PAR Ini Ageeto oui + Zhornik naucnih radova, 4 (1998) 213-217 UDK: 634.33:631.53 Originalan nauéni rad OZILJAVANJE ZRELIH REZNICA LIMUNA (Citrus limon (L.) Burm. i Citrus meyearii Y. Tan.) R. Pope ‘, M. Plamenac, M. Radulovi ved: U ovom radu su prikazani rezultati prougavanja uticaja fitohormo- nalnih materija indol — buterne kiselina (IBA) i alfanaftil siréetne kiseline (NAA) ha procenat oZiljavanja zrelih reznica limuna. Najbolje oZiljavanje je registrovano u sorte Meyer (86,66%) koja je tretirana sa 3000 ppm IBA, a najslabije u sorte Mijese&ar (20,00%) koja je tretirana sa 0.1% NAA. Analizom varijanse i t-testom je utvrdeno da uspjeh o7iljavanja zavisi od eksogenog dodavanja fitohormona i vrste fitohormona kojom su reznice tretirane. Kljucne reci: limun, vrsta, sorta, reznica, filohormon, oZiljavanje. UVOD Sadnice limuna se mogu proizvesti vegetativnim putem 07: zelenih reznica, kalemljenjem (transplantacijom) sijanaca (Poncirus trifoliate L. Citrus bigaradie L:) sa plemenitim sortama i generativnim putem iz sjemena. U praksi se najvise koristi metod transplantacije, ofenjem natjerajuci i spa- vajuci pupoljak na otvorenom i u zatvorenom prostoru (staklenik i plastenik) uz primjenu odgovarajucih klimatskih uslova, u prvom redu temperature (18-20°C) radi uspjeSnog kalusiranja i sraSCavanja na spojnom mjestu izmedu podloge i plemke. Medutim, u posljednje vrijeme sve se vise primjenjuje i razmnozavanje limuna o7iljavanjem reznicama. Neke sorte limuna (Meyer i Mjesecar) dobro se odiljavaju i reznicama uz egzogenu primjenu fitosintetickih hormonalnih materija * Dr Ranko Popovic, Maksim Plamenac dipl. inz., dr Moméilo Radulovic, Biotehnicki institut Podgorica, Centar 7a suptropske kulture, Bar, dr Nikola Micic, Centar za vocarstvo i vinogradarstvo, Cacak 213Zbornik naucuih radova, 4 (1998) 213 — 217 koje izazi Aju mnogobrojne korisne reakcije i uticu na razvoj kalusa u zonama oZiljavanja reznica ina veci procenat oZiljavanja i razgranatiji korjcnov sistem. U rasadni¢koj proizvodnji su narocito znacajni uspjesi postignuti korigtenjem sinteti¢kih fitohormonalnih materija indol-buteme kiseline (IBA) i alfa-naftil sir- cetne kiseline (NAA) u razligitim koncentra jjama. Ofiljavanje reznica zavisi od unutraxnjih relativnih Ginilaca (stadijuma mla- dosti reznice) i od spoljasnjih Ginilaca: zatvorene i svijetle prostorije (plastenika ili staklenika), supstrata, temperature, vlaZnosti, vremena postavljanja reznica i vrste i doze tretiran biostimulatorima rastenja. i, od kojih navodimo neke, prouéavali su problematiku i metod sh reznica: Ali i Westwood (1986), Howard i Nalilawi (1969), Baldini (1976) i dr. Oni navode da o7iljavanje reznica u velikoj meri zavisi od koliine prikupljenih rezervnih materija, te kao termine tretiranja reznica prepo- rucuju februar — mart. o7iljavanja drver Velike mogucnosti uStede mati¢nog potetnog materijala, radne snage i sigur- host proizvodnje ovim nacinom, privladi sve veci broj istrazivaca u svijetu iu nas da se posvete ovom problemu. Primjena fitohormona u proc Vanja zrelih reznica limuna u svijetu i u nas je manje ispitivana nego na ostalim vocnim vestama. Na problemima o7ilja- Vanja poje vrsta, vremenu postavljanja reznica, vrsti fitohormonalnih materija 1 supstrata radili Popovic (1984, 1997), Velickovic i sar. (1984), Kapetanovic i sar. (1975), Bakaric (1974), Hagson (1967), Tabain (1975) i dr. Cilj ovog rada je da se utvrde vrste fitohormona koje utizu, djcluju na proces oZiljavanja zrclih reznica limuna radi dobivanja kvalitetnih sadnica na sopstvenom korijenu i njihove preporuke za proizvodnju i plasman na tzistu. MATERIAL | METODE RADA Uticaj fitosintetiZkih sredstava indol-butemne kiseline (IBA) i alfa-naftil sir- Getne kiseline (NAA) na o7iljavanje zrelih reznica limuna proucavan je u plasteniku Centra ptropske kulture u Baru u periodu od 1995-1997. godine. Reznice za ofiljavanje su uzimane sa umatizenih stabala sorata Mayer i Mjesecara potetkom aprila. Meyer je dobio ime po Franku N. Meycru koji ga je uvezao iz Kine u SAD 1908. godine, odakle se u ogranigenoj mjeri progirio i u druge zemlje, pa tako i na Sredozemlje. Prema Tutheridzu (1971) Meyer se smatra hibridom limuna s mandarinom ungiju. Razvija srednje bujno stablo webliku Zbuna. Rodnost mu je velika i redovna Plod je srednje krupan (oko 80) grama), ovalan, glatke kore, specifitne arome Pogodan je za uzgoj u loncima uw zatverenom prostoru. j j limuna koja ima jako razvijeno stablo, a mnogo se u7gaja u 1 prostorima.Zhornik naucnih radova, 4 (1998) 213 ~ 217 Plod je neujednacenog oblika i srednje krupan (oko 60 grama). Kora ploda je glatka i dosta debela. Sok je jako kiseo, aromatican. Cyjeta vise puta u toku godine, zavisno od klimatskih ustova i ishrane. Na stablu ima stalno plodova u raznim fazama razvitka. To je za domacu upotrebu vrlo znacajno. DufZina reznic kretala od 10-15 cm, 2: ine internod| broja pupoljaka. Radi potrebne asimilacije na reznici se ostavljaju 2 lista, koji se skracuju za 1/2, dok se ostali skidaju. U baznoj zoni reznice pravijen je kosi rez na suprotnoj strani osnovnog pupoljka radi povecanja aktivne dodirne povrsine i fito hormona IBA i NAA, a zatim je izveSeno naranjavanje epidermisa radi brzeg kalusiranja Prije tretiranja rizogenom supstancom, bazni dio reznice je tretiran sa fungi- cidom Benlate 0,1% radi preventive protiv razvoja gljiviénih bolesti. Donji (bazni) dio reznica je uranjan u teéni rastvor IBA (3000 ppm) i u rastvoru drZan 30 sckundi, a zatim suSen 30 minuta na sobnoj temperaturi i u 0.1% NAA u praskastoj formulaciji. Poslije ove tehnoloske operacije reznice su prporene u supstrat od rijecnog pijeska (50%) i agroperlita (50%). Granulacija perlita se kretala u dijapazonu od 2 do 4 mm. Reznice su prporene na razmaku 5 x 5 cm, a dubina prporenja je iznosila od 5 do 10cm. U toku procesa oZiljavanja konstantno je funkcionisao sistem nebu- lizacije, stvarajuci odgovarajucu vlaznost supstrata i vazduha u plasteniku. Temperatura supstrata u toku o7iljavanja je iznosila 15 — 20°C, a vlaznost vazduha 75-80%. U okviru svakog tretmana koristeno je 20 reznica. U toku o7iljavanja obavijeno je i folijarno prihranjivanje sa 0,1% rastvorom Vuksala u junu i avgustu mjesecu. Reznice su prporene u supstrat 03.04, a u drugoj dekadi jula o7iljene reznice limuna su presadene u PVC kontejnere u kojima se nalazio supstrat od treseta i stajnjaka, Dobijeni rezultati oZiljavanja su statisticki obradeni analizom varij ocjena znagajnosti razlika po ttestu. REZULTATIISPITIVANJA SA DISKUSUJOM. Rezultati ispitivanja uticaja indol-buteme kiseline i alfa-naftil sircetne kise- line na oZiljavanje zrelih reznica limuna prikazani su u tab. 1. Tab. 1. Prosjecan broj oziljenih reznica limuna tetiranih indol-buternom kiselinom i alfa- -nuftil sircemnom kiselinom Fitohormoni Sona ~ IBA (3000 ppm) NAA -0,1% t-test \ oc Ts + S% i + 6.27 | 6319" te + 5.16 | 1.671" | Tu 215Zhoruik naucnih radova, 4 (1998) 213 ~ 217 Konstatovan je vrlo visok procenat oZiljavanja reznica limuna koji se kretao od 20,00% (Mijesecar) do 86,66% (Meyer) — tab. 1. Najbolje oZiljavanje je po- stignuto kod sorte Meyer (86,66%) tretirane sa 3000 ppm rastvorom indol-buterne kiseline (IBA), a najslabije u sorte MjeseCar (20,00%) tretirane sa 0,1% alfa-naftil etnom kiselinom (NAA). Indol-buterna kiselina je pokazala statisticki visoko znaéajno veci uticaj na oviljavanje zrelih reznica kod sorte Meyer (86,66%) nego kod sorte Mjesetar (33,33%). Registrovan je statistiki znatajno veci uticaj NAA na oil; reznica kod sorte Meyer (38,33%) nego kod sorte MjeseCar (20,00%). Kod sorte Meyer zrele reznice se statistiZki visoko znaCajno bolje oziljavaju sa IBA-om nego sa NAA-om. Primjenjeni fitohormni kod sorte Mjesetar imali s odnosno ispoljene razlike su statisti¢ki sluCajne. Uticay IBA i NNA na oZiljavanje zrelih reznica limuna pokazuje razlicite efekte koji su posljedica genotipskih specifignosti. vanje zrelih isti efekat na oZiljavanje ZAKLIUCAK Odiljavanje zrelih reznica limuna u zatvorenom prostoru (plasteniku) iu odgovarajucim uslovima (supstrat, temperatura, vlaZnost) stimulativno djeluje na aktiviranje endogenih hormona i na veci efekat kori8cenih vrsta ekzogenih sin- teti¢kih stimulatora oZiljavanja koji utitu na koliginu i dinamiku oZiljavanja. Konstatovan je razligit uticaj IBA (3000 ppm) i NAA (0.19%) na procenat o7iljavanja zrelih reznica limuna. Najbolji procenat oZiljavanja je postignut u sorte Meyer (86,66%) koja je tretirana sa 3000 ppm indoi-buterne kiseline, a najslabiji procenat o7iljavanja je registrovan u sorte Mjeseéar (20,00%) koja je tretirana sa 0,1 % alfa-naftil siréetnom kiselinom. Primjenjeni fitohormoni IBA (3000 ppm) i NAA (0,1%) su pokazali opravdan efekat u oZiljavanju reznica, Ziji uspjeh zavisi od vrste fitohormona sa kojim je reznica tretirana. LITERATURA 1. Ali and Westwood M. N.: Juvenility as Related to Chemical Contet and Rooting s of Pyrus Species. Proc. Amer. Soc. Hort. Sci.. Vol. 93, 73-82. 1968, zgoj limuna u zatvorenim prostorijama, Nolit, Beograd, 1974 3, Baldini, E.: A frutticoltura, Bologna, 1976. 4, Howard, B. H.: and Nahlawi N.: Factors Affecting the Rooting of Plum Hardwood Cuttings, Journ. Amer. Soc. Hort. Sci., Vol. 449, 303-310. 1969. 5, Hagson Robert Willard: The Citrus Industry, Vol. 1. str. 71,1. str. 571, 1967 6. Kapetanovi¢, N., Hanié, E.: Odiljavanje zrelih reznica Sijive 7a podlogu prinjcoons 39% indol-buterne kiseline (IBA), Jugoslovensko vocarstvo, br. 31-32, 117-125, 1975. 216Zhormik naucnih radova, 4 (1998) 213-217 7. Popovi poljoprivredn R.: OZiljavanje zrelih reznica aktinidije (A. chi nensis Pl.), Arhiv za nauke, 45, 160, 501-506, Beograd, 1984. 8. Popovic, R.: Oziljavanje zrelih reznica smokava (Ficus carica L.), Poljoprivreda i Sumarstvo, Vol. 43:1 - 168, Pod; 1997 9. Velitkovic, M., Jovanovic, M., Popovic, R.: Utica} indol-buterne kiseline na 1 svojstava zrelih reznica vegetativne podloge M9, Poljoprivreda i Sumrastvo, br. 4, 97-104. Titograd, 1984. abain, F.: Uzgoj agruma, Znanje, Zagreb, 1975. _Tutheridze, B. D i dr: Novaja forma limona Mayer i genetigeskaja karakteristika jevo polovoga pokolenija, Subtrop. kulturi No. 6, Anaseuli, 1971. Original scientific paper ROOTING OF MATURE CUTTINGS OF LEMON (Citrus limon (L.) Burm. and Citrus meyearii Y. Tan) R. Popovic, M. Plamenac, N. Mici” SUMMARY In this paper, the re: ndol-butyric acid (IBA) and the alfa-naphty! acetic acid (NAA) to the percentage of rootingcoftimature cuttings of lemon in the period of 1995-1997, are presented Better percentage of rooting was registered with the variety Meyer (86,66%) that was treated with 3000 ppm of indol-butyric acid (IBA), and poorely with the variety Mjesetar (20,00%) that was treated with 0,1% of alfa-naphtyl acetic acid (NAA). Statisticaly higly significant greater influence of IBA (3000 ppm) to the percentage of rooting of mature cuttings of the variety Meyer (86,66%) then with the variety MjeseCar (33,33%) and statisticaly significantly greater influence of 0,1 NAA with the variety Meyer (38,33%) then with the variety Mijesecar (20,00%), was registered. It is prooved that the success of tooting depends on the phytohormone with which the cuttings were treated and arome the genetic ‘acteristics of investigated varicties. Key words: lemon, variety, cutting, phytohormone, rooting. nko M. Popovi technical institute, Podgor fruit growing and vituculture, Cagak. Ph. D., Maksim Plamenac, B. Sc., Momdéilo Radulovic, Ph. D. Bio- for subtopics culties, Bar, Nikola Micié, Ph. D., Center for 217