1

COMPENDIUM LATINUM

DE LIRICA CLASICA ET MEDIEVALE











Mara Isabel Flisfisch
2014


2
Titus Lucretius Carus
97 - 55 a. Chr. n.

De rerum natura
Liber primus

Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas,
alma Venus, caeli subter labentia signa
quae mare navigerum, quae terras frugiferentis
concelebras, per te quoniam genus omne animantum
5 concipitur visitque exortum lumina solis:
te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli
adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus
summittit flores, tibi rident aequora ponti
placatumque nitet diffuso lumine caelum.
10 nam simul ac species patefactast verna diei
et reserata viget genitabilis aura favoni,
ariae primum volucris te, diva, tuumque
13 significant initum perculsae corda tua vi.
15 inde ferae pecudes persultant pabula laeta
14 et rapidos tranant amnis: ita capta lepore
16 te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.
denique per maria ac montis fluviosque rapacis
frondiferasque domos avium camposque virentis
omnibus incutiens blandum per pectora amorem
20 efficis ut cupide generatim saecla propagent.
quae quoniam rerum naturam sola gubernas

3
nec sine te quicquam dias in luminis oras
exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam,
te sociam studeo scribendis versibus esse,
25 quos ego de rerum natura pangere conor
Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni
omnibus ornatum voluisti excellere rebus.
quo magis aeternum da dictis, diva, leporem.
effice ut interea fera moenera militiai
30 per maria ac terras omnis sopita quiescant;
nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors
armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se
reiicit aeterno devictus vulnere amoris,
35 atque ita suspiciens tereti cervice reposta
pascit amore avidos inhians in te, dea, visus
eque tuo pendet resupini spiritus ore.
hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto
circum fusa super, suavis ex ore loquellas
40 funde petens placidam Romanis, incluta, pacem;
nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
possumus aequo animo nec Memmi clara propago
talibus in rebus communi desse saluti.
omnis enim per se divum natura necessest
45 immortali aevo summa cum pace fruatur
semota ab nostris rebus seiunctaque longe;

4
nam privata dolore omni, privata periclis,
ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri,
49 nec bene promeritis capitur nec tangitur ira.

62 Humana ante oculos foede cum vita iaceret
in terris oppressa gravi sub religione,
quae caput a caeli regionibus ostendebat
65 horribili super aspectu mortalibus instans,
primum Graius homo mortalis tollere contra
est oculos ausus primusque obsistere contra;
quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti
murmure compressit caelum, sed eo magis acrem
70 inritat animi virtutem, effringere ut arta
naturae primus portarum claustra cupiret.
ergo vivida vis animi pervicit et extra
processit longe flammantia moenia mundi
atque omne immensum peragravit mente animoque,
75 unde refert nobis victor quid possit oriri,
quid nequeat, finita potestas denique cuique
qua nam sit ratione atque alte terminus haerens.
quare religio pedibus subiecta vicissim
opteritur, nos exaequat victoria caelo.

80 Illud in his rebus vereor, ne forte rearis
impia te rationis inire elementa viamque

5
indugredi sceleris. quod contra saepius illa
religio peperit scelerosa atque impia facta.
Aulide quo pacto Triviai virginis aram
85 Iphianassai turparunt sanguine foede
ductores Danaum delecti, prima virorum.
cui simul infula virgineos circum data comptus
ex utraque pari malarum parte profusast,
et maestum simul ante aras adstare parentem
90 sensit et hunc propter ferrum celare ministros
aspectuque suo lacrimas effundere civis,
muta metu terram genibus summissa petebat.
nec miserae prodesse in tali tempore quibat,
quod patrio princeps donarat nomine regem;
95 nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras
deductast, non ut sollemni more sacrorum
perfecto posset claro comitari Hymenaeo,
sed casta inceste nubendi tempore in ipso
hostia concideret mactatu maesta parentis,
100 exitus ut classi felix faustusque daretur.
tantum religio potuit suadere malorum.

Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum
terriloquis victus dictis desciscere quaeres.
quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt
105 somnia, quae vitae rationes vertere possint

6
fortunasque tuas omnis turbare timore!
et merito; nam si certam finem esse viderent
aerumnarum homines, aliqua ratione valerent
religionibus atque minis obsistere vatum.
110 nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas,
aeternas quoniam poenas in morte timendum.
ignoratur enim quae sit natura animai,
nata sit an contra nascentibus insinuetur
et simul intereat nobiscum morte dirempta
115 an tenebras Orci visat vastasque lacunas
an pecudes alias divinitus insinuet se,
Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno
detulit ex Helicone perenni fronde coronam,
per gentis Italas hominum quae clara clueret;
120 etsi praeterea tamen esse Acherusia templa
Ennius aeternis exponit versibus edens,
quo neque permaneant animae neque corpora nostra,
sed quaedam simulacra modis pallentia miris;
unde sibi exortam semper florentis Homeri
125 commemorat speciem lacrimas effundere salsas
coepisse et rerum naturam expandere dictis.
qua propter bene cum superis de rebus habenda
nobis est ratio, solis lunaeque meatus
qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur
130 in terris, tunc cum primis ratione sagaci

7
unde anima atque animi constet natura videndum,
et quae res nobis vigilantibus obvia mentes
terrificet morbo adfectis somnoque sepultis,
cernere uti videamur eos audireque coram,
135 morte obita quorum tellus amplectitur ossa.

50 Quod super est, vacuas auris animumque sagacem
semotum a curis adhibe veram ad rationem,
ne mea dona tibi studio disposta fideli,
intellecta prius quam sint, contempta relinquas.
nam tibi de summa caeli ratione deumque
55 disserere incipiam et rerum primordia pandam,
unde omnis natura creet res, auctet alatque,
quove eadem rursum natura perempta resolvat,
quae nos materiem et genitalia corpora rebus
reddunda in ratione vocare et semina rerum
60 appellare suemus et haec eadem usurpare
61 corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis.

136 Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta
difficile inlustrare Latinis versibus esse,
multa novis verbis praesertim cum sit agendum
propter egestatem linguae et rerum novitatem;
140 sed tua me virtus tamen et sperata voluptas
suavis amicitiae quemvis efferre laborem

8
suadet et inducit noctes vigilare serenas
quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
clara tuae possim praepandere lumina menti,
145 res quibus occultas penitus convisere possis.
hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
non radii solis neque lucida tela diei
discutiant, sed naturae species ratioque.

Principium cuius hinc nobis exordia sumet,
150 nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam.
quippe ita formido mortalis continet omnis,
quod multa in terris fieri caeloque tuentur,
quorum operum causas nulla ratione videre
154 possunt ac fieri divino numine rentur.
156 quas ob res ubi viderimus nil posse creari
157 de nihilo, tum quod sequimur iam rectius inde
158 perspiciemus, et unde queat res quaeque creari
155 et quo quaeque modo fiant opera sine divom.

159 Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus
160 omne genus nasci posset, nil semine egeret.
e mare primum homines, e terra posset oriri
squamigerum genus et volucres erumpere caelo;
armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum,
incerto partu culta ac deserta tenerent.

9
165 nec fructus idem arboribus constare solerent,
sed mutarentur, ferre omnes omnia possent.
quippe ubi non essent genitalia corpora cuique,
qui posset mater rebus consistere certa?
at nunc seminibus quia certis quaeque creantur,
170 inde enascitur atque oras in luminis exit,
materies ubi inest cuiusque et corpora prima;
atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni,
quod certis in rebus inest secreta facultas.

Praeterea cur vere rosam, frumenta calore,
175 vites autumno fundi suadente videmus,
si non, certa suo quia tempore semina rerum
cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur,
dum tempestates adsunt et vivida tellus
tuto res teneras effert in luminis oras?
180 quod si de nihilo fierent, subito exorerentur
incerto spatio atque alienis partibus anni,
quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali
concilio possent arceri tempore iniquo.

Nec porro augendis rebus spatio foret usus
185 seminis ad coitum, si e nilo crescere possent;
nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis
e terraque exorta repente arbusta salirent.

10
quorum nil fieri manifestum est, omnia quando
paulatim crescunt, ut par est semine certo,
190 crescentesque genus servant; ut noscere possis
quicque sua de materia grandescere alique.


11
Caius Valerius Catullus
ca. 87 - 54 a. Chr. n.


metrum: hendecasyllabus phalaeceus



Carmen V
[ad Lesbiam.]

Vivamus, mea Lesbia, atque amemus,
rumoresque senum severiorum
omnes unius aestimemus assis.
soles occidere et redire possunt:
5 nobis, cum semel occidit brevis lux,
nox est perpetua una dormienda.
da mi basia mille, deinde centum,
dein mille altera, dein secunda centum,
deinde usque altera mille, deinde centum.
10 dein, cum milia multa fecerimus,
conturbabimus illa, ne sciamus,
aut nequis malus invidere possit,
cum tantum sciat esse basiorum.


Carmen XXXII
[ad Ipsitillam.]

Amabo, mea dulcis Ipsitilla,
meae deliciae, mei lepores,
iube ad te veniam meridiatum.

12
et si iusseris, illud adiuvato,
5 ne quis liminis obseret tabellam,
neu tibi lubeat foras abire;
sed domi maneas paresque nobis
novem continuas fututiones.
verum si quid ages, statim iubeto:
10 nam pransus iaceo et satur supinus
pertundo tunicamque palliumque.


Carmen LVI
[ad Catonem.]

O rem ridiculam, Cato, et iocosam,
dignamque auribus et tuo cachinno.
ride, quicquid amas, Cato, Catullum:
res est ridicula et nimis iocosa.
5 deprendi modo pupulum puellae
trusantem: hunc ego, si placet Dionae,
protelo rigida mea cecidi.


metrum: Distichon dactylicum



Carmen LXIX
[ad Rufum.]

Noli admirari, quare tibi femina nulla,

13
Rufe, velit tenerum supposuisse femur,
non si illam rarae labefactes munere vestis
aut perluciduli deliciis lapidis.
5 laedit te quaedam mala fabula, qua tibi fertur
valle sub alarum trux habitare caper.
hunc metuunt omnes, neque mirum: nam mala valdest
bestia, nec quicum bella puella cubet.
quare aut crudelem nasorum interfice pestem,
10 aut admirari desine cur fugiunt.


Carmen LXXXIV
[ad Arrium.]

Chommoda dicebat, si quando commoda vellet
dicere, et insidias Arrius hinsidias,
et tum mirifice sperabat se esse locutum,
cum, quantum poterat, dixerat hinsidias.
5 credo, sic mater, sic liber avunculus eius,
sic maternus avus dixerat atque avia.
hoc misso in Syriam requierant omnibus aures:
audibant eadem haec leniter et leviter
nec sibi postilla metuebant talia verba,
10 cum subito affertur nuntius horribilis
Ionios fluctus, postquam illic Arrius isset,
iam non Ionios esse, sed - Hionios.


14

Carmen XCVII
[ad Aemilium.]

Non (ita me di | ament) quicquam referre putavi,
utrum os an culum | olfacerem Aemilio.
nilo mundius hoc, nihiloque immundior ille,
verum etiam culus mundior et melior:
5 nam sine dentibus est. os dentis sesquipedalis,
gingivas vero ploxeni habet veteris,
praeterea rictum, qualem diffissus in aestu
meientis mulae cunnus habere solet.
hic futuit multas et se facit esse venustum,
10 et non pistrino traditur atque asino?
quem si qua attingit, non illam posse putemus
aegroti culum lingere carnificis?


Carmen CI
[ad inferias.]

Multas per gentes et multa per aequora vectus
advenio has miseras, frater, ad inferias,
ut te postremo donarem munere mortis
et mutam - nequiquam! - alloquerer cinerem,
5 quandoquidem fortuna mihi tete abstulit ipsum,
heu, miser indigne frater adempte mihi!
nunc tamen interea haec, prisco quae more parentum

15
tradita sunt tristis munera ad inferias,
accipe fraterno multum manantia fletu,
10 atque in perpetuum, frater, ave atque vale!


16
Publius Vergilius Maro
70 - 19 a. Chr. n.

Eclogae vel bucolica

Ecloga IV


Ecloga quarta
Saeculi novi interpretatio.


Sicelides Musae, paulo maiora canamus!
non omnis arbusta iuvant humilesque myricae;
si canimus silvas, silvae sint consule dignae.

Ultima Cumaei venit iam carminis aetas;
5 magnus ab integro saeclorum nascitur ordo.
iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna;
iam nova progenies caelo demittitur alto.
tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
desinet ac toto surget gens aurea mundo,
10 casta fave Lucina: tuus iam regnat Apollo.

Teque adeo decus hoc aevi, te consule, inibit,
Pollio, et incipient magni procedere menses;
te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,
inrita perpetua solvent formidine terras.
15 ille deum vitam accipiet divisque videbit

17
permixtos heroas et ipse videbitur illis
pacatumque reget patriis virtutibus orbem.

At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu
errantis hederas passim cum baccare tellus
20 mixtaque ridenti colocasia fundet acantho.
ipsae lacte domum referent distenta capellae
ubera nec magnos metuent armenta leones;
ipsa tibi blandos fundent cunabula flores.
occidet et serpens et fallax herba veneni
25 occidet; Assyrium vulgo nascetur amomum.

At simul heroum laudes et facta parentis
iam legere et quae sit poteris cognoscere virtus,
molli paulatim flavescet campus arista
incultisque rubens pendebit sentibus uva
30 et durae quercus sudabunt roscida mella.

Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis,
quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris
oppida, quae iubeant telluri infindere sulcos.
alter erit tum Tiphys et altera quae vehat Argo
35 delectos heroas; erunt etiam altera bella
atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.

18

Hinc, ubi iam firmata virum te fecerit aetas,
cedet et ipse mari vector nec nautica pinus
mutabit merces: omnis feret omnia tellus.
40 non rastros patietur humus, non vinea falcem;
robustus quoque iam tauris iuga solvet arator;
nec varios discet mentiri lana colores,
ipse sed in pratis aries iam suave rubenti
murice, iam croceo mutabit vellera luto,
45 sponte sua sandyx pascentis vestiet agnos.

Talia saecla suis dixerunt currite fusis
concordes stabili fatorum numine Parcae.
adgredere o magnos - aderit iam tempus - honores,
cara deum suboles, magnum Iovis incrementum!
50 aspice convexo nutantem pondere mundum,
terrasque tractusque maris caelumque profundum,
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo!
o mihi tum longae maneat pars ultima vitae,
spiritus et quantum sat erit tua dicere facta:
55 non me carminibus vincat nec Thracius Orpheus
nec Linus, huic mater quamvis atque huic pater adsit,
Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo.
Pan etiam, Arcadia mecum si iudice certet,

19
Pan etiam Arcadia dicat se iudice victum.

60 Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem:
matri longa decem tulerunt fastidia menses.
incipe, parve puer: qui non risere parenti,
nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.


20
Quintus Horatius Flaccus
65 - 8 a. Chr. n.

Epodon liber
Epodos II

Metrum:
trimeter iambeus et dimeter iambeus



Beatus ille qui procul negotiis,
ut prisca gens mortalium,
paterna rura bobus exercet suis
solutus omni faenore
5 neque excitatur classico miles truci
neque horret iratum mare
forumque vitat et superba civium
potentiorum limina.
ergo aut adulta vitium propagine
10 altas maritat populos
aut in reducta valle mugientium
prospectat errantis greges
inutilisque falce ramos amputans
feliciores inserit
15 aut pressa puris mella condit amphoris
aut tondet infirmas ovis.
vel cum decorum mitibus pomis caput
Autumnus agris extulit,

21
ut gaudet insitiva decerpens pira
20 certantem et uvam purpurae,
qua muneretur te, Priape, et te, pater
Silvane, tutor finium.
libet iacere modo sub antiqua ilice,
modo in tenaci gramine:
25 labuntur altis interim ripis aquae,
queruntur in silvis aves
fontesque lymphis obstrepunt manantibus,
somnos quod invitet levis.
at cum tonantis annus hibernus Iovis
30 imbris nivisque comparat,
aut trudit acris hinc et hinc multa cane
apros in obstantis plagas
aut amite levi rara tendit retia
turdis edacibus dolos
35 pavidumque leporem et advenam laqueo gruem
iucunda captat praemia.
quis non malarum, quas amor curas habet,
haec inter obliviscitur?
quodsi pudica mulier in partem iuvet
40 domum atque dulcis liberos,
Sabina qualis aut perusta solibus
pernicis uxor Apuli,
sacrum vetustis exstruat lignis focum

22
lassi sub adventum viri
45 claudensque textis cratibus laetum pecus
distenta siccet ubera
et horna dulci vina promens dolio
dapes inemptas adparet:
non me Lucrina iuverint conchylia
50 magisve rhombus aut scari,
si quos Eois intonata fluctibus
hiems ad hoc vertat mare,
non Afra avis descendat in ventrem meum,
non attagen Ionicus
55 iucundior quam lecta de pinguissimis
oliva ramis arborum
aut herba lapathi prata amantis et gravi
malvae salubres corpori
vel agna festis caesa Terminalibus
60 vel haedus ereptus lupo.
has inter epulas ut iuvat pastas ovis
videre properantis domum,
videre fessos vomerem inversum boves
collo trahentis languido
65 positosque vernas, ditis examen domus,
circum renidentis Laris.
haec ubi locutus faenerator Alfius,
iam iam futurus rusticus,

23
omnem redegit idibus pecuniam,
70 quaerit kalendis ponere.


24
Publius Ovidius Naso
43 a. Chr. n. - 8 p. Chr. n.

Metamorphoseon libri XV
Liber I

Invocatio
In nova fert animus mutatas dicere formas
corpora. di, coeptis nam vos mutastis et illas
adspirate meis primaque ab origine mundi
ad mea perpetuum deducite tempora carmen.

Mundi origo
5 Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum
unus erat toto naturae vultus in orbe,
quem dixere Chaos: rudis indigestaque moles,
nec quicquam nisi pondus iners congestaque eodem
non bene iunctarum discordia semina rerum.
10 nullus adhuc mundo praebebat lumina Titan,
nec nova crescendo reparabat cornua Phoebe,
nec circumfuso pendebat in aere tellus
ponderibus librata suis, nec bracchia longo
margine terrarum porrexerat Amphitrite.
15 utque erat et tellus illic et pontus et aer,
sic erat instabilis tellus, innabilis unda,
lucis egens aer: nulli sua forma manebat,
obstabatque aliis aliud, quia corpore in uno
frigida pugnabant calidis, umentia siccis,

25

20 mollia cum duris, sine pondere habentia pondus.

Hanc deus et melior litem natura diremit.
nam caelo terras et terris abscidit undas
et liquidum spisso secrevit ab aere caelum.
quae postquam evolvit caecoque exemit acervo,
25 dissociata locis concordi pace ligavit.
ignea convexi vis et sine pondere caeli
emicuit summaque locum sibi fecit in arce;
proximus est aer illi levitate locoque;
densior his tellus elementaque grandia traxit
30 et pressa est gravitate sua; circumfluus umor
ultima possedit solidumque coercuit orbem.

Sic ubi dispositam quisquis fuit ille deorum
congeriem secuit sectamque in membra redegit,
principio terram, ne non aequalis ab omni
35 parte foret, magni speciem glomeravit in orbis.
tum freta diffundi rapidisque tumescere ventis
iussit et ambitae circumdare litora terrae;
addidit et fontes et stagna inmensa lacusque
fluminaque obliquis cinxit declivia ripis,
40 quae, diversa locis, partim sorbentur ab ipsa,
in mare perveniunt partim campoque recepta

26
liberioris aquae pro ripis litora pulsant.
iussit et extendi campos, subsidere valles,
fronde tegi silvas, lapidosos surgere montes,
45 utque duae dextra caelum totidemque sinistra
parte secant zonae, quinta est ardentior illis,
sic onus inclusum numero distinxit eodem
cura dei, totidemque plagae tellure premuntur.
quarum quae media est, non est habitabilis aestu;
50 nix tegit alta duas; totidem inter utramque locavit
temperiemque dedit mixta cum frigore flamma.

Inminet his aer, qui, quanto est pondere terrae,
pondere aquae levior, tanto est onerosior igni.
illic et nebulas, illic consistere nubes
55 iussit et humanas motura tonitrua mentes
et cum fulminibus facientes fulgura ventos.
His quoque non passim mundi fabricator habendum
aera permisit; vix nunc obsistitur illis,
cum sua quisque regat diverso flamina tractu,
60 quin lanient mundum; tanta est discordia fratrum.
Eurus ad Auroram Nabataeaque regna recessit
Persidaque et radiis iuga subdita matutinis;
vesper et occiduo quae litora sole tepescunt,
proxima sunt Zephyro; Scythiam septemque triones
65 horrifer invasit Boreas; contraria tellus

27
nubibus adsiduis pluviaque madescit ab Austro.
haec super inposuit liquidum et gravitate carentem
aethera nec quicquam terrenae faecis habentem.

Vix ita limitibus dissaepserat omnia certis,
70 cum, quae pressa diu fuerant caligine caeca,
sidera coeperunt toto effervescere caelo;
neu regio foret ulla suis animalibus orba,
astra tenent caeleste solum formaeque deorum,
cesserunt nitidis habitandae piscibus undae,
75 terra feras cepit, volucres agitabilis aer.

Sanctius his animal mentisque capacius altae
deerat adhuc et quod dominari in cetera posset:
natus homo est, sive hunc divino semine fecit
ille opifex rerum, mundi melioris origo,
80 sive recens tellus seductaque nuper ab alto
aethere cognati retinebat semina caeli.
quam satus Iapeto, mixtam pluvialibus undis,
finxit in effigiem moderantum cuncta deorum,
pronaque cum spectent animalia cetera terram,
85 os homini sublime dedit caelumque videre
iussit et erectos ad sidera tollere vultus:
sic, modo quae fuerat rudis et sine imagine, tellus
induit ignotas hominum conversa figuras.

28

Quattuor aetates
Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo,

90 sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.
poena metusque aberant, nec verba minantia fixo
aere legebantur, nec supplex turba timebat
iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.
nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem,
95 montibus in liquidas pinus descenderat undas,
nullaque mortales praeter sua litora norant;
nondum praecipites cingebant oppida fossae;
non tuba derecti, non aeris cornua flexi,
non galeae, non ensis erat: sine militis usu
100 mollia securae peragebant otia gentes.
ipsa quoque inmunis rastroque intacta nec ullis
saucia vomeribus per se dabat omnia tellus,
contentique cibis nullo cogente creatis
arbuteos fetus montanaque fraga legebant
105 cornaque et in duris haerentia mora rubetis
et quae deciderant patula Iovis arbore glandes.
ver erat aeternum, placidique tepentibus auris
mulcebant zephyri natos sine semine flores;
mox etiam fruges tellus inarata ferebat,
110 nec renovatus ager gravidis canebat aristis;

29
flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant,
flavaque de viridi stillabant ilice mella.

Postquam Saturno tenebrosa in Tartara misso
sub Iove mundus erat, subiit argentea proles,
115 auro deterior, fulvo pretiosior aere.
Iuppiter antiqui contraxit tempora veris
perque hiemes aestusque et inaequalis autumnos
et breve ver spatiis exegit quattuor annum.
tum primum siccis aer fervoribus ustus
120 canduit, et ventis glacies adstricta pependit;
tum primum subiere domos; domus antra fuerunt
et densi frutices et vinctae cortice virgae.
semina tum primum longis Cerealia sulcis
obruta sunt, pressique iugo gemuere iuvenci.

125 Tertia post illam successit aenea proles,
saevior ingeniis et ad horrida promptior arma,
non scelerata tamen; de duro est ultima ferro.
protinus inrupit venae peioris in aevum
omne nefas: fugere pudor verumque fidesque;
130 in quorum subiere locum fraudesque dolusque
insidiaeque et vis et amor sceleratus habendi.
vela dabant ventis nec adhuc bene noverat illos
navita, quaeque prius steterant in montibus altis,

30
fluctibus ignotis insultavere carinae,
135 communemque prius ceu lumina solis et auras
cautus humum longo signavit limite mensor.
nec tantum segetes alimentaque debita dives
poscebatur humus, sed itum est in viscera terrae,
quasque recondiderat Stygiisque admoverat umbris,
140 effodiuntur opes, inritamenta malorum.
iamque nocens ferrum ferroque nocentius aurum
prodierat, prodit bellum, quod pugnat utroque,
sanguineaque manu crepitantia concutit arma.
vivitur ex rapto: non hospes ab hospite tutus,
145 non socer a genero, fratrum quoque gratia rara est;
inminet exitio vir coniugis, illa mariti,
lurida terribiles miscent aconita novercae,
filius ante diem patrios inquirit in annos:
victa iacet pietas, et virgo caede madentis
150 ultima caelestum terras Astraea reliquit.

Gigantes
Neve foret terris securior arduus aether,
adfectasse ferunt regnum caeleste gigantas
altaque congestos struxisse ad sidera montis.
tum pater omnipotens misso perfregit Olympum
155 fulmine et excussit subiecto Pelion Ossae.
obruta mole sua cum corpora dira iacerent,

31
perfusam multo natorum sanguine Terram
immaduisse ferunt calidumque animasse cruorem
et, ne nulla suae stirpis monimenta manerent,
160 in faciem vertisse hominum; sed et illa propago
contemptrix superum saevaeque avidissima caedis
et violenta fuit: scires e sanguine natos.


32
Sulpicia Rufa
floruit ca. 20 a. Chr. n.

Epistulae

Textus:
Tibull und sein Kreis
latine et germanice
ed. W. Willige, Mnchen 1966


Epistula I

Tandem venit amor, qualem texisse pudori
Quam nudasse alicui sit mihi fama magis.
Exorata meis illum Cytherea Camenis
Adtulit in nostrum deposuitque sinum.
5 Exsoluit promissa Venus: mea gaudia narret,
Dicetur siquis non habuisse sua.
Non ego signatis quicquam mandare tabellis,
Ne legat id nemo quam meus ante, velim,
Sed peccasse iuvat, voltus conponere famae
10 Taedet: cum digno digna fuisse ferar.


Epistula II

Invisus natalis adest, qui rure molesto
Et sine Cerintho tristis agendus erit.
Dulcius urbe quid est? an villa sit apta puellae
Atque Arretino frigidus amnis agro?
5 Iam, nimium Messalla mei studiose, quiescas,

33
Heu tempestivae, saeve propinque, viae!
Hic animum sensusque meos abducta relinquo,
Arbitrio quamvis non sinis esse meo.


Epistula III

Scis iter ex animo sublatum triste puellae?
Natali Romae iam licet esse suo.
Omnibus ille dies nobis natalis agatur,
Qui nec opinanti nunc tibi forte venit.


Epistula IV

Gratum est, securus multum quod iam tibi de me
Permittis, subito ne male inepta cadam.
Sit tibi cura togae potior pressumque quasillo
Scortum quam Servi filia Sulpicia:
5 Solliciti sunt pro nobis, quibus illa dolori est,
Ne cedam ignoto, maxima causa, toro.


Epistula V

Estne tibi, Cerinthe, tuae pia cura puellae,
Quod mea nunc vexat corpora fessa calor?
A ego non aliter tristes evincere morbos
Optarim, quam te si quoque velle putem.

34
5 At mihi quid prosit morbos evincere, si tu
Nostra potes lento pectore ferre mala?


Epistula VI

Ne tibi sim, mea lux, aeque iam fervida cura
Ac videor paucos ante fuisse dies,
Si quicquam tota conmisi stulta iuventa,
Cuius me fatear paenituisse magis,
5 Hesterna quam te solum quod nocte reliqui,
Ardorem cupiens dissimulare meum.



35
Phaedrus
ca. 10 a. Chr. n. - ca. 60 p. Chr. n.

Fabulae

Textus:
Phaedrus, Liber Fabularum, Fabelbuch
ed. O. Schnberger, Stuttgart 1975

Liber primus

[PROLOGUS Auctor.]

Aesopus auctor quam materiam repperit,
Hanc ego polivi versibus senariis.
Duplex libelli dos est: quod risum movet
Et quod prudentis vitam consilio monet.
5 Calumniari si quis autem voluerit,
Quod arbores loquantur, non tantum ferae,
Fictis iocari nos meminerit fabulis.

I. Lupus et agnus.
Ad rivum eundem lupus et agnus venerant
Siti compulsi; superior stabat lupus
Longeque inferior agnus. Tunc fauce improba
Latro incitatus iurgii causam intulit.
5 Cur inquit turbulentam fecisti mihi
Aquam bibenti? Laniger contra timens:
Qui possum, quaeso, facere, quod quereris, lupe?
A te decurrit ad meos haustus liquor.
Repulsus ille veritatis viribus:

36
10 Ante hos sex menses male ait dixisti mihi.
Respondit agnus: Equidem natus non eram.
Pater hercle tuus ille inquit male dixit mihi.
Atque ita correptum lacerat iniusta nece.

Haec propter illos scripta est homines fabula,
15 Qui fictis causis innocentes opprimunt.

II. Ranae regem petierunt.

Athenae cum florerent aequis legibus,
Procax libertas civitatem miscuit
Frenumque solvit pristinum licentia.
Hic conspiratis factionum partibus
5 Arcem tyrannus occupat Pisistratus.
Cum tristem servitutem flerent Attici
(Non quia crudelis ille, sed quoniam gravis
Omnino insuetis), onus et coepissent queri,
Aesopus talem tum fabellam rettulit.
10 Ranae vagantes liberis paludibus
Clamore magno regem petiere ab Iove,
Qui dissolutos mores vi compesceret.
Pater deorum risit atque illis dedit
Parvum tigillum, missum quod subito vadi
15 Motu sonoque terruit pavidum genus.

37
Hoc mersum limo cum iaceret diutius,
Forte una tacite profert e stagno caput
Et explorato rege cunctas evocat.
Illae timore posito certatim annatant
20 Lignumque supera turba petulans insilit.
Quod cum inquinassent omni contumelia,
Alium rogantes regem misere ad Iovem,
Inutilis quoniam esset qui fuerat datus.
Tum misit illis hydrum, qui dente aspero
25 Corripere coepit singulas. Frustra necem
Fugitant inertes, vocem praecludit metus.
Furtim igitur dant Mercurio mandata ad Iovem,
Afflictis ut succurrat. Tunc contra deus:
Quia noluistis vestrum ferre inquit bonum,
30 Malum perferte. Vos quoque, o cives ait
Hoc sustinete, maius ne veniat malum.

III. Graculus superbus et pavo.

Ne gloriari libeat alienis bonis
Suoque potius habitu vitam degere,
Aesopus nobis hoc exemplum prodidit.

Tumens inani graculus superbia,
5 Pennas, pavoni quae deciderant sustulit
Seque exornavit. Deinde contemnens suos

38
Se immiscuit pavonum formoso gregi.
Illi impudenti pennas eripiunt avi
Fugantque rostris. Male mulcatus graculus
10 Redire maerens coepit ad proprium genus;
A quo repulsus tristem sustinuit notam.
Tum quidam ex illis, quos prius despexerat:
Contentus nostris si fuisses sedibus
Et quod natura dederat voluisses pati,
15 Nec illam expertus esses contumeliam
Nec hanc repulsam tua sentiret calamitas.

IV. Canis per fluvium carnem ferens.

Amittit merito proprium qui alienum appetit.
Canis per flumen carnem dum ferret natans,
Lympharum in speculo vidit simulacrum suum,
Aliamque praedam ab altero ferri putans
5 Eripere voluit: verum decepta aviditas
Et quem tenebat ore dimisit cibum,
Nec quem petebat potuit adeo attingere.

V. Vacca et capella, ovis et leo.

Numquam est fidelis cum potente societas:
Testatur haec fabella propositum meum.

39

Vacca et capella et patiens ovis iniuriae
Socii fuere cum leone in saltibus.
5 Hi cum cepissent cervum vasti corporis,
Sic est locutus, partibus factis, leo:
Ego primam tollo, nominor quoniam leo;
Secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi;
Tum, quia plus valeo, me sequetur tertia;
10 Malo afficietur, si quis quartam tetigerit.

Sic totam praedam sola improbitas abstulit.

VI. Ranae ad solem.

Vicini furis celebres vidit nuptias
Aesopus et continuo narrare incipit:

Uxorem quondam Sol cum vellet ducere,
Clamorem ranae sustulere ad sidera.
5 Convicio permotus quaerit Iuppiter
Causam querelae. Quaedam tum stagni incola:
Nunc inquit omnes unus exurit lacus
Cogitque miseras arida sede emori.
Quidnam futurum est, si crearit liberos?


40
VII. Vulpis ad personam tragicam.

Personam tragicam forte vulpes viderat:
O quanta species inquit cerebrum non habet!

Hoc illis dictum est, quibus honorem et gloriam
Fortuna tribuit, sensum communem abstulit.

VIII. Lupus et gruis.

Qui pretium meriti ab improbis desiderat,
Bis peccat: primum quoniam indignos adiuvat;
Impune abire deinde quia iam non potest.

Os devoratum fauce cum haereret lupi,
5 Magno dolore victus coepit singulos
Illicere pretio, ut illud extraherent malum.
Tandem persuasa est iure iurando gruis,
Gulaeque credens colli longitudinem,
Periculosam fecit medicinam lupo.
10 Pro quo cum pactum flagitaret praemium:
Ingrata es inquit ore quae e nostro caput
Incolume abstuleris et mercedem postules.



41
IX. Passer ad leporem consiliator.

Sibi non cavere et aliis consilium dare
Stultum esse paucis ostendamus versibus.

Oppressum ab aquila, fletus edentem graves,
Leporem obiurgabat passer: Ubi pernicitas
5 Nota inquit illa est? Quid ita cessarunt pedes?
Dum loquitur, ipsum accipiter necopinum rapit
Questuque vano clamitantem interficit.
Lepus semianimus: Mortis en solacium!
Qui modo securus nostra irridebas mala,
10 Simili querela fata deploras tua.

X. Lupus et vulpis iudice simio.

Quicumque turpi fraude semel innotuit,
Etiam si verum dicit, amittit fidem.
Hoc attestatur brevis Aesopi fabula.

Lupus arguebat vulpem furti crimine;
5 Negabat illa se esse culpae proximam.
Tunc iudex inter illos sedit simius.
Uterque causam cum perorassent suam,
Dixisse fertur simius sententiam:

42
Tu non videris perdidisse quod petis;
10 Te credo surripuisse quod pulchre negas.


43
Silius Italicus
ca. 25 - 101

Punica

Textus:
Sili Italici Punica
recensuit Gualterus C. Summers
Londini 1904
in: Corpus Poetarum Latinorum, fasc. IV,
ed. Iohannes Percival Postgate


Punica
Liber I

Exordium carminis 1 20. Iunonis in Romanos odium bellorum Punicorum causa; Hannibalem ad
bellum illis inferendum inflammat 21 55. eius ingenium (a) 56 69. pueri iusiurandum 70 139.
Hamilcare in Hispania mortuo Hasdrubali imperium traditur; eius mores, res gestae, mors 140
181. Hannibal ab universo exercitu, qui ex Afris (189 219) et Hispanis (220 238) constat,
imperator salutatur 182 238. eius ingenium (b) 239 267. Saguntum aggredi statuit; urbis situs
219. et origo 268 295. Sagunti oppugnatio 296 II 695. Saguntini legatos Romam mittunt.
Sicoris oratio 564 671. Cn. Corneli Lentuli et Q. Fabii Maximi diversae sententiae; legatio ad
Hannibalem mittitur 672 694.

Ordior arma, quibus caelo se gloria tollit
Aeneadum, patiturque ferox Oenotria iura
Carthago. da, Musa, decus memorare laborum
antiquae Hesperiae, quantosque ad bella crearit
5 et quot Roma uiros, sacri cum perfida pacti
gens Cadmea super regno certamina mouit,
quaesitumque diu, qua tandem poneret arce
terrarum Fortuna caput. ter Marte sinistro
iuratumque Ioui foedus conuentaque patrum
10 Sidonii fregere duces, atque impius ensis

44
ter placitam suasit temerando rumpere pacem.
sed medio finem bello excidiumque uicissim
molitae gentes, propiusque fuere periclo
quis superare datum: reserauit Dardanus arces
15 ductor Agenoreas, obsessa Palatia uallo
Poenorum ac muris defendit Roma salutem.

Tantarum causas irarum odiumque perenni
seruatum studio et mandata nepotibus arma
fas aperire mihi superasque recludere mentes.
20 iamque adeo magni repetam primordia motus.

Pygmalioneis quondam per caerula terris
pollutum fugiens fraterno crimine regnum
fatali Dido Libyes appellitur orae.
tum pretio mercata locos noua moenia ponit,
25 cingere qua secto permissum litora tauro.
hic Iuno ante Argos (sic credidit alta uetustas),
ante Agamemnoniam, gratissima tecta, Mycenen
optauit profugis aeternam condere gentem.
uerum ubi magnanimis Romam caput urbibus alte
30 exerere ac missas etiam trans aequora classes
totum signa uidet uictricia ferre per orbem,
iam propius metuens bellandi corda furore
Phoenicum extimulat. sed enim conamine primae

45
contuso pugnae fractisque in gurgite coeptis
35 Sicanio Libycis, iterum instaurata capessens
arma remolitur; dux agmina sufficit unus
turbanti terras pontumque mouere paranti.

Iamque deae cunctas sibi belliger induit iras
Hannibal: hunc audet solum componere fatis.
40 sanguineo tum laeta uiro atque in regna Latini
turbine mox saeuo uenientum haud inscia cladum,
Intulerit Latio, spreta me, Troius inquit
exul Dardaniam et bis numina capta penates
sceptraque fundarit uictor Lauinia Teucris,
45 dum Romana tuae, Ticine, cadauera ripae
non capiant, famulusque mihi per Celtica rura
sanguine Pergameo Trebia et stipantibus armis
corporibusque uirum retro fluat, ac sua largo
stagna reformidet Trasimennus turbida tabo,
50 dum Cannas tumulum Hesperiae campumque cruore
Ausonio mersum sublimis Iapyga cernam
teque uadi dubium coeuntibus, Aufide, ripis
per clipeos galeasque uirum caesosque per artus
uix iter Hadriaci rumpentem ad litora ponti.
55 haec ait ac iuuenem facta ad Mauortia flammat.

Ingenio motus auidus fideique sinister

46
is fuit, exuperans astu, sed deuius aequi.
armato nullus diuum pudor: improba uirtus
et pacis despectus honos, penitusque medullis
60 sanguinis humani flagrat sitis. his super, aeui
flore uirens hauet Aegatis abolere, parentum
dedecus, ac Siculo demergere foedera ponto.
dat mentem Iuno ac laudum spe corda fatigat.
iamque aut nocturno penetrat Capitolia uisu
65 aut rapidis fertur per summas passibus Alpis.
saepe etiam famuli turbato ad limina somno
expauere trucem per uasta silentia uocem
ac largo sudore uirum inuenere futuras
miscentem pugnas et inania bella gerentem.


47
Marcus Valerius Martialis
ca. 40 - ca. 104


Epigrammaton libri XII


Liber I

LXIV
Bella es, novimus, et puella, verum est,
Et dives, quis enim potest negare?
Sed cum te nimium, Fabulla, laudas,
Nec dives neque bella nec puella es.


Liber III

LXI
Esse nihil dicis quidquid petis, inprobe Cinna:
Si nil, Cinna, petis, nil tibi, Cinna, nego.


Liber IV

IV
Quod siccae redolet palus lacunae,
Crudarum nebulae quod Albularum,
Piscinae vetus aura quod marinae,
Quod pressa piger hircus in capella,
5 Lassi vardaicus quod evocati,
Quod bis murice vellus inquinatum,

48
Quod ieiunia sabbatariarum,
Maestorum quod anhelitus reorum,
Quod spurcae moriens lucerna Ledae,
10 Quod ceromata faece de Sabina,
Quod volpis fuga, viperae cubile,
Mallem quam quod oles olere, Bassa.


Liber VI

XXXIX
Pater ex Marulla, Cinna, factus es septem
Non liberorum: namque nec tuus quisquam
Nec est amici filiusve vicini,
Sed in grabatis tegetibusque concepti
5 Materna produnt capitibus suis furta.
Hic, qui retorto crine Maurus incedit,
Subolem fatetur esse se coci Santrae.
At ille sima nare, turgidis labris
Ipsa est imago Pannychi palaestritae.
10 Pistoris esse tertium quis ignorat,
Quicumque lippum novit et videt Damam?
Quartus cinaeda fronte, candido voltu
Ex concubino natus est tibi Lygdo:
Percide, si vis, filium: nefas non est.
15 Hunc vero acuto capite et auribus longis,
Quae sic moventur, ut solent asellorum,

49
Quis morionis filium negat Cyrtae?
Duae sorores, illa nigra et haec rufa,
Croti choraulae vilicique sunt Carpi.
20 Iam Niobidarum grex tibi foret plenus,
Si spado Coresus Dindymusque non esset.

LX
Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos,
Meque sinus omnes, me manus omnis habet.
Ecce rubet quidam, pallet, stupet, oscitat, odit.
Hoc volo: nunc nobis carmina nostra placent.


Liber IX

XI
Nomen cum violis rosisque natum,
Quo pars optima nominatur anni,
Hyblam quod sapit Atticosque flores,
Quod nidos olet alitis superbae;
5 Nomen nectare dulcius beato,
Quo mallet Cybeles puer vocari
Et qui pocula temperat Tonanti,
Quod si Parrhasia sones in aula,
Respondent Veneres Cupidinesque;
10 Nomen nobile, molle, delicatum
Versu dicere non rudi volebam:

50
Sed tu syllaba contumax rebellas.
Dicunt Eiarinon tamen poetae,
Sed Graeci, quibus est nihil negatum
15 Et quos decet sonare:
Nobis non licet esse tam disertis,
Qui Musas colimus severiores.


Liber X

XV
Cedere de nostris nulli te dicis amicis.
Sed, sit ut hoc verum, quid, rogo, Crispe, facis?
Mutua cum peterem sestertia quinque, negasti,
Non caperet nummos cum gravis arca tuos.
5 Quando fabae nobis modium farrisve dedisti,
Cum tua Niliacus rura colonus aret?
Quando brevis gelidae missa est toga tempore brumae?
Argenti venit quando selibra mihi?
Nil aliud video, quo te credamus amicum,
10 Quam quod me coram pedere, Crispe, soles.



51
Homerus latinus/Ilias latina
ca. 65 p. Chr. n.

Homerus latinus

Textus:
Italici Ilias latina
in: Poetae Latini Minores, vol. III, pp. 3-59
ed. Ae. Baehrens, Lipsiae 1881


I
Iram pande mihi Pelidae, Diva, superbi,
Tristia quae miseris iniecit funera Grais
Atque animas fortes heroum tradidit orco,
Latrantumque dedit rostris volucrumque trahendos

5 Illorum exsangues inhumatis ossibus artus.
Confiebat enim summi sententia regis,
Ut primum tulerant discordi pectore pugnas,
Sceptriger Atrides et bello clarus Achilles.
Quis deus hos ira tristi contendere iussit?
10 Latonae et magni proles Iovis. ille Pelasgum
Infestus regi pestem in praetoria misit
Inplicuitque gravi Danaorum corpora morbo.
Nam quondam Chryses, sollemni tempora vitta
Inplicitus, raptae flevit solatia natae
15 Invisosque dies invisaque tempora noctis
Egit et assiduis implevit questibus auras.
Postquam nulla dies animum maerore levabat

52
Nullaque lenibant patrios solatia fletus,
Castra petit Danaum genibusque affusus Atridae
20 Per superos regnique decus miserabilis orat,
Ut sibi causa suae reddatur nata salutis.
Dona simul praefert. vincuntur fletibus eius
Myrmidones reddique patri Chryseida censent.
Sed negat Atrides Chrysenque excedere castris
25 Despecta pietate iubet; ferus ossibus imis
Haeret amor, spernitque preces damnosa libido.
Contemptus repetit Phoebeia templa sacerdos
Squalidaque infestis maerens secat unguibus ora
Dilaceratque comas annosaque tempora plangit.
30 Mox ubi depositi gemitus lacrimaeque quierunt,
Fatidici sacras compellat vocibus aras:
Quid coluisse mihi tua numina, Delphice, prodest
Aut castam multos vitam duxisse per annos?
Quidve iuvat sacros posuisse altaribus ignes,
35 Si tuus externo iam spernor ab hoste sacerdos?
En, haec desertae redduntur dona senectae?
Si gratus tibi sum, sim te sub vindice tutus.
Aut si qua, ut luerem sub acerbo crimine poenam,
Inscius admisi, cur o tua dextera cessat?
40 Posce sacros arcus, in me tua derige tela:
Auctor mortis erit certe deus. ecce merentem
Fige patrem: cur nata luit peccata parentis

53
Atque hostis duri patitur miseranda cubile?
Dixit; at ille sui vatis prece motus acerbis
45 Luctibus infestat Danaos pestemque per omnes
Inmittit populos: vulgus ruit undique Graium,
Vixque rogis superest tellus, vix ignibus arbor,
Derat ager tumulis. iam noctis sidera nonae
Transierant decimusque dies patefecerat orbem,
50 Cum Danaum proceres in coetum clarus Achilles
Convocat et causas hortatur pestis iniquae
Edere Thestoriden. tunc Calchas numina divum
Consulit et causam pariter finemque malorum
Invenit; effarique verens ope tutus Achillis
55 Haec ait infesti placemus numina Phoebi
Reddamusque pio castam Chryseida patri,
Si volumus Danai portus intrare salutis.
Dixerat; exarsit subito violentia regis:
Thestoriden dictis primum compellat amaris
60 Mendacemque vocat; tum magnum incusat Achillem
Inque vicem ducis invicti convicia suffert.
Confremuere omnes. tandem clamore represso
Cogitur invitos aeger dimittere amores
Intactamque pio reddit Chryseida patri,
65 Multaque dona super; quam cunctis notus Ulixes
Inpositam puppi patrias devexit ad arces
Atque iterum ad Danaum classes sua vela retorsit.

54
Protinus infesti placantur numina Phoebi
[Et prope consumptae vires redduntur Achivis.]
Non tamen Atridae Chryseidis excidit ardor:
70 Maeret et amissos deceptus luget amores.
Mox rapta magnum Briseide privat Achillem
Solaturque suos alienis ignibus ignes.
At ferus Aeacides nudato protinus ense
Tendit in Atriden et, ni sibi reddat honestae
75 Munera militiae, letum crudele minatur;
Nec minus ille parat contra defendere sese.
Quod nisi casta manu Pallas tenuisset Achillem,
Turpem caecus amor famam liquisset in aevum
Gentibus Argolicis. contempta voce minisque
80 . . . . . . . . . .
Invocat aequoreae Pelides numina matris,
Ne se Plistheniden contra patiatur inultum.
At Thetis audita nati prece deserit undas
Castraque Myrmidonum iuxta petit et monet, armis
85 Abstineat dextra, e congressuque inde per auras
Emicat aethereas et in aurea sidera fertur.
Tunc genibus regis sparsis affusa capillis
Pro nato veni genetrix en ad tua supplex
Numina, summe parens! ulciscere meque meumque
90 Pignus ab Atrida. quodsi permittitur illi,
Ut flammas inpune mei violarit Achillis,

55
Turpiter occiderit superata libidine virtus.
Iuppiter huic contra tristes depone querellas,
Magni diva maris, mecum labor iste manebit.
95 Tu solare tui maerentia pectora nati.
Dixit; at illa levis caeli delapsa per auras
Litus adit patrium gratasque sororibus undas.
Offensa est Iuno tantumque ait, optime coniunx,
Doride nata valet, tantum debetur Achilli,
100 Ut mihi, quae coniunx dicor tua quaeque sororis
Dulce fero nomen, dilectos fundere Achivos
Et Troum renovare velis in praelia vires?
Haec tu dona refers nobis? sic diligor a te?
Talibus incusat dictis irata Tonantem
105 Inque vicem summi patitur convicia regis.
106 Tandem interposito lis Ignipotente resedit,
109 Et dapibus divi curant sua corpora largis.
108 Interea sol emenso decedit Olympo:
107 Conciliumque simul genitor dimittit ab aula;
110 Inde petunt thalamos iocundaque dona quietis.





56
Publius Aelius Hadrianus
76 - 138

Carmina

Textus:
Hadriani carmina in:
Fragmenta Poetarum Latinorum Epicorum et Lyricorum praeter Ennium et Lucilium
ed. W. Morel, Leipzig 1927

I
Floro poetae scribenti ad se:
Ego nolo Caesar esse,
ambulare per Brittanos,
Scythicas pati pruinas.
rescripsit :
Ego nolo Florus esse,
ambulare per tabernas,
latitare per popinas,
culices pati rotundos.

II
Lascivus versu, mente pudicus eras.

III
Moriens quidem hos versus fecisse dicitur :
Animula vagula blandula,
hospes comesque corporis,
quae nunc abibis in loca,
pallidula, rigida, nudula,
nec ut soles dabis iocos.


57
Faltonia Betitia Proba
ca. 322 - ca. 370 p. Chr. n.

Cento Vergilianus
ca. 360

Textus:
Cento Probae
in: CSEL XVI, Poetae Christianae minores, pp. 569-609
ed. Carolus Schenkl, Vindobonae: Tempsky 1887
(Litteras u et v separavi - U.H.)
Tituli ex editione MPL 19


Dedicatio ad Theodosium Augustum.

Romulidum ductor, clari lux altera solis,
eoa qui regna tenes moderamine iusto;
spes orbis, fratrisque decus, dignare Maronem,
mutatum in melius divino agnoscere sensu,
5 scribendum famulo quem iusseras. hic tibi mundi
principium, formamque poli hominemque creatum
expediet limo, hic Christi proferet ortum,
insidias regis, magorum praemia, doctos
discipulos pelagique minas, gressumque per aequor,
10 hic fractum famulare iugum vitamque reductam
unius crucis auxilio reditumque sepultae
mortis, et ascensum pariter sua regna petentis.
haec relegas servesque diu tradasque minori
Arcadio, haec ille suo semini, haec tua semper
15 accipiat, doceatque suos augusta propago.



58
Praefatio

Iamdudum temerasse duces pia foedera pacis,
regnandi miseros tenuit quos dira cupido,
diversasque neces, regum crudelia bella
cognatasque acies, pollutos caede parentum,
5 insignis clipeos nulloque ex hoste tropaea,
sanguine conspersos tulerat quos fama triumphos,
innumeris totiens viduatas civibus urbes,
confiteor, scripsi: satis est meminisse malorum:

Invocatio Dei:
nunc, deus omnipotens, sacrum, precor, accipe carmen
10 aeternique tui septemplicis ora resolve
spiritus atque mei resera penetralia cordis,
arcana ut possim vatis Proba cuncta referre.
non nunc ambrosium cura est mihi quaerere nectar,
nec libet Aonio de vertice ducere Musas,
15 non mihi saxa loqui vanus persuadeat error
laurigerosque sequi tripodas et inania vota
iurgantesque deas procerum victosque penates:
nullus enim labor est verbis extendere famam
atque hominum studiis parvam disquirere laudem:

Tractandorum propositio:
20 Castalio sed fonte madens imitata beatos

59
quae sitiens hausi sanctae libamina lucis
hinc canere incipiam. praesens, deus, erige mentem;
Vergilium cecinisse loquar pia munera Christi:
rem nulli obscuram repetens ab origine pergam,
25 si qua fides animo, si vera fusa per artus
mens agitat molem et toto se corpore miscet
spiritus, et quantum non noxia corpora tardant
terrenique hebetant artus moribundaque membra.

Pars prima
De Vetere Testamento

De creatione mundi.

Principio caelum ac terras camposque liquentes
lucentemque globum lunae | solisque labores
ipse Pater statuit, | vos, o clarissima mundi
lumina, labentem caelo quae ducitis annum.
60 nam neque erant astrorum ignes nec lucidus aether,
set nox atra polum bigis subvecta tenebat,
et chaos | in praeceps tantum tendebat ad umbras,
quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum.

De divisione lucis a tenebris.

Tum pater omnipotens, rerum cui summa potestas,
65 ara dimovit tenebrosum et dispulit umbras
et medium luci atque umbris iam dividit orbem.

60
sidera cuncta notat tacito labentia caelo
intentos volvens oculos, | qua parte calores
austrinos tulerit, quae terga obverterit axi.
[obliquus qua se signorum verteret ordo.]

De quatuor temporibus anni.

70 Postquam cuncta videt caelo constare sereno
omnipotens, | stellis numeros et nomina fecit
temporibusque parem diversis quattuor annum
aestusque pluviasque et agentes frigora ventos.
atque haec ut certis possimus discere signis,
75 vere tument terrae et genitalia semina poscunt
ac medio tostas aestu terit area fruges
et varios ponit fetus autumnus et atra
venit hiemps: teritur Sicyonia baca trapetis:
atque in se sua per vestigia volvitur annus.
80 tempore iam ex illo | fecundis imbribus aether
magnus alit magno commixtus corpore fetus.

Dies primus.

Et iam prima novo spargebat lumine terras,
ducebatque diem | stellis Aurora fugatis.
tum durare solum et discludere Nerea ponto
85 incipit | et rerum paulatim sumere formas,
et variae pelagi | facies inmania cete

61
aequora verrebant caudis aestumque secabant.
nec non et | vasti circum gens umida ponti
iam sole infuso, iam rebus luce retectis
90 exultans rorem late dispergit amarum.

Dies secundus.

Postera iamque dies primo surgebat eoo.
fundit humus flores | et frondes explicat omnes
sanguineisque inculta rubent aviaria bacis,
non rastris, hominum non ulli obnoxia curae.

Dies tertius.

95 Tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram.
avia tum resonant avibus virgulta canoris
et liquidas corvi presso dant gutture voces
nec gemere aria cessavit turtur ab ulmo.

Dies quartus.

Quarto terra die | variarum monstra ferarum
100 omnigenumque | pecus nullo custode per herbam
educit silvis subito | mirabile visu.
tum demum movet arma leo, | tum pessima tigris
squamosusque draco et fulva cervice leaena
saevire ac formae magnorum ululare luporum.
105 cetera pascuntur virides armenta per herbas,

62
nec gregibus liquidi fontes nec gramina desunt.

Dies quintus et sextus.

Iamque dies alterque dies processit, et omne
hoc virtutis opus | divinae mentis et haustus
prospiciens genitor | perfectis ordine rebus
110 expleri mentem nequit ardescitque tuendo
terrasque tractusque maris caelumque profundum,
alituum pecudumque genus, | secumque volutat,
qui mare, qui terras omni dicione tenerent,
neu segnes iaceant terrae. | iuvat usque morari.

De formatione primi hominis.

115 Talia versanti subito sententia sedit,
felicemque trahit limum | fingitque premendo
pingue solum primis extemplo a mensibus anni.
iamque inproviso | tantae pietatis imago
procedit nova forma viri | pulcherrima primum,
120 os umerosque deo similis, | cui mentem animumque
maior agit deus atque opera ad maiora remittit.

De formatione Evae.

Quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto
audet adire virum | sociusque in regna vocari.
haut mora continuo | placidam per membra quietem

63
125 dat iuveni et | dulci declinat lumina somno.
atque illi medio in spatio | iam noctis opacae
omnipotens genitor | costas et viscera nudat.
harum unam iuveni | laterum conpagibus actis
eripuit subitoque | oritur mirabile donum
130 argumentum ingens | claraque in luce refulsit
insignis facie | et pulchro pectore virgo,
iam matura viro, iam plenis nubilis annis.
olli somnum ingens rupit pavor: ossaque et artus
coniugium vocat | ac stupefactus numine pressit
135 excepitque manu dextramque amplexus inhaesit.

Deum protoplastum et Evam benedixisse.

His demum exactis | torquet qui sidera mundi
infit: eo dicente | premit placida aequora pontus
et tremefacta solo tellus, silet arduus aether.
vivite felices | interque nitentia culta
140 fortunatorum nemorum sedesque beatas.
haec domus, haec patria est, | requies ea certa laborum.
his ego nec metas rerum nec tempora pono:
imperium sine fine dedi, | multosque per annos
non rastros patietur humus, nec vinea falcem.
145 at genus immortale manet, | nec tarda senectus
debilitat vires animi mutatque vigorem.


64
Avianus
floruit ca. 370

Fabularum liber

Textus:
Leopold Hervieux, Les fabulistes latins, vol. 3,
Avianus et ses anciens imitateurs, Paris, 1895

I
De nutrice et infanti

Rustica deflentem parvum iuraverat olim
ni taceat, rabido quod foret esca lupo.
credulus hanc vocem lupus audiit, et manet ipsas
pervigil ante fores, irrita vota gerens.
5 nam lassata puer nimiae dat membra quieti;
spem quoque raptori sustulit inde fames.
hunc ubi silvarum repetentem lustra suarum
ieiunum coniux sensit adesse lupa:
cur inquit nullam referens de more rapinam,
10 languida consumptis sic trahis ora genis?
ne mireris ait deceptum fraude maligna
vix miserum vacua delituisse fuga.
nam quae praeda, rogas, quae spes contingere posset,
iurgia nutricis cum mihi verba darent?
15 haec sibi dicta putet seque hac sciat arte notari,
femineam quisquis credidit esse fidem.





65
IV
De vento et sole

Immitis Boreas placidusque +ad sidera+ Phoebus
iurgia cum magno conseruere Iove,
quis prior inceptum peragat: mediumque per aequor
carpebat solitum forte viator iter.
5 convenit hanc potius liti praefigere causam,
pallia nudato decutienda viro.
protinus impulsus ventis circumtonat aether
et gelidus nimias depluit imber aquas:
ille magis lateri duplicem circumdat amictum,
10 turbida submotos quod trahit aura sinus.
sed tenues radios paulatim increscere Phoebus
iusserat, ut nimio surgeret igne iubar,
donec lassa volens requiescere membra viator
deposita fessus veste sederet humi.
15 tunc victor docuit praesentia numina Titan,
nullum praemissis vincere posse minis.

XXXIV
De formica et cicada

Quisquis torpentem passus transisse iuventam,
nec timuit vitae providus ante mala,
collectus senio, postquam gravis affuit aetas,
heu frustra alterius saepe rogabit opem.

66
5 solibus ereptos hiemi formica labores
distulit, et brevibus condidit ante cavis.
verum ubi candentes suscepit terra pruinas
arvaque sub rigido delituere gelu,
pigra nimis tantos non aequans corpore nimbos,
10 in laribus propriis humida grana legit.
discolor hanc precibus supplex alimenta rogabat,
quae quondam querulo ruperat arva sono:
se quoque maturas cum tunderet area messis,
cantibus aestivos explicuisse dies.
15 parvula tunc ridens sic est affata cicadam;
nam vitam pariter continuare solent:
mi quoniam summo substantia parta labore est,
frigoribus mediis otia longa traho.
at tibi saltandi nunc ultima tempora restant,
20 cantibus est quoniam vita peracta prior.



67
Ambrosius
ca. 339 - 397

Hymni

Metrum hymnorum: Dimeter iambeus acatalecticus:


Aeterne rerum conditor

Aeterne rerum conditor,
noctem diemque qui regis
et temporum das tempora,
ut alleves fastidium;

5 praeco diei iam sonat,
noctis profundae pervigil,
nocturna lux viantibus,
a nocte noctem segregans.

hoc excitatus lucifer
10 solvit polum caligine,
hoc omnis errorum chorus
vias nocendi deserit.

hoc nauta vires colligit,
pontique mitescunt freta;
15 hoc ipse petra ecclesiae
canente culpam diluit.


68
surgamus ergo strenue:
gallus iacentes excitat
et somnolentos increpat;
20 gallus negantes arguit.

gallo canente spes redit,
aegris salus refunditur,
mucro latronis conditur,
lapsis fides revertitur.

25 Iesu, labentes respice,
et nos videndo corrige;
si respicis lapsus cadunt
fletuque culpa solvitur.

tu lux refulge sensibus,
30 mentisque somnum discute;
te nostra vox primum sonet,
et vota solvamus tibi.

deo patri sit gloria
eiusque soli filio
35 cum spiritu paraclito
et nunc et in perpetuum.

Orabo mente dominum

Orabo mente dominum,
orabo simul spiritu;

69
ne vox sola deo canat,
sensusque noster alibi

5 ductus, aberret fluctuans,
vanis praeventus casibus.

O lux beata trinitas

O lux beata trinitas,
et principalis unitas,
iam sol recedit igneus,
infunde lumen cordibus.

5 te mane laudum carmine,
te deprecamur vespere,
te nostra supplex gloria,
per cuncta laudet saecula.



70
Claudius Claudianus
ca. 370 - post 404

Carmina minora
Textus:
Claudii Claudiani carmina
in: MGH Auct. Antiqu. X ed. Th. Birt, Berlin 1892

I
Ad Stilichonem

Solitas galea fulgere comas,
Stilicho, molli necte corona.
Cessent litui saevumque procul
Martem felix taeda releget.

5 Tractus ab aula rursus in aulam
Redeat sanguis. Patris officiis
Iunge potenti pignora dextra.
Gener Augusti pridem fueras,
Nunc rursus eris socer Augusti.

10 Quae iam rabies livoris erit?
Vel quis dabitur color invidiae?
Stilicho socer est, pater est Stilicho.

L
In Iacobum magistrum equitum

Per cineres Pauli, per cani limina Petri,
Ne laceres versus, dux Iacobe, meos.
Sic tua pro clipeo sustentet pectora Thomas

71
Et comes ad bellum Bartholomaeus eat;
5 Sic ope sanctorum ne barbarus inruat Alpes,
Sic tibi det vires sancta Susanna suas;
Sic quicumque ferox gelidum transnaverit Histrum,
Mergatur volucres ceu Pharaonis equi;
Sic Geticas ultrix feriat romphaea catervas
10 Romanasque regat prospera Thecla manus;
Sic tibi det magnum moriens conviva triumphum
Atque tuam vincant dolia fusa sitim;
Sic numquam hostili maculetur sanguine dextra:
Ne laceres versus, dux Iacobe, meos.




72
Paulinus Pellaeus
377 - post 460

Oratio Paulini [ca. 400]

Textus: Un nouveau pome de Paulin de Pella
in: Vigilae Christianae 1.2 (April 1947), p. 101-113. ed. Pierre Courcelle, Amsterdam, 1947

ORATIO.

Omnipotens genitor, rerum cui summa potestas,
exaudi si iusta precor: ne sit mihi tristis
ulla dies, placidam nox rumpat nulla quietem.
nec placeant aliena mihi, quin et mea prosint
5 supplicibus nullusque habeat mihi vota nocendi
aut habeat nocitura nihil. male velle facultas
nulla sit ac bene posse adsit tranquilla potestas.
mens contenta suo nec turpi dedita lucro
vincat corporeas casto bene conscia lecto
10 inlecebras, turpesque iocos obscenaque dicta
oderit illa nocens et multum grata malignis
auribus effuso semper rea lingua veneno.
non obitu adfligar cuiusquam aut funere crescam.
invideam numquam cuiquam nec mentiar umquam.
15 adsit laeta domus epulisque adludat inemptis
verna satur fidusque comes nitidusque minister,
morigera et coniunx caraque ex coniuge nati.
moribus haec castis tribuit deus, hi sibi mores
perpetuam spondent ventura in saecula vitam.


73
Martinus Bracarensis
ca. 520 579

Carmina

Textus: Martini Episcopi Bracarensis Opera Omnia, pp. 282-283 (Papers and Monographs of the
American Academy in Rome, XII) ed. Claude W. Barlow, New Haven: Yale University Press, 1950

Versus Beati Martini Dumiensis episcopi

In basilica
Post evangelicum bisseni dogma senatus,
Quod regnum Christi toto iam personat orbe,
Postque sacrum Pauli stilum, quo curia mundi
Victa suos tandem stupuit siluisse sophistas,
5 Arctous, Martine, tibi in extrema recessus
Panditur inque via fidei patet invia tellus.
Virtutum signis meritorum et laude tuorum
Excitat affectum Christi Germania frigens,
Flagrat, et accenso Divini Spiritus igne
10 Solvit ab infenso obstrictas Aquilone pruinas.
Immanes variasque pio sub foedere Christi
Adsciscis gentes. Alamannus, Saxo, Toringus,
Pannonius, Rugus, Sclavus, Nara, Sarmata, Datus,
Ostrogothus, Francus, Burgundio, Dacus, Alanus,
15 Te duce, nosse Deum gaudent. Tua signa Suevus
Admirans didicit fidei quo tramite pergat,
Devotusque tuis meritis haec atria claro
Culmine sustollens, Christi venerabile templum

74
Constituit, quo clara vigens, Martine, tuorum
20 Gratia signorum votis te adesse fatetur
Electum, propriumque tenet te Gallia gaudens
Pastorem, teneat Gallicia tota patronum.

Item eiusdem in refectorio
Non hic auratis ornantur prandia fulcris
Assyrius murex nec tibi simma dabit.
Nec per multiplices abaco splendente gavessas
Ponentur nitidae codicis arte dapes.
5 Nec scyphus hic dabitur, rutilo cui forte metallo
Crustatum stringat tortilis ansa latus.
Vina mihi non sunt Gazetica, Chia, Falerna,
Quaeque Sarapteno palmite missa bibas,
Sed quidquid tenuis non compleat copia mensae
10 Suppleat hoc, petimus, gratia plena tibi.

Epitaphium eiusdem
Pannoniis genitus, transcendens aequora vasta,
Galliciae in gremium divinis nutibus actus,
Confessor Martine, tua hac dicatus in aula,
Antistes cultum institui ritumque sacrorum,
5 Teque, patrone, sequens famulus Martinus eodem
Nomine, non merito, hic in Christi pace quiesco.


75
Venantius Fortunatus
ca. 530 - ca. 600

Carmina miscellanea

Textus: Venantii Fortunati opera poetica
in: Monumenta Germaniae Historica Auctores antiquissimi IV/1 ed. Friedrich Leo, Berlin 1881

IV
De signaculos. crucis


Dius apex carne effigians genetalia limi
vitali terrae conpingit sanguine gluten,
luciferax auras animantes affluit illic:

76
conditur enixans Adam factoris ad instar;
5 exiluit protoplasma solo, res nobilis usu,
dives in arbitrio radianti lumine: dehinc
ex membris Adae vas fit tum virginis Evvae:
carne creata viri dehinc copulatur eidem,
ut paradyssiaco bene lactaretur in horto.
10 sed de sede pia pepulit temerabile guttur,
serpentis suasu pomi suco atra propinans.
insatiatrici morti fames accidit illinc.
gavisurus ob hoc caeli fluis arce locator.
nasci pro nobis miseraris et ulcere clavi
15 in cruce configi: tali malagmate inunctis
una salus nobis ligno agni sanguine venit.
iucunda species: in te pia bracchia Cristi
affixa steterunt et palma beabilis, in hac
cara caro poenas inmites sustulit haustu.
20 arbor suavis agri, tecum nova vita paratur;
electa ut visu, sic e crucis ordine pulchra
lumen spes scutum gereris livoris ab ictu.
inmortale decus nece iusti laeta parasti.
una omnem vitam sic, crux, tua causa rigavit,
25 imbre cruenta pio; velis das navita portum,
tristia summerso mundasti vulnera clavo,
arbor dulcis agri, rorans e cortice nectar,
ramis de cuius vitalia crismata fragrant,

77
excellens cultu, diva ortu, fulgida fructu,
30 deliciosa cibo et per poma suavis in umbra.
en regis magni gemantem et nobile signum,
murus et arma viris, virtus, lux, ara precatu,
pande benigna viam, vivax et fertile lumen;
tum memor adfer opem nobis, e germine David,
35 in cruce rex fixus iudex cum praeerit orbi.

a lateribus:
Dulce decus signi, via caeli, vita redempti.
In cruce mors Cristi curavit mortua mundi.

crux ipsa:
Crux pia, devotas Agnen tege cum Radegunde.
tu Fortunatem fragilem, crux sancta, tuere.
vera spes nobis ligno, agni sanguine, clavo.
arbor suavis agri, tecum nova vita paratur.



78
V
Item de eodem


Extorquet hoc sorte dei veniabile signum
rusticulas laudes viventi reddere flatu,
in me qui regit ire lutum plasmabile numen,
portio viventum, curatio fausta medellae,
5 exclusor culpae, trinitas effusa, creator,
cuius honor lumen ius gloria regna coaeve.


79
infra:
Sic pater et genitus sic scs spiritus unus.

a lateribus:
Erige credentes, fidei decus, arma salutis.
Munere, Criste, tuo removetur causa reatus.

crux ipsa:
Dulce mihi lignum, pie, maius odore rosetis.
Dumosi colles lignum generastis honoris.
Ditans templa dei crux et velamen adornas.
Ex fidei merito magnum, pie, reddis Abraham.



80
Hrotsvitha Gandeshemensis
ca. 935 - post 973

Liber primus:
Carmina

Libellum primum (ante 959)

Praefatio
Hunc libellum, | parvo ullius decoris cultu ornatum, | sed non parva diligentia inlaboratum, |
omnium sapientium benignitati offero espurgandum, | eorum dumtaxat, qui erranti non
delectantur derogare, | sed magis errata corrigere. | fateor namque, | me haut mediocriter
errasse non solum in dinoscendis syllabarum naturis, | verum etiam in dictionibus componendis, |
pluraque sub hac serie | reprehensione digna latitare; | sed errores fatenti facilis venia | vitiisque
debetur pia correctio. | si autem obicitur, quod quaedam huius operis | iuxta quorundam
aestimationem sumpta, sint ex apocrifis, | non est crimen praesumptionis iniquae, | sed error
ignorantiae, | quia, quando huius stamen seriei coeperam ordiri, | ignoravi dubia esse, | in quibus
disposui laborare. | at ubi recognovi, | pessumdare detrectavi, | quia, quod videtur falsitas, |
forsan probabitur esse veritas. | cum res sese ita habeant, tanto | ad perfecti defensionem
opusculi permultorum iuvamine egeo, | quanto in ipsa inceptione minus ulla | proprii vigoris
fulciebar sufficientia; | quia nec matura adhuc aetate vigens | nec scientia fui proficiens, | sed nec
alicui sapientium affectum meae intentionis consulendo praesumsi enucleare, | ne prohiberer pro
rusticitate. | unde clam cunctis et quasi furtim, nunc in componendis sola desudando, | nunc male
composita destruendo, | satagebam iuxta meum posse, licet minime necessarium, | aliquem
tamen conficere testum | ex sententiis scripturarum, | quas intra aream nostri | Gandeshemensis
collegeram coenobii: | primo | sapientissimae | atque benignissimae | Rikkardis magistrae |
aliarumque suae vicis instruente magisterio, | deinde prona favente clementia regiae indolis
Gerbergae, | cuius nunc subdor dominio abbatissae; | quae aetate minor, | sed, ut imperialem
decebat neptem, scientia provectior, | aliquot auctores, quos ipsa prior a sapientissimis didicit, |
me admodum pie erudivit. | quamvis etiam metrica modulatio | femineae fragilitati difficilis
videatur et ardua, | solo tamen semper miserentis supernae gratiae auxilio, | non propriis viribus,
confisa, | huius carmina opusculi | dactilicis modulis succinere apposui, | ne crediti | talentum
ingenioli | sub obscuro | torpens pectoris <antro> | rubigine neglegentiae exterminaretur, | sed
sedulae malleo devotionis percussum | aliquantulum divinae laudationis referret tinnitum, | quo,
si occasio non daretur | negotiando aliud lucrari, ipsum tamen in aliquod saltim extremae utilitatis
transformaretur instrumentum. | unde quicumque lector, si recte et secundum deum sapias,
egenti paginae, | quae nullius praeceptoris munitur auctoritate, | opem tuae rectitudinis ne
pigriteris adhibere, | deo videlicet, si quid forte probetur recte compositum, | meaeque
neglegentiae designando universale vitiorum, | nec tamen vituperando, | sed indulgendo, | quia
vis frangitur obiurgationis, | ubi intervenit humilitas confessionis. |



81

Dedicatio
Salve, regalis proles clarissima stirpis,
Gerbirg, illustris moribus et studiis.
accipe fronticula, dominatrix alma, serena,
quae tibi purganda offero carminula,
5 eius et incultos dignanter dirige stichos,
quam doctrina tua instruit egregia;
et, cum sis certe vario lassata labore,
ludens dignare hos modulos legere,
hanc quoque sordidolam tempta purgare camenam
10 ac fulcire tui flore magisterii,
quo laudem dominae studium supportet alumnae
doctricique piae carmina discipulae.

De ascensione domini

Postquam corporeo Christus velamine tectus
temporis implevit spatium sacri venerandum,
quod cum terrigenis mansit dignanter homullis,
qui solus maculis potuit sine vivere cunctis,
5 ut per se mundo demonstraret redimendo
gaudia perpetuae quondam male perdita vitae,
postque triumphalem sanctamque, piam quoque, mortem,
quam nostri causa patienter pertulit ergo,

82
dum victor magno fregit luctamine tela
10 humani generis saevissima fortiter hostis,
sanguinis et pretium proprii gratis dedit amplum,
pro nobis animam deponens in cruce caram,
necnon gloriola surgentis rite peracta
atque quater denis diei spatiis replicatis,
15 in quis, discipulis apparens sedulo caris,
esse sua nostram monstrat cum morte peremptam
nec mortis vinclis se posse tenerier artis,
qui solus culpae fuerat sine sordibus Adae,
postremo caris isdem monstratur amicis,
20 montis oliviferi praecelso vertice quidni
astans, astrigeram mox ascensurus ad aulam,
affaturque suos cum tali voce ministros:
ut pater in mundum me promisit sibi carum,
sic ego mitto meos dilectos vosmet amicos.
25 at vos, in gentes citius cunctas abeuntes,
illas perpetuae vitae mandata docete,
credentes sacra purgantes ocius unda
in patris et nati pariter quoque flaminis almi
nomine, quo veteris deponant crimina sordis;
30 et virtute mea varios depellite morbos,
necnon. imperio praedones cogite vestro
saevos, obsessum linquant ut pectoris antrum,
illis praedulcem servantes mentis amorem,

83
laedere vos odiis qui temptant semper amaris.
35 ex hoc percerte possunt praenoscere cunctae
gentes, discipulos vos esse satis mihi caros,
si colitis vestros puris animis inimicos.
finetenus memores persistite scilicet omnes,
quae vestri causa passus fuerim sine culpa.
40 nonne meam faciem Cherubin non cernere talem
possunt in regno, qualis nitet ergo, paterno?
Iudaei spurcis hanc sed petiere salivis
maxillisque meis alapas tribuere malignas
atque manus clavis ligno fixere cruentis,
45 de limo pulchrum quis plasmavi protoplastum,
cum quibus et caelos extendi denique celsos,
(nam si respicio terram, pavitat tremefacta,
nec mis terroris potis est vim ferre potentis);
et praecedentes, acriter caput atque moventes,
50 me male Iudaei deridebant scelerosi.
hacc cum dampnandis paterer patienter ab illis,
ipsos vindicta volui non perdere iusta,
sed, crucis in ligno mortem gratis patiendo,
oravi patrem clementius omnipotentem
55 illis continuo dimittere crimina tanta,
suadens exemplo tali, quae sunt facienda
ut mea caelestis fieret doctrina fidelis
et ne quis fictis auderet dicere verbis:

84
ecce, quod ipse pati respuit, nos ferre suasit,
60 et, quod non fecit, faciendos nos fore dixit.
sponte prior mortis subii discrimina tristis,
ceu pastor verus, cordis bonitate fidelis,
pro propriis animam ponens ovibus pie caram;
necnon complevi multum pietate fideli
65 omnia, quae vates de me dixere priores.
at nunc ascendo, cinctus virtute paterna,
ad patrem victor summum super aethra locatum.
sed non turbari cordis rogitabo fidelis
vestri secretum, quia non vos forte relinquam
70 ceu desolatos in mundo namque pupillos:
sacri gratiolam vobis sed flaminis almam
emittam citius, quae vos verum docet intus;
insuper ipse dies vobiscum scilicet omnes
finetenus maneo mundi per tempora cuncta.
75 haec ubi dicta dedit, conversus denique dixit
ad matrem propriam mansueta voce Mariam:
nec contristeris, rogito, virguncula casta,
cum me praecelsos videas ascendere caelos,
te quia praeclaram mundi non linquo lucernam
80 atque meum sanctum migrans non desero templum
nec incorruptam vitae dimitto coronam,
inveni solam prae cunctis te quia castam
condignamque meum corpus generasse sacratum.

85
certe de mundo cum te discedere mando,
85 ad te caelicolas non solum mitto catervas,
ipse sed adveniens animam sumam benedictam
multum sole quidem rutilanti splendidiorem,
necnon angelicis deductam suaviter hymnis
ocius astrigeram ponam veneranter in aulam.
90 at nunc Iohannem tecum remanere fidelem
impero, qui gemmis fulget bene virginitatis,
ut tua vita magis praefulgeat inclyta, castis
saepius obsequiis circumdata virginitatis.
ilicet angelicus dicentem talia coetus
95 ipsum dulcisonis laudans circumdedit hymnis,
et mons contegitur subito cum nube sereno.
conveniunt illic veterum cunei quoque vatum,
inter quos medius David rex psallere doctus
cantans in cytharis hortatur talibus orsis:
100 natum caelestis solium petiisse parentis,
exaltare super caelos, fortis deus, altos,
atque super totam mundi tua gloria terram.
scilicet angelicis suadens ait ista catervis:
exaltate deum modulato carmine nostrum,
105 orantes in monte suo crebra prece sancto,
iste deus dominus noster constat quia sanctus.
et Christus Iesus vultu ridente reversus
discipulis iterum verbis dicebat amicis:

86
pax vobis, fratres, semper mihi rite fideles
110 velle meum qui fecistis necnon faciatis;
ecce meam stabilem vobis do denique pacem,
ac vobis ipsam pacem dimitto perennem.
haec ait, et citius, propria virtute levatus,
ascendit diri victor super aethera loeti,
115 obsequio nubis circumsaeptus rutilantis.
quem sursum fixis cum respexisset ocellis
plebs doctrix fidei claustris caeli patefactis
pergentem sursum, cunctis famulantibus astris,
mox duo nempe viri, stellato cardine lapsi,
120 astiterant illis, induti vestibus albis;
qui satis angelicis dixerunt talia verbis:
dicite, posco, viri, cur suspicitis, Galilaei,
vultibus attonitis stantes oculisque supinis?
hic certe Iesus, vobis mirantibus unus
125 assumptus caelos qui transcendit super altos,
hac veniet iudex forma, qua pergit ad aethra.

tunc David, Christum cernens super aethra levatum,
commovit cytharam divina laude repletam,
haec et laetitia <cantavit> congrue magna:
130 ascendit deus in iubilo magnus super astra
necnon in tubae dominus clangore sacratae.


87
post haec intonuit solio vox patris ab alto,
dicens ad proprium divino famine natum:
tu meus es carus percerte filius unus,
135 semper iure mihi qui multum complacuisti,
tu sine principio verbum patris quoque verum,
et mea de caelo solus sapientia vera.
at nunc in dextra victor requiesce paterna
gaudens, usque tuos ponam cunctos inimicos
140 sanctorum per saecla pedum tibi rite scabellum.
postquam naturam iam de busto redivivam
humanam solio Christus patris intulit alto,
omnes angelicae submissa voce catervae
laudabant ipsum, qui regnaturus in aevum
145 mortem devicit moriens mundumque redemit,
ut regnare suos faceret per saecula servos.
haec quicumque legat, miseranti pectore dicat:
rex pie, Hrotsvithae parcens miserere misellae
et fac divinis persistere caelitus odis
150 hanc, quae laudando cecinit tua facta stupenda.



88
Heloisa
ca. 1100 1163

Epistula ad Abaelardum I

Textus:
Heloisae epistulae ad Abaelardum
ed. J. Monfrin, Paris 1967


Heloyse sue ad ipsum deprecatoria
Domino suo, immo patri; coniugi suo, immo fratri; ancilla sua, immo filia; ipsius uxor, immo soror,
Abaelardo Heloysa.
Missam ad amicum pro consolatione epistolam, dilectissime, vestram ad me forte quidam nuper
attulit. Quam ex ipsa statim tituli fronte vestram esse considerans, tanto ardentius eam cepi legere
quanto scriptorem ipsum karius amplector, ut cuius rem perdidi verbis saltem tanquam eius
quadam imagine recreer. Erant, memini, huius epistole fere omnia felle et absintio plena, que
scilicet nostre conversionis miserabilem hystoriam et tuas, unice, cruces assiduas referebant.
Complesti revera in epistola illa quod in exordio eius amico promisisti, ut videlicet in comparatione
tuarum suas molestias nullas vel parvas reputaret; ubi quidem expositis prius magistrorum tuorum
in te persequutionibus, deinde in corpus tuum summe proditionis iniuria, ad condiscipulorum
quoque tuorum Alberici videlicet Remensis et Lotulfi Lumbardi execrabilem invidiam et
infestationem nimiam stilum contulisti. Quorum quidem suggestionibus quid de glorioso illo
theologie tue opere, quid de te ipso quasi in carcere dampnato actum sit non pretermisisti. Inde ad
abbatis tui fratrumque falsorum machinationem accessisti et detractiones illas tibi gravissimas
duorum illorum pseudoapostolorum a predictis emulis in te commotas, atque ad scandalum
plerisque subhortum de nomine Paracliti oratorio preter consuetudinem imposito. Denique ad

89
intolerabiles illas et adhuc continuas in te persequutiones crudelissimi scilicet illius exactoris et
pessimorum, quos filios nominas, monachorum profectus, miserabilem historiam comsummasti.
Que cum siccis oculis neminem vel legere vel audire posse estimem, tanto dolores meos amplius
renovarunt quanto diligentius singula expresserunt, et eo magis auxerunt quo in te adhuc pericula
crescere retulisti; ut omnes pariter de vita tua desperare cogamur, et cotidie ultimos illos de nece
tua rumores trepidantia nostra corda et palpitantia pectora expectent. Per ipsum itaque qui te sibi
adhuc quoquo modo protegit Christum obsecramus, quatinus ancillulas ipsius et tuas crebris litteris
de his in quibus adhuc auctuas naufragiis certificare digneris, ut nos saltem, que tibi sole
remansimus, doloris vel gaudii participes habeas.
Solent etenim dolenti nonnullam afferre consolationem qui condolent, et quodlibet onus pluribus
impositum levius sustinetur sive defertur. Quod si paululum hec tempestas quieverit, tanto
amplius maturande sunt littere quanto sunt iocundiores future. De quibuscunque autem nobis
scribas non parvum nobis remedium conferes, hoc saltem uno quod te nostri memorem esse
monstrabis. Quam iocunde vero sint absentium littere amicorum, ipse nos exemplo proprio Seneca
docet, ad amicum Lucilium quodam loco sic scribens: Quod frequenter mihi scribis, gratias ago:
nam quo uno modo potes, te mihi ostendis. Numquam epistolam tuam accipio, quin protinus una
simus. Si imagines nobis amicorum absentium iocunde sunt, que memoriam renovant et
desiderium absentie falso atque inani solatio levant, quanto iocundiores sunt littere, que amici
absentis veras notas afferunt? Deo autem gratias, quod hoc saltem modo presentiam tuam nobis
reddere nulla invidia prohiberis, nulla difficultate prepediris, nulla, obsecro, negligentia retarderis.
Scripsisti ad amicum prolixe consolationem epistole, et pro adversitatibus quidem suis, sed de tuis;
quas videlicet tuas diligenter commemorans, cum eius intenderes consolationi, nostre plurimum

90
addidisti desolationi, et dum eius mederi vulneribus cuperes, nova quedam nobis vulnera doloris
inflixlsti et priora auxisti.
Sana, obsecro, ipsa que fecisti, qui que alii fecerunt curare satagis. Morem quidem amico et socio
gessisti et tam amicitie quam societatis debitum persolvisti, sed maiore te debito nobis astrinxisti,
quas non tam amicas quam amicissimas, non tam socias quam filias convenit nominari, vel si quod
dulcius et sanctius vocabulum potest excogitari. Quanto autem debito te erga eas obligaveris, non
argumentis, non testimoniis indiget, ut quasi dubium comprobetur: et si omnes taceant, res ipsa
clamat. Huius quippe loci tu post Deum solus es fundator, solus huius oratorii constructor, solus
huius congregationis ediflicator. Nichil hic super alienum edificasti fundamentum. Totum quod hic
est, tua creatio est. Solitudo hec feris tantum sive latronibus vacans nullam hominum habitationem
noverat, nullam domum habuerat. In ipsis cubilibus ferarum, in ipsis latibulis latronum, ubi nec
nominari Deus solet, divinum erexisti tabernaculum et Spiritus Sancti proprium dedicasti templum.
Nichil ad hoc edificandum ex regum vel principum opibus intulisti, cum plurima posses et maxima,
ut quicquid fieret tibi soli posset ascribi. Clerici sive scolares huc certatim ad disciplinam tuam
confluentes omnia ministrabant necessaria; et qui de benefitiis vivebant ecclesiasticis nec
oblationes facere no verant sed suscipere, et qui manus ad susci piendum non ad dandum
habuerant, hic in oblationibus faciendis prodigi atque importuni fiebant.
Tua itaque, vere tua hec est proprie in sancto proposito novella plantatio, cuius adhuc teneris
maxime plantis frequens ut profitiant neccessaria est irrigatio. Satis ex ipsa feminei sexus natura
debilis est hec plantatio et infirma, etiamsi non esset nova. Unde diligentiorem culturam exigit et
frequentiorem, iuxta illud apostoli: Ego plantavi, Apollo rigavit, Deus autem incrementum dedit.
Plantaverat apostolus atque fundaverat in fide per predicationis sue doctrinam Corinthios, quibus
scribebat. Rigaverat postmodum eos ipsius apostoli discipulus Apollo sacris exhortationibus, et sic

91
eis incrementum virtutum divina largita est gratia. Vitis aliene vineam, quam non plantasti, in
amaritudinem tibi conversam admonitionibus sepe cassis et sacris frustra sermonibus excolis. Quid
tue debeas attende, qui sic curam impendis aliene. Doces et ammones rebelles, nec proficis;
frustra ante porcos divini eloquii margaritas spargis. Qui obstinatis tanta impendis, quid
obedientibus debeas considera; qui tanta hostibus largiris, quid filiabus debeas meditare; atque, ut
ceteras omittam, quanto erga me te obligaveris debito pensa, ut quod devotis communiter debes
feminis, unice tue devotius solvas.
Quot autem et quantos tractatus in doctrina vel exhortatione seu etiam consolatione sanctarum
feminarum sancti patres consummaverint, et quanta eas diligentia composuerint, tua melius
excellentia quam nostra parvitas novit. Unde non mediocri ammiratione nostre tenera
conversacionis initia tua iam dudum oblivio movit, quod nec reverentia Dei nec amore nostri nec
sanctorum patrum exemplis ammonitus fluctuantem me et iam diutino merore confectam, vel
sermone presentem, vel epistola absentem consolari temptaveris; cui quidem tanto te maiore
debito noveris obligatum quanto te amplius nuptialis federe sacramenti constat esse astrictum et
eo te magis mihi obnoxium quo te semper, ut omnibus patet, immoderato amore complexa sum.
Nosti, karissime, noverunt omnes quanta in te amiserim et quam miserabili casu summa et ubique
nota proditio me ipsam quoque mihi tecum abstulerit, ut incomparabiliter maior sit dolor ex
amissionis modo quam ex dampno. Quo vero maior est dolendi causa, maiora sunt consolationis
adhibenda remedia; non utique ab alio, sed a te ipso, ut, qui solus es in causa dolendi, solus sis in
gratia consolandi. Solus quippe es qui me contristare, qui me letificare seu consolari valeas, et
solus es qui plurimum id mihi debeas et nunc maxime cum universa que iusseris in tantum
impleverim ut cum te in aliquo offendere non possem, me ipsam pro iussu tuo perdere sustinerem.
Et quod maius est dictuque mirabile, in tantam versus est amor insaniam ut quod solum

92
appetebat, hoc ipse sibi sine spe recuperationis auferret, cum ad tuam statim iussionem tam
habitum ipsa quam animum immutarem, ut te tam corporis mei quam animi unicum possessorem
ostenderem. Nichil umquam (Deus scit) in te nisi te requisivi: te pure, non tua concupiscens. Non
matrimonii federa, non dotes aliquas expectavi, non denique meas voluptates aut voluntates, sed
tuas, sicut ipse nosti, adimplere studui. Et si uxoris nomen sanctius ac validius videretur, dulcius
mihi semper extitit amice vocabulum aut, si non indigneris, concubine vel scorti; ut, quo me
videlicet pro te amplius humiliarem, ampliorem apud te consequerer gratiam, et sic etiam
excellentie tue gloriam minus lederem. Quod et tu ipse tui gratia oblitus penitus non fuisti in ea
quam supra memini ad amicum epistola pro consolatione directa, ubi et rationes nonnullas quibus
te a coniugio nostro et infaustis thalamis revocare conabar exponere non es dedignatus, sed
plerisque tacitis quibus amorem coniugio, libertatem vinculo preferebam. Deum testem invoco, si
me Augustus universo presidens mundo matrimonii honore dignaretur, totumque mihi orbem
confirmaret in perpetuo possidendum, karius mihi et dignius videretur tua dici meretrix quam illius
imperatrix.
Non enim quo quisque ditior sive potentior, ideo et melior: fortune illud est, hoc virtutis. Nec se
minime venalem estimet esse que libentius ditiori quam pauperi nubit et plus in marito sua quam
ipsum concupiscit. Certe quamcunque ad nuptias hec concupiscentia ducit, merces ei potius quam
gratia debetur. Certum quippe est eam res ipsas non hominem sequi, et se si posset velle
prostituere ditiori, sicut inductio illa Aspasie philosophe apud Socraticum Eschinem cum Xenofonte
et uxore eius habita manifeste convincit; quam quidem induction em cum predict a philosopha ad
reconciliandos invicem illos proposuisset, tali fine ipsam conclusit: Quare nisi hoc peregeritis, ut
neque vir melior, neque femina in terris lectior sit, profecto semper id quod optimum putabitis

93
esse multo maxime requiretis, ut et tu maritus sis quam optime, et hec quam optimo viro
nuptasit.
Sancta profecto hec et plusquam philosophica est sententia ipsius potius sophie quam philosophie
dicenda; sanctus hic error, et be at a fallatia in coniugatis, ut perfect a dilectio illesa custodiat
matrimonii federa non tam corporum continentia quam animorum pudicitia. At quod error ceteris,
veritas mihi manifesta contulerat, cum quod ille videlicet de suis estimarent maritis, hoc ego de te,
hoc mundus universus non tam crederet quam scirct, ut tanto verior in te, meus amor existeret
quanto ab errore longius absisteret.
Quis etenim regum aut philosophorum tuam exequare famam poterat? Que te regio aut civitas seu
villa videre non estuabat? Quis te, rogo, in publicum procedentem conspicere non festinabat ac
discedentem collo erecto, oculis directis non insectabatur? Que coniugata, que virgo non
concupiscebat absentem et non exardebat in presentem? Que regina vel prepotens femina gaudiis
meis non invidebat vel thalamis?
Duo autem, fateor, tibi specialiter inerant quibus feminarum quarumlibet animos statim allicere
poteras, dictandi videlicet et cantandi gratia, que ceteros minime philosophos assequutos esse
novimus. Quibus quidem, quasi ludo quodam laborem exercitii recreans philosophici, pleraque
amatorio metro vel rithmo composita reliquisti carmina, que pre nimia suavitate tam dictaminis
quam cantus sepius frequentata tuum in ore omnium nomen incessanter tenebant, ut illiteratos
etiam melodie dulcedo tui non sineret immemores esse; atque hinc maxime in amorem tui femine
suspirabant. Et cum horum pars maxima carminum nostros decantaret amores, multis me
regionibus brevi tempore nunciavit et multarum in me feminarum accendit invidiam.
Quod enim bonum animi vel corporis tuam non exornabat adholescentiam? Quam tunc mihi
invidentem nunc tantis private deliciis compati calamitas mea non compellat? Quem vel quam,

94
licet hostem primitus, debita compassio mihi nunc non emolliat? Que plurimum nocens, plurimum,
ut nosti, sum innocens: non enim rei effectus, sed efficientis affectus in crimine est, nec que fiunt,
sed quo animo fiunt, equitas pensat. Quem autem animum in te semper habuerim, solus qui
expertus es iudicare potes: tuo examini cuncta committo, tuo per omnia cedo testimonio.
Dic unum, si vales, cur post conversionem nostram, quam tu solus facere decrevisti, in tantam tibi
negligentiam atque oblivionem venerim ut nec colloquio presentis recreer nec absentis epistola
consoler; dic, inquam, si vales, aut ego quod sentio immo quod omnes suspicantur dicam.
Concupiscentia te mihi potius quam amicitia sociavit, libidinis ardor potius quam amor. Ubi igitur
quod desiderabas cessavit, quicquid propter hoc exibebas pariter evanuit. Hec, dilectissime, non
tam mea est quam omnium coniectura, non tam specialis quam communis, non tam privata quam
publica. Utinam mihi soli sic videretur, atque aliquos in excusasionem sui amor tuus inveniret per
quos dolor meus paululum resideret; utinam occasiones fingere possem, qui bus te excusando mei
quoquo modo tegerem vilitatem. Attende, obsecro, que requiro, et parva hec videris et tibi
facillima. Dum tui presentia fraudor, verborum saltem votis, quorum tibi copia est, tue mihi
imaginis presenta dulcedinem. Frustra te in rebus daxilem expecto, si in verbis avarum sustineo.
Nunc vero plurimum a te me promereri credideram, cum omnia propter te compleverim, nunc in
tuo maxime perseverans obsequio; quam quidem iuvenculam ad monastice conversationis
asperitatem non religionis devotio, sed tua tantum pertraxit iussio; ubi si nicbil a te promerear,
quam frustra laborem diiudica. Nulla mihi super hoc merces expectanda est a Deo, cuius adhuc
amore nichul me constat egisse. Properantem te ad Deum sequuta sum habitu, immo precessi;
quasi enim memor uxoris Loth retro converse, prius me sacris vestibus et professione monastica
quam te ipsum Deo mancipasti: in quo, fateor, uno minus te de me confidere vehementer dolui
atque erubui. Eque autem (Deus scit) ad Vulcania loca te properantem precedere vel sequi pro

95
iussu tuo minime dubitarem. Non enim mecum animus meus, sed tecum erat; sed et nunc maxime,
si tecum non est, nusquam est: esse vero sine te nequaquam potest. Sed ut tecum bene sit, age,
obsecro. Bene autem tecum fuerit, si te propitium invenerit, si gratiam referas pro gratia, modica
pro magnis, verba pro rebus. Utinam, dilecte, tua de me dilectio minus confideret, ut sollicitior
esset! Sed quo te amplius nunc securum reddidi, negligentiorem sustineo.
Memento, obsecro, que fecerim et quanta debeas attende. Dum tecum carnali fruerer voluptate,
utrum id amore vel libidine agerem incertum pluribus habebatur; nunc autem finis indicat quo id
inchoaverim principio. Omnes mihi denique voluptates interdixi ut tue parerem voluntati; nichil
mihi reservavi, nisi sic tuam nunc precipue fieri. Que vero tua sit iniquitas perpende, si merenti
amplius persolvis minus, immo nihil penitus, presertim cum parvum sit quod exigeris et tibi
facillimum. Per ipsum itaque cui te obtulisti Deum te obsecro ut quo modo potes tuam mihi
presentiam reddas, consolationem videlicet mihi aliquam rescribendo, hoc saltem pacto ut sic
recreata divino alacrior vacem obsequio Cum me ad turpes olim voluptates expeteres, crebris me
epistolis visitabas, frequenti carmine tuam in ore omnium Heloysam ponebas; me platee omnes,
me domus singule resonabant. Quanto autem rectius me nunc in Deum, quam tunc in libidinem
excitares? Perpende, obsecro, que debes, attende que postulo; et longam epistolam brevi fine
concludo:

vale, unice.


96
Titus Lucretius Carus [97 - 55 a. Chr. n.]
De rerum natura
Liber primus
2

Caius Valerius Catullus [ca. 87 - 54 a. Chr. n. ]
Carmina
Carmen V [ad Lesbiam.]
Carmen XXXII [ad Ipsitillam.]
11
Carmen LVI [ad Catonem.]
Carmen LXIX [ad Rufum.]
12
Carmen LXXXIV [ad Arrium.] 13
Carmen XCVII [ad Aemilium.]
Carmen CI [ad inferias.]
14

Publius Vergilius Maro [70 - 19 a. Chr. n.]
Eclogae vel bucolica
Ecloga IV
16

Quintus Horatius Flaccus [65 - 8 a. Chr. n.]
Epodon liber
Epodos II 20
20

Publius Ovidius Naso [43 a. Chr. n. - 8 p. Chr. n.]
Metamorphoseon libri XV
Liber I 24
24

Sulpicia Rufa [floruit ca. 20 a. Chr. n.]
Epistulae
Epistula I
Epistula II
32
Epistula III
Epistula IV
Epistula V
33
Epistula VI 34

Phaedrus [ca. 10 a. Chr. n. - ca. 60 p. Chr. n.]
Fabulae
Liber primus
[PROLOGUS Auctor.]
I. Lupus et agnus
35
II. Ranae regem petierunt 36
III. Graculus superbus et pavo 37
IV. Canis per fluvium carnem ferens
V. Vacca et capella, ovis et leo
38
VI. Ranae ad solem 39
VII. Vulpis ad personam tragicam 40

97
VIII. Lupus et gruis. 40
IX. Passer ad leporem consiliator
X. Lupus et vulpis iudice simio
41

Silius Italicus [ca. 25 101]
Punica
Liber I
43

Marcus Valerius Martialis [ca. 40 - ca. 104]
Epigrammaton libri XII
Liber I
LXIV
Liber III
LXI
Liber IV
IV
47
Liber VI
XXXIX
48
LX
Liber IX
XI
49
Liber X
XV
50

Homerus latinus/Ilias latina [ca. 65 p. Chr. n. ]
I
51

Publius Aelius Hadrianus [76 138]
Carmina
I
II
III
56

Faltonia Betitia Proba [ca. 322 - ca. 370 p. Chr. n.]
Cento Vergilianus [ca. 360]
Dedicatio ad Theodosium Augustum
57
Praefatio 58
Pars prima. De Vetere Testamento 59

Avianus [floruit ca. 370]
Fabularum liber
I. De nutrice et infanti
64
IV. De vento et sole
XXXIV. De formica et cicada
65


67

98
Ambrosius [ca. 339 - 397 ]
Hymni
Aeterne rerum conditor 67
Orabo mente dominum 68 68
O lux beata trinitas 69 69

Claudius Claudianus [ca. 370 - post 404]
Carmina minora
I. Ad Stilichonem
L. In Iacobum magistrum equitum
70

Paulinus Pellaeus [377 - post 460]
Oratio Paulini [ca. 400]
72

Martinus Bracarensis [ca. 520 579]
Carmina
Versus Beati Martini Dumiensis episcopi
In basilica
73
Item eiusdem in refectorio
Epitaphium eiusdem
74

Venantius Fortunatus [ca. 530 - ca. 600]
Carmina miscellanea
IV De signaculos. Crucis
75
V Item de eodem 78

Hrotsvitha Gandeshemensis [ca. 935 - post 973]
Liber primus: Carmina
Libellum primum (ante 959)
Praefatio
Dedicatio
80
De ascensione domini 81

Heloisa [ca. 1100 1163]
Epistula ad Abaelardum I
88