ELM valovi. Fermatov princip.

Osnovne
postavke geometrijske optike
Elektromagnetno zraenje je kombinacija
oscilujueg elektrinog i magnetnog polja koja
zajedno putuju kroz prostor u obliku meusobno
okomitih talasa. Ovo zraenje je nosilac
elektromagnetne interakcije (sile) i moe se
interpretirati kao talas ili kao estica u zavisnosti
od sluaja. !estice koje kvanti"ikuju
elektromagnetno zraenje su "otoni.Oscilatorno
kolo se sastoji od zavojnice induktiviteta # i
kondenzatora kapaciteta $. %apon na
kondenzatoru i struja kroz zavojnicu periodino se
mijenjaju tj osciluju.&rekvencija elektrinog
oscilatornog dobije se iz jednaine E#' oscilacija.
( )*
.
gdje je +, - dielektrina konstanta vakuuma a .,
- magnetna perbeabilnost vakuuma.
/ednaina E#' valova01z 'a23ellovih jednaina
slijedi jednaina E#' valova0
4rzina valova e biti0
Fermatov princip najmanjeg vremena
&ermatov princip0 5vjetlost se prostire po putu za
koji joj je potrebno najkrae vrijeme. dt = ds / v.
Ovo vrijeme treba da bude minimalno. 6rincip se
moe iskazati i preko najkraeg puta 7a svaku
optiki propustljivu sredinu de"inira se 1nde2
prelamanja sredine n 8 c9v gdje je c ) brzina
svjetlosti u vakuumu a v - brzina svjetlosti u datoj
sredini.Matematiki prikaz Fermatovog principa:
# - je optika duina puta a s je geometrijska
duin Osnovne postavke geometrijske
optike0:eometrijska optika obja;njava mnoge
optike pojave predstavljajui svjetlost zracima
kao pravcima preno;enja energije. 7asnovana je
na sljedeim zakonima0zakon pravolinijskog
prostiranja svjetlostizakon nezavisnosti
rasprostiranja svjetlosnih snopova
zakon odbijanja (re"leksije) svjetlosti
zakon prelamanja (re"rakcije) svjetlosti.
Zakoni odbijanja i prelamanja svjetlosti
Zakon odbijanja svjetlosti glasi0 <padni ugao
jednak je odbijenom uglu a upadni zrak normala
i odbijeni zrak lee u istoj ravni.

7akon prelamanja glasi0 <padni ugao normala i
odbojni ugao lee u istoj ravni a odnos upadnog i
prelomnog ugla dat je relacijom0 sin u 9 sin p 8
n=9n>
Totalna
refleksija
?otalna
re"leksija je
pojava kod
koje se svjetlost pri prelasku iz optiki gu;e u
optiki rjeu sredinu odbija i vraa i istu sredinu.
@ada je prelomni ugao jednak , stepeni kaemo
da je upadni ugao granini ugao i za sve vee
vrijednosti od graninog ugla imat emo pojavu
totalne re"leksije.
Prelamanje svjetlosti na sfernoj povrsini .
7a male uglove vrijedi0
5"erne povr;ine - %e3ton)ova "ormula6rva i
druga ina daljina0
Optiki sistemi. !oiva. "ednad#ba tankog
soiva
Ogledala
Ogledala su uglanane metalne i metalizirane
staklene povr;ine koje pravilno odbijaju svjetlost.
Ogledala su obino ravna ili s"erna. 5"erna
ogledala su dijelovi povr;ina lopti koja su
udubljena ili ispupena prema tome s koje strane
odbijaju svjetlost.
Aavno ogledalo0 Bko na ogledalo 66 iz take B
pada homocentrini snop zraka re"lektovati e se
i "ormirati novi homocentrini snop s zami;ljenim
(virtuelnim) centrom u takom BC. <gao izmeu
pravaca upadnog i odbojnog zraka naziva se
$gao otklona i on je jednak0 % = & ' ($.
) !ferna ogledala
5nop zraka paralelnih sa optikom osom nakon
re"leksije od povr;ine s"ernog ogledala e se sjei
u jednoj taki na osi koja se zove glavna ia (&).
Aastojanje ie do tjemena je ina daljina
(")./ednaina s"ernog ogledala0
#ik dobiven s"ernim udubljenim ogledalom kada
se predmet O nalazi na veoj udaljenosti od
centra krivine $ realan je umanjen i obrnut.
!oiva
5oiva su optiki elementi ogranieni
prelamajuim povr;inama od kojih bar jedna ima
radijus krivine razliit od nule. Bko su A= i A>
poluprenici krivina prve i druge povr;ine tada
jednaina prelamanja glasi0
Za tanka soiva je razmak tjemena priblino
jednak nuli i p> priblino jednako l= .
1 kod soiva se de"ini;e ia ("okus). 6ostoje dvije
ie0 prva (&=) i druga (& >) . 6rva ia se de"ini;e
kao ona taka predmeta na osi iji lik soivo
"ormira u beskonanosti.Formiranje lika kod
soiva: @ao i kod s"ernih ogledala kada je
predmet na rastojanju jednakom dvostrukoj inoj
udaljenosti tada je lik na isto tolikom rastojanju i
iste je veliine kao predmet. Bko se predmet
pomjera ka soivu tj. primie ii lik se sve vi;e
udaljava od soiva i postaje sve vei. Bko je
predmet izmeu soiva i njegove ie lik je
imaginaran uspravan i uvean.
) )entrirani optiki sistemi
Optiki sistem 8 skup odbojnih i
prelomnih povr;ina koje razdvajaju
jednu od druge optiki homogene
sredine. Obino se optiki sistem
sastoji od vi;e sabirnih i rasipnih
soiva. Optiki sistem je centriran ako
centri svih centara zakrivljenosti lee
na istoj pravoj. ?a prava naziva se
optika osa sistema.
!lo#ena soiva
5istem od dva tanka soiva razliitih
inih daljina koja se nalaze na
rastojanju d.<koliko su soiva u
kontaktu d8, pa imamo optiku mo
kombinovanog soiva kao zbir optikih
moi pojedinih.
*edostaci soiva
+beracija je odstupanje od idealne slike ;to je
posljedica nesavr;enosti optikog sistema. 1 kod
realnog soiva
pojavljuju se vea ili
manja odstupanja
zavisno od njegovih
geometrijskih i
"izikih
karakteristika (otvor
radijus debljina indeks prelamanja itd.)Bberacije
soiva dijelimo na monohromatske i hromatske.
1 2
1 2 2 1
,
( ) ( )
.
n n
tj
n n n n
p l R


= + =
+ =

+ =
,
' R
n n
=
s
n
+
s
n
0 0 0 0
1 1 1 2 2 2
n n n n n n n n
i
p l R p l R

+ = + =

0
0 1 2
1 1 1 1
( )
n n
p l n R R

+ = +
1 1 1
f p l
= +
1 2 1 2
1 1 1 d
f f f f f
= +
1 2
1 1 1
f f f
= +
'onohromatske aberacije su nedostaci koji se
javljaju pri prolasku svjetlosti tano odreene
talasne duine kroz optiki sistem. < njih spadaju0
koma astigmatizam krivina povr;ine slike
distorzija i s"erna aberacija.
!ferna aberacija soiva
%eka ;irok snop zraka iz take 6 na osi pada na
soivo. 6araksijalni zraci se sijeku u taki 6C a
krajnji zraci koji idu uz rub soiva sijeku se u taki
6D .7rake unutar snopa se sijeku izmeu 6C i 6E
pa prestaje biti homocentrian ali zadrava
simetrij u u odnosu na osu.
Optiki instr$menti
Optiki instrumenti imaju veoma ;iroku primjenu i
raznovrsnu namjenu. Feina optikih
instrumenata nam omoguava da vidimo veoma
daleke predmete ili predmete malih dimenzija ;to
je van
granica
mogunosti
ljudskog
vida.L$pa )
postavlja se
tako da se
rastojanje od
lika do oka
izjednai sa
daljinom jasnog vida a to je najmanje rastojanje
sa kog se predmet moe posmatrati bez
naprezanja. 7a normalno oko je to udaljenost od
>G cm. < praksi oko se postavlja blizu druge ie
i vidi lik HI pod uglom JI pa je0Mikroskop ) Bko
su potrebna ugaona uveanja vea od onih koja
se postiu obinom lupom mora se uzeti sloeniji
optiki uredaj koji se zove mikroskop. On se
sastoji od dva optika sistema ) objektiva (Ob) i
okulara (Ok) koji se nalazi na rastojanju veem od
zbira njihovih inih daljina. %a slici se vidi da su
druga ia objektiva i prva ia okulara na
rastojanju K. ,$rbin - Lurbini spadaju u
teleskopske sisteme koji se koriste za ispitivanje
velikih predmeta na velikom rastojanju. 1 durbin se
sastoji iz objektiva (Ob) i okulara (Ok) koji su
postavljeni tako da se druga ia objektiva &=C
poklapa sa prvom iom okulara &>. <veanje je
jednako "ob9"ok .
.. /nterferencija svjetlosti
1nter"erencija je svojstvo algebarskog sabiranja
(pojaavanja ili poni;tavanja) dva ili vi;e vala. La
bi uop;te do;lo do inter"erencije valovi moraju biti
koherentni tj moraju imati0
razliku "aza koja se ne mijenja u vremenu
identine valne duine
identine amplitude.
/nterferencija dva mono0romatska vala
6osmatrajmo dva monohromatska svjetlosna vala
u taki 6.
Falovi jednakih "rekvencija M8>N" se emituju iz
izvora 5=i 5> i prostiru kroz sredine indeksa n= i
n> a sa brzinama v=8c9n= i v>8c9n>. Aastojanje
od izvora do take 6 u kojoj se posmatra
inter"erencija su l= i l> / = /. 1 /( 1 (23/. /( cos45
gdje je O8 J> - J= - "azna razlika dva vala.
!$6tina interferencije svjetlosti sastoji se u
tome da je intenzitet vala nastalog slaganjem
dvaju ili vi;e valova odreen fa7nom ra7likom tih
valova O8J>)J=. Bko je razlika "aza 4
konstantna u toku vemena tada se valovi koji
polaze iz izvora 5= i 5> nazivaju ko0erentnima. <
sluaju nekoherentnih valova 4 se mijenja na
haotian nain( za razne t ima razliite vrijednosti.
Optika "azna razlika i uslovi slabljenja
rezultujueg vala
) 8$ngov eksperiment
'ali otvor na neprovidnom ekranu osvjetljava se
sunevom svjetlosti. 6rema PuHgensovom
principu otvor 5 postaje novi izvor valova koji se
prostiru do drugog ekrana sa dva otvora 5= i 5>
Otvori 5= i 5> sada postaju izvori novih valova ija
inter"erencija se posmatra na ekranu. 6o;to su
oscilacije valova koji polaze od izvora 5= i 5>
izazvane istim valom one imaju jednake amplitude
i "aze i na ekranu se opaaju inter"erentni e"ekti.
%eka je rastojanje izmeu otvora 5= i 5> jednako
d rastojanje od ravni izvora do ekrana l i
koordinata take 6 u kojoj se posmatra
inter"erencija 2. 5a slike se vidi da vrijedi0 s.9=3:
-d/(59 1 l 9 i s(9=3: 1 d/(591l9; s(9-s.9=3s(-
s.53s(1s.5=(:d
/nterferencija svjetlosti na tankim listovima
Optike osobine tankih "ilmova proistiu iz
inter"erencije i re"leksije. Osnovni uvjeti za
inter"erenciju zavise od toga da li je re"leksija
takva da se javlja "azni pomak od =Q,R. 6rimjeri
su inter"erencija na na"ti ulju sapunu..
,ifrakcija svjetlosti. <$=gens-Fresnelov
princip
,ifrakcija je odstupanje od pravolinijskog
kretanja svjetlosnih valova na granicama
neprovidnih prepreka (zaklona) ili na granicama
otvora na neprovidnim zaklonima ije su
dimenzije reda veliine valne duine
svjetlosti.Li"rakcija svjetlosti je tipina valna
pojava karakteristina ne samo za valove
svjetlosti ve se opaa na zvunim valovima kao i
valovima na vodi. Li"rakcija je ustvari skretanje
vala iza prepreke 9savijanje9 i njegovo odstupanje
od pravolinijskog prostiranja.
<$=gens -Fresnelov princip
5vaka taka do koje dolazi valno kretanje postaje
izvor novih sekundarnih valova koji inter"eriraju.
Aaunajui amplitude i "aze ovih sekundarnih
valova moe se nai amplituda rezultujueg vala
u bilo kojoj taki prostora. Bko su izvor svjetlosti i
posmatrana taka P postavljeni od prepreke tako
da zrake koje padaju na prepreku i zrake koje idu
u taku P obrazuju praktino paralelne snopove
onda je to &raunho"erova di"rakcija ili di"rakcija
paralelnih zraka. < obrnutom sluaju radi se o
&resnelovoj di"rakciji.
Fresnelova difrakcija
&resnelova di"rakcija ) kada se svjetlosni izvor i
zaklon nalaze na konanom rastojanj$ od
prepreke. 7rake koje stiu do zaklona nisu
paralelne i za promatranje slike di"rakcije nisu
potrebni optiki instrumenti.
Fra$n0offerova difrakcija na jednoj p$kotini.
Polo#aj i inten7itet maksim$ma.
&raunho""erova di"rakcija je di"rakcija paralelnih
zraka i nastaje kada su svjetlosni izvor i zaklon
beskonano udaljeni od prepreke na kojoj nastaje
di"rakcija. 7a promatranje &raunho""erove
di"rakcije potreban je optiki sistem. Li"rakcija
nastaje inter"erencijom koja se ;iri iz razliitih
djelia osvjetljene pukotine. &raunho""erova
aproksimacija takastog izvora vrijedi kad je (>
?? a
(
3 ./d@ 1 ./d5.; gdje je a - ;irina pukotine d -
udaljenost izvora od pukotine dC - udaljenost
zastora od pukotine.
,ifrakcija na jednoj p$kotini
5nop paralelnih zraka monokromatske svjetlosti
pada na
neprovidnu
ploicu na kojoj
se nalazi uska
pukotina. Bko je
;irina pukotine
reda veliine
valne duine svjetlosti na zaklonu koji je udaljen
dovoljno daleko pojavie se di"rakciona slika.
,ifrakciona re6etka
Li"rakciona re;etka je skup velikog broja jednakih
pukotina koje se nalaze na meusobno istom
rastojanj. Aastojanje d izmeu sredina susjednih
pukotina naziva se konstanta ili period re6etke.
@onstanta re;etke jednaka je ;irini pukotine i
razmaku izmeu dvije susjedne pukotine d =
a1b. Bko na di"rakcionu (optiku) re;etku pada
ravni monokromatski val tada svaka pukotina u
re;etki proizvodi di"raktovani snop u kojem je
raspodjela
intenziteta
"unkcija
;irine
pukotine. ?i
di"raktovani
snopovi inter"eriraju dajui konanu .
Polari7acija svjetlosti
Fal je polariziran ako vektor elektrinog polja ima
u svakom trenutku stalni smjer titranja okomit na
smjer ;irenja elektromagnetnog vala. 6ravac
titranja elektrinog polja i pravac ;irenja vala
odreuju ravan polarizacije koja se poklapa sa
ravni titranja. Lobivanje polarizovane od
nepolarizovane svjetlosti uvijek je rezultat
meudjelovanja svjetlosti i tvari. %aini dobivanja
polarizovane
svjetlosti0re"leksijaraspr;enje.6olarizatori -
proizvode polarizovanu svjetlost. Oni propu;taju
zrake paralelne sa ravni polarizatora ako je +paral
= +cosA. %e propu;taju zrake koje su okomite na
tu ravan tj zadravaju ih ako je0 +ok = +sinA. J je
ugao izmeu ravni oscilovanja i ravni polarizatora.
Mal$sov 7akon0 1ntenzitet propu;tene
polarizovane svjetlosti kroz analizator zavisi od
ugla izmeu osa polarizatora i analizatora0 / = /B
cos
(
C
Polari7acija raspr6enjem
Aasijanje svjetlosti na molekuleama zraka stvara
linearno polariziranu svjetlost u ravni okomitoj na
upadni snop svjetlosti. Aaspr;ene estice mogu
se smatrati kao tanke antene koje zrae okomito
na njihov pravac oscilovanja. Bko nabijene estice
u molekuli osciliraju du H)ose onda nee biti
radijacija u pravcu H)ose. 7ato pod uglom od S,R
u odnosu na pravac oscilovanja raspr;ena
svjetlost e biti linearno polarizirana.
Polari7acija pri dvojnom prelamanj$
Lvolomci su kristali kod kojih se prirodna svjetlost
prilikom prolaska lomi na dvije zrake0 redovn$
(o)i prelama se prema 5nell)u i vanredn$ zraku
(n) - neredovnu ) ije su ravnine polarizacije
medusobno okomite te zrake ne mogu
inter"erirati. Lo inter"erencije e doi tek onda
kada zrake svjetlosti prou kroz anali7ator.
Bnalizator propu;ta samo one komponente obiju
zraka koje osciliraju u pravcu njegove ose.
1zmedu tih dviju zraka postoji razlika u "azi zbog
razliitih brzina u dvolomcu odnosno razliitih
indeksa loma. ?a razlika u "azi ovisi o debljini
dvolomca d.
Fotometrija
&otometrija je oblast optike koja se bavi
mjerenjem energije koju prenose elektromagnetni
talasi svjetlosti i veliinama koje su vezane za tu
energiju. Fidljivi deo spektra je u intervalu TQ,)
UQ, nm. < "otometriji vai zakon odranja
energije0 E8E p VE k <zajamno djelovanje svjetlosti
i tijela uvijek je praeno promjenom energije.
&otometrijske veliine mogu biti0 objektivne
( energijske) i s$bjektivne (vizuelne).
) Objektivne veliine
Fl$ks 3protok5 ) koliina energije koju emituje
svjetlosni izvor u jedinici vremena.&luks se
obiljeava sa W./edinica za "luks je X (vat). W 8
E9t
Dgao $ ravni ) ?o je ugao u centru krunice iji
krakovi isjecaju kruni luk veliine poluprenika
krunice. /edinica za ugao u ravni je radijan.
Prostorni $gao - 6rostorni ugao je prostor
ogranien povr;inom konusa.Oznaka je .
6rostorni ugao predstvlja odnos povr;ine konusa
5 i kvadrata poluprenika lopte r. Bko je
58r
>
dobijamo jedinicu za prostorni ugao)
steradijan. = !/r
(
.
"aina ili inten7itet 7raenja - Bko bi se takasti
svjetlosni izvor nalazio u centru s"erei ako je
"lukskoji sadri ugao oznaen sa KJ onda je
jaina zraenja0 1