SANCAKTAR HAYREDDIN MESCIDI VE TEKKESI (İrem)

Sancaktar Hayreddin Mescidi, İstanbul’un güneybatısında Samatya semtinde

bulunmaktadır. Yapının hangi döneme ait olduğu konusunda çeşitli düşünceler bulunmaktadır;
Bizans Dönemi, Roma Dönemi gibi dönemlere ait olabileceği söylenmektedir ancak büyük
çoğunluk Bizans Dönemine ait olduğu konusunda hemfikirdir. Yapının ilk yapıldığı
zamanlarda hangi dini yapı olduğu konuusunda kesin bir bilgi olmamakla beraber, Gastria
Manastırı’na ait olan bir kalıntı olabileceği söylenmektedir. Ancak mescit manastırın
bulunduğu tahmin edilen yerin fazla doğusuna düştüğü için bu görüş çürütülmüştür.

Sancaktar Hayreddin Mesicidi olan yapı aslında bir kilise değidir. Yapının biriçi
bakımından erken Hristiyan inşaatı olduğu görülmekte ve bir mezar binası ya da bir martirion
olma ihtimali oldukça yüksektir ve böylece yapının inşaatı 3. -4. yylara tarihlenebilir.
Sonraları yapıya doğuya doğru bir apsis eklenerek bir şapel haline getirilmiştir.

Fethin arkasından, terk edilmiş durumdaki garap Bizans binalarından bazıları, şehrin
kuşatılması sırasında şehir düşenler adıne ve “viraneleri şenlendirme” politikasının belirtisi
olarask mescide dönüştürüldüğü sırada, bu yapı da Sancaktar Hayrediin adına mescit olarak
yapılmıştır.

1877 yılında yayımlanan bir kitaba göre çizilen resimde mescit kubbe yerine kiremit kaplı
çatılı olarak görülmektedir. Yine aynı resimde yapının doğu tarafındaki duvarında da oldukça
büyük bir çatlak gözükmektedir; 1894 yılındakı şiddetli depremde bu ve benzeri çatlaklar
binanın özellikle güney tarafının yıkılmasına yol açmıştır. Sancaktar Hayreddin Mescidi bu
felaketten sonra oldukça kötü bir duruma gelmiş, yanına bi gecekondu yapılmıştır.

1973-75 yılları arasında hazırlanan projeye göre Sancaktar Hayreddin Mescidi orijinal
mimarisine uygun biçimde yeniden yapılandırılmış ancak hakkında kesin bir bilgiye sahip
olunmayan kubbesi yeniden yapılmayarak 1877den önce olduğu gibi kiremit kaplı ahşap bir
çatı ile örtülmüştür. Önceleri daha kısa olan minaresi, uzun gövdeli olarak yeniden yapılarak
mescir tekrar ibadete açılmıştır..

Sancaktar Hayreddin Mescidi olan Bizans yapısp, taş ve tuğladan karma teknikle inşa edilmiş,
dıştan sekizgen planlı küçük bir binadır. İçi dört kolu eşit br haç biçimindedir. Önceden bu
kolları örten tonozların buyuk kemerlerinin yaklaşık 6.50 m. Çapında bir kubbeyi taşıdıkları
bellidir.