Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Gi bi Admin, lc 08:41 21/08/2011, | Bnh lin quan h min dch | Bnh Gt - Khp
Vim khp dng thp (VKDT) l mt bnh hay gp nht trong cc bnh
khp. L mt bnh mang tnh cht x hi v s thng c, v s din bin
ko di v v hu qu dn n s tn ph.
Bnh VKDT c bit t lu, nhng cho n gn
y mi c c s thng nht v tn gi, v tiu
chun chn on v v c ch sinh bnh. Bnh c
nhiu tn gi:
Thp khp teo t (sydenham 1683)
Bnh khp Sacc (charcot 1853)
Vim khp dng thp (Garrod 1890)
Vim a khp mn tnh tin trin (PCE, PCP)
Vim a khp nhim khun khng c hiu
(Nesterov)
Thp khp mn tnh dnh v bin dng
Hin nay bnh c mang tn vim khp dng thp
phn bit vi cc bnh khp khc (thp khp cp, vim khp mn tnh thiu nin,
thp khp phn ng).
Bnh VKDT gp mi ni trn th gii, bnh chim t 0,5 - 3% dn s ( ngi ln).
Vit Nam c t l 0,5% trong nhn dn v 20% s bnh nhn mc bnh khp iu
tr bnh vin. C th ni VKDT l bnh ca ph n tui trung nin v 70 - 80% bnh
nhn l n tui trung nin v 60 - 70% c tui trn 30. Bnh c tnh cht gia nh
trong mt s trng hp.
I. Nguyn nhn v c ch sinh bnh
1. Nguyn nhn
Trc y c nhiu gi thuyt c a ra v nguyn nhn ca bnh, gn y
ngi ta coi VKDT l mt bnh t min dch vi s tham gia ca nhiu yu t.
- Yu t tc nhn gy bnh: c th l mt loi virus, nhng hin nay cha c xc
minh chc chn.
- Yu t c a: bnh c lin quan r rt n gii tnh v la tui.
- Yu t di truyn: t lu ngi ta nhn thy bnh VKDT c tnh cht gia nh.
Trong nhng nm gn y c nhiu cng trnh nghin cu nu ln mi lin quan
gia bnh VKDT v yu t khng nguyn ph hp vi t chc HLA DR4 ( bnh nhn
VKDT thy 60 - 70% mang yu t ny, trong khi ngi bnh thng c 15%)
- Cc yu t thun li, l nhng yu t pht ng bnh nh suy yu, mt mi,
chn thng, bnh truyn nhim, lnh v m ko di, phu thut.
2. C ch bnh sinh
Lc u tc nhn gy bnh (virus?) tc ng vo mt c th c sn c a thun li
v c nhng yu t di truyn d tip nhn bnh, c th sinh ra khng th chng li
tc nhn gy bnh, ri khng th ny tr thnh tc nhn kch thch c th sinh ra mt
khng th chng li tc nhn gy bnh, ri khng th ny li tr thnh tc nhn kch
thch c th sinh ra mt khng th chng li n (ta gi l t khng th). Khng th
(lc u) v t khng th vi s c mt ca b th, kt hp vi nhau trong dch
khp tr thnh nhng phc hp khng nguyn - khng th. Nhng phc hp khng
nguyn - khng th c mt s t bo i n thc bo, l bch cu a nhn
trung tnh v i thc bo, sau nhng t bo ny s b ph hu bi chnh cc men
tiu th m chng gii phng ra tiu cc phc hp khng nguyn - khng th trn.
S ph hu ca cc t bo thc bo gii phng nhiu men tiu th, nhng men ny s
kch thch v hu hoi mng hot dch khp gy nn mt qu trnh vim khng c
hiu, qu trnh ny ko di khng chm dt i t khp ny qua khp khc, mc d tc
nhn gy bnh ban u chm dt t lu.
Tnh trng vim khng c hiu ca mng hot dch khp lc u l ph n, sung
huyt, thm nhp nhiu t bo vim m phn ln l a nhn trung tnh, sau mt thi
gian hin tng ph n c thay bng qu trnh tng sinh v ph i ca cc hnh
lng v lp lin bo ph, cc t bo vim c thnh phn ch yu l lympho v tng
bo. Cc phn lng ca mng hot dch tng sinh v ph i s pht trin v n su
vo u xng phn di sn khp gy nn cc thng tn phn ny. Cui cng,
sau mt thi gian tin trin ko di, t chc x pht trin s thay th cho t chc
vim v dn n tnh trng bin dng v dnh khp. Do , c th ni tn thng xut
hin sm nht, c bn nht l nguyn nhn dn n mi tn thng khc trong bnh
VKDT l tnh trng vim khng c hiu mn tnh ca mng hot dch khp.
- Bn chn 70%
- C chn 70%
- Ngn chn 60%
- Khp khuu 60%
Cc khp khc: hng, ct sng, hm, c n him gp v thng xut hin mun.
b. Tnh cht vim:
i xng 95%
- Sng phn mu tay hn phn lng bn tay
- Sng au v hn ch vn ng, t nng , c th c nc khp gi.
- C du hiu cng khp bui sng 90%
- au tng nhiu v m (gn sng)
- Cc ngn tay c hnh thoi nht l cc ngn 2, 3 ,4.
c. Din bin: cc khp vim tin trin tng dn v nng dn, pht trin thm cc
khp khc, cc khp vim dn dn dn n tnh trng dnh v bin dng, bn ngn
tay dnh v bin dng t th na co v lch trc v pha xng tr (bn tay gi thi,
ngn tay hnh c c), khp gi dnh t th na co.
B. Triu chng ton thn v ngoi khp
1. Ton thn
Bnh nhn gy st, mt mi, n ng km, da nim mc xanh nht do thiu mu, c
nhng biu hin ri lon thn kinh thc vt...
2. Biu hin ngoi da
Ht di da: 10 - 20% ( Vit Nam ch thy trong 5% trng hp) c coi nh l
mt du hiu c hiu. l nhng ht hay cc ni ln khi mt da, chc, khng au,
khng c l r, khng di ng v dnh vo nn xng di, c kch thc t 5 mm
n 20 mm ng knh. V tr hay gp nht l trn xng tr gn khp khuu, hoc
trn xng chy gn khp gi, hoc quanh cc khp khc, s lng c t mt n vi
ht.
- Da kh, teo v x, nht l cc chi.
- Gan bn tay v chn thy gin mch, hng.
2. Sinh thit ht di da
- gia l mt m ln hoi t dng t huyt.
Xung quanh bao bc bi rt nhiu t bo lympho bo v tng bo.
C. X quang
1. Nhng du hiu chung
- Giai on u: thy tnh trng mt vi u xng v cn quang phn mm
quanh khp.
- Sau mt thi gian thy xut hin nhng hnh khuyt nh hay bo mn xng phn
tip gip gia sn khp v u xng, khe khp hp do sn khp b tn thng.
- Sau cng l tnh trng hu hoi phn sn khp v u xng gy nn dnh v bin
dng khp.
2. Hnh nh c bit
Cn chp hai bn tay vi khi xng c c tay, cc khp bn ngn v ngn tay.
Nhng du hiu X quang bn ngn tay thng xut hin sm v c hiu:
- Khe khp v ranh gii gia cc xng c hp v m, sau dn s dnh li thnh mt
khi.
- u xng bn tay v ngn tay xut hin cc hnh bo mn, khe khp hp ri
dnh khp:
- Khng thy tn thng khp ngn xa.
3. Giai on III
Tn thng nhiu u xng, sn khp, dnh khp mt phn. Kh nng vn ng
cn t, bnh nhn ch cn t phc v mnh trong sinh hot, khng i li c.
4. Giai on IV
Dnh khp v bin dng trm trng, mt ht chc nng vn ng tn ph hon
ton.
Giai on ny thng gp sau 10 - 20 nm.
Theo mt thng k Bnh vin Bch Mai sau 10 nm ta thy khong 50% vn
giai on I, II khong 40% giai on III, ch c 10% giai on IV.
B. Bin chng v tin lng
Trong qu trnh tin trin, bnh nhn c th b cc bin chng:
- Nhim khun ph, nht l lao.
- Cc tai bin do dng thuc iu tr VKDT: thuc steroid, thuc chng vim, chng
gim au, thuc chloroquin, mui vng, c ch min dch.
- Chn p thn kinh, do cc tn thng phn mm quanh ng i ca cc dy
thn kinh ngoi bin, hoc tn thng ct sng c chn p tu c.
- Bin chng tim, thn v mt: him.
- Tin lng ca bnh da vo nhiu yu t. bnh thng nng nu c biu hin ni
tng, s khp vim nhiu, phn ng Waaler - Rose (-), chn on v iu tr mun
V. Th lm sng
A. Th bnh theo triu chng
1. Th mt khp: hay gp khp gi, chn on kh, cn tin hnh sinh thit
mng hot dch.
2. Th c kch to: hi chng Felty, bnh nhn c kch to, bch cu gim, i khi
c gan to, ni hch v sm da.
3. Th c km hi chng Sjogren Gougerot: VKDT c vim teo tuyn nc bt
v tuyn nc mt, cn gi l hi chng kh mt v ming.
4. Th xut hin sau bnh bi phi (hi chng Caplan), thng l nhim bi
than v bi silic.
B. Th bnh theo tin trin
1 Th lnh tnh: tin trin chm, s lng khp b t.
2. Th nng: nhiu khp, c st, c biu hin ni tng, tin trin nhanh v lin
tc.
3. Th c tnh: st cao, trn dch khp, tin trin rt nhanh dn n dnh v bin
dng khp.
C. Th theo c a
1. Th nam gii: nh v khng in hnh.
2. Th ngi gi: mc bnh sau 60 tui, bnh nh, d nhm vi thoi ho khp.
3. Th c phn ng Waaler - Rose (-), gi l th huyt thanh m tnh. Bnh nng,
iu tr kh.
VI. Chn on
A. Chn on xc nh
Chn on xc nh d dng khi c y triu chng ngha l phi giai on
mun (III, IV), vn t ra l cn chn on sm iu tr c nhiu hiu qu. Hi
Thp khp ca M (ARA - American Rheumatism Association) a ra mt tiu
chun chn on, cho n nay hu ht cc nc u cng nhn v s dng tiu
chun chn on ny. c gi l tiu chun ARA.
1. Tiu chun chn on ARA 1958: gm 11 im sau y:
- C du hiu cng khp vo bui sng.
- au khi thm khm hay khi vn ng t mt khp tr ln.
- Sng ti thiu t mt khp tr ln.
- Sng nhiu khp th khp trc cch khp sau di ba thng.
- Sng khp c tnh cht i xng hai bn.
- C ht di da.
- Du hiu X quang: bo mn u xng, hp khe.
- Phn ng Waaler - Rose, tt Latex (+) (t nht lm hai ln).
- Lng muxin gim r rt trong dch khp.
- Sinh thit mng hot dch tm thy t 3 tn thng tr ln.
- Sinh thit ht di da thy tn thng in hnh
- Chn on chc chn c khi c t 7 tiu chun tr ln v thi gian trn 6 tun.
- Chn on nghi ng c khi c 4 tiu chun v thi gian 4 tun.
2. Cc tiu chun chn on khc
- Tiu chun chn on Nu c 1968 n gin hn, ch gm 4 im thng dng
iu tra c bn.
- Tiu chun chn on ca vin Thp khp Lin X 1978 cng ging nh tiu
chun Nu c nhng chi tit hn.
- Nm 1987, Hi thp Khp M ra mt tiu chun chn on mi gm 7 im,
hin ang c nghin cu p dng v c gi l tiu chun ARA, ni dung nh sau:
C ch tc dng cha bit r. Thng dng liu tng dn: 1 vin 300 mg mi ngy
trong mt thng ri 2 vin hng ngy trong 2 -3 thng. C th dng liu cao hn. Lui
bnh xut hin sau 2 -4 thng 60% s bnh nhn. Kh nhiu tc dng ph. Hin t
c ch nh.
* Sulfasalazin (Salazopyrine)
Liu 2 -3 g/ngy. t c s lui bnh khong 30% trng hp, sau hai thng iu
tr, hiu qu r nht sau 4 -6 thng.
Tc dng ph: ri lon tiu ho (nn, bun nn, au thng v, thuyn gim khi
dng thuc bo v d dy), lot ming, st, mt s tai bin rt him gp nh vim
gan, vim phi d ng, vim mao mch. Hin t c ch nh vi VKDT.
* Mt s thuc c t bo: bao gm cc thuc nhm mc ch c ch min dch
nh azathioprin, chlorambucil, cyclophosphamid: vim mng hot dch dng thp
dng nh c nguyn nhn min dch, do dng cc thuc ny nhm mc ch gim
min dch. Thc t, c ch ca thuc cha r, c th gy gim min dch chm, hoc
c th do hu cc t bo l thnh phn ca thm nhim vim.
* Chlorambucil: liu 12 mg/ngy trong t nht 3 thng. Lui bnh c th ko di 2-3
nm, thm ch hn.
* Cyclophosphamid: liu 100 - 150mg/ngy
* Azathioprin: liu 2,5 mg/kg/ngy. Hiu qu tng t nh chlorambucil. Tuy nhin,
cc thuc ny kh c: gy suy tu xng, mc c hi tng ng vi liu thuc,
i hi theo di cht ch. Thuc l yu t thun li cho nhim khun. Rt hay gp
Zona. Cc ri lon tiu ho thng lnh tnh, khng gy lot d dy t trng.
Chlorambucil v cyclophosphamid c th dn n v kinh v v tinh trng, nn phi
trnh dng ngi tr, tr trng hp c bit. C th gy qui thai, nu dng ph
n ang tui sinh sn phi km bin php trnh thai. Cyclophosphamid cn gy dng
tc v i mu. Cc thuc nhm ny cn lm tng nguy c mc bnh bch cu v u
lympho, nn l tr ngi chnh khi ch nh trong VKDT.
* Cyclosporin A: c ch nh trong VKDT khng p ng vi Methotrexat.
2. Cc phng php iu tr khc
- Bolus cortison: truyn chm 0,6-1,0 gam methylprednisolon mi ngy trong 3-5
ngy lin tc. c ch nh trong VKDT rt tin trin. Kt qu tt c duy tr sau 23 thng. C mt s nguy c: khi pht nhim trng nng, cao huyt p, thm ch t
t. Do , phi theo di k v ch nh thn trng.
- Thay huyt tng (plasmaphrses): mc ch lc b bt cc yu t gy vim
mch trong huyt thanh (cc phc hp min dch lu hnh trong mu ngoi vi ca
bnh nhn), c ch nh trong cc th c bit nh VKDT c vim mao mch nng
(vim a dy thn kinh, hoi th). Kt qu rt tt i vi vim mch, song t ko di
v phi c k tip cc cortison liu php v cc thuc hu t bo. Khng hiu qu
i vi VKDT khng c vim mch.
- Lc lympho bo (Lymphaphrse): loi b cc lympho bo tn thng bng cch
dn lu t ng ngc hoc lc t mch mu: ci thin c tnh trng vim a khp,
song c th ti pht dn dn tr li. Trn thc t, t gi tr iu tr.
- Chiu x h thng lympho ton thn: nhm tiu dit cc lympho bo, c bit l
CD4 m chc nng b ri lon. Liu thng dng l 2.000 rads. Thng t c s
ci thin r rt bnh song khng hon ton 75% trng hp trong 2-3 thng chiu
x. C th t c s ci thin bnh trong 2-4 nm sau chiu x, song phi trnh
chiu vo tuyn nc bt s gy kh ming.
3. iu tr ti ch
i khi nhim khun theo ng mu li pht sinh ngay t thn. trong trng hp ny cc vi
khun gram (-) c sn thn, vo mu ri li tr li gy ti nhim khun thn bng nhng p
xe nh trong thn.
1.3. Nhim khun theo ng bch huyt
Nhim khun tit niu c th do t ng bch huyt tuy t gp hn.
Mt s tc gi cho rng nhim khun i trng c th ti ng tit niu qua h thng bch
mch. Nm 1910 Franke c chng minh ng bch huyt t rut tha v manh trng thng vi
thn
phi.
Mt s tc gi khc cho rng vim c t cung c th gy nhim khun thn qua ng bch
mch
qua
niu
qun.
Tuy nhin cc gi thuyt nhim khun tit niu qua ng bch mch hin cn c nghin cu
v bn ci.
1.4. Nhim khun lan truyn trc tip t cc c quan ph cn
p xe trong bng nh p xe rut tha, vim ti tha i trng sigma v.v c th gy
nhim khun bng quang.
2. Cc yu t thun li gy nhim khun tit niu
Nhim khun tit niu xy ra do mt s yu t thun li tc ng thm.
2.1. Tc nghn v ng nc tiu
Khi trn ng tit niu c s tc nghn (do si, khi u) hoc c hin tng tro ngc
nc tiu, lm cho nc tiu ng pha trn niu o, bng quang, niu qun, i b thn
v.v vi khun s ng, tp trung v t c th gy vim, nhim khun ti ch ngc dng
ln
pha
trn.
tr em b to bn (Neumann, Norgrady) cng d b nhim khun ng niu v kh i tiu,
li nc tiu ng. Khi iu tr ht to bn th cng ht hin tng nhim khun niu.
2.2. D vt ng niu
Si thn d gy nhim khun niu, ngay c khi si khng gy tc ng niu.
D vt bng quang nh khi t ng thng, hoc bnh nhn a d vt vo bng quang hoc ch
khu v.v u tng kh nng nhim khun bng quang v ng tit niu ni chung.
2.3. S khng ca c th
Khi c th sc khng km do b m yu hay mc bnh mn tnh, nhim khun tit niu d
xy ra. Bnh nhn b bnh i ng d b nhim khun niu.
3. ng nhim khun mt s c quan tit niu sinh dc
3.1. Thn
Thn b nhim khun ch yu do ng ngc dng nht l khi c hin tng tro ngc
nc
tiu,
dn
dn
lm
teo
thn
do
vim
thn
cp
v
mn.
Thn cng c th b nhim khun theo ng mu.
3.2. Bng quang
Bng quang b nhim khun c th t thn xung, nhng thng thng ngc dng t niu
o
n
tuyn
tin
lit.
Nhim khun bng quang c th theo ng bch mch t c t cung, hay t cung b vim
nhim, v cng c th b lan thng t p xe rut tha, vim ti tha i trng sigma v.v
3.3. Tuyn tin lit
Thng thng t niu o do vim niu o
3.4. Niu o
c hai gii, nhim khun niu o thng thng i ngc dng t ngoi vo niu o. T
c th gy vim bng quang v tuyn tin lit hay xa hn. Niu o cng c th b nhim
khun t tuyn tin lit v bng quang i xung.
3.5. Mo tinh hon
Thng thng mo tinh hon b nhim khun xui dng qua ng dn tinh nhng cng c th
do ng bch mch t tuyn tin lit b vim.
3.6. Tinh hon
Tinh hon thng b nhim khun theo ng mu (ph cu khun, brucellae) v nhiu khi
b nhim khun do lan truyn trc tip t vim mo tinh hon.
III.
Triu
chng
lm
sng
Bnh c th gp bt c c quan no ca ng tit niu nn triu chng lm sng rt a
dng, ty thuc vo v tr tn thng, vo tui mc bnh v vo din bin cp hoc mn tnh ca
bnh.
Theo gii phu ca ng tit niu ta c th chia thnh hai nhm:
Nhim
khun
ng
tit
niu
trn.
- Nhim khun ng tit niu di.
1. Nhim khun ng tit niu trn (hoc cao)
Nhim khun ng tit niu trn l tnh trng nhim khun thn v 1/3 ng niu qun
trn, ch yu nhu m thn v i b thn cn gi l bnh vim thn b thn.
Trong th cp tnh, ngi bnh st cao 39 40 , rt run, mch nhanh, au vng tht lng mt
bn hoc hai bn, ton trng b nh hng: bun nn, nn, km n, mt ng.
Km theo bnh nhn c th i nc tiu, i but, i lc i ra mu.
Khi nhim khun km theo tc ng tit niu do si hoc nguyn nhn no khc, bnh nhn
c
th
c
cn
au
qun
thn.
Khm vng tht lng bnh nhn au nhiu, thnh bng cng v c th s thy thn cng to v
au.
2. Nhim khun ng tit niu di (hoc thp)
Nhim khun ng tit niu di l tnh trng nhim khun 1/3 ng niu qun, bng
quang, niu o v mt s b phn sinh dc lien quan vi ng tit niu nh tuyn tin lit, tinh
hon
Ngoi cc trng hp nhim khun nng, cp tnh, hoc phi hp vi vim thn cp, thng
thng nhim khun ng tit niu di t st hoc st khng cao, khng nh hng nhiu n
ton trng nh vim thn b thn m ch yu l nhng du hiu kch thch ca bng quang:
bnh nhn i but, i rt, i nhiu ln, i ra m (nc tiu c) v c khi i ra mu.
Thm khm thc th, bnh nhn cm thy au vng h v, c khi c cu bng quang do nc
tiu ng. Thm trc trng tuyn tin lit c th to v dau (vim tuyn tin lit).
Ngoi hai th bnh trn, c nhng trng hp nhim khun tit niu khng c biu hin lm sng
mu ch pht hin c khi nui cy vi khun trong nc tiu.
IV.
Chn
on
Ngoi mt s triu chng lm sng k trn, chn on nhim khun tit niu da vo cc du
hiu cn lm sng m ch yu l tm vi khun trong nc tiu.
1. Xt nghim nc tiu (xt nghim ch o)
Xt nghim nc tiu mang tnh cht quyt nh khi thy c vi khun trong nc tiu vi s
lng > hoc bng 10 m 5 /ml hoc c nhiu bch cu vi s lng ln hn hoc bng 10 m
4/ml.
Ngoi ra, ta c th thy trong nc tiu c t bo m v hng cu.
Khi nui cy vi khun, nht thit nn lm nhim khng sinh thch hp v hiu qu cho ngi
bnh.
Xt nghim nc tiu rt quan trng cho chn on do khi ly nc tiu lm xt nghim
phi lm ng quy trnh k thut trnh tp khun ln vo khi ly xt nghim.
Nhiu khi phi lm hm cc th tc ly nc tiu xt nghim nh chc kim trn xng mu vo
bng quang ly nc tiu tr em hay thng niu qun qua soi bng quang ly nc tiu
tng bn thn lm xt nghim v.v
2. Xt nghim mu
Hng
cu
thp
nu
bnh
nhn
i
mu
nhiu,
thiu
mu.
Bch
cu
tng,
nht
l
bch
cu
a
nhn
trung
tnh.
Tc
lng
mu
cao.
U r mu cao, creatinin mu cao khi chc nng thn b nh hng (kt hp vi tnh h s thanh
thi).
3. X quang
Du hiu X quang cng rt cn thit pht hin nguyn nhn gy tc ng niu, nh gi l
tnh trng tc v chc nng thn, pht hin hin tng tro ngc nc tiu (cng nh cc d
vt
hoc
d
dang,
ng
niu).
- Chp h tit niu khng chun b c th thy si bng quang, hnh bng thn.
- Chp niu tim tnh mch (UIV) nh gi chc nng thn, tnh trng tc ng niu, mt
s d dng tit niu, v gip chn on thng tn i b thn khi b vim nhim.
- Chp niu ngc dng (UPR) pht hin hin tng tro ngc nc tiu v gip chn on
mt s nguyn nhn gy tc ng niu.
4. Siu m
C th gip ta thy c hnh dng kch thc t chc nhu m thn, i thn, b thn, ng
niu v mt s nguyn nhn gy tc ng niu.
V.
Tin
trin
ca
bnh
Bnh
thng
tin
trin
trn
ba
hng:
1. Bnh pht trin nng ln: vi khun vo mu sinh sn pht trin gy nhim khun huyt hoc
sc nhim khun rt nng. Bnh nhn st rt cao 39 - 40 , mch p nhanh, huyt p h,
vt
v
kh
th,
tm
ti
v
rt
d
t
vong.
2. Bnh lui dn khi c pht hin, iu tr kp thi v c hiu qu
Cc triu chng lm sng mt dn, tuy nhin vn phi theo di nc tiu tip. Cn tin hnh nui
cy nc tiu tm vi khun sau khi khi bnh v vi tun sau khi khi bnh.
Nn tip tc chp x quang v lm xt nghim cn thit tm nguyn nhn gy bnh, iu tr trit
trnh
ti
pht
bnh.
3.Bnh iu tr cha ng nguyn tc, cha pht hin c nguyn nhn gy bnh (hin tng
tro ngc nc tiu nguyn nhn tc ng niu v.v) hoc mi iu tr lui bnh tm thi
ngng iu tr, vi khun cn tn ti bnh s ti pht v chuyn dn sang mn tnh.
Thn b hy hoi, x ha dn dn, chc nng thn suy gim dn n bnh nhan b cao huyt p
hoc suy thn dn dn dn n suy thn nng rt kh cho iu tr sau ny.
VI.
iu
tr
Cn phi iu tr tch cc lu di (c theo di ngay c sau khi khi bnh) v phi hp iu tr
ni, ngoi khoa.
1. iu tr ni khoa
1.1. iu tr khng sinh (xem phn s dng khng sinh)
1.2. B tr th dch
Cn theo di s lng nc tiu bi tit hang ngy cn bng th dch.
Nu bnh nhn khng trong tnh trng nng, khng b suy tim, suy thn nng, cho bnh nhn
ung
nc
nhiu
(trn
2
lt
/ngy).
Nu bnh nhn i t, n ung km cn truyn b dch tng cng lu lng tun hon.
Khi truyn dch cn ch theo di lng vo v ra ca c th, huyt p ng mch, huyt p tnh
mch trung tm v cc cht in gii (cl, Ka+, Na+, Ca++,), chng toan mu cho bnh nhn.
Leadbetter.
iu tr bng quang thn kinh
3. S dng khng sinh trong nhim khun tit niu
thuc khng sinh c th pht huy y tc dng cha bnh, ng thi hn ch mc
ti a cc bin chng hoc s mt hiu qu ca thuc do hin tng khng khng sinh ta cn s
dng
khng
sinh
an
ton,
hp
l
v
c
hiu
qu.
Mun t c yu cu trn ta cn thn trng khi iu tr khng sinh cho ngi bnh, v phi ch
n cc nguyn tc sau.
3.1.Chn khng sinh no?
Nhng yu t sau y nh hng ti s la chn khng sinh.
3.1.1 Loi vi khun gy bnh
Xc nh loi vi khun gy bnh qua soi knh l iu cn thit u tin ta iu tr khng sinh.
Nhiu khi qua soi nc tiu tm vi khun ta c th thy c chng loi v s lng vi khun
bc
u
c
quan
im
iu
tr
khng
sinh
ng
n.
Tuy nhin trong nhng trng hp nghi ng hoc bnh nhn c st cao rt run, cn nui cy vi
khun trong nc tiu, khi cn thit nn tin hnh c vic cy mu pht hin nhim khun
huyt.
Kt
qu
nui
cy
vi
khun
v
khng
sinh
cho
ta
bit.
- Vi khun gy bnh thuc mt chng loi hay phi hp nhiu chng loi.
- Cc loi khng sinh thch hp, nhy cm cho iu tr dit khun hay km khun.
3.1.2 C quan b bnh
i vi nhim khun ng tit niu di, ngoi cc khng sinh thng thng, ta c th dung
loi
khng
sinh
nhm
aminosid
hoc
cc
loi
sulfonamide,
nitrofuratoin.
Ngc li khi c bnh ng tit niu trn, c bit thn v cc trng hp suy thn, cn rt
thn trng khi s dng khng sinh c o thi qua thn nh nhm aminosid (aminoglycosid),
cc loi sulfamid, nitrofuration, cephaloridin
3.1.3. Tnh trng bnh
Bnh
din
bin
mn
tnh,
cp
tnh
hay
ti
cp.
Trng hp mn tnh phi s dng khng sinh c hiu qu theo khng sinh .
Trng hp ti hoc ti cp cn iu tr khng sinh mnh c hiu qu, nhiu khi phi phi hp
nhiu loi khng sinh vi nhau.
3.1.4. C a ngi bnh
Ty theo tui v c a ngi bnh m s dng khng sinh thch hp.
tr
em
nn
trnh
dung
cc
loi
thuc.
+
Nhm
phenicol:
chloramphenicol
+
Nhm
tetracylin,
oxytetracylin,
metacylin,
doxycyclin
+
Nhm
quinolon
kinh
in:
acid
nalidixic
+
Nhm
sulfamid
v
furadatin
(nitrofurantoin)
v.v
- ph n c thai: trong giai on c thai v cho tr b, cn thn trng khi dung thuc khng
sinh.
+
Khng
nn
dung
cc
loi
thuc.
+
Nhm
phenicol:
chloramphenicol
+
Nhm
tetracycline:
c
bit
t
4
thng
tr
i.
+
Nhm
sulfonamide
v
nitrofurantoin.
+
Nhm
quinolon:
acid
nalidixic,
norfloxacin,
ofloxacin.
+
Nhm
macrolid:
erythromycin,
josamycin.
Thn trng khi dung nhm aminosid nh gentamycin amikacin, tobramycin c bit loi
streptomycin.
ngi
cao
tui:
cn
thn
trng
khi
s
dng
cc
loi
thuc.
+
Carboxypencillin
lm
gim
kali
mu
d
gy
lon
nhp.
+
Pencillin
dung
liu
cao
c
th
gy
ng
kinh
lan
a.
+
Nhm
cloramphenicol.
+
Nhm
sulfamid
Gim liu lng hoc dung cch xa khong cch gia hai ln dung thuc i vi cc thuc nh
streptomycin, gentamycin, kanamycin, cephaloridin, tetracylin.
3.1.5. Cc phn ng ph ca thuc
Cn xem xt k cc phn ng ph ca thuc, trc khi chn thuc s dng, c bit i vi
cc c a d ng, tr em, ngi c tui, v.v
3.2. Chn ng a khng sinh vo c th
Ty
theo
tnh
trng
bnh:
- i vi nhng ngi nhim khun cn a thuc nhanh nht vo c th th tim ng tnh
mch.
- i vi nhng trng hp khng i hi cp bch lm th c th dung khng sinh tim bp tht,
tim
di
da
hoc
tim
tnh
mch
chm,
hoc
ng
ung.
Dung ng no cng cn ty thuc vo loi thuc. C thuc ch dung ng ny m khng
c
dung
vo
ng
khc.
Nu tnh trng bnh cho php (khng qu cp) th dung ng ung l phin phc hn c, v
cch cho ung thuc ny cng m bo nng cn thit ca thuc ti nhim khun.
3.3. Liu lng thuc
Phn nhiu cc thuc khng sinh bi tit qua ng thn, v nng thuc nc tiu cao
hn t chc, tuy nhin khi nng ny cha iu tr cc trng hp nhim khun cp
ng
tit
niu.
Do khi iu tr ta phi s dng, bo m chc chn thuc c tc dng dit khun hay km
khun vi nng cao hn nng trong nc tiu, nhng ni c iu kin, cn theo di bng
khng sinh , tm nng c ch ti thiu (MIC: minimal inhibitory concentration), nng dit
khun ti thiu (MBC: minimal bactericidal concentration), dit khun ca huyt thanh
3.4. Theo di vic s dng khng sinh
Khi quyt nh iu tr bng khng sinh th nht thit phi theo di cht ch, t nht cng
phi theo di xem ngi bnh c chu c thuc khng? Kt qu thng thng phi ch ly
mch
nhit
,
th
mu,
lm
cng
thc
bch
cu
iu tr nhim khun tit niu cp hoc mn thng thng thi gian iu tr ko di ti thiu 14
ngy. Nn ch vi khun li c th xut hin trn xt nghim hay nui cy 1, 4, 8 tun sau khi
iu
tr.
Nu thy vi khun nn iu tr tip trnh cho bnh khng tr thnh mn tnh.
C th cho thuc iu tr tieps sulfonamide 0,50 g x 2 ln /ngy hoc nitrofuantoin 50mg x 2
ln/ngy
trong
1
thng
hoc
hang
thng.
Nu iu tr ng quy cch m thy bnh khng , cn r sot li chn on, xem c bin
chng g mi xut hin, xem li cht lng thuc, hn dung, cch bo qun, v thc hin, y lnh.
Cng c khi phi thay i khng sinh hoc iu chnh liu lng, phi hp vi khng sinh khc
khng.
- Phi hp khng sinh nhm iu tr nhim khun do nhiu loi vi khun gy nn. Mi loi khng
sinh nhm dit mt loi vi khun, hoc kt hp dit cc loi vi khun.
- Ph hp khng sinh tng kh nng dit khun: phi hp carbenicillin vi gentamycin iu
tr
trc
khun
m
xanh
(Pseudomonas
aeruginosa).
Khi phi hp khng sinh phi ht sc lu n tc dng i khng ca thuc trnh dung cc
thuc i khng sinh.
Mt s thuc khng sinh thng dung trong nhim khun tit niu
1.
Vim
ph
qun
cp:
ph
qun.
Trong hu ht cc trng hp, cc virus thng gy ra cm cm cng l nguyn nhn
gy ra vim ph qun. Nhng nh nghin cu cho bit cc vim ph qun gy ra bi
vi khun t hn nhiu so vi nhng g chng ta ngh trc y. Rt him khi vim ph
qun
cp
gy
ra
do
nm.
Bn
vim
ph
qun
nh
th
no?
Virus gy ra vim ph qun cp bay l lng trong khng kh hay dnh vo tay ca
ngi b nhim, ..., khi h ho. Bn c th b vim ph qun cp khi tip xc vi cc
virus
(ht,
tip
xc
da
trc
tip
vi
virus,
...).
Nu Bn c ht thuc hay mi trng xung quanh nhiu bi bm th Bn d b vim
ph qun cp hn v b ko di hn. iu ny c th do cc ph qun b tn
thng trc v nhim siu vi ln ny ch l nguyn nhn bng pht cn vim
ph
qun
cp.
Vn
iu
tr:
chng
ho
trong
vim
ph
qun
cp
ko
di
bao
lu?
Bc
trong
cc
trng
hp
sau:
hn
mt
Ho,
thng
mt,
st
Ho
khc
ra
cao
dch
lin
mu
th
khi
Sng
nm
ph
g
trnh
ti
hi.
tc
ra
Kh
Lm
ho
chn
nhim
vim
ph
qun
cp?
Vim
ph
qun
mn
tnh
-Theo Hi tho quc t ti Anh 1965, vim ph qun mn l ho khc lu ngy, t nht
l 90 ngy trong mt nm v ko di 2 nm lin tc, sau khi loi tr cc nguyn
nhn
khc
(lao,
apxe,
gin
ph
qun...)
- C 3 loi chnh: th n thun ho khc m nhy; th m m (hay mc i mc li);
v
th
kh
th.
Nguyn nhn ch yu l s xm nhp ca vi khun v s suy gim kh nng
khng
ca
c
th
Yu t thun li lm suy gim sc chng ca nim mc l khi thuc l v khng
kh
nhim
Triu
chng
thay
khc
nhau
ty
tng
giai
on:
tr
Cha
cc
vim
nhim
mn
Gim
Phng
cc
bnh
nhim
tnh
vng
mi
hng
ung
khun
hp
cp
ru
tnh
cho
tr
em
tn thng lao. Hin nay c cc loi thuc chng lao iu tr c hiu qu tt.
Bnh ung th ph qun, phi cng ho ko di, c khi ho khc ra mu, bnh nhn
khng st, gy st nhanh, lm sinh thit ly bnh phm xt nghim c th pht
hin c t bo ung th. Nu c pht hin sm iu tr kp thi c th ko di cuc
sng cho bnh nhn.
Bnh SARS, y l loi bnh vim ng h hp cp nng, bnh mi pht hin nhng
nm gn y. Nguyn nhn gy bnh l do loi virut Corona, y l loi Coronavirus
hon ton mi l so vi cc Coronavirus c ngun gc t ngi v ng vt c bit
t trc ti nay. Triu chng ca bnh l st cao trn 38oC, kh th, ho khan, au u,
au mnh my. y thuc loi bnh dch ly truyn rt nguy him, t l t vong cao
do vim phi nng. Hin nay cha c thuc c tr.
Bnh cm g do virut cm A H5N1:
V triu chng lm sng bnh cm A H5N1 thc cht l hi chng vim phi cp
tnh rt nng, au ngc, kh th, tm ti, sc, trn phim Xquang thy hnh nh vim
phi k, tin trin nhanh, tn thng lan ta c hai phi. Bnh nhn t vong v suy h
hp nng, hin nay cha c thuc cha tr c hiu.
Tm li:
Nhng loi bnh l tn thng m nguyn nhn gy bnh l do vi khun nu c
iu tr khng sinh ph hp th bnh c th din bin tt n khi bnh, cn mt s
tn thng bnh l do virut nht l nhng bnh mi pht hin c trong nhng nm
gn y th cn gp nhiu kh khn v cha c thuc c tr, nn thc hin cc bin
php d phng mt cch nghim ngt, cht ch khng bnh xy ra l iu quan
trng hng u.
BS CK2 Nguyn c L
Gan Nhim m
Gi bi Admin, lc 18:29 18/08/2011, | Bnh gan
Gan nhim m c th l mt hu qu ca rt nhiu bnh, k c do ung
nhiu ru, cc bnh v chuyn ho, do s dng thuc v cc ri lon v
dinh dng.
I. I CNG
C rt nhiu c ch gy ra tnh trng gan nhim m. Mt trong nhng c ch
thng gp l do s oxy ho acid bo gan b gim, thng do s ri lon chc nng
ca ty lp th.
Hu ht cc trng hp gan nhim m khng c triu chng. Chng thng c
pht hin qua triu chng gan to thy c khi kim tra sc kho nh k, hoc qua
nhng bt thng nh cc ch s aminotransferase mu hoc alkaline phophatase
c th hin trong cc xt nghim thng qui.
Gan nhim m l mt nguyn nhn him gp ca tnh trng suy gan bo pht.
Siu m v chp ct lp in ton c nhy khong 60% trong vic pht hin
tnh trng gan nhim m. Sinh thit gan c ch nh khi xut hin triu chng, khi
cc ch s men gan tng ko di trn su thng, hoc khi thy cn thit cho vic chn
on.
Vic kim sot tnh trng gan nhim m ph thuc vo nguyn nhn gy bnh.
Ch iu tr c th bao gm cai nghin ru; ngng dng cc thuc c nhiu kh
nng gy nn gan nhim m; kim sot cc bnh v chuyn ha, v d bnh tiu
ng; v gim cn vi mt ch n king t cht bo cho nhng ngi bo ph.
Khng c thuc iu tr c hiu no c khuynco
Gan ng mt vai tr trung tm trong s tch tr v chuyn ho ca cc cht bo.
Gan nhim m c nh ngha nh l mt s tch lu ca cht bo trong gan vt
qu 5% trng lng ca gan hoc quan st di knh hin vi thy nhiu hn 5% s t
bo gan cha cc ht m. Gan nhim m c pht hin trong khong mt phn ba
cc trng hp khm nghim t thi ca nhng ngi khe mnh t vong do tai nn .
Trong hu ht cc trng hp, cht bo ng ch yu l triglycerides, nhng trong
mt vi trng hp th phospholipids chim a s. Gan bnh thng cha khong 5 g
lipid cho mi 100 g trng lng ca gan, trong khong 14% l triglyceride, 64% l
phospholipids, 8% cholesterol, v 14% l cc acid bo t do . Trong gan nhim m,
lng cht bo chim c th chim n 50% trng lng ca gan, trong hn mt
na l cc triglyceride. Gan nhim m c th l mt kt qu ca rt nhiu bnh, bao
gm nghin ru, cc bnh v chuyn ha, cc ri lon v dinh dng, v ca vic s
dng thuc. S tch lu cht bo s phn b trong cc tiu thu gan, s phn b ny
ph thucvo nguyn nhn v s ko di ca tnh trng gan nhim m. Cht bo
ng trong t bo gan c th dng macrovesicular (nhng ht m ln y lch
nhn) hoc microvesicular (rt nhiu ht m nh nm xung quanh nhn t bo) tu
thuc vo din tin ca bnh. Cc chn on phn bit ca nhng bnh c lin h vi
gan nhim m c lit k Bng 46.1. Trong vic ghp gan vi nhng l gan b thm
nhim m t mc trung bnh n nghim trng, c nh ngha nh l c s hin
din ca cht bo nhiu hn 30% (i vi mc trung bnh)v 60% (i vi mc
nghim trng), th c mi lin h cho thy t l thiu ht chc nng tin pht cao hn
v t l sng st ca m gan ghp thp hn so vi vic cy ghp ca nhng l gan c
mc nhim m thp.
NHNG NGUYN NHN GY RA GAN NHIM M
Mn tnh
Cp tnh
Nghin ru
Gan nhim m trong thai k
Bnh bo ph (vim gan
Hi chng Reye
nhim m)
Bnh i ma
Bnh tiu ng
Jamaican
Tng lipid mu
Cc cht c dng
hp cht (carbon
Phu thut ni hi-hng
tetrachloride,
trng
trichloroethylene,
Thiu ht dinh dng
phosphorus, fialuridine)
protein-nng lng
Nui n qua ng tnh mch Thuc (tetracycline,
Nhng ri lon di truyn v valproic acid,
amiodarone,
oxi ha acid bo ty lp th
Cc bnh gan khc(vim gan glucocorticoids v
tamoxifen)
C mn tnh, bnh Wilson )
nhn c s albumin huyt thanh gim v globulin huyt thanh tng . Cc du hiu
lm sng v kt qu xt nghim thng khng phn bit c gan nhim m, vim
gan do ru, x gan, v kt qu sinh thit c th c s kt hp du hiu ca c ba
bnh gan do ru trn. Tuy nhin, nhng bnh nhn ch c gan nhim m m khng
triu chng th thng khng nghim trng bng nhng bnh nhn c km theo
nhng ri lon bt thng khc. Tnh trng lm sng ca h c th ci thin cng vi
cc ch s aminotransferase huyt thanh gim thp trong vng 10 ngy sau khi king
ru v bt u mt ch dinh dng y . Ngc li, nhng bnh nhn vim
gan do ru th cc ch s aminotransferase vn tip tc tng. nhng bnh nhn x
gan khng hot ng thng c cc du hiu ca tng p tnh mch ca v c th c
cc ch s aminotransferase bnh thng. T l mc bnh cao ca cc bnh nhn vim
gan siu vi C pht hin c qua huyt thanh chn on, vic s dng kt hp cc
loi thuc khng hp php v s cc bnh nhn b hi chng suy gim min dch mc
phi ngy cng tng trong nhm cc bnh nhn nghin ru mn cng gy kh khn
cho vic chn on gan nhim m . Chn on vim gan siu vi phi c ngh ti khi
m ch s ALT huyt thanh cao hn ch s AST huyt thanh. Chn on vim gan siu
vi C i hi phi c nh lng RNA ca siu vi vim gan C. Kt qu tr nn m tnh
sau 2 tun nhim bnh. Cc kt qu xt nghim tm khng th siu vi vim gan C
dng tnh sau khi nhim bnh 4 n 10 tun, v kt qu dng tnh gi tng ln
mt vi bnh nhn vim gan do ru v tng gammaglobulin mu.
Nhng bnh nhn nghin ru c ch s amiotransferas huyt thanh tng cao cng
c th tng b vim gan do ng c acetaminophen. Chn on ny cn c kim
chng bng tin s dng acenomiphen v c nng acetaminophen trong mu tng
cao trc . Nhng bnh nhn vim gan do ng c acetaminophen thng c thi
gian prothrombin xu i mt cch nhanh chng, trong khi tnh trng ny khng xy ra
bnh nhn gan nhim m n thun v l mt din tin bt bnh thng bnh
vim gan do ru. Nghin ru mn tnh c kh nng lm tin trin ca bnh vim
gan do ng c acetaminophen nng thm bi v n lm lm tng men oxi ho a
chc nng ca ti th (microsomal mixed-function oxidase), l mt loi men lm
chuyn i acetaminophen thnh mt cht chuyn ho c hi v lm gim
glutathione gan, l mt cht kt hp vi cc cht c thi ra t cc quchuyn ha.
Nhng bnh nhn nghin ru cng c th b vim gan do ng c acetaminophen
sau khi ung qu liu mt lng acetaminophen di 2,6 g .
3.iu tr:
iu tr bnh gan nhim m bao gm king ru v c mt ch dinh dng y
. Theo ch iu tr trn, tnh trng ng m bt thng trong gan s mt hn
trong vng 1 n 4 tun. Ngh ngi tuyt i khng gip ch cho kt qu iu tr. Cc
kch t nam, trong mt vi nghin cu cho thy l nhng cht lm tng tc chuyn
ha lipid (nhng trong vi nghin cu khc khng thu c kt qu nh vy ), c th
gy bt li bi v chng c th gy ra mt v do khng c ch nh trong iu
tr. iu tr ban u cho mt bnh nhn gan nhim m do ru i hi chp hnh tt
liu php cai ru. Nhng triu chng sm ca hi chng cai nghin l bn chn, lo
lng, run git, m hi, mt ng, v trong vi trng hp c o th. S cai nghin c
lin quan n s tng nhp mch v huyt p km vi dn ng t. Theo sau c
th l nhng cn ng kinh hay m sng ru cp. Cc triu chng ca hi chng cai
nghin ru thnh thong cng c th gy kh khn cho vic chn on phn bit vi
cc triu chng ca bnh vim gan th no (hepatic encephalopathy), cng c trng
hp chng xut hin cng mt lc. Tuy nhin, hi chng cai nghin c c trng bi
cc triu chng tip lin ca tng hot ng thn kinh t ch v mt ng hon ton;
cn trong bnh no gan th cc du hiu ca tng vn ng v mt ng thng ch
din ra tm thi, thng xut hin ban m v thay th bng tnh trng ng g vo
sut ngy.
Cn m sng ru cp, bin chng quan trng nht ca hi chng cai ru, thng
xut hin vo khong 2 n 3 ngy sau khi ngng ung ru nhng cng c th xut
hin tr hn, khong 7 ti 10 ngy sau . Bnh nhn c triu chng mt nh hng,
l ln, o gic, kch ng, hot ng khng t ch v thnh thong ln cn ng kinh.
Cc bnh nhn thng b st, mch nhanh, tot m hi, mt bng v dn ng t.
Cc triu chng trn thng gim bt sau 3 ti 5 ngy. Du hiu cui cng ca hi
chng ny l bnh nhn chm vo gic ng su v c nhng khong tnh ko di dn.
T l t vong ca sng ru cp c bo co khong 30%.
Cc triu chng sm ca hi chng cai nghin ru v din tin ca ti ng kinh
hay cn sng ru cp c th phng nga bng thuc an thn. Thuc thng c
dng lm du thn kinh cho nhng bnh nhn bnh gan l benzodiazepines liu
thp, v d nh oxazepam (Serax) hoc lorazepam (Ativan), nhng thuc ny b
chuyn ho v bt hot bi glucuronidation m khng qua gan . Oxazepam, dng liu
15 - 30 mg hoc lorazepam liu 0.5 - 1.0 mg, thng dng 3 ln mt ngy l
kim sot cc triu chng ca hi chng cai nghin m khng gy nn tc ng an
thn r rt. Nhng bnh nhn b sng ru cp c th cn phi c ch ng ban u
khi dng thuc an thn bng lorazepam tim mch, 0.5 -1.0 mg mi 5 pht cho n
khi bnh nhn bnh tnh tr li. Sau chuyn sang liu ch nh tip tc duy tr
tnh trng n nh ca bnh nhn. Cc Benzodiazepine, v d diazepam (Valium), l
nhng cht c chuyn ho ban u thnh dng c hot tnh bng h thng men
mixed-function oxidase, nn trnh s dng bi v hot ng ca h thng ti lp th
ny c th tng ln bnh nhn nghin ru mn hay bnh nhn bnh gan tin trin.
Kim sot hi chng cai nghin ru i hi s ch n bi hon in gii v dch
truyn. Cn phi da trn nh gi nhu cu hng ngy, tnh n nhng tht thot
tng do kch ng, st, m hi. Trong trng hp bnh nhn n ung km, lng
dch truyn c t nht 1.000 mL dextrose 10% phng h ng huyt v 1.000
mL nc mui sinh l. Vitamine B c tim bp 100 mg kim sot tnh trng thiu
ht vitamine B. Tim tnh mch hoc ung a sinh t c acid folic, 1 mg/ ngy do
nhng thiu ht cc vitamine ho tan nhng bnh nhn ny.
4.Tin lng
Gan nhim m mt bnh nhn nghin ru thng l mt bnh c th hi phc;
tuy nhin, nu tip tc ung ru thng dn n vim gan do ru v x gan. Nguy
c x gan lin quan n lng ru v khong thi gian ung ru. S hot ho t
bo hnh sao c tm thy cc mu sinh thit ca nhng bnh nhn gan nhim m
m khng c du hiu ca vim gan do ru hay x gan; s lng ca cc t bo hnh
sao c kch hot c tng quan vi mc ca chng thoi ho m . Mc ca s
thm nhim m, s hin hin ca cc th Mallory, v bng chng ca vi x ho
quanh tnh mch hoc quanh t bo ti sinh thit gan ban u u c lin quan vi s
tng nguy c x gan .
II. BO PH
Gan nhim m thng ph bin bnh bo ph v lin quan n mc bo ph.
S phn phi m bt thng bng (trong bnh bo ph ni tng), l s tng t l
gia vng bng v vng mng, lin quan nhiu nht n mc thoi ho m . Gan
nhim m hin din 80% n 90% nhng bnh nhn mc bnh bo ph . Trong
mt nghin cu Italy cho thy rng bo ph l yu t nguy c thoi ho m cao hn
so vi nghin ru, bi v t l lu hnh ca bnh thoi ho m nhng ngi bo ph
khng ung ru cao hn 1,6 ln so vi nhng ngi ung ru nhng khng bo ph .
Sinh thit gan thng cho thy s thm nhim m nhng bnh nhn vim gan C
hay bnh Wilson . nhng bnh nhn vim gan C mn, mc thoi ha m c lin
quan n trm trng ca s x ha v vi din tin ca s x ha . Nng bnh
nhn vim gan C genotype 3a c mc thoi ha m v din tin x ha nng hn
v cng c nng mRNA ca virus C (HCV) trong huyt thanh cao hn cc bnh
nhn vim gan C genotype khc . Bo ph ni tng c xc nh bng cch o vng
bng c mi tng quan mnh m vi s thoi ha m tt c cc bnh nhn vim
gan C mn. S th hin ca protein li ca HCV gy ra thoi ha m chut bin i
gen c tm thy bnh nhn vim gan C mn .
Trong cc bnh h thng, thm nhim m l c im thng thy nhng bnh
nhn c xt nghim v gan bt thng, l nhng ngi b vim rut hay b hi
chng suy gim min dch mc phi. Nguyn nhn ca gan nhim m trong nhng
trng hp ny bao gm suy dinh dng hoc nui n khng qua ng rut. tr
em, cc bnh Weber-Christian, galacto mu, khng dung np fructose, thiu
-lipoprotein huyt v bnh ng ester cholesterol thng kthp vi thm nhim m
gan. Bnh Wolman, th hin vi gan lch to trong giai on s sinh, l mt bnh
him gp c c trng v m hc bi s ng lipid trong m bo.
Lot d dy - t trng
Gi bi Admin, lc 19:28 18/08/2011, | Bnh lin quan d dy- t trng
Lot d dy- t trng cn gi l bnh Cruveilhier. C tc gi gi chung l
bnh lot (maladie uleereuse- ulcer disease). Tu v tr ca tng lot c
cc tn gi: lot b cong nh, lot hang v, lot tin mn v, lot hnh t
trng.
thng; cn lot d dy l do tnh trng gim dinh dng, chm ti sinh ca nim
mc d dy khng kh nng chng li mt dch v c axit bnh thng, thm ch
t axit. V tr lot thng gp l t trng ri n b cong nh, sau n mn v; cc
v
tr
khc
t
gp.
S hiu bit v cc thng tn gii phu bnh hc s gp phn lm hiu r cc hnh
nh
X
quang
v
ni
soi:
lot mi thng nm gia mt nim mc ph n sung huyt: trn X quang biu hin
1 ng thuc gia mt qung sng khi ni soi l mt lot trn c b ph n.
lot lu thng c x cng xung quanh c khi ch thy so x m khng cn lot:
iu ny th hin s bin dng ca hnh t trng cng nh s quy t ca np nim
mc
trn
X
quang
hoc
khi
ni
soi.
Triu chng lm sng chnh l au bng vi c im: au vng thng v; au mn
tnh t vi ba nm n hng chc nm; au chu k thng v ma rt; mi chu k ko
di t nht cng 7 ngy hoc 10 ngy tr ln. Cc chu k au thng c lin quan n
cc chn thng tm thn hoc lm vic cng thng; c th au lc i, n vo th
bt au, hoc au vi gi sau ba n. Khng c mt triu chng thc th no khi
bnh cha c bin chng. Th trng chung ca bnh nhn bnh thng, c khi ch hi
gy
trong
chu
k
au
v
km
n,
mt
ng.
Tm li, triu chng lm sng rt ngho nn, quan trng nht l hin tng au mn
tnh, khng km theo st v c chu k. Nu khng c c tnh ny, bnh nhn v
thm ch c thy thuc cng d nhm vi vim i trng mn tnh. Bi vy phi chp
X
quang
hoc
ni
soi.
X quang c gi tr chn on nhng cc hnh nh phi c hng nh trn nhiu
phim chp hng lot. C th chia lm hai koi: Cc hnh nh trc tip l ng thuc;
vt l lng. Xung quanh cc hnh nh trc tip ny c mt vng sng do ph n xung
quanh lot. Nhiu khi thy r cc hnh nh trc tip ny, phi p nn vng nghi
ng khi chiu v chp. Cc hnh nh gin tip l np nhn nim mc quy t vo mt
im; vng li b cong ln i xng vi lot bn b cong nh; s bin dng ca
hnh t trng theo cc hnh nh thng gi l ui n,ba cnh con bi nhp; on
b cong nh cng , hnh vn rt kh phn bit vi mt tn thng c tnh.
Chp vi baryt n thun l mt phng php c in, t phin phc, c gi tr ln
trong chn on lot d dy- t trng. Tuy vy phng php ny vn c th b qua
cc lot nh, cc lot thnh trc hay sau d dy, nht l kh phn bit mt s
trng hp lnh hay c tnh. b khuyt cc nhc im ny, ngi ta p dng
phng
php
chp
cn
quang
kp
v
ni
soi.
Ni soi nhm mc ch pht hin v nhn nh k lot. i vi cc vng nghi c
lot, ngi ta bm vo xanh metylen. Nu c lot, lot s gi cht xanh metylen
li; nu khng, cht xanh metylen s tri tut i; lot b cht nhy che ph, ngi ta
s bm nc ct vo ra sch tng cht nhy, lm bc l r lot. Mun nhn nh
tnh cht lnh tnh hay c tnh ca mt lot d dy, cn phi cn c vo hnh dng
lot, hnh thi ca y v b, xut pht im ca chy mu trn lot, tnh cht cc
np nhn nim mc v tnh trng nhu ng xung quanh lot.
Mt lot c nhng c tnh nh gi kh nng lnh tnh hay c tnh, nhng khi
ni soi xc nh c lot, phi dng tm bng pht ln lot xt ngim t bo
hc, nht l phi sinh thit v sinh thit nhiu ln (7-8 mu, Liguory c khi ly 15-16
mu
mi
pht
hin
c
t
bo
ung
th
trn
mt
mu).
Gn y, Kawai m t bn hnh thi ni soi ca lot hnh t trng c lin quan n
kt qu iu tr v tin lng bnh: lot trn thng gp nht, kt qu iu tr ni
chung tt; lot mo m, hnh tam gic hoc hnh sao, th hin tnh cht mn tnh,
iu tr c kt qu chm hn; lot thng th hin tnh cht mn tnh lu, iu tr
ni khoa thng rt dai dng; lot Salami (vt lot nh, nng) hoc vt xc th
hin s ti pht sau khi lnh, iu tr c kt qu nhanh.
Xt nhim dich v: Lot d dy: xt nghim axit baz t c gi tr: dich v c th t axit,
nhiu axit hc bnh thng. Xt nghim t bo vi cn li tm hoc bng nghim
php ttracycline c ch li hn, nhng trn thc t t khi thy c t bo ung th.
Lot hnh t trng: Xt nghim axit baz ng mt vai tr quan trng do tnh cht
tng axit ca dch v c hiu ca lot hnh t trng; ngoi ra xt nghim cn l c s
cho ch nh phu thut khi cn thit cng nh cho nh gi kt qu phu thut. Nn
lm c hai loi xt nghim dch v c bn v dch v sau khch thch. dch v c
bn, lu lng axit bao gi cng tng; dch v sau kch thch, lu lng axit ti a
vit tt l MAO hay PAO (maximam acid output hay pick acid output) cng tng.
Thng lm hai nghim php: vi pentagastrin v vi insulin, tu c ch gy tng axit
m lu lng axit ti a tng trong mt hoc c hai nghim php .
Din bin theo chu k l mt c im ca bnh lot d dy t trng. Khong cch
gia cc chu k di ngn khc nhau tu theo mi bnh nhn v thi k bnh. Do
rt kh nh gi kt qu iu tr ca mt loi thuc nu ch cn c n thun trn
biu hin m phi da vo kt qu ni soi xt nghim axit- baz dch v i vi lot
hnh t trng. Ni chung cc chu k au dn dp xy n thng c mt ngha xu,
bo
hiu
mt
bin
chng.
Lot hnh t trng thng gy chy mu nhiu hn l lot d dy. Lot d dy d b
thng hn lot hnh t trng. Vt thng vo phc mc hoc c bt bi cc tng
gn y (gan, tuy, mc treo, vv.) gy bnh cnh thng nhng vn cn vng c trc
gan v khng c lim hi trn phim X quang; cc trng hp ny cn c theo di
k. Nu biu hin lm sng c nghi ng mt thng bt, chng ti thng ht ht dch
v ri qua ng bm vo d dy 100-200ml khng kh, nh vy, c th lm xut hin
lim
hi
trong
cc
thng
bt.
Cc bin chng chy mu v thng c th l biu hin u tin ca mt bnh lot d
dy t trng tim tng mt ngi t trc n gi khng c du hiu no lin quan
n
vng
thng
v
Bin chng mn tnh: Hp mn v d gi trn lm sng do tnh cht au bng sau
khi n, ni r nhu ng d dy thng v,nn c s lm du cn au v lm mt
ln sng nhu ng d dy, nht l ting c ch khi lc bng lc i; cng d khng
nh bng X quang; sau 4-6 gi baryt vn lu cu trong d dy v d dy gin to, hnh
lng
cho,
sa
xung
ngang
hoc
di
mo
chu.
Ung th ho: ch c lot d dy mi b ung th ho vi t l trung bnh 5%; lot on
ngang b cong nh d ung th ho hn on cng, cng gn tm v cng t kh nng
ung th ho. pht hin sm mt lot d dy b ung th ho cn theo di nh k
bnh nhn bng ni soi kt hp vi sinh thit (chc chn nht); nu khng c cc
phng tin trn, phi theo di bng X quang kt hp vi lm sng sau mi thi gian
iu
tr
tch
cc
vi
cc
thuc
c
hiu
hin
nay.
Cc th bnh: Ngoi cc th m thm ri biu hin t ngt bng cc bin chng
thng hoc chy mu, cn lu n hai th lot d dy- t trng kt hp vi cc bnh
khc.
Th kt hp vi x gan c t 10-17% i vi bnh nhn x gan trn th gii v 10%
Vit Nam. V sinh l hc, cng l s mt thng bng gia hai yu t gy lot v
chng lot ca ton thn ni chung v ca nim mc d dy t trng ni ring. c
bit, yu t gy lot tng nhiu do nhng cht ging gastrin rut non hp th a
v h thng ca khng c gan kh hot tnh v gan x khng lm c chc
nng na; ngoi ra, cht li vo trong th dch qu nhiu bi cc tun hon
bng
h
ca
ch.
ni
trn.
Cc stress: cc chn thng h thn khinh trung ng (do tai nn, do phu thut..
c gi l lot Cushing) v nht l cc bnh nhn b bng nng (lot Curling) hoc
cc trng hp b chong nng do cc vim ni khoa: thuc l, ru, cafe; cc thuc
chng vim: acide acetylsalicytiqu (aspirine), cc thuc chng vim khng c nhn
steroid anti inflammatory drug: NSAID) v cc thuc corticoide (cortisone,
prednisone,,
predlisolone..)
Helicobacterpylori (HBP) c Warren v Marshall xc nhn nm 1983 l mt mc ln
trong nguyn sinh bnh lot d dy t trng, b xung thm mt phng hng iu
tr c bn bnh ny: tit tr HBP c kh nng iu tr dt im bnh lot hoc t nht
cng lm gim r rt tn s ti pht. chn on nguyn nhn HBP, c nhng bin
php cn c bnh phm sinh thit nim mc d dy khi soi (nghim php urease, m
bnh hc nui cy) v nhng bin php khng cn bnh phm ni trn (nghim php
th
vi
ur
phng
x,
huyt
thanh
chn
on).
iu tr lot d dy t trng cn t 4 yu cu: gim au nhanh, tin so lot, ngn
nga
ti
pht,
ngn
nga
bin
chng.
iu tr theo sinh l bnh hc nhm 2 mc tiu: gim yu t gy lot, tng cng yu
t
bo
v.
gim yu t gy lot, ngoi vic loi b cc yu t ngoi lai (ru, nht l thuc l,
aspirine, NSAID), tc nhn chnh cn lm gim l HCl; pepsine tuy l cht c kh nng
phn hu protein ca nim mc d dy nhng ch l tc nhn ph v phi c HCl,
pepsine mi c hot ho t pepsinogne.C th lm gim HCl bng 2 cch:trung
ho
HCl
v
c
ch
bi
tit
HCl.
1. trung ho HCl c cc thuc khng toan (antacids); 4 loi mui c dng
thng thng: Natri bicarbonat, canxi carbonat, Alumin hyroxy, Manhdi hydroxyd.
Cn lu l lm tng Natri bicacbonat c tc dng nhanh v mnh nn gy 1
feedback lm tng tit gastrin lm cho HCl li c tit nhiu hn trc
2. c ch bi tit HCl c cc thuc khng tit toan (antisecretories). Vic sn xut
v bi tit HCl chu tc ng ca nhiu khu t v no qua h phn no, giy thn
kinh ph giao cm v cc th th H2 histamine cng vi bm proton t bo ba.
Ngoi vic trnh cc chn thng tnh cm cc cm xc ng lo u, bc dc, cch
lm vic cng thng c th dng cc thuc an thn loi diazepoxide hoc sulpiride.
C th c ch cht trung gian dn truyn acetyl choline vi cc thuc khng choline
kinh in nh belladone, atropine, buscopan. Cc thuc ny c tc ng ln c 2
nhm im cm th Muscarine choline nn thng gy kh mm, kh mt, nhp tim
nhanh.. nu dng vi liu cao c hiu lc c ch tit toan. khc phc nhc
im ny hin nay c Pirenzepine, 1 cht gn rt cht vo cc im cm th
Muscarine
M1
trn
t
bo
ba
v
rt
t
trn
cc
im
M2.
Cc hp cht khng htamine tng hp tc ng bng c ch chong ch histamine
im cm th trn t bo ba c gi l cc thuc chn H2 histamine (H2 blocker)
hin c nhiu th h: cimetidime ri ranitidine, famotidine, nizatidine.
Mnh hn c trong cc thuc khng tit toan l cc thuc c ch bm proton tc ng
ln khu cui cng ca vic sn xut v bi tit HCl gi l bm proton H+/K+ ph
thuc men ATP (H+ /K+ proton pump ATP dependent) qua c ch lm mt hot tnh
ca men H+ /K+ ATPase. Hin c 3 th h thuc c ch bm proton c s dng
trn
lm
sng:
omeprazol,
lansoprazol,
pantoprazol.
3. tng cn bo v nim mc d dy 1 s thuc trc y c dng nh bt
relisse, carbenoxolone hin khng c cp n, ch yu hin nay l sucralfate v
prostaglandin.
Tc dng ca sucralfate da trn c ch bao ph nim mc d dy- t trng v lot:
tip xc vi dch v a toan, sucralfate (aluminium sacchoe sulfate) tr thnh 1 mng
qunh
dnh
bao
ph
nim
mc
v
lot.
Prostaglandine E v I c nim mc d dy tng hp v tc dng nh mt cht ni
ti c ch bi tit HCl v bo v nim mc. Mt s cht ng ng vi prostaglandine
c tng hp v s dng trong lm sng: misoprostol, enprostol.
iu tr theo nguyn sinh bnh: dit HBP.
C 3 nhm thuc chnh: khng sinh, Imidazol v Bismuth.
Cc khng sinh thng dng nht l amoxillin (hoc ampicillin), tetracycline v gn
y l clarithromycine. Kh nng dit HBP chu nh hng ca pH dch v:Mc Nully
(1989) cho thy khi pH dch v c nng cao th MIC90 (m ti thiu c ch) ca
khng sinh c gim r rt; iu ny ni ln vai tr ca cc thuc khng tit toan,
c bit thuc c ch bm proton, trong vic phi hp vi khng sinh dit tr HBP.
tht
bi.
Cng vi cc bin php thng thng v hi sc ni khoa trong truyn bi ph
mu gi vai tr ct yu, c th iu tr vi: cc thuc chng tit toan tim tnh mch
chm hoc tim bp; tt nht bng cm mu ni soi. Cc thuc dng trong cm mu
ni soi c th l adrenaline 1/1000, cn tuyt i, polidocanol (aethyl oxysclerol) hoc
cht keo (histoacryl). Vic cm mu ni soi c th tin hnh tt hn bng cc kp
(clip). Ngoi ra c th cm mu ni soi bng nhit: Argon Nd laser, cc u d nhit
thu
in
1
cc
v
nht
l
2
cc.
GS. Nguyn Xun Huyn
iu tr lot d dy t trng
Gi bi Admin, lc 19:28 18/08/2011, | Bnh lin quan d dy- t trng
iu tr lot d dy t trng trong vi thp k gn yc nhiu tin b
ng k v lm o ln chin lc iu tr c in trc y l: ct d dy
loi tr lot. Chin lc iu tr hin nay coi iu tr ni khoa l chnh, nu
khng khi mi phi phu thut ct d dy.
Do m ct d dy iu tr lot gim kh nhiu, ti 80 90% so vi trc y,
s
d
c
nhng
tin
b
ln
nh
vy
l
nh:
- Pht hin vi khun Helicobacter pylori c vai tr quan trng trong nguyn nhn gy
lot.
Hiu
bit
mi
v
c
ch
bi
tit
HCl.
- Tm ra nhiu thuc mi rt c hiu qu lm gim bi tit HCl cng nh lm tng
yu t bo v nim mc d dy.
I. NGUYN TC CHUNG
iu tr ni khoa trc ( d lot to, chy mu) v cch tch cc, y v ng
cch,
kin
tr.
Nu
khng
c
kt
qu
mi
phi
phu
thut.
Nu phi phu thut, nn ct dy thn kinh ph v trc, ct d dy sau.
II. CC THUC IU TR LOT
1.Cc
thuc
c
ch
bi
tit
HCl:
1.1. Thuc c ch H2: c ch c quan th cm vi histamin ca t bo thnh.
Thuc
thuc
nhm
ny
n
nay
c
ti
5
th
h:
Cimetidin, ranitidin, nizatidin, roxatidin v famotidin. Thuc cng mi cng t c hn
m
tc
dng
li
mnh
hn,
ko
di
hn,
t
ti
pht
hn.
- Cimetidin ( Tagamet ): 1g/ ngy, ung trong 30 ngy, ung nhiu ln trong ngy,
trong c 1 ln ung bui ti trc khi i ng. Thuc c tnh vi gan v thn, do
phi theo di transaminase v creatinin trong khi dng. T l ti pht sau 1 nm l 90
100
%.
Famotidin
(
Servipep,
Pepdin)
vin
20
mg.
Liu lng cch dng: 40 mg/ ngy x 4 tun, ung 1 ln vo bui ti trc khi i ng.
T
l
ti
pht
t
hn
nhiu
so
vi
cimetidin.
1.2. Thuc c ch bm Proton: c ch hot ng ca men ATPase, do K+ khng
vo trong t bo c v H+ khng ra ngoi t bo to nn HCl. Do HCl khng
c
hnh
thnh.
Lansoprazol:
Lanzor,
Ogast:
vin
30
mg.
Omeprazol:
Mopral,
Lomac,
Losec,
Prilosec.vin
20mg.
Liu
lng:
cch
dng:
20
mg
/
ngy,
4
8
tun.
40
mg
/
ngy,
2
4
tun.
Ung
1
ln
vo
bui
ti
trc
khi
i
ng.
Pantoprazol:
20
mg
/
ngy,
1
hoc
2
tun.
Raberprazol:
20
mg
/
ngy,
1
hoc
2
tun.
Prostaglandin
E1,
E2:
chng
c
hai
tc
dng:
Chng
bi
tit
HCl.
Tng
tit
nhy
v
bicarbonat.
Liu
lng
,
cch
dng:
Misoprotol
(
Cytotec,
Dimixen
)
800
g
/
ngy
x
4
tun.
Enprostol:
70
g
/
ngy.
Tc dng ph: a chy, chng mt, y bng. Ph n trong tui sinh cn dng
thn trng.
2. Thuc trung ha acid
Trung ha acid H+ ca HCl, a pH dch v ln trn 3 lm cho HCl b loi b, khng
cn hot ng. Cc thuc thuc nhm ny u l mui ca nhm v magie: carbonat,
phosphat, trisilycat, hydroxyt. Cc bit dc c rt nhiu: Maalox, Gelox, Polysilane
gel,
Gastrogel,
Gastropulgit,
Phosphalugel,
Barudon
Liu lng cch dng: liu lng ty theo tng bit dc. Cn ung nhiu ln trong
ngy, ung sau khi n 30 pht 1 gi duy tr pH dch v lun lun trn 3 3,5.
Tc dng ph: a chy, si thn, kim ha mu.
3. Thuc to mng lc
Gn vi protein hoc cht nhy ca nim mc d dy to thnh mng che ch nim
mc d dy, nht l che ch cho lot. C rt nhiu loi thuc:
Koalin,
Smecta,
Gelpolysilan.
Actapulgit,
Gastropulgit.
Bismuth:
Subcitrat
bismuth
(
Trymo
).
Tripotasium
dicitrat
bismuth.
Sucralfat.
Liu lng: 480 mg / ngy, chia nhiu ln, ung trc khi n.
Thuc dit Helicobacter pylori: ngoi cc thuc c ch bm proton, mui bismuth, c
rt nhiu khng sinh c tc dng dit HP, nhng mt s khng sinh sau y c tc
dng nht: tetracyclin, amoxicillin, clarithromycin v metronidazol.
III. P DNG THC T
Cn c chn on lot bng ni soi hoc t nht bng X quang. nh gi kt
qu
cng
bng
ni
soi
hoc
X
quang
d
dy.
iu
tr
khi
lot
ang
tin
trin
- C th dng mt trong cc loi thuc chng bi tit HCl, thuc trung ha acid, thuc
to mng bc trn y vi liu tn cng, khng nht thit phi phi hp 2 3 loi
thuc,
m
c
th
dng
mt
loi
ring
r,
cng
c
kt
qu.
- Khng nht thit phi dng cc thuc mi t tin nht mi c kt qu. Cc thuc
chng bi tit HCl, cng nh cc thuc chng acid, thuc to mng bc c tc dng
lin so gn tng t nhau, nu c dng ng cch y .
- Thuc dit HP: nu c HP, nu khng c HP th khng cn dng.
- Ch n ung: khng ung ru, thuc l, c ph, trnh cc cht kch thch gia v,
ht
tiu,
t
dm.
Khi
lot
lnh
so
C ngi cho rng khng cn iu tr duy tr, khi no lot ti pht s iu tr li.
C ngi ch trng phi tip tc iu tr duy tr. C th dng: thuc c ch th th
H2, c ch bm proton nhng liu lng v cch dng phi gim 1/3 hoc so vi
liu tn cng. Thuc to mng bc nh Gastropulgit, Phosphalugel, Gel de polysilan
cng vi liu lng gim bng 1/3 hoc so vi liu tn cng.
Thi gian iu tr duy tr theo tng ngi, t 6 thng n vi nm.
iu
tr
lot
chy
mu
Nn dng cc thuc c ch th th H2 hoc c ch bm proton loi tim, trong 2 3
ngy u khi mu ang chy, khi mu cm th dng thuc ung: Losec tim,
Zantac tim, hoc Nexium tim.
Theo Nguyn Khnh Trch
Chy mu ti khi i ngoi
Gi bi Admin, lc 10:32 31/08/2011, | Bnh ai trng
C nhiu nguyn nhn ca chy mu ti khi i ngoi:
u tin phi k n bnh tr, sau l Polip trc trng v i trng, vim,
nt k ng hu mn, vim lot i trc trng chy mu...
1. BNH TR
y l bnh rt ph bin, gp mi ni, nhiu nht ngi ln tui. Ngy nay
ngi ta hiu r hn bn cht ca bnh tr nh nhng cng trnh nghin cu v s
phn b mch mu ca vng hu mn trc trng. ng hu mn l ni c nhiu mch
mu, to thnh cc bi tnh mch nm lp di nim mc, chng c tnh cht cng
nn c chc nng ca mt ci nm, gi vai tr khp kn hu mn. Nh vy tr l mt
trng thi bnh thng, nhng khi cc m ri tnh mch tr ny dn qu mc s to
thnh bnh tr.
Nguyn nhn pht sinh bnh tr cha c xc nh chnh xc.
Nhiu yu t c coi nh l ngun gc pht sinh bnh tr:
+ T th ng: Tr gp nhiu ngi phi ng lu, ngi nhiu. Khi nghin cu v
p lc tnh mch bnh nhn tr, ngi ta thy t th nm p lc l 25cm H2O -
t th ng p lc tng vt n 75cm H2O.
iu tr ni khoa
iu tr ni khoa cc bnh xng khp bao gm cc phng php sau: s dng
thuc; vt l tr liu; phc hi chc nng; theo di, gio dc, qun l bnh nhn.
iu
tr
thuc:
c
3
nhm
chnh:
1.
Thuc
gim
au
2. Thuc chng vim: corticosteroid; thuc chng vim khng steroid (Nonsteroidal
Anti-inflammatory
Drg
NSAID).
3. Thuc iu tr c bn hay cn c gi l cc thuc chng thp khp lm thay i
bnh l (Disease Modifying Antirheumatic Drugs: DMARD), cc thuc chng thp khp
tc dng chm (Slow Acting Antirheumatic Drugs: SAARD). iu tr theo c ch sinh
bnh,
theo
c
ch
min
dch.
4. Cc thuc iu tr bnh xng khp khc: thuc iu tr bnh gt; thuc iu tr
thoi ha khp; thuc iu tr long xng.
Thuc gim au
Nhm thuc gim au ng mt vai tr quan trng trong iu tr cc bnh khp.
Nhm ny t c vi d dy v thn hn thuc chng vim khng steroid.
Nhng
nguyn
tc
khi
s
dng
cc
thuc
gim
au:
- Thuc c lm gim au ch khng c tc dng cha bnh, do cn tm nguyn
nhn
iu
tr.
Dng
ng
ung
n
gin
ha
cch
thc
s
dng
Bt
u
l
liu
thp
nht
sau
tng
dn.
S bc thang ch nh thuc gim au theo khuyn co ca T chc Y t Th gii
(WHO):
Bc 1; thuc khng c morphin (paracetamol, salicyles, thuc chng vim khng
steroid
liu
thp,
noramidopyrine,
idarac).
Bc 2: cc thuc c dn cht morphin yu (codein, dextro -propoxyphene,
buprenorphine,
tramadol).
Bc
3:
morphin
mnh
Thuc
gim
au
bc
1:
khng
c
morphin
- Paractamol (Dafalgan): l dng hot ng ca phenacetine. C tc dng gim au
do c ch dn truyn cm gic au ti thn kinh trung ng, paractamol c xp
vo nhm thuc gim au ngoi vi. Paractamol c tc dng h nhit do c ch cc
prostaglandine ti vng di i. Thuc khng c tc dng chng vim. Hiu qa ca
thuc mnh ngang aspirin, song khng gy tn thng d dy t trng nn c a
chung. L thuc c ch nh u tin trong iu tr au triu chng. C th s dng
cho ph n c thai v ang cho con b. C th c vi gan nu dng liu cao v ko
di. Trng hp qu liu (10 gam/ngy), c nguy c hoi t gan cp. Khng dng
thuc khi c suy t bo, mn cm vi paractamol.Liu dng: 1-3g/24h, trung bnh: 12g/24h.
- Floctafenine (Idarac): c tc dng gim au n thun, khng c tc dng chng
vim. Gim au mnh hn aspirin, khng gy tn thng d dy t trng v gan.
Him gp tc dng ph, tr trng hp mn cm vi thuc, c th gy suy thn, gim
tiu
cu
Khng s dng khi biu hin d ng vi floctafenine, glafenine, suy tim nng, bnh
mch vnh, khng phi hp vi cc thuc c ch b. Liu dng: vin 200mg x 2-6
vin/ngy.
Thuc
gim
au
bc
2;
morphin
yu
- Codine: l thnh phn ester methylic ca morphin, c hiu qu gim au bng 1/10
morphin. Khng dng khi c suy t bo gan, mn cm thuc, suy h hp, cho con b
v cc thng cui khi mang thai. Thuc c th gy nn, bun nn, to bn, au u,
ng
g,
d
n.
Dicodin: ch phm gii phng ko di (dihydrocodine), vin 60 mg x 2 vin/ngy.
Efferalgan
codein
(paractamol
+
codeine):
500mg
x
2-6
vin/ngy.
- Dextroproxyphene l dn xut tng hp ca morphin, c hiu qu gim au bng
1/10-1/15 morphin. Khng dng khi c suy t bo gan, mn cm thuc, suy h hp,
cho
con
b
v
cc
thng
u
v
cui
thai
k.
Antalvic:
vin
65mg
x
3-5
vin/ngy.
Di-antalvici: (paracetamol + dextroproxyphene) 500mg x 2-6 vin/ngy.
Thuc
gim
au
bc
3:
morphin
mnh
- Chlorhydrate morphin: dung dch ung, ng tim di da hoc tnh mch 10, 20, 50,
100, 500mg (theo ch nh ca khoa dc bnh vin). Thuc c cc tc dng ph n:
nn, bun nn, to bn, au u, ng g, d ng Khi dng liu qu cao c th gy
bn, au u, ng g, d ng Khi dng liu qu cao c th gy suy h hp. Ty theo
mc au ca bnh nhn thng bt u bng liu 10mg/ln, nu cn tip tc au
c th cho liu tip theo 10mg cch nhau 4 gi; khng c liu ti a, m ty theo p
ng ca bnh nhn,nhng khng c cho qu 30mg trong 1 ln v 180mg trong 24
gi (c th Php); gim liu trong trng hp suy thn, suy gan tin trin, ngi gi
(ngi
gi
cho
na
liu
10mg
=
5mg).
- Sulfate morphin (moscontin 150m, skenan): vin nn, nang dng ht c tc dng
gii phng ko di (12h) hm lng 10, 20, 30, 50, 100, 200 mg/vin. Thng bt u
bng
liu
10mg
30/ln
x
20
ln/ngy.
S
dng
cc
thuc
gim
au
khc:
- Thuc chng vim khng steroid: dng n c hoc kt hp vi morphin trong cc
trng hp au xng, vim khp, trn dch cc mng, ung th xng.
- Corticoids: nn dng trong nhng trng hp au do chn p hoc phn ng vim
(ph n quanh t chc u, di cn ung th xng, gan, tng p lc ni soi. Dng
ng
tim:
Solumedrol
liu
2-3
mg/kg/ngy.
- Tia x: mc ch gim au. Tia x ti v tr xng tn thng, chn p thn kinh, cc
di
cn
no.
Thuc
chng
co
tht:
trng
hp
c
ri
lon
tiu
ha.
- Cc thuc hng thn: chng trm cm 3 vng (laroxyl, anafranil) c dng khi au
do chn p thn kinh, lun dng liu thp hn liu dng chng trm cm: 10-25150mg (ti).
Thuc chng vim corticosteroid trong thp khp hc.
Cc hocmon v thng thn l cc corticosteroid, gm ba nhm chnh l
glucocorticoid (c tc dng chng vim) v mineralocorticoid (c tc dng chuyn ha
nc v in gii lm gi nc) v corti-coid androgen (ni tit t nam testosteron).
Trong lm sng ngi ta s dng cc glucocorticoid tng hp c tc dng chng vim
mnh v t c tc dng ph trn chuyn ha nc v in gii hn.
Cc tc dng chnh c dng trong iu tr: c 3 loi tc dng chnh ca
glucocorticoid c p dng trong iu tr l chng vim, chng d ng v c ch
min dch. Tuy nhin, cc tc dng ny ch t c khi nng thuc trong mu
cao hn nng sinh l. l nguyn nhn d dn n cc tai bin trong iu tr.
Thc t, c ch ca cc glucocorticoid rt phc tp v chng c nhiu tc dng ln
mt t bo ch, v li c nhiu t bo ch chu tc dng ng thi.
Tc
dng
chng
vim:
Glucocorticoid tc dng trn nhiu giai on khc nhau ca qu trnh vim, khng
ph thuc vo nguyn nhn gy vim. C ch chng vim ca cc corticoid tng hp
thng qua nhiu giai on nh sau: c nh trn cc th th c hiu trong t bo,
tng hp lipocortin, c ch phospholipase A2, hot tnh chng vim t chc.
prednisolon
v
cortisol
c
hat
tnh.
- Thi tr: cc glucocorticoidtng hp ch yu c thi tr bng ng thn.
Ch
nh
trong
cc
bnh
khp:
ng
ton
thn:
- Cc ch nh chnh: cc bnh h thng (collagenose), c bit khi c biu hin ni
tng. Vim khop dng thp giai on tin trin, thp khp cp c tn thng tim.
Bnh Horton v gi vim a khp gc chi, vim mch v bnh h thng. Cc trng
hp bnh khp c gc ch nh thuc chng vim khng steroid: ngi gi, bnh nhn
c
lot
d
dy,
suy
thn,
gan
nng.
- Ccc h nh c bit dng corticoid liu thp trong thi gian ngn: vim quanh khp
vai vi ha th tng au, gt hay ti pht, au thn kinh tai m cc bin php iu
tr
ni
khoakhc
tht
bi.
ng ti ch: vim khp mn tnh khng do nhim khun, trn dch khp gi khng
do nhim khun, kn mng hot dch, vim mng hot dch th lng nt v sc t,
mt s trng hp thoi ha khp, vim quanh khp vai, vim gn, vim cc khp
lin
mm
sau.
Chng
ch
nh:
Lot
d
dy
t
trng
i
tho
ng
Tng
huyt
p
Lao
c
hoc
lao
ang
tin
trin.
Bnh
nhimtrng,
virut,
k
sinh
trng
tin
trin.
c
nhn
mt
C a c bit: ph n c thai (khi tht cn thit), tr em (cho khi tht cn thit: liu
t 1/2mg/kg/24h l nh hng n s pht trin ca tr), ngi c tui (thng
gy
ri
lon
iu
ha
ng
huyt).
Cch
thc
s
dng
Nguyn tc dng thuc: dng thuc khi c chn on chnh xc; dng trong thi gian
cn thit; gim liu ngay khi c th; theo di thng xuyn; phng nga cc bin
chng
do
thuc.
Phc
iu
tr
c
bit:
Bolus hay flash - Pulse therapy: truyn tnh mch 750mg-1g methl-prednisolon pha
trong 250-500ml dung dch mui sinh l hay glucose dng tng trong 2-3 gi, dng
mt liu duy nht hay mt ln/ngy trong 2-3 ngy. Sau liu ny, gi tip bng ng
ung vi liu tng ng vi prenisolon 1,5-2mg/kg/24h. Ch nh trong trng hp
c
bit,
phi
theo
di
bnh
nhn
nghim
ngt.
Cc
ng
dng:
ng ung: s dng cc dng thuc vin nh cortison (25mg), prednison (5mg),
prednisolon (5mg), methylprednisolon (4mg), dexamethason (0,5mg), triamcinolon
(4mg),
betamethason
(0,75mg).
ng tim bp hay tim tnh mch: ch dng trong trng hp tht cn thit. Dng
cc thuc nh hemisuccinat hydrocortison, depersolon, dexamathason, solumedrol
ng timbp hin nay hu nh khng c s dng trong thp khip hc v cc tc
dng ti ch kh nghim trng (teo c, nguy c nhim trng).
ng ti ch (tim trong hay cnh khp, tim ngai mng cng tim vo trong ng
sng): phi c bc s chuyn khoa ch nh v tun th v trng cht ch.
Liu dng (tnh theo prednisolon): liu thp: 5-10mg/24h, trung bnh: 20-30mg/24h,
liu cao: 60-120mg/24h (1-2mg/kg/24h). i vi cc bnh thp khp, thng cho liu
0,5mg/kg/24h, sau gim liu 10% mi tun. T liu 15mg tr di gim 1mg/tun.
Dng
ko
di:
khng
qu
5-10mg/24h.
Cc
tc
dng
ph:
Tiu
ha:
lot
d
dy
t
trng
(chy
mu,
thng)
vim
ty
Mt:
c
nhn
mt
sau
di
bao,
tng
nhn
p.
Da; trng c, teo da, ban v t mu, mt, chm lin so, vt rn da.
Ni tit: hi chng Cuhsing (bo mt v thn), chm pht trin tr em.
Chuyn ha:tng ng mu, i tho ng nhim toan ceton, hn m tng p lc
thm thu, gi nc, mt kali. c bit cc ri lon chuyn ha ng rt d xut
hin
ngi
ln
tui.
Tim
mch:
tng
huyt
p,
suy
tim
mt
b
Thn
kinh
tm
thn:
kch
thch
hoc
trm
cm
Nhim khun v gim min dch: tng nguy c nhim khun, khi pht nhim khun
tim
tng.
C quan vn ng: long xng, hoi t u xng, bnh l v c (yu c, nhc c).
Tai bin do dng thuc: cn suy thng thn cp, t ti pht bnh khp do dng
khng
ng
cch.
Theo
di
mt
bnh
nhn
c
iu
tr
corticoid:
Vic theo di c mc ch nh gi hiu qu iu tr, iu chnh liu theo kt qu t
c
v
pht
hin
cc
bin
chng.
V lm sng: huyt p, ng con biu cn nng, ng cong nhit , khm mt.
V xt nghim: in gii (c bit l kali mu), ng mu khi i.
Ch n: n nht, hn ch ng hp thu nhanh (ng, bnh ngt).
Ch
iu
tr
b
sung:
- Kali: thm 1-2gam kalichlorure hoc 2-4 vin kaleorid 600mg/ngy.
Vitamin
D
(Ddrogyl:
10
git)
+
1g
calci/ngy
- Bo v nim mc d dy: thuc phi ung cch xa lc ung prednisolon.
Benzodiazepines
trong
trng
hp
mt
ng
Ch ny phi c thc hin khi liu prednisolon mi ngy vt qu 10mg, v
cng c thc hin nghim ngt khi liu cng cao.
Thuc chng vim khng steroids (NSAID)
Thuc chng vim khng steroids (Nonsteroidal Antiinfammatory Drugs-NSAID) l
mt nhm thuc bao gm cc thuc c ot tnh chng vim v khng cha nhn
steroid.
Nhm thuc ny c nghin cu s dng vi chc nm gn y, c tc dng chng
vim, tai, mi hng, rng, sn ph, phu thut. Nhm ny bao gm rt nhiu cc dn
cht c thnh phn ha hc khc nhau. Song cch thc tc dng ca chng rt gn
nhau: ch yu l c ch cc cht trung gian ha hc gy vim, nht l prostaglandine
(PG) - iu ny gii thch phn ln cc hiu qu ca thuc, song cng gii thch tc
dng ph ca nhm thuc NSAID. a s cc thuc trong nhm cng c tc dng h
nhit v gim au. Cc thuc NSAID ch lm gim cc triu chng vim m khng loi
tr c cc nguyn nhn gy vim, khng lm thay i tin trin ca qu trnh bnh
l
chnh.
Tc
dng
v
c
ch
ca
cc
thuc
NSAID
Cc tc dng chnh l chng vim, gim au, h st v chng ngng tp tiu cu. Ty
tng thuc m mc ca cc tc dng ny biu hin t hoc nhiu.
Cc thuc trong nhm chng vim khng steroid c tc dng chng vim do cc c
ch
sau:
c
ch
sinh
tng
hp
cc
prostaglandin
(cycloygenose):
C hai loi prostaglandin c 2 chc nng khc nhau: prostagladin sinh l v
prostagladin c sinh ra trong qu trnh vim v c 2 enzym ng dng ca COX l
COX-1 v COX-2. COX-1: tng hp cc prostaglandin c tc dng "bo v" c gi l
cc enzym "gi nh" ("house keeping" enzyme). COX-2: khi c cc kch thch vim
hot ha COX-2: tng hp cc prostagladin c vai tr trong cc triu chng vim (S
d
trn,
phn
corticoid).
Cc thuc NSAID khng chn lc (a s cc thuc NSAID kinh in) c ch ng thi
c enzyme COX-1 v COX-2: khi c ch COX-2 thuc c tc dng kim sot c cc
trng hp vim v au, khi c ch COX-1 s gy ra nhng tc dng ph (c bit
trn
thn
v
ng
tiu
ha).
Cc thuc NSAID c ch chn lc COX-2 c tc dng c ch s hnh thnh cc
prostaglandi v TXA2 c to ra do phn ng vim, ng thi cng c ch cc cht
trung gian gy vim khc nh superoxid, cc yu t hot ha tiu cu,
metallopeotease, histamin Trong khi , tc dng cc h ln COX-1 l ti thiu, do
lm gim thiu tc dng ph. Cc thuc NSAID c ch chn lc COX-2 c ch
nh vi cc i tng c nguy c cao, c bit cc bnh nhn c tn thng d dy
t
trng.
Mt
s
c
ch
khc:
Thuc NSAID cn c ch cc kinin cng l nhng cht trung gian ha hc ca phn
ng vim. Mt s thuc NSAID cn c ch c enzym lypo-oxigenase (LOX) (S trn,
phn corticoid). Thuc cng lm bn vng mng lysosome (th tiu bo) ca i thc
bo, do gim gii phng cc enzym tiu th v cc ion superoxit, l cc ion rt c
i
vi
t
chc,
nh
vy
lm
gim
qu
trnh
vim.
Ngoi ra, cn c mt s c ch khc nh thuc cn c ch di chuyn bch cu, c ch
s kt hp khng nguyn khng th, i khng vi cc cht trung gian ha hc ca
vim
do
tranh
chp
vi
c
cht
ca
enzym.
Tc
dng
gim
au:
Cc thuc NSAID c tc dng gim au trong qu trnh vim do lm gim tnh cm
th ca cc u dy thn kinh cm gic, p ng vi au nh v khu tr, khng gy
ng, khng gy nghin. Thuc ny khng c tc dng vi cc au ni tng.
C ch: cc thuc NSAID, s c ch cc prostagladin PGF2a do , lm gim tnh cm
th ca cc u dy thn kinh cm gic vi cc cht gy vi au nh bradykinin,
histamin,
serotonin
Tc
dng
h
st:
Thuc c tc dng h nhit, liu iu tr, trn nhng ngi tng thn nhit do bt k
nguyn nhn g, m khng gy h nhit ngi c thn nhit tnh thng. Thuc
NSAID lm tng qu trnh thi nhit (gin mch ngoi vi, ra m hi), lp li thng
bng cho trung tm iu nhit vng di i. Do , thuc gy h st, l thuc cha
triu
cng,
m
khng
tc
dng
trn
nguyn
nhn
gy
st.
Tc
dng
chng
ngng
tp
tiu
cu:
Tc dng chng ngng tp tiu cu ca thuc NSAID lin quan n c ch enzym
thromboxan synthetase, lm gim tng hp thromboxan A2 l cht ng vn tiu cu.
Dc
ng
hc
thuc
chng
vim
khng
steroid
Mi thuc NSAID u c tnh axit yu, pH t 2-5. Chng c hp thu d dng qua
ng tiu ha, t nng ti a huyt tng t 30-90 pht v thm nhp vi
nng
cao
vo
trong
t
chc
vim.
Thuc lin kt vi protein huyt tng rt mnh (90%) do d y cc thuc khc ra
dng t do, lm tng c tnh ca cc thuc (sulfami h ng huyt, khng
vitamin K, methotrexate). Do vy, phi gim liu thuc cc nhm ny khi dng cng
vi
thuc
NSAID.
Thuc d ha gan (tr salisylic), thi qua thn di dng cn hot tnh.
Cc thuc NSAID c thi tr khc nhau: thuc no c pH vng thp th thi gian
bn hy cng ngn. Thi gian bn hy dch khp chm hn huyt tng, c thuc
Tng
tc
thuc:
Vi thuc chng ng: thuc NSAID lm tng tc dng ca cc thuc chng ng (c
bit l khng vitamin K, dn xut ca coumarin) do c tc dng chng ngng tp tiu
cu v lm tng, thnh phn t do ca thuc chng ng trong huyt tng, dn ti
nguy c xut huyt. V vy nn trnh kt hp hai loi thuc ny. Khi vic kt hp l
bt buc th nn chn thuc NSAID loi propionic v thuc chng ng l dn xut c
phenindion
(pindion).
Thuc chng h ng huyt: cc thuc NSAID (salicyl, pyrrazols) lm tng tc
dng ca thuc h ng huyt (sulfamid h ng huyt l dn xut ca
sulffonylur: daonyl, diamicron). Do vy c nguy c h ng huyt v hn m do h
ng
huyt.
Thuc h p: thuc NSAID l gim tc dng ca cc thuc chn bta giam cm, thuc
gin mch li tiu do c nguy c gy cn tng huyt p khi dng thuc NSAID vi
cc thuc trn v nguy c tt p khi ngng dng thuc NSAI o trc tng liu
thuc
h
p
trong
thi
gian
kt
hp
hai
loi
thuc.
Thuc khng axit: hai thuc ny cn dng cch nhau, thuc NSAI ng sau ba n,
cn
thuc
khng
axit
dng
1-2
gi
sau
ba
n.
Ch
nh
v
chng
ch
nh
Ch
nh
trong
khp
hc:
Bnh khp cp tnh: thp khp cp, gt cp, au tht lng cp, au thn kinh ta.
Bnh khp mn tnh: vim khp dng thp, vim ct sng dnh khp, vim khp mn
tnh
thiu
nin,
vim
khp
phn
ng,
thp
khp,
vy
nn
Cc
bnh
to
keo
(Iuput
ban
h
thng).
H
khp
v
ct
sng.
Vim quanh khp do thp: vim gn c, vim bao khp, vim quanh khp vai.
Cc
ch
nh
khc:
iu tr au sau hu phu, chn thnguyn t h thao, au na u, cn au qun
thn,
au
qun
thn.
Mt s bnh l tai -mi - hng (iu tr kt trong vim hng, hu, nh rng).
Vim
tnh
mch
huyt
khi
Cc ri lon v ph khoa, au sau , au sau khi t vng trnh thai, au bng kinh
nguyn
pht.
i vi tr em: vim, st c lin quan n nhim trng ng h hp, gim au do
cc nguyn nhn khc nhau: au sau phu thut, au do tn thng c xng, au do
chn
thng
m
mm
Chng
ch
nh:
Chng ch nh tuyt i: bnh l chy mu; mn cm vi thuc nu bit trc; lot d
dy t trng c hoc ang tin trin; suy gan va n nng: ph n c thai v cho
con
b.
Chng ch nh tng i: nhim trng ang tin trin: hen ph qun.
Lu
vi
mt
s
c
a
c
bit.
Ph n c thai v cho con b: khi tht cn thit th mi s dng corticoid.
Tr con: nn cho cc thuc sau: aspirine liu di 100mg/kg/ngy, indici;
2,5mg/kg/ngy,
voltaren
2mg/kg/ngy,
naprosyn
10mg/kg/ngy.
Ngi ln tui: trnh dng loi thi chm v loi "chm" c th c nhiu bin chng
thn
hn.
ng
dng:
Thng dng ng ung, tt vi mi trng hp. Cc ng dng khc ch dng
trong
trng
hp
c
bit.
ng tim: trng hp cp tnh v au nhiu (au r thn kinh cp, t vim da
khp
cp),
dng
khng
qu
5
ngy.
ng t hu mn: tt i vi cc trng hp vim khp mn tnh do lm gim au
ban m v gim thi gian cng khp bui sng. Song dng ko di c th gy vim
trc
trng.
Bi ngoi da: t tai bin, tt vi au c v chn thng. C th dng mt trong cc
thuc sau: voltaren emullge, rheumon gel, gelden , profenid gel, nifluril cream
Nguyn
tc
s
dng
thuc
NSAID
Bt
u
bng
loi
thuc
c
t
tc
dng
ph
nht.
Dng liu ti thiu c hiu qu, nu khng c tc dng th tng liu dn khng vt
liu
ti
a.
C th phi th nhiu loi thuc c tc dng nht do mi bnh nhn c p ng thuc
v
dung
np
thuc
ring.
Dng dng ung l chnh, nu tim th ch ko di vi ngy.
Thn trng vi cc bnh nhn c tin s d dy, d ng, suy gan, suy thn, ngi gi,
ph
n
c
thai.
Phi theo cc tai bin: d dy, gan, thn, mu, d ng. Lun dn d bnh nhn t pht
hin cc tc dng ph, khi xut in tai bin th ngng thuc ngay.
Ch cc tc dng tng h ca thuc NSAID vi cc thuc khc.
Khng kt hp cc thuc NSAID vi nhau, v khng lm tng hiu qu m ch tng tc
dng
ph.
Cc bin php lm hn ch cc tc dngph ca thuc NSAID trn ng tiu ha.
Nhm hn ch tc dng ph hay gp nht l lot d dy t trng. C th ung cc
thuc chng toan, bc nim mc km theo, vo gia cc ba n (sau n 1-2 gi). C
th
dng
mt
trong
cc
thuc
sau:
Gastropulgitngy 2 gi, chia 2 ln, pha vo nc,ung sau khi dng thuc NSAID
khong
2
gi.
Maalox ngy 2 vin, nhai hoc nhm, chia 2 ln (sau khi dng thuc NSAID khong 2
gi).
thng.
Sulfasalazine
(salazopyine):
Thnh
phn:
kt
hp
gia
5-aminosalysilic
v
sulfapyridin.
C ch: c ch enzym ca lympho, tc ng ln chuyn ha prostaglandin, c ch sn
xut t bo T , c ch hot ha t bo lympho B v c ch hot ha cc t bo tiu
dit t nhin, c ch t bo lympho B sn xut cc immunoglobulin (Ig) v yu t
dng
thp.
Ch nh: vim khp phn ng, vim ct sng dnh khp, vim khp mn tnh thiu
nin
th
da
khp,
vim
khp
dng
thp.
Liu:
0,05
x
2-6
vin/ngy
(lc
u
2
vin
sau
tng
dn).
Tc dng ph: ri lon tiu ha, chn n, au thng v, lot ming, ban ngoi da, hi
chng dng luput, bng nc, protein niu, hi chng thn h, vim tuyn gip trng,
gim
tiu
cu
bch
cu,
huyt
tn.
D-penicillamine
(trolocol,
depen):
C ch: c ch nhm aldehyde trong phn t collagen trng thnh, thuc c th lm
gim dy ca da v phng nga cc tn thng ni tng; lm tng lun chuyn
collagen khng ha tan do ct t cc cu disulfide v c ch sinh tng hp collagen.
Thuc
cng
c
tc
dng
c
ch
min
dch.
Ch
nh:
hin
nay
c
ch
nh
duy
nht
vi
x
cng
b.
Liu dng: bt u bng liu ung 250mg/ngy trong 2-3 thng (vin 125mg,
250mg), tng n 750-1250mg/ngy trpng 12-24 thng. Nu t hiu qu, khng c
cc biu hin da, s gim chm liu cho n khi t liu duy tr 250mg/ngy. Mt s
nghin cu mi nht nm 1999 cho thy dng liu 125mg/ngy t tc dng ph hn
v
khng
km
v
hiu
qu.
Tc dng ph: xy ra trong khong 30-40% cc trng hp , bao gm: st, chn n,
au thng v, nn, pht ban, hn bch cu, tiu cu, huyt tn, thiu mu do suy
ty, protein niu hi chng thn h, nhc c nng, vim gip trng bng nc, lot
ming hi chng dng d dy, rut st, pht ban s t gp hn nu dng thuc theo
kiu "i nh, i chm". Phi theo di lng bch cu, tiu cu trong mu v protein
niu.
Bit
dc:
trolovol:
vin
300;
depen:
vin
125
v
250mg
Leflunomide
(Arava):
Mi c a vo s dng 10 nm gn y.c coi l mt loi thuc iu tr mi.
C ch tc dng: c ch tng hp pyrimidine ca con ng chuyn ha novo.
Liu dng: 100mg/ngy trong 3 ngy u (vin 100mg), sau duy tr 20mg/ngy
(vin 20mg). n khi t c hiu qu iu tr (thng sau 6 thng), c th gim
xung cn liu 10mg/ngy, c th dng n c hoc kt hp vi methotrexate.
Cyclophosphamide
(cytoxane):
C ch: thuc nhm ankylan, c tc dng lin kt vi axit nhn v protein bi cc mi
gn vi phn t ln trong t bo; thuc cn c ch phn ng min dch th pht.
Ch nh: luput c tn thng thn. Thng kt hp vi corticoid.
Liu tn cng: 0,1-3,5mg/kg/ngy (ung 1 ln duy nht vo bui sng) dng lin tc
n khi bnh c kim sot th gim liu ri c th ngng.
Phng php bolus cyclophosphamide: truyn tnh mch cch 4 tun 1ln vi liu 1015mg/kg hoc 0,5 - 1g/m2 c th, c ch nh trong cc trng hp lupus c tn
thng thn, mch mu, thn kinh trung ng: phng php ny c tc dng lm
chm qu trnh x ha thn, ngn nga mt chc nng thn, gim nguy c suy thn
giai
on
cui.
Thn
trng:
trng
hp
c
suy
thn,
do
thuc
thi
qua
thn.
Tc dng ph: thuc c th gy nn cc ri lon huyt hc, suy bung trng, v tinh
trng (nu iu tr ko di), vim bng quang chy mu, xb ng quang, ung th
bng quang. Do cn lm cng thc mu v iu chnh liu da vo s lng bch
cu, tiu cu, hematocrit v kim tra nc tiu, soi bng quang tm nhng thay i
c
tnh.
Cyclosporine
A
(Neoral,
Sandimmun):
C ch: c ch cc pha ban u ca s hot ha t bo T, do ngn chn sm s
vn
chuyn
cc
gen.
Ch nh: cc bnh t min, cc th khng thuc ca vim khp dng thp, vim khp
vy
nn.
Liu: 2-5mg/kg/ngy, chia 2 ln. Dng n c hoc kt hp vi methotrexate.
Bit
dc:
neoral
vin
25
v
100mg;
sandimmun
ng
100mg.
Azathioprine
z-AZA
(imuran)
v
6-mercaptopurrine-6
MP
(urinethol):
C
ch:
c
ch
tng
hp
purine.
Ch
nh:
lupus,
vim
mch,
vim
khp
dng
thp
Liu:
AZA
=
2-3
mg/ngy
6-MP
=
1-2mg/kg/ngy
Bit
dc:
imuran
(AZA)
v
urinethol
(6-MP):
vin
50mg.
Cc
tc
nhn
sinh
hc
(entanercept,
infliximab):
Trong thi gian gn y c nhiu nghin cu a ra cc tc nhn gy chn hoc tng
tc vi cc chc nng ca cc cytokine hot ng trong c ch bnh sinh ca vim
khp dng thp. Trong s ny nhng thuc c a s dng sm nht l cc thuc
khng
TNF.
Entanercept (enbre): thuc c c ch tc dng chn cc c quan th cm ca TNF -a
hoc TNF-b, khng cho chng tng tc vi cc c quan th cm TNF trn t bo b
mt. Tim 10 hoc 25mg 2 ln mi tun, c th dng n c hoc kt hp vi
methotrexate.
Infliximab: thuc tc ng c hiu trn cc dng ha tan v qua mng ca TNF-a
truyn tnh mch mt liu duy nht 10mg/kg mi thng, dng n c hoc kt hp
vi
methotrexate.
Mui
vng
(solganal,
ridaura):
C ch: s dng theo kinh nghim, cha chng minh c c ch tc dng, c th
thuc c tc ng i vi i thc bo v chc nng ca b th.
Ch nh: thng c dng iu tr vim khp dng thp, vim khp vy nn.
Thuc c nhiu tc dng ph nn hin nay t c s dng. Tim bp mi tun 1 ln
vi liu tng dn lc u l 50mg, cho n khi t tng liu l 1,2 n 1,5g th chuyn
liu duy tr c 2 tun 1 ln tim bp 50-100mg; ri 3 tun 1 ln v cui cng 4 tun 1
ln. C th dng ng ung vi ridauran hay auranofine 3mg x 2 vin/ngy. Thuc c
kh nhiu tc dng ph nh ban da, da ton thn, vim da, vim thn cp, gim
tiu cu, lot ming, a chy, vim phi k cp, vim thn kinh, ma vn, vim gan.
Gamma
glubulin
tnh
mch:
Ch phm gamma globilin c cha cc thnh phn tng t nh cc khng th
c lm bin i. Tc dng trong cc trng hp gim tiu cu do chn c quan th
cm Fe ca i thc bo. Mt s c ch khc nh hot ha cc khng th khng tc
ng trn qu trnh sn xut cytokine v c quan th cm ca cytokine, lm tng d
ha
cc
globulin
min
dch
sinh
bnh.
Ch nh: vim c t min, ban xut huyt tiu cu min dch, vim mch, lupus gim
tiu
cu.
Chng
ch
nh:
bnh
nhn
thiu
ht
IgA.
Liu:
2g/kg,
chia
2-3
ngy.
Ch
phm:
1-3
v
6
gam
Cc
phng
php
iu
tr
khc:
iu
tr
ti
ch:
Tim
cc
ch
phm
cortisteroid
chm
ti
khp
(nh
dch).
Ct b mng hot dch bng phng php ngoi khoa: m m hoc ct di ni soi.
Ct b mng hot dch bng phng php ha cht, ng v phng x.
Tim
axit
osmic
ni
khp
Tim
cc
cht
ng
v
phng
x
vo
trong
khp.
Cc
iu
tr
c
s
dng:
Cc phng php iu tr sau y c s dng mt s c s mang tnh cht th
nghim v c ch nh trong cc th c bit nng, khng p ng vi cc phng
php
iu
tr
khc:
Thay
huyt
tng
(plasmaphrse)
Lc
lympho
bo
(lymphaphrse)
Cc bnh nhn b bnh khp thng b suy gim chc nng vn ng, kh khn trong
sinh hot hng ngy, nh hng n cuc sng bnh thng ca h. Hn na, cc
bnh khp thng l mn tnh hay ti pht. V vy, ngoi vic dng thuc, cn p
dng cc bin php iu tr phi hp khc ty theo giai on v mc bnh nhm
em li hiu qu iu tr ti a.
Cc phng php iu tr khng dng thuc.
iu tr bng nhit
iu tr bng lnh: c tc dng gim au, chng ph n tuy nhin lnh c th gy
cng khp. C th dng nhiu dng khc nhau ty theo s thun tin, gi c v kch
thc ni p dng iu tr: ti lnh, khn lnh, que bng nc , tm nc hoc hi
lnh Thi gian dng t 5- 10 pht (khng nn qu 20 pht) v c th lm nhit
da h ti 150C.Khng nn p dng chm lnh khi ngi bnh c hi chng Raynaud
hoc
cc
tn
thng
mch
mu.
iu tr bng nng: c tc dng lm tng n hi ca cc si collagen, gim cng
khp,
gim
au.
iu tr bng nhit c th b mt hoc su. C th s dng ti chm, parafin,
nc nng , nhit i l u. Siu m, sng ngn v vi sng c dng trong cc trng
hp cn iu tr nhit su. iu tr nhit su dng cho cc trng hp vim, sng
n v au khp. Cc trng hp vim bn cp, t au nn p dng iu tr nhit b
mt. Trng hp c cng khp, hn ch vn ng iu tr bng nhit c kt qu tt.
iu tr bng nc:
Thng c kt hp vi nhit tng hiu qu. Nc gip ngi bnh th gin, c
tc dng lm gim trng lng cc khp v phn mm v vy gim bt sc cn,
gip khp vn ng d dng hn. Cn ch cc yu t nh p lc thy tnh, nht,
trng lng ring ca nc cng nh hng n hiu qu iu tr bng nc.
Ty mc ch m c th dng cc bn nc cho cc chi, bn nc tan thn, bn tm
hoc b bi c kt hp to sng hoc khng. iu tr bng nc p dng cho cc
trng hp sau m khp, vim nhiu khp c gim chc nng vn ng. Khng p
dng iu tr bng nc ton thn cho cc trng hp c bnh tim mch, h hp,
ngi gi. Vi cc trng hp ny cn gim thi gian v nhit ca nc. Nhit
c duy tr t 37 - 400C.
iu tr bng in:
L phng php kch thch in qua da. Dng ngun in bng pin kch thch cc
si thn kinh da trn l thuyt v cng ca cm gic au: kch thch in v mt si
thn kinh c ng knh ln di da to ra xung in truyn vo r thn kinh ty
sng, i qua cng vo s c tc dng ngn cc xung in t cc si thn kinh c
sau:
Phc
1:
- Thuc chng vim khng steroid (CVKS). Nn chn loi c tc dng chm v ko di
(voltaren
SR,
feldene,
mobic).
Chlorquine
hoc
methotrexate
liu
thp.
Kt
hp
vi
salazopirin
hoc
arava.
Phc
2:
Corticoid
liu
cao
v
ngn
ngy
(1
thng)
Chlorquine
hoc
methotrexate
liu
thp
Kt
hp
vi
salazopirin
hoc
arava
i
vi
nhng
trng
hp
tin
trin
nng:
Gim
au
chng
vim
khng
steroid
nhm
COX2
Methotrexate
liu
thp
Arava
hoc
nhm
thuc
c
ch
TNFa
(Etanercept,
Ifliximab)
Trong trng hp ngi bnh au nhiu c th cho thm thuc gim au.
iu tr bnh vim ct sng dnh khp:
Ty theo hon cnh c th vi tng ngi bnh la chn v kt hp ng thi
cc
thuc
thooc
cc
nhm:
Thuc
chng
vim
khng
steroid
(thuc
CVKS):
diclofenac.
- Thuc iu tr c bn: salazopyrin (th khp ngoi bin) hoc tetracycline hoc
doxcycycline.
- Thuc gim au: paracetamol hoc cc ch phm khc (da vo s bc thang
ca
WHO).
- Thuc dn c: coltramy, dcoltractyl, myonal
iu tr bnh luput ban h thng:
Vi
th
nh
v
va
iu
tr
theo
phc
.
Corticoid
liu
cao
ngn
ngy
v
gim
liu
nhanh.
Chloroquin
- Phng cc t tin trin: ch v sinh, sinh hot, qun l thai nghn.
Vi th nng, tin tin c th dng methylprednisolon theo phng php Pulse
therapy. Khi kim sot c t tin trin th tip tc iu tr theo phc trn.
iu tr bnh x cng b ton th:
Vi
giai
on
tin
trin
ca
bnh
p
dng
phc
:
D-penicillamin
- Cc thuc iu tr hi chng Raynaud: thuc c ch Alpha giao cm: prazosin,
reseripin, alpha - methyldopa, guanetidin thuc chn canxi: diltiazem, nifedipin,
verapamin.
Corticoid
giai
on
n
nh
p
dng
phc
:
D-penicillamin
Cc
thuc
iu
tr
hi
chng
Raynaud
(nh
trn)
Ngoi ra, vi mi giai on c th p dng bin php iu tr bng tm nc sui
khong nng c lu hunh (M Lm - Tuyn Quang).
iu tr bnh gt
Vi cn gt cp p dng phc :
- Colchicin vi cng thc 3 vin/ngy trong hai ngy u, 2 vin/ngy trong hai
ngy tip theo, sau duy tr 1 vin/ngy trong 7 n 15 ngy.
- Thuc gim axit uric mu (nn dng sau mt tun): allopurinol hoc probenecid.
Ch
dinh
dng
hp
l
- Kim ha nc tiu: natrobicarbonat hoc nc khong c kim.
Vi gut mn tnh p dng phc :
Ch
dinh
dng
hp
l
Colchicine
1
vin/ngy,
dng
ko
di
Thuc
h
axit
uric
mu
dng
ko
di.
Vi c gt cp v mn, mt s trng hp vim khp c th ch nh thuc CVKS.
iu
tr
thoi
ha
khp
i vi phn ln cc trng hp thoi ha khp c th p dng phc :
- Thuc CVKS: ch nh khi bnh nhn au, dng liu thp, ngn ngy.
- Thuc gim au: paracetamol v cc ch phm kt hp khc.
Corticoid
ni
khp
khi
cn
thit.
- Thuc chng thoi ha khp tc dng chm: glucosamine (virathril-S, piascledin, axit
hyaluronic (hyalgan) ni khp
iu tr au ct sng tht lng do thoi ha:
C
th
dng
cc
thuc
sau:
- Thuc chng vim khng steroid: profnid, voltaren, feldene, ticolil.
Thuc
gim
au:
paractamol,
paractamol
+
codein
Thuc
dn
c:
coltramyl,
decontractyl,
myonal
Thuc
chng
thoi
ha
khp
tc
dng
chm:
nh
trn
iu
tr
bng
phng
php
vt
l.
GS TS Trn Ngc n
ng huyt p
Gi bi Admin, lc 16:28 19/08/2011, | Bnh v huyt p
Tng huyt p l bnh thng gp, ph bin ngi gi, bo ph, ...
I. I CNG
1. nh ngha
Theo T chc Y t th gii v Hip hi tng huyt p quc t.
- Huyt p bnh thng nu huyt p ng mch ti a di 140 mmkg (18,7kpa)
v huyt p ng mch ti thiu di 90 mmHg (12kpa).
- Tng huyt p nu huyt p ng mch ti a > 140mmHg v/hoc huyt p
ng mch ti thiu > 90 mmHg.
Ch thch
+ Huyt p ng mch ti a con gi l huyt p tm thu v huyt p ng mch
ti thiu cn gi l huyt p tm trng.
+ Huyt p ng mch khng c nh m c th thay i trong ngy (thng ban
m thp hn ban ngy), theo tui (thng ngi gi cao hn ngi tr, theo gii
thng n thp hn nam).
+ Con s huyt p khng nh gi c hon ton mc nng nh ca bnh (hai
ngi c cng mt con s huyt p, c th c tin lng bnh khc nhau).
2. Tnh trng mc bnh tng huyt p
cc,nc cng nghip pht trin t l t 15 - 20% ngi ln c tng huyt p.
Vit Nam t l vo khong 6 - 12% v s ngi mc bnh vo khong trn di 5 6 triu.
3. Phn loi tng huyt p
Trong tng huyt p c th chia ra:
- Tng huyt p thng xuyn.
Trong loi ny cn c th phn bit.
+ Tng huyt p lnh tnh.
+ Tng huyt p c tnh.
- Tng huyt p cn.
Trn c s huyt p bnh thng hoc gn bnh thng, c nhng cn cao vt. Vo
nhng lc c cn ny, hay c tai bin.
- Tng huyt p dao ng
Con s huyt p c th lc tng hay gim. T chc Y t th gii khuyn rng khng
nn s dng danh t ny v nn xp vo loi tng huyt p gii hn, v cho rng tt
c cc loi tng huyt p u t nhiu dao ng.
Tng huyt p l mt hin tng o c nhng nguyn nhn khng phi lun lun
tm thy. V vy ngi ta chia ra:
3. Vai tr ca natri
Mt s ch n nhiu nghi (thc n c 2% mui v nc ung c 1% l mui) s
gy tng huyt p. Trong iu kin bnh thng cc hormon v thn cng phi hp
iu chnh. Khi c natri, h thng ng mch c th tng nhy cm vi angiotensin
II v noradrenalin.
4. Vai tr ca thnh mch
Khi c tng huyt p, tiu ng mch dy ln, ch hp, ch gin v do c th l
nguyn nhn gy thot huyt tng. Ngc li tnh trng tiu ng mch nhiu
collagen pht trin s gy tng huyt p. Nu cho beta aminopropiomitril s lm h
huyt p.
5. Vai tr cc yu t khc
- Prostaglandin loi E v G ca thn l nhng cht chng tng huyt p t nhin.
Thiu nhng cht ny s c tng huyt p.
- Yu t di truyn: tng huyt p di truyn mt s ng vt theo kiu otsm v
bng nhiu en. ng vt c tng huyt p di truyn, tiu ng mch c hin tng
hp rt sm. ngi, yu t gia nh kh r.
C. TRIU CHNG
Triu chng ca tng huyt p ph thuc vo cc giai on ca bnh. Theo T chc
y t th gii tng huyt p c 3 giai on:
Giai on I: bnh nhn khng c du hiu khch quan v tn thng thc th no
(xem di).
Giai on II. bnh nhn c t nht mt trong cc du hiu thc tn sau y:
- Dy tht tri, pht hin c trn lm sng, X quang, in tm , siu m.
- Hp ng mch vng mc, lan rng hay khu tr.
- Protein niu v/hoc creatinin huyt tng tng nh.
Giai on III: bnh tng huyt p gy ra nhng tn thng cc c quan khc
nhau, th hin bng cc triu chng c nng v du hiu thc th sau y:
- tim: suy tht tri.
- no: xut huyt no, tiu no hay thn no, c bnh no do tng huyt p.
- y mt: xut huyt vng mc v xut tit c th c hay khng ph gai th. Cc
du hiu ny c trng cho giai on nng, tin trin nhanh.
Ngoi ra trong giai on II cn hay c nhng biu hin khc nhng khng r rt l
nhng hu qu trc tip ca tng huyt p bng cc biu hin l:
- tim: cn au tht ngc, nhi mu c tim.
- no: huyt khi ng mch trong s.
- cc mch mu: phnh mch tch, vim tc ng mch.
- thn: suy thn.
Tng huyt p c tnh.
Chim 2 - 5% cc trng hp tng huyt p. Phn ln xy ra trn mt ngi c
tng huyt p t trc. Tt c cc loi tng huyt p do nguyn nhn khc nhau u
c th chuyn bin thnh c tnh.
Triu chng kh phong ph ni bt l hi chng no, nhc u d di, bin i y
mt III, IV. S huyt p thng rt cao, c ti a ln ti thiu. Kht nc nhiu,
st cn, ri lon tiu ho. Mt s t c biu hin ng mu ni qun ri rc. Tin trin
nhanh v nng, hay c bin chng no, tim. Trong tt c cc trng hp tng huyt
p c tnh ngi u c tng tit renin, aldosteron.
III. PHNG, CHA TNG HUYT P
A. PHNG BNH
Cha cc bnh c th l nguyn nhn ca tng huyt p nh lit k trn.
Nguyn tc l trn mt bnh nhn tng huyt p phi c gng tm nguyn nhn. Khi
bng mi cch khng tm thy nguyn nhn mi coi nh l tng huyt p nguyn
pht.
Trong ch n ung cn hn ch mui nhng khng cn qu kht khe v hin nay
c nhiu thuc li tiu thi natri. Hn ch cm trong trng hp bo bu. King
thuc l, trong sinh hot trnh mi cng thng khng cn thit. m bo gic ng.
B. CHA BNH
1. Trng hp tng huyt p dao ng
Nu tng huyt p ch va phi, khng cn cho cc thuc chng tng huyt p, ch
cn dng an thn hoc thc hin ch n hn ch mui, ngh ngi, gim mi cng
thng th lc v tinh thn, thc hnh th gin.
Nu tng huyt p nhiu, tuy vn dao ng, ng thi li c nhp tim nhanh, cc
bin php ni trn khng hiu qu th nn cho thuc chng tng huyt p nht l loi
chn bta.
Tt c cc trng hp tng huyt p dao ng u phi c theo di k, qun l
tt v tin trin kh bit trc.
2. Trng hp tng huyt p thng xuyn
Thc hin phc iu tr theo bc thang ca T chc Y t th gii.
Bc I:
- i vi ngi tng huyt p di 45 tui, thuc u tin cn dng l loi chn
bta, hoc thuc c ch men chuyn i angiotensin (Captopril-Enalapril).
- i vi ngi tng huyt p trn 45 tui, thuc u tin cn dng l thuc li
niu.
- Nu iu tr nh vy m huyt p xung th gi liu tc dng. Nu huyt p
khng xung hoc xung qu t th tng dn liu (ba tun tng ln mt ln). Nu
huyt p vn khng xung th chuyn sang bc II.
Bc II:
Phi hp hai th thuc li niu + chn bta hoc c ch men chuyn i
angiotensin. Nu huyt p xung th gi liu tc dng. Nu khng xung hoc
xung qu t, c th tng dn liu. Nu huyt p vn khng xung phi chuyn sang
bc III.
Bc III:
Phi hp thuc li tiu + chn bta vi mt trong 4 loi sau y. Hydralazin, alpha
methyldopa, clonidin v guanethidin. Nu khng th phi hp li niu - chn bta
vi 2,3 trong cc thuc ni trn, ng thi kim tra li xem bnh nhn c thc hin
ng y lnh khng, ch n v sinh hot c ng khng.
Ch thch:
Khi c chng ch nh dng chn b ta (suy tim, mc nh tht nng, hen ph qun,
bnh ph qun kinh din tc nghn, i tho ng, lot d dy t trng) th thc
hin:
- Bc I: li niu.
- Bc II: li niu + alpha methyldopa (hoc clonidin) hoc c ch men chuyn i
angiotensin.
- Bc III: li niu + alphamethyldopa (hoc clonidin) + thuc gin mch.
3. Trng hp tng huyt p c tnh
GS.
GS.TS.
Phm
GS. TS. Nguyn Ln Vit
Phm
Gia
Khu
Khi