T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)





MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS





HDROLK DEVRELER
PROJELENDRME-2







ANKARA 2006




Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269
sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192
dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki
yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel
renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak
hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve
Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya
balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan
yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda
gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta
ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine
mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet
zerinden ulalabilir.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz
olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret
karlnda satlamaz.

i

AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET- 1.................................................................................................... 3
1. HDROLK DEVRE EMALARINI OKUMA................................................................... 3
1.1. Hidrolik Sistemin Tantm ........................................................................................... 3
1.2. Bir Hidrolik Sistemin Yaps......................................................................................... 5
1.3. Hidrolik Devre emasn Okumaya Giri ..................................................................... 6
1.3.1. Hidrolik Ekipmanlarn Devre emasnda Gsterimi ............................................. 7
1.3.2. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Hatlar .................................................................. 8
1.3.3. Devre emasinda Hidrolik Elemanlarn Tanmlanmas: ..................................... 15
1.4. Hidrolik Devrelerde Yol Adm Diyagram ................................................................. 16
1.5. Hidrolik Devrelerde Fonksiyon Diyagram ................................................................ 18
1.5.1. Fonksiyon Diyagramnn izilmesi ..................................................................... 18
1.6. Hidrolik Devre emas in Hareket Aknn Gsterilmesi ....................................... 19
1.6.1. Ksa Yazm ekli ................................................................................................. 19
1.7. Hidrolik Diyagram Tipleri .......................................................................................... 21
1.7.1. ematiin zellikleri ........................................................................................... 22
1.7.3. Nasl Bir ematik................................................................................................. 23
1.7.3. ematikleri Okuma Kurallar............................................................................... 24
1.8. Basit Hidrolik Devrelerin Tasarm Ve Kumandas.................................................... 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28
RENME FAALYET- 2.................................................................................................. 31
2. HDROLK DEVRELER ZLRKEN DKKAT EDLECEK HUSUSLAR................. 31
2.1. Bir Hidrolik Problemin zmnde zlenecek Admlar............................................. 32
2.2. Hidrolik Devre emalarnn izimi ............................................................................ 32
2.3. Hidrolik Devre emas in Hareket Aknn Gsterilmesi ....................................... 33
2.4. Hidrolik Devre izim Aletlerini Kullanma Yntemi.................................................. 34
2.5. Hidrolik Devre izim Uygulamalar........................................................................... 35
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46
KAYNAKA......................................................................................................................... 47


NDEKLER

ii
AIKLAMALAR

KOD 525MT0016
ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi
DAL/MESLEK Makineleri Bakm Onarm
MODLN ADI Hidrolik Devre Projelendirme-2
MODLN TANIMI
Bu modl ,hidrolik devrelerin standartlara uygun olarak
okunmasn, anlalmasn, izilebilmesini ve yorumlanmasn
salayacak bilgiler ieren renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL Hidrolik Devre Projelendirme-1 modl alnm olmaldr.
YETERLK Hidrolik devreleri projelendirmek
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda hidrolik devrelerin izimini
okuyup yorumlayacak, standartlarna gre izilebileceksiniz.
Amalar:
Hidrolik devreleri ema zerinden prensiplerine gre
okuyup yorumlayabileceksiniz.
Hidrolik devreleri, emalarn standartlarna gre
izilebileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
rnek devre elemanlar, deney setleri, bilgisayar, tepegz,
projeksiyon cihaz, atlye ve laboratuvar
LME VE
DEERLENDRME
Her uygulama faaliyetinden sonra test snav olacaksnz.
Uygulamal sorular sorulacaktr. Snav sonucunda baarsz
olduunuzda faaliyete batan balayacaksnz.










AIKLAMALAR

1
GR

Sevgili renci,

Kk kuvvetlerle byk kuvvetlerin retimi ve kumandasn ieren hidrolik
dnyasna ho geldiniz. lkemiz sanayinde ara bakm ve onarm konusunda alacak
kalifiye eleman sknts ekilmektedir. Endstriyel alanda aralar zerinde hidroliin
kullanlmas nedeniyle bu alanda yetiecek teknik elemanlarn temel seviyede hidrolik
bilgisine sahip olmas gerekmektedir.

Baz byk firmalar kendi bnyelerindeki elemanlara eitim seminerleri vermekte ve
rettikleri aralarn bakm ve onarmn yapabilecek elemanlar yetitirmeye almaktadr.




Bu modl ile hidrolik enerjinin etki ve gcn renmi olacaksnz. Hidrolik devre
emalarn kolayca okuyabilecek ve anlayabileceksiniz. Ayrca hidrolik devre emalarn
tasarlayp izebileceksiniz. Piyasa artlarnda, aranlan kalifiye bir eleman olarak saygn bir
meslee ilk admnz atm olacaksnz.

Bu modl size i hayatnda karlaacanz problemleri zebilmek iin gerekli bilgi
ve uygulama becerisini kazandracaktr. Kazanacanz beceriler i hayatnn yan sra
gnlk yaantnzda da sizlere rehberlik edecektir.
GR

2

3
RENME FAALYET- 1


Hidrolik devreleri ema zerinden prensiplerine gre okuyup yorumlayabileceksiniz.


evrenizdeki hidrolik sistemleri aratrnz. rnein ykama, yalama
istasyonlar ve i makineleri bakm servislerine giderek i makineleri hakknda
teknik servislerden bilgi alarak rnek devre emalar temin etmeye alnz.

Bu bilgileri arkadalarnzla paylanz



ekil 1.1: Hidroliin endstriyel uygulamalarnn aratrlmas


1. HDROLK DEVRE EMALARINI
OKUMA

1.1. Hidrolik Sistemin Tantm

Sistemin yap elemanlar, devre emasnda enerji ak yn dikkate alnarak ekil
1.2de olduu gibi gsterilir:
RENME FAALYET-1
ARATIRMA
AMA

4


ekil 1.2: Hidrolik sistemin yaps

Hidrolik devrelerde kullanlan devre elemanlar standart sembollerle ifade edilir.
Devre elemanlarnn iziminde gerek byklkleri dikkate alnmaz.

ekil 1.3 te basit bir hidrolik devreye ait olan ve hidrolik devrelerin tantmn
amalayan kesit resimler ve ematik resim yan yana verilmitir.

Kesit resim ematik resim

Devrede kullanlan hidrolik elemanlar
1. Hidrolik depo (tank)
2. Hidrolik filtre
3. Hidrolik pompa
4. Emniyet valfi
5. Yn kontrol valfi
6. ek (ak kontrol) valfi
7. ift etkili silindir
8. Elektrik motoru


5

ekil 1.3: Kumanda devrelerinin yaps

1.2. Bir Hidrolik Sistemin Yaps

Hidrolik sistem denildiinde; bir elektrik motorunun tahrik ettii hidrolik pompa ile
akkann belirli basnta ve debide basld ve bu hidrolik enerji ile dorusal, dairesel ve
asal hareketin retildii bir sistem akla gelmelidir. Sisteme giri enerjisi olarak elektrik
enerjisi verilir. Bu enerji ile hidrolik pompann mili kavramalarla bal olduu elektrik
motorundan hareket alarak dner ve ya haznesinde statik durumda bulunan ya
vakumlayarak emer ve sisteme basar. Elde edilen basnl akkan artk i yapabilme, hareket
ve kuvvet retme zelliine sahip olduundan hidrolik enerji olarak tanmlanr.

Hidrolik enerji, belirli basnta ve debideki akkandr. Bu enerjiyi hidrolik devrenin
istenilen yerine ynlendirmek, basncn belirli snrlar arasnda tutmak ve akkann
miktarn ayarlayarak hzn kontrol etmek gerekir.

Kontrol ilemleri iin devrede basn kontrol valfi, yn kontrol valfi ve ak kontrol
valfi kullanlr. Ancak bu ekilde bu enerji ile istenilen ii yapmak mmkn olur. ekil 1.4te
hidrolik enerjinin hidrolik alclarla ie dnm temsili (kesit resim) olarak
gsterilmektedir.

6


ekil 1.4: Hidrolik enerjinin hidrolik alclarla ie dntrlmesi

Hidrolik enerji ile mekanik enerji retirken dorusal hareket iin hidrolik silindir;
dairesel hareket iin hidrolik motor ve asal hareket iin de salnm motoru kullanlr.
Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye dntren bu elemanlara "hidrolik alclar" denir.

Hidrolik sistemde ya deposu ile hidrolik pompa arasndaki ak hattna emi hatt,
hidrolik pompadan kan ve basnl akkann tand ak hattna basn hatt, grevini
tamamlayan akkann ya haznesine dnd ak hattna da dn hatt ad verilir.

1.3. Hidrolik Devre emasn Okumaya Giri

Hidrolik devre emas bir hidrolik sistemin g blmnn yapsn gsterir.

Semboller ve iaretler yardmyla her yap elemannn birbiriyle nasl bal olduu
gsterilir. Devre emasnn iziminde yap elemanlarnn hacim itibaryla bulunduklar
konum dikkate alnmaz.

7
1.3.1. Hidrolik Ekipmanlarn Devre emasnda Gsterimi

Sistemin yap elemanlar, devre emasnda enerji ak yn dikkate alnarak aadaki
gibi gsterilir:

Tablo 1 Hidrolik sistemin yap elemanlar ve devredeki yerleri

Sistemin yap elemanlar
Sistemin yap
elemanlarnnn
enerji ak
emasndaki yeri
Enerji Besleme Birimi (tm yap elemanlar veya
enerji kaynann sembol)
Aada
Enerji Kontrol Birimi ( yn kontrol valfleri, ak
kontrol valfleri, basn kontrol valfleri vb. )
Ortada
Tahrik Birimi (silindirler, motorlar,
salnm motorlar )
Yukarda

Ynlendirme valfleri mmkn olduu kadar yatay konumda, hatlar, dorusal ve
kesimeyecek ekilde gsterilmelidir. Tm elemanlarn balantsnda balang konumunun
esas alnmasna zellikle dikkat edilmelidir.

Normal konum

Sisteme enerji verilmi ve yap elemanlar nceden belirlenmi konumlarn almtr.

Balang konumu

Yap elemanlar, i aknn balamas iin gerekli olan konumdadr. Bu konum
balang artlarnn yerine getirilmesi ile gerekleir.

Balang art

Bu art, sakin konumdan balang konumuna gelebilmek iin gerekli olan admlar
ierir.

Sistemin sakin konumu

Sistemde enerji yoktur. Sistem elemanlarnn konumu ya sisteme bal olarak zoraki,
ya da imalat firma tarafndan belirlenir.

Yap elemanlarnn sakin konumu

Bu konum, hareketli elemanlarn kumanda edilmeksizin, kendiliinden ald konuma
denir.

8

1.3.2. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Hatlar

Hidrolik basn kayna
Basn i dn hatt
Kontrol hatt
Boaltma hatt,kaak hatt
Hat balants
Kesien hatlar

ekil 1.5. Hidrolik tesisat emalar

Tablo 2: Hidrolik devre kontrol ve ekipman sembolleri

Temel Semboller
Daire Yarmdaire Aklama

Daire- Enerji evrim makinesi (rnek; pompa, kompresr,
motor)

Daire - lm enstrmanlar

Yarm daire - Rotary (Dner) Aktatr
Kare - Dikdrtgen

Kare - Kontrol bileenleri
Drtgen

9

artlandrma aparatlar (rnek; filtre, seperatr, yalayc, s
deitiricisi-eanjr)
eitli Semboller

Yay

Kstlayc

Kstlayc
gen

i dolu gen - Hidrolik akkann ak ynn gsterir

i bo gen - Pnomatik akkann ak ynn gsterir
Pompalar
Mekanik enerjiyi hidrolik veya pnmatik enerjiye eviren
makinelerdir.
Sabit Deplasmanl Hidrolik Pompalar

Tek ynl pompa

ift ynl pompa
Deiken Deplasmanl Hidrolik Pompalar

Tek ynl pompa

ift ynl pompa
Motorlar
Hidrolik veya pnomatik enerjiyi dner (rotary) mekanik
enerjiye evirir.
Sabit Deplasmanl Hidrolik Motorlar

Tek ynl motor

ift ynl motor
Deiken Deplasmanl Hidrolik Motorlar

Tek ynl motor

ift ynl motor


10

Dner (Rotary) Aktatr

Hidrolik

Pnomatik
Silindirler
Hidrolik veya pnmatik enerjiyi lineer mekanik harekete
evirir
Tek Etkili Silindirler

Harici gle geri dnen tipler

Yay gc ile geri dnen tipler
ift Etkili Silindirler

Tek tarafl piston kolu ile ift etkili silindirler

ift tarafl piston kolu ile ift etkili silindirler
Frenli Silindirler

Tek sabit

ift sabit

Tek ayarlanabilir

ift ayarlanabilir
Kontrol Vanalar
Genel Gsterim

Tek kare, ak veya basn kontroln gsterir (iletme
koullarna, basn ve ak ekline gre ok eitli tiplerde
olabilir)

ki kare, kontrol vanasnn iki pozisyonlu olduunu gsterir

kare, kontrol vanasnn pozisyonlu olduunu gsterir

Kontrol vanasnn diyagramdaki basit gsterimlerinden
birisidir
Ak Ynne Bal Kontrol Ak ynne bal olarak, vanann ama veya kapama

11
Vanalar esnasnda tam veya kstl ak salar..
Ak Ynleri

Tek ynl ak

ki taraf kapal port (yol)

ki ynl ak

Biri kapal yollu, iki ynl ak

apra bal, iki ynl ak

ki kapal yollu, tek by-pass ak yn

2 yollu 2 pozisyonlu vana

3 yollu 2 pozisyonlu vana

4 yollu 2 pozisyonlu vana

4 yollu 3 pozisyonlu vana

5 yollu 2 pozisyonlu vana

5 yollu 3 pozisyonlu vana
Kstl Yn Kontrol

2 limit pozisyonu vardr. Kstlamann miktarna gre ara
konumlarda alr

2 limit pozisyonu ve ntr(merkez) pozisyonu bulunur

2 yollu (birisi orifisli) rnek: yay geri dnl takip milli
silindir

3 yollu (ikisi orifis) rnek: yay geri dnl, basnla kontrol
edilen vana

4 yollu (drti orifisli) rnek: yay geri dnl takip milli
silindir

12
Elektro-Hidrolik Servo Vanalar

Tek aamal, direk etkili vana; analog sinyali ayn oranda
akkan gcne evirir

ift aamal, mekanik geri beslemeli, indirek pilot tesirli
vana; analog sinyali ayn oranda akkan gcne evirir
Kontrol Metodlar
Elle Kontrol

Genel gsterim (kontrol tipini gstermez)

Buton ile kontrol

Kol ile kontrol

Ayak pedal ile kontrol
Mekanik Kontrol

Takip edici mil

Yay

Bilyeli

Bilyeli (tek ynl)
Elektriksel Kontrol

Solenoid

Elektrik motoru
Direk Tesirli Kontrol

Basn uygulanmas ile kontrol

Basncn boaltlmas ile kontrol
Pilot Tesirli, Dolayl
(indirek) Kontrol


Basn uygulanmas ile kontrol

13

Basncn boaltlmas ile kontrol
Birleik Kontrol

Solenoid ve pilot vana ile kontrol, pilot vana solenoid
tarafndan harekete geirilir

Solenoid veya pilot vana ile kontrol, ayrca bamsz olarak
kontrol edilebilir
Geri Dnsz Vanalar, Shuttle Vanalar, Hzl Egzost vanalar

Giri basnc k basncndan bykse kendiliinden aar.

Pilot sinyali vanay kapatr

Pilot sinyali vanay aar

Kstlayc nite, bir yndeki aka izin verirken ters yndeki
ak kstlar

Shuttle Vana, giri portundaki yksek basn dier girii
kapatarak k yapar

Giri portu boalnca k taraf egzoza alr
Basn Kontrol Vanalar

1 normalde kapal orifis (genel sembol)

1 normalde ak orifis (genel sembol)
Basn Tahliye Vanas
(Emniyet Vanas)


Giri basnc yay kuvvetini yenince egzozt atmosfere alr

Pilot tesirli emniyet vanas
Ak Kontrol Vanalar
Ksma Vanas

14

ktaki ak istenilen oranda ksar
Ak Kontrol Vanas

Sabit kl (giri basncndaki deimeler ktaki ak
miktarn etkilemez)

Sabit kl ve tahliye portlu (giri basncndaki deimeler
ktaki ak miktarn etkilemez)

Ayarlanabilir kl

Ayarlanabilir kl ve tahliye portlu
Ak Blme Vanas

Gelen ak belirli bir oranda kstl iki ayr aka blnr
Kapama (Shut-Off) Vanas

Basitletirilmi gsterim
Akmlatr

Yay basks, arlk veya basnl gaz (hava, azot vs.) ile
akkann basnl halde tutulduu aparatlara denir
Filtreler, Su Tutucular,
Yalayclar

Yalayc

inden geen akkana az miktarda ya ilave eder
artlandrc nite
Is Deitiriciler
Scaklk Kontrolor

Akkan scakl nceden belirlenmi iki deer arasnda
tutulur
Soutucu

Soutucu akkan ak izgilerinin gsterilmemi hali

Soutucu akkan ak izgileri sembolde oklar halinde
gsterilir

15
1.3.3. Devre emasinda Hidrolik Elemanlarn Tanmlanmas:

Rakamlarla:

Srekli bir numaralandrma yaplr.
Devre emas blmlere ayrlr ve blmler ierisinde numaralandrma yaplr.

Sistemin blmlere ayrlmas ve numaralandrma:

Gruplar 1,2,3,........... Tek tek kumanda (Kontrol) zincirlerinin tanmlanmas.
alma elemanlar 1.O, 2.O, 3.0,......
Son kumanda elemanlar 1.1, 2.1, 3.1,......
leri hareketi etkileyen
Btn elemanlar: 1. 2, 1.4, veya 2.2, 2.4,..
Geri hareketi etkileyen
Btn elemanlar: 1.3, 1.5, veya 2.3, 2.5,..
Enerji salayan elemanlar 0.1, 0.2. . . . .

Avantaj: rnein 2. silindirin kumanda zincirinde meydana gelen bir arzann
aranmasnda sadece grup numaras 2 olan elemanlar kontrol edilir. Arza arama daha
kolaydr.

Harflerle:

alma elemanlar byk harflerle A, B, C,.....
ve alma elemanlar ile a
O
, b
o
, c
O
'.. .giri son konumu
uyarlan snr anahtarlar a
1
, b
1
, c
1
'... k son konumu

Dier elemanlara bir grup numaras verilebilir.

Avantaj: rnein B silindiri dar kp, kalmsa arzann hemen b snr
anahtarnda aranaca sylenebilir.

Kontrol zincirleri de, srasyla 1, 2, 3, vs. eklinde numaralanr.

Birden fazla i elemanndan oluan kontrol sistemlerinde, her bir i eleman ayr bir
kontrol zinciri eklinde ele alnabilir. Bu zincirler mmkn olduu kadar hareket srasn
takip edecek ekilde yan yana izilmelidir. ekil 1.6 bir kontrol zinciri grlmektedir.

Bir i eleman ve buna ait enerji kontrol birimi bir kontrol zinciri oluturur. Geni
kapsaml kontrol devleri birok kontrol zincirinden meydana gelir. Bunlarn devre
emasnda yanyana yerletirilmesi ve bir sra numaras ile iaretlenmesi gerekir.

16





ekil 1.6: Kumanda zinciri

Enerji besleme birimi, birok kontrol zincirini beslediinden herhangi birine dahil
edilemez. Bu nedenle daima sfr sra numaras ile iaretlenir.

1.4. Hidrolik Devrelerde Yol Adm Diyagram

Yol-adm-diyagramnda alma elemanlarnn admlara bal olarak hareket
durumlar gsterilir. Doru fonksiyona sahip kumandalar gelitirmek iin nce yol-adm
diyagram izilmelidir.

Yatay eksen admlar gsterir.

Dey eksende ise alma elemanlar ve sahip olduklar durum (ieride, darda)
izilir. Ayrca silindirIerin bir pozisyondan dier pozisyona hareketleri (dardan ieriye
veya ieriden darya) bir adm olarak kabul edilir ve bu eik izgi ile gsterilir.

Sistemde hareket eimli ilev izgileri ile temsil edilirken, yatay izgiler ise hareketsiz
hali gsterir. eitli eim alar ise farkl hzlar belirtmek iin kullanlr.

Bir hidrolik motor da ayn ekilde tanmlanabilir.
Kontrol zinciri
Kaldrma
silindiri
Kontrol zinciri
Eme silindiri
Kontrol zinciri
Merkezleme
silindiri

17
1

1

0
Adm
Y
o
l
Silindir A
Yol iin
1=Silindir
darda
0= Silindir
ierde
0

rnek:



















ekil 1.7: Yol adm diyagram

ekil 1.7 deki diyagramda:

nce A silindiri dar kyor.
A silindiri tamamen dar ktktan sonra B silindiri dar kyor.
Ardndan ktklar srayla nce A silindiri sonra B silindiri geri geliyor.

Yol-Adm diyagramlar zamana bal olarak da izilebilir.


ekil 1.8: Yol adm diyagram (zamana bal)

18

ekil 1.8 deki yol adm diyagramnda bir silindirin yer deitirmesi zamana baI
olarak gsterilmitir. Zamana bal yol- adm diyagramnda t zaman lee ilenir ve
hareket ak srasnda elemanlar arasndaki zaman ilikisi gsterilmi olur.

Devre emasnda iaret giri elemanlarnn ve iaret ileme elemanlarnn aIma
durumlar ise ekil 1.9da gsterildii gibi admlar zerine yazlr. Anahtarlama sreleri
burada dikkate alnmaz.

Burada elemann normal konumu nemlidir (ak, kapal, O veya 1) ve kontrol
emasnda belirtilmelidir. Kontrol emasnn, hareket emas ile balant1 olarak
hazrlanmas tavsiye edilir.

Kontrol emas

ekil 1.9: Bir giri elemanna ait yol adm diyagram

1.5. Hidrolik Devrelerde Fonksiyon Diyagram

Aslnda fonksiyon diyagramlar yol-adm diyagramlarnnn daha kapsaml eklidir.
Fonksiyon diyagramlarnda hidrolik sistemdeki btn elemanlar izilir. Birbirlerini nasl
etkiledikleri etki izgileri ile gsterilir. rnek uygulama ( ekil 1.10 ).

Byk hidrolik devreler iin fonksiyon diyagram olduka karmak ve yorucudur.
Bunun yerine basitletirilmi fonksiyon diyagramlar yeterli olmaktadr.

Basitletirilmi fonksiyon diyagramlarnda sadece alma elemanlar ve bunlara ait
son kumanda elemanlar izilir. Dier sinyal elemanlar sadece etki izgileri ile gsterilir.

1.5.1. Fonksiyon Diyagramnn izilmesi

Dey eksende btn elemanlar numaralaryla birlikte yazlrlar. Bu elemanlarn
durumlar (rnein bir valf iina veyab konumu) ve fonksiyonlar tanmlanmtr.

19
Yatay eksende ise admlar gsterilir. Hidrolik sistemler iin bir adm, alma
elemanlarnn (silindirlerin) bir durumdan dier bir duruma gemeleridir.

Silindirlerin hareketi adm boyunca eik bir izgi ile dier elemanlarda konum
deitirmesi ise dey izgilerle gsterilir.

Ayrca yatay eksende elemanlarn yukardan aaya doru sralanmasnda belirli bir
kural vardr. lk nce silindirler ve her silindirin hemen altnda o silindire ait son kumanda
eleman bulunur. Daha sonra da dier sinyal elemanlar gelir.

Fonksiyon diyagramlarnn izilmesinde aslnda devrenin almas adm-adm izlenir.

rnein bir hidrolik devre almaya elbette ki start sinyali ile balar. Daha sonra bu
sinyal baka bir eleman etkiler ve ilgili elemann konum deitirmesini salar. Bu, bir
evrim sonuna kadar devam eder. yleyse bir evrimde meydana gelen olaylar, karlkl
etkileimler izim kurallarna baml kalnarak diyagram zerinde gsterilir.

Fonksiyon emas (diyagram)

ekil 1.1: silindire ait fonksiyon emas

1.6. Hidrolik Devre emas in Hareket Aknn Gsterilmesi

Ama: ok sayda alma ve sinyal elemanna sahip hidrolik bir devrede sistemin
fonksiyonunun devre emas ile kolayca anlalmas mmkn deildir. Anlalrl salamak
iin eitli yntemler kullanlmaktadr.

1.6.1. Ksa Yazm ekli

Bu yntemde silindirlerin ileri hareketi +, geri hareketi ise - ile gsterilir.

Her adm, ilgili silindirin harf olarak gsterimi ve hemen yannda hareketin yn
belirtilerek yaplr.

20
rnek: A + , B + , A - , B -
Yukardaki rnek aklanrsa :

nce A silindiri daha sonrada B silindiri dar kar. B silindirinin dar kabilmesi
iin A silindirinin hareketini tamamlam olmas gerekir. B silindiri dar ktktan sonra
srasyla A ve B silindirleri ieri girer.

Ayn admda birden fazla silindir hareket ediyorsa bu silindirler alt alta yazlr.
rnek: A + , B + , A - ,..
C -

Kontroln gerekletirilebilmesi ve almasnn test edilebilmesi iin kontrol
devinin tam olarak anlalmas gerekir. Bunun iin aadaki sorulara cevap aranmaldr:

Hangi tr hareket - dorusal veya dner hareket - isteniyor?
Gerekli olan admlarn says nedir veya ka tane i eleman kullanlacaktr?
Hareketlerin birlikte etkisi ne olacaktr?
Gerekli olan elektrik elemanlar hangileridir?

Hangi hareketlerin gerekli olduu ak olarak biliniyorsa sistemin boyutlar
belirlenebilir. Gerekli kuvvetleri veya momentleri, hzlar veya devir saylarn, hacimsel
debileri veya basnlar tespit etmek iin tketiciden (i eleman) hareketle geriye doru
enerji besleme birimi hesaplanr.

Bu dnceleri gerekletirmek ve devin anlalmasn salamak iin gerekli olan
teorik bilgiler edinilmelidir.

Hareketlerin akn anlalr bir ekilde gsterebilmek iin grafik diyagramlar
kullanlr. Yol-adm diyagram i elemanlarnn hareketini ilgili admlara bal olarak
gsterir. Yol-zaman diyagramnda, i elemanlarnn hareketi zamana bal olarak gsterilir.
VDI-Talimatnamesi 3260 a gre hazrlanan fonksiyon diyagram, kontrol tekniindeki
hareketlerin birbiriyle balantl olarak ileyiini gstermede kullanlr ve fonksiyon plannn
(DIN 40719 BL.6) hazrlanmasnda esas alnabilir.

Bundan sonra, kontrol sisteminin yapmnda nemli bir yeri olan elektrik ve hidrolik
devre emasnn hazrlanmas gerekir. Devre emasnn hazrlanmasnda, VDI-
Talimatnamesi 3260 dikkate alnmaldr.

Devre emas hazrlandktan sonra gzden geirilir. Bu ekilde devre emas ile
belirtilen kontrol sisteminin, amalanan fonksiyonlar tam olarak gerekletirdiinden emin
olunmaldr.

Hidrolik sistemlerde arza tespitinin yaplabilmesinde hidrolik emalar okuyabilmek
nemlidir. Bu blmde ematik resimlerin grnd kadar zor veya karmak olmadn
greceksiniz. Bu blm altktan sonra, uygulama ve tecrbe ile herhangi bir hidrolik
sistemi kolayca okuyabileceksiniz.

21

Hidrolikte bakm ve arza ararken, btn sistemi ve ne yapmak iin tasarlandn
bilmelisiniz. Sistemi anlamak iin ise sistemdeki her elemann grevinin ne olduunu
bilmelisiniz. Bu bilgi ile arzaya neyin sebep olduunu, neyin bozuk olduunu ve nasl
dzelteceinizi dneceksiniz.

Hidrolik devrede ilemin balamas iin bir start eleman (sinyal vericiler) kullanlr.
Tablo 3de bu ama iin kullanlan sinyal elemanlar gsterilmektedir.


Tablo 3:Elle kumandal sinyal vericileri temsil eden grafik semboller

1.7. Hidrolik Diyagram Tipleri

Resimli diyagram: Bir devrenin elemanlarn gstermek iin resimlerin
kullanld tek izgili resim
Kesit diyagram: Bir devredeki elemanlarn konumlarn ve nasl altklarn
gsteren ift izgili resim
ematik diyagram: Sistemin nasl altn, balant hatlar ve semboller
kullanarak gsteren tek izgili resim.
ematik sembol: Bir eyi grafik olarak gsteren veya neren iaret veya ara

22


ekil 1.1: Hidrolik diyagram tipleri

Bir hidrolik sistemin yapt ii, devre elemanlarn ve aralarndaki bantlar kolay
anlalr bir biimde balant izgileriyle gsteren 3 tip diyagram (ekil 1.11) vardr.

Sistemlerin almas farkl diyagram tipleriyle ifade edilmekle birlikte daha ok
ematik diyagramlarn tercih edilmektedir.

ematik bir diyagramn en nemli stnl ema okumasn bilen herkes tarafndan
anlalmasdr. Kullanlan semboller ve izgiler standart olduundan sistemde neyin niin
yaptn anlayabilmek iin emaya ilave yazl bilgi ya ok az gerekir ya da hi gerekmez.

1.7.1. ematiin zellikleri

Bir hidrolik ematii, ayrc zelliklerinden dolay her zaman tanyabileceksiniz.
Hidrolik ematikler tanmladklar sistemlerdeki farklardan dolay farkl olsalar
da btn ematiklerin iki temel zellii vardr: izgiler ve semboller.

izgiler

Hidrolik ematik diyagramlarda ekil 1.11 de grld gibi pek ok eit izgi
kullanlr. Her bir izgi tipinin anlam her zaman ayndr. rnein dz bir izgi
daima basn ya da dn hatt gibi alan bir boruyu gsterir. Srekli kesik
izgi ise her zaman tahliye hattn temsil eder. Eer herhangi bir sebepten bir
izgi standart kullanmndan farkl bir ama iin kullanlmsa, izim zerine
ayr bir not dlerek bu durum aklanr. Bununla beraber bir izginin standart
anlam dnda bir eyi ifade etmesine pek sk rastlanmaz.

23
Grld gibi ak ynn gstermek iin bazen izgilere ok veya oklar
eklenir. Hatlarn birine birlemekten ziyade birbirinin zerinden getiini
gstermek iin bir bkm veya "x" kesimesi kullanlr. Hatlarn birletii
durumlarda ise bu bir noktayla gsterilir. Hatlarn birletiini gstermenin bir
baka yolu da hattn dierinde bittiini gstermektedir.

Semboller

Bir ematiin ikinci ana zellii sistem elemanlarn gstemek iin kullanlan
sembollerdir. Sembol bir eyi grafik olarak gsteren ya da bir eyin yerini tutan
bir ara veya iarettir. Bilinen ticari markalar aslnda bir firmay ya da rn
temsil eden sembollerdir. Baarl bir marka rnn tantmak iin ayrca
szlere ihtiya duymaz.
Alfabenin harfleri sembollerdir. Her birinin ne anlama geldiini biliyorsunuz,
fakat bunlar birleip kelimeleri oluturana dek bir anlam ifade etmez. Kelimeler,
ematik sembollerden farkl olarak birden fazla anlam ierebilir. ematik
sembollerin stnl her zaman ayn eyi temsil etmeleridir.
Sembolleri dikkatle inceleyiniz. Sembollerin, cismin gerek grnlerini
gstermediklerini, onlar temsil ettiklerini aklnzdan karmaynz.
ematik diyagramlarn dier nemli bir zellii de sembollerin sistemin ak
ynn gstermek zere izgilerle balanmasdr. Bir diyagramda sembollerin
konumu, fiziksel sistemdeki elemanlarn konumlarndan farkl olabilir. Yine de
sistemin akn gstermek ve bir aksamn dierine gre ilevini tanmlamak
iin sembollerin konumlar en iyi ekilde tesbit edilecektir. Bunu anlamak
hidrolik emalar anlamak iin nemli bir anahtardr.

1.7.3. Nasl Bir ematik

ematik diyagramlar eit sistemi gstermek iin kullanlr; elektrik tesisat,
boru tesisat, ve akkan gc ( hidrolik ve pnmatik ). Nasl bir ematiiniz
olduunu tesbit ediniz. Genellikle emalar arasnda ayrm yapmak kolaydr,
nk elektrik sembolleriyle, boru tesisat sembolleri birbirinden farkldr ve her
izimin balnda "Elektrik diyagram veya boru tesisat diyagram" gibi eidi
yazldr. Hidrolik ve pnmatik sistemlerdeki fark da hem sembollerin biraz
farkl oluu (hidrolik emalarda kesiksiz veya ii dolu oklar, pnmatik
emalarda ise ii bo oklar kullanlr) hem de pnmatik bir diyagramn bir
pompadan ziyade hidrolik sistemlerde bulunmayan bir kompresr iermesi
nedeniyle kolay anlalr.
Her ne kadar elektrik, hidrolik ve boru tesisat sembollerini ayn anda ieren bir
diyagrama rastlamanz mmkn olsa da, diyagramn anlalmasn ok zor hale
getirdiinden bunlar birletirmek iyi bir uygulama deildir. En iyisi bir
diyagramda yalnz bir eit sistemi gstermektir. Elinizde eitli sistemleri bir
arada gsteren bir diyagram varsa hidrolik devre elemanlarn renkli kalemle
iaretleyerek daha kolay izleyebilirsiniz. izimde ne tr bir sistemin
gsterildiini anlamak iin izim elemanlarna dikkatle baknz. izimde
hidrolik elemanlarn m yoksa elektrik elemanlarnn m kullanldna dikkat
ediniz.

24

1.7.3. ematikleri Okuma Kurallar

Bir ematii okumann en verimli ve kolay yolu sizi sonuca abucak ulatracak baz
kurallar uygulamanzdr.

Ak eitlerini aratrnz.
Klavuzlara baknz.
Diyagramlar dikkatle okuyunuz.
Sembolleri dikkatle okuyunuz.
Adm adm ilerleme metodunu kullannz.

Sembollerin hepsi temsil ettikleri aksamlara benzemeseler de, ksa zamanda, iyi bir
semboln, aksamn fotoraf ve yazl aklamalar verilmi gibi, size bilmek istediinizi
abuk ve kolay bir biimde gsterdiini fark edeceksiniz. Aslnda semboller, fotoraf ve
yazlanlardan daha da kolay kullanlr.

Diyagramlar Dikkatle Okuyunuz

Bir diyagram dikkatle okumann ne kadar nemli olduu herkese bilinse dahi
ou zaman bu noktaya yeterince dikkat edilmez. Bu adm ihmal etmekten
dolay ortaya pek ok sorun kar. Bir hidrolik emay ilk kez elinize aldnzda
incelemek iin gerekli zaman kendinize ayrnz. Bunu yapmanz hem gereksiz
iler yaparak zaman kaybetmenizi engelleyecek hem de hatalara ve kazalara
engel olacaktr.

Sembolleri Dikkatle Okuyunuz

Semboller kk bir alanda pek ok bilgi verirler. Her sembol dierinden
farklysa da pek ou ilk bakta birbirine benzer. Aada iki valf iin
semboller gsterilmitir.



Uzaktan kumandal valf Basn tahliye valfi
ekil 1.12: Valf sembolleri

Semboller benzer de olsalar temsil ettikleri iki valf birbirinden farkldr.
Okumaya devam etmeden nce aralarndaki fark bulmaya alnz. Soldaki
sembol de okun valften kan hatt dorudan iaret ettiine dikkat ediniz. Ok
valfin normalde ak olduunu gsterir. Sadaki sembolde ise kutudaki ("zarf"
diye de adlandrlr) ok, kutunun yan tarafndadr ve hatt dorudan iaret etmez.
Bu valfin normalde kapal olduunu gsterir. Bu fark anlamamak devreyi ya da
devrenin bir parasn yanl yorumlamak demektir.

25

Adm Adm ilerleme Yntemini Kullannz

nemli bir detay atlamamak ve sorunlarn zmne daha kolay ulaabilmek
iin bu ematik diyagram metodik olarak okuma yntemini gelitiriniz.
Atlacak iki nemli adm vardr. Bunlar;
o Sistemin genel grnne sahip olmak
o Diyagramdaki yerel blmleri incelemek

Bir devrenin nelerden olutuunu ve nasl yerletirilmi olduunu gsteren bir genel
grne sahip olduunuzda, sistemin hangi amala tasarlandn ve nasl altn
abucak anlayacaksnz.

Diyagramdaki yerel blmleri inceleyerek, her bir aksamn sistemdeki yerini ve
sistemin almasna nasl bir katkda bulunduunu renebilirsiniz.

Bylece arzann muhtemel sebebini zmleyebilir ve hatay dzeltmek iin
gerekenleri yapabilirsiniz.

1.8. Basit Hidrolik Devrelerin Tasarm Ve Kumandas

rnek Uygulama 1

Aklama: Silindirin ileri hareketi 3/2 valfin konum deitirmesi artna baldr. Valf
basma dmeli olduundan basl olduu srece silindir ileride kalr. Buton braklr
braklmaz silindir geri hareket eder.



ekil 1.13: Tek etkili silindirin kumandas

26

ekil 1.14: Tek etkili silindirin kumandas


rnek Uygulama 2: Silindirin ilerde kalmas, istee bal olarak geri hareket
edebilmesi iin kullanlacak valfin kol kilitlemeli olduuna dikkat ediniz.


ekil 1.15: ift etkili silindirin 3/2 valfl kumandas

27

Hazrlk sorusu-1: ift etkili bir silindirin 3/2 valfle kumanda edildii yandaki
ekilde silindirin her iki tarafna da basnl akkan etki ettii halde silindirin ileri hareketi
gerekletirmesinin nedenini dnnz.

Gerekirse Hidrolik Devre Projelendirme-1 modlndeki temel fizik konularn
bavurunuz.

Hazrlk sorusu-2: Silindirin her iki yndeki hznn ayn olmas istendii durumlarda
hangi silindirin kullanlmas gerektiini aratrnz.


ekil 1.16: ift etkili silindirin 4/2 valfle kumandas

rnek Uygulama 3

Aklama: ift etkili bir silindirin 4 /2 valfle kumanda edildii yandaki ekilde
silindir normal konumda geride duruyor 4/2 valf kumanda edildiinde silindir ileri kyor.
Sistemde yksek basn nedeniyle oluabilecek zararlara kar basn snrlama valfinin
kullanm grlmektedir.

28
LME VE DEERLENDRME


lme Sorular- 1

Aadaki oktan semeli sorular dikkatlice okuyunuz. Doru dndnz cevab
kkn zerini daire iine alarak iaretleyiniz. Bunu tek banza yapnz.

1. Bir resimli diyagram neyi gsterir?
A) Her bir elemann i ileyiini
B) Aksamlarn genel numaralarn ve grnmlerini
C) Aksam hakknda tm bilgileri
D) Aksamlarn tam yerlerini ve konumlarn

2. Aadakilerden hangisi ematik diyagramn nemli zelliklerinden biridir?
A) Akkann akn gstermez.
B) Akkann akn izlemenize yardm eder.
C) Aksamn tam konumunu gsterir.
D) Resimli diyagramdan daha az detay gsterir

3. Hidrolik ema zerindeki bir izgi aadakilerin hangisini gstermez?
A) alma hatt
B) Basn hatt
C) Dn hatt
D) Tahliye hatt

4. Aadakilerden hangisi bir hattn zerinden getiini gsterir
A)
B)
C)
D)

5. Aadakilerden hangisi bir hidrolik aksam gsternmek iin kullanlr.
A) Szge
B) Hat an

C) Depolar
D) Dorusal hereketlendiricileri(silindir)
LME VE DEERLENDRME

29

6. ematik bir diyagramdaki ii bo oklar size bu izimin ne tr bir izim olduunu
syler?
A) Pnomatik sistem
B) Elektrik sistemi
C) Hidrolik sistem
D) Boru sistemi

7. Aada gsterilen diyagramda bir hidrolik devrede olmas gereken hangi eleman
eksiktir?

A) Depo
B) Alclar
C) Valf
D) Tayc

8. Aadaki modl neyi gsterir?

A) Solenoid valf
B) ki ynl motor
C) Pilot tarafndan altrlan valf
D) Elle altrlan hareketlendirici alclar


Verdiiniz cevaplar modln sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz.

30
lme Sorular- 2

Aadaki testte size yneltilen sorular cevaplarn kapal tutarak cevaplaynz. Doru
cevap saynz 7nin altnda ise faaliyeti yeniden inceleyiniz ve testi tekrarlaynz.

1. Bir hidrolik devre plann gstermek iin kullanlan ana eit diyagram saynz.
2. Bir hidrolik emada kesik izgiler her zaman . hattn gsterir.
3. Hidrolik emada ak ynn gstermek iin hangi sembol kullanlr?
4. Hidrolik izimlerde kullanlan semboller sistemin akn gstermek
iin.. balanr.
5. ematik diyagramdaki sembollerin konumlar her zaman bu elemanlarn devredeki
fiziki yerlerini mi gsterir?
6. emalarda gsterilen eit sistem saynz.
7. Bir hidrolik emada ak yolunu bulmaya alrken ilk bulmanz gereken aksam
'dur.
8. ematikleri okuma metodunun iki temel admn syleyiniz.

DEERLENDRME

Yanl yaptnz sorular ile ilgili konular tekrar ederseniz bunlar da renmi
olacaksnz.






31
RENME FAALYET- 2



Hidrolik devreleri emalarn standartlarna gre izilebileceksiniz.




Temin ettiiniz devre emalar zerinde hidrolik elemanlarn yerleim plann ve
devredeki kullanm amalarn inceleyiniz Hidrolik enerjinin ak ynn takip
ediniz.
Bu bilgileri arkadalarnzla paylanz

2. HDROLK DEVRELER ZLRKEN
DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

Bir hidrolik devre resmi izilirken resmi okuyan kiinin anlamasn kolaylatrmak ve
herkesin ayn resimden ayn bilgileri anlamasn salamak gerekir. Bu nedenle izilen
devrelerde baz ortak zellikleri olmaldr. Bunlar;

Hidrolik devreler mutlaka T.S.E 1306, ISO 1219, DIN 24300 standartlarna
uymaldr.
Hidrolik devrelerdeki elemanlar standartlara uymaldr.
Hidrolik devre izimleri yatay ve dey izgilerden olumal, eik izim ve
ifadelerden kanlmaldr.
Devre elemanlar birbirlerine gre lekli izilmelidir.
Birbiri ile birleen ve kesimeyen devre hatlar iyice belirtilmelidir.
Elektrik sinyallerle kontrol edilen hidrolik sistemlerin devre resimleri izilirken
elektrik sinyal hatt ile hidrolik devre hatt birbirine kartrlmaldr.
Hidrolik devreler bas hatt ile dn hatt birbirini kesmeyecek ekilde
devreler planlanmaldr.
Hidrolik devre izimleri lekli olmal mmknse ablon kullanlmaldr.
Hidrolik devre izimleri yaplrken sisteme enerji verilmemi gibi dnlmeli
ve valfler normal konumlarnda bulunmaldr.
Birilikte ya da grup halinde ifade edilmesi gereken devre elemanlar birbirine
yakn izilmelidir.
izimler yaplrken teknik resim kurallarna uyulmaldr.
RENME FAALYET- 2
ARATIRMA
AMA

32
Valfler izilirken valflerin konumlarn gsteren kareler birbirlerine eit olarak
izilmelidir.
Hidrolik devreler numaralandrma yaplacak ise aadan yukarya doru
yaplmaldr.
Devre resimlerinde basn ve dn hatt srekli kaln izgi ile izilir.
Sinyal ve uyar hatt kesik izgi ile izilir.
Borulardaki akkan balant yerleri resim zerinde nokta konularak belirtilir.
Resim zerinde kesiiyormu gibi grnen fakat gerekte birbirleriyle balantl
olmayan hatlar kpr iareti ile ( ) birbirlerini kesmedikleri gsterilir.
Birka elemandan meydana gelen grup devre elemanlar srekli ince nokta izgi
ile (eksen izgisiyle) belirlenir.

2.1. Bir Hidrolik Problemin zmnde zlenecek Admlar

l- Problemin tannmas : Her eyden nce problem tam olarak anlalmaldr.
Yaplacak kumandann fonksiyonu bilinmeksizin zmn gelitirilmesi olanakszdr.

2- Yol-adm-diyagramnn oluturulmas: Problem anlaldktan sonra alma
elemanlarnn says ve yapacaklar hareket sras belirlenir. Bunun iin yol-adm-diyagram
oluturulur.

Gerekli tasarmlar yapldktan sonra yol-adm diyagram fonksiyon diyagram olarak
gelitirilebilir.

3- Sabit elemanlarn devre emas zerinde izilmesi: Her hidrolik devresi
kumanda zincirinin ksm dnlmeksizin izilebilir. Bunlar alma, son kumanda ve
sinyal elemanlardr. Gerekli izim kurallarna uyularak devre emas zerinde bu ksmlar
tamamlanr. Artk geriye sadece kumanda zincirinin ileme blm kalmtr. Aslnda bu
ksm da zlmesi gereken esas problemdir.

4- leme blmnn izilmesi: Kumanda ierisinde sinyal akmas olup olmad
aratrlr ve renilen yntemlerden birisiyle zme gidilir.

5- Devre emasnn kontrol ve kurulmas: Gerekli kontroller yapldktan sonra
devre kurulur.

2.2. Hidrolik Devre emalarnn izimi

Hidrolik devre emalarnn iziminde aadaki kurallar geerlidir:

eitli cihaz sembollerinin birbirlerine balanmalar bu elemanlarn kumandada ki
gerek konumlarna gre deil kumanda zincirindeki sinyal ileme ynne gre yaplr.

Silindirler devre emasnn en st ksmnda, eik olarak ve piston kolu saa doru
olacak ekilde izilir. Silindirlerin altnda yukardan aaya doru srasyla:

33

o Son kumanda elemanlar
o Kumanda elemanlar ve
o Sinyal elemanlar izilirler

Snr anahtarlarnn gerek konumu, ilgili silindirde kk dikey bir izgi ile gsterilir.
Eer snr anahtar sadece bir ynde sinyal veriyorsa bu yn ok ile gsterilir.

rnek:
Gerek durum: Devre emasnda gsterim:

ekil 2.1: Devre elemanlarnn yerletirme plan

2.3. Hidrolik Devre emas in Hareket Aknn Gsterilmesi

Ama: ok sayda alma ve sinyal elemanna sahip hidrolik bir devrede sistemin
fonksiyonunun devre emas ile kolayca anlalmas mmkn deildir. Bu problemi yok
etmek iin eitli yntemler kullanlmaktadr.

Ksa yazm ekli:

Bu yntemde silindirlerin ileri hareketi +, geri hareketi ise - ile gsterilir.

Her adm,ilgili silindirin harf olarak gsterimi ve hemen yannda hareketin yn
belirtilerek yaplr.

rnek: A + , B + , A - , B -

34
2.4. Hidrolik Devre izim Aletlerini Kullanma Yntemi

Teknik resim kitaplarndan izgi ve izgi eitleri blmn inceleyiniz.
izginin izimdeki nemi
izgi kalnlk lleri
izgi eitleri ve kullanld yerler
o Srekli kaln izgi
o Srekli ince izgi
o nce dalgal izgi
o Noktal kesik, ince izgi
o Kesik, orta izgi
o Noktal kesik, kaln izgi
o Noktal kesik, ince, ular kaln izgi

Eer izim alannz standart kt ise devrenizin kt zerine aktaracanz
blmnn byklne (kontrol zincirlerini dikkate alarak bir ya da daha ok kt
kullanacanza) nceden karar vermi olmalsnz.

Cetvel kullanma yntemlerinde izginin tanmas ile ilgili cetvel kaydrma metodunu
ska kullanacanz hatrlayarak Teknik resim kitaplarndan Cetvel kullanma
yntemlerinde izginin tanmas ile ilgili blmleri inceleyiniz

Hidrolik devre elemanlar ablonu ile seri ve doru izimler yapabilmeniz iin n
hazrlk almas yapnz.

alma masanzn zerini dzenleyiniz ve serbest alma alannz oluturunuz.

Standart izim aletlerinizi kolayca ulaabileceiniz noktaya yerletiriniz.

Eer izim alannz bilgisayar ortam ise simlasyon programlarndan birini
kullanyorsanz program hakknda n bilgiler edinmeye alnz. Gerekiyorsa
retmeninizden yardm isteyiniz.

Yaptnz izim ve simlasyonlar kendinizi test ederek sonularn grmeye aln
gerekli dzenlemeleri yaptktan sonra durumu retmeninizle ve arkadalarnzla
deerlendiriniz.

35
2.5. Hidrolik Devre izim Uygulamalar

Konu:Kap kontrol sistemi

renim amac: Dur al ilemi ile kontrol edilecek ift etkili bir silindirin hidrolik
devre emasnn izilmesi ve kurulmas.


ekil 2.2: Tav frn

Bir tav frn kapsnn ( 3 ton arlnda ) dur-al ilemi ile iletilmesi ve btn ara
konumlarn elde edilebilmesi istenmektedir. ift etkili bir silindirin kumanda ettii kapnn
arl nedeniyle hidrolik olarak desteklenmesi istenmektedir. Devre emasn iziniz ve
devreyi kurunuz.

Gerekli elemanlarn belirlenmesi
Hidrolik devre emasnn izilmesi
Balantlarn belirtilmesi
Elemanlarn numaralandrlmas
Eleman listesinin hazrlanmas

ekil 2.3: Tav frn devre emas

36

Konu: Kepe kumanda sistemi
renim amac: 4/2 valfle kontrol edilecek ift etkili bir silindirin hidrolik devre
emasnn izilmesi ve kurulmas

ekil 2.4: Hidrolik kepe

Sv haldeki alminyum, scak frndan bir oluk yardmyla basnl dkm makinesine
iletilmek istenmektedir. Bunun iin, bir kepe mekanizmas gerekmektedir.

ekil 2.5: Kepe kumanda devresi

Kepe mekanizmasnn istenilen hareketi yapabilmesi iin, ift etkili bir silindir
kullanlmas gerekmektedir. Bylece ileri ve geri hareketler mmkn olur. Silindir kontrol
4/2- valfi ile gerekletirilmektedir. Burada kepenin frna daldrlmas, ancak valfe
kumanda etmekle mmkn olaca dikkate alnmaldr.

37
Kepenin olduka hafif olmas gerekir. Kepenin ar olmas durumunda, piston
kolunun dar (kepenin frna) doru hareketi srasnda hz msaade edilmeyen bir deere
ykselebilir ve kepe sv haldeki metale istenmeyen bir hzla daldrlm olur. Bu durum, B
hattna valf ile silindirin arasna, bir tutucu valf takmak suretiyle eken yk nlenebilir.

Bilgi Konular

lem Basamaklar neri
Hidrolik devre emalarn
okuma
Hidrolik devre emalar
Hidrolik devre emalarn
okuma
Hidrolik Devre Projelendirme-1 modln gzden
geirininiz .
rnek devre emalar temin edinz.
Kullanlan elemanlarn devredeki grevlerini
aratrnz.
Hidrolik devre
emalarnn izimi
Hidrolik devre izim
aletlerini kullanma
yntemi
Hidrolik devre izim
kurallar
Teknik resim izim aletlerini hazrlaynz
Hidrolik devre elemanlar ablonunu hazrlaynz.
Resim kdn hazrlaynz.
Hidrolik devre izim ve simlasyon programnz varsa
anz.
Simlasyon ve devre plan oluturmaya giri


Modln renme faaliyetinde yer
alan ilk blmndeki hidrolik devre izim kurallarn
okuyunuz.
Teknik resim kitaplarndan izgi ve izgi eitleri
blmn inceleyiniz.
izginin izimdeki nemi


38
izgi kalnlk lleri
izgi eitleri ve kullanld yerler
o Srekli kaln izgi
o Srekli ince izgi
o nce dalgal izgi
o Noktal kesik, ince izgi
o Kesik, orta izgi
o Noktal kesik, kaln izgi
o Noktal kesik, ince,ular kaln izgi

Deerlendirme Sorular I
1. ift etkili bir silindirin kumandasnda istenen artlar unlardr:
Silindirin hareketi kademeli olmal.
Basn ykselmesine kar pompa korunmal.
Dmenin serbest braklmasyla geri dnsn.
Silindirin giri ve k basnc okunabilsin.
Sistem basncmz 60 bara ayarlamsak alma basncmz yaklak ka bara
ayarlanmaldr? Devre emasn izerek deney setinde kurunuz.
2. Bir tek etkili silindirin kumandasnda; ek valf, kapama valfleri, debimetre, basn
snrlama valfi elamanlarnn alma prensibi ile ilgili devre tasarlayarak kurunuz
3. Bir torna tezghnda imdiye kadar elle yaplan ilerleme hareketi hidrolik olarak
gerekletirilmek istenmektedir. lerleme hareketinin ayarlanabilir olmas ve takm
etkiyen kuvvetlerin deiiminden etkilememesi istenmektedir. (Etkiyen kuvvetlerin
deimesi halinde sabit bir ilerleme hz isteniyor). Ak valfi geri dnte etki
etmemelidir. Devreyi tasarlayarak kurunuz.
4. Bir kapnn alp kapatlmas iin ift etkili bir hidrolik silindir kullanlacaktr.Pilot
uyarl valf kullanarak dur al eklinde ilerletilerek ara konumlar elde edilmelidir.
Ara konumlarda silindir hidrolik olarak desteklenmeli ve ileri hz yava olmaldr (4/2
selenoid uyarl geri dn yayl olacak). Uzaktan kumanda mmkn olmaldr. Bu
durumu salayan devreyi tasarlayarak kurunuz.
5. Bir ift etkili silindirle ar ykler kaldrlacaktr. Ykn sabit bir hzla, emniyetli bir
ekilde kaldrlp indirilmesi isteniyor (Ykn ini ve k hzlar eit olacaktr).
Dorultma fonksiyonu ile devreyi tasarlayarak kurunuz.

39

Cevaplar

1)


2)
A B
P T
1
0
0
%
P
T
1
0
0
%
7.1 4.1
7.2
4.2
6.1 6.2



40
3)

4)


41

5)
A B
P T


42

lme Deerlendirme

1. Ak ksma valfi (3)nulu eleman iin ve basn snrlama valfi (2)nulu eleman iin
tabloya gre ayarlaynz.
2. Pe1 ve Pe2 basnlarn karlatrmal olarak(saysal deerlerle ifade ediniz), ayn
ekilde 5.1 ve 5.2 debimetrelerindeki ak durumunu ak var(evet) ve ak yok (hayr)
eklinde tabloya yaznz.

Not : sistem basnc 60 bara basn emniyet valfi ise 54 bara ayarlanmtr

Ak ksma valfi
Basn snrlama
valfi direkt
Pe1
(bar)
Pe2
(bar)
5.1 5.2
Ak Bask yay ak 5 2
Kapal Bask yay ak
Kapal Bask yay 1 tur kapal
Kapal Bask yay 2 tur kapal
Kapal Bask yay 3 tur kapal
Kapal Bask yay 4 tur kapal
Ak Bask yay 4 tur kapal
Kapal Bask yay 4 tur kapal
Kapal Bask yay 4 tur kapal
Kapal Bask yay 4 tur kapal


43

Cevap Anahtar

Ak Ksma Valfi
Basn Snrlama
Valfi Direkt
Pe1
(bar)
Pe2
(bar)
5.1 5.2
Ak Bask yay ak 5 2 Evet Evet
Kapal Bask yay ak 7 2 Hayr Evet
Kapal Bask yay 1 tur kapal 8 2 Hayr Evet
Kapal Bask yay 2 tur kapal 16 2 Hayr Evet
Kapal Bask yay 3 tur kapal 35 2 Hayr Evet
Kapal Bask yay 4 tur kapal 60 2 Hayr Evet
Ak Bask yay 4 tur kapal 8 2 Evet Hayr
Kapal Bask yay 4 tur kapal 12 2 Evet Hayr
Kapal Bask yay 4 tur kapal 38 2 Evet Hayr
Kapal Bask yay 4 tur kapal 55 2 Evet Evet

Sonu:
Ayarlanan basnca ulalmasyla ya, basn snrlama valfi (2) zerinden tanka
gider. Basncn daha fazla artmas bylece engellenmi olur.
Basn snrlama valfi bir snr deerine kadar kademesiz olarak ayarlanabilir.

44
Uygulamal lme Aralar (Performans Testleri)

Bir hidrolik devre plann gstermek iin
kullanlan ana eit diyagram saynz.
Resimli
Kesit
ematik
Bir hidrolik emada kesik izgiler her
zaman hattn gsterir.
Tahliye
Hidrolik emada ak ynn gstermek
iin hangi sembol kullanlr?
Ok
Hidrolik izimlerde kullanlan semboller
sistemin akn gstermek iin
balanr.
izgilerle
ematik diyagramdaki sembollerin
konumlar her zaman bu elemanlarn
devredeki fiziki yerlerini mi gsterir?
Hayr
emalarda gsterilen eit sistem
saynz.
Elektriktesisat
Boru tesisat
Hidrolik tesisat
Bir hidrolik emada ak yolunu bulmaya
alrken ilk bulmanz gereken aksam
'dur.

Depo
ematikleri okuma metodunun iki temel
admn syleyiniz.
Genel grn sahip
Olmak

Performans Testi

1-Bir kapnn kumandasnda ift etkili hidrolik silindir kullan-
lacaktr.Pilot uyarl valf kullanarak dur al eklinde
ilerletilerek ara konumlar elde edilebilmesi istenmektedir.Ara
konumlarda silindir hidrolik olarak desteklenmelidir.Yn
kontrol valfi( 4/2 selenoid uyarl yay geri dnl ) olacaktr .
Bu durumu salayan devreyi tasarlayarak iziniz .

Sre Toplam 40 dakika (devre kurulumu 30 skm 10)
Kullanlacak
Malzemeler
1-Basn retim nitesi
2-Yn kontrol grubu,
- Basn emniyet valfi,
- 4/2 yn valfi, 3/2 yn valfi
3-Alclar,
ift etkili silindir
4-Pilot uyarl ek valf
5-Manometre


45

Kontrol Listesi
Uygulama Ad
ift etkili silindirle kumanda edilen frn kapsnn
kumandasnn, ara konumlar elde edilecek ve emniyet
gzetilecek ekilde tasarlanmas (izilmesi) ve kurulmas
Ama
Hidrolik devreleri projelendirilme, ift etkili silindirde ara
konumlar 4/2 valf ile pilot uyarl ekvalfi birlikte kullanarak
gerekletirebilme ve silindirin hidrolik olarak destekleyebilme
(emniyetli ekilde konumlandrlmas)becerisi kazanacaksnz.
Aklama
Uygulamay gerekletirirken
gzlemlediiniz davranlarda EVET,
gzlemlemediiniz davranlarda
HAYIR seeneini iaretleyiniz.
Gzlemlenecek Davranlar
EVET HAYIR
1
rnek problemi okuyup sizden istenileni tam olarak
anladnz m?

2
Devrede enerjinin ak ynn dikkate alarak devre
elemanlarnn yerlerini genel hatlaryla belirlediniz mi?

3
Basn retim nitesi devre tasarm iin uygun yere
yerletirdiniz mi?

4
Silindirin hidrolik olarak desteklenmesi (emniyetli ekilde
konumlandrlmas ) iin hangi valfe ihtiya duyduunuzu
belirlediniz mi.?

5
Basn snrlama valfini devre tasarm iin uygun yere
yerletirdiniz mi?

6
Yn kontrol valflerini (4/2 yn valfi, 3/2 yn valfi)
uygun yere yerletirdiniz mi?

7 ift etkili silindiri uygun yere yerletirdiniz mi?

8
ift etkili silindiri hidrolik olarak desteklenmesi istenen
pilot valfi uygun ekilde yerletirdiniz mi?

9
pilot valfi sinyal hattndaki basn leri uygun yere
yerletirdiniz mi?

10
ift etkili silindirin basn ,dn (tank) hatlarn doru
ekilde baladnz m?

11
Yn kontol ve basn kontrol valflerini eksiksiz olarak
balant birletirdiniz mi?



DEERLENDRME

Yukardaki maddelerden tamamna EVET seeneini iaretlediyseniz modl
baaryla tamamladnz demektir. HAYIR olan cevaplarnz iin ilgili konular tekrar
gzden geiriniz.


46
CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARI-1

1 B
2 B
3 D
4 A
5 C
6 A
7 D
8 C
9 B
10 A



RESIML
KEST
EMATK
TAHLYE
OK
iZGLERLE
HAYIR
ELEKTRK TESSATI
BORU TESSATI
HiDROLK TESSATI
DEPO
GENEL GRNE
SAHP
OLMAK
YEREL ALANLARI
NCELEMEK


CEVAP ANAHTARLARI

47
KAYNAKA
KARTAL, Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Yaynlar, Manisa,1998.
D, MERKLE, B. SCHRADER, M. THOMAS. Festo Hidrolik Temel Seviye
retim Kitab TP501, stanbul,1993.
D. Merkle, B. SCHRADER, M. THOMAS. Festo Hidrolik leri Seviye
retim Kitab TP501, stanbul,1994.
KARACAN smail, Pnmatik Kontrol, Ankara, 1988.
KARACAN smail. Endstriyel Hidrolik, Ankara,2000.
KARTAL Faruk. Hidrolik ve Pnmatik Seminer Sunumlar, 2002.
ZCAN Fatih Hidrolik Akkan Gc, Mert Eitim Yaynlar.
DEMIRTA Fayk Hidrolik ve Pnmatik Ankara,1999.
Mannesmann Rexroth GmbH.
Michael J. Pinches, John G. ASHBY, G Hidrolii, Milli Eitim Bakanl
Yaynlar, 1994 Ankara.
Temel Hidrolik, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara, 1994.
NORGREN rn Tantm Katalou.
www.desteknik.com.tr.
www.bmil.com.
www.festo.com.
www.modulteknik.com.
www. Norgren.de.

KAYNAKA