BTN LKELERN PROLETERLER BRLEN! KARKREN HEM WELATAN YEKBIN!

KANKUN KONFERANSI
VE
DNDRDKLER
R. Yrkolu

inin Sesi Yaynlar

Yayn no: 24
Birinci basm: Ocak 1982
11 cm x 17 cm
43 sayfa

NDEKLER
1. N BLG .............................................................................................................................. 4
2. KONUYU ELE ALITA YNTEM..................................................................................... 6
3. BLMSELTEKNOLOJK DEVRM .................................................................................. 7
3.1. Komnizmgerek bir zorunluluk .................................................................................. 9
3.2. leri kapitalist lkeler ii snf iin tek geerli strateji ................................................ 10
4. KONFERANSIN TARHSEL ANLAMI ............................................................................ 12
5. OLANAKLARDAN YARARLANMAK ZORUNDAYIZ ................................................ 16

Ekim aynn sonlarnda Meksikann Kankun (Cancun) adasnda, dnyann en zengin ve en

yoksul lkelerinin liderlerini bir araya getiren bir konferans topland (Yerli Mayan dilinde
Kankun, ylanlar yuvas demekmi). Bu konferans bizim amzdan dnya emperyalist sisteminin sorunlarnn ve olanaklarnn, kapitalist gelimenin tarihsel ynnn kristalize olduu
ok ilgin bir platformdu.
Konferansn dndrd bu ynleri ele almadan nce, Kankun toplantsna nasl geldiindi hakknda ve toplantnn kendisi zerine ksa bir n bilgi konunun daha iyi anlalmasna
yardmc olacaktr.

1. N BLG
Az gelimi lkeler (ki bunlarn ok byk ounluu gneyde toplanmtr), Birlemi Milletlerde uzun bir sredir ekonomik reform konusunda, zellikle yiyecek, d borlarn ertelenmesi ve enerji sorunlarnda, alt yap tesislerinin ve enerji sorunlarnda, alt yap tesislerinin kurulmasnda yardm alma konusunda dayatyordu. Gelimi lkeler buna yanamyordu. Bu amala
bir dizi toplantlar yapld. Kankun toplants, az gelimi lkeler asndan bu toplantlar arasnda en nemlisi oldu.
Kapmann tarihi 1950lere gidiyor. Bu tarihlerde, smrgelikten kurtularak bamszla
kavuan lkeler arasnda tarafsz lkeler hareketi dodu. 1964te, Birlemi Milletlerin dzenledii Enternasyonal Ticaret ve Gelime Konferansnda ilk kez 77 az gelimi lke bir
araya geliyor ve 77ler Grubu denilen nl grup ortaya kyor. Bir on yl daha geiyor.
1970lere geldiimizde, petrol fiyatlarnn artmasndan hemen sonra 77ler Grubu, Birlemi
Milletlerden Yeni Uluslararas Ekonomik Dzen adl bir karar geiyor. erii pek belli olmayan bu karar byk grltlerle kabul ediliyor, ama heyecanl nutuklardan teye gitmiyor.
Gelimi lkelerle az gelimi lkeler arasnda zellikle Birlemi Milletlerde kavga iyice younlayor. Hatta Amerika, Birlemi Milletlerden ayrlmay bile dnyor. Birlemi Milletler Sovyetler Birliinin oyunca oldu kans zellikle emperyalizmin sertlik yanls kesimlerinde yaygnlayor.
te bu kilitlenmeyi zmek amacyla o zamanlar Dnya Bankas bakan olan (eski Amerikan Savunma Bakan) MacNamara, Willy Brandtdan kinci Dnya Savandan bu yana uluslararas ekonomik kurumlarn aksayan yanlar konulu bir enternasyonal aratrma rgtlemesini istiyor. Bu aratrma sonucunda 1980 ylnda, Brandt Raporu ortaya kyor.
Raporun ad gerekten ok ilgin: Yaayabilme Program. Raporda yaayabilmek (yani
kapitalizmin yaayabilmesi) iin yaplmas gerekenler yle sralanyor. 1. Gneye (yani az gelimi lkelere) byk bir kredi ve yardm akm; 2. Uluslararas para sisteminde reform;
3. Gelecek grmelere hz vermek iin, bir kuzeygney toplants.
te Brandt Raporunun nermeleri temelinde Meksika ve Avusturya babakanlarnn ardklar Kankun Konferansna 8i zengin kuzeyden, 14 yoksul gneyden olmak zere 22 lke
katld. Kuzeyden katlanlar: ABD, Japonya, Kanada, sve, Fransa, ngiltere, Avusturya, Federal Almanya. Gneyden katlanlar: Fildii Krfezi, Tanzanya, Banglade, Brezilya, Cezayir,
Suudi Arabistan, Guyana, Hindistan, Venezella, Yugoslavya, Meksika, Filipinler, in Halk
Cumhuriyeti ve Nijerya.
talya ve Avustralya konferansa arlmadklar iin ok kzdlar. Sovyetler Birlii ise, bu
lkelerin yoksulluu smrgecilerin mirasdr, bizi ilgilendiren bir yan yoktur gerekesiyle
katlmay reddetti.
Burada ksa bir parantez amak gerekiyor. Sovyetler Birliinin ne srd gereke tutarl
deildir. Nedeni ya da sulusu kim olursa olsun, insanlarn alktan lmesi herkesin srtlamas
gereken bir sorundur. nsanl tmyle ilgilendiren bir sorundur. Sovyetler Birlii toplantya
katlabilir ve yoksulluun emperyalizmle olan ban toplantda belirtebilirdi. Sulu emperyalizmdir ama bizim de grevimizdir diyebilirdi. Kald ki, rnein yine emperyalizmin miras bir
sorun olan Ortadou sorununda taraf olmak iin kendisi srar ediyor. Dnyann pek ok yerinde

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

Sovyetler Birlii emperyalizmin, smrgeciliin sonucu olan birok soruna taraf olmak isterken bu konuda istememesinin gerekesini bizce baka yerde aramak gerekiyor: Sovyetler Birliinin olanaklar snrl, sonuna dek zorlanm durumdadr. Oysa byle bir toplantya katlmak,
byk bir miktar ykmlenmek tehlikesi tamaktadr.
Yoksul lkelere yaplan yardmlara baktmz zaman, sosyalist sistemin yapt yardm bugn emperyalizmin yapt yardmn onda biri kadardr. Ama onda bir gibi bir rakam bile olsa,
ilkesel dzeyde sosyalist lkelerin yoksul lkelere yardma kar olmadklarn gsterir. Onda
bir olmas bir de, ekonomik olanaklarn azln gsterir. Emperyalizm her eyi olduu gibi bunu da propagandasnda mutlaka kullanacaktr, hatta kullanmaya balad bile.
Konferansn belli bir gndemi, karar tasarlar ve sonu belgesi yoktu. Konumalar yedier
dakika ile snrlyd. Btn bunlar Amerikann istei ile oldu. Konuulan konular yiyecek, ticaret, d borlar ve enerji sorunlaryd.

2. KONUYU ELE ALITA YNTEM

Kankun toplantsnn ksa bir n bilgisi byle. Daha sonra, katlan lkelerin kendi ilerindeki
ayrmlara da deineceiz. Sonuta her kafadan bir ses, bir kr dv kt ve hibir somut karar alnmadan tekrar konumay konumak zere daldlar. Ancak bizi ilgilendiren, alnan
somut kararlar deil, tarihsel olarak bu toplantnn ne anlama geldiidir. Bu toplantnn tarihsel
anlamn tam olarak kavrayabilmek iin u unsuru dikkatle, birlikte dnmek gerekiyor:
Birincisi, ileri kapitalist lkelerde ok gl bir ii snfnn varl. kincisi, dnyada bir alternatifin, dnya sosyalist sisteminin varl. ncs, bilimselteknolojik devrim.
Gelimi lkelerde, tarihi eski, kltr dzeyi yksek, iyi rgtl bir rakip var. Bu, emperyalist burjuvazinin her admnda dikkate almas gereken bir eydir. Gelimi lkeler ii snfnn
bugnk durumuyla, rnein on yl nceki durumu arasnda ktye doru nemli bir fark var
ve rahatszl artyor.
Dnyada sosyalist bir alternatif, sosyalist lkeler var. nemli baarlar kazanm olan bugnk sosyalist sistem, zellikle az gelimi lkeler iin gl bir ekim merkezidir. Bunun
yannda MarksizmLeninizm gerekten tek kurtulu yoludur ve az gelimi lkelerde byk
ideolojik etkinlie sahiptir. Yenilikiyim diyen her hareket artk bu kavramlarla ortaya kyor.
Marksizmin kavramlar dnda devrimci bir hareket olamaz oldu.
Birinci ve ikinci unsurlar hepimiz iyi biliyoruz. Burada asl olarak bilimselteknolojik devrim zerinde durmak gerekiyor.

3. BLMSELTEKNOLOJK DEVRM
Marksn Kapitalde szn ettii bilimselteknolojik devrim bugn bir gerektir. Bu devrimle
balca eit yenilik ortaya kyor. Birincisi yeni aralar bulunuyor. kincisi, yeni enerji
kaynaklar bulunuyor. ncs, yeni otomasyon ve komptasyon teknikleri bulunuyor.
Bilimselteknolojik devrimin toplumsal gelime asndan belli bal sonularn yle sralayabiliriz:
Birincisi, toplumsal retimde insanlarn harcamas gereken zaman azalyor. Eskiden 8 saatte
yaplan i, bugn 4 saatte yaplabilir oluyor.
Ancak kapitalizm zel mlkiyete, smrye ve kr gdsne dayal bir sistem olduu iin
bunun pratik sonucu ignn ksaltlmas deil, tam tersine artk deer kitlesinin bymesi oluyor. Ortada bir paradoks var. Makinelerin gelimesi sonucunda sekiz saatte yaptm ii drt
saatte yapabiliyorsam, drt saat alp evime gideyim. Ama yle olmuyor. Yine sekiz saat almaya devam ediyorum, belki cretimi biraz artyorlar ama kapitalistin eline kr diye transfer
olan artk deer kitlesi byyor.
Burada bir noktay unutmamak gerekir. Bu hep byle olmasna karn, tarihsel bir eilim
olarak snf kavgasyla ign de yava yava ksalyor. Ama teknolojik ilerlemenin annda elverdii hzda deil, arkadan gelerek, yava yava. gn 16 saatten balam, imdi 7 saate
iniyor. ngilterede madencilerin 5,5 saatlik ign iin bu k greve kmalar bekleniyor.
Bilimselteknolojik devrimin ikinci sonucu, toplumsal retimde kullanlan yaayan emee
olan gereksinimin azalmasdr. iye olan gereksinim azalyor, l emee, yani makinelere
artyor. Bunun da mantksal sonucunun yle olmas gerekirdi: On kiinin yapt ii be kii
yapabilecekse ve kacak sonu yine en az on kiiyi besleyecek bir sonu olacaksa, ign yine
bu oranda ksalmaldr. Bu olmuyor. Yine kapitalizmin, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin getirdii bir amaz olarak, igc gereksinimi azaldka, isizlik byyor. Mutluluu artran bir gelime olmas gerekirken, isiz kuyruklar artyor. Eziyet, cefa artyor.
Burada bir parantez aalm. Yeni teknik, yeni makine isizlik yaratyorsa, sendikalarn bu
durumda tutumu ne olmaldr?
Gerekte sendikalarn yeni teknolojiye kar kmamas gerekirken, ne yazk ki kar kyorlar. Bu gerici bir tutum oluyor. Geen yl ngilterede Times gazetesinde yeni, kompterli
makineler konacak diye yaplan grevi hatrlarsnz. Times el deitirdi, yeni makineler yine konamad.
leri makine insanlarn mutluluu iin olmas gerekirken, kapitalizmde insana kar iliyor.
retim glerinin bir blmnn gelimesi, en nemli retim gc olan insana kar alyor!
Tarihin en ilerici snf olan ii snf, isizlie kar savam adna yeni makinelere kar kyor. Endstri devriminin balarnda makineleri krmlar. Ama aradan yzlerce yl geti. Bugn
baka eyler yapmak gerekiyor. iye bu yanl tutumu nedeniyle kzmak da olmaz, nk o
makine kendisini ala mahkm ediyor. Bu durumun nedenlerini gstermeliyiz ki, makineye
deil, kapitaliste kzsn. Kapitalisti ortadan kaldrnca, o makine yaam cennete evirir. Sendikalarn kesinlikle teknolojik gelimenin nnde durmayan bir program gelitirmeleri gerekir.

BLMSELTEKNOLOJK DEVRM

Tersine, teknik gelimeyi hzlandrc bir programla kmaldrlar. En bata ignn ksalmas
olmak zere, yeni meslek alanlarna kaydrma vb. olanaklar iin savam yrtmelidirler.
Bilimselteknolojik devrimin sonularna dnersek, nc sonucu, emek srecinde kafa
emeinin orann ykselmesidir. Bu iki ynden oluyor. Bir yandan ii snfnn iinde kafa
emeiyle alanlarn oran artyor. Bir yandan eskiden retim sreci dnda duran bir takm
entelektel uralar bugn retken emek kavram iine giriyor, retim srecinin bir paras
oluyor.
Bu saydmz sonu, harcanmas gereken emek zamannn azalmas, harcanmas gereken
emek miktarnn azalmas ve emein niteliinin deimesi, tarihsel bir gidi olarak ok iyi bildiimiz baz kavramlara iaret ediyor:
Marksn Gotha Programnn Eletirisi yaptnda snfsz toplumu tanmlarken syledii
retimin en az enerji harcamasyla yaplmas. Yine Gotha Programnda Marksn syledii
insan yapsna layk koullarda retim. Ve Gotha Programnda, Alman deolojisinde, Kapitalde temel bir fikir olarak gelen gerek zgrlk dnemi. Bilimselteknolojik devrimin
sonucu da gelimenin nesnel olarak o yne olduunu gsteriyor. retim glerinin gelimesinin nndeki boyunduruk, retim aralarnn zel mlkiyeti kalksa, ign bir anda decek,
bir anda ok insan tm yeteneklerini istedii gibi gelitirebilecek ve kafa ile kol emei arasndaki eliki ok daha hzl bir biimde yok olacaktr.
retim glerinin zorlad yn, komnizm diye tanmladmz yndr. Zorlad ve her
trl itiraza kar gtrd yn...
Bilimselteknolojik devrimin drdnc sonucu, ok yerde devlet kapitalizminin genel gelimesinin mant olarak deindiimiz bir eydir. retimin toplumsal niteliinin artmas, mlkiyetin toplumsal temelinin genilemesini zorluyor. Bilimselteknolojik devrim, mlkiyetin toplumsal tabannn genilemesini ve giderek tm topluma yaylmasn istiyor. Bu istee devrim
yoluyla temiz, tutarl, kesin, tam bir yant verilmedii srece, kapitalizm bu istei kendi snrlar iinde, kendi yapabildii lde karlamaya alyor. Tersinden zme dediimiz kavram
bunu anlatyor.
retim glerinin her yeni gelime aamasnda, ona uygun bir mlkiyet genilemesi gerekir.
Kapitalizmin tm tarihi buna rnektir. Marks Kapitalde anonim irketlerin douunu buna rnek veriyor. Daha sonra tekellerin ortaya k buna rnektir. Devlettekel kapitalizmi, mlkiyetin tabannn ok daha da fazla genilemesine iarettir.
Tarih bu ynde iliyor. Devrimlerle zlmyorsa, kapitalizmin mlkiyetin tabann mutlaka
geniletmesi gerekir. Bunu kendine en uygun biimde yapyor. Ve yle bir yapyor ki, bugn
ileri kapitalist lkelerde artk zel mlkiyet deyimini kullanmak bile zorlayor. Onun yerine
kolektif kapitalist mlkiyet ya da yalnzca kapitalist mlkiyet demek belki daha doru olur.
znde kolektif kapitalist mlkiyet de zeldir. Fakat artk irketlerin binlerce, onbinlerce hissedar var. Aile irketleri artk ok azdr. Bu gelime burada da durmayacaktr. Mlkiyetin taban daha genileyecektir. Mlkiyetin tabann, retim glerinin istei dorultusunda geniletmenin olana kapitalizmin varlk snrna dayand an, devrimin nnde hibir baka kurtuluun kalmad bir an demek olacaktr. nk bu an, mlkiyet ilikilerinin retim glerinin
gelimesini mutlak olarak engelledii an olacaktr.
Bilimselteknolojik devrimin beinci byk sonucu u oluyor: retim gleri o denli byyor ki ktasal apta biriki lke dnda (ki onlar da Sovyetler Birlii, ABD, Avustralya, Kanada ve Brezilyadr), hibir lkenin bugnk retim gleri dzeyinde yaplmas gereken retime kaynaklar yetmiyor.

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

Bunun sonucunda, artk lke apnda da deil, dnya apnda retim ve datm planlamas
gerekiyor. retim glerinin gelimesi ki bilimsel teknolojik devrim 1520 ylda tm insanlk tarihinde salanan gelimeden daha byk bir gelime salamtr dnya apnda hammadde, enerji kayna ve pazar birlikte ele alan bir retim ve datm planlamasn zorunlu klyor.
Lenin, tekelci kapitalizm, devlettekelci kapitalizmi plansz bir ekonomi deildir diyor. Sk
sk sylediimiz bir ey var. Kapitalizm plansz ekonomidir, sosyalizm planl. Bu temelden
yanl bir eydir. Devlettekel kapitalizmi de planl bir ekonomidir, ama zel mlkiyet altnda
uygulanabilecei kadar planldr.
Bu beinci sonuca bal olarak, snrlar bugn iyice gericileiyor. gnnn azalmasnn
nnde zel mlkiyet nasl bir engelse, snrlar da ayn biimde retim glerinin nnde engel
oluturuyor. Snrlar dnmeyen bir planlama gerekiyor. Hem retim, hem datm asndan,
hem hammadde ve enerji, hem de pazar asndan snrlarn gericilii iyice ortaya kyor.

3.1. KOMNZMGEREK BR ZORUNLULUK

Bilimselteknolojik devrimin ksaca deindiimiz en nemli be sonucundan yle genel bir
sonuca varabiliriz: Dnya ve zellikle ileri kapitalist lkeler sosyalizm istiyor. Bu be sonucun
gsterdii ana fikir budur. Sosyalizmi, retim glerinin engelsiz geliebilmesi iin retim
aralar zerinde toplumsal mlkiyet ve retimin toplumsal planlamas olarak tanmladmza
gre, dnya ve zellikle ileri kapitalist lkeler sosyalizm istiyor.
Modern retim teknikleri geliip yayldka, retim gleri bu tempoda bydke, bunlarn
zel mlkiyet tarafndan denetimi giderek verimsizleiyor, uygunsuzlayor. Gereksinime giderek yant veremez oluyor. Bu bildiimiz, retimin toplumsal niteliiyle rnlere el koymann
zel nitelii arasndaki eliki bydke, retim glerindeki gelimenin engellenmeye balamasdr.
Pek ok yoldan kafasna bu noktada yle bir soru taklyor. yleyse ileri kapitalist lkeler
nasl hl geliiyor ve sosyalist lkelerden nde gidiyor? Bu soruda bir yntem hatas sz konusudur. Emperyalist sistemin gelimesini az gelimi lkelerde kurulan sosyalizmle kyaslamamak gerekir. Kyaslayabileceimiz tek doru lt, yine bu lkelerin kendi olanaklardr.
Sormamz gereken soru udur: leri kapitalist lkelerde, kapitalizm olmasayd, bugnk retim
gleriyle ulalacak dzey ne olurdu? Bu soruyu sorduumuz zaman, retim aralar zerinde
zel mlkiyetin gelimeyi nasl engelleyici bir rol oynadn grrz. retim gleri her zaman belirleyici olandr, retim ilikileri hibir zaman onlar kalc biimde durduramaz. Kalc
olarak durdurabilecek noktaya gelindii zaman o sistem tm olanaklarn tketmi demektir ve
sistem olarak ker. Bugn sz konusu olan bu deildir. retim gleri kendi zgr gelimesine braklsa ok daha hzl geliebilecekken, nnde zel mlkiyet engeli durduu iin onunla
srekli kavga iinde, onu srekli iteleyerek, mlkiyeti genileterek, yani zaman kaybederek
ilerliyor.
Buraya dek sylediklerimizden kan genel sonucu bir baka biimde yle belirtebiliriz: Bilimselteknolojik devrimin hznn kesilmesi, engellenmesi istenmiyorsa, giderek hzlanarak
srmesi isteniyorsa, retim srecinin, Marksn deyimiyle, kolektif reticilerin ortak denetimi
altna sokulmas gerekiyor.

BLMSELTEKNOLOJK DEVRM

10

Bilimselteknolojik devrimin ortaya kard byk toplumsal deiiklikler yukarda sylediklerimizden anlalaca gibi, komnizm asndan ok nemli sonular douruyor.
Bir yanda komnizm eskisine oranla ok daha kolay kavranabilir, pratik bir olaslk oluyor.
Eskiden komnistler iin hep, idealist, topyac, cennet hayal ediyorlar, hayalperest
vb. denebilirken, imdi, yahu gelime bu adamlarn syledii yne gidiyor deniyor. nk
retimin gelimesi, ekonominin gelimesi komnizmi pratik bir olaslk olarak kavranabilir duruma getiriyor.
Ayn madalyonun bir de teki yz var: Komnizm bir yandan da retim glerinin duraksamadan geliebilmesi iin pratik bir zorunluluk durumuna geliyor. Bu zorunluluk eninde sonunda ynlar, hatta komnizme en ok kar olanlar tarafndan bile kabul edilecektir. nk
ekonomik zorunluluklar eninde sonunda kendilerini dayatr, insan bilincine yolunu bulur girer.

3.2. LER KAPTALST LKELER SINIFI N TEK GEERL

STRATEJ
Buraya dek sylediklerimizden, biraz konu dna kmay da gze alarak, ileri kapitalist lkeler ii snf iin bir strateji formle edebilir miyiz?
leri kapitalist lkeler ii snf iin tek geerli strateji bilimselteknolojik devrimin zerine
kurulu bir stratejidir. Detant koullarnn da varl dikkate alnrsa, Avrupa ve Kuzey Amerika
ii snflar iin gndemin ba sorunu, bilimselteknolojik devrimin olabildiince yaylmasn
salayacak, kapitalist sistemin kendi amazlarn savala nlemesine kar duracak ve halklar
bilimselteknolojik devrimden sosyalist devrime ulatracak bir strateji izmektir.
Bu lkelerdeki ii snf partilerinin programlarn bu adan deerlendirmek, bu sonuca yaryorsa doru, yaramyorsa yanl demek gerekiyor. unu unutmayalm ki, nerilen stratejik
erevenin de mutlaka revizyonist, sosyaldemokrat, ya da devrimci yorumlar olacaktr.
Bilimselteknolojik devrimin olabildiince yaylmas zerine kurulu bir stratejinin ne gibi
perspektifleri olabilir?
Bir kez, dnyann geneline ileri kapitalist bir gelime daha hzl yaylacaktr. Emperyalist lkelerdeki ileri kapitalist gelime, dnyann geneline yaylmak zorundadr. Snrlar gericileiyor.
retim gleri zorunlu olarak snrlar zorluyor, zorunlu olarak az gelimi lkelere doru
almak istiyor.
Ancak bu, bugnden yarna olup bitecek bir ey deildir, yava ileyen bir sretir. Biraz
ileride somut rakamlaryla da greceiz, az gelimi lkelerde gerekten korkun bir durum
vardr. En basit gereksinimlerin salanmas iin byk miktarda paralara gereksinim vardr.
kincisi, bu olamad kadaryla yani bilimsel teknolojik devrimin, ileri kapitalist gelimenin
yaylmas ve pazar derinletirmesi istei yerine getirilemedii kadaryla, gelimi lkelerde
snf savann kzmas sonucu doacaktr. nk bu istek tatmin edilemedii oranda gelimi
lkelerde isizlik, enflasyon artyor, ii snfnn koullar zorlayor.
Bilimselteknolojik devrimin yaylmasnn nc bir sonucu da u olacaktr: Hangi ynden
giderse gitsin, nasl yaparsa yapsn, eninde sonunda varaca yer, mlkiyetin tabannn daha da
genilemesi, komnizmi tm dnya iin pratik bir zorunluluk durumuna gelmesi olacaktr.

11

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

Ne yanndan bakarsanz bakn, bilimselteknolojik devrim bundan sonra dnyadaki tm gelimelerin anahtardr. Her eyi o eksene oturtmamz gerekiyor. yle bir eksen ki, yararlanlabildii zaman devrimi yapmak olanaklarn iinde tayor. Yararlanlamad zaman bile devrimi daha erken gndeme sokmaktan baka, komnizmi yaklatrmaktan baka bir sonu vermiyor.

4. KONFERANSIN TARHSEL ANLAMI

nce, gnmzn dnyas nasl bir dnyadr, ileri kapitalist lkelerle az gelimi lkeler ne
durumdadr, onu grelim.
Bu rakamlar, tm gelimi lkelerle, tm az gelimi lkeleri kapsyor. Konferansa katlanlar asndan durum daha beterdir. Aadaki tablo, konferansa katlanlar arasndaki akl almaz
fark daha iyi gsteriyor.
KONFERANSA KATILAN 22 LKE KARILATIRMASI
KUZEY
Bat Almanya
Fransa
sve
ABD
Kanada
Avusturya
ngiltere
Japonya
GNEY
Suudi Arabistan
Venezella
Yugoslavya
Brezilya
Meksika
Cezayir
Fildii Sahili
Nijerya
Filipinler
Guyana
in
Tanzanya
Hindistan
Banglade

Kii bana GSMH

1980 ($)
13.422
12.137
12.131
11.536
10.268
10.081
9.280
8.903

Yapt yardm
1980 ($ milyon)
3.512
1.041
928
7.091
1.035
174
1.766
3.300

GSMH % olarak
yapt yardm
0.43
0.62
0.76
0.27
0.42
0.22
0.34
0.32

14.049
3.033
2.6
Kii bana GSMH
1979 ($)
3.618,5

2.900

1.758

1.758

1.650

1.170

750

727*

510**

510

253

184***

123*

*1980; **1978; ***1977 (Kaynak: Financial Times, 22 Ekim 1981)

13

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

GELM LKELER VE AZ GELM LKELER KARILATIRMASI

Gelimi lkeler
Az gelimi lkeler
Nfus
1.1 milyar
3.4 milyar
Kii bana GSMH
6.468$
597$
Yaam sresi
72 yl
56 yl
Okuma yazma oran
%99
%52
Kii bana eitim harcamas
286$
18$
Kii bana askeri harcama
300$
29$
Kii bana salk harcamas
199$
6.50$
(Kaynak: Newsweek, 26 Ekim 1981)

Byle bir tablonun sonularn hemen dnebiliriz.

Gneyde srekli kriz... Srekli alk, yoksulluk, tketim darl, pazar darl... siyasal denge yoksunluu... keskin savalar... ve devrimci dalga. Gney, srekli kaynayan bir kazandr.
Kuzeye geldiimiz zaman, doymu bir pazar var, retim fazlas var. Bu yzden isizlik, enflasyon hzla artyor.
rnein, Avrupa pazar doyuma ulat lde, Amerikann az gelimi lkelere ihracatnn oran hzla ykseliyor. 1980 ylnda Amerikann ihracatnn yzde 39u az gelimi lkelere olmu. Bu tek bana pek bir ey anlatmayabilir, ama Amerikann Ortak Pazar, Dou Avrupa, Japonya ve Avustralyaya yapt toplam ihracattan daha ok olduunu dnrsek nemli
bir sonu olduu ortaya kar.
Kuzeyde de, gneyde de birbirlerinin istedikleri eyler var ama bunlar kolay kolay st ste
dmyor. Bu toplant, ikisini st ste drme toplantsdr.
Gelimi lkelerin pazar retimi ememiyor. te yanda mallar satn alamayacak kadar geri,
yoksul, alktan len milyarlar var. Aslnda mthi bakir bir alan, kapitalist pazara yalnz biimsel olarak btnlenmi, derinlemesine btnlememi bir pazar var.
inin Kankun toplantsna katlmn da bu ereve iinde ele almak gerekiyor. in bal
bana dnya kadar bir pazardr. Bisikletleriyle, arklaryla duruyor orada. Yalnzca inin entegre olmas, kapitalizmi uzun sre rahatlatabilir.
Toplantdaki g dengeleri ve elikiler konusuna da biraz deinelim. Fransa, Kanada, sve
ve Avusturya, ngiltereyle Almanyann da son anda kazanlmalaryla, yoksul lkelere daha
fazla yardm yaplmasn savunuyorlar. Ama burada ilgin bir nokta var, aslnda yardm kendilerinin deil Amerikann yapmasn istiyorlar.
Avrupa lkeleri ilgin bir paradoks iinde kvranyor. Bir yandan yoksullara yardm arttralm diyorlar. Bir yandan da yoksul lkelerin en iyi yapabildikleri mallarn kendi pazarlarna
girmesini engelliyorlar. Fransann nclnde, zellikle gemi yapm, tekstil ve elikte, kendi
felsefeleriyle tamamen elien, eski tarihlerde kalm gmrk duvarlar uygulamaya balyorlar.
Amerika Avrupann bu tutumuna kar kyor. Hem yardm diyorsunuz, hem de bunlara
snrlama getiriyorsunuz. Siz de bizim gibi pazarlarnz an diyor. Tabii Avrupann bunu
yapmasna pek imkn yok.
rnein Avrupallar tekstildeki kstlamay kaldrsalar, Trkiye tekstili Avrupada tekstil
endstrisini ykabilir. Ayn biimde gemi yapmnda, elikte, zellikle Gney Kore, Tayvan,
Singapur ve Malezya ile Avrupann rekabeti ok zordur.

KONFERANSIN TARHSEL ANLAMI

14

Dikkat edilirse, bu saydmz lkelerin hibiri Kankun toplantsna arlmad. Onun da

nedenini Newsweek aklyor: leri gelimi lkeler az gelimi lkelere yardm etmek istiyor,
ama gelimelerinin hibir zaman kendilerini tehdit edecek boyutlara varmasn istemiyorlar.
Amerika ise her zaman ve her konuda olduu gibi, burada da g konumlarndan konuuyor.
Gneyin zel yatrm, serbest giriim ve serbest ticaret yoluyla kalknabileceini savunan
Reagan gelimenin nasl gerekletiini renmek istiyorsanz, Amerikann tarihini okuyun
gibi kstah szler ediyor.
Banglade Maliye Bakan Muhammed Seyfur Rahmann buna ilgin bir yant var, onu da
okuyalm:
Reagan ynetimi bizim lkelerimizde gelimenin zel kiiler eliyle zel yollardan yaplmas grndedir. Fakat bu, lkelerimizin gereksinimlerini ve nceliklerini yanstmyor. lkelerimizin alt yapsn (ime suyu ve sulama sistemi,
enerji kurulular, limanlar, tren yollar vb.) kurabilmek iin byk apta mali
yardma gereksinimimiz var. Byle bir alt yap olmadan, zel yatrmn ortam
olmayacaktr.
Ayn dili konuuyorlar. Hepsi zel mlkiyeti, hepsi kapitalist. Ancak karlar farkl. Buraya dek anlattklarmzdan Avrupa ile ABD arasnda ciddi gr fark olduu ortaya kyor. Bu
gr fark yle zetlenebilir: Avrupa, az gelimi lkelere yardm artrma, Amerika ise,
yardm deil, ticaret grndedir.
Az gelimi lkeler de bir btn deil. Onlar arasnda da ok sayda farkllk var. Ancak en
nemli ayrm, petrol reten lkelerle, geri kalan az gelimi lkeler arasnda. Amerika, stne
gelmekte olan yk bir yandan Avrupaya ykmak istiyor, bir yandan da OPEC lkelerinin stne atyor. Bu denli zenginler, stelik o blgenin lkesidirler, onlar da yarma katlsnlar diyor.
Fakat OPEC lkeleri bunun karsnda yle bir mantk yrtyor: Evet, bugn bizim paramz
var. Ama biz paramz ekonomik gelimemizle deil, topraklarmzdan kan tek madde olan
petrol satarak elde ediyoruz. Petrol bittiinde, bizim lkelerimizin tekrar dnyann en geri lkeleri olmamas iin, bu paray mutlaka kendi alt yap ve endstri kurulularmz kurmak iin
kullanmak zorundayz. Yani Amerikann yklemeye alt rol stlenmek istemiyorlar. Dolaysyla kurulmas istenen enerji kredi fonuna kar duruyorlar.
Tm bu sylediklerimizden sonra biraz durup dnelim. Konferansta, bunca farkl karn,
farkl grn altnda bir kzl erit yatyor. Gelimi lkelerde 1 milyar, az gelimi lkelerde 4
milyar insan yayor. Az gelimiler biraz kalknsa, kapitalist gelimesi hzlansa, pazar derinlese, gelimi lkelerde bugn olann birka kat fabrika tam kapasiteyle alabilir. Bu, kapitalizm iin byk bir rezervdir. Ancak, bu rezerv kullanlamazsa, kapitalizmin varl tehlikeye
girmitir. Bouna, yaayabilme program dememiler.
Bu olanaktan yararlanlamazsa sonun geldiini emperyalist burjuvazinin uzak grl temsilcileri ok iyi anlyorlar.
rnein, Ortak Pazarn bakan Gaston Thorn yle diyor:
Bakan Reagann yardm deil, ticaret felsefesi uygulanrsa nc dnyann ounluu dmdz olur ve Avrupa da Afrika ve Gney Asyann yan sra
kenar izgilere itilir. Reagann ekonomik mant en glnn mantdr. Bu
felsefe zayf iin ldrcdr, nc dnya iin ldrcdr, Ortak Pazar iin
son derece zararldr. Bu felsefenin sonucunda ancak ktasal lekli lkeler kazanl kabilir (...) Biz bunu kabul edemeyiz. Avrupa geri kalm lkelere yok

15

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

yakndr, onlarla ok baldr, onlara ok bamldr (...) (Bu felsefeyi izlersek),

unu anlamak iin ok dnmek gerekmiyor, biz bu krizin sonunu grmeden
yoksul lkeler lp gidecektir. Onlarn lm de bizim lmmz anlamna gelecektir. Kim bugn ve bu ada, dnyann bir parasnn br paradaki al,
yoksulluu ve lm grmeyi reddederek zenginlik iinde yzebileceine inanabilir?
Toplantda ve sonrasnda eitli liderlerin syledikleri, kapitalizmin sahip olduu rezervi de
ok gzel anlatyor.
ngiliz Dileri Bakan Lord Carrington, yoksul lkelere neden yardm edilmesi gerektiini
madde ile sayyor. Birincisi, (Brandt Raporundaki bir gr) bu lkelere yardm gereklidir
nk dnya tek bir dnyadr. kincisi, moral adan gereklidir. ncs en az birincisi kadar ilgin, kendimize yardm iin, diyor. ok gereki konuuyor. Bu yardmn kendilerindeki isizlii, enflasyonu kaldrmak iin gerekli olduunu sylyor.
Mitterand da, nc dnyaya yardm endstriyel lkelere de yarar, nk onlarn mallar
iin talep yaratr diyor. Evet, ak konuuyorlar.
Bu noktada Trkiyedeki btn sol gruplarda ok yaygn olan bir kaba anlaytan syrlmak
gerekiyor. Evet, zellikle ileri kapitalist lkeler ve genelliyle dnya sosyalizm istiyor. Evet, amz kapitalizmden sosyalizme gei adr. Ama bu, kapitalizmin, emperyalizmin sonu bugn gelmi demek deildir.
Her sistem dnem dnem darboazlar iine girer. Kapitalizmin dnem dnem iine girdii
bu darboazlardan devrimci bir kla bilinli bir biimde yararlanlmazsa, bunun nesnel anlam, yle ya da byle, sistemi kendi gelimesine brakmak demektir. Kendi gelimesine braklan hibir sistem de, tm gelime olanaklarn yitirmeden yklmaz.
Kankun Konferansnn anlam buradadr. Brandt Raporunun ad sylyor, Yaayabilme
Program diyor. Bu toplant dnya kapitalizminin yaayabilmesi iin yaplm bir toplantdr.
Ama ayn zamanda tm olanaklarn tkenmediinin kantdr. Yaayabilmek iin bir toplant
yaplabilmesi, kapitalizmin yaayabilmesi iin nemli bir rezerve sahip olduunu da gsteriyor.
Kendi haline braklrsa dnya kapitalizmi, gelime ynnde, yaamn srdrme ynnde kullanabilecei geni bir rezerve sahiptir.
Her trl basitlikten, her trl vulgar, kaba, takr tukur anlaylardan uzaklamamz gerekiyor. Trkiyeli devrimcilerin en ok ektii hastalklardan biri budur: Ykld, yklyor...
Bu, tarihsel bir eilimi, tarihsel bir doruyu olmu bitmi sayma yanldr. Bu, emeki insan sosyalizmden soutmaktan baka sonu vermeyen takr tukur devrimciliin bir de bu alanda
yansmasndan baka bir ey deildir.

5. OLANAKLARDAN YARARLANMAK ZORUNDAYIZ

eitli paralarda sk sk kacak olan olanaklardan devrimci bir yolda yararlanlmazsa, gidilecek olan yol, mutlaka bu rezervden yararlanma yolu olacaktr. Reagan gider, Meagan gelir,
eninde sonunda, yle ya da byle, gidecei yer orasdr. nk ekonomik zorunluluklar eninde sonunda kafalara kendisini dayatr.
Tabii bu da kapitalizmi sonsuza dek kurtarmayacaktr. Yeni bir gelime dnemi balayacak,
kapitalizmin mr uzam olacak, ama temel elikisi zlmeyecek. Yalnzca geici bir sre
iin sndrlm olacak. Bir st aamada, yeni bir dengede tekrar ortaya kacak. Tarihin bilinli gelimesi, insanlarn smr altnda yaamas asndan zaman kaybedilmi olacaksa da,
sonunda yine devrim ve sosyalizm utkuya ulaacaktr.
Dnya emperyalist sisteminin sonu bugn gelmemitir ama eitli paralarda doacak olanaklardan, sistemin zaman zaman girdii darboazlardan yararlanarak bu paralar koparlabilir.
Bunun iki nemli sonucu olur.
Birincisi, dnya emperyalist sisteminin kendi mrn tamamlama sresi ksalr. Smrden,
zorbalktan uzak bir gelime daha yaknlar.
kincisi en az bunun kadar nemli bir sonutur. Dnya sosyalist sistemini ve tm insanl
tehlikeli bir olaslktan giderek uzaklatrr. Bu olaslk da ikilidir. Bir tanesi dnya savadr.
tekisi, dnya sosyalist sisteminin likidasyonu, ieriden zlmesidir. Bu iki olaslk birbiriyle
yakndan baldr.
nce ikinci tehlikeden balayalm. Dnya sosyalist sisteminin baka lkelerde devrimlerle
beslenmeden, kendi bana, bu var olan lkelerle kapitalizmi gemesi koca bir tarih gerektirir.
ki tane be yllk plann, ya da tanesinin ii deildir. Sosyalizmin gszlnden deil,
sosyalist lkelerin kendi geri kalmlk tarihleri yznden. Kendi lke halklarna ileri kapitalist
lkelerin olanaklarn salayamadklar iin ve salayamadklar srece sosyalizm ciddi bir likidasyon tehlikesiyle kar karyadr.
Yukarda szn ettiimiz, inin entegrasyonu, bu noktaya da balanyor. inin kapitalizmle tam olarak entegre olmas, savaa gerek kalmadan sosyalist sistemin likidasyonu demek
olabilir. Byle bir durum olutuunda dnyadaki tm gler dengesi altst olur. Lenin, Sovyetlerle inin birlemesi a deitirir diyordu. Tersi de dorudur. a deitirmez belki ama
gelimeyi birka yzyl geri atabilir.
Dnya sava tehlikesine gelince, dnya devrimi sreci yeni devrimlerle beslenmezse, dnya
sava hi kimsenin kmseyemeyecei gerek bir tehlikedir.
Paralar koparlmas bu tehlikeyi nasl nleyecektir? Uzun bir sredir dnya savann kmamasnn nedeni zaten ii devletlerinin varlnda yatyor. Dnya sosyalist sisteminin varl,
burjuvaziyi kendi i elikilerini baka yollardan zmeye itiyor.
Somut rneini geenlerde BBC televizyonunun bir Japon iadamyla yapt rportajda
dinledik. Japon iadam, Japon mallarna uygulanan gmrk duvarlarna ilikin olarak, Siz
gayet iyi biliyorsunuz, dnya savalar bu gmrk duvarlar, yani isteyenin maln istedii yere
satabilme ilkesine kar durma yznden kt. Bu yol ok tehlikelidir, savaa giden yoldur

17

KANKUN KONFERANSI VE DNDRDKLER

diyordu. Ama ikisinin de karsnda Sovyetler Birlii durduu iin, bu elikiyi ikinci plana
atmak zorunda kalyorlar. Bunu da Japon iadam aka sylyordu.
Ne var ki, sosyalist sistemin savaa kar bugn oluturabildii denge, ok hassas ve emperyalist gcn gerisinden gelen bir dengedir. Sava nleyebilmenin en kalc garantisi, dnya
gler dengesini sosyalizm lehine evirmenin gerek yolu, dnya sosyalist sisteminin yeni devrimlerle beslenmesidir.
Dnya emperyalist sisteminden paralar koparmak hem zorunludur, hem bunun olasl
vardr. Burjuvazi, doas gerei egoisttir, bencildir. Bunlar znel, psikolojik tanmlamalar deil, retim aralarnn zel mlkiyetinden gelen nesnel gereklerdir. Burjuvazi uzun erimli kar iin gnlk karn kolay kolay feda etmekten yana deildir. Bu fedakrlk gereini gryor. Fakat hepsi de yk tekilerin stne atmaya alyor. Hibir kahraman kp, bunu ben
yapaym demiyor.
Ayrca gelimi lkelerde de derin sorunlar vardr. Yaplmas gerekeni grmekle, hatta samimi olarak istemekle de sorunlar kolay kolay zlmyor. Gereken miktar karlamalar ok
gtr. Toplantnn sonular da bunu kantlyor. Ylan yuvas ad ok uygun dt. Birbirlerini soktular geldiler.
Ama diyelim anlatlar, Regan da dize getirdiler, yoksul lkelerin istedii alt yaplar kurmaya baladlar. Buna bugn balansa sonular yllar sonra kar. Bir liman 56 ylda yaplyor. Sonra onu ekonomiye entegre edeceksin, sorun liman ina etmekle bitmiyor. Limann yolu, demiryolu denecek. Bunlar da zaman alacak. Bu temelde zel mlkiyete dayal iletmeler kurulacak, bunlardan yararlanacak endstri ve ticaret devreye girecek, ii altracak, cret
verecek, ithal kapasitesini artracak, en sonunda Avrupa fabrikalarndan mallar satn alnmaya
balanacak. Bu, uzun bir zaman iidir. Oysa yoksul lkelerin sorunlar acildir, bugn zm
bekliyor. Demek ki hepsi anlap istenen miktarlar vermeye balasalar, geri kalm lkeler barut fs olmaktan yine kolay kolay kurtulmayacaktr.
kincisi: Yine az gelimi lkelerin istedii yardmn ilk azda verildiini varsayalm. Yardm alan lkede bunun sonular belki yirmi yl sonra kacak, ama veren lkede sorun annda
kyor. Burjuvazi bu yardm kendi ii snfndan kesecektir. Yardm iin verilen her para, ileri kapitalist lkelerdeki snf kavgasn azdracaktr. ok acil, hemen ortaya kacak bir sonucu
bu olacaktr. (Bu arada nemli bir nokta, ileri lkeler ii snf kukusuz bu yardma kar kma eilimi gsterecektir. Komnist partileri buna kar ciddi ideolojik savam vermek zorundadr.)
Bylece yardm verilmesi hem zaten barut fs olan az gelimi lkelerde sorunlar hemen
zmeyecektir, hem de yardm veren gelimi lkelerde annda sorun karacaktr. Yardm
perspektifi iinde paralar koparabilme olasl bu ekilde vardr.
Dnya emperyalist sisteminden devrimler yoluyla paralar koparlamazsa, emperyalizmin
isteyerek ya da istemeyerek gidecei yol, dnya pazarn alabildiine derinletirmek, komnizmi alabildiine yaknlatrmak olacaktr. Son 2530 yla baktmz zaman, Kankun toplantsnn yaplabilmesi bile nasl istemeye istemeye bu lkelerin bu yne itildiini gsteriyor.
Hem kendi olanaklarnn daralmas, hem de az gelimi lkelerin sosyalizme doru ynelmeleri
nedeniyle, 2530 yldr gneyin isteklerine kar durduktan sonra bugn pek ok emperyalist
lke bu toplantya katlarak azgelimi lkelerin isteklerinin hakl olduunu sylyor. Bu da
herhalde emperyalistlerin iyi insanlar olmaya baladklarn gstermiyor. Yalnzca bir ekonomik zorunluluun kafalara aklmakta olduunu anlatyor. Dnya gelime istiyor, komunizm
giderek daha ok pencereden bakyor.

OLANAKLARDAN YARARLANMAK ZORUNDAYIZ

18

Tarihin gidecei yn budur. Devrimci glerin grevi, bu sarho gidii bilinli bir gidie evirmektir.