Вы находитесь на странице: 1из 185

2

, H. M.
unnoco]nx rexnnxn: ouepxn ncropnn n reopnn/yuenoe nocone. -
CH., 2004 - 184 c.
ISBN 5-98278-011-1
B annom yuenom nsannn paccmarpnnaercx nonpoc o snauennn n ponn
rexnnxn n ]opmnponannn uenonexa n pasnnrnn omecrna, erantno
npocnexnnamrcx nyrn cranonnennx n antnemero pasnnrnx ]nnoco]nn
rexnnxn n anannsnpymrcx naxnemne nponemt +ro cpannnrentno
monoo orpacnn ]nnoco]cxoro snannx. Ono pexomenyercx xax
cryenram, acnnpanram n npenoanarenxm, rax n mnpoxomy unrarenm,
nnrepecymmemycx ]nnoco]ne rexnnxn.
Penensenrt:
.].n., npo]eccop xannamnnnn 3.O.
.].n., npo]eccop Hnanon F.H. .].n.,
npo]eccop Kapanaen 3.u.
ISBN 5-98278-011-1
H. M. Ant-Ann, 2004
3
HPEHCHOBHE
Pemenne anropa nanncart annym paory tno nponxronano nomnmo
ncero n rem ntsonom, xoropt pocaer omecrny conpemennt nayuno-
rexnnuecxn nporpecc n xoropt, ]axrnuecxn, crannr uenoneuecrno nepe
ramneroncxnm ntopom: trt nnn ne trt. eno n rom, uro paspymnrentnte
nocnecrnnx annoro nponecca yxe ceronx npecrannxmr coo peantnym n
ceptesnym yrposy antnememy cymecrnonannm poa nmcxoro, a n
nnxame nepcnexrnne moryr nocrannrt no nonpoc n cymecrnonanne camo
xnsnn na name nnanere. Anannsnpyx annym cnryannm n nccneyx n cnxsn c
+rnm nponemy npo]eccnonantno n connantno ornercrnennocrn nnxenepa n
rexnnxa noome, ]nnoco]nx rexnnxn ntraercx ntpaorart cncremy
nmneparnnon, naxnatnammnx onpeenennte orpannuennx na exrentnocrt
rexnnuecxoro pasyma n nosnonxmmnx axrnnno npornnoecrnonart
snoynorpenennm conpemenno rexnnxo n raxnm opasom mnnnmnsnponart
nerarnnnte nocnecrnnx ee ]ynxnnonnponannx n pasnnrnx. Ho+romy
npnomenne yymnx cnennanncron (n ocoennocrn cnennanncron
rexnnuecxoro npo]nnx) x +ro cpannnrentno monoo ]nnoco]cxo
ncnnnnnne n nocnnranne y nnx rem camtm uyncrna ornercrnennocrn sa cnom
npo]eccnonantnym exrentnocrt nepe cnonmn conpemennnxamn n nepe
rpxymnmn noxonennxmn xnnxmrcx ne npocro xenarentntmn, no n xnsnenno
neoxonmtmn. B cnere +roro npnxonrcx coxanert, uro n cncreme namero
ntcmero (n ocoenno rexnnuecxoro) opasonannx no ce ent eme orcyrcrnyer
nonnonennt xypc no ]nnoco]nn rexnnxn. Bmecre c rem xouercx nepnrt, uro
re crpyxrypt, n pyxax xoroptx naxonrcx cyta opasonannx n Poccnn,
naxonen, ocosnamr neoxonmocrt nocnonnennx annoro npoena.
Hpn nanncannn annoro yuenoro noconx anrop ncxonn ns neoxonmocrn
osnaxomnrt unrarenx c ncropne cranonnennx n xoom pasnnrnx ]nnoco]nn
rexnnxn xax ono ns nanonee monotx c]ep ]nnoco]cxoro snannx,
nmemme cnonm npemerom nccneonanne onronornuecxnx, rnoceonornuecxnx
. axcnonornuecxnx n noome mnponosspenuecxnx nponem rexnnxn n
rexnnuecxo exrentnocrn. B nem ocrarouno nopono paccmarpnnaercx
nonpoc o snauennn rexnnxn n ee ponn n cranonnennn uenonexa n
]opmnponannn uenoneuecxoro omecrna (rn.1); pasnpamrcx pasnnunte
nnrepnperannn cymecrna ]enomena rexnnxn n npocnexnnaercx ncropnuecxn
nyrt ee pasnnrnx n re ocnonnte +rant, xoropte ona npomna na +rom nyrn
(rn.II); anannsnpymrcx pasnnunte rexno]nnoco]cxne xonnennnn,
paspaorannte remn nnn nntmn ]nnoco]amn n npenpnnnmaercx nontrxa nx
cncremarnsannn n xnaccn]nxannn (rn.B-VII); orentno paccmarpnnaercx
nponema rexnonornuecxoro erepmnnnsma (rn.VIII) n erantno anannsnpyercx
nonpoc o connantno onenxe rexnnxn n o npo]eccnonantno n connantno
ornercrnennocrn cyexra rexnnuecxo exrentnocrn (rn.IX).
4
Paccmarpnnax rexno]nnoco]cxne nsrnxt rex nnn nntx ]nnoco]on,
anrop crpemnncx, no mepe nosmoxnocrn, nserart nonemnuecxo ]opmt
nsnoxennx marepnana, no cunraer, uro snoynorpenenne noono ]opmo
nexenarentno n neymecrno n yuenom nsannn. Ho+romy rontxo ram, re +ro
xasanoct emy xpane neoxonmo, on ntcxastnan cnon xpnrnuecxne cyxennx
n onenxn. Hacxontxo emy yanoct conmcrn nyxnt ananc n annom nonpoce
cynrt unrarenm.
Anrop ntpaxaer naexy, uro annoe yuenoe nsanne oxaxercx
nonesntm yuamnmcx n npenoanarenxm BV3on n ncem rem, xro nnrepecyercx
nonpocamn ]nnoco]nn rexnnxn.
5
BMECTO BBEEHH
Tepmnn rexnnxa nocxonr, xax nsnecrno, x pennerpeuecxomy cnony
techne, xoropoe, n cnom ouepet, nponcxonr, no-nnnmomy, or
nnoenponecxoro xopnx tekp, osnauammero epenoopaorxy nnn
nnornnnxoe eno. Hpenonaraercx, uro nmenno or annoro xopnx tno
nponsneeno nsnecrnoe yxe Iomepy cnono tekton, xoropoe nepnonauantno
ncnontsonanoct nx oosnauennx macrepcrna nnn ncxyccrna crponrenx n
nnornnxa, no sarem crano ynorpenxrtcx n snauennn pemecna nnn ncxyccrna
noome. Homnmo +rnx nyx cnonx snauenn cnono techne nsnauantno nmeno,
no mnennm M.Xaerrepa, eme rperte, onee naxnoe, snauenne, xoropoe
ntpaxano coo snanne. Ho+romy cnono techne c camoro nauana tno recno
cnxsano, xax nonaraer +ror ]nnoco], c rpeuecxnm cnonom episteme
(snanne).
Taxnm opasom, moxno cxasart, uro repmnn rexnnxa c momenra cnoero
noxnnennx oennnn n cnoem coepxannn na ocnonntx acnexra: a) opynx
rpya,, nce re nncrpymenrt nnn apre]axrt (ncxyccrnennte cosannx
uenonexa), c nomomtm xoroptx uenonex npeopasontnaer ecrnnrentnocrt,
npnnox ee n coornercrnne co cnonmn nocroxnno pacrymnmn norpenocrxmn;
) conoxynnocrt nantxon, ymenn, npnemon, meroon, onepann n r..,
neoxonmtx nx npnneennx n ecrnne opyn n ycnemnoro ocymecrnnennx
ro nnn nno exrentnocrn, nanpannenno na ocrnxenne onpeenenntx
nene n pemennx xonxperntx saau, a raxxe nx nsmenennx n pasnnrnx camnx
opyn. nx oosnauennx nroporo ns yxasanntx acnexron nepexo nontsymrcx
repmnnom rexnonornx. Hpana, n anrnoxstuno nnreparype +ror nocnenn
repmnn ynorpenxercx nx oosnauennx n ntpaxennx oonx ynomxnyrtx
acnexron n no+romy xnnxercx nonntm +xnnnanenrom ynorpenxemoro n name
nnreparype repmnna rexnnxa.
Tor ]axr, uro cnono techne nnepnte tno ynorpeneno n
pennerpeuecxo nnreparype, ne cnnerentcrnyer o rom, uro cama rexnnxa
nosnnxna n penne Ipennn. Texnnxa, n cmtcne nsroronnennx n npnmenennx
opyn, ]axrnuecxn nosnnxaer nmecre c noxnnennem uenoneuecxoro omecrna.
Fonee roro, n yxasannom cmtcne ona, necomnenno, xnnnact naxntm ]axropom
]opmnponannx camoro uenonexa, cranonnennx n pasnnrnx uenoneuecxoro
omecrna.
6
IHABA I. HPOHCXOXEHHE
OPVH (TEXHHKH) H EIO POHI B
AHTPOHOCOHHOIEHE3E
Eme pennerpeuecxn ]nnoco] Anaxcarop (500-428 o n.+.) yrnepxan,
uro nmenno npnmenennem cnonx pyx uenonex npenocxonr ncex ocrantntx
xnnorntx. Cornamaxct c +rnm, Apncrorent (384-322 o n.+.) cunran, onaxo,
uro uenoneuecxne pyxn npnoperamr cno nonnnnt craryc rontxo naroapx
uenoneuecxomy pasymy n no ero nenocpecrnenntm nosecrnnem. Moxer
trt, no+romy on ne enan ynop na opynnym exrentnocrt, na rpy xax
ornnunrentnym ocoennocrt uenonexa n npenouen onpeennrt ero xax
cymecrno, oprannsonannoe (oennennoe) n nonnce, r.e. xax nonnrnuecxoe
(rpaxancxoe) xnnornoe.
B cnoe ]nnoco]cxo-ncropnuecxo xonnennnn apacxn mtcnnrent Hn
Xantyn (1332-1406) ner eme antme. Orneprax, no cyrn ena, npnnnnn
xpeannonnsma noome n nem cornopennx uenonexa orom n uacrnocrn, on n
cnoe snamennro Myxanma paccmarpnnan npnpoy xax nennxoe,
nsanmocnxsannoe n pasnnnammeecx nenoe, re mnp mnnepanon nnnornym
nononr x pacrnrentnomy mnpy, a +ror nocnenn - x napcrny xnnorntx. Hpn
+rom pasnnrne n npnpoe nponcxonr no nosecrnnem ecrecrnenntx
]axropon cornacno nceomemy npnnnnny npnunnnocrn. Hmenno ono n
npnnonr, n xoneunom nrore, x noxnnennm uenonexa, xoropt ntennncx ns
xnnornoro napcrna naroapx pemecny (rpyy) n nayxe, xoropte xnnxmrcx
cnecrnnem paccyxa xax cyryo uenoneuecxo cnoconocrn
1
. Homnmo
paccyxa uenonexa ornnuaer or ocrantntx xnnorntx ero pyxa, xoropax
npncnoconena x pemecnam, x cosannm n npnmenennm pasnnuntx opyn, n
rom uncne n raxnx, xoropte samenxmr uenonexy oprant xnmntx snepe. Cnna
mnornx eccnonecntx xnnorntx, nnmer Hn Xantyn, namnoro
npenocxonr cnny uenonexa. Tax, nanpnmep, cnna noman namnoro ontme
cnnt uenonexa. Touno rax xe cnna ocna, txa, ntna n cnona mnoroxparno
npenocxonr ero cnny. H nocxontxy xnnornoe no cnoe npnpoe arpeccnnno,
ono onaaer cnennannsnpymmnmncx na cnoe samnre opranamn. Mexy rem,
nmecro ncex +rnx opranon uenonex onaaer paccyxom n pyxo, xoropax
npncnoconena npn coecrnnn paccyxa x pemecnam, a pemecna cnaxamr ero
opynxmn, samenxmmnmn emy npn samnre oprant xnmntx snepe. Tax,
nanpnmep, xontx samenxmr oammne pora, cann samenxmr pexymne xorrn,
mnrt samenxmr rnepte nannnpn n r. . , nxnmuax cma nce ocrantnte oprant,
xoropte ynomxnyn Ianen n cnoe xnnre Hontst opranon
2
.
7
1. Opynnax xonnennnx ]opmnponannx uenonexa H. Hyape
Tpyonax reopnx nponcxoxennx n ]opmnponannx uenonexa n xonnennnx
oprano-npoexnnn, xoropte mt naxonm y Hn Xantyna nnmt n sauarounom
cocroxnnn n nne npocrtx namexon, tnn erantno paspaorant n nonyunnn
cnoe nonnoe pasnnrne rontxo no nropo nononnne XIX nexa. Hpana, eme n
XVIII nexe amepnxancxn npocnernrent n rocyapcrnennt exrent
Fenxamnn upanxnnn (1706-1790) saonro o mornancxoro +xonomncra
Aama Cmnra (1723-1790) n ocnonnom c]opmynnponan rpyonym reopnm
cronmocrn n nnepnte ntnnnyn n cnxsn c ne cnoe snamennroe nonoxenne,
cornacno xoropomy uenonex paccmarpnnancx xax tool making animal
xnnornoe, enammee opyne. Honropxx, no cyrn ena, annoe onpeenenne,
nemenxn yuent-nnnrnncr Hasapt Ierep cunran opyne nourn
enncrnenntm ocnonntm ornnunem mexy nenecoopasno exrentnocrtm
uenonexa n xnnornoro
3
.
Pont opynx n cranonnennn uenonexa n ero pasnnrnn erantno tna
nccneonana pyrnm nemenxnm yuentm Hmnnrom Hyape (1827-1897),
xoropt n cnonx paorax Hponcxoxenne xstxa (1877) n Opyne n ero
snauenne n ncropnuecxom pasnnrnn uenoneuecrna (1880) rnepo
npnepxnnancx roro yexennx, uro rontxo c noxnnennem opyn naunnaercx
nonnnno uenoneuecxax ncropnx. Taxnm opasom, on ]axrnuecxn nonepraer
comnennm resnc H.Ierepa o rom, uro uenonex onaan xstxom panee opyn
n panee ncxyccrnenno exrentnocrn. On tn yexen cxopee n oparnom,
nocxontxy nonaran, uro es nponsneenn rpya namnx nepnotrntx npexon
camo nosnnxnonenne xstxa n pasyma cranonnrcx nponemarnuntm
4
. Hmenno
no+romy on, nonnocrtm cornamaxct na +ror pas c H.Ierepom, cunran, uro
nsoperenne nepntx opyn nponcxonno cnyuano, n uro onn cxopee tnn
naent, uem nsoperent
5
.
K raxomy ntnoy, no mnennm H.Hyape, npnnonr cpannnrentno-
nnnrnncrnuecxn ananns, annte xoroporo, n uacrnocrn, noxastnamr, uro
opynx nnxora ne nastnamrcx no nx opaorxe, renernuecxn, no ncera no
ntnonnxemo nmn ]ynxnnn
6
. 3rn n pyrne annte oxastnamr, uro
uenoneuecxax mtcnt morna noxnnrtcx nnmt na cosannxx uenonexa n uro
pasym n xstx nosnnxnn ns connapno exrentnocrn nme. Bce +ro
nosnonxer saxnmunrt, uro xstx xnnxercx ncxnmunrentno connantntm
npoyxrom, ronocom xonnexrnna n uro, cneonarentno, ne nnnnnyantnt
rpy, a rpy xonnexrnnnt xnnxercx ncxontm nynxrom xstxa n mtmnennx,
r.e. xcnoro yxonnoro cosannx uenonexa
7
.
Hpnnnmax anee rereponcxym xnaccn]nxannm apre]axron, cornacno
xoropo ncxyccrnennte cosannx uenonexa nopasenxnnct na opynx, yrnapt
n opyxne, H.Hyape nonaran, uro n opynn nonyuaer nonnomenne npnnnnn
rnopuecrna, n ro npemx xax yrnapt cnyxnr coxpanennm xnsnn, a opyxne ecrt
paspymnrent.
8
B cnxsn c +rnm npecrannxercx nnrepecno n ocrarouno opnrnnant-
no ero nontrxa narn peantnte ncroxn n pacxptrt rany nnyncrcxo
pennrnn n yxasanntx rpex xareropnxx apre]axron n ntpaxaemtx nmn
npnnnnnax, a, crano trt, n n camnx ecrnnrentntx ycnonnxx xnsnn n
cymecrnonannx uenonexa. Tax, nmenno yxasannte rpn xareropnn opasy-
mr, xax on nncan, oexrnnnoe oropaxenne ocnonno nen nnyccxo
pennrnn, n xoropo exrentnoe nauano mnpa npoxnnxercx n rpex e-
crnenntx ]axropax: n Fpame cosarene. Bnmny xpannrene n Cnne
paspymnrene. 3ro rpnenncrno nponcrexaer ns cyexrnnno npnpot
uenoneuecxoro mtmnennx, ono nmeer cnon xopnn n ycnonnxx xnsnn n ee
npoxnnennxx
8
.
He menee nnrepecntm n naxntm momenrom n pasmtmnennxx H.Hyape
o opynno exrentnocrn xax ]axrope ]opmnponannx uenonexa xnnxercx
ero nontrxa pacxptrt rnoceonornuecxn acnexr (snauenne) opynx, ntx-
nnrt ero pont n cranonnennn n pasnnrnn uenoneuecxoro cosnannx n nosna-
nnx. Hpnsnanax ]axr cymecrnonannx recnoro n nenpeptnnoro nsanmoe-
crnnx mexy nonnomenntm n opynn npnnnnnom rnopuecrna n mtmnenn-
em, on nonaran, uro nn ono ocroxrentcrno ne nmeno cront ncxnmunrent-
no naxnocrn nx cranonnennx n yxpennennx uenoneuecxoro mtmnennx,
xax cosanne n npnmenenne opyn. Bnnxnne opynx rpya na mtmnenne,
ronopnn on, npoxnnxercx n nyx nanpannennxx: no-nepntx, naroa-
px paspymennm n pasennennm +nemenron xaysantnoro ornomennx, oex-
rnnnomy cenaparnomy ntcrynnennm npnunnt n cnecrnnx, cpecrna n nenn.
Bo-nroptx, +ro nnnxnne npoxnnxercx n oexrnnannn n npoexnnn cocrnen-
ntx opranon uenonexa, o roro ecrnymmero nnmt npn nannunn cmyrnoro
cosnannx nnnnnyymom cnonx nncrnnxrnnntx ]ynxnn
9
.
Her, xoneuno, comnenn n rom, uro n noneenne xnnornoro nounnx-
ercx saxony npnunnnocrn. Onaxo xnnornoe ecrnyer no nenocpecrnen-
ntm nnnxnnem cnoe nonn, nonnocrtm onpeenxemo nncrnnxrom. Ero
ecrnnx ne ecrt, raxnm opasom, axr ero cosnannx n nmenno no+romy
xnnornoe epxnrcx crpaarentno. Concem pyroe eno uenonex. Mex-
y ero none n ero ecrnnem cranonnrcx npomexyrounoe sneno opyne,
xoropoe cnyxnr none n eper na cex ntnonnenne onpeenxemo n pac-
xptnaemo n ecrnnn ]ynxnnn. 3ect nonxrne xaysantnocrn cranonnr-
cx ouennntm n xax t camo nanxstnaer cex cosnannm. Ornomenne ne-
nenoro cpecrna x cosnarentnomy ecrnnm ecrt nacroxmee xaysantnoe
ornomenne, xoropoe anennnpyer n x none, n x nnrennexry
10
.
Tax, n uenoneuecxom rnopuecxom axre, n cosnarentno uenoneuecxo
exrentnocrn nmecro nyxunennoro pxa npnunna ecrnne nnepnte
ntcrynaer nepe namn rpexunennt px npnunnnocrn mexy cyex-
rom n oexrom sannmaer ocooe mecro nocpecrnymmee opyne rpya,
nncrpymenr, cornopennt ncxyccrnennt opran
11
. annoe nanpannenne
n nccneonannn cymnocrn rexnnuecxo exrentnocrn nonyuaer cnoe ant-
nemee pasnnrne, xax ynnnm antme, n paorax u.Fona.
9
Cosanne n conepmencrnonanne ncxyccrnenntx opranon - opyn
necomnenno, nponcxoxr no nenocpecrnenntm nosecrnnem n py-
xonocrnom pasymnoro mtmnennx. Ho+romy, H.Hyape n nastnaer
opynx cosannxmn uenoneuecxoro pasyma, nonropxx, no cyrn ena,
Mapxcono nonoxenne o mamnnax xax opranax uenoneuecxoro mosra.
Onaxo orcma eme ne cneyer, uro pennemne opynx npxmo ntno-
nnnct ns pe]nexcnn, ns pasymnoro mtmnennx. Ononpemenno c
+rnm H.H.Hyape npeocreperaer n or pyro xpanocrn, nonnocrtm
orpnnamme pont n snauenne mtmnennx n nponecce nponcxoxennx n
pasnnrnx opyn. B pennemne +noxn, pesmmnpyer on, ymos-
penne, pe]nexcnx, no npenmymecrny, cneonano sa npaxrnuecxo ya-
ue eme eccosnarentno namyntnammero cee paory nncrpymenra; n
onee nosnne npemena ymospenne ner nnepe n npoxnnxer cex xax
rnopuecxax cnna
12
. Cneonarentno, uenoneuecxn pasym ne rontxo nt-
crynaer cosarenem opyn, no n cam naxonrcx no nx nnnxnnem n
pasnnnaercx nmecre c nx pasnnrnem.
Homnmo pasyma nenocpecrnennoe n camoe exrentnoe yuacrne ne rontxo
n npnmenennn, no n n cosannn n yconepmencrnonannn opyn npnnnmaer
uenoneuecxax pyxa, xoropax ononpemenno xnnxercx n npoyxrom opynx
(opynno exrentnocrn), n ero rnopnom, n ero onaarenem. Fonee roro,
pyxa cama ntcrynaer n xauecrne ocooro opynx, nocxontxy npecrannxer
coo, na camom ene, opyne opyn nnn opran opranon. H.Hyape
nastnaer ee eme opranom mosra, nepe]pasnpyx pacnpocrpanennoe n ero
npemx onpeenenne pyxn xax nnemnero mosra
13
.
B xoe opynno exrentnocrn pyxa nperepnenaer cymecrnennte
nsmenennx, naroapx xoroptm ona ne npocro npnoperaer ynnnepcant-
nocrt, no n cranonnrcx momntm ]axropom pasnnrnx camoro pasyma. eno
n rom, uro xax opran ocxsannx ona nenocpecrnenno cnxsana c mosrom n
axrnnno nsanmoecrnyer c nnm, no+romy nmte nsmenennx, nperepnena-
emte em n nponecce rpya no nosecrnnem opyn pano nnn nosno
onxnt cxastnartcx nenocpecrnenno na paore mosra n ero pasnnrnn. C
pyro cropont, +rn xe nsmenennx moryr oxastnart n peantno oxastna-
mr axrnnnoe nosecrnne na paory (]ynxnnm) n pasnnrne pyrnx opra-
non (nanpnmep, spenne n rnasa), a uepes nnx, ecrecrnenno, na ]ynxnno-
nnponanne n pasnnrne ncero uenoneuecxoro oprannsma n, n nepnym oue-
pet, mosra uenonexa. Hmenno +ro, no nce nnnmocrn, nmen n nny H.Hy-
ape, ronopx o rom, uro pyxa, naroapx nsmenennxm, xoropte ona cama
nponsnonr, aer noyunrentnte ypoxn rnasy n pasymy n uro nnxmn
rnas yuennx ocxsamme pyxn
14
.
Kax tno yxe ormeueno, opyne paccmarpnnaercx H.Hyape n xaue-
crne nocpecrnymmero snena mexy uenoneuecxo none n cosnarentntm
uenoneuecxnm ecrnnem. Bonx uenonexa nonyuaer cnoe ntpaxenne n non-
nomenne n npoexnnn nnn npoennponannn (or nar. cnona projicere
ntpactnart, ntnnrart, nepenocnrt nonne), nanonnxmmem npo-
10
crpancrno cnno n cyexrnnno rouxo spennx. Hpxmo npornnono-
noxnocrtm npoennponannm ntcrynaer ro, uro conpornnnxercx, xax
nperpaa crpemnennm no-nne, r. e. oexrnnnoe (or nar. cnona
objicere npornnonocrannxrt, conpornnnxrtcx). Hpoennpo-
nanne n oexrnnannx recnemnm opasom mexy coo nsanmocnxsa-
nt, rax uro oexrnnannx nenosmoxna es npoexnnn n naoopor:
npoexnnx nenosmoxna es oexrnnannn. Orcma H.Hyape saxnmua-
er, uro ncxxoe oexrnnnoe nosnanne cocronr ns nyx cneymmnx ax-
ron: a) nnxennx, nanpannxmmerocx or cyexra x oexry n onpee-
nxemoro none; ) oexrnnnoro conpornnnennx, r.e. roro conpornnne-
nnx, xoropoe oexr oxastnaer +romy nnxennm.
15
B cnere cxasannoro on nonepraer comnennm mnpoxo pacnpocrpanen-
nt cpen ]nnoco]on n ]nnonoron nsrnx, cornacno xoropomy uenonexy
nsnauantno npnnnctnaercx neoxcnnmt ap acrparnponannx, naro-
apx xoropomy on oxasancx n cocroxnnn opasontnart omne nen. B
coornercrnnn c anntm nsrnxom camte acrpaxrnte nen n omne nonx-
rnx, raxne, xax, nanpnmep, npocrpancrno, npemx, nnxenne, reno, yma n
r.., cneonano t npnsnanart camtmn ecrecrnenntmn n npnntuntmn
nx uenonexa, no+romy nmenno onn onxnt tnn t noxnnrtcx na ncxo-
nom +rane cranonnennx ncex xstxon, a nce ocrantnte, onee uacrnte no-
nxrnx, onxnt tnn t trt ntneent ns nnx nnocnecrnnn. uro +ro
ne rax, uro ecrnnrentnocrn orneuaer npxmax npornnononoxnocrt +roro,
ecrt onn ns necomnennemnx pesyntraron xstxosnannx n cpannnrentno
]nnonornn
16
. 3rn pesyntrart nenycmtcnenno, no mnennm H.Hyape,
cnnerentcrnymr o rom, uro mtmnenne nnmt nosnee ocrnraer roro, uro
yxe snaunrentno pantme tno pasnnro naroapx paore, naroapx ex-
rentnocrn. Cneonarentno, ncmy paora ner nnepen mtmnennx,
npemecrnyer mtmnennm n nnmt nnocnecrnnn mtmnenne nosecrnyer
na paory n xauecrne yxpennxmmero ]axropa n noynrentnoro mornna.
Ho+romy moxno cxasart, uro nnauane nce xe tno eno, a ne cnono. ueno-
neuecxoe cnono xax marepnantnt nocnrent mtcnn noxnnxercx nnmt ror-
a, xora onpeenennt uenoneuecxn snyx npenmymecrnenno yer cnx-
san c onpeenenno exrentnocrtm n yer ncera nonropxrtcx npn ee
noxnnennn. Bor, cocrnenno, nouemy uenoneuecxax peut (xstx) ne cmor-
na, xax tno ormeueno ntme, ncropnuecxn cnoxnrtcx n pasnnnartcx nne
nponecca rpya, r.e. o conmecrno rpyono exrentnocrn uenonexa n
nesanncnmo or nee. stx xax reno mtcnn n rpy xax opynnax ex-
rentnocrt c camoro nauana naxoxrcx mexy coo n nepasptnno cnx-
sn, n nenpexpamammemcx nn na onn momenr nsanmoecrnnn
17
.
Paccmorpenne pasnnrnx uenonexa no yrnom spennx opynno xon-
nennnn n nen oprannuecxo npoexnnn aer H.Hyape ocnonanne rono-
pnrt o xyntrypno-ncropnuecxnx ncroxax reopnn nosnannx, a camy ue-
noneuecxym ncropnm rpaxronart ne nnaue xax nocneonarentnym cmeny
uenoneuecxoro rpya
18
.
11
2. Tpyonax reopnx anrponoconnorenesa u.3nrentca
Cnom nanonee uerxym n sanepmennym ]opmynnponxy opynnax
nnn, rounee, rpyonax reopnx anrponoconnorenesa nonyuaer, onaxo, y
u.3nrentca n ero paore Pont rpya n nponecce npenpamennx oestxnt n
uenonexa. 3ry paory, nanncannym x cepenne 1876 r. n ocranmymcx nesa-
xonuenno, u.3nrentc naunnaer cnonamn: Tpy ncrounnx ncxxoro o-
rarcrna - yrnepxamr nonnrnxo+xonomt. On ecrnnrentno xnnxercx raxo-
ntm napxy c npnpoo, ocrannxmme emy marepnan, xoropt on npenpa-
maer n orarcrno. Ho on eme n neuro ontmee, uem +ro. On nepnoe
ocnonnoe ycnonne nce uenoneuecxo xnsnn n, npnrom, n raxo crenenn,
uro
mt, n nsnecrnom cmtcne, onxnt cxasart: rpy cenan camoro uenonexa .
B cnxsn c +rnm on cunran, uro pemammn mar na nyrn cranonnennx
uenonexa tn ocymecrnnen nmenno n nepexoe namnx oestxnonoontx
npexon x npxmoxoxennm. eno n rom, uro npxmoe xoxenne na nyx
norax nonnocrtm ocnoonno nepenne xoneunocrn or raxnx npexnnx nx
]ynxnn, xax xnarante npn nasantn no epentxm n onopt npn nepememe-
nnn no semne n, rem camtm, nororonnna nx x nontm nnam exrentnocrn.
...Pemammn mar tn cenan, nouepxnnaer u.3nrentc, pyxa crana
cnoono n morna renept ycnannart cee nce nonte n nonte cnoponxn, a
npnoperennax +rnm ontmax rnxocrt nepeananact no nacnecrny n nos-
pacrana or noxonennx x noxonennm
20
.
Cpen nontx ]ynxnn, npnoperenntx nepennmn xoneunocrxmn no
mepe nx rpanc]opmannn n uenoneuecxne pyxn, neymnmn n onpeenxm-
mnmn co npemenem crann nsroronnenne n npnmenenne opyn. Her, xoneu-
no, comnennx n n rom, uro ntcmne uenonexoopasnte oestxnt (a n ne
rontxo onn) moryr nontsonartcx rem nnn nntm ecrecrnenntm npemerom
(nanpnmep; xamnem), n xauecrne opynx, r.e. n xauecrne cpecrna ocrn-
xennx xonxperntx, nnonne onpeenenntx nene (nanpnmep, nx pasn-
nannx opexa). Onaxo nn ona oestxntx pyxa ne nsroronnna xora-
nno xorx t camoro rpyoro xamennoro noxa
21
.
uenoneuecxax pyxa, n xoneunom nrore, oxastnaercx ne npocro opra-
nom ocxsannx, no n opranom rpya, opynem ncex opyn. Bmecre c rem,
ona xnnxercx n npoyxrom rpya, nocxontxy nmenno rpy, xax opynnax
exrentnocrt, n reuenne mnornx coren rtcxuenern cnauana onaropa-
xnnan eme onontno rpyym pyxy pennemero uenonexa, nocrenenno
npeopasontnax ee n cocrnenno uenoneuecxym pyxy, a sarem n yconep-
mencrnonan +ry nocnenmm, onex ee o ro ntcoxo crynenn conep-
mencrna, na xoropo ona cmorna, xax t cnno nonmecrna, ntsnart x
xnsnn xaprnnt Pa]a+nx, craryn Topnantcena, mystxn Harannnn
22
. Hpn
+rom ne cneyer satnart, uro pyxa ne xnnxercx uem-ro camoonnem-
mnm nnn nonnocrtm nsonnponanntm opranom, a npecrannxer coo
nnmt
onn ns unenon nenoro, n ntcme crenenn cnoxnoro oprannsma, no+ro-
my nce ro, uro mno na nontsy pyxe, mno raxxe na nontsy ncemy reny
23
.
12
u.3nrentc opamaer nnnmanne n na ro ocroxrentcrno, uro uenonex,
yyun camtm omecrnenntm ns ncex xnnorntx, ecrecrnenno, ne cmor n
ncropnuecxom nnane nponsorn or nnxamnx neomecrnenntx npexon.
3ro, n uacrnocrn, ronopnr o rom, uro y oestxnonoontx npexon uenonexa
tn n ntcme crenenn pasnnr omecrnennt nncrnnxr. A n antnemem
nmenno rpy n ero pasnnrne no neoxonmocrn cnococrnonann eme onee
recnomy cnnouennm unenon sapoxammerocx uenoneuecxoro omecrna,
nocxontxy rontxo naroapx nm crann onee uacrt n ycrounnt cnyuan
nsanmno ntpyuxn n conmecrno exrentnocrn, n xoe xoropo nmn nauann
ncntrtnart norpenocrt uro-ro cxasart pyr pyry. annax norpenocrt, n
xoneunom cuere, nponsnonr cno opran: nepasnnrte roprant n pyrne uacrn
pra oestxnonoonoro npexa uenonexa menenno, no neyxnonno
rpanc]opmnpymrcx n coornercrnymmne uenoneuecxne oprant, c nomomtm
xoroptx uenonex nocrenenno nayunncx nponsnonrt unenopasentnte snyxn
24
.
Hmenno rax n nponecce conmecrno rpyono exrentnocrn nauan
]opmnponartcx n pasnnnartcx uenoneuecxn xstx.
Hrax, cnauana rpy, a sarem n nmecre c nnm unenopasentnax peut
xnnnnct nymx camtmn rnanntmn crnmynamn, no nnnxnnem xoroptx mosr
oestxnt nocrenenno npenparnncx n uenoneuecxn mosr, xoropt, npn ncem
cxocrne c oestxntnm, anexo npenocxonr ero no nennunne n conepmencrny.
A napannentno c antnemnm pasnnrnem mosra mno antnemee pasnnrne ero
nnxamnx opyn - opranon uyncrn
25
. Onaxo pasnnrne uenoneuecxoro mosra
n noxonrpontntx emy opranon uyncrn oxastnaer, n cnom ouepet, oparnoe
nosecrnne na rpy n na xstx, cnococrnyx nx antnememy pasnnrnm.
Oruacrn no+romy rpy or noxonennx x noxonennm nocrenenno
conepmencrnonancx, cranonxct nce onee cnoxntm, pasnoopasntm n
mnorocroponnnm. K oxore n cxoronocrny npnannnoct semneenne, sarem
npxenne n rxauecrno, opaorxa merannon, ronuapnoe pemecno, cyoxocrno.
Hapxy c ropronne n pemecnamn noxnnnnct, naxonen, ncxyccrno n nayxa; ns
nnemenn pasnnnnct nannn n rocyapcrna. Pasnnnnct npano n nonnrnxa, a
nmecre c nnmn ]anracrnuecxoe orpaxenne uenoneuecxoro trnx n
uenoneuecxo ronone pennrnx. Hepe ncemn +rnmn opasonannxmn, xoropte
ntcrynann, npexe ncero, xax npoyxrt ronont n xasannct uem-ro
rocnocrnymmnm na uenoneuecxnmn omecrnamn, onee cxpomnte
nponsneennx paoramme pyxn orcrynann na sann nnan...
26
. B nrore rpy n
ero ncxnmunrentnax pont n nponecce cranonnennx n pasnnrnx uenonexa n
uenoneuecxo xyntrypt tnn conepmenno satrt, a nce ocrnxennx
nnnnnnsannn crann npnnnctnart ronone, pasnnrnm n exrentnocrn mosra.
Hmn npnntxnn oxcnxrt cnon ecrnnx ns cnoero mtmnennx nmecro roro,
urot oxcnxrt nx ns cnonx norpenocre (xoropte npn +rom, xoneuno,
orpaxamrcx n ronone, ocosnamrcx), n +rnm nyrem c reuennem npemenn
nosnnxno ro neanncrnuecxoe mnponosspenne, xoropoe onnaeno ymamn, n
ocoennocrn, co npemenn rnenn anrnunoro mnpa
27
.
13
Her, xoneuno, comnenn n rom, uro rpy xnnxercx cosnarentno
uenoneuecxo exrentnocrtm, nanpannenno na npeopasonanne npnpot, r.e.
exrentnocrtm, n xoropym, nomnmo pyxn uenonexa, axrnnno nxnmuaercx ero
pasym. Xnnornoe, xax nsnecrno, raxxe nponsnonr cnoe exrentnocrtm
nsmenennx no nnemne npnpoe. Onaxo nsmenennx, nnocnmte xnnorntmn n
oxpyxammym ero cpey, nocxr naccnnnt, xax npannno, nenpenamepennt n
neocosnannt xapaxrep. Ho+romy moxno cxasart, uro xnnornoe, ]axrnuecxn,
rontxo nontsyercx nnemne npnpoo n nponsnonr n ne nsmenennx npocro
n cnny cnoero npncyrcrnnx
28
. uenonex xe, naoopor, nsmenxer npnpoy
axrnnno, cosnarentno npncnocannnax ee x cnonm nyxam. On ntnyxaer ee
cnyxnrt ero nenxm, onnaxct, rem camtm, rocnocrna na ne. H +ro
xnnxercx nocnennm cymecrnenntm ornnunem uenonexa or ocrantntx
xnnorntx, n +rnm ornnunem uenonex onxrt-raxn oxsan rpyy
29
.
Hotroxnnax cxasannoe, moxno c nsnecrno one ncrnnt nonarart, uro
rpy cosan uenonexa. Onaxo, nocxontxy nmecre c noxnnennem +roro
nocnenero nosnnxaer noanox nont +nemenr omecrno, ro
onpeenenno moxno cxasart, uro nmenno n rpye mt naxonm xapaxrepnt
npnsnax uenoneuecxoro omecrna, ornnuammn ero or craa oestxn...
30
. Hpn
+rom no rpyom cneyer, npexe ncero, nonnmart opynnym exrentnocrt n
mnpoxom ee cmtcne, nocxontxy on ne npocro naunnaercx c nsroronnennx
opyn, no n ecrt, nmecre c rem, nponecc nx npnmenennx. Ha ocnonannn ncero
cxasannoro moxno cenart ntno o ncxnmunrentno naxno ponn, xoropym
ctrpano opyne (rexnnxa) n ene cranonnennx uenonexa n pasnnrnx
uenoneuecxoro omecrna. Btpaxax cyrt annoro ntnoa n nepe]pasnpyx n
oomax npnneennoe ntme ]panxnnnoncxoe nonoxenne, nexoropte anropt,
xax, nanpnmep, H.K.3nrentmeep, cxnonxmrcx x onpeenennm uenonexa xax
rexnnuecxoro xnnornoro.
31
14
IHABA II. TEXHHKA H OCHOBHIE 3TAHI EE
PA3BHTH
Ecnn nontrartcx n cnere cxasannoro ntpasnrt oomennoe ornnune
uenonexa or xnnornoro, ro cneyer cxasart, uro ono cocronr n rom, uro
uenonex xnner n ncxyccrnenno, cosanno nm xe camnm, oruacrn npn
nomomn rexnnxn, cpet. Onaxo cosanax +ry, rax nastnaemym, nropym
npnpoy, r.e. cnom xyntrypy, uenonex rem camtm rnopnr camoro cex. 3ro
snaunr, uro on npecrannxer coo noncrnne rnopuecxoe nnn, rounee cxasart,
camornopuecxoe cymecrno. Ha annym ornnunrentnym xapaxrepncrnxy
uenonexa n cnoe npemx oparnn nnnmanne nemenxn ]nnoco] Bynt-nemren.
Tax, no cnnerentcrny 3.Kanna, on eme na saceannn ]nnoco]cxoro omecrna
n Fepnnne n nauane 1860 roa nouepxnnan, uro nayxa n ncxyccrno y uenonexa
sacrynamr mecro nncrnnxra xnnorntx, n cam on enaercx rnopnom camoro
cex, axe pasnnrnx n onaropaxnnannx cnoero rena, na uro Haccant samernn:
3ro aconmrnoe camornopuecrno n ecrt camoe rnyoxoe n uenonexe
32
.
1. uro raxoe rexnnxa?
Hmenno ns anno cymnocrno xapaxrepncrnxn uenonexa nexoropte
anropt npenounramr ncxonrt npn onpeenennn cocrnennoro coepxannx
nonxrnx rexnnxa. Tax, nanpnmep, H.K.3nrentmeep rpaxronan rexnnxy xax
ymenne nenecoopasno ecrnonart na marepnm nnn ncxyccrno ntstnart
xenarentnte xnnennx, r.e. xax oexrnnnsnpymmym exrentnocrt, xoropax
nonnomaer nexoropym nem, ocymecrnnxer nexoropt samtcen. Oomax
annte rpaxronxn, on n nrore onpeenxer rexnnxy xax peantnoe
rnopuecrno
33
. Cneyer cxasart, uro noonoe onpeenenne rexnnxn xnnxercx
cnnmxom pacmnpnrentntm n ocrarouno acrpaxrntm, nocxontxy n nayxa, n
ncxyccrno, n +xonomnxa, n neonornx cnonom, ncx uenoneuecxax xyntrypa n
nenom npecrannxer coo peantnoe rnopuecrno.
K pacmnpnrentnomy rpaxronannm rexnnxn moxer npnnecrn n
nncrpymenrantnt noxo x nonnmannm ee cymnocrn. Tax, nanpnmep, K.c-
nepc, paccmarpnnax rexnnxy n yxe u.Fona xax cpecrno, nnen ee cmtcn n
nasnauenne ne npocro n ocnooxennn or nnacrn npnpot, no n n
ocrnxennn n nenpeptnnom ynennuennn rocnocrna uenonexa na ne.
Cneonarentno, rexnnxa xax ymenne nnn cnoconocrt enart n onaart
oxastnaercx, cornacno ero rouxe spennx, rocnocrnom na npnpoo
nocpecrnom camo npnpot
34
. Onaxo annax rpaxronxa rexnnxn xnnxercx
nacrontxo mnpoxo, uro, no cyrn ena, oxnartnaer coo ncm nropym
npnpoy. H n camom ene, ncx uenoneuecxax xyntrypa npecrannxer coo ne
uro nnoe, xax rocnocrno na npnpoo, ocymecrnnennoe uenonexom
nocpecrnom camo npnpot.
15
Orneprax nncrpymenrantnt noxo x nonnmannm rexnnxn,
O.Bnenrnep cunran neoxonmtm paccmarpnnart ee ne nnaue xax raxrnxy
xnsnn. Cneonarentno, on rax mnpoxo rpaxronan ]enomen rexnnxn, uro
npaxrnuecxn pacnpocrpanxn ero na nce xnnornoe napcrno. Texnnxa, xax
ronopnn on, npocrnpaercx sa npeent uenonexa, nasa x xnsnn xnnorntx, a
nmenno ncex xnnorntx. Bmecre c rem mnenrneponcxax rpaxronxa rexnnxn
oxasanact n cnnmxom ysxo, nocxontxy nonnocrtm ncxnmuana ns coepxannx
rexnnxn cosanne opyn (nncrpymenron), cnox ee, raxnm opasom, rontxo x
cnocoy opamennx c nnmn.
35
He ncxnmueno, uro nmenno no nnnxnnem O.Bnenrnepa M.Xaer-rep
raxxe orxastnaercx or npocroro nncrpymenrantnoro nonnmannx cymnocrn
rexnnxn, xoropax onosnauno ne ecrt, no+romy, neuro rexnnuecxoe,
mamnnoopasnoe. Hpana, n ornnune or nero, on npenouen rpaxronart +ry
cymnocrt xax nn pacxptrnx noraennoro, xax onn ns cnocoon
onapyxennx rant trnx, cnonom, xax nn ncrnncrnonannx
36
. Hpenarax
cront acrpaxrnoe onpeenenne cymnocrn rexnnxn, on, onaxo, ne cuen
nyxntm nnecrn xcnocrt n nonpoc o rom, xaxnmn ocoennocrxmn onaaer
annt cnoco pacxptrnx noraennoro, uem on ornnuaercx or nayxn n pyrnx
cnocoon onapyxennx trnx nnn nnon ncrnncrnonannx.
Homnmo pacmnpnrentnoro rpaxronannx rexnnxn n nnreparype
ncrpeuaercx n npornnononoxnax xpanocrt cnnmxom ysxax nnrepnperannx
+roro nonxrnx. Opasnamn noono nnrepnperannn moryr cnyxnrt
cneymmne onpeenennx nonxrnx rexnnxa:
rexnnxa - +ro nponsnocrno nstrounoro
37
; rexnnxa ecrt exrentnocrt,
nanpannennax na Hontsy
38
; rexnnxa cyrt npnxnanax nayxa (nnn npnxnanoe
ecrecrnosnanne)
39
; rexnnxa npecrannxer coo cnoco otnart uro-nno,
ocrnrart, ocymecrnnxrt
40
;
rexnnxa +ro cncrema ncxyccrnenntx opranon omecrna
41
.
Heocrarox ncex npnneenntx rpaxronox nonxrnx rexnnxn (xax
pacmnpnrentntx, rax n ysxnx) saxnmuaercx n rom, uro onn ne aexnarno, ne
concem rouno ntpaxamr coepxanne annoro nonxrnx, ntenxx n oosnauax
ro onn, ro pyrne ns ero acnexron. Ho+romy moxno cxasart, uro nce +rn
rpaxronxn xnnxmrcx acrpaxrntmn n ornnuamrcx, raxnm opasom,
onocroponnocrtm.
Mexy npeentno mnpoxo n npeentno ysxo rpaxronxamn rexnnxn
cymecrnyer nent px npomexyrountx onpeenenn +roro nonxrnx, cpen
xoroptx nanonee npnemnemtm cneyer npnsnanart nmenno nonnmanne
rexnnxn xax cosanne (n rom uncne, nsoperenne, npoexrnponanne n
xoncrpynponanne) n ncnontsonanne opyn n camom mnpoxom snauennn cnona.
Taxoe nonnmanne rexnnxn nxnmuaer n ee coepxanne, na nam nsrnx,
cneymmne momenrt: a) nce rexnnuecxne cpecrna; ) xnnoe n nexnnoe
rexnnuecxoe snanne, r.e. conoxynnocrt ncex snann, nantxon, ymenn,
cnocoon (meroon) n r.., neoxonmtx nx cosannx, npnmenennx n
16
pasnnrnx yxasanntx cpecrn. Her comnenn n rom, uro naxneme n
onpeenxmme cocrannxmme annoro xomnonenra rexnnxn na conpemennom
+rane ee pasnnrnx ntcrynamr nmenno reopernuecxne n npnxnante
rexnnuecxne nayxn; n) nsoperarentcxym rexnnuecxym exrentnocrt; r)
exrentnocrt no npoexrnponannm, xoncrpynponannm n nsroronnennm
rexnnuecxnx cpecrn n, naxonen, ) exrentnocrt no ncnontsonannm +rnx
cpecrn.
2. Ocnonnte ncropnuecxne +rant pasnnrnx rexnnxn
Texnnxa xax onn ns cymecrnenntx acnexron xyntrypt, a, cneonarentno,
n xax ona ns naxnemnx pasnonnnocre rnopuecxo uenoneuecxo
exrentnocrn npomna n cnoem pasnnrnn onrn ncropnuecxn nyrt,
nxnmuammn n cex px +ranon, cpen xoroptx moxno, na nam nsrnx,
ntennrt uertpe ocnonntx, a nmenno: +ran sapoxennx rexnnxn,
pemecnennym rexnnxy, mamnnnym rexnnxy n conpemennym
(nn]opmannonnym) rexnnxy. Ocranonnmcx nxparne na ocnonntx
xapaxrepncrnxax xaxoro ns +rnx +ranon.
Ha nepnom ns yxasanntx ncropnuecxnx +ranon rexnnxa nocnna eme
cyryo cnyuant xapaxrep, r.e. tna, ronopx cnonamn X.Oprern-n-Iacce-ra,
rexnnxo cnyuax. H n camom ene, ncropnuecxn nepnte cpecrna nnn
opynx, xax nouepxnnann H.Ierep n H.Hyape, cnyuano naxonnnct, a ne
nsoperannct npenamepenno. Cneonarentno, na camom pannem +rane cnoero
cymecrnonannx nepnotrnt uenonex eme ne snan nsroronnennx opyn n
cocrnennom cmtcne cnona. On rora orpannunnancx nnmt rem, uro
ncnontsonan cnyuante, npenaxonmte ecrecrnennte npemert n xauecrne
cpecrn nx ocrnxennx cnonx nene. Tax, nanpnmep, nycrax cxopnyna
cnyxnna emy, xax ormernn H.Ierep, nepntm samenxmmnm naonn cocyom,
ynorpenenntm nx nnrtx. Hoono +romy cnyuano naxonmte xament nnn
xocrt ynroro xnnornoro ncnontsonannct nm n xauecrne nepntx rpytx
noxa, ronopa nnn monora.
Orcma moxno saxnmunrt, uro rnopuecxn norennnan nepnotrnoro
nxapx npoxnnncx n peannsonancx cxopee n npnmenennn ero ecrecrnenntx
opranon (a coornercrnenno, n ecrecrnenntx, eme ne orecanntx npemeron n
xauecrne nx npxmoro npoonxennx), nexenn n cosannn n npnmenennn
ncxyccrnenntx. H rontxo no ncreuennn orpomnoro orpesxa ncropnuecxoro
npemenn, ncuncnxemoro rtcxuenernxmn, ynorpenenne cnyuano naxonmtx
ecrecrnenntx npemeron n xauecrne opyn, cranonnnoct nacrontxo
nocroxnntm, npnntuntm, yxopennnmnmcx n anromarnsnponanntm axrom, uro
pennemne nmn no ananornn n nyrem nopaxannx nayunnnct npnroronnxrt
opynx nx nenecoopasnoro nontsonannx nmn. Hpn +rom neoxonmo yuecrt
sect na naxntx, ormeuenntx eme H.Hyape, ocroxrentcrna: 1)
Hpnmnrnnnt nncrpymenr cnyxnn nx ononnennx, nocnoconennx n
ycnnennx ]nsnonornuecxo exrentnocrn, n xoropo on xax t eccosnarentno
nonnexancx. 2) Oprannuecxoe npeopasonanne, nnonsmenenne, ynennuenne
nonxocrn n cnnt nponsnonrentnoro nn-
17
crpymenra, r.e. uenoneuecxo pyxn, crano nosmoxno nnmt nyrem
ecnpecrannoro ynpaxnennx n menennoro pasnnrnx
42
.
anee, ronopx o cnyuanom xapaxrepe rexnnxn na +rane ee sapoxennx,
cneyer nmert n nny n ro, uro nsoperenne nontx cpecrn (ecrecrnenno,
nocne roro, xax pennemne nmn nayunnnct nsrorannnnart opynx)
nponcxonno ne npenamepenno, a uncro cnyuano. pennemn uenonex,
paorax meroom npo n omnox, cnyuano naranxnnancx na nyxnoe
pemenne n no+romy moxno cxasart, uro nonoe cpecrno, cxopee, camo
naxonno uenonexa, uem on ero.
Heoxonmo ormernrt n ro ocroxrentcrno, uro na nepnom ncropnuecxom
+rane ]opmnponannx n pasnnrnx rexnnxn apcenan rexnnuecxnx cpecrn tn
nectma cxpomntm, a naop onepann (ymenn n nantxon) no nx nsroronnennm
n npnmenennm tn nectma npocrtm, +nemenrapntm. Bnny +roro ymennem ne
rontxo ncnontsonart, no n nsrorannnnart +rn npocrte n npnmnrnnnte opynx
]axrnuecxn onaann nce nspocnte unent nepnotrnoro uenoneuecxoro
xonnexrnna. Hpocrora n cxynocrt nepnotrno rexnnxn npnnoxr x romy,
ormeuaer X.Oprera-n-Iaccer, uro cnxsannte c ne ecrnnx moryr
ntnonnxrtcx ncemn unenamn omnnt, r.e. nce pasnoxr oront, macrepxr nyxn,
crpent n r.. Texnnxa ne ntenxercx ns ncenosmoxntx sanxrn...
Enncrnennoe pasenenne, nponcxoxmee na onontno panne crann, cocronr
n rom, uro myxunnt npeamrcx onnm rexnnuecxnm sanxrnxm, a xenmnnt
pyrnm...
43
. Cneonarentno, moxno cxasart, uro ncropnuecxn nepnoe
pasenenne rexnnuecxoro rpya (a, nnpouem, n rpya noome) nmeno cxopee
ecrecrnennoe, uem connantnoe nponcxoxenne, r.e. cnonm nenocpecrnenntm
ocnonannem ono nmeno nmenno ecrecrnennte pasnnunx mexy myxunno n
xenmnno.
Bce +ro ronopnr o rom, uro na ncxonom +rane cymecrnonannx rexnnxn
uenonex eme ne ocosnanan cex n xauecrne cyexra cnoe cocrnenno
exrentnocrn, a, cneonarentno, n n xauecrne rnopna rexnnxn. H, n camom ene,
nxapt, xax nsnecrno, ne ntenxer cex ns oxpyxamme ero ecrnnrentnocrn,
on ne npornnonocrannxer cex npnpoe, a, naoopor, ero cosnanne xax t eme
cnnro c mnpom. On, xax ronopnn X.Oprera-n-Iaccer, eme ne omymaer cex
xax homo faber
44
, no+romy rexnnxa npnnnmaercx nm xax uacrt npnpot, c
xoropo on npetnaer n nonnom enncrne.
Cneyer ocoo nouepxnyrt n ror ]axr, uro na nepnom ncropnuecxom
+rane cymecrnonannx rexnnxn, re n n nponecce nsoperennx nonoro opynx
espasentno rocnocrnonan cnyua, remnt ee pasnnrnx tnn xpane nnsxnmn.
Hmenno no+romy +ran sapoxennx n cranonnennx rexnnxn tn camtm
nnrentntm n npoonxancx, no-nnnmomy, cornxmn rtcxuenern. On
oxnartnan coo nect oncropnuecxn nepno cymecrnonannx uenoneuecrna n
sanepmnncx rontxo c noxnnennx pennnx nnnnnnsann n Meconoramnn,
Ernnre, Hnnn n Knrae, re nnepnte naunnaer cxnatnartcx nont +ran n
ncropnuecxom pasnnrnn rexnnxn - +ran rax nastnaemo pemecnenno rexnnxn.
18
Ha nropom ncropnuecxom +rane pasnnrnx rexnnxn rexnnuecxne nsennx
cranonxrcx cpannnrentno mnorouncnenntmn n namnoro pasnoopasntmn, a
rexnonornx nx nsroronnennx ocrarouno cnoxno. Hmenno no+romy yxe ne
ncxxn uenonex moxer, xax +ro tno pantme, cam nsrorannnnart neoxonmte
nx cnoe paort opynx. Fonee roro, camo ncnontsonanne nexoroptx
ocoenno cnoxntx opyn rpeyer renept coornercrnymme, onee nnn menee
ceptesno, nororonxn. Eme onee ceptesno nororonxn n nnrentno
ntyuxn rpeyer renept sanxrne cocrnenno pemecnom, r.e. nsroronnennem
camnx opyn n nponsnocrnom yrnapn n ycnyr.
Cneonarentno, moxno onpeenenno cxasart, uro pasnnrne rexnnxn mno
no nyrn n]]epennnannn n ysxo cnennannsannn rexnnuecxo exrentnocrn,
xoropte npnnenn x opasonannm orentno connantno npocnoxn,
cnennantno sannmammecx +ro exrentnocrtm npocnoxn pemecnennnxon.
Pemecnennnx, xax cnpanennno samernn X.Oprera-n-Iaccer, coennxer n cee n
rexnnxa, n paouero. On ne rontxo npoexrnpyer, r.e. neantno cosaer npemer
cnoe exrentnocrn, no n cam ocymecrnnxer cno npoexr, npenpamax ero n
marepnantnt oexr.
B cnxsn c +rnm cronr ona ns naxnemnx ocoennocre pemecna,
ornnuammax ero or pyrnx, onee pasnnrtx ]opm rexnnuecxo exrentnocrn,
n saxnmuammaxcx n rom, uro npn nem opyne rpya eme ntcrynaer npocrtm
ononnennem nnn npnarxom x uenonexy, xoropt no+romy npoonxaer
ocranartcx rnanntm ecrnymmnm nnnom nnn nnxyme cnno (K.Mapxc)
ncero rexnnuecxoro nponecca. annoe ornomenne uenonex - opyne
xopenntm opasom nsmennrcx rontxo nnocnecrnnn, npn rax nastnaemo
mamnnno rexnnxe.
pyroe cymecrnennoe ornnune pemecna xax ocoo ]opmt rexnnuecxo
exrentnocrn cocronr n rom, uro ono ocnontnaercx ne na nayxe, ne na
reopernuecxom pacuere, a na rpannnonntx snannxx, na nepeanaemtx or
noxonennx x noxonennm (or orna x ctny n r..) npaxrnuecxnx nantxax n
ymennxx. 3ro snaunr, uro pemecnom moxno tno onnaenart rontxo
+mnnpnuecxnm nyrem, n nmenno no+romy ono n ocrananoct no nnacrn rpannnn.
annoe ocroxrentcrno nanoxnno cnntnte orpannuennx na ncm
nsoperarentcxym exrentnocrt. H, n camom ene, nsoperenne nnn
rexnnuecxoe orxptrne na nporxxennn ncero nroporo ncropnuecxoro +rana
cymecrnonannx n pasnnrnx rexnnxn ocrananoct pexnm cotrnem n nocnno,
xax npannno, ror xe cnyuant nenpenamepennt xapaxrep, uro n pantme.
Ono, xax n npexe, ocymecrnnxnoct rnanntm opasom meroom npo n
omnox, uro, necomnenno, xnnnoct ono ns npnunn nnsxnx remnon
rexnnuecxoro nporpecca na +rane pemecnenno rexnnxn. H xorx +rn remnt
cymecrnenno ycxopnnnct no cpannennm c remnamn pasnnrnx rexnnxn cnyuax,
no, rem ne menee, onn ocranannct nacrontxo menenntmn, uro nropo
ncropnuecxn +ran n pasnnrnn rexnnxn npoonxancx rtcxuenernxmn n n
ncropnuecxom nnane sanepmnncx nnmt c nacrynnennem +noxn Bospoxennx, a
eme rounee c nauanom +noxn Honoro npemenn n Enpone. Cneonarentno,
rontxo c nacrynnenn-
19
em Honoro npemenn pemecnennax rexnnxa ncropnuecxn ncuepntnaer cnon
nosmoxnocrn n ycrynaer mecro nonomy +rany n pasnnrnn rexnnxn - mamnnno
rexnnxe.
B ocnone mamnnno rexnnxn nexnr yxe nnxenepnax exrentnocrt,
xoropax, xax onee pasnnrax ]opma rexnnuecxo exrentnocrn, opnenrnpyercx
na nayxy, na reopernuecxoe n npnxnanoe ecrecrnosnanne. Bor, cocrnenno,
nouemy ona xax ncropnuecxax antrepnarnna pemecnenno rexnnxe, n npnnnnne,
ne morna cnoxnrtcx pantme, uem nauano ]opmnponartcx n cnoono
pasnnnartcx ecrecrnosnanne. Tem onee, uro nnxenepnax exrentnocrt, xax
nnpouem, n camo ecrecrnosnanne, tnn ntsnant x xnsnn, n xoneunom nrore,
nmenno norpenocrxmn n pasnnrnn nponsnonrentntx cnn, xoropte omecrno
crano ocoo ocrpo ncntrtnart n Honoe npemx nmecre c sanepmennem +noxn
nepnonauantnoro naxonnennx xannrana n nauanom +noxn ypxyasntx
penonmnn n crpanax 3anano Enpont.
Bmecre c rem ne cneyer, onaxo, satnart n roro, uro nnxenepnax
exrentnocrt ne morna noxnnrtcx ns naxyyma n uro ona, xax nmoe pyroe
xnnenne, onxna tna nmert cnom npetcropnm. Ho+romy pocrxn +ro
exrentnocrn, ee ncropnuecxne opast nnn, rounee, npoopast, moxno narn
ne rontxo n +noxe Bospoxennx, no n n anrnunocrn. Hpana, +rn npoopast
ocranannct rora nnmt uem-ro +nnsonuecxnm, nernnnuntm, cnyuano
cymecrnymmnm na ]one espasentnoro rocnocrna pemecnenno
exrentnocrn. Hmenno rax cneyer, xax nam npecrannxercx, onennnart,
nanpnmep, rexnnuecxym mtcnt n noome rexnnuecxym exrentnocrt
Apxnmea (ox. 287-212 o n.+.). Kax nonecrnymr ncropnuecxne ncrounnxn, on
npocnannncx, n uacrnocrn, cnonmn xnrpoymntmn rexnnuecxnmn pemennxmn n
nsoperennxmn npn oopone ocaxenntx pnmnxnamn pontx Cnpaxys.
Hmenno naroapx ncnontsonannm +rnx pemenn n nsoperenn n nx
npaxrnuecxomy nonnomennm n ooponnrentntx coopyxennxx n merarentntx
mamnnax ropo cmor oxasart ocronoe conpornnnenne nenpnxrenm. A
nocxontxy Apxnme neantnemnm opasom coueraer rexnnuecxne aponannx
c npaxrnuecxnmn
45
n ontmnncrno cnonx rexnnuecxnx npoexron nponsnonr
na ocnone rountx maremarnuecxnx pacueron, nocrontxy ero exrentnocrt n
+rom nnane, necomnenno, moxno oxapaxrepnsonart xax nnxenepnym. Onaxo
cam Apxnme ne cunran cex rexnnxom nnn nnxenepom. On, naoopor,
npespnrentno cmorpen na ro, uro mt nastnann t ceronx nnxenepntm
enom, xax, nnpouem, n na ncxxoe pyroe npaxrnuecxoe sanxrne, cunrax ero
rpytm n neocrontm cnoontx myxe. Cam Apxnme,
cnnerentcrnyer Hnyrapx, cunran coopyxennx mamnn sanxrnem, ne
sacnyxnnammnm nn rpyon, nn nnnmannx; ontmnncrno nx noxnnnoct na cner
xax t nonyrno, n nne saan reomerpon.... Ho+romy o nemax, npnnocnnmnx
emy cnany, Apxnme ne noxenan nanncart nnuero, cunrax coopyxenne mamnn
n noome ncxxoe ncxyccrno, conpnuacrnoe noncenenntm nyxam, nnsmenntm
n rpytm...
46
.
20
Hpnunna cront nenecrnoro ornomennx x npaxrnuecxo exrentnocrn n
ee nerarnnno onenxn saxnmuaercx n rom, uro ona, xxot, ne nmeer nnxaxoro
ornomennx x mypocrn n noncxy ncrnnt, xoropte npentme ncero crannnnct
anrnuntmn mtcnnrenxmn. ...Hs nayx cunraercx mypocrtm ra,
nouepxnnan Apncrorent, xoropax nsnpaercx pan nee camo n n nenxx
nosnannx, a ne ra, xoropax npnnnexaer ns-sa ee nocnecrnn...
47
.
Cneonarentno, c rouxn spennx anrnuntx mtcnnrene, ncrnna ntcrynaer
nentm ono nnmt reopernuecxo exrentnocrn (a, coornercrnenno, n
reopernuecxoro snannx), rora xax npenasnauennem npaxrnuecxo
exrentnocrn (n rom uncne, n npaxrnuecxoro snannx), oxastnaercx nnmt
eno.
48
Tpannnx cront pesxoro npornnonocrannennx reopernuecxo
exrentnocrn exrentnocrn npaxrnuecxo oxasanact nacrontxo cnntno n
xnnyue, uro orxo or nee n nayuno-nosnanarentnom rnopuecrne nceptes
namernncx rontxo n +noxe Bospoxennx, xorx n xonnenryantnom nnane ona
nnpet coxpanxer cnom cnny n neanncrnuecxo ]nnoco]nn. Her, xoneuno,
comnenn n rom, uro c ]opmnponannem nporecranrnsma n xauecrne onoro ns
ocnonntx reuenn n xpncrnancrne ornomenne x ]nsnuecxomy rpyy n Enpone
naunnaer nocrenenno menxrtcx. Onaxo, necmorpx na +ro, yxasannax rpannnx
npoonxana nce xe ecrnonart n nne coxpannnmero cnoe snauenne nnnort o
XVII cronernx npornnonocrannennx rax nastnaemtx cemn mexannuecxnx
ncxyccrn (artes mechanical) cemn cnoontm ncxyccrnam (artes lebirales).
eno n rom, uro x mexannuecxnm ncxyccrnam ornocnnn semneenne
(agriculturia), oxory (venatio), mopexocrno (navigatio), rxanxoe eno (textura),
opyxenoe eno (armatoria), npauenanne (medicina), rearpantnoe ncxyccrno
(spectaculum), r.e. rnanntm opasom pasnnunte nnt npaxrnuecxo,
rexnnuecxo exrentnocrn, rora xax x cnoontm ncxyccrnam npnuncnxnn
rontxo rax nastnaemte rpnnnym (rpammarnxy, nanexrnxy n pnropnxy,
cpen xoroptx neymee mecro npnnanexnr nanexrnxe xax ncxyccrny
mtmnennx, r.e. nornxe) n xnapnnnym (reomerpnm, apn]mernxy,
acrponomnm n mystxy, cpen xoroptx onpeenxmmee mecro ornonnoct
maremarnuecxnm nayxam), xoropte, no cyrn ena, oroxecrnnxnnct c nayxamn,
reopernuecxnmn snannxmn n reopernuecxo exrentnocrtm noome.
Hepnym ceptesnym nontrxy npeoonennx rpannnn, pesxo
npornnonocrannxmme reopernuecxym exrentnocrt exrentnocrn
npaxrnuecxo n +noxe Bospoxennx, mt naxonm n rnopuecrne onoro ns
camtx ntammnxcx ymon anno +noxn Heonapo a Bnnun (1452-1519),
xoropt n cnoe nayuno exrentnocrn nonnocrtm peannnrnponan ontrnoe
nosnanne, npaxrnxy noome. Mon npemert, ronopnn on, ponnnct ns
npocroro n uncroro ontra, xoropt ecrt ncrnnnt yunrent...
49
. eno n rom,
uro nmenno ontr xnnxercx ncrounnxom ocronepnoro snannx, nnmt on ne
omnaercx, a omnamrcx rontxo cyxennx namn
50
. Bor, cocrnenno, nouemy
re nayxn, xoropte ne nopoxent ontrom, ornom ncxxo ocronepnocrn,
oxnnxmrcx Heonapom a Bnnun nycrtmn n nonntmn omnox
51
. Onaxo nce
+ro ne osnauaer, uro on tn croponnnxom onocroponnero, acrpaxrnoro,
nnaue
21
ronopx, nnocxoro +mnnpnsma. Kax pas naoopor, npnsnanax
ncxnmunrentnym naxnocrt npaxrnuecxo exrentnocrn, on, nce xe, nonaran,
uro npaxrnxa es nanexamero ocnonannx (snannx) cnena n noxoxa na
xopmuero, crynnnmero na xopant es xomnaca n pynx. Cneonarentno,
rontxo n enncrne c reopne (nayxo) npaxrnxa cranonnrcx ecrnenno n
nnoornopno nnn, xax ]nrypantno ntpaxaercx Heonapo a Bnnun, nayxa
xannran, a npaxrnxa conart
52
.
Hmenno rapmonnunoe coueranne Heonapom a Bnnun n cnoem rnopuecrne
oonx acnexron exrentnocrn - reopernuecxoro n npaxrnuecxoro nosnonnno
emy crart ne npocro sameuarentntm yuentm, no n necrxmnm nsoperarenem.
B cnoe mnororpanno rnopuecxo exrentnocrn on ne rontxo npenocxnrnn
nent px naxnemnx nayuntx ne, nonyunnmnx cnoe nonnomenne n
antnemem pasnnrnn nayunoro nosnannx, no n paspaoran mnorouncnennte
rexnnuecxne npoexrt n rnporexnnxe, noennom ene, cyoxocrne n pyrnx
c]epax. Onaxo mnoro pesyntraron cnonx nayuno-rexnnuecxnx nccneonann n
pacueron Heonapo a Bnnun ne pemnncx onynnxonart, ocrannxx nx ne
npocro n pyxonncnom nne, no n nanncanntmn x romy xe n oparnom nopxxe,
r.e. n sepxantnom oropaxennn. On npenamepenno nomen na raxym mepy, no-
nnnmomy, onacaxct, xax t sno uenoneuecxn renn ne nocnontsonancx ero
pasnnuntmn nsoperennxmn n npaxrnuecxn npnmenxn nx no npe uenonexy n
poy nmcxomy, rem onee, uro nmn, no ero mnennm, nsnauantno onaamr
sno npnpoo.
53
Cneonarentno, mnornm nayuntm n rexnnuecxnm ocrnxennxm Heonapo
a Bnnun cyxeno tno ocranartcx nensnecrntmn ero conpemennnxam n pxy
nocneymmnx noxonenn, noxa onn ne nonyunnn mnpoxym ornacxy nocne nx
onynnxonannx. He ncxnmueno, uro nmenno annoe ocroxrentcrno nocnyxnno
ono ns npnunn roro, nouemy nauano nonoro ecrecrnosnannx (n nayxn
noome) crano acconnnponartcx rontxo c nmenem Iannneo Iannnex, xoropt,
no cyrn ena, npoonxnn nyrt, nponoxennt n nayunom nosnannn Heonapom
a Bnnun.
nx nayuno-nccneonarentcxoro meroa I.Iannnex (1564-1642), xax n nx
ero rnopuecrna n nenom, raxxe xapaxrepno oprannunoe coueranne (cnnres)
reopnn n npaxrnxn. B meroonornuecxom nnane on pasnnnaer antme
+mnnpnuecxn mero, paspaorannt, n uacrnocrn, ocnonononoxnnxom
nrantxncxo naryp]nnoco]nn Fepnapnno Tenesno (1508-1588) n
npornnonec axcnomarnuecxomy meroy apncrorenencxo naryp]nnoco]nn
(]nsnxn). Ho annt mero I.Iannne crpemnncx nonecrn maremarnuecxoe
ocnonanne. He orneprax, a, naoopor, npnsnanax ncm naxnocrt
axcnomarnuecxo cocrannxmme nayunoro meroa, on, rem ne menee, cunran,
uro axcnomt onxnt, n xoneunom cuere, onnpartcx na uyncrnennt ontr n
npnnecrn nyrem maremarnuecxnx npeopasonann x paspaorxe rnnores,
xoropte, n cnom ouepet, onxnt raxxe nponepxrtcx rem xe uyncrnenntm
ontrom. Cneonarentno, nyrt nayunoro nosnannx ne npocro naunnaercx
ontrom, no n sanepmaercx nm xe. Hpn +rom cam ontr nonnmancx I.Iannneem
cyryo
22
mexannuecxn, nocxontxy ero coepxanne, n xoneunom nrore, cnonnoct nm x
mexannuecxomy nnxennm n maremarnuecxnm coornomennxm. Hnxora ne
crany or nnemnnx ren rpeonart uro-nno nnoe, ronopnn I.Iannne, uem
nennunna, ]nrypt, xonnuecrno n onee nnn menee tcrpte nnxennx.
54
H, rem ne menee, nmenno naroapx cnoemy +xcnepnmenrantnomy meroy
I.Iannne cmor ne npocro sanoxnrt ocnont +xcnepnmenrantnoro
ecrecrnosnannx, no n ]axrnuecxn nonoxnrt nauano nnxenepnomy ena. On
cnonmn +xcnepnmenramn n ronxnmn reopernuecxnmn pacueramn ne rontxo
onosnauno noxasan nonnym necocroxrentnocrt ocrananmnxcx o rex nop
nestnemtmn nonoxennx apncrorenencxo nnamnxn, no rouno onncan
rpaexropnm nnxennx ren no naxnonno nnocxocrn, paspaoran reopnm
maremarnuecxoro maxrnnxa n reopnm cnoonoro naennx ren, ycranonnn
saxont nnepnnn, c]opmnponan xnaccnuecxn npnnnnn ornocnrentnocrn,
ntnox coornercrnymmym emy rpynny npeopasonannx, n r.. C pyro
cropont, pasnnnax antme rpannnm npnmenennx crpornx reopernuecxnx
pacueron nx pemennx npaxrnuecxnx rexnnuecxnx saau, on enaer
cymecrnennt mar no nyrn ]opmnponannx nonoro rnna snannx nayuno-
rexnnuecxoro snannx.
C ]nnoco]cxo rouxn spennx ontrnoe nosnanne, xax n ncx npaxrnuecxax
exrentnocrt uenonexa n nenom, tnn peannnrnponant conpemennnxom
I.Iannnex, onnm ns ocnonononoxnnxon ]nnoco]nn Honoro npemenn,
anrnncxnm ]nnoco]om upencncom F+xonom (1561-1626). u.F+xon cunran
npnpoy oexrom nosnannx, ee nccneonanne saaue nosnannx, a
rocnocrno uenonexa na ne nentm nosnannx. B xauecrne ncrnnnoro
meroa nosnannx, a, cneonarentno, n xparuamero nyrn, neymero x ncrnne,
on n cnoem ocnonnom ]nnoco]cxom rpye Hont Opranon (1620)
nponosrnamaer HHVKHHR H B cnxsn c +rnm erantno paspaartnaer
+xcnepnmenrantno-nnyxrnnnym meroonornm nayunoro nosnannx. eno n
rom, uro uenonex, cornacno ero rouxe spennx, ne moxer nenocpecrnenno
xonraxrnponart n nsanmoecrnonart c npnpoo nnaue, xax uepes cnon
oprant uyncrn n npn nomomn cnoe uyncrnenno exrentnocrn, n pesyntrare
xoropo on ]opmnpyer n naxannnnaer cno uyncrnennt ontr. Bor,
cocrnenno, nouemy +ror ontr n oxnnxercx u.F+xonom xoneuntm
ncrounnxom ncxxoro snannx, a noromy nayxa onxna trt, npexe ncero,
ontrno nayxo. Ho +ro ornmt ne snaunr, uro nayxa onxna nonnocrtm
orxasartcx or eyxrnnnoro meroa. Kax pas naoopor, nayxa, npecrannxmmax
coo pannonantnym nepepaorxy anntx uyncrnennoro ontra, nenpemenno
onxna anennponart x cnnnornsmy n onepnponart nm. Onaxo ne cneyer
satnart npn +rom, uro cnnnornsmom moxno esonacno nontsonartcx rontxo
nocne roro, xax nepnte ncxonte axcnomt tnn nenocpecrnenno ntneent
ns ontra nocpecrnom ncrnnno nnyxnnn.
B cnere cxasannoro cranonnrcx nonxrntm, nouemy u.F+xon ntcrynan sa
coms cosepnannx n ecrnnx n nacroxrentno rpeonan, urot reopnx
(contemplatio) n npaxrnxa coennxnnct onee npountmn ysamn, uem o cnx
23
nop
55
. On tn rnepo ynepen n rom, uro rontxo raxo coms nnn raxoe
coennenne moryr coecrnonart peantno peannsannn nenn nayxn,
saxnmuammecx n ooramennn uenoneuecxo xnsnn ecrnnrentntmn
orxptrnxmn n raxnm opasom oparnrt reopnm n axrnnnoe cpecrno nx
ycranonnennx n ynennuennx nnacrn uenonexa na npnpoo. Cneonarentno,
es nosnannx saxonon npnpot, a, crano trt, n es nounnennx +rnm saxonam
uenonex ne n cocroxnnn noexart ee n nnacrnonart na ne. 3nanne n
morymecrno uenonexa connaamr, ormeuaer u.F+xon, no nesnanne
npnunn sarpynxer ecrnne. Hpnpoa noexaercx rontxo nounnennem e, n
ro, uro n cosepnannn npecrannxercx npnunno, n ecrnnn npecrannxercx
npannnom. B ene rocnocrna na npnpoo pemammee mecro on ornonn
nsoperennxm, r.e. rexnnuecxnm orxptrnxm n nx npaxrnuecxomy npnmenennm.
Tax, nanpnmep, on cunran, uro re rpn nennxne orxptrnx, xoropte ne tnn
nsnecrnt pennnm, a nmenno: ncxyccrno neuarannx, npnmenenne nopoxa n
mopexonax nrna (r.e. xomnac) nsmennnn onnx n cocroxnne ncero mnpa, no-
nepntx, n ene npocnemennx, no-nroptx, n enax noenntx, n-rpertnx, n
mopennanannn. Orcma nocneonann ecuncnennte nsmenennx neme, rax uro
nnxaxax nnacrt, nnxaxoe yuenne, nnxaxax snesa ne cmornn nponsnecrn
ontmee ecrnne n xax t nnnxnne na uenoneuecxne ena, uem +rn
mexannuecxne nsoperennx
56
.
Onaxo nmecre c rem ne cneyer satnart, uro ncropnx ncxyccrna, r.e.
mexannuecxax n +xcnepnmenrantnax ncropnx npecrannxmr coo nnmt ony
ns cocrannxmmnx ecrecrnenno ncropnn n uro, cneonarentno, pyuexn
rexnnuecxnx +xcnepnmenron onxnt, n xoneunom nrore, nnnrtcx n mope
]nnoco]nn. Ho+romy neynnnrentno, uro omecrno n Hono Arnanrne,
nentm xoroporo xnnxercx nosnanne npnunn n cxptrtx cnn ncex neme n
pacmnpenne nnacrn uenonexa na npnpoom, noxya nce ne craner nx nero
nosmoxntm
57
n ynpannenne xoroptm npnnanexnr omy Conomona, r.e.
coomecrny mypenon, paccmarpnnaercx u.F+xonom ne nnaue, xax
ntcoxopasnnrax n rexnnuecxom ornomennn crpyxrypa. B cnxsn c +rnm
neoxonmo samernrt, uro, naunnax nmenno c Hono Arnanrnt u.F+xona,
ntcoxn yponent pasnnrnx rexnnxn cranonnrcx neoremnemtm npnsnaxom
nourn ncex npenaraemtx nnocnecrnnn connantno-yronnuecxnx npoexron.
pyro ocnonononoxnnx ]nnoco]nn n nayxn Honoro npemenn,
]pannyscxn ]nnoco] Pene exapr (1596-1650) ne npocro nnec xpynnt
nxna n pasnnrne nayunoro snannx (n uacrnocrn, on xnnncx cosarenem
anannrnuecxo reomerpnn), no n paspaoran antrepnarnnnym meroonornm
nayunoro nosnannx, ocnonannym, n ornnune or +xononcxo, na eyxnnn n
pannonanncrnuecxo nnrynnnn. Hpnnnnnnantnoe pacxoxenne P.exapra n
meroonornuecxnx nonpocax c u.F+xonom ne nomemano emy, onaxo,
nonnocrtm cornacnrtcx c nnm n onenxe n npnsnannn npaxrnuecxoro snauennx
nayxn xax nnrarenx rexnnuecxoro nporpecca. ...Bmecro ymospnrentno
]nnoco]nn, npenoanaemo n mxonax, nncan on, moxno cosart
npaxrnuecxym, c nomomtm xoropo, snax cnny n ecrnne ornx, not, nosyxa,
snes,
24
neec n ncex npounx oxpyxammnx nac ren, rax xe oruernnno, xax mt snaem,
pasnnunte pemecna namnx macrepon, mt mornn t, xax n onn, ncnontsonart n
+rn cnnt no ncex cnocrnenntx nm npnmenennxx n crart, raxnm opasom, xax
t rocnoamn n nnacrnrenxmn npnpot
58
. Cneonarentno, Pene exapr,
noono u.F+xony, nonaraer, uro moxno crart nonennrenxmn n onaarenxmn
npnpot, rontxo npncnymnnaxct x ne, r.e. nosnanax ee saxont.
B nosnannn cnn npnpot n ee saxonon xpynnemn mar nnepe cenan
mnamn conpemennnx P.exapra, nennxn anrnncxn yuent Hcaax Htmron
(1642-1727), xoropt ononr, xax nsnecrno, rannneencxoe nccneonanne
mexannuecxoro nnxennx o nornuecxoro xonna n, rem camtm, cosaer cnom
nenocrno-nayunym cncremy xnaccnuecxo mexannxn. B cnonx
naryp]nnoco]cxnx paspaorxax on raxxe crpemnncx pemart nexoropte
npaxrnuecxne saaun. B +ro cnxsn nnrepecno ormernrt, uro px cnonx
nayuntx orxptrn on enan nmenno n xoe pemennx noontx saau,
nanpnmep, n onacrn xopanecrpoennx n n rnpomexannxe noome. Ho+romy
moxno c nonno ornercrnennocrtm nonarart, uro on anexo ne tn
acrpaxrntm (xannerntm) yuentm, nnranmnm nayxy nnepe nne cnxsn c
pemennem npaxrnuecxnx nponem.
Tem ne menee, nont rnn snannx nayuno-rexnnuecxoe snanne
nonyunn onee oruernnnoe oosnauenne nmenno n rnopuecrne crapmero
conpemennnxa H.Htmrona, ronnancxoro ]nsnxa n maremarnxa (moxno
cxasart, n nnxenepa) Xpncrnana Imrenca (1629-1695). Pemax n yxe Iannnex
nponemy coornomennx mexy peantntm (marepnantntm) oexrom n
oexrom acrpaxrntm nnn neantntm, X.Imrenc ntrancx nmenno ns
coornercrnnx mexy nnmn nsnneut nosmoxnocrt ncxyccrnennoro cosannx, r.e.
xoncrpynponannx nexoero rpertero, rexnnuecxoro, oexra. Tax, nanpnmep,
nsoperax cnon snamennrte maxrnnxonte uact c nycxontm mexannsmom
(1657), on ]axrnuecxn cxoncrpynponan nx na ocnone pesyntraron cnonx
reopernuecxnx n +xcnepnmenrantntx nccneonann nnxennx mexannuecxoro
(]nsnuecxoro) maxrnnxa. Ho+romy moxno cxasart, uro X.Imrenc no-cnoemy
yxe ocosnanan nocrnennym npnpoy rexnnuecxoro oexra, xoropt
ononpemenno xnnxercx n npnpontm, nounnxmmnmcx ecrecrnenntm saxonam
npemerom n nemtm, ncxyccrnenno cosanaemo uenonexom n nenxx
yonnernopennx onpeenenntx npaxrnuecxnx norpenocre .
H nce xe norpeonanoct eme onee cronernx nenpeptnno +nonmnnn
nponsnocrna n cnxsannoro c ne pasnnrnx reopernuecxoro n npaxrnuecxoro
ecrecrnenno-nayunoro snannx, npexe uem nauanmaxcx n Anrnnn n 60-x roax
XVIII nexa
59
n nepexnnynmaxcx sarem orrya na enponecxn xonrnnenr n n
CBA npomtmnennax penonmnnx ne npnnena, n xoneunom nrore, x
neoxonmocrn ]opmnpona-nnx orentntx rexnnuecxnx nayx. Baxneme nexo
na nyrn x +romy nocnenemy, onee nnn menee nnrencnnno nauanmemycx na
pyexe XVIII n XIX nn., nponeccy, necomnenno, cnyxnno raxoe sameuarentnoe
rexnnuecxoe ocrnxenne, xax nsoperenne xemcom Varrom (1736-1819)
napono mamnnt n ynnnepcantnoro rennonoro nnrarenx, xoropte ctrpann
pemammym pont n nepexoe x mamnnno rexnnxe, a, coornercrnenno, n x
mamnnnomy nponsnocrny.
25
Hepexo or many]axrypt x npomtmnennomy nponsnocrny, xoropt
osnamenonancx, xax ormeuan K.Mapxc, npenpamennem cpecrna nponsnocrna
ns opynx n mamnny
60
, npnnen x mnpoxomy nnepennm n nponsnocrno n
ncnontsonanne n nponsnocrnennom nponecce mamnnno rexnnxn. 3ro, n cnom
ouepet, pesxo nontcnno cnpoc na nnxenepnym exrentnocrt, xoropt yxe ne
mor onee yonnernopnrtcx cnyuantm opasom. Bpemx nnxenepon-camoyuex
npoxonr n noxnnxercx ocrpax norpenocrt n nayuno-meronuecxo,
npo]eccnonantno nororonxe nnxenepon. Hoonoro poa opasonarentnax
cncrema ncropnuecxn naunnaer nnepxrtcx c ocnonannx n 1794 roy
]pannyscxnm maremarnxom n nnxenepom Iacnapom Monxem (1746-1818)
Hapnxcxo nonnrexnnuecxo mxont, rnn oyuennx n xoropo, rapmonnuno
coueranmn n cee nayuno-reopernuecxym n rexnnxo-npaxrnuecxym
nororonxy cnymarene, sarem pacnpocrpanxercx no nce Enpone n n CBA.
Hmenno uepes noonym ]opmy oyuennx n naunnaercx mnpoxomacmranax
nororonxa npo]eccnonantntx nnxenepon, exrentnocrt xoroptx, xax
ormeuanoct ntme, xnnnact onnm ns ocnonntx ycnonn ]ynxnnonnponannx n
pasnnrnx mamnnno rexnnxn.
Hrax, mamnnnax rexnnxa, xax onee ntcoxn +ran n ncropnuecxom
pasnnrnn rexnnxn, ne morna cxnatnartcx nnaue, uem na crporo nayuno
ocnone, na ase reopernuecxoro n npnxnanoro ecrecrnosnannx. pyro
cymecrnennt npnsnax mamnnno rexnnxn, ornnuammn ee or rexnnxn
pemecnenno, cocronr n rom, uro mycxyntnax cnna uenonexa xax nnxymee
nauano ncero rexnnuecxoro nponecca samenxercx xaxo-nno ns cnn npnpot
(nanpnmep, cnno xnnornoro, nerpa, not, napa, +nexrpnuecrna n r..). B
xauecrne mamnnt cpecrno rpya npnoperaer raxym marepnantnym ]opmy
cymecrnonannx, ronopnr K.Mapxc, xoropax oycnannnnaer sameny
uenoneuecxo cnnt cnnamn npnpot n +mnnpnuecxnx pyrnnntx npnemon
cosnarentntm npnmenennem ecrecrnosnannx.
61
Cneonarentno, n ornnune or pemecnenno npaxrnxn, re uenonex, xax
tno yxe ormeueno, npoonxan ocranartcx rnanntm ecrnymmnm nnnom n,
xax npannno, ocnonno nnxyme cnno rexnnuecxoro nponecca, n mamnnno
rexnnxe nnxymnm nauanom +roro nocnenero ntcrynaer yxe
npeopasonannax n mamnny cnna npnpot. 3ro snaunr, uro nmenmax mecro n
pemecnennom nponsnocrne nenocpecrnennax cnxst uenonexa c opynem
pasptnaercx n ornomennx mexy nnmn npn npomtmnennom nponsnocrne
cranonxrcx onocpeonanntmn npnpontmn cnnamn. B pesyntrare cocrnenno
rexnnuecxax ]ynxnnx n ]ynxnnx cyryo ncnonnnrentnax, xoropte panee
coennxn n cee n ononpemenno ntnonnxn onn n ror xe uenonex
(pemecnennnx), oxastnamrcx renept pasenenntmn. H n camom ene,
yxasannte ]ynxnnn n mamnnno rexnnxe ntnonnxmrcx yxe pasntmn nmtmn:
nnxenepamn (npoexrnponmnxamn n xoncrpyxropamn) n paounmn
(ncnonnnrenxmn). Hepnte ne nmemr npxmoro ornomennx x cocrnenno
nsroronnennm n ntnycxy npoyxnnn, rora xax nropte ne nmemr ornomennx x
cocrannennm rexnnuecxo oxymenrannn, n coorner-
26
crnnn c xoropo nponsnonrcx npoyxnnx. Tax rexnnx n paoun
orenxmrcx pyr or pyra.
Hpn +rom cneyer ormernrt, uro pemecnennnx, rpanc]opmnponanmncx n
paouero, oruyxaercx ne rontxo or cnoe rexnnuecxo ]ynxnnn, no n or
cnonx opyn nponsnocrna. Paoun xax nocnrent ncnonnnrentno ]ynxnnn
npn mamnnno rexnnxe nnaaer, raxnm opasom, ne rontxo n ]ynxnnonantno-
rexnnuecxym sanncnmocrt or nnxenepa (rexnnxa), no (uro onee naxno) n n
rpyonoe pacrno, n nonnym xnsnennym sanncnmocrt or xannranncra
nnaentna mamnn n pyrnx cpecrn nponsnocrna. Bce +ro nenpemenno
npnneer x rpanc]opmannn paouero ns rnannoro ecrnymmero nauana
rexnnuecxoro nponecca, xaxnm on tn n nnne pemecnennnxa, no
nropocrenennoe sneno +roro nponecca, uro, n uacrnocrn, naxonr cnoe
ntpaxenne n npenpamenne ero n npocroe ononnenne nnn npnarox x mamnne.
Bnepenne mamnn n xannranncrnuecxoe nponsnocrno ne npocro cenano
mycxyntnym cnny uenonexa n nponsnocrnennom nponecce nsnnmne, uro
nnocnecrnnn npnneno x mnpoxomy npnmenennm n annom nponecce menee
onnaunnaemoro ercxoro n xencxoro rpya, no n mnoroxparno ynennunnano
nponsnonrentnocrt rpya. B pesyntrare +roro cornn rtcxu paounx tnn
ntrecnent ns nponsnocrna n oxasannct ntpomenntmn na ynnny.
Cneonarentno, c noxnnennem mamnn opyne nponsnocrna, xax samernn
K.Mapxc, roruac xe cranonnrcx xonxypenrom camoro paouero
62
. Hmenno
no+romy paoune cnauana nanpannxnn cno rnen n nosmymenne npornn mamnn,
a ne npornn nx nnaentnen xannranncron, n no nce 3anano Enpone
noxarnnact rora nonna ynron npornn mamnn, n xoe xoropo tnn nynnuno
coxxent nnn nntm cnocoom ynnuroxent cornn cranxon n pyrnx mamnnntx
mexannsmon, n xoropax nonyunna nnocnecrnnn nasnanne nynsma (no
nmenn nerenapnoro nomacreptx Hya, nepntm, xxot, paspymnnnmnm cno
cranox).
Hcropnx c maccontmn ynontnennxmn paounx n cnxsn c nnepennem n
nponsnocrno npnnnnnnantno nontx rexnnuecxnx paspaorox cnona
nonropxercx cnycrx necxontxo cronern c ro pasnnne, uro nonax
ncropnuecxax nonna raxnx ynontnenn oxasanact cnxsanno c anromarnsanne
nponsnocrna, nmecre c xoropo mamnnnax rexnnxa nepemna n xauecrnenno
nnym cranm cnoero pasnnrnx. annax cranx xapaxrepnsyercx pxom
cymecrnenntx npnsnaxon, nosnonxmmnx, xax nam xaxercx, ntennrt ee n
xauecrne orentnoro ncropnuecxoro +rana n pasnnrnn rexnnxn noome,
xoropt moxno tno t nasnart nn]opmannonno rexnnxo.
Cpen ncex cymecrnenntx npnsnaxon nn]opmannonno rexnnxn xax
nonoro +rana n ncropnuecxom pasnnrnn rexnnxn, xoropt nauan cxnatnartcx
npnmepno c cepennt XX cronernx, npexe ncero, neoxonmo ntennrt
cneymmne. Bo-nepntx, npn nn]opmannonno rexnnxe ne rontxo mycxyntnax
cnna uenonexa, no n ero nnrennexryantnte cnoconocrn samenxmrcx
npnpontmn cnnamn, cnxsxmn n nponeccamn. Hmenno annoe ocroxrentcrno
cranonnrcx momnemnm ]axropom antnemero ycxopennoro pasnnrnx
27
conpemenno nayuno-rexnnuecxo penonmnnn. H n camom ene, ocrnrnyrte
sa nocnenne 50 ner ]enomenantnte ycnexn n cosannn n npaxrnuecxom
ncnontsonannn ncxyccrnennoro nnrennexra ne rontxo nosnonnnn nonxrt
rexnnxy na netnanym panee ntcory, no n orxptnn npaxrnuecxn
esrpannunte nosmoxnocrn nx antnemero ycxopennoro rexnnuecxoro
nporpecca.
Bo-nroptx, ncxox ns cxasannoro, moxno nonarart, uro na
nn]opmannonnom +rane cnoero ncropnuecxoro pasnnrnx rexnnxa eme n ropaso
ontme crenenn cranonnrcx opranom uenoneuecxoro mosra n
onemecrnnenno cnno snannx (K.Mapxc). 3ro, n uacrnocrn, naxonr cnoe
ntpaxenne n nornepxenne n npenpamennn snannx (xax rexnnuecxoro, rax n
nayunoro) n nenocpecrnennym nponsnonrentnym cnny omecrna n
]opmnponannn, raxnm opasom, Fontmo nayxn xax cnnresa nayxn, rexnnxn
n camoro nponsnocrna.
B-rpertnx, n nenocpecrnennno cnxsn c +rnm cronr n raxo npnsnax
nn]opmannonno rexnnxn, xax ncenospacrammax nonneuennocrt rexnnxn n
nayxn n +xonomnuecxn oopor, nx nceycnnnnammax xommepnnannsannx.
annoe ocroxrentcrno, esycnonno, cosaer ononnnrentnte n no cyrn
nenpeoonnmte (es nsmenennx cymecrnymme cncremt xosxcrnonannx)
rpynocrn na nyrn nounnennx conpemennoro nayuno-rexnnuecxoro nporpecca
nnrepecam ncero omecrna, uenoneuecrna n nenom.
B-uerneprtx, nn]opmannonnax rexnnxa ornnuaercx, anee, onee
rnyoxo n]]epennnanne nnxenepno exrentnocrn, n crpyxrype xoropo
ocrarouno oruernnno oosnauamrcx rpannnt mexy raxnmn ero +nemenramn,
xax nsoperenne, npoexrnponanne n xoncrpynponanne. Kaxt ns +rnx
+nemenron npenpamaercx n ornocnrentno anronomnym c]epy rexnnuecxo
exrentnocrn. H sect eno ne rontxo n npocrom pasenennn ]ynxnn nnn
rpya mexy camnmn nnxenepamn, no n n rom, uro nexoropte acnexrt nnn
]ynxnnn npoexrnponannx, xoncrpynponannx n axe cocrnenno
nsoperarentcxo exrentnocrn nepeonepxmrcx xomntmrepam, ro ecrt nx
ntnonnenne nepexonr or uenonexa x mamnne.
B-nxrtx, yuacrne n pont uenonexa n nenocpecrnennom rexnonoro-npo-
nsnocrnennom nponecce (n ocoenno, norpenocrt n ero ncnonnnrentntx n
annom nponecce ]ynxnnxx) xpane mnnnmnsnpymrcx, uro nonneuer sa coo
raxne ceptesnte nocnecrnnx, xax:
xpane ysxym cnennannsannm sanxroro n rexnnxe n n nponsnocrne
uenonexa, a, cneonarentno, n ero onocroponnee nnrennexryantno-yxonnoe
pasnnrne;
npenpamenne nenocpecrnennoro ncnonnnrenx (npo]eccnonantnoro
paouero) n nesnaunrentnym uacrnny mamnnnoro mexannsma, no ornomennm x
xoropomy on eme n ontme crenenn uyncrnyer cex npocrtm npnarxom
(nnnrnxom) n, raxnm opasom, cnntnee omymaer cnom pacxym sanncnmocrt
or rexnnxn xax naxnt acnexr cnoero oruyxennx noome;
cymecrnennoe nononnenne pxon espaorntx, uro, necomnenno,
oocrpxer connantnym cnryannm n samerno ycnnnnaer connantnym nanpx-
28
xennocrt n eme ontme ycyrynxer oruyxenne uenoneuecxo nnunocrn n
conpemennom omecrne.
B-mecrtx, nn]opmannonnax rexnnxa eme ontme n ocrpee ntxnnxer
nerarnnnte cropont nayuno-rexnnuecxoro nporpecca. eno n rom, uro remnt
pasnnrnx rexnnxn na conpemennom +rane ee cymecrnonannx nacrontxo
ycxopxmrcx, uro nanpannennocrt, a, crano trt, n nocnecrnnx +roro pasnnrnx
uame ncero cranonxrcx nenpecxasyemtmn. B cnxsn c +rnm conpemennt
nayuno-rexnnuecxn nporpecc npnoperaer n nenom onee yrpoxammn
xapaxrep no ornomennm x uenonexy n noome x cymecrnonannm xnsnn na
name nnanere. eno sect ycyrynxercx eme n rem, uro nayuno-rexnnuecxoe
pasnnrne n ycnonnxx cnoonoro xannranncrnuecxoro npenpnnnmarentcrna
]axrnuecxn nnuem, xpome ptnxa, ne perynnpyercx n, no ontmomy cuery,
nnxem ne xonrponnpyercx. Ho+romy moxno onpeenenno cxasart, uro npn
xannranncrnuecxo cncreme xosxcrnonannx na camom ene ecrnyer rax
nastnaemt rexnonornuecxn nmneparnn, cornacno xoropomy onycxaercx
nponsnocrno ncero roro, uro rexnnuecxn nosmoxno nponsnonrt. H, noxany,
enncrnenno ecrnennoe orpannuenne, nanaraemoe anno cncremo na +ror
nmneparnn - +ro nnrepect nsneca (ptnxa) n norpenocrt xannrana n
pasnnrnn. H n camom ene, ecnn na ror nnn nno rexnnuecxn npoexr nnn
rexnnuecxym paspaorxy noxnnrcx sect ptnount cnpoc, ecnn onn ntront
nsnecy, ro onn nenpemenno n, nensnpax nn na uro, ryr xe peannsymrcx.
Onaxo o +rom noannxmmee ontmnncrno sanantx nccneonarene no
]nnoco]nn rexnnxn npenounramr ne pacnpocrpanxrtcx. Onn npxmo
nrnopnpymr, xax ynnnm n antnemem, annt naxnemn acnexr
mexannsma ]ynxnnonnponannx n pasnnrnx conpemenno nayxn n rexnnxn,
ntxnnxmmn coo ony ns ocnonntx npnunn nerarnnntx nocnecrnn
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca, npenpamaxct, rem camtm, n cosnarentntx
nnn eccosnarentntx anonoreron conpemennoro xannrannsma.
B saxnmuenne cneyer samernrt, uro nayuno-rexnnuecxn nporpecc na
conpemennom nn]opmannonnom +rane cnoero pasneprtnannx yxe npnnen x
raxnm ceptesntm n macmrantm, rposxmnm crart neoparnmtmn, nerarnnntm
nsmenennxm cpet onrannx uenonexa (sarpxsnennm cpet, nenocnonnnmomy
ncromennm npnpontx pecypcon n r..), xoropte ne nyr nn n xaxoe
cpannenne c cymmapntm nerarnnntm nosecrnnem na annym cpey,
oxasanntm uenoneuecxo exrentnocrtm na nporxxennn ncex npetymnx
+ranon pasnnrnx rexnnxn nmecre nsxrtx. H ecrnnrentno, ornomenne
uenonexa x npnpoe nnxora ne tno raxnm xnmnnuecxnm, a cneonarentno, n
cront rynrentntm nx +ro nocnene, xaxnm ono crano na +rane
nn]opmannonno rexnnxn. B cnere +rnx ]axron moxno co nce
onpeenennocrtm n ornercrnennocrtm saxnnrt, uro ecnn uenoneuecrno ceronx
ne naer n cee myxecrna xapnnantntm opasom nsmennrt ycnonnx cnoero
cymecrnonannx n nsxrt no xecrxn xonrpont cnoe antnemee nayuno-
rexnnuecxoe pasnnrne, ro ero, xax n nce xnnoe na name nnanere, xer
nemnnyemax rnent.
29
IHABA III. CTAHOBHEHHE uHHOCOuHH
TEXHHKH
Orentnte nontrxn npenparnrt mexannuecxym nnn rexnnuecxym
exrentnocrt n oexr ]nnoco]cxo pe]nexcnn npenpnnnmannct saonro o
roro, xax ]nnoco]nx rexnnxn cnoxnnact n xauecrne ornocnrentno anronomno
onacrn ]nnoco]cxoro snannx. Tax, nanpnmep, nsnecrno, xax x.Fepxnn (1685-
1753) npenaran paccmarpnnart npnpoy xax momnym mamnny, a H.Htmron,
ecrnyx n rom xe yxe, rpeonan +xcrpanonnponart mexannuecxn cnoco
nonnmannx uenoneuecxoro rnopuecrna n raxoro naxnemero ero npoyxra, xax
rexnnuecxne nsennx, na nccneonanne n onncanne cnn npnpot. K cosannm
nexo ]nnoco]nn mexannxn crpemnncx nx cooreuecrnennnx anrnncxn
xnmnx n ]nsnx Poepr Font (1627-1691), xoropt n cnoe paore
Mexannuecxne xauecrna (1675) ntrancx na ase nospoxennx
emoxpnroncxoro aromnsma ]opmnponart mexanncrnuecxym ]nnoco]cxym
xonnennnm, npenpamammym mexannxy n nonnnnt npnnnnn ncero cymero.
Hapxy c +rnm neoxonmo ynomxnyrt n nontrxn, npenpnnxrte nosnee
nexoroptmn yuentmn paspaorart rax nastnaemym ]nnoco]nm
npomtmnennocrn. B pxy +rnx nontrox cneyer, npexe ncero, yxasart na
paort nemenxoro +xonomncra Horanna Fexmanna (1739-1811) Bneenne n
rexnonornm nnn nosnanne pemecen, ]apnx n many]axryp, npenmymecrnenno
rex, xoropte naxoxrcx n nnxame cnxsn c centcxnm xosxcrnom, nonnnne
n xomepanncrnxo (c nxnmuennem ouepxon no ncropnn ncxyccrn) (1777) n
mornancxoro +xonomncra n nnxenepa 3npm Rpa (1778-1857) unnoco]nx
many]axryp (1835), re paccmarpnnannct nexoropte acnexrt ]nnoco]nn
nponsnocrna nnn ]nnoco]nn ]apnx n many]axryp (npomtmnennocrn). Ho-
nnnmomy, ncxox ns +roro, nexoropte sanante anropt cxnonxmrcx x romy,
urot npnsnart nmenno H.Fexmanna ocnonononoxnnxom ]nnoco]nn rexnnxn,
a ro ntxoa n cner ero nasnannoro counnennx cunrart room poxennx +ro
nono c]ept ]nnoco]cxoro snannx.
63
Onaxo c +rnm noannxmmee
ontmnncrno nccneonarene na 3anae ne cornacnt n cunramr, uro
nonnnntm poonauantnnxom ]nnoco]nn rexnnxn xnnxercx ne xro nno, xax
nemenxn ]nnoco] 3pncr Kann, xoropt n cnoe paore Ocnonannx
]nnoco]nn rexnnxn, nsanno ponno cronerne nocne ntxoa n cner
ntmeyxasannoro rpya H.F+xmanna Bneennx n rexnonornm, nnepnte aer
nenocrnoe cncremarnsnponannoe ]nnoco]cxoe npecrannenne o cymnocrn
rexnnxn.
1. Ocnonononoxennx ]nnoco]nn rexnnxn 3.Kanna:
anrpononornuecxn xpnrepn n npnnnnn opranonpoexnnn
Cno nyrt n ]nnoco]nn 3.Kann (1808-1896) nauan rerentxnnem. Onaxo
onontno pano on onapyxnnaer cnom neyonnernopennocrt rerenencxo
]nnoco]ne n no+romy cnauana nepexonr na nosnnnm nenorere-
30
nxnnen, a sarem nmenno c anno nosnnnn on, noono K.Mapxcy n nourn
ononpemenno c nnm, npenpnnnmaer nontrxy marepnanncrnuecxn
nepepaartnart yuenne Ieopra Bnntrentma upnpnxa Ierenx (1770-1831).
Hpana, n ornnune or K.Mapxca, on peannsyer +ry cnom nontrxy na ase
reorpa]nuecxo xonnennnn Kapna Pnrrepa, n pesyntrare uero noxnnxercx ero
rnannt nayunt rpy Omax n cpannnrentnax reorpa]nx (1845). Orneprax
n annom cnoem rpye rerenencxym rpaxronxy ncemnpno ncropnn xax
nponecca camopasneprtnannx mnponoro yxa nnn aconmrno nen, 3.Kann
paccmarpnnaer ncropnm xax pesyntrar axrnnnoro nsanmoecrnnx uenonexa n
oxpyxamme ero cpet. B xoe annoro nsanmoecrnnx uenonex nayunncx
rax pearnponart n orneuart na ntsont nocnene, urot n xoneunom nrore
trt n cocroxnnn npeoonenart cnom sanncnmocrt or nepnosanno npnpot.
Hmenno annax nex 3.Kanna n nonyuaer nosnee cnom pasnepnyrym n
erantnym xonxpernsannm n ero ]nnoco]nn rexnnxn.
B cnxsn co cxasanntm nnrepecno samernrt n ro, uro 3.Kann, onxrt-raxn,
xax n K.Mapxc, npeoonenaer Ierenx npn nomomn Hmnnra ueepaxa (1804-
1872), no n ornnune or K.Mapxca on ocraercx nocneonarentntm
]eepaxnannem o xonna cnoe xnsnn. Eme onn naxnt mrpnx,
cnnxammn cytt 3.Kanna n K.Mapxca +ro nx ntctnxa ns Iepmannn no
nonnrnuecxnm mornnam. B 1849 roy 3.Kann onynnxonan cnom neontmym
paory Vsaxonennt ecnornsm n xoncrnrynnonnte cnoot, ntsnanmym
ypnoe neroonanne roramnnx nnacre Iepmannn, xoropte nosynnn
yrononnoe eno npornn ee anropa, onnnnn ero n nocrpexarentcrne x ynry, n
onnnct n xoe cyenoro pasnparentcrna pemennx cya o ero ntctnxe ns
crpant. Tax 3.Kann tn ntnyxen noxnnyrt ponny n +mnrpnponart ne n
Anrnnm, xax +ro cenan K.Mapxc, a n Amepnxy. Hpnexan rya n
oocnonanmnct n nenrpantnom Texace mecre nocenennx nemenxnx
xononncron on na nporxxennn nyx nocneymmnx ecxrnnern sanxncx
]epmepcrnom, cranmnm nx nero nmenno rem poom exrentnocrn, xoropt
pacxptn ero rnopuecxn rananr n n xoropom xpxo npoxnnnoct ero
nsoperarentcxoe macrepcrno. H sect nennmne samernrt, uro nmenno ror
orart nayuno-npaxrnuecxn ontr, xoropt on naxonnn n xoe cnoe
]epmepcxo exrentnocrn n, ocoenno, n nponecce ee rexnnuecxoro
oecneuennx, nocnyxnn emy n antnemem xopomnm ncrounnxom n
ocnonannem nx reopernuecxnx oomenn npn paspaorxe cnoe ]nnoco]nn
rexnnxn, xoropo on sanxncx nocne cnoero nosnpamennx n Iepmannm.
Hao nonarart, uro 3.Kann, no-nnnmomy, ne nnannponan oxonuarentno
nepnyrtcx na ponny, a nnmt xoren nocernrt ee nocne onro pasnyxn. Onaxo
cyta pacnopxnnact no-nnomy. eno n rom, uro no npemx cnoero
nyremecrnnx ns Amepnxn n Iepmannm on ceptesno saonen, n no npnese na
ponny npaun noconeronann emy ne nosnpamartcx n Amepnxy, rax xax ero
ocnanennt oprannsm mor t n ne ntepxart rxrocrn
31
oparno oporn. Bnnmo, nmenno no+romy on pemnn ocrartcx na ponne n
cnona npeartcx cnonm nayuntm sanxrnxm. Pesyntrarom ero nontx nayuntx
ncxann n ]nnoco]cxnx oomenn xax pas n crana ero paora Ocnonannx
]nnoco]nn rexnnxn.
Omnm reopernuecxnm ncrounnxom nnn ]nnoco]cxnm ocnonannem
anno paort 3.Kanna, necomnenno, xnnxercx anrpononornuecxn
marepnannsm H.uepaxa. Hpana, cam 3.Kann nonaraer, uro ero nccneonannx
nomoramr yxcnnrt ncrnny ]epaxoncxnx cnon, nexamnx n ocnone nce
anrpononornn: npemer uenonexa ne uro nnoe, xax camo ero npemernoe
trne
64
. Tem ne menee, anrpononornuecxn npnnnnn, noxpyr xoroporo xax t
ntxpncrannnsyercx ncx ]eepaxoncxax ]nnoco]nx, na camom ene,
oxastnaercx ocnonntm npnnnnnom ncex pasmtmnenn 3.Kanna o rexnnxe n ee
cymnocrn. H ecrnnrentno, n cnoe ]nnoco]cxo xonnennnn rexnnxn on
ncxonr ns rax nastnaemoro anrpononornuecxoro xpnrepnx, xoropt
nponosrnamaer uenonexa ]axrnuecxnm nenrpom mnposannx n, raxnm opasom,
oxnnxer ero ncxontm nynxrom n xoneuno nentm, r.e. ncrnnntm
npenasnauennem ncex cnepmenn. Cmtcn +roro xpnrepnx nnn npnnnnna
rouno, no mnennm 3.Kanna, nepeamr snamennrte cnona Hporaropa: uenonex
- mepa ncex neme.
Hpn +rom neoxonmo ocoo nouepxnyrt, uro uenonexa, xoropt c
anrpononornuecxo rouxn spennx naxonrcx n nenrpe mnpa, cneyer part n
nonnmart xax nepasptnnoe enncrno rena n cosnannx. ronopnr
3.Kann, nepecrano trt cnmnonom nx conoxynnocrn yxonntx
ornomenn. Crpannt camooman saxonunncx nmecre c nonnmannem roro, uro
renecnt oprannsm xnnxercx nnxame n camo nonnnno uacrtm x. H
no+romy rontxo c ocronepnocrtm renecnoro cymecrnonannx, x ncrynaer
nacroxmnm opasom n cosnanne. B cnxsn c +rnm 3.Kann, orneprax
onocroponnocrt xapresnancxoro cogito, npnxonr x ntnoy, uro ne rontxo
uenonex cymecrnyer, no on mtcnnr, no n uro on mtcnnr, no
cymecrnyer
65
. onroe npemx ncnxonornx n ]nsnonornx tnn uyxtmn pyr
pyry, n renept nacrano npemx, no ero mnennm, nx nx coennennx nnn
cnnxnnx n onn norox, ...n mnpoxoe pycno anrpononornn, urot nauart
ntcmym ]asy camocosnannx ]nsnonornuecxo ncnxonornn
66
.
Hrax, rontxo n renecnom oprannsme naxonrcx xnmu x ocoennocrxm
uenoneuecxo exrentnocrn no ncex ee c]epax. Ho eccnopno n ro, uro nce
reno npnnanexnr x nnyrpennemy mnpy. eno n rom, uro mosr, xoropt
cunraercx enncrnenntm nmecrnnnmem mtcnn, nnrennexryantntm
cpeorounem uenonexa... nnxora ne moxer mtcnnrt..., nsxrt n orentnocrn,
emy eccosnarentno nomoraer mtcnnrt nect oprannsm. Homnmo
nnyrpennero mnpa uenonexa 3.Kann pasnnuaer n ero nnemnn mnp, x xoropomy
on ornocnr napxy c narypo (nepnosanno npnpoo) n xyntrypy, r.e.
ncxyccrnennym, cosannym camnm uenonexom, cpey. To, uro nne uenonexa,
saxnmuaer on, cocronr no+romy ns cosann npnpot n uenonexa.
67
32
Ho+romy moxno cxasart, uro uenonex xnnxercx enncrnenntm xnntm
cymecrnom, xoropoe, yyun neyonnernopenntm rem, uro naxonr n
nepnosanno npnpoe, ntnyxeno camo rnopnrt ycnonnx, neoxonmte nx
cnoero cymecrnonannx. Cneonarentno, uenonex rem n ornnuaercx or ncex
ocrantntx xnnorntx, uro xnnxercx rnopuecxnm, nnn, rounee ronopx, ca-
mornopuecxnm cymecrnom, nocxontxy, cosanax ycnonnx cnoero
cymecrnonannx, uenonex, rem camtm, rnopnr camoro cex.
Hponecc uenoneuecxoro rnopuecrna nnn camornopuecrna c rouxn spennx
3.Kanna oxastnaercx nn uem nntm, xax nepenecennem uenonexom cnoero
nnyrpennero mnpa nonne, r.e. npenpamennem n npoonxennem +roro mnpa n
mnp nnemnn. ...Hcxoxmn or uenonexa nnemnn mnp mexannuecxo paort
moxer trt nonxr, ormeuaer on, nnmt xax peantnoe npoonxenne
oprannsma, xax nepenecenne nonne nnyrpennero mnpa npecrannenn.
68
Onaxo, nocxontxy nnyrpennn mnp uenonexa no cyrn ena cnonrcx
3.Kannom, xax mt yxe nnenn, x uenoneuecxomy reny, ro orcma n ns
npetymero nonoxennx nenpemenno cneyer, uro nnemnn mnp, nnn rounee,
ero uenoneuecxax cocrannxmmax, npecrannxer coo ne uro nnoe, xax
npoonxenne uenoneuecxoro rena n mexannuecxoe nopaxanne ero pasnnuntm
opranam. Hmenno rax 3.Kann npnxonr x ]opmnponannm cnoero npnnnnna
opranonpoexnnn, cornacno xoropomy ...nce cpecrna xyntrypt, yyr nn onn
rpyo marepnantno nnn camo ronxo xoncrpyxnnn, xnnxmrcx nn uem nntm,
xax npoexnnxmn opranon
69
.
Hpana, neoxonmo sect samernrt, uro cama nex oprannuecxo
npoexnnn anexo ne nona, a n ro nnn nno ]opme tna npecrannena xax n
anrnuno, rax n n cpenenexono ]nnoco]nn. B anrnunocrn ona tna
ntcxasana, nanpnmep, Apncrorenem n Ianenom (ox.130~ox.200), a n cpennx
nexax tna, n uacrnocrn, oosnauena, xax mt yxe ormeuann, Hn Xanty-nom.
H, rem ne menee, nmenno 3.Kann nnepnte paspaartnaer nenocrnym
xonnennnm oprannuecxo npoexnnn, re on pasnepnyro oocnontnaer n
]opmynnpyer opranonpoennm n xauecrne ocnonnoro npnnnnna rexnnuecxo
exrentnocrn uenonexa n ncero ero xyntrypnoro rnopuecrna n nenom.
Cneonarentno, nce rexnnuecxne cpecrna xax ncxyccrnennte opynx
uenonexa npecrannxmr coo, cornacno 3.Kanny, npoonxennx ero
ecrecrnenntx opyn, r.e. opranon nnn xe mexannuecxne nopaxannx nm.
Cpen uenoneuecxnx opranon ocooe mecro sannmaer pyxa xoropax nmeer
rponoe nasnauenne. Bo-nepntx, ona xnnxercx npnpontm opynem, sarem ona
cnyxnr opasnom nx mexannuecxnx opyn n, n-rpertnx, ona nrpaer rnannym
pont npn nsroronnennn +rnx nemecrnenntx nopaxann neapom
Apncrorent nastnaer ee opynem opyn.
Hrax, pyxa ecrecrnennoe opyne, ns exrentnocrn xoroporo nosnnxaer
ncxyccrnennoe
70
. Taxnm opasom, nmenno uenoneuecxax pyxa n pasnnuntx ee
nonoxennxx n xon]nrypannxx: orxptrax, copannax n ropcrt, xnarammax nnn
cxarax n xynax n r.., xnnxercx ome mareptm ncex rax nastnaemtx pyuntx
opyn
71
. Tax, nanpnmep, monor xnnxercx npo-
33
crenmnm ncxyccrnenntm nopaxannem uacrn pyxn o noxrx nmecre co
cxaro n xynax xncrtm, a ncxpnnnennt nanen cranonnrcx mortro
72
,
copannax n ropcrt pyxa uame; n meue, n xonte, n pyne, n nonare, n rpanxx,
n nnyre, n rpesyne moxno npocnenrt es ontmoro rpya pasnnunte
nanpannennx pyxn, xncrn n nantnen...
73
.
B antnemem ns nepntx pyuntx opyn n na nx ocnone noxnnxmrcx
onee cnoxnte rexnnuecxne ycrpocrna. Haponax mentnnna n xamennax
pyunax mentnnna nxapx, nnmer 3.Kann, e.mmc oouuaroeo
npncnoconennxmn nx pasmona. ymom oenx ocraercx xepnon, a na
noxoxmnx pyr pyry yntxnnxa - onn nornyrt n pyro ntnyxnt -
tnn nepntmn npncnoconennxmn nx sament pasmantnammnx sepna
xopenntx syon
74
. Hpn +rom neoxonmo ormernrt, uro nmecre c pasnnrnem
pyuntx opyn n nx npenpamennem n onee cnoxnte rexnnuecxne cpecrna n
mexannsmt, nanpnmep, n mamnnt, n rexnnuecxo n nce xyntrypno
exrentnocrn nponcxonr nocrenennoe ymentmenne nenocpecrnennoro
yuacrnx camo pyxn. B noontx cnoxntx rexnnuecxnx ycrpocrnax n
mexannsmax uenoneuecxax pyxa aer ontme uacrtm rontxo nauano,
nanpannenne n ocranonxy nnxennx. 3ro nponcxonr orroro, uro cnna pyxn n
yxasanntx ycrpocrnax n mexannsmax ontme uacrtm samenxercx cnno
npnpot. Tax, n xarnenno mamnne cnna pyxn samenxercx xnnorntmn
cnnamn, xorx, xoneuno, nnxora, nn npn ono mamnne uenoneuecxax pyxa
ne ycrpanxercx conepmenno...
75
.
pyrne uenoneuecxne oprant, noono pyxe, raxxe naxoxr cnon
npoexnnn n ntpaxennx n camtx pasnnuntx ncxyccrnenntx opynxx. Tax,
nanpnmep, rnas xax opran cnera (r.e. spennx) ecrt opasen ncex onrnuecxnx
npnopon nnn yxa xax opran snyxa (cnyxa) xnnxercx ocnonannem nce
axycrnuecxo rexnnxn
76
. B xauecrne xonxperno nnnmcrpannn x cxasannomy
3.Kann paccmarpnnaer, n uacrnocrn, xoncrpyxnnm xa-mept-ocxypa, xoropax
conepmenno ananornuna rnasy n no cymecrny ecrt eccosnarentno
npoennponannoe opranom mexannuecxoe nocnponsneenne nocnenero...
77
.
Onaxo, ronopx o npoexnnn pyrnx opranon, ne cneyer npn +rom
satnart pont n snauenne pyxn xax ocooro oprana (xax oprana ncex opranon) n
annom nponecce. Hcxnmunrentnoe snauenne pyxn npn npoennponannn oprana
spennx 3.Kann xonxperno emoncrpnpyer uepes npononmoe nm cpannenne
nosopno rpyt co cnoxenno n rpyxy naontm. Ho+romy nosopnym rpyy
moxno oxapaxrepnsonart xax npoexnnm nnn mexannuecxoe npoonxenne nyx
opranon - rnasa n cnoxenno n rpyxy naonn, r.e. pyxn. B cnxsn co
cxasanntm nnrepecno samernrt, uro 3.Kann nastnaer oprant uyncrn uenonexa
nonyxoneunocrxmn n cunraer, uro onn nocpennxn mexy nnemnnm
mnpom neme n nnyrpennnm mnpom nepnon, nexamne na nopore oonx
78
.
Opranonpoexnnx xax ocnonno npnnnnn rexnnuecxo n nce xyntrypno
exrentnocrn uenonexa xapaxrepnsyercx cneymmnmn rpemx nax-
34
ntmn npnsnaxamn. Bo-nepntx, ona no cnoe npnpoe xnnxercx nponeccom
nenpeptnnoro, no ontme uacrn eccosnarentnoro camoonapyxennx,
orentnte axrt xoroporo ne nonexar ononpemenno nporexammemy
nponeccy ocosnannx
79
. Bo-nroptx, ona nocnr neoxonmt xapaxrep,
nocxontxy cnxst mexy mexannuecxo ]ynxnne n anntm oprannuecxnm
opasonannem crporo npeonpeenena. Tax ysnamr cex pyr n pyre nyna n
rnas, poxamax crpyna n yxo, nacoc n cepne, rpya n ropno, mocronax ]epma n
epennax xocrt, pyunoe opyne n pyxa. Fyyun orxptra, +ra cnxst rexnnuecxn
ncnontsyercx camtm pasnoopasntm opasom n cosnarentnom nepenecennn sa
npeent nepnonauantntx ornomenn
80
. B-rpertnx, ona, no cnoemy oraromy
coepxannm, peannsyercx xax nponecc axrnnnoro nsanmoecrnnx mexy
ecrecrnenntmn opynxmn (uenoneuecxnmn opranamn n ncem uenoneuecxnm
renom n nenom) n opynxmn ncxyccrnenntmn, n xoe xoroporo onn nsanmno
conepmencrnymr pyr pyra. ...B nponecce nsanmoecrnnx, yrnepxaer
3.Kann, opyne noepxnnano pasnnrne ecrecrnennoro oprana, a
nocnenn, n cnom ouepet, ocrnrax onee ntcoxo crenenn nonxocrn,
npnnonn x yconepmencrnonannm n pasnnrnm opynx.
81
Ho+romy
neynnnrentno, uro 3.Kann croxn, no cyrn ena, na nosnnnxx opynno-
exrentnocrno reopnn anrponorenesa.
anee cneyer ormernrt, uro oprannuecxax npoexnnx npoxnnxer cex n n
rom, uro uenonex, xoropt (nepe]pasnpyx nsnecrnoe nspeuenne, raxxe rnopnr
no opasy cnoemy n noonm) npenpamaer cnoe reno n ero pasnnunte uacrn n
macmrat n +ranont nx npnpot, n coornercrnnn c xoroptmn nponsnonrcx
nsmepenne pasnnuntx ee xnnenn. Hoxcnxx annt acnexr opranonpoexnnn,
3.Kann yxastnaer, uro crona, nanen, ero cycrant, cnennantno ontmo
nanen, xncrt n pyxa, nxt, paccroxnne mexy nymnmn noramn n mexy
pacnpocreprtmn xonnamn pyx, mnpnna nantna n nonoca xax mept nnnt;
npnropmnx, nonon-por, xynax, ronona, ronmnna pyxn, norn, nantna n eep
xax mepa nmecrnmocrn n oema; mrnonenne (mnranne) xax mepa npemenn:
nce +ro tno n ocraercx noncmy y monotx n crapnxon, y nxapx n
xyntrypnoro uenonexa nensmenno ynorpenxmmnmncx ecrecrnenntmn mepamn.
Feccosnarentno, sameuaer I.Kapcren, uenonex enaer cnoe reno macmraom
nx npnpot n c mnocrn npnntxaer nontsonartcx +rnm macmraom...
82
.
Hcxox ns omoeo, moxno npenonarart, xax ymaer 3.Kann, uro nxrt nantnen
ono pyxn n ecxrt nantnen oenx pyx ann coornercrnenno nxrnpnunym n
ecxrnunym cncremt ncuncnennx.
83
eno n rom, uro nmenno npaxrnxa cuera
npn nomomn +rnx nantnen, xoropym moxno nanmart n ceronx, n npnnena, n
xoneunom nrore, x cosannm yxasanntx cncrem.
Bmecre c rem, 3.Kann cunraer neoxonmtm nponecrn uerxoe pasnnune
mexy opynem n mepo nnn macmraom. Opyne, nanpnmep, monor,
nnmer on, ecrt xomnaxrnoe nocnponsneenne ecrecrnennoro oprana. Mepa,
nanpornn, n cnoe nenocpecrnenno annocrn, ecrt nnmt
35
ono ns nsmepenn rena n ero unenon. Ho+romy ecnn macmrat xnnxmrcx
rontxo nonnomenntmn nsmepennxmn oprana, ro opyne xnnxercx sameno
camoro oprana
84
.
Opranonpoexnnm moxno, no mnennm 3.Kanna, onee nnn menee uerxo
npocnenrt ne rontxo n npnmnrnnntx nnn npocrtx pyuntx opynxx, no n n
nectma cnoxntx mexannsmax n rexnnuecxnx xoncrpyxnnxx, raxnx, nanpnmep,
xax naponte mamnnt, xenesnte oporn, mocrocrponrentcrno n r.. Tax, on, n
uacrnocrn, ormeuaer, uro n xoncrpyxnnxx xenesntx mocron, ocoenno
xenesnoopoxntx, npnmenxmrcx nsnecrnte npannna apxnrexrypt, nx
xoroptx ]nsnonornx n maremarnxa orxptnn panee nensnecrnt opasen n
crpoennn nemecrna xocre xnnornoro rena
85
. A ntpaxaxct onee
onpeenenno, on nonnocrtm cornamaercx c Orro Hnma-nom n rom, uro
noxomornn, xax xnnornoe, nyxaercx n nnrannn, urot nosnnxmym ns
xnmnuecxoro nponecca oxncnennx rennory npenparnrt n cncremy nnxenn.
Oa ntenxmr orpoct, npoyxrt cropannx, n nne pasnnuntx arperaron. Tam
n sect nponcxonr norpenenne n nsnamnnanne mamnnntx uacre nnn
opranon. Tam n sect nacrynaer ocranonxa ncex ]ynxnn n cmeprt, ecnn
npexpamaercx ocranxa marepnanon nnrannx n ropennx, ecnn paspymena
naxnax uacrt mamnnt nnn oprana
86
.
Hoonym napannent nnn ananornm moxno nponecrn mexy xnntm
oprannsmom n nmo pyro napono mamnno. B nornepxenne anno
ycranonxn 3.Kann raxxe cctnaercx na anropnrer raxnx xpynntx yuentx, xax
Rnnyc Poepr Maep (1814-1878) n Iepman Hmnnr uepnnan Ientmrontn
(1821-1894), xoropte npononnn cpannenne n onnctnann cxocrno mexy
mamnno n xnnorntm. Bmecre c rem, on (xax, nnpouem, n +rn nocnenne)
npeocreper or aconmrnsannn cxocrna n annom cnyuae n npenpamennx ero n
acrpaxrnoe roxecrno. On nonnocrtm connapnsnpyercx c R.P. Maepom n
rom, uro xnnornoe nonce ne npocrax mamnna n uro ono ropaso ntme axe
pacrennx, nocxontxy onaaer none. Cymecrnennoe pasnnune mexy
oprannsmom n mexannsmom on ycmarpnnaer n n rom, uro oprannsm, xax n
nect mnp, ecrt npnpoa, neuno cranonxmeecx; mexannsm - roronoe n cenannoe;
ram - pasnnrne n xnsnt, sect - xoncrpyxnnx n esxnsnennocrt
87
. Onaxo nce
+ro ne nomemano 3.Kanny paccmarpnnart axe raxo cnoxnemn
connantnt nncrnryr xax rocyapcrno n xauecrne nexoero nnemnero
onapyxennx n npoonxennx uenoneuecxo npnpot, ocranaxct rem camtm
nepntm nocneonarenem ]epa-xoncxoro anrpononornsma n n nonnmannn
omecrnenno-ncropnuecxo peantnocrn noome
88
.
Hotroxnnax ntmecxasannoe, moxno c nonno onpeenennocrtm
oxapaxrepnsonart pasmtmnennx 3. Kanna o rexnnxe xax ony ns nepntx
ceptesntx nontrox npenparnrt rexnnxy n oexr ]nnoco]cxoro anannsa.
Ho+romy npx nn moxno cornacnrtcx c onenxo, anno +romy ]nnoco]y
H.K.3nrentmeepom, cornacno xoropo ncx sacnyra 3.Kanna saxnmuaercx
nnmt n rom, uro on npocro nocrannn pxom cnona ]nnoco]nx n
36
rexnnxa, r.x. nepnt ontr couerannx +rnx cnon, cenannt +rnm
rerentxnnem... oxasancx ecnnontm, a ero npnnnnn opranonpoexnnn
noome ne ntepxnnaer xpnrnxn
89
. 3nauenne opranonpoexnnn xax
ocnonannx rexnnxn n rexnnuecxo exrentnocrn n ero npaxrnuecxax nennocrt
crann onee ouennntmn c nosnnxnonennem xnepnernxn n cosannx
nn]opmannonno rexnnxn.
2. unnoco]nx ecrnnx nnn omax rexnonornx n
npaxceonornx A.3cnnnaca
B ornnune or 3.Kanna, ]pannyscxn connonor Ant]pe 3cnnnac (1844-
1922) nocnxrnn cnom xnnry Hponcxoxenne rexnonornn (1890) nponemam
rexnonornn n ee ncropnn. B ne on npenpnnnmaer nontrxy cosart ncropnm
ome rexnonornn n npaxceonornn, r.e. saaercx nentm nanncart ncropnm
]nnoco]nn ecrnnx, nocxontxy nonaran, uro ]nnoco]nx snannx nmena
cnonx ncropnxon, mexy rem xax ncropnx ]nnoco]nn ecrnnx eme ne
nanncana
90
.
H, rem ne menee, n nonpoce o cymnocrn rexnnxn on, noono 3.Kanny,
rnepo croxn na nosnnnxx opranonpoexnnn. Opyne, ronopnn on,
cocrannxer ono nenoe c paornnxom; ono ecrt npoonxenne oprana, ero
npoexnnx no-nne
91
. B cnxsn c +rnm on ne npocro samernn, uro xopant,
nanpnmep, n nnpxmt xasancx rpexam xnntm cymecrnom, no n nouepxnnan,
uro rpeuecxne mept npecrannxmr coo npexpacnt opasen oprannuecxo
npoexnnn. 3ro nanen, naont (mnpnna uertpex nantnen), nxt, ]yr (crona),
noxort, caxent.... Fonee roro, on tn yexen n rom, uro oprannuecxax
npoexnnx nmeer mecro n ecrnyer ne rontxo n cosannn npocrtx opyn, no n
n paore cnoxntx mexannsmon. Hpana, n +rnx nocnennx rexnnuecxoe
cpecrno cranonnrcx npoexnne yxe ne xoneunocre, a counenenn, xoropte
coennxmr oprant mexy coom n rynonnmem
92
.
A.3cnnnac nonnocrtm cornacen c 3.Kannom n n rom, uro opranonpo-exnnx
nepnonauantno nocnna eccosnarentnt xapaxrep. Hpoexnnx nepntx
oprannuecxnx counenenn ocymecrnnnact nourn c raxnm xe nexcntm
cosnannem, xax n npoexnnx camnx opranon
93
. Tax on npnxonr x onpeenennm
oprannuecxo npoexnnn xax eccosnarentno oexrnnannn ono ns uacre
uenoneuecxoro oprannsma
94
.
H nce xe on, n ornnune or 3.Kanna, cunran, uro rexnnxa na onpeenennom
n onontno pannem ncropnuecxom +rane cnoero pasnnrnx nmena pennrnosnoe
nponcxoxenne. nx penne Ipennn, nanpnmep, annt +ran connan c rax
nastnaemo romeponcxo +noxo, xoropax sanepmnnact VII nexom o n.+.
Cocrnenno ncxyccrno, r.e. ncxyccrno, npecneymmee +crernuecxne nenn, tno
n anno +noxe eme cnnrtm c rexnnxo. Fonee roro, rexnnxa, xax n ncxyccrno
n nenom, nonnmanact n ro npemx ne nnaue xax ap oxecrna, xax neuro,
nmemmee neecnoe nponcxoxenne, no-
37
+romy nepnte mamnnt, no-nnnmomy, npnnocnnnct n ap oram n
nocnxmannct xyntry, npexe uem crann ynorpenxrtcx nx nonesntx nene.
O snauennn n ponn pennrnosno npaxrnxn n nosnnxnonennn n pasnnrnn
rexnnxn ronopnr, n uacrnocrn, cosanne ypana c pemnem, xoropt tn, no-
nnnmomy, nsoperen nnycamn nx nosxnrannx cnxmennoro ornx...
95
.
B VII nexe o n.+. tno nsopereno rpeuecxoe nnctmo, xoropoe pennne
rpexn sanmcrnonann, xax nsnecrno, y ]nnnxnxn. Cam ]axr annoro
sanmcrnonannx rouno, rax xe, xax n oxonuarentnax ]nxcannx rpeuecxoro
an]annra, tnn enom cnxrnnnm. Fonee roro, orxas pennnx rpexon or
npnnxroro na Fnnxnem Bocroxe otuax neennx nnctma cnpana naneno n nx
ntop oparnoro nanpannennx nx neennx cnoero nnctma tnn raxxe
nponxronant pennrnosntmn coopaxennxmn, nocxontxy nmenno npanax
cropona ocnxmanact pennerpeuecxo pennrnosno rpannne xax nanonee
naronpnxrno.
96
anee A.3cnnnac paccmarpnnaer nonpoc o noxnnennn uexana n cosannn
nepntx moner. On, xoneuno, nnuyrt ne comnenaercx n rom, uro n npn
sapoxennn ncxyccrna nsmepennx nennocre mt onxrt-raxn ncrpeuaem
oprannuecxym npoexnnm. Ho, rem ne menee, cam ]axr noxnnennx uexana n
cosannx nepntx moner on cnxstnan c xpamamn n cnxrnnnmamn. Tax,
cornamaxct c Kypnnycom n rom, uro xpamt tnn xontentm monernoro
opamennx n n reuenne onrnx nexon na monerax nsopaxanact xaxax-nnyt
cnxmennax +mnema, A.3cnnnac raxxe saxnmuaer, uro xpamt tnn
ononpemenno n monerntmn nopamn, n rocyapcrnenntmn
coxponnmnnnamn
97
. H rontxo nosnee uexan n monernoe nponsnocrno
repxmr cnom pennrnosnym arpnyrnxy n cranonxrcx cyryo cnercxnm enom n
pemecnom.
Ta xe, no cymecrny, renennnx onapyxnnaercx n n ncropnn ncxyccrna
npauenannx. Tax, cnercxax mennnna, c rouxn spennx A.3cnnnaca, ne
npemecrnonana mennnne pennrnosno, a naoopor, cneonana sa ne, xax ee
ncropnuecxax antrepnarnna. Ha onesnt cnauana cmorpenn xax na xapy oron n
no+romy nonarann, uro ee moxno nsneunrt... ncxnmunrentno - rontxo
cpecrnamn, orxptrtmn oramn.... Ho+romy neynnnrentno, uro mennnna
npaxrnxonanact n xpamax xax orpacnt ncxyccrna raannx.... Hoonax
ycranonxa epxanact onontno-raxn onro, nocxontxy ee moxno ocrarouno
oruernnno npocnenrt eme y 3cxnna (ox. 525-456 o n.+.), Co]oxna (ox. 496-
406 o n.+.) n Iepoora (mexy 490 n 480-ox. 425 o n.+.), cornacno xoroptm
+nnemnn xnnxmrcx cnecrnnem n ntpaxennem rnena oron. Hpana, camt
mnamn cpen rpex nennxnx a]nncxnx rparnxon 3npnnn (ox. 480-406 o
n.+.) yxe pasnnuaer na poa onesne: re, xoropte npnxoxr camn coo,
no cnxsn ]nsnuecxnx npnunn, cornacno reopnxm ero conpemennnxon, n re,
xoropte noctnamrcx oramn; +rn mt nsneunnaem opxamn
98
.
Onaxo cnryannx xapnnantntm opasom menxercx rontxo nmecre c
]opmnponannem npauenoro ncxyccrna Innnoxpara (ox.460-ox.370 o n.+.) n
ero mxont, re na npnunnt, ntstnammne onesnn, yxe nonnocrtm
38
nepecrann cmorpert xax na neuro cnepxecrecrnennoe n oxecrnennoe.
Fonesnn, cornacno Innnoxpary n ero nocneanarenxm, ntstnamrcx
ecrecrnenntmn npnunnamn n no+romy onn moryr n onxnt nsneunnartcx
rontxo ecrecrnenntmn cnocoamn. Hcxox ns +roro, rpannnonnte
pennrnosnte cnocot neuennx onesne oxnnxmrcx ne npocro
ecnonesntmn, no axe npentmn n onacntmn. B coornercrnnn c anno
ycranonxo npau onee yxe ne moxer npnnnctnart cno ycnex nnn xe cnom
neyauy cnepxecrecrnenntm cnnam, a onxen ocnontnart cnom mennnncxym
npaxrnxy na nonornuecxnx n naronornuecxnx reopnxx. Cneonarentno,
moxno onpeenenno cxasart, uro, rontxo naunnax c Innnoxpara, mennnna
nepecraer trt uacrtm pennrnosno npaxrnxn n cranonnrcx npenpnxrnem
pannonantntm n cnercxnm.
99
B cnere cxasannoro A.3cnnnac npnxonr x ntnoy, uro ncx rexnnxa rax
nastnaemo romeponcxo +noxn tna pennrnosno, rpannnonno n
mecrno. Ho+romy nmenno mn]t oxasannct ee nepntm, xorx n
cnmnonnuecxnm ntpaxennem. Hoont cnoco ntpaxennx n oxcnennx
moxer noxasartcx, na nepnt nsrnx, npxmo npornnononoxntm npnnnnny
opra-nonpoexnnn. Onaxo +ro ne rax. eno n rom, uro mn]nuecxn cnmnonnsm
xopennrcx n rom xe nponecce, r.e. n eccosnarentno oexrnnannn uenonexa,
onpeenenno cropono xoropo xax pas n ntcrynaer opranonpoex-nnx. On
xnnxercx npoyxrom ncnxonornuecxo n connonornuecxo npoexnnn, xoropte
xax ncnxnuecxne onepannn n connantnte ornomennx, nsnneuennte ns
cosnannx uenonexa es ero neoma, nepconn]nnnpymrcx n, raxnm opasom,
npnnnexamrcx nm nx oxcnennx cnonx cocrnenntx cosann.
Cneonarentno, c opnrnnantno rouxn spennx A.3cnnnaca, cneyer pasnnuart
rpn crann npoexnnn n oexrnnannn: oprannuecxym, ncnxonornuecxym n
connonornuecxym.
100
H nmenno x +rnm nym nocnennm neoxonmo, no-
nnnmomy, ornecrn mn]onornuecxne npecrannennx, pennrnosnte neponannx n
pennrnosnym npaxrnxy.
Kaxt uenonex, no mnennm A.3cnnnaca, xnnxercx uacrtm connantno
cpet n, cneonarentno, npnnanexnr x onpeenenno connantno rpynne,
xoropax xapaxrepnsyercx cnonmn ncxyccrnamn ne n mentme crenenn, uem
xaxt nonornuecxn nn cnonmn nncrnnxramn. Hc-xyccrno xe, n ornnune
or nncrnnxra, ecrt ]opma ecrnnx, xoropax ne nepeaercx no nacnecrny
nmecre c oprannsmom, a xax npoyxr ontra n pasmtmnennx npnnnnaercx
xaxomy orentnomy nnnnny npnmepom n nocnnrannem.'
01
anee A.3cnnnac nouepxnnaer, uro n npaxceonornn n ome rexnonornn
peut onxna nrn ne o nsxmntx, a rontxo o npnxnantx ncxyccrnax, xoropte
y rpexon nonyunnn nasnanne technai. V pennnx rpexon neoxonmo, c ero
rouxn spennx, nepenxrt n ycranonxy, cornacno xoropo nantxn
nopasenxnnct na cosnarentnte n oymannte... (nnn npaxrnxy) n
npocrte, xoropte ycranannnnamrcx nponsnontno, es npenapnrentnoro
anannsa. Hs nce +ro conoxynnocrn nantxon rontxo nepnte
39
nxoxr n npemer rexnonornn. Tontxo spente ncxyccrna, nnmer
A.3cnnnac, a ne eccosnarentnax npaxrnxa amr nauano nayxe, xoropo mt
sannmaemcx, n nopoxamr rexnonornm.
102
Vcranannnnax pasnnune mexy npaxceonorne n ome rexnonorne,
A.3cnnnac ormeuaer, uro cnono npaxrnxa oxnartnaer n cnoem snauennn nce
xonnexrnnnte npoxnnennx nonn, xax camonponsnontnte, rax n oymannte.
Ho+romy nponsnonmt or nero repmnn npaxceo-nornx ncnontsyercx nx
oosnauennx nayxn, nsyuamme omym conoxynnocrt ]axron +roro
nopxxa. Ionopx onee onpeenenno, npax-ceonornx cyrt nayxa o camtx
omnx ]opmax n camtx ntcmnx npnnnnnax ecrnnx ncex xnntx cymecrn. B
ornnune or nee omax rexnonornx nponosrnamaercx A.3cnnnacom nayxo
nnmt o conoxynnocrn npannn ncxyccrna n rexnnxn....
103
Omax rexnonornx oxnartnaer coo, no mnennm A.3cnnnaca, rpn poa
nponem nnn rpn poa nccneonannx, n sanncnmocrn or rpex rouex spennx, c
xoroptx moxno paccmarpnnart rexnnxy. Bo-nepntx, moxno nponsnonrt
anannrnuecxoe onncanne pemecen n rom nne, n xaxom onn cymecrnymr n
annt momenr, n annom omecrne.... Hmenno rax cosaercx mop]onornx,
coornercrnymmax crarncrnuecxo rouxe spennx. C anno nosnnnn connonor
paoraer xax orannx nnn soonor, nocxontxy xapaxrep nocroxncrna, xoropt
npnoperamr ncxyccrna n pemecna no nnnxnnem rpannnn, nosnonxer emy
nsyuart nx, xax mt nsyuaem oprant n nncrnnxrt xnntx cymecrn. Bo-
nroptx, moxno nccneonart ycnonnx n saxont, npn xoroptx ycranannnnaercx
xaxax rpynna npannn, xaxnm npnunnam onn oxsant cnoe npaxrnuecxo
ecrnnrentnocrtm. 3ect mt nmeem eno c nnamnuecxo rouxo spennx,
npn xoropo oprant connantno nonn nmemr cnom ]nsnonornm, xax n
oprant nnnnnyantno nonn. B-rpertnx, xomnnannx crarncrnuecxo n
nnamnuecxo rouex spennx aer nosmoxnocrt nsyuart ycranonnennx +rnx
opranon, nmex n nny nno sapoxenne, anore n ynaox xaxoro ns nnx n
annom omecrne, nno +nonmnnm nce rexnnxn n uenoneuecrne, naunnax or
camtx npocrtx o camtx cnoxntx, n uepeonannn rpannn n nsoperenn,
xoropoe cocrannxmr xax t ee pnrm. Hmenno conoxynnocrt yxasanntx rpex
poon nccneonannx n opasyer, cocrnenno ronopx, omym rexnonornm,
xoropax n onacrn ecrnnx... sannmaer mecro, coornercrnymmee nornxe n
onacrn snannx
104.
Hmenno rax A.3cnnnac peannsyer nent cnoero nccneonannx n xonxperno
pemaer nponemy cosannx ]nnoco]nn ecrnnx, ocnonnax uepra xoropo
saxnmuaercx n rom, uro nnnnnyantnoe npaxrnuecxoe cosnanne ne nmeer
saxona n camom cee. Orcma, onaxo, ne cneyer, uro ]nnoco]nx ecrnnx
npornnocronr ]nnoco]nn snannx xax uemy-ro nnemnemy n uyxomy. Kax pas
naoopor, ona, nmecre c +ro nocnene, opasyer nexym nenocrnocrt, nnyrpn
xoropo onn axrnnno nsanmoecrnymr
40
mexy coo. O +rom cnnerentcrnyer xorx t ror ]axr, uro yuenne, r.e.
snanne ne rontxo orpaxaer ncera xapaxrep camo npaxrnxn, no
ononpemenno c +rnm ono coomaer e onpananne n onopy
105
.
3. 3nemonncrnuecxax rexno]nnoco]cxax
xonnennnx u.Fona:
rexnnxa xax cpecrno ocrnxennx uenoneuecxoro cuacrtx
uyrt ontme nyx ecxrnnern nocne ntxoa n cner xnnrn 3.Kanna
Ocnonannx ]nnoco]nn rexnnxn, pyro nemenxn nccneonarent upe
Fon onynnxonan cno ]ynamenrantnt rpy O onre n ope
106
(1898),
re nenax rnana tna nocnxmena ]nnoco]nn rexnnxn. annoe ocroxrentcrno,
xoropoe, na nepnt nsrnx, moxer noxasartcx necxontxo crpanntm, naxonr
cnoe oxcnenne n rom, uro u.Fon pasnnuaer na nonxrnx onra nnn
onxencrnonannx: ono - +rnuecxoe, a pyroe, moxno cxasart, rexnnuecxoe.
B +rnuecxom nnane onr nonnmaercx nm n nonnom coornercrnnn c xanrnancxo
ycranonxo, r.e. xax nexn xareropnuecxn nmneparnn. onr, nonxrt raxnm
opasom, r.e. nmenno npancrnennt onr, cocrannxer, no ero mnennm,
ocnonnoe nonxrne rax nastnaemo ]nnoco]nn nopmnxn, xoropax xnnxercx
npemerom nccneonannx nepno rnant ero nasnannoro counnennx.
Texnnuecxoe xe nonnmanne onra, naoopor, opnenrnponano na cyryo
nparmarnuecxne nenn, r.e. na ro, uro onxen enart uenonex, urot pemnrt
croxmne nepe nnm npaxrnuecxne n/nnn reopernuecxne saaun. Hmenno annoe
yrnnnrapno-nparmarnuecxoe nonnmanne onra oxastnaercx cymecrnenntm n
]nnoco]nn rexnnxn, paspaorxe xoropo u.Fon nocnxmaer nropym rnany
cnoero counnennx.
Paspaorxy cnoe xonnennnn ]nnoco]nn rexnnxn u.Fon naunnaer c roro,
urot nponecrn onee nnn menee uerxym rpannny mexy rexnnxo n nayxo.
On nnuyrt ne comnenaercx n ncxnmunrentno naxnocrn nayxn nx
cymecrnonannx n pasnnrnx rexnnxn. Onaxo axe paccmorpenne nayxn n
xauecrne ncrounnxa cymecrnonannx rexnnxn n ee pasnnrnx ne aer ocnonannx
nx pacrnopennx rexnnxn n nayxe nnn nx nx oroxecrnnennx noome. Texnnxa
n nayxa +ro pasnnunte, xorx n nsanmoecrnymmne mexy coo ]opmt
uenoneuecxo exrentnocrn. Hayxa, xax nsnecrno, nmeer eno c npnunnamn n
cnecrnnxmn. Ee saaua pacxptrt npnunnno-cnecrnennym cnxst mexy
xnnennxmn. Ho+romy ee ocnonnax ]ynxnnx saxnmuaercx n npecxasannn, a
ocnonno ee saxon +ro saxon ocrarounoro ocnonannx: ecnn ecrt , ro
nenpemenno onxno cymecrnonart a n xauecrne ero ocnonannx. B ornnune
or nee rexnnxa nmeer eno c nenecoopasnocrtm n no+romy ee ocnonno saxon
+ro saxon nenecoopasnoro ecrnnx: urot nonyunrt , neoxonmo
ntsnart a, nnn, ronopx nnaue, uro onxen npenpnnnmart uenonex,
urot ocrnut nocrannenno nepe nnm nenn. Hcxox ns +roro, rexnnxa
onxna, no mnennm u.Fona, ntnonnxrt rponym ]ynxnnm nnn pemart
rpoxxoro poa saaun, a nmenno: noncx cpecrna
41
nx ocrnxennx saanno nenn, ycranonnenne cnxsn mexy cpecrnom n
nentm n noncx nenn nx saannoro cpecrna. Ho+romy moxno cxasart, uro
ocnonnax ]ynxnnx rexnnxn ne nosnanne, a enanne.
anee u.Fon ntraercx pasrpannunrt nonxrnx rexnnxa n npaxrnxa.
Paccmarpnnax annt nonpoc, on onnaxono ornepraer oa xpanne ero
pemennx, r.e. xax nonnoe oroxecrnnenne yxasanntx nonxrn, rax n nx
nonnt pasptn pyr or pyra. Texnnxa, esycnonno, camtm recnemnm
opasom cnxsana c npaxrnxo, no ona, c ero rouxn spennx, ecrt ne cama
npaxrnxa, ne ncx npaxrnuecxax exrentnocrt nme, a nnmt pyxonocrno x
ne. Cneonarentno, ecnn npaxrnxa npecrannxer coo, cornacno ero
nonnmannm, ]axrnuecxym npo]eccnm, ro rexnnxa opasyer nnmt
conoxynnocrt npannn nnn nacrannenn x npannntnomy nnennm npo]eccnm.
Bor, cocrnenno, nouemy xaxax npo]eccnx, nmax uenoneuecxax
exrentnocrt nmeer cnom ocoym rexnnxy. Fonee roro, u.Fon ornocnr
rexnnxy, xax, nnpouem, n nayxy, x reopnn, rem camtm onontno uerxo orenxx
ee or npaxrnxn. B cnxsn c +rnm on ntnnraer n oocnontnaer cnom nem,
cornacno xoropo eno nororonxn pasnnuntx npo]eccn (n rom uncne, n ne
rexnnuecxnx) cneyer onepxrt rontxo rexnnuecxnm mxonam, rora xax sa
ynnnepcnrerom saxpennxercx rontxo ]ynxnnx nororonxn onnx nnmt
nccneonarene.
u.Fon cunraer neoxonmtm pasnnuart na nonxrnx rexnnxn - ysxoe n
mnpoxoe. B ysxom cmtcne rexnnxa nmeer cnonm ocnonannem rontxo
neoprannuecxne nponecct n no+romy on ee nastnaer neoprannuecxo. B
ornnune or nee rexnnxa n mnpoxom cnoem snauennn ne cnonma n cnonx
ocnonannxx x ]nsnxo-xnmnuecxnm saxonomepnocrxm, nocxontxy ona
asnpyercx na oprannuecxnx n connantntx nponeccax. Cneonarentno,
rexnnxa n nenom oxnartnaer coo xax neoprannuecxym rexnnxy, rax n
rexnnxy oprannuecxym (centcxoe xosxcrno, xnnornonocrno, mennnny n
r..) n rexnnxy ncnxnuecxym (nonnrnxy, +xonomnxy, nearornxy n r..).
Bmecre c rem, naxneme xapaxrepncrnxo n omnm cymecrnenntm
npnsnaxom nmo rexnnxn ocraercx ntnonnenne ntmeyxasanno rpnenno
]ynxnnn nnn saaun no peannsannn nsanmocnxsn mexy cpecrnom n nentm. B
cnoem yuennn o cymecrne rexnnxn xax peannsannn nsanmoecrnnx nenn n
cpecrna u.Fon ocoo nouepxnnaer nepmanenrnt xapaxrep annoro
nponecca. eno n rom, uro rpannna mexy nentm n cpecrnom oxastnaercx
ycnonno, ornocnrentno, nonnxno. Cneonarentno, ro, uro xnnxercx nentm
n onom ornomennn, ono xe ntcrynaer cpecrnom n pyrom, xax, nnpouem, n
naoopor. Tax, nanpnmep, noramennax uenoneuecxax norpenocrt n xauecrne
yonnernopenno nenn nenpemenno neer x nono norpenocrn, a, crano trt,
n x nono nenn. 3ro snaunr, uro yonnernopennax nent cama cranonnrcx
cpecrnom x ocrnxennm pyro nenn. Onaxo annax nocneonarentnocrt no
nsanmoopamennn nenn n cpecrna pyr n pyra nenpemenno naxonr cnoe
sanepmenne n ocrnxennn uenoneuecxoro cuacrtx. eno n rom, uro nmenno
uenoneuecxoe cuacrte xax xoneu-
42
nax norpenocrt uenonexa npecrannxer coo rouxy nepeceuennx nnn
cpeoroune ncex uenoneuecxnx nene. B cnny +roro moxno cxasart, uro nce
uacrnte saaun rnna: uro uenonex onxen enart, urot ocrnut ro nnn
nno, croxme nepe nnm nenn, nensexno ceramrcx (H.K.3n-rentmeep)
n ony ontmym saauy nnn xoneunym nent: uro uenonex onxen enart,
urot trt cuacrnnntm.
Hmenno rax u.Fon oocnontnaer cnom +nemonncrnuecxym xonnennnm
rexnnxn, cornacno xoropo crpemnenne x uenoneuecxomy cuacrtm
nponosrnamaercx rnanntm npenasnauennem rexnnxn, xoropoe, cocrnenno
ronopx, n ntpaxaer ee nenocpecrnennym cymnocrt. Onaxo, nocxontxy
uenoneuecxoe cuacrte npn onee rnyoxom paccmorpennn oxastnaercx nn uem
nntm xax ntpaxennem n nonnomennem nen opa n xauecrne nanntcme nenn
uenoneuecxoro trnx, ro orcma cneyer, uro nmenno n peannsannn anno
nen rexnnxa naxonr cnoe ncrnnnoe npenasnauenne, a, coornercrnenno, n
cnom onee rnyoxym cymnocrt. Tax, nonxrne rexnnxa oxastnaercx
conpxxenntm c nonxrnxmn cuacrte n opo. Ho+romy moxno cxasart, uro
rexnnxa n +rnxa xax ]opmt uenoneuecuxoro trnx nepecexamrcx mexy coo.
Onn recno nsanmoecrnymr pyr c pyrom. Touxo nx nepeceuennx xax pas n
ntcrynaer uenoneuecxoe onxencrnonanne. 3ro, n cnom ouepet,
cnnerentcrnyer o rom, uro na nonxrnx opa, (coornercrnenno, n na nna
onra) ~ rexnnuecxoe n +rnuecxoe ne ncxnmuamr pyr pyra, a, nanpornn,
cmtxamrcx mexy coo. Onn, cneonarentno, oosnauamr ne na pasntx
xnnennx, a, na camom ene, ntpaxamr coo ono n ro xe coepxanne. Bor
nouemy tno t npannntnee ronopnrt ne o nyx nonxrnxx opa, a o nyx
acnexrax onoro n roro xe nonxrnx nonxrnx uenoneuecxoro
onxencrnonannx.
4. unnoco]nx rexnnxn H.K.3nrentmeepa:
rexnnxa xax peantnoe rnopuecrno
Cneymmnm nccneonarenem, ncnontsymmnm repmnn ]nnoco]nx
rexnnxn n onepnpymmn nm ncne sa 3.Kannom n u.Fonom, tn pyccxn
nnxenep-mexannx Herp Knnmenrtennu 3nrentmeep (1855-1942). Hnrepec x
]nnoco]cxnm acnexram rexnnxn on npoxnnn eme n xonne XIX cronernx, xora
onynnxonan necxontxo crare, nocnxmenntx nexoroptm ns +rnx acnexron n
nemenxnx xypnanax. Onaxo +ror nnrepec, necomnenno, ocrnr cnoe
xyntmnnannn n ero oxnae, npounrannom nm na IV Mexynaponom
xonrpecce no ]nnoco]nn, cocroxnmemcx n Fononte n 1911 roy, re on ntrancx
oocnontnart npano ]nnoco]nn rexnnxn na cymecrnonanne n xauecrne
camocroxrentnoro n omenpnsnannoro pasena ]nnoco]cxoro snannx n
npnart e, raxnm opasom, nncrnrynnonantnt craryc. Hecxontxo nosnee, a
nmenno H ]enpanx 1912 roa on unraer n Mocxne nynnunym nexnnm,
nocnxmennym ]nnoco]nn rexnnxn, marepnan xoropo nocne nexoropo
opaorxn on onynnxonan n rom xe roy n xauecrne nepnoro
43
ntnycxa saymannoro nm rpya no nasnannem unnoco]nx rexnnxn. Ha
nporxxennn 1912-1913 rr. on nsaer eme rpn ntnycxa +roro rpya, n xoropom
paspaartnaer cnom xonnennnm ]nnoco]nn rexnnxn.
B nauane cnoero nasnannoro rpya H.K.3nrentmeep npenaraer
nnnmannm unrarenx xparxn, anexo ne nonnt ncropnuecxn osop, n
xoropom, n uacrnocrn, on ocranannnnaercx na nsrnxax raxnx ntammnxcx
rexnnxon n nsoperarene, xax Apxnme n Bnrpynn, Bennamnn upanxnnn n
3pncr Iaprnr, upann Peno n Pynep. B annom osope on npnxonr x naxntm
ntnoam, cpen xoroptx neoxonmo ntennrt cneymmne. Bo-nepntx, ontr
n nanmenne xnnxmrcx ncrounnxom namnx snann o npnpoe n no+romy
nmenno onn cnyxar oxasarentcrnom ncrnnnocrn saxonon nayxn, yrounxmr
coepxanne +ro nocnene n neyr x ee nporpeccy.
107
Bo-nroptx, ontr n
nanmenne, xax n ncxxoe nenecoopasnoe nosecrnne na npnpoy, cyrt
xnnennx nopxxa rexnnuecxoro. Orcma yxe ntxcnxercx recnoe
nsanmoecrnne mexy rexnnxo n nayxo
108
. B-rpertnx, ncx exrentnocrt
rexnnxa nanpannena na opty c npnpoo. Ero ontr nocxastnaer emy,
uro npnpoy nao noexart npnpoo xe. B-uerneprtx, nor, cocrnenno,
nouemy neoxonmo snart npnpoy. Cneonarentno, moxno onpeenenno
cxasart, uro ecnn es rexnnxn uenonex norepxn, ro es nayxn ner rexnnxn
109
.
B-nxrtx, onpeenenne Xopxem Kmnte (1769-1832) n Kapnom Hnnneem (1707-
1778) uenonexa, n coornercrnnn c xoroptm ero oxnnxmr xnnorntm
mtcnxmnm (homo sapiens) nyxaercx, no nce nnnmocrn, n ononnennn n
yrounennn, nocxontxy nmenno n namn nn n nenosmoxno crano pasrpannunrt
mtmnenne uenonexa or mtmnennx xnnorntx, xoropte, necomnenno, mtcnxr .
B cnxsn c +rnm neoxonmo cornacnrtcx c Hmnnrom Hyape n Maxcom
Mmnnepom, xoropte neonponepxnmo oxasann, uro ym uenoneuecxn
pasnnnancx n camo recno sanncnmocrn n napannentno, r.e. n ono +nonmnnn
nmecre c pasnnrnem xstxa, c ono cropont, n c pasnnrnem opyn c
pyro. Vm, rpy n xstx nmemr onn ncrounnx xnsnt n ono pasnnrne. Onn
amr n onn pesyntrar, +ro ecrt rnopuecrno uenonexa
110
. B-mecrtx, orcma
nenpemenno cneyer, uro uenonex noncrnne rnopen; on cosan nayxy n camte
]opmt mtmnennx (nornxy), on cosan cnom xnsnt, ry xyntrypnym xnsnt,
xoropym mt nce xopomo snaem. On cosan ncxyccrno n +rnxy. Ho cosnanne
(uenoneuecxoe) nemtcnnmo es opyn. H nor oxastnaercx, na nponepxy, uro
cnoconocrt x cosnannm opyn, sanoxennax n camo npnpoe uenonexa, uro
nnuro, xax ona, rax xcno ne ronopnr nam o rnopuecxo cnoconocrn
uenonexa
111
.
B cnere cxasannoro moxno npenonoxnrt, uro H.K.3nrentmeep, no-
nnnmomy, cxnonxercx x romy, urot ntmeyxasannoe onpeenenne uenonexa,
annoe X.Kmnte n X.Hnnneem, ononnnrt nmenno nspeuennem
B.upanxnnna, cornacno xoropomy uenonex nonnmaercx xax xnnornoe,
enammee opynx. B nontsy noonoro npenonoxennx ronopnr, n
uacrnocrn, n ro, uro on ntpaxaer cnoe cornacne c mtcntm u.3nrentca o rom,
44
uro nn ona camax ymnax oestxna ne cosana camoro rpyoro noxa
112
.
H.K.3nrentmeep cornamaercx n c ntcxastnannem 3.Maxa (1838-1916) o
rom, uro nayxa poxaercx ns npaxrnuecxnx, r.e. rexnnuecxnx nyx
otenno xnsnn. Tax, nanpnmep, ernnrxne npnmnn x reomerpnn ns
semnemepno neoxonmocrn nepemexontnartcx nocne xaxoro nnntcxoro
nonone-nnx, anxnmnx npenparnnact n xnmnm, ns acrponornn cosanact
acrponomnx.... H rontxo norom, co npemenem, no mepe ocxraemtx
nsyuennem pesyntraron, no mepe ntenennx ena nsyuennx npnpot n ocoym
npo]eccnm yuentx, sapoxamrcx yxe sanpoct n nnrepect ornneuennte,
yanennte or otenno xnsnn, rax nastnaemte nponemt uncro nayxn.
Ha ]one cxasannoro onontno nnrepecno ntrnxnr nontrxa
H.K.3nrentmee-pa npecrannrt naxnemn npnnnnn reopnn nosnannx
3.Maxa npnnnnn +xonomnn mtmnennx ne nnaue xax noncrnne
rexnnuecxn npnnnnn
113
.
He menee nnrepecno npecrannxercx n onenxa, annax H.K.3nrent-
meepom nparmarnsmy, xoropt nerxo nsnaraercx xax antnemee pasnnrne
yuennx Maxa. Hparmarnsm, c ero rouxn spennx, camtm pemnrentntm opasom
cunraer, uro xnsnt naxnee mtmnennx, uro xnsnt ecrt nent, a mtmnenne
cpecrno x +ro nenn n no+romy nenntm nm oxnnxercx nnmt ro
snanne, xoropoe neer x npaxrnuecxnm pesyntraram, xoropoe onpantnaercx na
ene. Bor, cocrnenno, nouemy nparmarnsm cneyer paccmarpnnart xax nexym
nepexonym crynent, neymym, n xoneunom nrore, nmenno x ]nnoco]nn
rexnnxn.
114
To xe camoe moxno cxasart n no nonoy ]nnoco]nn Anpn Feprcona
(1859-1941), cornacno xoropo mt ymaem rontxo nx roro, urot
ecrnonart. Ham ym ornnr n ]opmy exrentnocrn. Hs anntx cnon moxno,
no mnennm H.K.3nrentmeepa, saxnmunrt, uro Feprcon nceneno nam, uro ero
]nnoco]nx ecrt ]nnoco]nx rexnnxn
115
. eno n rom, uro ]nnoco]nx rexnnxn
xax pas n ecrt ra ]nnoco]nx, xoropax yunr ne rontxo nonnmart xnsnt, ]axr,
ecrnne, no n ]axrnuecxn ecrnonart, r.e. crponrt xnsnt
116
.
anee, H.K.3nerntmeep paccmarpnnaer onn ns nenrpantntx nonpocon
]nnoco]nn rexnnxn - nonpoc o cymnocrn rexnnxn. Cno orner na annt
nonpoc on naunnaer c ycranonnennx uerxo emapxannonno nnnnn mexy
nayxo n rexnnxo xax pasnnuntmn ]opmamn uenoneuecxo exrentnocrn nnn
uenoneuecxoro rnopuecrna. 3rn ]opmt pasnxrcx rnanntm opasom remn
nenxmn, xoropte onn npecneymr. Hayxa npecneyer HCTHHV, mexy rem xax
rexnnxa crpemnrcx x nontse. Pasnnna ryr nor raxax: yuent, xora nonxn
ecrnnrentnocrt, ocranannnnaercx, on cnom mnccnm ntnonnnn. A rexnnx ryr
rontxo naunnaer. 3nart nyxno yuenomy nx roro, urot snart, a rexnnxy nao
snart nx roro, urot enart
117
.
Onaxo npn ncem npn +rom nnxonm opasom ne cneyer aconmrnsnponart
pasnnune mexy rexnnxo n nayxo. eno n rom, uro xorx onn n pasnnuamrcx
mexy coo no cnonm nenxm, no, rem ne menee, onn recno nsanmoecrnymr
pyr c pyrom. Fonee roro, nsanmoecrnyx mexy coo, onn nacrontxo
cpacnnct, uro na camom ene yxe opasymr ono
45
reno, onn oprannsm, rontxo c nymx rononamn, cmorpxmnmn n pasnte
cropont. Texnnx n npexnne npemena onontcrnonancx onnm aponannem
(uyrtem), renept xe on ne moxer oxonrtcx es snann, es nayxn. ... B
namn nn, urot trt rexnnxom, ronopnr H.K.3nerntmeep, nyxnt rpn
nemn: yuente, yuente n yuente
118
.
Texnnxy cneyer ornnuart raxxe n or ncxyccrna, n or mopann, xoropte
ycrpemnent coornercrnenno na xpacory n na opo. Pasnnune mexy rexnnxo
n ncxyccrnom npoxnnxercx n n rom, uro nx nocnrenn nnn cyexrt, r.e. rexnnx
n xyoxnnx onepnpymr n cnoe exrentnocrn pasntmn npemeramn: nepnt
onepnpyer c camom ecrnnrentnocrtm, rora xax nropo onepnpyer c
mtcnenntmn oropaxennxmn ecrnnrentnocrn
119
.
Pacxptnax cymecrno rexnnxn, otuno ee rpaxrymr no-pasnomy, n
sanncnmocrn or roro, xaxo ns ee npnsnaxon cunraercx nannaxnemnm. Tax,
moxno cxasart:
Texnnxa ecrt ymenne nenecoopasno ecrnonart na marepnm.
Texnnxa ecrt ncxyccrno ntstnart xenarentnte xnnennx.
Texnnxa nmecre c ncxyccrnom ecrt oexrnnnsnpymmax exrentnocrt, r.e.
raxax, xoropax nonnomaer nexoropym nem, ocymecrnnxer nexoropt
samtcen
120
.
Onaxo n nmom cnyuae rexnnxa ocraercx rnopuecxo uenoneuecxo
exrentnocrtm, xoropax no cnoemy npnsnannm n snauennm nx uenoneuecxo
xnsnn ncera nanpannena nmenno na Hontsy, mexy rem xax ncxyccrno,
nayxa n +rnxa ycrpemnent coornercrnenno na Kpacory, Hcrnny n opo.
Honox nror cxasannomy, H.K.3nrentmeep saxnmuaer, uro Texnnxa ecrt
peantnoe rnopuecrno: Hayxa, Hcxyccrno n 3rnxa cranxr e saaun, a ona nx
ntnonnxer na ene
121
.
Onaxo nocxontxy rexnnxa ecrt rnopuecrno, ro, ecrecrnenno, npn +rom
nosnnxaer nonpoc: uro, cocrnenno, ona rnopnr? Orneuax na annt nonpoc,
H.K.3nrentmeep ntraercx onpeennrt mecro, xoropoe rexnnxa sannmaer n
xyntrype. eno n rom, uro nmenno rexnnxa, anax uenonexy nnmy, oexy,
xnnte n r.., no ero mnennm, cosaer ro, uro nastnaercx marepnantno
xyntrypo. Hcxox ns +roro n cctnaxct na ]axr nsanmoecrnnx
marepnantno xyntrypt c xyntrypo yxonno (cneymmn, xax on nonaraer,
ns npaxrnxn nnn ontra oncropnuecxo apxeonornn noccranannnnart
yxonnt onnx xaxoro-nno anno ncuesnynmero napoa no ocrarxam ero
marepnantno xyntrypt) H.K.3nrentmeep npnxonr x cnoemy naxnememy
ntnoy o rom, uro rexnnxa ecrt peantnt asnc nce xyntrypt
uenoneuecrna.
122
B cnxsn c +rnm neoxonmo samernrt, uro camy
marepnantnym xyntrypy on onpeenxer xax nropym npnpoy, xoropax ncx
cnnomt ncxyccrnennax n samenxer npnpoy narypantnym nx xyntrypnoro
uenonexa
123
.
Cneonarentno, xyntrypnt uenonex rem n ornnuaercx or nxapx, uro
xnner n ncxyccrnenno, cosanno nm xe camnm, cpee. Ho+romy moxno
cxasart, uro H.K.3nrentmeep nonnocrtm connapnsnpyercx c
46
amepnxancxnm connonorom Hecrepom Vapom n rom, uro ocnonnoe pasnnune
mexy xnnorntm n uenoneuecxnm meroom cnonrcx x romy, uro cpea
rpanc]opmnpyer xnnornoe, mexy rem xax uenonex rpanc]opmnpyer cpey
124
.
Taxnm opasom, cosanax ncxyccrnennym npnpoy, r.e. xyntrypy, uenonex,
rem camtm, npncnocannnaer nnemnmm cpey x cnonm cocrnenntm nyxam n
norpenocrxm. Cranmn na raxym rouxy spennx, saxnmuaer
H.K.3nrentmeep, mt moxem art or cex onpeenenne uenonexy, xoropoe
yer rontxo oomennem onpeenennx, annoro upanxnnnom. Mt cxaxem:
uenonex ecrt xnnornoe rexnnuecxoe (zoon technicon)
125
. B cnxsn c +rnm
neoxonmo raxxe ormernrt, uro uenonex rnnorernuen n n +rom saxnmuaercx
ero npenmymecrno nepe npnpoo, xoropax ncera ]axrnuna n anromarnuna.
Hrax, xyntrypnt uenonex npecrannxer coo rexnnuecxoe xnnornoe.
3ro snaunr, uro rontxo naroapx rexnnxe uenonex cymen ntrn ns-no nnacrn
npnpot n ]axrnuecxn nounnnrt ee cee. B cnxsn co cxasanntm
H.K.3nrentmeep cunraer nosmoxntm ronopnrt o cymecrnonannn nexoro
rexnnuecxoro cxnaa yma. axe ontme roro: cymecrnyer nent ocot
cnoco cmorpert na mnp n na uenonexa, nenoe rexnnuecxoe mnponosspenne,
xoropoe paccmarpnnaer uenonexa ne xax ecnomomnoe n uyxoe npnpoe
cymecrno, a, naoopor, nocnpnnnmaer ero xax ony ns cnn npnpot, cnny
anronomnym, cnoonym xax n nocranonxe cnonx saau, rax n n nx pemennn.
Bor, cocrnenno, nouemy rexnnuecxoe mnponosspenne moxer trt cneeno x
cneymme ]opmyne: uenonex - xysnen cnoero cuacrtx
126
.
K +romy cneyer oannrt n ro, uro rexnnuecxoe mnponosspenne,
cornacno H.K.3nrentmeepy, ne npononeyer nn rpyoro marepnannsma, nn
esymnoro +mnnpnsma. Ono ne nospaxaer npornn nayxn nx nayxn.
Cneonarentno, necmorpx na ro, uro rexnnxa xax ]opma uenoneuecxo
exrentnocrn ycrpemnena na nontsy, yxasannoe mnponosspenne anexo or roro,
urot crpemnenne x nontse nponosrnacnrt camtm ntcoxnm noyxennem.
Ho+romy c ocrarouno crenentm ynepennocrn moxno nonarart, uro
rexnnuexoe mnponosspenne camo coo ne nanpanneno npornn nen opa n ne
xenaer nopysnrt snamx rpyoro +ronsma.
Fonee roro, H.K.3nrentmeep ]axrnuecxn npnaer rexnnxe
amnnanenrnt xapaxrep, n coornercrnnn c xoroptm cneonano t npnsnart ee
mopantnym nerpantnocrt. On nnmer: Hymxa onnaxono cnyxnr romy, xro
em nnaeer; rnnorpa]nuecxn cranox espasnnuno ntnycxaer n Enanrenne, n
nam]ner mpaxoecnx; nce sanncnr or nme, n pyxax xoroptx mamnna
paoraer. H nce xe, cymecrnyer, no ero mnennm, raxax onacrt, re rexnnxa
recno cnxsana c mopantm, n +ra onacrt ecrt ne uro nnoe, xax uyncrno
ornercrnennocrn sa cnon nocrynxn. eno n rom, uro, c ono cropont, annoe
uyncrno cocrannxer coo ry ocnony, na xoropo snxercx ncxxax mopant, a
c pyro nnuro xax nmenno rexnnuecxax exrentnocrt nocnnrtnaer
uyncrno ornercrnennocrn sa cnon nocrynxn
127
.
47
Hrax, rexnnuecxax exrentnocrt ornnuaercx or ncxxo pyro rem, uro
nmeer cnonm ocnonannem nmenno yrnnnrapnoe noyxenne. Bmecre c rem
cneyer samernrt, onaxo, uro nmo uenoneuecxn nocrynox ntstnaercx ne
onnm xaxnm-nno onpeenenntm noyxennem, a na camom ene
npecrannxer coo rouxy nepeceuennx, r.e. ]ynxnnm (omn pesyntrar)
mnornx pasntx noyxenn, xoropte H.K.3nrentmeep npenaraer pasennrt
na uertpe rnanntx nanpannennx nnn xnacca: na crpemnenne x Hcrnne, Kpacore,
opy n Hontse. annoe ocroxrentcrno enaer neoxonmtm, no ero
mnennm, ntneenne nexo ome ]opmynt nonn n nx xonxpernoro
pemennx anno saaun on ntraercx ncnontsonart ror mero, xoropt tn n
cnoe npemx npnmenen npn ntneennn ome ]opmynt oprannuecxnx
coennenn. Kax nsnecrno, annte coennennx, xoropte cocroxr ns uertpex
xnmnuecxnx +nemenron - yrnepoa (C), noopoa (H), xncnopoa (O) n asora (N)
xnmnx oxnartnaer ]opmyno: C
m
H
n
O
p
N
q
re xo+]]nnnenrt m, n, p, q>0. B
ornnune or +rnx nocnennx xo+]]nnnenrt noyxenn moryr trt xax
nonoxnrentntmn, rax n orpnnarentntmn nennunnamn, nocxontxy Hcrnne,
Kpacore, opy n Hontse npornnocroxr coornercrnenno Hoxt, Vpocrno, 3no n
Bpe n xauecrne nx nonnoro orpnnannx.
Hrax, ecnn oosnauaem Bonm, Hcrnny, Kpacory, opo n Hontsy uepes
nepnte yxnt +rnx cnon (r.e. uepes B, H, K, n H), ro nonyuaem omym
]opmyny nonn: BH
m
K
n

p
H
q
. annax ]opmyna nmeer na ecxoneuntx
npeena: oxecrnennax nonx B
max
H

n txnontcxax nonx
B
min
H
-
K
-

-
H
-
. Mexy +rnmn xpannmn ntpaxennxmn nonn
pacnonaraercx uenoneuecxax nonx, xoropax npoxnnxercx pasnnuntm opasom n
pasnnuntx cnryannxx. Tax, nanpnmep, xora xo+]]nnnenrt n=p=q=0, a m>0,
ro uenoneuecxax nonx ycrpemnrcx rontxo x ncrnne n rora mt nmeem ]opmyny
uncro nayxn (n ]nnoco]nn): BH. Ananornuntm opasom moxno nonyunrt
]opmynt uncroro ncxyccrna (BK), uncro +rnxn (B) n uncro rexnnxn
(BH). Hpnxnante xe nayxa, ncxyccrno, +rnxa n rexnnxa n ornnune or
uncrtx nonyuamrcx, xora onn ns xo+]]nnnenron snaunrentno npeonaaer
na ocrantntmn, no ocrantnte ne pannt nynm
128
.
Hmenno rax H.K.3nrentmeep, c ono cropont, pacxptnaer
ornnunrentnte ocoennocrn rexnnxn, onpeenxx, rem camtm, ee mecro n
cncreme uenoneuecxo xyntrypt, a c pyro ycranannnnaer
nncrnrynnonantnt craryc ]nnoco]nn rexnnxn n xauecrne camocroxrentnoro
pasena ]nnoco]cxoro snannx.
48
IHABA IV. CHEKVHTHBHO-VMO3PHTEHIHIE
KOHHEHHHH uHHOCOuHH TEXHHKH
Cnexynxrnnno-ymospnrentnax ]nnoco]nx rexnnxn nonyunna pasnnrne n
ocnonnom n Iepmannn. H +ro anexo ne cnyuano, nocxontxy nmenno n
nemenxo ]nnoco]nn ncera tnn cnntnt rpannnn cnexynxrnnnoro
mtmnennx. H n camom ene, n ne, n ornnune, nanpnmep, or anrnncxo (a
oruacrn n ]pannyscxo) ]nnoco]nn, ncera npeonaan cnexynxrnnnt mero
]opmnponannx ]nnoco]cxoro snannx, cornacno xoropomy nocnenee
xoncrpynponanoct cnno uncroro yma nnn uncro pe]nexcnn es xaxoro-
nno cosnarentnoro opamennx x ontry, x npaxrnxe noome. 3ect mt
orpannunnaemcx paccmorpennem rexno]nnoco]cxnx xonnennn nnmt rpex
nemenxnx mtcnnrene u.eccay+pa, 3.Fnoxa n M.Xaerrepa.
1. Teonornuecxax ]nnoco]nx rexnnxn u.eccay+pa:
rexnnxa xax ncrpeua c Forom
upnpnx eccay+p (1881-1963), necomnenno, tn ne rontxo ntammnmcx
]nnoco]om rexnnxn, no, moxno cxasart, n neotuno nnunocrtm. eno n rom,
uro on n cnoem nnne oennnn n xaronnuecxoro reonora n ]nnoco]a, n
yuenoro n nsoperarenx, n nonnrnuecxoro n rocyapcrnennoro exrenx. Fyyun
eme mnome, on nacrontxo cnntno ynnexcx orxptrnem X-nyue (1895)
Bnntrentmom Konpaom Penrrenom (1845-1923), uro sapocnn yuey n mxone
n npeancx npomtmnen-no-rexnnuecxo exrentnocrn, re, cocrnenno, n
pacxptncx n nonnom oeme ero nsoperarentcxn rananr. On ocnonan
necxontxo npomtmnenntx npenpnxrn no nponsnocrny penrrenoncxnx
annaparon n nnuno sanxncx pasnnrnem n yconepmencrnonannem mennnncxo
rexnnxn n c]epe penrrenorepannn. Vcnexn, ocrnrnyrte nm n anno onacrn
n xauecrne rexnnxa n nsoperarenx, tnn nacrontxo nneuarnxmmnmn, uro
ynnnepcnrer no upanx]ypre-na-Mane pemnn na nx ase npncnonrt emy
oxropcxym crenent no npnxnano ]nsnxe n 1917 roy. Hosnee no ero
nnnnnarnne tn cosan Hncrnryr no]nsnxn nm. Maxca Hnanxa, npexropom
xoroporo on cran. 3ro, onaxo, ne nomemano emy, uenonexy cnercxomy,
nanncart px paor n no reonornn. Homnmo ncero +roro, on nen ocrarouno
axrnnnym nonnrnuecxym n rocyapcrnennym exrentnocrt. Tax, on cocroxn
unenom Xpncrnancxo-emoxparnuecxo naprnn, or xoropo, naunnax c 1924
roa, annornponancx n enyrart Pexcrara. enyrarom napnamenra on
ocranancx nnnort o npnxoa Inrnepa x nnacrn n 1933 roy. Hocne
ycranonnennx n Iepmannn nanncrcxoro pexnma on sanxn axrnnnym
anrnrnrneponcxym nosnnnm, sa xoropym emy npnmnoct nonnarnrtcx cnauana
apecrom, a sarem n ntctnxo ns crpant. Ha ponny on nepnyncx nnmt n 1953
roy n cpasy xe nosrnannn cnona Hncrnryr no]nsnxn nm. M.Hnanxa.
49
B mnororpannom rnopuecrne u.eccay+pa ocooe mecro, necomnenno,
npnnanexnr ero ]nnoco]nn rexnnxn, xoropym on paspaartnan n
oocnontnan n raxnx naxnemnx paorax, xax Texnnuecxax xyntrypa (1908),
unnoco]nx rexnnxn. Hponema peannsannn (1927), yma n c]epe rexnnxn
(1945) n Cnopt noxpyr rexnnxn (1956) n xoropo on ]axrnuecxn sannmancx
ncm cnom cosnarentnym xnsnt. B +rnx paorax on rpaxryer rexnnxy ne nnaue
xax cnoco trnx uenonexa n +rom nocmcroponnem mnpe. H, rem ne menee,
on, no cyrn ena, ornepraer nymee eme or u.F+xona yrnnnrapnoe nonnmanne
rexnnxn xax cpecrna nnn cnocoa ynyumennx ycnonn uenoneuecxoro
cymecrnonannx. eno n rom, uro rexnnxa n cnoe cymnocrn pacxptnaercx, xax
on nonaraer, nmenno xax yuacrne n rnopennn, no+romy cnon xoneunte
ncroxn ona onxna nmert ne n +rom, a n rom, rpancnenenrom
(norycroponnem), mnpe.
Cneyer cxasart, uro n cnoe rexno]nnoco]cxo xonnennnn u.ec-cay+p,
n omem n nenom, ncxonr ns xanrnancxnx ome]nnoco]cxnx ycranonox.
Hpnnnmax rpn Kpnrnxn H.Kanra (1704-1824), on, onaxo, cunran
neoxonmtm ononnnrt nx uernepro Kpnrnxo Kpnrnxo
rexnnuecxo cnoconocrn nnn exrentnocrn. 3ro snaunr, uro on, n ornnune
or H.Kanra, xoropt ne npnanan rexnnxe cxontxo-nnyt cymecrnennoro
snauennx n npaxrnuecxn ncxnmuan ee ns nponemnoro nonx cnoe ]nnoco]nn,
naoopor, naenxn rexnnxy ncxnmunrentno snaunmocrtm, paccmarpnnax ee n
xauecrne ono ns nenrpantntx nponem ]nnoco]nn. eno n rom, uro nmenno
rexnnxa n ntcrynaer, no ero mnennm, snenom, cnxstnammnm ]enomenantnt
mnp nosnannx c noymenantntm mnpom nemt n cee, xoropte ocranannct y
H.Kanra, xax nsnecrno, nonnocrtm oropnanntmn pyr or pyra. Tounee ronopx,
raxnm snenom nnn nocpennxom cneyer npnsnart ne ncm rexnnxy n nenom, a
nnmt axr rexnnuecxoro rnopuecrna nnn nsoperarentcrna. H +ro oxcnxercx
rem, uro rontxo n camo rouxe cnoero... nponcxoxennx, r.e. na crann
nsoperennx rexnnxa npnoperaer cno uncrt nn n nyume onapyxnnaer
cnom cymnocrt. B nsoperennn ona, raxnm opasom, npetnaer y cex
camo, ne yyun eme samyrnenno pyrnmn ]axropamn uenoneuecxoro
omecrna
129
. Bor, cocrnenno, nouemy cymnocrt rexnnxn npoxnnxercx ne n
nponsnocrne n ee npoyxrax, ne n camnx apre]axrax, a rontxo n camom axre
rexnnuecxoro rnopuecrna, n nsoperennn.
B crpyxrypy rexnnuecxoro rnopuecrna nnn nsoperarentcrna u.eccay+p
nxnmuaer rpn +nemenra: uenoneuecxoe nenenonaranne, npnpont marepnan n
nnyrpennxx opaorxa (innere Bearbeitung) n cosnannn
130
. uenoneuecxoe
nenenonaranne nrpaer pont cnoeopasnoro nycxonoro mexannsma nponecca
rexnnuecxoro rnopuecrna, xoropt, onaxo, nosmoxen rontxo n rapmonnn c
saxonamn npnpot, a crano trt, nnmt npn nannunn npnponoro marepnana.
H n +rom nnuero ynnnrentnoro ner, nocxontxy no cnoemy cymecrny rexnnxa,
noono npnpoe, xnnxercx +xcnnnxanne (pasneprtnannem) oxecrnenno
mypocrn, ennoro nnana Foxtero rnopennx.
50
Onaxo nmecre c rem, yxasannt nponecc npecrannxer coo n
npeoonenne npnpoosaxonnoro crecnennx, ocnooxenne or orpannuennx,
nanaraemoro ecrecrnenntmn saxonamn
131
. Hmenno no+romy on ne moxer
cocroxrtcx n es rpertero, nannaxnemero +nemenra nsoperennx -
nnyrpenne opaorxn n cosnannn, naroapx xoropomy n ocymecrnnxercx,
cocrnenno ronopx, conpnxocnonenne nnn xonraxr c rax nastnaemtm
uerneprtm napcrnom, r.e. c ro rpancnenenrno c]epo, n xoropo
naxoxrcx, cornacno u.eccay+py, npeannte pemennx rexnnuecxnx
nponem. Cneonarentno, moxno cxasart, uro ornercrnennocrt sa
ycranonnenne xonraxra mexy ]enomenantntm mnpom n mnpom
noymenantntm necer ne nce nsoperenne n nenom, a nnmt raxo ero
naxnemn xomnonenr, xax nnyrpennxx opaorxa n cosnannn.
Bor rax n cnoe (uernepro) Kpnrnxe u.eccay+p npnxonr x
neoxonmocrn npocroro nocrynnponannx nexoero uerneproro napcrna, re,
xxot, nsnauantno cocpeorouent npeycrannennte pemennx ncex
rexnnuecxnx nponem. H nx roro, urot xoe-xax oocnontnart annym cnom
ycranonxy, on ne naxonr nnuero onee yenrentnoro, xpome xax n nyumnx
rpannnxx nemenxo ]nnoco]nn onepnponart rem npnemom, xoropt moxno
tno t ycnonno nastnart nonxrnno cnexynxnne (nnn nonxrnno
]ernmnsanne)
132
, r.e. uncro mannnynxnne cnonamn. Tax, n uacrnocrn, on
nnmer: Hsoperarent cosepnaer ro, uro nonyunnoct n pesyntrare ero
rnopuecrna ne c cosnannem roro, uro x +ro cenan, a c cosnannx roro, uro x
+ro namen. Ono yxe tno re-ro, n mne onro npnmnoct ero ncxart... Ono ne
morno noxnnrtcx, ntnonnxx cnom nent, n ecrnnrentno ]ynxnnonnpyx
pantme, uem ono ]opmnponanoct J. moem cosepnannn raxnm, xaxnm tno camo
no cee, nocxontxy ono morno trt rontxo raxnm... namen ero n nexoem
pyrom mnpe, n oxo nseraem noxnnxrtcx n napcrne nnnmoro o rex nop, noxa
x ne ynnen ero ncrnnnoro onnxa ocrarouno xcno n pyrom napcrne
133
.
Cneonarentno, pas nsoperarent ymaer n ronopnr, uro pemenne
croxme nepe nnm rexnnuecxo saaun cam on ne rnopnn, ne cenan, a
nnmt naxonn, ro +ro cnnerentcrnyer xxot o rom, uro +ro pemenne
nsnauantno npetnaer n nexoem norycroponnem napcrne. Hastnax +ro napcrno
n cnere xanrnancxo repmnnonornn uerneprtm, u.eccay+p onpeenxer ero
xax nexoe xpannnnme ncex onosnauno npeantx, npeycranonnenntx
pemenn nponem
134
. Hpn +rom on ocoenno nouepxnnaer, uro nx
onosnauno anntx nponem cymecrnyer rontxo ono neantnoe pemenne
135
,
uro, onaxo, anexo ne cornacyercx c anntmn nsoperarentcxo npaxrnxn n
nce rexnnuecxo exrentnocrn noome.
Hrax, rexnnuecxoe pemenne xax neuro npeycranonnennoe n npesa-
annoe onxno npemecrnonart ncxxomy nsoperennm n saaua nsoperarenx
xax pas n saxnmuaercx n rom, urot narn ero. Mt nnyrpenne conepmenno
yexent n rom, ronopnr u.eccay+p, uro ]opmt uerneproro napcrna,
a nmenno +rn pemennx nponemt yxe roront n xyr
51
rontxo roro, xro nx naer
136
. Taxnm opasom, nsoperenne, c ero rouxn
spennx, oxastnaercx npnnnxennem nsoperarenx x romy onosnaunomy
npoopasy nnn x ro neantno ]opme pemennx, xoropax xax aconmrnax
nex nnn nnarononcxo-anrycrnancxax nex esnpemennoro... n roronom nne
npetnaer n uerneprom napcrne
137
.
B cnere ncero cxasannoro u.eccay+p npnxonr n xoneunom nrore x romy,
uro rpaxryer nsoperennx ne nnaue xax npoonxenne nepnonauantnoro
Foxtero rnopennx, a rexnnxy nonnmaer xax ncrpeuy c Forom
135
. Hmenno rax
rexnnxa, cornacno ero nonnmannm, oxonuarentno repxer cnon peanncrnuecxne
oueprannx xax cyryo uenoneuecxoe rnopuecrno n, npnoperax onosnauno
mncrnuecxoe coepxanne, cranonnrcx, rem camtm, uacrtm pennrnosnoro
ontra.
2. Hpnnnnn naext 3.Fnoxa
n ero nonnmanne nsoperennx xax onapyxennx n
ocymecrnnennx <<eme-ne-cranmero
Hpxmo npornnononoxnocrtm npenaraemo u.eccay+pom rpaxronxe
cymnocrn rexnnxn xnnxercx nonnmanne cymecrna rexnnuecxoro nsoperennx,
pasnnnaemoe pyrnm nemenxnm ]nnoco]om, nocneonarenem K.Mapxca
3pncrom Fnoxom (1885-1977). Hpana, cneyer cpasy xe oronopnrtcx n
samernrt, uro +ror nocnenn cnennantno n erantno ne nccneyer ]enomen
rexnnxn. On, n ornnune or u.eccay+pa, ne paspaartnaer n ne npenaraer
cnoe nenocrno xonnennnn rexno]nnoco]nn (M.Fyn-re), a nnmt
mnmoxoom xacaercx nponemt rexnnuecxoro nsoperennx npn cnonx
pasmtmnennxx o yronnn. Ionopx onee rouno, on ]opmnpyer cno nsrnx na
rexnnuecxoe rnopuecrno n xoe pacxptrnx nm coepxannx nonoro xax
]nnoco]cxo xareropnn, c ono cropont, n snauennx rexnnuecxnx yronn
c pyro.
B cnoem ]ynamenrantnom nccneonannn Hpnnnnn naext (r. 1-3,
1954-1959) 3.Fnox cxnonxercx cunrart yronnm rem noopasenom, xoropt
uerxo npoxonr mexy uenonexom n xnnorntm, rax xax nnmt uenonex!.,
oypenaem yronnxmn. Cneonarentno, uenonexy no onpeenennm npncyma
cnoconocrt npnymtnart xenannx n ymart o nyume xnsnn, uro
nenpemenno ncenxer n nero ynepennocrt n onrnmnsm n nosnonxer emy
myxecrnenno nepenocnrt xnsnennte nensrot n c naexo cmorpert n
yymee. B cnxsn c +rnm moxno xoncrarnponart, uro cmxrenne n poxenne
cnepx c]opmnponanmerocx cosnannx npecrannxer coo nepnt xop-Bxr
]anrasnn, saxnmuennt nnauane rontxo nnyrpn nee camo
139
.
Onaxo, c pyro cropont, uenoneuecxne meurt oxastnamrcx n npnnnnne
nosmoxnt nnmt noromy, uro cama ecrnnrentnocrt anexa or
sanepmennocrn. Hao npnsnart, nonaraer 3.Fnox, uro nnyrpn nac roxe
nnuero ne morno t nponcxonrt, ecnn t cnapyxn nce tno nonnocrtm
sanepmenntm. Ho cnapyxn xnsnt rax xe mano sanepmena, xax no
52
nnyrpennem , xoropoe paoraer na rem, uro naxonrcx nonne. Hn
ony nemt nenosmoxno tno t nepepaorart n coornercrnnn c xenannx-
mn, ecnn t mnp tn sanepmenntm, nonntm xecrxnx, nnonne saxonuen-
ntx ]axron
140
. Cneonarentno, ecrnnrentnoe - +ro nponecc, xoropt
na camom xe ene npecrannxer coo mnpoxo pasnernnennoe onocpeona-
nne mexy nacroxmnm, neoxonuarentntm npomntm n - camoe rnannoe -
nosmoxntm yymnm. 3ro snaunr, uro nce ecrnnrentnoe nepexonr n
nosmoxnoe uepes cno nponeccyantnt ]ponr. uro xe xacaercx camoro
nosmoxnoro, ro ono tnaer nno oexrnnntm, nno xe peantntm. Oex-
rnnno nosmoxntm xnnxercx nce ro, nacrynnenne uero nayuno oxnaemo
nnn ne ncxnmueno. Mexy rem xax peantno nosmoxntm, nanpornn, xnnx-
ercx nce ro, utn ueprt eme ne nonnocrtm copant n c]epe camoro oexra,
yt ro no npnunne nx nespenocrn, nno noromy, uro nonte ycnonnx...
nororannnnamr noxnnenne nono ecrnnrentnocrn. Tax, nsmenunnoe trne
onaaer naroapx cnoemy nosmoxnomy cranonnennm eme-ne-oxonuarent-
nocrtm, n no+romy moxno cxasart: nropo, xonxpernt xoppenxr npna-
er yronnuecxo ]anrasnn peantno nosmoxnym, nanexrnxo-marepnanncrn-
uecxn oycnonnennym HOBH3HV; +ror xoppenxr naxonrcx nne cmxrennx n
poxennx no nnyrpennem cnoe cosnannx. Hs +roro cneyer, uro npasymn-
rentnax, xonxpernax yronnx n nponeccyantno ecrnnrentnocrn nmeer cnonm
xoppenxrom nmenno onocpeonanne nonoro
141
.
Honoe xax ]nnoco]cxoe nonxrne ceptesno ne paspaartnanoct n
axe n camo oranenno crenenn ne tno onpeeneno n ne namno
cnoero mecra nn n ono omapxcncrcxo xaprnne mnpa. axe y Fepr-
cona noome no-nacroxmemy ner nonoro. V nero moxno narn nnmt
ncenononoe. eno n rom, uro n nenom nonoe y Feprcona oxcnxer-
cx ne uepes ero nyrt x nam, ero cxauxn, ero nanexrnxy, ero opast na-
ext n nocneymmne pesyntrart, a ncero nnmt uepes npornnocroxnne
mexannnnsmy, uepes eccoepxarentnoe nocxnanenne xnsnennoro noptna
n cee n nx cex
142
.
Feprcononcxoe ncenononoe nmeer, cornacno 3.Fnoxy, ne rontxo
connantnym, no n neonornuecxym ocnony. Ero connantno ocnono on
cunran nosnmm ypxyasnm, nocxontxy ona xax xnacc yxe ne necer n cee
nnuero nonoro. uro xe xacaercx ero neonornuecxo ocnont, ro ona saxnm-
uaercx n ncxnmuennn nyx nanonee cymecrnenntx cnocrn nonoro:
nosmoxnocrn n ]nnantnocrn. 3ro snaunr, uro oa nocnenne nonxrnx
nonyuamr n ]nnoco]nn Anpn Fepcona (1859-1941) npenparnym nnrepnpe-
rannm, xoropax cnonr nx na ner xax camocroxrentnte ]nnoco]cxne xare-
ropnn. V Feprcona, ormeuaer 3.Fnox, noome ner nosmoxnoro,
ono nx nero nnmt npoexnnx, xoropym nnont nosnnxammee nanpannxer
na npomnoe. Cornacno Feprcony n nosmoxnom rontxo uro sapoxamme-
ecx nonoe mtcnnrcx nnmt xax tnmee nosmoxntm. On orpesaer
cee nyrt x nonxrnm nonoe n rem, uro paccmarpnnaer ]nnantnocrt xax
oxonuarentnoe crarynponanne xecrxo xoneuno nenn nmecro roro, urot
53
nnert n ne neneycrpemnennocrt uenoneuecxo nonn, xoropax nnmt nmer n
orxptrtx nosmoxnocrxx yymero cnoe cocrnennoe xya n sauem.
Mano roro, A.Feprcon oroxecrnnxer npennenne co crarnuntm npena-
pnrentntm pacuerom n, rem camtm, nsnpamaer ne rontxo rnopuecxym an-
rnnnnannm (npenocxnmenne), +ry sapm uenoneuecxo nonn, no
n n nenom nonnnno nonoe ropnsonr yronnn
143
.
Honnnno nonoro ne snaer n ncx nyecxo-xpncrnancxax ]nnoco]nx
or unnona n Anrycrnna o Ierenx, n xoropo xareropnx novum (no-
noe) ]axrnuecxn samenxercx xareropne ultimum (npeentnoe).
eno n rom, uro n anno ]nnoco]nn npeentnoe cnxsano ncxnmun-
rentno c nepnnuntm (primum), a nonoe ntcrynaer xax ocrnrnyroe
nosnpamenne yxe sanepmennoro, norepxnnoro nnn oruyxennoro nepno-
ro, r.e. npeentnoro
144
.
Mexy rem nonoe moxer noxnnxrtcx nnmt xax pesyntrar mnoxe-
crna peantntx nosmoxnocre, ornmt ne cymecrnonanmnx y xontenn
nauana, a nosnnxammnx n xoe ecrnnrentnoro nponecca. Cneonarent-
no, xonen +ro ne nosnpamenne, a nsptnanne primum agens
materiale
145
, nropxenne uro-cymnocrn n uro-ocnony. Ho+romy mox-
no cxasart, uro nponcxoxenne ecrt camoocymecrnnenne, xoropoe n nc-
ropnn +ro camooperenne ncropnuecxoro exrenx, rpyxmerocx uenonexa;
n npnpoe +ro ocymecrnnenne roro, uro rnnorernuecxn nasnano nature
naturans
146
nnn cyexrom marepnantnoro nnxennx...
147
.
Tax, nonoe n npeentnoe 3.Fnox, n xoneunom cuere, cnxstnaer
nmenno c onocpecrnenno-peantno nosmoxnocrtm, xoropax xax oex-
rnnno-peantnt xoppenxr coornocnrcx c rouno anrnnnnarne, a, crano
trt, n c xonxperno yronne. 3ro snaunr, uro yronnx ]axrnuecxn nonn-
maercx nm xax onpeenennocrt oexra n crenent trnx peantno nos-
moxnoro n n xauecrne raxontx yronnx peannsyercx ne rontxo n ncxyccr-
ne, no n n nayxe, a crano trt, n n rexnnxe.
Onaxo peantnax nosmoxnocrt xax nyxcroponnn xoppenxr ecrt
ne uro nnoe, xax nanexrnuecxax marepnx. Peantnax nosmoxnocrt - +ro
nnmt nornuecxoe ntpaxenne ocrarouno marepnantno oycnonnennoc-
rn, c ono cropont, n orxptrocrn marepnn (nencuepnaemocrn ncrounn-
xon marepnn) c pyro
148
. Hcxox ns +roro, 3.Fnox rpaxryer marepnm
ne rontxo xax ro, uro oycnannnnaer no mepe cymecrnymme n rom nnn
nnom cnyuae nosmoxnocrn, no n xax ro cymee-n-nosmoxnocrn, xoropoe
xax nnoonocnoe nono nencuepnaemo nopoxaer ns cex nce opast mnpa.
Hrax, saxnmuaer on, moxno oomnrt: xpnrnuecxomy nnnmannm x
romy, uro ocrnxnmo n anntx ocroxrentcrnax, npeycranonneno no-
BOsmoxnocrn-cymee marepnn, a oocnonanntmn oxnannxmn camo oc-
Bxnmocrn cymee-n-nosmoxnocrn marepnn
149
. Hpn +rom cneyer no-
uepxnyrt, uro es cymero-n-nosmoxnocrn marepnn, a, crano trt, es
Peantno nosmoxnocrn xax xoneunoro ncrounnxa nonnnno nonoro e-
crnnrentnocrt onosnauno repxer cnom nponeccyantnocrt n nenocrnocrt,
54
cnom nnamnunocrt n cnoe cranonxmeecx conepmencrno n npenpamaercx n
neuro cranmee n esxnsnennoe. H, ecrecrnenno, raxo esxnsnennt, ne
necymn n cee yymero mnp ne moxer trt mnpom ne rontxo ncxyccrna, no
n nayxn, n rexnnxn. Cneonarentno, xonxpernax yronnx cronr na ropnsonre
nmo peantnocrn: peantnax nosmoxnocrt oxnartnaer o xonna orxptroe
nanexrnuecxoe enncrno renennnn narenrnocrn
150
.
Peantnax nosmoxnocrt xax eme-ne-cranmee npoxnnxercx y uenonexa n
xauecrne eme-ne-ocosnannoro. Ho+romy moxno cxasart, uro anrn-
nnnaropcxax cnoconocrt xax n ncx rnopuecxax cnna uenoneuecxoro cosnannx n
nenom, n rom uncne n rexnnuecxoro, nopoxent ne camnm cosnannem, a
naxoxr cnon xoneunte ncroxn nmenno n marepnn. Bet nmenno marepnx
saxnmuaer n cee, n cnoe narenrnocrn, nocnenne ncroxn nonoro,
xoropoe npoxnatnaer cee nyrt ne rontxo uepes crnxnnte nponecct,
nponcxoxmne n mnpe, no n uepes cosnarentnym rnopuecxym uenoneuecxym
exrentnocrt.
Cneonarentno, uenoneuecxoe rnopuecrno n nenom (a crano trt, n
rexnnuecxoe rnopuecrno) xnnxercx nnmt npoxnnennem rnopuecxoro
norennnana, r.e cosnarentnocrn camo marepnn, ee cnoconocrn ns camo
cex nponsnonrt nonoe. Ono ecrt ne uro nnoe, xax ocymecrnnenne eme-ne-
cranmero, r.e. opamenne cymero-n-nosmoxnocrn n cymee-n-ecrnn-
rentnocrn. Ho+romy x nemy moxno c nonntm npanom npnmenxrt cnona
3.Fnoxa o ncxyccrne n, rem camtm, oxapaxrepnsonart ero xax naoparopnm n
ononpemenno npasnnx ocymecrnnenntx nosmoxnocre...
151
.
Hrax, rexnnuecxoe nsoperenne xax acnexr uenoneuecxoro rnopuecrna, a,
crano trt, n xax npecrannrent nnn, rounee, xax ntpaxenne n ]opma
peannsannn eme-ne-cranmero, nmeer cnoe nocnenee ocnonanne n camo
marepnn, n narenrnocrn marepnantnoro trnx. H ecrnnrentno, ono
npecrannxer coo ocnooxenne n onocpecrnonanne pemnmmnx n none
npnpot rnopenn, r.e. xnnxercx nactmenntm npoxnnennem xpearnnnocrn
npnpot xax natura naturans
152
.
Hmenno rax, r.e. nyrem ymospnrentntx paccyxenn 3.Fnox
oocnontnaer cno marepnanncrnuecxn nsrnx na rexnnxy. annt nsrnx n
cnoem ]opmantno-meroonornuecxom nsmepennn, necomnenno, xnnxercx
nenrnuntm eccay+poncxomy nsrnxy. H ryr eno ne rontxo n rom, uro oa
nsrnxa ]opmnpymrcx cyryo cnexynxrnnntm nyrem, no n n rom, uro onn
onnaxono ntnocxr xoneunte ncroxn rexnnuecxoro rnopuecrna (nsoperennx)
sa npeent uenoneuecxoro cosnannx, pasmemax nx, raxnm opasom, n nexo
oexrnnno peantnocrn. Hpana, onn nmecre c rem cymecrnenno pasnxrcx
mexy coo n xonxpernom nonnmannn anno peantnocrn, xoropax y
H.eccay+pa oxastnaercx norycroponnnm (oxecrnenntm) napcrnom, a y
3.Fnoxa oroxecrnnxercx c nocmcroponnnm marepnantntm mnpom.
B cnoem nonnmannn cymecrna rexnnuecxoro nsoperennx 3.Fnox, n
ornnune or H.eccay+pa, ntraercx raxxe namynart n ntxnnrt cnxst mexy
rexnnxo n uenoneuecxo norpenocrtm. Tax, orneprax nem o rom, uro
55
rexnnxa xnnxercx camoocrarouno peantnocrtm n uro no+romy ona, xxot,
cama nopoxaer cnon nenn, on ormeuaer, n uacrnocrn, uro ne cymecrnyer
nnyrpennero noptna nsoperart uro-nnyt. nx roro, urot noa nnnact na
sannannponannoe xoneco, neoxonm ymcrnennt saxas. Kaxoe opyne
npenonaraer cymecrnonanne rouno coornercrnymmnx emy norpenocre n
nmeer rouno ycranonnennym nent yonnernopnrt nx. B npornnnom cnyuae
+roro opynx ne tno t
153
.
B coornercrnnn c anno ycranonxo on nonepraer xpnrnxe
xannranncrnuecxym rexnnxy sa ro, uro ona ocnontnaercx ne na
norpenocrn, a na npntnn, r.e. ncxonr ns +xonomnuecxoro pacuera,
oruyxennoro xax or nme, rax n or neme. 3ra xpnrnxa naxonr cnoe
npoonxenne n xpnrnxe ypxyasno-rexnnuecxo oruyxennocrn npnpoe.
Fypxyasnx, no mnennm 3.Fnoxa, nacnntcrnyer npnpoy, opamaxct c ne xax
co cnoe xononne. Ona rocnocrnyer na ne, ntnnax ns nee cnno nce
neoxonmte n ntronte nx cex naroexnnx
154
. H noonoe ornomenne x
npnpoe ecrecrnennoe n nencxopennmoe npn rexnnxe, asnpymmecx na
npntnn. Tontxo mapxcncrcxax reopnx
155
, ecnn raxonax xora-nno yer
cosana, n cocroxnn nonoxnrt xonen nannnomy nepenecennm nosspenn
+xcnnyararopon n yxpornrene nxnx snepe na npnpoy
156
. Cneonarentno,
rontxo rexnnxa ecxnacconoro omecrna, asnpymmaxcx ne na npntnn, a na
norpenocrn, moxer pasnnnartcx ne nonpexn npnpoe, r.e. ne no npe e, a
rontxo n rapmonnn c ne.
3. Texno]nnoco]cxne npecrannennx M.Xaerrepa:
cymnocrt rexnnxn xax cnoco pacxptrnx noraennocrn
Tpern nemenxn ]nnoco], xoropt xoncrpynponan cnom rexno]n-
noco]cxym xonnennnm cnexynxrnnno-ymospnrentntm meroom Maprnn
Xaerrep (1889-1876). Ho+romy ne cnyuano, uro xo ero pasmtmnenn n
nexoropte ero nonoxennx npn paspaorxe anno xonnennnn ntstnamr
onpeenennte acconnannn c ycranonxamn nyx npetymnx ero
cooreuecrnennnxon. Bo ncxxom cnyuae, sect, necomnenno ono: n cnoe
]nnoco]nn rexnnxn on ncntrtnan nsnecrnoe nnnxnne eccay+poncxnx ne n
ocoenno - nonoxennx o rexnnxe xax o cnocoe uenoneuecxoro trnx. K romy
xe neoxonmo eme pas nouepxnyrt, uro ror npnem nnn mero, xoropt tn
nasnan ntme ]ernmnsanne nonxrn nnn cnexynxnne nmn, nacrontxo
snoynorpenxercx M.Xaerrepom, uro ]axrnuecxn ononrcx nm o nexo
xpane (acypno) ]opmt. H n camom ene, nrpa cnonamn,
xonrnnponanne nmn, ronxax mannnynxnnx nnn cnexynxnnx nx
snauennxmn cranonxrcx y nero ne npocro rnanntm nncrpymenrom
xoncrpynponannx cnoero ]nnoco]cxoro nsrnxa na rexnnxy n ee cymnocrt, no
n nsnmnenntm cnocoom ]nnoco]crnonannx noome. Btop xe noonoro
meroa xoncrpynponannx ]nnoco]cxoro snannx, npn xoropom camo
]nnoco]crnonanne npenpamaercx n neuro nanomn-
56
nammee cnonecnym +xnnnnpncrnxy nnn, rounee, cnonecnoe
rpmxauecrno cneyer, no-nnnmomy, oxcnnrt rem, uro xstx, cornacno
+romy ]nnoco]y, cocrannxer ne uro nnoe xax om nnn nacryx trnx.
Heoxonmo raxxe ormernrt n ro, uro npn paspaorxe cncremt cnonx
]nnoco]cxnx nsrnxon M.Xaerrep na cnocrnennym emy manepy uacrnuno
ncnontsonan nnarononcxo-coxparoncxym meronxy nonpoc - orner. B
coornercrnnn c nnonsmenenno ]opmo anno meronxn on nanncan nce
cnon naxnte ]nnoco]cxne paort, a rnannoe cnoe ]nnoco]cxoe nponsneenne
Ftrne n npemx (1927) on axe nauan c anannsa cymecrna nnn coepxannx
camoro nonxrnx nonpoc. Cneonarentno, moxno cxasart, uro nce
paccmarpnnaemte nm ]nnoco]cxne nponemt on ]opmynnponan n nne
xonxperntx nonpocon, na xoropte on anan cnon xonxpernte ornert. Ho+romy
npx nn moxno cornacnrtcx c Kapnom Mnruem n rom, uro M.Xaerrep cxopee
crannr nonpoct, uem orneuaer na nnx, nocxontxy nonaraer, uro nonpoct...,
nx ntnnxenne xnnxmrcx n ontme crenenn ncrnnntm sanxrnem
]nnoco]nn... n uro on ornocnrcx xpane noospnrentno xo ncxxnm orneram
n pemennxm
157
. V M.Xaerrepa, na camom ene, mt naxonm crontxo orneron,
cxontxo on ntnnraer nonpocon, a xpane noospnrentno on ornocnrcx xo
ncxxnm orneram n pemennxm, xpome cnonx cocrnenntx.
Cno ]nnoco]cxn nsrnx na cymnocrt rexnnxn M.Xaerrep
]opmynnpyer n cnoe paore K nonpocy o rexnnxe (1954), xoropax
npecrannxer coo nepepaorannt marepnan nexnnn, npounranno nm 18
noxpx 1954 roa n Mmnxencxom ntcmem rexnnuecxom yunnnme. annym
cnom paory on naunnaer c yrnepxennx o rom, uro rexnnxa ne ro xe camoe,
uro cymnocrt rexnnxn n uro cymnocrt (wesen) nemn, cornacno crapomy
yuennm, cunraercx ro, uro (was) ona ecrt. B nenocpecrnenno cnxsn c +rnm
on paccmarpnnaer oa nmemmne xoxenne onpeenennx rexnnxn, cornacno
xoroptm ona rpaxryercx nno xax cpecrno nx ocrnxennx nene, nno xax
nsnecrnax uenoneuecxax exrentnocrt. 3rn onpeenennx, xoropte on
nastnaer coornercrnenno nncrpymenrantntm n anrpononornuecxnm,
ronopxr o onom n rom xe, no crannrt nenn, cosanart n ncnontsonart
cpecrna nx nx ocrnxennx ecrt uenoneuecxax exrentnocrt
158
.
Hncrpymenrantnoe onpeenenne rexnnxn, necomnenno, xnnxercx
npannntntm. Onaxo npannntnoe, xoncrarnpyx n nanmaemo nemn uro-
ro coornercrnymmee ecrnnrentnocrn, ... nonce eme ne oxsarentno
pacxptnaer nemt n ee cymnocrt. H nocxontxy rontxo ram, re nponcxonr
raxoe pacxptrne, nponcxonr cotrne ncrnnt, ro orcma cneyer, uro
npocro npannntnoe eme ne ecrt ncrnna. Tax, M.Xaerrep npnxonr x
cnoemy ntnoy, uro npannntnoe nncrpymenrantnoe onpeenenne rexnnxn...
eme ne pacxptnaer nam ee cymnocrn, no+romy, urot opartcx o +ro
nocnene, nam neoxonmo, nponnaxct cxnost npannntnoe, ncxart
ncrnnnoro
159
.
nx ocrnxennx anno nenn, r.e. nx ntxnnennx cymnocrn rexnnxn n
ycranonnennx, raxnm opasom, ne npocro npannntnoro, no n ncrnnnoro
57
ee onpeenennx, mt onxnt, npexe ncero, saanartcx nonpocom: uro raxoe
nncrpymenr? Orneuax na annt nonpoc, M.Xanerrep naxonr neoxonmtm
cneenne nncrpymenrantnocrn x npnunnnocrn. Ie npecneymrcx nenn
npnmenxmrcx cpecrna, re rocnocrnyer nncrpymenrantnoe, ronopnr on,
ram npannr npnunnnocrt, xaysentnocrt
160
.
B cnxsn co cxasanntm, M.Xanerrep nanomnnaer o nyme or
Apncrorenx rpannnn, cornacno xoropo ]nnoco]nx pasnnuaer uertpe nna
npnunn: 1) causa materialis (marepnantnym npnunny) marepnan nnn
nemecrno, ns xoroporo nsrorannnnaercx nemt (nanpnmep, cepepo n cepepxno
uame, npenasnauenno nx xeprnonpnnomennx); 2) causa farmalis
(]opmantnym npnunny) ]opmy nnn opas, xoropt npnnnmaer +ror
marepnan (uameopasnocrt n yxasannom npnmepe); 3) causa finalis
(xoneunym npnunny) nent, xoropo onpeenxmrcx ]opma n marepnan
(xeprnonpnnomenne); 4) causa efficiens (ecrnymmym nnn
nponsnoxmym npnunny) cnny, cosammym roronym nemt (cepepxntx
en macrep).
B cnere anno xonnennnn npnunnnocrn n na ocnone cnoero npetymero
ntnoa M.Xanerrep saxnmuaer, uro cymnocrt rexnnxn, npecrannxemo xax
cpecrno, moxer trt pacxptra rontxo nyrem cneennx nncrpymenrantnocrn x
+rnm uertpem acnexram npnunnnocrn
161
.
Hocne +roro M.Xanerrep nycxaercx n paccyxennx o snauennn cnona
npnunna. Harnncxoe cnono causa, no ero mnennm, ner or rnarona
cadere, naart n osnauaer ro, naroapx utemy nosecrnnm ntnaaer ro nnn
nnoe cnecrnne. V Apncrorenx, x xoropomy nocxonr yuenne o uertpex
npnunnax, mt ne naxonm nnuero noonoro. V nero, xax n y pennnx rpexon
noome, ro, uro mt nastnaem npnunno, a pnmnxne cause, sonercx aition:
ro, uro nnnonaro n uem-ro pyrom. uertpe npnunnt uertpe cnxsanntx
mexy coo nna nnnonnocrn. Hoxcnxx +ro na ntmeyxasannom npnmepe c
cepepxno uame, M.Xanerrep yxastnaer, uro cornacno rouxe spennx
pennnx rpexon, cepepo, uameopasnocrt, xeprnonpnnomenne n cepepxntx
en macrep xnnxmrcx connnonnnxa-mn nannunx n roronnocrn cepepxno
uamn n xauecrne xeprnennoro cocya
162
. Ho sect nensexno nosnnxamr
nonpoct: uro, cocrnenno ronopx, c camoro nauana oennxer +rn uertpe
nnnt?, orxya ner nx enncrno? Orneuax na annte nonpoct, on npnxonr x
cneymmemy: Hannune n roronnocrt... xapaxrepnsyer npncyrcrnne uero-nno
npncyrcrnymmero. uertpe nna nnnt nosnonxmr nemn xnnrtcx. Fnaroapx nm
nemt oxastnaercx npncyrcrnymme. Onn ntnycxamr ee ns necymecrnonannx n,
rem camtm, neyr x nonnore ee xnnennx. Bce nnt nnnt nmemr cnoe
ocnonno uepro +ro ntnycxammee ntneenne x xnnennocrn. B cmtcne raxoro
ntneennx nnna ecrt nono
163
.
Cneonarentno, uertpe nna nnn nnn nonoon c camoro nauana
oennent n nsanmocnxsant mexy coo rem, uro onn amr uemy-ro, eme
ne xnnennomy, npnrn x npncyrcrnnm. Tem camtm nmn onnaxono npannr
58
ro npn-neenne, xoroptm npnnonrcx x xnnennocrn cymecrnymmee. uro
raxoe +ro npnneenne, nam ronopnr Hnaron n ono ]pase Hnpa (205 n.):
...(Bcxxn nono nx nepexoa n ntxoa uero t ro nn tno ns
necymecrnonannx x npncyrcrnnm ecrt no+cnc, npo-ns-neenne)
164
.
Hpo-ns-neennem nnn no+cncom xnnxercx ne rontxo pemecno n
ncxyccrno, no n ]mcnc (rpeu. cnono physis osnauaer npnpoy). Fonee
roro, +ro nocnenee ecrt no+cnc n ntcmem cmtcne +roro cnona. eno n rom,
uro ]mcnc, xax npncyrcrnymmee no npnpoe, coepxnr n camom cee
nauano npo-ns-neennx, rora xax npo-ns-neennx pemecna n
xyoxecrna... epyr nauano cnoe nponsneennocrn ne n cee camom, a n
pyrom...
165
. Onaxo re t nn nponcxonno cotrne npo-ns-neennx n
npnpoe, pemecne nnn n ncxyccrne, ono ncera npecrannxer coo pacxptrne
noraennoro, ntneenne ns noraennocrn n nenoraen-nocrt, n orxptrocrt.
Hono neer x npncyrcrnnm roro, nnmer M.Xa-errep, uro
onapyxnnaercx n cotrnn npo-ns-neennx. Hpo-ns-nee-nne ntnonr ns
noraennocrn n orxptrocrt. Cotrne npo-ns-neennx nponcxonr nnmt
nocrontxy, nocxontxy noraennoe nepexonr n nenoraennoe. 3ror nepexo
xopennrcx n nanpaer pasmax n rom, uro mt nastnaem orxptrocrtm
noraennoro. V rpexon nx +roro ecrt cnono anerex. Pnmnxne nepenoxr ero
uepes Veritas. Mt ronopnm ncrnna, nonnmax ee, otuno, xax npannntnocrt
npecrannennx
166
. Kax nnnm, nepnt cnoemy ormeuennomy ntme meroy,
M.Xaerrep ntraercx cnecrn pennerpeuecxoe cnono aletheyein (ronopnrt
ncrnny, trt npannntm) x pennerpeuecxomy xopnm lethein,
osnauammemy trt cxptrtm, rantm. (3amernm n cxoxax, uro x +romy
nocnenemy cnony nocxonr n repmnn 3.F-noxa narenrnocrt marepnn, uro,
necomnenno, ronopnr o cosnyunocrn yxasanno rouxn spennx M.Xaerrepa c
nosnnn annoro anropa).
Hrax, pennerpeuecxoe cnono anerex oennxer n cnoem snauennn n
ncrnny, n pacxptrocrt. Hcxox ns +roro n xax t notroxnnax nce
ntmecxasannoe, M.Xaerrep ynnnenno cam cee saaer nonpoc: xya mt
sapenn? n ryr xe na nero orneuaer: Mt cnpamnnaem o rexnnxe, a renept
opannct o aneren, pacxptrocrn noraennoro. Kaxoe ornomenne
cymnocrt rexnnxn nmeer x pacxptrnm noraennoro? Orner: npxmoe. Ho na
pacxptrnn noraennoro cronr ncxxoe npo-ns-neenne. Hocnenee, co cnoe
cropont, conpaer n cee uertpe nna nonoa - ncm npnunnnocrt - n npannr
nmn. Tax, rexnnxa oxastnaercx, n xoneunom cuere, ne npocro cpecrnom, a
nnom nnn cnocoom pacxptrnx noraennoro, ntneennx ecrnnrentnoro ns
noraennocrn.
B nornepxenne annoro cnoero ntnoa M.Xaerrep npnnonr cnon
pasmtmnennx no nonoy +rnmonornn repmnna rexnnxa. 3ror repmnn
nocxonr, cornacno ero mnennm, x pennerpeuecxomy cnony techne, xoropoe,
xxot, nsnauantno nxnmuano n cnoe snauenne na acnexra. Hepnt ns nnx
oosnauaer ne rontxo pemecnennoe macrepcrno n ymenne, no n ntcoxoe
ncxyccrno, nsxmnte xyoxecrna. Bropo xe, onee naxnt ac-
59
nexr snauennx cnona techne, cnxsan co snauennem cnona episteme
(snanne). C camtx pannnx nexon, nnnort o npemenn Hnarona, ormeuaer
M.Xaerrep, cnono rexne cronr pxom co cnonom +nncre-me. Oa cnona
nmenymr snanne n camom mnpoxom cmtcne. Onn osnauamr ymenne
opnenrnponartcx, pasnpartcx n uem-ro. 3nanne npnnocnr xcnocrt. B xauecrne
npoxcnxmmero ono ecrt pacxptrne noraennocrn. Ho+romy moxno cxasart, uro
rexne ecrt nn ncrnncrnonannx. Ona onapyxnnaer ro, uro ne camo cex
npo-ns-nonr, eme ne cymecrnyer n nannunn, a noromy moxer ntrnxert n
ntrn ro rax, ro nnaue...
167
. Cneonarentno, cymnocrt rexnnxn cocronr ne n
onepannxx n mannnynxnnxx, ne n npnmenennn cpecrn n apre]axrax, a n rom
pacxptrnn noraennocrn, xoropoe cponn ncrnne.
Onaxo, npnmenxx rexnnxy n yuacrnyx raxnm opasom n nocrannxmmem
nponsnocrne xax cnocoe pacxptrnx noraennocrn, uenonex eme anexo ne
cosaer camo noraennocrn. Kax pas naoopor, on n xoe annoro nponecca
nnmt orneuaer na ror ntson, xoropt +ra noraennocrt cama emy pocaer.
Conpammee nauano +roro ntsona xax pas n nanennnaer uenonexa na
nocrannenne ecrnnrentnoro xax uero-ro cocroxmero n nannunn. H no
npnmepy roro, xax conpammee nauano, cxnatnammee nsnnnncrym nnnnm
epera n eperonym nnnnm, mt nastnaem no-epext-em, a conpammee
nauano ncex rex cnocoon, xaxnmn mt neem cex, nastnaem no-neennem,
M.Xaerrep npenaraer ror saxnartnammn ntson, xoropt
cocpeoraunnaer uenonexa na nocrannenne ncero, uro ntxonr ns noraennocrn
n xauecrne cocroxmero-n-nannunn, nastnart nocranom (Ge-stell).
Cneonarentno, on pemaercx ynorpenxrt annoe cnono, xoropoe otuno
osnauaer cranox (nanpnmep, rxanxn) nnn mentnnunte xepnona, r.e. neuro
cyryo rexnnuecxoe, n o cnx nop conepmenno nenpnntunom cmtcne n
oosnaunrt nm cymnocrt rexnnxn nmenno xax neuro ne rexnnuecxoe, ne
mamnnoopasnoe. Bor, cocrnenno, nouemy on nnmer ero n cnorono ]opme. A
n nopxxe onpanannx noonoro poa nepennaunnannx cnon spenoro
xstxa on cctnaercx na npnmep Hnarona, xoropt ynorpenn cnono +oc
(nn, opas) n anexo nenpnntunom nx rpeuecxoro noncenennoro xstxa
snauennn.
Hrax, no-cran, cornacno xaerreponcxo repmnnonornn, ecrt
conpammee nauano ro ycranonxn, xoropax crannr, r.e. sacrannxer uenonexa
ntnonrt ecrnnrentnoe ns ero noraennocrn cnocoom nocrannennx ero xax
cocroxnmero-n-nannunn. Ho-cranom nastnaercx ror cnoco pacxptrnx
noraennocrn, xoropt npannr cymecrnom conpemenno rexnnxn, cam ne
xnnxxct nnuem rexnnuecxnm
168
. Hcxox ns +roro M.Xaerrep ntraercx
ycranonnrt uertpe orrenxa nnn acnexra snauennx cnona nocran. Bo-
nepntx, cnono crannrt, xopent xoroporo nxonr n cnono nocran coxpanxer
n cee orsnyx roro cranonnennx, or xoroporo nponcxonr. Bo-nroptx,
nocrannrt na ror nnn nno nyrt osnauaer ne uro nnoe xax nocnart na nero.
Conpammee xe noctnanne uenonexa na ror nnn
60
nno nyrt pacxptrnx noraennocrn M.Xaerrep nastnaer ne nnaue xax
mnccne n cyto. B-rpertnx, pacxptrne noraennoro xax ncrnna cyrt
cotrne, x xoropomy n nnxamem n nnrnmnemem pocrne cronr cnooa.
Cneonarentno, cnooa +ro onacrt mnccnn, noctnamme uenonexa na
ror nnn nno nyrt pacxptrnx Tant. B-uerneprtx, ram, re peut ner o
pacxptrnn rant, ram ncera nmemr mecro onacnocrt n pncx. Bor, cocrnenno,
nouemy mnccnx pacxptrnx rant cama no cee ecrt ne xaxax-ro, a ncx
onacnocrt. Tax, no-cran (r.e. cymnocrt rexnnxn) no cnoe mnorosnaunocrn,
n xoneunom nrore, oxastnaercx recnemnm opasom cnxsanntm co
cranonnennem, cnooo, nocnannocrtm (Geschick), a crano trt,
mnccne nnn cyto n, naxonen, c onacnocrtm (Gefahr)
169
.
Onaxo, ronopx o no-crane xax o pncxe n onacnocrn, neoxonmo nmert
n nny, uro peut ner ne o xaxom-ro emonnsme rexnnxn. Her, rexnnxa cama no
cee ne onacna, ona ne xnnxer coo nnxaxoro emonnsma. Vrposa uenonexy
ncxonr ne ns xaxoro-nno rynrentnoro ecrnnx mamnn n rexnnuecxnx
ycrpocrn. Her nnxaxoro emonnsma rexnnxn, saxnnxer M.Xaerrep, no
ecrt rana ee cymnocrn. Vrounxx +ry cnom mtcnt, on yxastnaer, uro pncx
saxnmuen n camo cymnocrn nnn cymecrne rexnnxn xax mnccnn pacxptrnx
noraennocrn. eno n rom, uro rocnocrno no-crana rposnr uenonexy rem, uro
on oxaxercx ne n cocroxnnn nepnyrtcx x onee nsnauantnomy pacxptrnm
noraennoro n ycntmart ronoc onee panne ncrnnt. Hnaue ronopx, ono
moxer rnyxo sacnonnrt coo cner ncxxoro pacxptrnx rant, ncxxym
xnnennocrt ncrnnt, r.e. poxontm opasom moxer sacnonxrt coo no+cnc.
Ho nmecre c rem, n cymnocrn (cymecrne) rexnnxn ononpemenno onxnt
ranrtcx pocrxn cnacnrentnoro. Bet, xax xareropnuno yrnepxaer
Ientepnnn (c xoroptm nonnocrtm connapnsnpyercx M.Xaerrep) n nepntx
crpoxax cnoero rnmna Har-moc, nmenno ram, re ecrt onacnocrt, xax pas
ntpacraer n cnacnrentnoe. Ecnn nymartcx n +rn cnona Ientepnnna, ro mt
nenpemenno, no mnennm M.Xaerrepa, onxnt nonnmart cnacenne ne xax
npocroe yepxanne or rnenn, a xax nosnpamenne uero-nno ero cymecrny, ero
cymnocrn. Hpn +rom, ronopx n annom xonrexcre o cymnocrn (cymecrne),
cneyer nmert n nny ne cymnocrt xax poonym omnocrt, xax essentia, a
cymnocrt n cmtcne uero-ro, cnxsannoro c ncrnno, r.e. ncrnnno
cymecrnymmero, npetnammero, o-cymecrnnxm-mero
170
. annoe
ocroxrentcrno cneyer ocoo yunrtnart, xora peut ner n o cymnocrn
rexnnxn.
Hrax, no-cran xax cymnocrt rexnnxn npecrannxer coo onn ns
cnocoon pacxptrnx noraennocrn, na xoropt noctnaer mnccnx
ncropnuecxoro trnx, a nmenno nponsnocrnenno-nocrannxmmn cnoco. On
ranr n cee ntcmn pncx. Onaxo uem nnxe mt noxonm x onacnocrn, rem
xpue naunnaer cnernrtcx nyrt x cnacnrentnomy...
171
. Bor rax npocro n
nexnrpo M.Xaerrep yremaer cnoero noannennoro rexnorenno
nnnnnnsanne conpemennnxa.
61
IHABA V. IVMAHHTAPHO-COHHOHOIHuECKOE
HAHPABHEHHE B uHHOCOuHH TEXHHKH
Hnrepnperannx rexnnxn xax acnexra omecrnennoro trnx uenonexa n
pacxptrne ero cymnocrn n xauecrne onoro ns naxnemnx ycnonn
cymecrnonannx (]ynxnnonnponannx) n pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna tnn
npenoxent onontno pano n moxno cxasart, uro onn axe npemecrnonann
narypanncrnuecxnm ee ronxonannxm. Ho+romy nam xaxercx necxontxo
cnopntm resnc K.Mnruena, rnepo orammn nepnopocrno nmenno rax
nastnaemo nnxenepno ]nnoco]nn rexnnxn
172
, a ne rymannrapno ee
mon]nxannn.
Her, xoneuno, comnenn n rom, uro 3.Kann nnepnte nnen n ynorpenenne
repmnn ]nnoco]nx rexnnxn, xoroptm on, nontsonancx xax pas nx
oosnauennx cnonx ]nnoco]cxnx pasmtmnenn o rexnnxe. Bnny +roro
ontmnncrno cnennanncron na 3anae, xax tno yxe ormeueno, nmenno ero n
cunramr ocnonononoxnnxom ]nnoco]nn rexnnxn. Onaxo +ro ornmt ne
osnauaer, uro y 3.Kanna ne tno npemecrnennnxon, xoropte ntrannct n ro
nnn nno ]opme ]nnoco]cxn nepeocmtcnnrt ]enomen rexnnxn. Kcrarn
cxasart, cam K.Mnruem, npnsnanax cymecrnonanne raxnx npemecrnennnxon,
ntenxer cpen nnx, n uacrnocrn, mornanna 3npm Rpa, xoropt tn,
onaxo, ne rontxo nnxenepom-xnmnxom, no n +xonomncrom. 3ect moxno
nasnart n nemenxoro +xonomncra Horanna Fexmanna, rpy xoroporo
Bneenne n rexnonornn..., necomnenno, xnnncx naxno nexo na nyrn
cranonnennx ]nnoco]nn rexnnxn. B rom xe pxy cneyer, na nam nsrnx,
ynomxnyrt n K.Mapxca, xoropt, n ornnune or nyx npetymnx yuentx, tn
ne npocro +xonomncrom, no n npo]eccnonantntm ]nnoco]om. Hmenno emy
npnnanexnr sacnyra paspaorxn n ]opmnponanne connonornuecxoro noxoa
n nccneonannn rexnnxn xax ]nnoco]cxo nponemt.
1. K.Mapxc ocnonononoxnnx rymannrapno-
connonornuecxoro nanpannennx n ]nnoco]nn rexnnxn
Hrax, K.Mapxc (1818-1883) necomnenno, npnnanexnr x nepntm
nccneonarenxm, xoropte crpemnnnct ]nnoco]cxn nepeocmtcnnnart
nponemt rexnnxn n rexnnuecxo exrentnocrn. K romy xe on xnnncx nepntm
npo]eccnonantntm ]nnoco]om, xoropt ]axrnuecxn npenparnn rexnnxy n
oexr ]nnoco]cxoro anannsa
173
. Ho+romy, necomnenno, npan X.Bropx, xora
n cnoe paore Beenne n ]nnoco]nm rexnnxn on, ornox nent pasen
K.Mapxcy n ero pannnm paoram, xapaxrepnsyer ero xax nnonep n
]opmnponannn nponem ]nnoco]nn rexnnxn
174
. Cornamaxct c +rnm, pyro
conpemennt nemenxn nccneonarent Imnrep Ponont cunraer neoxonmtm
oparnrt nnnmanne n yxasannom ornomennn n na onee nosnne paort
K.Mapxca n, n ocoennocrn, na rpnna-
62
narym rnany ero snamennroro Kannrana n saxnmuaer, uro Mapxca nnxax
nentsx neoonennnart xax ]nnoco]a rexnnxn
175
. ...Bnnxrentntm
]nnoco]om rexnnxn nastnaer K.Mapxca n conpemennt nemenxn ]nnoco]
Xanc Henx
176
.
H ecrnnrentno, ne rontxo n cnonx pannnx paorax K.Mapxc
paccmarpnnan nponemy rexnnxn n cnxsn c anannsom npnpot oruyxennoro
rpya, no n nocnxrnn e axe ne rnant (V n XIII) nepnoro roma cnoero
]ynamenrantnoro rpya Kannrana, xoropt ynnen cner, xcrarn, sa nenoe
ecxrnnerne o noxnnennx paort 3.Kanna Ocnonannx ]nnoco]nn rexnnxn,
or xoroporo ontmnncrno sanantx cnennanncron neyr, xax yxe tno
ormeueno, orcuer npemenn cymecrnonannx ]nnoco]nn rexnnxn.
Ionopx o nccneonannn K.Mapxcom ]enomena rexnnxn, cneyer npexe
ncero ormernrt, uro on rnepo npnepxnnancx pasnnnaemo u.3nrentcom n
paccmorpenno ntme rpyono reopne anrponoconnorenesa, x paspaorxe
xoropo on, necomnenno, nmen camoe nenocpecrnennoe ornomenne. Eme
saonro o roro, xax u.3nrentc nanncan cnom paory Pont rpya n nponecce
npenpamennx oestxnt n uenonexa, K.Mapxc n V rnane Kannrana tn
ntnyxen nponecrn ocnonarentnt ananns n npemerno-coepxarentnoe
nccneonanne uenoneuecxoro rpya, nocxontxy +ror nocnenn npecrannxer
coo ne uro nnoe, xax norpenenne onoro ns naxnemnx ycnonn nponecca
nponsnocrna - paoue cnnt.
B annom cnoem anannse n nccneonannn K.Mapxc npnxonr x nectma
nnrepecno rpaxronxe rexnnuecxoro cpecrna xax npononnxa uenoneuecxo
exrentnocrn, xax cnxsymmero snena (nocpennxa) mexy uenonexom n
npecneyemo nm nentm. Cpecrno rpya ecrt nemt nnn xomnnexc neme,
ronopnr on, xoropte uenonex nomemaer mexy coo n npemerom rpya n
xoropte cnyxar nx nero n xauecrne npononnxa ero nosecrnnx na +ror
npemer. On nontsyercx mexannuecxnmn, ]nsnuecxnmn, xnmnuecxnmn
cnocrnamn neme nx roro, urot n coornercrnnn co cnoe nentm npnmennrt
nx xax opynx nosecrnnx na pyrne nemn
177
. Ho+romy c onpeenenno
one ncrnnt moxno nonarart, uro nmenno x K.Mapxcy nocxonr pasnnnaemax
Xancom 3axcce n pyrnmn xonnennnx, cornacno xoropo rexnnxa rpaxryercx
xax oxono nyrt ocrnxennx uenonexom cnoe nenn, nocxontxy na raxom
nyrn nent ocrnraercx nerue. uro xe xacaercx camoro oxonoro nyrn, ro no
mnennm X.3axcce, on cocronr n rom, urot ne npncrynart nenocpecrnenno x
ocrnxennm nenn, a cnauana crannrt mexy nem n coo cpecrna
178
.
Hnrepecno raxxe samernrt, uro n yxasannom anannse n nccneonannn mt
ncrpeuaem y K.Mapxca ntcxastnannx, nectma nnsxne no cnoemy coepxannm
n x xannoncxomy npnnnnny opranonpoexnnn. Tax, nanpnmep, mt unraem y
nero cneymmee: Hpemer, xoroptm uenonex onnaenaer nenocpecrnenno...
ecrt ne npemer rpya, a cpecrno rpya. Tax, annoe camo npnpoo,
cranonnrcx opranom ero exrentnocrn, opranom, xoropt on npncoennxer x
opranam cnoero rena, ynnnxx, raxnm opasom, nonpexn nnnn, ecrecrnennte
pasmept nocnenero
179
.
63
B nenocpecrnenno cnxsn c +rnm cneyer ocoo nouepxnyrt naxnym
mtcnt K.Mapxca, cornacno xoropo mamnnt n cnoxnte rexnnuecxne
ycrpocrna paccmarpnnamrcx xax npnpont marepnan, opamennt
uenonexom n oprant cnoe nonn n cnoero mosra, xax onemecrnnennax cnna
uenoneuecxoro snannx. Hpnpoa, ronopnr on, ne crponr nn mamnn, nn
noxomornnon, nn xenesntx opor, nn +nexrnpnuecxoro renerpa]a, nn
cnnt]axropon, n r.. Bce +ro - npoyxrt uenoneuecxoro rpya, npnpont
marepnan, npenpamennt n oprant uenoneuecxo nonn, nnacrnymme na
npnpoo, nnn uenoneuecxo exrentnocrn n npnpoe. Bce +ro cosannte
uenoneuecxo pyxo oprant uenoneuecxoro mosra, onemecrnnennax cnna
snannx
180
. Taxoe nonnmanne mamnnno rexnnxn ne npocro npnnoxnmo, xax
nam npecrannxercx, x rexnnxe nn]opmannonno, no n onee rouno ntpaxaer
nmenno ee cocrnennoe cymecrno.
Hrax, rexnnuecxne cpecrna, cornacno K.Mapxcy, ecrt npoyxrt
uenoneuecxoro rpya. Tpy xe onpeenxercx nm xax conepmammncx mexy
uenonexom n npnpoo nponecc, n xoropom uenonex cnoe cocrnenno
exrentnocrtm onocpecrnyer, perynnpyer n xonrponnpyer omen nemecrn
mexy coo n npnpoo. Onaxo, nosecrnyx na npnpoy npn nomomn
cnonx ecrecrnenntx opranon (pyx, nor, ronont n nantnen), uenonex nsmenxer
ne rontxo nnemnmm, no n cocrnennym npnpoy, pasnnnax npn +rom
pemnmmne n ne cnnt n nounnxer nrpy +rnx cnn cnoe cocrnenno
nnacrn. Ho+romy moxno cxasart, uro n xoe cnoe rpyono exrentnocrn
uenonex nsmenxer, a, crano trt, n cosaer camoro cex. Fonee roro, on n xoe
+ro exrentnocrn cosaer mnornx xnnorntx n pacrenn, xoroptx
otxnonenno cunramr npoyxramn npnpot, mexy rem xax n
ecrnnrentnocrn xnnxmrcx npoyxramn rpya.
181
Crpyxrypa rpya xax cnenn]nuecxo (uenoneuecxo) ]opmt
xnsneexrentnocrn nxnmuaer n cex, cornacno K.Mapxcy, rpn npocrtx
momenra: nenecoopasnym exrentnocrt, npemer rpya n cpecrno rpya.
Cneonarentno, rpy xax cnoco uenoneuecxoro trnx ornnuaercx or
xnnorno ]opmt xnsnenno axrnnnocrn, npexe ncero, rem, uro xnnxercx
cosnarentno exrentnocrtm. Hayx conepmaer onepannn, ormeuaer
K.Mapxc, nanomnnammne onepannn rxaua, n nuena nocrpoxo cnonx
nocxontx xueex nocpamnxer nexoroptx nme-apxnrexropon. Ho n camt
nnoxo apxnrexrop or nannyume nuent c camoro nauana ornnuaercx rem, uro
npexe, uem crponrt xuexy ns nocxa, on yxe nocrponn ee n cnoe ronone. B
xonne nponecca rpya nonyuaercx pesyntrar, xoropt yxe n nauane +roro
nponecca nmencx n npecrannennn uenonexa, r.e. neantno. uenonex ne rontxo
nsmenxer ]opmy roro, uro ano npnpoo; n rom, uro ano npnpoo, on
ocymecrnnxer nmecre c rem n cnom cosnarentnym nent, xoropax xax saxon
onpeenxer coo xapaxrep ero ecrnn n xoropo on onxen nounnxrt
cnom nonm
182
. .
pyroe naxnemee ornnune uenoneuecxoro rpya cocronr n rom, uro on
npecrannxer coo nponecc npnmenennx n cosannx rexnnuecxnx
64
cpecrn, opyn rpya. Vnorpenenne n cosanne cpecrn rpya, nnmer
K.Mapxc, ... cocrannxmr cnenn]nuecxn xapaxrepnym uepry uenoneuecxoro
nponecca rpya, n no+romy upanxnnn onpeenxer uenonexa xax a tool-making
animal, xax xnnornoe, enammee opynx
183
.
Ho+romy anexo ne cnyuano, uro nmenno yponent pasnnrnx rexnnxn
cranonnrcx y K.Mapxca nepntm noxasarenem crenenn pasnnrocrn xax
+xonomnxn, rax n omecrna n nenom. 3xonomnuecxne +noxn pasnnuamrcx ne
rem,
yxastnaer on, uro nponsnonrcx, a rem, xax nponsnonrcx, xaxnmn
cpecrnamn rpya. Cpecrna rpya ne rontxo mepnno pasnnrnx uenoneuec
xo paoue cnnt, no n noxasarent rex omecrnenntx ornomenn, npn xo
roptx conepmaercx rpy. A cpen ncex cpecrn rpya on ntenxer n
xauecrne rnanntx n onpeenxmmnx rax nastnaemte mexannuecxne cpe
crna rpya, conoxynnocrt xoroptx on nastnaer xocrno n mycxyntno
cncremo nponsnocrna
184
.
XIII rnany nepnoro roma Kannrana K.Mapxc nocnxmaer mamnnam n
xpynno npomtmnennocrn. Ormeuax, uro pasnnunx mexy many]axrypo n
xpynno npomtmnennocrtm cocronr n rom, uro ncxono rouxo nepenopora
n cnocoe nponsnocrna n nepno cnyxnr paouax cnna, a no nropo
cpecrno nponsnocrna, on anee ocranannnnaercx na meramop]ose, xoropym
+ro nocnenee nperepnenaer npn nepexoe or pemecnenno rexnnxn x rexnnxe
mamnnno. Pasnnroe mamnnnoe ycrpocrno, n ornnune or npocroro opynx
cocronr, cornacno ero rouxe spennx, ns rpex cymecrnenno pasnnuntx uacre:
mamnnt-nnrarenx, nepearounoro mexannsma, naxonen, mamnnt-opynx nnn
paoue mamnnt. 3aaua mamnnt-nnrarenx saxnmuaercx n nponsnocrne
nnrarentno cnnt ncero mamnnnoro ycrpocrna. uynxnnx xe nepearounoro
mexannsma cocronr ne rontxo n nepenoce nponsnonmoro mamnno-nnrarenem
nnxennx (nnrarentno cnnt) na mamnny-opyne, no n n ero perynnponannn
n nenecoopasnom nnonsmenennn ero ]opmt. Cneonarentno, moxno cxasart,
uro nepnte ne cocrannxmmne mamnnnoro mexannsma cnyxar neoxonmtmn
ycnonnxmn nx nopmantnoro ]ynxnnonnponannx rperte, nannaxneme,
cocrannxmme yxasannoro mexannsma
paoue mamnnt. 3ro snaunr, uro nmenno +ra nocnenxx n ntcrynaer
nenrpantntm xpom n ocnonntm xomnonenrom mamnnnoro ycrpocrna. Bor,
cocrnenno, nouemy nmenno c ero nsmenennem K.Mapxc n cnxstnaer ncroxn
npomtmnenno penonmnnn XVIII cronernx, a, crano trt, n rpanc]opma
nnm many]axrypno n nce pemecnenno rexnnxn n rexnnxy mamnnnym.
Hpomtmnennax penonmnnx n XVIII nexe, nouepxnnaer on, ncxonr
xax pas or ono +ro uacrn or mamnnt-opynx. Ona n renept opasyer
ncxxn pas ncxont nynxr npn npenpamennn pemecnennoro nnn many]ax
rypnoro nponsnocrna n mamnnnoe nponsnocrno
185
.
Hrax, mamnna ne ormenxer opynx, ne ntrecnxer ero, a nnmt
nnonsmenxer n rpanc]opmnpyer ero. Ona ero npeopasyer ns xapnnxonoro
opynx uenoneuecxoro oprannsma... n opyne cosannoro uenonexom
mexannsma
186
. Hpn +rom n nponecce rpya ona samenxer nnrarentnym,
mycxynt-
65
nym cnny uenonexa cnnamn npnpot, a na mecre ncnontsonannx n annom
nponecce rpannnonntx snann crannr cosnarentnoe npnmenenne rountx
ecrecrnennonayuntx snann.
B nnne mamnnt xpynnax npomtmnennocrt onnaenaer xapaxrepntm nx
nee cpecrnom nponsnocrna n npnoperaer nosmoxnocrt nponsnonrt
mamnnt c nomomtm mamnn, uro npnneer x noxnnennm nono xareropnn
paounx nponsnonrene mamnn. Cneonarentno, rontxo c nonntm
onnaennem mamnnno rexnnxo n nanaxnnannem nponsnocrna mamnn c
nomomtm mamnn xpynnax npomtmnennocrt cosaer cno cocrnennt
rexnnuecxn asnc n rnepo ncraer na cnon cocrnennte nora
187
.
Penonmnnonnt nepenopor, nponsneennt mamnnno rexnnxo n
cnocoe nponsnocrna npomtmnennocrn, pacnpocrpanxercx sarem na
semneenne n na omne ycnonnx omecrnennoro nponsnocrna - na cpecrna
cnxsn n rpancnopra. 3ror nepenopor cxastnaercx anee n na cncremy
oprannsannn n pasenennx rpya, nocxontxy mamnnt nnxnnnpymr
rexnnuecxne ycnonnx cymecrnonannx crapo ]opmt pasenennx rpya.
Mamnnt, sa pexnm ncxnmuennem, ]ynxnnonnpymr rontxo n pyxax
nenocpecrnenno oomecrnnennoro nnn conmecrnoro rpya. Cneonarentno,
xooneparnnnt xapaxrep rpya cranonnrcx sect rexnnuecxo
neoxonmocrtm, nxryemo npnpoo camoro cpecrna rpya. K +romy
nyxno oannrt n ro, uro n saxpennenno npnmenennem mamnn cncreme
pasenennx rpya cpecrno rpya npornnocronr paouemy xax meprnt rpy,
xoropt nounnxer cee xnnym paouym cnny n ncactnaer ee, r.e. meprnt
rpy nonnocrtm rocnocrnyer sect na xnntm rpyom n nnaeer nm. B
rexnnuecxom nnane +ro npoxnnxercx n npenpamennn ]apnunoro paouero n
npocrym uacrnny mamnnnoro mexannsma, n xnno npnarox x nemy.
H n camom ene, n ornnune or pemecnennnxa, xoropt cam rocnocrnyer
na ycnonnxmn cnoero rpya (nocxontxy on nnuno nnaeer cpecrnamn rpya n
npaxrnuecxn cam conepmaer nce rexnnuecxne onepannn, neoxonmte nx
nponsnocrna rorono npoyxnnn) ]apnunt paoun, naoopor, npetnaer
n pacxo sanncnmocrn or ycnonn rpya, rax xax on nnmen cpecrn rpya n
opeuen monoronno ntnonnxrt onn n re xe rexnnuecxne onepannn,
cocrannxmmne coo nnmt uacrt nponsnocrnennoro nponecca. Ho+romy
moxno cxasart, uro ]ynxnnx paouero n uncro rexnnuecxom nnane
npaxrnuecxn cnonrcx x npocromy cnyxennm mamnnt, r.e. x romy, urot trt
xnntm ononnennem x ne. B many]axrype n pemecne, ormeuaer K.Mapxc,
paoun sacrannxer opyne cnyxnrt cee, na ]apnxe on cnyxnr mamnne.
Tam nnxenne opynx rpya ncxonr or nero, sect on onxen cneonart sa
nnxennem opynx rpya. B many]axrype paoune xnnxmrcx unenamn onoro
xnnoro mexannsma. Ha ]apnxe meprnt mexannsm cymecrnyer nesanncnmo or
nnx, n onn npncoennent x nemy xax xnnte npnarxn
188
. Tax, ]apnunt
paoun, npetnammn n connantno-+xonomnuecxo sanncnmocrn or
paoroarenx-xannranncra, nonaaer eme n
66
n ]ynxnnonantnym (rexnnuecxym) sanncnmocrt or cpecrna rpya, uro,
necomnenno, npnaer ero oruyxennocrn xnnoe rexnnuecxoe nsmepenne.
anee, neoxonmo ormernrt n ror ]axr, uro mnpoxoe nnepenne n
xannranncrnuecxoe nponsnocrno mamnnno rexnnxn nmeno raxoe nera-
rnnnoe connantnoe nocnecrnne, xax macconoe ynontnenne paounx. eno
n rom, uro mnpoxoe npnmenenne mamnn, xoropte n nponecce rpya same-
nnnn, xax yxe tno ormeueno, ]nsnuecxym cnny uenonexa, mnoroxparno
npenocxonnmnmn ee cnnamn npnpot, c ono cropont, cymecrnenno
ynennunno nponsnonrentnocrt rpya, a c pyro orxptno mnpoxne
nosmoxnocrn nx ncnontsonannx n nponsnocrnennom axre onee npocro-
ro, menee onnaunnaemoro xencxoro n ercxoro rpya, nocxontxy cenano
nsnnmne mycxyntnym cnny n annom axre. Oa +-n ocroxrentcrna npn-
nenn x onomy n romy xe pesyntrary, a nmenno x macconomy ntpact-
nannm paounx na mocronym, r.e. x mnpoxomy nononnennm ptnxa rpy-
a espaornnt. Bor, cocrnenno, nouemy cpecrno rpya, ntcrynnn
xax mamnna, roruac xe cranonnrcx xonxypenrom paouero, nonnocrtm
cornamaxct c annom Pnxapo (1772-1823), yrnepxaer K.Mapxc. Ho-
+romy ecrecrnenno, uro c noxnnennem n npnmenennem mamnn paoun
naunnaer oportcx npornn camoro cpecrna nponsnocrna, nosnarax nmen-
no na nero ornercrnennocrt sa ro ecrnennoe nonoxenne, n xoropom on
oxasancx. Taxnm opasom, saxnmuaer K.Mapxc, ror xapaxrep ca-
mocroxrentnocrn n oruyxennocrn, xoropt xannranncrnuecxn cnoco
nponsnocrna npnaer ycnonnxm rpya n npoyxry rpya no ornomennm
x paouemy, c noxnnennem mamnn pasnnnaercx n nonnym npornnononox-
nocrt mexy paounmn, c ono cropont, ycnonnxmn rpya c pyro.
Ho+romy nmecre c mamnnamn nnepnte noxnnxercx crnxnnoe nosmymenne
paounx npornn cpecrn rpya.
Onaxo camn no cee mamnnt ne nnnonnt n cosannn ro connant-
no cnryannn, npn xoropo paoune, oxasanmnct ntpomenntmn na ynnny,
nnmnnnct ncrounnxa cnoero cymecrnonannx n crann rpomnrt cranxn n
mamnnnte mexannsmt. Her, ne cama rexnnxa, xax raxonax, ornercrnenna
sa nentnocnmte ycnonnx cymecrnonannx paounx, sa nx +xcnnyarannm n
sa ycnnnnmymcx connantnym necnpanennnocrt. 3a nce +ro necyr orner-
crnennocrt ne mamnnt n ne rexnnxa n nenom, a xannranncrnuecxn cno-
co nx npnmenennx. He nonexnr nnxaxomy comnennm, nnmer
K.Mapxc, uro mamnnt camn no cee ne ornercrnennt sa ro, uro onn
ocnooxamr paouero or xnsnenntx cpecrn. Ocnooxenne pao-
uero or +rnx cpecrn, panno xax n pyrne npornnopeunx n anraronnsmt
xannrannsma, nponcxoxr ne or camnx mamnn, a or nx xannranncrnuec-
xoro npnmenennx
189
.
Orcma moxno saxnmunrt, uro K. Mapxc ]axrnuecxn ornepraer nc-
xonym nem rexnonornuecxoro erepmnnnsma, npenpamammym rexnnxy
n camocroxrentnym (camoocrarounym) peantnocrt, onpeenxmmym co-
o nce acnexrt xnsnn omecrna. B cnxsn c +rnm moxno nonarart, uro on
67
cxnonxercx x ro onenxe rexnnxn, npn xoropo npnsnaercx ee axcnonorn-
uecxax nerpantnocrt, nocxontxy rexnnxa, c ero rouxn spennx, moxer
crart nerarnnno-paspymnrentno nnn xe, nanpornn, nosnrnnno-cosna-
rentno cnno ne cama no cee, a rontxo n pyxax uenonexa, r.e. n sanncn-
mocrn or onpeenxemoro rocnocrnymme n annt momenr cncremo o-
mecrnenntx ornomenn cnocoa ee npnmenennx.
Cneonarentno, rexnnxa xax axrnnnt connantnt ]axrop ecrny-
er ne npxmo, a onocpeonanno, uepes cnoxnnmymcx n omecrne cncremy
connantno-+xonomnuecxnx ornomenn. annoe nonoxenne naxonr cnoe
omereopernuecxoe oocnonanne n yuennn K.Mapxca o cnocoe nponsno-
crna n omecrnenno-+xonomnuecxo ]opmannn. Cornacno +romy yuennm
rexnnxa oxnnxercx nnmt +nemenrom nponsnonrentntx cnn, n crpyx-
rype xoroptx neymax pont npnnanexnr camnm nmxm. Fonee roro,
camn nponsnonrentnte cnnt, ntpaxammne coo ornomennx nme x
npnpoe, moryr cnyxnrt onpeenxmmnm ]axropom omecrnenno-ncropn-
uecxoro pasnnrnx n na camom ene ecrnymr n xauecrne raxonoro rontxo
n enncrne c nponsnocrnenntmn ornomennxmn, nmecre c xoroptm onn
opasymr ennym n naxnemym omecrnennym crpyxrypy, xoropym
K.Mapxc nastnaer cnocoom nponsnocrna. Cneonarentno, nmenno +ror
nocnenn xax nanexrnuecxn cnnres nponsnonrentntx cnn n npons-
nocrnenntx ornomenn n cnyxnr, cornacno ero rouxe spennx, marepn-
antntm ocnonannem cymecrnonannx n pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna,
r.e. ro ocnono, ns xoropo n xoneunom nrore ntpacramr nce pyrne
omecrnennte crpyxrypt, ncx cncrema omecrnenntx ornomenn. Bce
+ro ronopnr o rom, uro rexnnxa moxer oxastnart n ecrnnrentno oxa-
stnaer ocrarouno axrnnnoe nnnxnne na xnsnt omecrna rontxo uepes
cymecrnymmn cnoco nponsnocrna. 3ro snaunr, uro ee erepmnnnpym-
max no ornomennm x +ro xnsnn n ee pasnnrnm ]ynxnnx nocnr xocnen-
nt, ycnonnt n ornocnrentnt xapaxrep. Ho+romy moxno onpeenenno
cxasart, uro mapxcncrcxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx nnuero omero
ne nmeer c rexnonornuecxnm erepmnnnsmom, xoropt, xax ynnnm ant-
me, npnaer yxasanno ]ynxnnn npxmoe, esycnonnoe n aconmrnoe sna-
uenne. B cnere cxasannoro nnxax nentsx cornacnrtcx c X.Henxom, xoro-
pt npenaraer paccmarpnnart K.Mapxca cxopee xax rexnonoro-erep-
mnnncra, uem xax +xonomncra
190
.
B saxnmuenne neoxonmo ormernrt eme onn naxnt acnexr Mapxco-
no rexno]nnoco]cxo xonnennnn, xoropt saxnmuaercx n npnsnannn npo-
rnnopeunnoro xapaxrepa rexnnuecxoro nporpecca. Tnepo npnepxnnaxct
nanexrnuecxo nosnnnn n nonnmannn connantnoro nporpecca n nenom,
K.Mapxc nonaran, uro nmo ns cncremoopasymmnx +nemenron +roro npo-
necca nenpemenno onxen coepxart n cee n ornocnrentnt perpecc. He
cocrannxer n +rom nnane nnxaxoro ncxnmuennx n rexnnuecxoe pasnnrne xax
onn ns acnexron connantnoro nporpecca. Ho+romy necnyuano, uro on n
cnoe peun na mnnee The people s Paper yrnepxan cneymmee: B name
68
npemx nce xax t upenaro cnoe npornnononoxnocrtm. Mt nnnm, uro
mamnnt, onaammne uyecno cnno coxpamart n enart nnoornopnee
uenoneuecxn rpy, npnnocxr nmxm rono n nsnypenne. Honte, o cnx nop
nensnecrnte ncrounnxn orarcrna, naroapx xaxnm-ro crpanntm n
nenonxrntm uapam, npenpamamrcx n ncrounnx nnmert. Hoet rexnnxn xax
t xynnent neno mopantno erpaannn. Kaxercx, uro no mepe roro, xax
uenoneuecrno nounnxer cee npnpoy, uenonex cranonnrcx paom pyrnx
nme, nno xe paom cnoe cocrnenno nonocrn
191
. Cneonarentno,
pasnnrne rexnnxn ne moxer onocroponne trt cneeno nno x onnm rontxo
nosnrnnntm, nno xe x onnm nnmt nerarnnntm momenram, xax +ro otuno
enamr npecrannrenn rexnonornuecxoro erepmnnnsma. B
ecrnnrentnocrn xe ono oxastnaercx nanexrnuecxnm enncrnom ncex +rnx
momenron, n xoropom npenannpymr re nnn nnte ns nnx n sanncnmocrn or
cymecrnymme n annt momenr cncremt omecrnenntx ornomenn.
2. Texno]nnoco]nx Xaxa 3nnmnx:
+rnxa orxasa or nnacrn rexnnxn
B cnoe xnnre Texnnxa (1954) ]pannyscxn xyntryponor n ]nnoco]
rexnnxn Xax 3nnmnt npnxonr x cnopnomy ntnoy o rom, uro xannran
nepecran trt n name npemx ro rocnocrnymme cnno, xaxo on tn n XIX
cronernn n uro ero mecro sanxna renept rexnnxa, xoropax crana neymnm
]axropom conpemennocrn. B cnxsn c +rnm on ntpaxaer ynepennocrt n rom, uro
ecnn t Mapxc xnn n 1940-x roax, on ne cran t onee nccneonart
+xonomnuecxym crpyxrypy xannranncrnuecxoro omecrna, a cran t nsyuart
rexnnxy. Ho+romy, pemaxct xax t ntnonnxrt sa K.Mapxca annym saauy,
X.3nnmnt npenpamaer rexnnxy n ocnonno oexr ncex cnonx nccneonann.
Bmecre c rem on nouepxnnaer, uro n +rnx nccneonannxx on ncnontsonan
onee npocro mero no cpannennm c rem, xoropt K.Mapxc npnmenxn npn
nccneonannn xannranncrnuecxoro omecrna
192
.
Hrax, no npnsnannm camoro X.3nnmnx, nce ero paort (sa pexnm
ncxnmuennem) tnn nocnxment anannsy n nsyuennm conpemennoro
rexnnuecxoro omecrna. Tax, nanpnmep, ero yxe ynomxnyrax xnnra Texnnxa
n xnnra Texnnuecxoe omecrno (1965) anannsnpymr n pemamr nponemt
conpemennoro rexnnuecxoro omecrna n nenom, rora xax ero paort
Hponarana (1962), Honnrnuecxne nnnmsnn (1965), Meramop]osa
ypxyasnn (1967) n Hmnepnx nenenocrn (1980) nocnxment nccneonannm
rex nsmenenn, xoropte nperepnenamr n conpemennom rexnnuecxom omecrne,
coornercrnenno, rexnnxa n rexnnuecxax nnunocrt, nonnrnxa, nonoxenne
omecrnenntx xnaccon n ncxyccrno.
Texnnxy xax nenrpantnoe nonxrne cnoe rexno]nnoco]nn
X.3nnmnt onpeenxer xax conoxynnocrt pannonantno ntpaoranntx
meroon, onaammnx (na anno crann pasnnrnx) aconmrno
+]]exrnnnocrtm n xaxo onacrn uenoneuecxo exrentnocrn
193
. Hpn +rom
69
on cunraer neoxonmtm pasnnuart rax nastnaemte rexnnuecxne
onepannn n ]enomen rexnnxn nnn Texnnxy (c ontmo yxnt). To, uro
on nastnaer rexnnuecxnmn onepannxmn, ornnuaercx, nomnmo
mnoxecrnennocrn, eme n noxantnocrtm (orpannuennocrtm) n n npemerno-
coepxarentnom ornomennn cnoxrcx x rpannnonno, n rom uncne n
pemecnenno rexnnxe. Mexy rem xax ]enomen rexnnxn (nnn Texnnxa),
ornnuaxct enncrnennocrtm n ynnxantnocrtm, npecrannxer coo
conpemennt cnoco cosannx n npnmenennx apre]axron. On, xax ntpaxenne
n onnnernopenne conpemenno rexnnxn, xapaxrepnsyercx raxnmn naxnemnmn
ocoennocrxmn, xax pannonantnocrt, apre]axrnocrt (r.e. ncxyccrnennocrt),
camonanpannennocrt, camopocr, neennmocrt, ynnnepcantnocrt n
anronomnocrt. Conoxynnocrt +rnx cemn cymecrnenntx npnsnaxon ]enomena
rexnnxn opasyer ero nenocpecrnennoe n xapaxrepnoe coepxanne n
xauecrne ocnonno n rocnocrnymme ]opmt uenoneuecxo exrentnocrn.
Cneonarentno, nmenno Texnnxa onpeenxer coo ceronx nce pyrne
]opmt uenoneuecxo exrentnocrn, ncm rax nastnaemym uenoneuecxym
rexnonornm n nce omecrnennte crpyxrypt, xax, nanpnmep, +xonomnxy,
nonnrnxy (rocyapcrno), opasonanne, spanooxpanenne, ncxyccrno, cnopr n
r.. Orcma moxno cenart ntno o rom, uro n cnoe rexno-]nnoco]cxo
xonnennnn X.3nnmnt sannmaer nectma nnsxym x rexnonornuecxomy
erepmnnnsmy nosnnnm.
Texnnxy na conpemennom +rane ee pasnnrnx, r.e. xax ]enomen rexnnxn,
cneyer paccmarpnnart n mnpoxom mnponosspenuecxom nnane xax rnn
pannonantnocrn. Ona nepecraer trt npocrtm sanoenannem npnpot n
cranonnrcx nexo sameno npnpot, r.e. nexo rexnoc]epo (ncenenno
Mamnn, no repmnnonornn X.3nnmnx) nnn rexnnuecxo (ncxyccrnenno)
cpeo, samenxmme ecrecrnennym cpey onrannx n cymecrnonannx
uenonexa. B cnny +roro ona npenpamaercx n nexym nanxstnammym cee nsnne
cnny (annocrt), c xoropo uenonexy npnxonrcx cunrartcx. Hpnpoa,
ormeuaer X.3nnmnt, ne ecrt npocro name xnnonncnoe oxpyxenne. Ho cyrn
ena, cpea, mano-nomany cosammaxcx noxpyr nac, ecrt npexe ncero
ncenennax Mamnn. Texnnxa cama cranonnrcx cpeo n camom nonnom cmtcne
+roro cnona. Texnnxa oxpyxaer nac... Hpnpoa oxasanact emonrnponana,
esnnrerpnponana nayxamn n rexnnxo: rexnnxa cocrannna nenocrnym cpey
onrannx, nnyrpn xoropo uenonex xnner, uyncrnyer, mtcnnr, npnoperaer
ontr... Hmenno rexnnxa ecrt renept annocrt es ncxxnx onpeenenn...,
ona nanxstnaer cex npocro rem, uro cymecrnyer
194
.
Texnnxa xax annocrt, xax neuro camoonnemmee neer nectma
onacnym n pncxonannym nrpy, npornn xoropo uenonex onxen cenart
cranxy rontxo na re cnon ecrnnx, xoropte on npenpnnnmaer, urot
ocrnut cnonx optx nene n ocymecrnnrt cnon opte namepennx. Taxym
cranxy X.3nnmnt cpannnnaer c cexynxpnsonanno nepo, xoro-
70
pym on npxmo npornnonocrannxer pennrnosno nnn nnecxo nepe. eno n
rom, uro rexnnxa, c ero rouxn spennx, npnsnana nomout nmxm nocrponrt cno
om sect, na 3emne, r.e. n namem nocmcroponnem mnpe, a, crano trt, nmenno
n rom mnpe, re, cornacno Fnnnn, uenonex noncrnny nnxora ne moxer
naxonrtcx y cex oma, nocxontxy sect, xax cxasano n nnecxom rexcre:
...Ctn uenoneuecxn ne nmeer re npnxnonnrt ronony
195
.
Hperensnxm Texnnxn npenparnrtcx no nceoycnannnnammee n nce-
nopoxammee nauano, ee crpemnennm x ncennacrnm onxno trt oxasano
axrnnnoe npornnoecrnne n an ceptesnt ornop. Ha pont raxoro
npornnoecrnnx n ceptesnoro orpannunrenx xax pas n nperenyer
c]opmynnponannax X.3nnmnem +rnuecxax xonnennnx orxasa or nnacrn
rexnnxn. annax xonnennnx npaxrnuecxn ocnontnaercx na npxmom n nonnom
orpnnannn rax nastnaemoro rexnonornuecxoro nmneparnna, cornacno
xoropomy nmn moryr, a, cneonarentno, onxnt (nocxontxy Can-implies
ought Moxemt snaunr onxen) enart nce ro, uro rexnnuecxn nm
ocrynno n n npnnnnne ntnonnnmo. X.3nnmnt ]axrnuecxn rpeyer
nonnocrtm orxasartcx or noono ycranonxn. H n camom ene, +rnxa orxasa
or nnacrn rexnnxn rpeyer ne npocroro orpannuennx yxasannoro nmneparnna,
a nonnoro ero orpnnannx. Ee ncxontm npnnnnnom xnnxercx nex
camoorpannuennx uenonexa, xoropax nensexno neer x samene
rexnonornuecxoro nmneparnna npornnononoxno ycranonxo, cornacno
xoropo nmn onxnt oronapnnartcx mexy coo ne enart nce ro, uro onn
noome n cocroxnnn rexnnuecxn ocymecrnnrt. annax ycranonxa, xoropym
moxno tno t nasnart anrnrexnonornuecxnm nmneparnnom, cranonnrcx n
name npemx cnepxaxryantno nnn cytonocno. eno n rom, uro na ]one
nenomepnoro ycnnennx nnacrn rexnnxn mt nce ontme yexaemcx n nonnom
orcyrcrnnn xaxnx t ro nn tno nnemnnx cnn, morymnx ocrono
npornnocroxrt rexnnxe n axrnnno npornnoecrnonart ee ncennacrnm.
Onaxo, nocxontxy peantno antrepnarnnt rexnnxn xax raxono ne
cymecrnyer, n no+romy nam npnxonrcx yxnnartcx c ne, rora ocraercx
rontxo ono: cneonart +rnxe orxasa or ee nnacrn. 3ra +rnxa rpeyer ne rontxo
camoorpannuennx, no n orxasa or rexnnxn, paspymamme nnunocrt. Tounee
ronopx, cneyer orxasartcx ne or camo rexnnxn xax raxono, a rontxo or rax
nastnaemo neonornn rexnnxn, xax, nnpouem, n or ncex pyrnx neonorn,
ynnuroxammnx nonnnnt cmtcn nnnnnyantnoro uenoneuecxoro trnx.
Panxantnoe xe ornepxenne, r.e. nonnoe ncxopenenne nnn ynpasnenne ncex
noannxmmnx uenoneuecxym nnnnnyantnocrt neonorn onxno crart, no
mnennm X.3nnmnx, naxneme saaue (nocnecrnnem) ro enncrnenno
peanncrnuecxo penonmnnn, xoropax ona rontxo n moxer oparnrt rexnnxy
ns ]axropa nopaomennx uenonexa n ]axrop ero ocnooxennx. Bor,
cocrnenno, nouemy on n cnonx nocnennx paorax axnenrnpyer cnoe
nnnmanne na paspaorxe xonnen-
71
nnn rax nastnaemo nonnrnxo-rexnnuecxo penonmnnn, xoropax
npecrannxer coo, na camom ene n xax ynnnm antme, nexym yronnuecxym
moent pasnnrnx conpemennoro sananoro omecrna.
Hrax, cama no cee rexnnuecxax myrannx, nn]opmarnsannx rexnnxn,
ormeuaer X.3nnmnt, ne ntsoner nnxaxoro nsmenennx n nonoxennn
nponerapnara, nenmymnx xnaccon, nnxaxoro ocnooxennx uenonexa ne
npnnecer, ecnn ne yer pemnmocrn, cosnarentnoro ntopa, nonn,
cnoconocrn ncnontsonart rexnnxy n +rom nanpannennn. Cneonarentno, nx
npeopaxennx rexnnxn n npenpamennx ee ns nopaomamme uenonexa cnnt
n ecrnennoe cpecrno ero ocnooxennx neoxonma nonnnnax
penonmnnx no ornomennm x rocyapcrny n anronomnsnponanme-cx rexnnxe.
3ra penonmnnx nenpemenno onxna nxnmuart n cex nxrt cneymmnx
+nemenron nnn acnexron (momenron)
196
.
Hepnt ns +rnx acnexron cnonrcx x nonno nepecrpoxe
nponsnocrnenntx momnocre sananoro mnpa c nentm oxasannx apono
es ]nnancono sannrepeconannocrn, es nponenron, es nporexnnonnsma, es
nacrannnuecrna, es nnrepnennnn, yt ro noenno nnn xyntrypno,
nomomn rpertemy mnpy c nentm npecrannrt emy nosmoxnocrt ne npocro
nx ntxnnannx, no nx nsnneuennx nce nontst ns sananoro rexnnuecxoro
nporpecca, nx camocroxrentnoro crponrentcrna cnoe ncropnn
197
.
Bropo acnexr nonnrnxo-rexnnuecxo penonmnnn cocronr n
oponontnom orxase or npnmenennx nnacrn n cnnt n xaxo t ro nn tno
]opme n or noenntx apcenanon, noannxmmnx namy +xonomnxy, a raxxe n
nonno nnxnnannn nenrpannsonannoro mpoxparnuecxoro rocyapcrna.
Hpn +rom X.3nnmnt ynepxer nac n rom, uro nonnax nnxnnannx
conpemennoro rocyapcrna ne npnneer nn x naennm oprannsonannocrn, nn x
nepasepnxe. eno n rom, uro nmenno mpoxparnuecxoe rocyapcrno xax pas n
cosaer, no ero mnennm, maxcnmym nyrannnt, ecnopxxa, samemarentcrna,
xorx, xoneuno, nce +ro craparentno macxnpyercx nnacrxmn. Ko nropomy
momenry penonmnnn on ornocnr raxxe orxas or pocra nmo neno,
noompenne mantx nponsnocrnenntx ennnn, npnmenenne neontmnx
+neprn... Conepmenno xcno, uro nce +ro npenonaraer cosnarentnt nonopor
n nanpannennn mentmero norpenennx, nexoropoe cnnxenne yponnx xnsnn n
nontsy xauecrna xnsnn nx ncex es ncxnmuennx n ypannennx ncex unenon
omecrna no one nxnatnaemoro rpya n nonyuenntx oxoon
198
.
Hs npetymero nenocpecrnenno ntrexaer rpern acnexr nonnrnxo-
rexnnuecxo penonmnnn, xoropt saxnmuaercx no ncecroponnem
pasneprtnannn cnoconocre n nnepcn]nxannn sanxrn. Cma ouennntm
opasom nxonr pacnner nannonantntx aponann, npnsnanne ncex n
ncxuecxnx anronomn, no n couerannn c noemom opasonannx nx roro,
urot manouncnennte napot ne tnn ntnyxent crponrt n manom
macmrae cocrnennte nannonantnte rocyapcrna, a mornn xnrt cnoe
cnoono n ocrono xnsntm n onee xpynntx rocyapcrnenntx
72
opasonannxx. Hpn +rom X.3nnmnt ocoo nouepxnnaer neoxonmocrt
roro, urot mentmnncrna noncmy nmenn cnono n cpecrna ntpaxennx.
axe ecnn nam xaxercx, uro onn neyr esymnte peun. Cpen cornn esymntx
peue ncera naercx ona npopouecxax. anee on, orneprax nem
camoynpannennx na npenpnxrnn c rtcxutm paounx, cunraer nosmoxntm
ronopnrt o camoynpannennn rontxo nx mantx nponsnocrnenntx ennnn,
xoropte neoxonmo ncxuecxn noompxrt
199
.
uerneprt acnexr nonnrnxo-rexnnuecxo penonmnnn X.3nnmnt
cnxstnaer c pesxnm coxpamennem paouero npemenn. Hpn +rom on nonaraer,
uro pasronop o 35-uacono paoue neene conepmenno ycrapen n cunraer
npantmn nmenno rex anropon, xoropte ronopxr o nyx uacax exenenno
paort. B nenocpecrnenno cnxsn c +rnm npnercx, c ero rouxn spennx,
nocrannrt ocnonononarammne nonpoct: nonpoct cmtcna xnsnn n nono
xyntrypt, nonpoc o raxo cncreme oprannsannn, xoropax ne tna t nn
npnnynrentno, nn anapxnuecxo, orxptnax none nx nonoro pasmaxa
rnopuecxo cnoconocrn
200
.
Hcxox ns +roro, X.3nnmnt npnxonr x xoneunomy, nxromy, acnexry
nonnrnxo-rexnnuecxo penonmnnn, xoropt on c]opmynnponan cneymmnm
opasom: Hporpecc nsmepxercx orntne ne nospacrannem uncna
nponsnocrnenntx nennocre, a xonnuecrnom c+xonomnennoro uenoneuecxoro
npemenn. Orntne neoxonmo ne paccunrtnartcx sa rpy sapaorno nnaro, a
pannomepno pacnpeenxrt mexy ncemn unenamn omecrna (nesanncnmo or
roro, paoramr onn nnn ner) exeront nannonantnt npoyxr orarcrno,
nponsnonmoe sa ro anromarnsnponanntmn n nn]opmarnsnponanntmn
sanoamn.
201
Ha ocnone cxasannoro X.3nnmnt enaer ntno o rom, uro nonnnnax
penonmnnx namero nexa +ro enncrnennax penonmnnx, xoropax saxnmuaercx
n saxnare ne nnacrn, a nosnrnnntx norennn conpemenno rexnnxn, n n nx
nonno nepeopnenrannn n nenxx ocnooxennx uenonexa. Antrepnarnno
raxo nepeopnenrannn ntcrynaer orocyapcrnnenne rexnnxn , npn xoropom
nponcxonr nonnoe cpamnnanne nn]opmarnxn c mpoxparnuecxo nnacrtm. K
raxo antrepnarnne, xoropax onennnaercx X.3nnmnem ne nnaue, xax
ncropnuecxn rynnx uenoneuecrna, mt nem tcrptmn maramn. H nce xe
on ynepxer nac n rom, uro eno eme ne nponrpano, nocxontxy mt naxonmcx
na nepexpecrxe ncropnuecxnx nyre. ...Mt ntmnn, ronopnr on, x
pasnnnxe ncropnuecxoro nyrn, x mecry nosmoxnoro nepeceuennx mexy
cnoontm connannsmom n xnepnernsanne omecrna. Connannsm moxer
crart name nonnrnuecxo none, xnepnernsannx moxer cnyxnrt namnm
opynem
202
.
annt ncropnuecxn manc nn n xoem cnyuae nentsx ynycrnrt n no+romy
...penonmnnonno-ocnoonrentnt connannsm onxen cpasy xe nocne
saxnara nnacrn ocymecrnnrt ne onepannn: nonoxnrt xonen
nenrpannsonannomy rocyapcrny n... npncrynnrt x camo nnrencnnno
anromarnsannn ncex sanoon n ]apnx n x camo conepmenno
nn]opmarnsannn ncero, uro ornocnrcx x ynpannennm mamnnamn n rpyy....
Cpasy xe sa +rnm npe cro-
73
nr cenart nropo mar, xoropt saxnmuaercx n nororonnennom n
oecneuennom anromarnsanne pesxom coxpamennn paouero npemenn.
Tpertnm xe +ranom n pasneprtnannn penonmnnonno-ocnoonrentntm
connannsmom cnoero coepxannx onxnt crart nanaxnnanne
camoynpannennx na yponne xommyn n nepeaua nnacrn nnsam npn
nesanncnmocrn xaxoro n nonpoce ntopa paort, npn mnpore +roro ntopa
paort n onymennx napannentno +xonomnxn. H, naxonen, na uerneprom
+rane annoro nponecca pemaercx nonpoc pasnnnammnxcx crpan rpertero
mnpa. Hponerapnar nonexnr ynpasnennm no ncemnpnom macmrae
203
.
Hrax, n connantno-yronnuecxom npoexre X.3nnmnx mnoroe ocraercx
nexcntm n nentxcnenntm. H n camom ene, conepmenno ne xcno, nanpnmep,
xax n no nosecrnnem xaxnx cnn (ocroxrentcrn, noyxenn n r..) 3ana
ntnyxen yer nonnocrtm, a eme oponontno, orxasartcx or cnonx
nnrepecon n oxasart rpertemy mnpy aponym nomomt, urot +ror
nocnenn cmor, nsnnexax ncm nontsy sananoro rexnnuecxoro nporpecca,
camocroxrentno nocrponrt cnom conpemennym ncropnm, cnoe nacroxmee n
yymee. Hnn xe ne concem nonxrno, xaxnm nncrpymenrom cnoont
connannsm moxer ocymecrnnrt anromarnsannm ncex sanoon n ]apnx n
noome xonrponnponart n nanpannxrt pasnnunte omecrnennte nponecct,
ecnn on cpasy xe nocne saxnara nnacrn nnxnnnpyer nenrpantnoe rocyapcrno.
H eme: ocraercx rano n ro, xaxnm opasom emy yaercx nsexart naxyyma
nnacrn, a, crano trt, n esoprannsannn n xaoca, ecnn on, ormenxx eme na
nepnom +rane cnoero ]ynxnnonnponannx nenrpantnoe rocyapcrno,
nanaxnnaer camoynpannenne rontxo na rpertem +rane cnoero pasnnrnx. H,
naxonen, rnannoe: nenonxrno, xax nonnnnax penonmnnx namero npemenn,
r.e. nonnrnxo-rexnnuecxax penonmnnx moxer noome cocroxrtcx es saxnara
nnacrn n npnmenennx ee n xauecrne ocnonnoro cpecrna peannsannn cnoe
nporpammt. Bet onnmn narnmn namepennxmn, npocro, rax nastnaemo
+rnxo orxasa or nnacrn nnxomy eme ne yananoct n npx nn xora-nnyt n
yymem yacrcx cnomart conpornnnenne raxo peantno n rposno cnnt,
cmeprentno croxme na samnre craptx nopxxon xax rocyapcrnenno
mamnnt n onpoxnnyrt ee.
Bce yxasannte n pyrne, ne menee ceptesnte nonpoct ]axrnuecxn
ocramrcx y X.3nnmnx es nanexamero ornera. Bor, cocrnenno, nouemy on
tn ntnyxen enart cranxy n nonnocrtm ynonart na opte namepennx
uenonexa, na ecxoptcrne n nmont, orxas or nnacrn, cnoonym nonm,
pennrnm n r.n., xax na nocnenne nmneparnnt, perynnpymmne noneenne
nme n nx nsanmoornomennx, a cneonarentno, n xoneunte ]axropt
connantnoro pasnnrnx. urot noorn x cnoonomy connannsmy c
uenoneuecxnm nnnom es rexnnuecxoro perpecca..., xax t notroxnnax
cnon paccyxennx no nonoy nonnrnxo-rexnnuecxo penonmnnn, nnmer
X.3nnmnt, nx +roro rpeyercx nonnnnax myrannx uenonexa. Myrannx
ncnxonornuecxax, neonornuecxax, npancrnennax, nepecrpoxa ncex nene
xnsnn
204
. H nce +ro onxno nponsorn n xaxom ns nac.
74
Tax, n cnoe moenn pasnnrnx conpemennoro sananoro omecrna X.3n-
nmnt enaer nocnenmm cranxy nmenno na ry ncecroponnmm meramop]osy,
xoropym onxen nperepnenart cam uenonex, urot nonnrnxo-rexnnuecxax
penonmnnx morna ycnemno ocymecrnnrtcx, no xopnn (npnunnt) xoropo
]axrnuecxn ocrannct y nero nepacxptro rano. Onaxo peantnt nyrt, no
xoropomy nomno +ro pasnnrne sa nocnenne necxontxo ecxrnnern, anexo ne
onpanan ]yryponornuecxnx oxnann X.3nnmnx, ocrannxx nx, rem camtm,
nectrountm connantntm npoexrom.
3. Texno]nnoco]cxne npecrannennx ]panx]yprcxo
mxont: xyntrypa, rexnnxa, rymannsm
upanx]yprcxax mxona n nnne nepnoro nnn crapmero noxonennx cnonx
npecrannrene, x xoropomy cneyer, npexe ncero, ornecrn Maxca
Xoxxamepa (1895-1973), Iepepra Mapxyse (1898-1979) n Teoopa Aopno
(1903-1969), paspaorana rax nastnaemym xpnrnuecxym reopnm omecrna,
xoropax npecrannxer coo nexym +xnexrnuecxym reopernuecxym
xoncrpyxnnm, re x Mapxcono xpnrnxe ypxyasnoro omecrna
npncoennxmrcx +nemenrt +xsncrennnannsma, ]pensma n ne-eponcxo
connonornn. H, xorx +ra reopnx rax n ne nonyunna y nasnanntx nemenxnx
]nnoco]on cxont-nnyt uerxoro onpeenennx, ona nce xe npnsnana, cornacno
M.Xopxmaepy, ocymecrnnrt ntcmn cy na xnaccontm noannennem n
no+romy onxna, c ero rouxn spennx, nmert cnoe nentm ycxopenne pasnnrnx,
neymero x omecrny es necnpanennnocre nnn xe saory o cuacrte
nme, xax ronopnr I. Mapxyse
205
.
Axnenrnpyx nnnmanne na nponemy uenonexa, xpnrnuecxax reopnx
omecrna xoncrarnpyer, uro uenonex xax axrnnnoe, rnopuecxoe n cnoonoe
cymecrno, nonnocrtm annnrnnnpyercx n ycnonnxx ypxyasnoro omecrna. B
annom omecrne on nnmaercx cnoero nroporo nsmepennx, xaxnm xnnxmrcx
ero yxonnocrt, nmecre c xoropo on repxer sect cnom camocrt n
cnonrannocrt cnoero cymecrnonannx, n, raxnm opasom, nonnocrtm
oruyxaercx or camoro cex, or cnoe nonnnno cymnocrn.
3a norepm uenonexom cnoe camocrn (cymnocrn) npn xannrannsme onx
ornercrnennocrn, necomnenno, nexnr na rexnnxe. eno n rom, uro nmecre c
pasnnrnem rexnnxn nonte rexnonornn npn xannrannsme npenpamamrcx n
cpecrno ]opmnponannx n nponsnocrna rax nastnaemo maccono
xyntrypt, r.e. xyntrypt uncro yrnnnrapno, nnmenno yxonnocrn, a, crano
trt, n nonnnnoro uenoneuecxoro nsmepennx. Bor, cocrnenno, nouemy
npocnemenne, r.e. npnomenne uenonexa x xyntrype n ypxyasnom
omecrne, cranonnrcx, xax nouepxnnamr M.Xopxxamep n T.Aopno n cnoe
conmecrno paore nanexrnxa npocnemennx (1947), maccontm omanom,
a uenoneuecxax nnunocrt npenpamaercx sect n npocrym nnnmsnm.
75
H n camom ene, rexnnxa, nounnxmmaxcx n conpemennom omecrne
saxonam monononnn, ne moxer ne opamart camy xyntrypy n nn nnycrpnn,
xoropt xax nnycrpnx xyntrypt xax pas n nponsnonr macconym
xyntrypy, npn xoropo repxmrcx ynnxantnocrt n camocroxrentnocrt
uenonexa n nponcxoxr ynn]nxannx ncex nme, npenpamenne nx n cepym,
nexpnrnuecxn mtcnxmym maccy. Tax, nayuno-rexnnuecxn nporpecc npn
xannrannsme oxastnaercx, c rouxn spennx yxasanntx anropon, ne ]axropom
ocnooxennx uenonexa, xax ynepxmr rexnoxpart, a cpecrnom ero
nopaomennx.
B nenocpecrnenno cnxsn c +rnm M.Xopxxamep nonepraer
npnnnnnnantno xpnrnxe rax nastnaemt nncrpymenrantnt pasym,
rocnocrno xoroporo npnneer x yrpare ynnnepcantnoro n pannonantno
oocnonannoro nenenonarannx n x nnsneennm camoro pasyma o yponnx
npocroro nncrpymenra nx nonyuennx c nomomtm nayuno-rexnnuecxnx
meroon +npncrnuecxnx nnn npaxrnuecxnx cpecrn
206
.
B omem n nenom, cornamaxct c yxasano nosnnne M.Xopxxamepa n
T.Aopno, I.Mapxyse nonaraer, uro rexnnxa orpannunnaer ncm xyntrypy, ona
npoexrnpyer ncropnuecxym rorantnocrt mnp
207
. Mamnna, no ero
mnennm, nopaomaer uenonexa, nocxontxy ona nanxstnaer emy cnon
+xonomnuecxne n nonnrnuecxne rpeonannx. Tounee ronopx, nacroxmnm
nopaornrenem uenonexa ntcrynaer ne cama mamnna, a nnmt ee xosxnn,
xoropt xax pas n onpeenxer ee mecro n xnsnn
208
. Ho+romy moxno cxasart,
uro I.Mapxyse n annom nonpoce ocraercx n pamxax mapxcncrcxo rpannnn,
cornacno xoropo noannxer uenonexa ne cama mamnna, ne rexnnxa xax
raxonax, a nmenno xannranncrnuecxn cnoco nx npnmenennx. Cneonarentno,
rontxo naroapx annomy cnocoy npnmenennx rexnnxn, uenonex n
conpemennom omecrne oxastnaercx npxmtm npnarxom x mamnne n
cranonnrcx, raxnm opasom, npocrtm ctptem nx nponsnocrna.
B cnere +roro I.Mapxyse ntraercx necxontxo yrounnrt xaerrepon-cxym
rpaxronxy cymnocrn rexnnxn. Cornamaxct c M.Xaerrepom n rom, uro
cymnocrt rexnnxn saxnmuaercx ne n enannn n mannnynnponannn, a n
pacxptrnn noraennocrn trnx, on onaxo cunran, uro peut n annom cnyuae
ner ne o trnn xax raxonom, xax onronornuecxo cymnocrn, a rontxo o trnn
xax yrnnnrapno npemernocrn, xax oexre nontsonannx n nonyuennx
nanontme nontst n maxcnmyma npaxrnuecxo ntrot. Hoonoe, uncro
yrnnnrapnoe ornomenne x ecrnnrentnocrn, ecrt, no ero mnennm, npxmoe
cnecrnne rocnocrna pannonantnocrn n conpemennom omecrne. Btpaxax
coo omn yx xannrannsma, pannonantnocrt crpemnrcx npenparnrt nce n
npemer npocroro pacuera n rorantnoro xonrponx, no+romy nect mnp ona
ntraercx nepecrpannart n rpanc]opmnponart n nexym amnnncrparnnnym
ncenennym.
Texnnxa, n xoropo ocoenno oruernnno npoxnnxercx yx
pannonantnocrn, nosnonxer ypxyasnn +]]exrnnno mannnynnponart
nnunocrtm n ynpannxrt em. Ona npenpamaercx n ecrnennoe cpecrno
noannennx
76
uenoneuecxo nnnnnyantnocrn. Koneuno, rpyte merot noannennx n
yrnerennx uenonexa, raxne, nanpnmep, xax orxptroe nacnnne, orxponennte
nsenarentcrna, yxacnte ycnonnx rpya n ecuenoneunte ycnonnx cyme-
crnonannx nce +ro na 3anae ocranoct n npomnom. Tenept ypxyasnax
nnnnnnsannx npnmenxer ropaso onee yronuennte, yxnmpennte n samac-
xnponannte merot yrnerennx n noannennx, raxne, uro pacxoe nonoxe-
nne, n xoropom npetnamr nmn ceronx, xaxercx nm axe npnxrntm.
Texnnxa samennna nonnnno uenoneuecxne norpenocrn nx cypporara-
mn, r.e. xaxnmn-ro nnnmsopntmn norpenocrxmn n ocymecrnnna cranaprn-
sannm uenoneuecxnx norpenocre raxnm opasom, urot yx yrnnnrapnsma
n nemnsma rocnocrnonan na nmtmn n nopaoman nx. Ona cosana mn] o
panntx nosmoxnocrxx, o cnoonom ntope n pyrnx npanax nnunocrn n o
emoxparnuecxom mnponopxxe. Bce +ro crano ne rontxo +]]exrnnntm cpe-
crnom ronxoro mannnynnponannx nnunocrtm n ee noannennx, no n e-
crnenntm nncrpymenrom ]opmnponannx y uenonexa nnnmsopnoro cosnannx,
n coornercrnnn c xoroptm on cran oroxecrnnxrt cex, cnom cymnocrt, cnoe
nonnnnoe cymecrnonanne c oruyxenntmn ]opmamn cnoero trnx.
Hrax, conpemenno ypxyasnn yaercx (n rom uncne n npn nomomn
rexnnxn) ]opmnponart ror omnnnpymmn n conpemennom omecrne rnn
uenonexa, npn xoropom +ror nocnenn opamaercx n npocroe cpecrno, n
cymecrno onomepnoe, nnmennoe nonnnnoro camocosnannx, npancrnen-
nocrn n yxonnoro nsmepennx noome. Onomepnt uenonex +ro
nmenno ra xon]opmncrcxax nnunocrt, xoropax nnmena cnoero nnnnny-
antnoro xocmoca n no+romy ne oypenaema nnxaxnmn comnennxmn xpnrn-
uecxoro yma, a cneonarentno, cnoxono moxer cymecrnonart npn ]ynx-
nnonantno saannocrn n connantno erepmnnnponannocrn. Hcxox ns
+roro, I.Mapxyse paccmarpnnaer conpemennoe omecrno ne nnaue xax o-
mecrno paon. Hpn +rom pacrno onpeenxercx nm ne rxxecrtm rpya,
ne noxopnocrtm, a crarycom trnx npocroro opynx
209
. Tax, uenonex n
conpemennom mnpe nepecraer trt, nontsyxct rerenencxo repmnnonorn-
e, nx-cex-trnem n cranonnrcx trnem-nx-yroro. Cneonarentno,
onomepnt uenonex +ro trne nx xopnopannn, axnnonepno
xomnannn, rocyapcrna, a, n xoneunom nrore, n trne-nx-nemn (nx
mamnnt, oma, omamne yrnapn, oext, trono rexnnxn n r..).
B necxontxo nnom paxypce paccmarpnnaer nponemy rexnnxn T.Aop-
no n cnoe crarte O rexnnxe n rymannsme. Texnnxa, c ero rouxn spennx,
ne npecrannxer coo aconmrno peantnocrn, ne xnnxercx nonnocrtm an-
ronomntm nponeccom. Her comnenn n rom, uro rexnnuecxne nponemt
npennctnamr crporo samxnyrte n oprannsonannte n coornercrnnn c saxo-
namn maremarnuecxoro ecrecrnosnannx yxonnte, a sarem n peantnte npo-
necct . Onaxo nmecre c rem ne cymecrnyer nnxaxnx rexnnuecxnx nponem
nnn saau, xoropte ne xacannct t omecrna, n cnny uero moxno saxnm-
unrt, uro pasnnrne camo rexnnxn connantno erepmnnnponano. Hpn
+rom ne cneyer satnart n roro, uro omecrno n rexnnxa c nauana Hono-
77
ro npemenn rax cnntno nepennennct pyr c pyrom, uro nonpoc o npnopnre-
re +xonomnxn nnn rexnnxn nanomnnaer nonpoc o rom, uro tno pantme:
xypnna nnn xno
210
.
B cnxsn c +rnm T.Aopno npononr nnrepecnym napannent mexy
rexnnxo n mystxo n nnane nx connantno oycnonnennocrn. Tax, n
mystxe, xoropax, c ero rouxn spennx, necomnenno npecrannxer coo
conepmenno anronomnym n samxnyrym n cee onacrt..., ecnn paccmarpn-
nart ee nsnne, oxsarentno orxptnaercx ee omecrnennt acnexr. H n
camom ene, n nponsneennxx orentntx xomnosnropon, xax crporo nn
tnn nanpannent nx ycnnnx na rexnnuecxne pemennx, xnner yx ome-
crna nx +noxn xro mor sarnymnrt y Ferxonena mtcnn o penonmnnon-
no ypxyasnn, y Barnepa mtcnn o +xcnancnonncrcxom nmnepnanns-
me, y Brpayca mtcnn o nosnem nnepannsme c ero mysentm ornome-
nnem x rax nastnaemomy xyntrypnomy ocroxnnm....
211
.
B cnere cxasannoro T.Aopno cunraer nosmoxntm paccmarpnnart rex-
nnuecxym neoxonmocrt, xaxo t crporo ona nn tna, xax cnoco
npoxnnennx omecrnenno neoxonmocrn. Ho+romy rexnnxa ne xnnx-
ercx nn nepnencrnymme omecrnenno cymnocrtm, nn uenoneunocrtm, a
rontxo uem-ro nponsnontm, ]opmo oprannsannn uenoneuecxoro
rpya
212
.
uro xe xacaercx nsrnxa, cornacno xoropomy omecrno n rexnnxa
ononpemenno oxnnxmrcx n connaammnmn mexy coo, n orenennt-
mn pyr or pyra nponacrtm, ro on nnmt cnnerentcrnyer o nppanno-
nantnom, ecnnanonom n anapxnunom cocroxnnn omecrna. B camom no
cee cnntnom n ecrnnrentno pannonantnom omecrne rexnnxa morna t
yenrtcx n cnoe omecrnenno cymnocrn, a omecrno - n nepennerennn
cnoe rax nastnaemo xyntrypt c rexnnuecxnmn ocrnxennxmn. Konnen-
nnx ornepramme rexnnxy yxonno xyntrypt cama nponcxonr nnmt ns
nesnannx omecrnom cnoe cymnocrn. Ho+romy nentsx npecrannrt eno
raxnm opasom, yro yxonnte npoyxrt ynann c nea, naoopor,
nce yxonnoe nmeer rexnnuecxne +nemenrt. Hcxox ns +roro, nentsx
nnxonm opasom npornnonocrannxrt rexnnxy n rymannsm pyr pyry. Hpo-
rnnonocannenne rymannsma n rexnnxn +ro npoyxr noxnoro cosnannx.
Ho+romy moxno cxasart, uro cam pasptn mexy rexnnxo n rymanns-
mom, xaxnm t on ne oxasancx nensneunmtm, nnmer T.Aopno,
xnnxercx opasunxom cosanno omecrnom nnnmocrtm
213
.
anee T.Aopno ocranannnnaercx na cneymmem naxnom nonpoce:
xaxnm cnocoom cneyer npnomnrt rexnnxon x ]nnoco]nn rexnnxn? Or-
neuax na annt nonpoc, on xnno ornepraer ror noxo x ero pemennm,
cornacno xoropomy ]nnoco]nx rexnnxn npenonocnrcx rexnnxam xax t
nsnne. B npornnononoxnocrt anno meroonornuecxo ycranonxe on cun-
raer ne rontxo nosmoxntm, no n neoxonmtm ecrnonart rontxo uepes
camocosnanne rexnnxon, nocxontxy nmenno ono moxer nomout nm nponn-
rartcx n paore. Cneonarentno, c nomomtm namnx nonxrnntx cpecrn
mt onxnt noynrt nx x +romy camocosnannm, r.e nomout nm ]opmnpo-
78
nart ero. Onaxo na nyrn ]opmnponannx +roro camocosnannx ncrpeuamrcx
rpynocrn, x xoroptm T.Aopno ornocnr, n uacrnocrn, cneymmee
npornnopeune: c ono cropont, paora rexnnxa nocnr upesntuano crporn
pannonantnt xapaxrep, a, c pyro on ocoenno crpaaer ns-sa momenra
onocroponnocrn, cyxocrn, neuenoneuecxoro xapaxrepa +ro
pannonantnocrn. annoe npornnopeune paspemnmo n rom cnyuae, ecnn
nontrartcx cpocnrt annacr pasyma n xpnrnxn no ncex rex onacrxx,
xoropte nenocpecrnenno ne xnnxmrcx raxo rexnnuecxo paoro. Bmecre c
rem, ne cneyer, onaxo, mnpnrtcx c pacnaennem namero cymecrnonannx na
pasymnym nononnny, xoropax cnxsana c npo]eccne, n esornercrnennym
nononnny, xoropax cnxsana co cnoontm npemenem
214
.
K nponemam rexnnxn n xyntrypt T.Aopno ornocnr raxxe n ro, uro
rexnnxn rxxenee nocnpnnnmamr xyntrypy, rax xax ne cunramr
paccnanenne enom, no+romy ne nosnonxmr nnuxart cex maccono
npoyxnne, xoropym nocrannxer nam nnycrpnx xyntrypt.... B cnoem
nenpnxrnn noono npoyxnnn onn conepmenno npant, nocxontxy n
rocnocrnymme ceronx norpenrentcxo xyntrype ecrt mnoro raxoro, uro
sacnyxnnaer ynpasnennx, n uro rexnnxa nmena t nonnoe npano ynpasnnrt.
B cnny annoro ocroxrentcrna rpeonanne rymannsma ne onxno crart
ocnonannem nx onpanannx nopuynon n xyntrypno orcrantx nme
215
.
B cnoe paore O rexnnxe n rymannsme T.Aopno crannr n naxnemn
nonpoc o ornercrnennocrn rexnnxon. Hpn pemennn annoro nonpoca
neoxonmo, c ero rouxn spennx, ncxonrt ns roro, uro xaxt ns nac n
snaunrentno mepe oxastnaercx n cnoe paore ne camnm coo, a rontxo
nocnrenem rex ]ynxnn, xoropte emy npenncant. Hmenno no+romy namn
nnunte mornnt n, rem camtm, ra onacrt, xoropym otuno nastnamr +rnxo,
mano n npexe ncero nnmt onocpeonanno nponnxamr n ro, uro mt ntnonnxem
xax paornnxn. B nenocpecrnenno cnxsn c +rnm T.Aopno nonepraer
comnennm nosmoxnocrt cymecrnonannx mopantntx nopm, npenxrcrnymmnx
nosnannm
216
.
Hpornnopeune mexy omecrnenntm n rexnnuecxnm pasymom nentsx
nrnopnponart, or nero nenosmoxno npocro orxpemnnartcx. annoe
npornnopeune neoxonmo npemerno pemart nyrem orpannuennx
rexnnuecxoro pasyma n nounnennx ero nnrepecam omecrna n nenom. B cnxsn
c +rnm T.Aopno cunraer narom ro, uro nmenno rexnnx npeocreperaer or
nenpecxasyemtx nocnecrnn, xoroptmn ero nsoperenne yrpoxaer ceronx
uenoneuecrny. Hpana, on ryr xe yrounxer, uro noonte npeocrepexennx
camn no cee neocrarount nx pemennx nponemt ornercrnennocrn n
rexnnxe. Bonpoc o rom, npnnecer nn conpemennax rexnnxa nontsy nnn npe
uenoneuecrny, sanncnr, n xoneunom nrore, ne or rexnnxon n axe ne or camo
rexnnxn, a or roro, xax ona ncnontsyercx omecrnom
217
, r.e. or
rocnocrnymmero n annom omecrne cnocoa ee npnmenennx. Cneonarentno,
moxno c nsnecrno one ncrnnt cxasart, uro nponema ornercrnennocrn n
rexnnxe pemaercx T.Aopno n yxe mapxcncrcxo onenxn rexnnxn.
79
Hocnenn naxnt nonpoc, xoropt crannrcx n crarte O rexnnxe n
rymannsme, xacaercx nonoro neana opasonannx. Ananns annoro nonpoca
T.Aopno naunnaer c xoncrarannn roro, uro on nastnaer xpymennem
rymanncrnuecxoro neana opasonannx. To, uro +ror nean paspymen n uro
xyntrype ne yanoct cosart cnom cocrnennym uenoneunocrt - nnna ne rontxo
nme, no raxxe n camo xyntrypt. eno n rom, uro conpemennax xyntrypa,
yyun conepmenno oropnanno or rymanncrnuecxo nen nen
ocymecrnnenno uenoneunocrn xapaxrepnsyercx raxnmn momenramn, xax
nencrnnnocrt n nnnmocrt, sa xoropte renept pacnnaunnamrcx rem, uro
nmn cpactnamr c cex xyntrypy
218
.
Hont nean opasonannx ne moxer trt nexnm cnnresom uenonexa-
rymannrapnx n uenonexa-rexnnxa, nocxontxy raxo cnnres xnnxercx cront xe
manonpoyxrnnntm, xax n pyrne cnyuan xyntrypnoro cnnresa. Ero, xax n
opasonanne noome, nentsx nnecrn na ocnonannn expera. Opasonanne moxer
nponcrexart rontxo ns oexrnnntx ncropnuecxnx ycnonn. Bonpoct,
xoropte mt sect paccmarpnnaem, yrnepxaer T.Aopno, npocrnpamrcx
o ocnon omecrna n tno conepmenno nnnmsopntm crpemnenne paspemnrt
nx nearornuecxn nnn c nomomtm xaxnx-ro meroon ynpannennx nmtmn,
xoropte camn xnnxmrcx npoyxrom cnenoro rocnocrna rexnnxn... Ceronx
nnmt n xpnrnxe opasonannx, n xpnrnuecxom camocosnannn rexnnxn...
npocrynaer naexa na raxoe opasonanne, xoropoe yxe ontme ne ntrnxnr
xax rymontronc-xoe, crannnmee nepe coo pacnntnuarym saauy
nocnnrannx nnunocrn
219
.
Hen T.Aopno oxasann onpeenennoe nnnxnne na ]opmnponanne
nsrnxon ero mnamero conpemennnxa, npecrannrenx nroporo, nocnenoennoro
noxonennx ]panx]yprcxo mxont Rprena Xaepmaca. 3ror nemenxn
]nnoco] paspaartnan rax nastnaemym xonnennnm cnoot n
xommynnxarnnnoro ecrnnx, re on paccmarpnnan +rn nocnenne n xauecrne
rnanntx ]axropon xax ]opmnponannx nnn connonornsannn uenoneuecxoro
nnnnna, rax n connantno-ncropnuecxoro nponecca n nenom. A npnneennoe
nm na ase anno xonnennnn nccneonanne conpemennoro sananoro
omecrna npnneno ero x ntnoy, cornacno xoropomy raxne nopoxn +roro
omecrna, xax xommepnnannsannx ncex acnexron uenoneuecxnx ornomenn,
upesmepnax nonnrnsannx omecrnenno xnsnn, nropxenne rocyapcrna n
nnunym xnsnt n r.. nonnocrtm ycrpannmt rontxo nyrem cosannx
cnoontx or npnnyxenn xommynnxann n ycranonnennx raxnm opasom
xommynnxarnnno nnn ncxypcnnno emoxparnn, xoropax npnsnana ne
rontxo oecneunnart nosmoxnocrt mentmnncrna ntcxastnart n orcrannart
cnon nosnnnn, no n rapanrnponart npano ncex na nenacnntcrnennoe
conpornnnenne rocyapcrnenntm crpyxrypam.
Hcxox ns cnoe xonnennnn cnoot n xommynnxarnnnoro ecrnnx,
R.Xaepmac ]opmnpyer, n uacrnocrn, n cnoe nerarnnnoe ornomenne x
sanano ]nnoco]nn rexnnxn. Cnon rexno]nnoco]cxne nsrnxt on
ntpaartnaer n nenocpecrnenno nonemnxe co croponnnxamn
rexnoxparnsma, xoropte, xax, nnpouem, n npecrannrenn pyrnx nanpannenn
rexnonorn-
80
uecxoro erepmnnnsma, npenpamamr rexnnxy n oexrnnnym, camocroxrentno
cymecrnymmym cycrannnm (cymnocrt), onpeenxmmym coo cyty xax
orentnoro nnnnna, rax n uenoneuecrna n nenom. B nonnom coornercrnnn c
anno ncxono noctnxo rexnonornuecxoro erepmnnnsma, n uacrnocrn,
]opmnpyercx n ntnnraercx resnc, cornacno xoropomy rexnnxa oxnnxercx
cnno, ornnmamme y uenonexa ero cnoont rnopuecxn yx, nnmamme
ero nmo nosmoxnocrn x cnoonomy ecrnnm, camontpaxennm n
camopeannsannn n, n xoneunom nrore, opamamme ero n paa cocrnenntx
rnopenn. Ho cymecrny, orneprax annt resnc, R.Xaep-mac, noono
pyrnm npecrannrenxm ]panx]yprcxo mxont, nonaraer, uro cnna,
yrnerammax n nopaomammax uenonexa, saxnmuena ne n camo rexnnxe xax
raxono, a rontxo n cnocoe ee npnmenennx n no+romy on, xax +rn nocnenne,
enaer cranxy nmenno na emoxparnuecxym rpanc]opmannm omecrna n
npeopasonanne uenoneuecxoro cosnannx.
Kpnrnuecxax reopnx omecrna nonyuaer nexym cnom xonxpernsannm n
cnoe npoonxenne n xpnrnxe nncrpymenrantnoro pasyma n y R.Xaep-maca,
xoropt cunraer, uro rexnnuecxax pannonantnocrt, npenparnnact n
rocnocrnymmym n rorantnym neonornm, npecneymmym n xauecrne cnoe
rnanno nenn oocnonanne n onpananne spenoro xannrannsma
220
.
Camocroxrentnomy, ]axrnuecxn nnuem ne oycnonnennomy cnoonomy
pasnnrnm nncrpymenrantnoro pasyma neoxonmo nonoxnrt xonen, uro, n
cnom ouepet, rpeyer nounnnrt ero uenoneuecxomy pasymy xax nenocrnocrn,
xax enncrny nnnnnyantnoro n omecrnennoro pasyma. Tax, R.Xaepmac
npnxonr x ro cnoe ycranonxe, xoropax cnxstnaer +mancnnannm
uenoneuecrna c ycranonnennem xommynnxarnnno emoxparnn n
ocrnxennem rapmonnunoro couerannx nayuno-rexnnuecxoro nporpecca n
nennocrntx nopm n npnnnnnon uenoneuecxoro cymecrnonannx.
81
IHABA VI. IVMAHHTAPHO-AHTPOHOHOIHuECKOE
HAHPABHEHHE B uHHOCOuHH TEXHHKH
Iymannrapno-anrpononornuecxoe nanpannenne n ]nnoco]nn rexnnxn
]opmnponanoct no nnnxnnem nexoroptx npecrannenn ]nnoco]nn xnsnn,
]nnoco]cxo anrpononornn n +xsncrennnannsma. Ono ncxonno ns roro
nonnmannx rexnnxn, npn xoropom ona rpaxronanact xax ]opma cymecrnonannx
uenonexa n xauecrne camoro cex cosnammero xnnornoro (H.M+m]op) nnn
xax cnoco ocnooxennx uenonexa n xauecrne xnnornoro cymecrna or
nounnennx npnpot (K.cnepc) nnn xe xax npeopasonanne uenonexom
nmenno ro npnpot, xoropax enaer ero nyxammnmcx, oesonenntm
(Oprera-n-Iaccer). Ho+romy mt orpannunnaemcx sect paccmorpennem
yxasannoro nanpannennx xax ono npecranneno n paorax K.cnepca,
H.M+m]opa, X.Oprera-n-Iaccera.
1. Texno]nnoco]cxne npecrannennx K.cnepca:
rexnnxa xax rocnocrno uenonexa na npnpoo,
ocvuecme.e+oe nocpeocmeo+ ca+o npupooi
Hecomnenno, uro n cnonx ]nnoco]cxnx pasmtmnennxx o rexnnxe Kapn
cnepc (1883-1969) naxonncx, noono pyromy ocnonononoxnnxy
nemenxoro +xsncrennnannsma M.Xaerrepy, no onpeenenntm nnnxnnem
ne u.eccay+pa. Hpana, n ornnune or +rnx nyx ]nnoco]on on npenoxnn
onee xonxpernym, onee sasemnennym rexno]nnoco]-cxym xonnennnm,
nsnoxennym nm, rnanntm opasom, n paore Conpemennax rexnnxa.
annym cnom paory K.cnepc naunnaer c roro, uro nonepraer
npnnnnnnantno xpnrnxe nsrnx npecrannrene xnaccnuecxoro nemenxoro
neannsma - unxre, Ierenx n Bennnnra, cornacno xoropomy onn
oxapaxrepnsonann cnom +noxy xax rnyouamn nonopor n ncropnn, xax nonoe,
xpncrnancxoe, ocenoe npemx
221
. annax ncropnuecxax +noxa, xax pas
nanpornn, pesxo xonrpacrnpyer, cornacno ero mnennm, c ocentm npemenem,
nocxontxy ornnuaercx cnoe xaracrpo]nuno nnmero n onacrn yxonno
xnsnn, uenoneunocrn, nmnn n rnopuecxo +neprnn. H, rem ne menee,
conpemennocrn ecrt uem ropnrtcx. Ee nennune xax pas n saxnmuaercx n
ycnexax nayxn n rexnnxn. Onaxo nmenno +ror npemer ropocrn conpemenno
+noxn n nponsnonr ro nneuarnenne, yro camt yx nrxrnnaercx n
rexnnuecxn nponecc, xoropt nounnxer cee axe nayxy.... B
nornepxenne +romy moxno, n uacrnocrn, yxasart na xnnym orpannuennocrt
mnornx yuentx-ecrecrnennnxon n ecnomomnocrt crontxnx xe rexnnxon,
xoropte onn emoncrpnpymr nne cnonx cnennantntx onacre, a raxxe n na
cxptrym neyonnernopennocrt, rocnocrnymmym n +rom nce onee
repxmmem ncxxym uenoneunocrt mnpe
222
.
82
Texnnxa paccmarpnnaercx K.cnepcom xax conoxynnocrt rex ecrnn,
xoropte snammn uenonex conepmaer c nentm rocnocrna na npnpoo, r.e.
pan roro, urot npnart cnoe xnsnn raxo onnx, xoropt nosnonnn t
emy cnxrt c cex pemx nyxt n opecrn nyxnym ]opmy oxpyxamme
cpet. Ee cocroxnne ocrananoct n reuenne rtcxuenern cranntntm, noxa n
xonne XVIII cronernx n ne, a uepes nee n no nce uenoneuecxo xnsnn, ne
nponsomen ror nepenopor, cyrt xoroporo nnepnte tn no nce nonnore nonxr
K.Mapxcom. Conpemennax rexnnxa n xopne menxer cnxst uenonexa c npnpoo:
nmecre c ycnnennem rocnocrna uenonexa na npnpoo nosnnxaer yrposa
roro, uro npnpoa n cnom ouepet n neneomo panee crenenn nounnxer cee
uenonexa. eno n rom, uro no nnnxnnem npnpot ecrnymmero n
rexnnuecxnx ycnonnxx uenonexa npnpoa cranonnrcx nonnnntm ero
rnpanom
223
.
Conpemennax rexnnxa nacrontxo nsmennna xnsnt uenonexa n
oxpyxammym ero ecrnnrentnocrt, uro npenparnna ncm namy nnanery n
ennym ]apnxy. Ona oropnana uenonexa or ero xopne, oparnna ero n
xnrenx 3emnn es ponnt, es rpannn. Hpn ee rocnocrne cam yx
oxastnaercx cneenntm x npocro cnoconocrn oyuartcx n ntnonnxrt
nonesnte ]ynxnnn. B pesyntrare ncero +roro nama +noxa npeopasonann,
xoropax nocnr npexe ncero paspymnrentnt xapaxrep, ntnyxaer
uenonexa nno npetnart n cocroxnnn rnyoxo neyonnernopennocrn
coo, nno xe orxasartcx or camoro cex, urot npenparnrtcx n
]ynxnnonnpymmym erant mamnnt.... B oonx +rnx cnyuaxx on repxer cnom
nnnnnyantnocrt, nnmaercx cnoe nonnnno cymnocrn n, npetnax n
nocroxnnom nnyrpennem pasnae c camnm coo, ntnyxen no+romy ncera
nocnrt macxy, xoropym onxen menxrt n sanncnmocrn or cnryannn n or
nme, c xoroptmn on omaercx
224
,
B antnemem K.cnepc xonxpernsnpyer cnoe nonnmanne rexnnxn,
onpeenxx ee xax cpecrno, nocxontxy ona nosnnxaer nmenno rora, xora nx
ocrnxennx nenn nnoxrcx npomexyrounte cpecrna.... Ona xapaxrepnsyercx
xax paccyxom, rax n nnacrtm. Texnnxa noxonrcx na exrentnocrn paccyxa n
no+romy xnnxercx uacrtm ome pannonannsannn xax raxono.... Ho, c
pyro cropont, rexnnxa - +ro ymenne nnn cnoconocrt enart n onaart.
H n xauecrne raxonoro ona ecrt npnmenenne cnnt npnpot npornn camo
npnpot nnn, ronopx nnaue, ona ecrt rocnocrno na npnpoo,
ocymecrnnxemoe nocpecrnom camo npnpot. 3ro rocnocrno ocnonano na
snannn. B +rom cmtcne n ronopxr: snanne - +ro nnacrt. Onaxo nnacrt na
npnpoo npnoperaer nosnrnnnt cmtcn rontxo rora, xora uenonex crannr
nepe coo onpeenennte nenn, raxne, nanpnmep, xax oneruenne xnsnn n
crpemnrcx nx yonnernopnrt.
Hcxox ns +roro, K.cnepc npnxonr x cnoemy ntnoy o rom, uro cmtcn
rexnnxn cocronr n ocnooxennn or nnacrn npnpot. Ee nasnauenne
ocnoonrt uenonexa xax xnnornoe cymecrno or nounnennx npnpoe c ee
ecrnnxmn, yrposamn n oxonamn. B coornercrnnn c +rnm on
83
]opmnpyer npnnnnn rexnnxn xax nenenanpannennoe mannnynnponanne
marepnanamn n cnnamn npnpot nx peannsannn nasnauennx uenonexa. Bce
eno n rom, uro uenonexa anexo ne yonnernopxmr npenaxonmte
ecrecrnennte ycnonnx ero xnsnn, no+romy on pemaer nx nepeentnart, r.e.
xonxperno nsmennrt no yrnom spennx nx nennocre nx peannsannn ero xe
nene. Cneonarentno, uenonex, n ornnune or npocroro xnnornoro, xoropt
naxonr cnom cpey yxe rorono, opeuen, oruacrn, cosanart cnom cpey
onrannx n cymecrnonannx. Ho+romy moxno cxasart, uro xnsnt n cpee,
oruacrn cosanno nm camnm, xnnxercx npnsnaxom camo cymnocrn
uenonexa
225
.
Texnnxa nopasenxercx K.cnepcom na na rnanntx nna: na rexnnxy,
nponsnoxmym +neprnm, n rexnnxy, nponsnoxmym npoyxrt. Hpn +rom on
nonnocrtm cornamaercx c u.eccay+pom n rom, uro rexnnxa ne rontxo cosaer
cpecrna nx peannsannn panee nocrannenntx nene, no n cama npnnonr x
raxnm orxptrnxm, pesyntrart xoroptx nnauane nnxem ne ocosnamrcx...
226
.
anee on ormeuaer, uro rexnnxa xax ymenne npnmenxrt opynx rpya
cymecrnyer c rex camtx nop, xora noxnnnnct nmn. Ona c camoro nauana
cnoero cymecrnonannx npetnana n nocroxnnom nsmenennn n pasnnrnn.
Onaxo ne nepno tno t nonarart, uro ona ncera nsmenxnact nocrenenno n
nnanno, n uro n ee pasnnrnn nnxora ne tno cxauxon. Bennxn ncropnuecxn
nepenom, a, crano trt, n cxauox n pasnnrnn rexnnxn xax pas n nponsomen n
xonne XVIII cronernx, xora tnn orxptrt mamnnt mamnnt,
anromarnuecxn nponsnoxmne npoyxrt norpenennx. To, uro pantme enan
pemecnennnx, renept enaer mamnna.... 3ror nonopornt nynxr n
ncropnuecxom pasnnrnn rexnnxn, xoropt namernncx yxe n nsoperennn
naponoro nnrarenx n 1776 r., tn t nenosmoxntm es conpemennoro
ecrecrnosnannx.
Boome ronopx, conpemennax rexnnxa cnonm nponcxoxennem n
cymecrnonannem oxsana rpoxxoro poa ]axropam: ecrecrnenntm nayxam,
yxy nsoperarentcrna n oprannsannn rpya. Hpana, ecrecrnennte nayxn
otuno cosamr cno mnp, conepmenno ne nomtmnxx o rexnnxe. Ho+romy
nx roro, urot onn mornn npnnecrn npaxrnuecxym nontsy, neoxonmo eme
rexnnuecxoe npospenne.
uro xe xacaercx yxa nsoperarentcrna, ro rontxo on moxer cornopnrt
neotuanoe n nne pamox cnenn]nxn conpemenno nayxn. Hanontmax
uacrt nsoperarentcrna, necomnenno, ornocnrcx x yconepmencrnonannm yxe
cymecrnymmnx nsoperenn. H, rem ne menee, yx nsoperarentcrna npnsnan
npeoonert rpannnonnym nneprnocrt n noncenenno xnsnn n repnennnoe
ornomenne x neyonomy n nenenecoopasnomy.... Fonee roro, conpemennoe
nsoperarentcrno, ornnuaxct cncremarnunocrtm, npnneno x romy, uro
rexnnuecxne orxptrnx renept yxe ne conepmamrcx cnyuano orentntmn
nmtmn, a cranonxrcx uacrtm roro ennoro nponecca, xoropt conepmaercx
ecuncnenntm xonnuecrnom
84
nme. Ho+romy nce cranonnrcx anonnmntm. ocrnxennx onoro uenonexa
ronyr n ocrnxennxx xonnexrnna.
H, naxonen, oprannsannx rpya n xauecrne rpertero ]axropa conpemenno
rexnnxn npnnnmaer ry cnom ]opmy, npn xoropo ona npenpamaercx n
nponemy uenoneuecxoro trnx. eno n rom, uro npn nponsnocrne,
ocymecrnnxemom mamnnntm cnocoom, ontmnncrno nme oxastnamrcx
nrxnyrtm n nponecc rpya n xauecrne uacrn nnn snena mamnnnoro
oopyonannx. Onaxo nocxontxy rnannoe nx uenonexa ne rexnnxa, a
uenonex n rexnnxa onxna cnyxnrt uenonexy, a ne uenonex rexnnxe,
saxnmuaer K.cnepc, nocrontxy na ocnone conpemenno rexnnxn nosnnx
connantno-nonnrnuecxn nponecc, xoropt cocronr n rom, uro npexnee
nounnenne uenonexa n xauecrne paoue cnnt nmtm rexnnuecxnm n
xosxcrnenntm nenxm cmennnoct crpacrntm xenannem nepenepnyrt +ro
ornomenne, npnart emy oparnt xapaxrep
227
.
nx roro urot nonxrt annt nponecc n onpeennrt re rpeonannx,
xoropte on ntnnraer, neoxonmo pacxptrt cymnocrt rpya. Tpy ouennno
nsanmocnxsan c rexnnxo. On ne moxer ocymecrnnxrtcx es npnmenennx
rexnnxn, a rexnnxa, n cnom ouepet, ne moxer trt npnmenena es
npnnoxennx rpya. Fonee roro, rnn rexnnxn ncera onpeenxer coo xapaxrep
camoro rpya, n no+romy c nsmenennem rexnnxn nenpemenno menxercx n rpy.
Tpy onpeenxercx K.cnepcom rpoxxnm opasom: xax sarpara ]nsnuecxnx
cnn, xax nnanomepnax exrentnocrt n xax cymecrnennoe cnocrno uenonexa.
Tpy xax sarpara ]nsnuecxnx cnn ecrt pesyntrar mycxyntntx nanpxxenn n
ycnnn, no+romy on onnaxono npncym n uenonexy, n xnnornomy. Hanpornn,
rpy xax nnanomepnax exrentnocrt, yyun peannsanne onpeenenno
cosnarentno nenn, onpeenennoro npenamepennoro nnana, npncym onomy
rontxo uenonexy. H nce xe rontxo rpy xax ocnonno acnexr uenoneuecxoro
trnx nmeer cnoe nentm npeopasonanne npenaxonmo npnpot n
cocrnennt mnp uenonexa. Bor nouemy, nmenno n annom npeopasonannn n
npoxnnxercx pemammee ornnune uenonexa or xnnornoro
228
.
Cocrnennt mnp uenonexa, cosannax nm ncxyccrnennax cpea onrannx
n cymecrnonannx ecrt pesyntrar ne nnnnnyantnoro, a conmecrnoro
(xonnexrnnnoro) uenoneuecxoro rpya. eno n rom, uro orentnt uenonex ne
moxer nce ymert n nce enart. nx xaxoro xonxpernoro rpyonoro nponecca
rpeyercx ocooe ymenne. Ho+romy uenoneuecxn rpy nocnr conmecrnt,
xonnexrnnnt xapaxrep, a pasenenne rpya cranonnrcx neoxonmtm
npnnnnnom cymecrnonannx uenoneuecxoro omecrna. Ha ase pasenennx
rpya n n sanncnmocrn or xapaxrepa +roro nocnenero ne rontxo ]opmnpymrcx
pasnnunte rpyxmnecx cnon omecrna, no n cosaercx ero crpyxrypa noome.
B namn nn crano conepmenno ouennntm, xax t notroxnnax
cxasannoe, yrnepxaer K.cnepc, uro or xapaxrepa rpya n ero pasenennx
sanncnr crpyxrypa omecrna n xnsnt nme no ncex
85
ee pasnernnennxx. 3ro nonnman yxe Ierent, a Mapxc n 3nrentc paspaorann
+ro nonoxenne n cnoe reopnn, nmemme +noxantnoe snauenne
229
.
Connantnax onenxa rpya cymecrnenno nsmennnact nmecre c xoom
ncropnuecxoro pasnnrnx. pennne rpexn, xax nsnecrno, npesnpann
]nsnuecxn rpy, cunrax ero yenom nenexecrnenno macct. B nyecxo-
xpncrnancxo rpannnn ero npnpannxnn x naxasannm sa rpexonaenne.
uenonex nocne nsrnannx ns pax sa coexnnt nm nennxn rpex onxen n nore
nnna cnoero ecrt cno xne. Hcxnmuennem xnnxmrcx onn rontxo
nporecranrt, xoropte nnxr n rpye narocnonenne, a xantnnnncrt cpen nnx
oxnnxmr ycnex n rpyono exrentnocrn axe oxasarentcrnom
nspannocrn, r.e. oroyrontm enom. B conpemennom mnpe rpy cranonnrcx
omenpnsnanno nennocrtm
230
.
Onenxa xe conpemenno rexnnxn ntrnxnr anexo ne cront onosnauno
n narocrno. B reuenne cra nocnennx ner, ronopnr K.cnepc, rexnnxy
nno npocnannxnn, nno npesnpann, nno nsnpann na nee c yxacom. B ome
cnoxnocrn on ntenxer rpn pasnnuntx onenxn conpemenno rexnnxn, xoropte
moxno tno t nastnart nosnrnnno, nerarnnno n nerpantno. Cornacno
nepno, pasnnnaemo u.eccay+pom n pyrnmn, onenxe rexnnxa
paccmarpnnaercx xax rnopuecxax cnoconocrt uenonexa, xoropt, noono
ory, orxptn neunte nen rnopennx n ocymecrnnn nx n nne nropo
npnpot.... Ho+romy rexnnxa no onpeenennm oxastnaercx optm nauanom,
ocnooxammnm uenonexa ns-no nnacrn npnpot n npenpamammnm ero n ee
nnacrennna. anno rouxe spennx npornnocronr nropax onenxa rexnnxn,
oxnnxmmax ee nopaomamme uenonexa emonnuecxo cnno. Tax rexnnxa
opamaercx n onosnaunoe sno, xoropoe co npemenem nenpemenno npnneer x
paspymennm ne rontxo npnpot, no n camoro uenonexa. H, naxonen, rpertx
onenxa rexnnxn, n ornnune or yxasanntx nyx xpannx rouex spennx,
nponosrnamaer ee nerpantno. Cneonarentno, rexnnxa cama no cee ne
xnnxercx nn opom, nn snom. Xorx, xoneuno, ona moxer' trt ncnontsonana
xax no naro, rax n no npe. Bce sanncnr or uenonexa, xoropt xax pas n
nepeaer rexnnxe ee cmtcn.
Hs ncex rpex yxasanntx onenox rexnnxn K.cnepc cxnonxercx x rperte.
On nnmer: Ono, no ncxxom cnyuae, ouennno: rexnnxa rontxo cpecrno, cama
no cee ona nn xopoma n nn ypna. Bce sanncnr or roro, uro moxer trt em
ocrnrnyro; n xauecrne camocroxrentno cymnocrn +ro nycrax cnna,
napannsymmn no cnonm xoneuntm pesyntraram rpnym] cpecrn na nentm.
Moxer nn cnyunrtcx, uro rexnnxa, oropnanmnct or cmtcna uenoneuecxo
xnsnn, npenparnrcx n cpecrno nencronoro esymnx nenme..? Paccyox
moxer cxoncrpynponart raxym nosmoxnocrt, onaxo cosnanne name
uenoneuecxo cymnocrn yer neuno rnepnrt: n nenom +ro nenosmoxno
231
.
Tax, K.cnepc nceneno ynonaer n nonaraercx nmenno na ocosnanne uenonexom
cnoe cocrnenno cymnocrn, xoropoe onxno nperpanrt nyrt esymnm
nenme, morymnx npnmenxrt rexnnxy no sno n n xoneunom nrore noenrt
ero.
86
2. Texno]nnoco]cxax xonnennnx H.M+m]opa:
yuenne o meramamnne
Amepnxancxn ncropnx n ]nnoco] rexnnxn Htmnc M+m]op (1895-1988)
eme n cnoe crarte pama mamnn (1930) nonaran, uro nx nyumero n onee
rnyoxoro nonnmannx cymnocrn rexnnxn neoxonmo nccneonart ne rontxo n
ne crontxo marepnantno-npaxrnuecxne, cxontxo ncnxonornuecxne ee ncroxn.
eno saxnmuaercx, xax on ormeuan nosnee, n rom, uro mexannsannx
noneennx nme n pennnx pnryanax snaunrentno npemecrnonana
mexannsannn opyn rpya. Bor nouemy on cunran omnountm crpemnenne
K.Mapxca npnanart opynxm rpya nanpannxmmym ]ynxnnm n nenrpantnoe
mecro n uenoneuecxom pasnnrnn. Fyyun yexenntm n rom, uro nentsx
nonxrt ecrnnrentnym pont rexnnxn n uenoneuecxom pasnnrnn es onee
rnyoxoro nonnmannx npnpot uenonexa, on nce xe ornepran onpeenenne
uenonexa xax enammero n ncnontsymmero opynx xnnornoro, rax xax
noonoro poa onpeenenne, no ero mnennm, osnauaer, nponycrnrt ocnonnte
rnant uenoneuecxo npentcropnn, xoropte ]axrnuecxn tnn pemammnmn
+ranamn pasnnrnx. B penne rexnonornn, ynepxer on, ne tno nnuero
ynnxantno uenoneuecxoro nnnort o ro nopt, noxa ona ne oxasanact
nnonsmenenno nnnrnncrnuecxnmn cnmnonamn, connantno oprannsanne n
+crernuecxnmn samtcnamn. Ha +ro panne crann cranonnennx cocrnenno
uenoneuecxo rexnonornn nponsnocrno cnmnonon pesxo oornano
nponsnocrno opyn n, n cnom ouepet, cnococrnonano pasnnrnm onee xpxo
ntpaxenno rexnnuecxo cnoconocrn. Ocnonntm n ncenenentm opynem,
xoroptm, cornacno ero rouxe spennx, onaan pennemn uenonex, xnnxercx
ero cocrnennoe nnxnmoe ymom reno. Hpn +rom nmenno naroapx
upesmepno pasnnromy, nocroxnno axrnnnomy mosry, uenonex onaan ontme
ymcrnenno +neprne, uem emy neoxonmo nx ntxnnannx na uncro
xnnornom yponne. B cnere cxasannoro enaercx ntno, n coornercrnnn c
xoroptm opynnax rexnnxa xax uacrt norexnnxn morna pasnnnartcx rontxo
no rem cranaprnsnponanntm opasnam n no romy nopxxy, xoropte
nponcrexann cxopee ns ]opm pnryana, necnn, ranna, nexenn ns
nponsnocrna opyn. B nrore H.M+m]op npnxonr x neoxonmocrn
paccmarpnnart uenonexa n onpeenxrt ero rnanntm opasom xax
ncnontsymmero ym, nponsnoxmero cnmnont, camoconepmencrnymmero
xnnornoro.
232
Hpnneennte paccyxennx H.M+m]opa xnnxmrcx ocrarouno cnopntmn.
Bo-nepntx, ecnn acrpaxrnoe mtmnenne (ym, xstx), ncxyccrno n connantnax
oprannsannx ]opmnponannct pantme opyn nnn onepexann nx n cnoem
pasnnrnn (net nmenno rax neoxonmo nonnmart cyrt yxasanntx
paccyxenn, nocxontxy n npornnnom cnyuae onn npocro norepxnn t cno
cocrnennt cmtcn), ro rora nensexno nosnnxaer nonpoc: uem nce-raxn onn
camn tnn ntsnant x xnsnn, xaxne ]axropt nexann n
87
ocnone nx ]opmnponannx? Bo-nroptx, cxasart, uro uenonex nsnauantno
onaan nnxnmtm ymom renom snaunr, ]axrnuecxn, nnuero ne cxasart. H
ecrnnrentno, ecnn ne croxrt na nosnnnn xpeannonnsma, a ncxonrt ns
+nonmnnonno reopnn nponcxoxennx uenonexa, rora neoxonmo xcno
yxasart na re ocroxrentcrna, naroapx xoroptm xnnornt npeox uenonexa
rpanc]opmnponancx n Homo Sapiens. Kcrarn, n c rouxn spennx xonnennnn
xpeannannsma ntxonr, uro, cosanax uenonexa, For cpasy xe naennn ero
ncemn cnoconocrxmn, nxnmuax rexnnuecxym. Ionopnrt xe o rom, uro uenonex
nsnauantno onaan mosrom, panonarammnm ontme ymcrnenno +neprne,
uem +ro rpeonanoct emy xax npocromy xnnornomy snaunr npocro
nocrynnponart cymecrnonanne uenonexa, a ne ntnecrn ero ns pasnnrnx
xnnornoro napcrna. Onaxo ncx nponema xax pas n saxnmuaercx n oxcnennn
ncroxon +ro oanouno ymcrnenno +neprnn. B-rpertnx, conepmenno
nexcno, xax rnannoe cpecrno uenoneuecxoro omennx unenopasentnax peut
n uenoneuecxn xstx noome morno ]opmnponartcx nne rpyonoro
nponecca, nesanncnmo or xonnexrnnno rpyono exrentnocrn npenotrntx
nme. Her, xoneuno, comnenn n rom, uro nomnmo xonnexrnnnoro
nponsnonrentnoro rpya cymecrnonan nent px pyrnx ]opm uenoneuecxoro
omennx, raxnx, xax nanpnmep, nrpantnax, +crernuecxax, pennrnosnax n r.n.
Onaxo orcma eme ne cneyer, uro nepnotrnte nmn xnnn rontxo nrpo,
necnonennem, rannem n pennrnosntm opxom, uro onn ne nnrannct (a,
cneonarentno, n ne sannmannct conparentcrnom n oxoro), ne ooponxnnct
or xnmnnxon, ne yxptnannct or nenorot n ncxyccrnenntx, nocrpoenntx nmn
xe camnmn, yxptrnxx (xnnnmax) n r.. Kax pas naoopor, ecrt ocnonanne
nonarart, uro nce, rax nastnaemte, nerpyonte ]opmt omennx nepnotrntx
nme tnn, n xoneunom nrore, nounnent nx exrentnocrn no otnannm
nnmn n oecneuennm cnoe esonacnocrn, r.e. sanxrnm, nanpxmym
conpxxennomy c ncnontsonannem n nsroronnennem opyn. Fonee roro,
cneyer ormernrt n ro, uro axe nasnannte nerpyonte ]opmt omennx camn
ne mornn ocymecrnnxrtcx raxxe es npnmenennx coornercrnymmnx opyn,
xoropte neoxonmo tno nponsnonrt. Bce +ro enaer onontno
nponemarnuntm nonoxenne o npnmare cnmnona na opynem n xauecrne onee
naxnoro ]axropa, oycnannnnammero ncropnuecxoe ]opmnponanne n pasnnrne
uenonexa.
H nce xe n cnoe nepno ]ynamenrantno paore Texnnxa n
nnnnnnsannx (1934) H.M+m]op naunnaer c nccneonannx n ycranonnennx
nmenno ncnxonornuecxnx ocnon mamnno rexnnxn n nnmt sarem
ocranannnnaercx na ntstnammnx ee marepnantntx npnunnax. B anno
paore on npenpnnnmaer nontrxy nccneonart conpemennym enponecxym
nnnnnnsannm, nacrynnenne xoropo on arnpyer nauanom nroporo
rtcxuenernx namero neroncuncnennx n xonrexcre rexnnuecxoro pasnnrnx,
nocxontxy nonaraer, uro nmenno rexnnuecxn nporpecc nexnr n ocnone +ro
Hnnnnnsannn n cnyxnr e nnxyme cnno.
88
Bcx ncropnx conpemenno enponecxo nnnnnnsannn nopasenxercx
H.M+m]epom na rpn ocnonntx ]ast, nepnax ns xoroptx rxnercx c 1000 o
1750 rr. n xapaxrepnsyercx rem, uro n ee ocnone nexnr rax nastnaemax
nnrynrnnnax rexnnxa, xoropax n ocnonnom npnmenxna raxne cnnt npnpot,
xax cnnt not n nerpa n ncnontsonana raxo npnpont marepnan, xax
epeno. Ha +ro nepno ]ase cnoero pasnnrnx conpemennax sananax
nnnnnnsannx n npncymn e rnn rexnnxn ne paspymann, no ero mnennm,
npnpoy, a, naoopor, rapmonnponann c ne. Hmenno no+romy on
neannsnponan +ry ]asy, a nmecre c ne n +noxy Bospoxennx, re ona
ocrnrna cnoero ntcmero pacnnera.
Ha cmeny nepno ]ast pasnnrnx conpemenno sanano nnnnnnsannn
npnxonr nropax ]asa, ocnono xoropo xnnxercx rax nastnaemax
naneorexnnxa (palaios no-rpeuecxn osnauaer pennn,
ncxonaemt) nnn, ronopx nnaue, +mnnpnuecxax rexnnxa yrnx n xenesa. Ona
npoonxanact c nocnene uerneprn XVIII o xonna XIX cronern n
xapaxrepnsonanact orxoom or npnpot n rocnocrnom na uenonexom.
H.M+m]op, n uacrnocrn, nastnaer ee pynnxono nnnnnnsanne, xenax rem
camtm nouepxnyrt ro ocroxrentcrno, uro npn ne nmn paorann n cypontx
ycnonnxx xax n nosemente, rax n na nonepxnocrn 3emnn (r.e. n maxrax n na
pynnxax) n xnnn n nentnocnmtx ycnonnxx n cnonx paounx nocenxax,
yyun nonnocrtm oropnanntmn or xyntrypno xnsnn n es xaxo-nno
nepcnexrnnt n naext na nsannenne. Hpn +rom rnannax saaua +rnx nme
saxnmuanact n npnymnoxennn orarcrna nnaentnen maxr n pynnxon, n
ynneuennn marepnantntx nar omecrna, ontme uacrtm xoroptx onn camn
ne mornn nontsonartcx.
Cneonarentno, npn rax nastnaemo pynnxono nnnnnnsannn, r.e. npn
rom xannrannsme, xoropt nonyunn cnoe xnaccnuecxoe ntpaxenne n pasnnrne
n Anrnnn XIX cronernx, uenonex cranonnrcx npocrtm cpecrnom, a cama
rexnnxa ns npocroro cpecrna rpanc]opmnpyercx n camonent. H +ro
ecrecrnenno n rom omecrne, re nnacrt n orarcrno cranxrcx npentme ncero.
B cnxsn c +rnm H.M+m]op nonepraer pynnxonym nnnnnnsannm
npnnnnnnantno n ocrarouno ocrpo xpnrnxe, n xoropo on, necomnenno,
nnxe ncero cronr x mapxcnsmy n ero xpnrnxe xannrannsma. annoe
ocroxrentcrno ne nomemaer emy, onaxo, n nonpoce o nponcxoxennn
xannrannsma nenocpecrnenno npnmtxart x Maxcy Beepy, cornacno
xoropomy nmenno nporecranrnsm noome n xantnnnnsm n uacrnocrn xnnnnct
ro ocnono, ns xoropo ntpacraer +ror omecrnennt crpo.
H, naxonen, rpertx sanepmammax ]asa ]ynxnnonnponannx n pasnnrnx
sanano nnnnnnsannn oxnartnaer coo nepno c nocnennx ecxrnnern
XIX cronernx no nacroxmee npemx. Cnoe rouxo orcuera n rexnnuecxom
nnane ona nmeer ncnontsonanne +nexrpnuecrna n ocnoenne rexnonornn
cnnanon. B ee npeenax rexnnuecxoe pasnnrne nponcxonr na crporo nayuno
ocnone n no+romy c ne H.M+m]op cnxstnaer cnon naext na
noccranonnenne napymenno na npetyme ]ase rapmonnn rexnnxn n
npnpot,
89
n na ocnooxenne uenonexa. eno n rom, uro croxmn ]axrnuecxn na
nosnnnxx rexnonornuecxoro erepmnnnsma on nonaraer, uro rontxo nayuno-
rexnnuecxn nporpecc n cocroxnnn npnnecrn x nonno nnxnnannn
connantntx pasnnun, rontxo on cnocoen nonoxnrt xonen nnnmemycx
rtcxuenernxmn xnacconomy npornnocroxnnm n omecrne n rem camtm
npenparnrt uenonexa ns npocroro cpecrna n camonent.
B pesyntrare nccneonannx n nponeennoro anannsa n yxasanno ntme
paore H.M+m]op npnxonr, n uacrnocrn, n x ntnoy o rom, uro mamnnt
nosnnxamr xax cnoeopasnoe orpnnanne oprannuecxo n xnno npnpot n
uro onn naxnatnamr onpeenennte orpannuennx na uenonexa
233
. 3ror n
pyrne cnon ntnot on yrounxer n pasnnnaer antme n pyrom cnoem
]ynamenrantnom nyxromnom rpye Mn] mamnnt (1969, 1970), n paore
uenonex xax nnrepnperarop (1950) n n pyrnx cnonx nponsneennxx.
Hpoonxax n +rnx paorax cnon pasmtmnennx no nonoy cymnocrn uenonexa
n xareropnuno ntcrynax npornn ysxoro nonnmannx +roro nocnenero xax
homo faber (uenonexa-crponrenx nnn uenonexa ymenoro), on rpeyer
paccmarpnnart n onpeenxrt ero nmenno xax homo sapiens (uenonexa
pasymnoro), nocxontxy cymnocrt uenonexa saxnmuaercx n mtmnennn, a ne n
npocrom enannn. On, n uacrnocrn, yrnepxaer, uro uenonexa or npocroro
xnnornoro ornnuaer ne enanne, a mtmnenne, ne opyne, a yx, xnnxmmncx
ocnono camo uenoneunocrn uenonexa.
B cnere cxasannoro cranonnrcx nonxrntm, nouemy H.M+m]op cunraer
neoxonmtm oxapaxrepnsonart uenonexa rnanntm opasom xax
nnrepnperaropa. H n camom ene, nacrannaer on, nce ro, uro uenonex snaer o
mnpe, on otn c nomomtm nnrepnperannn, no ne c nomomtm
nenocpecrnennoro ontra n +xcnepnmenra
234
. Ho+romy ecnn t uenonex
nnmnncx cnoe nnrepnperaropcxo cnoconocrn, ro n raxom cnyuae on tn t
nonnocrtm napannsonan n ouyrnncx t n onee ecnomomnom n nxom
cocroxnnn, uem nmoe pyroe xnnornoe...
235
. B nenocpecrnenno cnxsn c
nnrepnperaropcxo cnoconocrtm uenonexa naxonrcx n npoxnnxercx raxoe
cymnocrnoe ero xauecrno, xax camornopuecrno. Cneonarentno, moxno
cxasart, uro uenonex npecrannxer coo enncrnennoe xnnoe cymecrno,
xoropoe camo cex npoexrnpyer n camo cex cosaer
236
.
Onaxo nanonee nnrepecntm n opnrnnantntm acnexrom rexno]n-
noco]cxo xonnennnn H.M+m]opa, esycnonno, ocraercx ero yuenne o rax
nastnaemo meramamnne, xoropoe, necomnenno, npnaer ero rex-
no]nnoco]cxnm npecrannennxm nexoe connonornuecxoe nsmepenne, xorx,
xoneuno, nx anrpononornuecxax nanpannennocrt ocraercx npn +rom
npenannpymme.
B ncropnuecxom pasnnrnn rexnnxn H.M+m]op ntenxer na ee rnanntx
rnna: norexnnxy n monorexnnxy. Fnorexnnxa +ro ror rnn rexnnxn,
xoropt opnenrnponan na yonnernopenne xnsnenntx sanpocon n
ecrecrnenntx norpenocre n ycrpemnenn uenonexa. Ona nxnmuaer n cex
nce neoxonmoe nx xnsnn. Ho+romy ona rapmonnpyer c npnpo-
90
o n orxptnaer nepe uenonexom ocrarount npocrop nx ero
camopeannsannn.
B ornnune or nee monorexnnxa, asnpymmaxcx na nayuno
nnrennnrennnn, opnenrnpyercx rnanntm opasom na +xonomnuecxym
+xcnancnm, marepnantnoe nactmenne n noennoe nponsnocrno
237
. Ona nmeer'
cnoe nentm yxpennenne cncremt nnuno nnacrn n no+romy nocnr
anropnrapnt xapaxrep. Ona npaxena npnpoe n uenonexy n ee
anropnrapnt craryc nocxonr n cnonx ncroxax x romy pannemy nepnoy
cymecrnonannx uenoneuecxo nnnnnnsannn, xora nnepnte tna nsoperena
meramamn-na, r.e. ra momnax connantnax oprannsannx nonoro rnna, xoropax
tna cnocono nontcnrt uenoneuecxn norennnan n ntsnart nsmenennx no
ncex acnexrax cymecrnonannx...
238
. Hsoperenne +ro meramamnnt,
cranme rnanno, nanonee naxno nnxyme cnno omecrnenno-
ncropnuecxoro nponecca, cxptnammecx sa pasnnuntmn rexnnuecxnmn
ocrnxennxmn panne nnnnnnsannn, ycxontsnyno or nnnmannx yuentx,
xoropte nnuero onee ne sameuann, xpome +rnx orentntx ocrnxenn. Ono
nponsomno na rom pannem +rane xyntrypno-ncropnuecxoro pasnnrnx
uenoneuecrna, xoropt tn ormeuen noxnnennem nepntx nnnnnnsann, xorx n
ocrananoct nce +ro npemx nesameuenntm.
Hcropnuecxn nepnax xyntrypnax ]opma cymecrnonannx poa
uenoneuecxoro epenencxax nnn omnnnax xyntrypa neonnra tna, no
mnennm H.M+m]opa, nosnnrnyra na rpex ]ynamenrantntx xamnxx:
+monnonantnom ennennn n neyxocnnrentnom cneonannn ray, nauane
xommynnxannn nocpecrnom xstxa n rpynnonom corpynnuecrne nnn
xoonepannn xax pesyntrare ynopxouennx ncex nnon exrentnocrn no
xonrponem ray n crpornx otuaen.... Hs anno neonnrnuecxo crpyxrypt
nnocnecrnnn ntpacraer nnax connantnax oprannsannx yxe ne
emoxparnuecxax..., no anropnrapnax, ynpannxemax ns nenrpa,
xonrponnpyemax rocnocrnymmnm mentmnncrnom. 3ra nonax xyntrypa nnn
nonax omnocrt c]opmnponana nepapxnuecxym crpyxrypy, connantnym
nnpamny, nxnmuammym or ocnonannx o nepmnnt mnoxecrno ceme,
mnoxecrno epenent, mnoxecrno sanxrn, nepexo mnoxecrno pernonon, n
ne n nocnenmm ouepet mnoxecrno oron. 3ra nonnrnuecxax crpyxrypa
tna asontm nsoperennem nono +noxn: es nee nn ee monymenrt, nn ee
ropoa ne mornn trt nocrpoent...
239
.
annax nepapxnuecxax oprannsannx nnn nnpamna nosnnxaer nmecre c
noxnnennem napcxo nnacrn, cmennnme nnacrt centcxo omnnt re-ro n
xonne uerneproro nnn n camom nauane rpertero rtcxuenernx o n.+. H
nocxontxy na ase +ro aconmrno nnacrn ]opmnpymrcx re ynnxantnte
crpyxrypt, xoropte ntnonnxnn ]ynxnnn, nepememne nnocnecrnnn x
mamnnam, nocrontxy H.M+m]op pemaer nastnart nonym connantnym
oprannsannm apxnrnnnuecxo mamnno. Hsoperenne anno mamnnt on
cunraer nanntcmnm ocrnxennem panne nnnnnnsannn; rexnnuecxnm
cnepmennem, xoropoe nocnyxnno opasnom nx ncex nosnemnx ]opm
91
mexannuecxo opannsannn n no+romy xapaxrepnsyer ero xax nennuamn
n camt npount nxna napnsma n ncropnm. Bet rontxo naroapx raxomy
nsoperennm nxrt rtcxu ner nasa tnn pement rpannosnte nnxenepnte
saaun, conepnnuammne c nyumnmn ocrnxennxmn n macconom nponsnocrne,
cranaprnsannn n antnemem npoexrnponannn
240
.
Apxnrnnnuecxax ]opma mamnnt oxasanact nennnmo n ocrananact
nepacnosnanno nn apxeonoramn, nn ncropnxamn n cnny nyx
nsanmocnxsanntx mexy coo npnunn. Bo-nepntx, ona tna nocrpoena ns
xnnoro uenoneuecxoro marepnana, a ee erann cocroxnn, cneonarentno, ns
nnorn n xponn. H rontxo nnocnecrnnn +rn erann samenxnnct n ne onee
naexntmn mexannuecxnmn eranxmn. Bo-nroptx, ona ]ynxnnonnponana n
esorxasno ecrnonana nnmt o rex nop, noxa pennrnosnax +xsantrannx,
marnuecxax apaxaapa n napcxn npnxas, ee cosanmne, npnnnmannct
ncemn unenamn omecrna xax neuro esycnonno annoe. B sanncnmocrn or
xonxperno cnryannn H.M+m]op nastnaer apxnrnnnuecxym mamnny ro
nennnmo, ro rpyono, ro noenno, ro mpoxparnuecxo, ro
uenoneuecxo mamnno. Ho n rom cnyuae, nouepxnnaer on, xora n
nonxrne nxnmuamrcx nce xomnonenrt nonnrnuecxne, +xonomnuecxne,
noennte, mpoxparnx n napcxax nnacrt x yy nastnart ee
meramamnno, ynpomenno: ontmo mamnno. Texnnuecxne cpecrna,
nouepnnyrte ns raxo merama-mnnt, cranonxrcx merarexnnxo n ornnune
or onee cxpomntx cnenn]nuecxnx rexnonorn, xoropte oecneunnann,
nnnort o nacroxmero cronernx, ntnonnenne (nnora c nomomtm
+neprernuecxnx mamnn) ontme uacrn noncenenntx paor n macrepcxnx n
]epmax
241
.
uenoneuecxax mamnna c camoro nauana cnoero cymecrnonannx
oennnna n cee na acnexra nnn na ]axropa: onn nerarnnnt,
npnnynrentnt n cnnmxom uacro paspymnrentnt; pyro nosnrnnnt,
xnsnernopnt, xoncrpyxrnnnt. 3rn ]axropt ecrnonann no nsanmno
cnxsxe. Ormeuax nce +ro, H.M+m]op cunraer neoxonmtm saxnnrt, uro
nastnart xonnexrnnnte uenoneuecxne nenocrnocrn mamnnamn anexo ne
snaunr nonycry nrpart cnonamn. eno n rom, uro x +rnm nenocrnocrxm
nnonne npnmennmo nymee or upanna Peno xnaccnuecxoe onpeenenne
mamnnt xax xomnnannn crporo cnennannsnponanntx n cnocontx x
conpornnnennm uacre, ]ynxnnonnpymmnx no uenoneuecxnm xonrponem,
nx ncnontsonannx +neprnn n ntnonnennx paort.... Ho+romy nennxax
rpyonax mamnna ocrananact ncrnnno mamnno no ncex ornomennxx, rem
onee, uro ee xomnonenrt, xorx n cornopennte ns uenoneuecxo nnorn,
nepnon n mycxynon, tnn cneent x uncro mexannuecxnm +nemenram n xecrxo
cranaprnsnponant nx ntnonnennx orpannuenntx saau.
H nce xe mexy penne uenoneuecxo mamnno nnn meramamnno n
ee erymannsnponanntmn conpemenntmn conepnnnamn cymecrnymr
naxnte pasnnunx xax n meroe, rax n n nexame n nx ocnone nenn. Cpen
+rnx pasnnun H.M+m]op ocoo ntenxer cneymmee.
92
Bce rnnt conpemenno mamnnt npecrannxmr coo rpyoceperammne
ycrpocrna, nocxontxy onn onxnt ntnonnxrt maxcnmantnt oem paort
npn mnnnmantntx sarparax nenocpecrnenntx uenoneuecxnx ycnnn. Mexy
rem pennne meramamnnt nnxaxoro snauennx ne npnanann +xonomnn
uenoneuecxoro rpya. B annom ornomennn onn tnn npocro
rpyoncnontsymmnmn ycrpocrnamn. Hpn +rom neoxonmo samernrt n ro,
uro n nnx ncxnmunrentno naxnym pont nrpann ne rontxo rananrnnnte
nnxenepnte pemennx (xax, nanpnmep, +ro nmeno mecro npn crponrentcrne
nnpamn), no n mn], cnnaunnammn uenoneuecxne +nemenrt mamnnt
242
.
nx nopmantnoro ]ynxnnonnponannx uenoneuecxo mamnnt
(meramamnnt) neoxonmt tnn na cpecrna: naexnax oprannsannx
snann, ecrecrnenntx n cnepxecrecrnenntx, n pasnnrax cncrema oraun,
ncnonnennx n nponepxn ncnonnennx npnxason. Hepnoe nonnomanoct n
xpeuecrne, es axrnnno nomomn xoroporo nncrnryr napnsma ne mor t
cymecrnonart; nropoe n mpoxparnn. Oe oprannsannn tnn
nepapxnuecxnmn, na nepmnne nepapxnn croxnn nepnocnxmennnx n napt. Fes
nx oennenntx ycnnn nncrnryr nnacrn ne mor +]]exrnnno
]ynxnnonnponart. 3ro ycnonne ocraercx ncrnnntm n ceronx....
Cneonarentno, nepnoe ns yxasanntx nyx cpecrn, r.e. snanne xax
ecrecrnennoe, rax n cnepxecrecrnennoe, onxno tno ocranartcx n pyxax
nnmt ono xpeuecxo +nnrt, r.e. trt xpeuecxo monononne nnn
xpeuecxo cocrnennocrtm. Bet rontxo npn raxom ycnonnn, a crano trt,
nnmt npn xecrxom rorantnom xonrpone na nn]opmanne n ee osnponannn
nx mnpoxnx cnoen nacenennx, moxno tno oecneunnart cnaxennocrt
paort meramamnnt n cepeut ee or paspymennx. B npornnnom cnyuae, r.e.
npn pasrnamennn ran xpama n onapoonannn saxptro nn]opmannn
meramamnna nenpemenno npnxonr n ynaox n n xoneunom nrore
paspymaercx n rnner. B cnxsn c +rnm H.M+m]op opamaer nnnmanne na ro
ocroxrentcrno, uro xstx ntcme maremarnxn n xomntmrepnsannx
noccranonnnn ceronx n cxpernocrt, n monononnm snann c nocneymmnm
nocxpemennem rorannrapnoro xonrponx na nnmn
243
.
uro xe xacaercx nroporo ycnonnx (cpecrna), neoxonmoro nx
]ynxnnonnponannx meramamnnt, r.e. mpoxparnn, ro ona oecneunnaer
coo ee nnrerpantnym uacrt, nocxontxy npecrannxer coo rpynny nme,
cnocontx nepeanart n ntnonnxrt npnxast c pnryanncrnuecxo
nynxryantnocrtm xpena n esymntm nonnnonennem conara. Fmpoxparnx
no cnoe cymnocrn cocrannxer rpern nn meramamnnt (H.M+m]op
nastnaer ee xommynnxannonno mamnno) n nmecre c noenno n rpyono
mamnnamn nxonr n rorannrapnym cncremy xax ee naxnemn
nnrerpnpymmn xomnonenr. Hmenno em napcxax nnacrt onepnpyer n xauecrne
+]]exrnnnoro amnnncrparnnnoro meroa (nnn nncrpymenra), xoropt
rpeyer ycepnoro noannennx ncex anronomntx ]ynxnn nnunocrn,
roronnocrn ntnonnxrt noncenennte saaun c pnryantno rounocrtm n
oecneuennx rem camtm ee aconmrnoro nonnnonennx. Ho+romy moxno
cxasart, uro ynnu-
93
roxenne uenoneuecnx nsmepenn n oprannuecxnx npeenon cocrannxer, n
cymnocrn, rnannt npemer ropocrn anropnrapno mamnnt
244
.
Eme ona naxnax uepra, xapaxrepnax nx penne meramamnnt +ro
cnnxnne monononnn nnacrn c monononne nnunocrn, nocxontxy rontxo napt
tn naenen ncemn arpnyramn nnunocrn. Cneonarentno, na panne crann
uenoneuecxo nnnnnnsannn nnunocrt n nnacrt ntcrynamr nepacunenenntmn:
oe tnn cocpeorouent n nape. Ho rontxo cyenepen... mor necrn cex xax
ornercrnennax nnunocrt. H ecnn t +roro ne tno, a cneonarentno, ecnn
t napcxax nnacrt ne namna cnocoa pacmnpnrt macmrat exrentnocrn
uenoneuecxo mamnnt n rem camtm nosntcnrt napcxoe npnrxsanne na
aconmrnoe nonnnonenne, nect antnemn nyrt nnnnnnsannn mor t trt
nntm. Onaxo, necmorpx na +ro n nonpexn cnoemy saxnnennm o rom, uro on
ne n cocroxnnn art roronte ornert, H.M+m]op nnuyrt ne comnenaercx n
neoxonmocrn mnpoxomacmranoro paspymennx Meramamnnt no ncex ee
nncrnrynnonantntx ]opmax, no rontxo noont panxantnt mar moxer
nnont oparnrt rexnnxy na cnyxy uenoneuecxoro pasnnrnx n cnona cenart
nect mnp norexnnxn... onee orxptrtm uenonexy....
245
3. unnoco]nx rexnnxn X.Oprern-n-Iaccera:
rexnnxa xax nponsnocrno nstrounoro
B 1939 roy Xoce Oprera-n-Iaccer (1883-1955) onynnxonan orentno
xnnro cnon Pasmtmnennx o rexnnxe, n ocnony xoroptx on nonoxnn
npounrannte nm n 1933 r. n Hcnannn ynnnepcnrercxne nexnnn, nocnxmennte
nponemam rexnnxn. B anno paore na nonpoc uro raxoe rexnnxa? on
ntraercx ornernrt ncxox ns nonxrnx norpenocrt n onpeenennx cnocoa
ee yonnernopennx y uenonexa. Hepnnuno nnn ncxono norpenocrtm on
cunraer xnsnt, a nce ocrantnoe - +ro nnmt ee npoxnnennx (cnecrnnx). Hpn
+rom xnsnt xax norpenocrt norpenocre ne nanxsana uenonexy cnno
xax marepnn nanxsano cnocrno coxpanxrtcx. Hanpornn, uenonex xnner
nnmt nocrontxy, nocxontxy cam roro xenaer. 3ro snaunr, uro on
enncrnennoe xnnoe cymecrno, xoropoe cnocono crannrt xonen cnoemy
cocrnennomy cymecrnonannm, r.e. ynnuroxnrt cex n npexparnrt cnoe
npncyrcrnne n mnpe
246
.
X.Oprera-n-Iaccer pasnnuaer na rnna nnn, cornacno ero repmnnonornn,
penepryapa norpenocre n ecrnn, nanpannenntx na nx yonnernopenne.
Hepnt ns nnx nxnmuaer n cex rontxo ecrecrnennte, oprannuecxne, r.e.
nonornuecxne norpenocrn n ecrnnx, nenocpecrnenno nx
yonnernopxmmne. Ho+romy on xnnxercx omnm nx uenonexa n xnnorntx.
Onaxo nmoe xnnornoe, ne nax n cnoe npnpono cpee npemeron
yonnernopennx cnonx ecrecrnenntx norpenocre, nnxora nnuero ne
npenpnnnmaer n rnxo xer cmeprn. uenonex xe, naoopor, n noono
cnryannn npenpnnnmaer ecrnnx nnoro rnna nponsno-
94
crno, nsroronnenne roro, uero ner y npnpot..., r.e. nycxaer n xo rax
nastnaemt nropo penepryap norpenocre n ecrnn. Fyyun
npncymnm rontxo emy onomy, annt penepryap nxnmuaer n cex raxne
axrt n ecrnnx, xoropte camn no cee ne nanpannent npxmo na
yonnernopenne ero nonornuecxnx norpenocre xax, nanpnmep, pasneenne
ornx, crponrentcrno oma, nosentnanne semnn n r.. B cnxsn c +rnm
X.Oprera-n-Iaccer ]opmnpyer cnom mtcnt o rom, uro uenonex ornnuaercx or
xnnornoro ne crontxo mtmnennem, cxontxo cnoconocrtm na npemx
ocnooxartcx or nacymntx xnsnenntx rpeonann, ornnexartcx or nnx n
npecrannxrt cee cnoonym nosmoxnocrt nx sanxrnx pasnnuntmn nnamn
exrentnocrn, xoropte camn no cee nonce ne xnnxmrcx yonnernopennem
norpenocre
247
.
Hrax, ecnn xnsnt xnnornoro nonnocrtm connaaer c cncremo
+nemenrapntx, nonornuecxnx norpenocre n axron, npxmo nanpannenntx na
nx yonnernopennx, ro uenoneuecxax xnsnt ne connaaer nnn, no xpane
mepe, ne no ncem connaaer c cocranom npnpontx norpenocre. 3ro
snaunr, uro xnnornoe ncera roxecrnenno oexrnnntm ycnonnxm cnoero
cymecrnonannx, r.e. connaaer c npnpoo nnn ocroxrentcrnamn, a uenonex
ner. Fonee roro, uenonex na camom ene ecrt neuro axe uyxoe
ocroxrentcrnam. On, xorx n norpyxen n +rnx nocnennx, no nmecre c rem
cnocoen nnora or nnx nsannxrtcx n, camoyrnynnmnct, cocpeorounrtcx
na cex.... H nmenno n noonte nnenpnpo-nte cnepxecrecrnennte
momenrt camoyrnynennx n nosnpara x cee uenonex xax pas ntymtnaer n
ocymecrnnxer nce ecrnnx ynomxnyroro nroporo paspxa: pasnonr oront,
crponr xnnnme, nosentnaer none, xoncrpynpyer anromonnt.
Cneonarentno, rontxo npn nomomn ecrnn nroporo penepryapa
uenonex nnonsmenxer n npeopasyer npnpoy, oxpyxammne ero ycnonnx n
ocroxrentcrna n, raxnm opasom, cosaer ro, uero o cnx nop ne tno.
Hmenno +rn ecrnnx X.Oprera-n-Iaccer xapaxrepnsyer xax rexnnuecxne,
xoropte cnocrnennt ncxnmunrentno uenonexy. Onn opasymr coo
rexnnxy, xoropym moxno onpeennrt xax npeopasonanne uenonexom
npnpot c nentm yonnernopennx norpenocre. Vrounxx anee +ro
onpeenenne, on sameuaer, uro npnpoa npexnnxer uenonexy xareropnuecxne
rpeonannx n nne ecrecrnenntx norpenocre, na xoropte uenonex orneuaer
nmenno rem, uro nanxstnaer npnpoe nsmenennx, r.e. npeopasontnaer ee.
Cneonarentno, rexnnxa anexo ne xnnxercx ecrnnxmn, xoropte uenonex
ntnonnxer, urot yonnernopnrt norpenocrn. Texnnxa +ro nsmenenne
nnn npeopasonanne ro npnpot, xoropax enaer nac nyxammnmncx,
oesonenntmn. Ona cyrt peaxnnx uenonexa na npnpoy nnn
ocroxrentcrna, n pesyntrare xoropo mexy npnpoo, oxpyxennem, c ono
cropont, n uenonexom - c pyro, nosnnxaer nexn nocpennx
cnepxnpnpoa nnn nonax npnpoa, nacrpoennax na nepno
248
.
95
B cnere cxasannoro moxno oxapaxrepnsonart xnnornoe xax cymecrno
nerexnnuecxoe, xoropoe ncera onxno c nensexnocrtm mnpnrtcx c rem, uro
emy npesaano npnpoo, a, crano trt, n naccnnno npncnocannnartcx x
ycnonnxm cnoe cpet. uenonex xe, naoopor, ne naxox nyxnoro n cnoem
oxpyxennn, naroapx cnoemy rexnnuecxomy apy, rnopnr ero. On cosaer
nonte, naronpnxrnte nx cex ocroxrentcrna, npncnocannnax camy
npnpoy x cnonm nyxam. Cneonarentno, rexnnxa no onpeenennm
oxastnaercx npxmo npornnononoxno npncnoconennm cyexra x cpee.
Ona, nanpornn, npecrannxer coo npncnoconenne cpet x cyexry n
no+romy n ne mt nmeem eno c ecrnnem, oparntm nonornuecxomy. Ee
moxno paccmarpnnart xax nexn ynr npornn oxpyxennx, ntsnannt
neyonnernopennocrtm +rnm nocnennm. H nocxontxy +ror ynr cocrannxer
uenoneuecxn yen, nocrontxy uenonex es rexnnxn +ro yxe ne uenonex
249
.
Texnnxa npnsnana ne rontxo n ne crontxo nomout uenonexy n ene
yonnernopennx ero ecrecrnenntx norpenocre, cxontxo cosanart nce
neoxonmte ycnonnx nx yonnernopennx ero cnepxecrecrnenntx
ycrpemnenn. eno n rom, uro uenonex ornmt ne n mentme crenenn
crpemnrcx ocrannrt cee xaxne-ro nsnecrnte nacnaxennx, uem
yonnernopnrt re mnnnmantnte norpenocrn, or xoroptx sanncena xnsnt.
Ho+romy moxno cxasart, uro uenoneuecxax norpenocrt n onnaxono mepe
oxnartnaer coo xax oexrnnno neoxonmoe (nacymnoe), rax n oexrnnno
nsnnmnee (nstrounoe). 3ro snaunr, uro uenonex, n ornnune or xnnornoro, ne
npocro npncyrcrnyer n mnpe, a npetnaer n nem c yocrnom, c narom nx
cex. Hpetnax n mnpe, on, cneonarentno, crpemnrcx x cnoemy
narococroxnnm, r.e. crpemnrcx ne npocro xnrt, a xnrt xopomo. Bnny +roro
moxno nonarart, uro uenonexy, na camom ene, neoxonmo nnmt oexrnnno
nsnnmnee. H ecrnnrentno, nonornuecxn oexrnnnte norpenocrn camn
no cee ne xnnxmrcx uenoneuecxnmn.... Tax, X.Oprera-n-Iaccer npnxonr x
cnoemy ntnoy o rom, uro uenonex +ro raxoe xnnornoe, xoropomy nyxno
rontxo nsnnmnee n uro rexnnxa +ro nponsnocrno nstrounoro.
Ho+romy raxne nonxrnx, xax uenonex, rexnnxa n narococroxnne
oxastnamrcx y nero cnnonnmnuntmn
250
.
Texnnuecxne ecrnnx, yyun npxmo ne nanpannent na yonnernopenne
ecrecrnenntx norpenocre, npenasnauent, cornacno X.Oprere-n-Iaccery,
nx roro, urot: a) uro-ro nsopecrn, ) oecneunrt ycnonnx, neoxonmte
nx yonnernopennx +nemenrapntx norpenocre n onrtcx +roro
mnnnmantntmn nsepxxamn n, naxonen, n) cosart nonte nosmoxnocrn n
raxnm opasom nponsnonrt ro, uero ner n uenoneuecxom oxpyxennn.
B cnere +roro Oprera-n-Iaccer onpeenxer renept rexnnxy xax ycnnne
pan cepexennx ycnnn. H nmenno rexnnxa xax ycnnne, ceperammee
ycnnne, r.e. xax mentmee ycnnne, c nomomtm xoroporo yaercx cepeut
ontmee, onxna n nnxame nepcnexrnne npnnecrn (ecnn, xoneuno,
96
ne yer perpecca) x romy, uro uenonex yer rpynrtcx ne ontme onoro
nnn nyx uacon n ent. B cnxsn c +rnm ecrecrnenno nosnnxaer nonpoc: na uro
yer norpaueno cepexennoe ycnnne nnn, uro ono n ro xe, uem yer sanxr
uenonex n cnoonoe or rpya npemx? B ro nycrore, xoropax ocranact nocne
npeoonennx uenonexom xnnorno xnsnn, xax t orneuax na annt
nonpoc, ormeuaer X.Oprera-n-Iaccer, on cosaer nnte, yxe
nenonornuecxne saort, xoropte ne nanxsant npnpoo, a nsoperent nx
cex camoro. Hmenno +ry, nsoperennym, ntymannym... xnsnt uenonex
nastnaer uenoneuecxo nnn xe narococroxnnem. A snaunr, uenoneuecxax
xnsnt ntxonr sa pamxn npnpot, ona ne ana uenonexy, noono romy, xax
xamnm ano cnocrno naart... Hama xnsnt cosaercx camnm uenonexom, a
cosnanne naunnaercx c nsoperennx...
251
.
B xoe oocnonannx anno cnoe rouxn spennx X.Oprera-n-Iaccer
]opmnpyer nonoxenne, cornacno xoropomy neoxonmo pasnnuart rpn
nosmoxnocrn (]opmt) cymecrnonannx nnn xe npetnannx n mnpe. Hepnax ns
+rnx nosmoxnocre saxnmuaercx n rom, uro mnp npecrannxer npetnammemy
n nem uenonexy onn rontxo yocrna. Ouennno, uro uenonex n raxom cnyuae
ne mor t ornnuart cex or mnpa, a naoopor, cnnncx t c nnm n ono
nepacunenennoe cnnxpernuecxoe nenoe. H +ro nmenno rax, nocxontxy raxo
mnp ne oxastnan t uenonexy nnxaxoro conpornnnennx, nnny uero n rexnnxa
n +rom mnpe oxasanact t ne npocro nsnnmne, no n n npnnnnne
nenosmoxno. Bropax xe nosmoxnocrt nmeer mecro rora, xora mnp,
nanpornn, cosaer npetnammemy n nem uenonexy onn cnnomnte rpynocrn,
ns-sa uero trne +roro nocnenero n trne camoro mnpa naxonnnct t
mexy coo n aconmrnom pasnae n npornnoopcrne. B raxom cnyuae y
uenonexa ne tno t nnxaxo nosmoxnocrn yxptrtcx n mnpe, on ne mor t
naxonrtcx, npetnart n nem nn cexynt. Onaxo nmecre c uenoneuecxo
xnsntm n raxom mnpe ne tno t n rexnnxn. H, naxonen, rpertx nosmoxnocrt,
xoropax, cocrnenno ronopx, n ecrt cama peantnocrt, cocronr n rom, uro mnp
ononpemenno n npecrannxer npetnammemy n nem yocrna, n unnnr emy
npenxrcrnnx, cosaer emy rpynocrn. Cneonarentno, nmenno n raxom mnpe n
npetnaer uenonex, cymecrnonanne xoroporo oxpyxeno, raxnm opasom, n
yocrnamn, n rpynocrxmn. annoe ocroxrentcrno xax pas n npnaer
uenoneuecxomy trnm ero ocot onronornueucxn cmtcn
252
.
Hrax, uenoneuecxoe cymecrnonanne anexo ne ecrt naccnnnoe
npncyrcrnne n mnpe, a, nanpornn, npenonaraer axrnnnym n nocroxnnym
opty, n xoe xoropo uenonex opeuen cosanart camoro cex. 3ro, xoneuno,
ne osnauaer, uro n uenonexe orcyrcrnyer npnponoe nauano. Her, uenonex,
necomnenno, xnnxercx ecrecrnenntm cymecrnom. Onaxo ne nonexnr
comnennm n ro, uro on, nmecre c rem, npecrannxer coo cymecrno
cnepxecrecrnennoe. uenonex, raxnm opasom, ononpemenno n ecrecrnen,
n cnepxecrecrnen. On cnoero poa onronornuecxn xenranp. H, rem ne
menee, npnponoe nauano n uenonexe ne moxer cocrannxrt ero nonnnnoe
97
trne nnny roro, uro ono ocymecrnnxercx camo no cee. Hanpornn,
cnepxnpnponoe uenoneuecxoe nauano nnxax ne moxer cunrartcx uem-ro
ocymecrnnenntm, ns-sa uero uenonex npetnaer n nocroxnnom crpemnennn x
cymecrnonannm, n nenpeptnnom xnsnennom npoexre, uro, cocrnenno, n
opasyer ero nonnnnoe trne. Ho+romy moxno cxasart, uro uenoneuecxax
xnsnt, uenoneuecxoe nnn nnunocrt +ro nenpeptnnoe crpemnenne
peannsonart onpeenennt npoexr, onpeenennym nporpammy cymecrnonannx.
Hnn, ronopx nnaue, uenonex +ro nporpamma xax raxonax n, cneonarentno,
ro, uero eme ner, a raxxe ro, uro cnnnrcx trt.
253
Taxnm opasom, uenoneuecxax xnsnt, n ornnune or ncero ocrantnoro, ne
ecrt neuro annoe, yroronnennoe pas n nancera. Vnnxantnocrt uenonexa,
cneonarentno, onpeenxercx rem, uro ero trne xax cymee cocronr n rom, uero
eme ne cymecrnyer. On, n ornnune or nemn, ecrt nexoe crpemnenne (ycnnne)
trt nnn rem, nnn pyrnm. H n xaxo +noxe, n y xaxoro napoa nnn axe
orentnoro nnnnna annoe crpemnenne ]opmnpyercx n peannsyercx no-
pasnomy. uenoneuecxax xnsnt, crano trt, +ro ro, uero eme ner, no uro mt
camn onxnt nx cex cosanart. A +ro snaunr, uro uenonex opeuen
nocroxnno rnopnrt camoro cex, r.e. trt rnopnom, rexnnxom, n uro ero
xnsnt ecrt ne uro nnoe, xax nponsnocrno.
254
Hrax, xnrt snaunr nponsnonrt, snaunr nstcxnnart cpecrna nx
ocymecrnnennx cex xax nporpammt. H mnp n ocroxrentcrna ant uenonexy,
npexe ncero, xax ctpte n mexannsm. ...uenonex-rexnnx ntraercx onapyxnrt
n mnpe cxptroe ycrpocrno, norpenoe nx ero nene. Hcropnx uenoneuecxo
mtcnn +ro nent nanmenn, nponsneenntx c nentm ntxnnrt mexannsm,
cxptrt n marepnn mnpa. Bor nouemy rexnnuecxoe nsoperenne +ro
orxptrne. Tax, X.Oprera-n-Iaccer nomemaer, nanoone 3.Fnoxy, ncroxn
nsoperennx n camt mnp, n ero marepnm, nnny uero mnp paccmarpnnaercx nm
xax unrt mexannsm, xax mamnna mamnn.
Onaxo orcma eme ne cneyer, uro rexnnxa ecrt neuro nsnauantnoe n
nepnnunoe. Xorx c pasnnrnem rexnnxn n naunnaercx uenonex, ona, ]axrnuecxn,
nnmt cnococrnyer ocymecrnnennm uenoneuecxo nporpammt, no ornmt ne
cosaer ee. Xnsnennax nporpamma, cornacno X.Oprere-n-Iaccery, nmeer ne
rexnnuecxoe nnn, rounee cxasart, orexnnuecxoe nponcxoxenne. Ee xopnn
yxoxr nrnyt roro nsnauantnoro, orexnnuecxoro nsoperennx, xaxnm, no ero
cnonam, xnnxercx opnrnnantnoe uenoneuecxoe xenanne. H +ro xenanne ecrt
ne uro nnoe, xax ror rnn uenonexa, xoroptm mt xorenn t crart.
255
B cnere +roro X.Oprera-n-Iaccer npnxonr x cneymmnm nym ntnoam.
Bo-nepntx, nepoxrnocrt rexnoxparnn xnnxercx xpane nnsxo. uenonex-
rexnnx, ronopnr on, no onpeenennm, ne moxer ynpannxrt, trt ntcme
nncrannne. Pont rexnnxn sameuarentna, ocrona rnyoxoro ynaxennx, no,
ynt, nensexno nropocrenenna. Bo-nroptx, nnonne nosmoxno, uro rnannax
onesnt name +noxn saxnmuaercx nmenno
98
n xpnsnce xenann. O +rom X.Oprera-n-Iaccer nnepnte saxnnn eme n
1922 roy, xora n npencnonnn xo nropomy nsannm cnoe paort
Fecxpeernax Hcnannx npeynpexan, uro Enpona crpaaer ncromennem
cnoconocrn xenart. Hornepxax xe +ry cnom mtcnt, on renept npxmo
ormeuaer, uro ...conpemennt uenonex ne snaer, xem trt; emy yxe ne
xnaraer noopaxennx counnnrt cmxer cnoe xnsnn. A ocnanenne nnn
ncromenne xenann, n cnom ouepet, oxsarentno npnneer x rexnnuecxomy
sacrom, nocxontxy cama rexnnxa n raxom cnyuae yxe ne yer snart, xomy
nnn uemy e cnyxnrt.
256
Hrax, rexnnxa, nopasymenaer: a) nannune cymecrna, ute trne cocronr n
rom, uero eme ner, r.e. n uncrom npoexre, samtcne, nporpamme... n )
xenanne noonoro cymecrna peannsonart camoro cex. Hcxox ns +roro,
X.Oprera-n-Iaccer paccmarpnnaer rexnnxy xax ]ynxnnm nepemenno
uenoneuecxo nporpammt, r.e. npnsnaer nannune onpeenenno
]ynxnnonantno cnxsn mexy nanpannennem pasnnrnx rexnnxn n rem
cnocoom trnx, xoropt ntnpaer uenonex. Ho+romy on nonaraer, uro
xaxo uenoneuecxo nporpamme, xaxomy uenoneuecxomy npoexry nnn rnny
xnsnn coornercrnyer cnox rexnnxa.
257
B coornercrnnn c +rnm X.Oprera-n-Iaccer ne npocro pasnnuaer nenoe
mnoxecrno nporpamm, n xoroptx uenonex na nporxxennn ncropnn nonnoman n
peannsonan cnoe trne, no n npononr cnom nepnonsannm rexnnuecxo
+nonmnnn. Hs ncex ntenenntx nm uenoneuecxnx nporpamm oexramn
anannsa y nero cranonxrcx rpn: nnncxn oncarna, ncnancxn nantro
XVI n. n anrnncxn gentelman opasna 1950 r. Hnncxn oncarna
crpemnrcx ne xnrt nnn xenaer xnrt n nanmentme mepe. Ho+romy on, n
uacrnocrn, orpannunnaer cex n nnme, cnox ey x mnnnmymy. Ouennno, uro
raxo rnn xnsnn npx nn noome moxer npnnecrn x pasnnrnm rexnnxn
npnroronnennx nnmn. Hoontm xe opasom moxno saxnmunrt, uro rnn
xnsnn oncarnt, xoropt ne xenaer nnrartcx, r.e. npenounraer npetnart
n cocroxnnn nonno nenonnxnocrn n oranart nce cepexennte cnnt
menrannn, ena nn moxer n npnnnnne npnnecrn x nsoperennm raxoro
cpecrna nepennxennx, xax anromonnt. B npornnononoxnocrt ncemy +romy
nnncxn oncarna yer nenpexnonno pasnnnart nce nnt rexnnxn,
uyxte nam, enponenam, raxne xax rexnnxa ]axnpon n oron, pasnte
cnocot ocrnxennx +xcrasa.... Hcnancxn nantro, noono nnncxomy
oncarne, raxxe cnonr cnon marepnantnte norpenocrn x mnnnmymy n
no+romy on ne paoraer n ne cosaer xaxnx-nno nnon rexnnxn. Concem
pyroe eno anrnncxn xenrntmen, xoropt, n ornnune or npetymnx
uenoneuecxnx npoexron, crpemnrcx xnrt n nonnnnom mnpe maxcnmantno
nactmenno xnsntm. Heannsnpyx, no cyrn ena, opas xenrntmena (xax,
nnpouem, n nce anrnncxoe), X.Oprera-n-Iaccer npnnnctnaer +romy
xnsnennomy rnny raxne naxnemne xapaxrepncrnxn xax ynepennocrt n cee,
uecrnocrt, uyncrno cnpanennnocrn, ncxpennocrt, camoonaanne,
ocnonannoe na npenapnrent-
99
nom rocnocrne na oxpyxammnm, a raxxe xcnoe nonnmanne cnonx npan no
ornomennm x pyrnm n npan pyrnx no ornomennm x cee; nntmn cnonamn,
nonnmanne cocrnenntx oxsannocre.
258
uro xe xacaercx nepnonsannn ncropnn rexnnxn, ro ee ncxontm
ocnonannem nnn npnnnnnom (xpnrepnem) onxno, no mnennm X.Oprern-n-
Iaccera, crart nmenno ornomenne mexy uenonexom n rexnnxo. B
coornercrnnn c anntm npnnnnnom, on pasnnuaer rpn snaunrentntx +rana nnn
crann n ncropnuecxom pasnnrnn rexnnxn, xoropte on nastnaer: rexnnxo
cnyuax, rexnnxo pemecna n rexnnxo uenonexa-rexnnxa. Texnnxa cnyuax -+ro
ncropnuecxn nepnax ]opma cymecrnonannx rexnnxn, npncymax npeno-trnomy
omecrny n xapaxrepnax nx oncropnuecxoro uenonexa, a raxxe ntnemnnx
nxape. Ona ornnuaercx npocroro n cxynocrtm rexnnxn n xpane
orpannuennocrtm naopa rexnnuecxnx ecrnn, n cnxsn c uem rexnnuecxoe
orxptrne nnn nsoperenne ocraercx anexo neocosnanntm,
nenpenamepenntm, a, crano trt, n cnyuantm axrom.
259
Ho+romy moxno
cxasart, uro X.Oprera-n-Iaccer nonnocrtm pasenxer paccmorpennt ntme
nsrnx H.Iperepa n H.Hyape o cnyuanom xapaxrepe ncxono ncropnuecxo
]opmt nsoperennx n nce rexnnuecxo exrentnocrn.
Texnnxa xe pemecna +ro rexnnxa penne Ipennn, onmneparopc-xoro
Pnma n enponecxoro Cpenenexontx. Hpn ne cymecrnenno pacmnpxercx
naop rexnnuecxnx ecrnn, ycnoenne xoroptx rpeyer renept cnennantno
ntyuxn n nororonxn, no+romy sanxrne rexnnuecxo exrentnocrtm
cranonnrcx npo]eccne ocoo connantno npocnoxn pemecnennnxon. H,
rem ne menee, rexnnxa na nropo ncropnuecxo crann cnoero pasnnrnx eme
anexa or roro, urot crart ocnonntm ycnonnem noepxannx xnsnn. Ona
ocraercx rexnnxo opyn, a ne mamnn n no+romy n pemecne uenonex
npoonxaer ocranartcx rnanntm ecrnymmnm nnnom. H eme ono
nemanonaxnoe ornnune rexnnxn pemecna +ro coennenne oonx momenron
rexnnxn nnn acnexron rexnnuecxo exrentnocrn, r.e. n cosannx npoexra, n
ero ncnonnennx nnn peannsannn n onom n rom xe nnne n pemecnennnxe.
Ho+romy pacna pemecnennnxa na cnon ne cocrannte uacrn, panxantnoe
orenenne rexnnxa or paouero n ecrt onn ns rnanntx cnmnromon
nacrynnennx rperte crann.
260
Ha rperte crann cnoe +nonmnnn rexnnxa nepecraer trt
mannnynxnne opynem, xaxo tna pantme, n cranonnrcx mamnnno. Hepno
mamnno n cocrnennom cmtcne X.Oprera-n-Iaccer cunraer nocrpoennt n
1825 r. rxanxn cranox Poepra, r.x. nmenno +ror cranox xnnncx nepntm
camocroxrentno (anromarnuecxn) ecrnymmnm rexnnuecxnm ycrpocrnom.
Hcxox ns +roro moxno nonarart, uro rpertx cranx rexnnuecxo +nonmnnn
rexnnxa uenonexa-rexnnxa nnn conpemennax rexnnxa eper cnoe nauano
nmenno n XIX cronernn.
Mamnna n xopne menxer ornomenne mexy uenonexom n opynem: ecnn
pantme opyne cnyxnno uenonexy n tno npocrtm ononnennem x nemy, ro
npn conpemenno mamnnno rexnnxe, naoopor, cam uenonex
100
cnyxnr mamnne n cranonnrcx npocrtm npnarxom x ne. Honropxx, no cyrn
ena, annoe Mapxcono nonoxenne, X.Oprera-n-Iaccer nmecre c rem nonaraer,
uro rpertx cranx rexnnuecxo +nonmnnn xapaxrepnsyercx raxxe rem, uro
cxasountm cranonnrcx pocr rexnnuecxnx ecrnn n ocrnxenn. annoe
ocroxrentcrno npnnonr x romy, uro ntne xnsnennte rexnnuecxne
npenoctnxn no mnoro pas npenocxoxr npnponte..., a, crano trt, n x
npenpamennm rexnnxn n ocnonnoe ycnonne uenoneuecxoro cymecrnonannx. Ho,
c pyro cropont, nmenno neorpannuennte nosmoxnocrn rexnnxn uenonexa-
rexnnxa n crann, n xoneunom nrore, ncrounnxom esyxonnocrn conpemenno
+noxn, r.e. ro nonnnno npnunno, xoropax, npnnena x xpnsncy xenann
conpemennoro uenonexa, x ero ]axrnuecxomy yxonnomy onnmannm nnn
onycromennm. H ecrnnrentno, rontxo noromy, uro noopasnn, uro on
cnocoen trt ncem, uenonex ryr xe nepecran cosnanart, xro on na camom
ene.... Taxnm opasom, moxno saxnmunrt, uro trt rexnnxom, n rontxo
rexnnxom, snaunr nmert nosmoxnocrt trt ncem n, cneonarentno, nnxem.
Hmenno rax, r.e. yyun npaxrnuecxn esrpannuno n cnonx
nosmoxnocrxx, conpemennax rexnnxa npenpamaercx, nanoone ]opmantno
nornxn, n nycrym, uncrym ]opmy, ne cnoconym onpeennrt coepxanne
xnsnn. Bor nouemy name npemx xax nnxora rexnnuecxoe oxasanoct na
pexocrt eccoepxarentntm n nycrtm. B cnxsn c +rnm n nonnmax, uro
uenoneuecxax xnsnt +ro ne rontxo opta c marepne, no n opta
uenonexa co cnonm yxom, X.Oprera-n-Iaccer c nexo cxptro naexo
opamaer cno nsop na nenocrnxnmym Asnm, xoropax, necomnenno,
npensomna Enpoamepnxy n rexnnxe yxa.
261
Honox omn nror cxasannomy, moxno ormernrt, uro, necmorpx na
cosnyune orentntx ero onenox c nexoroptmn momenramn mapxcncrcxoro
anannsa rexnnxn, X.Oprera-n-Iaccer nce xe paspaartnaer cnom rexno-
]nnoco]cxym xonnennnm n nenom na ase nexoero cnnresa ]nnoco]nn xnsnn
n +xsncrennnannsma. Hpana, cam on nnxora ne cunran cex
+xsncrennnanncrom n npenounran nastnart cnoe yuenne pannonnrannsmom.
101
IHABA VII. PVIHE KOHHEHTVAHIHIE
HOXOI B uHHOCOuHH TEXHHKH
B anno rnane yyr paccmorpent nexoropte ns rex rexno]nno-co]cxnx
xonnennn, xoropte crporo n onosnauno ne moryr trt ornecent x xaxomy-
nno onomy ns ntenxemtx namn ntme nanpannenn n ]nnoco]nn rexnnxn.
Hs ncex noonoro poa xonnennn cunraem neoxonmtm ocranonnrtcx na
cneymmnx rpex, xoropte moxno tno t ycnonno nasnart: a) no-
xyntryponornuecxo xonnennne O.Bnenrnepa, ) reonoro-
anrpononornuecxo xonnennne H.A.Fepxena n n) ecrecrnenno-
connoanrpononornuecxo xonnennne X.3acce.
1. Fno-xyntryponornuecxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx
O.Bnenrnepa: rexnnxa xax raxrnxa nce xnsnn
Hmenno ]nnoco]nx xnsnn n rom ee nne, n xaxom ona tna c]opmypo-
nana upnpnxom Hnnme (1844-1900) n cnyxnna ro omereopernuecxo
ocnono, ncxox ns xoropo nemenxn yunrent ncropnn n maremarnxn Ocnant
Bnenrnep (1880-1936) paspaoran ne rontxo cnom rexno]nnoco]c-xym
xonnennnm, no n nce cnoe ]nnoco]cxoe yuenne n nenom. Konnenryantno cnon
npecrannennx o rexnnxe on nsnoxnn n cnoe paore uenonex n rexnnxa
(1931), xorx, xoneuno, eme n cnoem ]ynamenrantnom nyxromnom rpye
3axar Enpont (1918, 1922) on xocnyncx nponemt rexnnxn, npana, rontxo n
xonrexcre conpemenno enponecxo nnnnnnsannn, paccmarpnnaemo nm xax
nocnenn axxop enponecxo xyntrypt.
Cnon ]nnoco]cxne pasmtmnennx o rexnnxe O.Bnenrnep naunnaer co
cneymmero yrnepxennx, xoropoe, no-nnnmomy, ne es ero npxmoro
nnnxnnx, crano nnocnecrnnn ornpanno rouxo n npn nccneonannn
M.Xaerre-pom ]enomena rexnnxn: urot nonxrt cymnocrt rexnnxn, nyxno
ncxonrt ne ns mamnnno rexnnxn, no, no xpane mepe, ne noanartcx
ncxymennm nnert nent rexnnxn n cosannn mamnn n nncrpymenron.
Cneonarentno, cymnocrt rexnnxn ne ecrt neuro mamnnoopasnoe nnn
nncrpymenarntnoe.
Ftno t omnxo rpaxronart rexnnxy n xax neuro, npncymee onomy
rontxo uenonexy. Ona anexo ne npecrannxer coo xaxo-nno
ncropnuecxo ocoennocrn. Texnnxa, naoopor, xax neuro uyonnmno
nceomee npocrnpaercx sa npeent uenonexa, nasa x xnsnn xnnorntx, a
nmenno ncex xnnorntx. eno n rom, uro xnnornte ornnuamrcx or ncero
npouero (n rom uncne n or pacrenn) cnoe cnoconocrtm cnoono
nepennrartcx n npocrpancrne, naroapx xoropo onn npnopenn
ornocnrentnym nesanncnmocrt or nce ocrantno npnpot. A cnoono
nepennrammaxcx xnsnt, no mnennm O.Bnenrnepa, ecrt opta, n xoropo
pemammee snauenne, n xoneunom cuere, nmeer nmenno raxrnxa, nocxontxy
rontxo or nee sanncnr pemenne cytonocnoro nonpoca: nperepnenart nn
ncropnm pyrnx nnn tn nx pyrnx ncropne. Tax on npnxonr x
]opmynnponxe
102
ncxonoro nonoxennx cnoe ]nnoco]nn rexnnxn, xoropoe rnacnr:
Texnnxa ecrt raxrnxa nce xnsnn n nenom
262
.
Hrax, ronopx o rexnnxe, mt nopasymenaem ne cosanne nncrpymenron
nnn neme noome, a rontxo cnoco opamennx c nnmn, ne opyxne, a
opty. Bet ecrt ecuncnennte rexnnxn es xaxnx t ro nn tno opyn:
ecrt rexnnxa ntna, nepexnrpnnmero rasent, ecrt rexnnxa nnnomarnn, rexnnxa
ynpannennx xax noepxannx ]opmt rocyapcrna nx optt n nonnrnuecxo
ncropnn. Hmemrcx xnmnuecxne merot n rexnnxn npnmenennx rason. Hpn
ncxxo opte nannune nponemt npenonaraer nornuecxym rexnnxy. Ecrt
rexnnxa xnnonncn, cxauex, ynpannennx camonerom. Peut ner noncmy ne o
nemax, no o nenenanpannenno exrentnocrn
263
.
Btcmax ]opma cnoono nnxymecx xnsnn, cornacno O.Bnenrnepy,
peannsyercx nmenno n xnmnnxe. Ho+romy xnmnnx, na camom ene, osnauaer
maxcnmym cnoot or pyrnx n cnoot nx cex camoro, ornercrnennocrt
nepe camnm coo, onnouecrno, npeentnym nyxy n camoyrnepxennn n
opte, n noee, n ynnuroxennn. On ne nyxaercx n pyrnx, a nonnocrtm
nonaraercx rontxo na cnom cocrnennym momt, nocxontxy uem mentme
nyxa n pyrnx, rem ontme momt. On xax onnoxoe, a, cneonarentno, n
momnoe cymecrnonanne naxonrcx no npaxe co ncemn. On ne repnnr
nnxoro pannoro camomy cee, on ne repnnr uyxoro npncyrcrnnx na cnoe
reppnropnn, n uem, xcrarn, n saxnmuaercx xopent xoponencxoro nonxrnx
cocrnennocrn. rax xax cocrnennocrt ecrt ra onacrt, na xoropym
pacnpocrpanxercx nnuem ne orpannuennax nnacrt.... Xnmnnx nyxaercx n
xeprne n nosntmaercx cnonmn momtm n noeo, ropocrtm n nenanncrtm.
B ornnune or nero, rpanoxnoe xnnornoe camo cnoe cyto
npenasnaueno trt rontxo otue n or +ro cnoe yuacrn ono ntraercx
cnacrnct es optt onnm nnmt ercrnom. Ono noxopxercx, enaercx
menxnm n rpycnnntm, a cnny onnoxo ymn crpemnrcx xomnencnponart
ontmnm uncnom, craom. Cneonarentno, raxrnxa xnsnn rpanoxnoro
nocnr cyryo ooponnrentnt xapaxrep, rora xax xnsnt xnmnnxa
nacrynarentna, rnepa, xecroxa, paspymnrentna.
Hcxox ns ncero +roro, O.Bnenrnep npnsnaer cymecrnonanne xax +rnxn
xnmnnxon, rax n +rnxn rpanoxntx. Hoonoe nonoxenne neme nentsx,
cornacno ero mnennm, nsmennrt, nocxontxy ono ntpaxaer coo nnyrpennmm
]opmy, cmtcn, raxrnxy nce xnsnn
264
.
K poy xnmnnxon npnnanexnr n uenonex. On, xax n nce no Bcenenno,
nonepxen nsmenennm, cranonnennm nnn, xax ntpaxaercx cam O.Bnenrnep,
npexoxmecrn, r.e. nosnnxnonennm n ncuesnonennm. Xnsnt uenoneuecxoro
nnnnna, xax, nnpouem, n xnsnt napoa nnn xyntrypt n nenom npexoxma.
Bcxxoe rnopenne nonexnr rnenn, yrnepxaer O.Bnenrnep, nepe]pasnpyx
nsnecrnoe ntcxastnanne Ior]pna Bnntrentma Hennna (1646-1716)
265
. B
cnere +roro nce pasronopt o neuntx ocrnxennxx uenonexa, a,
cneonarentno, n o rax nastnaemtx neuntx omeuenoneuecxnx nennocrxx,
oxnnxmrcx nm nycro onronne.
103
Ho mnennm O.Bnenrnepa, ner uenonexa n cee, uenonexa noome.
Cymecrnyer rontxo xonxpernt, annt uenonex, rontxo uenonex cnoero
npemenn, mecra n pact, xoropt nno eper nepx, noexaer n, rem camtm,
yrnepxaer cex, nno xe, naoopor, noxopxercx n opte c anntm emy
mnpom. A +ra opta, cocrnenno ronopx, n ecrt xnsnt, a nmenno opta n
cmtcne Hnnme, xax nonx x nnacrn, cnnpenax, xecroxax opta es nomat
266
.
H nce xe, ecrt ono cymecrnennoe pasnnune mexy raxrnxo xnsnn
uenonexa n raxrnxo xnsnn xnnorntx. Texnnxa xnnorntx nocnr nnono
xapaxrep, ona xnnxercx rexnnxo nna. Ona nncrnnxrnnna n no+romy ne
nstcxnnaercx, ne onnaenaercx nnnnnom nocpecrnom oyuennx. Xnnornax
rexnnxa esnnuna n nensmenna, ona ne pasnnnaercx. Xnnornoe ne neaer nn
npomnoro, nn yymero. Ono ne onaaer ontrom n ne snaer saort,
nocxontxy ero mtmnenne npnxonano x sect n renept. Onaxo nnuero
noonoro y uenonexa mt ne nanmaem. uenoneuecxax rexnnxa, n ornnune or
xnnorno, nesanncnma or xnsnn nna. Vnnxantnocrt uenonexa n annom
ornomennn cocronr, cneonarentno, n rom, uro nnnnn ntxonr sa npeent
npnnyxennx nna. uenoneuecxax rexnnxa ornnuaercx rem, uro xnnxercx
cosnarentno, ymtmnenno, nsmenunno, nnunocrno n nsoperarentno.
Ho+romy moxno cxasart, uro uenonex, n npornnononoxnocrt xnnornomy,
xnnxercx rnopnom raxrnxn cnoe xnsnn, xoropax saxnmuaer n cee xax ero
nennune, rax n ero npoxnxrne. A nnyrpennxx ]opma rnopuecxo xnsnn xax pas
n cocrannxer ro, uro mt nastnaem xyntrypo.
267
O.Bnenrnep ne comnenaercx n rom, uro uenonex xax nsoperarentnt
xnmnnx c]opmnponancx naroapx noxnnennm pyxn +roro necpannennoro
opyxnx n mnpe cnoono nepennrammecx xnsnn. Pyxa npecrannxer coo
cocpeoroune nce xnsneexrentnocrn uenonexa, nocxontxy ona ne npocro
ononpemenno ]opmnpyer ocanxy n nnxenne rena n nenom, no nmenno ns ee
mtcnn nosnnxaer npaxrnuecxoe mtmnenne, noono romy, xax ns mtcnn
rnasa noxnnxercx reopernuecxoe mtmnenne. K mtcnn rnasa
nonnmammemy ocrpomy nsrnxy xpynnoro xnmnnxa, ronopnr O.Bnenrnep,
oannxercx renept mtcnt pyxn. Hs nepnoro ntpaartnaercx n
antnemem rnopuecxoe, paccyxammee, cosepnammee mtmnenne
pasmtmnenne, mypocrt; ns nroporo pasnnnaercx npaxrnuecxoe,
exrentnoe mtmnenne, xnrpocrt, paccynrentnocrt n nonnnnom cmtcne
cnona. Inas nmer npnunnt n cnecrnnx, pyxa paoraer no npnnnnnam cpecrna
n nenn. Hennocrnte cyxennx ecrnymmero ornocnrentno nenecoopasnocrn
nnn nenenecoopasnocrn ne nmeer nnuero omero c ncrnnntm n noxntm, c
nennocrxmn pasmtmnxmmero. c ncrnno xax raxono. Hent xnnxercx ]axrom,
rora xax cnxst npnunnt n cnecrnnx ncrnno.
268
Pyxa, xax nce +noxantnoe no Bcenenno, noxnnxercx nnesanno, npyr, xax
semnerpxcenne. Orneprax n cnxsn c +rnm nem menenno n nenpeptnno
+nonmnnn, xoropym anrnncxn ecrecrnoncntrarent uapns Haent (1797-1875)
104
ntrancx npnnoxnrt x oxcnennm ncropnn 3emnn n, raxnm opasom,
ncnontsonart nx pemennx nonpoca o omem xapaxrepe reonornuecxnx
nsmenenn, O.Bnenrnep cunraer, uro mennrentnocrt ]nermarnunoe
nsmenenne coornercrnyer anrnncxo narype, no ne npnpoe. Pasenxx no
annomy nonpocy rouxy spennx ]pannyscxoro yuenoro-soonora n naneonronora
Xopxa Kmnte (1769-1832) n, npnmennn, no cyrn ena, ero Teopnm
xaracrpo] x nonnmannm ncemnpno-ncropnuecxoro nponecca, on nonaraer, uro
mnponax ncropnx ner or xaracrpo]t x xaracrpo]e, xoropte moxno nasnart
myrannxmn nocne nneennx +roro nonxrnx n nayunt oopor ronnancxnm
yuentm-orannxom Xyro e upnsom
269
(1848-1935).
Ononpemenno c pyxo noxnnxercx n opyne. Ha annoe ocroxrentcrno,
no cnonam O.Bnenrnepa, panee... nnxro ne opaman nnnmannx
270
. Onaxo c
noontm saxnnennem npx nn moxno cornacnrtcx xorx t noromy, uro eme o
noxnnennx camoro O.Bnenrnepa na cnere raxne ero cooreuecrnennnxn, xax
H.Iperep, H.Hyape n u.3nrentc ne npocro opamann nnnmanne na
yxasannoe ocroxrentcrno, no n ntrannct, xax tno noxasano ntme, ncxuecxn
ero nccneonart.
Henoopyxennax pyxa cama no cee nnuero, no mnennm O.Bnenrnepa, ne
cronr. Pyxa ne moxer trt exrentno es opyxnx. urot trt opyxnem, ona
cama nyxaercx n opyxnn. Pyxa n opyxne (nnn opyne noome)
]opmnponannct ononpemenno no opasy pyr pyra. Vnnxantnax ocoennocrt
uenonexa xax xnmnnxa cocronr n n rom, uro on ne rontxo nsnpaer cee
opyxnx, no n ero nsrorannnnaer cornacno cnonm cocrnenntm
coopaxennxm. Hmenno naroapx +romy on, cocrnenno, n onncx
ocnooxennx or npnnyxennx nna n npnopen yxacammee
npenocxocrno n opte xax c cee noontm, rax n npornn nce ocrantno
npnpot. Xorx nncrnnxr nna n coxpannn cnom cnny y uenonexa, or nero
orennnnct mtmnenne n mtcnxmee ecrnne, xoropoe moxno paccmarpnnart
xax exrentnocrt mtcnxme pyxn, nasnannym O.Bnenrnepom exnnem.
Ho+romy exnne npncyme rontxo uenonexy, rora xax exrentnocrt
cnocrnenna xnnornomy noome.
271
Opyxne ncex pyrnx xnmnnxon (xpome uenonexa) ecrecrnenno. Opyxne xe
uenonexa, naoopor, ncxyccrnenno. Bor nouemy nmecre c noxnnennem
noopyxennoro uenoneuecxoro xynaxa naunnaercx ncxyccrno xax
npornnononoxnocrt npnpot. Hmoe uenoneuecxoe ecrnne nnn exnne,
naunnax or saxnrannx ornx n xonuax cnepmennxmn ntcmnx xyntryp, ncxy-
crnenno, npornnoecrecrnenno. Ho+romy moxno onpeenenno cxasart: Bmecre
c pyxo, opyxnem n nnunocrntm mtmnennem uenonex cenancx rnopnom....
On ntpnan y npnpot npnnnnernm rnopuecrna. Vxe cnoonax nonx,
ronopnr O.Bnenrnep, ecrt axr mxrexa. Tnopuecxn uenonex ntxonr ns
comsa c npnpoo n c xaxtm cnonm rnopennem on yxonr or nee nce antme,
cranonnrcx nce npaxenee npnpoe. Hmenno n +rom O.Bnenrnep nnnr
ncemnpnym ncropnm uenonexa, ncropnm poxonoro pacxona mexy
uenoneuecxnm mnpom n Bcenenno, ncropnm mxrexnnxa, nepe-
105
pocmero marepnncxoe nono n nonnmammero na nero pyxy. Onaxo
rparenx uenonexa xax pas n cocronr n rom, uro npnpoa cnntnee ero. eno n
rom, uro on n nmom cnyuae ocraercx sanncnmtm or nee, no ona nce
oxnartnaer, n rom uncne, n ero cocrnennoe rnopenne. Bce nennxne xyntrypt
xnnxmrcx, no+romy, cront xe nennxnmn nopaxennxmn... Fopta npornn
npnpot esnaexna n nce xe ona yer necrnct o camoro xonna
272
.
B paccyxennxx O.Bnenrnepa, necomnenno, coepxnrcx +nemenr
necornaconannocrn n nenocneonarentnocrn. H n camom ene, ecnn rexnnxa
ecrt raxrnxa nce xnsnn, ecnn ee mt nanmaem y ncex es ncxnmuennx
xnnorntx, y nce rax nastnaemo cnoono nepennrammecx xnsnn, ro
xax xe rora ona moxer trt npornnoecrecrnenna (axe y onoro rontxo
uenonexa). A ecnn, nce xe, ona npornnoecrecrnenna, rora npnercx ncm xnsnt
(nnn, no xpane mepe, xnsnt uenonexa) npnsnart n oxnnrt npaxeno
npnpoe, r.e. uem-ro nosnnxammnm n cymecrnymmnm nonpexn +ro nocnene,
nanepexop n n npornnonec e. H ecrecrnenno, n noono cnryannn uenonex
oxastnaercx uyxtm npnpoe xnnennem, nonntm ee orpnnannem n ornmt ne
ee rnopennem. Onaxo xont cxopo uenonex nce xe npnsnaercx O.Bnenrnepom
nmenno rnopennem npnpot, ro +ro nenpemenno onxno osnauart, uro nce
uenoneuecxne rnopennx ecrt, n xoneunom nrore, ne uro nnoe, xax rnopennx
camo npnpot. H, cneonarentno, nn o xaxo npornnoecrecrnennocrn (n
cmtcne npxmoro n yxnantnoro orpnnannx npnpot noome) uenoneuecxnx
ecrnn ne moxer trt rora n peun. B annom xonrexcre ncxyccrnennocrt
+rnx ecrnn n nx pesyntraron ne onxno osnauart nnuero, xpome nx
npocroro orcyrcrnnx sa npeenamn nooc]ept nnn rexnoc]ept. B nmom
cnyuae ee nentsx nnr-pepnpernponart n cmtcne anrnnpnponocrn.
Cneonarentno, pasnnunx mexy ncxyccrnenntm n ecrecrnenntm moxer
trt rontxo ycnonntm nnn ornocnrentntm, nocxontxy onn ntpaxamr coo
momenrt (acnexrt) ennoro coepxannx coepxannx npnpot,
nonnmaemo n camom mnpoxom cmtcne cnona. H nocnenee: ntstnaer
comnenne nnn, no xpane mepe, snyunr onontno neyenrentno n resnc
O.Bnenrnepa o rom, uro opta npornn npnpot esnaexna, no ona nce panno
yer necrnct o xonna. Bet ecnn xe +ra opta n camom ene xnnxercx
ecnepcnexrnnno n uenoneuecrno nce ontme yexaercx n ee esnaexnocrn,
ro conepmenno nenonxrno rora, nouemy ona onxna necrnct o camoro xonna.
uenonex xax cocrnennoe rnopenne npnpot noxnnxercx na onpeenennom
+rane nponcxoxmnx n ne nsmenenn nnn myrann. C xaxnx nmenno nop on
cymecrnyer, n cxont onro npoonxancx nex noopyxenno pyxn rpyno
cxasart. Onaxo cxontxo t nn npoonxancx +ror nepnt ncropnuecxn
nepno cymecrnonannx uenonexa, O.Bnenrnep ynepen n onom: cpasy xe ncne
sa nnm nocneyer nropax +noxantnax rpanc]opmannx nnn nonnnnax
myrannx, npn xoropo meramop]ose nonepraercx ne nncrpymenr, a uenonex.
B pesyntrare anno meramop]ost noxnnxercx rax nastnaemax nnanomepnax
exrentnocrt mnornx. o +roro
106
uenonex tn onnoxnm xnmnnxom, xnn onn n oxonncx es pyrnx.
Onaxo raxo opas xnsnn neoxnanno menxercx n nnesanno nsnnxaer
xonnexrnnnax uenoneuecxax exrentnocrt, xoropax npenonaraer n xauecrne
cnoero naxnemero cpecrna cnono, peut. Cneonarentno, n xstx xax
acrpaxrnax, nnyrpennxx rpammarnuecxax ]opma peun... noxnnxercx
raxxe npyr, nnesanno.
273
Peut xax cpecrno omennx, ecrecrnenno, ne mononornuna, a nanornuna.
Ona noxnnxercx ns raxnx npocrtx ]opm, xax noannte rnasamn nnn pyxamn
snaxn, cnrnant, xecrt, a raxxe ns npeynpexammnx nnn yrpoxammnx
xpnxon (nce +ro o cnx nop conponoxaer n noxpennxer peut) n pasnnnaercx
o cnoxntx ]opm omennx nocpecrnom cnon n npenoxenn. Hpn +rom
O.Bnenrnep yexen: Teopernuecxoe pasmtmnenne ne nrpano nourn
nnxaxo ponn n nponcxoxennn peun. Bcxxax peut no cnoe npnpoe
npaxrnuna, ona nponcxonr ns mtmnennx pyxn.
274
exnne, xoropoe ocymecrnnxercx ne orentntm nnnnnom, a mnornmn
nmtmn, O.Bnenrnep nastnaer npenpnxrnem (Unternehmen). Peut n
npenpnxrne, ronopnr on, npenonaramr pyr pyra noono romy, xax
panee pyxa n opyne. Bo ncxxom npenpnxrnn on pasnnuaer samtcen n
ocymecrnnenne. Ho+romy c ero noxnnennem nosnnxamr paora noxx n
npononmax paora, xoropte crann ocnono rexnnuecxo ]opmt nce
uenoneuecxo exrentnocrn na nocneymmne npemena. Cneonarentno, renept
onxen nmertcx ror, xro poxen pyxononrt remn, xro noxem ne xnnxercx.
Ho+romy moxno cxasart, uro ecrt rexnnxa noxx n rexnnxa ncnonnnrenx, a
noromy or npnpot ecrt esycnonno npnxastnammne n nounnxmmnecx,
cyexrt n oexrt nonnrnuecxnx nnn xosxcrnenntx meroon. B +rom
nonyuaer cnoe ntpaxenne n peannsannm ocnonnax ]opma uenoneuecxo xnsnn,
cranme mnoroopasno co npemenn yxasanno ntme nropo ncropnuecxo
rpanc]opmannn. H nmenno +ra ]opma, xoropax npornnoecrecrnenna,
ncxyccrnenna... n ecrt xyntrypa. B cnere ncero +roro nce pasronopt o rax
nastnaemom npnponom panencrne ncex n nyumem cnyuae oxastnamrcx
nnmenno ncxxoro ocnonannx n coepxannx npocro onronne.
275
Pyxononmoe peutm npenpnxrne co npemenem naxnatnaer
nacnntcrnennoe orpannuenne na nepnonauantnym cnooy uenoneuecxoro
xnmnnxa. Ono neer x orpannuennm cnoot xax noxe, rax n neomtx.
Tenept nce onn enamrcx unenamn ontmoro enncrna, xoropoe, cornacno
O.Bnenrnepy, mt nastnaem oprannsanne. Oprannsannm no+romy on
onpeenxer xax trnnym ]opmy nmoro npenpnxrnx.
Tax, O.Bnenrnep npnxonr x cnoemy ntnoy o rom, uro nmecre c
exrentnocrtm mnornx conepmaercx pemammn mar or oprannuecxoro x
oprannsonannomy cymecrnonannm, or xnsnn n ecrecrnenntx rpynnax x
ncxyccrnenntm rpynnam, or cran x napoy, cocnonnm n rocyapcrny.
Cneonarentno, napo, cocnonne, rocyapcrno n pyrne connantnte crpyxrypt
npecrannxmr coo pasnnunte ]opmt ne oprannuecxoro, a oparnnsonan-noro
cymecrnonannx. H, rem ne menee, rocyapcrno nonnmaercx xax nnyr-
107
pennn nopxox nx ocrnxennx nnemnnx nene, a napo oxnnxercx
snepem c ono ymo n mnornmn pyxamn, rax xax yx nnn xapaxrep
cnoonoro xnmnnxa nenpemenno nepeaercx or nnnnna x
oprannsonannomy napoy. B cnxsn c +rnm cranonnrcx nonxrntm, nouemy
uenoneuecxoe npano ncera ecrt npano cnntnemero, xomy onxen cneonart
cnaemn. 3ro n cnom ouepet oxcnxer, nouemy ecrt napot, cnntnax
paca xoroptx coxpanxer xapaxrep xnmnnxa pasonnutn, sanoenarentnte
napot rocno, nmnrenn optt c nmtmn, nepeonepxmmne pyrnm
xosxcrnennym opty npornn npnpot, urot nx rpanrt n noxopxrt.
276
Orneprax xax nenepnoe nonoxenne, cornacno xoropomy rexnnxa, xxot,
ceperaer rpy, O.Bnenrnep nnnr cymecrnennym ocoennocrt uenoneuecxo
rexnnxn, ornnuammym ee or rexnnxn xnnorntx n rom, uro xaxoe
nsoperenne coepxnr n cee nosmoxnocrt n neoxonmocrt nontx
nsoperenn. eno n rom, uro xaxoe yonnernopennoe uenoneuecxoe
xenanne ntstnaer x xnsnn rtcxun pyrnx. 3ro cnnerentcrnyer o rom, uro
yma uenoneuecxoro xnmnnxa nenactrna, ero nonx nnxora ne
yonnernopxercx raxono npoxnxrne, nexamee na +rom poy xnsnn, no raxxe
n nennune ero cytt.
277
C rouxn spennx npnmenxemtx rexnnuecxnx meroon, no mnennm
O.Bnenrnepa, xyntrypt moxno nopasenxrt na cneymmne rpn
ncropnuecxnx rnna. 3ro, no-nepntx, ennax xyntrypa noopyxenno pyxn,
xoropax cymecrnonana onontno onroe npemx n oxnartnana coo nect
uenoneuecxn po n nenom. Bo-nroptx, +ro mnorouncnennte xyntrypt peun n
npenpnxrnx, xoropte yxe uerxo pasnnuannct mexy coo n n xoroptx
naunnaercx npornnocroxnne nnunocrn n macct. H, naxonen, n-rpertnx, +ro
ntcoxne xyntrypt, xoropte npecrannxmr coo cocrnenno xyntrypt, r.e.
xyntrypt n ysxom n nennxom cmtcne cnona n xoropte pacryr nesanncnmo
pyr or pyra n ona sa pyro cnnramrcx c Rra x Cenepy. 3rn xyntrypt
noxnnxmrcx naunnax c III rtcxuenernx o n.+., a npnmenxmmnecx n nnx
rexnnuecxne merot epyr cnoe nauano n crponrentcrne ernnercxnx nnpamn n
mymepcxnx snxxyparon. annte merot poxamrcx anexo na Rre n
snamenymr noey na rxxxo macco, sarem onn npoxoxr cxnost rnopennx
xnracxo, nnncxo, anrnuno, apacxo n mexcnxancxo xyntryp,
nnxyrcx x ]aycroncxo xyntrype II rtcxuenernx n.+. na ntcoxom Cenepe.
278
uaycroncxax nnn sananoenponecxax xyntrypa, yyun noeo na
rxxxo nponemo uncro rexnnuecxoro mtmnennx, xnnxercx camo
nacnntcrnenno, crpacrno n rparnuneme ns ncex ntcoxnx xyntryp. Hpn
ne nonx x nnacrn nounnxer cee nce xonrnnenrt, oxnartnax, naxonen, nect
semno map cnonmn cpecrnamn nepennxennx n xommynnxannn. Ona
npeopaxaer ero nacnnnem cnoe npaxrnuecxo +neprnn n necntxannocrtm
cnonx rexnnuecxnx meroon. Ho+romy neynnnrentno, uro ]aycroncxn
uenonex crpemnrcx cam crart orom. A ns anno ]aycroncxo meurt
nponcrexamr, n cnom ouepet, nce npoexrt mamnn, nperenymmne na peannsa-
108
nnm neocrnxnmo nenn Perpetuum mobile
279
. H +ro nonxrno, net
nmenno nsoperenne neunoro nnrarenx nosneno t uenonexa n panr ora,
nocxontxy ono tno t oxonuarentno noeo na Forom n npnpoo.
Onaxo noonoe esymne nacropaxnnaer rex, xro concem ne oepxnm +ro
none xo ncennacrnm n naxonr ee axe txnontcxo. Bor, cocrnenno,
nouemy mamnn ncera oxnnct, cunrax nx ntymxo txnona. H rem ne
menee, nmenno npn ]aycroncxo xyntrype nmecre c noxnnennem
pannonannsma nepa n rexnnxy enaercx uyrt nn ne marepnanncrnuecxo
pennrne: rexnnxa neuna n nenpnxoxma, noono Fory-Orny; ona
ocnooxaer uenonexa, noono Ctny; ona npocnernxer nac, xax yx Cnxro.
A monnrcx na nee ]nnncrep nporpecca or Hamerpn o Hennna.
280
Cranx cnntnym nnunocrt no rnany yrna nce uenoneuecxo ncropnn,
O.Bnenrnep nonaraer n ro, uro nce nennxne orxptrnx n nsoperennx
nponcxoxr ns paocrn noet cnntnoro uenonexa. Onn - ntpaxenne
nnunocrn, a ne ymamme o nontse macct, xoropax, na camom ene, ecrt nnmt
naccnnnt nanmarent. He cocrannxer n +rom nnane nnxaxoro ncxnmuennx n
mamnnnax rexnnxa, xoropax nocne cnoero noxnnennx naunnaer, onaxo,
]ynxnnonnponart n pasnnnartcx nesanncnmo or cnoero rnopna, ncxox ns
nnyrpenne, ymenno neoxonmocrn. Ho+romy neynnnrentno, uro
]aycroncxn nnn nopnuecxn uenonex, cosanax +ry rexnnxy, co
npemenem cam nnaaer n sanncnmocrt or nee, cranonxct paom cosanno nm
mamnnt. Tnopenne, nnmer O.Bnenrnep, nonnmaercx na rnopna. Kax
nexora mnxpoxocm-uenonex nonnmancx na npnpoy, rax noccraer renept
mnxpoxocm-mamnna npornn nopnuecxoro uenonexa. Bnacrennn mnpa cenancx
paom mamnnt. Ona npnnyxaer ero, nac..., neaem nn o +rom nnn ner, ... nrn
no nponoxennomy nyrn. Bsecnnmaxcx ynpxx nneuer nnsneprnyroro
noenrenx x cmeprn.
281
Cnonom, npnpoa mcrnr uenonexy sa ornxrym y nee
npnnenernm rnopennx.
uaycroncxax xyntrypa, xax n ncxxax pyrax ntcoxax xyntrypa, ecrt
rparenx. Tparnsm conpemenno rexnnuecxo nnnnnnsannn saxnmuaercx,
npexe ncero n rom, uro nmn yxe ne n cnnax npennert nocnecrnnx cnoe
cocrnenno exrentnocrn. Boome ronopx, nn onn nsoperarent ne n
cocroxnnn npannntno npecxasart, xaxnm yer npaxrnuecxoe nosecrnne
ero exnnx. eno sect ycyrynxercx n rem, uro rexnnxa enaercx
nsorepnuecxo, xax n ntcmax maremarnxa
282
. Ho+romy neynnnrentno, uro
mexannsannx mnpa n xoneunom nrore npnnena x raxnm nsmennnmnm onnx
name nnanert n opas cymecrnymme na ne xnsnn nocnecrnnxm, xax
ncuesnonenne orpomntx necntx maccnnon, ceptesnoe nsmenenne xnnmara,
ncrpenenne ecuncnenntx nnon xnnorntx, xaracrpo]nuecxoe coxpamenne
uncnennocrn nentx uenoneuecxnx pac, nocrannnmee no peantnym yrposy nx
antnemee cymecrnonanne. Cneonarentno, ncxyccrnennt mnp
nponnstnaer n orpannxer mnp ecrecrnennt. Cama nnnnnnsannx crana
mamnno, xoropax nce enaer nnn xenaer enart no opasy mamnnt
283
.
109
Hs-sa ncero +roro mnorne npenounramr renept exart or
nnnnnnsannn n npnmnrnnnte yronxn 3emnn, yxonrt n poxrn nnn
noxonunrt xnsnt camoyncrnom. A camoe rnannoe n rparnuecxoe
naunnaercx ercrno npnpoxenntx noxe or mamnnt. B cnxsn c +rnm
npornnocroxnne mexy noxxmn n neomtmn, xpane oocrpxxct, ocrnraer
cnoe xyntmnnannn, ncnecrnne uero ynr npornn mamnn ynr pyxn
npornn cnoero yena n xonne xonnon oopaunnaercx ynrom npornn
oprannsonanno xnsnn noome. Tax, exrentnocrt mnornx, r.e. oprannsonannax
xnsnt, ocnono xoropo ncera cnyxnno pasnnune mexy noxxmn (ronono) n
neomtmn (pyxamn), oxastnaercx noopnanno cnnsy. Onaxo cnryannx, npn
xoropo eper nepx macca, xnnxercx ecnepcnexrnnno, nocxontxy macca xax
orpnnanne camoro nonxrnx oprannsannn... nexnsnecnocona
284
.
H nce xe camtm ceptesntm npnsnaxom nnn cnmnromom npecroxmero
xpymennx enponecxo nnnnnnsannn xnnxercx ro, uro O.Bnenrnep nastnaer
npearentcrnom rexnnxn. K XX cronernm na name nnanere ycranonnnact,
xax on nnmer, cneymmax cnryannx: Ipynna nann nopnuecxo xponn no
pyxonocrnom anrnnuan, nemnen, ]pannyson n xnxn tna xosxnnom
nonoxennx... Hpoune napot, yt onn xononnxmn nnn ]opmantno
nesanncnmtmn rocyapcrnamn, nrpann pont nocranmnxon ctptx nnn
noxynarene. Hoonoe npnnennrnponannoe nonoxenne yxasanntx nann
nopnuecxo xponn naxonr cnoe oxcnenne n rom, uro onn xnnnnct
enncrnenntmn nnaentnamn ne npnpontx orarcrn, a meroon n mosron,
oyuenntx nx npnmenennx +rnx meroon, r.e. enncrnenntmn onaarenxmn
nce conoxynnocrn nayuno-rexnnuecxnx snann. Onaxo x yxasannomy
npemenn, a eme rounee, naunnax c xonna XIX cronernx, cnenax nonx x nnacrn
crana onycxart poxonte omnxn. Bmecro roro, urot epxart n rane
rexnnuecxne snannx, nennuamee coxponnme entx napoon,
coxpymaercx O.Bnenrnep, nm crann xnacrartcx n npenarart ncemy mnpy n
ntcmnx mxonax, a eme ropnnnct, rnxx na nsymnenne nnnnen n xnonnen.
Tax, nmecro npocroro +xcnopra npoyxron co npemenem npnxonr ntnos
ns sanantx crpan ran, meroon, nnxenepon n axe nsoperarene. B nrore
oxastnaercx, uro ncem nnerntm orxptrt rant name cnnt, onn nx
nocrnramr n ncnontsymr. nonnt sa rpnnart ner crann nepnoxnaccntmn
snaroxamn rexnnxn, oxasan cnoe noenno-rexnnuecxoe npenocxocrno no npemx
nont c Poccne. V nnx mornn t noyunrtcx nx yunrenx. Bne Enpont n
Cenepno Amepnxn noxnnxmrcx, raxnm opasom, nectma xonxypenr-
nocnoconte n cnny emeno paoue cnnt npomtmnennte nenrpt, xoropte
npecrannxmr coo cmeprentnym yrposy nx sanano npomtmnennocrn.
Hpoonxax cnon npnunrannx, O.Bnenrnep saxnnxer: Henpemennte
npnnnnernn entx napoon npomorant, pacrpauent, npeant. H nocxontxy
nx npornnnnxn n cocroxnnn ne npocro ocrnut nx yponnx pasnnrnx, no n
npensorn ero, ro pano nnn nosno, npopouecrnyer on, naunnaercx mecrt
+xcnnyarnpyemoro mnpa npornn cnonx nnatx. Ho nonoy pyroro
110
cnenapnx pasnnrnx cotrn ne cronr oontmartcx n nnrart xaxne-nno
nnnmsnn xorx t noromy, uro cpasy nocne nepno mnpono nont nnernte
yrparnnn n ncxxoe nourenne x entm. Bo ncem +rom O.Bnenrnep nnnr
npnunny ne rontxo espaornnt n sanantx crpanax, no n nauana rpxyme
xaracrpo]t, yymero xpymennx enponecxo xyntrypt.
285
Hrax, moxno cxasart, uro ]aycroncxax nnnnnnsannx yer nnsneprnyra
nnerntmn napoamn npn nomomn ]aycroncxo xe mamnnno rexnnxn,
xoropax nm, onaxo, neoxonma rontxo n xauecrne cpecrna paspymennx.
...nx nnerntx a n nx uncno nxoxr n pyccxne ]aycroncxax rexnnxa,
ynepxer nac O.Bnenrnep, ne xnnxercx nnyrpenne norpenocrtm. Tontxo
]aycroncxn uenonex mtcnnr, uyncrnyer n xnner n +ro ]opme. Emy ona
ymenno neoxonma. ...nx nnernoro ona nnmt opyxne n opte c
]aycroncxo nnnnnnsanne, uro-ro npoe npemxnxn n necy, xoropym
ocrannxmr, xora ona ntnonnnna cnom pont. Ho+romy nmecre c
]aycroncxo nnnnnnsanne cno nyrt sanepmaer n ]aycroncxax,
mamnnnax, rexnnxa. Hcropnx +ro rexnnxn, saxnmuaer on,
npnnnxaercx x cxopomy n nensexnomy xonny. Ona yer nsopnana nsnyrpn,
xax n nce nennxne ]opmt ncex xyntryp. Kora n xax +ro nponsoer - mt ne
snaem. Enncrnenno, uro ocraercx ]aycroncxomy uenonexy nepe nnnom
raxo nensexnocrn +ro ocrono npnnxrt yap cytt. Tontxo nycrte
meurarenn nepxr n cymecrnonanne ntxoa ns cront esnaexno cnryannn. Ho
onrnmnsm xnnxercx rpycocrtm, xax, nnpouem, n nce npoune rax nastnaemte
neant. Cneonarentno, mt... onxnt cmeno nporn o xonna
npenasnauennt nam nyrt... n es naext croxrt na nponrpanntx nosnnnxx
raxon nam onr. Croxrt, xax ror pnmcxn conar, utn xocrn namnn nepe
nparamn Homnen, nornmero, noromy uro emy satnn orart npnxas o orxoe
no npemx nsnepxennx Besynnx. Bor nennune, nor uro snaunr trt uenonexom
pact. 3ror nonnt uecrn xonen ecrt enncrnennoe, uero nentsx ornxrt y
uenonexa
286
. Ha raxo, moxno cxasart, neccnmncrnuno-]aranncrnuecxo
norxe O.Bnenrnep sanepmaer cnon paccyxennx o rexnnxe, ee cymnocrn n o
cyte rexnorenno nnnnnnsannn, na xoroptx mt cront nopono
ocranonnnnct nnmt noromy, uro onn n ro nnn nno mepe oxasann
onpeenennoe nnnxnne na ]opmnponanne rexno]nnoco]cxnx nsrnxon mnornx
]nnoco]on XX cronernx raxnx, nanpnmep, xax X.Oprera-n-Iaccer,
H.A.Fepxen, Xentmyr Bentcxn, Xenpnx Cxonnmoncxn n pyrne.
B saxnmuenne nosnonnm cee rpn sameuannx. Bo-nepntx, mpaunt
npornos O.Bnenrnepa o cyte conpemenno enponecxo nnnnnnsannn ne
onpanancx. a, nonnx npensomna cnonx yunrene n n cnoem rexnnuecxom
n noome +xonomnuecxom pasnnrnn ocrannna anexo nosan cex noannxmmee
ontmnncrno rax nastnaemtx nopnuecxnx crpan. Cornopennoe em
rexnnuecxoe n +xonomnuecxoe uyo ntramrcx ceronx nonropnrt mnorne
crpant, raxne, xax Kopex, Knra, Hnnx, Fpasnnnx n p. Onaxo uro-ro ne
nnno, urot +rn crpant, nexora npnnanexanmne x rax nastnaemomy
+xcnnyarnpyemomy mnpy mcrnnn nnn ntrannct mcrnrt
111
cnonm tnmnm nnatxam n ncnontsonart ]aycroncxym rexnnxy n
xauecrne cpecrna nx paspymennx n nnxnnannn ]aycroncxo sanano
nnnnnnsannn. Kax pas naoopor, mt nanmaem, xax, onnaenax
]aycroncxo rexnnxo, onn ncxuecxn ntramrcx nnnctnartcx n
conpemennym (]aycroncxym) nnnnnnsannm. Bo-nroptx, moxno
xoncrarnponart n ro, uro cnycrx rpn uerneprn cronernx nocne npopouecrna
O.Bnenrnepa, nopnuecxne crpant npoonxamr no-npexnemy nnnponart n
mnpe n, cyx no ncemy, cnoe neymee n onpeenxmmee na name nnanere mecro
onn noxa nnxomy ycrynart ne conpamrcx. Ho+romy moxno cxasart, uro
]aycroncxax nnnnnnsannx nmecre c ]acroncxo rexnnxo npoonxamr,
nonpexn ncem npecxasannxm O.Bnenrnepa, ]ynxnnonnponart n ocrarouno
ypno pasnnnartcx. B-rpertnx, rpyno npecrannrt, uro nexoropte ns
npnneenntx ntme ntcxastnann O.Bnenrnepa (ocoenno re ns nnx, xoropte
nmemr naner pacnsma n nosntmennx enponecxnx nann nopnuecxo
xponn) npnnanexar mtcnnrenm, xoropt onnm ns nepntx n XX cronernn
nonepr, xasanoct t, npnnnnnnantno xpnrnxe nem enpononenrpnsma n
ntrancx pasnenuart ee. 3ro n nsnecrno mepe cnnerentcrnyer o nannunn
+nemenron necornaconannocrn (nnn axe npornnopeunnocrn) mexy pannnm
n onee nosnnm O.Bnenrnepom. Ho+romy npant re anropt (xax, nanpnmep,
B.u.Acmyc n p.), xoropte ronopnnn o npornnopeunnom xapaxrepe rnopuecrna
+roro ]nnoco]a.
2. Teonoro-anrpononornuecxax rexno]nnoco]cxax
xonnennnx H.A.Fepxena: rexnnxa xax nepexo or
oprannuecxo xnsnn x xnsnn oprannsonanno
Cnon nsrnxt na npemer rexnnxn n na rexnnuecxym nnnnnnsannm
Hnxona Anexcanponnu Fepxen (1874-1948) cncremno nnn xonnenryantno
nsnaraer n cnoe crarte uenonex n mamnna (Hponema connono-rnnn n
mera]nsnxn rexnnxn), nnepnte onynnxonanno n 38-m nomepe xypnana
Hyrt (Hapnx, ma 1933). B anno paore, yrnepxax, uro nonpoc o
rexnnxe cran nonpocom o cyte uenonexa n cyte xyntrypt, on cunraer, uro
n XX nexe manonepnx (nocxontxy on ormeuen ocnanennem ne rontxo
rpannnonno pennrnosno nept, no n axe rymanncrnuecxo nept XIX
nexa) enncrnenno cnntno nepo ocraercx nepa n rexnnxy, n ee momt n ee
ecxoneunoe pasnnrne. Ho+romy necnyuano, uro nponema rexnnxn ne
npocro npnnnexaer nnnmanne, no n cnntno rpenoxnr xpncrnancxoe cosnanne.
V xpncrnan, xoropte eme ne ocmtcnnnn anno nponemt n ne nonxnn ee
ncrnnnoro coepxannx, H.A.Fepxen pasnnuaer na rnna ornomennx x
rexnnxe, n oa neocrarount. Hepnt ns nnx nanmaercx y ontmnncrna
xpnrcrnan, xoropte paccmarpnnamr rexnnxy xax neuro pennrnosno
nerpantnoe n espasnnunoe, oxnnxx ee enom nnxenepon, npecneymmnx
nent yconepmencrnonannx xnsnn n ymnoxennx ee nar,
112
xoroptmn nontsymrcx, xcrarn, n camn xpncrnane. B npornnononoxnocrt
+romy xpncrnancxoe mentmnncrno nepexnnaer rexnnxy anoxannnrnuec-xn,
ncntrtnax yxac nepe ee nospacramme momtm na uenoneuecxo xnsntm,
rorono nnert n ne ropxecrno yxa anrnxpncra, snepx, ntxoxmero ns
esnt. Hoonoe ornomenne x rexnnxe ncxonr ns roro npocroro npnnnnna,
cornacno xoropomy nce, uro ne npannrcx, nce, uro paspymaer npnntunoe,
nerxo oxnnxercx ropxecrnom anrnxpncra n npnnnxennem xonna mnpa,
no+romy H.A.Fepxen nastnaer ero nennntm pemennem nonpoca. Bnpouem,
raxontm, no ero mnennm, xnnxercx n nepnoe ornomenne x rexnnxe,
npnsnammee ee pennrnosnym nerpantnocrt, nocxontxy ono npocro ne nnnr
nponemt
287
. Herpyno samernrt, uro n annom acnexre cnonx paccyxenn o
rexnnxe on npocro ntraercx npoennponart na xpncrnancxym nouny ne ns
omnnnpymmnx n ncropnn xyntrypt onenxn rexnnxn, a nmenno nerarnnnym n
ry, xoropax oxnnxer ee mopantno nerpantno.
Texnnxy, xax nonaraer H.A.Fepxen, moxno nonnmart n onee mnpoxom
n n onee ysxom cmtcne. B onee ysxom cmtcne rexnnxa, ouennno, osnauaer
]apnxonart, cosanart c ncxyccrnom. A n cnoem onee mnpoxom snauennn
ona, no nce nnnmocrn, xnnxercx uem-ro nponnstnammnm ncm xnsnt
omecrna c ee marepnantno n yxonno corannxmmn-mn. Bo ncxxom cnyuae,
H.A.Fepxen cunraer ne npocro nosmoxntm, no n neoxonmtm ronopnrt ne
rontxo o rexnnxe +xonomnuecxo, npomtmnenno, noenno..., no n o rexnnxe
mtmnennx, crnxocnoxennx, xnnonncn, ranna, npana, axe o rexnnxe yxonno
xnsnn, mncrnuecxoro nyrn. Tax, nanpnmep, ora ecrt cnoeopasnax yxonnax
rexnnxa.
Onaxo, n xaxom t cmtcne mt nn ronopnnn o rexnnxe, ona noncmy
yunr ocrnrart nanontmero pesyntrara npn nanmentme rpare cnn....
Hmenno no+romy ee moxno paccmarpnnart n oxapaxrepnsonart xax cpecrno
nnn opyne. ...Feccnopno, xax t nonemnsnpyx c O.Bnenrnepom, ronopnr
H.A.Fepxen, rexnnxa ncera ecrt cpecrno, opyne, a ne nent. eno n rom,
uro nenn xnsnn, c ero rouxn spennx, ne nmemr rexnnuecxoro coepxannx n,
cneonarentno, ne xnnxmrcx uem-ro rexnnuecxnm. Onn, nanpornn, nexar n
conepmenno nno onacrn n onacrn yxa. Omax xe nomena nene
xnsnn rexnnuecxnmn cpecrnamn ne moxer osnauart nnuero, xpome
onycromennx camoro yxa, ero yramenne. Hoonax nomena n oycnonnennoe
em onnmanne uenoneuecxoro yxa nponcxoxr nmenno rora, xora uenonexa
paccmarpnnamr n onpeenxmr xax homo faber. Her, xoneuno, comnenn n rom,
uro uenonex +ro nnxenep, rexnnx. Onaxo npn +rom ne cneyer satnart
roro, uro ero nnxenepnoe nnn rexnnuecxoe ncxyccrno ncera naneneno n
opameno na ocymecrnnenne rex nene, xoropte nonnocrtm nexar sa
npeenamn +roro ncxyccrna.
288
B nonnom coornercrnnn c ntnnnyrtm Hnxonaem Iaprmanom (1882-1950)
n paore 3rnxa (1926) resncom o rom, uro ntcmne nennocrn xnnxmrcx
nanmenee cnntntmn, H.A.Fepxen nonaraer, uro rexnnxa nmeer cnntnte
113
nosnnnn n namem rpemnom mnpe concem ne or roro, uro xnnxercx
nepxonno nennocrtm. Kax pas naoopor, ro, uro xnnxercx n mnpe nanonee
cnntntm (nanpnmep, rpyax marepnx) oxastnaercx nmecre c rem n nanmenee
nenntm. B cnxsn c +rnm on nnnr ocnonno napaoxc nsanmoornomennx mexy
rexnnxo n xyntrypo n cneymmem: Fes rexnnxn nenosmoxna xyntrypa, c
nem cnxsano camo nosnnxnonenne xyntrypt, n oxonuarentnax noea rexnnxn n
xyntrype, ncrynnenne n rexnnuecxym +noxy nneuer xyntrypy x rnenn. eno n
rom, uro n nmo xyntrype ncera, no ero mnennm, cymecrnymr na +nemenra:
rexnnuecxn n npnpono-oprannuecxn. H ecnn nepnt ns nnx eper nepx na
nroptm, ro +ro nenpemenno npnneer x nepepoxennm xyntrypt n ee rnenn.
Bor, cocrnenno, nouemy nosnpar x npnpoe ecrt neunt mornn n ncropnn
xyntrypt, n nem uyncrnyercx crpax rnenn xyntrypt or nnacrn rexnnxn,
rnenn nenocrno uenoneuecxo npnpot. H n camom ene, rexnnuecxax +noxa
nnsnonr uenonexa o yponnx npocroro cpecrna, npenpamax ero n opyne
nponsnocrna npoyxron n, raxnm opasom, crannr nemt ntme camoro
uenonexa.
289
B cnere cxasannoro H.A.Fepxen cunraer nosmoxntm ntennrt rpn
crann n ncropnn uenoneuecrna npnpono-oprannuecxym, xyntrypnym n
cocrnennom cmtcne n rexnnxo-mamnnnym. B ocnone anno nepnonsannn
uenoneuecxo ncropnn n xoneunom nrore nexnr, xax on ymaer, pasnnunoe
ornomenne yxa x npnpoe. Tax, na nepno ns yxasanntx cran yx eme
nonnocrtm norpyxen n npnpoy; na nropo crann on, ntenxxct ns npnpot,
nonnocrtm ooconxercx n opasyer ocoym c]epy yxonnocrn; n, naxonen, na
rperte crann on axrnnno onnaenaer npnpoo n rocnocrnyer na ne.
290
Bcne sa O.Bnenrnepom n pyrnmn H.A.Fepxen pasnnuaer oprannuecxoe
n oprannsonannoe cymecrnonanne. Oprannsm or oprannsannn ornnuaercx,
npexe ncero, rem, uro on poxaercx ns npnpono xocmnuecxo xnsnn n...
cam poxaer. Cornamaxct c onnm ns npecrannrene neonnrannsma
291
,
nemenxnm nonorom n ]nnoco]om Iancom pnmom (1867-1941), on cunraer
oprannsm nenocrntm opasonannem, n xoropom nenoe npemecrnyer uacrxm n,
npncyrcrnyx n xaxo ns nnx, rocnocrnyer na nnmn. Kax pas +rnm n
xapaxrepnsyercx nmmanenrno npncymax oprannsmy nenecoopasnocrt, xoropax
nxnatnaercx n nero Tnopnom nnn npnpoo. Onaxo nnuero noonoro mt
ne onapyxnnaem n oprannsannn, xoropax concem ne poxaercx n ne
poxaer, n xoropo nmeer mecro nnoro poa nenecoopasnocrt, nxnatnaemax
n nee oprannsaropom nsnne n no+romy ona xnnxercx npoyxrom rnopuecxo
axrnnnocrn uenonexa. H nmenno c oprannsanne, a ne c oprannsmom
H.A.Fepxen cnxstnaer conpemennym rexnnxy, nocxontxy uepes nee cosaercx
nonax ecrnnrentnocrt, xoropax xnnxercx pesyntrarom ne +nonmnnn, a
uenoneuecxoro nsoperarentcrna, r.e. npoyxrom ne oprannuecxoro, a
oprannsonannoro nponecca. Bor, cocrnenno, nouemy rocnocrno rexnnxn n
mamnn cneyer paccmarpnnart xax nepexo or oprannuecxo xnsnn x
oprannsonanno xnsnn, or pacrnrent-
114
nocrn x xoncrpyxrnnnocrn. Ho+romy moxno cxasart, uro rexnnxa
nopoxaer nonte, rax nastnaemte, oprannsonannte rena, xoropte
opasymr coo nexn nont xocmoc.
Ho-nnnmomy, nmenno +ro nmeer n nny H.A.Fepxen, xora ronopnr o
xocmoronnuecxom snauennn rexnnxn. Tax, cctnaxct n annom ornomennn na
xnnry ]pannyscxoro nnxenepa Xaxa Ha]]nra Reflexions sur La science des
machines (Pasmtmnennx o reopnn mamnn) (1932), re xax pas n
ntnnraercx resnc o rom, uro napxy c neoprannuecxnmn n oprannuecxnmn
renamn cymecrnymr eme rena oprannsonannte - napcrno mamnn, on, anee,
ormeuaer: 3ro ecrt nonax xareropnx trnx. Mamnna ecrnnrentno ne ecrt
nn neoprannuecxoe, nn oprannuecxoe reno... B npnpoe neoprannuecxo
mamnn ne cymecrnyer, onn cymecrnymr nnmt n mnpe connantnom. 3rn
oprannsonannte rena noxnnxmrcx... nocne uenonexa n uepes uenonexa.
Onaxo +ra nonax, ntsnannax x xnsnn camnm uenonexom,
ecrnnrentnocrt ecrt noxasarent ne rontxo ero crpamno momn, no n ero
cnaocrn, ero cxnonnocrn x pacrny. eno n rom, uro rexnnxa ne npocro
nepecraer nonnnonartcx cnoemy rnopny uenonexy, no crpemnrcx nounnnrt
ero cee, nopaornrt ero. ...Tparenx n rom, nouepxnnaer H.A.Fepxen
ncne sa O.Bnenrnepom, uro rnopenne noccraer npornn rnopna.... Hpana,
n ornnune or +roro nocnenero, xoropt, xax mt yxe nnenn, npononn nexym
ananornm mexy ynrom mamnnt npornn uenonexa n ynrom camoro
uenonexa npornn npnpot, on paccmarpnnaer nenonnnonenne rexnnxn
uenonexy xax nonropenne rant rpexonaennx, saxnmuammecx n
noccrannn rnapn npornn rnopna
292
, n ynre uenonexa npornn Fora.
Hrax, uenonex rexnnuecxo +noxn yxe ne n cocroxnnn onnaenart
cosanno nm rexnnxo. Fonee roro, on cam naaer xeprno n cranonnrcx
paom cnoero cocrnennoro rnopennx. annoe ocroxrentcrno, n uacrnocrn,
oxcnxercx rem, uro rexnnxa, samenxx oprannuecxn-nppannonantnoe
oprannsonanno-pannonantntm, rem camtm nopoxaer nonte, connantno-
nppannonantnte, nocnecrnnx, xax, nanpnmep, espaornny - +ro nennuamee
ecrnne namero npemenn. B pxy noontx nocnecrnn moxno yxasart n
na cncremy Tenepa, xoropax, yyun xpane ]opmo pannonannsannn rpya,
na camom ene npenpamaer uenonexa n nexym yconepmencrnonannym mamnny.
Mamnna xouer, enaer n cnxsn c +rnm oomenne H.A.Fepxen, urot
uenonex npnnxn ce opas n noone. Ho uenonex ecrt opas n noone Fora n
ne moxer crart opasom n noonem mamnnt, ne nepecran cymecrnonart.
Hmenno rax rexnnxa ntraercx onnaert yxom n nopaornrt ero
293
.
Pennrnosnt cmtcn rexnnxn ntpaxaercx n n rom, uro c nacrynnennem
rexnnuecxo +noxn sanepmaercx rennypnuecxn nepno n ncropnn
uenoneuecrna, xora uenonex onpeenxncx semne ne n ]nsnuecxom rontxo, no
n mera]nsnuecxom cmtcne cnona. uenonex rexnnuecxo +noxn ontme ne
npetnaer n marepnantnom none, n none marepnn-semnn, Magna
115
Mater. H nocxontxy orptn or +roro nona enaer opty onee cypono, ro
orcma H.A.Fepxen saxnmuaer, uro n rexnnxe nmemr mecro ncera ne
cropont: c ono cropont, ona necer n cee yocrna, xom]opr xnsnn..., c
pyro cropont, ona rpeyer ontme cyponocrn n eccrpamnx
294
.
O npornnopeunno npnpoe rexnnxn moxno ronopnrt n n cneymmem
ornomennn. C ono cropont, emoxparnx xnnxercx npnnnnnom rexnnxn.
Texnnuecxax +noxa no H.A.Fepxeny +ro +noxa emoxparnn n connannsannn,
nocxontxy n ne nce cranonnrcx xonnexrnnntm.... Onaxo c pyro cropont,
macconax rexnnuecxax oprannsannx xnsnn ynnuroxaer ncxxym
nnnnnyannsannm, no+romy npn ne nce enaercx esnnuno-maccontm n
anonnmntm.
Bmecre c rem neoxonmo ormernrt n ro, uro rexnnuecxax nnnnnnsannx
npecrannxer coo ceptesnym yrposy n peantnym onacnocrt nx ymn n
nanocnr crpamnte yapt no rymannsmy. Mamnna no npnpoe cnoe
anrnrymanncrnuna ocrarouno xareropnuno saxnnxer H.A.Fepxen. Honax
rexnnxa, no ero mnennm, cocpeoraunnaer n pyxax uenonexa crpamnym cnny,
no+romy xyua nme, onnaen cexperom rexnnuecxnx nsoperenn, moxer
rnpannuecxn epxart n cnoe nnacrn nce uenoneuecrno.... Hpn antnemem
pasnnrnn rexnnxn moxno npecrannrt cee eme onee crpamnym n
ypyuammym xaprnny, xora yyr cosant raxne conepmennte mamnnt, c
nomomtm xoroptx uenonex mor t ynpannxrt mnpom, no camoro uenonexa
rora yxe ne yer. Mamnnt camn yyr ecrnonart n conepmencrne n
ocrnrart maxcnmantntx pesyntraron. Hocnenne nmn camn npenparxrcx n
mamnnt, no sarem n onn ncuesnyr sa nenaonocrtm.... Taxomy crpamnomy
xommapy moxer ycnemno npornnoecrnonart rontxo cnna yxa. Onaxo
uenoneuecxn yx ne n cocroxnnn pemnrt noonym rpannosnym saauy n
onnouxy. On moxer nepenomnrt cnryannm n oxonuarentno noenrt n cnoem
npornnoopcrne c rexnnxo nnmt n rom cnyuae, ecnn on yer coennen c
Forom. Tontxo rora coxpannrcx n uenonexe opas n noone Foxne, r.e.
coxpannrcx uenonex. B +rom onapyxnnaercx pasnnune +cxaronornn
xpncrnancxo n +cxaronornn rexnnuecxo
295
.
Bor rax, cytonocnt nx uenoneuecrna nonpoc o rexnnxe nensexno
enaercx yxonntm nonpocom n, n xonne xonnon, - pennrnosntm nonpocom.
Hpn +rom cneyer nouepxnyrt n ro ocroxrentcrno, uro nnacrt rexnnxn
nenpemenno npnneer x ontmemy n, n xoneunom nrore, nonoxnrentnomy
nsmenennm n rnne pennrnosnocrn. eno n rom, uro uenonex rexnnuecxo +noxn
menee nonepxen nnnxnnm rpannnonnoro, nacnecrnennoro, tronoro rnna
pennrnosnocrn. Pennrnosnax xnsnt n rexnnxo-mamnnnym +noxy, nnmer
H.A.Fepxen, rpeyer onee nanpxxenno yxonnocrn, xpncrnancrno
enaercx onee nnyrpennnm n yxonntm, onee cnoontm or connantntx
nnymenn... Pennrnosnax xnsnt enaercx onee nnuno, onee ntcrpaanno,
r.e. onpeenxercx yxonno.
296
Ouennno, uro ne es nnnxnnx cnoero mapxcncrcxoro npomnoro
H.A.Fepxen nonaraer, uro nnacrt rexnnxn ponnact n nepax
xannranncrnuecxoro
116
crpox, n mamnna cnyxnna camtm momntm opynem pasnnrnx
xannrannsma. Kpome roro, on ne comnenaercx n rom, uro rexnnxa, naroapx
xoropo noxnnncx xannrannsm, moxer cnyxnrt +]]exrnnntm cpecrnom ero
npeoonennx n ycranonnennx nnoro, onee cnpanennnoro connantnoro
crpox.
Onaxo n xommynnsm, npnnnmax or xannrannsma rnnep-mamnnnsm n
rexnnnnsm, xax ronopnn H.A.Fepxen, nepe]pasnpyx ntmenpnneennoe
ntcxastnanne O.Bnenrnepa, cosaer nacroxmym pennrnm mamnnt, xoropo
noxnonxercx xax roremy. Marepnanncrnuecxn xommynnsm nonnocrtm
nounnxer uenonexa omecrny, mexy rem xax n ecrnnrentnocrn npana n
oparnom: nmenno uenonexy onxen npnnanexart npnmar nepe omecrnom,
nmenno on onxen oprannsonart omecrno n mnp...
297
.
B cnoe ncropnuecxo cyte, xoropax, xax ormeuann eme u.Hnnme n
O.Bnenrnep, ncera rparnuna, uenonex npoxonr, cornacno H.A.Fepxeny, px
cran, na nepno ns xoroptx on ntcrynan eme paom npnpot, no nce xe
namen n cee cnny n myxecrno necrn reponuecxym opty sa cnom
nesanncnmocrt, sa cnoe ocnooxenne. 3arem on cosan xyntrypy,
rocyapcrno, nannonantnte enncrna, xnacct, no ryr xe nnan n pacxym
sanncnmocrt or ncex +rnx crpyxryp. B nacroxmee npemx uenonex ncrynaer n
nont nepno cnoero cymecrnonannx, n xoropom on cosaer oprannsonannoe
omecrno n rexnnxy n ntraercx onnaert nppannonantntmn connantntmn
cnnamn. Onaxo nmecro +roro on cam cranonnrcx paom oprannsonannoro
omecrna n rexnnxn, paom mamnnt, n xoropym npenpameno omecrno n
nesamerno npenpamaercx uenonex. H, n xoropt yxe pas, cnona nepe
uenonexom ncraer n cranonnrcx axryantno nponema ero ocnooxennx.
annax nponema renept moxer trt ycnemno n oxonuarentno pemena nnmt
rem cosnannem, xoropoe nocrannr uenonexa ntme npnpot n omecrna....
Cneonarentno, nyrt oxonuarentnoro ocnooxennx uenonexa n
oxonuarentnoro ocymecrnnennx ero npnsnannx ecrt nyrt x napcrny Foxnm,
xoropoe ecrt ne rontxo napcrno neecnoe, no napcrno npeopaxenno semnn,
npeopaxennoro xocmoca
298
.
Hmenno rax, r.e. na uncro pennrnosno (a rounee cxasart
xpncrnancxo) noune H.A.Fepxen npenaraer pemart nponemt rexnnuecxo
+noxn, nce rpynocrn rexnnuecxo ]opmt (+rana) cymecrnonannx n pasnnrnx
uenoneuecrna n cnoe, ne ornnuammecx ocoo opnrnnantnocrtm,
rexno]nnoco]cxo xonnennnn.
3. Ecrecrnenno-connoanrpononornuecxax
rexno]nnoco]cxax xonnennnx X. 3axcce:
rexnnxa xax oxono nyrt x nenn
Xanc 3axcce, necomnenno, npnnanexnr x nnntm ]nnoco]am rexnnxn
Iepmannn nropo nononnnt XX cronernx, n no+romy on necnyuano tn
nasnan Hecrepom nemenxo ]nnoco]nn rexnnxn
299
. B cnonx paorax,
nocnxmenntx anannsy pasnnuntx ]nnoco]cxnx acnexron rexnnxn n
117
rexnnuecxo exrentnocrn, on nouepxnnaer mtcnt o rom, uro nam
conpemennnx xnner n ycnonnxx napaoxcantno cnryannn: on repnert ne
moxer rexnnxy, xoropax cocrannxer ocnony ero cymecrnonannx. B cnxsn c
+rnm X.3axcce nonepraer comnennm nnn axe nonno pennsnn nymym eme
or X.-X.Pycco rpannnm, cornacno xoropo n omecrne nocroxnno
nponcxonr erymannsannx rexnnxn, no nonaraer n yxe 3.Kanna, uro
rexnnxa npecrannxer coo ecrecrnennym n cymecrnennym cocrannym uacrt
uenonexa, rax cxasart, npoonxenne ero nonornuecxnx opranon, xoropax
ymnoxaer ero cnoconocrt naxannnnart ontr n, ecrnyx, nmemnnartcx n
ecrnnrentnocrt
300
.
Texnnxy X.3axcce onpeenxer xax raxoe ecrnne, xoropoe ntnpaer
oxono nyrt, nocxontxy na nem nent ocrnraercx nerue. A oxono nyrt
n annom cnyuae osnauaer ne npncrynart nenocpecrnenno x ocrnxennm
nenn, a cnauana crannrt mexy nem n coo cpecrna, xoropte moryr trt
camtmn pasnnuntmn, naunnax c opynx nsroronnennx ronapon (nxnmuax n +rn
nocnenne n camn opynx), n xonuax pasntmn meroamn n cnocoamn
ocymecrnnennx camoro ecrnnx. Hpn +rom neoxonmo ormernrt, uro
oxono nyrt, xax onee nerxoe, tcrpoe n npoyxrnnnoe cpecrno
ocrnxennx nenn, ne ecrt neuro npncymee onomy rontxo uenonexy n
xapaxrepnsymmee ero opas ecrnnx, a npecrannxer coo nexym
ynnnepcantnym saxonomepnocrt, sanoxennym n ocnone ]ynamenrantno
]nsnuecxo moenn +roro mnpa.... Tax, nanpnmep, xopomo nsnecrno, uro npn
nomomn noxnmuennx ononnnrentntx coennenn moxno cymecrnenno
ycxopnrt nporexanne xnmnuecxnx peaxnn, no+romy +ror oxono nyrt
uepes npomexyrounte coennennx cranonnrcx onee nerxnm n tcrptm.
Hmenno annt +]]exr xnmnxn ncnontsymr npn xarannse, rax uro
xarannsaropt oxastnamrcx nonnnntmn nocpennxamn, r.e.
npomexyrountmn coennennxmn, xoropte nontmamr cxopocrt peaxnnn n
ynpannxmr em. Tor xe, no cyrn ena, mexannsm onapyxnnaercx n n
nponeccax nonornuecxo +nonmnnn, nocxontxy onn cymecrnenno sanncxr or
cxopocrn xnmnuecxnx peaxnn. Tor ]axr, nnmer X.3axcce, uro
oprannuecxax npnpoa nsmenxercx namnoro tcrpee, uem xamnn n semnx,
ocnontnaercx na rom, uro ona n nne cnonx +nsnmon n ]epmenron pacnonaraer
ropaso onee +]]exrnnntmn n cnoxntmn xarannsaropamn, uro ona sa cuer
npo n omnox n nponecce +nonmnnn npnmna x raxnm cnoxntm nenouxam
peaxnn, xoropte oxasannct onee tcrptmn. He cocrannxer n annom
ornomennn nnxaxoro ncxnmuennx n pasnnrne ntcmnx nonornuecxnx ]opm,
npn xoropom raxxe onapyxnnaercx, uro onee cnoxnt nyrt, npoxoxmn
uepes npomexyrounte crynenn, moxer oxasartcx onee tcrptm nyrem
301
.
B ocnone oxonoro nyrn nnn onocpecrnonannx uepes
npomexyrounte snentx, no mnennm X.3axcce, nexnr ror npnnnnn, xoropt
on onpeenxer xax ]ynxnnonantnoe nopasenenne, cnennannsannm n
nnrerpannm cnennannsnponannoro no nceoxnartnammym cncremy. Hmenno
118
annt npnnnnn, a, cneonarentno, npenmymecrno n]]epennnponan-
no-nnrerpnponanno cncremt, xax on ymaer, amr, n uacrnocrn, oxc-
nenne romy ntstnammemy mnoro cnopon nonpocy, nouemy necmorpx na
saxon nospacrannx +nrponnn, ncnecrnne xoroporo neynopxouennoe co-
croxnne xnnxercx n npnpoe npenournrentntm n onee npanonoontm
eno oxonr o opasonannx ntcoxooprannsonanntx crpyxryp
302
.
3nonmnnx, c rouxn spennx X.3axcce, ecrt nponecc oyuennx, n xoe
xoroporo meroom npo n omnox n uepes myrannm n cenexnnm namynt-
namrcx nyrn peaxnnn. Bcne sa O.Bnenrnepom on cunraer, uro oyuenne
y xnnorntx cnxsano c nnom, mexy rem, xax cnoconocrtm x nnnnn-
yantnomy oyuennm, a, cneonarentno, x ncnontsonannm naxonnennoro
ontra n x nnerenernuecxomy nepenocy nn]opmannn onaamr nnmt ntc-
mne xnnornte. H nmenno cxauxoopasnoe pasnnrne anno cnoconocrn
n npnneno, n xoneunom nrore, x noxnnennm uenonexa. eno n rom, uro
nosmoxnocrt nnnnnyantnoro oyuennx ononpemenno xnnxercx n npn-
unno, n cnecrnnem nyx onpeenxmmnx momenron cranonnennx uenonexa
nnn, xax ronopnr cam X.3axcce, nyx naxntx nanpannenn pasnnrnx, nep-
ntm ns xoroptx xnnxercx ocnooxenne pyx n pesyntrare npxmoxoxe-
nnx, a nroptm - opasonanne cnennantnoro oprana oyuennx mosra
303
.
Onaxo, no mnennm X.3axcce, ro, uro nonyuamr n oyuennn, ecrt
rexnnxa, orcma on enaer ntno o rom, uro nmenno rexnnxa ntcrynaer
xpecrno mareptm roro nanpannennx +nonmnnn, xoropoe npnneno x no-
xnnennm uenonexa. Ho+romy moxno cunrart rexnnxy ornerom +nonmnnn
na crpyxrypnt npnnnnn npenocxocrna n]]epennnponanno-nnrerpant-
ntx cncrem.... Fonee roro, ona n antnemem npnneer x eme ontme
n]]epennnannn: oxont nyrt, xoropt cnocrnen rexnnuecxomy e-
crnnm, enaer nosmoxntm nopasenenne ncero nponecca mexy pasnnu-
ntmn nnnnnamn nx corpynnuecrna pan ocrnxennx ono nenn, on
enaer nosmoxno mexnnnnnyantnym cnennannsannm. A opynem an-
no cnennannsannn ntcrynaer nmenno xstx. B nornepxenne +romy X.3ax-
cce cctnaercx na nnrepecnym reopnm +nonmnnn xstxa
304
3epxapa Xen-
na, cornacno xoropo xstx onpeenxercx n coornercrnnn c ero nonornuec-
xo ]ynxnne. annax ]ynxnnx ncera npoxnnxercx n ocymecrnnxercx n
]opme raxnx snyxontx ntpaxenn, nocpecrnom xoroptx nmn nsanmno
noyxamrcx x xoonepannn n nannnnnyantnom xonrexcre
305
.
Tax, rexnnxa oxastnaercx rem oxontm nyrem, xoropt nennxom
n nonnocrtm npoxnatnaercx uepes corpynnuecrno, ocnonannoe na pas-
enennn rpya, na connantnom omennn. Cneonarentno, ee npaxrnuec-
xax snaunmocrt n +]]exrnnnocrt naxoxrcx n nenocpecrnenno sanncn-
mocrn or pasenennx rpya, npn xoropom nenoe oxastnaercx ontme,
uem cymma ero uacre. Ho+romy moxno onpeenenno yrnepxart, uro
uenonex c nomomtm cnoe rexnnxn cranonnrcx omecrnenntm xnnor-
ntm. Hs cxasannoro moxno cenart ntno n o rom, uro rontxo naroa-
px rexnnxe nosnnxamr rax nastnaemte nsanmoononnnrentnte coome-
119
crna, r. e. ror rnn omecrna, xoropt ocnontnaercx na nsanmno onon-
nnrentnocrn opasymmnx ero nnnnnon pyr pyry
306
.
anee X.3axcce nonaraer, uro cnonm rexnnuecxnm ecrnnem uenonex
nnmt npoonxaer eno npnpot no oxonomy nyrn, uepes n]]epennn-
annm n nnrerpannm. Ho+romy cymecrnenntm n nepntm noxasarenem pas-
nnrnx rexnnxn moxno cunrart nnny oxonoro nyrn. Tax, uem nnnnee
+ror nyrt, a, crano trt, uem ontme uncno npomexyrountx crynene (sne-
nten), r.e. saecrnonanntx cpecrn, rem ntme yponent rexnnuecxoro pas-
nnrnx. Cneonarentno, nmecre c nocrynarentntm xoom +roro pasnnrnx o-
xono nyrt uepes cpecrno x nenn cranonnrcx nce nnnnee n cnoxnee. H
n camom ene, ecnn nepnoe opyne uenonexa pynno oxasano eme
nectma nenocpecrnennoe nnnxnne na yap, ro ntcaxa na Hyny nopana
n cex paory 300 rtcxu uenonex na nporxxennn nourn ecxrnnernx...
307
.
Hotroxnnax cxasannoe, X.3axcce saxnmuaer, uro rexnnuecxoe pas-
nnrne co cnonx nepntx maron... pasneprtnanoct n coornercrnnn c rem xe
npnnnnnom, uro neoprannuecxax n nonornuecxax +nonmnnn. H nce xe
ono nmeer ry ornnunrentnym ocoennocrt, uro uenonex nmecre c pasnnrnem
ero cnoconocrn x nnnnnyantnomy oyuennm n opasonannem y nero pyxn,
mosra, roprann n xstxa oxastnaercx n cocroxnnn ocosnanno npnmenxrt +rn
npnnnnnt nx ncecroponnero ]opmnponannx ycnonn cnoe xnsnn, nx
ocymecrnnennx cnoe npnpot... uenonex, xax nnxora npexe, cran ax-
rnnntm yuacrnnxom npeopasonannx cnoero cocrnennoro cymecrnonannx
308
.
B nenocpecrnenno cnxsn c +rnmn cnonmn nexmn X.3axcce crannr n
ntraercx no-cnoemy pemart ne naxnemne connantnte nponemt: npo-
nemy oruyxennx n nponemy npeenon pocra. Ho oruyxennem on n
camom omem nnane nonnmaer norepm connantnoro xonraxra. A norepx
connantnoro omennx, n cnom ouepet, pynr rexnnuecxoe corpynnue-
crno no xopent.... eno n rom, uro rexnnxa, xax tno yxe ormeueno,
ocnontnaercx na pasenennn rpya, na corpynnuecrne n xoonepannn, cno-
nom, na connantnom omennn. Onaxo oxono nyrt, xoropt ona co-
o npecrannxer, nepexo nxnmuaer n cex nenoe mnoxecrno npomexyrou-
ntx snenten, uro, necomnenno, memaer neontrnomy uenonexy uerxo npocne-
nrt n npecrannrt cee ncm nent rexnnuecxoro ecrnnx. Ho+romy orent-
nt uenonex oxastnaercx nnmt snenom n nenn, ne nmex nepe rnasamn
nonnnno nenn n cmtcna cnoe paort. Hmenno rax on nonaaer n rax
nastnaemte connantnte cern rexnnxn, nnepnte ntxnnennte no nce
ocrpore K.Mapxcom, xoropt nastnan oruyxennem ror ]axr, uro pao-
uemy npoyxr ero rpya moxer npornnocroxrt xax camocroxrentnax, uyx-
ax n npaxenax cnna. K.Mapxc, xax nsnecrno, npenoxnn cnxrt oruyx-
enne nyrem nnxnnannn uacrno cocrnennocrn n oomecrnnennx cpecrn
nponsnocrna. Onaxo +ro npenoxenne no repannn connantntx ornome-
nnn, yrnepxaer X.3axcce, ne onpanano cex. Hpn nepexoe x ome-
crnenno cocrnennocrn na conoxynnocrt cpecrn nponsnocrna na mecro
Mnorouncnenntx uacrntx nnaentnen ncraer rocyapcrno n xauecrne enn-
120
crnennoro rnranrcxoro npenpnnnmarenx. Hs-sa +roro orentnt uenonex
yxe oxastnaer ne ontmee, a, nanpornn, mentmee nnnxnne na cranmym ceuac
yxe ncemoryme cncremy, xoropax npornnocronr emy renept xax onee uyxax
n onee yrpoxammax. Oxasanoct yronne n ro npecrannenne Mapxca, uro c
pasnnrnem rexnnxn pasenenne rpya moxer ncuesnyrt
309
.
C noono onenxo nsrnxon K.Mapxca npx nn moxno cornacnrtcx. Bo-
nepntx, K.Mapxc ne ronopnn o nnxnnannn uacrno cocrnennocrn na
cpecrna nponsnocrna (npecrannxmme coo, cornacno ero yuennm,
xoneunt ncrounnx n nonnnnym npnunny oruyxennx) nyrem
orocyapcrnnennx +rnx cpecrn n, rem camtm, npenpamennx rocyapcrna n
enncrnennoro rnranrcxoro npenpnnnmarenx. Kax pas naoopor, n cnoe
connantno-]nnoco]cxo reopnn on npecxastnan ormnpanne rocyapcrna xax
connantnoro nncrnryra.
Bo-nroptx, nenonxrno, nouemy K.Mapxc onxen nnuno necrn
ornercrnennocrt sa nce re nsnpamennx n ncxaxennx, xoropte nperepnenano ero
yuenne y rex ero rope-nocneonarene, nocrponnmnx, xxot, n coornercrnnn c
anntm yuennem, cno npecnonyrt peantnt connannsm. Ho ornomennm x
opasy mtcnn n ecrnnx +rnx mnnmtx croponnnxon K.Mapxca nnonne
npnnoxnmt ero cnona, nexora ntcxasannte nm npn onenxe nsrnxon n exnn
noonoro poa cnonx nocneonarene o rom, uro on snaer rontxo ono, uro
on ne mapxcncr.
H, naxonen, n-rpertnx, K.Mapxc nnre ne ronopnn o rom, uro nmecre c
pasnnrnem rexnnxn pasenenne rpya moxer ncuesnyrt. B Kannrane n
pyrnx cnonx paorax on nncan nnmt o ncuesnonennn craporo pasenennx
rpya n pesyntrare penonmnnonnoro npeopasonannx xannranncrnuecxoro
omecrna
310
.
He ycrpannaer X.3axcce n npenoxennoe na 3anae pemenne nponemt
oruyxennx. Xoxuee mnenne na 3anae rnacnr, saxnnxer on, uro
oruyxenne xnnxercx cnecrnnem neocrarouno nn]opmannn. nx samnrt or
omana c nomomtm xnrpocrn rexnnxn neoxonmo npnopecrn
coornercrnymmee snanne... Ho n +roro meroa oxastnaercx ceronx
neocrarouno, urot cnxrt oruyxenne. eno n rom, uro +ro nocnenee, no
ero rnyoxomy yexennm, moxer trt npeooneno rontxo onepnem n
oyuennem onepnm. Cnennannsannx rexnnxn cenana nonnocrtm
nenosmoxntm, yrnepxaer on, urot onn uenonex nmen
xnann]nnnponannoe, orneuammee cyrn ena, cyxenne no ncex onacrxx. 3ro
osnauaer, uro npn rexnnuecxom corpynnuecrne... onn uenonex onxen nmert
nosmoxnocrt nonoxnrtcx na pyroro. Oruyxenne moxer trt npeooneno
rontxo uepes noccranonnenne onepnx, uepes oyuenne onepnm.
onepne, no mnennm X.3axcca, tnaer noxxoro poa: nexpnrnuecxnm
(omnountm) n xpnrnuecxnm (nonnnntm). Hexpnrnuecxoe nnn omnounoe
onepne ocnontnaercx na camoomane, xora oxorno nepxr n ro, no uro xorxr
nepnrt. Ho+romy noonoro poa onepne xoppymnnpyer naexnocrt.
Hcrnnnoe xe, xpnrnuecxoe onepne, naoopor, recnemnm
121
opasom cnxsano c naexnocrtm, nocxontxy naxonrcx c ne n ornomennn
nsanmooycnonnennocrn: onepne ecrt nnara sa naexnocrt, n naexnocrt
ecrt npoxnnenne onepnx. Ono ornnuaercx rpesntm enontm nonnmannem
uyxoro opasa ecrnn n no+romy npecrannxer coo ne rontxo
nnrennexryantnym, no n +rnuecxym nponemy. Hepnoe rpeonanne x
ycranonnennm raxoro poa onepnx +ro cxpomnocrt, xenanne ysnart o
pyrom, npnsnanne, uro pyro moxer trt necxontxo nyume, uem x, uro on
raxxe moxer trt opasnom. Broptm rpeonannem, cnococrnymmnm
ocrnxennm yxasanno nenn, xnnxercx cmenocrt n ornomennn onepnx,
nocxontxy oxasanne onepnx npecrannxer coo ncera pncx, ananc. H,
naxonen, rperte +rnuecxoe rpeonanne nx nonnmannx pyroro uenonexa
nocranonxa cex na ero mecro. Hpn +rom tnaer neoxonmo cenartcx
nycrtm, r.e. nonnocrtm ornneutcx or cnonx nnrepecon, uyncrn, xenann, no
rontxo n raxom cnyuae moxno ocrnut nonnoro n aexnarnoro nonnmannx
pyroro
311
.
Hrax, onepne, cornacno X.3axcce, +ro anrpononornuecxn saannoe
opannonantnoe ocrnxenne uenonexa, xoropoe tno ncxpenrnponano nnmt
n neannee npemx n pesyntrare nporpecca rexnnxn, a raxxe ns-sa cnoxnocrn n
anronomnocrn ornomenn. Cornamaxct c connonorom Hnxnacom Hymannom n
rom, uro onepne ecrt mexannsm nx peynnponannx cnoxnocrn, on nonaraer,
onaxo, uro npn +rom nocnenem nponecce cnoxnocrt n nenom ne ncuesaer, a ee
npeoonenne npocro pacnpeenxercx mexy nnnnnamn rax, uro xaxt ns
nnx onxen npeoonert nnmt neontmym uacrt +ro cnoxnocrn,
npecrannxx pyromy npeoonert pyrym ee uacrt. Ho+romy moxno cxasart,
uro nsanmoononnnrentnoe rexnnuecxoe coomecrno ceronx, xax nnxora
npexe, rpeyer ornomennx onepnx n ocronncrna n xauecrne
coornercnymmero cyrn ena ornomennx nnnnna n nannnnnyantno
cncreme, n xoropym xaxt xax cnennanncr nnocnr cno nxna n ns xoropo
xaxt nsnnexaer nontsy.... B cnxsn c +rnm mt onxnt yem orxasartcx or
conpemenno nsnmnenno nen anronomnn n cynepennocrn orentnoro
nnnnna, xoropax n es roro tna yronne, no nepa n nee, rpeonanne nnn
oemanne ee ocymecrnnennx neyr x onacntm npomaxam n mexuenoneuecxnx
ornomennxx
312
.
Onaxo yronne n ecrnnrentnocrn xnnxercx cama nontrxa X.3axcce c
nomomtm raxo, n nyumem cnyuae, connantno-nonnrnuecxo nnn connantno-
+rnuecxo xareropnn xax onepne ncxopennrt +xonomnuecxym n nnte ]opmt
oruyxennx uenonexa. K +romy cneyer oannrt n ro, uro n cnoe moenn
nsanmoononnnrentnoro rexnnuecxoro coomecrna on ncxonr ns nexoero
ennoro cranapra uenoneuecxoro noneennx (cymecrnonannx), xoropt xax
t naxnatnaercx na orentnte nnunocrn, nnnennpyx rem camtm nx
ornnunrentnte ocoennocrn n, crano trt, nonnocrtm nnxnnnpyx nx
nnnnnyantnocrt n ynnxantnocrt. Hmn no nsanmoononnnrentnom
rexnnuecxom coomecrne X.3axcce ynn]nnnponant, n no+romy +ro nocnenee
ncera ocraercx noxoxnm cxopee na copnme pooron, nexenn
122
na oprannsannm xnntx, pasntx, ynnxantntx, cynepenntx, rnopuecxn
mtcnxmnx n cnoono ecrnymmnx nnnnnon (nnunocre).
3ro, n cnom ouepet, ronopnr o rom, uro n n ocnonannom na onepnn
nsanmoononnnrentnom rexnnuecxom coomecrne oruyxenne, na camom
ene, ne ncuesaer, a nnmt nsmenxer cnom ]opmy. H ecrnnrentno, ram, re
uenonex nnmaercx cynepennocrn n repxer cnom nnnnnyantnocrt, on,
ecrecrnenno, ne moxer npnnanexart camomy cee, trt camnm coo n
peannsonart cex n nonno mepe nnn, ronopx nnaue, on ram nenpemenno
oruyxaercx or cocrnenno cymnocrn. Cneonarentno, cnonm rpeonannem
nonnocrtm orxasartcx or nen anronomnn n cynepennocrn orentnoro
nnnnna (]axrnuecxn osnauammnm nonnoe orpnnanne nnnnnyantnocrn
(ynnxantnocrn) uenoneuecxoro cymecrnonannx) X.3axcce ne npocro uacrnuno
npnnocnr anrpononornuecxym cocrannxmmym cnoe rexno]nno-co]cxo
xonnennnn n xeprny cnoemy connonornsmy, no n enaer n npnnnnne
nenosmoxntm npeoonenne camoro oruyxennx. Ouennno, uro oruyxenne
uenonexa ne moxer trt peantno npeooneno o rex nop, noxa ne yyr
cosant nce neoxonmte connantnte ycnonnx nx roro, urot uenoneuecxn
nnnnn mor ne npocro ocrono xnrt, no n n nonno mepe peannsonart cex,
nce orarcno cnoero ynnxantnoro trnx n raxnm opasom camoyrnepnrtcx n
pasnnnartcx n xauecrne cnoono, anronomno, a crano trt, n cynepenno
nnunocrn.
Pemax cront yronnuno nponemy oruyxennx, X.3axcce nepexonr x
paccmorpennm nropo ntenenno nm naxno nponemt rexnnuecxoro
nporpecca nponemt npeenon pocra. Texnnuecxoe pasnnrne
ecrnnrentno naranxnnaercx, no ero mnennm, na ceptesnte rpannnt, x
xoroptm npexe ncero ornocxrcx +xcnonennnantnt pocr napoonacenennx,
orpannuennte pasmept name nnanert, ncromaemocrt sanacon ctptx. Ha +rn
marepnantnte orpannuennx nayuno-rexnnuecxoro pocra yxastnan n cnoe npemx
eme Pnmcxn xny
313
. Onaxo eno ne ncuepntnaercx rontxo +rnm,
nocxontxy nomnmo +rnx orpannuenn cymecrnymr eme yxonnte npeent
+roro pocra. Marepnantnte n yxonnte npeent rexnnuecxoro pasnnrnx,
oosnauammne n ntpaxammne coo onpeenennt acnexr ro yrpost,
xoropax ranr n cee conpemennt nayuno-rexnnuecxn nporpecc nx yymero
uenoneuecrna, ecrecrnenno, ne moryr ne ntstnart y mnornx ceptesnoe
ecnoxocrno, nepexo nepepacrammee n npxmoe ocyxenne rexnnxn n
rpeonanne ee nynenoro pocra.
C pyro cropont, nmemrcx, onaxo, n necxne aprymenrt n nontsy
rexnnxn n ee antnemero pasnnrnx, cpen xoroptx X.3axcce ocoenno
ntenxer cneymmne rpn. Bo-nepntx, cymecrnyer nexax nensexnocrt
pocra. eno n rom, uro ceptesnoe samenenne remnon nayuno-rexnnuecxoro
nporpecca nnn ero ocranonxa npnnenn t ne npocro x sacrom n +xonomnxe, no
n x ee nonnomy xpaxy. Bo-nroptx, ntnnraemte entmn rpeonannx
ynyumnrt ycnonnx nx xnsnn, nocxontxy ntpannnnanne pesxnx pasnnun
mexy yponnxmn xnsnn entx n orartx moxer trt ocymecrn-
123
neno rontxo na ocnone nayuno-rexnnuecxoro pocra. B-rpertnx,
nannonantnoe camoyrnepxenne. Bet ne cexper, uro camoyrnepxenne
nann sanncnr ceronx nourn ncxnmunrentno or nx rexnnxo-+xonomnuecxoro
norennnana, no+romy xro ceronx n onocroponnem nopxxe ocranonnn t
cno pocr, ror oxsarentno nonan t n sanncnmocrt or pyrnx.
Hpnneennte aprymenrt cnnerentcrnymr o rom, uro nayuno-
rexnnuecxn pocr npaxrnuecxn nenosmoxno ceronx ocranonnrt, xorx,
xoneuno, ero remn xorxr roro nnn ner nce xe samenxercx, no-xpane
mepe, ns-sa nexnarxn ctptx. Ho moxer trt, xora-nnyt n yymem nayuno-
rexnnuecxn nporpecc oxaxercx yxe nsxnnmnm cex.... X.3ax-cce ynepxer
nac n rom, uro +roro nnxora ne cnyunrcx, rax xax anrpononornuecxax nex
rexnnxn xax cymecrnennoro npnsnaxa uenonexa n npnnnnne ne onycxaer
axe nosmoxnocrn noono cnryannn. Ho+romy n ncxox ns orpannuenntx
nosmoxnocre +xcrencnnnoro pocra rexnnxn, ocraercx rontxo ono:
antnemn nporpecc rexnnxn onxen trt nocrannen na cnyxy
nnrencnnnomy nontmennm yponnx xnsnn
314
.
Eme ona sacnyxnnammax nnnmannx nponema, na xoropo
ocranannnnaercx X.3axcce nponema rax nastnaemo antrepnarnnno
rexnnxn. Ona saxnmuaercx n rom, uro conpemennt uenonex neononen cnoe
rexnnxo n ouent xoren t nmert pyrym. Heonontcrno conpemenno
rexnnxo n xenanne samennrt ee na antrepnarnnnym nponcrexamr ns pxa
npnunn, cpen xoroptx X.3axcce ormeuaer cneymmne: a) pasnoopasnt,
nanocnmt rexnnuecxnmn meponpnxrnxmn, ymep, xoropt xnnxercx
ocrarouno ceptesntm n npnnnnnnantno neycrpannmtm. Hpn +rom ymep or
nexenarentntx nocnecrnn rexnnuecxo exrentnocrn yer nocroxnno
pacrn nmecre c pasnnrnem rexnnxn. B cnere +rnx ]axron cranonnrcx nonxrntm,
nouemy nce merot rexnnuecxo exrentnocrn nyxamrcx n +rnuecxom
xonrpone n orpannuennn, rax xax nent ne moxer onpantnart cpecrna; )
ceptesnym onacnocrt, ncxoxmym ns nosmoxnocrn snoynorpenennx
rexnnxo. eno n rom, uro xro pacnopxxaercx momtm rexnnxn, ror onaaer
nnacrtm, a nnacrtm ncera moxno snoynorpenrt, ncnontsyx ee nx
+xcnnyarannn n noannennx, nx npnrecnennx n nont, nx omana n
mannnynnponannx. Hpana, sect mt nmeem eno ne c cyryo rexnnuecxo, a c
omeuenoneuecxo nponemo, c nponemo, cnxsanno c nenxmn rexnnuecxo
exrentnocrn, xoropte, necomnenno, nmemr nnerex-nnuecxym,
omeconnantnym npnpoy; n) nnacrt camo rexnnxn, xoropax tnaer
nacrontxo nennxo, uro uenonex ncnxnuecxn yxe ne n cocroxnnn
npornnocroxrt ncxymennm snoynorpenrt em....
315
Bce +ro, no cnonam X.3axcce, npnnonr x ]opmnponannm orpnnarentnoro
ornomennx x conpemenno rexnnxe n rpeonannm samennrt ee xaxo-nno
pyro antrepnarnno. Onaxo antrepnarnnt rexnnxe xax raxono, rexnnxe n
nenom, ne cymecrnyer, no+romy antrepnarnna cnoxnnmecx ceronx
rexnnuecxo cnryannn, no ero mnennm, moxer cymecrnonart n ee cneyer
ncxart rontxo n camo rexnnxe nnn, ronopx nnaue,
124
rontxo npn rexnnuecxom noxoe. eno n rom, uro rexnnxa n nmom cnyuae,
xax on nouepxnnaer, xnnxercx cpecrnom cenart nosmoxntm onee nerxoe
ocrnxenne nenn n cneonarentno, ecnn nmemrcx pasnnunte nyrn nnn
cnocot nx ocrnxennx ono n ro xe nenn, ro ns nnx ror oxastnaercx
nyumnm, npn xoropom ornomenne sarpar x nonyuaemo ntroe xnnxercx
nanmentmnm.... annt xpnrepn onxen trt, onaxo, coennen c
ycranonnennem +rnuecxnx n mpnnuecxnx rpannn. pyroro cnocoa onenxn
rexnnxn npocro ne cymecrnyer. Ho+romy re, xro ntnnraer rpeonanne
antrepnarnnno rexnnxn, n ecrnnrentnocrn rpeymr mentme rexnnxn.
3anepmax paccmorpenne nexoroptx acnexron rexno]nnoco]cxo
xonnennnn X.3axcce, cneyer ynomxnyrt n ero resnc, cornacno xoropomy
rexnnxa oxnnxercx nocnrenem ne rontxo marepnantnoro, no raxxe n
yxonnoro trnx uenonexa. Ee nonnnnt cmtcn on nnnr n ocnooxennn
uenonexa, n npeocrannennn emy nosmoxnocrn nx cosnarentnoro yuacrnx n
xnsnn omecrna, nx nnyrpennero ooramennx nyrem ycnoennx
npecrannxemo e nn]opmannn. Ocnooxennoe c nomomtm rexnnxn npemx
pannonantno tno t nanpannrt, xax on nonaraer, na omee opasonanne
uenonexa, na nocnonnenne pasptnon n xyntrype, nensexnte npn ysxo
npo]eccnonantno cnennannsannnn, n na npeoonenne mopantnoro orcranannx
ns-sa onocroponnero npenourennx npemernoro snannx
316
.
B saxnmuenne neoxonmo ormernrt, onaxo, uro peannn ceronxmnero
nx anexo ne onpantnamr oxnann n naex X.3axcce, ne nornepxamr
ero connantnoro npornosa. Onn cnnerentcrnymr o rom, uro conpemennax
rexnnxa nnn, rounee, ceronxmnn cnoco ee nnepennx (ncnontsonannx) n
pasnnrnx no-npexnemy nponsnonr n nocnponsnonr espaornny, ynennunnax
pasptn mexy entmn n orartmn n coornercrnenno pacmnpxx nponacrt
mexy entm Rrom n orartm Cenepom, eme ontme nopaomaer uenonexa n
oocrpxer ne rontxo nponemy ero oruyxennx, no n nponemy ntxnnannx
uenoneuecrna n nenom.
125
IHABA VIII. TEXHOHOIHuECKHH ETEPMHHH3M
Cneyer cpasy xe oronopnrtcx n ormernrt, uro rax nastnaemte
rexnonornuecxne erepmnnncrt ne xnnxmrcx enncrnenntmn, xro npnsnaer sa
rexnnxy erepmnnnpymmym ]ynxnnm n xauecrne ]axropa omecrnennoro
pasnnrnx. Tax, nanpnmep, mapxcncrt raxxe yrnepxamr, uro rexnnxa
ntnonnxer raxym ]ynxnnm, onaxo n ornnune or nepntx, onn ne
aconmrnsnpymr ee snauennx, ne npnamr rexnnxe craryc rnannoro nnn
enncrnennoro, erepmnnnpymmero omecrnennoe pasnnrne nauana.
H n camom ene, xorx K.Mapxc n nonaraer, nanpnmep, uro pyunax
mentnnna aer omecrno c cmsepenom no rnane, naponax mentnnna
omecrno c npomtmnenntm xannranncrom
317
, on, rem ne menee, cunraer, uro
pont rexnnxn xax ]axropa omecrnenno-ncropnuecxoro nponecca ne
aconmrna, a ornocnrentna. eno n rom, uro rexnnxa paccmarpnnaercx nm ne
xax rnannt n onpeenxmmn, a xax ]axrnuecxn nounnennt n
onpeenxemt +nemenr nponsnonrentntx cnn, xoropte, xax tno yxe
ormeueno ntme, npetnamr, cornacno ero connantno-]nnoco]cxo
xonnennnn, n nocroxnnom nsanmoecrnnn c nponsnocrnenntmn
ornomennxmn n n cnoem enncrne c nnmn opasymr cnoco nponsnocrna xax
xoneunym ocnony cymecrnonannx n pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna.
Ho+romy moxno cxasart, uro c mapxcncrcxo rouxn spennx, rexnnxa xax
]axrop omecrnenno-ncropnuecxoro pasnnrnx ecrnyer ne npxmo n ne n
uncrom nne, a rontxo onocpeonanno uepes cncremy cymecrnymmnx
nponsnocrnenntx ornomenn, n crpyxrype xoroptx pemammnmn xnnxmrcx
ornomennx cocrnennocrn. Cneonarentno, nmenno ]opma cocrnennocrn na
cpecrna nponsnocrna, n xoneunom cuere, n onpeenxer coo, n xaxoe
nanpannenne n nacxontxo +]]exrnnno rexnnxa saecrnonana n xauecrne
nnxyme cnnt omecrnenno-ncropnuecxoro nponecca. 3ro osnauaer, uro
nayuno-rexnnuecxn nporpecc, c yxasanno rouxn spennx, oxastnaercx
oycnonnenntm, n xoneunom nrore, cnocoom nponsnocrna noome n
nponsnocrnenntmn ornomennxmn, n uacrnocrn.
B ornnune or mapxcncrcxoro nonnmannx rexnnxn n ee mecra n cncreme
connantntx ornomenn rexnonornuecxn erepmnnnsm, nanpornn, npnaer
rexnnxe n rexnnuecxo exrentnocrn, xax tno yxe sameueno, aconmrnt
craryc n xauecrne ocnonannx ]ynxnnonnponannx n pasnnrnx omecrna. On, xax
]nnoco]cxax ycranonxa, nosnonr rexnnxy n panr rnanno (ecnn ne
enncrnenno) npnunnt, oycnannnnamme n onosnauno onpeenxmme
coo nce acnexrt nnn cropont omecrnenno n xyntrypno xnsnn n
renennnn nx pasnnrnx, naunnax c +xonomnxn n nonnrnxn n xonuax
ncxyccrnom n ]nnoco]cxnmn npecrannennxmn. Ho+romy yponent pasnnrnx
rexnnxn nponosrnamaercx nm rnanntm (nnn axe enncrnenntm) noxasarenem
(xpnrepnem) pasnnrnx omecrna n xyntrypt.
Otuno pasnnuamr ne ocnonnte ]opmt rexnonornuecxoro
erepmnnnsma: rexnonornuecxn +nemonnsm n rexnonornuecxn
anapmnsm.
126
Texnonornuecxn +nemonnsm (or rpeu. cnona eudaimonia
naxencrno) ]axrnuecxn +nnmnnnpyer nce nerarnnnte nocnecrnnx
rexnnuecxo exrentnocrn uenonexa n no+romy n rexnnuecxom nporpecce nnnr
onn rontxo nosnrnnnte momenrt. On, no+romy, orornopnr rexnnxy,
aconmrnsnpyx ee snauenne n xauecrne ncrounnxa narocoroxnnx nme n
onocroponne paccmarpnnax ee xax cpecrno ocnooxennx n nosntmennx
uenonexa. B ornnune or nero rexnonornuecxn anapmnsm (or ]p. cnona
alarmiste ecnoxocrno, rpenora), nanpornn, n yxasannom
nporpecce ne nnnr nnuero nosnrnnnoro, cnox ero, raxnm opasom, x onnm
rontxo nerarnnntm nocnecrnnxm. Cneonarentno, nmenno rexnnxa, c rouxn
spennx anapmncron, n xnnxercx xoneuno npnunno nnn ncrounnxom mnornx
roptxnx ncntrann n ecrnn, xoropte ntnann (n eme nenpemenno ntnayr)
na onm uenoneuecrna. Hmenno ona xnnnact ro snoneme cnno, xoropax
paspymnna yxonnocrt uenonexa, oruynna ero or cocrnenno cymnocrn n, n
xoneunom nrore, nopaornna ero.
Kaxax ns nyx yxasanntx ]opm rexnonornuecxoro erepmnnnsma
peannsyercx n nne xonxperntx xonnennn, nexoropte ns xoroptx yyr
paccmorpent nnxe.
1. T. Benen ocnonononoxnnx
nncrnrynnonannsma n rexnoxparnsma
Amepnxancxn yuent-+xonomncr nopnexcxoro nponcxoxennx Topcren
Benen (1857-1929) xnnxercx ocnonononoxnnxom roro nanpannennx n
conpemenno nonnr+xonomnn, xoropoe nsnecrno no nasnannem
nncrnrynnonannsma. Hocneonarenxmn T.Benena, a, crano trt, n
npecrannrenxmn nncrnrynnonannsma ntcrynann nnocnecrnnn raxne
nnnte yuente, xax V.Iamnntron, x.I+nper, .Fenn, V.Pocroy,
O.To]]nep n p.
Hncrnrynnonannsm nectma pacmnpnrentno rpaxryer npemer n nonnmaer
saaun nonnr+xonomnn, crpemxct, rem camtm, npnart +ro nayxe
mexncnnnnnnapnoe nsmepenne. Tepmnn nncrnrynnonannsm nnpaer n cex
n cnnresnpyer n cnoem coepxannn snauennx nyx nonxrn: nncrnrynnx n
nncrnryr. Ho nncrnrynne, xax npannno, nonnmamr npeycranonnenne,
otua nnn nopxox, cymecrnymmne n omecrne, a no nncrnryrom
nopasymenamr nosneenne otuaen nnn nopxxon n panr saxona, saxpennennx
nx n nne yupexenn. OHH ns neymnx npecrannrene nncrnrynnonannsma
V.Iamnntron onpeenxer nncrnryrt xax cnonecnt cnmnon, ncnontsyemt
nx nyumero oosnauennx rpynn omecrnenntx otuaen, no+romy mnp
otuaen n npnntuex, x xoropomy mt npncnocannnaem namy xnsnt,
npecrannxer coo cnnerenne n nepasptnnym rxant nncrnryron
318
.
B cnoem nccneonannn npnpot xannranncrnuecxo cncremt
xosxcrnonannx T.Benen, n uacrnocrn, npnxonr x cneymmnm nym naxntm
ntnoam. Bo-nepntx, xannrannsm pesxo npornnonocrannxer ns-
127
nec n nnycrpnm pyr pyry. Mornn nsneca, yrnepxaer on,
enexnax ntroa. Ero mero xynnx-npoaxa. Hent naxonnenne
orarcrna
319
. Ho+romy xopnopannx xax nepnpnxrne nsneca ncera
xnnxercx cpecrnom enart entrn, a ne nponsnonrt ronapt
320
. A n cnoe
ntmeme n ]enpane 1899 r. ocnonno paore Teopnx npasnoro xnacca.
3xonomnuecxoe nccneonanne nncrnryra T.Benen eme onee xareropnuno
ntcxastnaercx no +romy nonoy: Otuan mnpa nsneca, saxnnxer on sect,
cnoxnnnct no nanpannxmmnm n nsnparentntm ecrnnem saxonon
xnmnnuecrna n napasnrnsma
321
. Mexy rem nnuero noonoro mt ne naxonm
n nnycrpnn, xoropax nonnocrtm n nennxom nanenena nmenno na nponsnocrno
ronapon n ycnyr, neoxonmtx nx yonnernopennx nacymntx norpenocre
nme. Bo-nroptx, ntcmn xnacc xannranncrnuecxoro omecrna xnacc
xpynntx xannranncron (nsnecmenon) no cymecrny, xnnxercx npasntm n
napasnrnuecxnm xnaccom. Hpocnexnnax ncropnuecxn nyrt ]opmnponannx
+roro xnacca, T.Benen xoncrarnpyer, uro ero npecrannrenn nnxora ne
yuacrnymr n nponsnocrne n nmemr ocryn x pacnpeenennm nponsnonmoro
orarcrna nnmt naroapx ]axropy cocrnennocrn, r.e. noromy, uro
xnnxmrcx cocrnennnxamn cpecrn nponsnocrna. Bor nouemy ero cneyer
cunrart npasntm xnaccom. Cneonarentno, ornomenne npasnoro... xnacca
x +xonomnuecxomy nponeccy xnnxercx enexntm ornomennem ornomennem
crxxarentcrna, a ne nponsnocrna, +xcnnyarannn, a ne nonesnocrn
322
.
Ho+romy ne cnyuano, uro nmenno enexnax naronpncronocrt n
cnxsannax c ne npasnocrt nponosrnamamrcx npn xannrannsme xpnrepnem
ntcoxo penyrannn n nanntcme npecrnxnocrn. Ocnona, na xoropo, n
xoneunom cuere, noxonrcx xopomax penyrannx n nmom
ntcoxooprannsonannom omecrne, nnmer T.Benen, enexnax cnna. H
cpecrnamn emoncrpannn enexno cnnt, a rem camtm, n cpecrnamn
npnoperennx nnn coxpanennx oporo nmenn, xnnxmrcx npasnocrt n
emoncrparnnnoe marepnantnoe norpenenne
323
. B cnere cxasannoro
npasnt xnacc moxno onpeennrt xax raxym connantnym rpynny, xoropax
xapaxrepnsyercx: a) nnaennem cpecrnamn nponsnocrna, ) neyuacrnem n
nponecce nponsnocrna; n) npasntm opasom xnsnn; r) napasnrnsmom n
crxxarentcrnom n ) emoncrparnnntm norpenennem nnn emoncrparnnntm
pacrounrentcrnom.
Monononncrnuecxn xannrannsm ononr npornnopeune mexy nsnecom
n nnycrpne o xyntmnnannn, rpeymme ero paspemennx n nontsy nmenno
nnycrpnn. Cneonarentno, nsnec, xoropt xax ceptesnoe npenxrcrnne
cronr na nyrn nponsnocrna ronapon n ycnyr, nenpemenno yer nnsnoxen, a
nmecre c nnm yer nnxnnnponan n nponsnonmt nm npasnt xnacc.
annte saaun npnsnant ocymecrnnrt ro, uro moxno tno t nasnart
rexnoxparnuecxo penonmnne. Bo ncxxom cnyuae, T.Benen npopouecrnyer,
uro na cmeny nnacrn xannranncron ne-
128
npemenno npner nnacrt nayuno-rexnnuecxo nnrennnrennnn (rexnnxon),
r.e. rexnoxparnx. On ynepen n rom, uro nx nponsnocrna ronapon n ycnyr,
neoxonmtx omecrny, nnxenept ne nyxamrcx no nmemarentcrne
nsnecmenon.
Bmecre c rem, nayuno-rexnnuecxym nnrennnrennnm on
npornnonocrannxer n paouemy xnaccy, pasnnunte cnon xoroporo nmemr,
xxot, npornnopeunnte nnrepect, npenxrcrnymmne ero xonconnannn. B
ornnune or annoro xnacca nayuno-rexnnuecxax nnrennnrennnx
xapaxrepnsyercx n ntcme crenenn connapnocrtm n xonconnanne, no+romy
nmenno ona xax connantnax npocnoxa nenocpecrnenno sanxra n
npomtmnennom nponsnocrne n ntcrynaer enncrnenntm npecrannrenem n
nocnrenem connantnoro nporpecca, a, crano trt, enncrnenno cnno,
npnsnanno ocymecrnnrt rpanc]opmannm xannrannsma n onee cnpanennnt
connantnt nopxox.
Vcranonnenne nonoro nopxxa nnn rpanc]opmannx conpemennoro
xannranncrnuecxoro omecrna n rexnoxparnuecxoe, re nce omecrnenno
xnsntm yer ynpannxrt coner rexnnuecxnx cnennanncron (r.e. ro, uro mt
nasnann ntme rexnoxparnuecxo penonmnne) nponcxonr, cornacno
nenenoncxomy connantno-yronnuecxomy npoexry, npnmepno no cneymmemy
cnenapnm: saacronxa nnxenepon npnneer x napannuy craporo nopxxa n,
rem camtm, ntnynr npasnt xnacc xannranncron oponontno orxasartcx
or cnoe monononnn nnacrn n ncex cnonx nnacrntx npnrxsann n omecrne, n
rom uncne n or nperensn na ornpannenne pyxonoxmnx n nponsnocrne
]ynxnn n nontsy nayuno-rexnnuecxo nnrennnrennnn. annt cnenapn
pasnnrnx conpemennoro omecrna xasancx T. Beneny nacrontxo
peanncrnuntm, ecrecrnenntm, a, crano trt, n nerxo ocymecrnnmtm, uro
ocrarouno, no ero mnennm, oennenne n xonconnannx ecrnn nnmt 1%
nce nayuno-rexnnuecxo nnrennnrennnn, urot omax penonmnnx
rexnnuecxnx cnennanncron n npomtmnennocrn sanepmnnact ycnexom. B
pesyntrare raxo penonmnnn omecrnom yer ynpannxrt coner rexnnuecxnx
cnennanncron, rnanno nentm xoroporo xnnxmrcx +]]exrnnnoe
ncnontsonanne npnpontx pecypcon n ynennuenne oema nponsnocrna
ronapon n ycnyr no nmx yonnernopennx norpenocre ncex unenon omecrna.
C ycranonnennem n omecrne rexnoxparnn T.Benen cnxstnaer naext
nancera noxonunrt c raxnmn xsnamn xannrannsma xax espaornna,
+xcnnyarannx, nnmera, npasnocrt n crxxarentcrno ntcmnx connantntx cnoen
n r..
324
Hs cxasannoro moxno cenart ntno o rom, uro rexnoxparnuecxax
xonnennnx connantnoro pasnnrnx cocrannxer naxnemn acnexr reopnn
npasnoro xnacca T.Benena. Ho+romy nmenno ero cneyer cunrart onnm
ns ocnonononoxnnxon rexnoxparnsma xax nenocrnoro connantno-
]nnoco]cxoro yuennx, xoropoe tno noxnaueno nnocnecrnnn n pasnnro
antme raxnmn nncrnrynnonanncramn, xax x.K.I+n-
129
per n pyrne. Tax, nanpnmep, xonxpernsnpyx ocnonnym nem
rexnoxparnsma T.Benena, x.K.I+nper n paore Honoe nnycrpnantnoe
omecrno n n pyrnx cnonx nponsneennxx ]opmnpyer cnoe nonxrne
rexnocrpyxrypa, no xoropo on nopasymenaer conoxynnocrt ncex
cnennanncron, xoropte ne rontxo nmemr peantnt ocryn x nn]opmannn,
neoxonmo nx npnnxrnx npannntntx pemenn, no n ]axrnuecxn nnaemr
em n xoroptm, no+romy, onxna npnnanexart ncx nonnora nnacrn n nonom
nnycrpnantnom omecrne. B cnoem onee xonxpernom coepxannn
rexnocrpyxrypa nxnmuaer n cex nnxenepon, yuentx, menexepon n ncex
rex, xro nenocpecrnenno nxonr n nepxymxy npomtmnenno mpoxparnn,
xoropax yxe renept ]axrnuecxn ynpannxer conpemenntmn xpynntmn
xopnopannxmn. uro xe xacaercx ]opmantntx (mpnnuecxnx) nnaentnen +rnx
nocnennx, r.e. axnnonepon, ro onn, xxot, yxe ne nmemr nnxaxo
nosmoxnocrn peantno nnnxrt na nponecc npnnxrnx pemenn, a, cneonarentno,
n na ynpannenne +rnmn xopnopannxmn, nocxontxy ne onaamr onee
neoxonmo nx +roro nn]opmanne.
325
Honnocrtm orptnax ynpannenne
(nnacrt) or cocrnennocrn, x.K.I+nper, noono ocrantntm reopernxam
nocrnnycrpnantnoro omecrna, ]axrnuecxn ntaer xenaemoe sa
ecrnnrentnoe n, rem camtm, onontno rouno oosnauaer neonornuecxn
mornn n opnenrnp cnonx nccneonann n cnonx reopernuecxnx xoncrpyxnn.
Her, xoneuno, comnenn n rom, uro onee nnn menee menxne axnnonept
nmoro xpynnoro npenpnxrnx ecrnnrentno ne nmemr (ocoenno, ecnn onn
yyr ecrnonart pasposnenno) nnxaxnx mancon xort xax-nnyt nonnnxrt na
nponecc npnnxrnx pemenn n yuacrnonart n ynpannennn cnonm npenpnxrnem.
Onaxo concem pyroe eno xpynnte axnnonept, xoropte nnaemr
ocrarouno ontmnmn naxeramn, nnn axe xonrpontntm naxerom
ronocymmnx axnn coornercrnymme xopnopannn. Bet nmenno or nnx, or
nx nonn, xenann, nnrepecon n r.., xax pas n sanncnr, n xoneunom nrore,
pemenne nmoro nonpoca, xacammerocx xnsneexrentnocrn xopnopannn n
nepcnexrnnt ee antnemero cymecrnonannx n pasnnrnx. Fonee roro, nmenno
onn ]axrnuecxn n onpeenxmr xonxpernt cocran ro rexnocrpyxrypt,
xoropo yer nnepeno ynpannenne xopnopanne, ne satnax npn +rom
sapesepnnponart nepconantno nx cex nnn xe nx cnonx onepnrentntx
npecrannrene pyxonoxmee mecro n ne. K +romy neoxonmo oannrt n ro,
uro camo ntpaxammee peantnt mexannsm ynpannennx ncemn axnnonepntmn
omecrnamn, n rom uncne n xpynntmn xopnopannxmn, nonxrne ronocymmax
axnnx yxe onponepraer npecnonyrt resnc o orenennn ynpannennx (nnacrn)
or cocrnennocrn. H n camom ene, ono oxastnaer nannune oprannuecxo
nsanmocnxsn mexy nnmn n na conpemennom +rane ]ynxnnonnponannx n
pasnnrnx xannranncrnuecxoro omecrna.
130
2. Hocrnnycrpnantnoe n nn]opmannonnoe
omecrno
Amepnxancxn connonor n nonnronor +nnen Fenn n 1965 r. ntnnnyn
nonxrne nocrnnycrpnantnoro omecrna, xoropoe nonyunno mnpoxym
nsnecrnocrt nocne ntxoa n cner n 1973 r. n Htm-Hopxe ero xnnrn The
Coming Post-Industrial Society (Ipxymee nocrnnycrpnantnoe omecrno).
annoe nonxrne n paspaorannoe na ero ocnone yuenne ]axrnuecxn c nosnnnn
rexnonornuecxoro erepmnnnsma noxoxr x oxcnennm connoxyntrypno
peantnocrn n nonnmannm omecrnenno-ncropnuecxoro nponecca, nocxontxy
nponosrnamamr yponent pasnnrnx nnycrpnn (npomtmnennocrn), xoropt
naxonr cnoe aexnarnoe ntpaxenne n pasmepe nanonoro nannonantnoro
npoyxra (BHH), rnanntm noxasarenem n ocnonntm xpnrepnem connantnoro
nporpecca.
H ecrnnrentno, n nonnom coornercrnnn c anntm meroonornuecxnm
npnnnnnom n connantno-]nnoco]cxo ycranonxo connonornuecxax
xonnennnx .Fenna pasnnuaer rpn ocnonnte ncropnuecxne cocroxnnx (nnn rpn
crann pasnnrnx) uenoneuecxoro omecrna: onnycrpnantnoe,
nnycrpnantnoe n nocrnnycrpnantnoe. onnycrpnantnax cranx n
omecrnenno-ncropnuecxom nponecce xapaxrepnsyercx nectma nnsxnm
yponnem pasnnrnx nnycrpnn, a, crano trt, n mantm oemom BHH.
Fontmnncrno crpan Asnn, A]pnxn n Harnncxo Amepnxn naxoxrcx na
anno crann. Crpant xe Enpont, a raxxe CBA, nonnx, Kanaa n
nexoropte pyrne crpant naxoxrcx na pasntx +ranax nnycrpnantnoro
pasnnrnx. uro xe xacaercx nocrnnycrpnantnoro omecrna, ro +ro omecrno
ntnemnero XXI cronernx, xorx nexoropte croponnnxn yxasanno reopnn
nonaramr, uro ono yxe nauano cxnatnartcx n nocnenne ecxrnnernx XX
cronernx, a ro n pantme.
Baxnemnm npnsnaxom nocrnnycrpnantnoro omecrna, cornacno
.Fenny, xnnxercx npeonaanne raxnx c]ep xosxcrnenno exrentnocrn, xax
+xonomnxa ycnyr, nponsnocrno nn]opmannn n yxonnoe nponsnocrno n
nenom. Ho+romy n connantno crpyxrype +roro omecrna noannxmme
npeonaamr nmenno re cnon nacenennx, xoropte sanxrt n +rnx xonxperntx
c]epax. Hx onx n ome macce rpyocnoconoro nacenennx ocrnraer sect
npnmepno 90%, mexy rem xax onx sanxrtx n npomtmnennocrn n centcxom
xosxcrne cocrannxer, coornecrnenno, menee 10% n menee 1% yxasanno
macct. Hocrnnycrpnantnax cranx pasnnrnx omecrna xapaxrepnsyercx raxxe
coxpamennem npoonxnrentnocrn paouero nx, cnnxennem poxaemocrn n
]axrnuecxnm npexpamennem pocra napoonacenennx, cymecrnenntm
nontmennem xauecrna xnsnn, nnrencnnntm pasnnrnem nnycrpnn snannx
n mnpoxnm nnepennem nayxoemxnx nponsnocrn. Ee rnanno ocoennocrtm n
nonnrnuecxo c]epe, no mnennm .Fenna, xnnxmrcx orenenne ynpannennx or
cocrnennocrn, nnmpanncrnuecxax emoxparnx n mepnroxparnx.
326
Croxmn
rora na nosnnnn reopnn eneonorn-sannn, on nonaran, uro mepnroxparnx
xax naxnemn xomnonenr nocrnnycrpnantnoro pasnnrnx npecrannxer
coo npnnnnnnantno nont
131
cnoco ynpannennx omecrnom, nocxontxy ornpannxmmax nnacrnte
]ynxnnn npocnoxa (r.e. mepnroxpart), yyun nonnocrtm cnoontmn or
neonornn n nonnrnxn, onee ne ecrnymr n ysxnx nnrepecax onpeenennoro
xnacca (nanpnmep, xannranncron), a cnyxnr ncemy omecrny. 3ro, n uacrnocrn,
osnauaer, uro n nocrnnycrpnantnom omecrne, xoropoe ]axrnuecxn
nonnmaercx .Fennom, n omem n nenom, xax npocrax rpanc]opmannx
xannrannsma no nenocpecrnenntm nosecrnnem conpemenno nayuno-
rexnnuecxo penonmnnn, oxonuarentno ycrpanxmrcx nce xnacconte
anraronnsmt, saryxamr connntnte xon]nnxrt n nonnocrtm npexpamaercx
xnacconax opta.
B Hpencnonnn x nsannm 1976 roa cnoero yxasannoro ntme rpya
.Fenn ntennn 11 uepr nocrnnycrpnantnoro omecrna. 3rn ueprt cyrt
cneymmne: nenrpantnax pont reopernuecxoro snannx: cosanne nono
nnrennexryantno rexnonornn; pocr xnacca nocnrene snannx; nepexo or
nponsnocrna ronapon x nponsnocrny ycnyr: nsmenennx n xapaxrepe rpya
(ecnn pantme rpy ntcrynan xax nsanmoecrnne uenonexa c npnpoo, ro n
nocrnnycrpnantnom omecrne on cranonnrcx nsanmoecrnnem mexy
nmtmn); pont xenmnn (n nocrnnycrpnantnom omecrne xenmnnt
nnepnte nonyuamr naexnym ocnony nx +xonomnuecxo nesanncnmocrn);
nayxa ocrnraer cnoero spenoro cocroxnnx; cnryct xax nonnrnuecxne
ennnnt (pantme tnn xnacct n crpart, r.e. ropnsonrantnte ennnnt
omecrna, ... onaxo nx nocrnnycrpnantntx cexropon onee naxntmn
ysnamn nonnrnuecxnx cnxse moryr oxasartcx cnryct (or nar. cnona situ
nonoxenne, nosnnnx) nnn neprnxantno pacnonoxennte connantnte
ennnnt...); mepnroxparnx: xonen orpannuennocrn nar; +xonomnuecxax
reopnx nn]opmannn.
328
K cxasannomy neoxonmo, onaxo, oannrt, uro n cnonx onee nosnnx
paorax .Fenn necxontxo orxonr or reopnn eneonornsannn n xonnennnn
crpororo rexnonornuecxoro erepmnnnsma, nocxontxy n +rnx paorax on
onycxaer npanomepnocrt paccmorpennx neonornn (n uacrnocrn, pennrnn) n
xauerne xonconnnpymmero omecrno nauana, a cnon nsrnxt na rexnnxy xax
]axrop omecrnenno-ncropnuecxoro nponecca yrounxer c nosnnnn nexoero
axcnonornuecxoro erepmnnnsma.
329
Pasnnunte napnanrt reopnn nocrnnycrpnantnoro omecrna tnn
nnocnecrnnn npenoxent A.To]]nepom, x.K.I+nperom, V.Pocroy,
P.Aponom, 3.Fxesnncxnm, I.Kanom n pyrnmn. Tax, nanpnmep, amepnxancxn
connonor n ]yryponor Annnn To]]nep nonaraer, uro nocrnnycrpnantnoe
omecrno npecrannxer coo nexym Tpertm nonny, xoropym uenoneuecrno
npoxonr n cnoem ncropnuecxom pasnnrnn. Bcero, no ero mnennm, ono
npoxonr rpn nonnt na nporxxennn nce cnoe ncropnn. Hepnax ns +rnx
nonn arpapnax npoonxanact nourn 10 rtcxu ner. Bropax nonna
+ro nnycrpnantno-sanocxax ]opma oprannsannn omecrna, xoropax na
sanepmammem +rane cnoero cymecrnonannx n pasnnrnx aer norpenrentcxoe
omecrno n maccont rnn xyntrypt.
132
H, naxonen, Tpertx nonna, xoropax eper cnoe nauano n cepenne
nxrnecxrtx roon XX cronernx n CBA, ornnuaercx, npexe ncero, cosannem
rypoaxrnnno annannn n xocmnuecxo rexnnxn, xomntmrepon n
xomntmrepno rexnonornn. B connantnom nnane ona xapaxrepnsyercx
noannxmmnm npeonaannem rax nastnaemtx entx nopornnuxon (r.e.
nayuno-rexnnuecxnx paornnxon) na cnnnmn nopornnuxamn (paounmn),
npexpamennem xnacconoro npornnocroxnnx n ycrpanennem connantntx
anraronnsmon, a n nonnrnuecxom ycranonnennem nonnnno emoxparnn.
330
H urot cocrannrt cee onee nnn menee oruernnnoe nepcrannenne o
rom, nacxontxo yronnuntm xnnxercx npenoxennt A.To]]nepom napnanr
pasnnrnx conpemennoro omecrna, moxno yxasart xorx t na npenaraemt nm
nyrt nnxnnannn espaornnt. Tax, ne sarparnnax ycroen conpemennoro
xannranncrnuecxoro omecrna, on npenaraer nancera noxonunrt c anntm
nocroxnntm cnyrnnxom xannrannsma n, na camom ene, nponsnonmtm nm
connantntm snom nyrem o]nnnantnoro npnsnannx n xauecrne connantno
snaunmoro (a, cneonarentno, n aexnarno onnaunnaemoro rocyapcrnom)
nnunoro rpya nme, nanpannennoro na yonnernopenne nx cocrnenntx
nyx n norpenocre (nanpnmep, na nocnnranne cnonx ere, crponrentcrno n
naroycrpocrno cnoero xnnnma, ntpamnnanne nx cex na cnoem sementnom
yuacrxe onome, ]pyxron, cxora n r..). Taxnx nme on nastnaer
nporpenrenxmn nnn conponsnonrenxmn, rax xax onn n cnoem nnne
oennxmr ononpemenno n nponsnonrene, n norpenrene.
Hcxox ns +roro, moxno nonarart, uro +xonomnxa Tperte nonnt +ro,
cxopee, +xonomnxa norpenennx, a ne omena. Ho+romy namn npecrannennx o
rpye, nocxoxmne x Aamy Cmnry n Kapny Mapxcy, esnaexno, no mnennm
A.To]]nepa, ycrapenn. 3rn npecrannennx, nocnpnnnmammne rpy xax
ntpaxenne n nonnomenne +xcnnyarannn (nnn pasenennx rpya n oruyxennx,
xax npenounraer ntpaxartcx cam A.To]-]nep), necomnenno, tnn nepnt n
cnoe npemx. Ho onn noxonnn x rpannnonnomy nnycrpnannsmy, a ne x
nono cncreme, xoropax pasnnnaercx ceuac. B anno cncreme,
nonnomamme coo Tpertm nonny ]opmt erymannsnponannoro rpya
npexpamamr cnoe cymecrnonanne ,
331
3ect xe ]opmnpyercx nont rnn rpya
n, coornercrnenno, noxnnxercx nont rnn paouero. Tax, ecnn rpy no Bropo
nonne nocnn rpyt, (r.e. nonenontnt) n monoronnt xapaxrep,
nocxontxy tn onee ntrontm xomnannxm (npntntntm) nmenno n raxo
]opme, ro n Tperte nonne on nepecraer trt raxontm. Komnannn Tperte
nonnt, ynepxer A.To]]nep, ne ynennunnamr cnon npntnn
nocrpecrnom ntxnmannx nora ns cnonx paounx. Onn ocrnramr cnoe nenn
ne rem, uro enamr rpy onee rxxentm, a rem, uro paoramr onee ymeno.
Hororonnax cncrema ne onpantnaer cex rax, xax +ro tno xora-ro.
Cneonarentno, rpy n Tperte nonne cranonnrcx xenaemtm n rnopuecxnm
axrom n sect, na saxnmunrentno (nocrnnycrpnantno) ]ase pasnnrnx
omecrna, n nenom ]opmnpyercx nont naop nennocre. Bce +ro rpe-
133
yer conepmenno nonoro rnna paounx. Paoun Tperte nonnt ne
xnnxercx onee oexrom nonenontnoro n mexannuecxoro rpya. On,
nanpornn, yuacrnyer n npnnxrnn pemennx n cranonnrcx nesanncnmtm
cyexrom rnopuecxoro, no cnoe cyrn, nponecca. ...Paoun Tperte nonnt
onee nesanncnm, onee nsoperarenen n ne xnnxercx onee npnarxom
mamnnt
332
, onontno xareropnuno saxnnxer A.To]]nep.
Hrax, nn o xaxo +xcnnyarannn nnn oruyxennn paouero n Tperte
nonne n npnnnnne ne moxer trt n peun. Ecnn n xapaxrepncrnxe Bropo
nonnt mt eme naxonm y A.To]]nepa cnat namex na nnx n nne pasronopa
o rpyocrn rpya, ntxnmannn nora n annennn na paouero, ro n
Tpete nonne onn axe n cront mxrxo n sanyannponanno ]opme
nonnocrtm orcyrcrnymr. Cneonarentno, c nacrynnennem n pasnnrnem
Tperte nonnt nce yxasannte npnsnaxn nmecre c xapaxrepnsyemo nmn
rpannnonno ]opmo rpya xax t camn coo ornaamr, a paoun es
xaxnx-nno nsmenenn ocnon cymecrnymmero omecrnennoro crpox, cnonno
no manonennm nonmeno nanouxn, rpanc]opmnpyercx ns nonenontnoro
paornnxa n cnoonoro rnopna, a, crano trt, n nonnocrtm +mancnnnpyercx n
connantno-+xonomnuecxom ornomennn.
Onaxo, cnycrx nonnexa nocne oxnnennoro A.To]]nepom nacrynnennx
+pt rax nastnaemo Tperte nonnt (nanomnnm, uro Tpertx nonna, xax on
cunraer, crapronana n 50-e rot XX cronnernx n CBA) n, ncxox ns peann
ceronxmnero nx, mt ne moxem ne ntcxasart px sameuann no nonoy ero
ntmenpnneenntx n pyrnx pasmtmnenn, xoropte on onapoonan uyrt
onee nyx ecxrnnern romy nasa. Bo-nepntx, ne nnno, urot xannrannsm
npn yxe nacrynnnme, xxot, Tperte nonnt xaxnm-nno opasom nsmennn
cnom npnpoy, a camn xannranncrt n nx xomnannn nepecrann npecneonart n
pennocrno oxpanxrt cnon xnacconte nnrepect. Kax pas naoopor, nnuyrt ne
menxx omero nexropa cnoero nnxennx, xannran n ceronx crpemnrcx x
maxcnmantno nx cex ntroe, x nanontme npntnn. Ho+romy npx nn
moxno cornacnrtcx c A.To]]nepom n rom, uro pasymnte xomnannn yxe ne
crpemxrcx maxcnmnsnponart npntnn. Ha camom xe ene pasymntmn c
rouxn spennx xannranncrnuecxoro cnocoa neennx xosxcrnenno
exrentnocrn cneyer npnsnart nnmt re xomnannn, xoropte ymemr n moryr n
xparuamn cpox n c camtmn mnnnmantntmn nsepxxamn nsnneut nx cex
nanontmym marepnantnym nontsy n npeymnoxart cnon orarcrna. Ho+romy
moxno onpeenenno cxasart, uro xannran, xoropt ne crpemnrcx x
nanontme ntroe n maxcnmantno nontse (npntnn) xnnxercx uem yrono,
rontxo ne nacroxmnm n npeycnenammnm xannranom. He cocrannxer nnxaxoro
ncxnmuennx n annom ornomennn n conpemennt xannran, xoropt, xax n
npexe, nepno n ycepno cnyxnr cnoemy xenromy oxecrny. H ror ]axr, uro
on ntnyxen renept peannsonart +ry rnannym cnom nent n ocnonnoe cnoe
npenasnauenne nntmn cnocoamn, cymecrna ena ne menxer. Feccnopno,
xoneuno, uro ]opmt +xcnnyarannn ceronx nsmennnnct.
134
Onn crann onee sanyannponanntmn n nsompenntmn. Ho +ro, n cnom
ouepet, cnnerentcrnyer nnmt o rom, uro cama +xcnnyarannx n conpemennom
mnpe ne repxer, a, nanpornn, nonnocrtm coxpanxer cnom cnny n snauenne n
xauecrne rnannoro cpecrna (ncrounnxa) cosannx ro uacrn npnanouno
cronmocrn, xoropax npncnannaercx xannranncramn n nne npntnn, a crano
trt, n xax ocnonnoe ycnonne cymecrnonannx n pasnnrnx conpemennoro
xannranncrnuecxoro omecrna. Ho+romy c ontmo one ynepennocrn moxno
nonarart, uro ecnn xomnannn Tperte nonnt ne ynennunnamr cnon npntnn
nocpecrnom ntxnmannx nora ns cnonx paounx, r.e. ecnn onn n
orxastnamrcx ceronx or nororonno cncremt rpya, ro onn +ro enamr
anexo ne ns mopantno-+rnuecxnx noyxenn, urot onerunrt ycnonnx
rpya camnx paounx, ne ns xenannx cneonart nexoemy npnnnnny
(nmneparnny) connantno cnpanennnocrn n, raxnm opasom, nocrponrt onee
cnpanennnt omecrnennt nopxox n, noome ronopx, ne n cnny xaxnx-nno
nsmenenn xnmnnuecxo npnpot camoro xannrannsma, a npocro noromy, uro
yxasannax cncrema cranonnrcx renept +xonomnuecxn nentrono.
Cneonarentno, orxas or raxo ]opmt +xcnnyarannn xax raxrnxn ntxnmannx
nora (xoropax, xcrarn, cnnomt n pxom eme npnmenxercx n n nepeontx
xannranncrnuecxnx crpanax, yxe n cnoem pasnnrnn ncrynnnmnx, xxot, n
nonocy npecnonyro Tperte nonnt) n xoneunom cuere oycnonnen norone
sa npntntm (xoropym A.To]]nep rax craparentno ntraercx samacxnponart),
r.e cyryo +xonomnuecxo neoxonmocrtm, a ne rymanncrnuecxnmn
coopaxennxmn n mornnamn. Hponsnocrnennte onepannn, rpeymmne
npnnoxennx ]nsnuecxnx (mycxyntntx) ycnnn uenonexa, npocro crano
namnoro ntronee xannrany nepenopyuart renept anromaram. Bor, cocrnenno,
nouemy on oxorno renept ner na: a) nonnomacmranym anromarnsannm
nponsnocrna, nensnpax na ro, uro annt nponecc conpxxen c maccontmn
ynontnennxmn paounx, a crano trt, c npeymnoxennem uenoneuecxnx
nnmenn, nnmert n crpaann; ) cmeny yxasanno raxrnxn onee
+]]exrnnno n nontx ycnonnxx ]opmo +xcnnyarannn, xoropym moxno tno
oi ]nrypantno nasnart ntxnmannem mosron. Taxnm opasom, moxno
cxasart, uro na conpemennom nn]opmannonnom +rane nayuno-rexnnuecxo
penonmnnn xannrany nce onee ntrontm (npntntntm) cranonnrcx
ncnontsonanne nnrennexryantno nactmennoro rpya n no+romy cnpoc na
ntcoxoxnann]nnnponannym paouym cnny, na rexnnuecxn rpamornoro
(opasonannoro) paouero ceronx mnoroxparno nospacraer.
Bo-nroptx, cxasannoe nnxonm opasom ne osnauaer npnnnnnnantnoro
nsmenennx xapaxrepa rpya n ero ecrnnrentnoro npenpamennx ns
npnnynrentnoro, nonenontnoro sanxrnx n xenarentnym, paocrnym
(nmnmym) n rnopuecxym paory, xax +ro ]axrnuecxn ntraercx npecrannrt n
nnymnrt nam n cnonx paorax A.To]]nep. annt anrop n n camom ene
crpemnrcx cosart nexn nnnnnuecxn opas rpya n camoro paouero rax
nastnaemo Tperte nonnt. Tax, nanpnmep, nocne cnoero nocemennx
135
copouno sont xomnannn Cnnnxon B+nnn no nponsnocrny
xomntmrepon, on c necxptnaemtm nocroprom ormeuaer: unsnuecxax cpea
tna uncro n yono. Copount nex tn cnerntm n paocrntm, paoune
mecra tnn pasyxpament nneramn, cementmn ]ororpa]nxmn, pasnnuntmn
namxrntmn nemamn. V paounx tnn manentxne npnemnnxn n axe
crepeoannaparypa. Kpome roro, cymecrnennte nsmenennx, no ero mnennm,
nponcxoxr n n crnne (xapaxrepe) camoro rpya, nocxontxy, xax on
nouepxnnaer, n orpacnxx Tperte nonnt peut ner no npenmymecrny o
yuacrnn paounx n npnnxrnn pemenn; o ynennuennn nponsnocrna n
ooramennn...; o nonnxnom no npemennom ornomennn rpa]nxe paort nmecro
xecrxoro; o raxnx conyrcrnymmnx npenmymecrnax, xora paouemy amr
nosmoxnocrt ntopa, a ne cranxr ero nepe cnepmnnmnmcx ]axrom; o rom, xax
noompxrt rnopuecrny, a ne rpeonart nocnymannx.
unrax nce +ro, rpyno nsannrtcx or omymennx, uro nx rpyxmerocx
ro]]neponcxo Tperte nonnt paora uyrt nn ne cranonnrcx nacroxmnm
npasnnxom camoyrnepxennx, nocroxnntm ncrounnxom rnyoxoro
camoyonnernopennx. Mexy rem, onim paseumu sanaouoeo oouecmea sa me
nocnenne na ecxrnnernx, uro npomnn c rex nop, xax nnrnpyemte cnona
tnn nanncant A.To]]nepom, ronopnr xax pas o oparnom. Tax, on, n
uacrnocrn, ocrarouno oruernnno noxastnaer, uro yxasannoe omymenne
xnnxercx npocro nnnmsne n uro nnxaxo ceptesno rpanc]opmannn
cymecrno rpya xax onoro ns ocnonntx ycnonn ]ynxnnonnponannx n
pasnnrnx conpemennoro xannrannsma ne nperepnenaer. Hcxox ns annoro
ontra, moxno c ynepennocrtm xoncrarnponart, uro conpemennt paoun na
camom ene moxer paonartcx pasne rontxo camomy ]axry nannunx y nero
paort. H +ro nonxrno. Bet amoxnon meu espaornnt no-npexnemy
nocroxnno nncnr na nnm n on n nmo momenr moxer norepxrt paory n
nnmnrtcx, raxnm opasom, ncrounnxa cnoero cymecrnonannx. Onaxo sa
npeenamn ocosnannx nm yxasannoro ]axra rpy npx nn ntstnaer y nero
uyncrno nnyrpennero yonnernopennx, xorx t noromy, uro:
a) n cnoe rpyono exrentnocrn on, xax n npexe, npnnanexnr ne cee,
a pyromy uenonexy n n +rom cmtcne on necomnenno oruyxaercx or camoro
cex. Hontrxn xe xannrana nosnrnnno n macmrano pemnrt nponemy
oruyxennx nyrem opamennx camoro paouero n uacrnoro cocrnennnxa
(axnnonepa) noxa nnxaxnx nonoxnrentntx pesyntraron ne anann n npx nn
npn coxpanennn ocnonntx napamerpon cymecrnonannx xannranncrnuecxo
cncremt xosxcrnonannx xora-nnyt nx ayr. eno n rom, uro re nemnorne
axnnn, n xoropte conpemennt paoun pemaer nnoxnrt cnon cxynte
cepexennx, ne nosnonxmr emy (sa ouent pexnm ncxnmuennem) crart
nacroxmnm nrpoxom na ]ononom ptnxe. Homnnantno cranmn nocne +roro
axnnonepom, on ]axrnuecxn ocraercx nne +xonomnuecxo nrpt, nocxontxy re
nemnorne axnnn, xoroptmn on nnaeer, ne npecrannxmr emy nnxaxnx
peantntx mancon xort xax-ro nonnnxrt na nponecc npnnxrnx pemenn n cnoem
axnnonepnom omecrne n crart, raxnm opa-
136
som, nonnonpanntm yuacrnnxom nponcxoxmnx xax sect, rax n n omecrne
n nenom, +xonomnuecxnx nponeccon. Fonee roro, re mnsepnte nnn-enrt,
xoropte ntnaamr na onm ero cocrnenntx axnn, a raxxe nocroxnno
ncntrtnaemax nm nyxa n ero nensmennt crpax nepe sanrpamnnm nem
(espaornnt) onosnauno ne nosnonxmr emy nmert axe rent ynepennocrn n
rom, uro on na camom ene renept paoraer ne na pyrnx, a na camoro cex n
nnuyrt ne nsannxmr ero or rxxenoro uyncrna oesonennocrn, estcxonocrn
n opeuennocrn;
) n yxasanno exrentnocrn conpemennt paoun, xax n pantme,
npetnaer n ]ynxnnonantno sanncnmocrn or mamnnt (cpecrna rpya),
xoropo on onxen, no-npexnemy, cneonart n cnyxnrt n xoropym oxsan
ononnnrt n xauecrne xnnoro npnarxa. Her, xoneuno, comnenn n rom, uro
nn]opmannonnax rexnnxa nnocnr onpeenennte xoppexrnnt n
rexnonornuecxym cocrannxmmym conpemennoro nponsnocrna. Onaxo xaxnmn
t naxntmn nn tnn annte nsmenennx, onn n nmom cnyuae cymecrnenno ne
cxastnamrcx na xapaxrepe ycranonnnmerocx eme na +rane mamnnno rexnnxn
ornomennx uenonex-rexnnxa. eno n rom, uro ymcrnenno opnenrnponannt,
nnrennexryantno nactmennt n norennnantno rnopuecxn rpy paouero
ro]]neponcxo Tperte nonnt cam no cee ne moxer ntnecrn ero ns
cocroxnnx pacxo sanncnmocrn or rexnnuecxoro cpecrna n oparnrt ero n
nonnnnoro nonennrenx ncero rexnono-ro-nponsnocrnennro nponecca. Bmecre
c rem neoxonmo ormernrt n ro, uro n conpemennom ntcoxorexnonornunom
xannranncrnuecxom nponsnocrne pasenenne rpya ornmt ne ormenxercx, a
nonnocrtm coxpanxxct, ono nnmt nnonsmenxer cnon ]opmt. Tax, nanpnmep,
nanason ntnonnxemtx sect orentntm paounm pasnnuntx n rexnnuecxom
nnane ecrnn samerno pacmnpxercx, nnny uero ero nponsnocrnennax
exrentnocrt n nsnecrno mepe cranonnrcx rexnnuecxn mnoro]ynxnnonantno.
Onaxo n npeenax +ro cnoe mnoro]ynxnnonantno exrentnocrn paoun
nce panno opeuen, n xoneunom nrore, na nonropenne onpeenenntx onepann,
na ncnonnenne no ontmomy cuery onnx n rex xe ecrnn. Cneonarentno, n
ycnonnxx ntcoxorexnonornunoro nponsnocrna +noxn nn]opmannonno
rexnnxn, xorx monoronnocrt n onoopasne ntnonnxemtx paounm
nponsnocrnenntx onepann n samerno ymentmamrcx n nnonsmenxmrcx, no
nonnocrtm onn ne ycrpanxmrcx. axe ynpannenne paounm
nponsnocrnenntmn nponeccamn c nomomtm xomntmrepon n pyrnx ymntx
mamnn ne npenpamaer ero n cnoonoro rnopna, nocxontxy n cnoe
nponsnocrnenno exrentnocrn on n n annom cnyuae ocraercx no nnacrn xax
rexnnuecxnx xapaxrepncrnx (nosmoxnocre) cpecrna rpya, rax n pyrnx
saanntx ycnonn n nenn nponsnocrna. Hcxox ns +roro, npx nn moxno
npnsnart npanomepntm resnc A.To]]nepa o rom, uro paoun Tperte
nonnt... ne xnnxercx onee npnarxom mamnnt.
Honox nror cxasannomy, moxno npnrn x ntnoy o rom, uro n cnoe
rpyono exrentnocrn conpemennt paoun, no-npexnemy, oexrnnno
137
nnmen nosmoxnocrn camopacxptrnx n nonnocrtm peannsonart cex n
no+romy n xoe +ro exrentnocrn on nnxax ne moxer ncntrtnart nn paocrn
camopeannsannn, nn noxnonennx, nn uyncrna camoyonnernopennx.
B-rpertnx, sa npeenamn rpyono nponsnocrnenno exrentnocrn
conpemennt xannran no-npexnemy opexaer paouero na ysxonoxantnoe
(onomepnoe) pasnnrne. Tax, yyun sannrepeconan n
ntcoxonpo]eccnonantno paoue cnne, on ntnyxaer paouero sannmartcx
noxantno npo]eccnonantno nororonxo n ysxonpo]nntntm opasonannem.
Fonee roro, nonnocrtm nornomax n nennxom pacxoyx na cocrnennte nyxt
nce cnnt n npemx paouero n reuenne rpyonoro nx, on, npaxrnuecxn, ne
ocrannxer emy nnxaxnx nosmoxnocre na. camoopasonanne, na npnoperenne n
pacmnpenne snann n anexnx or ero ysxo cnennannsannn onacrxx, na ero
yxonnt pocr n npnomenne x pasnnuntm xyntrypntm nennocrxm. H n camom
ene, 8-mn (nnn 7-mn) uacono paoun ent n neocrarouno ntcoxn yponent
sapaorno nnart nnmamr paouero ncxuecxnx mancon na oraroe ncecroponee
pasnnrne. HO3TOMV nx roro, urot on mor ncecroponne pasnnnartcx, emy
neoxonmo oecneunrt, no xpane mepe, na cneymmnx ycnonnx: a) ne
onee 2-x nnn 3-x uacono pao-un ent, ) ntcoxax sapaornax nnara, uro t
on nn n rem ne nyxancx, mor ocrono xnrt n coepxart cnom cemtm, a crano
trt, n pacnonaran ocrarountmn ]nnancontmn cpecrnamn nx noxynxn
xnnr, onnart cronmocrn pasnnuntx xypcon, nocemennx rearpon, xnno,
xonneprntx sanon, myseen n r.. Onaxo yonnernopenne oonx +rnx ycnonn
oxastnamrcx rynrentntmn nx xannrana, xoropt, nao nonarart, na
oponontnoe camoyncrno nnxora ne noer. Bnny +roro nex
ncecroponnero pasnnrnx paouero (n ne rontxo ero) xax nnunocrn ocraercx npn
xannrannsme Tperte nnn xaxo yrono pyro nonnt nycro
nestrouno meuro.
B-uerneprtx, ne onpantnaercx n npornos A.To]]nepa o exonnex-
rnnnsannn cosnannx paouero Tperte nonnt, xoropt, xxot, yxe ne
moxer trt paccmorpen onee n xauecrne unena ontmoro ennoro xonnexrnna
nnn oennennx (npo]comsa, xnacca n r..). A.To]]nep, xax nsnecrno,
npepexan, uro n npornnononoxnocrt ]apnuno cncreme, o xoropo n cnoe
npemx ronopnn K.Mapxc n npn xoropo rtcxun paounx mornn rpynrtcx no
ono xptme (uro, necomnenno, cnococrnonano ]opmnponannm y nnx
uyncrna xnaccono connapnocrn n xnacconoro camocosnannx) no nnont
noxnnxmmnxcx cexropax +xonomnxn yxe ne nyxarect n rtcxuax paounx,
ntnonnxmmnx ennoopasnym, cranaprnsnponannym, nonropxmmymcx
paory. B ecrnnrentnocrn cncrema nyxaercx n nnnnnarnnntx,
nsoperarentntx, opasonanntx n axe nnnnnyanncrnuntx paounx,
xoroptx yxe nenerxo npnnneut n npo]comst n xoropte npenounramr
nsopecrn cnon cocrnennte ]opmt oprannsannn - onee ronapnmecxne, ne
cront nnnennpymmne.... 3ect opamaer na cex nnnmanne crpannoe
crpemnenne A.To]]nepa cnxsart xnacconym connapnocrt paounx c nx
cranaprnsnponanntm rpyom, c nx ennoo-
138
pasno paoue cnno. Cneonarentno, ne +xcnnyarannx, xoropo
nonepramrcx npn xannrannsme paoune, xnnxercx nonnnno npnunno
]opmnponannx y nnx xnacconoro camocosnannx n uyncrna xnaccono
connapnocrn, a ncrounnxom raxontx, no ero mnennm, oxastnamrcx
monoronnocrt nx rpya, ero onoopasne. Ho+romy ram, re rpy xnnxercx
necran-aprnsnponanntm, nnnnnarnnntm n nsoperarentntm, ram
nenpemenno, xxot, noxnnxercx nont rnn paouero, xoropt ne onaaer
onee xonnexrnnntm cosnannem n ne crpaaer uyncrnom connapnocrn. B
cnere +roro A.To]]nep cunraer nosmoxntm ronopnrt o nosnnxnonennn n
conpemennom sananom omecrne nyx pasnnuntx paounx xnaccon. Fonee
roro, on nonaraer, uro nonte crnnn rpya, nonte nennocrn, nonoe
pasnoopasne n nnnnnyannsannx npexpacno cornacymrcx c
emaccn]nxanne nponsnocrna, norpenennx, xommynnxann n crpyxrypt
cemtn.
Mexy rem, nnuero noonoro n conpemennom mnpe mt ne nanmaem.
Kax pas naoopor, ceronxmnxx ecrnnrentnocrt cnnerentcrnyer o rom, uro
uncno xpynntx npenpnxrn, re cocpeorouent n rpyxrcx no ono
xptme rtcxun, ecxrxn rtcxu paounx, nnuyrt ne crano ceronx mentme, uem
ono tno no npemena K.Mapxca; uro nmenno +xcnnyarannx, xoropo
nonepramrcx paoune na anntx n pyrnx xannranncrnuecxnx npenpnxrnxx
no-npexnemy cnnaunnaer nx, cnococrnyx ]opmnponannm n yxpennennm y nnx
xonnexrnnnoro (xnacconoro) camocosnannx; uro nnxaxo peantno
emaccn]nxannn nponsnocrna, norpenennx n xommynnxann na camom ene
ne nponcxonr; uro nn o xaxnx nyx, cymecrnymmnx n conpemennom sananom
omecrne, pasnnuntx paounx xnaccax ne moxer trt n peun (a rax
nastnaemax paouax apncroxparnx, xoropax cymecrnonana npn xannrannsme
n pantme, orentnoro xnacca, xax nsnecrno, ne cocrannxer); uro paoune n
cnoe ocnonno n noannxmme macce ne ornopaunnamrcx ceronx or
npo]comson, a oxorno ncrynamr n nnx, ne nomtmnxx nsoperart xaxne-ro
antrepnarnnnte ]opmt oprannsannn -onee ronapnmecxne, ne cront
nnnennpymmne n r.. Paoune npo]eccnonantnte npo]comst, nonpexn
npopouecrny A.To]]nepa, no ce ent ocramrcx camo maccono
oprannsanne paounx, camtm xpynntm nx oennennem, xonconnnpymmnm
nx ycnnnx n exrentnocrt no orcrannannm n samnre cnonx connantntx npan n
xnaccontx nnrepecon. Momnte ntcrynnennx paounx npo]comson nepexo
cranonxrcx nycxontm mexannsmom +xonomnuecxnx n nonnrnuecxnx
xpnsncon, xoropte nnora npnnoxr x naennm npannrentcrn nnn xe cmene
npononmtx nm xypcon.
B-nxrtx, comnnrentntm ntrnxnr n resnc A.To]]nepa o rom, uro eno
ocronr ne raxnm opasom, uro +xonomnxa nanpannxer ncm cncremy. anntm
cnonm resncom on ne npocro nomnrcx n orxptrym nept, no n n ouepeno
pas er mnmo nenn. eno n rom, uro +xonomnuecxn marepnannsm, npornn
xoroporo, xax xasanoct t, nomer sect A.To]]nep, yxe onontno anno
nnxem nceptes ne npnnnmaercx n no+romy ero ncxont nocrynar ceronx
moxer ntsnart pasne rontxo yntxy. uro xe
139
xacercx mapxcnsma (na xoropt, xax nerpyno oraartcx, namexaer cnonm
yxasanntm ntcxastnannem A.To]]nep), ro on nnuero omero c
+xonomnuecxnm marepnannsmom ne nmeer. 3xonomnxa, cornacno K.Mapxcy,
anexo ne xnnxercx enncrnenntm ]axropom, onpeenxmmnm coo
coepxanne n nanpannennocrt omecrnenno-ncropnuecxoro nponecca. Homnmo
nee na xnsnt omecrna, na connoxyntrypnym peantnocrt n ee pasnnrne
oxastnamr axrnnnoe (a nopo n onpeenxmmee) nnnxnne n pyrne
omecrnennte crpyxrypt n nncrnryrt, raxne, nanpnmep, xax nonnrnxa, npano,
mopant, nayxa, pennrnx n r.. Fonee roro, nce +rn crpyxrypt n nncrnryrt ne
npocro ncntrtnamr na cee nnnxnne co cropont +xonomnuecxo crpyxrypt
omecrna, no n, n cnom ouepet, oxastnamr na nee onontno axrnnnoe
nosecrnne. Cneonarentno, moxno onpeenenno cxasart, uro omecrnenno-
ncropnuecxn nponecc na camom xe ene ecrt omn pesyntrar (nror)
nanexrnuecxoro nsanmoecrnnx mnoxecrna camtx pasnnuntx ]axopon n
ocroxrentcrn, cpen xoroptx +xonomnuecxne xnnxmrcx pemammnmn nnmt n
xoneunom cuere. H ceronx, nao nonarart, orcyrcrnymr xaxne-nno ocnonannx
nepecmorpert annoe nonoxenne, orxasartcx or nero nnn xe crannrt ero no
comnenne.
Hrax, n ]yryponornuecxo xonnennnn A.To]]nepa, n ero yuennn o rax
nastnaemo Tperte nonne ecrt, xax nnnm, mnoro raxoro, uro nnoxo
cornacyercx c ceronxmne peantnocrtm nnn npxmo npornnopeunr e. Onaxo
nensnpax na +ro, on ornmt ne cunraer cex yronncrom, nocxontxy nonaraer,
uro xopomee omecrno onxno npecrannxrt maxcnmantnoe pasnoopasne,
mexy rem xax ontmnncrno yronncron n connanncron, cornacno ero
mnennm, no-npexnemy mtcnxr n repmnnax ennoopasnx, npncymero Bropo
nonne.
333
Pasnonnnocrtm reopnn nocrnnycrpnantnoro omecrna ntcrynaer n
yuenne o rax nastnaemom nn]opmannonnom omecrne, xoropoe oxnnxer
nponsnocrno n ncnontsonanne nn]opmannn ocnonononarammnm ]axropom
connantnoro nporpecca, onpeenxmmnm coo nce napamerpt cymecrnonannx
n xapaxrep pasnnrnx omecrna. Taxnm opasom, rexnonornuecxn
erepmnnnsm nonyuaer cnom xonxpernsannm nnn rpanc]opmnpyercx n nexn
nn]opmannonnt erepmnnnsm, pasnnnaemt I.M.Max-Hm+-nom,
E.Macyo n pyrnmn. Tax nanpnmep, xanacxn ]nnoco] n connonor Iepepr
Mapman Max-Hm+n (1911-1980) eme n 1967 roy ntnnnyn cnoe nonoxenne,
cornacno xoropomy nmenno cpecrna nepeaun nn]opmannn, a, crano trt,
cpecrna omennx n xommynnxannn noome, xnnxmrcx ocnonntm, pemammnm
]axropom pasnnrnx omecrna. Bcx cyrt, ronopnn on, n cpecrne
omennx. Ho+romy neynnnrentno, uro naenne pennero Pnma on
nenocpecrnenno cnxstnan c ntpoxennem xoneca, opor n nponsnocrna
ymarn, a anrnncxym npomtmnennym penonmnnm XVIII cronernx c
noxnnennem opor c rneptm noxptrnem.
334
Ecrecrnenno, uro noont noxo n meroonornuecxom nnane
cranonnrcx onee npanomepntm n ocnonarentntm nmenno n nonom
nocrnnyc-
140
rpnantnom omecrne, re, no mnennm nexoroptx nccneonarene,
]opmnpyercx nenocrnax nn]oc]epa, xoropax oxastnaercx pemamme n
onpeenxmme ne rontxo n crpyxrype camo rexnoc]ept, no n n crpyxrype
omecrna n nenom. B cnxsn c +rnm yrnepxaercx, uro n nn]opmannonnom
omecrne noxnnxercx uerneprt cexrop +xonomnxn nn]opmannonnt ,
xoropt cpasy xe saxnartnaer nnepcrno n naunnaer omnnnponart na
ocrantntmn rpemx: npomtmnennocrtm, centcxnm xosxcrnom n cepnncntm
cexropom (.Fenn), r.e. c]epo ycnyr. Orcma enaercx ntno o rom, uro n
annom omecrne nponcxonr oxonuarentnoe ntrecnenne raxnx
rpannnonntx ]axropon omecrnenno-+xonomnuecxoro pasnnrnx, xax rpy n
xannran n nx samena nn]opmanne n snannem. B cnere +roro .Fenn cunraer
nosmoxntm ronopnrt axe o nn]opmannonno reopnn cronmocrn,
nocxontxy nonaraer, uro nmenno snanne, a ne rpy ntcrynaer ncrounnxom
cronmocrn.
335
Bce +ro, no mnennm reopernxon nn]opmannonnoro omecrna, npnnonr
x cymecrnennomy nsmenennm connantno crpyxrypt. Tax, cornacno onomy ns
nnx xnoncxomy connonory E.Macye, neymee mecro n crpyxrype
nn]opmannonnoro omecrna yer npnnanexart ne n]]eppen-
nnponanntm n xnacconom ornomennn rax nastnaemtm nn]opmannonntm
coomecrnam, n xoroptx cncremoopasymmnm +nemenrom ntcrynaer nont
rnn uenonexa, nasnannt nm homo intelligens (uenonexom snammnm nnn
nonnmammnm). Cneonarentno, moxno onpeenenno cxasart, uro c rouxn
spennx croponnnxon reopnn nn]opmannonnoro omecrna nn]opmannonnt
noxo cranonnrcx pemammnm n n nnane nonnmannx camoro uenonexa,
xoropt yxe rpaxryercx ne nnaue xax cyexr nn]opmannonnoro nponecca,
xax rnopen n nocnrent nn]opmannn n snannx. B cnere +roro cranonnrcx
nonxrntm, nouemy A.To]]nep n ono ns cnonx nocnennx paor ronopnr o
rpanc]opmannn nponerapnara n xor-nnrapnar (or nar. cnona cognitio
snanne), r.e. n connantnym npocnoxy nocnrentnnny snann.
Hrax, n nn]opmannonnom omecrne, cornacno ero reopernxam,
nponcxoxr nnrennexryannsannx n nn]opmarnsannx nponsnorna n ncero
omecrna n nenom. Hponcxoxmne n +rom omecrne rexnnuecxne nsmenennx n
ntstnaemte nmn connantno-+xonomnuecxne cnnrn nenpemenno, no nx
mnennm, npnnoxr x nontmennm xauecrna xnsnn nacrontxo, uro onee yxe
ne npnxonrcx ronopnrt o cymecrnonannn raxoro rpannnonnoro connantnoro
sna xax enocrt n nnmera, a pyroe raxoe sno espaornna npocro
rpanc]opmnpyercx, xax nonaraer X.3nanc, n oecneuennt ocyr. B
pesyntrare +roro connantnax crpyxrypa nn]opmannonnoro omecrna
cranonnrcx nen]]epennnponanno (onopono) n xnacconom ornomennn,
no+romy nce xnacconte anraronnsmt n connantnte xon]nnxrt xanyr n
neunocrt. Tax, naxonen, xxot, sanepmnrcx, npoonxanmncx rtcxuenernxmn
nepno xnacconoro npornnocroxnnx n connantntx norpxcenn n ncropnn
uenoneuecrna.
141
Hn]opmannonntm omecrnom yer ynpannxrt, raxnm opasom,
nexax nocrxnacconax nayuno-rexnnuecxax nnn xnepnernuecxax +nnra
(K.Branyx), r.e. coomecrno raxnx nayuno-rexnnuecxnx paornnxon, xax,
nanpnmep, maremarnxn, nporpammncrt, +xonomncrt n pyrne, xoropte yro
t nyume ncex ocrantntx snamr, xax narn n oecneunrt nanonee
onrnmantnte n +]]exrnnnte pemennx nponem ]ynxnnonnponannx n
pasnnrnx omecrnennoro nenoro. Fonee roro, n nem yrnepnrcx npnnnnnantno
nont rnn emoxparnn xomntmrepnt (I.Kpayx n p.) nnn npxmo
npn xoropom ycranonnrcx ycrounnax n +]]exrnnnax oparnax cnxst
nacenennx c npannrentcrnom n nce cncremo rocyapcrnenno nnacrn,
nnepnte orxptnammax nepe orentntmn rpaxanamn peantnym nosmoxnocrt
yuacrnonart n nponecce npnnxrnx pemenn, axrnnno nnnxrt na exrentnocrt
npannrentcrna n pyrnx rocyapcrnenntx crpyxryp n ]axrnuecxn nsxrt +ry
exrentnocrt no cno xecrxn xonrpont.
B ornnune or npetymnx ]yryponoron aprenrnncxn ]nnoco] Ma-pno
Fynre, orneprax xannrannsm n connannsm (n rom ero nne, n xaxom on tn
ocymecrnnen n tnmem Conercxom Comse n pyrnx crpanax, rax nastnaemoro,
connanncrnuecxoro narepx), npenaraer n xauecrne rperte antrepnarnnt ro,
uro on nastnaer xonorexnoemoxparne nnn nnaue nnrerpantno
rexnoemoxparne. nx nocrpoennx cnpanennnoro omecrna nonnrnuecxax n
+xonomnuecxax emoxparnn, xax on ormeuaer, xnnxmrcx neocrarountmn, xorx
onn, xoneuno, n neoxonmt. eno n rom, uro nepnax ns nnx xacaercx nnmt
nonnrnxn, a nropax nnmt +xonomnxn, mexy rem xax omecrno cocronr ns
rpex coennxmmnxcx ncxyccrnenntx cncrem, ncrpoenntx n npnpoy
nmenno +xonomnxn, xyntrypa n nonnrnxn.... Bor, cocrnenno, nouemy mt
onxnt oportcx sa nnrerpantnym emoxparnm, coennennym c rexnnuecxo
+xcneprnso n saorxmymcx o oxpyxamme cpee.
Ha ]one +roro xonorexnoemoxparnx npecraer nepe namn xax
omecrnennt crpo, xoropt nosnonxer, onee roro, noompxer pannt
ocryn x orarcrny, xyntrype n nonnrnuecxo nnacrn. Ona ecrt panencrno
nocpecrnom xooneparnnno cocrnennocrn, camoynpannennx, nonnrnuecxo
emoxparnn n rexnnuecxo +xcneprnst. Onaxo +ro ne snaunr, uro ona
yrnepxaer nexym ypannnnonxy, r.e. panencrno n yxnantnom cmtcne cnona.
Kax pas naoopor, xonorexnoemoxparnx ycranannnnaer rax nastnaemoe
xnann]nnnponannoe panencrno, r.e. nexym xomnnannm +nnrapnocrn n
mepnroxparnn. Hoonoe panencrno ecrt pesyntrar coennennx rpex
npnnnnnon: a) connanncrnuecxo maxcnmt or xaxoro no cnoconocrxm,
xaxomy no norpenocrxm; ) noxxoncxoro npnnnnna saxonnoro nnaennx
nnoamn, cnoero rpya; n) npnnnnna Poynca, cornacno xoropomy enncrnenno
cnpanennno ro nepanencrno n pacnpeenennn ronapon n ycnyr, xoropoe cxopee
ncero yonnernopxer xaxoro, a nmenno: nosnarpaxenne sacnyr n
ncnpannenne onnomnocrn. Ho+romy neynnnrentno, uro
xonorexnoemoxparnx nopasymenaer coennenne xoonepannnn n
xonxypennnn....
142
Hnrerpanpnax rexnoemoxparnx xapaxrepnsyercx raxxe
norpenocrtm n xax moxno onee manom n cnaom rocyapcrne, rax xax
xopomo ycrpoennoe omecrno ne nyxaercx n ontmom npannrentcrne.
Bmecre c rem ona npenonaraer cosannx ]eepannn n rocyapcrn nnnort o
mnponoro npannrentcrna, nocxontxy +]]exrnnnoe ynpannenne cncremamn
ontmero macmraa rpeyer nenrpantno xoopnnannn nx cocrannxmmnx
ennnn. H, naxonen, npn ne cnooa n xonrpaxr, xoropte tnn nectma
orpannuent n xnacconom omecrne, onxnt nonyunrt nonnoe pasnnrne n
pacnnecrn. Tax, M.Fynrne oosnauaer rnannte momenrt cnoe ]yrypo-
nornuecxo xonnennnn, nosmoxnym yronnunocrt xoropo on, n ornnune or
A.To]]nepa, npnsnaer, a ne orpnnaer.
336
Pasnnunte mon]nxannn reopnn nocrnnycrpnantnoro omecrna
cnyxar orentntm nccneonarenxm ocrarountm ocnonannem saxnnrt o
nacrynnennn nmecre c ]opmnponannem +roro omecrna nono +pt n ncropnn
uenoneuecrna, nnn nono nnnnnnsannn (nn]opmannonno nnn
rnoantno), npn xoropo nce cropont omecrna n acnexrt xyntrypt,
naunnax c rexnnxn n +xonomnxn n xonuax ncxyccrnom n pyrnmn ]opmamn
yxonnoro trnx uenoneuecrna, nperepnxr cymecrnennym rpanc]opmannm.
Konrypt +ro nono rnoantno nnn nn]opmannonno nnnnnnsannn n
nepnom npnnnxennn naunnamr, xxot, ntpncontnartcx nmecre c noxnnennem
rpnenncrna xocmnuecxoro (nnn, rounee cxasart, xommynnxannonnoro)
cnyrnnxa, xaentnoro renennennx n nepconantnoro xomntmrepa n
pacnpocrpanennem xenesntx nopornnuxon (r.e. pooron). Inoantnax
nn]opmannonnax nnnnnnsannx, raxnm opasom, xapaxrepnsyercx cosannem n
ycranonnennem ennoro omennanerapnoro nn]opmannonnoro npocrpancrna
rnoantno nn]opmannonno cern, npecrannxmme coo nexn cnnres
renennennx, xomntmrepno cnyxt n +neprernxn, r.e. ro, uro x.Henron
nastnaer renexomntmrep+neprernxo.
Cneyer ormernrt, uro xorx nn]opmannonnoe omecrno n rnoantnax
nnnnnnsannx n rom nx xonxpernom nne, o xoropom ronopnnoct ntme,
onxnt tnn t, no npornosam nexoroptx ns nx reopernxon, yxe cnoxnrtcx n
ecrnnrentno cymecrnonart, mt nx, onaxo, nnre peantno ne nanmaem.
uro xe xacaercx nponeccon nn]opmarnsannn n rnoannsannn, xoropte
ecrnnrentno nponcxoxr n conpemennom mnpe, ro onn, nonpexn ncem
onrnmncrnuecxnm oxnannxm n npornosam, nnuyrt ne cnnmamr n axe ne
cmxruamr, a xax pas naoopor, eme ontme oocrpxmr connantnym
nanpxxennocrt n ycnnnnamr connantnoe npornnocroxnne n conpemennom
omecrne n noome no cnonm nocnecrnnxm oxastnamrcx nectma anexnmn or
ro nnnnnn, xoropym otuno pncymr n cnonx ]yry-ponornuecxnx
xonnennnxx reopernxn nn]opmannonnoro nnn nocrnnycrpnantnoro
omecrna noome. uro eno ocronr nmenno rax, oxastnaer xorx t ror ]axr,
uro yxasannte nponecct npnnenn ne x cnnxe-nnnm, xax npenonaranoct, a
naoopor, x antnememy nontmennm yponnx espaornnt n enocrn no
ncem mnpe, n rom uncne n n Enpone. annt
143
]axr tn, n uacrnocrn, ormeuen Pnmcxnm xnyom n npnnxro nm n
exape 1993 roa n Ianonepe no cnyuam cnoero 25-nernero mnnex
exnapannn, re npxmo ronopnnoct o rom, uro enocrt nce mnpe
pacnpocrpanxmrcx n enponecxnx crpanax, n uro yponent espaornnt n
conpemennom mnpe npoonxaer pacrn
337
.
Cneyer raxxe oparnrt nnnmanne n na ro ocroxrentcrno, uro n
conpemennom sananom omecrne, xoropoe, xxot, yxe ncrynnno n
nn]opmannonnym nonocy nnn ]asy cnoero pasnnrnx nnre ne nponcxonr
nnuero raxoro, uro cnnerentcrnonano t o caue rpyom n xannranom
cnonx nosnnn n xauecrne pemammnx ]axropon omecrnenno-+xonomnuecxoro
pasnnrnx nnn npenemano t nx ntrecnenne n sameny nx nn]opmanne n
snannem, xax +ro npopouecrnonann reopernxn nn]opmannonnoro omecrna.
Peannn ceronxmnero nx ronopxr xax pas o oparnom. Onn, n uacrnocrn,
cnnerentcrnymr o rom, uro nn]opmannx n snanne n annom omecrne no-
npexnemy xnnxmrcx ronapom n uro onn, cneonarentno, ocramrcx npocrtmn
ntpaxennxmn n nonnomennxmn rpya n xannrana. H n camom ene, n rax
nastnaemom nn]opmannonnom omecrne nn]opmannx n snanne xax
ocymecrnnennt (meprnt) rpy npecrannxmr coo, xax n npexe, +nemenr
nocroxnnoro xannrana, a xax rpy ocymecrnnxemt (xnno) onn nxoxr n
crpyxrypy nepemennoro xannrana. Ho+romy nn o xaxom ntrecnennn rpya n
xannrana n nx samene sect nn]opmanne n snannem n npnnnnne ne moxer
trt n peun, a pasronopt o nexo nn]opmannnno reopnn cronmocrn n
nyumem cnyuae oxastnamrcx eccmtcnenntmn.
Hcxox ns cxasannoro, rpyno ne cornacnrtcx co cnonamn V.a-sapa,
ntcxasanntmn nm eme n 1982 r. n paore The Coming Information Age. An
Overview of Technology, Economics and Politics. N.Y., 1, 1982 (Ipxymn
nn]opmannonnt nex. Omn osop rexnnxn, +xonomnxn n nonnrnxn. H.H 1,
1982) o rom, uro ecrnnrentno, nn Fenn, nn pyrne ]yryponorn ne cmornn
art cxontxo-nnyt yenrentno xaprnnt yymero.
338
H eno sect ne
npocro n nnrennexryantno cxpomnocrn +rnx nccneonarene nnn n
npnnnnnnantno nenosmoxnocrn ocranonnrtcx na xaxo-nno ns mnoxecrna
nosmoxntx nepcnexrnn, xax nonaraer annt anrop, a n necocroxrentnocrn
ncxontx ne ontmnncrna cnenapnen pasnnrnx conpemennoro omecrna,
npenoxenntx sanantmn ]yryponoramn. Bo ncxxom cnyuae, moxno c
ocrarouno crenentm ocronepnocrn xoncrarnponart, uro peantnt nponecc
pasnnrnx sananoro omecrna sa nocnenne rpn ecxrnnernx, npomemne
nocne ntnnxennx reopnn nocrnnycrpnantnoro omecrna, nectma
oruernnno onaxnn yronnunocrt n nayunym necocroxrentnocrt mnornx
acnexron anno reopnn, xoropax n pasnnuntx ee mon]nxannxx tna
]axrnuecxn nanpannena, xax ne rpyno oraartcx, npornn mapxcncrcxo
reopnn omecrnenno-+xonomnuecxo ]opmannn n xoropax no+romy
ntnonnxna cxopee neonornuecxym, nexenn nayunym ]ynxnnm.
144
Honox omn nror cxasannomy, moxno onpeenenno yrnepxart,
uro nocrnnycrpnantnoe nnn nn]opmannonnoe omecrno anexo ne
xnnxercx nono, nocrxannranncrnuecxo, ]opmo omecrnennoro ycrpocrna,
a n nyumem cnyuae moxer trt npecranneno nnmt xax onee pasnnrax ]opma
camoro xannrannsma n uro rax nastnaemax nn]opmannonnax nnnnnnsannx
ecrt na camom ene rontxo onee cnoxnax n rnoantnax ]opma sanano
rexnnuecxo (nnn rexnorenno), a crano trt, ypxyasno nnnnnnsannn, no
ornmt ne npnnnnnnantno nont no cpannennm c ne rnn uenoneuecxo
nnnnnnsannn.
3. Texno]onx
Texno]onx (or rpeu. cnon techne ncxyccrno, macrepcrno n
phobos oxsnt, crpax; ocnonno crpax nepe rexnnxo) -cyrt
xonnenryantnax ycranonxa, cornacno xoropo rexnnxa paccmarpnnaercx n
rpaxryercx xax ocnonnax npnunna (ncrounnx) oruyxennocrn uenonexa xax or
npnpot, rax n or camoro cex, a, crano trt, n xax rnannax onacnocrt,
yrpoxammax ero cocrnennomy cymecrnonannm. Cneonarentno, nce
nerarnnnte cropont conpemenno nnnnnnsannn, xax, nnpouem, n ncero
peantnoro ncropnuecxoro nponecca, no mnennm rexno]oon, nponcrexamr ns
cymnocrn rexnnxn xax nexo emonnuecxo, anrnecrecrnenno n npaxeno
uenonexy cnnt.
Texno]onx xax nex (npecrannenne), ntpaxammax coo nerarnnnoe
ornomenne uenonexa x rexnnxe, ]axrnuecxn saponnact nmecre c camo
rexnnxo. eno n rom, uro rexnnxy c camoro nauana moxno tno t
ncnontsonart xax no naro, rax n no npe uenonexy. Ho+romy nmn ncera
neonosnauno ornocnnnct x ne n onontno npornnopeunno onennnann
pesyntrart rexnnuecxo exrentnocrn. Onn na nporxxennn ncero
rexnnuecxoro nexa nno nocxnmannct em n npexnonxnnct nepe ne, nno xe,
nanpornn, +xsncrennnantno oxnnct ee xax uero-ro snonemero n
emonnuecxoro.
3nemenrt emonnsannn rexnnxn moxno narn eme n nepnotrnom mn]e.
Hosnee +rn +nemenrt onee oruernnno n nenocrno onapyxnnamr cex n
npecrannennn o rexnnxe xax neoroyronom npenpnxrnn. Hmenno n raxom
cnere rexnnxa npecraer nepe namn n nnecxo nerene o Bannnoncxo
amne. A xax snanne noome rexnnxa ]axrnuecxn nonyuaer ry xe onenxy n n
ocnonononarammem nnecxom cxasannn o sanpernom nnoe n rpexonaennn.
Tor xe, no cymecrny, mornn mt naxonm n n pennerpeuecxom mn]e o
Hpomeree, noxnrnnmem y oron oront n nepeanmem ero nmxm n
noneprmemcx ns-sa +roro crpamnomy nx npoxnxrnm n naxasannm. Herarnnno-
npespnrentnoe ornomenne x rexnnxe n penne Ipennn nonyunno cnoe
ntpaxenne n saxpennenne n ymepnom narnxnom opase ee mn]nuecxoro
noxponnrenx xpomonororo ora Ie]ecra, xoropt ornnuancx ne rontxo
145
]nsnuecxo nenonnonennocrtm, no xoropt cnoe neyxnmxe
noxoxo ncera, no cnonam Iomepa, ntstnan neyepxnmt cmex oron.
Onaxo tno t necnpanennno orcma enart ntno o rom, uro n
pennerpeuecxo mn]onornn aercx onosnauno nerarnnnax onenxa rexnnxn.
Cxopee nanpornn, sect mt naxonm nocrnennoe ornomenne x rexnnxe,
xoropoe n cnoe npemx ntrancx ntxnnrt n oosnaunrt eme u.F+xon na npnmepe
eana, uenonexa sameuarentno rananrnnnoro, no rnycnoro. ean xax
mexannx coennnn n cee xax oporo, rax n snoro rennx. u.F+xon ronopnn,
uro n nnne eana pennne nsopasnnn n mypocrt mexannuecxoro ncxyccrna,
n nce ro neosnonennoe n npecneymmee ypnte nenn, uro cymecrnyer n +rom
ncxyccrne.... Bet nmenno ean, c ono cropont, nosnnr coopyxenne, re,
yonnernopxx cnom noxort Hacn]ax morna cornct c txom n ponrt or nero
uyonnme Mnnoranpa, n sarem nocrponn nx +roro nocnenero nanpnnr, n
xoropom uyonnme cnoxono nonnno n noxnpano cnonx nennnntx xeprn, a c
pyro, an rennantnt coner nocnontsonartcx nnrtm nx roro, urot
ntpartcx ns nsnnnnn nanpnnra
339
n rem camtm nomor nocnene
norennnantno xeprne Mnnoranpa repom Tecem ntpartcx na cnooy
nocne roro, xax on ynn uyonnme.
Ormeuennt sect u.F+xonom npornnopeunnt xapaxrep
npo]eccnonantno exrentnocrn nerenapnoro eana, ntpaxaer cyrt ro
nponemt, xoropym n conpemenno ]nnoco]nn rexnnxn otuno oosnauamr
xax amnnanenrnocrt rexnnxn. annax nponema tna onontno uerxo
c]opmynnponana n camnm u.F+xonom, cornacno xoropomy uenoneuecxax xnsnt
mnornm oxsana mexannuecxnm ncxyccrnam, no ns nx coxponnm
cxnatnannct n snaunrentno mepe n opxt pennrnn, n naroycrpocrno
rpaxancxo xnsnn, n, naxonen, ncx marepnantnax xyntrypa. Onaxo ns
roro xe ncrounnxa poxamrcx n opynx noxorn, n axe opynx cmeprn.
Oomax pannonantnoe coepxanne pennerpeuecxoro mn]a o eane,
u.F+xon npnxonr x ntnoy o rom, uro mexannuecxne ncxyccrna moryr
npnnocnrt npe, no n naxonrt cperno ncnpannrt ero n n nx cnnax pasnexrt
cnon cocrnennte uapt.
340
Ho-nnnmomy, nmenno npe, npnnocnmt
mexannuecxnmn ncxyccrnamn, n rom uncne n uepes rax nastnaemte
neocronte nsoperennx n cnyxnn oxcnennem roro, uro eme no npemena
Tannra maremarnxon (a, crano trt, n mexannxon) npecneonann xax
npecrynnnxon, npnuncnxx nx x xynnxam n maxnnaropam.
Amnnanenrnocrt rexnnxn xnnxercx pannonantntm ocrarxom n
pennerpeuecxoro mn]a o Hxape. B annom mn]e rexnnxa ntcrynaer, c ono
cropont, ]axropom ocnooxennx uenonexa, r.e. cpecrnom, nosnonxmmnm
emy noenrt semnoe npnrxxenne n cnoono napnrt xax nrnna n nosyxe n c
camtmn mnnnmantntmn ]nsnuecxnmn ycnnnxmn nepememartcx n
npocrpancrne, a c pyro npnunno ero rnenn, xora on ocmennnaercx
nepecrynart onacnym uepry n cnoem nsanmoornomennn c oramn (cnnamn
npnpot). Texnnxa, raxnm opasom, ononpemenno oxastnaercx
146
n narom nx uenonexa, n ero npoxnxrnem. Fonee roro, n mn]e o ctne
eana oruernnno ntcrynaer ror xe mornn, uro n n nnecxo nerene o
Bannnoncxo amne: uenonex ncera yer crporo naxasan oxecrnom
(npnpoo) sa ero rexnnuecxne roptnm n cnonsm, sa ero xenanne n
crpemnenne camomy npenparnrtcx n nexoero rexnnuecxoro ora.
B cpenenexono Enpone rexno]onx nonyuaer cnntnt nmnyntc nx
pasnnrnx n nne ]axrnuecxn noompxemo nepxontm nen o carannncxom
nponcxoxennn rexnnuecxnx nonann. Tananrnnnte nsoperarenn,
apxnrexropt-crponrenn n pyrne nmn, sanxrte nonnnno rnopuecxo
exrentnocrtm, orxptro nnn nernacno onnnxnnct n cronope c xnonom,
xoropomy onn, xxot, npoannn cnom ymy. Hx oomennt opas nonyuaer
nnocnecrnnn xpxoe ntpaxenne n repoe, nsannoro n 1587 r. n nne xnnrn
Hcropnn o oxrope uaycre nemenxoro naponoro cxasannx,
nonecrnonanmero o nonmennxe, saxnmunnmem coms c xnonom n n xoneunom
nrore ynesennom nm c coo.
B Honoe npemx nnn, rounee ronopx, n +noxy nepnonauantnoro naxonnennx
xannrana n Enpone rexno]onx npnoperaer nonoe nsmepenne, xoropoe moxno
tno t oxapaxrepnsonart xax connantno-+xonomnuecxoe. Hpeonaammax
eme n nauane anno +noxn n ropoax nexonax ]opma oprannsannn rpya n
coornecrnymmn e rnn nponsnocrna ne mornn n nontx ncropnuecxnx
ycnonnxx ntxnrt nnaue, xax oxasan ceptesnoe conpornnnenne rexnnuecxomy
nporpeccy, nocxontxy cnoonoe pasnnrne rexnnxn nemnnyemo npnneno t x
nx paspymennm n nonno nnxnnannn. Ho+romy rexnnuecxne nonannn
onycxannct rora nnmt n ro mepe, n xaxo onn ne npecrannxnn coo
nnxaxo yrpost nx cymecrnonannx nexono oprannsannn. B npornnnom
cnyuae nx ynnuroxann nnn o]nnnantno sanpemann, a na nx cosarenxmn
nepexo yunnxnn panpany. Hcropnuecxax nerena, n uacrnocrn, rnacnr, uro
nsoperarent nenrounoro cranxa tn no yxasannm ropocxnx nnacre annnra
(Iantcxa) yronnen, a cam +ror cranox tn na nporxxennn nourn nyx
cronern nocne ero nsoperennx n 1600 r. o]nnnantno sanpemen n pxe
ropoon Enpont.
B cnere cxasannoro cranonnrcx nonxrntm, nouemy nexono xoexc, xax
npannno, npennctnan macrepam, nomacreptxm n yuennxam camnm ne
npnymtnart n ne ncnontsonart n cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn
nnxaxnx rexnnuecxnx nonann. Tax oxsnt nnn crpax nepe rexnnxo nonyuaer
connantno-+xonomnuecxym mornnannm, xoropax nnont n onontno macmrano
npoxnnna cex no npemx npoxarnnmnxcx nosnee no mnornm enponecxnm
crpanam rax nastnaemtx ynron npornn mamnn, xora paoune crann
rpomnrt cranxn n pyrne mamnnnte mexannsmt, noromy uro n nnx onn nnenn
cnonx xonxypenron. Hnrepecno npn +rom samernrt, uro rexno]onx n ]opme
mamnno]onn npoxnnnact axe n rot Bennxo enpeccnn n CBA.
Connantnax oycnonnennocrt rexno]onn tna nnepnte ntpaxena n
oosnauena n +noxe Hpocnemennx Xan-Xaxom Pycco (1712-1778).
147
Cornacno +romy nennxomy ]pannyscxomy npocnernrenm nmenno nayxa n
ncxyccrno (xoropoe, no mnennm X.X.Pycco, nxnmuaer n cex n rexnnxy)
ynpounnn rpont nocne roro, xax nx ntnnrana neoxonmocrt. Ho+romy
neynnnrentno, uro nmecre c nayuno-rexnnuecxnm nporpeccom ncuesaer
opoerent n namn ymn pasnpamannct no mepe roro, xax
conepmencrnonannct nayxn n ncxyccrna. Bmecre c rem X.-X.Pycco
nouepxnnan nerarnnnoe snauenne rexnnxn, ee paspymnrentnym ]ynxnnm n n
rom nnane, uro ona, noono nayxe, ntxnnxer n axryannsnpyer re rant
npnpot, xoropte, no cnoe cyrn, xnnxmrcx nx uenonexa snom. B cnxsn c +rnm
on npeocreperaer napot: 3nare pas nancera, uro npnpoa xorena oepeut
nac or nayxn noono romy, xax mart ntptnaer ns pyx cnoero peenxa onacnoe
opyxne. Bce cxptnaemte em or nac rant xnnxmrcx snom, or xoroporo ona nac
oxpanxer, n rpynocrt nsyuennx cocrannxer ono ns nemantx ee naroexnn.
Hmn ncnopuent, no onn tnn t eme xyxe, ecnn t nmenn necuacrte
poxartcx yuentmn
341
. Bor, cocrnenno, nouemy X.-X.Pycco, no cymecrny
neannsnpyx n ecrecrnennom cocroxnnn nenexecrno n nastnax ero ne nnaue
xax cuacrnnntm, npnstnaer nepnyrtcx nasa x npnpoe. Bet rontxo
noonoe oparnoe nnxenne x ncropnuecxnm ncroxam moxer, naxonen,
noxonunrt c nepanencrnom n ero ncrounnxom cocrnennocrtm, c
pasnpamennem uenoneuecxnx ym n pasnoxennem npanon n ntstnammnm nx
nayuno-rexnnuecxn nporpeccom; rontxo ono cnocono cnacrn uenoneuecrno or
ntpoxennx n nepnyrt emy anno yrpauennt nm 3onoro nex.
B conpemenno +noxe rexno]onx nonyuaer nocroxnnym nponncxy
npexe ncero n rax nastnaemtx anrncnnenrncrcxnx nanpannennxx sanano
]nnoco]nn, raxnx, nanpnmep, xax ]nnoco]nx xnsnn n ntpacrammne ns nee
+xsncrennnannsm n ]nnoco]cxax anrpononornx. B anntx n nexoroptx
pyrnx ]nnoco]cxnx cncremax rexnnxa n ee nnuem ne xonrponnpyemoe
pasnnrne paccmarpnnamrcx xax onn ns rnanntx ]axropon, noannxmmnx
uenoneuecxym nnnnnyantnocrt n peantno yrpoxammnx trnm uenonexa
noome.
Vrposy uenoneuecxomy cymecrnonannm n xnsnn n nenom na name
nnanere, xoropym ranr n cee conpemennt nayuno-rexnnuecxn nporpecc,
onontno yenrentno n narnxno npoemoncrpnponann nnuem ]axrnuecxn
neonpanannte amepnxancxne aromnte omapnponxn xnoncxnx ropoon
Xnpocnmt n Haracaxn n 9 anrycra 1945 r. B nocneymmne ecxrnnernx
annax yrposa crana nacrontxo ouennno n peantno, uro mnorne
nccneonarenn npxmo saronopnnn o xpnsnce conpemenno rexnorenno
sanano nnnnnnsannn.
Paspasnnmncx n cepenne 70-x roon mnnynmero cronernx na 3anae
ocrpt +neprernuecxn xpnsnc, nmenmn cnonm nycxotm mexannsmom
npexpamenne noaun apacxo ne]rn n sanante crpant no npemx apao-
nspanntcxo nont 1973 r. n nocneonanmee sa +rnm cymecrnennoe
nontmenne nen na +nepropecypct na mnponom ptnxe, nnepr n cocroxnne nn-
148
rennexryantnoro moxa axe raxnx rexnonornuecxnx onrnmncron, xax
.Fenn n A.To]]nep, xoropte raxxe tnn ntnyxent npnsnart nosmoxnoe
nacrynnenne nceomero xpnsnca nnn axe xaracrpo]t. Hoes ncropnn,
npornosnponan rora .Fenn, onxen n yymem corn c pentcon, nocxontxy,
oxonuarentno ncuepnan nce +neprernuecxne pecypct, uenoneuecrno oxaxercx
ne n cocroxnnn onee pemart nocroxnno pacrymne nponemt n ornernrt na
ntson yymero
342
.
Ho mnennm xe A.To]]nepa, mt xnnem n norepxnmem xonrpont mnpe n
ynepenno nem, xax +ro noxastnamr connonornuecxne napamerpt namero
pasnnrnx, x xaracrpo]e. Hpana, npn +rom on ornmt ne orxastnaercx or cnoe
nen cynepnnycrpnannsma, cornacno xoropo rontxo nocrnnycrpnantnt
yponent pasnnrnx rexnnxn moxer oecneunnart pemenne ncex nponem
cymecrnonannx conpemennoro uenoneuecrna n antnemero nopmantnoro
pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna. Kax pas naoopor, coxpanxx nonnym
nepnocrt anno nee, on nonaraer, uro nmenno nocrnnycrpnantnoe
omecrno n aer nosnrnnnoe n xenaemoe pemenne +rnx nponem. Ho+romy
moxno c ontmo one ynepennocrn npenonoxnrt, uro yxasannax
nerarnnnax onenxa, annax A.To]]nepom renennnn pasnnrnx sanantx crpan
e cepenne 70-x eoooe XX cmo.emu, nennxom on ornocnr rontxo x
nnycrpnantno nnnnnnsannn. Bermammee nnycrpnantnoe omecrno,
ormeuan on, nennxom sanncnr or tcrpo, nenenanpannenno n
+]]exrnnno nn]opmannn, or +neprernuecxnx pecypcon n naexno enexno
cncremt, no ero ycrapenmne crpyxrypt yxe ne moryr +roro oecneunrt
343
.
B ornnune or rexnonoro-onrnmncrnuecxnx ]yryponoron nexoropte
nccneonarenn na 3anae nonaramr, uro: a) xpnsnc conpemenno nnnnnnsannn
nocnr ne noxantnt, a nceomn n rnoantnt xapaxrep; ) ntstnammax ero
npnunna nnn ncrounnx, necomnenno, nmeer rexnnuecxym cocrannxmmym. Tax,
nanpnmep, Aypenno Heuuen (1908-1984) cunraer, uro uenoneuecrno munrcx n
nanpannennn nepno n nosmoxno rorantno xaracrpo]t. Hecxontxo nosnee
n paore uenoneuecxne xauecrna (1976) on ormeuaer, uro conpemennax
rexnnxa, xoropax snxercx ncxnmunrentno na nayxe n ee ocrnxennxx...
npnopena craryc omnnnpymmero n npaxrnuecxn nesanncnmoro +nemenra n
npenparnnact n aconmrno ne ynpannxemt, anapxnuecxn ]axrop, xoropt
moxer nnonne peantno nonoxnrt xonen cymecrnonannm uenoneuecrna.
Ho+romy c yxacom ocosnan re ceptesnte onacnocrn, xoropte ranr n cee ero
nayuno-rexnnuecxoe morymecrno, conpemennt uenonex ]axrnuecxn cronr
nepe antrepnarnno: nno on onxen nsmennrtcx xax orentnax nnunocrt n
xax uacrnna uenoneuecxoro coomecrna, nno emy cyxeno ncuesnyrt c nnna
3emnn
344
.
Taxo xe nosnnnn npnepxnnamrcx n pyrne reopernxn rnoantno-
+xonornuecxoro xaracrpo]nsma, xax, nanpnmep, anenna n ennnc Me-oys,
x.uoppecrep, Anna n Hon 3pnnx n p. 3rn nccneonarenn onn-
149
mn ns nepntx saocrpnnn nnnmanne na raxnx nosmoxntx n nnxamem
yymem rynrentntx nocnecrnnxx conpemenno nayuno-rexnnuecxo
penonmnnn, xax ncromenne nnn axe ncuepnanne peantno nenosononn-mtx
npnpontx pecypcon n neoparnmte (repmantnte, xnmnuecxne n r..)
nsmenennx, a, crano trt, n ntpoxenne ecrecrnenno cpet onrannx.
Ho+romy neynnnrentno, uro A.x.Faxm n cnoe, nsanno n 1979 r. xnnre
The philosopher s World Model (Moent mnpa ]nnoco]on) onycxaer
nosmoxnt cxopt xonen uenoneuecrna.
345
Hepe nnnom raxo peantno onacnocrn nama saaua, no mnennm
I.Iapnna, cocronr n rom, urot nontrartcx cnacrn xorx t uacrt
uenoneuecrna, xont cxopo cnacrn ncex ne yacrcx. Ho+romy n ntnnnyro nm
moenn cnacarentno mnmnxn on oxastnaer neoxonmocrt cnacrn nnmt
rex, xro yxe naxonrcx n +ro mnmnxe (r.e. ]axrnuecxn orarte, pasnnrte
crpant), a nce pyrne (orcrante, ente nnn pasnnnammnecx crpant) nycrt
cee npecnoxono ronyr, no, ecnn nontrartcx nsxrt nx na opr mnmnxn,
rora onosnauno yronyr nce.
Bmecre c rem I. Iapnn nonaraer, uro onee nnn menee +]]exrnnnoe
pemenne +xonornuecxnx nponem moxer oecneunnart rontxo cnntnax
nenrpannsonannax nnacrt. Anropnrapnsm onycxaercx n xauecrne nosmoxnoro
n neoxonmoro cpecrna nnn cnocoa npeoonennx xpnsnca n
npeornpamennx oxnaemo xaracrpo]t n raxnmn reopernxamn, xax V
.O]ync, 3.Fxe-snncxn n p.
Hpxmo npornnononoxnoro n annom ornomennn nsrnxa npnepxnnamrcx
H.M+m]op, X.3nnmnt, I.Mapxyse, T.Aopno n p., y xoroptx rexno]onx
ntcrynaer n onee ntpaxenno, ocnonarentno n connantno oycnonnenno
]opme. Ho nx mnennm, nyrt x cnacennm nexnr nmenno uepes nsmenenne
anropnrapno, noannxmme uenoneuecxym nnnnnyantnocrt connantno
peantnocrn, r.e. uepes nnxnnannm anropnrapno monorexnnxn, a, crano
trt, n nonnoe paspymenne Meramamnnt (H.M+m]op) nnn xe uepes
ynpasnenne rocnocrnymmero n conpemennom omecrne xannranncrnuecxoro
cnocoa npnmenennx rexnnxn (X.3nnmnt, I.Mapxyse, T.Aopno).
B ornnune or npetymnx nccneonarene M.Fynre npenaraer
orpannunnart rexnnuecxoe pasnnrne raxnmn nmneparnnamn, xax pasymnocrt n
nonesnocrt. Ho+romy cneyer, c ero rouxn spennx, peannsonart nnmt re
rexnnuecxne npoexrt, xoropte xnnxmrcx ne rontxo ntnonnnmtmn, no n
pasymntmn n nonesntmn nnn xorx t esnpentmn xax nx ntnemnnx, rax n
nx yymnx noxonenn.
B saxnmuenne nentsx ne ynomxnyrt n o pyrnx npenaraemtx moenxx
ntxoa ns xpnsnca n npeornpamennx nosmoxno xaracrpo]t, raxnx, xax,
nanpnmep, nyneno pocr, manoe +ro npexpacno, orxas or conpemenno
rexnnxn n r.. Ecnn xonnennnx nyneno pocr npnstnaer x orxasy or
antnemero rexnnuecxoro nporpecca, ro xonnennnx orxas or conpemenno
rexnnxn npenaraer nonnocrtm orxasartcx or nno-
150
on conpemenno rexnnuecxo nnnnnnsannn n ncne sa X.X.Pycco
]axrnuecxn soner: Hasa x npnpoe. uro xe xacaercx xonnennnn manoe
npexpacnoe, ro ona cunraer, uro rexnnxa moxer cnona crart uenoneuecxo
rontxo n rom cnyuae, ecnn nam yacrcx orxasartcx or ncex cnoxntx
rexnnuecxnx ycrpocrn n rpomoscxnx rexnnuecxnx npoexron n oxonrtcx
nnmt remn rexnnuecxnmn cpecrnamn, xoropte moryr npononrtcx n ecrnne
mycxyntno cnno uenonexa. Cneonarentno, nmenno uepes npocrym rexnnxy
n npoxonr, cornacno anno xonnennnn, ror xpnrnuecxn nopor, sa xoroptm
rexnnxa oxastnaercx cxopee npeno, uem nonesno. Onaxo, necmorpx na ncm
npnnnexarentnocrt anntx n nm noontx xonnennn, nce onn n
ecrnnrentnocrn xnnxmrcx npocro nentnonnnmtmn yronnxmn.
151
IHABA IX. HEHHOCTHOE OTHOBEHHE K
TEXHHKE. TEXHHKA H HPOFHEMA
OTBETCTBEHHOCTH
Xorx onenounoe (nennocrnoe) ornomenne x rexnnxe n rexnnuecxo
exrentnocrn, xax yxe ormeuanoct, nmeno mecro nourn ncera, ono crano
oexrom npncrantnoro nnnmannx n rnyoxoro anannsa nnmt n camoe
nocnenee npemx. Pantme xe ono nocnno nocnynt, neocosnannt xapaxrep
n re nemnorne nontrxn ero onee nnn menee rnyoxoro ocmtcnennx,
npenpnnxrte raxnmn mtcnnrenxmn, xax u.F+xon, X.-X.Pycco, K.Mapxc n
pyrnmn, ocrannct ncxnmuennem ns omero npannna. Bonpoc o nennocrno
npnpoe rexnnxn, o ee snauennn, mecre n ponn n xnsnn xax orentnoro
nnnnna, rax n ncero uenoneuecrna n nenom, cran nectma axryantntm nnn, xax
npnnxro renept ronopnrt, cytonocntm rontxo na conpemennom +rane
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca, xora narnxno onapyxnnact ero
norennnantnax paspymnrentnax momt. Ho+romy neynnnrentno, uro annt
nonpoc n recno cnxsannax c nnm nponema ornercrnennocrn n rexnnxe
oxasannct n nenrpe nnnmannx ]nnoco]nn rexnnxn n nocnenne ecxrnnernx
mnnynmero cronernx.
1. uopmnponanne nonxrnx ornercrnennocrt n pont
conpemennoro nayuno-rexnnuecxoro nporpecca n
ooramennn ero coepxannx
Cxasannoe uacrnuno moxer oxcnnrt napaoxcantnocrt ro cnryannn,
npn xoropo raxax naxnemax +rnuecxax (n ne rontxo +rnuecxax) nponema
xax nponema ornercrnennocrn crana oexrom cnennantnoro n
ocroxrentnoro ]nnoco]cxoro nccneonannx nnmt no nropo nononnne XX
cronernx. Onaxo annoe ocroxrentcrno ne osnauaer, uro nmn pantme ne
opamann nnxaxoro nnnmannx na coepxanne anno nponemt. Kax pas
naoopor, onn onontno pano ocosnann raxne acnexrt +roro coepxannx, xax,
nanpnmep, npanonax oxsannocrt nnn npancrnennt onr, o uem, n uacrnocrn,
cnnerentcrnymr cno saxonon nannnoncxoro napx (1792-1750 o n.+.) Xam-
mypann n nnecxne sanonen. Hosnee Apncrorent cnoe (rounee,
npnnnctnaemo emy n cranme nnocnecrnnn xptnaro) ]paso o rom, uro
Hnaron mne opor, no ncrnna opoxe
346
]axrnuecxn onpeennn crpemnenne
x ncrnne xax ntcmn npo]eccnonantno-+rnuecxn onr mtcnnrenx (yuenoro),
a Innnoxpar cnoe snamennro xnxrno oosnaunn nem npo]eccnonantno
ornercrnennocrn n xonxperno pacxptn ee coepxanne nmenno xax
ornercrnennocrt npaua nepe nannenrom n nepe cnonmn xonneramn. B rom xe
pxy moxno ynomxnyrt n npnnxrym 26 anrycra 1789 r., r.e. n nauane Bennxo
upannyscxo penonmnnn yupenrentntm copannem upannnn exnapannm
npan uenonexa n rpaxannna, xoropax onexaer coepxanne nonxrnx
ornercrnennocrt n connantno-nonnrnuecxym ]opmy.
152
Bo ncex yxasanntx cnyuaxx peut, necomnenno, ner o pasnnuntx
acnexrax nmenno roro coepxannx, xoropoe otuno oosnauaercx cnonom
ornercrnennocrt, xorx, xoneuno, camo +ro cnono rora eme orcyrcrnonano.
Bo mnornx enponecxnx xstxax ono nocxonr, xax nsnecrno, x narnncxomy
rnarony respondere, yxnantno osnauammemy oemart nnn anart
nsamen, a n onee mnpoxom cmtcne orneuart.
347
Acrpaxrnoe
cymecrnnrentnoe or +roro rnarona, no nnnmomy, noxnnnoct ne pantme nropo
nononnnt XVIII cronernx. Bo ncxxom cnyuae, onnm ns nepntx, xro
ncnontsonan cnono ornercrnennocrt (responsibility) cunraercx anrnncxn
]nnoco]-mopanncr n npanone Hepemnx Fenram (1748-1832), xoropt n cnoem
counnennn uparmenr o npannennn (1776) no responsibility of governors
(ornercrnennocrtm npannrene) nonnman nx oxsannocrt orneuart
(orunrtnartcx) nepe rpaxanamn sa cnon ecrnnx.
348
uyrt ontme cronernx
cnycrx ]pannyscxn +rnorpa] n ]nnoco] Hmcten Henn-Fpmnt (1857-1939) n
cnoe paore Hex ornercrnennocrn ]axrnuecxn nonoxnn nauano
]nnoco]cxomy anannsy anno nen, ntraxct npn +rom ncropnuecxn
noxonrt x nonnmannm n nccneonannm ee coepxannx.
B antnemem ]nnoco]cxn ananns nponemt ornercrnennocrn tn, n
yxnantnom cmtcne, nocrernyr conpemenno nayuno-rexnnuecxo
penonmnne n ee ocrnxennxmn. Cosanne na ase n npn nenocpecrnennom
coecrnnn conpemenno nayxn n rexnnxn opyxnx macconoro nopaxennx
(xnmnuecxoro, axrepnonornuecxoro n noome nonornuecxoro, xepnoro n
r..), uacrnunoe ero ranoe nnn rnacnoe npnmenenne n nepno n nropo
mnpontx nonax (a raxxe n nexoroptx noxantntx noenntx xon]nnxrax), ero
antnemee yconepmencrnonanne n xpanenne n orpomntx xonnuecrnax nce
+ro crano ncrounnxom nocroxnno ceptesno yrpost camomy cymecrnonannm
poa nmcxoro, nocxontxy nnepnte cenano nnonne peantno nosmoxnocrt ero
camoynnuroxennx. Fonee roro, x ceronxmnemy nm na 3emne yxe naxonneno
raxoe xonnuecrno onoro rontxo xepnoro opyxnx, xoroporo no cnoe
cymmapno momn xnarnno t nx roro, urot nsopnart ncm namy nnanery.
C pyro cropont, cnonm, cranmnm x nauany 70-x roon XX cronernx
ocrarouno ouennntm, nerarnnntm, paspymammnm ecrecrnennym cpey
onrannx, nosecrnnem, ntnemnn ]axrnuecxn ecxonrpontnt nayuno-
rexnnuecxn nporpecc moxer n camo nnxame nepcnexrnne cenart +ry
cpey concem nenpnrono nx xnsnn noome n, rem camtm, nonoxnrt xonen
cymecrnonannm ne rontxo uenonexa, no n ncero xnnoro na 3emne. Ha ]one
ncero +roro uenoneuecrno nce ontme yexaercx n rom, uro ecnn ono camo ne
naer n cee cnnt (myxecrna, mypocrn, nonn n r..) nsxrt no cno xecrxn
n ncecroponnn xonrpont n nounnnrt cee cnoe cocrnennoe rnopenne
nayxy, rexnnxy n nx antnemee pasnnrne, ro pano nnn nosno ono c
nensexnocrtm yer opeueno ne npocro na nonnoe yxonnoe n connantnoe
ntpoxenne, no n na npxmoe ntmnpanne xax nonornuecxn nn.
153
Taxnm opasom, xecrxn xonrpont na nayuno-rexnnuecxnm
nporpeccom cranonnrcx ceronx nacroxrentno neoxonmocrtm, nonpocom
xnsnn n cmeprn nx ntne xnnymnx n yymnx noxonenn nme n nx ncero
xnnoro na name nnanere. H ner comnennx n rom, uro onn ns rnanntx
mexannsmon n naxnemnx ptuaron +roro xonrponx moxer +]]exrnnno trt
saecrnonan nmenno uepes ncecroponnmm npopaorxy nponemt
ornercrnennocrn n camom mnpoxom cmtcne n ee nceoemnmmee pemenne, a,
coornercrnenno, n uepes rnyoxoe ocmtcnenne n ocosnanne yuentm n
rexnnxom anno nponemt n uerxoe ]opmnponanne nx mopantno-+rnuecxoro
xoexca. Bor cocrnenno nouemy, naunnax npnmepno c cepennt npomnoro
cronernx annax nponema nce onee nacrounno ntnnranact na nepenmm
nnnnm ]nnoco]cxnx n nntx nccneonann, cranonxct, n uacrnocrn, ono ns
nenrpantntx nponem xax ]nnoco]nn nayxn, rax n ]nnoco]nn rexnnxn.
C nentm onee rnyoxoro ocmtcnennx n aexnarnoro nonnmannx n
nocnponsneennx coepxannx nonxrnx ornercrnennocrt nexoropte
nccneonarenn cnauana ocranannnnamrcx na nponeme nponcxoxennx +roro
nonxrnx, ntraxct ntxnnrt ero ncroxn, ycranonnrt ero ncropnuecxne xopnn.
Hpn pemennn anno nponemt tnn npenoxent pasnnunte noxot, cpen
xoroptx moxno tno t, no xpane mepe, ntennrt n xauecrne ocnonntx
cneymmne rpn: reonornuecxn, connonornuecxn n naryp]nnoco]cxn
(mera]nsnuecxn). Teonornuecxnm mt nastnaem ror noxo, cornacno
xoropomy nonxrne ornercrnennocrt ncropnuecxn ntnonrcx ns
onpeenenntx pennrnosntx npecrannenn n ocnonononoxenn. Hoono
nosnnnn, n uacrnocrn, npnepxnnaercx V.K.Cmnr, xoropt cunraer, uro
yxasannoe nonxrne ncropnuecxn cnxsano c pennrnosntm ormarom Cynoro
nx nnn Crpamnoro (Foxtero) cya, nonyunnmnm cnoe nanonee
nonnoe pasnnrne n nyecxo, xpncrnancxo n ncnamcxo rpannnxx. Bet
ono, xax on nonaraer, ecrt ne uro nnoe xax pesyntrar cexynxpnsannn nmenno
+roro ormara.
349
Connonornuecxn xe noxo, naoopor, cnxstnaer ]opmnponanne
nonxrnx ornercrnennocrt ne c pennrnosntm, a c nntmn (cnercxnmn)
acnexramn connantno xnsnn uenonexa. Tax, nanpnmep, xon H+
onpeenxer ornercrnennocrt xax +rnuecxym cropony nnacrn. Pasnnnax
antme annt nsrnx, Xanc Hoanc ]opmnpyer cnoe nonnmanne
ornercrnennocrn xax ]ynxnnn nnacrn n snannx.
350
Ho+romy pantme, xora cnna
snannx tna eme nesnaunrentno, a ee pont n xnsnn omecrna tna
necymecrnenno, nponema ornercrnennocrn, no ero mnennm, ne morna
nonyunrt cxont-nnyt aexnarnoro orpaxennx n ntpaxennx n mopantno-
+rnuecxnx yuennxx. P.Maxxnon raxxe ncxonr ns nen connantno
oycnonnennocrn coepxannx nonxrnx ornercrnennocrt. On cnxstnaer
noxnnenne +roro nonxrnx c naennem cocnonnoro crpox n ]opmnponannem
nonoro connantnoro nopxxa, ocnonannoro na npnnnnnax panencrna n
nnnnnyannsma (uacrnoro nnrepeca). Bmecre c rem on nonaraer, uro
yxasannoe
154
nonxrne n meroonornuecxom nnane tno c]opmnponano na ase
sanmcrnonannoro ns ecrecrnosnannx npecrannennx o xaysantnocrn n npnpoe.
B ocnone +roro nocnenero nsrnxa xax pas n nexnr ror noxo, xoropt
mt oosnauaem xax naryp]nnoco]cxn nnn, rounee ronopx, mera]nsnuecxn.
Cornacno annomy noxoy ornercrnennocrt oxnnxercx ocoo, npncyme
onomy rontxo uenonexy, ]opmo npoxnnennx nexoero nceomero cnocrna
marepnn - cnocrna orneuart nnn orpaxart. Hmax xonxpernax ]opma
cymecrnonannx marepnn onaaer cnoe, cnocrnenno rontxo e
cnoconocrtm orneuart na nosecrnne, orpaxart ero. Ha yponne xnno
marepnn annax cnoconocrt npnoperaer nsnparentnt xapaxrep, a y
uenonexa ona ocrnraer nonnoro pasnnrnx n nonyuaer cnoe ntcmee ntpaxenne
n nne ornercrnennocrn. Cneonarentno, ornercrnennocrt c anno rouxn
spennx moxno rpaxronart xax cnoconocrt uenonexa nsnparentno n
cosnarentno nosecrnonart na oxpyxammym ecrnnrentnocrt c
oxsarentntm yuerom nosmoxntx nocnecrnn cnonx ecrnn. 3ro snaunr,
uro ona, xax ronopnn x.H+, nmenxer uenonexy n oxsannocrt ne npocro
ocosnanno enart ntop n nosecrnonart na ry cnryannm, n xoropo on
oxasancx, no n trt rorontm n nonno mepe yunrtnart nce nocnecrnnx
cnonx ecrnn nnn esecrnn.
351
onox yxasannoe nonnmanne
ornercrnennocrn o nexo nornuecxo sanepmennocrn, nexoropte
nccneonarenn npenpamamr ee n pemammn n onpeenxmmn npnsnax
yxonnoro trnx uenonexa. Hmenno rax nocrynaer, n uacrnocrn,
X.Cxonnmoncxn, xoropt oxnnxer ee ocnono craryca uenonexa xax
yxonnoro cymecrna.
352
Kax yxe ormeuanoct, c annnx nop ]axrnuecxn pasnnuannct raxne
pasnonnnocrn ornercrnennocrn xax npanonax, mopantnax n
npo]eccnonantnax. Ho-nnnmomy, ne yonnernopxxct noontm
rpannnonntm nsrnxom, conpemennt nccneonarent I.H.Xapnr npenaraer
necxontxo nnym xnaccn]nxannm nnon ornercrnennocrn, cornacno xoropo on
ntenxer cneymmne uertpe ee nna: ornercrnennocrn xaysantnym, ponenym,
nmenxemym oxsannocrtm n npennctnaemym xomnerennne. Onaxo
nocxontxy on paspaartnaer +ry cnom onee n]]epennnponannym
xnaccn]nxannm na ocnone oomennx anntx mpnnuecxo npaxrnxn,
nocrontxy ns nonx ero spennx ecrecrnenno ntnaaer mopantnax
ornercrnennocrt, xoropax na conpemennom +rane nayuno-rexnnuecxoro
nporpecca xax pas n ntnnraercx na nepenn nnan.
Mopantnax ornercrnennocrt xnnxercx neoruyxaemo, nenocrno.
nepconantno. Ona ne moxer trt esnnuno, or nee nentsx orxasartcx nnn
yxnonnrtcx, ee nenosmoxno ennrt c pyrnmn nnn nepexnatnart na pyrnx.
Ona ocraercx nnnnnyantno (nepconantno) n neoruyxaemo axe rora,
xora nmenxercx nentm xonnexrnnam. B noontx cnyuaxx npanomepno, xax
nonaramr nexoropte anropt, ronopnrt o co-ornercrnennocrn nnn
rpaynponanno rpynnono ornercrnennocrn .
353
155
Bmecre c rem neoxonmo ormernrt n ro, uro ornercrnennocrt n
cmtcne mopantnoro onra n rpannnonno +rnxe nonnmanact: a) cyryo xax
ornomenne uenonexa x uenonexy, ) xax nmenxemax mopantntm saxonom
oxsannocrt nepe nacroxmnm (xnnymnmn nmtmn) n npomntm (namxrtm o
npexax, rpannne), no, xax npannno, ne nepe yymnm (rpxymnmn
noxonennxmn). Hoonoe orpannuenne c]ept npnmennmocrn
pacnpocrpanxnoct n na nnemopantnym ornercrnennocrt. Onaxo n xoe
conpemenno nayuno-rexnnuecxo penonmnnn uenonex nce onee oruernnno
naunnaer ocosnanart cnom ornercrnennocrt sa ncenosmoxnte nocnecrnnx
cocrnenntx ecrnn nnn esecrnn ne rontxo nepe namxrtm o cnonx
npexax n cnonmn conpemennnxamn, no n nepe yymnmn noxonennxmn cnonx
coponue; ne rontxo nepe cee noontmn, no n nepe xnsntm noome n
nnanero n nenom. Cneonarentno, moxno cxasart, uro nmecre c conpemenntm
nayuno-rexnnuecxnm nporpeccom, onnaxono paspymammnm cnonmn
nerarnnntmn nocnecrnnxmn xax nnemnn mnp (cpey onrannx) uenonexa, rax
n ero nnyrpennn (yxonnt) mnp, nmecre c nospacramme nayuno-
rexnnuecxo momtm uenonexa, npenpamamme ero n ecrnennt ]axrop nnn,
xax ronopnn X.3axcce, n nomomnnxa +nonmnnn, noxnnxercx neoxonmocrt n
nepecmorpe ntmeyxasanno ycranonxn o rpannnax ecrnnx (c]ept
npnmennmocrn) nonxrnx ornercrnennocrn nmenno n nanpannennn
npnnnnnnantnoro pacmnpennx +rnx rpannn, urot onn mornn oxnarnrt coo
n yymee, n noc]epy, n axe neoprannuecxym npnpoy.
Onnm ns nepntx, xro ocosnan +ry neoxonmocrt n saronopnn o
axryantnocrn nponemt npemernoro ooramennx coepxannx nonxrnx
ornercrnennocrn, a, coornercrnenno, n o pacmnpennn c]ept npnnoxennx
+rnuecxnx npnnnnnon n mopantntx nopm n nx ]axrnuecxom pacnpocrpanennn
na ornomenne uenonexa n uenoneuecrna x noc]epe n axe x xocmocy n nenom,
necomnenno, tn nem.-]pann. npau, nporecranrcxn reonor n ]nnoco]
xyntrypt Antepr Bnenep (1875-1965). Cornacno +romy ntammemycx
rymanncry XX cronernx, naypeary Hoenencxo npemnn mnpa sa 1952 ro,
ono ns rnanntx npnunn roro rnyoxoro xpnsnca, n xoropom oxasanact n
npoonxaer npetnart conpemennax sananax xyntrypa n nenom, nxnmuax
conpemennym rexnorennym nnnnnnsannm, xnnxercx yrpara +ro xyntrypo
mnpo- n xnsneyrnepxammero mnponosspennx nmecre c ero onpeenxmme
mopantno-+rnuecxo cocrannxmme. Cneonarentno, annt xpnsnc ne moxer
n npnnnnne trt ycnemno npeoonen, a, crano trt, uenoneuecrno ne yer n
cocroxnnn ne rontxo +]]exrnnno npornnocroxrt exaancy n ocranonnrt cnom
antnemym erpaannm, no n onrtcx nonnoro yxonnoro ntsoponnennx
(nospoxennx) o rex nop, noxa uenoneuecxoe ne ocosnaer cex n ne
nauner noncmy n no ncem ecrnonart xax xnsnt, xenammax xnrt cpen
xnsnn. Hmenno rax A.Bnenep npnxonr x paspaorxe cnoe xonnennnn
naroronennx nepe xnsntm, cornacno xoropo nex npexnonennx
(ornercrnennocrn) nepe xnsntm noome onxna crart ne npocro
nermornnom nce ]nnoco]nn, no n ntcmnm
156
mopantno-+rnuecxnm npnnnnnom, ocnonntm saxonom, onpeenxmmnm
omn xapaxrep n nanpannennocrt uenoneuecxo exrentnocrn. Paccmarpnnax
xnsnt xax ntcmym nennocrt n nponosrnamax naroronenne nepe ne
nanonee rnyoxnm npoxnnennem moe nonn x xnsnn, on ornepraer
xapresnancxoe cogito xax yoroe n ynoxmee esnosnparno na nyrt
acrpaxnnn nauano. Hcrnnnax ]nnoco]nx onxna, no ero mnennm,
ncxonrt ns pyroro ocnonannx, a nmenno ns camoro nenocpecrnennoro n
nceoemnmmero ]axra cosnannx, xoropt rnacnr: xnsnt, xoropax
xouer xnrt, x xnsnt cpen xnsnn, xoropax xouer xnrt
354
.
Co mneneponcxo xonnennne naroronennx nepe xnsntm n
npennctnaemtmn e npancrnenntm, +xonornuecxnm n axe xocmnuecxnm
nmneparnnamn cosnyunt ntcxastnannx n nen pxa conpemenntx
nccneonarene ]nnoco]cxoro opasa rexnnxn, raxnx, nanpnmep, xax Imnrep
Anepc, Xanc.Hoanc n p. Hnrepecno samernrt, uro anexo ne payxnte
nepcnexrnnt antnemero cymecrnonannx n pasnnrnx uenoneuecrna n nce
name nnanert xax nepoxrnt ncxo conpemennoro nayuno-rexnnuecxoro
nporpecca ntnyxamr I.Anepca oronopnrtcx axe o roro, uro npnsnaer
nannune y camnx neme (apre]axron) cocrnenntx nnyrpennnx maxcnm, n
coornercrnnn c xoroptmn onn, xxot, n onxnt trt ncnontsonant nmtmn.
Tax, nanpnmep, xepnoe opyxne, c ero rouxn spennx, nmeer cnoe maxcnmo
nceomee pasopyxenne. Hcxox ns anno cnoe ycranonxn, on cunraer ne
npocro onycrnmtm, no n xaxo-ro mepe axe nyxntm pacmnpxrt c]epy
ecrnnx xanroncxoro xareropnuecxoro nmneparnna, ononnxx ero cneymmnm
nonoxennem: neoxonmo onnaenart n nontsonartcx nnmt nemamn,
onaammnmn raxnmn nnyrpennnmn maxcnmamn, xoropte mornn t crart
namnmn cocrnenntmn maxcnmamn, a, snaunr, n nopmamn nceomero
saxonoarentcrna.
355
B necxontxo nnom nnane paccmarpnnaer nmneparnn, npennctnammn
uenonexy ncera n no ncem trt cymecrnom ornercrnenntm X.Hoanc, xoropt
]axrnuecxn +xcrpanonnpyer rnnnoxparoncxn npnnnnn ne nanpen na
ornomenne nme x npnpoe. uenonex, no ero mnennm, ncera n ncmy onxen
ecrnonart raxnm opasom, urot cnonm ecrnnem (nnn esecrnnem) ne
nanecrn xaxoro-nno ymepa npnpoe.
B nonnom coornercrnnn c anno cnoe nee n xauecrne nepnoro
xonxpernoro rpeonannx, npexnnxemoro uenonexy nmneparnnom
ornercrnennocrn, X.Hoanc ]opmynnpyer cneymmee nonenenne: ne paspyma
... anntx ree or npnpot nosmoxnocre camnm cnocoom nx
ncnontsonannx. annoe rpeonanne enaer neoxonmtm pacmnpenne
rpannnt c]ept npnnoxennx mopantno ornercrnennocrn nyrem nneennx
nexo ononnnrentno ornercrnennocrn sa cymecrnonanne rax nastnaemo
trnno ornercrnennocrn (Seinsverantwortung), cornacno xoropo
uenonexy nmenxercx n oxsannocrt ntnonnenne ynpexamme nnn
npeornpamamme nnny oxpannrentno-ceperamme ]ynxnnn no ornomennm
x npnpoe, ]ynxnnn onexyncrna na ne.
356
157
Hecomnenno, ntmenpnneennte nen, paspaorannte no
nenocpecrnenntm nnnxnnem nerarnnntx nocnecrnn conpemennoro nayuno-
rexnnuecxoro nporpecca A.Bnenepom n pyrnmn, cnyxnnn cnntntm
nmnyntcom n naxntm ocnonannem nx ]opmnponannx nenoro pxa nontx
nerpannnonntx nanpannenn n +rnxe, raxnx, nanpnmep, xax no+rnxa (n
xauecrne naxnemero acnexra no]nnnn nnn no]nnoco]nn n nenom),
mennnncxax +rnxa, +xonornuecxax (n rom uncne n xocmnuecxax) +rnxa, xepnax
+rnxa, xomntmrepnax +rnxa n r..
2. Hpo]eccnonantnax ornercrnennocrt n nayxe n rexnnxe
Xorx eme Apncrorent, xax tno yxe ormeueno, paccmarpnnan crpemnenne
x ncrnne, ee noncx n ycranonnenne n xauecrne ntcmero npnnnnna,
onpeenxmmero npo]eccnonantnym exrentnocrt yuenoro (mtcnnrenx), rem
ne menee nonpoc o npo]eccnonantno ornercrnennocrn yuenoro o cnx nop ne
namen cnoero aexnarnoro pemennx n ]axrnuecxn ocraercx no ce ent
orxptrtm. H eno ryr ne rontxo n ne crontxo n rom, uro annt nonpoc cam
no cee oxasancx ocrarouno cnoxntm, cxontxo n rom, uro o neannero
npomnoro on ne tn oexrom ceptesnoro paccmorpennx n cnennantnoro
nccneonannx. Cnryannx naunnaer xapnnantno menxrtcx nnmt x cepenne
mnnynmero cronernx, xora nponecc nncrnryannsannn n npo]eccnonannsannn
nayxn ncrynaer n cnom sanepmammym ]asy. Oocrpenne nnrepeca x
nccneonannm nponemt npo]eccnonantno ornercrnennocrn n nayxe no
nropo nononnne XX cronernx nmeer cnonm ocnonannem, onaxo, ne rontxo
annoe ocroxrentcrno, no n upesmepnoe ycxopenne remnon nayuno-
rexnnuecxoro nporpecca, sarpynxmmee cnoenpemennoe npennenne
nosmoxntx nocnecrnn nnepennx nontx nayuntx orxptrn n rexnnuecxnx
nsoperenn.
Cneyer raxxe nouepxnyrt n ro, uro y yuenoro c]epa onxnoro anexo
ne ncuepntnaercx onnmn rontxo mopantno-+rnuecxnmn nopmamn, nocxontxy
nomnmo nnx ona nxnmuaer n cex eme n nosnanarentno-meroonornuecxne
npnnnnnt. 3rn nopmt n npnnnnnt noneennx yuenoro recnemnm opasom
nepenneramrcx mexy coo, cosanax, rem camtm, ro, uro npnnxro renept
nastnart +rocom nayxn. Taxnm opasom, +roc (or rpeu. cnona ethos
otua, xapaxrep, npan) nayxn moxno onpeennrt xax cncremy
mopantntx n nosnanarentntx nopm, npnsnanntx nayuntm coomecrnom n
xauecrne onpeenxmmnx n perynnpymmnx noneenne yuenoro nmneparnnon.
K nepntm nontrxam ]opmnponannx nopm noono cncremt, a crano
trt, n xonnenryantnoro pemennx nonpoca o npo]eccnonantno
ornercrnennocrn yuenoro, necomnenno, ornocnrcx paspaorannax n nauane 40-
x roon XX cronernx amepnxancxnm ]nnoco]om n connonorom nayxn,
Poeprom Knnrom Mepronom nopmarnnnax xonnennnx +roca nayxn n
xauecrne nen, cnnresnpymme n cnoem coepxannn renennnm neyxnonnoro
pocra nayunoro snannx, npnnnnnt nypnrancrna, xax ono c]opmnponanoct n
Anrnnn n
158
Bornannn n XVI-XVII cronernxx (raxne, nanpnmep, xax
anrnrpannnonannsm, mnpcxo acxernsm n r..) n nopmt nnnnnnsonanno-
emoxparnuecxoro noneennx. B ocnony cnoe nopmarnnno xonnennnn
P.K.Mepron nonoxnn cneymmne uertpe npnnnnna nnn nmneparnna:
ynnnepcannsm, nceomnocrt nnn xonnexrnnnsm, nesannrepeconannocrt
(ecxoptcrnocrt) n oprannsannonnt cxenrnnnsm. Cneonarentno, nonnnno
nayuntmn, c ero rouxn spennx, cneyer npnsnart nnmt ro noneenne yuenoro
n ry ero npo]eccnonantnym exrentnocrt, xoropte orneuamr +rnm,
ocranmnmcx nestnemtmn na nporxxennn nce ncropnn nayunoro nosnannx,
nmneparnnam n nonnocrtm yonnernopxmr ntnnraemte nmn rpeonannx.
Hpnnnnn ynnnepcannsm rpeyer or yuenoro trt n cnoe
npo]eccnonantno exrentnocrn nonnocrtm cnoontm or cnonx
cyexrnnntx naxnonnocre n pyxonocrnonartcx ncxnmunrentno xpnrepnem
oocnonannocrn nayunoro snannx. Hcrnnnocrt +roro snannx nnxax ne sanncnr
n or raxnx xapaxrepncrnx cnoero rnopna, xax non, nospacr, paconax,
nannonantnax nnn xon]eccnonantnax npnnanexnocrt, nonnrnuecxax
opnenrannx, anropnrer n r.. Hannunocrnt xapaxrep nonoxenn nayxn, nx
oocnonannocrt n neoxonmt craryc enamr nx cnpanennntmn n
oxsarentntmn nese nnn, ronopx nnaue, ynnnepcantntmn.
Hmneparnn nceomnocrt nnn xonnexrnnnsm (cam P.K.Mepron
nastnaer +ror nropo cno npnnnnn xommynnsmom) rpeyer, urot nayunte
ocrnxennx paccmarpnnannct ne xax pesyntrar nnuntx ycnnn roro nnn nnoro
orentnoro yuenoro, a xax nror conmecrntx ecrnn n xonnexrnnntx sacnyr
mnornx yuentx. H no+romy onn onxnt cocrannxrt omee ocroxnne
nayunoro coomecrna n ncero uenoneuecrna n nenom. Vnpasnxx, raxnm
opasom, npano cocrnennocrn orentnoro yuenoro na pesyntrart cnoero
nayunoro rpya, yxasannt nmneparnn rpeyer or nero cpasy xe nepeart nx n
omym xonnnxy uenoneuecrna. On raxxe yxastnaer na ro, uro
]ynxnnonnponanne n pasnnrne nayxn xax naxnemero connantnoro nncrnryra
n omeuenoneuecxoro rnopennx ne moryr n ne onxnt nmert nnxaxnx
xnaccontx, nannonantntx, pennrnosntx, nonnrnuecxnx, neonornuecxnx n
r.n. orpannuenn.
Hpnnnnn nesannrepeconannocrt (ecxoptcrnocrt) npexe ncero
npnsnan ymepnrt rxrorenne, r.e. crpemnenne yuenoro x npnopnrery. annt
npnnnnn nmenxer emy n oxsannocrt npecneonart n cnoe npo]eccnonantno
exrentnocrn ony rontxo ncrnny xax nanntcmym nnn, rounee ronopx,
enncrnennym nennocrt. Cneonarentno, nmoe orcrynnenne yuenoro or
ncrnnt pan nnuno ntrot nnn n cnny xaxnx-nno pyrnx amnnnosntx
noyxenn npaxrnuecxn crannr ero nne npeenon nayxn. Pyxonocrnyxct
yxasanntm npnnnnnom, yuent oxsan ne rontxo ryr xe orxasartcx or cnonx
npexnnx nayuntx nsrnxon, xax rontxo yer oxasana nx necocroxrentnocrt,
no n esoronopouno npnnxrt nonte nayunte nen, axe ecnn onn npnunnxmr
nnuno emy mopantnt n/nnn marepnantnt ymep.
159
H, naxonen, nmneparnn oprannsannonnt cxenrnnnsm oxnnxer
pasym n ontr ntcmnmn anropnreramn n nayuno exrentnocrn. Cneyx
anntm anropnreram, yuent onxen noneprart comnennm nce ro, uro nnoxo
c nnmn cornacyercx n es xaxnx-nno xoneann orxasartcx or ncero roro, uro
npornnopeunr nm. Cneonarentno, yxasannt nmneparnn nmenxer yuenomy n
oxsannocrt trt n nsnecrntx npeenax cxenrnuecxn nacrpoenntm no
ornomennm x cee camomy n x pyrnm yuentm, r.e. trt camoxpnrnuntm n
onenxe cocrnenntx nayuntx yexenn n xpnrnuecxn ornocnrtcx x
ocrnxennxm cnonx xonner. B cnny +roro on ne moxer trt ocnooxen or
ornercrnennocrn npocro cctnxo na nayunte annte, nonyuennte pyrnmn
yuentmn n na nx oomennx. Kax pas naoopor, on onxen noneprart
comnennm +rn annte n oomennx n no+romy necer nnunym ornercrnennocrt
sa nx ncnontsonanne. Hrax, uerneprt mepronn-ancxn nmneparnn oxstnaer
yuenoro cneno ne cneonart anropnrery cnonx npemecrnennnxon nnn
conpemennnxon, a npnsnanax n ynaxax nx nxna n nayxy, emy neoxonmo
xpnrnuecxn ero onennnart.
357
Mepronnancxax xonnennnx +roca nayxn tna nocnpnnxra cnauana
nectma no.orume.iuo n n reuenne nexoroporo npemenn nourn espasentno
rocnocrnonana n connonornn n ]nnoco]nn nayxn. Onaxo nnocnecrnnn ona
crana oexrom onontno-raxn ceptesno xpnrnxn, rnanntm opasom, ns-sa
cnoe acrpaxrnocrn. Houepxnnanoct, uro peantnoe noneenne yuenoro
nentsx nrncnyrt n cyponte, no cyrn ena, nypnrancxne pamxn. B
ecrnnrentnocrn yuent n cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn onontno
uacro ntnyxen orcrynart or mepronnancxnx nmneparnnon. Taxax xpnrnxa
ntnyxaer P.K.Meprona cnona nsxrtcx sa nccneonanne nponemt
npo]eccnonantno ornercrnennocrn yuenoro n cnoe paore
Amnnanenrnocrt yuenoro (1965). B anno paore on pemaer nnecrn
xoppexrnny n yrounenne n cnom nopmarnnnym xonnennnm +roca nayxn
rnanntm opasom nyrem nneennx nonxrnx amnnanenrnocrt yuenoro, no
xoroptm on nopasymenaer nsanmoncxnmuammne pyr pyra nopmt (rax
nastnaemte nopmt n xonrpnopmt), xoroptx ntnyxen npnepxnnartcx
yuent n cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn. Tax nanpnmep, yuent
onxen trt roron xax moxno tcrpee noennrtcx nonyuenntm nm nontm
snannem co cnonmn xonneramn, no on onxen raxxe conpornnnxrtcx
renennnn xax moxno tcrpee nynnxonart cnon paort (cp. enns uapaex:
Paorart, saxanunnart, nynnxonart n enns 3pnnxa: Mnoro paorart,
mano neuarart). Hnn pyro npnmep: Connantnt nncrnryr nayxn
nxnmuaer norennnantno necoornocnmte nennocrn; n uacrnocrn, n nem
xornpyercx nennocrt opnrnnantnocrn nccneonannx, uro noyxaer yuentx
orcrannart cno npnopnrer, a c pyro cropont, nmeercx raxax nennocrt, xax
uenoneuecxax cxpomnocrt, n cnny uero yuent ntnyxen noncmy nonropxrt,
uro, n cymnocrn, nm cenano ouent nemnoro.
Taxnx npnmepon, no mnennm P.K.Meprona, moxno npnnecrn nenoe
mnoxecrno. H nce xe, xax on nnmer, npenonaraercx, uro nacroxmero
160
yuenoro onxen nonnonart rontxo nporpecc nayxn. Ho+romy xora
nncrnryr nayxn paoraer +]]exrnnno... npnsnanne nonyuamr nmenno re
yuente, xoropte nyume ncero coornercrnymr npexnnxemtm x nnm
rpeonannxm, ro ecrt onee pyrnx cnococrnymr pacmnpennm xpyra snannx.
Tora cxnatnaercx naronpnxrnax cnryannx, npn xoropo mopantnt onr n
nnunt nnrepec connaamr n cnnnamrcx.
358
Bce +ro norpeonano yrounennx coepxannx nonxrnx +roca nayxn, uro
cocrnenno, n tno cenano nyrem oannennx x ntmeyxasanntm
mepronnancxnm npnnnnnam (nmneparnnam) eme pxa nopm, raxnx xax
opnrnnantnocrt, nnrennexryantnax cxpomnocrt, pannonannsm, +monnonantnax
nerpantnocrt n r..
Bmecre c rem neoxonmo ormernrt, uro tnn nccneonarenn, xoropte
npenounn ocranartcx nepntmn onee ysxomy (ycnonno nasonem ero
apncrorenencxnm) nonnmannm npo]eccnonantno ornercrnennocrn
yuenoro. K uncny raxnx nccneonarene moxno ornecrn nopnexcxoro yuenoro
I.Cxnpexxa, xoropt ]axrnuecxn cnen coepxanne +roca nayxn x
nmneparnny: nmn ncrnny. Tax, ntcrynax na 22-o Haryomcxo
xon]epennnn (1975) on, n uacrnocrn, saxnnn, uro c nornuecxo rouxn spennx
nayxa npecrannxer coo exrentnocrt, nocpecrnom xoropo ncrnnnte
ntcxastnannx orenxmrcx or noxntx. Fyyun exrentnocrtm, nanpannenno
na noncx ncrnnt, nayxa perynnpyercx nopmamn: nmn ncrnny, nsera
eccmtcnnnt, ntpaxacx xcno, nmn nnrepecnte rnnorest , crapacx
nponepxrt cnon rnnorest xax moxno onee ocnonarentno - npnmepno rax
ntrnxxr ]opmynnponxn +rnx nnyrpennnx nopm nayxn.
359
Onaxo ns xaxnx t xonxperntx rpaxronox +roca nayxn mt nn
ncxonnn, n nmom cnyuae nac ne noxnaer uyncrno neyonnernopennocrn
npenaraemomy n nnx pemennm nponemt ornercrnennocrn yuenoro, a
coornercrnenno n npenpnnnmaemo n nx pamxax nontrxe c]opmynnponart
ero npo]eccnonantnt xoexc. Hpn +rom ncroxn annoro uyncrna cneyer
ncxart ne rontxo n ne crontxo n nexo acrpaxrnocrn ntnnraemtx
xonnennne +roca nayxn nmneparnnon, cxontxo n nrnopnponannn em
nonpocon connantno ornercrnennocrn yuenoro, ero ornercrnennocrn nepe
omecrnom, nepe uenoneuecrnom. Bnnmo, npeyratnax noonoro poa
nospaxennx n xenax ero npeynpenrt, croponnnxn anno xonnennnn
cunramr neoxonmtm crporo pasrpannunrt nopmt nnyrpenne perynxnnn
nayxn (r.e. ro, uro nosnee crann oosnauart xax nnyrpennmm +rnxy nayxn)
or nopm ee nnemne perynxnnn (r.e. or rax nastnaemo nnemne +rnxn
nayxn) n npenaramr n coepxanne nonxrnx +roca nayxn nxnmuart rontxo
nepnte ns +rnx nopm. Mexy rem, n ecrnnrentnocrn nnyrpennne n
nnemnne perynxropt nayuno exrentnocrn oprannuecxn nepenneramrcx
pyr c pyrom, cosanax rem camtm ennym n nenocrnym +rnxy yuenoro.
Ho+romy nmax nontrxa c]opmynnponart npo]eccnonantnt xoexc +roro
nocnenero es nanexamero yuera ero connantno ornercrnennocrn n camom
mnpoxom cmtcne xnnxercx neonpananno n sapanee yer opeuena na
neyauy.
161
Hecxontxo nyume ocronr eno c nccneonannem nponemt
ornercrnennocrn rexnnxa (nnxenepa) nnn, nepnee, c nontrxo
]opmynnponannx ero npo]eccnonantnoro xoexca. Hosnrnnnt cnnr,
namernnmncx n nocnenne ecxrnnernx n anno c]epe, oxcnxercx ne
rontxo rem, uro yxasannax nponema n nontrxn ee pemennx nmemr onee
connnym ncropnm (n npetcropnm), onee orarym rpannnm, no n rem, uro
nerarnnnte nocnecrnnx nayuno-rexnnuecxoro nporpecca ocrpee uyncrnymrcx
nmenno na ero rexnnuecxom pyexe, uro ecrecrnenno, cnococrnonano onee
nnrencnnno paspaorxe nopm npo]eccnonantnoro noneennx rexnnxa, xorx,
xoneuno, nonoxenne en n sect ocrannxer xenart nyumero n ocraercx no ce
ent anexo neyonnernopnrentntm.
penne pasnonnnocrtm npo]eccnonantnoro xoexca rexnnxa moxno
cunrart xnxrny Innnoxpara. Ona ntrono ornnuanact or mnornx nocneymmnx
ncropnuecxnx ]opm +roro xoexca rem, uro oruernnno ]nxcnponana
ornercrnennocrt npaua ne rontxo nepe cnonmn (yunrenxmn n xonneramn), no
n nepe pyrnmn nepe norpenrenxmn cnonx ycnyr, nepe nannenramn.
Fonee roro, no rnany yrna ona, necomnenno, crannna nmenno naro nannenra,
r.e. ]axrnuecxn npnsnanana npnmar ero nnrepeca n nnnmo rontxo naroapx
+romy ocroxrentcrny ona n no ce ent ocraercx axryantno. annoe nennoe
xauecrno rnnnoxparoncxoro npo]eccnonantnoro xoexca tno, onaxo,
yrpaueno n nexontx xoexcax pemecnennnxon Cpenenexontx n onee nosnnx
+nox n Enpone.
Fyyun npo]eccnonantno-nponsnocrnenntmn oennennxmn,
ronapnmecrna (nexa) ropocxnx pemecnennnxon +rnx +nox rpeonann or cnonx
unenon esyxocnnrentno cneonart n cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn n
nonnocrtm nounnxrtcx n ocnonnom rontxo omnm (nexontm) nnrepecam.
pyrnmn cnonamn, xax nnyrpennxx, rax n nnemnxx xnsnt +rnx ronapnmecrn
crporo pernamenrnponannct coornercrnymmnmn xoexcamn, xoropte
npennctnann uneny ronapnmecrna trt ornercrnenntm n orneuart sa cnon
ecrnnx nnn esecrnnx rnanntm opasom nepe cnonmn xonneramn n
orentnocrn, n nepe ronapnmecrnom n nenom. Ho+romy moxno onpeenenno
cxasart, uro +rnuecxoe coepxanne +rnx xoexcon nocnno cyryo
xopnoparnnnt xapaxrep.
Kopnoparnnnt yx nexontx xoexcon tn nosnee ynacneonan
rpaxancxo nnxenepne nocne roro xax, ornouxonanmnct or noenno
nnxenepnn, ona na nporxxennn XVIII, XIX n nepno nononnnt XX cronern
c]opmnponanact n xauecrne camocroxrentnoro nna rexnnuecxo
exrentnocrn, a coornercrnenno, n orentno npo]eccnn.
exrentnocrt nnxenepa ne tna cnoono npo]eccne. B ornnune or
npaua, xoropt, xax npannno, moxer cam es xaxnx-nno nocpennxon
npenarart n npoanart cnon ycnyrn romy, xro npxmo n nnx nyxaercx
(nannenry), nnxenep otuno npoaer cnon npo]eccnonantnte ycnyrn
nocpennxy, croxmemy mexy nnm n rem, nx xoro +rn ycnyrn npecrannxmr
coo norpenrentnte cronmocrn, r.e. paoroarenm. annoe ocro-
162
xrentcrno crannr nnxenepa n +xonomnuecxym n nnoro poa sanncnmocrn or
+roro nocnenero, nnrepect xoroporo on npnsnan samnmart n nepe xoroptm
on onxen nocroxnno necrn cnom rnannym npo]eccnonantnym
ornercrnennocrt. A nosnee, xora noxnnnnct nepnte oennennx
nnxenepon, on cran necrn npxmym ornercrnennocrt eme n nepe cnonmn
xonneramn nnxenepamn cnoe npo]eccnn.
3rnuecxne xoexct +rnx oennenn, xorx otuno ncxontst n uncro
]opmantno ynomnnamr o neoxonmocrn conmennx npan n nnrepecon
xnnenron, rem ne menee, nmenxmr orentnomy uneny oennennx n xauecrne
nepnoouepeno oxsannocrn samnry xopnoparnnntx nnrepecon axe n
cnyuae, ecnn onn nnoxo cornacymrcx c omecrnenntmn nnrepecamn nnn axe
npxmo npornnopeuar nm. onontno uerxo n rouno nnnmcrpanne +romy
cnyxnr, n uacrnocrn, nonyunnmn n cnoe npemx omecrnennt pesonanc n
ormeuennt n nnreparype uyrt nn ne n xauecrne xpecromarnnoro cnyua c
ncxnmuennem n 1932 r. ns pxon Amepnxancxoro Oennennx nnxenepon-
crponrene no onnnennm n napymennn npo]eccnonantno +rnxn nyx unenon
Fepnapa u.xexocona n xemca X.Pena. B nnny nm nmennnn nx
xpnrnuecxoe ntcrynnenne n neuarn, pasonauammee rexnnuecxne npocuert n
nexauecrnennym paory, nmenmne mecro npn crponrentcrne nnornnt nnnsn
r.Hoc-Anxeneca. Onaxo necmorpx na ro, uro nx nynnunax xpnrnxa no
mnorom tna npnsnana cnpanennno n no+romy ]axrnuecxn cnococrnonana
npeornpamennm nosmoxno xaracrpo]t (nocxontxy nocrpoennax c
napymennem rexnnuecxnx nopm nnornna n nmo momenr morna neoxnanno
pyxnyrt), a cneonarentno, n ocrnxennm omecrnennoro nara, ona tna
nocnpnnxra n yxasanno oprannsannn n xnaccn]nnnponana ne nnaue xax
nocrynox, sacnyxnnammn c npo]eccnonantno-+rnuecxo rouxn spennx
nopnnanne n crporoe ocyxenne. eno n rom, uro ona ns naxnemnx nopm
xoexca Amepnxancxoro Oennennx nnxenepon-crponrene 1914 r. crporo
sanpemana nmomy uneny Oennennx noneprart cnonx xonner nynnuno
xpnrnxe es nx neoma n npenapnrentnoro na ro cornacnx. Hapymenne
nmenno anno nopmt n tno nnxpnmnnnponano ntmenasnanntm nnxenepam-
crponrenxm n cnyxnno, raxnm opasom, ]opmantntm ocnonannem nx nx
ncxnmuennx ns oprannsannn.
Onncannt cnyua anexo ne enncrnennt n cnoem poe. On ne tn
ynnxantntm nnn ncxnmunrentntm cotrnem. Kax pas naoopor, on xnnxercx
saxonomepntm (rnnnuntm) ntpaxennem ro cnryannn, npn xoropo
npo]eccnonantnax rexnnuecxax exrentnocrt mano nnn nonce ne saornnact o
omem nnrepece, omecrnennom narononyunn n omecrnenno esonacnocrn.
annax cnryannx naunnaer nocrenenno menxrtcx rontxo nocne Bropo
mnpono nont, nocnennm rparnuntm axxopom xoropo crana axnnx,
narnxno npoemoncrpnponanmax orpomnt paspymnrentnt norennnan
conpemenno nayxn n rexnnxn. Hosnee +ror norennnan oruer nn-
163
no saxnnn o cee n n nponecce mnpnoro ncnontsonannx n npaxrnuecxoro
nonnomennx pesyntraron nayuno-rexnnuecxo penonmnnn. H ecrecrnenno, uro
n +rnx nontx ycnonnxx, xora nnonne ouennno crana ra paspymnrentnax
momt, xoropym ranr n cee conpemennt nayuno-rexnnuecxn nporpecc,
npo]eccnonantnte oennennx nnxenepon n pyrnx rexnnuecxnx
paornnxon onee yxe ne mornn orxptro nnn n sanyannponanno ]opme
nrnopnponart n cnonx ycranax omecrnennt nnrepec (omecrnennoe
narononyune, soponte n esonacnocrt nme, epexnoe ornomenne x
npnpoe n r..) n ero snauenne n xauecrne naxnemero opnenrnpa
npo]eccnonantno rexnnuecxo exrentnocrn. Ho+romy necnyuano, uro,
naunnax c nocnene uerneprn XX cronernx, ycrant ontmnncrna anntx
oennenn crann nosnonrt omecrnennym esonacnocrt n omecrnennoe
naro n panr nennocrn, onpeenxmme omn nexrop npo]eccnonantnoro
noneennx nnxenepa nnn rexnnxa. Tax, nanpnmep, Oennenne amepnxancxnx
nnxenepntx comson n cnoem ycrane or 1984 r. rpeonano or unenon +rnx
oprannsann ne rontxo trt xomnerenrntmn n saxononocnymntmn
cnennanncramn, uecrno ntnonnxrt nsxrte na cex oxsarentcrna, no n
npoxnnxrt n cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn saory o omecrnennom
narononyunn n oecneunnart esonacnocrt nme.
Onaxo necmorpx na +ro, cnnomt n pxom coxpanxercx npaxrnxa
ynontnennx c paort rex nnxenepon (rexnnxon), xoropte n ncnonnenne cnoero
+rnuecxoro onra nepe omecrnom counn neoxonmtm npeynpenrt o
nosmoxntx nerarnnntx nocnecrnnxx npaxrnuecxo peannsannn rex nnn nntx
rexnnuecxnx npoexron n pemenn. Hpn +rom cneyer oparnrt ocooe
nnnmanne na ro ocroxrentcrno, uro nourn nce nontrxn npo]eccnonantntx
oprannsann ynonenntx n noontx cnyuaxx paornnxon samnrnrt nx
rpyonte npana n nepnyrt nx na npexnee mecro paort saxanunnamrcx
esycnemno. Bce +ro nnmnn pas nornepxaer ry npocrym ncrnny, xoropym
npenounramr samanunnart ontmnncrno sanantx cnennanncron no
]nnoco]nn rexnnxn, uro mexannsmt crnxnnoro ptnxa n cnoonoro
npenpnnnmarentcrna na camom ene noxnpymr nmym nosmoxnocrt
peannsannn rexnnuecxnm paornnxom n nonno mepe cnoe npo]eccnonantno
ornercrnennocrn nepe omecrnom, nepe uenoneuecrnom n nenom. Ho+romy
moxno cxasart onpeenenno, uro orcyrcrnne no ce ent +]]exrnnnoro n
omenpnsnannoro npo]eccnonantno-+rnuecxoro xoexca nnxenepa nnn
rexnnxa noome nmeer no coo, nomnmo ncero, n cnoe oexrnnnoe
ocnonanne.
3. Connantnax onenxa rexnnxn. Connantnax
ornercrnennocrt cyexra rexnnuecxo exrentnocrn
B ]nnoco]nn onontno anno tna ntpaorana nex, ycranannnnammax
uerxoe pasnnune mexy cyxennem o cymem, x paspxy xoroporo ornocnrcx
nayunoe, n rom uncne n rexnnuecxoe snanne n cyxennem o onxnom, r.e.
mopantno-+rnuecxnm ntcxastnannem. Hs anno nen, onaxo, ne cne-
164
yer, uro nosnanarentnoe ornomenne uenonexa x oxpyxamme ero
ecrnnrentnocrn n x camomy cee ne moxer n npnnnnne crart oexrom ero
+rnuecxo nnn nno onenxn. uenonex, naoopor, ncera nmen nosmoxnocrt
ntpasnrt cnoe onenounoe nnn, ronopx onee rouno, nennocrnoe ornomenne xax
x mnpy, uacrnne xoroporo on cam xnnxercx, rax n x cnonm snannxm o +rom
mnpe. Hccneonanne pasnnuntx acnexron +ro nosmoxnocrn n nponecca ee
peannsannn, n uacrnocrn, npnneno x ]opmnponannm oparno nen
maxcnmantnoro cnnxennx ntmeyxasanntx cyxenn pyr c pyrom. Hmenno
+ra nocnenxx nex n namna cnoe xpxoe ntpaxenne n espasentno
rocnocrnonanme nnnort o Bropo mnpono nont enponecxo nayuno
rpannnn, no cyrn, oroxecrnnxmme nayunym ncrnny c opom.
Tparnuecxn ontr +ro nont ne rontxo norpeonan or yuentx nceptes
saymartcx na nonpocom o rom, xnnxercx nn ncrnna n ee noncx camn no cee
narom, no n, noxany, nnepnte ntnynn nx ycomnnrtcx n nonoxnrentnom
ornere na nero. annym cnryannm opasno n onontno rouno opnconan onn
ns nnntx yuentx XX cronernx, nemenxn ]nsnx-reopernx Maxc Fopn (1882-
1970), xoropt nouepxnnan, uro n peantno nayxe n ee +rnxe nponsomnn
nsmenennx, xoropte enamr nenosmoxntm coxpanenne craporo neana
cnyxennx snannm pan nero camoro... Mt tnn yexent, uro +ro nnxora ne
moxer oepnyrtcx snom, nocxontxy noncx ncrnnt ecrt opo camo no cee.
3ro tn npexpacnt con, or xoroporo nac npoynnn mnponte cotrnx
360
.
A pyro yuent, amepnxancxn ]nsnx cosarent aromno omt
Poepr Onnenremep (1904-1967) eme onee xecrxo orpearnponan na +rn
cotrnx, xora saxnnn, uro ]nsnxn nocne amepnxancxnx aromntx
omapnponox xnoncxnx ropoon n 1945 roy norepxnn cnom nennnnocrt n
nnepnte nosnann rpex. Bnnmo, nmenno ocosnanne nm cnoe onn nnnt sa
rnent n pesyntrare anno napnapcxo axnnn ecxrxon rtcxu mnpntx n nn n
uem nenonnnntx nme n ntnynno ero nnocnecrnnn ntcrynnrt npornn
cosannx noopono omt, a ero nontrxn npornnocroxrt snoynorpenennm
nayuno-rexnnuecxnmn ocrnxennxmn, n xoneunom nrore, npnnenn x romy, uro
on tn onnnen n 1953 roy nnacrntmn crpyxrypamn CBA n naroxntnocrn,
nnmen ocryna x cexperno nayuno-rexnnuecxo nn]opmannn n ]axrnuecxn
orcrpanen or nayuno-nccneonarentcxo paort.
uro xe xacaercx rexnnxn, xoropax namnoro crapme nayxn n nmena onee
orarym no cpannennm c ne ncropnm, ro eno ocroxno necxontxo nnaue. Bo
ncxxom cnyuae, ornomenne x ne ne tno cront npocrtm n onosnauntm. Kax
pas naoopor, ona c pennnx npemen ntstnana, xax yxe ormeuanoct,
cmemannte uyncrna n amnnanenrnte onenxn. Ee ro oorornopxnn n
narocnonnxnn xax aconmrnoe opo, ro, nanpornn, npoxnnnann xax
emonnuecxoe sno. Hpana, nosnee n ocoenno nmecre c yrnepxennem n
+noxe Hpocnemennx nept n uenoneuecxn pasym n ]opmnponannem nen
esrpannunoro nporpecca npenannponana nosnrnnnax onenxa rexnnxn, a
nporecr npornn ee paspymnrentno momn n ncennacrnx ocrancx rnacom no-
165
nnmmero n nycrtne. H nce xe +ror nporecr npornn esymnoro n
ecxonrpontnoro pasnnrnx rexnnxn tn, naxonen, ycntman n XX cronernn.
Onnm ns nepntx, xro ne orpannunnancx ome xpnrnxo rexnnxn, a
xonxperno saronopnn o neoxonmocrn ynpexamme onenxn ncenosmoxntx
nocnecrnn rexnnuecxoro pasnnrnx, tn nemenxn connonor n +xonomncr
Bepnep 3omapr (1883-1941). B pasene cnoe xnnrn Hemenxn connannsm,
nsannom nm n 1935 r. orentntm orrncxom no nasnannem Oysanne
rexnnxn, on ntnnnyn nem, cornacno xoropo nnepenne nono rexnnxn
ncera onxno conponoxartcx nnn axe npenapxrtcx nennocrntm anannsom
ee nosmoxntx nocnecrnn
361
.
annax nex tna nnocnecrnnn noxnauena n antme pasnnra mnornmn
nccneonarenxmn n crana ono ns naxnemnx nonoxenn ]nnoco]nn
rexnnxn, a ocosnanne xnsnenno naxnocrn ee npaxrnuecxo peannsannn
npnneno x cosannm n 1972 roy npn amepnxancxom xonrpecce nepno
o]nnnantno crpyxrypt no onenxe rexnnxn Office of Technology
Assessment (OTA) (Fmpo no onenxe rexnnxn). Hosnee noonte
oprannsannn noxnnnnct n Bnennn (1973), Kanae (1975) n pxe pyrnx
pasnnrtx crpan.
Onaxo exrentnocrt OTA, xax noxasan onee uem rpnnarnnernn
ontr ero paort, tna mano+]]exrnnno, ns-sa uero ono nepexo
nonepranoct ocrpo xpnrnxe. eno n rom, uro Fmpo c camoro nauana cnoero
cymecrnonannx tno nonnocrtm orcrpaneno or nponecca npnnxrnx pemennx.
Ono ne rontxo ne npnnnmano camo nnxaxnx pemenn, no n ne nmeno npana
nopexomenonart uro-nno xonxpernoe rem nonnrnuecxnm crpyxrypam, sa
xoroptmn ocrananact npeporarnna npnnxrnx oxonuarentnoro pemennx. Ho
cnonam onoro ns pyxononrene Fmpo x.In-onca, ono nnxora ne
anano pexomenann o rom, uro cneyer npenpnnnmart, a orpannunnanoct
nnmt npecrannennem nn]opmannn o rom, uro moxno enart. He ncxnmueno,
uro nmenno no+romy OTA n xoneunom nrore tno nnxnnnponano n
npexparnno cnoe cymecrnonanne n 1995 roy.
Manonpoyxrnnnax exrentnocrt annoro Fmpo n ]axr ero pocnycxa
cnycrx onee rpex ecxrnnern nocne ero cosannx nectma cnmnromarnunt.
Onn, necomnenno, ronopxr o rom, uro nmte nontrxn nsxrt no xonrpont
antnemn xo nayuno-rexnnuecxoro nporpecca es xaxnx-nno nsmenenn
ocnon cymecrnonannx conpemennoro omecrna nenpemenno oxaxyrcx
ecnnontmn n no+romy yyr opeuent na nonnt nponan.
Bonpoc o connantno onenxe nayxn n rexnnxn nonnonan ne rontxo
]nnoco]on-npo]eccnonanon, no n mnornx yuentx n rexnnxon, xoropte tnn
ncxpenne ncrpenoxent peantno renennne erymannsannn conpemennoro
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca. Antepr 3nmren (1879-1955) eme n cnoe
ecee c yymnmn rexnnxamn cryenramn xann]opnncxoro
rexnonornuecxoro nncrnryra (oruer o xoropo onynnxonana New York
Times n cnoem nomepe or 17 ]enpanx 1931 r.) ntnnnyn naxnemee
nonoxenne, cornacno xoropomy saora o uenonexe n ero cyte onxna
166
trt n nenrpe nnnmannx npn paspaorxe ncex rexnnuecxnx
yconepmencrnonann. On tn yexen n rom, uro rnopennx namero yma
onxnt trt narocnonnennem, a ne nuom nx uenoneuecrna
362
.
A oren xnepnernxn Hopepr Bnnep (1894-1964) n cnoe nayuno
exrentnocrn ne orpannunnancx, xax nsnecrno, nnuntm orxasom or ncxxoro
poa corpynnuecrna c noenno-npomtmnenntm xomnnexcom CBA, no n
npnstnan cnonx xonner nocneonart ero npnmepy. Vxe n cnoe nepno paore
no xnepnernxe Cybernetics, or Control and Communication in the Animal and
Machine (1948) on nonnocrtm ocosnan ror ]axr, uro +ra nonax nayxa neer x
rexnnuecxnm ocrnxennxm, cosammnm... orpomnte nosmoxnocrn nx opa n
sna. Hcxox ns +roro, on npnstnan cnonx xonner ne orxastnartcx or
nccneonann no xnepnernxe n ne oranart, raxnm opasom, nce
nccneonarentcxoe eno n +ro nono nayuno-rexnnuecxo c]epe n pyxn
camtx esornercrnenntx n camtx xoptcrntx ns namnx nnxenepon. Bmecre c
rem H.Bnnep raxxe pexomenonan cnonm xonneram cneonart n cnoe nayuno
exrentnocrn eme nym rpeonannxm: a) nosaornrtcx o rom, urot mnpoxax
nynnxa nonnmana omne nanpannenne n snauenne yxasanntx nccneonann
n ) orpannunrtcx n cnoe cocrnenno exrentnocrn raxnmn anexnmn or
nont n +xcnnyarannn onacrxmn, xax ]nsnonornx n ncnxonornx
363
.
Ceptesnym osaouennocrt no nonoy ome nanpannennocrn
conpemennoro nayuno-rexnnuecxoro nporpecca n rex onacnocre, xoropte on
ranr n cee, ntpasnnn ne rontxo orentnte yuente n rexnnxn, no n nente
nayunte coomecrna. Hnonepom n annom ornomennn moxno cunrart rpynny
yuentx-arommnxon CBA, xoropte eme o nepnoro ncntrarentnoro aromnoro
nsptna n nmne 1945 roa oparnnnct x cnoemy mnnncrpy oopont Ienpn
H.Crnmcony c oxnaom, re, n uacrnocrn, nouepxnnann, uro ycnex,
ocrnrnyrt n nccneonannn xepno +neprnn upenar ecxoneuno ontmnmn
onacnocrxmn, uem nce nsoperennx npomnoro n uro no+romy yuente renept
ne moryr onee yxnonxrtcx or npxmo ornercrnennocrn sa ro, xax ncnontsyer
uenoneuecrno nx ecxoptcrnte orxptrnx .
364
uyrt onee ecxrnnernx cnycrx npoxonnmax n Bene n noxpe 1957 r. III
Haryomcxax xon]epennnx oparnnact c exnapanne, n xoropo npnstnana
yuentx ne rontxo nnecrn cno nxna n opasonanne nme, no n
pacnpocrpannrt cpen nnx rnyoxoe nonnmanne rex onacnocre, xoropte ranr
n cee ntnemnee ecnpeneenrnoe pasnnrne nayxn n rexnnxn. anee moxno
yxasart n na Maynr-Kapmentcxym exnapannm no rexnnxe n mopantno
ornercrnennocrn (Mount Karmel Deklaration on Technology and Moral
Responsibility (1974)), re neymne yuente mnpa xoncrarnponann, uro
rexnnxa n mopantno-+rnuecxom ornomennn ne moxer trt nerpantno n uro
nmn necyr nonnym ornercrnennocrt sa nce snoynorpenennx em.
Onaxo camtm npnmeuarentntm cotrnem n nponecce ocosnannx
yuentmn cnoe npo]eccnonantno n connantno ornercrnennocrn, noxany,
ocraercx ecnpeneenrnt n ncropnn nayxn n rexnnxn oponontnt mo-
167
paropn, xoropt nnena rpynna yuentx-renernxon n mnxpononoron n
cepenne 70-x roon XX cronernx na nponeenne nexoroptx nccneonann n
+xcnepnmenron. eno n rom, uro x nauany yxasannoro ecxrnnernx crano xcno,
uro nccneonannx n ontrt, nponeennte c ncxyccrnenno nonyuenntmn n
naoparopnn pexomnnarntmn (rnpnntmn) monexynamn HK conpxxent c
onpeenenntm nonornuecxnm pncxom, rax xax noonte monexynt, xax
npenonaranoct, cnocont nerxo nnepnrtcx n rent nmoro xnnoro oprannsma
n rem camtm ntsnart raxne myrannn, xoropte mornn t crart poxontmn c
rouxn spennx antnemero cymecrnonannx xax uenonexa, rax n xnsnn noome.
Hcxox ns +roro, a raxxe xenax ntpaorart ennym crparernm nayuntx
nccneonann, aexnarno orneuammym cosanmecx cnryannn, rpynna
nccneonarene no rnane c amepnxancxnm yuentm Haynem Feprom
ntcrynnna c nnnnnarnno cosnart mexynaponym nayunym xon]epennnm,
xoropax tna nponeena n ]enpane 1975 r. n r.Asnnomape (CBA). B paore
xon]epennnn npnnxnn yuacrne onee 150 yuentx co ncero mnpa, xoropte,
npenapnrentno ocynn nonoxenne en, cnoxnnmeecx x romy npemenn n
renno nnxenepnn n monexynxpno nonornn, npnnxnn ecnpeneenrnoe
pemenne nanoxnrt na nexoropte nnt cnonx nccneonann n +xcnepnmenron
onpeenennte orpannuennx. Hpana, nosnee ntxcnnnoct, uro onacennx no
nonoy pexomnnara HK n ero cnoconocrt nnepnrtcx n rennte crpyxrypt
xnntx oprannsmon n nponsnecrn rynrentnte nx camo xnsnn myrannn tnn
npeynennuent n, no+romy, oxnnennt moparopn tn ormenen n samenen
cncremo mep npeocropoxnocrn, rapanrnpymmnx esonacnym
nanpannennocrt nayuntx nccneonann. (3amernm n cxoxax, uro noonoro
poa cncrema, xoropax nxnmuana t n cex nomnmo ncero n nmneparnnt
mopantno-+rnuecxoro nopxxa cranonnrcx apxnnaxno ceronx, xora renom
uenonexa yxe n ocnonnom pacmn]ponan, a xnonnponanne uenonexa co
npemenem rposnr npenparnrtcx n otunym npaxrnxy).
Tax nayunoe coomecrno nnepnte camo nocrannno no nonpoc npano
yuenoro na neorpannuennt nayunt noncx, na aconmrno cnoonoe nayunoe
rnopuecrno. Cneyer npn +rom samernrt, uro eme saonro o +roro na annoe
npano nanoxnnn onpeenennte orpannuennx nexoropte oexrnnnte
ocroxrentcrna. Hnuem, no cyrn, ne orpannuennax cnooa nayunoro
rnopuecrna nmecre c opasom yuenoro-onnouxn anno xanynn n nery.
Conpemennte n ocoenno ]ynamenrantnte nayunte nccneonannx moxno
ycnemno npononrt nnmt npn saecrnonannn nentx nayuntx xonnexrnnon,
nepexo ocrnrammnx necxontxo cor, a ro n necxontxo rtcxu uenonex. Onn,
xax npannno, rpeymr xonoccantntx marepnantntx, rnanntm opasom
]nnancontx, sarpar. H oa +rn ]axropa, necomnenno, ecrnymr
orpannunrentno na cnooy nayuntx nccneonann. H nocxontxy nmenno
omecrno n nnne ero pasnnuntx crpyxryp n oprannsann ntcrynaer
saxasunxom n ]nnancncrom anntx nccneonann, nocrontxy ono nmeer npano
crannrt nayunomy coomecrny onpeenennte ycnonnx n npexnnxrt emy
xonxper-
168
nte rpeonannx, n rom uncne n mopantno-+rnuecxoro xapaxrepa. Bor,
cocrnenno, nouemy cnooy nayunoro rnopuecrna crann renept paccmarpnnart
cxopee ne xax aconmrnoe npano yuenoro na nnuem ne orpannuennt noncx
ncrnnt, a xax nexn pesyntrar cnoero poa oronopa (xonrpaxra) mexy
yuentm (nnn nayuntm coomecrnom) n omecrnom, ycnonnx xoroporo moryr
trt nepecmorpent n nsmenent n nmo momenr.
Bonpoc o connantno onenxe rexnnxn cran npemerom ocyxennx n
ncxyccnn n ]nnoco]nn rexnnxn. Hpn ero pemennn uerxo ntpaorannct na
ocnonntx noxoa, xoropte n cnoe npemx tnn rouno nomeuent, xax mt yxe
nnenn, K.cnepcom. Hepnt ns +rnx noxoon oxnnxer rexnnxy
axcnonornuecxn nerpantno, a ornercrnennocrt sa snoynorpenenne em
nennxom n nonnocrtm nepexnatnaer na camnx nme. annt noxo
ncxonr ns nonnmannx rexnnxn ne xax camonenn, ne xax orentno cymnocrn,
a nnmt xax cosannoe camnm uenonexom cpecrno, nosnonxmmee emy nerue
ocrnut cnonx nene. Ho+romy rontxo or camoro uenonexa, no mnennm
npnnepxennen annoro noxoa, sanncnr, ncnontsymrcx nn nayuno-
rexnnuecxne ocrnxennx no naro uenoneuecrny nnn xe, naoopor, no npe
emy. Texnnxa xe cama no cee ne xnnxercx nn opom, nn snom. Ona cranonnrcx
rem nnn pyrnm rontxo n pyxax uenonexa (connantno rpynnt, nonnrnuecxo
crpyxrypt n r..). Fyyun oneenntm o cnoero nornuecxoro sanepmennx,
raxo noxo npnnonr x paccmorpenno ntme xonnennnn, cornacno xoropo
rexnnxa n ee pasnnrne nponosrnamamrcx uem-ro sanncnmtm, nponsnontm n
xoneunom nrore or connantno cncremt, na xoropym xax pas n nosnaraercx ncx
nonnora ornercrnennocrn sa narynte nocnecrnnx nayuno-rexnnuecxoro
nporpecca.
Hpxmym npornnononoxnocrt raxomy nsrnxy cocrannxer nropo noxo,
cornacno xoropomy rexnnxy nn npn xaxnx ocroxrentcrnax nentsx cunrart
axcnonornuecxn nerpantno. Her nnxaxo peantno cymecrnymme rexnnxn,
xoropax tna t nennocrno nerpantno...
363
, onontno xareropnuno
saxnnxer onn ns croponnnxon annoro noxoa, nemenxn nccneonarent
Anons Xynnnr. pyro nccneonarent C.unopman samernn, uro nn onn
uenonex n nn ona connantnax rpynna ne xenamr roro, urot rexnnxa tna
raxo, xaxax ona ecrt na camom ene. Hpn +rom enaercx nontrxa oxcnnrt
annt ]enomen rem ]axrom, uro +nonmnnx xapaxrepntx uepr conpemenno
rexnnxn cymecrnenno nesanncnma or connantntx n nonnrnuecxnx cncrem.
366
Mexy rem yxasannt ]enomen, na camom ene, ne ronopnr nn o uem pyrom,
xpome xax o rom, uro pasnnrne rexnnxn cyrt nponecc, nporexammn
oexrnnno, a oruacrn n crnxnno, xorx n peannsyemt n xoneunom nrore
uepes exrentnocrt cosnarentno npecneymmnx cnon nenn nme.
Pacxoxenne xenaemoro c ecrnnrentnocrtm anexo ne xnnxercx
ncxnmunrentno ocoennocrtm rontxo ro exrentnocrn, xoropax cnxsana c
rexnnxo n ee pasnnrnem. Ono npecrannxer coo omym xapaxrepncrnxy
mnornx nnon uenoneuecxo exrentnocrn, uepes xoropte ocymecrnnxmrcx
169
re nnn nnte oexrnnno nporexammne n omecrne nponecct. Tax,
nanpnmep, nn onn xannranncr, nn nente rpynnt nsnecmenon ne xorenn t
nmert raxoro +xonomnuecxoro sna, xax xpnsnc nepenponsnocrna, xorx nnonne
nepoxrno, uro nmenno nx +xonomnuecxax exrentnocrt nenocpecrnenno
npnuacrna x ero cosannm. Hs-sa +roro, onaxo, nnxomy ne npnxonr n ronony
cunrart xpnsnc nepenponsnocrna xnnennem connantno
neerepmnnnponanntm, nesanncnmtm or connantno cncremt.
Hoxo, orpnnammn axcnonornuecxym nerpantnocrt rexnnxn,
]axrnuecxn crnpaer ncxxoe pasnnune mexy rexnnxo xax raxono n camnm
rexnnxom, nonnocrtm oroxecrnnxx nx, raxnm opasom, pyr c pyrom. Mexy
rem, rexnnxa xax ]opma uenoneuecxoro cymecrnonannx, xax nn uenoneuecxo
exrentnocrn, nmeer ne rontxo cnoero cyexra, no n cno oexr. Ona no
cnoe crpyxrype n no cnoemy coepxannm ne cnonma x onomy rontxo cnoemy
rnopny nnn cnoemy nocnrenm noome. Ho+romy nenpanomepno ronopnrt o
ornercrnennocrn camo rexnnxn xax raxono, rexnnxn n nenom. Ona cama no
cee ne moxer crart cyexrom npanontx, npancrnenntx n nntx ecrnn.
Taxnm cyexrom moxer trt n n camom ene ntcrynaer rontxo ee rnopen
(nsoperarent, npoexrnponmnx, xoncrpyxrop) nnn ee nocnrent noome
uenonex, omecrnennax rpynna nnn omecrnennax cncrema n nenom.
Cneonarentno, rontxo +rn nocnenne n onxnt necrn nonnym
ornercrnennocrt sa nce nosmoxnte nerarnnnte momenrt rexnnuecxoro
nporpecca.
Vxasannt noxo peannsyercx n nyx ocnonntx ]opmax, xoropte moxno
tno t oxapaxrepnsonart xax ymepennym n xpanmm. uaxrnuecxn orpnnax
connantnym oycnonnennocrt rexnnxn, n npnsnanax, uro nn onn ns ee
acnexron ne moxer trt nerpantntm n mopantno-+rnuecxom nnane,
ymepennax ]opma nce xe nosnaraer ornercrnennocrt sa snoynorpenennx
rexnnuecxnmn ocrnxennxmn nmenno na uenonexa. Fonee nocneonarentno
ntcrynaer, onaxo, xpanxx ]opma paccmarpnnaemoro noxoa, xoropax,
orpnnax connantnym oycnonnennocrt rexnnxn, ]axrnuecxn npenpamaer ee n
camocroxrentno cymecrnymmym cymnocrt (cycrannnm). H +ro enaercx
anexo ne cnyuano. eno n rom, uro rontxo npn opamennn rexnnxn n
camocroxrentnym cycrannnm, n camo no cee cymecrnymmym oexrnnnym
peantnocrt, cranonnrcx n npnnnnne nosmoxntm ronopnrt o ne, o rexnnuecxnx
ycrpocrnax, xax o cyexre mopantno-+rnuecxo n npanono exrentnocrn, a
coornercrnenno n o nx ornercrnennocrn.
Hmenno rax, no cyrn ena, nocrynamr V.Fexrent, x.Cn+nnep n px
pyrnx nccneonarene. Orneprax resnc x.Cnpna o rom, uro nnrennno-
nantnocrt ecrt nonornuecxax no cnoemy nponcxoxennm n npncymax onomy
rontxo uenoneuecxomy mosry cnoconocrt
367
, onn cunramr, uro raxo xe
cnoconocrtm moryr onaart n n camom ene onaamr nexoropte nnt
xomntmrepon. B conpemenno +noxe nn]opmannonno rexnnxn cosant raxne
xomntmrepnte cncremt, xoropte cnocont x oyuennm n aanrannn x
nnemne cpee, a cneonarentno, n x nsmenennm camo npo-
170
rpammt cnoero noneennx, xora +roro norpeymr nsmennnmnecx ycnonnx
anno cpet. Hoonte cncremt ecrnymr, no mnennm V.Fexrenx, rax,
cnonno onn nmemr cnon nenn n xenannx n ocrarouno ocosnanno nnn
oymanno npnnnmamr cnon pemennx. Ho+romy noonte cncremt, xax on
nonaraer, moxno cenart ornercrnenntmn sa npnnxrte nm pemennx
368
.
Paccmorpenne anntx cncrem n xauecrne mpnnuecxnx n mopantntx
cyexron n nosnoxenne nmenno na nnx npanono n mopantno
ornercrnennocrn sa nx ecrnnx nmemr, xax cunraer x.Cn+nnep, ontmym
npaxrnuecxym nennocrt, nocxontxy nosnonxmr nocrpaanme n pesyntrare
+rnx ecrnn cropone necpannenno nerue onrtcx cnpanennno
xomnencannn sa nanecennt e ymep.
369
V.Fexrent, x. Cn+nnep n nx ennomtmnennnxn cnoe paccmarpnnaemo
nosnnne nonnocrtm nrnopnpymr ror npocro ]axr, uro sa rexnnuecxnmn
ycrpocrnamn (n rom uncne n yxasannoro rnna) ncera croxr xonxpernte nmn
n connantnte crpyxrypt (]npmt, nx npoexrnpymmne n ntnycxammne c rouno
]nxcnponanntmn xapaxrepncrnxamn n onpeenenntmn ]ynxnnxmn; yuente n
rexnnxn, cosammne nx nnx ncenosmoxnte nporpammnte oecneuennx;
]npmt n oprannsannn, nx ncnontsymmne, n r..), xoropte n onxnt n
xoneunom nrore necrn ncm nonnory ornercrnennocrn sa nx paory. Herpyno
npenonoxnrt, uro +ro, ocosnanno nnn eccosnarentno, enaercx nx roro,
urot cnxrt pemx ornercrnennocrn sa paspymnrentnte nocnecrnnx
conpemennoro rexnnuecxoro nporpecca ne npocro c orentntx nnn, no n c
nentx connantntx rpynn n c cymecrnymme connantno cncremt n nenom, n
uem, cocrnenno, moxno ycmorpert connantnym noonnexy yxasanno
nosnnnn V.Fexrenx n p. He ocrannxer nnxaxnx comnenn na +ror cuer n
npnneennax mtcnt x.Cn+n-nepa o cnpanennnom nosmemennn npnunnenntx
rexnnuecxnm ycrpocrnam marepnantntx ytrxon. H n camom ene, annax
mtcnt ocrarouno yenrentno noxastnaer, uro nex ornercrnennocrn
rexnnxn nmeer cnoe xoneuno nentm nmenno samnry cnxrax cnxrtx
ypxyasnoro omecrna npana uacrno cocrnennocrn. Bce +ro, n cnom
ouepet, nnmnn pas cnnerentcrnyer o rom, uro ]nnoco]nx rexnnxn
nacrontxo recno npnmtxaer x connantno ]nnoco]nn n nsanmoecrnyer c
nem, uro mnorne ntnnraemte n ne nen n npenaraemte pemennx crpaamr
onpeenenntm neonornuecxnm nanerom, a nexoropte ns nnx n nnpxmt necyr
na cee orneuarox connantno anonorernxn.
171
3AKHRuEHHE
Xorx ]nnoco]nx rexnnxn ]opmnponanact n xauecrne orentno c]ept
]nnoco]cxoro snannx, ne rax anno, rem ne menee, ona yxe nmeer cnom
onontno-raxn orarym ncropnm. Ee ycxopennoe pasnnrne nmeer cnonm
ocnonannem pesxoe nontmenne nnrepeca x nccneonannm ]nnoco]cxoro
opasa rexnnxn nmecre c npenpamennem nocnene n naxnemn acnexr
conpemenno nnnnnnsannn, xoropax no+romy crana nastnartcx renept ne nnaue
xax rexnnuecxo nnn rexnorenno. Bor nouemy mnorne nnnte conpemennte
]nnoco]t ntnyxent tnn oparnrt cno npo]eccnonantnt nsop na
]enomen rexnnxn n ornecrn ero nccneonannm naxnoe mecro n cnoem
rnopuecrne.
H nce xe npnxonrcx xoncrarnponart, uro ]nnoco]nx rexnnxn ceronx
eme ne naxonrcx na yponne rex ntsonon, xoropte pocaer uenoneuecrny
conpemennt rexnnuecxn nporpecc. B cnonx orentntx paspaorxax, xax,
nnpouem, n n cnoem pasnnrnn n nenom, ona xnno orcraer or remnon pasnnrnx
conpemenno rexnnxn n or pemennx rex nponem n saau, xoropte +ro
nocnenee pasnnrne crannr nepe ntne xnnymnmn n rpxymnmn noxonennxmn.
eno sect ycyrynxercx eme n cneymmnmn nymx ocroxrentcrnamn. Bo-
nepntx, npornosnponanne nocnecrnn conpemennoro rexnnuecxoro nporpecca
oxastnaercx enom nectma nenpocrtm (a nnora axe neocrynntm) nnny
cnoxnocrn +roro nponecca, ntcoxnx remnon ero npoxoxennx n
oycnonnennocrn ero crnxnntm ptnxom. Bo-nroptx, neonornuecxax
narpyxennocrt mnornx rexno]nno-co]cxnx ne n xonnennn, necomnenno,
xnnxercx ceptesntm npenxrcrnnem na nyrn ntpaorxn rexno]nnoco]ne
cncremt aexnarntx n ecrnenntx mep (n rom uncne n connantno-+rnuecxoro
nopxxa), crporoe cneonanne xoroptm cnococrnonano t cymecrnenno
mnnnmnsannn nexenarentntx nocnecrnn conpemennoro rexnnuecxoro
pasnnrnx.
B cnxsn c +rnm ocoym rpenory ntstnaer ycnnnnammaxcx renennnx xo
nce ontme xommepnnannsannn rexnnxn n ee erymannsannn. uopmnponanne
rax nastnaemo Fontmo nayxn, npecrannxmme coo cnoeopasnt
cnnres nponsnocrna, nayxn n rexnnxn, necomnenno, nonnexaer xax nayxy, rax
n rexnnxy n +xonomnuecxn noonopor. 3xonomnuecxax +]]exrnnnocrt
cranonnrcx rnanntm xpnrepnem (nnn, no xpane mepe, onnm ns rnanntx
xpnrepnen) nontx rexnnuecxnx paspaorox n nx npaxrnuecxo peannsannn.
Bce ocrantnoe (sarpxsnenne cpet, ncromenne npnpontx pecypcon,
antnemax cyta uenoneuecxoro poa, yymee xnsnn na name nnanere n
r..) orcrynaer na nropo nnan.
Hepenomnrt annym snonemym cnryannm nenosmoxno es nsmenennx
omnnnpymme ceronx n mnpe cncremt xosxcrnonannx. Fes +roro nn o xaxo
exommepnnannsannn nayxn n rexnnxn, nn o xaxom cymecrnennom
ymentmennn pncxa, cnxsannoro c nayuno-rexnnuecxnm nporpeccom n nn o
xaxom npeynpexennn ero nerarnnnte nocnecrnnx ne moxer
172
trt n peun. Ho+romy cneyer cornacnrtcx c Aypenno Heuuen n rom, uro
uenonexy (uenoneuecrny) neoxonmo ceronx npnnnnnnantno nsmennrtcx,
urot trt n cocroxnnn npeornparnrt rpxymym xaracrpo]y, rposxmym emy
nonntm ncuesnonennem c nnna 3emnn.
370
Hpn +rom, neoxonmo, onaxo,
enart ocot axnenr nmenno na nsmenenne connantntx ycnonn
cymecrnonannx conpemennoro uenoneuecrna, no rontxo n raxom cnyuae
uenoneuecrno moxer rapanrnponart cee peantnym nosmoxnocrt nsxrt no
cno xonrpont n n xoneunom nrore nounnnrt cee cnoe cocrnennoe ernme -
nayxy, rexnnxy n nx pasnnrne n, rem camtm, n nosnrnnnom xnmue pemnrt
croxmym nepe nnm ceronx ramneroncxym nnemmy, trt nnn ne trt.
173
HPHMEuAHH
1. Cm.: 91, c. 95-96, 42 n r. .. (3ect n 49. 36, c. 49.
anee, nepnax nn]pa osnauaer nopx- 50. Tam xe, c. 52.
xont nomep ncrounnxa n cnncxe nn- 51. 37, c. 81.
reparypt, a nropax (n nocneymmne) 52. 36, c. 53.
- nomep crpannnt annoro ncrounnxa). 53. Kax n nouemy ne nnmy x o cnoem cno-
2. Tam xe, c. 42. coe ocranartcx no noom crontxo npe-
3 Hnrar no: 52, c. 30. menn, ormeuaer, n uacrnocrn, Heo-
4 Cm.: 46, c. 43. napo a Bnnun, cxontxo moxno oc-
5 Cm.: ram xe, c. 47. ranartcx es nnmn. 3roro ne onapo-
6 Ta+ re. tnam n ne ornamam x ns-sa sno npn-
7 Cm.: ram xe, c. 43, 41, 56 54. pot nme, xoropte +ror cnoco nc-
8 Tam xe, c. 62. nontsonann t nx yncrn na ne mo-
9 Tam xe, c. 69. peii, nponamtnax no xopane n ronx
10. Tam xe, c. 70. nx nmecre c naxoxmnmncx n ne nmt-
11. Tam xe, c. 201. mn; n ecnn x yunn pyrnm cnocoom, ro
12. Tam xe, c. 204. +rc' noromy, uro onn ne onacnt, rax xax
13. Tam xe, c. 122. na noo noxastnaercx xonen ro rpy-
14. Cm.: ram xe, c. 125, 126. xn, nocpecrnom xoropo tmar, n xo-
15. Tam xe, c. 86-87, 81. Cm. raxxe: 52, c. 37. ropax noepxnnaercx xoxantm mexom
16. 46, c. 234. nnn npoxamn. Heonapo a Bnnun.
17. Cm.: ram xe, c. 204, 39, 41. Hspannte nponsneennx n 2-x romax.
18. Cm.: ram xe, c. 39-40. M.-H., 1935. T. 1, c.284.
19. 68, c. 505. 54. 18. c. 225.
20. Tam xe, c. 506. 55.
m) c. 122.
21. Tam xe. 56. 12. c. 12, 81.
22. Tam xe, c. 506-507. 57. 14, c. 218-219, 223, 224; 11, c.514.
23. Tam xe, c. 507. 58. 22, c. 286.
24. Cm.: ram xe, c. 507-508. 59. Hpana, K.Mapxc necxontxo nnaue a-
25. Tam xe, c. 508. rnpyer nauano npomtmnenno penonm-
26. Tam xe, c. 511-512. nnn , cnxstnax ero c nsoperennem xo-
27. Tam xe, c. 512. nom Varom n 1735 r. npxnntno ma-
28. Tam xe, c. 513. mnnt. Cm.: 39, c. 347.
29. Tam xe. 60. Cm- ram xe, c. 346.
30. Cm.: ram xe, c. 509. 61. Tam xe, c. 360.
31. Cm.: 66, c. 48. 62. Tam xe, c. 400.
32. Cm.: 28, c. 38-39. 63. Cm-, nanpnmep: 35, c. 68.
33. Cm.: 66, c. 44, 46. 64. 31, c. 124.
34. Cm.: 73, c. 122, 123. 65. 28, c 21. Ho xopresnancxnm cogito
35. Cm.: 63, c. 457. nopasymenaercx ocnonononoxenne me-
36. Cm.: 59, c. 50, 51 n p. ra]nsnxn P.exapra: mtcnm, cne-
37. 47, c. 39. onarentno cymecrnym.
38. 66, c. 44. 66. Tam xe, c. 22.
39. Cm, nanpnmep: 50, c. 1-2, 23, 28. 67. Tam xe, c. 23.
40. 57, c. 580. 68. Tam xe, c. 24.
41. 58, c. 654. 69. Tam xe, c. 24-25.
42. 46, c. 206. 70. 32, c. 96.
43. 47, c. 59. 71. Tam xe, c. 97.
44. Tam xe, c. 59, 60. 72. B pyrom mecre 3.Kann sameuaer, uro
45. 23, c.37. ... cornyrt nanen epramme pyxn
46. 48, c.391-393. npenparnncx n cepn, cepn n xocy,
47. 2, c. 68. xoca n xarnennym mamnny.... Tam
48 Tam xe. re, c. 100-101.
174
73. Tam xe, c. 97, 98. 92. Tam xe, c. 150.
74. Tam xe, c. 99. 93. Tam xe.
75. Tam xe, c. 101. 94. Tam xe, c. 165.
76. Cm.: 29, c. 109, B. 95. Cm.: 71, c. 148; 70, c. 150.
77. Cm.: ram xe, c. 111. 96. Cm.: 70, c. 153.
78. Cm.: ram xe, c. 109. 97. Cm.: ram xe, c. 157, 159.
79. 32, c. 105. 98. Cm.: ram xe, c. 160,161.
80. 29, c. 118. 99. Cm.: ram xe, c. 167.
81. 32, c. 99. 100. Cm.: ram xe, c. 165.
82. 33, c. 105. 101. Cm.: 69, c. 130, 131.
83. Ha pannem +rane ncropnuecxoro pas- 102. Tam xe, c. 131.
nnrnx uenonexa uncno, no-nnnmomy, 103. Cm.: ram xe, c. 131-132.
orcunrtnanoct na nxrn nantnax. B 104. Cm.: ram xe, c. 132.
nontsy noonoro npenonoxennx, no 105. 71, c. 145, 147.
mnennm 3.Kanna, ronopnr nannune n 106. 80. Henonxrno, nouemy K.Mnruem n
rpeuecxom xstxe cnono pempazein cnoem xparxom ncropnuecxom osope
( nxrepnrt ). uro xe xacaercx nena- xax nnxenepno ]nnoco]nn rexnn-
narnpnuno cncremt ncuncnennx, ro xn , rax n rymannrapno ]nnoco-
ero ocnonannem cnyxar, c ero rouxn ]nn rexnnxn, noome ne ynomnna-
spennx, ecxrt nantnen c npnaue er nn annoro nsannx, nn ero anro-
oenx pyx (ram xe, c. 106). pa, xorx u.Fon n yxasannom coun-
84. Tam xe, c. 107. nennn ne npocro onepnponan ncne
85. 30, c. 116. sa 3.Kannom repmnnom ]nnoco]nx
86. 31, c. 120. rexnnxn, no n paspaoran n npe-
87. 32, c. 103. B cnxsn c +rnm nnrepecno noxnn onontno-raxn opnrnnantnym
samernrt, uro ocnonononoxnnx Kn- rexno]nnoco]cxym xonnennnm.
epnernxn nayxn, nponsnonnme 107. 66, c. 22, 23.
nacroxmym penonmnnm n rexnnuecxom 108. Tam xe, c. 23.
pasnnrnn XX cronernx, H.Bnnep, no- 109. Tam xe, c. 27.
neprax comnennm noonym rouxy spe- 110. Cm.: ram xe, c. 28, 29.
nnx, nonaraer, uro npemx neoparnmo 111. Tam xe, c. 29.
ne rontxo n xnno npnpoe, no n n 112. Tam xe.
anromarax ns meranna n no+romy ne 113. Tam xe, c. 34, 35.
ynnnrentno, uro anromart n ]nsno- 114. Tam xe, c. 37, 38.
nornuecxne cncremt moxno oxnarnrt 115. Tam xe, c. 37.
ono reopne. (16, c. 99). 116. Tam xe, c. 38.
88. uaxrnuecxn paccmarpnnax rocyapcrno 117. Tam xe, c. 41.
(a, nnpouem, ne rontxo ero, no n py- 118. Tam xe, c. 43, 44.
rne naxnemne connantnte nncrnry- 119. Tam xe, c. 40.
rt) xax rexnnxy, 3.Kann n XII n XIII 120. Tam xe, c. 44.
rnanax cnoe ynomxnyro ntme xnnre, 121. Cm.: ram xe, c.44.
ntraercx npnnoxnrt x ero nonnmannm 122. Cm.: ram xe, c.46-47.
anrpononornuecxn xpnrepn n npnn- 123. Tam xe, c. 48.
nnn opranonpoexnnn n raxnm opasom 124. Cm.: 67, c. 89.
pacxptrt ero cymnocrt xax opamen- 125. 66, c. 48. Hpnneennte n rexcre rpeuecxne
nym nonne uenoneuecxym npnpoy. cnona n opnrnnane nanncant no-rpeuecxn.
89. 66, c. 32, 89; 67, c. 120. K cxasannomy 126. Cm.: ram xe, c. 51.
cneyer oannrt n ro, uro x momenry 127. Tam xe, c. 52, 53.
nanncannx cnoero rpya, nocnxmenno- 128. Cm.: ram xe, c. 93-95.
ro ]nnoco]nn rexnnxn, 3.Kann yxe 129. 82, s. 166.
ne tn rerentxnnem, a xnnxncx, xax 130. Cm.: 81.
yxe ormeuanoct, nocneonarentntm 131. Cm.: ram xe, s. 40.
]eepaxnannem. 132. annt npnem (mero) tn oneen,
90. 69, c. 133. xax ynnnm antme, o xpanocrn
91. 70, c. 149. M. Xaerrepom.
175
133
.
81, s. 47. xoropoe K.Mnruem nastnaer rymann-
134 Cm.: ram xe, s. 50. rapno ]nnoco]ne rexnnxn.
135 Tam xe, s. 44. 174. Cm.: 108.
136 Tam xe, s. 72. 175. 53, c. 198.
137 Tam xe, s. 73. 176. 35, c. 68.
138 Tam xe, s. 31. 177. 39, c. 170-171.
139 7, c. 49. 178. 26, c. 424-425.
140 Tam xe, c. 50. 179. 39, c. 171.
141 Cm.: ram xe. 180. 41, c. 215.
142 Cm.: ram xe, c. 55. 181. 39, c. 169, 173.
143 Cm.: ram xe, c. 56. 182. Tam xe, c. 170.
144
.
Cm.: ram xe, c. 57. 183. Tam xe, c. 171.
145 Hepnnuno axrnnnocrn marepnn (nar.). 184. Tam xe, c. 171, 172.
146 Hpnpoa rnopxmax (nar.) 185. Tam xe, c. 347, 348.
147 7, c. 58, 59. 186. Tam xe, c. 361.
148 Tam xe, c. 59, 69, 60. 187. Cm.: ram xe, c. 358.
149 Tam xe, c. 61. 188. Tam xe, c. 360, 393.
150 Tam xe, c. 78. 189. Tam xe, c. 409, 410.
151 Tam xe, c. 71. 190. Cm.: 35, c. 68.
152 Cm.: 79, s. 813, 807. 191. 41, c. 4.
153 Tam xe, s. 767. 192. Cm.: 83, p. 155.
154 Cm.: ram xe, s. 771, 783. 193. 84, p.XXV.
155 3ect peut, no-nnnmomy, ner o map- 194. 65, c. 147-148.
xcncrcxo rexno]nnoco]cxo xonnen- 195. Cm.: 25, c. 8 (rn. 8, cr. 20); 24, c. 76
nnn, xoropax ncxonr ns nnoro rnna (rn. 9, cr. 58).
ornomennx uenonexa x npnpoe. 196. Cm.: 65, c. 149.
156 79, s. 813. 197. Tam xe.
157 43, c. 39, 40. 198. Cm.: ram xe.
158 59, c. 45, 46. 199. Cm.: ram xe, c. 149, 150.
159 Cm.: ram xe, c. 46. 200. Cm.: ram xe, c. 150.
160 Tam xe. 201. Tam xe.
161 Tam xe, c. 47. 202. Cm.: ram xe, c. 150, 151.
162
.
Cm.: ram xe, c. 48, 49. B opnrnnane 203. Cm.: ram xe, c. 151, 152.
rpeuecxoe cnono aition nanncano no- 204. Tam xe, c. 152.
rpeuecxn . 205. Cm.: 88, s. 190, 170; 94, p.58.
163 Tam xe, c.48-49. 206. Cm.: 89.
164 Tam xe, c. 49. 207. 96, p. 19.
165 Tam xe. 208. Cm.: 95, p. 12.
166 Tam xe. 209. Tam xe, p. 25.
167 Cm.: ram xe, c. 50. 210. Cm.: 1, c. 365-366.
168 Cm.: ram xe, c. 54, 55. 211. Cm.: ram xe, c. 366, 367.
169 Cm.: ram xe, c. 58, 59, 60, 61. 212. Cm.: ram xe, c. 367, 371.
170 Cm.: ram xe, c. 61, 62. 213. Cm.: ram xe, c. 367, 368.
171 Tam xe, c. 62, 66. 214. Cm.: ram xe, c. 368, 369.
172 Cm.: 43, c. 11, 28. 215. Cm.: ram xe, c. 369.
173 Crpanno, uro K.Mnruem n cnoem yxe 216. Cm.: ram xe, c. 369, 370.
ynomxnyrom xparxom osope ncropnn 217. Cm.: ram xe, c. 370.
]nnoco]nn rexnnxn ne yenxer 218. Tam xe.
K.Mapxcy nnxaxoro nnnmannx n cun- 219. Tam xe, c. 371.
raer, uro nmenno X.Oprera-n-Iaccer 220. Cm.: 86.
tn nepntm npo]eccnonantntm ]n- 221. Ocenoe npemx nnn oct mnponoro
noco]om, oparnnmnmcx x nponema- npemenn - nonxrne, nneennoe K.c-
rnxe ]nnoco]nn rexnnxn. Mexy ' rem nepcom n cnom ]nnoco]cxym cncremy
nnxro nno xax K.Mapxc xnnncx oc- nx oosnauennx rpertero, cornacno
nonononoxnnxom roro nanpannennx, ero repmnnonornn, cpesa (r.e. +ra-
176
na nnn +noxn) cymecrnonannx ueno- 252. Cm.: ram xe, c. 43, 44.
neuecrna, xora na nporxxennn VIII 253. Cm.: ram xe, c. 44, 45.
- II nexon o n.+. ononpemenno n 254. Cm.: ram xe, c. 46.
Knrae, Hnnn, Hepcnn, Hanecrnne n 255. Cm.: ram xe, c. 46, 47, 48.
Ipennn cosanannct ocnont yxonno- 256. Cm.: ram xe, c. 49.
ro, a, crano trt, n nonnnno ncro- 257. Cm.: ram xe, c. 49-50, 55, 57.
pnuecxoro pasnnrnx uenonexa, npn xo- 258. Cm.: ram xe, c. 50, 54, 55, 53.
roptx on nnepnte ocosnan xoneunocrt 259. Cm.: ram xe, c. 58.
cnoero cocrnennoro trnx ne n ycno- 260. Cm.: ram xe, c. 60, 61-62.
xonrentno, a n rparnuecxo ]opme n 261. Cm.: ram xe, c. 61, 62-63, 64, 68.
c]opmynnponan nem +xsncrennnant- 262. Cm.: 63, c. 457.
no ornercrnennocrn. 263. Tam xe, c. 458.
222 Cm.: 73, c 119, 120. 264. Cm.: ram xe, c. 462, 463, 464.
223 Cm.: ram xe, c. 120-121. 265. B cnoe Monaonornn Hennn nn-
224
.
Cm.: ram xe, c. 121. can: ... ncxxoe cornopennoe trne...
225 Cm.: ram xe, c. 123. nonepxeno nsmenennm.... (34, c. 414).
226 Tam xe. 266. Cm.: 63, c. 459, 460.
227 Cm.: ram xe, c. 126, 127, 128. 267. Cm.: ram xe, c. 464, 465.
228 Cm.: ram xe, c. 128, 129. 268. Cm.: ram xe, c. 465, 468.
229 Cm.: ram xe, c. 129, 130. 269. Cm.: ram xe, c. 466.
230 Cm.: ram xe, c. 135. 270. Tam xe.
231 Cm.: ram xe, c. 136, 137, 146. 271. Cm.: ram xe. c. 466, 467, 468
232 Cm.: 44, c. 85; 45, c. 225, 226, 227-228. 272. Cm.: ram xe, c. 468, 469-470.
233 101, p. 433. 273. Cm.: ram xe, c. 470, 471.
234 99, p. 22. Onxrt npnxonrcx nospa- 274. Tam xe, c. 473.
xart H.M+m]opy. eno n rom, uro 275. Cm.: ram xe, c. 473, 475-476.
nnrepnperaropcxax cnoconocrt ne 276. Cm.: ram xe, c. 476, 477.
morna n npnnnnne ]opmnponartcx y 277. Cm.: ram xe, c. 478.
uenonexa nne omecrnenno-ncropnuec- 278. Cm.: ram xe, c. 480, 481.
xo npaxrnxn, nesanncnmo or roro 279. Perpetuum mobile (nar.) -ocnonno:
ontra, xoropt naxonnno n pasnnu- Beuno nnxymeecx, r.e. neunt nn-
ntm opasom axxymynnponano n cee rarent .
uenoneuecrno na nporxxennn ncero 280. Cm.: 63, c. 481, 483-484.
nponecca cnoero ncropnuecxoro pasnn- 281. Cm.: ram xe, c. 485, 486.
rnx. Ho+romy concem ne nonxrno, xax 282. C anntm ntcxastnannem O.Bnenr-
moxno n raxom cnyuae cront pesxo nepa cosnyuna npnneennax ntme (cm.:
npornnonocrannxrt annym cnoco- annym paory, c. 130) mtcnt H.M+m-
nocrt ontry n +xcnepnmenry. ]opa o rom, uro xstx maremarnxn n
235 Tam xe, p. 9. xomntmrepnsannx noccranonnnn n cex-
236 Cm.: 100, p. 9. pernocrt, n monononnm snann....
237 Tam xe. 283. Cm.: 63, c. 487, 478, 488.
238 44, c. 79. 284. Cm.: ram xe, c. 489, 490.
239 Cm.: ram xe, c. 79, 80. 285. Cm.: ram xe, c. 486, 490, 491.
240
.
Cm.: ram xe, c.82, 85, 84. 286. Cm.: ram xe, c. 491-492. Op]orpa]nx
241
.
Cm.: ram xe, c. 84, 86. nnrnpyemoro rexcra coxpanena es ns-
242 Cm.: ram xe, c. 86, 87, 88, 89, 90. menenn.
243 Cm.: ram xe, c. 92, 93. 287. Cm.: 6, c. 147, 148.
244 Cm.: ram xe, c. 93, 95, 94. 288. Cm.: ram xe, c. 148.
245 Cm.: ram xe, c. 96, 97; 45, c.238. 289. Cm.: ram xe, c. 148, 149.
246 Cm.: 47, c. 34. 290. Cm.: ram xe, c. 149.
247 Cm.: ram xe, c. 34, 35. 291. Bnrannsm (or nar. cnona vita -
248 Cm.: ram xe, c. 35, 36. xnsnt) - yuenne, cornacno xoropo-
249 Cm.: ram xe, c. 37. my n ocnone oprannuecxo xnsnn n ncex
250 Cm.: ram xe, c. 38, 39. ee npoxnnenn nexar ocote, nemare-
251
.
Cm.: ram xe, c. 42. 43. pnantnte n, no cyrn ena, nppanno-
177
nantnte crpyxrypt (+nrenexnx, xns- 314. Cm.: 26, c. 435. 436, 437, 438.
nennt nmnyntc, noptn x ]opme n 315. Cm.: 27, c. 420, 421.
r..). Heonnrannsm - repmnn, nneen- 316. Cm.: ram xe. c. 421, 422, 423.
nt n 1856 r. Bnpxontm nx oosna- 317. 40, c. 60.
uennx cnonx nsrnxon, npecrannxm- 318. 87, p. 84.
mnx coo nexn cnnres nnranncrnuec- 319. 115, p. 40.
xo ycranonxn c npnmenxemtmn n ec- 320. 114, p. 85.
recrnosnannn npnnnnnom xaysantnoc- 321. 15, c. 216.
rn n nonxrnem saxona. Cornacno neo- 322. Tam xe.
nnrannsmy n ocnone ncex nonornuec- 323. Tam xe, c. 120.
xnx xnnenn nexnr ocoax cnepxmare- 324. Cm.: 116, p. 427, 430, 434, 440-442.
pnantnax saxonomepnocrt. Cneyer cxasart, uro x napasnrnpym-
292 Cm.: 6, c. 150, 151, 152-153. mnm connantntm cnoxm, a, crano
293 Cm.: ram xe, c. 151. trt, n x npasnomy xnaccy n mn-
294 Tam xe, c. 154. poxom ero nonnmannn T.Benen orno-
295
.
Cm.: ram xe, c. 154, 155, 157. cnr n cnxmennocnyxnrene.
296 Cm.: ram xe, c. 157, 158. 325. Cm., nanpnmep: 19; 20. Heoxonmo
297 Cm.: ram xe, c. 160-161. samernrt, uro resnc, cornacno xoropo-
298
.
Cm.: ram xe, c. 162. my nnacrt n omecrne onxna npnna-
299 Cm.: 35, c. 70; 60, c.406. nexart rexnnuecxnm cnennanncram
300 Cm.: 26, c. 424. tn ntcxasan eme o T.Benena (na-
301
.
Cm.: ram xe, c. 424-425, 426. npnmep, nemenxnm nnxenepom Pyne-
302 Cm.: ram xe, c. 426. pom n pyrnmn), onaxo nmenno y nero
303
.
Cm.: ram xe, c. 427. on nonyuaer cnoe reopernuecxoe oo-
304 Cm.: ram xe, c. 428. cnonanne n npenpamaercx raxnm o-
305 90, s. 164. pasom n nenocrnym xonnennnm.
306 Cm.: 26, c. 431, 428-429. 326. Tepmnn mepnroxparnx (or nar cno-
307 Cm.: ram xe, c. 429, 430. na meritus - ocront n rpeu.
308 Cm.: ram xe, c. 430. cnona kratos - nnacrt) tn npe-
309 Cm.: ram xe, c. 431-432. noxen n 1958 r. anrnncxnm connono-
310
.
Cm., nanpnmep: 39, c. 453; 38, c. 16. rom Maxenom nrom nx oosnaue-
Houepxnyro namn - anrop. nnx ro ]opmt rocyapcrnenno nna-
311 Cm.: 26, c. 432, 433, 434. crn, npn xoropo nnacrnte ]ynxnnn
312 Cm.: ram xe, c. 434-435. ornpannxmr nnna, nspannte na oc-
313 Pnmcxn xny - cosannax n 1968 nonannn nx npo]eccnonantntx n py-
r. no nnnnnarnne nrantxncxoro yue- rnx omenpnsnanntx ocronncrn (cm.:
noro-+xonomncra, nsnecmena n ome- 72). Hcnontsyx annt repmnn,
crnennoro exrenx Aypenno Heuuen n .Fenn cneymmnm opasom yrounx-
o]nnnantno (mpnnuecxn) saperncr- er ero snauenne: Mepnroxparnx n rom
pnponannax n Bnenapnn mexyna- cmtcne, n xaxom x ynorpenxm sro
ponax nenpannrentcrnennax acconn- nonxrne, nnmer on, enaer ynop
annx yuentx, nonnrnuecxnx n ome- na nnunocrnte pesyntrart n sapao-
crnenntx exrene, npecneymmax n rannt craryc, nornepxaemte ntc-
xauecrne cnonx rnanntx nene npone- mnmn anropnreramn n anno onac-
enne nccneonann rnoantntx npo- rn . Konxpernsnpyx anee annoe co-
nem conpemennoro mnpa, npecrannx- epxanne, on ormeuaer: Xorx xo ncem
mmnx coo peantnym yrposy cyme- nmxm cneyer ornocnrtcx c ynaxe-
crnonannm uenoneuecrna, noncx n nnem, ne nce onn nnpane paccunrtnart
npenoxenne onrnmantntx nyre nx na nocxnanenne. Mepnroxparnx n ca-
pemennx. K momenry npasnonannx mom ntcoxom nonnmannn +roro cnona
cnoero 25-nernero mnnex Pnmcxn cocronr ns rex, xro +roro ocronn. Onn
xny oennnn n cnon pxt onee xnnxmrcx nmtmn, onnnernopxmmnmn
cra nnntx yuentx n omecrnenntx coo nyumnx cnennanncron n cnonx
exrene ns nxrnecxrn crpan ncex onacrxx, cornacno mnennm cocrnen-
xonrnnenron. ntx xonner (4, c. 612-613).
178
327. Teopnx eneonornsannn - ntnn- 340. Tam xe, c. 266, 267.
nyrax n cepenne XX cronernx pxom 341. 54. c. 559, 560. Cneyer samernrt, uro
sanantx ]nnoco]on n connonoron co- nonxrne ncxyccrno ynorpenxercx
nnantno-]nnoco]cxax ]yryponorn- X.-X.Pycco n camom mnpoxom snaue-
uecxax ycranonxa, cornacno xoropo nnn, nxnmuammem n cex nomnmo nce-
npornosnpyercx cxopoe nacrynnenne ro pemecno, a, crano trt, n rexnnxy.
xonna neonornn, rax xax n rpxy- (Cm., nanpnmep: 55, c. 563, 564 n p.).
mem nocrnnycrpnantnom omecrne, 542. 77, p. 393.
xxot, npexparxr cnoe cymecrnonanne 543. Cm.: 112, p. 64; HO, p. 24; 111.
xnacct, nmecre c xoroptmn n neunocrt 544. 102, p. 1; 47, c. 246.
xanyr n cama neonornx. 545. 75, p. 7.
328. 4, c. CLIV-CLVIII. 546. annte cnona, na camom ene, ecrt
329. Ho axcnonornuecxnm erepmnnns- napa]pas nsnecrnoro ntcxastnannx
mom neoxonmo nonnmart ]nnoco]- Apncrorenx ns Hnxomaxono +rnxn,
cxym ycranonxy, xoropax oxnnxer re, nmex nnny Hnarona, on ronopnn,
mopantno-+rnuecxne n pyrne nennoc- uro nen (ta eide) nnenn nnsxne
rn ecnn n ne enncrnenntm, ro, no ncx- |nam] nmn (philoi andres). H nce-
xom cnyuae, rnanntm n pemammnm raxn, nanepnoe, nyume - no ncxxom
]axropom cymecrnonannx n pasnnrnx cnyuae, uro [nam] onr - pan cnace-
uenoneuecxoro omecrna n, raxnm o- nnx ncrnnt orxasartcx axe or opo-
pasom, aconmrnsnpyer snauenne nen- roro n nnsxoro, ocoenno ecnn mt
nocrnoro noxoa n oxcnennn ncro- ]nnoco]t. Bet xorx n ro n pyroe
pnn n nonnmannn connoxyntrypno pe- oporo, onr narouecrnx n ncrnny
antnocrn. urnrt ntme (cm.: 3, I 4(VI) 1096a
330. Cm.: 113. 10-15, r.e. 3, c. 59).
331. Cm.: 56, c. 252, 251. 347. Taxo xe mnpoxn cmtcn nmeer n pyc-
332. Cm.: ram xe, c. 255. cxn rnaron ornercrnonart, a, cne-
333. Tam xe, c. 257, 254, 253, 253-254, 255, onarentno, n nponsnonmoe or nero a-
257-258, 258, 256. crpaxrnoe cymecrnnrentnoe orner-
334. Cm.: 97, p. 111-112. crnennocrt.
335. 5, c. 332. Hpornnonocrannenne .Fen- 348. Cm.: 78, p. 94.
nom snannx rpyy xnnxercx, mxrxo ro- 349. Cm.: 106, p. 83.
nopx, nexoppexrntm xorx t noromy, 350. Cm.: 93, p. 41; 92, p.123.
uro: a) snanne ecrt npoyxr rpya 351. 93, p. 42, 43.
(yuenoro), ono otnaercx n npno- 352. 105, p. 496.
peraercx rpyom. Ho+romy ero moxno 353. Cm., nanpnmep: 35, c. 89, 91 n p.
oxapaxrepnsonart xax ocymecrnnen- 354. Cm.: 62, c. 201,87, 217: 61,c.71, 72-73.
nt (meprnt) rpy; ) snanne ntc- 355. 74, s. 32.
rynaer naxnemnm acnexrom xnno- 356. Cm.: 92, p. 18, 22, 90, 123.
ro rpya (paouero), n no+romy mox- 357. Cm.: 98.
no paccmarpnnart rpy +roro nocne- 358. Cm.: 42, c. 67, 69, 71.
nero xax nponecc nonnomennx n npax- 359. 85, s. 34.
rnuecxo peannsannn snannx. He nt- 360. 8, c. 130.
epxnnaer xpnrnxn n npornnonocran- 361. Cm.: 108.
nenne nn]opmannn xannrany, no- 362. 64, c. 151.
cxontxy nmax +xonomnuecxn snaun- 363. 16, c. 81, 82.
max nn]opmannx nenpemenno crano- 364. Hnrart no: 43, c.95.
nnrcx n conpemennom omecrne xann- 365. 60, c. 412.
ranom. 366. 49, c. 40.
336. Cm.: 9, c. 44, 45, 46. 367. Cm.: 103, p. 450-456; 104.
337. 51, c. 67. 368. Cm.: 76, p. 303, 305.
338. 21, c. 344. 369. Cm.: 107, p. 191.
339. . Cm.: 13, c. 265, 266. 370. Cm.: 47, c. 245-246.
179
HHTEPATVPA
1. Aopno T.B. O rexnnxe n rymannsme / 21. asap V. Hacrynnenne nn]opmann-
/unnoco]nx rexnnxn n uPI. M., 1989. onnoro nexa //Honax rexnoxparnuec-
2. Apncrorent. Mera]nsnxa //Apncrorent. xax nonna na 3anae. M., 1986.
Counnennx n 4-x romax. M., 1977, r. 1. 22. exapr P. Paccyxenne o meroe, uro-
3. Apncrorent. Hnxomaxona+rnxa //Apn- t nepno nanpannxrt cno pasym n ortc-
crorent. Counnennx n 4-x romax. M., xnnart ncrnny n nayxax //exapr P.
1983, r. 4. Counnennx n 2-x romax. M., 1989, r.1.
4. Fenn . Ipxymee nocrnnycrpnantnoe 23. nntc I. Anrnunax rexnnxa. M.-H.,
omecrno. M., 1999. 1934.
5. Fenn . Connantnte pamxn nn]opma- 24. Enanrenne or Hyxn //Fnnnx. Hont
nnonnoro omecrna //Honax rexnox- 3aner. M., 1968.
parnuecxax nonna na 3anae. M., 1986. 25. Enanrenne or Mar]ex //Fnnnx. Ho-
6. Fepxen H.A. uenonex n mamnna (Hpo- nt 3aner. M., 1968.
nema connonornn n meroonornn rex- 26. 3axcce X. Anrpononornx rexnnxn //
nnxn) //Bonpoct ]nnoco]nn, 1989, unnoco]nx rexnnxn n uPI. M., 1989.
N2. 27. 3axcce X. uro raxoe antrepnarnnnax
7. Fnox 3. Hpnnnnn naext //Vronnx rexnnxa //unnoco]nx rexnnxn n
n yronnuecxoe mtmnenne. Anronornx sa- uPI. M., 1989.
pyexno nnreparypt. M., 1991. 28. Kann 3. Anrpononornuecxn xpnrepn.
8. Fopn M. Mox xnsnt n nsrnxt. M., Oprannuecxax npoexnnx //Pont opy-
1973. nx n pasnnrnn uenonexa. H., 1925.
9. Fynre M. Xonorexnoemoxparnx: ant- 29. Kann 3. Annapart n nncrpymenrt //Pont
repnarnna xannrannsmy n connannsmy opynx n pasnnrnn uenonexa. H., 1925.
//Bonpoct ]nnoco]nn, 1994, N 6. 30. Kann 3. Bnyrpennxx apxnrexrypa xoc-
10 F+xon u. Bennxoe noccranonnenne nayx re //Pont opynx n pasnnrnn ueno-
// F+xon u. Counnennx n 2-x romax. nexa. H., 1925.
M, 1971, r. 1. 31. Kann 3. Haponax mamnna n xenesnte
11 F+xon u. Honax Arnanrna //F+xon u. oporn //Pont opynx n pasnnrnn ue-
Counnennx n 2-x romax. M., 1972, r. 2. nonexa. H., 1925.
12
.
F+xon u. Hont Opranon //F+xon u. 32. Kann 3. Hepnte opynx //Pont opy-
Counnennx n 2-x romax. M., 1972, r. 2. nx n pasnnrnn uenonexa. H., 1925.
13
.
F+xon u. O mypocrn pennnx //F+- 33. Kann 3. unent rena n ennnnt mep /
xon u. Counnennx n 2-x romax. M., /Pont opynx n pasnnrnn uenonexa. H.,
1972, r. 2. 1925.
14
.
F+xon u. Hpnroronnenne x ecrecrnen- 34. Hennn I.B. Monaonornx //He-
no n +xcnepnmenrantno ncropnn... / nnn I.B. Counnennx n 4-x romax. M.,
/F+xon u. Counnennx n 2-x romax. M., 1982, r. 1.
1972, r. 2. 35. Henx X. Pasmtmnennx o conpemenno
15
.
Benen T. Teopnx npasnoro xnacca. M., rexnnxe. M 1996.
1983. 36. Heonapo a Bnnun. O cee n cnoe nayxe
16
.
Bnnep H. Knepnernxa nnn ynpannenne / /Heonapo a Bnnun. Hspannte npo-
n cnxst n xnnornom n mamnne. 2-e ns. nsneennx n 2-x romax. M.-H., 1935, r. 1.
M.,1983. 37. Heonapo a Bnnun. Knnra o xnnonn-
17
.
Bnnep H. Knepnernxa n omecrno. M., cn. OIH3, 1934.
1958. 38. Mapxc K. 3ameuannx x nporpamme rep-
18 Iannne. Hponpmnx //Anronornx mancxo paoue naprnn //Mapxc K.,
mnpono ]nnoco]nn. M., 1970, r. 2. 3nrentc u. Hspannte counnennx n 9-
19
.
I+nper x.K. Honoe nnycrpnantnoe n romax. M., 1987, r. 6.
omecrno. M., 1969. 39. Mapxc K. Kannran, r. 1 //Mapxc K.,
20 I+nper x.K. 3xonomnuecxne reopnn 3nrentc u. Hspannte counnennx n 9-
n nenn omecrna. M., 1976. n romax. M., 1987, r. 7.
180
40. Mapxc K. Hnmera ]nnoco]nn / / 57. unnoco]cxn cnonapt. Ho peaxnne
Mapxc K., 3nrentc u. Hspannte co- I.Bmnra. Hepeno c nemenxoro. M.,
unnennx n 9-n romax. M., 1985, r. 3. 1961.
41. Mapxc K. Peut na mnnee The Peoples 58. unnoco]cxn +nnnxnonenuecxn cno-
Paper //Mapxc K., 3nrentc u. Co- napt. M., 1989.
unnennx, 2-e ns., M., 1958. T. 12. 59. Xaerrep M. Bonpoc o rexnnxe //
41
a
. Mapxc K. 3xonomnuecxne pyxonncn 1857- Honax rexnoxparnuecxax nonna na 3a-
1859 roon //Mapxc K., 3nrentc u. Co- nae. M., 1986.
unnennx. 2-e ns., M., 1969. T.46, u. 2. 60. Xynnnr A. Hnxenepnax exrentnocrt c
42. Mepron P.K. nocrnennax npnpoa rouxn spennx +rnuecxo n connantno
yuentx (coxpamennt nepeno) //Hn- ornercrnennocrn //unnoco]nx n uPI.
]opmannonnax mnnerent, ntn. XIV: M., 1989.
Connonornx nayxn. Copnnx nepenoon 61. Bnenep A. Vnaox n nospoxenne
n pe]eparon. M.-H., 1968. uacrt 1. xyntrypt. unnoco]nx xyntrypt. uacrt
43. Mnruem K. uro raxoe ]nnoco]nx rex- I //Bnenep A. Fnaroronenne nepe
nnxn. M., 1995. xnsntm. M., 1992.
44. M+m]op H. Mn] mamnnt / / Vronnx 62. Bnenep A. Kyntrypa n +rnxa. unno-
n yronnuecxoe mtmnenne. Anronornx sa- co]nx xyntrypt. uacrt II /,/Bnenep
pyexno nnreparypt. M., 1991. A. Fnaroronenne nepe xnsntm. M.,
45. M+m]op H. Texnnxa n npnpoa ueno- 1992.
nexa //Honax rexnoxparnuecxax non- 63. Bnenrnep O. uenonex n rexnnxa //
na na 3anae. M., 1986. Kyntryponornx XX nexa. Anronornx.
46. Hyape H. Opyne rpya n ero snauenne M., 1995.
n ncropnn pasnnrnx uenoneuecrna. Knen, 64. 3nmren A. Hayxa n cuacrte / / 3n-
1925. mren A. Copanne nayuntx rpyon n
47. Oprera-n-Iaccer X. Pasmtmnennx o rexnn- 4-x romax. M., 1967, r.4.
xe //Bonpoct ]nnoco]nn, 1993, N 10. 65. 3nnmnt X. pyrax penonmnnx //Ho-.
47
a
.
Heuuen A. uenoneuecxne xauecrna. M., nax rexnoxparnuecxax nonna na 3ana-
1961, r. 1. e. M., 1986.
48. Hnyrapx. Cpannnrentnte xnsneonnca- 66. 3nrentmeep H.K. unnoco]nx rexnn-
nnx. M., 1961, r. 1. xn. Btnycx 1 (M., 1912).
49. Pann u. unnoco]nx rexnnxn. Osop 67. 3nrentmeep H. K. unnoco]nx rexnn-
//unnoco]nx rexnnxn n uPI. M., xn. Btnycx 2 (M., 1912).
1989. 68. 3nrentc u. Pont rpya n nponecce npe-
50. Peno u. Texnnxa n ee cnxst c saaue npamennx oesxnt n uenonexa //
xyntrypt, CH, 1885. Mapxc K., 3nrentc u. Hspannte co-
51. Pnmcxn xny. exnapannx //Bonpo- unnennx n 9-n romax. M., 1986, r.5.
ct ]nnoco]nn, 1995, N 3. 69. 3cnnnac A. Heonornx n rexnonornx.
52. Pont opynx rpya n pasnnrnn uenone- Bneenne //Pont opynx n pasnnrnn
xa. H., 1925. uenonexa. H., 1925.
53. Ponont I. nnxercx nn rexnnxa ]nno- 70. 3cnnnac A. Coornercrnymmee cocrox-
co]cxo nponemo //unnoco]nx nne rexnnxn //Pont opynx n pasnn-
rexnnxn n uPI. M., 1989. rnn uenonexa. H., 1925.
54. Pycco X.-X. Paccyxenne o nayxax n 71. 3cnnnac A. unsnxo-reonornuecxax rex-
ncxyccrnax / /Anronornx mnpono ]n- nonornx //Pont opynx n pasnnrnn ue-
noco]nn. M., 1970, r. 2. nonexa. H., 1925.
55. Pycco X.-X. Paccyxenne o nponc- 72. nr M. Bosntmenne mepnroxparnn. //
xoxennn n ocnonannn nepanencrna Vronnx n yronnuecxoe mtmnenne. Anro-
mexy nmtmn //Anronornx mnpono nornx sapyexno nnreparypt. M., 1991.
]nnoco]nn. M., 1970, r. 2. 73. cnepc K. Conpemennax rexnnxa //
56. To]]nep O. Fyymee rpya //Honax Honax rexnoxparnuecxax nonna na 3a-
rexnoxparnuecxax nonna na 3anae. M., nae. M., 1986.
1986. 74. Anders G. Off Fur das Gewisaen. Reibek
181
bei Hamburg: Rowohlt Verlag, 1961. York, 1969.
75 Bahm A.J. The philosophers World 96. Marcuse H. One - dimensional Man.
Model. Westport. (conn.), London .1979. New York, 1970.
76
.
Bechtel W. Attributing Responsibility 97. Mcluhan. Understanding Media.
to Computer Systems // London, 1967.
Metaphilosophy 16. 1985. 98. Merton R.K. The Sociology of Science.
77 Bell D. Toward the Great Instaurations: Chicago, 1973.
Reflections on Culture and Religion in 99. Mumford L. Man as Interpreter. New
a Postindustrial Age //Social Research, York, 1950.
Albany, 1975, vol. 42, 3. 100. Mumford L. Myth of Machine, vol.1.
78
.
Bentham J.A. Fragment of Government New York, 1969^
and an Introduction to the Principles of 101. Mumford L. Technics and Civilization.
Morals and Legislation. New York, 1948. New York, 1934.
79
.
Bloch E. Das Prinzip Hoffnung. 5 102. Peccei A. The Chasm ahead. New York,
Auflage. Frankfurt, 1978. 1969.
80
.
Bon F. Ueber das Sollen und das Gute. 103 Searle G.R. Minds, Brains and
Leipzig, 1898. Programmes //The Behavioral and
81
.
Dessauer F. Philosophie der Technik; das Brains Sciences. 1980, 3.
Problem der Realisierung. 2 Auflage. 104. Searle G.R. Minds, Brains and Sciences.
Bonn, 1928. Cambridge, Mass., 1984.
82 Dessauer F. Streit um die Technik. 105. Skolimowski H. Freedom, Resposibility
Frankfurt, am Main: Knecht, 1956. and Information Society //Vital
83
.
Ellul J. A temps et a contretemps. Speeches. 50, no. 16, June 1, 1984.
Entretiens avec Madeleine Garrigou- 106. Smith W.C. Responsibility //Eugene
Lagrange. Paris: Le Centurion, 1981. Combs; ed., Modernity and
84
.
Ellul J. The Technological Society. New Resposibility: Essays for Georg Grant,
York, 1964. Toronto, 1983.
85
.
Encyclopaedia moderna, 1975, g. 10, 30/1. 107. Snapper J.W. Resposibility for
86 Habermas J. Die neue Unubersicht- Computer - Based Errors //
lichkeit. Kleine Politische Schriften V. Metaphilosophy, 16, 1985.
Frankfurt am Main, 1985. 108. Sombart W. Die Zahmung der Technik.
87 Hamilton W. Institution //Encyclo- Abdruk aus dem Buch "Deutscher
paedia of the Social Seiences. New York, Sozialismus" Berlin, 1935.
1932. 109. Stork H. Einfuhrung in die Philoslphie
88 HorkheimerM. KritischeTheorie. Bd 11. der Techink. Darmastadt, 1977.
Frankfurt am Main, 1968. 110. The "Future Schock" man sees more
89
.
Horkheimer M. Eclipse of Reason. New- drastic changes ahead. Interview with
York, 1947. A.Toffler - U.S. News and World
90
.
Hopp G. Evolution der Sprache und Reports. Washington, 1975, vol.78, 118.
Vernuft. Heidelberg-Berlin-New York, 111. . Toffler A. Futuer Shock. London, 1971.
1970. 112. . Toffler A. The Eco - spasm: Report.
91 Ibn Khaldun. Mukaddeema. Beirut. 5- Toronto, 1975.
th Edition. Without Date (in Arabic). 113. . Toffler A. The Third Wave. New York,
92 Joans H. The Imperative of 1980.
Responsibility: In Search of an Ethics 114 . Veblen T. The Absentee Ownership
for the Technological Age. Trans .Yoans and Business Enterprise in Recent
Herr. Chicago, 1984. Times. The Case of America. New
93 Ladd J. Physicans and Society: York, 1923.
Tribulations of Power and 115 . Veblen T. The Theory of Business
Responsibility. Boston, 1981. Enterprise. New York, 1904.
94 Marcuse H. Reason and Revolution. 116 . What Veblen Thaught: Selected
Boston, 1960. Writings of Thorstein Veblen. New
95
.
Marcuse H. An Essay on Liberation. New York. 1936.
182
COEPXAHHE
HPEHCHOBHE.............................................................................................. 3
BMECTO BBEEHH..................................................................................... 5
IHABA I. HPOHCXOXEHHE OPVH (TEXHHKH) H EIO
POHI B AHTPOHOCOHHOIEHE3E .............................................................. 6
1. Opynnax xonnennnx ]opmnponannx uenonexa H.Hyape ................. 7
2. Tpyonax reopnx anrponoconnorenesa u.3nrentca.......................... 11
IHABA II. TEXHHKA H OCHOBHIE 3TAHI EE PA3BHTH.. 14
1. uro raxoe rexnnxa?............................................................................... 14
2. Ocnonnte ncropnuecxne +rant pasnnrnx rexnnxn .............................. 16
IHABA III. CTAHOBHEHHE uHHOCOuHH TEXHHKH........................... 29
1. Ocnonononoxennx ]nnoco]nn rexnnxn 3. Kanna: anrpononornuecxn
xpnrepn n npnnnnn opranonpoexnnn ................................................ 29
2. unnoco]nx ecrnnx nnn omax rexnonornx n npaxceonornx
A. 3cnnnaca ......................................................................................... 36
3. 3nemonncrnuecxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx u.Fona: rexnnxa xax
cpecrno ocrnxennx uenoneuecxoro cuacrtx ..................................... 40
4. unnoco]nx rexnnxn H.K.3nrentmeepa:
rexnnxa xax peantnoe rnopuecrno.................................................... 42
IHABA IV. CHEKVHTHBHO-VMO3PHTEHIHIE KOHHEHHHH
uHHOCOuHH TEXHHKH ........................................................................... 48
1. Teonornuecxax ]nnoco]nx rexnnxn u.eccay+pa:
rexnnxa xax ncrpeua c Forom ........................................................... 48
2. Hpnnnnn naext 3.Fnoxa n ero nonnmanne nsoperennx
xax onapyxennx n ocymecrnnennx eme-ne-cranmero .................... 51
3. Texno]nnoco]cxne npecrannennx M.Xaerrepa: cymnocrt
rexnnxn xax cnoco pacxptrnx noraennocrn .................................... 55
IHABA V. IVMAHHTAPHO-COHHOHOIHuECKOE
HAHPABHEHHE B uHHOCOuHH TEXHHKH............................................ 61
1. K.Mapxc - ocnonononoxnnx rymannrapno-connonornuecxoro
nanpannennx n ]nnoco]nn rexnnxn...................................................... 61
2. Texno]nnoco]nx Xaxa 3nnmnx:
+rnxa orxasa or nnacrn rexnnxn ....................................................... 68
3. Texno]nnoco]cxne npecrannennx ]panx]yprcxo mxont:
xyntrypa, rexnnxa, rymannsm................................................................ 74
183
IHABA VI. IVMAHHTAPHO-AHTPOHOHOIHuECKOE
HAHPABHEHHE B uHHOCOuHH TEXHHKH........................................... 81
1. Texno]nnoco]cxne npecrannennx K.cnepca: rexnnxa xax rocnocrno
uenonexa na npnpoo, ocymecrnnxemoe nocpecrnom camo npnpot
............................................................................................................. 81
2. Texno]nnoco]cxax xonnennnx H.M+m]opa:
yuenne o meramamnne .................................................................... 86
3. unnoco]nx rexnnxn X.Oprern-n-Iaccera:
rexnnxa xax nponsnocrno nstrounoro ........................................ 93
IHABA VII. PVIHE KOHHEHTVAHIHIE HOXOI B
uHHOCOuHH TEXHHKH ......................................................................... 101
1. Fno-xyntryponornuecxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx O.Bnenrnepa:
rexnnxa xax raxrnxa nce xnsnn ................................................... 101
2. Teonoro-anrpononornuecxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx
H.A.Fepxena: rexnnxa xax nepexo or oprannuecxo xnsnn x xnsnn
oprannsonanno ................................................................................ 111
3. Ecrecrnenno-connoanrpononornuecxax rexno]nnoco]cxax xonnennnx
X.3axcce: rexnnxa xax oxono nyrt x nenn .................................. 116
IHABA VIII. TEXHOHOIHuECKHH ETEPMHHH3M............................ 125
1. T.Benen - ocnonononoxnnx nncrnrynnonannsma
n rexnoxparnsma ............................................................................... 126
2. Hocrnnycrpnantnoe n nn]opmannonnoe omecrno .................. 130
3. Texno]onx ....................................................................................... 144
IHABA IX. HEHHOCTHOE OTHOBEHHE K TEXHHKE.
TEXHHKA H HPOFHEMA OTBETCTBEHHOCTH.................................... 151
1. uopmnponanne nonxrnx ornercrnennocrt
n pont conpemennoro nayuno-rexnnuecxoro nporpecca n
ooramennn ero coepxannx ............................................................ 151
2. Hpo]eccnonantnax ornercrnennocrt n nayxe n rexnnxe .................... 157
3. Connantnax onenxa rexnnxn. Connantnax ornercrnennocrt cyexra
rexnnuecxo exrentnocrn................................................................. 163
3AKHRuEHHE ........................................................................................... 171
HPHMEuAHH .......................................................................................... 173
HHTEPATVPA ............................................................................................ 179
184
Hamnp Maxn Ant-Ann
uHHOCOuH TEXHHKH: OuEPKH HCTOPHH H TEOPHH (yuenoe
nocone)
Peaxrop A. F. Honnxon
Komntmrepnax nepcrxa H. B. Cnmanenxona
Honncano n neuart 01.09.2004. uopmar 64x84/16.
Fymara o]cernax. Heuart o]cernax. Iapnnrypa Peterburg.
Heu. n. 11,5. Tnpax 1000 +xs.
Orneuarano n rnnorpa]nn OOO A-npnnr
197101, Canxr-Herepypr, F. Monernax, 16.
185

Вам также может понравиться