1.

UVOD

Koncept prevlaenja povrina pojavio se 50-ih godina na osnovu anatomije ivotinja gdje se
koritenjem koe osiguravala zatita ljudskog organizma u ekstremnim uvjetima. Prve
prevlake koje su se pojavile bile su metalne i koristile su se u svrhu zatite od korozije, no
razvojem znanosti kao i tehnolokih postupaka do danas pojavile su se razliite vrste i
nemetalnih prevlaka, te postupaka prevlaenja koje pokrivaju iroko podruje primjene.
Sama definicija prevlake oznaava sloj materijala koji je prirodnim ili umjetnim putem
stvoren na povrini , ili je naneen nekim postupkom na strukturno razliiti osnovni materijal
u svrhu ispunjavanja odgovarajuih tehnolokih i dekorativnih svojstava.
No obzirom kako govorimo o tribolokim prevlakama u uvjetima poveanog troenja, za
ininjere najvanije, ispunjavanje tribolokih zahtjeva. Prema tome moemo rei kako su
triboloke prevlake dovoljno tanki slojevi naneeni na osnovni materijal u kojem oni
preuzimaju zatitu od trenja i troenja, tj. ponaaju se kao osnovni materijal.
Kako bi se osigurala sva triboloka svojstva vane su i karakteristike povrine prevlake, spoja
prevlake i osnovnog materijala, te osnovnog materijala.

Prevlake na zupastoj letvi

Hemijska postojanost
Hrapavost povrine

1. Povrinski sloj
2. Prevlaka
2. Prevlaka

Tvrdoa
Modul elastinosti
Lomna ilavost
Toplinska stabilnost
Toplinska vodljivost

3.Spoj prevlake i osnov

nog materijala
4. Osnovni materijal

Adhezija
Smina vrstoa

Tvrdoa
Modul elastinosti
Lomna ilavost
Koef. Toplinske
dilatacije
Toplinska vodljivost

Ukoliko pri izboru prevake doe do naruavanja odnosa izmeu pojedinih svojstava nee se
moi ispuniti zahtjevani uvjeti zatite od troenja.Primjerice navareni tvrdi slojevi zbog
zaostalih napetosti nee osigurati zadane uvjete troenja, ili nanoenje mekanog sloja na
mekanu podlogu.
g
2

2. POSTUPCI PREVLAENJA

MEHANIKI
TOPLINSKI

TOPLINSKOMEHANIKI

Postupci prevlaenja

U PARNOJ FAZI

HEMIJSKO
ELEKTROHEMIJSKO

U postupak prevlaenja u parnoj fazi spada Kemijsko prevlaenje iz parne faze postupak
CVD (Chemical Vapour Deposition).
U ostale postupke prevlaenja spadaju:
Toplinsko prevlaenje: Navarivanje, uranjanje u rastaljeni metal, plastificiranje, toplo
cinanje;
Mehaniko prevlaenje: Deformacijsko spajanje- Valjanjem, -Eksplozijom;
Toplinsko-Mehaniko prevlaenje: Natrcacanje Arc spray, - Flame spray, -Plasma spray,
-HVOF, -D-gun, -Cold gas;
Hemijsko prevlaenje: Fosfatiranje, Hromatiranje, Sol-gel postupci, Bestrujno niklanje,
Bojanje;
Elektro-Hemijsko prevlaenje: Anodna oksidacija, Hromiranje, Eloksiranje, Galvaniziranje,
Niklanje, Elektrohemijska metalizacija.

2.1. Hemijsko prevlaenje iz parne faze (postupak CVD)

Hemijsko prevlaenje iz parne faze (Chemical Vapour Deposition- skraeno postupak CVD)
izvodi se pri temperaturama oko 900 C u struji reakcijskog plina. Ovisno o sastavu
reakcijskog plina mogu se postii prevlake karbida(TiC, VC, W2C, SiC, B4C, Cr7C3), nitrida
(TiN, ZrN, BN), karbonitrida ili keramiki slojevi. Najprikladniji osnovni materijali za CVD
postupak jesu visokolegirani elici sa temperaturama austenitizacije 900C 1000C (npr.
Brzorezni elici, ledeburitni elici za hladni rad), tvrdi metali, legure nikla i kobalta te
metalno-keramiki kompoziti.
Proces hemijskog taloenja sastoji se od dva dogaaja: prijenosa plinova i parovitih
reaktanata do obratka ( uz adsorpciju reaktanata na njegovoj povrini) i hemijskih reakcija
adsorbiranih komponenata u kojima nastaje tvrdi povrinski sloj. Nakon CVD prevlaenja
elika nuno je izvesti odgovarajuu toplinsku obradu.
Tipini primjer postupka CVD je nastanak TiC u hemijskoj reakciji titanova tetrahlorida i
metana:
TiCl4 + CH4

TiC + 4HCl

TiC se taloi na povrinu obratka, a parovita HCl izlazi iz reakcijske komore. Optimalna
debljina TiC prevlake iznosi do 10
.

CVD prevlake poveavaju otpornost na troenje (adhezijom i abrazijom) i u manjoj mjeri

otpornost na koroziju. Najvea doputena temperatura primjene CVD prevlaka na elicima
iznosi 500C, jer iznad te temperature vrlo brzo dolazi do oksidacije sloja. Primjena postupka
CVD prevlaenja zahtijeva istu i odmaenu povrinu osnovnog materijala zbog osiguranja
dobre prionjivosti prevlake.

SADRAJ
1. UVOD ....................................................................................................................................................1
2. POSTUPCI PREVLAENJA .....................................................................................................................3

2.1. Hemijsko prevlaenje iz parne faze (postupak CVD) .................................................... 4