Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
SARRERA
HELBURUAK
ARGUDIO TESTUAK
DEFINIZIOA
2
Norberaren iritzia defendatzeko edo besteena errefusatzeko arrazoizko
testua. Erabat subjektiboak izaten dira.
EGITURA
Hiru pauso nagusi jarraitzen ditu halako testu batek: hasierako tesia, tratatu
nahi den gaia datorren zatia; argudioaren gorputza, tesia defendatzeko
ematen diren arrazoiak; tesi berria edo ondorioak.
ARGUDIO MOTAK
Iritzi orokorraren argudioa: herriaren aipua, giza talde batek esana edo
onartua dela esaten denean, igorle-hartzailearen arteko komunikazioa
sustatzeko: “gu” erabiltzea “ni” izenordainaren ordez...
1. Ezaugarri morfosintaktikoak
3
• Esan, uste, iritzi, argudiatu, erantzun, errefusatu, gure ustez,
gure aburuz, zera pentsatzen dut... motatako aditz eta adierazpenak sarritan
erabiliko dira.
• Menderakuntzazko perpausak ugariak izango dira, batez ere
kausalak eta kontzesiboak; era berean, juntaduraren bidezko perpaus eta
juntagailuak hainbatetan agertuko zaizkigu.
• Era askotako laguntzaileak erabiliko dira (adjektiboak eta
aposizioak) testuak argiagoak izan daitezen.
• Lehenengo pertsona plurala eta plural maiestatikoa asko
erabiliko da.
• Subjuntiboko aditz formak eta aditz perifrasikoak ere sarritan
aurkituko ditugu.
2. Ezaugarri lexiko-semantikoak
4
5
ARGUDIO TESTUEN IRUZKINAK
6
Galdera ezin bestekoa da: Zergatik gurasoek mozten dituzte Txetxeniako
terroristen ekintzak eta ez, ostera, esate baterako, Terminator-en
gehiegikeriak edo Markoren larrialdiak?
Ba lehenengoak egiazkoak direlako eta bigarrenak, aldiz, fikzioa baino ez. Eta
esaera zaharrak besterik dioen arren, errealitatea beti delako fikzioa baino
gehiago. Onerako edo txarrerako.
Zenbait film eta telebista-programaren fikziozko biolentziak, sexuak eta
morboak sarri eragin izaten dituzte kritika, polemika eta kexu asko, egiazko
biolentziak, sexuak eta morboak inor gutxi asaldarazten duten bitartean.
Berrogeiren bat urte dira zenbait komunikabide-aditu hasi zirena esaten
errealitatea (zentzurik zabalenean) fikzioa baino askoz ere eraginkorragoa zela
eta, beraz, baita dezente arriskutsuagoa ere.
Glasgow Unibertsitateko soziologoa zen 1986 urtean niri esan zidana,
Eskoziako haurrengan eragin kaltegarriago zutela Ipar Irlandatik jasotzen
zituzten albisteetako informazio-bideoek, film amerikarrik gogorrenaren
biolentzia-irudiek baino. Hala ere, ez gizarte zibilak eta ez politikoak ez dute
sekula polemika hau biztu nahi izan. Errazago, erosoago eta... demagogoagoa
da telebistetako programatzaileei errua leporatzea.
Haurrak umeak dira baina ez ergelak. Haurrek badakite zer den errealitatea
eta zer den fikzioa. Haurrek badakite Osetiako haurrak eurak bezain
benetakoak direna eta, beraz, eurei ere gerta dakiekeena. Haurrek ondotxo
dakite Matrixen desintegrazioak joko digital distiratsuak baino ez direna eta
Beslango gimnasio zaharra, ostera, bene-benetakoa. Haurrek badakite gaur
egungo zenbait “reality” gau erdiko pornoa baino lizunago eta obszenoagoak
direna.
Eta, Osetiako irudiei esker, badirudi azkenean gurasoek ere ikasi dutela.
Amatino,2004ko irailaren 10a, DEIA egunkaria
TESTU IRUZKINA
7
Komunikazio egoera. Deia izeneko egunkarian 2004ko irailaren 4an
argitaratutako artikulu honen bidez, Amatiño idazleak hauxe adierazi nahi
digu: umeek ondotxo dakitela errealitatea eta fikzioa bereizten. Gaiaz ardura
duen edozein eta egunkari hori erosten duena da hartzailea. Xedeari
dagokionez, Amatiñok argi utzi nahi digu umeek erraztasunez eta inork
irakatsi gabeko bereizketa hori (errealitatea/fikzioa) berehalakoan egiten
dutela.
Testuak betetzen dituen funtzioez esango dugu ezagutze funtzioaz
gain, funtzio konatiboa dela nagusi; lehenengoa, errealitatean gertatutako
berriez diharduenean erabiliko du; bestea, ordea, elementu horiekin guztiekin
baliaturik bere iritzia defendatzen duenean:
“ Osetiako eskolako sarraskiaren irudiak”, errealitateko jazoera
“...haurrek ondotxo dakite Matrixen desintegrazioak joko digital distiratsuak
baino ez direna (...)”.
Igorlea gehienetan ez da testuan sartzen, aparte geratzen da arazoa
berari gertatuko ez balitzaio bezala : “...ezagutzen ditut (...) gurasoak”,
“Zergatik gurasoek mozten dituzte (...)?”. Hala ere, gaia ez zaiola arrotza
egiten esateko “ni”, “niri”, “Ezagutzen dut” eratako formak erabiltzen ditu.
Beraz, horrekin lortuko luke gaiarekiko oreka hurbiltze-urruntze horretan.
8
bera da, baina Eskozian albisteetako informazio-bideoek umeengan duten
eragin kaltegarriaren berri ematen digu. Azkenik, ondorioa dakar: “haurrak ez
dira ergelak, badakite zer den errealitatea eta fikzioa”.
Argi dago igorleak gaiaren erreferente asko duela, adibideetan islatu
digun moduan, eta filmetako biolentzia asaldagarri asko ezagun dituela
( “Terminator filmak”, ” Markoren larrialdia”, “Matrixen desintegrazioa”).
Ondorio modura, Amatiñok zenbait adibideen bitartez argi utzi nahi izan du
gurasoak behingoan konturatu direla beren seme-alabek badakitela
errealitatea eta fikzioa bereizten. Horretarako, denontzat ezagunak eta
deigarriak izan diren telebistako albisteak zein filmak ekarri dizkigu gogora.
Hala ere, zeregin horretatik aparte utzi du bere burua.
10
Hori unibertsitatean bertan ikusten dugu. 14.000 bat ikasle ditugu hemen eta
euskaraz jakin arren, eskuarki beraien artean erdaraz egiten dute.
Dena dela, gaitzerdi euskal gazteek bakarrik erdaraz egingo balute. Euskaraz
dakiten nagusiak ere erdaraz aritzen dira.
Esaera den bezala, gaitzari behar duen erremedioa eman behar zaio. Gure
kontuan aurreneko galdera hauxe da: zergatik euskaraz dakitenek ez dute
euskaraz egiten.
Gure artean batek hauxe esan zuen: «Batzuek erdaraz egitea ohoretzat daukate».
Hots, erdaraz egitea dotoreago iruditzen zaiela, euskaraz egitea baino.
Gehienoi hau ez zela arrazoia iruditzen zitzaigun. Izan ere, euskara orain ez da
lehen bezala gizajo edo ezjakinen hizkuntza. Aitzitik, euskara intelektualen,
unibertsitateko jendearen eta ikasien hizkuntza da.
-Euskara luxua da. Zuek luxu hori izan dezakezue. Guk ezin dugu luxu hori geure
egin. Gu Euskal Herrira bizimodua ateratzera etorri gara. Euskara luxu bat da.
Beharrezkoarekin konformatu behar gara, gaztelaniarekin.
Egungo egunean -hor aldaketa handia gertatu da- euskaraz eginez zeure burua
dotore, argi, ikasia egiten duzu. Eta euskalduna zarela erakusten. Eta egia esan,
Euskal Herrian euskaldun izatea, erdaldun izatea baino dotoreago eta
estimatuago da.
Garai batean gauzak oso diferenteak ziren. Baziren euskaraz ongi jakin eta
erdaraz ez zekitenak. Horiek batzuetan gizajo konplexua izaten zuten. Orain
ordea, euskaraz dakitenek badakite erdaraz ere eta erdaldun hutsak baino gorago
daudela sumatzen dute:
Oraindik egongo dira banaka batzuk erdaraz eginez bere burua goratu egiten
dutela uste dutenak. Nafarroako eta Iparraldeko baserrietan ikusi dut hori. Gero
eta gutxiago, baina.
11
Hegoaldean kontua oso diferente da. Hemen beste arrazoi bat aurkitu behar
dugu. Eta arrazoia oso sinplea eta begi bistakoa da: gehienek erdaraz egiten dute
ERRAZAGO EGITEN DUTELAKO.
Hau entzun eta berehalaxe galdetzen genuen: Zergatik egiten dute erdaraz
errazago?
Arrazoi asko dago. Batzuek euskaraz ez dute sekula ondo ikasi. Erdal familietan
jaio dira eta ikastolan ikasi duten euskara azalean gelditu zaie.
Hau batez ere hiri handietan ikusten da. Gurasoek ez dakite euskaraz baina
haurrak ikastolara edo ikastetxera bidaltzen dituzte, euskaraz ikas dezaten.
Ikastola barruan dauden bitartean pixka bat egiten dute baina ikastolatik irten
eta berriz ere erdaraz. Etxean erdaraz, kalean erdaraz, telebistan erdaraz.
Erdal giroan bizi denak erdaraz errazago egingo du. Nola eskatu pertsona bati
euskaraz egiteko, erdaraz errazago egiten badu? Ez dago eskubiderik horretarako.
Hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira. Erdaraz hobeki moldatzen
bazara, erdaraz egingo duzu.
Hemen, baserritarrek esaten duten bezala, etengabeko soka bat gertatzen da,
puska ezinezko katea (circulo vicioso). Errazago egiten dutelako, erdaraz egiten
dute. Eta euskaraz egiten ez dutelako euskara gero eta zailago egiten zaie.
Erdaraz gero eta errazago, euskaraz gero eta nekezago.
TESTU IRUZKINA
13
Erabilitako argudio mota ugariena analogiarena, konparaketarena dugu,
horren bidez adierazi nahi digulako garai bateko arrazoiak zenbat aldatu
diren: “...euskara orain ez da lehen bezala gizajo edo ezjakinen hizkuntza”,
“Egungo egunean –hor aldaketa handia gertatu da- euskaraz eginez (...)”,
“Garai batean gauzak oso diferenteak ziren (...). Orain, ordea, (...)”.
Iritzi orokorraren argudioa ere ageri zaigu: “Gehienoi hau ez zela
arrazoia iruditzen zitzaigun.” garai bateko argudioa egun inork ez lukeela
onartuko esateko.
Adibideen bidezko argudio nabarmena dugu etorkinarena kontatzen
digunean, haren ahotik , barretz: “Euskara luxua da (...) guk ezin dugu luxu
hori geure egin (..)”, esaldia da egoeraren aldatze hori agerian uzten duena;
eta orduko euskaraz ez egiteko arrazoiak ez dirautela indarrean adierazteko.
Ondorioa. Gotzon Garatek argudio testu honen bidez adierazi nahi digu
egungo gazteek, eta, batez ere, gazte euskaldunek erdaraz zergatik egiten
duten; arrazoitu egiten du, berarentzat egia osoa bailitzan; horregatik eman
nahi dio, akaso, azalpen itxura, nahiz eta igorlearen ikuspuntu ezkorra nabari
geratu, batez ere, sarreran. Beraz, erdaraz ekitearen arrazoiak ez direla
15
antzinakoak diosku, horretan aldatu egin direla gaurko ikasle gazteak,
zoritxarrez, erraztasunagatik baino ez baitute erdaraz egiten.
METROSEXUALA
16
Modaren tentakuluek molde berri bat ekarri digute oraingoan: metrosexula. Ez
dakit euskaraz hitza aintzat hartuko duen Euskaltzaindiak. Metrosexuala,
metrosexualitatea edo metrasexualkeria. “Greñasexual” ere entzun dut nonbait.
Dirudienez, indarrean dagoen espeziea dugu metrosexualarena. Nolabait
esatearren, bere irudiaz ardura berezia hartzen duen gizonezkoari esaten zaio
hala. Maila emateko, ezinbestekoa du moda eta kosmetika gaietan aditua izatea.
Hobe krema eta arropen zientzietan doktore-tesia badu.
Ezusteko sinismen honi susmo txarra hartu nion hasieratik. Nori interesatzen
zaio hau guztia? Uka ezina da metrosexualitateak gehiago erantzuten diola
merkatu estrategia bati, egiazko eredu bati baino. Bestela esanda, marka jakin
batzuek edertasun arloko produktuen kontsumitzaile konpultsibo bihurtu nahi
dute gizona. Orain artean behar bezala ustiatu gabeko sektorea izaki.
Modernotasunaren kontura, bezero berriak lortu ditu industriak. Tamalez,
modernoak izatera kondenatuak gaude.
Ez pentsa gizonak bere irudia zaintzearen aurka nagoenik; jakina zaindu behar
duela. Zaindu bai, baina ez irudi horren esklabo bihurtu. Nahikoa totem faltsu
gurtzen ditugu dagoeneko.
Aritz Gorrotxategi
Diario Vasco, 2004/11/15
World Series Bilbon antolatu izanak hainbat kexu sortu du. Edozein ekimenek
beharrezko du kritika eta ez naiz ni auto-lasterketak defenditzen hasiko,
aspergarriak iruditzeaz gainera ez naiz-eta nire autoaren matrikula eta
zilindrada buruz ikasteko ere sekula gauza izan.
17
Honek ez du esangura, ostera, Bilboko egitasmoaz jabetu behar ez dudanik,
zein testuingurutan eratzen den konturatzen ez naizenik eta, hain zuzen ere,
testuinguru horrekin bat ez natorrenik.
Bilboko antolaketa kritikatzen hasi aurretik jakin beharrekoa da espainiar
auto-mozio sektorearen %25 Euskal Autonomi Erkidegoan dagoela eta euskal
sektore estrategikoa dela, 280 enpresa (%80 txikiak) eta 43.700 langile
(1993an, 34.100) biltzen dituena. Estrategikoak esan nahi du apustuak egin
behar direla, ikerkuntza, garapena eta era-berrikuntza suspertu eta, besteak
beste, arriskuak hartu, inbertsioak egin eta aukera berriak kirikatu.
Auskalo Bilboko egitaraua ekimenik onena ote den, baina sikeran onartu
beharra dago World Series lasterketa hau koherente samarra dela gure
industriarekin, ez dela perretxikoa bailitzan nolabaiteko basamorturen batean
sortu alegia. Bilbao Urban Zirkuituaren zergatia aztertzerakoan ezin ahaztu
Azkoitian indarrean ari den Epsilon Euskadi enpresa-egitasmoa, injineru
bereziak prestatzeko Mondragon Unibertsitatearen masterra eta orain 15 egun
eskas Euskalduna Jauregian bertan eratutako nazioarteko kongresua auto-
mozio elektronikoaz.
Gero eta merkatu globaldunago honetan, euskal industriaren etorkizuna gure
lantegiek garatu dezaketen balio erantsiari atxikia dago. Eta balio erantsi hori
ez da sailean egindako berebil merkeetan sustatuko, puntaren puntako goi-
teknologian baino.
Beste kontua bat da zirkuituaren zaratak eta eragozpenak kristorenak ote
diren, edota Bilboko ostalaritzari mapa mundian agertzea komeni ote zaion.
Baina, zer gerta ere, ukaezina da gure BPGren %16 auto-mozioari zor diogula,
onerako nahiz txarrerako.
Amatino, Deia, 2005/07/18
Gorrotatu arren, ez du jende larriak lana laga nahi; ez beti gustatu arren eskola,
ez dugu nahi umemokoa kalean gelditu dadin... kalean ez delako haurrik!
Gaurko Egiaren parte ezin diskutitu eta ezin ebitatuzkoa da: eskola behar da. Ez
dago seme-alabentzako egiarik eskolatik kanpo.
Ez dugu kemenik, une batez bada ere, sistematik kanpo-aldean jarri, eskola
zertarako den ikusi eta harritzeko hartaz. Ez dugu haurrak, aldi batez bada ere,
eskolara ez eramateko kemenik.
Eskolak haurren gogoak lixatu eta kamustu egiten ditu. Imajinazioa piztu baino
gehiago atrofiatu egiten du. Alabaina imajinaziorik gabe zelan da justizia sortuko
munduan?
Eskolaren bitartez eta gure konplizitateaz, legezko hiltze bat gertatzen ari da:
makinarako preparatzen ari diren haurren gogoen hilketa prematuroa.
Eskola jakituriarekin lotu izan baita. Izenik oroitzen ez dudan Argentinako film
batean, aita batek bere semeari, «ikasten segi zezan» animatuz: «¿No te gusta
19
que te manden, verdad? Cuanto más sepas menos te van a mandar». Gustatu
zitzaidan, apuntatu nuen, arrazoi ederra da.
Aldi berean, ordea, Magrebeko lagunek, El Lutek ere, familia lehen zen edo
oraindik orain den bezalakoa izatea nahi dute, ez dira aspertzen haren
goraipatzeaz. Eta ez dute kontrola batere maite. Eta hor badateke
inkonpatiblezko zerbait...
Beste aldean, berriz, eskola ezagutzen dutenak (eta, noski, inkietoak direnak)
daude. Eskola kontrol mekanismo tresnatzat ikusten dute hauek. Ikus adibidez
Michael Gold-en Judíos sin dinero liburua, edo Jules Valles-ena, L'enfant.
(Bigarren horretan bazen hitz bat, le préau, hiztegian begiratu behar izan nuena:
«m Patio (de prisión)/ Sala (f) grande en las escuelas».)
Denborak aurrera, alde batetik ohitu egin gara, bestetik kartzelak perfekzionatu
egin dira eta, haurrak gozoago joaten dira orain: haur txikiak pozik-edo joaten
dira, goxoki baten promesaz uzten ditugu, andereñoek zuri-zuri hartzen dituzte,
poliki engainatuta dauzkagu!
20
egitea? Fabrika idorretan legez, «hirugarren piperrarekin, kalera!»
Kurtso honi begira, eskolaurrera (enpresaurrera) joatekoa den hiru urteko haur
baten gurasoei maistrak esana: «Bederatzitan etorri behar dute, bederatziak eta
bostean ateak itxiko dira». Gurasoak, gustuz, izan ere, amaitu da «udako
desordena», itzuli da «normalidadea»...
ZELIAKOAK, LATEXA...
Orain dela aste pare bat irakurri genuen komunikabideetan zeliakoen protestaren
berri. Zeliakoak dira glutenik jan ezin dutenak, pozoia baita beraientzat;
zerealetatik eratorritako irinen ordezkoak asmatu dira, zorionez, baina askoz
21
garestiagoak dira besteak baino. Hori dela-eta, beren elikadurarako diru-laguntza
eskatzen zuten zeliakoek.
Horrekin gogoratu nintzen aurrekoan, lagun batek bere semearekin izandako
istorio koxkor bat kontatu zidanean. 16-17 urte bitartean semeak, aita ere jator
eta kontzientziaduna, eta mutikoarentzako kondoiak erostea erabaki du nire
lagunak, urte batzuk lehenago alaba zaharragoarekin egin zuen bezala.
Eman dizkio kondoiak semeari, eta honek: "Aita, baina ahaztu al zaizu latexari
alergia diodala?". Aita lotsatuta: "Egia...". Zorionez, badira latexik gabeko
kondoiak ere, alergikoentzat hain zuzen, eta horiexen bila joan zen nire laguna.
Koxka bakarra, prezioa lau halakoa zela, gutxienez.
"Kostatu zaidana kontuan hartuta, probetxu ona ateraiek behintzat", esan zion
aitak semeari.
Akaso zeliakoen antzera diru-laguntza eskatu beharko diote gobernuari, osasun-
arrazoiak direla-eta.
Xabier Mendiguren (Blog-etik) 2005eko urriaren 3a, astelehena
22
batean behintzat. Hots, ezinezkoa da hasiera-hasieratik eroso eta eraginkor
gertatzea hizkuntza hori bere hiztunentzat. Erabilerak egiten du hizkuntza bat
«noranahiko», ez dago munduan berez noranahiko den hizkuntzarik.
DBH 4ko 1.191 ikasleri egin omen zaio azterketa, idatziz eta ahoz, eta duela gutxi
plazaratu ditu Hezkuntza Sailak azterketa horren emaitza tristeak. Datuak datu,
hauteskunde eta audientzia emaitzekin bezala gertatu da hemen ere: bakoitzak
bere erara irakurri eta interpretatzen ditu datuak. Nire irakurketa, ondoren
garatuko ditudan puntuotara errendi liteke.
23
2. Ez dakit, eta gustura jakingo nuke, zer nolako azterketa egin zaien 1.191 ikasle
horiei. Tronpatuta egon naiteke, baina egingo nuke galdera gehienak tankera
honetakoak izan direla: «Zuk niri gauza batzuk ekarriko ba...... / nik zuri eskerrak
emango... ... bihotz-bihotzez». Eta hala ere emaitza txarrak atera, alazankoa!
Auskalo zer gertatuko zen azterketa honelatsu izan balitz: «Lagun batek zuk
eskatutakoa ekarri dizu. Emazkiozu eskerrak zu lasaitu eta bera hunkitzeko
moduan».
3. Nire ustez, nota txarra atera duten alor horretantxe dira ikasleak halere
trebeen. Gordin esango dut: D ereduan 13 urte ibili eta gero, euskarak ikasteko
bakarrik balio die ikasle asko eta askori, eta ikasteko euskarak bakarrik balio die,
gainera. Gaztelerak ez die balio ikasteko, baina gozatzeko gaztelerak bakarrik
balio die. Hegoaldeko datuak dira, eta hegoaldeaz ari naiz noski beti.
Jendaurreko hizketaz ikastaroren bat eman izan dudanean, nabarmen da
Iparraldean ikasitako jendeak sekulako aldea kentzen digula horretan (ere).
Errua gazteei ematea, hori da errazena. Zer ematen zaie, ordea, erruaz gain,
errudun izan ez daitezen? Zintzaizkioketeak, kuanto!
5. Asko dago egin eta hobetzeko eskolan, baina eskolari ezin zaio erantzukizun
osoa leporatu, horretan bat nator Koldo Izagirrerekin (Berria, 2005-05-01).
Iruzkintzen ari garen emaitzok ez dira eskolaren porrota, gizarte osoarena baizik.
Eskatu beharrekoa eskatu egin behar zaio eskolari, ez gehiago ez gutxiago. Baina
eskatzen zaion neurrian eman ere egin behar zaio, baliabidetan eta irakasleen
formakuntzan.
Baliteke nire kontsiderazio hauek ezkor begitantzea bati edo besteri. Uste dut,
ordea, diagnostikoa egitekoa ez dela baikor jokatzeko unea. Pulmonia duen
gaixoari katarro arin bat duela esatea ez da gaixo hori sendatzeko modurik
24
egokiena, aurren batean gezurra estimatuko badigu ere. Arazoa onartzea
ezinbestekoa da arazoa gaindituko bada.
Azken batean, euskara nolako, halako izango da gure mundua, George Steinerrek
maisuki zioenez sintaxi pobre batetik ez baitaiteke mundu aberatsik sor. Hori da
euskararen kalitatearen auzian jokoan daukaguna.
LOTSA
Eta ingurukoek nire kezkak baieztatuta, lasaixeago joaten naiz ohera. Izan ere,
Euskal Herrian ez gara horrelakoak. Gurean asiloak duen esanahiaz jabetuta
gaude, etxea behar duenari ateak zabaltzen dizkiogu, eta diskriminatuari
elkartasuna adierazten. Halakoak gara gu, alajainkoa.
Erandion izan da, baina ez naiz Erandioz ari. Leku guztietan zakurrak hanka
hutsik, dio esaerak. Eta niri lotsa eragiten dit, jendeak, neure buruak.
Ainhoa Kortajarena
ITSUEN ESKUBIDEAK
Duela 14 urte geratu zen itsu Fidel Asensio, eta ordutik bizitza normala egiteko
borrokan dirau. Hilabeteak pasatu zituen nola bizi behar zuen barneratzen. Itsu
askok bezala, makilarekin moldatzen ikasi zuen, eta hasieratik kaletik bakarrik
ibiltzeko gai da. Lanera itzuli zen eta, pixkanaka, eguneroko merituen ondorioz,
26
mailaz igotzen joan zen. Egun Madrilen egiten du lan. Astero hara joaten da
hegazkinez, eta ez du garraiatzeko inolako arazorik; eserlekura eraman eta irteten
laguntzen dion azafata bat baino ez du behar.
Maite Asensio
EZ GARA ARDIAK
Uda sasoia da. Opor egunak ditu gero eta jende gehiagok, eta asko kanpora
ateratzen da. Gehienak, gainera, autoa hartuta. Eta autoen atzealdean itsasten
ditugun pegatinek ere bidaiatu egiten dute, batetik bestera, erakutsi edota
aldarrikatu nahi duguna edonon ikusaraziz.
27
Espainiarrek zezen beltza erakusten dute autoetan, kataluniarrek bertako astoa,
eta hemen, guk ere zerbait behar dugula iritzita, ardiak itsastea otu zaie batzuei.
Ideia izan eta zabaldu egin dute, eta gero eta arrakastatsuagoa da, gainera. Ardi
latxak euro batean salduta aterako duten dirua egitasmo euskaltzaleak laguntzera
bideratuko dutela ere nabarmendu dute asmatzaileek, eta ekimenari egokia
iritzita, gero eta lagun gehiago ari da autoetan ardiak paratzen.
Izan ere, eta besteen gezurrak sinesten hasita, jende ankerra eta basatia,
maltzurrak, lizunak, gaiztoak, mamirik gabeko gorputzak, otsoak… Nahi duzuen
guztia izango gara, eta baita are gehiago ere. Baina ardiak ez behintzat!
Gari Berazaluze
PETROLIOA
Petrolioaren eta bere deribatuen prezioak gora egin du nabarmen azken asteotan.
Dirudienez, gorakadak mahai gainean jarri ditu orain kontuan izan eta
etorkizunerako hausnartu beharreko datuak. Halako mehatxu serio batek
ondorio ezin kaltegarriagoak izan litzake Euskal Herriko eta mundu osoko
ekonomiaren hazkundean. Bestalde, etengabeko hazkundeak inflazioa izugarri
28
puztea ekarriko du, izan ere, karburanteen prezioaren gorakadak lotura zuzena
baitu prezioen egonkortasun ezarekin. Zergatik gertatzen da gauza berdina
aldian-aldian? Arrazoiak ugari dira: batetik, mundu mailako eskaera izugarri igo
da, Txina eta AEB inoizko kontsumo erritmo handienak izaten ari direlako.
Bestetik arrazoi politikoak daude: egungo egoera politikoak Golko Pertsiarra
planetako lurralderik ezegonkorrena bihurtzen du, lurrotan munduko
produkzioaren %40 lortzen den arren. Gainera, gero Katrina urakana heldu zen...
Onartu nahi ez izanagatik, ziurgabetasun egoeraren arduradun nagusia AEBetako
politika zapaltzailea da eta egun Irak hankapean izan arren... auskalo, agian bihar
Iran izango da, munduko bigarren ekoizlerik handiena!
Hala ere, horiek ez dira arrazoi bakarrak. Nork ez daki petrolioa inoiz bukatuko
den energia-iturria dela? Ezin har genezake kontuan energia-iturri bakarra. Izan
ere, hain nabarmena da petrolioarekiko dependentzia, ezen bere prezioa
desorekatzen den bakoitzean, azken asteotan bezala, gure ekonomien oinarriak
dardarka jartzen diren. Ezin jarrai dezakegu petrolioa kontsumitzen bere
kontsumoa neurtu eta energia-iturri berriak bilatu eta bultzatu gabe. Eta egon
badaude. Energia berriztagarriak, esaterako. Nazioarteko organismo batzuek
-NMFk, besteak beste, edo Europako hainbat gobernuk, Espainiakoak-, aldiz,
"etenaldi elektrikoak" erabiltzen dituzte petrolioaren prezioa igo eta energia
nuklearraren alde egiteko.
Biktima langileak. Egunero entzuten ditugu hainbat gobernu, talde politiko eta
gizarte eragileren diskurtsoak indarkeria politikoaren "biktimen" parte bati
buruz. Gogoan izaten dira, omenaldiak egiten zaizkie, manifestazioak antolatzen
29
dira, elkarretaratzeak, kalte-ordainak ematen zaizkie, eta abar. Indarkeria
politikoaren beste biktima baztertu batzuez gain, badira egitura, patronal,
gobernu edo gizartearen indarkeria jasaten dutenak, bazterkeria sozial eta
politikoan ahaztuta bizi direnak: lan-istripuetako biktimak dira. Urte honetan
dagoeneko, gutxienez 67 pertsona hil dira lanean Euskal Herrian. Eurek ere
familiak izango dituzte, ezta? Zer egiten dute gobernuek, talde politiko eta
sozialek arazo horiek argitu eta konpontzeko? Bizitzeko eskubidea eta begirunea
ez omen da berdina kasu guztietan. Errealitateak jatorri politikoko heriotzak
garrantzitsuagoak direla azaltzen du: eskubide gehiago dute, entzute handiagoa
izaten dute jendaurrean eta lan-istripuetan hildakoek baino kalte-ordain
handiagoak izaten dituzte. Hala ere, ezin ahantz genezake langileen heriotzek ere
jatorri politikoa dutela, hilen arduradunek bizitza edozein kasutan babestu behar
baitute. Lan prekarietatea eta malgutasuna saihesteko legeak egitea ere
arduradun horien betebeharra da, euren eskuetan izaten baita askotan lan-
heriotzen kopurua murriztea.
30
KIROLA EGITEKO 25 ARRAZOI
Izan ere, Luis Mari Zulaikak onartu du gizarte sedentario batean murgilduta
gaudela; eta, haurrek ere, kotxea, autobusa edo beste garraiobide batzuk
erabiltzen dituzte batera edo bestera joateko. Horrez gain, «aisialdiko jolasak
erabat aldatu dira, estatikoak dira: telebista, ordenagailua, jolasteko makinak,
telefono mugikorrak... Horrek guztiak sedentarismo-maila igoarazi egin du.
Lehen, aldiz, aisialdiko ekintzek gorputza mugiarazten zuten, motrizitatea
lantzen zen: harrapaketan jolasten zen, jauziak egin... ».Hortaz, kirolaren alde
ludikoa sustatu nahi du liburuxkak, baina egileak aitortu du «arlo horretan ere
lehiakortasun-giroa hedatzen ari dela. «Kirola egin, egiteagatik –besterik gabe–,
premisa hori galtzen ari da, eta ahalegindu beharko genuke gozatzeko egiten
kirola», dio Zulaikak. Askok kirolean duten gainditzearen, hobetzearen
printzipioa «positiboa da psikologia eta pertsonaren ongizatearen aldetik –
adierazten du–, baldin eta obsesio edo patologia bihurtzen ez bada».
32
TURISMO IRAUNKORRA
Beste lurralde batzuetara joan, bertako jendea ezagutu, bidezidor eta kaleetan
barrena paseatu, debekatutakoa dastatu eta gastatzea... udak horretarako eta
beste askotarako ematen du bide eta beta. Urtebetez lanean etengabe jardun
ondoren, etxeko ekonomiaren araberako bidaia bat antolatzeko tentazioan ez
33
erortzea ez da kontu samurra; are zailagoa, duela urte gutxi bertako biztanleek
ezagutzen zituzten toki zoragarrietan ustiakuntza turistikoak sustraitu diren
honetan.
Hala eta guztiz, turismoaren iraultza ez da beti liluragarria, toki horietako
askotxotan eragindako ondorioak ikusita: gehienean gertatutako aldakuntza
erabatekoa izan denez, herri eta eskualde horiek ez dute zerikusirik orain dela
urte gutxi ziren harekin, orain tropelka, samaldan datozelako bisitariak, atseden-
egarriz. Turismoa bertako oinarri ekonomiko bihurtu da baina, horren
ordainetan, sekulako prezioa pagatu behar izan dute: kontrolik gabeko
ustiakuntza, itsas bazterrak hormigoizko bihurtzea, nortasun eta kulturaren
galera gaitza eta turismo-sektorearen menpeko izatea, horixe izaten baita askotan
baliabide-iturri bakarra.
Panorama horren aurrean bestelako kontzeptua sortu da: ekoturismo edo
turismo iraunkorra. Sektorearen definizio berri horrek, ingurugiro-alorrean
sustraiak izanik, bidaiak egin eta area naturalak bisitatzera animatzen gaitu,
tokian tokiko alderdi erakargarriak (paisaia eta basa fauna eta flora) eta
gainontzeko agerpen kulturalak dastatu, gozatu eta ikertzearren. Garapen eta
Ingurugiroaz Rio de Janeiroko Adierazpenean aldarrikaturiko printzipioetan eta
Agenda 21 izenekoak eginiko aholkuetan oinarritua dagoen alternatiba hau,
bisitatzen diren lurraldeak kontserbatu eta inguruan eta kulturan ahalik eta
eragin apalena izatearen aldeko formularen sustagarria da; gainera, bidezkoa
denez, ekonomiaren ikuspuntutik, lekuan lekuko herritarren partaidetza
ahalbideratzen du.
Gaur egun, mundu oso-osoan hedaturiko fenomenoa izateaz gain, ekonomian
gehien hazi den eta hazten ari den sektoreetako bat da turismoa. Atzerrirako
bidaia-kopuruak hirukoiztu egin dira Estatu espainiarrean 1971 urteaz geroztik
(179 milioi pezetatik 613 milioiraino) eta Turismoaren Mundu Erakundeak
(WTO-TME), bere aldetik, urteko %4,3ko hazkuntza-indizea iragarria du,
hemendik 2020 bitartean.
Distantzia luzeko bidaiak dezente ugaldu badira ere, nazioarteko turismoa
bereziki sustatzen duten guneak iparraldeko herrialde izenekoak dira. Hori
horrela den seinale, datu esanguratsu hau erakutsi besterik ez dago: Europak –
pasajeen %59 duela— eta Ipar Amerikak –horien %14a— nazioarteko bidaien
%75a inguru biltzen dute. Joan den urtean turismoagatik diru-sarrerarik
handienak erdietsi zituzten herrialdeak EEBB, Italia, Espainia, Frantzia eta
34
Britainia Handia izan ziren. Txina zerrenda horretako zortzigarren postuan
agertzen da egun.
Barre egitea atsegina da, ondo sentiarazten du: gorputza lasaitzen du eta gogoa
argitu. Hori bakarrik nahikoa da esateko osasunerako ona dela barrea. Baina
barrearen eragina plazera eta ondo sentitzea baino urrunago doa. Izan ere,
bihotzekoa edo infartua izateko arriskua gutxitzen duela ikusi da.
Lehenengo frogak enpirikoak izan ziren; hau da, behaketan oinarritu ziren. Datuak
bilduta, ikusi zuten barre gehien egiten zutenek bihotzeko gaitz gutxiago izaten
35
zutela. Duela bost bat urte izan zen hori, eta, ordudanik, barrea eta bihotzeko gaitzak
lotzen dituen ikerketak indarra hartu du.
Beraz, barrearen eta bihotzeko gaitzen artean lotura egon zitekeela ikusi zen, eta
horrek ikertzaileen jakin-mina zirikatu zuen. Hala, gorputz barruan barrea eta
bihotza lotzen dituen mekanismoa zein den jakin nahian dabiltza. Hau da, barreak
zer eragin fisiologiko dituen jakin nahi da zehatz, zer mekanismo gertatzen diren
osasunari halako onurak ekartzeko.
Bide horretatik, argitaratu berri den ikerketa batek lehenengo pausoa eman du lotura
horren zergatia argitzeko bidean. Ikerketa horren arabera, barre egindakoan odol-
hodiak errazago itzultzen dira bere onera estualdi bat pasatakoan baino. Kontuan
izan behar da bihotzeko gaitz askoren oinarrian odol-hodien endekapena dagoela:
malgutasuna galdu eta zurrunago egiten diren neurrian, bihotzak lan gehiago egin
behar du odola gorputz osora banatzeko, eta hortik datoz arazoak.
Tabakoa erretzeak eta janari koipetsuak jateak odol-hodiak gogortu egiten ditu,
besteak beste; horregatik dira bihotzeko gaitzen eragile nagusiak tabakoa eta dieta
koipetsua. Horiekin batera, noski, badira beste eragile batzuk kontrolatzen zailagoak
direnak, hala nola, zahartzaroa bera. Dena dela, odol-hodiak gazte eta osasuntsu
mantentzea beharrezkoa da bihotzeko gaitzak izateko arriskua murrizteko.
Ezohiko egoera hori amaitutakoan, gorputza lasaitu egiten da, eta arteriak bere onera
etortzen dira. Odol-hodiek ohiko diametrora itzultzeko duten gaitasuna zirkulazio-
aparatuaren osasunaren adierazlea da. Hori dela eta, hainbat egoeraren ondoren
besoko arteriak bere onera etortzeko behar duen denbora neurtu dute.
Ez da txantxetako kontua, emaitzek hala erakutsi dute: batez beste, barre egin
ondoren ohi baino % 22 azkarrago etorri zen besoko arteria bere onera, hau da, bere
36
ohiko diametrora; aldiz, egoera kezkagarri baten ondoren, ohikoa baino % 35
denbora gehiago kostatu zitzaion.
Beraz, argi dago osasunerako askoz ere hobea dela barre-algara gordinak eragiten
dituen filma ikustea beldurrak akabatzen jartzen zaituen horietako bat ikustea baino.
Eta pelikulak alde batera utzita eta eguneroko bizitzara etorrita ere, berdin: argi dago
estresa ez dela parte onekoa, eta kezkek arteriak ez ezik bizitza bera ere uzkurtzen
dutela. Hau da, hobe barrenak irakiten jartzea baino barrenak lehertzeraino barre
egitea.
Izan ere, bada ezer hoberik lagunartean algara-saio eder bat baino, aurpegiko
muskuluak nekatu arte, sabelak uzkurtuta abdominalak badituzula gogorarazten
dizun arte? Ezer gutxi. Horrek sortzen duen plazera nahikoa izan beharko litzateke
sendagileek, ohiko sendagaiez gain, barre-dosi majo bat ere errezetatzeko gaixo
daudenei; eta ez daudenei ere bai, noski.
Gainera, barreak odolaren zirkulazioari ez ezik, buruari ere on egiten dio; arindu
egiten du nolabait. Esate baterako, pertsona depresiboek aktibitate txikiagoa omen
dute umorea kokatzen den burmuineko guneetan. Beraz, umorea eta barrea
gorputzaren zein gogoaren osasunerako sendagai ezin hobea da: goxoa, atsegina...
edonon dago, denon gustukoa da eta merkea. Egin dezagun, bada, barre!
AZALPEN TESTUAK
DEFINIZIOA
Gertakizun edo fenomeno baten azalpen objektiboa egiten duen testua da;
hartzailea gai horretaz zerbait edo ezer ez dakiena da. Gauzak errealitatean
nola gertatzen diren edo nolakoak diren hartzaileari jakinaraztea du helburu
37
bakarra. Horretarako, igorleak aurkezten duen edukia era argi eta ordenatuan
agertu beharko du. Azalpenaren oinarrizko ezaugarriak argitasuna,
objektibotasuna eta ordena dira.
EGITURA
Hiru zati bereizten dira: sarrera, garapena eta ondorioa, beti ordena
horretan ematen ez badira ere. Azalpen testuen barruan bestelako testu
motak ere aurki daitezke: deskribapen zatiak,argudio zatiak...
1.-Ezaugarri morfosintaktikoak:
38
izango, gauzak ahalik eta argien adieraztea delako testu horien
xedea. Erlatibozkoak, aldiz, ugariak izango dira definizio eta
aurkezpen moduko testuetan; luzeagoetan, aldiz, kausazko
perpausak, moduzkoak eta helburuzkoak izango dira nagusi.
Perpaus inpertsonalak ere ugari agertuko dira, igorleak iritzirik
ematen ez duelako adierazgarri.
39
AZALPEN TESTUEN IRUZKINAK
Garatzeko bidean dauden herrialdeetan, zaborra bildu eta era egokian tratatzeko
sistema garaturik ez dutenez, arazoa are larriagoa da. Adibidez, Indiako
hiriburuan, New Delhi-n, zaborra lehen berdeguneak ziren tokietan pilatzen da.
Hiriko 13 milioi biztanlek zortzi mila tona hondakin sortzen dute, baina hiri-
zerbitzuek erdia baino gutxiago bil dezakete. Gainontzekoa edozein bazterretan
gelditzen denez, infekzio foku arriskutsuak sortzen dira nonahi. Munduko hiri
zikinenen artean daude Kairo, Bangkok eta Mexiko Hiria hiriburuak ere
41
Beste bide batzuk kontsumitzaileen parte-hartzea eskatzen dute, eta gero eta
jende gehiagok hartzen du hondakinak bereizi eta birziklatzeko edukiontzietara
eramateko ardura. Politikariek eta hainbat erakundek, Nazio Batuak esaterako,
gaia aztertu eta aldaketa eta neurri batzuk proposatu dituzte (Agenda 21, Rio de
Janeiroko deklarazioa). Dena dela, arazoa kontsumo-gizartearen muinean dago,
eta ekoizpen-metodoak eta bizimodua aldatzen ez diren artean, oso zaila izango
da erabateko konponbidea aurkitzea.
Zientzianet
TESTU IRUZKINA
Komunikazio egoera. Consumer Eroskiko aldizkaritik edo Zientzia.net
web orrialdetik ateratako artikulua dugu goiko hau. Idazleak ez du bere
presentziaren aztarna bat bera ere ematen, dena objektibotasunez eta
argitasunez adierazi nahi baitigu, iritzirik eman gabe. Azken
paragrafoan,ostera, modu objektiboan bada ere, igorleak bere iritziaren isla
utzi digu kontsumitzaileen parte-hartzea eskatzen duenean, eta zenbait
hitzen ezaugarriak ematen dituenean, adibidez “alferrikako ontziak”.
Hartzailea ere testutik kanpo dago, ez dugu hari buruzko inplikaziorik
42
testuan, nahiz eta jakin edozeinen arazoa (gizartearena) dela zaborren kontu
hori; hau da, zaborraren arazoa denon arazoa dela dio, eta ez bakar batena.
Ezaugarri linguistikoak
43
Sintaxiak ez du zailtasunik, ezta konplexutasunik ere. Era guztietako
mendeko perpausak erabili ditu: erlatiboak: “...etxeetan sortutako hondakinak
(...)”, “Garatzeko bidean dauden herrialdeetan (...)”, hitzen zehaztasun
handiagoa eman nahi digunean; helburuzkoak: “...lurra ongarritzeko erabiltzen
ziren (...)”, “...zabortegiak jartzeko (...)”, arazoa konpondu nahi denean
zertarako den esaten delako; kausazkoak: “..hondakin organikoak zirenez,
(...)”; “Gainontzekoa edozein bazterretan gelditzen denez, (...)”; konpletiboa:
“bakoitzak kilo bat hondakin sortzen duela (...)”; eta konparaziozkoak:
“...bolumen handiagoa hartzen du (...)”, “...arazoa are larriagoa da”. Ikusten
denez, mendekotasuna ugaria izan arren, esaldi asko eta asko perpaus
bakunak edo juntagailuen bidezkoak dira: “Batetik, biztanleria ikaragarri hazi
da”, “Dena dela, arazoa kontsumo-gizartearen muinean dago”… Eta perpaus
inpertsonalak ugariak ez izan arren, bakan batzuk badaude: “...oso zaila
izango da erabateko konponbidea aurkitzea”. Horrela, hartzaileari
informazioa berehalakoan heltzen zaio esaldi konplexu eta korapilatsuetan
nahastu gabe.
44
• Adibideak emateko antolatzaileak: “Esaterako, iraganean
iraunkortasuna oso (…)”, “Adibidez, errausketa-plantei esker (…)
• Aurkaritzako lokailuak, bi egoerak elkarrekin alderatu dituenean: Toki
gehienetan,ordea (…)”, “Egun, berriz, erabili eta bota leloa zabaldu
da”, “Dena dela, arazoa kontsumo gizartearen muinean dago, (…)”,
“Nolanahi ere, arazoa ez da kantitatea soilik”
• Ondoriozko lokailuak, kausa-ondoriozko azalpenetarako aproposak
direnak: “Horrela, herrialde garatuetan, egunero biztanle bakoitzak
(…)”
• Elementu erreferentzialak: “Hirietako hondakinei emandako irtenbide
nagusia zabortegietan pilatzea izan da orain arte. Horrek era askotako
kalteak sortzen ditu” Elementu aproposak aurretik esandakoa berriro
ez errepikatzeko.
• Errepikak: hondakin hitza hainbat aldiz errepikaturik ageri da testuan,
gaiaren garapenari segida emango diona, nahiz eta batzuetan
gehiegitan erabilia izan dela ematen duen .
Hasteko, olibak biltzen dituzte. Hainbat eratara egiten dute lan hori. Adibidez,
batzuek mantak edo olanak jartzen dituzte zuhaitzaren azpian, eta olibak horra
45
botatzeko makila luzeen bidez astintzen dituzte olibondoen adarrak. Beste batzuek
makinak erabiltzen dituzte enborra astintzeko; hartara, denbora eta esku-lana
aurrezten da, baina metodo hori ezin da beti erabili, lurraren gorabeherak eta
zuhaitz-kopuruak erabakigarriak baitira. Metodoak metodo, kontu handiz biltzen da
oliba, olibondoari eta fruituari berari ere ahal den kalte txikiena egiteko.
Bildu eta berehala, oliba olio-errotara eramaten da. Han, haizegailuen bidez, olibekin
batera datozen hostoak eta hautsa kentzen dituzte, eta gero pisatu eta analisiak
egiteko laginak biltzen dituzte. Olibak garbitzeko, beraz, ez da urik erabiltzen, ezpada
lurrez oso zikinak daudela.
Olibek zenbat ur eta olio duten ikusteko, laborategian laginak aztertzen dituzte.
Horrela jakiten dute zer kalitatetako fruitua duten eta zenbat litro olio aterako
dituzten oliba-kilo bakoitzeko; hau da, etekina kalkulatzen dute. Oliba-motaren
arabera, olio- eta ur-proportzioak aldatu egiten dira; esaterako, enpeltre motako
oliben konposizioan % 20-25 gantza da, eta arbekin motakoek, berriz, gantz gutxiago
dute, % 17-18 besterik ez.
Bestalde, olibak ezin du egon egun bat edo bi baino gehiago garbitu eta gero, bestela
hartzitu egingo bailitzateke, eta horrek olioaren kalitateari eragingo lioke.
Horregatik, segidan sartzen dituzte errotara. Helburua: oliba txikitzea, duen olio
guztia ateratzeko.
Garai batean, kono-itxurako bi harri zituen errota berezia erabiltzen zen olibak
txikitzeko. Harri horiek astoek edo mandoek mugitzen zituzten, eta tartean txikitzen
ziren olibak. Sistema hori bera erabili zuten erromatarrek, eta gaur egun arte iraun
du. Alabaina, orain ia ez dago era horretako errotarik, eta makina birrintzaileak
erabiltzen dira. Mailuen, diskoen edo ildaskatutako zilindroen bidezkoak izan
daitezke, eta lehengoak baino askoz ere etekin handiagoa ateratzen dute.
Jarraian, errotan lortzen den orea irabiatu egiten da; hartara, olioa errazago
ateratzen da. Olio-tantak elkartzen doaz, eta fase oliotsu bat eratzen da, olibek duten
uretatik eta oliba-patsetik erraz bereizteko modukoa. Irabiatzean, tenperatura
kontrolatu egiten da, ez dadin 30 †C baino gehiagokoa izan. Tenperatura horretatik
gora, osagai lurrunkorrak galdu egiten dira eta oxidazio-prozesuak, berriz, azkartu.
Hurrengo pausoan, olioa patsetik eta uretatik banatzen da. Horretarako ere bide bat
baino gehiago daude. Lehen presio bidez egiten zen. Orea kokozko zuntzez egindako
46
kapazu lau batzuen gainean jartzen zen; kapazuak bata bestearen gainean pilatzen
ziren, eta, azkenik, presioa ezartzen zitzaien.
Ondorioz, fase likidoa ateratzen zen, eta kapazuen artean oliba-patsa besterik ez zen
gelditzen. Gero, dekantazioz bereizten ziren fase likidoaren olioa eta ura.
Gaur egun zentrifugatzaileak erabiltzen dira. Orea zilindro horizontal batean sartu
eta abiadura handian birarazten da. Dentsitateen artean dagoen aldeagatik, alde
batetik olioa eta bestetik solidoak eta ura gelditzen dira. Hala ere, olio horrek ur
pixka bat eta solidoen arrastoak ditu, eta horiek kentzeko dekantagailuetan
edukitzen da pare bat egunez. Denbora hori pasatu eta gero, hondoan gelditu diren
partikula solidoak eta ura ateratzen dira, eta olioa altzairu herdoilgaitzezko tangetan
sartzen da.
Tanga horiek ez diote aireari sartzen uzten, eta hor egoten da olioa hilabete bat edo
bitan, 22 †C-an. Iragazi eta gero, berriz, botilaratu egiten da. La Almazara del Ebroko
Vidal Perezen esanean, prozesu oso garbia eta sinplea da. Gainera, haiek olio birjina
bakarrik egiten dute, eta hondarrak Tarragonara eramaten dituzte. Han oliba-
patsaren olioa egiten dute, eta gelditzen zaiena biomasa moduan erabiltzen dute,
energia lortzeko.
Hortaz, dena aprobetxatzen da, hasieran olibekin batera etorri diren hostoak ere
baliatzen baitituzte. Hain zuzen ere, ardiak bazkatzeko erabiltzen dira, eta,
dirudienez, ardiek gustura jaten dute hondakin hori, beti baitago olibaren bat
hostoen artean.
TESTU IRUZKINA
Komunikazio egoera. Ana Galarraga eta Estibaliz Orruño ditugu testu
honen egileak. Hartzaileak oliba olioa nola ateratzen den jakin nahi duen
edozein irakurle izan daitezke, eta, noski, horretarako, Zientzianetek duen
web orrialdean, ordenadorearen bidezko testuan, begiratzea besterik ez
dute, Testuak betetzen duen funtzio bakarra erreferentziala da, hau da,
Euskal Herriko oliba olioaren prozesuaren berri ematea baino ez dute
igorleek. Horretarako, ez da horien presentziaren aztarnarik jaso; ez dute
iritzirik ere ematen, informazio objektiboa eta argia azaltzea da helburu
bakarra, zehatz, era ordenatuan eta ahalik eta ulergarrien.
47
Testuaren barne egitura. Testuko ideia garrantzitsuenak garapen
kronologikoaren bidetik eginak daude; izan ere, olibak zuhaitzetatik hartzen
direnetik olioa ateratzen den arteko prozesuaz dihardute. Lehenengo, olibak
bildu; bildu eta berehala, errotara eraman; han garbitu eta laginak atera
txikitu baino lehen; ondoren, ateratako orea irabiatu, eta horren tenperatura
kontrolatu; hurrengo pausoan, olioa patsetik eta uretatik banatu; eta,
azkenik, olioa tangetan sartzen da hilabete batean edo bitan, berriro iragazi
eta gero botilatan sartu ahal izateko.
Ezaugarri linguistikoak
Hala ere, perpausak sinpleak eta bakunak testu osoan nagusi badira
ere, beste eratako perpausak ere ageri dira, gehien bat mendekoak, eta
horien artean helburuzkoak: “…erabiltzen dituzte enborra astintzeko”, “…ahal
den kalte txikiena egiteko”; erlatibo batzuk zenbait elementuren zehaztasun
handiagoa emateko: “…,olibekin batera datozen hostoak (…)”, “…kono-itxurako
bi harri zituen errota berezia erabiltzen zen (…)”eta “…errotan lortzen den
orea (…)”; eta konparaziozkoak, bi elementu, egoera edo denboren arteko
48
konparazioak egiten direnean: “…hemen baino askoz ere zabalduago dago
(…)”eta “…lehengoak baino askoz etekin handiagoa ateratzen dute”.
Deigarria da oliba eta olio hitzen erabilera ugaria, gutxitan izan baitira
sinonimoen bidez ordezkatuak: “…olibondoari eta fruituari berari ere (…)”.
Bestetik, hitz horiekin konposatutakoak ere ugari samar agertuko zaizkigu:
oliba-olioa, olio-errotak, olibondoak, oliba-mota, olio-tantak, oliba-patsetik…,
prozesuak berak eskatzen duelako horien erabilera, informazioa ahalik eta
zehatzen eman ahal izateko, zein den lehengaia eta zein haren emaitza
zehatz-mehatz jakin dezan hartzaileak.
49
• Aurkaritzako lokailuak bi ideien arteko kontrako zentzua eransteko:
“Aurreko udazkenean, ordea”, “jo eta ke ari ziren (…)”, “…arbekin
motatakoek, berriz, gantz gutxiago”, “Hala ere, ur horrek ur pixka bat
eta (…)”, etab.
Bizikletak errespetatu egiten du ingurugiroa eta hori funtsezkoa da hirietan, gero eta
itogarriago baitira motordun ibilgailuen eraginez. Bizikletaz joan eta etortzea
onuragarria da osasunarentzat ere, sistema kardiobaskularrarentzat erritmo egokian
ibiliz gero, eta beheko gorputz atalentzat, giharrak garatzen baititu. Pedalkadetan
txoke errepikaturik ez izateak, zangoak atsedenean izateak, gorputzaren pisuari eutsi
beharrean (pisua jarlekuak jasaten baitu) eta mokorraren jarrerak (tolestuta edo erdi
50
tolestuta), txirrindularitza gomendagarri egiten du pertsona lodientzat eta
zangoetako artrosia dutenentzat. Eragozpen nagusia istripuak izateko arriskua da,
batez ere motordun ibilgailu asko dabilen errepideetan ibiliz gero. Horrela, sarritan
izaten dira oraindik albiste autoak harrapatuta hildako txirrinduzaleak eta badirudi
kopuruak ez duela behera egiteko itxurarik
51
Milaka urte beteak zetorren papera tolesteko japoniar artea Europan papiroflexia
bataiatu zuten. Ezaugarri komunak dituzten arren, erabileraz eta aplikazioz
desberdinak dira bi diziplinok: Japonian zaletasun hutsa baino dezente gehiago da,
batzuetan jarduera bikain eta aparta ere bai. Esate baterako, hastapenetan tolesturak
egintza erlijioso eta zeremoniekin lotzen ziren: jainkoei eskaintzak egiteko edo
ekintza heroikoak irudikatzeko baliatzen ziren baina, papera herritartu eta bere
prezioa merkatu ahala, paperezko egituren ezagutzak aplikatzen ziren eremua
zabaldu egin zen eta txoritxo soilak ez ezik, irudi konplexu-konplexuak ere egitera
iritsi ziren.
ETORKIZUNEKO ORRIALDEAK
Steven Spielberg-ek 2054 urtean kokatu duen Minority Report filmeko eszena
batean metroan bidaiariek egunkari elektroniko malgua irakurtzen dute: bertan,
52
albisteak jazo ahala aldatu egiten dira. Zientzia-fikzioa den arren, baliteke epe
ertainera fikziorik ez izatea. Ez dirudi beste berrogeita hamar urte itxoin beharko
dugunik horrelako dispositibo elektronikoa eskura izateko. Xerox PARC eta E Ink
(www.eink.com) enpresako ikerlariek urte batzuk eman dituzte aukera hori
aztertzen: lan horien oinarrian, elektrizitatea jasotzean hitzak moldatzen dituzten
milioika esfera ñimiño zuri-beltzek osaturiko lamak ekoizten ari dira.
Irakurlearentzat paperak duen abantaila bakarrak formatuaren erosotasuna —
hori tinta elektronikoak berdinduko du— eta bereizmena dira. Inprimatutako
orrian 300 puntu hazbeteko injektatzen dira eta PCko edo mugikorreko pantailak
72 baizik ez du onartzen; horrez gainera, pantailaren kasuan argi igorriaz ari gara
eta, paperarenean, argi islatuaz. Horregatik da nekeza eta deserosoa
ordenagailuko monitorean irakurtzea. Paper elektronikoak landarezkoak ohikoak
dituen malgutasun eta bereizmena hartzean begiak ez du alderik hautemango.
Liburu elektronikoak
Etorkizuna asmatzen ibili gabe, formatu digitaleko testua noranahi zabaldu da.
Web edo PDF gisa, bertsio elektronikoa ia egunkari guztiek editatzen dute eta,
halaber, liburuak masiboki digitalizatzeko proiektuak ugari-ugariak dira.
“Gutenberg Proiektua” (www.gutenberg.org) eta Internet Archive
(www.archive.org) izenekoek bildu dituzten 10.000 titulu horiek edo, areago,
Google (print.google.com) firmaren arestiko proiektu handia (hamabost milioi
liburu digitalizatzeko) diogunaren froga zehatza dira.
53
erakargarri egiten ez badute ere, PDA bat hamaika gaiz bete daiteke:
aldizkarietako artikuluak (ordenagailuan zuzenean jasotzen direnak), bidai
gidak… edota sakelan eraman eta autobuseko ibilbidean kontsultatzeko moduko
hamaika idazlan, adibidez.
Programa irakurleak
Badira beste programa irakurle asko, NewsStand, Olive Software eta antzeko
aldizkari eta egunkarien edizio inprimatuen banakuntzan diharduten enpresei
dagozkienak. Zinio (www.zinio.com) firmak, adibidez, bere Zinio Rider-en
bidez —doaneko programa, bere artxibo-formatu eta guzti (.zn): horretan
orrialdeak paperezkoak balira bezala pasatzen dira— irakurtzeko deskargatzen
den publikazio askoren harpidetza edo erosketa indibiduala egiteko aukera
ematen du.
Sakelako ordenagailuak
Beren tamaina eta pisua aintzat hartuta, ordenagailu eramankorra baino askoz
ere maneiagarriagoak ez ziren aparatu horien porrotak geroaldia PC-en,
eramangarrien eta, batez ere PDA-en eskuetan utzi du. Integraziorako joera
areagotuz (ordenagailu xume gisa aritzeaz gainera, argazkiak egin eta Internetera
konektatzeko balio duen telefono mugikorra izaki), liburu elektronikoak
irakurtzea dela eta, erabiltzaileak egun baliatzen duen ekipoarekin segitzea
54
nahiago izaten du, berariazko beste dispositibo bat erosi eta eraman behar izatea
baino.
Consumer aldizkaria
Etxebizitzaren kalitatea, berez, bizi mailaren adierazle erabatekoa bada ere pertsonak
adinean aurrera egin ahala horren garrantzia areagotu egiten da, bertako biztanleen
55
gaitasun fisiko eta psikologikoek behera egitean. Espainian 65 urtetik gorako
pertsonak ia zortzi milioi dira; horietatik bi milioik nola edo halako ezgaitasunik
agertzen badute ere, horien %96’9k etxean segitzea nahiago dute. Baina etxebizitza
asko ez daude horrelako pertsonak bertan bizitzeko egoera egokian (igogailua dela,
kalefakzioa dela…). Onena izango litzateke etxebizitzek oztoporik ez balute
zailtasunik gabe sartu eta ateratzeko, mugitu eta jarduteko. IMSERSO erakundeak
2004 urtean pertsona zaharren bizi-baldintzei buruz eginiko inkestak agertu duenez,
zaharren %82,5 beren jabetzako etxebizitzan bizi dira. Ekipamendu gabezia larrienak
dituzten pertsonak bakarrik bizi direnak dira: horien %13’5ek ez du telefonorik,
%44k kalefakziorik (indibidual nahiz kolektiboa) ez daukala dio eta %70’5ek ez du
igogailurik. Hona, dena den, datu larriena: etxebizitzaraino iristeko zahar horien
%26k hiru solairu igo behar ditu.
Eskola porrota gaur egun hezkuntza sistemak bizi duen arazo larrienetako bat da.
Porrotaren ondorioen garrantzia eskolaren esparrutik at hedatu da eta herrialde
56
garatu guztietan dago maila batean edo bestean zabalduta, hori dela eta,
hezitzaile eta gurasoen erakunde eta elkarteek interes handia agertu dute
gaiarekiko haren eraginak arintze aldera. Datuek erakusten dute zenbaterainokoa
den arazo honen hedadura. Horrenbestez, 25 urtez beherakoen langabeen %72ko
portzentajeak lotura estua du ikasketak utzi izanarekin eta eskola porrotarekin.
Kalitate eta Ebaluazio Institutu Nazionalaren datuen arabera (INCE), Espainiako
ikasle nerabeen herena, DBHko ikasleak, alegia, kalifikazio negatiboak ditu.
Irakaskuntza ertainean ikasleen %32 ikasturtea errepikatzen du, %35 ez du 2.
DBH ongi amaitzen, %48 ez du batxilergoa gainditzen, unibertsitatean ikasketak
uzten dituztenen portzentajea, berriz, %50ekoa da.
Datu hauei eskola mailan ematen den absentismo eta uzte maila altua gehitzen
badiegu, konturatuko gara eskola porrota handia dela gure artean eta ekintza
globalak eskatzen dituela, porrota ez dela ikasle “nagi” edo “ergelen” gauza.
Hezkuntza sistemaren eskakizunak zuzen gainditzeko arazoak dituzten ikasleak
egotea ezin zaio norbanakoari dagozkion arrazoiei soilik egotzi, heziketa
arrazoiak, sozialak eta kulturalak ere badaude.
57
eragiten dute mota guztietako nahasketa emozionalek. %10eko portzentajeak,
berriz, Arreta Defizitak eragindako Nahasketa hiperaktibitateekin (ADNH) lotura
estua du.
ATSEGIN ONURAGARRIA
Dela berotasun lehorra saunan, dela berotasun hezea bainu turkiarrean, bi-bietan
tenperatura berdintsua dago, helburua transpiratzea izaki. Egun ez da bi espazio
58
horiek gabeko gimnasio edo bainuetxerik baina asmakuntza hori ez da atzo
goizekoa. Beroa terapia gisa antzina-antzinatik erabili izan da: maiek, aztekek,
greziar eta erromatarrek, turkiarrez gainera noski, lurrunezko bainuak eguneroko
bizitzan zerabiltzaten eta tradizio horri eutsi diote hainbat herrialdetan.
Finlandian, adibidez, sauna bizi-filosofiatzat hartzen delarik, etxe gutxi-gutxitan
ez da saunarik.
Bai bainu turkiarrak (hammam) bai saunak ere, biek ere izaten dituzte osasunean
eta larruazalean eragin mesedegarriak. Maiztasun jakin batez erabiltzeak
organismoaren desorekak, gaitzak eta gaixotasunak prebenitzeko balio du. Bi
bainu horietan helburu terapeutiko edota higienikoak erdiesteko hotza eta beroa
tartekatzen dira baina forman desberdinak dira: saunan berotasun bizi eta
lehorra dagoen bitartean bainu turkiarrean tenperatura ez da horren handia
baina hezetasuna dezente handiagoa da; horren ondorioz eta, dirudienaz beste
aldera, saunan bainu turkiarrean baino izerdi gehiago ateratzen dira. Horren
zergatia gorputzaren funtzionamenduak azaltzen du: kanpoko tenperatura
gorputzekoa baino beroago dagoenean organismoak, bere burua freskatzeko,
izerdia kanporatzen du, zabalduta dauden poroetatik likidoa atereaz; likido
horrek lurrunduko bada beroa behar duenez, organismoari berotasuna erauzi eta
gorputza freskatu egiten da. Giroko hezetasunak —bainu turkiarrean gertatzen
den bezala— larruazal osoa estaltzen badu izerdirik ez da kanporatzen, freskatze
eginkizun hori bainuko ur-lurrunak betetzen duelako.
59
altueran 50ºC. Hezetasuna hemen %99koa denez, bainu turkiarrak berezkoa den
“lainoak” betetzen du dena.
Bibliografia
• Zenbaiten artean: Euskara eta literatura, Batxilergoa 1.DBHO. Ibaizabal
argitaletxea, 1997.
61