vcnuiiacepalHanc. Sunc,qui vilcs homi
nib.vidcri appccunc&Tomnino, quod funtdcietces (cexhi-
bcndo conccnunt, fcd niais cx merico oftenfc vilicacis incu-
mcfcunc,& canco cordc clati funt, quanco in Ipecic clSciofte
prnunc. vcraqueclacion:s belia magna Dauid circunfpedio
nedcphcdir,miravircucefupcrauic Qiii.n.dcfeincushumi .
lia fencicns,lionorce.KCcriusnon qric,dicic. Lndjm,(iir vilier
fiam. Ecquia pcriioc, cj, vile iecxccriusprcbuic,intGriusve-
ronon intumcfcit,adiunu,ic, Eroque bwnilis inocftdstneif. q.d.
quaie me exccrius dcfpicics cxhit>co, calem incehus sttcdo.
d Micholjiliti Saul. Cudis cxalcatib. .V ad arc^ mcroicu hym
Ribbanf
.
nis refonacib.foia Michol filia Saul abeft,imo i fpeaihs Da-
f
uidhnc!iumil!;uudcfp!Cit,quiacredcntib. in fineludans^- ..
-da Chriftii ^ifctrione,Ancidiritfu fcquunt operc,quib.coa-
gruic, <% .Micbol
, q
ad figuranda carnaliij intk'bilicaLGaqa
ois incci'prccacur,n6 vxor D;uiid,fed Saul filia df. Qui enim
Cnnifo fpocictcnus tbruiunt, noncum iiiocoron-anccic,fetl
icum pcrfccucoribus quos imitaci func , damnancur. Quaius
aucem praui humilitatem contcmnantccclcfis, nihiJoini-
nus arca Dcnn locura fiuim pcrucruc
.
N I C OLAVS DE LYRA.
I VmpWtiipYAtrat. Qu]aottcndcbaccis,quf dicLjprophcd-
cackbcbant cancre.
i LrLur.Hhiasytc/" Etcaua. Quia dum portarctur arca,cancbac
fol,cu:c nc ali^ ipdcbito modo appropinquarcc ad ca , ticuc
qulido crat in tabcrnaculo cultodicbancpoftas,ncaliqui in
dcbicc lc ingcrcrcnc .
}
Cutnqki: adiuui^et Dcus. Dicunt hic Hcbr^i, o, iftud adiucp-
rium
hoc
:uicie
rium incclligitur pcr hoc
,
quod arca portabac fcipfam
,
ctt didum,qubd diuina virtutc lic porcabatur, quod Lci.
porcatorcs cius nullum pondus feiitiebant,(S^ pia illo mira-
culo fuit tacta immolatjo.
4
Vorfo Daidderat i'iduti4s jio'.aby(lina. Quiadepoficisregalib.
jnlignii!i.icGcpit vcflciTilimilemLcuicis fe,bumiliando, &
coiam Pcocxulcado, propccr quod Michol fiiia S.iuldefpc
.>ic cu.dc quo concepcu picnius iuit diutum 2. Kc-^. 6.m finc
CAF.
M O R A L I T E R.
t MicholfiliaSaiU,trc. Eoquodcrjtinhumfli vcffitucoram
populofuo.vt
habetur plcnius t .Rcg.<?. Pcr Michol igit'ti-
gnifitanud^a
,fj vcru Dauid Icfum Chritfumdcfpcxicco
c}>coTa
iudcisapparuic in humilicace, dc paupcrcarc magna,
cum
tamcn cumcxhocdcbuiricthonoratlc,(icuc|5monita
fuciac
fucrac vnboZacharJ^ prophet^ 9.C. ExuUa fatisfilia Si^mjubi
lafilta
lernfaiem.Bxccrcx tuus -penit lihiinfiiis.i^r fatuator^ ipf-j^^iu-
fcr^c^
afcEndern fuper aftiia,&c. Ekflcut Miclv)i
'< Corcpca'f,i
dafuicdcc^'cerotferilis,vcdicitiir 2 Kc.6.d.lT,i*^ ALrh.>'.fi!'c
Sauftion efl natusfiliu^ vfiw ad diem mortis fn.z. Sic,6i ludca ,p-
ptcr conccinpcuiii Chrittiftcrilis faCtaelt mbonis gratie,^:
etura fcjrcune.
MORA-
I
loS; Glof.
ord. &
Nicolai
de Lyra.
1088
A
TLMwu
^lc pcltJi,
l.Ct.f.4.
|I>:il.|n4.i.
c
CAP. XVI.
a A TtnlerHi jjirirr.
/\ Ponrturarca
jn incdio tabcrn.i-
culi . quod tctedcrac
c>D.mid,i.fidc^!cc-
clcfu pr^icaturpro
ficit,& inrcncur cor-
dilxjs fidclium
,
quos
Dcusad vitam ptx-
ordinauic ^ccrnam
.
b BenediXit pofiile.
Chnnus, &dciiocio-
ncm ccclcfix com-
nicnd.irp.icri, quic-
ram -J dexccram pa
tris inccrpcllac pro
nobis,& canqii.im vc
ru$ Dau:d bcncdiat
&: falmans myncnj
pafcitalimcntis.
c EtdiMifii. Harcnni
ncra fidclcs accip:uti
quado vnus panis , &
vnum corpus inuhi
in chrifto carfiisfua:
'
lafciuiam ca(h2;.in-
CC3,&fcruituti fubii-
cicntcK Uni.h fpiricus
|p,nc dccoqiiunt , &
tturtus bonoiiiopc-
rum olco mifcricor-
di^ pinr.UilTimosco-
paiiionc proximi fcr
ucrefacuMtt. Atcon-
tra filia Saiil fmflra
cuhicujum rc2,is in-
d " Tri.xam nhn . Car-
nem h peccati Olc, f.
CAP. XVI.
Ttulcruntigiturarc.imDei,&conItituc
mundurimam obhu
runteam
in
mediotabcrnaculi, q^rc-
manx falutiscaui.iiu
tcnJcritei
DiLiivl . &obtulerunt holo-
^
cauth,&
paciKca
cora oeo. Cunicj,- cb
ple(rctDauid()ffcrensholocaufl:a,&pa
cifica,bencdixit
populo in nomincdo-
mini,
&diuilitvniucrrisperringulosa
f*
b VcT^ji-^'''*"'^"*^''*'"*""""'"'"""^
'
TV.ml.fag.natCnep..T.oo.sair.t..
_
viro vfquc ad
muliercm tdrtam
panis , &
^
partem alla: carni.s
*
-tbubalx^&frixamoico.
ConftituirqiCoramarcadominidc.J
a TCor miuvluin cnin pui j leniiHfst.one cxhibcmcs .
b ^Mcd.iinrc* in lcjc Dci fccundum rcgulsm lidei dic ac nofle .
f
Lcuiris,
quiminiftrarcnt,
& recordarentur
opcrum cius, &
a
5P(i.cat.oue,iubilationc,fcoper*. 1
Digne.
xr 1 A T 1 4
glorificarcntatquclaudarcntdominum
Deumllrael, Alaph
*
principem,&rctundumciusZ;jchariam.
porrolahicl, &Se-
miramoth,&
Ichicl, & Mathathiam , &
Eliab,& Banaiam,&
Obcded6,&
lehiel f upcr organa pralterij,& lyras
.
Afaph a ut
vtcymbalis
pcrfonarct . Banaiam vero, &Iahazieiracerdo-
^
^ ^
e
tc.vcancretubaiugitcrcoramarca
foederisdominilnillodie
t Dauid copofuic , fcrt
J
crucis farcaFinc co
ftam ,olcocharit.->ci
plcnam. V/V cnim Deut
(tilcxit mioidii, ftfiiium
vn!genitud*ret. quicx
charicace palliis cft.
c In illodie. C^ia
Chnftus ordinc do-
doruiVi I cuhninccc
clcliafticc dignitatis
conlhcuic. Afaphc-
nim con''rcsans in-
ccrprccatur. Afaph cr
go,&:lracrcsci*funt
Apoftoli,&: Apofto-
lici vin adcongrcga
dos fidclcs cofticud.
dc quibus dicicur.
j
Conflititc! cos principet
fiiper omiiem icrranLa^
Moduni autcm lau*;
d.uionis qucm ipfi|
7
8
9
lo
II
12
pcor hiftoriie int^
ruir^diccns.Cow.fjfc/wi
nidcmiiio^G^c.

t Conjitcmini , d^cff,
Allcluiahaic pfalrao
prartitulacum clt , &
lccundu Hicro. ncui
i
gcncns clt Allciu
N I C O L A V S
C A P.
D E
xvr.
L Y R. A.
Dinttfo.
Duula.
fecit Dauid
pnncipemadtconfitendumdomino Afaph,&
f
fratrcscius.t
Confiteminidomino,&inuocatcnomeneius
notas facitcin populis adinuentioncseius Cantateei,&pral
litcei,
&narrateomniamirabiliacius.
Laudatcnomcn ian-
<aumcius,la:tcturcorqucErcntium
dominum . Quicritedo
minum , & t virtutcm eius, quaTite faciem cius fcmper.
'* tn
*
15
Kq,l;uidace,inuiiibila
Dcumlig:ii'icat . qtl
grc-ila nt)iifmdificac, quia qui vcrbum Dci aurcfbnus pcr- eft vnudcdcccm Dci nominibus, ficutui cpiftolaad Mar*
cipiuntjfincboniopcnsprolcmonuncur.
ccllam tr-dic Hicronymus
.
d Frl.vant
__^
^
EtJir.-.t
.
7
Conficcmini domino. Hie cofcquemer defcribitur cautictjiati
di:in lauiis dstcrminatio. &accipitiir ex duobui pfalmis , Tidelictt
cttitejitnotcnio , &non.igcfiiiw.-juinto . i>: cfuo cantico primo adDH'
laudem populns innitatur fpcciaiitir. fccmfdo lotus mundus^isnerali-
ft'r,;i/.C.itacc domino.Circapriinii dicii. Coficcmini doniinft
cofi.{jione litmHiauonis peccatti
ffpria reco^nofceudo , <ja liumtiiitt
dilpotiit adc(^caiia oratiois.fecudu iHud Ecc. j^.cOvilio humilia
tis fc nubcs pencci"abic,&c.yi'i/rt cdfeffione dmin* laudis,io fubdiu
2 Ec inuocaCC nomeu cius. Eius mtfericrdiam,
&gratiam m-
florando .
9
Nocas facicc. qualiter rnoio mirabili, &
ii$auditofaluauitp*pif
lumlfraeldcAcgypte.
10 Cancaccci. ore.
"
y
11 Ec plallicc. corrff.
I r Ec narratc. Q^Hxfccit in riibri maris diuifisne, &lordauitfic'
eaiione,& in aliisfailis mirnbiUbMS.
I
J
Laudatc nomen. pro tot beneficiis ab eo coUatis.
1
4
Lxrccur cor. Lxtiiia.n.dicitur quafi latitia,eo quodtunc diU't
tur c9r in bono inuento^cf, tnaximeefi in deo
,
cum ftt bonum infitiiti.
1
5
Quxncc fa. ei. fcilicet. ^ia quanto plus d Muotit inueiitiir,
tanto .ird ntius plus qucritur
.
Rccorda-
I \
Tailcvuntigian.Hlc confeqn' ntcrdefcribitiir deuotio Da
. ;-X^
Hidi.iarcxijmportateyeneiat:oc.,C priraoin liofitisobla-
tit aoiriino, & bcnefic:i,sc'ill itii popitlo .fecnndo m deiioto oh/rquio,
ibi. Conflicuicquc coram arca . Ssntentiapyimjt piutis paiet ex
dtlis t.I{rg.6. ijccexicpto.
X Tortam panis. z fie.6.dlcitiir, Collyridam panis. &dicunt
txpolitores commHnitcr,<fUod efi idem genus panis , cr diciiur torta i
tor^ueo torqi4es,qiiia paila^irnde fomatur per manui piiloris frius
ttncntitur,^ t'jr.iuet>ir.
3 .Conftituitquc. Hic confequcitter ojiinditur dcmtio Dauidin
ohftquio dtuoio coram arca,qHod inUituit.Et primo panttur cai terU
nomittotio . fccundo cantus dtterminatio , ibi . Conftcmini diio.
ttrtio ytriufquefijbiUtio,ibi. Dcrcliquit itaquc ibi,&c. Circa pri
miidtcii.Qonih.av.do.dclc.qui.in diuerfis obftquijs , & maxime
inlaHdib.dmnis.idco fubditur. Etrccordarcntur opc.cius. fe^i.
4
Aiaph pvmci. quia Dauidconfiituiicum prdcentorem.
y
Ec fccundum ciiis Zachariam. Iftii.n.inflituitfnccentorern.
i Cancrccu . idcfl, quando vfferebatnr iuge facrificiimmane , &
yefjine. -j Confitc
M O R A L I T E R.
. I ..AttulrrHnt. Pcr quam ficucdiduin"fi,incclligicu'- Eucha
.rif^iaconcincns leuim Chrinum,$r' consiitnerHntcani i>i medio
t.ib. Pcr quod ccclefia fignificatur inquaEuchanfha,ficuc
lignum vicxin paradifi mcdio collocarur
.
f
Et oh.ibi 1)0. f.diuina; l.iudis, Qux dcbcnc ofFcrri cor.im Eu-
, ch.uiftia.Pfjl.4i).d. Sacrifii ium ijndis hnnorificauit mr.
. t
Etd.v.perfi.-i. Pcrquod oftcnduncur bona Chnfii fincac
ccptionepcrfon3rumconferri,Adhio.e. Inycritate coihperi,
fiodnan fftperfonarum acceptor D-u . Scd in omnigcnlc
, qi timet
Dtum
&optratur lufii i,>rr.,acccpiHS
cfl illi.
ro<tp4;i.idcft,parccmjn
mcricisChrifti,quicfipanis
vica-,&: tortus fiiic in fua bcncdicta palTionc
.
f
Etfartemaffa. idcfi p.ircicipacioncm in marcvrunimcrj-
Cis
,
quorum caro fuic afiaca in jgnc tribulacionis .
t
Etfr:xam
. idcflparcicipationem in mcrici.s vjrginun\, &
confc{roruni.fuciunccnimfimila,;qu2cftfannacncicipur
g;Jcifrinia,8,: pcr mentis,&:
corporis puritaccm, &: olco frixa
pcrmifcritord.'jf pictatcm.
j
Ceirititmiq. Vulc cuim noacr Dauid Icfus Chriaus.cj,
cor-
pusfuuni
pus fuum in Euchariflia;iminiflris ecclefi^ dcbitc vcncrct.
t
In illo die. ideft temporc ccclcfix piimitiua:
.
t
Fct/f/)dtt;rf. idcfi, Chriftus.
t
Vrincipem. Pcr Af.iph^quipgrcgans intcrprctat^fummiis
pontifcxfignificacur,fubcuiuscuraChnfiianuspopuIu$?-
gregacur pcr fiacrcs cius Cardinales, Patriarch.c, Archiirpi-
fcopi,Epilcopi intclli^unrur
,
quia fr.icrcs fumnii ponrificis
nominancur. Ipfi vcro pihcuti func.-iChnfio.id p'iccndufu
dominoconfcifionc laudifub pfincipatu
fummipocificis.
7 Confitcmini domino. Hicconfcqucnccrponiciurdictx
budi.s
:
confclTiOjCuin dicicur. Confitctninido.
fciiicctcontcffionclau
dis,&: gratiarum^adbonis |pro bcncficiis jamacquilius. .
8 /f w;<06-.7fe. Probonis fpiricuriiibiisinultiplicandis
.
!
9 T^tas
facite. Prxdicando cisdiocrtbsmodos
laluandifi-
delcs fuos fccundum corum itacus varios.
10 Cj/.jfc7.
orc. .1 1 Et pfailitc, mcmc
'U Etnarrate, Quacfccicdiucrfis tcmporibus.. I j
Laniiat
no.eiiis. in officiis diuinis; l j
ilu,^ritedo.'i, Deum pnarcni.
t
^t virtuteiK . idc(^,filiu cius
,
qui- diciiur Dci
vjrcus.i.Cor.
l.d.Tri(di(imHshriSiHtriDehy'ir(t*tem><f(-c,-
1089
1
Paralipom. Cap.XVJ. lopo
Rccordamini mirabi'ium
cius qua: fecit , fi-
^
crnorumillius &iudiciorum oriscius. Semcn
^
irraeljleruicius,
filijlacob, elcdicius. Ipfc
4
dominus
Dcus noffccr , in vniucrfa terra iudi-
^
ciaeius.
Rccordamini in fempicernum pad:i -7
:ius,
lermonis qucm prsEcepic in millc genc-
8
rationes. t
Qucmpepigitcum Abraham
, 6c
^
luramentiilliuscumllaac- Et t conftituit il- 10
lud
" lacob in pricceptum , & Ifrael in padum
iternum , dicens. Tibi dabo terranij
funiculum ha:rcdiratis vcftr.-c. Cum
lcmpi
.fjhanaan
,
1
1
t
t
t
,,:flcnt t
paucinumcro
t
parui S^ coloni eius ij
;
H NlUOL AYYl) E L Y R A .
jl
j^ecfl)-(f.w/.ei-^. Rfpcticio dtfnj<cpi\xdid,v dc mirabilib.
filijs
Ifi-adfadiSjlicuctrcqucnccr ticjn canticis, dnr tn nura
bilu inqu.incuni rcccdunca flicukate infcliectus humani
.
1
SlgHontH illiui. inquancum funt figura; alicuius futuri
.
3
irti.e. inquantuui fiuicpunitiaa.^.licaius ni dcricij, ficuc
fnbmcriioAe'-!;vpcim-um in marirubro iSdfimilia.
4
i e/nen ifracl tius. i tipplc lauda Dcu m .
5
Filij Ja.ele.cim. Idcm.n.homo fiiit lacob <S: Ifracl^vt habc^
Gcn.^i.&dicicurhicclcitus Dci,g.atoca gcneratiofuafuit
clcdain duodccim pacnarchis^vc didij fuic fup.c.i. non lic
|iutem fuit dc lGuc<k Abrahi , &C patriarchis prarccdcncib.
S
jpfe
(hm.nHs D^jus /ioJIji-. per verani fidcm &:culcuram.
7 jn V'iii!S'.tcrra iu. q.d.liccc (iu-ciali modo dicatur J )eus po
uih Iftacl,tamen cius potcttas fc cxcen iit ad omncs .
i
I{ecordanii'iii'i fs. Qu^odiitpadum illud poitca llibditur
.-
) Sermoriis,&c. Hicatcipitur numcrusdctcrminacuspvo in
lcccrminatOjquiaifiudprxicpcumfactumcfi oinmb. imi-
oribus Abfaha;p-rverun,lidcm,idcofubdicur.
O^empc.cim. Dc iiio iuramcnto hetur Gcn. i?. c.Vcrmc-
[letipfum
iHrji-idicitdoifnriHs. C^od factum tuit non iolum
^p
\braham,i'cd
pp
Jlaac,vfi de pacto cadcnrc fub iilo lutame
lubditiir.ibiciem.Po,^VtJii>iVy7e'; tuumportas inimicoram fm-
M. quod implccum fuit in poltcris Abrahij dcfcendcntib.
ibcopcr Ifa.ic . Ei benidicoun' in ftmine tuo oTitnes^^cntes tcrrje.
^uod implccum clt in Chritto ab Abraham p. r llaac lccua
,1111 carncm defccndentc,& iic pacct quod pailum prardi-
.tiixn 6c prxceptum .^d onmcs hdelcs lc cxccndunc.
i Et cotjiitutt ilbtd. Quia licut tidcs ad Abrahain dcriuata
it ad IfaaCjita ab Ifaac ad I.acob,&: confcqucnter ad duode-
m patriarch.is ,<5c vkcriusadomncsfidclcs.
1 JiO(i(j.Inh.ncpromifiioncprincipalitcr intclligicurpro
iliioglonzqu.cc(tccrra viucncium ,quiacupmiu ipuus
>c\ cxccdat mcritu humanum,oportcc <\i fub promiiiione
oniterrcniprincip.ilitcr incclligac'' aliqujdboau fpiritua-
; f.cclclte
,
quia actus mcritorij prxcellunt bonis tcrrcnis
,
cut diftuluisdiclum luit Gtn.ij. ij Cumtf.pau. ^icut^i-
cdc Abraha Gcn.i2.vbivocatusadomino & fcgrcgatus
i) infidclibus , habuit in coiiutiua fua Sarai vxorcm fuam,
: Loih ncpoccm luum tantum,cxccpca tamilia.Iacob ct pa
larchadclccndit in Acgypcumcii yo.pcrfonis, vthabccur
cn.66.vel7).vchcturL'Co.i.xquop.icct,quod tcmporc
C
iccrmcdioquod fuic fatis magnuin,ftdclcs lucrunLinp.iu-
jniimcro.
. Ltiran.de. Quia Abraham dcfccndic in Acgypcu,&: indc
dijcincciram Chanaan,&:indeintciTam l^alclihinoru.
imilitcr Ilaacpcrcgrinatusfuit in Gcrara ,(miilitcrIacob
iSyriaapudLabam ^ iteriidc ccrra Chan.ian dcfcendit
in
M O R A L rT'E~R:
Krcordim:ni.\\.cfcx.\x.io(ji\icii\x.cnii prsedida: ficuc frequc
'r ritin canticis.
. .cneit
Jf. i.Chriftiani qui vcre fcruiuntei,fcmc Ifracl, dc
i:nt
dici,Ro.z.d.^(o'/e<>w^((ii manifcfloJudanis , ncrjue^ufin
'.Tiifejio in carnecircnnciftojed qiiiin abfcondito Jud^us cji,et circit
i'i-) cordisin
fpijritu.,>io litera cuius laus no c.v honmib.fed ex Deo efl,
^cordamini.
i.cuangclijqd cfilex noua.cui non fucccdic
ia propccr quod djcicurin fcmpiccrnum recordanda .
> L^cm ptgigit. i.Beato Pctroqucmconftituit ccclcfi^ pa
i.'rcrn,&:
pcr confcqucns multarum gcntium patrcm .
J^t iu.Uiius.
\.c\im B.Clcmcntc qui Pctro fuccctfitin ccclc
-r rcgiminc,
&c dicitur Ifaac qui intcrprctaturrilus . Nam
-acus
Clemcns fuit valdcdulcis & amicabilis omnibus.

-ttWflj/ifw/V.i.vnicuiqucqui fiudctdiabolumfupplancate.
^f^A-ae/. idctt>cuilibetca:lcitium contcmplatori.
^if
'j.
f.vmcntium quq clt hcrcditas fidclium pcr cerra
pro-
^4
Et tranfierunt dc gcntc in gentcm, & dc rc-
^
15 gnoadpopulumalterum.Nondimifit quem-
'^
quam tcalumni.iri cos ,
fl:d irtcrepauic pro
t
"inferr
18
cisrcj^es. t
Nolite rangere chnllos meos,
&
tP^^io^-b.
'->
in prophetis meis nolice malignari. t Canta-
fp/ii^j.a.
tcdommoomnistcrra ,
annuntiatccxdic in
22 dicmfilucarc cius , Narrarein gcntibus glo-
-^
riamcius ,
&incun6lispopulismiiabiliaeius
I
f^iiamagnusdominus & laudabilis t nimis,
ti^aiie.
5 &C horribilis fuper omncs Dcos . Omnes e-
20
2 !
^i^
nimdiipopulorumidola,dominusautem cx-
li^
losfccit.confellio&
t
magnificentiacoram
dccor.
in Aogypcuin.^vc pitci: cx dccurfu li. Gcn. &: fic tanq uam
p'^
rc2,rini rranliciuiiL dc gentc atl ;j;cntc,Si: de rc<j;no ad rcfnu*
j ^
>{jj' di.jucntj uiii. Reprimcdo coiii aducrfirios,Iicut pa-
tct dc I faac, nd qucnj vcnit rcx Gerara: ad qua^rcndu t(^dus
&: am cici.imcum co, di.idustimoi'ediuino, quamuislcrui
ciusaliqu !s ino!citi.as p.iltonb.lfiac intulillcnc ,vt habetur E
Gcn. i6.tim Jiccr Laba infcqucs lacob fuit a Deo reprcfi^us^,
nc aliquid duru cocra eu agcrcc,Gcn.^ 1 .fimihccr vicini ha-
bitatoru Sichcm a Dco fucrunt tcrriti nc pcrfcqucrentur la
cob ik. filios cius
pp
intertcctioncm Sichimitaru Gen.j j.c.
\6 .Sedi:/ cre.prn. c^nia Pharaoncm rcgcm Acgypti flagclla
uit prcpcer vxorcm Abraham vc habctur Gen. 1 1 .d. &: finii
liccr rcgcm Gcrarx^vth.ibctur Gcn zo fimiliterrex Acgy
pri naft rnyz?r-^ T.-^cobfiiit multipliciter flagellatuscumto
to rcgno fuo pro iihjs Ifrachquos iniufteaffligcbat,vchabe-
turmLxod.
17
l^iUtj tang-re. Vocnntur autc.-m hic parriarch.r Chnfti.i.
vnc\i tc licct vncbonc gratiar. Vclquiadcipfisexicruntrc-
ges &c iaccrdoces qui pcr vndioncm inUitucbanturin lcgc.
i^ f /.i/iro, H.ibucrantcnimpatriarcharfpintum propheti
cum vt pacet dc Abraham Gen. t j.& dc ifaac Cjcn.tj.iiC dc
lacob Gcn.4^.
i^C nnt.ite rfy//..Hic CGiequcntcr Dauid in cancicoinuitat ad Diuifi"
.
Dei i.iuJcm ocs gcneraliccr.Lc priino ponitur ifta inuic.uio
fecuiido tUbdiCurqudaa)add;cio,ibi.f (iicifp. Circa pninii
d,citac.Cun..do.omi,.ter. idclt,(nnncshabicances 111 tcrra,i5iac
Cipitur.hicconcincns procontcnto.
ij ,^/. cvri/e. Salus enim corpoalis5(: ipiritualisoium
dcpcdcca 0~o c6ciiiue,&: idcodebec ^rccognofci quotidic.
11 'N^uratc in gemibus. qux nonfunt dc filijs Ifrael.
ti. Glfjriam cms. i.maieltacem f la; p;)celtacis , idco fibditur.
ij in CH po. (^t^ fccit cducendo lilios Itlacl dc Aegvpto,i.Si
9
tcrram promiiiionisinduccndo
,
24 ii'4TOrf. EIf.n.magnicudinis&:bonitatisinfinit,T, & io
no ptabintellcducrcatocomprchcndi, nccpcrconfcques
quaiuu laudabiliscfilaudari,gpqddiciturEccl.6j.d.^(7}e-
(iiceiitcsdnm exa t^itj iUum iina>itU'n potefiis , nuiorifl.n.o} la^ide.
2.
)
Eihor.fiper ornnes. Hominibus malis quos potcfi pro vo-
luutatcfuapunircnonautem licpoiruncdij talli, iofubdic,
2.6 0/n.fiw </;//>o,i. qua:dsmconfida&; vananullampotcn
p
tiam habcntia , - .
17
iiowiMKj <i.'c7w Cit/. Vt habctur Gcn. I.
z8 CDfl/i/ie'" ^/^.^0.(0, Quod potcftcxponiduplicitcr. Vno
mododec.ilocmpyrco,vbi cfthabitacioDcii,: f^ndorum
tpcciali modojlicct lit vbique pcr cllcntiamjpr^tcntiam, &r
poccntiam , ibiaucem coram Deo eft cdnfcllio diuinc lau-
di.s,quia ibi clt lans lugis Hc magnificentia Dcijvbi magis rc
lucetquamalibi,
Eorti-
promiirionis figurata.
13 CK>i,cf.paH.&c. fciliccc,inccclcfia primiciua.
\ TuiiH. idcft,abiccti in confpcctu potcntum huius mundi
.
14, f :K>?/;.(/e^(/:.//;^^<w.pr^dicandopcr.orbcm.
1 j
'^ndi. f.ad impcdimcntum fidci Sc mcriti,n;i in pfccu-
tione maxima fidcliu,maximc crcuit fidcs &c corfi mcritij.
16 Scdi/u. vt pacecdcCoItantino, quepropter hocpercuf-
lit clcphanti^ morbo
.
17
7v^)///ttd';^s''f-ca6tunociuoimpcdientc coruin mcritum
vcl fidci incrcmcntum
,
jcj Cant.domino, rcpctitioeft fentcnci? fuprapofit^ad maio-
rcm dcuotionis cxcitationcm .
24
i>uia magilus. Magnitudiniscuius non cft finis,
f
Etlau.ni. idcft,fupra virtutcmoinniscreacurcj . Ecc.^^d.
Bcnediientesdo.i& exal.eum quantum po.rnaior efi enim omni L.uue
28 Co/f//7o.fcihcctlaudis.
f
Lt magniikcnlia. lHd.la^.B}.Beati^uihabit.indomo tua,&c
Tom.z. M M ^ftte.
I
A
105)1
Glorord.&Nico
co, fortitudo
&gaudiam in
lococius.
Ai?erre
dominofamiiix
populorum,
atfcrtc dommo
ti^^JP**-
gloriam&r
impcrium.datcdomino
gloriam
nominicius,
Lcuaccfacrificium,
&vcniccin
confpcdu cius , & adoraie
dominum in dcco
-
rcfandio.
Commoucatura
facic illius omnis
tcrra.ipfccninj
fundauitorbcmiminubilcm
.
I.xtcnturcIi&cxiiUcttcrra,
&dicant in na-
9
tionibus,dominu$
rcgnauit.
roncrmarc&
plcnitudo cius , cxultc nt agri &oriinia (\ux in
cisfunt.
Tunct laud abunt ligna laltuscoram
domino,quia vcnit iuJicarc terram .
Confitc-
minidominoquoniam
bonus ,
cjuoniam in
xtcrnum mifericordia
cius.Etdicitc,faJua
nos
laidcLyra. 1092
j^fr.
^;
'
r
2
t
t
?
4
f
6
7
8
10
I i
12
4
'S
16
i?
pcus faluator noflrr ,^
'6^;dWw>i.Getilu.

, . l.qitiMhucinhddiserac
congrcga n:as,& eruc dc
f,t,.it7do iftc cancbat, qiii
^cn ribus , vt cofitoarmir
tamcii prophccix- vircn-
^
: r /i. . T
tcmcrodLiduscfi.vtama
llOmml lanaO tUO
, & ,.^
,.,.r,r.r,c rlV.r.r,
tcxultemusin carmini-
bus tuis.Benedi(5basdo-
minusDeus Ifracl, ab
xtcrno & v(<jue in xter-
nam.&^dicatomoispoJXM'
t
maiouiti- u.>bls^nui\fiduo exvobjs c^
t? nulus,arnen,&hymnu
icnfirmfnpcrterram^exm
^^Deo.Dcreliquit^itaciuc
^.^^^^^^^/
'^
t
"
18
rc vmijcrficatis d'ccrcca
mcammi.i.fiat fiTt, ficiic
hodic-oraiwiws faccrd)
tibiis rcfpondctiir,amci>
vcconcordcc in prcciLv
pia raccrdorii iHCcnrio S
papuh lUnadcuocio ,tc-
"
Amc,amc,c
ibi coram arca foederis
^
n
j^
domini,
Atapha &: fratrcs eiu$
vt
miniftra-
B
NICOI.AVS DE LYRA.
I rmitndo &
?tf. qd cfl ck bono prxf;;nti,bonuin autdiui-
nu pr^fenti.ilircr hr ibt. Al o mo pc cxponi dc temploTeu ta
bcrnaculo vbi crat arc.i ct propiti^icoriu qi -T.it qujli fcd-S
Dci,vtpdidu
fuicEvod.i^Ibi.n.craccotcirrj
pcccatorum,
& ma?nificctiadiiiin.Tlaudis p
faccrdoccs <5c l.cuicas pccca
tapropria ac populi,iV m.iunificcncia Dci coficciitcs.Forr/Vrt
d. quia Deus cr.^r protcilvTr c^: dcfcnfor fpecialis iliius loci,
fm O) Hcliodoius lioc cxpcrcus dmi: zM.uh.j.g.
ttleiju: in
ckliihabit h.ibiia-ioii cm, -riin.itn >r
adiwur efi
loc:.& c. EtgiudiH
quia ficerdotes d'. noti :I'>i 7, iMdcb.-iUt in domino
.
.^ifme
</or/. !.omnaimfc;cnrium. 2 Clmam^&c.co-
fitentcseius maicfbtcm .5c doii.inium fupcrocm creacura.
4 Leuatefacrifi. i.app<irrare 1( u^.ndum, quin porcabantur {.\-
crificiaadlocum diuint cultus, qiix f.crific!a lcuabanturfu
per altarc a laccfdotibus. y
Et ^enitc in confpe. quia facri-
ficia oifcrcbanrur in atrio, quod er.ircor:im tabcrnaciilo
fcu templo.vbi cficcbatur Dcus habicarc fpcciali modo . Li-
ccccnim aIiarn;uioncs a Iud.i:isnon incrnrcnc locum vbi fa
cnficiaofFcrcbanninniltariholocaufiorum ,tamcn bcnc
pio eisotfe rcbantur ibi AicnTicia, vthabctur i.Mach.7.
6 Et adoraiedo.in dico. $i non ficuc hypocrita: qui adorant in
decorc non fanclo,quia licct exteriiis habcant dccorcm rc-
JigioficaciSjnon tamcn fubclf vcritas fancbcatis .
jCotnmoiirsi.ocs inJvtbir.itcstcrra facisnt ci rcuercntiam.
8 Jpfc emti.Quod porcf f dupliciccr inccliigi. Vno modo qu.i
tum ad motum lof -.lcni.Liccccnim in aliquibus partib. or-
bis fit morus locahs.n.t potein clcmentis miflis , &: aliquib."
cftmotusrcdus vc inprbibuscclcffib. quicircularitcr mo-
ucncur,tamcn c^lum cmpyrcuin qui cff fupremus orbis, &:
tcrra qua: eft circa centrum fun c immobilia ,&: pcr hoc hcc
orbisquandam immobihcatcm fecundum totum, licct ali-
aua?
partcsmoucantur.Alio modoquantum ad mutacionc
c cflc ad non e(Tc,quia licet orbis inccpcrit effc per crcatio
ncm,durabit tamen in ^ternum &fccundum hoc habet im
mobilitatcm,
9
Lxtentur cdi. idcft,an5cli,&: fandi habi-
untcs in gloria calcfli
10 fM//ftffrr<i. i.homincstcrrcni , vcletiamadlitcram.
;
Qui dicuntur mct.nphorice lxcari,quando acrc fercnato ap-
patct facies cxli clara & hicida , & per oppofitum turbari
quandoobfcufis nubibn: & tempcf^atibus obccgitur .
j I Ettxultetterra. qnc dicicur hoc mudo cxultarc
,
quando
jrKipitrcnafcentia produccre.
\t Tonetmare. ex n)u]titudine.n.;iqu.irum in m.iri cxiflen-
tiumdc facilimulripIicanr'ir,vn,i3:colliduntur adrupcsin
mari &littorc cxi_iK-tc.s , &:.C.t-.i?^.'.'?'i4iV.<-''"j''^ ''"Ic gcncracur
fonus qui vocat'' maris rugitus ,
'5'
licr fimtlicudinc tonicrui
.
I
i
Exultent agri. Dicutur aut agri ur:taphoricc cxulc.irc, qn
incis.-}ppaccncflorcs&hcrb
,
licuc & pratum dicitur n-
dcrc
.
THHe
14
Tufclau. dicuntur.nntcmmctaphoricc
]audarc,inquan-
tum folia
&:cjJtcraqiia;pr6ductincpotcntianv
&fapientii
Dei ondunt.Inducunruraucom ida inlcnfibilia ad Dcilau.
dcm in c.intico,quia fiinthominibus maccnc diuinc l.-iudis,
inquatfi q.cqd
cftpulchncudinis&ibunicatis iii eis,rcduce-
dum eft in fciloriam
conditorisjfjcundum quod dicitur Sap.
xiij.b.A magnicudine fpcciei &i crcatura; cognofcibilitcr po
tcri: crcator horum vidcri,&: pcr confcqucns laudari
.
ij
Quiirenit. Ifludinducilf.pcaura^diclx
laudis diuina".
Si.n.Dci^uidcnciatacufc
exccndcrct.ad cxlcffia &: milldj
mo ad ilta intcriora gcncr.ibilia &
corrupcibijia^fecundu ci^
diKcrunciliqui in quoruni pcrfon.idf lob ii.h.n^lnbeshtibk..
liim c:ti5 nccnoflra cwjfidi-r.n , circa cariines
cdiperan.baltr
.
pul-
chncudo & bomtasq funt in ifiis
infcrioribus non ciTcntre
ducendc in laudc & g,loria fipienti.c diuin.t: ,
fcd g.a cius fa-
piccia & prouidcntia .ld oia fc extcndunt
quantumcunquc
minim.i,i6g.cquid
pukhritudinis&bonicatiscfl
incisrcdit
citurinlaudediuina,&:pp hocdf bic.^'.2
vcnity^-c. q.d.q.a
iudicium fux difcrctionis &i. prouidcntuc fe cxtcndit vfqiie
adclcmcntum ccrnc,qctcf*infimum, jo omniapr.rdid3 in
laudc & gloriam Dci funt reduccnda. Alio mo cxpomtur^
q,
pcr ifta infcnfibilia prcdicla intclliguncur iuff
i
fimp!icc?i
qui bcbuntmateri.iL la^cicia- &:laudis iu vkimp aduccu lud-
cis,fm qddicic filuacor difcipulis fuis,Luc
2j.c.loquens'<
lignis pritccdcncibus iudiciu fiicuti;: His .iut.fieri incipic
bus, rcfpiche &lcuate capita vt//'<'.i.cxhilarace
corda
,
fccU
dum quod dicit bcacus Grcgonus fupcr locum illuni
. .
16 Confitc.do. Hic in finc rcfumicur principiu
.carici,liccc_vcr
ba aliqualiccr nuitcnt^ficuc in cac:leni.s in fine principiu rC-
pencur. 17
tdi. Sccundualiquos ifia addicio t.iiita fuic
ab ipfo D.iuid,t}.a liccc teporeeius filij Ifrael no eftcnccapti
iiari,nccp oibc difperfi,nec
pcrconfequcnscongrcgadi.tn
fpiricuprophccicopuiditifia
fieridefuturo
p
Thcgl.ichpha
lanafar&: Salmanafar rcge?A(Tycioru, &
p
Nabuchodono-
for regcBabylonis,vt hec11r4.reg.io poft canricu
pr(jdi(5tum
iftud addidicadimpctradu
cogrcgationed!fpcrfionis&:
cap
riuitatis future.Secundij alios vero ifta addicio
poficafuitab
Efdra fcriptore huius libri,qui in rediiu
captiuationis
Baby
lonic.x iliic facerdos &L doilor populi, vt hf.1 Hfdt a:
&
quia
tucmukidcfilijslfraeler.intadhucdifperfi
in
n.itionibus
ideo pro ipforum congrcgacionc .nddidic hocjlfdrai in finc
pr.Tdic^icancici,quocI aLcuicis in cemplo fccudo
cantabat.
1
8
Et dicat omn.pop.amcn . idcff.,fic fiat.
19
f /;y'^//'n. idef^,Iaudcm.
10 Dm//. Hicconfcqucnccrdcfcribicur
pr^diilorum
ffabi
lirio,quia D.iujd non ordinauic prxdidtaup.uiiuad^
hor.im,.
fcd cciiiin pro fiicuro,'.6 rcqAiicur. 2 1 P^t minifha.
Cum
hoc
ctiaordinauicquod i^icreccukus diuinus inkxro vn
adduxc
ratarcam,qui3 ibirom-mfcrac t,ibcruaculu!n
quod
tcccrat
iMovfes $C aftarc holocauftorum,&: hoc eff quod dicrtur.
Sadot
M O R A
L
I
T E R.
t ^jffT/f (/om.qua:cffcl.iranotitiacumlaudc.
"t
Et imperiMm. idcf},rcu<rrcntiar> Sc ti morcra.f. filialcm .
f
D4/f jj/o.cipro.repcritiocftciufdcmficut fupra.
6 f flJr4.(/o.nonficl:clicut hvpochritxadorant.
7
Comnouca. idcft,omnes
habiwntes tetram cius potcntiam
contrcmifcanc.
8 Ipfe tnimfun. Liccr cnimparccsoius moueantur, tamc to,
tum manct in codcin loco.
6 .I*rw.f.idcft,ciucsclcftcs.^ c4r/./ar. miiitas ccclefia.
rwrt
I j Tonet m.i. Per m.-re quod cfl- locus aqiiarii , fncelligUCU
doctoresccclcfi^
conrincnccs aqu.is fapicncicfalucaris^&ip
licon.ucd(.'bcnc ronicruo pr3cdir.uionis
.
1
3
ExuUent
./^v.idclf,fimplices Chrifiiani.i.Cot. j.b.Di ^gri
cultiiY.a e/iis .
1
4
rHc
/tf.i.principcscichoIici qui funcfupcr alios elcuaci.
io DereIirjuititaque.icihcct,DMnd.
t
Ibi coram arca.\n\t enim verus Dauid Tcfus Chrif?us,quoa
inccclcfijs in quib.cftcorpusfuumin Eucbiarifii^facramfn
tojfinc fcmpcr miniftri ad cius obfcquium pr^parati
.
1 Paralipom.
1093
a
In excdso
.
Alij dicunc ta-
bcrtiaciilu Dciy
poltquam fiUj
Ifracl incraue-
runc incerrani
Chanaan ,
pri
-
mo fuiffc in Sy-
lo ,
dcinde in
Nobe, poftia
Gabaon, cande
in
Sion.Alij lo-
cum cffe in le-
rufalcm appel-
latum
Gabaoa
ibique
DauiJ
fabcrnacuUl &
^cam
collocaf
fc.
Gabaon.n.
eollis intcrprC'
jiur.Exccliumauccm locu diclii clTecxiftimat prodignita
diuinicultus.Scd.inlibrolocoru lcgimus Gabao mccro-
pulmi
Cap. XVIl. 105)4
tNemo railitans Pco implicct fc fccubiibiis negotijs, b f Secunduraqiialititiauditouim <jui(J]uefuavicemlni(Uet.
tenc i con(ped:u arcie iugiter per fingulos dies & vices fuas .
porro
Obededom, &fratrcseiusrcxaginuod:o & Obededomfilium Idi-
thun & Hofa conftituitianitores.Sadoc autem racerdotem,& fratres
fConfangiiineos.
'
ciusiacerdotescoram tabernaculodomini,in cxcelfo, quoderat in
Gabaon,vtofferrentholocauftadomino luperaltarc holocauftoma-
tisiugiter,mane &vcipere, iuxtaomniaquarrcripcafuncm
lcgcdo-
miniquam prarcepit Ilraeli.Ettpoftcum Heman,
&Idithun , &;re-
liquos elcCtos
, t vnumquemque vocabulofuo,adconfitendumdo-
mino, quoniamin^ternummifericordiaeius. Heman quoque
&
Idithuncanentcs tubaj&quaticntescymbaLij&omnia muficorunu
organa,ad canendum Deo. Filios autem Idithun fecit efle portarios
Reuerfufquecftomnispopulusmdomumfuam,& Dauid, vc benc-
b diceret etiam domui fua:
.
neaccipiuit.Domum aijt Michol fili.im
bac Dauid.quiadclpexic cum falcanccm
polim ciTe He- D
UcEorutji mcnbu
Bcniamin.&nuc
oftendicur villa
cjufdem, nomi-
i>is inquarcomi-
liario Bcchlchera
ad Occidentem
iuKta Rhania &:
Rhamon, ubiSa-
lomo hoftijs im-
molacis diuinum
mcruic oraculii
.
Fuic aucem fcpa-
rataLcuicis,
b
ncracioni , -fiho-
rum vaearcc . A-
h'j per anciphra-
fim bencdidio-
Saul qua'increpa-
coraarca domini.
#
CAP.
ytbcntdi. ge-
Hicrea-
E
Reg.t.tf.d.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Sadoc autemy&c. & pacet htera
.
r^a Jt^uerfu. qui non crat depucacus ad minifirandum coram
arca
arca in Hierufalem,vcl in tabernaculo Moyfi in Gabaon.
3 E^Z)4w;(/. idcltjbcnctaccrec.
4
Domui. familiXjficut fccerat alijs vt pr^dictum eft in prin.
huius cap.
S
CAP.
C A P. XVII.
I
V^b Et ait.Jiaihan. Pacet quod
prophctix fpiricusnon
fcmper prophccarum mences irradiac,vii
Elifeus. Dimitie ea,
\^ui4 ammus eius m amaritHdine
\^y&
dornus celauit a me^&c.
Q^
Idiuina difpenfatione fic, vc acci
'
jHcntcs fpintum inueniat,qu!d
dcDeofuic,(S<: amiccenccs quid
deipfis .
c T^on
^difi. Quia vir fangui-
nii cs.Dcbcc e1.11 m in ie miidus
clTe
,
qujaJjcna corrigcrc vult
,
vcccrrenadefidcna tugiac, &:
tanto perfpicacius , tugicnda
videac, quanto ipfe hasc pcr
< fcicniiam &: vjcam vcrius dc-
clinat . Supcricdasfordcsma-
nus dccergcrenon valcrcc^qu^
lucum ccnec . Quod iuxca anci-
qua: cranslacionis fcricm bcnc
rid Dauid crga cxceriora bclla
laborancem iper lignificaaonc
&c diuma voce dicitur . ^{on tu
adificabis mthi templum
, quta vir
[anguiHHmes.
Tcmplum domi-
ni aedificac
,
qui corrigcndis
proximorum,
mcntibus va-
cac
. Tcmplum Dei fumus,qui
ad vcram vicam cx cius habita
XVIL
Vmtaute habitarctDa
uid T domo fua,dixit ad
Nathapropheca. Ecce
ego habicoin domoce
drina, arca autem f?de-
ris domini fublpcllibus
eft; Et ait Natha ad Da-
uid.Omnia
q
u\ corde
tuo funt fac . Deus. n.
tecumeft. Igiturnodcilla fadus cft fcrmo
Dei ad Nathan,diccns.
Vade & loquerc Da-
uid fcruo meo.Hasc dicit dominus.t N6 xAi
ficabistumihidomumad
habicandum. nc-
que enim manfi in domo ex tepore, quo edu
xi Ifrael de tcrra Aegypti vlq; ad hanc diem,
fedfuifempermutas loca tabernaculi,&',in
a
f A nuUo iudicum fibi domu cedrinaiii adificari iuflit, qui contia holtes pu-
gnaueiunt,& amncj Yiii languinuin hieium ,
tcntorio mancns cumomnilfrael . Nunquid
Vir f^nguinum cemplum Dei no^dificac . Qui enim adhuc
carnalib.incubaCjnecefTe eft vc inftruere proximorum men
tes erubcfcac.
4c Cynllus
Alcx.SamucIincerficiendo Agag,Phinecs Ifrac
i..adu.lml.
lircm cum M.tdianicide, Leuica: cria nuUia cognacorum qui
viculum adoraueranc,fuerunc
benedi6ti,manus fuas Dcocom
modanccsjiuft^eeius ira: fueruc
adminiftri, diuinam ira rcpref-
fet unc , &: exicium quod popu-
lo aficrcbacur,auertcrtit,oftcn-
deruntque , cxdem aliquando
efTe laudabilcm , &: punitionc
niifcricordia prxftantiorem .
Magnumautem Dauidcmre-
cinuic Dcus, qui prompco 5c
alacri animo parabac remplum
sedificare, maximcquidcm ad
rcprimendos eos,qui csdcs fa-.-
P
,
ciunc
,
&
propccr eum qui fc- .
cundumcarnemex eonafcitu
ruserac, filiumcius&: regcm
Chriftum quicrac ccmplum ti-
bi cxcicacurusinfigne ac cclc-
brCjCxfanita virgine.
d Tu non adificabis dnmum, &c.
J Thcod. Puco eflc dia:um
Quxft. ia i.
ad vcilicaccm eorumqui ncta- Paral.
nascedcsadmicctuuc .Non c-
ni m de iufta cEde Rege rcprc-
hendiflct, qui luitam crdem
lionc
coftituimur.vndc
. Teplum DeifanSlum
eft quod cUis vos. quam fecit Phinccs,app^llauic facnficium. Magnus quoq;
Vif
^
f.has
NICOLAVS
DE LYRA. CAP. XVH.
I ^Fta autem. Defcripca deuotione Dauid in arc? dfii vc
Vj icracionchic
confequenccr ponicur cius deuocio in
tcmpli
xdificationc.habuit.n.voluncatem
pcrtccitam ipfum
xdihcanji,fcd
fuit prohibitus a Dco, &: dilata fuic harc ardi
ncaciovfquead
teinpusSalomonisfilijfui,veruntamen
Da
n
'"/"^" P^Jtte matcri^ prieparauit. Primo ergo ipfius
J^auidoftcuditurfanctumpropofitum
ad templi xdifica-
tioncin,fccundoipfiusftudium
circamatcrix pra:paratio-
ncffi ca. i
j.Prima in trcs
,
quia primo circa hoc ponitur de-
cla-
claratio fandti propofiti ad templi xdificationcm , fccunda
dilatatio fui imperij pcr aduerfariorum depreltioncm ciS.
tertio pcrcuffio populi proptcr Dauid elationem c.ii .Diui
fio aucem prarfcncis cap.
'&: eius fcntcntia patenc cx dictii z.
Rcg.y excepcis qua fcquuntur.
a Vunquid locutuu i.Rcg.ya.dicJcur. Tslunquid loqnens locutHs
fum
rti<>j<fcfr;6..Z"//raf/.Dicendum,quodquilibeciudcx
Ifrael fuit dc aliqua tribu lfrael,vt patcc cx dccuilu lib. lud.
&: quilibet corum tunc temporis in fua tribu erat principa-
liSji^ idco idcm cft loqui hic vni iudicum , & vni tribuum.
Et
MORALITER.
i-maHtem.
H*chiftoru&: ciuscxpofitionjyftica pofitac
func
funt 2.Rcg.S.
Tom.a. MM z
o^y
Gloford.&NicolaidcLyra.
1096
^ -rkcnc-
-to<&:o.iin.l.ialinraj,phasBanl
mmffla complTO.no aliim q.icrinul^ficut I;id?i Ipliei.im E
*i ij L ,^\v^r mrrmjHirrmlmrum.Ha.t
hucr.liumDi.Klpromiaun>&lomoncnonintdl.suc,(cd
...Jo.,n,p,"^!!.modoblffi
^^^^^
co,,..,pmilluscdc.laratoal.u,nfcfpcra.cdiaK,Pr.cH
*^"*^
M rcmpora pa-
ci$
,
quam Sak>-
j.lUj.i.e.
mon tabuit. Si)b
Aodcmm
o^^^i-
ginu aiini ra-
as iucnint. Ab-
ftt crsio vt dc Sa-
lonKHJcbcc acci
b Cum^ue ,
/.
Solomon autcm
rcgnontc patcc
^
rcgnarc cirpit,
quod nulli illo-
rum rcgum con-
t
inrrJ.y.b.
Lt 17-Je (>>"(
li d.ccn. F...
,iiui,er,'bu's
cum uoi nu-
xn,&c.
fenm.
locutus fum faltcm vni iudicum
ifraclquibus
praeccpcram vt pafcc-
rcntpopulum
meum,&
dixi. Qiiarc
non a^dificafli mihidomum cc
drina.Nunc
itac), (ic loqueris ad kruu meii Dauid.Haec dicit domi-
nus cxcrcimu.
E.go tuli tccumin
pafcuis fcqucrcris gregem,vt efles
dux
populi mci irraci,&
fui tccum
quocunquc perrcxilH, & intcrfcci
omncs inimicos tuos coram tc . Fccique tibi nomcn quafi vnius ma
^
\bnlum,Itut.iJCob,Mj,.\lorut.<]uo:uuiiH)ininafcimo(;i
.
1
'
rr I
trnorum. qui cclcbrantur in tcrra. Et dedi locum
populo meo Ilrael,
,
plantabitur &:habitabit
ineo,&vltra
non commouebitur. Nccfilij
iniquitatis attcrcnt cos,ficut a principio cx dicbus quibus dedi iudi-
ccspopulomcoIfracK&humiliauiinimicostuosvniucrfos.
Annun
nfn Hfc Tiw-
^ tiocr<:otibiquodxdificaturusfittibidominusdomum.Cumq;im
IIWii ti., *\y^
a 1
a IDauidgerineniu.luin.
r^t qucm pro-
y^^-^^ jj^j.
^^^Q^^y^ yadas ad patres tuos,fufcitabo femen tuum poft
c
tc,quodcritdefilijstuis,&fl:abiliaregnumcius.tIpIca:dificabitmi
hi
domum,&firmabofoliumeius
viqueinxtcrnum.t Egoerociin
patr6m,&ipfeeritmihi
infilium,&mifericordiam meatnnonau-
feram ab co,ficut abfluli ab co qui ante tc fuit. Et ftatuam eum in do
^
momea&inrc^no
meovfqucin fempiternum.&thronus eiuscrit
firmiiTimus
in pcrpctuum . luxta omnia verba hxc^ & iuxta vniucr-
ramvifioneiflaiTi,ficlocutuseil:Nathaad
Dauid. Cumquevcniflec
rex
Dauid,&fediflctcoramdomino,dixit.
Quiscgofumdomine
Deus,&
qua: domus mea,vtt prarflares mihi talia? Sed &hoc parum
vifum
cfl in confpedu tuo . Idcoq; locutus es fupcr domum feruitui
1etiaminfiituru,&:fecifl:i
mefpeclabile fuperomneshominesdo-
ininc
Deus.Quid vltra adderc pot Dauid, cu ita gljorificaucris feruii
tuum
& cognoucris eu ? Domine propter famulum tuum iuxta cor
tuum
fecifli omne magnificentia hanc,&: nota efl"e voluifli vniuerfa
magnalia
. Dominc non clt fimilis tui,& non cfl: ahus Deus abfq; te
cxomnibusquosaudiuimusauribusnoftris. Quisenimcflalius, vt
5Chiill;n.n.
a 5"Homo tartus. b tA potcfhtediabol).
populus tuus Ifrachgens vna in tcrra,ad qua perrexit Dcus
vt libera
a 1 Accept^ibilem. T
Miraculit
.
rct &faceret populum fibi,& magnitudinc fua, atq; terrorib.cijce-
a I^Alias gentes. Tfptrituali.
retnationesafacieei'que dc Acgyptohbcrarat.Etpofuiftipopulu
tuulfraeltibiinpopuluvfqucin?ternum,&tudnera6t:us es Dcus
cius.Nuc igitur dhe fermo que locutus cstfamulo tuo &fuper domu
cius confirmetur in pcrpetuii,& fac ficut locutus es
,
permaneatque
& magnificeturnomc tuuvfqueinfcmpitcrnij,&dicrttur,dominus
cxercituu Deus Ifrael &domus Dauid ferui eius pcrmancnsl^coram
t
Cordis imerioris. b Progenieinf.multifUcaiidOjideodedilUei fiduciani lotjucndi ad te.gloriam tuam nraidicare.
co.Tun.dnc Dcus meustrcuclafti auriculam ferui tui , vt xdihcares
ci domum, & idcirco inucnit fcruus tuus fiduciam vt orct coram te .
Nunc ergo dominc tu es Deus , & locutus es ad feruum tuum tanta
bcncficia,& t coepifti bcnedicere domui fcrui tui, vt fit fcmper co-
ram tc. Tcenimdomine benediccntc bcnedidla crit in perpetuura.
phctia ifta prz
lignac . Chnllus
vcro vcrus p.ici-
ficus poft
,
nior-
tcm Dauid vcrc
rcgnauit
.
Augtjft. Hanc
"'''*

promiirioncm
,
qui puuc in S.i-
lomonc ,
coni-
plct.im ,
crr.u.
Aucndac
quod
t.ddux.fli
dictum cft. Hjc
mc hiicuiM.
^dific^bit ,
mht
fiDldK>n<]u&. doinHm, qui.l Sa-
t
&
viaifti me
lomon nobilc
Jrvcim:n":c<^n.plumcxcru-
Li&
difp"-
xit, &nonacccn-
fiuoncm
ho- djt
,
qucd dici-
minis in digni
^f ^ Fidelis eiic
uteconftun.
^.^
^^_
w I. roe pjrufi
j
& fontcmpiii
Attcndac
crgo
xquafti prin- Salomonis do-
eiptbui popu-
inum
,
plenam
.-liic-
nigcnis cglcnti-
bus dcos falfos
,
& ipfum rcgcm
quondam fapien
tcm ad candcm
idololatriam fc-
dudum . Ncc
audcat , a:ftima-
rc Dcum ,
vcl
hoc , mcndaci-
tcr dixiftc , vcl
promiiilfe , &:
talcm Salomo-
t
Hebraifinu nis domum noii
prodixilU fer
prxfciilc . In
'"c.i""'
Chrifto autcm,
teiTolaifti. V"
"^WS
,
cft
Q
cx fcminc Da-
uid
,
fccundum
carncm
,
vidc-
mus
fit quidcm ali-
qu.i imafforei fu
turas in S-ilomo-.
nc,quiccmplum
.rdificnuit , &:
fecundum ,
no-
nicn fuum
,
pa.
cem habuic, ic
in cxordio, rc-
gnifui laudabilis
fuit.
c ^edifi. Do-
mumid cft, cc-
clcfiam, domus
J)aiiid proptcr,
cemplum Dcidc
hominibus ,
fa-
dum, non dcla-
pidibus, vbipiJ-
pulus in eccrnum
habitctcum Dco
& in Deo ,
&:
Deus cum popu-
lo. Idcocumlc-
cundum Scpcua-
ginca diclum flf
pcr Nachan . Ec
nunciabictibi da
minus quoniam
domumxdifica-
bis ipii, poftcap
Dauid dicitur
iiuoniam tu Dens
llrael
reuelajli au-
rem ferui , tui di
cens.
Domum Adi-
ficabo'ibi.
HailC
cnim domurn U
nos zdificami
bene viuendo,3
Dcus .iuuandpi
vndc . >('/
ddifica.dom.& l
tera.
d Etthr.UyTpet^
bolicc dc filio I-
fiiiaccipi potci^.
Ac vcro Chriilus
|
dc feminc ,Da-
uid nacus , cxal- >
fi,
tatus , cft fupcr iun
omnem
,
prin-,
cipacum ,
&po-l
teftaccm & vir-
tutcm , cui patcr
donauit nomen
,
^uod eflfuperoihr:
nomen , vt in
no-
tnine lefuomnegt'
mfkIatur,&c.
^
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I Et de. i. Rcg.y.b. dicicur . Etponam tocumpopnlo meo Ifrael.
Diccndum quod locus vbi tuic fundatum tcmplum per Sa-
lomonc lam crat lub potcftatc Dauid
,
quia Hornam cuius
crat ipli Dauid crat fubicctus,&: idco hic loquicur Dcus pcr
roodum prtcriti.^(if;/j locumpopulo meo Jfrael. camcn.cem
plum
plum adhuc non crat ibi xdificatum nec fundatum, &: pro-
ptcrhocloquicurDeus permodum fucuri ^.Rcg.y.b.dices.
Etponam Locum,&c. Vcl poccft dici &: melius, quod loquicur
hic dc fucuro per modum pi-.cccrici propcer ccrcicudinc im
plccionis
vcrbidiuini,quiaiucratcercusdcfuturo ,ac iam
eirctptieccricum
.
^
CAP.
105)7
1. Paralipom. Gap. XVIIL ic^^S
C A P. XVIII.
3 T7 iRumefl itmepoflhc,-i>tpercutcret.
.
Xr
b f>". Mino'.cs ciuiiaccs ad mctropolim pcrti-
nenccs . Quinquecnimcrancinfigncs ciuicafcs Philifthi-
norum, A^ouis , Giza, Afcalon
, Gech, S^ Accaron,
Quar
,
quia in terra
promifrKHiis crant,
& filijs Ifracl deputa-
XX cr.int, fcd .ib cis
Tlque ad D.uiid mi-
nimc poilclTar , imo
fa:pc cogcbant Ifracl
-iibj. fcruirc . D.iuid
aucem humilijuit cas
& fccic tributarias .
Hjc quinquc cuiica-
tcs
,
quinquc fenfus
corporis lignificant,
"quia rcgn.intc in no-
bis vccuiiiitc, varijs
lormcncis nos affii-
'unt . fcd cum vcrus
contincntur.quasChfiftus a Gendlitatcabffulic & in fer-
uitium ccclcfliconucrcic
,
profunccnim ad cxpugn.uionc
crroris&conflrmacioncm vcricatis
.
g
Salomort. C^i a ergo rcx noftcr p.Ki!icus,vcftucatc cIociJ-
iionisdehumilicatceucrf.EGecilitai;is
ad cmudada gran
baptifmi &: firmamca
xviir.
phaiua
C A P.
I
Adameftaute poflh^c, vt pcutcrct
naiud philifthijm & humili.jrcc eo.s,
S:
rollercc Gcth, &: fih.^.s eius de m.v
nu philirthijm,percucerecc}; Moab,
^ D; Ciiriloautcm uiciiUi,Ailot.ibun: utn omncs rqje? tem.
& fierec ivloabice (crui Dauid offcre
tes ei munera.Ho teporc pcrcuiTic Da
-
a ^'Cm^tatciD Syriz pert nente a<l Euuth metrofoliia, cju; & pi.
a icni lo(e,>hua o tcndis.
t
uid etiam Adarezcrrcgcm Soba*rcgionis Hemath,c}uando
pcrrcxitvtdilataretimperiufuii vfq, ad flumen Euphrate.
Ccpicergo Dauid miilequadrigaseiuSj&rcptem miliacq,
auid rcgn.it in no-
^ tu^ac
viginti milia virorum peditum,rubncrn3uitqiOmnes
cquos curruu.cxceptis ccntu quadrigis quas rcferuauit fibi.
Superucnicautcm Sc^^yrus Damalccnus vc auyiliu
pbcret
c
Adarezerregi.Soba, icd &huiuspercuiTitDauid viginti- :
duomiliavirorum.I-tporuit mihtesin Damalco,vt Syria
auoq^lcruiretfibi&ofterret munera.Adiuuitq;cumdnsi
T
ChrU.us.
cun6tis ad
q
perrexcrat . Tuli
t
quoq; Dauid ^
pharetras au-
rcas,quashabucrant ierui Adarez.r.&attulit casinlerufa-
lcm.Necnon&deThebat&Chun vrbibus Adarezcr xris
plurimijm,dcquofecit baiomo marexneum & columnas
.& vafa 3cnea. q d cum audilllt Thou rcx Hemath, pcufliirc
vidclicecDauidocmexcrcitum Adarezer regisSoba
mifit
Adorafilium fuumadrege D.iuid vt poftularaabcopacc
& congratularctur ei
,
eo quod expugnaflet
& perculliftec
a^Chri.lus oinncs quos de gcnt^bus ocat,;lios icniij
f
irclai, a' o-.. eloijueatia Iplciididos, alios prarii-
caiionc fbnotes lanAiticat,vt liom n.c in taberracuio c us tiilclitci feruiant.
Adarezcr. t
Aducrfarius quippc Th(^ucrat Adarezcr.
sed
& omnia vale aurca &c argcntca & jenca colccrauit rcx Da-
uid dno cum argcnto ik auro qd^ tulcrat cx vniuerfis gcnti-
bustadcIduma;a&Moab&filijs Amo, ^de Philifthijm
a TSiCBt vir tbrtils mns
6c Amalcch.AbifaiverofihusiiaruiiEpcrcufrit Edoin vallc
Saiinarii,dece & odlo miiia , & coltituitin Edo praifidium
vtfcruirctldumara Uauid.SaIuauitq,dnsDauid in cundis
adquacperrcxcrat. RcgnauitergoDauid fupcrvniuerfum
Ifracl,&facicbatiudiciumatquc iuftitiacuciopopulofuo.
Porro loab filius Saruia: crat fup cxcrcitum &: lolaphat fili*
)is , fiunt tributanj
:carocog!Cur fcrui-
\e fpiritui.
Te
^darexer . qui in-
tcrpretatur decoruin
|i
auxilium ,
rex Soba
iqai inCcrprccacur in-
I
^rcnfa vcl conuerccns
fignincac Gecilicacis
yitia nacurali lcruorc
acccnfi,concra qucm
Chrifius confligir, 6c
Vincic gladto fpiritn ,
qnodeflvohuiii Dei . <
d
Subtinu.iuitip. Sub-
ncru.ic
Chrifiiis repu
rnanccm fibi fupcr-
|ia mundi alticudinc
)mnnx f!picnti.r
,
jod camcn opporcu
llim &.'iptum prsdi
jtionircpcrit, rcier-
|c
uat libi
.
C In Da. Daroafcus
I'
nobiliseiuitas Pheni-
ds,fanguinis
poLuliTt
intcrprctatur . Svru
fublimis vel humc-
da. Gcntilitas cnim
pnus libidine fiuida
tU. fpiritu iiipcrba,fan
guinc humanum fi-
ticbat ,
tunc b.iptif-
matc (;;hrifl( munda
ta, protcdu vircutuni
xalcnta saguin(seuis.
i
a ^Commcmanis i.coinmemoiatorcs tuerunt qui caul .s annut.^vtas legi ad mcinorum tcduccbant
.
b ^^Fratcr mcuj rex. fQnj in Rcgum Abimc]eth,iile t paicr ineu>rex.
rpwJl!'' D^ma-
K Ahilud a c6mentarijs:Sadoc aut fili^ Achitob
& t Achi^mc
^
.. ^*'
1 .,
aT Qiii inregura Sataia.intcrprctaiur autein Si.fi tauduin, Saiaia ptincens dcmini
taGcnr.ilium quibus . , rio ai" l r j . v "f V u
''""'''"''"'"'
r.d}fciolm.E , hbcrales
*cch hU Abiathar lacerdotcs,& Sula fcriba Banaias quoq;
conti-
tu m fid ici . pc r pr.cdi-
catione pij dogmatis.
in vfumccclclia:con-
ucrcit. Tebath cmm
j^
interprctatur p.irliu
lus vcnif, & Chuni
j
pulchricudo. C^i.n.
paruulumfeagnofcit,
pulchcr, iStifpeciofi^s
in decorc vircucu eliiv
citur-.
' ":'
h / ydle i"*/. Iri 11(1- a.Xeg.t.4.
gum ita fcriptimi ci\ }
fecit fibi Dauid nomcn
cum reuertenturj captt
A Syria in vdl: Salifiaru
,
cxfis decem, &oio mHi-
bus
,
quia. f. crexit fibi
forniccm triumpha- :
lcm
,
fecitctiam fibi
^
nomen,q.a viitaSyria
Damafci, &: Syna So-
bal, akcru crcxifle df
.
i Ddcem. In quibuf-
dam autem codicibus
inuenifurDauid noa
viginti &: odo millia
in valle Salinarum bc
E
cidiflc,quod vitiofcri
ptorum fadum cH .
loab vcro n. milia
profhauic , ficut in ci-
tulo.70. pfalm.fcribi- >
tur. Hicaute decem
&: pdo Abifai intcr-
fccitlc perhibctur, fc(J
pro dignitacereg:a a--
fcripca eft Dauid vi-
Qiona. . Ec quia Chri-
ffus ex.inimis fui di-
ffriiitione in his qui
deeo praua fcnciunc,
fl:ulciciam inimodera-
ti faporis cxtinguic .
vndc . i^ui vertit Hngnd-*'^^''^"
futim
,
incidititi malum.
K ^chimelech . i.fra-
tcr meus rex, qui in
Rcgum Abimclech,
id clf, patcr meus rex
eccle(i;E , ficerdoces
inffi-uit, vtqui pcror;
dincm dignitacis p.t-
tris tcnenc locum, per
tAbiuel?ch.
humilitatcm
, fratrcs
ccnfeantur
, & no do-
mincucur inclcMo. ^
<^
-Phe-
NiCOLAVS
DE LYRA.
C A P. X
VIiI.
I "17 KdKimc(\.Hicconfe'juetcr
drfcribiturdilatatioinipcriiip-
M^ fiHS Daidd per aiuerfarmtmfim-u
deprcfjion^.Circt (juod pri
mo p^/iitin- ddfcUatio
aducrfantium,fecHndo
pmiitio iniu- tant.uin c.
i^.Dimfro amtcM ct fententia hiuHS c.iS. patet ex ditlis t.B^.g.9.ca.
cxceptis (jxft(jnu)jinr .
1 Ejctoilc.Gcth. Vomen eflfniHsciuilatisThilifllnnorit de quin
^uc prinapdibutyVt patet i.f{rg.6.
J
F-t filias cJu'?. idtfl,villas et adiacentes &
fubditas.
4 Ccpircr.Da.ni!l.&:c.
t.Bjg.S.diiitur . Eccapcis D.iuid cx
partc
parcc cius millc fcpcingccis
cquicib.& 20.milib.pcdicij,&:c.
Licendi; qnod non
efl cont'adiiiio,ffuia miuor numerm inc.uditur in
ma!ori,et idco fifuerunt
7. milia rqttitum.vi hic dicitur,fiwi f etiam
tidilefcptingcntt,vtdicittirjcdhc
maiornumerHs e\primiiup, ^-
ibi miiior,quia non ponitur ibiprjtcife numerus alioi cXiludtTil>:o:
5
Scd&:hu.&:c.
t.I^eg.^.dicitur.it.milia
, et eodei modofolui-
turfhut et prdicedens.Et
quiafcriptura no citrauit hic exprimere dtt
miiiaquierantvltrafimmatnprincipalem.
6 A bifii vcro filius S.ir. i.Pj:g.-7.hoc attrtbuiittr
ipft.Dattid.bi-
cenditquod .xttribuitur
DaHtdftcm regi.Jbifd viroftcut dusi vnius
4icici,qUifec>tqmdnotabileinilla
yiiloria.
Porro
M O R A L I T E R.
1
faBumeU4iutnnpofl.ii;i.iLt)?o(v:iotr\yi\icz\i\x\\ii hiffori.-c
polica
pofita cft i.Rcg S.cap.
Tom.i. MM
GloCord.&NicolaidcLyra.
iioo
5
7> .'.,/;,.. Admirabilcs vcl
viuifica-orcs.f^uos
ruida dicut b
ToiTo.Fili)
Daiiid,idcft,Chnnifuntfidclcs,quosci
sacla T
A iu-
Hifrom. f.C.|>ia^inironv.cIc
N-.4, git.AiijdituruC-vc
Q^ia bonisr^pciibus
1.1 -t
b
T
In lleguni Ifg^foi el rcriptum cl, miu filij Dauid fjccidotn erant,rcd Sc
lictimui piopictiKXTutcin '< prioiJtum:
l /-,.. glt.AlljdltUIUlw-'C- hu^iim.k.llK&iridoiejditt.muipiopicinob.lu.tc.n.cpno.Jtum:
j,
^^
rh.eos adhocdcpuca
T fiinisloiadx
luperlegioncs Cerctln6c
Pnclcthi. ForroWij
i^
tosvr rcos pun.rciu, u
^^.. _.^ .J
,..,. r^^ai.
.
v
puntrc
j^bclaliAos
vcro vt
jnfoiKcs dcltodcrcc,
Vcrro
IW I >
Usuid
primi ad
nianum
regis
mcrcflcur ,
libi rc-
gnuincacli, tatoDco
vicimiorcs
,
quanco
i'an,lb'orcs.
"TnCOl.AVS
DE LYRA.
I
Porro. *</4
crMtpriiui h
u-M^'il>Hi.ethir'i
vuiuHtur fjccrdo:es.
t>>1U|.|iM,
CAP. XIX.
Cdiit autem .
^< Hicron.
Naas, Juicrcx
Amiuon
,
qui
in Rcgumli-ri
bitur , cuoi qu<>
r'^''"^ ^"'^
jn dcfcnlionc labcs G.ilaad
pugnauic,{<i: vicit cu . '^Ha
crgocmt inmucusSaul., ;d'
^.
circogracia pr.cHab.c Da- b mO,&:
rcgn.ircc hllUS
tud,riqu.uidoacicuin vc
XlX.
^Cciditaut
'j vt morcret
a
t^^Jif
piuiiucx-
pugiuii.. Sji:'. .n de
lculiiT* l.-'UC4
'*'
lud , Ecijali inim.cn S-iul n" D-
uid i;t.itiim pix laUt ,
niui.do jd
jf
Tro.ftrtt
.
Naa'srcxfiiioru Am-
cius^co Dixitc], Da
uid;. Faciam miam
cuH.nno filioNaas.
Pra:Ibtit.n. mihipa-
terciusnuam.Mifit-
qi:e Dauid nutiosad
confolandu cum fup
mortcpatrisfui. Qui
cu pucnifsetin tcrra
filioru Ammovtco
foiarent Hano, dixe
rut principes filioru
Ammo adHano.Tu
forfitaputas , cj>Da-
uid honoriscainpa
trctuu mireritc[,con
(blarcnturte, nccani
maducrtis cj vc cxplo
retctiueftigetctlcru
^
. tcntterratuam,vcne
rintadtcfcruieius.lgif Hanopueros Dauiddc
Vi
T
Iti ic>><n fcriptum cn.quod t.ilit diiaJdi.-un p^iitem baibx cnium, & prxrcidit
Dcfles medui uf()ue id natcs.fed nondain UiUeiliun,quia quod hic dcelt ibi hr.beiur.
-^!uauit&
caluauit&rafit.Etpcidittunicaseoruanatibus
*
vfq; ad pcdcs,& dimifit cos.Qui cu abi0ent, &:
^
hoc madaficnt Dauid, mifitin occursii eorum
('grade.n.contumcliani fuftinuerat^& pra:ccpit
rex.
*vtmancrcnc in lcricho doncc crefccret bar-
ba&capiilieoru,&tuncrcuertcrcntur.Viden-
tremfiii. tcsautfilij Ammon cj> t iniuriam feciflcnt Da-
uidjtam Hanon qua rcliquus populus, mifcrut
miile
n nicbat
.
-y^, b
^tnmon. Qui ihrcrprcta-
lur
dolorcorum, fi^niiicat
diabolu qui Ammonitai UiT
i.d^MTionurcdor cllc vidc-
tur
,
popiib.f.nKro!is.&: .in
t
pMtum.
anguHilconaituci . Hicra-
ditdimidiam barbam imn-
tiorum Dauid, pra:dic.ito-
rumfcrmonem vclcoucr-
f.itioncm macuhndo, prx-
cidittunicas vfqueadpc-
nua vcl iiiguina , cu ti!'.pi.i
ficta quz pcrlualcrac ;n o-
culis bominmii rcuclar. Hi
(tdcnc in Icricho , doncc
crcfcac barba; coru, oppro-
briu-f &^ ignominiaaii-.Mil
,
^fccftcvlr anaihcma (>:iiniu
doncc pcr boinim IhidiQ
burbaru. i, virtucuin fpccics
faLit.e.
tcn3fcatiir vcprarfcntia rc-
C
gis fui digni babcancur, cu-
lUS vuUhs
efl f"ptr facientcs
maU , "Piperdjt de teira niemth
riam eorum .
CAP.
14
t.I{r?.?>
id'Pi!!.t'ores intertlof qui adfifitbani re^i D^iu\d.
millc talentaargenti
vt conduccrcnt fibi de Mc
lopocamia &dc Syria Maacha , & dc s oba cur-
^
rus&:cquites:Conduxcruntqi
trigintaduo mi-
4 lia curiuu , &rcgc Maacha cu
populo cius
.
Qui
cumvcniflcntcaltramctatifunt
eregionc Meda
ba
. Fiiij quoq, Ammon congregati de vrbibus
fuiSjVcnerutad bcllum . qd cum audiflec Dauid
mifit loab & oem cxercitum viroru fortiu.Hgref
fiqu*; filij
Ammon,direxeriJt
aciemiuxta porta
ciuitatis Rcges at qui ad auxiliu eius venerant
,
feparatim in agro ftctcrunt.Igic loab intciligen
bcllu ex aduerlo &
poft [crgu cocra fe ficri
,
clc
gic viros fortiffimos devniuerfb lfrael,& pcrrexic
cocraSyru.
Reliquaautepartepopuii
dcditfub
manu Abifai fratris fui , &
perrcxcrunt contra fi-
jios Ammo. Dixicq; St viceric me Syrus , auxiiio
eris mihi.Si autem fuperauerint ce fiiij Ammo
,
ero libiinpfidium Confortarc, &agamusvirili
ter pro populo noltro , &
pro vrbib. Dei noftri
.
Dnsautcmqdinconfpcdufuo bonumcft, fa-
ciat
. Perrcxit crgo loab & populus qui cum co
erac cocra Syrii ad prariium, & fugaUit eos. Por-
ro filii Ammo videtes qd* fugiflet Syrus.ipfi quo
que fugerunt x^bifai fratrcm eius , & ingrciTi iunt
ciuitatem:Reuerfuft|; etiam loab in IcrufaiemJ^
VidensauccmSyrusqd^cccidilfct coramlfracl,
mifitnuntio.s&adduxitSyrum
q,erattrans^iu-
5 uium-
Sophachautcprinccpsmilitia: Adarczer
eracdux eorum Qd^cum annunciacum cflet Da-
p
uid,cogrcgauit vniucrlum ifrael ,
&:tranfiuitIor
dane,irruicq;ineos,&dircxitexaducrlbacicil-
liscontra pugnantib. Pugit autcm Syrus ifracl.
*f*
6
EtinccrfccicDauiddc Syris fcptcm milia cur-
ruum &:quadragicamilia peditum, & sopiiach
cxcrcitusprincipcm.Vidcntesautem ferui Ada-
rczcr ab liiaei cfle luperatos,ad Dauidftransfu-
gerunt,& fcruierunt ei. Noluitque vltra Syria au
xilium prazbere filiis Ammon

rO
N rcOLAVS DE LYRA. CAP. XIX.
ACcidiC
au. Hic canfeciney.ter dcf
ribnur punitio ininiiaotinrH
DMidyCt pfimo drfcrlitftr ilUta iniiria^cciido rindilla ikhi-
tf,;tii.Quod cum audiflcc Dauid. ethxcpars diuidii in duaspar
tes tfapriiiio drftribii dcbelUtio au.xiliantiu filins ^tnifon tj Dauid
iniutiati fuerai ,fi:CH>idu funitiojiHoriii .Ammon (/ui iniuna fvccrat
.
fccHnda iiicipit a priniipio io.c. Scnteiitia autcm huiUi c. i ^.patet
ex lUnis t.i^. I o.ca.cxccptis qus fcrjuuntur
.
2 Ec pra-c.tu. .A!i(iui liiri h^bent.^ vlquc ad inguina . Scntentia
taiHcn ift^tjKod ilU pars vijliiimfuii pr.tcifj ijux a naiibus ucfcende
kotinfcriuSfitaejHodappdTeiinieom.iturpia.
. 1.. Con-
5
Conduxcruncquc. i.triginta duo mifia horr.inH pugnantium iu
lurrib.Sciendiim tamcn,(iiiod non fmnsnt loi pu^nantes in CHiiiiHS
ijuia in vuiutrfo ncfnermit iii/i trigint.i duD unlta ptditcs cu .ilijs co
.putando.,vtparet i.i\eg.io.Sed q.tpugnantts in lurrib.tr.vit princi
pa!es,ideo fub tiHmcro tornm aln hic pum/mur, et ab cis
dci^ominanf.
4
Ec rc.Macha. ifiepopulus no coiinaiir in uinncro
prxditiotijuia
ab ifio hjbturuut mille viros vLra trigintaduo miliiiprxdicia,
,*'P*'
tai 2,.}{fV.lo.
J
Sophach. iflc vocai Sobath t.1\!.g. 1 0.7// talia nomina yari^
tur h-ei-ucnter m principio velinfiin.,rtalias di&um tji
,
6 tcinteifc.Da.&ic. s.i^f^.io.j/.cfiaV. Ecoccidic
Dauid
dc
MORALITER.
1
wtccidif ii4t(ni.faiia,irc, Huius holtonx myrtica cxpofi-
fioncin
{ioncm rcquircij.Rcgura.x.c,
Tailum
iioi I. Paralipom.
Syrijs feptingencos currus,& quadragincaniillia cquku.^d
cmordMtiiirrd huius diccndu^quod ibifueruntfeptingenti cnrrns tH-
t im,yt ibi dtc.turyfed m i/nolibet curru decem pugnatorrs &ftc erat
ib; ft:pte mtllii huminumpngnantiH tn curribus.-rjui dicwitur hic
fe-
ptcin inillij CHrruu.i.ia curribnspngnantiiiySo modo quofufra di^ii
efl.
Cap. XX.
1102
eH. Tutntnt etia ihi xx.tndiapedhii^f^ quadr.tginta mUlia equitum:
fedeijuites hic tnceiur qniihi cxprimutur
, &econuerfo peiites ibi
tacetur qui hic exprlniunfr.quod in vno locn fcriptutx. omittitur, /
alioffeqMnterfuppktur ftiW patn'.in dicuifu cuxngeliorum . Et eo-
dcm modo in l'bf.'Pardiporn.& in lib.i\cg.
C A P.
XX.
Ft&im
rfautemppfia>r/.,^c.
Cunircgauit. loabbclkim
inchoauic
, D.niid pcrfccir.
:hnftiiscnimbdlumagitcurnpra:dicato';iMi
ordoconcra
inundi poccnccs fcucum fidci opponic, fcd finisceicaminis,
& tnuplius ad Chri
C A
rum rctcrcur
,
qui
7er.!tur i-i nohis veile
jperficere. Ciuico-
ronam
,
quam dia-
'^
)lo abftulic
,
libi
pcauic, tidelcs, fcili
t-c qui quali coro-
la eum ambiunc
.
:idc; Vcnediccs coro-
'Sn* a.t^ii bemgitiiaiis
rot): Cormam, &c. quia
"ronfiando purgauic
lecundum l^gcm
.
lirradunt aucem He
pxxx
(
quia illicicum
.rat hjmini ludxo
iJJeidolisaliquidau-
acci-
j^ercqu u lcx idolo
-
Jatriam vccat) Eclui
Hethaju
(quidePni
lilihxis ad Dauid
]/encrac) coionain
capice Mclchoii
(apuilie ,
vc licercc
idaro de manuho
,miniScapcre,quod
'dcc\'picc idolinon
z.i.::im. Notandii
.lod m Paralip. cri.i
.IJa Dauid princi-
dicer lcguntur : la
^gum quatuor.
ji cnim quartum
icllu cft vbi Dauid
;oncra Phililtha?os
orgliatelesbidcnob
\\i\ fuic dc gcncre
Arapha, cuiushatta
500. vncias appen-
iebat , &: accindus
(Lratenfcnouo, ni-
(flionrstemporum,pr2;tcricum,pnrfcns,&:fiJcurum,&qua- m
tuorvKilliaidincs,vcr,a:iks,aucunus,hyc)ns. EcbelluChri-
li-ioninicpc vitsconcra vilibilcs , vci irui:!ibik-s holtcs ngic
in membns fuis,&: cciumphacur in ipfo. v nde: In Deofaciemus VCilft.c.
virtutts,& ipfc ad nihdum deducct tnbulantes nos
.
c .Aliud bellum . In
P. XX.
t Adiuii eft autem poft anni circulum,
^-^gij a f
In Hcbrao cao rcges ad bclla proceficrant contra Dauid .
'
uo folent reges ad bclla ^ co tempoie qi
#i
procedcre , congregauit loab excrcitum
& Roburmilitia:, & vaftauit tcrram fi-
liorum Ammon ,
perrexitque , & obledit
3 5^"Ciuiia$regui Amnion cjusc imnc Philadcljiliia dicitiir
:
'interpretatut
antcm Ralba.mnlii.quia muiti veiuem ab Onentc 3c Occidcnte . & le-
ci.tnbcni cuin Abiahain,iraac,tk lacob in regno coelorura .
PorroDauidmanebat in Icrufalem , ouando loab
i.Reg.u.<i.
t TulitDauidautemco-
^
Rcgum ita; Tertium
fuitin Gdb contra Tbi-
lifthccoi. in quo percnf
^
,|Rcg.ix.a.
fit.AdeodaiUifiiitisSal
tu \polymitariui.,^etb'
lehemites Goliad C:-
th{m.,&c. Gob lac'
interprccatur
,
quia
ficuc in lacum leonii
milic fcDauidcoa
craGoliam: quiefl
Adcodatus . i.inre-
gnumelc6lus.Filius
|j.Reg.ii.?
Saltus:inquo.f.oues
j^
"*
pafcebat. Polymica-
Q^jcuor n
rius, quia de gcncre mmibas vo. a
Bcfelcel fliicmaccr
ti fuu O.-
cius.Bcchlchemices
uid...
Rabba
pcrcuirit Rabba, &dcrtruxiteam
a
T Idoli. quod interpretatur rex eo:uin . . -
ronam
t
Mclchdndecapitecius, & inuenit in eaauripon-
do talcntum
, &
prefiofiffimasgcmmas, fecitq; fibiindc dia-
f
Idcll, fpolia .
dcma. Manubi^s quoque vrbis plurimastulit,popuIum au- 4
q"i*dcBethlchcm,
tcm qui crat in eaeduxit, &
t
recit luper cos tnbulas, &tra-
j^Lith Booznotae
-^
'
*
has
, & ferrata carpcnra tranfire , ita vt dilTecarentur , & con-
tereiCntur . Sic fecit Dauid cunCtis vrbibus filiorum Ammon,
& reuerfus ert cum omni populo fuo in lerufalcm. t Poft elt cum omni popuio
a fln Regum.Gob.i.hcus vcl locuAa.Gaier lutem ordinatio , juia ficut locuilx hcrbara, ita filij Araphe
daiebanc HIios Ifiael
.
^
hxc initum eft bellum in Gazer aduerfus Philiilh^os , in quo
a TQjiiafudlofephujnSabucHethaiusdicitui
.
b TlnRegum, de liirpc Arapha<)ui'filij erantOrphe
nutus Noemi de terra Moab .
percuflitSobochaiHulathites t Saphai dc genere Raphaim,
e & humiliauit cos. Ahud bclluni quoque gcftum elt aduer-
fus Philiftha:os, in quo pcrcuflit t Adeodatus, filius Saltus,
Lchcmitem fratrcm Goliath Gethxi , cuius hafta: lignum erat
quafilicitatoriumtcxentium. Scd & aliudbcHumaccidit in
Geth, in quo fuit homo longilTimus habens digitos fenos,
ideft, fimulvigintiquatuor, qui&ipfcdeRaphafuerat ftirpc
generatus, hic t blafphcmauit Ifracl , & percufliceum lona-
f
than filiusSamaafratrisDauid. Hiluntfilij Raphaim in Geth,
qui ceciderunt in
t
manu Dauid, & fcruorum eius
.
t^i.Reg.ii.d.
ferra & carpi
vnde locus domus
" (errcis. &
panis yocacus cf}|.
^*"***
_ Quod Adcodacus ip
fe Dauid fic . pacec
vbidicicur: Hinati
sutde.Ar.iphi in Geth
&ceciderunt in mana
Dauid,&feruorUeius.
Hcbr.ci vcro Ara-
t
accufiti-
,
- . uiis elh
pham macre gig?.n-
tum Orpha iiurum
^ Eihan,im
Nocmi arbicrancur. giius lair.
g f\lonathan filius.Sa-
maa, &c. ^ Hiero- QH*'*;
'"
T 1 - htinc lociim
nymus. lonachaip-
fe eft Nacha prophe
ta, qui habuicduos
fracrcs, lohcj.&lo-
n.idab . Idcirco hic
nomen patris poiii-
'
rur ,quiainccr prs-
liacorcs defcribicur.
t*-*4.>'
Vbi vero de pro-JP
t
probri aiJi
ciebac .
fus cfl percucerc D,iuid, pr^ddio fuitei AHfai filius Saru'^, phcciaeius fcribicur.nonciannocacur pater ,coquod pacer
5<: pcrcuffiim Philifthjcum inccrfecic Scd &: trcs func diffin- cius prophcca non fuerit
.
''^^ dioncs
^
CAP.
f
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XX.
FA&nmeft . Hicconfcqucntcrdebcllatisadiucorib.filioru
Amin6,ponicur punitio ipforu &fccundo fubiungitur va
atiocnumbcllorum Dauidfamoforum,ibi : Toji hc initum
'Ut//m.ScntentiaauLcm primxpartispatctcxdnllis z.Rc.
1 2.ca.in finc, his cxccptis
.
2 Torrorja. In hac rcmanfionc commifft Dauid pcccatum
cum Bcthfabec vxorc Vri2,quod hic omicciCur,quia ditfusc
fcribituri.hb.Reg.ii.ca.^12.
l
Tulit autem. nomcn eft idoli filiorum Ammon, vt didum
fuiCi.Rcg.il.
4
Manubias. idcft fpolia,qu.c fic nominantur.co quod niani
busrapiuncur.
i Tofihtec.
Hicfuccindeponiturnarracio criumbcllorum
&: p.i:tt fcnccncia ex didis i.lib.Rcg.i i.ca.in fine. vbi addi-
turvnum
bcllu inquo Icsbidcnoch nilus fuit occidcrc Da-
uid latlacum cx laboic bcllandi.fcd hic omitticur propccr rc-
uercn-
ucrentiam Daid,vt dicunt Hebrxi . Hic tamen ponuncur
duodubia . Primum eft cuin dicitur: Vofihxc. quafi illa tria
bcjlafuiircntpofl prxdicla. quod non cti vcrum ,,faltcm de
bclloin quo Dauid pcrculTirGoliath^quiahicponiturin fe
cundoloco, S<:tamen fuitprimum bclkim Dauid fecudurn
communem opinioncm. JSccundum poniturcum dicicur:
6 FraircmGo. Q^exponitur dupliciter.Vno modo,q, ifle fic
idcm cu Goliath qucincerfccit Dauid , iicut fuitexpoliciiin
2.Rc. 1 1.&: fccundil h )C h.cc e!l Ifa. Fratrem G'diath Gcthxttm.
&:cflfcnfus,:f, Dauid pai!ficG,)Ii.ich Gethxum fracreif^o
rum aliorum gigancij duorum qui hic nolancur. Alio modo
Q, ifkqui df hicpcrcu(fus,fuic alius a Goliach fracrecius . &L
fecundum hoc hajccfl \\x.c:x:;\:Fra.Goliath. Et cft fcnfus,q, Dl
uid percuffitfr.atrcm Goliath qui erac fibi (imilis in fortitJ-
dinc&:magnitudinc.Etfccundum illamcxpoficioneopor-
tcc confcqucncer dicerequod illud bcllum omiccicur i.Ri>
gum zi.camcnprimaexpoliciocommuniorcft .
7
Hifmtfi.E^ph. idefl gigancum,vcl degencrc gigancco.
C A P.
M O R A L I T E R
.
I Fanum.
Huiushiftorix cxpoficio myfticaz. Rcgum 21.
cap.
cap. rcquiratar
.
Tom.2. MM 4
1103
Glorordi,
&
Nicolai
dc Lyra. 11041
iat.;;iug.>4>
P. XXI.
C A
lOnf-rrexit
mitcni,&t.
^ ^
Cotncftor.
Scribimr t.Rcg. 14.
^>iJ!<l"
^''"" ^'""':
niirurcicontra
Ifr^.commomr^;
Damd. &c. Fiirorcm Domini
vidctur qiuli hic cxponcrc
dicciw : Confurrexit Satan aduvfut
jfraei,C'C-
j . r
4e Huchrr.
Quid in hocta-
^o
aliud
dcmonlJratur ,
niU
auulic
pro
qualiuiibus
fub-
icorum.difponuncur
afta rc-
gccium, vt fxpc
pro m.ilo grc-
gtsctiam
vinhoniddinquanc
ili vita
paftoris-Scqiiitiir.
lUM*!.
i,
tinurmMsefl,&c.lnKe.\t3.
.RriMi.
Q^^jj
inucnta funt dc Ifraci
oaoginta
milli.1 viroruin tbr-
tium
, &: dc iuda quinqun!;i'i.
unullia
pui;natorum . Aifc-
nintautcmHcbrxi
hurjcnu-
mcrum
;ib
loabinucntulncf-
k ,
fcd
fcriptorcm
nohiiirc o-
hcndcrc
nili qu.inciim 111 Sa-
inuclis&:lib.Rcg.fcribitur
, in
quo tancum c;cdi fupciliites
contincncur.
C Et periuffit , Mortcm dicit
pus,fcd occurrercdiuine
indignacioni.Vide fatta Dauid p' t D
cibiJSCoucliirc.OfFcndcrcicdominu,
quia numcrari aiffcr,;'
popuhim.Cofdii )nepr<^?nit nunnutn, percaire fc viid.- (kk
nimis (tulcc fecilc fec6mcmoras,n6 qu.ili admoacrcc obb-
tum,fcd quali vrgcrcc moracem ,
ne ciiutius commocionem
ditTcrrcc otfenf.E . Pcccaui in
C A P. XXI.
B
Onfiirrexit autem Sa-
tlian corra Kracl , & in-
citauit
Dauid, vt nume
rarcc Ifracl. Dixitq, Qji
uidadloab,
&Reges
principcspopuli:Ite&
numeratc Ifrael , a Bcr-
fabcc vlquc Dan,&
affcrte mihi numcrum, vt
fciam
Refponditqucloab.
Augcatdominus
populum fuimi centuplum
quam (ii;it. Non-
ncdominemirexomncsrcruituifuntPQua-
rehocquaeric domimi.s
meus quodinpecca-
5,7-0clurr;^S;',V;;t;; , xum
reputctur K^S^
Cd lcrt,... rcg,s magis
bcc i populo gralfaca clt, quia
prxualuit . EgrcflTufque eft loab , & circumi-
uit vniuerfum I frael , &
reuerfus ell lerufale.
DeditqueDauidnumeJum
eorum quos cir-
cumierat, &c
inuentusellomnisnuinemslf-
raclmiile miilia,&ccntu
milli.^ virorumcdu-
cenrjum gladium . De luda autemtquadrin-
ecnta fcptuaginca millia
pugnatorum . Nam
j.Reg. 4.e.
f^pc,pm.ilo
gicgis dclinquic
vita pnlluis . Tumorc d.icus
Dauid,
prpulumnuiner.indo
pcccauic
, 8f popuUis pocnii lu-
fccpit: quia (Iruiidum mcnca
plcbiuindifp)nu:urcorJa
re-
dorum. UitUis uero ludex cx
ipforum animaducrfionc cor-
npuicpcccacis viciii, cx quorii
caufapcccauir.Scd
qai.-i volii-
tacefuafuperbicsaculpa
alie-
nus non tliic, vini.cliin cu \px
fufccpit . Ira cnlm quas corpo-
ralitcrpopai-i
pcrcur.:C ,re.:lo-
rcm cordis
dv)lorcp:o:lr:;uir_.
d Tecciui niniif ,
^c. In Rcgu
ica: TeccoMi valde in bocfaHo-.Sed
preror difiinr, vttr.Vhfcr^iai(jui
taicraferui tni
,
quiaflHlte egt
.
\n
quonocadumeft, quia D.iuid
nuincrando popuUim offcn-
dit, quia lcgis pra:cept3 no ob-
feruauic . In libcnim Numc-
roru pr^cipic dominus Moyfi:
ToUitefummam filiorwii Ifradper
coj^natioies fua>,quiciuid fexus eil
t
famtm mafcilini a io.anuo O"
fupr^t^c.
Qiiia vero Dauid gcncraliccr
onmcs luflTlc nunicrari , i ncur-
ric iiidignacionc Dei . In Exo.
quoquc aic donvnus Moyfl:
Bxo.}*.b.
ii^miJo tuU-rii f.m
nam fillorum
Jlraeliurta
numtrutt
,
dihunt ft'i-
ptUpretinm doinino pro animah-is
futs, rirc. hoc oblirus faccrc Da
Uid Dcum otTcnciic.
^e Ambrolras. Ht^o qui pne-
nitcntiamagic, orfcrrc fcdc-
bcc ad pcnam,vc hicpimutur
*,, ,, adomin'o,n6adfiippliciax':cr
C,
*" fcructur : ncc cxpcctaic cc-
pus,
afPio dignitate iacerdotij
b
b ^
Q^ia nujier rliue ad intcrnecionem.
pciie coiruciant.
NiiJB.>.a.
t
Qaro.
laPiaL 17.
Leui
&Be''niamin non numerauit, eoquod
tloab inuitus excqueretur
regis impcrium.
Difplicuit aute Deo quod iuflum erar, & per-
cuilit Hrael.Dixitq; Dauid ad Dcum: Peccaui
nimis,vt hocfacerem. Obfecro aufermiqui-
tateferuitui,quiainfipicntercgi.
'
Etlocutus
cft dominus ad Gad videntcm Dauid , dices:
Vade & loquere ad Dauid,& dic ei; Hccc dicit
dns , t Trium tibi optione do , vnii quod vo-
lueris cligc,&r facia tibi . Cumqi veniflet Gad
adDauid,dixitei: H^cdicitdiis: Eligequod
voluerir; Auttribus annis
t
peftilentia; Aut
tribus menfibus te t fugere hofl:cs cuos &gla-
dium corum non poffe r euaderc. Auctribus
diebus gladiu domini&r morte verfari inter-
ra,& angelum domini incerficere in vniuerfis
finibus Ilrael . Nunc igicui: vide quid refpon-
dca ei qui mific me.Et dixit Dauid ad Gad. ex
omnipartemeangurtiacpremut
, t Sed me-
liuselt mihi, vtincidamin manus dni fquia
mulr^ iuntmifcrationescius )t quain manus
hominu .
t
Mific ecgo dias peftilecia in Ifi:ael,
quitv.ildc, quoniim hocvcr-
buni fcci
.
4 Idcm. D^uid accunuiir
fc nullo .ictufiintc
,
ptccac_i?m
contcdiis eft proprium,quado
percufiiis cft i cordc , eo quod
numcrauicplebem diccs ^Pec-
caui dnmine.,&c. Itaquc ciuauis
fcripcura habca:.quod appofita
cifira Dri, v( irjf.cretur in Ifroel.
quo Rcgis p'-oLiprio ^'xcufari
vidcrccur, c.Tincn cum vidilfci
angelu qui ftragcm plcbis cffir
cicbar
,
pcrcuticn::s iilui feip-
fum obiccic. Qiiafl iuflus crgo
accuihcor fuic fui in ipfo fcr-
inonis exordio ,
?C pcccacumF
fuumagnouic ,
&:iniquicaccm
propria conficendo ,mftific.i-
tus eft in femeiipfo .
e Triumtibiop'io. }?. Aml
Vide docccem Deum quai
dcracione cius indignaciQ
niatur , fi nonpenicus vcrbcfaj
recuicmus, fcd qu.-ilicntcm k-j
uandi.non eaicandi fupplici;
poftulamus. Triapropofuit.
vc quod modcracius pucarete-
ligcrec. Vndectiamqucmad-
modumad p^nitenciam ,puo|
uocat, vcnos offcramus iniu-
ria::eligere p(?namandas,vc jnl
ipfa picna elcclionis quedaml
prajrogatiua fcruccur
,
61: rcol
fuo bUuidiacur hoc vcrbo.
f
.' dixit. Si famem cligere
concra alios facerc vidcvcd
quia habens muka fhimcn
mopism cum alijs non paj
rccur :Sivinci ab hoftibusp_
cres menfes cligercc, habcijs
ipfecircafe viros forciffiinoSi
uihil mctuecec cum exercir.is
ncci fubincercc. Commun.
crgo flbi & alijs paffioncm ^
gic , in quacimor oma:bus c,-
fecxqualis.
^ Ambrofius. Nunquiddo
narifibipgnam popofaccrro-
ris?Q^od li fecilfct,iinpudc-r
notarecur
,
qui modcration:
uina: fuiifecingracus.Nami^.
nuiii fufFragabic reo,vereciiJa
confefsio: & prrnara quim de
fenfione euicare no poliijmus
pudorc lcuamus . Elcgic non
quod a fiigello cifec i mnuinL'
,
lcd quod moderatius
iudica-
uic ,vrDeilcnicacimagis,
qin
nollcr ignofcere, quam hor.v
num le comiccercc poccfta:
qui mcnfura vlcionis frcqucn
ter exccdcTcc . Mifcfctu"Ur;K];
^
;q.:i
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XX r.
COnfurrexit. Wc confefjuenter defciibitur percuffio ptpuHpro-
ptf
ipftis Dauidtlationcm.
&
patet dinifto &fcntentia huius
(Mp.rx diUif
1 l{eg.-plt.ca.e.xcrptis quxfetjuuntur.
X Narn L-^^ui. &ideo iftas duas trihus dimiftt,qnia habehat excufa-
tionem inptoftuftdehoc regi accuf.iretur. De tribH Leui, qniafiatim
poterat
M O R A L I T JL R
.
1
Confurrtxtt aHtem,&
c.Ex^polkioncmmytikam huiushi-
ftona:
poterat dicere (juod non erat numeranda ficnt ali.f, (juia alia tribtis tiu
mcraniur a vigiuti an)iis,& fupta,vi habi tur
'\
inri.f.tribus atit Leui
ab vno menfe,&fup. vt habetur T^j/me. 5
. Similiter dc tribu Beniamin
potirat dici re,(juod propter vxorem Lcuit.tfuii fere deleta, vt habetur
ludicum 20. cr idcopofica f,it paru.t reputationis compar.^riuijd
alias,etpropter hoc pcteraife cxcufare luab ab eius numeratione,<pt'a
parum creuiffet numerus
.
Cumaiie
ftorijE rcquire. i.Rcg.z^.
iioy
! A
et.
qiii nefcic errarr,non
inifcr<,*cur, qui erro-
ris clt pirnccps.Ncc
fcfcilic fmduai Da-
uid hdcs fiia , fcd m
ipf.i quoquc offfn-
fione graciam , di
uinx uiifiBpcionise-
mcruic . ^\'ani qui
propofucrac niorcem
triduo
, excrccrc in
terra , nevnuni qiii-
dcmdicni paffus cft
prxcerire, fcd ad hc-
ram prar.dij libcntcr
induUic , &:
( vt vcr-
.bo icripcura: vcar
)
hab it panitcntit-.m
fu-
pcr n-.alitism.
a Siptn.i^intjm'l!avi-
rorum. Capira cnmi
plebis & ft-niorcs nu-
jnicraci funt
,
C^cc-
|n.i
'
de omni popu-
l]o tot milia inccr-
\ict\d Hcbrari aftir-
'manc, quctmilibus
numcrus in Parali-
pomcnon ,
fcripcus
numcrum, qui in Re
gueRcxced t, Aiunt
cnim quod m Para-
lipomcnon ,
6i. qui
rcmanfcranc ,
&:qui
inccifcdi func, nu-
inctati funCjin Rc-
gum vcro tantummo
do viui.
-:c Ambrofius .
)ixic ,
angclo Do-
inus, vc icmitce-
ccmanum fua.n. Vi
|e aucemquia qujn-
, vulc Dominus
ignofcerc , dac gra-
tiain& fiduciam de-
p
^candi. Vidic Da-
ui I Lricnccm angc-
Juui , & dixic . go
fum (ju< pecL..tti ci c.
Si mandauerac do-
minus angclo ,
vt
pa;ccrcc
,
quomodo
fcricbat adhjc, nifi
quiaiSd fi vult igno-
lccte, vult tamcn ro-
;^ari ,
6c vt rogctur
hjrracur ? Ncc vidif-
lechomo, angelum
lericnicm , nui d.)-
minufscius ocuhsan
gclum
I. Paralipom. Cap. XXI. no6
3
&:ceciderunccleIiraeireptiiaginramiliaviroru.Miritc|uoquc
.1 ^^Diuerfis 6c otciiltis ntiunitar bu"..
angcluinIeruralemvttpercucerecea.Cunnc]; percureretur,vi i
a 5^Sadoc vr aiunt rt.erdote pro popilo oranic.
ditdominus,&mife'rtusefl:rupmatrnituciinemali,& impe-
rauir angelo
,
qui percutiebar.Sufficits, iam ceiret manus tua
.
p
^Areuii.i lebulsi.Arfuni ciiiin Are.i i!iterpreatur,c Oriia LatiTK"Icf..'n.it !um?n nobis
Porroangclusdominiftabaciuxcaaream Orna^miebufcei^Le
uafq; Dauidoculosluosjvidicangelum dommi fiintemin-
ter c^ium & tcrram , & euaginatum gladium in manu eiu.s
&
verfum contraierufalem.&ceciderunttamipfequam maio-
resnatu vctlitit cilicij.sproniin ccrra.Dixicc], Dauidad Ueii:
Nonneegofum.qui iufli,vt namerarerur populu-s ? Hgo qui
pcccaui.egoquimalum feci.lltegrexquidcommeruit?Do-
mine Deus meusobfecro vcrcatur manus tua in me,& in do-
mu pacris mei:populus autem cuus no percutiacur . Angelus
aucem domini pra:cepic Gad,vc diceret Daiiid, vc afcenderet
a H.tc e:\ lcrufalem.
b
cxtrueretcj; altare domino Deo in are'a Orna lebufei. Afcen-
dit ergo Dauid iuxra fermonem Gad quem locutus fuerat ei-
t
cx nomine domini . Porro Ornam cu fuipcxiflec & vidiffet
^
angelum,quatu<)rque filij eius cum eo,abfconderunt fc:Nara
eotemporeterebacinareatriticum.lgitur cum venirec Da-
uid adOrnam,confpexiceum Ornam, &proccfliteiobuiam
de aren,& adorauit illum ponus in terram . Dixitcj; ei Dauid:
Da mihi locum areicvt ^dificem. in ea altare domino,ita vt
quantu valet argenci accipias,& cefTec plaga a populo . Dixit
autem Ornam ad D.iuid : Tolle , 6c faciet dominus meus rex
quodcunqueciplacct.Sed&bouesdoin holocauflum,&cri
j
bulasin ligna,&:triticum in facrificiii: omnia libes pr^bebo
.
Dixicq; ei rcx Dauid:Nequaqiiam ira fiet^fcd argentum dabo
quanrumvalct. Ncquecnimtibi auferrc debeo, &fic offerre
c dominoholocaultagratuica. DeditergoUauid Ornam pro
locoficlosauriiuftilTimiponderisfcxccntos, &jcdificauitibi
altare domino:obtuIjtq; holocaufta & pacifica, & inuocauit
a Sub Mj, lc 0.iald,S3iom ^nc 3c Elia (n^sr al tarc defcendic ignis dc lo,fub
Manac angclu'; de pccra tiaininani cduxit:
dominum,&exaudiuiccummignedec?lofupcraltarc holo
4
cautti PrjEcepirq'; dominusangelo, &couertitgladium fuii
in vaginam.Procinusergo Diuid videns
,
quod cxaudifTet cii
dominusiiiareaOrnam Iebui<ci:immolauitibivi(5timasTa
bernaculuaiicdommiqdfcceratMoyfesindcferco, &altarc
holocauftorumearcmpeftaceeratin cxcelfoGabaon,&non
a ^S cut pricepjuni e.l m legc.fed fpatiam iUuc cundi non habuit,vcl fotfltan in
Rabbanui.
menem.uon occurrit.
tpraEil.iiuitDauidircadaltare,vtibi'obfecrarecD;ti. Nimio
j
a fpagam mortis iliatam minifterioaigi.-li,llcut In Acgypto faftum ell.
cnimfucratcimorcperterritus.vides gladm angcU dommi.
gcluin reucIalTet. D
Vnde&Llifcusdi
ciz.Dotni/ie,aperinuc
oc.ilospuerihuiusy >t 4.B.cg.^.
pideat i
'jc Hierony-
mus . /^/rfir dmniriu!
(fy- rnifrrtm efl.A.mnt
Sacloch faccrdotc
inlul.Hum dominQ
dcprccatufuilic,&:
imicatum p.ureni
fuum Aarou ,&:il-
lius prcces &c dcuo
tioncm dominuni
vidiile &: mifertu
fuiili:^ .
b E.xtruerctqiie alta

re domino Deo in area
Onam Icbnfxi . Bc-
ne Dauid cum do-
minij placare vcl-
lec , altare iubctur
in arca Areuna vel
Ornam cortruere
,
quia non placatur
Dcusabliomineni
fi in arca cordisp
lumcn retjE fidei
& vcr^ dileilionis,
confticuat illiaka-
rehumilitacis
,
in
quooii^."rat facrifi-
cium laudis
.
c Dedit ergoDauid
Ornam pro loco Jiclos
auri iuftiljirini poderis
fixcentos^ce txdificauit
ibi altare dornino, etc.
InRegumita.Ew/f
ergo D^uid arearn <&
boues argcti ficlis (jut
quagitita . Vndc au-
tumant Hebrei bo
ucs argcnti iiclis
quinqiuig:nta,area
vero fexcentis au-
reis ciTe emptam
.
Alij autem (^fiimac
aream emptii quin
^
quaginta ticlis ex-
primcrc locumal-
taris vbi holocau-
ftaobtulic, arcam
vero cmptamfcx-
cencisficliselielo-
eum totiuscempli,
quod pofiea Salo- tpotuis.
nion xdificauic &
i:^
atriaeius-
^
CAR
E
NICOLAVS DE LYRA.
1 Cumq; pcrcutcFctur viditdominus&c. Idefi, cuangelusfe
Vfpuneret od percnticndu- populum in lerufalem'
2 Porro Ornam cfi relpexiiTct &: vidiflet angelij quatuorq,-
ii)eius cum co,.abfcondcrunt fe,&c.pr. timore. T^rc miru^qa
v.m Daui.t,qui eratfidelis & demtus in yifione angelifupra modum
Tirfrritusfuit.
H Ettnbulas in ligna &triticum in facrificium . Infirumeta
: miignta,4itla a tiro lens.eo quodfruges cum ipftsteruntur
.
> Eccxaudiuiccuminigncdcc^lo fiip altarc holocaufti
.
Prae-
Praiccpitquedominusangelo, &conuertiC3la lium fuij in
vaginam./ti/<cer dato^& hoc fuitftgnU ma liflflum ac eept.vi n:s di
uttixficiit tn oblai ione .AbehGcn.^.et EHa
^
I{rg.cap.\^.
5 Et non pra^ualuit I )auid ire ad altare,vt ibi obfccrarct.T^^ai
ejl intelligendum quodpropter hoc Dauid altare confiruxcrit in arta
Ornam lcbufjii et ibi obtulerit
, qniatenebaturadhoc mandato Dei
ftbifaBo per Gadprophetam,vt habetur in lttera,fedpoflqua fecerat
iPtifdfacrijicium,libcnter iui/frt adoffercndum ite> Hm in Cabaor>, rbi
erat altaye holocJuflorii,fed non potuit , eo cjuod ex vifione angeLifuit
nimis terriiHS,et per conjequens infrigidatus &debUitatus
, ita quod
pro tunc nmpoterat ire .
^ CAP.
1107
GIoford&NicolaidcLyra.
1108
^
c
A p, XX n
A rX
/ t/M;
D4ii/</. ScqUJCUr.
X^
a l^t lantttfA-
xintmr. Dc
ccckiia
Chnnusaroficcsdo-
m-
'
.
qu>
iiK
t-sho
minum
djlarcnc
&
polircnt,vc
incdifi-
^
cationc
Ipirituali
pcr
dmcrfas
iun^turns
6.
^
dci ii
chiritati*
lioi
conucnircnt . Vndc.
p<l(..K, Tffter
hoc
dolvti i
pr(iphttit,<yoiti<iieosiM
verbis eris wei
QhriA per
prxdic.-itorcs.qui dc gcntibus clcai fiint, tales viri D
ad notjuam
ccclclia:
petucncrunt.
f 7>4i*f< nlu s eft &de
n L n YYTI
//ctfm. Tcniporevo
CAi. ^
^ ^ Tx'oL
ceris tclhmenti ul>
Ixitq,Dauid.H2eccftdomusDei,
&hoc 1
j^u fuic notiri.T m-
.
.H.lr:auuc.rclocu..qoAbtahmr:onlio..ncrcnu.amol,u.t.
^
camatlon S Chrifti
.
ahareuiholocaut^umllracl.
Etpr^cepit
, ^.^^,5 qfcoqnc.nu-
vt
concrrcsarcntur
omnes
profelyti dc
n^ems fi J?!iu^n
,
qu,
VI. v.vJMj,iv-y,'"
.1
'^o.,J
fuiicnicmbr.iChnlii.
tcrra Ifracl,&
coltituit
ex ci.s latomos ad
^^ ,,r,paraui'. rr.pcfa^.
csedendos
l.ipidcs 6i
poliendos,
vtxdin
MoyC-s mipaifjsdo
funis atqj iundu
rcturdomustDei.
Fcrrum
quoq, plu-
,
;;5*;-'i^
J-

rimum
adclauosianuaru&ad
commil
^ domihu^Dms tnuspctit
rasprarparauitDauid.&xrispodusinnumc-
^ ny^A^rrimf..
Do; cedrina non
potcr.intacltiman,qu?
Mdo-
^^^^^ .^^
,./.je/r,e
_ -. - iT-k-..:j T-.. .4;..,;^ n-.nirl ..Salomon _ .ii.icrimiiiK.ic
t)
ffrrKi.
Fidcitfir-
j
rabilc.Lignaquoq;cedrinanonpotcr.intacltiman,qu?Diao-
^^,;,, ,./,jf/
mitatcm
f^cm d<>g-
^
njj & Xyrij dcportaueratad
Dauid.EtdixitDauid.Salomon _, al.js fimilibus
matibu$ordin.-uit,;vt
J
7 ^ t
.,c-,nrpm nnam
8 ^ Theod
pctit
iforrti'
yt am
intraccs
in
ccclcliam
f
cimoris
aculcis con-
fiffcrciitur , 5i fic pcr
diTedionis & fjcic-
B
tatis fidcm
nuituo nc
dcrcntur.
Vndc.Co'/-

fK^VnlA^f
f/morf fo ftfr
B.id^.a.
nts. Etalibl.
UrKfa-
lem^qux
xd'ficatur-pt
li
Uitas cuius
pArlicipalio
j^
ettuficutdrc
<tT,9
7... c
.yTcrij
Le^oncs
Pcconfai.
fonorasSd
caticafpi-
*'
ricuali.i,qua:
f.indi pa
trcs ad inft' iidioncm
cccleii.E ChriHo
vc-
ro pacinco prarpara-
runt.
d Li%na ijuo<iM ' Vi-
ros
vircutibuscl.iros,
quos ad cxcmplum
inftruxcrunf
vd lcri-
^
pturis fuis infcrucruc.
^
C Sidontfy &
Tyiii
.
Q2i.i
filiusmcus,puerparuuluseftdclicatus.
Domusautcm
quam
8
Thcodoretus. Q
..^j ...w^.-,p...w.
^
^
.-
Admirabilis cf^
au-
J*->
jcdificarcvolodominojtaliseflcdebecvtin
cuctis
rcgioniD.
j^., Dauidis admoni
J^
tnominctur.Pr?parabocrgo ei
neccflaria.ttob
hccaufam
9
t.o qiumfcatfi^^^
.. /-
r \/nr"Miitrf
<-io
*.^ognoicc >
inqiM
antcmortcfuamtomncspr9p.irauitimpcnlas
vocauitq,:)a
^^^^ pacrum tu
-
lomoncm filium
fuu,&prqcepitci,vt?dificaret
domumdo-
rum.&feruieicordc
mino Deo Ifracl.Dixitq, Dauid ad
Salomoncm.t
Fili mi,vo
f^^f
^^^^^^^^^^^^^^^^
lutatis mex fuit,vta!dificarem
domum
nomini
domini Dei
^^^^^^
feruitutcm non
mei,fedfaduscftadmciermodonnmdiccns.tMultumfani<
admictct
,
volunta.^-
rr ,r> 1 . 1 11 1 II n. ;; .,Nf.-;c (rlifir-i 12
nnm autcm laudatjOd
guinem efrudifti,& plurima bella bellafti, no
potens ?diiica^
^^^^^^ pcrfcibm an.-
^ rr r r X ^^ ;l;iic/~i 'j n" alacntarem
.
Si
rc domu nomini meo tato cfiufo ianguinc
cora me. Fiuus
^ ^.^
nafcetur tibi, cntvirqetifrimus
Fjciam n cu
requielcerc ab
a ^Orictut in dicbus ciiis iultitu Cc ai.unAintu pacis.
omnibus inimicis fuis per circumicu,&ob
hac caulum pacih
cus vocabitur,& pace,&: otiu dabo in Ifrael 1
cudtis dicb. eius
tEcclcti.i.n a Tlpfc inuocab.t mcpater mcus tu.iSc ego p.ur.cge;..tu!n ponam^illum.
Ipfc xdificabit domii nomini meo,& ipfe ent mihi in hliu,&
cgo cro illi in patrc,firmaboci;
foliu regni eius fuper
Ifrael in
im quacras, inuc-
nictur tibi
, &: fl
cum deteras, tc dc-
relinquct in finem.
Euangclica promif-
lio . a^xrite enim
,
in-
quit
,
& itiuenieiis ,
tj
pulfate , &aprietur vo-
Ols .
h Multttm. Significat
^
ludxoM
NiCOLAv Jy Dh LYRA.
C A P. XXII.
D'.r/r</ijeD4r<<f.Pof}quam
dcfcnptacfl dcuotioDauid in
voluntatcxdificanditemplum , fi dominus pcrmifif-
ltv,nicconfcqucntcrponitureiusdcuotio in prcparationc
matcri^jUt Salomon tacilius tcmplum xdificarct*. & primo
ponitur matcrix&operanorum pra;paratio,fccundo iniun
gituf Salomoni a:dilicatio,ibi.A'.>f<j/m^j*c J^a/owo/jfwj. Circa
primum dicitur.
1 Dtxitqite Dauid . Wud rcfcrtutadilludquoddidtum cfica
pituloprarcedcnti
,
quoddominus cxaudiuit Dauidimgnc
dcczlo,pcrhoc cnim uiditDauid,quoddominus el.gcbat
locum illum,ut ibi xdi ficaictur teinplum &: altare , ficut ic
poftca fadum cf^ pcr S.ilomoncm.ideo dicit.
1 Hxc cii dnmus Dei,iJ hoc aliare in hvlocaufium //riie/.idcfi,hoc
quod xdific;itur,unde rtatim fubditurdeopcrar/js, cum df.
3
Etprxcepii,pi con^ra(,aretkr omn s prnfilyti,&c. Ifii crant CO
ucrliad luda.fnium dc alijs gcntibus ,iftisautcm impolitA
funt*if^aopcra,qu.ccrantgrauia&: fcruilia,ficutf': lofuc im
pcfuit Gabaonit.is dcportacion. lignorum 6c"aquariim ad
locum diuini culcus,vt hctur lof.^. Dicuiu aut cxpoficorcs
nottric6itcr,quod hoctac\u fuitdiuinadifpofitione,nd de-
fjgnaiidu,qd ccclcfia circt xdificanda pcr Gcntilrs adfidc
Chntti conucrfos,Iudxis pro maiori parcc reprol^jcis,con-
fcqucnccr fubdicur dc prxparacionc maccria:, cum dicicur
.
4
Fcrrum quocfueplnrimwn adcloMos iaituarum & ad comiJfnraSy
crc.adconiungcndum forcicer aflcrcs &: ligna.
5
tt ad cominifjuras atcfne iunHuras prJtparauit . idcft,illC.-ftraCU
fus clauis fcrrcis torciricandas .
6 t 4tris pondut ituiumerabilc . Li^na ejxoque cedrina non poterant
4/l"Mr/.
Adtacicndummarcxiicum &alia vafa, quorum
multa fucrunt arnca,vtdidum tuit.i.Rcg.Dicicuraut innu-
mctabilcnon
liinplicitcr,quia crac finitum.fed ad dcfigna-
dum
dum
m.i<Tnam
multitudincnj,&: cft hypcrbolica locutio
7
EcdiXttDatiid:
Salomm Jilius
meHs,pHirparmtiiis rfi , VC
^
hocdicunt
aliqui,quod
Salomon crat tancum duodcciman
norum quando c^'p*:
regnare , fcd hoc tuicimprobacum fa-
tisdiffule.j.Rcg.ii.
8 Domus auteni quam ^dificare vdo.domino talis e/ie
,
&c. prch
ptcr cius cmincntiam,
fieut &: dominus in infinitum cxcdr
lit omnem
crcaturam ,
propter quod & Salomon fecit eiu
alt.tudincmccntum
viginti cubitorum, licucditiuse fuicdi
dum
j.Rcg.vchabccurinfi.Iib.cap.j.
^
Etobhanccaufam,antemortemfuamomnespr/eparauit
impen'
fas.
id ef^,'aliquas dc omnibus, quiaSalomonmuIcasaddi-
dicficucdicicur
omneammal fuitin arca Noc,quia dcfin-
gulisfpecicbusfucruntaliqua
indiuidua, vt Iv.bctur Gc-
ncf.<5.
;
r .
10
FocauitqueSalomonemfiliumfuum, &
pracepit ei,vt sdtpcaret
domum domino Deo Jfrael. Dixitque. Hic Gonfcquencer iniungi
turSalomonixdificatiodomusDei,
&:pacct liccra vfqoP
ibi.
1
1
SedfaQuseflad mefcrmo dominidicens.ifiud fuitdi.;!lum U-
bi pcr Nathan
,
qui dcnuntiauit fibi domum ^diftcandan
nonpcr ipfum, fcdpcrciusfilium.
j
u
^anpotcris adificare
doinuinnoniini meo tanto effufo
fangnf
nc coram me . Dicunt Hcbr^i
,
quod hoc intclligitur
princi-
palitcr de fanguinc Vnx &c .liioruni cuiu co occiforum
admandatum ij.iuidn
.uffimum , vc h.ibccur. z. llcguifl
ii.&:defanguinefacerdoaim
ctfufooccaiionc
D.uiid , vt
habccur.i.
K.cguir.2z.<SLdefanguinecciam
nuilcoium iu-
rtorum
&innoccncuui,quifuc:unt luccr aliosGccilcs
ma
los,quos
DauidpkincsdebcIl.iuic,&idco cx hoc
mcptys
tuic ad
ardiftcandum domum
.
I j
Fiiius qui n.tfcetui- tihi,ei-ic vir qiiietifjimus . IfJud fuit cxpo-
fitum.i.Kcg.y.Scquitur pottca.
Tmc
M O R A L I T E R
.
I
t>iJcittj\l^t^ii;H4ceHd9mHsDei^0-bo(aLartin bolocaufium,
1
Inhoccapituloagiturdepr.Tp.iratione
qu.afccit
Dauid
ad
domusDci xdihcadonc,qfigniIicacalIegoncc
militantis
t
ccclcfi*
ji05> I.
Paralipom. Cap. XXII.
1110
lU
j'
ludxosproptercar
.
nalclcgisobfcman
tir.in
&.' faiiguint-
Icntiiopetanopof-
(c
fpinfiia c adifi-
cium dominop',^-
'"'
parate : Vel quia
polliitasmaniish.i-
bcbant fantz,tiir.c
Chrirti, & prophc-
'i tarum .vndc lyin*-
fiUm
le-fi-fjhm , (/nx
occidispropheias , &
Upidj^os, (jui adte
mijjifirt^&c.
a
^uri talenta cen-
iiitti 7ndlta,ir argenti
nille mHiatalcntoni,
i atres vctcris tcfta
nienti in fcripturis
fuisfcnfus profun-
ditatcm, 6w cloc^uij
venuftateni ir^tcte
bant.
b Talentorim . Ta-
lentumcartcris pr^
cellit pondcribus:
'"'&
rci magnitudi-
ncm, &pcrfedio-
ncm iignificac.
: .Jrnjices iatomos
&cxmciit.irios
, &-c.
Prardicatorcs
,
qui
latomi c^mentari)
&:artificcs lignorii
&:multis alijs mo-
(dis dicuntur, quia
iuxta
artcrnnm . Nuncergo filimifit dominus tccum , & prorpc.rare
ScjEclificadomumdominoDeotuo, ficutlocutusertdete. Dct
quoque tibi dominus prudcntiam &renrum, t vt regcrc poifis
Ifi-ael, t &cuftodire legem domiiii Dei tui . Tuncenimprofi-
'
cere poteris, ficuftodieris mund.ita, & iudiciaqu^ prrecepit
dominusMofi, vt doccret Ifrael . Confurtare, &viriliterage,
1
f
raupertatein legalis liter.c fign^ficat .. Lcx enlm babens '.iiiliMn ttiiuioiuin iiilul ad pci fe^iun addu.Yit.
ne timcas,ncque paueas . Ecce cgo in pnupcrtate mea pr.Tp.^- 2
a T
In peticftls imiiHTis pettc'*.ui d.ei<^natur
.
2 rauiimpenfas domusdomini. Auri talerira ccntum millia, &:
a
T
Quia diuinorum teiiino.i i.ii!iii hriiii $ i)i.T;timibilis ei : Vnde:
Coeluui & tcrt^tiaiilibun:, ye:ba auicm m:a no t.aniibunc
b argenti millemilia talentorum . ytris vero Sc fcrri non cft pon-
5 Mcntc ei.1105 . b
f
Duritia Iap'deos.
dus : vincitur enim numerus magnitiidine.. Ligna & lapides pra- .
c
parauitadvniuerlaimpendia. Habesquoqucplurimosartifices,
j
latomos& c?mcnrario*.,artificerq; lignorum, &omnium artium
ad faciedum opus prudentiniimos in auro & .irgeco, m a:re &fer- t
ro, cuius non eft numerus. Surge igitur ; & fic, &erit dns tecum,.
.
J
prxcepitquoq; Dauidcundis pnncipibUs Ifrael, vt.adiuual-eat
4
Salomone filium fuum.Cernitis,inquiens, q dris Deus vefter vo-
bifcumfit ,&:dederitvobisrequitm percircuniitum, &tradide-
rittomnes immicos veftros inmanus tveftras, & fubiedla fic
terra coram dommo, & coram
populo cius , Prxbcte igicur cor-
daveftra&animasveftras, vtqu^ratis dominum Dcumveftrum.
a
f
Teniiilum .!oin:ni laii:fVum eit tjuod e tis to .
e Et confurgite &jedificate fanduarium domino Deo , vt introdu-'
catur arca foedcris domini,& vafa domino confccrata in domum
qua: sdificatur nomini domini
.
iuxta qualitatc au- D,
auditorum forma-
tur dotlrina predi-
c.-itorum. Alitcf.n.
^ ...
lapicntcs,al,terin-J/^!'-^
llpicntCS, ahtcrfu- lcm. He.pro
pabi,aJitcrhumi- conftituac tc-
lcsdoccndi funt.
'"pir"lcai.
d Tr.cccpitijuoq; Da
ttid cii '1 Clts principilms
Jfutel , vt adiiu.trent
Salotnonc,&c. S'lli
ficatlegemi5<: pro-
phctasrinnaautho
rit.ucdocerc, vbig.
fan6titatc&: virtu-
tc in ecclclia prin-
cipautur,adiuuenc
vcrii Salomonc iri
a;dificiocius, doce
do,fcilicct, &: ope-
B_
rando.undc. .Adora
P^i-i''"-
te-dotnino iaatriofan
. Cloeius,
C
San&iiarium doml
no Dco, vtJritroduca'
tur arcafcedi ris dotni
ni , & vafj domino
confecrata in dornum,
qu difieatur
^
&c.
.Anitaa itifli fedes efi
fapientix,mh3LC do-
Sapiea.?.
mo rcquiefcitarca
ideft, fidcs incarna
tionis Chrifti
.
p
^
GAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I Tuuc enim proficere poteris
, ft cuflodierls mandata &ittdicia qutt
prxcepit dominus . Exhoccnim, quod aliquisponitdiligcn-
tiamadobcdiciidumDco,cfticiturdignus
dccongruo, vc
Dcus dirigac cum in agendis
.
1 Ecceegoinpaupcrtatemea. quia omnis creatura ad Dcum
:omparataindigcnscft&:paupcr. Hoc tamcn axponunc
Hcbcxi
Hebrxi ad liccram dc D.iuid
,
qui fuic pauper rcfpeftu Salo
monis : cum quia vcn c pauper ad rcgnum : tum quia opor-
cuit cum multa cxpendcrc in bellis trcqucntibus
.
5
Habes quoqtie. de conucrfis ad ludaifinum, vt prxdidu cft,
cum his tamen fecit Salomon venirc multos alios de Tyro
6 Sidonc, vthabctur j.Regum.&infrai lib.a.c.
4
Trxcepit qtioque .quiaopuserat v.ildefumpcuofum , & ad
bonum cocius populi ordinatum . Caeccra pacenc in liccra.
CAP.
MORALITER.
!
ccclcfi^conftrudionem.Quantumautcm
ad matcriam
luius
przparacionis
fcxponuntur,fcilicecauruin,argencum
ES,fcrrum
, lignacedrina,&Iapides , &pcr ifia fignificatur
idclcs in diueriis fiatibus ,cx quibusccclefia militans cft
:onftru6ta.Peraurum cnim
fignificanturccclefie rectores,
]ui ficut aurum alia przcellic mecalla, fic dcbcnc^cfTc popu
aribusmcliorcs.
Grcgorius. Tantum tranfcendcrc
debct atione populi
iflio prcfiilis,quancum diftaca grcgc vica paftoris.pcr arge-
umautcmintclliguntur facrc fcnprur9dolores&
prxdi
:atorcs,qui tanquam argcnruiii debcnt cfTe vita mundi <Si:
:loquentiafonori.Pcra:s vero quod cft folidum & fonoru,
ntclligiitur
rinipliccs clerici &: rcligiofijqui debenc cfic m
fidG
fidefolidi,&indiuinislaudibus fonori.Per ferrum vero
principes &: militcs defignantur, na pcr fcrrum ab eis ccclc
fia dcfcnfatur. Per lign.i vero cedrina,qu.E func alca, figni-
ficanturconccmphciui . Pcrlap'desautcm, qui fuftcntanc
aliafignificanturacliui.Nameorum laboribus ali? parccs
ccclcfig fuficnrancur,
J
Habes quoqueplurimos artlfices^latomos &
camentarios ,&c.,Ar
cificcs vcro confiruitionis ecclefi.E func crcs pcrfouij
,
pacer
&:filius&: fpiricufiandus
,
quorum opera iunc indiu;fa,&
quoniamfapicnciitcorumnon eft numerus,
idcofubdicur.
t
.Ad faciendum opusprudemiflimos, in auro &argento, &c- idcft,
ad dandum pcrfcftioncm dcbi tam pr^Iacis &doJloribus 5c
alijsftacibus ecclcfig pr^diiiJis. Cjicera vcrofunc cxpofiu
myfticc a.Regiim.^.a.
IIU
GIoforcli.&Nicolai
dcLyra. 11 u
C A P.
XXIII.
CuL4.a.
pr nptta.
f
XI iVaKitMi
^HK {>(.
^
minii'!).
f
IllKiindiim,
IOitHTDMutd.
-X
EiiCherius . Plenus dicnim Latinc dccrc-
pirus appcllatur. Vndc fcncclus non dicicur vltiina arns,
Ud dicrum plcniiud<j.Vn licct Dauid ^o.annorum tanium-
modo cflct, qua vltmiam hois
dixit cfltr
a:t.ucm,vltcrius vcro
dccrcpitam:vcruinquiaqui)ti-
dunis fradus cuns \: labonbus
atius pcrucnic ad dioru plcnj-
tudinciii:inde
in7o.3nnoditi-
lurplcnus
dicrum
.
PoU
complccioncm
vctcris
Tcftaincti
luccdTit incarnntio
faluatoris
.cuiusrcgni noncrit
finis . vndc : /'^i >"" pl 'litMJo
tcmpaT:s,mifu D:n!filiumfoum.
b
J(umer.itiq; . Qui miniltcrio
Domini
funguiif.ridcm f.in:!?
Trinitatis,
&mandatorumiin
pIctioncmIcruarcddr::nc. Vn
$nHent.i fHiil tri^intaoi/fi tu.Uia ii"
Tor*m C^.iifquis cniiu fiiu fide,
& rcdo opcrc vfquc ad fincm
Dco fcruit,6<: .d
rcfurrcdionis
jr.itian.,<Si bcacitudiiicin .iccr-
naih, qua: in ot^oiiano lisniin-
tur, pciucnicf.
c
yij,intiii4jtiwr
.
Quin vcri mi-
niflrnucis dtbcnt mfhiri', &:
a
vfa lulticic non dcclitu^cNjtn
vi^inciqu.*icuor boris totus pyc.
circuluin orbis .!hiliiatur,&cc"
ncbraruai vmbra pdljwr. . V"
fLpnriginoiduo dikipuli ad v
dicaiidii in!iii,quia liclcs f:iiict.c
Trinic.Kis cum upc: ib. iaci'. .id
luftiiia fudicit.tcr cnim viccni,
& quaccr cerni fcpcu.iginca diio
funt
.,
quo-nMmero liDguaru di-
ucrlicas, 6c lib;oru:5i viiiufliuc
tcCt.fcrics'camprchcndi:nr
.
d Vr.t-
d
VTHpoCitrrim. Q^ia ncmo huius ordinis dif^^nicntcm nppc-
tcrc dcbec, nili qm pcrfcdioni &:" dot-trin.t lludec . Scnario
cnim iiumcro mudus fadus cft, &L honro fexco die crcams,
qua 6: icdemptus c(f
.
-
c
EtdiJInbuit. -ji Ambiofius. Multitivdocratfaccrdotu,
&
magn.icopia Lc-uicaru, &: vnu
XXIII
Gic D.iuid rencx& ple i
nusdierum Rcoccolti
tuit b:ilomonc filiurn
{uumfupirrael tc<>n
^Sin^uli oiuir.cs riiuv-.f )ruin o:f <.i(ai^
au Cbrilli coiigic-gAiiiur olficiuin.
greV-iuit
oes Principcs
Ilracl , &: ficcrdotes at-
b quc Lcuit.is Njmcraricj; func Leuita: avigin
s
c]uilqncc:crco tcporc- feruii.b.ir
diuinii ccrcmonijs fccuudun
inltitucuin Dauid.Hic cnim vi
ginci ik qu.iciiorcl.iirc$conl;i
tuic laccidotu, vc pcr viccs dc-
fcruncnc. Vridc AbiaocUuaiu
claflcm h.ibuic , cuius viccZ i-
chan.is tungcb.icur iaccrdoci:\
Tcmporc quo no illos conci:
gcbac dcfcruircalcan, doivu
-
1 um liiaru agcbauccuram. Vl':
tcmpus uniiiincbat miniUcm,
pui iricaci aliquancjs dicbus dt.
-
ccdcb.tnc ad ccmpium orlcrrc
0
ginti luatuormillia Prxpolit<^rum autcm&
a IQii; cnii" nnitorti ve'. plili ofii.icm .iigue uU agcie , Eujnjjcliain
llll
d.v>. iiiin Jdfet vu todite
tiannis & fupra , & inucnta lunt triginta-
oiSlomilli:iviroruni.Hxlii.selcdiruntr&di
5 L)co.
^^
,
,,.,.. /! j
., \^: ,
<c
Qiiia lcx &:Prophccchis(|i
(Iributiinmmilterium dnmus Domini, vi- 6
j^>^^^.^ .^^^^
pcrgiatia.v.
-
^
dki luuncro fidcliu, laiKtij 1 n
nicacis tidcm, Hc vircucui cxc
. .. ^ r II i>
^
11
- ' V"tioncm iniinuac
. Lcu! cniin
ilidicu lex miliia.Porro quncuor miliia lanico
g
> iiucrirccacur addicus vcl afsi.
rcs.5:totidcmtplaltes , canenrcs Domino,
y
pcus.Gcrion aduciu,ibi,vci cic
in oreanis qns fccerat ad r canendum.Et di-
xo
aioccn-u.n.Caach moraicsdeft
r" M
ri-

r-
C'.-s vcjpacicccs .Mtianainan'
IlribuitcosDauidpviccs thlioru Leui.Ger-
casvcian"jjricuck\f.,>ui cniuij)
fon viddicet & Caath,ijr'.\4crari . Ec Geclbn
'

gi-ainaiiumptui cd, u add:ti^

* 1- , c'

r* i- I

j'
n
1 I

I B 12
lidciibus
,
cMccrcdcbctomnt
Lecdu6: Scmci. Flll) LedaPnnccpslchiel,& *
v,norumimmundici.un,vc(iai
Zcthan&loclrrcs. Filij Semei S.ilomith & Proi.hcca aducna iSi; pcrvgrr
Hozicl . & Aram
, trcs . Illi Pcincipes fami-
^
"^'^- dandciuoial.c.cisd.icre.
, ,
'
r] c -i 1 1 o
tionc habc,ic:iic cju-dnga virn
liarum ..ccdan .
Porro hli) Semci lchcth
, &
ui vuam lua ad c^ichiapiouc
ZinaS^Lius&Baria. lilifilij s.emciqu.ituor.
trat autcm lehcth pricr. Ziha fccundus.
hac, qua; lunc piucJccia.iuititia
ioi ciiudo , tcmpcranria , iScpa
tietcr colcrcc omnia amaius A
porro laus & Baria non habueruntplurimos
1^+ u-.uub pcccatis luis.
4
Diuilio.
N ICOLAVS DE LYRA. C A P. XXUL
I^.Vr
DoHid . l\)Uqua dcfcripja citipfiu.i , Lj.iuid di ucuio
circaccpli atdincacioncm ,
!-!icaMWcqiK:->:cr otlcndi:vr
e
rtsdcuociocircadiuiniculcus ampijacioiK' i.' ordinacionf.
&primoordinanD^Lcuicx in 1 Jci miniftcnu. SccudoPrincj
pcs &: populus in Rcgis.is: Dci obfcquifj. c.zy. Circa prirnu
primoponicurfum.naLcuicariJ & otficia coruin gcncrali.
Secudo magis in fpcciali ca.i^.Prima in duas,y.apnmo po-
nuncur otbcia Lcuitaium in gri.-ili.lccundoaflignacur ro di-
ti,\bi : DixitemmDanid. Prima adhuc m duas , c}.a pnmo in
gcncrali ponuntur numcrus &: otficia Lcuicarii. fcdo diftin-
ctio familiarum,ibi: Et dilhtbuic. Circa pnmum dicicur.
a llitur DaaiU. Dc qua conlficucionc habccur < .Rcg. i
.
^ Et congtc. Vc ordinarcc culcu diuinum.iSi iftud fccic Dauid
vlcimo anno vicc fua:,vc hf intra. 1 5.c.jn finc.Hcbra:i dnc,cj,
boc fccit a pnnqpio rcgni fui . Diccndum <y a principio rc-
gni fui fccic hoc in parcc,quia adducta arca in ciuic.itcm Da
uid Itacuic ibi ficri culcum Dci iugiccr,vc diitum cltfup. \6.
fcd in finc vitx fuiperlcctius
.
5
T^-meratitj;. QwiiOi tuncpotcrancaliquao^cia faccrciii
'
miniflcriotcmpli.
4 Ltfupra. C^od cxponunr .iliqui vfq-, .id quinquagcfimum
annftj^: non vlcra.Scd hoc non vf vci ii;c^iiia liccc in q.nqua-
gclimo anno ccli.ircnc in tcmplo miniflraic quancu ad olii-
cia l.aboricf.i,tn tunc ficbanc cultodcs vafoiu facioru cV chc
faurorum,vthabcrurNu.8. Hiciuccmordinac Dauidno lo
lum dc Lcuitis in lactiftcijs mimltrantibus,fcd cciam dc fa-
criflis,&: thcf.iurorum cultodibus,vt habccur infra
.
j
txhitcle.ldcl\.,ad niiniftrandii faccrdotibus incafib.nc-
ccllavijs, vthf n.traiy.menconationcammaliu <S<:lotionc
hofliarum, &: in mulcis ali)s otlKi)s ciica caha i cquiiicis.
6 ^''i^ntiquutuur. Propicr hoc appoiica cft adhuc maior fum
_
ma
M o irm T eIg
X
Igitur Dji-idfeni .x. DukI conlidcrans, c], Lcuica- non habe
bac vlcra laborarc in dcporcado tabcnuculu, 62 cius v.afa dc
ItHO .^dlocum,.voluit&:
bcnccosaliceroccup.irccircadiui
l)u o^. qu;u fcruicndo pcr viccs iuas in leruf.ilcm
,
quv cr.ic
elccta diuinicus ad Dcicuknm, vchf m hoccapic. polt ciu^
lT\cdium,
m.^proprcr mu!cicvidincai,Ck: pondus miniflcriorum,
7
Vr.^pofiiorum.,z>'c. Sycinidu aliquos prcpolic! iiic noiai
cuflodcs vafurum cc chcr,uirorum. ;udKcsauccm illi
q
, ccbancpopuii;m. S.)q).,vindumalios vcroijd.m funcpi.vpoli'
ciot R:diccs,f.populijdodorcs .vndc in vcccriTchanicna
dotiorcs vocabancur pncccpcorcs . &c lcciindum illud diai
diccndum cflcc confcqucnccr, quod cum ianicoribus inccl!
guncurcuftodcs vafoium, &: ihclauroium , coq) fcruaban.
claues oftiorum illorum locorum,in quibus talia rcponcbar
tur,cunidicicur
.
^ Vo\
\Q
qtu. Quorum aliqui cuftodicbanc oftia cxceriora,i
.
liqui auccm oItiadomorum,in quibus chcfauri,vcltcs facr^l
6i vafu cranc rcpofica .
9
;;</. Idclt,cancorcs,quicrancqnacuor millia.
10 Etdtilri. Hic confcqucnccrponituc diftinctio famili.ivii
quiaincnbu Lcuicrancplurcs f;imili;E , &: diftinguunturic
cundum crcs filios Lcui , fciliccc Gci fon, Caach
,""&:
Mer.ir
&:mcipith.ccdiitindioa filijs Gcrlon,cam d/citur,
\i ;c/eyu. Supplcfiiij tucrunc.
11 Lcedaff. Jltc Lccdan vidccur cilc idem cum illo qui fiif r
8.cap.vocacur Lobcni , ita cj, in doino Gci fon fucrunc d;:.
tamili^>,LobcnitJca.5C Semcicica: &: qu^bbct iflarurn hic n
Uidicur 111 plurci. 1'i'ima in fcx cum dicitur : F.lii Uedan,ir
&:il'quitur.
if
EiiuScmci. Iltc Scincifuicfilius Lccd.m,
.S>:fuicprincir.
lior alijs filijs Leedan,proprcr quod .-tb co clcnoniinacur
i:i
tamiliic.Confcquenccr dundicur Iccunda familia.fciliccc
Si
mcitica In ctcs cum dicicur
.
14
Torri). iflc Scmci ruic fraccr Lccdii,'&: liccchiUiucrirqi
tuor filios,camcn habu.T canciim crcs tamiluis
,
quia duo fi
m vna tamilia iucrunc oidinatj,quia paucos filios habcban
vtdicicurinliccra.
Fi
ih^uiuui. hi iic .11 1H..C
ca.d.iTinguuiuurc;titi.iaLcujcatu,i
gcncrali cn.Er primo ponur.uir oliicia miniflrorum
domi
dni cum df : Ex his eletTifwit
<y- dijirii}Utifi<nt in mitiiiUriHtnl
rniisdia . Sccundopr^policorui.n &: ludicum ,
ibi :
Tr.rp^fn
w<iff/, Tcrt!6iaiiicorum,ibi:
Pyr<;,c?f.Quarc6cacoriia
ibi; kttoudmpU:tes. Ouincofacci'docum,ibi.
iii3 1.
Paralipom,
Cap. XXIII. iii^
a
D:xie etiim
Ditiid
^-
quicm d-dit Do-
mifini
Dens
^c. Dumfi-
lij
lUael ia
dcferco fue-
ruc^&terram
Chanaan ex-
pHgiiaucruc
,
pcr
diucila
foca
fereba-
tur
taberna-
coium ,
fed
ijBmplo
xdi-
jgcato no fiiic
S^clTaria lo-
igpruni mu-
^atio.Sic quo-
^
culcus ve
ris Tcfta-
:nti pcr va-
tiguras
itabilis fu-
Euange-
im vcro Ita-
bilc , &C fi-
xum .
"f b Lt eruntfub
'^_ tnar.u filiorum
ji .Aaron , i" cnl-
ji'
tiidomus, 6"c.
^#
V^t mmorcs
difcant ma-
ioribus obe-
dirc ,
&c ma-
:urcs adiuti
.1 minonbus
potiiiat di-
'cnns offi--
! cxplc-
rc ,
ficut in
Ecclefia lic
ho-
filios,& idcirco in vna familia vnaq; domo coputati sut . Filii Caath.Amra
a fChrillus. b i^Accedcnspet lemctipfmn adDeuin/emper viaens,vt interivl e pro nobis.
& lfaar,Hebr6 & Hoziel quatuor.Filij Amra, Aaro & Moyfes . Separatufq;
fChriuiiS. a 1<;^a fulus Imcpettato. b
f
Qvi^ia penetrauit coelos. c
f
M inbra Chridi
.
eft Aaron,vt miniltraret in flindofandioru, ipfc &filij eius in fcmpiternuj
f
Oiatione,fcilicet,nnde : Dirigatur oratiomea ficut inccnlimi m confpeftu tuo .
& adolcret incenfum domino t fc^m ritum fuum , ac bfidiceiet t noinini
a I^Ciuja plurcs dc pilori populo ad ecclelia!l;cum pcrtincnt facetdotium .
eius in fempiternum. Moyfi quoquc hoTs Dei,fiHi annumerati funtin tribu
Leui.Filii iVloyfi,Gcrlon,&: Hliezer. FiliiGerlon Subuelprimus. Fucrunt
aute filii Eliezcr,Rohobia primus.& no erant Eliezer filii alii.Porro filiyBLo
hobia multiplicad lunt nimis. Filii Ifaar Salomith primus Filii Hebron,Ie-
riauprimusjAmariasfecudusJahazieltertiuSjIecmaaquartus. FiliiOziel,
Micha primus.Iefialecundus , Filii Merari,MohoIi dc Mufi. Filii Moholi,
Elcazar &: Cis- Mortuus eft aut Eleazar,& non habuit filios,fed filias. Aece-
peruntq; easfilii Cis,fratres earum. Filii Mufi,Moholi, & Eder, & lerimoth
tres.Hi filii Leui in cognationibus Qz familiis fuis principesf per vices &nu-
a tC^'' '> domo dommi mmiitiant.decalogum ii> duobus praceptis chatitatis dcbcnt k-r.iai,- , & fecunjuui eu officium geierc.
merumcapitii finguIorum,qui faciebancopera mini(i:eriidomusdiii,a vi-
a ginti annis &fupra.Dixic enim Dauid: Requie dedit diis Deus Ifiael popu
loluo,&r habitacio;ie lerufale vfq; in ceternu . Ncc ericofficii Leuitaru, vt
vltra portet tabernaculumj& oia vafa eius ad miniftiradum.Iuxtapr^cepta
quoqueDauidnouiffiraa tlupputabitur numerus filioru Leui a vigintian-
b nis&iupra,t&:eruntfubmanufihorumAaron, inculcumdomusdni, in
a
f
Ve.iibuiumdieVumeOjijuod veftiat fcres templi,vel cuiuslibet idificij .
c veftibulis &c in exedris,&: in loco purificationis,& in fanduario,& in vni-
ucrfis operib.minifterii templi
t
Dei.Saccrdotes aute fuper panes propofi-
tionis,&adfimilacfacrificium , &adlagana &azyma, &fartagine, &ad
d feruente fimila,& ad torrendum
,
&c luper omnc pondus atque menfuram.
a fSaccrdotcs pra;dic1a faciun.tj b fManc & vcfpctc iiubat iuge facrificium. c fsic iniihftri ecclefiat dcbent fem-
per & vbiquc Deura laudaic .
t Leuita? verOjVtftentmaneadcofitendnm&canedudno. Similiterq, ad
veipera,ra in oblationc holocauftorum dfii
,
quam in iabbathis & caledis,
&iolennitatibus leliquis, luxta numeru
&t
c^rcmonias vniufcuiufq; rei iu
gitcr cora dno,& cuftodiat obferuationes tabernaculi f^deris
, & ritia fan-
(Siuarij, &obferuatione filiorCi Aaro fracrii fuorii, vt miniftret i domo dfii.
I hodie
.
9
C Exedris
dr .
i
in loco
purifi-
cationis.
Tha-
lainis velcu-
bicul's in
qui
bus habitatic
LcUiC^ &cS3.~
j ccrdotcs . Ip-
ii quoc^eve
n tcmplimi-
niftri aditum
.dcbcnc dih-
gcnccr ob-
lcriiarc
, di-
4
gnos incro-
miccerq
, in-
dignos verp
, rcpdlere.
6 d .Adferuen' _ .,.
\
'
fecunaum.
& ad torren-
d'm,&c. Spi- .
g
cns, fciiiccc,
primiciarum,
qax corrcba-
tur , i5<: grana
comedcban-
tur, quas vul-
go graneas
9 vocanc . in
'
quibufda co-
,"
dicibus ha-
13 becur : adfer-
'4 uentem jimi-
\^lara . In alijs
jj
nd feruentem,
18 cancum , fed
is>
i Hcbr^oha-
^
bcan-adcar-
-'
t
habiubit in.
t
fult.

tDei.&fupct
2i
24
rendum
cap.
NlCOLAVS DE LYKA.
1 Filij Caach . Hic coifiqucnter defcribuntur familix Caath
vfq;
ad^uron &.Mofen .dequ rumfamiltjs a^-tur conjequeter, i&primo
^H4iUumad^aroii,cimdicitur. 2 Scparacufq; cff. Fernf..
deptitati a Deo adfacerdotium,& idco habuerut nomenfpeciale vltra
alios Caatbitas,& vocatiftnt ^romiti.,vt di6liifultfup.6.Ccfeqticn
ter agitur dcfamilijs d.'fceide>itib.a Mofe
,
cum dicitur .
3
Mofl
quoq;. & vocatur ho Dei,quia Deus cum eofamiliariter loqiiebaittr:
ficuthsadarnicufuiitVthabetitr Exo.i^. 4
Filij Mcrari. Hic
confequenter defcributurfamilic ipfius Mcrari, iy
patet lit.
yfq;
ibi.
5
Acccpcrucq,- CA.i. cognatigermani^
54
Cis &ElcoT^rfueriu fra
trci. 6 Hi ii Lc. iluxddepilogatioefl rejpetlupratcedentium.
7
Dixit.n. Dauid. Uic confequenter redditur rati cuiufdam di&i,
qtiia di&um ejl crrcapancipium huius cap. a, Dauid diJltnxH Leui-
fasfecundum diuerfa ojficitt,f.facerd.tum,doaorum,cantorum, iani-
torim, &facfiflarnm,& huius ratio hic ajfigaatur a Dauid
,
quia ex
quo arca habtiitfiabilc manftone
, ita quod nodebat vltraportaride
loco adlocii,qifuii Adificato teplo,de quo hic agitur Leuitxfncrut ex
ptditi de multis &magnis oneribas^qux erdt in deportatione tabcrna
cuU^& vaforii,& alioruptinztiii ad cultu minijlerij.&io diuinis lan
dib,&
facrificiis etftmilio.debebdt efje magis inteti,& hoc eflqidici
tur.
8 Rcqu icm ded.dns,&c. idefl, de proximo dabit copUtc,
quiaperfpHmjciebat teplum ciib c'6plendiiy& patet literapaucis cx-
cepiis.
9 Etincxcdris.i.c<twew. iq Etinlocopurifi.
idcji,
ideii,in atriovbi eratlanatoria ad purificatieneficerdoiu, o-ablu-
tionemfacrificiorii. 11 Saccrdotcs auc lu. pa. dequib.dilum
ftiit Exo.i^. II Ec ad flmilx. i.farinn triticex pttrgatiifm!i!,q
aliqnoffhebttturinfacrificm
p
facerdctes . 13 Etcidlig,- pafia
eratco&ainaqua. 14 Et azyma.i.a-^mospaner.
15 Ecfar-
tagi nc. i.pants infartagmefrixos. 16 Et ad torrcndu .
ffpi-
cas nouas^qUiC torrcbantur,&granap cofricatione cxcutiebamiir,ex
quibns facnficium off'erebatur:& de lilis omnibus diSumfmtptenius
Leuit.i.
17 Supcroc. quia de matcria arida de quafiebat f.uri
Jicia,accipieba!ur adpodusfdm d u^rjitate facfificioru, &oblatio-
niiyiS' dc matcria liquidorii accipiebatitr ad mefiird:& o7a
ifla ftine-
bani ad olJiciUfaccrdotZ. Cofequenter difiinguiitur officia Leuitarum,
cU diciiur. I g Leuita; ver6. i-qii ojfcrcbatur iuge'facrificiU ma
tutinU in ortufoiis. 19 Similiccrq; . i.qfi offcrebatitr iuge facriji
ciSantefolisoccasii. 20 T3.in obh. Dnraiitholoc.t:iJtafacrifi
cia totaliter inccfa. 11 Qui^a infabb. qcekbrdturin memonam
bhfitiicrcationis. ii Etcalcn./."eo?Mei/j, aneosqScflnouii^iia
in nouiluniis fiebdt h.-ec
fcfla
in memorid bnficii gubernationis mitdi.,
qH quidegubcrnatio eonfislit in motioneflellaru &operationcJ'ua.
niutatio aiit in iflis inferiorib. elementarib. multu feqttiturmofu ?; hi-
nx,proptcr qttod in nouihtniis fiebant ifiafeiia . z j
En folenni-
td.&Cc.fciticet,pafch,pentecofles tubarum,expiationis , tabjmacn-
lurum,de qi-iibus dichtm fuit ptenius Leit:.^}.
24 Vc miniilrcnc
in do.&c. ipfisfacerdotibus deflirpe .Aaron dej'cendcntib'ts
.
CAP.
MORALITER.
II Sacerdotes aUt,&c. vcrfusfine huiuscap. Etqmficutdi-
cit Apoft. I . Cor. 1 o.c. 0?<f in figura coti.nge, iltis . idco per ofti-
cia dida
figurata fueruc officia miniftroru ecclefia? Chri. Igi
tur per
facerdoccs,qui ficut di(Stu cft,erat fup p.incs propoft
tiois.fignificati
fuerut facerdotes nou^ lcgis,ad quoru otfifi
ipcclat
cofccrare
pane in Chfi corpus in facrameto altaris.
|r>litr
iVrniiniftros
vcro domus diii figurati fijcrunc illiad quoul
:.i,&M *^'l'^
^P-i^tat miniftrare faccrdotib.icelcbrationc dicti (acra
fignri. ''"'^ri.fdi^toni,quibuscomiiricurdifpcnfacio fanguinis con
locraci,&
fubdiaconi,quorumofficiucft in vafis^acris didi
lacramcatimatcrwmprxpararc.Similiccr acolythi^qui di;
tlam materia prsparant non tamcn vafis facrisr^pccr quod
duni ordinacurtrsdunt^cis vrceoli vclampullit*. I^eriudices
& ppoiicos,qui fuerunt ca;de pcrfona:
,
ficuc dixi plcnius in
cxpoficione literali,figurati fueriitcxorcift5,qj.ioru oEltcium
eftcxpcllercdxmoncs deencrgumenis,ficucad ludiccs p-
tinebat malos expellere fcu reprimerc,g. fant mcbra d.enio
nis.Pcrianitorcsauc, qui Gcciles aucludarosimmiiiidosar-
ccbancabingrciiucepli, figuraci fuerucoftiarij :ad;nic>ru!n
fpcctac offieiii infidcleS(!')C ecfideIc&cxcommunicac<.scan>e
ab ingrcftii ccclcfii^^cocrccrc.Pcrcancorcs vcro figu.a^i tue
runc ledlorcs . Ecficpatet qu.ilitcr otficia miniftrorum ve-
tcris teftaixicnti figurabantofficia miniftrocum nom .
Tono
UIJ
Glof,orcIi..&
Nicolai de Lyra. 1116
A
A P. XX III T.
a T)fOrrifiliis^tron. *Coinc-ftor.|)aiid
IciiiiasdiuiTuin
X^
ircs ordiiiesjin Aarcniras,Mi)fciras,&:
Lcuius.Aaro
niUNquoqidiuific pgcncr.iricineSj&hicnicdcElcazar
i^.
&:dc khamar 8.lLcc]cijic cx vnaquaqj vimponcificc,
przci
picns,vc <in";iili ini-
Milirarcnca (jblxKho
fihcnfasuc ,
mvfteria purc &:
fvnccrccora Dco ct homini-
bus cr.idaiic:6c iiudiconbus inrnuianc , &c quid ipfa nomina
olicndfic. Scmcias namqueaudicns dominu,N.ich.inacl do
nu Dci,S.idoc iurtus:Abimclcch fraccr mcusrcx, Abiachar
paccr mcus lupcrfluus . Qui crgo audic Dcu rcitc difcendo
lcs;cm ciiis &: maU'
1
i
f
nuiceriti-
eein eorfi in
piintAcdO e*
ia (jpbathu : S^doch
tamcn wV Abiathar
piaroircnc vniucrlis.
H*WMu.
a SMirdoiioif; funRus.
Potcftpcrl:lazar fi-
hu A.irun li-niorcm
,
9c lummum (accrdo-
jcm
ccdcnalhcu fa-
(Tcrdotiu U. fpiritu.v
le
fjcrificium actipi.
Prius
cnim lca;itu'"
pcr Mclchifedccli
p
i
ncm &: vinum ublaiu
cflc in facrificium cor
pons ic (anguinis
Chrini ,fcil icct,f.cr.i-
mcntum, quampcr
Aaropccudum vich-
mas. Pcr Ithamar ve-
ro
(
qui inccrprcca-
jur amarus
)
qui pcr
Dauidculmc Lcuici-
Ci honoris afccndic
,
poHunc figurari
,
qui
dcfigurali obfcruan-
tiaadcuagclium pcr
Chrifium'luiic crafla-
ti
,
quibus dicicur.
J^oniodo coHH^Ja ci in
^naritudircm rits a'ie-
tnt. Plurcs dc blijs
?
Ie(e.t.i
C A P. XXIIII.
fJORRO
filijsAaron, hxpartltiones i
L erat Filij Aaron Nadab & Abiu & e-
Icazar & Ithamar. Mortui sut lut Na-
dab & Abiu ante patre fuum, abfq ;li
berisSaccrdotiocj;
fundlus cH: Elea-
zar&lthamar . EtdiuifitcosDauid
& s adoc dc fihjs Eleazar, &Abime-
ietli dcfiliislthjmarjfcd^mtviccsfuas&minidcriu
Inucn-
tiq; sut mulro plures filii Elcazar in principib. viris qua rilii
Ithamar.Diuifit aut eis, hoc e(t filiis Eleazar principcs p fa-
miliasfedecim, &filiislthamarpfimilias &domosfuaso-
do.Porrodiuifitvtrafq; inrer fcfamiliasfortibus,erantcm
^
a fAliterexcIu.!uniurmini(Ierio (an;Viiarij & principantficerdotij, nili finr a Oco elefti.
principes fand:uarii,& prihcipes
t
Dei ra de filiis Eleazar
J
dc filiis Ithamar . Delcripfitq; cos Scmcias filius Nathanacl 5
fcriba Lcuites cora rege & principib.& badoc facerdote, &:
Abimclcch filio Abiathar,principib. quoqi familiaru facer
dotaIiiI& Leuiticarum,vnam domum^qu.^Ecseterispra^erat,
llcazar,& a!tcramdomum,qua;fubfchebatc^teros, Itha-
mar-Exiuit autem fors piima Ioiarib,fecunda ledeia!, tertia
Harim.quarta Seorim,quinta Melchia,fexta Maima, fcpti-
ina
AccQSj,o6taua Abia , nona lelua, decima Sechenia, vif- 4
e
ir.4.a.
J3jll](ffr
^lcazar
,
quam dc fi
li]s Ichamar clciCti sijc
quianniltifilij dcfcr-
tac magisqua:nc:us,qia; habcc virum .
h Tcrfamltasfi dccim. Duplicacus cfi oclonarius. In lcgc c.i r
nalis circuncilio oil.iui dic cclcbracur,iii cuangclio vero in
prxfcnci circunciVio cordiuin,3i: in iiiaira corporum .
< Dffciipfiiq;. Prardicacoruin ordo oinnia,quc in lcgc com-
prchcnfa
NICOLAVS DE LYRA.
CAP. XXIIII.
I
D
Orro filijs^aron.hji pmit,&c. Hicconfcqucnccr diflin
Jl guucur officia Lcuicarum magis in fpcciali. &C primo
quancum ad faccrdoccs & doilorcs. lccundo quancu ad can
torcs.cap.a i .ccrcio quancum ad facriffas &: ianicores. ca.z6.
Prima in duas,quia primo agicur de faccrdocib. fccundo de
doctoribus,ibi: Vorrofiliurhrn Leui. Circa primum fciendum,
tAaron,&:
filijs ciusdatuni fuic faccrdocium ,a Dco , vc hf
xo. :8.ica tj Aaron crac funimus f.iccrdos,&:^lij eius facer
doccs fub co.f.Elcizar &: Icham.ir,ic3 0.fuminumfjccrdo-
tiumdacum fuicEIcazar&filijscius, feJcpcEli cranslatu
fuic lummum faccrdociurnad domuni Ichamar,dcqua crac
Eli,vt di^um fuic i.Rcg.i .poffca vcro ccmporc S.Uomonis
rcduitum fuic fuminum faccrdocu ad domum Elenzar, ^a
Salomci abiccto Abiathar dc fummo faccrdocio inflituic S.v
docfummum faccrdoccm,quicracdedomoEleazar, vcdi
ftum tuic j.Rcg, i.Dauid cigo ancc mortcm fuam voles or
dinarc facerdotu otiiciu, fccic rcccnfcn principnlcs de vcra-
qucdomo, &: lucniipjurcsdcdonvof-lcazar quadcdomo
Ichanur,V ficconfhruic viginciquntuor faccrdoccs, qui of-
ficiarcnc ccmplum pcr hcbdomadas libi fucccdcntcs .
1 6.de
domoElcazar&S.dcdomoIilnmar , &:cuhocfccicdtias
domos principalcs: vnum fupcr filios Eleazar,&: aliam fupcr
filios khamar.Quod paccc cx hoc, o, Sadoc, qui crac pnnci-
palis intcr filios Elca/:ar,&: Abimclcch inccrfijios Ithamar,
non
dacisobcdicndo, ipfe
filius cft doni Dci
,
quia hanc graciam ha
bcc c< dono diuino
S<. fciiba dortus in
rcgno cxlorum . &:
j^
miniftcr vcri ccmpli
dcfcnbic ricum fnccr
docij cor.^ rcge Chri-
fio &L populo Chn-
fiinno, qui eciam rcx
poccrtdici ,quia cor-
pus Chrifti 6c vicam
fuam bcnc rc2;ic. Qui
licccdafupcrftuo pa-
cic natus , tamcn fa- _
ccrdotale &: rcgiani
*
habec dignicacem
, &:
uifticienommc mcri
co ccnfctur,
d Exiuh autcm fors. Si
qui pucanc in ncccfli-
1
1
catc Dcumellcconfu
lcnduin forcibusapo-
i^olorum excplo , vi-
dcnnt apofloloscollc
fto nun^cro fracruni
hoc fecilfe , & prcccs^
Deo ancc fudifTc
.
c Trima luiarih
, fecun-.
dd
,
&c. Dauid in vi-
ginciquatuor lorceslc
iiiticam tribum,&: fa-
cerdotalcm orduiem
dif^nbuic , oftcndcni
ccclefixfacerdoc.iIcm&:rcgiam di2;nicaccm plcne li.ibcii
&:lcgis,&:cuangclij doilnnampcrfcdlelcruarc, vclpcrfi
rtioncm opcris
,
qiia' fcnario commcndatur , &: clancaccm
cuangclicjE pr.cdicacionis,quxquaccrnano figuracur.Naa
quaccrlcni viginciquacu.^i- taciunc
.
i
^
CAP.
non nominancur inccr illos,qui fncrunc infJicuci ad oibjinn
dij per hcbdomadaSjfcu vices,. quia eranc principalcs in da i
busdomibus prccfidencib.i^.hcbdoinadanjs predidis . S.i-
doc camen &:fui fucceiT.)res,qiiieranc de Elcazarhabucvuc
fuinmum facerdocium, ad quos fpedabac ingredi fanctiiin-
fanftorum in dieexpiacionis,fciliccc, dccima die
7
. niciitis.
Saccrdoccs aucem ali
j
,qui crflc hebdom idarij pcr viccs , in-
trabanc quocidie parcem ccmpli,que dicebacur fandla ad cre
mandum chvmiama fuper alcare inccnfi; &r m hoc contifie
bacconfummacio facrificij,vcdicic Apotl ad Hebr.5?. quili-
bctauccm lacerdos hcbdomadarius babebac plures faccrdo
tes fu!> fe in hcbdomada fua . Quod autcm dicunc aliqui,
(>
illc erac fummus faeerdos per cocum annum in cuius licbdo
mada cadcbac cxpiacionis fetium,p.accc ta!rum,quiaaccni-
porc Dauid, qui oidin.iukill.as viccs nKcrdocum ,quohbcc
anno fuitrec mucacum fummum facerdo:ium quod non L'-
gicur in cet^amenco vec.efTc facUim,l"cd morcuo pacre fucce
dcbaccifiliusin fuininofacecdocio, ExJhisquaiditLiluiu
pacedicera paucis cxccpcis.
i Dittiftt: virafijne 6".
Quado aucein,&: qualicer illicicum, &:
licicum lic vci lbrcibus,dictum tuic diftiisc Num. 34..
3 Defcripfttq\eos Seme.&c. admcmoriain ui tucuruin ,
qu.c
cticcprima in minitfr.ando,&: qux fecuda,&: ticconfequeii
ccr ne in potterum de hoc furgercc aliqua conconco.
4
05i.v.ta .Abu.nona Iefua,&c.' De ifia force tuit Zach^ius
pa
fcrIoan.iiipdtfe,vch.ibccurLuca !
|
u
?JU j
i
jj
'
..
M Q R A L I T R R
.
I Vmri.
filiii ^amu hx pirtitiones crant
.fihj
.Awron 'h^ndab.,
&
sAhiH,^ Eica:{-n. \\\c ponicur ordinacio quancu ad otiicia fa
ccrHotnm infpeciah,circa quos ficordlnauic.q^ cx ipfis ef-
fein l^.pr<ncipafcSjt^clfcnt hobdomadarijp vices luasfuc-
ccffiud c.imcn fub fummo f:icerdocc.Per
ifios auc
z4.figura-
ci tuerunc cpifcopi
,
quifubfummoponrificc
funcccclcli.i
piinifiri, ficuc expiiniicur Apnc.4. per 24.
fcniorcsrponitu;
camcn ibi numcrciS dcccrminacus, pro
indccerminaco.ficu;
dixi plenius cxponcndo liccralicerpatrum illum
Torrct
jii; I. Paralipbm.
ciiTu Elialib, duodccima lacim
, tredccima
Hoppha,tle:imaquarra isbaab, dccimaquinra
Pcig4 ,
deciinarcxra JBramer, dccimafeprima
Hezir , dccimaoctaua Aphfes, dccimaoona
phcheia , vitcfima Hczccicl , viccfimaprima
lachin , vkcfnTiafecunda camul , vicefimater-
:in Dalaiau,vicehmaquarta ^/laaziau.fl Hsvi-
ces eorum rccundij miniiteriaTua, vcingredian
1
lur domu domini , iuxta t ritu (uu m fub raanu

a fPontjiicis, fiilicet, riu ( vnfauoqucfQirtdicriiijAiciS !ux
iniliyrlbus, Bc.s labba:hov[.,ue :a lytbachuni inmi Irabat
,
Aaron patriseprum , ficuf pr;Kcepit diis Deus
Ifracl . jporro filicru Leui, qui rehqui fucrat de

filijs Amra erat Subael,& dc filijs SubaheUehe
dcia.Defilijsquoque Rohobiasprincepslellas.
3
Ifaari vcro filius Salcmoth , filiufquc Salemoth
N 1 C O L A V S D E L Y R A.
I
'
;//;w2.j.'.';. i.fuH fu nnriOrCiccrdotc ab Axiron dciccndcntc,
(],:
.oc.lctiV hic A.iro- , co
c,
pci lonam iplius rcpiercncp.lxic.
1 7'Ti-(>|i'Cot. Hicconfcqiicnccragicur de dottonbus feu
luJic'
1
'^ ir.igts in fpccia^i
.
j
i.,/. .;(.'<i).ye-. lih vidcncurfuifledefilijsMoll, quiaA-
.aron(S:M[ofi.'$fucrnntfi)ij Amram. .
4
liliiMera. Hic dcdorcs fiicrunc dc cribu Lcui defccdcn-
rcs pcrMcrari.
5
MiftrvMq-, . hoc cfi didum,(]- (icuc filij
A.ifon ecaticordinati ui oSicio faccrdocu pet-forces,vrprg-
diChim efl,ira ec iRi m oSicio doctoium . lcc quia in xquali
lui incro,ficuc.n.fuerunc inli.Tur! viginciquQCuor ficcrdoces
hcbdomadar'j,plures aliosfubfe hnces,fic fucrunc initicuci
viginciqiiacuor principnlcs dodtorcs
,
qui hic noiancur, f.Su-
bael,Iebcdcin,Icfi.is,lCuri,S.alcnioth , Iahach,.Icriau,Am.a-
Tias,iahazel, lccmaam , Micha,Sam ir,Iclia^ Zachari:!S:C<<: i^i
fucruncdcfilijs Amra^iji^nnOjOziauSoamjZachur^HcbrJ,
'
Eleazar,
Cap. XXV. 1118
lahath . Filiufi^ue eius Icriati primus , Amarias
fecundus,|ahazieItcrtTus,kGn:aaquartus.
Fi-
iius Oziel Micha : fihus Micha Samir . Fratcr
4 Micha Icfa,filiufqueIe/ia:Zacharias. Filij
Mc-
rari:MohoJi & Muli,fi(iiisOziau Betino . Filius
quf>queMeL'ariOziau&Soam, &:2achur, &
Hebri. Poir6MoholifiliusEleaz.ir,quinonha
bebatliberos., Filius veroCis lerameel . Filij
Mufi Moholi Eder & IcrimiOth .
'
Ifti, fi'ij 'teui
fecundum domo.s familiarum fuarum . Miic-
J
runtque & ipfi fortcs contra fratrcs fuos , filios
.Aaron coram Dauid rcge & Svidoc, & Abime-
Icch, &princ]pibusfamiliarumfaccrdotahum
&Lcuiticarum tam maiores quam minorcs,
ornncs forsa-qualitcr diuidebat
.
- omnss (or?
zqtialiter di-
iiijebat.
L!cft.zai',k-ratv.ec],M<^;buli,Edef,lcrimoch, ifti tueruc dc ii-
lijs Mcrriri. A!ij auc quorum Jiomina hic inccrponucur,fuc-
runc fracrcs iiiorum vcl pacrcs immediaci vcl mcdiaci,&: 9.c
']nccrpoiiuhf,noii caquam princip.-iles dotl:(^iics,fcd licutcis
accincnccs . SciGqdum ccjq, itla noia in pluribns locis alitcr
lonancin Hcbra:o,quaiu hic cxprimancur in Latino
.
6 Tammai::rc's. quia illc fup que cidcbatfors prima, crat pri
mus,& fic ck alijs colbquccer
, liuc ctlctnt iimiorcS iti a*carc,
fiue anciquiorcs.fiuc maioris rcpucacionis, fiue minons.Crc
dibilccnclT, a,diuina ordinarioncpra'fciafuturorij forspri
macecidic k\^ ili;rgisapcum<!cfuturoadillud otiicium,;ck;
ficpiirdcalirs ordinace licurdichiui tiiicNum.ii.
q,
indi-
uilionc cerrar per forccsordiaacionc diuina ibrccs ficcade-
banc, q,, porcio maior ccrrar iproucnicbac tribui hrici maiore
mukitudmem pcrfonarum,&: miivorhiici minore, Sc fic de
alijs proporcionabi]icer,",fccuDdiim qil dicicur Proucr. i6.d.
Sorces mitmntur infmtm^fed .t domino tinnpcrnmur .
,:.^:v-,
CAP. ,
M O 11 A L I T
E R ifios fignificacifiiCiucfaccrdocescurail,qui funciubcpilco-
t TorrofiUorum. Hicconfcquciicer agicurdereliquisfaccr-
. pis,&:fecuiidumeorum dilpoficioncindebenc Infibjcom-
dotibus,quicrantfcibi4. hcbdomadarijs prxdictis ,&:per mi.niscccleiijsminiiTrare .
.
-^
..
idos
^ C A P V T
J
XXV.
IGitti'
t'^i.:u'id
& magijiia
tui cxercitnsfcgre
'^aittrunt in t)uni-
, /?eriw, erc.Quja
vcrus Dauid rcx
r.oficr c^domj-
nus omnemor-
dincm cccicl\a-
ffici minilfcrii
iH fidecrinicads
fiium vuk age-
rc,otiiciuin,iicc
cum digne lau-
<darcpoccft,nifi
qui pacrc viC fi-
lium
-
C A P. XXV.
GIT VR Dauid
& magiflratus cxercitus fc-
i
grcgauerutin minifterium filios Afaph & He-
man&Idithun,quiprophetaret incicharis&
^
pfiltcrijs&CymbalisfcGudii numerum fijum
dedicato fibiofficio fcruientes. De filiis Afaph,
Zachur & lofeph, &Nathania,& Afarela , fihj
Afaph, fubtmanu Afaphprophetantlst iiixta
rcgcm. porro Idithun, filji Idithun Godolias, Sori , Icfeias
,
&Hafa-
5
bias, &c Mathathias, fex fub manu patris fui Idithun
,
qui in cithara
prophetabat t fuper confitcntes & laudantes dominum Hcman
quoquc filij Heman , Boccian Mathanian , Oziel & Subucl , & Icri-
moth, Hananias, Hanani,Ehatha, Gedlethi&Romenthiezcr, &
Iesbacafra,Meriothi,Othir,Mazioth . Omnesifti filij Hcman videntis 4
regis infermonibus Dei,vt exaltaret cornu . Deditque Deus Hcman
5
E
f
admsnu re-
]iu,&Spiricum-
^
landum cofcf-
fionc pcr fide,
fpcm , & chari-
taccm l.-kudauc-
ric. Afjph cn im
colliijcns , Hc-
man cor co-
nuu , Idichun
tranCicns, quic- gis.i. luxtap-
nim diuinefcri-
ccptumiegis.
pcur^ mvficria
^'''"f
^^;'^-
f.U;CCICCr Colll-
dmnlxx.con-
gic,3(: omnem feflione&hu
terrenarum re-
lcm domin.
rum cupidita-
tcm cranlilit,di-
gnc laudcspcr-
p
loluic
.
^
C;mai
N I C O L A V S D E L Y R A . CA,P. X XV.
I T ("jicur DM\d.Hic Cf/fcf/nerttrr a^ii dc diiitficiion: ^ otatn Jtio-
X. ne L.xrtiot ur/i .CirCiX qwidfciendit,cp fuerui ires principalcs canta
rti.f,Afiph & Hema & Iditbu.&iiiifup. 6.-pocani Etha. defitijs
aute iflvru triii innituti SH!.lt{.catorcs &^hbet corufni^fc habebat.
\i.cuaffncidtes
<^ dcftritielrat ordinate t^^Scbdomadari^s facerdotu
fup.diclis,ita fpprifnu^ deifiis i^.exercebat ojpciiifHTi cuprim6bebdo
rnadar'io,&
feciidus cu fecrtdo,& fic dcai'iis.& deiijis.i^. tatoribus
ijHatuorf.ierht defiliis ,yffaph,&fex de filiis Idithliy^c- \i.dc jiliis He
tna.lnftitutt sHt altt ifii 24. citoresffortes.qs rffitprimus &
qsfacii.
duf,&fic confcijucnter: ita cju.od nonfunt ordinaci feckdii ordmepa-
.
tftt, vel
{tatum,fcdfnper qucmcitque cadcbatfors prima iile eratpri-
mus i
M O R A L 1 L L K.
1
.^f^jifw^Hicagifinfpalidccatonbus ,quoru[ ordinatioin
fuis
ofBcijs
diflinguicp 14. viCcs fibi fuccedcccs , iicut: Sc or-
<l:natioprincipaIiu
faccrdotii,q.
hcbdomadarijdieebanf.Et;
qm
miiSy& fic de ailis:ficut diUum efl dc doBorihiis capitulo pnecedenti.
&Ins d:}ts patet literapaucis dt6iis,^u^ difcui rentur.
1. Qui prophccarcnc i.fphctias
ca^ercL : 1 f communi;er cxpowur
Hcinxivcro dii.unt , ^
dum canetci i inflruyicn/iiniuficisfiebatfu-
feosff)iritusdumini,&propbetab?itjicutdiciturde?:lifo/^.l\eg.^.
3
Po\:ro.ftpplefunt,tfi4ifetiuuiHur:tdithuii iflefititfiliusprimi ,
ita
qmd 4i noinen tKCfuiuocnm ad.pairem &filium , & eodcm modo d^ .
eendum efldc Heithw^cumfubditur.Heman quoquc filij Hemant^
4.
Videcis x:c..prophctiS,<n r/ui hodiediciturprophi-i.t^oHm appellt-
batiir vides,vtbabeittr i.F^g.^.dicebaiur aHt 7.li!.prophct.^quia cane.
hat
prophvtias.velquiahabebafitfpiritU propbctii, vt difiim
(fi.f/tp,.
( Yt exalcarec, idefl ,
ad boc laudabant Deum, vt
ipfe ex.iltAtet.
,
^ fortiiiidi>ie>%
qm
jlii figura lucruntcporu,i6
p
ordinacionc cacoru fiiiiJi-v-
tur,q7
i" n''>iia legc ficucin quaUbct ecckfia cachedralipcfi
V41US cpSjflc in ca pt\Ecilc dcbct vnus,cacur alijs i chorocan
tailbus-,
p^
qdprjcfCQtpr laaliquibus
ccclciijs nominarur.
I)ii<i~
1119
GIof.ordi..&NicoIai
deLyra. iiio
^
.T cmnlh Marti
.
Hi
filiosqu.iruordccim , & filias
*1;ST;E
.r.
Vnmcrlilubm.nup.v
rum
fcwfucuiiuclico
tfis fui nd cant.indum in tem
CNponunc,siurcri-m
p|odomini, diltriburi crant
teiiu ^ao-inta i2- m
cy mb.ili.s, &
plaltcrijs
,
&:
ciuuc. Libris.ujcciii
citharis , in minilkriido-
".^l"* dU-dubiiJinnondt. vidclicet &: iJitnun & Hc-
.:. fc .K.
Yudcquicunquccj.-
^^^ p^^jj auic" numcruseo-
cM>u*. cio,quiiuor
pnnnpa rum cum tratribus luis : qui
Jibu*
viriucibusuui-
erudicbanc canticu domini
S,';.xSf.'=i'
.cac>,doaores. ducctioao-
{cCimJum
CIUS nor-
, f Nequisefclcfuliciordiivital"'"'"
niam QUlCvJU^d dKJi-
dn*. ii;cope5rxrunnt.vnJe;Nemiiii
. 1 , '. ininum ct:oiir.;i.>|u iii
.
&;,;:'
gin..oao M.lerur<i;
forte-..
*
C A P. per viccs f uas ex a:quo , tam
maiorquam
minor, dodlas paritcr , & indo-
dlus . tgrelTacjuc eft fors prima lolcph, qui crat
dc Afjph. Secunda Godolixopfi ^ filijs eius , &:
fratribuscius.duodccim. Tertia Zachurfilijs&
fratribuseius, duodecim. Quarta llarifii>js&
frarribuscius,
duodccim QuintaN.tthaniarfi-
lijs&fratribus cius, duodccim. SextaBocciau
fiiijs
filijs&fratribuseius, duodccim. Scptima If-
'D
rcela Hli js & fratribus eius , duodecim . Odaua

Icrai2efilijs&frarribuseiu.s, duodecim. Nona
Mathani.-cfilijs*?^ fratribuseiu,s,duodcci Ti . Dc-
cima Scmcia: fiiijs & frarribus ciiis duodccim.
Vndccinia Azarecl filiis & fratribus cius duo-
dccim. Duodecima Hilabi^ filiis (S: fratribus
ciusduodecim . Tertiadecima sub.iel fiiijs &
fratnbuscius duodecim. Quartadccima Ma-
thathixfilijs & fratnbuscius duodecim. Quin-
tadccima leriinoch fiiijs & fratribus cins duo-
dccim. Sextadecima Hanani.-e fijii.s
&-
fratri-
busciusduodecim . Scptimadecima lesbacafic
fiiijs&fratribuseiusdaodccim . Oclauadccima
Hananinlijs&fratiibusciusduodecim. Nona-
decima Mellothi filijs
& fratribus cius duode-
cim. Viccfima Eiiathafilijs&fratnbusciusduo-
^
dccim. Viccfimaprima Othir filiis&fiatribus
|
cius duodccim . Viccfimafecunda Gcddclthi t
filijs & fratribus cius duodccim . Viccfimater-
tia M ihazioth filiis & fratribuseiusduodc-cim.
Viccfimaquarta Komemthiezer filiis & fratri-
buiCiusdu >dccini-..
NICOLAVS DH LVIIA.
^
fortiindinein
cr
fi>'Cii:Uin r-ii^-u DaitiJ ,
&
p>oytsf hoc diccb.vt-
tHT pidentes re^ i,'j.na orubaot ftro te^c,^ eins regno.nl qnl Htbrsi
expnnunt hoc dengi
M:fji3,q
itm adbni indxt
expcuani,
&
{lyoin-
iH> jdH:n:u,'9t dit^uiit , ctntuKS peum nrabjin , :n ciu! n/rim ut <f><tu
f^er*ntJupero>S)ies gen-is cltHJi:, 'jT eis dominari,Jd hacf/itt impie-
tum
tmnin tiueiitu donini noiiri lef Chrtlii
, ficui d.Ciurn.fuit diffnjiui
l.I{r^.i.c.fupir fiiicin c.f^thi .Ai^tiit .
I M\^i:ru Mo^;(oncs,l!)i.c. ftn tt ceptatton^fg ntils vel xtjtisfeu
altciius con titinnis.Cr.uibiie tfi catien, ciubdfortcs tad-:b<int uruina'
'
liontdiuimJeLundntn aptitudi-nm piifonurutrj ad>f}ic:itfu.t,ficut
didu.n cji ilc dudoiibi4s,t; fMerdot.hus caj .prxccd.
l-f&I.4f.
C A P. XXVI.
a px
'
ifhies jtnejH
M^
.viitotum, .Tc.
'.'. A.uUrolHis. B
)-
ni filiiCorc, &pfal-
mis jam fupcnori-
bus approbati , co
q>
con^ruis fcnflbus ^:
cogitauonib. advir-
tucum ftudiaconiie-
n.t ntibus in fcmcc-
p!is p.ingcrcnt fpiri-
^c pfaltcriun-i,& co
gnicioni
C A P. XXVI.
luifiones autcm ianicorii de Coritis Me-
lclcmiafiiius
Core
, dc fi iis Aiaphfijij
Me(clemi9,Zachariasprimogenitus,Ia
dihclfecunduSjZabadias tcrtius, latha-
naelquartus, /Eiamquintus. lohanam
fcxtus,Elioenai fcptimus. Filij aute Obc
dcdo bcmcias primagenitus> lozabad
fccundus , loahatertiuSjSachar quartus, Nathauael quintus
. gnitioni diuinicatis
^)Uigili fpcciila nu-i^^
t sincciiti, c(jlcltiuni
I myQcnoiu diti,ni to-
rciit haunrc fccrcr^
. F.c idco cu plalino
runi anrcaixadurni-
niquotidiccancndo- F
ruin ofiiciu rcccpif-
fcnc, vidciuurCkdi,
vc plalnium cantici
in 'iccunda labbachi
fpccialiccr rccipcrcc
concincnduni.
^
Idcm
NICOLA\'S
D LYRA. CAP.XXVL
)i.ifi^
I
"pV tuiTioncsautcia.''!:^''"'",^-'^-.
Hiccoifetiuentera-itHr
X-J deordinafonetah
'>&*'' "^ licrifl.vM /
, cir pnmo dc iaiiitO'
tib .i,i c"j'J6 defrtcrifia.fu
j:H:^'^i>'"U 'bi
:
P.)rr6 A chias
.
Circt
frimuinf ieni/U'ii,ipd-niftietu'>-.''"""
/f" onlines non acciphfiiu'^
ftim ordinemfaccrdr,iumtfniv jf.
-li.fiftnrdints d-i&unm
c" can
toiHm,>tdi[iHto:llfHpcriiis^fc:ifecu>.'^'*"- ^^'^'"'^P"^"*''*'"'^'*^'
***-
tem
M O R A L I
T E
'^

1 D:n'fioitts atit iunfmrun..
Ifluriim auccn^ o.'*^"'^^'"
^ ^\(^m
ftio non accipitur f,n diHindioncs licbdom.
irfi''o''iim fcu
principalium
faccrdotum, fu ut cfl di^iini dcQ.'''^"''^^'""'^'
cantorum,fcd
accipitur
fm diftmaioncs
porcaiu,
^^^^^
^"^"
nintadquamorpartcsprincipalc^
orbis
,
prcrccrqn^^d/fiar
porca: non fucruJK in tcmy.b in quo cr;lt,nili vnus foliu
-^'
*^- -rf
;9=t^.<;'n
Partc Oricntali.fcd
fucrunt jn muro atnj. Igitu.'^
:i!n fiL^fi-
^'1"' l-^cramcntuni.
coquod cfi janua aliSrum facramen,
wiii^.
'^;''^^<?"3Pf"drloan.3.a.
>(^/J^,,r;4r./(r.;rrv<,7<i
C-IpirUu^tioHp9tintroireinre^u,nDei
. Pcr Occidcptalc vcro
portam
tcm in .xtrio temp[i,Trhi erant ifii portarij, ejUaiuor introitns fecudum
quatnorpartes orbii ,f.porta Oriint.ilis ex qua pai teer.it :ngrijj'iis
ttmpti,<i- Qccidfntais ex q la partc e^at pars po_flcrior tcnipli,qii.e di
cehji ur f.i)itlumfan&onim, &porta^qntloi^.iris &.^iuflralis
.,
qux
erant cx Uterib.is tcuipiijgiinr ftciulum i/l.is
q

aiuor partes dijpofi^i
juntijmC'irej fjrr firt. s, v del <;e!, qiii ciUudiitHt port.i Orie-itaU*,
y
qn: Q: cidei't.i{':n.,y .-jiii ^4 f::iloiijrttn,
^
qrt; yditflrulvm^ei quo-
nioUu.JiX liis diClispati: lu^ijpaucis cxccpti:.,qu.idifci'.rrcniiir .
___,
Q
H'-'
portam flgnificanir cvcrcma vn^io.qua: cfl faci^um cxcun-
tiu dc hoc mudo.Pcr Aquiionaic vcro porta figfiatur
pijni-
tctia:facrum,qu. rcfpiciCiSt: dcflccpxcacacomida.Hicre.
i.
^b aqjiiloic p.Tiiieittr ottvcttiainm. Pcr porcam aurc Aultralcni
flgnittcacur fKramcnctim cnchnnl^ic,quod.cli
facranichtii
ainoriSCo,qu6d abauffro proccdic calonsfci-torflgnificas
fcruorcmdiledionis . Igicurfccundum
porr.nsiflaspoflunc
diflingui lanicorcs.Porcam cnim Oriencalcra obfcruac,
qui
graciam bapcifmalcm cullodiunc . Occidcntale vcro
porta,
qui vnttioncm cxcrcmam dcuocc fufcipiuncPorta
Aquilo-
jT,,'rem,qui peccaca commifiaperpa-niccnciam
diluunc.
Au
ftrail'-ni
vcro porta,qui Ikqucnccv U
dcuotc euchanflia
rc
f
Cipuint
I
II2T I.Paralipom.
Cap.XXVI. 1122
.jilDEM. Corc ciim a]iis,'qui adiicrftis Mofcn , &Aaron
. infurrcxcrant fliidio contiuT>aci,tcrr^ huuu in defcrto uora
t! funt,& nccati. Quib.mortuis, quia aii) patrcs eorum filijs
niirabilia Dci nuntiauerunt,vt diccre poffcnt filij Corc,Pa
trcsnodnannuntia
uei Qt nobis ? Wi suc
patresquorum fcne
ctus vitaimmacula-
tacft.Sequitur.
a Selmiia, Qui in-
terprctatur, rcddcn
tcdomino.^fi^ni
ficat ordinc apolTo-
lorum, &pnmoru
dodorum,quib.O-
rientalisporra, i.pri
initiua commenda
turecclefia, quibus
antiquorum patrii
Ammiel fextus, I(Iacharreptimus,Phol!athio<5l::aias, quia be-
ncdixit ilh dominus.Semeix autem fiiio eius nati func iilij, pra*
fed:i famiiiarum fuarum.Hrant cnim viri forciifmii.Filij ergo Sc-
meiisOthni, &Raphael, &:Obed , Elzabad
, 5:fratrcseiusviii
fortiflimi. Eliuquoque,&Samachias. Omnes hidefilijsObe-
dedom,ipfi &: filij,& fratres eorum fortillimi ad miniilrandum
iexagintaduodeObededom.Porro Melelemita:fi!ij, &frarrcs
corumrobuftiffimideccm, &06I0. DeHoiaautem, idefi:,dcfi-
liisMerariScmchri princcps
Cnon cnimhabueratprimogeni-
tum, & idcirco pofuerat cum pater eius in pnncipem
) Helcias
n:
rcddjtcfuncpromif fecundus, Tabclias tertius, zacharias, quartus . Onines hi fihi,
a
T Cuftodcsccclefiar.qui ad bapti&ium rmgu oium Ikiem cxploraut.
& fratres Hofa tredecim . Hi ihnt diuifi iii iani tores , vt iemper
principes cuflodiarum t ficut , & fratrcs corum miniflrarent in
a
f
Qu:a non eft pcrionatum acccptoi Deus.quicuiHjue enim Ofeiatui iulHtiam.acccptu ell illi .
domodomini. MiiTa^funtcrgoiortescxxquo,
& paruis, &
magnisperfamiliasfuas in vnamquamque portarum . Ccci-
candum ordinati f dicigiturforsOricntalis Selemia: . Porro Zachanje filio eius
^
f"^'"' '^'^- Scnanus
SiZt/ri:
vko
piucfcntiffimo &
teruditofoit,toobt,gitphgaScpten-
S^^r.mTd Sni
f, . /. r -. _
a
f Gtf.wliras ^^""""'gKui.iedexeispIuiimiidfidcm veniuiit.
tlb. aujpmtujjanaus, b ^Seimcns. c TQa;aibitucruntprophc,Jcapoftoli,
egregttemihi.nTau c
trio^nalis,
ObeJedom vero,&filiis,ciusad Auftrum , t inqua

parte domus erat
/eniorum confilium.Sephim,& Hofa, ad Oc
a TQ^a in projtimo eiit iudiciuin in qno fanfti afcendent aJ tcznum cilQtuun
fiones
b Zachari. qiii mc-
moriadominiintcr
^
pretatur,&:fignifi-
cat dodores gcntiu
(quiaaprimis przdf
catoribusad priedi
cat lu-liiicam plcbcm Icge , 5z pri^phctis iIlnminatam,c^Io-
D
li fidcijiSilumini (apicntia^pcrcipicndo viciium.
c ^d Occiiktttem iu\ tjp(:rtn.n,i& c. Vcv Occidctalcm plaQ;am
finis niuiid: iignificacur, in quo cric pcrfccutio Anciciinfii
,
aljiiiJdahitin!(ftna<:,&
Mit.H.b
rcfngefctt charit.is tnnl
toiHM . HuuisportvE
ianicores,i'unc du^:lo
rcs iliius ceinporis,
quiccclcfiarn docc-
do , (5<: cxiiorcado ro
boiac vndc Scphim
hunulis, vel campc
(tris 61 Hofadiuinas
mccrprcaiCur.Humi
liabicur . n. in pcrfc
cutioncccclcfifl, &C
in campo lafciuia:
E
ericdilloluta. Scdiu
pcrtcdoru adione
eieuaca, quoddiui
nis prxfignacur clo
quiis. Vnde. C//< Dan.u.c
funt fcrmories vfcjue ad
prjifiniturn tempus.
t Liuiix fex^S" ad ^'
quilunem quatuor per
/
on,& Barnabam. d
; Obededom.Kuhcus C
niiinleruicucecrac
aaci, &rubore fan
Liinis Chrif^i pcr
i qno laiifti fcendent aJ tcgnunj cilQtuin.
b
fCoiicoid:a dujiuin ic.c.imontotuin.
cidentem iuxta
portam,cjuaE ducit ad viam afcefionis, cij^itodia
firre^arumfuuYn
f
contraculWianL..AdOrictem
vero Leuitac fex, &adAqui-7
fpaculo habueruc,
lonem quatuorperdicm,atque ad Meridicm, fimiliter in dic
cde percondefcc-
^
quatuor,& vbieratconciIiumlbini,&bini. In cellulisquoque
tianitorum ad Occidentem quatuor in uia,biniquc per ccllulas
.
Ad Septentrionem vcro , 6c Meridiem quatcrni pcr dies fingu-
losmutabantur. Etadbafilicamconciliiad Occidentembini,
habentcs fubicdtos alios in via,binique pcr cellqlas.Ha? funt di-
OBcm ma:
cdiicuncurad gra-
dumprifiinum.un-
dc Paulus . Omnium
'iruum me feci ,
ut om
1 lucrifacerem.
i .Ad auflrum . Au
iralis porca fignifi
ficac, quacernanus
cuanilgclicam dovllri
nam, &principaliu
virtucum plenicudi
nem.
-
g
Bini,&bifti .lani F
cores biaos,^ binos
dicicelfeincelUiIis,
acqueiuvia, quiali
ucin cellulis cordis
fui euram geranc , li
uttiviaexcerius ver
bum Dci cxponanc, .

duo prarccpca chari

H.lJ^^^^"^"'
tacis ,&regulamu-
triufque cciiamcnci
umnmo fcruant,

^
Filii
NICOLAVSDELYRA.
Quia bcnedixic illi dominus. Ifiud ponitur ad oflcnienium rtt
onun quare ide Obcdcdom ita multiplicatut erat in prole ,prout tan
tur in
textujfle.n.fectindum dolorcsfitit ille Obededom, in cuius do
opofttafuit arcadomini ttt habetur2,I{e.6.prop:er
9o</dominus
cnedixicObcdedom,&omncmdomumeius,vfrf/cifr;W-
in,f.multiplicando eum in prolc,maximimafcuUna,& in bonisfpt-
tualibHs,&
ternporalibus.
Scmchri princcps,6cC..^<o</M;;o/fr uuo modofic, quodiflui
initur
rtfpondendo lacice quxflioni.Dicunt.n.ljuod ifle Semchri erat
irui valoris,&
ideopoflct qudtri quarepater ettts confluuit eumprin
'pcm tn domofua.Et
refpondetur hic^quod hocfnit , eo quod non ha-
uerai primogenitum.
Sedifludnonyidetur ralere
, quiafaltemifle
cmchrlfuit primogenitus eius,vel alius.Tropter quod alio modo ex-
onitur ad contrarium,yc} quod ifle Semchrifnit ualentior aliis
fra-
'ib.fuit
,
propter
quodpaterfecit eumprincipcm inier eos, quamuis
on
cjfetfeniorjicut Dauidfecit de Salomone,& plures alii reges,qui
ceruntfibifuccedere in regno iunioi es^&proptrr hoc diciturhic.
Non.n.habucrat,&:c./</;;)/f,^j
eflet alicuius valorisjeu repw
itionis,&
talis modus loquendi bene inuenitur alibiinfcriptura.
4
MilliE
M O R A L I T E R.
cipiunt.Moralitcr
autem polTunt diftingui porta:?, ac ct iani
orcs.Oricntalis
portadici pordi bominisorcuj, Oa;idcnca
isautciusobitus
. Aquilonans vcroaducrfitatistempus,Au
jralis
profperuatis
Hatus . Ponam igitur Onentalcm culio-
'ut
iJli,qui
uilitatem
fuiC originis confidcrant,vt humilictur.
oiiam
autem
Occidcncak
mqui ccrtitudmem morcis fucu-
4
MifisE funt crgo fortcs . fme acceptione domus^/etatis^velgencrit
ficut diilum
eft de cantoribus c.praccdentc.
5
Porro Zachari.T filius, &,C, lloc dicitur ad rediendum rationem
quarefuitpofitusprincipaUs in porta Stptentrionali,fict4( puter fuus in
Orientali,quia nonftiitftc de alits portis,qt4odpater,& fiiius cffentprin
cipales in duabusportis aliis.
6 In qua parte domus,&c. lfluiindi4citur ai oflendendum, quod in
illaparterequirebatHrmagnacHflodia,quiaibitra6i.-ibantfeHes,ftuiudi
ces ordinaiii negotia cornmunia, &detcrminabant dubia,& idcofors iL
la ceciditfuper Obededom,qui crat homo vaUns,&potens,eo quod bcne
dixerat eum dominus,vtprxdilum eft.
7
Ad Oricntem ucro,&c. quia ilUporta erat ante ingreffum templi
&ideo requirebatur ibimagna cuflodia.
8 Et vbi crat concilium ,&:c. ibi.n.dupUcabantur cunodes,qi4ia re-
quirebatur maiorcuflodia raiioneprdila.
MYSTICE cxponendo portas prisdiSasfecundtm fenfum allego-
ricum.Vorta Orientaiisfignat Chrifli incarationem,quia tunc uifttauit
nos Oriens ex alto . Occidentis eit4s pafflonem, quia tunc occiditfol iufli-
ti,in cuiusfignumfol obfcwatusfuit in meridie . .Aquilonaris eius re-
furrediom t,t
, quiat nc Chriftus
rcdiit ab infcris tanqi4am ab .Jquilone*
^t dequo
rXySc
inccrtiiudincm horafiugitcr meditantur,ne improuifi
ad mortis indicium euocentiir.Bcrn.O homo,certum efi,qi}
moricris,fcd
ubi.quando ucl quomodo,-inccrtum cfi, mors
vbiquetccxpc(itat,fcd fl fapicnsfueris,vbiquemortcmcxpc
djibis.PorcamaucemAquilonaremcuftodiuncquiinaducr
fisarmisparienti.tcontiauefcmuniunc,nepcrimp.icicncia
frangancur. Portam auccm Auftralem oblcruanc,qui ibmpcr
ibliciti func nc in prolpei is pcr fupcrbiam cleucntur.
Toia.i. NN
JriUi
mi
G1
oCoid
&: Ni
colai Jc Lyra
. 1124
A
f
rjiiAificitio
paa.
B
P.J.M}.b
-
Oin pr ccipuc .1 Dauid
honnrabantur , fc-
fclTioncm
acccpcruncfiiin.ticaiiceos qui mcdii^rrJnuecoii 1
^&:liip-rilKj:uirosconO:ujricranr,do-
rcnc.,.mcm
vircnrum ti.rbula^cum Inmis ioaili rranl^cn-
Jorcs dc
hulxjN
li^Wicar^qu.bus
ornamcntum ccdclia:,.
.
dcndo non ;.ppccunr,lc
d
t:mK' .n.md.ata Dc,
<
^-
- -v.-hc
doioranimc
co
^v ncrmfn-^
u.fiones ianitorum
filiorum
Corc,&:
Mcrnri.porro* Achuis cratfj-

, InCl.niio iVm omn tl.clauiHiv^icn-.ix.^v
Ivicmi qui ait.NunMbo mwn .uum fraiflm .,.-
pcr ihcTauiosdonnis
domini,ac vafatlaniaoru . Filii quoq Lcd
mv,
filij Gcrfonni.Dc
Lcdan principcs
faniiliarum,Lccian,6i:Gerlonni
lchicH.Filij Ichicli
Z.nhan,&loel,
fratrcs cius, rupcrthcfaui-os do-
musdomini.Amr.>mitis,C-iiraariiis,&:Hcbroniti.s,&:OzieIit|s.!>u-
bacl autcm fihus
Gcrfon filii
Moyfi.prxpofitu.s thciauri^frcsquo
b
qac cius lihczcr.cuius filius Rahabia,&
huius filius Ilaias
,
: huius
'
T
Aliis.rihii.
1-1
filiusIoraHuiusqiuoqucfiliuszechrijfed&huiusfiliusSelGmirh.
Ipfe Sclcmith,& fratrcs cius fiip thclauros
fanCl;orum,qua: fjniaifi
^
cauitDauid rex,&:
principcs
familiarum,&tribuni,&ccturiones,
6i duces cxercituS dc bellis,&: manubiis
pra:liorum,q confccrauc-
rantad inftaurarioncm,
ecfupelledilcmtcmplidomini.
Hxcautc
j
vniucrfi fandificauit Samucl vidcns,& Saul filiusCis, &
Abncr fi-
lius-Ncr,& loab filius Sarui?. Oes qui fanclificaucrant ca pcr manu
^
a
T
Aftnrius men,velmom,vci pffeflio,v.fiipcr cjuam irquiofcet dommus.
Sclemith,&: fratru cius.Ifaarifis vcro perat Chonenias, &: filii ei
ad opera forinfccus fuper Ifrael , ad doccndum,& iudicandum eos
ama
Porrode Hcbroniris
Halabias.&fratresciusvirifortiffuTii millefe
l
Si^^ZlLnt^
d ptincrennpraxrantHraelitransIordanemcontraOccidentem^ia
^
/r"^'i^
''>"' do-
ginTi> .luvj
^, ^ t"- tr> r
. .
.n

_..! :.
mmi. Hebron->jc-
ro
inccipretarur
coniugiLim
, ^ni
enim timet
profii
|i;i.luU(Ur.
b F^attr ffxt/>u:
c:
-
'
-.r.OlUn
14 prin-
a|
um tbtfiurv^.s
clic
{anclorum,
qu.tcni: hotti-
bus
-"r,
in 1 .,
|c."
tcinpii d m;:b3t.
^
'
HIC c-
... iic l.ibo-
rans
aliciuid vir-
i;;-v . VtlltiiniO-
j., u
... :.:irit,
Dco , non Ubi bc
ne.irtribuat.
vn
.,uiic non tubis , fid
it^mini tuo daglo-
ti.im.
C
Ifasriiit
vero
prxcrat
ChonrnitUj
& CJttcra. Hi funt
^
qui in
Hcclcru
yjumilitcr,<:obc
lus y
6
rinia
Uv.;t.i h.mihi
ha"c ^<j,\c n:(i I -
110 IX'i ,i<=pi
licus dicicur ci;.'
Aiabia.s ,
id cIt,
t-acicMDc d.^mi-
no , vc dicariL
cunu piophcca
.
Vmnia opera mlii
ij)r,itiis (3 /'/ lio-
bis.
c H^ebronit^rHm- aii
tftnfrificeps fiiit h
ria, fecundutn fmu-
li.ts
, (S' cognationes
coriun.
In Hcbron crpic
].)aiiid rcgn.uc,
cju.Iijniricaccos,
qui bcneconucr-
f;ri incipiunc, .S<v^
3).iuid in vicaw
'
fua parant rcijniu
"
Hcbronicis Ic-
nas, timcns dor
nitnuni princcps^
cft, quia initium
m
dcuota
mcntc fu c
Qin-jtisopcrib domini,& in minifterium rcgis. Hebronitarumau
^
Sin" noifpof-
tem princeps fuit leria fecu ndum familias,
&
cognationes eorum.
^ ^ ' '^ -
'
a
TVltiiiio,f.iniientilunt,<jurioiDiiiadi(i)r.fiUi,StSa!emoiuomnia,.]uatfncicndacrantcxpofiur.
^,v.j,t
Quadragcfimo
anno regni Dauid
recenfiii funt &inuenti funt viri
i"
cit
, vt amet,
&
forti(rimiinIezer,GaIaad,
fratrefquceiusrobuftioris^tatisduomi
^"
"
"*
'
a T Apoiio'i,oc Ap3!toliciv:ri.
lia feptingenti pruicipes famiharum. Prsepofuit autem cos Dauid
rex Rubcnitis,&: Gadditis,&dimidix tiibui Manallcjin omne mi
nilkrium Dei,5^ rcgis.
lunt
faciendo,do
dnnam
uirtutu
oftcndunt.
d Ifraiti
trans
lotdancin
contra
Occidentem ,
&cx-
ieta. Ifraclit2e,qui
tras
lordanc pol-
fcf-
foras mittat tim(h
rem.
#CAI'.
^
'ifl'
NICOLAVS DE LYRA.
de (fnodicitur lerem. i . Ab Aqu.lonc pandctur omnc maluin.
^ufiralis
eiiisafcenfionemJicHtinpunUo^tuHralifoluiftbilisciiin
fua tnaiuri altitudinc , fiiia enim quatuor Chi iiii myfieria habcmiis
introitum ad atrimn cccleft miliiantis
,
-ptper hecpojlca acced.imus
fidtemplnm ecclefi^
triumphantis.
I^Ioraluer. Secundum vcrofeiifum moralem porta Orientalis dcfignat hima-
nx origin:s utlitatem.Vorta Occidentalis mortis propinquitatrm.Tor
tajlquHonaristnfernalisfuppliciigrauitatcm , quia ab Aquilone
pariclctur omnc malum, utfnpra di6lum elt . .yfujlralis ucro caele
HugaHdii immcnfttatcmyquia ibifolinftiiis lucet infua uirtute. Ter
xonjiderationem.n.iflotum quatuor rcfilit homo apeccato, &incipit
^tonum operari,&fic per iita quafi perquatuur portas habrtintroi-
t'im ad atrium mtlitantis ecclcftx,per partitipationem meritorum, ut
Jic
Hlterius tranfeat ad atrium trtumphantis eccleftx per adeptionem
frmminrum.
-* Porro Achias erat fupcr thcfauros domus domi ni, &C.
Hic confcquenter agittiy de ordinationefacriflarum,& prxf-Borum,
<ir primo agitui- defacrtdisyfcundo deprafcnis,ib!: I faaatis,/af
>;-
Pinifia
^*aiitcm dictbantu/ iUi,qiii cuflodttbant tiafa diuino culcui deputa-
ta,&facerdotiiaf ornai)ienta,& ea qux erant infacriftciis, &cultn
diiiinj iH(c(fariay& auruiny& argrinum,&ftmiliayquxex dcuoiio-
jiefuerant dominii confrcrata,& pa'et litcra vfque ibi,
2 Quefandilicau.t D.iiud rcx,&: principcs fim.liarum,tVc.
i^.Vido.n.habtbant viflo' ia'n falimn.:m
,
prctii)faqu.i:tbi reptric-
baatur in prxda priucipes bcll.ttoriofi n^cribjut, vel p.irtcmeorum
confecrando diufio cultuiyita ijuodnon
pnffcnt atiis ufilms applicari^
&bot lc%itwt tfle fatlum a tcmpore Mofi,quando dcu(3is Madiani-
fi> i:id atni inucnerunt inprxdam confcoa-
fti>
,
,.
{u.^i.infi,
5
H(^c autcin vuivicrla faiittificauit Samucl videns,& Saul.
HocHiurrft
^- "
\ata,velconfccr.itadomi-
liopdpaui,.;. ,
iiipoflSaiil,fcdadea,qux
fua-unt
fueruntfanBificatA, &confecrata domino , exprxdts videriaruntf.
qu.ts b.ibtterunt Saut,&principes eius.
4
t loab filius Saruia:. iflud refcttur ad tempus Dauid, ciiiusm
litixprincepsfuit loab.
5
Ifaaricis vero prarcrat Choncnias,&c. H'c confcqucnter agi-
tur deprxfclis in cperibiis exterioribus,& hoc c/l quod dicttur.
6 Ad opcra forinfccus fupcr lfracl,& ad doccduiii,&:c. UU
qui.n.de Lciiitis fcientcs legtm fuerunt ordinatt ad docenduuiposu-
tum in tocis diiiantibus a lerufalcm , &ad dctermin.vidutn duiiia in
quib.ftwptices dnbitabant. Hebrxi tamcn aliter exponuatqu'
tur hic. ad opeia forinfccus fupcr Ifracl , &c. difciites,qu,... , ,.,
Leuit^fuerunt ordinati ad hoc,quod cxdcrr.ntwr li^na cedrina in Liba
iio,& ad addiicendttm eain lerufalemjimiliter adabfci<idend"
dcs dc moritib.pro reparatione corum^qux in tempto, ucl circa
'
ejfent renouanda,uct de noiio xdificanda, &
quMimnt ad hoc
<.'
doflores iudices,quipr.tcrant operariis,& difpnncbait q^tid eci j^imj-
dum,&punicbant tr.tnf^reJforcs mandatormnfuorum.
7
Porro de Hebronicis Hafabias,& fratrescius.&c. i.de Le
ui is defcendintih.ab Hebron,de quo dilum cflJupra.
8 Prxcranc Ifracli trans lordaricm contra Occidcntc , &c.
vhi habitabant dux tribus,<CT diniidia.
p In cundis openb.domini, &i.i miniffcrium rcgis. era^it.
n .ibi ajiqux vincx,& agri domih o confecrati,quoi um prouentus ccde
bant iii miuiflerium tenipti.Erant ctiam ibi aliqui rcddtus,&pr<0,^
tHS prarege co'li^endi,& in utroqueotjiciotrant ilji
mfl
tu'i.
10 Quadr.igclimo anno rcgni Dauid rcccnfici lunr, &in-
\\cnX.\,ti>CC.i.pr.tdi8x liumerationcs ,
&disiin^ioncs Liut-wuiti.fx.
ilxfuerunt qundytigefimo anno reoni DaHid,qi<ifuit urinius annus,f
vitxfiix^iflud atitem hic exprimitur, qui.t Hurncri, &ordincs bellato
runi,qui ponuntur capitutofequentifiurunt a principio rcgni D.iuid
.
li^iod patet cx hoc , qucd ^faetfrater loab nominatur printeps w
qujrtaturma,& tamcn ipjcfuit occifus circaprincipium regnt Da-
uidium adhuc ejfet contentio inter domum Dauid, &domum
Saulde
Tregno,ythabetHY z.K."?.!,
iiiy
IParalipom.
Cap.XXVII.
m^
C A P. XXVII.
I L 1 1 autem Ifrael fecun-
'
dumnumeriifuum prin-
cipes familiarum tribuni
,
&ceturiones,& prxfedi,
qui miniftrabant regi iu-
f Ordinc$,fcilicet. b f AdDcum.
xtaturmas fuas, ingredie
a TAd pradic.induin.
b f
Uenignitatis .
- tes, &
cgredientes per fingulos menfes in
a nno
5" Sicut fui>ra.
vigintiquatuortmilibus finguli pricerant. pri-
*
anaiturmsEinprimo menfe,Iesboam pr^cratfi-
3
lius
Zabdiel : &c fub eo vigintiquatuor milia
.
Defiliis
phares, princcps cundlorum princi-"!
pumexercitus menfeprimo . ^ecundi menfis
habebatturmam Dudia Aliohites,6i poft fe al-
crnomineMaceIIofh,quiregebatpartem exer
'jcitus vigintiquatuor milium . DuxquoquctUt-
jma? tertias in menfc tcrtio,crat Banaias filius lo-
ladae facerdotis: &:in diuifionc iuavigintiqua-
tuor milia . Ipfe eft Banaias fortiitlmus inter tri
-
^inta, & fiiper trigmta . prxerat autcm tur-
^
ma^ipfius Amizadabfiliuscius.Quartus,men-
1
fc quarto , Azahel frater loab , &c Zabadias
fi-
9
lius eius poft eum
, &in turma eius vigintiqua-
tuormilia. Quintus, menfcquinto, princeps
Samaoth lezcrites
, & in turma cius viginti-
quatuor milia. Scxtus , fcxto mcnfe , Hira filius
AccesThccuites, &c in turmaeiusvigmtiqua-
*"
NICOLAVl Lt, i.VKA.
C A P. XXVII.
^
Ilij autcm Ifracl. Hkconfcquenterdefcribhurordina-
tin populi ad regem,<& ad Dcum.Tunc.n.popMlns
eft be-
iie ordinatHs,quando eH obedicns regi^& rcx diuinx ro
luntauytalis autemfuit Dauid^& inprincipio regni
fui
^
fa8afu!tifiaordinatio,vtdi6lumefiprcedent. capitu.
taftJen ponitur hic ejnafi per modum rcpetitionis
,
quiarolnit finiilcm
rdinattonem eein regnojiliijui Salommis. Circa rjuodprimoponitur
crdinatio militarisjecundo popularis, ibi : Porro tribubus , tertio
\familiarisyibi: Super thefauros autem rcijis. Circaprimumfcien-
]
dfn^qMod Dauid diftinxit miliiesper 1 2.cohortcs,& in qualibvt erat
Z^.milia bellatorum,ita quodprima cohors erat cum regeprimo men-
fe,pardta .id refiilendim aduerfari^s.vel adfedandum populHm,fi ali-
qua feditio orireturj& fecunda cohors in fccundo menje,
&fic de aliis
confequenter^tamen quando imrninchat bellum ybi oportebal congre-
I
gare maiorem exerciiU' omnes i i.cehories eratt paratx , >f ejfent
cnm rege . In ordineigiiur islarum cohortum oSlenditur hic qulsfue
ritprincrps in prima cohortc,& quis in fecunda,& fic de aliis,&pa
tet littera ex di3is,paucis exceptis.
Primae turmar. i.pii)n<e cohorti millt"m.
3 Icsboam pra;er;it filius,&:c. ifie
fnp.\ i .cap.vocatnr lesb.ia,
ifta nomina yariantar
(
ftcutfrequenter depropriis Hebraicis dilum
eji)inprincip'n,vermftne.
4
Dc fili jS Pharcs,&C. de qua tribu crat Dauid,& ideo poluit i-
II
12
3
tuor milia. Septimus menfe feptimo, Helles
I>
phallonitesdefihisEphraim; &: incurma cius,
vigintiquatuormilia.
Od:auus , mcnfeo(5l;auo,
Sobochai Hufathites de ftirpe Zarahi , &: in tur-
ma eius vigintiquatuor miliia. Nonus,menfe no
no , Abiezcr Anathothitcs t de filijs lcmini : &
inturmaeius
vigintiquatuor milia. Dccimus,
mcnfcdccimojt
Marai, & ipfe Netophathites
de ftirpc
zarahi, & in turma eius vigintiqua
tuormilia.
Vndecimus,men(e vndecimo, Ba-
naiasPh;iraihonitcs de filijs Ephraim etintur-
ma cius vigintiquatuor riulia . Duodecimus,
menfe
duodccimo Holdai . Netophathitcs dc
ftirpe
Gothonicl, et inturma cius vigintiqua-
tuormilia.
porrotiibubusprarerant in Ifrael:
Rubenitisdux
Eliezcr, filius zcchri; Simeoni-
tisjdux Saphatias filius Maacha,Lcuitis,Hafabias
filius Chamucl. Aaronitis, Sadog. ludaitis, nliu E
frater Dauid , Iflacharitis , Amri filius Michael.
zabulonitis,
lcfmaiasfilius Abdia:: Ncphtali-
F
tibus ,
Ierimt>th filius Ozicl : filijs Ephraim
Ofcc filius Oza ziu : Dimidia: tribui Manafie
,
loel ,
filiusPhadaizE, etdimidi.x tribui Manaf-
lcinGalaad,
laddo filius zacharia:: Beniamiii
autcm,
laficl, filiusAbncr: Danvcro, Ezriel,
filiUs leroham ni principes filiorum Ifrael.No-
iuic autem
Dauid numerare eos a uiginti annis
inferius,quia
dixerat Dominus , vt multiplicaret
Ifrael quafi ftellascoeli. loab filius Saruia: coe-
jium honorare,non jolMrn propterprobitativi^fidpropter tribusiden-
titatem, vndefubditur.
5
Pnnceps cun[lorum principum, &:c. quia non fohim prxe-
ratprimteturm^, imo etia^principes aliarum ii.turmarumerant
fub eo.
6 PrxeratautcmturmxipfiuSj&c.f.Bijw/rf*.
7
Amizadab filius cius. f.fubpatre,& quando pater non poterat
intendere,quia eratregis confdi.iriuSyVt habcturfup. z.cap.
8 Quartus menfe quarto, Azahcl; ex quo patet quodisla ordina
tio mtlitionfa&afuit uiuerttc adhuc .A^zahek.
p Et Zabadias filius cius poft cum. quia ,Xxahcl parum vixit
posi iftam ordina ionem,quiafuit occijus circaprtncipium regni Da
uid,vt habeturi.^g.t.c.
10 PovTOznbuhus. Hic confeqrienter dcfaibitiir ordinatiopopula-
ris,& accipiturfecundtm tribii s,qHia cuilibetpntcrat unus prtnfe-
&11S exparte regis , qui leuabat cenfim adprouidendim regi, &do-
mui eius,& oflenditur hic quls cuilibct tribui prcrat^& patet litera
vfqae ibi.
1
1
Noluit autcm Dauid, altqtu lihri babent, Voluiz,fed male.,
qiaa lntb de mandato Dauid nu/ncrauitfolumpopuhm
,
quipoterat
adbellum proccdcre,& hoc efl a uiginti annis,&fupra: infra autem
noltiit entmcrare,cuius cauftfibditttr.
12 Quiadixcratdominus, &c. q.d.ftuix potueruntnumerari
uiri potentes ad bellUproccdere,multo minus poffent numcrariji cum
uiris numerarentur ctiam pueri?
I
j
loab filius Saruia: ,&Lc. ut babeturfup.i i .
* I Ncc
t
deftrrpefi-
Hi-^ [emini.
f?/r)7
M O R A L 1 1 E R.
t
I
Fj7f^affwJ/rflf/.Poff ordinationemminifirorumindo
modominijhic confequcntcr ponitur ordinatio miniffran-
11 iraregi
indiucrfisoliiciisrcgni fui. Etprimoponituror-
dniatio
n^ilicaris,ffcui;do p.- pulari,tcrtio familiaris . Quan
tum.,d
piimu dclcr bunturhic i z. prineipcscxifictcscuin
rcgt pn linj^ iilos mcnfcs fucccfiiuc,6<: quilibct pnnccps ha
beb.1t
(i,blt
J^.mili.-; pugnaroriim.
AJLhEGOllICh- vcro pcr iftos iz.principcsfignificati
once.
fucrunt I
2.apuitoh,dc qi.ii -is dicitur Pf.^^.d. Conjiitues tos
pincipesfupir mtncmicrrattt, t. I'cr ^^.miliapugnatoiu fub
quolibtt
pnncipc,lign!flcati Uicrunt iiurtyrcs landi, qui a-
runuti
nimaci apoftolorum cxcmplo fortcs faiti funt in bcllo , Ec
ponicur hic numcrus dctcrminatus pro indcterminaco. Na
martyrcs funt in maiori numcro
,
quam numcrus 24. miliu
pcr diiodenarium mulciplicatus,ficut de angclis dicitur D.a-
niclis y.c. Milia miittm miniftrabat ei.,&c. Sccundum.n.omurs
dodores dc hoc loqucces,angcli fandti funcin numere mui
to maiori,ficur plcnius dixi fupcr Daniclcm.
10 PorromM.'^^^. HicdcfcribicurordinatiopopiIaris,popii
lus autcm Ifraclpcr iz.tribusdiftinguebatur.hicautemcui
libet tribui ad cius regimen unus dux affignatur,pcr hocaii
tcmvidcturfignificari,quodinbonorcg:minepopuliChri
fliani cuilibet villx notabili dcbeat unus prxfidcns prxpofi
tus aflignari,qui faciat intcr honvnes iuftitiam obferuan.
ro,m.i. N N z 4 rhcfauros
1117
Glof.ord
&
Nicolai
de Lyra. 1128
C A P. XXVII.
tcm
boni opcris frudum con9;rcgat in uftam ^tcrnam )
U II. Piral
a Ision rfi
refjtpi mfuflos.
c,Km
fiipcrucnicntc ira conturbatus
rflnumcrus
nccuixcacun
fiierritdiHnbiitnnminiltrrit.
pcc
-oin-
itir. liinatUinauceiu
...
''. .,. ,
; Oliueta, irficeta^qnx erant in ca'npe/irihHS,(2rc.
iciis fiinc, ^lifinihcant co?ttis fmdorum ,q'
e
liciis
Inbisoliuc.Sd
q'.ii niin*ncovrJi.c
t>lcum
habcnt in pcdorc , & ni.inliictiidinis diilccdincni n\
moialitacc . QiiiC uutuccs in campdhib. qu.t crat in propi-
tulo,&: picftosricom
1
' "
Po-
a
RAbboaos.
B
tfjrComom
ftiM.l(.i
ijian
prophcta
truus vcro
!
proptnquic.'-
vocicur.
Thcfaurus
Chrifti
fcicncia.fapicuti.i
vir-
tutis,
cxhishouorac
lcru-.rutcs libi His
Azmoih,
Azmoth FiliLis Adtcl . His autcm
thcfiuris
,
qiii erant m vrbi
bu>.& iii vicis,& in
turrib.prxfidcbat
lonathan fihus Ozi.t
'
^
f- t . I--. :A..1.a . nl. .. Ill- iri\IM KllC /1lll^rC f,tt
^ .Mjiji ii"lr i>eid:t,Jc vnoani li
tjuj hoi. nyeraiii mttmnc
^ SU:.ji\,u\c i,eid:t,Jc vnoauT fuam l.>bit 4l.|S >?ricoll., i.priaicitoribu.. diaerfij quo-
4UJ hof .ftjeraiii m:tmntur in vir.cara.t]un: cit domu lUicl.
Opcri aurem
rulbco,&agricolis,quicxcrcebantterram,
pc-
d
latEzrifiliusChdub.
Vincaruquoquecuitoribus
Semcias,
a f
ManfionibuJ ain:ni$,dc qu.bus d.citur in dom < patns mci mr.nfiones muka: (.mk.
Ramathites.Cellisautemutnariis
zabdias
Sapho^iites.Nam
^
f
BaUnam Gadentii
,
s
Bihnam ,
qui intcr-
7
S crai Saronitcs
. Et fupcr boues
in vallibus Saphat fi-
h
hus Adli . Super camelo vero Vbif Ifmaelitcs
, &
fu-
C
tiamfihusAdicl,
qui
inicrprccaiur
patcr
mcus Dcus . Quic-
quidcnim
fandi uir-
'lucum
hibcnc Dco ac
cribuuht. . , - . . , .
c Hu
aHttm thefjuris. Illc.n.ucti Salomon-s thcfauns in vrbi
bus.viciSjCi:
curribus mcrito pa:tcrcur,qui digniraccm no-
mitlis Ionaih.c,&
patriscius 0'.x fidc pra?fcrc,<5<: opere. lo-
nachas.n.donaiu
Dci, &: Ozias t.)rcitj.ido domini. Ciui.n.do
no Dci accipic lumcn fcicnci5,6c
rc;h:udincm fidci turciccr
fcruac in
opcrc,ccclefl.iru Dci curam noimmcrico accipic.
d
E^^ifiliM Cbelub. Ezri adiucus diVi.Scmcias auuicns domi
num.Zabdias
fru.ihis
vehcmcns.vclabundans.Quim.audic
prarccpca domini opc mifcncorciix cius adiutus , aburidan-
* rfiti
^^ludicanwel.iiiJicauit.
ccm
prccatur habcn> gra-
ciam,
fiipcroliucca,
&: ficeta conftitui-
tur.E,xDcicnim gra
tia datur
bonorum
operum
ubcrus.Io;is
vcro,quiintcrprcta-
turfpcranSjVcldomi
nirobur,
.ipothccas
olei cuftodic
,
qui
ncm.i
peruenit aa-
premium,nifiquipcrj
robur mcntis rtducia^
fpciccndicad
ca;lcftc
regnum.
g
S:tphat . Qr^i intctv
ij prct.icur,
iudii-auic, fir
hus Abdi.i.pacrisgra-
cix,
fignificntapoftolosaliisdociioribus
elcdioncdomini
pra^tcilos
,
quibus dicitur. Sedebitii,& vos
fnpcr duodecim fedes
iudicautcs iz.iribui ifroil.
h
Super camelo v"ro ybil Ifmadites^&fuper a/1 'OtlaJias. Defbr
mia,&: immunda finth.tc anim.ilia,&: flgnificanc Gentiles
pcccato diftorcos,& libidincimmiindos,fcd in rcgnum no
llri Dauid ucnicntcshabcnt magiihos Vbil, &: I idyis
,
qui
fpcrnenrcsphilofophiam,&: inancm f.illaciam miid;,elcge-
runt fimplicitatem cu.ingelii,tanqu ini huniiles,&: dcfpccti
vnde. Si qnisvidctur inur vosfapiens ejfcji dtttsfiat.
^
<
NICOLAVS
DELYKA.
1 Kcc
compleuit.quia fuper hoc^ira, &:c Lkct enim ira Dei
pofl
numcrationem
veneriif^pcrpopulum^rt habaurfupr.i i
.tamen
loab a p- incipio
mmeiau^nis hoc ti.iiuit,proptcr q::ai muitns luit ad
tiWncrandHm , &magnum partem n.iMira>e omific., ^
proptcr boc
flicitur uic quod ira irtuera:
,
fcilicct ,
antcqum iffet
totum numera-
X Ec idcirco
numcrus'corum,qui fucrant,&: citcra .
/-
ftt loab.
3
Non cft rclatus in faRos,&:c. idcfl , in Uhros de hac numera
liune regi tradiius, <juij loab etiam de n,>merMis ab co rcjaitit par
ttm.,
pfopier eandem caufam,propter tjuam dimifrat numerarc par
tem
popMii,fcilicct,ne
Dauidnimts fupvrbiret cxmainrinumero fibi
fraditnypropter (fuan
fupcrbiam tiincoat loab Dei iram venire fupcr
f0iu'um,&
rcgcm, ficiit dilumfi.itfupra 2 i.cJ-
i.T{i'g.l'^.Mi ali
3er
erponunt,quod
numerui ifle fiue pupnli numcratio non fiiii rcda
^^s infjflos
rcgisDauil, 'dili^ tn libris de fatlis Dauid notabilibus
,
t^ lOMmcndabiibtts
,
tf
;ia :fla nu ncratio non erat ad Dauid com
.Anliochcnu>n,quifcripfitfa8a Herodis ^fcalonitx omiilcns ca,q'4{
crant uituperabilia.
4
Thefauros autcm rcgis,&:c. Hic confequenter dvfcribitur fl|i
dinatio fhmiliarisMefl/amiUx.qux erant in officiis domus^&- in ati^ t
nrgotiisyrum dicitur. Thcfauros auccni rcgis,&:c. quierant inlt
rufilem.f^ndefiqnitur.
5
Hisautemthefauris.qu:erancinurbibus,/"niVer,<7/idft
j
rufalcm.
6 Hzm uicis.idefl,v:l[ismurononclaufts.
7
Et m turnbas. ptxildcba.t. i./ortalitiis perregnum xdificatis j
adrcgtii munitinnem.
8 Opcri autem ruftico &: agricolis, qui excrccbant terra.
quiaD.iuid habebat aliquos agros ex htercditate paterna,
c'"
aliquos
ex officio regio.
j> Vincarum quoquc cukoribus Semeias,&.cx. eodem modo
cxponatwfiCHi de agif.
10 CclIisautcmvinariisZabdias,&:c. idcfl,cellariisvbifer
uabantvina.
1
1
Supcr oliucta,& ficeta,qu;c cratlt, 5^c.tc. vt colUgcrcntnr
rnendattonem , fed
migts .id v tupcrium. Faylus faUi idem efl,quod fruius,cr de oliuisficret oleum,& ficusferujreniUr pn) ufu humi'
liljer
chrm
calii^vt in
H b . }i:- hjoetur . In vcrbis dierum Fj-gisDa num.
md,f'dP'ift
cxpiifitio urrior u deturi^juia illc,<]m fcribit hifl,iriam, 1 2, Superapothecas,&:c.?.ff/tWa vhi feruahaitnr olei vafa.
peUhronicamilcbctitafidiUterfcribe-eiUa^quxfuritMlvitiiperium 1} Supercamelouero Vbil Ifmaelites, &c. qnialfmaglit*
ficut
iU.a,quxfnnt adlaudem . itideo lofcphus rcpmbat T^icolaum^ meliusfciunt nutrire,& ctiflodire camelosquam IfraeiitJi.
^ntiochcnum, ?< 1 S4'pcr .
'
'
iM O R A L I T E R~
^
+ 4
T/'fptt''<rfmrc^//,crc.hiccxponitur ordinatio famif
liaris.ln
familia ucro rcgis D.iuid aliqui crant cuiiodcs thc
faurorum,nliqiii ucro fupcr cultores agrorum,uiiiearum,&:
jvrtorum^aliuui ucro fupcrapoihccas olci,&: ccUaria uina
jum,\:aliqui Uipcrnutritioncmaiiim.iliuni brutorum.
M'>? ALlTl .11 .nutcm thcf.uiri rcgis iK)ftn lclu Chrifti
(unt fpicutia,&: uirtutcs,&: ideocuftodcs iftorum thcf.uuo
luni funtbot.i dodorcsin fcripcis,uel in fchi^lis,h.ibcnccs in
jclapiam,&:viicuccm,&:alijc6icanc, &:difpciirant fmfui
dominjuolunta:e.M.I'cragrosauc, vincas.ikhoitosfidcles
L.opulifl^n.inc.:;. Q^\b.i.Cor.j.diCKur.Drtgu((/fj<r<ic/?.Ec
^
(JvopcftqkorcsiItotwTRligiutjcancurfaa:d;carorcs,&:coT.
tcfforc
fcfiforcs proculcurafidclium in morib.difcurrcnccs.i^crapo
thecas auccm olei,&: uini conuenicnter polfunt dcbitg cor-
rccliones iiitclligi,in quibuselledcbcc ngoriuilitia; dulco-
iemifericordia:rpatus,&: hoclignaturpcruinum mordica
tiuuni,&: oleum lenitiuum, itcuc habetur Lu. i o. i par.ibola
lauciaci,in cu!uscuraSam;iricanusinfu'Jit oIcuiti,&: iiirti.im.
Ec idco per illos,quierac fupcr apochecas olci,&: nini,(igna
turboniiudices,quiiufiitia&: mifcricordia mo dcbitolciut
vti.Perammaliavero bruca pueri piicincclligi.coq, parum
hibcnc de racionis vfu:Propcer quod per lUos, qui cnuitiiN
pcr nutrionem animalium fignificantur boni p5dagogi,qiu
circa bonam nutritioncm pueroru in morib. maximc tiint
intcnci;Nam fecundum philofophum i.Ethicorum.
Noti
parumtacicad virtuccm,imomultiJIi atTuefiacad virtacc..
i.
iup IParalipom.
Cap.XXVllI. 1130
a lahir!fil!usHachamn',&c. JtHicronymiis. Iftel3hieleff
fil!Us'D.nuid,qiii in Rcgum Chilab nominacur. Athamoni
fjpientifiimus ipfcelt Dauid.
Cuni Jonath.^nfuicconriliarius I.ihicl,i.rcquies Dei, fi-
lius Achamoni,i.fpinarum,hic fignificac priedicatores cuan
!;c]ij
,
qui de criorc
~ " *
a T StUltoSjfel infipientes. b f Dimidium fiiii",<;uo<l'mipcrfeftioiifm figi
c TS niphccs manluetos,c;uibus difitur,Di'i.uc .1 nie,i.uia iiii.'.' fiimjvi liuiiiilis corde.
Gcntilicacis , & uicio
[]
rum fpinecis ad fidcm
conuerfi etficiucurrc-
quics Dci. vnde . Snper
ijucm r auicfcet fpiritus
rncus, nijtfupcr humilcDi,
&quieium,^ trementem
fcrmones meos?
~- b ^chitophel. Qui po-
ileacupidicace depra-
iatus cu Abfalom dc
. ncceDauidcradlauic,
i:incerpretatur fracer
Z ineusc.ides,velirrues,
vel tradtans.Hic cft lu-
das Scariorh.qui incer
Apoflolos familiaris domino fuir,fed pofl^ea cum lud^is aua
ricia corruptus de morcc eius trai^iando.pcrpctug morcis rui
nammeruic, quieciamfecundumlibrum Regum laqueofc
fufpcndic . PoflLinccciam per Achitophel ludsi fignificari,
qui pacrum pr^rogaciuaafiquando chariffimij&collocutio-
ne Deifuereclariffimi,fcd poftea cocra Chnlhiin auxilium
morcisfacientesaRomanisin propria domoficuc Achico-
pliel,i.in lerufakm c.vcindli func,
c Chw
c Chufat. i.Acthiops, o: DauidfidchspcrhmniaC.cnciles
i^^^^nTii^dc (:\u\bv\$d\c'\u\r.VQpulus qucmmn cogncuitferuinitmi-
hijv .indflu .iniis obcdiiiit niihi.
d T(^/l .Aihitophclfuit loiada. praniaricanrc Itida non rcman
lic vacutisduodecimus locns, fcdfucccirircognofcesgram
Dci Matthia.<;huinilis
;mfic3t.
d
T
laziz
D'
PfaJ,l7,g
Aa,i.d
a
b
c
d
C|ui tota nicnte sd Dciim conuei iitur,6c aducn.im f'e,& pcrcijiinuin c iniitetufjrefte a doinino au.\iliatus
gregcm dtminicum p.ili.it.
perafinosIadiasMeronathitcs- Supouesquoq.Liziz Aga-
a
f
Domini donum.vel roluniba dcdit.Hi (unt apoftori,6c proi)Iicr.r,oiii .non (olum lirera lig.i, kii
& If irituali jirudcntia dono lpiritufihn(!li intituri fecrcroruin vcri Daujtl confcij efie nie.ucjut
vndc:c]ii.-t;uiHji|c audiui a pane meo nota feci v.ibis.
renus, Oeshi principtsfubftantiie Dauid rtgis.^Ionath.m
*
autem patruusDauid confiharius uir prudes, &h'teratus,
*
a Doftorcs fanifli.
f
Cu^todes. b
f
liaptifmr graiia rcgciciatis.
ipfe et lahiel filius Hachamoni,erant cii fihjs regis.tAchi-
'
tophel etiam confiHarius regis,et Chulai Arachites amicus
regis . Poft Achitophel fijit ioiada,filius Banaiie, &Abia
-
thar.princepsautemexcrcitus regis eratloab.
& fidclis:qu!
gnuiam,
quadono Dei percc-
pit humilitcr Icruauit,
inrcrprctatur, n. loia-
dafcicMS, velcogno-
fccns.Banaias ;tdinca-
tor do inini , Qjjcm.n,
gracia Dei in apoflolii
clcgic, .ignitio lana:fi-
dci in ip(a dignitatc fo
lidauic. Abiadiar, qui
ad ccmpus cft.incerco
liliarios Dauid
,
fcd iii
clcdiionc a domino cu
loab cocfa Salomone
deuiauit, figiianc eos
,
qui dignicatis fuic gradum,quem a domino perccperunt,cu
piditate corrupci no cu'.Iodiunt , Hi.n.a vero Salomone fian
carccrepcrniccncia: iuxra cimorem Achicophcl pcrmancre
nolucrinc iv\ perperuiini puniendi func.
e loab . i.ininiicus,ljgnac cos ex quorum pcrfona dicicur
:
ad omnia mandaia tua diiigehar,omnem viam iniqititatis odio habur,
quibus.alibi dicitur: E(lt>tepcrfe5l'i,ricinpatervefter cteleftisperfe
ituseft. Inccrprccacur.n.Ioabjidcm p.uer.
CAP.
E
P"!! Il8.q.
M:.j.g.
NICOLAVS DLLYRA.
I Super oues quoque laziz Agarenus.^^.jrf/ atttem habitabat
tantum in tentoriis,& idco metiuspoteram cwAodire ouaportando ha
hitaculafua de loco ad locum nd inueniendum pafcua.
X Omncshi prmcipes lubftancia: D.iuid. i.dmitiarum artificia
lium,vtfunt aurnm, arxentura arma,& huiufnodi, &n>\titralium dc
^jttib.pojfunt homir.es Hiuere,vtfunt bladum,vimm,oleim,(U!imalia,
&huiufmodifupra enumerata adprouidcntiam.n.bonam rtgisjionfo-
lmpertinetbaberediuitiasarttficiales,fed etiam naturales.ynde lo-
feph fuluauitregnum.Ae^ptiper CQngregationem bladi in hornis re-
5".
j
lonathan , Hic confeqnenter agitur defamilia ipfi Dauid magis
propinqna,cum dicitur. \on.\x.\\.m auccm
pacruus Dauid confilia
xivM.cnius caiifafHbditur,ctmdicitur.
4
Vir prudens,&: liceracus. ita quod hnhebatfapientiam innatam
& acq-uftiam.
5
Ipfc & lahiel filius Hachamoni,cranc cum filiis regis.:./;o
noratifi ittfilus regis.Hcbr^i cxporiunt alucr.Ctim filiis regis,ad ipfos
nut'ie>idHm,& docendtm in moribus.
6 Pofi Achicophcl fuic loiada. quia ^chitophclfufpenditfe , vt.
habeiurz.I{eg.ijf.i(ieoiftcloi4dafuccefiitftbiin oficto.
I
C A P V T
XXVIII.
COnuocauit igitur
'^auidornnes princi-
^ pLi Jfraelyduces tribuum
,
&c. fequicur.
a Cumeunuchis
,
&po-
tentes, & robusliffimos
quofque in exercitu le-
rufalem.
RABBANVS.Lcx
prohibccllraclicas ab-
fcindi
& alienigena:
noii
CAP. XXVIII.
ONVOCAVIT igiturDauidomnes
^
principeslfi:ael,duces tribuum, &ppo
'
fitos turmarurri, qui minirtrabantrcgi
,
tribunosquoque,&centuriones,&qui
pra^crantfubftantia^j&pofleflionib.re-
gis,fihorqueiuo.sciieunuchis,&poten-
g
tes , &: robuIUlfimos quofque in exerci-
tukrulalem-Cumq5rurrexifietrex,&itctiflec,ait.' Auditc me ?
fratres mei,& populus meus; t Cogitaui, vcasdificarem domii
' "osuocic
in c]uarequifcetarcafoEderis domini, & fcabellum pedumv
n
,0aDedit
non folcntadfccreta
confilijadmicci. Sed
craducinhocloco civ
nuchos voc.ari
,
qui
a feculi ail-ionibus
alienioracioni, &lc-
(iitioni vacabanc ,
&C
vxores non caula li-
bidiMis^fid fulcipicn-
d.T proiis h.Tbcbant:
quos lofc-phus Eife-
t
z.Rr.
Iuprai7 ..
NICOLAVS DE LYR A,
C A P. XXVIII.
COnuocauic igitlK.Hic confequenter defcribitur qualiter Dauid
tradidit Salomoni
fiUofuo excmplaromnium agendorum in tem-
p^OyiCr
primoinducitfhi fubditos adSalomonis obcdieutiam fccundo
Salomoni
iniunfit xdificaiionis tempti curam,ihi. Tu aucem Salo-
nion. tertio
tradiditfibi agendorumformam,ihi. DcdicautcmC/V-
taprirnnmdicitur.
trtbunii.
7 Ec qui prxerant fubftancix. i.dittitiis eius artificialibus,&natu
ralihus,mobdil>us,&immobilibus.
^
%
Vi\\o[c\i\cii\o%cumc\xnu&i\s.i.nuttitoribtf;corumt&doiorib.
qiti dicunlur eunuchi,eoquod crant cafti,& houcAi.
9
Cumquc k\xxc\\f{cif.fnptrgradim ad loqucnd!im,qui erat in a-
trio tahcrnacnli quudfccerat Dau d pro arca domini nponenda, vt ha-
bcturfttp. 1 5 .cut dicuni Heb>i../flii vcrodicunt quodfurrcxtt de le&o
i
Conuocauic igitur Dauid,&c.e&" confeqiienterfpecificauii iftos fuo in quo iaccbatprx himiafcnc6lutc, & debilitate, vt hubeiur
3
.T^eg,
pnncipes,dicens
- Duccs
cribuum. qmprxcrant duodecim tribubus.
3
Et
prarpolitos curmarum.rw///td)'/r/?.
4
Qui
minifirabant rcgi. i domofua in diiierfis officiis.
5 1 ribunos
quoquc, quipneerant millebcilatonbus
, & erantfub
^rapofitii
turmarum,quia qudibet turma continebat i^milia belU-
*orcs,vt
diclum
cft c.prsccdentc.
6 tc
ccncuriones
. quiprxerant centum bcltatoribus,& erant fub
tri-
I .firrexit atitcm ad horam,u{ magis audirctur
10 Cogicaui, vc xdi(\^i\vcin.vt habcturfup. t J.cap.
I I Et fcabollum pcdum donii,&c, quia intra finflimfanSiorum
er.it quafifcdes Dci,ita qfiodfcctindttw unam opinicium propitiatorium
quodportabatur ab ipfjs chcrubin',craC quaftfeditc.,& opcrcidum arc^
erat quaftftabcltum.Sccimdum af:am ucro cpi-iioncm , opc) cutum arce
eratprvp!tiatorii4m,& fcdilc Dci, pattimcnntrn tiero ^ii?d crai antc ar-
cam era$ quaftfi,abcllum,prout difjufiusfuit d.&umEx.
25
.
4: I Ad
MOKALITLR,
nominiscongruic.Nam DauiUmanu toicisuucrpiecacur,po-
t I
Cnnuecauit,&c.
Inhot auccmcapiculodcfcribicurinrti-
tcnciavcrofieifona:pacrisappropriacur.
tutio
Salomonis
in rccem pcr Dauid patrcm fuum
,
propcet Pcr hoc igiuir
, q>
Oauid regc mftituic filiu fuij Salomonc
,
S"od pct Dauid
Iigmticacur hic Dcus paccr , &C inccrprccatiQ fiijnilitacu tuit mylticc
,
c^ Dcus patcr filiii rcge inlti:i.icrac la
nominis
Tom.2. NN 3 t
aUuinpca
Ujl
GlororcIi.&
Nicolai de Lvra. 11 u
fur.iiJ
^
Dcinoftri,&rada:dificandiimomniapra:pa-

-^
raiii.
Dcusaurcmdixitmihi:Nona:dtficibis
domum nomini mco, co quod fis vir bdlacor
li fanguincm fudctis t Scd & clcgit dominus
Dcusllraclmedcvniucrra
domopatrismei,
vtcrtlmrexfiipcrliraelinfcmpiternum.
Dc
luda.n.clcgit principcs rorro dc domo luda,
domumpatrismci, & dcfiliispatrismcipla-
^
cuitci, vt mecliqcrct rcgcm liipcrcundlum
Ilrael.Scd &dc filiij. mcisffilios.nmultosde-
ditmihidominus) clcgitSalomonemfilium
^
mcum,vt lcdcrct in throno regni domini lup
t fnpra eoJe.
ifi^acl.Dixitquc mihi: tSalomon filius tuus ^di
*'
B
ficabitdomummcamj&atriamca. Iplum.n.
clcgi mihi in filium , &ego ero illi in patrcm
,
& firmabo regnum cius vfque in xternum, fi
pcrlcueraucrit faccrc pr.Tccpta mea,& iudicia
iicut^&hodic.Nnncigiturcoramvniucrfoc^
y
tulfrachaudicnteDeonoftro, curtoditc,&p-
^
quiritecundlamandatadomini Deinoftri,vc
poflideatistcrram bonam,&trclinquatiscam
filiis velkispollvosvfquein rempitcrnij . Tu
7
autem
Salomon fili mi,l'cito Deum patris tui,
&ferui ci cordc pcrfcdo,& animo volutario
.
tOmnia.n.corda fcrutaturdominus,&tvni-

uerfas mentium cogitationes intelligic.

Si
*
C
quarficriscum, inucnies: fi autcrn dereliqueris
cum,pioiiciet tcin .'cternum-tNLic ergoquia
elegit te dominus , vt jedificares domum lan-
IhsrHi
rare
hcudt eao
lio vcftrot.
fler.tT-b
tumncm ima
gtaacioaem
Sip.^.b
le
Iz
17
iS
<n:uarij,c6forcare,&perfice
.
'
Dcditautcm Dauid Sjlomo
nifilio
fuodcfcripcionepor-
1} ticus,
&templi, &ccllario-
'<
rumj&cocnaculi, &cubicu-
'
lorumin
adytis, & domus
propitiationis,necnon &om
nium,qux
cognoucrat, atrio
rum ,
&:texcdrarum percir-
*
cumitu,
inthefauros Jomus
zo domini,
&iiithefaurosfan-
dorum,
diiiifionuque facer-
dotalium,&
LeuiticaruTom
niaoperadomusdomini, &
a tf*^ '" honoitm.
in
vniucria
vafa rainifterii
f
In quofaplcmiat fplydoi fignatur.
II
tephdomini
Aurum inpon
a T In quo nitor
dcreper
fingula vafa minifterij ,
argcntiquoquc
a T
Sicut Dfus diuifit fingulis ptout vult-
pondus pro vaforum , & operum diuerficatc :
" Sedadcandclabraaurea,
&adluccrnaseorum,
aurum pro menfura vniufcuiufque candelabri
, &
lucernarum
. Similicer , &vcs. candelabra argen-
rea,
&inlaccrnaseorumprodiuerfitate
menfu-
j
rsepondusargentitradidit.
Aurumquoquede-
a T
De mciifa propoliiionisinExo.fatisdixjnus.
ditinmenfas
propofitionisprotdiuerfitate men
14 farum
. Similitcr&argentum in alias menfasar
a f HicomniaijlcneinExodo expolita inusnie.
<Tenteas.
Adfulcinulasquoque t
&phialas,&
a Bciit autem D^dd
.
lXiiiidPlalmifia,&:
cxccri patrcs vcccris
teftamciui fHiii is,.^
;vai5mac:b.cK-(igi>a-
b.iiicvniuerfa, qux*
vcruspacificusincc
dciia fadurus crac
:
qnoniodoomncsiu
tioncs pcr iiucni ba-
pcifmi incroicum in
cccleliahabuerunc,
qu.ilisccclclicfl.icus
cllccfijcurus, qualis
fandorum petteclio
&:inrcgnoc9leflirc
muncracio cuiufque
pro mcricis rcdden-
da pcr diucrfas ccl-,
las , &: cxcdras , quia
'
inrcgno Oci malio-
ncsinulca^func.
^at
prarHicationcm.
D
ta
l03
NICOLAVS Du LYR A. . -
X Ad ardificandum omnia prajparaui. t.alicjua^omnib.-pt
fupraexpofttum efl ii.Cetera patcnt,(jU jeqHUHiufvfqne ibi.
2 Dc luda.n.clcgi , &:c. quia in tranfnn m.rris rubri tribus luda
frimofccHta efl Mofen^altjsfuytnidantibas, idco meruit rcgiam digni
tatem,Htdii!umfi4itEx.2^.
3
Dcfilijspacris mci,&c.Tffc4iff> i.;^r^.i<<.
4
Ekz,\i.Sa.\omou.,&Cc.Exquopatec,^uodSatomon
fuit promO'
rus ad regnum non folum voluntate hmana,fcd etiam diuina,^ hac
ordmationem nuntiauit T^athan prophetu ipfiDauid,vt habeturfu-
fra
17.6- a./^r^.y.
5
Nunc igicur coram vniucrfo,&c. fupple dico,qut feijuutur .
6 Cufiodicc,&: pcrquiritc,&:c. vtperhoc habeatis abutidantiam
bonornm teniporalium,& vltcrius bonorum
fpititualium, &terno-
tum.ijprincipaliter inteUijf^iimurpromiffj a Deo
fub promiffione tem
pora'ium bonnrum,ftcut
di^umfHitfHp. i6.& plenius Gen.i
5
.
7
Tu autcm Salomon,&:c. Hic confequcnter Dauid imponit Stt-
hmonifiliofi4ocuramregni,&adificationistempli.,&quianotitia
Dei via eli ad oU alia bona,eo qnod no amatur bonum nift co^nitum,
ideoprimo inducit eum ad habcndum
Deinotitiam
di.Sato Dcum,
patris tui. fccundo adetus latriam . Lc fcrui ci cordc pcrfc.&ic'.
luius caufafubditur.
8 Omnia enim,&Cc.ita,qiiod nihil
efl abfconditnm ab oculis eius.
9
Si C[\xx^\cu%yScc.quiafacientiquodtnfeefi.
Deus fuppletreCi-
duum .
J rr
j
10 Quia clcgit tc d ominiis, q.d.ex /juo Dcus te ele^it ad regnum
&
tempUfut ^dificium^nondcbes
timere dr
confummmone, quia
4
ccepit^ipf: perficietjifecerif dcbitum luum.
1
1
Dcdit aucrm. Hic confequenier Dauid Salomoni tradidit for
mam,cr cxemplar otnntum agendorum.
De-
1 1 Defcriptionem
porticus,&c. qtM erat aitie introttuin tan
pli.
1 } Etcellariorum. Dicunt aliqui qnodfuhpauimento tempHe'
rant cellaria ad rcpo-iendim aromata,ZT altqua alia,qu indi'ient co
fcruari infrigidoloco,alii autem dicuiit^quod iftacellaxia intclligun'
tur dux manftones templiinferiorcs.
4 Et cocnaculi. i.terti manfionis templi.
15 Lc cubiculorum. in adytis loca funt vbi iacebant cuflodes tem
pli,& fecundu m Hcbr.erant
q
uidam appenditia iuxta mnrum templi
exterius afcendentes i
j
. ciibitis in tribus lateribus templi/.^uflrali,
^quilonari,& Occidentali.
16 Et domus propiciationis. i.fan&ifanlorim vhi eratpropi-
tiatorum,& de om ub.iflis diSlumefl pknitis i.Beg.6.
i-j htv\OTm\\.Erant.n.ibi triaatria.fatriumfacerdotum, atrium
hominum mu/idoium,& atrium mulicrum.
ig Eccxcdrarum,&:c. i.cameranim.
19
In rhcfauro.'^ donius. vbi reponebantur vafafacra , &vefles
faecrdotales,& ftmilia.
20 Lc in chcfauros (znO:. vhi reponebantur illa
,
qux erant De
confccrata adfaciendum neceffaria in templo,& reparandum ea,qiif
cffcnt
rcparanda.
i. I Auruni,&:c.
7\J>
efl
in!elligendum,quod Dauid tradiderit Sal^
monttotum aurum,& argintumquod in vafis templifiendis erat ne
ceffariHm,f d tradidit in fcriptc c^u.ineum pcndtis auri,& argmti dc
iebat poni in quolihet vafe areo,& argcntco.
zi Scd &: aa candelaba. quia dcccmfnerwit candcLhra aureaiit
templo Salomonis,vt habctU' ^.^eg.J.^nfi.
2
j
Aurum quoquc dcdic,&:c./;' ejponehanipanes .fpofitionis.
24 Siinilicer,&: iv^<:niam,S>CC.fuperquasfarabunturea,qH e-
rant offereiida.
Jfi Ec
M O R A L I TITr^
tafTumpta pro nobis humanicarc,ficuc in pcrfona fijiidici-
tur,I'fal.i b. Aro
outimccnflitutusfiim
rcx .;h cofupcr Sion mm'-
tcm fanm eins, Vx fubdi cur. Dns dixit ad
me.filitis meus es tu,etc.
I I
OrditautcmSalomnni,&c.Vcx\v^di:f\^n:^ty\\,qnod
Deus
patcrdcdithomini
Chnl^onotitiam
otnniiim aircdorii in
ccclcfia Nam
cognofcitomnia,qu.c
Dais cognoYcic fcien
tia viaiMm.&: jlla
funr,qnxpaiticipanc
cflc fccunduni qua-
ciinqueditferciuiam
tcmporis.
MORAI ITER
auccmpcrSalomcncmcxordinationc
Uiujnapromoiumaircgcm
potca conucnicntcr ii.cdligi
quilibcc
quilibccdtbicomodopromocus ad ccclclianicum , vel te-
poralcrcgimcn.Perhocauccm quod Dauid Salomoni dc>
dit agcndorum dckTiprioncm,fignific;uur,quod illi,qui
p-'
diito modo promouccur ad regirnen, Dcus datgratiam bc
nc rcgcndi ii dcbicum fuum faciac crga Deum ,
ad ipfum fc
lidcbcer conucrtendo.Nam fi natura non deficic in nccefla
riis,noh c(t verilimile quod dcficiac autor naturx. Per hoc
autcm
q, Dauid dcdic Salomoni anrum,&:argcncum ad fa-
ciendum eaqux in ccmplo eranc agenda, fignacurquod
fi-
cut Dcus bono prarlaco,vel principi conferc nociciam
in a
gcndiSjfic facHltatcs admuultrac ci pro cxpcfis
modcratis
.
\TQlHciti
1133
I Paralipom.
Cap.XXIX.
1134
l-x.
M a
fr/fxwcw/oiiNeqUcihExo.inconfiruvftionetabcrnacuH
nrqucin Rcgum in asdifiGncione templi vfpiam lcguncur
A
fa>i lconcs,&: lcuiiculi^niii quod in ten.plo Cirlarura fadla
rnrr.itur in cofciilioncdecem
b.ifium,vbi lcoiics,&: boucs
&cherubim,&palm2;
ftulpt^narrantur.Scdnequccheru
bim infimilitudine
j f
Sunt !AlncuIi,5c leones foi tes.f.Sc fortiotcs.alij f?nfii,r.li j nitotc fridii.iricnis aiger.tci.
a thuribulacxauropiiriirimo, &tlcuiicu!o,sproqualjfatcmeti
>
rura:,pondusdiftribuitinleuncuIum,& leunculu. .Similiter z
& in leones argenteostdiuerrum argen ti pondus fcp.irauit
.
Altariaiitinquoadolebaturincenfum , aarumpuriflTiraum i
a ^I-Ijsc qiutiriga inEzechicle expolit.i e ;. \:
f
Scirnti.T puIrhiitii<io, lia;c fit
notitii factamcn.-orum Dei iliromis eius.Si. rccjiiies.vnric.Qni fciles fiipcr chcruHm inamfellire.
dcdit,& vt ex iplb fierct fimilitudo quadrig? cherubim,exte
'^
dcntium alas,& velantium arcani f?derisdomini.Omnia(T-
%
q,t)venerunt fcripta manu domini ad me, vt intelligcre vni-
uerfa opa exeplaris. Dixit quoqj Dauid Salomoni filio fuo
,
Vifiliter age,& c6fortare,&:fac ne timeaSj& ne paueas. Do
minus.n.l3eus meus tecura erit,& n5 dnnittct tc,neq. derc
linquct tc, doncc perficiasomne opus minifterii domus do-
mini.Eccediuifionesfacerdotum,&Leuitaruinoeminifte-
riuminifterij domusdiii afliftettibi, i&paratifunt,& noue
runt ta principes
,
quam populi facere omnia pra:cepta tua
.
vel
quadiigx form,-ir.i,
aac fedtantuquod duo
'"*
chcrubimfuiifcncfa
bricaca alis fuis arca
tcgcncia. Ezech.xli
au^cem iuxta fluuiu
Chobar fimilitudo
ofienfi cft quatuor
flnin>.alium,&;hic.i-
fpci^us corum limi-
licudohominisicis:
<Sc:quatuorpcnn^v-
ni,&:quatuorfacies
B
vni,&: pedes eorum
'
pcdesiedi,&:plata
pediS eorum quafi
platapcdisuituli, &:
poft paui-a : j/?//ir-
io vidtus eornm facies
borjiinis
,
&fades leo-
nohis dunauit Deus,pcrOr!n5cimus.
b 0:iiia, (i'iq,'it.) -icThccd.Nocandumcf},qncdfupracj.-
dcm dixit, in fpf! dntam cffccogii)tioncm,hicautcui a nta
nu dontini, Saniihis crgo Spii itus cf? doininus, criamfi no-
linc h. qui .iducrlus Spintuni bcllum gctiii: . Cum quadain
aucc circunfcnpcio-
nc, ?c liipitationc,
Deiciir,in),cfi D.uiid
Salomoni pollicicus.
1\^n te ilcrelirnjHet , aic,
donec pfrcens omne mi-
tiifirium domn > dmnini
.
Acdificans.n.cu picta
te, c(l daiinam affe-
quutus prouidctiam:
pofl a^dificationcrri
aiitcm cum dcc-linaf-
fcc iid inipietatcm
,
cum defcruic diuina
adminiftratio.
Ti"adunt Hcbra*.e-
xcmplartempli,&: va-
foruni Mofi in moce
nionftiati ad Icfum
pcrucnifle , dcinde ad
ludices , &ad Heli, &:
ad Samucl, &: ad D.i-
uid, tandemadSnlo-
D
QuTfl.fr,
Pawllp.
f'.iicnti i>on-
diii; pro finpti
lir^rateribus.
nts a dextris eorum qu4
tttWy &faciesaquilx
defnper ipforum qttstuor. Et TAihi.Qu^atuorfacies vnafacies chernb, moncm.Vcl manus domini filius eff pcr cuius domu Da-
Hrfacies fecundafacies hominis
,
&ttrtia leonis,
&
quarta aquUx .
uid,&: alii fandi pcreeperuac quicquid dc ianttie ccclefliE
Scd&:horum, vV fcqucntium expofitionein
in Ezcchie- liruduraprotulcrunc.
le
noftroQh^ebatvnumquodquc corum, tacies prouc
nobis
N I C O L A V
S D E L Y R A.
1 "ExXcvincuXoizu.^Honinucniturfcriptimqmdintemblo
Sala-
Ktonis fuijfent leunculi aHrei,& ideo aliqui dicunt quod i^iifuHt leo-
s,qui futrunt in throno Salomonis,de quohnbetur ^.I\fg.to.Sed
oc non habet apparcntiam.Tum quia no habeinr in Jcriptura.quod
ilU leonesfuerint aurei,fcd tnagis -videtur quod fucrint cburnei, ficut
&thronus , turn quia hic agitur tantum de xdificatione ternpU, &
pernnentium ad ipfum : ille autem thronus non fuit in templo , nec
de ptrtinentihiis adipfumjedfuh
inporticn domus regite, fbi Salo\
mon fedcbat adiudicandUm . Etideoatii duunt ,
qnod iiii leoues
juerunt in lutertbus , vbi fuerun: leones figuraii , ut habetur tert,
^egum feptimo. Scd boc uidetur filfum ;
quia illi fuerunt de re,
-pipatet ibidem, iili aittem dcjcribttntur aiirei :
6" ideoijla ridentur
procedere ex difcordia tfamlationis nolim ab HebrM , vbi enim
habcmus hic . Et lcunculos aur. In Hebrxo babetur
, expia-
tonaaurca, &
credoquodratio huius ditterfitaiis translattonis
nojira ad Hebraicimfuit,'iuia dilto ftgnatis expiatoritm,& diSiio
fignans
jignans leiinadimin
Htb.habentmagnamfimilitudinem literarum
,
fecitndiimHebr. ve^^odicuniur bic expiatoria aurea baciiii aurei, in
qmbas poftabattir fanguis intra [anitinifanionim
, in dic expia-
tionis
,
a Similiter&jinlconcs. inHeh.habetur. In cxpiatom ar-
gcntca . &
srant bacini dc ar^cnto, in qttibus retipiibaturfanguis
>: Bimat um
,
qui erat elfttndenduf in altari holocauftvrum.
3
Altariauccm,&:c. liiud altare erat iuxta partemtempU
,
qux
dicebatur fanCla , contrapariei ein dititdentemfatifium
, &fanlutn-
finflorutn.
4
Ec vt cx ip(o,8cc.qmdr\.quiaportabantpropitiatoritim quod
eratquafifedes Dei,& dctfia difpofitione diclinn fuit plenius
j
,{{eg.
6.&Exo.2$.
5
Omni3,inquif, &c. DicimtHebr.quodSamuelexreuelatione
Deidocuii Dauid dc ownibus iiiis
, Votcjt etiam dici
,
quedperfeme-
tiffttm Dattid h^buit hocpermtciaxionem a Deo . Cxtera patent eX
diiis.
R.ibbdnus.
xo.2f.cl
tprompti, vel
ipontanci ad
facicdum om-
niaopcra, &
doSi in omnj'
arLC : pricipcf
limilitcr , &
omnis popu-
Iiis patai! arl
omnia qur ci
xcris.
I>.
XXIX.
Ocutufq'; eft rex Dauid
'
adomnemecclefia- Sa-
lomonemfilium mcum
vniielegit Deus adhuc
puerum,&tenellu. Opus
.n.grandeeft,
neque.n.
homini prarparatur
hi-
tatio, fcdDco.
Egoautcmtotisviribus
mcis
prparauiimpen(as
domus domini Dci raei.
N 1 C 6 L~A
V S D E L Y R A.
Aurum ad vafa aured
, & argentu in argentea
,
xs in ienea , ferrum in ferrea,lionum ad li^nca
4 Iapidesonychinost& quafiftibinos, &diuer-
^
forum colorum , omncmque ptiofumlapide,
<
&marmor Parium abundantiftime. Etfuper
7
hgc qu? obtuli idomum Deimei de pcculio
mco , aurum & argentumdo in templum Dei
mci , exccptis his, qiix pn^paraui in a^dem fan
8 dam, tria milia t^nta aurideauroOphir , &
fcptem miha taietorum argenri probatiflimi
f
gemmas ,
^
lapides llili-
nos,ahqitic3:
bunculos vcr-
timc.
C A p. XXIX.
LOcutufquecfi rcx Dauid . Hic 'confequenter Dattid inuitat
mncm
prpulum ad adiuuandum in opere domini Salotnnnem
fi'
litimjuum,&
primo circa hnc dcfcibieur rtgis,^ popult
oblatio,fe-
ciindogr,,ti,rtm
alio,ibi. Scd &: Dauid. lertio rrgis Satomonis re
uocatij.ih
. Vnycruc auccin. qifjrto iplias
Dauidfelixcm/fumm.t
tio
,
ibi:
igicur Daiiid. Ctica prtmutnponitur inmtano rcgis vfrbo
Dei.
"^
2. Salomoncni
filium,&:c. l^on
efl intclligendum per hoc quod
fnerit
tunctantum
iz.annurim.ftcut declaratumfiiitp!enius ^.I{rg.
1 ^-fed dtcitur
patuttluf,&
tentllust(fpeiu lanti operis,& hoc dtce-
iJ^t
Dauid.vt
tnducerei omiKni pophinm ad auxiliandum ei,fecutidQ
ponaur
induUioiper
ful,m nrni diciiur.
Pra>
3
Pr.Eparaui impCMhis.
'.'(>'/ t:H.i.s,jiU de umiuom .Uiq.uihideofub
AVKr. Aurumad vala,&:c./l'<//V/<r.
4
Lapidcs onydxinos.hjbcntcs colorem tmgnis hu-mani.
5
Ec quafi ffibinos. i.coLrisjliivi. Ejl autcm fl. bitr^i iingncntim,
qtto mtdieres dcpmgiintfai:icsfi4as,vndc
$.R^;g.^.dit:it!i-, quadlci^'-
heldcpinxit oculosftosfihin.
6 Ec marmor Pariiini. i.cohmbus > Trium,& dicittir n T.tro infu
la.ubi {'rimofuit repcrium.Et iiipcr \uec,aur!m,& argciitutti^efc.
Siqiiitur.
7
f^cpc-culio,&:c.exccpri:-.hisq pr;rparaui. Tiupl;.'i.tihuioDit
tiidohtitlit doiiaria pro d''rm> dvtfinii .\dijicaiida.!'^iio modo
lie fnbita
tiavrupria,&
fpctiitli,& quuntum adhoc dlcit : Dc pctiilio mco.
EW.n.peciiiitim cenfus propnus valde diklus . ^Jio mvdo cbtutii de
pretiofis,qux.acceperat dcpr.-idis hojiium, &domir^o conft/ raueiat
,
&
quantimi ad hoc dictt. Ilxccptis his,qux pr.i-purii,C<:c.
8 Dcaaro OpliiCj&c. qaod cjtopti;Hm,ui dttiumjiut i.i\fg.9'
Tyni.z. NN 4 i Ad
"3J
f
Spoote ira-
(|iic obcvJc*
B
cUmJ
?'"''''-
ft
, & Vorj ifi-
earc
omma.
jfpowcollcr
i.Cor.J*
C A P V T
XXX.
a ToUiciU
hnt
ttainc&c.
Qui
libi Sc aliisbii
a
priufipan dsdi
ccrir,pr.nienic
ic
{racia Ori,
qu.uu{i poc ad
lucrjnJij
pro-
ximos,&
(pti$
accopcu nco,
apcduHiitiiosc
&;dcuocctxc-
{juidcbct,uci
iplcdorc iapi?
in nitorc
vcr-
boruni,&: i \\>-
noricacc
pr.idi
c.icionis,in fir-
inicaCcfidci,iSc
diucrfaru vir-
tucum
gcmis
dumum Dci.
j.ccclcliam x-
diHcarcniea^.
yukPlf^.n.
mcr-
ccde accipiet Qm
taboremfHum.si
1136
ra,&huHa,crc.
D
^Thco.Sic ini-
maiKc n.itiiix
ton{cii'ismiL)is
I
tilhcacc, pctiic
&: popjlo, i.\:
Rc|j,i pictacis
pollcfTioiicin.
u Etc\imtkinn'.y
^^
(Cr btb;ru.itcora,
&c. K )c c a;.iu-
diumf:t6rum
,
&inccncio co-
tf
rri.vcalamcfu-
''*'
Ibulem e.
'tceSitutliiii,
llponte.
f
imagitutio-
nem cogita-
tionum cor-
dit populi tiii
& para cot co
rtimubi.
Glorordi.&NicoIaidcLyra.
ad
dcaurandosparietcs
tcmpli.Etvbicunqucopus
eft aurum deauro.&

vbicunqucopuscltargcmumdeargentcoperafiantpermanusartifi.
cl.Edi
qull-
rp6tcoSkr,uTiplcat
manum fuam
hoa.e. ^: o
volueritdomino.^PollicitilimtitaqueprnHipesr.miharum,&prcK-^
rcstribuumirrael,tribuniquoquc&ccntunone.s,&pnnapcsponcu.o-
num rcqis . dederuntque
in opcra
domus
domini aun talcnta quinque
m.!ia,&
(oiidos dcccm
mil.a,argcnti
talcnra
deccm m.ha
,
&xris ta.aa
decc.& odo m.lia,ferri
quoquc
ccmum
miha talen torum,6:
apud que
cunqucinuentiluntlapide.s,dcdcruntin
thcfatiros
domus
dom.ni pcr
,
manumkhiclGer(onitis.Lxtatufquccftpopuh,stcumvottfpontc,p-,
^^
nuttcrenr,quiacordc'totoof}crebanteadom.no.Scd&Dau.drcxl,ta
.
^~^
^
u
tuscftcaud.omnjino.&bcncdixicdominocoramvn.uerfamulntudmc
e
,,,,5,epulJ-
&ait.
Bcncd.tocsDommeDcusIfraclpatrisnollruab.-etcrnoina:-
,
^^^^
tcrnum.
Tuacftdominemagnificcntia,&potent.a,&glona,atquevi-
^
aoria,&tibilaus.
Cundla
enim,qu.Tinc:rlolunti&in
tctra tuafunt:
Tuum
domine rcgnum,&
tu cs iuper omncs prmcipcs.
TuiE diuirhT,&
tua cll
cr|oria,tu dominaris
omnium.In
manu tua virtu.s,&
potcntia,t m
manu iua
magnitudo,&
impcrium
omnium- Nunc igitur
Deus noltcr
confitemur ti bi,&
laudamus
nomen mum '
inclytum.
Qu.s cgo,& quis
populusmeus,vtpoir.mustibih.Tcvniucrfa
t
promittcre.
Tualunt
uu>oren,j...n.., omn.a ,
&qua^ dc manu tua
acccpimus,
dcdimus tibi . t
Pcrcgrini c-
^^
^^^^^^^^^^^^^^
fHperxdijicaHcrit
^-^^
f^^^^^^
coram tc, &
aducnce, iicut
omnespatres
noltri. t
Uies no-
jj^^^^. ^^^^^^
-^^
jc
'"""'""'
ftriquafivmbrafuperterram.&nullacllmora.
DomincDcusnoltcr, tcrpr^.mK.
t.
omnis hxc copia quam
parau.mus,vt
xdrficarctur
domus nommi lan-
^';
^X.rv,
dotuo,dcmanutuacrt,&tualuntomnia.
ScioDeusmcus,q,probes
^^
tiaqucvnu^ipfe
c Ffixeruntficii-
do Salomonemt,-
li"m, &c. quia
Chriftus regia
linHil,&: ponti-
cali dignitatc
abomnib.fidc .
8
Jibusfanafidc,
y
piaconfcfliionc
cclebra^. S.1I0- E
aiiriim,jr^entUj
Upides ptiofos.
Qui autcm fra
giliaopcra,i.li
gnunijfijMnim,
flipulam fup9
dincac, dctn-
mccij
paciccur.
b
Et benedixit
dormno,&c.
q..i
congrc^acio fi
dcliu
icripcis
prophccaru ad
monica,&:fan-
^oi u pacru di-
^is,&:c>cplis
pruuoc.ac.i,luu
dcstVhymnos
Dco
dccancac
imilioladopi?
cofcffionis ho
flias, &: fanctx
cducilacionis
corda,&f.mpliaucemd,li!.as:vndc&egointfinipI.citatecordisme.
..
'l^^:^,
\,
tlsEtatus
obtuli vn.ucrfa hxc, &
populum tuum, qui hic rcpcrtus elt.yi
,.f, ludcxviuonmyet
mortiiorum , huc
primovngico-
mnis fidclis m
rcgcm,&:facct
doccm,cumiii
pcrtcdtionc ba
ptifmi , vcru.
3
iegcm,&.laccr.
docem confitc ij

ui.iii.un^i.^
WV/.W...---V.V.
-
c, A
cur, ungic &: fc-
DcoDatrumluorum,&inclinaucruntfe,&adoraueruncUeum,&aem-
14
cundocum do
,.
,'^''1
- .*
Y""" ''"/r J- K
ccndo, i<^opc-
dcrctycm.Immolaueruntque
vidimasdno,
&obtulcrutholocaultadie
/^ rajo idema-
,TF.o?crtcfl.o.>c.Ttern.Tv.t.x. b Tinumnccgi.u...
c TSi.npl.<:uate.,&innoccnt.a.n.
d i;W.sora,;<i.bus.
^m pixdlCat.
F
fcqueti,taurosmillc,arietcsmille,agnosmiiIccumhbam.nibusluis,& vnjc _ oitm c
di cum
ingcnti gaudio tibi
oftcnedonaria:Domine
Deus Abraham,&
Ifaac,&Ifrael patrum noftrorum.
cuftodiinxtcrnumhanci
volunta-
icmcordiscorum,
&fcmperin
vcncr^onctuimensiftapeimaneat.
Salomoni
quoquc fiho mco da cor
perfcaum,utcuftodiat
mandata tua
&
ccftimoniJ tua,& t
Cc-cremonias tuas,& faciat vniucila
, &
a^d.ficet x-
dcm,cuiusimpenfasparaui
PrafCcpitautcmDaiiid
vnmerfx ccclclia:
:
Bcncd.c.tc
dominoDeo noftio .
EtbencdixitomniscccIefiaDomino
ij
iriaima,. opatruituola. a tvniucrfo tltu abundantifl.me in omnem Ifrael,&
comedcrbnt,&
bibe- iPfum.
uomn
coiei nofln
qua
^ ^^^^^ ^^^^^ ^^^ ^^^ ^^^ j^
^-^^^ gi-andi lzEtitia,&
vnxcrunt fccundo Salo
fi
vmbrajiif ter-
^
ran
'
N'I C O L
A V S u b L Y R A
I Ad dcaurados pancccs,&:c. qmjtu.r'ut laminis aureis cpcrti,
ptdi^um fmt 3
.\cg.6.Ccnf(quenU) Hauid horiatur alios ad ofjcren
dum pro dcmus Dei *difiiatione.,di.
% Ec liquis fponcc; olTcrt., &:c. quia non placent Deo facrificia
coanj.Cj. tera patent vfc, tie ibi.
5
Pcr manum Ichicl Ccr. Contrmium vidc-itnfup.26. quod Se
Umith erat ftiper
ti)efaiirosfaiilurHm.^indur/i,quod isie Selemith
fuit cuftos thcfaitrorMm domus domtni., qujntmn ad ea, qux fuerunt
deprttdis hoOium lonf irata-.iftc rcro Jehieldiikui hic thifaurarius
torum,qudftiefuntfponirobLuj.
4
Lccatulquc populus,&:c. pro civtis caufafubditiir. Qnia cor.
CO.ot.ca. i.valde V'>!untiirii\,& in talibus (o.et homogaudire.
5
Scd ii. Dauid rcx la:catus. H. f ccnfequenter ponittir gratia-
rum a3to,& primo quantum ad ipfnni Daui(l.,cum aii itur.
6 Echcncdixic donMro,icc. pro deuotiovc fux
,&
pnpuUftti
fibi
fkhucli,qHar/i fiiebat
eftc
dcnum Dei.
7
Ecait:ncncf!iitus
CS,&C.^4f' iitir.i rfifUe ibi. 8 Quis cgo , &C qu;s poy .&c.
q.d.tiibU boni p-.Jfimtis a nobis^fcd toiuni pruucnit cx tua bonitatcf.
bona
r^Et
bona,tjU ibi (fferimiis,&
bona
udumas qu.im a tc habetnus.
p
Pcrcgrini.&c. Fnde di&umfuii ^brabx Gcucf 1 5 . Scico pr^
nofccns,quod pcrcgrinum lit futurunifcitien tuiimincct
ranon fun. &p(r hcc oftcmiit
Dauid,Qtiodpatii.; noii)afr(.prid
non eft hici>'feriusjidincdeft!bi^s,&
hoi ir:tiUix^uwtpr:v(sar,ii
quifictindhm (jUtd (flcndii ^poflolus ad Heb. 11. 10 Dics no
flri quali xm.ruia vita htimana bntiis
eft,&
iniirb^lis. u Scio
De.mc.quod pto.COr.Diatur.n.Diusalirjfidptcbaie ,
rcnad
hoc^aH(,u,dfiatfibinctin!,quodp\itis
ignotumin tyfrd aliisjitut
prubauitpat,eitliam Ivb, vt aliisnotificaritur, &
droetinpatuntiA
cxcmplum. li Et ihv.COt.proutfiniplicitas
(jpoititirtwpb-
citati.C* tcra patent vfoue ihi. 1
3 Prar.su. 1 hiponitiir ?iatia
rum aEiio dcipfopopuhde ipfius
Dauidprc(ptv,i<'fo.,f< qwtur.
14 Ecincli.fc&ado. adorationclatrix. 15
Ddn.rc..'<ior*'
tionedulix. 16 hn.vuc. gias agetesfr.HoJicutjccera! iinh<^^&
figna.
17
Et CQ.&: bi.CO.do.
/./'/ Jevhhubi crat arca dni,reliii
tlftorijs ad hocparatis ,ppe tabcrn.tctill: dnijc hofii;s.>i.pa( ;f,h
?.<
fs
crac otj'<:retiii,et de itb comedebat offcrctts ad rcucrct a^ Dci.,q!iirfi
ttUqdfacru. 18 Ei\ii\.k^o$di\.hic cofequ~eterponii <-egm Sa-
loninnis
M C) R A L I T U R.
f
Tollichifunt
, &(. Pcr ii^os, qui pro ardificio domus do..
minidcdcruncauruai, argcnuim,&: lapidesprcciofos.vcin
Ki>l\i djciturilignifjcantur jUi,qui
mttckfia Dci prccellui;
alios
.nlios in aliqua gvatia fpcciali , vrpoce in auro ihpienci.r
,
iu
aigcntocloqucnti^.&inalijsgfijs.plapidcspietiofosdcU
gnatis,&: ocs ifi.is gf.is ad infiindu ven D.iuid Icfu Chrilti
coucrtuncad a;dificium ccclcfix in boiiis monbus,&'
fidc.
1 8 Et rihx.fciundo Sal,& c. pcr Salomoncm
qui
intcrpi-craf
1
1137
IParaljpom. Cap.XXIX. 1138
a Et mortuusejl
in fcneBute boiia
,
plenus dienm , cr
cl-uiiii!, &gL&c.
S'ignific:it cum
copia virtiinmi
,
t>: opcribus lii-
i virani finilfe
j
> wfcntein , di-
s^ gnumquictcfu-
rura , 6c ca'le-
ftisregnigluria.
Abrahain limi-
liccr niortuus cft
in fcncilhite bo-
na
,
pcrfcchcque
xtatis , &: plc-
inus dicruin. I-
ifaac appufitus
cft populo fuo,
plenus dicruin.
( lolcph mortuus
cft in fcncdute
bona.
monem filiurn Dauid. Vnxeruntautem tum Domino in principem,
tChriilus.
& Sadoc in ponrificem. tSeditcjue Salomon fupcr folium Domini in r
regem pro Dauid patre fuo , &t cundiis placuit, & paruit ilii omnis z
a TNulia dignitas.niillj potellas.tjui huic non paicat imf ci io. vnde. Omnes rcges feruicnt ci.
Jfracl. Sed&vniuVrfiprincipes, &:potentes,&cund:ifilij rcgisDa-
3
a TMagnii nominus.ii: l^.iuiabilis niniiSi&: rcx magnus Aipjr oinnes Deos.
uiddedcruntmanUj&fubiedHfueruntSalomonirefri-MaS^nificauit
-. 0,0.
ergo Dominus Salomonem
*
fuper omneKracl , &: deditilli gloriam
^DcJiI illi nomcn ijuod Cil fuper omne numen: vt in nominc lcfu omiie gcnu fieft.&c.
rcgni quale nullus habtiit ante tu. rex Ifrael . Igitur Dauidfiiius Ifii
, 4
rcgnauitfupervniuerfum llracl, & diesquibus regnauit iuperlfrael
,
fueruntquadragintaanni.InHebronregnauitiepteannis, &in le-
a
rufalem triginta tribus. Etmortuusefl:inlenc(Sl:ure bona,plenusdic- y
rum5& diuitijsj& gloria.Regnauitque Salomon filius eius pro eo.Gc-
fta autem Dauid rcgis priora , & nouiffima in libro Samuelis videntis
{cripta{Lint,&:inlibroNathanpropheta:,atqucin voIumineGadvi-
<J
dentis: Vniucrfiqueregnieius, &fortitudinis, &temporum qua:
^
tranfieruntfubeOjfiueinlfraeljfiueincunctisregnisterrarunL.. s
tpn)l|)L'iaoirt
nu ruccjlie-
ruQCCi
bona
, cxplcris D-
ccntuni dctcm_ t?-R<'?i-<^
vira^ luii," annis,
& conditus aro-
niatibus. Moy-
fcs ccntum vi-
ginti annorum
niortuus cft, cu-
ius non caliga-
uit cculus , ncc
j:
dc:esniotifunt.
Firt autem fan- Deut.Tlt.e
gnitiHin
, O" dulo- Piiil.H-d
Ji non dimidiabmt
^'^**-^
dies fuoi ; i^ui
fi'
bi vidaitur ta bo-
na ducerc diesfuos,
>" in piinio ad in~
furnadcftendunt.
#CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
lomonis renouatio^quia aliasfuerat -pn&us tn Gionper Sadocfacerdo'
tctnde mvidato Dauid,vt habeiur ^.l\eg.i.
I Seditque Salomon fuper folium. Vocatur hicfolium Domi-
ni thronus rcgni ifrael, quia in illo regno Dcus vere colcbatur, nonfic
c.itcm in alijs rcgnis idololatritefubieiiis.
z Etcundlisplacuit. T<l^nfu''tautemficde^bfalon,&^do..
ni.j,v:patetpey dila z.I{eg.de.Abfalon,& }.de ^donia.
3 Etcunolifilij.&c.ded.man. Idpcrjidcmpromifermt,feuiu-
vauerunt,qu6dfideiitcr
fubeffent Salomoni.
I4 Igitur Dauid filius liai . Hic vltimoponitur-ipfius Dauid /a-
iix
li.v confummatio.cumfiibditur.
5
Ecmortuuseltinfcnedutc.
Ide^,plehusbonistemporali~
bus,& fphitualibus.
6 Scnptafuncin lib. Sarruic. Hic Uber efl primus
^ &fecun'
dus l{(gum.
7
Et in libro Nathan,&c. volumine
Gad videncis.
ifiiduo
libri non habcntur apud nos , nec apudHcb. quia non fuerunt per
Ef'
dram reparati.
8 Siuein Ifrael.&c.regnis terrarum . Qjiia Dauidnon
folum
fecit faBa notabilia
, cr
memoria dtgna in rcgnu Ifrael
,
fed etiam in
aliis rcgniiper cireuitum,quftbifubiecit virtiite
armorum, vt babe-
turfupradecimo oiauo,dcciionono,&
vigefmo.
CAP.
M O R A 1. I T E 11.
,pacificus, &pcr Sadoc qui inccrprecatur iuftus , fignificacur
i;|vnus, &idcm lefus Chriftus
, qui per fuum fanguinem paci-
ficauiteaqu:Einc(Elisfunc,&:in cerris. ColofT.l. Ipfe etiam
dicituriufiusantonomaftice,Efa.62.a. Tropter Sionnon tace-
ho,&propter lerufalem non quiefcam ,
donec egrediatur , vt fplendor
iuiius
iufluseitts. Ipfecciamcftrcx regum, & poncifexfummus.
propcer quod per Mclchifcdcch rcgem
, &: faccrdoccm fuic
figuratus.vtdeclarac Apofiolus fatis difFufc Hcbr.7.
Igitur moraliter inungunc fccundo Salomonem in re-
gcm, Sadocin pontificcm
, quipoftconfcfrioncmChrifti
regis, &: ponrificis fadam ab eis in baptifino,eam iceranc la
opcrc bene viucndo.
A D D I T I O.
In capit. ip. vbi dicicur in poftill. Eft aucem ftibium vn-
^ucntum.
Didlio qua;hic ponitur in Hcbr.vbi nos habcmns flibium.,
lon fignificat vngucntum,fcd pulucrem, fcu collyrium ni-
^rumquodponiturinoculis addeeorem, & confcruacio-
|iemfanicatis oculorum, vndcdc lezabel non habccurin
IHcbr.quoddcpinxitocuIosfuos ftibio, fcd quod Tofuitfli-
num in oculis fuis , quod confonat huic liccra; : nam flcuc in-
.icniuntur m;irmorahabcnciacoIorem vnguis humani qua:
dicuncuronychina, ita inucniuntur aliahabcntia colorcm
nigrum
nigrum cum nitorc
,
didla.
qi\x dicuntur ftibina racione prx-
A D D I T I O II.
In capic. vltim. vbi dicituf in poftill. Et in Itbro ^athan
prophette
,
&c. Sicuc primus liber Regum rationabilicer
act;ribuitur Samucli, eo quod ipfcfuitprincipnlis i^rophe-
ta contcmporancus Sauli
,
fiinili modo poliimt attribui
fccundus, dc tcrtius Rcgum Nathan Piophctx, fcuGad
qui fucruncconccmporanci Prophcta; rcgi Dauid , &etiani
Salomoni
.
"39
GloEord.
&
Nicolai
de Lyra.
1140
A
Tff*t. ia IiU
pjrolifoau
C A P.
I.
^ ^ ,
0-firtatuj.
Ai
Hicronv.S.-icndumquodapud
Hcbrfft-s
hbcr
Par.iliptircnon
vnus lit, *(^
. prird illos \ocnlus
Dibrtha'.inun,dcfhVcr'
bad:crum,
qui
propccrausuicudmcniapud
fl^sdiiiiiiiscn.
fiiaiTi antcDcnm non fruflmri,hocab c: poiTulct,qnd
S>
lonion uu.diuic, idcR, ljp:cnrian"i,rcicr.tnni,8L:inrclligcn-
tiam.Diuicias vcro,dx:[ilon.imtcinporalcm,atq;anini.-isinU
m'Corum,&: dics plurimos viti' prclcntis,m.ilorui;icft qut-
rcic,njuiuftorum.
Hacenim, inquic(Jhr/(tLH, i^^e.tes htfju).
RJ>^*w-
lii(th.vU.il
Im4.3|>
Coiii.in3.R*
DIBRE
HAIAMIN,
IDEST>
PARALIPOMENON'
LIBER
SECVNDVS
INCIPIT.
C A P. I.
Onfortatii.s eft crgo S.ilomon filius Da-

a fAm^uo.Tiin Patium. b
fq;iimcmiit,racciif.t,ac noniUm.fit in f.
uij m rcijno fuo , & Dominus erat cum
a f
liJcJit ci iioincn i^und c t fupei oniiic nomcn.
co , & niagnificauic eum in excelium .
Prxccpitq; Salomon vniuerfo llraeli tri-
*
bunis,&ceturionibus,5:ducibus,
&iu-
4
dicibusoTsIfrael, &
principibus fami-
naru,& abijtcuvniuerfa
multitudinein
b cxcelfum Gabao, vbicrattabernaculufcederisDci,
quodfecit
Moyfes famuius Dci inlolitaduie.ArcaautDeiaddtixerat
Da- j
uiddeChariathiariminlocuquepparaucratei, &vbj
fixerat
illi tabernacuIum,hoc eft in lerulalem. Altnre quoque a:neum,
*
quod fabricaftus fuerat Befcleel filius Vri filij Hur , ibi erat co-
ram tabernaculoDomini, quod&reqtiiliuitSalomon, &om-
nisEcclefia: Afcenditque Salomon^adaltarcacncumcoram
r
t
tabernaculo fo^derij) Domini , &obtulit in co mille hoftias
.
tliiis dicit ,
quia ba- c
ecc aute m ipla nocVe apparuit ei Dens, dicens: Poftula quod
lxni?^'"faaificar
^'^''^^ '^^ ^'^'- ^^''^^4' Salomo Dco:Tu fecifti cum Dauid patre
iii.-Ic'iixnco,qiiod
d
meomifcricordiamagna,&c6ftituilH meregem proeo. Nuc
fiw.crr.cMov(cs:Nili
igiturDficDcus,impIeaturfermotuusquepollicitusesDauid
patri mco.Tu enim fccifti me rcqem fup populum tuum mul-
iu,1q, tainnuraerabilis el},qua puluis tcrras . Da mibi fapietia,

1 5^!iiexcinplumomnibu5.
&i intelligcntia,vtingrediar,&:egrediarcorapopulo tuo . Quis 9
cnim potcft hunc populu tuii digne (qui ta gradis eft)iudicarc?
DixitautDeus ad :ialomonem ;Quiahocraagisplacuiccordi
tuo,Sinopoftubftidiuitias, ^lubftatia,&gloriam,neqi ani-
4i Thccdvir. So-
cunchis
Ijl^r Parali-
j
omcnon di;cct , .
r.il>cin.iculuni
quoil
conflnix:i
ni.i.nnus il
Jc
Mufcs, Hubac in
Gabion.arcaautcm
in rcjj,M
opcrta alio
labcniaculo . Sajo
ii\on .nitcm cum in
ahait Mo-iico f.icri-
ftcana
niillcbouos,
fupplcx a Dco pctiic,
vc
f.ipicnciamconfc-
jucrctur , ic intclli*
ernciam
.
Ouando in morce
triumf hJinccu
,
qui
habcbac morcis im-
pcrium,8i:fibiic;.',nii
omninm
acqu'liuit.
vndc : I>ata eft
mihl
onnis pot^fias iu caloy
f^mterra,
b
Cjbjon. Qiiarfuic
Ciuitas Mctropolis
Hcuxorum,cecidiC'
C]uc in fortcm Bcn-
iamin, 5c
fuit fcpa-
uua LcuI tis. Mi rum
Cfgo d} quod lofc
forrc i|.l..mHcbron
cxtclfumG .baonin
uliigi volucrit , co
quc3 ibi primum rc*
gi;.;ut ric. Inccrprcra-
iurcnimG.ibaonUi-
blimicaSjVclcoUispa
cruclis.
C Tfflula tjHod *U.
^ ANGLLOiMVS.
Gracia Dci Iibcrum
jKmims aibicnumrcquiric.
Vndc quicunq, vulc orarioncm
fuam
Da mihifidi.tm tHonm ajf.Jiricm % &c.
jiiriar,! e/^, &bjc ont'
iiia adjicieiitw voh':s
,
fcilicct, tciuporalia
prx'didi.
d
Con{lnui'^i nt! .
> Hicronym. QMra
fccundum lcgcrn
^p-
liibitumerac, mcqiii
dcaltcrinsvxorege^
neratus fum.introirc
licclcliam Dci.
c
Damihifapieutiam.
Non aurum , non di-
uitias, non tcrrcnam
gloriamaDcopecic,
fedvtfciat popul11 tn
Dci rcgerc , & iudi*
carc. irhocclcgicrc-
lor corporum,inul
to magis hoc cligcrc
dcbcnc rcdorcs ani
niarum,vc ingreffuni
ad fidc
,
& cgrciliim
ad fpcm populo Dd
demonltrenc.
.5 AMBIlOS.Salo-
mon,vt primu tranf-
attis infantix riidi-
mcntisannosiuucn-
nitisinn;reHuscft,in
quibus pofita adhuc
'u
infirma xtas
,
qiicm
curfum vitsdcligat,
nucac mccrca : nihil
aliudaDeo,quamfa-
p
enciam pof!ubu:c,
inccr ipfa ,
vc dixi,
vitx tcncamcnta fih i^it
piens, qui in dclc^ !
tionererij.quodoni
nibus prxirccclcgi:.
Sic cnim ipfc in li-
bro fiipicncia: fiiJC fc
Dominum omnipo-
tcntcm dcprccatuiu
luiilc commemorac:
a ^b
PttsiSo,
N I C O L A V S D E L Y R A.
C A P. I.
|/^Onfortatu$cfl. "Poilquam inlibro primo aEfum ifl dcre^no
X^lfrael fruucniciitc
J.
ipji Dau.dex maa Tnlnn atc dimna ^luc
MiiiajUiftttr agitur iceodan rtg^no pronenitntc vx fucctffione patcry
na.Sii.ui enim intfrfilios Da.<i,> Sjlomon a De., ele&usfuii ,yt habctttr
Lb. I .cap. W. i.fic in rcgno pauij.tu fucccffit, primo ig.tur dc ifio regno
agitnfyprout fiiit inie^ium,
c' vriitum.fiiwiao dc
ipfo, proutfuitde-
JakaHMH, &pariitum cap, i o. Ciicaprimli agiturprimu dcdtuolione
Sabmonis circa dittina . fccu do de eius tn<vgnificcntia circa humana
fjp.i. Ifia t.imcndinifii> non c>* pr.X(:!(a. quia initriUatju oUcndunt
deuotioaemSalvmoaisindiuii,i),:u(crponiintttr
aiijuatjHXoJiend.int
tiitsm.igi.ificeiiniin humii,iis,6'
cCi.nHtifo,fedd'6iadiHifio accipitiir
JecnHdnui p.iriem maio>trn. Cm apritnit viro oflcnanurprimo deuotio
SalMionis in
obht'nefc.irifii v.. fnnndo in Jtdificatione tenipli cap.i.
Trinta adhuc in duas, ijUiapnmo oftniditur S d'taonis deuotiu
in
fa-
crificuijecuudo i'Ueipon:tuv eius tfiugiiisudn lu u:uiiiis,iht: CoirTo-
p.'tUi:quo
.
Vmtm adhuc in dH.n , "(juiapriyio
dcfcrihitur s.ihruo-is
vbUtiu:lcim,doiii,iit0
4ccfptatio,ibr, Lcccautcm in ij.fa nodo,
Scntentia ftfo tilaiu, duartmpa ttum pjtei c.r diftis ^.l\(,g.
jj
.cap,
fi pTinc.caf.yfnut ^ uicdium;e.xcepfis
(fufc<juutt(ur.
2 Prcce-
1 Prajccpitquc S.lIomon . QuiavolmthonorareDeumnonfo-
liim pcrfjifjumjed
&pcrpopulimfibi fithieSum.
3 Vnuicrfo Ifraeli. iliih tela multitudo populi non fuit ibi ,fed
ifli tjui cramprinciprales inpopido : &ideototus populus in ipfis
vir-
tualiter ccntinebatur.
4 Tribiinis,(Si.c. Hoc additur ad exponedu iltud quodprxmitiiiu.
5 Arcamautcm Dciadduxerac. f\cg.6. didiur qwduddio. r
tam de domo .Aminadab,qnx. cr.it in Gahaa. Dice'i du rr^^qnrdfcckdn':
pcritattm fuit addu5la de Gabaa
,
fed
tjitia Chariathiarim rfl tf.ixdc i
ciuitaspropinqua
ipfi
Gahaa, &popnlusfnit ibi coif^re^ji^
d^du^fonem arc ^idcodicitur hic de Ch.iriathiarim tpjam auu--
J'iiJ}'c.,T( difiurnfiiit ibidcm.
(j Alcarc quoque xncuni . Jflud altarc erat holocoMftorHm
, &
propier hoc Salomuu votuic ibi offci
rc.
7 Aks:n.S,\\.:{(\3Xt.^r<lonperfcipfum,frdperf{tcerd9te'\ a^qu-i'
rum olfii ii4in
Jpcflahat offcirefiipcr .iltare . In fecund.7 p irrr liicitur .
? Qui cam innumcrabilis cff,quam puluis . Hypabnk iji,ad
dcCignandtm magnam populi mHltitudinem.
9 Vc ingrcdiar,&: cgrcdiar coram populo tuo . Jfle eg^elfus
intcUrg!'iir ad bella pro dcfcnfione populi, ingrejju^ vcto ad iudicia ad
pnfcindindim popi^i litigia.
X
Vcnic
M O 11 A L I T E
R.
I fw/wTrw fji cr^Q
, txpoUuo
myfi-ca pofKa cH 5. Rc^
gumj.vfqucibi.
t
F<initsr^oSa.ailexccl.Qah4,&e, Sequitur,
II41 ILParalipom.
Cap.II.
1142
:!
a ^hexceU-e. Arcaf]gnificar,jnqiia
eraciabtilartc.Siipra c Sexcenth
^i-.Quiaduoriimrcna.pdiCiirioncadco^-nofcc-
D
cnini fcnptu elf
;
T d-ernactdim mtcD<
m.niqHodfuoatMoyjes dam fidci vcrirarepcr pra-dicatorcs m vfuni vcn S ilomoiiis
m dif no, ar
altareh'U.tM,'iorurr, e.v.em tempcjiatr erar,t in rxctlfis bomincs ndducuntur.Scxccnci
crgo.i.fexacics dc.ii picc^io
'
Vabaon,&c. Arca auccm Dni poftcuam incroduxit ca Dauid nem euansclicx doctnna: rmnificant, la qua pcrfcttiolccris
indomum fua,
manfit ibidcm
i
vfquequoardifi-
carcturccmplu.
b
Etyu,.mH.cqu!.
Hic numerus
.
tcmpusgratiajfi
gnificat, mquo
Apofiolica do-
drina populum
no.tc.mformac.
Bcne autcm per
quadragenariu
nufherum , vcl
duodenarium
airrus, &equi-
tcs Salomonis
nunicrantur; q.a
per vtrunquete
&/ ftamcncumfan-
^i viri facris lic-
rcris erudici,fef-
:ioni Deiapran-
iir
,
quos jpfe
uimmus auriga
"**'
pronucufuo gu
bernat.
c Sex-
mas eoriim qui tc oderunt
, (c(\ nec dies vit^eplurimos : perifti aurem
fapienriamj&rcicntiamjvciudicarepoflispopulummeumfupcrquem
con ftitui tc regcm,fapien tia, &fcientia data funt tibi . Diuitias autem
& fubftantiam5&
gloriam dabo tibi : ita vt nullus in regibus, nec antc
^ te,necpoftte fuerit fimilis tui. VenitergoSalomon ab excelfo Gabaon
in IcrufaIem,coram
tabernaculo foederis,& regnauit fuper Jfrael. C6-
a TSanrtos,r.loris charitatis,& lugis Dci fodatos>cuos ipfe velat auriga gubcrnat.
TAiiEelorum hommumque ininiileria.Vnde curru. Dei cTecem milibns multiplex, milia I*tantiam,&c.
b
f
Q_!^adragies deni,'& fignifi-^nt tempora legis, .;uam Moyfes acceptuius quadraginta diebu iciunauit , & Doaulus ui oer
eam in.truebatur quadragmta anms in eremo fuit.
1^0
,^ 4.^4101^5 [ui pct
gregauitquefibicuW,
&equites
: &fa(aifanteimi!lequadrin?enti
a
TInoppidi3,iciIicet,velin.Tdilici;s,quacadif;cataerantadftationemcurrumn.

b
currusj&duodccim milia equitum. Et fecitcos effe in iirbibus quadri-
'garum,& cum regc in Icrufalem.Pr^buitque rcx aurum,&
argentum
in lerufalcm quafi lapides
, &ccdrosquafij fycomoros , c[ux nafcun-
turin campeftribus multitudinemagna.
t Adducebantur autem ei
a TViti ftieniii opcre,& intel]efta,in quibus ad fiJem canuerfis digne fedeat Chriftus. b TSnirimali c fx omni
riationcqui iub coelo eft. TQui, dicunt vnani eire de cicladibu5:<ed ebrii Coa consiegaiioncm iBtctprciautui
d TPra:diC!toribus,falicet,quidantprzdtcationem,&suditotumaccipiunthdem.
"
.
''
cqui dc vgypto,& de Co'a a negotiatoribus regis, qui ibant, &eme-
c
bant pretioquadrigaraequorumfexcentisargenreis,
& equum cen-
tum quinquaginta
. bimiliter dc vniuerfis regnis Heth^orum
, &a re-
gibus Syrixcmptio celebrabatur.
loan.ip.f
omnino conti-
liit
; prxcipuc
cum redempcor
nolk-r fcxtadic
p.iffus
, omnia
qux de fe in !e-
gc , &: prophe-
tisfcnptaeranc,
coplcuit . vndc
a ic : Co fummxtum
eji,& iniina.cap.
emifitfpiritum.
d CcntnrA. Quj
func ter quin-
qu.igeiii , &: vet.
tc. proptcr Pen-
thecolien,&: iu-
bil(jum,&:tripli-
cis fcriptur.rdi-^
ftintionc. quia
dicicur;
X^ceffe
^"'-'^8
cflomuia impkri,
quce fcripta funt
in lege Moyji
, &
Vroplietist&pfal-'
misdeme, mani-
tci\c fignificac.
NICOLAVS D E LYKA.
I Vcniccrgo. f^tibicoramtabcrnaculovbieratarcaDomini,of'
ferret
'
MOIIALITLR.
r Congre.fibi cur.&c. Salomon auc cum confirmatus eratin
fuo rcgno per obcdictiam populi pcrfctam,'& per diuinam
rcuclatione,tamen folicitefibi prouiditdecurribus,&:cqui-
tibus,&: alijs ad defenfione rcgni eius,&: eius firmitatc pcrri-
neiitibus.
ferrct hoJtiMjicut mGabuun obtnlcrat.
2 Congrcgauitq,- fibi currus. Hic oflcnditm magntficentia Sa-
lomonis in diuit'ijs,Qr patetfemcntia ex diUis
5
.
%^. i o.c.infinc.
nentibus
. &: per hoc oltcndicur cj,liccc nomo dediuino au-
xilio fit fecurus, tamcn no dcbct omitccre ca qux radonabi-
litcr fccundum human.i via faccre vidccur ad fui, & fuorun
iccuricatem,nififibiprohibicum
eficc, ficucprohibitum fuic
Amafia^i. Paralip.
15. c. ne fccum ducercc milices dc rcgno
decem cribuum,quas
camen coduxeracad fibiauxiliandum.
C A P. 1 1.
Ecrcuit atitcm Sa. 4< Aug.Fada cft nonulia imago
rci fucurcjcciam in Salomone,in eo quod ccplu
qdificaurt,&:pacehabuit,fccimdu
nomc fuum.
__
Salomo g.ppc pacifkus cft Larine,& in exordio
regiu lui mirabilitcrlaudabilis
fuit,fcd ca dem fua perfonapcr
vmbram futuri pra^nunciabac
^cciamjpfc Chnfium Dominii
noftrum,noncxhibebat; vndc
qu^'dam de illo ita fcripta funt,
quafide fcipfo prxdicta fint,
dum fcriptura fanta etiam rc-
busgcftisjprophetans, quomo
do ineo nguramdclincat fu-
turorum . Nam multa dicun-
tur
,
qua; omnino ciconuenirc
iion pofiiint ; Dominoautem
Chrifto
apettiffima pcrfpicui-
tarcconueniunc,
'ionc
Beda.Domus gua edificauic
Salomon iii Ierufale,fignificat
vniucifilc
Ecclcfia, q.a a primo elcfto vfq; ad vltimu quori-
diepgr.uia
veri pacirtci xdiftcatur,q adhuc partimpcrcgri
nat in
miido,partim euafis ^runis cu illo la rcgnat ic^lo^vbi
tota
rcgnatura eft pcraito iudicio. Ad hac domu ptinct An-
\
gcli,quoru
nobisfimilitudo ^'^mitritur^dicetc \:ino; .Acaudes
inm^ngelisfunt^&filii
Deifunt,&c. Ad hacptinct ipfc Chfs,
qui
Mt^Soluite tcpia hoc in trib.dteb.exci.il.Hnc enim dicebai de tcm-
plocorporisfui.
Dc nobis dicit Apoft. XifcitK, qui.^ tcmplU Dei
tfus,&c.
Si crgo illc pcr afiumpta humAitatc fatus cft tcplii
L>ci
,&nos pcr inhabit.uefpirituciusinnobis, conftfltquia
^^^^^^
figura
P.
I I.
Ecreuit autem Salomon
a^dificaredomum
nomi
ni Diii,&palatium
fibi,
& numerauit ixx. milia
virorum portantium hu
meris,&o6togint.i
milia
qui ca:derent lapides in
montibus:ppofitosq;
eoru cria milia fexcetos.
THic in Regum plenius dicuntur.
Mifitquoque
adHiram regem Tyri dicens
:
figura oium noftru,&: iplius Chrifti tcplii illud fuic,fcd illius
taqua lapidis angularis, noftri aiir taq ua lapidij viuoru fup ip
fum ^dificatoru.Dcfignaccadc
domii Dei tabcrnaculu in e-
rcmo failu.Scd q.a iMa dom' in irincrc quo ad tcrra ^)mifiio-
nis venicbacuri hgcauc xdificabacur in cerra promilfionis,&:
in ciui cacc lerulalem. Illa vt de
locoadlocuaLcuiris portata,
tade ir\ tcrra ,pmifsionis indii-
ccrct-^Hxc vc moxin p.ncria,!?^
cluitace regia coftruda immo-
bili fandaniecoGo!iftcrcc,do-
nec figuraru ccclcftiu re ipfam
implcrcc. Poccft in illa,pra;fcn-
tis Eccleli^ labor,&: exilium,iii
hac, furura rccj.'.'s, &:bcaticudo
figurari : vcl i].a iila a folis filijs
Ilracl, h.-uc aucc a profclyris, &:
gccilsus fait.reft.Polliinc in illa
princip.ijicer p.urcs vc.cc.&: an
ciquus Dcipopu!us,in haccon-
grcgata dc gccibus Ecclcfia fi-
gurar.Quauis (^'dificji vtriufqj
domus fpccialircr acccptu laborcs Ecclcfi c quocidianos
,
&:'
fucura gaudia c^leftis rcgni
,
&c clcdionc prinuE Ecelcfia: de
Ifracl, &:falucc oium gcuu in Chromukimodisoiidacfigu-
ris Quod .^uc df dccrcuiflc Sjlomonc ^^dific.irc domum rioi
Diij palaciii libi.ide fignificac,q.a Ecclclia,&: domus Dt^i ci'f,
qu.i pcrcniccr inh<ibicac,&: p.tl.iciu c^leftis regis \i\ quo glorie
fu^ magnitudmccudis gencivicioniDus oficd;t.Opcrarij aii^'
S.tlomonis funcquiq; clc6ti qui fcipfos i^dificio Dci crcdcn-
do,opcrando,aliosdoccndopr.Tparanc.
b Satomun.
2z
nominc, &: rcgno p.acacifsimo illu lignificac, de quo aic E fa.
#
Multipji
Era.j>.fa
DN
JCO
L A V S D E L YR A.
^
Ecreuic
au.;/ic confcqucnter dcfcribitur deuotio Satomonis in
<tdificatione
ttmpli .
& primo defcribitnr huius adificationis
P^^pratio.feciindo
operis profecutio.j .c. tcrtio templi dificati dedi-
catio
l
Dtcre.au. Expoficio myfiica hmus capitulipoiua clt s.i<.C)i,. 5
.cap
1 tc
catio cap.
j. T:\ipjiratio au:tm mijicati:mis confifiii i.i matcria
, &
cpcrariis,dt quibtis hic ag<tur .&patit fcntentia ex diiis
i
I\^g.
j
.c.
>bi eademponuntur,licec ordo in atiquibus varietiir;hic ctiam addim
tur aiiquii qux difcurrentur
.
M O R A L 1 T L K.
1143
Glorord &
Nicolai
cie Lyra^
1144
A
iuin,i: p-ids no fric finis. Hiram
,.ciii ciccilse,
crcdcccsdcgcntibus
viu
&: 'U^alorioios:quorTi
opcre fxpc iuuACur,&: aut^incn
j
'
: i
hxrcticos,rchilmaticos,pji;anos,
dc
uutur . IVtic crgo Salonjon in opcrc
tbabium
ixiiificaK
9rJifi>o io-
)j! icsna
{
jl^iiiiiim (?e
niu Itgni tllc
(juiilaiM lu&c
ijiiu i)uid ttn-
l^icur bicfil.
Ali| (oralii
^aicrprcuoc.)
icinph
aiJMliualiHi-
,
''rilhiSNO
),
. ftclc-
liaii(,n6
ulumdclut
ifxii, lcHJ &: dc ttcntif
lus
opcririDS clciAic.
Milic
HiramSiloino
ni prxcir.idc
Lil-.iuo
jiijnj tcdMna,
&.' a-
bicitna,
qux in do-
ni.>'i>ominipoiKicn
uir I quia
coiiucrli^
<k-ncihra$
nulic tid
Dommtimvirosin I9
tiilockiros,fcdfcni;
a
11 donvnicar
incrcpa-
lionis dc montc lu-
jK*rbixdciciJos,^ hu
mihatos,
qniadnor-
iium tuangdicx
vc-
ricatis pro modo Itio
quandoquc
ponercn-
lur . M:lic & arcifi-.
vci qui rcgcndis po-
puhs ps arpuncrencur;
Djonvlium.fciliccc,
Arcopau,irnin,Cvp;ia
mimj&aliosmulEos.
uiific &: aurnm.fapic-
Q<in. iabSc
loCUUl.
Riblwau,
Sicut c{;ifti cum Dauid patre mco,& mififti ci ligna cedrina,
vt xdilicarct fibi domu in qua t &:
habitauit, fic fac mecum
,
vtardiriccmdomumnomini
DominiDeimei, &conlecrem
cam: ad
adolcndum incenfum
coram iHo,&: fumiganda aro-
matu',iadproporuionem
panumicmpitcrnum,
&.'idholo-
'^
cauliomata mane,& vcfpcre (abbathis quoque,& neomenijs
j
&folennitatibusDomini Dei noftri in lcmpiternum, qux
jnandata funt Ifraeli- Domus cnim
quasdiflcarccupio, ma-
gna cft . Magnus eft cnim Deus nofter ,
fuper omncs Deos
.
Qiiis ergo poterit tpra:ualcre,vc jtdificet ei dignam domum?
Sicoelum,&coelicocIorumcaperecumnonqcunt,
quantus 4
c<^olum,vtpoi!imxdificarecidomum.*Sedadhxctantum,

vtadolcaturincSfumcoraillo.
Mittecrgomihivirumcru-
^
dirum, qui nouerit operari in auro, & argento, s^re, &ferro,
purpura, coccino, & hyacintho, &qui fciat fculpcre cxlatu-
rascumhisartificibus quos raecum habeo inludrra, & in
lerufalcm, quos pr.-Eparauit Dauid pater meus .
Sed 6c ligna
cedrina mittc mihi , &t arccuthina , & t pinea de Libano .
a f
D..Oo(cs dcgcntibus : >]ui gloiiofos in ficulo a faltu fjpiibii dcijciunt , 5c in obfciiuiuin vtri Silomini
tiinsfe.uni.
Scio enim
,
quod (erui tui nouerint cxdcre li?na de Libano
,
IIICV.UUIMH'.
!"*-"
^.^. -.. ^
*-'.. |. 1.
ces,fcii!ccc,viros,&:
b
&:eruntleruj
raeicumleruistuis,vtpurecurmihihgnapluri-
ma. Domuseniinquamcupioxdificare, magnaefttnimis
& inclyta. Pr^terea operarijs qui ca:iuriCunt ligna feruis
tuisdaboincibariatritici corosvigintimilia, & hordei co- e
ros totidem, & vini vigintimiliatmetretas, olei quoque 7
llatavigintimilia. DixitautemHiram rex-Tyri per literas
c quas miferat Salomoni : Quia dilexit Dominus populu fuum,
idcirco tc regnare fecit fuper cum . Et addidit,dicens : Bene-
didiusDominusDeuslfrael
,
qui fecitcoclum,&terram : qui
deditDauidregi filium fapientem,&eruditum,&:fenfatum,
atq; prudentem,vta:dificaretdomum Domino, &palatium
a
f
Do^ores quos miiit GentJitas.
fibi, Mifi ergo tibi yirqm prudentem, &fcicntiflimum
t Hi-
'
a TP>trem fuiun vocat , <juif
dctciiaUiaclpcie^rc^>rcfcitlus<iocuit timoiem Dom.ai, & cognitioncm ve-
liutis.
rampacremmeum,filium mulierisdcfiliabusDan, cuiuspa- 9
,.,.,. a fSapientix. b ^Eloqucntix.
EulSuma^^^^^
^ terfuitTyrius, qui nouitopcrari inauro, &inaigento, et
xdifico
.
b Lieruntfcr. Apofioliir.eij&: Doftorcsprin'u',g.Uo(ftorcs nionis odorc Dco acccptabilis fiat.
dc
ingcnio cl.iros ; Pro
jiiS
onmibus collatJU
(Icncilicas
cxpcdac a
Domiiio doiia gra-
iixca-lctlis, & crici-
cum,
fciliccc, vcrbi
pci , &: olcum cha-
ficatis,
vncSionis, &:
illuminationis
Spin-
luHandi.
a a^is f i;?<J fotrrit .
-:
Thcodorct.Ortcn-
dit i-^cvn Dci cogni-
lionfm. Mcum,inqc,
olliciuminiplco.
Ip-
iiim Dcum mcum nc
fiipciiiis
quidcmca;-
Im pjccll c;ipcrc. Vo-
^
lcns auccm cioffcrrc
dcgcncibusinformant, &crudiiint:nnhaHquo pranndj-
J
ccrc pra.lumanr. Idcocnim Salomt n liruos H.ram c;cdcrc
libi JiOina vohiicquiadoiliorcs cranc rcruis fui.<; .id cc.k'iui'j,
lcd ecram lcriios luos adcHe voliii: : v .'ca'dentibus oik-ade-
icnc cuius mcnfurx ligna ficri dcbcrenc ApoUoli cnim cec'
tiiis verba Euan^clij
ab;p!o J)omino no-
ir?ru!ic.SjdGentiIes
;ib crniribus ad vcri-
t.ucm liuangchj cor
iicrlijCcrcnis geiKiuin
crrorcs noucrunc , S.C
idco fubtilius cxpu-
tiiiauerunc.
c Qi*:a dilexit Domi-
fiis^&c. %< Thcod. I
C^iancum iuuec pio-
rum amicicia, doccc
Hiram rcfcribcns:3f-
ncdili*i Doniiitiis Deus
Jfracl^&c. Eltauccm
[
ycripicuum quod ex
cjquccifuitcumDa
iiidcconfuetui-iined;-
tiiccrit, qu6d_Dcus U
racl clt creator cirh
,
&ccrra:.
d
FiHimmulieris.O-
llcndic cum eirc de
j.pgc'!.ie Salomich de
i
tribu D.in,dcquoiu
libro Numcrorumk
gicur. Patrcm cius ti a
dunc Hcbrj:i fiiiHc
Hcbranim , deftirpc
Oliab dc cribu Dan,
'
qui cum Befclccl m
crcmo opcracus cfj,-
C^od vcro Tyrium
vocat: aiunt Hebrxi
hoc cranslationc fi-
chim fuiffc. Zocric-
nim lingua eoru plof-
matio intci-pietati.ir.
j
Chyroscnimqu imil
li Zorvocant,al
doanguftiamj.M ,
do plafmacioncni lo-
nac.
c X^

noult ope. in au-

ro, &ar. \n h;s on
-
nibusHiramfpintua-
Hs nQuic opciari ; vt
ornatus domus Dci
coram oculis hoini-
num digno dccoro
fulgrat,&:bona;opi-
I
a -nos
NICOLAVSDELYRA.
I Ec ad pro.p-. :Q/<j femper erattt ibipanes propofitionis ,
non
tjmenfempcr t]dempanes,qui.i infaiib^tbo amouehanturprimi,&po^
nebantiir noui.
% Ecadholocauftomata: Hoceratiugefacrificitm.
?
Sjbbathis quoquc,&: neomcniji. iludiftnt iflafefla, diClum
fitit primo libro i ? .cap.inftnc,
4
Sicnimcfflum.
HocdixitSalomonadremouendimcnorem^
ne alifjuii crcderei deitaivm toco dctetminato
circumfcribi.
5
MiCtccF.mi.
i.?^:<,umjM.dii.itur:M\i\x.
quoqiicrexSaloT
mon,&: tulic Hiram. Dc voluntate enim liiram regis Tyri itiit.llle
UiramfMitnotabtlis urtifcx
; &ideo diciiur ab co miTfus^ ad petitior
vem tjinen Salomonis.
C Et hordci coros COtidcm.
j .Bsg'S-'H!>afit mentio de iflo hor-
4eo
,
qma ibi folum
fit vientio dc cibo tmninum : Itordcum auiem tfiui
frat ad pabulutrianinialium.
f
Qici cjiiot|MC
fata, Immed^atefubditnr in Hebrxo: Et vin i ba^
tos
tos viginci milia, qmd omittitur in translationc noUra :
quiap^iet
ex hoc quod
infia
dicitur: Tricitum cr.&: ho.&: 0.&: vi.
8 Mili er. ti. vi. l\rx cnim Tyri voiobat am patnm
;
tiim
pro-
fter xt.item:tumpropter artis fuxexcelleHtiam,y>t paiit in litaa.lii-
br<ci tamcn dicunt hic: Hirani patris ma.qtua onoiia nmi"*
"pud
cosfunt indccfinabilia,ficut apud nos coi nu,
&
gclii, id efl, arf/icii^
vxcelkntem a tcmporepatris mei,&ftcuijuit cx celkns apud ctim, ii-i
&
tnccum.
9 riliummu.dcfi. 5./^f^.7,.</ie;Vr:
EttulitHiradcTyro
filiiininuilicrisvidiia;dctribuNcphth.ili,pacicTyno.
L>Hoi
exponttnt Hebrxi
fic , c^fecundum veritatem matcr hiiiu . Hiram fuit
Judxa,& dc tribu Dan,vt hic dicitur.Tater autcm eiusfi:itludxus,&
tie tribu \iphthali:ideo ^.B^g.dicitur: Hira cjc tribu Ncplichdli;
uia geneahgixatio
fit
ex partc patris magis quam niairis .
dicitur M-
Vien patcr eii-s Tyr^us^non natiqne.fed habitationc; quia halAtauit ibi,
ficiu 2.1{rgiim 6.b. dtcitur ; Ei habicauic arca Domini m doino
Ohcdcdom Gecha'i. quiftc cognominabatur,
eocphabitaueratii*
Ccth;erat tamcn de tribu Leui.Cxterapi^tent ex difiis 3 .Kf^g-S'
i Tricicum
1145" I.Paralipoml Cap.IlI. 114(3
a
iqjisautem. ii Hicron. loppcn portiim eflc rudx.T,& in quindccdcndasdeLibanocedrosmifsifunt.ficiirlcgicurin
Rcgn'orum,&; Paralipomenon libr slegiinus.adqucmHira RcgumJ)e^5fclvcisdcquibus,f.nunc3girurcclorcsJapidii.
rcx Tyn 1 igiia dc Libano ratibus trasfercbatrqux lcrufalcm Dc gccibus ipfc Hiram,&: fcrui' cius,qui cu fcruis Salomoius
tcrrcnoirinerepcruc lignac^^dcbancdeLi-
fPrjKlicatioms. b TKrmitate fidei. c TDecorevrmtiim. d TViriditate bftiii opcris.
, c rcrinartyrium c!f.ililangiiinis.
Ere,ferro,&
t marmorej& lignis; in piirpura quoquc,& hya-
.1 TCntleft'SConulatiorlii. b TCaftitatit. ""c TChatitarii.
cinthd,& byfld,&: cdccino:&qui fciat carlarc omne /culptu-
ram , &adinucnirc prudentcr quodcunqucin opere neccfl.i-
rium eitjcum t artificibus tms,& cum artificibus domini mei
D
hcrcncur . Hic locus
cft in quo vfquc ho-
dicfaxa monnrantur
iti liccore, in quibus
Andromcdarcligaca,
Perfci quondam fuic
liberaca pra:fidio
.
Significac
,
quod
gences audica fama
Euagclij diucrfas pcr a
quis poUicitus es domine mi,mitt feruis tuis.Nos autem cx-
fonas per fide ad ba-
.ptifmum cranfmiccit.
Solius tamen cfl^ ve-
ri pacifici : vc abfol-
uendo pcccata pcr
bapcifmi ficramcnta
vnitaci EcclcfiiB illos
adunarec,de quodi-
citur: Snper quem ri-
dmtis fpiritum dtfcen-
ientm
,
& manentem
fnper eum: hic ejl qui bu-
pti^at
.
b
7{umerci.'fgi. Fue-
runt opcrarij domus
Domini dc filijs If-
rael, deprofclytis,dc
gencibus, dcfilijslf-
racl cnginta milia
,
qui
Dauid patris tui . Tnticum ergo,& hordeum,& oleii, & vinu
dcmus ligna de Libano, quot neceflaria habueris, & appHca-
bimusearatibus permarcinloppe: tuum autem erittranf-
fcrreeainlerufilem . NumerauitigiturSalomonomncsvi-
a
TQHJ
'-'' gintibus in conlortium ^opali Dei ttanlicrunt.
ros t prdfelytos
,
qui erantin terra Ifrael pofl: dinumeratione
quam dinumcrauit Dauid pater eius , &inuen ti funt centum
TPro fabbathirmo animarum.
quinqua^inta milia,& tria milia,& fexcenti . Fecitque ex eis
a TAlter alteti.is oneia pottate.Et alibi corripite inquietos,& confolajnini pu.ficc
b Trio (fc iefaneftion 5 c.ux s.die i .poll fabbathujn,& in Doinino prxcel'sit,cc in nobis fperatwr.
fa .
feptuaginta milia,qui humeris onera portarent : &odogin-
a Trt.Tdicatotes. b TDuras hominum mentes.
ftzuaticatione oiti.
b
c
T.Qi'
nati ciant in'montc (iirerbii , primi parcntis
d
T
bo ibris veibi Det,J\t adihcio lioinui conuenirciit.
e 1 Pro fide Tnnitatis,(]uani pr.T:diciUit nobis.
ta milia,qui lapidesin montibuscardercTit: tria autcm milia,
a TSi"! fcripturx cieditores.a ^uibu nos ctudimui infcios docerc, comemptoies cotiipcie, oBtia nolUa in-
uicem portaie.
&c fexcentos t praspdfitos operum populi.
bano. Omnes igicur
hominum geces pcr
qins a:dificaiidacrac
Ecclc(ia, prxccflcriic
in .cdificio ccmpli Sa-
lomonis. Judieicnim
profelyci, &Gcncilcs
;:.d vericaccm Euangc
lij conucrfi
, Eccle-
fiam Chrifli rcdle vi-
ucndo, & docendo
confiruunc.
c Ti iz mil. ii^'fcxcen.
In Paralipomenon^
pro tribus milibus
trcccncis pra:pofitis
,
qui in Rcgum nume-
rantur. triamiliafex--
ccnti fcnbuntur pro
pcrfciLtionc^ fubli-
miuni virorum. In
fcnario cnim, Deus
mudi ornatumcom-
plcujc , &L quia fan6la
fcripcura fidem Tri-
nicatisdocec, &ope-
ra lutfitix, rectc tria
niilia fexccnti perhi-
bcncur fuilli-'
.
CAP.
f
lapidibus
t
OipienMbns,
& lapteaubiu
E
t
percgrino
f
qul folicfr-
rent populiiiti
ad operandfi .
NICOLAVS DE LYRA.
Triticum crgo , &hordcum , &olcum . Supra non fecit
meHtionent
mentiomm de vino,
fed qitia hic repetitur , tenendum quoda principia
fmtfubpaloJicut &alia.
CAP.
C A P. I I I.
ptaarcai-dificauic al
tartj.
^ lOSEPHVS.
Dcus prxcepic Abra-
(
hx filium Ifaac fibi
^'
offcrrc in monte no-
mine Moraim clcua-
tum , ara ibidcm col-
locata; fic cnim ap-
parituram cius rcli-
gioncm , fictiam fa-
lutifilij prsponcrec,
quod Dco placcret.
Ineoautcni montc-
T ccepit Salomon. ii Angelom. Mons Moria
fuit demonflracus Dauidi ab Angelo tencnte
f^ladium.fupraaream Ornam Iebufa:i, vbi cm-
C A P.
Ornam,id cfI,ornatus, natione lebufcus Geciles fignificat,
a Domino ornandos,& in filios Ecclciix commutandos.vn
dc : FHiftisaliquMdotenebr,nitnc autemluxinDomino . Icbus
Eplie"J-l>
aucem ipfa eft lerufalcm.Icbus interprctatur conculcata.-le-
rufalem vifio pacis : in qua dum Ornam Gentilis regna bac
Icbus dicla elt , fcd
III.
T cocpitSalomonjedificarcdomuDo-
~
pacis quj: cft in vnitatcF.cclcfie.viKle:Inpacefaftus f^tlo
D Tf.Chrirto.de ijuo dicituiiNutuiuid iioteit ablcoiidi ci- cus elus.
a Tln vitiiK jacis quj: eft in vnitatc F.cclcfie.viKle:In pace faftus e^ lo
.deiiuo dicii
uitas in mcinte pofita. cTU cft, vifioiiis.ijuiaquosadcliriratis fuac
vifionem vocat,m hac vita Uborantcs vifitaie,^ adiuuare dign.rtui.
mini in lerdfalem in aionte Moria,qui
a TFrzfcimt euin Dauid fccuiidum caincra lufcituruin , ficut ^ ali)
ProphetJt.
dcmonftratus fuerat Dauid patri cius
in loco quem paraucratDauid in area
1 oc ju gcntc retcrtui,qu.-c lcconda loco ad aiciificationcm Creatoiis conuenetunt.
templum poftca rcx c Ornam lebuf^ei . Coepit autcm ardificarc mcnfe fecun- 4
fccracus myfiica lo
Dauid collocauic.
j
J *
onno nmrrr. rcp-ni fui Et t h-^r fnnc fundamcnta
lemnicatc populus di
b /arf^or. Ecclc-
'^^'
anno quarto regni lui
.
nc r ncXc lunc^runaamcnta
gnc aggredcrec my-
cum Dauid in eaid-
cum holocaudi eme-
ret , &: cum S ilomon
tcmplum sdificarct,
lerufslem vocataeiL
Gccilicascnim nefcia
dkiini culcus coculca
tura d^monibus,fed
cuChriftus earcfpc-
xic p.icis in fe, &: locii
inuenic,S:n<>mcn.
c MM/f. i.Maiomox
fpofiPaicba, vccon-
lia pcr arcam figna-
tur.vndc; Cum ventilahrum in manufita,&permundabit areafua-
Oinam,
Ihcum opus.
^nno]qii.Voii cxpletam difpcnfacionem diuinic incarna-
,0
tionis.
*(Jie
\hx funt <^i-
rpo/itincs
,
velmcnfur.f,
lecundu qu:is
cofultum : ir.
ipfi Salosnjni
xdificare.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. III.

T crcpit Salomon a:dificarc. Hic cnnfequenter de-

fcribitiir ipfiuf templi xdificatio . Et primo quantum ad
forntarn ternpli . Secundo quanium ad vafa minijicru 4. c.
Trima i tres^qHiaprmodefcribiturforma tetnpli. Sccun
doipfnrwi:
cheyuhimqudi fuerunt pofna , ibi ; Fccit ctiamindo-
mo
fanctilanfioriim
chcrubim. Tcrtio cQlumnayum qux' erant in
porticu
tmpiiyilA:
Antc torcs ctiam tcmpli. Sententia autmpri-
ma
mit partis^ &fecuni patet ex dlfiis
3 , i<ef. 6 a priacipio cap.
vfq^
propefinem,evccptis qufc>]uuntur.
2 In moncc Moria. Id esl,v/fionis:ille efl
loavs in ^uo ^braham
obtulit Ifomt, vt babetur Gencf. zz. &vocatnr ibidcm locws vifionis
quia^braham appcUauit ipfum,D' minus videt,vt ibideru diciiur. i
5
C.^ii dcmonftr.fuer,
(uMdo^ngelu^prxccpit ^ijuodDauid
ihi xdtjicaret altare,& viiiimM o]ferret,vt diciurn ejifupra lib. l. iu
finecap.i I .& in princ.22.
4
Mcnlcfccundo. lnfccunda,f.diemcnfts.ftcefiinHebr.tranf*
latio vero nofira
omittit,in.feci4nda.
I In
MORALITER.
E/ co^it
Salomon
ttdificart Uemnm. Lxpofitioncm huius ca-
pituU
pituli myf^icam rcquirc^. Regum tf.cap.
"47
Glof
ordi.&
Nicolai
dc L)f
ra. 1148
A
Quxfi. is.
tionis.qi.x
mqu.inJor
Euangcli.-^
frripraeft,m fTo fpintii dc
ccrlo
Ecdctin
fal>ric.it.i
cli.Qii.r- in lib.Rc^um
cxpuluimus,
jnParalipnibbrcniMrcpcrf^rinpimus.
:
Yi.'fU"i..
:< Tbcodor.
Nfmocxin.mctlnincl.bmm
diOcnnrc a Itbris
Rcgun
,
quonum tcmpl. logitudmcm hic
qu:dc.mun.mus_fc-
^^^
j^^j^s^Iqj^oo ^
vtxdificarctdomum
Dei, longimdinis
cubitos in
mcnfura prima fcxaginta,
latitudinis cubitos vi-
ainti . Porticum
vero antc
frontcm,qux
tendebarur in longum
,
iuxM
menluram
latitudinis
dom,cubitorum
viginti. Porro al
titudo ccntumviginti
ciabitorum crat. Et deaurauit tam in-
trinfecus auro miindifTimo.
Domum quoquc maiorem tcxitta-
bulisli"-neisabicqni.s,
&laminasauriobriziaffixit
pertotum.
xapinta
cubitorum
,
iilic aurv^m
quadra-
{>int.i.
Inucniscnim
pmtcr
qti.idragint^.
alio^
vi.nti C1US qJt
voc.itur O.nbir, hoc
cf,
*;3nftir.mao:u;
Vil^inti autcm
ad.c-
ftts
qu.idr.icinta
fific
icxaj.iit.i
Sicrurfiis
altituJincm
vtginti
quidcm , & quinquc
aibitorum in libris
a
fScilptuirpalmaromdf..iM.nvi.t.iuiuiw]uvcuiftoria,&ren>uiK'n>tioac<iuirimr.
a Chjauin oftuia qu bu. fuic>rtruiii fratc.mt.'. ooimlattir ,ic innam Cliiilti domum toto orbc componitur.
com-
f
oluit , fcd
flspiJ
f
Phanu-
J3
t
auro booo
Noo.
Nota<
Scuip{itcjuc inea palmas, &
quaficatenulas fc inuiccm
5In Rtsuin iia, Tfxu paun.cnium ial'u'i abicgius. viide patct,.flui nbulas abicnas non in tctra
]
fupoiiaiuiote.icitiovc.oauiiimfupcipcluit.

r rr
plcdcntcs . itrauit
quoque pauimentum tcmpli pretioliffi-
^
a fCharitas.
mo t
marmorc , decorc multo . Porro aurum crat t
probatif^
b.
,
X . . ..
a TSanflosDoAorcs.
auid quod non v-
.....
i ^i

c n.-.-.
numfolumtabubni d fimum,
dccuiusIamuiistexitdomum,&trabeseius,&poltes,
uinpli auro Sa'omoii ttxit c\im Clinftut cociutiidcliain luminc ftpienti, & chantatis illuftrauit.
iin conucrfationcm inhOiuinum moribus , vi fivUt ab Angelis leruitur ei in coclis ,
ita ab homimbus
Rcguminucnimus,
hiGautcmcctum,
&:
vigint..Scd m cxcm-
plo oflcndit
diuinus
a 5P;nete$
fciuiatur in ccrris.
Spa'rietes, &:oIlia, & c^lauitcherubim in parietibus.
pe-
cit quoquc domum Sandnfandtorum longitudincm iuxta la-
tirudiiicm domus cubitorum vigiriti , & latitudinem fimili-
tet viqinti cubitorum . Et t laminis aurcis texit eam quafi
talcntisfcxccntis, fed & clauos fccit aurcos, ita vt finguli ?
habuit Dci tcmplu
.
Re^um
quoqucdo-
cctniftoria
quodno
c
folum duo , fcd ctia
f
tiia habcbu tabu-
lacn.
Lwitudo domus
longani Ecclcfi.T pa
g
ticnr.;ini lignific.it. \\
Lacjcudo ch.irit;ite,
qua etjam dihg.t inimicos
,
doncccum folis .imicis in DvO
gaudcat . Altitudo vcro fpcm fururx virit, ^recribucioms,
quiaomnijuducrfli conceinnic , donrc vidcat bona Domini
in tcrra viurntiuin. Notandum,qu6d cnginca cubici .-ilriru-
d;nis,qui '\n R.cgum !cguncur,non .id cecbimccinpii, fod vf-
qucadc^NUCuluin intcrius pcrucTicrunc.Hiccnim quod .il-
titudoccnrum viginci eubiconim crat . Alij criginca ad mc-
dium c^MVKuIum . alM vcroadcercium, demdcvfqucadfu-
prcmum ccmpli tcdum numcrabuncur . alij criginca , & fic
tota;iltiCi.idodomusin cciitum viginticubiciscofumm.itur:
quonumcro virorum prlmiciua Ecclcfia in Icrufalcm gracia
SpiritulLandi .iccepic . f^iiidccim nainque qui cx ll-ptcm,
Cilodo con(tac,fucuram vicani (ignanc. <]ux nunc agitur m
quiecc animaium .
&
pcrficiccur in rcfuireilionc corporu
.
quindccim vero in trigonum duda,!cl clf.ciirn omnibus par
tibus fuis numcracaccntum vigiiui huncquibus ddignacur
futura bcatitudoelci^orum . Benc autem hoc numcro tcr-
tium c^naculum dmius confuinmacur,qii e poll pr.cfcnccs
laborcs poftanimarum rcquiem plcna t(j-!icic:uis gloriain
refurrcdionc complcbicur.
b To/r.t w rero. lpfum,fciliccc ccmplum qnod crat pro fo-
nbus onculi . tripcrtita enim fuit f.'.bric<i' dilfi:v-tio ; hoc eft
porticusantctcmpIuin;&ipfumccmpIumin quoalcarcchy
miam.itis.mcnfa propolicionis. &: candclabrulumin;s ciac
,
&oraculiim, id c(f,Sandumfnnctoru:n vbi arca ccfiamcnci,
&chci ubim pol^ vcium collocaw. Po"cicus vci o aixcc ccm-
pUim anciquorum Hgur.im gcfiac fidcliuin.Ipfum vei otcm
pluni corum qui poff incarnacionem 0<imini in mundu vc-
ncruc.Domus:iMtinrcnorregnicck'(h;g.iiidia vcrif
ji
dar;i.
Notadum crgo, quod parictcs cfomus Ijpidibus prttioiis
fai^i fueruiu tabulis < yprcflinis, vd ccdrinis operti , laniiiiis
aurc:s vcffici . vndcinRcgum
j
Etcedroomnii dmwisvejirlia-
iur,&c. Lapidcs parictis,vcl pnuimcnti,&: tabulx, &: aurum
fanftorumvitamin EccIeliafigniHcant. Lapid<sviui fitnc
fandi forticudinc fidci in vnnm rcgulam coniuiKti. '1'abul.j;
quoqucccdrin.r , vcl cypreffinar funt fan(rh hicicudinc v.iria-
rumvirtutumfcctinduin donacioncm SpiriculfaiKh in a-
dcmfidclibimctipfisconnexi . Aunhiniina.' fuiit fancti iu-
pcreminentcmfaciiti.eclT,iritaccin habcntcs, iSthuius fiil-
jjorcgr.ui(rimo ;idinaiccm cong.iudcntcs.
Strauit quo. Sicut laticudo paricti s in altum exijrgcs,&: ad
laqucaria
N I C O L A V S D E L Y R A.
1
Inmcnt.pri.
ldril,l'icundHmformam,&-metifur.imftbitradi-
tasaD^^uid r^uitrjdidil Salonioni
ex(thf/Ur omnium fiendorum in
imfh,n iUinm eJifN^ialiL.i.zi.cap,
i
Cc
laqucaria pcrucnicns proucdtus virtucil quibus farnfti ad ce- 9l
lum pcrucniunc , vcl ianlorum choros fibi pcr varia tcpofa
fucccdcnccs
fignificac,Itaa:qupliras pauimcti cocotdc: coru
,
huimlitatc, quain h.ic vitapc>fici focialichanr.itccoiicrfan-
tur.Pauimentuin jirctiofo marmorc ftratum nuilro dccorc,
^. marmor tcctij c.i-
bulis abicgnis , quia
vica iuftorii m pri mo
j
fidci firmiratc nui-
iiicndACliin cordc;
pott virtutum latirti
dmc ornand.i in ope
rc. Quidcnimpro- ,
dcft dccor nurmo-
ris tabulis obtct^i, ni
fi aliquid myfiicum
oftcndac ? fcci bono-
rum amplitudincm
opcrum forticudinc
fidci fulcicndam cf-
fe iignificat. Abics
veroalta,&:durabt-
lis rncntem clcfto-
rum
infimafpcrnen
wm , caelcf^ibns in-
i
h.'Ercptcm ,&: virtu-
tcmpaticntixcxccl-
lcntem cfcmonftrat
.
Auri lamin^ marmo
ridctnbulis.-ibicgnis
fiipcrpofita: laticudo
cftcharit:Kisdecor-
dcpuro,&:confcicii
tiabona,&:fidcnoa
ficiU, qua: ficut aii-
rum alijs metallis , ita carccris virtutibus in tcmplo Dci pra;-
fulgct.
d "VfJicSf&pa. Tcxitrciim adinmi fidei ipfo Domino pan-
dcnccqua vericaccrcluccaconmibusEcclcfiamincrantibus
oltcndic. Oilmm ccmpli Chnflus efi; pcr qucm venitur ad
patrcm
,
qui ait ; Egofum 0jiium,i2rc. In Regum ita fcriprum
elt; Oraculum habtbat viginti cubitos longitudinis
,
& viginti Uti-
tudinis, &vigmti altitndniis . Oraculum dicitur Santlumfhn-
tlorum^quia ibi diuina, &angclica locutibnc homlnibus fc-
crcra rcuelancur.vndc; Oraculam '. abdnis., id elf>intcriori do
mo faitum eft, quiain fuperna patria Angelorum vifio , H^
alIocutio,&: ipf.i Dci prxfnti.n reuelabitur.Q^od dicit vigin ,
ti cubiros altitudinis,parictem ccdnnum fignificat,qui ora-
culum aba:dc cxteriori fcgregat.
c Cxliuitcoe HabechscdomuSjficucinRcgum legitur,
ctlaturas cminences,cuni faniti opera vircucum non m oc-
culro aganCjfcdexcmpIum omnibus prarferunc.
f Tecit <f:io. Oraculum vbi erac arca , viginti cubicos habc-
bac in longicudinc , kcicudine, altitudine , idef^, perqua-
drum, quiainfuperna patria ubi rcgem mdccorcfuo ui-
dcnt faniti, foja charitas diuin.T, & fupcrna: gratis per
j
omnin fulgec. Vndc in fequentibus . Laminis aureis tcxit
eam
,
id cft , m^nia fuperniB ciuicacis gratia chantatis im-
plc uit
,

Talentisfex. In calcntis pondcris perfcSiio, qua; charicati.?

ptrfec\ioncincxprimic, ficuc pcrfcitlio fcnanj
,
perqucm
cenccn.uiusmalciplicatur.uc fiant fcxccnti.
h icd
(dr clduos. Quinquagcnario numcro pcccatorum rc-
mifTio, &: fpiritualis gratia, &: rcquics ^rcrna figuratur,
clauis uero lamin^ auri attigcbancur in panctibus domus
Domini. Cl.iui func ucrba c^Ieflia, quibus in amorebo-
norum opoium proficimus, &: confcruamur; h^c nobis
promicciinc ueniam pcccacorum pcr graciam fnn:ti fpir^
tus, &: fabbarhifmum in futuro ^icrnum. Hi funt cbu;
dilcdionis, iV cKnui timoris
,
quibus incipicntcs nctdiim
ad pcrfcctionem uenientcs illecebras icioruin morcific.it
,
illis, fciliccc, ucricacis fermonibus confixi
,
quibus dncc-
mur carnem nofliam crucifigerc cum uiciis, &:
concupifceri
cijs.Vndc Prophcca; Coijige atnnore tno carnes rr2ea<^&c. Q\
ad pcrfcctiora pcrucnicns de clauis perfcdionis,aic; Mihi a:-
tem adbxrerc Dcotbomm
cfl,
^
a CeenacuU
X Ec dcnurauic cam. Jloc eflinteUigendum ijuantum ad inferiori
manftonem tempU^qua continebatfan6lHm,&fan8Hmfan6loju>ii.
3
Scd &: tlauos . ^dd coniungendum fortiier kminas amm
cn <
j
l<AHliSj1HAet(fntinparietibMsdmuu
\
I
Ipfi
I
1)0
LrJ
1
1149
II.Paraliponi.
a
Ccenacnla.qitoque.. Sicut SAnStarai-jcloru.vbi er,icarc;a,intcr-
na ihnfloru ni vi tam in cofpcdu rcdtptoris fignificar . vndc;
^hfccindis eos in ahfcondito faciti tu^c^a coniurba.JjnmimmAt^
ccc-
nacula i!i alto cande vita, i.in c^-lis cflc, ^non in hoc mudo.
vii: il^sifiirfnm ftrt qnxrite., vbi Chfs cfi nidcxtcra Dci fcdcs.
b
hiiitetii^m. Hoc in
Rci^um plcmuslcgi-
^ clauificl
tijritafcnptum: Etfe-
Cap.lII. 1150
nario pcrpctuircgni rcmuncr.andam
.
c ita vtala. Quinqucciihitoiu eratalachcrub vna,&c. qa
Angcli lcgcm Dcidt-(cripta,in qu!iKj;libris indefciridcuo-
tionc cu{]odiunt,dili!',cndo,f.Dcum cx ojbus viribus iiiis, &:
^xiriloSjCanqua fcipros. Tknititdu autan Igts eflchantas. ,pxi-
mi quoq; adinuiccm
D
Rom.ij.
a ciauinciosquinquagenosnppcnticrcnt. Ccenaculacjuoque
a tVnms iiiciiriir,-r,& ciuliiem opei is craiit diio cliciubim ; qui.1 iiuUa d'jfj>^ voIuiu.i cll iu fuj>crna p.iitia,
lit Oraculo liuo cherubm
vhionim-siiIuilramurcadcniin.vrcntis ncivifionc.&gloiui.
_
'
delignis oliuarum deccm
b tcxicauro Feciteuam in ciomo San6li(ad:orum cheruhini
a lJ'ron.cr fonrorriumchar tatis, i;ii.viiiinu'; ijujniintcr diios cilt' 11011 poic^t.. ndc d.lcijiuh ad 1'radicaii
duni bini mitiuiitur,vt ijui vcrbuni fidoi pr.vdiccnt, cliaritateui aiitc ouiiii.i tencant.
duosopere tllatuano , &:tex.ireosauro . A\x cherubim vi^
ginti cubitis excendcbantur , ita vc vna ala haberet cubiios
quinquc, & tangeicc parietem domus : & altcra quinque
a V'num opus crat in duobus che uSini. c uii vtriufquc tellamcnti fcriptores eadem ciliitatc opcris , i: de-
uotioneciiatita.-isDeo li.-ruiunt,viu & confom voce,ac tidc Dcuin p raditant.
cubitos habens, alani tangerec alceriuscherub. SimiliceV
ttrn. Dcccmquoque
d
cherub alceriusalaquina; habebatcubitos, &tan2ebatpa-
4Bbitoruni crac che- ^- ^ r, ... ....... .. , i
HH) fccundus nienfu-
p
cubiioru altitudinis, qnin
ciie cubitorum ala Che-
riib vna , er quinque cu-
bitorum alaChcrnb alte-
ra, id cft, deccm cubi-
tos habcntcs; a fum-
micate ala; vfque ada-
Ijp iltcnus fummita-
a TQniainoinnihbentiumrcrum vaiie;.itefan;1i fui corporis fenfus in obfcquiiiiii fui conditoris c.vten-
dunt . d TAU inieriotis fupci arpam fc iiwicein contm^unt
,j
ijuia tetbincnta paii dc Doiniiio caiilcn-
tiunt attcibticnc.
c rietem,& alaeius altera quinque cubicorum alani cherub al-
terius contingebat . Igitur alx vtriufquc cherubini cxpanfa:
cranc,& extendebaniurpercubitosviginti. Ipfi autem (ta-
a fQuia nos ab hmus pcxcgriiiationis xrumiia ej:cc1ai,ad fuuin dctiucrant venirc c mfortiuui.
b ^^Vcifjs habcnt ficics.
piiintcrioris. Exccn-
f banteredlispedibiis, &facieseorLi ver& erant adexteriore
UCbanC aUtCmChCrU- a T.Supernotmndcfideiioquomitiaricruccmno^^ramportandodebcmus. b fSacramciuo Dominica:
pafsionis. c
f
Fhmma fpirinialii ainoris.Vnde di-xeruut qui ambulauerunt cum Doinino:
Nonne cor na.trurn aidens,&c.
domum. Fccit quoq- velum ex hyacintho,purpura, cdcco,
ip."ai ; ocopus vnum
igduobus chcrubim,
id cli,alticudincm ha-
^ebat vnus cherub fc-
ciindus. Pofuitq; chc-
rubim in mcdio tcm-
bim alasluas, &c can-
gcbacala vns pariete
;
<x'ala chcrub fccundi
cnngcbacp.iricccm al-
rcrum
. Ala: autcm alccra: in medio templi fc inniccm con-
ingcbanr.Pcfuicauccmchcrubim (vtin Rcgumlcgicur) in
mcdio ccmpli inccrions : cxcendcbanc aucem alas fuas chcru
bim,&: tangcbac ala vna parieccm,&; ccc.Manifcftum cfl cx
his qua: prxdida func
, quafl cherubim in medio templi in-
Iterions hnt politi,quorum h.ibitatioeftin C(tlis . Extcndc-
1 bant autcm alas quali ad volandum : quia Angcli fcmper ha-
bentanimumobfcquio diuinxvoluntans paratum. Qu^od
nb '. na tangcbat parictem,& ala chcrub fccundi alcerum pa
ricccm,pcrcincc ad illam chancatis admini(lrationcm,quam
nobis Angcli exhibcnt'. QuodalaralterjE in mcdio ccmpli
fe inuiccm contingcbant, cam diledionis gratiam qu.rfc al-
tcrutrumcomplcctuncur, fignificat. Tcxit quoque cheruhim
auro
: quia naturam eorum conJitor immorcali clariracc fu-
blimauic,& mcncem vcr^ dilcit!onis,atque humilitatis luce
complcuit . Chcrubim angclicardignitatis vocabulum efl-
.
Singulari numcro chcrub dicitur,plurali chcrubim . Vndc
pcr chcrubim Angcli qui in ca'lis conditori fuo fcmpcr affi-
:^iint,poHunt intdligi. Dc lignis oliuarum fa(!:l:i:quia virtutcs
angclicc vndx funt gratia SpiricullIIintti , nc arcfcanc .ib a-
rilore Dci.Sunc auccm alcicu(Jinisdcccm cubicorum,quia de
nano vira^xccrnx fruuntur , habentcs inuiolacam condico-
risimagincm;fcruacafan6ticace,iuflicia, &: vcritacc,quam
Cprimacondicione perceperunc . Denarius cnim dccem obo-
lis conftat,&: in fe nomcn regis concinec,& imagincm . Vn-
de rcgnum coel^fic fignificac, vbi Angcli in imagine condi-
toris ud quam fvti f unc , femper mancnc : &c clcdi homiiics
riiagincm.quam p(Jccandoamiferant,rccipiunt. Ala; cum
irifanctorum hominumjjgura ponuntur, virtutcs eorum
(i^nificanr, quihus fcmpiift&d coclefiia volarc , &in hi^ dclc-
:tanturconucrfari. Cumvcroin figura Angelorum , gra-
Ci.im pcrpcrua; , & indcfcctiua: fcElicuMtis corum
,
qua fcm-
pcrincctleffibus in minificrio fui perfillunc autoris. Vcl
quialcuitatc fpiritualis natur.T funt prxditi , vt vbicunquc
voluciint, flacimquafi voIanJo perucnianc, 8<^hic cuin
ilis figurati, &: prophctisfuntcumalisuflcnfi. Duoche-
rubim, idcil, duotcllamcnta, inoraculo fadi in fecrcto
coufilio dium.T difpcnfarionis, dc lignis oliuaruiiV: quia
iuccm
fcicncuc nobis tribuunr, iuuantc flannna charitatis
Dci pcr
Spiriuimfauchim. dcccmcubicisalticudinis
,
quia
obfcruaiuiam
Dccalogi ad Dcofcruicndum pictdicancdc-
naritj
funcfpiritus Angclici,
&homincs clc6ti. Vn
dcvrraquc alacherub
ciufdcm mcnfura^cft;
quia cadcm dcuotio-
nc qua fcfe altcrucrii
lindarpucro-
in Dcodiligunc, no- nun.
flrair. quoqueadfea-
fccndcncum focieca-
tcm dcnderanc Simi-
liccr crgo ala: dpccni
cubicos complet, cum
in geminu charicatis
cxhibidone Angeli c5
dicoris fui prajfentia I9
tantur
.
d Tangebatpa. Duos
a;que parietcs alis fuis
E 1
tangunt;quia luda;os,
&L Gentilcs fccum ha-
benc codcfiis auhe pof
fefforcs
;
non quod ibi
.exterlorem
lic localis difiindio in
tcr vtrumqus populu,-'
fcd quiamaiorcilfe-
fliu itas inccrncE bcaci-
tudinis de confortio
adunata; in Deo fratcrnicacis . Excendunc crgo ad vcrunquc
parieccm alas : quialscantcsincoelcfii pacria iuf^os vcnuf-
quepopuliad laudemcxcicanc creatoris. Alas ce(i:tas auro
ad oraculi paricccs cxccndunc , ficuc h.-ibcnt facje.s vcrfas ad
exccriorcm domum
;
quiaAngcli ficuc fuam innoccntiam
conferuant, ficdc fanittorum bcaticudine gaudcnt, vteis
quosadhucin terrisconfpiciunt , opcm fcraiic donec illos
adca^Icftcm patriam introducant. Omncs enim fnnt admini-
Hcbr.i.d
flratctrii fpiritus in miniflmum miffl: propter cos qui h^editatem ca-
piuntfalmis . Alis exterioribus iflc vnuin parietcm , illc altc-
rum concingic; quia vctus tcflamcntum antiquo populo
fcripto nouum nobis qui poftincatnationcm Domini ad fi-
dcm vcnimus ; &fccundo parieti , id cft ,
fcptentrionali re-
tc comparamur,qui pofl frigora,&: tcnebras idololatrig ki-
ccm vcritatis cognouimus.
c .Alaeiu^ . Kxtcndunt alas adinuicem fupcr arcam , cum
adlaudcm Saluatorisrefcruntomncbonum quod acccpe-
rant. Extenduntaltcr.-is alasad parietcs omculi, cum (an-
(Ltos fccum viderc letantur , cosquc velut alarum fummita-
tibus tangunc, quos imicacorcs fue puCiCacis in hac vica fuille
cxult.nnt.
f Etfa.eo.ver. Quianoftrigr.itia quiadbuc foris ftamus,
fed fpe falui faSti fumus , diuini libri (unt tunditi , quorum
fcriptorcsiamcum I>omino rcgnantcs , noflrc falutiscu-
ram gcrunt,&: pro nobis interpellant apud Dcum.
/ F
g
fecitquoque. Hociu Rcgum pr^mittitur, (cd ibi nar-
ratur quod hic non habctur
,
quia fcilicct in ingrcfiii onKuIi
fecitoftiola Je ligni&olRiarum pol-^csquc angulorum quin-
quc , &: duo ofha dc lignis oliuarum poftesquc . Scd vclum
illudd^ccoris gratia,factum cft , vc inccr parictes dciuratos
holofcncum tulgerct . Scd ciuldcm myftcrij cuiusoftiola
,
congrua (igJiificationc antcarcnm ,&; in ingrcfium oraculi
app(?nfum", vc ficut ufliola congruis horis apcricbantur, (ic
&: vclum vcnicntibus, qui in Santl.ifanoloruin ingrcdcrcn-
tur. Cuius rcuclatio licunduin Icgcm apcitioucm rcgni
ctx-lcftis flgnifkat, qucpcrcarncm Chnffi donatacftne
his. Vndc&lxnpti7..;coDotninoapcrtifuncc(rli ; quiapcr
Matth.j.a
bapciiinaquod nobiscoiifccrauic, ingrcdmuir ianuamrc-
gnicoL-Icflis, &:ipfoniorienrcvcIum (cifluincft mcdium :
quialciialcs figuncad fiiu ni pcrucncrant , cc vcritas Euan-
i,clij,&:ingicliusrcgnnplaventaccapcntur.
^
luid.i^.f
a Et
N I C o E A V S D E L Y !<. A.
^ Ipfl
autcm,&:c.
Id '(},o')>iquatis, vt dicit Magiflcr in Imhrvis;
"
q".nd
habtbant
v/rnmpcdcm inagis elcuatum altero
,
quafi difpone-
>r/Ui4r
ad ar,wulatidum
. SlJ hoc non vidctur vcrum : qnia in llchrxo
habetuf;
Et itabant fupc, pcdcs fuos, ita qnod ytcrquepcs vniu^
tbirnb
chcruh tar.gcbat pauimcntum , <ijr fimiliier psdes alterinj. <^ idco cmn
dicitur hic ; Stabanc creL.l.is Y>Qd\bm,mtelligendum eft,id(fi,renis:
quid rcifefiipcr pcdesfuos fl.tbant.
z rccicquoquc velum. ifiud crat pcndens adparictcm dinide-
temfdnBum.,&
fin^uinfanSlorHm, & temporepajfwnis Clyiilli fcif-
funifnitiVt
b.itetiir Alatth.iy,
1 Ar.cc
llyl
Gloford. &
Nicolai
de Lyra: ii
j
^
a / ni/rtW:.TntexStur cbcrubim his qiiartior coloribitscu
A in oibus qiix pic agimus a vcncnatis dxmonii tclis
^
Angc-
lUiikaAiu, 1
" '
*
'
^--'
-'
"''-
rcfpi
grclTum ifpli fuo dc-
|ot.l.
c
Catt.col. Capita column.irum,i.fiiprcm.npr.rs,pra:cord:a
fiint ]So6lorum,quorum Dco dcuotis rot;itationibii<;, (lcuc
capitc incmbra, ita ipforum oia opcra djriganrur , &: vcrbi
.
f
MJagra''.ita. Vnofonscorriccniulta inccruisgranacir-
cundant.vndcEcclcliafigiiificaf,cj.a vniusfidci mtiniminc
jnnumcra clcftoruag

fCWpriootmU.nd.MortifiateniembiaTcnriquxfunt^ruperterram.
^ ^_
Jnipa circudat, Vcl CU-
uifcj; iudi vita,&: mo-
rcs,q multa cogitJtio-
nu virtutriq; inlignist,
nefortedcHuant, fir-
r
ornabl.^^onlrrtcmpii
a &7by(fo;&Tntexu'i7crc^^^^^^^^
'
Vhscfi^^aiv.nemovc'
b
duascolumnas,
quartriginta&quinquccubitosliabebanc
S-VteToUmiir^Tb
*"
taltiiudmisPorrocapitcllacaruquinq;cubitorum,necnon
vtroquclatcrcorcun- d &quari catcnulasin oraculo , & fuperpofuit cas capitibus ^*
ma fidei
, & humrlita-
mt.cuminiarifcrmo c
columnarum.
Malagranatactiamccntum,quxeacenulis4
'1!
'J^"^
.^;'^^^^^^
intcrpofuit. t Ipfasquoquc
columnas pofuit inveltibulo
s
a IDfntera columiu D<1oic fienilicjt.iiui in leiuCilcm primiiiuain in.htucrunt Ecclefiam.
B
nis vtriqucpopuloin- f
jroitum rcgni c^Icftis
g
oflcndfit,
vcquicriq;a
lucc lcgalis fcictiz, vcl
Gcntilitatis crrorcad
fidcEuagclii vcncrit.
tc vcro capita coliim-
nariim mnlis ^ranatis
Marc.8.a
Mitt.i}.b
luc.J4
g
^abtunuf.
habcac cos paratos qui
fibi itcr falutis vcrbo monflrcnt,&: cxcmplo. In Rcgum de
|Jlcg-7b. his columnis lcgitur: il^i cum venijfti ad rcgem Salomtncrritfccit
pmneoput eiHS,^finxit duas colHtnnas dreaSy^ c.
c Trt^in.&iju. Hicnumcruspteclionefignificatmagiflro-
rQ . Scptcnarius cnim numcrus pcr quinarium,vcl quinarius
pcr fcptmarium mulcipJicatus,trigintaquinq; rcddiit. Qui-
narius vcro lcgc,fcpccnarius proptcr Ipiritu icpcitormcm iii
florc radicis lellc mancnte, Euangclifi cxprimit . vndc alibi
Mitt. if .
b Diis quinq; panibus quinq; milia hjmmu , &: alibi fcptc pa-
nibusquatuor miliahominij pauiilenarLatur.Columnxigi
cur ?j.cubitori'i,fignificatdoCtorcs Euagclij duoru ccftame
toruhcrcpfcrtafcictia. vndc- robis datnm cii
noffc myjierium
rrgni Dci, tt al ' bi: ^peru.t iUafinfum, vt inteUigerentfcripturas.
d iiH ift c^t. Mulciplcx catcnanim contextio , &: rctis, f
m
Rcgum cxpaiio multit.iri.is clcctoi um pfonas infinuat, qu^
ciim vcrbis Prxdicatoru fidditcr aufculcando , &: obcdiedo
adhxrcnt,qMafi cipitibiiscolumnarum rupcrpofitaretia, &:
fatcnula: mitaculum fuz conncxionis fpcctantibus pribet.
^
c Capit.
N I C O i. A V S
D li L Y R A.
J Ante forcs Hic confe.fuenter agitur de hn futc erai in porticUy
fcilicet de duabus colimnis n-Jtabdibiu . de ^uibiis didHm fuit diffufe
3 'IS?-?*
Etpatetfcntcniia ex dilis ibid< m,e.vcepto quodfequitur.
2 litquaficatenul.&:c.columnaru. CertueltaittcpUUcolunx
erant in po> t:cutepli.^& id:o dicunt i)ic cxpofuores noflncomtr.uniter,
5,
Hcet oraculii proprijffime dicatur ipfum propitiatoria , eo
^
tndc da-
hantur nfponfa diuina quafi defcde Dei , vt diSIiifuii
diffufe Exo.Z'^.
tapien vlterius trahttur adfignandu lota domii SanBifanBoru, in ejua
fratorirpitiatwii.tr vlterius adftgnandiiparte anterioretempli,c/u/t
dicehaiurfanhi,velfa>!Ra:& vlterins adfignandii ettaporticu, to
(p
coiungebatur teplo,
EtinhQcfenfuloquitur bicfcriprura,cum aicitur:
lit qu.ca. id efltOpM rcticulatum ad modum Cdtenarum,fnpplefecit,
3
Inoraculo. IJ eji^inporticuvbi crant columnd.
. 4
EC
tcmpli, vnam a dextris,& altcram a f iniftris. Eam qux a dc
tFirmit.
^'" roborc.
xtris crat,vocauitIachin,&rqu2ad iaruam Booz,
gyr3 circun- crant m
data, quia fandi Do-
llorcs priorum vicam'
fideliii ad mcmoriam
rcuoc.int: corumquc
cxcmplis,&:fcrmoncsfuosomniparteconfirmant,nefiali-
tcr quam illorum
habctrcgub,vixcrint,vel docuerint,crrct.
s; Ipfas aui.qHc. Idco dux' iada: (iint columnx, &: ita difpo-
ifitx,vcnobis in -pfpcris,&: in adurrfis ingrcirum rcgni ca-lc-
liisantcoculosnabcdudoceat.
Nutandumvcroq,porticns
tcpli ct vcflibulu vocat', &c quod lcgimus intcr vcftibulu , &:
altarc,!ntcrporticu,&: altarc intclligi dcbcre.Sccudacoluin
nalignificat
Pr^dicatorcs,^gcntibusadprijdicandum mifR
funt . Vcldcxtracolunacosfignificat,g.vcnturui-nincarnc
prophctauerut Dam Secuda vcro illos,^ la venifii',&: mun-
dum fiiof<inguinercdemifie tcftatur. Ambxcolunmxfinn
li vocabulo cefcntur, cii vna firmitas, &: altcra in roborc di
,
vt vna fidci, 5^ opcris fprtitudo cudis jncHe dodonbus mo-
flrctur,&: noflri tcmporis Dotores tacitc notcntur, qui co-
lumn.Tdomus Dci videri, &: appellan volunt,cum in li: fir-
mxfidciadcontcmncndasfgculi pompas, ac dclideranda;
bona inuifibilia , nihil habcanc roboris ad corngcndos , vcL
induftna:adintcIligcndos corum,quibus pr^funt^crrorcs

C A P.
_ __ ____________.

..
4
Ec fuperpofuit ezs.Q^itifuper capita illarum colutMnai um eratui
optu reticulatum,vt habetur
5
.B^gum
J.Et
ibifuit diffufs expofntim.
'
Sedquia nonrecelome vidiffc in veteri teflMmento , & maximtrbi
agiturdetcmplixdificatione,Q)Ortculum dicaturnifiipfumprcpitia-,
.
torittm
, &domut SaHlhfaniorum in fjua eratpropitiatorium
,
ide
^
pQteJl isiud aliter exponi. ^dcuius itcUelumfciendum.,(p inparietim ,
bus Sanlifaniorum erantcdatx varixfignrx, &irantibi aliqus M
nwdu operii pU8ilis,ftu concatenati,vcl reticulati, &cot.fimiie (puf I
fallutnfuit in capitibus iHarum colnm^iarum, tamen de aU.t tnatcna.
quia iflx columnafuerunt de re, omnes autem figuric qux apparcbant
in domo Sanlif.mBorm erant aurex.fectindii hoc igittirpotrfi exponi
hxc lUerafic; Et q.ca. i.opus catenafum,fat rcticulatum timikilli,
qttoderat in oraculo,fupplefccit. Et fup.cas capitibus col.
5
Ipfas quoq; columnas pofuit in veftibuIo./i efl,in porticu.
C A 1
.
f
E
^i.
fijbi>aaui
.
C A P. I I I I.
^XHEcitqnoque^&c. Altarc holocaufli fignificat cos,qui cor-.
* pi.$furi,&:animam
Dcoigncamonsconfccrant,
quorii
{):rlaicrantiamii.bonoo}-)crc
longicudo
altariscxpnmit
,
acitud jamplitudincm in chatitacc Dcj,&: prosimi,fpcm in
cxpcd.iaonc dmiii^vi
C A P.
menti obferuantiam nobis tribuitur. Qiiatcr cnim quini vi-
ginti funt.quinqueaute funtlibriIcgis,&:qu.ituorEuagclia.
Cu vcro ad intelligcntia
,
&: cuftodia legis illuftrantcgmcia
pucninius,viccnariii numcru pcrficimus: fitq; idc numeriis
in I6gitudinc,&: latitudinealtaris, cii cordacleaoru docctc
vtroq;tcflamcto pcr-
J J J I
Q)
feucrantmni huiufmo
di operis ctiam in pcr-
fccucionibus fcruant,
&: hilancatcm Jilcdio
fjcati inisalticudopr^
tpndit
.
b yignti cuhitoruti .
Yiccnarius magnam
pcrtcchoncm indc- -
-r^r^^ o
, ^ ,.5 w^>..utat ianiumxiio, c^
-
nis ctiam in cos qui
J:Jxlonganimit.uis,
peifcquuntur.
a^iyn :crx diledionis fignificat
,
qux pcr vcriufquc ccfta- c Et de.cu. In dcnario fpes.c?lcfliu pri^mioru ugnificatur.
-
.
rneijci Vncic
N i C O L A V S D E L Y R A.
C A P. 1
J
II.
Ecit quoquealtare ?neum viginti cubitorum lon-
TAliastis.
gitudinis,
& yiginti cubitorum latitudinis, &
tUaifo,
P
F.cit quoquc. nie eofe fue.ittr agitnr dc vafis tninincrii,
inter
*
^4! tomputantuvetiattt
a!t ri Etprimopctiiiur
ifloru
defciiptio.
Stcmdaprynitur
,iu.{dam (p:lo7,aiij,ibi: Et cc
nif lcuit. Circaprimu
*%,iiurprimo de ali.inibus qux cant in atrio facevdotum.
Sccundo de
fUis q.ix f.re>it intra iefrp'i(tnM>i:
Fccit sutcm
candclabra.Pivwo
ergo af>ttur de altari
bolocaufiinum,cum diciti, r.
. 1 Fccit
M O R A L 1 T H K.
"
^fl- 'T''
^^l"J.*""'f
'^'"'^ ho!ocauftorfi,in quo carnes aLiIiu
{'ttt"
cbjtiir,iofij>iiific3uicauftcritatc
pcrnitctic, in qua caro
prof
rw 1)1X0 iacnficar,^:
hfcobiatio
cafo mcfior c,&: Dcq
placcq.
I Fccit quoquc. Isindnon /nit concanttm,
ficut altare quod
Jccit Moyfes : quia non erat portsbile de ioco ad lccnm, fed erat ir.'
terius de lifpidHms impolitts
,
fecundum quodpnccipitur Excdi ZQ.
6"
exleriusfiat aneum,
Viginci cubitorum . Et ficpatet, ^-
erat t>mho m^tins Tjahare
quodftcir.it Mofcs, (jttod erat tatu quinq; cubitoru in quadvufccundii
longiiud:nem^& latitudintm: &ftc reafuperior erat -rigintiqiiitiqut
cubitoru.habcbat ctiamtres cubitos tantu in altitudincifiud ycro hif
buit
plnccntior.q uaiito caro /ppns carior hoi qua alicna lob i.b.
"PeUepro pcll,e,& cMa (jH habct homcdnbil pro anim.fua,\.
,p
vita
corporali fcru.ida. Vn ibidc fubdit: Tageos eius,& canie,&f.
3 r/|i//,i.c|uadru
p^
fignat-quridpatura^.cardinal.viitutii,
Cv
1149
Il.Paralipomcnon Cap.IllI. 1156
tiM
vndc^qm in vinca parrisfamiliaslaboranr, denario rcmunc
ranrnr. Vndcaicarequidem cletlos fignificat. profignanda
corum vica pcrpeciia dcccm ciibitis cxalcaciir
.
a M-tre etumi. Laiiacrii falutarc: quo in remiirione peccaroru
huamur.Sacerdotes.n.ineolauabani:iir, vc in fcquencib.di-
cicur,qui omnes ele-
Q_uifquis enim fidc,
fpc-,&: charitare r?cu-
dum quatuor Euan'
geliorum doclrmara
opera tacic iuliicia:,
pcncipic, & mcrcedc
arccrniEuicjE
.
g
Tria miliametrelas,
Miilenarius pcrfe-
,
d:onem flgnjficac,
-fDeioautem
quia denarius.qua- rdinet.
dracum folidum fa-
cit . D(,'cics cnim dc-
ccm, cencum feciunc
qui cd quafi quadra-
tafigura, fcd plana,
fcducin akitudinemi E
furgat , & folida eS-
ciatur, multiplicacc-
tum per dccem
, &c
fiuncmillc.Quonu-
mcro fiabilis
, &c m-
fupeiabilis
, 6c vcluc
fbatos.
mth
(
trarcnalct.undeinReganidjcicur, Crofptudoautiiiseristrm
D
ff/cMJWTj.GrolfKudoUiceris^firniica^cftuirtutis . Triuv cia. j.llcg.7l-
j-ii:,q,a roborc fidei,fpci,Cv diicdiois pccj^cio baptifnii munic'
f Torrn vaflitas. GrofIitiido,quam loicphusquatuordigito
rum clle dixit.dcmonltrans qna; f uit m.agnitudo palmi.Idc
autchxc fignififfanc.
f
Vel cubitorum.
a
decemcubitorumaltitudinis. Mareetiamfufiledecemcubi-
'
a
f
Vt totus otbi.i i.uacro viia; fignajerur elTe luundandus.
b
tisalabiovfqucad labium rdtundum pcrcircuitum.Quin-
^
quecubitoshabebataltitudinis, &funiculustrigmta cubito-
rum ambibat gyrum eius. simihrudo quoque boum erat iub
^
tcrillud.tEtdececubitisquardamcxtrinrecusciElatur?, quafi

a THi funt i2.Apo!loIi,t: cotum vicaujj, qui mnre impofitum portant , cum iniunftum Cbi euan-
gelizaiidi oflicium prompta deuotione perliciunt , 8c in liuadrati orbis pariibus iidem Cmfti Tri-
nitatis aihuunt.
duobusverfibuslabium mariscircumibant. t Bduesautem
3
erant fufiles
, &ipfum mare fuper duodecim boues mipofitu
erat,quoru tres refpiciebant ad Aquilone,& alij tres ad Occi-
dentem.Porrotres alij Meridie,&tres,c[,reIiquierantOrien-
temjhabcntesmarefup^erpofitu. rofterioraauteboumeranc
f intrinfecusfubmari. porroWaftitaseiushabebatmenfuram 4
a
t
Guftus dominicx paflionii . b
f
Aperta claiitas telurreftionis. f
palmi,& labium illius erat quafi labium calicis, vcl rcpandi li-
a
f
In B.cgmn,duo roilia batos. b fvJunmodoha:conchaE iaftxfuerunt , in Regum pleniui lcnptumel.
g liicapiebat(^; tria'miliarmetrctas . Fccitquoq; conchasdece,
tf
i'
&poluitquinqueadextris, &:quinqueafiniftris,vtlauaretia
7 qu.idrata uiftonmi
eisomnia,qua:inholocauftuoblaturierant. Porroinmarifa
confcieptia fignatur.
k
cerdotes lauabantur.Fecic autcm,& candclabra aurea decem
^
ch^mm^ucrc?",'lia.bi^^
Sic clectorii animus
nullatcncationeaftaCH rcfiicudinisinclinatur. Capitmare
tria milia mctretas , cu baptifmi facramccu in fidc trinitatis
datUjin feablucis contcrt omnium ren^itlione peccacoru.
h Fecitquocjue conchas. lnKc^uizxFcc!t(fuo(jUcdecemliAteres
tineos.QHAd/agiiita batoscapiebat /'
er vnu f . Eratq; qtatuor cubito-
rum.Singidos cjuoque luteres perfmgulus decem bafes pofuit,&c. A-
pofloli , & Apoftolici viri
,
qui pcr boues mare portantes fi-
gnant,per bafcs quoq; portandis lutcrib. pparafas exprimii
tur,ficut ipfl luteres baptifmu fign.uit, que figurabat marc.
Oia.n.in eis,qu2 in holocauitis oblaturi crant,facerdotes la
uabant . Holocauflu autcm dni oninis fidclium multitudo
poteft intclligi,qux ab ipfo baptiz.uur in aqua,iS<; igni.Sicuc
ergo faccrdotcs
,
qui in mari Iau3nt,eos fignant,qui per ba-
ptifmu confortes fimimi facerdotis efficiuntur, ita holocau
fla eoldem cxprimunt , cum poftablutioncbaptilmi gratia
implcnlf fpirituali . Lauatur.n.in lutere hoIh2,cum fidclis
^
funditUi aqua bapcifmi . Otfcrtur iw holocauftu, cum
p
iiU''
poficionc manus cpifcopi accipicdonumfpiritus fandi.
i Et pofutt tfiiinijue. hi vcraque parte tcpli politjc funt bafcs lu
tcru,vt vtriq; de populofacri foncis gratia detignareturclfc
pandcnda.Et quinque funtin vtraq; p.irtc , vt Ucut in cxpofi
p
tione maris, qa quinque cubitis altu cile ia diximus,demon
ftrarct typice vniueria,q
p
quinquc fenfus corporis delique
rat pcr lauacru baptifmi clle remittenda . Sicut crgo in vno
m.ari duodccim bobus ftiperpofito vnitascxprimit^baptif-
maciSjC)
p
Apoflolos totoerat orbcprardicanda.itaecper
duos ordmcs luccrii myftice oiidicur
,
q.a Gecilicas cu Iud(ja
invnufidci pforciiaper bapcif macis vnda erat procreanda.
k CandeUbraunre.
Diuinacloquia,qua?IuccfapK.-ntia:pro-
^
ferunt.
ftdl fignificanr, co o,
fintmcmbra vcrifa-
ccrdotis . Rc6tc au-
tcm hocvasmaredi
citurin memoria, f
maris rubri, inquo
cxcindisAcgvptiisec
Jibcraco populo Dci,
bapcifini forma pra:-
cefiic . Jj.iptilmus ue-
rouice nobismundi-
cinm queric in hoc fc
culo
,
&uic(j^cerns
gloriam ,promiccitin
uicuro. Vndcmare.
deccm cubitorum a
Inbio ufque ad labiii
ede pcrhibetur
,
quia
dccc pricccptis om-
nia, qux faccre debe-
mus ,
cxprimuntur.
Dcnario quoq; mcr-
ccs^eneficioru ligni
ficitur, cum in uinca
iaborantibus promic
titur. Erat ergo mare
deccm cubicorum a
labio ufquc adlabiu,
quiaa primo b.iptizaco in nomine lefu Chrifti vfque ad vl-
timum omnisfidciium chorus vnam vcntatis viam ingre-
dijiS^communcm i dominocoronamuiftitixfperaredct.
b luinque cubltos habebat. Quia quicquid vifu,auditu,oIfathi
gulfu,taduv_e dclinquimus, tocii in bapcifmo rcIaxacur.Sed
non fuilicit pcencoru remiflio peccacoru , nifi quifque dein
ccps bonis o|?ib iftitcrit.Alioq.n d!aboI',q.cxierat multipli-
cius rcdit,^ tjut hois nouiflima pciora pnorib. vnde addic.
c Funiculus trig iita cub. Hoc crt, difciplina c^lcftm prxcepto
rum,quaanoUrisvoIuncacjbus religamur.vnde. Funiculus
tripkxdifficilerurnpitur
, quia obfcruancia mandacorum Dei
incordibus fanctorum hdc,fpc, &:dilcctione fuperna; retri-
butionis firmata,nuila poteft aduerfitatc diffolui.
d Et decem cubiiis
, Scuiptura fubter labium circuibatillud
dcce cubitis ambiens marc . l>uo ordincs fculpturarum hi-
Itriataru crant fulilcs. cum pra;ditii fit, o, rcfticula triginta
cubitoru m.nre circuierit,& nuncaddatur',
q,
fculptura fub-
tcr labiu poiita decc cubitis ambierit,patet cj, vas erat in mo
du phiai.Erep3nduacd!ffufum atrigintacubitis, quoshabe
bat a labio vfquc ad dcccm c oardtatu . Sculptura autcm hi-
ftriataclt
,
qucE hiftorias rcrfi imitatur . vndc pcr iculpturas
hiffnatasquib. marc circundatur cxcplapriorutempt)rum
dchgnantui ,vt vidcamus quib.operib.fancti Deo pLicueruc
ab initio, quanta intelicitate ^ptcr fcelcra pcrierunt le^bi.
c Vofleriora. Ciuia qua mcrccdc pr^dicatores in perpctuum
doncntur,Dci examinc difpoiicu efl,fcd nobis adhuc occul
tucit. quib. hoc occultiicile non pot.quod omnis,qui bap-
tifmum ad lalutcm accipit , fidem
, fpem.^x: charitatem dcc
hcic, nechnehiscribuS virtutibus opcrari,vi;Iadf.ilutein-
trare
N I C OLAVS DE LYRA.
huit vigiijt! cubnos in longituduie
, & vigmti in laiitudine
, &dcce
in altiiiidinry& /ic areafuperior habebat ^nadringentos cnbicos.Va
tet etidm,quod
oportebat habi re afccnfurn ad h oc altare^ aliterfacer-
dotes non p^jfcnt defper rnin'.flrare,iUe tamen ajcenfus eratftnegra
dibusper
modum eletiationis pautatim afcendentis a longinquo,Jicut
plenius
didum fnu in Exod. cap.io.
I Marc
ctia fuiilc decem cubitis.Z^/c confequenter agitur de ma
n xnco in qm Uaabantur facerdotesl. ^ecundo deluteribus in quo la-
uabantur
holVu
njfcrend ibi . Fccit quoquc conchas. Snia ifi^t-
rumpaniim
pjn i tx diclis. }-i\f'g-7.':. vbi diifufe fnit dHJtm de di^
fpo/itiunehnus
v>aris, cjr Ulcruru . tamen de hocaliqua jpauca funt
hic
expojteoda.
* C<uafiduobusvcrfibus. ideft,ordinihus.
i Labiii
maris . T^m efl intelligcdu , cp lili duo ordines cdaturaru
M O R A L I T E R.
auftcritas p'oepitenti.t non eft Deo placita, nili anucxa heac
t ^ie.c.al.
p
qit fignificatur implctio dcce madatorij , Pcr qur.drafura
virtutis cum impletione dcce mandatorum.C^
\oc igit',
q, aicatc holocaufh fuit ficdifpolicu ,
iigni ficat,c^ terorum autcm expofitio myftica pofita eit j.Rcg.^.cnp.
aultcutas
Tom.a.
OO \Voft
elfent inxta hbia, quod erat infujierioripartc maris, fed erant verfus
inferiore parte,ficutfu't ojlinfum j. B^g. Scd dicuntur hic circimire
Ubiim, quia procedebMt in circttmtu maris verfus partem inferio-m
rem,ficut &Ubium circuunbat in parte fuperiori
.
4 Porro vafticas eius,&:c. idcfl,fpi[fitudomaris.
5
Habebac menluram.
j.i^eg.t/infK-. Trium vnciarum. E{
dicendum,qiiodeademefirHtnfiira,ftcutib!pleniusfuitdi6lum.
6 Fccic quoquc coiichas. tdefljutcres . Et vocantur bic conchi( a
concaMitate,(jUia luteres erant tnterius concaui.
7
Er pofuic q u inque. f.refpeciu maris tenei, quod erat in medio.
8 Fecicau.&cand. H;c confequcnter agiturde aliquibus
^
qerant
intra teplu,f.in illaparte,qux dicebatur fanla,vcl fan^u . Scio rc-
uertitur ad aliqua qua erai/t extra teplu,ibi. Fccic cc. Circaptimum
dicitur. Fccic auc&cand.&TC. i.fecundum fimHitudine candeU'
bri,q4fecit Mofcs,de cuiuffa^ura,etforma dtft{fu/t diffufj Exo.i 5
.
A
pr>ln.iiSb.
ItabKasQf.
infra*
Ior.74.
B
lUbbanut.
i.per.i.b.
iiji
Glof.orcIi.&Nicolai(JeLyra. 11)1
fcnmr.vndr. iM^rma prdhus meis i^erbm tHH,'& lu.&c. Hinc
Salnmon ait.i^^j* W</
ri* wcrr-iacit, <^ lex lnx. Bisq.na fiinc
c5dcUbra,quia quinq; fiint Icgis'a:cris volumina.in
quibus
: r^n vrteris rcJbmcr!
fcricscoplediturquinq,
fccuh ctn-
tj-s
. < ;^Mnqi!eadcxrr.s,&;quinq;a(ininrisponunf,cupoft
incanvmonc domi
*t
ni cidcm fcnprura
yrriqiic populo com
i , vc] cu.ingc
!;..>
,
.-na fipuris o-
(^end:nir, qux quon-
dan> unttalitirani
Jum" inti
pac:!batur
fccundiim fpccie qun iufla crant ficri, &pofuitca in tcnipln, ,
1 T'n tesuiu lii:gu!iri nuine.o E: mcnlim (iiper.quam ponereniur pincs propofirionis aurcin>.
quinquc ;i dcxtris, & quinqac a iiniftris . Necnon , &
mcnfas
*
dcccmj&lpofuitcasjn
tcmplo, quinqucadcxtris,&quinque j
^Hxicrins atrmni.
Fecitctiaamum
libus dicitm:Non
'
riul biu,&xt.
VZdTclil
^ *fi"ftns>
phialasquoqucaurc.iscentum. ]
O
' *
THxiyijni inatcfijuecarialiiiin fianificat guib
r. potii irobiilo<;ui<iaafirpiritaai:bu>,lcd(ju]licin
a "Knnoru&menfiu
^ facerdotum.&tbaTilicamgraudcm ,
&oftiain ba(ilica,qu.T
l
^^'^ro^SZ^^,
'
texic^rc . Porromarcpoluit inlatercdcxtrocontraOricn-
^
a fVclciim. b 1'A.ifiir:ip'Cidos dne;eia!tarsh'5!oc?uli . c fFiiriinii!qtt*
ca.nck v.rtimarum dc lauarjis tialicrcntiir,& ad cfiMn hcininuin ort.-rrcmur .
tcmad Mcridicm . FccitautemHiramlebetes,&i crea^ras
*
a tAdoftVtenda li&amtiu
&phialas, &
a
f
Pr.ixlicatofcs
cftcdiumnasd
a fSiciit fupta
.
reiia'cula
,
qu:c capica tcgcrentfuper cpiftylia . Malagranata
a fSicut fapra
.
quoquequadringcta,&retiacutaduo,itavcbiniordincs,ma-
quam ad vafa dotni
ni porxanda failas cf- ^
fccrcdibilccft. Plu- f
falcni vcro numcru g
pro !inu,ulari pofuic
vfitato morc, vcin
Icfu Nauc. Filii nMtcm
Ifr^rl prxMiirifdti [nnt
manditum
,
& TfKr-
fiMiTht de anafhema-
te. cum Achaz folus
hoc fcccric . Vcl quia
pancs propofition/s folcbant antc fabbarhum coqui,vt mox
infabbathoproponcrcntur inmcfajjipout oiis . Potuiccfx
ficri , vt p.incs noui nouitcr coch lilis mcnlis imponciecur,
ibiq; nodc illa fcruarcnf opcrti, doncc piimo niane ablacis
veteribusfupcrmcnfjm ,ppoIitionis poncrenc'calidi . Scd
ficuc vna mcnfi duodccim pnnib. onuf^a , vnanimcn tocius
fcr-pturxpcordiaapoflolica nuthoiicatc munitam (ignifi-
cat. Itadcccmcnficaurcc^diuinarlcgis ^phetarueloquia,
qua: rcfcdionc nobis vcrbi Dei qua!i pancs ^politionis of-
krunt, vt cxcpla fidcl;u politorfi quali in fc valoi u Dei cla-
ritate , &: niir.Kula propununt . Mcnfa aurea facra fcriptura
cft lpiritu.nl;s fcicncixclaritatc fircunda.Dequa Pfa. Varafli
(inquit) i-i co>ifi>elKmcomei:famadHeffHsivstquiirtb><lantmt. Pa
ncs propoficionis funt dodorcs fandb, quorum opera nobis
velut vbcra falutaria ad cxcmpla vitx piopoUca funt.
b Fecitttiamatriutn. Atriu faccrdotu in ccclelia , vitam cx-
primit pcrfcdoru,qui cxcclletia vncutu domino ivppropin-
3uarc,t^ alijs vcrbo,3>: operc ducitu f)lcnc oftcdcrc Saccr-
os cnim dicicur, quia facrum ducatum prajbet minonbus,
Quo nomine non folij epifcopi , vel presbvteri , fcd <k. ocs,
quialtitudincconucrfacionis, &:doctrin9ialucanspcniincc
folcnc appellari,qui,f non fibi cancij.fcd pkuibus piofunt,q.
cxhibcntcs corpora fua holtia viucnte,fandam, Dco placc-
cc,ficcrdotalc minificnu cxcrcenc quibus per Pctrum dici-
tur. f^QS aueg'nHi clc(ium,re.fa. &c. In Rcgum ita. Et dijica-
uit rex Sjlumun atnum interins tnbus ordmib. lapidum polituram,
&rno ordine ligiiorum cedri. Dcincerioriatrio brcuiccrloqui-
tur,dccxtcrionprorfuscacere vf. Sed in vcrbis dicrum tic
nictiovtriufquc. Atnuergo intenus, quod vocac'f"accido-
tu,quiafaccrdoces,&Lcuitxineo miniltrabant, vndiqjcr.ic
tcplo circundatn, fcd ab Oriente vii tcplicrat jngrcllLis,mul
to logius k tcinplo fccrctu, quia ibi,!. 111 facie tcpli ricbac mi
niflcria ficroru Jbi akarc encu ad holtiasortcicdas.lbi dccc
lutcrcs ad cas lauad.i'; . Ibi mare xneu .idl.iu.idas manus, Sc
pcdcs f.iccrdocu
, cuurarec.idniinilti"adLi. Hebacaucchoc
acrium
na iipamina :
/;/
compieuit omncopusrcgisindomo Dei,hoc
'
'^'^'^ElbJiUca' E
csvit.ufjuc pjpa^i. b fP.iMtcaijru.ncoriia. .
/-i
"^
Juas,&iCpiftylia,&c;!pita,&quafiquardani.
^^'JSj.S
atriu rrcs cubitos.ikicudinis ^m lofcphu, qiT.itcn^^ibigrtfflu
tcmpli cxceros^hibercc,&: folis f.;c.'rd<nib.b.cc liccrc ligiia
rcc.Eratei ianuaad Orictale plau;a,id qiui vlqiic populus ho
fti.is,&: facrificiainfcreb;t, indc lulcipicdaal;Kcrdotib.
&
ad altarc pcrfcrcnda : (^x dc acnjs,vcl porticib. hic minus
dnr,Mihbn^ Rc<j,uin
fcciindum Bcda ^lc*
nius cxprcliimus.
C Etb.if$itc.im \^rand.
Qu.rcr.it cxtiaarriii
faccidotum.inquani
omnis populus .id
f
oranduni,vcl'ad ver-
bum audi'*ndvunc6-
fluebat.Hxcinccclc
fia vitani morcfque ^"
carnaliu;n lignificac
vi
quibus dicirur. ^on
potui vobis loqui efuafi,
jpirituaiibns
, fed -luafi
^
iibMs.,etc.
Bcne|>

randem
*
^.:ificatur
quia multomaior clt
in ccclclia numcrus
talium
,
quam pcrtc-
liloru . Scd quantuin
pricltinc uuincro,
tancum fuccumbunc mcrito.Vndc hxc balii :ca ?;ran'.lis ctu
plunmos capic^non ad oiiiciiaaltaris , non iii iplum quoquc
atriil facerdocij falteintromi:c;t, quiacarnalcs,&:in^irmi,&;
li ob mcncu caftx ridci,&: pict.itisad cledorij lorce pcrcinos
longc tii ab his funt,qui dric Non audeo loqui aliquid eoru^
qua: me no efficit Chfs , i obedietia gcciii vcrbo,&: fadis.
d htoftiainbafiLca. H^dignaciiicroitii fidcifcrmoncpdi
cacionis pparari , vc vcnieccs difcacqiiu pcr fidcm Chrilti
vcl falucaria facramcnca dcbeanc incnirc ecckiiain Deii
& poltquam intrauerinc, quam rcligiofe dcbcac coucrfarik
e FccitaHUm Hiram . Lebcccscincrcs f.icrosfufcjpinc,ca
fidcles exempla , &: faeramcnc.i dominicxpafiioiusadcu-
Itodiam fui piamence recrailanc, vel exitum ^if^orum diiir
gcnter afpiciunt, qui magnis claboracis .igonibus dc percsr
pto brauio fine fincixcencur, vcconlidcracis maiorirvirw!
tibus,6>: ipfi magni cliiciancur . vndcyquorum incucaces cx
tum conucrficionis incueamini , &: fidcm
.
",
f Ec tretigrus. Crcagra: iSdicacorcs iignanc, qui animas fidc
jium vcrboDei reficiunc fpiriciulibusfpintualiacoparaii-
tes.carnalib. vero lac fimplicis dodcina? mmiftiaccs^qu: ailt
facrameta Chrifti fummatim cognofccrc , &ad imicacioilc
fulcipercvolunt,quaficarnib. hoftixfalucarufatiancur, 6C
quiadodoru cftcniquc pgruadiuidcrc, redc fiunt laccrdo
tib fulcinulx,quib.carncs holtiaru prout oporccc pponant,
&: alia hoininib,mundis quxda affcrac, alia altans ign:i;. co-
fumenda relinquanc
,
quxdain.n.noftr^ humihcati ad rcU-
dionc reuclancur, quxda folur.iodo pacec fcicncic fandi fpi
ricus.quxda 111 l^ira.qu'.^" in Rcgii cxpofica prxrcnaius, qu.i'
daexpoiica no inucnimus,&:noftrxparuiC3tispfuccudinc
cxccderc nolumus.NuIqua. n. pcr nos.aliquid cxpofuunus.
g
EtThiaUs. 1'hialx Liciorc.iS^ aperciore iandxdodiincfi
gnificanc fcrmone, qui hauftii fapienci^ pie ficicntib. impc
dit,&: pie laborantibs, rcfbciliacione congrua per prgdiCJito
rum miniflenatnbuit , vt adfontcmvit^-^ccrn^pcrucnitc
pollint.cx quo bibcnccs non fiucnt in cccrnum .
^
In arjiillofj.'
NICOLAVS DE E LYRA.
1 Ftpofuiceainccmplo.J'c;/.cer refpc^n cvtdeUbri, tjHodfecet
tat Mtfcs ^aHodcratin nr.dio.siatamen cjndelabra omnucraHtin
farte .Anfirali templt,ficut & caadt:labrnm,quod fccerat Moyfes.fe
fundnmtfuod habciur 7{^inir.S.cap.
i Ncci>on,&;mcnfa.sdcccm. fcilicct fiureas,
)
Lc pofuit cas in tcmplo. fciiuet rcfpclu mcf<t
,
quam fecerat
hiofes,ttmen omnci f.i* htenfx crant in parie .Aquilonari ipfmstcrit
fli,fuMt &mei>fa,*fuam fciii Mofes,vt habefiriiji.S. I{atio autcm
huiHf /iiHs candeUori^tr mcnfttfwi diHa Exo.i6. &T^t.8.
4
Fccit ctiam acri. Htc brcuicrfacit menttunem dc atrio facerdo-
tHm,ifHod crat in liri umitutempH.
5
Lt baOlicam grandcm. Baftlica proprie dlciiur domus regiti. J^
'fatrixnV, (j:iod cfl rcx in Craco, efitamen m.mcn bafilicx tra&um ad
flModlibti tdifuium notabile.Jflud aute anit.m erat claujum fumptuq
Je,&
fe,& cuTififcfciliccttribus ordinibus lapidum
,
& vno ordiiie tCtHi,
fi habctnr ^.}\e.6.infi. &ideo vocaturhic baJiUea.
6 Ec oflia in bafilica. pcr ejux ingrediebantnr f.ic^rrdolts titmt.
7
Porro marc pofuic
in laccrc. hoc ponitHrhicquia f^pr^nb di-
termimutrat dejitu huius maris , & ex hoc,qHed didtnr kicf!ftti\c.t
decUnabat ad de.xtcra parie atrii,accifi:nde dcXteri^-ir.fyvutJui
"(><
-
fes cgrediebantnr de tcmplo . quia egrediendo
,
procedcb&ntri .
ricntc,eo qitod ingrrffus templi erat in parte orientali ifjius ttnpi:
.
S Fccicauccm Hiramlebctes. //<y?,crf/ft'V.i.
. 5> t crca. id'Jl injhumenta ad extrahcndum carnes dc c^ildcTiis.
Et dii i. ur it^ntygec d in^iks, qiiod cJtcaTo, qiiod cafncm trabat .
10 Hz^hi.InHeb.habctur. Etbacinos, iftainjirunientaetifit^
altari holocauflorum.
II Eccompleuic. Hicc^nfcqHsntcrrefpeSluprxdi&ormpfnitH^
quadam epilogatio;pt-aliqua aidH.ntHT)'}^ futrunt otriijj'^ >&
f'''
fententiayfqueibi.
^'^^^
'.U)
II. Parali
1153
11. raraiipom.
^
a />i.7i-^//i>/rf.Ar^irofaterradequafad^elUncforms;acf fiin
A dcndavalii,racran><cripCLira(dc quabn viueadi rcgulaacci
piir.iisjlignihcac. Qualieru/n argilla igne durata fbrma va-
iis dni quanca &: qiialiafiea dcbcc cxhibcc, cii nobis fcripru
;
ra rcguLi qiiam icquamur iuliici.E , 6c fantturii oiicdic cxe-
1
pla,quj igne tribi^a-
IIII. nj4 Cap
d ^ltnre aurctm. Corda pcrfetoru inccrax chirica:is 2c\
fticacis luccfLilgenciu, quoruni lubliinicarclignificacecia n
locus akaris.Scabacenim ancc ofl-i'1 fjniiifmiloru, vt in fa-
6tura cabernaculi legimus, in quo wra hoiiiaru fangais ncq,
libamina,fcd thymiamaca tacum incendcbantur, quoru fu-
pcriora aic^dens ope
D
Rabbanii;
.
lorum granatorum fingulisretiaculis iungercntur
,
qu^pro-
tegercnt cpiftylia, &; capita columnauum.Bafcs etiam fecit
&
conchas,quas ruperpofuii: bafibus , mare vnum , boues quo-
quo duodecim fub mari, & lebetes, &creagras,& t pbialas.
^
Qajfi patcr.f.icuerr;!d'.i3 .
Omniavafa fecit SalomoniHiram t
parer ciu.sindomo do-
mini cx a^rc mundilTimo . In regione lordanis fudit ea rex in
arizillolaterrainter Socoth & Saredatha. Eratautemmulti-
tudo vaforum innumerabilis, ita vt ignoracetur pondus asris.
tatis velhiui-ianead- c
^
. / ,,
,
/- ,
ia ; , I.. ^> o.
ucrlicatise;nollicivi d
Fecitq; Salomonomnia vala domus iJci, &aitare aurcum &
a fDec-emlciUcetdeqiiibusfiipradiclumcil . b
f
iioc tjuiviuo luprj expoiimin e.'! .
^.tionis. inuincibilcsin
j, ibus per.QicerBnc,
vt nos in domL>dni
vafa prctJoia cliecu-
-piamus. Aesautcni
"*"
liqucfaciamjgnear-
gtll^ tbrn>asingrcdi
cur,vc pol&vjsaptu
aMinini(icrijs c^kitib.
.ctfiei, cumipiifalu-
,
bnccr humjljati ,
&c.
flamma d; me char l
itrum Dcnc operan.:
^ointramu:;
,
vcadl
ircmia illor am bciic-
fcurrendo pcruensi-
jus.jNcc enjm les-R-
cr nos rcguiis beiac
Jpcrandi nccteiic: cit
arttarijfcd coinf^Jcta
|a-!f>peratlonc bon ap^il
iua bcate rccrib utio-
'*
nis eft fpcrada . <^Jia
non lcmpcr v; lia in
lorniis arpiilLc rcne
<r
^t f;i;irA .
menfas,&iupereaspanespropofitionis Candelabra quoque
cumlucernisiuis, vtlucerenctanceoraculumiuxtaruum ex
a
f
Qiua iuinine verjc fapientifi: clirifsiina . b fSpecics fiUoriun in canJelabro faper quas ponebantttr
luce.na:. 'c TEmuncloria quibui einUngebantur lichnia candolabri, vt rcparata mcUus luccrent.
e
auro purilTimo, &:fl6rentia qucedam& lacernas , & forcipe's 8
a
f
Vafa in qnibus odorabatur thymiama, funt doftoruin corda in quibui oratio pura & iuauc
llagtans. vndc ; Dirigatur oratio mca ficut incenfura in confpcAu tuo
.
a,ureos. (JmniadeauromudifTimofcidlalunttthymiamate-
9
a Trura: confcientia; .
ria quoque &thuribula,&t phialas, & mortario!a cx auro pu
a fln Rcfum ita,Et cardines ol'tio:um domus tcmpli intcrioris fanftifanftoruni, G: oitioium domus tempU
cs. auro cr.-it:t. 1 AngcUca miniitcria qus nobis torporc egrefsis introitumrelerantviticucle.t;^ .
bant' incliTia \ 'ti ad
^ rilTimo.Et oftia caslauittempii interioris,id eft, in fan(5tofan- lo
fcrfcdioncmt vcnc-
g ^torum, &oftia templiforinfecus aurea . Sicqi completum
^Snfpl^Su ccb^
eft o^^^"e opus quGd fccic Salomon in domo domini
.
turjnlucCj&:r.n tcm-
ylo douiini pr .) fujs qu^que iocis difponebacur . No quod
opera fanccori i ii interitura imt , fcd vbicoronam iuliitiiE
acLcperint,ccl i ibunt ofticialaboriofa^opcrationis.
b hi rcgione I9, iatiis . In quo Chfs baptizatus cft , cuius tin-
dus vndls aqui rum nobis vcrcit clcmctii in ablutione pcc-
cacorum.Et qi
ia omnc fidclium baptifma quo dii j lonfe-
cramur inexci
.
iplu illius baptifmi cclcbmtur, rcdtci rcgio-
nc lordanis fa t.i lunt yafadomus dni.No.n.aliter vafa elc-
ctionis ficri po ininiis nili ad baptifma eius rcfpicictes vita-
litlumincablu 1 fuagamus. Notandumaiic, q,noncantuin
rcgioncm lorcla nis, fed in campePrircgionc illius faita va
ladicic, ligni c. tns nnilciplicatione fidclium
,
qu^ no folu
in luda^a.lcd in t- ;cntlum lacicudincfuturaerat. vndc ,
Gau-
_
iebuntcampi&iOt. vnia qux in cis fnnt.Ez ahhi: ^udiuirfnii eamin
Ephrata,ii!uenin u fcami>icampisfylux. Fudit crgo rex vafa do
musdomiiii in c ampcftrircgione lordanis, quiadominus
baptifmofaluc;s de quavafamifcricordix foccrec, totam
mundi latitud:nt;mimpleuit.
c ecirrj;Salorm''i. Dictauic quod Hiramipfoopcrccomplc
, \iic, AUcgorio } \ 'cro redcmpcor noflcr in lanctis pr.tdica-
curibus , iS<:om n ibusfidclibus ornacumecclcfixpArac , &C
vircucum cfticit ipcra, qui aic: T^hd fine inepotejUs facere.
;^alibi: O.nncetu.tidacumoftimum,
^ omne donum perfiSlum
defur.c^c.
^ltare
ricbat arcam , acque
oraculuin odore fua-
uitacisimplcbac. Iii
quofanib figuracur,
qui du ncglcdis cem
poralium
ciipidicati-
biis tota incencionc
c^Icliiaqucrucquafi
inius iuxca or.iculuin
pofici lUnc : nec Ibn-
"c remori a vclo quo
templu &: fanctafan-
ctorum
dirimuncur,
quia
corpore cacum
cerram
incolunc,fed
coca mcnce in ccelo
func. Afcendi: auc ab
hoc altari fumus in-
ceforum intrafanta
fandorfi.vbi
arcaeft
recondita,
vcoracio-
nes fandorii flamma
charicacis excicacead
coelnm
pcruenianc,
vbi Chrilfus eft ad
dexteram Dci fcdcs.
Non cnim in hoc aj-
tari languis hoft'arii_,
fcd thymiama tantii
iiicinditur,
quiata-
les viri non habcnc
opera carnis & fan-
guinis qux madtenr domino in ara cordis, fed lachrymarii
i<:orationum votaprodclidcrio regni coelcftis offcrunr.
e Etfoycipcrs.,&c. Forcipcs in vfuaicarisfattifunca:nei.Scd
& hi quibus cmundabanrurlucernoEjincerprccacioncm fpi-
ricLialis fenfus pcr dodoru rn oliicia fignificanc . Ipii enim
verba facri eloqnij ab hiltcna in ailcgoriam , ab vmbrain
vericatem rr:insfcrcnccs,quafi luccm fcicncix in ccclefiam
fupcrcandclabrum myfticum pofici multiplicanc
.
f Et ofiia cxlauii.. Hi lunt doitorcs tk laccrdoces. qui inflruc
dojbapcizando, communicando corporis&: languinis do-
mini mylieria,priminobis ecc!efia;liminapandunc.
g
Siccjycomplitumefiomne . Cum verus pacihcus indieno-
uifflma omnes cIctos rcfurrctltionis ii7imorcaIicaccgIori-
ficat. Quamdiu auccm liatus huius feculi gericur, tacic
quidem Salomondomus domini opus, fed nonperficic,
quia corda elcctorum dominus. vc bona opcrencur infpirac
&: adiua.ic,nulli camen abfquc pcccacoclle donac
,
quod in
fucuro fidelibus referuac . Pcriicic vcro omne opus ccmpli
fui & dedicaciani apcum rcciUic, cum cransl.icos dc hac vica
cIei:tos xcernuaipcrducicad regnum . vndefcpccmannis
]
a:dificacur,ocl.uio perfcctum dcdicacur . Scpcem cnim die-
bus omne ccmpiis voluicur: oitauus eft dies ludicij 6c refuc
rcdioniSjCui cunucnic quod fequicur.
CAP.
NICOLAVS.de
LYRA.
'
1 Bafes etiamfecit. S*ipcr quas poncbancur conchc ^cu lucc-
tcs,^ dc forma
& 1 ctura iftarum balium di^fu fuic di ffiise
3-lUg.7.ric.cameuliicmenciodciftis
balibus, quiadc ipfis
laontcccTac mcniic>ncm fupra loqucndo dc conchis,lcu
luccribus
.
i Omnia-pafafecie.^aramoniH!, Sic fcribicurin Hcb.hic,ncc
mirum,
quianomin a Hebrxa frcquctcr lic variantur iicuc
ic Latina.vt
frcqur-u cer dirtum cft.
i
Taiereias.
Djcicu rautcni pf Salomonisrationc
a:tat/s,vcl
cxccllciitia;
arti5,t* :uciiipra dictum cft dc rcgc Tyri 2 . cap.
4
In iocoth
&Sarei iatba. Iftclocus vocatur Sartham,^ .Rc-
i;um
7. vcrfusiiner n,quia ficut diclum eft nomina Hebrxa
ticqucntcr
vaiianc ur 111 pijncipio, vcl in finc.
1
-yiltare
aurrmu C,'uod crat in tcmplo in parreantcriori,
'iyxdiccbaturlan6ta,in
quo crcmabaturthvmiama.&po
iiur
hic quia fupi-^ dc hoc non fucrat faita mentio
.
tmen-
6 Et mcnfas.&fuper cai. Hoc ponitur hicquia fupra non fe-
ccratmcncionemdepanibuspoficis fuper deccm menfas
aurcas a Salomonc facc.is: o<: liccc non dicacur hic quoc pa-
ncs cranc in qualibcc menfi
,
probabilc camen efi quod ibi
cranc duociccim licuc in mcnfi Mofi qu.T crac in medio,&:
ficin ifhs mcnfiseriic igz.pancs inuniuerfo qui ccdebanc
in vfum faccrdocum.
7
Candelabra quofjue.Hoc fimiliceraddfcur,ad denotandlim
quod coc eranc luccrne in quolibec candelabro facto a Salo
jnone,qiioceranc in candelabro Mofi.f f^-pccmjVt habccur
Exo. 1 5'.& fic in omnibus ilf is candclabris crac^^.lucern.T.
S Etfor.au. Ad refcindcndu parccslichnoirm combufias.
9
Thymianiateria. V:i{a cranc in quibus ponebacur carbones
ad cremandum chimiam.1 in akari aurco.
10 ;o//m c:/rf'</>. Ifiaiucruc oftiolap qiuEcr.ac ingrcffusa
partctcmpliqua:diciturfanctaad illam,qua; dicicur fin-
ctum fandorum dc quibus lupra non feccrat mcntioncm.
Tom.i. 00 2
Glof.ordi
&
Nicolai
dc Lyra. IK 6
c
A P. V.
'Ktuiit}si'Hr,&c.
3 Vortauerunt Lettiu
arcam,&c.
1
HEODORET.Cmicas
Dauid ca cft Sion Sic
cnim
appclbc
lupcriorcm
ciuit.itc,ranqii5
nui-
niuorcm,quam
cum
muniiflct, in ipla aidihca-
Itj^kanut.
ii'C rcum.
b 4C Inttilenint
trcjm.
Hinccllpcrfpicmim
quod vociuit
adytu
tcmp)i,adquo<lnon
pacctaditHS.fiiquod
Grjci dicunt ,
-.
rrtfi^ ,
qu<id lckt di-
uina
fcriptura |nomJ-
narc
fandafancloru .
Hoc fit cum Chri-
flus
pcraclo
vniucr-
faliiudiciocctumdo
aonim,
&.iliorufi-
ddiu
introducit .id
rc^ni gaudium . Rc-
ponitq; vafa diucrli
gencns
argctca , iiue
aurca in tbcfauris do
fln Rfgiim, qux rictiBcauent.
b
C A P.
V.
t fChriflm. b , ^_ , .
Ntulit igitur Saldmon omnia
,
qujc t vo
a 1P.-U1 i>atcr . b fElfvjucntM.ijuos Chrulus fpiiitus (ui
gratn aii loqutndiim cuangclium lonhirmai
.
ucrat Dauid piitcr fuusargentunu, &
a f Naturah ingeni pi.xd.i > <?uos fuo fplritu rcplc-oj ad confidc-
nnda in legc fiu muabilia HumMiat. b ^Omncs cccleCa: Hlios quos
ranftiipiiiiujsratia a auunUa, 6c pctenda pcrpetui ialatis don in-
aurum, & vniuerfi vafa poluit m thciau
risdomus
Dei.Poftqu?cogrcgauitma-
f
iorcsnatuirracl ,
&cundosprincipestribiium,
&c.'ipitafa-
miliarumdefilijs
Ilracl in lerufalcm, vt
adduccrentarcafoe-
deris domini dc ciuitanc Dauid,qux cft Sion.
Veneruntigitur
ad regcm omncs viri Jlracl , in dic folenni
menfisfcptimi.
'^
aurca in tbd.iuris do
Cumqucveniflcntcundlifeniorum
Ifrael, portauerut Leuit^
B nnisdomini,cucos, t arcam,6^intuleruntcam,&iomnem
paraturam tabernaculi.
J^r""'
l"i:!\"L1f!:l" it
Porr6 vafi landuarij^qux crant in tabcrnaculo,portaucrunt
faccrdotescu
Leuitis.Rcxaute
salomon , & vniucrfus,coetus
Ifracl,& omnes, qui fucrat congregati antc arca immolabant
arictcs,& boucs abfq; vllo numero.
T ata e nim crat miilritudo
a
f
lllata in fan;rifjn;>oruin rca ai.umpta Chi .:i, huinamtate,& intra velu icgix cclcas indufta fignificat.
vidimarum.
btintuleruntlacerdoresarcam
foederisdomim
inlocu luum.idcrtadoraculu rcmpii , m
fandafandorufub-
ter afas cherubim,ira vt chcrubim t xpadcrent alas fuas fupcr
locum in quo polita erat arca , &c ipfam arca tcgercnt cum ve-
inCS COIlCi-
a f
Hi fiiiit piatdicitotcs vcrbi,pcr .,uos ipfc inand
j
innotuit.
:li ,quauis c dibusfuis.tVcdtiumautequibusportabaturarcajfquia
pau-
ncnti-;
,
.V
j^j^ longiores erat)capita parebant ante oraculu. s i vero quis
paululu fuiflet extrinlecus , eos vidcrc no porerat . ruit itaque
d arca ibi vf]; in pracfcnte diem. t
Nihilq; aliud crar in arca ,
nifi
duaj tabulx quas pofuerat Moyfes in Horeb , t quando legem
dcdit dns filiis Ifrael egrcdiennbus ex ^gypto . Egrefifis aute
j
a ^Ncnnduin enim vigintiqutuot tuimi lort-iii mikrain <;uis primut,5Ut
.
fccu.ivius, aiit tcrt.us ininutrei , fcd omiics f.nclilicati paritci feiuicbant
.
faccrdotibus de iandluario dmnesenim facerdotcs
,
qui ibi 4
potucrant inueniri fandificati funi , ncc adhuc in illo tempo
ccdinis
ciiis truimc-
PfaLioJ
rucrunt,abfc(>nditin
'
abfcodito
vultus fui
a
conturbationc ho-
niinum.Ltaptcmul-
ti lunc thcfauri in q.-
bus vafa clcttionisrc
conduntur ,
fcdvna
domus domini iqua
fandi func thcfauri
,
quia vna efl ccclclia
in
quaomncsconci
ncnturclcih
,qi
'
'
diftantcs mcriti
.
vna patria calcftis
omnibus
proniilia,
t4f.dift.e.di-
quamuis (icll.ialfcl-
fciplna.
lainclaritaccdiltcrac
Cor.ij.c.
vndc. In domo patris
mcx maifioncs ir.nUx
funt.
Vtiamcrgodo
mum domini tecic
Salonion, fcd nniltos
incathcfaurosadrc-
loan.ij.a
tquafqiie ex-
uletit.
rrai.i}i.a.
Jlabbanui.
DtBifio.
cipicnda v.ifa diuerfi
gcncrrsvnatantu
bcncdiilione fani3;ificataparauit,quia cft
vna domus patris, fed niuka: in ea manfioncs ad rcapiedos
ocs quos timctcs fc,&: diligetestc/(rf; itdhi puftlUs ai maiorib.
c
yccliiimaMtun. Notandii,quiactiicapita vcdium acccde-
tib.propius,&:diligcntcr
intucncib. parebanc ante oraculii,
non tri ficri potcrat,vc ipfa cojij capita ante oraculu cmine-
rcnt,quia ncccflc crat,vtclaufo oraculo,(S<: appcnfo aii ofiia
vclo,ipfi quoque vcdes cii arca, &chcrubim intenus abde-
rcntur,quod
ncii non potcrat,fi ^mincn ccs vlterius vedes
jjduccndis adclaudcndu oftiis,lucuni nodarcnc, quorii po
litione in magno facramento fcnpcura tam diligcntcr cxpe
diuit.Conliacenim,quia domus cepli cxccnoj pcrcgrinacc
in tcrris
NICOLAVS DE LYRA. CAP. V.~
j
T
?(/*///
igitHT 9alo. Hic confcquenter dcfcnbitur ccpli
^
X
dificatl dcdicatio. Circaq; piimodcrcnbic arcc.ic va
foru incrodu:tin.fcdo Salomonis ofo.c^. Tcicio diui iK- ac
ccputionis mamtciiatio.c. 7.
Circa primii primodcfcnbit'
arce.5d v^forii fjcrorO dcporcicio . Scifo
faccrdotu,&: Lcui-
taruiubilacio,ibi. Egrcfiis aitt
faccrdonh. Tcrcio diuina.iccc-
Diaao,ibi. J^ittirciinais. Sniapnm?
parcispaceccxdidis
j.
Kc.3c.in principio.c\ccptis,q fcquuc. z Indiclnl.Totus illc
mclis apud Hcbr<j-os tcrc cratiolciiis, tn dies folcnis , q
bic
poni^fuicdicsdccimamcfisinquaagcbacurfcfiii cxpuuio
liis,cntcfiu buuisdcdicacioniscipic antcpcrduosdics,qa
durauit fcpte dicb.vt hf j.Rc.8 Im fin. &: in hoc lib.infi-.c.j.
Et huius fcptcnq dics expiitionis tuit tcrcia.quia dccimaqn-
Udic huius mcnfis incipicbac fcliii tabcrnaculoru fm pr^-
ccptum
in terris ecclcfiam/anth
autcrinaoru,intcrn.Tpatn.c tcli-
citatcm dctignat. Apparcbanrynmmiratci vedm toris ante
oraculu,non"fenipcr,fcd cum c-Iiia oraculi apcriebantur,nc
quchoc omnib.icd illis,qui propius acccdcntes e.i,quac in-
tus crfiCatcccius incucbancMplaauc arc;i qualis,& quomodo
cifec polica, illis folii
qui oraculu incrabac
vidcreliccbac, quia
nullus fantloru i bac
vita,ctli multum in
;ilcicudine mcntisk-
;!Ccollac , fcd foli illi*
pacric ciucs gloriam
liii rcdcmptonsplc-
nc contucnnir . Sed
vcdcs cum arca in
oraculo rcconditi
,
<]uia pcrfcdli quiquc
tjui nos pr.Tccflcruc
iibfconditi func in
abtcodito vultus Dei
a conturbacioneho-
niinum . Sumicitcs
tame vedium aper-
to oraculo ,
hisqui
appropianc vidccur,
cum pcrtcdionbus,
&C oraculum fui cor-
dis coca intcncionc
purificantibus diui-
nagracia aliquidin-
rernum de fupcrno-
rum ciuium gaudio
concerapladum do-
naucrit.C^^ cotcm-
plaiioihis, g.pauJo
longius recellcrint
,
non c6cedicur,qu;i-
tnm cnim exccrius
mcnte vaga rcma
ncnt,tancominusi;
teriAagaudiavident.
d 'h{jhdq; aliud erj:.
Oftcndic gcncmli-
tcr, quod in arca ni-
liilfuic concrariiilc-
o\
domini coprchcn
fa: in duabus cabuli V
fcdcacancum ibifu-
illc condica, quig iux-
caJegis mandacaad
cultu vnius Dei , &
commendacione noftr x fidei func cypi-
cc fada , vc vmbra futuroru pcr omnia fua ira; ventaci cefti-
moniii pbercc , &ea in mundo apparentc nnem acciperc-r
Eracaute in arca im Paulum
vrnaaurcaiw.bes manna, qu;,
in homine Chritio habitac omnis plenicudo diuinicacis cu;
poraliccr.Erac,& virga Aaron,ci
excifadenuofloruerac^a
potefi.is omnis iudicandi penes cii eft ,
cuius ludiciQ in hu-
milicace patTlonis vidcbatur ctTc fablacu.Erat, &cabulg cefi.
quiain illofuncocschcfaun
(ipienciaEj&fcicnci^abfcond;
ci. Adh^rebac &i. veaes,quibus
portabatur
,
quia dodoies,
;
quoiida laborabanc in vcrbo Chrifii,nunc pLcienci vilionc
Oi^audenc i^lorie Chrifti.
Vnde.Ca/Jw diJfolui,& ejfecH Chrific.
"^^
'
^ "^FtJiiti
D
I
ccpcum lcgis
,
quod fimilitcr durabac lcpte dicb. Ec mtulc-
runc faccrdotes arcam fixderis domini m locum fuum.Lc-
iiit(;;ciiim apporcaucrat cam vfquead templum,vcbic pre-
niitticur , lld incra l"ancUimlanc\orum
incroduci non potc-
rac,nccctiam
intratcniplum,niliperfaccrdoccs.
j
EgrcfJisa:uc.H\c pfir dv fcribicur faccrdotum, &C Lcuiraru
iubilaCio,cumdiCiCur. E'j}-c(]ii aut sacerdotib.definCluado.Hoc
rcfcrcur ad illud.quod in tra uicitur. \Et cU eifacerdotes i lo.t*
iicmcs i-t tubis. quia cxpcdici dc arc^- introdudione intra fan-
aumfanckv.-um ,"&: cius diTpolitionc cxicrunt , &
ccperunc
iubilarc
, tubis cum Lcuitis
cantnntibus inorganis
muficis.
4
Omnes ctnm faccrdntes. Ad
ccmpli dcdicationcm .
fiinilucr,
Hi. lcqucnti,cumd!Citur.
Tam LtH:t::,quam c wtores ,&c.
5 1ircadhuc,&c. tiimfus cvat. HuC cxponiC coiccr
,
quod IiCCt i
dmifus fuitlccuntc
p
iplum
Dauid quantii ad
diflindioesfa-
!
cerdotum.
MORALITER.
Tofl <IU4
con^rtgamt maiorti rtaiu Jfrael
, &
fun&os principes tri-
buum
buum,e capitafamtli.rnm defiiijs. H"ius
cxpolitio
myflicap^
fica efl j.Rcc'. 8.C. vluue ibi.
^
^
^
jgitir,
I
11J7
li-Paralipomenon
^
a
^fM/'#i/V.Perftobsbyffinascandidamundin"scorpo
A
ralis caftiras dciigirttur, hac induuncur omncs qui Dci offi-
Cio affiliunr
,
6c Jaudcs ei ore , monbus, &adu concrepant.
Cymbaia.n.orisconfelTione
,
pnilceria moralicacc , cichars
carnis morcincacionc,6c
bonaiadliionis ftreauiiacc , vinnci-
quatuorchoidiS,i.jp-
^
ci^Sims^ffii"
'^.
^^'"'
^ niiniaerioru ordo
,
inter eos dmiius erat,tanu Lc-
fis^nificanc.
uit.-c.quam cantores, id edqiii fub Afaph
eratAquifubHc-
b ucerdotes
.
Vcl
, man, & qui lub Idichun , fihj & tratrcs eorum veftiti bvfTlnis.
doctores.l. perccn'
i f o r i

i , ,
'
cymbalis
,
6^pialterijs
, 6^citharis concrcpabant , ftantcsad
Orientalemplagamaltaris,
& cum eisfacerdotcs centum
vi-
f
ginci canentes
tubis.Igitur cun(5lispariter,& tubis, &c vocc,et
cymbahsj&^organis,
& diuerfi generis muficorum
concine-
tibus
, &voccm m fublime tollentibus t Jongc fonitus
audie-
batur,ita vtcumdominum
Iaudarec?piflent,&dicere.
tCon-
fitemini domino
quoniam bonus
,
quoniam in c-ctcrnum
mi-
Cap.VI. 11
j8
tcnaruim , &: viccna-
rium exprcili, quia le
gislator hoc numero
fuoruni lummam an
iiorum compleuic, &c
m dic Pcncccottcs
codcm numcro crc-
dcnccs fpincus para-
clcti graciam acccpe-
runc.
c I^^itur ciinciis. Cun
ctis laccrdocibus
, CJ^
Lcuicis organis diucr
a fSynago^a.
lencordiaeius,
implcretur domusaomininube,
nepofrenc
lacerdotes (hre,
&miniitrare propter caHginem . Compleue-
11
gcnens
,
laudcm
raccnimgloriadomini
domumDei.
Dcj in remplo con-

cinetibus.faccrdoccsproptercaliginem,
vel fecu.ndu Rc^^u,
proptcr ncbulam noii potuerunc (fare, &: m!niararc,quu
p
<]icantib.Chriffo,&
Apolfolis euangcliu cius, fupcrbi ludeo
rupouficescxigcntib.
mentis,dumdiuinamvifenaperpa-
rabolas audiunt, quali facerdotcs donuis dili prupcer ncba-
lam
lamminif^rarenequeunt
,
quicciain vcceiiccftamentodu
D
fenfus mvflicos velammc licerx opcrcos, inucffigare ddpi-
ciuCjdebitu fidci fu.? minidcriu np ncbulam perdunt. C^ii-
'
bus ct ncbulofum fu!C,quod de fc d jminiis aperceaic.?o
& [uTo'*''
pater vntimfmnus. Ec iJlud. Unteciua ^AuYaba funt ego
fum. S^d
^
^
^^*
quia audicorum me-
tcs infidelicaciscali-
go obccxerac
,
quafi
jnrcriectos folis ra-
dios , intcriaccns nc-
bula abfcondcrac.Ne
bulaenim caliginem
jnccl:igcnci.c fjgj-iifi-
cac H^'cfynagogam,
idcfl- , domum V)si
implcuic, &:faccrdo-
tcs propccr ncbuiam
minilhare non poce-
rant, quiadumabin- t
P^. loj.a
tcllcdu incarnacio-
nis Dci pcrfidia fua
obfcurati funt , vcri
faccrdoci' miniiteriu
pcrdidcru nt
d
t indruraitis
inuiicit.
b TC.xcitate intcllijentix.
E
CompcHoat etiirru
Qilia
mvfJcna, quae
fub vclamine latcbant
peraducnrumChnffiapcncbancur
crcdcnnb.oL digncaccipicncibus.
Cxccris vcroad fidcm ac
cedcrcnoIcncibiis,priihnac.cicas
remanebac Vadc. Fobis Matth. xj.b.
davm cil nojjc inyfiLri.im regni Dd, eic.
^
NICOLAVS D LYRA.
" ""
ccrdocum,&lcuicarum,vch3bccurfup.Ii.i.c.i4.&aj.canje
jpfi diuifio cxccutiuc fuic fncia pofl collocacionc arca^ in cc-
plo.Aliccrcxponunt Hcbraji diccnces,quod liccc diuiiiones
l.Kcrdotu, &: cancorii pcr viccs libi fucccdcndo cllcnc fadx
tii ifta lucccflio no habuit locu in tefto dedicationis templi,
'"
M O R A L 1 r L R.
~
I IgUiir cinnispariter,
&tnbis^tt vnce.et cymbalis,et or^yanif^et di
//'
^..Sicutdidu fuic
5. Rcg.8. Pcrifiamdcporcacioncm
arc^ad locum fanchfanftorum
figuratafuicafiiimpcio bea-
tgvirgjnisMari^adct^lumcmpyreu,
&: idco pcr liias mclo
di.is
Jn quo ocs f-iccrdoccs,<?^ ocs Lcuitecunc fimulfuerutoccH-
pan motiiciis fuis.Ec hcc cxpplitio cofonat liter^ pcc.cia df
.
I ig-tiir^cmdls.
Hic plequenter
defcribirurdiuinaacccpta-
tio,pe:- hoc,qu6d
farerdoc!bus,& leuitis Dcum laudantibus
nubcs dcfcendic
, & impleuit tcmplum , & hoc erac diuin;t
prgfcnci^- flgnum
. tpacctfcntcntiacxdictis j.Rcg.g.b.
C A P. VI.
Ty^ncSalomarit&c.
a 1 caligine
.
IVndcIob. Tiubcs la-
vtibulumeim.
EtPfal.
\Caligo fub petlibus eis,
^
& pofuit tencbras lati-
i
Aa.Latibulum domi-
S'facrafcnptura,qu9
b parabolis, &: fi-
guns cxlcftia geftac
'^tacramcnca . Vndc.
jnfittbor tibi domine
pater
dias vocum,6c diucrfi gcncns mulicorii , ligmficata tuic an
gclor um,<Sc elcctorum cxulcatio,q quidcm exultatio^pcer
iui magnicudincexpnnii n5 pot vnogenere mclodi^, imo
nccomnibusgenerib.is, qu(^funt, veleir^^poiiiinrin huma
nis.Grcgorins \n moiMlibus : Balbutiendoprout poiKimus,
cxcclfa Dci rcfonamus
.
CA P.
pater aeH , &terrx^qu''
niam abfcondiflt hsc i
fipientibus , &prnden'
ubuu& rcuelajli ea par
uulis.
.;
CHRYSOSTO.
^"P'1-'JJ-
CAR
VI.
Vnc Salomon ait . Dominus pollicitus
cft,vt habitaret in caligine. tgo autem x-
dificaui domum nomini eius , vt habita-
rctibiinpetpetuum.Etconiicrtitrexfa-
* Nomen Sion He-
ciciii (uam , & benedixic vniucrr^e multi- ?
^^^^^ ^'^^ deridera-
tudini iftael (nam omnis turba ftabat in-
tenta, ) & ait : Benedidlus dominus Deus
Ifracl
,
qui quod locutus eftDauid patrimco, operecomple-
uit,dicens . Adie quacduxi populuni meum detcrrayEgy-
bilc, ficnqueomnes
ricus, & facrofanda;
cxiemoni^' illicpcr-
agcbancur. Ilti quide
Dcum tunc illic in-
^uoca-
1? -i.jr-Lj_Jr,i.
N I C OLAVS DE LYRA.
C A P. VI.
Vnc Salomon . llic confitfuenter ponitur Salomanis
oratioyprAmittitur tamcntju^dam
continuattoaddt-
Ha immediate,cum dicitur.
I TuncSalomon. Cum vidit nubem templumim-
plentem,& patetfententia exdiclis i-P\ig 8.
Z Etconuertit rex. Hic confequentcr difcribitur ipjius Salomonis
^raiio.cuius orationis primo ponitur narratio . Secundo con cLufio i')i:
fu cs enim Dcus mcus 111 fi.c. Trima diuiditurm fcpiempartes
lifio. fccundH
fepte pctitiones per ordinern pofttas in oratione Salomo.Tri-
rna
rrfpicit
regnifui ilahilitatem.Secunda hominii adinmcefidtlitate,
ihi.
Si
pcccaucritquifpiam. Tertia bclli adurrfitatem,/bi . Si fu-
pcratiis.
ii^artateporisftccitatem,ibi. Si CJaufo cxlo. i^ninta de-
fe6lnm
feBtnn piSii'alem,ibi. Fnmes fi orta fuerit. Sexta deuotionem Ceti-
liutn,ibi. Extcrnum quoquc. Septima euentwn belli variurn ibi.S^
cgrcirus. Etaiffertifiapctiiioatertia, quiailla rcfpicittantubclli
aUHirft:atZ\tfla auumprofperratem..iCi adncrfticitcm . Circapriinam
(juatiiur ponunturper ordiuem . Triinum
efl Salomonisgratiaru ulia
rcfpeBuprnteriti beneficii. iicundo iiiterpunuur ipftus dcuoius modus
orandi^ibi. Stctic crgo. Tertioforrna:ur cius
petitiorcfpscluben.ficif^
futuri,:bi. Nunc cx^^o.Gratiarum enim alio deprxteritis bencficiii
&deuotHS modus orandifaciunt oratione exaitdibile defiituris. (^ar
to rcmouetiir occafio errandiJbi.Evgo nc crcdibilccrt. Sn}a autc
iflarum partium patet ex di&is ) .R^.^^.c.b.c.exccptis.quxfeqHHntur.
3
Ec benecKx ic. '^on benedittione facerdotali, fd imprt caado eis
bona,vt induaret populum ad regrutiandum Deo fecum . hifecunda
parie dicitur
.
E"pofuc-
M O R A L I T E R.
I Tttnc Salomofi ait,dminm poUicitus.MyiiicAm expofitioncm quxrc
j. Rcgum 8.cap.
Toin. a. O O 3
1159
Glofordi.&NicoIaicIeLyra. \i6o
B
t
nnc'tlti.
^^uoc.-b^^nt^no^
Aiuem in omni
loco.inomntaaro.indnmb,
A in
foro,infoliud!n.Mnniiii,<i:ind.u?iio;i
\6i vbici-n ^uc
iucnmus. A
loco cnim non probibt n:ur preccs
,
modo iinc
morrs,qui prccibus coniiCMiau
.
.ic IDEM.Nc
noscxcurcmiis diccntcs
,
quod no fit facilc
qucpum orarc
. ..
i ,r i i r
pti , non dcgi ciuit.itcm dc cundis tnbubus Hracl
,
vt xdihcaretur in
ca domus
noniinimco,ncc|ucclegi
quemquam aliii virujvteflcrdux
inpopulomcolfracl , fcciclcgi
Icruialcm ,
vtlitnomcn mcuminea,
&clcgi
Dnuiii.viconlHtucremcumluperpopulumcuIfrael.
Cumq;
fuincf voluntntis
Dauidparrismci,
vtxdificarct dc^mum nomini dfii
Dcillracl.dixitdominusadeura:
Qj,iiaha'cfuitvolunrastua,vt^di-
ficarcs domum nomini mco , bcne quide fccilli huiulcemodi hahere
vohmtatc.Scd non tu a:dificabis mihi domu . Vcruntamcn filius tuus,
quicgrcdicturdelumbistuis^ipfeardificabit
domum nomini meo.
Complcuir crgo dominusfcrmoncm luUj qucm locutus fucrat,& ego
furrcxi oro Dauid parre meo , & fedi fupcr thronum Ifracl.ficur locu-
tuselldominu.';.
Etardificaui domum nominidominiDcil(racl,3c
pofuJ incaarcam in qua eH: paclum domini
,
quod pepigir cum filijs
Ifracl . Stctit ergo coram alt^ri domini ex aducrfo vmucrfe multitu-
1 fVcic hiimiiitatis (biiiJir^tcmiijusm Chiiiiui verb' liocitit, Jc cxouploo;>tndit.
dinis Ifracl,5^ cxtcndit manus funs. Siquidcm fccerat Sa'lomontbafim
fcculanhus nc-
gotiis implio-
luiu
,
propc fe
tloir.iimnonin-
ucnicntcin ora-
toriain . Nam
Ybicunquc tis
,
poccs alc.irenm
txmllitucrc. Li
ccc gcnua non
flcdjs ,
ncauc
pcrcutias pcUiis
ncc in c^lu in.i-
ouscxtcnd.ns.il
mtntcm taaim
fcruciucm cvhi
t>c8$, oratioms
pcrtcltonc cnn
iummau.-ns Li-
cct,&:fcruo,&:
cmcntu&af.cQ
r.
pcilum Tncfl
dcnc:,<X d; lccM-
iaiUr cOihtr. dcii,& aftaci co-
quo,cum ad Ec-
ckfia irc no po-
VTiz orationcin
faccTc.Nocnim
Iccil Dcus vorC-
tui ,
fcd viio ex-
qunicfcruid.iin
|ticnrcm,5L<ort
hcntcm .initiia.
Aft.f. N-jm^&r.iuhis
m carccsc i-ccs
fupinus , & h-
^no pcdibus vin
tus , cum ftu-
dio ornns car
rcrirm concuf-
lit, labcfail.iuic
fundaniccn , &c.
Ezccbias lcdhi-
Jo
rccubas, Dcu
jnuocauit ,
&:
prolacam rcuo-
cauic fcmctiaai.
Latro in cruce
diRcntus, pau-
cis vcrbis cxlc-
flc
rcg,niim .if-
fccutuscft. Tcrc-
mws in ccrno,
fUttxmiut'
'" l^cu fcrifqiie
Danicl ,
&: lo-
nas in crn^tn-
trcDcunidtptc
cari,p,raii;imin-
Ucncrcdmin,ini,
6ccitci.Mu!tos
putcrri viia con-
tcjrfl fiierim
gtccaros -T vno
fupphcationcm
faccrc, nilgr.iue
'vidcbiiur. ttclo

TQi'
f.-aimhun l^is f.iradiri mrrt. , & ji.iiicntii lonjjanimitatem,
& diii;.!..;! s 'Jtitudioirin nvbis iiubcnUam cnimcndat
tj.lle|..d.
tpare.
lcrM IHI
.
xncnm
,&;pofucrateam inmcdiobafiliccEhahentcm quinquccubi- ,
a 50ti3 f-^ftiTiin tti confclTioncm in riue r,c,Scihiii;jted.icct ros tencic.tc tirialtcri.iea tHjne operSdjperli.lcre.
tc)sloai;itudinis,&:quinquelatirudinis,<5crrescubitosaltitudinis.Stc-
titq; f
'n-:rcam,& deindeflcxisgcnibus contr.i vniucrfam multitudi-
ncm lfracl,5>f palmisincxhimleuatisait Domine DeusIfracl,nocft
fimilis tui Deus in cxlo , &: in tcrra . Qui curtodis paclii, & mifcricor-
diamcumleruistuis, quiambulant coram tcin totocordcfuo, qui
pr.Tllitilti ferUo ti;o Dauid patri meo
,
quxcunquc locurus fueras ei,
&quajore promifcras,opere complcfti,ficut & pra:fcns tepus probat.
Nunc orgo dne Oeus Ifracl implc lcruo tuo patri meo Dauid qua:cu-
quclocutuses, dicens : Nondcficictextcvircoramme.quilcdeat
fupcrrhronum Ifraehitatamenficultodierint filijtuivianu fuamj,
&: ambulaucruit in legc mca ^ fiait &tu ambulalli coram mc Et nunc
domincdeus llracl firnierur lermo tuus qucm locutus cs feruotuo
*
Dauid. Krgonecrcdibilecli, vthabitctdcuscum hominibuslupcr
terram?Si caclum,&c?licxlorijnontecapiunt,quanto magisdomus
!lla,quam acdificaui?
s
cd ad hoc tantura fada cil , vt rclpicias oratio-
nemferuitui, &obfecraionem cius dominc deus rntLis, Sc audias
prccesQuasfunditfamulus tuus coram te
,
ytaperiasoculostuosfu-
perdomum iftam dicbus ac nodibus fuperlocum inquopollicitus
cs , vt inuocetur nomen tuum , & exaudircs orationcm , quam fcruus
'
tuusoratincottExaudipreccsfamulitui, & populi tui Ifracl .
t
Qui-
*
cunqueorauerit in loco ifto,exaudi dc habiraculo tuo, idcft,dc cclis,
&:propiriare. sipcccaueiitquifpiam in proximumfuum,&tiurarc ?
contra cum paratus vcncrir, fcq; maledid:o coftrinxcrir coram altari
*
in domo ifta,tu audies de ca:lo
, &l facics iudicium fcruorum tuorum,
ita,vtreddasiniquoviam fuam in caputproprium, &vlci(carisiuft3.
rctribucnsei fccundum inftuiam fua si luperatiis fiKrit populus tuus
Ifracl ab inimicis fpcccabunt cnim tibi;^ & conuerfi cgerint pocnire-
tiam.
niiqwidcin or.v
ri potcft.lic.-iutcm, vt in ccdcfla non potcft,vbi t.nnta p.itru
niukmido.vbi cl.inior.i(i Dcnm vnanimicer cmittituf.No
jta domiinim pcrtc foluni orans,nudieris
, vt cum fratribus
fuis.Hiccniin
maiusalicjuidcft
iiit.-?,vnanimicas6,:confo-
nantia,chantatil(]uc
vinculum,&: f.iccidotu oracioncs , &c.
.
'io
N
1 C O L A
V S D L L\ K A.
I Ztfofutratraminmrdhitafilnt.tdcl^
atrij faccrdotu.quod
vocatur bafilica fupra
4,c.in quarta partc dicicur
.
t txaydipHC(s}a.tui,
c po. quia in princip'o indiixcratpo-
puliim .id sgcndum
grati.ns Deo fccum, vt didlum cO.
\
sipi((aHerit(jfiifpiam.
Hiccofcquctcr ponuntralia.-fcxpcci
tioncs
9 Erfi) ne credib''!e efl.vt hahitrt Dcus,&e. *AVGVS.TcmplQ
J^
Dcus h ^b:-f ,NaA S.ilomon rcx, &: pfophcc.i ai<fiis cft ^d)'i L
c;irctct M Dco. Q^tacr.;o.TcliMc.^uit cc;liim Dec,t>ftccl t
*'
fc colc! c Dciim Ht vndc a:dificauic ? Dc Ii2nis,& U'pidibus,
quia digi.acis ei\ Dcus faccrcfib:
p
fcruu fiifi domu in tcrra
vbi rogarctur
,
vbi morarctur.
^I D E M
Locus Dci abu-
fiucdicitur tcm
pkim Dci, non
quod co conci-
ncacur,fcd quod
ci przfcnslic.
^ I D E M.
Quod qu.cris
,
qu d fic , quod
fcripcumfK,In.
trauitrcx Dauid
ic fcdic antc do-
mimim ? qu:da-
liud incclligcn-
dumclt, niliq.a
lcdic in confpc-
ttudomini, liu
vbi ctAC arca vc-
tcris tcftamcnri,
perquam facra-
tior, &:commc
datior qiia:d.-)ni
pfcntia dontini
accipipotcf>?
4.- BASILIVS.
Miilt.i inucnire
licct
,
qua: non
luo locopericu-
lofc , &c damna-
bikccr fnat. Qnx
dam cxtralcru-
falcm fa6ta pcrj-
culutn attulc-
runt,qucdamiti
ipfa quoque
rcfolyma,ma]
tcmplo
,
&a
quaiu aliis lo
cicpucat.-t crant
vcpotc diuino
culrtii ordmata,
&: qux in ccm-
plo , &: ara fic-
banc, ncmoau-
dcbac in aliisk--
rofuIyw.E
locis
faccrc, nccquij:
iii alijs locistic*
banc , licebac m
tcmplo ncri.Ni^
bis quoquc pc:
culum cff nis
obici niand-t
fi loci racionc:
nc-glcxcrinnis .
maximc fi f.icc
:
dociimyflcriair.
]ocis prophjii s
cclGbtauciiniiis.
b Exiiali pruis
famuliti>i> <f
4''C-
tera .
4! ANGELO.^
Salomon'sor.uioinpnmis nd Dcum difigirur . Deindcfc-
ipfum Dcoc6mcd.iC,&:potlfcmop:oxiinrj. Quo ad pioxi-
mfi longas profcrc pctidoncs,vt, C^icunqueoraucrit inlo-
co ifto,cxaud! ctiiii. Sipcccnucfic quifpiam in
proximum
flium,&:c Si fupcf.iriisfucficpopiilus,&:c. Siclaurocclo,&:c.
Sitaiiicsofrj.tucric,&:c.
^^
^
M
u
Tu eriim
tioncs pcr ofdincm,&: p.iccc lcnccncia exdidis ?.
Hc.8.c.d.c.
j
t.vbi ifla; pcciciones ponuncur codcivi ordine , &: quafi
cifdc
|
vcrbis,cxccpcis,qu.E fcquuiicuf in prima parce .
;
4
SeijHf- mdtdiCio corHrinxcrit. quod fir in lUfatncnco
c>:ccra-
tionis,quo aliquis obiigac fc punicndum cire a Dco
nunifc-
fle li pcicraucrit; in tt-rci.n partc
.
ircaurujo. i
1
n^j ll.Paralipomenon Cap.Vi. 1162
>
a
Tu enim fohis
\ noUi.^CUKY-
|. so:.TOMVs.
- Ipiuis cnim fo-
'
''
liiis cli cord:s ar
cana profpicc-
rc, cuifolihu-
manoioim cor
dium cognicio.
cft, qui forma
uicea.
l-t;
4:AVGVS-
'
' TINVS. Ciuan
.
^,
quam in his rc-
rum humana-.
rum tcncbris
>
hoceft, cogita-
tionumhumana
rum , & fi fufpH
cioncs mccjlige-
rc non polHi-.
mus
,
quia ^ho-
mincs fumus, iu
diciatamcn ,
id
cltjdcfinitasfir-
mafque fenten-
tiascotinere dc-
bemus, ncc ante
tcmpus quicqui
I]udicare,donec
vcniat dominus
*<c illuminctab-
Vondita tcnc-
Drarum ,
& ma-
-ifeftct cogita-
oncscordis, &:
v.anc laus encv-
noiiquc a Deo.
) Exiernuin qtto-
,4ie,oTf.
->: 10-
SEPHVS.
Hcc
auxilium no He
brzis folummo-
jo ,
a tc rogo
:onterri pcccan
ibus , fed etiam
i a totius tcrr^
inibus quidam
luencrint , aut
c quolibct lo-
, & pro ali-
(uo bono pre-
cs ctFuderint
,
xaudi clcmcns,
i poftulatacon
cdc . Siccnim
jtnnes agno-
Cccnt
,
quia tu
quidem
tiam,&tob(ccrauerint nome tuu , Sc fuerint deprecari te in loco ifto,
tuaudiesdeca;lo,&t^pitiarcpeccaropopuli tuiirrael , &rcduceos
in terram,<^uadediftieis,& patribuseoru. si claulocxlo pluuia non
fluxeritpropterpeccata populi tui, & deprecati fuerint te in loco ilto
Sc cofelTi nomini tuo , & couerfi a peccatis fuis cu eos afFlixeris,exau-
di de ca:lo domine,& dimitte peccata feruis tnis,& populi tui Ifraef,
&doce cos vja bona, perqua ingredianrur,& da pluuia terrx,qua de
diftipopuIotuoadpolTidedum. Famcsfiortafueritin rerra, &;pcfti-
letiatiErugo.&iturugOj&Iocufta^&brucuSj&holtesvaftarisregioni.,
buspprrasobfederTtciuitaris,omnifquepIaga,&infirmiraspre(ferit.
S^ quis de populo tuo Ifrael fuerit deprecatus,cognofcespIaga,&in-
firmitatlfua, &expaderitmanus fuasfin domohac,
tuexaudicsde
cajlo,de fublimi^f habitaculo tuo, &t propiriare,& rcdde vnicuique
fecundu viasfuas,quasnortieiihaberein cordefuo. Tuenifolus no-
fti corda filioru hominu,vrtimeant te, &ambulenr in viis ruis,cii6lis
dicbus quibus viuunr fup facie tcrnT, qua dcdi fti patrib noftris Extcr
I,
num quoqi qui non eft de populo tuo liracl.fi vcnerir dc terra longin
qua proprer nome tuum magnum, & propter manum tua robufta,&
brachiumtuuextetum,&ad0raueritiIocoifl:o, rucxaudiesdecxlo,
firmifTimo habitaculo ruo, &facics cunda pro quibus inuocauerir re
ille pcregrinus, vr fciat omnes populi terra? nome ruum , & timeant te
ficutpopulustuuslfracl,&cognofcanr, q,a nome ruum inuocatum e
fup domum hanc,^ sdificaui . Si egrcfiTus fueritpopulus tuus ad bel
lum contra aduertarios fuos
, p
viam in qua miferis
eos,adorabunt te
contra viam in qua ciuitas harc eft,qua clegifti,&
domus,quam
gdifi-
caui nomini tuo, &cxaudies de ca:lo pccs corum , Sc obfecratione,&
tvlcifcaris
Si aute peccauennt tibi^" neqj cnim eft homo, qui no pec-
cet,j&iratusfueriseis,&tradideris hoftib.
, & captiuoseosduxerint
in terram Ionginqua,veI ccrtcqua: iuxta eft,& couerfi in corde fuo,i
tcrra, ad qua captiui dudli fuerat,egerint poenitetiam, &dcprccati
tc
fuerint in terra captiuitatis fua:,dicetes: Peccauimus,iniquc
fecimus,
iniufte egimus,& reuerfi fuerint ad tc in toto corde fuo, & in tota ani
ma fua in terra captiuitatis fua: ad gdudi funt , adorabuc tc cotra via
terrx fux,^ dedifti patrib.eoru,& vrbis,qua elegifti , & donius
, qua
txdificaui
nomini tuo,tu exaudies de c^elo , hoc cft dc firmo habita-
culo tuo pces eorum,& facias iudicium, & dimittas populo tuo,qua-
uispcccatori.tTucscnimDeusmeus.Aperiantur, qaa;fboculitui,&
^
aures tu2E intcnta: fint ad orationem, qua: fit in loco ifto.Nunc
igitur
s
confurgc domine Deus in requiem tuam, tu, &arca fortiriidinis
tu^. <
tSacerdotes tui dominc Dcusinduanturfalutcm, et fandli tui Ixtcn-
J
tur in bonis.Dominc Deus mcus nc aUcrfcris facicm Chriiti tui ; Me-
mento mifcricordiarutn Dauid fcrui tui t
*
[uidem ipfc a
.bi^ tibi do-
nuim Hcn volui
lii . Nos auicin
non nihumani
naturaliter fu-
mus quandono
cos, quicontn-
bujcs iion func,
cxriancos ludi-
cainus,iedcom
nuinitcr omni-
bus cum adiuto
rium
,
6c bono-
rum efiLvtum
adclle fupplici-
Ccrcxoraiiuis.
c Ticquc enim eji
homuj i^sf.
{cTEilTVLL.
Soli Dci filio
icruabacur , line
dclicco perma-
ncrc.
jc HIERONV.
Sine peccacoef-
lc perpccuo diui
wx. foliusciipo-
tcItacis.Tuncau
cem iulti lumus
quando nospec
cacores faccmur
&: Rilhcia uoitra
non ex pioprio
merico
,
fed cx
D.;i conlilticmi
fcricordia diccn
tefcnpcura. lu-
lius accufacor
fui cft inprinci-
pio fermonis
.
j CLEMENS.
Rom. i^cccaci
cxpers rcpencur
nemo
, cxccpco
eo
,
quipropcer
nos tawtus cft
homo, acqucob
hanc cauLim vc
terum iultorum
vit^ conluecudi
nefque conlcri-
ptx lUnc , iScc.
D
t
confcfli ftic-
rint.
tparcM
.
t veladdomri
i(bm.
tparce.
L.-pra5fcript.
r>iaIog,r.adu
Pclag.
tlfaci'esh'ti(lN
cium eerum.
Proiier.18.
L. i.Confti.
cip.ii.
F
tzciificabo.
Ivelnunc,
tPfal. ijr.I)
N I C OLAVS DE LYRA.
Etaurugo. i.I[e.i.dicitur.Etrubigo. Etideimportat, quiaau'
ugoeflaurucorriipensfegetesrubiginans. l Tu cs enim. H/c/o-
titurprxdil orationis conclMfio,videlicet , ^
exauditur a Dco. Jdeo
ubditur,
j
Apcrinntui. LoqHitHrdeDeomodohumano,e]uiah6
rigit oculos,& aures ad deprecationem,q vult exaudire . 4
Con-
nrgc. Quia in tcplo eratfpccialis Dei habitatio,
&petebat Salomo,
pbocejjetadfemper.
5
EtnTCZ.Ftnoiirnoueaturdelocoadlocii
vnpUuSjftcut prxteritis tcmporibus, quiaperdefertU fuit portata an-
iis quadraginta,& poflca de Sylo,& aliis locis phrib. >r di6liifuit l
.
\c.-].Et dicitu r,hic arcafortitudinis diuin^, quia fortitudo Dei appa
'uitper ipfam in lordanisficcatione.lof 3 . Et lericho deflru&ione lo-
fuei.EtinVhilifihinorumpercufflonei.V^e.^i.
6 Saccr.i.drcn-
deatwromnibusbonisprouenictibuseiscxoblatiombus, &facrificiis,
re/d/iter.Induantur faluccm. i.indumentisfacris infuis officiis
txercedis.
7
Et fanti. i.cantorespfallentes corS dea . In hoc petit
Salomon,^, cultu t diuinus perfeueranter maneat in teplo ab ipfo adifi'
(t*'o.
8 Nc aucr.ta. i.a deprecatione mea
,
oui fum Chrijlus tuus,
tieiltdevolHHtatetiMinregemynSMS. 9
Mctnctito. q.d.quam-
uit noH
uis noH
ftm
dignns exaudiri ex meritis meis , exaudias tamen propter
mcrita Dauidpatris mei . Tota vero pars ijia aliter exponitnr ab ali-
quibus Hebneis dieentibus,quod hic nonponiturprxdiiix orationis c
clufio,fedmagiscuiufdadilidcclaratio.Dilii.n.fuitfup.c.^.quodftt
cerdotes intulerunt arcafcederis domini in Itcum
fmm,fedibi no fmt
exprefius introducendi modus,qui hic exprimitur. Dicunt.n.qubd eutn
faccrdotes vellent intmducerc arcain teplH porta tcmpli clauferuntfe
contra eos.Qi videns Salomon orauitpro apertione,dices. Nuncioi
tur confurge dne in requicm tua,cu,v\: arca. vt ipfaponatur in
loco quietis a mepraparato . Idco et dicebatur quies domini
, quia ibi
reprefentabatnrfedes Dci,vtfrequenter dilii eji. Similiter faeerdotes
ad ide impetrandnm cantauermt pfalmum iji.Et cumvenirentad
vcrfum illU. Propter Dauid fcruii cuu. i.propter eius merita. Nc
aucrcas taciem Chrifti tui. i.Salomonis, denegado ingrejfum arctt
ad locit que prttparaH!t,tuncport aperueruntfe,ficut
diBP.fnit j.i^,
8.i fine.Aliqui vero Hebrxi exponunt aliter,
Propcer Dauid Icr-
uu tuUj/.^p peccata eius infa&o Feitt,& popuU numerationc . Etp
hoc,(]Hodportti aperuerUtfe,intellcxit Salemon,
quodpeccata patris
tratdimijJa,<:^tiHSohexaudita. Sedprima e.xpofnio meLor v deh
Tom.a. 00
4 C.AV,
11^3
Glof.ordi.&NicolaicIeLyra.
11 6
4
A
L 1- Aat.c.4.
C A P. V I I .
rmqntc^mplffltt.
/. lOSF.PH. Harc flicens itcru ^ra
tui in tetT.\,6c d.utius ada>ai-s
Dcri.rurrcxicA " t^;
'
,>!ii.u,&: coplcs illud (ahi iitiis ,
manifcitc Ocu
V
.igr.tcfuftipicmc.Ignis.n.
cxacrcdcfccndcns
omnibus
vidcr.cibus
;.
' -
choftusto-
i.
i/.c.&:con-
CAP.
.lcEVSEB.Fcniuitacesanoftris
frcqucntiiTiinc t-creban f
tur.cum o.nmi ixcicia,
&:cxult;icionc, pcr vrbcs, Si:loc.irin-
L
"ul.i tu UiLanim
d.-(licationibii=; cclebnicis
.
*
c 5J/.<^'>' a. C^M Cbriftus ca, qu.T in lcge
pp
infjrmir.ve
c:us pHci no potcratjin ccclcTia
pcrficic
.
Ipfa cl} enim acnQ
VII.
domus domini
quam iiia,rcllus
liunpnt
Populusm.i
I
cnnS-chaiw
B
tinAmmeBtu
mitficM .
f
iti dtim bu
diret Diuid
pcr m:inu o-
lum.
Can.t44
nilcll.itioiicm
bnc
clJc duunx
habiCji-
Cionis
intcmplocoii
cjcns,pnicidi;nsado
raujtinccrrx
b
De^iiMiii
SiiiKui
ncfuo u und uit, iS:
fpiruuali
jirati.i fan-
aificiuitCbvjlKis.cc
diucrlis
donii
viicu-
tum
multipbcauit
.
Hancquc
dcdicanc
fili)
irr.ic!,quiaquif-
3uc fidclis
fi.cuduin
onii flbi a Dco col
larum vcrbo , &: cxc-
f)lo
proximosadmc
icra , &
pcrtctbora
conucrcic,atpcouc-
hit.
*CONCIL.
CAR-
THAGIN.
j.can.tf.
Similiccr ,
&:dcEc-
clefijs,
quoticsfupcr
harum
conkcijtioj
nchxlitacur.agcudu
cft,vtfiiic vliacrcpi-
dationc
confccren-
tur.
^cCONCII.AGA-
THEN.
Altariapla-
cuit non f ;lum vn-
aionc
Cbrilmacis,
fedctiam
fuccrdora-
li
bcncdidionc fa-
craM.
Apolog. <1
Conftant.
C
Vmque
coplcflet Salomon fundens pre-

ces,ignisclelccditclecoelo,&c]euorauit z
holocaurta,&vidlimas,&maicftas
do-
3
miniimplcuitdomum,necpctcrantra-
t ^E-^ quod iniplcfiti in.ueMas icmr'tiin ddmini.
ccrdotcs ingrc'di templum domini jcd
&omncsfilij liiael videbant dcfccnden
rcmigncm.&gloria
dominilupcrdo-
mum.&corrucnicsproni
in terram fiiperpauimcntumftratu
4
lapide,adoraucrunt,&:
laudauc!untdominum,quoniam bo-
nus,quoniamin
leculum mifericordiacius. Rexai^it,&omnis
s
populus
immol.ibant vidimas coram domino .
Madauitigi-
tur rcx Salomon lioftias boum %igintiduo milia arictum cen-
a T!))ngainc ruomL.;i:-uit. b Ttcclcfcin.
^
tumvihintirailia.
Etdcdica'uitdomumDei,
rcx&vniucrfus
^
populus. s accrdotes autem ftabant in officiis fuis,& Lcuitaj in
torganis carrninu
domini
,
qux fecit Dauid rex ad laudadum
dominum
quonia bonus
,
quoniam intfeculum mifcricordia
eius t
hymnosDauidcanetesper manusfuas porro facerdo-
( tes
cancbantfubisantccos,
cunclusq; Ilrael Ihbat.Sandlifi-
^
cauit
quoque Salomon medium atrij antc tcmplum domini.
ObtuUrat enim ibi holocaufta, &adipcs pacificorum, quia al- 8
tarc
cneum,quod feccrat,n6 potcrat fultinere holocauih,&:
d
facrificia,&adipcspacificorum.FecitergoSalomcnfolcnita- ,
lem in tempore illo feptem diebus , & Omnis Ifracl cum co
a TSeptentidnalipbga lem.l.ptomirsionis. b T Rhinocoruiaai.
Y
Aultulcm plagam
.
ccclefia magna valdc , ab introuu Emath vfque ad torrentem
cxplcto opcrc tcmpli lolcnitace cclcbcc fecic , &mukicudo
populi cu co ah incroicu Emacb vfque ad corrente Aci:^ pti,
hoc cfc inccrnii gaudiu fandorum, q^^ cum vcro p.icitiLO 111
a:ccrnii habecEmath.n.inccrpretacur domini vcritas . Riuii
vero , vel corrcnce Acgypci morte incclligimus rcmporalc,
qua in Aegvpco,i.i cencbris huius mudi ncmo poc eu.idecc
(^Vndc
Ep.dfor. .{AMBROS. Cum
baiilicam
dcdicalfc.m ,
mulci canquam vno orc incci pcllare
ca-pcranc,djccnccs. Sic Romana baiilica dcdices Rcfpondi
Faciam,ii
marcyrum rcliquias inucnero
.
^ATHANA.lllud,&:abcacxmcmori?Alexandro,alijf
quc
pacribusactum cfc, qui populi conuencus habuerc,&: ab
foluto opccc agcdis Dcogracijs dcdicacionecekbraueruc.
^jEVSEB.
p.i-
tcc inca:lcf;Cm l.vu
f.ilcm,qujac'goh(.'-
locaufta,&: f.icrifici.i
in.^jcari vctcris ccfc.i
mcnci non pociicriii
otrcrrj
,
quia omnia
f;guraliccr ficb.it ibi,
rcxnofccr, &:f.iccr-
dos ercxic nouumal
carc fidci in ccclclia,
in quo quocidie of-
fcruncpinguia holo-
caufca
,
&: acccpta
Ocofacrificia . Vii-
de. Jjirificif-m Lu.ih
honorificabic tne,et iHic
itcr ^tfuodofiei/M.erc. r-^
d Ficitcr^o. RAB.
,
Non puco hoGaliud.||
incclligendu, quani"
qucjd cxplctis lcpte.
dicbus dcdicac:onis
ccpli , fublccuc. funt
dies fccnciphegiar,
c].a qultadccm.a (jie
menlis fcpcimifccu
dij lcgc ichoabiit , cc
vicclima fcciipdafi-
nicbanc. Vtnfqjcr-
gofcfcinic.TCibus ricc
pcradis,&: fccnopbc
giaru oclauo dic fiiii
co , dimific Salomon
populu ad ^prialx-
tancem, &: gaudencq
'|
fu|} bono , quod fcc
rac domiiuis DauiJ
&:Salom6i j&IiVacT
populoiuc. Salomp
L Y R A.
NlCOLAVS
DE
C
A P. V I
I
|
Vmquc
complcffcc. Hic confe^uenter circa cople
ttone
dcdicaiionispnnitur figii
dininx acccptatlo-
&
prihto ponitur diEia acceptatio. Stcw.do i alomo-
nis monitio^ibi. Apparuit auccm. Trima in duas,
euiaprimo fignii
acceptatiois datur.Sdo ded.catio
cofummai ihi.Kcx auccm.y/^'^
aut diuina acceptatiois ponii cS df.
2 Ignis dcfcendiC.//cMt in confecratione .Aaron , tl filio) um eius,
Ltuu.9. Et in oblatione EUa
5. VS-
' ^-^' in f.urifiii<> Dauidjn arca
Ornam lebufai. i .Vara. zi.capit. in quibus difco.fus ignis fuit ftgnu
diuins acceptationis. s
3 Et maicftas. tdeft,nuhcs qu^erat fignum
diuinxprxfentix/icut
expofitum
expofitumfuit i.1{e.2.ca.b. 1
4
Eccorrucnccs. adorationelatria,
5
Rexaucem. Hic confequemer dedicatio confummaturprr ohU-
tionem viSlmarum a. rege mediantibus tamen faccrdotibus,adquerii
officium fpcUat talia offerre.
6 Ec dedicauic domum Dei. non perfe, fedpcrfHmmumfacerdo
tem,& aliosfacerdotes ibi adftfientes.,& niiiiijlr.vitcs.
7
SanitificauicquoqueSalomon mediu. Similiterperpontifi-
ccm.Cdiifa autemquare poiuit fic fanlficari.di&a fuit ^.R^.i.ci;.
8 Obculerac. "^on
efl per hoc intelli^cndum, quod oblatioprJit(jjc
rit f.w^ificationem.,fed econucrfo.
9 Fcciccrgo Salomon. Iflafuit, folennitas tabernaculorum
,
qu^
incepitimmediatepoiiferiumdtdicationis.FndcfiqHitur.
Fccicquc
MORALITER.
I Cumquecompleflet Salnmon
,
&c. Pcr fanflificacioncm tem-
pli,&lc)lcnnicatcm tunc fada potcft coucnicnter intclligi
lolcnnitas anucloru , &: ccrlefliu ciuiu incnanabilis in afcc-
fioficChnflihominis. Na illahumana naturafupangclos
cxalrata,ccplu cfi fpccialinimu,dc qua dixic loan.i.d. Soluite
tcmplum hoc,&c.^i Apoflolus Qo\.l.d.Complacuit in ipfo ornne
pknitudincm
plcnitudincm diuinitatis habkatc corporaliter. In illa vcro afccfioc
promiflTus fuit dcfccnfus ignis fpiricus finch
,
vc hf Adt. i.a.'
.Accipictis virtutefupen4enientisfp>rituffan&iin vos ,
&eritismihi
tefics in Icruf%lem,& lud.'ia,& Samaria, tt
vfliue
ad vltimum terrf.
Ec hxc ^mifllo in dic pcncecoflcs fuic coplcca.
Act.a.c.ff ap
paruerunr illis difpertitx lingux tanqua ignis, feditque
fuprxfiigulnt
eorHm,&
rcpletifw,t omnesfpiritufanBo,& c. Carccra vero huius
capiculi cxpofua func myftice ?. Ub. Reg.8.&:
j-cap.

^
MORA-
ii6j
ILParalipomcnon.
Gap.
VIII. II 6^
ii\
^
vnde: Quis esi ho
lA
nto (jui t>i:i!t &
ne^i 'vidruit tnor-
itn.^Vyc Onxii\o
quoqucdiCiCur.-
De torreitcin via
bibit\j propterea
txalabit caput.
Omnis crgolf-
raclariucAcgy
pti vfq; Em.ith
KnuiM cclcbrc
cum Salonione
faciunt:quiafan
li poff finemvi
t^ prafcntis cn
Chnfropcrtruu
turarrernisgau-
diis. Bisfcpccm
diebus fclluiita
I
tcm celebrarit:
Ig
quia elcdi per
fcptiforniis fpi-
rituflandi gra-
tum illuminati
inhacvita, qux
feptcn.irio nu-
merodifcurrit:
gaudcntin fpc,
& in fabbacho
,
jdcft.intutura
animarii rcquie
ipfuis vcritatis
pcrccptionc in
rc.
a J^itur in die,
cHoceftpoft
oitauam fccno-
ihegis folcnni
Itisdiem.-Iicuc
R^gnum co-
linctur. Signifi-
cat autem poft
lUmsvita: hhe,
&poftlabbatif-
mum anmiarQ
fanlarum,quo
ante iudicium
quiefcunt in o-
^gypti. Fecit^;
die odtaua colledam, eo quod dedicafTet altarcTepte
'
Po'"^ immorca-
D
diebus:&folenniratemceIebrafretdiebusreptem.
Igiturindicvicen-
] l"usmSi^^nrL
motertiomenfisleptimi
dimifit
populosadtabcrna?ul.i
fu^ A<^:m!^s ^/'^^mdmTLcd
b
^^:^:i^^^:r^^:^^^::^^
torum
quahta-
atcjuc gaudente*
/uper bono quod feccrat dommus Dauid , Sc Sa'lo-
-"
'"''^'''' ^^^
a Cuipoil tantam miilt tud:nom prauarica.ioni.m tcmiiluin mjgnificentiflimum cultui fui haberc pcrmifit,
6.mi.ltoie:npo;eiC']uicmho;tibusfu:scvncci:r
.
i
'
>
moni&Ifraef
populoluo.
CompleuitqueSalomondomumdomini,
&
domum regis
,
&omnia qu.^ difpofuerat in corde fuo , vt faceret iru
domo domini
, &in domo fua
, & prolJ3eratus eft. Apparuit autem ei
^
^ dominusnoae,&ait:
Audiui orationem
tuam, &elegilocumiftum
mihi in domum facrificij. Si claufero coelum
, & piuuix non fluxerit, &
mandauero&prjEcepero
locultx , vtdeuorctterrarn
, & mifeiopcfti-
lentiam in populum
meum,conuerfus
aurcmpopjjilus
meusluper quos
inuocatumelhiomenmeum,
dcprecatusmefaerit,
& cxquifierir fa-
ciem
meam,&eg;critpoenitentiam a viis fuispelTimis,
&ego exaudiam
de coelo
, &propitius cro peccatis corum
, &'fanabo terram eorum.^
,
Oculi quoque mei erunt aperti
, & aurci mc^ crcdia: adorationem
*
cius qui in loco ifto orauerit
. blcgi cnirn
& fanaificaui locum
iftum
,
vtfitnomcn meum ibi in fcmpiternut\i
, & permaneant oculi mei & r
cor meum ibi cunclis dicbus. Tu quDque
fi ambulaucris coram
mcfi-
cut ambuiauit Dauid pater tuus, &: feceris luxta omnia qujcpr^cepi ti-
bi, &tiurtitias meas
,
iudiciaque
fcruaueris, fufcicabothronumregni
tuificutpoIhcifuslumDauidpatri
ruo,dicens: Non aufereturdellirpc
tua vir qui non fit princeps in Ifracl . Si autem apcrfi fueritis
, &dcrcli-
quentis iuftitias mcas,& prarcepu
mea quiepropofui vobis,& abeun-
tes feruieritis diis ahcnis,&
adcraueritis
eosjeucllam vos de terra mca
quam dcdi vobis,
& domum
hanc quam fandificaui nomini meo pro
ijciam a facie mca
, & tradain eam in parabolam & in cxcmplum
cun-
<ais popuhs,
&
domus ifta
t erit in prouerbium vniucrfis tranfeuntibus,
&
dicent ftupen tes: Quare fecit dominus fic tcrrie huic &domui huic?
Rcfpondebuntqucqu?a
dereliquerunt
dominumDeum
patrumfuo-
rum
,
qui cduxit eos de tcrra ^gypti, &apprehcnderunt deos alienos,
&
adorauerunt cos Sc coluerunt
: idcirco t vcncrunt fupcr cos vniucrfa
hajcmala^.
fcmpcrJxtftur,
Inudates Dcum
inomnibus bo-
nis qux'inChrf
ftopatercontu-
Iit populoChri
ftiano.
b ^udiuioratio-

nemtmm,o-c.
rcduu fua ti>
{Chryfofto. Afia.
Hic vidcas ora-
tionis vim &:ef
ficacia, qu^cg-
luapcnt&:
claii
dit. Namcccle-
fiaftica oratio
foluicvincubPc
tri.&Paulidila
^
tauit pr^dicatio
nis fiduciam.
Oratio caminu
ignis extinxit;
oratioconclulic
oralconumrdra
tio fcditioncm
compefcuit.-ora
tio paradifum
'
aperuit: oratio
cglicardinesre-
fcrauic .
oratio
'ftenlem fcecun
dauic- oratio pu
blicanum iufti-
ficauit', &CC.
5^ Id-em.Dum
,,. ,j
Saiomon quide
pop. Aat.
incuria fuic,&:
perturbatioedc
principatugctis
illius^coculcas,
diuina Vifionc
dignus cft habi
tus .- vt vero na-
F
ctaua a:ucc. id cft^rcfurrcdionis dic fanaos reccpcuros cor- dus cft dclitias, in ipfum ituliti^ barathrum ddaScft'
Po'"^
CAP.
NICOLAVSDE L Y K A.
1 Fecitcjue. qux fiebat m craftino vlciaia; dici feftiuicacis ca
bernacuIorum,vnde fcquitur.
1 Eo quod de,&c.qux dcdicatioinccpic odaua die mefis fep-
limi,&: finica fuit quartadecima dic ciufdc mcnfis inclufiue.
5
Etfole
.
fcilicct tabernaculorum dicbus feptem incipicn
doaquintodccimo dicmenfis fcptimi incluliuc ,&:tcrmi-
nando viccfimoprimo die ciufdem mcnfis incluliue , &: vi-
ccfimafecunda die fada fuic coUe^U pro necelCjrijs cempli;
idco
ideo fubdicur.
4
In die vici-fimotertio.
quia omnia cranc complcta.
5
.Apparuit.
HicconfrquenterponiturSalomonismoni-
tio dc permancndo in obedicntia Dei.Et pacct fcntcntia cx
dictis tcrtij
Rcgumcap.p.a&b.exccptisqua:
fequuntur.
6 Ocrtlt quuquc. id cft,paiatus ero cxaudire orationcm,
7
ytfn nomen meum.m tcmpus futurum abfquc detcn-nina-'*
tione, fuppofita tamen conditione quod Salomon &: popu-
lus debean t in obedicntia Dci pcrmancrc.
CAP.
C A P. VIII.
aT^ X^Ltis aut:m vi.
MZi
yc. Dedcrat Hi-
ram
, &c. Rcddidc-
ratfcilicet,quiacii
Salo
C A P V T
VIII.
tXPLETlS
autem viginti annis
, poftquam ^di-
ncauit Salomon
domum domini & domumfuam,
ciuitates
quas dcderat Hiram Salomoni dificauit,
et
habitarefecitfilioslfracl.
AbiitquoqueinEmath
Salomon dcdifirt no
placueruntilli. Idco
S.nlomon propriis v-
tilicatibus eas dcpu^
tauit.
NICOLAVS
C A P.
D LYRA.
VIII.
1
'P
'Xpletis auttm yiginti annis. Supcrius defcripta cft rcucrcn
X-;tiaSalomoniscirca diuina, hicconfcqucntcr dcfcribi-
tur cius
magnificcntiacircahumana.intcrponuntur
tamen
aliqua ad diuinam rcucrcntiam pcrtincntia,quia ifta diuifio
non cft przcifa , ficut dicium fuic a principio huius libri fe-
-. cundi.
cundi
. Igitur primo defcribitur magnificentix Salomonis
conditio
. Secundo ex hoc fcqucns fama: diifufio capite no-
no.Magnificcnti.) autcm ifta primo dcfcnbicur in a-dificijs.
Secundo in populis fubicdis , ibi : Omnempopulum . Tcrtio in
facrificijsibi . Ttmcobtulit. Quarcoin cxquifitisdiuitijs ibi
:
Tunc ahiit Salomon. Scntcntia auccm prima: partis patet cx di
disj.Rcg.i.d.EcfimilitcrfecundSjVfqucibi.
Omnrs
MORALITER.
Expktii atttermfiginti annis &-c. Expoluio myftica huius capituli pofita fuit j.Reg.p.cap.
11^7
GIof.orci.&NicolaideLyra.
11^8
j
ccctns fidclAim
fi.onim sratix
fiis: protcftione ita munit.ve P
hoaibus fiiis
fpiriMalibiis
rdutcrc
poffint.
^
d
7 iiA^. In
tfmplo.icilicct.quod
cedrorum decorc verti
tumcrat.vndcZach../?/>frJi//..i'/'orf.w.vclrcgiisrdi.
ftciis qu fiia.i crant dc
lignis Libani.
Qui Hrbraicf dicirar Thinwr.
vm
A
;i
ItMdifitMHTMbmrMi^. M
Hicron.Themorciuitasquam
A
:dificjuitS.IooH^n
indcfcrto.cuiusinlbriiHcbraicarum
Quxftinummcnionernplcniusfccimiu.
iH Ax.<<^ -Jt lofcpb,SJji45llbnu)n
m
dcfortu
aipenons
Svriac,ea-
quc
capicns,conl1ituitibi maxima
ciuiu:c,di:orum
dierum
ijincrc a Syna fufc-
[.hrTtc lcX^^mus. tc
.
juba^ g;
obtinuit cam
Et-ardificauit
Palmi^m
in dcrcrto
,
&
^w-iu.
a
niaxima
Bjbylone
i- ;:..! munitiiTuiiasxdificauitinEmath.
lixtruxit-
tatcs
muratas
habcntcs
portas &
vcdcs &
feras
.
Balaath c-
*
tiam & omncs
vrbes 1 firmiiTimas
qux fuerunt
salomonis,
llAlll Ufc v^lH"v.J *^
i
_^ OiumiquxcHnquerolmtfccit.
cunaafq;
vrbcsquadrigarum
& vrbcs
equiium
.Omniaqux
voluit fccit rci
rSmonatquc
difpofuit:
dificauit
inleru-
^
falcm , & in Libanr, &in vniucria tcrra
poteftatis fux
.
Um-
nem po
pulum qui dercUaus
fiicrat de Hethxis &:
Aniorrh?is
& Phcrc7.;i:is , & Hcuxis , &Icbufacis qui non erant de ftirpc
liracl , de filiis eorum & dt poftcris
,
quos non
intcrfeccrant
*
Chrilln<.
b Impm vmit luao.
1-
filii
Ifracl . fubiueauit
sdlom-on in triburarios vlquc
m diem
]:
2..
nmK
cuicxtjntt,
Inillolo
co
folumodo
fontcs
(:
putci abundant, in
mfcrioi
vcr6tcrraa-
^hbf^wa
qyanufqium
mucni
"^
lur.Hancmunscmi
etibus circutcfcns,
Thadamor
appclla-
uit,GrxciPalmiram
vocant.
b
fcAornw.Ciuitas
cft.ad quam vfquc Ic
fuspcrlccutuscft ini
micos rcgcs in tribu
Ephr.iim. Siitabtcm
duo vici ; duodccw
mofcrmoablili.ila-
pidcNitopolim
pcr-
gcnt!bus,quorum fc
cundum
luumvnus
diciturB^thhoron fu
pcrior,&aliusBrth-
horon infcrior datis
LcUirisi
poffcflionc.
C
Ifwrrs.Ev.crtfci
c Quja non .tn.t onollx filij.fcd ..bcy,qaa Ubct.tc
^^^^^j^^',^,
, ,;, ccntiU.
b
fi
c
DucenU . Ccntc-
nariusqui incompu
to digitorum dc leua
tr.in(itindcxtcram,
vitam flgnificat ae-
ternam . Qjiinqua-
gcnariiis vero pec-
catorum rcmilllo-
ncm ,
&: a:tcrnam
rcquicmi&gratiain
iancli fpiritus fi^ni-
ficat.-quiainpfafrno
ciufdcm numeri pq-
nitcntia, confclTio,
& rcmifTlo
,
pecca-
torum dcfcribitur.
Et pcr iubileum rc...
quicsfutur.i. Pcrpcti
tccoflem vero in ad-
ucntu fp-rituffancti
fcptiformis gratia cx
prciri.
f ^i eru. Quiacx
vtroquc populo cle-
gitecclcfic rcCtores,
qui fpirituali gratia
iiluminati, &p!enc
cdodi rcmilfioncm
Omnes aucem
principcs
.
P^
SV
hanc.
Porrodcfiliis ifracl non pofuit vt feruirent
opcribus
a
Comial.>iiiiiaIc5nequitia. b SeSc
aliosb(;nedcentei.
rcgis.Ipfi
enim crant viri bcilatc>rcs,& duccs
primi
,
Stprinci
O r
^
Eotwn.fcilicet.quifcquumMdr.cliiBuneuangcIiiUnim
.
pcsquadrigaVumikcquirumeius . .
r
'
vfTfi
'
vrA

cxcrcitus
rceis s alomonjs, fueruni
ducenti
quinquaginta qui
^
bcatitudmcm pei-
^^?&io^.:,o.n
'
tcrudieban?populum
Filiam ver6
Pharaonis tranftulit
dc ^
^7^^^^^?^^!: '
nes ecclcfi^ moflrac
*^
ciuitatcDauidin domum
quamajdificauerat ci Dixitcnim ^,^
S
JoiTn m mcundi!
rcx : Non habitabit vxor mea in domo Dauid rcgis Ifracl
,
c6
tatc
rcgni fui ad lau-
qu^cl fandificata fit
,
quia ingrcfla cll in eam arca domini
.
dcm &: lartltiamflbi
? pcnnembr.fm. b Chriftus. c Bonorum operum. d Fidci cajholicz. '
_
^
pr^parauit.Intc;prc- h
Tucobtiilit salomon holocauftadomino
fuperaltarcdomini
^
tatur aUtC McUo :.d-
^ Incccicfi. b Ingreirum cclc .
p.itrii
, ^
...
implctlO:Ezer fcpa-

reromncjanpusi.rxfentisvit,vfiucajconfummat,onemfecul..
ratus&fandificatus: quod extruxcrat
antcporncum,vtperhngulc)sdiesDtterrc
*
J;a
Pio .-neii a quiete
^ Pro nouit.itc viti.
Magcddo c^nacnlu
cius ; GazcrprarcUio
vcl diuifio:Bcthhoro
domus montium: B.a
laath afccndcns. San
fta autem ecclcfia, ci
uitascliDciviui,vbi
impletur quotidievo
luntas Dci,&: fcpara-
^aab omni errorcin
fidclm: fandificatur
fidc &c bono opcrc.
Ibi efi refcdio virtu-
tum. Ipfa difccrnit
niundum& immun
C
dum Sc avirtutcvi-
tjum : & cfl' domus
montium,idcft,ha-
bipcio fanclorum &
Pio nouit.itc viti.
bi
^<4ba.li.k. fiucl'iuf^iticy/c.'/ui
ma ftorens afcftdit de virtutein yirtu^emtTft videat Drum denrum in
5ij . OnuTCS vicos fuos luqniuit Salomoq: quia Chriftus
cirtus
tur in co iuxra pr^ceptum Movfi.in (abba'this,& in calcndis,
a Proceleitisgaudiipctccptionc. b Infanclxtrinitatis fide
& in feftis dicbus,ter per annum, id eft,in folenraitatc
azymo
rum, &in folcnuitatc hebdomadarum,&in
folet^nitatc taber
a Seamdum quod in lege Dci fciiptum cft Sc propheii.
naculorum . Etconftituit iuxta' diipofitionem
Dauidpatris
fui , officia faccrdotum in miniftcriis fuis , & Leuitas in t or-
dinc fuo , vt laudarcnt & miniftrarent coram facerdoribus
iuxta ritum vniufcuiufque diei, & ianitorcs indiuifionibus
fuis perportam& portam : Siccnim prarcepcrat Dauid ho-
moDci. Ncc pra:tcrgrefli funt dc mandatis regis tam faccr-
dotcsquam Lcuitaecxomnibusquaeprasccpcrat. Etincufto-
dijs thcfaurorum omncs impcnfas pra^paratas habuit salo-
mon cx CQ dic quo fundaultdomum domini vfq^ ad diem quo
plo.
g
Filiam vero Tharxoi
ms,&c.
^ Theodorctus.
Tantam oficndit Sa-^
lomon picratc, quod
Pharaonis filiam tra-c
duxcrit in vrbem rc-l
giam rccens cdifica-
tam,dicens.Non ha-
bitabit vxormea iit
domo Dauid rcgis IC
rael ,qiioniamcacft
fancta Dci.m quain-
grcffa cfl arca do*
mini.
h
HnlocauUa. Holo-
cauf^um totum incc
fum dicitur , hoc in
altari crcmatur,cum
in corde cuiufquce-
1 '
lefti qui feipfum to-
tum,fcilicct,carnc5(:
cordc Dco vouir , o-
pusbonum feruentc
charitatis igne fuc-
ccnditqr. *
iuxta. Sceundum
R
w
1
conucnicntia cuiufque rcmpcris omnia :n ecclcfia difponit
&:vnufqui(que ordo otltcio fuo fundus
dignc miniftrct.
^
hi .Aihngahax
4-
NICOLAVS DE LYRA.
I Omn^s autem. Tcitii Rcgum 9. b. dicitur ; Qjtin^enti tfuin-
quaiinu, &cd icfponfio patct cx tcxtu : quia hic loquitur dc
principibuscxcrcitus,ibiautcm non folumdc principibus.
cxercuus fcd ctiam dc his qui p;.corant omnibus S.ilomonis
opcribus,vtpatcilitCramincucnti.
a FHiamvero l'hifaonis. hoc cxpofitum cf^ j.Rcgum nonQ
Wpice.
3
Twif obtulit
Saloman holQ(0t^a 4om.ins>fuper altare domini ijuoi
txtrtit
fv-Arer<t(in;fporj/Vj.Hicconfcquenterdefcribiturmagni
ficcntiaSalomonisinfacnficiiscumdicitur.
TuncobtulitSa-
lomon bolocatifia tiomino. fcilicct, holocaufioium,
quod craUQ
atrio facerdocum.
4
Infabbathis. qualibct hcbdom.^da.
y
Et cakndis
, id cft
,
principiis
mcnfium,
^ Etinfeftis dicbus , terper anrtum, id efl . in folennitate axymo-
rum
, fciliccc, in fcftis pafchx
,
pcntccof^cs , &
tabcrnaculo-
rum. Cxtcra patcnc in litcr;^,
-
JHHC
11^9
Il.ParaIipomcnon. Cap.
IX.
1170
a
In ^fjongaher. Tnfula didtiir efTe h.iud procul ab Ahila in
rubro mari , vbi claffis lofaphat pcrijt.
^Iofcph.Eccitrcx muJtas nnues m fmu Agyptiaco maris
rubri,in quodaloco, qui Afiongabcr appcUatVio procul aci
uitatc E!ana,qu.-c nut Bcronicc vocaf. Hxc enim regio fuit
primitus ludajonmi.
f
aucem.
- rubri.
rerc, vbi funt fcrui Hiram nautici ^gnari mariscu feruis Sa O
lomonis
,
quia Gcncilcs fapicntia fccuhcruditicum
m Ici.'^c
Mo!i pcricisfoc;ancunn viiitateftdci. HosmicritSiloniou
nolicr in Ophir, qu.c intcrprccatur liitirmans , vt indcauru .
atfcrantcum in vtihcate litcra; fcnfum prctiofum
quarrcrc
"
laborant
,
qui acccpta

perfecit cam.Tuc abiit'salomon in Afioneaber, &in Ailath

' ^umma quadringonto
I
...
n' nj -r j.
rumquinqu2intata-
ad oram maris rubri
,
qua^clt m rcrra Edom . Milict crgo ei
kncoium aurTadrc<'e
Hiram per man us fcruorum luorum naucs Ik nautas
,
gnaros dcfcrunt, cum prctio-
b marisj&abicruntcumleruisSalomonisinOphir, tulcrunt- ^V,'"
''^'.i^"'^^ hiaon^
/ . , . . . .
,
' .
,
allcgonic, tropolo2i
que mde quadrmgenta qmnquagmta talcnta aun,& attule-
arquc anagogixirrdi-
uinis libris per gracia
Ijpirituffmcti iucniut,
&:eum f;ipicnti.c&:
conrih'odiui!ioafcribcntcstribuunt.
b i0;',v,.Non:cprou:nci.EOphir
,ab vno poflcroruHe-
bcr vocar;;,cx cmus llirpc vcmciiccs,a fiuuio Cophcnc vfq;
ad rtgionc ludi^-
q
vodacur Gena habitaflc lofcphus rctcrt.
I.<U
Habuit autcm ad x-
dificandas naucs bc-
ncficia rcgis Wrx.
Nauigaucrunt itaque
in locum qui oiim
Ophira,:nunc tcrra au
rca;nuncup?.tur . ^cft
autcm ludja ) vt au-
rumdcfcrrcnt, &c.
Rabbanus. Clallis quam fecit Salomon in Afiongaber, qu^
fcliinantcs vel iortcs, vel.)vinhtei inccrprctatur, ccclcfia
fidclium mtclligitur
.-
qux m mari huius fcculi pofita , thc-
fauros fapicntia: &c fcicntix opciquc virtutum fiudc t acqui-
rcrc: vbi
runt ad rcgem Salomonem.
N I C O I. A V S D E L Y R A.
I Tunc abijt.H/c defcribii magnificciia Salomonis in diuitiis txqui
fnts.
fttis, qj
>> nan'-':^iTi fic'ich.r. eXjWri diniiias inccfuetus in locii retnotis.
&inuccc-lfibililfusfterra
, de quo nauigio
diiufuit
S.l\(g.<).'infinc.
^R-
j
C A P. I X.
Eginaquoque. Rcgina auflri q ab extrcmis finibus cxci-
_:ata venit audirc fipicnti;} Saiomonis ccclcfia dc gcti-
bub ;id Chriftu veturam figurabat.-quarcircumamiifla vane?
tatc in vcftitu dcauraco , obhuilccns populu &: donui patris
1ui,barbaragcnte, no
animofuit, quiaopta-
bac fandorum ncri
conciuis . vndc : Sur-
; t regina aujlri in iu-
aic':ur cum gcneratione
ilh.
b Saba. ^< lofcphus.
Herodocus Alicarnaf
fcus poflquam dixic
trcccntos & triginta
foiire regcs Acgyptio
runi,rgnantis poflca
nuilicns vocabulum
pofuit , nominc Ni-
caulam ca vocitatam
fuiffcdeclarans . Ha:c
Acgvpti Acthiopiijq;
rcgina poflca vcnic
fid Salomone.Dicunc
auccm quod Sc radicc
Kih
Balfami,quamhadc-
nus fcrt noflra prouin
cia,i pfa dcdcnt rcgi
.
^iGlycas Sabema-
tiofunt Aethiopica.
Eorum rcgina tuitad
miranda illa Sibyila:
quippcqu^ cum lcgc
ignoraret
,
ncc vaces
audifll-t
,
pcrS.-ilomo-
nei"n,fapicntia: fubmi
niftraturcm Deii pr^
dicauit. Inccraliaqui
bus Salornoncm ccn-
lauitjCtiam huiufmo-
di quiddam cxcogit.1-
uic. Formufos aliquot
pucros , ta rmarcs qua
femelias , vniufmodi vcftitu Sc eadcm tofura cum exornaf-
fecSalomoni cos cxhibuit,vtriufquc fcxus difcnmcn in his
vtindicarct.polhilas.Tu illc luflis pucris tacics fuas ablucre,
naturam
natuiain vtnfq,- fuam dcp',chend,L.cum
m.iicsquidc vinli'-
tcr vult^ fuos fncarcc,le:n :nx vero molliccr ac dclicace,&:c.
H:cronvm. S:iba conucrlio vcl captiuicas intcrprccaf : quia
.ad fid Chnfli couci fa ccclcli;-! .nd cius captiuitatisfortc me-
ruir pcrtincrc.Dc quo dicit": ^fcendens 'maltum captiuam duxit
R,bbanus.
captiuitatem . Hxc in Epher.4.b.
uiu
C A P V T IX.
a
T
Rcjjalis ciuitns Aethiopi.t quam lo feplnis j Camby fc reje Me
roen cognominatam es 1 .'ror;8 pJi votabulo rrfcrt.
! Eginaquoq, Saba' cum audiflet famam
Salomonis,venit vt rentaret cu in azni-
gmaribusin leiufilecumt magnis opi
bus&:c3mc!is, qui portabanraromata
&auri plurimum
,
gem^^q; pretiofas.
a ^ Cliriftum.
Cumq; vcnifTet adSalo'mone, locuta
1 Qiut cogitabat fibi faliihria & nfcefTaria efle. b T Pcr I^gis notiti.iin & fpii.f.inanfti grjtiam .
t
Quii hic tjuad.im cx paite cognofcit, in lututo aute ftcie ad taci; videbit, & oyiofcet ficui t: cognita eft.
eft ci quxcunque erant in cordc fuo . Et expoiuit ei Salomon
omnia qux propoluerat , nec quicqua fuicquod perfpicuum
einonfecent.Quodpoftquamvidit,iapientiam,fciIicet, Sa-
lomonis,& domum quam ?dificauerat,ncc non cibaria me-
ff
eius , &: habitacula fcruorum
,
&: officia miniftrorum eius,
& vcftimcnta eorum
,
pincernas quoquc dc vcfteseorum , &
t vidtimas quas t immolabat in domo domini, non erat prsc
ftupore vltra in ca fpiritus.Dixitque ad regem: Verus elt fer-
moqucmaudicram interrameadet virtutibus&fapientia
lua , Non credebam narrantibus , donec ipfa vcniflem, &vi-
difl!entoculimci,&probaflem, vixmedictaremmihifiipien
a.
t
licati qui habitant in dortin tua doniine : in i<;cub fcculoium laudabunt tc.
titusfuiflcnarratam:viciftifamamt virtutibustuis.bea'ti
viritui, &:bcati feriiitui, hi qui afTiftunt coram te t omni
a T
Fer quani mundis cordituj dignatur ("c ortcndert.
tcmporc, & audiunt fapicntiam tuarrLi. sitdominusDcus
a f
Fati:r,fcilicet. b ^^Siiper foliuin^iuid& fu|)er rcfjnumcius fedebit.
tuus bcncdi^ftus
,
qui voluittcordinare iupcrthronum,re-
gcni dfii Dei tui.Quia diligit Deus Ifrael, &vult fcruare eum
graui valde.
camclis apportabat
vcro Snlomoni aro-

mata , aurum
,
gemas
pretiofas, cum ad fide
Chrifli adduccbat Gc
tilcs fortitudinc pcc-
catoriidcformcs,fcd 'l"***.'''^'.';"
ingcnio& ftudioflo-

rentes, habilcfquc di-
fpenfantibus prcdica-
toribus pcrcipcre ful-
gorcfapici)ci(^&:gcm
mas vircucum prt-cio-
f\s, quibus culcu cclc-
bri honorabat noftrii
Salomoncmumo ho-
norara ab co maiore
gratia fpiritualis mu-'
neris pcrccpit . Vndc
infcquccibus. I\rxSa-'
lomon dcdit reginxSabn
cu'i6id qiix veluit
,
u-c.
\n pr^fcnci enim con
fcrc gracia fpiricuilim-
di\
,
tic f ipicntia atquc
virtutcs , in futuro 'm
confpcdu glori^ fug
vita largictur (jtcrna.
c i^fioUpoiitjn.im&c.
Conucniunt h^c cc-
clcli^-qucauditis mi-
raculis Chnlti prouo-
cata cfl ;id qucrcduni
cum. Scd poiiquam
ad ipfum vcnit per ba
pcifuuim &c fidem co
t
immolabjt.
F
Iqua audiui.
iidcracis fcripcure cc*
ftimonijs agnouicdi-
uinicacis pr^fcnciam , &: parwm ei vifum cft quod ancc dc co
audicrat in comparacione pcrccpc^ grat
^
. Vndc &: adnii*
rando in laudcm ciusprorumpicdicens..3e<fri viritHi,arc.
^
Deliifnit
NltOLAVS D LYRA.
C A P. IX.
iT^ E^/wa.Hicconfcquentcrcircamagnificentiam Salomo
AVnis dcfcribitur fam<j diffuflo.Ec primo fpccialiter qua-
lu.ii
adrcginam Saba. Secundo
gcncraliter quancum ad rc
ges terr^ ibi : ?4aj,nificatMs eft
. Pnma in duas : quia primo de-
lcribitur
d;da famc diiTufio. Sccundo fubftanti^ Salomonis
quedam
qu?damnumeratio,ibi : Erat autemfondHs auri.QiKZ^nni^
fcicdum
,
quod rcgina Sabaaudita fama Salomonis vcnic ad
cum dc parnbus rcmotis.Primd crgo oftcndicur ad quid vc
nit, fi:ilicct,ad proponcndum dubias qucftiones,i5^ quid m-
ucnic , fcilicct , pcrfpicuas folutiones . Sccundo oiieuditur
quid Salomoni dedit ,&i quid[abco rcccpic , ibi ; Dniic auiem
regi, &c.
Erat atiiem
M~b R A L 1 r L R
.
l^rgiHa quoque Sab^u Rcquiratur cxpofttio myftica i.Rcgura dccimo c^pitc.
Trtf^tis
1
171
Glof.
ord.&N.coIaideLyra. n/i
(Jesclariurefapicnti^ fplcndciucs,vcrbori3 nculis inimiros
I
conrodiuiic,&f..iKoficJci ignc;udaneqiiilfiiiucxcinguric.
" SixqH>.iu-^i-4
im. fn fcnario boiioniin operu.n pcrfc.ti;).
Scx cnim diclnis fccic muduni Dviis, &l fcnaruis cli prinnis
perfccUis nuuicrus . Bonis vcro 6i pcifcdis opcribus ad coe-
liini ufccnJicur.
^ n De Unii. Chriflus ligna prcciofa, id efl,
fandos_do.ttorcs,
A i.uoru viror hdci nunqua arcfcic.ncc tolia vcrbonl dcciduc;
i.CH.if-i.
l-dfructubonoruopcrutc-inponbus
fuisrcddunc; pomc in
inunimcntu
domus domini CS: donms rcgix,id clt,in loahr
inationc ctclcfu*
. vc coru viidii), doctiims Sc cxtmplis val-
ijtnruinamnonfcn'
r r r

insctcrnum,
idcirco poluirtcriipcrciim rcgcm, vt laciasiu-
dicia atquc iuftuiam . Dcciit autem rcgi ccntum viginti ralcnra
auri, & aromata multa nimis, &: gcmmas prctiofilTimas
.
Non
fucrunt
aromata talia , vt haec t]ux dcdit regina Saba rcgi sa-
lomoni,
ScdikfcruiHiramcumfcruis
Salomonisattulcrunt
a T
H.xf t Jtundi quali igna pl.-.ea fcd iiiiilu' cand diora 5 va'dc f.Jjcntia.
aurumdcOphir,&:iignal"thinaikgcmmasprcriofinimas.Dc
In Regmn li Fccit r-.t Sal >moii de lignit thi.ii liiicn doiiius dommi
" *
'
'-
lut.Hitjualicitbaiap
iSc lyra: aJ
laudandu
(lominu
labricati
di.
pintur,
quiaomiiia
quci. unqiic
tcccnnt.
rrof|K'ibuntar ,
HC
iaudcm
domini m
prolpcris
&: aduci Ijs
tordc&.orc&:opcrc
b Alijiucra.
f"
;' (

r-nnun'i.)'<; : ocoiii-
" "t

,,,.
. /-
- 1 i

pi

j j
fotaiucKci.
F;',.i.runiDcit a Quibus fccu rcx. de lic^nis, fciUcct thinis, T gradus Hi domo do
mini , &m
domoregia , citnarasquot|uc &
plaltcria cantori-
bus.
Nunc]uam vi(alunrinterraludaiignaralia. Rcxautem
salomondedit rcginxSabacundaqux voluit&qua:poltu-
lauit,&
multo plura quam attulcrat ad cum. cj^a: reuerla,abiit
in tcrram
lliam cum feruis fuis . trat autem pnndus auri quod
ht hi-*roiia - ,
V
i inii*. Ciunt,
lota dic 6C no-
tte non tatcni
Inuda
rcnomcndomini.
b
.y/XieflM.Scnanus
pcrScnanumnuiUi-
plic.itus,fexacinrafa
tit.
Ccnccnaruis
quo
qucfcxicsduct'
Dc.
rcddit
IX-narius nii
d.itorij
(ignitk-at pcr
t iMi.-atqre.
tcilionc,ccnccmuius
tt ^tcrnx-
bcatitudmis
rciv.uncvationcn\.
UciJdcrnt
cmm rcx
noHcr
noJlram
pci-
fct."?ioncm,vc
babcac
quibiisrtddacpcrfc
In fLiiaiio [)Cj:ie:i'Od:inoniiiHjuT tcginoiiro .1 nol iMictcrcnc!.- fi;nt.
trd
dncffifa
riiiti cx^iiiro
Mat-h.r
^
affcrebatur
S.ilomoni pcr Imgulos annos fexccnta lexaginra
fex
ralcnta auii : cxceptaen lumma quarn tlegatidiueriarum
f
<Tcntiufn&
ncgotiaroresaftcrre confueucrant ,omncfquc rc-
gcs Arabia; &latrapa: tej-rarum
,
qin comportabantauram &c
^
ar^^^eiitum
Sa'omoni. Fccitigiiur rcxSalomon tducentasha-
'
a In Rcgum, liclctum.
ftasaurcasdefumma fexcentorum aureorujn, qui inhaftis
danrmalcdVm.
vn
f
finf^ulis expcndcbantur. I rccenra quoquc fcuta aurca trecen-
(lc.Liioicpafiil.Jitnt
torumaurcorumquibustcgebanturfcuta fmgula. Pofuircjuc
t-
pJtcr vifiir
ctUjtis
pcrf.
cins eii . Si v:s ad
t
in domq JaJ pjtam ia^tdi ,faii.i tna
dJtu. Et pofl p.auca.5^/
vis pe>i-
cm ijf- ,
rade
&V- n(l:ovini.i (fux
ha
bcs &c. C
o-nnis qni
rdiqiiirit d^mu')' ij'c.
ic7;:xp'um aciipiet
&^
viiaruitcTnam pnfjide-
bit.
C Omurftji
rcges^rx-
bijt. OilcrutSalomo-
lutlin.ni.
Iblilcm.d.
tg'aiii4( erant
cdcCa,fiU>ccuvb. f^4itua.u>umUHtarecu ditui.cu.but HJeUi protcgiuuut, Ikho.les te(>cl]untut.
b r;i hQcin.
c Hiucifaium gentiuin cpnf,tcg.i;ii-ne .,d ccccro)n ccclcfii C^ dclitias rc;^^.. o.^.andeiidas.
e,i rcx armamcntario
,
qaod eratconfuum nc'more.Fccitquo-
a Eccieluni.Uiiicci.in qua iu >U8 pacificu^ legnrrt ^c iudicat ijuia anima iu'ii. fccles e.t Dci.
-
-b Ca li 3te deiotaiut ec.^eli.-..E'e^!i3$ cniin timperaiis e t ac non vtiiur Ccjiiiiijc fcunda.
c Q__^
J ljiicBd:-.;cni ^rat.i fui tacit in cccelia f|)lciijclccrc, cum fgnis & m raculis prafemiam fuam ofttndit.
querexfohumcburneum grandc, &veltiuitillud auro mun-
p
difnmo. sexquoquegradusquibus afcendebaturad iolium
,
''
6^1
fcabellum aurcum, &:tbrachioUduoalrrinfecus, &duos
a ra;i<anriuli)uetelfameniian:mofoite!libi&ali;s<iomiiur.trs.
b rra:ditatotcs apoftolicam dnftrinani fcquentes.
-
i lco'ncs ftantcs iuxta brachiola : fed & alios duodccim leun-
ni diucifcj gcntcs&
^
culos ftantesfupcrfexgradusexvtraquepartc Nonfuittale
nci^ociacorcs &: om- '
(olium in vniucrfis rcgnis. Ornnia quoque vafa conuiuij rc-
gis erant aurea , & vafa domus faltus Libani ex auro pu-
rifiimo . Argcntum enim in diebus t illis pro nihilo re-
ncs rcgcs Arabi^ &c
facrapa: ccrrarum au
quia rumcSirargcntu
qucquc gcns iv qu^-
'
putabatur . iiquidcm naucs reeis ibant inTharfiscumler
libcc pcrfona ccrca- .- \ . , . ^ . ^ . . .
uis Hiramiemcl in tribus annis, & dcfcrebant indeaurum,
a Qiioniain c]uis in uubibus 3(]uabitur d.&c.
& argcntum , & cbur
, & fimjas , & pauos . t Magnifica-
a Magnus 6c tetribilis fuper omncs cjui in citcumitu eius fiiiit.
tqs cft igitur $aloaion fuper omncs rcgcs terrac pric diui-
K4.7i.
Prourb.).
tim pro viribus no
Itro pacifico otfcrc
rcSctidci muiuispu
ricaccm fcnfus,fjcrx
Q
confcflTionisplcnicu-
dinc jCloqucncucni,
torc.vndc.;^'?r/74r,
cr iiifH.tt'U."f.&c.Et
fldor.;hHr>f (!' o?( rrjfcs. otnne'f^enM fnuitt ei,
d fcc.-f m.C^ia
pacrcs vcriiifquc tciti.dodtMna & opciatio-
nc pcrfcctnqiiicquid
f(.r:noncdoci|cirM,opf.rc prr'b;;iiC!ur.
e Halias 6Ureas.\-{xc
c:[\ arinatur:i Dci,qu.i i<.llltiii>ns( oiia
infidias diabclithanc
quia h.ibcnc pradu ato. cs fin:1i,c;ui c u
ftodiuntdomu Dci ,&:exciibanc;id ofl.ucius.nc liilintrcc
holtisanciquus vil: Lc6ciiiumSMtno)4i arr.biKnt ftxagtniafjites,
f Trecenta f}"nfjHc.
pcrtccbm fidcm lignificac in f.inct;r cri-
nitatiscon{ciTii)nc.Ben.c-cii(todcsdonuis
Dc*i haflas i^ il u-
la aurca portant : quia pr^dicacorcs quj iunt ccdclia: ci.;to
dcs
h SiaKiiiin anrtitm.
S.iiiCtos virnicu fplc-
dorefulgidos, inqui
bus liabic.ic Dcus.
Pclliint quc^quj pcr
fcabcilum noE.ui qui
mtirmi lunc in cur
purc Chriflf, licac
pccniccnccs, vclqui
Houilsimi conucrce-
cunuxcafincm.fciJi
ccc,mundi, qui caiiiC
liincraircii;z,nc cribu
lationuni iTlius tciu
poriscxcocb(Sc prc-
bacJ.
1 Stantcs iuvta hrd-
chiola : fcd t" aliui d"0
dccitn kuHculoi
, z^c.
QuJA
fincti pancs
qiiicquid iii cuangc-
lioboni fcccriinc, no
libifod fX'<)dcpuca-
uerunc.vndc; \!tn no
bis domiiic non n^hisfcd
n <niiii ti-o da glori i.n.
K Biacl):ola, &c. Ift
Ivcgtini iZi.Etdu.v w
nusHinc (tmdeter.ctis
fdile . Hcc funt fo-
lacia d iiin^ gratic,
qu^ccclcliani prouc
hiic ad rcgnumc^li
Ite. Vcl hoc pcr biiui i
riiimdcligiiacur, ^i J
in vcroquc ccltamca
to hoc maxiivic coi
nicndatur,quodn
luLi pcr duuaum ad^'^
iucorium aliquid b4 d
nipocciipcrlici . Vn'
dc . Sine me nihil polt
fiisfaare.
I Se\- giadus . QuKl
doCtrina 6c cxempli
cercanr, nc labor infi
picntium III opcran
do vacillcc, fcd recti-
tudinem inprogrcf^
fu vncutum tortitci
confciucc.
m 'ls{c>.' fiiit ta'e
fih-
liHm.^uc. Quiadc^
clclia fcripcum cft:
Fonirud V dccor tti'
dumeHtum r/KJ,irf.Eti
Mttltafilix eongregau*^
ij.
NICOI.AVS
DE tYRA.
I Enu autem pondns auri qmd affirebatur Salomoni
per^&r.Viic
poniturqua:dam
fubflanti^
Salomonis numcratio . Circa
(Jiiodprimodcfctibnurmulcicudoproucncuu.n.
Sccundo
niagiih
runt d'u'iias,tu fiiperor/ftaes nniuofas.
n Om^iia (juoqitci Amnr;!; lani:;tor(i,quc voltincaci Dei dtfcrf
uiiiiit,fplcndorcfipiciKix&:charic.it;s'niccnccs, cocinecpo-'
Cum .iqiia; \mx,'iH.ijitin as f.jns aiuxf.dirrris
'n Vit.mtx^cihi^.
o U''^eHtim.
JSon t It iii fcrnionc vcrbum Dei, fcd in vjrru
re, vt in piVTdicarionccuangclij. Non m pcriualibiiibushii-
manx lapictia: vcrbis, Itd in oltcnlionc ipincus & vircutis.
p
SniuiUctn naues rcgts ibantin 7V;a7/5,drc.Chriftus
lipoitolcS
do6torcs cuangclii,quos dc tuda:is clcgic,cum pradicacoii-
bus dc gcntibiis clcctis cnna coicfiionc, lcu viia fidc in nuiii
^dummiccit.
magnicudo ctrcdiHim
,
ibi : Frctt i^ittvrexSuloniov.
i. A(a^'^n ficatus. Hic conicqucnccr dcfcnbicur dilTiifio fam
Salomon. omnibusterr^ rcgibus . Scntencja vpro
iftarum
partium patct cx dictis j.Rcg.ij.
B^liqii4
n.fk
:i:jJ
1173
ll.Paralipcmenon. Cap. X.
1174
dum mitcic, vtin credenubus afferant fibi aiiru rapicciar,ar-
gentum c]oquentia:,& cburcaftitacis SimiaautecO animal
n)^cmoiiim,(5<: hominis imicar(>riu,&i philofophos %niiica
rc pot.qui vcrx fapicncix fenfns aliqii mutant, 6c in dlfcipli-
nis moralis vita: cdillcrut adus. Pauo qui laudatas ondit pcn
iiaSjCosfigniHcatqut
ItB
a i"
Dibi dixit cor meiun qiucfiui ^-ultum tuum.vultrim tuiiin domine rcquiram.Et aIibi.Sicut
ceruus dcfidcrat .id fontcs ac|uarum,ita dclider.it anima raea ad te Dcus.
tiis &t gloria . Omnefque regesterrarum dcfiderabantvide-
refaciem salomonis, vt audirent fiipientiam quam dederat
Deusin cordeeius.Et dcferebantei munera, vafa argencea &
aurea, & veftcs, & arma , 3^ aromata , ecjuos & mulos per fin-
"'
gUiOsannos.HabuitquoqucSalomon t quadragintamiliae-
quorum in ftabulis,& curruum equitumque duodecim milia.
1 f
IncuUodia diliipliiurum.
Conftituitque eos in vrbibus quadrigarum , & vbi erat rex in
a ^ Et dominabimr 3 man vr.)ue sd mire, &c
b T Ide.i , faperomKcs quire. i rejiminis cxercent poteftatem.
^
lerufalem . Exercutt etiam potf^ftatem fuper cundos reges a
"
Fruftificato vel crcfccme.
*^
ilumine
Euphrate vfquead cerram philiftinorum, &v{quc^
propter laudes homi
num variarum virtu-
tum fpecics oik'ncatr
icd pr^dicatorum do
ctrina mftrucb difciic
bcnefacerc intuicu fa
lius Dei, &aptantur
;ctcrni regis delitiis.
a Oitadragintr,. Qua-
dragcnanus priic^" lc
gistcpora lignificat.
Mofes cnim lcgenx
accepturus 40. dic-
bus iciunauit&popit
lus per cum inltru-
dus^o.annis eremii
circumiuit. Senarius
vcro prasfens tcmpus-
flgnilicat inquoapo-
ftohca.dottrina noui
tcftamenti populuni
nucric.Bcnc ergo pcr
quadragenanum nu-
merancur cqui Salo-
monis .in (iabuiis coL
'ocaci ,quiaperduci-
^mlcgis vcter!S,co.
cicita eft infolcntia.
nrioris popuh . Duo-
jnarius vero pr^ses-
.mpus flgniiicac : in
-|U0 apottolica auco-
ricas populum gen-
tium nucric noui tc-
flamen ci doitrma.
b In lerufdem. Vi-
fionc pacis,diftantialoconmi difcrecioneoftcndic
affedtuu.
Qiii enim func in vrbibos quadrigarij,illos fignificac qui di-
ucrtis ccclelia: difciphnjs per fpiritualcs magiftros erudiun^
ciir. Alij vero iaoi cruditi,vfui regis celeftis aptati pra^fencia
cius habere mere ncur. Vndc : curtus Dei decem milibus m. &c.
1.1 alibi ; .Afcendcf. s fuper eqnos tuos,& cquitdtuf iHi'sfanitas.
c Tl>ilifiinorum.Y>i)p\\C3anas cadetiu.Philiflhijm enim in-
terpretatur
tcrpretatur niina duplcx.Ho

ficcfi perabroJurionS pecca-oD
runi ab incho^-cione fui in lorJr.''je bapufnatis vILjj a J coii-
ucrfion6 omnium gcntium ad iidc" Chnfti rcdundat graria
potcftatis, vt vbi dcfluxus fuitc.^r.i.iliij dciiderioru,ibrftabi
liatur gcrmcn virtutu ; 5C vbi idoJolatria &couerfatioflagi-
tiofi populorumfuic
1 In argcnto nitor cloqiujntia: & iucunditatis ecclefialtica; doftrmx
.
a
duplcx ruina:ibiper
confeffionem rcdE
fidci & cultum pieta
tis ad cclcfte rcgnum
furgac vita fidciium.
Pertingit enim pote-
ft is cius vfquc ad ter
minos Acgypti,ideft,
tcncbrofas mcccs in-
fidclium,quas com-
pleclumincfid.ei.vii-
de : Cvram illo procidet
.Aetbiop(s,&c.
d TaritarrfjHC. Prsbct
vcrus Salomon incc-
clcfia copiam argeci
quafi lapidum , cum
corda Gentilium in-
fenfibilia,ad veriDei
intelled.tum quos la-
pides pro Deo colue
runc, ad meditationc
legis, & pra^dicatio-
nem cuangelij con-
uertit . De quibus di-
d
ad
terminos ^tgypti Tantamque copiam prxbuit argenti in
a f
Duritiar & infcnlibilitatis Gentilium. b T Inccdris iubtiliias 8c odor viitutuin.
*
lerufalemquafilapidum, etcedrorumtantammultitudinem
a T
In lycoiiions vtiiitas & infruftuofitas infidelium.
velut
fycdmororum,qux gigniintur in campeftribus,* Addu-
cebanturautemeiequide-/gypto, cc cundis regionibus.
a T
Prioium qu.t fedt antcquam prsuaiicimur, licut eft templi .tdificatio, varia {acrinciorum oblatio.
f
Reliquaaucem
opera salomonis priorumet nouiflimorunij
^ ciair .- iimilesilHsfiunt
pf^^j^^^
quae fecit.fcripta funt in vcrbis Natha prophet^, ct in
t
Hbris
*
VhhL vothlflDius de
A.\\'\x silonitis, in vifione quoquc Addo videntis contra lero- lapidibus ifiis fufcitare
Mat.j.c.
boam filium Nabat. t
Reanauit autcm Salomon in lerufalem
^''" ^!"''^''^- Pi"?bc
.r I 1
T^
/
ctiam multitudincm
luperomnem Ilraciquadragintaannis. Dormiuitque cunL. j
cedrorum quafi fyco
patribus fuis , ct fepelierunt eum in ciuitate Dauid. Regna-
mororu, quiaftenli-
mtqucptoeoRoboamfiliuseius.
STul^^cZ
valebat
,
prouexit ad
p
fceeunditatcm bonorum opcrum &virtutum.
e Etcedro. Ccdruseft
imputnbilisnatura,odorciucunda,
afpc6tu nitida,que accenfa nidorc fcrpetcs fugat &perimit.
f B^litjua i^ei o.Qu? fccit poftqua Jcgem Dei trafgreftiis eft
,
cualienigcn^' vxorcs vfque ad
idololatriaeumpertraxerut.
Multiquidcm vt
SaIomon,bcneincipiunt&maIedefinuci
diciq; beatus ante obitum ncmojfuprcmaq;
funcra dcbet.
NICOLAVS DE LYRA.
B^liqua. Hicponiturconclufioregni Salomonis.
Scrlpta.
t Scripta. Ifti Iibri non habfntur apud nos nec apud He-
braros.
3
Superomncmlfral. Hpc diciturquia
filiuseiusRoboanv
rcgnau it tantum fuper trcs tribus
, vt vidcbitur in fequenti-
bus.
-
C A P-
CAP. X.
iTy /fter tuus du
X. riffimn iugo,
&t. { Hicro-
I nym. Eo quod
j"vigintiquattior
1 milia pcr viccs
1 mcnfibus fingu
lis morabantur
cum regc m Ic-
rufalem"^
->:Eu-
C A P V T X. * Hucherius,
t
Rofedus eft autem Roboam in Sichem
(
illuc
, {.^"^f
''^^ 1^,^""^
V <:,H^^,
elesc-
-f j,
enim cundus Ifrael conuenerat ) vt conftitue
ret eum regem . Quod cum audiflet leroboam
filius Nabat,qui erat in ^gypto ( fugerat quip-
peillucante salomonejftatim
reuerfus eft.Vo
caueruntq^ cum, et
venit*cuvniuerfo Ifrael, et
locuti fu nt ad Roboam
, dicentcs . Pater tuus
duriflimo iugo nos pref-
fitjtu kuiora impcra patrc tuo, qui nobis grauem
impofuit ieruitutc,ct
Sichcm
runt , vt facihus
in domum Da-?
uid confpirarct,
&: eleitioncm
impedircnt,oc-
cafionem nadi
in Roboam in-
fbclici vtcndo
aufpicio.
^
I{eUqtiit
Rcg. iz a
*
leroboam.
NICOLAVS D LYRA.

C A P. X .
^
T)
K^f^^ifs . Poftquam adumcft dcVcgno Dauid vnico &:
1
inccgro,
hicconfcqucnccr agiciirde eodcm diuifo&:
dctalcnto.
Et licct fucrint ip-rcgcsTquiatamcn aliqui pauca
autnulla
fcceruncidcotcmpus corum cum alijs delcribi-
tur.
Etfccundum lioc rcfiduum huiusiibr. in quindccim
partibus
partibus diuiditur : quia primo agitur dc tcmpore Roboani
filii Salomonis in hoccap. Scciind6dctcmporeAbia,'cap.
15. Tcrtio de temporc Afacap. 14. (^arto dc tempore lo-
faphatcap. 17. Quintodetempore loramcap. 21. Scxtode
tcmporc Ochoziecap.22.Septimdde temporeloascap.25.
Oclauo dc tempore Amafis cap. 2 5. Nonci de teporc Ozia:
cap. z6. Dccimd dc tcmporc lonachan cap. 27. Vndccimo
dc temporc Achaz capit. z8. Duodecimd dc tcmpore Ezc-
chiascap. 25. Dccimotcrtiodctcmporc M.maffecapit.??.
Dccimoquar-
M O R A L I T E R.
Trofeius eH utem &c. Expofitio myftica pofita cft tcrtij Rcgum duodecimo capite.
I yentt
7^
twtlocuuu.
tjiSei'
Kietaa/m,
Hov aiunc Hc-
brii cHc Bana-
MjM (ilium lo
Ix Si.
lahihcl
nlium Acbamo
ni, qi&: Oiil-
lavocatur,
quo-
lum courihorc
lido ,
tradbrc
c^pic Roboam
cumiuueiiibus,
idcft , Aduram,
quiin fcqucnti-
bus ,
lapidacufr
diatur,&:Iimi-
Ubus . luucncm
auccm
non cca-
tCjfcdanimofc;
pcdicimus.
NTo
cnim crat Ro-
boam ,
luucnis
xtatc, fcd fcnfii:
qui quadragcll-
mo primo zta-
tisfux
annociE
pit rcgnarc
.
b
^fponditeiue
^
rex
&c.b\ciVz.ni
'
ficat
malos rc-
ftorcs in cccle-
fia
jQuitcrrcnis
cupiaJtatib. dc-
diti,curamfub-
ditorum
negli-
gunt:ccgaudcnt
jn niultitudine
fibi oblcqucn-
tium.Intcrpre-
tacur vero Ro-
boam lacitudo
popuh' . Hi funt
quilatamingrc-
diun-
GloCorciSiNicolaidcLyra.
paululumaeoncrefiibleua^vtferuiamustibi.
Quiait. pofttresdies
rcucrcimini
ad mc . Cumq;
abilTct
populus ,
inijt confiliu cu lenib.qui
ftctcratcorapatrcciusSalomonc,dLiadhucviueiet,dices.Qa;datisc6-
filiu.vt
riideam
populo?Qui
dixcrut ei; s
i
placucris populo huic,&tle-
a nieriseosverbisclcmcntib.leruiectibi
oitcpore. Atillereliquit confi-
liu fcnu,&
cu iuucnib-tradare
c?pit,qui cu co nurriti fucrant. &: eriinc
in comitatu
illius.Dixitqj
ad
eos.Qiud vobis vf.vel quid rclponderc de
beo
populo huic,qui dixit mihi . subleua iugum quod impofuit nobis
parcrtuus?Atilli
reiponderunt,iauencs,
& nutriti cum eoin deliti)S>
atquedixerunt.Sicloqucrispopuloquidixittibi.
patcr tuusaggraua-
uit iugum noftrum.tu
fubleua,& fic rcfpondebis eis. Minimus digitu.?
meusgroiriorelllumbiipatrismei.
Patcr mcusmipofuit vobis ingutr
grauc?&ego
maius
ponius.ipponam.t
Pater meusceciditvos flagct-
lis,
cgoveroc-Edamvosfcorpionibus.
Vcnitergolcroboam,&:vni-
b iicrfus^populus ad Roboam
dietertio, ficut prsceperat cis
.
Refpondic-
quc rcx dura , dcrelicbo confilio feniorum .
Locutufque eft iuxta iuue-
num t
voluntatem.
Patcr mcus
graucvobisimpofuitiugum,quodego
grauiusfaciam.
patermcusccciditvosflagellis,
ego vero ca^d.ini vos
c
lcorpionibus,&
non acquieuit populi precibus.t Erat enimt voluntatis
DcijVtcomplcretur
fcrmociusqucm
locutusfueratper manunv Ahiie
silonitisadleiroboamfilium
N.bac
p.>pulus autemvniuerfus( rege
durioradicente)ficlocutuseft
ad eum. t
Noneftnobis parsinDa-
uid ,
nequchxrcditasin
filio Ifai. Rcuerrcre in taberneculatualfnicl.
Tu autcm t
pafce domuni tuam Dauid Et abijt Ifrael in tabcrnacula
fua.Supertiliosautem
Ifrael qui habitabantin ciuitatibus Iuda,regna-
uit
Roboam.tMiiitquc
rcxRoboam Adur.im qui pricerat tributis & la
pidaucrunt cum filij
lfracl,&mortuu.s elt. Porrorex Roboam^currum
fcftinauitafcendere,;&fugitinlenilalem.
Reccfritquellrac! a domo
Dauid vfquead diem hanc. Factum cft autem cum audiftecomnis
Ilracl,
quodreuerfuseftctleroboam,
miferunc,&: vocauerunt eum
congregatocqtu, &
conftituerunt eum regcm fuper omnem Ifracl.
Nec fccutus eft quilpiam doraum Dauid, pra;ter tiibum luda iblam
.
i'7(i
diritmviamqlu^
diicic ad nmr^
tcm , non an^u
ltam,quxdtid^
advicam.lltrcf
lidopjtrumcol
iilio quorum dj
Cta &: fad;i
.nlciuidincin pcif
ibcucionis ccn{
du!ic,conrilioii|
ucnuni obccm-f
pcrarc cligur
qiii laudibui
&|
aciiilacionib.tfosf
giMiiancqui ck-i
ci llinc &c duccsl
CEcorum , &e[
\'ndc.Fxttbittt4^
ra ,
cuius rcx pakiJ
efi,crc.
c Erat enim v^
luntusDei
;
4< Thcod6-|
rccus & Proco.!
pius .
Qi!?^|
rum Dcus ciiil
ranigerir, ^ptl
ipiciuncqu:dfl.f
agcdum,vcquo:|
Dcus reddac fa
pienccs . Qn
ca auccm p:iua.
ti func gr.nriaV|
ccmcre ienin
cur. Hocaucciiil
hic qtioqitc fi-l
gnificauic ora-l
cio, quod vifijm|
licdomino Dc
bifiriam i
fcindcrc , pro
pcer fcelera
tris
.
c^CAl
NICOLAVS DE LYRA.
nccimoqiwrtodc tcmpore lofix capit.?4. Quinrodccimo
dc tgmpore Hlioirum cius ca.35. Cncaprmuim defcribitur
primo regni Dauid diuifio . Sccundo diuiiionis confirmatiu
ca.i I .Pnma in duas, quia primo defcribic diuiiionis occafio
Sccundoipfadmifio ibi. Topidusautern . Scntcntia.iULeida-
rum
rii pariium paretex ditl.Rcg. ii.vfque ad nicdium capici
1 FuSlum. Tocum iffud vkjuc.-id fincm huius capituii non<
cf}dctextu,quianon efi jn Hcb.nccin ]ibriscorreclis,fcd
dc 3. Rcg. u. acccptucri&delacum inhoclococx impc-
ricia fcriptorum fcucorrcdorum, &:cx ignorantia Hebrai'-
ca; vcritatis, licut &: alijs pluribus locis iimiJc fadlum eft.
r^JSctxA-
C A
Enit autem f{nhoam.,&c.
P XI.
}i Auij;. Cum voluiflet Roboa
y
tanqu.uvrannidediuif^'
ilIius~parcisbelloperfequi ^-
bibituscltpopulus
pugnarccfifratnb.fuis diccce Dco
p
^-
pbcta,fc hoc fccilIc.VnapparuitnuUu ni ea rc vcl Ifrael re
gi$,Tclppfifuif-
K pcccatum,fed a
volutaccm Dci
indicantis,im-
plctamciTe^qna
cognita,parsv-
traquc intcr fc
pacataconquic-
uit. Non cnim,
rdigionis, fcd
rcgnijfucracfa-
^dmifio'.
^ Euch.
}: Eiich.In 2.Rcg.c.5.DcustnhocnifipcripforiJ hominu
volunc.itcs facerenoluit,finc dubiohnshum.inoru qdpla.
ccrct animoru inclinadorum poreftatem.Sicergocum vo-
luerit,rcgcs interra Dcusconliitucre,magishabet in potc-
ftatc voluntaces hominum,qiiam ipfi fuas voluntates
.
XI. -Ji Ambrof.
tEnitautemRoboaminIerufalcm,&conuocauitvniuer-
*
Aducrfus lero-
r j iJou..
"
rL 11
boam parans lc
fam domum luda oi Beniamm ccntu octogmra miliu cle-
Robo.im dcfen-
dorum, atquebelIantium,vtdimicaretconcralfrael,
&:
conucrteret ad fe regnum fuum.FaCluique eft fermo domi
C A P.
ni ad Semeiam hominem Dei , dicens . Loquere ad Roboam filium
Salomonis rcgem luda , &: ad vniuerfum ifracl
,
qui eft in luda , dc
Bcniamin. Ha:cdicitdominus. Nonalccndetis, ncque pugnabi-
tis contra fracrcs veftros . Reuertatur vnufquifquc in domum iiiam
,
dcrc, xdificniic
ciuitaces muni-
casEdia&Thc-
cuc ,hoccft,ci-
uicates forcicudi
nis: Etha quip-
pe nobis loruc
iorcin,idincm .
^
M.iacbant
Owiffo.
NICOLAVS Di: LYRA. CAP. XL
IX TT Enit autcm.]r\\c pnr dcfcr ibitur pr^didx diuilionis con
Y
firmatiop vcrbum^)phetccx partcdiiiloqucncis. Ec
pacccfniacxdiCbs j.
Rcgii I2.C. Sccundo dcfcribitur rcgni
dctalcati profccutio,ibi. ilabitauit autcm lynboam. Et diuidiuir
mduaspartcsrquiaprimodcfcribiturprofccutiohuius regni
proficicndo Sccundodcficicndo.ca.ii. Primoinduasrquia
primo
primodcfcribitur profcftusrcgni Roboam pcr proprium
fludiu Scctindo
p
;;!ion"i i\\.\x\\\u.,\hi.Sacerdous autm.1 crtip
preponendo v.;lcnci;):'cfil:um,;bi:yA7'; aut^m
l{ohoa.6^c.C\t:
caprimumoflcnd.fjr profedus rcgni Roboa
^priofKidia
eoc|, mulcasciiutarcs murauic,&:
piuraforcaluiaconf^rilxic
in regno fuo,municndo ea viCtualibus &: bcUatonbusadro
bomcioncm rcgni fuis&ipatetlitcra.
Stcet-i
\
M O R A L
I ycnit AHtem^boarn, Expofitiongm
I T E R.
inyf^icam r(?qujrc.j.Rcgum i-
cap.
f**."--^
^77
I.Parali araiipcmenon.
qma mea hoc gefliim eft voluntate . Qui cum
ftiidi(rentrermonemdomini,rciierri (unt: nec
pcrrcxcrunt
contra leroboam . Habitaiiit au-
temRoboam in lerufalemj&.Tditicauitciui-
tates muratas in luda : cxtruxitq; Bcthlebem
,
&:Etam, &Thecue, Bethiur quoque & So-
cho,&
Odollam.necnon &Geth, Ik Marefa,
&Ziph:fed& Aduram , &: Lachis, &Azec3
,
saraa
quoque 5: Aialon,& Hebron, quie erac
I in luda & Beniamin ciuitates munitiflimas
.
i \
Cumq; t claufifiet eas muris, pofuit m eis prin
1
cipes,ciborumq;
horrea,'hoceftolei&vini.
^*'
ied&infinguhsvrbibusfecit armamentaria
'
fcutorum &haftarum , Hrmauitq; casfiimma
iiili2;entia , & imperauit fuper ludam & Ben-
iamin. Sacerdotes autem &Leuitxqui crant

in vniuerfo Ilraeh venerunt ad cum de cun-

*
dis fedibus fuis , rcHnquentes fuburbana &: i
polfefTiones fuas, & tranieuntes.ad Iudam&
lerufalem, eo quod abiecifleteos leroboariL.
&pofteri eius: nefacerdotio domini funge-
rentur. cuii conftituitfibi fKerdoresexcclfo-
rum ct diemoniorum , vltulorun-.quc quos fe-
cerat. Sed et de cundlis rribubus Ifracl quicun-
que dederant cor (uum vt quarrcrent dominu
Deum Ifraclj venerunc lerufalem ad irnmo-
Cap. XIL U78
landum vidimas domino Dco patrum fuorum :et
^
roboraucrunc regnum luda , cc confirmauerunc
Roboam filium s alomonis per tres annos. Ambu-
lauerunt enim in vijs Dauidct Salomonis annista-
tum tribus Duxitaurcm
Robo.im vxorem Maha-
larh filiam lerimorh ,
filij Dauid ,
Abihai! quoque
filiam Elinb, fJiilfii, qua: peperiteifilioseiusct
somoriametBoom. Poft
hincquoque accepirMaa-
cha filiam AbfaIon,qux pe
perit ei Abia et Ethai, et Zi-
zaet salom.ith. Amauitau-
temRoboam Maacha filia
^
Abfalomluperomnes vxo
rcsiuasct cocubinas.Nam
vxorcsdecemet ocloduxe
rat, concubinasaurem fcxa
ginta, etgenuit viginti odlofiliosctfexagintafi-
has. Confliruitveroincapite Abiam filiumMaa-
chaducemfuperomnes fratres fuos . t Ipfume-
^1^",^.
nim reo-cm faccreco2itabat,quiat{;ipicntiorfuit
tJii^erRt d*
lupcromnesriiioscius, etm cunChshnibusIuda
etBeniamin ,etin vniuerfis ciuitatibus muratis.
g
Prsebuitqae eis cfcas plurimas, et multas petiuit
vxores.
a Maacbam filiam n: ,-_
^oJuluni^PTc. -jiHiero.
huuciocuni.
Non cft iftc Abialora
filius Danid , fcd aliiis
,
c]uod in Regum vokw
niincdemohftratur.

4 lofcphus. Habuic
autcmlcges fibicoiun-
das vxorcs decem &
orto, concubinns vero
tnginci.Etfilij quidcm
ci nhci llinc dccem'& o-
(i^o,fil!e vero fexaginta.
NICOLAVS DE LYRA.
I Sacer. au. Hic ccnfequcntcr defcnbitur pi o^^ciflus regni
Roboa por aliorii auxilia
.
qa Icroboa t>,diis rcx fupc Ifrael
limuic nc populus rcdirct ad rcgnu,Dauid,(i ircc in Icrufalc
a^facrificandum dommo,vt habecur j .Rcg. ia'.& ideo tcci*
diios viculos aurcos, vt ibidcm habctur. Ec quia faccrdotes
& Lcuicx qui habitabanc inrcgno fuo ,abon"iin.^bantur cul-
tiim vituloru, abiecitcos :,&: (ic veneruiirad regnu Roboa,
&pcr confequens ipfum roborauerunc . Ec hoc crt quod df.
z yeneruntadcum de iunclis fe.\.ciu\t2t\bu% in quib.habicabat,
&:qua:cranceisafrignatxpro inhabicationc, vthf lofuen.
J^lin-
}
B^Jln;~:tintes,c\u\2. ficuc cranc cis concciur ciuitates ad ha-
birandfi, fic
ctfuburbanaadanifiialianiitncdij. Similitcrec
.homines deuoti dc alijs tribubus qui volebanc colercd.nim
,
afccndcbant in Icruialcm ad immolandum domino fKlcgi
turde Thobia, Thob. i.c.&fic roborauerunt rcgnumluda:
quia paraci erant ipfum aJiuuarc
.;
Et hoccft quod dicitur
:
Sid &dc ciinEiis tribubus Ifrzel, &c.
4
Duxit auteni J{(<boam.y{ic confequenrcr dcfcribitwrprofe-
Ctus regni Roboa,per hoc
q, ordinauitfibi fuccederc valca
ciore filiu,fcilicct,Abiam,
quamuis tuibcrct plurcs vxorcs &C
dc his multos filios leniores ipfo. Ec patcc litcra cx diclis.
CAP.
C
XIT.
ymr,i roboratum fuijjet , &c.
C A P.
vc lofcphus. Rcor quia
lijPius caufa malorum vt iniqui-
tatisGxiflat hominibus magni-
( tudo rcrum, carumq; ad potio-
raconucrfio. Vidcns enim Ro-
boam rcgnum fuuni aiigeri , ad
impiasfic iniiiftas conucrfuscft
actiones : & fpreuit Dei religio-
ncm
,
ita vt populus imitavciur
eius iQi(]uitaccni.Cum monbus
namque Principum, corrumpi-
turcoliuerfacio fubicdorum: SC
cum vidcrinc illos luxurias, fua:
cafiitatis merica rcfpucntcs.qua
liviiturem, eorum imitari ni-
C A P V T XII.
'"'^ '"'
' '-
Vmq; roboratu fuifTet
rcgnlj Roboa & con-
fortatu, dereliquit le-
g6
diii, & ois Krael cu
eo. Anno autem quin
to regni Roboa afce-
dit Scfacrcx vligypti
in lerulaic(quiapeccaueruntdiioj cum mil-
Ieducetiscurribus,&: fexaginta millib- cqui
tu
: nec erat numecus vulgi quod venerat cu
eo ex ^gypto,Lybics,fciIicet,&TrogIody
ts &-(thiopcs . Cepitq; cuiitatesnitinitifli-
gatur. Hocigituraccidcbac fub
icttis Roboa . Na cum ille age-
tctimp!c,fiudc;b.u&il!inocfi&
iufii, nerex vidcieturoffciidi.
-:: Flab. Vidcsqu.im pencuioni
J","^*'*
fit dinit;aru atfi'.iccin,6^: qiia fcc-
lixc!uitascfi,cuiusrec>orfipics
ik. iufius , cuius vices fapics Ec- F
clcfiaflicus profcrr: Sccundum
iudiccm populufic&minifiri
cius . Et qualis cft rcdor ciutta-
tis', tilcs & habitatcs in e.-!. Rex
infipics pcrdet populu fi lii . Illc
vtiqucrexdcqao^diduefl:, P^x
EcclcEie.
tibi icyra^cuimpuer rcx eily &cuius
fiincipcs mane comcdunt : qitia. talis >
rfxperdet populnm fuum , hoc eff,
omtjcs fibi oucdientcs inbara-
thrum fccum pr^cipitac ifcrni.
.E<-
luntur illcccbra . Non cnim o-
pcra principum approbarc videtur, nifi ctia fimiliter heca- b .Anm autem quinto reg>iiP^>boa afcenditMah rectores per nc-
Rl'f'au'
.^gligcntiani gantur
N I C O L A V S D E L Y R A . C A P. X 11.
G-^777^He
roberatum
fnifStt. Hic cofcqurnrcr dcfcribitur pro
ccffiisrcgni
Roboam in dcficicndo;Etprim6dcfcnbi-
uiircgis&populitranfgrefiio.Sccundo
contriticibi: ^c-
Tineiareut.
Circa primum dicitur.
i Cnr(juc
roboratumfuiffct. niodo diifto cap. pra:ccd.
^treliquit lcgcm. ad idololatriadcclinando fccundii mod5
matris
fuz
qua; fuit
Naama Ammonicis,vc dicit'in{ra eod.c.
*
Et omnis
3 Et omnis ifrael.
idefl ,maiorparspopu!iquieratprom5
ad idolo!acr!am,aliqiiitamcn i;> hoc non fucrunteum fecu-
ti,vcpatcbitinfraeod.cap.Cunfcqucntcf poniturcranfgref-
lionis punitio,cimi <Iicitur.
4
.Afcendic Scfac. dc ordinationc domini ad punicndia pcc-
catum regis &r populi: quia malum ptrna? cfi a Deo,inqaan
tum iufic infcrtur
,
proptcr quod dicicur Auios j.b. 2^ efl
malMm in ciuitate quod dominus non feccrit.
Srmeias
M O R A i
I T E R.
Cumqucrobaratum &c. Expoficiomyfticapofitacft tertij Rc5.umdecimo^UAri;ocapitc.
vj9
GIor.ord.&NicoIaideLyra.
1180
^
al.'cntiam
fiiam principcm tcnebtanim
prouocantmcc-
vl
cIclljmqiiUhcraurosdomusdommi6<:thcl.uiros
rc^is .nu-
fcrt
:cumfcicntiam fcripturarum &: opcra virtutum fubtra-
h!tmc.iuti4
5t;dclid ofis.
a
srfac rrx. Uvflus cilicjj , vcl gaudium cilicij. Byllus quidc
fubtihratcm ii>
'
gmfic3i:alicia
^^^^ -^^
j^jj^
^
g^ y^j^j^ yf^^^g
lcrufalcm.
Semeias autcm propheta in-
luda,
quicongregati fucrant ii-L,
dcc(jlcftibus ofli^io priftino 3.: fciciria nudatoSjquafi in do- I
mo propna opibus fpoliatos iclinquii-.Talcs verociim k-fcn
fu fpiricuali pnuatos .nfpiciunc, pcrc'oqucnciam vprboium
copumqua:ruMC,quonim fonoritac..Ti vciitc fairoiuni a:-
rcorum
tirmitatcm concra hoiks pro llibicits oppjiiunc
quod lic dc pi-
1 caprarum,
greflUs ertad Roboam &. principcs
ppjii
Scd qmnto .vs
liuroviliu', tau
r<i iiitcTior cll
cloquccin vcra:
f.ipicti.r fitif hi.
fltScI?^"
"^'""^
^"^'^ humiliati efTent, faduseft fermo domini ad Scmeiam
,
l
Cum'i^&
diccns:
Quiahumiliati funt,
nondifperdamco.s,daboc]uccispauxil- ^
- -
lolymitanas o
pcsaufcrt.cum
dubolusqcal-
lidc dccipit 6C
t
A/VeiuJit a
gaudct in mul
iraUfufilcm,
torum, CCClC-
& jbiiuli(thc baliicos viros,
uuro.
icic-ntia fp:ri-
^
tuali ic opcrc
virtutisipoliat:
ic cos qui vidc-
bantur in ccclc
lia dccori , fpo
liaros lccum ia
baratliriuTi pcr
dicionis mcr-
j Clypeos Sa-
: omon fcuta au
rcafcrcit, &:cu-
Jlodibus dom'
fuar traddit.cii
Chriftus fpiri-
tuaicm fcicnria
pcr duo refta-
inenta dodori
lumauxihj , &non ibliabit furor meus fuper
lerufalem per manum^
^
Scfac Veruntamcnferuientei, vt
fciantdiftantiamferuitutismca:,6c
,
a feruitutis rcgni tcrrarum . t
KccefTit itaque sefac rex >gypti ab leru-
falcm,fublatisthefaurisdomusdomini,&domusregis.
t
Omniacjue
'-
b fccum lulit , 6c cly pcos aureos quos fecerat Salomon
,
pro quibus fccic
rcx
*
.-encos : & tradidit illos principibus
t
fcutariorum ,
qui cuftodie-
bant veftibulum palatii. cumcjue introiret rex domum domini, vc-
nicUint fcutarii , & tollebant eo.s. Irerumque
refercbant ad armamen-
tarium fuum^. Vcruntamen quia humihatifunt,
aucrlaeftabeisira^
domini, necdclctilunt peuitus. siquidcm&inluda, t
inuenta func ij
opcra bona^ confortatus eft ergo rcx Roboam in lerufalem
,
atque.^
**
rcgnait. Quadragintaautem& vnius annierat cum regnare cccpil^
fct, & decem& fcptem annis rcgnauit in lerufilem (vibe quamele-
gitdominusj vtt confirmarct nomcn fuum ibi, de cundis tribubus
Ifrael. Nomcn autem matris cius Naama Ammanit's .
Fccitque malum
\\
&nonprzcparauit cor fuumvtquEreret dominum-.. Opcra vero Ro-
< boam prima & nouiffima fcripta funt in iibris Semeia? prophetx
&
principatu Sc
claritaccreriiin
dcbuidet inipc
rare, fub multo
'
lilctioii tinio-
W
je rcgnauit.
Mortuuseliau
tecum vixidct
T
Ecclefia qujt in vnitate fidci petfiilit ( inper piignac
tum ha:rciicis f(.huma;tis, & cuiu oiiiiubus tidei
17
iiiciiLa uLii,ivjii
catholici inimicis.
bus ccclcfi^ad
J
Addo vidcntis
.-
1 & diligenter cxpofita.
Pugnaueruntquc aduerfum
plcbcm mcda
fg Roboam & Icroboam cundis diebus.
EtdormiuitRoboamcum
Hnnca^itiquus
patribus fuis, fepultufque eft in ciuitate Dauid ,
&regnauit Abia fi-
hoitispcT incu
jius eius pro eo.
ria retrorfum
abftrahit.Cucnimintcnduncicrrcnisrcbus,miriufqj curac dominiapfcudoprophctafcdutlusibidemmandiicaLiit,
dccelc- ^CAP.
annis quinqua-
ginca &:fcpte,
inquib^rcgna-
uit annis dccc
&:fcpce, virfu-
perb' &c fatuus
ccquinolcspa-
tcrnis amicis
crcdcrc, pdidc
rac pnncipatu.
C itmeia. Qiii
fuperius Ro-

boam& filioj!
luda de p<;cca-
tis argucbac
d uuda.f^lmic
Abdo,hiceIi<j.
adarguedu le-
roboa pro alta*
riqdfeccrat,a
diio miilus cf^
'
inSamana,^'
in via incerle-
tl:uscft,quiaco
tra prxceptum
NICOLAVS DE LYRA.
j Semeias autcm. Hic ponitur rcgis , & populi contritio,vcxa
tionc eis dantc intcilcdum
, proptcr quod rcccperunt pro-
phctarvcrbum.vndedicitur. Scme:.u autem. quinon poren-
tcsrcliftcre ipli Scfac in campo fugcrant in Icrufalem tan-
quam ad ciuitaccm rcgiam, fortifTimam , &: muuitillimam.
f.
yosreliifniQis me. Ad idoIadcclinandi>
.
5
Et r^o rdi(jMis >os. Auxilium mcum fubtrahcndo
.
4
ikitusefl. confitcntcs pcccacum fuumhum!liter,&:vcra
citcr cxaudicndo
.
5
CuMfjue vidiftt. per dclili fui confeHionem,^: p^niccncia.
fxhocfubditurpocnzdiminutio, cumlubditur
.
6
Quijhumiliatifunt. Totaliccr dclcndo.
7
Daboejuecis. t^ia non pcrmittam Scfacciuicatcm,&:po
pulum dcftrucrc, rame pcrmittam cos ipfi Scfac fcruirc fub
tributo.Cuius caufa fubditur,
8 l^tfciant.Y>cr cxpericntiam
.
9
DHantlam. Qiiia fctuitus Dci fuauiscf>,&confoIabilis, fcr
Uitus.iutcm humanadura,&: qualiimport.ibiliscff. Vndc
Jcgiturdcmiilcis,qu6dm;igiselcgcruntmori, quamfubijci
ifcruituti
, ficut rcfcrt lofcphus libro d z bello Juda ico
,
quia
lUcazar iud^us cum mulos a\ui mcjuociam calho a Rom:^
nis obfcfTus, qui videntcs,qu6d crant capiendi, interfcccrut
fc mutuo,de fubijcercncur Romanorum feruituti
.
10 B^cejfit itaque. non ab obfidionetantum
,
quiaingrcfTus
fuit Ierufalem,vt patet ex fcqucntibus cum dicitur
.
li Sublatis. Dicit cnim lofcphus, quod Roboam timoredu
dus fecit fibi portas aperiri, tamcn fub ccrtis padis,q tti Sc
fac non tenuit , fcd magis tcplum,&: domu rcgiam fpoliauic.
1 1 Vro quibus. cx quo patcc dcici^io rcgni ab aurca magnifl
cenciain a;neam .
1 j Sitfuidem. Quia aliqui ad idololacriarh non dcclinaucrant
quoru intuitu 1 )cus pepcit ct alijs,n6 ramc a tocojed a tato.
14 Confonatus cfl vtgu
, c^c. crat enim parui cordis ,
vt habct
cfeq. &: idcoaccepitconfortationcm in modico , vidclicfti
quod rcmanfiirec tibi ciuicas,&: vita, &; nomen rcgium. '
I
j
^onien d/?.'ratenim Getilis,&: idololatra,&: ficdocuit
fiiiumfuum.vndcfubditur. Fecitquc.
\6 in libris, Ifii libri non habentur
,
quia non fucrunt repara
ti ab Efdra
.
17
Tugnaucruntquc. Licctcnim primumbclUimgcncralcin
tcr eos fuerit prohibicum a Deo , vt didum cli in principio!
1 i.cap. tamcn bclla particul.iriafucruntin cxtrcmitatibu}
vcriufquc regni,ficuc folec ficri in excrcmicaubus
rcgnoruni
abiuuiccm difcordanciiim
.
'
CAP.
i.8i
ll.Parali
araiipom.
CAP. xni.
a Seoieron,
Cii
i
cai Jiir ccpickiu.'.
icgc illiiis intcifc-
dlo,CLi;inidnciioca
rinunc Scbafle
op
p;'.lum Palcflhina:
vbi loannis Bapti-
ftecondicxiiinc vc
Jiquiig. lcgimusauc
Cap.XIIL
c A p.
XII r.
iNno
dccimood:aiioref^islcroboam rei[;na

uit Abia (LipcrliKinm . Tnbus annis rcgna-
uicin
lerunilcm.Nomcnquematfiseins Mi
chaiafilia
VrieldeGabaa,&er.KbclJumin
^
tcr
Abiam,&leroboam Cumqueiniflc't A-
j
bia
certaraen^&haberecbeJlicofifiriraos vi-
. V ,-
.
ros,
&ekd:orum quadnigintamilia , le-
Rcx i(>ad'cmr^^^^
roooam inltruxic
econtra aciem od:oginca milia virorum qui &c
Dontcm Scmcron
ipu clcd:ierant,&:
adbellaforti/Iimibcctitigitur Abiafuper mo
flquodaScmcr,&
a tcm Scmeron,qui
erat iu
Ephraim,&ait. Audi Icroboam,& om-
.rditicaueritin iicr ; iC i ^vi

.^ ^ , ,
nis
Ilrad.iNumjgnoratisquodDominusDeusIIrael
dederitre-
gnum Dauid fuper Ifrael in
lcmpiternum ipfi , & filiis eius iii pa- 4
diumfalis?
HtfurrcxitleroboamfiliusNabath,
fcruusSalomo-
nisfilii
Dauid,&rebeIlaujtcontraDominumfuum
?Cnngreo-a- ^
tiquefintadeum
virivanilTImi,
&filn tBelial ,&pra^ualuerunc
'
contra Roboam filium
Salomonis.
Porro Roboara erat ;^rudis,
^"
&cordepauido,
nccporuitrcfiflereeis.
Nuncergovosdicitis, .8
quod rcfillere pofsicis regno
Domini quod pofsidet pcr fiiios Da
"
.........t.......
"'J- Habctisque
grandcm
populi
multicudmem, acque uicu-
'
duiprdcm qucm
q,aDcodlr,tun>
eff
b los aureosquostect vobis
leroboam
m Deos , &cieci(tis Sacer-
'' diccbancApin.inVi
s;::^accp;i ^
^^^
^^^^^^ >
^^^ a^^-^"
>
atque ieuicas
, & f^cidis vobis
"^;:::^,:^
.o.u-n,^nr,, w;.., Saccrdotcs, licut omnes populi
tcrrarum. Quicunque vene-
'*
L-roboam, uaccas
rit, &tinitiaiicrit manum fuam
, in tauro, &de bobus,
& in^
inrticucns m Sama
aneribusfcptcm,fit
^accrdos
eo.umqu! nonfuntDii.
Nolter ;
c^^^^^
aufcmDominusUeuscil,
qucm non
relinquimus, Sacerdocei- h
lucrcs.quiaCoraci
que qui rainiftrant Ooinjno
de filiisAaron,
& LeuiCcT funt m f
'^'^i-i^r^h-ibcncPu-
ordine fuo. Holocaulta
quoque
offeruncdominoperfingulos
^
^'"^''
^tuc
diesmane, &velperc,
&:thymi:mi
inxtale?is pr^ccpta con- 17
N i C Q J, A V^

-: - ^ S^- -'-
' ticeilli' ciuitate
g]
cx noie diii , f. Sc-
mcr , SLmeioni:p-
pc!lau;f.
.fcTheo.
Itircaucc cftadm
-
r.'J:i Cocio Abdi^.
Nacumvidificcex
dccetnbub.
odin-
gecamilliaaducrsu
fe Oare acie dixic
aducrfarnSjAn
non
Vosfcireoportebac
pies
otiucnicntcr
diui
jix p'umifs
oni ?
Quoerexiftiscv.a-
mim,patrismci.icr
uum?TcffmaruTa
fiScLTcrnri
apptlla
Uitregnifirmitace,
'
tm tc Barbari li-
11) ul
llDl
mulucf(cntfsriim P
hoffibu--picc!''.
f, r ti-R-' ly
unnrfirmiin,ncft;i
brlcm Tilis rccorda
rcs.
PiccTmcus,
iii
quiC celiic
cyranrri
<ic:
cgo.nitemuos
arguo,quodad:iei--
fas rcgnum
diiljn.u
audccis arinn rii 1-
UCic,.5<:coflditisia
aureisiuuenciSjpro
pncr quas clcdis
i)ei facei-docibu;,
ajios pro cisfutteci
fiis,tacieteslim;]!a
getitib. Nam&i!]i
tjuofuis facerdores
ciiguiiciis
,
quidii
E
>U)n func. Nosaure
in
ucroDco conFi-
danus, cuius&fa-
ccrdoces,& Leaicas
ftcnero,,-dcfi
honoramiis.
'
paaido. ^
b .Aiqiit: ti tulos au-
gvpciicolcbancqua ^;^.rP""^-
jcdcm , quem
C A P. XIII.
i- X KA.
^A
^."''^^'"'"''^confcqucntcrasiturdc
temrorc Abia.
^. _.t,cprimodc(cnbiturciusgcnealogia.Sccundopiisna,
tbi,tHinq.iCin,ft^4bia uriamen.
Tertio
viil:orij,ibi,/l''/ivt,er//'
4lueL.u,i>
Qn:inoocc\i\uM,Que^.pcrc,.!]itdQ.ni>ms.
Circa
pnmumdicicur.
>
TV(|).^
.fup.ii.c.uccaturiVfaacha.Ecdiccndum,quod
cltidcm noinen variarum
tame^quod
trcqncncer (ic in no-
jTiinibusHcbrxis,&Lacinis,vtfrcqucnterdidumcit
f
^'"'
^ri-^^'P- '
^ ^'*-'^^"'-
f^l^^-y^ifdoiK lic cft in Hcbrxo
bC non Abidalun, uc habcnc aliqui Jibri, & male , &; cx lioc
\ltenuscrantaliicredenccsquod
fueric
Abfalon filius Da-
wd.Dicitur.n.hic fiha Vncl de Gab..a,
Abfalon autem filius
Dauid fuit de leruialem.
Ad illud ucro
quod induaum eft
dedilcordianominispacrisiiiiusqui
iiocaturhic
Vncl , U
lupra
Abi[Ialon,Dicuntaliqui
quod Vricl fuit parcr eius , uc
dicitur
h\c,^bif]alon veroanusc.ui^&c
licuocacui-cius filia
quia filu fil;orum diciintur filii parentum.
Vndc Ruth 4.d'
Natus^eft films
Noemi,idefi.ncpos.Aliterpotc(i
dici quod
pater
Maachafuit
binomius,(icut&
multi alii 6c hicexpri-
'
Jiiicurunumnomcn,&aliud,(up.ii.c.&j
Rc"-ic
3
Cumrjue.
HicdcfcribituripfiusAbia:cumIcToboam
pu-
gna,vbi primo dcfcribicur bell.acorum
hinc, &indc nuine-
ius,&
paccc liccra.Sccundo
piigna:locus,cum
dicicur. Suprr
''0'nemSemeron.rcrvopcr(mlioAhiqad
inducendum ad-
iierlanos,vtfinebelIorccederent,vtp3tcbitinfra
, vbi pri-
rnoailegatordinationem
Dominidancis
regnum Dauid &
l^uiisciusinperpctuum.ldcofubdicur.
4
inpaau..
Jn
omni.n.facrificiodomini
ponebatur fal, &
wcoapudludsospadlum
firmum
, & ftabilcdiccbaturpa-
uum lahs.
Sccundoaliegac iplius
Icroboam,vfurpacionem
Jniultamregni,diccns,
Etfurrexit teroboam,&c.
5
CongngaiiqHc.
nihilhabcntcsdcponderc
vcricatis.
. Et
o -.11 :.. . >..'*.-i..w.,u_,ij_diuiua;ica,is,ocic.::ti'racionis.
7
Etpr^H. Cuiiiscaufafubdicur,'P(;/-ro
f{nbuameracrudis. i.fto-
lidus.VndemHeb8.EohiGh;>becin', Tusr non cCtate . qu,;i la
pnncipio rcgni fui lam crac quadiagiuca.ii unius anni, ut ha
bcrur, cercio Reguni dccjoioquarco capicul.fed dicicur paec
fcnfu.
8 Ercorde. In Hcbrxo habccLir, Etcordetcnero. i.impocenti
ad aliquid fulimendum.
9
^!<nc cr^'^. quia ipfe crat rcx principalis,<.\: filii Dauid eius
gicani.Et hic paccc quod ;(ic Icroboam volcbac CLi.iin occii
parcrcgnum iuda. Tcrcioalli-g.ocAbiaiplius
leroboam,o<:^
ciiis populi idololacriam,cum dicicuj".
1 Hahcilcjne. in qua confidicis,fcd pro.nihilo,quia func fub
dididololatrias peceato,!;cctenim inuiculis aurcis pnmoa-
doraucrinc Dcum fecundum opi moncm aliquorum qii^E
,p
babiUs e(i,uc didum eli 5. Regum decimofccundo , ca:neii.
excunc tuicibi quidam idolokcna: modus
,
quiaadorabanc
euminim.igineprohibici,vchabeiurExod.vigeIiino.
Iccfn
procedcnceccmporeadoiai.iei-unt ibi d.Emones dances re-
.
fponfa. Vndc fupra i i.c.dicicur de leroboam . Q^i comiitnit
fmfiiccrdotcs cxcelforum,&- dxrfwrnonm.
Vndc fubdicur,u/!?f^/<e
uiiulis.
II Etcieciiiisfa. vnde habecur,fup.ii.
I I Qjiicu?iq'-e ve. Hoc eii.quicunque volueric precium dare
eric ficerdos,&: poccrit ofFjrrc.Quarco allcgac Abia in popu-
lo fuo ipfius JDcidebicam fidcm ,& culcuram,diccns.
ij T^ficrau. c(i-verus,Dcusfolds.
14 Saccrdotrfifuc. quosciegit dominus in faccrdoces fibi, uc
habctiirEx.18.
ly EtLeutt.e. fcantorum,ianitorun^,&:aliorum officionim
prout ordinauic Dauid , vc habctur fupra i .libio vigcfimo-
quintoc.
1 6 Ho!ocaiifla qiioque.f.iugc facrificium quod ofTercbatur om
III diemane,&: vcfpcrc.
1
7
f thymiama luxia. f.ex quatuor rebus aromaticis
, vc ha-
beairEx.jo.c.
^. Ec
1 ^nnnJ
.
^,
.,^
^^ ^ ^ ^ ^ ^ ^^
'
li intcrprctatur,UL;iiacur diabolijs qui diuiUonc iiitcr hoics
nus fiaf,
'^'' Abiam qu- interpi-ctatur pater mcus domi poncrc mach1nacur.Crc.hom.19.
Solcrtcr intucndum c(i,
Dco
^"
^i
'^"'^'^'^'^ "'^^''^ Chrifii.anus ,fidcliter diccs quod antiquus hofiis dum mencem iiofTram ad renl cpal.Q
1
i'<uer
noiter qui,&c
.
Pcr Iciobani auc qui diuiliopopu dilcdiioncm trahic , infinniorcm concra nos proximuin
li Tom.i. Pi^
f
cxcitac
II Sj
Glorord.&NicoIai
de Lyra. ii
H4
A
|n.i'v lutum.
a HxcntolotjiieHtr^&c.
.^Thec^do.Hisdibs,Tiuf3m
quidcm
circunclcJcaiiu dcccm tribu^, ipli vcro
iubilarunt, &:diui-
num nuxilnim implorarunc. Dcus auccmad bclii auxiljiim
vocr.tus.boltium audncum cnitTtic in timoicm,
&ccucr
fi .uitugcrunt omnc$,v^ czfa func
qumquaginca miUu cx fu-
^ictibus Dicic
fcdum, &
proponunt pane
aurcUjS:
luccrn.T ciusjUt
roru fprtiuQV,hi nimirfi qui an idolii curltiMe! uc gcnu.i fna
.
Praxcrtu. n.erac in lc t: c^gc 1
,
1 (]ms i4flu Jidorgrcc, mororct".
b /;</. Ciiiiras in proximoLipidirsb Ejia.ifJdcxtcracun-
tib.NcopoIim,sju.p pniis Luza,i.Ani!i!;d.iloa vocab-Jtn:-,
tc
cccidicin forccm licni.uiiia iuxra Bcclian,sV Mai.cniamcx-
puiin.-iiiic le
4>
Rab
^ptf^tti6ic
CCtlCI
I..f.anr e II.
-fjKlCaliit
firnt! eftlt
fillat.&infn
Qifltio in
bunclocain.
ct tugx cans
Kt iiuuluciCic
filiiliida. qcF
liHrraucrut i'j
dominii D<-C\
ivu:u luoiu.
(Jcpciuntcri.1
ciutcaccs illis
fubicclas.Icro
bi>.nn auccni
if
fc vniuci fo-
ni Dcus mor-
ti tr.idid:c.
^.lof.Adhanc
r<
8;is voccrcd
ditus clt mili-
cumai$,&:in-
uocataopcnu
mmis,3df.!ccr
dotucUliica i
ecti
clamorc
Uiblatoalacri-
t.it
sindicc,in
lu-ilc irruunt.
anes in meCd nnindifiiiTia. tftq; apud noscadelabru
'
[:' ^'s<^
''
1 -r j r
-
VI

a j- - ,
liusinccifc-
t acccndat ip ad vclpera. Nos quippc culiodimus p-
i
^^.j,
ccpta dni Dci nofiri
,
qucm uos reliquifiis .
Ergo in cxcrcicu nro du5^ Deus s
c Ephron.
ell,& raccrcJotcs cius qui clangiint tubis, & refonant contra vos
.
Filii Ifracl
7
^.'^^'^^^^
^^^
nolitcpu^narccontr.1
dominum Deum p.itrum vefl:rorum,quia non vobis
d.i.Vndcc^:
ItvnciJic.^HxcilloJoqucntc,
Icroboamretromoliebaturinridias. Cumque
.^
viHip^^g
5
^
. ,- 1 .-.. n I j r I

L

L>
diy tphrca
cx aducrfo hofiium ftaret.
ignorantcm Judam, luo ambicbat cxercitu
.
Kc-
ccKrafcpcc- pcc-
E
fpicienfqucludasviditinfiarc
bclliimeyaduerlo,&poll:tergum,&:clama-
*
ciionemin
uitadDominum,acSaccrdotcstubiscanereccEperanc. Omnefqucvirilu-
iQ"'cclmioab
davocifcratifunt.
Etccceillisclamantibus-^perterruitDcuslcroboam. &

omnem Ifracl qui fiabat ex aduerlo Abia,&: lud<i,fugerunrqne filii Ifrael lu-
dam,8t tradidit eos Dcus in manu eorum.Percufsjt crgoeos Abia, & popu-
lus cius plaga m3gna,& corruerunt uulnerati cx Ilracl quingenta milia viro
rum fortium Humiliatique funt filii Ifrael in tempore ilJo, & vchementifsi-
mc confortati funt filii luda , co quod r fperafTent in Domino Deo patrum
fuoruai . Pcrfccutus elt aucera Abia fugicntcm leroboam , & cepit ciuitates
>*
f Ciuituicgniluck.
b cius,BetheI ifiliascius,& Icfana cumfiliabusfuis.tphrcn quoquc,&'filias
Nccdcluicc?
c
cius Ncc ualuitultrarefificreleroboam indicbus Abia,quem percufsit Doij
cid hott.u VI-
mmus, &.M-nortuuselt. Igitut Abiaconrortntoimpcnoluo, accepit uxores ccpca Be-
gorc rcpuiic.
quaiuordecim,nrocreauirquc vi^mtiduos filios.&fcdccim filias- Reliqua
^^^i^
"^''''^
^
r Ai

c

r r j-f -r
rcfcru.iuic
autem fermonum Abia,uiarumque &operum ciuslcriptaiunt;aUigentH-
fime in hbro Addoprophcta;.
Elia milia-
rio hailc-
nus uocat'.
d Indiebus.
Non lero-
bo.im,incLi
1' uicclnno
annofnili.
Rc-. ipibac
Afa fibus
Abia fup la
d.i, & Icru-
falc,fcdA-
bia -q ui ac-
Abbianislon-
gc
rptiilccib.
r..Hic.Curruc
runcvulncraci
cxllri cjnc]ua
t;,inca milia ui
Ifracliifca-
dalu,ucHc
bian aiic-
runr.
^CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
I F.r proponuntnr pn. f.dnndecitr. ffnolibet fabb.itho renouando.
1 EiTv]uc jifHid nos candc.aur. ln et.n.ijfent in templo undccim
candrlabra cui(a,:ii diBnm cji lap.^.c.taraen Sifac rex ^egyptifpo

UauerattertipliiniyUi diSum ifi fup.l2't.& forth i^bflulertitdeiefjHS
frctrai Salomon,di>niitcris UiHdfulum quudfecerat Moyfes.yelponi"
lur hic (iiisiuldrepro plnrali.
3
Candd. i.candcUbrayficut Ex.S.f. Vcnic niufca grauiffima.
i.niuit:iudo,&c.yndefiibdirur.
4
Ec luccr. i.luccmji^quia in quolibet candtlabro eratitfcptem lu-
Cfrn4C,f diiioncil,fup.i .4.
5
VC acc. Tlurcs.ti .luiernx ardcbatit de noSlc quam de die , &ideo
aliquxi.\tiiiguebantur maiic,& rtaccendebantur uifpere.
6 Ergo in cxcr citu. nuijempcr affjlitfnis ueris cultorihus.
7
Filii Ilraclnobccpug.(y/4^;;';<jrfoco/r<ioj^;7ire-
iM^ftrui^fugnabitiscontraipfum.Eilicpttetqitnddiium cf< in prin
cipio huius pcrfuafionis , ndiiicii qnod.Ahia intendcbat monere
fi-
lios IfraelfOd hoc (ji-od recedcrent abfque n,uiuo coti/litlujcdJuaper..
fuafto no>i habuit effeilum . yndrfubdni<r.
8 Hxc illo lo. Sians.n.ex oppvjitofingebatfe uellcpugnarc a par
te
tc antcriori tantum,fcd malitiofe quxrebjit cum, cum hoc inuadere
partepnfieriori, .
9 Ivcfpicicnfque. Hic confeqncnti rpnnitiir ipftiis ^hix ui6imi
quia cum uiderctfe, &lxe-rcitumfuutn prx.ii&o modo inclufum.
1 o Clamauic ad do. confidens dr eius auxilio.ideofequitur.
J I Percer.Dcus. Modus autem pencrrtndi non exprimitur ? trx
tH,nec in
gloffa
</uam uidirim,fidpctuit effeper al qi<od exterius
, f.
pcr fragortm iovitrHi,& lapides grandinis, vel humfmodi,fi cut dici-
tiir dc ThiliHh.tis, i .i{r.
7. vel immiitendo terrorem interius tantm*
per quem deficerct cor,^ per confeijuens membraexteriora adfe de^
fcndmdMm^quia motus uitalisfpirituum procedit a corde ad membra
extcrirra. ieqiiitur.
1 i Ec cepic C\. i.nillas fibi adinnHas.
IJ
Q^cm pcr. Hi( ulttmo defcribitur ipftus ^hix culpa occulta
propter c/Ham a domino interfcRns eJl.Et iila ut dicnnt aliqui,fu t,qa
capiriido ciuitatem BethelidoLi ibi i uenta refern.mn in dctrimctwn,
fui,& cotuit.l^cmirum,quiadeipfodicitur i.B^.i'y.a..Ambulautt
que in onmib.pcccatis patris fuif.Aoboam,qui tamcnfuit idolo!a:ra^
pt d'fium ef? c.prxc. .Aliqui uero exponttnt de lerohoam
, fcd
nencft
pcrifimilcqiiia non agitur hic de eiusfine,Ji.i, define./lbis.
.jcCAP.
^f?
MORALrTER,
cxdcat,qui ca ipfa qua: dihgimus,aufcrrc moliarur, nec cu-
rac antiquus holiishocfucicns,vt tcrrcna tolI.it, fcd ut chari
tatcni in ncbis tcriat.lgitur pcr Abiam iii uirtuccDci confi
dc ntcm conrra lcroboam
pugnantcm,(i!;ni(icatur
quilibcc
bonus Chriftianusin
Chrilii uirtucc fiducialitcr concra dia
bolum pugnacurus.
t
itroboantntr.
pcrqucdfjgnific.aturmalicia d^monisqu^
rcntisfr.audu!cnterni;ccrchom]nib.uutuof]s,i.Pct.5.b..>^<i
iurf,irius prfter diabotus tam. uam ko rugiens circutr.it quArcns quem
4tH9rtt,MireJiflitefoilesittfiie.
II t
1 1 Etecceil. per quod fignificatur,qj
uociferantib.prcdic.-i
torib.uocepra;dicationis,&i:deuotis pcrfonis vocc fanci^ o-
rationistcrrcturdiabo]us,&cumcxercitu fuo fugatur.
13 Etcfpitciu. perqnodlignificaturrccupcrario
bonorum
pcr malitiam diaboli morciricatorum.Nani
rccupcrata
gi.>
tia,rcuiuifcuntopera meritona, qua.' per dtccptionem
dja-
bpli fucrant mortificara.
t
Igitur .Abia con. Pcr hancn.filiorum gcncratiopcm
figni
ficatur bonorum opcruni niulriplicatio,qua:pioccduqtex
gratia,&: Iibcroarbitrio,quafi pcr quandam fpiricualcmgc-
ncracioncm,
ii8) II Paralipom.
Gap.Xilll. nU
rr^
nt.c.

C A P. XII II.
"^^Omhiit aKtem .Abia , 6' c. ^ lafcph. Defun-
dlriiseftautem Abianon miilco pod h.inc vii-
doriam,exatn tcrtio principatus fui anno,fi,'-
pulcufqueelHLTofoIymis in maiorufuorum
d E^^reffiiscfla^item.&c.Zara.&c. '.: I,-;fop.Cum Afaiadecc
I^
conciitorijs,
re
lid:is filijs vi-
ginti duobus,
iiliabus fedc-
cim.
b Fecit ^fa
'.]uodbontmi,&c.
^
Glycas
.
Pra^dicant lite
r.T
facre regis
Afep.-mtcmi,
quam ab in-
tio
decl.?raue-
rit.lleaeinqui
inu, fcfegetlBc
Mi erga dom
i
nii Dcu fuum.
Quo fadu , vc
finitimos om-
ncs ,
imperio
fuo fubijcerct.
(Quinctia criu-
^
phali fcfio in-
',-. Ibtuco , cijftos
lacramento de
iijnxic, feapr^
fcripca in Icge
difciplina.viue
d;que
ratione
non difccliU-
ros.
c Et ab^hdit de
yrbibns lnda,
&c. 4J Thco.
Amouic alca-
n.i :hena,hoc
clt,altaria ido-
rcgnaiic-tannis , caffraconcracu mouitcum magnonimis
c^icrcitu Zarc.is rcx Aech!opii^,diicc.s,pcdcftriu quidcm no-
naginca millia^cqucliriu vcrodcccm m!li3,&: curruscrccc-
tos.C.n^^.r;? cocracum poiicis , cuai vidiirct Afa Acth'opiiin
multitudincm,
C A P. XI
UI.
pofccbataDco
O-.^;
;.. - .1

-T r

o r I- T
cuclamorema
rmiuit auccm Abiacam patnbus fuis &lepclic-

rrnoviaonam',
runteumin ciuit.iceDauid Regnauitque Afa fi- f.S<:
vt rammul-
liuseiusproeo.
InGuiusdicbusquieuic cerraan-
^
cahoniinumil-
a
1 Hoceos fignificat qiii bene incipiiint fx. nalc Hniunt
nis dccem. Feat t autem Ala quod bonum &" pla
f
a TAbijciers idc.!ol.'itri.!ni
.
citumeratinconfpeduDeifui, &rubucrnt alta-
j
ria peregrini cultus,& excelfa,&: confregit ftacuas .
L.8.aat. c.i.
liaipfcpcrimc-
rct. Ncquc c-
nim in aiiocon
fidcndum efle
diccbat, quam
m co qui pof-
ct ctiam ' pau-
os multorum
^
5
potiorcs oflcn-
CtisvrbiDusIuda,aras&:phana,&regnauitinpace.Aedificauicqaoque ^ dcre, &i&cerc
vrbcsmunitas inluda,
quiaquietuseratj&niillatemporibus cius beK
t
infirmos fortif-
*r
j-1- ^- ^,1
Ai-/-
i\nM% preualc-
lafurrexerantjpaccmdominolargiente.
Dixitautemludas, Aedificc-
re.
niMS
ciuitates iftas
, &vallemus muris,& roboremus turribus &porcis
&feris,doneca bellis
quiecafuncomnia,eoquod quiefierimasdominu
Deum
patrum noflrorii,& dederic nobis pacem per gyrum. Aedificaue
tcrgo.
lucolqueluccidit, acpriecepitlud^e, vtqu^rcretdominum Ueumpa-
^"^
trumfuorum,&faccretlegcm
&vniuerfamandata . Et abfi:ulitdecun-
\ pj^
4 Thcodo.
Cum hac pieta
g
teacicinflrues,
fudici^ fugauic
runcigitr&tnullijinexcruendoimpedimenciifuic.Habuicaucem Afain 7
Achiopcs
,
&:
r r ^ I .1 . , . 1-1 . pcrfcqucnsom
cxercituiuOportantiumlcuta&haltas,deIudatrecentamiiia,de Benia
ncs confump-
min vero fcut.-^riorum &fagircarioriiducencaodloginran-iIlia.Omnes
licDicitautcm
qtieifti vintrobciftiffimi. Eereffuseftautemconcra eos ZaraAechiops 8
^"f ^n^^f,'fi?'
tfomffimi.
i^
.
.
^'
r rum iinicimos
.
cijcxercitufuo,deciescentenamillia, &curribustrecentis, & venitvf- Excidic pagosi
ciueMarefa. porroAiapcrrexitobuiameij&inftruxitDciemadbellum 9
ciicu:cuGcrar,
.'
iifit a- ^ \/i r r. i-T-N-o-
^'c. Qiiodaucc
m
valle Sephatha
q
use eit luxta Marefa
, o^inuocauic dnm Deu , & aic .
10 Gcrara^IincPa-
DominenoncftapudcevIladiftantia,vtruminpaucis auxilieris, anin
Icilmx ncmi-
plufibus,adiuu3 nos dominc Deus nofler
. In te enim & in tuo nomi-
li
[rad,5urum""
Nam circa E-
loru. Et Excelfa.E^o cxiflimo
p
ea fignificari, ca qux prxcer l^uchcropolim qux vocatur , Geraron fiton in prxfcntem
lcgcsDcofunt-dedtcatuincollib.&cotriuitflatuas, &:cxci vfquc dicmeftnominatum.ElIcrgo verifimilciUoscolonia
p
dic lucos. His aijc
q
dcinccps fcquucur, {fcquifcius laudcs., ab Acchiopibus dcdudtaiUam habitafTe rcgioncm
.
*"
Egnjlus ^
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XIIIL
1TX Ormiuicau. Jiic cnnfeqnenter aglfur de tcmpore ipfms .Afa
y
\^luius primo defcribitur connerfatio bona . Sccunao confuUtio
fruphetica. Ttrtioprxuaricationialac.6. Circjprimum defiribitur
isific p.rimo ipfius .Afa vita rirtnofa. Secundo eius viloria miraciUofa,ibiy
Egreffi.iseftauccm. Circaprimum dicitur.
2 In ui. quia inprincipio regni ylxitfancie, ideo dominus dcdit eipa
<em decern annis,t
fofjet regnumfuum munire^ quod etfccit^ vt pa-
tetexfefuentibus.
^ Ec fub.al. idejljdolorum efui dicuntur dij alicm.
4
Hcexcel. Contrariii videturfcquenti c.rbi dicitur^ExccKi au-
cedcrclidafunc. Et i.I\e.i<^.dicitur c/eip/o,Lxcelfaauccm no
abftulit. Dicedii,qd aliqua crant excelfa,vbi cuUbaiur idola , &ilia
abflulit, Pthic dicitur..Alia antem srant excelfa,in quibus offcreban-
tur
Deofacrificia,quod fuit licitum quamdiu arca non habuit iiabils
tnanfionem,pTout dilumfiH^en.ii.ct i.V^g,"]. Scdpofit:dificatio-
nem
ncm tewpU nonfuit licitum^nifi ex difpenfatlone diuinafpirltuali^ ta-
mcn hocpermiffit
^fj
dcfacrificiis votiiiis,et multt aliiregcs adeui-
tandu rnaius malum.f.netalia offmcntur idolis &d.-cmombus
,
ficut
permittuntur meretrices in ciuitatibusyne omnia turbctur libidinibus.
5 Ec face. quantH ad prxccpta decahgi
,
quts proprie dicuntur lex
.
6 Ec vniucr. quxfunt quxdarn coclnfioncs exprxceptit decalogi eli
citx,)>cl qtudanfuppoftta ad dcca''ogi prxccpta,ficHt cfi pceptum dile
llionis Dci et proximi,prout dtClumfuitDcui.6. deterapatentexdi-
Bis vfque ihi.
7
HaDuit au. Afa in CX. idef}J)abentiumfcientiamprdiandiinfcu
tis& hafiis.
8 Egrelfus cft auccm, Hicconfsquenter defcribitur ipftus
^fa
vi
lioria miraculofa,& patet Uteravfque ibi.
9 Porro Afa pcr. ne intrando rcgnUfuum dcita^arct terram
fua
1 Et inuocauit. deuote &confidenter.
1
1
Dominc non. quia eji virtutis infinitx , cui omnis alia virtm
comparaia nulla csi
.
II in tc cnim. non in viribus noflris.
Non
M O R A L I T E R.
I DormJjt<jKfe7.Sequitur.
t Kegnauitqucz; c. Pcr AfaquiintcrpretatffaIura vel fuftol
lens
ideft,furfum tollcns.lignificat" bonus rex vcl princcps
quifcrccognofcitcflefadura Dcijpropter qd in principio
tcgiii furfiini tollic vclcrigitaninuim fuumad quxrendu
hunorc Dci ic bonum populi fui libi commiiri , io fubdit''
.
t fe":flrcw.^/d.fcilicctindcftru(I:honccuItus diabolici
,
&^ in prcmotionc cultus duuni .idco fubditur .
iBtfubucrttt <?/fa.Et fubditur.
t
Etprcipit.
Nam talis rcx pcr fc&:
p
alios inducit popu-
lij luu
quanium pot ad feruicndu doniino
, in bonis mori-
bus
&hdc viucndo,ncc tamcn omitcic ca cj func agcda le-
tundum
o
cundum viam humanam ad rcgni fui defenfione,ne tcnca
re dominum vidcatur.ideo lcquitur .
t
^edificauit quo.Egrefjus efi au. i.cocra Alii & homincs fuos.
8 Zara ^cthiops. i.rcx AccbiopCi,per quem figniHcacur rex
demonum. Na d.cmoncs Ircqucncer apparuilic legucur in
fpccie Acchiopu.Concra vcro bonos rcgcs & eorum popu-
ludiabolus cxcicac bcllufpiricualepcrfe &c ficclliccs fuos,
& aliquando bcllu corporalc pcr malos homines ad modti
Acchiopum vitijsdcnigratos.Etquoniain vcroque bello
bonus rex indigct auxilio diuino. Idco fubditur
.
10 Ef inuota. quia per orationes dcuotas in vtroquc bcllo vi
ttoria frcquentius obtinctur.Ideo fubditur.A7cr-^e</c-
niinus^etbiopes,&c.
Tom.2, PP z ^%arias
1187
GIofiordi.&NicoIaidcLyra. 1188
^ nc
habcntcs fiduciam , vcnimus
contra hanc
tD-.miuu.
muhitudincm. t
Dominc Dcus
noftcr tu cs
,
non pr^ualcat contn tc homo . Extcrruit ita-
quc Dominus Acthiopcs coram
Afa &
luda.
f ugeruntcjuc Acthiopcs , &
pcrfecutus cll
cos Ara,&
populusquicumcocrat,
vfquc Gc-
rara . Et rucrunt Acthiopcs vkjue ad intcrnc-
cioncnii
quiadomino ccdcntc
contriti (unt & 3
excrcituillius pr?Iiante. Tulcrunt cip^o Ipolia
multa, Etpercufleruntomnesciuitatcs per cir-
cumiaimGerara:. GranJis c|uippceunClos
tcr-
ror
*
inuaferat. Etdiripueruntvrhcs, & mul-
lam prardam afportauenmt . Scd & cnulasouiii
deftruentes
,
tulcrunr pecorum infinitam mul-
litudincm
, & camelorum
,
rcuerfique lunt in
lerufalcm
.
NICOLAVS DE LYRA.
I Non pratiia. i.contra nos qm penimHs ad pHgnam in ntmine tuo.
n
t Extcmiit iuquc. per rffiflinn cxitriorcm vel interiorcm
fuut di
Siimfuites.frxcedentide lerobojm &eins cxetcitu-.qHia
n'o exprimi
tur
tur hic qualiter illud fuerit /itiit ncc ihi.
)
Qilia do. cxercittt illinspr.vlianteJ.an^rHcis pnte/iatihiis,qH di-
cuntur domini excrcif.is-.l^cl c.vcrdius domini potcfl hJc intellr^i exer .
liius ^fa.,fiui
pugnabut in nomine domini. Citora patent in litera.
'
A P V T XV.
Zarias aute filius Odcd fado in fe fpi-
'
ritu Dei cgrefllis cll in occurfum Ala,
&dixitei,Auditcme Afaj^^omnis lu
da &Beniamin.Dominus vobifcum,
^
quia fuifliis cum co. s i quaificritis eum 4
inuenietis . Si autem dereliqueritis
f
cum derelinquet vos . Tranfibunt au-
tcm dics multi in Ifrael abfquc Deo vcro,& abfquc facerdo
te,dodorc & abfquc Icge Cumquc rcuerfi fiierint in angu-
ftia fuajvk clamaucrint ad dominum Dcum Krael, & quxfic
rint cum,rcpericnt cumln tcmpore illo non erit pax tcgrc-
dicnti & ingredicntijfedtterrorcs vndique in cundlis habi-
avia grcflum itincns
fatoribus tcrrarum.t pu^nabitenim j^ens contra ecntcm,
ruftincrcnt.&tunccc
000
pitadeos diccre,
q^
biruros.
jllaviftoriafuifIcteisaDcoconccfla,coquodiuftos fc fan b 2)o>inHxvoi//t:OT,fm,Jff. ^Theod.NoIiteinquit ,xnnu-
<ftofquc fcruaflcnt ,& omnia Dci vyluntafc feciircnt . Quos lari, fratrum veflrorum impiciatcm,Illi. ft.non vcru Dcum
ia fcd
A P. XV.
Zarias autctn
,
.&cst.
^ Hicronvmus . Aza
ri.isfiluis Odcth ipfc
cfl Iaddo,qui ad lcro-
boammiluiscft.
l.laa.c.is.
Thcodorctus. Isrc
plctus Spiritu faiicto,
occurrcns cxcrcitui
,
ic
duiini mcminit au-
xilij.&lhortatuscflvt
pcrfruciarcnt in pic-
Mtc.Dic.tcnim, Qux
ritcdominum,&c.
* lofcphus. Azarias
C prophcta occurrcns
prxccpir,vtp4ululum
in cius mand.itis
p
mancntcs dixitfuper
hoflibus
,
pra.'unlerc
&c habitiiros diuina-
virtutc fcelicitatcnt
& pt-ofpcfitatcm , rc-
iinqucnces autcm re-
ligioneni , inconrra-
ria dcucnirc,futurum
quc tcmpus , in quo
nuUus mucnirctur ve
rax prophera in co
populo , n cquc faccr-
dos , ob quam icm SC
ciuitatcs lubucrtcn-
das, &:gciucmmoni
ni terra difTcminan-
dam,&: vitam miferjt
bilcm & inopcm ha-
Piitilie.
nicolavs de lyra.
C A P. XV.
1
Zarias auccm. Sic dcbetfcribi,quiafic ejlin Hcbreo
Hic confcquentcr circa Ufa
ponitm- confolalio pro-
phetica.Circa quamprimo defcribitur prophctx dc-
nuntiatio.Scio ipftus .Afa &populi confolatio.,ibi,
Qliod cum audilTct Afa. Circa primnm dicilur
.
9 Egrcfliis efl in oc. ^ddenuntiandum fibi bona qux libcnter cith
tiuntiantUT.yndefubditur.
3
Domi.vo.fupple cjl:& fuit In ijlo prAlio.
<^Quia fuiftis.prr veramfidem &cultum dcbitum
,
5
Tranlibunt au. Dicunt expofitorcs nojiri.
3,
jf}4 prophetia inteUi
gitur communiter defuturoificutfonat nojha translatio, &fiiit imple
ta tcmpore captiuitatis Babylonicx
,
quia Jiidxi extra lerufalcm non
fotcrant oferre Deofacrijii ia:& ideo tempore captiuitatis Babyloni-
C4 fucruntftiie Dco vero.Hocmodo,f.colendoeumperfacrifitia:multi
ttiam dc ipfit reSffo Iudaifmo,conucrfifuerunt ad cultum idolorim.
6 Ll abfquc fa. quia ojficiumfacerdotim in oblationcfacyificiorum
tunc crjfauit.
7
Abfque le. quia T^abuxardan Itbros legii combujjit
,
quos pojlea
fer
ma-j^num tcmpui Efdras rcparauit.
8 Cumq; rc.fuc. i.exijlentes in captiuitate Babylonica,
9 Ad dofni.per vera penitentia,vcxatione dante eis intellc^tim.
10 Rcpc.cum. quodfuit impletum tcmporc CyAqui dtdit liceniia
JudMs rtdcumdi in lertifalem.cr rexdificamii templim domini,v( ha-
betur Efdrx. i
.
It In tcm, qiiia Iiidsi reiirrfi de captiuitate Babylonica,per longiim
tempusjuerunt in magna aflitdionepofitr.c^nia Samaritani (ir alii co
rnm vicinifrequcntcr molejiabanteos cr ii-uadi bant,vt habeiur libro
"hljeniix in pluribMS locis,
Pur^na-
I i Pugnabit cnim; quia temporibus iUis fnrrexeritnt muha bellt
in partibus illis,vtputctintuenti hiiiorias illnis temporis.,DicHnt ttii
^yperftBius impleta ejl illa prophetta per captiuitatem ludxorumfa-
ilamper Titum &Vefpafianu)'n.liidAi vero totam ijlam iito am cx-
fonunt de tempore quodfuit ante jlfa-.Ft melitis iutelligatur ijiaCX'
fofitio.Trimo ponam titeramprout iacet
c^ fccundum Ilebrauam ve
ritatem:litera.n: Hebraica het,Tranfibunt,fedftc incipit.Et dies tnii-
tiitt IfratladnoDcum veru.,& adnonfaicrdote,!:^ adno le^c: &tt
uerfus ejlin angujiia &ad ahm Deum Ifravl,er requifterunt cimi&
inuentus
eft
eis:& in tfibus illis nvn pax egrcdienti & rinienti: quin
confumptiones multxfiipa- omnes habitantes terr.r.& dimimitf funt,
gens ingente:&ciuitas in ciuitate,quia Deus confmpfit eos in ortmi
anguJiia,vos autem confortamini &c.Sic igitur exponitur ab Htbrxis
literaprxdila:Et dies miilti in Ifraelfitpple iamJHcrur.t. .Ad no Deii
ye)um:quiaitt ipfts non recurrerunt
filii Ifrael id domintm vtrum:&
hocfuit a quarto anno I{oboam,in quo dfclinanit ad idolatriam,etois
ifrael cum eo,vtdi(Ifim cjlfupra.ca. 1 2.& temperefil", fni .Abia ,
qni
amhulauh in omnibus peccatispatrisfni, vt diUura cjt.fnpra l^.c.&'
3
.I^c.i
5
.Ef drf tton facerdotem,i.abfq; facerdote docente
,
quia ex qtt
decHnauerunt adidololatria,panm curMterunt defaccrdotibus & lc-
ge.Et reuerfus efl in anguflia faa ad dnwDeum Ifrael ,
quia tcmpote
,Afa quifucceffit .Abia ,popu[us Ifrael reuerfus fuit aacultnmveri
Dci,vt patet c.prcedenti,& maximc,quandofucrwit in anguJli.tpoft
tipropter adiientum rcgis .Aethiopum.Et inuentus cfi ab cis, quia de
dit eis vi&oria miraculofam,vtpatet ex diRis ca.prxcc. Et in tpibus i'
lis,f.I{pboam &^bix,non pax egrcdienti c^
ve)iientt,fnpple fuit, q.i
quintoanno f{nboam Sefac rex ^egypti intranit Icriif.ikm,& fpoha
uit templum &domum regiam,&faiii funt ci litusif rui,vt habclur.
fupra ca. i z.Tcmpore vero .Abiafiliicius Icroboam molcjlaiiit regnii
eiuSjlicet fi/ialiter fnerit debcltatus. Etdiminutxfunt^gcnsingen'
^te&
M O ]<. A L I 1 H K .
^e t ^/^I^.Trwtff/.PcrAzariamqniadiutor
Dci intcrprctatur
pra:dicacordcuotusfi2,nificattir.VndcPaulus
apoftolus de
Jc&ralijsdcuoti^
pra:dicatoribusdicit i.Cor.3.c.Da<//row
funnjs. Talisigitiirprardic.ntor
cx infiinftu Spiricusfanc^i
'
pnncipi tk populo luo vidori.
Domi-
dicic bono rcgi vc
4
Dominus vobifcuni, oltcndcns quod habica vidoria dc hofti
buscorporalibusvclfpintualibusprocefrit ex adiutonodi-
uino,& trafgiellbnbus lcgispricdicit concrarium dc futur^
dicens.
t
J'J.<fcwrf<r>-c.inmanibusvcflrorumhoflium vos
traden-
dQf
:^Quoi
n89 ll.Paralip
Cap. XVI.
11510
f fcd co$ qui falfo nom inancur.co]unr,& priuati fiint: faccrdo . cunquc cepic ciuicarcs ex dcccni tribubn<;
cxnur3;:mic.
O
A ribus&rdodonbusqaidoccncDeilegcm.Scddifccntcxpe c Std,:;r Ma.uhan,<6'c.
^ Theodorctus,
Adooardcnrcrdi-
Vbifup.
ric:u;n quatiini
_ ^
.
^ ^
u,,.^s jeg^.^ ^.j^
&ciuitascontr.iciuiratem,quiadnsc6turbabiteosinomnI an<^u(lia
nmplcxus,vte-
a
Voser5^)c6fortamini,&nodifroIuarurmanusvefl:r.x:l:ritenimmer- ^
"'^'" marrein
in.;lum lir im-
picras . N.im
cum incidcir.c
inomnc genus
calimiratum,!di
iiinumqu<ii"cnc
auxilium , &L id
affcqucnrurpro
pccrboniraccm
incrfiibiicm.
a l^osergo con-
fi)rl<Tmiiii, &c.
'f
Augurtnuis.
Sicus-ncmo ci\
qul gaudeic no
lir,irancmoc(t
"
qiii paccm h.i-
bcrcnobt, quaii
doquidcm Hc ip
fl qui bcJla vo-
luncnihilaliud
quam vincerc
volunt . Ad glo
riofam ergopa
cem bcllqndo
8
9
10
nt in corrcntc
Ccdron.
: Glycas.Af^ar
thcfuntqui Lu
circrumcfTecra
dunc, candcm
fcilicet Deam
cu m V^enere
,
^ Hieronvmus.
b
'^'-
CL ^
1'
i/T- \r 1 'r 1
'"
"r f
^li.Mlljqux fna-
ces operi vcltro Quodcum audillec AIaverba,l.&prophcC3m Azari?n
,'
luit colere A-
iij Obed propheta:,confortatus eft,& ablluiit ido!;i deomni terra luda
' ^
jr^hc
,
reg<;o
& Beniamin,& ex vrbibus quas ceperat monris Ephraim: &: dedlcauit ^
aMifhSim'ido
aItarediiic]uoderatantcporticumdomini.
Congregauitquevniuersu 7
Kmi combuire-
ludam & Beniamin &aduenas cum eis dc Ephr.?im,&dc Manafle , &
de s imeon.t plurcs enim ad eum confugerant cx Ifrae!, videntes a^ do
minus Deus illius cflTet cum ilio . Cumcjue venilient Icrufalem mcnfe
tertio,annoquinfodecimoregni Aia, immoiaucruntdominoin dicil-
lo de manubi]s,& pra:da quam adduxeia nt, boues fcptingen tos, &arie
tesfepremmilia.Ectintrauitexmoreadcorroborandum
fedusvtqusc
rercntdominum Deum patrum fuorum in toto corde&intota anima
'*
Tdarconondi-
fua . Si quis autem^^inquitj non quarfieritdomuium Deum Ifraei , mo- ,
^^^ Maachan
natur a mmirao vfque ad maximum,a viro vlque ad mulierem.Iuraue-
'J
fcd mTrem^rc-
runtque domino vocemagnain iubilo,&mclangoretub^
, & in ib- h gis,quianoam-
nitul)uccinarum. Omnesquierantinludacumexccratione.
Inomni
k
'^^'';^'^3'^^ viam
dr
^ . 1 ,-
.
'
rciiam Iicuc fi-
eiuoiurauerunt,&mtotavoluntarequa?Iicrunf
eum,&mue
lius eius . Ex
cupiunc pcrue-
^,
ncrunt.prxftiititque cisdominusrequiem per cucumitum. Scd&Maa
^^ angufto depo-
niri Njiin nniri
.
} .
n y r r fllir imnfnn
chanmatrem Alaregisexangultodepofuitimpcrio,eo quod feGiflTet
17
hoc cft de fa-
in luco fimulachrum Priapi.quod omne contriuit, & m frulla commi- cerdocio Com-
nuenscombufricmtorrenceGedron.-Excclfaautem dereiicla funtinlf
'^
mmuic fimula-
rael-Attamencor Afaeratperfedumcundlisdiebuseius. Ea^uc qua;
ii>
Aiunc.co^nmii-
tvoucratpaterfuus, & ipfcintulitindomum domini argcntum &au-
nuifrciftud
, &
nire. Nam quid
cft aliud victo-
ria, nili fubic-
ccio rcpugnan-
cium ? Qu^od
cum factum tue
ric,pax eric
.
L") Quoi ctim *u-
diffrt rex,&c.
^ Thcodorcc.
Rex his audicis
quxcunque ranc reliqua ex ccmplis idolQCum diruic, &quaf rence Ccdron ex aqua ignis proccflic,
cim-
rum,vaforumquc diucrfam (upcileCtiiem. Bellum vcro non fuit yfq; ad
^
tricefimum quintum annum regni Afa.
clam voluifle
proijccre,quod
Dominus vcpa
tefacereCjincor
p
cap.
NICOLAVS DE LYRA.
fe,& ciuitus in ciuitatcqitia tunc ludxi habuerunt infiilcns ab exte-
rioribiistdr intrafe diUiJiones ex quibus diminutusfuit populiis.Et id-
eofe-.juiiur.
I Vos cv.con. iden,tu
^fa &
popttlus tuus ^ui quafiuijlis doml-
mm&initenijlis.
z Confor, in domino,,quiafaluahic fos.
3
Ec non dif. a bono oprre quod c^piflis.Cuius
caufa fubditur .
4 Eric cnim mer. Sic igiturpatct,(p ifia expoftcio fatis concordat li
terprxc'-dtnti
&fubftquenti^in ifla tamen expofitionc alicjua addi-
diadmaioremintelle um ^quia
gi"jf Hebraicx breuUer loquuntur
&magis obfcure,tenui tamenfententiam earum.
5
Quod cum. HiC confeqtteter defcribitur ipfius ^fa &
populi co
folatio,ex qua confolatione abflulit ^Afa idola nonfolum de terra luda
6Bcniaminjed etiam de vrbibus quas cepeirat in regno dece tribmtm.
6 Ec dcdicauic. qnia altare faSlum a Salomone de nouo folennixa-
uit,offerens ibifacrificia valde magna,qualia nonfuerant ibi oblata a
tmpore Salomonis.
7
C^iiod CT2.t.fcilicet,in atriofacerdotum, ibi enim erae altarc holo
caufiorum.l^ndefubditur.
8 Immolaucrunc. valdefoknniter, vt diSium eji.
9
Dc
9 Demanub. idejl,m.inihus captis.
10 Boues fcpcingcncos,&:c. qnia adduxerantpecorum infinitam
mnlntudinem,habita>iioria,vthabctmcapitulo prxcedenti infine.
11 Ezintra.fciticet atriuin templi.
1 1 Ad corro- inter Deum
&
populum fuum , ibi enimfiehant talia
fadi^ra velrenouabantur.
I j luraueruntq; Domino. quod feruirent eifidcliter.
14
Yoccma.admaioremfolennitateminramenti,
1
5
Cum exccracione. fupponentesfe maledi&o i^pfnx mortis,
fi
Tenirent contra inramcritnm.
16 Scd & ma. Ifiud expofitum cf?.
3
.1{cg. 1
5
.hpc excepto .
1
7
Ex anguflo dcpofuir. q^tia Maachafeceratfpecum , yt habe-
tur. y-Keg. I S-in quo colcbaiur TriapuSyin quo ctiltu ipfa pmerat
, cr
ideo dicitur Ijwiifisodi imperiiim angufium.id efi.,(lri&:'.m.
1 8 Excelfa aucem dc.fctlicct illi,in quibus offerebatHr domino,fi'
cut diliimfuit in principio cap.prtecedentis.
1
9
Accamcn cov.fcilicet vfjuc ad tempusprteuaricationisfu,qu
habetur ca.feq.
20 Bcllum vcro.in mhrAo habetur vfque ad rricefimum quin
tum annum regni Afa. &huic concordat quod hahetur in prin. c.
feq.^nno autem trtcejimofexto regni eius afcendic Baafa ad inuaden-
dum reznum ./ifa
CAP.
M O R A L I T E R.
t ^dcMmaudiJfet^fa,&c.Scqintur.
1 Confmatm
efl . Nam bonus princcps ad verba przdicato-
ris dcbcc in bono confirmari,&: dc malorum cxtcrminatio-
neampliusfoliciuri.
Sei
16 Sed& Maacham ma..Afa
r^is de po. Amouic enirr. eam ne
tilct princcps ih facris Priapi.vc dicicur ?.Rcgu i j. Pcr hoc
aucem offendicur,q, bonus princcps in his qua: func concra
honorem Dci parcere non dcbet cuicunque perfon^e quan-
tumcunquefibi propinqua;.
Tom.i. PP 3 1 .Anno
GIof.ordi.&NicoIaidcLyra.
119
1'
r|1lt
ybiruff.
C A P
V T
XVI.
Nno autei-n
triccfimofcxto
rcgni cius afccndit
Baafa rcx ifrael m
ludam, &
muro t circundabat
Kama,
vtnullustutcpoiretegredi,&
ingredidc
I uinf
the-
^arot
V rbi um
tJophtluli.
1191
CAP.
XVI.
3 \
'Kno
**"
fini
lcxto
rcgiM
(fCSt.
j)i
Thcodurcr.
Non
fuic Afa
pcrfciluslom-
nibiis . Nain
cnavJmquidc
m\ n ^ -i ^
,.
nonomniaab- cil.Patcr quoquc mcu.s &
patcr tuus
habuerunt
concordiam
:
quamo
ftuhc
cxcoira
,
^^^^^ j^
jj-
j^^jI argentum & aurum, vt rupto ftdere
quod habcs cu Baj
qJ^DcjS
la rcge llrael,facias eum a mc rcccdcre-
Quo comperto Benadad mifit
forumcuncdc
principcs cxercituum fuorum ad vibes
Ifracljqui
pcrculTcrunt Ahion
,
Sfis"prSi'
&Di&Abclniaim,&:tvniucrfasvrbcsmuratasNephthali.Quodcum
bituscnlmcrac audiHct Baafajdcfijt ^dificare Rama,&
intcrmilit
opus iuum.Porro A-
ahbi Dci
cul-
f^^^^ aaumpfitvniucrfum Iudam,&
tuleruntlapidesdc Kama.&ligna
lus>quaminlo . ^
'^.
. ^ r j.c :^.<. :.n^] o.
mi{T(5 exchcfau
nsrc^ijs t^ di
f
iaoixBifuif-
le.
pcdicioncm
&muni){rcc,Ra
ma
aducrfus lc
rofolyma,&:o-
porccrcc voca-
rc in .luxiiium
uinis.Scdcu.n
non liuic m-
cur.icir.n bcni-
'
-'
,
^
x'r
"
4.
^"'liSiS^iclemcs
rc^moAfa.
protuhtautem
Ala argcntum&au- t
jx-us.
rum de
thefaurisdomusdomini,
&defherauns
b imemporc ilh
regis.Mifitq,- ad
Benadad rcgcm syri^,qui habi-
.rThcodoiS
tabatin
Damaicodicens:
Fa-dus inter me& te,
t
D^^usmiflbpro
phc-c.i Anania,
arguic Ala: in-
crcdiilicace > co
q,fidiiciamh.v-
bucric in rege
Svnx*,&:nonm
dno Dco fuo.
Tuainquiccic
dulicas illis pro
cur.ntjicfalure .
Nani li crcdi- -I
diiTcsvccoiiie-
ras,fudicuseas
occidilfcs . Ei
autc in memo-
riam reuocauic
Acchiopcs U
I.vbics ,
^ c-
quos,&:cuirus,
&: cius fidcni
p
^
ciVaimfcri-
qux xdificationi prieparaucrat
Baafa ,
xdificauitcjue ex eis Gabaa
,
&
pco.Dcinde,cu
^
Mafpha. In
temporeillovenitHananiprophetaad
Aiam regera Ja- j
^^Vi^ilTcc cx
da , &dixit ci
;
Qiiia habuilli fiduciam in regc s yrix,
&
non in domi-
^
no Deo tuo, idcirco cuafit rcgis s yrix cxcrcitus de manu tua
.
Nonnc

^^thiopcs & Libyes multo plurescrant

quadrigis &
equicibus & raul-
titudine nmiiarQuoscimi dominotcredidilfes,
tradiditin manu tua?
t.OcuIi cnimdominicontcmplantur
vniuerfam terram , &
pra:bent
t^ ^.,;r.r
fortitudinemhisqui
cordeperfectocreduntincumstulceigiturcgi- qLuimoescoiv
Ucum
,
qui tot i r
\ r i ii r c r i\
bona ci luppe- fti,& proptcr hoc cx prsleuti tempore aduerlum te beUa conlurgent. y
iumpiic. um-
j.
j>
'
r 1 r i
'-'
nisinquic, q<u
emSvnvocauJcinauxilium,m.y'noauri numeroad eu
vcre&finccrccorfuum
incumiaaac,confequecurfaluce.
nuljo
NICOLAVS DE LYRA.
C A P. XVI.
Nno auccm triccfimo (c\o,Hic corifeejuenter dcfcri
biturfrxuaricatio ^f.t ciicajiiiS7n v:tfitx,i um tame
bofU vii
a
prKcelJij}'ct.F,x q:iopatet
,
quod nuUus dcbct
depr^ccedenribus meritis nimis confidere,lcd femper ti-
merene cadjt:ficut diilumfuit
J.^g.l
i .de Salomoae.
Trxuaricatio atttem.inius .Afnfiiit^juia diffifus de diuiuo aHxilio cji
txpertiisfueratin maiori po-icuto^rtcurrit adau.viliMm infidelium. Et
primodefcribitur ipftus prxuaricatio.Stcundo priimcationis obflina
Uo.fbi, \n cempore illo. Scntentiapnmte partis patet ex diflis.y
ti^eg.
1
5 .hoc excepto quod dicitur hic.
I Annoau./f//ic .-</.
X Afccndic Baafa. ad debellandum regnum
^fa,confidens de auxi-
lio regis Syri,quia J.J^ce.l yinfi.dicitHr:.Annotertio^fa regis lu-
ia regnauit Baafa,&fiatinfubditur,rjUod regnauit tatum vigintiqua
tuOT annis.,ex quofequitur quod mortuusfuh viceftmofexto anno regni
uifay&ftc vidctur irnp<,l]ibilc quod vencrit contra
^fa tricefimo fex
to tmno regnieius,cMm iam effct mortuusper decem annos ante. Ingl.
Hebraica ponitur ad hoc quxdamfolutio proUxa implicans plnrafal-
ftfproptcrcpeam dimiito,v dico q,primus annus re^ni alicuius rcgis
^dupliciter accipitur infcriptura.yno mndoqiiandofimplicitcr inctpit
\regnaTt,&fic accipitur cont%unttcr..AUo tnododictt^irjfrimus annus
regni tius ab aliqtfo cinsfalJo notabiU.y erbi gratia,naniv'iis, i. dici'
tur:qMod annofccundo t^bnchodcnofor viditfomnii:m.,& fctwidum
omnes bijioriographos &cxpo/itores ille annus non fuitfcchndus a
prin-
principio regni fuifmplicitcr,qt4ia per plitres annos ante regnaueraf,
fed
diciiurfcctindits a viSoria notakiii quam babuit de regc .AcX/ptt
^
C-!
itapotcfl dicimpropofno,cjuiA.Afa dccirno anno rcgnt fui
h.tbuit
piBor. am vatde notabikm de rcge .Aethiopivriyri
diRit eiifnpra. i
j.
Et ideo hoc modo accipiendo primum annum regni eius, in
quohahu
hiinc viSlorlam notjbilcm.,ter:ii:fdcc.mus annus regm fui
ftmihter .u
ccptifuic tercius:&fic accipitur
j
.l\f'g. i ^.vbidicitnr, q,
anno tertit
^fa
Buafa c(ptt rcgnare:& cum regnauerit
viginttquatitor
an>iis,fe'
quitur,q, vi.xit vfq'ie adtriceftmuuifcxium annum .Af.i
inclvfiue: c
in princtpio hi<ius anni inuafit regnum ,Afi,& in fine
mortuus cfi^fcn
-
th ex dolore & trifiitia,& eoq,^opus eius impeditum &
diffipatuf^c
rat,& pccunia qua regi Syrix dederat pro conffdcrationc
ad iiiuami:
ipfum contra .Afa nonfdumpcrditafuerat,fed etiam
nimcucraf.^
adpctitionem jlfa rcxS^jriA rupitfo:dusprdi6ium,&inuafttipfr
Baafaregnum,vthabeturinlitera.
J
In ccm. Hic confcquenter dcfcrihitur ipfius .Afa
ob^inatio
,
qtij*
reprehenfus apropheta,eo quod rcfugerat ad humanum
auxilium,dif]i
densdediuino,nonfecorrexit,fedmagispeccatumaggrauaiiitpropl>e
tam imarcerandOfpropter quod a domino punitus fuit in perfona fto-
pria & tn populofuo.Ex his dtlis patetfententia,paucis
exceptis^u*
dfcurrcntur.
4 Idcucoeuafic ieg.Sy.excrc.de manutua.
Quia
fi
confidens
de dommo,conflanter luiffct contra rtgem Ifrael &
Syrix fimul
cknx
coaficdcratostficutfeceratconiraaethiopcs.vtercptvrex
fuiffetabc
dcbcllatus,
5
cpro.hoc,&c.aduerfce hella. Licet enim hahiiffetpluraM-
la antc,quia intir
ipfnm cir Baafa fuitbellitm ctinBis diebns
qMtbttSC
gregaue)unt,vt haheiio.yF^g. i^.tamen itta bctla nonfue-iunteip*
Hia^q4uafKferaiterat,fed dc
cxterofueruntgrauia.vniefcquitur.
M ORALITER.
4e
1 ^nno
aHtemtrirefi.Scqu\t\.n.
t
Trotuln awem .Afa ar.& au.the.do.Domiiii,&c. Contingiciu
tcmaliquandoiudicioDci
iufio
, nobiscamen occnTcoq,
bonus princcps,Dco
pcrmicccncc& diabolo procurancein-
cipic de Dco diffiderc.vS,:
mdcbicc de hum.-inoauxilio confi
dcrcjfic ad ipfum malc rccurrcrc,quod fignificacur per rcge
Abtf
Afa.quipoft tancam viVoriam dc vircate Dci
confecutam
vcnicncc J3aaCi concra ipfum de Deo ditfides refugic ad ido
lolacrac rcgis auxilimn diccn s.
t
Fedus intir me &. Fc quoniam calia funt a dcuocis
praKlica-
conbusargucnda.Idcofcquirurpofiea.
3
In tem.tt.venitllana.prophe. fed quoniam dicitur
Eccl.
y.b.
Confidcraoperaalc!irimi,quodncmopotcftcorrigercqut
Ule defpcxcrir.idco fubdicur.
4<
IratMS
m
ll.Paralipom.
Cap.XVlI. 1194
;.liU'
. a
SL lyatufqne.Afa^&c. JThcod.Cumoporcerec
Afadolere,?.:
A f lcrc,&: diiiinain implorare clcmcnci,im,non foliim tiiic ira
tos.lcd eciam in carcercm con iecic prophecarn. Populiis aii
tcm cx eius quoque pcccaco fenfic aliQuid,.Eum auccm rcp
hcndicquod ctiam cum a-grocallcc, no qusliuic dominuin
fedmcdicos.
Iratufquc Af-i aduerru.s videntem,iuflit eum nritti in t neruum . Val-
[
de quippe (uper hoc fuit dominus indignacus,&: interfccic depopulo
intempore illo p!urimos..Oper3 autem Afa prima,& nouiflima lcri-
pta funt in libro regum luda &
ifrael. t Aes;rotauit ec Afa anno rrice
fimonono regnifui dolore pedum uehemcntilIimo',& ncc in Tfirmi
^
tatefuaqu:efiuitdominum,fcd magis in medicocum arcecofifu.' e/1:.
Dormiuitquecum patribusfuisj&morcuusellannoquadragfimo
primo regni fji &fcpelierunteum in fepulchro fuo,quodtfoderat
(i
biin ciuitateDauid.Pofueruncqueeum fuperledlum fuum,plenum
t
a TOJoribas,f.qu;bus Iuxuiiofiadlibidii:emvtiin:ur
aromatibus. &tvnguentis meretriciis qug eranc pigmeii tariorum ar
Ncci^ud occul-
"^ teconfc6la,&combufrerunttiupercumambitionenimia.
7
tum cft
,
quia fic
incclligcrecquid^deflcc , Dcum qu^erere, &non ficuc Afa
rex Iuda,uc infirmicace pedum pailus
,
prophcta prarfcncc
,
non qusrcrcc Dcum.
A
Idcm.Vcinam Aza cam fidclis proceffii
,
qu;im exordio
.
Na feruacus m piucis &: uidocpolka a Syriis auxilia reliclo
do-
N i C O L A V S D E J. Y RA^
~*
1 Ec incer.dc po.in ccmp.il.plu. in bdlisfnpemehientihus, &
ffcpeccatoprincipisfiiiipmituspopulus,&qu:afortcconfenferatre
fiinpeccato.
i Acgr.eciam Af.an.tri.reg.fuidolo.pe.vch. Vtfic pmire
tur in (juo peccaue-f.it,ponendo piophctT.n in cippoperpedes.
3
Et nec in infir. Ex quo etiam apparct ohjiinatio in peccato.
Pofue-
D
b ^egrolauit
^fi,e c.
^ Hier. Tandcm
icaquc a Dco pu-
nicuscliobquan-
dam confpiratio-
ncm,quam ('reli-
ihinDcum fidii
cia) inier.u cum
Bcnadad rcgc Sy-
rj^.Idco podiG,ri-
cohuraorcaDeo
correpcus e{\.
i: Ambr.Noncft
requircns Dcum.
i
dorr\'no poftuhuir,&r in?dicos adhibufc.rJ pedLim dolore
,
Accepro n.canto indicia d:uini tauoris , .uixiliatorem fuum
non dcrclinqucrcdcbuir,fcd ccncrc. Idco ci,ncc mcdici
p^
f"ucrunr,<5c: quaii incrcdulus mortcm implcuit.
c .Aroinaiib.^' c. HcCC u.uw fani^' iacbuitia,quam philofophi
vcl poctic port
mortcm rcgum
fuorum,ucTcci$
falliChrianiob-
cficjb. magiftris
^^,,,
impcnduc.!)<:h(jc
tj.Kcif.
in igne miccunc , ^vrqiic ad ver
oa omniagchen
"ce,,, fuit .v-
nx-ign.b. Sbno-
^1,',""'"
'^'
xiacire oftendil-
tur, qua^hicfiac
utilicace,&:a:difi
ffecerat
cacioncfracrum
proculcrunt.
d Combuffcrunt
fu.eum. Nocaq,
rcgib, ucHcbra^i
craduncrcuercn tenm combu
ti^caufa, combufiiDnesprctiofhrum vcfiium finuilcuma-
^t'"'>e.
Vanirns circ.i
fiimr.s re-
t
rpecieb. Ciih
varii odotiv.
romacibus ficbanc,undcalibi. Inxta combnjtun^ s maiorutnfa-
"'"
cienttibi. Mos.n.kiicapud ucccrcf , ut prccioia ornamenca
rcgum poft obiciim corum pro cxcquiis in pyra uccrencur , inf.it.d.
icd line cadaucribus.
.
;
CAP.
4
Pofuerunccum fu.Ie.fu. i.tcrttruni,iielfcpultur locum.
5
Plcnumaro. ad rcpnmciidumfostorem cadaueris.
6 Ec ungucncis merc. i.rehut odorif<:rh,<juibus memrices antt
quitus afpcrgebant le&osfnos ad allicieiidum homines dd luxuriam,fe
tundumquoddiciturTrou.j.ca.inperfonameretricist^fperficubile
meum myyrha,ali)e,^ cinna')no7no,& c.
p
7
Ambicionenimia. i.appuratumagno.velfumptu.
\
M O R A L I T E R.
f
lratufq..Afa adu uid.iuffit eum tnitti in ner. P.C in hoc Afa figu
ram tcnuit hominis obitinati qui uerba pr^dicatoris non le
apitj&infuper
jpfumpfcquitur,&:atfligit. Et quoniam lic
impu-
impugnarc ueritaccm agmcain cft pcocacum grauiUunum
idco dc communi curiu dominus perniiccic caics m flccibus
fuis mori,&: hoc fignificacur per hoc quod fubdicur.
2 .Avgro.au.^fa. Scquicur.
3
Etnec in infirmitate, &c.
.'
"
t
quod
C A P.
XVII.
tgnauitautemIofaphatfiliusciusproeo,&in'
'
ualuir cotra Hracl.Coltituitq militum numeros
in cundis urbib Iud^,qu^ crant vallac? muris
prarfidiaq difpofuit in terra Iuda,8<: in ciuitati-
'
bus Ephraim,quas ceperat Afa pr eius. Et fuit 4
dominus cum lofaphat.quia ambulauit in uiis
Dauid parris fui primis, 6c non i fperauitin Baa
^
lim,ledm Deopatris fui,&: perrcxicin prjEceptisilHus,& noniuxca
peccata Ifrael-Confirmauitquc dominus rcgnum in manu cius , &
C A
P V T
XVII.
iY\
Egnau.aut,
IV^Chryfof.
loi.-.phacincerp
tarur,Dominus
iudcx,vcl Diii
iudicium. Puco
quod Afa paccr
cius cum pro-
pcer iufiiciam
ciuscum Domi
nus jpfpcrallcc
in omnibs,& inimicos eius confrcgtfTct ante faciem cins
,
quafiinipfonominc filii fui confcflioncm offcrcns Deo
fuo iudici iuflo,uoeauit epm Dominu; iudcx.Nam verc iu
',
ftiiudicis cfljbcncagcntcmremuncrarc^&negligentcm
cornpcre
a
U5T
Gloflord.Sc
Nicolai dc Lyra,
115}^
p
^ ir. Hic fi.iclcs
dcsentib.lieni-
tit
'

>
pa. .; V l
ChriHum couc-
tiu:
'
'
)
rc linui , a Chfo
Ch"
--^ --
xw
::
emcucaaipicii
tfs,
vikJc. /-'cif

^/V
^fltti tlt&Hltt
,
c^f.
In tcnipo
c
rc
cnim lofa-
ph;it
Domiiii ,
vcl
qui cit do-
tatn^ , ^
quia
cccKfia genum
fanaiiiinc Chnfti
conip^rata fpiri-
tiifiancbpignorc
IpaliTu.vel
d.iiaconrort:iim
^..biutKinct, fp<iiifi c^!cit.s,<S:
focictatc rc^ni
promcruit. Oii
taiftajfimt intini
t.T:dit)itia?,ciidi-
ucrfa: nacioncs
<:rcdunr,&:inac
quiiitionc dmcr
farum uirtucum
b Teniodt j:i.&c.
-::Chryf Cufidc-
f
mburti aa
ra
^
rcligiofc rex
""
fjcrauindKTctac
in fuij cjq.locum
( T Cmnis fii!i>.
fiis . & iudicin,
J
jicc ininus iufte
ciuiliacuratjica
vc ncc immcri- j;'
taIo!hph.iC Dns
^
b T $n <loftrini.8 ojicntionls bouT. c
f
.M;tlri filiaconprrpiicTiint diuiriai.
a dcditdmnis luda muneraiolaphatjfadxq.fuiueiintinitx diuitiic,&
4 Spiitiiulil IJpientix.
multa^gloria.Cumquc^rumpfinrct
coreiusaudaciamproptcrviasdo-

a f
Oinntri^ndtliiraocconytegationeacilcntiuin.
b
minijCtiamcxcelfa.&lucosdcIudaablhilit.Tcrtioauteannoregni i judcx nuerprc
T rtTdlcatortt,f.<]ni prxnictn. cuaiigriiiiin ChjilH.Sc doccintpnrccpta lc
v:.
tCCUT, C1T1 iudus
fuimiUtdcprincipibus
ruis,Bwnhail,5cObdiam,&:Zacliariam,&:Na i omnib. iudcx
thanad , & Micharara, vt docercnt in ciuitatibus luda , & cura eis Lc-
cxcitir, proprc-
^
-
V - o rf 1 j AT 1 1 c I
^^^ Dominus
Uitas,Semcia,Nathania,5<:
Zabadiam. Alanel quoq. & semiramoth
cumcxalcauic,
&lonatham,Adoniamq;,&:Thobiam,&Tobadonia, Lcuitas&cu
eis F,lirama,&: loram faccrdotcs.Docebantq, populum in luda habe
tcs hbrura lcgisdiMr.ini,& circuraibant cun<^as vrbes Iuda,arquc cru
diebant populum . Itaque fidus cft pauor domini fupcr omma rcgna
tcrraruib qua: crant pcr gyrum Iuda,nec audcbant bellare contra lo
-
faphat-Scd & Philifth.Ei lofaphat munera dcfercbat,& vedligal arge-
a
f
FiaUatomm.f.rpintunaii^i gratia iliuminaionim.
b
- - -
ftrrbet tJie~
mro;uin.
t
jefiliitBcr
oijiain pr>-
tcn uii-tbut
.
tM.^.ium.
H -mrt.i.in
M ..Ji. opcr
Mnp.
ti:
Arabes quoque adducebant pecora ariecum fepte milia feptingen
a T fcccJtorcs.l.pcr conFeHl.)n-,-ra,& ixrn.icntiam ad fcmitium Dci adduftos.
tos,& hircos totidcm. Crcuit ergo Iofaphar,& magnificatus cft vfque
^
in lublimc, atque xdificauit in luda^^domos ad inllar turrium, vrbef-
que muratas,& multa opera patrauit in vrbibus luda. Viri quoq.bcl-
^
latores,& robullicrantin Icru[aIcm,quoriiifte numerusper domos,
atque famiUa.s fingulorum,In luda principesfexercitus Ldnas dux, &
cum co robuiliifimi viri trccenta mifla.poft: hunc lohanam princeps,
&: cum coducentao6loginta milia.Poft ift:umquoque Amafiasfilius
zechri conlecratusdomino,& cum co ducentamilia virorum fortiil.
1Hunc lcquebatur robuftus ad pra^lia Eliada,& cum co tenentium ar
cura,& clypeura ducenta milia. Poft: iftum et lozabad,& cura co ccn
turaoClogintamiliatcxpeditoruramilitum.Hioesteratadmanure-

gis exceptis aliis,quos pofuerat in vrbibus muratis in vniuerfo luda

.
cuda rcuocct.Vidc quam fi-licicc conftitutis fynagoga: dia
co ni s prarcipiat fuper lcgc, mandaco, &: cicrenioniis , iufti-
ciis,.
ficuc patrcm e-
ius Afa , ^ ad-
hucamplius.
Jc Thcod. Pi.T-
poiuicccuniuer
fo pupulo do
ftorcsdiumclc
gis , &: faccrdo- 1
tcs, I.V Lcuitas
,
&: principcs .
Accepit auccm
adommo Dco
prxmia pieta-
tis.
^ lofcph. Ha- ,
buit propitiam
& coopcracri
-
ccmlibi diuini
f
tatcm , cu ci^Iec
iuffuspius, &
Suidjjoni cora
'cofacercciia
guhs dicbus in-
quircret.
c Itaqite
fa. efi,
Pro uircutibus,
quaj gcruncur
ieccleliaautcrc'
Gcciliu audacia,& incifant'', ut dcferac Chro muncra fidci
>
&: ccsu boni o|)is,S pie cotetiioniSj 6c pccora limplicicacis
.
TKeg.ji.a
I C O L A V S D E L Y R A.
1"
Et dtdit omnis lu.mun.Tof;!r,.^5rc>- bonitatemfni rcgiminis.
z Cu tnijue fum,&:c.cor cius au. propierfpcm. n.quam in do-
mino h.thebat, conjiicntcr jgcbat.
3
Tcrtioau anno. liiccoufetjnenteroflendlturqtiaUter
popnlii
funTi inflruxit f.prrfacerdotes, &Ltuitas ifuos ad hoc mifit , &cttm
eis aliqiios de principihui fniSyUt populnm indiua-cnt ad obcdiendum,
ir
punirent > ebeile: quos inuenirtnt. Et p.itet iitera.
4
Icaq.fi.cft. Hic co^^fequenter oflc-.ditur quaiitcr hoflcsincir-
cumitufubiccit,qiiia Dominuspropter eius bonitatern trvrnrem cis im
miftt.,ha quod noafoluin ceffaucriint eum impugnare,fed etiam aliqui
forum reddcbant eitributiim,ti[ pattt inlictra.
_y
Crcuic
M O R A L I T
E R.
tquod ibi fint mil:tcs,i.(;iccrdotcs,&: clcrici ar^is fwcre frfri
ptur*,&:orationisdcuotj:
nninici, quib.aducrfari^pocefta-
tcs,i5i:hxrcticipntiintforriccrimpu;^nari.
Tertioau.an.rcgni
fui mifu deprincip.bus,&c.Sc^\.\\tiw.
t
DoccbantqHepopulum, Pcr quos fjnr ificanrur prardicacorcs
CAP. XVIII.
Afin.&c.iun.
:
[ofc. filio
fuo lora acccpic
Yxorcm filia A-
chab,q.dccccri-
bub.imfcrabat,
nuic Gocholia.
Cuq pofttpsad
S.?m.iri.i pvcxif-
fct,opijlcnccrcii
A-
5
Crcuic crgo. Hic quario Mtenduur quditer ciuitatesfuas tnu
tiititycum dicitur. ^
6 Acdificauic in lu.do.ad in.tur. rtft hofles ciuitatcm intra-
rent,de dornibus interficipofJhit,& nonfolum muniui'.fortalitiis,fn
etiam bellatoribtn virisjdeo dicitiir.
7
Viriquoqucbcl].&:robufticrantinIcnifalem. J^nefl
per hoc inteiLgenduw,quod omnes ifli infcrius nomtnati manereHtce-
timilin lerufalcm cura rcge,fcdper viccs,etfuccefjitiejicnt di&um
efi
i .li.i6.c.qiiodper fingiilos mcfes riginti quatuor miliu bellatorum e-
rant cuvi rege in lerufaUm.
8 Hiomncscranradmanumrcgis. quiaquandootcunehti^
maior nvccffltas;omncs erantparati venire ad ipfum.
ad doccndum populum difcurrcntes,qui a pra:dii[^is poncir
ficibus dcbcnt mitci,Ro. 10. S^omodo pritdicabiint nifi mittank
4 ItaquefaSnsefl pauorDomini. Nam populi fubdici uidentC^
tantamfolicicudinemprxlacorumcirca bonum rcgimcn,
concipiunc ergaDeum,&: cius uicarios reuercncia: cimore.
1197
Il.Paralipom.
Cap.XVili. 1198
$ co
reprehendirur , coniugalis , fcilicen viuculi
, & affinitatis
A
coniimdiocumAchabinl^iaita.
Hi func
hcercllirchx^q. pcrdjcoru turba
|?
errorfi dcuia du
C!]c,&: in morcis pcipitiij iiicrgfic. lofiphac allinicatc coiiicfiis
cli Achab; &: dclccnd;c ad cu in Samaria
p
hoftcs m auxiliu:
SiL\\\o% fignifi-
cac,q.dccarho
licfs adh^icci-
corij amicicia
<z inclinar; qui
licec a rcda: ii-
dci norcccdac
tramite, tamc
crraciufocicca-
te,atq;c6mu-
nionenodcui-
cat.Cocra quos
dicicur? Hxreti-
ciiho.po[iptima,
cc fcc.(or.'euita.
Vndelofaphat
|)
lehu vidcucc
hliu Anani , il-
lius.fprophcce
qui Afa incre-'
paucrat,argui-
tur, quiimpio
;
pr^buerat auxi
liuni,5ihisqui
oderutdiim,a-
miciciamgcrelf
a
J^mqHtd noK
fjl hicproph.etc.
fi
lofeph.Pro-
phecis dicenci-
bus , SyrQ eile
captiuandu in-
teliigs in coru
fermonibus lo
faphat, quia fal
fielTentji^phc-
zz ,
requirebac
fi alcerquiscf-
fct Prophcta-,
Dei , vt ccrtius
1 futuris agno-
I
lccrent.Achab
cfTc quidem di
3tit;fed indiuisij
libimct homi-
ne, coqSpra-
l-dixifletaSyro-
au regc cii mo
j:fiturQ;quapro-
ptcr i cuftodia
tuc tcncrctur
.
b ^fcend.&c. ^ Thcod.Quam obcaufam dixit,vtafccn-
;dcrcnt? Expelauir,vt iurciurandoadigerctur,&: dcindc vc-
rumdiccret. Nam quoniam Achabcxiftim.ibatprophecam
1
proptcr odium prardiccrc ea quc crat molcfta,prius dixic ca
[qu^craciucuda.Dcindeiurciuradoadadiisdiuinaoftendit.
'C Fi.Do.fe.injol. ^ Thcodor.Pcrh^coftcnditquodiUius
prauitas
prauiras caufa fit ftragt^, Nam fi bonum,ac piu habuiiTcc p.'- E>
iiorcin, vi fLipciafictholk*s. i>.'iudco(lcd:c Vi.i.iiTcquendaf
faluci-i.Si J)riself,inquic,ci$ iu i)c*ii, rcuercacur vnufquilqu;;
ad locum luuai in pacc/ii D.;;ocTcdis,& vukis cx eo lcires;d
agcndum , rcuci.c3i;ur vnufquirquc ad iocum fuu uj in pace
.
(^idi Oo. &c.
Dixitque Achab rex Ifrael ad lofaphat regem Iiidaiveni mecum in Ra-
^
moth Galaad. Cui ille refpondit : Vt ego & tu,licut populus tuu.s, fic &c
populusmeus,
tecumcjueerimusin belio. Dixiclofaphacad rcge lirael:
ConruIe,obrecroj+impr;c(entiaru (ermone Diii. Coi^regauic igitur rex
Ilraclprophetarumquadringencos viros, &dixitadeosj In ilnmoth
Galaad ad bellandum ire debemus , an quiefccrc? Ac illi : Afccnde (in-
quiuntj & tradet eos Dcus in manu regis. Dixicque lofaphat: Nunquid
^
non eft hic prophetes Dfii.vt ab illo etia requiramus ? Et ait rex If rael ad
lofaphat: cft vir vnus a qao poflTumus qu^rere Diii voluncatcm; led ego
odieumjquia non prophetat mihi bonum^red malum omni tepore EIl
^
autem Mich^as filius iiemla. Dixitqae ci lofaphat.-Nc loquaris rex hoc
modo. Vocauiccrgorexlfraclvnumdeeunuchisj&dixitei; vocacito
Mich.-eam filium lemla. Porro rex Ifrael,& lofaphat rex luda^, vterque fe-
debant in folio fuo veftiti cultu regio. Sedebant aut in area iuxca poctam
Samarice;omncfq.propheca!vaticinabanturcorameis. Sedeciasverori-
lius Chanaana fccit fibi cornua ferrea,& aitjHcec dicit DiisrHis ventila-
bis Syriam,donec conccrascam.Omnesq; prophet^ fimiiiterpropheta
bant,atquedicebant:Afcende in Ramoth Galaad, &prorperaberis, &
tradet cos dfis in manu rcgis. Nuncias aiic qui icrat ad vbcadu Michsea.,
aitillirEnjVerbaoium prophecaru vnoore bonaannunciatregi. Qaselo
ergo te, vt & fcrmo tuus ab cis non diffenciat. loquarifque profpera. Cui
refpondit Michicas: Viuit dns,quia quodcunque dixerit mihi Dcus, hoc
loquar. Vcnitergo ad regem . Cui rex ait: t Michasa ire debemus m Ka-
moth Galaad ad bellandum an quiefcere?Cui ille refpondic: Afcendite.
,
Cundia enim profpera cucnienc,& tradecur hoftes in maniis vcftras. Oi
xitq; rcx:irerum,atquciterum tcaduiro,vcnon Ioquarismihi,nifiquod
verumeftin nomincDei. Acillcaif.Vidivniuerfumlfrael difperfiimin
moncibus, ficutoucsabfq; paftorc,&dixitDns, Nonhabentiftidiios,
reuertatur vnufquifq; in domu fua in pace . Ec ait rex Ifrael ad lofaphac,
Nonnc dixi tibi,
q>
non prophetaret mihiiftc quicqua boai, fed ea qux
malafunc?Atillc,idcirco aic.-Audite verbumDomini^l^VidiDominuni
ledcntcm in folio fuo , &omnem exercitum coeli afsiftencem ei , a dex-
tris,&:afiniftris. EtdixicDominus, tQ^iisdecipiet Achab regem If-
rathvtafccndat.&corruatinRamothGalaad ? Cumquediccrec unus
hoc modo,& alter alio,procefsit fpiritus,& ftctit coram Doniino,(3i ait,
.J Idem. Hic
eft qu.:dapr()-
f ;popcia,fcu{i
6iio pcrfone
,
quedocccdui
n.,mp.-rm!fru
ncrnNocniai
vcrus Dfis, &c
m.igiftcrverica
tisiufTic. vtde-
c pcret Achab.
Greg. Soliii
l-i-i mor.c.if
Dfii Angclica:
Ans^^l^^^is.
pocel^accs; '^b*
Dcus akius pre
(idc-.is iatcriu;
cu-.i.idifpjuit.
E-icrcicu'; cali
miniiiraiKium
Angcloi-ii mul
ticudoadexrris
&: a iiniitns
e
D.*us qui ita
cii lucra om-
nia, vcetifili:
extra omnia,
ncc dcxci"a,aec
liiutka couclu
dicur;f:ddcx-
tra D.-iAiigdi
boni , liniltra
rcprobi. jncj
*
enim miniltrac
Deo folumiuo
doboniquiad
luu r.ic ; Icd &C
maliquiredire
nolcncrs gra-
u.ic. dequibus
dicitur: C,\3ira.
fviri:u.iU'S rtc:'ul-
ti.ts in CJlcJfilnts.
Adexcracrgo, tEfa.fi.a
& liuutra Au-
EiheC.g.i
gelorumcxcr-
citusdicquja
voliicascledo-
rum
fpincuuai
diuin.e vuluu-
laci cocordac,
&:rcproborumfenfus fu^ inalici^ reruiens,iudiciodi{iridia-
nis eius obtcmperac . Vndc fpiricus Kili.ax in msdiij proiihjc,
perquc Achab dfcipuicurexigencibus
iHcncis.Ncquccniui
boiuis fpiritusf.iilaciij vulcdcleruirc^^flfpiricus
mcdixcUc
in ore prophccaru.Scd g,a Achab digiius erac cali deccpuone
danari,vt q Ccpe volens ceciderat m
cuIp.i,nolensc.incrccuc
.
#
ad
NICOLAVS DE LYRA.
I Afcendi.Cunc.c.pro.CUC. D'cit B^a.Stt.qtthdloquitur condi-
tionatiue.^
eflfafus : Si afcendatis profpcre, vt dicuntprophit.f. vc-
firi^tradentur hojies in manm vcfiray.qnia conditionalispropofiuo ue-
ra
M O R A L I T E R.
t
qui bonus cratplacus dediuitijs tpalibus, & bonoribus iri
tumcfcit. &tficcu
f
otccibus, &:nobilibus huiusf^-culi furi-
liaritatci
cotrahit ad exalcadu gen' fuu
p
matrimonia, quod
figuratu fuic
p
lofiphac pocifice bonu lignificate,vt didu eft
c. pr^ccd.
q.
multfi diucs fa6tus familiariratccu Achab prin-
cipemaloconcraxit, & filiam cius filio fuo vxorem acccpit.
t
Dixitq;
^c/;.re;t:tfrf7rt.6"c.Cotingit.n.{requcter,q,p|? ma
trimonia
pdida nobilcs huius fcculi pctiita potificib.
p
fuos
aducrlariosauxiliu;
&: illi cocedutde facultatib.EccfiCiq no
funt ad hoc,fcd ad diuinCi cuku ordinare.f<: iic incurrut ma-
iu otTcnf^
diuin^;U|) quod infra c.fcg.dnpii lofaphat in cafu
timilii
Impio pr^bcs auxjiiumi &: io iraDiii iTicrcbaris,&:c.
t
'H^nftid.
ra efl nliqi4and.i ,
licet vtraquc parsfit falfayftcut ijla : ft
homo volat,
habet alas-.fic inpropojito. Miier ctiam expofui boc
y%j^. f-^
loqut-
batiir negatiiie,velopiatiue,v!fitJevfw. vttHamJic elfet,ficutiicmt
prophetx veflri
,
quod aduencns .Achab per qn.tdarrt ftgn.t admanit
tur/hvt non dtccrct,Jiifi riuodfciret cJJ'cvsrum,&phnu>K.
I Murato-
ra'HUi.
t
"ISl^mquidnnneflhicprophe.DoJnini-.vtabiUottumre-iuira
Pcr iltii lofaph.ic g.queiluit colilium propbece Dfii
, &: came
non {ecit,fcd magis contrariuni; naiii cum Achabad preliu
pcrrcxit,{igninc.-intur
illiquiqucruncconfiliumbonoru.no
tamcn i"ac!unt,in hoc iimilcs Roboam qui queliuitconfiliii
a fcnibus, fcd datiim ab cis cofilium dcrcliquic. j
.Reg. i i.c.
f
Eft autem M-ch^aifdim lemla. Per hoc aijt quod Ach;ib ifti
^phcce
DninoGrcdidit, &:ii.ifupcripfum incarccraaic,cre-
de imagis falfis ,rpheisJfibi,{ignificancurilli
q.
pdicatorcs
vcricacisnoaudiuncfed
magis ipfospcrfcquucur,- {aliisaute
adulatoribus,&:
mcdacibus credunt, &: cis pmia hrgiuntur
,
& licut Actiab mortuus fiiitin plio/ictnlcs moriuncur mor
tc culpc; ^nili vercpcniceant, moricmur
mortegcticnnc
.
I e^uerfu^s
"5>9
Glorord &Nicolai de
Lyra. 1200
A Ik
datut iccn-
tta irali2,n!S
^jrirbus,
vc
tJUoS
VlilciK s
iii pcccat la^
quco (trai^jru-
lnnt,npctC.T-
li
itxnanictia
polfBtcs , tci-
hant.
Quivc-
ro vitam ro-
prob.iin non
mut.at cum a
Prophcra ali-
quid uquint
,
tv>tm^mi-
a sudit Dca
ftionn. Aj- di(foncnto ,
^iiiin iriUiia
qiix
n>crctur
uon|i,l4B
J;,nin;itKisau-
"*"
gdirc. Ecccc-
nim 2 L)ci cul-
tu donuis If-
racl ad" idolo-
rum fcruitu-
tc rcccllcrat:
Sc tnmcn ad
t
furnium,
prophctas , a
athx quilnis dccipi
confucucrjt; ,
trpc vcnicbnt
profpcrarcqui
rcns. Scdqu'4
pcruerfa agcs
,
profpcra .nudi-
rc non nicrc-
batur, vtpcc-
catoruin po
-
pulus tn fuo
corde
Egodccipiamcum
.CuiDominus: Inquo, inc|u{t,dccipics ? Atillcre-
rpondit ; Fj^rcdiar,
&:erofpiriius mcndax inoVcomniumprophcrarnm
cius.
DixitcjucDommusjDecipicSj&ipracualcbis. hgrcderc&fac ita.
Nunc ii^itur eccc dcdit Dominus fpiritum mendacii in orc omjiium
prophctarum tuorum.
EtDominuslocutuseft 1 dctcmala . Accefsitaii-
tcmScdcciasfihusChanaana,&pcrcul'sitMicha:;T maxiliam,&:tit;Per
c)uam viam tranfiuir fpiritus Domini a mc, vt loqucretur tibi ? I3ixiti]ue
Michiasi Tu iple vidcbis in die illo, quando ingrellus fueris cubiculura
dccubiculo, vc abfcondaris . teccpitautcm rex liiracl , diccns: Tolli-
tc
Mich.xam ,
& duciteeum .id Amon piincipem ciuitatis, & ad lo.js
fiiium Amclech , & dicctis ; Hxc dicit rex : Mittite hunc in carccrcm
,
^datcci i panismodicum,
6daqujcpauxillum,donecrcuertarinpace.
Dixitquc MichcXas : Si rcucrlus fucris in pacc, non ell Dominus locutus
in me Etait:AuiJite populi omncs. Igitur afcenderunt rcx Ifrael,&r lola-
phat rex luda in Ramoth Galaad . Dixitquc rex Ifracl ad lofaphat: Mura-
'
bo habitum , & fic ad pugnandum vadam : tu autem induere veftibus
tuis.
Mutatoquerex Ilraclhabitu, venitadbellum. Rex autem Syria:

prxccpcrat ducibus equitatus fui, dicens: Ne pugnetis contra mini-

mum, aut contra maxunum, nificontra folum rcgcm Ifracl. Itaquc
cumvidiflent
principestcquitatus lofaphat, dixerunt: Rex Ifrael cit
ille.
Etcircuudcderunccumdimicantcs. AtillcclamauitadDominum,
Siauxiliaiuseftci,
atqueauertiteos ahillo. Cum enim vidiffent duces
cquitatus
,
quod non elfet rex Hrael , rcliqueruntcum . Acciditautem
,
vtvnus
cpopulo lagitram tinincertum iaccrct, &percuteretrcgemlf-
raelinrcrtccruiccm,
&fcapulas: Atilleau igxfuoaitjConucrtemar
?
Hum tuam,
&cduc mc deacic, quia vulneratus iiim . t finita ell pugna
Jn dic illo
Porro rcx llracl llabat ui curru fuo contra Syros vfqu? ad uc-
4
fperam,6: mortuus elt occidence Solc.
cordc cipcrc-
j
tiK^quarcnustj,
per*;di.im fc-
<|uciiJo dtliv
qucr.ic , licuc
proplK-uruin.
l)l.iiKi:ci)i dcci
pcrctur, vroo
pcrtinicitcrcrj
q.adcliquiTfcc,
& tato duruis
rapcrct ad p'.*-
nam,quaco lc-
curius viucrct
inculpa.
a Igniir
afceri'
dcrutrex
Ifrael^
Cir lofaphat rev
luda in I{amuth
Calaadt&c. >
5 Thcodo-
rctus Cum A-
chab limul a-
bijc lolhpbar,
fua piet^itc ta-
cicns indigna.
Namcuinqu^
rkiiifecprophc:
tam, &: quid
circc agcdum
didiciHcc,pie-
caci pra-cuhca-
miciciam.Cx-
ccrum, propr
ccr aliam cius
vircutcm , cu-
ra: fuic diuinae
prouidcnci^e.i
CAP.
. NICQLAVS DE LYRA.
1 Mu.hab. InHch.babctur. Mutcris,& veni adbclltim.e^
ficdiri^itnr y?rbum adlof pha:,& efifsiifis;^mo.He vejies tttas eom
inmestfjr accipe annahellica cum fi^i/iis
regiiliutvs..
3 Mu. rex If.ha. Quaiitrando bcllim non accepit infignia rega-
lia.
lia^cuins dutfa diclafnt.
}
. ^gum vlii.
jf
Ct)nuerce.&:c.dcacic.iy;o didt debcllototaliter,ijafe/]uitt^
4
Por rcx K.Scc. Scd dicit ds acie-.quin deprima aclc in qiu i
iuffitfir rediHt ad aliath, in qua non tantum irnpugnaretur;
&Jtc
fci magis diffiihnUre mUecationemfuam ,ne
pifnlusfuusfugen
prxlio,,
CAPi
CAP. XIX.
aD EuerfMseli
\'
Infaphat.
Qujfft. ia 1. ^ Thcodor.
f-iaLp.
Reucrtcnti lo
C
fjphat ab illo
confliclu
,, oc-
currit Ichu
^
phcta.d.Pccca
xilium.&cum
co inis amici-
C A
P.
X I X.
Pomni tiit
Eucrfus eft autem lofaphat
rex luda pacifice in domiim i
fuam in leruialem . Cui occurrit Ichu filius Hana-
niuidens,&.aitadeum.
Impioprarbesauxilium, &
qui odcrunt Dominum,
amicitiaiungeris;
& idcir-
^
co
t iram quidem
Domini
mercbaris
; fed bo-
^
na opera inucnta func in tc', eo quod abitulcris Ju-
y
qucd minuSt
pccc.nroru pop-
nas , q
ua: prius
flicrunr TcStc
fada. Itiftusc-
nimRidcx, &
h.cc, ^illacK
aduerfo me-
ticns, fic tcrci
fcnttcia.Opori
ccccrgonosi^i'
h.TC didic'-.-
tia,qui
odiohabctur
a Domino,
proptcrca fada cft in tc ira
Dommi,mliq,
m
tcuiucnufuntboii^,&:c.
Hmc difcimus,
quod
mus,fu?.crc
;
niicitia,&
cognationceoru
q
Deo suc inuifi.
Scripcoraucrc-
lida
vnupcracionc.afccdic ad laudis cacalosu,^:
dorcr,
q.
w
rcx
piuiiio.
NICOLAVS
DIL
LYRA.
C
A P. X I
"^
J)
Euer^cft aurcm
. luc confqu. nl r difcribitur
ipfius Ufaphai
^^orrcnuipr.
mp^a
. ybi prmo
difcnbiiurprophetx
rrprehenfio.
il\'^^'yr!'">H'ph.ter,.endatioinf^
Habitaurtcrgp,
C/r;,n>,o/;rf/-;/m,
.
'
X Rc.
I Rc.eft aurcm lo.rcx lu. Deprxlin prM&op.-irlfire,l'rrt
enim
|
fuerit inptrii ulo
mortHy-ptpradiSlum efi,tamen reiterfnsfuu fmc
vui :
nerc Deo ipfum protegtnte.
X Impio
p!U'.au. Id efi^prAbuiHi eontrn wlwitatem
Domiui.
t Ec id.irani
qui.do.mc. De ri^ore iiflitisjed p>opti r aliu Jff
ta tuu bonupepcrcii tibi cx duLcorcfux mifcmordu.
Ha.
~M O^A
LTtT
R.
\ ^futrfuseAau.Io.rexluda.
Scquitur.
4
Cm
occurr,tlehi.fiH.Han.niv,Ls.
Pcri(?um
Ithu fi<Tnifi-
^Mtfc^cacot
yentacis,
qm dcbct
clfc
Sas,
ici c5f, pr*
alijs
qux pcrcinciu ad laluiciu cognulct;ns.
3
Et ait ad eum: Iwpio prxbvs a^txHium , & bis qiii odermt Dowi- 1
mm amicitia
. Ex hv c datur cxcmplum prxdicacoribus ,
vc
|
propccr
magnitudincm pcrfonarum non dimictanc
argui.-
rcpcccaca,uiaxinicpublica,lkucfuicinpropofiro.
B^rfim-
'
12 01 Il.ParaJip.
Cap.
XIX. I202
:
rcxaccrpiffetreprchcnfionem^mTdmtpijs
kboribus dclc-
-mbdisabmneanc.Nam
rofapharDc.e-nrclM-uamir.ri.m
re macubm cogn.c.on.s.
focicrarcroq.c
catn Ach bi &
01^^^^
-': Cbrvfofto.
VidesquianecdarcoDortetauviliiiminimi'. tvt^ r
''-'iduoix vyuj.o^.c.
as Dcncc .b c:s accipcrc:Quod
nccTcc^e
ct.^rct do
ou^ZdZZ
^''^'""'^'-
^^
Ambrorius..Perfonarut*>
cet r.os hUtona dc Afa.q)uon,am vcro nec dare m Iruit nos ta on ni^S om H?,"'V?'' '^''^"r
"/^"'S^i"';':i
= "^^ ^^-
h,ec
fcnpcura
^'uc.minuitnos
tcm
v)mnibusqu;demdebcmus
milcncordiarfcd
qui.iplc
dc lofiphrit.
Qui cnini pe-
titauxiliumab
inimicis Dc',
deauxihocius
dcfperat,vtilio
res libi exilli-
mansinimicos
Dci qua Dcu
.
Qui aucem dac
auxilium ini-
micisDei,.ad-
ucrfatur Deo.
Dcoenim vo-
lcute contcrc-
re inimicum
fuum, iptccu
D
cosdc tcrra luda,
& pr.^paraueris cor tuum vt
rcquirercs dominum
Deumpatrum
tuorum.
Habirauitcrgoloniphatin
ierufalem.
Rurfum
'
que cgrefrus cfl ad populum
de Berfabce vique ad moncem
Ephraim
, & l
rcuocauiteosaddominum
Deumpatrum
lliorum.Conftituitquciudices
*
terr^incundlisciuitatibusluda
munitisperfingulaloca.
Etpr^cipiens ^
ludicibus:
Videtc(inquit)quidfaaatis
. Noncnim
thommis
exerce-
'
tisiudicium/cddomim:
&quodcunquciudicaueritis,
in vos
redunda-
*
bir.
sittimordominivobircum,&cumdiligcnti4cun^
ftcite.
tNon 9 i.iu
cft enim apud
dominum.Deum
noltrum
iniqiiicas,nc"perronarum
ac ,
'^
^
ceptio,ncccupidomuncrum.
In Icrufhlem
quoquecon/Htuitlofaphat
-{7.7.::,:::
Lcuitas
,
&iaccrdotes
, & principes
familiarum
cx irrael,vt
ludicium
,
& ^^'fiyornm qui
caulamdommiiudicarenthabitatoribuscius.
Prieccpitqueeis,diccns:
riquc
fraudc
cam
qu;crunc
^ fingunt e-
r-uuMTjm^idco
vb:
cauCi ma-
nifcftatur,pc'r-
fona
co;^no-
fcitur
, ccm-
pus vrget , lar-
g!us le dcbet
prv^fundcrcmi
fcricordia.
mncm cau-
t
heminiiudi-
cahitu, fed io
mino
.
H
tRom.z.l,
El>hc.(. b.
A^. I*. c.
iuni., jjjr..LU
...
,
""
-.--".^^.1.10.
ricVV,.L;il.uUCCISi,aiCCnS:
j^
It^^nt Itl VY l-
defcndcrc tcn
c
sic agctis m timorc domini fidciitcr,&
cordc
perfecflo . Omncm
caufam ^iSi^^.:
^ Clement.
qu^^veneritad vosfratrum
vcflrorumquihabitant
in vrbibus fuis,
m-
g^^^tioncm^vbi-
Rom. Pani-
ter cognationcm
& cognationem,
vbicunque
qusflio cft de lesrc. dp m?;
'""^^^-^^^-
tcnces recipi
ce : Catcchu
mcnos bapti
ter cognationem
&
cognationem,
vbicunque
qu^flio cfl de lcgc,
de
ma
T^'At^nfii
dato
,
de t cgremonijs
,
de t iufl.ficationibus
, oftendite eis : vt non
pcc-
''
nus . Remo'-
..,.., u.y..-
<^e"t 1" dominum,&
ne veniat ira Dci fuper vos & fupcr fratres veflros
'?
?
'^'ftina,qufd
cTfidcfibu; d^ a
'
^'^''
W'"'
non
pcccabitis:
Amarias autem
facerdos
&pontifex
vc- li magiSK
cte: pra-api.
^^f^'
'"
^!^ ?"^
^^
dominum
peitincnt,prsfldebit.
Porro
Zabadias
^'"'*^
9"'^ ^
tcQuc fidcli-
hhusltmahel,
qmeflduxin
domoluda,
fupereaoperaerit,
quarad rc
'*
'P'"^!'"';}
bus
,
vtab eo-
gis officium
pcnincnt . Habctifque
magiftros
Leuitas coram vobis
.
^
rt ftatuti
L.^.ciu.c.j.
bus , vtabeo-
rum confuetu
^
r
.'.^
jiT
^"
&""-^ ^^uiuao cuiam yoDls
.
nibus
^on^o"amini&agitcdiligcnter,&entdominus
t vobifcumin
bonis.
dinc cm
modis
parua rcgna.
CAP.
N ICOLAV S D E LYR A.
I Ha.cr
.
lo.&c. Hic confetjuenterponitur
ipftiis Jofaphat emetida'
iio infi xP^pnpulofnOy&primo in cultn
diuino,ium dicnttr.
% llurfu mqueegreirus cfi ad populum
.fctlicct per facerdotes
& Leuitasjicut antc fecerat.
3
De Bcr.vfquc,&C. i.aprincipio rcgni fui yfque ad
finem : qriia
Berfaber rfi in principio rrgni eius verfus aujlrum
, &mons Ephrairn
in oppoftio verfus aquiiontm, accipiendo regnum eius prout includit
ciuitaces aliquas^quaspater eius ceperat de regno decem tribuurn in
monte Ephraim.
4
Confiituitq;
lo.HicfecundodefcrihituripfiusIofaphat&popu
li meltoratioin
regiminepopuli,&primoin
communibiti cafibus.
fe-
cundo in arduis^in quibus erat recurfus in
Jerufalem,ibi: In lerufajc
quoquc. Circaprtmum dicitur:
Conftituitqi lu.&c. vt non opor-
teretpopulum difcurrerede loco ad locum ad habcndum iudiciumin
(aufis communibus.
5
Et priEcipiens lu.aieo inflitutis.
6 Vidctc,inquit,quid fa. ne
prxcipitanter,fcd cum magna detibe-
ratione fentcntiamferatis,ci4ius
caufafubditur.
7
Nonenimho.cxcr.iudi.f.do.
vndeiudicesquitenent
locuDei
'"terris,vocanturdiipanicipat<uc,fthabeturEx$.ti..b.DominM4
domus applicabitur ad Deos.i.ad iudices.
8 Etquod-
8 Et quodcunque iudi.in vos redundabit. \.in bonum veflrurft
ft hcne iudicaueritis,&
in m.ilnm
fi malh
.
9
Non cfl-cnim apnd do.Dcum no, cui debetis conformariin
iudicando,vtpatct
ex diffis .
10 Iniquitas nec pcrfonarum ac.Scc.Jlla enim tria exparteiu-
dicis fuciunt peruerti ludicium.
1 1 In lerufalcm quoque. Hic ordinatur regimen populi in afSuis
caufis,qim non po.erant bencprxfcindi abfque recurfu in Jerufdem
,
femndum quodprxcipitur Dciit.ij.b.vbi dicitur: Si difScilc iC am
biguum apud tc iudicium cffc pcrfpexeris.i^ei^KifwrrSurge &
afccnde
ad lecum,quem clcgent dominus, tVe. idso lofjiphat
ibi confiituit iudices ad talia difficilia determinandum. Ideo fubdituf-^{
Omnem caufam qua: vcnc.ad vos fracrura veftrorum
^
h*!^
bi.in vrbibus fuis in. re^/fr. . r
1 2
Vbicunque quxfiio efl dc lege. quantum ad decem decdo^i
prxcrpta
.
I
j
De mandato. quantunt ad cxtera moralia exprxceptis decalo'
gt,qitufj
quxdamconclufioneselicit.
.^
1
4
Dc
cgrcmonijs. qnanturn ad cpemonialia.
\
I
J
Deiuflifi. i.de iudiciaiibus per quxiuliitiaefi inter hominet
c"-
fcruanda.
1 6 Siiper ca opcra erit qux ad regis officium pertinenc.t/jf
aliqui rebelles inuenianturper eumpxnadebitapleSiantHt
'' irtj
f
CAT. ^
MORALITER.
}
Mrfumq; egreffus efl adpopulum de Berfabee
vfj; ad montem,
<&c. Pcr hoc autcm,q, lofaphat rcx audita reprehenfionc
p
phcti,iiiit
ad moncndum populum fuum
, vc quxrcrec do-
minum
Dcum pacrum fuorum:vc per hoc placarcc domi-
rium,fiait
cum offenderac impio pra:bendo auxilium , dalf
cmpliim
principibus
& pra:lacis,vc non condcmnent ver
ba
prardicatoris
, fcd magis ftudeanc dommum placare per
Donum
fuorum
rcgimcn fubditorum.
Coitfii-
4
Confl,tuitque,&c. Principes enim & pra:lg|inon poiTunc cf
fe in omni loco fuo rcgimini commifio.propcer quod fblicT
tidebencefTc^vcin omnibus locis nocabilibus finc bon.e p-
fona:,qua: fuam abfenciam poflincfupplere.
1 1 In le.quo.con. Tdcii fapicnccs in Icgeconf^icuic in mecro
poli ciuJcace
,
qui poilcnc dubia iudicu infcriorii
ad cos rela-
tadctcrminarc,ficutpra:cipiturDeut.i7.Ecfimilicerpnnci
3CS
& prxlaci folicici dcbcncefrc:vcin locis
fuisprinoipalib.
labeanchomines fapientcs &:bono.s,qui
incafibus
maiorfi
3US qui rcfcruantur ad eos verita tem valeant
declarare
m6-
GloCordi.&NicolaidcLyra.
1
204
C A P V T XX.
OfthacccongregatifiintfiliJMoab^&filij Ammo,
& cum cis de tAnimonitis,ad loiaphat, vt pugna
rcntcontraeum
Vcnerunt(j; nuntij &indicauc-
runt lofaphat , diccntcs ; Vcnitcontrate multitu-
do magna,dc his locis qux trans mare funt , & dc
a TPilnuimetpicMtur.
I
Syria: &:ccccconfiftuntin Afafon tliamar,qux
"^
. cllEngaddi. lofaphat autem timorc perterritus
IZ03
^
CKP. XX,
Qaa*L'mht
X
C4tt. .Am.
*'
la(im 4< Hicronvm,
Ammonius I-
dumxos iniclr
ligir,quiaobrc
ucrciitiam fra-
b
tcrni
iiuminis
nolcbarit in pri
flinolubicuar- c
numoucrcco- .,
,...-.
t
<jufdom tra liracl , fcd
totum fc contuutad rogandum dommum, &
pnrdicauit leiumum vni-
ftwtia. tranttiguiabat
ucrlo luda. Conirrrjratus; cllludasad
deprccaudum dominum.Scd &
(c in lubitum
j i i^r j ir j ^ r- ii
Ammonit.iru.
omncs dcvrbjbusluis vencrunt ad oblccrandum cum . Cumque Ite-
IdumJCOS fi-
* ' Ifluin tcinpliun 'lunJ to^hat ab idoloUtiix iminunditijs purgauit U .ntiouauit.i: quod iili| Ifrael peccanvip vctus fe-
V. .
j iciaiu punucnJoinnoti^R.
^
f HKor hifto-
^'^^^ iolaphat in medio coetu Iudar& Icrufalem.indomodomini an-
ri? maluit <\i , tc atrium nouum , ait : Dominc Dcus patrum noftrorum, tu cs Deus m
pcrcbaturaflo-
ccElo,i>;dominariscundisre2niseentium . Inmanu tua ell fijrtitudo
ciatoruin not.v

,-
l- /l rn. ki t^ n.
rc vocabulo ,
^ p-^rentia , ncc quilquam tibi potelt rcliltcre . Nonne tu Dcus noltcr
qium inipict.1-
interfeciftiomnes habitatorcstcrrx huius, coram populo tuo IfraeJj&
tujmpublicddi c
dcdillicamlemini Abraham amici tui in fcmpicernum ? Habitaue-
milgarc.
runtqueineaj&cxtruxeruntmillafancluarium nominituo , diccntcs
:
b
pthtiloas.\\
si irruerintluper nos maia, Hadius iudicij, pertilentia, & fames , ftabi-
laloca lignifi-
i \^ r cl
' ^
,.
cat,q vltra ma-
i^^s coram domo nac m conlpcCtu tuo , in qua muocatum elt nomcn
rc b.ilinarij sfit,
ttium,&; clamabimus ad te in cribulationibus noftris , & cxaudics nos,
enum AiSiaui
^^1"^^"^ facies . Nunc igiturecce filij Ammon
, & Moab,
&
mons
vclmarc mor- Seir, pcr quos non conccilifti fiUis Ifrael vt tranfirct, quando cgre-
tiium nomina-
inon nuncii-
pat vincas Eii-
gaddi.
d Domine Dcus
fjtruti, &c.

Clirvfofio.
maioia arni.i
funt oiacio .
Proptcrca o-
pus cft nobis
orationcmaxi
nicautcm ma..
tutina&noitur
na.
^ Idcm . Si'
cuc ncc inilcs
liiie armis cft
aliquid.nccar- E
ma liiic mili-
tc.-r3c nceora-
tio line iciu-
II
llliiianuv
tur.
<:
c ^niai^i, Vocaair vfq; hodic vicu^ pcrgrandis lud.uorum miffionem afR-querccur auxilium. Dixic
luxumarcinorcuum vndcopobalfainum vcnic: qii.H Silo- modum ccmplum fuic ardificacum.
mon
niumlinc ora ,
tionc. H.ccau- 1
cem duo iun->
xic Iofaphac,id-
co fincin coii-
.
fcquucus efto-
pcacum .
e Dcciijlienmfe-.:^
mini.Abri!.&c.
%
4 Tlicodorcc.
In nicmoriam
retiocaiiit pare
tcm.vcproptcr
f.acl:ainiUi pro-
auccm Ik qucmad-
^
Onmis
_
3'
'4
NICOLAVS DE LYRA.
C
A P, XX.
^tnifo *
T>
Ofl haec con.Hic confc-picnter dtfailiiciir ipjiijs lofiphat rni
J^
) abilis riioi ia,cuiiis primo dcfcribu'! r proceffus.fccuiido /t-
qkcns efc^us, ibi:luu\t AiKcm pauorDomini. tcrtio pouitur lo
faphat deftflHS,tbi:
l'off hoc inijc. Circaprimim aducnttts .iducr-
fantium
nuntiatur.fecundo lofaphat dominnm dcprecatur ibi: L-fa-
nhaz Mzem.
lertib propheta etim confoUiur,ibi: Eracaucem la-
Zihcl.
Circaprimum
dicitur.
I Poft h*ec
pgrcga.funt fi.Mo.& fi. Am,&: cum cis de Am.
In Hcb.habeinr: Ec cum cis dc Ammonitis. Habct autem transU
tto nojha loco huinstde ldumxis:quia fecundum veritatem fuerUt Idu
tnJUy-pt
patebitinfra.nominantur tamen in Heb,.Amnionit:eju'ta accc
peruntfigna.Animonitarum,&coniunxcruntfeexerci(u'teorum,qua
fi
ejfent de eodem populo.
3 Vcncr. nuritij. annumiantes lofaphat aduentum iflortm cantra
tum
.
3
Dc his lo.qui trans ma.funt,/".tranj mare mortuum.
4
lofa.p.u, Hic confcquoittr lofaphat dominum dcfrecatiirpro diui
0 au.riUo impitrando, &ad Imje &
popflum difpoiiit^ cum dicitur.
5
Et prardi.ic. vni.lu. quia a^fiiffiu &ijMmtliativfaciunt oradone
(xandtbHem.
-
6 Congrc.cft lu. ft qnanto oratio efkt communior, tanto exaudi-
hilior
.
A
^
Cu(n()UC ftc.lo.in mcad animandum alius ad orandtmt.
-'
8 Anto
8 Ancc ncri.no. in atrio enim illo re%es ludi fccerant aliqtu abomi-_
tuibil'ui,a qubiis ipfeillud p!irgju;t.^C ftc dicnui- atrium rcncUAtum,
9 Dominc dc pa. Hu cunfeifHCnter lofaphatformat orationcmjua^
in ijU-i eti.ir/i all g-it quinquc ad exun.Utioncm deprecationisfue.
"Prii
murti r.Jl de omiiipoteiuiu ctirn diciiur
.
lo 1 u csiy&icidco libcra iios.,qutapotcs folo ntttu.Seciindum efi w*
iejiutis d'iuiii decentiii. Dccct enim ngiam maiejiifcm dtfvndere va-
fdlofuo tcrram quumfibi dcdit,Deus atitem terram promilfionis dedit
filiis IfraclyCrgo ^ c.&hxcratio l3gitur,cum dicitiir.: Non.tu, &:c..
Ttitium ejipromiffi diuini efficaciayCHm enim xdificato ten.plo salo''
monrogattit dominHmwtfi populus affiiSlus ibi oraret dominum,quoA,
ipfe
exaudiret in calo.Ei refpondit dominus Salomoni,^fic faceret,CH
iuspromiffio debct cffe cfficax,quiafcibitur Tro.z-^.b. Nubcs & ve
cus &: pluui<E non fequcntcs,vir gloriofus &c promiiTa no co-
plciis. &h.ec ratio tiXngitur ibt.
I r Ha.in Q.&L cx il. fan.no.cuo di.f.per Salomonem. Si irru.&c.
Scqtiitiir.
I % Exau.noSt &ftippleiLt cfl refponfio domini:quta refponditSalo-
minife cxaudirCyVt habeturfupra j.c.ilitarttm efl
adnerfariornta in
iiifliiii7,quibiis nen nocucrutitfiUi Ifrael.,ncc terram cotmi acceperiil:
quando tgreffi fuerunt dc iAegypto.,vthabctur Dtut. l . &ideo iniujli
vokbain attferrefiltis Ifracltirrani a Deofibi conceffam,&hxc
ratio
tangiiur ibi.
1) Nuncigi.cc.fi. Am.&:Mo.&:monsScir././w6/fjra*'Pi''oM-
tis Se'!r,^nu: liiciintur hitimxi^tx qii{)p.itct qiind vrxdiliimeflin
priii-
ntiis i'ittlliz'intiir Idum.yii
.
cipio cj.f.cppif .Anmi nnc-iis intillign
1
4
Pcr quos non con.CSiCC. vt habi^tftr Deut.u
Erg*
M O R A L I T E R.
4 I Toflhsc congre.&c.vt pu.con,cum-^i:c\.wdum c^^cxihitur.
j.Tim,
j .c.Omwri quipil volmt viuere in Cht ijln, pnfetutioii^M
pa
rnnr. fctideopoHqw.nn Iofaph.nt.id vcibum prophccc fo
corrcxcrat,&: populu fuuin ad dni fcruitutcm rcuocarc fhi-
ducrat,&: ad facicndum luftitiam bonos homincs inftituc-
rac.-diispcrmifit malos homincs&:in magnamulticudinc
p
cum infurgcrcad probationcm &: dcclarationcm fua: pa-
licntiar,&: vtpcrhoc fccundum fcnfum moralcm dcturcxp
plum
plum iuflis hominihus,nc dif^Edant dc amorc diuino,&!:
cius
admtorioli paci.
nc irpcilLCUtioncmabiniudis:
vndcdicic
doniinus Apoc. }.d.ligo qttos'a'no,i>tguo,& cafiigo.
Secundutn,
vcrofcnfum alk-goricum per I(if;iphatqui iudicium
Dci in
tcrprctAtur,Dci T;! us ti2,niftc.icur , iccundum quod
dicitur
lo. j.d. Taiernon iudicjii"qum!iuam,fcdomneiudicium
dedit fiUo.
Contra ipfiim autcm infurrcxcrunt in Icrufalem
Pharif?i
&
Saduca:i,&: ctiam Romani,fci.PiLitus 6c miliccs cius.Scd
li-
CUC lofaphat fuit confo rtacus pcr prophccam diccntcm.
lioy
ll.Paralip Cap. XX.
a
Ontnis vero
i;ida,&cxt.
diebantur dc v^c^ypto , fed declinaucrunt ab eis, & non intcrfecerunt
ciim diccrcn-
iHos. Econtrarioagunt, & nituntur eiicerc nos de pollcilionc quam
tar,to!:.i ftabac
tradidilb nobis Deus noRer , crgo non iudicabis cos ? In nobis quideni
clamorc '^Dco
onefttanta fortitudo,vt poflimus huic multirudini rcfiltcre
,
qux
fupplicicans
.
irruit fuper nos . Sed cum ignoremus,quid agere debeamus : t hocib-
Miiliercs aurc
^ lum babcmusrefidui, vtoculosnoftrosduiiiamusadte. Omnisvero
cum ciul.inic- ... . .
o
.
tiam pi.HMtum
artcicb.ir.Dcus
autem milcri-
cors vfus admi
niriro lozod
lcuita ,
foluic
nictum,bono-
ru prcmifTloe.
ludailabatcoramdomino, cum pnruulis, &:vxoribus, &Iib.eris fuis.
tratautem labazielfilius Zachariar, filij I3anaia:',fi!ij lehiel, filij Matha
mxy Leuites de filijs Afaph fuper quem fadlus eft ipiritus domini in me
dioturb.^, &ait; Attenditeomnisluda, &:quihabitacisin leruialem,
Scturex lofaphat. Ha:cdicitdominusvobis:NoIitetimere, necpa-
ueatis hanc multitudincm . Non eft enim veftra pOgna fcd Dci . Cras
hJfcen[uri,&c. b
dcfccndetis contta cos. Aicenfuri enim siit per cliuum nominc Sis,& in
Icruc" Vccuii
-
ucnietis illos in fummitate torrentis, qui elt contra folicudmcm leruel.
<'umHcb. D\- Nonenimteritisvosquidimicabitis,fcd tantummodo confidenter
cunccmm,q(I
ftatc, &:videbitis t auxiliumdominifupervos. O Juda 6(:Ierufalem
Sis , idclt lcbcs
I
. /^ j

., I

veiolla idcodi
nolitctimere,necpaucatis : Ctascgrediminicontracos, & dominus
erit vobifcum . Iofaphatcrgo,&:Iuda, &omncs habitatoreslcrufa-
lem ceciderunt proni in terram coram domino , & adorauerunt eum
.
Porro Lcuit^ de filijs Caath ,& de filijs Corc, laudabant dominum
Deumlfraelvocemagnain cxcelfum. Cumqucmanefurrexifrent, e-
grefTi funt per defcrtum T hecua . Profedlifque eis Itans lofaphat in me-
dioeorum, dixit : Auditcf meviriluda, &omnes habiratores Icrufa-
])ciquod con-
j :Creditein dominoDco veftro,&tfecurieritis:Crediteprophc
rulit fpcranci-
. -.
.^ , ,
n^ i
luis in fc,incuf- tlscius, & cunctaeucnientptolpera. Deditqueconlilium popuIo,&:
luscfi alicnigc
itatuitcantoresdomini, vtlaudarenteumtin turmisfuisj&anteccde-
nispauor vndi .
r
\-
^ r^ c -l
(,,,(5
rentcxercitum,acvoc, conlonadiccrcnt : Conhitcmini quomam bo-
Myfticc. Moa
nus,quoniam in artcrnum mifencordia eius . Cum<^ue t cocpiiTent lau-
hiix
,
Ammo-
^
jg^ canerc , vcrtit dominus infidias eorum in femctipfi)S , filiorum fcili-
nitx
, i\: Idu-
'
,
. .
r c
cct Ammon , & Moab , montis 5cir
,
qui cgreii lucrant : vt pugnarcnt
contraIudam,6ctpercuirifunt. Nanquc filij Amon
, & Moab con-
furrexeruntaducrfumhiibiratorcs montis scis. vt interficerent &:dc-
lerent eos . Cumquc t hoc operc perpctraircnt ctiam in femetipfcis
vcrfimutuisconcidercvulncribus* Porro luda cum veniffet ad fpe-
ftus fic, quod
pluruna ibi
mulcicudo ho-
ftium cicfacit:
&ideo Icrucl
.
1. timor domi-
ni:quia dcma-
nifclio auxilio
iTixi, paganos
,
iida;os,&:ha:-
cticos fignifi-
canc, qui gra-
'
s bcllum cx-
. itanc fideli-
ous,&religio-
jicm Chriliia-
jiam aufcrrc contcndunt.Scd lofaphat.i.Chrifl^i populus no
irmiscorporaIibus,fed fpintualibus cos aggrcditur, intima
cordis
dcrunc, ita vc cx tanca milicia miUus
no6
Cv^rdis dcuo- D
tione fupcrnu
qu.crcns auxi-
Iium.
, c Cimque cce-
i pifftnt Uu.cam-
re , vei-tit domi-
Mut injiuias e.-
^oculo, no-
. rifriy&c. llrosadtedi-
:; Idcm. Qiii
rigimui.
difllpac conf-
!4 )ia gcntium
,
&c populorum
irriras facicco-
gicaciones
, &
y
principuni,?.b-
g roi^ic coiifili.T,
7 lioffes inccr fe
inuicem con-
cicauic . Ec pri-
mi quidem
Ammonicg 6i,
M.)abit.T: coii-
fumprcrunt I- ffalutca.
dtimxos. Dc- li
indc inter fc
g
conjrcdicnccs
feinuiccmcori
fcccrunc. Kex
jjurcm cuniia-
bicdis afpicic-
bnt (iragemh;.!
fiium , &:c.cc.
,g
Admirabilisaii
ccm &: qux pre -j-
roborami-
ccr opinioncm
"'.
,. narrafucracvi-
t'"lorc
aoria , cerruic i , ,
c
omnes nnici-
rj
mosrcgni.
14
-li lofephus.
Dcus maximii
p
tcrrrcm & cu
ij mulcum fupcr
Ammonicasim
milic, &c cre-
dcntcs intcrfc
n
iiolics fuos
,
muruis fc vul-
ncribus occi-
pcnicuseuaferit.
Fe-
NICOLAVS DE LYRA.
1 Ergo non iudi.cos. tu qni cs iuflus iudex.q.i. imo iiidicabis M-
rum iniufl tiam puniendo.Q^inium efl propria i}npotentia> cmn dicii.
2 In nobis quidem,&C. q.d.noH habcmus confidentiam nifi in te.
5
Omnis vcro,&:c.cumpar. w ?u!^.'x impetrarciur diuinacle-
me-nia.
4 Erat autem laliazicI.H/c confeqHenter d^-fcribitur prophetica co
fokiw.in quaprimo dcfcrtbitur viiiorix denuruiatio. fccHndn e tifdern
ixhibitiojibi: Cumqtic ca-piiTcntlau. tcriio prxdx chlkiio,tbi :
Vcnic crgo lofaphat. Circa prinium pouiin,- n')mrn& gcnus pro-
Vhctx:}c.t,\x.aw.l-i.^c.& ad hoc dcnotadU autoritatefu.vprophe:ii.
)
Wxc (1\. do.y
o.
pcr hu loqnens,
6 Noli ti.&c. cuius caufa fubdiivi -^^on cfi ve.pu.f.dc. qi>ia ex-
l:ngnabhpro vobiiinimicos veilros,ficutpatcbit infrapcr (jfcclum
,
tonfequenter denuniiat eisproccdcndi modum.
7
Crasdcfccn conrracos.afccnfuricnimfunt per cliuum.
tjpalet iitera vf/ue ibi.
8 Ccci.
8 Ccci.proni co.do. adregratiandum eidetanto benejicioftbipr
miffo.
$
Scans rofa.in mcdio. yt melius audirefur.
I o Crcdi.in do.Dco ve. Timcban: enim,'ie aliquipufllUnimes
cf
/t (3i vcrbis prophctx difcrcdei ent, &ftc fngerent.
I I Dc.con.po. quia non debcbaC omiltere ta qufi
effent agenda.Id-
cofeqiiitur.
1 ^ Et fi-a.can.do./7ct confuetim erat in bellisfHio-fum Jfraelfierj.
1
J Citmq; COL-. Hic coufeqnenter defcribitur viuioria promiflk ex-
h;bitin.,& hoc yirtute diuina,cum dicitur.
1
4
Vcr.do.infl.co.in fc, i.aducrfarios ludxorumy quiinfidiaban-
turvitx & terrxipfoium.
1
5
N.^nq-, fi.Aminon &Mo.con.ad lia.mon.Sc. quia donii-
ntispifuitin risifpiritiimvertginis-.&dijfenfionis.
i6 Porro lu.&cc.Sequitiir: Viditprocul omncm latc regio-
ncm plcnam cadaucribus. a fic
vidit >iloriam fibi promijjam
iamineffcciHdatam.
iVcnic
M O R A L I T E R.
2<
6 '\ditime.nec pnue.hancmulti .nn rflenimpugna vcflra
,
fcd
i)(i. Sic Chr.fius policus in agonia,fuic pcr angclum confor
atus,vt
habctur Luca: 22.
14 f^ertit do.i)
fi.'o.in fe.fi.&c. Sicut.n.filij Ammon &: Moab
mfurrcxeiuiu
aducrfus iiabitatorcs motis Scir, &: ipfi pofica

concra
contra fcmctipfos infurgcntcs fcinuiccm dcf^ruxcrunt , fic
rh:irifx-i& S.iducxiinfurrexeruntconcra Pilatum ipfumac
cufanrcs impcratori Romano
,
qui mific ipfum in cxilium:
Sc iccrum i^hatif^ei z Saduca^i proprcrfuas iniquitatcs &: co
tcntioncs intrinfccas rcbcllaucrunr Romanis, cx qua rcbcl-
lione fccuta fuit defirudio populi ac ciuicatis , vc dicic lofc-
phus libro dc ludaico bello.
GIor.ordi.&NicoIaicleLyra. 1208
^
<lir ipoiiajb
flntcr&c. !*"'
IHtiu craot.
B
t
quod placi'
tuin crat.
Jlabbuiu.
ftx. diffi.
fjuic.
c
1207
a FtM^-t^ &c,
Sancti d do-
rcs cui rurba
fiddm.n colli-
Runt dcfpo!i)5
noltuini,qmc-
quid dc Phvii-
ca,Echica. U
Logiia leaen
do , &: fcriBcn-
do . a doccdo
vcilitcr crcdi-
dcrunt,pcr fjn
dc trinicitis fi-
dcm in vfiim
cocius cccKlij;
conucrtiint, vt
aiiod
illi inui-
. C&: iiuKiliter
pv>tiidcbanc,ft-
dclcs vtiliccr
polVidcntcs a-
nimaruin ad la
lutcm polii-
dcant
.
b f^alits bened.
Humil;c:is,cc-
clcIi.T, vbidi-
gnc Dco lau-
dcs rcdduntur.
C^i aucc qua-
tuorcuangclio
rum inlliudus
dognucc pcr
b.iptirmi hdc
ad vnicace cc-
clefix pci uc-
nic, ibi ritc lau-
dasdigncDco
conucrfans, viiioncm pcipccui pacis cuni laudc , 6^ I^c^cia
fcmpiccrnj intrpibit
.
c
To)lht.cia^t,&c. * Ambr.Q^ia impioferoniunxic,ideo
miffuscitadeumprophcca, quidiccietu: Dcfiruxic Diis
opus
D
ciil.im,qu.T
rcfpicit folitudincm , viditprpcul omnem late rcgioncm
plcnam cadauci ibus,ncc iupcreflb quequam qui ncccm potuiiiet eu.--
a derc. Vcnit crgo lolaphat &ois populus cum eo ad detralieda fpoli i
mortuoru.lriutnerutqiintercadauerdvariafupcllcdtile.
Vcllesquo-
quc,a: vaf-i
prctioriirima,&diripuemnt,
ita vtomnia ponarcnon pol-
fcnr.ncc pcr t tres dies ipolia auFcrrc prac magnitudine prxdac.Die au-
te quarto conjjrcgati funt in val'c bencdidlionis. Etenim quoniam ibi
b
bcncdixcrantdiio,
vocaucruntlocij illum ,
vallis benedidlionis vfque
in pntem dicm.RcucrCusq; e(t omnis vir luda & habitatorcs lerufale,
&
lofaphat antc eos in lerufalcm cum lactitia magna, co
quod dediflet
cis dfis giiudium de inimicis fuis.IngrciTiq; funt in lerufalcm cum p[aU
tcrijs,&citharis,&tubisindomumdni
Irruitautcpauordomini fu-
per vniucrfa regna terrarumjcum
audinenr,<j pugnafl^et dominus co-
tra inimicosKrael.Quieuitq;
regnum lofaphatj&pr^buitci dominus
pacepcrcircuitu : Kcgnauit
igiturlolaphat fopcrluda, &erattrigin-
taqninquc annorum,cum regnare cccpiflct. Viginti autcm & quinquc
annisregnauitinlerulale.&nomcnmatrisciusAzubafiliaSelahi. t
4
commcraum
ambulauitin via patrisfui
Ara,nccdeclinauitabeafacienstqu2Bt pla- & nuitua: gra-
1
citacrantcoram domino:veruntamen excelf:uion tabilulitj&adhuc
populus no dircxerat cor fuu ad Dcii pfum fuorum. Reliqua aut gefto
rum lofaphat priorum &
nouiflimorufcripta funt in verbis lehu Hlij
c Hanani,qux digcifit in libro rcgum Kracl . Poll \-\xc inijt amicitias lo-
6
faphat rex luda cum Ochozia rcge Ifrael , cuiusopa fuerut impijfrima,
& particcpsfuitvtfaccretnaues,
quseiretui Tharfis, feceruntq; claf-
fem in Afiongaber. Prophctauitautem hliczerfiliusDodau de Mare-
fa ad Iofaphar,diccns : Quia habuilti focdus cum Ochozia, t percuiTlt
dominusoperatua.C6trira:q;func naucs, necpotucrutirein Tharfis. 7
nabilis e Deo^
Ideo naucs corii conuertu irur, quia diis pcrcutic operaeo-
rum, qiua quicquid in pncfcncis vica: nauigio cij h'(jretico-
rumfadionc,3<:coniilioagiCur,
coramoculis Dddifplic^'-
\
rc probacur. vnde : Qhi non cji inecu-n^contra
me
efi.
"
\
S
CA1\
fopus ruu , &:r.
^o ligiiifica-
tur
q,
prdniari-
c.intiuni mada
tum Dci opcr.i
;id ( onlummi-
tii)ncm grati.e
p^Tucnirc noii
pollint. AdSa-
lomonem au-
tem, vrpotcfi-
pK'nccm,(Si: pa-
ciiicum virii,
naues dcTh.ir
lis cu auro,6<:
.'irgcco, hne vl-
1.1 oticnlionc
vcnicb;iC,&co
ipfe mittebat.
H.ibcbat enim
cum icgcHira
f icra; ncgocia-
tiuius fpiritalc
J
tia: conccrtan-
tis atfcdum
.
Didum eff, (ja
iociccas,&ami
cicia luf.iphac
regis luda cii
rcgib. Samaria:
iUos iignificat,
qui dcccclclia.
ad hxrcticorii
fociecatcm cra
fcunt,fcdhxc
Ibciccas abomi
t
NICOLAVS DE LYRA.
i Vcnit crg.'. HU tonf
i^.tMtcr dt:fa:b.t:irfr&ds collcn'o,& pd
tct licera vfiUi
ib: . : ' . ^
t DlC au.quar.
vbiponi^ur ^^ra iarum aUiotprinK) extra Hierufa-
l^m cu.ndicitur:
Congrcgatifunr in vallcbcncdidionis. Sc-
cundn in HierufJem in ti r>ipi< domi':i,ctm diciuoi Rcueifufq; cft
omivs virin Iuda.&:c. &
patet litera
.
1 Irru.au. Vtiflqita defcnptus efl vicijrixproceffm, hic confequen
nenio
,
yt habctitr^fn-ya i (J.
5
Vcruntamen cxccl.non ab. Contrarhm ridetur .
fujra r-.
Cumq; iutnpfiflct cor cius,audaciam proptcr vias domin;,
cca excclfa 6c lucos de luda abfiulic. Dicendum ep ibi loqnitur
fcriptura de excelfts,in quib. immjUbatur idolis : hoc ait de exielfu
in quibns DeoimmoUbacm;.'jH3d aplmib. regibui fitit permijfum di
ntaiui malum euitandi:m, ficuc diSlumfuit fuprd l ^.c.in pnncipio,
I'oft h.vc inijc. Hic vltimo lofaphat de m.ila fnietate pwntur.
ter deftribitAr (eiuens
ej}ec}us,quig per
ifl.m vi8oriam a Deo datam Trimoper reprehenftonem prophetm, quxfuit quxdi^pumtio tnqiian
tum lofaphat acctpitea>npaiiet:(er.SuHndoperdamnHmtempori-
lc, vtide fiibilitttr.,
7
Contrita^q
;
funt na. prapesr amicitiam ipfttts lofiphat contra-
6lam cum OchoXja,-jui eratpejfimus idololatra, cr hunc pumtioncm
lofapha, patienter accepiaitit,
&fic inprxfencipun:tusfuit , nepu-
uiretur grauiHs infuturo
.
CAP.
JUtff, aitt.c.4.
fopHU,q
ti eri-it in circ:tmitu regni lofjphat,fucrunt terrttifna quod
non aHl<:b.i'it regmm lofjph-U iift^l.ve. Sequfcur.
,
4
Etam'jul.in
via.&c.ncc decli.ab ca ./.
qiaiiu .Afa fecit ba-
num,f;d in malo nonfnit fecutus ipsu vi li'ic( t i<i hocq, mHit aurii et
argcH:u doinus dni regi Syris diffl.icns de diuino auxilio
,
vc habctur
z,l[^g.i y&in hoc qnod prophetam ipfitm argientcm poni .tilfit in
neruo,
Cai'. XXI.
a pv Omi'iMs
M^ auiem
.
^ lolcphus.
Vixit quidcm
annosnumcro
fcxaginca, im-
pcra-
C A P. XXI.
i^^Ormiuit autcrn lofaphat cum patribus fuis , dc lcpultus cft
"
cumeisinciuitarcDauid, rcgnauitqj lorafiliuseiusproeo:
qui habuitfratresfilipslofaphat, Azaria, lahicl, & Zacharia,
pcrauit auicin
qinnvjuc 6c v;-
ginci magniii-
c.imq; mcriirt;
Icrolblyniisl)!
bcrc icpiiltL'-
ram. RclUiuit
^'.nitcir
'
NTCOLAVS
DE LYRA. CAP. XXI.
PiiiSo.
J T"X Ormiuit au.Io. Hie colc,/tici't< r agititr de tcpore ipfitts I
X_y ri.ciiHsprimo
dil, I th tnr vitapraua. fccundo cotra eii re-
bcLiu luj
ajji-.ln dicbus illis. ttr.io trprehftifio vera,tbi : Allata:
funt
funt autc ci literx. quarto punitio dura, ihi : Sufcicauit Ct.iVc
Ctrca primitm oflcndiiirfraCricida,iui/t dicicur..
z Qui ha.fra.fi.Iofa. ifti
nortjnaiitur hic , vc . uidentius
tpparca
niatiita Ivram, qui eos oecidit, vtfoiteafcquitur
.
Dcditq;
M O R A L I T E R.
Dnirnittitau. Per qnod fignificatur , c), ipfc ficut &alij iu-
fti ilhus ccinporis
dcfccivJic ;d qiiietein lanclorum patrum
in limbo,qu(jquJdcm
quicsa tcporcafccnfionisChriiti
cfi
in t^-JQ cuipy reo.Piopccr quod pcr dormicione lofaphat cu
pacri
patribus fuis fignificacur quics iuflorum
decedcciumjqui)'
rum anim rccipiuntur in c^lis
.
1 %.j<ji^/; /0. pcr ifium loram qui viam
rc6lampatrun
fuoruindcreliquit
,
fignificatur apoiiaca in fide,
qui
viar
Chrifii &: apofiolorum dcfcrit,vcl
apoliatainrcjigioneqi
!
rcgulam deferic apacnbus obfcruacam
.
7 ,
0u!nqnf,
j
1109
Il.Para
aiitcm filios
multos ,
fucceflt>rcm vcro habuic fcnforcm fi-
liumloram.Is
tnim nomcn habebacfratrismatris fiia;regis
Ifraelitarum
nli) Achab.
4< Chrvfoli loram incerprctatur Dominus, altirudo for-
fan,&
,f
uidcciaDei,quiaimpuis crat futurus,&: fupcrbus lic
euin noininari
Iip.
. Cap.XXL 1210
ma;aiug^feruicuris:cy.cuffitctL';hnnqua?eftci;iitasIudec.
D
c Ullita.ii')tr ci/iterx,&c. -JJ iuiipbus. Cam c.im impie
L.j>anti.c.i>.
agcrct loram,^' omnino lcges p;jn las a mece fua repcilcrec,
dclata cliab HcJKi pi.ophvc.i :id cuai cpiilMa , in qin pande-
bacur magnam po;nam cum torc paii^unin, quoma pacrinn
fuorum noncf-
dilpofuit . N.im a
^ Azariam, &Michael
, & Saph.-itinm . Omncs hi filii lofaphat rcgis
^^^ imicaco. ,fcd
[IitiarTim cTanis
^^^^
'
deditquc pater fuus eis rnulra munera argenti
,
&auri
, & t
pcn-
f^.^[,.'n'' impie^
IT!T.
fafiones, cumciuitatibusmunitilhmisinluda. Regnumautem tradi-
^
"
ditloram, coquodeirctprimogcnitus. Surrexit.iucem luram liipcr
regnum patris fui. Cumcjue fe coniirmaflet, occidit omnes fratres fuos
gladio,&:quofdam deprincipibus luda.
t
Trigintaduorum annorum
erat loram cum regnarc coepiflet , &odo annis regnauit in Icruialcm
.
Ambulauitque in viis regum lirael , ficut egerat domus Achab . Filia
quippe Achab eratvxoreius: & fecit ma!um in con(ped:u Domini.
Noluit autem Dominus difperdere domum Dauid proprcr padlum, s
cebac
quodinieratcumeo. Etqui:ipromiferat,vtdareteilucernam, (&Hliis ?< HEBIl.
IndiebusiliiusrebellauitEdom,nee(fccfubdi- ^
n 'i'^J;'17,2f^
crt,<S: valdcim-
pic gcfTit i Dcfi.
Nam & fratrcs
fuosomncs oc-
cidit, quos ci
quafiadiucores,
S^conliliarios
rcliquerat pa-
tcr.
I
4c Theodor...
Quanta auccm
mala conciha-
juerit Achabi
conciliatio do-
ccnt> qux dein-
ccps fcquuntur.
loram enim x-
mulatus eft im-
pietatcm foccri
fui . Is , &: fra-
cres fuos omnes
Dccidit , & per
:)mnc vitium
,
ic icelusefl: in-
rclliis.
*
1 Ornnet hi filij
f.
Imitatores
perum eius
,
ratreeorumlo
a;n fempcr iii
ieteriora laLca
''cvndeipfe lo-
;ii legiturcos
ifcciffe cum
.aiicipibus If-
i-acl.
) T^oluit aurem Dom. dtfperderc.
-'.
Tlieod.Hinc difcimus quantum profit pietas maiorum.
vlaloscnim tolerac bcnignus,&:cIemcns,recordans virtutis
lctund^orura.Collegit ct fruitus impiccacis . xcuflic.n.Idu-
-s
taccm iequcre-
tur,&quiafra-
trcs intcrcmif-
fct.&bonosvi-
ros occidifTec
;
llippliciumque,
quod pro his
fiifccpcurUs ef-
fcc
,
Propheca
in hceris iudi-
ptimortim,
1 preaolo-
t4.Res.8.c.
cius in omni tempore.
tus Iuda',& conliituit fibi rcgem . Cumque traniiret loram cum prin-
cipibus luis, &cun(5lo cquitatu qui erat fecum , fuirexit noCle
, &: per-
cufTit Edom, qui fe circundederat
, & omncs duces cquitarus eius.
/ttamen rebellauit Edom , ne clfet fubditione luda vlquc ad diem
hac.otempore,&LobnareceIlit,neeffetfubmanuillius. Derelique-
rat enim Dominum Deum patrum luorum. Inluper & excella fabnca-
rus eft in vrbibus luda , 6c fornicari fccit habitatores lerufalem , & ptc-e-
c
uaricariludam. Allatjeluntautemcihtcrasat^liaPropheta,
inqui-
bus fcriptum erat : H^cdicitDominus Deus Dauid patristui, quo-
iiiam non ambulafti in viis lofaphat patris tui,& in viis Afa regis luda,
fcd incefsifti per iter regum Ifrael, &lornicari fecifti ludam, &habita-
tores Icrufalem, imitatus fornicationem domus Achab: infi]per&
d fratres tuos domum patris tui meliores tc occidifti, ecce Domi-
ij
nus percutiet
t teplagamagnacum populo tuo, &{ihis, et vxonbus
tuis, vniuerfaque fubftantia tua . Tu autem .Tgrotabis pefsimolanguo-
E
Seder Ol.-rni
RabL>a.c. 17.
uh Elia prophe-
10 ta.inquibuiires
ipli cucncura:
fcnhebancur .
Nimiruiiidcc
lo. Nam lam fc-
pccm erant aii-
111 ex quo Elias
rci-onditus di-
fparuerac.
"
^ THEO-
D O R H TVS.
Dominus per
Ebam Prophe-
'*
tam aduerfus
loram tulicfcn-
ccnciam . Sed
non acceffit ip-
fc propheca, vc-
rum per liieras
lignificauic di-
uinam fenteu-
tiam . Venit inquit , homo Dei , fciliccc , iu fcripcura pcr
Eliam , iSc cxz.
d Ecce Do. Pcr Philinhcos, 5c Ambes q. ei'terra vaflaueruc,
&diripucriit fubftacia,*:^ fiiios pantcr,iic vxorp"; Iora,qIcer-
^
precacur
NICOLAVS DE LYRA.
Deditquc cis patcr fuus mill.&CC.i.annim reditm.Etfeqtur.
i Cumquc fe con. i. amicitia
,
^adiutorio malornm homi>ium
e vallajftt.
i Occiditomncsfra.fuos. Ftbonatorumpofjideret, &nefor-
itan
ipfo eieSo de rcg/io propier fuam malitiam aliquis de fratribas
uts rcgnaret.
k Et qiiofdam dc prin.Iu. Q^ifa^afua non approbabat,fed ma
{ij eius maLitia abhorrebant Seciido notatur de tdnlolatriu cit dicitur
5 Ambul.invijsrc.If. ^ierant idololatya:.
^ Sicutegeratdo.Achab. Qui coluic Baal.
^
Filiaquip.Achabcratvxo.eius. Et ideo induxit maritum ad
'dulalriam . Ifla aHtemfuit.Aihal a:qi! capit.fc.diciturfilia .Amri
itris .Acbab.^d cjuodpotefldici duplicitcr.i^no wodo quodfuiifiHa
jUh.ibnalnralis, y>t hic diciluryCap.fetj. tamcH diciitirfUa .Amri, eo
mdo lo(juendi cjuo fjlii fibo, um dicunturfilii pareniwn
,
quifcqucns
efJ infcripiura.^Uo modo ftod fu:tfitia .Amri naturalis,fed dtcitur
hicfilia ^4chab nuiritione,
CJ"
iinitationein idololatria ;
quiamortua
Oatreeius
.Amri ipfenntrinit eam,& dacuit in malo.
8 Noluitau.Do.difpcr.dom.Da. Q^awuiiifle loramperma-
litiamfum
detneruifjet.
9
In dic.il.Hic confcquenter ponitttr contra lorajn rebellio iujla,&
patet
patetfententia evdt&is i.Rtg.S.c..Xddcndi(tamen efi hic^cu dicitur^
10 Et percuf Edom qui fc cir. Licet boc fiiibi e.xpofuiimtamen
htcponittir alia expofitio ingloffalhbrtiica , vidclicet fj:icd loram in
exercitu fuo habehat mitltos deldufnxi^;, o quoderant viri fortes, &
ei fuhicBi: & lilos intcrfecit loramfuhito, he irent adiiinandurri tUos
Idttmos,^ui rebeltaueriint contra cuni..
1 1 Allat.c,&:c. Hic confiquenter dffcribitur reprehenfso ipfius ve-
ra per titeras Eli,quarum fententia bic breuitcrponitur^ quantum ad^
peccata leram,& patetfententia ex du^ts. Dicunt aiitem (h br.rp iiite
literxfuertmc ei altatxpofi transt.tti<inem Llii in cccium,de qua habc-
tur
4.1^^.2 & hoc videturf.it:s rationub:littr diCfMm-.qina in iltis li-
terisfiebat mentio de occifionefrairumfuornm , illos antvm iwn occi.-
du fittcntep.itre eius lofiphat , yc fatis pjtet ev principio haiu' capi-
tuli inec lofrpbat hocpennififfetyCiim cjjltfmnus, &bon'is^vtpatee
exfupradi&is. Elias vcro raptus fi<it ante mvrtem lofaphat^ quudpa-
tet cx hoc quod Etijlus qui rmanfit toco Etixpesi cius r.iptumprophe
tauit tribus regihus de ai/ua eis danJa, propter reuercn tiam ipjius lo
faphat regis Iudi,'}ui erai ibi,vt habetur^.I{rg.
j
.
I 2 Etfor.f(.'.Ia. Teridototatri.m^quxvocaturf&rmeatioyeoqitod
facit diuerti avirofponfo^rjui efl
Dats.
1 3 Eccc Do.per. Et rebus, &etiam
fropriti perfuna , idcofubdi-
tur; Tuau.ajgro.&c Sequitur.
Siifci-
MORALITER.
1 ^i*mq;,&c.oc.n7n.&c.
Na apofiata a fide in fua malicia co-
firmatus
nititur fuos fracres, i.alios fidclcs tmhcre fccfi ad la
fidclicatc.qu^
cfl mors fpiritualis,Mat.8.c.Z)iw/c mortuosfe-
pe.mor.fuos.
Infidclcs cnim mortuos appcllat . Similitcr apo-
"itaatcligioncad
cxculiitioucm apparenccini fux mahtiie
nititur
nititur fratres illius rcligtonis difFimarc, ac feand ilizarc ; &
fic quantumin fcefI,eosoccidit pcr ab]jtionemfux'fam.c.
1 1 ^t.funt,&c. ah El. Irte vero Elias fuic magnus zel.itor le-
gis diuin^jper litcra&igituripfius cotra loram fci ;ptas,ligni-
ficantur lcriptura; vcccris , ac noui tcllamcnci, quecl.nviiic
coacra maluia apoflate rcligtonis, S>i. cc fidci, ideo lubdicur
.
t
Tti cuj-
I
A
B
I
inreftinorO
nitilcua>inn>
nem
cctdiim
cotn'""'-^''"'
patruiu
ciui
.
dcna,
i-
po'*
morcein
noii
<|olJdcribar
a
popiilo
pro
pre' rripit W-
leLXX.inor-
r.iuiq-, elt fi-
1211
prctacuriouiscflct-
cdfus;
&:quid.rcli-
diam
clicluuuic,
&:
forinca:
' - ''' os
ludai
1 ^ ';'^
quifidcinibuTi
&:i>a
f'!
ifmo : ci;cucTaci tc-
inqiiinicfKlcivcrit.i-
unsh.xrrc
c runi (>
qiKiiicscrrorcm,
Sc
alios
fccurn
pcrucrrc
us.
Yndccoshlias,
i. fcrnro
propb-ciciK,
rccijrjuic
; cyan i>m-
n!s
cluiinorumlibro-
in
.lucoritis
cnlcs rc-
prchcndic,&:nwrito
ir;itis tuc in-
^
^oincflationi-
bussrauilVunis
r.ini8.aiin!srcpi.illc,
&:40.vixinc-
tii.iitn
iiuccin
cius
Ochozia
cu.n
rcE,n.irc
oipif
fcc , fuiUe -iz.
aiim-
nun,
quodu
ic.idf,
duobus annis ,
antc-
6uam'
paccr ipfc na-
fccrccur.
GIorord&NicoIai
dcLyra
liii
a fMcniU.
b
fairu-.rc-.ir.i umn;
vis^rfcnfusecr!!inpervccoidian<lefipicndo.
verac lipiemix pci Jit intelle;^uin.
revtcri tui,
doncc
egreciiantur
viralia tua
t
paulatim per dics
iiiioulos bulcitaui^t
ctijo Dominus
contra loram (piiitum
i
^
,fn.rmoni>.n. b T..n;.^bon,m.
c TDcnigrati, i ,,c.cato.
Philiaiiinoium,&Arabum,quiconhncsruntActhiopibus,
3 fC.->nhicncium.
&aiccndcruntiatcrramluda,&:vaftauerunteam.
Diripae- .
runtquccuiiclam
fublbnriam,
quaeinucntacit indomore-
a
iria^^uinjcratoiiis. b fSolic
MidincinatrJ>:in.
gis, iniupcr
&:filioseius,
&vxorcs :
necrcraanlirei hiius, niii 4
loachaz ,
qui minimus natu erat , &
fuper liarc omnia percuf-
y
litcum
Dominus \ alui languore
infanabili. Cumque diei Tuc-
J
cedcretdics,
&tcmporum
fpatia
voluercntur, duoruman-
norum
cxplctus cit circulus, t & fic longa coniumptus ell
tabc,
icavtcoercrct
ctiamvifccraiiia,
languore pariter, &
^
a
f
Defpcrnti^nis.
vitacaruit.
Mortuufquc eft in infirmitate pefsima
, &
non 7
a 1 d""
dolcbumui dc iibro viucntium. & ctim iurtis in coclcili rcgno non (aibcntur
,
fcd pciibit
'
8
nwinotijeiiinjn,J<Liiomi.:icJiumnancnt
mmcmjriaUnclomin.
.
fecitcipopulusl
fecundum
morem
combuitionisexequias,
ficut
fcccrat maioribus cius . Trigintaduorum annorum fuit ?
a
cum
rcgnarcc?piil'cr, & odo annis regnauit in Icrufalem
.
Ambufauitquetnon
rcctej&fcpelierunteurainciuitatc Da- t
uid . Vcruntamen non in
fcpuichro regum.
xl..inn!S vix;!fcdc(g
b;:Lii'.vJc.Oi::ionniiisi
gn.ilu', qiirid vixcra
ai iiK;s 40. ic ifjjn.iud.
ric 28. AnnicninuiS
cioqiiiciinrc^nacrjf
buuiicur.ipiiruiitqiii'
bus rcn.uiic , .incc-
qa.uii trarrcs ticcidc*
rcc, cum adhac in
noccntcr viucrcc. Ric'
hqui vcr.) vjgintiaijt'
ni, quibuspoltcarif-
gnauic , i Jco non nit";
nierancui"; qui.i inlaft
guorc, iV cribulatio^
ncvixic; idcoquc fr
lio cius cribuuiicui'!
g.
non .iinplius.qualH
vigintiduo annorulfi'
fccudumlibrum R^
guni cflc pcrhibctur,
nc dc numcrorij fum
ma aiini rcm.mcritcs
in tchiporum coni-
putatione cirorcm fe
ccrcnc
.
CAP.
NICOiAVS D LY II
^.
j Suftica.cr. Hlc confequcmer ipfitis lovam punitio dura fccim-
dum tcfiorem Iheranm tli-e . zrtOilcM otdincquo denunliata cli pu->
titioifljycumdicitiir:
Sufcita.cr.do.coii.Jo.lpiritnm Phi, ideji^
votuntatem^cr annnofitatcm iiiuadciidi regnum loram.
2,
Ecvafi.i.C.
Qjt.intumaiviiLiSi& ajroi.
3
Diripucrunique cun.fub. Qj^anttt^n ad bona mobiHa.
/^
InfupcT, &:li.c. QuusvcddeiMU^ vtbubetur infrinc.feq.cap.
(xcejito loaclja^^niinuHO.

5 F.c
5
Ecfupcr,&:c.percu.i^:c.
Inperfonaprocrja.
Alui lan.inla. irao, dlu cruciareiutpcefta
borribili^idcofeqmflif.
7
Mor.cfi in infir.pcf. T^infotun qudnfum ad corpus,fcd itim
quantum ad animam : quia non apparuerunt in co pamtentitz fignat
propterquodfubd>tur.
8 Et non fe. &c.mo.com.
CoKhurendo circa cum aromatica,.^
p
Sicuc f cnia.eius. Ft diffnm eit Jnpra de ^fa.c. 1 6. L icet tt
indigerei.ji:o qiibd erat totiis conuptiis,zs'fatiduSiVt
pantpo-prM\_
Clii : &ho( in detef.uioncmfiu malitix ,
&cx cadem cuuja nonftall
fepultus infepukhro regum^qiiia rcgiuiucr.it ind'gnc.
M O R A L 1 T R.
f
Tsrcuf.rim
Dn.al.lan.i.i. Pcr .nliiiim .lurcm mctvs hominis
ahquando
derignacuriProiicib. i g.b. f^crba biHnguis quafifm-
flicia,&
irfapertingunr ad inttrinra vt^nttis. i.nieciS Igitur .aluiis
apoff.icx dolorc pcrcuricur : qu.indo rncns eius pcflima ma-
chinatur:i5<: cunc huiufmodi doiorclt infanabihs,qu:indo vf-
qiie
que ad morccm pcrfcucrat in
machinacionibus
iHis,
t
Ita vjcge. Ciiiod f?c
mofalirer quando
machinatior
pcflima: procedunt cxtcrius m cpera qua: pcr innuiiianiC
ram Deo,&: hominibus funt
tcrtidifsima.
t
^tfepelie. &c. Pcr quod
dcfignacnr
,
quod talis apof
moricns, excludicur a quicte
S.ui.torum
,
qui cum Chrl
rcgnan: in a^ccrnura, - -
C
Qiucft.inhuc
CAP. XMI.
Z
/^OnlHticrunt au-
V- innbabitei.ryc.
if. Thcod. Oi lio-
zias^n^utacuscft im-
piccaccm pacris, ha-
buic cnim magilfram
fcclcracifsimain m.i-
trcm . Eum incerfc-
cic Ichu cum loram
rcgcllracljaflccurus
cft auccm kpulcura
propccr aui piccaccm.
Eum
C A P. XXIL
Onitituerunt aurem habitatores Hieru-
i
falem Ochoziam filium eius minimum 2
regcm pro co.Omnes enim maiores na
^
tu, quianteeum fucrant, interfccerunt
t
latrones Arabum, qui irruerant in ca-
rtra tl^cgnauitq'ue Ochozias iilius lo-
ram regis luda .
t Quadraginraduorum
4 thaHis, quia culcu
^^
annorum crat Ochozias cum regnare cocpiilet
, &
vno anno
P-itrum
luoium
pM-
rcCTiiauit in Hierufalem: nomen matris cius Athalia, iilia
Eum enim fc
lchu, quoniam
QuiLbaCjCflfiliusJo-
f.-.ph;:c
,
qui
qua:Guit
DoniinCiincococoi-
dc fuo
.
.jc COMESTOR
Kunc rcgcm, >S: rc'.!-
quos vfq; ad
Ozian
pr.vccrmitcic
M.u-
pacrui
ccrmiferunc.
/3, .Axaria^
NICOLAVS
C A P.
DE LYRA,
XXII.
Biuilio,
1 /^OnflitHc.ait Uic canfcnm-xf^r .vfntir dctemporc Ocho:^.t,&
V-/ primii dtfir/bittr nus mula vta.fci Hfhlo inftanr panaUfhitay
ibi:ls,MurAz.iri3S.Scnlentiaprimxp.irti^pateie.KdiiiiSii.i{ig.^.
iM O R A L l T E R.
j
Cvifli!Mtrmt,&c. Pcrilium Ocbnziam qui dc confilio
Ath.ili.K macris {ux ad idololacriam dcclinanic , figrtificacur
qutlibct nuius. qui cuiquaii. cticcinuiaciis
,
per mulicrcs fe-
diiilusconcra Dcum .id pcfiiinafcconucrcic, &: qni .Abyffiis
d>^^:'ta inHvmtt vtcljgtur l'iahn.^i.i), idcodiciturdc ipfo,c^
in finr^rxccptis quxfequuntitr,
l
Ochoziam fi.e. ijlg
cfl qui c.prm-diBus efl
loacharj&inp^i^
tcfcquenti diciiur ^xarias;qiiiafuit
trimminuyvel quia t/i
idcnomt
Tfaviatuni^ficutin Latinoide no')ieneflliicdaus,CuL.nuSy&
Co(f.lui'
}
Minimum rc.pro. Qu!.i aUifilii
fi!er.wt Im-rfctii.
4 'Quadraginca.an.&c. Huc videtur impoffbile,quia
i.ifineprx-
- . - crdentis
_
< )
"

'
fuic contcdciMcus cum luram rcge Ifr.ic! pcfTimo ,
pcrrexit-
quccumcoad pra;liumconcrarc5em Syria:, &:
occaiionc
huiust^deris fuic iqccrtcdus .ab Ic-liu cum ipfoloram,
per
qiiod fignificacur,quod licuc homincs mali
fcmcciplbsalio-
ciant iifcriniincfic fociabuncuradinuicem
inpcrna
gchcn-
jix. Cxccra huius capicuii func cxpoIica.^.Rcg. 1 1
,
izij Il.Paralip.
Cap.XXlI. , 12
14
'.im iiiric.iuir.
hu lignificnc
incip:Ku gcii
.;m,qiicChri
lis deiiinauic
jn f.K"rilco;ani
i !i!!tarcm,qu.e
prophctas ,
&c
minumpro-
erariim occi
'.:, &:.ipofto-
s pcrllxiica
i, uccamdi-
E
i
a ./tx^^^/usji!. qnifuperiu^0.hoZMS,/.npprchcndcnsdomi
ncquiri.ammci;tjsrcmimC:hriniinfldi.inirinc;mra:^iluKl;r:)
D
niim. A7rias vcro admcorium domini. fcfcoque fccundum fftiiens,qu.caiiquanrio rc.rnarc uidchacur, custi legis cere-
'-
L-b.nomcn mutacur iii mciius ci,quia lecundum preccptQ monias tcmporaJis oblcruabat. Inccrprecacur Achalia ccin
-
'1^'"' '"'^'*
. 1 .>
poralisdomini
Amri. Scd
& jprcingreflliseftpcrviam domus Achab. M.itercnim
cius impulit eum, vt impie agerct. Fccit igitur malum in 'confpeclu
dominijficutdomus Achnb. Ipficnim fuerunteiconilliariipod.mor-
r
tcm pacris fui
,
in inreritum eius . Ambul.iuirque in confiliis eorum . Et

perrexit cum loram filio Achab rcge lirael in belfum contra Hazacl Re-
gemSyriaj, inRamoth Galaad. VuIneraueruntqueSyriloram.
Qui
reuerlus cll
,
vc curaretur in lezrael , mulcasenim plagas accepcrat in^
iiipradido certaraine
. Igirur Azarias filius loram Rex luda deicendit,
j
vc inuilerec loram filium Achab in lezrahel a^grocantem . Voluncatis
cjuippe fuit Dei t aduerfus Ociioziam, vt veniret ad loram .
Cumque
iaulcjonepu
b
veniiTec, &egredcreturcumeoaduerfum lehu filium Naaifi, .quenu 4
jrCt
,
OC pna- ...
a 1 1 EUfeum hic m llbro icguin faipta inm. . . .'^.
f
vnxit Dominus, vt dcleretdom^m Achab. CuracrgoeuerteVet Ichii'
domum Achab
, t inuenicprincipes luda, & filios fratrum Ochozic-e, f
quiminiftrabancei, &:interfecit illos. Ipfii nquoqueperquirens, O-
choziam comprehendit lacicantem in Samaiia, addudlumque ad fe
occidic Ecfcpclieruntepm, eoquodefll-tnlius lofiphat, qui qutcfie-
ratdominumin totocordei'io. Necerutvltratlpesaliqua, vt ds ftir-<
Ous.dcquopa
c pcquisregnaretOchozi.^. tSiquidem Athaliamatereiusvidens, quod
^-^'^^"^-
n<c eji .i.iK.i7.i
morcuusefletfiliusiuLis, furrexit, &:intcrfccitomncm
ftirpcm regiam
3 TMcmJiiadoniini.
domusluda. Porro lofibeth filia regis tulit Io'asfilium Ochozias, &
furatacfteumdedomofiliorumregis, cumintcrficerentur. Abicon-
a TSitiuMtasdonum.
ditqueeumcumnutricefuain cubiculo ledulorum. lofcibcth autem,
qu:e abfconderac eum , crat filia Regis lorain , vxor loiadiE pontificis
,
a
f
TciBpDralisdomini.
fororOchoziar, &idcircoAthalianonincerfeciteum.
Fuitergocurn
eisindomoDeiabfcondicusfexannis, quibus regnauic Athulia fuoer
tcrram
.
nirct
mim facerdo-
qim poft nd-
ufncum Chri-
ftj dclliuerec,
tcmpluniq.iub
erccrcc, ic im
*iam fynagog.a
fainguincm co-
nmi licicnccm
deregnicujmi
HB quali Icza-
bcl prajcipica-
iti^bi. ipluis re-
dorcs mterfi-
cerct.
C
Si qtidem
.
Athaliaquefe-
mciiDauidco-
nabacur cxcin-
gucrc, & rcgia
ftirpcm dclcrc
flgnificat im-
piccaccm fvna-
gogx.quxpcr
nc-
fcd lofibcch
rtrcnuicace
( q
Iccrprccacur fa-
turicas Dfii, i,
ccclclia' in qua
funcvcra;dcli-
ci^^^feruat^Ioas,
qui inccrprcta-
tur memoria
domini, ideft,
Chnlius, iquo
eft mcinoria-
nominis -Do-
mini,nepcru-
dclitaccin fa:-
uicncis inceri-
macur in fan-
tv\ fednucria-
tur In domo lo
iad^poncificis.
qui inccrpccca-
curd;!cctus do
mini, i. Chri.
ceraic.
filius &c.quo mi.
com. Cuuisdo-
mus clt cccie-
^
fia, ubiinfide
clcdorumma-
ncns quocidie
facic augmen-
tum corporis
fui, ucincem-
pore iudicii
fccpcru rcgni>
& pocenciam
cxcollataduer-
fumcosquieil
depcimcbanc .
^CAP.
Tf.\
NICOLAVS DE LYRA.
cedenth,capit.din<'m i[/{,fjund Torampatereiits ^i.annorum crat,(jn
caepit rc^narcir ocl<i annis regnauit, ex qtto feqithnr ouodfihns cius
Ochox^M frniorfmt patre duohtis annis.Jid quA licendwn fecudum
fnient:a Hier. (jti>d loram rcgnauii l^.annis,& olo amis rcgn.mlt
fatis hcncpoH mortempatfisfui lofapbat antequamper uxoremfuati
ad idolalatriam traherctur,0- ideo illi
o'
o anni cantum in eius regno
computa>itnr,aliis autem zo. annis regnauit pefiime, propter quod in
eitis regno non computan'ur,ficHt lib. i.i\eg. t j
.
dicitur,qitod^Saul re-
^nauit duobus annis,^ refidnum taceiur,'j(tia duobus annts tantum
'"'neregnauitiCum tamen pluribus rcg-iauerit licctmarf, trt ihidem-
rHumfuitffedannis mtxfiLiifui copulantur, ne error in hifioriafie-
rst,fi omniuo tacerentur.Similiter,& alii aniii Sanl alibi exprimnn-
titr,f.^[l.i^.&proplerhoc dicitur ^.B^e.%.qu9difleOcho-x^as iz.an
nnrum ertt,quando nvnare capit,& quia ibi rcfecantar anni viginti
patris fui,qm hic adduntur ratione diEla.
i Ipfi.n.fu. f.ilii,de domo .Achab,qui erant idololatr.
2 Ec pcr.cum Io.fi. Ach. ex amicitia^&familiantatc.
? Igicur Aza.&c. Hic confiquenter defcribitur eiuspana debita
&
&
primo in perfona propria,fecundo in prolefua,ibi. Nec erac ul-
tra fpcs . Sentcntia autcm primspartis patet ex diSiis
4.%. p.&S
excepto quodfequitur.
4
Quem un.do. per ynum dc difcipulis Elifti,nt habctur
4.?^-
gufn
g.
f
Ec ft.fra.Ocho. quiafratrcs Ochoxjxfuerant interfe6ii.,ut di"
liH
efl., fcd filii corum rcmanferant,y>ocaiitnr tamcn fratres OchoT^x
S.I{e.\o c.i.propinqni,& de eadem cognatione in libro de Hebraicis
quxfi dicitur quoderant confobrintOcbo%i*.
6 Nec erac,&c. Hic confeijncnter defcribltur punitio Ochoi^f in
prolefua,quia mater cius .Athalia interfecit omnesfilios eius,u>io ex
cepte, et patetftntentia huiuspartiscx diciis 4.
i\eg, i i.excepto quoi
fcfjtvtur.
7 Abfcondicquc cum. i.in dormitorio facerdotum in templo mi
nifli antium,ut dicit hic glnffa Hebr.nca 4. B^g. dicitur. Eracque cu
ca in domo domini cla m,
pbi dicit J\a.Sal.quod hocfuit in fola
riis templi,&forte ibi iacebantfacerdotes infua hebdomada miniflra
tes^-velfaltem corum aliqui.Veldicipoiefl quodprimo abfcondit eum
in dormitoriofacerdotum
,
quod erat circa templum ,poflea tran^ulit
eum adftUriumtmpli, utfecretiusferuarctur ibi.
C<Ai
.
Tom.a.
<^<^
121^
Gloford.&Nicolai
de Lyra. 121
^
Q hv.
xxirr
X
'?!' ^uum frptmo,trc.
4lolcph.Ocho7jasrcx
cx vno
Lr.un,&-
Bitohbiu.
fSt eflotc.
j^ii {abbithu
Qnrft. in hCc
l<<iuni
f
vel.gWio
-dedenintque
in
iiunu
cius
lenendain
le-
gemHxcTcr-
3ane
incmen
atiorib. <iiii-
dem
imprcflii
Jegiiniur
pacrc h.-ibuic
Joroicm 1.0 '111
nc lofalvch,
cui copulatus
j,
crat poiuifcx
loi.;dj.H<j*cin-
grc<r. regi.itn
doinum, loai
infanculumce!'*

l.Kuminucnie$
cum nutricc
,
porransmcubi
cultiin claulit,
iv l.uctcr aluit
ipfa,&:nirciu5
loiada in tcplo
K-ptcin annis,
qiiibusGotho-
li:ircgnauir. Sc
prinno auro
huiic fcrniunc
pandidit cuiin-
que uiris Ccn-
tiirionibus, cil-
quc fuaflt, vt
confcntircnt ,
pcrccptoq. .ib
cis iurciurado
quo lecuvtcas
talia gtrtntib.
prarpararctur
,
prodidit cis
q
gercnda fowt
,
atquc coniple-
da.
b ynxit qno-
^ HlERO-
NYMVS.
Vnxiteuni lo-
i.ida pontifcx
,
&: filii cius. Za-
chariam dicic,
qui 'propheca
crat, qucni po-
flca idem loas
intcrfccitjUtad
monium .autcm coronam rcgia, ut qu rig.nif :arccrcgnu
. ]
Colligationcni auccm feu couiuracioncm l.jieiic uncare cy--
rannidcm.Go
A
P. X X I I r.
g
5^HicialibroRegiimlcrli>ta,5cexpontafu.
I
tNno autcm
fepnmo
confoitatus loiaaa afliimplit
ccnturioiicSjAzariam
vidcliccl filium icroham ,
&
Ifmahcl
filium lohannam, Azariam quoquc tilium
Obcd, & M.iafiam filium Adaiar, & Eliiaphat fihii
Zechri.Etiniit
cum cis foeJus. Qui circumcuntes
ludam,congrcgaueruntLeuitasde
cundis vrbi-
bus Iuda,&
principes famiHarum lfracl,vencrunt
ihuli.e autcm
c jita erac per-
II rlir.is,iitiic- ^
1
otciiiftiunirc
'
t iiailc conipicA.
ra , vcltemici-
dcnCj&excla-
niancCoiifga
tio, Colllg.UiO,
.
fcu conua'acio.i
Scdccnturioni.
bus lulTic S;in-,
ailVninis Sa-
ccrdos,uceaex
tra lacrum am- 1
bitum cduce-
rcnt. !,
c SHpergr. Co-
''
fnirbafque
qucinlcrufilem.lniitigituromnismultitudolfrael
paftum in domo
aomim cum
rcge.Dixkquc
ad eos loiada.Ecce fihus rcgis regnabit , fi
.
cut
locutus c dominus
fuper fihos Dauid. Ifte eft ergo lcr mo quem facie-
tis.Tcrtiaparsveftmm,quiveniuntadfabbathum^Sacerdotum,&Le-
^,^,,^,.^.
uitarum,6cianitorumeritinportis,tertiaveroparsaddomumrcgis,
&"
^
lumnam, f.fic^
tertiaadportamquxappcllaturfundamenri
Omncveroreliquumvul- 4
baiim,quamp,
eus fit in atiiis domus
dommi , nec quilpiam ahus ingrediatur domum
domini,nifi
laccrdotcs,&
qui miniftrant de LCuitis .
Ipfi tantummodo
ingrediantur,
quialanaificatifunt,&omnercHquum
vulgusobferuct
cuftodias
df .mini
Lcuita; autem circundent regem.habentesfinguli ar-
mafua.Erfi'quis.aHusmgi2(rusfuerittemplum,inicrficiatur, t
fincque
cum rc<ye,(S:
mtrantc&egrediente.Fecerunt
igitur LCuitce, & vniuerfus
IudaiuztaomniaqUcXpr.TceperarIoiadaponcifex.
Etaifumpferuntfin-
guh
uirosquifubieerant,&
veniebanttperordinemfabbatlii cumhis
quiunpleucrantfabbathumj&cgrcfliirierant.Siquidem
loiadaponti-
fex
non dimiletat abire turmas,quje fibi pcr fingulas hebdomadas fucce
dcreconfueuerant.DedicqueIoiadafacerdoscenturionibusIanceas,cIy
pcofquc&pcltas
icgis Dauid,quas confecraueratin domo Domini.Co-
ftituitque
omnem popukim tenentiumtpugiones,a parte temph dcxte-
ra
vfque ad parcem temph finiftram coram altari,& lemplo per circumi
tum
regis.Et eduxerunt filium regis,& impofuerunt ei diadema,& tcfti
monium,dederuntque
i n manu cius tenendam legem , &conftituerunt
b
a
f
Svnedochc j.'ro folo Zjchi;ii qui piophcta f"t i)unn po.lca idcm loas ocsidit.
eum
re^em.Vnxitquoqueillumloiadapontifexj&fiiiieiuSjimprecaci-
que funt ei,atque dixerunt

Viuat rcx.Quod cum audiftet Atbalia uocem
f.currcntium,atquclaudantium regem,ingrcfsa eft ad populumin tcm
plum
domini.Cumque uidiflet regem ftantem fupcr gradu in introitu,
&
principestturmafq.circacumjOemquepopulumterr.-Egaudentemat
queclangcntemrubis,&tdiuerfigiiisorganisconcinentcm,voccmque
laudantium,fciditveftimcntafua,&ait.InfidijE,infidix.Egrcfsusautem
loiada pontifexad centuriones,&principes cxercitus,dixitcis.Educitc
illam excra fcpta templi,
*
&intcrficiatur foris gladio. Priccepitque laccr
dos,neoccidercturindomodomini, Et impoliicrunt ccruicibus cius
manus
Cumqucintrafsctportacquorumdomusregis,interfeccrunte.a
f
radus Dci,i.loteraDci,i.ip!UinDemncuiuiminiftcrcrat.
ibi. pepigitautem loiada fccdus inter fe,vniucrfumq.popuIura,&rcgcm
N I CO L A V S O t L Y RA.
'.
~
Nnoau.fcp. Hic aiitur detcmpwe ipfim loas regis luda
,
(jr
mngnum dam
naDonis cius
^.
aogmcntum
p
tinerct , cum
intcrficere,qui
fcinrcgcm vn
xcrat.
^ Thcodo.
Pcrlpicuu eft
quod landif^-
cauit ungucn-
tuni, ncmpc
chrifma. Tctti-
nio-
paraucr^c SaS
lomon , &c po-
fucrac i mcdio
bafilice.habcn
tcmqiunq.cu-
bicos iongicudi
nis, &quinqu
laticudinis, SC
tics inalcum.
d Tepig.au.lo,
loiada interp-
c.it cognofceiw
dominum,vcl
diligcns,quiafi
lioslfracl Do-
niinum cogno
fccre docuit,
Pepigit crgo f^
dusiiucrdoinl
num populum
quercgem, vt
domino. fobc,
dircnt, Silcgij
eius. PepigiK
interregem,&
populu , vt po-
pulusergarcgc
fidditcr agcrct
&: rcx populii
iufte regcret fc
cundumdoitri
,
nam faccrdotii
& Lcuitaruni
,
quorumoffic:-,
"
tuitinfinuaic^
ccpca domini
.
,
.jiTheo.Quan
,
tnm luuet pius
'
Dodor doctt'
hechili-oria.
'#CAI'.

^prinio.drfcrthitur cins iniliiutinjecHndo regnifui profccntio,cap

24.Cr( frirnump^imo defcribirur ipfnts I"ns inftitntio, fecnndo ^-
tljoUx occiftOfibi: Quod cum audiHct Athalia. tertio rcgis injli-
ti^ticonjirmatfiibi: i^cpigit autcni loiada. fcntcntiaautcmifia-
Tumpariiumpatite:iC rf/^/i 4,/^f.i i.exccptis quxfeijuuntur.ln pri->
tnap/irtedicitiir.
2 AlUimp.Ccn.Aza. nominaiftonmoniittuntur j{,l\eg.\i.quit
expriuiHniitr hir ad "laiorem hiftorift len tudinem,
) triiinpcr, /^1{('i.\\.<i:citiir . Ad porcam Scir. zr fortc
tx iila partc ei antpiiins p^rtx,idco dicitur hic,inporiis.
Ad
4
Ad ^Jorcamquat.ippcllarurfundamenLi. ifiacH portaq,
4. J^c?.
1 1 .dicitHrfnfl habitaci' lnmfctitarioriim,port.n.pli{ribiis uo^
minibus nominantur rx diui.rfis proprietatibns.
5
Ec pclcas reg. f.fniia rotUMda,apeiLndo dl3u, ifuia rspellttnt
i^ius.Infeiundapartediciiur.
6 Cumquc vi.rc.ftan.fu. Dicunt aliqni quodijiegradus erat ba
fis neajiipcr mam orauit Salomon,ut habcturfup.6.& vocaturgra
dHS,quia adeani afccndcbaturper a!iquotgradM,quia babebat tres cu
bitos in aUiiHdine,ut ibidem dititur.Secundutn alios uero eratquxdan
fedes notabilis in pvrtii tcmpH , vbi rexfcdebat qtiando uentcbat ai
dumttm domini.ln tertia parie dicitur.
^ i Conft.
MORAHTER.
j t4nnofeptimo(u'ifn.iofu,ajfum. Exporuio n^yf^ica huius capiculircquiratur4.R.cg.ii.cap.
-
f
l Se-
nij Jl.Paralip.
Cap.XXlIlI. 121
8
vtcfletpopulus Domini. Itaque ingreflTus cfl:
^
omnispopulus domum Baal , & deilruxerunc
cam, &:altaria,
aclJmulachrailUusconfrcge-
runr
.
Mathan quoque Sacerdorem
B.ial inter-
feceruntanrc aras. Confticuic
autem loiada
'
prarpoficosindomodomini,
fubmanibus fa-
cerdotum,& Leuirarum
, quos diftribuit Da-
uidmdomoDomini, vtofterrenc
holocaufta
Domino,
&ficut fcriprum
eft in lege Moyfii
ingaudio, &canticis iuxta
t dirpofitioncrrL,
'
N I C O r"A V S b E L Y K A.^
1 Conft. au. lo. vt f.erentibi dimna
obfeq:tijJicutfieba[, antctjua
regnaret ^thalij,^^
cultum dmnmMprot4tpotuit,dejiriixit
, ut h*
httur c.fequenti,
lux.
Dauid. conflituitquoqueianicorcslnportisdo- ^
mus Domini, vc non ingrcdcretur eam
immun-
dus in omni re. Aflumpfitque ccnrurioncs,&
for
tiflimosviros,acprincjpe.spopuli,
&omnevul-
gustcrrE,Sifeceruntdefcendere regem
dedo-
mo Dominij& introirc por medium porta:
fupc
rioris indomumregis,&:collocauerunteum
in
foliorcgali.La^tatufquceftomnispopulustcrrae
&c vrbs quieuit. Porro Athalia inrerfc^ta eft gla-
dio.
t lux.dl.D.u 'l'<iifpojitiohabcfiirjup.li.i.2^.& Z^.cap.
3
Lxta.ctt o. eo qiiod libcracus erat a dominio mulicris,<juudcrat
ppr6briofum,& quia regnum rejiftutum erat ad hxredem dektutn,
CAP.
Slptem
annorum e
.:CLEMENS.
aJiqiiis non repe-
ritur, qui in lipi-
fcopum mftitui
ponic , iuucnis
Ycro ibi eft tcfti-
rnonium h.ibcns
corum, quiciim
co uixerunt, E-
pifcopatusnninc-
rc illum di^num
tfic, in manfue-
tudinc, &: mo-
dcftia feneftu-
tem pr^ fc tcrens,
is conftituacur in
f)ace
. Nam Sa-
omon duodcci-
mum agens an-
num, in Ifrncle
cgnauit, & lo-
V^
odl:o annos
liatus rcgnauit
fniuftitia, itcra^
loas io fcptimo
anno prxfmt po-
pulo . Scqui"
tur.
b Tofl tjue plac.
loas Rex Sacerdo
tcsarguit,qami-
nus ftudioii fue-
tatiinfiauratione
tcplij&pecuniaa
po-
A p. XXI iir.
at lojis.afm regnare^iTc
Rom. Si \n parua partecia grandior natu
C
A P. X X I I II.
Eptem annorum eratloas , cum regnare coe-
pifl!ct,& quadraginta annis regnauit in lerufa
lem.Nome matris eius s ebia de Bcrfabee. f e
citque quod bonij eft coram domino ciidis
diebus loiadjE facerdotis. Accepit autem ei lo
lada vxores duas,e quib.genuit fihos,& filias.
Poft quic placuit Ioas,ut inftau^aret domir do
populo collata iuflu regis per manus magiftrorum c^mcnta
riis.cV artificibus opcrum datur, ut fciffiiras parietii reficiat,
& fartateda reftaurenr.Ioas.n.&: hoc nomine, & hoc opere
Chnftum figni-
ficat. Intcrpre-
catur enim Do-
minirobur. Hic
Doloribus maa
datjvcaccipianc
omncm pecu-
niamquxapric-
cercuntibus of-
fertur in do
inuni Dei
,
quic-
quid, fcilicct,a
mini.Congrcgauitque facerdotes
&
Leuitas,& dixic eis. Egredimi
*
fpidtualis'^''^""^
ni ad ciuitates Iuda,& colligite de vniuerfo Ifracl pecuniam adtfar bon^
opeVatio
tatccta templi Dei veftri per fingulos annos,feftinatoque hoc faci
te. porro Lcuit^ cgere negligencius. Vocauitque rex luda loiadam
principem,& dixit ei.Quare non tibi fuit cura:, vt cogeres Leuicas
a
f
Dequa in Ex.Qjando tu'ms lummam tilioiumlfiacl iuxtanameium.dabunt lingulipieciuin pioaninubus fuis
dom;no,&c.quod iiri,x.iit potuimus expofuimus.
aufcrre dcluda,&dclerufalepecuniam, qconftitutaefta Moyfe
feruodiii,vtinferretcamoTsmuIritudoIiraeIin tabcrnaculii tcfti-
monii?AthaIia.n impiifllma^&filiieiusdeftruKeruntdomumDei,
5
&dcvniuerfisqfan6tificatafuerantia tcmplodnijoruauerut pha 4
numBaalim.Pr^cepitergorex,&feceruntarca, polueruntq.cam
r
iuxta portam domus diii forinfecus . E
t
prEdicatum eft in luda,
&
Icrufalem,vt deferrent finguli pretium diio,quod conftituit Moy-

fcs (eruus Dci fuper omnem Ifrael in delerto . La:tatiq. funt cundli
principesj&omnispopulusj&ingrefticontulcruntia arcani diii
nis collatum eft
in thefaurumdo
mini.utpcrprx-
dicatorum
offi-
cia ad reftaura-
tioncm
fpiritua'
lis temph
confe-
ratur, ut quic-
quid
inueneric
per errorem fcif
fum,uelperuitia
la:fum,reftaurec,
ncperneghgctia
doctorupeataudi
p
Coru
multitudo.
C Etfiliieius.NQ '
quod fihos tunc
habuerit
,
quia
#Ocho-
N I C O L A V S
C A P.
D E L Y R A.
XXIIIL
SEpteman.
Mk confequenter defcribitur regniloas profecHtio,&
primo
temporcprofpcritatis,fecund9 tempore aduerjitatis,ibi. Poft
quam autem obiit loiada. Trima in duas,qHiaprimo defcribitur
fyocejfiis Py^gni loM in bono
,
ftcundo loiad.* pontificis fan}a con-
Jummatiu,ibi.
Scnuitautcm loiad. Sententiaprim*partispatet
tx diSis ^.l{rg.
i i.exceptis qutc fcquuntur.
a
Egr.adci.
Trxter.n.ilUmfecuniam,qu4tfponteoferebaturiH
temploprg
neceffariis templi,uoluit rex,yt a quolibet capitaneo de re-
gnofuo
colltgerttur dimidiusficlus argenti,(jHiJoluchatur a communi
tate,&
in bot
xqualiterfuluebatpaupcr,& diues,Ht hahelur Exo.2
5
&
htc
pccunia dabaturpro redimptiont anim,quia cumfic enume-
rabanturper
dimidies Jiclot datos^non tratplaga inpopulo,ut ibidem
dicitur
dicitiir.
^
i
Athaha eniip &fi. filii .Xthali* non poffunt hic inteUlgifra-
tres Ocho^j^x filiifui,quia omnesfuerant interfetii
,
Tt habetitrfupra
inprinc.i z.c.^^cfilit
Ocho\iix,quiaillos inierfecit ^thalia,vt ha-
bcturfupr.zt.c.infiH.&
idco filii eius hic dicunturfacerdotes Baal
y
quos ipfa nutriebat.vt dicitur lib.de Hebraicis quxji.
4 Dcftrux.do.de. dimittentes multa cadere, &fpoliantes templU
vafis,& ornamentis,app!icantes cultui Baal
, &
propter boc ad rc'
ftauradum ifla,requirebaiur
magnapecunia,& rnaximeqHiailU qua
erant applicata idoUs,non erant ultcrius diuino culttii applicanda.
5 Ec fcccrunt. }.l{eg,dicitHr gazophylacium,locus eflubi potefl
reponipecunia,jine apertione.non tamen tnde retrahijicut profabri*
cis eccicfiarum fuletfieri.
6 Vtdef.fin.pretiumdomino,quodconf.Moy. fdimidium
ftclum,vt dilum csifupra.
MORALITER.
T
t
^'ftemmn,erat lo,(umreg>u.c<x, Hoccapiculum cxpofi."
ciun
tum cft myftice 4. Rcg. 1 2 .c.vfquc ibi.
Tom.. Q^C^ i ToH-
1215>
Glof.ord.
8i
Nicolai
de Lyra. 1220
t
Et f<rper6t
opcran
pfC-
pnrcc pcciini^.i.de ca quc atliis donarionib collarafncrar.Po Dt
tuic.M.ficrijUcin dnicrlistenipontiispccu u.r ( blaca; diucr
fa;fa(ftiiia:inatcnjniprxbcrc;)c, ficucili.' cli d<ndnna(]ua
ludcs imbuuncurad iidc,alia qua perfcdi ?nftrtu:ur ad pkj-
iiicudincni.
C Scuiiitautcm lo-
jp,
arqncmircrunt,iravrimplcrctur.Cumc|iietcmpuscnct,vtdcfcrrcnt
^^'^^^^J^''
iircam^coram
re^c ncr manus
Lcuitarum fvuiebant enim multam
i,,^ SalocaoDis ia
nccuniani^>n'^rctiicL)atur
Scnba
rcgis,&qucm primusfaccrdos c6- i
hc&ruinn,natus
l ' J'
.
.
:
^
.'
Ponoarcam *^l^"P"^
^'^'^^*^
tjuicacorngcrcc.
Voil^l mt obiic
,
I^rincipcs hujj
,
r.doraucrunc rtf-
gcm.Q^i drlini-
tus coiuiii obfc-
quiis, acquicuic
.g
cis.Scjpsu.n.Rcx
loas Dcucofccra
uic S. nolauic.
Na h-fcdcclarac
qd poniC'', Et ado
/S O.lmiam-^rcuo,
eoqtiodnuh.iberntfiIium,omrKfcme
Arc'Kimi"
'
, icH.rcdfilioscuis
Ciccrdoc -s ^Jo-
lo^m n
. ium fpoliaucrl: . ic cx
ornAmcn-
tis ou<
idola
r;ucxorn.ii;Tanr,f4;p".n.filii
invtacorcs dnr .
a
^:
" '' -'
iuntapoUoli.quaiKJopjrfibicctJsUbi
di-
. fcifi.
uini jcmina pcr
t
i t.rr5-
ni ndum fpnri.-
U.B cgi, luf , vt upttrios
voluncui Dm i"
doncos auditori
bn$
prjBfiaTcnt,
n qu.rum ."ilii fabn
L'ttntl)"na, cum
lc,&: iibi obcdicn
tcsligiM fruiV fc-
ra indomo I^ci
prxparant. Alii
l..ctjcc^.i facic-
banCi quando illa
qux pcfhxrclim
\ cl fchifniata ru-
pti.fucrant,rcx'-
d!ficab.int. Alii
laxa o^unr.cum
duroscordc , 6c
incrcdulos torci-
tcr mcrcpancA-
lii mccaila fcrri
,
i^xris.ciirobur
fidci.&rconfcilio
ncm cacholic^ vc
ritacis ab vnoq uo
quccxpcctinc, uc
'jpleaiur domus
Pviiuxcaillud.^-
^ixh.4.k
nicHiqut nofinm da
t
efi
^aii4 ftcwi-
dit*i> nu! am dona
tionis Clmlti.
b f{,i.far. Vldc-
tdernltus ob
fKef.ii.e
llitucrantjcnundcbantquc
pccuniamcjujccratin arca
reportabantadlocum
fijum,ficqucfaciebantpcrfingul(x^dies. Et
*
I T
Omuii vcrbi. b 1 Clitir.ure.\,& fjcado .
co^rc^atacftinhnitapecunia,
quamdcderutRex, &loiadahis,qui
f 1
FIlroVaro.!lunur,-,clii.quit.-:.uiu:nlufamd.r...-:.Unthis<!Uiopm.ituiir.domo<iou,.ni,
pra:erantoperibu
donjus domini . At illi conducebantcxea cxiO'
rcslapidum.&artificesopcrumringulorumjVt
inlhurarentdomu
domini, fabros quoquc fcrri, & icris, vt quod cadere cocperat,fulci-
retur.-t Efferuntquc
hiqui^pcrabamurmduftrie, & obduccbatur
parictum cicatrix
pcr manus eorum, ac fufcitauerunt domum Do-
miniin ftatumprillinum ,
&:firmiteream ftarefcccrunt.CumqCie
complcflem omnia
opera,d6tulerunt coram regc, &loiada rcliquii
'
5-
Q^
apti lunt ad capienda diuiua inuncia,& exeicenda Dei mini.ieria.
partem pecunia:,de qua fadta iujit vafa
templi in miniftcrium,& ad
a
.5"
o- i:)!icn;i oiufitJt.-in, vci dilc.lionis latl:uduicm /;guifii.aiu.
holocaurt.i,phul.'E
quoque & cztera vafa aurca,& argcntea Et oftc
rcbanturholocauftam
domoDommi iugitcr cundlis diebus loia-
fSi
teinpusprvlcmisuiticinfimftetrinieatisiide
cunibnuotwnopetuuipeiieaiBjiccompJeniusadzteniim bcatila
Jtgm>\ucii;ndcepDcixcrucn,emu5. ,
dx.Senuit autcm Joiada
pknus dicrumj & mortuus cft cum centum
l
&trigintacftetannorum.
Sepelierunrquc eum in ciuitatcDauid
a ^ (Vra por'umEeicinftisd>^buc laowdotii mibe!icre;.it,&3dcuItumDei inlliu.xit. .
cum regibusjCo quod fcciflet bonuni cum Ifracl
*^
& cum domo eius. 6
Poitquam autem obiit loiadajingreifi iijnt principcs luda, &adoia-
l
fos ad Drim^s.:
^'
ucruntKcgem.
QLiidcIimtus obfcquiiseorum, acquieuiteis. Et
^*
^]^^^oi-!ti^dicvlZ
dcrtltqucrunt templum domini Dei patrum fuorumjferuieruncque
d e: /j. tfi. Tra-
tur cc-iKranum
j lycis,& fcu!ptilibus, & fac^a eft ira doiiiini conira ludam, &IcruU-
dijc Hcbra-i priii i
lcmpropterhocpcccatum.
Mitcebatqueeisprophetas,vtreucrte-
vcDcu ador
J.
,
rcnturaddominum,quosprote(tantesilliaudirenolebant.Spiritus
"
&: jlkimhix-nccr
itaquc domini induit Zachariam filjum loiadaj facerdocem,& ftecit
'*
acccpiilc.-vndcm
in conipcdu popiili, & dixit eis . Hxc dicit Dominus . Quare tranl
fendic , tk. (ub:io
ercdimini prccceptum Domini,quod vobis non proderit,& dercli-
opcctus c-ft ir-ra
o i i * *
ij.incru:r.Cbhac
ccijmculpa Hc-
icmplo domini ad inf^aurationcm domus Dci facta fuerunt rodes Icgitur in Adibus apoftolorum ab angclo percuiiiis.
picra Uifa in miniflcriu tcpii,&: ad liolocaurta,icd dc rcjiqua c spiritus iiaqite Damini,&c. J<Thcod, Meuiinic un iis iolii;.''
partc
^
pjo-
raucrunc rcgcm ,
Itcm ilkid, Ac^
uiccift rcx.
it Tl-icod Cij dc-
c<.fijircc loiada,
J
loas dcclin.iuit
.-?dinTpictatc, in-?
diiiSlusa prmcipi
bus.S.dnoncuis
ciara abjccic aion
juuicdicus Mi?
lic.n.iiikg;cDrisa4,
jpfos^jiphccasa^
cuuertcndum ig
"
I
quod lcgittir m
h.K.c.f^eriinTj}iieH
noa f.ibint ex ej- C
dcmpecunia hyl, it
tenrtili
, cr fiifci.
Sjdnonhicdfq,
de cadcm pecu-
niaqux ilTcicba
tur a populo in
NICOLAVS DELYRA.
I Ercongrcgaca c(I infinica pecunia. hyperbole eji,ad dcnotan
dum magnamiHmma)n,licet tjft t finitajiwpliiitcr.
% Rcl.cjuam par. Coniranum nidctnr 4 l{e.i z.c.rtbi dicitur.]^^
ficbant cx eadcm pccunia hydrio: ccnipii domini,&c.
liitldum,^cd tjnamdttt rtparebaiur tcnipii <edificium mufiebant U4t
f*
ttUipU tx itla f.ecunia, ^ux vrdwata trat ud nparandum adijitiii
,
&fecM.idum hcc lofuiturfiriftitra
4.r\e.f(d 4iciJitio refarato dcieji
duo ptcunis faSa fimt uafa unipli,yt htc diciiur.
3
Scnuicauccmlo. Hicconfcqi^enier difcnbituripfius Jeiad^
ftlix co,ifumntaiio,cum diciiiir.
4
llcnus di. tjiia non tranftit tetrpus in vacuum^fed in bonis 0-
ftriLus conttnuefe cxercnit
,
f/rop:cr i,und ualde folemwter (cpidius
fi4!s,cumdicitrtr.
Scpeliciuntquc cuiiunciuicacc Dauid. E(
juhditur canf.} I. uiui.
3
i^o quodfc.bo.cumlfi'.
ipfumadminiomuUerifliherAnd
>" /' itiololatiia rcuocaiKl.
t Et cum dcclus,
nitm dc lintfcminc reflituendo.vt patct per
fndicia,
'
r r
7
Poft-
M O R A L I T E R,
7
Toi.iju,>m
au.^c.ad..re.
Pcr pnncipcs liida,qui
diuinos ho
rorcs rt-i l(.,s
cxhibuaGc,i,cMtdiKi
plcn.us in cxpofitione
UM Jupvt
<a.c.^.l;b,Kcgum,
nnRiuyradulatotcsicc;u ,ci;
7
Poffquam autcm ob. . Hic confet^uenter defcribitur remfnu
Joas tcmpore aduerfttatis,& primo difcibitnr ipfiH<^<r pofuli
niuiii
culpxjfcundo malum pana,ibi: Cumquccuolutus. Ciicapnmnm
tang:turd"plcx culpa.Trima cji idoioiatria,cim dicitm.
8 Ingrcfii fui^c prin.Iu.& ado.rc. impendendojiiii ditiinum ho
tiercm,ficui ditlitm fuit diffnfttis ^.^ej^.i 2,
9
Ecdcrclique.ccmp.do.Dcipa.fuo. AbyfTus enim th)'.
Huminuocac, &ideode>nopcccatotrai.iijunt.jdiil!a.
I o Miccebacque pr.uc re.ad do. Ex 'juo appan t Dci mifera-
tio,^ eorum obflinatio.Corfequentcrnotantui- pirn iiidiu ,n ii.r.
f<-
lioneZacharia^quipatrifucccJferatirifitnimufacerdot:Vyt':h}i't'.J
ex gloJj'ama?>ia Hebraica,'lhrcn.2..g. ftifti illud. Si occiditurm
iandhiarioclomini faccrdoSi&prophcta. & inprxfchdtum
dicitur.
II Spiritus ica.do.in.2a. Exreuclatione enim
fpiritiijfin^i)&
eius in'pulfii,motus ftiit ad confianter ar^,:e'idum rcgi'm,& pifKiHi'!'
12 Filium loiadx iaccrdoccm . Ver hoc ojienditio
corditiy
aggrauans peccatuhi^qxia Joiadafecerat Oona o^ga regmiy&fvp^''^
Utpatetexprxdiiiis,
:i I Mifc-
potcncum,&fic facificcos
inYanire,&:rcTinqucrccimorccIi-
uinum,licuc ifle loas dcrcliquicadulacioiiib.
principum
d:'-
1
linitus,^: pdicacorcs vcricacis conccmnore , &c ufq.ad
nip:u
ghqn jjfcqui,ficutifiic'loasZachad5^pheca
iliflk
lapidari
.
1221 IlParali araiipom.
prophcrx,5^c.Neqn? foliim verbls diuinis rei^itcriinc,&: cS
"
tra-iixcruncfixi ctKJm Ispdihu"; cun-! obVucrunr in atrio te-
pli. Tanco iftc Ijbomiiic in^rjn' ari-ni criinine , & in eum
q.
fucrat falutis jdininiftcr.Cum lUicm morerctur dixic. Vi-
der.tDuminus,d:iudicct.
NcqucafuacxdJitpctiCionc.Na
cum prxrcriiilec an-
j
iiuSjin eo> quidem im-
a petum fccic modicus
1
Syrorum cxcrcicus, tra
I
d C' f-inc auccm a Do-
mino qui ab cis fucrnc
contcmpcus. Ec ahos
quidem intcremcrunc,
aiiis in capriuiratcm rc-
,daclisabicrui!t. Iffeau-
tcm cum incidiircr in
infirmicaccm , occifus
fuic a fubicdis.Vcra crt
crgopratio illnqua^di-
da fuic Noc.Qui etfun-
dic saguincmhominis,
pro fafiguine fanguis
ctiiindecur
,
quoniam
in imcgmc Dei fccit ho
mincm.
a Zachaiia
fiii laiadx.
^
Dominus in Euangciio
Z^thariam jntcrttm-
plL!mj& altarc Gc;cirum
|,
iricniorans, filium Biva
chi^cdicic, qucin pijr-
fci.shifloria ccilitur fi-
lium fuiilc loiadx . Scd
aiiZachariam hl;u Ba-
r.icli .1 di(.uc,cjui mduo
dccim ptof
hciisundc-
cmus < ft.pdtrifquc nomen confcntitin eo. Scd vbi occi-
fu<; fit inrcr tcmplum,&: alcare.fcriptui a non doccc, mr.xi-
mrcum ccmj onbus cius uix ruinic tcmpli fucrinc. A-
li;Z haii.-mpacrcmloannis intclligivolunt, cxquibuf-
d.:m apocryphorum fomniis approbanccs
,
quod pro-
pccrea occfus lic, quia prxdicauic aducncum Saluato-
ris , hoc quia dc ftnpcuris non habct autoricacem , eadem
facibcate
Cap.XX[ilI. J212
B
l
facilirateconrcmnicur qua probuur. Alii .'fTum voluncZa-
chariam cfic, qui occifus lit inccr t'?mplum , &: altjre a lixis
rcgc,ficut Rcgum narrac hiltoria. Scd obfcruandum,
quod
ificZ.ichaiias iion fit filjus Bar.ichi.?, f, d Ii)iadiE,cum ero-q
Zachariam tcncaaius,5<: occiiionis conf j x at locus, quxra-
nuisquarcdicicuihic
qumisdorriinnmjVtderelinqucretvosPtQuitcongireo^ati
aduerruseummifefutlapidesiuxraregisimpcrium,
Tatrio
'
domuuin-.Etnon ert rccordatus loasrex mifericordi.T , a
fi:ceratIoiada patcrillius fccum.fedinterfecitfilium cius.
Q^icummorcreturaic.Videatdominusj&requirat.
Cum
*
queeuolurusefletaainusjafcenditcontra
cumexcrcitus sy 3
iiiE,venitquein Iudam,&Icrufalem
, &interfecitcunclos
f
principespopuli , arque vniuerfam prsedam miferunt regi
Damafcum.EtcerteciJtm pmodicus venifletnumerusSy-
rortim tradiditdominusin manibuseorumnnfinitam
mul
titudincmeoquodderdiquiflcntdominum
Deumpatrum
iuorum.In Ioasquoqueignominiofaexcrcuereiudicia,&
r
,
,.
.-J
^ ^.
, ., . ^ 4
rix fangume putanc
abejiitesdimiterunteuminlanguorib.magnis.
Sun-exe-
y cffcpolluca.
runtaut contra eum leruifui in vltionem fanguinis zacha
nx fili I' ni\dx Iacerdoris,& occiderunt eum in ledulo fuo
& nTi'rtuiTsclI:.fepeI;eiunrquccuminciuitate Dauid,fed
nonin lepulchnsreguni 'lilidiati vcrofuntei Zabadfili*
Scmaath Ammc nitidis,&I(>zabadfilius Semariih Moabi-
tidis.Pc-rrofiiii cius,aciunima pecuni^qu^adunafafuerat
fub eo,& ioftauratio domus Dci , fcripta funt 1 diligetiusin
libto regum. Kcgnauit auiein Amaljas fiiius eius pro eo.
D
t eonlutacct
.
E
filiU!< ikr.-ichi;e,&:n6
loi.idic. B.irachiasbc-
ncdictus domini dici-
tur,&r iacerdocis loia-
d(j lufiicid Hcbrgo no
mincmoiiftracur. la
cunn^elio (quo ucuu-
tur SJazareni)profl-
lio Barachia: filius lo-
iada: lcgitur, fimpli-
ciorcs fracrcs intcr
ruinastempli.&alca-
ris, vel inportarum
cxitibus,qua: Siloam
dicunc , rubra faxa
monftrances Zicha-
-g''"^
b Inftdia.vc.Piffcnmt
HebiiEi Ammonicas,
&: Moabitas infidia-
roseflcrcgi I.->as pro
iniufia ncccZacharig
ad exag"eradam ma-
liciam Ifraelicarum,
g.
vIciLinokieruc faccr
dotem Dci,queuin-
dicaucrupcfiliiaheni
gcnarum.
*
lc ft
j
bXi^m peflimum languorcm incurriflec Ioas,inffan
tcsamicr qui niprccm Zachana: loiada: filii
defcndebancci-
quc infidias facicnccs intcrcmcrunt cum, iSt fcpultusciiqui-
dcm Icrofolymis, nonautcm in monumencispacrum, quia
fuerac impius,&: cfiuinor rcligionis in micus.
M Thcod.Ioramquidemincerfcceru icnjn diuino zelo ac-
ccnfi.iisd (XUO.&C fanguinoicnco auimo incicaci.
'

#CAP.
qui coniiira-
iiernnc c6(rx
eum.
F
tinM'drasIi-
bri
( videfii-
prain fin.i^.
cap.i.
NICOLAVS DELYRA.
Mifv.runc la.iux.rc.imp. Ex quo paict, quod rex,& populKS
fcrfetraHCTun: parricidium.
2 V.dcac do.&: re. Hoc dicit non 'Z^lo uindiildi, fed iuflitiA diui-
nx.
3 Cumquc e. Hlc corjfecfuenti r poni-ur dehitapana, &primo in
debellationi luas.cum dicitur. Afccndic con-cum cxcSy.f* quo
pa.et fenten tit yfque ibi.
4
In loas quo.igno.iu. tjua autcm f^eiwt illj, hic non exprimi-
tkr,nec
^.]{eg.fed libro de H braicts qutfiionibus dicitur, quod occide
runtfiUos eius coram eo
,
improperando ei interfeffiontm Zacharia.
Sed hoc non -vidttur veruWy^uia inprincipiofe.ca.dicitur qu d ,Ama
pasfilius eius regnauitpro eo
,
propter quod, <Jr multa xUa
, ifie liber
de
de Hehraicis /juxflioiibus a multis, &rationabilicer, rt videtur, negx
tur cjfe H
eronymi,tum ^uia non habet eius fiilum,tum quia in libro :t
luflrii.trt vlrorum,rbi Hieron,enumerat Lbros ab eo editos,faciifolim
mer.tionem de Hebratcis tjuxfiionib.fuper Ce.& ideo dicitur, quodli
ber de Htbraicis qnxfiionibusfuper aUos libros faSlits fuit a quodam
Judjeo cnnuerfoiijui multa iidlicia immifcuit, vt videtur, proptcr quod
de ilL.) iibroparum curandum efl, nifi quantum confonat veritaii . Et
ideo atitcr dici ur,qf4odfecfrunt ifti loaspUgas turpes,& ignominio'
fas,& ideofi<bdieur. Ec idco abcunccs dimiferunc cum in lan-
guoribus magnis . SecundodcfcnbiiftrpanaeiusininterftSiont,
cumdiciiur.
j
Surrcxcrunc autcm con. Etpatet fententifthuluspnrtif ex 4*
Sis 4.l{eg.iz.,nfi.
6 Scd non in fe. quia erut indigHus,propter malitiasfu as.
*CAP.
MORALITER.
3
Cnmque eitolutus
eJfet.Per Syros qai inccrprecantur fubli-
nics,fignificancur fupcrbi dxmoncs.Vndc lob^i.d.dicicur
dc
dzmonum principCjquod ipfc cft rcx fupcr omncs filios
fuperbiar.IgicurpcrcxcrcicumSyria: fignificacur cxcrcitus
gchcnn,Iiuc dxmonmn.vnde fubditur.
Et
t
Et InterfecitiunBos, pcr quos fignjficancur adulatorcs re-
gum,&: poccncum,ut pra-didum eft.
j
/ - loas qu.ign, qui tuerac adulatiombus principum delini
tus.Per hoc igitur defignatur, quod dgmones fecum crahuc
ad inferni fuppliuia adwiacQrcs,
3:aduiacionjbws.eorum ac-
quicfccntes.
Vigin"
Tom..' 0.0. 5
"a
^
||it.ofe.i<;ip.
|ilt^uiMP*<
9
'viuoruav
lUi^baitiu,
CAP VT
XNV.
qne aniQ*
ttm era-\&t
.
^ cwxy-
SOSTOM.
Amafus p.iii-
lonu-lior cx-
litit cjiia Ion<
pat{Tci*.Ni
Amafus in
pnmis pli-
Qiit Dco , fi-
cutloas, (ed
poHca mali-
jnatuscft fi'
cut loas.Sccu
dum hoc fuic
mdior , qu3
loas pf fuus,
quialjas cor
ripicDtcm fc
prophcta la-
pidiDus intcr
fccit. Amn-
fi.is ,iutcm cu
mifitlctadcu
Dcus prophc
lam , non in

tctfccit, fed
comminatus
rcfpondiici.
Nunquid c6-
filiaiium rts
pi$ dcdi tc ?
Ouctib:, nc
fiagcllcns.Se
quuur.
b Jn ualUm
Salhari, d.
vbi fal ficbar,
vclf^no.falfu
ginis, vtmul
tis in loc s de
cifo,..\:ficca-
to.^rinccnfo
vcl aquis pu-
tcorum falfis
fcr-
Glof.ordi
&NicoIaideLyra.
1
214
C A
P V
T
XXV.
TcTintiquinqUc
annorumerat
Amafias cum regnare
coepinrct,
&vigintinoueni
annisregnauitinicrufa-
a
tOp:nonanhominimiHuluidcbjnt,8cl.iu;.ibaiiL
_
lemiNomenmarriseiusloiacia
deleruialcm.Fccit-
que quod bonum clt m confpcdu domini
,
verun-
tamen non in cordc
perfedo. Cumque robora-
tum fibividcret
imperium,iugulauitfcruosquiocci
dcrant regem
patrcm
fuum.fcd tilios corum non in-
terfccit,ficut fcriptum ctl in libro legis
Moyfi, vbi prxccpir dominus,di-
ccns.+Nonoccidentur
patres pro
filiis,ncqLie
filii pro parnbus fuis, fed v-
nufquifquc in pcccato (uo
morictur.Congrcgauic
igitur Amafias ludam
,
&conftimit
cospcrfamiliastribunofquc&ccnturioncsin
vniucrfoluda
& Bcniamin. Et rccenfuit a viginti annis > &
lurfum, inuenitque trecenta
milia- iuucnum qui
cgredercntur
ad pugnam. &
tenercnt haftam
,
&cly-
pcum.Mcrcedcquoqucconduxitdelfrael
centum
miliarobuftorum ccn-
tum talentis argenti. Venit autem
homo Dei ad illum,& ait.O rcx. nc egre
diaturrecumexcrcitusIiracl.Noneltcnimdominuscumlfraelj&cunais
.Diuolobon
Cimfutd..is,nccam.prxh.isdommu.ett.
b
SDc.cr^uA>^^<iy..^o^^ccAch.^uUV.o:i.o.
filiis Ephraim.1 Quod fi puta^
in robore exercitus bclla confiftere,{uperari
tc facict dominus ab holbbus.pci
qu.ppe ert,& adiuuare,&! in fugam c6-
uertcre. Uixirque Amnfias ad hotnmem
Dei Quid ergo fict de ccntum ta-
Jentis,quxdcdimilitibusIfra.l?tTefponditcihomoDci.Habetdomii/
vndetibidarcpoflitmuItohispIura.5cparauititaqucAmafiasexercitu.
qui vcncrar ad eum ex Ephraim,vt
reuerttretur
in locum fuum. At iUi cotra
ludam vchcmcnterirati,reucrfifuntin
regionem
lua:porro Amafias con
fidcnrereduxitpc^pulumfuum,
&abiitin
vallem
Salinarum- Percuflit-
quc filios Seir decem milia , &alia dcccm milia virorum
* ccperunt filij
luda, & adduxcrunt ad prxruptum
cuiufdampctr^,
pr^cipitauerunc-
quecosdcfummomprxccps,
quivniuerfi
crepuerunt.
Atillecxercitus
quemrcmiluatAmafias, ncfecumiretadprjelium,
diftufuscftinciuita
iibus ludaa ^amana vkjUt ad Ecihhoron. Et inteifedis tnbus
mili-
busdiripuirprfedammagnam. Amafias
veropofi:cdemldumacorunu,
a tQui- fctundum HcUcos cum fiiopitaicniw licccm mUU dc j,ctri,idola iclpondcrunt iUos idco uitcaeiaos
,
quia in cuitu co-
rum ticgiigcmesfueiant."
/-i l
c
&alIatosUcosfiIiorumSeir, ftatuitillosinDcos
fibi, & aaorabat
eos.
ferucfa6>is,&:
I
.'jdialis finni
tAtcm CDqtie
,
i!o pcrduc^tis.
vclalircr, vbi
i>L loab duo-
dccim milia
IduniiEoriim
pcrciilfiflc lc
gitur.Pro val
lc aiitcm Snli
narum vctus
cditio qiiali
nomcn rcgio
nisGcmclap
^
poiujt.
'
c Statuit eos
^
in deosftbi , C
adorabit eos
,
& illis dilole-
bnt.
jcThcodo
^'
ictus. Diuinu
aliccutus au-
xilium non
y cognouit bc
*
nctaclorem .
Dcos enim
j
corum qui
t
fuerant fupc
raci, quosa-
Iportauit cu
f poliis , tan-
quam vifto-
nx dacores
honorauit,&
facrificiis cf!
9 profccutus.
.i^COMH-
STOR.Audi
uit cos dates
10
rcfp6fa,idco
j
peniffe Ama
lech,quiane-
,i
gligcntesfue
rant in cultu
'J corum
,
prai?-|
quo tah pce
na pcrculfus
cit.
a Sm
'
I
t
> M
\
NICOLAVS D LYRA.
C A P XXV.
Piuifia. V Tlgintiquinque. Hic confeejuenter agitwr de tempfre
^mafnt
\
cr primo dtjcribitiir > egni ritis profpoitas,(juamdiu vixit inno
tcntcr.fecHtdo eius aduerftaspojiejuam uixit infoUntcr^ ibi, Ac ilic
Cxcrcitus .
Sententia avtcmprimapartispatetcx diilis
4. l{egum
l^.inprinc.execptisqufeejuuntur.
X
lugulauit fcruos. & hoc tufli^quia licet ejfet digmis morte,ta'
Pien ifli non habebant autoritatcm eum occiaendi.
j
Congrcgauit igicur, ad pugnandum contra Idumxosinji'
/iantcs regnumfuum.
4
O rex nc. ^uia erant idohlarrf
, &ideo eorumfocietas magU
nocniffet.quam iuuiffct.ldeojetjuitHr.
f
Non cf! enim. qmain regnoillo colebaniur rltuli aurei,&
e-
tiavi idolaa'ia.
;_ij .
6 Eicundisfihis. a tfi^ihut denomineAatur re^nim iltud,aHUle
robo "nprimusrexfuitde tribu Ephriwn, cirplures aliipoflcum.
7
Habct domi iius vndc tibi.cAr qHopatet,<p
illampecuniam il-
bimiit Hsdimi/it.
8
Af i li contra fudam. non propter pecuni^eretra'^ ionem,rt di
dHm iftyf i tjiioniain repniautrw.t it ci.r.tniintin
tUafeparatione.
9
Pcrculiuqac iilios %cix.ficeflhHebrp,($-
42^.14. &non
io.
I
i0.milia^ut habent aliqui libri,& malh.
10 Ac illccxcrcitu. Hic confcquenterdefcribltur aduerfnat
regnifnipoUqtiam vixit iufolenter, &
prirno ponitur aduerfitas ,
in
dula propcccatojitperbi^,
&^
Jicundo prpeccato ido lola trif ,
ibi.
^
Amaiias quoque. Circa pri)numfciendum,quod^mafias rexha
bita vi&oria elatusfuit infupcrbiam, eam rnagis attribuens uirtuti
proprif,qnam dinin^',^ id(o exerci.'us If
acl,qui redierat ad terranu
fuam,excitatusfuit ex diiiina ordinationeut iHu.ideret regnumfuum
non.n.inuaferunt in reditu de excrcitu .Amafi^, fedpofiquam tene
raHiadtenram fu.im^& hocnotaturyCumduiiur.
\,
H Ditiufuscffinciuicaci. fcilicct,venieudo.
1 2 Vfque ad Bcchhoron. ^amariaau em erat in regno Ifrael
.
Bethhoron autem in regno lui^,&idcoft redeundods exercitn .Ama
ftx hocfecijfct,fcriptura dtxijfet medo,Jcilicet,aBcthhoron
vfaucaJ
Samariam.
1} Ariiafjas vcro. Hic confeqnenterponitur aducrfitas
prn pec
cato idololatrif,& primopunitur culpa, fccundopccna ibi.
IgitUf
Amafl. Circaprimimdicitttr. Amafias c^uoquc. In hbits de
Hcb.quefiion.dicitur,qiiia idola cum morcrcniur ldumxi,dedcrunt
re
fponfa, qiiodhocaccidebat Idumfis,ct quod ncgligentesfnerunt
tn
culiH eorim,quod audicns .Am.tjias eos coluittfcd hoc vidctur ficti-
tium,quia nuLlagl.Hebraica lioc dicit,nec aliquis expofitor
LatinUt
autheticus,uidctur et tam cjfc (ontra textum
,
quiapropbcta de boc
reprel)cndcris .Amaftam dixit^
^Cur
MORALITER,
Ejpofitio moralis huiys capi^ulj icquuatur ^.Rcgum. i^.cap.
I
0-
jzzy ll.Paralipom.
Cap.XXV. 1226
a
Sciotiiiqfitt^^jtcdco^htiucnciomjmi^&c. Qui ncminem vulc du.isrribus quibns imperabat Jomus Diuid, f:'d fccifj-
D
pcrirc, k d cum qui in pcccaco pcrfcuerac, lufto iudicio da' dum iicunj locorum pt;rrincc ad ciibuji! iiciiiamin.
&illisadolebat incenfum . Quamobrcm iratusdominuscon-
T Eleazjt lilriun Dodai auunciiluin eiiis,(iiiit HcLr.ti tra^iuiit.
traAmafiam, mific adillum pro^phetamciuidiceretci- Cur i
tadoraftiDeos, quinonltbGraneruritpopulum fuumde ma-
nu rua? Cumqucharcillcloqueretur, rclpondit ei . A quo
miflushxc dicere ? Num confiliarius rcgis cs ? Quieice, ne
inrerficiamtc. Difcedcnfquc pn^pheta: fcio, inquit, quod
cogitauerit Dominus occidere re
,
quia fccirti hoc ma-
lum, &in(upernonacquieuirticonfiliomeo. t IgiturAma-j
fiasrcxludainito penimoconfilio,mi(itadloasfiIiumIoachaz
filii lehu Regem Ifracl , dicens. Veni , videamus nos mutuo
.
mi pauore conucrfi.
func.JlihScrgQdirpcr
iiSjConcigicucAmoi-
. 11
-7-'
I- ^. ,
/1 , -1
liascaperccur,eique
AtiilcremilitnuntiosT diccns Carduus, .quieit in Libano, *
loas niorrcm iuccr-
min.icuscft ni lero-
folvnucis fuadcrec vc
ii.jc.fdcocrgo Am.i
lias pcriic, qui.iad
monicus pcr pro-
phcc.-im , vc agcrec
pccniccnciam , non
obcdiuir, fcd ufque
ad fincm perman-
lic.
b CardHus^ui.Y{iV\c
limilicudmem in-
nuic ,
quia Amafias
nobiliftimjs orcus
nacalibus defiirpc
Dauid veniens,pro
pccr idoloi2CVKC fct
dicaccmdegens,&:
uilis (a<l:cus propria
inenfuram noncon
iidcrarfcdvltramo
dum tiiperbi.E fafiu
fe eleuac.
4 lofep.Amafias
dufcAbftinerenon
poffec in rcbus fal
cibus
conflicutus ,
tfcripfitadregcm
If
raelicarum, ucciob
audrrct,&:populus
vniuerfuSjficuc pn'
baudjcbanc parcn
.tibuseiusD<uidi,&: c r
.
'
.
^
. .
" "
","
^
Salomoni
. Qui (i
d ludas
coram Ifrael , & rugitin tabernaculalua . Porro Ama- 5
parcTcnollencfci-
fjai-n
rcgemluda, filium loasfiliiloachaz cepitloas Rexlfrael
in
Bethfame.s,& adduxinn lerufalem . Deltruxitquc t murum
eius a porta Ephraim vfquc ad portam anguli quadringentis
cubitisOmne quoquc aurum,& argentum,& vniucrfa vafa qux <
repereratin domo domini, &apud Obededom , in thcfauris e-
tiamdomusregis,necnon&filiosobfidumreduxit inSama-
:
ria. Vixit autem Amafias filius lofias Rcx luda, pollquam mor-
tuus eft loas filius loachaz Rex Ifraeljquindccim annis. Reliqua
vcrofermonum Ama{ipriorum,& nouiffimorum fcripta funt
in libro Rcgum luda , &Ifrac! . Qui pollquam reccfTit a Dq
mino, tctenderuntciinfidias in lemfalem. Cumque fugifTet
Lachis, miferunt, &intcrfeceruntcumibi. Rcportantcfque
a ^
Quia dcos Edom qui in equii poriabintur adotauit.non fupet humrros hominum, quia neflexit ftniiie Deo
Ilrael.tuiiis myiteiia fuper huietos pattiaichaium poitabantur.
ilipcr equos , fepelierunt eum cum patribus fuis in ciuitatc Da-
uid.
'/ lofcphus. Cum
produxi(iec cxercicu
V''*'"P-
io.iS, cdetquc iam
p-
lium commiinuus,
miliccs Amafia: re-
pcncmuscerror ,i5<^
liuporinuarjc,
qua-
Un\ non propicius
Dcusimmiccercc,?^
anccqua vcnucncad
m;!nus,infuganiani
militadccdrum Libani dicens. Da filiam tuam filio mco v-
xoiem. Etecce bellixquacsrantinfyluaLibani, tranficrunt,
&:conculc3ueruntcarduum . Dixifb. Perciuri tdom, & id-
coer]giturcortuumin t fuperbiam. Sedeindomotua, Cur
malurnaducrfum teprouocas, vtcadastu, i<<:Iudastecum ?
Noluit audire Amafias , eo quod Domini cflet voluntas , vt
tradercturin t manushoflium proptcr dcos Edom. Afcen-
dit igimr loas Rex Ifrael, & mucuos fibi pricbucrc confpedius.
f
Ciii:tis facetdotalis
i tribu Benianiin,aIteraBcthfamese(linH;bu Ncphihali ad rj^um decem tribaura
pcitincns.
Am.afiasautem rcxIudateratinBethfamesIuda:. orruitque
Tcncqui* bclloccr
minumcaufa pcrci
pcrcc. Cui loflas rc-
.fcriplic. EracinLi-
banomonCG cyprcf
fuSjpcera.&puluis
4Tiillcadcyprelliim,
jieccn* filiam cius
tiliofuovxoreni.Ec
dum hccc agcrrcbe
fliaqu(^cranlicns
puluercm conculca
uic. Hocergocibic-
ric cxcmplum , vc
maiora non appe-
tas,&c.
C lethfamts.lnKc-
gum dicicur Bcchfa
mcs oppidum lud^
quia pcrcincc ad rc-
gnumlud5,idcft,ad
duas
apenenccs porcaseu
cii exercicu fufcipc-
renc . Qui morcis ccr
tgloriam j
rorccompulfus fufci
petc fccic hodcm.
Quidcftruens parce
munquali qu.idrin- finanibiis.
gencorumcubicoru,
cumcuiTU ingrefiiis
eft IcrofoIymam,A-
maliam capciuum
labiit.
ducens.
c Et ap.Ob.Qyn^noa.
folum uafaabftulic,
qux in domo Dei rc
|mur6j.
peric, fedeciam illa
qua: obfcruabanc ic-
nicores &L cuffodes F
cempli.^ In Rcgum
auccmlcgicur, qudd
Dauid elegic dc filiis
Obcdedom 72.admi
niftradum in domo
Dci
, &: cuftodiam
CL-mpli.
f Qmp^ji. Ex quo
propheca: confil 1 um
non audiuic
, neqnc
addomiiuim eouer-
civoluic, coniuiacio
pracparaca eft, i^ dila
ca>doncc ad confuni
macione pcrucmrcc
.
CAP.
NICOLAVS DE LYRA.
1 Cur adoraili,^c. non.n.dicitnrpopulus alicuius veri Dei,trclfal
fi,nift cultim impendai fihi (ecundim ordinem illius ritus.yndc
&fi-
lii lfrac!.,qitando non cokbant debiio modo dominum, ditebantur non
fopulus eius,utpatet Ofce i.c. &i pluribus aliis locis vcier.tefl.Item
tjuia .Amafiai nfpondiffet
propbet<caufam diciam idola colendi , vt
yideturfrohabiUter,quodnonfecit,feddixit.
2. Numconfiliarius reg. ex hoc etiam apparet objiinatio ipfius
.Amaft.
3 Igiur Ama. Hicpofl
culpamponiturpana debita. Etpatetfen-
tentia
ex diCiis ^.E^g.i^.addenda tamcnfunt aliqua.
4 Carduus qui eft. Carduits efl berha vilis,& defpeHa.Cedrus au-
tmeflarboraltayetideouocat^Amafiam carduumyquifubfebabebat
tret
tres tribus tantumje autem vocateedrum,quia habebatdecem tribus
in rcgnofuo.
5
Porro Ama.re./?c babetur in Hcbrxo, &in libris carredis,
&
ifle^
loachaijidem efl
curn Och(t%ia qui uocalur etiam loathan, ut ha-
betiir fiip. 11.cap.
6 Vafa quas re. Ifle timpore Danidfuit coHHitutus adcuflodiam
thefaurorum,&fiiii ciusfuccefleruntftbi in eodem
officio,& idcola-
cui ille rbi taliaferuabantur,ab
eo denominabatur.
7
Nccnon&: H. Dixerunt ati<jui,quod iflierantfiliiprincipum re-
gnilfrael^quos tenebat.Amaftas obJides.Sed hoc non videtur vcniw,
(juia non lcgiiur ^mafias tantum pr^ualuifc rcgno ljrael,prcpter
q^
dicendHm,fjuod ifli erant filii prtncipum regni Ii,dn,(juos cepit rex
If-
rael in prilin,& tjuaiido uenit in Itrufaiem commutauit, accipiendo
filiospropairibusauostembat.
CAP.
Tom.2. Q.CL4
Glaf.ord &
Nicolai
dc Lyra.
A
t4
Re|.HiC,
f
*i8oe I>ei
f
pra'p<-rjri
1217
C A P V T
XXVI.
.: loftp,
Erat
brcbonus,&nam
Sagn;^*n'^^^^^^
b Srrrx cum parribus fuis .
Scd^cimannorumeratO^ias.aim
ad rcrijm
proiiidc
tia naturalitcr in-
diiftrius.
*EVCHERIVS,
C^intum
a^hniim
agdMC in mortc
parris,
iotcriinta-
mcnvf>.joc.id 16,
annumrei;imad-
mmilkarum
cft
jp
Scnacum
quc uo-
cabat
Sjnhcdnm,
io 12.
aniiorcjni
fui frdccim
pnno-
rum tuit , ic rc-
e;num folus admi
1Mhii
niararccapic.Sc-
^
quicur.
.b
Qi^4SCMmre.QiM,
&Azarias.
Ozias
inccrprccacur
uir-
t-broboMt^dommi.
Aza-
tuwiKsjin
r'
auxilium do-
cxcdium. mini.
quuqiiadm
rcctccgic,
diuina
opeadiucusplun-
ma liclla tclicitcr
commi(ic> &: dc
6cfid>iinnu- hoHibiis criupha-
inwurtcojfi.
mc
Scdpriufqua
per fupi*r biai illi
cicaccutauie.lepra
pcurtiisnomMViS.
bL honoris otfufca
uicd
gniwccm,cx
cluKis a populo uf
qucaddicmorcis.
C
Su;p9r.val. H?C
cpoica Ephrajm,
quan:
fnpenus dc
(i;u:iadlcrccuht
alojsrcije
Jfrad.
^
Nohiicauccmfcri
_ _ - . .
JurdoMWnu!
P"^"^
hiftoci? no- d
li^rctureidominus, &corrobora(retilluni.Sedcumroboratusef-
#uxiiiaaoci.
J[j|"-^^3"Tp"}^j
fet cleuatum cft cor eius t in interitum fuum , & ncglcxit Domi
-
n
<^
numDeumfuum,
ingreflufciuetemplum Domini, adolcre vo-
1
NlCOLAVs DL L r K^T.
~
C A P. XXVI.
l 28
t
pUuicie
Rabfcanut fu-
praeod.if.f
C A P. XXVI.
tMnisautcmpopulusIudafiiiumcius
Oziam annornm
'
xvjconftituit regem
propatrcfuo Amafia. Ip(ea?difica
uitAilath,&rc(tiruiteamditioniIudx,portc]uamdor-
re(narc
cccpifl"ct,&
quinquagintaduobus annis rcgnauit in Icru-
falem.
Nomcnmatriseiuslecheliade
Icrufalcm- Fecitque cid"
z
crat redum in
oculisDominiiiixta omnia
,
qua: fccerat Amafias
t
Hnnc manttffc lilmni Z-uharia filii loudjt,.iu' !">!' mottrm pauis naius.ac eb hoc patrii Boraen twtitus til
,
intellicm.n.i.ropicilkadoiiuin,vidcnsproptptori,ctamdicitui.
a I j

li-
patcrcius ,
&cxquifiuit Dominum in diebus zacharije mtclli- 3
gcntis , & t videntis Dcum . Cumque requirerct Dominum tdi
rcxiteuminomnibus.
Deniqueegrefsuseft,&pugnauic con-
tra
philifthiim ,
&dcftruxit murum Geth , & murum Iabnix,miJ
rumqucAzoti.
Acdificauit quoque oppida in Azoto
, &: phi-
lifthijm,
&adiuuit eum Deus contra phiHfthiim, & contra
a t
Locam effe dieut,qui in Cicncfi Gcrara dicitiir,i*i regiuuit Abunjlccatvhi pcrcgtiiutui ell Ahralwiil auB Sa-
11 vKQie fiu.
j 1 I *

A
Arabcs,quihabitabantin
Gurbaal, &contratAmmonitas. Ap-
pcndcbantquc
Ammonita: muncraOzia: , & diuulgaturn cft no-
mcn eius vfque ad introitum Aegypti,'proptercrebras vidori.is.
AedificauirqncOziasturresin Icrulalem (uperporram anguli, &
fuper portam vallis,& reliquas in eodem muri latcre,firmauitque
eas.Extruxitetiamturresinfolitudincj & eftodit cifternas pluri- r
mas,coquod
haberetmuItapecora,tamin campcllnbus, quam 1
7
tcremi
vaftitate . t
Vincas quoque habuit , 6c vinitores in monti-
bus,&
in Carmelo . Erat quippe homo agricult lirx deditus . Fuit
autem
cxercitus
bcllatorum eius,qui procedebant ad prslia
*
fub
manu
lehielfcriba:,MaafixqucMocT:oris,&fubmanu Hanania^,
quieratdeducibusregis,omnifquenumerus principum per fa-
milias fuas virorum fortium duorum rnilium fexccntorum, & fub
cisvniuerfuscxercitustrecentorum,&feptem miiium quingento
rumquierant aptiadbella^&prorcgecontraaduerfanos dimica
bant.pricpaiauitquoqueeisOzias,i.cun<5lo excrcitui clypcos,
&
haftas,&galeas,&loncas,arcufque, &fundas adiaciendos lapi-
des. Et fccit inlerufalcm diuerfigcncris machinas
,
quas inturri-
g
bus
collocauit , &in angulis murorum , vt mitccrcnt (agittas
, &
faxa grandia.Egrelfumque eft nomen cius procul,co quodtauxi
indcrtrucd-),&;q.i
JKphraim id.)lis i.
j7ioiabac, cc cuim
loas regc fuo li.lc
porca dcihuxcnic
jii ardinc-.^rioiic ip
lius proprio uoca-
bulo oon meru:c
iioinid.irijcd no-
niiiic va!lisdf,pp
aucoris fui l)uu>i-
lianoncm.&uciii-
tacc, hicin liiJ a
dicit.Ecporcaiidl-
hs xdiiicauit Ai-
non, <5^hitacorcs
Zanoc. I)ch.Kaii
^
teinporca, &:alii!>
lcruCilc in llfdia
lcqueces Bcda a-
buadc dixunus.
d Sid cuni. Fuic O-
"
zias prinioiuftus,
p
t\:rci2turccicic6-
fptrcludhi , viiCJi
hoftcs u;cic, dl
jiiulcos J>plx.-casi
im^io fuoh.ibuic
Hiiic q^diu uixic t
f
Zacharias f.iccr-
''
!
dos C'Jiz,nomcnco
incclln;cs,placuic
^
Dcocuoi venero
neferaiesin cem
plo.Scdpoiln Za-
charias obiic , uo-
les
p
fc offerre do
nan;i, faccrdoCH
dignicace non ta
pie,q;audat"icria
iiafit , ncc rccla-
niacib.Lcuicis,<$i2
faccrdocib. obi-
uicvncickprain
tVonccpculfusc,
^ficerdor aurila
mina ,pcegebact^'
iEzechieiciubci
p ^
diisThau Irijim ]
pflione lignari. Ji:''
e Ingrrff. &c.do.
"
j'
quia inducuslio-
J[^,
lu faccrfJocah m-
^.tan-
OMtiis
a.H/f confecjMcnter agitHr de tempore Ot^x,ctnnsprimo
i-fcribitur Uudabils t onmrfatiOyfecHdo detcfidbili! elatio, ibi.
5>cd cum rob Circa primum prinio dcfcribitiir,ut gratiofus cum dt.
i. Fccicque. f.in principio regni fui,ut habeiur in c.prxcedcati.
5
E\quiIlU!C do.dic. Dicit hicgl.Hebraica,ejuod h<cc cfl Utera in
ttUige-itis timorts domini ,
&nHodiJlr Zachariasidetn tfl^inodrex
O^^as^dT qUodvocatiis fxit trib.n*>minib.f.07iias inprincipio huius
C.& hoc Z icbariaSyCT'
J.l??.!
^.-^'^arias,ij~ dicitur hic intelligcns
ttmorcs domini, qui^fHi: bouus , & Japicns , & timens d.minum in
principio regnifui.Expnfnares auten noflri dicuni communiter,quod
ifl:'
Z.iharias fti-tfHius loiad^facerdatiSy^jucm occidit loas rex luda
ytdiilum
efl
fup.i^x.Secundo dcfaib tHr,ui u:fforinfus,cum dicitur.
Dcniquc cgrcffus cft,&r pugiLiuic concra Philiffhijm. rcro
iefcribitnr,i'.tfamofHS, ciim di. itur . Ec diuulgarum c(f nomcn
CiUS. Quarto vt ia bonit temp<jr.ilibus copiofus, quod apparetprimo
in xdiflciis tju^fecft^cum diciiHr.
4
Acdi-
4
Aid\[\enuit.S>i.c. &hxc cflqUiec.prAC.vocjtur partaEpbrain^
ibi.n .fortius tedificauit,quia magis i?tdigebat,eo quod niurus lerufalf
interruptusfuerat aporta Ephraim
vfqne adportam anguli ^oo.cH'
bitis,vt habetur c.prac.
5
Excruxicque cur.in fo. ad cuflodiam animalium.
6 c cfFodic cifiernas. ad potnm eortim,ideofubdicur.
7
Eo quod ha.mul. &in hoc fecundo oflendttiir copicfus in diui
tiis n-Hnralib.quJijunt valde nccfjjarix regib. quia tempore obfidio-
his riihilv.-ilerent artifici.les diuitii ahfquc iiiis.Tettio oflenditur e^
picfus in rebiis bellicis,am dicitur . Fui t au.cx bd.cius. Etpatet
literavf/ueibi.
8 Quas in cur.co. ibi.n.ejficacioresftint defenftoncs , eo quod ex
angtiUspoJfnnt dtfcndi dtixpartes muri hinc,& inde.
9
Scd cum ro.ef. Hic confcquenter defcribirnr 0'r^.<i dctcM>ilii
clatio,qnta cum deberet ex prxterttis Deibeneficiii hiiwiiiari,in tai-
timfupe) biam cleuatus efl,quod iwnfnfccitflbi
honor rcgins, ftd e*
tiam voluit ufttrparefacerdoiis officium fuper
alt^rcthyniianiittis cf'
fcrendo inccnfurn,& patet litera rfquc ibi.
Non
M O R A L I T E R.
j
Omnif. Ver iftum Ozia qui fsdccimoanno regnarc cepic,
&qund rcclum crac in confpcdu diii fccic,f]gnacur
iuucnis
bonx indolis,^ bcncdifponcns rcgnum anima: fue,pcr dc
hitan fubicflioncm virium fcnficiu.arum
rcgimini ronis re
^f.Et qm cx hoc fequicur diffuflo bona: fam.rjdeo fcquif.
f
Ei </i.f/.fy?.talis.n.iuucnis fi-cqucncer criumph.ic dc cocu-
pifcentiis mundi,& carnis,&: de infiikibus diaboli.Vcrunca
mcn wJw iuucnjs wjrtuofws nyn cfi
^
bpc cofirmacus in bo.
no,
no.maximcquia mucab/liscff inuentus. Viidccontingici
liquando.quod iuffo Dci iudicio nobis camen occulco pcr
mitcicur exdonis aDcofibi cnllatis in fuperbiam clcuari
quod lignificacur pcr hoc quod fcquicur.
9
Scd cmro. nain vfurparefibiuoluicofliciumfaccrdocis
otfercndo incenfum,undc fubdicur
.
f
/n?>r///"i7.propcerquodadnopcrcufrusfuitlepra,
pcrcj.
fignificata fuit morcalis culpa,propter
^
fupcrbus feparacur
a confoi cio iul^orum ficut kprofus a cohabitationc
fanotil,
Pormi-
J229
II. Paraljpom. Cap.XXVII.
1230
i ftantcfolenni feftiuiwtcincrauicintcplumad alcireaurcii,
oblacurus
inccnfum fccunduIofcphum.Vndcancccitiicntc
j
in loco
,
qui df Eroge , fcifla cft mcdia pars moncis .id Occi-
dentem, &:fuavolubilicatepcrquacuorf}adiaprocedcns ad
'
QricnDiIcm refticic monte,ica vc vias claudcrec, &: rcgias vr-
bcsopprimerct.Vo
hintHebrsi in an-
noz^Ozia:hocac-
cidiirccuiusreliqui
snni func 2.7. Rc-
gnauit autcm an-
nisy2,
4 Theodor. Ozi.ns
ii\ fuperbo, & arrcgati
U
ductusfpiricu,aufus
I
eft
fiinoi munere fa
ccrdotali . Sed intus
intcplonocefTlcca-
quai'egip5cifcx,fcd
ciilibcrcarguic.De-
finitafunc,inquic,a
Deocj regibuscoue
niuc,& quse facerdo
tibuf cogruuncSin-
gulare munushabcc
facerdotes. Quid c6
culcas legcmaDeo
dacar Cur tranfgre-
dcris ccrminos? Ra-
pies caquenocoue
niunc,cuaccperdes.
Nofolij aiic nocef-
ii fic,fed ecvcrba egre
tulic infolcfces. Scd
pro gloria collcgit
ignominia. Eadc ac
jCideruncei quqpri-
I
xno parcci Adamo.llle.n.cu dcfidcrafrct fieri Deus,ee quoqj
JDei imagine perdidit.fercbat hic in fronte argm iniquicacis.
4< Chiy-
NiCOLAVS D LYRA.
1 No cft cui offic.Ozi. qa dijlin(lafuntregis,& facndotis
officia.
2 Non rc.ci.in gl.a Do. i.illud quod reputas tibi honorificum,eiit
magii in vituperium ex Dei punitionc.ideofeqnitur.
3
Scacimq ; orca cft lcp.m fron.cius. i>u.xmuis enim percuffus
fueritlepra i>i toto corpore : camenfit magis menlio deffontc : quia ibi
apparuit clarius , y>t afacerdotibus expeUeretur ceUrius ,
ad oUcnden-
dnm
Homil.x. de
reri)isl:j.
Lib.Coaiii'
I.
4< Chryfofiomus. TanrHmmalumeftattogantia,qua r>
pcrfuadcc vcquifquefcn:ccipfiim)gnorcC.
ii CJcmciis Rom. VcO/jascuinnoncfrctfacerdaF, &
fiKcrdocum ftcra admini(kai{cc,in lcpramciditpro{!>tcr ini-
^ap.j
quicacem,licomnis laicusnon ctfugicc fupplicium,liDcuin
cotempfcnt , fuosq;
fdcertioces dcfpcxc-
rit, fibiqjhonorern
arrog.iueric, no imi-
tacusChnftum,qui
nonipfcfe glorifica
uit , vt ficrct faccr-
dos , Ced cxpctauit,
vt a patrc audirec
,
Tues faardof imtter-
num,&c.
Regnauit Ozias an
nis
5
1. quo tempore
apud LatinosAmu-
lius,apudAtheniea
fcs Agamcftor impe
rahant, quo mornio
vidit Ifaias vifionc,
licucip(cccftatur,eo
-pertetmus
fcilicec, ceporequo
I'*-^-*
Romulus Romani
imperij conditorna
tus eft.
z liiagroregaliumfe-
puUhrorum. Non iti
rcgalibus fcpulcutis,
non in ciuicate Da-

uid: Hxrctici enini,

atq; fchifmacici ii>
digni func focietacc,
&communione fan
Q:q
Ecclefic,ncc me
/noria eorum intcr Catholicos habctur
,
quia erronbus ma-
culati,& vicijs fqualidi ab eorum confortio fcparantur.
dum etiani deteftationemfni pcccati , faClusfuit terrx motus terribiUt
in Ierufalcm,yt habetur Znchar.vlti.
4
Rcliqua aut.fcr. Ozi. pri. &: no. fcr. Ifa. T^on in libro Ifai*
quem habemuhfidin alioquinon ffitper Efdramreparatus,ftcut &
dcpluribusalifs Uhrisfrequtntcrdiciumejl.
5
Etfcpcl.eumiiiag.rcg.fep. ?<of<iei/e/)H/cbrixi^fgK
propter infetlionem lepr.
iLiitincefum fuper altare thymiamati.s. Statimq; ingrefluspon;
eu Azaiias facerdos, 6c cii eo facerdotes Domini odloginra viri
forti(rimireftiteruntregi,atquedixerLit:Non efttuiofficii Ozia,
^
vt adoleas incenfum Domino, fed facerdotum hoc eft filiorum
Aaron.qui confecrati funt ad huiufcemodi minifterium.Egre-
dere de fanduario,+ne contempferis: quia non reputabitur tibi z
in gloriam hoc a Domino Dco tuo. Iratusque Ozias,& tenens
in manu thuribulum, vt adoleret incenfum, minabatur lacerdo
tibus . Statimque orta eft iepra in fronte eius coram facerdoti- 3
busindomoDominifuper altare thymiamatis.Cumquerefpe-
xifteteum Azarias pontif^x, &omnesreliqui facerdotcs vide-
runtlepraminfrontecius, &feftinatoeypulerunteum. Sed&
ipfe perterritus accelerauit egredi, eo quod fenfiflet illico plaga
Domini. FuitigituiOziasrex leproiiis vlque addiemmortis
fua:, &habitauitindomofeparacaplenuslepra, obquameie-
6kus fuerat dc domo 0* >mini. Porro loathan filius eius rexit do-
mumregisj&iudicabatpopulumterrie. Rcliqaaautemiermo-
4
num OziE priotum
, & nouiifimorum fcripfit Kaias filius Amos
Prophcta. DormiuitqueOziascum patribus fuis,&fcpeiierunt s
eum in agro regalium fepuIchrorum,eo quod eftct leprofus.Re-
gnauitquc ioatham filius eius pro eo.
M O R A L I T E R.
moncnsinmoicaliculpa,qui'eft fpiricualis lcpra no rccipi-
5
Cormiuitq;&c. Ecnoin fcpiilchrisrcgu,^ qdfignificacq,
curinquictcbcacorum, qui cumChrifto rcgnancinxtcrnii.
moricns
C A P. XXVII.
1 VTf^intiquinquc annoru.ln principio,&: in finc annos loatha
V
cnumcrat.quia ficut in iuftitia c^pit,vlq; ad fincm pcr-
fcuerauic Vndc ccmpora vica; cius laudc digna prsdicancur.
? Iofcphus.HuicrcginulIavirtusdefuicergaDeumpio,
ffoergahommes.
Sdrcpublic^ftudio-
fo. Quicquid cnim
. iinftauracione opus
(jhabcbac diligenccr
tacicndumcurauic.
oic auccm proprm
auxicrcgnu, vc ho-
ftibus quidcm effec
jvalde ccrnbilis, fa-
iiilianbus vero pr^
.pucfa-hx.
p
lp{e adi.por. Qug
aiiicm in Zacharia fcripcu cl\:Et tmris grcgis nchulofa filix Siofi
r^.
j
"^^''
In Hcbraro habetiir, Turris O/jfx/.Turris Ophcl cminccia fcr
"^
*"*'
pcura; lignifitac,quaf in hiftona fundaca fpiricualis fcnfus ca-
puc inccr nubila condic, du fcictuc niagnitudinc ab oculis ho
miniiabfcodic.vnde; Tofuit tem-bras lanbuLmfuim. loatham,
P/al.ir-
tuius vica laudacur,
XXVII. A P.
t
Igintiquinque annorum crat loatham
cum rcgnarc coepiflct : &fcdecim annis
regnauit in Icrufalcm . Nomen matris
a I^Qnia fibi,& fubditis xtctv.x pacis vifionem .".cciuifiait.
cius lerufa filia Sadoc. recitque quod
rcdum erat coram Domino, iuxta oai-
nia qux fecerat Ozias pater luus, exce-
pto quod non eft ingreisus templum
Oo-
n Adibus Apofio-
b
mini, &adhucpopuIus t delinqucbat. IpfcvTdificauic portam
i^^,MrHc''m'
"" ^^^"^ Domini excelfam, &
ia muro Ophel multa conftruxit
.
&abcis porta loa-
tham,qu!a ipfc ardificauit cam,vfquc hodic nuncupacur.
c Ophel.
Tiirriscracnolongeaccplo,mira;alcitudinis.Vn-
dc 6*: Ophcl, id cft,ccntbrarum, vclnubili nomc acccpir.vbi
autem
Hcbr.y.c
Chiiftumfignificac,
ii,ij_^^
dequodicitur : Ma-
jp
gnus Dominus , &lau-
dabiiis fiinjis, &-C. In-
ccrprecacureni loa-
cham cofummacus,
vcl pcrfcitus , & d6
Chrifio dicic Apo-
ftolus: Ec confutnma-
tusfa6}us efl ofnnib. ob-
temperdtibus ftbi caufa
falutis ^temSx&c, Ip-
fe cofttuxic porirani
tcwtcnm.
domus Dni cxccl-
Z^-
lam,^: myftcnu lua:
ioaii.io.i>
incarnationis mira-
biIipoCcntiac(r.'cit,quidefcaic : EgoJumoUiumyperrrieftquis Pial.m.
introicrit, faluahitur . H<rc porcaeNcelfa vocabacur, dcqua
Pfalmifta aic: Excelfusfuper omnesgcritcsD^ominus,&c.
S CAP.
NICOJ.AVS \)L. L\ RA. CAP
XXV II.
'X/^lDintiRuinqi^lcannoru . Hic confequenter agitur de tempore
yiBoriofus
congrcfjus ,
<0'
^uia wi
egreffus fcctmda pars incipit ibi
;
]p{c
.idificauit.tertiaibiil^i^C paonawt. quartaibi: RcliqtiaaU'
loatham, luius dcfcribitur deuolus ingreffus^ flrcnuus procfjfus, tcm.&:
pacetfcntentia cx d.Slis
^.R^g. i^.b. Moralitcr.
vidorinfiis
Hvuui capitwiicxpuiuio liiyiuca M O R A L I T h K.
y
igmtiqmnque
annuruia erat Joatham
,
cura rcgnare capiffet
^
jedecim annut ng. cr
coiC.
4.Rcgum 1
j.rcquiratur.
cr
Vigiiiti-
1231
Glof.ord.
Sc
Nicolai
de Lyra.. 1252
^
Vrbcsquoquexdificauit
in
montibusluda, &
^
,nfaltibusc.-)lhlla,&:turres.
Ipfcpugnauitcon-
ira rcecm
filiorum
Ammon,&
vicu eos. Dcdc-
runtqucci
fili)
Ammon in tcmporc illo ccntum
talcma
argcnti , &
dcccm
milia coros tritici
,
ac
totidcm
coros
hordci Ha:c ci prarbucrunt h-
lij
Ammon
in anno
fecundo, &
tcrtio. Cor-
roboratusque
cll
loatham , co qucd direxiflcc
vias ruas coram Domino Dco fuo . Rcliqua au-
|m
tcm fermonum h^atham, &: omnes pugnar cius,
]\
& opcra (cripta lunt in libro regum Ilracl , & lur
'}
Vigmtiquinqucannorumcratcumregna-
,
'. . . . .
-
i
rccocpiHet, &c fcdccim annis regnauit m leru- 1
faicm. Dormiuitquc loatham cum patribusi
fuis , &: fcpclicrunt cum in ciuitatc Dauid, &rc-
gnauit Achazfiliusciusproeo.
lah^niu'
C
A. ,P. XXV
111.
I7iuli
annonimtrat ^chdTjc^c.
Scqilirur.
a i>,
raHr R" t-iom. Hxc cfl val[is Rcncnnnm,
idclt,tili)
Hcnnv)m,vd tnnom iiixta miiru Ic-
ruf.ilcm
cocca Orict. in:ui qua Hcmus pulchcr-
rumjm
^iUk-
f.^nci-
/->
a i>
\j A 1

s
'
bUsirrigacur.T.ipliec
autcm , vcl To} hct
t4Rf|-<-
(vcrunqicnim
dici-
"
Ciir)
locuscftinc.idc
conuallc iuxca pifci
na Fullonis , & iuxra
rccicos,qui cx C.ncholicis patribus facramenco fidei funcimp
buci, fcd ad apollafiarn dcclin.inccs culcum diuinum ,
pr;-
bcnc flmulacris, &: tru.^um vrcn fui, id c(t , crtcttum
pr.if-^
co2;icacionis dxnionijs immolancii^nczcli. Omnes cn
adiilccrantcs quafi clibanus corda corum.
4 Thcodoretus.
XXVIII.
(U.|e.b,
tfiKil
pgru
Achdd.^mach,
qui vfq;hcdicmon-
ftracur ad Auflraicin
phgam
moncis Si( >n.
bolcbancauceinT"-
phcc (qui locus crac
amttniffimus,
vndc
A:h.
dicprxhcthor-
toru dclicias
j
polica
Igintitannorumcrat
Achazcum rcgn.i-

re cocpiflet, & fedccim annis regnnuit in
Icrulalcm.
Non fecit rcdum in colpedu
Uomini , ficut Dauid paccr ciusj led am-
bulauitinvijsregumlfracl.Infupcr^lta
tuas^
fuditBaalim. Ipfecllquiadoleuit
incenfuminvaneBencnnom,3:luftrauit
filif)siuosinignc,iuxtaritumgentiu,quasiiuerfecitDominus
inaducntufilioruIfrael.Sacrificabatquoq;,&rhymiamafuc-
toru aciitia^y Hu.ua
ccndcbat in cxcclfis,& in collibus,& fub omni ligno frondofo.
arafacrific.mda:mo
^ Tradidirc]iiceum DominusDcuseius inmanu regisSyrix,qni
fjJncWw
ol^Js^^ccn
pcrcufHt cu^m.ignamque praedam cepit dc cius impeno,& ad-
duxitin D.imafcu. Manibusquoqucregislfracl tradituseft,&
j
percuflus plaga gradi.Occidirque
1'hacce filius Romclie de iu-
da cctum viginti milia in die vno omnes viros bellatores , co
c^
rchquilTent Oiim Ocu patrumfuorum.Eodem temporeoccidic
Zechri vir potcs ex Ephraiin Maafiam filium regis,& Ezricam
ducem domus eius, Elcana quoq, lecundu a rcge.Cepcruntque
filii Jfrael dc fratribus fuis ducenta milia muliei um puerorum
,
&:pucllarum,&infinitapra:dam,pertuleruntqueeaininSaina-
riam Ea tempcftate erar ibi Prophcta Dni nomine Obcd, qui 4
cgrc(rusobuiamexercituivcnientiinSamariam,dixiccis: Ecce
\
iratus Dominus Deus patrum veftrorum contra ludam, tradi-
dit cos in manibus vcrtris , & occidiftis eos atrocicer , ita vt ad
coelum pcrtingcrct vcftra crudclitas Infupcr filios Iudaj& leru-
falcm vultis vobis fubiiccrc in leruos, & ancillas, quod t ncqua-
fccrarc , &: holocau-
ftumoffcrrc. Vallis
crgoBcncnnoii,
id
cft, filij Ennom, Hc-
braice
G-hinnom di
ticur,
ruiusnominc
jnnouoTcliinicnco
porna infcrni gchcn-
lerwB.i*.*
na vocacur . Siciicc-
niinin vallc B-^-ncn-
nom,
quiidolis fcr-
uicrunc
prophccisac-
_ tcftaiuibus
pcricruc
,
^
itapcccacotcscxcis,
qui peccaucrunc , x-
xerna danacionc pc-
ribuc. Achaz lufti pa-
trisfiliusin pcrfidia,
& fcclus idololacrias
*
lapfus,fignifica:hz-
rccicos,
Hicfummainnpirtt
cc , aliorum oblcuri
uicimpiccaccm. lA
lit adilicari aram t
templo Dci, no Dc*?
vniucTforuin , fcd'4-
hcnu cxijs, qui falli
nominaiicur Dij Di'
xic: C^arram Det):
Ojmak-i.quiincve^
beraiK, 6l me cfll^
rohorabunc.
Iplis*
<;o f.H.Ti!k.ibc>, 6^ nif
dcf-ndenc. Jn uM
111 AJiguln in lcrufl-
lcm tccic hscc. IsH
vcro, &(. icncuin il
tare quod Salomon
ccMirttuxic , cranftu-
lit,
Iiinouauiceciani
aliani impiccatcui.
Rcguni cni.n por-
tam, qux craCHKus
in diumo tcplo trau-
liuiu , facros amb;-
tus tacicns pcrun
;
In omni loco ardin-
cauit alcaria
dxnio-
nibus, ncc
foiuniin
cuDtacibus , 6^
pi-
gis, LdcciamuiiL
-
ribus
,
qux func
via in quibus p.i.:
fulcnc igncm accciv
dcre.
b Tradidhtfueeuri'
MIJI^-S^&C. 4c Th
dorctus.
Docctli^cv'
^
hift:om
OimS
NICOLAVS DE LYRA.
C A p. XXVlll.
iTTlginci annorum crac , &:c. Hic
eoufeeficnter agitur dc tem-
V poicipfits.y<ch.i7^. & primodcfciil/itur ipfi.is prsuar!cari(x.fe-
ciidofl4gillutin,J>i: Tradidiiq,- cu.<3r teriioo[isiinafin,ibi:ln\hpcr:
&tcporc anj^ulfi ar. a cteria prjmxp u i..^p.:t'.t e.v d:dis 4.
;\.--. 1 6.3.
t Tradidicq; CU. Ilic crjcqnenterpanitur
ipftM ({a\^el'.)tiej.Ciica
4^uodfcieiid'm,(p Thacecfibus Rpmelix rcx Ifrarl, &J^jifin rex Sy, i*
ftmul cofoedrrati inuaferunt regnum ^cha^^proptir
(luod ^cba^,&
eiMspepHlni fnernnt multum territi, vt habetur
Ifa.j.frd curn Ifanu
ipfum.Aiha'i^i tijolarctur^dicem: Noli cimcrc,&c. &adcofirma
tione huius ftgiiu diuiKu obtul/fet^dicens: Pctc tibi fignu a Domi
Do Dco tuo in profundum infctni , fiuc in cxcclfum iupra
,
^chaxjto credidk,&ftgnii oblatHrccufaHi'., & de
DprninodiffidtiK
ed hu^nanii ait vilih refugit,mittis miimra muUa, tt mugna
Thtlgatlf
fhaln.ifar mgi ^Affyfiurum.,rogaHS,v( rcgnim Syrix
tiiuad-ttt,ac
pcr
hoc l{iift'i re.v Syiia recedere' dc regno,yichi:^, &irct ad
dvfendeduai
regnuin
fu j?, cjuod iirfa&uftittfcd re v Syrix reccdcs de Kgno jl \i>^
magiiajnpr.'idam fictiin partauit, C' tniu .Achai^credens
pualfre coa
ttu rrgntu
If,-
ul
foli<m,fireiitis fuiiadpugna contr.i iuin,&
tH'ijfUt
dcbcUatus, :t popnlus cius
f
magna parte occifus. Vtimn igitur
ponitut
fiagtUntio ^h ha\jpcr )ijjt m syri.i,cum <//Vmr.Tradiditq ;
cum d.
Etpat''tU:cra e.v d:iis fecnndopcr \-egcm lfracl.,cum dicitur.
^ _
}
Manibus quoquc rcgis Ifracl iCA.cii.Et patrt liicr.i
>f<H
""
4
a tcm.cr.ibi prc.do.no.Obe. l/le nonerat manfurHs
'"J^'
maria,fed vcne-.t ilinc de Ii:da mjjiis a Domin.ttod
aygucndMmpl'^'
rum JfraeicHdiHtatem, C*'terapatent ffqi.eibi.
I
Tempore
MORALITER.
1
yigiitiannornmerat.Acha'^.
Huiuscap.mor.iliscxpofitio
4.Rc;. I ^.pofita cf^ vfquc ibi.
t
tf iratui Dominui . Hic babcnt principcs
Chrif^iani
documcmum
,
n non vtantur crudclitcr vidonjs habicis
concra
concra alio.s Chriflianos . Licccenim populus luda
punir
mcruiflcca Dominopropccrfua
pcccaca:canicnquiacrarac
cadcm tcgc cum populo Ifracl , Dominus iratus fuit
contrr
filios Ifracl , co quod viftoria habita dc fil;js
rudacrudclJtc
yfl fucruiiCjdiccntccisProphcuDominiObcd.
j
Tcccaftif
1255
Il.Paralip.
Cap,XXVlII.
1234
5
hiftoria qua fuftinuit
quafadoopUSeft Pcccaftis
t
=
Slr
SfS";
en.m fuper hoc Dno Deo v=
Syns.Dcinde Phacea ftro.Sed auditc couliu meu,
rcx
deceni tnbuum
^ reducire captiuos
,
quos t
in
vnoconfiiau Qc-
,,
,,
, ^. ., ^
cidit
eorum duode-
adduxiltis dc tratribus ve-
cim
millia: occidit
ftris:quia magnus furor Diii
ctiamfiliosrcgis,&:
,.,^Ujs
Srererur ira-
duccs
excrcitus , vi-
miminet voDis
.
iteterut ta-
ginti
aurcm milia du
qu^ viri de principibus nlio-
xit in
caPtiintatcm
.
^^^ Ephraim: Azarias filius
'^
'
Iohana,Barachias (ilius Mo-
follamoth , Ezechias filius Sellum , &
Amaia fi-
liusHadali,
contraeos, qui vcniebant dc pra:-
^lio, c^dixerunteis:
Non introducetis hucca-
iptiuos, tne
peccemusDomino.
Quarevultis
%dijcere fuper peccata noftra , & vetera cumu-
llaredelicla ?
Grandequippepeccatumeft,&ira
ifuroris Dni imminctluper
IfraeleDimiferuntqi
viri bellatores pr?dam,&
vniuerfa qux cepcranc
coram princ!pibus,& omni
mukitudine .
Stete-
runtq; viri quos fupra mcmorauimu? , & appre-
hendentcscaptiuos,
omnesq'ucquinudierant^
vcftierunt de fpoliis . Cumquc vcftiftent eos, &
calceaflent,& refeciftent cibo.ac poturvnxiflent
quoquctpropter laborem, & adhibuiflent eis
curam quicunquc ambularc non poterant , &
lcrant imbecilio corpore: impofuerunt eos iu-
bientis, & adduxerunt cos lericho ciuitatenL.
palmarumad fratreseorum , ipfireucrfifuntin
bamariam. Tcmpore illo mifit rex Achaz ad re- i
wgcm Aflyriorum poftulansauxiliu. Veneruntq;
!duma:i,&percuireruntmultosexIuda,&cc-
.^^.runttprs^am mngnam. Philii\hiira quoque t
diffufi funt pervrbes campeftres, & ad meri-
O
diemludjE. CcperantqueBethfames,&Aialon,
&Gaderoth , Socho quoque
, &Thamnam,
&
Ganzo cum viculis luis : & habitauerunt in eis.
Humiliauerat cnim Dominus ludam propter
Achaz rcgem Iuda,eo quod
t
nudaflet eum au-
t
itionemfe-
^
xi!io,&contemptuihabuiflentDominum.Ad-
pri"icatu*
duxitque contra eum Thel^athphalnafir re-
^!^?^^'*^"^'
1 n l tioncm in Do
gem Aflyriorum, qui &arHixiteum, &tnulIo
minum.
rcfiftcntevaftauit. Igitur Achazfpoliatadomo uitcum.idcft
Domini,&domo regum,&principum,dcditre
P-p^S"^"'^
f gi Aflyriorum munera, &tamenihiIeiprofuit.
g Infuper & tcmpore anguftiic fua: auxit contem-
l
ptuminDominum. Ipfe pcr ferex Achaz im-
.pfc
molauit diis Damafci vidimas percuflbribus
^
9 fuis , &dixit : Dii regum Syria: auxiliantur cis,
quos ego placabo hoftiis, &aderunt mihi. Cum
ccontrario ipfi fuerint ruinje ei, & vniucrfolC-
rael . Direptis itaque Achaz omnibus vafis do-
To
musDci, 3tqucconfra(5lis claufit ianuas tem-
"
pli Dei , & fecit fibi altaria in vniuerfis angulis
lerufalem . In omnibus quoquc vrbibus luda
>
cxtruxitaras ad cremandumthus,"atqueadira-
di;aL"eai*
cundiamprouocauit Dominum Deum patrum
fuorum . Reliqua aurem fermonum cius prio-
rum , & nouilTimorum , & omnium opcrum
fcripta funt in libro regum Lida, &Ilracl, Dor-
it miuitquc Achaz cum patribus (iiis
, & fepelie-
a ^oneft dig^uin hxreticos cum Cjtholicijinfuturoqaitfcete,
qni ab cis hic difcaidant tide,& opste.
runt cum in ciuitate lerufalem. Ncquecnjmre- _
ceperuntcumin fepulchrarcgum
IfraeJ. Rc-
gnauitque Ezcchias filiijs cius pro co.
^
NICOLAVS DE LYRA.
I Tcmporc illo mi. rex Achaz ad rc. Af. Hoc fuit ante illud
bellum contra regem Ifrael , inc di6lum efl . tertio ponitkr flagellatio
i^cha'}^ per IdumAos , cum dicitur: Veneruntquc Iduma:i, &:c.
^umoperThilifthxoStCumdtcitur.
1 Philiflhi jm quo.dif.fu. ifli enim videntes regnum luda debili-
'num modoprxdiiio , inuaftruntipfumin confiniisfuis , accipientes
xdasti^ ciuitatcSfprout poterant.
i
Eo quod nu cum au. SciUcet
,
diuino
,
propter enim mditias
pfiws ^chaXjegis ludx^Deu/sfno iufto iudiciofubtraxeracfuampro-
'c (iionem ab eo,& populofuo, <jUinto ponitur flagellatio .Acha^x^ per
regem jlffyriorum,cum dicitur.
\ Adduxitq;c6.e.Thcl. Licet enimThelgathphalnafar ad pre-
:es .Acha-^jirimo vencrit contra regem Syria, vt diSium efl, &ipfum
iiterficitfvt habeiur '^.\eg. 1 6. cap. tamenpoflea ifle
Thelgathphal-
lafar videns debilitatern ifjiua ^cha-z^,, ^populi eius , intrauit eius
i:gnum,& tributo grauiJnbiugauit.Et hoc
eft
ejuedfubditurpoflea.
i5
Dcdir re.Af.m. iluia lictt mifljfct magna iuncra,& multa re
!gi .Affyriori(,ytprdi6lu. efl,no tamen proptcr hoc dmifu,quin poflca
Vajlartt regnii ei* redigesfubgraui tribttto.lfla uero litera ab illo loco:
Adduxitq; CO.C.Thcl.aliter exponiiur ab Hebrps,qui dicittycp h<ec
efl vera litera. Et venit ad eH Thelgathphalnafar rex .Aflyrioru,(juia
adpreceseius venii cotra rege,Syrii, vt diSlHefl. Qui afflixit cum,&
''onfortificauif.quialicet per acucntumThelgathphalnafarrex SyriiC
adutrfarius
.Acha-j^fuent occifus, tamen .Acha^jiropter munera ma-
ina, qu miferat regi ^ffyriorum, fuit depauperatus,& afjliilus. Et
tamen
tamen nihileiprofuif.^uia ciuitates de regno ludtt capt ab IdwnAtit ^
&ThilifthxiSyVtprxdi^um eft,nonfueruHtfibiper reges .Ajfyriorum
reftitutd.
6 Infupcr il tcm. an. fua? . Hic confequcnter dcfcribitur
ipflus
^cha-:/^obiiinatio:quia pnediSiis fiagelUtionibus nonfuit emendatust
fed magis peioratus ,ftcut &Tharao rex xAegypti , vt habetur in lib.
Exod.& hoc
efl
quoddicitur. Infupet &tcm.an. fu2.
ideft,fl*'
gellationis pradiS^.
7
Auxitcon.ind. Exercendonouumidololatriitmodu,audicitur.
8 Immo.dijs Da. Et hocfuit,quando iuit obuiam Thelgathphal-
nafar in Damafcum adfaciendumjibireuerentiam, eoqubd occiderat
B^fin aduerfarium fuum,vt habetur ^'V^g. 1 6.
p
Et di.dij re.Sy. au.c. iltiiafic corde credidit, &opere exteriori
monftrauit ,ficut enim corde creditur adiuflitiam ,ort autemfttcan-
feffio
adfalutem,vt babctur I{om. i o.oTita infidelitas exiflens in cor-
dcquando exterius declaratur in opere,facit ad damnationis augmea-
tationem.
10 Claufltianuastemp.Dci. Quianonfufecitfibiinducereido-
lolatriam,fed
etiam abfiuiit latriam.
1
1 t fe.&c.vni.an.Ic. l^t itatim haberentur in promptu quocun-
que. Cfiera patent vfque ibi.
I z Et fc.cum in ci. Ic. T^on enim fuitfepultus in ciuitate Dauid
,
in qua erantfepulchra regalia,ficutfuerat.Amafias: non enimfultfe-
pultMs cum regibus,vt di&umfuit 4. PyCg. 1 8. nec in agro regaliumfe-
pulchrorum,Jicut fuitOi^asleprofus, vthabetur fupral6.fedmagis
fuit elongatus afepuUhris regum , tanquam omnibus odivfus , &ide
execrabilis
,
&facinoroftts,
CAP.
M O R A I. I T E R.
t "Peccafiis entm fuper hoc do. Deo vcft. Proptcr qnod ibidcm
Piophcta
induxiteosadtraiJandum mifericorditer captos
m
prxlio.diccns.
"f
B^ducite
f
^ducitecaptiuosqHOsaddu.defra.vefl.quia.mag.fur.do. Per
hoc autcm,qu6din hoc crcdidcrunt Prophcta?,demon(ka-
tur,qu6d Chriftiani bellatores dcbcnccaptiuos Chriftianos
niifcricorditer tradarc
Glof
ord&
Nicolai
dc Lyra.
123
(^
C
A P. X 3^ I X.
fi/wr
??/;..
STf, * Auguftin.
Temporcquo
Ronvcondiucft,rcxcrac/nludal;iC'-ias,quc
quyjcconr
laOwj.
^ablMi
flat
opq-
pgm, &
pijisimum
rcgc
Romulj
rccnalr
ifc
tcmporjbus .
inez
vcto
pt)piili
Hcbraici
pnrie.quxappcllatur
ilracl,rcsnarccapc-
ratOfcas,
4t Eufcbius.
Ezc-
cbjas rcx
quincufdcctp
iniis
Hcbrxorum
lu
ciofibicommitrt /id opiniadiligcntcragaut,
M\ fncf, li./.cvh:. s,qj,i' non trii pcr fc,vcl
p
U;os opus Dci
ft
icniicgc|Va_,imo ^
nuciosadlimilpfiudm alios^mocauic,
Chriluwn iisniticac
XXIX.
A P.
Gitur
Ezgchias
legnare coepit cum vi-

gintiquincjuecnetaniipjuiii ,
&vigin-
tinoMtm
pnuis rcguauit mleruj^le. No-

a
VHiwcaCc.ir.tH;.>.xipo::huinuinfi;iutr.hu..eZachri
men.matrjs
eius Abia filia ^achaiig.Fe-
citq;quodcrat piacitum incopfpe^lu
Diii,iuytaomnia,qii^-
fcceratDauid pa
dxanmsdcccm'
& b
icr cius. In ipioanno,&menfe
prinio rcgni fuiaperuit valuas
j
B nouc.Apud
Hcbraros
"
prophctabant
Ifaias,
Ofce,&c.
Tarpcia
clypcns
Sabinorfi
obp
ruc.^.vndc
moiis Tar-
pcius,inquonucCa-
picoliu.
Romuluspri!.
pius militcs
fumpfic
cxpopulo,&:nobilif-
ifimosccntum fcncs,
ob xtatcm ScnatOr
rcs, ad fimilitudincm
Curiar, Pacrcsappcl-
lantc.-ccmrlaquoquc
&:muiosRcmanxvr
bistunccxcruxit.
b /" 'pfo
""'"'

^^'
Nonaliccrimirarctur
Dauid pcrcm fuum
,
3ui ab intancia Dco
editus in principio
rcgni fui culcmn Dci
luasniflcauic
,
MORALITER
^uccm admoncc rc-
tlores Ecclcfiz, ne
fint
delidiofi in offi-
cio
e
domus Domini,& iniburauit eas.
Adduxitcj; l3cerdotes,atq;
Leuitas,& cogregauit ec>.s in phiteam
(Jricntalem
.
Dixitcj; ad
^
cos: Auditc me
Leuita:,&fanCl:ificamini.MundatedomuDo g
mini Dei patrum velhorum , & auferre omnem immuditiam
P
de fanduano.Peccaucrunt
patrcs noftri,& feceruet
malum in
confpedu Domini Dei
noftri,dciclinquetes
cum. Auertcrunt
9
faciesliiasa
tabertiacuioDcjminiDeinollri, &
prcebuerunt
dorfum Clauferuntortia,quactrantin
porticu,&cxtinxerunt
lucernas Inccnliimq, no adolcucruut,& holocaurta non obtii
leruntin fand^uario Deo lirael. Concitatus d\ itaq; furor Dni
fupcr Iuda,& Ierufale,tradiditqj
eos in comoiionem, & in in-
teritri,& in libiium,ficut ipli ccnntis oculis vcftris.En,corrue-
runtpatresnoftngladii.s:
iiliui<)ftii,ik:hU.xn<
Ite&coiuges
captiux dud?funi ^pter hoc kelus.Nuncigitur
placetmihi,
vt ineamu.s focdus cu Dfio ]>o llrael,& auertct a nobis furore
ira-fus.
FiIiimeinolitemcneoligcie.VosclcgitDni,vtftctis
1
coram eo,& miniltrctis ilii:Colatis eum, &cremetis ei incen-
fum. SurrexeruntcrgoLcuitE.
Mahathhlius
Amafai,&Ioel
fihus AzarisB,de filiis Caath . Porro dc filus
Mcrari
;
Cis filius
quod cciam nominis
jnccrprctatio tclia-
tur.Ezcchiri.s cni map
pixhcdcns Diim, vel
torticudo J.)omini.
Chriltus :ii;j: Dcn.r-
tus,&Deif.jpicni::.',
qui omncs patni pr.c-
uaricationes,qua; lub
lcgcfuciit, ianguiilC
luodiluic, 6c cui:ui4
picucis in Ecclcii^
planeinft.itirauic. Ip*
ii lcgatos ad conuo*
candas gcnccs ad lii
dcni, m.ific. Prmium
Pruphccasjdcindc A-
poltolos , Hc coruni
luccciTores, hic fecuj^
domcnfe Pafchace^
lebrareinfticuic: quia
vmbralcgisccllancc,
verum l'al'cha fcrua-
rcdocuiCjdequo P.tii
lus aic: Etenm Tafuu
noirum immoUiM cil
Chiijius.
C 'I eccauerunt patrts 1
no/iri
, Cf
"^ Hicro-
nymus . Hoc plcne
fcribitur Ezcchiclis
1 8 . f excc ia ofiii>m tem
fU
Dominiinta- viJiilfU'
lum^ e^
aliare, (juuCi^pi'
gintit^HinqHCviri , dorft
habentes contra. T rn-
phm Domini
, &fncits
ad Orientcm
, & adon-
bantfad ortktn Jhlis, o-c.
"
CAl^.
N I C O L A V
C A P.
D E L
XXIX,
Y R A.
iTGitur Ezcchias. Hic cqnfequenter a^^itur detmfore E%rchis,
X.
/A quo prirnofaeia eji expiatio ligalufacriJ,ciiJitw:do celebra
tiopafchatis benejicii: cap-io. tertio reparatiofacerdotatis minifierii,
c.f^uarto reslattraiiorcgalis imperii, c.
J2.
Circaprimurn E-zschias
(Upisi rcnouarefcedtts cum Deoprimcprxcrpit Lcuitas, &faierdotes
jattiiificari,fecundopcrfanlificatos tcmplum rnundan^ibi: Congrc
gaueruntq;. tatio per mundatos pro peccato pcpuU facrificaa ,^tbi:
tonfurgcnfq;. qnartofucrificando DiUm laudari,ibi\ Conltituic-
quc. qMinto txpiationcfacia holocaujia offeiri,ibi: tZcc hiss aute
.
Cina primum prxmittiiur gcnealogia LT^chiA ex parte matns , quia
fatu erat nuta cxfartepatristcum diciiur.
a Nomcn ma.cius Abia Hl Zac.DtVf aliqw,tp ijie Zacharias
fuit Ulcqucmprxiepit occidi loas rtxlnda,ift dilum
efifup. 2 4. ^lii
auicm diiitnt,-j,fuitpl:Hi illii^acharnc,&
tf.
tempore moriis patris
fui adhnc erat in inero mairisTfir idco natits ex vtero ,fortitua esi no-
menparris.icdiiia nanfutu muitnm yerijimiiia^quia
^chai^,f.pater
ipjiiit Ejrchiafuit idololatraprffmus aprincipio agni
fui,(& dcifru-
xit qnaHtum potutt cuitwn Dci:
c^
idco non cil verifimde
,
q> pxorem
acctpcnt dcgenere factrdntair.^ maximedegcnere Zacharix^qui
vf-
^ue ad martem ^eiauitpro cuiiu Dci , liiud autcm quodprxdiBnm
efl,
acceptum fuit de itbro Hebraicamm qu.e/iionum
,
qui noH efl uuthen-
tieus,
-^ '
- ' -. /1- ..,.:-.r
'
-- ' -
l.
'>: TT"
ticus,Kifipipcr
Gen
ef
vt fupra diclum e[i.
3
hi
iploani.o.&c. Duuht Hcbna^quodlm fmtinpnmoar.tu
tc.nifhi^
6" confcquinttr opurtei dicire
,
qubdfuii in prima dieiorf
naticnisJux,vtvicieliiurpojLa.
4
i'c mcnic piimOj^c. yttcmplumpofft.tpt:ripcan,& ojficim
diuini.m
cehbran,adprxLihaedum taminifta
^cba^jatcr tius ciaif
ft)
at lanuas ten.pii,v. dicnn,. tf
i ep.prsced.
5
Adduxiiquc
faceidos.5^a;.n<iJ pra:aiila.vpcrtet dicere,quoi
ifla
adduciioJuii corum vvcatio addicmjux coronationis,in quaetiam
dic inuituutt eos ad renouandum ciiitum diuih um.
6 Ec
congregauerunr,&:c. Id eji,>tt airtam facerdotum,vbi eret
altare
hoiocaidiorum,quod cr^t inparic Orientuii airt^ ifjiits tcmpli.
7
FtfanCaficamini. Tei aqnamlnflraiionn, o^
eiiain per conu-
nenti. m a^- vxorib!.i,& lia ad hoc nquijita.
8 Mundace doniL m icc. ^ia..AciiaX^eaPi fcedaacrat
multit
adidoiolartampe.tirienti-us.
9
AucrceiunctacicsfuaSj&c.
B^ti-occdcndo totaiitcradiuin
Citltu..Aii({ut ahtsin zxponu-ii alitcrj^aiicetjquod adorabaht verfafa-
cie ai orinm Sciis oppojito modo, quamfiibai adoratio in templd, vbt
fiehat verfus Occ idcmem. Scdpnma expojitio magis confonat iittr*
'
p> xcedentiy & fcqutnti. CMttra patent vfque ibi.
1 o Vos
clcgic Dominus. Tnbum cnitn Lcui rifgit Deus ad for-
utendum Jihi,vi habctur Jiumeri i.Cxiera patent imiiera.
i
Congre?
MORALITER.
1
IgitHr E^i^echias rtgnarc capit cum v.gntiquinque.&c.Vcr
E ze
chia,qui forcitudo Doanni incerprctarur.Conitantnuis
ini-
pcracorconuenionccrallcgoricc ligniric.itur
, cui Dominus
dcdicforcitudinecxtirpandiqiucuortyrannos
Chnl^ianorii
pcrfccutorcs in quatuor partibus mudi, fciliccc, MaximCt n\
Pncnte; Scucrum in Italia: Maxctmn^ Romx: Licinium in
Alcxaclria.qbus c!clirudis,& ipfo
C6(l..ininot.iptizatoEc-
f
Iclir
^
orbe Romanu .ipcrc^ tucr^c^ ali? plurcs ^clificace
fic nouo de Coliatmi madato,& ficcrdotes Catholici cu cc
|cris_Ecclchx mmiftrisad cultu diujnu, iicuc Ezcchias fccic
tfjiju apcriri,&
adobf<quiadiiiina-f3ccrdoccs,'&:
Lciucas, ac
t-ilS EPCliiS f
PPiicarJtAliccr
^
Ezechia,^
incerprccatur fortt-
ludo
1 Dei,poceft 1l>c\ filius coucnienter intcllit^i, qui dicituf
virtus.i.Cor.l.d. Trxdicamm ChnflftDti virtvtcm. PcrtC-
cudo
Dci vircus^
plu afic mes humana,in quo Deus habicabat
^>
giacict. i .Cor.
'j.d. TempiuDeilan6iJicfl,quodefltsvos. Hoc auCtcpliJpolIujY
P
pcccatu:i<i<: maximc li tucric
^
airutfactionc continuatu,li-
cut fucrat a tpc Achaz pacns tzechix.Luccrnx vcroextin-
gtiutur
p
grati^ fubrradtionc,&: oftia claudritur
p
mcntis ob-
ltinacioiicr,led
p
vcru E/cchia,f.Dei filiu apcrmtur ofiia:qn
pcccacor vcta <:oncip]t cocritione . Templii ct purgatur
per
incegra confefsionc , &c luccrns reacccnduntur
p
gracix rc-
cupcracionc : &: oblaiioncs oticruncur pcr dcbita
latisfadio-
ncm,laccrdotcs iut concrcpant tubis,&: Lcuita; inlirumc:?
ttiulicis pcr dtuoutum orauonum , &laudu
lubilationtjn.
H
1237
IIParalipom. ip
$ Abdi, &
Azarias filius lalalcel . Dc filijs autem
^
Gerlon: loah filius Zemma,& Edem filius loah.
^tvcrodcfilijsElifaphanjSamri, & lahiel. Dc
'
filijs
quoque Afaph , Zacharias
, &: Mathanias
:
iiecnondefilijsHeman,lahiel, & Scmei. Scdde
hIiisIdithum,Semenas,&:Oziel. Congrcgauc- i
iunrq;
fi-atres ruos,& fandificati runt,& ingreili
^
iuxta
mandatumregis5&imperiumDomini,vt
^
cxpinrcc domum Dei . Saccrdotcs quoq; ingretfi
*
-
-Tmplum Domini,vt^fan61:ificarentillud,extu-
. runt omncm immunditiam quam intro repc-
crant in vciHbulo dom.as Domini
,
quam tule-
^
lunt Leuit^: &afporcaueruntad torrentem Ce-
Idron foras. C^pcruntautem prima diemenfis

iprimi mundare, & in dic o6laua eiufdem menfis 7

ingrcfTi funt porticum domus rempli Domini
.
Expiaucriitq; templu dicbasoclo, & in dieicx-

tadecima menfisciufdem
,
quodcoeperant, im-
pleuerunt. Ingrcflique funt ad Ezcchiam regcm
&dixcruntc!:San(5l:ificauimusomnem domum
Domini,& a!tarchoIoGaufti,vafaq; cius:necnon
& menlam propofitionis , cum omnibus vafis
fuis . Cundlamque templi fupellcdlilem, quam
plluerat Achaz in regno fuo, pollquam prar-
uaricatuseft'. &ecceexpofitafuntomnia coram
'altari Domini. Confurgcnfque diluculo Eze-
j
chias rex adunauit omncs principes ciuitatis, &
afcendit in domum Domini. Obtdcruntquc
fimultaurosfcptcm, &arictcsfcptem, &agnos
feptcm , &hircos feptcm
,
pro peccato
,
pro rc-
10
gno,pro Iuda,pro fanctuario Dixit quoque la-
"
ccrdotibus filiis Aaron , vt offerrcnt fuperalta-
le Domini . Madauerunt igitur tauros,& fufcc-
Cap.XXIX.
4238
pcrunt facerdotcs ra-ngefnewi
,'
& fuienitTi:iI-*-I*i
Jumfupcraltare. MadaucriTntcciam
2rietes,(Sc
'
illorumlangnhicm fupcriiltarc fuderunt.
Im*
'
;
*
molaucrunt agnos , & faderunt luper alrare lan-
'3 guinem. Applicucrunchircos pro pcccato co-
14 ram rcge, & vniucrfi multitudine, impofue-
ruiuque manus fuas fupcr cos,& immolaucrunr
illos laccrdotcs, & aip^rlerunt fan.guincm co-
rumccram alcari pro piaculo vniucrfi ifraelis.
Pro omni quippc lirae
I pi-xccperat rex , vt holo-
ly cauliumfierctpropcccato.
Conftifuitquoquc
LeuitasindomoDominicumcymbalis.&pial
^-
.
tcriis, &citharis iccundumdifpofitioneni Da-
uidregis,& Gadvidentis, &:NathanProphe-
tx . Siqi^idc m Domifti-pr^cepru m fiwt per raa-
num pro([)hctarumeius.Sccteruntquc LcuitiEEc-
ncntcstorganaDauid, &racerdotestubaS. Et
li["""
iuilit Ezechias, vt oiferrenc h.olocaufta fupcr
altare , Cumque oiferrentur holocauftajCcepc-
runtlaudcscanerc Domino, & clangcretubis,
atqueindiucrfisorganis, qu.x Dauid rexirrael
pr?ceperat concreparc.Omni autem turba ado-
;
rantcjcantorcs. & hi qui tenebant tubas,erant iti
otficiofuo, donec complcretur holocaiiftunl*;
Cumque finita efl^ct oblatio , incurnacus cl^ rcx
&omncs, qui erant cum eo, &!:adoraucrunt.
'*
Pra^ccpitque Ezechias
, & principes Leuitis,
vc laiidarent Dominum fcrmonibus Dauid , &:
Afaphvidcntis. Qui laudauerunteummagna
p
*7
Ia:ritia, & incuruato gcnu adorauerunt, Ezc-
chias autem etiam h^c addidic :
t Irapleftis ma-
tCoaifcfriftfj

nusvcftrasDomino. Accedite,&oirertevi(5li-
I maSj& laudes in domo Doraini . Obtulit erg6
NICOLAVS DE LYRA.
Congrcgaueruncquc. Hic conffquentcr dt-fcnbiiur mmdatlo
riipli perfactrdotef,& Lcuttasf^n6ltjxcat05,CHm diciiur,
z Ecfandificatifunc. Sci!icet,mod9 prxdiSo.
,3 Ec ing.iux.mand.rcg. SciUcct
,
ad purgandam tcmplum J>o-
^mni.& m)duspurgationis efiendiiur cum dicitur,
4 Saccr.q.ing.ccmp. Do.Lcuitx tnim non poterant illuc ingredi:
.nifideo opnrtuit cfubd facerdotes immunditias intus cxifli-ntes depor-
tarent extra ad locum,-pbiLeuitx potcrant acccdcrefideofuhdttur.
J
In ve.d.d. Id efl,in atrio vbi Li-nitx poterant ingredi-.pofieafub-
ditur tempus in qmfeceruttt iHampurgacionem,cum dicitur.
6 Coepe.au. p.dicmcn.pri. In illis enim dicbHi\mundauerunt
atriumfacerdotes , vhi erat^t.w: holocauflorim, &mare Meum,&
'cA.tera adfacrificium pertincntia.
7 In dic odaua ciufd.mcn.&c.Expiaucrunc tcmplum dic-
jbus Oilio. Ethanc expiationemfeceruntfacerdctcsmodoprxdiClo.
5i Ec in die fex.mcn.eiuf.q.ca.'.im. Ex hoc }xtet,quoddi!lum
fupra, vidclicet, (jubdfi annoprimo, &prinio mc'fe regni fuifcce-
fieri ifla , oporiet
,
qiiod faccrdotes inchtaiicrint inuie crcfluia co-
'iotioi4 regis,quia fextadccma die menfls cornpltnerunt munditio-
nem,
&illam feccrunt in quindccim diebus,
&ftc E^echias in die ca-
ronationisfux apcruitportas templi Domini,& ibidem congrcgansfa-
cerdotes,
& Lciiitas iniunxit eis di&am purgationem : & in craflino
i/.ceperunt.Etinhoc apparet magnalaus Ei^echix,quinatim aprima
diefixcoronationisprxccpitrenouationemdiuini cultus
,
quiperpa-
\freMfnumfnerat dcflruclus ,
apparct etiam cx diBis malitia .Achax^,
qui tantim attium
,
teuiplum pollucrat
,
quod faccrdotes , &Le-
uitat
pofueritnt qnindccim dies in eiusemundatione . Dicit enim hic
Z'of-Hvbraica
,
qubdimaginesidilolatrixmultas affxerat in parie-
tibus iiinpli cuui clauis fortbus , &magnis: &iUco cum diffuultate
potcrant
cutlli , rr.ultaetia^nde pertincntibus addiuinum cultum de-
ftruxerat,
quxrefararioprtuit , antcquam
pff(
t ibi diuinus cultus
exerctri
: & ideo cpcrtuit tantum de tcmpc re apponi . C&tera patent
in Utera.
9
Confur-
9
Confurgcnfque. ToH tcmpli expiatinnem hic confequenter
defcribitur expiafio populi per hofiiarum immolaiionem pro peccato
,
ideo fubditur : Obculcrunc fimtil cauros fcptcm . conJeqHcnter
cflcnditur proquorumpeccato,cum diiitur.
10 Vro rc2,uo,&Cc. ldefl,yeg'c,icr principibus.
11 Proluda,&c. Id vfl
,pocommiiiii pcpulo . CircA autrm ijia
fcicnium
,
qtHia Itcet Leuit. 4. pj pcci Mo principis non ponaiur
nifi
ynits hircHs offercndus , &
pro pcccato facerdotisrnus vitiV.us
,
^
fimiUtcrpro pcccato multitudinis : tamcn T^tm. i
j
dicitur, CjUod ctm
hirco offcrcndo pro pcccato ojfcrebaiur etiam vitulus cuni hocin he-
tocauUum
,
&ideo ilUid qnod poiiitur Leut. 4. non cxcludit
,
quin
in facrrficio propeccato pluraojfcrri pojjtmt, &tebrtn xtirjianto
;
niaxime qnandvfuerat magn^peicatorum r.mltifUcatio ,fici:tfuerat
in propOjito , vt patct in pradiifis
, &ideo cim feptem hiri is oblatis
fro.peccafis rcgis , &principum , d factrdotum
,
6" Lcuitarum
, &
communis popiilifueruni oblaci tauri,Mieies,(ir agniin codi.rn niitne-
ioinholocauflum.
1 1 Pro SaniluariOj&c. Id cfi,profacerdotihut, &Letutis ibidem
miniflrantibus.
I ^
Applicucruntquc. Ex quo pattt, quod illa oblatio propcccato
erat pro pecc^tis cmninmfimid.
14
Impofucruncqucmanus.
'HS'
fingulx perfontc,
fid
aliqua
gerentcsin hocvicemtjmnium,
1
5
ConfiiCLiiC , &c. Hic con/cquenter irfcribittir in dlBa oblatio-
ne diitinalaudaiio,ium dicitur: Conf}ituicquoqucLcuicas.?\(o
ei. im in tali oblatione inueniturprccptnm in. legc, cnbdfieret talis iu-
bilat:o:fcd Dauid hoc6rdinanit,\&prophetxa Deo !i,fpirati. Ex quo
patct,qubdvcris Deiprophetis itacredendnm esi ,/icut &legi.Cd!te-
rapate-.tvfqueihi,
\6 Pr.TCcpitquc Ezcchias,&principcs,&:c.
Idefi,canticis,&
laHuibu.i ah eis compcfitis.
1 7
Ezechias auccm , Ilic tonfequcnter dcfcribitur oblatio hoflia-
iumexdeuotioe,cumfubditMr.
1
8
Acccditc,& offcrtc viclim.a5, &.laudcsin domo, &ca:c.
EtpatctHteravfqueibi.
X San(flifica-
1239
6
K
Glof
ord.&NicoIai
dcLyra.
1240I
L no^^h.horwquod
faccrducbus
non
fufficicntibus ad ccflc ct.am habct Diaconus ci
,
qui opus habct cxhibcrc ba-
jm.iyocciuuiv
*^-,
pcilmum.
vniucrfa
multitudohoftias,
&
laudcs,'&holocaufta mcnte t deuota
.
^^/it^
m V^S^
PorronumcrushoIocauftorum,quxobtulitmultitudo,hicfuit:Tau-
^,., faccrdo-
rosfeptuaginta,arictescentum,agnosducentos.
Sandificaueruntcj;
'
tum numerus
Dominoboucsfexccntos,
&ouesfriamilia.
Sacerdotcsvcro pauci

'J^" nd IdTna:
cxcoriandu
hi>-
loculhim . cos
adtuuabant
tra-
crcs coru Lcur
tx,donccpcrfc-
^mndrccopiis,
ijommoooucs
icxccritus, otuut.^ iii*"iw^. -... .^-^v.-
,^

^.....w *
cratadidpcia
ta?'Sc^K
fa-

crant,nccpotcrantfufficcre,vtpellesholocaurtorumdetrahcrct.Vn- 3
gendum, quu-
\
erant rcv^U
(orde.rt Co-
pusi'. L X
J.
p. nni|<te iJlt-
ft.Scjtt iuot
ccrdotcs
.
<1">-
OW
Lcuita: ;pr6-
pto,
&.'alacru-
nimo funt (au-
fti;icaticircafa-
C^rdatcs . HoC
autcin nuc quo-
quclicctconuc-
nire
dc&Lcuitxfratrcscorumadiuucruntcos,
donccimplcreturopus, &: -,
fandificarcntur t
antiftites.
Lcuitarquippctfaciliori ritu fandificatur
^
ipam facerdutes. Fucrunt igitur holocaufta
plurima,adipespacifico-
rum,&: libamina
holocauftorum,&tcomplctus
eft cultus domus Do-
mini.LxtatuscjuccftEzechias,
&omnispopulus,coqu6d rminiftc- <
rium Domin. eflcc cxpletum . De repentc quippc hoc fieri placuerat. 7
juam
, tcmp.;
re Aciiaz rcivs
difpcrfi
, ncc
-
dum rcuerli c-
r.\nt : idco iii-
ucrunt cos fia-'!
trcs corum Lc-
1
uita:.
NICOLAVS DE
LYRA.
1
Sandificaucruntq, Domino boucs,&:c.
l^nfHmtti^i tuc
immolatijed refrruati ad immoLtdum tcmpore cornpitn-iti,: &io tuc,
iicHiUMrfunflificati:
<]hu rto pntcrat dc cxtcro ad vfm
jUos applicari.
a,
Saccrdotcs vcro. iiui poffcnttHnc officimi
cxerccre^quiaplu-
res eorum non erant fuificienter fandificaii,vt
pufieafubditur.
i Vndc,& Lcuita;, &c. Licctenim dctrxBio pellinm pertincret
adfaccrdotHm oificium, tamen LenitJt poterartin hoc adiuuarefacer-
dotesinnecefficate. Multacnim licentratione neteffitatu ,
qux alias
90M Uccrent^ideo fubditur.
4
Doncc implerctur opus, Sz fanrtificarcntur antiftitcs
.
}i efly
ractrdotcs,e}uorum plures non erantf*fficienterfanHficati,
cm-
iiu vna (aufafubdiluryCHmdicitHr,
5
Lcuitx
5
l^cviitx quippe faciVion.Et ideo in minori temporefuerunt pH'
rificati,&
Jic potnerunt iuuarefaccrdotcs purificaios loco illorum,fii
nondum crantfuificientcr pUiificati..Arta caufafuit, rt dicitglofia Hc
braica:qHiafacerdotespcripfum^chax_fucrant clongati de leruij-
lem : &idco non venerunt ita cito plnres eorum : quia non credeb^vi
,
^
cultM diuinM deberctita cito repararipoJimortcm.Acha^,& iiU'3
nonfuerunt ita cito purificati.
6
LztatufquceftEzcchias. Etvnacaufahuimltitixfub.li-
tur,cum dicitur.
7
De rcpcntc quippc hoc ficri . I{cx enim, &populwt tionf<h
lumgaudcbant dc impletione myflm-,fcd etiam de modo ir>iplcndi,fci'
licei, in tepore tam breui:cxqHo vidcbatttrmagif opuadiuinum,
quau
humanum,&fic
eratfuundum veritaicm.
c
'
1 bniK lc.
CAP. X,\X.
i\.J{^fiti]t:oqNt.
*
i.Vl .y
HIE
RONYMVS.
Cum omni If-
Taclpubhccmi-
fiHcr nuntios ,
MnnaflTc, &:E-
phraimlatcnrcr
jniftt ,
ad cos
quosfcicbatco-
iicrfum iri poifc
pcrcpiftolas.llli
cnim fupcrbio-
rcs crat proptcr
rcgiamdignita-
tcm qu^cratin
4omo Ephraim.
* Thcodorctus,
C
A P. XXX.
Ifit
quoque Ezechias ad omnem Ifrael , & lu-
i
dam,
fcripfitque epiftolasad Ephraim , & Ma-
naflcn , vc vcnireiitad domum Domini in leru-
falem,&:faccrentphafeDominoDeo fuo. Ini-
to ergo confilio regis, &principum, & vniuerfi
coetusin lerufalem, dccreuerunt, vt facercnt
3
phafe menfc fecundo . Non enim occurrerant
^
accre m tcmpoi e luo:quia facerdotes, qui pofTcnt fufficcre, fandifica-
j
ti non faerant, & populus nondum congrcgatus fucrat in Icrufa-
lcm. Placuitq'ue fcrmo regi, &omnimukitudini, &decreuerunt, 7
vt mitreret nuntios in vniuerfum Ifrael de Berfabee vfquc Dan , s
vt vcnirenti & facerent phafc Domino Deo Ifi:acl in lerufalcnu.
Rcx ctiam cos
,
qui habitabant in ciui-
tatibus
fanguincHi.-illi autem cffundcbant in bafi
tatibusdecctri-
buum,conuoca
uit.-idteftuin.Et
aliquiquidcnvit
ridcbat eos, qui
conuocabarit,a.i
liqui vcroibanc
obcdictes. Pluri
nia autc congrft
gata multitudi-
nccclcbratucft
{ef\n pafchatis.'
Rurfus autc fa-
ccrdbtibus non
fu(Ticietibus,Lc
uiccfacrificabac
hoHias nniltitu-
dini,&:faccrdo-
tibus otFcrebanc
aknris.
^
a Cumque
NICOLAVS DE
LYRA.
C A P. XXX.
l\/f
Tfit quoqucEzechiasad omucm.Hic confcquenter defcri
^^^bitur ceiebratiopafchalia'J)encficij.Cclebraiur enim ifiudfeflutn
in mcmoriam bcneficij edH^iionisfiUontm Ifracl de terra .Aegypti. Jgi
tur circa banc celebrstionem E^chias de confilio facerdotum dicm in
ftituityfecundo ad hocpopulum inuitauie^ibi:
Placuit. totiofolcnni-
ter celebrauit, ibi: Congrcgatiquc funt. Circaprimum dicitnr.
t Initocrgoconliliorcgis,&c.
ltaeJlinH(br<o,&inlibris
eoirreffis.^liquieiimlihrimalehalienLl[rac\.
5
Dccrcucrunt,vtfaccrcntpharc.i:^/apr<ec/p;Vr
"Xum.^.a,
fiaiiqHifintimpcditicekbrarcphafem
nfcprimo 14. diemenfii,vt
fT^ipitHr Exo. l i.rpfaclant menfefecundo quartedvcima dic mcnfis.
I{ex aiitcm
&
tvtu4 poptiltis primo mcifcfitit legiiimc
impeditM-.quia
f^crrdotesnoncooiplcMcrwitpHrgutioneintcmpttantedicmfextawde-
ctmain illtus menfis,vtpatct cx diais c.prxcd.& ideo non potucru.it
Ctlebrarcp4cba illo ntenfe , quia in illa cclcbrqtijne dcbent
offhrrifa-
crificta folcnntam templo Domini, qux ofcrri non potcrahtantc pur,
lationcm ti.mpU,Mta
(tim caufa cxpritnitur,cum
dicitur.
4
Quia
M O^R A L r
T E R.

~-
T,
4
Quiafacerdotcs,quipo{rent,&:c.
Vrotantafolcnnitate.
y
Sanicificati. Et ideodato.q, terni^mfuiffict
antc prgatiim,t>
men oportebat diffcrri celebrationem p.tfchx
proptcr iiifuffictentiam
facerdotum.Tertia ctiam caufa additur cum dirititr.
6 Et populus nondum con.
Ouitamen dcbebat congregariinf
lcHnitatep.ifchali. Ter enim in anno dehebant omnes m.tjculi comp^-
rere in lerufalem coram Domino,vt habetttr Exo.
j
].f.infeflhspafch{,
fenthecoJics,& tabernaculortm, difpcnfabatur
latmn de dnobusvld
misfeUis cum iUis,qui erant remoti alerufalem,
non antcm
deprtmo,
6ideo tton potuertmt congregari ita cito de longinquis partibns a lc
rufalem.Item non potcrat imnolafi phafe,wfiin
lcrufaltm,Ht
habctur
Deuter. 1 6. Et quia tempore ^cha^^ifl^folenmtatcs
ccJfaucrant,prO'
pter quodnon veniJfetpopulHs remotus,nififuiJfctper
literas Exttbt*
in.iudatim:propterqiiodvenittardius.
7 Placuitquc. Hic confcquciiter dcfcribitttr intiitatio
pnpuli addie
pajchx diti-rrriinatum; &hocpcrlitcras regis mijfas, nafolum
adiiltt
de regnojw-.fed ctiam ad illoi,qui crat in totn regnolfracl; 10
dicitur.
8 Vt mittcrct nuntios in vni.Ifra.dc
Bcda.&CC.Terminifuia
totius terre
fmifiionisfecuHdfiftta
longitttdine,vtffequcnter
diBu cfi
I
Multi
I Mifttqtioque.
^
c. Pcr Ezcchiam
fignificatur Dns nof^cr
lilws CtMiaus,vt pr?dia cft;c fic pcr nunuQs ab co miiro
intclliguntur Apoftoli.alijquc difcipuli Chrifii ^.^
prapdican
dum Euangelium par orbcm ab codem miffi, iM.'iCch'Vl"'V'
Enntcsin mndtnn vniuerfum frxdicate
Euangdiur
omnicreaturx.
1241
Il.Paralipom.
Cap.XXX. 1242
Multi enim non fecerantjficut legc pr^fcriptum
i
elt
. PerrexerUiitqae curfores cum cpidolis t ex t
regisiiriperio, Scprincipum eius invni^jerlum
Ifrael , & ludam , iuxta id quod rex iuflerat prx-
"
dicantcs:
Filijlfrael reuertimini adDominum
Deum
Abraham , &Kaac , & Ifrael
, &: rcuerte-
^
turadreliquias, CjUxcfiugeruntmanusrcgisAfl
lyriorum. Nolitcfieri ijcutpatresveliri, &fra-
tres.qui receflerunt a Domino Dco patrnm fuo-
lum, & tradidit eosintinteritum , vtipCicer-
nitis.
Noliteindursreccruiccs, ficutpatrcsve-
ftri.
Traditc manus Domino, & vcmte ad San- 4
duariumeius, quod fandtificauitin^Eternum.
Seruite Domino Deo patrumveltroruin , &a-
ucrtetura vobisirafiirorisf:ius. Sienim vosre-
uerfi fueritis ad Dominum, fratres veltri', & filij
habebunt mifcricordum coram ' Dominis fuis,
qui illos duxerunt captiuos,& reuertentur in ter-
xam hanc. t Pius cnim , & clcmens efi: Dominus
Deusvefl:cr,&:nonauertetfaciemfuamavobis,
fircucrfi fucruis ad eum. Igitur curfbrcs perge-
bantvelocitcr deciuitate in ciuitatem perter-
ram
Ephraim,&: Manafle, vfquead Zabulon, il- r
lisirridendbusj&fubfannantibuseos Attamen <
quidam viri ex Afer,& xManafl^e, &Zabulon
ac-
7 quielccntcs confilio, vcnerunt lerula!em . In lu-
da vero fadta ell manus Domini , vt daret eis cor
vnum , vt fjccrent iuxta prx'ceptum rcgis,
&
s
pnncipum
'^
vcrbum Domini. Congrcgatique
iunt in lerufalcm populi multi; vr facerent folen-
nitarem azymorum in menie iecundo . Et iur-
gentes deiti uxerunt altaria, qu^ erant in lerufa-
Iem,atquc vniuerfa, inquibusidohsadolebatur
inccnfum , fubuertcntcs, proieccrunt in torren-
tem Cedron . Immolauerunt autcm phafequar-
^
tadccimadie menfisfecundi. Sacerdotesqqoq;,
atq; Lcuita; Itandem fandificati obtuleruntho-
, locaulla in domo Uiii. Stcteruntq ; in ordinc fuo,
iuxtadilpofitioncm, &IegcmMoyfi, hominis
10
Dci. Sacerdotes verofufcipiebanteffundendum
11
ianguinem demanibiis Leuitarum, t eoquod;
multa turba iandtificata non cffet, & idcirco
immolarent Leuitce phafehis, quinon potue-
rant fandtificari Domino. Magna etiam pars
popuIideEphraim , & ManafTe, &iirachar, &
" zabulon
,
qux fan(5tificata non fuerat , comedit
'i phaic, non iuxta quod Icriptum eft. Et ora-
uit pro cis Ezcchias, dicens: Dominusbonus
tpropi-
P
'luxu
E
tpiiiare afic-
NICOLAVS DE LYRA.
I Mulci cnim,&c. yidelicet quolibet anno,quia tempore ^cha-z^
tion yeuiebatpopuUs ad hanc folennitaiem : quiaqmntum potcrzt
,
mltHin Dei remouerat .
1 Prardicantcs. ytreuertantHradDeum^&eimcHUum^&ma-
rxime mfiiennitatc pafchalt imminente.
j
Ec reuercecur ad reliq.&c. Quia -vna pars populi Jfrael erat
iam captiuataper TegUthphaLna(ar icgem ^Jfyriorum, &translata
n jlffmos,i>t
habeiur
4.%^.
i
5.
\
Tradice inanus. Trom!ttendo,quod eiferuietisfidditer:& hoc
lon folum proficiet vobis,
f
d ctiam amicis yejlris iam in captimtatem
{uSis^ideo fubditur. Si cnim vos reuerfi fuericis ad Dominum,
'racres vcfiri, &c filij habcbunt milcricordiam coram Do-
Tiinisfuis.
; IUisirridcncibus. Erant enim iam habituati in idololatria : &
deo irrtdebant admoattioncm de cuLiu Dci.
5 Accamcn quidam viri. Q^ia inter illos de rcgno Ifrael reman-
ferant ali^ui yiri boni
,
quinon coluerant idola
,
fccunduni quod dicit
Domiaus ad Eliam ^.B^eg.i^.d. Etrcliqui mihiin JiVacl rcpccm
milia virorum
,
quorum genua non funccuruacaance Baal
.
,7
In luda vero,&c. kA Deo enimfpecialiter falum eji,
q,
omnes_
pnanimiter ajfentireni ordinaiioni regis de celcbratione pafchali.
l Congrcgaciquc . Hic confequenter defcribitur ipfius pafch*
olennis ceUbratio , i]; fecundofuper hoc addiiio , ibi : Placuicquc.
Circa
Circaprsmum,primo pohitur idoklatricc dcfirulio,qua impediebat di-.
uinurn- cultum
,
qifi.^ primoremoiituda funtimpciurnenta , &hoc
efi
quod dicltur : Ec furgenccs dcfiruxcri>nc alca.&: cjec. &fecnn-
do fubditur pafch alebratio , cum dicitur : Immolauerunc au-
tem phafe,&c.
p Sacerdoces quoque,&:c. Dicittandem:quiamultieorumtar-
daueruntvenircin lerufalem rationibus dilis cap.prxced,
10 Sacerdoces vero,&:c. Exod.lt.fbi prxcipttur immolatio agni
pafchaits,non dicitnr, cp hocfimc
per Leuiias : quia fitbat in quaLibe^
domoydum tamenfufficerct
<id cfum agni, &ideu iLla immelatiofiebat
a patrefamilias demHS,reruritamen quia multi depopulo,qui venerant
in Ie)-iifalem , non erantpnrtficati ; &ifia
immoLatio dcbebatfieri ab
homine mundo ; 'deo Leuitx, qui ium erantpurgaii demnndato regis
,
immolauerunt pro illis^qw iam nn erant fiffictCHtermundati :
&fic
partem fanguinis efundendam in altari holocanSiorum
^
portaueruiit
faccrdotibus;& hoceii quodfubdltur.
1
1
Eo quod mulca,&:c. Id e^,nonpoterantfaniifica.ri Domino,
vndefubditur.
11 Comcdicphafc,noniuxCa,&c.
Qmadchebntcomeditantum
A mundis;fed tuncfuit dfpenfatum cwn iiits de comeflio!ie,iion aWe/a,
de immoiationc;quia maiorpurificatio requirebatur in immola^us,
qudm in comedentibus tanmm
,
ftcut & in noua lcge maior famlitai
requiritur infacerdote confecraute.qidam io popuLo communicante. s
I ? Ec orauic. Ft talis defcBus fufficieniispurificationis non noceret
eis impediendofacratnenti effeBunu
I Q^cm
f
Qula multi
cnnt incftii,
qui non
('
n-
^iHcauer^nt
fe, Idcirco (
6
fticniu eft , vr
Leuirap inmio
lari phafc
^
oinnibusilliv,
cjtii mundi 116
crunr, vt fjn-
ftificaicBtur
Dcmino.
Magna.
F
Diuio.
M O R A
L I T E II.
Verrexeruntque. Perquosfignificaciirfolicitaprompcitu-
lo Apofioloru , alioruq; difcipuloruad implcndum ChrifH
uandarum ,quod paccc ex hoc,
q, a ccmporc Apofiolorum
ira;dicatii fuic Euangcliu, vc vidccur pcr orbcm vniuerfum:
lamablcrufalcfquarcft in mcdioclimaccccrr.-cbabitabilis)
xicrunt Apofioli alijq; difcipuli ad prxdicandu per orbcm
uangcliij
, & adhuc viucce Pccro praidic.icu fuic verfus Oc-
idcntcm vfq;ad marcOccanum,quodcfl^ccrminus ccrra:
labitabilis, quod cx hoc apparcc
,
quia Scnonis cf} qu:tdarn
cclcfia.qu^
vocacur Sandi Petri viui,co q, ipfo viuentc fuic
rimocoftructapcr Sandu Sauinianum ,&: pcralioscius fo-
losfuicprzdicacafidcs m parcibusmari propinquioribus
.
tit ficut viucnte Pctro,fic prasdicatum fuit Euangclium vcr-
us
Qccidcntcin ; it^probabiliccr dicicur cx prxanais
,
qudd
prxdicatum
pra:dicatum fucric fimilicer in alijs parribus orbis.
y
Illis irridentibus. Perquod lignificatur,qu6d non omncs
credidcruncad difcipulorum Chrifii prsdicacionc:fcd mul-
ci inculeruceisvitupcria
magna,& plurimiseorumecmor-
tem.-quorum imitacores func,qui perfcquunturprardicato-
res vcncacis ,&c prazdicacioncm
corum dcridenc.
6 .Attamcn quidam. Pcr qnos figmficaci fucrunc illi,qui de-
uoce furceperunc fidcm,& iic vcncruncin IciuUlcmiqua: in
allcgorico fcnib , fignac Ecclcfiam milicantem
; vc facercnc
folcnnicatcm
azymorum,fcilicet, in azymis fyncericatis, &:
veritacis,prouc dicic Apollolus i .Cori nch.
5 .b.
9
Sacerdotes quoque. Pcrquosoficnditur,qu6dminiftriEc-,
clefl^ mundi,&: puri prsc^ccris debcnc clic ad uHcrcndum
Euchariftiaefacramcncum.
H
Etorauit.
Perquodfignificacur,qu6d Deifilius,inqiUQ-
tum
homo,pro
mcmbns luis infirniis orac pacrem.
I Cumque.
Glorord &
Nicolai
dc Lyra. 1244
ftipiahie (nR
f. >i ,
vclie-
f
<')iijinuitn6
fim puiiiit^Ki
laitj punfici
(toarm CimCti
tau'-
't
Ijiuaic pO'
pitliiiii.
t
iniQlirnmta
lU fuQOIK.
P
1243
tpropitiabiturcundis, c]ui
intotocordcrcqiii-
runt Dominum Dcuni piurum
fuorum, t&:
non
Jmputabit cis, qnod minus fandiificati funt-
Qucm cxaudiuit Dominus , & t
placatus ci\ po-
-
pulo Fcccruntcjue filii Hracl.qui inuenn funt iii
Itrufalcm, lolcnnitatem a7ymorum fcptem die
bus in Ifftitia magni , laudantcs Dominum pcr
fingulos dics. Lcuitx quot]uc,& f-^cerdorcs + per
ori;ana,quaf
fuooiTiciocongrucbanr.Etlocutus
cft
Ezcchiasadc-romniumLcuitarum.quiha-
bcbantintcl]igentiam b^nam fupcrDomino,
&:
comcdcruntfcptcm dicbus folcnnitatis , im-
molantcsvi6limaspacificorum,& iaudantcsdo
rninum Dcumpatrum fuorum Placuitt^; vniucr-
Jx multitudini, vt cclcbrarct ctiam aiios dics fc-
ptcm,quod&feccruntcum ingcnti gaudio.Ezc
1
chias autem rcx luda pra^biierat multitudini^'
f
millctaurosj&icptcm miliaouium.Principcsve'
10 dedcrant populo mille tauros , Si oucs decem
milia . Sandbficataetlcrgolaccruotumplurimi
multitudo , 6i hilaritate perfufi omnis turba lu-
da,tamlacerdorum&Leuitarum,quamvn!Ucr-
ix f equcntia:, qu veneratex Ilraei, profelyto-
rumquoquedctcrra Ifrael, & habitantium in
f
luda . Fadtaque clfgrandis cclcbriras in Icrufi-
lcm, qualis a diebus Salomonis filii Dauid regis
Ifracl non fucrat in ea vrbe. Surrexerunt autem
faccrdotcSjMtque Lcuiro!, benediccntcspopulo,
7 & exaudita clt vox corum : perucnitque oratio
*
'
in habitacuium lanctum coeii.
N ICO L A V S D E L Y II A.
I Q^cm cxaudiUiC . Jn 1'brj delhbtaicis qiutfiionibus dicitur
,
< xainir.iufui.' pcnepttttpei hoc qMclimMU-idi aliai coyjiedfn
i
,.
p if<.
halcmfubito inoricbantur,
fcd
tu^ic nonf.i^rnnt motni.
Scdh jc non piittmra'i mabUiter diiit<m:qn'ia ftc E^^^chiaSy^ popu-
l^ tiit.ijfit Duiui^iHm, F.t iJeo mags di(cadu'n.^qodpropter nci:..{p.-
t.itii
,
:; pop^ili deuotionim,fuit ciim eis difpcnfaium
,
tempoi e cnm
.'r aliquiJ fuisl.citiim ConttAkguLa : qtiid t.ims.n alias rion
tjj jj.lu: Da'nd, & Viri iiHi comcdetunf pana propofnionis licile
,
Jc.u^iiu.ii quod dkit faLniur i Mjitk. H. &eodcm mudo po(efi hic
dici : q-. iu ifli crant iii ta!ifi.:tu
,
quod nou pvtcrailt vltra turdarc ad
cvmede-idum pl^fe ypilick-^i-q^Jrt-idicima diemenfisffciittdi. <iitki-
litcr CMitus mtetior
, <// iOififlit i-i lidc
, &deuotione ,
bene fupptct
al:
fueui dcfeHum
,
qui co.flfli' in extvnoricul u : maxime
,
quia
fj.
-
cratnent^ Ugis iion era,nt accepta , nifi exfide, & deuotionefufcijKcn-
tim, & idto licetifiinon effent fufficieiiter ptirgati abdliquaim-
tnu ditiarefpicientecMltim extcrionin , vtpotc ex taciualtcH>!!,srci
i'i':.'ndA, pclbmiifmodi: tameu profter fidem , cr dcuotinncm^td
eiitixfitotiem agnipafch.iHs fHpplcmem hitiufinudi defeSutn^fuit cim
ei'
cii d i.ytisjacii 'i iT hocfiqi'jd di vitk-^^chuis. Domi.b.
2 Scptcm difbus. Tro fi'/lopjf:hali ; (,HJd tantum debebat du-
r,ve,vihibciuf Exod.ii,
3
In lcCticia m^gna . Qut rionprocedebat cx diffolutione ,fcdex
dcuotioHeyidco
fbdit>ir: Lziidjin.Do.pcr,
&
feqHitnr.
4
.PlacuiccjUC. Hic cofcqHci,tcr dcfcnbiiur ad prxdifta folennitatt
additio,r.u:a celcbrauernH' fcptem disbiis alijs ad quod non lenebaitur
5
"Millc CatirdSr&c. l/ia offcrebantur in hoflias pac!Jicas,qnaruHt
ma^napars erat offerctitt,& cle. iflisconudit populus illis fepte diebus^
pofiqna-.i) QhtukraH: facr.ficia, &laudes, &oraticnes Duminool die..
6 Fail ;c|uc cH grandis. Licct eoiin maiorpopulus aliquandocon-
utniifehanigii
Hon^erat tatttaexHkatio: quia nun erat ibi aliqtta now-
tas,ce quod quolibct anno cclcbraretur pafcha temporefuQ . Sedqitit
uLcLiaZ^claufii iauMns tcnifU, &ftcpli'.ribus anais hc cclehritaiccf-
fauu : proptcr qttod qutindoE^^i^hias eam renouauit
,
fnit maior cxul-
tutio;quiaHouapUccnt,iirdchfiant.
7
Peruciiicquc oracio. Id cil,fuit e.v.z:idita coram Dco.Et vt kic
diciiglo.Hebraicatfuitbocprxcrptutv., eo quod rey^&pri-ncipcSfpo-'
putns,LcuitiC,C^Jacerdo!es p.tldeprojfiratifunt operibusfuis.
A D D r T I O.
In cap.
JQ.
vbi dicjcur in pofJil. Comcd;c phafc non iuxra
quv>d rcnptum cQ , quia dcbcbaccomcdi cincum a mundis.
, Exod.i 2 vbi dicitur dcimmolacionc,!^: comcffionc nj^ni
piifch.ilis nuUa fic mcncio dc hoc, cj, requiracur purificacio in
iinmoIancibuspafcli.i,inJiff<^rcrtrer cnim dicic.- Inmolahitque
e'<mt"tJinuU:tudofilioii!niIfr.7el. Exquopaccc,;i>.nonrcquirc-
batur, (],cl|ccpiirificati!s, prouc dicitur in pof!il. necaliquid
liuiufmodl , fcdcacum in comcftione fit mcncio dc mundi-
tia circuncifionc.&: afrip,nacionc,&; huiiifmodi. Sinulitudo
aiKcm, c|ux inducitur cle noua lcge, non vidccur valcre , fa-
crrdos cnim conrccrans,repra:fcntat Chri(lum,qui ef^ prin-
.
^paliS .ivtor , vc ipfa vcrba confccracionis demonnranc ; fcd
immolansagnuni p.;fch.ilcm non rcpr.cfciitabac ChriPium,
kd pocius figijrabac
,
qiiod Chwflub immolandus crac pro
l^uI0id;nc filiorum Ifrad.
RlPI c. fupei' pnmo
,
Sc dccimo
? . I ib. &fupcr 57. & 3 o.
Paralip.fcquicur.
'^
Rcplica.
I c
In haoc loc,
j,
^
i^mque hsc , drc.
V-^ ccmplaxJimo
num dirue'Mr,&:lu
c sexcidcruc&cii
C
i>s-uudn>.tlcana,qu9
iiiKiciscxccUisDco
ciancdcdicaca, tun-
d tuscuulfcrunc.
b Pri^erHnt
Rcplica. fn libLO Parrtiip. paucacangic Burg. idqiioddc
origin. Hcbrij.cangic. I .cap.Cor.v idc Gencf. I o.
Qii< >d can vc
tjrca lo.c.dc faluationc,vcl diinacione Saul.vidc i.Reg.vlci.
Quod auccm cangic circay.c. fccunJi libn dc fcfio coHccm-,
{iueca'cus,vidcfiipra Lcu1c.23.Sed concra illud quod canp/C
dc 2o c.vbi pbfiil dicic immolanccs pafchacfic dcberc n~u)i
doSjCum comcdcncibus fuic difpenfacunijquia non cancaic-
qiiiricur mundicia in comcdencc,ficuc in immolancc, poncs
excrnplum dcEuagclio, vbi rcquiritur maior nindicas in fa
cerdoccconfccrancc
,
quam in populocomcdcnce ;
obijcic
Burg.quod non dicicur dc muditia immolancis . Scd hoccft
concra clarum ccxcuin.Obijciccciam concra finiilitudincm,
quiaconfccrans reprxfcnr.uChrillum, non autcm imnio-
lan^, fcd hoc cii filfum, quia oblatio rcpra:fcncac Chnltuin,
&: a^nu, non faccrdos otlcrcns, quamuis cn:m profcrat vs;-
ba Chiilli , hoc eft , miniflcrialiccr ; & hoc non repra^lcncit
Chnftumoblacum, fcd pociusimmolanccm
;
pcrillacuim
ycrba itcracur quocidic obiatio. Ca:terapacent.
A f
XX X I.
J Thcodorccus. Hinc incicaci , ^
C A P.
Vmquc hxc fuiffent
nislfrael,quiinucn
gcruntfimulachra,
NICOJA VS
C A P.
DE LYRA.
XXXI.
1 r^ymc\w\>xci\\\\\'c\K.S^c.Mic confcqnenterfnb Kx^chia dc'
*
'
lri^Hrr^pa).!t o l.ncrdutdlis minifttrti , Cirta iitiyd prirno
,; urid,! i'M)!.tdeftin^?i3, (u-nd:cit:ir ; Frcgcruncfimula-
^:jk,i.C,
cS* hvtrationabiliteri qfJapri,Modtbentrtinoueri impedi-'
menta
b Fre^erHntfi',!ul.ichra,&c. Poft.iduciHUin Saluatoris, no'\
folum in Icrufilcni,&L m ludajfcd in cuctis na:ion;bus oi b;s
deltrulta clt idol >
XXXI.
rite cclebrata , cgrcflus cft om-
i
tus fucraiin vrbibus Iuda,& frc-
fuccideruntque lucos, demoliti
^_iLi.iait_
mentajace, dutjiif ininijiurit,ij- hiiiujinodijun ornnia ad id')ioiitriuui
pcrtinentia , fccwido defcrib:t ir rcparatiofacvrd<tJ,Us
minijlerii, cum
diciiH'; Lzechias auccm. vbi ExechiM primoficcrclotcs, &
Lcui-
tas in nf^dis fus rejiituit , fccnndo dc vi^H.:lisU3 cis proniJii
"
"
Pra^ccpit ctiam. tertio diprociiratoribus in isiis o,diiiau''t,ibi;
rUit
aiicem prx. Sententiapiimxparlis patetin litcra vjqu- ibi,
I Cr.ncrcnc-
lacna, .-"vdiabolicoi'
ruicii ipcrbia. Eccrc
icccc numcro ridc-
luun,dccrcfcitxul-
turaucmonioiu,Cv>
nccinrincmuJiob-
lu.icur
M O R
A L I T E K.
^
I Cimq; hxcfuffcnt rte cclcbrat.i,egreffu% cfi omnh popuhif Ifrael.,
tTf-
"^fr^ut fimutuhr.i.liH vcro fiKitio flmulachroru fada poft
folcunicaccffl" Azymoruj fiijuca iuic dcftcuCliQnis idololatria:
pei:
pcr orbcm ad pr.cdicacionc Apoiloloru populis
credcnnbus
)am admiffis ad Euchariftic^ f.icramcncu, licuc fucrat
prxcJi-
ftum Z ichar. i
3 .a. In dic illa dicit Dominus exercitunm
difptrda
nomina idolorur dcterra. Ecnps vidcmus
cilccomplcciini.
j-
Trfcefit
1245
'^-
P3.raIipom.
riinnirmors
nc-
funtCxcelfa , & nftaria deftru-
IVcdominus lo-
xcrunt, non folum de vniucr-
Iiismdiejlb. (o luda & Beniamin, fed & de
Ephraim
OjUoque& iVlanaire
, donec penitus
eiicrrerent . Reuerfique funt omnes filij If-
raclinpoflciTiones ,
&ciuicatesfuas. Ezcchias
vero conltituit turmas facerdotales, & Leui-
ticas per diuifiones fuas , vnumquemque in of"
ficio propriOjtam facerdotum videlicct
,
quam
Lcuitarum , ad holocaufta & ad pacificn,vt mi-
ilrarent, & confiterentur, canerentque in i
poitis calirorum dommi. Pars autem regis
cnit, vt depropria eius fubllantia oftcrretur
^
jholocaurtum mane femper, & vefpere, fab-
'bathisquoque, &:calendis, & folennita.tibus
:xtens,ficurfcriptum efl: in legedomini. Pr^- 2
ccpitautcm populo habiranrium lerufalenij,
.cdarent partes facerdotibus & Leuitis
, vt
3
"
pofsent vacare lcgi domini . Quod cum per-
:rcbui(set in auribus multitudinis, plurimas
^btulereprimiriasfiiijlirael , frumenri, vini
,
^olei.mellisquoque, &omniumqux gignit
^
lumusdecimas obtulerunt. Sed & filij Ifrael
;cluda, quihabitabantin vrbibusluda, ob-
ukruntdcciinasboum &()uium, decimafque
7
indo:um,quce t voueranrdoniinoDeofuo,
rque vniuerfa portantes fccerunt aceruos
l)lurimos. Menietertiocoeperunt aceruorunu S
acere fundamenta , & mcnfe feptimo com-
uerunt eos. Cumque ingreffi fuifsent Eze-
;as&: principes cius, viderunt accruos^ &
bene-
NICOLAVS DE LYRA.
Cancrcntque in portis caftrorum domini.f^y?r.t jomini hic
: iiiiiur atiiitjaccrdo:tm,vbi habUubantJacerdotes , t,iitures
, cr
(jUi cujlodicbant templnm.
iTiECcpitcciam popiilohabitantium Icrufalcm. Hicconfe
ittr dejcribiiur qUHliier E^j^chiasprouidn cis dc viSfuahbus cli di
i jPrsccpit ctiarn populo habitantium Iciufalcm.&c.
f.
i'.iyni!,iir prmiiias ijUje aanfiijjignatteeisperle^cm.
Vtpolicnt vacare legi domini.videLcttJ{udendo,dacr:do,te
uijiciando.ljiud enimftmpcrfuit objeruatu apud omnes, <jtiod illi
itt intedebatJliidio &culiut diuino^acciperent neccjfaria v.Sius apo
mo.propter cjuod etidfaccrdotes ^c^ypti temporefamis non juerunt
npulft vende-re pojftjflonesfuas Jicut alij : quta ipftsjlatuia cibaria
. hornis pubbcis prxbcbantur,vt habetm Cen.^z.c.
Plurmias obtulerc ^r\m\ti2ii.,S>cc.QHantitas a'ne primitiarum
'it dctcrrninata in lege
,
Itd primofuiifatta vohtniarie,fecundtm de
'tionc dantiunr.pojiea vero proptir auari ia crejccntcrn
,
quia mulii
iru aut nihd dabant,pcrfapientcs Hibr^orum
fi<it determinatftm
,
'odad mtnusfexagejima pars darciur:illi tamen qui erant mag'S de
'ti , dabant qrtadiagrjimam , medt) vero quinqna^efimi,m . T.t hoc
diciturin coUationibus Tatrum,coltatione prtma Theonis abbatis.
Mcllis quoquc & omnium qu^ g;gnii hmm\s. Licet de melle
; pojjetfieri oblatio,qi-c tuta veljecunmmpartemiremareturjitpcr
:re,vt habetur Leui.^.tamen inic debebant dariprimiti^ ced^ ntes
vpimfacerdotum.Hebrxi tamen dicunt,quod nomine mellis intelli'
:'>.ir bic duUisfru5Ius,vt da&yli,ficu',& huiufmodi.
litom.qua; gig.hu. Dicit aute {{a^a.fiper Deut.i6.quodpri-
itii quantuin aa tcrrai nafcetia dabantur tantum defepte rebus,fci-
licct,
'5
Cap. XXXI. 1246
bcnedixcrunt domino ac popufo eius ifracl .
D
9 Imcrrogauirque Ezechias faccrdotcs , &Le-
10 ujras, cccuriraiacercntacerui. Rcfponditil-
li Az:frinsiacerdos primus de (iirpe Sadoc , di-
ccns : I:x quo coeperunt offcrri pnmitia: in do-
modomini,comcdimus & iaturan fumus, &:
n
remanferunrplfrima , eoquod benedixerit
'^
dominuspopulofuo. Rehquinrum autem co-
pia efl: quam cernis . Pra:ccpit igitur Ezechia^
vt picTpararent t horrc.i in domo dojjiini.J.l^fg'^"^^"/^
Quod cum fcciflc:nt
,
intiiicrunt tam primi-
^'"^
tias quamdecimas .
&:qua:>.':unqueuo;ietanc
14
fidcliter . Fuitautem pra.'fcd:iys
eorum Cho-
neniasLcuita, & Sernei frater eins fecundus.
Pofl:qiiemIahie!,& Azaiias,& Nahath , &
^
Afael,& lerimoth
, lozabad quoquc &L Eliel,
&Iafi-nachias
,
&:Mahath,6s:Banaiaspra?po-'
fiti fub manibus Chonenise, & Scmei fratris
eiusex imperio Ezechux regis , &: Azari? pon-
tificis domu.s Dei ,
adquos omnia p^rtinc-
^^.*'J'^'^^;
bant.corevvrofiliusLemna Lcuites, &ianitor
''^'^-
orientalis portjc pra:pofituserathisqua:fpon-"
te oflercbantur dcmino, primitiifque & con-
fecratisin fandta fandlorum . Etlubcutaeius
Eden &Beniamin
, lofue&Semeias . Ama-
riasquoque& Sechcnias in ciuitatibus ficer-
dotum
, vtfidelirer diilnbuerent fratribusfuis
16 partes,mirioribusatquemaioribus ,
exceptis
maribusab annistribus&iupra ,
cundifcjue
qui ingredicbantut templum domini. t quic-
quid per fingulos dics conducebatin mini-
fterio
^
licet,fri:mento,hordeo,vinea,oliiia , malogranato,fcu,& palma
,
ta-
men poterant homines dc aliis dare e.xfpeciali deu(ttione,&ftcfaium
fu:t hic.
7
Dccimafquc
(anH.fecuidum Hebr<fos i^afuntdecimx quas
Lg
uit dabantfacerdotibus de decimis qiias reccpcrant apopuio,vt habe
turT^lum.xi.c.
8 Mcnfc tcitio cqpcrunt aceruorum ia.fun.i. principiaqu*
fuper
apponuntur.
9
InteiTOgauitque Ezcchia.(/i<r n.iiabatur de tantis aceniis vi-
iiualtitm .
10 Rcfpondit illi Aza.
idefl,maior,& ijle rcfiitit OTiJA regi thurifi
care vrdeHti,vt dtUum cflftipra 2
J
.
1
1
Rcmanfc.plu./c.7/ce^,rft/));m/f/w &decimis,habitofuJflcienti
vinufacerdotum & Liwtarutn.
II Eo quod bcne.do.po. idtfl,obundarefccit in bonis tcmporali"
hiis:& idco dabant abundanter prhnitias & dccimas:qu;atunceranS
magis deuoti,vt patet ex pnediSis.
1
3
Preccpit igitur Ezcchias . Ft ibi reponereniur ea qux pro
tuncerantfuperfiua, & vfjue ad tempus congrutimferuarevtur.
14 Fuit auccm
prar.r/ic confequencer oflendiiiir qualiicr Lz^chias
protttdit
defideUbuspcrjonis
ad confnuandtimprtsdiih,:^ prucuraa-
dum ea qua effentprofacerdotibus
et Lcuitis recipienda,& ad confer
uandttm de oblata &confecrata,vt patct litcra vfquc ibi:
1$ Ec confe.in im.T^n accipimr hicfanClafanftorH pro patre in
teriori templi, in quo erat arca teflamenti,qu<e proprie diceb.ii fanBa
;"
fanBorum-.protit
accipitur coniuuCie,fed hic accipitur defluuciiiie itk
fanCia,qu^funt
de numerofanBorut/t ohtnia enim Deo confecrata dice
banturfanla,&deni*merofanFiorum.
1 6 Exccptis
raanbus ab annis tnbus,&c.iir enim Leuitte ntt-
5< merentur
MORALITER.
5 Trxccpit igitur hT^chias vtprxpararent horrea in domo dcmini .
Per
Perquodflgnificaturallcgoricequod
miniftris ccclefi? de
benturnecclEinavita:.
IVIoralitcr nutcm per honca ilta
Tom.z. RK
t
poffunc
1247
Giorord.acNicolaidcLyra.
12^8
S ftcno ntqiKJ
ohfcruationibus
iuxta
diuifioncs
^
fuasfaccraonbusper
tamilias,
&Lcuicis a vi-
cefimoanno,
&rupr>
pcrordincs,
&turmas
fuas,
vniucrrafv]uc
muititudiui
tam
yxonbus
quam
libcriscofum
vtnulquc
fcxus, fidcliter ci-
buichisquxlanctihcatafucrant,
prjebeban-
;ur . Scd & fihorum
Aaron pcr agros luburba^
pa
vibium
fiugularuui dirpol]ii
crant vin
,
qui
par-
partesdiftribiicrcntvniucrro fcxui mafcdino
dc
faccrdotibiis ^
Lcuitis . Fccic er<^o Ezc^
1 chias vniuerfa qua: dixmiu? in omni luda . O-
5
pcratufquecli;
bonum,&:
rct1um,& vcrum co^^
4 ramdominoDsofaoin
vniiierLi culturami.ni
'
ilcrijdomusdomini,iu)^talci;em& t ccrcmo
nias , volens rcquifcrc Ucum luum in toto cor-
de fuo . Fccitqac&
prolppr^itus cll
.
CAP.
B
NICOLAVS
DE LYRA.
Af mtrtntur Tv^m. \.A yno mctij,- erf,pra,ht>c
tamen Utlum rfl
,
vt
tidpercntur
p>o
ndrmptionepuio-emtoru
dutun
mbuum Jnd de
d,/nbtimU f<j.:ha:
LtHitn.non rccipkbaiur pro eisdouec ha-
herrnitititinHos.Scquiturpnflea.
. /j

I
Ex.Lc\\\:\y\cc[\.^n.'>lj.^.accipluntur
Leuit^admtmiterium
ijbrrnuiuHjtriciJiiho
anno vf,jue ad
quipquavejimum
aimt,etV.u.
|.--.v;> nti^iui,i<iiic
aunis.Ei Inut dinumftnt ibid^ m no tnjl.tueban^
tar miuifln nifi in tric ftwo a^mn^tamn a viccft.no
qniino anno cxer
ccba>iti,r ;> air,ub.o0icijs ,
xtju in illii qninciKe anms cxperim,t {a-^
lerdutts^qni Laatx rjjl nt apti ad miniflr.v.tiu.rt
in qnibus ojjicvs, in
poji rdficatiiwim t, mpli^tjwa Lcuitx nb bM,erunt tct grauia o^ taa
Jitut
ante
,qua,idotubcrnacu!um
cumpcrtineutib. ad ipfumportaba-
tur de loco ad locu,in m'>r.ori tate inflitiicbatttrjcilicfr, viceftmo .;';-
no -^S
per aliquod lepns wte accipiebamr expa untiu dc ipfis. Scicdfi
tamcn qttod ea qute diSla runt,ftcfitbanl de comuni le^.ixfpeciaii r..
-
niccai*fadi,,uiminmi
. '.tatis recipipctcrant ad mi:fleriu takruu-
cu!i,(icitt Eli recepit Sar. utlem ad muufltrium tabemaculiyCU adh.tc
rjjltpuer dece
annorum.-el ctrciier vt diciu fuic i .]\e^. i .c. quia m.t-
ttr jua anteijuam Loncipc -et ipfum,di.ovoueratt (juod Ji daret
ei
feXHni
viiilem dciret eii
ir.inideriodomini cunclis diebtts qnibus pojiet mini*
flrate. Hoc etiam fint ante adif.citionm templi.
2 Opcratusq;
ci\.fciltcct, E^chias.
3
Yix.rc.
ergaproximuiii.
4
Bonum.
qua'>tiim ad ipfiim
.
5
Ec ve. qtiantum ad Dc:im,ideofequititY. Coram do.Deo fuo.
M O 11 A L I T E R.
I
polFunt
intcllisjj lacR-fcriptur? ,
dtiiotionifquc
fludia.
m
in quibus rcponuntur verbi Dci cuchanflix nucrimca-
ta.
CAP.
C
A P V T
XXXII.
r"r\oy?<7"< & hnufc.
\
-: Thcodotcc.
Suuiunxit
fcriptor,
quod polih^cvciba
ik. haiic vcritatcm ve
nit
Scnnachcnb rcx
Allyr:piu.Sanific;^c
autc-m
oratio
,
quid
ciK.mvircs
piospro
b.ins I)i iis,pcrmittjf
vt 111*. d.iut in cila-
niitaics Rtx autcrn
C A P. XXXII.
^
Oftquaj& huiufcemodi veriratcmve-
\
nit Sennacherib rcx Aflyriorum, & in-
greflus ludam obfeditciuitatcsmuni-
tas,volenscascapere.Quod cum vidif-
j
fct Ezcchias.veniflTc fcihcet,Scnnache-
rib,& totuni bclh impctum verti con-
tra Icrulalcra ,
inito cum principibus 4
confiHo,virisqucfcrfifliinis, vtobturartntt
capitafontium
cjui crantcxtra viircm
, &1 hocc mnium deccrnentc fcntcn-
^
tia,congregauitplurimammultitudinem, ikobturauerutcii-
s
aqu copiam.Dcib.
de fcpta murorum
mimiuit,&currcsil*
altum cxcitauit,6C4
tiam altcrum ajdifi^
cauic ,
propugnacn
lum . Scd ncqucl
'
armis c6fid!C,vcf
dixic ad mukitu
ncwiyEflotcftretiUiti
Scquitur.
b ObWitttmint r.in.m
Cotra paganos i?^ hz
rcticos pui;nancc<; di
ligcns cautcla adhi-
bcndacfi-,& vcl.ind.i *
b-bti
.b.nDominol-.duciam,&:qu.Tpoccratcxfcconfcrcs, myiicna,vndc.7^olitefaHiuindarecanibits,nequem:t!aiisma,^.i'
ptina.mobl'ruxit
lontcsantcciuit.uc,ueobfldcnsliabcrcc ritas antepenos.
aqiuB
.Acdi'
NICOLAVS
DE LY RA.
C A P. XXX U.
POn
quar. rltitne fib
E>:;ccl}ia dcfcribii reflauratio regalis im'
pet u primo
/
cr auuc.farij
lerrbilem deieclionem
. fecnndoyper
hj.iit^Xithta.
m.iabileviJanatio,ie,>hr.ln aicbnsillis. Circa pritnnm
pitr,.o dciiiibiiMr iiric
E^^^^cbiaprouid.ntiaiit hurnanis:JetM,do con
jidintia ded!i<i,its,ibi.tt nmimai-it viiiuafos.tertioprJliUhtia
1 tius
tdite.far '}s,ibi. Uu* pofltiua gifla
li.ni. Scicnditt),
autem, quodcirca
iflum
hii I orii. m aU,ji a hic omittu ,. tio quttplt nius ditia
funt ^.V^g.
I %.& I
,).Ci,cam primam tgittirp'irtem dicitnrftc:
1 Voi\ qu.c &: hu.vc.fciluit
,vit^ ipfius ET^ihipin
idololatriadC'
fliuUionr,c CfiiUi dininiicflanraiivfic.
t \cnilSi.n.ic\ A{. tx qu pati.t quod aliquddo
iufli tribulantitr
in
in
hac vira,vt habeant patlevtiie meritum:<& alH e.xcmplam.
3
Quodcum au.Hic omiititiir qnod.,^. l\r^.i^.fnppletur,fc:licel
qnod ET^-thius mcriio limcns dcJi,ulion.:m hrtif.'lcmp>optCYp,c,a *
^cha7;jpatr'isfui,aiirum &argentu mifit Stnnaclje.ib rigi.Ajjymrl
Jiib pafro iurathi >itofirmatOy<iUod rfxcdcret dc regno Iiidis:,& aimitt"
ttt itliid 't pac(.Sedfiaiof^dcre,>ai. apccwiia vciitpojica adarfl.iu
dum Jcfufalemjifofl'ei:& titnc E^echias dif^rofitfe d nfii
hoc cft
qiioa dicitur. Quod cum Audi.Ezc.fiilicet,fi aRivn, ... ...
riieiitipritdini.
4
Initocumprincipib.confl. '7w.i/>owo inpericnlo pofttiis
>ic>
dehet orfittcree.jquxjunt ngcndafecunduiH humanani prouidei:li.ii>
adjui l'berationeni:al'i!cr icmarei Ditim.
5 Et obtuiauc.cunc.fona/ hoc quod cxerciti<s ycnicvs
.-
kum ciuitatcmpatentur aiju^ pcnhnam^cr fic rcccdire cv\^'..
MORAEITER.
I
'P4iT\qvt& hn'ufce.vc. Sicut pcr Ezcchia fuperiusllgnifica
tus fnChnfius.-itipcripfumhicIlgnificariptcius vicarius
f.bonus prarl.Ttns
,
qrii corrtra
dainoncm,contra ic ac popu-
Juiii iuum vcmcntcm
obturatlpntcs,idcfl,mcatus aquatu,
pcr
pcr q'ios fignificanrur owgincs pcccatoru:q'.i<^
djamtur
figt
ralitcraqucamaridime.inqhus sutmalcdida
cogclfa
Ntf
mc. S.& if-ias aquas (iciunc !U. dcfldcrant Ailvnj.o
qiios iJ^"
ficantur dcmoncs, Icrufale
allcgoricam,idcft,fiddiiJ
ccclc
fi,)m impiign.irc qu;crctcs . Ec dc quoliixt
cortimdjctfe
tclhlludlob.ij.b .Bibitquafi aquas mjquitaccm.
1249
II- Paralipom.
Cap. XXXII.
1250
^,1
^edificawt .
jchnftns edific-.-i
i|U!ce<"<leli5qLi
iclt
ciuicas Dei
,
&:
iniiium fanie
fidei & vers fc
/2,ionis,qui ma-
licia
psganoiii
uelhqrecicorinn
inaliquibusdf-
fip.uur,
reftau-
lli-ac.Excruitcur-
resvircurum,po
bicforinfecusal
tcrum
nrurum
,
lidciljancenuira
icm,
cum dociC
'bonorumoperu
::fficac!am
tt-nc-
jre.Noenimfut-
oncit
murus n-
yci,niri
contlr-
nctur
opcnbus
Eoonis.F.icic ar-
Tiacuram & cly
.s fcripcur.x,
.,;:cec,&:diuer
'a tcftimonia 6c
Jortrinam
cc-
:lcria(iicam ad
nunimcntuec-
kfiafu.Xj&di-
: ofuit dodorcs
.luialiu bcllo
um principcs.
) yiriliter agite
,
jjrc 4 Thcod_.
'rrh^cnosttia
auc Dciauxi
n cil(> incx-
.-gnabilc,iv: ha
i;,;aam natur.T.
jcaducam&:
mcncancam
dos fontcs,5; riuLim qiii fluebat in mcdio terric,diccntes . Ne vcni^nt
[
noxiam. C^cera
a
rcges A(rynoruin,& inueniantaquarum abundantiam . t Aediiicauit ]
nSlegum"'^
quoqueagcnsinduftrieomncm murumqui fucrat didipatus, &ex-4 c 7{:tru/Uid non
truxit turres deruper,& forinfecus alterum mur* . Iniiaurauitauc Mel
^
'feeft^V^h. qui
1
TA j o r
/'
o i' 4.
dejtruxitex. &c.
lo^uiciuitateJJ)auid,&tec)tvniucrligcncris:
armaturam &clypcos.
i"
4^
Euchcr.
Conflituirq; principes bcllatorum in exercitu,&conaocauitromnes 6
Rurfum iungic
biin platea porrie ciuitatis,ac locutus olt ad cor coruni dicens . Virilicer
7
I^cacfcTbftulc-
ricEzcchiascx-
celfaillius &al-
carin. Hocemtn
non erat concra
dominij , fcd
^
domino fecerac
I
vcidololacrfa&
10 vctcrierroredc
"
ftru^ilo,iuberec
'
diimadoiareiri
krufalcm, vbi
crac ccplii eius
.
'*
d Eptjiolas quO'
quefcrpfHf&c.
,4
jc lofeph.Ip-
ij
fo fiquidem cc-
'^
pore fcripfic E-
zcchi^Ailyrius
epiftolas in qui-
*^
bus eumfaiuum
eiiediccbaCjCrc
dcnrcm quiae-
lus fcruiciii pof-
fcceuadere, qui
multas geces &c
maximas fubdi
dilicc.Ecincer-
minabacur fun-
dicus fe eu dif-
perdtredumca
pcrccvrbe, niti
portas aperiens
fponte inlero-
folvmis cxerci-
D
t
Vt eonforta
tus xdjficauic
In^. Rc.c.18.
agitc &:confortamini.NoIite timere, necpaueatis regem Afly-riorum^s
&vmuerfam multitudinem quceeft cum eo. t Multo enim plures no- p
bifcum funt quam cum illo.Cum illo enim efl; brachiu carneum, no-
bilcum dominus Deus nofter, quiauxiliator cll nofter
,
pugnatq; pro
a THicciiiivam UbrisRe^iim Jc in Efaia fcripta funt plcnius.
nobis. Confortatufqueeltpopulus huiufcemodi vetbis Ezechi^e rc-
gisIuda,Quac poltquam gefta funt,raifit Scnnacheribrex Aflyrioru
leruosfuosinlcrulalem ('ipfeenimcum vniuerfo exercicu oblidebat
Lachls)ad Ezcchiamregemluda, &adomnempopulum,qui eratin
vrbe,dicens Hscdixic scnnacheribrex Aisyrioium. Inquo haben-
tes fiducia,fedetis obfeni in Icrufalem?Num Ezechiasdeccpitvos , vt
tradat morti in famc &: fiti, affirmansquod dominus Deus vefter li-
beret vos de manu rcgis An"yrioruni?Nunquid non ifte eft Ezechias,
qui deftruxit excelfa iilius & altaria,& prarcepit lud? & lerufalem.di-
ccns,coramaltarivno aNdorabitis,&inipIocomburetisincenfum?An
ignoraiis qux ego feccrim
, &patres mei cundlis terrarum populis ?
Nunquidpca;ualueruntdijgentium, omniumqucterrarum liberare
regionem luam de manu mea ? Quis eft de vniueifis dijs getium
,
quas
vaftaueruntpatresmei, quipotueriteruere populumfuumde manu
irjea,vtpoftitetiamDeusveftcreruerevosdehactmanu ? Nonvos
crgo decipiat Ezechi;is,ncc vana perfuafione deludat , neque creda-
tis ci. Si cnim nullus potuit Dcus cundarum gentiu atque regnorum
libetarc populum luum de manu mea, & de manupatrum meorum
,
conicqueriter nec Deus veftcr poterit eruere vos de manu t hac . Scd
.& aliamultalocutifLmtferuieiuscontradominum Dcum, & contra
Lib.io.Ant.
cap.i.
fmea.
nccncui ob- d Ezcchiamferuum eius . Epiftoiasquoque fcripfit plenas blalphemia! is cuci* reciperec,
no-
NICOLAVS DE LVRA.
R- riuum. Quifinebat de lemfalcm.
; n medio ccrra:. hoicfl extra vrbem , ita qi curfam ilUus rJuiftc
-,(uerunt,qipartim rcti'isba'ur inxta vrbempfrniodumlaius, eJc
d ibi capi non potcrat
,
tcrra xeuitraret per alia viain
,
ita quod e-
itns objidens ciuitatcmhabcretvide ainjuam fiibuentionem .
Acdificauic quoquc. idejiprou-dit.
Omncm. Ita qinihtloruhteretdecotingentih.adfui defenfione.
Ec fecit.fcilicet,ad inuadendit aduerfarios etfuJiincndHm muafto-
cs ccrum.
Ec conuocauit. Hic confeqitenter defcrihitur eius confid^^tia de di
. 'u,quia qitando ho in periculis pvjitus nibil omittit de his
q
pofjhat
iper prouidentia humana,fecure potcjl confidere de Deo in refi-
o,et boc ejl quod dicitur.hz conuocauic^? oespojfent eu audire,
Ac locucus. Ejficaciter monens eos ad bonum .
Nolice cimerc. Cuius cauft fubditur.
1
Milkoenim. idcfi,v'trtt4S dtuiiia ct angelorum ipJius,quoriifor-
itndo prxiialet ornni virtuti hnmanie^vnde infra dicitnr, qa angciu s
iMninipcrcufficomncm virum robuflum 5c bellatore cxcr
rcus rcgis Aflynorum
.
o Qux poQquam. Hic confeqiicterdefcrihiturpeflilcntia inad-
< rfariii.Ctrca ai-am primo pon.tur Scnnachcrib blafpbcmia, fecudo
Hi vindiila,ibi. Oraueriinc anccm. Circaprimum dicitur. Qux
loftquam. idcfi,poil murntionem E%cebi/t ad rejijiendum.
Miflt
MORALITER.
^edificauit,&c: Quia bonus prxlatus no fokmi fludccpcc
atorumorigincsobturarc,li:tl ctiam nniros virtutum car-
linalium rcpararc.
Etextruxittnrrcs.
Perquas intclliguncurchcologi^vircuccs
nrdinahbus
feipcremincnces .
Etfo.alt. Pcr que intclligifclaufura honcftacis ad ^)ximu
.
; Etfecit. Oninis aucc armacura vel ad fuftincdu vcl ad inua
icn'iuni.Adluftinciidum aut armat cxcrcicm
pacienti^". Ad
in-
^
/le-
1 1 Mlllt ^cnn.\.lcuit.et ,
H^it/Jucen et quojaaut aLos cum exercttu^
pt terierent E^zcchiam etpopulum eius vcrbis ctfaiis ,
vt heturple-
niii^.l{pg.rflp.iH.
1 2 Tn quo habences fiduciam. q.d.in nullo, quia non in yirttite
hiimana,& hoc notaitircum dicinir .
13
Scdctis obfcffi. quafi dicatji haberetis virtutem reftJiTdijexire-
tis adprliiim,li*r:iiucr nec in dii:i>ia,(S' hor uotaturcttm dicitur
.
1 4 Num Ezcchias dcccpit vos. quafi dicat,fic.
1
5
Atiirmans. Et ad hnc impt obanuum inducit duplic'? rationcm,
Trima efi,quod E^^ctnas deiiruxit o?nnia altaria,in quib.populus ofe
rcbat doniino cxcepto altari ,
qi cd erat in tcmpio., et ex Imarguit
q$
magis meriterat r$i ojfenjam quamifericordiam, et hc ratio tangi-
W,cumdicitur.
\6 Nunquid non i{!c,&c. Scdhiec ratio concluditf.ilftm,quiail
la altaria nofueriit iiciia poU tcilti>:dificationem,ficntJreqiienter di
Citm cfiff.pra.Secuda ratio cU.<;uia dii aliarumgcntium cum tamett
efient
muiti,n'opoteranteas liljerarc de manibt4S regU ^fj'yriorum,er
go nec Deiis lfratl,cutn
fit
vnicns, piitent lihcrare popuiurti fuum de
'^mant4mea,& hxc ratio diffufe
tanguur.cum dicitur
.
17
Ani2;iioratis.
Ecpatetiitcra.Sed hxcratio nonvalct,qu!aillt
erant diij^aifi,et nullius potenti,Dctis aHteni Ifraei verus Dcus cfi,
pnicus & omnipotei.s.
18 EpifioI./yr/<rf non ftiit tur.c
faB^ti fidpcflrecefi^umB^ahfacis , cum
rex .Ajfyriiiru attdijjct pcr nuiHtiii,<ikod rex .ActbiOpu inuadebat ter-
^ ram
inuadcndum autem inimicum arm.ic (tudium ferucntis ora
tionis, &
prirdicationis fana;.
7
^c locutu',&c. Armando iermonib.bonis populum fuuin
cxeploIudxMacliaba?i,dcquodicit''2,Machab.i5-.b..//rwiZ-
uit jinguios.,non hafl^
&ciypeimmiiioncfed fcrrnonibus optimis.
ideofcquitur.
'j-
Confortaiufa; eflpopnius hmt^fmodi verhis Ei^chittrcgis Iuda,&c.
\ Ipfe. Etia Ezechias tZ Efaias prophcta puMauerunt con-
tra
Sennachcrib
oratiombus deuocis,(icut dicicur infra
.
Tom.a. RR a Oraucrunt
12^1
t ef
rcfli. fue
B
f
Ja?teode
CMCiim.';".

duxite'
njj-
feriet>r<ii 1 i
nepancti'
>
(>mnii<u< q'il
rrani la citcu
ita.
fconcnptrcibi
Jtuin.
fixjtOBU
tpropter piin
<pei.
c
CM<n
i7,nttmiint ^
CAtera.
if. H
cr.^nvjn.
'XxtJnx.
H-lv.vi
ilH cjpiit &: b.ir.
<in.;clo in ij;no-
n^ram,
&:h.x:
liiillc quod
|vc
j.iH>phctam
li-
|ja
djclumcfl.
In dc il!a r.vJcc
non.Ktil.i acu:a
cond icta m rc-
g'.* Allvrioiiim
tuput &: b.irba,
fcc.Q;icm
ciim
caJcm
igiiomi-
nia
pt-riicniircc
flJccmpliimDri
{iiNdi.u:lv i}iC
dicutic in rc!i-
qiiijs arca: Noc
culcumm
h.ibuif
fc . Cum c! ao
qucrcrctur dc
prccans , cur fc
ijoii adiuuincc,
qui cti.im filios
fuos Adramc-
loch , &: S.ir.^rar
iibj urfcrii t , ii
liJC \\ic r.itum
duccrct, illi hnc
andiciucs poll
toc cladcs, rui-
n.TS, iJit-^nomi-
nias , tunciiccs
ab co in:crli-
ci, intcrlcccrunc
cum
.
b xAitAnm in /?-
Babylvms qut n<if'
Ji furatt adei(Ti!y
TC iitctrogarcnl
dc pt,i-U''(o q- oiy
^. Comcftor,
Chil-
Glorcrcl.&
Nicolai
dc Lyra.
in dominiim
Deu
Ifrael.&locutus
cft aducrfum cu.*Sicuc dij gentiu
c.xterarumnonpcKUcrunclibcrarepopulu
fuum de manu mea,fic
&
Dcus
Ezcchia;eruerenonpoteritpopulu
fuumdc manu ilh Infupcr
6i
clamorc magno Imgua ludaica cotra
populum qui fedebat in mu
rislcruf.ilcm
perfonabat,
vtterreretcos&caperctciuitatcm . Locu-
tulc|Ucc(UontraDeum
Icrufalem ficut aducrliim dcos populorum
tsrrx opcra manuum
hoTum.Uraucruntiguur
Ezcchias rex
&
ifaias
liliusAmosprophctcsaduerrum
hanc
blafphcmiam
,
acvociferati
runtvfqucincarlum. t
Etmifitdominusangeiunijquipercuiritom-
nem virum robullum.&
bellatorcm,&
principes excrcitus regis AfTy
fl
riorum.Rcuerfurquecllcumignominiaminterramfuam.Cumqjin
grcirus caet domum Dci fui . filij qui t
exierant dc vtero eius,interfe-
cerunteumgladio
Saiuauitque
dominus Ezechia,& habuatoreslc-
rufile de manu Senachenb
regis Aflyriorum, & dc manu omnium
,
&tpta:llitit ei quictem per circumitii. Multi etia defcrebant holtias,
iJ<:lacrificiadominoinlerufalcm,&muncra
Ezechiarregi luda, qui
a 1 hxc m libris B.cj.um plenius fciipta (unt.
cxaltatnsed: poft hx-c coram cundis gentib. ; In diebus lUis ?grota.
uitEzechiasvfqucadmortem.&orauitdominum.Exaudiuitqjcum,
&dediteifignum,fcdnoniuxtabjncfivi3quaaccepcrat,retribuit.*
quia cleuatumcft cor
cius^&fact.-ieltcontraeum ira,&contraIuda
&: l
erufilcm.Humiliatufq;eitpoftei , eoquod exaltarum fuiflct cor
cius,tam ipfc quam habituores Icrufalcm, & idcirco non vcnit fuper
cosira domim in diebus Ezcchia; Fuit autem Ezcchiasdiucs&incly
tus vaLie,&: thvfiuros (ibi piunmos congregauitargcnti, &auri
, &
lapidis
prc tiofi,aromatum,& armorum vniuerfi gencris , & vaforum
tmagni pretij. Apothecas quoquc frumentijVini , & olei
, & prajjepia
omnmpiiumcntorum,
caulalquepecorum ,
&vibe.;a?dif.cauitfibi,
hahcbarquippcgrcgcs cuium, &:armentorum innumerabiles ,
eo
quod dcdilfet ci dominus lubftantia muita mmis . Ipfe cft Ezechias
,
quiobturauit t
fupedorem fontem aquarum Gihon , &: auertit eas
fubcer ad Uccidcnte vrbis Dauid.In omnibus op.-ribus fuis fecit pro
b rpcre qujc voluit.Attamen in:lcganonc principuni Babylonis
,
qui
5 ?<"' rctii.uir. lijjn.licat pc aeceiu liacas .
miftifiierantadcum, vtinterrogaVcnt de poitcnto quod acciderac
a 5 Ni.n,cchl-uit iciUcctjpcr prophctiin,nc oitciuluei thclamos fai s.Cc thclaaio comu> ilcmmi alienigen:
3
b Occu'iaei:itionicniis.
g^
o "jccu iaei:itionicnii5. . j^.wj^. ...
f.
fupertcrram,deVcliquitcumDcusvttentaretur,&nota fierec omniau
^'^"^^^1^
12)2
Ch.ildan vigc-
b.intin aflrono-
nua , ncc pocc-
ranc iniiciuvc lc
ciiiiJiim arccin
fiiamqtiarc d. >
fcrc in diip!ii:!i
protcnra fucrar,
t.mdem cum au
dieranc hoc pro
rcge lcror.;lv-
morum fadum
clTc,m!fcvuncad
cum vc lcilcica
rcncurroi vcrita
tem . Prxtcrca
Ch.ild.ci adora-i
bant folcm,&i
mifcrac rcgi mtti
ncra, vt honou
rcn: homincm,
qucm honoraue
r.^t Dcuscorum
Etl^t.uus cft E-
zcchiasin aduc-
tu corum, & itc-
rumclatuscft in
animo fuo, ncc
fuit indomofua
7 ncc in omni po-
8 tcftate fuaquod
9 non oftcndcrcc,
locis.
c DcreHqiiit eum
Deus
^
vt tefiare-
tur^ &notjfietent
oinma ejux e^atit
incordeeius,& C4'
ttra.
} Hicronym.
Quia non prohi-
buic ci pcr pr6
phccam ollcn-
dcrc thcfuiios
fuos, fcd chcf.u-
ros donuis do-
mini,vndc&:po
ftca ab eodcin
prophcta obmCf
cus elt^^
'^
Dmo-
II
ii
NlCOLAVS DE LYRA.
Jjlt ram f'4am,et ft. fu.t c-)f)Hlfis reiedcrc Ue tcrra Ifrael adhellaJum
coatra ipfim,ei ttnc mift. literat cominutorias E^echix
, qi dcbctla-
to rege ^e hi-<pu rcdirctad cxpu7^,ahdu hrufjlem . \cd hoc intcrpo-
nitUTint r veroa !\^thfjcis quaft chronire loejuendo. Confcqucnterre-
uef.ittr fcrptura iid vctba I\ahfacis,c!tw dit itur .
^
] :InfupCJ'. t ifia -perba plcnius coniinoitr^r 4.J{eg. 1 S.f.etg.Ex hoc
anicrit locoUictur cjmnu iiter.,<Hod ific 1\abfaces crat apofiata a fide
loitfirtfui adGenilitaiem.Ef dxunt altijui^jnod
fmfiims Efaix .
1 O.aucrunc. Toftta blafphsmia Senacherib verbis ctfcriptis , hic
fonfcqusmer dcfcrthitur D ei vindtla ac.precesk^^^chi^ <t Efaia.,qute
flen
,us habentur i.l{^-.ig.irfiTni!it:rexircitus Sennachcribpercuf-
/i%<y iftafuernnt
ihidff:'fc expofttu excepto qnodfequlur,
3 Rcucr.cft cum ign.&c. tun pattcisfi'.iierd::.^Uqui aute expo
mtnf.quod dngdii
pcrciiffit excrcitu Senih^cbcrib,rafit cafut & bar-
btm tpfins Scmach.rbficund^t iiiiOd habetnr Efa.y.d.ht llladicra
dct domiiuis in rcgc Allyriorum capuc,&: barbam, quod crat
yalde 'gnvvtiniosii in i, rrti iila^ct adbuc efi.Sciendum Zr,quod lu per
cuffio Sennachcrib etfui excrcitns fwtper duos annos, pojiqiui reccf-
feeaide lena lfrae\mittcnt ecifiulas commina^orias h.xecbi(, vtdi'
ciuinfHitplcniui ^.B^g,\9.Ccterapate->tinliicra,
In
4
1 n diCbus ill is . Hk conftqucnter dcfcribitur ipftus E%cchi miu
biiisfa)ic,tio,iuusrnod'splc7i:ushabeturj^\g.zo.ctexa.iiisioiJi
patitiitera cxceptis paucis.,qufequuntur .
5
Scd non iuxta bcncficia./7icff,rf ".io
.
6 Qnia clcuatum. ifl,i fanationc pro >/,agnap,irtefuis
meritis at
tribucns.Suptrbiuit eiiam de IwCyquod rex Babyionis mtfnftbi
l leras
et munera,et ex iila eiatione oflcndit eis iimnes diuiciasfuas, thefa*
ros,-i fcreta ad fui iafiantiam.
7 licfaAa cft contra eum ira. fcilicct,dom'm'. propter pr^diBa
,
8 Hunuliitus,&:c. ad atgnitionem EfaixproplietDi, vt ijabctwr^
l{e^.lo.f.iir Ef.ii.i%.& i^.
9 Etidckco.fcddilata fiiiivfqueaitempusSedecii.
I o Fuit autcm Ezechias diucs. diuit^s arttfici,ilibHs,et
naturaU
bns,( t altjs ad magnificcntia regiam pcrtincttb.et patct ittera vfq;
ibi,
I I IpfcCit&rc. Gilion nomcnfontis.,ex quo fiuciMt riuuf exiraciMi
tatem,cuius curfum impediuithx^chtaspropterregcm AjfyrtorHM,
vt prxdiRum eU fupra circaprincipium huus c.
11. Artamcnin lcga.&:c.vcinccrrog.ircnc dc portcnto. ./
ftit^iinjibi dato de raroctffionefoiis,vt habemr ^.F.^g.io.
i^ Dcrcliquircum,&:c.o prffcruando eum ab eiatio>ie,r>t
di^imf
eJifupra.Stquitur.
Ec
M O II A L I T E R.
X
Oatterupt ffwrew.Et fic excrcjtus Scnnachcrib ab angclo do
nii'ii fuit pcrcufliislicuc fuhditur,
t
Et mtfti dominus.rcr quod fjLjnificitur.qa orationibus dc-
wotis
,
uocis boni p' ^laci qui jifcr Ezcchia, & boni rel igiofi qui pcc
Ef^iam,figniricancur,demonumexercicusdcbcllancur.
4
In dielus tllis tcgro.&c". Rcquirc cxpoficioncm
myfticaiW
huius quarti Rcgum vigcfimo capitc.
12j5
II. Paralipom. Cap.
XXXIII.
12^4
quxerant
incordecius. Reliqua autcmfer
monum
Ezechi^ , & mifcricordiarum eius,
fcripta
ftint in vifione Ifai.-c filij Amos pro-
nhetcc,
& in libro Regum luda , & Ifrael . Dor-
iniuitque
Ezechiascumpatribus fuis, & fepe-
I
a I^Qiiia (cpulchmm eiut excelfus ex r%-
i't.ir');'.iiiiiaiiK'iit i^ IMetaiis,
lierunt eum fuper fcpulchra fihorum Dauid,
8c
celebrauic excquias eius vniuerfus Juda, &:om-
t
ncs habitatores lcrufalcm.
t Regnauitque
Ma-
**
"^^*''
naflcs fihus cius pro eo.
NICOLAVS DE LYRA-
1
EtrepelierucfupcL-iepulchra filioiu Dauidj&cclcbraiiic
exeqiiias,&c. ide^,mloco pdenriiori tt eekbrioripropter bona,qH*
fcceratjicct in aliquihus delitjui/Jlt
.
cxe-
MORALITER.
t
j^eg<w>^;.f.EzcLhie.PerManafscg.obIiuio icerprat^jfili*
pro-
prodigiis fii.-r virruris &: fiimc l;irr}ntur,ci. bonardodrinx pa
tris fui carnalis vel fpualis obiicus^jad mala puerciC, io fubdit".
A D D I T I O.
In
r.?i.vbidicicur in poflil.Ex hocautcmlocodicicur.&c-
Ex hoc aut q,
Rabfiiccs loquebat" lingua Iudaica,n6 hf qcT
fuiffcc apofiaca a fide ludeorij.Malti.n.loquunc
lingua^Sara
ccnica,a no func Saracenl&c. Iftc.n. Rabfaccs Synaca Im-
guam
gua fciehic, vii ei diccbncura
nuncijsEzcchi.T,vccifdcm
lo
quercinr Svriace , vn nullum fundamcnrum hf in iiccraad
hoc,qS Rabfaccs fuilkrapofiataa fidc Hcbr.coru,&:muIto
minus qtt fuilTct filius Ifiix , & io calia fecundum fcntcncia
Aug.eadcm facilicace concemnuncur,qua
approbancur.
A p. xxxin.
Dyodecim
annor.
4 Hieron.
Tiadut Hebr.TiM-i
nalTcn filiu fuiflc fi-
l!a:Ifai9,&: ideo in
liocloco,quanquam
noincn matrisfcriba
nir,pntristamen il-
iiusnofcribitur, 0.3 i
jcdignus crat profa-
j us rcx canto auo.
Tradunt quoque id-
< ucooccillimEfaia,
co quod cos appella
i!c;it principcs So- .
itnorum . Et quia
xerit. Vididomi-
rum fcdcntcm,cum
{crMoyfcn didlum
Ik^Tn^ow videbit rne^ ho-
. I jtdoraiiit oninem mi
litiam edi
,
cr coluit
n. ^ Idem. Duo-
.iccim lignaqux in
Zodiaco funt
.
-^ Chryfoilom.
vlanaffcs intcrprrta
tai',cxobliuionc.Pro
dcntiaautcm Dci
Ipcnf.uiit lic cum
vucari
,
quiaobiitu-
irusfucvac omnc con
jucrfationc patris fui
^fancta , &omnia be-
ncncia
C A P. XXXIII. neficiaDeiprome-
Vodccim annoru erat ManalTes , cIj reena
i
^
'-'^'^.5
"^ *^^!^'""^'*
^
?
rr o
^

sii.&itimulatus
ab
recoepiiiet,&: quinquagmtaqumq; annis infurgcce
diabolo
,
reenauitin Icrulaie . Fecitaiif raaiii cora
g'^^,^'ru^omnia,qu9
d-
i "
" /-1 DvU adiracundiam
no,iiixtaabominationes getiu, quas lub
prouocarent.Dcni-
uertit diis cora fihjs Ifrach Et conuerfus in
qnc cum
cgroraflec
ftaurauitexcelfa, qdemoHtusfuerat Eze- +
f
;^^:cl^'''is''<^veniffi.-c
, ^, n
!
n r 1 o I
tiaias ad eum vifi-
cliiaspatereiu.s.Conltruxitq;arasBaalim,&recitlucos,&: ado-
^
candu,vocauicEze-
rauit olm miiitia c^eli, & coluit ea . Acdificauit quoque altaria
^^"-'^
^''" Manafse,
in domo diii,de qua dixerat diis, in lerufalem erit nome meum
quSfdcbebac^Dcl
inccternum. Aedificauitaiateacuncta excrcituic^hinduobus timcrc,
&quomo-
atrijs domus domini. Tranfircquc fecit fihos fuos pcr ignem in
t
*f
"^^^^^'^
rcgnum,
valle Benennon . Obferuabac t
fomnia, fedtabatur auguria
t Kfai.is.Verenonde
malcficis artibus inieruiebat Habcbatfecum magos&:*incan-
^ ft-cduc vcrba cuain
tatorcs,multaq; malaoperatuseftcoram drio,vritriFaret cum.
^ mfumopo^itc^pnia
sculptilcquoq; &conflatiIe fignum poiuitin domo Dei,de qua 5 nucmsinccrfici.Qj
locutus cft dns ad Dauid & ad Salcmoncm filium eiiis, diccns.
^
In domo l"iac,& in lerufalem qua elcgi de cuCtis tribubus Ilrael,
ponanomen mcCi in fempiternum , 6c mouere nonfacia pcdem
lirael dctcrra,quam tradidi patrib.eorum.Ita duntaxat ii cufto
dierint facerc qu2 prsccpi cis cundtamq; legcm,&r cercmonias
-f-
atq; iudicia,quiE madauipcr manu Moyfi . Igitur Manafles ie-
duxit Iuda,& habitatores lerufale, vt facercnt malum fupcr oes
gcntes,quas fubuerterat dominus a facie filiorum Ifrael . Locu-
tulcjjeftdominusad eum,&ad populuilhus,&attcndcrc noluc
runt.Idcirco fupinduxit eisprincipes excrcitusregisAiiynoru.
audicns Ezechias
,
vokbac filium fuii
inccrficcrc , dicens,
quiameliuscli fine
filiomori,quamca-
lcm filium rclinquc
re,qui&Dcume)C
afpcicc , &L fanftos
eais pcrfequatur .
Tcnuit nuccmeum
j
vixEfaiaSjVidcsEze
g
chias rcligione, q.a
p
(j
pIusamabatDeum
jQ
quamfilium fuum.
NICOLAVS DE LYRA. CAP. XXXIII.
1 V\ Vodccimann.i<:c. Hic confcquenter defcrihiiuriepnsipjius
*-^Manajfe,etfecuitdi)fiibipfo tlpus ^mon filij jui,quiap.iuca de
dicmur,ibi.Dovvr\\mt autem. Circaprimuprtmo dcfcribiturip-
sM^nafij multiplex p:iaruatio,fecudo eiiis imcdatio,ibi. Iddrco
luperinduxit. tertio recapitutatiOyibi.Kchqiui autcm. Scmentii
UHiem primx par4is patet ex diSlis ^.l{fg.tl.exctpt!s
(fux
fenHuntitr .
1 Obfcruabat fomnia.c/or'W xlit/ua erant vana, nliiua a dxmo
h:'ms imiiiij]a,ct diulnare de futuris per talia, iliicitum eji , v: diclnrn
fnnplenius de ijiamateria Gfw.^l.
Seaa-
3
Sctab3tur,&C. idefl^diuinationes po-garritum et volatu auius
4
Malcficis aYZ.quxrendo refponfa dxnKmum pcr m.igicas artcs ..
5
Hcbat [c.vn:{.diuinates p aflra,vltra qfe e.xtedat virtus conjlel-
lationis. 6 Et incantatores,&c./cr//i bominum illudcntes,
7
Locutufque cftdominus. mifericorditcr reuocando .
8 El attcndcrc.ex c/nopatcteoriitn obfiinatio.
9
Idcirco. Hic confecjiicnter dcfcrihitur ipftus Matiaffe cmcndatit
flagellauonefibi intellclum pr^bcute,cum dicitur
.
10 Superinciuxit cis.JecHndiim lofcphum et aiios expofitores cotra
Manafjln vcnit rex Babylonis,vndcfubdiiur.
Du-
M O R A L I T E R.
I
Dworffrw.Scquitur.
t
lnfl^ittTa. Pcrq figiiancur fupbias
pcccac.i,q
hoicm clcu.ac indignc.vt poflca corruac mai;i:;ne
, Cnnjt,i,xit.m:{\
autc dcuoracor intcrprct.tt'',&: fic B.aalmi,
qu('dcft pluralc huius nominis Baal,dcuoracorcs fi?nnt,!?p
<;uod pcr B.inlim fignantur pcccata guls , qua; inco.mclfa-
iionibus&:
poratiombus cxccfliuis confifiunt.
t Et flrfo.Pcr
qd figiiat-conat^ad m.agna llatu i fuo indccctia.
Induohus aliis.
Voicsclcricis 6c laiciscyrannicc domin.ari
.
t
V"j'a)7/;rf(;',-.periflHmtranfltum intclligitur nutritio fiiio-
runi in ignc
concupilccntix tarnalis. &: mundana:,
Obfer'
z Obfcruabat fomnia. fcqucndo falfaconfilia mnla.
? SeBabatttr. adulatorib.aficnticndo & mniefiriscrcdcndo.
t
Sculptile.Hoc aut moralitcrfacit, quihominem vitavel
lcientia c.arcnteni,in ecclcfiaflica dignitatcponit.
t
7(j/fwr Ma. Per qcf fignific.atut illius ma]iria,cui no fufficic,
quod fit malus in fc, fcd alios nititur nd fua malitia trahcre
.
j Locu.e^. fpcr propheras
p
quos iigiiatu r pra:dicatores no
ua; lcgis,qui principcs &L popuiarcs conflarcr arguut depr^
didisA:c6fimiiibus peccatis. 8 Etatten. Perq^fignancur
illi, quiprardicationcs &admonitioncsbonas coccinnunt
.
v) Idcirco. quiadominus talcs rebcllcs veritatiaiiqnpuiik
Toni.a. RR 5
t
txtcrius
^5y
GIoCcrd.&NicolaidcLyra. 1256
/^
a
Quipof..iuimci>tnzHfiimejk,&c, *
Chryfoft.Erat Ijgacus
A
fcatenatusind.)nvTcar.-cns,&:dab.Kar
cipan:'; hoidoa-
H<vil.i.ij> ccusad
mcnfu
4nipdicus,&:aciuaciiaccconiodica,
vcviuc
H"'- rcttantum, 61:
. . ^
j 1 j
t.nb4tcu,
cr: conHr.duj
Ccperuncqiic
Manaflen t , & catenis
vinauni.atque compcdibus du

feruauitjCqnidomaufimdiocrc^quod criamx?iabolu,iprujra
p
feruacurus fuciir,iiieucrti ad Dcum volui'.Ict
.
1: Auibrolias . Congruo corrcpcus- tT:>dl conucr- >
i
ticitr,<Jc Dcuin
*'
ido|orib.v^aldc.
^
^^^^^^
.^^
B.ibyloncm. t
Qiii pollquam
coangufhtus elt, orauit do
1
v..c"J.- DuminliVlo
j,
ininumDcum fuum, &:tcgt
pccnitentiam vaidc coram Deo pa-
Inhfeclociim.
(r^t
B
mcum
.
p^.ni ductus tiiif
^^^
fccAmvaf.9.
Iico
pcrior.ito
piilFus, .idmoto
i%nt,
inuoc;uiic
(Aiiuiia
noimna
idrlorurrt c\\.\x
cok P..C, &: < iMU
pft Hi.llcc .-b cis
cxai.idirus , nc'>
tjuc
iibcrjciis ,.
rccordaiu tuif-
fcqiJod i patrc
crcbro auditrat
Cuinmuoc.iuc.'
ris mc mcrihu-
lationc,&: coucr
fustucns, cxan-
diym ce.
.j: Glvc.is
:
Diuinus illcA^
nifl.iluis com-
mcmorjr,.iccc-
jta h.iud diibic
luiufiuodi nar-
ratioiie quibuf-
dam c.< hiltori-
cis,M.Tnalil-n iii
animal qaodda
afrtcum a rcgc
Babyloniocon-
tlufam ruilVc,in
quo , dciiKcps
Dcuma|inou:c,
6l carmcn illud
fuiJcccinit.C^a
propccr daiina
vi linuilncro ru
l ro angckis cii
in ptx'n.i coiifii-
ciuiis flgnouic,
qiicm in rc[;ii<>
policuiaiiccan.
(.|ua;l'uic . Pri
fuic atiiiiiQ d..-

fpcracOjStrcorr
:
'
da eft^ inay;ni-

cione dc iiunu^
lo carredionis ..
improbicas.Fuic
',
vindtdain.-imc
cis pcrdicx me-
dicinn, &inul-i
cumlaluciscoiTr-
culic cafhgatio,.!
qiKC idco vcr-
'
bcrauic impiij
,
vt Deo faccrct
Anii.part.t.
tprxuiricitio
t
t
h-t-ri!iliiit
f
aaie & int.
trumluorum .
Dcprec.iturqucefteum.&oblccrauirintente,
&:exau-

diuicorationem
cius.
Reduxitqueeumlerufalem
in rcgnum fuum
,
& cognouit
Mana(rcs,quod
dominus ipfe efset Deus. Pof
t
hx'c xd\~
J
ficaurt murum cxtra ciuitatcm Dauid ad Occidcntem Gihon,in con-
*
uallc ab introitu portx pifcium pcr ciccumitum vlquc Ophel,
&
exal-
tauitillumvchementer.Conftituitqueprincipes
exercitus in cundis
t
ciuitanbus luda
munitis,&.'abftulitdeosaIienos, & fimulachrum de
domo domini . Aras quoque quas feccrat in moncc domus domini
,
^
&in leculalcm,
&proiccitomniaexcra
vrbem. Porroinftaurauical- 7
tarcdomini,
&immolauitrupcrilladvid:imas, & pacifica, &lau-
dcm.
l>rccepitqueIuda!,vtferuirctdominoDeoIImel.
Attamcnpo-
g
^^^^p^^,,^^ ^^,^
,
pulusadhucimmoiabatincxcelfis*dominoDco
fuo. Reliqua au-
^ diaboluspcnm
*
tcm gcftorum Manaftc , & obfecratio eius ad Dcum fuum , verba
potcnciam tcce
quoquc vicJentiumqu^cIoqucbaniuradeum
in nominedomini Dci
If^^YaTitatipm;
Jfrael, continentur inlcrmonibus rcgumlfracl. Oratioquoqucdus
10 fuit,quod infii-
&:cxauditio, &cunCl:apcccata,acque t
contempcus,loca ctiamin
"^^"an ^&rPcc'
quibusa:dificauitexcelfa,&fccic
lucos.&ftatuas, antequam
t
agcrct
^.jjjuin fuumtlc ;
poenitcntiam , Icripta iiinc in fcrmonibiis Hozia. Dormiuit ergo
u
uicet diluit,
&:^
Manafscscumpatribusfuis,
&fepJierunceumindomotfua. Re- t
{j^^^^^^^^o^^
gnauicproeofiliuseius Amon Vigintiduorum annorumeratAmon
cumrcgnarccoepilset, &duobusannisregnauicin lerufalem. Eecit-
que maluminconfpctl:udomini, ficutfcceratManafscs patereius.
EccundisidolisquxManalscs fuerac fabricacus, immolauic atquc
fcruiuic,& non clircueritus faciem domini, ficutreucritus eft Manaf-
,,
^,^1
r I

I
1- . /-> r 1
l\.epcnci
fcspatereiusocmuitomaioradeliquic.Cumqucconiuralsenc aduer-
fe pcnit(
fus cum fcrui fui,intcrfecerunt cum in domo liia. Porro reliqua populi
multitudo Cc^cfis hisqui Amon percufseranc,conftituit regem lofiam
filiumeiusproeo.
M
Hiwrololyniarc
duxit. vbi dcin-
ccpsinanccadtorum pqnitctiavixit, &'prioradcliclacmen
d..uit.Toc.-4Utc cantaq; t.acinora Man.alics pacrauit , vcdiui-
nusillc Aiulialius dicerc no dubicaucricSi Manafsc Dcus
fcrua-
mfccciac . Or<i-
uic conltiusrca'
cusfui,&: vcnia'
meruit facisla-'
ditionc mcrcarr.
'
cbrac
.
icur cgif-
.
p^niccnciani
trigintatnb. an-
nis ante obitunt
fuuni.
"
. . .1..
b Lt egit pfni'
tentiam yalde c6%'
tam Deo palry.rh
fuorum. Rabbanus. Audira panitcntia Manaflc ncmo dcbcc
dc Dci milcricordia dclpcrarc,fcd magis|} p^niccnciamdc
vcnia prefumcre
^-
CAP.
KICOI.AVS DE LYRA.
I Duxcriihc cum.y>utj/> quoii nionarchia ^[fyrmum iampro
parte ma^na drft cerat,eiuia iarn Medi 1 1 Eabylonij ncc^jftrant ab e.t,
jhuiiuun ijuod duit Iiifspbus
i^ al^j hifloriograpbi,& idto qidicitur
i^u.SupcrinduxiC. ></?(/;
cft hoc i^d. uwpnsprktcritum, idcfl^ad
eot quijokbant
effe principct,t}uando rcx S.tbylonis erat ei fubditus,
tjitia tmc rex Babylonis cum maonbui rcgnifui erat de exercitu regis
^jjyriori-m
.
3. Dcpiccatufqiie, dicitur atttem obfecratio dcprecatio per remfa
iram,jUHt infine orationum ecclefu dii ttur comti,wiiter:Ter dominii
Jcfiirn Chrtlittm,& c.-pi pcrfanitidtem tpfii t ol^tineamus^tji obtinere
noftrismciiiisnon-paltmits
, ^fu nrabnt ManaJ}}:s,yt pcr diuini m)-
minis fjtnditatim impctraret rmiffion em.
3
Et Cogno,;ief e.vpcrientia
ftu ftagcllationis & liberationis , ftcut
fctiptit ejt Job quiiito ca.
Jpfe nulnerat & mt ditm .pcnutit & muiius
iius
eius fanabunt,
4
PQdhxc.fcilicetpoftreuerfionemfuamdecaptiuitate.
5
Ad oc. Cihvn efl
fons exiftens in partc Occiditali ciuitatis Dauii.'
6 Aras quoquc.7A'.^,: montf Moria,in qiio erat teniplum.
7
Porro \nf\A\i.quod erat deUru^lum
&
prophanatum.
8 Prqcepitquc.&ficpatctemeitdatioMan^affe infpiritttaltbtis tf
tcmporafibv.s^qtiantum adperfenant propriam u-fiihditos.
$
Kc]]qua..Hic poaitur recapitiiiatiOy& patct litcravfqne ibi.
1 In icv.patec qitod
ifte
liber apud nos tion hahetur : qwa ifta 4.//^.
T\eg.*ion ita cxprnnuntur
,
vt hic dicitur,& eodem modo dicendum dt^
hoc quodfequitur Scripcil. Sequitur.
1 1 Dormiuic crgo.Hic confcquenter agitur dcf/t^is ipfius
.Ywo
filiiManaf]c,& patet fintctia cxdiBis ^.T^c.iz.g.cxupto qifc^tnr.
11 Ec non cfi. in Iwc enirn defecit a bonittue patris
fni : qma koh
petiituitficiit ipfe
,
^
^
OAP.J
M O R
A L I T E R.
t
exccrius graui pcna,&: quoni.'i mnidii vcxacio aliquado dac
jncdU aum.ct (ic
qm prius ci at rcbcllcs,concipiut fpiritum
\;cra:p(i:nitcntia:tcucrtcntcsr.dDcuni,idcofubditur.
3
^*f(/:.:i<//V.
InquoMjnalics
figuriigtfsitcuiusiibct ma-
!;ni pccc.itoris ad Dcum vcracittr
rcucrtcncis.
t
CouHiiuit. Pcr qiios ligniiicatui
,q5 vcre rcucrtcns ad Dcu
per
p^nifciitian^.qqantocomnulitpcccata
graviiora , tanto
consri Cicbct .id
fjcicndunu^pcra
mcliora.
\ {
Dorrm.it. Per quod lisnifitatur, quod pccGator quantia-
cuhquc
cunquc magnus.fi vcre pccniteat,iSc in bono icr.minec vita
fuam,finalitcr confcquicur vitambcatam .
t
l\cgnau!q; proeo.dc quo fubdicur.
f
fct7f<7iw. Ecricfccutuscuminmalis, fcd non
inbonis
quiapcrpvcnitcntiam nou icdijt addominum
licucpacer
cius,idcofubdicur
.
j-iv\
12 r of//.Propcerquodperif!um
Amonfi5nific.int
'111
1
qui mala pacrum fuorum vc rapinas &: huiufmodi
qu:ni
pro
j
iurehercdicario voluntIequi,fcd bonos corum
adusnoluDr |
iahqiialiccr imicari.
n^j
II. Paralipom. Cap. XXXIIII. iijS
C A P. XXXI III.
O&o
annorum erat lopa
catnr,vbi cfthoftiadno,autfaliis
domini.Forfita A-
fcciidCi cor
\
s/^^&o annorumerntiofJai &c. ^
Chryfof.Iofiasintcrprc-.
n
mos
fuum aiiei ium
,
V caiiit filium
fuum, vbihoflia
domiiio, aur, la-
lus domini elf
,
hoceff>quia nuf
qu.im cfi, neque
prodeit. Proui-
: dcutia aute Dci
fccudum quod
\ futurum erat lo
Jias , difpenfuuic
nomcnci impo
ni, vbiefthofiia
domino,quonia
ivcre in jIIo fuic
jhoffia domini
.
Talc enimobtu
4 BcdJoliasIongel.iudatiffimusquanaimuispuer,Iudc3,
D^
Icriira]cm& omncm fibi fubiC(iia rcg'onc ab i^olis &c cx- In i.ca.ira.
celfrs purgauit,aliafqj abominaciowcs a luda ab(^u!ic,ctfccic
omnesaui rcfi-
XXXlIII. C A P.
apjl
t Cto annorum erar UAus, cum regn3re ccepiC-
rcCj&triginta &vn()annoreg0auitTIcrurale,
Fecicq; quod erar reAum in co/pccbu domini
,
&ambulauit in vijs Dauid patris fui. N6 dccli-
nauit ncqac ad dcxtram nequcad fmiftram.O-
tfiauoautannorcgni(ui,cumadhuc cfletpuer
c^pit qu^rere Deum patris fui Dauid . Et duo-
decimoannopoltquamrcgnarecoeperat, mundauit ludam&Ieru-
falem al>exceiris,&;lucis,fimulachrirq;,& fculptilibus. Dcllruxcrunt
corameoarasBaalim^&iimulachraqu^clupcrpofita fiierant dcmo-
Jid fiintjlucos etia,& fi:ulptibilia fiicciditjatque comminuit,& fiaper
tumulos eorumjqui cisimmolareconfiicucrant^fira^mienra dirpcrfic.
l,t iacrificiudo-
^
Ofla pr^tcrca facerdotum combufiitin altaribusidolorum. Munda
minoDeo, qua
|lenecantc eum
aliquis rcgum,
ncc poft cum .
Etipfc iuit ho-
ffiaDco, fccun-
dum quod man
Jat Apofiolus .
-..xhtbcata cor-
"
)ura vejlra bojiii
vinam
,
c?c. Ec
pfe fuic populi
lUi in cempore
ruoa dumiuofa
us. Vidc quahs
ucrit,vc cciam
liiitc multasge-
rationcs na-
airi ciu , no-
-u prophcca-
ctur.
"
Ofiapr^terea.
!vO combuffic
.iCerdoccs in al-
anbus idoloru,
/t oticndcrcc
,
juia luncfla c-
aiic corum fa-
nficia qui non
jlum pccudum
loltias dxmo-
iijsorfertbanc,
pk &L icipL-s i-

ilololatna: cra-
icbanc. Hicli-
C
rnificac omncs
dui erant in If-
racl fvTuirc do-
minofuo.Cun-
diis" dicbu'? clus
nonrcccnTcrunc
a domino Deo
patrumfuorum.
J< Theodor.
Qnomodoenim
Amos&Mjnaf
ils indinarunc
populum ad inx
pictatem,o<:lu-
cos plantances,
& ccpla dxmo-
nibus excitanrcs
ita loflas cum
effcc rex pius, va
fa qu^confiru-
dc\ fijeratBaali,
]
&c Afiarte, &: ca;
teris idoliscon-
triuitj&confia-
uic in corrcntc
Ccdron,in Bc-
thel auccm inccr
fccir iccrdjccs
idoiorum.
c Ec hnbitatorib,
Itrufalent, ^c.
^ Hieron.
Dimidiamcribii
4.Rcg.
uitq; iudam & Ierufiilem,fed &in vrbibus Manafil-,& Ephraim , &c
Simeon vique Nephtali cun6la fi.ibuertit.Cumq; alraria diiripafiet,&:
Jucos,&: fculptibii'ia contriuifsct in fi-uflajcudaq; delubra demolitus
cfsctde vniuerfa tcrra lfiaei,reuerfus eft in lerufale. Igitur anno dcci
moodjuoregnifiiimundataiamterra &tcmpIo domini, mifit sa-
phnn hlium Elelia: &Ma.afiam principem ciuitatis, & loha filiu loa-
ch.iE3commentarijs,vt inflaurarentdomumdomini Deifui. Qui
vcnerunt ad Helciam faccrdotem magnum^acceptamq; pccunia ab
co qux illata fucrat in domum domini,& quam congrcgauerant Le-
uit^(S.:ianitorcsdex\I*nafse,& Ephralm,&vniuerfisrcliquijslfrael, 4
Manaiil- dicic
,
c abomni quoqjc luda Si Beniamini&: habitatoribus lerufalem , tra
m^^cnbu^Sia-
diderur.t m manibus corum qui prceeranc operarijs in domo domini,
vcinilaurarcfjttemplum,&: mfirma qu^eque fa rcircnt. Atil!i dcderur
camartificibus&:ca:mentarijs,vtcmercntlapidcsde lapicidinis,&
ligna ad commifsuris adificii,& ad c orignationcm domorum,quas
defiruxerantregcs- luda Quifideliter cuncla facicbant . trantautcm
pra?pofitioperantium Iahath& Abdiasdefilijs Meran ,
Zacharias&
Moiollaradcfilijs Caath, quivigcbancopui..omnes Lcuitefcicntes
organis canercSuper t cos vero qui ad varios vfus onera portabant
crantfcribie&magiflride Leuitisianitores.Cumquecfrerrentpccu-
niam qua: iliata fucrac in tcmplum domini, reperit Helcias facerdos
jibrum lcgisdomini,qui datusfiicrat permanum Moyfi,&aitad Sa-
phanfcribanKLibrum icgisinueniindomo domini. HttiadidOei.
At ' lile intuht volumen ad regem, & nuniiauit ci diccns. Omnia qu^e
dedifii in manu feruorum tuorum ecce complentur.Argentum quod
ijui diaboli fcruicio macipaci viram fjCTilcga' tcporaliccr fi- gnum,& Amafiam qui eracfupei ciuicaccm, &c Saphan fcri
iicrac,a:ccrnis cruciacibus confumcdoi pio cuiufq; mcrito. bam,6i fatta eii rcparacio ccmpli.
^ Bed. Tradidit
X X X 1 1
1
1> cuda,ibi. Cumquc cfTcrrcnt pccumam. S/iia prhndpartis
pateg
ex diii f
4. l\cg . i z .proprprin.nift quod alitjua no?in.i propria ilfi ta~
ceritHr,qux hic exprimiitur, et econueifotor aliqua ct variantur,qui<t
ftcut fre(jueutcr dtfiurn e(l,nornlna propria Hcbraicafrcqticnter
variti
tui ficut & Laiira,pier iiiatamcn non rnutaturfenter,t'u.
4
Dc Manaflc &l Ephraim. ^lqui.ji.fi-.gitiui euafcrStdecapti-
uitate dece tribuum,et ilii ilixcruntfercgno
ludcefdbifcieictfe
ipfiJo-
fi i,et fmidcaptiuati fuerwtt cit captiuttate leriff.ilttepore Scdeci^,
5 Cumquc effcr. Hm ejipars inciden'alis,quia cum acciperei
pc
cunia q rraZ in domo domini inu^iusfuit ibiliber abfa^nditus, qnerni-
ftt
Helciasfacerdos regi,qui lum legt rclur cora enjiii uit rex dininum
iudiciti,et fccundofuper hoc requijiut diulnii coftUum, bi.
Etprxcc
pit Helciae, ef wf/o renouauitfcedusincer Deum,
&fe,cr poputH^
ibi.Az illeconuocacisvniuerfis. Sei.teutiaautem
ifiarumpartiu
fatet
ex dilisfecundi I^g. iz.d.vfque ttdftnem cap.^6.
^
CAP.
laV.Scg.
tcxciTvf.
5
min copucacur.
54 Comeft.
PolTqujmprin-
cipcs eius fcru-
tatifuntvrbcsSd
villas,indcfcru-
tati funtdomos
nequidlatencer
manerct fufpe-
tiuminiilis. Mi
fitque in tjcam
fbaiutos & To
prouinciaai vc
iiciutores,&-
deicrrcntadre-
parationem ce-
pli muncra pro
fua voluncace v-
p
nufquifque. Ec
propofuic huic
open Hclchiain
facerdotem ma
vlCOLAVS Dli LYRA. CAP
OCto
annorum. Hic cdfequeter a^jtur de icporc Iofi . Circa
lUod ptirno defcibiiiiuniculius rcjiaHrat:o,fccMo phaf- ce-
'hrutin.cap.fe.tcrtio ipftus lofix mors ct tnmulatto,ibi. Pofiqua i n
iur. Circaprimu dtfa ibtiprimo idololatri/i deilri'lio,fecudo tepli
omini reparatiotbi.lgnw iS.iit\n.Scmentia auieprimparcispa
^t cx di8is ^.I{tg.2 j -ybi i/la dcfirnflio i^ololatria falla per lofiant
iffufius defcrihitur,cXCfpto quod fequitur.
Cun^adclubra dcirio. Dicitur antem delubrH a deleo,delcs,&
'nbra,br,/juafi dclens vmbrampeccatomm^cr hoc fit
feiundum ve
itaiem in templo ccckfi^ perfacramentorum admtniflrationem , fe-
undum xiiimationi.m verefalfam&err^nearH GentiliHm hocfiebat
'I templis idourum de quibus efi
kic fermo .
Igitur anno dcci. Hic confequenter defcriaUur tempU dni repa-
iittu,&
diuiditur in duas^iu partem principaUm et iKCidentalcm, fe-
cunday
M O R A i, 1 Tt R.
OSoan.
Expofuiomvf?icaca. huius&duorum fcqncn-
mmpolitacfl^.Rcg.za.cap.&aj. &:24. Oratiovcro Ma-
naflc.
nafle,qu,x poni folct in fine huius lib.mornlis c/.i kxuMdiim
fcnfum literalem, & ideo non indigct alia moralitace , nifi
quodiueaorandi
dcuotc vere pcenicencibus forma d.uur
.
Tora.3. RR 4
nSi
GIof!orcIi. &NlcoIaideLyra.
=
116:
Cmn Hdciasclil:-
ecntiT omni.ifcui
urcrur,inucnit li-
bruMoiiin tcplo.
Forte apcniit ar-
ca , &: inucnir Dcu
ftronomiunj
quc
Miifi.s rcponi tc-
"ilict, It idit rcx vc
Simcnt.ifua.Audi
uit cnim nulcdi-
P ftioncs fcriptasin
tiafgrdlorcs lcgis,
&C crcbrascomina
tioncs Dci ,
quod
^ rcpcrrum cflin domo domini, conflaiierunt
.
Djtumquc cft prxfedis artificu &: dmcrla ope-
.
a i/4a.;iv/Hf.'-a rafabricantiiim. prxtcreatra-
(iaihichh.-.m,&c.
jj^ijj j^^ii^- Hcicias faccrdos
^
Comdio-.
, 11-^
hunclibru. Qiiem cumrcgc
prxfcnte rcciiifict, audifletq;
illc vcrba leris,fcidit vcllime-
ta lua , & prxcepit HelcicT , &
Ahicafiliosaphan,&Abdoii
filioMicha, saphanquoquc
ccratinarc5,&;ir.i
lbribx& Alaixfcruorceisdi-
fit cuin ad rcs^cm
r o i
-
pcr vinum Saplu
cens.Ite,& oratc dominu pro
Lribx. Qu< tiim lc
mc , &
pro rchquis Ifrael , &
luda , fupcr vniucrfis fermo-
nibuslibriiflius qui rcpcrtus
cfl.Magnuscnimfurordomi
ni fliilauit fupcr nos , co quod
.^ ^- , -, - nocuffodierint patrcs noflri
fi
f^cqucrcntur ido
j^
domini,vt faccrcnt om-
li,cijccrct cos dc
r
,-
n
tcrra cjuam dcdc- nia
,
qux lcripta luntmilto
nitcis,licutcicce-
yoluminc. Abiitcr^oHelcias
rat Amorrhxos a,,. .-- 1
^rr C ^
faciecoru. Ecmi-
& hiquifimularcgc mifrituc
rabaturquomodob
rantad Oldam prophetidem
adbucclilcncin ter
.-.,.11, 1/ .;.r,-K^riir
T
Qi^m Hcbrxi utumant uunculum
ra IJli,Od VCrt b.ltUr
cflhcrcmispatKm Ananeel.
vxore scllum filij Thccuath,
Ia huncioc.
\T^AdQid:im proche filij Hafra cuflodis veftium^ ,
qua: habitabat in lcrufalemj
a T
Scilicet.muripartcproqMOVetuseditiohabet
in MalTcai c\,ii(\ nomcn loci, Maflena quippe
intcrprcutsu fccunda
.
in fecunda, & locuti funt ci
vcrba qujc fupra narrauimus
.
Atillarcfponditcis. Hxcdi'
cit dominus Dcus ifracl . Di-
cite viro qui mifit vos ad me ;
H?c dicit
dominus.Eccccgo
inducam mala fupcr locum
iflum,& fuper habitatoresc-
ius. Cundaque malcdi<aa qua? lcripta funtin
librohoc, quem Iqgerant coram rege luda,
Cjp.]
immincrc captiui-
tcm .
b ^AdQldim frophe
tutem,&c. ^ Hic-
ron. Holdam v-
xor fuit ScDum a-
uuculi paciis Icrc-
mi^ ,&parnsAna-
nccl .Habicabatin
fccundii. Locusc-
rat Icrelolvmita-
nuscxtranuirum
,
idcfl,inccrmurum
ciuitatis, Si antc-
nnirale
,
qui voca-
baturfccud.^,cu!us
mcntio fit in So-
phonia prcphcta
quiadcrcliqucruntme, &: facrificaucrunt dijs
'
alicnis, vt mc ad iracundiam prouocarcnt in
cunclis opcribus manuum luarum . iJcirco
Ibllabitfurormcusfuperlocum iltum
, &non
extinguetur. Adregemautemludaqui mifit
vos pro domino deprccando , ficloquimini.
Harcdicit dommus Dcus Ifracl ; Qaoniani
audifti veiba voluminis, atquecmollicum clt
cortuum, & humiliatus cs in confpcctu Dci
lupcrhisqua; dicla funt conira locum hunc
&habitatorcsIeruialem. Reucriculqae facicm
mcam fcidilli vefl:imenta tua, & rlcuifli co-
ram mc , cgo quoque cxaudiui te , dicit domi-
nus. lamcnimcolligamtead parres tuos,
&
infereris in fcpulchrum tuuminpacc, necvi-
dcbuntoculituiomne malum quod
egoindu-
d:urus; fum fuper locum iftum, &c fupcr habita-
^
torcscius. Rctulerunt itaque rcgi cun6ta qua:
dixerat.tAt illc conuocatis vniucrfis maionbus
natu luda & lerufalem , afccnditin domum
do-
mini . Vnaque omnes viri luda & habitatorc
IerufaIem,facerdotes,& Leuita:, Sc cundlus po-
pulus a minimo vfqiic ad maximum .
Quibus 1
audienribusindomodomini, legit rex
omnia
verba voluminis , &ftans in tribunali fuo
per-
cuflTit foedus coram domino , vt ambularet
polci
eum , &cuftodiret prafccpta , &tcftimonia,&
iuftificationesciusintotocordc iuo, &in tota
anima fua , faceretquc qua; fcripta funt in volii-
mineilloquodlegerat. Adiurauit quoque fu-
per hoc omncs qui reperti fucrant in lerulalemi
& Beniamin, & fcccrunt habitatores
lerufi-
lem iuxta padlum doitiini Dei patrum fuorunr
Abftulit ergo iofias cun^tas abominationc<
dc vniuerfis regionibus filiorum ifrael , ,S.
fccit omnes qui rcfidui eraht in Ifracl, fcr-
uire domino Deofuo . Cunclis
diebus vita:
cius non receflcrunt a domino Deo patruii:
fuoriim.
H^h^nm
,
C A P VT
XXXV.
X^ loflasinle,
&c. Admonc.
itiur, vt pur*e
mus pnmum
tcrram cordij
aboibus vitijs
flcquc pafcha
C A P. XXXV.
Ecit autem lofias in Icrufalem phafe domino
,
quodimmolatumefldecimaquartadiemenfispri
mi, &conflituitfaccrdotesin officijsfuis . Hor-
tatufq; efl eos
, vt minirtrarentin domo diii, Lcui-
tis quoqj ad quorum cruditionem ois Ifrael fandi-
maUiU&nc^
tUjfed In enK!
misfyncerita'
& r^yjtalii:
MyftitC-
HfSi
tcm Ioli3S
cft , foitifud
domin Cb
lium li^n:;
l.ar. y.e. domino
cclcbrcmus
, noa infimcnta yeteri , ejue in fermento
mali'-
cnt ,
dc>';
lcgitur. Dominusfortis, &potens, dominuspotcns in
pr^:
Iii:c
NICOLAVS
DE
LYRA,
tt^fiX Yr
^f/^^^n"--".!
dic mais primi.H/c
C0A7/*?
tV def(r;hiHrph.fe
celcbram.etprmoponitHr
nd hoc dcbuaprL-
vatiojecmdodeuotaexetmiofibi
. Pr^paratumquc cft n)ii.jn<
rium
i Ex conftituit faccrdotcs in offtcijs fuis.Hortatufq; cft &;
yt dcbite ft prxparareat ad hoc ijHod deuott (tkbrart; pojj.rn //<'
ta(cmpafcha
,
Pooi
n6^
II.
Paralipotn.
Cap.XXXV.
12^4
ficabatur domino
, locu-
tus eft : Ponite arca in lan-
Cluario tcmpli, quod xdi-
ficauicSalomonliliusDa-
uid rexIfrael.Nequaquam
enim eam vltra portabicis.
Nuncergo miniftraredo-
mino Deo veftro, & popu-
Jo cius Krael
, & prasparate
vos per domos & cogna-
tiones vellras in diuifioni-
bus fingulorumjficut pr^-
cepit Dauid rex Ifrael , &
defcripfit Salomon fiiius
cius. Mmiflrate in fandua
rioeius pfamiiiasturmafl
que Lciiiricas, &fandtfica
tiimrnolatephafc- Fratres
ctiamveftros,vtpoflinriu-
xta vcrba qux locutus cfl
dominus in manu Moyfi
facere,pr;Eparate. Dedic
-
pra:terca lofiasomnipopu
lo
,
qui ibi fuerat inuentus
in folenitatc phafc , agnos
& hgdos dc gregibus, & rc
liqui pccoris tnginca mil-
lia, boum quoquc cria mil-
lia . uxc de regis vniuerfa
fubflancia. Duces quoque
l cius fponte quod t vouerant, obtiilcrunt tam po
pulojquamfacerdotibus,& Lcuitis pc^rroHcI-
ciaSjSc Zacharias, & lahiel principcs domus do
mini
Intcrpretatur
etiam
A
loiias lv;lus domu.i
,
C
Chri^KS fUlhimfu-
cit
pvpulumfuum a pec
^-
catis eorum . Ipiczdo
Pci
miindat ccrra lu
d.i & leiulaleabo.m-
nibus immriditij$,qui
pcr
prophctamciixit:
|.I> Ziins dornits tu comtitic
*
n:e.
Dcquoalibi:C-
ius rentiLOrnm m uianu
lua, cr
pci Mundabu ar.
fnam.
hiccclcbratvc-
rumphafc iS.aniJore
gniiui: quiaocbua^'-
tatcjjencrali icilirrc-
ttioue donata , lan-
ttos iuos ciim perte-
dioiic bonorum ope-
rum pcrducit ad xccr
ix
bcaticudinisdena
rium, eiedispriuso-
B
mnibus lcandalis dc
rcSLno cius
.
. a Tonitearcammfan-
8uario ttmpli, quod xdi-
jicauit Salomo filius Da
nid tex Ifrael . Tradunc
Hebriji arcam tempo
rc A^haz dc tempio
fiiiiieclatam, fimula-
cris ab eo inccmplo
niiflis , Sc in domum
Selluvin Old^auun-
culi IcrcmicC fuiilc
traductam. Nocnun
tcrat eile Umul cil
mulacris
.
# Kp
^
mini dedcrunt faccrdocibus ad faciendum pha-
^^
fe, pecora commilbm duo millia fcxcenta, & bo
.eommim'
ues irccencos Chonenias aiac & Semeias ctiam^
& Nathanael fratrcseius,nccnon Hafabias, &: la-
hiel , c^ lozabad, principes Lcuitarum , dcdcrunt
cceteris Lcuitis ad cclebrandum phafe, quinque
7
milliapecorum& bouesquin^entos. I*r:cpara-
tumcJLieeftminifterium, & flcteruncfacerdotes
in officio fuo , Leu!t;rquinquc in turmis iuxtarc-
8 gis impcrium
, &: immolatum eft phafc . Afper-'
9 feruncque facerdotes manus fuas fanguine , & Le-:^
10 uitje dctraxerunc pelles holocauftorum , S{. fcpa-
raueruntea,vcdarentperdomos & familiastin-
gulorum, & offerrentur domino , ficut fcriptum
eftinlibroMoyfi. Debobusquoquefeccruncfi-
1
1
militer,& affauerunt phafe fuper i^nem iuxta qS
li
in legc prsceptuin elt . t Pacihcas vero hofhas
quoiiu
coxCruntinlebctibus, cacabis, & ollis: & fefti-
^
natodifl:ribueruntvniuerfsEplebi : Sibiautem&
faccrdocibus poflea parauerunt. N^i in oblatio-
neholocauftorum, &adipum vfqueadnod:em
'
(acerdotesfijeruntoccupatt. Vnde Lcuitirfibi,
& facerdotibus filijs Aaron parauerunt nouiiH*
mis . porro cantores filij Afaph ftabanc m ordinc
fuo iuxta prarceptum Dauid, & Afaph , & Hema,
& Idithun
,
prophet^ regis Dauid . lamtores ve*
ro per portas fingulas obferuabant : ita vt neo
pundioquidemclifcederentaminifterio Qu'm-
obrem 6c fratres eorum Lcuit^ pr^parauerunt
,
eis cibos.Ois igitur cultura domini me co:riplcca
etlindicilla, vtfacerentphafe, &olferrenchoIo'.
caufta fupcr altare domini iuxta prcccepcu ref^is
-
lofiic. F eccruntc^ j
filij Ifrael qui rcperti fuerat ibi
phafc
p
NICOLAVS DE LYRA.
'
I Tonlte ar. Libro de Hcbraicis quj?liion)b.df,quod tepore
Achaz qui poluit idola m ccplo , arca fuit indc amota
,
quic
nondcbcbatclfccum idolis, &i. tuit tranfportatain domii
Scllum marici Oldx propheti(r(^.&: ibi malit vfquead tcpus
lofu^jGlofla vcro Hcbraica dicit, quod no fuit portata cx-
tratcmplum,fcd
quia MAnalics poiuit idolum in domum
domini.vthabcturlbpra jj.idco voluitcuponcrc in. loco
honorabiliori.fvbierat arca,&:arcam fccit trahi ad partem
quaii minor tederct maiori : fcd loiias fecil eam in loco
fuoreponi:Scd virunque dictum videtur in aliquo diiTona
rea vcritatc,tienim fuilfcc tranfportatatcmpore Adiaz,
non cft vcniimilc,quia, Lzcchias tilius cius
,
qui tcmplum
fcccr.-it purgari,&: maximus zelacor fuit cultus diuini, vtlpa
tec cx prieccdcncibus , fcciflct cani cemporc luo rcportari.
Similiter li pcr ManaiTen tuiflcttantu tradaad partem in-
tratcmplum,
loliasnondixiircc Leuicis: Toni.arcam. prouc
bicdicitur,quia
Lcaicae no poterant ingredi iUa parte tem-
ph.fcd facerdotcs tantum.Lt idcoprobabihus videcurdici,
quod temporc Manatfc tuic porcatacxtra tcmplum cV non
antc : &: tcmpore lofix pcr Lcuitas fuic icporcaca vfqucad
templi ingrclfum, &. indc per faccrdotcs tuic mioco fuo re
pofiu.
i ^unc er^o. quafi dicac cx quo arca cric in loco fuo & illa
qujE pcrcmcnt ad Dei cultum rcparata , vos non habcbitis
alios laborcs nili folura mlmlirarc domino
.
i
.VKt;?r*,Contranum videcur fup.pri.lib.z8.vbi df,quod
Dauid
Dauid dedic filio fuo defcriptionem porticus;&f templi,&
omnium aliorumad miniltcnum tciiipii pcrcincncium. Di
ccndum ,quod Dauid dcdichoc pnmo dilponcndo, fcd
SalomondcdiciIiamdctcripicionemaiijSjpacLis volunca-
icm exequendo.
4
Dedn,^c.\\oc cft ad faciendum folennitatcm phafc.
5
^gnos &c. quiat.im agnus quamhcdus poceracimmola
n in i"olcnnitatepalchali.Exo.i2. Caccra paccnc vfquc ibi:
6 DederuntfaceraottbKS adfac^n. idclT,communicer,quiaifti
pr^nominaciflmul iundi dcdcrunc ilia.
7
Trapara. DcfcTipca pr^paracionedcbitaadfolcnnitatcm
pafchalcnijhic confequentcr ponicur execuciodcuota,cuin
dicitur:Af^'e.'crr. &pacecliccravfqucibi. ,
8
./f//;er/e)rtf^f.quiabeiscrfundcbaaKfupcrakarc. ^
'
9
Et Leui.Ucct enim hoc pertmcrcc ad otiicium faccrdorii,
vt habctur in Leu. tamcn in ncctihtace proprcr mukitudi
nem vidimarum Lciuca; poceranc cos adiuuare iituc di-
dum tuit fuprajp.
10 Ecfpa.
Exhocpacet,quodn5crantholocauftapropric
ditta qug cocalicer inccnduncur , fcd iargc
,
eoqUod aliqua
pars in aican crcm.ibacur.
1 1 Sirni.affu. luxca quod in lcge fcripcii eft Exod.i a.d.^^^o^
comedetis ex eo cruUum qutd , nec cociu.nt aqua,fed afjkrh tdntum
igni
.
12 Tacificas. quarum maiorparsccdebacin vfumofJcrcn-
tium.C^ccra patcnc vfquc ibi.
No^i
12(^J
Glof
orcl.&
Nicolai
d c Lyra. idcL^
m66
A
B
Iq.i.
P.al. <9.
f
De pcrn.di.
t.c.fienin.
i. JJ.V
c
<Quft.
T.
chaofvirocpic cxp:;d;cioncm aducrf is
ATvfnos,(Tudu!t opc
fcrrc Airynjs . Non iurcndens igitin-didii
mophcticxorc
domuii aducifui PharaoncmcoiiflixKpr^tlio
.
^ Hicro Quid intcr rcgcs foli,! fmci .us ?
Afgyptio mucro-
neinccrtcaus cft Quid Pctro&:PauI.>fabl:mius;
NcivM.ia-
num gladiuiu
phafeintcmporcillc&rolcnnitatemazymorureptcmdiebus.No

jX^Tlnisfuilu-
fuitphafctlmilchuic in
IlracladiebusSamuelis
prophcta:
,
fed ncc
*
],c ignominKim
quifc^uadccundisicgibuslfraclfccitphafeficutloriatfaccrdotibus,
^ jruas .^^cju
&
Lcuitis,& omni Iudx,& Ifrael qui repertus tucrar, & t habitantibus ^
\^^^ fdicitatc i*
iii Icrufalcnj.
Oclauodecimoannoregnilofixhocphafccelcbratum
itins fcculi
, &:
ell poltquam
inltaurauerat
lofias tcmplu, aicedit Ncchao rex J^gy-
^
pciadpugnandum iii Charcamisiuxta
Euphracem, &proccfritin oc-
curfum eius lofias. At iHc milTis ad cum nuntijs ait
:
Quid mihi
& tibi
a ^Regis.r.Adrcinon lilij Thabrimon <]ui rc^nabat iu Chiicainis,
(;uem codeiu tein[>'>re,<]uo 8c luliam Neciiao int ;rtecit.
cfl rex Iuda?Non
aduerfum tc hodic ve'nio,fed contra aliam domum
*
pugno, ad quam IJcus feftinato me ire prascepit Definc aduerfum
Dcum ficcre, qui mccum eft : ne intcrficiat te .
Noluit lofias reuerti,
fed I
prxp^raukcontraeum
bcIIum.Nccacquieuitlennonibus Ne-
^
chaoexoreDci:verumperrexit,
vtdimicaret in campo Magcddo,
ibique vulneratus a {agittarijs,dixit puerisfuis : t
Educite me de pra:-
lio
,
quia f ppido vulncratus lum . Qui tranftulerunt cum dc curru in
^
alterumcurmm.quiiequebatur
eum moreregio, & afportaucrunt
cuiTi in lerulalcm Mortuuique eft, & fepultus m maufoleo patru fuo-
advitnm,dccor
d
yyjn ^g^
Yniuej-(usluda,& lerufalem luxerunt eum,lercmias maxime, 7
niptionc a
g
o
^ ^^.^^ omnes canccres, atque cantatrices vfque in prarfcntem diem
laraenr.itioncsfupcrIofiamrcplicant, & quafi iex obtinuit in Ifrael.
Ecccfcriptum fcrtur in lamcntationibus. Rcliquaautemfermonum
Iofia:,&
mifericordiarum eius, quxlcgepra^cepta funtdomini , opc-
ra quoque nlius prima , &nouilTuna lcripta funt in fibro Reguai lu-
sJonfl?
da,&Ilraei,
a f^nnfuitfkife. * Hicron. Quiaomncs
qui inacntr sut in
jJU tcfliuitaicjbifipccdicbuscomoracifunc
,&:oucsfutti-
cicnccr dc rci ; fubit iniu
, 6c
dc ijs tjuc fupra mcmorata
fanccpulati unt,
^i.pCci.
^ Amhrof.Fidcmdiiigicc,quoniampcrfldcm&
deuorio
ncm loli- s ma-
gnum flbi ab
vniu.rTis a.no-
rcm ac(]uili'iii:.
(^uoniam cclc-
brauic pafcha
dumini ,
cum
cflctannorudc
ccm V oAo
,
qucmadmndii
ncmo ancc cu
.
Zido
itaq; vc vi
cic fupcriorcs,
iea & vns Mij
zclum Dei fu-
niitc. Exquir.U
vosDcizclus,&
dcuorci,vtvnu_f
q^uifquc vcflrii
d:cac : Exquili-
Hiimczclusdo
anis tuz
.
Quia oblaiiP
figurisindicui-
drcii,tranfibunc
fandi dcmortc
D
Ept
fiti
dclicijs pcrtrjil-
tur ? Magnaira
cfl,quando pcc-
caciljus non ira-
fctur Dcus.
c In campoMa'
geddo . Inrcafc
t\iO loClx qui a
IMiaraonc Ne-
ch.io iccrfcv^tus
cftin Magcddo
ligniHcat
t
riam. & in con-
fpcdu condito-
ris fui in ca-lc-
ftilcrufalcm in
;ctcrnum gau-
dfbunr:quia vi-
dcbiC^Dcusdo
rpm in
jiiirihcauic mi-
fcricordlam fuam in ciuicatc munita
.
b
^dtjtMmDens.Qun cx vcrbis lercmi^.&aliorum prophc
tarumpotui;voluiicatcmdominici)gn()fceic,quaiudicaa-
dumeratin populo peccacore . YiidciSc Rablacesdixicde
Scnnacbcribrogc AflT/riorum : Domiius iu;jicme afccnderead
ternm . qgia pfophctje pr^-dixeranc cum clTc afccnfurum,
quod cum mmimc latuit
.
V lofcph. I^umXoflasin pacc, diuitijs.atquegloriafuper
qmncs
cxccllerctjNcchaon rcx Acgypciorum cattra pofuic
contra Euphrarcn fluuium, vt contra Mcdos &: Babylomos
dimicarcc.qui Aflyriorum dilfolucrunc principacum. Habe
bacenim dclidenum ,vc rcgnarcc m Afia
.
* Theodor. Siqu scxiltimcc ccprchendi Ezechiam, vt
qui tucrit magni 6c clati fpintus,vidcbic etiam lolia no etTc
lil?.cruin ab oi reprchenli
onc ,;
Eccnim quando I^harao Ne-
Chao
anci-
ui hoths per-
utioncm ad-
ucrfum prxdica
cores, quos ncci
tradcre,(S<:decc
tlcliaauferreco
nacur,vc faciiius
tocam plcbeoi
inuaderc,&: dif-
lipare pofsic.
liiccrpretacurc-
nimPharaodif-
fipans , Nccha
pcrcucicnSjMa-
gcddo de ccnca-
tione. Pcrmicri-
titur quippcdia
bolijs confurgere .iducrfum fanlos,& hoc cocis viribus ccr-
cac,vc ccntaudogrcgem Dei pcrcuiicns cuspnus diflipaa-
doa^teiac,qujru n fol.icioaiij concra h.)It-.m dimicant .
d lcriinias tiiaximl ,c'c. '-ic- Conicltor. Hiclupercxcquias
Cius fcnpfic Thivnos lamencaimes: Quomodo lcdct fola ci-
uit.is,L><:c.quibus vteba'iciircaiu.>rcs, v-v catatnccs fupcr cxc
quias loli^,CS<: longis ccmpjribus in ludvCa fupra loUani rc-
plicabanc
.
H<
ProcopiUS..Tanca haminisvircaser.it
, vtcancoribus iC
cancacricibus lamenta;Kli spfum pcrfoiu lic impoiica,ac lin
gulis annis iplius msinoria iic cdebraca.
.jt Hicrony. Quod lamencationes pra;dida:non folumfu-'
pcr vrbis Hicrulalcm valtatione.A: iud.cijpopulicapciuitar
tc,fcdctiam fuperlofixregisoccafum coafcripca: Iint , li
ber vciborumdicrum dcaionltraCn
^CAP.
t 3
Vt
1
cei
I
Inlli
.
NICOLAVS DE LYRA.
1 T^nfidt. a diebusSamnelisprnphetx.j^. K.e2,um i^ . dicitur*
A dicbus iudicum,&: jn idem rcdit, quia Samucl fuit ulti-
irusiudcx.
1 ^ciiifc.Noncftpcrhocintclligendumjquod ifludphafc
fucrit cxccUcntius omnibuspr^-tcritisquantu ad mulcitu-
tjine populuquia tempore Dauid S>c Salomonis,quando re
gnum fuit vnitu,5i: nulla tribus crac capciuaca, trcqucnccr
niaiormulcicudocoucnicin
lerufalcadfolennitatc p.ifcha
lcm. fc^ iftacxccllcntiaintcnigitur ,quancu ad rcgis loilj^
libcralicacc,jcumellcclongeinipotcntior Dauid 6c Salo
n^onc;t2men maiora lcgitur muncra dcdifTcc illa f-^Icnmu
tc. f.ad fufficicciam pro dmniiim rcfcdionc. idcofubditur.
^
Sick(
lofufucerduiibus
.q^\i(icdiK ad hoc tnginca niillia
pcco-
pecorum,& crigintamillia boum,vthabccur in litcra.
4
ihii rtpertns fuerat. Hoc addicur: quia illi dc regno Ifrael
iam cranc in cnpriuitatcni dudi
, cxccptis aliquibus qui fu-
gicndo cu.'ifcrant,&: rcccdcntccxercicu rcucilifucianc
J
Tofiquainflawrautrat. HicconfcqucnccrdcfcnbituripfiuS;
lofia: mois,& tumulatio,&: paccc lcntcntiacxdiCtis^.Rcg.
2
j.f.exccptis qu.T fequuntur.
6 Qui tr.twy?/e)/.Sicut.n.principcs m belhs h.ibenr phires.
cquos, fic tunc reges pugnances in curribus habcbaiic plu-
rcs currus pro pcrtonis luis.
7 Et vniue^fus luda.Pcoptct bonicaccm vit^ fuf &: rcgimirw,
vt patct ex pra:ditl:is.
8
/ nmas max.ltx li\>VQ qui intitulatur; Lamcntationcs le-
rcmie.
CAP.
A D
D I T I O,
Irc n-vbidicitur ir
^0^1!.^^
C^ /^frfoj^quiatlai^nu
^u. pi
ha:du^
f
Qccrant
i|un:iQUri.
la
Jn folcnnir^tc pafchali agnus dcl cbat immohri , non aute
li2dus:licctignusimmoladusaiC!picndusctIet dc grcgc
in quo cfTcnt agni &: hcdi, vc latius tuic oI*c fum in add.tio-
pelupcrExod.u.
n6i
ILParalipomi
Cap.XXXyi.
12^4
C A P. XXXVI
a ^^
P'lit e'\zo. '.i Chrvfofto. Poft morte Inficr,rcx faclus
X
cd loach,^z hliiis ejus,quc vcniens Ph.irao
pp
pec-
cau
ciiisabdux it i Acc;yptu,&: m loco eiiis pofait Eliachim
fratrem
ipfuis ^ilrcrti filiu IoUcE qui interprccacur, Dci adm-
dicacus,
&:vo-
cauit cuni alio
roic
loachim,
quod intcrpre-
tatur , dni prx-
paratio. Cuaut
&ipfe maligna
tus
fuilTi:-t in
Dcu,qu2fi vere
ilTipius, in con-
ilcmnatioiic ad
C A P.
Vlit ergo populustcrrarloachszfilium lofix, &con-

ftituit cum pro patre fuo regem in leruralem. Viginri
trium annorum erat loachaz, cum regnare coepifiec,
& tribusmcnlibus rej^nauit iii lerulaleai. Amouit
aatcm eum rex -<gypti cum veniflcc in Ieruialem,&
condemnauit terramcentum talentis argenti , &ta-
judicat' a
Dco,
b leto auri. Conftituitq; regeproco Eliacimfratreeiusfupluda& leru
*
&
poflca prx-
c
rale:& vertitnomeciusloacim.lpsu veroloachaztulitfecu,& abduxic
i
paratus ad cucr . _.....
*^
, .
-' " in Aegyptum.V]gmtiquinqueannorumeratloacim,cumregnarecg- .
pi(ret5& vndecim annis rcgnauitin lerufalem: fecitquc malum coram
domino Deo fuo . Contra hunc afcendit Nabuchodonof^r rex
Chaldsorum
, &vindum catenis duxit in Babylonem . Ad quam &
3
vafadomini ttanftulit, &pofuit eain tcmplo fuo. Reliquaautem
4
a f
QuiaDeum iuiuuitoperibui.Sc vcrba prophctanmi qiiiadfcmilli fiiiu rpreuitjik ILbium Icie.ScalpsUo
fciiidcns iii ignem proiecit. b
T
Scuindtim Hebr3:os:caput iniotunduin totondit fupei mortuum iiigiiiata
rc (uo
' *"
iione lud^^lrn
iracundi.! Dci
venics rcx A(fy
iioru , abduxic
cuiBabylonia.
Qu^i incerpre-
.cur recens,&:
pra-
rcc^orcs
,
jquos
populus
tcrrc, qui dcdi-
ti func . f. cupi-
ditati tcrrcnar
i jcundum mo-
its fuoscofen-
ticntcs vitijse-
ligijcqnos Pha
rao in Rcbla-
te
iignificat
.uos
ap.
fum peecfiti folucrecocgic, toturn m doniii^iifh, fuum r^dt
git,&:plcnum fcruitium cxij^ic^perruaaqnc. f. dclcctationc^
confenfu,cogicacionc quo,qLie,iocucuH>c> jli operatione.
,Hicr.Scici;'.iu;iiq>n')ii:iL-ni(:l:!usfoaGhin,
quiqlionomi-
nelcchoaias dicitin-, clpajcncis noa eifdem jn fine.apud
Hcb. fcrijbiturj,*
XXXVI.
quoai-priseius,
JuaciiTi qui &
liiiaClw, Sed
pnorcm
,
'
trc in fincnois
ner Coph &C
jMcnv,:fm.i.fif
liura per Caplj
& Nun anno-.
canc , Vnde
ncmo puccc iii,
Danichsprinc-
efle loachinia;
Ezechielis ex-
oidio loacim,
fcribicur.Extre
ma fyllaba liec
ifte cim , ille
chiii. &ideoin
cuangelio fiu
Matchsu vna,
vr dceirc gfia-
tio, quia feciida
D
Imnc iibt
PJ/Ferctia in-
I. pa-
"^ ^'='?''n
4
* "
~ loichij),
in corporc mo fecit,ijua; m coipoie mortui inuenta funL.
verboruloacim&abominationumeiusjquastfecic, &:qua: inuentic
5
funtineo, continenturinlibroreguraluda, &IfraeI. R.egnauitautem ^ teirarcdecas in
loachinfiliuseiusproeo.Octoannoruerat loachincum retjnare ccc- 7
loacim definic
rr -1
'
ri 1 II

, ri r-
nho loile. tcr-
piflct, &tfibusmenlibus> acdeccmaiebusregnauitmlerulalem.Fc-
-
a 5^ DchocpleniusinlabroRcgumfcriptumeft.
citque malum in confpedu domini.Cumque anni circulus volueretur,"
^
militNabuchodonofbr rex nuntios
,
qui &f adduxerunt cum in Baby-
tia icipicaloa-
chinfilio Elia-
Cim .
Q^
igno-
i:5s Porphyrxus
caliinia ftruic
thavincit, &:
^ lonem,aiportatisfimulpretiofiirimisvafisdomusdomini. Rcgem vero
9 ecdcii, fuam
in Aegyptii du
tit,quia per multitudine adulacoru eneruans declpic corda
prclatorum.Rebla.n.multitudo interprctatur.ncq,- vinctos
catcnis pcceatorum in ipirituahs Aegvpti mcrgit abyfTum.
b ConJlituitq;.Ncch;io rcge loacim conliicuic,impofuic mul
dam cerrs ccncum calencis argenci, quia diabolus pendun
Jcruicijapopulopcrditorumexpetijt, vc tamfcnluquam
t loquio parati (int cius obfcquio .
t Etvertit. Notandii Oidceodc loacim filio lofixinRc-
4i* gum ita fcriptum cft: Domtimc loacim cum patribmfuis, re^rra-
it(j- loacbiti fitins eiufpro eo. lofephus tfi dicit,dum rexBaby
ionisintraifi.-tciuitste,fidcnequaquaferiuuit , fcd iiiuencs
fortiirimos&pulchritudinedccorosoccidit : vna curcge
Ioacim,qvicaii muruinfepiiltu jpijci iulTit.Ffhum verocius
loachm pftituitrcgcvniucrfx^uincic.Eosaut qcratin di
!;nitatih.pflituti numcrotria miUia.duxic inB.iby!onc,Itcr
(juos eratfczccliicl adhuc pucr.hic crgo finis habuit loacim
rcgc,q vixitan;36.rcgnauitaut ii.annis. Succclibr vcro rc
gni loacim rex noic Ononimus rcgn.meflb.tnb. &: dicb.x.
^Scicndii aij;t,q, cum frmcl qs cnilibet vitio fc mancipauc
rit,multisdriisobnoxiuserit . Viiloacim que Pharaoante
ccfum fibifolcrerecocgit,hiic Nabuchodonofor rcx Baby-
ionis trib.annis fcruirccopclIit.Nabuchodonoforcundcm
lignificat quc & Pharao
,
principcm,f.coniul]onis & rcdo-
icn^ tcnebrarum harii . Cii autcm diabolus aliquelibiccn-
fum
(
NICOLAVS DE L\
CAl\ XXXVI.
KA.
li/ie
1 ~r^ Vlic crgo. Hic pltimo agitur de ternpore fiUorum lofitt , <^
X diuiditur in trespaites
,
fecundtim fiiios eius . [ecundi tbi:
Conftituitq,. tm;\t//'i : Regc ver6conftituit.5'enfenna;'i'/?f
partispatft ex diflis J^.P\r_^.2.i .f.
2 Confiituitc']; rcgcm. Hlc
confecjtienfer agitur de tcmpore loacimfilii lofiiey&fecimdo de tcmpo
^cfiid tiusyibi: Rcgnauit a.utloAch\n. Scntentia aut primxpartis
}'-itet ex di^is /^.f{r^.2^.infi.& in pri/i.i^^-cnp.excepto (jil fte}!ttur:
3 Et vindum . Vtiittnim vintus catcnis ad hocijuod ibi dnccre-
tur,ft:d miuutim fiit coufiliuniyco ip rebelLurrat contra rc^cm Baby
tsnist^fwt occift(:,& ptoieclum cadaucr eius exfra murum lerufi-
lem.frout diciumfuit ^.l\ex.i'^' 4
Rcliquaautvcr. Idcii,flig-
mata
&figmcquasfcccrat in corporefuo in honorem iddorum .
5 Etqu^ innciita?. idefijn cadaucre eius proic5lo., vt diBum eff.
6 Rcgnauit. Uic c^fetjuzntcr agitur de tepore lotchim ncpatis lo
,
&
patetfn la ex diiui
4.
i\e^. ^^.c.&d. txcepto qHodfeifiiitnr.
7 Octo
ann.cratluaciiiu, 4.iic,g.z4,/?.i/fts*- : J^ccc 6c odo
annorum
oftcdcns impe,
ritiam, dum eiiangclife Mitch.ri nitirur
argucrc falficace.
loacim ctptiuus in Babylo-nc duclus fapsu rciiorii frj-nifi
cat,q diaboli arte dcluti adduCunC^in cofufionc crroru ac vi .
tiaru,&:qaliosvcrbo& o^edoceredcbucrac,
&:piiofLjfci
,
tare,v.ariis abforbenf^pdis. loacim.n.
rc(hfcitas,vel g,eftco-
[
furgcns ta tpe.Ciieo pciofa dai vjth captiu.vii'. Qai. n.ingc
nij acumineexccllebac.vcl moru honcfi-acc fulgebanc,prq-
poficorum deprauaci excplis ccdiic cu ipfis in pda diaboli.
d f{egem ve. Sedccias figri.ic cos, qui rcgime ia populo Dci
fufcipiunc.inccrprccacur.n.Scdcciasiuftiis
dfii.Iili enim acci
piuncfcdcm lufiicia.' ad cxcrccndaopcraiurtici<e,honoris &C
ofhcij accipiuncdignitaccm, maximequiafilij Io(i,r.i.filii-
tis drii per graciam baptifmi & vndioncm chnfmacis nun-
cupari mcrcntur.fcd dcgcncranccsrcLibuncur in viciorum
feditatcm,& fe ilibditos conucrtunt ad impictacc , ncc fidc
quam Deo promifcraht cufiodiont,iicccum
hominibus pa
cis ffdera fcruant.Talcs quotidic lcx diuinaprophctarum,
& Apdftolorun^ miraculaa pcccatis rcccdQrc,& ad diim
g^
pniam rcuerti moncnt.Scd (cmcl indurati vcrba falutis de-
fpiciunt . vndc Dcus iratus miccic concra cos rcgcm Chal-
da;orum,idcfi,diabolum cum-fateHitibus fuis, idcft,(piialj*
bus ncquitijs,qui nulli parccnccs a^tati, milh dcfcrentcs di-
gnitati^quofcifnq; capiunt in B.abyIoncm, idclf,inconfiiiio
nemcransfcrunt:&domum domini incendunt, qa fidcles,
^
nni funt
annoru crat Ioachin,&:c. Dicendum, cp loacuin pa. er ctus regna-
uit l l.annis,Tt habetur in textu , & fecundo anno regni fui injtituit
filiufuum
loachin regem qui tune erat o&o annoru,vthic dicitur,&
(jnia regnatut lo.annis cum patre,ideofuit 1 S.annoru, quando ccepip
regnare mortuo patre, ifj- fic loqidtnrfcriptura
4
l\rg.
8 Cumq;. l^on eii intclli^c/idum o, anni circultis effet reuolutns
aprincipio rcgnt fui,quia poft patrem regnauittanttm tribtts menfih.
& I o.dicbusjVt hauetnr in textu,fed dicitur hic rcuolurio atini tvpus
aptum ptocedendi ad bcUum in quo ixcrcittis Babylonicus venit con
tra cum,& hoc fuit pofi tres menfes,&' x.diesfu^ coronationis
.
f
. Kc^cm. Uie c'ofeqiientcra'^iturdr tcmpore Sedecije quifnittcr
tiusfilius Iofi:X,& prima ponittu tcporisfddefcriptio,
^
feciido hu
iu^tlbri ad ti.Efdrx cotinuatio,ibi: Anno autc pvimo.Circaprimu
primo ponii Scdccix &populifui multiplex trafgrcffio.fccTidofiques
^Mnitio,iti: Adduxitfupeos. Circaprimudicitur : Rcgc vcro.
In Heb.habetur. fratrc ci us, eo modo tuqticndi quo .^braha vocatut
Loth ncpotcfuumfratrcfiium Cen. 1 l.qida certii eflcp ifle yedechias
fuit
wuntulus lsa,t}An,qinafuitfrater^iitiisfid, vtpatet expdtli.^:
Ncc
ViJe textum
ad Iioc in (j-
qtienci foliu.
Diuifio.
T^c
Glor.ordL&NicoIaideLyra.
1166
I2bj
loriim fordib.prophan.itri, &: tande a Cluldxh dcftrufVirn
l>
&: niccnfumjliL^nat jiiniiiorfslapfus ^ortiiTi,^. ecclcligm^-
bns adunati , ll-d poli fr.iudc diaboli u ftacu fidei dcicitrvi-
tioru tiama cobiirunt'. i^irutoccolo t.: vrbc kTur.lccmcs
-.
inBjbylonetra(migiac!,po(tlxx.aiinosi">crad'.
piiiaadpa*
;
tnarcucrli,iu'- .
f
H
'miluuu
IC UCiC
Al!rf>ricc.
A|cloffiu.
^
qui funttcmrlum D.-i,blafphcm.uc
copcllut.Muros
leru-
A falcdcrtruunr .cum cuflodi.is p.slforu
d(.ijciunt,tuircs
cobii
runt.cum p-Al.itos p-r illicir.T
dclKlcriacxurunt.ocprctio-
lumdcmoliimrur. ciimcos qui dc virtutis 6c fcicntixprx-
rc-
:
''
plaudunt.ad
nihilumrcdigunt.
conftituitScdeciamtpatruumciusruperluda&IcruCilcm.t
Vi^intt
&:vniusai)nicratScdecidS,cum
rcgnarccocpiflct, & vndccim annis
rec^nauitinierullilcm. t
Fccifcjuemalum in ocuIisdominiDcirui,
i'
i'
Aliab-oic Dci.
neccrubuitrjcicm
leremiicpro^ilictxloqucnris
adfc in orcdomini.
i
A
rcn-et]uoqucNabuchodonolorrcceffic,
cjuiadiurauerat cum pcr
2.
Dcum & indurauic ceruiccm fuam,
&cor,vt no reucrterctur ad domi
numDcumKracUcd&vniucrfiprincipcslaccrdotu,
&popuIuspra:-
^
uaricati funt micjue iuxta
vniuerfas
abominationes gcnriu,& polluc-
runtdomumdniquamrandificaucratfibiinleruraie. Mittcb.it autc
"^ S^publicanisfi-.j
dnsDcus patrum fuorum
adillos per manura nuntiorum fuorum.de
"^'
"
unt.c^o >.
uodcconfurgcns, & ;
quotidie comones, co quodparcerctpopulo,
& habitaculo fuo. A c il!i fubfannabant
nuntios Dei,
&paruipedcbat
fcrmoncscius.
Illudcbatqueprophctisdonec afcedererfurordomi-
niinpopu'um eius: &c(fet nullacuratio. Adduxit.n.fupercosrege
^
ChaldscjirLi,
&;interfccitiuucneseorugladio in domosailuarijiui.
l ^-^p^ ieg,squa:
Non eft mifertus adolcfcetis,&
virginis, & fcnis, ncc decrcpiti qui- 9 ichqucrrnt, au-
E
dem.sed omncs tradidit in manibus cius.vniuerlao; vafa domus do
^"'^ .^^
cufto-
. . V

o i 1 ^^ r o

o
"""c mcipiuiit.
mmi tam maiora quam mmora,&: tnclauros tcmpli, & rcgis, &;prin
Scptcm cmm
CiputranftulitinBabylone
Inccnderuatholtescf jmuDci, dellru-
xcruntq; murum lerulale. Vniuerfas turrcs cobufierunt, Scquicquid
t
frama
ral.t^mili^ prin-
cipu libri fa-
cridotisEfd c.
vndc qucd ibi
txpoluim'. hic
rcplicarc nocft
t>pus . Dc Cyro
quoquc qu
>-
modo Chrillu
llgniftcct ,
&
qiixdccodicu
tur, & quxad
ipfum rcfcran-
nir,in tfaiacx-
pi>fuimus.
Salim^o tcm-
plumdiii fcptc
annis colhuxit
in lcTufalc,
)-
dauo anno con
siiniauit & dc-

dicauicrquiato-
to tcmporc hu
lusvita- quefc-
prrm dicbusa-
gitur:
Chriflus
ccclcliam con-
Oruitdcfuisfi-
d.'libus liitiitu
ra
virapcrhcit,
& adctcrn^vi-
XX clant.it s vi-
i\
>ne fufii'll!C
in
gloriarclur-
rcctionis.procc
dcntc tciiipoie
quaxia tcpii a.-
d:lici3 vctufla-
icdiiroiutasiir,
hdinflantiarc
gu :fc faccrdotu
r'lius tcmpons

rcfl.uniita 1 pri-
flii,uUaiu,quac
f:piiat quotidia
nos &i. lcuilli-
mos crratus fi-
Pfou 4.b,
(if.iij DcquibusSalomon : Septies, intitcaditiuHus,& refur-
^
git qui pcr cxcpia &C horramcnta iufloiu corriguiit,quali
p
indulinarcguin ijc laccrdocu
,
qui lunt mcbra v.cri rcg's 6C
fummi faccrdotis. Poltmodu cicrccutibus nialis tcplCi ido-
lorum
fus idc tcnipl \
|
.
6cvrbeml".ina.i
Libore s^radi rc >
llaurat. Signan-
tcscosqui dccc
pcia duibolonc
iolum hdcifyn

ceriratc &:opc-
ris intcgricatcm ,
pcrdunt,fcdcc i
immanitate fcc
lcrum cthnicis
,
rum nonnuUi
diuina gratlarc*
fipifcentcs adfi
cccielia redcfic

cu illuiirationc
ipintus fancti
copundi
,
pra:-
funt dona Spiri
tus fandi , dccc
pr.cccpta legi.s.
pretiolumfucracdemolifisiitSiquiseuaferatgladiu ,dudiisinBa-
^^
fcpte vcr6 pcr
a I^OiaboIo. bTViujt. c l.i^i- t.douec cxurg.u rJmtlrrgniim pio;.hi.t;cuelogiofia:nun-
dccCm multi-
tu- u.n ,&coiriii. peccatii.yiuuiaiuiuoiudicio.
bylonem,feruiuirregi,&: filijseiu^, ddnecimperaretrcxPcrfaru,
vt
"
a "iDo.-cc lcilicei impicautui (i-ptuagima anni
complcretur fcrmo dcjmini ex ore leremia?, ; &: cclcbraret tcrra lab- 1
J
batha fua . Cunctis enim diebus dcfolationis egit labbathQ vlq; dii
complercntutfeptuagintaanni.Annoautera primoCyrircgisPcr-'*
firum.adcxplendum lermonediii, quem locutus fucrat pcros lcre-
\l
mia?, i fulcitauic diis fpiritum Cyri rcgis Pcrfarum,qui luillt prasdica 1
7
ri in vmuerlo regnoluo etper icripturam,dicens: 1 Hascdicit Cyrus
rexPerfaru.Omnia regnatcrrazdeditmihuijisDeuscdi,&ipfepr?-
8
tiam
ccpitmihi,vt?dificaieeidomuinIeruialcqu9c(hnIudaja.Quiscx*^
vobiseltcxomnipopuloeius,fitdfisDeusluascum eo, 6iafcedat.
plicaca fcpcua-
gcnanum rcd-
dunr. Vndc be- a
ne qui peropc-
<
ra pcrucrla iii
Babylonc ca-i-
pchii tuerunt,
poit Ixx. aunos
libcraiicur : 6C
f]
domum Dci ac
&
ciuitatem ian-^';
reardifi-''
cant . Qui enini
per laa pccca-
ta a commu-
nione ccclctiar
fcparati,& infidcliu numcro funt copulati, rurfum pcr do-

na Ipiiitus sa. ti fludio fc bon^ opcracioniSxercent, &c lic

**
cofortium hddiuni domus, fcilicec t!)i. cuiicatis Dci dcqua
ciecti lucrauc , rccipiunc
.
"*'
^
ExpofitW"-
NICOLAVS DE LYRA.
I Ncccrubuit Ltfic coiHimpfu propl)ct>tm,ia- domlnum eummit
tentim, &Mjicimc ,qnijit(i f'o!um vnbo einsno acqnienit
,
fcd
etijmipfHi^ III ear{trericlk(/',-:hjhemr Jc,;} 2.
Z Qui adiuraucrat. & (icf^ui tranpYcff-ir irtratnenti
.
3
Scd <Si: vniucffi . jC^/4 ad malttum rcgisfcqiinia eii mditia /
bmn bus alis
.
4 Mictcbat autcm. In qno apparet ttiuina miferatio
,
5
AtiUi. IntjHod cbia^ur coriim ub/iinatio,
6 B.C clkt. li.fpttlu pQcnx qux inpoenda erat ex determinatione di
tiinxfentetiii^,tjnie>i rtfpel.t culpxfimper pottfi ifje cnratto^quan'
diM homn b,tbet vfiru Ibrri awitrn tnvna prjcfeni.
7
Addux^t. H!c cbfi e^He-ter
defrib ntr fh.upns punitio.ru dicitur;
8 Hcin.iu. I^bi crcdea.it
fc hjLrre alti^i reftr^ih profvtkit-ztc loci,
9
Non c(t mi.
V Tia p.uitfc teritis p'initi'o-iis,quia in bclUsfoUt
parii
iM.perfonis Citna
patot cx aifi:s
4./^'^.
J
^.vbi pknius tra
llatHr
yfif,
ibi
. 10 Si quiscuafcrat. excipiu Godoha cr popido
f.
Hpcre liibcitra eiutdtmtjh^vt
Ijabetur
4.
^rg/ vlt. &aliquibiis
lieU..to>:b!ii qiit
cuafrnntfgicitdo .
I I Doncc im.rcx Pcrf.yh7;cfi Cyrus qui iedit licintiam ludmis
reile-tntii in terram luati/^rt habctur
tnfra
.
l a \'C coin. kv.D^ U.x.aiitiis l^uiHs Babyhr.ic* captiuitatis
,
Etcc.
1
J Et ccl. Ide^,qiiiefccret a cu'tnra., qui.i totoiU'i tlporepro na;9
ri pane rcitaftc iiicuU.i,
14 Annoauc.H^c vltimo ponitur coni
'
tiu.ttio huius Itbri ad li .Efi.qii im ipit a n. d:tBtone c.iptiuitatis a-
bylot,ii(Ji.cuc tjtc Itbcr teiniinai tn deduSic 'lep piili in B .ibyione, rt
patct ex prxdiSii.diat igi.uriAnno .xutcm. f.ccmpoi e fux tnonai'
cbie,quia iain plurtbus anr.is regnauit in 'Pcrftde,& poUta iuit cnttt
Darto attiimulo fuii regeMcdoru contra B.ibyloncmjnb tali cottue*
tiiincyqii' capta Babylmta,Darius primo regnaret,& posi eu mnnur
chia deuenint ad Cyrii qi &fa6lu efl
n.ormo Dario^ lui
pofl
dcjiru*
iiiunc Babylonis,vixic dtiobus annis:cc tuc Cyrus remiiic c.tpriuirjie,
ly Ad cxplcndiim.ilfiiaiiicfucruftt -^o.anni tranfmi^aiioHis
coTtipieti,quos prxdixcra'
lcrcmias. Ivrem.i^.cap.& 29.
16 Sufcitauic dominus. idefl, vUmtatein Cyri regis VcrfarWHt
prr ipfiitn entm movarchia trauslaia cfl ad Verfas
.
17 Qj,iiiuliicp!"edicari./.i'r//,/(</f/i'j/crfw</!j.jn.
1
8
Omnin rcgnacerrg. idefi.,mHlta regna, quia rcgn.^Oricntalia
jucrnr. t ei fubicda , non antcm Occidcntalia
,
&tfi
niodns
loqiicndi
hypcrbulcus adfui m.igmficcntiam
.
1
9
Et ipfc pi-^. Signatum cnimfuitfibi dc prephetia Efa.i\^.&in
eo cotnpltta,vbt prxdixit Efnas,^ Cyrus fubiiceretftbt
gen'.es,&
re
gn.},i& captiuitatetnlnditorumretnutcrct , &
templumrexdificart
frxcipcrct^quod &faluitt efi^vt pknius habctur Efdif . 1
Expofj-
1
I2<37
OratioMana/Tes.
A
Evpofittit oratlo-zls
Mmfn.
a
Y^OmJne
Deus. } Clemcns Rom.
Aequuni eff,Epifco-
LJ pe,vtmiudtcando,Dei
fcntentiamfcqumis:
&{!
I ^cusiudicar peccatorcs.vel conucrfjs.itcm
in eodcm mo
do ludiccs.Nonne Dauidlapfum,
mcrepatuiTi
perNatha,
diccntemque fepg
ii6H
iiiterc
, continud
morte liberauir?Io-
nam nolcntem Ni
nimtis pra;d;care,
iuflk a mari acque
a cetc dcuorari , o-
rantcm in vcntre
ccti
, ab interitu ad
vitam rcduxit: Ezc
chiam p.iukilum in
fuperbiam clacum
cum Jachrymisro-
gintem,cnmincli-
berauit? Audicco
Epifcopi, vtilcadca
[,
lcs res cxemplum.
Scriptum eficnim
in quartoRegum,
&in fecundo Para- c
Jipomenon lib.die- d
'
rum,his vcrbis: l\e- c
gnauit Mauaffes, &c.
Et pof^quamvche f
T)ei mar,ct fKper tos, origi.
. nlis viVJdicct daitj n.-itionis
vcl ccc
cflisiudici),qui.inon
dc infl-rioribus
, fcd de
iuperiori-
bus
ludicaniurpcccatorcs
c calo
cnimiudicium
iacuia-
e Immenfaverb.
Immcfamifcricordiadominidicicur,
quo
nia
cuangclica
pro
D
Oratio ManalTes
Regis
luda cum captus tcnere
tur in Babylone
,
quce neque in Hebrxo,
nequeinGrarco
habetur.
a m
niifla
nir!I.im
hnc
promiifam
mcnfu-
ram.
Lcg.ilia vero
menfiiratafucranc.
vnde:
l{>plebocctU- . .
',
'i^ olco, -^c.
f F.t
inw-fltiibllis mi
fricordia . Supcranc
cnim
imbccillica-
tcm no<^ram diui-
n.c
promilliones,
qug nccfcrmonib*
cxplii
a
T Iniioca': Deum oinnipotmrem
1]!!^ ruis e^l niinis cxp-rtus.
Omine Dcus
d;Tinipoten.s patrum no-
(Iroriini
Abr.iham
, Ikac, & Iacob,& fe-
a
1
Vifibilemicinmabilemae.i
:a:am.vdc.i-iLi:nUr..aos, terr.im, car-
iicm iiu,c m (uaii) gioriam tocit Deus proprium oniatum ij.i^entia .
minieorum
luib
,
qui fccilbccclum &
terram cuni omni ornatu eorum
,
qui
a TNe^Imiitibtis motis vlterius euasari pofut . c Apii -.an
, ncc OCH-
iignalti mare verbo pr^ecepti tai, qui
j
hs poiTunc conccra
iai].iarum, f;u2c!auO. ciVdiiiiiioDrj-cpnio.
plari
.
g
Domhns Detis a^-
liflimus. Nihil mirii
clt in laudibus Dei
quod dictuefi: Tu
cs Dens
altijfimtis
fu-
pcr omnemterram.
Ec
cali.
1
-vl.....: v.ii.i.ifa um ai].iarum, (]U2c!auO. ciV diuino praicep^to,
lati.iuvlis
;
i^ ra crca:H ad hudeiti viJeiicet n.ominis ttti
conclufilti abyflum
& fignaltiternbili,
& laudabilinomini
tuo,quod
omnespaucnt&tremunt
a vultuvirruri.stu.-e,
&in-
fultenrabilis ira fupcr pcccatores
cominationis tu^e . Immen-
a
flnhrm. enim inhrma cogitamus.qux
oc.ilus non vid.t.nec autis audiuit.nec i,i cot hominis afcender.a<c
_. ,,..,
la vero
& inuclhgabilis
mifericordia
promiiTionis tua!, quo-
"uXiclclmt
f.
">"^.f.^^;^dominus Deus altifHmus
fuper omnem
te/ram
mini Dcifui,&c.Ec
i
iogammis
& multu mifericors
, &poenitcns fuper malitia ho-
OrauiC ad dominu K"
* ^^^'''^'P?:''"'"'". intcHigamcontemptoresprominactpocniten-
E
& angeli al-
tiores func tcrra.
orauic ad dominu
diccs: Domincom
nipoccs DcLis , &c.
Audiflis quem.:d-
modum dominus
TAudiant ponitentes, uitcliiganl contemptores promilta e't pccniten-
_,
"^'""'""le pecv.itorumlidelcrati:r per^eriicjsiniprcboriim
minum. Tu autem dne fecundum
bonirate tua promifilli
poe-
nitentiam remiilionis peccaroru
, &tu Dcus iuilorum non po-
a
1
Remedu.TH-cctat.Jium e:tpoenitentia, iuitis vcronone.l,
pocnitcnt.a cun.lituLa, tjuibus per yatum dotuta eit culpa .
... - .
Vu-^itent.acun.tituLa,
(juiuusperyatumdotutaeitcuipa
l'ue"lt'^!' & multo;
^ ^"j5^P^"^tentiam iuftis
Abraham,I[aac
, & Iacob:his
qui
inionces occidcinr
"^ '^'"i non
peccaiieruut,
fcdpofuiIH
poenitentiam proptcrme
pcccatorcm
,
quoniam pcccaui luper
numerum aren;^ maris.
leuitcr cafligarum
reccpit
,&dimiffis
dclidis, cii.in in rcgnu i cduxic. No folum .n. pccniccntibus
indcilgcc,fcd
cciam
priiiinam
dignicaccm refticuir, &c.
Nazianzcnus.Dominus
Deus iulfoiudicio mifcricordia
cxpcnderc fo cc.Nam
& Pauliplancacioncm .-iccipic. & riga
tioncm Aporlo^
duo vidu? minuca , &: publicani dciccho-
]nem,&:
Mananisconfeiiioncm.
-^ luftorum
omnipoccns
Dcus cft,no impioru,qu ifibi noua
hgmtncacomponunc.Cur
ifioru criumcatu Dcus cil , Sc no
cci..m ahorum r Quia in ifiis Chrilliani myacrij figuratacl^
plenitudo.Pcr
Abraha
Chrifli natiuitas:pcr Ifaac congrc^a-
cio crcdula; plcbis:p
lacob rcfurrccho intimata c faluatoris.
polo. jb /V/.7re.Tropo.Marc
populus fubditus idoloIacri?,qui infide
licatis tludtibus
vagabatur
,
quem dominus verbo iuo figna-
u)t,cum
Chrifticrux(qiii
verbum
patrisjcordibustL fronci-
bus corum
inlignicur.quod
eli mare iignari vcrbodiuina
niTi mirabilius in-
ccnd.mius . Myfte-
rio
nimirumChri-
fiiprxdidum,
qui
cum fuidec caro
(quia vsrbimcarofa
loan.i.d.
tlimefl,) alciflinaus
faihis dl fupcr oni
ncm carncm, qug
tcrrg nominc nun-
cup.-;cur
.
h Lon^animis.
PcC-
cacorcs ad pniam dilfcredo , nec deliil:i ccporcpuniendo.
i^Mitltumnufcricori
. C^iocics pcccnueris veniapolhcendo.
K 'Pxniicnsfuper maliiuun. Quod ccffacur Icrc.oflcndcns
do-
minu promiccere bona bonis,& mala malis: fed cri poffe vl-
trocicroquecoucrci.licommutatiofuc.-itinfecuca.
Necde
bonapollicicacioncfccurior
videaris cum facies mala, nec
dc maia comminacione diffidas li conucrfus facias meliora.
Multum /mVon.Siquidc fi fcmclindulgcnciam
cribuilTcc
mifcricors:nunc autc cu hcquccer
dclinqucnubus,frcqucn
tcr mifcricordiam
impcdicmulcam mifcncors
appcll.mir
.
1
lits qui t.binon
/'<>(w.tY/7f.P<;ccaucrur.c.vcique,&:
iifdclidlo
naci funcgcnicaIi.H<crcdcs nimirum Adx, fcd gracia gi-acis
pra^uenci line pcccaco funccontiituci
,
qui ccancdcpjccato-
rum fcmtne propagaci
.
m St4perni4mert4marenrnaris,mtdciplicat^
fiint iniqtntatss .So-
Pial.^^.c.
lere.iS.b.
<h'odomnes TrrmMnr.,r r
-
.-^^-^t..^.
ui ittper
numerumarenmaris,multtplicatf iint mtqmtatss. So-
icm hornes iudTr n ^v^
coccmplantcs:pa-
knc dclida capilhs capicis al-qu.;ics coapcari, f icuc ^pheca
^^cmmZ^U^^^^
^Z^c^^ms^ComprehenJunt me n^tq.uates ntL, &nonpotft '
TrJ^.^^'11^^^^^
d^>rm.Multiplicattf.,ntft,percapilLcapittsmkMci!^m,
n i.
o----"""i>-.iitJtiiLts:4uia vLiitus aomini circu-
v..picic vniucrla,
Vnmerfa racionalis crcacura,ctti no omnis re
|picircrcacorem,vircucem
tamcnciusagnolcicomnis.
i
^/'er/^ecfrt/om.Noiiaducrfus
, vndc m cuangclio. j-fd/r^
Dei
Vt Vt'
aris il-
le,capill;s iftccomparac mulcicudincm pcccacorum.Sed in-
p
tcrctt.quod arcne mans illc,qui viciorum pondcribus ica
violcnciffiiueprxgrauawr, vtfubcorum farcina ncqucac
^
rcfpirarc.
'iuifio
Expoficio m.igiflri Nicolai dc Lyra , fuper
O.ationcm
Manallcs
.
Ominc Dcus ommpotens . Ifla oratio regis Ma,
nal]es i.on eflin IIebr,-.o nec
efl de tcxtu:
& ideonon
intendo cam
eXijuiliteexponere,fcu
tantMH bnuiter
peuranfire. In hac cnim oraiionc. primo reciirnt ad
diiiinam magnijicentiam
,
/t
t
undo recognofcicpro-
brtammifcriam,ibi:
Quoniam peccaui . tertidpaitmifvriiordia,
"t tt minc f lcclo
. Cinapritnum
confitctnr priwo Uci omnipo'
'^"tiamftuemaiejiaumpro^ter
quam dcbet colt dictn^ Domi-
ncUeus. w
Qi!i
z Qui fignafli mare. dicens G-n.i.a. Congrcgentur
aqux
qUcElub ca-Io funt in locum unum,(S.:c.
3
Qi\i conclufi . B^pctitioeAeiujdcm
,
quia mare &abylfus
idcmitnpoitant. SecHnuofaciureius iiiiiiti.im fcU qi4itatem
qua,
dtbei limcri, diicns : Tcrribili l;iudabili , &:c. Tcnib lius mi/eri-
cordiamfeu piitatem
, qua
proMifitpainiientibus mifsreri
, ibi : c
inucfiigabilis mifcricordiapromilfionis tu^",ilVc. Etjeqnim:
4
C^ioniam pcc. Hit. recvgn^jcitjumt
n,If( riam .primo tn pec-
catorum niulcuuaine
, ibi : Supcr numcriim arcne maris , 6cc.
Cy eortimgiiiuitate, fcumavn;iitdinc,iLi:
Suuucnsabominatio-
aes,&: mulciphcans oiiciifiones,
i^fata
.
Ecnunc.
12^9
Glof.ordi.
&:NicoIaideLyra.
1270
JS
refpirarc.Isautemqulcamalibus
coiuiindtur
inccntiuis,
A
facilctamcnincdic;rulifcrro
potcftpucrcdiiicmrclccarc,
capiUis capitis comparat orfcnfam luara
.
a
/riM/Mj/iiw.Malonim
comparatio diucrfK.itc
fcccrni-
rur numerofa . Vidctur qu.cdam cluccfccrc ratio vcntatis:
vt prodcliclimodo
dolorccontriti pcdoris fuadcTur,paucis Ioquatnr,qa men-
tis contritio , noii ons locuno dominicam pictaccm inflc-
lic . Cor cnim contr-tum & hutntliatnm, Dcus non ipreuir.
c '^efifiu! perdj<. Non ait ,nc danincsmct uiniqiiiratibiis
mcis Quod cnim damnatur in fubllantra fua rcrorquctur.
Quod vcro pcrdit".
D
P/al
diam tuam, & malum coram tc feci,ftatuens abominationcs
c&multiplicansoffcnfiones.
Etnuncfledlogcnuacordis mei
d
prccans a tc boitatem dominc . Pcccaui dominc, pcr:aui
&
B
perfecutorum quif-
a Multiplicatar funt
iniquitatcs mcari incuruatus fum multo
piam puniatur.qiio
^ ^:culo fcrri, &: non cft rcfpitatio mihi, quiaexcitauiiracun-
ponia cniciatusfan
vuivuiwiv, i.>
i
., _
t
disingcfTit, vcani-
iTia rcx lud.i incur-
uatuscft, &:Man.f-
fcs nonvnovdduo
bus , fcd multo v.f.
Toccnim fibiyincu
la fpiricalis fcrri in
quibuslig.irctur,im
SrclTu
:
q
uot i pfc fan
orum incbris in-
iccit
:
b QMlacxcitani , &c,
Jniquis a<ftibuspro
uocando. bxci
go iracundiam
qui mala cora
Scd vi-
&c a-ccrnc pcrditui
id .igiturjVt quod ha
bcbacur, in nihiluai
rcdigatur.
f Ciim iniquitatibus.
Nota inicjcates nul-
l.im habcic fubflan-
a
fQuodfrtiBiorptofecus,iiquiaemp!utimipcant,
rlnonomncsi;.roj>iia5 iniquitatcs gnofcum
CiniTI, OmilCquippe
iniquitatcmmcamagnofco.
Pctoroganstedomine, remitte ^
peccatum, fcbnscit
a T
Sola: pereant qu.T mc fecum pcrdcrc laborant.
animC QUXdllinaU
mibi,remittc mihirnc fimul pe'rdas mc cu iniquitatibus mcis,
a f
Illocurfiicxtcnditur pccnitcntiura, vt quatpcccauerunt obtiuiuni
iraJantut ne artcrni memoiix dommi rcconclatur .
in ajternum refcruesmsla mihi,quiaindignum faluabis
h nic, fecundum magnam mifericordiam tuam,& laudabote
f
Non vno die.ncc pruco in'.porc,lcd orani dic^jui cnim pcirciieraucrit vl quc in fincm hic faluus crit.
3
fcrtur , in uihilum
rcuocatur .
? li^ia indif^num fal.
Indignos dominus-
faluat, nonpiome-
rico dclidorum rc-
xcimcer
i
fcmpcr
o'mnibusdicbus vita: mea^jquoniam tclaudat omnis
^ tnbutioncm impcnr
;r"Dco f
virtuscxlorum.&tibiellgloriain ikubfeculorum, Amen.
t^S^,
committic. icc
dcndu,quiam.ilum fingularitcr
fecommifi{Teteftatur,hec
vnius mali commifTloindignationcm domini prouocauit,
cii imilci mulc.i fccerunr mala.ncc illico cll vlcio fubfccuca.
Qiiod malum cxponit , Hatucns abomin.5Cioncm. In facris
voluminibus
abominatiofiucotfcnfilimulacra dicuntur,
ijuam quifuit vcncr.itus
,
puaricitionis crimincpolluitur.
Potlunt&aliterintclligi . Omnc pccc;icum otJeiid:culum
cft.in quo vciqucoffenditurad niinam.Smiilitcrctia abo-
lTunatio:quia Dcus abominatiir omne dclidum
,
quod in
prquaricationiscorde defixum cfbtiturfimulqcrum. C on
gruit&dodrinisd^moniorum.iptari qux vcra? abomina-
tioncs &: otfcnfioncsgrauifiimc.quibus ira domini prouo-
catur.
BabtMaas.
^ j ,f fi^[fg ^^e.Gcnua cordis flcctir , ut fimplici poffula-
tionc dclcat,quod patcrna pi(^fiimpcionc pcrcgcrat.In limi
I li tudincm hominis extcrioris intcriorem dcfcribit.
d Ticcau! domine.pcccaui. Itcracio pfitchdi vera ehumilit.is
fupplicantis,qu.nfidic.^t: Pcccaui l"pii!cu,peccaui cogicacioni
hus, peccaui fadis,pcccaaiforinfccus,pcccaui in Dcu.pcc-
caui in proximfi.No k ui pronunnaccncdoJons h^"c vcrba
r
fun: rck';^cnda:tcd cucadcmgmuic.irc qiiadidafunta pre
catc: Nclcuiccr ^curratanimus accr ifia,lcdcu dolorcgra-
iii,^: p.ir!cnciatMt?i:ip.TUcis vcrbis vim magnxreifapiacco
a'cbri.P(jnitens quippc aut t.ic.tus l.ibi)s,iicctbus indulgcn
tiam filcntio dcprcccc : Autctiam li loquciidii aliquid ck
dolore
vcnia fupc:iundcs
Dignus.n.eftqui faluat indignum, &ex dignitate luaflcic
dignum, qucm culpabilis vicc cradus facjcbat indignum.
h Secmduinma^nammifericordi.tm.Qw^ccundCx mz^inam mi
fcncordia fe qucrit laluarijnon ccmparalis,fed (jcernf^* vica:
falutc inquirit.Equidcm mifcricordia pcrtinerc ad haiic vi
tamefiimocemporalcm : m.ignsmautcm mifcncordiam
rcmuncrationi concurreic fcmpiccrna:.
i Omnibiis dicbus viix wf<t.Prudciis cxpcdacor etcrn^ falutisi
non pauco rc"por e. fcd omni tcmporc vit^ fu^' Deii laud.ic.
Dcusindicbus viC9Jaud.icur,in diebusauccmortis no pc-
ccff Iaudari:Sicir;iqucqui dclidorii morn fubditus iacetini
quitatibus inuolurus, Dcu laudarc no potcft. ?\(^u efl tnimfpe
ciofalaus in ore pcctctoris. Ccnucrlus vcrocii fuenc taquadc
morre trailatusad vu5,illico laudisofficiodignu&inuenic,
confbifqiic fupcnoribus vircutib.iudicacur,dum illum l.iu-
d;ic in tcrris qucm illc quoquc glorincinit in lupcnus.
K Omms firtus ca/on^w.Chcrubim^fcmphim^throni ,61: do-
mi!iationcs,nrchangcli,fcdcs,vircuccs,angeli, miniftrnatq;.
mulra funt officia qu.u fortaflc aut nos in libris poiita facnj
nonpoffurnusinucnircaut humanis cclata fcntibus inqui
rcrcnon valcmus.
I Gioria infccuiafcudonm. Eft gloria tcporalistdc qua: J{e ti- F
niucris cum
diuesfaffmfucrit homo.,cHm muliplicata futrit do.t u .
C'
Eft iS.: aliagloriafcaipiccrna.Sit gloriadomini infcculum,
cui Sc humana crcacura 5i angclica tamulancur, A mcn.
^
li E A TI
Ea
|>lc
NICOLAVS DE LY RA.
) Et niinc fle(i>0. Hic confenucntcr petit mifmcordiam. primo re-
uetenter <//.Hc nuc ficcto gci.ua cordis mci. tiuiagcnua corpuris
fieffere no poterat,inipfdiiHS con"pfaibi<s ftrrr.fciundo iuflanter ibi:
3 Pcco rogans tc dominc Tciitionetnfuapluries &rnMltiplici-
tcr re-
trr replicddoncrtio ccfdentcrprafumens de diuitia ?n'fcric:)rd'a,ihi
3
Qu^ia indignii falunbis mc fccundum magiia mifcncoi-
di.ini zuA.Et profmcens emendayiJbi:Rt laudabo tc fcmpei".f
//( tvrminat orativntm dictns:
4
Q^ioniiup cclaud.ic omnisvirr.TS celorum . i.otfincs ordi-
tiei angeloi um^& tibi eflgloria infecuUfeculorumf^imin,
Finit Expojltio Ormonis regis Alanajps
'BEATI HlERONYMt
ad
Domnionem &Ro^atianum mfdram>
&
Nehcmiam
prologus
,
1272
Tntm
dijfctlitts
ffface^
re
qmdfrojcitij
,
a^/f ne-
ProIogLis
beatiHieronym!.
ttie emnadEHangelia
,
i?7
qni^fefmtskapa-
^^
'
nmtiirquafide^aeterttcjiamcmoi
qsifapud
fe^iua^mta
imcrpretes nm b.^hemtir.
'v>:!pt,t
tlaird
t cfiioijia
Na^arem^u&cahitur
,t^ex^
fHn.t.A.
^^^isyf^io njocaiitfdiii/n meum:
^
^'Vtdchunt
^^"^^^^-
_
.^
i^^i-^i^y^^coml^tinxerpimr^T^tdja^atmyqucla
gare.mcduftattit.Nam
tiortoi>crirefertamm
,
Etciy.p'itaheo-M
neque vobts alttjurdtm-
fcrif^tafmit.
Cumi^profrre nopatmrtt, ^gs
perantibtis
abnuerefen- legtte de his excmu!ars5m
fujs
m^per a mbis
edtta,
maledtcoTum
aiMttdie Itmuis
cGrfo^
dtumur.Sed^t^dCi/mpenditim
itemamyCtr
te
qtiodtliaturti^fimy
(fqmffnnum
eft.
Edi-
di altquid
,
qtiodnon habettsrin
Grcco
,aut
aitter hal^ettir qtiatn ame
'Verfum eji . Omd
interpretem
UmantiInterrogent
HeifTfos^et
ipfis autoriiitf
tranfatiom me^
^uelarroget,
'uelderogentfdem.
Porro
altudefyficUufs
(quoddicitur) oculis mthi'uoiunt
maiedtce^
tentiAc^
:
^magmtu-
do omris
tmpofitaitaceruices
premit., 'utan-
tefulffafce ruendum
,
fit
quamleuandum .
Acceduntadhoc
intiidorumftudia.qut om~
ne qmdfcribtmusy
reprehendendumputant,
Ettnterdum
contrafe
confcientia repurrnan
ie.pubitcelacerant
quA occuite ieaunt,intan^
Hum. vt clamare
compellar0 d^cere:
t
Do-
mine liljeraanimamrmam
a iabiisinimtSy
5
altnguadoloja.
Tertius
annuseU.qttod re
y^nontmttantttrCjrecGrt^m
(iudsumfS
^
femperfrthttjs atq^refcrtbttis, ^jt
Efdr^ li-
benemicntiam,
qmpojifptua^tnta
tranfa-
brum,
^Efther vobts de Hebr^o
transfira,
quafi
non habeatis
(fr^ca ^Latina^uolu-
mmay aut quicquid tiiud
eft
quod anobis
'verttturynon Hatim
abomntbus
confpuenda
fit .
Frufiraautem
(vtait
quidam)mti,ne-
que aliudfatigando
nifiodium qup-ere , ex-
treme dementte
eft
. Itaque
obficro vos mi
Domnion
(f
Rogatianc
charifiimiyVtpritm
toresiam
Cfjriftt etsangelto
corufcame^Iti^
dps
^
Hebtomtas legis
^etcristntcrpretes
Aqutiamvideiicet
, ^S Symmachumy
(f
Theodotioncmy
(f curiose iegunt,
tfper Ori
genis laborem in ijexapiis
, ecclefits dedtca^
runt
.
Quantomagis
Lattni gratt
effe
debe-^
rent^ op exultantem
cernerent Grgctam
afe
aliquidmttrtuariiPrimumemmmafrnorum
taleaionecontentty
iibrum non
eferatis in
fmnptuumefiy^
tnfmt^dificu!tati!^exem-
puhltcum,
necfaliidiofiscibos
ingeratis, vite
piartapoffe habere omnia, deinde
etiam
qtii
ttsq^ eorumfuperctitum
,
qui tudtcaretantu
habuertnt
,
&'
Hebrpfermonistgnartfitnt,
de aiijSy
&ipfifacere nthiinouerunt
. St qui magis errabunt^ igmrantes
quis 1 muiiis
w
mtemfratrvtfunty quibus
nofira non
difpii- rttu dtxertt . Quodettam
faptenttffmo cui-
centyhts trtbuatts
exempiar,
admonenteSyVt
damnuperapud Gr^cos acctdtt , njttntcrdu
Hebr&a
mmina(quorumgrandtsin
hoc vo-
fcriptur^fenfum reitnqmns,
'unitisCtiiitfli^
iuminecoptaeft)diftincTe,per
^fnteruaiia
hetinterpretisfiquereturerrorem.
Nosaute
tranfcribant.
Nthiientmproderit
emendaf qut Hebrcjitnguq
fdtemparuam
ijabemns
fi
librum
mfiemendatto Itbrartorum
dtitgen
ftentiam , ^Lattnmnobis
'utcunqjermo
tiaconfiruetur
.
Necquenquam
moueat cp non
deeft
, deai^s
magispoftiimm tudicare,
^
njnus a nobis itheredttus
eft
,
necapocrypho-
(f
ea qu^
tpfi
tnteiiigtmt^s
inmftraitngua
rumterttjet
quarttitbrifomntjs
deiecietur, promere . Itaqucitfetiyjdrafibticty^utaor^
quta
ef
apud Hebrgos
Efdr^
,Nehemj&cf^ Stnonincendtaiaaet^mmquammeuiuuan-
firmones tn vnum voiumen
coariantttr
, ^ te Chrtftofilebit eloquti^m,ettamprcctfa
itn
qu^
nonhabenturapudiilos,
nec deviginti- guahalhmiet . Legantqufuoiunt,
ctiino-
quatuorfembtisfunt
, procuifunt
abifcteda. ^luntabijctant : emntiient
apices,
iiteras ca-
St ^ms autem
fiptuaginta vobis
oppofuertt iurmnientur , Magisveffra
cijaritateprom^
tnterpretes,
quoru exemplaria
vartetai
tpfa
caborad(it4>dium
,
quam
iiiorum
detradto-
iacerata
^tnuerfa demonftrat , ncc potefi ne ^
odto detcrreljor,
'vtiq-
verum
ajfertyquoddiuerfum
efi,
mtt-
ESDR^
Glof.ordi.
&
Nicolai
de Lyra.
1274
E
B
C A P.
I.
,^
natinoprimaCyri.
^c
Athanarins.Efdraslltc
taccrclos ^ k dor CHm t ikt , rrJitum filioru
Hcackx
Pcrli.T iii Icriif.>lccxpo(uit ,
in pnmo
libio
tradit ciuiMnudo
cuia rcdiuis tucnc m
in.inuTcfti
filulofcdecb, &:
tf^
dr.c,&:Zorcb.ibcl
,&:
Nccmix,
Euinu hi
Uidxi-
0^\.'tionrm vc-
i6
rtdiius b.mc
ponit ,
Tres n^i-
litcs rcijcm
cuiiutiicnti s
,
quoiQ
vnus cnt
Zorobabd
.circa ijux-
fttoacm
qr.andi
contcndcbaMt,
i-aibproniiirione,
vtqui vincc-
Jctc^icqu:dvcllci
pctcrct. H.'ic,
qnia dixcrat Zor-
^"'"litl ,
vidor
|,.Pnral.;5 d CllilSt.Cuni
.lUtcm lUlTuS cflct pc
, F.l... a.
K-rcquodvci:ct,pctijtvt
llr.ulis
?"*'
'l
capuuitasfolucictur.&llcrufa-
,^. a-
&Tvc*
lrmrccdiric.irctur,acqucitavipctijt,faa.imcft.
Dimifla
'
ilt capciuitJS : Btcnim tcmpus nx Dci, lcxaginta,
lcUiccc
anm.tuncudimplctumcrac.
^s lofcpbus.
Primo .autcm annorcgniCyn ,qui hiic
cranfmi2;r.itionis
noHrx Babylomca:
fcpiuagctimiis
,
mi-
fi.-mtusc%Dcuscapciuit.ucm.
&L cahunitaLc m .xrumno-
C
Uilluispopuli,
.S:licuc
ill's pci- Hicrcmum piophctam
antcdifutam.vrbcmpredi.xciut,
cjuod poliquam lcruic-
S D
R
LIBER
PR.IMVS.
C A P. I.
JE
iib.i.^. c.t.
Clrifti t
Chrilhu qnoqiie ait.NcccBe cfl implcri omnia,
X
N
t
anno
grimo Cyri regis Perlaru, vt
rint
DCQ triplex.
IncipitPoftillavenerabilismagirtri
Nico
iai dc Lyra in Libium
Lfdrxj&primo
Piologiiscialdcni.

,njtfaccrdoffHpcrioli>fii>,y^uchar.6.
Sccundum quod
m libris prcccdencibus di^um crt,Dcus fub ratio
ncabfolutaYubicclumcitin
tota lacra fcriptuia,
fubr.itionibusautcmcoiitradis
fubicilum cli in
parti.nlibus libris,(icutcorpus
mobilcabfoiucc fumptu, iu-
bicclum crt in coca pbilof >pbia naturali.corpus vcro mobi
lc anim.ntum fiibiedum cf t in libro de anima , &c in alijs li-
brisfcqueiuib.ad
ipfum.litcodem
modoDcus fubracio-
nc gubcrn.intis
populumlfaclfubicdum cft in libro lu-
dicum,5 alijs libns biftorinlibus fcqucntib. vario came mo
'^'.'^w-
do fccuudum variationcm buius icgimuus. Dcus.n.bunc
~
""
populumpoftingrcirumtc-rcproaiilTiunis
triplicimodo
e,ubcrr.auic. Piimopcriudiccs , 61: ricdccoagaurinlibro
ludicum.S.'cundo pcr rcgts,ii^ liccradacurdt; co in libris
Rcgum ^Paralipomenon. Tcrtio pcr fKcrdotcs,fcilicec,a
rcdicu captiuitatis Babylonice vfquc ad Cbriltum.Expcdi
tisauccm duob.primis mcxlis,ccrcium pr^Miiamb. !icmus
,
quia libcr Efdrc incipita rcdicu capciuicacis Babylonice , a
quo inccpic rcgimcn faccrdocum,cu fub Deo pnucipali re-
dorCjdcquo rcgimincdicicur vcrbu pr^afTumpLum, Eritfa
ccrdos,crc. In quo qwide vcibo primo tangit' rcgcntium ha
bilitas.cu dicitur.Saccrdos.ideltjfaccrdoces . Eo modo lo-
qucndi quo df Exod.JJ.f. ^eutt mufcagi-amljima. idcll,mulci-
tudo
murcaru.AdcuiusinccHedum lciciidum,quod fccua
dum Pbilofopbu pnmo politi.illi qui funt vigcntes intclle
tu,lcicutia,&: prudctia illi funtapti ad rcgcndu,quia fciunt
fe &: alios dingcrc lu finc bonu. TaliS aute dccclfecoditio
faccrdotu,prout dicitur Malac.i.b. Zai/rt facerd^ins fcientiii^
^Ugon n tjiiirunt de ore eiMS,'ihia aimlm doniini cxcrtitmm eji.
Sicutangclicanatgra fupcriorca humana, &:idco homi-
ncs pcrangclos reguntui^fic faccrdoc:.'s qui func quali me
diatorcs inccr Dcum 6c populuni,cx bocn.bcnt aptitudi-
ncm ad rcgcndum . Sccur.do in vcrbo propoiicotangicur
huius rcgiminisaucoriws cum dicicur.Super folio fuo^fcde
fc cnim fupcr folium prc^priii cit babcntis autoricaccm di-
fccrncndi,iudicandi,.u- cccoi rigcndi. Hancaucaucoricice
habucrmic faccrdotcs a rcditu captiuitatis BabyloniCiE ^
cicra,utdidii clt,dc qua potcll dici quod fcrbit' tla. iiS.b.
"Pr.fp.nabittu innnfericurd-.a fo!f<m^i^- li.uthitfuper dlud in vaitA
te. Rcditus autcm dc c.iptiuirpcc Jiabyionjca factus fuit ex
diuina mifcncordia, .S<: luit prcpaiatio ad boc, quod popu-
\\x% pcr liccrdoccs gubcrnaretur , vc pacct pcr pruidida : &:
iic
rinc
NalMifbodonofrtr ciufciiic poflcris pcranpos feprun-
D
cinta, iurlum cos rcliitii! urus cllct m patiiam, dc .rdihcato
icmplo
rcdituricflciit.-?cifcc!n uatcm priftin;tm,!tacisom
niapr.diuit . iixciiato cnim ad idCyri jinjnio, crtccicvt
illc 111 bunc modum pcr vniucrfani Aliam fcribcrcc. H.rc
dKiLicxC'yrus,&."c.
iicda . Sicuc Cyrus dennido
Cbald.i.'orurn imperio populuin
Dcilibcrauic, & inpacriam rc-
milic,6^tcmpluminccnllimlc-
g
rofolymis rca-diticaii pr.cccpir,
&: boc cdidum ctiam pcrlitcrai
.il-nanifcIiauit^itaCbnltusdcftru-
tto diabolircgno
,
ckdos fuos
qijicrancdifpcrfi ab ciuscyran-
nidc, ineccicfiamcongrcg.iuic,
quc m prcfcnci luflific.ica cx fide
paccm babcc ad Dcuni pcrip-
fum,
&:advifioncmperpctat'pacisfcItinac . Jcrulalcm'
quippcviljopacisdicicur. Templum quoque inceniunj
rcfiaurantacic, cumillosquiinlidi)s di;;boli fidcm pcr-
didcrant, ad falutcm rcducens , babitatione fua dignos
ctbcit , lcnpturas etiam facras <S<: fandas pcr vniucrfuin
nuindummictit, quibusfidcmfui noiniais &L fpcmfilu-'
tiscundisquiadrcguumfuumperancnc, ideft, clcdis,
JF
prcdicac.
^
^ "
^
Et
_ >
licbuiusregiminisfoliumfuic in mifcricordia preparacu.
Ec bcnc lubdicur :Ec lccicbicfuptrilludin vcricatc:quiaa-
rcditu c.iptiuitacis Babyiouiccj quo ccmpore prcfiicruntfa-
ccrdotcs, no lcgitur populus Ilracl itadccliiiane a veritatc
f;dci iicut ante : quiatcmporibus ludicumi^ Rcg. multo-.
tics inaior pars populi,imo qu;iii totus populus dcclin.ibac
ad idoloiacnam,proptcr quam induda fuic capciuicas Baby
lonica,vt pacuic per predida:fcd a redicu capciuicacis Baby'--^
lonicc pauci lcguncura vcricaccl.uri^ dcclinafic, vc poce'
ccmporc Miicbab^orum aliqui ex ambicione
,
& aliqui ex'
Antiocbi nobilispcifecucioue :(L\:mulci cx concrario pro
vcricacefideilcguncur morccm accrbilfimam colcr.iflc ;rd

gloru Dci,<iuicitbcacctd.is in tccula fccuIorum,Ameu..
C A P. I.
1N anno primo Cyri.&c . Lihr ifle a qtto incipit rcgimenfa*^
ecrriotuwyVt diiU cfi^fu/nfibt anne.xis,potefljic dinid<,quiapri~
riiO langitur huhts rci^innnis proceffus.fecmdb incidens cajiis,fjiu eff'
duplex.ln viio habetur exemplinn cqrtfiantix contra .Aman: In alic-
ro cxem^ltmpatitnti.in libris Eslhcr & lob . Libros atitem Tobit>
iiJ-
Iiidith,& Mackabxoruiityticetffiit hifloriales, tamen intendo eot
adprxfens pertranftrc,'iuia nofunt dc canone apnd lud.^cos nec apud
Chrijii(inos:mo deipfisdicit Hieron.in prohgo Galeato, 'quiefipro^
logus fuper Libros R^gum^quod intcr apoerypha cantantHr,*^ in pro^,
logo Indtth dicit, cjKod antoritas corum non efi efjicav adprobandui
alijuid quoi, in contentionem vcl dubium venit . &tdeo expofttmi
eorim noii intendo iifisiere,donec <ium Dei adiutorio &vita comitt
fipcr ornncslibros canonicosfcripferim.Si aulcni domitius vita rnihl
conceffcrityfuper iflos libros &alios qui corttintintcr pon iintnr iu Bi
hlijs,quuniiiis nonftnt de canonejcribere potero dotnino conccddf.e.
Liber autCrn iiie diuiditur in trcs partcs : quiaprimo agliHrdc redu-
H

l:ompopiliiHb Icfifiiio lofedcch ^fccundo dc inUrnCiione n ufii
pcrEfdramltgis doSiorem.y.c.tcriib dercxdificamne mari pcr'\:'
hcmiamducci:i,ibi,Ferba l\^'hemi.e, .^irifii tres fiiernnt facevdotcs,
vt
cx
fiqiientibus apparehit. Dfccundo autrm loco V.fdrxnon intca
d: adprxfcns meintrom.ttfre racione iam diB.i.
f.
quia non cfi dc ca
none.Cirfaprimum primo difcribitur reditus populi. fecudofwidatio
tcmpli.c.} .Circaprimumprimo defcribiiur iicentia data. fecundo h
meratur tmba licentiata.c.z.Circaprimum pr^mittitur coufiffio ma
icfiitis.fecundo fubditur conccffio iibextatis , ibi : i^is cx vobii.ttr
tio complccio voiuntatis ibi: Etjurrcxcrunt. qu.nto cvilaliopictatis,
im:i\x qiioquc Cyrus. Circa primtm primo ponuturq-ixdam prs:vn
biila.fecundo couceffio ipfa ibi : Hxt dicit C.^us^.Tr.mMmpixwabn
lu>n tfl : qnia notatur teinpus cum dicitur
;
2, In anno pri mo Iko. ^dmaiorem aUl inielie&iim eornmqii.t di
cut:ir in hociibro,^:;^ .tliis deiilo Cyro,& maxime cHiufduilialamr
fuper
Luc.c. z.ponenda
efl hic ori^o &promo[io huitts Cyri.
Sccundi
j; cnin
M O R A I, I
T
E R.
j Tn annnpimoiyr:,t'c. Cyrus iflc figuram geflic nri Salu.i-
toris, quia iiait illc Cyrusiclaxauic captiuit.itcm ludcorii,
fiw S^^Matoruclivrcaptiuicaicin^acmm inlimbodctcnco-
rbi.
rum,PLn.6j.d..Afcendens in altum captiuam
duxitcaptiuititeni,
dedit dona hominibus,ii;c. Ii.c propcer lianc figurain iltc Cv
riiS
vocatur Chriftus,Efa.4j.a.H*c dicit dominus
ChriftomeoCyrtf,
cuius ap.dcx.^c.
*
'
-^ Lt
127^
lEfd
rx.
"^
complcretur vcrbum domini
cx ore leremir,''
a
1
Agni.3 F^^tffbtc & pion dcntia Dci Hiaci, etum Chuilus iicit : A inc iplb
J.itio n;ti;I, icd Iiint docu:i inc patci hac loijuci
.
:? trufcitauit dommus fpirirum
Cyri re^is pcr-
a tChiiausfciiptmasftnftaspctvnueifiunmiindummilu.
farum
, & tradiixit vocem
in vnjuerfo
re^
f
^no iuo etiam per fcripturam diccns : H^ec 4
dicit
Gap.
I.
12;
(D
fQiiiatnncn)il!umsch)ciratiumhabcbat,
cl dcflruftn
ChaU*^tum rs
npciio nujln:n polic iibt Kliilcrc cicdidit. fic quoijue Chtwtuj aii
;
'cau
i^
npciio nuilti:n poiic 1 ^w.u.l.
cit mihi oninis potc.las m calo & in ictia
',
5 dicit Cyrus
rex Perfarum
, Omnia
rcgna
a fDciim Ifiac! Deun carP confitctur,
& iam omnia rcgna tciii eum m potefta-
tehabcie,
&ci>i-vuiidaicpoikaSiiofcit.
poteita
terrx dcdit milii ddminus Deus coeli
, &
ipfe
NICOLAVS DE LYRA.
v4
enim quodhabvfir in Scholajiica hifloria^ ^flyages rex MedorUf
& 'Perfaium vidit .nfmnis de ventrefilisi
fu^ cgredi vitem tou^-
, ftam
ocdipanttm . er curtj figwficatu huius qu^reret a conie&oribus,
refpondcrwit rjHodfignificabatpuerum ex ea nafciturum in tota
^fia
rcgnatHrum^<:3- ipfnm ^iiyagem
deregnoexpulfurum.iiuodtimenSy
Daricm confohrinumfunm adoptauitinfiliuhi,i^HiafiUum non habe-
hat^fidfiliam vnam,quam dtdit cnidam milttijimplici,nepuer natus
dc ea magriorum amicorum potentia pallarciur. Et cum hoc ad maio-
remfecuraatem cum didafilia effetgrauida,fecit tcpuspartus ipfius
explurari,& pucrum natum adfe apporiari
,
ejuem dedit cuidadefuis
prmcipib.dccidendutn ,fcd ille imens ne regnum ad matrempueri de-
uenirctjnon fecit ^fedpuermn in nemore expofuit , ad quem ex diuina
prouidentia (ejuafolet adefie quando deficit humana
)
venit quAdain
canicuh la[tanspuerum ipfum,afcris &auibus JifcndendOffjUcpa-
fior
regii iuuenit,^ vxorifutt tradidit mtriendum,qui cum creuiffet,
ab alus puerisfaSlus efl
rex corum, &rebelies ftbigrauiter afftigebat,
jntamum ^paires puerorum comjueflifunt regi: ad quem cum adduce
re(Hr,cunjiaiiter &inlrepide dixit hac fefecifje tanquam rex eorum.
]\ex ergo admirans pueri conflantiam, in co qudam ftgnafiii iieneris
agnouit:& a paflore feritatem requ:rens,ipfum
effe ncpoternfuU inue
nit : po-unian.en erga eumplacatusfuit, crcdrns qubdjomnihmfuum
\
impktum efiet in regno pi-.erorum : & eum alendum tradidit iUiprin-
cipi cuiprius cum tradiderat^ocadeiidum
.filiu.v auttmeius clam ec-
cidifecit,eo quod fmrat Inebediens orieius.Qnod tamen tllumprinci'
pemnon latuit. "Poi-.edyeropntimpusmagnum rex exercitum tra-
didit iili principi ad domandos adu'rfarios
, & ipfe inMediarefedit.
Ille autem prihceps mertior occifionis filii fui fuaj/t excrciiui , vt Cy-
rum regem Terfaium el!geret,vvcans eum Cyrum,idefl, hircdem, qui
prius Spertaiicus,idesi,citulMS vocabaiur, i o quod canicnla laSaue-
rat curn.ilHodfaUum audiens .Ajiuges,coUcgit excrcttum, vtpugna
rct contra Cyrum: & in prinio congrcffuprmaluu ,fedp<flca a Cyro
ieuiHus fuit. yeruntamen Cyrus magisfc exhibwi ti nepottm qucm
viciorem
,
nam regnum Hyrcanorum jibi dimifit
, i; Datiu auuni ulo
fuo rtgntimMedornm, ita quod
pofi eorum morie totum deuenirctad
manumfuam. Toflea vero Cyrus &Darius tius aunnculns obfederut
gabyloniam,qua capta,& occifo Balthafar rcgr
,
Darius rrgnauit in
Bahylone duobus annis, quo mortno totnm regnum deucnit ad manum
Cyri,zr ficfuitmonarcha: & inprimo anno huius monarcbixdcdit
iicentiam filijs Ifraeircdeundi m Indicam, &sdificandi irmplum,fe-
xundum quod dicitur hic. In anno primo Cyri regis Perfarum.
\td en,annn primo quo monarchiam tranflulit ad Trffa>,quia licet re-
lum Mcdorum effet honorabilius , tamen caput manarchix pofuit in
i'erfide,eo qubd ibi primo regnauerat : &quia. Verfx ipfmii fublima-
pcranttnrcgnum
.
1 Compltrctiir vcrbum diii rx oreleremiic. lere.i^.cap.
Currqj implcci fucrintlxx.anni, vifirabo fuper rcgcm Baby
3oni.s,iSc. htfir)iiliter.\<).c. Ci?ni cccpcrint implen m Babylo
re Ixx. anni v)fitrbo vo.s
,
6l fufcitibo fuptr vos vctbu mcu
bonum,vtrcducam vos r/d lccDmiflum . Dicunt amemHe-
brxi,r,ubdinilxx. nr/ni funt accipicndi a ternpore deshuilionis tem-
pli perT\abi'ihod( nnfor,& furrunt inpletife.xto anr.o Dariy, in quo
complitumfutt tetetfltim. Sedhocifl falfum , qiiiajccundimomnes
hifloriographosaltosfueruntmuUo plures anni. Snpponknieti>'m,
qubdCyrus rtgnaucrit tantum ii.annis , quitamtn regnauit
}0.fe-
cundum
hiflortcgraphos Terfarum.Iofiphus ai tem diiit, qubd iflife-
ftuaginta anniinccpeirunta drfiruRione tenipU pr^diQa
,
& tetmi-
natifuerunt annoprimo monarcht Cyri , Secundum vero cxpojilo-
rcs Latinos iflifeptuaginta anniiommunittr inclpiunt a defiruftione
ciuitatis,&
termaintur in annoprmo Cyri^,fed torriputaniurfscun-
dum
dum Chronicas,ad quam compurationem
fequitur
Mardochumfi.if-
fe 2.<i9.annoriiw,(juando
fuit exa'tatns ub .Ajfuero regr, vt dntarabi
tur inprincipioUbri Eilher,
vbipropri'ehabeilocii:idco non intenda
fequt compittattonem eoru>n,qiiia non videtur
poffibde Mardochxum
tandiuvixiffc, &datoqubdvixiffet -. tamen
tuncfacerenonpotvif-
fet illa quM de eofcribuntur in libro Esiher
, qui lamen inter libros
f^-
crafcriptiira canonicos
computatiir.lbi
enimfcnbitur, qubd ri'^ebat
ngina dortjmi,& rtgis falatium,^ regnintgotia dfponebat.^a. 5
lo.dicit,qubd
ifli Ixx. anni inciphm a tranfmgratioue lechonix
,
&
tcrminantitr inprimo anno Cyri : quia tunc dtdit licetiampnpuh rc
deundi de captiiiitate dicem, qubd iranfmigratione
vfque ad dejiru
fiiohcm ciuitatisfueruntjedecim anni
, & inde vfque adprmum Cy-
ri annum, quinquagiiita duo
qidfimuliunciifaciwit
jcp^uaginta an-
nos, vtpatct
. Std qu.intum adprimum numerum dicii
mawfefie con
tra texturn ^.Ub.l{igum.vbi dicuur i^.cap. qubd Stdei hias imtneaia
te rcgnauitpon Iechoniam,qui atio nomine ailus
tfi loaihin, etfuit
fitius loacim, quifimtiiter aUo nomine ditlusfmt lechonias , vi ple-
nius habetur Matth.prirno.&
ibidem,ftilicet,quani I{cgum rigifirno
fecundo cap.diciiur, qubdtantum regnauit vndecim annis
, & fie ab
eius numero
deficiuntfiptcm anni
.
" Trcptcr quud videiur mihi, qubd
iflifeptuaginta anhiituipiunt ab oBauo anno loacimpatris lechonia
fiue loachin. Tunc enim captns fuit ptr T^ubuchodonofor
&faftus
fibi tfibmarius
, &nobiUs dc lerufaUm
obfides du&i in Babytonem,
E
inter quos Danitt &focii eiusfuiffe dicuntur.propter quod exiunc in-
cepit tranfmigratio Babytonis,Ucit magis compUtafi<erit tempere It-
chonixfilii eius,et adhucperfeBins in captiuatione Sedecios deUruBa
ctuitate,& terminanm in quarto anno Cyri,quodfic oflenditur, quia
loacim rtgnauit ii.annis.^.}\egum i^.& ideoincipiendo ab eius an
no oiauo inctnfiue habentur de regr.o eius quatuor anni, &de temfi
te Sedeci decem imtgri. ^am vndecimo antio quarto menfef-.it ca-
ptus
&
txoculatus,& duclus in Babylonem.^.^eg.
1 5
. propter quoi
itle awius computandus
efl inter annos dtflruSiiottis ciuitatis,quia ma
iorpars eius
fmtfub deliruBi^jne . alitcr vnus annus his computare-
turjcilicct in tcmpore Sedecix,
& in tempore deilruaioHis . y mde.
5
r. vfque ad Cyruw, qui Ucetprimo anno fute monarchiie dedit ticen-
tiam populo redcunki in \udeam,vt Im dia ur, tamen lud^i ex longtt
manfione in terra Bahylonis vxores acceperant
& prolem procreaue-
ratit,
& ibidfmpoff'ifionesacquifierant,picpter quod ai dijpofitio-
iiemdertbiis&familiis
manfcrantin terra Eabytonis ptirno anno
Cyri,& ficundo,
& tfrtio ventrmit in Ienifjtem,vt dicitur iv Scho-
laflica hisioria
, &annojcfienti pofuerunt fundamcnta tempU. I.
Efdre.^. ifli anni/Biid iwiiii funt fc)?tuaginta,qui Danielis.p .dtcH-
turjeptuaginta atinideftationis Itri-fatain
, qui tuncpropriefucrut
eompUti, </niafundato tcmptofecerunt
lud<ifefium magnim &gau
p
dium.i.Efdrx.'^.
X Sufcitauit dominus fpiritum Cyri rcgis Pcrfarum . \d f/?,
voli<titatem
.
3
Et traduxit voccm in omni rcgno fuo etia pcr fcriptura
diccns. quia ea quxfequuntur de deitatis confcffione, et de redeundi
conceffione,fecitf)ubticare verbo &fcripto
.
4
Hxc dicit Cyrus rcx Perfarum. Tofitisprieambulis.hicconfe
qiitiiter ponitur
tonfcffio deitatis
.
^
Omnia rcgna tcrrs dcdit mihi dominus jDcus corli . ii
efl,niultei diuina vittute,quia eius imperium
nofe extendit ad omniz
rcgna terrte,confitetur tamtnfe hxc obiinui'ffe diuina virtute.hoc ait
ttm confefsHs fuit,quiaj;hifuit notificata Efaite prcphetiaquadrage
firr/oquintc,vl)i diciur. Harcdicitdomin'ChriIfo meo Cyto,
cuiu.- apprc hcndi dcxtcram,vt fubijciam antc cum gcnces,
6 doi fa rcgum vcrtam,&:c. qua multo temporefuiiprAnuntia-
taante tempus Cyti
,
, c
M O R A L I T E R.
t
S* trtduxit vo( tm in vniuerfo regnofuo ttiam. quia Chr/fitis a-
Foflolos&fcptuagintaduosdifcipolos mific adpradican-
dum,&
cuangcliflas moujtad fcribcndum pro inforniatJQ-
nc &c faluiconinjum Gcntiljum,
^mtiia
t
Omnia regna tcrrx dedit mihi dominus Dcus cceli. Et hcc modQ
Matibxi vltmio.d.dicit Chnflus
, Data
ifi
m'hi omnii pottflas
in cteto & in terra . Cyrus autcm poccfbtem habuit in ccrra
trncum,quia figura dcficic a pcrfcttionc rci figurat^E , ficuc
vaibra dcficit a vcritncc
.
Tom.3.
SS i E$
1277
Glof.ordi.
&NicoIaideLyra. 1278
^
A Et ipfe pijtcepit *ni'u vt * lif.i.irem ei
dowim &c. Bcd. Domiis
N vcl tcmplu Dcim f:r'p:uns f.n:bs vnufquifq-,
dodorum &:
Prr.x. in lib.
cota fjmul ccclofu
f >lcc appclliri.quia in
cordibiis fc crcdc-
*l^'
Ciu&fpcr.autuim,d:l'5cnciumq.habicarcc6fucuit.ndc,^/
^****"**'
quitdilnit mc fsrmo trsmcosfrr 4a:,cr
p-itcrmeHsdiUlct eum. cr J^
11 pfniettMi&t. vndc iicipfc
f.Cor.i.e. Apv)l!oIusair, rf'f/"'w/>r;/4 a
jpfe prxcepit milii
>
Hwi cfi
,
<fnodtfli yos . lltalibi,
JW^*'
ChriflMt *ero in dumo fn.: t^nt,ui
fi!iu<
, ifMd
dfmusfumut s &c.
In fi^uram buius domus , vcl
tcmpli fpintujhs Sal(>mon lc-
cit ccmphim in Icruf.ilcmdo-
$.fit.4.i. inmo. Inrci precatiir cnim pa-
cificus, f^niiranscudcquodf:
-j.^
^
Aiulriptii.tbi(U'\eiiifiinp!rfm,&
E.j.j b!
pjcitncn iriifinis. dc quo Apo-
Epbc. .4. ftolusaic: Et peniens lUJngeli-
Tf^.t p,t(rm ytbis qni tvigt //-
. j
itis,
&
pMceiti his qui p ropCy &c.
a.ibidem.
^^^^
^^^^ tcmplum fcptC
annis.edificauic I
octauoautc
confummauic&dcdicauit, fi-
gni^cic quod cototcporchu-
iusfcculi
(
q(iodfcpccmdicbusciraimit)ccGlefiadomimis
collcctis ad (^dificium calcftc
fidclibus conftruic
, &: in v ita
fuajraapparcncc rcfurrcdionis slonaad
inccgrum pcTfic:c,
B
& n g.uid;u:n vicx immorcalis in ^ccrna vifionis fucclanca
tcfulfollir,qu!acnim
ipfco(tbuadic,Kl-ft,poa
fcptimafab-
bachi refuiTcxic, rcittc ocionano
nuaiero ccmpus cciam no-
ftrx rcluricitionis cxprimiiur . Qviod aucem ^uo fequencc
qua:damccmpli?dificiaucuiftacclb!uica;pcruc,lcdinliin-
tiarcgum Hi Ciccrdocum
inltauracafunc,
lignificacquocidia
yrt>a.M-b. noscrracusfidclium
dcquibusdicicur:
Septies t "ditjuaus
,
&rrfi-.rgit. qui quocidiana ccinporum folcrcia pcr cxcplavcl
horcnmcnca prxccdcncium iuUoru
,
qu.i(i per laccrdotu S^:
rcgum Dci corrigunc induftria. Rc5es.n.6d facerdotcs ocs
pci tccli vocancur
, cum (inr membra fummi rcgis &
facer-
d()Cis:&: fc bcnc rcgcrc,&: corpora fua viucnccm hnftia Deo
cxhibcrcdidiccrinr.C^iia
poltcacrcfccncib.malis ccmplum
idolorum fordibus prophanacii , &: candem a Chaldxis de-
flruilum U incefum clt,%nificac grauiorcs lapfus corum,_q.
pcrconfcfsionc rccta; fidci&facfm bapcifaii ecclelix me-
bris.idunacidcnuotr.iudcdajmonum
a ftatu fidci dcic(Si,
& viMO'-iimflamafuiiccombufti.
(^iiadirupcoceplo,&: vr-
bc Icrufjlcm ciucs cius in U ibyloiie craiifmigraci ,
fcd poft
fcpruagnca.nnnos.ittapnia ad p.icnam (dno mifcrancc)re-
mifsi.' urfiis ccmpluiu &: vrbcm fuki:.! grandi labore rdtaii
rariiiir.ugnihcaccosqui dcccpci a duiboio, non folum fidci
'
Iinccricatcm & inccgi Kutc boni opcris perdunc,fed ecia per
accrbitaccm lcclcrumGcntilibus &i Publicanisfimilancur.
vndc: Sit tihi .thwcus
&
puhlii anas . '^iorfi cfi aliqui pcr diui-
nnm gratiam rclipifcenccsad ecclcljam
icuercuncur,cum il
lultr.-Tioncfaniti ipintuscompunilili, pra:^pca Dci qug rcli
Qucrancdcnuo,audiUnC(3<:cullodiiic Scpcensmq;Sucdona
fpijf.in<;ti . Dccc vcio prsccpcis fumma diuina^lcgis ccprc-
hcndicur,5c dccicsfcpccm fcptuaginta func . Vndc bcne qui
pcr
per ola pcrucrfa in B ibylonia fucrant captin.ici,poft fcppui-

ginc.iannoslibcranf,vS:'domv"i Dci &: ciuicaccfa.Ktirccdii

canc, quia nonnunqu.im qui p:;r pecciu lua a communio-
ncccclclic fcparaci infidclium nun!U"ocopuIab.uuivuifus
pcr donuin fpincuilancti bona opcra cxcrccnc, &; IJc c<.)nf;)r
t:um fidclium do!inis,fciliccr,
vc xJificarem ci do-
' ^^ ^HutaLis Dci dc qu.. luci.ia.-
ciccti,rccipiunc.
Nocandumcnim, qi.cdca-
dem pa'nitcncium ad ccclciia
rcucriloncm, ^domus (Joini-
ni pott inccdiu rcxdific.ua
, &:
ciuicas rcfiaur.ica, &:populus
riam rc-
c-laca dc-
tiucutedcAi
.
-
nuncianc. Scd quia Lldrasdc
Icrufalcm
qua: eft
in ludaja
, &
xdihcec t hTsomn/buscxpiic.u,Iibccdc
domum dommi Dci Ifracl , ipfe ell Dcus 4
volumincausaliquafpmcuali
nuim in Icrufalcm ,
quarcitin ludxa Quis
cll
in vobis de
vniucrro
populo eius ? Sit
. Q.iione!tcoipeutiKlococoiii>Khcnfjs.
bf
Sinemcnhilpo-
Khi l^* t.1'it neino poteil Ue co..;uiij.v piccatorum ad opcta vb tiujjn
, iJ
c..,.ceferuuoBabylomsadUoc.ta;c.ni..:t.c.uu...e
ClUlCIS rCllaUr.nCl 6CV
dominus
Dcus ilhus cumipfo- AicenJac.3
^1^%^^^-:^ ^r!^
1 fid eft in confcllione,vt qu. per obl.u.onein Dei cap tmanttu i Ckd-
L, ,i
r
,^. V,
,,., f.
r,
.> , r, -1
diis ide:l,dinionibus p
c-onfctlioncra d.mni pietaii ad Tilionein pacn millUS,tX V.Xia lail .r.l Cc!
a fDiuitej fcilicet c,ui prxdicare non poflH.it.
in Icrufalcm . Et dmncs rcliqui
*
fciiicetiTel alibi metu Chaldioiura
qui ctt
*
1 ^
VeIinChsMiafciiicet,TelalibimetuChaldioiura Oilpcrii
adiuuet in cundis locis vbicunq; habicabat:
scfu cx ponere
, q
uo clarius fi.nc
qualicerhis qui pcr ncgligccia
vcl crrorcm pcricranc , lic ad
paTiiccnciam rcdcundu, quan
ta Dc; gracia
,
quanco ipforum
conacu ;.dmilIorum pofccnda
vel impccranda vcnia, qiioniodo pocnicenccs cum eis
q.
nu-
per ad fidem vencranc, candem Chnlti domum ^dificcnc
>
tc pariccr m fucuro dcdicacionis iUius folcnuia cxpc-
cccnr.
b ^fisefl invobis.Ec.Ma^na. in his verbis fidcs rcgis,magna
cIarccpiccas.Fidcsqu:dcm,qu!ap.)puIum Ifraelprarc^^tcr.s
Dci cltc inccllcxic.I-'iet.is, quia nuiio exccpco omncs qui vcl
leiic libcros in pacriam rcdiFC,permiiit. Fidcs,qudd eundcm
Dcum &: habicare in c(clis,&: cilc i n lcrufalcm, iH cu lingu-
lis rcucrcencibus afccndcrc pjiJc confeUiis elt,p.icec cnim
(^
non corporcum 6c loco comprchcniibilcm,fcdfpiricum&:
vbicunquc p!-.cfcncem crcdidic,quem ica krofolymis ,
&
m
ccmploh.-iberclocuinconfcirusclt , vcfimul cumcirlirc-
gno pr^iiderc non dubicarec : ica in calis rcgnarc crcdidir,
vc cum iliis fidclibus eilcc in ccrra, corumquc anuiios 6l ma
nus ad falucaria dingcrcc opera
.
c .yffcendat in le. Bcd.Qui pcccant vcl fccularia curac in imo
func,qui Dco placcre dclideranc,ad c^leftia fufpircc, oinncs
pompas mundi& illcccbras ^ccrnoruamorecranfcendanr,
& a^dificencdomum Deoin lud^ea.in confcilionc.f fu^ini-
quicacis &:diuina: mifcracionis prarparcnc coida lua qux
Dcus habicarc&: liluitrarc dignetur , Si: proximos ad idcni
inuicarc vcrbis&: cxemplisnicantur.
d foj.Nocandadiltintio verborii, quiaoibusacapci-
uicacc folutis dcdicrexfaculcacc, vcquicuquc adtcmplum
a:dificandum,dno ducc,afcendcrcc,non cri omncs afccnde-
reiufsic,fcd quos donaca libercace alibi habicarc dclcctarcc,
afcendcncibus auxilianquequedcloco fuoprxcepic, daca,
iciliccc,eis in neccfsicacc cam logi icincns pccunia vcl pcco-
ribus. alia quoque illis dona darc &: commcndarc dclidcra-
uic,qua: in ccmplo dni pro mcmoria miccentium oticnenc.
Omncsergodecaptiuicace iiberaci funcomncspiccatisa-
dibjjs dedici .Sed pcrie^itiorcs ad jedifiicandu ccmplij domi-
""
"
no alccn-
>
U
K*
NICOLAVS DE LYRA.
I
Ec ipfc pra:ccpic mihi vc ^dificarcm ci domu in Tcr.' ^4
jrt eadem prophetia.fubditnt : Ipfc a:dificabic ciuitaccai mcam
,
&:c apciuicaccm mcam dimictcc, icc.
-
Quiscft in vo.Hic confetjucuter ponitur conce(}lolibertatis,fci-
licct,'i feruitute omtifoHS qui uolucrunt in lerufalem redire
,
et hoc
eft
qujddicitur. Quiscit in vo.d'; viii.populoeius.
populum enim
Jf
ar[ rrputubai f)opulum Dci cdi,quia in iUupopulofucrat ucrus cul
tusipfiut .
3
Afccn. in Icruril(:m qua: cit in I.idir.i &: ^dific, q.d.qudihet
4cpopulu lUo debct hotfMcie^ tura ex uifidci io Uberiatis^qua omnes
appc-
appetuntyetiam bruta. aninuliafecundtm modumfuim, nn hfftu*. &
autcuU rcclufx qnaniwncumque habcamfptfdide cd iumedcr.auni
yf-
poiunt tamen LbeytatcyJfatictad.ft qua wa patcatcujdendi .
TktX
Holuntate culius ipfius
deitatis ^ui exctceneus tft
in Jei ufakm ,
unde
Jubditur.
^
Ipic cit Dc.qui eit in le.
efi
autem uhique tcqu.ilircr per cffen-
tiatny& prtcfcniiani
,&
potent'it,fedper
fpccalem cuUnmfu t in leru
falem,quia ad hoc elegit ciuit.mmiUum,ui habftur s.Hj,g.et
i.P.<*
li.& 1.
S
Ec omncs rcliqui./c///ff
/^
depopulo iUo qui nilunt reccdere
,
qt
ali^juifueruni ibi retenii amere uxorum &filiorum ibidi geniioium,
- bonotum acquifitorum.
Adiuucnc
MORALITER.
I
Et ipJeprtecepitmUil.ut xdifirarc ri domum in lerufalcm. Dcus
cnim p,iccr homino Chrifco preccpir.uc^dificaicc ccclclia
CNl.ipidibusuiuisidcic, Chiifco crcdcncibus cx cmnibus
gciuibus conrrcgatam.
Y
^cdifiieidoiiium
dufftiaipeiJfraelJ^ciiRQs intcUiguntur apo
Ao-
(toli & aliicrcdcncences primi,qui mocibus &: do(:irina
^i
ficauerunc ecclciiam Dci
.
j
Et omnes relioui <?ri/Kcc.per ifros inrdliguncur
coniicrfi
dc
Gencilibus qui adiuucruncin
^dificacionecccIcli(j,iicuc
pa
t cc dc bcaco Luca &: aliis plurib.a principio conucrfis cx gc
tibus,&:pofteadcAmbroiio&:Auguitino,&:}i'spIu"bus
doi^tonbus. . ^
1275)
l.Efdrx.
.c.
Siec
B
no afvcnderLinr,CcTrcri adiuiicruut . Ocs.n.clefii dc potena
cc ccncbraruni cruc/.ad Iibcicnceptincnc filiorij Dei &glo-
neoes rocitTan landxciuitacis, i.
cccIcfiirannumcTaci Ix-
tancur.fcd tm perfcdorii cft m xdificacione
ciufdcm ecclc
fi.r cc .ili ji prxdicando laborare,qui ab Apcftolo duplici ho
Uorcdoiiar,C(ir,ricuc
a TAd pridicandum.
b TDequacuncjuefciliccfprofc.Tione .
a
adiuuenc cum viri de lo^co fuo . Argcnto
, & auro, & fubftan-
tia,&: pecoribus,
texceptoquod volurnarieoiferunc
inrem-
a TQ,dia deliili animo & ineni mcent,vcl iui vel fiarcrnx Hileifvionis & falutis curam uon habent.
^
plf) Dei quod eft in lerufalem . Etrurrexernnc principes
pa-
trumdeIu(Ja,&
Beniamin,&{;^cerdotes,&Lajit^,
omniscu
a TPer fcripturas admonendo Ik grati.im infundendo
Cap.
I. u8o
angclus Danicii di-
cic : i^(/ do&i, fturiut,
fulgtbnnt qiiafifpkudor
jii-mameiiti,<6^ qtti adin
fiitiarrt ernditint mnltos,
fuafi
fiilUmpCTpetitds
a[ernicats.<^u crudi
dpL^rina errantium mcnres in ffudio boni operfs
xdificarc.
D
Scnb^ doa:i in rcgno ca;lorum,qu! mcric^ fcnfufqj
audico-
runilolercerc.xaminanccs
dnudicare norunc queaiinquo
gradu miniflcn) ccclciiaiiici proinoueanc.
d Vr a/: Quoiidianis profcciibus
velucobufdamgradib.
a-
^'''i''<lem.
icciidic
adfummam
tOreS nnikotUm Cit .
_--;-- i--""-""""^^."^vg...Li.uiiuiiunaenao .
magis audicores ad
^ luslulcicauit
Deusfpiritum
, vt afcenderet ad^dificandum
cccleftia dihgcda in-
fticuuc,minus prorcr
,
- fDiuitesgaudiaperpcrnx remunerition!.'expeftantes.
templum
domini,c}uod erac in lerufalem.
Vniuerfiq^ ciui crac 4
S'e?petS
TPr.-cdicatorum.
a TN.itu ali ingeniopri-claris,fixis, efotiucii.^ianiiidis.
. *
I
D
dicandii fublitiacdi
lutcs.g. piedicare ne-
queunc inopig eovii
lubiicnirc,vclicpdi-
cacionis poffint ciTe
participes. Vndcloa
ncs : ?^"j er^o dLbcmus
huiiifmodifufciptre.vt cooperatores
fimus veritatis &c.
a ^iditmeiH ^-c. Qiii teporalibus abundanc, no folum paupe
nbu-jChnfii
neceiranadebcncminiftrare,
fed& bonaquic
polfunc pro fe Iibencer opcrari, vc vcroque comodo in cem-
plo Dci quod eli eccle{ia,parcem
mereancur habcrc.
b Er fiir. Cyrus oia pnEccpic,im6 |>m!fic in lerufale afcende
;-e c^
a:diincare domumd.ii , fed c incuni dc luda
, & Benia-
liiin,&: tribii Lcui afcendere volueruc . Na dccc tribus fub
Icroboa rcgc atcplo Dci & cultu pictatis fuuc alienaCcE ; 6c
idco a rcgibus Allyrioru fuerunc capciuacx,nec vnqua om-
ncs, vc perhibcnc in pacria veniffe . Sed Iudas,& Beniamin,
&
cnbus Lcuicica,ad qua ccmpli miniftcnu
percincbacqua
uis pcccacadcccm tribuii imitarentur , nunqua habitatione
vrbis &c templi cgiemonias dcfercbat.Vn ^ vltimsea Chal
d,Eis funt capt;e,&: prim^e Pcrfis regnantib.rcdire
permifix,
qu:afcilicct,de tribu luda & Lcuitica
ortuseftdnsnofter.
Tnbus quoque Bcniamin illis fc rcligiofi fideconiunxit ma
xime quia Icrufalcm
mcius forcc fuit:& ideo collatx mifc-
ricordis particcps eire meruic
.
c Trirui. Pnucipum.n.patru, idcil , magrorum eft opcre &
doclrina
rCniS CUra gCrUt, imO , . ,
--

j-
* iA't.'i"^'i"5.^"iwprx-cians,nxis, eiotjucii.uamciais.
acquifitapmipcijtcr e
irt circumitu
adiuuerunt manus eorum in vafis argenteis &
neceflecft'^ vt
."5
0^/-
^
'"'^'' '
'"
^abftantia
&: iumentis
,
in fupelledtili
, exeeptis his
-">
c^
- r. ^Fidelct.
qua^ Ipontc obculerant.
t Rex quoq; Cyrus protulit vafa tem-
a fQuiUbec immundus fpiritus qui fideles de ecclcl.a tapit & prmatgaudio arterria: i.acis.
plidomini
,
qua; tulerat
Nabuchodonofor
deJeruialem,
&
a
flungcndo cnnlortio reprobotum <jui funt templum & ciuitas diaboli capitis fcilicet , omnium
malorum angelorum & hominmn .
r
>
pofuerat ea in tempio Dei fui . Protuht autem ea Cyrus rex
virtutum,
quarfunc
I
ina-cernajpacisviiio
i
nc. Primi gradus
funt propriam vica
^
corrigcre. Secudi de
proximorum erraci-
bus laborarc . Supre-
.mipoffopcra boiia,
&c dodrinam gaudia
pcrpccua; remunera
"
re.
c .Adiu.ma.c. Manus
a:dificacium focij,c[,'
xdificare nequeunc
dacis pccunijs adiu-
uanc cum feculares
pr.^dicacoribus libe-
ros fjjos vcl familia _
dominocducandam
'^
committiac, vt quod
per fe ncqucunt, per
cos qui poflunc , do-
G adus vir-
tucum.
X
NICOLAVS DE
LYRA.
i Adiuuenc.</e bonisfuis ad xd.ficaHonem tertipfper munera adhoc
<>bjata,&ctredeuntes,vtpoJfintmeliusredire&profpereagere.Seci*
du Hcbrxos yariatur hic textus &expofitio. &hxc efi liiera:Et om
ncm rcIiquum.//e Iudxii qui nonpoieft
afcendere Icrufdempro'
fterpaupertatem-.quia non habctexpetifaspro fia. y>el debilita-em^
quia non potpeditare,vellet tatnen ire ftpnfiet.AdiUuent cum uiri
dc loco fuo. idefi,vicini eius,c'iam
Ccntilesprouidendo
de expcnfis
&vehiculo,itaprccpit
Cyrus.
X Exccptoquod
uoluncaricofrc.&:c.
qamtdtiGcf.tilesaudien-
tes virtute Dei
Ifrael.obtulerunt
muita mimera ad xdificandtm tem-
flutn Ierufale,quodfuerat
defiru5itm exemplo regis animati ad hoc.
3
Lc f urrexerunc
principcspacrum.
Hic corfcqtmnter dcfcribii
impletio yoluniatis
ipfius Cyri a Dco infpirati,cU diciiur: Ec furrex
principcs
p.uru de luda &Bcniamin
& facerdoccs &Leuicc.
m.n.tres
tnbusfcihcet luda,Beniamin
,
&Leui,fucrut vltirno ca-
ptiuate
MORALITER.
3
Etfurrexeriintprincipes
patrum de ludK &Beniamin
, &facer-
<totes&Leuitce,&c.
Iftifunc Apofloli & crcdcnccs pnmi,
qui
prompcc ac viriltccr cxccuci fiicrunc opus ccclcfia' Dci.
vu^i'"f'""'
'^^' ^^' ^''"'^ conuerli dc gcncibus in lcienciis
J hilofophicis
cdoil:i,qui illas fciencias
conucrceruncad xdi
ficium
cccicfia? Chnfii
.
X
1.eAr7oyKc,<:?:Y,PerNabuchodonofor,
quifcdens inangu
Itiainccrprctaf,diaboIusqui
(ecij portatigncmfuum
figni-
ticat.I
cr vafi vcro qux tulerat, homines fignificant^ quos
ad
idololatna
& alia pcccara induxcrar,q pcr Chrm ad "ra-
tiarn
reducuntur.
Moralitcr autc pcr Cyrum Chriilu^ft-
gnihcatur.ficutpnuspcrdomumdiii
.xdificandam intclli-
ii>turmcnshumana.i.Cor.3.d.
Temdm Deijaa^ium efi,quod
efiii
mino fu:E deuotionis munus otFeranc.
f i?r iumentis. Bed.Idcff,C3rdioribus,fed ad leue iugum cuan
gclij porcandu manfuecis. Dauc cc pscor.i, humiles,ffpiricu
&i. mices,q. de fubflancia iua quaii dc lade, &: lana gracis pau
penbuscnbuunc
. Danc jcfubfknriam &fupelled:ile varia
aim mulcifariis opcrum fioribus , infignes viros vel foemi-
nas,parenccs vcl domeflicos docloribus commendanc, per
quos dnoconfccrenc & proficianc in a^dificium donlus do-
mini.SuHcn.pIeriq; nacurali dono caff^i,pacienccs,modefii,
libcrales,iufiiti?(S<:
fipientieamatores,orationibus iSc cle-
y^^j^ ^
cmo fynis(iiGuc Cornclius^inflaccs,
iV lege non henccs,qu9
lcgis funcfaciunt.Hi cu fandfis pnrdic^corib. in Chro rcna-
fcicuri.vcl in fidc confirmandi oiTtfranf^quafi fupellex >J aria
ad xdificandam domum diii principib. pacrum cribuuncur.
g
Vrotu.au. Bed. Diuerfi vaforfi fpecies fidcliu perfonas di-
uerfas vel orones fignificac
. In Apocalypfi lcgicur viginci-
idem ibidcn-
quacuorfcnioreshfcphialasaurcas
plcnas odoramecorum
F
qux funcoraciones fanitorfi . Phialiecnirii func vafapatula
& lucida,<Sd fignificanc fimplicium corda,qu^- nihil fubdolg
cogicacionis habenc,fcd ea quo; in cordc ccnent,pura profe-

4^
runc
\
ptiuatpert{abuchodonoforregemBabylonis:&-primoredulifun(
de
captiuitate,nectantumpeccauerunt quaiu alix quA captiuatxfue
rUtper reges ^jfyrioru,nec cx his redicrunt de captiuitate
nifi aliqua
reliqui,qu.t euaferant manus regii
^ffyriarum: &coniuxcratje tri
bus tribubuspr^diBis tanpore lofiit^vthabciur.z.Tarali. 1
4. &fue
runtfimulcaptiuatxper1>{akichodonofor,&fimuLredierunt,quivo
luerunt redire.
4
Vniuerfiq; quicrac inciram-iicuadiuuc.Hoc</K/?/ic/>ere.f-
ponitur.Fno rnodo de ludps remanenttbus in Babylone..Alio modo de
Gentilibus adiuuantibus impotentcs deprxcepto Cyri,vtpr^di6iii
efl.
5
Rex quoq ; Cyrus.Hic cofequenter defcrihitur collutiopietatis:
..quia Cyritsfecit rehitui
vafa quxfuerant apportaia de teplo domint.
^udierat cnim,rp dominusfuerat offenfus cotra Balthafar rege Baby-
lonis eo cp ea applicucrat v/ibus hitmanis
,
bihendo in cis
iffe & fui
milites &vxores: vt habetur Dan.t.prupicr qnod Balth.ifar no&efc''
. quenti interfc6lus efi,
Per
eflis w.H^cauccm domus ardificacur in lerufalcm, idefi,in
'quiece voluncacis bon^ . Luc^ z.b. Gloria in altilfimis Deo
, &
in terrapax hotbus bons voltint. Ad hanc ^dificacioiicm indu-
cicCyrus nofi-cr,f.fefus.Chriftus,per vocem,idcfi-, pinter-
nam.infpiracioncm,inquaIoquicurmciicib.humanis,&:per
fcripturam,i.pcrdodorc5&: pr^-dicatorcs ad informatione
poptili facram fcripturam exponcntcs . Per vafa vero a Na-
buthodonofor ablata dc domo domini poflunt intclligi do
na fpiritus fantl:i,que diabolus aufcrt dc mente hominis,qui
templum cft diuinitatis ,qfi eam inducicad cafum pcccaci
morcalis. Scd Cyrus noffcr, idefl,Chnniis ca rcmiccic, cum
apcccacomorcaliadgcaciam refui-gere facir,& tunc labo-
rat fic rtfurgcnsad^tiiiicationemccclcfifj per cxcrutium
vircucisajdomtno rclticut^.
Tom.2. SS z Hi
iiSi
Glof.ordi.
&NiccIaideLyra.
1282
a Et
.tnrfmrriuh e.' S '.{fihafarprincip! Iifd*y& hic e/l nnme.&c. D
4 Chr. Idcfl,Z )rc kibdi fcnindiim Hebraros.qiionomi-
nccum Atlvr?) voc.nbanr,qiii inrcrprcc;uiir, f^niidHim in rri-
bul.itionc & nniiuftin . Pcr iltum aucem Zorobab'iem di-
millifuncomncs filij Ifracl.
^
runtlin^i.rTalihnscrgonromata.f.acccprr.bilcs
I><^oora-
^c.oncsuTcllcrdcruntur^Cul:nquibusvtcb.ntur_adinc>dc-
dos vcld.u-.dcndos
rc-.nc cc naru.i artus
v.chmaru, vt oibus
rationcdi.ncb$p.usiualc.iri
confumcrccm- ,
pars faccrdo-
tih^s^us
Lcuiris^ars
otlc.cnt.b.darccur,.llos
iisumcanc,^
t.bca.ni,d|lactjg.un^^^^
a
Perfarum
pcrmanumM.thridatis^fil.jGabazar,
&annu-
?-rri Te dc flCri'^CIO
f
luuascoi.fclsioannunifratui.
tScn&r
faiucan.quodcftChri b merauitealSafrabafarprincipi
Iud?,& liiceft numcruseo-
(tUS,qUXOniniDUS
nnc
^
^q,,iifirimqodc!lChritlusdifcrcimidorc.)ucmrt.
&intel[igtre.
tei poiubra
d.ccnd.i,qux
pcrttttio
1,:.]^ anrcc trieinta,
pbiala' ariTcnteiE mille , cultri
^ ^
r.bus,quxhum.-na:co
rum. t P.iul?
aurc?
irj^iiua,
p
^q^.^^^^^,,^^,^^,^,^,^,^,,,,.^,^ .^,^^^^^,,
Bgnition.smod;.mcx-

i^i^^^,n,,i;.yphiaurci
trigunajcyphi argcntcHecun-
.
^
,.
, ^
.
diquadnngcntideccm,varaal.amille.
Omniavafaaurea ^
^^^[^^^^^L^;^,
&ar<^cnteaquinque
milliaqu.idringenta.
Vniucrfa tulit dctorum, necperic
Sanabafar,
cum his qui afcendebant dc tranfmigratione
Babylonisinlcrufalem
.
UM.
ccdcntia ic:ni fpirituf-
fancbtr.buinda.
Scv-
phi aurci qui maiori. fa
picritix
fplcndorcru-
tilant.
Ar"cntcivcro
quidcKcntli
vcnuftatc
nitili qux norunt pl.v
Qiios
Hocfit,cumChri-
I flus qui cll hxres vni-
z
uerforum quos.ndfa-
luccm predLftinauit,
dc pocelf.itc fathanx
cruic,&: ccclcfix facer
'
docibus reconcilian-
'^
dos per panicenciam
offerc
.
Bet)]
.,
in E;

E
pientU,aUisfcrLfcic,,tU(ecundunuu.,dem
(p.ruun, .
Qt oda
Jcm
numcA.s
vaforum.V
fpecialiccr rinsulorum,
&i m fum
ma
?cncr3liccr omnium
memoracur^fl-.i.ficac:
quia dom.-
nus^lummamclcaorumfuorum
non
(olumcorum
quun
fidci
mundicia
pcrfefcranc,
fcd cciam corum
qui iciipiiccn
doadfidcmrcdeunc,
inhbro
;vtcrnx mcmorix
fcnpcam
C concinct . in quorum figura apcc fubdicur
.
It anvu-
rus
riliqua dc ouibus cius
conficcncibus nomi-
ni cius magno , & ccr-
ribili. Et bicefiriHme'
, . . Quia nullus dc prxdcffinatis pcrirc in pcrpctuum po-
tcft . Si quando cnim in Babvloncm, id cfi, confufione pcc-
cacorum adducuncur, di uina prouifioncpcr fcKiccatem lu-
florum ad pacem ccclclix rcducuntur. Vafa autcm que
cxcrcicus Chaldcorum capca lerufalcm frcgifTc , fradtaq ; \w
Babyloniam tranfiuliirc perhibccur, illos cxprinuinc qui ica
adiabolocapiuncur, vc priufquampceniceanc, percnnem
rapianc ad poenam
.
NICOXAVS
DE LYRA.
1
perma.Mich.fi.
7 Het.fc^Ae^wr.-
PermanumMirhridatis
thcfaurarij. erat enim iheluHranusiegis , ri dictt lofcphus ,
cr ibi-
deriidicitun.Efdrat.c.
X
Etannun.i:i.ideH,fi<bcertor:un>ero6-por:dtretradidit.
j
Sallab.ifar priji.Iud. Dicunt Hcbrai, quhdiflefmt
Danicl.
Sed
literafeq',ensi>idetur
contradiccrc,
t;uiaji:b.tti!r :
VniiKrfatnlic
Suflabafarcum
his,quiafccndcbaiic
dc cranfm.gmcionclia
bylonis in lerufalcm . Danid .luum ncn L^itur redvffe
de Babylo-
ne in lerufalemjed
rna^is dicitur fcpuUus in Babylone: rmanfit
emm
ibi
adconfolaiionem
liidiorum
rcrnae>imv*,q-iafiit
inmagnapo-
teflate apud regrs.vndc
6'
tcrtio anno Cyrifatiueflftbi
decima vipo,
y: hab.tur Dan.io. &annoprimo Cyri datafuit licentia ludsis re-
deurtdi,
drundifVt habctitr fupr^ l.cap. Etideo aliterdicitur,quodfuit2orO'
b.ibiU yndc & infrd habetur^quodfuit binominis . Q^i tamen pult
tentrc diilurn Hebrcriim,poteU dicere^quod licet Daniel de Babyloue
von reditrit in Icrffalem, tamen deprcjfi Bionc rrdeuniium &depor
tationevaforum difpofuit,^' idco fibiprimotrc.ditafuerunt.
4
Culcri vi. Erant cuhcUimagni ad diuidcndum hofli.is
.
5
Scvp au.cr. I Heb.h..bciiir ; B.".C!ni nurci . In bacinis argenteis
rccipitbattofanguis hofliarum, fed tn bacinis aureii portahatur intra
fnnnurrfjnUortm in dic expiaiionis .
6 Omnia va.au. &c. '2<lun:a us autem partium fingula^ umflmul
iuntius ncn afcendit tanlum, quia illa qux erant prctioflora .^fucrunt
r.umirataperparies
,
in nnmfro vero illo totali fuerunt inclufamul-
ta alia qux non erant tanti vakris .
C A P. n
a TT
^
/"''"' ^^- I"dcx fci.non Babylonix. Ad hanc cnim
XX
pc;tincbanccciamdecapciubrumft/rpe
inBabylo
niai.u 1
Tococnimanimo Iudxa&: Icrufilcm
fufpirabant,
quorum figuram pcritdux corum Zorobabcl ,
qui nomine
jpfo fcortuminBiby
C
A
loncdcmonftrac, fccl
fnccnuonc &:c)pereci
ucm Icrufalcm. Alcio-
"
ri fenfu filij ccclcfie fi-
lijfunc pacri?c^kftis,
|
non folum qu} cccle-
'
fl5
facramcntis iam funt imbuci.fcd cciam qui foris , id cft,
inccr in^pios aliquando sibcrrantcs diuina clcdione ance fe
cula prxordinati ad uicam dmine gracixminiftcrijs funt
confccrandi.
4 Comcftor.Afcenfuri in Icrufalem ucl in ludijam, alios
hortabancur ,
fcd paiicos inucncrunc qui affdicircnceis.
Etprcjptcrcatam in cxhorcicione
,
quaminapparatutrcs
annos con picuerunt . Igirurinanno tcrtio Cyrircgrcffi
lunt fub Zorobabcl ducc&Tlcfu maimo facerdoccs
,
adhor
tantibus cos Zathnria prophcca,&: Haggxo iuucne.
XvU rbi rpj,
j, ^ re.fitnt in /e.Cuni cmm li bcraci dc potc (^atc Sathan^^ci
afi.
a fidecrrauerantcumcisqui nupcrfidcmdidiceruncinlc-
rufalem optac^pacis , &c \n ludxam confdrionis vcl lauda-
tionis rcdiennt, mox quifquc ciuitatem fua repcrcns ingre-
ditur,ideff,cuf^odiam &:operarioncm virtutum, quamdiui
nadiiinacio, fecundum mcnfuram fidcilarcitur, dcuotiK
P.
I I.
funtaufcmprouinciajfilij, qui afcenderuntde
captiuitate quam tranftulerat Nabuchodonolor
rex Babylonis in Babylone, & reuerfi funr in le-
largitur
excquicur . Bcneauto
cum dixifrecgcnerali-
ccr rcuerfos in Iud.ca
& Icrufylem,
fubiccic.
Fr.ufqvifcjue
in ci.fur.m.
quia fic
finguIiinfuiS
ciuiratibus
commora*
banrur , vrgcneraliccr omncs ad ludan^ &c Icrufclcm
pcrci-
nercnt . l3efi2;nac crc;o lerufalcm
vniucrfalcmecclcfi?lta-
tum &: ciuicaccs .nd cam pcrcincnces
fing:ulas fidclium
vip-
tutcs
,
in quibus ab incurfibus
d^monum
muniuncur
.
I ol-
fuiitctiam pcrciuiratesiii
quibuscommorabantur
qui dC
captiuitateinlerufiilem &: ludeam
vcnerant,
diucHx p
orbcm ccclcfix accipi:cx quibus vna cathclica
pcrficirur,
inquibus quicunqueconuerfantur
finguli
fcfilioscacholi-
cxecdelix quaficiucs Icrufalcm
profircntur.
Vccbaiuur
auccmance alios Zorobabd &C Jcfu
ducibus,
qugrum
vnus dc rcgia , alcer de faccrdocali
profapia crat
,