KEPEMIMPINAN

(Edisi ke-3)
DCE 3403 (UNIT 1 9)
Program B. S. (Pembangunan Sumber Manusia)
JAMILAH OTHMAN, Ph.D.
LAMBAK TOMPAN, Ms (!"#. !$u.)
Jaba#an Pema%uan Pro&esiona' $an Pen$i$i(an Lan%u#an
)a(u'#i Penga%ian Pen$i$i(an
*ni+ersi#i Pu#ra Ma'a,sia
-.-// Ser$ang
Se'angor Daru' !hsan
Ha(0i1#a #er1e'ihara. Ti$a( $ibenar(an menge'uar u'ang mana2mana bahagian
mo$u' ini $a'am a1a %ua ben#u( $an $engan 0ara a1a %ua sama a$a se0ara
e'e(#roni(, sa'in &o#o, me(ani(, ra(aman a#au 0ara 'ain sebe'um men$a1a# i3in
ber#u'is $ari1a$a Ins#i#u# Pen$i$i(an $an Pembe'a%aran Jara( Jauh (ID!AL).
1
Kandungan Kursus
Uni 1! Pengena"an ke#ada ke#e$i$#inan
4. De&inisi (e1emim1inan, 1emim1in $an 1engi(u#
5. 6iri20iri 1emim1in $an 1engi(u#
.. Pemim1in &orma' $an #i$a( &orma'
Uni %! Te&ri ke#e$i$#inan
4. Teori 1ersona' $an si#uasi
5. Teori in#era(si $an 1embe'a%aran sosia'
.. Teori 1roses in#era(si
Uni 3! C&rak ke#e$i$#inan
4. Ke1emim1inan au#o(ra#i(
5. Ke1emim1inan $emo(ra#i(
.. Ke1emim1inan 'aisse32&aire
-. Ke1emim1inan #rans&orma#i&
7. Ke1emim1inan #ransa(#iona'
Uni 4! Ke'eka#an dan ke$a(iran #e$i$#in
4. Mengurus
5. Kuasa $an sumber (uasa
.. Ber(omuni(asi
Uni )! *ise$ #enad+iran, #&"isi dan $isi &rganisasi
2
4. Organisasi &orma'
5. Organisasi #i$a( &orma'
.. Pemim1in $an 1engi(u# organisasi &orma'
-. Pemim1in $an 1engi(u# organisasi #i$a( &orma'
Uni -! Peranan #e$i$#in da"a$ #e$+angunan su$+er $anusia
4. Kon#e(s $iri sen$iri
5. Kon#e(s (e'uarga
.. Kon#e(s mas,ara(a#
-. Kon#e(s negara
Uni .! /ak&r-0ak&r 1ang $e$#engaru(i ke#e$i$#inan da"a$ &rganisasi
4. )a(#or 1emim1in
5. )a(#or organisasi
.. )a(#or 1erse(i#aran
Uni 2! Peranan dan anggung3a4a+ #e$i$#in da"a$ &rganisasi
4. Ke1a$a organisasi
5. Ke1a$a 1e(er%a
3
.. Ke1a$a 1erse(i#aran
-. Ke1a$a negara
Uni 9! Isu-isu ke#e$i$#inan da"a$ &rganisasi
4. 8ani#a sebagai 1emim1in
5. In&orma#ion, 0ommuni0a#ion 9 #e0hno'og, (I6T)
.. I$eo'ogi
-. Di+ersi#i
Pengena"an
Kursus ini $i#a:ar(an (has un#u( memberi 1enge#ahuan asas mengenai (onse1
(e1emim1inan $an 1emim1in. Di $a'am (ursus ini an$a a(an $i$e$ah(an
(e1a$a se%arah $an 1enger#ian (e1emim1inan, #eori2#eori (e1emim1inan,
4
1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in $an 1ra(#is (e1emim1inan $iri,
mas,ara(a# $an organisasi. Kursus ini meru1a(an (ursus asas (e1a$a (ursus
(e1emim1inan 'an%u#an ,ang 'ain.
5+3eki0
Di a(hir (ursus ini $ihara1(an an$a a(an $a1a#;
4. Mengena' 1as#i $an membe3a(an bebera1a is#i'ah asas iai#u
(e1emim1inan, 1emim1in $an (e1emim1inan ,ang $ia1'i(asi(an.
5. Mengena' 1as#i 0ora( $an 0ara (e1emim1inan ,ang $i ama'(an $a'am
organisasi $an mas,ara(a# $engan $i(ai#(an (e1a$a #eori2#eori
(e1emim1inan.
.. Men%e'as(an (e1en#ingan bagaimana 1eranan $an #anggung%a:ab
(e1emim1inan $an 1emim1in 1en#ing $a'am men%ana 1embangunan
(e'uarga, mas,ara(a#, $an organisasi.
-. Mengai#(an #eori2#eori (e1emim1inan $an 1ra(#is semasa $a'am
1embangunan sumber manusia.
Pr&sedur #eni"aian
Pen0a1aian an$a $a'am (ursus ini a(an $ini'ai se1er#i beri(u#;
Ujian
Bi'angan u%ian ; 4
5
Peni'aian agihan mar(ah ; ./<
S(o1 u%ian ; uni# 4 2 7
Tari(h u%ian ; a(an $i#en#u(an o'eh ID!AL
Peperiksaan akhir
Pera#us agihan mar(ah ; -/<
S(o1 u%ian ; uni# 4 2 =
Tari(h 1e1eri(saan ; a(an $i#en#u(an o'eh ID!AL
Tugasan
Pera#us agihan mar(ah ; ./<
Me$+ua dan $eng(anar ugasan
An$a $i(ehen$a(i men,e$ia $an men,e'esai(an #a%u( ,ang $iberi(an. An$a
ama# $iga'a((an membua# semua #a%u(2#a%u( $a'am semua uni# un#u(
men,e$ia(an an$a mengha$a1i 1e1eri(saan.
Ta3uk ugasan
Disebab(an #a%u( #ugasan a$a'ah berbe3a un#u( se#ia1 semes#er, ma(a #a%u(
$an s(o1 #ugasan a(an $iser#a(an $a'am 'am1iran ber'ainan.
6
Panduan $e$+ua ugasan
*n#u( me'a(sana(an #ugasan ini, an$a 1er'u membua# ru%u(an bahan2bahan
,ang ber(ai#an $engan #a%u( $i 1usa# 1embe'a%aran an$a a#au $i mana2mana
#em1a# ,ang $i&i(ir(an sesuai. A$a'ah 'ebih bai( %i(a an$a $a1a# berbin0ang
$ahu'u $engan 1ens,arah>#u#or an$a a#au sesia1a ,ang ber1enga'aman a#au
ra(an se(ursus sebe'um membua# #ugasan.
Pen1era(an ugasan
An$a bo'eh menghan#ar 1a$a bi'a2bi'a masa. 8a'aubagaimana1un semua
#ugasan mes#i $ihan#ar se'e:a#2'e:a#n,a 5 minggu sebe'um 1e1eri(saan a(hir.
7
Si'a han#ar #ugasan an$a (e1a$a ID!AL $an 1as#i(an an$a men,erah(an
#ugasan an$a me'a'ui sa'uran ,ang be#u' un#u( menge'a((an sebarang (esu'i#an.
Peringaan
Tugasan ,ang 'amba# #i$a( a(an $iambi' (ira $a'am 1enggre$an.
Bi'angan ha'aman #ugasan ; 47 ? ./ ha'aman A- #ermasu( ru%u(an
Panduan +agi u3ian &+3eki0
Soa'an bagi u%ian ob%e(#i& a$a'ah $i$asar(an (e1a$a uni#2uni# $an ba0aan ,ang
$i#e#a1(an bagi uni#2uni#. Soa'an 'a3imn,a berben#u( @mu'#i1'e 0hoi0eA.
An$a harus inga# baha:a men%a:ab soa'an ob%e(#i& #i$a( se1er#i men%a:ab u%ian
sub%e(#i&. Da'am u%ian ob%e(#i& #i$a( :a%ar bagi an$a men%a:ab mengi(u#
i$ea>1enga'aman an$a sen$iri. Ja:a1an soa'an ob%e(#i& a$a'ah (husus se1er#i
#er$a1a# $a'am #e(s $an ba0aan ru%u(an. An$a 1er'u memahami #e(s mo$u'
$engan bai( (erana soa'an2soa'an a(an mengu%i (e&ahaman an$a, bu(an
(emahiran an$a mengha&a' &a(#a.
6u3ukan
Aminu$$in, M. B. (4==/). Ke#i$#inan. Kua'a Lum1ur; De:an Bahasa
$an Pus#a(a.
Aminu$$in, M. B. (4==C). Ke#i$#inan ; Mo$e' uru $an Ten#era. Kua'a
Lum1ur ; De:an Bahasa $an Pus#a(a.
8
Bass, B. M. (4==/). 7ass and *&gdi""8s (and+&&k &0 "eaders(i# !
T(e&r1, 6esear'(, and Manageria" A##"i'ai&n9 (.#h e$.). Ne: Bor( ; The
)ree Press.
6o+e,, S. D. (4==4). Prin0i1'e ? 6en#re$ Lea$ershi1. Lon$on ; Simon 9
S0hus#er.
Ismai', N. (4===). Pr&#(e Mu(a$$ad8s :eaders(i# ! T(e #arag&n &0
e;'e""en'e A"ruisi' Manage$en a 'r&ss a##"i'ai&n & $&dern
$anage$en and "eaders(i# #ra'i'e9 Kua'a Lum1ur ; *#usan Pub'i0a#ions 9
$is#ribu#ors S$n. Bh$.
Ma":e'', J. L. (4==E). T(e %1 Irre0ua+"e ! :&4 &0 :eaders(i#9
Nash+i''e, eorgia ; Thomas Ne'son Pub'ishers.
Nor#house, P. . (4==C). :eaders(i# ! T(e&r1 and Pra'i'e. *SA ;
Sage Pub'i0a#ions.
OA#oo'e, J. (4===). :eaders(i# A & <! A guide /&r T(e A##r&#riae"1
A$+ii&us9 San )ran0is0o ; Josse, ? Bass Pub'ishers.
Shein, !. H. (4==5). 5rgani=ai&na" Cu"ure and :eaders(i#9 San
)ran0is0o ; Josse, ? Bass.
8an Moh$. Mah,i$$in (4==F). Ke#e$i$#inan ! *&r&an Pe"+agai
As#ek +agi $eningkakan kua"ii dan #en'a#aian9 Kua'a Lum1ur ; )a%ar
Ba(#i.
8hea#',, M. J. (4==-). :eaders(i# and T(e Ne4 *'ien'e9 San
)ran0is0o ; Berre##2 Koeh'er.
Panduan #eran'angan #e$+e"a3aran
Minggu Ta%u(2#a%u( Jam 1embe'a%aran
4 Pengena'an (e1a$a (e1emim1inan -
5 Teori (e1emim1inan 45
. 6ora( (e1emim1inan E
9
- Ke0e(a1an $an (emahiran 1emim1in -
7 Organisasi,sis#em 1en#a$biran,
1o'isi $an misi agensi E
F Peranan 1emim1in $a'am
1embangunan sumber manusia E
C )a(#or mem1engaruhi (e1emim1inan -
E Peranan $an #anggung%a:ab 1emim1in -
= Isu2isu (e1emim1inan -
Mak"u$a #enu"is
Nama ; Dr. Jami'ah B#e O#hman
A'ama# ; Jaba#an Pema%uan Pro&esiona' $an Pen$i$i(an Lan%u#an,
)a(u'#i Penga%ian Pen$i$i(an,
*ni+ersi#i Pu#ra Ma'a,sia,
-.-// *PM, Ser$ang,
Se'angor.
10
No. #e'e&on ; /. ? E=-EF4/4 2 G E5..> E7C4>E7CF
)a" ; /. ? E=-7/-77 > /. 2 E=-45=C/
A'ama# e2mai'; %ami'ahHa0e.u1m.e$u.m, > %ami'ahH1e(a.u1m.e$u.m,
Nama ; !n. Lamba( Bin Tom1ang
A'ama# ; Jaba#an Pema%uan Pro&esiona' $an Pen$i$i(an Lan%u#an,
)a(u'#i Penga%ian Pen$i$i(an,
*ni+ersi#i Pu#ra Ma'a,sia,
-.-// *PM, Ser$ang,
Se'angor.
No. #e'e&on ; /. ? E=-EF4/4 2 G E5-4>C=/5
A'ama# e2mai'; 'a#oIFEHho#mai'.0om
'a#oH1u#ra.u1m.e$u.m,
UNIT 1
PEN>ENA:AN KEPADA KEPEMIMPINAN
Penda(u"uan
Ke1emim1inan a$a'ah sa#u sub%e( ,ang #e'ah 'ama $i1er(a#a(an se%a( 3aman
P'a#o, Aris#o#'e $an Le+ia#hian. Ke1emim1inan ia'ah #in$a(an a#au 1er'a(uan
un#u( menge#ahui sesua#u $an ia sesua#u ,ang bo'eh $i1e'a%ari $an $i1erbai(i.
11
Ke1emim1inan $i1er'u(an un#u( memba:a manusia men0a1ai ma#'ama#
a#au1un #u%uan $an ni'ai2ni'ai ,ang mere(a angga1 berguna.
Dari 1ers1e(#i& Is'am, se#ia1 manusia mem1un,ai #ugas (e1emim1inan. Suami,
is#eri, 1ega:ai (era%aan, (e#ua 1ar#i 1o'i#i(, (e#ua (am1ung, 1e'a%ar $an in$i+i$u
biasa mem1un,ai #ugas (e1im1inan #erha$a1 (e'om1o( a#au #erha$a1 in$i+i$u
'ain. Ha(i(a# ini $a1a# $i(ias(an $ari1a$a ha$i#h beri(u# ;
"Tiap-tiap seorang dari kamu adalah pemimpin. Justeru itu kamu adalah
bertanggungjawab terhadap mereka yang berada di bawah pimpinan kamu.
Ketua negara bertanggungjawab terhadap rakyatnya. Ketua keluarga adalah
pemimpin dalam keluarga. Khadam/orang gaji adalah pemimpin/pengawal,
justeru itu ia bertangungjawab menjaga harta tuannya dan ia akan di tanya
mengenai hal di bawah jagaannya?" (bdullah !in "mar, dalam bdul
#i#,$%%&'
Semen#ara i#u $a'am sebuah ha$i#h 'ain, Dasu'u''ah S.A.8 bersab$a,
ma(su$n,a;
"Kamu sekelian adalah pemimpin dan kamu akan ditanya tentang rakyat
yang kamu pimpin. (emimpin akan ditanya mengenai hak rakyat yang
dipimpinnya. )uami akan ditanya hal keluarga yang dipimpinnya. *steri menjaga
hal rumahtangga dan akan ditanya hal yang dipimpinnya. (elayan menjaga hak
majikannya akan ditanya hal yang dipimpinnya. Kamu sekelian adalah pemimpin
12
dan akan ditanya (diminta bertanggungjawab' terhadap kepimpinan kamu."
(!ukhari dan +uslim, dalam bdul #i#, $%%&'
Dari1a$a ha$i#h $i a#as, #ern,a#a se#ia1 in$i+i$u i#u $iang(a# sebagai (ha'i&ah
((e#ua) $i mu(a bumi ini. Ini berma(na in$i+i$u i#u mem1un,ai #ugas #ersen$iri
$a'am (e1im1inanJ besar a#au (e0i'n,a bergan#ung (e1a$a 1ang(a# $an
(e$u$u(an ser#a %enis organisasi ,ang $i(e#uain,a.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni 1
Ta%u(2#a%u( ,ang a(an $ibin0ang(an $a'am uni# ini ia'ah;
4. De&inisi (e1im1inan.
5. De&inisi 1emim1in.
.. De&inisi 1engi(u#.
-. 6iri20iri 1emim1in $an 1engi(u#.
7. Pemim1in &orma' $an #i$a( &orma'.
Se0ara ring(asn,a hubungan an#ara $i a#as $engan uni# 4 a$a'ah se1er#i 1e#a
min$a $i ba:ah;
De&inisi
Ke1emim1inan
Pemim1in
Pengi(u#
13
6iri
Ke1emim1inan
)orma'
Ti$a( &orma'
Pemim1in
5+3eki0 #e$+e"a3aran uni 1
Se#e'ah mem1e'a%ari uni# ini, $ihara1(an an$a $a1a#;
4. Menerang $an membin0ang(an $e&inisi (e1emim1inan, 1emim1in $an
1engi(u# $ari 1e'bagai $imensi a(a$emia.
5. Mengga'ur(an $an membin0ang(an 0iri20iri (e1emim1inan, 1emim1in $an
1engi(u#.
.. Men%e'as $an membin0ang(an 1eriha' 1emim1in &orma' $an 1emim1in
#i$a( &orma'.
De0inisi ke#e$i$#inan
Ke1emim1inan bo'eh memba:a ma(su$ ,ang berbe3a (e1a$a ber'ainan si#uasi
$an (e'om1o(. 8a'au1un 1er(a#aan 1emim1in mun0u' se%a( #ahun 4.//, #e#a1i
14
1er(a#aan (e1emim1inan 0uma mun0u' 1a$a #ahun 4E// (Amiru$$in, 4==/).
O'eh (erana 1er(a#aan (e1emim1inan i#u memba:a sa#u (onse1 ,ang
so&is#i(a#e$, ma(a ban,a('ah $e&inisi ,ang $i(emu(a(an, ham1ir sama ban,a(
$engan orang ,ang meng(a%i mengenai bi$ang ini. Ke1emim1inan $a'am
bahasa Me'a,u a$a'ah is#i'ah ,ang baru $i0i1#a 1a$a #ahun 4=C/ ,ang memberi
ma(na (e1a$a 1er(a#aan K'ea$ershi1K (1im1inan).
7eriku di+erikan +e+era#a de0inisi ke#e$i$#inan
Sa#u 1roses menga$a(an 1erbin0angan $an membu(a ruang un#u( 1engi(u#
mengemu(a(an i$ea2i$ea mere(a sebe'um sesua#u 1o'isi $irumus(anJ $an a(an
member(an (e1uasan (e1a$a 1engi(u# (Da3a'i, 4==.).
Sa#u 1roses men,e'esai(an sesua#u 1er(ara me'a'ui orangJ a1abi'a #er$a1a#
ob%e(#i& ,ang 1er'u $i0a1ai a#au #ugas ,ang 1er'u $i'a(u(an $an a1abi'a 'ebih
$ari1a$a seorang in$i+i$u $i1er'u(an un#u( me'a(u(an sesua#u (Ams#rong,
4==/).
Ke1emim1inan ia'ah sa#u 1roses ,ang mem1engaruhi a(#i+i#i2a(#i+i#i (e'om1o( (e
arah men0a1ai ma#'ama# (e'om1o( $a'am masa #er#en#u (Maimunah, 4==/)
Sa#u 1roses ,ang $inami(, berbe3a $ari1a$a sa#u suasana (e sa#u suasana
,ang 'ain $an bergan#ung (e1a$a 1emim1inn,a, 1engi(u#, 1erse(i#aran $an
s#ru(#ur (e'om1o( (Jami'ah 9 Lamba(, 5//4).
15
Ke1emim1inan a$a'ah sebagai 1engaruh, seni a#au 1roses mem1engaruhi orang
'ain su1a,a mere(a a(an ber%uang $engan re'a ha#i $an 1enuh semanga# (e
arah 1en0a1aian ma#'ama# bersama (Bass, 4==/).
Jus#eru, (e1emim1inan a$a'ah in#era(si $i an#ara $ua a#au 'ebih ah'i $a'am sa#u
(um1u'an ,ang sering me'iba#(an 1en,usunan semu'a si#uasi, 1erse1si $an
hara1an semua ah'i.
Ber$asar(an 1e'bagai $e&inisi ,ang #e'ah $i(emu(a(an o'eh ramai 1eng(a%i,
$a1a#'ah $irumus(an baha:a 1enger#ian (e1emim1inan $a'am (onse1 ,ang
'ebih mu$ah ia'ah sebagai sega'a a(#i+i#i ,ang mem1engaruhi in$i+i$u $a'am
(um1u'an a#au organisasi ,ang memba:a (e arah men0a1ai ma#'ama#.
De&inisi 1ersona'i#i (e1emim1inan 1roses 1emben#u(an
$e&inisi (e1emim1inan
Pemim1in 1emim1in
Ke#inggian
Kebi%a(sanaan
(e1emim1inan L Ke#erbu(aan (e1emim1inanL
Pengaruh
Persona'i#i 'ain (in#era(si)
1engi(u# 1engi(u#
16
Perbe3aan su$u# 1an$angan 1eriha' $e&inisi (e1emim1inan berasas(an
1ersona'i#i (#rai#) $an 1roses 1emben#u(an $e&inisi (e1emim1inan.
Sumber ; Nor#house (4==C)9 :eaders(i# ! T(e&r1 and Pra'i'e9 M.s. 7.
Ciri-'iri ke#e$i$#inan
Ke1emim1inan a$a'ah sa#u seni, sains $an (emam1uan men0i1#a i('im ,ang
$a1a# memberi(an gera( ba'as $an meransang mo#i+asi . O'eh (erana
(e1emim1inan $igambar(an $emi(ian, ma(a se#ia1 in$i+i$u ,ang $i1i'ih, $i'an#i(
a#au $i:a(i'(an sebagai 1emim1in 1er'u memi'i(i 0iri20iri ,ang sesuai sebagai
1emim1in.
Seorang 1emim1in $i(a#a(an mem1un,ai 0iri20iri 1eriba$i ,ang mengarah
(e1a$a 0iri20iri (e1emim1inann,a. Pa$a mu'an,a an$aian ,ang $ibua# me'a'ui
1en$e(a#an ini ia'ah 0iri20iri (e1emim1inan ini a$a'ah semu'a%a$i $an #i$a(
$iben#u(. A#au $engan er#i (a#a 'ain, seseorang 1emim1in $i'ahir(an $engan 0iri2
0iri (e1e1im1inan. Sungguh1un begi#u semes#in,a seorang 1emim1in ,ang
ber%a,a i#u $i'ahir(an $engan 0iri (e1emim1inan semu'a%a$i #e#a1i 0iri #ersebu#
bo'eh $i1e'a%ari a#au $iben#u( $ari1a$a 1enga'aman.
In$i+i$u ,ang mem1un,ai 0iri20iri (e1emim1inan ia'ah in$i+i$u ,ang mem1un,ai
1ersona'i#i a$i', #egas, siha#, %u%ur, ra%in, berani, #e(a', ber1enge#ahuan #en#ang
(er%a, #aa# se#ia, (eghairahan, (orban $iri, $isi1'in $iri $an ,a(in $iri. Ma'ahan
1emim1in seharusn,a mem1un,ai 0iri20iri se1er#i (ebersihan %i:a $an rohani,
(esiha#an $an (e(ua#an ba$an, (eu1a,aan men#a' $an &i(iran, memberi
17
1erha#ian (e1a$a ah'i ,ang $i1im1inn,a, #au'a$an ,ang bai(, 1an$angan ,ang
#a%am, (emahuan ,ang (ua#, $an o1#imisme.
Ter$a1a# - 0iri 1en#ing 1a$a seseorang 1emim1in iai#u;
(4) )i3i(a' ((e#inggian, bera# ba$an, 1era:a(an &i3i(a', (e0ergasan
$an mem1un,ai 1aras ru1a),
(5) Sosia' (si&a# be'as (asihan, sabar, orien#asi 1e(er%a $an
(ema#angan emosi),
(.) Pera:a(an ($ominan $iri, aggresi&, e(s#ro+e# (1en#ing(an ha'
'ahiriah), ,a(in $an 1enghorma#an $iri), $an
(-) Periba$i ((ebo'ehan ber(omuni(asi, (eu1a,aan in#e'e(, orien#asi
1en0a1aian, (eu1a,aan be(er%a (ua# $an ber#anggung%a:ab).
Pe'bagai (a%ian #en#ang 0iri ,ang 1er'u a$a 1a$a seseorang 1emim1in #e'ah
$i'a(u(an. Bebera1a 1eng(a%i #e'ah mengena'1as#i 'ima si&a# &i3i(a' bersabi#
(emam1uan (e1emim1inan iai#u;
(4) Tenaga, 1enam1i'an $an (e#inggian,
(5) 6iri (e0er$asan $an (emam1uan,
(.) Si&a# (e1eriba$ian iai#u (ebo'ehsuaian, si&a# aggresi&, (eghairahan
$an (e,a(inan $iri,
(-) 6iri berhubung #ugas iai#u $a,a 1en0a1aian, (esungguhan $an
inisia#i&, $an
(7) 6iri sosia' iai#u $a,a (er%asama, (emahiran an#ara 1erseorangan
$an (emam1uan 1en#a$biran.
18
Ter$a1a# %uga (a%ian ,ang menun%u((an (ore'asi 1en#ing $i an#ara (eber(esanan
(e1emim1inan $engan si&a# (e0er$asan, (emam1uan men,e'ia, inisia#i&,
(e,a(inan $iri $an (ein$i+i$uan $a'am men%a'an(an #ugas. Pa$a masa ,ang
sama (e0er$asan ,ang #er'a'u #inggi a#au #er'a'u ren$ah mengurang(an
(eber(esanan 1emim1in. 6iri20iri se1er#i ber:a:asan, (esanggu1an
mengha$a1i 0abaran 1eriba$i, 1enggunaan s#ra#egi ,ang 'uar biasa, sensi#i&
#erha$a1 1erse(i#aran, ber1eranan sebagai agen 1embaharuan, (ebo'ehan
ber(omuni(asi $an 1enggunaan (uasa 1eriba$i %uga an#ara 0iri ,ang 1er'u a$a
1a$a seseorang 1emim1in.
Konse1 (en$iri meru1a(an an#ara e'emen 1en#ing 0iri (e1emim1inan. Konse1
(en$iri ,ang 1osi#i& memben#u( 1en0a1aian (en$iri ,ang #inggi, $i mana ia #er$iri
$ari1a$a 0iri20iri $iri ,ang 1osi#i& ,ang %uga men,umbang (e1a$a 1emben#u(an
0iri (e1emim1inan $an (onse1 (en$iri #er$iri $ari1a$a as1e( 1ersona' iai#u
emosi, ime% $iri, (a:a'an im1u's, 1enguasaan $an $a,a #in$a(, 1erhubungan
$engan ra(an seba,a , hubungan $engan (e'uarga, 1si(o1a#o'ogi, 1en,esuaian
,ang unggu' $an ma#'ama# 1en$i$i(an (er%a,a.
Pe$i$#in 0&r$a" dan idak 0&r$a"
Ke1emim1inan ber'angsung $a'am se#ia1 as1e( (ehi$u1an manusia. Se#ia1
orang memi'i(i (ebo'ehan, (emam1uan $an 1enge#ahuan mengenai
(e1emim1inan. Persoa'ann,a bera1a ramai(ah ,ang se$ar a(an 1er(ara ini.
19
Se#ia1 orang a$a'ah 1emim1in $an mengama'(an s#ai' (e1emim1inan ,ang
#ersen$iri ,ang se%a%ar $engan (ehen$a( organisasi, agensi $an $iri sen$iri.
Sama a$a men%a$i 1emim1in $a'am organisasi, mas,ara(a#, (e'uarga ha##a 1a$a
$iri sen$iri1un, in$i+i$u 0en$erung mengama'(an (e1emim1inan ,ang $irasa(an
sesuai, mene1a#i $an mengan%ur(an (ema%uan se%a%ar $engan ob%e(#i& ,ang
$i#u%ui. Jus#eru se#ia1 orang a$a'ah 1emim1in, namun #i$a( semua orang
ber1e'uang $i'an#i( a#au $iberi au#ori#i sebagai 1emim1in.
8a'au bagaimana1un, (egaga'an men$a1a#(an #em1a# sebagai 1emim1in, #i$a(
bema(na in$i+i$u #i$a( bo'eh memim1in. Pa'ing #i$a(1un memim1in $iri sen$iri.
O'eh ,ang $emi(ian, :u%u$'ah $ua (onse1 asas (e1emim1inan iai#u
(e1emim1inan &orma' $an (e1emim1inan #i$a( &orma'.
Ke#e$i$#inan 0&r$a"
Ke1emim1inan &orma' a$a'ah 1emim1in i#u $i'an#i(, $i1i'ih $an $i'e#a((an $i
(e$u$u(an sebagai 1emim1in. In$i+i$u #ersebu# memi'i(i (uasa beru1a (uasa
,ang $iberi(an un#u(n,a memu#us(an sesua#u 1er(ara, (e1u#usann,a $ia(ui $an
$i#uru#.
La3imn,a 1emim1in sebegini mengan%ur(an s#ai' (e1emim1inan bersesuaian
$engan (ehen$a( anggo#a ,ang me'an#i( a#au memi'ihn,a. Ke1emim1inan %enis
ini $iba,ar ga%i sebagai 1engi(#ira&an. Ke1emim1inan &orma' ini %uga biasan,a
20
bera$a $a'am organisasi ,ang bers#ru(#ur $an hirar(i #ugas $an %a:a#an. 6on#oh;
1emim1in 1o'i#i(, (e#ua e(se(u#i& organisasi.
Ke#e$i$#inan idak 0&r$a"
Semen#ara i#u 0ora( (e1emim1inan #i$a( &orma' a$a'ah ber'a:anan $engan
(e1emim1inan &orma'. Pemim1in #i$a( memi'i(i (uasa mu#'a( $an biasan,a
se0ara su(are'a menge1a'ai a#au menge#uai sesua#u (um1u'an. Pemim1in #i$a(
$i ba,ar ga%i. 8a'au1un a$a gan%aran, 'a3imn,a berben#u( 1enghargaan $an
1engi(#ira&an.
Pemim1in menge#uai sesua#u a#au (um1u'an (erana (ese$aran, (emahuan
sen$iri $an (e0en$erungan un#u( ber(ongsi 1enga'aman, 1enge#ahuan $an
(emahiran. Kum1u'an a#au organisasi ,ang $i(e#uai #i$a( memi'i(i s#ru(#ur
organisasi ,ang $i#e#a1(an. 6on#oh; (e#ua (e'uarga, (e#ua (um1u'an ra(an
seba,a, (e#ua a(#i+i#i 1er(hemahan.
Pers#eki0 Diri ! Ke#e$i$#inan
21
Diri
Bagaimana Saya Lihat Diri Saya
Bagaimana Saya Hendak Orang
Lain Lihat Diri Saya
Fizika
Aki?ii
Ber$asar(an ma('uma# asas ,ang menerang(an $e&inisi (e1emim1inan, 0iri20iri
(e1emim1inan $an 1emim1in, 'u(is(an sa#u gambara%ah ,ang #ersusun un#u(
menun%u((an hubungan ,ang #erben#u( an#ara ;
4. Ke1e'bagaian $e&inisi (e1emim1inan $ari 1ers1e(#i& a(a$emia.
5. 6iri20iri (e1emim1inan $engan 1emim1in, $an
.. Ber$asar(an 1enga'aman, 1enge#ahuan $an 1eni'aian an$a;
A. N,a#a(an (onse1 $an $e&inisi (e1emim1inan mengi(u#
(e&ahaman.
B. Senarai(an 0iri20iri (e1emim1inan.
Pengiku
Pengi(u# $i$e&inisi(an sebagai mere(a ,ang mengi(u# a1a ,ang $i(a#a(an,
menerima arahan, me'a(sana(an arahan mengi(u# (emam1uan $an sen#iasa
berusaha men%a$i(an ma#'ama# organisasi sesua#u ,ang rea'is#i(.
Ho''an$er (4=F-) mena(ri&(an 1engi(u# sebagai in$i+i$u ,ang menerima
1engaruh $an (uasa in$i+i$u 'ain iai#u 1emim1in #erha$a1 mere(a. Ini se0ara
22
Bagaimana Orang Lain Se!enarnya
Lihat Diri Saya
Bagaimana "#han $eihat Saya
'angsung memberi(an ma(su$ 1engiu(u# a(an mema#uhi 1erin#ah a#au arahan
$ari1a$a 1emim1in un#u( me'a(sana(an #ugas a#au #anggung%a:ab.
Pengi(u# a$a'ah subsis#em 1en#ing $a'am sesebuah organisasi. Peranan u#ama
1engi(u# a$a'ah me'a(sana(an sega'a 1eran0angan ,ang #e'ah $iga'ur(an
se0ara ob%e(#i& o'eh 1emim1in $an 1engi(u# memi'i(i 1eranan #er#en#u $a'am
men%a,a(an sesua#u misi organisasi.
Pengi(u# mem1un,ai 1eranan $an &ungsi ,ang sanga# 1en#ing $a'am
1embangunan sesebuah organisasi. Kurangn,a 1ene(anan #erha$a1 &ungsi $an
1eranan 1engi(u# men,ebab(an (e0emer'angan organisasi sering #erganggu.
Ke0emer'angan ini #i$a( $a1a# $irea'isasi(an (erana #um1uan ,ang 'ebih
$iberi(an (e1a$a as1e( (e1emim1inan berban$ing (e1engi(u#an.
Pengi(u# mam1u memain(an 1eranan ,ang #ersen$iri $an 1en#ing un#u(
menen#u(an ma%u mun$urn,a sesebuah organisasi. Ter$a1a# bebera1a 0iri
1engi(u# $a'am organisasi iai#u;
4. Pa#uh (e1a$a (e#ua $an (um1u'an,
5. Men,o(ong (e#ua,
.. Mengia(an (e#ua,
-. Menegur $an mem1erbai(i (esi'a1an (e#ua,
7. Be(er%a un#u( (e#ua,
F. Men$a1a#(an 1en%e'asan $ari (e#ua,
23
C. Memberi ma('um ba'as (e1a$a (e#ua,
E. Men%aga nama bai( organisasi,
=. Menge(a'(an bu$a,a $a'am (um1u'an,
4/. Menge#ahui 1eranan $an #ugas sebagai 1engi(u#,
44. Men,e$ia(an $iri un#u( #am1i' (e $e1an menggan#i(an (e#ua,
45. Menge#ahui (e$u$u(an, (eu1a,aan $an #angung%a:ab $a'am
organisasi,
4.. Turu# ser#a $a'am a(#i+i#i organisasi,
4-. Ber(orban un#u( (e#ua $an organisasi, $an
47. Ke(a' #erha$a1 1er%uangan organisasi.
Persoa'ann,a ia'ah bera1a ramai(ah ,ang se$ar $engan #ugas, 1eranan $an 0iri
,ang 1er'u a$a 1a$a 1engi(u# un#u( me'a,a((an mere(a men%a$i 1engi(u# ,ang
bai(.
Aki?ii
Ber$asar(an 1enga'aman $an 1enge#ahuan an$a;
4. Senarai(an 0iri20iri, 1eranan $an #anggung%a:ab 1engi(u# ,ang bai(.
5. Dengan menggambar(ann,a $a'am ben#u( gambara%ah, #un%u((an
1er(ai#an an#ara 0iri, 1eranan $an #anggung%a:ab 1engi(u# $engan
(onse1 1engi(u#an.
Penuu#
24
Demi(ian serba ring(as mengenai (onse1 (e1emim1inan $an (e1engi(u#an.
Pemahaman $an 1enge#ahuan asas mengenai (onse1 ini 1en#ing (erana $a'am
men%a'an(an (ehi$u1an seharian, in$i+i$u #i$a( bo'eh 'ari $ari mem1un,ai a#au
merasai 1enga'aman ini.
6ingkasan uni
Ding(asan 1en#ing ,ang 1er'u $i&aham(an se'e1as mengi(u#i uni# ini ia'ah;
4. Ke1emim1inan a$a'ah sa#u (onse1 ,ang 'uas.
5. Ke1emim1inan 1en#ing $a'am (ehi$u1an manusia un#u( membo'eh(an
manusia memenuhi (e1er'uan hi$u1.
.. Pemim1in $an (e1emim1inan a$a'ah $ua en#i#i ,ang berbe3a $an 1er'u
$i&ahami $engan %e'as.
-. Ke1emim1inan mem1un,ai 1e'bagai $e&inisi se%a%ar $engan 0ara
bagaimana (e1emim1inan i#u $i&ahami $an (ehen$a( se#em1a#.
7. 8u%u$n,a 1e'bagai 0iri, 1eranan $an #anggung%a:ab sebagai 1emim1in
$an 1engi(u#.
F. Tugas $an 1eranan 1emim1in $an 1engi(u# a$a'ah #i$a( sama.
25
C. Se#ia1 in$i+i$u sama a$a sebagai 1emim1in a#au 1engi(u# mem1un,ai
1eranan $an #anggung%a:ab ,ang #ersen$iri.
E. Pemahaman #erha$a1 (onse1 (e1emim1inan $an 1engi(u#an a$a'ah
1en#ing un#u( membo'eh(an in$i+i$u menge#ahui (e$u$u(an mere(a.
=. Ke1emim1inan $an (e1engi(u#an sa'ing 1er'u memer'u(an un#u(
men%a,a(an misi $an +isi organisasi.
6u3ukan
Aminu$$in, M. B. (4==-). Ke#i$#inan. Kua'a Lum1ur; De:an Bahasa
$an Pus#a(a.
Ams#rong, M. (4==/). A (and+&&k &0 (u$an res&ur'e $anage$en.
rea# Bri#ian; Bi''ings 9 Sons Limi#e$.
Bass, B. M. (4==/). 7ass and *&gdi""8s (and+&&k &0 "eaders(i# !
T(e&r1, 6esear'(, and Manageria" A##"i'ai&n9 (.#h e$.). Ne: Bor( ; The
)ree Press.
Ho''an$er, !. P. (4=F-). E$ergen "eaders(i# and s&'ia" in0"uen'e!
"eaders, gr&u#s and in0"uen'e9 Ne: Bor( ; O"&or$ *ni+ersi#, Press.
Jami'ah, O. 9 Lamba(, T. (5//4). M&du" ke#e$i$#inan (edisi 1)9
ID!AL. *PM.
26
Maimunah, I. (4==/). Penge$+angan ! I$#"ikasi ke aas
#e$+angunan $as1araka (edisi kedua). Kua'a Lum1ur ; De:an Bahasa $an
Pus#a(a.
Nor#house, P. . (4==C). :eaders(i# ! T(e&r1 and Pra'i'e. *SA ;
Sage Pub'i0a#ions.
OA#oo'e, J (4===). Lea$ershi1; A & <9 A >uide 0&r (e A##r&#riae"1
A$+ii&us. San )ran0is0o ; Josse, Bass Pub'isher.
Da3a'i M. M. (4==.). Ke#e$i$#inan da"a$ #engurusan. Kua'a Lum1ur ;
*#usan Pub'i0a#ion.
UNIT %
TE56I KEPEMIMPINAN
Penda(u"uan
Ke1emim1inan #e'ah $ibi0ara(an se%a( a:a' era (e#ama$unan manusia.
Pe'bagai #eori #e'ah $ibangun(an se'aras $engan 1er(embangan i'mu $an
1er(embangan manusia. Se#ia1 #eori ,ang $ibangun ber'an$as(an 1emahaman,
1enga'aman $an 1enge#ahuan $an 'a3imn,a ia ber(ai# ra1a# $engan
1erse(i#aran se#em1a# $an (e1er'uan manusia.
Da'am uni# ini a(an $ibin0ang(an mengenai #eori2#eori ,ang se'a'u $iim1'i(asi(an
o'eh 1ara 1emim1in $a'am (e1emim1inan mere(a seharian. A$a'ah 1en#ing
un#u( $i&aham(an se#ia1 #eori (e1emim1inan un#u( membo'eh(an $an
memu$ah(an 1roses mengena'1as#i, mengana'isis $an memahami menga1a(ah
27
seseorang 1emim1in i#u mengambi' sesua#u #in$a(an $an me'a'ui #in$a(an ,ang
$iambi' o'eh 1emim1in #ersebu#, $a1a# $i%ang(a(an a1a(ah im1'i(asin,a.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni ini
Teori ,ang $ibin0ang(an $a'am uni# ini a$a'ah $iru%u( $ari1a$a bu(u Bass 9
S#og$i''As Han$boo( o& Lea$ershi1; Theor,, Desear0h an$ Manageria'
A11'i0a#ion (.
r$
.e$), o'eh Bass. M. B. (4==/).
Teori personal dan situasi ((ersonal and situational theory'
rea#2man #heor,
Trai# #heor,
Si#ua#iona' #heor,
Persona'2si#ua#iona' #heor,
Ps,0hoana',#i0 #heor,
Po'i#i0a' #heor,
Humanis#i0 #heor,
Teori interaksi dan pembelajaran sosial (*ntera,tion and so,ial learning theory'
Lea$er2ro'e #heor,
A##ainmen# #heor,
6on#ingen0, #heor,
Dein&or0e20hange #heor,
28
Pa#h2goa' #heor,
Teori proses interakti- (*ntera,ti.e pro,esses theory'
Beha+iora' #heor,
6ommuni0a#ion #heor,
Se0ara mu$ah(an ruang 'ing(u1 uni# ini a$a'ah se1er#i ra%ah $i ba:ah
rea#2man Trai#s Si#ua#iona'
Persona' 9 si#uasi Persona'2si#ua#iona'
Ps,0hoana',#i0 Po'i#i0a'
Humanis#i0
Lea$er2ro'e
A##ainmen#
Teori2#eori In#era(si 9 6on#igen0,
Ke1emim1inan 1embe'a%ran

Dein&or0e20hange
Pa#h2goa'
29
Proses in#era(si Beha+iora'
6ommuni0a#ion
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# ini $ihara1(an an$a $a1a#;
4. Mengena'1as#i %enis #eori ber$asar(an 0iri20irin,a.
5. Men,enarai(an $an membin0ang(an #eori2#eori ,ang ber(ai#an.
.. Memahami $an mengena'1as#i 0iri20iri ,ang membe3a(an an#ara sa#u
#eori $engan #eori ,ang 'ain.
Teori (e1emim1inan berasas(an (e1a$a 5 (onse1 asas iai#u ;
4. Ka1i#a'isme
Teori (e1emim1inan (a1i#a'isme ini $i1e'o1ori o'eh Henri )a,o'. An$aian $i
$a'am #eori ini a$a'ah in$i+i$u a#au ra(,a# 1er'u berusaha sen$iri un#u( men0a1ai
ma#'ama# ,ang $iha%a#i (Konse1 Persaingan).
5. Da$i(a'isme
30
Teori (e1emim1inan ra$i(a'isme ini $i 1er(ena'(an o'eh 6ar' Mar" $imana ian,a
mengan$ai(an 1emerin#ah a#au (era%aan 1er'u men,e$ia(an se#ia1 (emu$ahan
,ang $i1er'u(an o'eh ra(,a# (Konse1 Ker%asama).
Te&ri #ers&na" dan siuasi
/reat-man theory
Teori ini a$a'ah #eori a:a' ,ang $iben#u( $a'am se%arah 1eng(a%ian
(e1emim1inan. Teori ini $iasas(an 1emerha#ian #erha$a1 in$i+i$u ,ang
ber1engaruh ,ang mem1er#on#on(an si&a# ? si&a# is#ime:a se1er#i (e0er$i(an,
(uasa, (e(ua#an 1eriba$i $an (emam1uan menguasai 1engi(u#. 6on#oh ; Nabi
Muhamma$ S. A. 8. , Ne1o'ean, han$i. Teori ini ber'an$as(an (onse1
(e0er$i(an, 1res#asi e(a$emi( $an (arisma #i$a( mem1un,ai (ore'asi $engan
(eber(esanan seseorang 1emim1in.
Traits theory
Teori #rai# me'iha# bagaimana #er$a1a#n,a si&a#2si&a# semu'a%a$i ,ang
membo'eh(an seseorang i#u men%a$i 1emim1in. Si&a#2si&a# ini'ah ,ang
membe3a(an mere(a $engan 1engi(u#. An#ara si&a#2si&a# 1emim1in ia'ah &a(#or
&i3i(a', 0iri20iri 1ersona'i#i, 0iri20iri (ebo'ehan. Teori ini meman$ang
(e1emim1inan a$a'ah mi'i( se#ia1 in$i+i$u.
31
)ituational theory
Pemim1in 'ahir e(oran $esa(an a#au 1ermin#aan a1abi'a :u%u$n,a sesua#u
si#uasi ,ang men$esa( (e1a$a 1eranan (e1emim1inan. Teori ini me'iha#
bagaimana 1emim1in 'ahir se0ara men$a$a( e(oran #un#u#an si#uasi. Ke'ahiran
1emim1in ban,a( bergan#ung (e1a$a #un#u#an masa, #em1a# $an (e1er'uan.
Prinsi1 u#ama #eori ini ia'ah (e1emim1inan mengi(u# si#uasi iai#u si#uasi ,ang
ber'ainan memer'u(an &ungsi (e1emim1inan ,ang berbe3a $an (e1emim1inan
meni#(bera#(an (e arah 1en0a1aian 1eranan (e'om1o( ser#a (e1emim1inan
mengu#ama(an (ua'i#i 1emim1in bersesuain un#u( sesua#u si#uasi.
(ersonal-situational theory
Teori ini menggabung(an $ua e'emen u#ama iai#u 1ersona'i#i in$i+i$u $an si#uasi.
Pemim1in :u%u$ a1abi'a ber'a(un,a sesua#u 1eris#i:a $a'am sesua#u si#uasi,
ma(a in$i+i$u ,ang memi'i(i 1ersona'i#i #er#en#u a(an $i'an#i( sebagai 1emim1in.
Pemim1in 'ahir a1abi'a :u%u$n,a ruang (osong ,ang men$esa( un#u( $i'an#i(
seseorang sebagai 1emim1in. Teori ini mem1er0a,ai baha:a &a(#or in$i+i$u iai#u
(ua'i#i (e1emim1inan $a'am $iri sama 1en#ingn,a $engan &a(#or si#uasi ,ang
memer'u(an (e:u%u$an seorang 1emim1in.
(sy,hoanalyti, theory
Teori ini $iasas(an me'a'ui i$ea ,ang $ibangun(an o'eh )rue$. Teori ini
membin0ang(an bagaimana #ing(ah'a(u seseorang bermu'a $ari 3aman (ana(2
32
(ana( $an 1embangunan (e'uarga mem1engaruhin,a se0ara 1si(o'ogi men%a$i
1emim1in. Teori ini me'iha# bagaimana 1ersona'i#i 1emim1in $an si#uasi
berin#era(si (hususn,a se:a(#u (risis ber'a(u.
(oliti,al theory
Teori ini me'iha# (e1emim1inan $ari 1ers1e(#i& 1o'i#i(. Pemim1in 'ahir a1abi'a
mere(a $i1i'ih o'eh 1engi(u# $a'am sesua#u 1emi'ihan. Da'am er#i (a#a 'ain, #eori
1o'i#i( ini me'iha# baha:a 1emim1in a$a'ah $i1i'ih $an bu(ann,a 'ahir sebagai
1emim1in.
0umanisti, theory
Teori ini berasas(an 0ora( (e1emim1inan $emo(ra#i( $an (ebebasan in$i+i$u
,ang begi#u $i#i#i(bera#(an $i Ameri(a. Ke1emim1inan ber$asar(an #eori ini
menerima 1a(ai (onse1 1emim1in mengubahsuai &ungsi organisasi un#u(
membu(a ruang $an (esem1a#an (e1a$a (ebebasan in$i+i$u un#u(
mengena'1as#i 1o#ensi $iri. Ma'ahan #eori humanis#i( %uga mengga'a((an
in$i+i$u un#u( memenuhi (e1er'uan $an (ehen$a( sen$iri $an $a'am masa ,ang
sama mam1u men,umbang (e1a$a ma#'ama# organisasi.
Te&ri ineraksi dan #e$+e"a3aran s&sia" (Inera'i&n and s&'ia" "earning
(e&r1)
1eader-role theory
33
Kara(#er in$i+i$u $an 1ermin#aan $ari1a$a sesua#u si#uasi memung(in(an
seseorang $i1i'ih a#au $i'an#i( sebagai 1emim1in. Ke1emim1inan #erben#u(
a1abi'a se(um1u'an in$i+i$u me'an#i( sa'ah seorang $ari1a$a mere(a sebagai
1emim1in $an me'a(sana(an ro' sebagai 1emim1in un#u( berha$a1an $engan
sesua#u si#uasi. Pemim1in a(an ber#ing(ah'a(u se%a%ar $engan (ehen$a( $an
(emahuan 1engi(u# ,ang me'an#i(n,a.
ttainment theory
Teori ini menerang(an bagaimana $an sia1a(ah ,ang men%a$i 1emim1in $an
(ena1a $ia men%a$i 1emim1in. Pemim1in :u%u$ $a'am (um1u'an ,ang #ia$a
s#ru(#ur ,ang sem1urna $an 'a3imn,a 1emim1in $i'an#i( se(a$ar un#u(
men,e'aras(an sesua#u a(#i+i#i (um1u'an.
2ein-or,e-,hange theory
Ke1emim1inan a$a'ah (e0en$erungan sa'ah seorang $ari1a$a ah'i (um1u'an
un#u( menu(ar(an 1emahaman, #ing(ah'a(u $an mo#i+asi ra(an se(um1u'an
$engan #u%uan men%a$i(an se#ia1 ah'i (um1ua'n in$i+i$u ,ang ber%a,a.
(ath-goal theory
Teori ini ber(ai#an $engan (e'a(uan in$i+i$u un#u( men0a1ai ma#'ama# $an
(einginan. Ke1emim1inan a$a'ah 1roses bagaimana 1emim1in men%a$i
1en$orong ser#a 1enun%u( arah un#u( 1engi(u# men0a1ai $an menen#u(an
sesua#u ma#'ama# mengi(u# arah ,ang #er#en#u.
34
3ontigen,y theory
Se0ara asasn,a #eori ini menga#a(an baha:a (eber(esanan sesua#u (um1u'an
a#au organisasi bergan#ung (e1a$a in#era(si an#ara 1ersona'i#i 1emim1in $engan
si#uasi. Keber(esanan seseorang 1emim1in bergan#ung (e1a$a se%auh mana
1emim1in $a1a# menga1'i(asi(an 0ora( (e1emim1inan $engan si#uasi ,ang
se$ang $iha$a1i.
Te&ri #r&ses ineraki0 (Inera'i?e #r&'esses (e&r1)
!eha.ioral theory
Ting(ah'a(u 1emim1in men%a$i 1enun%u( $an 1en,ebab (e1a$a #ing(ah'a(u
1engi(u#. Di mana #ing(ah'a(u 1engi(u# a$a'ah re&'e(si $ari1a$a #ing(ah'a(u
1emim1in $an #ing(ah'a(u 1engi(u# $i1er(u(uh(an me'a'ui gan%aran,
1engu(uhan a#au hu(uman.
3ommuni,ation theory
Komuni(asi $an hubungan mengan%ur(an 1emben#u(an $an hubungan an#ara
1emim1in $engan 1engi(u#. Pemim1in mengguna(an (e'ebihann,a
ber(omuni(asi un#u( men$a1a#(an 1engi(u# $an menga:a' 1engi(u# %uga
me'a'ui (omuni(asi
35
Aki?ii
4. Dengan memi'ih mana2mana 7 #eori, senarai(an 0iri20iri #eori #ersebu#, $an
5. Senarai(an (e(ua#an $an (e'emahan #eori ,ang an$a 1i'ih.
.. Ben#u((an senarai 0iri, (e(ua#an $an (e'emahan #eori ? #eori #ersebu#
$a'am sa#u gambara%ah ,ang sesuai.
-. Ber$asar(an 1enga'aman an$a, n,a#a(an a1a(ah #eori ,ang 1a'ing
e&is,en un#u( $im1'imen#asi(an $a'am organisasi an$a.
7. Ber$asar(an 0on#oh $an ru%u(an ,ang sesuai n,a#a(an menga1a an$a
memi'ih #eori #ersebu#.
F. Se(iran,a an$a seorang 1emim1in, a1a(ah #eori ,ang an$a guna(an
$a'am (e1emim1inan. Menga1aN
Penuu#
Da'am uni# ini #e'ah $ibi0ara(an mengenai #eori2#eori ,ang ber(ai#an $engan
(e1emim1inan. Pemahaman (e1a$a #eori2#eori ini a(an memu$ah(an
seseoragng un#u( mengana'isis $an meni'ai bagaimana seseorang 1emim1in
menga1'i(asi(an #eori ,ang $iguna(an $a'am (e1emim1inann,a.
Ber(emung(inan 1emim1in a(an men0am1ur(an bebera1a #eori $a'am
(e1emim1inan mere(a.
36
6ingkasan
4. Ter$a1a# 1e'bagai #eori $a'am memahami (e1emim1inan.
5. Pemahaman #erha$a1 sesua#u #eori a(an memu$ah(an 1emim1in
menga1'i(asi(an (e1emim1inan ,ang sesuai $an mene1a#i (e1er'uan $an
(ehen$a( organisasi, mas,ara(a# $an (e'om1o(.
.. A$a'ah 1en#ing un#u( mengana'isis #eori ,ang $ia1'i(asi(an o'eh
seseorang 1emim1in $a'am (e1emim1inan un#u( memas#i(an baha:a
1emim1in #ersebu# se$ar a1a ,ang $i'a(u(an.
37
Pers#eki0 @ang Me$+enuk Te&ri Ke#i$#inan
6u3ukan
Bass, B. M. (4==/). 7ass and *&gdi""8s (and+&&k &0 "eaders(i# !
T(e&r1, 6esear'(, and Manageria" A##"i'ai&n9 (.#h e$.). Ne: Bor( ; The
)ree Press.
UNIT 3
C56AK KEPEMIMPINAN
38
"idak B%eh
&e'im'inan
(r%)e) S%)iai)a)i
&e'er*ayaan
Ber!eza
(er)'ekti+ ,ndaian
-ndi.id#
&ena'a
B%eh
/iai (engetah#an Sika' &emahiran ,)'ira)i &e#arga
Penda(u"uan
Da'am $ua uni# a:a', #e'ah $ibin0ang(an $an menge#ahui (onse1 asas
(e1emim1inan. Ma'ahan #e'ah %uga berbin0ang 1eriha' #eori2#eori ,ang 1o1u'ar
$a'am (e1emim1inan. Da'am uni# ini 1erbin0angan a(an $i#um1u(an mengenai
0ora( (e1emim1inan ,ang se'a'u $iim1'imen#asi(an $a'am 1erse(i#aran
(ehi$u1anJ organisasi $an mas,ara(a#. *ni# ini %uga a(an mengana'isis
bagaimana(ah 0ora( (e1emim1inan ini $iama'(an $a'am organisasi $an
mas,ara(a#J (eber(esanan $an (e'emahan.
A#aka( '&rak ke#e$i$#inan
6ora( (e1emim1inan berma(su$ 0ara seseorang 1emim1in mem1engaruhi
anggo#a2anggo#a (e'om1o( $a'am usaha men0a1ai ma#'ama# (e'om1o(. 6ora(
(e1emim1inan %uga berma(na 1emim1in mem1un,ai (uasa 1enuh un#u(
mengarah, menga:a' $an memi(u' #anggung%a:ab $an menghara1(an #in$a(an
$i'a(u(an #an1a 1erun$ingan $ua ha'a.
Menuru# Da3a'i (4==.), 0ora( (e1emim1inan ia'ah sa#u s#ru(#ur (emahuan ,ang
#er'in$ung $a'am $iri 1emim1in $an mem1engaruhi ge'aga#n,a $a'am 1e'bagai
suasana (e1im1in. Mana(a'a Koon#3 9 8eihri0h, (4==C) mena(ri&(an 0ora(
(e1emim1inan sebagai 1emim1in mem1un,ai (uasa 1enuh un#u( mengarah,
menga:a' $an memi(u' #angung%a:ab $an menghara1(an #in$a(an $i'a(u(an
,an1a 1erun$ingan $ua ha'a.
39
Ta3uk-a3uk da"a$ uni 3
Di uni# ini 1erbin0angan a(an ber(isar mengenai #a%u(2#a%u( $i ba:ah ;
4. Ke1emim1inan au#o(ra#i(.
5. Ke1emim1inan $emo(ra#i(.
.. Ke1emim1inan 'aisse32&aire.
-. Ke1emim1inan #rans&orma#iona'.
7. Ke1emim1inan #ransa(#iona'.
6uang "ingku# uni 3
Au#o(ra#i(
Demo(ra#i(
40
Laisse32&aire
6ora( Ke1emim1inan
Trans&orma#iona'
Tra(sa(#iona'
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# $ihara1(an an$a $a1a#;
4. Mengena'1as#i 0iri20iri 0ora( (e1emim1inan ber$asar(an #a%u(.
5. Mengena'1as#i 0ora( (e1emim1inan ,ang $iim1'imen#asi(an $i organisasi
$an mas,ara(a#.
41
.. Mengana'isis a1a(ah 0ora( (e1emim1inan ,ang $iim1'imen#asi(an $a'am
organisasi $an mas,ara(a# mengi(u# (onse1 asa' a#au1un #e'ah $i'a(u(an
1engubahsuaian.
-. Men%e'as(an bagaimana(ah 0ora( (e1emim1inan ini bo'eh $i'a(sana(an
$a'am ruang 'ing(u1 ni'ai $an bu$a,a se#em1a#.
Ke#e$i$#inan au&kraik
Ke1emim1inan au#o(ra#i( menerang(an suasana 1erhubungan se0ara seha'a
an#ara 1emim1in $engan 1engi(u#. Semua 1eran0angan, (e1u#usan, $asar
1eran0angan $an 1er'a(sanaan $i#en#u(an o'eh 1emim1in i#u saha%a. Da'am
(on#e(s organisasi, 0ora( au#o(ra#i( #erser'ah me'a'ui 1emim1in ,ang han,a
meni#i(bera#(an (e0e(a1an o1erasi #an1a mengambi'(ira ha' eh:a' 1e(er%a.
Ke0e(a1an $a'am (en$a'ian (er%a $ia#ur agar unsur ? unsur manusia #i$a(
memberi ban,a( (esan.
Se0ara umumn,a (e1emim1inan au#o(ra#i( me:u%u$(an 1erhubungan ,ang
seha'a an#ara 1engi(u# $engan 1emim1in. Pemim1in a(an menen#u(an sega'a
$asar, 1eran0angan $an mene#a1(an 1e'an 1er'a(sanaan. Tin$a(an $a'am
(e1emim1inan a$a'ah #an1a 1eng'iba#an 1engi(u# $an %i(a a$a 1eng'iba#an
se(a'i1un, 1eng'iba#an 1engi(u# a$a'ah #er'a'u minimum. Pemim1in memi'i(i
(uasa 1enuh un#u( menen#u(an sega'an,a.
Pemim1in
42
Pengi(u# 1engi(u# 1engi(u#
Ciri ke#e$i$#inan au&kraik
4. Se#ia1 1o'isi $i1u#us(an o'eh 1emim1in.
5. Pengi(u# #i$a( #ahu a1a ha'a #u%u 1emim1in (erana 1emim1in han,a
mengambi' sa#u 'ang(ah $a'am sa#u masa.
.. Pengi(u# #i$a( #ahu 1e'an #in$a(an 1emim1in (erana #i$a( $i(ongsi(an.
-. Pemim1in #en#u(an #ugas $an #anggung%a:ab 1engi(u# 1a$a sa#u2sa#u
masa.
7. Pemim1in meng(ri#i( a#au memu%i 1engi(u# se0ara 1ersona'.
F. Perhubungan seha'a an#ara 1emim1in $engan 1eng(u#.
C. Sering memberi(an hu(uman $an gan%aran un#u( men0a1ai sesua#u
ob%e(#i&.
E. Meragui (ebo'ehan 1engi(u#.
Kekuaan
4. Ke1u#usan $a1a# $i0a1ai $engan segera.
5. Pemim1in memi'i(i (uasa 1emu#us.
.. O1erasi organisasi ber%a'an 'an0ar #an1a ban,a( (erenah.
43
-. Pemim1in bo'eh memani1u'asi (e(ua#an $an (e'emahan 1engi(u#.
Ke"e$a(an
4. Mam1u musnah(an mora' $an semanga# 1engi(u#.
5. Pemim1in (urang mengambi' 1e$u'i 1en$a1a# $an 1an$angan 1engi(u#.
.. Hubungan an#ara 1emim1in $engan 1engi(u# (urang mesra.
-. 6en$erung me:u%u$(an 1erasaan #i$a( 1uas ha#i $i(a'angan 1engi(u#.
7. Pengi(u# #er'a'u bergan#ung (e1a$a 1emim1in.
F. Ti$a( ber%a,a memban#u in$i+i$u ,ang ber1o#ensi.
Ke#e$i$#inan de$&kraik
6ora( (e1emim1inan $emo(ra#i( 1u'a mem1un,ai 0iri20iri ,ang ber'a:anan
$engan 0ora( au#o(ra#i(. Pemim1in ,ang mengama'(an 0ora( (e1im1inan
$emo(ra#i( sen#iasa mengga'a((an ah'i2ah'in,a mengambi' bahagian bersama
$a'am membua# sesua#u (e1u#usan. Pemim1in ber(e,a(inan baha:a ,ang
$i1im1in mam1u membina (e1u#usan sen$iri $an me'a(sana(an (e1u#usan ,ang
#e'ah $i1u#us(an $engan %a,an,a.
Da'am organisasi, 1engim1'imen#asian 0ora( ini $a1a# $i'iha# a1abi'a 1emim1in
memberi(an 1ene(anan ,ang ma(simum (e1a$a (e$ua2$ua as1e( iai#u #ugas
$an manusia. Ker%a berhasi' $ari (omi#men 1e(er%a, 1en,a#uan #u%uan, sa'ing
horma# $an 1er0a,a mem1er0a,ai an#ara 1e(er%a $engan 1emim1in.
44
Ke1emim1inan $emo(ra#i( se0ara $asarn,a ban,a( memberi ga'a(an $an
so(ongan (e1a$a 1engi(u# un#u( mengabi' bahagian $a'am 1eran0angan,
(e1u#usan $an 0ara 1er'a(sanaan.
Pemim1in
Pengi(u# 1engi(u# 1engi(u#
Ciri ke#e$i$#inan de$&kraik
4. Pemim1in mengga'a((an 1engi(u# bersama berbin0ang un#u(
1emben#u(an 1o'isi $an (e1u#usan.
5. Se#ia1 a(#i+i#i $i'a(sana se#e'ah $ibin0ang(an se0ara bersama.
45
.. Pengi(u# bebas be(er%a $engan sesia1a ,ang $irasa(an sesuai $an
1emim1in #i$a( mengha'angJ #e#a1i memberi(an bebera1a 1an$angan
1eriba$in,a.
-. I$ea2i$ea 1emim1in bo'eh $ibin0ang $an $i(ri#i(.
7. Pemim1in se$ia menerima (ri#i(an $an se$ia menga(ui (e'emahan.
F. Pembahagian #anggung%a:ab.
Kekuaan
4. Mengga'a((an 1eng'iba#an semua 1iha( $a'am 1eran0angan, membua#
(e1u#usan $an 1er'a(sanaan.
5. Membang(i#(an mora' $an semanga# 1engi(u# (erana 1engi(u# merasa
$ihargai.
.. Mam1u mengguna(an segena1 (e1a(aran $an (emahiran un#u(
men0a1ai ob%e(#i& organisasi.
-. Mengga'a((an 1er0ambahan i$ea.
7. Me'ahir(an semanga# $an (er%a ber1asu(an.
Ke"e$a(an
4. Proses 1embua#an (e1u#usan memer'u(an masa 1an%ang.
5. Pemim1in #i$a( memi'i(i (uasa 1enuh.
.. Tin$a(an semer#a su(ar $i'a(sana(an.
46
-. Disi(o semasa 1embua#an (e1u#usan (erana 1er'u ber(om1romi.
7. Su(ar un#u( 1emim1in mengambi' sesua#u #in$a(an #erha$a1 1engi(u#
(erana 1er'u mengi(u# 1rose$ur ,ang#e'ah $i#e#a1(an.
Ke#e$i$#inan "aisse=-0aire
Laisse32&aire ia'ah sa#u ben#u( 0ora( (e1emim1inan ,ang menun%u((an sa#u
1erhubungan ,ang 1a'ing se$i(i# an#ara 1engi(u# $engan 1emim1inn,a.
Pemim1in han,a ber#in$a( sebagai 1en,a'ur ma('uma# $an sumber &i3i(a' saha%a
ser#a memi'i(i (uasa ,ang #er'a'u se$i(i# $a'am membua# (e1u#usan.
Pemim1in han,a a(an membua# (e1u#usan a1abi'a $imin#a o'eh 1engi(u#.
Pemim1in ,ang mengama'(an 0ora( ini $a'am organisasi $i(ena'1as#i a1abi'a
be'iau han,a memegang 1eranan minimum, iai#u se(a$ar 0u(u1 un#u( men%aga
(eah'ian organisasi saha%a.
1emim1in
47
1engi(u# 1engi(u# 1engi(u#
Ciri ke#e$i$#inan "aisse=-0aire
4. Memberi se1enuh (ebebasan (e1a$a 1engi(u# un#u( membua#
(e1u#usan.
5. Pemim1in han,a membua# (e1u#usan a1abi'a $imin#a.
.. Pemim1in a(an men,a'ur(an sega'a (emu$ahan ,ang $i1er'u(an o'eh
1engi(u#.
-. Pemim1in mengambi' bahagian ,ang minimum $a'am 1erbin0angan.
7. Kurangn,a 1ene(anan #erha$a1 1era#uran.
Kekuaan
4. Pe'uang un#u( se#ia1 1engi(u# bangun(an 1o#ensi $iri.
5. Sesuai un#u( 1en,e'arasan $engan %um'ah 1engi(u# ,ang minima.
.. Pengi(u# #i$a( bergan#ung a#au $i(a:a' o'eh 1emim1in.
-. In$i+i$u ber1e'uang be'a%ar memim1in $iri sen$iri.
Ke"e$a(an
4. Kurang bimbingan $an arahan men%a$i(an ob%e(#i& organisasi su(ar
$i0a1ai.
48
5. Proses 1embua#an (e1u#usan rumi#.
.. Su(ar me:u%u$(an (eman#a1an organisasi $an 1engi(u#.
-. Ber1o#ensi me:u%u$(an (e(e0e:aan $i(a'angan 1e(er%a ,ang
memer'u(an (e1emim1inan.
Aki?ii
4. Ber$asar(an 1emahaman $an 1enga'aman an$a,
A. A1a(ah e'emen ,ang 1er'u a$a 1a$a $iri seseorang in$i+i$u ,ang
ingin men%a$i 1emim1in ,ang $i#erima $an mam1u merea'isasi(an
ma#'ama# organisasiN Senarai(an.
B. N,a#a(an a1a(ah 0ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an $a'am
organisasi an$a. Menga1a(ah an$a men,a#a(an $emi(ian.
5. A1a(ah 0ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an $a'am organisasi an$a
sesuai $an mam1u mening(a#(an 1ro$u(#i+i#i. Ji(a ,a, bagaimana. Ji(a
#i$a(, menga1aN
Ke#e$i$#inan rans0&r$ai&na"
6ora( (e1emim1inan #rans&orma#iona' ia'ah bagaimana 1emim1in
mengins1irasi(an 1engi(u# un#u( men0a1ai sesua#u #aha1 ,ang membangga(an.
6ora( ini mene(an(an baha:a 1emim1in 1er'u memahami (ehen$a( $an
49
menerima (e1er'uan, $an mo#i& 1engi(u# ser#a berusaha memban#u 1engi(u#
men0a1ai (e#e1uan 1o#ensi.
Pemim1in men%a$i agen 1erubah iai#u men%a$i ro'e mo$e' $an in$i+i$u ,ang
mam1u men0i1#a $an membangun(an ma#'ama# organisasi se0ara %e'as.
Pemim1in begini beru1a,a membangun(an rasa (e,a(inan 1engi(u# $an in$i+i$u
,ang mam1u memberi(an ma(na (e1a$a (ehi$u1an $a'am organisasi.
Ciri ke#e$i$#inan rans0&r$ai&na"
4. Karisma#i(.
5. Penggera( in#e'e(.
.. Perha#ian (e1a$a (e1er'uan $an (ehen$a( in$i+i$u.
-. Pembangun 1o#ensi.
7. Agen 1erubahan.
Ke"e$a(an
4. Keu1a,aan 1emim1in memenuhi (e1er'uan se#ia1 1engi(u#.
5. Mani1u'asi o'eh 1engi(u#.
.. Bu(an #ugas mu$ah un#u( menga%ar 1engi(u# merubah #ing(ah'a(u.
-. Bersi&a# e'i# $an 0ora( (e1emim1inan berorien#asi(an 1en0a1aian
ma#'ama# %ang(a 1an%ang.
Kekuaan
50
4. Pemim1in memahami (ehen$a( $an (e1er'uan 1engi(u#.
5. Kehen$a(, ni'ai $an mora' 1engi(u# $ii(#ira&.
.. Pen0ora( $an 1engga'a( (e1a$a :a:asan.
-. Memba:a ma(na $an ni'ai 1osi#i& (e1a$a 1emim1in $an 1engi(u#.
T6AN*/56MATI5NA: :EADE6*AIP
I$ea'i3e$ in$i+i$ua'i3e$ ins1ira#iona' in#e'e0#ua'
In&'uen0e B 0onsi$era#ion B mo#i+a#ion B s#imu'a#ion
Ke#e$i$#inan ransaki&na"
Ke1emim1inan %enis ini mem&o(us(an (e1a$a 1en,e'esaian #ugas ru#in $a'am
men0a1ai ma#'ama# organisasi. Pemim1in han,a mengambi' #in$a(an
ber$asar(an 1eris#i:a semasa $an #i$a( sese(a'i meran0ang un#u( masa $e1an
organisasi a#au mas,ara(a#. Pengi(u# han,a $i%e'as(an a1a(ah 1eranan $an
#ugas ,ang 1er'u $i'a(sana(an se%a%ar $engan ma#'ama# organisasi.
Ciri ke#e$i$#inan ransaki&na"
4. Mengguna(an gan%aran un#u( meransang #ugas 1engi(u#.
5. Pemim1in mengangga1 %a:a#an sebagai ba#u 'on0a#an.
.. Pengi(u# me'a(sana(an #ugas se1er#i arahan 1emim1in.
51
-. Ke1emim1inan $i'a(sana(an se0ara 1engurusan 1enge0ua'ian.
Ke"e$a(an
4. Tia$a :a:asan %e'as.
5. Ke1u#usan han,a un#u( men,e'esai(an masa'ah semasa.
.. Pemim1in ber(emung(inan mengguna(an (e$u$u(an un#u( (e1en#ingan
1eriba$i.
Kekuaan
4. Pengi(u# %e'as #en#ang 1eranan $an #ugas.
5. Mam1u memi'i(i hasi' $engan semer#a.
.. Penga:asan $an men0a1aian ma#'ama# mu$ah $ise'aras(an.
T6AN*ACTI5NA: :EADE6*AIP
Managemen# ?
B, ? e"e1#ion
O
6on#ingen#
De:ar$
52
Perkaian ke#e$i$#inan ransaki&na" dengan ke#e$i$#inan
rans0&r$ai&na"
T6AN*/56MATI5NA: :EADE6*AIP
I$ea'i3e$ in$i+i$ua'i3e$ ins1ira#iona' in#e'e0#ua'
In&'uen0e B 0onsi$era#ion B mo#i+a#ion B s#imu'a#ion
T6AN*ACTI5NA: :EADE6*AIP
Managemen# ?
B, ? e"0e1#ion
O !"1e0#e$ Per&orman0e
Be,on$
Ou#0ome e"1e0#a#ions
6on#ingen#
De:ar$
Per#ambahan (esan (e1a$a (e1emim1inan #rans&orma#iona'
Sumber ; Nor#house, P. . (4==C). :eaders(i# ! T(e&r1 and Pra'i'e9 M.s. 4.E
Aki?ii
53
4. Dengan mengambi' sa#u 0ora( (e1emim1inanJ me'a'ui 1emahaman,
1ene'i#ian, 1emerha#ian $an 1enge#ahuan, bagaimana(ah 0ora(
(e1emim1inan ,ang an$a 1i'ih $a1a# $iim1'imen#asi(an $a'am (on#e(s
ni'ai $an bu$a,a mas,ara(a# Ma'a,sia.
5. Ber$asar(an 1emahaman an$a #erha$a1 0ora( (e1emim1inan ,ang
$ibin0ang(an, 'u(is(an sa#u 1e#a min$a ,ang menun%u((an 1er(ai#an
se#ia1 0ora( (e1emim1inan #ersebu#.
Penuu#
Te'ah $ibin0ang(an mengenai 0ora( (e1emim1inan ,ang 'a3im
$iim1'imen#asi(an $a'am (ehi$u1an. 6ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an
bu(an'ah semes#in,a men%urus (e1a$a sa#u2sa#u 0ora( saha%a. Da'am ban,a(
(ea$aan, 0ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an a$a'ah rang(uman $ari1a$a
bebera1a 0ora(.
6ingkasan
Ding(asan 1en#ing ,ang 1er'u &ahami se'e1as mengi(u#i uni# ini ia'ah;
4. Ter$a1a# 1e'bagai 0ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an.
5. Se#ia1 0ora( (e1emim1inan memi'i(i 0iri, (e(ua#an $an (e'emahan ,ang
#ersen$iri.
.. Pene'i#ian, 1emahaman $an ana'isis ,ang (u(uh $i1er'u(an un#u(
mengena'1as#i 0ora( (e1emim1inan ,ang $iim1'imen#asi(an $a'am
organisasi.
54
-. Kesem1urnaan 0ora( (e1emim1inan bergan#ung (e1a$a a$a1#asi $an
0ara bagaimana ian,a $iim1'imen#asi(an.
7. Ni'ai $an bu$a,a se#em1a# 1er'u $i&ahami un#u( memi'ih 0ora(
(e1emim1inan ,ang 1a'ing sesuai un#u( $iim1'imen#asi.
F. Da'am ban,a( (ea$aan, bu$a,a $an ni'ai se#em1a# ban,a(
mem1engaruhi 0ora( (e1emim1inan ,ang $iama'(an o'eh seseorang
1emim1in.
6u3ukan
Nor#house, P. . (4==C). :eaders(i# ! T(e&r1 and Pra'i'e. *SA ;
Sage Pub'i0a#ions.
Da3a'i M. M. (4==.). Ke#e$i$#inan da"a$ #engurusan. Kua'a Lum1ur ;
*#usan Pub'i0a#ion.
Koon#3, H. 9 8i0hri0h, H. (4==C). Pengurusan (#er%emahan Moh$. Sa'mi
9 Si#i Na$3rah). Kua'a Lum1ur ; De:an Bahasa $an Pus#a(a.
UNIT 4
KECEKAPAN DAN KEMAAI6AN KEPEMIMPINAN
55
Penda(u"uan
Da'am uni# 'a'u #e'ah $isen#uh mengenai (onse12(onse1 asas (e1emim1inan
iai#u $e&inasi, 0iri $an %enis, #eori2#eori $an 0ora( (e1emim1inan. Da'am uni# ini
1erbin0angan a(an ber(isar (e1a$a as1e( (e0e(a1an $an (emahiran 1emim1in
me'a(sana(an 1eranan $an #anggung%a:ab $a'am (e1emim1inan.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni 4
*ni# ini a(an membi0ara(an mengenai #a%u(2#a%u( $i ba:ah ;
4. Mengurus.
5. Membua# (e1u#usan.
.. Kuasa $an (e1emim1inan.
-. Komuni(asi.
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# ini an$a $ihara1(an $a1a#;
4. Mengena'1as#i (emahiran $an 1eranan 1engurus sebagai 1emim1in.
5. Mengena'1as#i %enis $an sumber (uasa ,ang $imi'i(i o'eh 1emim1in $a'am
(e1emim1inan.
.. Mengana'isis ben#u( $an %enis (omuni(asi ,ang sesuai $a'am
(e1emim1inan.
-. Men%e'as(an bagaimana 1en#ingn,a (emahiran $a'am (e1emim1inan.
56
Mengurus
Pemim1in $an 1engurus a$a'ah $ua #ugas $an #anggung%a:ab ,ang berbe$a.
Pengurus a$a'ah seorang ,ang rea(#i& $an su(a be(er%a se0ara ber(um1u'an
$a'am men,e'esai(an 1ermasa'ahan $an ber#in$a( mengi(u# 1i'ihan ,ang #erha$.
Mana(a'a 1emim1in a$a'ah in$i+i$u ,ang emosiona' $an a(#i&. Mere(a gemar
memben#u( i$ea $an mengguna(an se#ia1 1i'ihan ,ang a$a un#u(
men,e'esai(an masa'ah.
8a'au bagaimana1un masih :u%u$ 1ersamaan si&a# $ian#ara 1emim1in $an
1engurus iai#u (e$ua2$ua #anggung%a:ab #ersebu# $i:u%u$(an un#u( menga:a'
se'ia.
Di$ensi #e$i$#in dan #engurus
Pe$i$#in Pengurus
Me'a(u(an 1er(ara ,ang be#u' Me'a(u(an sesua#u ,ang be#u'
Agen 1erubah S#a#us Puo
Jang(a 1an%ang Jang(a 1en$e(
57
Hasi' 6ara
Pen0e#us>1ere(a Pembina>1embangun
Pengins1irasi 9 mo#i+asi Pen,e'esai masa'ah
Kuasa dan ke#e$i$#inan
Menuru# Bu(' (4=E=), #er$a1a# #iga sumber (uasa u#ama iai#u;
(4) Kuasa $ari (e$u$u(an,
(5) Kuasa $ari 1eriba$i, $an
(.) Kuasa $ari 1o'i#i(

*u$+er kuasa Kedudukan kuasa

Kuasa $ari (e$u$u(an Ja:a#an (er%a
Ka:a'an (e a#as sumber $an
gan%aran
Ka:a'an (e a#as hu(uman
Ka:a'an (e a#as ma('uma#
Ka:a'an e(o'ogi
58
Kuasa $ari 1eriba$i Ke1a(aran
Persahaba#an>(ese#iaan
Karisma
Kuasa $ari 1o'i#i( Ka:a'an (e a#as 1roses
(e1u#usan

Sumber ; Bu(', . A. (4=E=). :eaders(i# In 5rgani=ai&n. Pren#i0e Ha''; Ne:
Jerse,. m.s. 4-
Pemim1in ,ang mem1un,ai (uasa $ari (e$u$u(an #er$a1a# $i $a'am organisasi
&orma' se1er#i %aba#an (era%aan, ang(a#an #en#era $an s,ari(a# s:as#a.
Pemim1in $a'am organisasi se1er#i ini memegang %a:a#an 1en#ing se1er#i
1engarah, 1engurus $an (a1#en #en#era. Mere(a mem1un,ai orang ba:ahan
,ang $i#ugas(an (e1a$a mere(a $an orang ba:ahan ini mes#i memberi(an
(er%asama (erana ian,a a$a'ah #ugas.
Mana(a'a un#u( sumber (e$ua $an (e#iga, 1emim1in ini bo'eh $i$a1a#i $i
organisasi bu(an &orma' se'ain organisasi &orma'. Pemim1in ini #er$iri $ari1a$a
(e#ua (e'uarga, (e#ua ra(an seba,a, (e#ua K('i(K a#au (um1u'an #er#en#u $an
(e#ua 1ar#i 1o'i#i(. Ke#ua (e'uarga memi'i(i (uasa Khi#am 1u#ihK iai#u (uasa
1emu#us. Ke#ua 1ar#i 1o'i#i(, (e#ua ra(an seba,a $an (e#ua K('i(K #i$a( memi'i(i
(uasa Khi#am 1u#ihK #e#a1i 'ebih (e1a$a 1enerimaan $an 1erse1si ah'i (um1u'an.
59
Takri0 kuasa
Kuasa a$a'ah (eu1a,aan a#au (ebo'ehan 1erseorangan a#au (um1u'an
mem1engaruhi orang 'ain membua# sesua#u sebagaimana ,ang $iha%a#(an.
Menuru# Maimunah (4==/) (uasa meru1a(an ha( ,ang $iman$a#(an (e1a$a
seseorang ber$asar(an (e$u$u(an a#au %a:a#an un#u( menga:a' orang 'ain.
Cenis kuasa
Kuasa ia'ah a1a ,ang an$a (a:a' ,ang membo'eh(an an$a memani1u'asi
(e'a(uan orang 'ain. Ter$a1a# bebera1a %enis (uasa iai#u;
Kuasa paksaan
Berasas(an (e1a$a ugu#an a#au an0aman ,ang bo'eh menimbu'(an (e#a(u#an $i
ha#i 1engi(u#. Ia %uga meru1a(an 1a(saan #erha$a1 (ea(uran 1engi(u# $a'am
menuru# 1erin#ah.
Kuasa ganjaran
Pemim1in memberi gan%aran (e1a$a sesia1a ,ang menuru# 1erin#ah $engan
insen#i& ,ang 1osi#i&.
Kuasa pakar
Pemim1in menge#ahui se0ara men$a'am #en#ang sesua#u 1er(ara $i mana
(ebo'ehann,a #i$a( $a1a# $i#an$ingi o'eh orang 'ain. Berasas(an (e1a(aran,
1en$a1a#n,a $i$engar $an $ii(u#i.
60
Kuasa sah
Kuasa rasmi ,ang $i1ero'ehi $ari1a$a au#ori#i 1iha( a#asan me'a'ui 1en,erahan
(uasa ,ang memberi(an ia sesua#u (e$u$u(an $a'am organisasi.
Kuasa personal atau rujukan
Pemim1in memi'i(i $a,a 1enari( ,ang mema1ar(an (e,a(inan #erha$a1 a1a
,ang hen$a( $i0a1ai. Pemim1in mem1un,ai (arisma, 1o1u'ar $an men$a1a#
san%ungan ramai.
Kuasa maklumat
Disebab(an sesua#u ma('uma# i#u 1en#ing, 1emi'i( ma('uma# biasan,a ber(uasa.
Pemim1in ,ang memi'i(i ma('uma# $a1a# mem1engaruhi orang 'ain.
Kuasa perhubungan
Pemim1in ,ang memi'i(i (uasa ini biasan,a #erser'ah bi'a organisasi mem1un,ai
masa'ah $i mana masa'ah #i$a( $a1a# $ise'esai(an $engan 0ara biasa. Kuasa
1erhubungan memung(in(an 1emim1in #ersebu# men,e'esai(an masa'ah
#ersebu#.
Penggunaan kuasa
8u%u$n,a bebera1a 0ara bagaimana 1emim1in mengguna(an (uasan,a $a'am
(e1emim1inan, iai#u;
61
Kuasa paksaan
Menerang(an (e1a$a ah'i 1era#uran organisasi, ben#u( 1e'anggaran 1era#uran
$an hu(uman (e a#as sebarang 1er'anggaran 1era#uran. Disi1'in $i%a'an(an
se0ara a$i', (onsis#en $an #i$a( ber#angguh. Sebe'um menghu(um, $isah(an
(esahihan ma('uma#. Amaran se0u(u1n,a $iberi.
Kuasa ganjaran
an%aran ,ang $iberi(an a$a'ah munasabah $an menari(. Pemim1in mes#i
mengo#a(an %an%i un#u( memberi gan%aran.
Kuasa sah
Kera1 mengguna(an au#ori#i $a'am (e1emim1inan. Memberi arahan $engan
#er#ib, %e'as, #egas $an ,a(in. Memas#i(an arahan ,ang $iberi a$a'ah $a'am
bi$ang (uasan,a $an memas#i(an arahan $i1a#uhi.
Kuasa maklumat
Menge#ahui organisasi ,ang $i1im1inn,a $engan men$a'am. Menge#ahui
ma('uma# $iri se#ia1 ah'i se0ara men$a'am. Menge#ahui 1erse(i#aran $i mana
organisasi bero1erasi.
62
Kuasa perhubungan
Berime%(an mu$ah $i$e(a#i. Bersi&a# mesra 1engi(u#. Memi'i(i rang(aian
1erhubungan $engan in$i+i$u2in$i+i$u 1en#ing $i 'uar rang(aian organisasin,a.
*u$+er kuasa
Sumber (uasa meru1a(an anugerah 1emberian #uhan (e1a$a manusia.
Ter$a1a# bebera1a sumber (uasa $a'am (e1emim1inan iai#u;
$. )uara autoritati-4
Sumber (e(uasaan sebenarn,a ban,a( $i1engaruhi o'eh (ebo'ehan ber1i$a#o $i
(ha'a,a( ramai. Di sam1ing i#u, 1emi'ihan (a#a a$a'ah 1en#ing $an 0ara
mengguna(an 1er(a#aan un#u( menerang(an sesua#u %uga 1en#ing a1abi'a
men,am1ai(an mese%. Suara ,ang (ua#, %e'as $an #egas $a1a# memban#u
mening(a#(an (esan mese% $an $a1a# menon%o'(an si&a# (e1emim1inan.
5. )ikap positi-4
Si(a1 ia'ah 0iri #er1en#ing $an #er(ua# $a'am senarai 0iri (e1eriba$ian ,ang a$a
1a$a seseorang 1emim1in. Si(a1 1osi#i& meru1a(an #eras u#ama ,ang
menon%o'(an si(a1 'ain. Si(a1 1osi#i& 1en#ing un#u( menon%o'(an ime%
(e1emim1inan ,ang mena:an, iai#u sama a$a ber(arisma a#au #i$a(. Ia
meru1a(an (uasa ghaib ,ang meman0ar(an (e1eriba$ian seseorang.
&. Karisma tersendiri4
63
Karisma meru1a(an se%enis #ari(an ,ang $i$e&inisi(an sebagai #ari(an 1si(o'ogi.
Karisma men,ebab(an orang 'ain ber#in$a( ba'as #erha$a1 seseorang in$i+i$u
$engan 0ara ,ang 'ebih 1osi#i& berban$ing $engan (ea$aan ,ang biasa ber'a(u
$a'am (ehi$u1an harian. Ka$ang2(a$ang $engan mene(an(an si&a# ,ang
berbe3a, (i#a $a1a# me:u%u$(an (arisma ,ang mung(in #i$a( %e'as (e'iha#an
1a$a sua#u (e#i(a $ahu'u. Karisma sering :u%u$ a(iba# 1emi'ihan semu'a%a$i,
iai#u gabungan bebera1a si&a# is#ime:a $a'am $an$anan (e1eriba$ian (i#a.
6. )i-at mental4
A$a'ah su(ar un#u( menen#u(an si&a# men#a' ,ang (ua# 1a$a seseorang
berban$ing $engan usaha un#u( mengena' si&a# &i3i(a'n,a. Namun $emi(ian,
seseorang 1emim1in 1er'u men,e$ari (e1en#ingan memi'i(i si&a# men#a' ,ang
'uar biasa agar $isan%ung o'eh 1engi(u#n,a.
7. (engetahuan4
Penge#ahuan meru1a(an 0ara #erbai( $an 1a'ing se'ama# un#u( menon%o'(an
(e1emim1inan. Pemim1in a(an 'ebih sen#iasa 1e(a $an bermurah ha#i un#u(
ber(ongsi 1enge#ahuan $engan 1engi(u#n,a. Penge#ahuan a$a'ah 0ara #erbai(
un#u( men$a1a# 1enghorma#an $ari1a$a 1engi(u#n,a. A1abi'a seseorang
1emim1in ber1enge#ahuan ia #i$a( 1er'u menun%u((an (e1e(aan se1er#i $a'am
1eranan.
64
Ke#eningan kuasa
Menuru# Ab. A3i3 (5///) #er$a1a# #u%uh sebab (ena1a (uasa 1en#ing (e1a$a
1emim1in iai#u;
4. Membo'eh(an 1emim1in mengarah(an1engi(u# me'a(u(an 1erubahan
sebagaimana ,ang $i(ehen$a(i.
5. Membo'eh(an 1emim1in men$e'egasi(an #ugas $engan ber(esan.
.. membo'eh(an 1emim1in membua# (e1u#usan $engan %e'as, 0e(a1 $an
1an#as.
-. Kuasa meru1a(an s#a#us simbo' $an 1enghorma#an. O'eh i#u 0a$angan
a#au 1an$angan ,ang $iberi(an 'ebih mu$ah $i#erima, $ihorma#i $an
$iso(ong.
7. membo'eh(an 1emim1in men%ua' i$ea mengenai 1erubahan $an
men,a(in(an 1iha( 'ain menerima i$ea ,ang $i(emu(a(an.
F. Membo'eh(an 1emim1in membua# %us#i&i(asi (e a#as se#ia1 1erunbahan
,ang $i0a$anga(an.
C. Membo'eh(an1emim1in menari( in$i+i$u #er#en#u a#au (um1u'an un#u(
memiha( (e1a$an,a a1abi'a mengemu(a(an 0a$angan a#au (einginan.
K&$unikasi
Sa#u 1roses $i mana seseorang berusaha un#u( men,a'ur(an 1en$a1a#,
1emi(iran, emosi $an 1enghara1an #erha$a1 orang 'ain.
65
Pr&ses k&$unikasi
PEN>AANTA6 ME*EC *A:U6AN PENE6IMA
Kemahiran O'ahan Sensori Mo#or Kemahiran
Komuni(asi Kan$ungan Bang Diguna(an Komuni(asi
Si(a1 Di'iha# Si(a1
Penge#ahuan Dengar Penge#ahuan
Sis#em sosia' Bau Sis#em sosia'
Bu$a,a Dasa Bu$a,a
Sen#uh

MAK:UM7A:A*
7enuk k&$unikasi
66
Komunikasi ke bawah
Komuni(asi $ari1a$a 1ega:ai a#asan (e1a$a orang ba:ahan. Komuni(asi %enis
ini meru1a(an $imensi sa'uran &orma'. 8u%u$ 'ima 0iri (omuni(asi menega( iai#u;
(4) Arahan #ugas.
(5) Dasiona' #ugas.
(.) Prose$ur $an ama'an.
(-) Ma('umba'as 1en0a1aian.
(7) Penera1an ni'ai.
Komunikasi menegak
Mese% ,ang menga'ir $ari 1ega:ai a#au orang ba:ahan (e1a$a orang a#asan.
Ian,a ber#u%uan un#u( men$a1a#(an ma('um ba'as, mengemu(a(an soa'an $an
membua# 0a$angan. Ter$a1a# bebera1a 0iri (omuni(asi %enis ini iai#u;
(4) Ma('umba'as mengenai misi, ob%e(#i& $an 1en0a1aian.
(5) Mengu#ara(an 1an$angan $an 0a$angan.
(.) Men,uara(an 1ermin#aan.
(-) Pening(a#an 1eng'iba#an 1engi(u#.
Komunikasi mendatar
Per#u(aran mese% ,ang sama ra#a $i (a'angan orang ,ang sama 1ering(a#
au#ori#in,a. An#ara 0iri (omuni(asi men$a#ar ia'ah;
(4) Pen,e'arasan #ugas.
(5) Pen,e'esaian masa'ah.
67
(.) Per(ongsian ma('uma#.
(-) Pen,e'esaian (on&'i(.
Komunikasi tidak -ormal
Ber'a(u $i 'uar rang(aian (omuni(asi ,ang &orma', #i$a( $i#en#u(an se0ara
(husus, ama# 1an#as, ber(embang se0ara #i$a( senga%a me'a'ui 1roses
1enga#uran, %uga me'a'ui si&a# 1eriba$i $an (ebo'ehan manusia.
Aki?ii
4. Se#ia1 1emim1in a$a'ah 1engurus #e#a1i #i$a( semua 1engurus men%a$i
1emim1in. Bin0ang(an 1ern,a#aan ini ber$asar(an 1enga'aman an$a
ber'an$as(an ru%u(an $an 0on#oh ,ang %e'as.
5. Ber$asar(an sumber $an 1enggunaan (uasa, bin0ang(an bagaimana
as1e( ini 1en#ing $a'am (e1emim1inan.
.. Pemim1in $an 1engurus a$a'ah $ua $imensi ,ang berbe3a. Senarai(an
0iri20iri seorang 1emim1in?1engurus $an bagaimana(ah un#u(
mengena'1as#i in$i+i$u 1emim1in?1engurus.
-. Bin0ang(an (e1en#ing(an (emahiran $an (e0e(a1an ber(omuni(asi
$a'am (e1emim1inan $an (esann,a (e1a$a 1emim1in.
Penuu#
Da'am uni# ini #e'ah $ibin0ang(an 1eriha' (e0e(a1an $an (emahiran ,ang
$i1er'u(an $a'am (e1emim1inan. Ke1emim1inan memer'u(an 1e'bagai
68
(emahiran $an (e0e(a1an un#u( membo'eh(an sesua#u i$ea $an ino+asi $a1a#
$i0erna(an un#u( men0a1ai ma#'ama# bersama. Juga $ibin0ang(an mengenai
1eranan $an s#ru(#ur (uasa ,ang a$a $a'am (e1emim1inan ser#a bagaimana
(e1emim1inan memer'u(an 1emim1in memi'i(i (ebo'ehan ber(omuni(asi ,ang
ber(esan.
6ingkasan9
4. Ter$a1a# 1e'bagai (emahiran $an (e0e(a1an ,ang $i1er'u(an $a'am
(e1emim1inan.
5. Ke1emim1inan $an (uasa a$a'ah e'emen ,ang ber(ai#an.
.. Bagaimana 1emim1in mengguna(an (uasa ,ang $imi'i(i menen#u(an
(e$u$u(ann,a $a'am (e1emim1inan.
-. Komuni(asi a$a'ah 1en#ing un#u( memas#i(an (e1emim1inan bo'eh
ber'angsung $engan 'an0ar.
7. Pemim1in $an 1engurus a$a'ah berbe3a $an se#ia1 sa#un,a memi'i(i 0iri2
0iri ,ang #ersen$iri
6u3ukan
Bu(', . A. (4=E=). :eaders(i# In 5rgani=ai&n . Pren#i0e Ha''; Ne:
Jerse,.
Ab. A3i3, B. (5///). Peru+a(an dan ke#i$#inan. Sin#o( ; Penerbi#
*ni+ersi#i *#ara Ma'a,sia.
69
Maimunah, I. (4==/). Penge$+angan! I$#"ikasi ke aas #e$+angunan
$as1araka (edisi kedua)9 Kua'a Lum1ur; De:an Bahasa $an Pus#a(a.
UNIT )
*I*TEM PENTAD7I6AN, P5:I*I DAN MI*I 56>ANI*A*I
Penda(u"uan
Ke1emim1inan ber(ai# ra1a# $engan (e:u%u$an sesebuah organisasi. Pemim1in
ber#anggung%a:ab meran0ang $an me'a(sana(an sis#em 1en#a$biran, 1o'isi $an
misi sesebuah organisasi i#u.
Organisasi ia'ah $ua a#au 'ebih orang ,ang bera$a $a'am sa#u (um1u'an
berin#era(si semasa mere(a un#u( men0a1ai ma#'ama# (um1u'an. Menuru#
Ahma$ A#or, (4==4), organisasi a$a'ah sa#u uni# sosia' ,ang senga%a $i ben#u(
un#u( men0a1ai sesua#u ma#'ama# $a'am mas,ara(a#a $unia ,ang ber#ambah
(om1'e(s ,ang mene(an(an (e1a$a rasiona'is#i, (eber(esanan $an (e0e(a1an.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni )
*ni# ini a(an membi0ara(an mengenai #a%u(2#a%u( $i ba:ah ;
4. Organisasi &orma'.
5. Organisasi #i$a( &orma'.
70
.. Pemim1in $an 1engi(u# organisasi &orma'.
-. Pemim1in $an 1engi(u# organisasi #i$a( &orma'.
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# ini an$a $ihara1(an $a1a# ;
4. Mengena'1as#i organisasi &orma' $an organisasi #i$a( &orma'
5. Mengena'1as#i bagaimana sis#em 1en#a$biran, 1o'isi $an misi organisasi
$i'a(sana(an o'eh 1emim1in $an 1engi(u# agensi &orma'.
.. Men%e'as(an bagaimana sis#em 1en#a$biran, 1o'isi $an misi organisasi
$i'a(sana(an o'eh 1emim1in $an 1engi(u# agensi #i$a( &orma'.
5rganisasi 0&r$a"
Ke1emim1inan mem1un,ai 1er(ai#an ,ang ra1a# $engan s#ru(#ur organisasi.
Koon#3 $an 8eihri0h (4==C) mena(ri&(an organisasi &orma' sebagai organisasi
,ang mem1un,ai su(#ru# 1eranan ,ang $isenga%a(an $a'am sesebuah 1ersa#uan
a#au 1er#ubuan ,ang #era#ur.
Ke1emim1inan $a'am organisasi &orma' mes#i'ah ber'an$as(an s#ru(#ur, 1o'isi
$an misi ,ang ber#u'is. Arahan ,ang $i(e'uar(an a$a'ah berben#u( &orma' $an
se#ia1 #in$a(an 1er'u $i$o(umen(an un#u( ru%u(an $an #in$a(an $i masa a(an
$a#ang.
71
Ke1emim1inan memain(an 1eranan ,ang 1en#ing (erana barisan (e1im1inan
ini'ah ,ang meran0ang $an memben#u( ha'a#u%u sesua#u organisasi i#u.
Organisasi &orma' mem1un,ai s#ru(#ur ,ang %e'as $ari segi #un#u#an
(e1emim1inan, ber$a&#ar $an #eri(a# $engan 1er'embagaan $an 1era#uran
sesebuah negara.
Ciri 'iri &rganisasi 0&r$a"
4. Pemim1in men%a$i 1eman$u (e1a$a 1engi(u# un#u( men0a1ai misi
organisasi.
5. Ke1emim1inan ber'an$as(an sis#em 1en#a$biran ,ang #e'ah $i#e#a1(an.
.. Po'isi $iben#u( $an $ibangun(an o'eh 1emim1in $engan ban#uan 1engi(u#
,ang $i(ena'1as#i (ebo'ehan $an (eu1a,aann,a.
-. Pemim1in men%a$i 1enga#ur, 1emben#u( $an 1eran0ang sesua#u a(#i+i#i.
7. Pemim1in #i$a( bo'eh se:enang2:enangn,a merubah sesua#u 1o'isi a#au
1era#uran #an1a men$a1a# 1erse#u%uan semua 1iha( ,ang ber(e1en#ingan
$a'am organisasi #ersebu#.
Ke"e$a(an
4. Pemim1in #eri(a# $engan 1era#uran ,ang #e'ah $i#e#a1(an.
5. Ke1emim1inan han,a me'a(sana(an #ugas $an #anggung%a:ab ,ang
#e'ah $i#e#a1(an o'eh organisasi.
.. Pemi'i(an (uasa 1embua#an (e1u#usan 1emim1in a$a'ah #erba#as.
72
-. Pemim1in #i$a( bo'eh mengambi' sesua#u #in$a(an a#au (e1u#usan
1en#ing #an1a 1enge#ahuan $an (ebenaran semua 1iha( ,ang
ber(e1en#ingan $a'am organisasi.
Kekuaan
4. Pemim1in $a1a# menga:a' #ing(ah'a(u 1engi(u# $engan 0e(a1 (erana
:u%u$n,a 1era#uran ,ang 1er'u $ii(u#i o'eh semua.
5. Pemim1in $a1a# meman$u 1engi(u# men0a1ai misi $an +isi organisasi
$engan 'ebih mu$ah (erana ian,a #e'ah se$ia a$a.
.. Pengi(u# $an 1emim1in sa'ing memahami $an #ahu #anggung%a:ab
masing2masing.
-. Kegaga'an 1emim1in memim1in organisasi bu(an'ah (e'emahan
1emim1in sema#a2ma#a, #e#a1i (egaga'an semua 1iha(.
Cenis-3enis &rganisasi 0&r$a"9
Organisasi &orma' ,ang $iben#u( ber$asar(an bebera1a 1era#uran $an memi'i(i
ma#'ama# $an +isi ,ang %e'as, mem1un,ai bebera1a %enis berasas(an ma#'ama#
1enubuhan, sia1a anggo#an,a, $i mana $i:u%u$(an $an a1a(ah a(#i+i#in,a.
(entadbiran tempatan
Organisasi ini ber#anggung%a:ab men%a'an(an #ugas 1en#a$biran $an
1embangunan #em1a#an. Ian,a ber&ungsi men,am1ai(an ma('uma# $an $asar
(era%aan (e1a$a ra(,a# $an $a'am masa ,ang sama men$a1a#(an ma('uma#
$ari1a$a ra(,a# un#u( $i1er#imbang(an o'eh 1iha( a#asan, $i 1ering(a#
73
(emen#erian $an sebagain,a. Peranan (e1emim1inan $a'am organisasi se1er#i
ini ia'ah un#u( memas#i(an #anggung%a:ab ,ang $iamanah(an bagi memban#u
ra(,a# #erban,a( $i'a(sana(an se'an0ar mung(in.
!adan-badan korporat
Organisasi ini se'a'un,a berma#'ama#(an (eun#ungan $an men%a'an(an
1erniagaan 1a$a s(a'a ,ang me'uas. Ian,a memban#u 1en#a$biran #em1a#an
$a'am me'i0in(an 'agi 1e'a(sanaan 1ro%e(21ro%e( 1embangunan ra(,a# $an
$a'am masa ,ang sama men$a1a# (eun#ungan a#as sumbangan mere(a (e1a$a
negara. Peranan (e1emim1inan $a'am agensi ini ia'ah meran0ang $an
memi(ir(an bagaimana men%a'an(an #anggung%a:ab organisasi me'a(sana(an
1ermin#aan 1e'anggan $an $a'am masa ,ang sama mengau# (eun#ungan ,ang
ber1a#u#an $engan usaha ,ang $i'a(u(an.
8rganisasi bukan kerajaan (9/8'
Organisasi ini meru1a(an an#ara organisasi ,ang $iben#u( $engan me'uas $i
se'uruh $unia. Ian,a $iben#u( bagi men0a1ai ma#'ama# #er#en#u ,ang se'a'un,a
ber(ai# ra1a# $engan bi$ang (e1a(aran $an mina# ah'i2ah'i organisasi ber(enaan.
Ian,a bo'eh ber$asar(an (omo$i#i se1er#i ge#ah, (e'a1a, i(an (Per#ubuhan
Pe'a$ang, Persa#uan Ne'a,an), ber$asar(an (eun#ungan (De:an Perniagaan,
Persa#uan )ran0ais Ma'a,sia), ber$asar(an #un#u#an semasa se1er#i Persa#uan
Pengguna $an %uga ber$asar(an mina# se1er#i Ke'ab Kembara, Ke'ab Joran $an
sebagain,a. Peranan (e1emim1inan $a'am agensi2agensi ini ia'ah un#u(
74
memas#i(an a(#i+i#i2a(#i+i#i bagi memenuhi (ehen$a( $an ma#'ama# hasi' $ari
1er(ongsian i$ea se#ia1 ah'i.
*nstitusi politik
Ins#i#usi 1o'i#i( $i'e#a((an $a'am organisasi &orma' (erana ian,a mem1un,ai
s#ru(#ur 1er'embagaan ,ang %e'as $an ber#u%uan menghubung(an ra(,a# $engan
1iha( 1emerin#ah. Organisasi ini 1en#ing (erana ian,a ber#in$a( sebagai 'i$ah
ra(,a# bagi men,uara(an isu2isu #eru#ama ,ang me'iba#(an 1embangunan &i3i(a'
mahu1un (erohanian. Peranan (e1emim1inan ia'ah mem1er%uang(an (eba%i(an
$an ha( ra(,a#. Pemim1in 1o'i#i( %uga memain(an 1eranan ,ang 1en#ing $a'am
memas#i(an (eharmonian $an 1erse&ahaman an#ara semua 1iha( #er%amin.
5rganisasi idak 0&r$a"
Organisasi #i$a( &orma' se'a'un,a meru1a(an organisasi ,ang $i#ubuh se0ara
su(are'a ,ang mem1un,ai 'ebih au#onomi un#u( 1emim1in me'a(sana(an 1o'isi
$an misi organisasi $an #i$a( #er'a'u #eri(a# $engan 1era#uran a#au
1er'embagaan. Organisasi ini mem1un,ai &ungsi 'ebih (e1a$a re(reasi $an
#em1a# ber(um1u'n,a ah'i $an #i$a( ber$a&#ar.
Di('asi&i(asi(an sebagai organisasi #i$a( &orma' (erana ian,a mem1un,ai
1era#uran #ugas sen$iri, #i$a( semes#in,a ber#u'is $an #i$a( #eri(a# $engan
1era#uran #e#a1i #i$a('ah sam1ai me'anggar 1er'embagaan $an 1era#uran
75
negara. An#ara 0on#oh organisasi #i$a( &orma' ia'ah se1er#i ba$an (haira#
(ema#ian, 1a(a#an (en$uri, (um1u'an (om1ang $an sebagain,a.
Ciri-'iri &rganisasi idak 0&r$a"
4. Berma#'ama#(an (um1u'an.
5. Per'an#i(an 1emim1in ber$asar(an si(a1 su(are'a.
.. Ke1emim1inan 0en$erung (earah men%a'an(an a(#i+i#i bersama 1engi(u#
un#u( (eserono(an a#au re(reasi.
-. Hubungan an#ara 1emim1in $engan 1engi(u# a$a'ah era#.
Ke"e$a(an
4. Ma#'ama# organisasi #i$a( ber#u'is $an bu(an un#u( %ang(a 1an%ang.
5. Pemim1in han,a ber(hi$ma# se'agi 1engi(u# memer'u(ann,a.
.. Perebu#an (uasa un#u( men%a$i 1emim1in a$a'ah sa#u (emung(inan.
-. Pengi(u# bo'eh menggan#i(an 1emim1in bi'a2bi'a masa.
Kekuaan
4. Pemim1in a$a'ah orang ,ang $i&i(ir(an 1a'ing 'a,a( $an ber(arisma.
5. Pemim1in men%a$i 1eran0ang, 1engga'a(an $an 1e'a(sana $a'am
men0a1ai ma#'ama# (um1u'an.
.. Pengi(u# menggemari (e1a$a 1emim1in ,ang mere(a su(a $an mam1u
memenuhi (ehen$a(.
76
-. Ma#'ama# (um1u'an mu$ah $ui 0a1ai (erana hubungan 1emim1an $an
1engi(u# a$a'ah era#.
Pe$i$#in dan #engiku &rganisasi 0&r$a"
Da'am organisasi &orma', 1emim1in bo'eh %a$i $i'an#i( o'eh 1iha( a#asan a#au1un
$i'an#i( o'eh 1engi(u#. Si#uasi 1er#ama meru1a(an 1emim1in &orma' ,ang $i'an#i(
se0ara rasmi o'eh 1iha( 1en#a$biran organisasi bagi me:a(i'i mere(a men#a$bir
sesua#u organisasi i#u.
Da'am (on#e(s ini hubungan an#ara 1emim1in ber(enaan bersama 1engi(u#n,a
a$a'ah se0ara &orma', 1ro&esiona' $an mema#uhi 1era#uran, sis#em 1en#a$biran
$an 1o'isi organisasi. Pengi(u# mahu #i$a( mahu harus mema#uhi $an menerima
arahan 1emim1in $an men,uara(an 1en$a1a# mengi(u# 1rose$ur ,ang
$ibenar(an.
Si#uasi (e$ua 1u'a ia'ah se1er#i $a'am (esa#uan. Organisasi &orma' %uga
memberi(an ruang un#u( 1emim1in $i'an#i( o'eh 1engi(u# #eru#aman,a ,ang
me'iba#(an :a(i' (esa#uan. Da'am (esa#uan, 1engi(u# :a'au bagaimana1un
masih #eri(a# $engan sis#em $an 1o'isi ,ang &orma' $an 1er'u mema#uhi
1era#uran ,ang ber#u'is a1abi'a berhubung $engan 1emim1in.
Pe$i$#in dan #engiku &rganisasi idak 0&r$a"
77
Pemim1in $an 1engi(u# organisasi #i$a( &orma' 'ebih bebas $a'am berhubung
(erana #i$a( a$a sa#u sis#em 1en#a$biran $an 1o'isi ,ang ber#u'is ,ang
menerang(an 1rose$ur 1erhubungan an#ara (e$ua2$ua 1iha(. A1a ,ang
$isuara(an o'eh 1emim1in $i#erima $an $i'a(sana(an a#as (ere'aan $an
1emim1in sen$iri #i$a( mem1un,ai (uasa a#au $o(umen ber#u'is un#u( mema(sa
1engi(u# un#u( mengi(u#i se#ia1 arahan ,ang $i(e'uar(an. O'eh i#u, se#ia1
#in$a(an hasi' $ari1a$a i$ea 1emim1in $i'a(sana(an 1engi(u# a#as 1erse#u%uan,
#imbang rasa $an (ere'aan se#ia1 in$i+i$u.

Aki?ii
4. Kai#(an 1enga'aman an$a bera$a $a'am organisasi &orma' $engan
senario (e1emim1inan $a'am organisasi an$a.
5. Bin0ang(an 0iri20iri (e1emim1inan $a'am organisasi &orma' ber$asar(an
1enga'aman an$a sama a$a sebagai 1emim1in a#au 1engi(u# $an beri(an
0on#oh ,ang %e'as.
.. Kai#(an 1enga'aman an$a bera$a $a'am organisasi #i$a( &orma' $engan
senario (e1emim1inan $a'am organisasi ber(enaan. Bin0ang(an 0iri20iri
(e1emim1inan $a'am organisasi #i$a( &orma' ber$asar(an 1enga'aman
an$a sama a$a sebagai 1emim1in a#au 1engi(u# $an beri(an 0on#oh ,ang
%e'as.
Penuu#
78
Da'am uni# ini (i#a #e'ah membin0ang(an #en#ang organisasi &orma' $an #i$a(
&orma', $an 1roses 1erhubungan 1emim1in $an 1engi(u# $a'am (e$ua2$ua
organisasi ber(enaan. An#ara 1erbe3aan ia'ah 1emim1in $an 1engi(u# $a'am
organisasi &orma' #eri(a# $engan s#ru(#ur 1en#a$biran ,ang 'ebih (e#a#, ber#u'is
$an rasmi $a'am berhubung an#ara sa#u sama 'ain. Mana(a'a, si#uasi $a'am
organisasi #i$a( &orma' #i$a( #er'a'u #eri(a# $engan 1rose$ur ,ang ber#u'is $an
1erhubungan an#ara 1emim1in $an 1engi(u# 'ebih bergan#ung (e1a$a (ere'aan,
#imbang rasa $an 1erse&ahaman an#ara (e$ua2$ua 1iha(.
Pe$+enukan Agenda Da"a$ 5rganisasi
Prose$ur 1emim1in memben#u( agen$a $a'am organisasi bagi mem1engaruhi
(eber(esanan $an ha'a#u%u ,ang %e'as
6ingkasan9
4. Organisasi &orma' mem1un,ai s#ru(#ur 1en#a$biran ,ang berben#u( rasmi
$an #eri(a# $engan 1era#uran, 1o'isi $an misi ,ang ber#u'is.
79
Ob%e( Sebenar
Tangga1an
Ke1er0a,aan
In#egrasi
Tin$a(an
Kare(#or
5. Organisasi &orma' #erbahagi (e1a$a agensi 1en#a$biran, ba$an2ba$an
(or1ora# a#au s:as#a, 1o'i#i( $an 1ersa#uan (NO).
.. Organisasi #i$a( &orma' #i$a( mem1un,ai sis#em 1en#a$biran ,ang #er'a'u
(e#a# (erana ian,a #i$a( #eri(a# $engan sis#em 1en#a$biran ,ang rasmi
1erhubungan an#ara 1emim1in $an 1engi(u# se'a'un,a ber$asar(an
(ere'aan, (e1er0a,aan $an #o'eransi.
-. Pemim1in $a'am organisasi &orma' bo'eh #erbahagi (e1a$a $ua iai#u
1emim1in &orma' $an 1emim1in #i$a( &orma'.
7. Pemim1in organisasi &orma' $i'an#i( o'eh 1iha( a#asan $an (a$ang(a'a
$i'an#i( o'eh 1engi(u# #eru#ama ,ang me'iba#(an (esa#uan.
F. Pemim1in organisasi #i$a( &orma' se'a'un,a $i'an#i( o'eh 1engi(u# a#as
1erse1a(a#an bersama $an se'a'un,a $i1i'ih $ari1a$a mere(a ,ang
ber1engaruh $an ber(arisma.
6u3ukan
Ahma$ A#or,, H. (4==4). Pengurusan &rganisasi. Kua'a Lum1ur ; *#usan
Pub'i0a#ions 9 Dis#ribu#ors.
UNIT -
PE6ANAN PEMIMPIN DA:AM PEM7AN>UNAN *UM7E6
MANU*IA
80
Penda(u"uan
Ke1emim1inan $an 1embangunan sumber manusia mem1un,ai 1er#a'ian ,ang
era#. Ini (erana (e1emim1inan, (onse1 asasn,a ia'ah un#u( membangun,
men,a'ur $an mem1er(embang(an sumber ,ang se$ia a$a $a'am $iri manusia
iai#u 1engi(u#. A$a'ah sa#u (esi'a1an besar %i(a 1emim1in $a'am
(e1emim1inann,a #i$a( mam1u $an beru1a,a membang(i#, memben#u(,
men,a'ur $an mengembang(an 1o#ensi $an sumber ,ang se$ia a$a 1a$a $iri
1engi(u#n,a.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni -
4. Kon#e(s $iri sen$iri.
5. Kon#e(s (e'uarga.
.. Kon#e(s mas,ara(a#.
-. Kon#e(s organisasi.
5+3eki0 #e$+e"a3aran uni
4. Menerang $an membin0ang(an 1eranan (e1emim1inan $a'am
1embangunan sumber manusia.
5. Mengena'1as#i 0iri (e1emim1inan $a'am (on#e(s $iri sen$iri, (e'uarga,
mas,ara(a# $an negara.
.. Menen#u(an ruang 'ing(u1 (e1emim1inan $a'am (on#e(s $iri sen$iri,
(e'uarga, mas,ara(a# $an negara.
81
K&neks diri sendiri
Se#ia1 (e1emim1inan bermu'a $a'am $iri in$i+i$u i#u sen$iri (erana sebe'um
seseorang bo'eh memim1in, 1er'u'ah $i1im1in $irin,a $ahu'u. Ma(su$n,a,
seseorang i#u 1er'u'ah mem1ersia1(an $irin,a $ahu'u sebe'um men%a$i
1emim1in.
Kena#a (arus #i$#in diri sendiri
Sanga# 1en#ing 1im1in $iri sen$iri (erana $a1a# :u%u$(an si&a#2si&a# mu'ia $an
se(a'igus men%a$i mo$e' (e1a$a orang 'ain.
7agai$ana $e$i$#in diri
Bu(an'ah sa#u #ugas mu$ah un#u( memim1in $iri sen$iri %i(a in$i+i$u #i$a(
berse$ia me'a(u(an an%a(an 1ara$i(ma. Ter1u'ang (e1a$a in$i+i$u bagaimana
hen$a( memim1in $irin,a. Sa#u ,ang 1en#ing, (e1emim1inan $a'am $iri 1er'u'ah
se'aras $engan norma, ro' $an 1enghara1an sosia'. Ter$a1a# bebera1a 'ang(ah
,ang bo'eh $iambi' a#au 1eranan ,ang bo'eh $imain(an un#u( memim1in $iri
sen$iri iai#u;
(4) Mengena'1as#i (e(ua#an $an (e'emahan.
(5) Membina 1enge#ahuan $an (emahiran.
(.) Me'e#a((an ma#'ama# $a'am $iri.
(-) Disi1'in
(7) Sen#iasa berse$ia be'a%ar $an menge%ar (e0emer'angan.
82
I$#"ikasi ke#e$i$#inan diri
A$a'ah 1roses semu'a%a$i in$i+i$u a(an $ini'ai ber$asar(an a1a ,ang $i'a(u(an
ser#a 1an$angann,a #erha$a1 sesua#u. Ke1emim1inan ,ang $i1ra(#i((an $a'am
$iri mem1un,ai im1'i(asi ,ang 0u(u1 besar (erana ian,a se0ara #i$a( 'angsung
mema1ar(an 1eri'a(u in$i+i$u.
K&neks ke"uarga
Ke'uarga meru1a(an uni# asas (e1a$a 1emben#u(an (omuni#i, mas,ara(a# $an
negara. Ke1emim1inan (e'uarga 1en#ing un#u( me'ahir(an insan ,ang $a1a#
ber#ing(ah'a(u se'aras $engan norma, ro' $an 1enghara1an sosia'.
Ke1emim1inan 0emer'ang ,ang $iama'(an o'eh (e'uarga a(an me'ahir(an :arga
ber(ua'i#i.
Ke1emim1inan bermu'a $ari $a'am (e'uarga ,ang mengan$ungi ibu ba1a $an
ana(2ana( $an ber'an%u#an sehingga (e sebuah mas,ara(a# $an negara.
Ke1emim1inan meru1a(an unsur 1en#ing $a'am sesebuah (e'uarga. Pemim1in
(e'uarga ,ang ber(ua'i#i a(an men%amin 1en0a1aian $an (e'angsungan (e'uarga.
7enuk ke#e$i$#inan ke"uarga
Ka%ian a:a' $a'am mengena'1as#i (e1emim1inan (e'uarga, #e'ah mengena' 1as#i
$ua $imensi u#ama iai#u;
4. Kemesraan 'a:an 1ermusuhan, $an
83
5. Membiar(an 'a:an au#o(ra#i(.
Kemesraan men0ermin(an (e1emim1inan (e'uarga ,ang 1en,a,ang, memberi
gan%aran, memberi hara1an, (ese%ah#eraan $an men,a,angi ana(2ana(.
Permusuhan 1u'a meru%u( (e1a$a (e1emim1inan (e'uarga ,ang su(a
meng(ri#i(, #i$a( menghargai usaha ana(2ana(, (urang sensi#i& $an su(a
memerin#ah.
Mana(a'a membiar(an 1u'a ia'ah (e'uarga #i$a( men%e'as(an bagaimana ana(2
ana( harus ber#ing(ah'a(u $an ana(2ana( sen#iasa $a'am si#uasi (urang
#en#eram. Ke1emim1inan au#o(ra#i( 1u'a mem1er'iha#(an s#ai' (e1emim1inan
(e'uarga ,ang me'iba#(an (a:a'an ,ang (ua# $an se'a'u memin#a ana(2ana(
mengi(u# (ehen$a( (e'uarga.
Ter$a1a# bebera1a 0iri (e1emim1inan $a'am (e'uarga iai#u;
(4) Ke1im1inan suami #erha$a1 is#eri.
(5) Ke1emim1inan is#eri #erha$a1 suami.
(.) Ke1emim1inan ibu ba1a #erha$a1 ana(.
(-) Ke1emim1inan ana( #erha$a1 ana(.
I$#"ikasi ke#e$i$#inan 1ang dia$a"kan
84
Ji(a se#ia1 in$i+i$u ber%a,a men0erna(an (e1emim1inan ,ang ber(esan $an ah'i
(e'uarga men,e$ari #anggung%a:ab $an 1eranan, ma(a sumber manusia ,ang
se$ia a$a, $a1a# $igembe'eng(an $an me'ahir(an insan ,ang $inami(.
K&neks $as1araka
Sesebuah mas,ara(a# men%a$i 0emer'ang se(iran,a memi'i(i 1emim1in
0emer'ang $engan mengim1'i(asi(an (e1emim1inan ,ang mene1a#i (ehen$a(
$an as1irasi mas,ara(a#n,a.
Peranan #e$i$#in
4. Ber:a:asan %e'as $an menari(.
5. Bo'eh men%e'as(an :a:asann,a (e1a$a 1engi(u#.
.. Menun%u((an (onsis#ensi $an 1enum1uan.
-. Mengena'i (e(ua#an $iri $an 1engi(u#.
7. Proses (e1emim1inan memba:a ino+asi.
>a1a ke#e$i$#inan da"a$ $as1araka
4. Me,a(in(an mas,ara(a# ,ang $i1im1in me'a'ui :a:asan.
5. Membangun(an 1o#ensi 1engi(u#.
.. Mengena'1as#i (emam1uan $an (ebo'ehan 1engi(u#.
-. Pengagihan #ugas $an #anggung%a:ab se%a%ar $engan (emam1uan
1engi(u#.
I$#"ikasi ke#e$i$#inan 1ang dia$a"kan
85
8a'au1un (e1emim1inan sebenarn,a bermu'a $a'am $iri in$i+i$u $an
se#erusn,a ber(embang (e1a$a (e'uarga $an mas,ara(a#J namun, (emam1uan
$an (ebo'ehan sebenar in$i+i$u i#u $ini'ai ber'an$as(an (ebo'ehann,a men%a$i
1emim1in mas,ara(a# ,ang 0emer'ang.
K&neks negara
Ke1emim1inan $a'am negara 'ebih (om1'e(s berban$ing $a'am (on#e(s ,ang
'ain (erana 1emim1in $iberi(an (uasa me'a'ui 1emi'ihan. Pemim1in $a'am
negara 1er'u mengena'1as#i, merang(a, meran0ang, me'a(sana $an memas#i(an
se#ia1 $en,u# na$i 1en#a$biran ber%a'an 'an0ar.
Ma'ahan 1emim1in $a'am (on#e(s negara 1er'u mengambi'(ira (e1en#ingan
negara $an ra(,a# $a'am 1eran0angan $an 1embua#an (e1u#usan. Ini (erana,
%i(a ber'a(un,a sebarang ben#u( (esi'a1an, semua 1iha( a(an menanggung
risi(o iai#u 1emim1in $an ra(,a#.
Peranan
Ter$a1a# ban,a( 1eranan ,ang 1er'u $imain(an o'egh 1emim1in $a'am (on#e(s
negara. Disebab(an 1ara 1emim1in meru1a(an in$i+i$u ,ang a(an menen#u
(e%a,aan a#au (egaga'an sesebuah negara (hususn,a $a'am as1e(
1embangunan, e(onomi $an (emas,ara(a#an, ma(a 1eranan mere(a ama#'ah
bera#. Bebera1a 1eranan u#ama 1emim1in $a'am (on#e(s negara ia'ah;
86
4. Mengena'1as#i, mengana'isis, merang(a $an meran0ang 1embangunan
ma#eria' $an s1iri#ua' ra(,a#.
5. Pembua#an (e1u#usan $an 1e'a(sana $asar.
.. Memben#u( ha'a #u%u $an 1ene#a1 ma#'ama#.
-. Memba:a 1erubahan.
7. Penggera(.
F. Pa(ar ru%u(.
C. Do' mo$e' $an simbo' (e'om1o(.
I$#"ikasi
Ber'an$as(an 1eranan bera# ,ang $iamanah(an, (egaga'an 1emim1in
me'a(sana(an 1eranan amere(a $engan 1er(esan $a'am (on#e(s negara a(an
menimbu'(an bebera1a na#i%ah se1er#i;
4. Kegaga'an (e1emim1inan a(an men,ebab(an negara $an ra(,a# #i$a(
ber$a,a ma%u.
5. Pen,a'ahgunaan (uasa o'eh 1emim1in a(an men,ebab(an negara #i$a(
s#abi'.
.. Keu#uhan negara bergan#ung (e1a$a (e1emim1inan ,ang $i1ra(#is(an
o'eh se#ia1 1emim1in.
-. Kesi'a1an 1eran0angan men,ebab(an 1emim1in a(an (ehi'angan
(e1er0a,aan $an (emung(inan #i$a( a(an $i1i'ih 'agi.
7. Kegaga'an 1emim1in menuna(an as1irasi ra(,a# men,ebab(an
(emung(inan 1emim1in a(an $i0emuh, $igu'ing a#au $ibunuh.
87
Aki?ii
4. Bin0ang(an bagaimana (e1emim1inan ,ang $iama'(an $a'am (on#e(s
(e'uarga men%a$i ba#u asas (e1a$a 1embangunan sember manusia
$a'am sesebuah mas,ara(a# $an negara.
5. Pembangunan sumber manusia ber(ai# ra1a# $engan (e1emim1inan
(e'uarga, mas,ara(a# $an negara. Bin0ang(an 1ern,a#aan ini
ber'an$as(an 1enga'aman an$a berser#a ru%u(an ,ang sesuai.
.. Senarai(an 0iri $an #anggung%a:ab (e1emim1inan $a'am (on#e(s
mas,ara(a# $an negara. Ber$asar(an 1eranan $an #anggung%a:ab
#ersebu#, bin0ang(an bagaimana 1emim1in membangun $an
mengembang(an 1o#ensi sumber manusia ,ang a$a.
-. Bina sebuah ra%ah ,ang menun%u((an 1er(ai#an 1eranan $an 0iri20iri
(e1emim1inan an#ara se#ia1 #a%u( $a'am uni# ini.
7. una(an 1enga'aman an$a sebagai seorang 1emim1in un#u(
menerang(an bagaimana(ah 1roses ,ang ber(esan un#u(
membangun(an sumber manusia $a'am (e'om1o( 1im1inan an$a.
F. Bin0ang(an bagaimana(ah (e1emim1inan ,ang $iama'(an $a'am
organisasi ber(ai# ra1a# $engan (e1uasan (er%a, (eun#ungan $an
1en0a1aian in$i+i$u.
C. An$a a$a'ah 1emim1in $a'am sa#u organisasi. Bagaimana(ah an$a
hen$a( memas#i(an sumber manusia ,ang a$a $a1a# $iben#u( $an
$ibangun(an (e arah (e0emer'angan.
88
Penuu#
Ke1emim1inan $a'am (on#e(s $iri sen$iri, (e'uarga, mas,ara(a# $an negara
a(an menen#u(an (eber(esanan $an (e%a,aan (e1a$a 1embangunan negara.
Pengembe'engan sumber manusia ,ang bi%a( o'eh seseorang 1emim1in a(an
menghasi'(an insan2insan ,ang memi'i(i $a,a #ahan $an $a,a %uang ,ang
man#a1.
Kegaga'an 1emim1in menga1'i(asi(an (e1emim1inan ,ang ber(esan ,ang
mam1u mengena'1as#i (ebo'ehan $an (emam1uan 1engi(u#n,a, a(an
men%e%as(an 1embangunan sumber manusia ,ang se$ia a$a $an se#erusn,a
memberi im1a( (e1a$a 1embangunan negara.
6ingkasan
4. Ke1emim1inan bermu'a $a'am $iri in$i+i$u se#erusn,a menu'ar (e1a$a
(e'uarga mas,ara(a# $an negara.
5. Pemim1in 1er'u'ah mengena' 1as#i #aha1 $an #ara& 1engi(u#n,a su1a,a
$a1a# memain(an 1eranan $an #anggung%a:ab se%a%ar $engan
1enghara1an, (ehen$a( $an (ebo'ehan 1engi(u#.
.. Ke1emim1inan ,ang $iama'(an o'eh seseorang $a'am $iri sen$iri a(an
$i0erna(an $a'am (e'uarga, mas,ara(a# $an negara.
-. 8u%u$ 1e'bagai 1eranan 1emim1in mengi(u# (on#e(s.
7. Do' 1emim1in a$a'ah #i$a( sama $a'am se#ia1 (on#e(s (e1emim1inann,a.
89
F. Penge#ahuan, 1en$e$ahan, (emahiran, ni'ai $an #angga1an 1emim1in
a(an menen#u(an (e1emim1inann,a $a'am se#ia1 (on#e(s.
C. Pembangunan sumber manusia ,ang 0emer'ang bergan#ung (e1a$a
(e1emim1inan ,ang bermu'a $a'am $iri, (e'uarga $an mas,ara(a#.
E. Pemi'i(an $an 1emberian (uasa ,ang $imi'i(i o'eh seseorang 1emim1in
a(an menen#u(an (eber(esanan (em1emim1inann,a.
=. Kegaga'an 1emim1in me'a(sana(an #anggung%a:ab a(an memberi(an
im1a( besar (e1a$a 1embangunan sumber manusia $an se#erusn,a a(an
mengan0am 1embangunan negara.
K&nse# Ke#i$#inan Da"a$ A6D
Misi Pengurusan in$i+i$u $an (um1u'an
Qisi Tugasan > #anggung%a:ab > amanah
Ma#'ama# sebagai in$i+i$u $an (um1u'an
Pembangunan KASA in$i+i$u $an
(um1u'an
Peni'aian in$i+i$u $an (um1u'an
6u3ukan
Lamba(, T. (4===). *ai" ke#i$#inan +a#a! 0ak&r #ers&na" dan
k&neks ke"uarga. Ker#as Pro%e( Ba0e'or Sains Pembangunan Manusia #i$a(
$i#erbi#(an . *ni+ersi#i Pu#ra Ma'a,sia
90
Membina Arah
UNIT 7
/AKT56-/AKT56 @AN> MEMPEN>A6UAI KEPEMIMPINAN
DA:AM 56>ANI*A*I
Penda(u"uan
Organisasi $i:u%u$(an un#u( men0a1ai ma#'ama# ,ang #e'ah $i#e#a1(an.
Ter0a1ai a#au #i$a(n,a ma#'ama# organisasi bergan#ung (e1a$a (eber(esanan
(e1emim1inan ,ang $iama'(an o'eh 1emim1in $a'am organisasi #ersebu#.
Organisasi memer'u(an (e1emim1inan e&e(#i& ,ang a(an memba:a organisasi
(e arah (e0emer'angan $an (eber(esanan.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni 2
Ta%u(2#a%u( ,ang $ibin0ang(an $a'am uni# ini ia'ah;
4. )a(#or 1emim1in
5. )a(#or organisasi
.. )a(#or 1erse(i#aran
91
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# ini an$a $ihara1(an $a1a#;
4. Mengena'1as#i &a(#or 1emim1in, organisasi $an 1erse(i#aran ,ang
mem1engaruhi (e1emim1inan $a'am organisasi.
5. Mengena'1as#i 0iri20iri 1emim1in menuru# 1an$angan Is'am $an Bara#
,ang mem1engaruhi (e1emim1inan $a'am sesebuah organisasi.
.. Membe3a(an an#ara &a(#or 1erse(i#aran $a'aman $an &a(#or 1erse(i#aran
'uaran ,ang mem1engaruhi (e1emim1inan sesebuah organisasi.
/ak&r #e$i$#in
Pemim1in memain(an 1eranan ,ang 1en#ing $a'am mem1engaruhi
(e1emim1inan $a'am sesua#u organisasi. Pemim1in ,ang bi%a( a$a'ah mere(a
,ang mam1u menga1'i(asi(an (e1emim1inan ,ang mam1u men0ung(i',
memben#u( $an men,a'ur(an se#ia1 sumber ,ang a$a 1a$a 1engi(u#n,a (earah
(e0emer'angan organisasi.
Ciri-'iri 1ang ada #ada #e$i$#in
Ke1emim1inan memer'u(an 1emim1in memi'i(i 0iri20iri ,ang se%a%ar $engan
(ehen$a(, ma#'ama# $an (e1er'uan organisasi a#au 1engi(u#. Bebera1a 0iri
sebagai 1emim1in ia'ah;
4. !erilmu pengetahuan.
92
Seorang 1emim1in han,a a(an $a1a# me'a(sana(an 1era#uran,hu(um2
ha(am se(iran,a $ia beri'mu. Tan1a 1enge#ahuan, seseorang 1emim1in
a(an memba:a organisasin,a (earah %a'an ,ang (abur $an #ia$a 1e#un%u(
,ang %e'as.
5. dil.
Seseorang 1emim1in mes#i'ah bersi&a# a$i' un#u( mem1as#i(an
organisasin,a bera$a $a'am (ea$aan ,ang harmoni, #o'eransi $an bebas
$ari1a$a (e#egangan, (on&'i( ,ang bo'eh meme0ah2be'ah(an 1engi(u#2
1engi(u#n,a.
.. Kesanggupan.
Seseorang 1emim1in i#u mes#i sanggu1 me'a(sana(an a1a %ua un$ang2
un$ang ,ang #e'ah $igaris(an o'eh organisasin,a, sanggu1 menen#ang
musuh $an sanggu1 men#a$bir bagi (e1en#ingan umum mahu1un
(ese'uruhan organisasi.
-. Kuat.
Bang $ima(su$(an $engan (ua# ia'ah ber(emam1uan $ari segi &i3i(a',
men#a' $an s1iri#ua' un#u( memim1in sesebuah organisasi i#u.
7. Ke,erdasan
*mumn,a 1emim1in 1er'u'ah 'ebih 0er$as $ari1a$a 1engi(u#. Sebagai
0on#ohn,a, 1emim1in ang memi'i(i IR ,ang #inggi mam1u memo#i+asi
memba:a 1engi(u# un#u( me'a(u(an 1erubahan.
:. Keperibadian
93
As1e( ini meru%u( (e1a$a inisia#i& $an (emam1uan 1emim1in un#u(
me'a(sana(an sesua#u #anggung%a:ab ,ang $iamanah(an ser#a
menon%'(an si(a1 ,ang #i$a( mu$ah menga(u (a'ah.
;. Kemampuan menyelia
Pemim1in 1er'u'ah mem1un,ai (ebo'ehan men,e'ia sega'a a(#i+i#i ,ang
$i'a(sana(an o'eh 1engi(u# un#u( memas#i(an ma#'ama# organisasi
$i0a1ai.
<. Kebijaksanaan
A$a'ah 1en#ing 1emim1in mem1un,ai $a,a (ebi%a(sanaan ,ang #inggi
(erana an#ara &ungsi 1emim1in ia'ah men,e'esai(an masa'ah 1engi(u#.
Kebi%a(sanaan ,ang $imi'i(i a(an men,ebab(an 1engi(u# 'ebih
menghorma#i.
%. Kematangan sosial dan emosi
Pemim1in 1er'u'ah mem1un,ai (e(ua#an emosi (hususn,a a1abi'a
berha$a1an $engan si#uasi ,ang mengguris 1erasan. Ma'ah 1emim1in
1er'u memi'i(i (ema#angan sosia' $i mana $engan n,a a(an memu$ah(an
1roses 1er#u(aran ma('uma#, 1emben#u((an i$ea $an membina
hubungan.
$=. !ersikap positi- terhadap orang lain
Pemim1in 1er'u'ah berse$ia menerima (e'ebihan $an (e(urangan
1engi(u# ser#a #i$a( mem1er(e0i'(an (e'emahan 1engi(u# . 1emim1in
94
%uga 1er'u berse$ia memban#u 1engi(u# membangun(an 1o#ensi $iri
mere(a.
$$. 8ptimisme
Pemim1in a$a'ah simbo' $an mo$e' ,ang ber1engaruh $i (a'angan
1engi(u#. Si(a1 o1#imis 1emim1in mam1u men%a$i 1emang(in un#u(
1engi(u# menig(a#(an (emam1uan $an se(a'igus men$orong 1engi(u#
ber#in$a( 'ebih e&e(#i&.
C&rak ke#e$i$#inan
La3imn,a 1emim1in mengama'(an bebera1a 0ora( (e1emim1inan ,ang sesuai
$engan (ehen$a(, (e1er'uan $an (emam1uan 1engi(u#. An#ara 0ora(
(e1emim1inan ,ang se'a'u $i1ra(#i((an ia'ah;
4. Sesuai $engan (ebo'ehan $an (emam1uan 1engi(u#.
5. Beru1a,a memenuhi 1ermin#aan $an ma#'ama# organisasi.
.. Pen0e#us ino+asi $an 1en$orong un#u( memba:a organisasi 'ebih
ber$a,a saing $an ber$a,a ma%u.
-. Memenuhi (ehen$a( s#a(eho'$er.
/ungsi ke#e$i$#inan
Ter$a1a# bebera1a &ungsi (e1emim1inan ,ang 1er'u $imain(an o'eh 1emim1in.
An#aran,a ia'ah;
>ungsi antara personal
95
Da'am &ungsi an#ara 1ersona', 1emim1in ber#in$a( sebagai seorang (e#ua $an
1enghubung an#ara go'ongan a#asan $an go'ongan ba:ahan.
>ungsi penyampaian dan penerimaan maklumat
Bagi &ungsi 1en,am1aian $an 1enerimaan ma('uma#, seseorang 1emim1in i#u
ber#in$a( sebagai 1enera%u, 1en,ebar $an %uru0a(a1 a#au %urubi0ara bagi
1engi(u#n,a.
>ungsi membuat keputusan.
Bagi &ungsi membua# (e1u#usan, seseorang 1emim1in i#u ber1eranan sebagai
1engusaha (earah 1embua#an (e1u#usan, 1en,e'esai (e1a$a (e(e0ohan a(iba#
1embua#an (e1u#usan, 1en,e$ia sumber $an 1erun$ing $a'am menen#u(an
sesua#u (e1u#usan organisasi.
Pengaru( #e$i$#in
Pengaruh sering $i#a&sir(an sama se1er#i (uasa. Sebenarn,a (uasa $an
1engaruh a$a'ah $ua (ono#asi ,ang berbe3a. Maimunah (4==/) men$e&inisi(an
1engaruh sebagai (ebo'ehan in$i+i$u menga:asi #ing(ah'a(u orang 'ain su1a,a
ber&ungsi $a'am (e'om1o(. Ter$a1a# bebera1a &a(#or ,ang menen#u(an
1engaruh 1emim1in $a'n (e'om1o(. An#aran,a ia'ah;
4. Persona'i#i.
5. Ja:a#an $an #ugas.
.. Kemahiran (husus ,ang $imi'i(i.
96
-. La#ar be'a(ang (e'uarga.
7. Pemi'i(an har#a $an sumber2sumber.

/ak&r &rganisasi
)a(#or organisasi ber(ai# ra1a# $engan s#ru(#ur 1en#a$biran, 1o'isi $an misi
sesebuah organisasi. Organisasi ,ang mem1un,ai s#ru(#ur 1en#a$biran ,ang
%e'as, (emas $an sis#ema#i( a(an memu$ah(an (oor$inasi (er%a $an 1enga:a'an
#in$a(an ah'i $i$a'am organisasi #ersebu#. Ia %uga memu$ah(an 1emim1in un#u(
ber#in$a( $an membua# (e1u#usan ,ang %e'as $an #e1a# $a'am se#ia1 a(#i+i#i $an
si#uasi. Di sam1ing i#u, ia men,e$ia(an sa#u suasana ,ang (on$usi& un#u(
1roses 1enurunan (uasa (em1o:ermen#) ber'a(u $a'am organisasi.
Ciri-'iri #eranan #e$i$#in k&neks &rganisasi
Ter$a1a# bebera1a 0iri ,ang mem1engaruhi 1eranan 1emim1in $a'am (on#e(s
organisasi iai#u;
4. Bu$a,a organisasi bo'eh mem1engaruhi 0ora( (e1emim1inan seseorang
1emim1in.
5. Kemu$ahan ,ang $imi'i(i $a'am organisasi mam1u menen#u(an 0ora(
(e1emim1inan.
.. Pemi'i(an sumber organisasi iai#u sumber manusia $an bu(an manusia
bo'eh mem1engaruhi (e1emim1inan.
97
Krieria 1ang $e$#engaru(i #eranan #e$i$#in
Se0ara asasn,a #er$a1a# enam (ri#eria u#ama ,ang mem1engaruhi 1eranan
1emim1in $a'am (on#e(s organisasi iai#u;
4. Sai3 $an s#ru(#ur organisasi.
5. Po'isi, norma $an bu$a,a organisasi.
.. Kuasa $an (e$u$u(an 1emim1in.
-. Sis#em gan%aran.
7. S#ru(#ur $an (esu(aran #ugas.
F. Pres#asi 1engi(u#.
/ak&r #ersekiaran
Se#ia1 organisasi memang $i1engaruhi o'eh 1erse(i#aran. Kesan 1erse(i#aran
(e1a$a organisasi meru1a(an sa#u &ungsi bersan$ar $an sa'ing mem1engaruhi
an#ara sa#u sama 'ain. Pemim1in ,ang ber:iba:a se1a#u#n,a menge(a'(an
hubungan bai( $i an#ara &ungsi organisasi $engan 1erse(i#arann,a.
Sebagai 0on#oh, 1emim1in $i sesebuah organisasi mes#i'ah menge(a'(an
hubungan ,ang bai( $an era# $engan (esa#uan se(er%a ,ang a$a $i $a'am
organisasi #ersebu#. Ji(a ini $a1a# $i0a1ai, ma#'ama# organisasi un#u(
mening(a#(an 1ro$u(#i+i#i $an $a'am masa ,ang sama menge(a'(an
(eharmonian an#ara 1e(er%a a(an $a1a# $i0a1ai se0ara ber(esan.
98
Se'ain $ari1a$a 1erse(i#aran $a'am sesua#u organisasi, &a(#or 1erse(i#aran
'uaran %uga mem1engaruhi (e1emim1inan $a'am organisasi. Sebagai 0on#oh,
&a(#or 1erse(i#aran 'uaran se1er#i #un#u#an me'a(sana(an #anggung%a:ab sosia'
#erha$a1 1embangunan negara, 1eme'iharaan a'am se(i#ar, 1emban#erasan
%ena,ah, +an$a'isme $an (em1en mas,ara(a# 1en,a,ang mem1engaruhi
(e1emim1inan sesua#u organisai i#u un#u( 'ebih 1e(a $an 1riha#in #erha$a1
mas,ara(a# 'uas.
Se0ara #i$a( 'angsung 1emim1in organisasi ,ang 1riha#in (e1a$a &a(#or2&a(#or
'uaran ini a(an men,er'ah(an ni'ai $an norma organisasi ,ang 1osi#i& (e1a$a
se'uruh :arga organisasi. Ini beru1a,a me:u%u$(an bu$a,a (er%a $an si(a1
1riha#in in$i+i$u $an organisai #erha$a1 mas,ara(a# umum.
/ak&r 1ang $e$#engaru(i ke#e$i$#inan
Ter$a1a# nenera1a &a(#or ,ang se0ara (hususn,a mem1engarhi (e1emim1inan
$a'am (on#e(s 1erse(i#aran. an#ara &a(#or #ersebu# a$a'ah;
4. Sosia'
a. Bu$a,a
b. Peng'iba#an :ani#a
5. Te(no'ogi
.. !(onomi
-. Po'i#i(
7. 'oba'isasi
99
Ciri-'iri
Bebera1a 0irri ,ang $a1a# $i(ena'1as#i $a'am (on#e(s 1erse(i#aran ia'ah;
4. Po'isi 1emerin#ah.
5. Perubahan #e(no'ogi.
.. Perubahan sosia' $an e(onomi.
-. Permin#aan s#a(eho'$er.
Aki?ii
4. Ber$asar(an 1enga'aman $an si#uasi sebenar, n,a#a(an 0iri20iri ,ang
#er$a1a# 1a$a 1emim1in organisasi an$a ,ang mem1engaruhi (e%a,aan
organisasi an$a.
5. Beri(an 0on#oh a#au si#uasi $i mana &a(#or organisasi mem1engaruhi
(e1emim1inan $a'am organisasi an$a.
.. Beri(an 0on#oh a#au si#uasi $i mana &a(#or 1erse(i#aran mem1engaruhi
(e1emim1inan $a'am organisasi an$a.
Penuu#
Da'am uni# ini #e'ah $ibin0ang(an #en#ang &a(#or2&a(#or ,ang mem1engaruhi
(e1emim1inan $i $a'am sesebuah organisasi. Juga #e'ah membin0ang(an
#en#ang 0iri20iri ,ang ber(ai#an $engan &a(#or 1emim1in ber$asar(an 1an$angan
Is'am $an Bara#. Dibin0ang(an %uga &a(#or2&a(#or ,ang a$a 1a$a organisasi $an
1erse(i#aran ,ang mem1engaruhi (e1emim1inan sesebuah organisasi.
6ingkasan
100
4. Ter$a1a# bebera1a 0iri20iri ,ang 1er'u a$a 1a$a seseorang 1emim1in
,ang bo'eh mem1engaruhi (e1emim1inan $i $a'am organisasi.
5. 6iri20iri 1emim1in ,ang mem1engaruhi (e1emim1inann,a $i $a'am
organisasi bo'eh $i'iha# $ari 1e'bagai 1ers1e(#i&.
.. Organisasi ,ang 'ebih #ersusun, %e'as $an sis#ema#i( mem1un,ai (esan
#erha$a1 (e1emim1inan 1emim1in ,ang mengemu$i organisasi #ersebu#
#eru#aman,a $a'am ha' membua# (e1u#usan $an 1enurunan (uasa.
-. Sesebuah organisasi ,ang menun%u((an (e1e(aan $an (e1riha#inan
#erha$a1 1erse(i#aran $a'aman $an 'uaran organisasin,a a(an
mem1un,ai (esan ,ang 1osi#i& #erha$a1 (e1emim1inan organisasi $an
semanga# be(er%a in$i+i$un,a.
6u3ukan
Ho&s#e$e, . (4==4). Cu"ures and &rgani=ai&ns! *&04are &0 (e
$ind9 Lon$on; M0 ra: Hi''.
101
UNIT 2
PE6ANAN DAN TAN>>UN>CADA7 PEMIMPIN
Penda(u"uan
Pemim1in $a'am sesebuah organisasi mem1un,ai 1eranan $an #anggung%a:ab
(e1a$a berbagai 1iha(. Be'iau ber1eranan memas#i(an baha:a organisasi ,ang
$i1im1inn,a men,umbang $an memenuhi (e1er'uan (esemua 1iha( ini. Piha(2
1iha( #ersebu# ia'ah organisasi i#u sen$iri, 1e(er%a, 1erse(i#aran $an negara.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni 9
Da'am uni# ini, (i#a a(an membin0ang(an #a%u(2#a%u( beri(u#;
4. Ke1a$a Organisasi
5. Ke1a$a 1e(er%a
.. Ke1a$a 1erse(i#aran
-. Ke1a$a negara
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Se#e'ah mengi(u#i uni# ini, 1ara 1e'a%ar a(an $a1a#;
4. Mengena'1as#i 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in (e1a$a organisasi
5. Mengena'1as#i 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in (e1a$a 1e(er%a
102
.. Mengena'1as#i 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in (e1a$a
1erse(i#aran
-. Mengena'1as#i 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in (e1a$a negara
Ke#ada 5rganisasi
Bebera1a 1eranan 1emim1in (e1a$a organisasi iai#u;
+embentuk .isi dan objekti- organisasi
Pemim1in ber1eranan $an ber#anggung %a:ab memben#u( +isi $an ob%e(#i& bagi
men0i1#a (e%a,aan $an mening(a#(an 1ro$u(#i+i#i ser#a (eun#ungan organisasi
,ang $i1im1inn,a.
+enyampai dan menerangkan pelaksanaan .isi dan objekti- kepada warga
organisasi
Qisi $an ob%e(#i& ini 1er'u $i&ahami o'eh semua in$i+i$u $a'am sesebuah
organisasi su1a,a mere(a sama2sama ber(ongsi +isi $an ob%e(#i& organisasi $an
se#erusn,a me'a(sana(an a1a ,ang #e'ah $igaris(an. Pemim1in memain(an
1eranan 1en#ing $a'am me,a(in(an 1engi(u#n,a un#u( bergera( $an
merea'isasi(an +isi $an ob%e(#i& ini.
+enggembleng kepakaran kesemua warga organisasi
Da'am membina sa#u 1asu(an ,ang #eguh, 1emim1in 1er'u menggemb'eng
semua #enaga $a'am organisasi ber$asar(an (e1a(aran masing2masing un#u(
bersama2sama bergan$ing bahu merea'isasi(an +isi $an ob%e(#i& organisasi.
Pemim1in se1er#i na(ho$a, mengemu$i(an se'uruh ana( (a1a' bagi
103
mengharungi 0abaran organisasi $an se#erusn,a mening(a#(an 1ro$u(#i+i#i
organisasi,
Ke#ada #eker3a
Mengi(u# 1enger#ian ,ang mu$ah, (e1emim1inan ia'ah a(#i+i#i mem1engaruhi
in$i+i$u su1a,a berusaha se0ara su(are'a un#u( men0a1ai ob%e(#i& (um1u'an
a#au organisasi. Bebera1a 1eranan 1emim1in (e1a$a 1e(er%a ia'ah;
(eranan (ersonal
4. Ke#ua ? ber#anggung%a:ab men#a$bir 1ara 1e(er%a.
5. Pemim1in2 men$orong 1e(er%a (earah men0a1ai ma#'ama# organisasi.
.. Penghubung2 menghubung(an an#ara in$i+i$u $an (um1u'an sesama
1e(er%a.
(eranan (enerimaan dan (enyampaian +aklumat
4. Penera%u2 men$a1a#(an ma('uma# semasa $ari1a$a 1e(er%a $an
men,e'aras(an urusan organisasi.
5. Pen,ebar2 mema('um(an (e1a$a 1e(er%a $ari masa (e semasa #en#ang
organisasi.
.. Juru0a(a12 men%a$i %uru0a(a1 me:a(i'i 1e(er%a $an organisasi a1abi'a
berhubung $engan 1iha( 'uar sama a$a menerang(an #en#ang $asar,
1eran0angan a#au a1a saha%a ma('uma# berhubung 1e(er%an,a.
104
(eranan membuat Keputusan
4. Pengusaha2 Pemim1in ber1eranan $an ber#anggung %a:ab men0e#us
i$ea bagi mem1er#ing(a#(an 1ro$u(#i+i#i 1e(er%a.
5. Pen,e'ama# (e(e0ohan2 ber#in$a( sebagai 1en,e'ama# (e(e0ohan ,ang
ber'a(u an#ara 1e(er%a.
.. Pen,e$ia sumber2 Men,e$ia(an sumber2sumber ,ang $i1er'u(an o'eh
1e(er%a se1er#i 1er(a(asan, ban#uan (e:angan $an sebagain,a.
-. Perun$ing ? Pemim1in ber#anggung%a:ab sebagai :a(i' 1e(er%a $an
organisasi men%a'an(an run$ingan sama$a $i 'uar a#au $i $a'am bagi
men,e'esai(an masa'ah $engan ber(esan.
(eranan pembangun sumber manusia
4. Peran0ang s#ra#egi( ? meran0ang s#ra#egi un#( membangun(an $an
meng1#imum(an sumber manusia un#u( %ang(amasa 1en$e(, se$erhana
$an 1an%ang.
5. Pere(aben#u( $an 1embangun sis#em ? mere(aben#u( 1rogram,
in#er+ensi s#ra#egi $an 1er'a(saan 1rogram 1embangunan sumber
manusia.
.. Pa(ar ? men%a$i 1a(ar ru%u( $a'am sega'a as1e( ,ang bersang(u#an
$engan 1embangunan sumber manusia.
Ke#ada #ersekiaran
105
Pemim1in ber#anggung%a:ab me'a(sana(an #anggung%a:ab sosia' $an
memban#u agensi2agensi 'uar ,ang memer'u(an sumbangan organisasi ,ang
$i1im1inn,a. A1abi'a #er$a1a# sa#u sinergi an#ara organisasi ,ang $i1im1inn,a
$engan 1erse(i#aran, (er%asama ini a(an membuah(an berbagai (e%a,aan $an
$a'am masa ,ang sama memban#u 1iha(21iha( 'ain men0a1ai (e%a,aan mere(a
1u'a. Ini %uga a(an menge'a((an organisasi ,ang $i1im1inn,a $ari1a$a
memen#ing(an (eun#ungan organisasi sema#a2ma#a $an 'ebih re'e+an #erha$a1
#un#u#an $an (e1er'uan 1erse(i#aran.
7e+era#a #eranan #e$i$#in ke#ada #ersekiaran ia"a(!
Perse(i#aran $a'am 1emahaman ,ang mu$ah ia'ah sega'a e'emen ,ang bera$a
$ise(e'ing sis#em (ehi$u1an mah('u( bern,a:a ,ang sama a$a
se0ara 'angsung a#au #i$a( 'angsung mem1engaruhi (ehi$u1an.
O'eh ,ang $emi(ian, sebagai 1emim1in, mere(a mem1un,ai
bebera1a 1eranan #erha$a1 1erse(i#ran. An#aran,a ia'ah;
(enghasilan produk yang berkualiti
Memas#i(an 1ro$u( ,ang $ihasi' $an beri(an (e1a$a 1engguna a$a'ah ber(ua'i#i.
Pro$u( ,ang $ihasi'(an 1er'u'ah memenuhi (ri#eria ,ang $i#e#a1(an. Di mana
1ro$u( #ersebu# #i$a( men%e%as(an a#au membaha,a(an 1engguna.
(enawaran perkhidmatan yang berkualiti
106
Pemim1in 1er'u memas#i(an 1er(hi$ma#an ,ang $iberi(an (e1a$a 1engi(u# a#au
1engguna a$a'ah ber(ua'i#i $an mene1a#i s#an$ar$. Kegaga'an mena:ar(an
1er(hi$ma#an ,ang ber(ua'i#ui a(an men%e%as(an nama bai( organisasi $an
mung(in ime% n,a sen$iri. Ma'ahan memung(in(an :u%u$n,a #angga1an (urang
siha# $ari1a$a 1engi(u# $an 1engguna ,ang a(hirn,a a(an memba:a
orgganisasi (e (an0ah masa'ah.
+emastikan keharmonian
Pemim1in %uga ber1eranan memas#i(an (e#en#eraman, (eharmonian $an
(ese%ah#eraan (e1a$a (e'om1o( 1im1inann,a. Ke1emim1inan ,ang gaga'
men$orong (e1a$a (ese%ah#eraan, (eharmonian $an (e#en#eraman a(an
men,ebab(an 1engi(u# su(ar menerima 1emim1in ,ang a(hirn,a a(an
merugi(an semua 1iha(.
(engawal alam sekitar
Ke1emim1inan %uga menun#u# 1emim1in memas#i(an sebarang (e1u#usan,
#in$a(an $an 0ara 1er'a(sanaan sama se(a'i #i$a( men%e%s(an a'am se(i#ar,
sama a$a berben#u( 1en0emaran a#au 1e'anggaran a(#a a'am se(i#ar.
Ke#ada negara
107
Peranan $an #anggung%a:ab 1emim1in ia'ah memas#i(an organisasin,a i#u
memban#u (e arah 1embangunan negara. Ini $a1a# $i'a(u(an $engan memim1in
1ara 1e(er%a $an organisasin,a $a'am memban#u men,e$ia(an sumber2sumber
,ang $i1er'u(an $a'am ha' 1embangunan negara.
6on#oh #erbai( ia'ah (onse1 Pers,ari(a#an Ma'a,sia $i mana 1iha( s:as#a $an
1iha( (era%aan bergabung #enaga membangun(an negara bagi men0a1ai #ara&
negara ma%u men%e'ang 5/5/. Pemim1in bagi (e$ua2$ua organisasi iai#u s:as#a
$an (era%aan bersama2sama ber1eranan menggemb'eng sega'a (e1a(aran $an
guna#enaga organisasi masing2masing men0urah(an sumbangan mere(a
#erha$a1 1embangunan negara. Bebera1a 1eranan 1emim1in (e1a$a negara
ia'ah;
+engekalkan keharmonian
Pemim1in 1er'u memas#i(an (eharmonian #eru#aman,a %i(a organisasi ,ang
$i1im1inn,a mengan$ungi 1e'bagai (aum.
+engharumkan nama negara
Pemim1in men%a$i 0ermin (e1a$a negara. Mere(a bu(an saha%a memim1in
se(e'om1o( 1engi(u# se#em1a#, (emung(inan men%a$i 1emim1in $i 1ering(a#
an#arabangsa a$a'ah besar. Pemim1in 1er'u memba:a ime% ,ang bai( (erana
(egaga'an memberi(an ime% ,ang bai( a(an men,ebab(an 1iha( 'uar membina
#angga1an (e1a$a negara ,ang $i:a(i'i o'eh 1emim1in #ersebu#.
108
+enambah hasil negara
Pemim1in men%a$i agen ,ang merang(a, meran0ang, membina $an memben#u(
$ana un#u( menghasi'(an 1en$a1a#an (e1a$a negara. Pemim1in ,ang bi%a(,
a$a'ah 1emim1in ,ang $a1a# mening(a#(an $ana negara $an se#erusn,a
mening(a#(an #ara& hi$u1 ra(,a#.
+enjana pembangunan
Se#ia1 1engi(u# ingin(an (ehi$u1an ,ang se'esa. O'eh i#u 1emim1in 1er'u'ah
mengusaha(an 1embangunan sama a$a $ari 1ers1e(#i& ma#eria' $an s1iri#ua'
agar (ehi$u1an ra(,a# se%ah#era.
Aki?ii
4. Bin0ang(an bagaimana 1emim1in $a'am organisasi an$a ber1eranan $an
ber#anggung%a:ab #erha$a1;
a. Organisasi
b. Pe(er%a
0. Perse(i#aran
$. Negara
5. Kai#(an %a:a1an an$a ber$asar(an 1enga'aman $an si'a beri(an 0on#oh
$an ru%u(an ,ang ber(ai#an.
109
.. A1a ,ang an$a &aham #en#ang S#anggung%a:ab sosia'A. Hurai(an $engan
mengai#(ann,a (e1a$a 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in $a'am
organisasi.
-. Ke1emim1inan an$a $a'am organisasi mu'a $i1er#i(ai(an. Para 1e(er%a
men$a(:a an$a gaga' meman$u organisasi men0a1ai ob%e(#i& $an an$a
%uga $i#u$uh mengama'(an si(a1 memi'ih $a'am 1engi(#ira&an $an
1enghargaan (e1a$a 1e(er%a. Bin0ang(an bagaimana an$a menga#asi
1er(ara ini $an me,a(in(an 1e(er%a baha:a an$a seorang 1emim1in
,ang bai(.
Penuu#
Pemim1in mem1un,ai #anggung%a:ab $an 1eranan ,ang 1en#ing $a'am
organisasi (erana se#ia1 uni# $a'am organisasi ,ang $i(e#uain,a memer'u(an
(e1e(aan, si(a1, sen#uhan, :a:asan $an (e1a(arann,a. Pemim1in ,ang
memi'i(i 0iri20iri 1emim1in ,ang bai(, a(an meman$u organisasin,a (earah
(e0emer'angan $an #i$a( me'u1a(an #anggung%a:abn,a #erha$a1 1e(er%a,
1erse(i#aran $an negara.
6ingkasan
4. Pemim1in $a'am organisasi ber1eranan $an ber#anggung%a:ab #erha$a1
organisasi, 1e(er%a, 1erse(i#aran $an negara.
110
5. Sesebuah organisasi memer'u(an (e1emim1inan ,ang ber(esan bagi
men0a1ai ma#'ama# $an men0i1#a (e%a,aan $an 1ening(a#an 1ro$u(#i+i#i
.. Pemim1in mem1un,ai 1eranan an#ara 1ersona', 1eranan 1enerimaan $an
1en,ebaran ma('uma# $an 1eranan membua# (e1u#usan #erha$a1
1e(er%an,a.
-. Pemim1in ber#anggung%a:ab memas#i(an organisasin,a men%a'an(an
#anggung%a:ab sosia' $an memenuhi #un#u#an 1erse(i#aran $an negara.
UNIT 9
I*U-I*U KEPEMIMPINAN DA:AM 56>ANI*A*I
111
Penda(u"uan
Ke1emim1inan a$a'ah sa#u #o1i( ,ang hanga# $i1erbahas(an (erana se0ara
$asarn,a se#ia1 in$i+i$u a$a'ah 1emim1inJ se#i$a(2#i$a(n,a $a'am $iri sen$iri.
Sema(in (om1e(sn,a sis#em sosia', sema(in ban,a( $i1er(a#a(an mengenai
(e1emim1inan ,ang $iama'(an o'eh seseorang 1emim1in.
Ta3uk-a3uk da"a$ uni ini
4. 8ani#a $an (e1emim1inan.
5. Ma('uma#, #e(no'ogi $an (omuni(asi (I6T)
.. I$eo'ogi
-. Di+ersi#i
5+3eki0 #e$+e"a3aran
Dia(hir uni# ini $ihara1(an an$a a(an $a1a#;
4. Mengena'1as#i 1eranan, 0iri $an #anggung%a:ab :ani#a sebagai
1emim1in.
5. Mengena'1as#i (ebo'ehan $an (emahiran ,ang $imi'i(i $a'am
(e1emim1inan un#u( seseorang :ani#a.
.. Menen#u(an 1eranan $an #anggung%a:ab 1emim1in $i era I6T.
-. Mengga'ur(an (e(angan $an (e'ebihan men%a$i 1emim1in $i era I6T.
7. Mengena'1as#i i$eo'ogi2i$eo'ogi 1emim1in $a'am (e1emim1inann,a.
F. Mengana'isis senario $i+ersi#i ,ang ber'a(u $a'am (e1emim1inan.
112
Dania dan ke#e$i$#inan
Se0ara umumn,a :ani#a mem1un,ai ha( $a'am (e1emim1inan. Se#ia1 in$i+i$u
sama a$a 'e'a(i a#au :ani#a ,ang $i1er#anggung%a:ab(an mengurus a#au
memim1in orang 'ain $a'am (e'om1o( ,ang (e0i' a#au besar, a#au
$i1er#anggung%a:ab(an mengurus sesua#u (er%a $inama(an 1emim1in $an
ber#anggung%a:ab (e a#as 1im1inann,a.
Nor#house (4==C) men,a#a(an bah:a (aum :ani#a sema(in memain(an
1eranan ,ang 1en#ing $a'am (e1emim1inan $an mere(a 0en$erung un#u(
menggera((an %en#era (e1emim1inan seiring $engan (aum 'e'a(i.
7enuk ke#i$#inan 4ania
8u%u$ em1a# ben#u( u#ama (e1emim1inan :ani#a iai#u;
4. Ke1emim1inan :ani#a 1a$a $iri sen$iri.
5. Ke1emim1inan :ani#a $a'am rumah#angga.
.. Ke1emim1inan :ani#a $i $a'am mas,ara(a#.
-. Ke1emim1inan :ani#a $a'am organisasi.
Ke#e$i$#inan 4ania #ada diri sendiri
Ke1emim1inan :ani#a (e1a$a $iri sen$iri a$a'ah $engan mem1er#ing(a#(an
(ua'i#i $iri (e arah ,ang 'ebih man#a1, ma#ang, $an 0emer'ang iai#u $engan
beri'mu, ber#aP:a, bera(h'a( mu'ia $an berama' so'eh.
113
8ani#a ,ang memi'i(i si&a#2si&a# 1osi#i& ini a(an $a1a# me'ahir(an (e1emim1inan
me'a'ui #e'a$an (e1a$a anggo#a (e'uargan,a sen$iri $an mas,ara(a# a:am,
sama a$a se0ara &orma' a#au #i$a( &orma'. Se'ain $ari1a$a i#u, si&a# 1osi#i& ini %uga
$a1a# men%a$i(an seseorang :ani#a i#u 1emim1in se%a#i, #o(oh ,ang $ihorma#i
$an $isan%ung #inggi.
Ke#e$i$#inan 4ania da"a$ ru$a(angga
Ke1emim1inan :ani#a $a'am rumah#angga a$a'ah sebagai 1engurus (e1a$a
rumah#angga suamin,a. Pen$i$i( $an 1embimbing (e1a$a orang2orang ,ang
mene#a1 bersama2saman,a se1er#i (e'uarga $an ana(2ana(n,a.
*mumn,a $i#angga1i (e1emim1inan :ani#a a$a'ah #erba#as $an han,a
men0a(u1i as1e(2as1e( #er#en#u saha%a. Namun begi#u, :ani#a masih memi'i(i
ha( $a'am bi$ang (e1emim1inan rumah#angga sebagai 1emban#u (e1a$a
suami, 1engurus rumah#angga $an 1emim1in (e1a$a orang ,ang bera$a $i
rumah suamin,a.
Bagi men%amin (e%a,aan (e1emim1inan :ani#a $i $a'am rumah#angga, :ani#a
1er'u memer'eng(a1(an $iri $engan memi'i(i 0iri20iri asas suri rumah#angga
mengi(u# (ehen$a( se#em1a# ser#a (ea$aan semasa.
Ke#i$#inan 4ania da"a$ $as1araka
114
8ani#a sebagai manusia $inami( #uru# ber1eranan $an memberi sumbangan
1a$a 1embangunan insan, agama $an Negara. Ke1emim1inan :ani#a bersi&a#
se1a$u iai#u (e1emim1inan ,ang meni#i(bera#(an $i an#ara 1embangunan
ma#eria' $an rohani.
Ma#'ama# (e1emim1inan :ani#a $i $a'am 1embangunan insan a$a'ah bagi
membina mas,ara(a# ,ang ma%u, beri'mu, ber(emahiran, ber(ua'i#i, $i sam1ing
mas,ara(a# ,ang mem1un,ai a(h'a( ,ang bai(, bermora', berhemah #inggi, $an
hubungan sesama manusia. Ma(a $engan i#u, (e1emim1inan :ani#a $i $a'am
mas,ara(a# bersi&a# berse1a$u, #eri(a# $an seimbang.
Ke#e$i$#inan 4ania da"a$ &rganisasi
Ke1emim1inan :ani#a $a'am organisasi sema(in $i#erima $an $ii(#ira& se%a%ar
$engan 1er(embangan semasa. 8ani#a ,ang men$u$u(i sesua#u %a:a#an
1en#ing $a'am organisasi mem1un,ai (uasa, #anggung%a:ab $an 1eranan ,ang
#ersen$iri ,ang se0ara 'angsung mem1engaruhi 1er%a'anan $an 1er(embangan
organisasi #ersebu#.
Peneri$aan #engiku
Pengi(u# biasan,a mem1un,ai #angga1an ,ang #ersen$iri a1abi'a :ani#a men%a$i
1emim1in. 8u%u$ 1e'bagai #angga1an ,ang men%a$i 0abaran $an ha'angan
(e1a$a 1emim1in :ani#a. Ha'angan $an 0abaran #ersebu# a$a'ah;
4. Ke1e'bagaian ro'
5. S#ereo#ai1
115
.. Penerimaan (e'uarga, mas,ara(a# $an organisasi
-. Bio'ogi(a'
7. Penghara1an (en$iri
Ke#e$i$#inan 4ania dan era g"&+a"isasi
8ani#a sema(in $i#erima sebagai 1emim1in $an (e1emim1inan mere(a $ia(ui
$an $ii(h#ira&. Di Ma'a,sia sebagai 0on#oh, sema(in ramai :ani#a $i'an#i(, $i1i'ih
a#au $i:a(i'(an sebagai 1emim1in. 'oba'isasi men%a$i 1embu(a ruang $an
1e'uang (e1a$a (aum :ani#a un#u( #erus me'iba#(an $iri $a'am (e1emim1inan $i
mas,ara(a#, organisasi $an negara.
7enuk ke#e$i$#inan 4ania di era g"&+a"isasi
Ter$a1a# bebera1a ben#u( (e1emim1inan ,ang $i1ra(#is(an $a'am era
g'oba'isasi, iai#u;
4. Ke1emim1inan se0ara #er1i'ih
5. Ke1emim1inan se0ara 1en,erahan
.. Ke1emim1inan se0ara 1er(ongsian
-. Ke1emim1inan %ara( %auh
Aki?ii
4. Bin0ang(an bagaimana(ah (e1e'bagaian ro' ,ang $imain(an o'eh
seorang 1emim1in :ani#a mem1engaruhi (emam1uann,a un#u(
0emer'ang $a'am memim1in organisasi.
116
5. Senarai(an $an bin0ang(an %enis $an ben#u( s#ereo#ai1 #erha$a1 :ani#a
sebagai 1emim1in.
.. Bagaimana(ah (e'uarga, mas,ara(a# $an organisasi memain(an 1eranan
un#u( membimbing a#au mengha'ang :ani#a $a'am (e1emim1inan.
-. Bin0ang(an 0iri20iri ,ang $i1er'u(an o'eh :ani#a $a'am (e1emim1inan.
7. Bina sebuah ra%ah menun%u((an (e1e'bagaian ro' ,ang $imi'i(i o'eh :ani#a
,ang ber(ai# ra1a# $engan (e1emim1inan.
F. Bin0ang(an 0iri20iri, (e'emahan $an (e(ua#an ben#u( (e1emim1inan $i era
g'oba'isasi.
C. Bagaimana(ah ben#u( (e1emim1inan ini, g'oba'isasi bo'eh
$iim1'imen#asi(an $a'am organisasi an$a.
Mak"u$a, k&$unikasi dan ekn&"&gi (ICT)
'oba'isasi #e'ah menge0i'(an sem1a$an $unia sehingga in#era(si an#arabangsa
#i$a( 'agi #erha$ (e1a$a a(#i+i#i2a(#i+i#i e(onomi sema#a2ma#a #e#a1i %uga
men0a(u1i isu2isu sosia' se1er#i ha( asasi manusia $an a'am se(i#ar. Da'am
masa ,ang sama, 1embangunan ma('uma#, (omuni(asi $an #e(no'ogi (I6T)
#e'ah men,emara((an 'agi 1er(embangan $an me'eng(a1(an 1roses g'oba'isasi.
)ungsi (e1emim1inan $a'am era I6T %uga men%a$i sema(in (om1'e(s $an
men0abar.
Ca+aran ke#e$i$#inan da"a$ era ICT
117
6abaran $i era g'oba'isasi a$a'ah 0u(u1 heba#. Sebagai 1emim1in, seseorang
i#u 1er'u'ah mengena'1as#i $an #ahu bagaimana un#u( men,ahu# 0abaran $i era
ini. An#ara 0abarann,a ia'ah;
4. Menguasai 1erubahan #e(no'ogi ma('uma# $an (omuni(asi.
5. Keu1a,aan berin#era(si $engan bai(.
.. Pembangunan $an 1emben#u((an 1engi(u#.
-. Pe(er%a beri'mu.
7. Pen,e'i$i(an $an 1embangunan.
F. Dan#aian $an %aringan hubungan.
C. Me:u%u$(an 1erse(i#aran 1en0a1aian #inggi.
Trend $e$#engaru(i ke#e$i$#inan da"a$ era ICT
Ter$a1a# bebera1a #ren$ ,ang se0ara 'angsung mem1engaruhi (e1emim1inan $i
era I6T, an#aran,a ia'ah;
4. 'oba'isasi $an 'ibera'isasi
5. Te(no'ogi ma('uma# $an (omuni(asi
.. Pegangan #erha$a1 ni'ai2ni'ai (erohanian $an agama
-. Pera'ihan (e1a$a Kno:'e$ge !0onom, (K. e0onom,)
7. Perubahan sosia'
F. Tara& 1en$i$i(an
C. Perubahan 1erun$angan $an 1era#uran
E. Pening(a#an 1eranan $an (e1emim1inan :ani#a
118
Ide&"&gi
Se#ia1 1emim1in memi'i(i i$eo'ogi ,ang #ersen$iri $a'am mengim1'imen#asi(an
(e1emim1inan. I$eo'ogi 1emim1in 'ebih mu$ah $iana'isis %i(a 1emim1in i#u
men%a$i (e#ua negara. Ke1emim1inann,a a(an men,er'ah(an a1a(ah i$eo'ogi
$iseba'i( 1eran0angan, (e1u#usan $an #in$a(an. Memahami i$eo'ogi 1emim1in
men%a$i sa#u (e'ebihan (e1a$a 1engi(u# (erana mere(a bo'eh memahami $an
men%ang(a(an bagaimana 1emim1in a(an ber#ing(ah'a(u. Kamus De:an (4==F)
i$eo'ogi $imenger#i(an sebagai &ahaman (a%aran) ,ang $i1a(ai a#au $i0i#a20i#a(an
un#u( $asar 1emerin#ahan $an 'ain2'ain.
Se#ia1 1emim1in mem1un,ai i$eo'ogin,a ,ang #ersen$iri. I$eo'ogi seseorang
1emim1in 'a3imn,a ber(ai# ra1a# $engan agama, bu$a,a $an ni'ai ,ang se$ia
a$a $a'am $irin,a.
Keisi$e4aan ide&"&gi #ada #e$i$#in
Ter$a1a# bebera1a (eis#ime:aan i$eo'ogi 1a$a 1emim1in iai#u;
4. Ba#u asas un#u( 1emben#u(an 0ora( (e1emim1inan.
5. Pemim1in #ahu ha'a #u%u $a'am (e1emim1inan.
.. Pengi(u# &aham $an se$ar bagaimana 1emim1in ingin meman$u mere(a.
Ke"e$a(an
Juga, #er$a1a# bebera1a (e'emahan i$eo'ogi 1a$a seseorang 1emim1in iai#u;
119
4. Kemung(inan 1emim1in #er'a'u #a(sub mengim1'i(asi(an i$eo'ogi
sehingga 'u1a (e1a$a #un#u#an $an 1er(embangan semasa.
5. Pengi(u# mung(in #i$a( bo'eh menerima i$eo'ogi 1emim1in.
.. Kegaga'an me'a(sana(an i$eo'ogi men,ebab(an 1emim1in (ehi'angan
1engaruh.
-. Per#en#angan i$eo'ogi 1emim1in $engan 1engi(u# bo'eh men,ebab(an
(ea$aan #i$a( s#abi'.
Di?ersii
Peranan 1emim1in $a'am era I6T #i$a( 'agi han,a sebagai 1en0e#us,
memben#u( $an 1eran0ang (e1a$a 1embangunan $an 1er(embangan
mas,ara(a#, organisasi $an negara saha%a. Peranan mere(a sema(in me'uas
iai#u 1emim1in #uru# ber1eranan sebagai 1en0e#us 1erubahan, membina i$ea,
1en#a$bir ,ang mahir, ah'i #e(no'ogi $an 1e'bagai 1eranan 'ain.
6ora( (e1emim1inan #e'ah berubah iai#u (e1emim1inan #e'ah meren#asi ba#u
sem1a$an, garisan (ehi$u1an $an bu$a,a se#em1a#. Ke1emim1inan
me'e#a((an 1emim1in $a'am si#uasi (on&'i( iai#u (on&'i( 1eranan, (on&'i( ni'ai,
(on&'i( 1er'a(uan, (on&'i( #ugas $an (on&'i( bu$a,a.
Ciri-'iri ke#e$i$#inan da"a$ di?ersii
8u%u$n,a bebera1a 0irri (e1emim1inan $a'am (on#e(s ini iai#u;
4. Peranan $an #anggung%a:ab 1emim1in sema(in (om1'e(s.
120
5. Ke1emim1inan menun#u# (e1a$a 1engorbanan, (e:angan, masa $an
semanga# ,ang 1a$u.
.. Pemim1in $an 1engi(u# sa'ing 1e(a $an mengambi' #ahu a(#i+i#i $an
#in$a(an sa#u sama 'ain.
-. Ke1emim1inan men%a$i sa#u (er%a,a $an memberi(an 1en$a1a#an.
7. )enomena (on&'i( men%a$i sebahagian $ari1a$a ru#in 1emim1in $an
1engurusan (on&'i( men%a$i (e1er'uan.
Kekuaan
An#ara bebera1a (e(ua#an $i+ersi#i $a'am (e(e1im1inan ia'ah;
4. Pemim1in sen#iasa berse$ia me'eng(a1(an 1enge#ahuan $an (emahiran
$a'am 1e'bagai bi$ang.
5. Pemim1in mam1u men%a$i ro' mo$e'.
.. Ke1emim1inan men,ebab(an seseorang 1emim1in meren#asi sem1a$an
$an 'an$asan se#em1a#.
-. Ke1emim1inan menun#u# 1emim1in un#u( memi'i(i (e1e'bagaian
1enge#ahuan$ an (emahiran.
Ke"e$a(an
An#ara bebera1a (e'emahan (e1emim1inan $a'am $i+ersi#i ia'ah;
4. Ti$a( semua 1emim1in $a1a# men,esuai(an $iri $a'am era ,ang sema(in
(om1'e(s $an menun#u# (e1a$a 1emi'i(an 1e'bagai 1enge#ahuan $an
(emahiran.
121
5. Ke1emim1inan seseorang 1emim1in mu$ah #er$e$ah (e1a$a (e0aman
(erana 1engi(u# men%a$i 1eni'ai ,ang (ri#is.
.. Pengi(u# mung(in menun#u# 1emim1in me'a(sana(an #anggung%a:ab
,ang bu(an $a'am bi$ang (e1a(arann,a.
-. Di+ersi#i un#u( men0a1ai ma#'ama# (um1u'an men%a$i 'ebih rumi#,
men0abar $an su(ar se(iran,a (on&'i( ,ang :u%u$ #i$a( $a1a# $iurus
$engan sem1urna.
Aki?ii
4. Konse1 $i+ersi#i #e'ah memba:a 1erubahan (e1a$a #ugas, 1eranan $an
#anggung%a:ab 1emim1in. Bin0ang(an 1er(ara #ersebu# ber'an$as(an
1enga'aman an$a berser#a 0on#oh $an ru%u(an ,ang sesuai.
5. Ke1emim1inan men%a$i sema(in (om1'e(s a1abi'a 1emim1in 1er'u
men,esuai(an $iri $engan era I6T $an (onse1 $i+ersi#i. Bin0ang(an
1ern,a#aan #ersebu# $engan mengambi' sa#u 0on#oh organisasi ,ang
an$a ser#ai.
Penuu#
Ke1emim1inan men%a$i sema(in (om1'e(s a1abi'a $unia memasu(i era I6T.
Kea$aan men%a$i ber#ambah (om1'e(s a1abi'a (onse1 $i+ersi#i menun#u#
1emim1in #i$a( 'agi han,a ber'an$as(an sumber $an (emam1uan ,ang se$ia
$imi'i(i un#u( (e(a' men%a$i 1emim1in.
122
Di+ersi#i menun#u# 1emim1in mem1er(a,a $an mem1er(asa(an $iri agar sega'a
(emahuan, (ehen$a(, #un#u#an $an ma#'ama# mas,ara(a#, organisasi $an negara
$a1a# $irea'isasi(an. Ma'ahan :ani#a mu'a $i#erima $an $ii(#ira& sebagai
1emim1in. Ke1emim1inan :ani#a ,ang $u'un,a men%a$i isu besar, #e'ah #i$a(
'agi men%a$i isu e(oran I6T $an (onse1 $i+ersi#i memberi(an :ani#a 1e'uang,
ruang $an (esem1a#an ,ang 'uas.
6ingkasan
4. Ke1emim1inan :ani#a sema(in $i#erima $an bu(an 'agi sa#u isu besar.
5. Sema(in ramai :ani#a $iberi 1e'uang, ruang $an (esem1a#an sebagai
1emim1in sama a$a $a'am (on#e(s mas,ara(a#, organisasi $an negara.
.. Ke1e'bagaian ro' $an s#ereo#ai1 sering(a'i men%a$i 1engha'ang (e1a$a
:ani#a un#u( 0emer'ang sebagai 1emim1in.
-. !ra I6T men%a$i(an #ugas $an 1eranan 1emim1in $a'am (e1emim1inan
sema(in (om1'e(s.
7. Ke1emim1inan me'ang(aui sem1a$an $aerah, 'an$asan se#em1a# $an
bu$a,a se(e'om1o( e(oran era I6T.
F. Konse1 $i+ersi#i menun#u# 1emim1in mem1e'bagai(an (emahiran $an
1enge#ahuan.
123
C. Se#ia1 1emim1in mem1un,ai i$eo'ogi $an mere(a berusaha men0erna(an
i$eo'ogi mere(a $a'am (e1emim1inan ,ang $i1ra(#is(an.
6u3ukan
Dobbins, S. P. (5//4). 5rgani=ai&na" +e(a?i&r. Ne: Jerse, ; Pren#i0e2
Ha''.
M5DE: CAMI:AT5 )
KEPIMPINAN ! *ATU EPI*TIM5:5>I
/AKT56 MEMPEN>A6UAI
K


5


N


T


E


K


*
124
SOS-,L 0&O/O$-
&0L1,23,
,/",2,B,/3S,
(OL-"-& "0&/OLO3-
"0O2- "13,S (02,/,/
(02",/331/34,5,B,/
O23,/-S,S-
&O$1/-"-
/03,2,
D-2- S,6,
S-,(, 7
-$(L-&,S-
8O2,&
&0(-$(-/,/
6,/3 D-(-L-H
",/331/34,5,B
CAMI:AT5E:EADE6*AIPE%4E0.E0%EPEKKAECPPP:EUPM
7ACAAN TAM7AAAN
Ab$u' Shu(or, A. (4==5). Pengurusan &rganisasi ! #ers#eki0
#e$ikiran dan e&ri9 Kua'a Lum1ur ; De:an Bahasa $an Pus#a(a.
Ab$u' A3i3, I.(4==.). Ke#i$#inan ru$a( angga $enu3u ke+a(agiaan.
Kua'a Lum1ur ; ISBA Pub'i0a#ion.
Abunoor, A. B 9 Ahma$, A. L. (1en#er%emah) (4==.). Ke#i$#inan 4ania
da"a$ ke"uarga dan $as1araka ! $enuru ka'a $aa Is"a$ . Kua'a 'um1ur ;
A&&'uen# Mas#er S$n. Bh$.
Bass, B. M. (4=E4a). *&dgi""Fs (and+&&k &0 "eaders(i#. Ne: Bor( ;
The )ree Press.
/AKT56 MEMPEN>A6UAI
125
Bass, B. M. (4=E4b). Pe&#"e, 4&rk and &rgani=ai&ns ! an inr&du'i&n
&0 indusria" and &rgani=ai&na" #s1'(&"&g1 (%
nd
ed9)9 Bos#on ; A'',n an$
Ba0on.
Ba#eman, T. S., 9 Sne'', S. 6. (4==F). Manage$en ! 7ui"ding
'&$#eii?e ad?anage9 6hi0ago ; Ir:in.
Berns, D. M. (4==.). C(i"d, 0a$i"1, '&$$uni1 ! *&'ia"i=ai&n and
su##&r. )or# 8or#h ; Har0our# Ba0e Jo+ano+i0h 6o''eage 1ub'ishers.
6as0io, 8. ). (4==7). Managing Au$an 6es&ur'es ! Pr&du'i?i1,
Gua"i1 &0 4&rk "i0e and #r&0is (%
nd
ed9)9 Ne: Bor( ; M0 ra:2Hi'' Pub'ishing
6o.
6a'+er#, B. 9 S#au#on, 8. D. (4==5). Per0er#ion o& 1aren#hoo$ ; simi'ari#ies
an$ $i&&eren0es be#:een 47 ,ears o'$ gir' an$ bo,s. C&urna" &0 ad&"es'en'e,
5C(4/F), .C 2 75.
6asse', D. N. 9 S#an0i(, !. J. (4=E4). T(e "eaders(i# a+i"i1
e?a"uai&n ! re?ised9 6a'i&ornia ; 8es#ern Ps,0ho'ogi0a' Ser+i0es.
Dania, A. D. (4==E). Ke0a(a$an k&nse# #engikuan da"a$ &rganisasi9
Tesis Mas#er Sains (HDD). Ti$a( $i#erbi#(an. Ser$ang ; *PM.
!as#erbroo(s, D. M. 9 o'$berg, 8. A. (4=E-). To$$'er $e+e'o1men# in
#he rom',, A. Q. 9 Bro$3ins(,, D. M. (4==.). :i0es#an (u$an de?e"&#$en
()
(
ed9)9 Ne: Bor( J Har0our# Bra0o Jao+anori0h 0o''eage 1ub'isher.
eorge, J. M. 9 Jones, . D. (4==F). Undersanding and $anaging
&rgani=ai&na" +e(a?i&ur9 Massa0husse##s ; A$$ison28es'e, Pub'ishing.
Hesse'bein, )., o'$smi#h, M. 9 Be0har$, D. (4==C). T(e '&$$uni1 &0
(e 0uure. The Dru0(er )oun$a#ion. San )ran0is0o ; Josse,2Bass Pub'isher.
Hesse'bein, )., o'$smi#h, M. 9 Be0har$, D. (4==E). T(e "eader &0 (e
0uure ! (e?isi&ns, sraegies and #ra'i'es 0&r (e ne; era. San )ran0is0o ;
Josse,2BassPub'isher.
Jami'ah, O. (4==5). Ke1im1inan $an 1engurusan. Ma3a"a(
Penge$+angan, 47, .. 2 --.
Jaa&ar, M. (4===). Ke"akuan &rganisasi9 Lee$s Pub'i0a#ions ; Kua'a
Lum1ur.
126
Kamaru$$in, K. (4=E=). :eaders(i# in (e $anage$en &0 suden
a00air di da"a$ s&$e as#e's &0 edu'ai&na" ad$inisrai&n in Ma"a1sia9
Kua'a Lum1ur; De:an Bahasa $an Pus#a(a.
Kir(1a#ri0(, S. A. 9 Lo0(e, !. A. (4==4). Lea$ershi1 ; Do #rai#s ma##erN.
A'ade$i' &0Manage$en, Mei, .. 2 7C.
Koon#3, H. 9 8eihri0h, H. (4==C). Manage$en (9
(
ed). Ne: Bor( ;
M0ra:2Hi'' Boo( 6o.
Lamba(, T. (4===). *ai" ke#e$i$#inan +a#a! 0ak&r #ers&na" dan
k&neks ke"uarga9 Ker#as 1ro%e( Ba0e'or Sains Pembangunan Manusia #i$a(
$i#erbi#(an. *ni+ersi#i Pu#ra Ma'a,sia.
Maimunah, I. (4==/). Penge$+angan ! I$#"ikasi ke aas
#e$+angunan $as1araka (edisi kedua). Kua'a Lum1ur ; De:an Bahasa $an
Pus#a(a.
Ni( Ab$u' Dashi$, I. (4==.). Ke1emim1inan ; u'usan #eori $an (a%iann,a $i
Ma'a,sia. Da'am Ab$u' Ha'im O#hman (e$). Psik&"&gi Me"a1u. Kua'a Lum1ur ;
De:an Bahasa $an Pus#a(a.
Dus'an, K. (4==F). Ke#i$#inan 1ang 'e$er"ang $engiku Is"a$9
Ker#as (er%a $iben#ang(an $a'am (on+ens,en (e1im1inan generasi mu$a se
Ma'a,sia, Kua'a Lum1ur.
Dobbins, S. P. (4==F). 5rgani=ai&na" +e(a?i&ur '&n'e#,
'&nr&?ersies, a##"i'ai&ns9 Ne: Jerse, ; Pren#i0e Ha'' In#erna#iona'.
Sai&u$$in, A. (4==F). Ca+aran-'a+aran sraegik ke#i$#inan a+ad ke -
%1. Ker#as (er%a $iben#ang(an $a'am (on+ens,an (e1im1inan generasi mu$a se
Ma'a,sia, Kua'a Lum1ur.

Shae#er, A. B. 9 Ba,'e,, D. (4=F.). Lea$ershi1. Da'am Du$'e, !. )'oo$
(e$). I0 (e1 are n& 0&""&4ingH 1&u are n& "eading9 *S S#a#e De1ar#men# o&
Pub'i0 Ins#ru0#ion, Ma, 4=CC.
Bu(', . A. (4=E=). :eaders(i# in &rgani=ai&ns. Ne: Jerse, J Pren#i0e
Ha''.
Minn, B. M. (4==5). *&'ia" #r&+"e$s ()
(
ed). Bos#on ; A'',n an$ Ba0on.
127
128