09.12.

2013
1

Blm-5: SZ Sinyaller ve Sistemlerin
Fourier zmlemesi
Kemal AVCI
AB
Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
2013 Gz
EEM 301
SNYALLER VE SSTEMLER
ERK
1. Giri
2. Periyodik Sinyallerin Fourier Serisi Gsterimi
3. Fourier Dnm
4. Srekli Zaman Fourier Dnmnn zellikleri
5. Srekli Zaman DZD Sistemlerin Frekans Tepkisi
6. Filtreleme (Szme)
7. Bant Genilii
2
1. GR
Jean Baptiste Joseph Fourier
(1768-1830_Fransa)

Fransz matematiki ve fiziki
Askeri papaz
Fourier serilerini ve analizini oluturdu
Ba yapt Isnn Analitik Kuram
Fourier , seri almn iki farkl yzeyi
farkl slarda olan kat bir cismin scaklk
dalmn hesaplamak iin kullanmtr.

Bu yaklam youn bir ilem abas gerektirdiinden ve sonuta
yaklak sonu verdiinden kullanlmamaktadr. Gnmzde Fourier
analizi bilgi ve sinyal ileme ve titreim analizinde kullanlmaktadr.
3
Zaman blgesi sinyallerini, x(t) ve x[n], analizinin ve ilem yapmann
pek ok adan daha elverili olduu karmak s blgesi, X(s), ve z bl-
gesi, X(z), gsterimlerine eviren Laplace dnmn ve z dnm-
n grdk.

Bu blmde srekli zaman blgesi sinyallerini, x(t), frekans blgesi
gsterimlerine, X(w), eviren Fourier serilerini ve Fourier dnmlerini
sinyallere ve sistemlere uygulanmasn greceiz.
4
2. PERYODK SNYALLERN FOURIER SERS GSTERM
Periyodik bir sinyal iin



ki basit rnek:




Burada, asal frekans
5
2.1 Periyodik Sinyaller
2.2 Karmak stel Fourier Serisi Gsterimi
Temel periyodu T
0
olan periyodik bir sinyal iin




Burada c
k
karmak Fourier katsays olarak bilinir ve



zelde,
6
09.12.2013
2
2.3 Trigonometrik Fourier Serisi
7
Temel periyodu T
0
olan periyodik bir sinyal iin



Burada a
k
ve b
k
Fourier katsaylardr ve





Bu katsaylarn c
k
ile olan ilikisi,
ift ve tek sinyaller
Periyodik bir x(t) sinyali iftse, b
k
=0 olur ve Fourier serisi
8
Eer x(t) sinyali tekse, a
k
=0 olur ve Fourier serisi
2.4 Harmonik Biimde Fourier Serisi
9
Temel periyodu T
0
olan periyodik bir sinyal iin



Burada C
k
ve
k
harmonik genlik ve faz as olup, a
k
ve b
k
ile




ilikisine sahiptir.
2.5 Fourier Serilerinin Yaknsakl
Aadaki Dirichlet koullarn salayan periyodik bir x(t)
sinyalinin Fourier serisi gsterimi vardr.

1. x(t) bir periyot boyunca mutlak entegrallenebilirdir



2. x(t)nin sonlu bir t aralnda sonlu sayda maksimumu
ve minimumu vardr.

3. x(t)nin sonlu bir t aralnda sonlu sayda sreksizlii vardr,
ve bu sreksizliklerinin her biri sonludur.
10
2.6 Periyodik Sinyalin Genlik ve Faz Spektrumu
Karmak Fourier katsaylar


eklinde ifade edilebilir.

Genlik spektrumu: c
k
nn wya kar grafiidir.

Faz spektrumu:
k
nn wya kar grafiidir.

Gerel periyodik bir sinyal iin


11
2.7 Periyodik Sinyalin Gc
Periyodik bir sinyalin bir periyot boyunca gc




Parseval teoremi kullanldnda,
12
09.12.2013
3
rnek
Aadaki sinyallerin her biri iin karmak stel Fourier
serisi gsterimini bulunuz.
13
zm
a)

b)

14
c)

15
d)

16
Dier k deerleri iin
e)

17
Dier k deerleri iin
rnek
ekilde grlen periyodik kare dalga iin

a) Karmak stel Fourier serisini bulunuz.
b) Trigonometrik Fourier serisini bulunuz.
18
09.12.2013
4
zm
a) Karmak stel Fourier serisi gsterimi











Yukarda ve eitlikleri kullanlmtr.
19 20
21
b) Trigonometrik Fourier serisi gsterimi






ise
22
3. FOURIER DNM
3.1 Fourier Serisinden Fourier Dnmne


23
x(t) sonlu sreli periyodik olmayan bir sinyal olsun ve



koulunu salasn. Byle bir sinyal aadaki gibidir
24
Byle bir sinyali T
0
temel periyodunda tekrarlayarak, aada-
ki periyodik sinyali elde ederiz.





T
0
sonsuz yaplrsa, orijinal sinyal elde edilir.


x
T
0
(t)nin karmak stel Fourier serisi

09.12.2013
5
25
Burada


iin olduundan, yukardaki denklem




eklinde yazlabilir. Dolaysyla,

ise


26
ve

denklemleri birletirilirse,



olur. olduundan iin dr.

olsun. Bu durumda


27

ise,



Dolaysyla, periyodik olmayan bir x(t) sinyalinin Fourier
serisi gsterimi



Burada,





3.2 Fourier Dnm ifti
x(t)nin SZ Fourier dnm



olarak tanmlanr.

Ters Fourier dnm ise
28
3.3 Fourier Spektrumu
Periyodik olmayan x(t)nin Fourier dnm olan X(w)
genelde karmak fonksiyondur ve


biiminde yazlabilir.

X(w) : x(t)nin spektrumu
X(w) : x(t)nin genlik spektrumu
(w) : x(t)nin faz spektrumu

x(t) gerel bir sinyal ise




29
3.4 Fourier Dnmlerinin Yaknsakl
30
Periyodik sinyaller iin olduu gibi, X(w)nn yaknsamas iin yeterli
koullar (Dirichlet koullar) aadaki gibidir.

1. x(t) mutlak entegrallenebilirdir. Yani



2. x(t)nin sonlu bir t aralnda sonlu sayda maksimumu
ve minimumu vardr.

3. x(t)nin sonlu bir t aralnda solu sayda sreksizlii vardr,
ve bu sreksizliklerinin her biri sonludur.

Not: Dirichlet koullar, Fourier dnmnn olduunu garanti eder;
Fakat, bu koullar salamayp Fourier dnmleri alnabilen sinyallerde
vardr.
09.12.2013
6
3.5 Fourier ile Laplace Dnmleri Arasndaki liki
x(t)nin Fourier dnm:

x(t)nin Laplace dnm:

Fourier dnm, s=jwde Laplace dnmnn zel bir
durumu olduu grlr.





31
alnrsa,





Bu, x(t) sinyalinin Laplace dnmnn sinyalinin
Fourier dnmne eit olduunu syler.

Sonu:
x(t)nin Laplace dnmnde syerine jwalnarak Fourier
dnmnn otomatik olarak elde edilebilecei varsaylmamaldr.
Bu durum sadece x(t) mutlak entegrallenebilirse geerlidir.










32
rnek
Drt (impals) fonksiyonun,

Laplace dnm:

Fourier dnm:


Grld gibi nin Laplace ve Fourier dnmleri eittir.

33
rnek
34
Aadaki stel fonksiyonun,


Laplace dnm:

Fourier dnm:



x(t) mutlak entegrallenebilir olduundan, Laplace ve Fourier
dnmleri ayn kmtr. Yani,

rnek
35
u(t) basamak fonksiyonun,

Laplace dnm:

Fourier dnm:


Dolaysyla, u(t)nin Fourier dnm, u(t)nin Laplace
dnmnden elde edilemez. u(t)nin mutlak entegrallenebilir
olmadna dikkat ediniz.
4. SZ FOURIER DNMNN ZELLKLER
36
zellik


Dorusallk
Zamanda teleme
Frekans telemesi
Zaman leklemesi
Zamanda geri dn
iftelik
Zaman trevi
09.12.2013
7
37
Frekans trevi
Entegralleme
Konvolsyon
arpma
Gerel sinyal
ift bileen
Tek bileen
Parseval bantlar
38
Son denklem, Fourier dnm iin Parseval teoremi olarak;
X(w)
2
ise x(t)nin enerji younluu spektrumu olarak adland-
rlr.
rnek
Aadaki sinyallerin Fourier dnmlerini bulunuz.
39
zm
a)






iftelik zelliinden,
40
b) Frekans telemesi zelliinden, yani
c) b-kkndan
41
d) Euler formlnden, yani
e)
42
09.12.2013
8
rnek
Aadaki verilen dikdrtgen darbe sinyalinin Fourier
dnmn bulunuz.
43
zm
44
rnek
Aada verilen sinyalin Fourier dnmn bulunuz.
45
zm
Bir nceki rnekten

iftelik zelliinden, yani



Her iki taraf 2ye blnrse
46
Temel sinyallerin Fourier dnm
47 48
09.12.2013
9
5. SZ DZD SSTEMLERN FREKANS TEPKS
49
5.1 Frekans Tepkisi

Konvolsyon ilikisi:
Fourier dnm alnrsa,





50





H(w) : Sistemin frekans tepkisi
H(w) : Sistemin genlik tepkisi = Sistemin kazanc (Gain)

H
(w) : Sistemin faz tepkisi


Frekans tepkisi


X(w) : Giriin genlik spektrumu
Y(w) : kn genlik spektrumu

X
(w) : Giriin faz spektrumu

Y
(w) : kn faz spektrumu

51
Genlik ve faz spektrumlar stel bir giri sinyali ve k arasndaki iliki
52
stel giri sinyali olsun. Bunun Fourier dnm


Konvolsyon ilikisinden,


Ters Fourier dnmnden,


nemli: stel bir giri sinyaline karlk k sinyalini
hesaplamak iin sadece sistemin frekans spektrumunu bilmek
yeterlidir!
Periyodik bir giri sinyalinin Fourier serisi gsterimi




Bir nceki slaytta elde edilen sonutan,
53
Periyodik bir giri sinyali ve k arasndaki iliki


Ters Fourier dnmnden,
54
Periyodik olmayan bir giri sinyali ve k arasndaki iliki
09.12.2013
10
5.2 Bozulmasz letim
Bir DZD sistemde bozulmasz iletim iin giri sinyalinin, x(t),
eklinin kta tam olarak yeniden retilmesi gerekir, ancak
kta genlikte deiim ve zamanda gecikme olabilir.
55
Her iki tarafn Fourier dnm alnrsa


Dolaysyla, bozulmasz bir iletim iin sistemin


biiminde bir frekans tepkisine sahip olmas gerekir.

56
57
Yani, sistemin genlii tm frekans aralnca
sabit olmal ve faz frekansla doru orantl
olmal (Sabit-genlikli dorusal-fazl sistem)
Genlik ve faz bozulmas
Genlik Bozulmas: Sistemin genlik spektrumu ilgili frekans
bandnda sabit deilse, giri sinyalinin frekans bileenleri
farkl miktarlarda kazan ya da zayflama ile iletilir. Bu etkiye
genlik bozulmas denir.

Faz Bozulmas: Sistemin faz spektrumu frekansla doru
orantl deilse, giri sinyalinin farkl frekans bileenleri
sistemden geerken farkl gecikmelere maruz, k sinyalinin
dalga biimi giri sinyalinkinden farkl olur. Bu bozulma
biimine faz bozulmas denir.
58
5.3 DZD Sistemlerin Karakterize Edilmesi
SZ DZD sistemler dorusal sabit katsayl diferansiyel
denklemlerle karakterize edilirler.



Her iki tarafn Fourier dnm alndnda,




Yani, sistemin frekans spektrumu sistemin transfer fonksiyo-
nundan bulunabilir.
59
6. FLTRELEME (SZME)
60
6.1 deal Alak Geiren Filtre (Szge)
Geirme band (passband)
Durdurma band (stopband)
w
c
: Kesme frekans (cut-off frequency)
09.12.2013
11
61
6.2 deal Yksek Geiren Filtre
62
6.3 deal Bant Geiren Filtre
63
6.4 deal Bant Durduran Filtre 6.5 deal Olmayan Filtreler
64
65
Filtrenin genlik tepkisi Filtrenin faz tepkisi

7. BANT GENL (BANDWIDTH)
Bir sistemin bant geniliinin pek ok farkl tanm vardr.

66
7.1.1 Mutlak Bant Genilii: deal filtrelerde kullanlr.

Alak geiren ve bant geiren filtrelerde, geiren bandn
uzunluuna denir. Yksek ve bant durduran filtreler iin
tanml deildir.
7.1 Filtre (Szge veya Sistem) Bant Genilii:
09.12.2013
12
Nedensel veya pratik filtreler iin kullanlr. Maksimum genlik
spektrumundan 3 dB aa, yani (1/2)
0.5
kat, genlie tekabl
eden frekansa 3dB frekans, w
3dB
, denir. Alak geiren filtre
iin 3dB bant genilii bu frekansa eittir. RC devresi iin

67
7.1.2 3-dB (Yar G) Bant Genilii:
Bir sinyalin bant genilii, bu sinyalin enerjisinin ya da gc-
nn ounu ieren pozitif frekans aral olarak tanmlanabilir.
Bu tanm olduka belirsizdir ve eitli kabuller sz konusudur.

68
7.2. Sinyal Bant Genilii:
Bant snrl sinyal: Eer bir x(t) sinyali iin


Salanyorsa, bu x(t) sinyaline bant snrl sinyal denir ve bant
genilii w
M
deerine eittir.