AD415 - Teorija vizuelne kulture - L11

|Contents|2
Contents
LearningObject................................................................ 3
Uvod................................................................................................................................. 3
Slika kao mogunost podsticaja vizibilnih stanja............................................................. 3
Vizibilitet spirale............................................................................................................... 3
Dvojstvo kao vizibilno stanje jedinstva suprotnosti......................................................... 9
Vizibilitet arhetipskih formi enskolik i mukolik........................................................... 16
Vizibilitet lika slova........................................................................................................ 17
Zakljuak........................................................................................................................ 26
|LearningObject|3
LearningObject
Uvod
Uvod Lekcija 11
Osnovno namera jeste istraivanje onih slojeva slike koji spadaju u domen vizibilnih stanja, a
koji, u savremeno doba kada slika oblikuje nau linost u svakom smislu te rei, i jo dublje
utie na ovekovu psihu i njegov doivljaj i razumevanje sveta, postoje dragoceno polje
mogunosti saznanja i spoznaje. Razmatranje slike kao mogunosti doivljaja vizibilnih
stanja odnosi se na sliku kao fenomen shvaeno u najirem smislu, a ne samo sliku kao
umetniko delo. To znai istraivanje, uoavanje i sagledavanje vizibiliteta slike, onoga to se
vidi, ne samo u umetnosti, ve i u prirodi i u svakodnevnom okruenju.
Slika kao mogunost podsticaja vizibilnih stanja
Pregled mogunosti slike kao podsticaja vizibilnih stanja
Uvodne napomene
Ovo je Objekat Uenja u okviru Oblasti znanja Grafiki dizajn: DH-Drutveno humanistike,
Jedinice znanja TVK Teorija vizuelne kulture, Nastavne teme: Slika kao mogunost
podsticaja vizibilnih stanja
Cilj
Upoznavanje sa slikom kao mogunou podsticaja vizibilnih stanja
Slika kao mogunost podsticaja vizibilnih stanja
U doba kada se stvarnost sve vie kreira za nas, kako s pravom ukazuje Rob Vederil
(Rob Weatherill), kada je slika najizraenija karakteristika savremene kulture i kada
nae opaanje vie nije spontano jer smo skloni da vidimo ta mediji, reklame, video-
spotovi i slino, unapred stvore za nas, pri emu slika oblikuje nau linost u svakom
smislu te rei neophodno je razvijati, produbljivati i negovati osetljivost za uoavanje,
sagledavanje i doivljaj vizibilnih stanja oblika i pojava koje nas okruuju, podjednako u
prirodi, svakodnevnom ivotu i umetnosti.
U novonastalim uslovima dominacije slike neophodno je uvek i nanovo imati u vidu Platonovo
stav i shvatanje slike kao odraza ideje (bia), kao i stanovite Morisa Merlo Pontija koji, dajui
slikarstvu povlaeno mesto, smatra da ono prua vizuelni doivljaj onome to profano
vienje veruje da je nevidljivo.
Vizibilitet spirale
Pregled vizibiliteta spirale
Uvodne napomene
Ovo je Objekat Uenja u okviru Oblasti znanja Grafiki dizajn: DH-Drutveno humanistike,
Jedinice znanja TVK Teorija vizuelne kulture, Nastavne teme: Vizibilitet spirale
|LearningObject|4
Cilj
Upoznavanje sa primerima vizibiliteta spirale u prirodi, svakodnevnom ivotu i u umetnosti
Vizibilitet spirale
Vizibilitet spirale, jednog od najstarijih simbola u ljudskoj civilizaciji, utemeljen je na samim
oblikovnim svojstvima spiralnog toka u prirodi kretanja od sredita i kretanja ka sreditu,
odnosno elana toka odmotavanja ili namotavanja, kao i dinamizma vrtloga koji se iri ili
u koji se ponire, podstie u ljudskoj uobrazilji u najirem smislu simbolika znaenja raanja
i umiranja. U tom smislu, spirala stvara i vizibilno stanje sredita sredita moi i ivota,
ime dobija simbolika znaenja pupka sveta Spiralni tok prirodnih oblika i stanja bile su
neposredni uzor u razumevanju i sagledavanju energijacije spiralnog toka pre svega spiralni
tok vode koja ponire u zemlju (ili tee odozgo), iz ega su proistekla univerzalna simbolika
znaenja spirale kao toka poniranja. S druge strane, energizacija pokreta uzdizanja uvis
loze (odnosno biljaka koje se spiralno obavijaju oko nekog uspravnog oslonca) doprinela je i
pripisivanju simbolinih znaenja spiralnog kretanja kao kretanja uvis, odnosno (duhovnog)
uzdizanja.
Na energiju spiralnog kretanja kao vizibilnog stanja (beskrajnog) kretanja odnosno dinamike
toka stvaranja, upuuje oslikovljavanje stvaranja kao spiralnog toka u egipatskoj umetnosti.
U tradicionalnoj egipatskoj hijeroglifici upravo se spirala koristi u oznaavanju osnovnih
aspekata stvaranja.
Dinanizam spiralnog kretanja u vidu vertikalnog uzdizanja nalazi se i u nekim oblicima
u prirodi, pored raznih vrsta lijana i puzavica, i u nekim ivotinjskim oblicima kao to je
archimedes, vrsta mahovnjaka iz doba karbona (360 290. mil. godina), iji je sredinji skelet
u obliku spirale, i koji samom svojom oblikovnou ima vizibilitet uzdizanja u beskraj. Hram
meksikog boanstva Kuecalkoatla izgraen je upravo u obliku spirale koljke, koja je i njegov
simbol. Ovakav nain oprostorenja graevine podraava emu pokreta odnosno spiralnog
kretanja vetra uvis.
|LearningObject|5
|LearningObject|6
Vizibilitet spirale kao neprekidnog poniranja podstakao je i jednog od savremenih umetnika
koji pripada tzv. umetnosti zemlje (Land-Art) Roberta Smitsona (Robert Smithson) da za
svoj umetniki projekat napravi nasip spiralnog oblika koji zadire daleko u vodenu povrinu
jezera. Sama zamisao nasipanja zemlje u vodenu masu ve po sebi nosi klicu dinamizma,
odnosno neminovnosti tonjenja mase u vidu rasipanja i rasplinjavanja te zemljane mase
u vodi, to se nakon odreenog vremena i dogodilo. Upravo sam oblik spirale po svojim
oblikovnim svojstvima ima potenciju poniranja u dubinu, ime je usaglaena sama forma rada
sa procesom stvarnog poniranja nasipa u more, koji bi se desio i da je bilo koji drugi oblik, ali
je odabirom oblika spirale ta ideja izuzetno ubedljivo ostvarena.
|LearningObject|7
Vizibilno stanje neprekinutog kretanja odnosno uzdizanja uvis koje podstie spiralni oblik,
podstakao je i Johanesa Itena (Itten Johannes) da za simbol Bauhausa odabere oblik spirale.
Njegovo delo Vatreni toranj (1921) upravo dinamizmom spirale simbolino naznaava
neprekinuto uzdizanje (umetnosti) u objedinjenosti slikarstva, vajarstva i arhitekture to je
bio i program ove kole. U tom smislu, upravo je spirala odabrana kao simbol neprekidnog
napredovanja odnosno (duhovnog) uzdizanja.
|LearningObject|8
Vizibilitet beskrajnog prostiranja spirale, posluio je i savremenom japanskom umetniku Arati
Isozakiju da doara beskrajno nadahnue i uzdizanje u umetnosti u svom delu pod nazivom
Umetniki toranj (1990). Spiralni oblik koji se prostire u visinu, zglavkastog tela, sastavljen
je od delova (tro)ugaonih oblika, koji uobiajnom zamahu spiralnog kretanja svojom
izlomljnenou daju stanje napora i trnovitog puta u uzdizanju ka (umetnikim) visinama.
Materijal od kojeg je napravljen ovaj toranj, titanijum, svojom uglaanim povrinama u kojima
se ogleda okolina, ali koje u sebe istovremeno i upijaju bljesak neba i suneve svetlosti,
doprinose olakanosti fasade ovom inae veoma visokom tornju.
|LearningObject|9
U duhu vizibiliteta koje podstie spiralno kretanje, u domenu (samo)spoznaje ljudskog bia,
Balar se pita: A kakva je to spirala ovekovo bie? Koliko je u toj spirali dinamizama koji se
izokreu! a istovremeno, podstaknut spiralnim formiranjem koljke, ukazuje na to da ivot
stvarno ne poinje toliko dikljanjem uvis koliko okretanjem u krug (...) ivotni elan koji se
okree. Imajui u vidu mogunosti spiralnog kretanja u tri pravca u irinu, dubinu i visinu,
spirala u sebi sadri podsticaj za stvaranje vizibilnog stanja irenja, poniranja ili uzdizanja.
Dvojstvo kao vizibilno stanje jedinstva suprotnosti
Pregled dvojstva kao vizibilnog stanja jedinstva suprotnosti
|LearningObject|10
Uvodne napomene
Ovo je Objekat Uenja u okviru Oblasti znanja Grafiki dizajn: DH-Drutveno humanistike,
Jedinice znanja TVK Teorija vizuelne kulture, Nastavne teme: Dvojstvo kao vizibilno stanje
jedinstva suprotnosti
Cilj
Upoznavanje sa primerima dvojstva kao vizibilnog stanja jedinstva suprotnosti
Dvojstvo kao vizibilno stanje jedinstva suprotnosti
Fenomen dvojstva, u znaenju jedinstva suprotnosti, u ivim formama je prirodna zakonitost
kojom se elementarno odrava kontinuitet materije u ivom svetu. Dvojstvo je, kao naelo i
zakonitost prirodnih procesa i manifestovanja vidljivih formi, temeljno metodoloko polazite
za razumevanje i svih drugih neposredno vienih i u uobrazilji shvatljivih pojmova, znaenja
i imenovanja dvojnih odnosa. U tom smislu, ovek je veoma rano uoio fenomen rave, kao
primera biomorfne forme objedinjenog dvojstva, koji predstavlja i jedan od elementarnih
paleo-tehnikih i univerzalnih naela statike i konstrukcije (nosa i podupira). Paralelno
sa procesima posmatranja naela dvojstva prirodnih formi, stvoreni su prvi oblici mitske
i religijske svesti u kojoj nastaju mnogi vidovi elementarnoapstraktnog miljenja u vidu
dvojstva, pre svega mukog i enskog naela. Vieboaki panteon mnogih drevnih religija
Egipta, Grke, Indije, zatim stare religije Persije i Mesopotamije, kao i one u prekolumbovskoj
Americi, znatnim delom je u mitoloko-religijskoj osnovi vezan ba za pojam dvojstva muko-
enskog naela, pod pojmom boanski par, kao to su egipatski Oziris - Izida, grki Zevs
Hera, indijski Krina Rada, srpski Vid i Vida, i slino. Osnovne kategorije takvih mitologija
je dvojstvo u objedinjenosti dva principa enskog i mukog, odnosno materije i duha. Moe
se rei da je i osnovno polazite spoznaje sveta i prirode zasnovano na naelu dvojstva,
odnosno na zakonima jedinstva suprotnosti, pre svega na naelu shvatanja sveta kroz odnos
ja i svet, odnosno ja i drugi, kao i kroz naelo ja i ti, a sledstveno tome i kroz naela
dvojstva zemlje i neba, ljudskog i boanskog, tame i svetlosti, tela due, materije i duha,
enskog i mukog, dobra i zla, ali i na prostornim pojmovima kao to su desno-levo, gore-
dole, visoko-nisko, i slino, ali i na dvojstvu u vremenkim kategorijama kao to su prolo
sadanje, prolazno - veno, i slino.
|LearningObject|11
Ideju dvojstva ensko-mukog naela oigledno je imao narodni neimar kada je osmiljavao
tarabe, napravljene od drvenih dasaka, grubo tesanih, neravnomernih kontura i nejednakih
visina, koje stvaraju izuzetno ubedljivo vizibilno stanje dvojstva. Iako nejednakih visina
i irina, u ovakvom vidu ograde stvoren je ritam ponavljanja dvojstva oblika u vidu
objedinjavanja po dva elementa, po pravilu jednog vieg i ueg, i drugog ireg i nieg, to
po svojim oblikovnim svojstvima upuuje na ujedinjenost mukog i enskog naela. Samo
izuzetna produbljenost i prefinjena osetljivost majstora, tesara, mogla je stvoriti ovako
ivopisnu i ivotnu formu pri pravljenju i jednog sasvim obinog predmeta u vidu ograde,
u kome se prepoznaje odjek drevnog naina oblikovanja sauvanog u "obinom" narodu.
Dubokim razumevanjem svojstava i "govora" drveta, izuzetno odnegovanim oseajem za
ritam, bez sterilne pravilnosti (tehniki obraenog drveta) u kome nema sauvanog nerva
drveta i bez ikakvih dodataka u vidu ukrasa koji bi samo naruili izvornu lepotu strukture
drveta, narodni majstor prenosi vekovima sticano iskustvo u radu sa drvetom.
|LearningObject|12
Obiaj venavanja dve stene kod Japanaca govori o potrebi prepoznavanja i uoavanja
vizibilnog stanja bliskosti meu oblicima u prirodi. To stanje bliskosti se na primeru dveri, kao
obeleja inotistikih svetilita, iitava pre svega po odnosu koji se desio, odnosno koji je
uspostvaljen (dejstvom prirodnih sila) izmeu dve stene, ali i po samim oblikovnim svojstvima
stena i njihovom meusobnom vizuelnom dejstvenou.
|LearningObject|13
Na ideju dvojstva upuuju i vrata, kao mesto koje slui za prolaz, objedinjujui u sebi fenomen
ulaska i izlaska. Koliko god su vrata u svojoj dnevnoj i simbolikoj funkciji mesto na kome se
ulazi u odreeni prostor, ona su takoe i objektivno mesto odakle se izlazi iz tog prostora.
Bez obzira na tu injenicu, vrata kao pojam prvenstveno se odnose na ulaz, a ne na izlaz,
jer da bi se izalo, mora se pre toga ui. Vrata su, uz to, Balarovim reima reeno, ceo
kosmos Odkrinutog, i u tom smislu, po svojim komunikacijskim svojstvima ona su tipian
primer forme-zov, koja kao pojam i kao stvarni otvor u nekom zdanju, podstiu vizbilno stanje
prizivanja da se zaviri iz njih. Bez obzira na to da li se nalaze na kui, stambenoj zgradi ili
na verskoj graevini, vrata imaju svrhu da prizovu da se kroz njih udje. Zbog toga je i na
graevinama koje imaju vie ulaza, glavni ulaz uvek naglaen bilo veliinom ili nainom
izrade. Ista dejstvenost vrata kao prolaza u koji se istovremeno moe ui ali i izai ima prizor
na slici Johanesa Itena Horizontalno-vertikalno (1915), na kojoj je, reanjem horizontalnih i
vertikalnih polja u perspektivi, postignuta dubina koja mami i priziva da se u nju ue, ali i
ostavlja mogunost da se kroz njih moe i izai.
|LearningObject|14
|LearningObject|15
Vizibilno stanje uzdizanja (penjanjem) i silaska (sputanjem) koje stepenice kao pojam
stvaraju ljudskoj uobrauilji, podstaknuto je samim oblikom stepenica u stvarnom ivotu. I
u doslovnom smislu, kao stepenite kojim se penjemo i ponovo silazimo, i u simbolikom
smislu, kao mogunost uspinjanja (ka duhovnim sferama, svetlosti) i silaska (sputanja u
dubinu, tamu), stepenite poseduje povratunu komunikacijsku dimenziju. Slinu vizuelnu
dejstvenost ima i jedno savremeno delo - prostorna instalacija Donalda Dada (Donald Judd)
Bez naslova (1968) koja u vidu slobodne interpretacije stepenica nudi mogunost penjanja
(ili silaska), ali istovremeno svojom vizuelnom dejstvenou stepenica koje nikuda ne vode
stvara jednu vrstu zabune i vizibilno stanje teskobe.
|LearningObject|16
Fenomen dvojstva kao najoptiji plodotvorni princip i osnova za elementarno razumevanje
polnosti i polarizacije, i kao elementarno naelo pojma mnotvo, univerzalno je naelo
nunosti i kontrarnosti, boanskog i ljudskog, oveka i prirode, materije i duha, tela i due,
dobra i zla. U tom smislu, kao naelo jedinstva suprotnosti, dvojstvo je uzrok svakom
nastajanju i uslov spoznaje bia.
Vizibilitet arhetipskih formi enskolik i mukolik
Vizibilitet arhetipskih formi enskolik i mukolik
|LearningObject|17
Uvodne napomene
Ovo je Objekat Uenja u okviru Oblasti znanja Grafiki dizajn: DH-Drutveno humanistike,
Jedinice znanja TVK Teorija vizuelne kulture, Nastavne teme: Vizibilitet arhetipskih formi
enskolik i mukolik
Cilj
Vizibilitet arhetipskih formi enskolik i mukolik
Vizibilitet arhetipskih formi enskolik i mukolik
Razmatarnje vizibiliteta arhetipskih formi enskolik i mukolik podrazumeva sagledavanje
oblika, pojava, stanja i dogaaja sa stanovita oblikovnog roda, odnosno oblikovne logike,
koja podrazumeva i veoma proirena i produbljena simbolika znaenja. Negovanje
osetljivosti za enskolika i mukolika stanja oblika doprinosi produbljivanju nae vizuelne
spoznaje, doseui do dimenzije sagledavanja i doivljaja onog skoro neuhvatljivog ili
nesaznatljivog sloja stvari i oblika oko nas.
Iako arhetipsku formu enskolika karakteriu, zaobljenost volumena, elegancija u pojavnosti
forme, elan izrastanja, vitkost i taktilnost, to su sve atributi koji se vezuju i za enu kao
ljudsko bie, enskolik kao arhetipska forma daleko prevazilazi doslovnu i direktnu upuenost
na oblik enskog tela, ve u sebi objedinjuje sva veoma proirena mitska, religijska, poezijska,
filozofska i antropoloka znaenja enskog naela.
Vizibilitet lika slova
Pregled vizibiliteta lika slova
Uvodne napomene
Ovo je Objekat Uenja u okviru Oblasti znanja Grafiki dizajn: DH-Drutveno humanistike,
Jedinice znanja TVK Teorija vizuelne kulture, Nastavne teme: Vizibilitet lika slova
Cilj
Upoznavanje sa vizibilitetom lika slova
Vizibilitet lika slova
U domenu vizibiliteta slike, razmatranje lika slova je veoma je podsticajno podruje u smislu
sagledavanja samog grafikog znaka kao slike. U tom smislu, jedan od savremenih pesnika
za decu, Duko Radovi, izuzetno domiljato je doiveo i pesnikim jezikom izrazio vizibilno
stanje nekih slova na osnovu oblikovnih svojstava lika slova.
U nadahnutom tumaenju slike irilinog slova G koje se naglo pod uglom/ i gleda sjajno je
vizibilno izraeno stanje grane ili grede koja nadgleda sa visine.

Kao preaga,
kao grana ili greda,
G se podiglo gore,
naglo se pod uglom
i gleda.
Duko Radovi
|LearningObject|18
Drugi vid sagledavanja i tumaenja slike odnosno lika slova predstavlja Radoviev stih o
slovu E (koje je identino i u irilinom i u latininom pismu). U liku ovog slova pesnik svojim
stihovima izraava i upuuje na vizibilno stanje otvorenosti, toka (poprenih krakova koji
imaju elan da teku u beskraj, privreni za osovinu leve strane), ali uporedo s tim on
na izvanredno produbljen i proosean nain pesniki izraava vizibilno stanje koje u tekstu
stvaraju slova E kako ue u itu slova i povremeno se, ali konstantno, pojavljuju kao iskre
svetlosti.
E
E se otvorilo
kao izvor pa tee
kao pupoljak pa cveta
kao Sunce pa greje ...
Kao prepelice
ue u itu slova
male iskre svetlosti.
Duko Radovi
K
K krakato
spremilo se za skok.
Kopitom kopa,
kao kouta
skakutae kroz rei.
Kao kroz kukuruza klas,
veliko skakanje
kroz kokoke i kokodakanje.
Duko Radovi
U stihovima koji se odnose na doivljaj lika slova K pesnik je ak u jednoj jedinoj rei saeo
vizibilitet lika slova K krakatog, koje skakue kroz rei upuujui na lik slova koji
iskae svojom visinom od ustaljenog toka ostalih slova u rei ili tekstu.
|LearningObject|19
|LearningObject|20
Vizibilitet lika slovnog znaka J, upuuje vizibilno na stanje u kome e ovaj oblik da se
zaljulja, malo levo, malo desno, i da e se opet vratiti u svoj prvobitni poloaj.
|LearningObject|21
|LearningObject|22
|LearningObject|23
Po svom dinamizmu lik pisanog slova M stvara vizibilno stanje beskrajnog nadovezivanja i
prostiranja. Za razliku od toga, tampano slovo M upuuje na zadatost, stabilnost i konanu,
nepromenljivu formu.
|LearningObject|24
|LearningObject|25
|LearningObject|26
U domenu vizibiliteta lika slova zanimljivo je uoiti razliku izmeu vizibiliteta lika irilinog
grafikog znaka i latininog znaka I, imajui u vidu ulogu veznika ovog slova u reenici.
Namee se pitanje koji slovni znak ima ubedljiviji vizibilitet stanja vezivanja odnosno
povezivanja (rei, reenica, smisla). Za razliku od latininog znaka I koji se kao stubac zabio
u zemlju, stvarajui vizibilno stanje stamenosti, postojanosti i nepromenljivosti, irilini
grafiki znak za (pisano) slovo I izuzetno ubedljivo stvara vizibilno stanje veze koji prua
ruke jednim krajem iza, a drugim ispred sebe.
Razmatrajui sliku kao mogunost podsticanja vizibilnog stanja moe se rei da je za
uoavanje i doivljaj vizibiliteta to znai mogue vidljivog (onog to lei iza oigledno
vienog) bitan nain gledanja, kao i produbljenost posmatraa, a ne slika sama po sebi, bez
obzira na to da li je re o slici kao prizoru koji gledamo u prirodi, u svakodnevnom okruenju
ili umetikom delu.
Vizibilitet lika slova odnosi se na vizuelnu dejstvenost takve slike, bez obzira na to to je re o
liku slova odnosno grafikom znaku za odreeni glas.
Proljetno more hARU NO UMI PrOljetnO mOre
valja, lagano valja hi NeMOsU NOtARI vALJA, lAgAnO valjA
itavog dana. ..., itAvOg dAnA.
hAru...
Buson ... notAri
notAri kAnA
Fina igra glasova u ovom haikuu, dodaje jo i muziki izraz slici odlaska i vraanja, odnosno
dizanja i sputanja talasa. Upravo domen sagledavanja vizibiliteta lika odnosno slike slova,
podstakao je pesnika da i samim likom slova doara stanje valjanja, odnodno dizanja i
sputanja talasa.
Zakljuak
Zakljuak Lekcija 11
Platonovo miljenje da je slika samo vrsta privida u kojoj se ideja ne moe utelotvoriti, ve
samo oslikati, podstie upitanost na koji nain i u kojoj meri je mogue predoiti ideju u
domenu ulne stvarnosti. Pristup umetnosti, odnosno slici kao predoavanju ideje koja lei
iza ulne pojavnosti, koji je bio dominatan u umetnosti antikog i srednjovekovnog perioda (u
hrianstvu), ponovo biva aktuelizovan u modernoj i savremenoj umetnosti.