Вы находитесь на странице: 1из 88

w'fmd'i' ^Wiia fm<&

ridhk oHdj

m%dfhda.sl udf.damfoaY ix.%yh


12 iy 13 jk fYa%Ks
^2009 isg ls%hd;aul jk Ih ksfoaYh i`oyd hs'&

oHd" fi!LH yd Ydl wOHdmk fomd;fka;=j


oHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh

w'fmd'i' ^Wiia fm<&


ridhk oHdj
m%dfhda.sl udf.damfoaY ix.%yh

^2009 isg ls%hd;aul jk Ih ksfoaYh i`oyd hs'&

cd;sl wOHdmk wdh;kh

m%:u uqo%Kh - 2011

oHd" fi!LH yd Ydl wOHdmk fomd;fka;=j


cd;sl wOHdmk wdh;kh

uqo%Kh -

WmfoaYkh ( uydpdh v,s' t' wfr;ak nKavdr"


t,a' t' fisxy uhd"

wCIKh

( iS' t' wd' weka;ks uhd

Ih inkalrKh( ta' ' ta' o is,ajd uhd

wOHlaI ckrd,a"
cd;sl wOHdmk wdh;kh
iyldr wOHlaI ckrd,a"
oHd yd ;dCIK mSGh"
cd;sl wOHdmk wdh;kh
wOHlaI ^oHd" fi!LH yd Ydl
wOHdmk fomd;fka;=j&"
cd;sl wOHdmk wdh;kh
jHdmD;s kdhl ^ridhk oHdj&"
oHd" fi!LH yd Ydl wOHdmk
fomd;fka;=j"
cd;sl wOHdmk wdh;kh

im;a odhl;ajh (
wNHka;r
iS' t' wd' weka;ks uhd
ta' ' ta' o is,ajd uhd
t,a' fla' jvqf.a uhd
ud,skS rd.jpd h

wOHlaI
m%Odk jHdmD;s ks,Od
m%Odk jHdmD;s ks,Od
jHdmD;s ks,Od

uydpdh t' ' .=KjOk


uydpdh v' ' v' ch;s,l
t' ta' mS' uqKisxy uhd
tia' fms,af,a fukh
tia' ;sf,hskdoka uhd
wd' tka' ' nKavdr uhd
mS' ' tia' fmruqK uhd

nka, rKisxy uhd


iS' tka' ta' fmfrd fukh
tka' ;srekdjqlriq h
t' tia' w;=fldar< h
Y%shdks u,a,sld h

fld<U Yaj oHd,hh


Y%S chjOkmqr Yaj oHd,hh
m%Odk jHdmD;s ks,Od ^Y%dl&
yska oHd,hh" fld<U 4
yska ldka;d oHd,hh" fld<U 6
Ourdc oHd,hh" uykqjr
mskakj, uOH uyd oHd,hh"
rUqlalk
fjia,s oHd,hh" fnd/,a,
foa nd,sld oHd,hh" fnd/,a,
Y%dl" yska oHd,hh" fld<U 4
;laI,
s d uOH uyd oHd,hh" fydrK
Oumd, oHd,hh" mkaksmsh

ndysr

msgljr ksudKh

m.Kl ieleiSu
NdId ixialrKh

O iydh

fj wvh

fiYdukS .afkaIka
YsIH" yska oHd,hh" fld<U 04
wd' ta' ' whs' oikdhl h
koS wud chfialr h
jHdmD;s ks,Od" cd'w'wd
ux., je,smsh uhd
moaud rjOk h
rx;a ohdjxY uhd
www.nie.lk

mgqk
mCIKh

msgqj

1'
2'
3'
4'
5'
6'

lef;dav lsrKj, .=K mCId lsu


oDYH mrdifha ixrpl kslaIKh lsu
yhsv%cka jKdj,sh kslaIKh lsu
jdhqjl ujq,sl mudj mlaIKd;aul j ksKh lsu
ue.akSishj, idfmalaI mrudKql ialkaOh mlaIKd;aul j ksKh lsu
(a) djK tka;e,ams mlaIKd;aul j ieie|Su
(b) w,hl$Niauhl WodiSklrK tka;e,amsh mlaIKd;aul j
ksKh lsu
(c) m%;sia:dmk m%;sl%shdjl tka;e,amsh mlaIKd;aul j ksKh lsu
7' fyia kshuh mlaIKd;aul j ;yjqre lsu
8' f,day" c,h iy w, iu. olajk m%;sl%shd ieie|Su
9' s yd p f.dkqj, uQ,jH idok ,o ,jKj, djH;d mlaId lsu
10' s f.dkqf uQ,jH idok khsf%g" nhsldnfkag yd ldnfkagj, ;dm
ia:dhS;dj mlaId lsu
11' i,a*j, nyqrEmS wdldr ms<sfh< lsu
12' i,a*vfhdlaihs ms<sfh< lsu iy tys .=K mlaId lsu
13' laf,daka ms<sfh< lsu iy ye,ckj, .=K mlaId lsu
14' fya,hsv ykd .ekSu
15' fldm^II& yd fldfnda,a^II& ,jK yhsfv%dlaf,dala w,h iu olajk
m%;sl%shd kslaIKh lsu
16' uex.kSiaj, TlaislrK wxl +2" +4" +6 iy +7 g wod< jK
kslaIKh lsu
17' we,alSkj, iy we,alhskj, m%;sl%shd kslaIKh lsu
18' we,afldfyd,j, .=K mlaId lsu
19' *Sfkda,j, .=K mlaId lsu
20' we,ayhsv iy lSfgdak i|yd mlaId
21' ldfndlais,sla w,j, iuyr .=K mlaId lsu
22' ue.akSish iy w, w;r m%;sl%shdj flfrys idkaKfha n,mE
mlaIKd;aul j ksKh lsu
23' fidah ;fhdai,af*a iy khs%la w,h w;r m%;sl%shdj flfrys
idkaKfha n,mE mlaIKd;aul j ksKh lsu
24' whka^III& whk iy fmdgEish whvhs w;r m%;sl%shdj flfrys
idkaKfha n,mE mlaIKd;aul j ksKh lsu
25' Fe3+/ SCN- moaO;sh weiqfrka .;sl iu;=,s; moaO;shl ,dlaIKsl
mlaIKd;aul j wOHhkh lsu
26' NO2/ N2O4 iu;=,s; moaO;sh flfrys WIaK;ajfha n,mEu mlaIKd;aul j
wOHhkh lsu
27 Ca(OH)2 ys djH;d .=Ks;h mlaIKd;aul j ksKh lsu
vii

01
02
03
05
07
09
09
09
11
13
14
15
16
17
19
21
22
23
24
26
28
29
30
31
33
35
37
38
39

mCIKh

msgqj

28' c,fhys yd hqgfkda,ays t;fkdhsla w,fha jHdma;sh i|yd jHdma;s


ix.=Klh mlaIKd;aul j ksKh lsu
29' imhk ,o u,a j.hlska oYlhla ms<sfh< lsu iy tys pH w.h
mlaIKd;aul j ksKh lsu
30' pH w.h mlaId lsfuka ,jK djKj, wd,sl$Ndial$WodiSk
iajNdjh mlaIKd;aul j ksKh lsu
31' oYl Nd; lrka fok ,o djKhl o< pH w.h ksKh lsu
32' iagka fia;= uQ,Ouh fhdod .kska fok ,o djKhl ikakdhl;dj
uekSu
33' idkaKh" WIaK;ajh yd oHq;a foHfha iajNdjh wkqj djKhl
ikakdhl;dj p,kh jk wkaou mlaIKd;aul j ksKh lsu
34' O j.j, bf,lafg%dav ;ekSu yd Njudkh Nd;fhka tajdfha
bf,lafg%dav Nj uekSu
35' Njudkh Nd;fhka O fldaIj, oHq;a.dul n,h uekSu
36' fldaIj, ldhCIu;d ieieu
37' ir, oHq;a foHhl fhdack Njh mlaIKd;aul j ksKh lsu
38' c,h oHq;a fokh u`.ska yhsv%cka iy Tlaiscka jdhq ms<sfh< lsu
39' oHq;a ridhksl l%shdj,shla f,i u, neu mlaIKd;aul j
wOHhkh lsu
40' ksl,a yd fldm oHq;a f,daydf,amkh
41' f;dard .;a legdhk i|yd mrSlaId
42' f;dard .;a wekdhk i|yd mrSlaId
43' ixY=oaO djl$djl Y%K Nd;fhka mqkiaMlSlrKh
44' f;;ukh mrSlaIKd;aul j ksKh lsu
45' fh laf,darhs yd i,a*shqla w,h w;r m%;sl%shdj
^wjlafIam Wi uekSu&
46' whka^III& whk iu. ie,sis,sla w,fha m%;sl%shdj
^jKdj,s;sh - oDYH l%uh&
47' KIO3 Nd; S2O32- djKhl idkaKh mlaIKd;aul j ksKh lsu
48' lvodis jKf,aL Ys,amh Nd;fhka jKl fjka lsu
49' mrsudj wkqj jdhqf.da,fha Tlaiscka m%;sY;h mrSlaIKd;aul j ksKh lsu
50' c, idm,hl laIdh;dj mlaIKd;aul j ksKh lsu
51' c, kshehl oshe we;s Tlaiscka m%udKh mlaIKd;aul j ksKh lsu
52' c, kshehl he we;s uq`M >k jH m%udKh ^TDS&
mlaIKd;aul j fiu

40
42
44
45
47
48
49
50
50
52
53
54
55
56
58
58
58
64
68
70
71
73
77
80
83

mlaIK wxlh ( 01

lef;dav lsrKj, .=K ykd .ekSu ^.=re wdoYkhls'&


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' lef;dav lsrK k<hla l%h
s d;aul lrug fhdod .efkk oHq;a mm:fha uQ,l
s dx.
ykd .kshs'
2' lef;dav lsrKj, .=K kslaIKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
lef;dav lsrK k<
fm%arK o`.rhla
6 V ir, Odrd oHq;a m%Njhla
(f, welshqf,agrhla fyda ksl,a$hlv fldaIhla fyda oHd.drhg ,s n,h
imhd ;sf k power pack tlla fyda fhdod .; yels h'&
inkaOl l
h;=rla ^iahla&

Wmfoia (
lef;dav lsrKj, .=K mlaId lsu i|yd fYaIfhka ksudKh lrk ,o k<
lsysmhla Tng imhd we;' fjd lDDlaia k< f,i ye|skaf' t jeks k<
lsysmhla rEmh 1 (a) ys ksrEmKh flf'
tu k< ;=< ;sfnkafka wvq mSvkhla hgf;a we;s jdhqjls' tu k<j, we;s w.%
fol w;r Yd, Nj wka;rhla we;s l< hq;= f' ta i|yd fhdod .kakd mm:
lsysmhla rEmh 1 (b) u`.ska bosm;a lr we;'
ie'hq'
mm: ;=<ska Odrdjla .,d hk g w fjda,ah;djla we;s lsis u WmlrKhla
fyda inkaOl l fyda Yrfha lsis u ;ekl iamY ug bv fkd ;nkak'
lef;dav lsrKj, .=K mlaId fkd lrk wjia:dj, oS mm:fha h;=r jD;
lsfuka th ;=<ska .,d hk ,s Odrdj k;r lrkak'

(ii)

(i)
m%;sma; ;srh

(iii)
rEmh 1 (a) ( lef;dav lsrK k< lsysmhla

fm%arK o`.rh
lmlh

n, iemhq tallh

(iv)

(v)

fldm m;%h

(vi)
rEmh 1 (b) ( lef;dav lsrK k< i|yd
fhdod .; yels mm: lsysmhla

mlaIKh I (

^iv& mm: rEm igyfkys fyda ^v& mm: rEm igyfkys oelafjk mos WmlrK ilid
.kak' fuys fhdod we;af;a ^i& rEmfha oelafjk lef;dav lsrK k<h hs' tys we;s h;=r
jeiSfuka mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,iajkak' lmlh fomig lmkh
fjka A iy B w;r ,s mq<s`.= we;s jk fia weKh jug fyda ol=Kg fyda lrljkak'
t g lef;davhg m%;suqL D ;a;sh u; fld< meye;s oSma;shla we;s f' ^t fia we;s
fkd f k Odrdj m%;sreoaO foig .uka lrug fldaIhg inkaO l fol udre
lrkak'& fuh we;s jkafka lef;dav lsrK ksid he hs ie,efla' by; ;;a;aj hgf;a
lef;davfhka ksl=;a jk lsrK lef;dav lsrK f,i ye|skaf'
oeka h;=r jD; lsfuka mm:h ;=<ska .,d hk Odrdj k;r lrkak' bka miq
lef;dav lsrK k<h ;=< we;s l=reish jeks f,day ;yvqj isria j isk fia ilid kej;
h;=r jeiSfuka mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,iajkak' Tng kslaIKh l<
yelafla l=ula o@
h;=r jD; lsfuka mm:h ;=<ska .,d hk ,s Odrdj k;r lrkak'
mlaIKh II (

(ii) rEmfha fmkajd we;s lef;dav lsrK k<h ^yn,a il iys;& mm:hg inkaO
lrkak' fuys oS tu k<h ;sria j ;eug fYaIfhka ie,els,su;a jkak' h;=r jeiSfuka
mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,iajkak' lef;dav lsrK k<h ;=< is jk foa
kslaIKh lrkak'
h;=r jD; lr mm:h ;=<ska .,d hk ,s Odrdj k;r lrkak' ,s Odrdf Ydj
fjkia lsu msKsi fldaIhg inkaO lr we;s l udre lr kej; inkaO lrkak'
oeka h;=r jikak' lef;dav lsrK k<h ;=< is jk foa mlaId lrkak'
mlaIKh III (

h;=r jD; lr mm:h ;=<ska .,d hk ,s Odrdj k;r lr ^iii) rEmfha we;s lef;dav
lsrK k<h mm:hg inkaO lrkak' fuys oS lef;dav lsrK k<h oHq;a lafIa;%hg ,la
lsu i|yd ^vi) rEmfha oelafjk mos WmlrK ilid .kak' lef;dav lsrK k<hg Wka
;U m;%hla lef;dav lsrK k<hg iudka;r j ;nd th RK ;yvqjla jk f,i rEmfha
oelafjk wkaoug mm:h ilia lrkak'
mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,id k<h ;=< is jk foa kslaIKh
lrkak' bka miq h;=r jD; lr" mm:h ;=<ska Odrdj .,d hdu k;r lr" l,ska lef;dav
lsrK k<hg Wka ;snQ ;U m;%h" hka ;nd kej; mm:h ilia lrkak' kej; h;=r
jeiSfuka mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,id k<h ;=< is jk foa kslaIKh
lrkak'
mlaIKh IV (

mlaIKh III i|yd fhdod .;a lef;dav lsrK k<h u fuu mlaIKh i|yd o fhdod
.kak' fuys oS lef;dav lsrK k<h pqnl lafIa;%hlg ,la lrkq ,ef' rEmh ^iv) fyda
(v) fyda olajd we;s mos mm:h ilia lr rEmh ^iii) olajd we;s lef;dav lsrK k<h
mm:hg inkaO lrkak' mm:h ;=<ska ,s Odrdjla .,d hdug i,iajd lef;dav lsrK
k<h ;=< is jk foa kslaIKh lrkak' pqnlhl olaIsK O%ejh k<h ;=< we;s iskala
i,a*hs wdf,am l< ;srhg ,nl j thg <x lrkak' lef;dav lsrK lonfha .uka
m:h fl n fjkilg ,la f oe hs kslaIKh lrkak'
igyk (
by; tla tla mlaIKfha ,;a kslaIK weiqfrka lef;dav lsrKj, .=K ia;r
lrkak'
3

mlaIK wxlh ( 02

oDYH mrdifha ixrpl kslaIKh lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1 W; Wml%u Nd; lrka oDYH mrdih kslaIKh lr tys iajNdjh jd;d lrhs'
jH yd WmlrK (
re m%siauhla
iq wdf,dal lonhla ,nd fok wdf,dal m%Njhla
;srhla
Wmfoia (
m%siauhla wdOdrfhka iq wdf,dal lonhla fNaokh ug i,iajd ;srhla u;g
,nd .kak' tys jK fNaokh we;s wdldrh kslaIKh lsug isiqkag
wjia:dj ,nd fokak'
mlaIK wxlh ( 03

yhsv%cka jKdj,sh kslaIKh lsu


^.=re wdoYkhls'&
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' oHq;a mm:hla ilid .ekSf oS i,ld ne,sh hq;= uQ,sl lreKq ms<sn| oekqu
,nd .kshs'
2' bf,lafg%dk
a O Yla;s ugj, msyg
s k njg idlaIh
s la f,i yhsvc
% ka jKdj,sh
k lrhs'
3' yhsv%cka jKdj,sh kslaIKh lr tys uQ,sl ,laIK m%ldY lrhs'
jH yd WmlrK (
lef;dav lsrKj, .=K ykd .ekSf mlaIKhg wod< WmlrK
jKdj,s k<h j;k .afu ^diffraction grating&
Wmfoia (
lef;dav lsrKj, .=K mlaId lsf fhdod .;a mm: wegjqu u fhdod .kska
lef;dav lsrK k<h i l< w.%j,g yhsrcka jKdj,sh kslaIKh i|yd tu
jdhqj wvx.= lr ilia lr we;s k<h inkaO lrkak' wegejqu l%shd;aul lr
jKdj,sh kslaIKh i|yd imhd we;s WmlrKfhka k<h kslaIKh lrkak'
ie'hq' yhsv%cka jKdj,sh kslaIKh lsu i|yd tu jdhqj wvx.= lr fYaIfhka
ilia lr we;s k<h mdi,aj,g oekg ,nd ke;' t neka oekg jKdj,sfha
jKj;a mska;+rhla bm;a lr ia;r lr u m%udKj;a h'

mlaIK wxlh ( 04

jdhqjl ujq,sl mudj mlaIKd;aul j ksKh lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' jdhq mud uekSf l%u ms<sn| oekqu;a" jdhq /ialsf l=i,;dj;a" ,nd .kshs'
2' mlaIKd.dr ;;a;aj hgf;a oS Tlaiscka jdhq ujq,hla iska w;a lr .kakd
mudj ksKh lrhs'
jH yd WmlrK (
>k fmdgEish m'uex.fka
lmq mq`Mka
kq irdjla ^500 cm3&
WIaK;ajudkhla
rEm igyfka olajd we;s WmlrK
Wmfoia (
u`ola r;a lrk ,o >k fmdgEish m'uex.fka iaj,amhla ^r;a lrkafka wehs@&
he<s lelEre k<hlg f.k tys lg wi,g lmq mq`Mka .=,shla we;=`M lrkak'
^lmq mq`Mka wjYH wehs@& bka miq wvx.= jH iu`. k<fha ialkaOh lsrd .kak'
WmlrK tla rEm igykl olajd we;s mos ilia fldg lelEre k<h fika
r;a lrkak'
fuys Tlaiscka jdhq mudj 350 - 400 cm3 muK /ia lr .ekSu iEfya' fuu
WmlrKh ;=< iEfok Tlaiscka mudjg iudk c, mudjla kq irdf tl;=
jk neka c, mudj 350 - 400 cm3 jk g lelEre k<h r;a lsu kj;kak'
lelEre k<h ldur WIaK;ajhg isis,a ug ykak' ^ta wehs@&
rEmh 4 (a) wkqj WmlrK ilia lr we;a k" c, ug iudk l< miq B rn
k<h .,jd tys we;s c, mudj kq is,skavrhg hefjk fia rn k<h bj;a
lrkak' ia:dmkh jQ c, mudj uek .kak' rEmh 4 (b) wkqj WmlrK ilia
lr we;a k" ia:dmkh jQ jdhq mudj uek .kak' mlaIKd.drfha WIaK;ajh
iy mSvkh igyka lr .kak' wvx.= jH iu`. lelEre k<fha ialkaOh kej;
uek .kak'
Wla; mdGdxl W; m fhdod .kska ldur WIaK;ajfha yd mSvkfha ;a" iu;
WIaK;ajfha yd mSvkfha ;a" Tlaiscka jdhqf ujq,sl mud .Kkh lrkak'

rEmh 4 (a)

rEmh 4 (b)
ie'hq'
lmq mq`Mka k<fha m;=,g wdikak j ;snqK fyd;a th oykh ug bv we;'
rEmh 4 (b) wkqj WmlrK ilia lrkafka k" icl k<fha fl<jr jdhq
irdf by< fl<jrg <x jk fia ^rEmfha oelafjk wkaoug& ;sh hq;= nj
i,lkak'

igyk (
mlaIKfha fodaI" tajd wju l< yels wdldr yd .Kkfha is lrkq ,nk
Wml,amk ms<sn| idlPd lrkak'

mlaIK wxlh ( 05

ue.akSishj, idfmalaI mrudKql ialkaOh


mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ldur WIaKa;jfha yd mSvkfha okakd Mg ialkaOhlska uqla; l< yhsrcka
jdhq mudj ksKh lrhs'
2' uqla; jQ yhsrcka jdhq ujq, m%udKh weiqfrka Mgj, idfmalaI mrudKql
ialkaOh .Kkh lrhs'
jH yd

WmlrK (
0'02-0'04 g ue.akSish m ^3'5 cm muK&
hqfrgqjla
;kql HCl " 25 cm3
c,h
lrhla
mq`Mka
ue.aki
S h
s mh
hqfrgqj
;kql yhsrlaf,dala w,h
hqfrgqj
lrh
ue.aki
S h
s mh
c,h

rEmh 5 (a)
Wmfoia (
ue.akSish m ^3'5 cm muK& lene,a,la f.k je,s lvodishlska ueo" msis lr
.kak' miq j tys ialkaOh ksje/ j uek .kak' ;kql yhsfrdlaf,dala 25 cm3
hqfrgqjlg mqrjd .kak' hqfrgqf ;a;sh f.a my<g hk fia fifuka
c,h tl;= lrka hqfrgqj imQKfhka u c,fhka mqrjkak' Mg lene,a,
mq`Mka iaj,amhl ,sys,aj r|jd th .=,shla fia ilia lr" th hqfrgqf by<
fl<jfrys isr lr r|jd .kak'
250 cm3 lrhla f.k thg wvla muK c,h mqrjd .kak' hqfrgqf by<
fl<jr we`.s,af,ka jid laIKsl j hqfrgqj hl=re lr c,fhys .s,ajkak'
7

hqfrgqj isria j r|jd .ekSug wdOdrlhl i lrkak' jdhq nqnq by<g taug
fmr hqfrgqf lrduh laIKsl j jD; lr" c, ugu mudKfha ,l=Kq
lr we;s ugug f.k tkak' laIKsl j k<h jid" tu c, ugu wdrNl
ugu f,i igyka lr .kak' ue.akSish mh m%;sl%shd lr wjidk jk f;la
kslaIKh lrkak' hqfrgqf kj j ugu igyka lr .kak' wdrNl yd
wjidk j ugj, fjki weiqfrka uqla; jQ yhsrcka jdhq mudj ,nd .kak'
igyk (
mlaIKh is l< ldur WIaK;ajfha yd mSvkfha mlaIKh i|yd fhdod .;a
Mg ialkaOh wdY%s; j ksmojqKq yhsrcka jdhq ujq, m%udKh .Kkh lrkak'
W; .Kkh is lr Mg ys idfmalaI mrudKql ialkaOh fidhkak'
mlaIKfha fodaI" tajd wju lr .; yels wdldr iy .Kkfha is l<
Wml,amk idlPd lrkak'

mlaIK wxlh ( 06

^I&
^II&

djK tka;e,ams mlaIKd;aul j ieieu


w,hl$Niauhl WodiSklrK tka;e,amsh mlaIKd;aul j
ksKh lsu
^III& m%;sia:dmk m%;sl%shdjl tka;e,amsh mlaIKd;aul j ksKh
lsu
wfmalaIs; bf.kq M,(
1' ridhksl m%;sl%shd is f we;s jk WIaK;aj mhdi uekSf l=i,;dj ,nd
.ksh's
2' O ixfhda.j, djK tka;e,ams mlaIKd;aul j ii|hs'
3' w,-NiAu WodiSklrK m%;l
s h
s% dj, tka;e,ams mhdih mlaIKd;aul j ksKh
lrhs'
4' m%;sia:dmk m%;sl%shdjl tka;e,amsh mlaIKd;aul j ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
2.0 mol dm-3 fidah yhsfrdlaihs 50 cm3
2.0 mol dm-3 fmdgEish yhsfrdlaihs 50 cm3
2.0 mol dm-3 khsla w,h 50 cm3
2.0 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 50 cm3
CuSO4 djKh 50 cm3 la ^5 g la c,h 50 cm3 l h lr .;a&
Zn l=vq 1 g
100 cm3 lr lsysmhla
250 cm3 lrhla
100 cm3 kq ird
WIaK;ajudkhla
mjdrl jH
re l+rla

Wmfoia (
mlaIKh (I)
mlaIKd.drfha we;s c,fha djH ,jK lsysmhlska ujq, 0'25 ne.ska f.k 250
cm3 c,Sh djK idod .kak' tys is jk WIaK;aj fjkia igyka lr .kak'
Q= mcT ilrKh W; m fhdod .kska wod< ,jKj, djK tka;e,ams
.Kkh lr tajd ixikaokh lrkak'
mlaIKh (II)
lrhg 2 mol dm-3

NaOH 50 cm3 uek f.k tu djKfha WIaK;ajh igyka


9

lr .kak' fjk;a lrhlg 2 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 50 cm3 uek


f.k tys WIaK;ajh igyka lrkak' ^Niau djKfha WIaK;ajh uekSfuka miq
w, djKfha WIaK;ajh uekSug fmr WIaK;ajudkh fidaod .kak'& tla lrhl
we;s djKh wfklg tl jr tl;= lr Y%Kh <`.d jk Wmu WIaK;ajh igyka
lrkak' Q= mcT ilrKh weiqka WodiSklrKhg wod< tka;e,ams mhdih
.Kkh lrkak'
KOH yd HNO3 fhdod .kska mlaIKh kej; lrkak'
mlaIKh (III)
CuSO4 djKh 50 cm3 lrhg f.k tys WIaK;ajh igyka lr.kak' thg Zn
l=vq 1 g tl jr tl;= lrkak' re l+rlska fydka l,;ka" djKh <`.d jk
Wmu WIaK;ajh uek .kak' Q= mcT ilrKh weiqfrka Zn ujq, tlla
talia:dmk m%;sl%shdjg nka u wdY%s; tka;e,ams mhdih .Kkh lrkak'
ie'hq'

Wla; mlaIK ;dm mjrKh l< nkl is lsfuka jvd;a ksje/


m%;sM, ,nd .; yels h'

igyk (
tla tla mlaIKfha fodaI yd .Kkfha oS is l< Wml,amk idlPd lrkak'
fodaI wju lr .ekSug .; yels l%shdud. idlPd lrkak'

10

mlaIK wxlh ( 07

fyia kshuh mlaIKd;aul j ;yjqre lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' tlsfklg fjkia ud. follska" tla moaO;shla ;j;a moaO;shlg mj;kh
lrhs'
2' ridhksl m%;sl%shd is f oS we;s jk WIaK;aj mhdi uekSf l=i,;dj ,nd
.ksh's
3' is jQ tka;e,ams mhdih tka;e,ams rEm igykla u`.ska olajhs'
4' tka;e,ams rEm igykla u`.ska ud. folla Tiafia is jk tka;e,ams mhdi
iudk nj fmkafuka fyia kshuh ;yjqre lrhs'
jH yd

WmlrK (
2 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 250 cm3 la
fidah yhsfrdlaihs 20 g la
400 cm3 lr 4 la
250 cm3 kq irdjla
WIaK;ajudkhla ^0 - 200 0C mrdih we;s&

Wmfoia (
fuu mlaIKfha oS fidah yhsfrdlaihs okakd ialkaOhla Bg wkqrEm c,Sh
fidah laf,darhs njg ud. folla Tiafia mj;kh flf'
I l%uh
2 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 125 cm3 la lrhg uek f.k tys WIaK;ajh
igyka lr .kak' c,h 125 cm3 la uek f.k tys o WIaK;ajh igyka lr .kak'
w,h 125 cm3 la c,hg tl;= lr fyd|ska l,;d kej; WIaK;ajh igyka lr
.kak' ^fuu ;kqllrKfha oS we;s jk WIaK;aj fjki fkd .sKh
s yels ;r nj
Tng fmfkkq we;'&
1 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 250 cm3 ys WIaK;ajh igyka lr .kak' >k
fidah yhsfrdlaihs 10'0 g la fjk;a lrhlg blaukska lsrd f.k 1 mol
dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h fuu lrhg oud" osh u blauka jk fia fyd|ska
l,;kak' yels blaukska djKfha Wmu WIaK;ajh igyka lr .kak'
II l%uh
c,h 125 cm3 lrhlg uek f.k tu c,fha WIaK;ajh igyka lr .kak'
fidah yhsfrdlaihs le;s 10'0 g la lrhlg lsrd f.k" fuhg c,h 125
cm3 la tl;= lr oshe u blauka jk fia djKh l,;kak' djKfha Wmu
WIaK;ajh igyka lr .kak'
lrhg 2 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h 125 cm3 la uek f.k tys
11

WIaK;ajh igyka lr .kak'


by; oS idod .;a fidah yhsfrdlaihs djKfha WIaK;ajh kej; igyka lr
f.k jyd u thg yhsfrdlaf,dala w, djKh tl jr u tla lrkak' djKh
fyd|ska l,;ka tys Wmu WIaK;ajh ,nd .kak'
I l%ufha oS iy II l%ufha oS is jk m%;sl%shd my; oelaf'

fuys is jk tka;e,ams
mhdi b;d u l=vd h'

wdrNl jH

1 mol dm-3 HCl


250 cm3

H1

I l%uh

2 mol dm-3 HCl 125 cm3


c,h 125 cm3
NaOH 10 g

H2

>k NaOH
10 g
wjidk jH
1 mol dm-3 NaCl
250 cm3

II l%uh

2 mol dm-3 NaOH


125 cm3

H3

2 mol dm-3 HCl


125 cm3

rEmh 37 (a)

W; .Kkh ls u`.ska m%;sl%shdj wdY%s; tka;e,ams mhdi ksKh lrkak'


wod< tka;e,ams mhdi tka;e,ams igyklska olajd fyia kshuh ;yjqre lrkak'

igyk (
mlaIKfha fodaI yd .Kkfha is l< Wml,amk idlPd lrkak'

12

mlaIK wxlh ( 08

s yd p f.dkqj, f,day" c,h iy w, iu`. olajk m%;sl%shd


ieieu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' s yd p f.dkqj, f,day
^w& jd;h ^wd& c,h ^we& ;kql w, iu`. olajk m%;sl%shd kslaIKh lrhs'
2' wdj; Tiafia bhg hEf oS;"a ldKav Tiafia my<g hdf ;a" f,day uQ,jHj,
m%;sl%shdYS,s;df p,kh ykd .kshs'
jH yd

WmlrK (
mlaIKd.drfha we;s s f.dkqf uQ,jH iy Al
;kql yhsfrdlaf,dala w,h fyda ;kql i,a*shqla w,h
msfkd,ama;e,ska oYlh
c,fdaKsldjla
mlaId k<

Wmfoia (
s f.dkqf f,day uQ,jH yd weksh mlaIKd.drfha .nvd lr we;s wdldrh
n,kak'
fidah lene,a,la f.k folg lemSfuka ,o w;a mDIaGh jd;hg ksrdjrKh
lr kd myla muK kslaIKh lrkak'
5 cm muK os. ue.aki
S h
s mhla f.k" thska fldgila muKla je,s lvodishlska
ueo msis lrkak' th jd;hg ksrdjrKh lr ks;a;= myf<djl muK ld,hla
;=< kslaIKh lrkak'
ue.akSish m lene,a,la jd;fha r;a lrkak' l=ula kslaIKh l< yels o@
fdaKsldj nd.hla muK c,fhka mqrjkak' thg msfkd,ama;e,ska oYlfhka
iaj,amhla o tl;= lrkak' uqx weghla muK fidah lene,a,la fmryka
lvodishlska msi oud c, fdaKsldjg oukak' ^fidah f,dayh c,h iu`.
f.fhka m%;sl%shd lrk ksid fuh m%fifuka l< hq;= h'& Tng l=ula kslaIKh
l< yels o@ fdaKsldf wvx.= c,fha we;s jk jK mhdih l=ula o@
je,s lvodishlska ueo msis lr .;a ue.akSish m lene,a,la c,h wvx.=
mlaId k<hlg oukak' thg msfkd,ama;e,ska iaj,amhla o tl;= lrkak' Tf
kslaIK fudkjd o@
c,h wvx.= fjk;a mlaId k<hlg msis ue.akSish m lene,a,la iy
msfkda,ama;e,Ska iaj,amhla tl;= lr r;a lr kslaIKh lrkak'
msis lrk ,o ue.akSish m lene,a,la mlaId k<hlg oud thg ;kql
yhsfrdlaf,dala w, iaj,amhla tl;= lrkak' Tf kslaIK fudkjd o@
^m%;sl%shdj b;d f.j;a neka wk;=rla is h yels ksid lsis fgl;a fidah
f,dayh ;kql w,j,g fkd oukak'&
13

mlaIK wxlh ( 09

s yd p f.dkqj,

uQ,jH idok ,o ,jKj, c,fha djH;dj mlaId lsu

j.=j 9 (a)
14

Al3+

Ba2+

Sr2+

Ca2+

Mg2+

Be2+

0.1 mol dm-3


djKh$
1 cm3

1 mol dm-3 1 mol dm-3 1 mol dm-3 1 mol dm-3


1 mol dm-3
NaCl
NaBr
NaI
NaOH
Na2CO3
3
3
3
/1 cm
/1 cm
/1 cm
/1 cm3
/1 cm3

1 mol dm-3 1 mol dm-3 1 mol dm-3 1 mol dm-3


1 mol dm-3
NaHCO3
NaNO2
NaNO3
Na2SO 3
Na2SO 4
3
3
/1 cm
/1 cm
/1 cm3
/1 cm3
/1 cm3

wfmalaIs; bf.kq M, (
1' s yd p f.dkqj, ,jKj, c,fha djH;dj mlaId lr ii|hs'
jH yd WmlrK (
Be, Mg, Ca, Sr, Ba yd Al idok c,fha djH ,jK
I ldKavfha uQ,jH idok j.=f i|yka Na ,jK ^K ,jK jqj o fhdod .; yels h'&
mlaId k<
Wmfoia (
wod< ,jK djK ms<sfh< lrkak'
II ldKavfha ,jK djKj,g Na ,jK mudj xj ne.ska l%udkql+, j tl;=
lrka kslaIKh lrkak'

mlaIK wxlh ( 10

s f.dkqf uQ,jH idok khsfg" nhsldnfkag yd ldnfkagj,


;dm ia:dhS;dj mlaId lsu
wfmalaIs; bf.kq M,(
1' s f.dkqf uQ,jHj, khsfg" nhsldnfkag iy ldnfkagj, ;dmia:dhS;df
rgd wkdjrKh lrhs'
jH yd WmlrK (
my; i|yka f,dayj, khsfg" nhsldnfkag ^I jk ldKavfha tajd muKs& iy
ldnfkag
mlaId k< w~q
fidah
fmdgEish
icl k<hla
ue.akSish
mlaId k<
le,aish
nkaika odylh
iafg%dkah
fh
yqkq oshr
,suia
mhsfrlaia mlaId k<
Wmfoia (
ldnfkag yd nhsldnfkag ( mhsfrlaia k<fha 1cm muK Wig >k ldnfkagh$
nhsldnfkag f.k thg wenhla iys; icl k<hla i lrkak' k<fha
ksoyia fl<jr yqkq oshr iaj,amhla ^ 2 cm muK Wig& wvx.= mlaId k<hl
.s,ajkak' mhsfrlaia k<h r;a lrkak'
mlaId k<fha wvx.= yqkq oshrj, fjkila is f o@
f wdldrhg by; i|yka ish ldnfkag$nhsldnfka f.k mlaIKh fjk
fjk u lrkak' tla tla ldnfkagfhka $nhsldnfkagfhka yqkq oshrfhys fjkila
is lsug .; jk ld,h ii|kak'
khsfg ( tla tla khsfgh mhsfrlaia k<hlg f.k r;a lrkak'
mq<s`.= lSrla mlaId k<fha lg <`.g w,a,kak'
jKj;a jdhqjla msg f k" th msg u we/ug .; jQ ld,h ii|kak'

15

mlaIK wxlh ( 11

i,a*j, nyqrEmS wdldr ms<sfh< lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1 i,a*j, frdniSh" taldk;s iy iqldh hk nyqrEmS iajrEm ms<sfh< lsf
l=i,;d ,nd .kshs'
2 tl u uQ,jHfha nyqrEmS wdldrj, O;ajhla mj;sk nj fmkajhs'
jH yd

WmlrK (
l=vq lr.;a i,a*
jdIamSlrK oSis ;=kla ^uOHu m%udKfha&
ldnka vhsi,a*hs

Wmfoia (
frdniSh i,a* ms<sfh< lsu
jdIamSlrK oSishlg l=vq lr .;a i,a* iaj,amhla oukak' i,a* ish,a, u
jKh lsug m%udKj;a ldnka vhsi,a*hs tl;= lrkak' bka miq jdIamSlrK
ish mfilska ;nd tys we;s ldnka vhsi,a*hs fika jdIam ug bv ykak'
iEfok frdniSh i,a* iaMl kslaIKh lrkak'
taldk;s i,a* ms<sfh< lsu
jdIamSlrK oSishlg l=vq lr .;a i,am 5 g muK oud j jk ;=re r;a lrkak'
fika ksfjkakg bv ykak' jh u;=msg iEfok lfnd, isre lr" Bg hka
we;s jh bj;a lrkak' lfndf,a h me;af;a iEoS we;s b|s lgq ;=vq fuka os.e;s
taldk;s i,a* iaMl kslaIKh lrkak'
iqldh i,a* ms<sfh< lsu
keug wdikak jk ;=re r;a l< i,a* we,a c,hg tl;= lrkak' iEfok"
wefokiq iqldh i,a* kslaIKh lrkak'
igyk (

fuu mlaIKhg jdIamSlrK oSis fjkqjg lelEre k< o Nd; l< yels h'
frdniSh i,a* iy taldk;s i,a* hkq i,a*j, iaMlrEmS nyqrEmS wjia:d f'
iqldh i,a* fuka u fndfyda mlaIKj, oS ls meye;s wjlafIam f,i ,efnk
i,a* wiaMlrEmS nyqrEmS wjia:d i|yd ksoiqka f'

16

mlaIK wxlh ( 12

i,a* vfhdlaihs ms<sfh< lsu iy tys .=K mlaId lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' i,a* vfhdlaihs jdhqj ridhkd.drfha ms<sfh< lsf yelshdj ,nd .kshs'
2' i,a* vfhdlaihsj, Tlaisldrl yd Tlaisydrl .=K mCIKd;aul j fmkajd
fohs'
3' i,a*hs whk i|yd mlaId lsf l=i,;dj ,nd .kshs'
jH yd

WmlrK (
;U iqreKavq
idka i,a*shqla w,h
,suia lvodis
fmdgEish m'uex.fka
;kql khsla w,h
;kql i,a*shqla w,h
jKj;a u,a fm;s
fmdgEish vhslafrdaf
fidah i,a*hs

;dmh

rEmh 12 (a)
Wmfoia (
lelEre k<hla f.k 0'5 cm muK Wig ;U iqreKavq oud" k<h ;=< 1 cm muK
Wig isk f;la idka i,a*shqla w,h tl;= lrkak' thg icl k<hla
iys; wenhla i lr" fika r;a lrkak' t g i,* vfhdlaihs jdhqj msg
f'

17

i,a*hsg ;kql w, iu`. m%;sl%shdfjka o i,a*vfhdlaihs jdhqj ,ef' f


ksid i,a* vfhdlaihs jdhqj ridhkd.drfha ms<sfh< lr .ekSug fuu l%uh
jqj o fhdod .; yels h'
ie'hq'(
ms,siaiS we;s h yels neka idka i,amshqla w,h iamY fkd lrkak' ;U
iy idka i,a*shqla w,h jemqr Nd; lf<a k" r;a lsf oS lelEre k<h
;=< we;s jH W;=rd hdug bv we;' t neka ;U iy idka i,*shqla w,h oS
we;s m%udKj,g jvd fkd .ekSug ie,els,su;a jkak'
mlaIKh wjika jQ jyd u WmlrK .,jd lelEre k<fha wvx.= jH c,
fiug oud c, lrduh jD; lrkak'
wl f,i .kaOh we;s u je<elau i|yd mlaIK blaukska lrkak'
i,a* vfhdlaihs jdhqj i|yd my; oelafjk mlaId lrkak'
1. msg jk jdhqf .kaOh kslaIKh lrkak'
2. (a) u,a fm;s iu`. i,a* vfhdlaihs jdhqj .efgkakg i,iajkak'
u,a fm;sj, jKhg l=ula f o@
(b)r;= iy ks,a f;; ,suia lvodis u;g i,a* vfhdlaihs jdhqj hjkak'
,suiaj, jKhg l=ula f o@
3. (a) ;kql i,amshqla w,fhka wd,sl lrk ,o fmdgEish vhslafrdaf$
lafrdaf djKhg i,a* vfhdlaihs jdhqj hjkak' fuys oS Tng ,efnk
kslaIKh fudkjd o@
(b);kql i,a*shqla w,fhka wd,sl lrk ,o fmdgEish vhslafrdaf$
lafrdafj,ska fmd`.jk ,o fmryka lvodis lene,a,la u;g i,a*vfhdlaihs
jdhqj hjkak' fmryka lvodish u; olakg ,efnk jK mhdih l=ula o@
(c) ;kql i,a*shqla w,fhka wd,sl l< fmdgEish muex.fka djKhla
;=<ska i,am vfhdlaihs jdhqj hjkak' fuys oS Tng l< yels kslaIK
fudkjd o@
3^i&" 3^ii& iy 3^iii& wjia:dj, wd,SlrKh i|yd ;kql i,a*shqla w,h
fjkqjg ;kql yhsfrdlaf,dala w,h Nd; fkd lrkafka wehs@
4. i,a* vfhdlaihs djKhla ;=<ska yhsrcka i,a*hs jdhqj hjkak' ,efnk
wjlafIamfha jKh l=ula o@
igyk (
i,a* vfhdlaihsj, Tlaisldrl$Tlaisydrl .=K W; m fhdod .kska by;
kslaIK ms<sn| meye,s ls bm;a lrkak'

18

mlaIK wxlh (13

laf,daka ms<sfh< lsu iy ye,ckj, .=K mlaId lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ir, WmlrK Nd;fhka laf,daka jdhqj ms<sfh< lr /ia lrhs'
2' ye,ck olajk m%;sl%shd kslaIKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
>k fmdgEish m' uex.fka
idka yhsfrdlaf,dala w,h
fidah yhsfrdlaihs djKh
wefudakshd djKh
fldm f,day iqreKavq fyda oe,la
hlv fl|s fyda l=vq
,suia
lelEre k<
icl k<
nkaika odylh
jdhq ird ^jeiq iys;&

Wmfoia (
lelEre k<hlg >k fmdgEish m' uex.fka iaj,amhla ^ 2 g muK& .kak'
thg idka yhsfrdlaf,dala w,h tl;= lr" ick k<hla i lr msg jk
jdhqj jd;fha Wvql=re ia:dmkh u`.ska jdhq ird lSmhl ^fyda lelEre k<
lSmhl& tl;= lr .kak' jdhq ird jeiqj,ska jid ;nkak'
msg jk jdhqf jKh yd .kaOh l=ula o@
ie'hq'
fmdgEish m' uex.fkaj,g idka yhsfrdlaf,dala w,h tl;= lr r;a
fkd l< hq;= hs' laf,daka jdhqj wdYajdi lsu ys;lr fkd f' l+vqjla
;sf k jdhqj ksmou th ;=< oS lrkak'
ye,ck olajk m%;sl%shd (
icl k<fha fl<jka msg jk laf,daka jdhqjg f;;a ,suia iy f;;a
jKj;a u,a fm;s w,a,kak'
laf,daka ms jdhq irdjla ^fyda lelEre k<hla& c, Ndckhl hl=re lr
;nkak' c, ugu kslaIKh lrkak' jdhq irdj ;=< we;s djKh jKj;a
jHhl ;jrd n,kak'
19

;kql fidah yhsfrdlaihs djKh iaj,amhla we;s k<hlg laf,daka


jdhqj hjkak' fuu djKfhka iaj,amhla jKj;a u,a fm;a;l ;jrd
n,kak'
fldm oe,la iy hlv fl|s fjk fjk u r;a lr" laf,daka wvx.= jdhq
irdj,g we;=`M lrkak' tla tla wjia:df oS kslaIK igyka lr .kak'
M,hg c, x lSmhla oud fidf,djd kslaIKh lrkak'
laf,daka ms jdhq irdjlg wefudakshd djKh x fol ;=kla tl;= lrkak'
k<h ;=< is jk foa kslaIKh lrkak'

rEmh 13 (a)

20

mlaIK wxlh (14

fya,hsv ykd .ekSu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' laf,darhsv" frdauhsv" whvhsv hk whk fjk fjk u djK.; j we;s g
ykd .ekSf l=i,;dj ,nd .kshs'
jH yd

WmlrK (
>k fidah laf,darhs
>k fidah fn%dauhs
>k fidah whvhs
^fuu fya,hs whk wvx.= kE u
,jKhla Nd; l< yels h'&
is,aj khsf djKh
idka i,a*shqla w,h
f, weisf fyda f, khsf djKh
laf,dafrdf*da fyda ldnka fgrdlaf,darhs

wefudakshd djKh
;kql khsla w,h
msIaG djKh
laf,daka oshr
lelEre k<
mlaId k<
re l+rla
nkaika odylhla

Wmfoia (
laf,darhsv" fn%dauhs iy whvhs i|yd my; i|yka mlaIK fjk fjk u
lrkak' kslaIK ixikaokh lrkak'
mlaIKh I
>k fya,hsvfhka iaj,amhla f.k idka i,a*shqla w,fhka iaj,amhla tl;=
lrkak' mlaId k<h r;a lrkak'
msg jk jdhqf jKh kslaIKh lrkak'
fuu jdhqj f;; ks,a ,suia yd f;; r;= ,suia lvodisj,ska mlaId lrkak'
jdhq ish,a, u msIaGfhka fm`.ejQ fmryka lvodishlska mlaId lrkak'
jdhq ish,a, u wefudakshd djKh ;ejerE re l+rla u`.ska mlaId lrkak'
fya,hsvj, c,Sh djK f.k my; i|yka whqre mlaId lrkak'
mlaIKh II
fya,hsv ;=fka c,Sh djK fjk fjk u mlaId k< ;=klg .kak' fjd ;kql
khsla w,fhka wd,sl lr" is,aj khsf djKh iaj,amh ne.ska tl;=
lr kslaIKh lrkak' wjlafIam iEfoa o@ t fia k tajdfha jK fudkjd o@
tu wjlafIamj,g c,Sh wefudakshd tl;= lrkak' kslaIK igyka lrkak'
mlaIKh III
fya,hsv ;=fka c,Sh djKj,g" f, weisf djKh tl;= lrkak' t g
,efnk wjlafIamfha jKh kslaIKh lrkak' tu wjlafIamh c,fhka ;kql
lr r;a lrkak' kej; isis,a lrkak' kslaIK igyka lrkak'
mlaIKh IV
fya,hsv djK ;=kg fjk fjk u laf,daka oshr iaj,amh ne.ska tl;= lr
laf,dafrdf*da x lsysmhla oud k< fyd|ska fidf,djd mlaId lrkak'
laf,dafrdf*da ia;rfha l=uk jKhla oelsh yels o@
tla tla mlaIKhg wod< kslaIK meye,s lrkak'
21

mlaIK wxlh (15

fldm(II) yd fldfnda,a(II) ,jK yhsfv%dlaf,dala w,h iu`.


olajk m%;sl%shd kslaIKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M,(
1' d f.dkqf uQ,jH ixlSK whk idok nj m%ldY lrhs'
2' ixlSK ixfhda. lsysmhla iEoSf l=i,;dj ,nd .kshs'
3' tu ixlSK ixfhda.j, ic, whk jKj;a nj m%ldY lrhs'
jH yd

WmlrK ( (
;kql fldm i,af*a djKhla
fldfnda,a^II& whk wvx.= djKhla
idka yhsfv%dlaf,dala w, djKhla
yhsv%cka f*frdlaihs djKhla
;kql iy idka wefudakshd djK

Wmfoia (
my; j.=j, oelafjk wdldrhg tla tla whk
is jk mhdi kslaIKh lrkak'
Cu2+ whk i|yd (
;kql
djKfha
wefudakshd
jKh
djKhla x
jYfhka tl;=
lrkak'

djKj,g m%;sldrl tl;= fldg

idka
idka HCl
wefudakshd
x jYfhka
djKhla x tl;= lrkak'
jYfhka tl;=
lrkak'

Cu2+ (aq)

Co2+ whk i|yd (


djKfha
jKh

;kql
wefudakshd
djKhla x
jYfhka tl;=
lrkak'

idka
wefudakshd
djKhla x
jYfhka tl;=
lrkak'

H2O2
x
jYfhka
tl;=
lrkak'

idka HCl
w,
djKhla x
jYfhka tl;=
lrkak'

Co2+(aq)

by; tla tla wjia:djg wod< jK ,nd fok Cu2+ yd Co2+ idok ixlSK
whkj, iQ;% bm;a lrkak'
22

mlaIK wxlh ( 16

uex.kSiaj, TlaislrK wxl +2" +4" +6 yd +7g


wod< jK kslaIKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' O TlaislrK wjia:dj, we;s uex.kSia whkj, jK ksCIKh lrhs'
2' h TlaislrK wjia:djl mj;sk uex.kSia whk fjk;a TlaislrK wjia:djlg
mj;kh lsf l=i,;dj ,nd .kshs'
jH yd

WmlrK (
;kql c,Sh fmdgEish uex.fka^VII& djKhla
;kql i,a*shqla w, djKhla
idka fmdgEish yhsfrdlaihs fyda idka fidah yhsfrdlaihs djKhla
yhsrcka fmfrdlaihs djKhla
idka yhsfrdlaf,dala w, djKhla

Wmfoia (
;kql c,Sh fmdgEish uex.fka^VII& djKfhka 2 cm3 muK lelEre k<hlg
f.k th hka; wd,sl lr jK fjkila we;s jk ;=re idka fmdgEish
yhsfrdlaihs xj ne.ska tl;= lrkak' is jk jK mhdi kslaIKh
lr" tu djKhg yhsrcka fmfrdlaihs x folla muK tl;= lrkak' is
jk mhdi kslaIKh lr" tu djKhg idka yhsfrdlaf,dala w,h tl;=
lrka is jk jK mhdi kslaIKh lrkak'
igyk (
KMnO4 c,Sh djKfha wvx.= Mn ys TlaislrK wxl +7 wjia:dj o meyefhka
hqla; h' idka KOH u`.ska +7 TlaislrK wjia:dj +6 TlaislrK wjia:djg m;a
f' t g th fld< meyefhka hqla; h'
2KMnO4(aq) + 2KOH(aq) 2K2MnO4(aq) + H2O(l)
H2 O2 u`.ska K2MnO4" MnO2 njg TlaisyrKh lrhs' t k +4 wjia:djg m;a
lrhs' th Uqre meye;s h' MnO2j,g idka HCl tl;= l< g Mn2+ wjia:djg
m;a f' th wjK h'
MnO2(s)+ 4HCl(aq) MnCl2(aq)+ 2H2O(l) + Cl2(g)
f wkqj Mn O TlaislrK wjia:dj, oS O jK ,nd fohs'
23

mlaIK wxlh ( 17

we,alSk iy we,alhskj, m%;sl%shd kslaIKh lsu


wfmalaIs; bf.kq M,(
1' ridhkd.drfha t;Ska iy t;hska ^weis,Ska& ms<sfh< lr .ekSf l=i,;dj
,nd .kshs'
2' t;Ska iy t;hska ys m%;sl%shd kslaIKh lrhs'
3' t;Ska iy t;hska hk yhsfrdldnk foflys .=K ms<sn| ixikaokh lrhs'
jH yd

WmlrK (
t;fkda,a
wekd
le,aish ldnhs
laIdh fmdgEish m'uex.fka

wd,sl fmdgEish m'uex.fka


wefudakSsh lshqmaria laf,darhs
mq`Mka

Wmfoia (
t;Ska ms<sfh< lsug Nd; l< yels WmlrK wegejqu
wekd
t;S k a

t;fkda,aj,ska
fm`.jQ mqka

rEmh 17 (a)
lelEre k<hlg 2 cm muK Wig t;fkda,a .kak' re l+rla wdOdrfhka"
jh Wrd .ekSug ;r iEfyk mq`Mka m%udKhla k<h ;=<g we;=`M lrkak'
wekd 1 g muK la k<fha ueo fldgig we;=`M lrkak' k<h wdOdrlhl i
lr" rEm igyfka oelafjk wkaoug WmlrK ilia lr" wekd we;s fldgi r;a
lrkak' t g msg jk jdhqj c, ia:dmk l%ufhka lelEre k< lsysmhlg
tl;= lrkak' tajd ;=< t;Ska jdhqj wvx.= f'
1' jdhqj wvx.= mlaIK k<hl" lg wi,g oe,afjk lSrla we,a,f
S uka jdhqj o,ajkak'
oe,af,a jKh l=ula o@ oe,a, ks .sh .i tu k<hg yqkq hr x lSmhla oud
k<fha lg jid fydka fidf,djkak'
2' ^w& fn%daka hr x lSmhla tla lrkak'
^wd& laIdh fmdgEish m'uex.fka x lSmhla tla lrkak'
^we& wd,sl fmdgEish m'uex.fka x lSmhla tla lrkak'

24

3' ^w& wefudakSh is,aj khsf djKh tla lrkak'


^wd& wefudakSh lshqm%ia laf,darhs djKh tla lrkak'
ie'hq'
2 iy 3 ys oelajQ mlaIK is l< yels ;j;a l%uhla k" tu m%;sldrl 1 cm3
muK mlaId k<hlg f.k th ;=<g t;Ska jdhqj fjk fjk u heu hs'
t;hska jdhqj ms<sfh< lsug Nd; l< yels WmlrK wegejq

rEmh 17 (b)
le,aish ldnhs l=vd leg 5la muK lelEre k<hlg .kak' rEm igyfka
oelafjk wkaoug WmlrK ilia lrkak' jrlg c,h x lsysmh ne.ska tl;=
lrkak'
1' mlaId k<hl 2'5 cm muK Wig" my; oelafjk m%;sldrl f.k" by;
rEm igyfka oelafjk m" t;hska jdhqj ta tla tla k<h ;=<g hjkak'

laIdh fmdgEish m'uex.fka

wd,sl fmdgEish m'uex.fka

wefudakSh lshqm%ia laf,darhs

wefudakSh is,aj khsf


tla tla wjia:df oS ,efnk kslaIK igyka lr .kak' by; 4 jk iy 5 jk
mlaId lsfuka miq tu mlaId k< fyd|ska c,fhka fidaod ;nkak'
2' t;hska jdhqj msg jk icl k<fha fl<jrg oe,a,la we,a,Sfuka" msg jk
jdhqj oykh ug i,iajkak'

25

mlaIK wxlh ( 18

we,afldfyd,j, .=K mlaId lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1 O m%;sldrl iu`. m%;sl%shd lrfuka we,afldfyd,hl we;s - OH ldKavfha
l%shdld;ajh wkdjrKh lr .kshs'
2 fok ,o m%;sldrl iu`. we,afldfyd, is l< m%;sl%shd wdY%s; kslaIK meye,s
lrhs'
jH yd

WmlrK (
t;fkda,a
fu;fkda,a
fnkais,a we,afldfyd, iy Tf mlaIKd.drfha we;s fjk;a we,afldfyd,
weisla w,h
fidah ie,sisf,a fyda ie,sis,sla w,h
wd,sl fmdgEish vhslafrdaf
wd,sl fmdgEish m'uex.fka
laIdh fmdgEish m'uex.fka
fidah ldnfka
,suia lvodis

Wmfoia (
uoHidr ;=fkka 1cm3 muK fjk fjk u mlaId k<j,g f.k my; i|yka
l%shdldrl lrkak' ,efnk m%;sM, ii|kak'
we,afldfyd,j, c,Sh djKj,g fjka fjka j r;= yd ks,a ,suia oukak'
we,afldfyd, djKj,g fidah ldnfka l=vq iaj,amhla tla lr n,kak'
w;ska lmk ,o l=vd fidah lene,a,la tl;= lr kslaikak' oe,afjk
lSrla k<fha lg <`.g w,a,kak' msg jk jdhqj l=ula o@
fuu mlaId i|yd ksc,Sh we,afldfyd,h Nd; lsu w;jYH f' ta wehs@
fidah lene,a, oshe wjika jQ miq"
M,h ^rEm igyfka fmfkk mos &
jdIamSlrKh lrkak' >k wjfYaIhg
c,h x lSmhla oud fidf,djkak' tu
djKhg fjk fjk u r;= yd ks,a ,suia
lvodis oud n,kak'
thg u
*s f kd,a m a ; e,S k a xjla tla lrka k '
,efnk meyeh l=ula o@
rEmh 18 (a)
26

^w& we,afldfyd, 1cm3 muK f.k Bg ffyu^glacial& weisla w,h 1cm3 muK
tl;= lrkak' idka i,amshqla w, x myla muK tla lr WKqiq lrkak'
,efnk M,h isis,a c,h iys; k<hlg j;a lr iqj| n,kak'
^wd& we,afldfyd, 1cm3 muK f.k Bg fidah ie,sisf,a fyda ie,sis,sla w,h
0'5 g muK tla lrkak' Bg idka i,a*shqla w,h x myla muK tla lr
WKqiq lrkak' M,h isis,a c,h we;s lelEre k<hlg fyda lrhlg fyda j;a
lr iqj| n,kak'
wd,sl fmdgEish vhslafrdaf" wd,sl fmdgEish m'uex.fka" laIdh
fmdgEish m'uex.fka hk djK ;=fkka 1cm3 ne.ska mlaId k< ;=klg
fjk fjk u .kak' tla we,afldfyd,hlska x folla muK ne.ska k< ;=kg
u tla lrkak' fu fia wfkla we,afldfyd, iu`. o tu mlaIdj kej;;a
lrkak'
djKj, jKj, l=uk fjkila kslaIKh l< yels f o@ tu jK mhdi
is u myod osh yelafla fl fia o@ M,fha iqj| n,kak'
ie'hq'( we,afldfyd, myiqfjka .sks wef<kiq neka tu jH we;s fnda;, odyl
wdikakfha fkd ;eh hq;= h'

27

mlaIK wxlh ( 19

*Sfkd,aj, .=K mlaIdj


wfmalaIs; bf.kq M,(
1' *Sfkd,aj, wd,sl .=K ms<sn| wjfndaOhla ,nd .kshs'
2' *Sfkd, ykd .ekSu i|yd jQ fYaI mlaId is lr kslaIK jd;d lrhs'
jH yd

WmlrK (
*Sfkd,a
fidah yhsfrdlaihs djKh
;kql yhsfrdlaf,dala w,h
fidah ldnfka djKh
fn%daka oshr
f*la laf,darhs ;kql djKhla

;kql wefudakshd djKh


,suia

ie'hq' *Sfkd,a iu u;=msg jegqfKd;a ms,siaiq we;s lrhs' tu ksid m%fifuka


myrKh l< hq;= h'
Wmfoia (
*Sfkd,a iaj,amh ne.ska fjk fjk u mlaId k<j,g f.k my; oelafjk
mlaId lrkak'
c,h 1cm3 muK tl;= lr fyd|ska fid,jkak' by; Y%Khg r;= iy ks,a
,suia oukak'
fidah yhsfrdlaihs djKh 1cm3 muK tl;= lr fyd|ska fidf,djkak'
by; djKhg u ;kql yhsfrdlaf,dala w,h 1cm3 muK tl;= lrkak'
fidah ldnfka djKfhka 1cm3 tl;= lrkak' kslaIK igyka lr .kak'
*Sfkd
kd,a ykd .ekSug Nd; l< yels fYaI mlaId (
*Sfkd,a f.k my; i|yka mlaId lr kslaIK igyka lr .kak'
fn%daka oshr 1cm3 muK mlaId k<hlg .kak' thg *Sfkd,a iaMlhla ^fyda
x folla& tl;= lrkak'
;kql f*la laf,darhs djKh 1cm3 muK mlaId k<hlg .kak' thg b;d
;kql wefudakh
s yhsfrdlaihs xjla oukak' fuu WodiSk f*la laf,darhs
djKhg *Sfkd,a iaMlhla ^fyda xjla& oukak'
ie'hq'
*Sfkd,a iu u;=msg ;ejerefKd;a b;d ;kql fn%daka oshrfhka fidaokak' t fia
lrkafka th *Sfkd,a iu`. laIKsl j m%;sl%shd lsfuka *Sfkd,a bj;a lrk
neks'
iuyr ldnksl ixfhda. WodiSk udOHfha oS f*la whk iu`. jKj;a ixlSK
whk idohs' *Sfkd,aj,ska fu g omdgla ,ef' p - khsfrd *Sfkd,aj,ska r;=
mdgla ,ef' o - khsfrd *Sfkd,aj,ska t fia fYaI jKhla fkd ,ef'
28

mlaIK wxlh ( 20

we,ayhsv yd lSfgdak i|yd mlaId


wfmalaIs; bf.kq M,(
1' we,ayhsv yd lSfgdak iq,n Tlaisldrl iu`. m%;sl%shd lrjd kslaIK ,nd .kshs'
2' idudkH Tlaisldrlj,ska we,ayhsv myiqfjka" ldfndlais,sla w,h njg
TlaislrKh l< yels kuq;a lSfgdak t fia TlaislrKh lsu wmyiq nj wjfndaO
lr .kshs'
jH yd

WmlrK (
wd,sl fmdgEish m'uex.fka
fu;ke,a
wd,sl fmdgEish vhslafrdaf
t;ke,a
wefudakSh is,aj khsf djKh
fnkaie,ayhs
2- fm%dmfkdaka
f*a,sx djKh ^ A iy B &
weisfgd *Sfkdka
2" 4 - vhskhsfrd*Skhs,a yhsriSka ^2" 4 - DNP&

Wmfoia (
fu;ek,a" t;ke,a yd fnkaie,ayhs hk we,ayhsv iy 2 - fm%dmfkdaka yd
weisfgd *Sfkdka hk lSfgdak fhdoka my; oelafjk mlaId lrkak' fuu
ixfhda.j,ska 1cm3 muK fldgia Nd; lrkak' kslaIK j.= .; lrkak'
1.
2.

c,h iaj,amhla iu`. Y% lrkak' ia;r fjka jkafka oe hs mlaId lrkak'


^w& wd,sl fmdgEish m'uex.fka djK x 2 la muK tl;= lrkak'
^wd& wd,sl fmdgEish vhslafrdaf djK x 2la muK tl;= lrkak'
f tla tla wjia:df oS we;s jk jK mhdih kslaIKh lrkak'

f*a,sx A iy B iu mud Y% lr idod .;a djKfhka 3 cm3 la muK tl;= lr


Y%Kh r;a lrkak' .fvd,a r;= wjlafIamhla ,efnkafka l=uk ixfhda. u`.ska
o@
4. wefudakSh is,aj khsf ^fgd,ka m%;sldrlh& 5 cm3 muK tl;= lr djKh
c, ;dmlhl r;a lrkak' kslaIK igyka lrkak'
5. 2" 4 - DNP m%;sldrlfhka x lSmhla tl;= lrkak' kslaIK igyka lrkak'

3.

ie'hq'
c,fha djH ldfndks,a ixfhda.j,g c,Sh djKhl we;s 2"4 - DNP m%;l
s drlh;a"
c,fha wdjH ldnks,a ixfhda.j,g fu;fkd,Sh djKfha we;s 2"4-DNP
m%;sldrlh;a" Nd; lrkak'
29

mlaIK wxlh ( 21

ldfndlais,sla w,j, iuyr .=K mlaId lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ldfndlais,a ldKavh wvx.= ixfhda.j, wd,sl .=K ir, mlaId weiqfrka
fmkajd fohs'
2' ldfndlais,sla w, iu`. we,afldfyd, m%;sl%shd lrjd tiagr ms<sfh< lrhs'
3' fu;fkdhsla w,fha Tlaisydrl .=K wdoYkh lrhs'
jH yd WmlrK (
fu;fkdhsla w,h
;kql yhsfrdlaf,dala w,h
t;fkdhsla w,h
u' lshqla laf,darhs djKh
fnkafidhsla w,h
idka i,a*shqla w,h
fidah f,dayh
wefudaksh yhsfrdlaihs djKh
fidah ldnfka
WodiSk f*la laf,darhs djKh
fidah yhsfrdlaihs djKh
wefudakSh is,aj khsf djKh ^fgd,ka m%;sldrlh&
Wmfoia (
fu;fkdhsla w,h" t;fkdhsla w,h iy fnkafidhsla w,h fhdod my; i|yka
mlaId lrkak' mlaIdj i|yd .kakd w,h jhla k" 1 cm3 muK o" >khla
k 0'5 g muK o fhdod .kak' kslaIK j.= .; lrkak'
c,h 1cm3 iu`. fyd|ska Y%lr osh f oe hs mlaId lrkak'
;kql fidah yhsfrdlaihs djK 1cm3 muK iu`. fyd|ska Y% lrkak'
w, tys osh f oe hs mlaId lrkak'
fidah f,day lene,a,la tl;= lr msg jk jdhqj oe,afjk mq,`s .= lSrla wdOdrfhka
mlaId lrkak' ^fuu m%;sl%shdj i|yd w,h ksc,Sh u w;HdjYH h'&
fidah ldnfka djKhlg tl;= lr jdhq nqnq`M msg f oe hs mlaId lrkak'
t;fkda,a 1cm3 muK f.k ldfndlais,sla w,h ^fyda tys fidah ,jKh& tl;=
lr" thg idka i,a*shqla w,h x lsysmhla oud kdhla muK fika r;a
lrkak' fuu Y%Kh isis,a c,h wvx.= lrhlg j;a lrkak' m%ikak iqj|la
,ef oe hs kslaikak'
u'lshqla laf,darhs 0.5 g lg c,h 3 cm3 muK Y% lr djKhla idod .kak'
fuu djKfhka x lsym
s hla iu`. w,h r;a lrkak' iq wjlafIamhla ,efnkafka
lsk w,fhka o@ fuhg ;kql yhsfrdlaf,dala w,h x lsysmhla oeuQ g
wjlafIamh osh f oe hs kslaIKh lrkak'
wd,sl fmdgEish m'uex.fka djKhla iu`. Y% lr jK mhdihla f oe
hs kslaIKh lrkak'
wefudakSh is,aj khsf ^fgd,ka m%;sldrlh& 3 cm3 muK tl;= lr c,
;dmlhl r;a lrkak' oS levm;la iEfoa oe hs kslaIKh lrkak'
w,am jYfhka Ndial jk f;la wefudakshd djKh iaj,amhla tla lrkak' r;=
,suia lvodishla u`.k
s a Ndial iajNdjh mlaId lrkak' djKfha wefudakh
s dj,
iqj| ke;s jk f;la djKh r;a lrkak' fu fia WodiSk lr .;a djKj,g
WodiSk f*la laf,darhs x lsysmhla tl;= lrkak' we;s jk jK mhdi
kslaIKh lrkak'
30

mlaIK wxlh ( 22

ue.akSish iy w, w;r m%;sl%shdj flfrys idkaKfha n,mE


mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' lsish m%;sl%shlhl idkaKhg idfmalaI j m%;sl%shd YS>%;dj p,kh jk rgdj
ykd .ekSug wod< mlaIKd;aul f;dr;=re ,nd .kshs'
2' ue.akSish iy w, w;r m%;sl%shdf yhsrcka whk idkaKhg idfmalaI j
fm< ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
msis lrk ,o 3'0 cm muK os. ue.akSish m lene,s
lelEre k<hla iy thg i l< yels isrla iys; rn wenhla
1'0 mol dm-3 ^wdikak jYfhka& yhsfrdlaf,dala w,h 400 cm3 muK
rn wenfha isrg i ,k 5 cm muK os. re k<hla
rdu >ldjla
lrhla

Wmfoia (
lelEre k<fha m;=f<a isg 2'0 cm muK by<ska k<h jgd kQ,a lene,a,la fyda
isyska rn mhla fyda .eg .id i,l=Kla ;nd .kak'

22^ a &

31

rEmh rEmh 22 (a) ys oelafjk mos re ngfha tla fl<jrla wenfha we;=`M
ugug isk mos re ngh wenhg i lrkak' ^re ngh wenhg ;oska i
;sh hq;= h'& we;=`M fl<jfrys wenh udmg we`.s,af,ka ;ud foig weo re
ngh iu`. we;s jk ysveig ue.akSish lene,af,a fl<jrla we;=`M lrkak'
^iEu wjia:djl oS u wenfhka msg;g we;s ue.akSish mfha os. iudk h hq;=
h'&
1'0 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w, djKfhka 0'8 mol dm-3" 0'6 mol dm-3" 0'4 mol
dm-3 iy 0'2 mol dm-3 jk yhsfrdlaf,dala w, djK 100 cm3 ne.ska ms<sfh<
lr .kak' ^ 1'0 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w, 80 cm3 f.k 100 cm3 f;la c,h
tl;= lsfuka 0'8 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w, djKhla ms<f
s h< l< yels h'&
-3
i,l=Kq lr .;a lelEre k<h 1'0 mol dm yhsfrdlaf,dala w,fhka
imQKfhka mqrjd" blaukska jikak' ta iu`. u rdu >ldj l%shd;aul lr
lelEre k<h hl=re lrkak' lelEre k<fha i,l=K olajd j ugu
meKSug .; jk ld,h uek .kak' ^fuu ld,h ;;a;amr 8-10 muK jk mos
mlaId k<fha i,l=K ilia lr .ekSu jvd fhda.H h'&
by; wdldrhg u w;a ue.akSish m yd O idkaK we;s w, djK fhdod
.kska lelEre k<fha i,l=K f;la jdhqj tl;= ug .; jk ld,h ukskak'
^iEu wjia:djl oS u tl u lelEre k<h yd tl u i,l=K fhdod .kak'&
O idkaK yuqf ksYa; yhsrcka jdhq mudjla /iaug .; jQ ld, fhdod
.kska m%;sl%shdf fm< ksKh lrkak'

32

mlaIK wxlh ( 23

fidah ;fhdai,af*a iy khsla w,h w;r m%;sl%shdj flfrys


idkaKfha n,mE mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' tla tla m%;sl%shlhg idfmalaI j m%;sl%shd YS>%;dj p,kh jk rgdj ykd
.ekSug wod< mlaIKd;aul f;dr;=re /ia lrhs'
2' tla tla m%;sl%shlhg idfmalaI j m%;sl%shdf fm< ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
fidah ;fhdai,af*a djKhla ^ 40 g dm-3 muK&
3'0 mol dm-3 ^wdikak jYfhka& khsla w,h
50 cm3 lrhla
rdu >ldjla
lelEre k<
kq irdjla

Wmfoia (
iq mdg lvodishl l;srhla we| tu ,l=K u; lrh ;nkak' c,h iy w,h
tla lelEre k<hlg;a" wjYH fidah ;fhdai,af*a djKh fjk;a lelEre
k<hlg;a uek .kak' bka miq k< foflys u we;s j tla jr u lrhg oukak'
tu fudfydf;a oS u rdu >ldj l%shd;aul lrkak' lrfha isg ksh; Wilska
wei ;nd f.k l;sr ,l=K fkd fmkS hdug .; jk ld,h uek .kak'
^w& m%;sl%shdf YS>%;dj iy ;fhdai,af*a whk idkaK w;r inkaOh fiu
by; ia;r lrk ,o ms<sfj<g my; j.=f mos djK Y% lr l;sr ,l=K
fkd fmkS hdug .; jk ld,h uek .kak'
j.=j 23 (a)
;fhdai,af*a
mudj$cm3

w,
mudj$cm3

c,h
mudj$cm3

25'0

5'0

20'0
15'0
10'0
5'0

5'0
5'0
5'0
5'0

5'0
10'0
15'0
20'0
33

ld,h /s

mdGdxl .ekSf oS my; oelafjk lreKq flfrys Tf wjOdkh fhduq lrkak'


fuys oS lrh fkd fid,ajd i,a* ksoe,af,a ;ekam;a ug bv ykak' tl u
YsIHhl= iska tl u lrh iy tl u l;srh fhdod f.k tl u ugul isg
kslaIKh l< hq;= h'
iEu mlaIKhla wjidkfha oS u m;=f,ys ;ekam;a jk i,a* l=vq fyd|ska bj;a
jk mos lrh fidaokak'
lrh l;srh u; ;nk yeu wjia:djl oS u tys m;=, fyd|ska msi oukak'
^wd& m%;sl%shdf YS>%;dj iy yhsrcka whk idkaKh w;r inkaOh fiu

by; ia;r lr we;s ms<sfj<g u my; j.=f oelafjk mos djK Y% lrkak'
j.=j 23 (b)
;fhdai,af*a
mudj$cm3

w,
mudj$cm3

c,
mudj$cm3

25'0

5'0

25'0

4'0

1'0

25'0

3'0

2'0

25'0

2'0

3'0

25'0

1'0

4'0

fmr m u mdGdxl ,nd .kak'

34

ld,h$s

mlaIK wxlh ( 24

whka^III& whk iy fmdgEish whvhs w;r m%;sl%shdj flfrys


idkaKfha n,mE mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' whka^III& whk idkaKh fjkia jk g m%;sl%shd YS>%;dj o fjkia jk nj m%ldY
lrhs'
2' whka^III& whk idkaKhg idfmalaI j m%;sl%shdf fm< ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
l=vd lr
rdu >ldjla
10 cm3 yd 25 cm3 kq ird
o< jYfhka 0'1 mol dm-3 wd,sl wefudaksh whka^III& i,afma djKhla
o< jYfhka 0'1 mol dm-3 fmdgEish whvhs djKhla
o< jYfhka 0'006 mol dm-3 fidah ;fhdai,af*a djKhla ^msIagh iys;&

djK ms<sfh< lsu (


wefudaksh whka^III& i,af*a djKh
wefudaksh whka^III& i,af*a 12 g lg 1'5 mol dm-3 H2SO4 w,h 50 cm3 yd c,h
iaj,amhla oud osh jk f;la ;oska r;a lr .kak' fuu djKh 250 cm3 olajd
;kql lr .kak'
fmdgEish whvhs djKh
fmdgEish whvhs 4'00 g la muK c,fha osh lr djKh 250 cm3 olajd ;kql
lrkak'
fidah ;fhdai,af*a djKhla ^msIagh iys;&
fidah ;fhdai,af*a 0'25 g la c,h iaj,amhl osh lr .kak' fuhg u msIagh
djKh ^msIagh 2'00 g la c,h 50 cm3 l muK osh jk f;la r;a lr& tl;=
lrkak' oeka uq`M djK mudj 250 cm3 jk ;=re c,h fhdod ;kql lr .kak'
Wmfoia (
my; j.=j 24 ^a& ys oelafjk wkaoug tla lrhlg ^A lrh& whka^III& djKh
o" ;j;a lrhlg ^ B lrh& b;s djKj,ska wod< mud o" uek .kak'

35

j.=j 24 ^a&
mlaIK
wxlh

c,h$
cm3

wd,sl whka ^III&


djKh$ cm3

KI djKh$

cm

msIagh iys;
Na2S2O3" /cm3

1
2
3
4
5

5'0
10'0
15'0
20'0

25'0
20'0
15'0
10'0
5'0

10'0
10'0
10'0
10'0
10'0

15'0
15'0
15'0
15'0
15'0

Na2S2O3

whka^III&

KI +

whk djKh

+ msIagh + c,h
B lrh

A lrh

rEmh 24 (a)
B lrfha we;s djKhg A ys we;s djKh tl;= l< jyd u rdu >ldj
l%shd;aul lrkak' djKfha jKh fyd|ska kslaIKh lrkak' djKfhys
meyeh ks,g yefrk g u rdu >ldj kj;d .; jQ ld,h uek .kak' f
wdldrhg mlaIK my u is lr tla tla wjia:dj i|yd ks,a meyeh osia ug .;
jk ld,h ,nd .kak'
by; ,nd .;a mdGdxl weiqfrka wod< .Kkh ls is fldg whka^III& whkj,g
idfmalaI j m%;sl%shdf fm< ksKh lrkak'

36

mlaIK wxlh ( 25

Fe(III) iy SCN- moaO;sh weiqfrka .;sl iu;=,s; moaO;shl


,dlaIKsl mlaIKd;aul j wOHhkh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ridhksl iu;=,s; moaO;shl ish u m%;sl%shl iy M, tlg .efgka mj;sk nj
;yjqre lr .kshs'
%jH yd WmlrK (
wdikak jYfhka 0'05 mol dm-3 jQ f*la laf,darhs fyda f*la khsf fyda
djKhlska 100 cm3la
wdikak jYfhka 0'20 mol dm-3 wefudaksh ;fhdaihfka fyda fmdgEish
;fhdaihfka fyda djKhlska 100 cm3la
fidah yhsfrdlaihs djKhla fyda vhsfidah yhsrcka f*diaf*a djKhla
mlaId k<
Wmfoia (
f*la whk djKfha 5 cm3 ;fhdaihfka whk djKfha 5 cm3 iu`. Y%
lrkak' iEfok djKfha jKh l=ula o@
by; djKh mia .=Khla muK ^<d f;a lyg mdg jk f;la& c,fhka ;kql
lrkak'
fuu ;kql djKfhka 5 cm3 ne.ska mlaId k< 4lg .kak' ka tlla md,lh
f,i ;nkak' tla k<hlg idka f*la laf,darhs djK x lSmhla fyda
f*la we, iaMlhla fyda tl;= lrkak' ;j;a k<hlg idka wefudaksh
;fhdaihfka djK x lSmhla fyda fmdgEish ;fhdaihfka iaMlhla fyda
tla lrkak' b;s k<hg ;kql fidah yhsfrdlaihs djKfhka fyda
vhsfidah yhsrcka fmdiafma djKfhka fyda x lSmhla tl;= lrkak' f
tla tla wjia:df oS we;s jk jK fjkia md,lh iu`. ii|kak'
Wla; kslaIK weiqfrka iu;=,s; moaO;shl ish u m%;sl%shl yd M, tlg
.efgka mj;sk nj fmkajd fokak'

37

mlaIK wxlh ( 26

NO2/N2O4 iu;=,s; moaO;sh flfrys WIaK;ajfha n,mEu


mlaIKd;aul j wOHhkh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' iu;=,s; moaO;shl WIaK;ajh fjkia lsfuka tys iu;=,s;;d ,laIHh fjkia
l< yels nj fmkajhs'
jH yd

WmlrK (
;U iqreKavq
idka khsla w,h
lelEre k< 4la
tu k<j,g fyd|ska i jk rn uQ
whsia leg
WKq c,h
lr ;=kla
wenhla iys; icl k<hla

Wmfoia (
lelEre k<hlg ;U iqreKavq .a? 5 g la muK .kak' thg idka khsla
w,h 3 cm3 muK tl;= lr icl k<hla i lrkak' msg jk jdhqfjka
iudk he<s lelEre k< y;rla mqrjd rn uQ fhdokak' ^k< ;=< we;s jdhqf
jK ;Sj%;dj o< jYfhka tl iudk h hq;= h' l=vd k< y;rla jqj o m%udKj;a
h' fuu jdhqj wdYajdi u kqiqiq h'&
jdhqj iys; tla k<hla md,lh f,i ldur WIaK;ajfha we;s c,fha ;nd" tla
k<hla whsiaj,;a" wfkla k<h 70 0C - 80 0C g muK r;a jQ c,fha;a" ;nkak'
u| f,djlska tla tla k<fha jK ;Sj%;d" md,lh iu`. ii|kak' <`.g"
whsiaj,;a" WKq c,fha;a" ;enQ k< tlsfkl udre lr" l f,djlg miq" fmr
jK ;Sj%;d iu`. ii|kak'
tla tla k<fha jKfha is jk fjkia kslaIKh lrkak' jK
fjkig fya;= fudkjd o@

38

mlaIK wxlh ( 27

le,aish yhsfrdlaihs ys
djH;d .=Ks;h mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ika;Dma; c,Sh le,aih
s yhsfrdlaihs djKhl yhsfrdlaihs whk idkaKh
ksKh lsf yelshdj ,nd .kshs'
2' le,aish yhsfrdlaihsj,ska ika;Dma; jQ O c,Sh djKj, whksl .=Ks;h
ksh;hla nj mlaIKd;aul j fmkajd fohs'
jH yd WmlrK (
>k le,aish yhsfrdlaihs
m%dudKsl fidah yhsfrdlaihs djKh ^0.10 mol dm-3 &
m%dudKsl yhsfrdlaf,dala w,h ^0.10 mol dm-3 &
msfmgqjla
*sfkd,ama;,Ska
fla;= ma,dial=
hqfrgqjla
Wmfoia (
fla;= ma,dial= myla 1" 2" 3 ''''' f,i wxlkh lr" tla tla ma,dial=jg my;
oelafjk wdldrhg fidah yhsfrdlaihs djK iy c,h uek moaO;s my
ms<sfh< lr .kak'
ma,dial=j

0.10 mol dm-3 m%dudKsl


fidah yhsfrdlaihs cm3

c,h$cm3

25.0

75.0

50.0

50.0

75.0

25.0

100.0

100.0

2" 3 iy 4 moaO;s iEoSug" hqfrgqjla fyda msfmgqjla fyda fhdod .kak' tfy;a
1 yd 5 moaO;s ms<sfh< lsug kq irdjla fhosh yels h' ^g fya;=j l=ula o@&
by; tla tla ma,dial=jlg" >k le,aish yhsfrdlaihs jemqr ^.a? 1la
muK& m%udKhla tl;= fldg" fyd|ska l,;d ma,dial=j ks;a;= 15la muK ksYap,
j ;nkak' m<uq ma,dial=f wvx.= djK Y%Kh" he<s lrhlg fmrkak'
fmrkfhka 25.0 cm3 ne.ska fldgia folla msfmgqjlska uek fla;= ma,dial=jlg
tl;= lrkak' thg *sfkd,ama;,Ska x 1-2 fhdod m%dudKsl yhsfrdlaf,dala
w,h iu`. wkqudmkh lrkak' wksl=;a moaO;s y;r o fmrd by; l%uhg u
fmrkh w,h iu`. wkqudmkh lr" m%;sM, igyka lrkak'
mlaIKd;aul j ,nd .;a f;dr;=re fhdod .kska wxl 1 isg 5 olajd moaO;sj,
[Ca2+(aq)][OH-(aq)]2.=Ks;h ,nd .kak' ta weiqka Ca(OH)2 ys Ksp i|yd w.h
,nd .kak'
39

mlaIK wxlh ( 28

c,fhys yd hqgfkd,a ys t;fkdhsla w,fha jHdma;sh i|yd


jHdma;s ix.=Klh mlaId;aul j ksKh lsu
wruqKq (
1' hqgfkd,a iy c,h w;r t;fkdhsla w,h iu;=,s;;djg m;a jQ g hqgfkd,a
yd c,Sh ia;r ;=< we;s tu w,fha idkaK fif l=i,;d ,nd .kshs'
2' mlaIKd;aul j ,nd .;a o;a; weiqka" c,Sh ia;rfha t;fkdhsla w, idkaKh
yd hqgfkd,a ia;rfha t;fkdhsla w, idkaK w;r wkqmd;h ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
hqgfkd,a 120 cm3 muK
o< jYfhka idkaKh 1 mol dm-3 muK jQ t;fkdhsla w, djKfhka 250 cm3
o< jYfhka idkaKh 0.5 mol dm-3 muK jQ NaOH djKh 250 cm3
ysia m%;sldrl fnda;,a 5la" hqfrgq" msfmgq" wkqudk ma,dial=" *sfkd,ama;e,ska"
mqkS,'

Wmfoia (
ffyu weisla w,h ^99] w$w& 15 cm3 mudjla 300 cm3 olajd c,fhka ;kql
lsfuka idkaKh 1 mol dm-3 t;fkdhsla w, djKh idod .; yels h' wxlkh
l< m%;sldrl fnda;,a mylg j.=f oelafjk mos djK mud tl;= lr Y%
lrkak' tu djK mud uekSu i|yd hqfrgq Nd; lrkak'
j.=j 28 (a)
moaO;s

hqgfkd,a
/cm3

1 mol dm-3t;fkdhsla
w,h /cm3

c,h
/cm3

1
2
3
4
5

20'0
20'0
20'0
20'0
20'0

40'0
35'0
30'0
25'0
20'0

5'0
10'0
15'0
20'0

fuu moaO;s" iu;=,s;;djg t<eu i|yd ks;a;= 10 - 15 la muK ld,hla


;nkak' ka m<uq jk m%;sldrl fnda;,fhys we;s moaO;sh hqfrgqjg oukak'
^by<ska we;s ia;rh hqgfkd,a f'&

40

ia;r fjka jQ miq c,Sh ia;rfhka 10.00 cm3 wkqudmk ma,dial=jlg f.k thg
msfkd,ama;e,ska oYlh x 1 - 2 la tl;= lrkak' fuu djKh idod .;a NaOH
djKh iu`. wkqudmkh lr mdGdxl ,nd .kak'
hqfrgqf b;s j we;s c,Sh ia;rh m%fYfuka bj;a lr" hqgfkd,a ia;rfhka
10.00 cm3 wkqudmk ma,dial=jlg .kak' thg c,h 10 cm3 la muK yd
msfkd,ama;e,ska oYlh x 1-2la muK oud NaOH djKh iu`. wkqudmkh lr
mdGdxl ,nd .kak' ,nd .;a mdGdxl Wmfhda.S lr f.k my; j.=j imQK
lrkak'
j.=j 28 (b)
moaO;sh

c,Sh ia;rfha
10.00 cm3
i|yd jeh jQ
NaOH
mudj$cm3

hqgfkd,a ia;rfha
c,Sh
10.00 cm3
ia;rfha
i|yd jeh jQ
[CH3COOH]
NaOH
mol dm-3
mudj$cm3

hqgfkd,a
ia;rfha
[CH3COOH]
mol dm-3

[CH3COOH]hqgfkda,a
[CH3COOH]c,Sh

1
2
3
4
5

mlaIKd;aul j ksKh l< w.h weiqfrka c,h yd hqgfkd,a w;r weisla


w,fha jHdma;sh i|yd jHdma;s ix.=Klhg w.hla fhdackd lrkak'

41

mlaIK wxlh ( 29

imhk ,o u,a j.hlska oYlhla ms<sfh< lsu iy tys pH


mrdih mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' Ydl fldgiaj,ska ,nd .kakd ksiaidrl oYl jYfhka Nd; lrhs'
2' ms<sfh< lrk ,o oYlhl pH mrdih ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
Ydl fldgia - ks,a lgfrd`M u,a" .s;s,a, u,a" fo`M u,a
1'00 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,h
1'00 mol dm-3 fidah yhsfrdlaihs djKh
,suia djKh
fu;s,a Tfka
mSfkd,ama;e,ska
mQK mrdi oYlh
kq is,skavrhla ^10 cm3& fyda hqfrgqjla
mlaId k<
;Ska; mqrjk ng
jxf.h iy fuda,
mqkS,hla
fmryka lvodis
rn m 2la

Wmfoia (
^w& Ydl ksiaidrl ms<sfh< lsu
f i|yd ks,a meye;s u,a jvd;a iqiq h' u,a lSmhla c,h iaj,amhla iu`.
jxf.hg oud fyd|ska fmd lrkak' hqI fmrd fjka lr .kak' fufia u
wfkla Ydl fldgia o Nd; fldg ksiaidrl ms<sfh< lrkak'
^wd& pH w.h 1 - 13 f;la jQ djK ms<sfh< lsu
1'0 mol dm-3 yhsfrdlaf,dala w,fha pH w.h wdikak f,i 0 ls'
mlaId k<hla f.k kq is,skavrhlska fyda hqfrgqjlska fyda c,h 1 cm3 la
uek thg oud c, ugu i,l=Kq lr tu c,h bj;a lrkak' kej; tu k<hg
u c,h 10 cm3 la oud tu ugu o i,l=Kq lrkak' t g tu k<h wdikak f,i
1 cm3 la iy 10 cm3 la ueksh yels l%udxls; k<hls' t ksid fuh h djKhla
oi .=Khlska ;kql lsug Nd; l< yels h'

42

fuu k<h f.k tys 1 cm3 i,l=K f;la 1'00 mol dm-3 w,h tl;= lr 10 cm3
i,l=K f;la c,h oud fyd|ska l,;kak' oeka fuu djKfha pH w.h o<
jYfhka 1 ls'
f wkaoug fuu k<h Nd; fldg ^oi .=Khla ;kql lrka& pH w.h 2 - 6
f;la djK ms<sfh< lrkak'
1'0 mol dm-3 fidah yhsfrdlaihs djKh o f wkaoug oi .=Khla ne.ska
;kql lsfuka pH w.h 13 - 8 f;la djKh o ms<sfh< lrkak'
pH w.h 7 djKh i|yd wdiQ; c,h fhdod .kak' oeka Tng pH w.h 0 - 14 olajd
jQ djK 15la we;'
^we& oYlj, pH mrdih ksKh lsu
mlaId k< 15la f.k tajd pH w.h 0 - 14 olajd wxlkh lrkak' tu k< 0" 1"
2" ''' 14 f,i ms<sfj<g ;nkak' Tn idod .;a pH w.h 0 isg 14 olajd djKj,ska
3 cm3 muK ne.ska" fjk fjk u k< 15g tl;= lrkak' iEu k<hlg u ;Ska;
mqrjk nghl wdOdrfhka fu;s,a Tfka x fol ne.ska tl;= lr fyd|ska
fid,jkak'
djKj, jK meyeos,s j n,d .; yels jk fia miqka iq lvodishla ;nkak'
m<uq jk k<fha isg jKh kslaIKh lr jKj, meyeos,s fjkia ula oel
.; yels k<j, pH w.hka igyka lrkak'
my; we;s ish u oYl i|yd;a f whqka u mlaId lrkak' fuys oS tla tla
oYlhg pH w.h 0 - 14 f;la mlaId k< lg,h ne.ska ms<sfh< l< hq;= hs'
1' *sfkd,ama;e,ska
2' Tn idod .;a ksiaidrl
3' ,suia lvodis
4' fu;s,a Tfka
5' mQK mrdi oYlh
ie( hq (
^Tn ms<sfh< lr .;a Ydl ksiaidrl Nd; lsf oS tajdfhka x je
m%udKhla tl;= lrkak'&
Tf kslaIKj,g wkqj tla tla oYlfha pH mrdih ksKh lrkak'

43

mlaIK wxlh ( 30

pH w.h mlaId lsfuka ,jK djKj, wd,sl$


Ndial$WodiSk iajNdjh mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' iEu ,jKhl u c,Sh djK WodiSk fkd jk nj fmkajd fohs'
2' mla I Kd;a u l j ,o ks la I K wkq j ls i s h ,jKhl c,S h djKfha
wd,sl$Ndial$WodiSk iajNdjh ms<sn| ks.ukj,g t<efUhs'
wjYH jH (
fidah laf,darhs
fidah weisf
wefudaksh weisf
iskala laf,darhs
weksh laf,darhs
ue.akSish i,af*a
mQK mrdi oYlh fyda pH m;%
mlaId k<
kq is,skavrhla 10 cm3
Wmfoia (
,jKj,ska wdikak jYfhka 0'5 g ne.ska fjk fjk u .kak' fuu m%udK
mlaId k<j,g oud c,h 10 cm3 muK osh lsfuka ,jKj, c,Sh djK idod
.kak' ;j;a k<hlg djK iEoSug .;a c,fhka u 10 cm3 muK .kak'
iEu k<hlg u mQK mrdi oYlfhka x 2la ne.ska fyda pH m;% lene,a,
ne.ska fyda oukak' tla tla k<fha oelafjk meyeh c,fha oelafjk meyeh
iu`. ii|ka ta ta ,jKj, wdikak pH w.h ks.ukh lrkak'
j.=j 30 (a)
,jK djKh NaCl CH3CO2Na CH3CO2NH4 ZnCl2 AlCl3 MgSO4 c,h
o< pH w.h

,jKfha iajNdjh yd tys c,Sh djKfha wd,sl$Ndial$WodiSk iajNdjh w;r


inkaO;dj u;= lr .kak'

44

mlaIK wxlh ( 31

pH oYl Nd; lr" fok ,o djKhl


o< pH w.h ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' pH oYl Nd; lr fok ,o djKhl o< pH w.h ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
O pH mrdi iys; pH oYl
o< pH w.h ksKh lsu i|yd O djK lsysmhla
pH lvodis$ pH udkh
x msfmgq ^Droppers&
mlaId k<

Wmfoia (
o< pH w.h ksKh l< hq;= djKh 3 cm3 ne.ska mlaIK k< lsysmhlg .kak'
tla tla k<hg pH oYlhlska x 2 - 3la muK tl;= lrkak' ^tl k<hlg
oeh hq;af;a tla j.hla muKs'&
my; j.=f we;s o;a; o weiqre lr .kska fok ,o djKfha o< pH w.h
ksKh lrkak'
pH lvodis fyda pH udkh Nd; lr Tf ks.ukh ;yjqre lrkak'
j.=j 31 (a)
oYlh

1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
8'

fu;s,a jh,
;hsfuda,a
fu;s,a Tfka
fu;s,a fr
,suia lvodis
mSfkda,a fr
*sfkd,ama;e,ska
we,sika ly

my< jKh

ly
r;=
r;=^frdai&
r;=
r;=
ly
wjK
ly

45

mrdih

0'0 - 1'6
1'1 - 2'9
3'1 - 4'4
4'2 - 6'4
5'0 - 8'0
6'6 - 8'4
8'3 - 10'0
10'1 - 12'0

by< jKh

o
ly
ly
ly
ks,a
r;=
r;=
;e,s-r;=

rEmh 31 (a)

46

mlaIK wxlh ( 32

iagka fia;= uQ,Ouh fhdod .kska fok ,o djKhl


ikakdhl;dj uekSu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' djKj, oHq;a ikakdhl;dj uekSu i|yd ikakdhl;d fldaIhla Nd; lrhs'
2' ikakdhl;dj uekSu i|yd iagka fia;= mm:hla Nd; lrhs'
3' O djKj, ikakdhl;d ii|hs'
4' djKhl ikakdhl;dj tys idkaKh yd WIaK;ajh wkqj fjkia jk wdldrh
o< jYfhka ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
g fia;=j
4.5 V neghla ^ 3 1.5 V fldaI&
Tisf,agrhla ^foda,fkalaIh&
lka fhduqjla fyda iamSlrhla

Wmfoia (
rEmfha oelafjk rEmigyk m%fhdackhg .kska .s,ajk wdldrfha ikakdhl
fldaIhla idod .kak'
f ia;rh lmd fjka lr .kak'
re l+r
isyk
s a
ldnka l+re

5-10 mm
2 cm
1 cm
rn wenh

lmd .;a ia;rh

lmd .;a ia;rfha

1cm
1 cm

,smaiala
wdf,amh
^mjdrl
f,i&

by; m isre
idod .kak'

rEmh 32 (a)
fN!;sl oHd ridhkd.drhlska ,nd .; yels Tisf,agrhla ^foda,fkalaIh& fyda
is.ak,a fckfgrhla ^ix{dcklh& fyda oHq;a m%Njh f,i fhdod .kska my;
i|yka m g fia;=j wgjkak'

47

wdjrKh
l< fldgi

R2(500 )

Tisf,agrh (1000 Hz muK)


rEmh 32 (b)
idkaKh 0'010 mol dm-3 jQ KCl djKhla fhdod fia;=j ;=,kh lrkak' ldur
WIaK;ajfha djKfha ikakdhl;dj 1500 Scm-1 f,i f.k" fldaIfha fldaI
ksh;h .Kkh lrkak' tlsfklg fjkia djK fhdoka ta ta djKj,
ikakdhl;d .Kkh lrkak' g fia;f
= lfha ueo m%foaYfha ;=,;
s ,laIHhla
f,i mj;sk m R2 m%;sfrdaOh ilid .kak'
igyk (
0'0010 isg 0'05 mol dm-3 olajd idkaKj,ska hq;a KCl djK 5la idod .kak'
idkaKh wkqj ikakdhl;dj p,kh jk wdldrh uek m%ia;dr .; lrkak'
O c, idm,j, ikakdhl;d u`.ska tajdfha ,jK;dj ms<sn| woyila ,nd
.; yels nj idlPd lrkak'

mlaIK wxlh ( 33

idkaKh" WIaK;ajh yd oHq;a foHfha iajNdjh wkqj


djKhl ikakdhl;dj p,kh jk wkaou mlaIKd;aul j
ksKh lsu
idkaKh" WIaK;ajh yd oHq;a fokh hk idOlj,ska tlla muKla jrlg
fjkia lrka wod< idOlfha n,mEu mlaId lrkak' tys o ikakdhl;dj
uekSu i|yd mlaIK wxl 32 ys i|yka l%shd mmdh wkq.ukh lrkak'

48

mlaIK wxlh ( 34

O j.j, bf,lafg%dav ;ekSu yd Njudkh Nd;fhka tajdfha


bf,lafg%dav Nj uekSu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' O bf,lafg%dav ilihs'
2' Njudk Nd; lr iu; is,aj-is,aj laf,darhs bf,lafg%davh iu`. fjk;a
bf,lafg%davhla inkaO lr ieleiQ fldaIfha oHq;a .dul n,h ukshs'
3' is,aj - is,aj laf,darhs iu; bf,lafg%davh f,i f.k E cell = E-ERf Nd;
lr" ilia lrk ,o bf,lafg%davj, bf,lafg%dav Njh fidhhs'
jH yd

WmlrK (
6 cm . l lene,a,la
ldnka bf,lafg%davhla
;kql HCl djKhla NaCl djKhla

3V neghla
ijr Nsolhla
Njudkhla

Wmfoia (
6 cm la muK os. oS lhla wefkdavh jYfhka o" ldnka bf,lafg%davhla

lef;davh jYfhka o" fhdod ;kql HCl djKhla fyda NaCl djKhla fyda
oHq;a fokh lrkak' 3V Njhla fhoSu iEfya' oS lfha fl<jr iq w`M meye;s AgCl ;ekam;a f' fuh Cl- whk djKhl ^ KCl& .s,
a fuka Ag(s)/
AgCl(s)/Cl (aq) bf,lafg%davh ,ef'
Tn ksudKh l< bf,lafg%dav tlsfkl inkaO fldg Njudkhka u`.ska
tajdfha oHq;a.dul n, ukskak' idudkH i,o`.r fjda,a grhla o kk
g,a fjda,a grhla o Nd; fldg tla tla fldaIfha oHq;a.dul n,h
ukskak' fj<| fmdf<a we;s w;a 1'5 V fldaIhl oHq;a .dul n,h uekSfuka
Tnf.a m%;sM, ;yjqre lr .kak'

rEmh 34 (a)
iu; fjiagka-leh fldaIhla u`.ska Njudkh l%udxlkh lrkak'

fjiagka-leh fldaIhla ke;a k veksfh,a fldaIhla fyda t fia;a ke;a


k w;a idudkH neghla ^1'5 V& Nd; lrkak'
E2/E1 = l2/l1
49

rEmfha oelafjk mos fldaIj, w.% ksis osYdjg inkaO lrkak' idudkH

fjda,a grhla fhdod .kska fldaIfha O%eh;dj ;yjqre lr.kak' t fia


fkd jkakg ;=,s; ,laIHhla fkd ,efnkq we;' Tn iE fldaIj, oHq;a
.dul n,h Nj udkh u`.ska uek jd;d lrkak'

mlaIK wxlh ( 35

O fldaIj, oHq;a .dul n,h Njudkh fhdod .kska uekSu


Wmfoia (
mlaIK wxl 13'2'1 ys wkq.ukh l< l%h
s d ms<f
s j< u fhdod .kska ridhkd.drfha
we;s O fldaIj, oHq;a .dul n,h ukskak'
mlaIK wxlh ( 36

fldaIj, ldhCIu;d ieieu


wfmalaIs; bf.kq M,(
1' fldaIhl m%udKh yd ridhkh u; tys ;;a;ajh r|d fkd mj;sk nj fmkajd
fohs'
2' fjf<| fmdf<a we;s tl u m%udKfha yd tl u ridhkh iys; fldaIj, ldhCIu;d
ii|hs'
3' wjYH;dj wkqj tfkod Nd;h i|yd iqiq fldaI f;dard .ekSu i|yd fhduq
fjhs'
jH yd

WmlrK (
R 20 j.fha O jKj, ^l`M" r;=" ks,a& fldaI ;=kla
fjda,a grhla ^1-2 V fyda 1-5 V &
inkaOl l
5 m%;sfrdaO ;=kla

1'5 V

5
rEmh 36 (a)
50

Wmfoia (
rEmfha oelafjk m WmlrK wgjkak'
mm:h inkaO lr iEu kd 15la mdid u fjda, grfha mdGdxlh ,nd
.kak' uksk wjia:df muKla fjda,a grh inkaO lsu m%udKj;a h'
mehla ;=< mlaIKh is fldg" mdGdxl 4la ,nd f.k mm:h ika lrkak'
B<`. kfha o fu jeks u mdGdxl 4la ,nd .kak'
mlaIKh k lsysmhla ^k 6la iEfya'& klg mehl ld,hla ;=< is lrkak'
O fldaI i|yd o mlaIKh is lrkak'
,efnk mdGdxl my; i|yka m m%ia;dr .; lrkak'
w.% w;r
fjda,
a h;dj$V

kh
rEmh 36 (b)
igyk (
tl u m%udKfha yd tl u fjda,ah;dj we;s O j.j, fldaI i|yd O jl%
,efnkq we;' ta jl%j, yevh fldaIfha ldhCIu;dj u; ;SrKh jk wdldrh
idlPd lrkak'
^a& m%udKfhka tlsfklg fjkia yd ^b& ridhksl j tlsfklg fjkia jk
fldaI i|yd ,efnk m%;sM, o tlsfkl ii|kak'
h h ldh i|yd fldaI f;dard .ekSf fuu jl% jeo.;a jkafka fl fia oe
hs idlPd lrkak'
fuu fjkia l we;s ug fya;= fldaIfha ksudKh iu`. fjkia jkafka fl
fia oe hs meye,s lrkak'
51

mlaIK wxlh ( 37

ir, oHq;a foHhl fhdack Njh mlaIKd;aul j


ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ir, oHq;a foH lsysmhla I-E jl% weu i|yd mlaIKd;aul o;a; ,nd .kshs'
2' ir, oHq;a foH lsysmhla i|yd I-E jl% whs'
3' O oHq;a foH i|yd "fhdack Nj" ii|hs'
wjYH jH (
Njudkhla
^fyda m%;sj;H m%;sfrdaOhla&
4'5 V neghla
fjda,a grhla
wegrhla
ldnka bf,lafg%dav
;U bf,lafg%dav
;kql CuSO4 djKh
;kql H2SO4 djKh
;kql NaOH

V
A

;kql H2SO4
djKh

rEmh 37 (a)
Wmfoia (
rEmfha oelafjk m mm:h wgjkak'
Nj udkh fyda m%;sj;H m%;sfrdaOh ilika djKh yryd .uka lrk Odrdj
fhdokq ,nk Nj wka;rh iu`. fl fia fjkia jkafka oe hs kslaIKh lr
jd;d lrkak'
Nj wka;rhg t j Odrdj m%ia;dr .; fldg t u`.ska fhdack Njh ,nd
.kak'
,sh iemehSu k;r fldg bf,lafg%dav w;r Nj wka;rhla mj;S oe hs n,kak'
ldnka bf,lafg%dav fh CuSO4 djKhla i|yd o NaOH djKhla i|yd o t
f,i u I-E m%ia;drh ,nd .kak'
fldm bf,lafg%dav fh CuSO4 djKhla i|yd o t f,i u I-E m%ia;dr ,nd
.kak'
idlPdj (
djKhla ;=<ska Odrdjla .,d hdu i|yd bf,lafg%dav u; bf,lafg%dav m%;sls%hd is
h hq;= nj idlPd lrkak'
;kql H2SO4 djKh oHq;a fokh fldg mm:h | oeuqj o moaO;sfha Nj
wka;rhla yg f.k we;af;a uka oe hs meye,s lrkak'
O%ejKh yd wfjda,ah;dj hk ixl,amh bm;a lrkak'
fldm i,afma djKfha kslaIKh l< ;;a;ajh idlPd lrkak'
mlaIK wxlh ( 38
52

c,h oHq;a fokh u`.ska yhsrcka iy


Tlaiscka jdhq ms<sfh< lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' oHq;a fokh Yla;s ixpdhl l%shdj,shla f,i k lrhs'
2' c,fha oHq;a fok M, yhsrcka yd Tlaiscka jdhq nj fmkajhs'
3' uqla; jQ jdhq mud ii|hs'
jH yd WmlrK (
l=vd ma,diala fiula
mlaId k< folla
isyska ldnka bf,lafg%dav folla
k<j,g i ,k rn wen folla
w,amd,sl c,h
4'5 V neghla
wen kh
mer*ska b
Wmfoia (

w,amd,s; c,h

rEmh 38 (a)

rEmfha oelafjk m mm:h wgjkak'


wdrNfha mlaIK k< fol uq`Mukska u w,amd,s; c,fhka ms ;sh hq;= hs'
c,h msg;g meKsh yels jk fia mlaIK k< wenj,g ,sys,a j i lrkak'
oHq;a Odrdjla imhd mlaIK k< ;=< jdhq /ia u kslaIKh lrkak'

53

mlaIK wxlh ( 39

oHq;a ridhksl l%shdj,shla f,i u, neu mlaIKd;aul j


wOHhkh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' fidah laf,darhs wvx.= WodiSk fc, udOHfha hlv f,dayfha Ldokh
flfrys ue.akSish" iskala" fldm yd f, hk f,day we;s lrk n,mE
mlaIKd;aul j wOHhkh lrhs'
jH yd

WmlrK (
fm is myla

ta.d

fidah laf,darhs

fmdgEish f*ihkhs djKh


*sfkd,ama;e,ska
4 cm la muK . ue.akSish" iskala" fldm
f, hk f,dayj, isyska ;Sre tl ne.ska

Wmfoia

je,s lvodis
5 cm muK . hlv weK myla
idka yhsfrdlaf,dala w,h

yd

(
idka yhsfrdlaf,dala w,fhys .s,j
a k ,o hlv weK u| f,djla r;a lrkak'
tu weK isis,a c,fhka fydka fidaod h<kak'
weKj, mDIaG ;j rg;a je,s lvodishlska ueo msis lrkak'
f,day ;Sre o je,s lvodisfhka ueo fydka msis lrkak' msis f,day ;Sre tla
tla weKfha lf`oys ueo ;ka fj<kak'
>k fidah laf,darhs 7 g la yd ta.d .a? 5 g la ^muK& lsrd .kak' c,h
250 cm3 la muK lrhlg oud r;a lrkak' lrfha c,h r;a jQ miq lsrd .kakd
,o fidah laf,darhs yd ta.d th ;=<g oud fydka h jk ;=re re l+rlska
l,;kak' wju jYfhka fuu djKh ks;a;= oyhla j;a kegeh hq;= hs'
djKh ;rul Wl= ;;a;ajhg m;a jQ g *sfkd,ama;e,ska oYlh x lsysmhla
oud lrh odylfhka bj;a lr" l+re .dka kd lSmhla ksfjkakg ykak'
djKh ;rula ksjqKq miq fmdgEish f*ihkhs djKfhka 1 cm3 la muK
tu ta.d Y%Khg tl;= lrkak' ta.d Y%Kfha we;s jdhq nqnq`M yels ;r bj;a
jk ;=re Y%Kh fydka l+re .dkak' fuu Wl= ta.d Y%Kh fm is mylg
oukak'
l,ska ms<sfh< lr .;a f,day hq.,a wO jYfhka >k jQ ta.d iys; fm is
myl .sf,k m ;sria j ;nkak' b;s jQ fm ish ;=< wvx.= ta.d udOHfha
.sf,k fia b;s hlv weKh ;sria j ;nkak'
iaj,am f,djlska ta.d udOHh >k tla tla f,day wjg jQ m%foaYj, jK
mhdi we;s u wdrN fjhs' kla muK ;nd kslaIK igyka lr .kak'
ie( hq(
ta.d djKh kegf W;=rd hkakg bv fkd h hq;= hs' fmdgEish f*ihkhs
djKh isref ;jrd .ekSfuka j<lskak'
54

mlaIK wxlh ( 40

ksl,a yd fldm oHq;a f,daydf,amkh


wfmalaIs; bf.kq M,(
1' ir, m%dfhda.sl oHq;a f,daydf,amk moaO;s fhdod .kska oHq;a f,daydf,amkh
is lrhs'
jH" WmlrK yd iemehsh hq;= ;;a;aj (
lrhla
wegr
p,H m%;sfrdaOl ^Odrdj ilia lr .ekSug&
neg
;U oHq;a f,daydf,amkh
CuSO4.5H2O (200 - 250) g" idka H2SO4 (15 - 25) cm3 yd fc,ka b;d
iaj,amhla c,h 1 dm3 ys jKh lrkak'
iqiq WIaK;ajh 20 - 40 0C
Odrd >k;ajh 20 - 50 mA cm-2
wefkdavh ( ;U f,dayh
ksl,a oHq;a f,daydf,amkh
NiSO4.7H2O 250 g" NiCl2 45 g" fndala w,h ^H2BO3& 30 g yd ielka
iaj,amhla c,h 1 dm3 ys jKh lrkak'
iqiq WIaK;ajh 40 - 70 0C
Odrd >k;ajh 20 - 50 mA cm-2
wefkdavh ( ksl,a f,dayh
Wmfoia (
rEm igyfka oelafjk mm:h ilia lr .kak'
oHq;a foHh lrhg f.k oHq;a f,daydf,amkhg ,la lrk NdKav lef;davh
jYfhka i lrkak'
W; Odrdjla yd iqiq WIaK;ajhla imhka oHq;a fokh is lrkak'

rEmh 40 (a)

55

mlaIK wxlh ( 41

f;dard .;a legdhk i|yd mlaId


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' c,Sh udOHfha Mg2+, Ca2+, Ba2+, Al3+, Pb2+, Fe2+, Fe3+, Ni2+, Cu2+, Zn2+ whk ykd
.ekSug ir, mlaId is lrhs'
2' whk ykd .ekSf oS tajdfha we;e ixfhda.j, djH;d ixikaokh lsu fhdod
.; yels nj m%ldY lrhs'
3' we;e legdhkj,ska djH ixlSK iEfok nj m%ldY lrhs'
4' d- f.dkqf legdhkj, jK ksCIKh lr tajd k lrhs'
jH yd WmlrK (
ue.aki
S h
s " le,aih
s " fh" weksh" f," whka^II&" whka^III&" ksl,a" fldm
yd iskala hk f,dayj, c,fha djH ,jK ^fuu ,jK wdiQ; c,fha osh lr 0.1
mol dm-3 muK idkaKhlska hq;a djK idod .kak'&
H2SO4 c,Sh djKh ^2 mol dm-3 muK jk&
NH4OH c,Sh djKh ^4 mol dm-3 muK jk&
NaOH c,Sh djKh ^4 mol dm-3 muK jk&
mlaId k< lsysmhla
ie'hq' whka^II& iy whka^III& djK ms<sfh< lrk g wdrNfha u tajd wd,sl
lrkak'
mlaIdj I
w'
Mg2+, Ca2+ yd Ba2+ ,jK djKj,ska 1 cm3 ne.ska mlaId k<j,g fjka fjka
j f.k 2 mol dm-3 H2SO4 djKfhka iaj,amh ne.ska ^1 cm3 muK& tajdg tl;=
lr Y% lrkak' kslaIK jd;d lrkak'
mlaIdj II
w'
Al3+ yd Pb2+ ,jK djKj,ska 1 cm3 ne.ska mlaId k<j,g fjk fjk u f.k
tajdg 2 mol dm-3 H2SO4 djKfhka 1 cm3 muK tl;= lr Y% lrkak' kslaIK
igyka lrkak'
wd' Al3+ yd Pb2+ ,jK djKj,ska 1 cm3 muK ne.ska mlaId k<j,g fjk fjk u
f.k 4 mol dm-3 NaOH djKh x jYfhka tl;= lrkak' wjlafIamhla ,enqKq
miq j o jemqr m%;sldrlh tl;= lrkak' kslaIK igyka lr .kak'
mlaIdj III
w'
Fe2+, Fe3+, Ni2+, Cu2+ yd Zn2+ c,Sh djKj,ska 1 cm3 ne.ska mlaId k< fjk
fjk u f.k" 4 mol dm-3 NaOH djKh x jYfhka tl;= lr Y% lrkak'
wjlafIamhla ,enqKq miq j o m%;sldrlh jemqr tl;= lrkak' kslaIK igyka
lr .kak' ,efnk wjlafIam iys; k< r;a lrkak' kslaIK igyka lrkak'
56

wd'

Fe2+, Fe3+, Ni2+, Cu2+ yd Zn2+ c,Sh djKj,ska 1 cm3 ne.ska mlaId k< fjk
fjk u f.k" 4 mol dm-3 NH4OH djKh x jYfhka tl;= lrkak'
wjlafIamhla ,enqKq miq j o m%;sldrlh jemqr tl;= lrkak' kslaIK igyka
lrkak'

igyk (
mlaIdj I ^w& ys oS Mg2+ djKfhka wjlafIamhla fkd ,ef' Ca2+djKfhka" ;=kS
j,duh iq wjlafIamhla ^w,;djla& ,ef' Ba2+ djKfhka >k iq wjlafIamhla
,ef' djKfhka >k iq wjlafIamhla ,ef' ^CaSO4 ys Ksp 9.0 10-4 mol2 dm-6
jk w;r BaSO4 ys Ksp 1.0 10-10 mol2 dm-6 f' f w.h weiqka by; kslaIK
meyeos,s lrkak'&
mlaIdj II ^w& ys oS c,Sh Al3+j,ska wjlafIamhla fkd ,efnk w;r c,Sh Pb2+ j,ska
iq wjlafIamhla ,ef' ^PbSO4 ys Ksp 2.0 10-8 mol2 dm-6&
mlaIdj II ^wd& ys oS c,Sh Al3+ iy Pb2+ hk foflka u iq wjlafIam ,ef' Al3+ fok
wjlafIamh" jemqr NaOHj, osh meyeos,s djKhla fohs' by; mlaIKj,g
wod< ;=,s; ilrK ,shkak'
mla I dj III ^w& ys oS c,S h Fe 2+, Fe3+, Cu2+ yd Ni2+j,s k a jemq r fida h
yhsfrdlaihsj, wdjH ^iar& wjlafIam ,ef' tajdfha jK fudkjd o@ wod<
m%;sl%shd meyeos,s lr oSug ;=,s; ilrK ,shkak'
r;a lrk g Fe (OH)2 iy Cu (OH)2 wjlafIamj, jK fjkia f' fuu jK
fjkia l fudkjd o@ fuu jK mhdi meyeos,s lr oSug ;=,s; ilrK
,shkak'
c,Sh Zn2+j,ska ,efnk iq wjlafIamh jemqr Na OH ys oshe meyeos,s djKhla
,ef' fuhg fya;=j ;=,s; ilrK u`.ska myod fokak'
mlaIdj III ^wd& ys oS ish whk djK wjlafIam fohs' wefudakshd djKh jemqr
tl;= lsf oS my; oelafjk kslaIK ,ef'
Fe(OH)2(s) jKh fkd f'
Fe (OH)3(s) jKh fkd f'
Cu (OH)2(s) jKh ;o ks,a djKhla ,ef'
Ni(OH)2(s) jKh ks,a meye;s djKhla ,ef'
Zn(OH)2(s) jKh wjK djKhla ,ef'
^wod< m%;sl%shd meyeos,s flfrk ;=,s; ilrK ,shkak'&

57

mlaIK wxlh ( 42

f;dard .;a wekdhk i|yd mlaId lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' c,Sh djKfha fya,hsv whkj, m%;sl%shd wkdjrKh lr .kshs'
2' is,aj fya,hsv u; ;kql khsla w,fha l%shdj ia;r lrhs'
3' ;kql c,Sh wefudakshdys is,aj fya,hsvj, djH;dj mlaId lrhs'
yd S2- whk wkdjrKh lr .kshs'

4' c,Sh djKfha we;s


5'
6'
7'
8'

c,Sh udOHfha we;s


yd
whk wkdjrKh lr .kshs'
uqla; jk ldnka vfhdlaihs jdhqj wkdjrKh lr .kshs'
icl k< Nd;fha l=i,;dj ,nd .kshs'
wjlafIamKh u`.ska f*diaf*a whk wkdjrKh lr .kshs'

fya,hsv whk ykd .ekSu


jH yd WmlrK (
c,Sh Cl-, Br- yd I- whkj, 0.10 mol dm-3 djK ^wkqrEm fidah" fmdgEish
fyda wefudaksh ,jK jKh lsfuka ms<sfh< lrk ,o&
0.10 mol dm-3 is,aj khsf djKh
;kql khsla w,h
1.0 mol dm-3 c,Sh wefudakshd djKh
mlaId k<
Wmfoia (
fya,hsv djKj,ska 1 cm3 muK jk fjk u mlaId k<j,g f.k my;
oelafjk mlaIK is lrkak'
djKhg ;kql khsla w,fhka x lsysmhla tl;= lr" is,aj khsf
djKfhka 1 cm3 la muK tl;= lrkak'
by; wjlafIamhg x jYfhka wefudakshd djKh tla lrkak'
igyk (

by; o;a; mok lr .kska AgCl, AgBr yd AgI wjlafIamj, wefudakshdys


djH;dj meye,s lrkak'
is,aj fya,hsv ;kql khsla w,fha wdjH h' ta uka o@
58

yd S2- whk ykd .ekSu


wjYH jH yd WmlrK (
Na2SO4, Na2SO3 yd Na2S ^fyda wkqrEm fmdgEish ,jK&
;kql c,Sh NaOH djKh
;kql yhsfrdlaf,dala w,h
;kql khsla w,h
0.01 mol dm -3 Ba2+(aq) djKh
0.01 mol dm -3 Ni2+(aq) yd Cu2+(aq) djK
mlaId k<
Wmfoia(
tla tla whk djKfhka 1 cm3 muK mlaId k<j,g f.k my; oelafjk
mlaId is lr kslaIK jd;d lrkak'
j.=j 42 (a)
djKh

mlaIdj

kslaIKh

Ba2+ djKfhka 1 cm3 la muK tl;= lrkak'


wk;=re j ;kql khsla w,h tla lrkak'
Ba2+ djKfhka 1 cm3 la muK tl;= lrkak'
wk;=re j ;kql khsla w,h tla lrkak'
;kql yhsrlaf,dala w,h tl;= lrkak'
wk;=re j Cu2+ djKh tla lrkak'
;kql yhsfrdlaf,dala w,h tl;= lrkak'
wk;=re j Ni2+ djKh tla lrkak'

igyk (
BaSO3 ;kql khsla w,fha jKh jk uq;a" BaSO4 ;kql khsla w,fha
wdjH h' ta uka o@

Ni2+ whk tys i,a*hsvh f,i wjlafIam jkafka Ndial udOHfha muKs' tfy;a
Cu2+ whk Ndial fuka u wd,sl udOHfha o i,a*hsvh f,i wjlafIam f'
59

by; o;a; mok lr .kska fuh meye,s lrkak'

c,Sh djKfha wvx.=


jH yd

yd

whk ykd .ekSu

WmlrK (
wdikak f,i 1.0 mol dm-3
yd
whk djK
idka i,a*shqla w,h
;kql khsla w,h
1.0 mol dm-3 Fe2+ c,Sh djKhla
weksh l=vq
idka fidah yhsfrdlaihs djKh
idka yhsrlaf,dala w,h
weks,Ska fyda p - weuhsfkdi,af*dksla w,h
r;= ,suia lvodis
whsia leg
fla;= ma,dial=jla
WIaK;ajudkhla

Wmfoia (

whk
khsrhs djKfha 1 cm3 g muK ;kql yhsfrdlaf,dala w,h 1 cm3 la muK
tl;= lr isis,a lrkak' ^0 - 5 0C muK& Y%Khg weks,Ska tl;= lr laIdh lsu
i|yd fidah yhsfrdlaihs tla lrkak' wk;=re j *Sfkd,a tl;= lr ^wEu&
kslaIKh lrkak'
p - weuhsfkdi,af*dksla w,h Nd; l< fyd;a isis,a lsu wkjYH h'

c,Sh khsf djKfha 1 cm3 la f.k w; ms<sfh, l< Fe2+ (aq) whk
djKhlska 4 cm3 la muK tl;= lr" idka i,a*shqla w,h 3-4 cm3 la mlaId
k<fha ;a;sh f.a fifuka tl;= lrkak' ^Uqre j,h mlaIdj&

yd
whk
fyda
fyda
yd
whk Y%Khl c,Sh djKhlska 1 cm3
muK f.k thg weksh l=vq$iskala l=vq$fvjvd Y% f,dayh iaj,amhla yd
idka fidah yhsfrdlaihs djKh tl;= lrkak' wjYH k djKh u|la
WKqiq lrkak' msg jk jdhqj" fkia, m%;sldrlfhka fm`.ejQ lvodishlska
fyda f;;a r;= ,suia m;%hlska mlaId lrkak'
wod< m%;sl%shd idlPd lrkak'

60

whk ykd .ekSu


jH yd

WmlrK (
c, djH >k ldnfkaghla ^Wod( Na2CO3&
yqkq hr
;kql yhsfrdlaf,dala w,h
c,Sh fh laf,darhs fyda le,aish laf,darhs djK
icl k<hla
mlaId k<hla

Wmfoia (
mlaId k<hlg >k ldnfkagh 0'5 g la muK f.k ;kql yhsfrdlaf,dala
w,h tl;= lrkak' icl k<h Nd; lr" msg jk jdhqj blaukska yqkq
hrg hjkak' jemqr jdhqj yqkq hrg heu wLKav j is lrkak'
ldnfkag whk djKhg BaCl2$CaCl2 tl;= lrkak'
by; ,efnk M,hg ;kql khsla w,h tl;= lrkak'
kslaIK jd;d lrkak'
by; m%;sl%shd i|yd ;=,s; ilrK ,shd kslaIK i|yd fya;= meye,s lrkak'

whk ykd .ekSu


jH yd

WmlrK (
1.0 mol dm-3
fyda
fyda
-3
1 mol dm fh laf,darhs djKh
;kql khsla w,h

whkj, c,Sh djK

Wmfoia (
f*diaf*a whk djKfhka 1 cm3 muK f.k" fh laf,darhs djKfhka
1 cm3 la muK tl;= lrkak'
by; ,efnk M,hg ;kql khsla w,h tl;= lrkak'
kslaIK jd;d lrkak'

61

mlaIK wxlh ( 43

ixY=oaO djl$djl Y%K Nd;fhka mqkiaMlSlrKh


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' w`.=re Nd; lsfuka ixY=oaO lr miq j ixY=oaO djl$djl Y%K Nd;fhka
mqkiaMlSlrKh lsf l=i,;dj ,nd .kshs'
jH yd WmlrK (
2 g ie,sis,sla w,h ^fjf<| fmdf<ys we;s idh j.hlska
b;d iaj,amhla yd Y% lr imhkak&
i;a;aj w`.=re
fmryka mqkS,hla
uoHidr
fmryka lvodis
Wmfoia (
wm;% ie,sis,sla w, ksheh i;a;aj w`.=re 1 g la iu`. Y% lrkak' th 84]
c,Sh uoHidr djK wju mudjl h lrkak' ^t g >k l,dmfha w`.=re mj;S'&
bka miq Y%Kh c, ;dmlhl ;nd 65 - 70 0C WIaK;ajhlg ks;a;= 15 - 20 muK
r;a lrkak' Y%Kh WKqiq j ;sh u fmryka lvodishla u`.ska fmrd fmrkh
isis,a ug bv ykak' t g ie,sis,sla w,h mqkiaMlSlrKh f'
mqkiaMlSlrKh l< ksheh iu`. wdrNl kshefha iajNdjh ii|kak'
igyk (
fuu mlaIdj i|yd jemqr w`.=re Nd; fkd lrkafka wehs@
f i|yd uoHidr iy c,h Y%Khla Nd; lrkafka wehs@
mqkiaMlSlrKh i|yd djKhla f;dard .kafka l=uk uQ,Ouhla mok lr
f.k o@
mlaIK wxlh ( 44

wdydr jH ksheoshl f;;uk m%udKh


mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' fok ,o wdydr jH ksheoshl f;;uk m%udKh ksKh lsu i|yd Ndr;sh
id:l f,i Nd; lrhs'
Wmfoia (
udI fnda.hl ^Wod ( mmamq" lv," uqx weg" lms& fyda l=`M nvq jHhl fyda
^Wod' lrdnq ke" .ia" ly& ksheoshla
WIaK;ajudkhla
odylhla
jxf.hla yd fuda,la
62

fm oSishla fyda fldajla


;=,djla ^f;-o~q" ridhksl fyda bf,lafg%dksl&
WIaK;ajh ieleish yels Wkla fyda ishq je,sj,ska hq;a je,s ;dmlhla ^t n
Wklaa fkdue;s k&
Wmfoia (
wdydr ksheosfhka 10 g la muK jfkys ,d fudaf,ka fldgd l=vq lrkak'
msis" he<s fm oSishl ialkaOh ksjeros j lsrkak' l=vq lr .;a wdydr
ksheosfhka 5'00 - 6'00 g w;r m%udKhla thg tl;= lr ta iu`. fm oSisfha
ialkaOh ksjeros j lsrkak' ^fuhska f;;a wdydr ksheosfha ialkaOh ,ef'&
wdydr ksheosh iys; fm oSish Wk ;=< ;nd WIaK;ajh 105 0C g ilikak'
wdydr ksheosh Wk ;=< wju jYfhka ks;a;= 30la ;nkak'
fm oSish bj;g f.k" ldur WIaK;ajh f;la isis,a jk ;=re ks;a;= 10la muK
fvisflagrhla ;=< ;nd h<s ialkaOh lsrkak'
fm ish kej; Wk ;=< ks;a;= 10la muK ;nd isis,a ug bv yer ialkaOh
lsrkak'
ialkaOfhys ;j rg;a wvq ula olakg ,efnf;d;a" oSih
s Wk ;=< fmr WIaK;ajh
hgf;a u`o f,djla ;nd kej; lsrkak' ksh; ialkaOhla olakg ,efnk f;la
fuh is lrkak'
Tn f.a m%;sM, Nd; lr" f;;a wdydr ksheosfha we;s f;;uk m%udKfha ialkaOh
.Kkh lrkak'
wdydr ksheosfha f;;uk m%udKh m%;sY;hla f,i m%ldY lrkak'
oHd.drfha Wkla fkdue;s k my; oelafjk l%uh wkq.ukh lrkak'
wdydr ksheosh we;s fm oSish je,s ;dmlhl ;nd ks;a;= 30la muK 105 0C
WIaK;ajhg r;a lr lsrkak' ksh; ialkaOhla ,efnk ;=refuh h<s h<s;a is
lrkak'
wdydr ksheh
WIaK;ajudkh

xxxx

fm ish
je,s
f,day nk

;dmh

rEmh 44 (a)

igyk (
WIaK;ajh 105 0C g jvd by< fkd hEug j. n,d .; hq;af;a wehs@
ksh; ialkaOhla ,efnk ;=re ksheosh wod< WIaK;ajh hgf;a r;a ug ;eh
hq;af;a uka o@
by; ia;r lrk ,o l%uh" CuSO4.5H2O jeks ic, ,jKhl wvx.= c, m%udKh
ksKh lsu i|yd Nd; l< yels o@
63

mlaIK wxlh ( 45
fh laf,darhs iy i,a*shqla w,h w;r m%;sl%shdj ^wjlafIam Wi uekSu&
wfmalaIs; bf.kq M, (
1 m%;sl%shdf oS we;s jk h .=Khl fjkia u wkqj m%;sl%shl w;r ujq, wkqmd;h
mlaIKd;aul j fidhhs'
2 m%ia;dr we|Sf iy m%ia;dr jgyd .ekSf yelshdj jOkh lr .kshs'
3 wjlafIamK l%uh Nd; lr idkaKh fkd okakd i,a*shqla w, djKhl
idkaKh ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
0.5 mol dm-3 fh laf,darhs djKhla
0.5 mol dm-3 i,a*shqla w, djKhla
tl u wNHka;r IalNfhka hq;a mlaId k< oyhla
hqfrgq fyda l%udxls; msfmgq 2la

Wmfoia (
mlaId k< 1 - 10 olajd wxlkh lrkak' my; j.=f oelafjk mos wod< djK
mud hqfrgq fyda l%udxls; msfmgq wdOdrfhka uek Y% lrkak'
j.=j 45 (a)
mlaId k< wxl

10

0.5 mol dm-3


fh laf,darhs
mudj$ cm3

10

0.5 mol dm-3


i,a*shqla w,
mudj$cm3

fuu mlaId k< fyd|ska fid,jd wjlafIam ;ekam;a u i|yd tajd isria j isk
fia oskla muK ;nkak'
f wkaoug i,a*shqla w, mudj ksh; j ;nd fh laf,darhs mudj
fjkia lrka mlaIKh ;j rg;a lrkak' f i|yd j.=j 45 (a) Nd; lrkak'

64

j.=j 45 (b)
mlaId k< wxl

10

10

0.5 mol dm-3


fh laf,darhs
mudj$cm3
0.5 mol dm-3
i,a*shqla w,
mudj$cm3

j.=j 45 (b) ys oelafjk wkaoug mlaIKh l< g ,efnk wjlafIamfha Wi"


tla l< i,a*shqla w,h mudjg tfrys j m%ia;dr .; l< fyd;a" my;
wdldrfha m%ia;drhla ,ef'
wjlafIamfha
Wi$cm

rEmh 45 (a)

10

0.5 mol dm-3


i,a*shqla w,
mudj$cm3

f m%ia;drh weiqka Wmu wjlafIamh ,efnk uq,a wjia:dj fidhd .; yels


h'
igyk (
mlaId foflka u fjk fjk u Wmu wjlafIam m%udKhla iEoS we;s m<uq jk
mlaId k<h Tn f;dard .kafka fl fia o@ ^wjlafIam m%udKh" wjlafIam Wig
wkqf,dau j iudkqmd;sl nj Wml,amkh lrkak'&
wjlafIam u Wmu jYfhka is we;s wjia:d kslaIKh lrkak' thska
m%;sl%shd Wmu f,i m%;sl%shd we;s ujq, wkqmd;h ,nd .kak' fuu ujq,
wkqmd;h iafgdhslsfhda;sl wkqmd;h f,i ykajkq ,ef'
m%;sl%shdfjka miq 3 jk iy 7 jk k< ;=< ;sfnk djKj, b;s we;s m%;sl%shl
ykd .kafka fl fia o@
65

ie'hq'
fuys oelajQ wdldrhg ika;; p,k l%uh fhdod iafgdhslsfhda;sl wkqmd;h
m%dfhda.sl j fif oS 2(1 wkqmd;hg jvd je wkqmd; i|yd ^Wod( 3(1" 4(1 jeks&
th is lsug wmyiq;djla we;s f' Bg fya;=j ta i|yd fhosh hq;= mlaId k<
ixLHdj wl u" fhosh hq;= djK mud mlaId k<j, Od;dj blaujd hEu
hk m%dfhda.sl .eg u;= u hs'
fuhg ieula f,i ika;; p,k l%uhg u|la fjkia iuia; djK mudj
ksh; j ;nd .kska" m%;sl%shl djK foflys ujq,Nd. p,kh lr m%;sl%shdf
iafgdhslsfhd;sh ksKh l< yels l%uhla we;' Wod ( f, khsf iy
fmdgEish laf,darhs w;r iafgdhslsfhda;sl wkqmd;h fuu l%ufhka fiu
i,luq'
j.=j 45 (c)
mlaId k< wxlh
1 mol dm-3
f, khsf
mudj$ cm3
2 mol dm-3
fmdgEish
laf,darhs
mudj$ cm3

10

11

10

11

11

10

by; mlaIKh is lr wjlafIamj, Wi ,nd f.k" djK ixhq;sh iu`. m%ia;dr


.; l< g my; oelafjk wdldrfha m%ia;drhla ,ef'

wjfCIam
Wi$cm

1 mol dm-3
f,
khsf$cm3

10

11

1 mol dm-3
fmdgEish
laf,darhs$cm3

11

10

rEmh 45 (b)
66

ixhq;sh

12

Wmu wjlafIamh ,enQ k<hg fhdok ,o m%;sl%shl ujq, w;r wkqmd;h" m%;sl%shdf
iafgdhslsfhda;sl wkqmd;h f'
mlaIKh II
wjYH jH yd WmlrK (
5 mol dm-3 jQ BaCl2 djK 100 cm3 la
5 mol dm-3 jQ H2SO4 djK 100 cm3 la
idkaKh fkd okakd H2SO4 djKh 50 cm3 la ^tys idkaKh 1-5 mol dm-3
mrdifha meje;sh hq;= h'&
rE,la ^fikagr" ,sgr ,l=Kq lrk ,o&
Wmfoia(
fok ,o 5 mol dm-3 jQ H2SO4 djK fldgia ;kql lsfuka 1 mol dm-3 "
2 mol dm-3 " 3 mol dm-3 yd 4 mol dm-3 djK 100 cm3 ne.ska ms<sfh< lr .kak'
my; j.=f i|yka m djK Y% lrkak' wjlafIamh ;ekam;a ug bv yer Wi
uek .kak'
j.=j 45 (d)
k<h
5 mol dm-3 jQ

BaCl2 djKh
mudj$cm3
H2SO4
w, mudj$cm3

1 mol dm-3

2 mol dm-3

3 mol dm-3

4 mol dm-3

5 mol dm-3

idkaKh
fkd
okakd

i,a*shqla w, idkaKhg t j wjlafIam Wi m%ia;dr .; lrkak'


wjlafIamfha Wi $ cm

wxl 6 k<h i|yd

H2SO4 idkaKh$ mol dm-3

rEmh 45 (c)
m%ia;drfha olajd we;s m idkaKh fkd okakd djKfhka ,o wjlafIamfha
Wig wkqrEm idkaKh ,nd .kak'
67

mlaIK wxlh ( 46

whka^III& whk iu`. ie,sis,sla w,fha m%;sl%shdj


^jK;sh- oDYH l%uh&
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' ixlSKfhys jKfha ;Sj%;dj whka^III& idkaKhg iudkqmd; jk nj m%ldY
lrhs'
2' ixlSKfhys jKfha Wmu ;Sj%;dj u; m%;sl%shdf iafgdhslsfhda;sh ksKh
lrhs'
3' t u`.ska wjYH ixlSKfha iQ;%h ,nd .kshs'
4' kE u jKj;a ixfhda.hl c,Sh djKhl oS idkaKh jK;sl WmlrK
Nd; fldg myiqfjka fih yels nj m%ldY lrhs'
jH yd WmlrK (
wefudaksh f*la i,afma [(NH4)2SO4Fe2(SO4)3. 24H2O] ,jKh
^0.001 mol dm-3 Fe3+djKhlska 250 cm3&
0.01 mol dm-3 ie,sis,sla w,h 250 cm3
0.001 mol dm-3 ie,sis,sla w,h 250 cm3
fu;fkda,a 50 cm3
mqkS," hqfrgq" kq ird" mud;sl ma,dial=
yrialv fCIa;%M, iudk mlaId k< kjhla
Wmfoia (
hqfrgqj Nd;fhka" j.=j 1 yd 2 ys oelafjk m" k<j,g wod< djK tl;=
lrkak'
j.=j 46 (a)
1

1'0

2'0

3'0

4'0

5'0

6'0

7'0

8'0

9'0

0.001 mol dm-3


ie,sis,sla w,
djK mudj$cm3

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

c, mudj$cm3

9'0

8'0

7'0

6'0

5'0

4'0

3'0

2'0

1'0

mlaId k< wxl


-3

0.001 mol dm

Fe3+ whk
djK mudj$cm

68

j.=j 46 (b)
mlaId k< wxl
0.001 mol dm-3
Fe3+

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

5'0

1'0

2'0

3'0

4'0

5'0

6'0

7'0

8'0

9'0

9'0

8'0

7'0

6'0

5'0

4'0

3'0

2'0

1'0

djK mudj$cm

0.001 mol dm-3


ie,sis,sla w,
djK mudj$cm3

c, mudj /cm3

46 (a) yd 46 (b) j.= wkqj djK Y% l< miq ta ta mlaId k<j, wvx.= Y%Kj,
jK ;Sj%;dj msfh weiska kslaIKh fldg" iudk jK ;Sj%;dj we;af;a l=uk
k<fha isg oe hs igyka lrkak'
igyk (
46 (a) yd 46 (b) j.= wkqj ,enqKq kslaIKj,ska mlaId k< wxl 5 yd bka miq
j we;s ish k<j, jK ;Sj%;dj iudk nj meyeos,s fjhs'
wxl 5 ork k<fha we;s djKj, ujq, m%udKh .Kkh lrkak' tu ujq, w;r
wkqmd;h u`.ska Fe3+ whk yd ie,sis,sla w,h w;r m%;sl%shdf iafgdhslsfhda;sh
,ef' t u`.ska whka^III& ie,sisf,a whkfha iQ;%h o my; oelafjk wdldrhg
oelah yels h'
OH
OH

COOH

2+

Fe
+ Fe3+

+ H+

O
C

o
fuys oS Wmu jKh iys; k<h f;dard .kafka msfh weiska jK ieie|Sfuks'
tfy;a jK ;S%j%;dj uekSu i|yd jK;sl WmlrK Nd; l< g jvd ksrjoH
mdGdxl myiqfjka ,nd .; yels h'

69

mlaIKhg wod< djK ms<sfh< lsu (


wefudakshf*la i,af*a ^f*la we,& ,jKh 12 g la ksjeros j lsrd f.k
;kql H2SO4 10 cm3 muK fhdod yels ;dla osh lr .kak' bka miq thg tu
w,fhka u 150 cm3 muK tl;= lr kgjkak' ^f i|yd lrhla fhdod
.kak'& djKh isis,a ug yer th 250 cm3 mud;sl ma,dial=jlg oukak'
lrhg c,h iaj,amhla oud fyd|ska l,;d th mud;sl ma,dial=jg oukak'
bka miq 250 cm3 ,l=K f;la c,h oukak' fuys oS ,efnkafka 0.01 mol dm-3
djKhls' msfmgqjla Nd; lr" fuhska 25.00 cm3 la bj;g f.k" th 250 cm3
jQ mud;sl ma,dialj
= lg oud" 250.00 cm3 ,l=K f;la c,h mqrjd ;j;a djKhla
idod .kak' t g ,efnkafka 0.001 mol dm-3 jQ Fe3+ whk djKhls'
ie,sis,sla w,h 3'45 g la ksje/os j lsrd" thg fu;fkda,a 50 cm3 muK fhdod
fyd|ska osh lr .kak' bka miq thg 150 cm3 muK c,h oud" 250 cm3 jk ;=re
kej; fu;fkda,a oud djKh idod .kak' t g ,efnk 0.1 mol dm-3 djKfhka
1.0 cm3 f.k" 100 cm3 olajd c,fhka ;kql lsfuka 0.001 mol dm-3 jQ
ie,sis,sla w, djKhla ,ef'
ie'hq ( f*la we, Nd; lr idok whka^III& djKh osklg fmr idod ;eu" jvd
fhda.H fjhs' ta" wd,sl f*la we, c,fha h u fika is jk ksid hs'
ie,sis,sla w, djKh iEosh hq;af;a mlaIKh wdrN lrk wjia:df oS h'
fuhg fya;=j fu;fkda,a jdIam u;a iu`. u ie,sis,sla w,h kej; wjlafIam
uhs'
mlaIK wxlh ( 47

fmdgEish whf Nd; lr ;fhdai,af*a djKhl


idkaKh mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' frfvdlaia m%;sl%shdj, m%dfhda.sl Nd; ms<sn| wOHhkh lrhs'
2' whfvd;sl wkqudmkj,g wod< l=i,;d jOkh lr .kshs'
jH yd

WmlrK (
fmdgEish whf
fmdgEish whvhs
fidah ;fhdai,af*a
djH msIagh
wdiQ; c,h
fidah ldnfka fyda laf,dafrdf*da

;=,djla
msfmgqjla
kq irdjla ^100 cm3&
hqfrgqjla
wkqudmk ma,dial=
mud;sl ma,dial=jla

Wmfoia (
fidah ldnfka fyda laf,dafrdf*da fyda iaj,amhla tl;= lrk ,o" wdikak
70

jYfhka 0'1 mol dm-3 fidah ;fhdai,af*a djKhla ms<sfh< lr .kak'


idkaKh 0'02 mol dm-3 muK jQ fmdgEish whf djKhla ms<sfh< lrkak'
^msis" h<s fmdgEish whf 1'10 g muK ksjeros j lsrd f.k" mud;sl
ma,dial=jlg tla lrkak' thg wdiQ; c,h iaj,amhla tl;= lr thska >kh
jKh lr bka miq 250'00 cm3 f;la wdiQ; c,fhka ;kql lrkak'&
msfmgqjla Nd; lr by; fmdgEish whf djKfhka 25'00 cm3 la wkqudmk
ma,dial=jlg tla lrkak'
fmdgEish whvhs 1g la muK o" 1'0 mol dm-3 i,amh
s
q la w, djKfhka 20 cm3
la muK o" ma,dial=jg tl;= lr >kh jKh jk ;=re l,;kak'
fok ,o fidah ;fhdai,af*a djKh iu`. ksoyia jk whka wkqudmkh
lrkak'
wkqudmk ma,dial=f we;s djKh ,d ly meyehla .kakd g" djKh wiQ; c,h
200 cm3 lska muK ;kql lrkak'
w; ms<sfh< lrk ,o msIag djKh 2 cm3 la djKhg tl;= lr ks,a meyeh
wjK jk ;=re wkqudmkh is lrkak'
;j;a t n fmdgEish whf djK mudjla uek wkqudmkh kej; is
lrkak'

igyk

wkqudmk ma,dial=jg i,a*shqla w,h tl;= l< hq;af;a wehs@


msIag djKh" w; ms<sfh< l< tlla h hq;af;a wehs @
msIag djKh tl;= lsf w:h l=ula o@
msIag djKh" wkqudmkh wdrNfha fkd j" djKh ,d ly meyehla .ekSug
miq j tl;= l< hq;af;a uka o@
msIagh tl;= lsug fmr djKh wdiQ; c,fhka ;kql l< hq;af;a wehs@
fidah ;fhdai,af*a djKh ms<sfh< lsf tl;= lrkq ,nk fidah
ldnfkaj, fyda laf,dafrdf*daj, ldhh l=ula o@
mlaIK wxlh ( 48

lvodis jKf,aL Ys,amh Nd;fhka


jKl fjka lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' lvodis jKf,aL Ys,amh Nd;fhka Y%Khl ixrpl fjka l< yels nj m%ldY
lrhs'
2' ixrpl fjka u" ixfhda.j, ip, yd wp, l,dmj, Nd. ix.=Klj, fjki
u; / mj;sk nj m%ldY lrhs'
jH yd

WmlrK (
lelEre k<hla
rn wenhla ^ueka m,k ,o&
fmryka lvodis fyda ;Ska; fmdjk lvodis
Ydl m;% lsysmhla
71

jxf.h yd fuda,
t;fkda,a
flaIsl k< lene,a,la

1234567890123
1234567890123
1234567890123
1234567890123
1234567890123

wenh
lelEre k<h
fmryka lvodis
mh
laf,dafrd*s,a
ksii
a drlh
t;fkda,a + c,h

rEmh 48 (a)
Wmfoia (
.ska 15 cm la muK jQ o" m<,ska 1'5 cm3 la muK jQ o" fmryka lvodis mhla
f.k tys tla fl<jrla ;=vla f,i lmd .kak
Ydl m;% lsysmhla jfka oud c,h yd t;fkda,a iaj,amhla iu`. wUrd .kak'
Ydl hqI fmrd idka fmrkhla ,nd .kak'
flaYsl k<hl wdOdrfhka" fuu idka fmrkfhka |la" fmryka lvodis mfha
;=fvys isg 3 cm muK ka" lvodis mh u; ;jrkak'
t;fkda,a yd c,h Y%Khlska iaj,amhla lelEre k<hg oud rEm igyfka
oelafjk m WmlrKh wgjkak' fuys lvodis ;=v djKh ;=< .s,S ;sh hq;=
f'
djl fmruqK lvodish f.a by< ke`. by< fl<jrg im j;a u" lvodis mh
bj;g f.k mjfka h<d .kak'
igyk (
flaYdlIKh lrK fldg djlh lvodish f.a by<g .uka lsf kshefha
wvx.= ixrpl o ta iu`. by<g p,kh f' tajdfha Nd. ix.=Klj,g wkqj
fuh is jkqfha tlsfklg fjkia f.j,sks'
fuys wp, l,dmh l=ula o@
fuys ip, l,dmh l=ula o@
jKl .uka l< r" tajdfha Nd. ix.=Kl yd tajdfha Rf w.h w;r inkaO;dj
l=ula o@
O ixhq;sfhka hq;a t;fkda,a - c,h Y%K Nd; lr t u`.ska jKl fjka jk
wdldrh ixikaokh l< yels h'

72

mlaIK wxlh ( 49

mudj wkqj jdhqf.da,fha Tlaiscka m%;sY;h


mlaIKd;aul j ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' mudj wkqj jd;fha Tlaiscka m%;sY;h ksKh lsf wjfndaOh yd l=i,;dj
,nd .kshs'
l%uh I (
jH yd WmlrK (
lelEre k<hla
mlaId k<hla
rn wenhla
icl k<hla
idka wefudaksh laf,darhs djKhla
msis ;U l oe,la ^8 cm 3 cm&
wefudakshd djKhla
10 cm3 kq is,skavrhla
100 cm3 kq is,skavrhla
Wmfoia (

A lelEre
k<h
mrSCId
k<h

rEmh 49 (a)
ldur WIaK;ajfha mj;sk idka wefudaksh laf,darhs djKhlska 10.0 cm3
A lelEre k<hg .kak' ;U l oe, lelEre k<fha ueo isr lrkak' B
mlaId k<hg c,Sh wefudakshd djKh 15 cm3 muK oukak' icl k<h
iys; wenh A k<hg ;oska i lr ksoyia fl<jr wefudakh
s d djKfha .s,j
a kak'
;U l oe, wefudaksh laf,darhs djKfhka ka g fiafok fia WmlrK
73

lg,h fika fid,jkak' l f,djlg miq is jk jK mhdih


kslaIKh lrkak' moaO;sh kej; kej; fi,ef oS tu jKfha fjkila is
f o@ ^wefudakshd djKh icl k<h Tiafia B isg A fj; .,k nj
fmfka'&
fuys oS A k<fha jQ djKh ;o ks,a meyehg yefrk nj kslaikak' kd 10la
muK fid,jk g tu djKfha jKh kej;;a wvq ug mgka .kS' t g
icl k<h ;=<ska A fj; wefudakshd djKh .e,Su wjika we;' bka miq
B k<h bj;a fldg" icl k<fha we;s djKh imQKfhka u A k<h ;=<g
.,d hEug i,iajkak' tu uq`M djK mudj u uek .kak'
;U oe, iys; lelEre k<h c,fhka mqrjd icl k<h iys; wenh thg i
lrkak' lelEre k<h iy icl k<h uq`Mukska u c,fhka mqrjd tu c,
mudj o uek .kak' Tf mdGdxl fu fia igyka lrkak'
1 lelEre k<h + icl k<fhys uq`M mudj
} V1cm3
2 uq,ska .;a wefudaksh laf,darhs djKfhys mudj
} 10.0 cm3
3 mlaIKh wjidkfha oS k<h ;=< jq imQK djK mudj } V2cm3
ie'hq ( WmlrK lg,h mlaIKh lrk ld,h ;=< oS jdhqfrdaOl j ;sh hq;= h'
igyk (
fuys oS isr lr .;a jd; mudf wvx.= Tlaiscka imQKfhka u bj;a l< hq;=
h' th lrkafka fl fia o@ Tlaic
s ka" f,dayhla iu`. m%;l
s h
s% d lsug ie,eiafuks'
fuu mlaIKfha oS fldm f,dayh fhdod f.k we;' Bg fya;=j l=ula o@
ue.akSish jeks l%shdYS,S f,dayhla Nd; l< fyd;a myiqfjka Tlaiscka iu`.
m%;sl%shd lr ue.akSish Tlaihs idohs' tfy;a jd; mudf we;s Tlaiscka
imQKfhka u ue.aki
S h
s iu`. m%;l
s h
s% d lsug k" f,dayh u; iEKq Tlaihs
mg,h bj;a l< hq;= hs' t fia k ue.akSish Tlaihs Ndial Tlaihsvhla ksid
k<h ;=< w,hla fhosh hq;= h' fuys oS w,hla fjkqjg wd,sl djKhla jk
wefudaksh laf,darhs Nd; lrkafka wehs@ ue.akSish jeks m%;sl%shdYS,S f,day
fhj fyd;a w,h iu`. m%;sl%shd lr jd; mudjg yhsrcka jdhqj o tla lrhs'
w,h iu`. m%;sl%shd lr yhsrcka fkd fokafka l=uk f,day o@
oHq;a ridhksl fY%aKsfha yhsrckaj,g my<ska we;s fldm fhdod .; yels h'
fuys oS fldm fhdod .ekSu iqiq wehs@
fuu fldm Tlaihs osh fuka Cu2+whk djK.; f' t g djKh ks,a
meye f' isr jQ jd; mudf wvx.= Tlaiscka fldm iu`. m%;sl%shd lrk g B
k<fhka A k<h fj; wefudakshd djKh we;=`M f' t g A k<fha we;s
djKfha ks,a meyeh je jkafka wehs@
<d ks,a
;o ks,a
jd; mudf wvx.= Tlaiscka imQKfhka u m%;sl%shd lr wjika jQ g my;
oelafjk m%;sl%shdj is jk ksid kej;;a A djKfha jKh wvq ug mgka .kS'
74

;o ks,a

wjK

t g lshqm%ia wefudaksh ixlSKh iEoS we;'


m%;sl%shd wjika jQ miq jKh wvq we;s djKh kej;;a jd;hg jD; lr ;enqj
fyd;a l=ula is f o@ kej;;a ks,a meyeh je jk nj fmfka' ta wehs@
Tn ,nd .;a mdGdxlj,ska Tlaisckaj, mudj wkqj m%;sY;h .Kkh lrkafka
fl fia o@
k<h ;=< ;snqKq jd;h mudj
} V1- 10 cm3
tu jd;h mudf jQ Tlaiscka m%udKh
} V2- 10 cm3
jd;h ksoYlfha jQ Tlaiscka m%;sY;h

f mlaIKfha oS is h yels fodaI fudkjd o@


l%uh II (
wjYH jH (
c, fdaKsldjla
lelEre k<hla
rn wenhla
kq irdjla
>k wefudaksh f*ria i,af*a fyda >k f*ria i,af*a
>k fidah yhsfrdlaihs
Wmfoia (

rEmh 49 (b)
75

lelEre k<h uq`Mukska u c,fhka mqrjd wenh i lrkak' wenh bj;a lr


k<fha b;s jQ c,fhys mudj uek .kak' c,h 10 cm3 uek lelEre k<h
;=<g oud thg fidah yhsfrdlaihs fm;s 5la muK tl;= lrkak' >k
wefudaksh f*ria i,af*a fyda >k f*ria i,af*a fyda o< jYfhka 3 g la muK
thg oud wenh fyd|ska i lrkak' iEfok M,fha jKh kslaIKh lrkak'
k<h ks;a;= 15l muK ld,hla ;=< fyd|ska fid,jkak'
m%;sl%shd Y%Kfha ljr fjkila olakg ,ef o@
lelEre k<h c, fdaKsldf hl=re j ;nd c,h hg oS wenh jD; lrkak'
k<h ;=< jQ j ugug l=ula is f o@ ks;a;= 2la muK t f,i ;nd j ug
iudk lr k<fhys jQ djKfha mudj uek .kak' k<fhys jQ j mudj wvq
;sf o@
Tn f.a mdGdxl fu fia igyka lrkak'
lelEre k<fha uq`M mudj
} V1 cm3
tl;= l< c, mudj
} 10 cm3
kslaIKhg miq k<h ;=< c, mudj
} V2 cm3
igyk (
lelEre k<h c,fhys hl=re j ;enQ g c, ugu by< hk nj fmfka'
bka fmkS hkafka lelEre k<h ;=< jQ jd;fhka fldgila bj;a we;s nj hs'
f*ria i,af*a" fidah yhsfrdlaihs iu`. m%;sl%shdfjka iEfok M, fudkjd
o@
ta wkqj mlaIKfha oS iEfok wjlafIamfhys ;sh hq;= he hs Tng n,dfmdfrd;a;=
h yelafla ls<s fld< mdgls'
tfy;a ,efnk wjlafIamh jvd Uqre meyehg yef' t fia jQfha f*ria
yhsfrdlaihs" f*la yhsfrdlaihs njg TlaislrKh fuks'
by; kslaIK wkqj jd;fha ixhq;sh i,lka jd;h Y%Kfhka bj;a jQ jdhqj
ljrla oe hs ks.ukh lrkak'
fuys oS Tlaisldrlh f,i l%shd lrkakg we;af;a jd;fha ljr ix>glh o@
is jk m%;sl%shdj i|yd ;=,s; whksl ilrKh ,shkak'
f*ria ,jK fjkqjg fhdod.; yels fjk;a ,jK fudkjd o@
jemqr f*ria i,af*a fhdod .kq ,nk neka ish u Tlaiscka m%;sl%shdjg
iyNd.s we;e hs Wml,amkh l< yels h' fuys oS lelEre k<h fjkqjg
m%;sldrl fnda;,hla jqj o Nd; l< yels h' jdhq fldgfiys mudj wkqj
m%;sY;h my; i|yka whqka .Kkh lrkak'
lelEre k<fha uq`M mudj
tl;= l< c, mudj
k<h ;=< jQ jd;h mudj
mlaIKhg miq k<h ;=< jQ c, mudj
jdhq mudf wvx.= jQ Tlaiscka mudj

}
}
}
}
}

t ksid jd; idm,fha jQ Tlaiscka m%;sY;h

76

V1 cm3
10 cm3
(V1- 10) cm3
V2 cm3
(V1- 10) cm3

mlaIK wxlh ( 50

c, idm,hl laIdh;dj mlaIKd;aul j ksKh lsu


wfmalaIs; bf.kq M, (
1' c, idm,hl laIdh;djg n,mdk whk m%ldY lrhs'
2' msfkd,ama;e,ska iy fu;s,a Tfka Nd; lrka is lrk wkqudmkhlska
laIdh;dj ksKh lrhs'
jH yd

WmlrK (
0.02 mol dm-3 HCl djKh
fu;s,a Tfka
c,h
hqfrgqjla
msfmgqjla
wkqudmk ma,dial=jla
mqkS,hla
hqfrgq r|jkhla
re lrhla

Wmfoia (
mlaId l< hq;= c, idm,fhka 100'00 cm3 ksjeros j uek .kak' ^msfmgqjla
ke;a k hqfrgqj Wmfhda.S lr f.k 100'00 cm3 fo jrlg uek .kak'& fuhg
msfkd,ama;e,ska iaj,amhla tl;= lr 0.02 mol dm-3 HCl djKh iu`. wkqudmkh
lrkak' wka;,laIHfha oS hqfrgq mdGdxlh igyka lrkak'
wk;=re j" ,enqKq Y%Khg fu;s,a Tfka oYlh tl;= lrkak' kej; 0.02
mol dm-3 HCl djKh iu`. wkqudmkh lrkak' wka;,laIHfha hqfrgq
mdGdxlh igyka lr .kak'
igyk (
m<uq wkqudmkfha hqfrgq mdGdxlh weiqka

idkaKh .Kkh l<

yels h'

fo jeks wkqudmkfha hqfrgq mdGdxlh weiqka


l< yels h'

77

idkaKh .Kkh

wkqudmkh is lrk w;r;=r oS djKfha is jk pH mhdih


yd

"

hk fYaIj, idkaK p,kh my; wdldr f'

idkaKh$mol dm-3

(aq)]

pH w.h
ys pKa1 } 6'37 jk w;r pK2 } 10'33 f'
^a& iy ^b& wjia:dj, djKfha pH w.h .Kkh lsug fykavika ilrKh
Wmfhda. lr .; yels h'
^a& wjia:df

^a& wjia:df oS [

]}[

] neka

} 0 f' f ksid
f'
^b& wjia:djg wod< pH w.h fidhkak'
c, kshefha pH w.h okakd fgl by; m%ia;drhg wkqj kshefha H2CO3"
HCO3- yd CO32- m%udK ms<sn| woyila ,nd .; yels h'
c, kshefha OH- w.h mj;S k" tys pH w.h 11 muK f' tfy;a idudkH
c, kshehla t ;r by< pH w.hj, fkd mj;S'
78

kshefha uq`M laIdh;dj CaCO3 ixhq;sh weiqfrka m%ldY flf'


hqfrgq mdGdxlh ^msfkd,ama;e,ska + fu;s,a Tfka yuqf& } X cm3
H+ whk ujq, m%udKh

^CaCO3 ialkaOhla f,i&

uq`M laIdh;dj

79

= 10 X mg dm-3

mlaIK wxlh ( 51

c, kshehl oshe we;s Tlaiscka m%udKh mlaIKd;aul j


ksKh lsu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' c,fha osh jQ Tlaiscka m%udKd;aul j fidhd .kshs'
2' idkaKh o< jYfhka okakd fidah ;fhdai,af*a djKhla whfvd;sl
wkqudmkhla u`.ska m%udKlrKh lsf l=i,;dj ,nd .kshs'
3' whvhsvhlska ksoyia flfrk whka" fidah ;fhdai,af*a u`.ska m%udKd;aul
j fif l=i,;dj ,nd .kshs'
jH yd WmlrK (
uex.kSia i,af*a djKhla
^uex.kSia i,af*a 4 g la muK c,h 10 cm3 osh lsfuka&
laIdh fmdgEish whvhs djKhla ^fidah yhsfrdlaihs 5 g muK iy
fmdgEish whvhs 1'5 g la muK c,h 10 cm3 l osh lsfuka&
msIag djKh ^msIagh 1 g la muK WKq c,h 10 cm3 l osh lsfuka&
0'01 mol dm-3 fidah ;fhdai,af*a djKhla ^ Na2S2O3.5H2O 2.48 g c,h
1000 cm3 l osh lsfuka& fuu djKhg >k Na2CO3 iaj,amhla fyda CHCl3
iaj,amhla fyda tl;= lrkak' t g djKfha is jk i,am wjlafIamKh
j<lajd .; yels h'
idka H2SO4 w,h
1 mol dm-3 H2SO4 w,h
250 cm3 m%;sldrl fnda;,a folla
25 cm3 msfmgqjla
hqfrgqjla
10 cm3 kq irdjla
wkqudmk ma,dial=
mqkS,
re ng
Wmfoia (
a. idod .;a fidah ;fhdai,af*a djKh m%udKlrKh lsu'
he<s msis fmdgEish whf 1'0 - 1'5 g muK ksjeros j lsrd f.k" isis,a wdiq;
c,fhys osh lr" mud;sl ma,dialj
= l 250 cm3 djKhla idod .kak' msfmgqjla
u`.ska fuu djKfhka 25.00 cm3 la 250 cm3 Od;dj we;s mud;sl ma,dialj
= lg
3
oud tys 250 cm ,l=K f;la wdiQ; c,h oud" jvd;a ;kql djKhla idod .kak'
^fuu djKfha idkaKh 0'01 mol dm-3 muK fjhs'& fuu djKfhka 25.00 cm3
80

msfmgqjlska wkqudmk ma,dial=jlg f.k" thg fmdgEish whvhs 1 g la iy


1 mol dm-3 i,a*h
s
q la w,fhka 5 cm3 tla lrkak' idod .;a fidah ;fhdai,af*a
djKh hqfrgqjg oud" wkqudmk ma,dial=f we;s djKh iu`. wkqudmkh
lrkak' fuys oS wkqudmk ma,dial=j ks;r u fyd|ska fid,jkak' djKh <d ly
jKhg m;a jQ miq wdiQ; c,h 200 cm3 muK tl;= lr" msIag djKfhka o 2 cm3
tl;= lr" wkqudmkh os.g u lr f.k hkak' djKfha jKh ks,a meyefha isg
wjK jQ g wkqudmkh k;r lr hqfrgq mdGdxlh ,nd .kak'
b. c,fha osh we;s Tlaiscka m%udKh ksKh lsu
Tlaiscka m%;sY;h ksKh lsug wjYH c, ksheosfhka m%;sldrl fnda;,a fol
imQKfhka mqrjd .kak' ^fnda;,a ;=< jd;h fkd ;sh hq;= h'& c, idm,
,nd .;a .i u uex.kSia i,af*a djKfhka 1 cm3 yd laIdh fmdgEish
whvhs djKfhka 2 cm3 la fnda;, folg fjk fjk u msfmgqjla fyda re
nghla fyda wdOdrfhka tl;= lrkak' f wjia:df oS msfmgqf fyda re
ngfha fyda fl<jr fnda;,h ;=< we;s c, idm,h ;=<g nyd ,sh hq;= h' t g
c, idm,fhka iaj,amhla msgdr .e,sh yels h' bka miq uQh jid fnda;,h
fyd|ska fid,jkak' c, idm,h ,nd .kakd <s| fyda c,dYh wi, oS fuh l<
hq;= f' bka miq idm, iys; fnda;,a ridhkd.drhg f.k hkak'
iEKq wjlafIamh ;ekam;a jQ g ^kd 10lg muK miq j& fnda;,a foflys u
djK ;=<g fjk fjk u re k<hla wdOdrfhka idka i,a*shqla w,h
2 cm3 ^muK& tl;= lr" uQ jid fyd|ska fid,jkak' kd 10 lg miq
fnda;,aj, we;s djKfhka 50.00 cm3 ne.ska msfmgqjlska uek wkqudmk
ma,dial=j,g oud djKh <d ly jKhla jk f;la hqfrgqjg .;a
0'01 mol dm-3 fidah ;fhdai,af*a iu`. wkqudmkh lrkak' djKh <d ly
mdg jQ g msIag djKfhka 3 cm3 la muK tl;= lr iEfok ks,a meye;s djKh
wjK jk f;la ;j rg;a fidah ;fhdai,af*a iu`. wkqudmkh lrkak'
.Kkh lsu (
(a) fidah ;fhdai,af*a djKfha idkaKh ksKh lsu
fmdgEish whf wd,sl udOHfha oS my; oelafjk mos I2 idohs'
13 fY%aKsh .=re udf.damfoaY ix.%yfha ksmqK;d ugu 14'12 hgf;a .Kkhg
wod< ridhksl m%;sl%shd olajd we;'
^b& c,fha osh we;s Tlaiscka m%udKh ksKh lsu
m<uq j uex.kSia i,af*a" fidah yhsfrdlaihs iu`. m%;sl%shd lr uex.kSia
yhsfrdlaihs wjlafIamh idohs'
fuu uex.kSia yhsfrdlaihs wjlafIamh c,fha oshe we;s Tlaiscka u`.ska uex.kSia

81

vfhdlaihs njg TlaislrKh f' fuh is jk wdldrh my; oelaf'

fuu uex.kSia vfhdlaihs u`.ska wd,sl udOHfha oS whvhs whk" whka njg
TlaislrKh flf'

fuu whka" fidah ;fhdai,af*a iu`. wkqudmkh lrhs' by; m%;sl%shdj,


iafgdhslsfhda;sh wkqj

by; m%;sl%shdj, iafgdhslsfhda;sh wkqj


2 mol la I2 1 mol g o" I2 1 mol la MnO2 1 mol g o" MnO2 1 mol la O2 1$2
mol g o ;=,H f'
tu ksid
2 mol la O2 1$4 mol g ;=,H f'
^
2 mol O2 1$4 mol)
hqfrgq mdGdxlj, idudkHh V k" jeh jQ
tu ksid 50 cm3 c,fha we;s O2 m%udKh }
c,h 1000 cm3 we;s O2 m%udKh }
c,h 1000 cm3 we;s O2 m%udKh }
c,fha h jQ O2 ixhq;sh } 160 CV mg dm-3

82

m%udKh }

mlaIK wxlh ( 52

c, kshehl he we;s uq`M >k jH m%udKh ^TDS&


mlaIKd;aul j fiu
wfmalaIs; bf.kq M, (
1' c,fha ; >k jH we;s nj fmkajhs'
2' Ndr;sl l%u Nd; lsf l=i,;d jOkh lr .kshs'
3' O c, kshej, wvx.= uq`M ; >k jH m%udK ii|hs'
jH yd WmlrK (
O ia:dkj,ska tl;= lr .kakd ,o c, kshe ^Wod( h" k< c,h" lrh wd&
je,s ;dmlhla fyda f;,a ;dmlhla
fldajla
f;mdjla
l oe,la
nkaika odylhla
f; o~q ;=,djla
msfmgqjla
Wmfoia (
b;d msis" he<s fldajl nr ^W1& f.k lsrd .kak'
msfmgqj wdOdrfhka c, kshefhka 25'0 cm3 la ksjer j uek mfriaifuka
lsrk ,o fldajg oukak'
fldaj je,s ;dmlfha fyda f;,a ;dmlfha ;nd 105 -130 0C WIaK;ajhlg r;a
lrkak'
imQKfhka u jdIam jk f;la c, ksheh r;a lrkak' he<s jH iys; fldaj
ldur WIaK;ajhg isis,a jk f;la ;sfnkakg yer ^fvisflagrhla ;=< k jvd;a
iqiq hs'& wjfYaIh iys; fldaj lsrd .kak'
fldaj ;j;a ks;a;= 20la r;a lsug Ndck lr" ldur WIaK;ajfha kej;
lsrkak'
nfrys fjkila fjf;d;a" ksh; nrla ,efnk f;la r;a lsu" isis,a lsu yd
ialkaOh uekSu" h<s h<s;a lrkak' tu ialkaOh ^W2& igyka lr .kak'
fjk;a c, kshe Wmfhda.S lr .kska mlaIKh is lrkak'
igyk (
fldaj r;a lsu i|yd je,s ;dmlhla wjYH jkafka uka oe hs meye,s lrkak'
ksje/ m%;sM, ,eu i|yd mlaIKh lsf .; hq;= mQfjdamdh ljf o@
c, kshefha WIaK;ajh 105 - 130 0C w;r mj;ajd .; hq;af;a wehs@
O c, kshej, uq`M ; >k jH m%udK ^TDS w.h& ii|kak'
c, ksheh 105 - 130 0C WIaK;ajhlg r;a lsf ish c,h jdIamSlrKh "
>k wjfYaI muKla b;s f'
c, kshefha TDS w.h }

83

Вам также может понравиться