Nicanor Abelardo

(7 Pebrero 1893-21 Marso 1934)

Kinikilala si Nicanor Abelardo (Nikanr Abelrdo) bilang isa sa Tatlong Haligi ng Musikang Filipino. Kasama sa tatlo sina
Francisco Santiago unang Filipinong !irektor ng "# Konserbator$o ng Musika at Antonio Molina na gina%aran ng &a%ad sa
#ambansang Alagad ng 'ining sa Musika noong ()*+.
'i Abelardo ang unang Filipinong kompositor na lumik,a ng Concerto in - Flat Minor para sa pi$ano at orkestra noong ().+ na
gumamit ng mga temang bata$ sa a%iting/ba$an. Higit na kilala si Abelardo sa kani$ang mga lik,ang a%it na kadalasan a$ si$ rin
ang sumulat ng titik. Kab0lang sa mga a%it sa estilong kundiman na kani$ang nilik,a ang Nasaan ka 1rog2 (titik3 Nemesio Asistio)
Kung Hindi Man Magbalik Ka Hirang (titik3 Filomena Al4anar) Himutok #ag,anga 'a 5ibingan ng 1rog (titik3 #edro 14asiano) at
Kundiman ng 5u,a (titik3 6ose 7ora8on de 6esus). Ang kundiman a$on ka$ Abelardo a$ isang a%it na nagtatampok sa isang
lalaking nagmama,al na nagdedeklara ng pagkakait sa sarili upang sundin ang nasa ng babaeng minama,al. Ang ,alimba%a naman
ng mga a%it na ma$ makaba$ang titik na nilik,a ni$ a$ Ang Aking -a$an at "ltimo Adios (titik3 Jose Rizal).
5umik,a rin si$ ng musika para sa mga sarsu%elang Tagalog. Kab0lang dito ang 'umilang ni -asilio 5anu8a at !akilang #unglo ni
'er9ando de los Angeles. Ang kilalang a%it na -ituing Marikit a$ nilik,a ni Abelardo para sa sarsu%elang !akilang #unglo. Tinagurian din si$ng Ama ng Filipinong
'onata para sa kani$ang mga obrang 'onata in & Ma:or (().() 'onata ;or 9iolin and piano (()+() at 'onata ;or 'tring <uartette (()+.).
1sinilang si$ sa San Miguel de Ma$umo -ula4an noong * #ebrero (=)+. Ang bulto ng komposis$on ni$ a$ nasa an$o ng a%it. Mara,il da,il kabataan pa si$>$
mang/aa%it na at pi$anista. Noong ()+(/()+. nag/aral si$ bilang pensionado sa Chicago Musical College at dito>$ lumik,a si$ ng mga komposis$ong pang/
instrumento. Nagtangka rin si$ng lumik,a ng '$mp,on$ na ,indi natapos da,il sa kani$ang maagang pagkamata$ noong ()+?.
-ukod sa pagiging ma,usa$ na kompositor a$ kinikilala rin si Ablelardo bilang ma,usa$ na guro sa "# Konserbator$o ng Musika. Namata$ si Ni4anor Abelardo noong
.( Marso ()+? nang ,indi natapos ang operang Florante at Laura 7on4erto para sa bi$olin at pi$ano at ang nabanggit nang '$mp,on$. (@7N) (ed &'A)
Ramn Valra
(31 Agosto 1912-Setyembre 1972)
Kinilalang #ambansang Alagad ng 'ining sa !isen$ong #angmoda si Ramn Valra noong .BBC. Tinagurian si$ang !ekano
ng Moda sa Filipinas. Ang pagga%a ng kasuotan a$ iniangat ni Dalera sa antas ng sining na nagbiga$ ng inspiras$on sa ilang
,eneras$on ng manlilik,a at nag/ambag sa pagkakaroon ng natatanging disen$o at moda ng mga Filipino.
1tinuturing na ambag sa mga pambansang simbolo ang kani$ang lik,ang terno. Noong dekada ()?B lumik,a ng pagbabago si
Dalera sa baro>t sa$a ang kinikilalang pambansang kasuotan ng mga Filipina. Ang nakasana$ang apat na pirasong kasuotan
na binubuo ng baro sa$a o tapis nagu%as at panu%elo o alampa$ a$ kani$ang pinag/isa. 1tinampok ni$a ang manggas at
pina,apit ang ba$%ang. Tinanggal din ni$a ang kala%it sa likod at pinalitan ng zipper upang isara ang kasuotan. 1sinantabi rin
ni$a ang ma,abEng alampa$ na dati>$ nakasampa$ sa balikat at nakatakip sa dibdib. #ara sa marami ito a$ mapanga,as.
Ngunit da,il sa mga kabi$ak ng mga prominenteng politikong tumangkilik nit ga$a nina &ng. 7laro M. @e4to at &ng.
#rimiti9o Loina naging buks ang bansa sa bagong estiloFang trno.
Natatangi ang mga obra ni Dalera sa ka,usa$an at kasiningan ng pagkakalik,a. -ukod sa pagpili ng mater$al pagsasma/
sma ng kula$ detal$adong beadwork paggamit ng se!i" at iba pang palamuti elemento namumukod din ang kani$ang mga lik,a da,il sa tabas at ta,i ng mga
kasuotan. Kailangan lmang ni$ang tingnan at sukatan ang bibi,isan at ka,it %alang padron a$ alam na ni$a ang babaga$ dito.
1sinilang si$a noong +( Agosto ()(. sa isang nakariri%asang pamil$a. Ang amang si Mele4io Dalera na tubGng Abra a$ kasos$o ng mil$onar$ong negos$anteng si
Di4ente Madrigal. Ang inang si !ilar Hs%ald ang unang nakapansin sa likas na talino ni Dalera. Nag/aral si$a sa !e la 'alle "ni9ersit$ at Far "astern #niersit$.
(@D@) (ed &'A)
Jose R% Velasco
(4 Pebrero 191#-24 $"ero 2%%7)
'i Jose Velasco (HoIsJ DeIlsIko) a$ kilal sa kani$ang ,usa$ sa larangan ng pis$olo,i$a ng ,alaman. Ang %alang pagod
ni$ang pag,a,anap ng lunas upang malipol ang sakit na pumapata$ sa punG ng ni$og ang isa sa pinakama,alagang ambag
ni$a sa si$ensi$ang pang/agrikultura at botani$a. Malaki ang naging kontribus$on ni$a sa paglinang ng si$ensi$a at
teknolo,i$a sa pamamagitan ng kani$ang mga pananaliksik at bilang edukador at administrador. Ka$K noong .? Marso
())= igina%ad ka$ Delas4o ang #ambansang Alagad ng Ag,am.
Ang pag,a,anap ni Delas4o ng lunas sa sakit ng ni$og na &adang'&adang ang isa sa pinakamalaking pag/aaral na kani$ang
gina%a. Noong ()L= nagimbal ang mga magsasaka ng ni$og da,il pinapata$ ng kadang/kadang ang kanilang tanim. Halos
la,at a$ nanini%alang ang naturang sakit a$ dulot ng isang uri ng irus. 'ubalit ,indi kumbinsido si Delas4o. Nanini%ala si$
na ang kadang/kadang a$ mula sa isang elemento sa lupa na nakalalason sa punG ng ni$og. -ata$ sa kani$ang obserbas$on
,indi kumakalat ang sakit nang itanim ni$a ang isang apektadong punG sa lupang malusog. Napagtiba$ ni$a na ang sakit na
kadang/kadang a$ maaaring bunga ng abnormalidad sa kalidad ng lupa o dulot ng isang rare-earth na nakalalason.
1
1sinilang si Delas4o noong ? #ebrero ()(C sa 1mus 7a9ite. Natapos ni$a ang -atsil$er sa 'i$ensi$a ng Agrikultural na Kemistri sa "# noong ()?B. Nag/aral si$ sa
#niersit$ o( Cali(ornia -erkele$ at naku,a ang doktorado sa #is$olo,i$a ng Halaman noong ()?). Kaagad si$ng bumalik sa "# 5os -aMos upang manungkulan
bilang propesor sa pananaliksik direktor sa pananaliksik direktor sa instruksi$on tagapangulo ng Kaga%aran ng -otani$a at patnugot ng &'e P'i(ippi"e Agri)!(t!rist.
Naging komis$oner si$ ng National )nstitute o; Science and Te4,nolog$ at aktibong itinagu$od ang produksi$on ng de/latang gatK ng ni$og gamit ang mga
katutubong mater$ales. Namata$ si$a noong .? Nnero .BB*. ('M#) (ed D'A)'i Jose Velasco (HoIsJ DeIlsIko) a$ kilal sa kani$ang ,usa$ sa larangan ng pis$olo,i$a
ng ,alaman. Ang %alang pagod ni$ang pag,a,anap ng lunas upang malipol ang sakit na pumapata$ sa punG ng ni$og ang isa sa pinakama,alagang ambag ni$a sa
si$ensi$ang pang/agrikultura at botani$a. Malaki ang naging kontribus$on ni$a sa paglinang ng si$ensi$a at teknolo,i$a sa pamamagitan ng kani$ang mga pananaliksik
at bilang edukador at administrador. Ka$K noong .? Marso ())= igina%ad ka$ Delas4o ang #ambansang Alagad ng Ag,am.
Ang pag,a,anap ni Delas4o ng lunas sa sakit ng ni$og na &adang'&adang ang isa sa pinakamalaking pag/aaral na kani$ang gina%a. Noong ()L= nagimbal ang mga
magsasaka ng ni$og da,il pinapata$ ng kadang/kadang ang kanilang tanim. Halos la,at a$ nanini%alang ang naturang sakit a$ dulot ng isang uri ng 9irus. 'ubalit ,indi
kumbinsido si Delas4o. Nanini%ala si$ na ang kadang/kadang a$ mula sa isang elemento sa lupa na nakalalason sa punG ng ni$og. -ata$ sa kani$ang obserbas$on
,indi kumakalat ang sakit nang itanim ni$a ang isang apektadong punG sa lupang malusog. Napagtiba$ ni$a na ang sakit na kadang/kadang a$ maaaring bunga ng
abnormalidad sa kalidad ng lupa o dulot ng isang rare-eart' na nakalalason.
1sinilang si Delas4o noong ? #ebrero ()(C sa 1mus 7a9ite. Natapos ni$a ang -atsil$er sa 'i$ensi$a ng Agrikultural na Kemistri sa "# noong ()?B. Nag/aral si$ sa
"ni9ersit$ o; Cali(ornia -erkele$ at naku,a ang doktorado sa #is$olo,i$a ng Halaman noong ()?). Kaagad si$ng bumalik sa "# 5os *a+os upang manungkulan
bilang propesor sa pananaliksik direktor sa pananaliksik direktor sa instruksi$on tagapangulo ng Kaga%aran ng -otani$a at patnugot ng &'e P'i(ippi"e Agri)!(t!rist.
Naging komis$oner si$ ng National )nstitute o( Science and Te4,nolog$ at aktibong itinagu$od ang produksi$on ng de/latang gatK ng ni$og gamit ang mga
katutubong mater$ales. Namata$ si$a noong .? Nnero .BB*. ('M#) (ed D'A)
Shari( ,abungsu-an
Kinikillang tagapagtag ng sultanatong Magindana% si Shari( ,abungsu-an ('$Iri; KaIbungIsOIan). A$on sa isang tarsila
ama ni$a ang Arabeng si ',ari; Ali Aein ul/Abidin at ina ang isang prinsesa sa 6o,ore Mala$sia. ',ari; Mu,ammad
Kabungsu%an ang buong pangalan ni$a. Ma$ sala$sa$ na nang sakupin ng mga #ortuges ang Mala44a a$ ini%an ni$a ang
6o,ore kasma ang maraming tau,an. 'aka$ ng mga para% nagdaan sil sa -runei at napadpad sa ba$ba$in ng nga$o>$
Malabang 5anao del 'ur noong bandng (L(L. A$on sa isang tarsila dumaong si Kabungsu%an sa Natubakan bunganga ng 1log
#ulangi at sinalubong nina Tabuna%a$ at Mamalu. Ni$a$E ni Tabuna%a$ si Kabungsu%an na pumasok sa Magindana%.
#uma$ag lmang si Kabungsu%an pagkatapos maging Muslim sina Tabuna%a$ at Mamalu.

Nag/i%an si$ ng ilang tau,an sa Malabang at ginalugad ang Matampa$ 'langan 'im%a$ Katit%an at ibang mga pook sa
paligid ng 1log #ulangi. #inakasalan ni$a ang anak ng pinunG ng mga 1ranum at i$on ang simula ng angkan na ,uma%ak sa
sultanatong Magindana%. 1sa si$ng masugid na tagapagpalaganap ng 1slam. -a,agi ng kani$ang pamama,ala ang pangangaral
upang maging Muslim ang pangkating Magindana%. Matigas naman ang trato ni$a sa mga a$a% sa 1slam. 1tinabo$ ni$a sa
kabundukan ang mga a$a% sumampalata$a at ga$on ang naging kapalaran ng mga pangkating Tirura$ at Manobo sa silangang
kabundukan nga$on ng 7otabato.

&a$unman maaaring ga$on kagaan ang pagpapalaganap ni ',ari; Kabungsu%an sa 1slam at sa sultanato da,il ma$ nauna sa kani$a. A$on ka$ 7esar Adib Ma:ul
(()*+) ma$ tarsila na nag/uulat sa pagdating ng isang ',ari; A%li$a sa Magindana% nag/asa%a nagkaroon ng anak na babae at umalis. Tina%ag na #aramisuli ang
anak ka$K nagpapa,i%atig na iginaglang si$ o anak ng ma,arlika. #agkaraan dala%ang magkapatid mulang 6o,ore sina ',ari; Hasan at ',ari; Mara:a ang
dumating. 1sa ang tumira sa 'ulu at isa ang tuma,an sa 'langan isang ba,agi ng #ulangi at napangasa%a ang anak ni ',ari; A%li$a. 'akK dumating si ',ari;
Kabungsu%an. (D'A)
Jose Abad Santos
(19 Pebrero 188#-2 Mayo 1942)
'i 6ose Abad 'antos (HoIsJ AIbd 'nItos) a$ isang kaga%ad ng gabinete estadista at ang ikalimang punGng ma,istrado ng
Korte 'uprema. Nagsilbi rin si$ng A4ting #resident ng bansa noong 1kala%ang !igmaang #andaigdig at naging martir sa
kama$ ng mga Hapones.
1pinanganak si Abad 'antos noong (==C sa San Fernando #ampanga at pampito sa sampung anak nina Di4ente Abad 'antos
at Toribia -as4o. Nagaral si$ bilang pensi$onado sa "stados #nidos nagtapos ng abogas$a sa Santa Clara College at
Nort,%estern "ni9ersit$ sa 1llinois noong ()B= at master sa batas sa .eorge /ashington #niersit$ nang sumunod na taon.
Napangasa%a ni$ si Amanda Teopa4o noong ()(= at lima ang naginganak nil3 6ose 6r. Hsmundo 5u8 Amanda at Di4toria.
Naging instrumental si Abad 'antos sa pagsulat ng mga tuntunin at konstitus$on ng #,ilippine Pomen>s "ni9ersit$ ang unang
pribado at sektar$ong pamantasan para sa kababai,an sa buong Asia. 'i$ rin ang naging unang Filipinong abogadong pang/
korporas$on ng #,ilippine National *an&. Naging tagapa$ong teknikal si$ ng mis$ong pangkasarinlan ng Filipinas sa
Nstados "nidos noong ()() ,uma%ak ng iba pang mga tungkulin sa pama,alaan ga$a ng abogado ng Manila @ailroad 7ompan$ noong ().B punG ng mis$ong pang/
edukas$on sa Nstados "nidos noong ().C kali,im ng katarungan noong ()+(.
Noong ()?. isinasma si$ ni #angulong Manuel <ue8on sa paglikas ng pama,alaang Komon%elt sa Austral$a ngunit pinili ni$ng manatili sa Filipinas. 1natasan si$
ni <ue8on na maging A4ting #resident at mangasi%a sa mga ba,agi ng bansa na ,indi pa nasasakop ng mga Hapones.
2
Na,Oli si$ ng mga Hapones sa 7ebu kasma ang anak na si 6ose 6r. o #epito noong ((Abril ()?.. Hinatulan si$ ng kamata$an da,il a$a% makipagtulungan sa mga
mananakop. -ago si$ barilin noong . Ma$o ()?. sa Malabang 5anao (5anao del 'ur nga$on) sinabi ni$ ka$ #epito3 Hu%ag kang umi$ak. 1pakita mo sa mga tong
ito na matapang ka. 1sang karangalan ang mamata$ para sa i$ong ba$an.
1lang panguna,ing lansangan sa mga lungsod ng bansa ang ipinangalan sa kani$aQ kab0lang dito ang isang abenida sa Ma$nila na kinatitirikan ng Abad 'antos 5@T
'tation. (#K6) (ed D'A)
!dro Ab0d S0ntos
(31 $"ero 187#-1* $"ero 194*)
'i !dro Ab0d S0ntos a$ isang doktor abogado at lider manggaga%a. 1tinatag ni$a ang #artido 'os$alista ng #ilipinas noong
().) at ang Aguman !ing Maldang Talapagobra noong ()+B.
1sinilang si$ noong +( Nnero (=*C sa San Fernando #ampanga pangana$ sa sampung anak nina Di4ente Abad 'antos at Toribia
-as4o. Kapatid si$ ni 6ose Abad 'antos na naging punong ma,istrado ng Korte 'uprema ng Filipinas. Nagtapos si$a ng
sekundar$a sa 7olegio de 'an 6uan de 5etran. Nag/aral si$a ng medisina sa "nibersidad ng 'anto Tomas. Matapos ang ilang tan
nag/aral naman si$ ang abogas$a. 'i$ a$ naging med$or ng ,ukbong Filipino sa ilalim ni Hen. MaRimino Hi8on noong
!igmaang Filipino/Amerikano. Na,Oli si$ at na,atulan ng .L tang pagkabilanggo da,il sa kani$ang pagkakasangkot sa geril$a.
Nakala$a si$ sa tulong ng Amerikanong abogado na si 6o,n Haussermann.
Noong ()BC pumas si$ sa bar e1amination at nagsimula ng kani$ang karera sa politika3 naging :usti4e o; t,e pea4e ng
kani$ang ba$an mula ()B* ,anggang ()B)Q konse,al ng kani$ang ba$an mula Nnero ()(B ,anggang Marso ()(.Q kinata%an ng
ikala%ang distrito ng #ampanga sa #,ilippine Assembl$ noong ()(C/()..Q mi$embro ng #,ilippine 1ndependen4e Mission sa Nstados "nidos sa pamumunG ni 'ergio
HsmeMa noong ()... Noong ().C naging underse4retar$ ng 2epartment o( Justice ang kapatid ni$ang si 6ose ,bang natalo naman si$ sa pagkagobernador sa
#ampanga. Mula noon a$ ,indi na si$ naglingkod bilang opis$al ng pama,alaan.
'a mga pana,ong i$on sumama si$ sa mga kaibigang sina 7risanto N9angelista Antonio de Hra at 7irilo -ognot para mag/aral sa Mos4o% Russia. Noong ika/.C ng
Hktubre ()+. itinatag ni$a ang #artido 'os$alista ng #ilipinas. Nang sumunod na tan a$ itinatag naman ni$a ang Aguman !ing Maldang Talapagobra na nagla$ong
,umingi ng reporma sa lupa at proteksi$on laban sa abuso ng mga nagmama$/ari ng lupa. Noong * Nob$embre ()+= itinatag ang #artido Komunista ng #ilipinas at
nai,alal si$ bilang bise presidente ,bang si 7risanto N9angelista ang naging pangulo at si &uillermo 7apado4ia naman ang naging panguna,ing tagapangasi%a.
Noong .L Nnero ()?. ,inOli si$ ng mga Hapon kasama ang ibang lider ng bansa. 1kinulong si$a sa Fort 'antiago ,bang ang kani$ang kapatid na si 6ose na naging
#unGng Ma,istrado ng Korte 'uprema noong !is$embre ()?( a$ pinata$ ng mga Hapon. #inaka%alan si$ da,il sa sakit sa ti$an noong ()??. 'umama naman si$ sa
Hukbo ng -a$an 5aban sa Hapon (Hukbala,ap) na itinatag ni 5uis Taru4. Noong (L Nnero ()?L ikinamata$ ni$a ang kani$ang sakit sa ti$an sa isang base ng geril$a
sa Minalin #ampanga. (K55)
Ale3andro .% Abadilla
(1% Marso 19%#-2# Agosto 19#9)
'i Ale3andro .% Abadilla (AIleI,nIdro AIbaId0lI$a) ang kinikilalang Ama ng Modernistang #agtula sa Tagalog. -ukod sa
pagiging makata isa rin si$ng nobelista at kritikong pampanitikan.
'a kani$ang mga akda ,ina,amon at sinasalungat ni Abadilla ang deka,ong paggamit ng tugma at sukat sa tula at ang labis na
romantisismo sa panitikang Tagalog. 1sa si$ sa mga tagapagtatag ng Kapisanang #anitikan at editor/tagapaglat,ala ng
magasin nitng #anitikan upang isulong ang pagpapaunlad ng di/lumalagong panitikang Tagalog. 1tinuturing ang tula ni$ang
Ako ang !aigdig na ,ud$at ng pagsilang ng Modernistang pagtula sa Tagalog bukod sa lumik,a ito ng malaking
kontrobersi$a sa nilalaman at sa an$ong ma$ mala$ang taludturan.
Ang kani$ang mga aklat ng tula a$ Ako ang !aigdig at 1ba #ang Tula (()LL) #iniling mga Tula ni A&A (()CL) at
Tanagabadilla (()C? ()CL)Q ang kani$ang mga nobela a$ 'ing/ganda ng -u,a$ (()?*) at #agkamulat ni Magdalena (()L=).
'i$ ang editor ng mga antolo,i$ang #arnasong Tagalog ang unang pagtitipon sa isang aklat ng mga panguna,ing tula ng mga
makatang Tagalog mula (=BB ,anggang ()?Bs Mga Ku%entong &into (()+C kasama si 7lodualdo del Mundo 'r.) Ang
Maikling Kat,ang Tagalog (()L? kasama si Federi4o 'ebastian at A. !. &. Mariano) at Maikling Kat,a ng .B #anguna,ing
A%tor (()L* kasama si #on4iano -. #. #ineda).
Nagsimula si$ng makilla bilang kontrobersi$al na manunulat noong buksan ni$a ang isang kolum sa pamimilS ng ma,u,usa$ na maikling ku%ento at tula.
#inamagatan ni$a ang kolum na Talaang -ug,a% at minarka,an sa pamamagitan ng isa ,anggang tatlong asterisko ang ipinalalaga$ ni$ang ,usa$ ng isang nalat,alang
akda. Maraming nagalit na katandaan at popular na manunulat da,il malimit na mababE ang kanilang markang asterisko. 'inundan ito ng pagtatatag ni$a ng Kapisanang
#anitikan na binubuo ng mga kabataan noong manunulat at nagsimula ng mga ga%aing ta,asang sumasalungat sa panitikang popular noon.
1sinilang si$ sa Salinas 7a9ite noong (B Marso ()BC sa isang simpleng pamil$a. Nagtapos si$ sa Mababang #aaralan ng -ar$o 'apa at sa Mataas na #aaralan ng
7a9ite. #agkatapos a$ lumipad si$ sa 'eattle Pas,ington sa "stados #nidos upang magtraba,o sa isang maliit na palimbagan. Naging patnugot si$ roon ang
seksi$ong Filipino ng #,ilippine !igest naging tagapangasi%ang editor ng #,ilippine American Reie- at itinatag ang Kapisanang -alagtas na naglala$ong
paunlarin ang %ikang Tagalog. #agbalik sa Filipinas nakamit ni$a ang titulong -atsiler sa 'ining ng #ilosopi$a mula sa "nibersidad ng 'anto Tomas noong ()+(.
Nagsilbi si$ng konse,al sa munisip$o ng 'alinas ,anggang ()+? at pagkaraan a$ naglako ng seguro para sa #,ilippine/Ameri4an Li(e )nsurance. Nagkaroon si$ ng
%along anak sa asa%ang si 7ristina Aingala9a. #umana% si$ noong .C Agosto ()C). (#K6)
3
Napoleon V% Abuea
(2# $"ero 193%+)
1tinang,al na #ambansang Alagad ng 'ining para sa Nskultura noong ()*C si Napoleon V% Abuea (NaIpolI$n Di AbI%JI9a).
'a edad na ?C si$ ang pinakabatang nagkamit ng parangal na ito. Kinikilala rin si$ng Ama ng Makabagong Nskultura sa
Filipinas.
-i,asa si Abue9a sa iba>t ibang larangan ng eskultura. Ma$ kaka$a,an din si$ng gamitin ang iba>t ibang uri ng mater$ales
tulad ng ka,o$ metal at bato. 1lan sa mga obra ni Abue9a na matatagpuan sa mga espas$ong publiko a$ ang sumusunod3
Trans;iguration (()*)) isang mata$og na pigurang Kristo sa Nternal &ardens Memorial #ark sa 7aloo4anQ magkabilaang
krusipi,o altar (()L*) at busto ni #adre !elane$ sa 7,apel o; t,e Hol$ 'a4ri;i4e sa kampus ng "# !ilimanQ labing/apat na
estas$on ng krus ng Kapil$a ng #aaralang 7laret sa Tea4,er>s Dillage !iliman at ng N!'A ',rineQ 'i$am na Musa sa "#
Fa4ult$ 7enter (())?)Q rebulto ni Teodoro M. Kala% sa ,arap ng #ambansang AklatanQ marmol na mi$ural sa -anta$og ng
mga -a$ani sa -undok 'amat -ataanQ at 'unburst sa #eninsula Manila Hotel (())?).
Maibibilang naman sa kani$ang ma,a,alagang obra ang mga sumusunod3 Allegori4al Harpoon kab0lang sa limang ga%a ni$ na la,ok ng Filipinas sa TTT11 Deni4e
-iennale noong ()C?Q Kaganapan (()L+) itinuturing na pinakamaestilo sa kani$ang mga lik,aQ Halik (adobe) nagtamo ng ikala%ang gantimpala sa ika/? taunang
eksibis$on ng Arts Asso4iation o; t,e #,ilippines ()L(Q lumulutang na eskulturang Moses (()L()Q Kiss o; 6udas (ka,o$) nag%agi ng unang gantimpala sa Nksibis$on
ng mga @eli,i$osong 5ik,ang 'ining sa !etroit Mi4,igan "'A (()LL)Q Pater -u;;alo (Marmol) itinang,al sa 't. 5ouis Missouri "'A (()LC)Q at "nkno%n
#oliti4al #risoner gina%aran sa 1nternas$onal na #atimpalak sa Nskultura ng 1nstitute o; 7ontemporar$ Arts 5ondon (()L+).
Maaga si$ng naulila ng mga magulang na sina Kongresista Teodoro Abue9a ng Tagbilaran -o,ol at #uri;i4a4ion Deloso ng 7ebu na pinaslang ng mga Hapones noong
()?? da,il sa pagiging mga geril$a. Nakapagaral si$ at nagtamo ng digri sa Fine Arts sa "nibersidad ng #ilipinas sa pamamagitan ng iskolars,ip mula ka$ #ura
Dillanue9a Kala%.
Nagtapos si$ ng Master sa 'ining sa 7ranbrook A4adem$ o; Art sa Mi4,igan "'A noong ()LL bilang iskolar ng Fulbrig,tU'mit,/Mundt. Nagpatulo$ pa si$ ng pag/
aaral ng 7erami4s sa "ni9ersit$ o; Kansas at Kasa$sa$an ng 'ining sa "nibersidad ng Har9ard sa Nstados "nidos. Noong ()*= ,inirang si Abue9a bilang !ekano ng
7ollege o; Fine Arts sa "nibersidad ng #ilipinas at nanatili sa posis$ong ito ,anggang ()=). Naging kabi$ak ni$ si 'ergia Dalles na naging Kali,im ng National
7enter ;or Mental Healt,. Ma$ tatlo silang anak sina Ami,an Mula%in at !uero.
Kab0lang sa iba pa ni$ng nakamit na parangal ang mga sumusunod3 mga ga%ad mula sa Art Asso4iation o; t,e #,ilippines (()L( ()L. ()L+ ()L?
()L= ()*? at ()**)Q Natatanging Alumnus ng '4,ool o; Fine Arts "# &olden 6ubilee (()L=)Q @epubli4 A%ard para sa Nskultura (()L))Q Ten Hutstanding Voung Men
o; t,e #,ilippines (()L))Q 7ultural Heritage A%ard (()CC). (@D@) (ed &'A)
.regorio Aglipa$
(* Mayo 18#%-1 Setyembre 194%)
'i .regorio L% Aglipa$ (&reIgrI$o Nl AgIl0Ipa$) a$ isang makaba$ang lider ng mga paring Filipino at unang
Hbispo MaRimo ng 1glesia Filipina 1ndependiente ang simba,ang kilal nga$on sa ta%ag na 'imba,ang Aglipa$.
1pinanganak si Aglipa$ noong L Ma$o (=CB sa -ata4 1lo4os Norte. 'a murEng edad a$ naulila si$ at lumaki sa mga
saka,an ng tabako. 'a edad katorse nakulong si$ da,il ,indi nakamit ang takdang dami ng aning tabako. Nag/aral
si$ ng pagpapari sa seminar$o ng mga Agustino sa Digan at ng mga !ominiko sa 7olegio de 'an 6uan de 5etran sa
Ma$nila. Nang sumiklab ang rebolus$on laban sa mga Nspan$ol isa na si$ng kura paroko at ,indi ito nakasagabal
para kumilos si$ at tumulong sa mga Katipunero.
Noong (=)= ,inirang si$ ni Hen. Nmilio Aguinaldo na Di4ario &eneral 7astrense ng rebolus$onar$ong
pama,alaan. 1big sabi,in si$ ang pinunGng espirit%al ng mga Filipino at doon nagsimula ang tinata%ag nga$ong
rebolus$ong panreli,i$on sa bansa. Nang pana,ong i$on nakita ni$ na %alang karapatan ang mga paring Filipino
,a%ak ng mga ;raile ang malalaking lupain at %alang ,ini,irang na obispong Filipino ang #apa. !a,il dito si$ at
ang iba pang paring Filipino a$ ,umi%ala$ sa 'imba,ang Katoliko. 1tinatag nil noong .C Hktubre ()B. ang 1glesia
Filipina 1ndependiente. Noong Nnero ()B+ ,inirang si$ bilang Hbispo MaRimo ng bagong simba,an ng mga
obispo ng Ma$nila 7a9ite Nue9a N4i:a 1sabela 7aga$an #angasinan at Abra.
Tatlumpu>t %along taon ni$ng pinamunuan ang simba,ang ito. -ago namata$ kumandidato si$ng presidente sa eleksi$on ng Komon%elt (kasama si Norberto
Nabong ng #artido Komunista bilang bise/presidente) pero natalo kina Manuel 5. <ue8on at 'ergio HsmeMa.
Noong ()+) ikinasal si$ ka$ !. #ilar 6amias $ Der. Namata$ si$ noong ( 'et$embre ()?B. Hanggang nga$on ang simba,ang itinatag ni$ a$ nananatiling simbolo ng
pagnanais ng mga Filipino na maging mala$a mula sa mga da$u,an. (#K6) (ed D'A)
"milio F% Aguinaldo
(2# Marso 18#9-# Pebrero 19#4)
'i "milio Fam$ Aguinaldo (NIm0lI$o FImi AIgiInlIdo) ang una>t ,ul0ng pangulo ng "nang @epublika ng Filipinas. 1pinanganak si
Aguinaldo sa Ka%it 7a9ite noong .C Marso (=C) kina 7arlos Aguinaldo at Trinidad Fam$. Ma$ kabu,a$an ang pamil$a ni$ ngunit
tumigil sa pag/aaral sa Aguinaldo noong nsa ikatlong taon ng segunda enseMan8a at tumulong sa negos$o ng mga magulang. Noong
(=)L na,alal si$ ng Ka%it na 4apitan muni4ipal ang binagong ta%ag sa gobernadorsil$o o punG ng ba$an sa ilalim ng -atas Maura.
4
1kinasal din si$ ka$ Hilaria del @osario. Nang mabalitaan ang Katipunan nagpunta si$ ng Ma$nila at nanumpang kasapi. #agsiklab ng Himagsikang (=)C nakilla
si$ sa mga matagumpa$ na labanan sa 7a9ite. Nang magkaroon ng ,alalan sa Te:eros noong .. Marso (=)* si$ ang na,alal na pangulo ng binagong pama,alaang
mapang,imagsik.
1nilipat ni$ ang ,impilan ng pama,alaang mapang,imagsik sa -i$akna/bato'an Miguel de Ma$umo -ula4an. !oon din si$ lumagda sa kasunduan ang Kasunduang
-i$ak/na/bato noong (?/(L !is$embre (=)* na pansamantalang nagtigil sa ,imagsikan ,bang kusa si$ng nadesti$ero sa Hong Kong kasma ang iba pang lider
rebolus$onar$o. #agkaraan ng ilang bu%an bumalik si Aguinaldo sa Filipinas ipina,a$ag ang kasarinlan ng Filipinas noong (. Hun$o (=)= mula sa kani$ang ta,anan
sa Ka%it at sinimulan ang ikala%ang $ugto ng Himagsikang Filipino. Noong .+ Nnero (=)) pormal na ipina,a$ag ang "nang @epublika ng Filipinas sa Malolos
-ula4an. Halos kasunod nit ang pagsiklab din ng !igmaang FilipinoFilipino noong #ebrero (=)) na nau%i sa pag/urong ng ,ukbong Filipino pa/Hilagang 5u8on.
Nadakip si Aguinadlo sa #alanan 1sabela noong .+ Marso ()B( at tulu$ang bumagsak ang @epublikang Malolos.
Nabi$udo si$ noong ().( at pinakasalan si Hilaria Agon4illo noong ()+B. Kumandidato si$ng pangulo ng pama,alaang Komon%elt ngunit tinlo ni Manuel 5.
<ue8on. Namata$ si$ noong C #ebrero ()C? ngunit naabutan pa ni$ng ipina,a$ag ni #angulong !iosdado #. Ma4apagal ang Hun$o (. bilang Ara% ng Kala$aan ng
Filipinas. (D'A)
Arturo Alcaraz
(22 Marso 191#-1% Marso 2%%1)
'i Arturo Alcaraz (ArItOIro AlIkaIr8) a$ isang bulkanlog (9ol4anologist) na kinikilla bilang Ama ng #agsulong ng
Nner,i$ang Heotermal ng Filipinas. Ang kani$ang mga pag/aaral sa mga bulkan ng kapuluan at ang ener,i$a na maaaring
maku,a mula sa mga ito ang pumuka% sa pambansang interes ,inggil sa geot'erma( e"ergy. Malaki ang ginampanan ni$a
sa pagtitirik ng mga plantang ,eotermal sa buong bansa tulad sa Ti%i -undok Makiling -undok -ana,a% at 5e$te.
Masasabing ini,anda ng kani$ang pagpupursigi ang bansa laban sa mga krisis ener,i$a (i.e. sa krudo) na tumama dito at
nagpasibol sa isang industri$ang lumik,a ng maraming traba,o.

Noong ()?. si$ ang naging 7,ie; &eop,$si4ist ng #,ilippine Peat,er -ureau. Noong ()L( ,inirang si$ng 7,ie;
Dol4anologist ng bagongtatag na 7ommission on Dol4anolog$. Noong ()LL gina%aran si$ ng &uggen,eim Fello%s,ip.
Noong ()C* kabilang si Al4ara8 sa mga nagpaila% ng bombil$a gamit ang ener,i$a mula sa isang bulkan malapit sa Ti%iQ
ito ang unang nilik,ang ,eotermal na ener,i$a sa bansa. Noong ()C= gina%aran si$ ng #residential A%ard o; Merit.
Noong ()=. ,inirang si$ng @amon Magsa$sa$ A%ardee ;or &o9ernment 'er9i4e.

1sinilang si$ noong .( Marso ()(C sa Ma$nila kina 7onrado Al4ara8 at #a8 #ineda. Nag/aral si$ ng elementar$a sa
5u4ena <ue8on at ,a$/iskul sa 7amarines Norte at -aguio. 'a ,uling lugar na si$ng nagtatamasa noon ng kasagsagan sa
pagmimina napuka% ang kani$ang ,ilig sa pagmimina at ,eolo,i$a. Nagtapos si$ ng -' Mining Nngineering sa Mapua
1nstitute o; Te4,nolog$ noong ()+* at M' &eolog$ sa "ni9ersit$ o; Pis4onsin noong ()?(. #agkaraan a$ nag/aral din si$ sa "ni9ersit$ o; 7ali;ornia at -erkele$ at
gina%aran ng 7erti;i4ate in Dol4anolog$. Nagkaroon si$ ng tatlong anak sa asa%ang si 5ilia 'alas. #umana% si$ noong (B Marso .BB(. (#K6)
Virgilio S% Almario
(9 Marso 1944+)
'i Virgilio S% Almario (DerI,0lI$o Ns AlImrI$o) a$ isa sa mga nangungunang makata iskolar at kritiko sa bansa
bukod sa pagiging ma,usa$ na propesor tagasalin pabliser editor leksikograpo at tagapama,alang pangkultura. !a,il
sa mga naiambag ni$ sa iba>t ibang larangan ng sining at kulturang Filipino lalo na sa larangan ng panitikan kinilala
si$ng #ambansang Alagad ng 'ining para sa #anitikan noong .BB+.

-ilang makata kilala si$ bilang si @io Alma. 1nilat,ala ni$ noong ()C* ang kani$ang unang koleksi$on ng mga tula
ang Makinas$on at 1lang Tula. 'inundan ito ng sampu pang koleksi$on. 5a,at ng nailat,ala ni$ng tula a$ tinipon ng
".#. #ress at inilimbag sa dala%ang tomong "na Kong Milen$um.

1sa rin si Almario sa pinakamasigasig na iskolar at kritiko sa panitikan ng Filipinas lalo na sa panulaang Tagalog.
Noong ()*. inilat,ala ni$ ang Ang Makata sa #ana,on ng Makina isang kalipunan ng mga panunuring
pampanulaan. 'inundan pa ito ng mga pag/aaral ,inggil sa kasa$sa$ang pampanulaan at mga pananaliksik tungkol sa
katutubong tradis$on ng pagtula kab0lang ang Taludtod at Taling,aga (()CLQ ())() Palong !ekada ng Makabagong
Tulang #ilipino (()=() -alagtasismo Dersus Modernismo (()=?) Kung 'ino ang Kumat,a Kina -agongbanta
Hssorio Herrera atbp. (()).) #anitikan ng @ebolus$on (g (=)C) (())+) at #ag/una%a sa Ating #agtula (.BBC)
Ma,igit 'ansiglo ng Makabagong Tula sa Filipinas (.BBC).

Ang kani$ang pagsuba$ba$ sa %ikang Filipino a$ makikita sa Filipino ng mga Filipino (())+Q .BB)) at Tradis$on at Pikang Filipino (())=) #atnuba$ sa Masinop na
#agsulat (()=() isang man%al sa estilo at "# !iksi$onar$ong Filipino (.BB(Q .B(B) ang maituturing nga$ong pinakakompre,ensibong monolinggu%al na
diksi$onar$o sa %ikang pambansa. Nagsalin din si Almario ng mga ,alimba%a ng pinakama,u,usa$ na akda ng daigdig at inilibro sa Makabagong Tinig ng 'iglo
(()=)). Nagsalin din si$ para sa teatro at isinalin ang Noli at Fili (()))) ni @i8al na kinilala bilang pinakama,usa$ sa larangan ng pagsasalin ng Manila 7riti4s 7ir4le.
-ukod dito naging lider si$ sa akadem$a at sa mga organisas$ong pangkultura at naging guro ng mga kabataang manunulat ga$a sa 51@A (5inangan sa 1ma,en
@etorika at An$o).

!a,il dito tumanggap si$ ng maraming ga%ad at gantimpala ga$a ng THVM para sa panitikan (()=+) 'out,east Asia Prite A%ard o; -angkok (()=)) !angal ng
5ipi A%ard (())+Q .BB=) ng -ula4anQ &a%ad #atnuba$ ng 'ining (()).) ng 5ungsod Ma$nilaQ &antimpalang <ue8on (())+) ng 5ungsod <ue8on. #inaka,uling
pagkilalang natanggap ni$ ang &a%ad !i%a ng 5a,i ng 5ungsod Ma$nila (.B(B).

1pinanganak si Almario sa 7amias 'an Miguel de Ma$umo -ula4an kina @i4ardo Almario at Feli4iana 'enadren. Nagtapos si$ ng A.-. #oliti4al '4ien4e sa
"nibersidad ng #ilipinas noong ()C+ at naging guro sa 'an Miguel Hig, '4,ool na kani$a ring pinagtapusan ng kani$ang sekundar$ang pag/aaral. #agkaraan nagturo
si$ sa !epartment o; #,ilippine 'tudies ng #amantasang Ateneo de Manila noong ()C). Nang magturo si$ sa #,ilippine '4ien4e Hig, '4,ool kumu,a si$ ng M.A.
5
sa Filipino sa ".#. at natamo ni$ ang digri noong ()*?. Noong .BB) pinagkalooban si$ ng ,onoris 4ausa ng "ni9ersit$ o; @egina 7armeli ng -ula4an at sa
kasaluku$an si$ a$ pro;essor emeritus sa ".#. 1kinasal si$ ka$ Nmelina -. 'oriano at bini$a$aan ng tatlong anak sina Asa Di4toria Ani @osa at Agno Dirgilio.
(&'A)
!dro Almaz0n
("amatay 1##1)
'i !dro Almaz0n ang pinunG ng unang pag/aalsa sa 1lo4os laban sa mga Nspan$ol. 1sa si$ng ma$amang mamama$an sa 'an
Ni4olas 1lo4os Norte ngunit poot sa pang/aapi ng mga Nspan$ol ka$K nag/isip ng pag/aalsa. "na ni$ang kasma sa planong
pag/aalsa si 6uan Magsanop isang lider sa -angui at nagkasundo silng ipakasal ang mga anak upang tumiba$ ang kanilang
pagkakaisa.

Naging magandang pagkakatan ang pag/aalsa ni Andres Malong sa #angasinan na ipinroklamang ,ari noong !is$embre
(CCB. !a,il natutok ang pansin ng militar ka$ Malong ,inimok nina Alma8an ang mga tao para mag,imagsik na rin. #uma$ag
si &aspar 7ristobal ng 5aoag at pati ang mga pinunG ng Kalinga at 1sneg ,anggang 7aga$an. Noong +( Nnero (CC( pinasok
ng mga rebelde ang simba,an ng 7la9eria bini,ag ang !ominikong si Fra$ 6ose 'anta Maria at pinugutan. Kinabukasan
nlusob naman ng mga rebelde ang Nar9a4an nabi,ag ang Agustinong si Fra$ 6ose Arias at pinugutan din. 1pinadal ang ulo ni
Arias ka$ Magsanop na dinal naman ito ka$ Alma8an. Nagtipon ang mga pangkat ng rebelde at ipnroklama si Alma8an na
Hari ng 1lo4os. 1sang korona na naku,a sa isang estat%a sa simba,an ang ipinutong ka$ Alma8an.

#agdating ng #ebrero nagpadal ng ,ukbo ang pama,alaang Nspan$ol sa pamumunG ni 5oren8o AlWueros. -inuo ito ng ilang Nspan$ol at ma,igit sanlibong
katutubong sundalo. Hini,inta$ noon nina Alma8an ang malaking pangkat ng mga tagapagtagu$od mulang 1lo4os 'ur. 'ubalit mabilis na sumalaka$ si ArWueros at
napilitang tumakbo sa gubat ang nabiglang ,ukbo ni Alma8an. 'a tulong ng mga kolabore$tor na 1lokano natunton si Magsanop at nagpakamata$ ito bago mabi,ag.
1pinagpatulo$ ni Alma8an ang pakikibka. Nang masusukol na sinabing sumaka$ si$ sa kaba$o at lumusob sa mga kaa%a$. Nabi,ag si$ at binita$ sa plasa ng ba$an.
(D'A)
4eodra Alnso
(9 ,obyembre 1827-23 Agosto 1911)
Napaka,alaga ng tungkulin ni Teodora Morales Alonso @ealonda $ <uintos o 4eodra Alnso sa pag,ubog ng
kamala$an ng kani$ang anak na si
6ose @i8al. 'inasabing ang kalipunan ng mga libro ni !on$a 5ola$ ang isa sa pinakaekstensibong koleksi$on ng
kani$ang pana,on. Ang kani$ang
pagmama,al sa sining at panitikan ga$undin ang kani$ang pagiging disiplinado sa pagtupad sa oras ang naipsa
ni$ang katangian sa kani$ang mga anak lalo na sa pambansang ba$ani. 'a isang li,am ni 6ose @i8al ka$ Ferdinand
-lumentritt kani$ang sinabi na ang Ang naku,a kong edukas$on noong batE ang ,umubog sa aking mga ugali sa
kasaluku$an.

1pinanganak si Teodora Alonso sa Meisik Ma$nila noong ) Nob$embre (=.*. -unso sa limang anak nina 5oren8o
Alberto Alonso isang sur9e$or at dating 4apitan muni4ipal ng -iMan 5aguna at ni -rigida de &uintos si !on$a
5ola$ a$ lumaki sa -iMan at nag/aral sa esku%ela,an ng mga pari. Nang magdalaga pinadal si$ ng mga magulang
sa Ma$nila upang mag/aral sa 7olegio de 'anta @osa. Noong mga pana,ong i$on bibi,ira lmang pag/aralin ang mga
babae ka$K masasabing isa sa iilang edukadong kababai,an ng kani$ang pana,on si !on$a 5ola$.

1kinasal si !on$a 5ola$ ka$ Fran4is4o Mer4ado noong .= Hun$o (=?=. Nagkaroon sil ng (( anak3 si$am na babae at dala%ang lalaki. Nanira,an sil sa ba$an ni
Fran4is4o Mer4ado sa 7alamba. 'i$ ang namama,ala sa mga itinitindang bigas mais at asukal mula sa kanilang lupain kasaba$ ng pagnenegos$o ni$a ng tela at
pagga%a ng arina. Nagbuks din si !on$a 5ola$ ng maliit na tinda,an sa ibabK ng kanilang ba,a$/na/bato. Ma$roon ding pu%esto ng tinda,an sa palengke ang mag/
anak na @i8al na si !on$a 5ola$ mismo ang nagpapatakbo.

Ma$ mapait ding karanasan si !on$a 5ola$ sa kama$ ng mga Nspan$ol. Noong (=*( inakusa,an si !on$a 5ola$ ng tangkang paglason sa kinakasama ng kani$ang
kamag/anak na si 6ose Alberto. Ka,it na idinulog at napa%alang/sala ang matanda napiit si$ sa bilinggauan ng 'ta.7ru8 5aguna nang dala%ang tan. Matapos ang
,alos tatlong dekada muling nasangkot si !on$a 5ola$ sa isang kontrebersi$a. HinOli ang matanda da,il malX ang dal/dal ni$ang sedula. 1ba ang kani$ang pangalang
nakalaga$ sa sedula ka$sa kani$ang kinagisnang pangalan. 'a ,alip na Teodora Alonso @ealonda de @i8al kani$ang ginagamit lmang a$ Teodora Alonso. Ka,it na C?
na tang gulang na pinalakad pa rin si !on$a 5ola$ mula ba$an ng 7alamba ,anggang 'ta. 7ru8. Na,abag ang opis$al ng pama,alaan sa kalaga$an ng matanda ka$K
ipinag/utos na pala$ain ito agad.

-ago barilin si 6ose @i8al sa -agumba$an nagmakaa%a si !on$a 5ola$ ka$ &obernador Heneral @amon -lan4o. 'inasabing ang malaking ,agdanan sa #alas$o ng
Mala4aMang a$ inak$at ng matanda nang palu,od upang ,umingi lamang ng pardon. Ang nasabing kilos ni Teodora Alonso a$ si$ ring ginaga%a nga$on ng mga
bagong ,alal na pangulo ng Filipinas sa kanilang unang pag/aka$at sa Mala4aMang bilang presidente. 1sa itong simbolo ng pagtanggap sa ,mon na pala$ain ang bansa
sa kinasasadlakan nitng ,irap. Namata$ si Teodora Alonso noong .+ Agosto ()((. ('6)
Fern0ndo C% Amorslo
'i Fern0ndo C% Amorslo ang pinakaunang gina%aran ng karangalang #ambansang Alagad ng 'ining sa #intura noong ()*..
'i Amorsolo ang pinakamaningning na kinata%an ng pana,ong klasiko sa sining bis%al sa Filipinas. Kinikilala rin si$ng
Ang Maestro at &rand Hld Man ng sining sa Filipinas noong nabubu,a$ pa.

Ang malik,aing paggamit ng li%anag sa partikular ng ba4klig,ting ang pinakamalaking kontribus$on ni Amorsolo sa
pagpipinta sa Filipinas. Ang tingkad ng maningning na li%anag na nagmumula sa likuran ng kani$ang mga paksa a$
6
nagtatampok sa isang ba,agi ng kani$ang kambasFsa mga da,on ng mga punG tik%as ng bu,ok ngiti sa mga labS at umbok ng dibdib ng dalagang Filipina.
Masakla% ang larangan ng mga obra ni AmorsoloF mula sa mga portrait ng mga kilala at ma$a$amang tao lara%an ng mga tana%in ,anggang sa dibu,o sa mga
pabalat ng libro at magasin. Ngunit naging tatak ng lik,ang Amorsolo ang pagtatang,al ng mga pa$ak pa$apa at pang/ara%/ara% na bu,a$ ng mga naninira,an sa
lala%igan.

Ang mataas na antas ng kasiningan a$ napanatili ni Amorosolo sa kabila ng dalas at dami nit. Ang mga pinturang oleo pa lamang ni$ a$ tinata$ang aabot na sa libo.
!a,il sa mga ti$ak na ,agod a$ mabilis na natatapos ni Amorsolo ang kani$ang mga lik,a. Ang tatlong malalaking pintura ni$ para sa #,ilippine #a9illion na ginamit
sa ()+( #aris NRposition a$ natapos ni$ sa loob lamang ng isang bu%an. 1lan pa sa mga kilalang obra ni Amorsolo a$ ang Maiden in a 'tream !alagang -ukid
5a9anderas Famil$ in a -an4a Tinikling Har9est '4ene at -arrio Fiesta. Ang @i4e #lanting na gina%a ni Amorsolo noong ().. a$ naging pinakapopular na ,ulag%a$
sa pana,on ng Komon%elt. 5umik,a rin si$ ng mga obrang nagtatang,al sa kasa$sa$an ng Filipinas ga$a ng Narl$ Filipino 'tate Pedding Traders 'ikatuna T,e
First Mass in t,e #,ilippines T,e -uilding o; 1ntramuros at -urning o; t,e 1dol.

1sinilang si$ noong +B Ma$o (=). sa 7alle Herran sa #a4o Ma$nila sa mag/asa%ang #edro Amorsolo at -oni;a4ia 7ueto. Ang malaking ba,agi ng kani$ang kabataan
a$ ipinamalagi ni$ sa !aet 7amarines Norte. Nagaral si$ sa "nibersidad ng #ilipinas '4,ool o; Fine Arts na pinagturuan din ng kani$ang ti$u,ing pintor na si Fabian
de la @osa. 1sa si$ sa mga pinakaunang nagtapos doon at nagkamit pa ng maraming karangalan.

Kab0lang sa mga pagkilalang igina%ad sa kani$a ang Hutstanding "# Alumnus ()?BQ @i8al #ro/#atria A%ard ()C(Q #atnuba$ ng 'ining at Kalinangan A%ard mula sa
5ungsod Ma$nila ()C+Q @epubli4 7ultural Heritage A%ard ()C*Q at &a%ad 77# para sa 'ining ()*.. 5umik,a si$ ng mga obra ,anggang sa mamata$ noong .?
Abril ()*.. (@D@) (ed &'A)
Ang ,iu&o&
(1 Marso 1931-9 Mayo 2005)
'i Ang ,iu&o& (Ang KiI$OIkok) a$ ,inirang na #ambansang Alagad ng 'ining para sa 'ining -is%al noong .BB(. Kinikilala si$ng
panguna,ing modernistang pintor sa Filipinas.

Ang lik,ang Kiukok a$ ma$ matingkad na partikularidad sa estilo disen$o at pamamaran. Ma$roon itong ti$ak na kaisa,an identidad
na bis%al at sistema ng metapora ka$K ang mga obra ni$ a$ kag$at na nakikilala. Tan$ag sa kani$ang mga ekspres$onistang
rendis$on ang karani%ang mga baga$/baga$ ga$a ng aso pusa isda kalansa$ tinik sabong basurang pabrika barb %a$r ga$undin
ang mga kadalasang tema sa sining na magina magsing/irog ,ubad na kata%an at krusipi,o.

'inasabing nagpapa,i%atig ng maiigting na damdamin tulad ng pusok da,as ,inagpis pagpapakasakit at linggatong ang kalak,an ng
mga lara%ang ipininta ni Kiukok. Mga ima,eng karima/rimarim at kagila/gilalas ang ma,alagang ba,agi ng kani$ang mga pinta.
Matingkad ang mga kula$ mara,as ang ,agod ng pinsel siksik at makipot ang mga espas$o dinamiko at tensi$onado. Mababanaag
ang pagsasanib ng implu%ensi$ang kubismo ekspres$onismo at surealismo sa kani$ang mga lik,a. Ang mga tau,an sa kani$ang mga
pintura a$ mga pa$aso magbubukid manggaga%a at mangingisda. Madalas ni$ng itinatampok ang tema ng pagkakabitag at
pagpupumiglas.

Ma,alagang ba,agi ng mga obra ni Kiukok a$ ang ser$e ng krusipi,o. Mala$o sa taimtim o realistikong kop$a ng importanteng sagisag na ito ng Katolisismo sa sining
ni Kiukok a$ naging mabisang pagpapa,a$ag ng pig,ati at pagpapakasakit ang krusipi,o. Naging mabisang be,ikulo ito sa sining na nakagigitla umaantig at sa
proseso a$ nagmumulat.

Hagip ng sining ni Kiukok ang konteksto ng pasismo ng batas militar. 'inagisag ito sa kani$ang mga sundalong unipormado at ma$ aserong ,elmet na mabalasik at
sumising,al. 1pina,i,i%atig sa kani$ang mga pigurang ,ubo>t ,ubad ang pag,u,umi$a% ang pagkalugmok at pagalpas.

'ina Di4ente Ang at 7,in 5im mga migranteng Tsino na nana,anan sa 5ungsod !a9ao ang kani$ang mga magulang. Nagtapos si$ ng digri sa sining sa "'T (()L./
()L?). 'i Di4ente Manansala a$ isa sa kani$ang mga naging guro. Ka$K naman mababanaag ang implu%ensi$a ng kubismo ni Manansala sa kani$ang mga naunang
pintura.

Kinata%an ni$ ang Filipinas sa maraming internas$onal na pagtatang,al pansining sa Asia ka$K naman ang kani$ang mga ga%a a$ isa sa mga mas kilala sa ba,aging
ito ng daigdig.

Nagtamo na si Kiukok ng mga ga%ad mula sa Arts Association o; t,e #,ilippines (AA#) pambansang patimpalak sa sining ng ',ell National Museum o( Modern
Art sa Ha%aii at 'entrong #angkultura ng #ilipinas. Kinilala rin si$ng Hutstanding H9erseas 7,inese (()C() at pinagkalooban ng Ara% ng Ma$nila A%ard (()*C).
(@D@) (ed &'A)
!ablo S% Antonio
(2* $"ero 19%1-14 -!"yo 197*)
1sang arkitekto si !ablo S% Antonio (#bIlo Ns AnItnI$o) at itinuturing na tagapag,a%an ng landas para sa modernong
arkitektura na umaangkop sa kaligiran kaugalian at pangangailangan ng mga Filipino. 1gina%ad sa kani$a ang #ambansang
Alagad ng 'ining sa Arkitektura noong ()*C. 'a kani$ang ma,igit ?+ taon sa larangan ng arkitektura ang kani$ang mataas na
kalidad ng pagga%a at %alang kapares na pagpapa,alaga sa propes$on a$ katangi/tangi at nagsilbing inspiras$on sa mga
sumusunod sa kani$ang $apak. #inili ni$ na guma%a nang ma$ pagpapa,alaga sa kalikasan. Kilal ang lik,ang Antonio sa
paggamit ng natural na li%anag at bentilas$on at kung ga$on a$ %alang pag/aaksa$a sa ener,i$a malilinis at makikinis na mga
lin$a mga kurbang nakapaloob sa mga estruktura at malalaking buks na espas$o at ma$a$abong na ,ardin. Nanini%ala si$ na
ang mga Filipino a$ mga buks na tao ,indi nakaga%ian ang ,arang o ,angga,an. Ka$K naman ang mga ba,a$ na lik,a ni
Antonio a$ ma$ mala%ak na sala na nakaugna$ sa iba pang parte ng ba,a$ nang %alang ,arang o dibis$on.

-inago ni Antonio ang muk,a ng Kama$nilaan. 'i Antonio ang nama,ala sa konstruksi$on ng NRe4uti9e -uilding sa Ta;t A9enue
kanto ng #. -urgos 't. (nga$on a$ National Museum). 'i$ ang arkitekto ng maraming gusali ng mga paaralan/Ni4anor @e$es
Hall Administration -uilding 5ome "conomics -uilding at &irls 5igh School ng Far Nastern "ni9ersit$Q Auditorium at
NRe4uti9eH;;i4es ng "ni9ersit$ o; t,e NastQ at A;able 7ollege o; Medi4ine. 1tina$Y rin ni$ ang mga opisina ospital at iba pang
gusaling pampubliko tulad ng #N- ,ead o;;i4e at mga bran4, o;;i4es 'inger 'e%ing Ma4,ine H;;i4e mga estas$on at terminal
7
ng Manila @ailroad 7ompan$ 7artimar ',opping 7enter -el/Air Apartment na matatagpuan sa @oRas -l9d. Taliba/Danguardia/Times AnneR -ldg @amon @o4es
#ubli4ations -uilding (nga$on a$ &u8man 1nstitute o; Te4,nolog$) Manila 7it$ Hospital (nga$on a$ National 7,ildren>s Hospital) at !e 5a 'alle 7,apel.

1pinanganak si$ noong .L Nnero ()B( sa -alanga -ataan. Nakaisangdibdib si$ ni Marina @e$es isang bantog na pangalan sa haute couture noon at bini$a$aan ng
anim na anak. Tatlo rito a$ naging mga arkitekto rin sina #ablo 6r. 5uis at @amon. Naging dra;tsman si$ sa -ureau o; !ublic /or&s upang matustusan ang sariling
pag/aaral sa paaralang sekundar$a at sa Mapua )nstitute o( 4echnolog$ ,anggang makatapos ng kursong Arkitektura. Kumu,a si$ ng karagdagang pag/aaral sa
"ni9ersit$ o; 5ondon sa Nngland sa tulong ni !on @amon A. Are9alo. 'a kompan$a ni !on @amon na 'ta. 7lara 5umber 7ompan$ maglilingkod si Antonio bilang
ganap na arkitekto ,anggang sa maita$Y nit ang sariling kompan$a. (@D@) (ed D'A)
.aspar A6uino de *elen
1tinuturing na unang panguna,ing makatang Tagalog sa pana,on ng kolon$alismong Nspan$ol si .aspar A6uino 2e *elen (&asIpr AIk0Ino
!e -eIlJn). Kinikilla si$ sa kani$ang Ang Ma,al na #assion ni 6esu 7,ristong #. Natin na Tola ang unang nalat,alang pas$ong tula sa
bansa. Nalat,ala ang nasabing pas$on bilang ba,agi ng kani$ang librong Manga panalanging pagtatagobilin sa 4aloloua nang tauong
nag,i,ingalo ((*B+) na salin ng @e4omenda4ion del alma ni Tomas de Dilla4astin. Naglalaman ito ng mga ,akbang sa pagpapa,id ng santo
oleo sa ma$sak0t at nag,i,ingalo at iba pang rit%al at dasal para sa pagliligtas ng kani$ang kalulu%a. 1to ang da,ilan a$on ka$ -ien9enido
5umbera ka$K ang Ang Ma,al na #assion ni AWuino de -elen a$ sumasakla% lmang sa ,ul0ng $ugto ng bO,a$ ni Hesukristo.

1tinatag ng Ang Ma,al na #assion ang an$o ng saknong ng pas$n. -inubuo ang saknong ng limang taludtod na ma$ is,ang tugma at ang
ba%at taludtod a$ ma$ sOkat na %along pantig. Kinilla rin ni 5umbera ang ,usa$ ni AWuino de -elen tungo sa pagsasakatutubo ng ilang
di%a ng bO,a$ ni Kristo at nakatulong upang madalX itong mauna%aan ng madla. Halimba%a sinurot ng a%tor si Hudas matapos pagtaksilan si Hesus ngunit ,indi
da,il nagkasla sa !i$os. 'a ,alip ang ipinansurot a$ ang katutubong konsepto ng utang/na/loob. 1pinaalaala na lumaki si Hudas na matalik na kaibigan ni Hesus
itinuring si$ng kasamba,$ sa ba,a$ ni Maria nagslo sil sa pagkain at ipinag,a,ain ng ka,it ba,a% kapag naliga% sa ta,anan nina Hesus. 'a maikling salitK sa
,lag,ang Filipino si Hudas a$ %alang utang/na/loob3

!i 4a$o$ nagsasangba,a$
1$sa ang in$ong dulang2
7un i4ao a$ longmiligao
Ma$ laan sa i$ong ba,ao
7anin at anoanoman.

Palang gaanong ulat sa bO,a$ ni AWuino de -elen. 1sinilang si$ sa @osario -atangas at naging tagapangasi%a ng imprenta ng mga Hes%ita sa Ma$nila mula (*B?
,anggang (*(C. -a,agi si$ ng prin4ipalia at nagkaroon ng edukas$ong nag,anda sa kani$a bilang isang ma,usa$ na tagapangasi%a ng imprenta. (D'A)
*enigno A6uino Jr%
(27 ,obyembre 1932-21 Agosto 1983)
'i *enigno Simeon A6uino Jr. (-eIn0gIno 'imI$n AIk0Ino) mas kilala bilang Nino$ a$ isang Filipinong senador na naging
panguna,ing kritiko laban ka$ #angulong Ferdinand N. Mar4os noong pana,on ng diktadura. #inaslang si$ sa #aliparang
#andaigdig ng Ma$nila pagkau%i mula sa desti$ero sa Nstados "nidos. Ang kani$ang pagkamata$ ang nagsilbing mitsa ng
pagkakaluklok ng kani$ang ma$ba,a$ si 7ora8on 7o:uang4o AWuino bilang #angulo na pumalit sa .B tang re,imeng Mar4os.

1sinilang si$ sa 7on4ep4ion Tarla4 noong .* Nob$embre ()+. kina Aurora AWuino/AWuino at -enigno '. AWuino 'r. dating
Assembl$man. Ang kani$ang lolo si 'er9illano AWuino a$ isang ,eneral sa ,ukbong rebolus$onar$o ni Nmilio Aguinaldo. #umasok
si$ sa Ateneo de Manila upang mag/aral ng batsil$er sa sining. Hindi ni$ ito natapos sapagkat pinilSng maging per$odista. 'a edad
(* si AWuino para sa pa,a$agang &'e Ma"i(a &imes ni 6oaWuin 7,ino @o4es ang naging pinakabatEng korespondent para sa
!igmaang Korea at sinundan ni$ doon ang mga ga%ain ng mga sundalong Filipino (#NFTHK). Natamo ni$ da,il sa Korea ang #,ilippine 5egion o; Honor na
igina%ad sa kani$a ni #angulong Nlpidio <uirino sa edad na (=. Kumu,a si$ ng abogas$a sa "nibersidad ng #ilipinas ngunit ,indi ni$ rin ito natapos.

'a edad na .. na,alal si AWuino bilang alkalde ng 7on4ep4ion Tarla4. 'i$ ang naging pinakabatEng bise/gobernador noon ng bansa sa edad na .*. !ala%ang taon
lang ang lilipas bago si$ maging gobernador ng lala%igan. Noong ()C* sa edad +? si$ ang naging pinakabatEng ,alal na senador sa kasa$sa$an ng Filipinas. !i
malaon a$ umusbong si AWuino bilang panguna,ing kritiko laban ka$ Mar4os at sa asa%a nitng si 1melda. Nang ipa,a$ag ang -atas Militar noong 'et$embre ()*.
dinakip si AWuino at nakulong ng maraming taon. Nagkaroon si$ ng sakit sa puso at pina,intulutang lumabas ng bansa upang maopera,an sa Nstados "nidos. 'inubok
ni$ng bumalik sa Filipinas noong ()=+ ngunit pagtuntong pa lamang ni$ sa paliparan ng M1A binaril si$ sa ulo. Ang pagpaslang sa kani$a ang isa sa mga
pang$a$aring nagdulot sa #eople #o%er (N!'A) @e9olution ng ()=C na nagbalik ng kala$aan sa taumba$an at sa pagkakaluklok sa kani$ang ini%ang ma$ba,a$ na si
7ora8on AWuino bilang #angulo ng bansa. Noong .B(B na,alal din bilang pangulo ang kani$ang anak na si -enigno 'imeon No$no$ 7o:uang4o AWuino 111.

-ilang pagpapa,alaga ipinangalan ang paliparang tagpo ng kani$ang kamata$an bilang Nino$ AWuino 1nternational Airport (NA1A). Makikita ang kani$ang ima,en sa
LBB pisong papel ng -angko 'entral ng #ilipinas at matatagpuan ang kani$ang monumento sa sentrong distritong pangkalakaran ng 5ungsod Makati. (#K6) (ed D'A)
*enigno Simeon C% A6uino )))
(8 Pebrero 19#%+)
Tulad ng kani$ang inang si #angulong 7ora8on 7. AWuino isang di/akalaing pangulo ng @epublika ng Filipinas si *enigno Simeon
C% A6uino ))) (-eIn0gIno 'imI$n 'i AIk0Ino) nang kumandidato at mag%agi sa ,alalang .B(B. Hindi si$ kasma sa mga
pinagpipiliang kakandidato sa simula ng kampan$a para sa eleksi$on. 'a ga$on bukod sa na,ul0 sa pagtakbo a$ minaliit ang kani$ang
kaka$a,an ma,in ang makinar$ang pampolitika at kulang sa pondo. Ngunit sinasabing dinal si$ sa tagumpa$ ng bagong silakbo ng
7or$ p,enomenom da,il sa pagpana% ng ina noong ( Agosto .BB).

1sinilang si No$no$ (ang pala$a% ni$) o #No$ (ang itina%ag sa kani$a pagkaraang manalo) noong = #ebrero ()CB sa Ma$nila at
pangatlo sa limang anak nina -enigno (Nino$) AWuino 6r at 7ora8on (Tita 7or$) 7o:uang4o AWuino. 1kaapat na salinla,i na si$ ng mga
8
politiko sa pamil$a mula ka$ 'er9illano AWuino na delegado sa Kongresong Malolos lolong si -enigno AWuino 'r. na ispiker sa MababEng Kapulungan noong ()?+/
()?? at mga magulang. Nagtapos si$ sa Ateneo de Manila noong ()=( at kasma ng pamil$a nang kusang madesti$ero si Nino$ sa Nstados "nidos. Nagbalik si$
pagkatapos paslangin si Nino$ noong ()=+ at ta,imik na nagtraba,o sa pribadong sektor. Na,alal si$ sa MababEng Kapulungan noong ())= at muling na,alal noong
.BB( at .BB?. Kumandidato si$ng senador noong .BB* at nag%agi. 'a pana,ong ito sinabi nang dinal si$ sa tagumpa$ ng magkatulong na popularidad ng ina at ng
artistang kapatid na si Kris.

"mugong ang pana%agang kumandidato sa pagkapangulo si No$no$ nang mamata$ si #angulong 7ora8on AWuino lalo na upang itulo$ ang kampan$a noon ni Tita
7or$ laban sa mapagmalabis na gamit sa kapang$ari,an ni #angulong Arro$o. Matagal bago nagpasi$a si No$no$. Kinailangan pa ang kampan$ang lumikom ng
sangmil$ong lagda ng tagu$od sa kani$a. Kumonsulta si$ ng mga tao ,anggang Mindanao. Nang tanggapin ni$ ang nominas$on sa #artido 5iberal gina%a ni$ang
islogan ang pag,anap ng daang matu%id para sa pagkakaisa at kaunlaran ng bansa. 1pinamalas ni$ ang dibdibang pagsunod sa kani$ang islogan nang ipa,a$ag ni$
pagkapanumpa bilang pangulo ang kampan$a laban sa ugaling %ang%ang. 'inundan ito ng pag/usig sa sari/saring kati%aliang naganap sa nakaraang administras$on.
(D'A)
Maria Corazon C% A6uino
(23 $"ero 1933-1 Agosto 2%%9)
1sang di/akalaing pangulo si Maria Corazon Co3uangco A6uino (MarI$ KoIraI8n KoI,%ngIko AIk0Ino) nang iluklok si$
sa Mala4aMang ng !eople !o-er sa N!'A at maging unang babaeng pangulo ng @epublika ng Filipinas. Tinapos ng #ag/aalsang
N!'A ang ma,igit .B tang pamumunG ni #angulong Mar4os at ibinalik ng pamumunG ni #angulong AWuino ang demokras$a sa
bansa.

Tita 7or$ ang popular na ta%ag ka$ #angulong AWuino. Tagla$ ng pala$a% ang pang$a$aring tila isa lmang si$ng ta,imik na
ma$ba,a$ ng martir na si -enigno (Nino$) AWuino 6r. ngunit isinulong sa politika da,il sa pagpaslang ka$ Nino$ noong .(
Agosto ()=+. 1sinilang si Tita 7or$ sa Ma$nila noong .+ Nnero ()++ at anak nina 6ose 7o:uang4o 'r. at !emetria 'umulong na
kapu%a mula sa mari%asa at politikong pamil$a. Noong ()?C nagpunta sa "stados #nidos ang kani$ang pamil$a ka$K doon
si$ nagtapos ng mataas na paaralan at ng kursong -atsil$er sa 'ining. -umalik si$ sa Filipinas at kumu,a ng abogas$a sa Far "astern #niersit$ ngunit ,indi
nakatapos da,il ikinasal ka$ Nino$. Nagkaroon sil ng limang anak3 sina Maria Nlena Aurora 7ora8on Di4toria Nli8a -enigno 111 (No$no$) na naging pangulo ng
Filipinas at Kristina -ernadette (Kris) na isang popular na artista.

-ago ang ()=+ isang tapat na ma$ba,a$ at mapagma,al na ina ang tungkulin ni Tita 7or$. Kailangan i$on upang maitagu$od ang masiklab na karera ni Nino$ bilang
politiko. 'i Nino$ ang itinuturing na nag/iisang tinig ng oposis$on sa pana,on ng pamumunG ni #angulong Marcos. 'a eleksi$ong ()C* si Nino$ lmang ang
nag%aging kandidatong senador ng tiket 5iberal. 'i Nino$ din ang patulo$ na tumuligsa at nagbubulgar ng mga anomal$a sa administras$on. Nang pairalin ang -atas
Militar isa si Nino$ sa unang/unang dinakip at ipiniit. #ina%alan lmang si$ da,il sa karamdaman at sa kondis$ong magtitira sa Nstados "nidos. 'aksi at nsa likod ni
Nino$ si Tita 7or$ sa buong pang$a$ari.

Nang tuma%ag ng 'nap Nle4tions si #angulong Mar4os noong * #ebrero ()=C napagkaisa,ang ilaban ng oposis$on si Tita 7or$. Napasalin sa kani$a ang pag,anga ka$
Nino$. Nang mag%agi ang protesta ng taumba$an sa pamamagitan ng mapa$apang na #eople #o%er (tinata%ag nga$ong !agaalsang "2SA) at mapatalsik si
#angulong Mar4os noong gabi ng .L #ebrero ()=C a$ nanumpa na sa umaga ng ara% na i$on si Tita 7or$ bilang pangulo. -umuo ng Komis$ong Konstitus$onal si Tita
7or$ upang bumuo ng bagong 'aligang/*atas. 'a kabilK ng mga kudeta isa/isang ibinalik ng kani$ang administras$on ang mga demokratikong institus$on. 'inunod
din ni$ ang bagong ()=* Konstitus$on na bumabK sa tungkulin pagkatapos ng anim na tan. Ngunit patulo$ si$ng pumatnuba$ sa takbo ng politika at ,indi lumipas
ang kani$ang pambi,irang popularidad ,anggang igupo ng karamdaman noong ( Agosto .BB). (D'A)
Francisco Arcellana
(# Setyembre 191#-1 Agosto 2%%2)
1sang manunulat ng maikling ku%ento at sana$sa$ per$odista kritiko at guro si Francisco Arcellana (FranIs0sIko ArIseIl$Ina). Aa4arias
Nugene Fran4is4o <uino Ar4ellana ang buo ni$ng pangalan. 'i Ar4ellana na kilala rin bilang Fran8 a$ isa sa mga tagapanguna sa
pagsusulat ng maikling ku%ento sa 1ngles. 1gina%ad sa kani$a ang #ambansang Alagad ng 'ining sa #anitikan noong ())B.

Nakilla ang ka,usa$an ni Ar4ellana sa pagsusulat noong ()+. at estud$ante pa lmang sa Torres 5igh School da,il sa pagkakalat,ala sa
&rap,i4 ng kani$ang kauna/una,ang kat,a T,e Man P,o 7ould -e #oe.

Ang kani$ang inilat,alang Expression (()+?) a$ pagsisimulan ng kanilang ma,abEng pana,on ng pagsusulatan at sama,an ni Jose .arcia
Dilla isa ring #ambansang Alagad ng 'ining sa #anitikan sa %ikang 1ngles. -a,agi si$ ng .ero"i)a"s na binubuo ng (+ manunulat bago ang
1kala%ang !igmaang #andaigdig na sumasalungat sa tradis$onal na porma at paksa sa panitikang Filipino.

Ang mga akda ni Ar4ellana a$ naisalibro sa &'e /ra")is)o Ar)e((a"a Samp(er (())B). Kab0lang sa mga ku%ento ni$ng malimit isma sa
mga antolo,i$a ang !i9ide b$ T%o Flo%ers o; Ma$ at T,e Mats. 1sa namang ku%ento ni$ng ekperimental ang Trilog$ o; Turtles. Hina,angaan si$ ng
maraming kritiko da,il sa masinop at disiplinadong gamit ng %ika.

1sinilang sa 'ta. 7ru8 Ma$nila noong C 'et$embre ()(C si Ar4ellana na tinata%ag sa pamil$a na #aking a$ ikaapat sa (= mga anak nina 6ose Ar4ellana at Npi;ania
<uino. Nagtapos si$ ng -atsil$er sa #ilosopi$a sa "nibersidad ng #ilipinas noong ()+). Naging kaga%ad din si$ ng P'i(ippi"e 0o((egia". 1kinasal si$ ka$
Nmeren4iana Vu9ien4o na pro1essor emerit!s sa "# at ma$/akda ng &'e 2e(e3a")e o1 2e)to &oday at nagkaroon sil ng anim na anak. (())C). Mula ()*)/()=.
nagsilbing guro si Ar4ellana sa "# !epartment o; Nnglis, and Comparatie Literature tagapa$o ng P'i(ippi"e 0o((egia" direktor ng "# Creatie /riting 7enter
at nagpatulo$ magturo ,anggang magretiro at sumakabilang/bu,a$ noong ( Agosto .BB.. (@D@) (ed &'A)
2eodato Arellano
(2# -!(yo 1844-7 4kt!bre 1899)
'i 2eodato Arellano (!eI$oIdIto AIrelI$Ino) a$ isang patri$otang Filipino isa sa mga tagapagtatag ng Katipunan at naging
pangulo nit.
9

1pinanganak si$ sa -ula4an kina 6uan at Mamerta de la 7ru8. #inalitan ng pamil$a ang kanilang apel$ido bilang Arellano nang ideklara ng pama,alaang Nspan$ol
noong (=?) na palitan ng mga katutubo ang kanilang apel$ido alinsunod sa mga nakalaga$ sa direktor$o ng Madrid. Nag/aral si$ ng boo&&eeping sa Ateneo
Muni4ipal de Manila at kalaunan a$ nagtraba,o bilang katulong na klerk sa Ma$nila. 1kinasal si$ ka$ Hilaria del #ilar kapatid ni Mar4elo H. del #ilar.

Kasma ng mga del #ilar si$ a$ naging aktibong mason. Naging tagakalap si$ ng salapi para sa mga Filipino sa Nspan$a nang kinailangan ni Mar4elo H.del #ilar na
tumakas patungong Nspan$a da,il sa pinag,i,inalaang mga subersibong artikulo na lumabas sa 5iario"g &aga(og.

Noong (=). sumama si$ sa 6a 6iga /i(ipi"a na itinatag ni Jose Rizal nang magbalik sa bansa. Naging kali,im si$ ng sama,an. Noong * Hul$o (=). nang ideklara
ang pagpapatpon ka$ @i8al sa !apitan itinatag ni$a kasma sina Andres -oni;a4io 5adislao !i%a Teodoro #lata Dalentin !ia8 at 6ose !i8on ang Katipunan.
1ni,alal si$ bilang unang pangulo ng Katipunan. Nang sumiklab ang Himagsikan noong Agosto (=)C nagpunta si Arellano sa -ula4an upang summa sa brigada ni
&regorio del !ilar. Nakipaglaban din si$ sa -ula4an noong !igmaang Filipino/Amerikano. Nagkaroon si$ ng tuberkulosis ,bang nakikipagdigma sa 7ordillera.
1nilibing si$ sa 5a Trinidad -enguet. (K55)
.loria M% Macapagal'Arro$o
(* Abri( 1947+)
Nang patalsikin ng #ag/aalsang N!'A 11 noong .B Nnero .BB( si #angulong Nstrada pumalit ang kani$ang pangala%ang/pangulo na si .loria M% Macapagal'Arro$o
(&lrI$a Nm MaIkaIpaIgl ArIrI$o). Tinapos ni #angulong Arro$o ang natitirang pana,on ni #angulong Nstrada muling kumandidato at nag%aging pangulo ng
@epublika ng Filipinas sa eleksi$ong .BB?.

1sinilang si &loria noong L Abril ()?* sa San Juan @i8al (5ungsod 'an 6uan nga$on) at pangana$ sa dala%ang anak ni #angulong !iosdado Ma4apagal ka$
N9angelina Ma4araeg. Taga/#ampanga din ang Ma4araeg ngunit nagkaroon ng ba,a$ at ari/arian sa 5ungsod 1ligan. Malaking ba,agi ng kamusmusan ni &loria ang
ginugol sa 5ungsod 1ligan. -umalik sa Ma$nila si &loria noong ()L* nag/aral sa Assumption College nag/aral sa .eorgeto-n #niersit$ noong ()C? nagtapos sa
Assumption 7ollege ng -atsil$er sa Komersi$o mag"a )!m (a!de noong ()C= at napangasa%a si 6ose Miguel (Mike) Tua8on Arro$o. Tatlo ang anak nil3 sina Juan
Miguel na naging kongresista N9angeline 5ourdes at !iosdado 1gna4io 6ose Maria na naging kongresista din. Nag/Master sa ekonomiks si &loria sa Ateneo de
Manila at nagdoktorado sa "nibersidad ng #ilipinas.

Maligalig ang panunungkulan ni #angulong Arro$o. "na marami ang nanini%ala na ,indi makatarungan at labag sa Konstitus$on ang pagtanggal ka$ #angulong
Nstrada bukod sa naging biktima lmang ang pinaalis ng sab%atan ng mari%asa>t makapang$ari,an sa lipunan. Noong .BB+ isang pangkat ng sundalo ang nagsaga%a
ng Ma&ati Mutin$ bilang pagtutol ka$ #angulong Arro$o. Nangako si$ng ,indi na kakandidato noong .BB. ngunit biglang nagpa,a$ag ng kandidatura para sa
eleksi$ong .BB?. Nilabanan si$ ng popular na artistang si Fernando #oe 6r. Nanalo man si #angulong Arro$o lumita% pagku%an ang kasong Hello &ar4i at kaugna$
ng sinasabing mala%akang da$aan sa eleksi$on upang manalo si #angulong Arro$o at mga kaal$ado. Noong .BB+ inimbestiga,an ng 'enado ang kasong 6ose #idal
at ba,agi ito ng mga akusas$on ,inggil sa malaki,ang korupsi$on at pagnanaka% na pina$agan ni #angulong Arro$o at nagsasangkot sa kani$ang asa%a. Ang
mala%akang pagkatlo ng mga kandidato ni #angulong Arro$o sa eleksi$ong .B(B a$ itinuturing na katiba$an ng pagbagsak ng kani$ang pangalan sa tingin ng
taumba$an. &a$unman tumakbo si$ at nag%aging kongresista ng #ampanga. (D'A)
2ais$ 5ontieros'Aellana
(2# $"ero 1917+)
Tinaguriang "nang &inang ng Teatrong Filipino si 2ais$ 5ontieros'Aellana (!J$Isi HnItiI9JIros/AI9elI$Ina). 1sa si$ng aktres
direktor prod$user at manunulat para sa teatro rad$o at pelikula. 5ourdes &eno9e9a !olores #ardo Honti9eros/A9ellana ang kani$ang
buong pangalan. 1gina%ad sa kani$a ang #ambansang Alagad ng 'ining para sa Teatro noong ())).

Palang katulad sa ,usa$ ang pagganap ni$ bilang Candida Marasigan sa dula at pelikulang Portrait o1 t'e Artist as /i(ipi"o ni Ni4k
6oaWuin. -inig$ang/bu,a$ rin ni !ais$ sa entablado ang tau,ang si !oMa 5upe (()*=) ni Ni4k 6oaWuin sa &atari"Q sina 5ad$ Ma4bet,
(()L)) at !esdemona (()L+) ni /illiam Sha&espeareQ si -ernarda Alba (()C*) ni Federico .arcia LorcaQ si 6oan o; 5orraine (()L?) ni
MaR%ell AndersonQ si Mar$ T$rone (()L=) ni Nugene H>NeilQ sina Medea Nleanor o; AWuitaine 'ara, -ern,ardtQ at marami pang
karakter ng mga dulang lokal at inangkat.

Katu%ang si$ ng kani$ang asa%a na si 5amberto A9ellana at ma$ limampung kapanalig sa pagtatatag ng -aranga$ T,eatre &uild (-T&) noong ()+). Ang -T& ang
unang organisas$ong panteatro sa Filipinas. 1tinang,al ng -T& sa kanilang ang unang produksi$on ang 7ome" are $8traordi"ary ni Pil;rido Ma. &uerrero &'e
Potboi(er ni &erstenberg Ner9es ni Farrar at sa mga sumunod a$ mga ori,inal ni$ng akda ga$a ng A"d 4"e was .a(ia"t.

Ang una ni$ng akda para sa pelikula a$ ang Sakay na ginara%ang pinakama,usa$ na iskrip noong ()+). 'umulat din si$ ng mga pinaikling dula na ,ala% mula sa
Wuthering Heights 9oa" o1 6orrai"e at 0rad(e So"g na isina,impapa%id sa mga programa ng !A#1 !AHF at !A@#. 1diniri,e para sa teatro ni !ais$ ang !iego
'ilang (()C=) at Palang 'ugat (()*(/()*.). Ang pagtatang,al ni !ais$ ng dula ni 'e9erino @e$es na 7a(a"g S!gat noong kapana,unan ng pagkakasuspinde ng writ
of habeas )orp!s a$ tumugon sa pangangailangang bu,a$in ang kaisipan laban sa panunupil.

TubGng/5ungsod @oRas 7api8 ipinanganak si$ noong .C Nnero ()(* at pangana$ sa magkakapatid na %along lalaki at dala%ang babae nina Hu%es 6ose Honti9eros
,u%es ng Korte 'uprema at Di4enta @. #ardo/Honti9eros. Nagtapos si$ ng -atsil$er sa #ilosopi$a sa "nibersidad ng #ilipinas (()+*) Master sa 'ining sa "'T
(()+=). Nagsana$ si$ ng mga estud$ante ng drama at nagdiri,e ng mga dula sa Centro "scolar "ni9ersit$ (()+=) 't. #aul 7ollege (()?)/()C() 't. T,eresa>s
7ollege Assumption 7on9ent 't '4,olasti4a>s 7ollege Hol$ &,ost 7ollege FN" at "'T College o( Medicine.(@D@) (ed D'A)
Lamberto V% Aellana
(12 Pebrero 191*-2* Abri( 1991)
'i Lamberto V% Aellana (5amIbJrIto Di AI9elI$Ina) a$ isang ma,usa$ na direktor sa teatro at pelikula. Makabulu,an ang kani$ang mga
ambag sa pagpapaunlad ng an$o at laman ng pagtatang,al sa entablado at pinilakang tabing. 1gina%ad sa kani$a ang #ambansang Alagad
ng 'ining para sa Teatro at #elikula noong ()*C.

10
'ina Amado Al9are8 bilang K. "la$a% at 7asiana de 5eon bilang 5i%anag
sa unang pagtatang,al ng Ang Tanikalang &uinto.
'a pelikula tagapanguna si$ sa sinematikong paraan ng punto/de/bista at mise/en/s4ene sa paggamit ng &amera. 'a ba%at ku%adro ng pelikula at kabuuang eksena a$
napapatampok ang damdamin sa pamamagitan ng anggulo ng kamera at komposis$on. 1ni,atid din ni$ sa iskrin ang mga ima,en at naratibo ng tuna$ na bu,a$ ng
pangkarani%ang tao ang kanilang realidad at pagsisikap mabu,a$ at sa ga$ong paraan a$ nag,andog si$ ng salungat na tungu,in laban sa purong komersi$alismo ng
pelikula.

Kinilla ng mundo ang kani$ang mga pagsisikap3 ang A"ak 5a(ita (()LC) a$ nagkamit ng .rand !ri1 bilang pinakama,usa$ na pelikula sa Asian Film Festial sa
Hong KongQ ang :ad;ao (()L*) a$ nagbiga$ sa kani$a ng ga%ad para sa pinakama,usa$ na direktor at tatlo pang med$or na parangal sa Asian Film Festial sa Tok$oQ
nag%agi ng 7onde de FoRa A%ard sa -ilbao 'pain ang $( 6egado (()CB)Q ang 6a a!pana de :a(er (()C() a$ nag%agi rin ng 7onde de FoRa A%ard medal$ang
pilakQ at noong ()C) nakamit ni$ ang ga%ad para sa pinakama,usa$ na dokumentar$o para sa &'e S!r3i3or sa 7ambodian Film Festi9al. 'i A9ellana rin ang unang
Filipinong nagtang,al ng obra sa Cannes )nternational Film Festial Ang <a"de(ero"g Pi(ak (()L?). Ma$ mga pelikula si !irektor A9ellana na para sa
pangdaigdigang pagtatang,al tulad ng Sergea"t -asa" (()C*) !estination Dietnam (()C)) at T,e N9il Pit,in (()*B).

Tampok sa kani$ang mga obra maestra a$ ang pagsasapelikula ng ilang mga klasikong dula3 ang A Portrait o1 t'e Artist as /i(ipi"o (()CL) ni Ni4k 6oaWuin at 7a(a"g
S!gat ni 'e9erino @e$es.

1pinanganak si$ noong (. #ebrero ()(L kina !r. 6ose A9ellana at @ita Dera. Napangasa%a ni$ ang #ambansang Alagad ng 'ining din na si !ais$ Honti9eros at ma$
tatlo silng anakF6ose Mari Mari9i at 5amberto 6r. Ang marubdob na pag/ibig sa dulaan ni A9ellana a$ nagsimula noong estud$ante pa lmang si$ ng Ateneo. 'i$
ang gumanap na 6oan o; Ar4 noong ()+L para sa !iamond 6ubilee ng Ateneo sa direksi$on ni Fr. Henr$ 5ee 1r%in '.6. 'i$ rin ang katulong na direktor ni Fr. 1r%in
,bang gumanap na bida sa dula. 'a Ateneo si$ nagtapos ng -atsil$er sa 'ining mag"a )!m (a!de.

#anandang/bato sa teatro sa bansa ang ( Marso ()+) nang itinatag ng mag/asa%ang 5amberto at !ais$ at ng ma$ LB kapanalig na mga aktor musiko manana$a%
manunulat pintor arkitekto eskultor at propesor ang -aranga$ T,eater &uild (-T&). Nagkamit si$ ng maraming parangal bago sumakabilang/bu,a$ noong .L Abril
())(. (@D@) (ed &'A)
Az7m ud'2in )
'i Muh0mmad Az7m ud'2in ) isinusulat ding Muh0mmad Alimudd7n a$ sultan ng 'ulu at 'aba, sa pana,ong (*+L/(*?= at
pana,ong (*C+/(**+. Anak si$
ni 'ultan -adar ud !in 1 at nag/aral sa *ataia (!:akarta nga$on).

!oon si$ natuto ng Arabe at Mala$ at naging dalub,asa sa Koran. -umabK ng trono para sa kani$a ang kani$ang ama da,il sa
katandaan noong (*+. ngunit pormal si$ng kinilala bilang sultan noong (*+L nang umatras ang kani$ang pinsang si Nasar ud/!in.
'inasabing isa si$ng matalinong pinunG at alagad ng kapa$apaan. Ma,alaga si$ sa mga pinunG ng 'ulu da,il la,at ,alos ng datu
nga$on a$ nakaugna$ sa kani$ang angkan.

Nagkaroon ng malaking intriga nang diumano>$ pa,intulutan ni$ang makapasok sa kani$ang teritor$o ang mga mis$onerong Hes%ita. Nag/alsa ang mga pandita.
'apilitan si$ng pinalitan ng kapatid na si -antilan bilang sultan at umalis si$a ng 6olo kasama ang pamil$a at ilang alagad. !umating si$ sa 7a9ite noong . Nnero
(*?) at pinarangalan ng mga Nspan$ol. Noong (*LB nakumbinsi si$ ni .obernador Juan de Are4,ederra na obisbo din ng Nue9a 'ego9ia na magpabin$ag.
Naganap ito noong .) Abril (*LB. #inangalanan si$ng Fernando de Alimuddin 1 at maituturing na unang sultan ng 'ulu na naging Kristi$ano. Nagpabin$ag din ang
mga anak ni$ang sina 1srail at Fatima,.

#inangakuan si$ ng mga Nspan$ol na ibalik sa kapang$ari,an ngunit pinag,inalaan ang katapatan ka$K ipiniit noong (*L( sa kasalanang pagtataksil. 'a isang
bersi$on nabilanggo si$ ,anggang sakupin ng mga 1ngles ang Ma$nila. Tinulungan si$ ng mga 1ngles na maba%i ang kapang$ari,an noong (*C+. 'a ikala%ang
bersi$on nagpalit diumano ng gobernador noong (*L?. Higit na mabuti ang gina%ang trato ni &obernador #edro Manuel de Aranda ka$ A8im ud/!in. -inig$an pa
si$ ng pensi$on at pina$agang makabalik sa 6olo.

Noong Nob$embre (**+ ini%an ni$a ang trono para sa kani$ang anak na si 1srail. Hindi mali%anag kung tuna$ si$ng nagpalit ng reli,i$on. Nang bumalik si$ sa
'ulu a$ masa$ng tinanggap si$ ng mga skop at namu,a$ nang isang Muslim ,anggang mamata$. (D'A)
Juan Abad
(8 Pebrero 1872-24 5isyembre 1932)
'i Juan Abad (HuI%n AIbd) a$ isang makaba$ang mamama,a$ag at mandudula. Naging ma,alaga si$ sa teatrong
Filipino da,il sa kani$ang mga patri$otikong dula na Ang Tanikalang &uinto at 1sang #unglo ng Kaa%a$. 1sinilang
si$ noong = #ebrero (=*. sa 'ampalo4 Ma$nila kina Ambrosio Abad isang bookbinder at -oni;a4ia 2omingo. Ang
kani$ang unang dulang 'uenos dela mala ;ortuna a$ itinang,al sa !ulaang Are9alo sa 'ampalo4 noong (=)L noong
si$a a$ .+ tang gulang.

Kompositor si$ sa isang palimbagan ng mga Hes%ita nang magsimula ang Himagsikang (=)C. Noong (=)= naging
kasapi si$ ng 6a ="depe"de")ia sa Malolos -ula4an at ng 6a 2ep!b(i)a /i(ipi"a sa San Fernando #ampanga. -ago
matapos ang (=)) bumalik si$ sa Ma$nila at naging kasapi ng A"g <apatid "g :aya". Noong +B !is$embre (=))
kasma sina 6ose #alma Faustino 'alomon Nmilio @e$es at Felipe Mendo8a inilat,ala ni$a ang 5aong/5aan. 'i$
at si #alma a$ inaresto nang lumabas ang 6ao"g-6aa". #inala$a rin sil at isinailalim sa probas$on.

Nagsulat muli si Abad ng dula. -inuo ni$a kasma sina Mariano 'eWuera at Honorio 5ope8 ang organisas$ong 6a
9!3e"t!d /i(ipi"a na nagla$ong paunlarin ang patri$otikong drama at kontra,in ang komed$a. 1nimbestiga,an ang
ilang mi$embro ng 9!3e"t!d kasma si Abad na inaresto rin da,il sa ,indi nit pagsasaga%a ng oath of a""egian#e sa "stados #nidos. 1pinatapn si$ sa Hlongapo
kasma si Honorio 5ope8. Ang mga naging karanasan ni$a sa Hlongapo ang naging mater$ales sa kani$ang Mani"a-4(o"gapo na itinang,al sa Teatro Aorrilla noong
Hun$o ()B(.

Noong * Hul$o ()B. umani ng papuri at pagkilla si Abad da,il sa naging matagumpa$ na pagtatang,al ng kani$ang A"g &a"ika(a"g >!i"to sa Teatro 5ibertad. Noong
(B Ma$o ()B+ nang itang,al ito sa -atangas inakusa,an si$ ng sedis$on. Na,atulan si Abad ng dala%ang tang pagkabilanggo at minulta,an ng dala%ang libong
11
dol$ar. Nang makapagpi$ansa at ,bang nag,i,inta$ ng desis$on sa kani$ang kaso isinulat ni$a ang Ang #unglo ng Kaa%a$ na itinang,al sa Teatro @i8al Malabon
noong = Ma$o ()B?. Muli si$ng dinakip. Nailat,ala lmang ni$a ang Ang Tanikalang &uinto noong ()B*. Naging editor si$ ng Araw ang di$ornal ng 6egio"arios
$e" &raba;o at noong ().= a$ ipinadal sa 7,ina para sa isang mis$on. 1lang kaibigang Tsino ang nag/imbitang muli sa kani$a sa 7,ina. Hindi na si$ nakau%i da,il
nagkaroon ng problema sa kani$ang pasaporte. Namata$ si$ noong .? !is$embre ()+. sa Tiamen. (K55)
*oni(acio Abdon
(14 Mayo187#-23 Abri( 1944)
'i *oni(acio Abdon (-oIniI;sI$o AbIdn) a$ isang ma,usa$ na bi$olinista konduktor kompositor at guro ng musika at kinikilla bilang
Ama ng Makabagong Kundiman. Ang kani$ang komposis$on na Kundiman ang unang kundiman na nakalimbag sa papel. -inig$an
ni$a ng pormal na estruktura ang kundiman bilang isang an$o ng komposis$ong itinatang,al at ,igit sa kalaga$an nit noon bilang popular
na a%iting/ba$an.

Karami,an sa mga komposis$on ni Abdon a$ ginamit sa mga sarsu%ela sa %ikang Tagalog. 5umik,a si$ ng musika para sa kani$ang
ba$a% na si #atri4io Mariano na sumusulat ng mga dula para sa mga teatro sa Ma$nila noong unang ba,agi ng dekada ()BB. Nagdiri,e rin
si$ ng orkestra. 'inulat ni$a ang musika para sa mga dula ni Aurelio Tolentino na 6a 2osa (()B=) 6a :oda Ma(dita (()B=) Mani"a
0i"ematogra1i)a (()B=) at 0rime" sobre 0rime" (()B)). 1tinatag ni$a ang Hr4,estra 8riental noong ()(B at naging unang direktor ng musika ng Aso4ia4ion Musi4al
de Filipinas noong ()(.. Nagturo si$ ng bi$olin sa kani$ang ba,a$ sa <uiapo Ma$nila na magiging Ns4uela de Diolin kinalaunan. Hinirang si$ bilang guro ng
bi$olin sa Konserbator$o ng Musika ng "nibersidad ng #ilipinas noong ().B. Noong sumunod na tan isa si$ sa mga naging kasaping tagapagtatag ng Manila
7,amber o; Musi4.

1sinilang si$ noong (? Ma$o (=*C sa Santa Cruz Ma$nila kina &regorio isang karpintero at panda$ ng ginto at 6uliana Abdon. 'a kani$ang kabataan tumira si
Abdon kasma ang kani$ang lolo sa #anda4an na tinata,anan ng ilan sa mga tan$ag na musikero noon. Nag/aral si$ ng so(1eggio sa isang bulg na guro na kilal
bilang Mandong -ulag. #agkaraan nag/aral si$ sa Ateneo Muni4ipal de Manila at naging ba,agi ng koro nit. 'a edad trese natuto si$ng tumugtog ng bi$olin at
pagkaraan komposis$on ka$ 5adislao *onus. Nagprisinta si$ bilang 9alet sa mga bumisitang pangkat ng opera mula 1tal$a upang matuto mula sa mga maestro nit.
Nagkaroon si$ ng limang anak sa asa%ang si Felisa Mariano. #umana% si$ noong .+ Abril ()?? at inilibing sa Manila Nort, 7emeter$. (#K6)
Manuel Abella
(1828-4 $"ero 1897)
1sa sa mga Martir ng -ikol at binita$ noong ? Nnero (=)* si Manuel Abella (ManI%Jl AIbJlI$a) a$ isang eskribano (klerk sa
,ukuman) at mari%asang magsasaka at ,ina,angan sa kani$ang katapatan sa tungkulin at kaisipang liberal. 1sinilang si$ sa isang
mari%asang pamil$a noong (=.= sa 7a$anauan Ta$abas (<ue8on nga$on) at nag/aral ng pagpapari sa Naga. "malis si$ sa seminar$o at
noong (=*L a$ isa nang eskribano sa Naga. -ukod doon nagsaka si$ ng pala$ at abaka at naging isa sa pinakama$aman sa -ikol.

Ngunit kinainggitan si$ lalo na ng mga Nspan$ol na natatkot din sa implu%ensi$a at ng kani$ang mga edukadong anak. Nang
sumiklab ang Himagsikang (=)C dinakip si$ at mga anak na @amon na isa ring malaking ma$/ ari ng lupainQ 2omingo na isang
sure$or at totoong kasapi sa KatipunanQ at Mariano na isang abogado kaibigan ng mga 5una at ,ukom sa Naga. !inakip din noong (C
'et$embre ang pari ng Naga na si #adre 1no4en4io Herrera #adre &abriel #rieto ng Malinao Alba$ potograpong si 7amilo 6a4ob
parmas$utikong si Tomas #rieto ,epe ng mga gu%ardi$ang panggabi na si Ma4ario Dalentin 7ornelio Mer4ado Mariano Melgare:o at
Mariano Hrdenan8a. 'i Tomas #rieto diumano ang ma$ sinumpaang pa,a$ag sa gobernador ,inggil sa pagpupuslit ng armas mulang
7a9ite at ipinama,agi sa mga dinakip.

Noong .B 'et$embre dinal ang mga bilanggo sa -ilibid Ma$nila at nilitis. Ka,it ,indi napatuna$ang sangkot sil sa Katipunan ,inatulan sil ng bita$ sa
pamamagitan ng pagbaril. Noong ? Nnero (=)* binita$ sina Manuel at !omingo Abella #adre Herrera #adre #rieto #adre 'e9erino !ia8 7amilo 6a4ob Tomas
#rieto Floren4io 5erma Ma4ario Dalentin Cornelio Mar4ado at Mariano Melgare:o. Na,atulang mabilanggo ang iba. 'i 5eon Hernande8 a$ namata$ si piitan sa Naga
noong Hktubre (=)*. 'i Mariano Hrdenan8a na na,atulang ng .B tang bilanggo a$ namata$ si -ilibid. 'ina @amon Abella at Mariano AraMa a$ ipinatpon sa
bilangguang Fernando #o sa A;rika at da,il sa dinanas na sobrang pa,irap a$ nangamata$ sa sakit noong (=)* o (=)=.

#inakamasu%erte si Mariano Abella na isang abogado at ,indi binita$ naging delegado sa Kongresong Malolos naging gobernador ng 7amarines Norte noong
!is$embre (=)= ,anggang #ebrero ()BB isa sa nagtatag ng #artido Federal dala%ang ulit pang na,alal na gobernador sa ilalim ng mga Amerikano. (&'D)
Marcelo 9% Adona$
(# Pebrero 1848-8 Pebrero 1928)
Kilalang musiko sa pagtatapos ng siglo () si Marcelo 9% Adona$ (MarsJlo K$u Adna$) a$ isang kompositor organista direktor
pangmusika at guro.

Noong (=LC %along taon lamang si Adona$ nang dal,in si$ ng kani$ang ti$u,in sa Ma$nila upang pag/aralin sa kumbento ng 'imba,ang
'an Agustin. 'a kumbento a$ pormal ni$ng natutu,an ang pagtugtog ng pi$ano organo at kaalaman tungkol sa mga panguna,ing tuntunin
ng armon$a.

Noong (=*B bukod sa pagiging organista ng 'imba,ang 'an Agustin a$ igina%ad ka$ Adona$ ang titulong Maestro di 7apella. Ang
responsabilad na ito a$ ginampanan ni$ ,anggang ()(?. Noon ding (=*B a$ binuo ni$ ang orkestra ng kumbento na ma$ kabuoang .B/.L
mi$embro bukod pa ito sa orkestra ng Katedral na linggu,an ni$ng ineensa$o. -ukod sa mga ga%aing pansimba,an nagturo rin si Adona$
sa mga paaralang 7olegio de 'anta 7atalina 7olegio de 'anta @osa 7olegio de 'an 'ebastian at 5a 7ampaMia de 6esus. Nagturo rin si$ ng
so(1eggio armon$a at komposis$on sa 7entro de -ellas Artes.

Kinikilala si Adona$ bilang prinsipe ng musikang pansimba,an ng Filipinas. #anreli,i$on ang tuon ng kani$ang musika ngunit ma$roon din si$ng mga lik,ang
sekular na musika. Narito ang ilang lik,ang musikang pansimba,an ng maestro3 :e"edi)t!s para sa tenor at orkestraQ 6ibera Me 5omi"e para sa mga boses at dob(e
ba;oQ >azos a (a Sa"tissima .irge" (a ,!estra Sra? de (a 0o"so(a)io") para sa koro at organo o ,armoniumQ >azos a (a Sa"tissima .irge" de 2emedios para sa koro at
12
orkestraQ Pe!e@a Misa So(em"e sobre Moti3os de (a Missa 2egia de( 0a"to >regoria"o para sa koro at orkestraQ 2osario 5i1!"to para sa koro at maliit na orkestraQ
Sa(3e 2egi"a para sa isang boses at pi$ano. Narito naman ilang musikang sekular3 Martsa ala$ ka$ Anotnio 5unaQ 2iza( >(ori1ied unang itinang,al noong +B
!is$embre ()(( sa Manila &rand Hpera House para sa paggunita ng kamata$an ni !r. 6ose @i8al (kinomis$on ang musikang ito ni #ablo H4ampo para sa nasabing
okas$on)Q 6a Pro)esio" de &!r!mba e" Paki( para sa banda at mga bosesQ A"g A!erot "g 2e!ma na nilik,a ni$ noong ()(. mara,il bilang pag/aalaala sa sariling
karanasan sa sakitQ &o)ata para sa organo ibiniga$ ni$ ka$ 7ol. Palter 5o9ing nang dumala% ang koronel sa kani$ang ba,a$ at ,umingi ng ori,inal na komposis$on
para sa nabanggit na instrumento. Noong ()=+ bilang pag/alaala sa ika/(+L kaara%an ni Maestro Mar4elo <. Adona$ a$ nagta$o ng isang panandang paggunita sa
#akil 5aguna bilang pagkilala sa kontribus$on ng maestro sa pagpapa$aman ng musikang pansimba,an ng Filipinas.

1pinanganak si$ noong C #ebrero (=?= sa #akil 5aguna at $umao noong = #ebrero ().= sa kani$ang ta,anan sa Malate Ma$nila. #angana$ na anak sa labing/isang
magkakapatid. Ang kan$ang mga magulang a$ sina Mariano Adona$ at #ruden4ia <uinteria na pa%ang magsasaka. (@7N) (ed &'A)
Macario .% Adriatico
(1% Marso 18#9-14 Abri( 1919)
'i Macario .onzales Adriatico (MaIkrI$o &onI8Iles AdIriI$ItiIko) a$ isang iskolar per$odista manunulat at politiko na kinikilla
bilang Ama ng 0ity 0'arter ng Ma$nila. 5umaban si Adriati4o noong Himagsikang Filipino at pagkaraan a$ naging 7omandante de
Nstado Ma$or ng ,ukbong Filipino sa #ana$ noong !igmaang Filipino/Amerikano. Naging abogado si Adriati4o pagkatapos pumas sa
bar eRam noong ()B.. Noong pana,ong i$on ,indi pina,i,intulutang magtatag ng mga pa,a$agan o sama,ang pampanitikan ang mga
Filipino ngunit binuo pa rin ni$a ang isang li,im na sama,an ng ma,igitkumulang LB kasapi ang Akadem$a ng Pika at #anitikang
Nspan$ol. -ilang manunulat naging patnugot si$ ng 5iario de /i(ipi"os ng #artido 7onser9ador at nagkapag/ambag din sa mga
pa,a$agang 6a Moda /i(ipi"a 6a ="depe"de")ia $( 2e"a)imie"to 6a 0!(t!ra /i(ipi"a $( =dea( at 5om!s A!rea. -ilang pagkilla sa
kani$ang panulat at pagkabi,asa sa %ikang Nspan$ol nag%agi si$ ng ilang akademikong karangalan at naging mi$embro sa @eal
A4ademia ng Madrid.

-ilang mambabatas naging kinata%an si$ ng Mindoro sa Asemblea ng Filipinas noong ()B*. 'i$ ang ma$/akda ng unang 4,arter ng Ma$nila at isa sa nag,ain ng
panukalang ga%ing dala%ang distrito ang lungsod. Hinirang si$ ng pama,alaan bilang unang Filipinong direktor ng #ambansang Aklatan at Museo (nga$on a$ ,inati
na bilang #ambansang Aklatan #ambansang Museo at #ambansang 'inupan) isang posis$ong ,ina%akan ni$a noong ()(*/()().

1sinilang si$ noong (B Marso (=C) sa 7alapan Mindoro kina 5u4iano Adriati4o isang empleado ng pama,alaan at Natalia &on8ales. Nag/aral si$ sa pribadong
esku%ela,an ni Hipolito Magsalin sa Ma$nila bago pumasok sa 1nstituto -urgos ni NnriWue Mendiola. Noong (==) nagtapos si$ ng -atsil$er sa Arte sa 7olegio de
'an 6uan de 5etran nang ma$ pinakamataas na karangalan. 'a "nibersidad ng 'anto Tomas kumu,a muna si$ ng medisina bago lumipat sa abogas$a pilosopi$a at
letra. Nagkaroon si$ ng sampung anak %along babae at dala%ang lalaki sa asa%ang si #aula 5a8aro ng -o4aue -ula4an. #umana% si$ noong (? Abril ()(). -ilang
pagkilla ipinangalan sa kani$a ng 5ungsod ng Ma$nila ang Kal$e !akota sa Nrmita. (#K6) ed D'A
Felipe Agoncillo
(2# Mayo 18*9-29 Setyembre 1941)
'i Felipe Agoncillo (FeIl0Ipe AIgonIs0lI$o) ang abogadong kumata%an sa Filipinas sa talaka$an sa #aris #ransi$a na nag%akas sa
Kasunduang #aris noong (=)= na tumapos sa !igmaang Nspan$a/Amerika. 1natasan si$ ng @epublikang Malolos noon na itagu$od ang
pagkilla ng ibang bansa sa kasarinlan ng Filipinas. !a,il dito itinuturing si$ ng marami bilang unang natatanging diplomat ng bansa.

1sinilang si$ noong .C Ma$o (=L) sa Taal -atangas kina @amon Agon4illo at &regoria Nn4arna4ion. Nag/aral si$ sa Ateneo Muni4ipal
de Manila bago lumipat sa "nibersidad ng 'anto Tomas na pinagtapusan ni$a ng abogas$a at gina%aran ng lisensi$a sa ,urisprudensi$a
nang ma$ pinakamataas na grado. -umalik si$ sa kinalak,ang ba$an ng Taal -atangas at nag,andog ng libreng serbis$ong legal sa mga
duk,a at aping kababa$an. !a,il sa kani$ang mga makaba$ang ga%ain inakusa,an si$ng ;ilibustero ng kura paroko. Napilitan si$ng
lumisan patungong bansang 6apan bago tumulo$ sa Hong Kong at nakiisa sa iba pang mga makaba$ang Filipino.

#agkatapos malagdaan ang Kasunduang -iak/na/-ato pinanguna,an ni Agon4illo ang komite sentral ng rebolus$on at nangasi%a sa tanggapan ng propaganda ng
pama,alaan ni Heneral Nmilio Aguinaldo. 1natasan si$ng maging emba,ador na maglulunsad ng mga tratado sa ibang bansa. 5umisan si$ patungong Nstados "nidos
kasma si 'iRto 5ope8 upang ipaglaban ang kasarinlan ng mga Filipino ngunit ,indi sil ,inarap ng#angulong Pilliam M4kinle$. 'umubok muli si$ng ipaglaban ang
kani$ang bansa sa pagpupulong sa #ransi$a para sa magiging tad,ana ng Kuba at Filipinas. Hindi si$ binig$ang ng kaukulang pansin ng mga Nuropeo. !ala%ang ara%
pagkatapos ang paglagda sa Kasunduang #aris bumalik si Agon4illo sa Amerika upang subuking ,arangin ang pagpapsa ng tratado ng Amerikanong 'enado. Nag,ain
si$ ng pormal na protesta na pinamagatang Memoria( to t'e Se"ate.

'a pana,on ng pananakop ng mga Amerikano ipinagpatulo$ ni$a ang pagiging abogado sa Ma$nila. Kinu,a ni$a ang bar e8am noong ()BL at pumas sa markang (BB
porsi$ento na ,indi pa napapanta$an ,anggang sa kasaluku$an. Noong ()B* ini,alal si$ bilang kinata%an ng -atangas sa Asamblea ng Filipinas. Naglingkod si$
bilang Kali,im #anloob ('e4retar$ o; t,e 1nterior) sa pama,alaan ni &obernador/Heneral 5eonard Pood at ipinaglaban ni$a ang Filipinas$on ng serbis$o sibil.
Nagkaroon si$ ng anim na anak sa asa%ang si Mar4ela MariMo. #umana% si$ noong .) 'et$embre ()?( sa Manila !o4tors Hospital 5ungsod Ma$nila. (#K6)
Marcela M% Agoncillo
(24 -!"yo 18#%-3% Mayo 194#)
'i Mar4ela MariMo de Agon4illo o mas kilal bilang Marcela Agoncillo (MarIsJIla AIgonIs0lI$o) ang panguna,ing taga,abi ng una at
opis$al na %ata%at ng Filipinas. !a,il dito binansagan si$ bilang 1na ng Pata%a ng Filipinas.
13

'a gulang na +B ikinasal si$ ka$ Felipe Agon4illo ang abogadong kakata%an sa Filipinas sa Kasunduang #aris noong (=)= na tatapos sa !igmaang Nspan$ol/
Amerikano. Nang nadesti$ero si Felipe sa Hong Kong pagsiklab ng Himagsikang Filipino summa sa kani$a si Mar4ela at kanilang mga anak. Habang naroon
pinakiusapan ni Heneral Nmilio Aguinaldo si Mar4ela na ,umabi ng %ata%at na sasagisag sa bansang Filipinas at a$on sa disen$o ni Aguinaldo. &amit ang sedang
binili ni$a sa Hong Kong ,inabi ni Mar4ela kani$ang anak na si 5oren8ana at kaibigang si !el;ina Herbosa de Nati9idad (na pamangkin ni 6ose @i8al sa kapatid
ni$ang si 5u4ia) ang %ata%at sa loob ng limang ara%. Noong Ma$o (=)= ini,atid ni Agon4illo ang %ata%at ka$ Aguinaldo na si$ namang nagdal nit pabalik ng
Ma$nila. 1to ang bandilang i%inaga$%a$ mula sa kani$ang ba,a$ sa Ka%it 7a9ite sa pagpapa,a$ag ng kasarinlan ng Filipinas noong (. Hun$o (=)= sa sali% ng
#ambansang A%it. Hindi nga lamang ito nasaksi,an ni Agon4illo na nanatili sa Hong Kong kasama ang kabi$ak.

1sinilang si$ noong .? Hun$o (=CB sa Taal -atangas kina Fran4is4o MariMo at Nugenia 7oronel. Nag/aral si$ sa 7olegio de 'ta. 7atalina isang ekslusibong paaralan
para sa mga babae sa 1ntramuros Ma$nila. Nagkaroon si$ ng anim na anak pa%ang mga babae ka$ Felipe Agon4illo. #umana% si$ noong +B Ma$o ()?C at inilagak
kasma ang mga labi ng kani$ang asa%a sa 'ementer$ong 5a 5oma sa Ma$nila. 'anga$on sa kani$ang ,ul0ng ,iling gina%ang museo ang kanilang ba,a$ sa Taal na
nga$on a$ nakapangalan sa kani$a. Tampok din ang lara%an ni Agon4illo sa sining bis%alQ dala%ang ma,usa$ na ,alimba%a nit a$ ang pinturang T,e Making o; t,e
#,ilippine Flag ni #ambansang Alagad ng 'ining Fernando Amorsolo at ang eskulturang T,ree Pomen Pea9ing t,e Filipino Flag sa "nibersidad ng #ilipinas/
!iliman ni #ambansang Alagad ng 'ining Napoleon D. Abue9a. (#K6) ed D'A
4eodoro A% Agoncillo
(9 ,obyembre 1912-14 $"ero 198*)
#ambansang Alagad ng Ag,am si 4eodoro Agoncillo (T$oIdIro AIgonIs0lI$o) ang kinikillang ama ng makabansang panana% sa
pagsulat ng kasa$sa$an. 1giniit ni$ na dapat sulatin ang kasa$sa$an ng Filipinas ng isang Filipino at sa panana% na Filipino at ipinakita
ito sa kani$ang mga aklat upang matigil ang lub,ang pananalig noon sa ,istor$ang lik,a ng mga da$u,an. 1gina%ad sa kani$a ang
#ambansang Alagad ng Ag,am (National '4ientist) postumo noong(( Hul$o ()=L.

'i Agon4illo ang panguna,ing ma$/akda ng -istory o1 t'e /i(ipi"o Peop(e. 1to a$ naging pamanta$ang sanggunian sa pag/aaral ng
kasa$sa$an ng Filipinas. -a,agi ng kani$ang umaabot sa .. aklat ang /i(ipi"o ,atio"a(ism 1872-1971 Ma(o(osB &'e 0risis o1 t'e
2ep!b(i) &'e /ate1!( CearsB 9apa"Ds Misad3e"t!re i" t'e P'i(ippi"es at &'e :!rde" o1 Proo1B &'e .argas-6a!re( 0o((aboratio" na
kinikilala nga$on bilang mga saligang babasa,in upang mauna%aan ang naratibo ng bansang Filipinas sa modernong pana,on.

Ang librong &'e 2e3o(t o1 t'e MassesB &'e Story o1 :o"i1a)io a"d t'e <atip!"a" ang itinuturing na pinakama,alagang akda ni
Agon4illo sa larangan ng makaba$ang ,istor$ograpi$a. "mani ito ng maraming papuri ngunit binatikos ng mga konserbatibong ,istor$ador ang kani$ang makaba$an
at radikal na naratibo ng kasa$sa$an. !a,il sa mga kontrobersi$a ipinatigil ni #angulong @amon Magsa$sa$ noong ()?= ang pagpapalimbag sa aklat. Nalat,ala
lmang ito noong #ebrero ()LC. Nagkamit si Teodoro Agon4illo ng mga parangal at tampok sa mga ito ang 2ep!b(i) 0!(t!ra( Award (()C*) E,$S04 Prize 1or :est
$ssay (()C)) at ang 5iwa "g 6a'i (()=.) // ang pinakamataas na parangal na iginaga%ad ng 5ungsod ng Ma$nila.

1pinanganak si Agon4illo noong ) Nob$embre ()(. sa 5emer$ -atangas. Nagtapos si$ ng batsil$er sa pilosopi$a (()+?) at masterado sa sining (()+L) sa "nibersidad
ng #ilipinas. Nagsimula si$ng makilla bilang makata at kritiko sa panitikan naging pundador na kasapi ng Kapisanang #anitikan ngunit ,igit na natuon ang isip sa
kasa$sa$an nang magturo sa "#. Naging punG si$ ng Kaga%aran ng Kasa$sa$an sa "# at naging "ni9ersit$ #ro;essor pinakamataas na ranggong akademinko sa "#.
Namata$ si$ sa sak0t noong (? Nnero ()=L. ('M#) (ed D'A)
Faustino Aguilar
(1* Pebrero 1882-24 -!(yo 19**)
1tinuturing na ,aligi ng panitikang Tagalog bago ang 1kala%ang !igmaang #andaigdig si Faustino Aguilar (Fa%sIt0Ino AIgiIlr) a$ isang
nobelista per$odista at lider/manggaga%a.

1pinanganak si$ noong (L #ebrero (==. sa Malate Ma$nila at anak nina 7laro Dergara Aguilar at 6uana Hng:o4 de los 'antos. 'a gulang na
(? tan nasaksi,an ni$ ang pamamalG ng mga ;raile sa kani$ang ama at sinasabing ma$ malaking implu%ensi$a sa kani$ang pakikibka
laban sa kolon$alismo.

Nagsimulang maging ba,agi ng Katipunan si Aguilar bilang mensa,ero ni Di4ente Fernande8 isang Katipunerong kinupkop ng kani$ang
pamil$a. #agkaraan naging ka%ani si$ ng Kali,im ng !igmaan at naging Kali,im #anloob ng @epublika ng Malolos noong (=)). Napiit
si$ noong (=)). Nalingkod din si$ laban sa mga Amerikano sa !igmaang FilipinoAmerikano at ipinagpatulo$ ang pakikibka sa larangan
ng per$odismo. Naging editor si$ ng seksi$ong Tagalog ng pa,a$agang 6a Patria noong ()B.Q pangkala,atang editor ng pa,inang Tagalog
ng $( 2e"a)imie"to. 'i$ ang ka,uli/,uli,ang editor ng pa,a$agang M!(i"g Pagsi(a"g at naging unang editor ng pumalit na pa,a$agang &a(iba.

Naging aktibo si F. Aguilar sa mga usaping pangmamaga%a ka$K naging pangala%ang direktor si$ ng -ureau o; 5abor noong ()(+ at pagkaraan a$ naging direktor
nit sa pana,ong ()(=/().+. Naging kali,im si$ ng 'enado mula Nnero L ().+ ,anggang mabalik si$ sa Kaga%aran ng #agga%a at maging pangala%ang kali,im sa
mga tang ()++/()+). Nagpakasal si$ ka$ 1sidora Hrti8 Alon8o noong ()B? at nagkaroon sil ng apat na anak. ()?) nang muli si$ng mag/asa%a at nagpakasal ka$
Nmilia Parren. Vumao si$ noong .? Hul$o ()L? sa Ma$nila.

Ang malaskit ni$ sa kapakanan ng manggaga%a a$ nakatampok sa Pi"ag(a'!a" (()B*) itinuturing na panguna,ing nobela ni$ at ,inggil sa malungkot na kapalaran
ng lider/manggaga%ang si 5uis &atbu,a$. Tinalaka$ pa ni$ ang masaklap na bO,a$ ng karani%ang tao sa mga nobelang :!sabos "g Pa(ad (()B)) na tungkol sa isang
anak/ma$amang tinak%il ng lipunan nang piliing maging manana$a%Q ,a"ga(!"od sa <ati'a" (()(() na ukol ka$ ni !imas/ila% isang lalaking namunG sa pakikibka
laban sa masamKng pama,alaan at simba,anQ Sa ,ga(a" "g 5iyos (()(() na nagsala$sa$ naman sa mga paraan ng pamamalakad ng mga Hes%ita upang magpa$amanQ
at <a(igtasa" (()L() na naglala,ad sa mga tunggaliang bunga ng urbanisas$on ng isang maliit na ba$an. A"g 6i'im "g =sa"g P!(o (().*) a$ ukol sa alamat ng
magkasinta,ang naging punG ng agu,o ngunit katangi/tangi da,il sa ekperimento sa paggamit ng dalisa$ na %ikang Tagalog. (6&#) (ed D'A)
Jose V% Aguilar
(23 Marso 19%%-31 $"ero 198%)
14
'i Jose Vas6uez Aguilar (HoIsJ DsIke8 AIgiIlr) a$ isa sa mga unang Filipino na nakatanggap ng @amon Magsa$sa$ A%ard ;or &o9ernment 'er9i4e noong ()L). Ang
paggaga%ad a$ pagkilla sa kan$ang mga naging kontribus$on sa sistema ng edukas$on sa Filipinas. #inanguna,an ni$a ang pagsasaa$os ng pampublikong edukas$on
para umangkop sa pamumu,a$ ng mga nsa kana$unan.

1pinangananak si Aguilar noong .+ Marso ()BB sa bar$o ng 7adu,aan 7adi8 Negros H44idental sa mag/asa%ang Martin Aguilar 'r. at 'o;ia DasWue8. Nang magtapos
sa 7adi8 7entral '4,ool noog ()(L agad si$ng nagturo sa maliit na paaralan ng bar$o sa loob n isang taon. Nagtapos si$ ng edukas$ong sekundar$a sa Negros
H44idental Hig, '4,ool noong ().B at ng batsil$er sa pilosopi$a sa "nibersidad ng !enison sa H,io noong ().L. Tinustusan ni$a ang sariling edukas$on sa
pamamagitan ng pagku,a ng iba>t ibang traba,o.

'a kan$ang pagbabalik sa bansa noong ().L agad si$ng gina%ang guro ng 1ngles sa Negros H44idental Hig, '4,ool. 1ni,alal si$ang a4ademi4 super9isor ng Masbate
noong ().C at ng 7ebu noong ().*. Naging di9ision superintendent si$a ng 7amarines Norte noong ().= at ng mga probinsi$a ng AntiWue 'amar 7api8 at 1loilo sa
mga sumunod na taon. #agkatapos ni$ang magbiga$ ng serbis$o sa mga rural na lugar kinu,a si$ng tagapa$o ng edukas$ong elementar$a sa "NN'7H 7onsultati9e
Ndu4ation Mission sa Filipinas. #agdating ng ()?L itinalaga si$ang kinata%an ng bansa para sa pagsasaa$os ng sistema ng pampublikong edukas$on sa Tsina.
Nadagdag dito ang mga ,ina%akan ni$ang posis$on sa akadem$a lalo na sa "nibersidad ng #ilipinas.

1pinakita ni Aguilar ang pagpapa,alaga sa mga paaralang rural ka,it sa kani$ang mga sinulat ga$a ng !e9elopment o; 7ommunit$ '4,ool 7on4epts in Ht,er
7ountriesat 7ommunit$ '4,ools o; t,e #,ilippines. 1sinulat rin ni$a noong ()?= ang nobelang &'e >reat /ait' isang ku%entong umiikot sa pagbabago ng mga
tradis$on ng Filipinas sa pagdating ng mga Hapones.

#inasimulan ni$a ang idea na ga%ing mas praktikal ang edukas$on depende sa ginagala%ang lugar o pama$anan ng paaralan. Noong ()+= bumuo si$ ng isang
programang pang/agrikultura sa isang maliit na paaralan sa Aklan 7api8. 1sang magsasaka ang nagku%ento sa kani$a ng mas produktibong pagsasaka ng pala$ at ito a$
itinuro nil sa buong probinsi$a sa tulong ng (.BB pang mga guro at tagasuporta. Kasaba$ ng pag/aaral ng mga magsasaka ang pag/aaral ng kanilang mga anak.
&inamit nina Aguilar ang %ikang Hiliga$non na lokal sa lugar ng mga mag/aaral. Ang mga gina%a ni$a sa sistema ng edukas$on sa Filipinas a$ nagsilbing modelo ng
iba pang pro$ekto. Namata$ si$a noong +( Nnero ()=B. (71!) ed D'A
"milio F% Aguinaldo
(2# Marso 18#9-# Pebrero 19#4)
'i "milio Fam$ Aguinaldo (NIm0lI$o FImi AIgiInlIdo) ang una>t ,ul0ng pangulo ng "nang @epublika ng Filipinas. 1pinanganak si
Aguinaldo sa Ka%it 7a9ite noong .C Marso (=C) kina 7arlos Aguinaldo at Trinidad Fam$. Ma$ kabu,a$an ang pamil$a ni$ ngunit
tumigil sa pag/aaral sa Aguinaldo noong nsa ikatlong taon ng seg!"da e"se@a"za at tumulong sa negos$o ng mga magulang. Noong
(=)L na,alal si$ ng Ka%it na )apita" m!"i)ipa( ang binagong ta%ag sa gobernadorsil$o o punG ng ba$an sa ilalim ng -atas Maura.
1kinasal din si$ ka$ Hilaria del @osario. Nang mabalitaan ang Katipunan nagpunta si$ ng Ma$nila at nanumpang kasapi. #agsiklab ng
Himagsikang (=)C nakilla si$ sa mga matagumpa$ na labanan sa 7a9ite. Nang magkaroon ng ,alalan sa Te:eros noong .. Marso
(=)* si$ ang na,alal na pangulo ng binagong pama,alaang mapang,imagsik.

1nilipat ni$ ang ,impilan ng pama,alaang mapang,imagsik sa -i$akna/bato 'an Miguel de Ma$umo -ula4an. !oon din si$ lumagda
sa kasunduan ang Kasunduang -i$ak/na/bato noong (?/(L !is$embre (=)* na pansamantalang nagtigil sa ,imagsikan ,bang kusa si$ng nadesti$ero sa Hong Kong
kasma ang iba pang lider rebolus$onar$o. #agkaraan ng ilang bu%an bumalik si Aguinaldo sa Filipinas ipina,a$ag ang kasarinlan ng Filipinas noong (. Hun$o (=)=
mula sa kani$ang ta,anan sa Ka%it at sinimulan ang ikala%ang $ugto ng Himagsikang Filipino. Noong .+ Nnero (=)) pormal na ipina,a$ag ang "nang @epublika ng
Filipinas sa Malolos -ula4an. Halos kasunod nit ang pagsiklab din ng !igmaang FilipinoFilipino noong #ebrero (=)) na nau%i sa pag/urong ng ,ukbong Filipino pa/
Hilagang 5u8on. Nadakip si Aguinadlo sa #alanan 1sabela noong .+ Marso ()B( at tulu$ang bumagsak ang @epublikang Malolos.

Nabi$udo si$ noong ().( at pinakasalan si Hilaria Agon4illo noong ()+B. Kumandidato si$ng pangulo ng pama,alaang Komon%elt ngunit tinlo ni Manuel 5.
<ue8on. Namata$ si$ noong C #ebrero ()C? ngunit naabutan pa ni$ng ipina,a$ag ni #angulong !iosdado #. Ma4apagal ang Hun$o (. bilang Ara% ng Kala$aan ng
Filipinas. (D'A)
Larr$ Alcala
(18 Agosto 192#-24 -!"yo 2%%2)
'i 5auro Aarate Al4ala (l%Iro 8IraItJ alIkaIl) o mas kilala bilang si 5arr$ Al4ala a$ isang nangungunang editorial 4artoonist at ilustrador sa Filipinas. Tinata$ang
nakaga%a si$ ng ma,igit LBB 4artoon 4,ara4ters .B 4omi4 strips C pelikula . murals at (LBBB na nailimbag na pa,ina mula sa kani$ang LC taon ng pagiging
propes$onal na kartunista.

1sinilang si$ sa !araga Alba$ noong (= Agosto ().C kina Nrnesto Al4ala at Nlpidia Aarate. Nakapagtapos si$ ng kursong -a4,elor o; Fine Arts in #ainting sa
"nibersidad ng #ilipinas noong ()LB sa ilalim ng s4,olars,ip mula sa pabliser na si @amon @o4es. Tumanggap din si$ ng Australian 7ultural A%ard kasaba$ ng isang
tra9el stud$ grant noong ()*L. Nagturo si$a sa "# mula ()L( ,anggang ()=(. Nagsimula ang kani$ang karera bilang kartunista noong ()?C ,abang nag/aaral pa
lamang. #agkatapos ng 1kala%ang !igmaang #andaigdig nilik,a ni$a ang kani$ang kauna/una,ang 4omi4 strip na pinamagatang Siopawma" na nailimbag sa komiks
na -a(ak'ak noong ()?*. 'a naturang taon din ni$a nalik,a ang <a(abog e" :osyo na gumamit ng Taglis, bilang %ika ng mga tau,an. 1to ang pinakama,abang ser$eng
kartun na gina%a ng isang Filipino. Naisapelikula ito noong ()L* ng 'ampaguita #i4tures na ginampanan nina !olp,$ at #an4,ito Alba.

Ang S(i)e o1 6i1e naman ang pinakasikat na ser$eng kartun ni Al4ala na sumasalamin sa mga katangi/tanging aspekto sa ara%/ara% na bu,a$ sa Filipinas. Noong ()==
tumanggap ito ng parangal na -est in Humor da,il sa paglalara%an nito ng kaka$a,an ng mga Filipinong ta%anan ang kanilang sarili anuman ang kanilang danasin sa
bu,a$. Ang Mang Ambo naman a$on mismo sa kani$a a$ lara%an ng isang Filipinong nanatiling tradis$onal ka,it na ma$ nagaganap na urbanisas$on sa kani$ang
paligid.

Ang ilan pang lik,a ni$a a$ ang &ipi" (()L(/()CL)Q &'is :!si"ess o1 6i3i"g (()C(/()*.)Q 6o3erboy (()C?/()C))Q Pro;e)t 13 (()CC/()*.)Q :arrio Pospak (()CC/()*.)Q
<o"gressma" <a(og (()CC/()*.)Q <a(ambogesyo"s (()CC/()*.)Q Smo(bateribo( (()*./()=?)Q Mod-0aps (()*?/.BB.)Q S"i)kertee"s (()*+/()=?)Q Asio"g Aksaya
(()*C/()=?)Q :i"g :a"g :!"g (()*=()=))Q at 6a!g' a"d 6i3eF 6i1e &oday (()=(/.BB.).

'i Al4ala ang nagpasimula ng paggamit ng a"imated )artoo"s sa mga te(e3isio" )ommer)ia( ga$a ng 7alteR noong ()CL at !arigold Milk noong ()L*. !a,il sa
kani$ang kampan$a sa pagpapaunlad ng ilustras$on at 4ommer4ial art sa Filipinas naitatag ang Disual 7ommuni4ation !epartment sa "# 7ollege o; Fine Arts noong
15
dekada LB. 1sinulong naman ni$a ang pagbuo ng grupo ng mga ilustrador ng mga pambatang libro at tina%ag itong Ang =(!strador "g <abataa" (1NK) noong ())(.
Naging aktibong lider si$ sa mga organisas$ong ga$a ng 'ama,ang Kartunista ng #ilipinas bilang pangulo ()*)/()=) at bilang ad9iser ()=)/.BB.Q Art !ire4tors 7lub
o; t,e #,ilippines bilang pangulo ()C+/()C?Q 'o4iet$ o; #,ilippine 1llustrators and 7artoonists bilang ikala%ang pangulo ()C./()C+. !a,il sa ,indi matata%arang
dedikas$on nakatanggap si$a ng maraming parangal mula sa iba>t ibang organisas$on ga$a ng "# 7ollege o; Fine Arts
"# Alumni Asso4iation #,ilippine -oard on -ooks ;or Voung #eople (#--V) Ar4,dio4ese o; Manila Komiks Hperation -rot,er,ood (Komopeb) 'o4iet$ o;
#,ilippine 1llustrators and 7artoonists &a%ad 77# at iba pa. (K55) ed D'A
Ramn Alcar0z
(31 Agosto 191*-2* -!"yo 2%%9)
Nitong C Ma$o .B(. ipina,a$ag ni #angulong -enigno AWuino 111 na pangangalanan ang ikala%ang Hamilton 7lass 7utter ng ,ukbong dagat na -@# @amon Al4ara8
at marami ang nagtanong. 'ino ba si Ramn Alcar0z2 1sa si$ng ipinagmamalaking ba$ani ng ,ukbong dagat noong 1kala%ang !igmaang #andaigdig at ma$
maningning na rekord ng paglilingkod ,anggang magretirong komodor noong ()CC.

1pinanganak si Al4ara8 noong +( Agosto ()(+ sa #laridel -ula4an. Kumu,a si$ ng pagsusulit para sa #MA noong ()+C nakapas at nagtapos kasma ng *) na
bumubuo sa 7lass ()?B. #it silng sumapi sa H;;/',ore #atrol. #agsiklab ng digma nadestino si Al4ara8 sa First </-oat 'Wuadron na binubuo ng mga torpedo boat.
'i$ ang itinalagang komander ng </((. (Abra).

Noong (* Nnero ()?. nakasagupa ng </((. ang si$am na di9e bomber ng mga Hapones. Agad nagpaputok sina Al4ara8 at tatlo sa mga eroplano ang tinamaan bago
lumipad pala$Y. !a,il sa katapangan gina%aran si Al4ara8 ng 'il9er 'tar at itinaas sa ranggong unang ten$ente. Nabi,ag ng mga kaa%a$ si Al4ara8 sa #aombong
pagkaraang mapalubog ang </((. sa ba$ba$in ng -ataan noong (B Abril ()?.. 1piniit si$ sa Malolos. Nang pala$ain sumapi si$ sa #,ilippine 7onstabular$ ngunit
ginamit itong panlilinlang para sa kani$ang pagtulong sa mga geril$a ng -ula4an at Hilagang 5u8on.

#agkatapos ng digma bumalik si$ sa ,ukbong dagat at ipinadal sa Nstados "nidos noong ()LB upang pag/aralan ang organisas$on ng "' Marines. Noong ()L. at sa
kainitan ng rebel$on ni Ha::i Kamlon inatasan si Al4ara8 magpatrul$a sa !agat 'ulu at matagumpa$ namang napa$apa ni$a ang re,i$on. !a,il dito sinabitan si$ ng
Militar$ Merit Medal. Noong ()C? ,inirang si$ng punG ng Na9al Hperations For4e at naka,arang ng libo/libong pisong ,alaga ng puslit na sigaril$o.

Hindi kinilla sa pana,on ni #angulong Mar4os ang kani$ang tagumpa$ ,anggang magretiro. Naging kritiko si$ ng mga pambansang patakarang militar. Nang
ideklara ang -atas Militar inaresto si Al4ara8 at napilitang umalis ng bansa. Namata$ si$ noong .L Hun$o .BB) sa Hrange 7ount$ Timog 7ali;ornia. (N&N ed D'A)
Federico A% Alcuaz
(# -!"yo 1932-2 Pebrero 2%11)
'i Federico A% Alcuaz (FeIdeIr0Iko N$ AlIkuI%8) a$ isang prolipikong pintor eskultor at tanging Filipinong artista na nagkamit ng pinakamaraming gantimpala at
parangal sa internas$onal sa larang ng pintura. Nominado si$ para maging #ambansang Alagad ng 'ining sa 'ining -is%al noong .BB).

1sa si$ sa mga itinuturing na maestro ng abstraksi$on. Kung ang karami,an ng mga artist sa kani$ang pana,on a$ naging alagad ng modernismo at abstraksi$on da,il
sa ito ang napapana,on si Al4ua8 a$ nagsimula at nagpaka,usa$ muna sa klasikong estilo bago tulu$ang naging bi,asa at nakilala sa abstraksi$on.

"na si$ng Filipino na nag%agi ng #riR Fran4is4o &o$a (()L=). 'a Nspan$a natamo rin ni$ ang presti,i$osong #remio Mon4ada (()L*) nagkamit si$ ng unang
gantimpala sa #intura 'ant #ol del Mar (()C() at ikala%ang gantimpala sa #remio Dan4ell sa Fourt, -iennial ng Tarrasa -ar4elona (()C?). !ito gagamitin ni Al4ua8
ang apel$ido ng kani$ang ina upang makilala si$ sa iba pang Aguilar na kasama ni$ sa grupong 5a #uMalada at apel$ido ng karami,an noon sa -ar4elona. 'a gulang
na .? itinang,al si Al4ua8 na pinakabatang nagkaroon ng eksibit sa presti,i$osong 'ala !ire44ion &eneral Museum o; 7ontemporar$ Art sa Madrid. 'usundan pa ito
sa &alerias 5a$etanas at &alerias Manila sa -ar4elona. 'a #ransi$a a$ pinarangalan si$ ng !iploma o; Honor sa 1nternational NR,ibition o; Art 5ibre (()C()
!e4oration o; Arts 5etters and A%ards na ma$ ranggong 7,e9alier mula sa pama,alaang #ranses (()C?) at Hrder o; Fren4, &enius (()C?). 'i Al4ua8 lamang ang
tanging Filipino na nagkaroon ng mga pagtatang,al sa Aleman$a #ransi$a Amerika at Nspan$a.

-agaman ma,abEng pana,on naglagi si$ sa Nuropa di ni$ nalimot bumalik sa Filipinas. Nakamit ni$ dito ang maraming karangalan kab0lang ang @epubli4 7ultural
Heritage a%ard ()CLQ Ara% ng Ma$nila A%ard ()CC Hutstanding ManileMo .BB(Q at #residential Medal o; Merit .BBC. 1sang aklat na pinamagatang #arallel TeRts sa
panulat din ni Al4ua8 at @od #aras/#ere8 a$ inilat,ala ng Artlink &roup 1n4.

1sinilang si$ sa 'anta 7ru8 Ma$nila noong C Hun$o ()+. kina Mariano Aguilar isang abogado at Nn4arna4ion Al4ua8. 5a$on ng amang maging isang abogado si$
ngunit nanaig ang ,ilig sa sining. 1kinasal si$ ka$ "te &isela '4,mit8 ang Alemang kumuku,a ng kursong business at languages na nakilala ni$ sa -ar4elona.
Nagkaroon sila ng tatlong anakFsina 7,ristian Mi4,ael Andreas Frederi4 at Pol;gang Matt,ias. #umana% si Al4ua8 noong . #ebrero .B((. (@D@) (ed &'A)
Jose Ale3andrino
(15isyembre 187%-1 -!"yo 19*1)
'i Jose Ale3andrino (HoIsJ AIleI,anIdr0Ino) a$ isang ,ina,angaang ,eneral ng Himagsikang Filipino propagandista at senador.

Naging kasapi si$ ng kilusang propagandistang 5a 'olidaridad ,bang nag/aaral sa Nspan$a. -ilang malapit na kaibigan ni 6ose @i8al si$ ang pinagkati%alaan nit
na magdal ng manuskrito ng Nl Filibusterismo sa palimbagan at mama,agi ng kop$a. Noong (=)C naatasan si$ng magtungo sa Hong Kong upang bumili ng mga
dinamita at armas para sa Himagsikang Filipino. #agbalik sa bansa naglingkod si$ sa Kongresong Malolos at itinalagang direktor ng agrikultura at ,epe ng mga
in,in$ero ng ,ukbong kati,an ng Filipinas.

16
#agsiklab ng !igmaang Filipino/Amerikano ,inirang si$ng ,eneral at namunG sa mga sundalong nakatalaga sa &itnang 5u8on. Naging gobernador/militar si$ ng
#ampanga pagkaraan. Nagsilbi rin si$ bilang kali,im ng digmaan ng pama,alaang rebolus$onar$o. Noong ().+ sa pana,on ng pananakop ng Amerikano itinalaga
si$ng senador ng Mindanao at 'ulu. Noong ()+? na,alal si$ bilang kinata%an ng #ampanga sa Kumbensi$ong Konstitus$onal. 'umulat din si$ ng aklat na
pinamagatang 6a Se"da de( Sa)ri1i)io na naglalara%an ng kani$ang mga pakikipaglaban noong Himagsikan.

1sinilang si$ noong ( !is$embre (=*B sa ma$ka$ang pamil$a sa -inondo Ma$nila. Nakamit ni$a ang -atsil$er sa Arte sa "nibersidad ng 'anto Tomas bago nagtungo
sa Nspan$a at tumulo$ sa -elgium upang ipagpatulo$ ang pagpapakadalub,asa sa larangan ng )'emi)a( e"gi"eeri"g sa "nibersidad ng &,ent. #umana% si$ noong (
Hun$o ()L(. (#K6)
Jose Algue
(22 5isyembre 18*#-27 May 193%)
'i Jose Algue (HoIsJ lIge) a$ isang Hes%itang naging kilalng meteorologo at si$entista. Naging direktor si$a ng Manila Hbser9ator$ at namunG ng unang #,ilippine
Peat,er -ureau noong #ana,on ng mga Amerikano. 1sinulat ni$a ang :ag!ios o 0i)(o"es /i(ipi"o noong (=)* at 6a ,!bes e" e( Ar)'ipe(ago /i(ipi"o noong (=)) mga
unang pag/aaral sa bag$o sa bansa. Kilal si$ sa kani$ang imbensi$ong baro)y)(o"ometer noong (=)*.

1sinilang si$ noong .. !is$embre (=LC sa Manresa Nspan$a nag/aral sa esku%ela,ang Nspan$ol at pumasok na Hes%ita noong (* Hul$o (=*( sa Andora. Noong
(==) nakilla ni$a ang Hes%itang si Fr. Federi4o Faura isa ring si$entista. Noong (=)( ipinadal si$ sa &eorgeto%n "ni9ersit$ sa Pas,ington !7 para pala%akin pa
ang kani$ang pagaaral sa meteorolo,i$a seismolo,i$a at astronomi$a. Kasma si Fr. Faura pumunta sil sa iba>t ibang obserbator$o sa Amerika at Nuropa at
dumating sa Filipinas noong + #ebrero (=)?. Ang kani$ang -ag!ios o )y)(o"es /i(ipi"osB $st!dio teori)o-pra)ti)o noong (=)? ang unang saliksik ,inggil sa mga
bag$o sa bansa. Noong (=)* naimbento ni$a ang baro)y)(o"ometer para sa mga bag$o sa Filipinas at Asia.

Kinilla ng mga Amerikanong militar ang ,alaga ng pag/aaral ni Algue ka$K personal si$ang dinal ka$ Admiral !e%e$. Mula noon si Fr. Algue at ang Manila
Hbser9ator$ a$ naging ma,alaga sa kolon$alismong Amerikano. Noong (=)) inirekomenda nina !ean 7onant Por4ester at 7,arles !enb$ ng '4,urmann 7ommission
ang pagtata$Y ng #,ilippine Peat,er 'er9i4e at si Fr. Algue bilang unang direktor nit. Noong ()BB sa ilalim ng direksi$on ni Algue inilabas ang atlas ng Filipinas
isang resulta ng maraming tan ng kani$ang pag/aaral. Noong .. Ma$o ()B( sa ilalim ng A4t. No. (+( ng #,ilippine 7ommission ang Ma"i(a 4bser3atory a$ naging
P'i(ippi"e 7eat'er :!rea!. Noong ()BL bumalik sa bansa si Algue at nagkaroon ng unang war"i"g system para sa mga bag$o ang Peat,er -ureau.

'a mga ,uling tan ng kani$ang pamamalagi sa bansa nakapagpaga%a si$ ng (L) weat'er statio" pati na ang . mag"eti) a"d seismi) statio". Noong ().? nagretiro
si$ sa Manila Hbser9ator$ nagbalik sa Tortosa at namata$ noong .* Ma$o ()+B. Ang Manila Hbser9ator$ a$ nasira noong Porld Par 11. 'a pamamagitan ng
#residential !e4ree No. *= noong -atas Militar a$ pinalitan ito bilang #A&A'A. (K55)
Natiidad Almeda'Lopez
(8 Setyembre 1892-23 $"ero 1977)
Kinikillang !ekana ng mga babaeng ,ukom ipinanganak si Nati9idd AlmJda sa Ma$nila noong = 'et$embre (=). at pangana$ sa
anim na anak nina Koronel Manuel Almeda $ &ome8 at 'e9erina 5erma.
Naging lisensi$ado si$ sa ,urisprudensi$a noong ()(+ at pumas sa barsa sumunod na tan isa sa unang abogadong babae. 5imang tan
si$ sa pribadong pag/aabogado bago pumasok sa gob$erno noong ()() nang ,irangin si$ng spe4ial attorne$ sa -ureau o; 6usti4e.
Na,arap si$ sa ma,igpit na pakikipagkumpetensi$alaban sa mga lalaki. &a$unman noong ().. naging assista"t attor"ey si$ sa
opisina ni 5eonard Pood at patulo$ na tinangkilik ng mga sumunod na attorne$ general ,anggang maging assista"t attor"ey ge"era(.
Noong ()+( ,inirang si$ng a)ti"g ;!dge sa ,ukuman ng Ma$nila ni 6usti4e 'e4retar$ 6ose Abad 'antos. Naging permanenteng ,ukom
si$ noong ()+C at naglingkod ,anggang ()L(. 'amantala noong ()+* at ()+= natamo ni$a ang masterado sa batas at ang doktorado sa batas sibil mula sa "nibersidad
ng 'anto Tomas. Noong ()L. na,irang si$ng e8e)!ti3e ;!dge ng Manila Muni4ipal 7ourts. Noong ()LC na,irang si$ng presiding :udge ng 6u9enile and !omesti4
@elations 7ourt ang unang babaeng ,uma%ak ng posis$ong ito sa Filipinas at maging sa buong Asia. Noong ()C( nadagdagan ang kani$ang rekord nang ma,irang
si$ng unang babaeng asso)iate ;!sti)e sa 7ourt o; Appeals.
Hindi ni$a nalimot ang ga%aing sibiko sa kabilK ng mabigat na tungkulin sa ,ukuman. Naglingkod si$ sa mga sama,ang nagsusulong sa mga karapatan ng
kababai,an. 1sang sama,an ang 5a #rote44ion de la 1n;an4ia ang pinaglingkuran ni$a b0lang pangulo sa loob ng dala%ang dekada. 1sa sa mga pro$ekto ni$a dito ang
Manila 7,ildren>s 5$ing/1n Hospital. Kasal si$ ka$ !omingo 5ope8 dating gobernador ng Ta$abas (binubuo ng <ue8on at MarinduWue noon). Tumanggap si$ ng
mga mataas na ga%ad kasma ang presidential a%ard o; merit bago namata$ noong .+ Nnero ()**. (&D')
Vicente Alarez
(* Abri( 18#2-4 ,obyembre 1943)
Matagumpa$ na pinunG ng Himagsikang Filipino sa Aamboanga isinilang si Vicente Alarez (DiIsJnIte AlI9aIrJ8) noong L Abril (=C.
kina Ale:o Dillasis Al9are8 at 1sidora 'olis. !a,il malapit ang ama ni$ ka$ &obernador Heneral @amon -lan4o a$ gina%a si$ nitng
segundo o;i4ial ma$or sa Mala4aMang. Malamit si$ng magbi$a,e sa Mindanao at 'ulu ka$K naging kaibigan si$ sa mga katutubo
doon. Ngunit san,i din ito ng nasaksi,an ni$ng pagmamalabis ng mga Nspan$ol sa mga katutubo bukod sa mababEng trato sa mga
Muslim.
'umapi si$ sa Katipunan at nagtatag ng sanga$ nit sa Aamboanga. !a,il sa pagsiklab ng Himagsikang (=)C a$ ,inatak ang mga
pu%ersang Nspan$ol mulang Aamboanga upang idestino sa 5u8on. 'inamantala ni Al9are8 ang naba%asang pu%ersang Nspan$ol at
sinimulan ang pag/aalsa sa Aamboanga noong Marso (=)=. Naku,a ni$ ang buong peninsula maliban sa mabigat na tanggulan ng
daungan ng 5ungsod Aamboanga at Fuer8a #ilar. !a,il sa kani$ang tagumpa$ ,inirang si$ ni #angulong Aguinaldo na lider ng gob$erno sa Aamboanga at -asilan.
17
#inakamalaking tagumpa$ ni$ ang pagbi,ag sa (+ bapor pandigma ng mga Nspan$ol noong * Abril (=)=. -a,agi ang mga bapor ng plota ni Almirante #atri4io
Monto:o na naka,impil sa Kipot -asilan. 'a tulong ng dilim pinanguna,an ni Al9are8 ang (BB mang,i,imagsik na lumusob sa mga bapor pinata$ ang mga opis$al at
inilipat ang mga ito sa ba$an ng Mer4edes. Noong ? Ma$o (=)) kinubkob ng ,ukbo ni Al9are8 ang buong daungan at kuta ng Aamboanga at kinu,a ito pagkaraan ng
madugong labanan. !a,il dito igina%ad sa kani$a ni Aguinaldo ang ranggong ,eneral.
Noong ()BB inalok si$ ng mga Amerikano ng #*LBBB para sumuko. Tinanggi,an ni$ ang alok. Nabi,ag si$ sa kabundukan ng HroWuieta Misamis Hriental noong
Marso ()BB dinal sa Ma$nila at ipiniit ,anggang sumumpa ng katapatan sa Nstados "nidos noong . Agosto ()B(. Mina,alaga ng mga Amerikano ang kani$ang
karanasan ka$K binig$an si$ ng posis$on sa pamama,ala ng Moro #ro9in4e. Noong .B Hktubre ()B? naging opis$al si$ sa Konstabular$a ng Filipinas. Namata$ si$
sa pana,on ng Hapon noong ? Nob$embre ()?+ sa gulang na =( tan. (D'A)
"ncarnacion A% Alzona
(23 Marso 189*-13 Marso 2%%1)
#ambansang Alagad ng Ag,am si "ncarnacion Alzona (NnIkarInasI$n AlI8Ina) bilang isang panguna,ing ,istor$ador at mananaliksik sa
kasa$sa$an. Kilala rin si$ng masugid na tagapagtagu$od ng kagalingan at karapatan ng kababai,ang Filipino. #inanguna,an ni$ ang
paggiit sa karapatan ng kababai,an upang makaboto nang mala$a. -ilang pagkilala sa kani$ang natatangi at makabulu,ang pag/aambag sa
larangan ng ,istor$ograpi$ang Filipino at paggaba$ sa mga sumunod na ,eneras$on ng mga akademiko at ,istor$ador igina%ad sa kani$a
ang #ambansang Alagad ng Ag,am (,atio"a( S)ie"tist) noong ()=L.
Nilimbag noong ()+. ang A -istory o1 $d!)atio" i" t'e P'i(ippi"es 1*#*-193%. 1to ang kauna/una,ang aklat na sinulat ni Al8ona.
Kompre,ensibong tinalalaka$ nit ang pag/unlad at mga makabulu,ang pang$a$ari sa sistema ng edukas$on at kultura sa Filipinas mula
sa pananakop ng mga Nspan$ol ,anggang sa kolon$al na pag,a,ari ng Nstados "nidos. A$on sa mga dalub,asa ang akdang pangkasa$sa$an ni Al8ona a$ maituturing
na pinakakompleto at la,atang/panig na pananaliliksik ,inggil sa kalaga$an ng edukas$on. Naging panguna,in din si$ng tagasalin at tagapagpali%anag ng mga akda
ni @i8al. ('M#) (ed &'A)
.alicano Apacible
(2* -!"yo 18#4-2 Marso 1949) 'i &ali4ano Apa4ible (&aIliIkIno AIpaIs0bIle) a$ isa sa mga tagapagtatag ng 5a 'olidaridad at naging
unang pangulo nit. Naging politiko si$ at kasapi #artido Na4ionalista sa pana,on ng pama,alaang kolon$al ng Amerika. Naging
gobernador si$ sa -atangas at naging representante ng unang distrito ng -atangas. 1sinulat ni$a ang To t,e Ameri4an #eople an Appeal
isang pangangat%iran sa mga mamama$an at pama,alaan ng Nstados "nidos na ,u%ag alisan ng kasarinlan ang Filipinas.
1sinilang sa -ala$an -atangas noong .L Hun$o (=C? si Kano$ ang bunso sa tatlong anak nina !on Di4ente Apa4ible at 7atalina 7astillo.
Palong taon si$ nang matapos ang elementar$a. 1tinulo$ ni$a ang pag/aaral sa Ma$nilaFuna sa pribadong esku%ela,an ni -enedi4to
5una at pagkatapos a$ pumasok sa 7olegio de 'an 6uan de 5etran. Kasama ng nakatatandang kapatid na si 5eon at ang pinsang si 6ose
@i8al nanira,an sil sa isang paupa,an sa (L Kal$e Anda sa 1ntramuros. Nag/aral si$ sa "nibersidad de 'anto Tomas ng medisina.
Nakagalit ni$a ang isang paring !ominiko doon ka$K nagpasi$a si$ng ipagpatulo$ ang pag/aaral sa Nuropa. Natapos ni$a ang kani$ang
-a4,iller en Artes sa 1nstituto del Tarragona at ang kani$ang 5i4en4iado sa medisina at pagtistis sa "ni9ersidad de -ar4elona noong
Nob$embre (==). 1tinulo$ ni$a ang kani$ang doktorado sa medisina sa "ni9ersidad 7entral de Madrid. Naging aktibo si$ sa mga kilusang politikal sa Nspan$a.
Nang magbalik sa Filipinas noong (=). nalaman ni$ang ipinatapon ang kapatid ni$ang si 5eon sa 5epanto ,abang si @i8al a$ sa !apitan. #inagsospetsa,an si$ ng
pama,alaan da,il sa pagiging aktibo sa mga kilusang politikal sa Nspan$a at ga$undin sa pagiging Mason. Nagpunta si$ sa Hong Kong kasama ang pamil$a ni @i8al
upang makai%assa pagdakip. 'a Hong Kong naging tagapa$o si$ ng Alto 7onse:o de los @e9olu4ionarios at naging tagapama,ala ng 7omite 7entral Filipino. Noong
(=)) ipinadala si$ sa Nstados "nidos kasama si @a;ael del #an bilang kinata%an ng pama,alaang @ebolus$onar$o ng Filipinas upang makipag/usap sa pama,alaang
Amerikano. Noong ()B+ nagbalik si$ sa Manila at nagsimulang manggamot. Nagtraba,o si$ sa 'an 5a8aro Hospital ()BC/()B*. Nagsimula rin ang kani$ang karera
bilang politiko. Naging gobernador ng -atangas noong ()B* representante ng unang distrito ng -atangas ()B)/()(. bise presidente ng #artido Na4ionalista at unang
kali,im na Filipino ng departamento ng agrikultura sa ilalim ng pama,alaang kolon$al ng Amerika na ini%an din ni$a da,il sa karamdaman.
Naaksidente si$ noong ()?? at nabulag noong ()?*. Namata$ si$ noong . Marso ()?) at inilibin
Leon Apacible
(2* 4kt!bre 18#1-19%1)
1sang katangi/tanging ilustrado at #ropagandista si Leon Apacible (5eIn AIpaIs0bIle) kapatid ng bantog ding si &ali4ano a$
isinilang noong .L Hktubre (=C( sa -ala$an -atangas kina Di4ente Apa4ible at 7atalino 7astillo na kapu%a mulang
mari%asang pamil$a. Nag/aral si$ sa Ateneo Muni4ipal kaesku%ela ni @i8al at tulad ni @i8al a$ sobresa(ie"te o ma$
pinakamataas na marka sa la,at ng klase.
Naging lisensi$ado si$ sa ,urisprudensi$a noong (==C nag/abogado sa -atangas nagtatag doon ng Masoneri$a at na,irang
na ,ukom sa 5ungsod -atangas. Napangasa%a ni$a si Matilde Martine8 ng Taal at nagkaroon sil ng tatlong anak. Kasma si$ sa mga dinakip pagsiklab ng
Himagsikang (=)C at ipinatpon sa 5epanto (-onto4 nga$on). Nakabalik si$ sa -atangas da,il sa Kasunduang -i$ak/na/-ato at luma,ok sa ikala%ang $ugto ng
Himagsikan bilang a$udante ni Heneral Mal9ar. #inanguna,an ni$a ang salaka$ sa 5ungsod -atangas.
18
Na,irang si$ang kinata%an ng 5epanto sa Kongresong Malolos. Magkasulatan sil ni &ali4ano na naging ba,agi ng Hong Kong :unta. Minsan naisulat ni &ali4ano
ang kani$ang kabiguan sa @epublikang Malolos da,il marami sa mga opis$al ang inkompetente tamad at napakabagal magpasi$a sa mabibigat
na usapin. 1nalok ni &ali4ano si 5eon na summa sa kani$a sa Hong Kong. Ngunit nanatili si 5eon sa Filipinas. 'a !igmaang Filipino/Amerikano umu%i si 5eon sa
Taal at nagnegos$o. Namata$ si$ noong ()B( sa gulang na ?B tan. 1sang marker sa kani$ang alaala ang inilaga$ ng National Histori4al 1nstitute sa kani$ang ba,a$ sa
Taal noong ()*B. Noong ()*C ibiniga$ ng kani$ang apng si Me$or 7ora8on 7aMi8a ang ba,a$ at mga dokumento ni 5eon sa gob$erno. 1pinaa$os ng NH1 ang ba,a$
b0lang memor$al. (&D')
Cecilio Apostol
(22 ,obyembre 1877-17 Setyembre 1938)
'i Cecilio Apostol ('eIs0lI$o AIposItl) a$ isang panguna,ing makata manana$sa$ tagasalin at editor sa %ikang Nspan$ol.
1sinilang si$ sa 'anta 7ru8 Ma$nila noong .. Nob$embre (=** kina 6ose #ablo Apostol isang bookkeeper at Mar4elina delos @e$es.
Nagkaroon si$ ng anim na anak sa asa%ang si Margarita 'an 6ose. Noong kani$ang kabataan ma,ilig si$ng sumulat ng tula at
magpinta. Nagtapos ng batsil$er sa Ateneo Muni4ipal de Manila noong (=)? at pagkaraan a$ kumu,a ng abogas$a sa "ni9ersidad de
'anto Tomas. 1ni,into ni$a ang pag/aaral ng abogas$a upang sumama sa Himagsikang (=)C.
Nagsimula ang ,ilig ni$a sa panitikan sa Ateneo. 'umasama si$a sa mga pulong ng mga manunulat sa 1ntramuros at na,ilig magbas ng
panitikang Nspan$ol. Noong (=)) sumama si$a sa 5a 1ndependen4ia na itinatag ni Antonio 5una. Nakapagsulat si$a sa mga
pa,a$agang nas$onalistiko tulad ng 6a Patria 6a /rater"idad 6a 5emo)ra)ia $( 2e"a)imie"to at 6a E"io".
!a,il liks na mapag/isa pinili ni$ang magtraba,o na lamang bilang manunulat at tagasalin sa 4it$ attorne$>s o;;i4e ng Ma$nila noong ()B+ ,abang ipinagpapatulo$
ang kani$ang abogas$a sa "'T. -agaman ,indi ni$a naku,a ang kani$ang degree nakapasa si$ sa bar eRam at nakapagtraba,o sa la% o;;i4e ni Di4ente Fran4is4o.
Ang ilan sa mga una ni$ang tula ga$a ng Nl tenor de los Mares 1ndi4os a$ lumabas sa $( 0omer)io noong (=)L. Ang mga tan$ag ni$ang kat,a a$ ma$roong temang
patri$otiko ga$a ng 5os martires anonimos de la patria Al Vankee at @i8al noong (=)). Nagkamit ng gantimpala mula sa 7lub 1nterna4ional ang kani$ang
ma,abEng tula na Mi ra8a. Nagsulat din si$ ng mga tula ,inggil sa mga kilalang personalidad ga$a nina Mar4elo H. del #ilar Manuel @a9ago at Pen4eslao N.
@etana. Ang kani$ang A Nmilio 6a4into a$ nanalo sa isang patimpalak para sa naturang ba$ani noong ()(? ,abang ang kani$ang 'obre el pinto ang pinag/ugatan
ng bansag na !akilang 5umpo ka$ Apolinario Mabini. 1sinalin ni$a sa iba>t ibang %ika ang ilang kat,ang Filipino tulad ng !eka(ogo ni Andres -oni;a4io sa %ikang
#ranses at ng epikong 6am-a"g sa %ikang Nspan$ol. Tinipon ang kani$ang mga tula sa librong Pe"te(i)as na inilabas noong ()?Bs.
!a,il sa ipinamalas na ,usa$ sa pagtula minsan nang ginamit ang kani$ang mga akda upang ituro ang %ikang Nspan$ol sa ilalim ng @epubli4 A4t No (==( ka,ana$
nina 6ose @i8al Fernando Ma. &uerrero 6ose #alma 7laro M. @e4to at iba pa. Kinikilala din maging sa ibang bansa ang kani$ang ,usa$Fisinama ang kani$ang mga
tula at talambu,a$ sa A"t'o(ogy o1 Spa"is' Poetry ni 7arl K:ersmeier at sa $")i)(opedia $spa@a. Namata$ si$a noong (* 'et$embre ()+= sa 7aloo4an @i8al (5ungsod
Kalookan nga$on) at ipinangalan sa kani$a ang isang malaking paaralang publiko sa naturang lungsod. (K55) ed D'A
Melchora A6uino
(# $"ero 1812-2 Marso 1919)
-inansagang Tandang 'ora si Melchora A6uino (MelItsIra AIk0Ino) bilang pagkilala sa kani$ang paglilingkod at pagkakanlong
sa mga kababa$an noong Himagsikang (=)C ka,it na si$ a$ nasa katandaang gulang na. 1tinuturing si$ bilang 1na ng
@ebolus$ong Filipino 1na ng Katipunan at 1na ng -alinta%ak.
1sinilang si$ sa -alinta%ak noong C Nnero (=(. sa ba$an ng Kalookan (at nga$on a$ matatagpuan sa 5ungsod <ue8on) kina 6uan
at Dalentina AWuino pa%ang mga maralita. 'a kani$ang pagtigulang ikinasal si$ ka$ Fulgen4io @amos isang 4abe8a del barrio.
Nagsilang si$ ng anim na anak. #umana% si @amos noong pitong taon pa lamang ang kanilang bunso. Ka,it nag/iisang magulang
naging abala si AWuino sa mga pista bin$ag at kasal bilang ,ermana ma$or.
Nang sumiklab ang rebolus$on laban sa mga Nspan$ol noong (=)C a$ =? taong gulang na si AWuino. Ngunit ,indi naging sagabal ang kani$ang edad upang
makapaglingkod sa mga Katipunero. Naging kanlungan ng mga ,apo at sugatang mandirigmang Filipino ang kani$ang ta,anan at munting tinda,an na ginagamit ding
li,im na pulungan ng mga ito. #inakakain sila ni Tandang 'ora at pinapupunta sa lugar na ligtas sa pang/uusig ng mga Nspan$ol. Nangangalap din si$ ng mga damit at
gamot para sa kanila. Nasaksi,an ni$ at ng kani$ang anak na si 6uan @amos ang pagpunit ng mga sedula sa "nang 'iga%.
!a,il sa pagkakasangkot sa Himagsikan ,inOli si$ ng gu%ardi$a sibil at dumaan sa interogas$on. Tumanggi si$ng magpa,a$ag ng kaalaman ukol sa mga ga%ain ng
Katipunan. 1pinatapon si$ ng mga Nspan$ol sa &uam sa 1slas Marianas. Nang masakop ng mga Amerikano ang Filipinas noong (=)= kasama si AWuino sa mga
pinala$a at pinabalik sa bansa. Namata$ si$ noong ()() da,il sa katandaan at inilibing sa sarili ni$ng bakuran na nga$on a$ ba,agi na ng Himla$ang #ilipino
Memorial #ark. 1pinangalan sa kani$a ang isang distrito isang baranga$ at isang panguna,ing daan ng 5ungsod <ue8on. 'i$ ang kauna/una,ang Filipina na mailaga$
sa salaping papel ng -angko 'entral ng #ilipinas ((BB pisong papel mula ()L( ,anggang ()CC)Q lumabas din si$ sa L sentimong bar$a mula ()C* ,anggang ())..
1pina,a$ag ang taong .B(. bilang Taon ni Tandang 'ora bilang paggunita sa ikala%ang sentenar$o ng kani$ang kapanganakanQ inilipat ang mga lab0 ni AWuino mula sa
Himla$ang #ilipino patungo sa #ambansang !ambana ni Tandang 'ora sa -anlat @oad -aranga$ Tandang 'ora 5ungsod <ue8on. (#K6) (ed D'A)
.regorio S% Araneta
(19 Abri( 18#9-9 Mayo 193%)
19
'i .regorio Soriano Araneta (&reIgrI$o 'orI$Ino AIraInJIta) a$ isang abogado at politikona naging pinakabatEng asso4iate :usti4e sa kasa$sa$an ng Korte 'uprema
at unang Filipino na ,uma%ak ng mataas na posis$on noong pana,on ng pama,alaang Amerikano.
#agkatapos pumas sa pagsusulit sa abogas$a pumasok si$ sa (aw o11i)e ni !on 6ose V4a8a bago maging a!8i(iary register o; deeds ng timog distrito ng Ma$nila
((=)?/(=)L) at nanunungkulang piskal ((=)C). Noong pana,on ng Himagsikang Filipino nanungkulan si$ng kali,im ng Kongreso ng Malolos at Kali,im ng
Katarungan ni &eneral Nmilio Aguinaldo. Noong (=)) sa pana,on ng Amerikano itinalaga si$ ni Heneral Nl%ell Htis bilang Asso4iate 6usti4e ng Korte 'uprema.
Noong ()B( itinalaga naman si$ng 'oli4itor &eneral at noong ()BC Attorne$ &eneral. Noong ()B= ,inirang si$ng kasapi ng #,ilippine 7ommission at Kali,im ng
Katarungan at Kasapian. #agkatapos ng kani$ang panunungkulan noong ()(+ nagta$Y si$ ng sariling (aw o11i)e at nagturo ng abogas$a sa "nibersidad ng 'anto
Tomas. Tumakbo si$ bilang 'enador noong ()(C ngunit ,indi pinalad na mag%agi. Nang inalok si$ ni 1spiker 'ergio HsmeMa na maging #unGng Ma,istrado ng
Korte 'uprema tinanggi,an ni$a ito upang magbiga$daan ka$ Manuel Araullo na pakiramdam ni$a a$ mas karapat/dapat sa posis$on.
1sinilang si$ noong () Abril (=C) sa Molo 1loilo kina FeliR Araneta at #a8 'oriano. Nag/aral si$ sa mga pribado at pampublikong esku%ela,an sa Molo bago mag/
aral ng sekundar$a sa Ateneo Muni4ipal de Manila. 'a Ateneo din si$ nagtapos ng batsil$er en artes. Noong (=)( nakamit ni$a ang 5i4en4iado en !ere4,o sa
"nibersidad ng 'anto Tomas. Nagkaroon si$ ng (? anak sa asa%ang si 7armen Aarago8a. #umana% si$ noong ) Ma$o ()+B sa atake sa puso. 1pinangalan sa
kani$a ang isang panguna,ing abenida sa 5ungsod <ue8on at ang !e 5a 'alle Araneta "ni9ersit$ (dating &regorio Araneta "ni9ersit$ Foundation). (#K6) ed D'A
Juan Araneta
(13 -!(yo 18*2-3 4kt!bre 1924)
'i 6uan Araneta (HuI%n AIraInJIta) kilal bilang !on 6uan a$ lider sa @ebolus$ong Negros. 1sa rin si$ng tagapanguna sa
pagsasaka da,il sa pagdadal ni$a ng mga makabagong pamamaraang agrikultural sa bansa.
1sinilang si$ noong (+ Hul$o (=L. sa Molo 1loilo kina @omualdo Araneta at Agueda Torres. 5umipat ang mga Araneta sa Negros
at doon na namalagi. Nag/aral si$ ng Komersi$o sa Ateneo Muni4ipal de Manila. Nang magbalik sa Molo ,inirang si$ bilang
0apita" de( P!eb(o. Nag,inala sa kani$a ang mga ;raile noon ngunit da,il sa mataas na respeto sa kani$a ng mga taumba$an a$
,indi si$a mapatalsik.
Noong (=)( matapos mamata$ ng kani$ang asa%a a$ nagpunta si$ sa Nuropa kasma ang kaibigang si !on 7aludio @eina.
Nagkaroon si$ ng pagkakatang makilla ang mga lider na Filipino na nsa Madrid 5ondon at #aris. 5along nag/init ang mga
;raile sa kani$a nang si$ a$ bumalik sa bansa. 1naga% ang kanilang lupa at kinailangan ni$ang dal,in sa -undok Kanlaon ang
kani$ang pamil$a upang magsimula ng bagong saka,an.
Ang kani$ang mga paglalakba$ sa Nuropa ang nagbuks sa kani$a sa mga makabagong kagamitang pang/agrikultura tulad ng s!gar mi(( mula sa 1nglatera na inilaga$
ni$a sa kani$ang as$enda sa !inapalan ba(er para sa aba4a ri)e t'res'er at iba pa. Naging mapag,inala ang mga a%toridad na Nspan$ol sa mga idinedeskarga sa
kani$ang lupain sa 5umangub. !inakip si$ at dinal sa 7on4ordia noong Nnero (=)*. 1piniit si$ sa Himama$lan sa 1log na kabisera noon ng probinsi$a at sakK sa
-a4olod upang doon paka%alan noong Hktubre (=)*.
Noong L Nob$embre (=)= naging matagumpa$ ang @ebolus$ong Negros. Kasma si Heneral Ani4eto 5a4son bilang #residente si$a a$ naging Kali,im ng !igma sa
itinatag na @epublikang Negros. Nang dumating ang mga Amerikano sa 1loilo ipina$o ni$ang sumunod ang @epublika sa mga ito. Noong ()B? isa si$ sa mga naging
komis$oner sa St? 6o!is $8positio". 1tinang,al ni$a ang iba>t ibang klase ng bigas kaka% abaka at iba pang ani mula Negros at #ana$. Nagpatulo$ si$ sa
pagpapaunlad ng agrikultura sa kagamitan man o sa mga itinatanim. 1sa si$ sa mga nagtatag ng Ma/ao 'ugar 7entral.
Nagkaroon si$ ng .L anak sa apat na naging asa%a na sina 7elestina !ia8 7risteta 'armiento Natalia 'alsalida at 6uanita 7amillarosa. Namata$ si$ noong +
Hktubre ().? sa Negros H44idental. (K55)
Li-a$-a$ A% Arceo
(3% $"ero 192%-%3 5isyembre 1999)
'i Li-a$-a$ Ablaza Arceo (5iI%a$I%$ AIblI8a ArIsJIo) a$ isa sa mga nangungunang ku%entista radio s4ript%riter manana$sa$
tagasalin at editor sa %ikang Tagalog.
1sinilang si$ noong +B Nnero ().B sa Tondo Ma$nila kina &regorio Ar4eo at Amada Abla8a. Nagkaroon si$a ng anim na anak sa
asa%ang makatang si Manuel #rin4ipe -autista. Nang makapagtapos sa Torres Hig, s4,ool pumasok si$ sa :a(ita at naging unang
babaeng ka%ani ng isang pa,a$agang Tagalog. &umanap si$ sa pelikulang &at(o"g Maria kasama sina 7armen @osales at Norma
-lan4a;lor noong ()?+. Nang muling alukin sa pag/arte tinanggi,an ni$a ito at mas pinili ang pagsusulat.
Noong dekada LB nagsulat si$ ng mga s4ript para sa =(aw "g &a'a"a" ang unang radio soap opera sa bansa na nagtagal nang ,alos (B
taon. 'i$ rin ang nasa likod ng mga s4ript na binabasa noon ng mga ga$a ni Ti$a !el$ Magpa$o sa programang A"g &a"gi <o"g Pag-ibig at <asaysaya" "g mga
6i'am "i &iya 5e(y noong mga tang ()CB ,anggang ())BQ at Helen Dela sa programang 6o3i"g(y yo!rsF -e(e" noong mga tang ()*B.
Nakapagsulat si$ nang ,alos LB nobela libong maikling ku%ento sana$sa$ at dramang panrad$o. Naging pinakatan$ag ang kani$ang mga nobel/ ang 0a"a( de (a
2ei"a (()*.) at &itser (())L). Ang ilan naman sa kalipunan ng kani$ang mga maiikling ku%ento a$3 E'aw a"g &iga"g "a 6!pa at =ba Pa"g <at'a (()C=)Q Mga Pi(i"g
<at'a (()=?)Q ="aF Mayba'ayF A"akF at =ba Pa (())B)Q A"g Mag-a"ak "a 0r!z (())(). Naging editor din si$ ng seksi$ong :ago"g 5!go sa 6iwayway at ng seksi$ong
pangkonsi$umer sa :a(ita.
20
Marami si$ng isinaling akdang reli,i$oso sa %ikang Filipino. Ang pinakamalaking pro$ekto na mara,il a$ ang pagsasalin ng -ibli$a kasama ang kani$ang asa%a at
iba pang kapu%a manunulat. Naisalin din sa iba>t ibang %ika ang kani$ang mga akda tulad ng3 0a"a( de (a 2ei"a at E'aw a"g &iga"g "a 6!pa sa %ikang Ni,onggo at
:a"yaga sa %ikang -ulgar$an @uso at 1ngles at umani ng mga parangal mula sa mga panguna,ing institus$ong ga$a ng Katipunang #ambansa ng Alagad ng 'ining
!on 7arlos #alan4a Memorial A%ards 7at,oli4 Mass Media A%ards 7ultural 7enter o; t,e #,ilippines 5inangan ng Pika sa #ilipinas"n$on ng mga Manunulat ng
#ilipinas Asian 7at,oli4 #ublis,ers "ni9ersit$ o; t,e #,ilippines at iba pa. (K55) ed D'A
4omas Are3ola
((= 'et$embre (=CC/Ma$o ().C)
1sang makaba$ang abogado at masipag na #ropagandista si 4omas Are3ola (ToIms AIreI,Ila) a$ isinilang noong (= 'et$embre (=CC sa
Nue9a 7a4eres (5ungsod Naga nga$on) sa mari%asang pamil$a nina Antonio Are:ola at Nmeterio #adilla. Nakatapos si$ ng perito
agronomo sa 7olegio de 'an de 5etran at kumu,a ng abogas$a sa "nibersidad ng 'anto Tomas. Ngunit nagpunta si$ ng Nspan$a noong
Agosto (=== at tinapos ang abogas$a sa "ni9ersidad 7entral de Madrid.
Napala,ok si$ sa Kilusang #ropaganda nang sumapi sa Aso4ia4ion Hispano/Filipino na itinatag ni Miguel Mora$ta noong (. Hun$o (==)
at lumakad sa -atas Maura noong (=)+. 1tinatag pagku%an ni Tomas ang 7ir4ulo Hispano/Filipino na si$ ang unang pangulo at si
Mariano #on4e ang kali,im. Naging masipag na manunulat si Tomas sa mga di$ar$o sa Nspan$a at marami sa mga ito ang atake laban sa mga abuso at kati%alaang
nagaganap sa Filipinas. Nang sumiklab ang Himagsikang (=)C isinangkot at dinakip si$ at ipiniit sa 7ar4el Modelo ng Madrid kasma ang anim pang mi$embro ng
7ir4ulo at Mason. Ang kani$ang amang si Antonio Are:ola a$ dinakip din sa Filipinas at ipinatpon sa Fernando #o sa Kanlurang A;rika. Nang pa%alan ipinagpatulo$
ni Tomas ang ga%aing propagandista ,bang nsa Nspan$a. Na,irang si$ng kinata%an ng Ambos 7amarines sa Kongresong Malolos bagaman nsa Nspan$a si$.
#umunta si$ sa 'ingapore at sa Hong Kong upang tumulong mag/organisa ng mga Filipino doon. Noong ()B./()BC kasma si$ ni Mariano #on4e sa 6apan. Nang
umu%i si$ sa Filipinas naging aktibo si$ng kasapi ng #artido Na4ionalista sa -ikol at na,alal na kinata%an sa #,ilippine Assembl$. #inakama,alagang gina%a ni$a
ang pagiging isa sa a%tor ng #,ilippine #ubli4 5ibrar$ A4t noong ()B=. Kumandidato si$ng senador noong ()(C at nag%agi. &a$unman di si$ nakaupY da,il
pina%alangbisa ang ,alalan da,il sa mga kati%alaan. Nagretiro sa politika si Tomas at namata$ noong Ma$o ().C. Napangasa%a ni$a si Mer4edes 7aldera $ Hlarte
ngunit %ala silng naging anak. (&D')
Juan M% Arellano
(2* Abri( 1888-* 5isyembre 19#%)
'i Juan M% Arellano (HuI%n eM AIrelI$Ino) ang isa sa pinakama,usa$ na arkitekto sa kasa$sa$an ng Filipinas. Marami sa kani$ang mga gusaling nananatiling
nakata$Y ang itinuturing na dakilang sagisag ng arkitektura at sining na Filipino. Kilal si$ sa paggamit ng estilong Neoklasiko at Art !e4o sa kani$ang mga obra. 1lan
sa mga tan$ag na lik,a ni Arellano a$ ang3
Metropolitan T,eater (()+L) Ma$nila
5egislati9e -uilding (().CQ nga$on a$ kilal bilang Hld 7ongress
-uilding at ta,anan ng #ambansang Museo) Ma$nila
Manila 7entral #ost H;;i4e (().C) Ma$nila
Negros H44idental #ro9in4ial 7apitol (()+C) -a4olod
7ebu #ro9in4ial 7apitol (()+*) 7ebu
-ank o; t,e #,ilippine 1slands 7ebu Main -ran4, (()?B) 7ebu
Misamis H44idental #ro9in4ial 7apitol (()+L) HroWuieta
6ones -ridge (()(CQ na%asak noong 1kala%ang !igmaang #andaigdig at pinalitan ng bagong 6ones -ridge)
7enter ;or Pest Disa$an 'tudies and Museum "# Disa$as (dating 1loilo 7it$ Hall) 1loilo
6aro Muni4ipal -uilding (nga$on a$ ta,anan ng pulis$a sa 6aro) 1loilo
Mal4olm Hall "# !iliman (5ungsod <ue8on)
1sinilang si$ noong .L Abril (=== sa Tondo Ma$nila kina 5uis 7. Arellano at -artola de &u8mn. Nag/aral si$ sa Ateneo Muni4ipal de Manila. "na ni$ang ,ilig ang
pagpipinta at nagsana$ si$ sa ilalim nina 5oren8o &uerrero Toribio Antillon at Fabian de la @osa. #inilS ni$ang ,asain ang talino sa ibang uri ng sining at ipinadala sa
Nstados "nidos bilang isa sa mga unang pensi$onado sa larang ng arkitektura. Noong ()(( pumasok si$ sa #enns$l9ania A4adem$ o; t,e Fine Arts bago lumipat sa
!reRel 1nstitute upang tapusin ang kani$ang digri. Nagtraba,o muna si$ sa 5ungsod ng Ne% Vork bago umu%i sa Filipinas. Nanungkulan si$ bilang s!per3isi"g
ar)'ite)t ng Ka%ani,an ng #aga%aing -a$an kasma si Tomas Mapua. -ukod sa mga pro$ektong nakalista sa itaas lumik,a si$ at si Harr$ Frost ng disen$o para sa
5ungsod <ue8on na si$ng magiging bagong kabisera ng bansa. Nagkaroon si$ ng isang anak sa asa%ang si Nat$ H4ampo. 1lang taon bago pumana% bumalik si$ sa
pagpipinta at nagtang,al ng mga obra sa Manila VM7A. #umana% si$ noong L !is$embre ()CB. (#K6) ed D'A
21
Manuel "% Arguilla
(-!"yo 1911-5isyembre 1944)
1sang panguna,ing ku%entista sa 1ngles si Manuel "stabillo Arguilla (ManI%Jl NsItaIb0lI$o ArIg0lI$a). Nakilla si$ sa kani$ang
mga maikling ku%ento na nalimbag sa iba>t ibang magasin tinipon sa koleksi$ong Ho% M$ -rot,er 5eon -roug,t Home a Pi;e
and Ht,er 'tories (()?B) at nag%agi ng unang gantimpala sa kategor$ang maikling ku%ento sa 1ngles sa 7ommon%ealt, 5iterar$
7ontest. 1tinuturing na pinakama,alaga sa mga ku%ento ni$ ang -ow My :rot'er 6eo" :ro!g't -ome a 7i1e Mids!mmer
6o"g .a)atio" at 0aps a"d 6ower 0ase.
Palang ulat sa ti$ak na ara% ng kani$ang pagsilang at kamata$an. 1sinilang si Arguilla boobg ()(( sa 5a "nion at anak ng
magsasaka at karpinterong si 7risanto Arguilla at ni Margarita Nstabillo. Nagsilbing tagpuan ng mga tana%ing 1lokano ang
kani$ang ba$an sa mga ,ina,angaang ku%ento ni$ ng katutubong kula$. Mistulang impi$erno naman ang pagtatang,al ni$ ng
maralita sa lungsod sa 7aps and 5o%er 7ase.
Nagtapos si$ ng Ndukas$on sa "nibersidad ng #ilipinas noong ()++. Hbang nag/aaral a$ naging kasapi si$ ng ".#. Priters 7lub at editor ng &'e 6iterary
Appre"ti)e. Nagturo si$ sa "ni9ersit$ o; Manila at naglingkod na editor ng publikas$on ng -ureau o; #ubli4 Pel;are noong ()?+. Naging asa%a ni$ si 5$dia
Dillanue9a na isa ring manunulat. Ang kanilang tira,an sa Nrmita Manila a$ tinaguriang T,e #or4, da,il nagsilbing tagpuan ng mga artist manunulat at patron ng
panitikan. 'a pana,on ng #ananakop ng mga Hapones a$ kumilos si$ng espi$a ng mga geril$a nadakip noong Hktubre ()?? pinarusa,an sa Fuer8a 'antiago at ,indi
na nakitang bu,$. (6&#) (ed D'A)
Jose Maria Asuncion
(14 5isyembre 18#9-2 Mayo 192*)
1sang kinikillang pintor naglingkod sa ,ukbong rebolus$onar$o at isa sa unang guro sa pintura sa "# '4,ool o; Fine Arts. 1sinilang si
Jose Maria Asuncion (HoIsJ MaIr0I$a AIsunIs$n) noong (? !is$embre (=C) sa 'ta. 7ru8 Ma$nila kina Hilarion Asun4ion at Mar4ela
@e$mundo. 1sang mang/uukit sa ka,o$ ang kani$ang ama at anak ito ng bantog na si 5eon4io Asun4ion. Nagtapos si$ ng batsil$er sa
Ateneo de Manila at nag/aral sa A4ademia de !ibu:o $ #intura. Tinangkilik si$ ni Agustina Medel ma$ari ng Teatro Aorilla ,bang
nag/aaral sa #aris noong (=)B. !oon ni$a nakilla sina 6uan 5una at Feli8 @. Hidalgo. 5umipat si$a sa Madrid at nag/aral sa Ns4uea de
-ellas Artes (=)(/(=)L. Tumanggap si$ ng ilang prem$o ,bang nag/aaral. -umalik si$ sa Ma$nila noong (=)L at naging assistant
sa Ns4uela #ro;esional de Artes $ H;i4io sa 1loilo ,anggang Nob$embre (=)=.

5uma,ok si$ sa ikala%ang $ugto ng Himagsikang Filipino at naging tagapangasi%a ng supla$ ng ,ukbo sa 1loilo. Nalipat si$ sa
pagtata$Y ng tanggulan sa 6aro 5a #a8 at ibang pook at naging kapitan noong #ebrero (=)). #agkatapos ng !igmaang Filipino/
Amerikano isinma ni$a ang asa%ang si 6uana Hubero sa 7alba$og 'amar at pagkatapos sa Ta4loban 5e$te. Apat na tan si$ doon
na nagpipinta ng tana%in at talon at pumasok sa potograpi$a para kumita. -umalik si$a sa Ma$nila noong ()BL nag/aral ng abogas$a naging mi$embro ng #artido
1ndependista at nagsulat sa iba>t ibang per$odiko.

Nang buksan ang "ni9ersit$ o; t,e #,ilippines '4,ool o; Fine Arts tinanggap ni Asun4ion ang pagiging guro noong ( Hun$o ()B) at naging kali,im nit noong ()((.
1tinuturing si$ ni Fabian de la @osa na natatanging espes$alista sa sti(( (i1e. Ang mga pag/aaral ni$a sa kasa$sa$an ng sining sa Filipinas at dibu,o ng mga
tradis$onal na kasuotan a$ itinuturing na napaka,alaga sa naturang mga paksain. Namata$ si$ noong . Ma$o ().L. (&D')

Leoncio Asuncion
(12 %etye!bre 1&13-1&&&)
1sang natatanging eskultor ng mga paksaing reli,i$oso isinilang si 5eon4io Asun4ion (5eInIs$o AIsunIs$n) noong (. 'et$embre
(=(+ sa 'ta. 7ru8 Ma$nila. Noong (=+B naglingkod si$ng eskultor sa Taller de Ns4ultura at lumita% pagku%an na pinakama,usa$
sa eskulturang reli,i$oso sa Filipinas noong ika/() siglo.

1tina$Y ni$a at kapatid na si Manuel isa ring eskultor ang isang tal$er na naging bantog sa paglik,a ng estat%ang reli,i$oso. Marami
sa mga sumikat na eskultor ang naging estud$ante ng magkapatid na Asun4ion. Nililok ni 5eon4io ang bantog na 5a Ter4era 7aida
na naglalara%an sa ikatlong pagkadapa ni Kristo patungo sa Kalbar$o. 1pinuprusis$on ito ,anggang nga$on sa paligid ng 'imba,ang
'ta. 7ru8. 5umik,a rin si$ ng NakapakGng Kristo sa marmol at mga estat%a ng santo. Hina,angaan ang mga lik,a ni 5eon4io sa
simetri$a at nilalik na kaganda,an. 'inasabing nadulutan ni$a ang kani$ang mga lik,a ng damdamin at kariktang makasining.

Namata$ si 5eon4io noong (===. Nitng ()=+ naglaga$ ang National Histori4al 1nstitute ng isang marker sa ,arap ng 'imba,ang 'ta. 7ru8 b0lang pagpupuga$ sa
kani$ang alaala. (&D')

22