C . . , . .

-

3- ,

2003
1

 81.2-923
87

: . . , - . , .
. . , . . , .
. .

( 7 31.08.2000)

87

. ., . .
-: . .
3- ., . . .: , 2003. 264 .: . .: . 259.
ISBN 966-608-369-8
. . . , .
-
.
81.2-923

ISBN 966-608-369-8
2

. . , . . , 2000
. . , . . , 2003,
. .

(), 2003



.

, .
, , . ,
. . ,
.
,
,
.
,
,
, .
,
. , . , .
3

, , , , ,
, , , , , . ,
.


, , , . , , ,
, .
, ,
; ,
; 20 , . - .

. Via Latina ad ius, . : , ,
.
. . , .



. ( ) . ,
.

VII . . . , ,
VIIII . . .
III . . .
. (274201 . .) (239169 . .),
(250184 . .) (195159 . .).
,
.
, , , , 753 . . . .
,
(
, .).
I . . . . , ,
.
5

 , , . (10643 . .), (10044 . .),

(8754 . .), (7019 . .), (65 8 . .),
(43 . . 18 . .). , .
.

,
.

,
.
. .
I . . . . , , , , .
, , .
IIV . . . .
, , , , .
.
(V . . .)
, . -.
. , , .
, 6

 ,
-. , Romanus ().
, .
, , , , , .
XVXVI .
(). ,

. . ,
, , , .

, , , .

- . : illustrare, demonstrare, sensus, socium, terra, via, ducere . , .
,
: das Verb, das Prdikat, Imperfekt,
Plusquamperfekt; Kln (Colonia), Rettich (radix), Strae (strata), Wein
(vinum).
-hester, -caster, -castle castra castellum: Manchester, Lancaster.
, : magister (, ) . , . , . , .
, . ( . Meister).
XVIIXVIII . , , , .
XIX . .
7

 , ;
.
, , . ,
(, , , , , . .).
( )
: , , , ., , .,
, , ., , ,
., , ,
., , , .
- : -, -, -, -, - .

, , : tabvla rasa, persona grata, habhtus,
P. S., o. c., etc. .

1.
24 .
,
.
,
.

Aa
Bb
Cc

Dd
Ee
Ff
Gg
Hh
Ii

[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[ ]

Kk
Ll
Mm
Nn
Oo
Pp
Qq

albus
bestia
centum
corpus
domus
ego
fatum
gladius
homo
ignis
ius
Kalendae
lex
mare
nomen
orbis
popvlus
quinque

[]
[]
[]
[]
[e]
[]
[]
[]
[]
[ ]

Rr
Ss

Tt
Uu
Vv
Xx

Yy
Zz

4
rex
casa
sapiens
terra
usus
vita
axis
exa men
lyra
zona

[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]

2 .
a, e, i, o, u, y , . . ,
:
au [] : aurum
[] ;
eu []: Eurppa [] ;
ae []: aera [] ;
oe []: poena [] .
ae oe , , , , ..
(!), ( ): aBr, ar [] , poBta, pota [] .
i []: iustus [] ,
maior [] .

3 .

1. l .
2. c : ) e, i, y, ae, oe ( []
[]) []; ) , . . a, o, u,
10

 , []: Cicero [] , Caesar

[] , coeptum [] , caput []
, color [] , culpa [] , fructus
[] , nunc [] .
3. qu, nqu su u []: aqua [] , lingua [] , suavis
[] , suus [] .
4. s []: causa []
, []: servus [] .
5. ch []: charta [] ,
ph []: philosophus [] , th []:
theatrum [] , rh []: rhetor [] .
6. ti [], s, t, x: ratio
[] , initium [] , bestia []
, mixtio [] .

4 .

. , , , ,
. : (a, p),
# (b, o). , :
1. .
2. : te-ne-o.
3. (, )
: gut-ta, fruc-tus.

5 .
, ,
.
1. (
) .
11

2. ,
: dic-tC-tor, ma-gDs-ter.
3. ,
:
p-pv-lus, re-pe-ti-th-o.
3 2

3 2 1

,
.
Avis, barba, dolor, ego, forum, gigno, intra, hortus, labor, mater, notus,
omnis, pugna, ripa, sanus, Syria, tribus, unus, vado, Xerxes, Zeno.
Aevum, aedes, praeda, foedus, Oedhpus, Poenus, Augustus, auspicium,
poBma, como, Eurydhce, iam, iuvo, iocus, aiunt, cedo, cibus, caedes,
Cyprus, coelum, cado, collis, cubo, clamo, lac, carcer, hortus, chorus,
Thebae, Scythia, physhcus, rheno, rhythmus, quis, quam, quoque, sanguis,
miser, risus.
Oratio, silentium, scientia, hostia, sextius, tiara, suadeo, requies, ianua,
nobhlis, paratus, tribunus, varius, proelium, praesidium, cognosco, universus, argumentum, symphonia, labyrinthus, Zephrus, Gracchus, patientia.

12

2.1.
6.

- nomen substantAvum. , , , , : ? ? .
:
m (genus masculAnum),
f (genus feminAnum),
n (genus neutrum).
- numerus, numerus singularis (sing.), numerus pluralis (plur.).
, . : , , ,
. :

, ,

, ,

13

 6 (casus):
NominatAvus (Nom.) (? ?);
GenetAvus (Gen.)
(? ?);
DatAvus (Dat.)
(? ?);
AccusatAvus (Acc.) (? ?);
AblatAvus (Abl.)
, (? ?) ( ? ?);
VocatAvus (Voc.)
,
(, , ).

, .
(genetAvus singularis), .
:
terra, ae f

()

-ae

II

-i

m, n

III

-is

m, f, n

IV

-us

m, n

-fi

14

vita, ae f
via, ae f
popvlus, i m
ager, gri m
bellum, i n
heres, Bdis m
lex, legis f
caput, htis n
usus, us m
cornu, us n ,
fides, ei f ,

 7 . I
I ,
-,
-a. , , , .
: aqua, ae f , lingua, ae f , causa, ae f ,
, nauta, ae m , agricola, ae m , poBta, ae m
.

Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

I
vita, ae f
Sing.
vit-b
vit-ae
vit-ae
vit-am
vit-a

Plur.
vit-ae
vit-arum
vit-is
vit-as
vit-is

schola, ae f , terra, ae f , .

8 . II
II , -i, -us, -er, -um. -us, -er
, -um , : lupus, i m
, magister, tri m , verbum, i n . II
vir, viri m , , .
II
1. -er -
, - .
: ager, agri (. : ).
- : puer, pueri (. : ).
15

2.
(voc. sing.), . , -
II -us.
3. -ius (Vergilius, Ovidius),
meus filius c -i: mi, fili, Ovidi.
4.
(acc. voc.) (nom.), -a. ,

. :
, .
II
servus, i m

ager, agri m
puer, pueri m
Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
Voc.

serv-us
serv-i
serv-o
serv-um
serv-p
serv-e

Sing.
ager
agr-i
agr-o
agr-um
agr-p
ager

puer
pue r-i
pue r-o
pue r-um
puer-p
puer

serv-i
serv-prum
serv-is
serv-os
serv-is
serv-i

Plur.
agr-i
agr-prum
agr-is
agr-os
agr-is
agr-i

puer-i
puer-prum
puer-is
pue r-os
puer-is
puer-i

II
bellum, i n
Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.
bell-um
bell-i
bell-o
bell-um
bell-p

Plur.
bell-a
bell-prum
bell-is
bell-a
bell-is

fumus, i m , liber, bri m , pomum, i n .
16

 9 . III
III , (gen. sing.) -is. (nom. sing.) s, x, a, e, o, l, n, r , : homo, homhnis m
, vox, vocis f , , caput, caphtis n . III (. : , ,
),
gen. sing., , : lapis, hdis m
( gen. sing. laphdis), nutrix, Acis f (
gen. sing. nutrAcis), tempus, oris n ( gen. sing. temporis).
, -is, : testis, is m, f , civis, is m , mare, is n
.
,
, . . ,
,
-a.
III : ,
.

,
: rex, regis m ( reg-), verhtas, veritatis f ( veritat-), tempus, temporis n ( tempor-). ,
, : rex , re-gis .
, : mens, mentis
f ( ment-), , . . : avis, avis f , nubes, nubis f .


-e, -al, -ar: mare, maris n , anhmal, animalis n ,
exemplar, exemplaris n .
17

 III

miles, htis m
tempus, oris n
Casus

Sing.

Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

miles
milht-is
milht-i
milht-em
milht-e

Plur.
tempus
tempor-is
tempor-i
tempus
tempor-e

milht-es
milht-um
milit-hbus
milht-es
milit-hbus

tempor-a
tempor-um
tempor-h bus
tempor-a
tempor-h bus

urbs, urbis f
avis, avis f

Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.
urb-s
urb-is
urb-i
urb-em
urb-e

Plur.
av-is
av-is
av-i
av-em
av-e

urb-es
urb-ium
urb-h bus
urb-es
urb-h bus

av-es
av-ium
av-h bus
av-es
av-h bus

mare, maris n

anhmal, alis n

Casus

Sing.

Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

mare
mar-is
mar-i
mare
mar-A

Plur.
anhmal
animal-is
animal-i
anhmal
animal-i

mar-ia
mar-ium
mar-hbus
mar-ia
mar-hbus

animal-ia
animal-ium
animal-hbus
animal-ia
animal-hbus

, III
:

18

Casus

Abl. sing.
Gen. plur.
Nom., Acc. plur.

-e
-um
-a

-e
-ium
-a

-i
-ium
-ia

 III
Sing.

Plur.

Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
*

m, f
-s
*
-is
-i
-em
-e

m, f
-es

n
-a, -ia

-is
-i

-e, -A

-um, -ium
-hbus
-es
-hbus

-um, -ium
-hbus
-a, -ia
-hbus

, : senator senator-is;
. : -.

III
1. , , . :
pater,
mater,
frater,
parens,

patris m
matris f
fratris m
parentis m, f

2. vis , bos , Iupphter

:
Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.
vis

vim
vA

bos
bovis
bovi
bovem
bove

Plur.
Iupphter
Iovis
Iovi
Iovem
Iove

vires
virium
virhbus
vires
virhbus

boves
boum
bubus
boves
bubus

3. : III
(gen. sing.): heres,
herBdis m ( -is, hered-),
gens, gentis f ( gent-), ius, iuris n ( iur-).
, ,
.
19


1. III (, , ) :
ius, iuris n ; ratio, ratipnis f ; natio, natipnis f ;
honor, honpris m ; mos, moris m ; foedus, foederis n
; actor, actpris m ; testis, testis m ; fons, fontis
m ; mons, montis m ; nomen, nomhnis n ; hostis,
hostis m ; crhmen, crimhnis n ; tribunal,
tribunalis n ; pater, patris m .
2. ,
, :
custos, custpdis m ; ius, iuris n ; civis, civis m ; exemplar, exemplaris n .

1 0 . IV
IV
,
-us; :
-us, -u, : casus, us m , usus, us m , genu, us n .
, manus, us f , , domus, us f
.
IV
fructus, us m

cornu, us n
, ()
Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.
fruct-us
fruct-us
fruct-ui
fruct-um
fruct-u

Plur.
corn-u
corn-us
corn-u
corn-u
corn-u

fruct-us
fruct-uum
fruct-h bus
fruct-us
fruct-h bus

corn-ua
corn-uum
corn-h bus
corn-ua
corn-h bus

1 1 . V
V ,
-fi.
-es,
: rBs, reA f , , fidBs, fidei f , spBs, speA f
20

. diBs, diBi m, f , .
V
rBs, reA f
,
diBs, diBi m, f
,
Casus
Nom., Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.

Plur.

r-es
r-eA
r-eA
r-em
r-B

di-Bs
di-Bi
di-Bi
di-em
di-B

r-Bs
r-Brum
r-Bbus
r-es
r-Bbus

di-Bs
di-Brum
di-B bus
di-es
di-B bus

1 2 .

III

Casus

II

IV

n m, f, n

us

Plur.

Sing.

Nom.

um

e, al, ar

is
i

is
i

er
Gen.
Dat.

ae
ae

i
o

Acc.

am

um

Abl.

Nom.
Gen.
Dat.
Acc.

ae
arum
is
as

Abl.

is

em=-Nom. =-Nom.

m,

is, es;

2 .
is
i
em

us

es

ei
ei

em

us
ui
um

a
prum
is
os
a

a
um
hbus
es
a

ia
ium
hbus
ia

es
ium
hbus
es

us ua
uum
hbus
us ua

es
Brum
Bbus
es

is

hbus

hbus

hbus

hbus

Bbus

es

voc. , nm. II -us (. 8).

21

 1 3 . .

(accusatAvus) (ablatAvus).
1. in , sub , ?, , ?.
,
. . in aquam (acc.) (. .),
in aqua (abl.) (. .); sub aquam (acc.) (.
.), sub aqua (abl.) (. .).
2. : a, ab, abs,
, de , , , e, ex , cum (, ), pro , , prae
, -, , sine , coram , , .
3. . : ad , , , , , ante , ,
apud , , , circum , contra , inter ,
, ob , -, per , , post , ,
trans , , , itra , , ,
adversus , , intra , , , infra , .
4. I causa , , -, gratia
-, , . , : amicprum causa - , exempli gratia , .

14.
. ,
. , .
.
1. , , , 12, , .
22

2. , .
3. .
, verbprum. 12 , -prum
gen. plur. II . ,
verb-. II -us, -er,
-um. -er -r, .
-us . verbus. . -um, verbum. verbum, i n , . , gen. plur.
verbum, (. 6)
, .
III , , ( 9),
, . III .
: x//c, x//g, s//d, s//t, s//r, e//i, o//i, e//u, o//u. -on, -in
n: homo-homhnis, Cicero-Cicerpnis.
, iurhbus.
12 , dat. abl. plur. III . o -hbus,
iur-. . , r s, r s ius. , III ius, iuris n .
,
, , , , , .

15.

, .
23


. , (Gen.) ,
, . , .
.

asus

Nom.

Scientia potentia est

icero consul creatur

Gen.

Schola vitae
medicAna morbprum
Nemo nostrum
Via scientiarum
Studium litterarum
Memoria poBtae
Via vitae ( )

Dat.

Dicere magistro
Vitae discere

Acc.

24

Liber puero est

Homhnem quaero
Copias Rhenum traducere

Romam redeo
Per multos annos obsidBre
( )
Doceo te litteras
Romani Cicerpnem consvlem creant

1
Abl.

Vulnerare sagitta
Liberare cura
Veni Roma
Iure nominare
Temporhbus antAquis regnare

Clamare ira
Locis novis vivere
Nocte legere

1. . - , ?
2. ?
3. I, II, III, IV, V ?
4. III ,
?
5. ?
6. ? III ?

1. :
puella, ae f ; senator, pris m ; amAcus, i m ;
mons, ntis m ; ora, ae f ; series, Bi f ; iudicium, i n
; tribunal, alis n ; exerchtus, us m ; liber, bri m ; princeps, chpis m ; prudentia, ae f ; oratio, pnis f
; opus, eris n ; ortus, us m ; panis, is m ;
patria, ae f ; magistratus, us m ; veru, us n ;
ordo, hnis m ; error, pris m ; fidBs, ei f ; pecus,
oris n ; magister, tri m ; pater, tris m .
2.
.
3. , , ,
:
25

vitarum, victorias, insvlis, terram, stella, stellas, aquae, nautarum, scholis,

bella, otio, periculprum, negotii, librum, loci, locos, argumentis, bello, negotiprum, otiis, ocvlis, mentes, mentium, simplicitatem, simplicitate, leghbus,
regum, regi, regis, veritate, mortem, luci, homhnes, luce, testium, temporhbus,
tempora, exerchtum, exercituum, exerchtu, exercitui, exercithbus, res, reA, rem,
rerum, rebus, diBs, diBi, diB.
4. :
1. Per scholam ad vitam. 2. Ibi victoria, ubi concordia. 3. Ignorantia non
est argumentum. 4. Terra est sphaera. 5. Terra et luna sunt stellae. 6. In
luna non est vita. 7. Non solum in terra, sed etiam in aqua sunt bestiae. 8. In
Afrhca sunt silvae palmarum. 9. Roma est in Italia. 10. Schola est via scientiarum. 11. Minerva est dea pugnarum. 12. Incola insvlae est nauta.
13. Aurpra musis amAca. 14. Ante portas est bellum. 15. Inter bella et pericvla non est locus otio. 16. Pericvlum est in mora. 17. Procul ab ocvlis
procul ex mente. 18. Otium post negotium. 19. Otium sine libris mors est et
homhnis vivi sepultura. 20. Historia testis temporum, lux veritatis, magistra vitae, nuntia vetustatis. 21. Simplichtas leghbus amAca est. 22. Non rex
est lex, sed lex est rex.

ab ,
ad , ,
amAca, ae f
ante
aqua, ae f
argumentum, i n ,

Aurpra, ae f ,

bellum, i n
bestia, ae f ,
concordia, ae f
dea, ae f
dies, Bi m
est
etiam
ex , ,
exerchtus, us m
historia, ae f

26

homo, hnis m
ibi
ignorantia, ae f
in ,
incola, ae m, f
insvla, ae f
inter ,
Italia, ae f
lex, legis f
liber, libri m
locus, i m
luna, ae f
lux, lucis f
magistra, ae f ,

mens, mentis f , ,
Minerva, ae f ,
,
, ,

mora, ae f
mors, mortis f
nauta, ae m
negotium, ii n ,
non
nuntia, ae f
ocvlus, i m
otium, i n
palma, ae f
per
pericvlum, i n
porta, ae f
post
procul ,
pugna, ae f
res, rei f ,
rex, regis m
Roma, ae f
schola, ae f

scientia, ae f
sed
sepultura, ae f
silva, ae f
sine
simplichtas, tatis f
solum
sphaera, ae f
stella, ae f ,
sunt
tempus, oris n
terra, ae f
testis, is m, f c, -
ubi
verhtas, atis f
vetustas, atis f
via, ae f ,
victoria, ae f
vita, ae f
vivus, a, um , vivi (gen.
sing.)

2.2.

16.

- nomen adiectAvum. ,

: ? ? , , . . ,
, , :
, , . , . . , .
: I II ; III .
27

 17. I II
-us
-er, -a, -um, : bonus ,
bona , bonum ; ruber , rubra , rubrum ; tener , tenera , tenerum
. ,
: magnus, a, um , liber, era, erum , niger, gra, grum .
-e-, ,
.
magna, libera, nigra, magnum, liberum, nigrum.
I II I , II .
I II
albus, alba, album , ,
Sing.

Plur.

Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.
Voc.

albus

albi
albo
album
albp
albe

albb

albae
albae
albam
alba
albb

album

albi
albo
album
albp
album

albi

albprum
albis
albos
albis
albi

albae

albarum
albis
albas
albis
albae

alba

albprum
albis
alba
albis
alba

niger, nigra, nigrum , ,

Sing.

Plur.

Casus
Nom.,Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

28

niger

nigri
nigro
nigrum
nigrp

nigra

nigrae
nigrae
nigram
nigra

nigrum

nigri
nigro
nigrum
nigrp

nigri

nigrprum
nigris
nigros
nigris

nigrae

nigrarum
nigris
nigras
nigris

nigra

nigrprum
nigris
nigra
nigris

 : lingua LatAna , terra incognhta . , , ,

. , I ( poBta , nauta )
II -us -er, : poBta Romanus , nauta bonus
(. : , ).

18. III
III .
1. ; : -er,
-is, -, : acer, acris, acre , , .
2. -is -e, : brevis, breve .
3. -r: par,
paris , -s: sapiens, sapientis , -x: felix, felAcis .
III : (gen.
sing.) -is
;
-is , : felix,
Acis.
III III ,
(acc. sing.) -em,
(nom. acc. plur.)
-es.

29

 III
) : acer, acris, acre
Sing.

Plur.

Casus
Nom.,Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

acer

acris
acri
acrem
acrA

acris

acris
acri
acrem
acrA

acre

acris
acri
acre
acrA

acres

acrium
acrhbus
acres
acrhbus

acres

acrium
acrhbus
acres
acrhbus

acria

acrium
acrhbus
acria
acrhbus

) : brevis, breve
Sing.

Plur.

Casus

Nom.,Voc. brevis

Gen.
brevis
Dat.
brevi
Acc.
brevem
Abl.
brevA

m, f

brevis

brevis
brevi
brevem
brevA

breve

brevis
brevi
breve
brevA

breves

brevium
brevhbus
breves
brevhbus

brevia

brevium
brevhbus
brevia
brevhbus

) : felix, felAcis
Sing.
Casus
m, f
Nom.,Voc.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

felix
,
felAcis
felAci
felAcem
felAci

Plur.

n
felix
oe
felAcis
felAci
felix
felAci

m, f

felAces
e
felAcium
felAchbus
felAces
felAchbus

felAcia
e
felAcium
felAchbus
felAcia
felAchbus

19.
:
(gradus positAvus), (gradus comparatAvus)
(gradus superlatAvus).
30

 .
-ior -ius
: longus ( long-) longior ,
, longius ; brevis (
brev-) brevior , , brevius .
:
PositAvus
Nom. sing.
Gen. sing.

ComparatAvus

altus

alti

altior , -;
altius ,

miser

miseri

miserior , -;
miserius ,

pulcher

pulchri

pulchrior , -;
pulchrius ,

celer

celeris

celerior , -;
celerius ,

fachlis

fachlis

facilior , -;
facilius ,

felix

felAcis

felicior , -;
felicius ,

III .
-isshm- -us (. .),
-a (. .), -um (. .): longus longisshmus, longisshma, longisshmum
(-, -), (-, -); brevis brevisshmus, brevisshma, brevisshmum (-, -),
(-, -).
, -er,
-rhm- -us, -a, -um: miser miserrhmus, miserrhma, miserrhmum (-, -), (-, -); acer acerrhmus, acerrhma, acerrhmum
(-, -).
31

 III , -hlis, -lhm-

-us, -a, -um:
fachlis, e
diffichlis, e

facillhmus, a, um ,
difficillhmus, a, um ,

simhlis, e
simillhmus, a, um
dissimhlis, e dissimillhmus, a, um
humhlis, e
humillhmus, a, um
grachlis, e
gracillhmus, a, um

-hlis
-isshmus, : uthlis, e utilisshmus, a, um (-, -).

( , : ,
):
.

bonus, a, um

malus, a, um

magnus, a, um

parvus, a, um

multi, ae, a

melior, melius

peior, peius

maior, maius

minor, minus

plures, plura

opthmus, a, um

pesshmus, a, um

maxhmus, a, um

minhmus, a, um

plurhmi, ae, a

: maior , ;
maxhmum , ; minor, minus
( ) ( ); minhmum
, , melior ( ); opthmus , , pesshmus ,
.

32

 20.

: ( ) , . : ,
. :
quam ,
. , (
):
aqua levior est, quam ferrum (nom. sing.);
aqua levior est ferrp (abl. sing.).

( ).

, : opthmus omnium .

1. I II ? ? ?
2. III ? , , ?
3. III ?
?
4. ? -?
5. ?
6. ?
7. -rhm-?
8. -lhm-?
9.
?
10. ?
33


1. ,
. :
latus, a, um ; novus, a, um ; gratus, a, um ; tener,
era, erum ; integer, gra, grum ; pulcher, chra, chrum ; eleber, bris, bre ; celer, eris, ere , prudens, ntis
; gravis, e , levis, e ; fortis, e ,
ingens, ntis ; uthlis, e ; grachlis, e ; dives, htis
; simplex, hcis .

2. .
:
causa publhca
opphdum novum
servus miser
arbhter bonus
miles fortis
equus celer

(gen. sing. causae)

(gen. sing. opphdi)
(gen. sing. servi)
(gen. sing. arbhtri)
(gen. sing. milhtis)
(gen. sing. equi)

3. :
1. Omne initium diffichle est. 2. Forma terrae rotunda est. 3. Dura lex, sed
lex. 4. Aeterna est clarprum virprum memoria. 5. Verhtas temporis filia.
6. Magna est inter homhnes linguarum varietas. 7. Gloria umbra virtutis est.
8. Repetitio est mater studiprum. 9. Civis ius sacrum est. 10. Omnis ars
imitatio est naturae. 11. Sociale anhmal est homo. 12. Omnis definitio in
iure civAli periculpsa est. 13. Via recta brevisshma est. 14. Roma veterrhma
urbs parva erat. 15. Lingua celeris est, mens celerior. 16. Libertas, leges et
pax sunt opthma dona. 17. Cicero omnhum oratprum celeberrhmus est.
18. Nihil est* veritatis luce dulcius. 19. Exempla praeceptis utilipra sunt.
20. Patriae fumus igni aliBno luculentior.

aeternus, a, um
aliBnus, a, um
anhmal, al is n
ars, artis f
brevis, e ,
*

Est .

34

Cicero, pnis m
( )
civAlis, e
civis, is m
clarus, a, um ,

definitio, pnis f
donum, i n ,
dulcis, e ,
durus, a, um
erat
exemplum, i n
filia, ae f
forma, ae f
fumus, i m
gloria, ae f
ignis, is m
imitatio, pnis f
initium, i n
ius, iuris n
libertas, atis f
lingua, ae f
luculentus, a, um , ,

memoria, ae f
natura, ae f
nihil

omnis, e ,
orator, pris m
patria, ae f
pax, pacis f
periculpsus, a, um
praeceptum, i n ,

rectus, a, um
repetitio, pnis f
rotundus, a, um
sacer, cra, crum ,

socialis, e
studium, i n ,
umbra, ae f
urbs, urbis f
varietas, atis f
vetus, eris ,
vir, i m ,
virtus, utis f ,

2.3.
21.
- adverbium. ,
, : ? ? ? ? ?
?
: (semper , ubi , fere . .) , .
I II -e- () --:
latus, a, um late
malus, a, um male
tener, era, erum tenere
pulcher, chra, chrum pulchre
citus, a, um cito

35

 III -hter-:
acer, acris, acre ( acr-) acrhter
celer, eris, ere ( celer-) celerhter
fortis, e ( fort-) forthter
felix, Acis ( felic-) felichter

-nt,
-er-: sapiens, entis ( sapient-) sapienter
.

22.
:
iuste ( iustus) iustius
celerhter ( celer) celerius
felichter ( felix) felAcius

-e-:
fortisshmus fortisshme
celerrhmus celerrhme
minhmus minhme

1.
2.
3.
4.

I II ?
III ?
?
?

,
:
altus, a, um ; miser, era, erum ; gratus, a, um
; levis, e ; acer, acris, acre ; liber, era, erum
; prudens, entis ; uthlis, e ;
simplex, hcis ; simhlis, e ; malus, a, um .
36

2.4.
23.
- verbum. ,
, : ? ? (1-, 2-,
3-) ( singularis, pluralis),
(genus), (modus) (tempus).
: (genus
actAvum) (genus passAvum). , : Puer librum legit.
. : Liber a puerp leghtur .
: (modus indicatAvus),
(modus coniunctAvus) (modus imperatAvus). , ,
- : labprat , non labprat , laborabat , laborabht
.
, , , : laborBmus
, !. , , : labpra! !, laborate! !.
,
: , , ,
.
:
praesens
,
imperfectum
,
futurum I
.
:
perfectum
,
plusquamperfectum ,
futurum II
.
37


: , , , , . ,
, : praesens
indicatAvi actAvi, . . . , , : 3- pluralis.

24.
. , : ? ? -
infinitAvus praesentis actAvi, -re-:
ornare , monBre , scribere , audAre .
I -a:
accusare ( accusa-).
II -B: monBre ( monB-).
III ,
-u -h: absolvere ( absolv-);
minuere ( minu-); facere ( faci-).
IV -A: punAre ( punA-).
, I -are, II
-Bre, III -ere, IV -Are.
II III , , e.
( ), , I, II
IV -re-, III -ere (. .
-re- e).

:
domare ; notare ; sedBre ; possidBre ; tradere ; sentAre ; cavBre ; emere ; peccare ; debBre 38

; dare ; demonstrare ; convenAre

; optare ; prohibBre ; statuere ;
invenAre .

25.
:
accuso, accusavi, accusatum, accusare
moneo, monui, monhtum, monBre
absolvo, absolvi, absolutum, absolvere
punio, punAvi, punAtum, punAre

1-
(praesens indicatAvi actAvi) -o.
1-
(perfectum indicatAvi actAvi) -i.
( ) -(t)um.
(infinitAvus
praesentis actAvi) -re-.
;
:
divhdo, si, sum 3 ,
occAdo, cAdi, cAsum 3
rego, xi, ctum 3
taceo, ui, htum 2

,
, . 4 :
divhdo, divAsi, divAsum, dividere
occAdo, occAdi, occAsum, occidere
rego, rexi, rectum, regere
taceo, tacui, tachtum, tacBre

I IV
(, noto 1 audio 4).
,
-o, -vi, -tum, -re:
noto, notavi, notatum, notare
audio, audAvi, audAtum, audAre

39

 ,
,
.

26.
,
:
1) ( ), , -re-/-ere-:

accusare
monBre
absolvere
punAre

accusamonBabsolvpunA-

2) , , -i:
(2- )

accusavi
monui
absolvi
punAvi

accusavmonuabsolvpuniv-

3) , ,
-um:
(3- )

accusatum
monhtum
absolutum
punAtum

accusatmonitabsolutpunit-

, :
condemno, condemnavi, condemnatum, condemnare 1
invenio, invBni, inventum, invenAre 4
ago, Bgi, actum, agere 3
taceo, tacui, tachtum, tacBre 2
lego, lBgi, lectum, legere 3

40

 27.
( )
praesens (), imperfectum
(), futurum primum ( )
:

1-
2-
3-

ActAvum
( )
Sing.
Plur.

PassAvum
( )
Sing.
Plur.

-o(-m)
-s
-t

-or(-r)
-ris
-tur

-mus
-tis
-nt

-mur
-mhni
-ntur

Praesens indicatAvi actAvi et passAvi
I, II IV ;
III : h s, t, m; e r; u nt.
I -a
1- -o -or:
*

orna-o orno , *orna-or ornor .

accusare, monBre, absolvere, punAre
Praesens indicatAvi actAvi

Sing.

1-
2-
3-

I
accuso

accusas

accusat

II
moneo

mones

monet

III

IV

absolvo

absolvis

absolvit

punio

punis

punit

41


Plur.

1-
2-
3-

II

III

IV

accusamus

accusatis

accusant

monBmus

monBtis

monent

absolvhmus

absolvhtis

absolvunt

punAmus

punAtis

puniunt

Praesens indicatAvi passAvi

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

I
accusor

accusaris
accusatur
accusamur
accusamhni
accusantur

II
moneor

monBris
monBtur
monBmur
monBmhni
monBntur

III
absolvor

absolveris
absolvhtur
absolvhmur
absolvimhni
absolvuntur

IV
punior

punAris
punAtur
punAmur
punimhni
puniuntur

Imperfectum indicatAvi actAvi et passAvi
-ba- I II
-Bba- III IV
.
, 1-
-m.

Imperfectum indicatAvi actAvi

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

42

II

III

IV

accusabam

accusabas
accusabat
accusabamus
accusabatis
accusabant

monBbam

monBbas
monBbat
monebamus
monebatis
monBbant

absolvBbam

absolvBbas
absolvBbat
absolvebamus
absolvebatis
absolvBbant

puniBbam

puniBbas
puniBbat
puniebamus
puniebatis
puniBbant

Imperfectum indicatAvi passAvi

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

I
accusabar

accusabaris
accusabatur
accusabamur
accusabamhni
accusabantur

II
monBbar

monebaris
monebatur
monebamur
monebamhni
monebantur

III
absolvBbar

absolvebaris
absolvebatur
absolvebamur
absolvebamhni
absolvebantur

IV
puniBbar

puniebaris
puniebatur
puniebamur
puniebamhni
puniebantur

Futurum I (primum) indicatAvi actAvi et passAvi
I II -b-,
, III .
III IV 1-
-a-, -e .
Futurum I : puniam , .

Futurum I indicatAvi actAvi

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

I
accusabo

accusabis
accusabit
accusabhmus
accusabhtis
accusabunt

II
monBbo

monBbis
monBbit
monebhmus
monebhtis
monBbunt

III
absolvam

absolves
absolvet
absolvBmus
absolvBtis
absolvent

IV
puniam

punies
puniet
puniBmus
puniBtis
punient

43

Futurum I indicatAvi passAvi

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

I
accusabor

accusaberis
accusabhtur
accusabhmur
accusabimhni
accusabuntur

II
monBbor

moneberis
monebhtur
monebhmur
monebimhni
monebuntur

III
absolvar

absolvBris
absolvBtur
absolvBmur
absolvemhni
absolventur

IV
puniar

puniBris
puniBtur
puniBmur
puniemhni
punientur

esse
, . .
, , . esse . .

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

Praesens
indicatAvi actAvi
sum

es
est
sumus
estis
sunt

Imperfectum
indicatAvi actAvi
eram

eras
erat
eramus
eratis
erant

Futurum I
indicatAvi actAvi
ero

eris
erit
erhmus
erhtis
erunt

1. praesens, imperfectum futurum I indicatAvi actAvi

militare , vidBre , legere , venAre
.
2. : ornare ,
servAre , mittere , amare , censBre , esse , scribere .

:
censebamhni II , imperfectum indicatAvi passAvi, 2-
pluralis .
44

Ornamus, ornabantur, ornabit, ornabunt, serviunt, servimhni, serviBbas,

serviBtis, mittit, mittBbas, mittet, mittBtur, amo, amor, amabaris, amabis,
censent, censBbo, censBbam, eras, est, sunt, erhtis, erunt, scribuntur,
scribBbant, scribhtis, scribBtis.

28.

.

,
-. , Librum legit
3- -t legit : . -
.
, , , : Arbhter iustus causam audit
.
.

, - esse
, . , esse, , , : Scientia potentia est ; Agricola
laboripsus est .
, ( - esse
): Italia est patria iurisprudentiae
.
- ( ): Praetor actpri iudhcem dat .
,
, : popvlus Romanus , filia mea .
45

 , . , studBre
, : Germani agriculturae non student
.
,
.
, ,
, , . ,
, - .


, : , , , , . ,
, , , ( ): Terra (nom. ) stellis (abl. . ) illustratur
.
, a
ab, . ablatAvus auctpris:
Reus ab advocato defendhtur .
Servus a domhno suo vendhtur .

.
.
1. Advocatus reum defendit. 2. Arbhtri reos aut condemnant, aut
absolvunt. 3. Lucius Titius, domhnus fundi, servum emit et pecuniam Publio
Sempronio dat. 4. Furem nocturnum lex permittit occidere (Digesta).
5. Etiam latrpnes suis leghbus parent (Cicero). 6. In lege Cornelia dolus pro
factp acciphtur. 7. Divitiae bonum non sunt (Sen.). 8. Reus culpam suam
negabat. 9. Servprum officia varia erant: alii terram colBbant, alii domA
ministrabant, alii in agris laborabant, alii pueros et puellas docBbant. 10. Ait
46

praetor: Si non habBbunt advocatum, ego dabo. 11. Ut salutas, ita salutaberis. 12. Verum amAcum pecunia non parabis. 13. Gaius est pater
historiae iuris Romani. 14. Contra factum non datur argumentum. 15. Culpa
lata dolo comparatur, culpa lata dolo proxhma est. 16. In bellp portae templi
Iani non claudebantur. 17. Mortui a Romanis cremabantur.

absolvo, solvi, solutum 3
,
accipio, cBpi, ceptum 3 ,

ager, gri m
aio
alius, a, ud ; alii alii

amAcus, i m
arbhter, tri m
argumentum, i n
aut
bellum, i n
bonus, a, um ,
claudo, si, sum 3
colo, colui, cultum 3
comparo, avi, atum 1

condemno, avi, atum 1

contra
Cornelius, i m (),
Cornelia lex
cremo, avi, atum 1
culpa, ae f
defendo, ndi, nsum 3
divitiae, arum f (pl.)
do, dedi, datum, dare 1
doceo, docui, doctum 2
dolus, i m ,
domA (.)
domhnus, i m
ego
emo, emi, emptum 3 ,

etiam

et
factum, i n , ,
fundus, i m ,

fur, furis m
Gaius, i m ,
II . . .
habeo, ui, htum 2
historia, ae f
Ianus, i m ,
,
ita
ius, iuris n
labpro, avi, atum 1
latro, pnis m
latus, a, um ; culpa lata

lex, legis f
Lucius Titius ()
ministro, avi, atum 1
mortuus, a, um
nego, avi, atum 1
nocturnus, a, um
non
occhdo, cAdi, cAsum 3
officium, i n ,
paro, avi, atum 1 ,
,
pater, tris m
pecunia, ae f
permitto, misi, missum 3
,
porta, ae f
praetor, pris m ,
proxhmus, a, um

47

Publius Sempronius
()
puella, ae f
puer, eri m
reus, i m
Romani, prum
Romanus, a, um
saluto, avi, atum 1
servus, i m ,

si
suus, a, um
templum, i n
terra, ae f
ut
varius, a, um ,
,
verus, a, um ,

29.
(imperatAvus
praesentis actAvi) 2- . 2- ,
-re-, 2- -te.
III 2-
-te i:

Sing.

2-

Plur.

2-

I
accusa

accusa-te

II
mone

monB-te

III
absolve

absolv-h-te

IV
puni

punA-te

III dicere , ducere , facere

2- : dic!
!, duc! !, fac! !
()

nolo :
Sing. 2 noli accusare

Plur. 2 nolAte accusare
2-
3- .
2- 3- -to, 2- -tpte,
48

 3- -nto ( IV -unto);
III
i u:

Sing.
Plur.

Sing.
Plur.

Sing.
Plur.

accusare

2-
3-
2-
3-

accusa-to
accusa-to
accusa-tpte
accusa-nto
absolvere

2-
3-
2-
3-

absolv-h-to
absolv-h-to
absolv-h-tpte
absolv-u-nto
esse

2-
3-
2-
3-

esto
esto
estpte
sunto

30.

perfectum (), plusquamperfectum () futurum II ()

. (. 26).

Perfectum indicatAvi actAvi
:

Sing.
Plur.
1-
-i
-hmus
2-
-isti
-istis
3-
-it
-Brunt
49



Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

II

III

IV

accusavi

accusavisti
accusavit
accusavhmus
accusavistis
accusavBrunt

monui

monuisti
monuit
monuhmus
monuistis
monuBrunt

absolvi

absolvisti
absolvit
absolvhmus
absolvistis
absolvBrunt

punAvi

punivisti
punAvit
punivhmus
punivistis
punivBrunt

Plusquamperfectum indicatAvi actAvi
-era-
: -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt.


Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

I
accusaveram

accusaveras
accusaverat
accusaveramus
accusaveratis
accusaverant

II
monueram

monueras
monuerat
monueramus
monueratis
monuerant

III

IV

absolveram

absolveras
absolverat
absolveramus
absolveratis
absolverant

puniveram

puniveras
puniverat
puniveramus
puniveratis
puniverant

Plusquamperfectum , : Themistocles restituit muros, quid

Persae deleverant ,
. restituit perfectum
indicatAvi actAvi, deleverant plusquamperfectum, .
( )
Futurum II indicatAvi actAvi
-er- 1-
-erh- .
50



Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

II

III

IV

accusavero

accusaveris
accusaverit
accusaverhmus
accusaverhtis
accusaverint

monuero

monueris
monuerit
monuerhmus
monuerhtis
monuerint

absolvero

absolveris
absolverit
absolverhmus
absolverhtis
absolverint

punivero

puniveris
puniverit
puniverhmus
puniverhtis
puniverint

Futurum II ,
: Ut sementem feceris (fut. II), ita metes (fut. I)
, .
esse

Sing.

1-

Plur.

2-
3-
1-
2-
3-

Perfectum
indicatAvi actAvi

Plusquamperfectum
indicatAvi actAvi

Futurum II
indicatAvi actAvi

fui

fuisti
fuit
fuhmus
fuistis
fuBrunt

fueram

fueras
fuerat
fueramus
fueratis
fuerant

fuero

fueris
fuerit
fuerhmus
fuerhtis
fuerint

31.
- participium. , ,
(, , ) ( ,
) : ? ,
, , .
: participium praesentis
actAvi ( ), participium
perfecti passAvi ( )
participium futuri actAvi ( ).
51


Participium praesentis actAvi
(. 26) -ns- I II , -en- III IV . gen. sing.
-ntis III sapiens, sapientis:
I
II
III
IV

accusare
monBre
absolvere
punAre

accusans, antis
monens, entis
absolvens, entis
puniens, entis

, -, -
, -, -
, -, -
, -, -

Participium praesentis actAvi

, , accusans
.

Participium perfecti passAvi

-us, -a, -um I II
:
accusatus, a, um
monhtus, a, um
absolutus, a, um
punAtus, a, um

, -, -
, -, -
, -, -
, -, -

Participium futuri actAvi
-ur- -us, -a, -um I II .
:
accusaturus, a, um
moniturus, a, um
absoluturus, a, um
puniturus, a, um

32.


participium perfecti passAvi esse .
52

 esse :
praesens perfectum,
imperfectum plusquamperfectum,
futurum I futurum II.
accusare
Perfectum indicatAvi passAvi
Sing. 1-
2-
3-
Plur. 1-
2-
3-

accusatus, a, um sum
accusatus, a, um es
accusatus, a, um est
accusati, ae, a sumus
accusati, ae, a estis
accusati, ae, a sunt

() ,

Troia a Graecis cremata est .

cremata est cremare
perfectum indicatAvi passAvi 3- .
Plusquamperfectum indicatAvi passAvi
Sing. 1-
2-
3-
Plur. 1-
2-
3-

accusatus, a, um eram
accusatus, a, um eras
accusatus, a, um erat
accusati, ae, a eramus
accusati, ae, a eratis
accusati, ae, a erant

()

Opphda, quae ab Helvetiis incensa erant (plusquamperf.), a Caesbre

restituta sunt (perf.) , , .
Futurum II indicatAvi passAvi
Sing. 1-
2-
3-
Plur. 1-
2-
3-

accusatus, a, um ero
accusatus, a, um eris
accusatus, a, um erit
accusati, ae, a erhmus
accusati, ae, a erhtis
accusati, ae, a erunt

()

Nec prius dormiBmus (fut. I ), quam negotia nostra finAta erunt (fut. II )
, .
53

 33. , esse.
III -io
, sum,
fui, esse :
absum, afui, abesse
adsum, affui, adesse
desum, defui, deesse
insum, infui, inesse
intersum, interfui, interesse
obsum, obfui, obesse
praesum, praefui, praeesse
prosum, profui, prodesse

-
-,
,
,
,

, sum, fui, esse; . possum, potui,

posse , esse
pot- ( ), pos- ( s), potis . possum, potui, posse .

1-
2-
3-
1-
2-
3-

Praesens
possum
potes
potest
possvmus
potestis
possunt

Imperfectum
poteram
poteras
poterat
poteramus
poteratis
poterant

Futurum I
potero
poteris
poterit
poterhmus
poterhtis
poterint

1-
2-
3-
1-
2-
3-

Perfectum
potui
potuisti
potuit
potuhmus
potuistis
potuBrunt

Plusquamperfectum
potueram
potueras
potuerat
potueramus
potueratis
potuerant

Futurum II
potuero
potueris
potuerit
potuerhmus
potuerhtis
potuerint

Sing.

Plur.

Sing.

Plur.

,
III IV . 1- praesens
indicatAvi actAvi -io, :
capio, cBpi,
captum, capere
cupio, cupAvi, cupAtum, cupere

54

facio,
iacio,

fBci,
iBci,

factum,
iactum,

facere ;
iacere .

-io
IV , :
1) i ;
2) h r e;
3) imperatAvus praesentis 2- sing. -e: cape
; face ; iace ;
4) infinitAvus praesentis passAvi -i: capi ; faci . .
capere

ActAvum

Sing.

1-
2-
3-
1-
2-
3-

Praesens
apio
capis
capit
caphmus
caphtis
capiunt

1-
2-
3-
1-
2-
3-

apior
caperis
caphtur
caphmur
capimhni
capiuntur

Plur.

PassAvum

Sing.

Plur.

Imperfectum
capiBbam
capiBbas
capiBbat
capiebamus
capiebatis
capiBbant

Futurum I
capiam
capies
capiet
capiBmus
capiBtis
capient

capiBbar
capiBbaris
capiBbatur
capiBbamur
capiebamhni
capiBbantur

capiar
capiBris
capiBtur
capiBmur
capiBmhni
capiBntur

34.

(verba deponentia) , , , . . , . -,
, : , , .
:
1) praesens indicatAvi passAvi, 1- singularis;
2) perfectum indicatAvi passAvi, 1- singularis;
55

3) infinitAvus praesentis passAvi

,
-ri- ( I, II IV ) -i( III ). :
arbhtror, arbitratus sum, arbitrari 1
polliceor, pollichtus sum, pollicBri 2
loquor, locutus sum, loqui 3
utor, usus sum, uti 3
patior, passus sum, pati 3
orior, ortus sum, orAri 4

,
,

(verba semideponentia) , , :
audeo, ausus, sum, audBre 2
gaudeo, gavAsus sum, gaudBre 2
confAdo, confAsus, sum, confidere 3
diffAdo, diffAsus sum, diffidere 3
revertor, reverti, reverti 3

1. .
-: ,
, , ?
2. . ?
3. I, II, III, IV ?
4. .
5. ?
?
6. .
7. ?
8. esse
.
9. ?
10.
?
11. ?
?
56

12. ?
13. , esse. ?
14. ? ?

1. :
noto, notavi, notatum, notare 1
habeo, habui, habhtum, habBre 2
minuo, minui, minutum, minuere 3
vestio, vestAvi, vestAtum, vestAre 4

2. 3-

:
nego, negavi, negatum, negare 1
deleo, delBvi, delBtum, delBre 2
scribo, scripsi, scriptum, scribere 3
constituo, constitui, constitutum, constituere 3
finio, finAvi, finAtum, finAre 4

3. :
voco, vocavi, vocatum, vocare 1
video, vidi, visum, vidBre 2
instruo, instruxi, instructum, instruere 3
vinco, vici, victum, vincere 3
gero, gessi, gestum, gerere 3
venio, veni, ventum, venAre 4
scio, scivi, scitum, scire 4

(, , ,
, ) :
vocavisti, vocavero, vocatae sunt, vocavi, vidhmus, vidBmus, videt, vidit, visus
eram, visi erhtis, instruxerant, instruxBrunt, instruxerint, instruBbas, instrues,
vincit, vicit, vicBrunt, viceris, victa est, gesseram, gesserit, gesta eratis,
veneramus, veniunt, venAtur, veniebamhni, venerhtis, ventus ero, venti erant,
sciuntur, sciverhtis, sciBris, sciti sumus, scitus es.
4. :
1. Gaius Iulius Caesar, postquam a Pharnbce, rege Ponthco, victoriam
reportavit, ad amAcum suum scripsit: Veni, vidi, vici. 2. Graeci Troiam
57

expugnavBrunt, incplas necavBrunt. 3. Leonhdas Thermopylas occupaverat

ibique Persas exspectavit. 4. Alexander delBvit Thebas, quae diu floruerant.
5. Actio recta non erit, nisi recta fuerit voluntas. 6. Sententiam vestram
mutabhtis, si omnia audiverhtis. 7. Gallia est omnis divAsa in partes tres.
8. Apud Romanos femhnae ab omnhbus officiis civilhbus et publhcis remptae
erant. 9. Infamia notatur qui furti, iniuriarum, de dolo malo et fraude
damnatus erit. 10. Omne ius homhnum causa institutum est. 11. Si frustra
admonhtus eris, puniBris. 12. Poena sine fraude esse non potest. 13. Actor et
reus adsunt, sed testes absunt. 14. Dulce et decprum est pro patria mori.
15. Facta loquuntur.

ab , ,
absum, afui, abesse
actio, pnis f ,
actor, pris m
ad , , , , ,
admoneo, ui, htum 2 ,

adsum, affui, adesse

Alexander, dri m
()
amAcus, i m
apud ,
audio, Avi, Atum 4 ,

Caesar, bris m
causa, ae f ,
civAlis, e
de , ,
decprus, a, um ,

deleo, Bvi, Btum 2 ,

diu
divhdo, vAsi, vAsum 3
dolus, i m , ; dolus
malus
dulcis, e ,
et
expugno, avi, atum 1

58

exspecto, avi, atum 1

,
factum, i n , ,

femhna, ae f
floreo, ui, , Bre 2
fraus, fraudis f
frustra
furtum, i n ,
Gallia, ae f
homo, hnis m
ibique = que ibi
incola, ae m, f
iniuria, ae f ,

instituo, ui, utum 3

ius, iuris n
Leonhdas, ae m ,
(V . . .)
loquor, locutus sum, loqui 3
,
morior, mortuus sum, mori 3

muto, avi, atum 1

noto, avi, atum 1 ,

neco, avi, atum 1

nisi
occvpo, avi, atum 1 ,

officium, i n , ,
,
omnis, e ,
pars, partis f
patria, ae f
Persa, ae m
Pharnbces, is m ,
(I . . .)
poena, ae f
Ponthcus, a, um
postquam ,
pro ,
publhcus, a, um ,

qui, quae, quod

rectus, a, um ,
removeo, mpvi, mptum 2
,
reporto, avi, atum 1 ,

reus, i m ,

rex, regis m
scribo, scripsi, scriptum 3
sed
sententia, ae f ,
si
sine
suus, a, um
testis, is m
Thebae, arum f pl. ,

Thermopylae, arum f pl. ( )
Troia, ae f ,

venio, vBni, ventum 4

video, vidi, visum 2
vinco, vici, victum 3
voluntas, atis f ,

#
2.5. (Pronomina)

35.

1- 2- : ego
, nos , tu , vos sui .

Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

Sing.
ego
mei
mihi
me
mB

( )

tu
tui
tibi
te
tB

( )

sui
sibi
se
sB

( )

59


Casus

Plur.

Nom.
Gen.

Dat.
Acc.
Abl.

nos
nostri
nostrum
nobis
nos
nobis

( )

vos
vestri
vestrum
vobis
vos
vobis

( )

(. : ,
, . .). 3- . : is, ea, id , , , hic, haec, hoc , , .
sui 3- : 1- 2-
:
accuso me
accusas te
accusat se

accusamus nos
accusatis vos

accusant se

cum abl.
:
mecum
tecum
secum
nobiscum
vobiscum

( cum me)
( cum te)
( cum se)
( cum nobis)
( cum vobis)

36.
, I II , :
meus, mea, meum
tuus, tua, tuum
suus, sua, suum
noster, nostra, nostrum
vester, vestra, vestrum

60

, ,
, ,
, ,
, ,
, ,

 37.
. :
hic, haec, hoc
iste, ista, istud
ille, illa, illud
is, ea, id

, , ( )
, , , , , ( ,
)
, , ( ,
)
, , , , ,

hic, iste. 3- : , ,
. I II : gen. sing. -ius, dat. sing. -i.
c is, ea, id
Casus

Nom.
Gen.
Dat.

is

Acc.
Abl.

eum
ep

Sing.
f
ea
eius
ei
eam
ea

id

ei (ii)
eprum

id
ep

eos

Plur.
f
eae
earum
eis (iis)
eas
eis (iis)

n
ea
eprum
ea

c hic, haec, hoc

Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

m
hic

hunc
hoc

Sing.
f
haec
huius
huic
hanc
hac

hoc

hi
hprum

hoc
hoc

hos

Plur.
f
hae
harum
his
has
his

n
haec
hprum
haec

61

 c ille, illa, illud

Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

m
ille

illum
illp

Sing.
f
illa
illAus
illi
illam
illa

illud

illi
illprum

illud
illp

illos

Plur.
f
illae
illarum
illis
illas
illis

n
illa
illprum
illa

iste.

38.
idem, eadem, idem ,
ipse, ipsa, ipsum , .
idem is -dem,
, is, ea, id, -dem .
c idem, eadem, idem
Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

m
idem

eundem
epdem

Sing.
f
eadem
eiusdem
eAdem
eandem
eadem

idem

eAdem
eorundem

idem
epdem

Plur.
f

eaedem
eadem
earundem
eorundem
eAsdem (iAsdem)
epsdem
easdem
eadem
eAsdem (iAsdem)

ipse , ille (. 37).

39.

: quis ? quid?
? ? qui, quae, quod , -,
-, , -, -. qui, quae, quod
,
, -, , , -, -?.
62

 c qui, quae, quod

Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

m
qui

quem
qup

Sing.
f
quae
cuius
cui
quam
qua

quod

qui
quprum

quod
qup

quos

Plur.
f
quae
quarum
quibus
quas
quibus

n
quae
quprum
quos

quis ? quid ?
.

40.
- , (ali-) (-dam, -quam, -que, -piam, -libet, -vis). ,
(. : -, -).
,
quid, , quod.
-
aliquis, aliqua, aliquid
-, -
quispiam, quaepiam, quidpiam
-, -
quisquam, quidquam
-, -
quidam, quaedam, quiddam
-, -
quisque, quaeque, quidque

unusquisque, unaquaeque, unumquidque

quivis, quaevis, quidvis
,
quilibet, quaelibet, quidlibet
,
quicunque, quaecunque, quodcunque

quisquis, quidquid
,

-
aliqui, aliqua, aliquod
-
quispiam, quaepiam, quodpiam
-

quidam, quaedam, quoddam

-
quisque, quaeque, quodque
,
unusquisque, unaquaeque, unumquodque

quivis, quaevis, quodvis
,
quilibet, quaelibet, qudlibet
,
quicunque, quaecunque, quodcunque

63

 41.
nemo , nihil
.
Casus
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

nemo
nemhnis (nullAus)
nemhni (nulli)
nemhnem
nemhne (nullp)

nihil (nil)
nullAus rBi
nulli rei
nihil (nil)
nulla rB

:
1. Habent sua fata libelli. 2. Me delectant mea, te tua. 3. Da mihi veniam.
4. Cum collhgo argumenta causarum, non tam ea numerare soleo, quam
expendere. 5. Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia (
). 6. Quod non habet principium, non habet finem. 7. Iustitia
est constans et perpetua voluntas, ius suum cuAque tribuens. 8. Tempora
mutantur et nos mutamur in illis. 9. Non omnes leges, non omnia iura
eiusdem generis eundem vigprem, aut eandem formam habent. 10. Legis
virtus haec est: imperare, vetare, promittere. 11. Ubi eadem legis ratio, ibi
eadem legis dispositio. 12. Ipsa se velochtas implhcat. 13. Sapiens ipse fingit
fortunam suam sibi (Plautus). 14. Saepe nihil inimAcus est homhni, quam
ipse sibi (Cicero). 15. Ille dolt verE, qui sine tste dolt (Martialis).

aut
causa, ae f ()
collhgo, lBgi, lectum 3
constans, antis
cum
delecto, avi, atum 1
dispositio, pnis f ,

do, dedi, datum, dare 1

doleo, ui (iturus) 2 ,
,

64

expendo, pendi, pensum 3

fatum, i n ,
finis, is m
fingo, finxi, finctum 3 ,

forma, ae f , ,

fortuna, ae f ,
Caius, i m ()
Gaia, ae f ()

genus, eris n ,
habeo, ui, htum 2
homo, hnis m
ibi
impero, avi, atum 1 ,

implhco, avi, atum 1

inimAcus, i m
ius, iuris n
iustitia, ae f
lex, legis f
libellus, i m
muto, avi, atum 1
numero, avi, atum 1
omnis, e ,
perpetuus, a, um
principium, i n
promitto, misi, missum 3
ratio, pnis f

quam ,
saepe
sapiens, entis ,
sine
soleo, solhtus sumBre 2

tam ,
tempus, oris n
testis, is m
tribuo, ui, utum 3
ubi
velochtas, atis f ,

venia, ae f
veto, ui, htum 1
vigor, pris m ,
virtus, utis f , ;
,
voluntas, atis f ,

2.6. (Numeralia)
(cardinalia), (ordinalia), (distributAva) (numeralia
adverbialia) .

42.

, : ?; : ? ? (, . .).
30 90
-ginta : 30 triginta,
80 octoginta.
65

 11 17
-decim ( decem ): 11 undecim, 17
septendecim.
, 8 9 (, 38, 59 . .),

: 18 duodeviginti (. . ), 29
undetriginta (. . ).
200 900 () -centi ( centum ): 200 ducenti, ae, a, 600 sescenti, ae,
a -genti: 400 quadringenti, ae, a.
, 1 7,
: ) : 21 viginti unus; ) et : 21 unus et viginti.
, , , 18- -eshm- -us, -a, -um: duodeviceshmus, a, um
, octogeshmus, a, um .

: sexageshmus
quartus .

43.
unus, duo, tres, 200 900 (ducenti nongenti) milia .
unus, duo, tres
Casus

m, f, n

m, f, n

m, f, n

Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

unus, a, um
unAus
uni
unum, am, um
uno, a, o

duo, ae, o
duprum, arum, prum
dupbus, abus, pbus
duos, as, o
dupbus, abus, pbus

tres, tria
trium
tribus
tres, tria
tribus

200 900 () , I II .
milia ,
III .
, I II .
66

 44.

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
30
40
50
60
70
80
90
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
2000

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXX
XL
L
LX
LXX
LXXX
XC
C
CC
CCC
CD
D
DC
DCC
DCCC
DCCCC
M
MM

unus, a, um
duo, ae, o
tres, tria
quattuor
quinque
sex
septem
octo
novem
decem
undecim
duodecim
tredecium
quattuordecim
quindecim
sedecim
septendecim
duodeviginti
undeviginti
viginti
unus et viginti
duo et viginti
tres et viginti
triginta
quadraginta
quinquaginta
sexaginta
septuaginta
octoginta
nonaginta
centum
ducenti, ae, a
trecenti, ae, a
quadringenti, ae, a
quingenti, ae, a
sescenti, ae, a
septingenti, ae, a
octingenti, ae, a
nongenti, ae, a
mille
duo milia

primus, a, um
secundus, alter
tertius
quartus
quintus
sextus
septhmus
octavus
nonus
dechmus
undechmus
duodechmus
tertius dechmus
quartus dechmus
quintus dechmus
sextus dechmus
septhmus dechmus
duodeviceshmus
undeviceshmus
viceshmus
unus et viceshmus
alter et viceshmus
tertius et viceshmus
triceshmus
quadrageshmus
quinquageshmus
sexageshmus
septuageshmus
octogeshmus
nonageshmus
centeshmus
ducenteshmus
trecenteshmus
quadringenteshmus
quingenteshmus
sescenteshmus
septingenteshmus
octingenteshmus
nongenteshmus
milleshmus
bis milleshmus

67

 45.

unus, duo, tres 200 900 , : unus homo
, duo consvles , trecenti anni .

, : in exerchtu Hannibblis erant triginta
septem elephanti 37 .
milia
: duo milia civium .
, ,
, .
( ): annp ducenteshmp quadrageshmp tertip .

46.

( ) -n-: terni, ae, a
: ? ,
I II .
: ? -ies-.

singvli, ae, a
bini
terni (trini)
quaterni
quini
seni
. .

68

. .

semel
bis
ter
quater
quinquies
sexies
. .

. .


1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

( ) 1 20.
( ) 1 10.
?
11 17?
, 8 9?
?
?

.
9. .

1. : unus liber , duae femhnae , tres menses .

2. - : 41, 58, 179, 326, 732, 1614, 1985. - (): 1239 , 1671 , 1758 , 1995 .
3. , : , , , , , , , ,
.
4. :
1. Annos numerabant Romani ab anno Urbis condhtae, qui annus fuit ante
aeram nostram septingenteshmus quinquageshmus tertius. 2. Romani tria
bella cum Carthaginienshbus gessBrunt: primum bellum ab annp ducenteshmp
sexageshmp quartp usque ad ducenteshmus quadrageshmum primum; secundum ab annp ducenteshmp duodeviceshmp usque ad ducenteshmum secundum. Anno post pax facta est. Bellum tertium ab annp centeshmp undequinquageshmp usque ad centeshmum quadrageshmum sextum gestum est.
3. In legipne Romana decem erant cohortes, in cohorte tres manipvli, in
manipvlp duae centuriae: primo centuria centum milhtes habBbat (unde
centuria appellabatur), deinde modo quinquaginta. 4. Annp ab Urbe condhta
trecenteshmp tertip Leges duodecim tabularum edhtae sunt, quae nunc quoque
fons omnis publhci privatAque sunt iuris. 5. Nemo potest domhnis parhter
servAre dupbus. 6. Duos qui sequhtur lepores, neutrum capit. 7. Duarum
civitatum civis esse nostro iure nemo potest. 8. Testis oculatus pluris est,
quam audAti decem. 9. Duas uxpres eodem tempore habBre non licet.
69

5. , :
, , , , , , , , , , , , , , , , , , .

aera, ae f
annus, i m
ante ,
appello, avi, atum 1
audio, Avi, Atum 4 ,
bellum, i n
capio, cepi, captum, ere 3 ,

Carthaginiensis, is m
castra, prum n (pl.)
centuria, ae f
civis, is m
civhtas, atis f
classis, is f
cohors, hortis f
condo, dhdi, dhtum 3
cum ,
deinde ,
dies, Bi m, f ,
discipvlus, i m
domhnus, i m ,

edo, dhdi, dhtum 3 ,

fio, factus sum, fieri ,

fons, ntis m
gero, gessi, gestum 3 ,

habeo, ui, htum 2

ius, iuris n
legio, pnis f
lepus, oris m
lex, legis f
liber, bri m
licet, licuit (lichtum est) 2
,

70

manipvlus, i m
( )
mensis, is m
miles, htis m ,
modo
numero, avi, atum 1
nunc ,
oculatus, a, um
omnis, e ,
parhter
pax, pacis f
plus, pluris ,

post , ,
primo ,
privatus, a, um
publhcus, a, um ,
,
puer, eri m
quam , ,
que ,
( )
quoque ,
sequor, secutus, sequi 3
servio, Avi, Atum 4
servus, i m
tabula, ae f ,

tempus, oris n
testis, is m
unde ,
urbs, urbis f ,
(
,
)
usque
uxor, pris f



1. ,
. - , .
2. , ,
. , , III .
3. , ( , , , , , ; , , , )
.
,
( ).
4. , .
5. .
6. .

1. .
2. , .
, .
3. .
4. , ( , , , ).
5. , .
71

6. .
7. (, , , , ) .
8. ,
, .
9. - .
1
1. is poBta clarus
illud opus immortale
2. securus, a, um
grachlis, e
simplex, hcis
recens, entis
liber, era, erum
bonus, a, um
celer, eris, ere
nobhlis, e
3. De magistrathbus Romanprum
Principatus magistratuum Romae in manhbus consvlum erat. Consvles
erant magistratus annui; consulhbus erant imperium et potestas; praeterea
consul erat iudex et ponthfex maxhmus. Item ordinarii magistratus alii
erant. Praetor urbanus ius inter cives dicBbat. Quaestpres aerarium
curabant. Censor censum agBbat. Postea autem officium censpris erat
etiam peccata civium contra bonos mores notare atque senatum legere.
AedAles curam aedium, postea curam ludprum denhque curam annpnae
habBbant. Extraordinarii magistratus Romae erant dictator, magister
equhtum, decemvhri, tribuni milhtum consulari potestate.
5. a) Vetare, docBre, scribere, statuere, munAre;
) credo, orno, video, nutrio, labpro.
6. amo 1,
mitto 3.
7. Curamus, veniunt, arabis, monstrabatur, legBbat, audiBtis,
credimhni, credBmhni, vidBmur, duxisti, delevBrunt, deleverant, deleverint,
amavhmus, scripsero, fui, ornatus est, amati eratis, visum eris.
8. 38 , 56 , 216 , 387 , 1294 .
9. .
.
.
.
72

 2
1. id proelium acre
haec legio Romana
2. certus, a, um
miser, era, erum
humhlis, e
audax, acis

delicatus, a, um
elegans, antis
fortis, e
malus, a, um

3. Ius civAle et ius gentium

Omnes popvli, qui leghbus et morhbus reguntur, partim sup proprip,
partim communi omnium homhnum iure utuntur. Nam ius est, quod quisque
popvlus ipse sibi constituit; id ipsAus civitatis proprium est et vocatur ius
civAle, quasi ius proprium civitatis. Quod autem naturalis ratio unter omnes
homhnes constituit, id apud omnes popvlos custodAtur et vocatur ius
gentium, quasi ep iure omnes gentes utuntur. Popvlus itbque Romanus
partim sup proprip, partim communi omnium homhnum iure uthtur.
5. ) finAre, regnare, legere, liberare, movBre;
) milhto, minuo, occido, prohibeo, venio.
6. habeo 2,
dormio 4.
7. Veto, scribhmus, statuunt, muniebatur, ornabatis, videbhmur,
credhtur, credentur, vidBbor, docuisti, monstravBrunt, habueram,
habuerint, ornavit, petAvi, fueratis, amatus es, vestAti erant, visa erit.
8. 79 , 26 , 547 , 815 , 1459 .
9. , .
, .
.
.
3
1. is amAcus fidBlis
iste nauta perAtus
2. clarus, a, um
demens, entis
diffichlis, e
dulcis, e

parvus, a, um
honestus, a, um
aeger, gra, grum
levis, e
73

3. De iudiciis publhcis
Iudicia publhca in republhca Romana haec erant. Si quis a consvle
per quaestprem parricidii vel per duumvhros perduellipnis caphtis
condemnabatur, is lege Valeria de provocatipne ad popvlum provocare
poterat et tum eius res comitiis centuriatis agebatur. Comitiis centuriatis
reus aut absolvebatur aut condemnabatur.
Si quis a magistratu mulctae condemnabatur supra, quam lex Aternia
Tarpeia permittBbat, id est supra, quam duae oves et triginta boves vel tria
milia assum et viginti, condemnatus etiam ad popvlum provocare poterat
et tum comitiis tributis reus aut absolvebatur aut certae mulctae condemnabatur.
5. ) putare, sedBre, vestAre, minuere, occidere;
) dormio, dubhto, instruo, intellego, noto.
6. muto 1,
trado 3.
7. Laboramus, habet, regno, mittis, mittes, finiBbant, videbhtis, leghtur,
minuebamhni, credentur, habuisti, ornavit, ornavBrunt, docueram, scripserant, scripserint, fuit, monstratum sum, audAtae eramus, missa erunt.
8. 37 , 48 , 819 , 456 , 1985 .
9. .
.
.
, .

74

3.1.

47. Accusativus cum infinitivo
1. accusatAvus cum infinitAvo
, , , : , accusatAvus,
infinitAvus.
: Conventio valet puto
conventipnem valBre , . Vox sonat
audio vocem sonare , .
, ,
(putare, audAre), ,
. accusatAvus cum infinitAvo.
, ,
. , acc. cum inf.
,
.
: , Notum est incolas insularum plerumque nautas esse.
75

2. accusatAvus cum infinitAvo

, , : , ; , ; , ,
, , .
, acc. cum inf. :
1) infinitAvus praesentis actAvi,
2) infinitAvus praesentis passAvi,
3) infinitAvus perfecti actAvi,
4) infinitAvus perfecti passAvi,
5) infinitAvus futuri actAvi,
6) invinitAvus futuri passAvi.
1. InfinitAvus praesentis actAvi
-re- I, II, IV -ere- III :
accusa-re
monB-re
scrib-ere
audA-re
2. InfinitAvus praesentis passAvi
-ri- I, II, IV -i- III :
accusa-ri
monB-ri
scrib-i
audA-ri
3. InfinitAvus perfecti actAvi
perfecti -isse-:
accusav-i accusavisse
monu-i monuisse
scrips-i scripsisse
audAv-i audivisse
InfinitAvus esse fuisse.
(46) ().
76

4. InfinitAvus perfecti passAvi participium perfecti passAvi

( accusativus perticipium ,
) esse:
accusatum (am, um) esse
monhtum (am, um) esse
scriptum (am, um) esse
audAtum (am, um) esse
5. InfinitAvus futuri actAvi participium futuri
esse:
accusaturum (am, um) esse
moniturum (am, um) esse
scripturum (am, um) esse
auditurum (am, um) esse
InfinitAvus futuri esse futurum (am, um) esse;

fore.
6. InfinitAvus futuri passAvi supAnum
infinitAvus passAvi eo, ii, itum, ireiri:
accusatum iri
monhtum iri
scriptum iri
audAtum iri
AccusatAvus cum infinitAvo :
1) video , audio ,
sentio ;
2) puto , intellego , ;
3) gaudeo , spero ;
4) volo , veto , iubeo ;
5) dico , scribo , nego ,
- apparet
, constat , manifestum est , placet
, , necesse est , fama est
, decet , aequum est ,
. .
: Legem brevem esse oportet .
Paulus negat actipnem in hoc casu a praetpre dari ,
.
77

3.
accusatAvus cum infinitAvo
, (, , , , , ) , , ,
.
: , Vides me legere. , Spero me hunc librum lecturum esse.
, ,
accusatAvus cum infinitivo, ,
se.
: Hannhbal sperabat se Romam expugnaturum esse , (. . ) .
, ,

(eum, eos, hunc, hos . .): Pater filio dixit se hoc
nescAre , (. . ) . :
Pater filio dixit eum hoc nescAre , (. . )
.

1. acc. cum inf.:

1. Constat terram circum solem movBri ,
. 2. Scimus Cicerpnem oratprem maxhmum fuisse
, . 3. Graeci sperabant
Troiam delBtum iri , .
4. Necesse est civitatem ab opthmis viris regi , .
2. :
1. Cupio me esse clementem (Cicero). 2. Te esse felAcem volo. 3. Hanc sententiam puto veram esse. 4. Iustum est sceleratos punAri. 5. Quod non vetat
lex, hoc vetat fieri pudor (Seneca). 6. Lex (homhnes) recte facere iubet,
vetat delinquere.

78


clemens, entis
cupio, cupAvi, cupAtum 3

delinquo, delAqui, delictum 3

facio, feci, factum 3 ,

felix, Acis
fio, factum sum, fieri ,
,
iubeo, iussi, iussum 2
lex, legis, f

pudor, pris, m ,
punio, punAvi, punAtum 4

puto, putavi, putatum 1 ,

sceleratus, i, m
sententia, ae, f ,

verus, a, um ,

veto, vetui, vethtum 1

volo, volui, velle ,

48. Nominativus cum infinitivo

dicunt conventipnem valBre ,
, accusatAvus cum infinitivo - dicunt, : conventio valBre dichtur.
accusatAvus cum infinitivo , accusatAvus nominatAvus, -
dicunt dichtur.
nominatAvus cum infinitAvo. , accusatAvus cum infinitivo, .
nominatAvus cum infinitAvo
videor, Bri , . : videor , ; vidBris , ; vidBtur ,
( -, , , ); dicor , ;
dicuntur ,
: Testator vidBtur non esse sanae mentis (-), . Hostis procedere videbatur
, , .

1. :
1. Discipvli id intellecturi esse videntur. 2. Cicero omnes oratpres Romanos
eloquentia superavisse putatur. 3. Prometheus hominhbus ignem dedisse
79

tradhtur. 4. Id non intellexisse vidBris. 5. Mea verba non satis intellegere

videmhni.
2. :
1. Qui tacet, consentAre vidBtur. 2. Qui suo uthtur, non vidBtur vim facere
(Digesta). 3. Praetor ius reddere dicAtur. 4. Leghbus hoc facere vetamur.
5. Ex urbe exAre vethtus est. 6. Debhtor tuus in fraudem creditprum nihil
facere vidBtur.

actio reddhtur
consentio, consensi, consensum 4

credhtor, pris, m
debhtor, pris, m
exeo, ii, htum, Are
fraus, fraudis, f
ius, iuris, n

ius reddere
reddo, reddhdi, reddhtum 3 , ,
taceo, tacui, tachtum 2
urbs, urbis, f
utor, usus sum, uti 3 ,

vis, f ,

49.


accusatAvus cum infinitivo
, : .
, , , , ,
,
accusatAvus cum infinitivo, . .
, .
: Pater dixit filium bene scribere.
dixit, , , 3- . pater .
()? accusatAvus cum infinitivo,
scribere
dixit. scribere
, , . filium, (. II . -um,
80

acc.), . , filium scribere accusatAvus

cum infinitivo: filium , scribere
.
, ,
, . : , .
accusatAvus cum infinitivo
,
, . , ,

.
: Dareus sperabat se Graeciam redacturum esse. , se Graeciam. se , Graeciam .
,
, se , Graeciam
, ( ) redacturum esse. redacturum (. -um),
(. -am). : ,
(. . ) . ,
.
inf. fut. act. redacturum esse .

, , nominatAvus cum infinitAvo.
: AmAcus meus bene cantare dichtur. dichtur (3-
, praes. ind. pass.) ,
amAcus . cantare. nominatAvus cum infinitAvo: AmAcus cantare dichtur.
: meus bene.
nominatAvus cum infinitAvo
- ,


81

. : ,
.
,
, ,
,
.
: Videor intellegere. videor 1-
, praes. ind. pass. . : , .
. : Videmhni intellegere
, (-mhni 2- )
.

50. Ablativus absolutus

1. ablatAvus absolutus
AblatAvus absolutus (. . )
, . , abl.,
, , , , , .
, , : 1) participium praesentis actAvi ; 2) participium perfecti passAvi .
2. participium praesentis actAvi
Participium praesentis
; . abl. abs., part. praes. act., , , ,
, ,
.
: Fele absentB mures securi sunt ,
.
Tiberip regnantB terrae motus fuit ,
.
82

3. ablatAvus absolutus

, .
.
: Fele absentB . Tiberip regnantB
.
4. AblatAvus absolutus
ablatAvus absolutus , , abl. : Tarquinip rege fines imperii Romani propagati sunt
( ), . Hannibble vivp Romani tutos se non arbitrabantur
( ), .
: Marcp Messala et
Marcp Pispne consulhbus
( ).
5. Participium perfecti passAvi ablatAvus absolutus
Troia delBta Graeci domos revertBrunt Troia delBta participium perfecti passAvi, , . ,
: , . Troia delBta Aeneas in
Italiam venit ,
, :
, , ,
. , , .
Participium perfecti passAvi
, ,
.
,
abl.
.
83


1. :
1. Homo, verum non dicens, mendax appellatur. 2. Augustp regnantB,
Romae litterae artesque florBbant. 3. MB absentB, consilium finAtum est.
4. Reghbus expulsis, duo consvles creati sunt. 5. Persis advenienthbus,
Athenienses resistere constituBrunt.
2. :
1. Causa cognita praetor actipnem dat aut denegat. 2. In fraudem legis facit
qui, salvis verbis legis, sententiam eius circumvenit (Digesta). 3. Hac oratipne habhta discBdit (Caesar). 4. Bellp confectp legati ad Caesbrem gratulatum convenBrunt.

actio, actipnis, f ,
bellum, i n
causa cognhta

circumvenio, veni, ventum 4

cognosco, cognpvi, cognhtum 3

,
conficio, fBci, fectum 3 , ,

convenio, vBni, ventum 4

discedo, cessi, cessum 3
habeo, habui, habhtum 2
legatus, i m
oratio, oratipnis, f
salvus, a, um , ,
verbum, i n

51.


ablatAvus absolutus .
, , :
,
, .

abl. ( ), ,
ablavAtus absolutus. ,
.
84

 ablatAvus
absolutus : -a, -o, -e, -i,
-u (sing.); -is, -hbus, -bus (plur.).
.
Praesenthbus omnhbus oratipnem habeo. ,
.
oratipnem habeo (1-
, . , . ), . . : (?)
(oratipnem acc. sing. oratio, pnis f). abl.
praesenthbus
( -ent-) praesum
, .
omnis, e , , abl. , praesenthbus
omnhbus ablatAvus absolutus, .
,
. : , , (),
, . .
. : , .
Participium praesentis ,
, , .
Bellp Helvetiprum confectp totAus Galliae legati ad Caesbrem convenBrunt. . legati
convenBrunt ad Caesbrem : . TotAus
Galliae (gen. sing.) :
. bellp confectp , (dat. abl. sing. II c.). Bellp bellum, i n .
-ent- (-nt-) confectp , part. perf. pass. conficio, fBci, fectum 3,
. , ablatAvus absolutus.
Helvetiprum (gen. plur.) . :
, , .
85

 52. Gerundium ()
,
,
: . , : gen., dat., acc., abl.
.
, , : 1) ; 2) ,
. -nd- I II -end- III IV .
II (
), nominathvus :
Nom.
Gen.
Dat.
Acc.
Abl.

accusare
accusa-nd-i
accusa-nd-o
accusa-nd-um
accusa-nd-o

scribere
scrib-end-i
scrib-end-o
scrib-end-um
scrib-end-o

e
e

GenetAvus :
1) : ius utendi ; modus vivBndi ;
studium discBndi ;
2) causa gratia , , : discendi
causa ; amandi gratia .
AccusatAvus
ad.
: Tempestas idonea ad navigandum , . Ad agendum et ad intellegendum nati sumus
, .
AblatAvus :
1) ablatAvus instrumenti. : Gutta cavat laphdem
saepe cadendp . Legendp
86

quisque nostrum erudAtor fit (, );

2) (ablatAvus modi).
: Homhnis mens discendp alhtur et cogitandp
. Ridendp dicere verum
( ), ;
3) in, de, ex. : Voluptatem ex
legendp caphmus .
DatAvus : StudBre (operam
dare) legendo .

!
53. Gerundivum
()
1.
, praesentis c , (-nd-,
-end-), -us, -a, -um.
I II ( latus, a, um). participium futuri passAvi ( ) ,
:
accusa-nd-us, a, um
mone-nd-us, a, um
scrib-end-us, a, um
puni-end-us, a, um

,
; ,
,

,

Liber scribendus , . Liber scribendus

est . ( ) .
2. DatAvus
,
:
narrandum est , legendum est ,
agendum est .
: legendum erit (fuerit) .
, , ,
: nobis laborandum est , tibi scribendum est .
87


1. :
1. Labpris ferendi causa. 2. Ad captandum benevolentiam. 3. Ad referendum.
4. Cuphdus sum te audiendi. 5. Corpus iuvenhbus exercendum est. 6. Mens
homhnis legendp alhtur. 7. Breve tempus homhni ad vivendum datur.
2. :
1. Docendp dischmus. 2. Dicendp dicere, scribendp scribere dischmus. 3. Culpa in eligendp. 4. Nulla aetas ad discendum sera est. 5. Pacta sunt servanda.
6. Pax quarenda est. 7. De gusthbus non est disputandum. 8. De lege ferenda.

aetas, atis f ,
culpa, ae f
dico, dixi, dictum 3
disco, didhci, , 3 ,
doceo, docui, doctum 2
eligo, elBgi, electum 3 ,

fero, tuli, latum, ferre ,

gustus, us m
pax, pacis, f
quaero, quaesAvi, quaesAtum 3
, ,

scribo, scripsi, scriptum 3

serus, a, um
servo, servavi, servatum, servare 1
,

3.2.

5 4 . Modus coniunctivus
( )
1.
,
, , ,
, ,
. 88

 (praesens, imperfectum, perfectum plusquamperfectum).

2. coniunctAvi
Praesens coniunctAvi actAvi I
a B- : I accusa-: accus-e-m, accus-e-s,
accus-e-t accus-B-mus, accus-B-tis, accus-e-nt.
Praesens coniunctAvi II, III, IV
-a- :
II monB-: mone-a-m, mone-a-s, mone-a-t
mone-a-mus, mone-a-tis, mone-a-nt;
III scrib-: scrib-a-m, scrib-a-s, scrib-a-t
scrib-a-mus, scrib-a-tis, scrib-a-nt.
IV punA-: puni-a-m, puni-a-s, puni-a-t
puni-a-mus, puni-a-tis, puni-a-nt.
Praesens coniunctAvi esse:
sim, sis, sit simus, sitis, sint.
Praesens coniunctAvi esse esse: possim, possis, possit posshmus, posshtis, possint.
coniunctAvi actAvi
.
Imperfectum coniunctAvi actAvi :
esse: essem, esses, esset essBmus, essBtis, essent;
accusare: accusarem, accusares, accusaret accusarBmus . .;
scribere: scriberem, scriberes, scriberet scriberBmus . .
Perfectum coniunctAvi actAvi -erh- :
fu-i: fuerim, fueris, fuerit fuerhmus, fuerhtis, fuerint;
accusav-i: accusaverim, accusaveris, accusaverit accusaverhmus,
accusaverhtis, accusaverint;
scrips-i: scripserim, scripseris, scripserit scripserhmus, scripserhtis,
scripserint.
Plusquamperfectum coniunctAvi actAvi -isse- :
fu-i: fuissem, fuisses, fuisset fuissBmus . .;
punAv-i: punivissem, punivisses punivisset . .;
scrips-i: scripsissem, scripsisses scripsisset . .
89

Praesens imperfectum coniunctAvi passAvi :

accusem accuser, accusarem accusarer;
scribam scribar, scriberem scriberer;
puniam puniar, punArem punArer.
Perfectum coniunctAvi passAvi
participium perfecti passAvi praesens coniunctAvi esse:
accusatus, a, um sim, sis, sit accusati, ae, a simus, sitis, sint;
scriptus, a, um sim, sis, sit scripti, ae, a simus, sitis, sint.
Plusquamperfectum coniunctAvi passAvi
participium perfecti passAvi imperfectum coniunctAvi esse:
accusatus, a, um essem, esses, esset accusati, ae, a essBmus, essBtis,
essent;
scriptus, a, um essem, esses, esset scripti, ae, a essBmus, essBtis, essent.
3.

, .
, , , 3- sing. plur. 1-
plur., 2- sing. plur.
coniunctAvi.
oniunctAvus hortatAvus , , 1- plur. ( praesens):
quod sentAmus, loquamur , ; gaudeamus .
ConiunctAvus optatAvus , 1-
3- : vivat ; ne sim salvus .
oniunctAvus imperatAvus , , coniunctAvus prohibitAvus ne : malos libros ne legas
; audiatur et altBra pars ; dicant .

90


1. : mansissent, voluisse, voluerint, texisset, absint, cogerent, crescant, creverint, texissent.
2. :
Vivat nostra civhtas! Audiatur et altera pars! CantBmus, virghnes! Taceas,
quid nescis! Gaudeamus ightur, iuvenes dum sumus! AmBmus patriam
nostram et serviamus leghbus eius!
3. :
1. Vivat, crescat, floreat! 2. Valeant cives mei, sint incolvmes, sint beati
(Cicero). 3. Fiat iustitia! 4. Nunc transeamus ad obligatipnes (Gaius).
5. Respondeat superior. 6. Sit venia verbo. 7. Absit invidia verbo.

absum, afui, , abesse
beatus, a, um , -, -
civis, is m f ,

cresco, crevi, cretum 3 ,

fio, factus sum, fieri ,

,
floreo, ui, 2
incolvmis, e
invidia, ae f ,

meus, a, um , ,
obligatio, pnis f
respondeo, spondi, sponsum 2
,

transeo, ii, htum, Are ,

valeo, ui, htum 2 ,

venia, ae f , ,

vivo, vixi, victum 3

55.

, , ,
. ,
, coniunctAvus,
.
,
91

 ,
. , , ,
.
. : ut (ne) finale ut (ne) .
cum , ,
ut (ne) , , , , si , .

56.
ut obiectAvum ( obiectum, i, n ) ne obiectAvum
() , , , .
.
. (praesens, futurum I,
futurum II, imperatAvus) praesens
coniunctAvi. (imperfectum, perfectum, plusquamperfectum),
imperfectum ciniunctAvi. : Curo, ut
valeas , . Optabam, ut amAcus meus ad
me venAret , . Rogavisti me, ut
tibi nummos mutuos darem , . Videant consvles, ne quid res publhca detrimenti capiat
, .

57.
ut finale ne finale (o finis, is, m , ) , . ,
ut (ne) obiectAvum: praesens , imperfectum . : Edhmus, ut vivamus, non
vivhmus, ut edamus , , , .
Do tibi pecuniam, ut mihi servum dare ,
. Dedi tibi pecuniam, ut mini servum dares ,
.
92

 58.
ut (ut non) consecutAvum ( consequor, consecutus sum,
consequi 3 ) ,
, ut (ne) obiectAvum ut (ne) finale.
,
is, tantus, talis. : Tanta est
potentia veritatis, ut se ipsam sua claritatB defendat ,
.

,
sic, ita, tam adeo . : Tam dilhgens est, ut iure laudBtur
, ( ) .
ita ut .
: Flumen Arar incredibhli lenitate fluit, ita ut ocvlis fluctum
iudicari non possit , .

,
:
1. Do, ut des, do, ut facias; facio, ut des, facio, ut facias (Digesta). 2. Si
pecuniam do, ut rem accipiam, emptio-venditio est; sin autem rem do, ut rem
accipiam, permutatio est (Digesta). 3. Morhbus apud nos receptum est, ne
inter virum et uxprem donatipnes valBrent (Digesta). 4. Leghbus servAmus, ut
liberi esse posshmus. 5. Multi laudant alios, ut ipsi ab iis laudentur. 6. Amor
patriae monet nos, ne privato commodo plus quam communi utilitati
serviamus.

accipio, cepi, ceptum 3
amor, pris m
commodvm, i n ,
do, dedi, datum, dare 1 ,

donatio, pnis f

emptio-venditio, emptipnisvenditipnis f -
facio, feci, factum 3 ,

laudo, laudavi, laudatum 1

liber, a, um , -, -

93

moneo, monui, monhtum 2

,
mos, moris m ,
permutatio, pnis f ,
,
recipio, cBpi, ceptum 3
rBs, eA f , ,

servio, servAvi, servAtum 4

utilhtas, atis f ,
uxor, pris f ,
valeo, ui, htum 2 ,
,
viri m ,

59. cum
cum : 1) , ,
, ; 2) , ,
, . , . cum , ;
cum .


cum historhcum cum temporale.
cum historhcum , ,
.
, . .
cum historhcum
.
cum historhcum : imperfectum , plusquamperfectum , .
: Cum Hannhbal Italiam vastaret, Romani ei resistere
tentabant ( ) ,
. vastaret imperfectum coniunctAvi, .
Agesilaus, cum Persas in Asiam fugavisset, in patriam revocatus est
, ( ) ,
.
94

fugavisset plusquamperfectum coniunctAvi, .

cum historhcum ,
, :
, , , .
, cum temporale
. um temporale
, .
: Tum id cognosces, cum meam epistvlam legeris
, .

Cum causale (o causa, ae f ) , , . : 1)
; 2)
. : Cum ad te venAre non
potuerim, epistvlam ad te scribo ( perfectum con., , scribo)
, . Puella in scholam non
venit, cum aegrpta esset ( imperfectum con., ) ,
. Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura ( praesens con., )
, , ().

1. accuso 1, relhnquo 3 perfectum plusquamperfectum con. actAvi et passAvi.

2. 3- sing. plur. actAvi passAvi paro, paravi, paratum 1 coniungo,
iunxi, iunctum, ere 3.
3. : auget, augeat, auxit, auxerit; negabat,
negaret, negaverat, negavisset; coniuncti sunt, coniuncti sint, coniuncti erant,
coniuncti essent.
95

4. :
1. Cum vita sine amAcis tristis sit, ipsa ratio monet amAcos comparare.
2. Graeci, cum Troiam expugnavissent, magnum numerum incolarum eius
necavBrunt. 3. Non scribo tibi, cum aegrptus sim. 4. Cum ver advenit, multae
aves in nostras regipnes advolant.

advenio, vBni, ventum 4 ,

advolo, volavi, volatum 1

avis, is f
comparo, comparavi, comparatum 1
, ,

expugno, expugnavi, expugnatum 1

,
incola, ae f m ,
neco, necavi, necatum 1 ,

tristis, e
ver, veris n

60.


,

. , consecutio temporum
( consequor, consecutus sum, consequi 3 ).
.

:
praesens,
futurum I, II,
imperatAvus

praesens
con.

perfectum
con.

-urus sim

:
perfectum,
plusquamperfectum,
imperfectum

imperfectum
con.

plusquamperfectum
con.

-urus essem

96

 ,

. participium futuri
actAvi esse praesens imperfectum
coniunctAvi. Participium futuri actAvi ,
(praes. imperf. con.).

.

61.
(quaestio oblAqua)
,
: ? quis, ? quid, ? qui,
? quae, oe? quod, ? ubi, ?
quo, ? quando, ? cur, ne,
?, ... ? num, ... ? nonne, ?
utrum an.
, , , , notum est .
consecutio
temporum. : Scio, quid agam, egerim, acturus sim ,
, , . praes. con. (agam), perf. con. (egerim) -urus sim,
scio praes. ind. SciBbam, quid agerem, egissem, acturus essem , , , (imperf.)
imperf., plusquamperf. con. -urus essem.
, accusatAvus cum
infinitAvo, ;
ut (ne) obiectAvum; , .

, lego , : legam, legerem, legerim, legissem, lecturus

sim (essem).
97

1. AmAcus meus cognpvit, quos libros ( ). 2. Magister interrogat, quem librum ( ). 3. AmAcus meus nescit, quem librum
( ). 4. Pater interrogabat, quando hunc librum ( ). 5. Intellegere non potuisti, cur hunc librum ( ). 6. Pater
quaesAvit, nonne hunc librum ( ). 7. Pater interrogat, cur
poBmata HomBri non ().

62.

si , , nisi , .
,
- , . : , , .
Casus realis ( )
. . : Si ita narras, erras
, . Si ita narrabas, errabas , .
Casus potentialis ( ) , . praesens coniunctAvi
perfectum coniunctAvi . : Si ita narres, erres ,
. Si ita narraveris, erraveris ,
.
Casus irrealis (, . . , ) , , , .
imperfectum plusquamperfectum coniunctAvi. : Si ita
narrares, errares (), .
Si ita narravisses, erravisses (),
( , ).

1. :
1. Si potuerim, ad te scripserim. 2. Si eum librum habuissem, tibi dedissem.
3. Si eum librum habBrem, tibi darem. 4. Nisi stultus sim, huic homhni non
98

credam. 5. Nisi stultus fuissem, huic homhni non credidissem. 6. Nisi stultus
essem, huic homhni non crederem. 7. Nisi aegrptus eram, medhcum non
advocabam.
2. :
1. Si necessarium erit pro patria nostra pugnare, nullum hostem
timebhmus. 2. Si iudex interrogat, responde! 3. Si tacuisses, philosophus
mansisses. 4. Si vis amari, ama! 5. Si agricolae agros bene colunt, bonos
fructus accipiunt. 6. Capitolium, arx Romanprum, ab hosthbus expugnatum
esset, nisi a defensorhbus clamor anserum audAtus esset. 7. Troia expugnata
non esset, nisi Graeci dolum adhibuissent.

accipio, cBpi, ceptum, ere 3
, ,
adhibeo, ui, htum, ere 2 ,
,
ager, i m
agricola, ae m
amo, amavi, amatum, are 1
anser, eris m
arx, arcis f , ,

audio, audAvi, audAtum, Are 4

clamor, pris m
colo, colui, cultum, ere 3

defensor, pris m ,

dolus, i n ,
fructus, us m ,
hostis, is m ,
interrogo, avi, atum, are 1

judex, is m
maneo, nsi, nsum, Bre 2 ,
,
necessarius, a, um
pugno, pugnavi, pugnatum,
pugnare 1
respondeo, ndi, nsum, Bre 2

taceo, ui, htum, Bre 2

timeo, timui, Bre 2 ,

volo, volui, velle ,

1. ?
2. ?
3. ?
4. accusatAvus cum infinitAvo nominatAvus
cum infinitAvo?
5. ?
6. ablatAvus absolutus?
99

7. ablatAvus absolutus?
8. , ablatAvus absolutus?
9. ablatAvus absolutus?
10. ?
11. ?
12. ?
13. ?
14. ?
15. .
16. ?
17. ?
18. praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum coniunctivi actAvi et passAvi?
19. ?
20.
ut (ne)?
21. ?
22. ?
23. ?
24. ?
25.
cum?
26. cum historhcum?
27.
um historhcum um temporale?
28. ?
29. ?
30. consecutio temporum?
31. ?
32. ?

1. .
100

2. 3- .
3. : , , , .
4. .
5. . .
6. .
.
7. ablatAvus absolutus. .
8. .
1
1. Sedeo 2, occvpo 1.
2. Do 1, tango 3.
3. Nuntio 1, trado 3.
4. De Alexandrp Magnp et Diogene
Alexander Magnus, cum aliquando Corinthi esset, ad Diogenem vBnit
eumque interrogavit: Quid optas, Diogenes? Faciam, quidquid volueris.
Tum ille: Opto, inquit, ne solem mihi intercipias. Qup audAto,
Alexander exclamavisse dichtur: Nisi Alexander essem, Diogenes esse
vellem.
58. 1. Si vis, potes hoc facere. 2. His testhbus ego utar, si res dubia aut
obscura sit. 3. Scio, quae causa sit, cur hoc agas et acturus sis. 4. Comitia
creandis consulhbus in campp Martip habebantur. 5. Brutus, cum liberos
suos revocandis in Urbem reghbus studBre cognovisset, sua manu eos
cecidisse dichtur.
2
1. Invenio 4, libero 1.
2. Veto 1, ago 3.
3. Appello 1, rapio 3.
4. De Sophocle
Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit. Cum propter
studium rem familiarem neglegere viderBtur, a filiis in iudicium vocatus est,
101

ut illum, quasi desipientem, iudhces a re familiari amovBrent. Tum senex

dichtur eam fabvlam, quam in manhbus habBbat et proxhme scripserat,
legisse et ex iudichbus quaesivisse, num illud carmen a virp desipienti
factum esse viderBtur. Qup lectp, sententiis iudhcum liberatus est.
58. 1. Homhnis corpus ita exercendum est, ut oboedAre ratipni possit in
exsequendis negotiis et in labpre tolerando. 2. NescAre, quid ante nos
egerint homhnes, est in tenebris vivere. 3. Solo, cum interrogarBtur, cur
nullum supplicium constituisset in eum, qui parentem necavisset, respondit
se putavisse nemhnem id facturum esse. 4. Si verum respondBre velles, haec
dicenda essent. 5. Cum fur quidam se excusans Demostheni diceret:
NesciBbam tuum hoc esse, ille respondit: At tuum non esse satis
sciBbas.
3
1. Vinco 3, navhgo 1.
2. Iubeo 2, munio 4.
3. Educo 1, invenio 4.
4. De morte ArchimBdis
Noti tangere circvlos meos! Haec verba, vel similia ArchimBdes
exclamavisse tradhtur, cum, Syracusis captis, miles Romanus praedandi
causa domum eius intravisset. Is, ignarus, quis ille esset, ArchimBdem
necavit, quamquam Marcellus, dux Romanprum, virum illum doctisshmum interfhci noluerat.
58. 1. Alhqui vir bonus nobis eligendus est ac semper ante ocvlos
habendus, ut, quasi illo praesente, vivamus et, illo vidente, omnia
faciamus. 2. Si velles, posses hoc facere. 3. Cum DarBus in fuga aquam
turbhdam bibisset, negavit unquam se bibisse aquam iucundiprem.
4. Lacedaemonii, cum audivissent muros ab Athenienshbus instrui, legatos
AthBnas misBrunt, ut ei id fieri vetarent. 5. Nihil prohhbet, cum omnia
amAcis dicamus esse communia, alhquid tamen amAco donare.

102

Acta emendare
Actio intendhtur
Actipnem denegare

Ad acta
Album iudicum
AudAre querBlam

Causa cadere
Causam dicere ()

Causam discere
Causam vincere
De plano
Diem eximere
Eradere albo advocatprum
Exponere rem

In custodiam dare

In tabellas referre

Iudicium disturbare

Libellus accusatorius

Libellum concipere

L. s., locus signi

MedicAna forensis

Reicere iudhcem
RemovBre officio

Repudiare officium

Reus, i m ,
Rep absentB
Sententia absolutoria

Sententiam ferre

Sine provocatipne

Tabularium, i n
Tabella quaestipnis

Testes citare
Testes interrogare

103


Actio ; actio
, -.
,


Actio fampsa ,


Actio in perspnam ,


Actio non

Actus fictus in fraudem legis

Actus mB invAtp factus, non est meus

actus ,
,

Ad legem
Ad locum
Ad vocem popvli ;

Adversa fortuna
Aequum et bonum est lex legum


Amens ;

Ante factum

Aqua currit et debBre currere ut currere

solBbat
,
Arbor dum crescit, lignum dum
crescere nescit
,

Argumenta ponderantur, non
numerantur
,

104

Audiendo et terminando

Augusta leghbus soluta non est

Benefacta male locata malefacta

arbitror ,
,

Bis dat, qui cito dat
,
BrevA manu
(, )
Causa causae est causa causati

Cavendum est a fragmentis

Cedant arma togae

, . .
Cessa regnare, si non vis iudicare
,

Compos sui

Conditio sine qua non

Constructio legis non facit iniuriam

Contra legem facere ,

Contra negantem principia non est
disputandum
,

Cui bono

Culpae poena par esto

Da tua dum tua sunt, post mortem tunc

tua non sunt ,
,

Dat veniam corvis, vexat censura

columbas
,
De diB clarp ,
De lege ferenda

De lege lata

De maipri et minpri non variant iura

,

Dura lex, sed lex ,

Ei nihil turpe, qui nihil satis
,

Esto
Examen
Facsimhle
-
Facta probantur, iura deducuntur
,

Fiat iustitia, pereat mundus

( )
Fides non est servanda ei, qui prior
fidem fugit () ,

Fraus et ius nunquam cohabhtant


Frustra est potentia, quae nunquam
venit in actum
,

Generalis regvla generalhter est

intelligenda

Habentes homhnes
Herus dat, ut servus faciat
,
Hostes humani generis

Ibi esse poenam, ubi et noxa est

,

Ignoramus
,
Ignorantia iudicia est calamhtas
innocentis

Ignorantia non est argumentum

In propria causa nemo iudex


Inter arma silent leges

( )
Iudex est lex loquens

Ius summum saepe summa malitia
est

Leges intellegi ab omnhbus debent

Lex est rex, non rex est lex

,

Mala mens
Maxhmus errpris popvlus magister


Mendax in unp, mendax in omnhbus
,

105

Minus solvit, qui tardius solvit ,

,

Modus vivendi
Mulier familiae suae et caput et finis
est

Multi multa; nemo omnia novit
,

Nam nemo est heres viventis

Nemhnem laede
Nemo dat qui non habet
,
Nihil possvmus contra veritatem


Non temere credere est nervus
sapientiae

Nunc pro tunc
( )
Omnes homhnes aut liberi sunt aut
servi
,
Onus probandi

Par in parem imperium non habet

Peccata contra naturam sunt

gravisshma

Pia desideria

106

Poena non potest, culpa perennis

erit
,

Qua cunque via data

Quasi agnum lupo commitere

ad devorandum ,

Qui male agit, odit lucem ,
,
Quod approbo non reprobo ,
,
Ream linguam non facit nisi mens
rea ,

Salus popvli suprBma lex

Sapiens omnia agit cum consilio

Si iudhcas, cognosce
, ()
Sine qua non

Suum cuAque
Tempora mutantur et leges mutantur
in illis

Ulthma ratio
Ut pena ad paucos, metus ad omnes
perveniat
,

Vox et preterea nihil
( )

1. C I ( 7, 17).
Praesens indicatAvi actAvi esse ( 27)
1. Lingua LatAna est lingua antAqua. 2. Italia est terra Eurppae et patria
linguae LatAnae. 3. Roma est in Italiae. 4. Lingua LatAna est lingua potarum
Romae antAquae. 5. Multis pugnis et multis victoriis Roma clara est.
6. Insvlae Italiae pars Italiae sunt (Ulp.). 7. Ibi semper est victoria, ubi
concordia est (Publ. Syr.). 8. Via antAqua est via tuta. 9. ConlBgae (=collegae) sumus (Cicero). 10. Applicatio est vita regvlae. 11. Vita rusthca parsimoniae, diligentiae, iustitiae magistra est. 12. Nautis multae stellae notae
sunt. 13. Scientia potentia est. 14. Sine amicitia vita est nulla. 15. TutBla
testamentaria et legitAma est. 16. Sententia mea vera est. 17. Ira saepe causa
iniuriae est. 18. Schola est via scientiarum. 19. Sine amicitia vita est nulla.
2. II ( 8).
I II ( 17).
( 36)
1. Iniuriarum remedium est oblivio (Publ. Syr.). 2. Incertus anhmus
dimidium est sapientiae (Publ. Syr.). 3. Magna neglegentia culpa est,
magna culpa dolus est (Paul.). 4. Iustitia fundamentum regni. 5. Et
ferrum et ignis saepe medicAnae loco est (Sen.). 6. Cum servis nullum est
conubium (Ulp.). 7. Ius est ars boni et aequi (Celsus). 8. Summum ius
summa iniuria. 9. Locus sigilli. 10. Curricvlum vitae. 11. Comes
facundus in via pro vehicvlo est (Publ. Syr.). 12. Vox popvli vox dei
(Hesipdus). 13. Propter odium delicti. 14. Applicatio est vita regvlae.
107

15. Otium post negotium. 16. Ignorantia non est argumentum. 17. Non
est philosophia populare artificium (Sen.). 18. Sine pretio nulla venditio
est (Ulp.). 19. Arbhter noster Marcus Tullius est vir laboripsus et iustus.
20. In numero causarum prima est causa mea de mandato et debhto
pecuniario. 21. Culpa tua lata est. 22. Rei cum suis advocatis iam in
iudicio sunt. 23. Inter domhnum et servum nulla amicitia est. 24. Non
muri, sed viri sunt praesidia oppidprum. 25. Lectio sine stilo vel calbmo
somnus est. 26. Pauci ex multis sunt amAci, qui certi sunt. 27. Nullum
ingenium sine disciplAna aut disciplAna sine ingenio est. 28. Si amAcus
meus es, tui amAci mei sunt.
3. Praesens indicatAvi actAvi ( 27).
Infinithvus praesentis actAvi ( 24)
1. Testamentum meum valet. 2. Error imperitiam detegit. 3. Naturam
mutare pecunia nescit (Publ. Syr.). 4. Proprium solum vendiunt. 5. Iudicare munus publhcum est (Paul.). 6. Magnum anhmum non incurvat iniuria
(Sen.). 7. Gratuhtum debet esse commodatum (Inst. Iust.). 8. Tantum metuunt, quantum nocent (Sen.). 9. Parvum parva decent (Hor.). 10. Vitium
a morbo multum differt (Ulp.). 11. Habet suum venBnum blanda oratio
(Publ. Syr.). 12. Superficies ad domhnum soli cedit (Ulp.). 13. Scientiam
pro sapientia accipimus (Paul.). 14. Gravis anhmus dubiam non habet
sententiam (Publ. Syr.). 15. Suspectus est, qui operam suam ingerit invAto
(Ulp.). 16. De tuo facto cavBre debes (Paul.). 17. Aedificia urbana praedia
appellamus (Ulp.). 18. Femhnae naturam regere desperare est otium (Publ.
Syr.). 19. Lex est, quod popvlus iubet atque constituit (Gai.). 20. Philosophia anhmum format et fabrhcat (Sen.). 21. Bella delectat cruor (Sen.).
22. Sero in periculis est consilium quaerere (Publ. Syr.). 23. Unde venis et
qup vadis? (Vulg.). 24. Lex prosphcit, non resphcit. 25. Ignorantia non
excusat. 26. Qui tacet, consentit. 27. Contumacia cumvlat poenam.
28. Advocatus reum defendit. 29. Arbhtri reos aut condemnant aut
absolvunt. 30. Candidatus togam candhdam gerit. 31. VicAnus meus aquam
per fundum suum ducit. 32. Vivere est militare. 33. Dicere non est facere.
34. Dum spiro, spero. 35. Non est fachle mutare naturam. 36. Amicitia
vitam ornat. 37. Nemo nimiae fortunae credere debet. 38. Tantum scimus,
quantum memoria tenBmus. 39. Non scholae, sed vitae dischmus. 40. Bene
dicis, sed male agis. 41. Quis in vita nunquam errat? Qui nihil agit.
42. Natura sanat, medhcus curat morbos. 43. Patriam in pericvlis viri
defendere debent. 44. Malos faciunt malprum contubernia. 45. Nemo
patriam suam amat, quia magna, sed quia sua est.
108

4. se () ( 35).
is, ea, id ( 37).
( 29).
, esse ( 33)
1. Si vos valBtis, bene est, ego valeo. 2. Bestia se defendit. 3. Scientia
nobis lucet sicut stella in via. 4. Habent sua fata libelli. 5. Ex vitio alterius
emenda tuum. 6. Cum collhgo argumenta causarum, non tam ea numerare
soleo, duam expendere. 7. Meus filius servit tibi et tuus filius mihi (Paul.).
8. Vobiscum societas mihi est. 9. Bis vincit, qui se vincit in victoria (Publ.
Syr.). 10. Compensatio est debhti et credhti inter se contributio (Modestinus). 11. Divhde et impera. 12. Parchte, o divi! (Sen.). 13. Demonstro vitia:
tollhte! (Cicero). 14. Si iudhcas, cognosce, si regnas, iube (Sen.). 15. NolAte
mittere margarAtas ante porcos. 16. NolAte thesaurizare vobis thesauros in
terra, thesaurizate autem vobis thesauros in coelo (Vulg.). 17. Qui obesse
non vult, cum potest, prodest tibi (Publ. Syr.). 18. Nominatim servi testamento manumitti possunt (Paul.). 19. Mutus emere et vendere potest;
furipsus autem neque vendere neque emere potest (Paul.). 20. Inter servos
et liberos matrimonia contrahi non possunt (Paul.). 21. Poena sine fraude
esse non potest. 22. Actor et reus adsunt, sed testes absunt. 23. Qui non
defendit iniuriam, cum potest, iniuste facit (Cicero). 24. Cum vitia prosunt,
peccat, qui recte facit (Publ. Syr.). 25. Femhnae nullo modo adoptare possunt. 26. Culpa caret, qui scit, sed prohibBre non potest. 27. Dum fortuna
tibi ridet, multos amAcos habes. 28. De vobis et de vestris liberis cogitate.
29. Quae tua sunt tibi habe, quae mea redde mihi. 30. Vita aliprum
est nobis magistra. 31. Marcus servus meus liber esto. 32. Id consilium pro
certo habetpte. 33. Salus popvli suprBma lex esto. 34. Is est vir bonus, qui
patriae suae prodest, dum potest. 35. Qui aliis praeest, semper dilhgens et
iustus esse debet.
5. Imperfectum indicatAvi actAvi ( 27)
1. Romani antAqui multos deos colBbant; in eprum numero Neptunum,
Mercurium, Proserphnam, Vestam. 2. Suis deis Romani multis in locis
templa aedificabant et sacrificabant. 3. In magno Delfprum templo Pythia
multa oracvla dabat, et fama eius non solum apud Graecos, sed etiam
apud Romanos magna erat. 4. Servprum officia varia erant: alii terram
colBbant, alii domi ministrabant, alii in agris laborabant, alii pueros et
puellas docBbant. 5. Rusthcus, qui parvum agellum habBbat, magna cura
laborare debBbat et liberos quoque arare docBbat. 6. Reus culpam suam
109

negabat. 7. Servi domhnis suis serviBbant. 8. Advocatus in foro causam dicBbat. 9. Olim licBbat liberto patrpnum suum impune testamento praeterAre
(Inst. Iust.). 10. In principio erat Verbum, et Verbum erat Deum, et Deus
erat Verbum (Vulg.). 11. (Mulier) in familiam viri transAbat filiaque locum
obtinBbat (Gai.). 12. LabiBnus ( , )
nostros exspectabat proelioque abstinBbat (Caesar).
6. Futurum I (primum) indicatAvi actAvi
( 27).
qui, quae, quod ( 39)
1. Verum amAcum pecunia non parabis. 2. Litteras tuas, mi fili, magno
cum gaudio legBmus. 3. In libris philosophprum magnam copiam sententiarum egregiarum invenies. 4. Ait praetor: Si non habBbunt advocatum,
ego dabo (Ulp.). 5. Ego semper sperabo (Vulg.). 6. Dicam, quid sentiam
(Sen.). 7. Imphgri villae servi magna diligentia fecundos domhni agros prope
rivum arabunt. 8. Destruam et aedificabo (Nero). 9. Qui mendax est, is
nunquam amAcos sibi comparabit. 10. Semper arguam falsum et iniuriam.
11. Argumenta sua expendam. 12. Qui quaerit, reperit. 13. Quod non licet
femhnis, aeque non licet viris. 14. Quod hodie non est, id cras erit. 15. Nemo
nostrum amAcum auxilium negabit. 16. Sine iustitia nihil valBbit prudentia.
16. Si forthter pugnabhtis, patriam vestram servabhtis. 17. Frustra erit
consilium domi, si non erunt arma foris. 18. Multos timBre debet, quem
multi timent. 19. Salus iustprum a Domhno; et adiuvabit eos Domhnus
(Vulg.). 20. Naturam expelles furca, tamen usque recurret (Hor.).
21. Bonus iudex varie ex perspnis causisque constituet (Celsus).
22. (Epicurus): Si ad naturam vives, nunquam eris pauper; si ad opinipnes,
nunquam eris dives (Sen.). 23. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat
(Paul.). 24. Cui bono est? (Cicero). 25. Fortuna nimium quem fovet, stultum
facit (Publ. Syr.).
7. ( 27).
InfinitAvus praesentis passAvi ( 47).
( 28)
1. Bonus liber non semel leghtur. 2. AugBtur memoria, si exercetur.
3. Amicitia humana maxime negotiis bonis caphtur. 4. Ei libri tibi a me mittuntur. 5. Noschtur ex socio, qui non cognoschtur ex se. 6. Amhcus diu
quaerhtur, vix invenhtur, diffichle servatur. 7. Nihil recte sine exemplp docBtur aut dischtur. 8. Quod neschtur, non amitthtur. 9. Et monBre et monBri
proprium est verae amicitiae. 10. Patria in pericvlis a viris defendi debet.
110

11. DocBre omnes () cupiunt, docBri pene nulli. 12. Nemo debet bis
punAri pro uno delicto. 13. In bello portae templi Iani in Roma non claudebantur. 14. Apud Romanos mortui plerumque cremabantur. 15. Romani
multa bella gerBbant, post victoriam multi captAvi pro servis Romam ducebantur. 16. Si nesessarium erit pro patria nostra pugnare, ad arma vocabhmur et nullum inimAcum timebhmus. 17. Nunquam a bonis amaberis, si
malos amabis. 18. Ut salutas, ita salutaberis. 19. Petronius a Romanis arbhter elegantiarum nominabatur. 20. Servi pro nullis habBntur. 21. Matrimonium dissolvhtur aut bona gratia, aut cum ira anhmi. 22. Spectas et spectaberis. 23. Contra factum non datur argumentum. 24. Culpa lata dolo
comparatur, culpa lata dolo proxhma est. 25. Incertae perspnae legatum
inutilhter relinquhtur (Gai.). 26. Prodhgis interdichtur bonprum suprum
administratio (Gai.). 27. Nunquam pericvlum sine pericvlo vinchtur (Publ.
Syr.). 28. Sicut lucrum, ita damnum inter socios communicatur (Paul.).
29. Dos aut datur aut dichtur aut promitthtur (Ulp.). 30. Ius publhcum
privatprum pactis mutari non potest (Papinianus). 31. Libertas dari potest
per fideicommissum (Ulp.). 32. Inter eum, qui in insvlam relegatur, et eum,
qui deportatur, magna differentia est (Modestinus). 33. Neque accusator
per alium accusare neque reus per alium defendi potest (Paul.). 34. Cotidie
damnatur, qui semper timet (Publ. Syr.). 35. Dolus est, cum aliud aghtur,
aliud simulatur (Paul.). 36. Homo liber nullp pretip aestimatur (Paul.).
37. Incendiarii, qui consulto incendium infBrunt, summp supplicip adficiuntur (Paul.). 38. Relinquebatur una via (Caesar).
8. III ( 9, 14)
1. Sine leghbus nulla est civhtas, nam civitatem leges conthnent. 2. Scire
leges non est verba earum tenBre, sed vim ac mentes. 3. Concordia civium
civhtas firmatur, discordia delBtur. 4. Censpres popvli mores regBbant.
5. Lege duodecim tabularum prodhgo interdichtur suprum bonprum administratio. 6. Privatprum conventio iuri publhco non derogat. 7. Civis ius
sacrum est. 8. Iudhces, qui ex lege iudicatis, obtemperare leghbus debBtis
(Cicero). 9. Simplichtas est leghbus amica. 10. In toto pars continetur.
11. Iudhcis est innocentiam subvenire. 12. Nulla potentia supra leges debet
esse. 13. Qui elhgit ius, elhgit iudicium. 14. Ibi potest valBre popvlus, ubi
leges valent (Publ. Syr.). 15. Legis virtus haec est: imperare, vetare, permittere, punAre (Modestinus). 16. Contra legem facit, qui id facit, quod lex
prohhbet (Paul.). 17. Habitator suam suprumque culpam praestare debet
(Paul.). 18. Qui in potestate nostra est, nihil suum habBre potest (Gai.).
19. Beneficium accipere libertatem est vendere (Publ. Syr.). 20. Caelum,
111

non anhmam mutant, qui trans mare currunt (Hor.). 21. Nemo potest servitutem adquirere vel urbani vel rusthci praedii, nisi qui habet praedium
(Ulp.). 22. Nunquam potest non esse virtuti locus (Sen.). 23. Nulla
societatis in aeternum coitio est (Paul.). 24. Qui cum alio contrahit, vel est
vel debet esse non ignarus condicipnis eius (Ulp.). 25. Non sunt otipsi,
quprum voluptates multum negotii habent (Sen.). 26. In Venere semper
certant dolor et gaudium (Publ. Syr.). 27. Per adoptipnem dignhtas non
minuhtur, sed augBtur (Ulp.). 28. Non debet actipni licBre, quod reo non
permitthtur (Ulp.). 29. In testhbus non debet is esse, qui in potestate est aut
familiae emptpris aut ipsius testatpris (Gai.). 30. O quantum calighnis menthbus nostris obicit magna felichtas! (Sen.). 31. (Lex Aquilia) servis nostris
exaequat quadrupedes, quae pecudum numero sunt et gregatim habBntur,
velvti oves, caprae, boves, equi, muli, ashni (Gai.). 32. Post calamitatem
memoria alia est calamhtas (Publ. Syr.). 33. Qui aliBno nomhne obligatur,
fideiussor vocatur (Gai.). 34. Mulieri, quae luxuripse vivit, bonis interdici
potest (Paul.). 35. Et qui uxpres non habent, filios adoptare possunt (Ulp.).
36. Inveterata consuetudo pro lege non immerhto custodhtur (Iulianus).
37. Iudhcis est ius dicere, non dare. 38. Natio (est) in eadem terra homhnum
genus natum (Sex. Pompeius Festus). 39.Olim non erat nummus, neque
aliud merx, aliud pretium vocabatur (Paul.). 40. Poena sine fraude esse
non potest.
9. III ( 18).
Participium praesentis actAvi ( 31)
1. Par in parem non habet iurisdictipnem. 2. Lex specialis derogat generali. 3. Omnis definitio in iure civAli periculpsa est. 4. Accessio cedit principali. 5. Nuptiae est communicatio marAti et femhnae et consortium omnis
vitae, divAni et humani iuris communicatio. 6. Iustitiam colhmus, aequum
ab initio separantes, lichtum ab illichto discernentes. 7. Quod atthnet ad ius
civAle, servis pro nullis habBntur, quod ad ius naturale atthnet, omnes homhnes aequales sunt. 8. Pares cum parhbus fachle congregantur. 9. Nulla lex
satis commoda omnhbus est. 10. Et mors, et somnus miseros felichbusque
aequat. 11. Homo, verum non dicens, saepe multa mala sibi parat. 12. Neque bene facit, qui cito credit, praecipue homo negocians. 13. Contra iuris
civAlis regvlas pacta conventa rata non habentur (Ulp.). 14. ServAle caput
minui non potest (Paul.). 15. Gravis ira regum est semper (Sen.). 16. Fere
omnia, quae incorporalia sunt, nec mancApi sunt (Gai.). 17. InimAcum,
quamvis humhlem, docti est metuere (Publ. Syr.). 18. CivAlis ratio civAlia
quidem iura corrumpere potest, naturalia vero non potest (Gai.). 19. Im112

pubes omnhbus officiis civilhbus debet abstinBre (Ulp.). 20. Parentes naturales in ius vocare nemo potest (Paul.). 21. Aeque in omnhbus fraus punAtur
(Paul.). 22. Non tantum naturales liberi in potestate parentum sunt, sed
etiam adoptAvi (Ulp.). 23. Omnis in ferro est salus (Sen.). 24. Sponsalia tam
inter puberes, quam inter impuberes contrahi possunt (Paul.). 25. Iura
sanguhnis nullo iure civAli dirhmi possunt (Pomponius). 26. Absens reus
causas absentiae per procuratprem reddere potest (Paul.). 27. Neque
absens neque dissentiens adrogari potest (Ulp.). 28. Patiens et fortis se
ipsum felAcem facit (Publ. Syr.). 29. Amantes amentes. 30. Extra territorium ius dicenti impune non parBtur (Paul.). 31. Heres, succBdens in
honpre, succBdit in onere (Paul.). 32. Habenthbus tutores tutor dari non
potest (Paul.). 33. Fortuna fortes metuit, ignavos premit (Sen.). 34. Ira
furor brevis est: anhmum rege; qui, nisi paret, imperat; hunc frenis, hunc tu
conpesce catBna (Hor.). 35. Ea, quae ex hosthbus capiuntur, naturali
ratipne nostra fiunt (Gai.). 36. Liberi parentum potestate liberantur emancipatipne (Ulp.). 37. Omne delictum est milhtis, quod alhter, quam disciplAna communis exhgit, committhtur (Arrius Menander). 38. Vir absens
uxprem ducere potest; femhna absens nubBre non potest (Paul.). 39. Liberum homhnem scientes emere non possumus (Paul.). 40. In causa capitali
absens nemo damnatur neque absens per alium accusare aut accusari
potest (Paul.).
10. ( 19, 20).
, ( 21, 22)
A. 1. Prior tempore, potior iure. 2. AliBna vitia vidBre facillhmum est.
3. Dolus malus gravior est dolo eventuali. 4. Impunhtas semper ad deteriora invAtat. 5. Probatipnes debent esse luce claripres. 6. Imperare sibi maximum imperium est. 7. Facilius est dicere, quam agere. 8. Nihil est celerior
quam mens humana. 9. Saepe initium difficilius est quam finis labpris.
10. Sors eprum homhnum, qui nihil cupiunt, felicior est, quam sors eprum,
qui semper plura cupiunt. 11. Melipres, prudentipres, constantipres nos
tempus facit. 12. Gravisshmum est imperium consuetudhnis. 13. Firmisshma
est inter pares amicitia. 14. Omnes stulti sunt sine dubio miserrhmi, maxhme quod stulti sunt. 15. Qui appellat prior, agit. 16. Gravipres mores sunt
adulterium tantum, levipres omnes relhqui (Ulp.). 17. Brevis vita est, sed
in malis fit longior (Publ. Syr.). 18. Est res sanctisshma civAlis sapientia
(Ulp.). 19. Femhnae, nuptae clarisshmis perspnis, clarissimarum personarum appellatipne continentur (Ulp.). 20. Miserrhmum est arbitrio alterius
vivere (Publ. Syr.). 21. Alter minprem quantitatem, alter maiprem petit
113

(Gai.). 22. Vilius argentum est aurp, virtuthbus aurum (Hor.). 23. Si
plures (sunt), qui eandem actipnem habent, unius loco habentur (Paul.).
24. Posteripre testamento, quod iure factum est, superius rumphtur (Gai.).
25. Opthma est legum interpres consuetudo (Paul.). 26. Minus est, quam
servus, domhnus, qui servos timet (Publ. Syr.). 27. Pesshma libertas eprum
est, qui dediticiprum numero sunt (Gai.). 28. Excelsis multo facilius casus
nocet (Publ. Syr.). 29. Bona opinio homhnum tutior pecunia est (Publ.
Syr.). 30. Qui nondum viripotentes virghnes corrumpunt, humilipres in
metallum damnantur, honestipres in insvlam relegantur aut in exilium mittuntur (Paul.). 31. Discipvlus est pripris posterior dies (Publ. Syr.). 32. Is
minhmo eget mortalis, qui minhmum cupit (Publ. Syr.). 33. Ubi omnis vita
metus est, mors est opthma (Publ. Syr.). 34. Nemo ex sociis plus parte sua
potest alienare (Gai.). 35. Minus iuris habent adoptAvi filii, quam naturales
(Inst. Iust.). 36. Lingua celeris est, mens celerior.
B. 37. Vetera proverbia brevhter et simplichbus verbis prudentiam popvli exprhmunt. 38. Quam pulcher est homo parhter doctus probusque!
39. Pares cum parhbus facillhme congregantur. 40. Extra legem poshtus est
civilhter mortuus. 41. Ad ea potius debet aptari ius, quae et frequenter et
fachle, quam quae perraro eveniunt (Celsus). 42. Annua congiaria homhnes
carisshme accipiunt et in is aut labprem aut operam aut diligentiam suam
locant; nemo aesthmat tempus; utuntur illo laxius, quasi gratuito (Sen.).
43. Qui natura longe minus videt, tam sanus est, quam (is,) qui tardius
currit (Masur. Sabinus).
11. IV V ( 10, 11)
1. Lingua LatAna diu apud popvlos Eurppae in magno usu erat. 2. Popvlus Romanus descriptus est in tribus, exerchtus in centurias. 3. In signis
exercituum Romanprum litterae fuBrunt SPQR, id est: Senatus popvlusque Romanus. 4. E fructu arbor cognoschtur. 5. AntAqui caput sedem
omnium fere sensuum nostrprum putabant. 6. Senatus consultum est, quod
senatus iubet atque constituit. 7. Edicta sunt praecepta magistratuum popvli Romani. 8. Legum minhstri magistratus, legum interpretes iudhces,
leghbus denhque omnes servAmus. 9. Obligatio consensu contrahhtur.
10. Locus regit actum. 11. Est modus in rebus, sunt certi denhque fines
(Hor.). 12. Publhcum ius est, quod ad statum rei publhcae spectat, privatum, quod ad singulprum utilitatem. 13. Salus rei publhcae nostrae suprBma lex. 14. Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia,
iusti atque iniusti scientia. 15. Pretium succBdit in locum rei. 16. Servi res
sunt. 17. Fundamentum est iustitiae fides. 18. Vera amicitia usque ad
114

ulthmum vitae diem manBbit. 19. Is est amAcus, qui in re dubia re iuvat.
20. Nulla re homhnes ita fachle decipiuntur, quam falsa specie et fallaci spe.
21. Pauci in rebus secundis aequam mentem, in rebus adversis fortem
anhmam servant. 22. Quam celerhter fortuna rerum humanarum mutatur et
in rem contrariam verthtur. 23. Philosophia est scientia rerum humanarum
et rerum naturae. 24. Usus fructus in multis cashbus pars dominii est
(Ulp.). 25. Abusus non tollit usum. 26. HerBdis fletus sub perspna risus est
(Publ. Syr.). 27. Conventipnes, quae pariunt actipnes, transeunt in proprium nomen contractus (Ulp.). 28. Procurator est, qui aliBna negotia
mandatu domhni administrat (Paul.). 29. Fructus sine usu esse non potest,
usus sine fructu potest (Ulp.). 30. Filius familiae iussu patris manumittere
potest, matris non potest (Paul.). 31. Fides bona contraria est fraudi et
dolo. 32. Suae rei emptio non valet (Pomponius). 33. Appellatio rei non
genus, sed speciem signifhcat (Paul.). 34. Rei nulli prodest mora, nisi iracundiae (Publ. Syr.). 35. Tutor rem pupilli emere non potest (Paul.). 36. In
re obscura melius est favBre repetitioni, quam adventitio lucro (Ulp.).
37. Obligamur aut re aut verbis aut simul utrpque aut consensu aut lege aut
iure honorario aut nesessitate aut ex peccato (Modestinus). 38. Mancipi
res sunt, quae per mancipationem ad alium transferuntur (Gai.). 39. Mors
ulthma linea rerum est (Hor.). 40. Defenspres rei publhcae ab honorhbus et
munerhbus epdem tempore vacant (Paul.). 41. Homo liber, qui statum
suum in potestate habet, et peiorare eum et meliprem facere potest (Paul.).
42. Usuariae rei speciem is, cuius proprietas est, nullp modp commutare
potest (Neratius).
12. , ,
, , ,
( 37 41)
1. Beneficium non in ep consthtit, quod datur, sed in dantis anhmo.
2. Non est diuturna possessio, in quam gladip inducebamur. 3. Cuivis
dolpri remedium est patientia. (Publ. Syr.). 4. Nemo nostrum amAco rebus
in adversis auxilium negabit. 5. Plerique in rebus secundis superbi sunt, qui
rebus adversis causam plurimarum calamitatum non in se, sed in aliis
quaerunt. 6. Quam dulce bonum est libertas, quae morte emhtur, quam
misera res est servhtus, cui mors anteponhtur. 7. Iustitia est constans et
perpetua voluntas, ius suum cuique tribuens. 8. Quidquid de omni valet,
valet etiam de quhbusdam et singvlis. 9. Saepe nihil inimAcus est homhni,
quam ipse sibi. 10. Ille dolet vere, qui sine teste dolet (Mart.). 11. Sapiens
ipse fingit fortunam suam sibi (Pl.). 12. Tempora mutantur et nos mutamur
115

in illis. 13. Non omnes leges, non omnia iura eiusdem generis eundem
vigprem aut eandem formam habent. 14. Iuris praecepta sunt haec:
honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere. 15. Ubi eadem
legis ratio, ibi eadem legis dispositio. 16. Quid est aliud commendare,
quam deponere? (Papinianus). 17. Adoptio in his perspnis locum habet, in
quhbus etiam natura potest habBre (Lavolenus). 18. Pater is est, quem
nuptiae demonstrant (Paul.). 19. Et commpdum eum esse debet, cuius
pericvlum est (Inst. Iust.). 20. Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad
alium transferre non potest (Pomponius). 21. Ex vitio alius sapiens
emendat suum (Publ. Syr.). 22. Ut aliud est vendere, aliud emere, alius
emptor, alius vendhtor, sic aliud est pretium, aliud merx (Paul.). 23. Quae
est ista voluntaria servhtus? (Cicero). 24. Honestus rumor alterum est
patrimonium (Publ. Syr.). 25. Fideicommittere his verbis possvmus: rogo,
peto, volo, mando, deprecor, cupio, iniungo (Paul.). 26. AliBna nobis,
nostra plus aliis placent (Publ. Syr.). 27. Cui dens abest, non est morbpsus
(Paul.). 28. Eius est velle, qui potest nolle (Ulp.). 29. Nemhni ego possum
esse bene merenti de re publhca non amAcus (Cicero). 30. Nil aliud scit
necesshtas, quam vincere (Publ. Syr.). 31. Pauper enim non est, cui rerum
suppetit usus (Hor.). 32. Saepe opera alicuius pro pecunia valet (Inst.
Iust.). 33. Cuiusque rei potisshma pars principium est (Gai.). 34. Nec
mortem effugere quisquam nec amprem potest (Publ. Syr.). 35. Trahit sua
quemque voluptas (Vergilius). 36. (Iniuria) ex affectu uniuscuiusque
patientis et facientis aestimatur (Paul.). 37. Anhmus facit nobhlem, cui ex
quacumque condicipne supra fortunam licet surgere (Sen.). 38. Civium
Romanprum quidam sunt patrem familiarum, alii filii familiarum,
quaedam matres familiarum, quaedam filiae familiarum (Ulp.). 39. Habet
aliquid ex initio omne magnum exemplum, quod contra singvlos utilitate
publica rependhtur (Tacitus). 40. Potest quisque res singvlas per
fideicommissum relinquere, velut fundum, homhnem, vestem, argentum,
pecuniam. Item potest non solum propria testatpris res per
fideicommissum relinqui, sed etiam herBdis et legatarii aut cuiuslAbet
alterius (Gai.). 41. Quidquid de omni valet, valet de quhbusdam et singvlis.
13. ( 42 46)
1.In legipne Romana decem erant cohortes, in cohorte tres manipvli, in
manipvlo duae centuriae: primo centuria centum milhtes habBbat (unde
centuria appellabatur), deinde modo quinquaginta. 2. Duarum civitatum
civis esse nostro iure nemo potest. 3. Duas uxpres epdem tempore habBre
non licet. 4. Testis unus testis nullus. 5. Bis dat, qui cito dat. 6. Tres fa116

ciunt collegium. 7. Duae res sunt, quae homhnes ad maleficium impellunt:

luxuria et avaritia. 8. Annos numerabant Romani ab anno Urbis condhtae,
qui annus fuit ante aeram nostram septingenteshmus quinquageshmus tertius. 9. Decem tribuni plebis, consvles duo, decem et octo praetpres, sex
aedAles in civitate ius reddBbant (Pomponius). 10. Pactum est duprum consensus atque convenio, pollicitatio vero offerentis solius promissum (Ulp.).
11. Testamentum facere possunt mascvli post implBtum quartum dechmum
annum, femhnae post duodechmum (Paul.). 12. Viae latitudo ex lege
duodecim tabularum in porrectum octo pedes habet, in anfractum, id est
ubi flexus est, sedecim (Gai.). 13. Flumhnis erat altitudo pedum circhter
trium (Caesar). 14. Tertium non datur. 15. Plures, quam centum et maipri
numero servprum, (manumittere) non licet (Paul.). 16. Caphte secundo
legis Iuliae de adulteriis permitthtur patri, tam adoptAvo quam naturali,
adulterum cuiuscumque dignitatis, cum filia domi suae vel generi sui deprehensum, manu sua occidere (Paul.). 17. FurtAvam (rem) lex duodecim
tabularum usucapi prohhbet, vi possessam lex Iulia et Plautia (Gai.).
18. In pecuniariis causis dilatio plus (quam) semel tribui non potest. In
capitalhbus autem reo tres dilatipnes, accusatpri duae dari possunt (Paul.).
19. Duo Graeci LatAna lingua obligatipnem contrahere possunt (Inst.
Iust.). 20. Adoptio dupbus modis fit: aut popvli auctoritate aut imperio
magistratus, velut praetpris (Gai.). 21. Licet uxpri tutprem optare vel in
omnes res vel in unam forte aut duas (Gai.). 22. HerBdes aut instituti aut
substituti dicuntur: instituuntur (heredes) primo gradu, substituuntur
secundo vel tertio scripti (Paul.). 23. Mancipatio aghtur coram non minus,
quam quinque testhbus, civhbus Romanis puberhbus et praeterea alio eiusdem condicipnis, qui appellatur librhpens (Gai.). 24. Nonnulli propter paupertatem (accusare non possunt), ut sunt, qui minus, quam quinquaginta
aureos habent (Hermogenianus). 25. Mascvlus minor annprum quattuordecim testamentum facere non potest, femhna vero potest (Gai.). 26. Condictipnum duo sunt genera: aut enim possibhlis est, aut impossibhlis. Possibhlis, quae per rerum naturam admitti potest; impossibhlis, quae non
potest (Paul.). 27. Nemo potest dupbus domhnis servAre: aut enim unum
odio habBbit, et alterum dilhget; aut unum sustinBbit, et alterum condemnet
(Vulg.).
14. ( 25).
Perfectum indicatAvi actAvi ( 30)
1. Lutius Titius nepptes suos aequis parthbus herBdes scripsit. 2. Lutius
Titius uxprem Maeviam duxit. Deinde Maevia Titio repudium misit atque
117

Aulo Seio nupsit. 3. Iniuriam qui facere constituit iam fecit. 4. Levis est
Fortuna: cito reposcit, quod dedit (Publ. Syr.). 5. Quod infans vel furipsus
possessor perdhdit vel corrupit, impunAtum est (Pomponius). 6. Quod princhpi placuit, legis habet vigprem (Ulp.). 7. Nihil feci iratus, nihil impotenti
anhmo, nihil non diu consideratum ac multo ante meditatum (Cicero).
8. Quo aliBnam rem vendhdit et tradhdit, furtum committit (Gai.). 9. Fundum aliBnum mihi vendidisti. 10. Divus Augustus sedecim praetpres constituit (Pomponius). 11. Ius naturale est, quod natura omnia animalia
docuit (Ulp.). 12. Feci, quod potui. 13. Fortuna semper omnis infra me
stetit (Sen.). 14. Romvlus et Numa Pompilius binos quaestpres habuBrunt.
15. Duumvir dixit: Sermo vester in actis est. 16. Nunquam ubi diu fuit
ignis, defAcit vapor (Publ. Syr.). 17. Defendi rem publhcam adulescens, non
deseram eam senex (Cicero). 18. Qui falsum nesciens allegavit, falsi poena
non tenBtur (Paul.). 19. Nil non acerbum prius, quam maturum fuit (Publ.
Syr.). 20. Quidam odium habuBrunt nec inimAcum (Sen.). 21. Felix fuit, si
potest ulla in scelere esse felichtas (Cicero). 22. In eum, qui per vim termhnos deiBcit vel ampvit, extra ordhnem animadverthtur (Paul.). 23. Dat
poenas quisquis exspectat: quisquis autem meruit, exspectat (Sen.). 24. Ad
curam eius, cuius quis tutBlam administravit, invAtus vocari non potest
(Paul.). 25. Paene consonantia iura ingenuitatis et libertinitatis in successionhbus fechmus (Inst. Iust.). 26. Is, qui non debhtum accBpit ab eo, qui per
errprem solvit, re obligatur (Inst. Iust.). 27. HomicAda est, qui alhquo
genere teli homhnem occAdit mortisve causam praesthtit (Paul.). 28. In tria
tempora vita dividhtur: quod fuit, quod est, quod futurum est. Ex his, quod
aghmus, breve est, quod acturi sumus dubium, quod eghmus certum
(Sen.). 29. Filius familias, qui militavit, de castrensi peculio, tam communi
quam proprio iure, testamentum facere potest (Paul.). 30. Quid tam
congruum fidei humanae, quam ea, quae inter eos placuBrunt servare?
(Ulp.). 31. Virtus quondam vera priprum Romana fuit verumque genus
Martis in illis sanguisque (Sen.). 32. Dimidium facti, qui coepit, habet:
sapere, aude, inchpe (Hor.). 33. Omne ius aut consensus fecit aut necessitas
constituit aut firmavit consuetudo (Modestinus). 34. Procurator absentis,
qui pro domhno vincvlum obligatipnis suscBpit, onus eius frustra recusat
(Papinianus). 35. Nihil est aliud heredhtas, quam successio in universum
ius, quod defunctus habuit (Gai.). 36. Qui falso vel varie testimonia
dixBrunt vel utrAque parti prodidBrunt aut in exilium aguntur aut in
insvlam relegantur aut curia submoventur (Paul.).
118

15. Plusquamperfectum indicatAvi actAvi.

Futurum II (secundum) indicatAvi actAvi ( 30)
A. 1. Actipnes, quas in usu veteres habuerant, legis actipnes appellabantur (Gai.). 2. Socrbtes verba, quae ei orator praeclarus scripserat, in
iudicio non dixerat, sed suis verbis se defendit. 3. Vixi et quem dederat,
cursum, fortuna perBgi. 4. Caesar in campo novas legipnes, quas in Gallia
conscripserat, instruxit. 5. Caesar omnhbus, qui arma tulerant, vitam concessit. 6. Hannhbal primus suas copias in Italiam trans Alpes, quas nemo
ante eum cum copiis superaverat, traduxit. 7. Horatio Coclhti, qui Romam
servaverat, Romani grati propter audaciam eius aeneam statuam collocaverunt. 8. Romani leges, quas senatus populusque sanxerat, aeneis tabvlis
incidBrunt. 9. Democrhtus, cui pater ingentes divitias reliquerat, omne fere
patrimonium suum civhbus donavit. 10. Graeci deprum honpres tribuBbant
iis viris, qui tyrannos necaverant. 11. Librum tuum, quem mihi promiseras,
accBpi. 12. Leonhdas, rex Lacedaemoniprum, regi Persarum, qui scripserat:
Mitte arma! rescripsit: Veni et sume!.
B. 13. Ut sementem feceris, ita metes. 14. Actio recta non erit, nisi recta
fuerit voluntas. 15. RespondBbo tibi, sed non ante, quam tu ipse mihi responderis. 16. Sententiam mutavhtis, si omnia audiverhtis. 17. Si fatum tibi
est ex isto morbo convalescere, sive tu medhcum adhibueris, sive non
adhibueris, convalesces. Si fatum tibi est ex isto morbo non convalescere,
sive tu medhcum adhibueris, sive non adhibueris, non convalesces. 18. Si te
rogavero aliquid, nonne respondBbis? 19. Philippus, Macedonum rex,
Lacedaemoniis scripsit: Si in Laconhcam venero, finhbus vos exturbabo.
Lacaedemonii rescripsBrunt: Si. 20. Homo quidam servum genere
Lacaedemonium interrogavit: Probusne eris, si te emero?. At ille:
Etiam, si non emeris. 21. Quod in litore quis aedificaverit, eius erit
(Neratius). 22. Si marAtus divortii causa res admoverit, rerum amotarum
actipne tenebhtur (Ulp.). 23. Si servum tuum latrpnem, insidiantem mihi,
occidero, securus ero (Gai.). 24. Testator supervivens si eam rem, quam
reliquerat, vendiderit, exstinquhtur fideicommissum (Paul.). 25. Qui alhter
aut alhbi, quam ubi lege praeciphtur, testamentum aperuit recitaverhtve,
poena sestertiprum quinque milium tenBtur (Paul.). 26. Si filius patri aut
servus domhno noxam commiserit, nulla actio naschtur. Nulla enim omnAno inter me et eum, qui in potestate mea est, obligatio nasci potest (Gai.).
27. Lenocinium facit, qui quaestuaria mancipia habuerit; sed et qui in liberis hunc quaestum exercet, in eadem causa est (Ulp.). 28. Qui mascvlum
liberum invitum stupraverit, caphte puniBtur (Paul.).
119

16. Participium perfecti passAvi ( 31).

( 32)
1. Dictum factum. 2. Alea iacta est. 3. Melior tutiorque est certa pax,
quam sperata victoria. 4. Testis oculatus pluris est, quam audAti decem. 5. Nihil
est dictum, quod non est dictum prius. 6. LibertAni sunt, qui ex iusto servitute
manumissi sunt, servus autem manumissus caphte non minuhtur, quia nullum
caput habuit. 7. Apud Romanos femhnae ab omnhbus officiis civilhbus et
publhcis remptae erant. 8. Infamia notatur qui furti, iniuriarum, de dolo malo
et fraude damnatus erit. 9. Si frustra admonhtus eris, punieris. 10. Omne ius
homhnum causa institutum est. 11. Vigilanthbus iura scripta sunt. 12. Semper
crudelhter punAti sunt ei milhtes Lacedaemonii, qui in pugna tergp verterant
atque fuga vitam servaverant. 13. Naturalia desideria finAta sunt (Sen.).
14. Male parta male dilabuntur (Cicero). 15. Non solent lugBri hostes vel
perduellipnis damnati nec suspendipsi nec qui manus sibi intulBrunt non taedio
vitae sed mala conscientia (Ulp.). 16. Qui capitali crimhne damnatus est, non
debet pro alio postulare (Ulp.). 17. Inter fratrem et sorprem prohibhtae sunt
nuptiae (Gai.). 18. Mulierhbus permissum est in absentis tutpris locum alium
petere (Gai.). 19. Si divortium est matrimonii et hoc sine culpa mulieris factum
est, dos integra repetBtur (Paul.). 20. Civhtas mutui datipne obligare potest, si
ad utilitatem eius pecuniae versae sunt (Ulp.). 21. Earum rerum vesthgal,
quarum nunquam praesthtum est, praestari non potest (Paul.). 22. Invidia
tristis victa consensu pio (Sen.). 23. Testamentum, in qup imperator heres
scriptus est, inofficipsum argui potest (Paul.). 24. Permissum est parenthbus
liberis, quos in potestate sua habent, testamento tutpres dare (Gai.).
25. Sanctum est, quod ab iniuria homhnum defensum atque munAtum est
(Marcianus). 26. PlebiscAtum sine auctoritate patrum est constitutum
(Pomponius). 27. De his criminhbus, de quhbus quis absolutus est, ab eo, qui
accusavit, refricari accusatio non potest (Paul.). 28. Reus est, qui cum altero
litem contestatam habet, sive is egit, sive cum eo actum est (Aelius Gallus).
29. Quod in manu fortunae poshtum est, disppnis, quod in tua dimittis. Quo
spectas? Quo te extendis? (Sen.). 30. Iure societatis per socium aere aliBno non
obligatur, nisi in communem aream pecuniae versae sunt (Papinianus).
31. Princeps leghbus solutus est; Augusta autem, licet leghbus soluta non est,
princhpes tamen eadem illi privilegia tribuunt, quae ipsi habent (Ulp.).
32. Trecenteshmo anno post Romam condhtam tabulae composhtae scriptaeque sunt (Gell.). 33. Mundo nomen imposhtum est ab eo mundo, qui supra
nos est; forma enim eius est, ut ex his, qui intravBre, cognoscere potui,
adsimhlis illae (M. Portius Cato). 34. Eum, qui in adulterio deprehensam
uxprem non statim demiserit, reum lenocinii postulari placuit (Paul.).
120

35. Tribuni milhtum constituti sunt vario numero: interdum enim viginti
fuBrunt, interdum plures, nonnumquam paucipres (Pomponius).
17. Verba deponentia et semideponentia ( 34)
1. Non omnes eadem mirantur amantque (Hor.). 2. Leges cum omnhbus
semper una atque eadem voce loquuntur. 3. Dulce et decprum est pro patria
mori. 4. Facta loquuntur. 5. Simhlis simhli gaudet. 6. Ius publhcum
privatprum pactis mutari non potest. 6. Qui iure sup uthtur, nemhni faciet
iniuriam, nemhni laedet. 7. Omnis obligatio vel ex contractu naschtur, vel ex
delicto. 8. Ut magistrathbus leges, ita popvlo praesunt magistratus. 9. Iudex
est lex loquens. 10. Cogitatipnis poenam nemo pathtur. 11. Duos qui sequhtur
leppres, neutrum capit. 12. Homo totiens morhtur, quotiens amittit suos.
13. Homo sapiens loquBtur et tacBbit recto temppre. 14. Qui malis morhbus
uthtur, ipse sibi facit vitam infelAcem. 15. Aequat omnes mors: impares
nascimur, pares morhmur. 16. Sine vitiis nemo natus est, nemo naschtur,
nemo nascBtur. 17. Pecunia est ancilla, si scis uti, si nescis domhna. 18. Si
quis furtum facit, bona (rapit), damnum dat, iniuriam committit, obligatio
ex delicto naschtur (Gai.). 19. Reus iisdem privilegiis uthtur, quhbus et actor.
20. Pudor docBri non potest, nasci potest (Publ. Syr.). 21. Ius gentium est,
quo gentes humanae utuntur (Ulp.). 22. Fideissor et praecedere
obligatipnem et sequi potest (Inst. Iust.). 23. Cogitatipnis poenam nemo
pathtur (Ulp.). 24. Neque contra leges neque contra bonos mores pacisci
possvmus (Paul.). 25. Consanguinei sunt epdem patre nati, licet diversis
matrhbus (Paul.). 26. Ex nuda pollicitatipne nulla actio naschtur (Paul.).
27. Pro herBde gerit, qui rebus hereditariis tamquam domhnus uthtur, velut
qui auctipnem rerum hereditariarum facit aut servis hereditariis cibaria dat
(Ulp.). 28. Interrogatoriis actionhbus hodie non uthmur, quia nemo coghtur
ante iudicium de suo iure alhquid respondBre (Callistratus). 29. Nemo, quod
audiverit, tacBbit; nemo, quantum audiverit, loquBtur (Sen.). 30. Soror
appellata est, quod quasi seorsum naschtur separaturque ab ea domo, in qua
nata est, et in aliam familiam transgredhtur (Labeo). 31. De quhbus causis
scriptis leghbus non uthmur, id custodAri ribus et consuetudhne inductum est
(Iulianus).
18. AccusatAvus cum infinitivo
Nominativus cum infinitivo ( 47, 48)
1. Stichum, servum meum, libBrum esse iubeo. 2. Non ambightur
senatum ius facere posse (Ulp.). 3. Res incorporales traditipnem non
recipere manifestum est (Gai.). 4. Solum partem esse aedium existhmo
121

(Celsus). 5. Nerva [dicit] latiprem culpam dolum esse (Celsus). 6. Cum

victor arma posuit, et victum decet deponere odia (Sen.). 7. Generalhter
tradhtur rerum inhonestarum nullam esse societatem (Ulp.). 8. Mortali
immortalitatem non arbitror esse contemnendam (Cicero). 9. In venditionhbus et emptionhbus consensum debBre intercedere palam est (Ulp.).
10. Libros maghcae artis apud se nemhnem habBre licet (Paul.). 11. Necesse
est maximprum minhma esse initia (Publ. Syr.). 12. Convicium iniuriam
esse Labeo ait (Ulp.). 13. Ulthmum supplicium esse mortem interpretamur
(Celsus). 14. Pecuniam [nos] accepisse dicBmus etiam si alhquid pro pecunia
accephmus (Ulp.). 15. HerBdem eiusdem potestatis iurisque esse, cuius fuit
defunctus, constat (Ulp.). 16. Mandatam sibi iurisdictipnem mandare alteri
non posse manifestum est (Paul.). 17. Dolo malo ait praetor pactum se non
servaturum [esse] (Ulp.). 18. Generali lege decernhmus nemhnem sibi esse
iudhcem vel ius sibi dicere debBre (Cassius). 19. Si pollichtus quis fuerit rei
publhcae opus se facturum vel pecuniam daturum [esse], in usuras non
conveniBtur (Ulp.). 20. Dispunge et recense vitae tuae dies: vidBbis paucos
admodum et rBicvlos [dies] apud te resedisse (Sen.). 21. Paulus respondit
dignitatem mulierum ex honore matrimonii et augBri et minui solBre
(Paul.). 22. Eum, qui suscepit deposhtum, dolum, non etiam casum
praestare certi iuris est (Paul.). 23. Aequisshmum putavit praetor dolum
eius rBr, qui impedit alhquem iudicio sisti (Ulp.). 24. Caritate te et
benevolentia civium saeptum oportet esse, non armis (Cicero). 25. Qui
meretrAcem libidhnis causa rapuit et celavit, eum furti actipne tenBri placuit
(Paul.). 26. Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem
sequentur incommoda (Paul.). 27. Faber mandatu amAci sui emit servum
decem et fabrhcam docuit, deinde vendhdit eum viginti, quos mandati
iudicio coactus est solvere (Paul.). 28. Ab ianua et balineo et theatro nemo
dubhtat in ius vocare licBre (Gai.). 29. imperfecto testamento legata vel
fideicommissa imperatprem vindicare inverecundum est (Paul.). 30. DolBbam, dolBbam, patres conscripti, rem publhcam, vestris quondam meisque
consiliis conservatam, brevi tempore esse perituram! (Cicero). 31. Rei publhcae causa abesse eos solos intelleghmus, qui non sui commodi causa, sed
coacti absunt (Ulp.). 32. Eum, qui in adulterio deprehensam uxprem non
statim demiserit, reum lenocinii postulari placuit (Paul.). 33. Naturalis et
civAlis ratio suasit aliBnam condicipnem meliprem quidem etiam ignorantis
et invAti nos facere posse, deteriprem non posse (Gai.). 34. Puberem
SabAnus et Cassius eum esse putant, qui habhtu corporis pubertatem ostendit, id est eum, qui generare potest (Gai.). 35. Tunc autem universi iudhces
intelleguntur iudicare, cum omnes adsunt (Marcellus). 36. Uxpri legatum
122

in aliBno testamento scribere non prohibBmur (Paul.). 37. Quamdiu suus

heres speratur heres fieri posse, tamdiu locus agnatis non est (Ulp.).
38. Viam, iter, actum, aquaeductum qui biennio usus non est, amisisse
vidBtur (Paul.). 39. Et hoc est ius, quod dichtur morhbus constitutum
(Iulianus). 40. Qui destiterit [ab accusatipne], agere amplius et accusare
prohibBtur (Paul.). 41. Verba utilia fideicommissprum haec maxhme in usu
esse videntur: peto, rogo, volo, fideicommitto (Gai.). 42. Qui propter funus
alhquid impendit, cum defuncto contrahere credhtur, non cum herBde (Dip.).
43. Qui in utero sunt, in toto paene iure civili intelleguntur in rerum natura
esse (Iulianus). 44. Fundus eius esse vidBtur, cuius nomhne comparatus est,
non a quo pecunia numerata est (Paul.). 45. Is nullam vidBtur actipnem
habBre, cui propter inopiam adversarii inanis actio est (Gai.). 46. In omni
genere negotiprum et obligatipnum tam pro viris, quam pro femhnis,
intercedere mulieres prohibentur (Paul.). 47. Ubi non voce, sed praesentia
opus est, mutus potest vidBri respondBre. Idem in surdo: hic quidem et
respondBre potest (Paul.). 48. Quidquid intra urbem admitthtur, ad
praefectum urbi vidBtur pertinBre. Quies populprum et disciplAna
spectaculprum ad praefecti curam pertinBre vidBtur (Ulp.). 49. Necare
vidBtur non tantum is, qui partum praefpcat, sed et is, qui abAcit et qui alimonia denegat, et is, qui publhcis locis misericordiae causa exppnit, quam ipse
non habet (Paul.). 50. Si quis nefarias atque incestas nuptias contraxerit,
neque uxprem habBre vidBtur neque liberos (Gai.). 51. Cui iurisdictio data
est, ea quoque concessa esse videntur, sine quibus iurisdictio explicari non
potuit (lavolenus). 52. Stipendiaria sunt ea praedia, quae in his provinciis
sunt, quae propriae popvli Romani esse intelleguntur. Tributaria autem
[praedia] sunt ea, quae in his provinciis sunt, quae propriae Caesaris
creduntur (Gai.). 53. Deponere vidBtur, qui in metu ruAnae, incendii,
naufragii apud alium custodiae causa deppnit. Deponere vidBtur et is, qui
suspectam habens vel minus idoneam custodiam domus vel vim latrpnum
timens apud alhquem rem custodiendam commodat (Paul.).
19. AblatAvus absolutus ( 50)
1. Pater invAta filia repudium genero misit (Paul.). 2. Necessario herBde
extante nihil ipso iure pro herBde usucapi potest (Gai.). 3. Exactis reghbus
consvles constituti sunt duo (Pomponius). 4. Imaginaria venditio non est
pretio accedente (Ulp.). 5. Si vivo Titio negotia eius administrare coepi,
intermittere mortuo eo non debeo (Paul.). 6. Aede sacra terrae motu diruta, locus aedificii non est profanus et ideo venAre non potest (Papinianus).
7. Nepptes ex filio, mortuo avo, recidere solent in filii potestatem, hoc est
123

patris sui. 8. Uno reo proposhto de multprum vitiis cogitabamus (Cicero).

9.Mutatis mutandis. 10. Ab imperatpre herBde instituto legatum et fideicommissum peti potest (Paul.). 11. De unoquoque negotio praesenthbus
omnhbus, quos causa contingit, iudicari oportet (Paul.). 12. ommodata res
tunc proprie intelleghtur, si nulla mercBde accepta vel constituta res tibi
utenda data est (Inst. Iust.). 13. Mancipatio propria species alienatipnis est
rerum mancipi, ebque fit certis verbis, libripende et quinque testhbus praesenthbus (Ulp.). 14. Post mortem herBdis aut ante institutipnem herBdis
testamento libertas dari non potest, excepto testamento milhtis (Ulp.).
15. Donatio mortis causa cessante valetudhne et sequente sanitate,
paenitentia etiam revocatur: morte enim tantummodo convalescit (Paul.).
16. Conubio interveniente liberi semper patrem secuntur: non interveniente conubio matris condicipni accBdunt (Ulp.). 17. Prodhgus, recepta vitae
sanitate ad bonos mores reversus, et testamentum facere potest et ad
testamenti sollemnia adhibBri potest (Paul.).
20. Gerundhum et gerundAvum ( 52, 53)
1. Inter plebis scita et legem species constituendi interest, potestas
autem eadem est (Pomponius). 2. Quotiens [ad] faciendum alhquid datur,
locatio est (Paul.). 3. Compromissum ad similitudhnem iudiciprum redightur et ad finiendas lites perthnet (Paul.). 4. Servus ex perspna domeni ius
stipulandi habet (Inst. Iust). 5. Nemo timendo ad summum pervenit locum
(Publ. Syr.). 6. Rex est timendus (Sen.). 7. Diligenter fines mandati custodiendi sunt (Paul.). 8. Dicenda, tacenda locutus (Hor.). 9. Quam serum est
tunc vivere incipere, cum desinendum est! (Sen.). 10. Sine dolpre est vulnus, quod ferendum est cum victoria (Publ. Syr.). 11. Servandum est, quod
ad breve tempus custodiendum datur (Paul.). 12. In ius vocare est iuris
experiundi causa vocare (Paul.). 13. Conubium est uxpris iure ducendae
facultas (Ulp.). 14. Maxhmum vivendi impedimentum est exspectatio, quae
pendet ex crastAno, perdit hodiernum (Sen.). 15. Societas, dolo malo aut
fraudandi causa cohta, ipso iure nullAus momenti est (Paul.). 16. Edere
actipnem est copiam describendi facere: vel in libello complecti et dare, vel
dictare (Ulp.). 17. Ad paenitendum properat, cito qui iudhcat (Publ. Syr.).
Inter virum et uxprem donatio non valet nisi certis ex causis, id est mortis
causa, divortii causa, servi manumittendi gratia (Ulp.). 18. Deliberando
dischtur sapientia (Publ. Syr.). 19. Vivere tota vita discendum est et, quod
magis fortasse miraberis, tota vita discendum est mori (Sen.). 20. Procurator aut ad litem aut ad omne negotium aut ad partem negotii aut ad
res administrandas datur (Paul.).
124

21. ( 54)
1. Nimis multa de nugis; ad maipra veniamus (Cicero). 2. Absit crimen
a fatis meis (Sen.). 3. Veni et ineamus foedus (Vulg.). 4. Quid agam,
iudhces? Quo accusatipnis meae ratipnem conferam, quo me vertam?
(Cicero). 5. Iniuriam facilius facias, quam feras (Publ. Syr.). 6. Dixissem,
Hercule: quod uthnam nunquam fuisset (Apuleius). 7. Sperent in te, qui
novBrunt nomen Tuum (Vulg.). 8. Quem bono tenBre non potueris,
contineas malo (Publ. Syr.). 9. Praetor ait: Parentem, patrpnum, patrpnam, liberos, parentes patrpni, patronae in ius sine permissu meo ne quis
vocet (Ulp.). 10. Et ait [Deus]: Faciamus homhnem ad imaghnem et similitudhnem nostram (Vulg.).
22. Ut (ne) finale, ut (ne) obAectAvum, ut (non) consecutAvum ( 5658)
1. Mandavi tibi, ut creditpri meo exsolvas. 2. Mandavi filio, ut fundum
emBret. 3. Ratio [non] pathtur, ut peregrAnae condicipnis homo civem
Romanum in potestate habeat (Gai.). 4. Observandum est, ne is iudex
detur, quem altera pars nominatim petat (Callistratus). 5. Diffichle est, ut
unus homo duprum vicem sustineat (Paul.). 6. Proprietas deducto usu
fructu legari potest, ut apud herBdem maneat usus fructus (Gai.). 7. Bona
nemhni hora est, ut non alicui sit mala (Publ. Syr.). 8. Non est novum, ut
pripres leges ad posteripres trahantur (Paul.). 9. Factum est, ut tribuni
milhtum crearentur partim ex plebe, partim ex patrhbus (Pomponius).
10. Ita amAcum habeas posse, ut fachle fieri hunc inimAcum putes (Publ.
Syr.). 11. L naturae haec est, ut qui naschtur sine legithmo matrimonio,
matrem sequatur, nisi lex specialis aliud inducit (Ulp.). 12. Ut possit habBre
servus libertatem, talis esse debet, ut praetor sive proconsul eius libertatem
tueatur (fr. Dositheanum). 13. Testamentum est mentis nostrae iusta contestatio, in id sollemnhter facta, ut post mortem nostram valeat (Ulp.).
14. Acchdit aliquando, ut qui domhnus sit, alienandae rei potestatem non
habeat, et qui domhnus non sit, alienare possit (Gai.). 15. Etsi percussor
certus sit, tamen de familia habenda quaestio est, ut caedis mandator
invenAri possit (Paul.). 16. Lex duodecim tabularum furem, noctu deprehensum, occidere permittit, ut tamen id ipsum cum clampre testificBtur
(Gai.). 17. Quod quis sibi testamento relictum ita, ut iure civAli capere
possit, alhqua ex causa non caperit, caducum appellatur, velvti ceciderit
(Ulp.). 18. Ius a maiorhbus nostris, qui non ficte et fallachter populares, sed
vere et sapienter fuBrunt, ita comparatum est, ut civis Romanus libertatem
nemo possit invAtus amittere (Cicero). 19. Via constitui vel latior octo
pedhbus vel angustior potest, ut tamen eam latitudhnem habeat, qua
125

vehicvlum ire potest: alioquin iter erit, non via (Paul.). 20. UnAus facinoris
plurhmi rei ita audiendi sunt, ut ab eo primum [quaestio] incipiatur, qui
timidior et tenerae aetatis esse vidBtur (Paul.). 21. Neque leges neque
senatus consulta ita scribi possunt, ut omnes casus, qui quandoque
inciderint, comprehendantur, sed sufficit ea, quae plerumque acchdunt,
continBri (Iulianus). 22. Curare debBbit praefectus urbi, ut nummularii
probe se agant circa omne negotium suum (Ulp.). 23. Constituto princhpo
datum est ei ius, ut quod constituisset, ratum esset (Pomponius). 24. Lege
Iulia de adulteriis cavBtur, ne dotale praedium marAtus invita uxore aliBnet
(Paul.). 25. Observare proconsvlem oportet, ne in hospitiis praebendis
oneret provinciam (Ulp.). 26. Qui timet amAcum, amhcus ut timeat, docet
(Publ. Syr.). 27. Unam rem vereor, ne non probes (Cicero). 28. Qui filium
in potestate habet, curare debet, ut eum vel herBdem instituat vel nominatim exherBdet; alioquin, si eum silentio praeterierit, inutilhter testabhtur
(Gai.). 29. Caphte quinto legis Iuliae cavBtur, ut adulterum deprehensum
viginti horas ad testandos vicAnos retinBre liceat (Paul.). 30. Scriptus heres,
ut statim in possessipnem mittatur, iure desiderat. Hoc post annum impetrare non poterit (Paul.). 31. Ego togam dedi, ut tunhcam acciperem (Paul.).
32. Omnhbus pactis stipulatio subhci debet, ut ex stipulatu actio nasci potest (Paul.). 33. Aut do tibi, ut des, aut do, ut facias, aut facio, ut des, aut
facio, ut facias (Paul.). 34. Nihil interest, neget quis an taceat interrogatus
an obscure respondeat, ut incertum dimittat interrogatprem (Ulp.). 35. In
rebus novis constituendis evhdens esse utilhtas debet, ut recedatur ab eo
iure, quod diu aequum visum est (Ulp.). 36. Extraneis heredhbus solet
cretio dari, ut infra certum tempus vel adeant hereditatem, vel temporis
fine summoveantur (Gai.).
23. Cum historicum, cum temporale, cum causale ( 59)
1. Masculi, cum puberes esse coeperint, tutBla liberantur (Gai.). 2. Cum
consvles avocarentur bellis finithmis neque esset [is,] qui in civitate ius
reddere posset, factum est, ut praetor quoque crearBtur, qui urbanus
appellatus est (Pomponius). 3. Ego cum [pecuniam] non habBrem, dedi tibi
rem vendendam, ut pretio utereris (Ulp.). 4. Cum deficiant vulgaria atque
usitata actipnum nomhna, praescriptis verbis agendum est (Celsus). 5. Cum
legithmae nuptiae factae sint, patrem liberi sequuntur: volgo quaesitus
matrem sequhtur (Celsus). 6. Mandati actio tunc competit, cum coepit
interesse eius, qui mandavit (Ulp.). 7. Cum autem omnis servhtus est
misera, tum vero intolerabhle est servAre impuro, impudhco, effeminate,
numquam ne in metu quidem sobrio (Cicero). 8. Cum res publica immor126

talis esse debeat, doleo iam in vita unius mortalis consistere (Cicero).
9. Cum illum hominem esse cognovisset, eum comprehendit (Cicero).
10. Potestne haec lux esse tibi iucunda, cum scias hoc omnes consilia tua
cognovisse (Cicero). 11. Cum hoc fecisset, ad te fugit. 12. Cum hoc sciret,
tamen nihil fecit. 13. Phocion fuit perpetuo pauper, cum divitisshmus esse
posset. 14. Cum boni essent, felices erant. 15. Iam antiquissimis temporhbus multi, cum res postulabat, vitae mortem praetulBrunt. 16. Plato varios
Socrbtis sermones hominhbus tradidit, cum Socrbtes ipse nullam litteram
reliquisset. 17. Iudicium facile conficiBmus, cum tantum veritate valBmus.
18. Priusquam promittas, delibera, ut, cum promiseris, facias. 19. Cum
solitudo et vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet
amicitias comparare. 20. Iudex damnatur, cum nocens absolvitur. 21. Atticus honores non petebat, cum et paterent propter dignitate. 22. Thales,
cum ex eo quaererBtur, quid maxhme commune esset hominhbus: Spes,
inquit. Hanc enim etiam ille habent, qui aliud nihil habent. 23. Verres,
cum propraetor Siciliae magnam calamitatem toti provinciae imposuisset,
ab incolis Siciliae accusatus est (Cicero).
#
24. Consecutio temporum
Quaestio oblhqua ( 60, 61)
1. In permutatipne discerni non potest, uter emptor, uter vendhtor sit
(Paul.). 2. Vetus fuit quaestio, an partus ad fructuarium pertinBret; sed
Bruti sententia optinuit fructuarium in eo locum non habBre (Ulp.).
3. Parvi refert, a quo [res] deprehendatur, utrum ab eo, cuius res fuit an ab
alio (Ulp.). 4. n sine nummis venditio dici possit, dubitatur (Paul.).
5. Dubium est, an Romvlo et Numa regnanthbus quaestor fuerit (Ulp/).
6. Quis sit divitiarum modus, quaeris? Primus habBre, quod necesse est,
proxhmus quod sat est (Sen.). 7. Epdem patre nati fratres agnati sibi
sunt, qui et consanguinei vocantur, nec requirhtur, an etiam eandem matrem habuerint (Inst. Iust.). 8. Reis suis edere crimhna accusatpres cogendi
sunt: scire enim oportet, quibus sint criminibus responsuri (Paul.). 9. De
custodia reprum proconsul aestimare solet, utrum in carcerem recipienda
sit perspna an milhti tradenda vel fideiussorhbus committenda vel etiam sibi
(Ulp.). 10. Cum in arbitrio quaerhtur, memoria facti operis exstet nec ne,
non hoc quahriur, num alhquis meminerit, quo die et consule factum sit, sed
[num] hoc alequo modo probari possit, quando id opus factum sit (Paul.).

25. ( 62)
1. Si epistulam tibi misero, non erit ea tua, antequam tibi reddhta fuerit
(Labeo). 2. Quantum est ius in civitate, nisi sint, qui iura regere possint!
127

(Pomponius). 3. Si quis homhnem fame necaverit, in factum actipnem

tenBri Neratius ait (Ulp.). 4. Si tibi decem dem et paciscar, ut viginti mihi
debeantur, non naschtur obligatio ultra decem (Paul.). 5. Si impossibhlis
condicio obligationhbus adiciatur, nihil valet stipulatio (Inst. Iust.). 6. Post
rem tradhtam, nisi emptor pretium statim exsolvat, usuras eius praestare
cogendus est (Paul.). 7. Si nullus sit suprum herBdum, tunc heredhtas perthnet ex lege duodecim tabularum ad agnatos (Gai.). 8. Constare non
potest ius, nisi sit alhquis iuris perAtus, per quem possit cottidie in melius [id
ius] produci (Pomponius). 9. Si pecuniam deposuero eaque uti tibi permisero, mutua magis vidBtur, quam deposhta, ac per hoc periculo tuo erit
(Paul.). 10. Dolus est, si quis nolit persequi, quod persequi potest, aut si
quis nolit, quod exegerit, solvere (Ulp.). 11. Lex duodecim tabularum ad
hereditatem liberti vocabat patrpnum, si intestatus mortuus esset libertus,
nullo suo herBde relicto (Inst. Iust). 12. Si id, quod emptum est, neque
tradatur neque mancipBtur, vendhtor cogi potest, ut tradat aut manchpet
(Paul.). 13. Si servus servo fecerit iniuriam, perinde agendum [est], quasi si
domhno fecisset (Paul.). 14. InrAtum fit testamentum, si testator caphte
deminutus fuerit, aut si iure facto testamento nemo exstiterit heres (Ulp.).
15. Inventa in adulterio uxpre marAtus ita demum adulterum occidere
potest, si eum domi suae deprehendat (Paul.). 16. Surdus et mutus, si in
totum non audiant aut non loquantur, ab honorhbus civilhbus, non etiam a
munerhbus excusantur (Paul.). 17. Conubium habent cives Romani cum
civhbus Romanhbus; cum peregrAnis [autem] ita, si concessum sit (sec.
Dip.). 18. Fetus vel partus eius rei, quae pignori data est, pignoris iure non
tenBtur, nisi hoc inter contrahentes convenerit (Paul.). 19. Filia familias si
iubente patre, invAto domhno, servi aliBni contubernium secuta sit, ancilla
effichtur, quia parentes deteriprem filiprum condicipnem facere possunt
(Paul.). 20. Convicium contra bonos mores fieri vidBtur, si obscaeno
nomhne aut inferipre parte corporis nudatus alhquis insectatus sit.

De iustitia et iure
Iuri operam daturum prius nosse oportet, unde nomen iuris descendat.
Est autem a iustitia appellatum: nam, ut eleganter Celsus defAnit, ius est ars
boni et aequi. Cuius merhto quis nos sacerdptes appellet: iustitiam namque
colhmus et boni et aequi notitiam profitBmur, aequum ab iniquo separan128

tes, licitum ab illichto discernentes, bonos non solum metu poenarum,

verum etiam praemiprum quoque exhortatipne efficere cupientes, veram,
nisi fallor, philosophiam, non simulatam affectantes.
Huius studii duae sunt positipnes, publhcum et privatum. Publhcum ius
est, quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulprum
utilitatem. Sunt enim quaedam publhce utilia, quaedam privatim. Publhcum ius in sacris, in sacerdothbus, in magistrathbus consthtit. Privatum ius
tripertium est: collectum etenim est ex naturalhbus praeceptis aut [praeceptis] gentium aut civilhbus.
Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit: nam ius istud non
humani generis proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in
mari nascuntur, avium quoque commune est. Hinc descendit maris atque
femhnae coniunctio, quam nos matrimonium appellamus, hinc liberprum procreatio, hinc educatio: videmus etenim cetera quoque animalia,
feras etiam istAus iuris peritia censBri.
Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur. Quod a naturali recedere
facile intellegere licet, quia illud omnhbus animalhbus, hoc solis hominhbus
inter se commune sit.
Ius civAle est, quod neque in totum a naturali vel gentium [iure] recBdit
nec per omnia ei seruit: itbque, cum alhquid addhmus vel detrahhmus iuri
communi, ius proprium, id est civAle effichmus.
(Ulp.)
Ius autem civAle est, quod ex leghbus, plebis scitis, senatus consultis,
decrBtis princhpum, auctoritate prudentium venit.
Ius praetorium est, quod praetpres introduxBrunt adiuvandi vel
supplendi vel corrigendi iuris civAlis gratia propter utilitatem praetprum sic
nominatum.
(Papinianus)
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi.
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum
cuique tribuere. Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum
notitia, iusti atque iniusti scientia.
(Ulp.)
De fonthbus iuris Romani
Constat autem ius civAle populi Romani ex leghbus, plebiscAtis, senatusconsultis, constitutionhbus princhpum, edictis eprum, qui ius edicendi
habent, responsis prudentium.
129

Lex est, quod popvlus iubet atque constituit. PlebiscAtum est, quod
plebs iubet atque constituit. Plebs autem a popvlo eo distat, quod popvli
appellatipne universi cives significantur; plebis autem appellatipne sine
patriciis ceteri cives significantur. Unde olim patricii dicBbant plebiscAtis se
non teneri, quia sine auctoritate eprum facta essent. Sed postea lex Hortensia lata est, qua cautum est, ut universum popvlum tenBbant; itbque eo
modo [plebiscita] leghbus exaequata sunt.
Senatusconsultum est, quod senatus iubet atque constituit, idque legis
vicem obthnet, quamvis fuerit quaeshtum.
Constitutio princhpis est, quod imperator decrBto vel edicto vel epistvla
constituit. Nec umquam dubitatum est, quin id legis vicem obtineat, cum
ipse per legem imperium accipiat.
Ius autem edicendi habent magistratus popvli Romani. Sed amplisshmum ius est in edictis duprum praetprum, urbani et peregrAni, quprum
iurisdictipnem in provinciis praeshdes earum [provinciarum] habent; item
in edicto aedilium curulium, quorum iurisdictipnem in provinciis quaestpres habent.
Responsa prudentium sunt sententiae et opinipnes eprum, quibus permissum est iura condere. Quprum omnium si in unum sententiae concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obthnet. Si vero dissentiunt, iudhci
licet quam velit sententiam sequi; idque rescripto divi Hadriani significatur.
(Gai.)
De statu homhnum
Summa itbque de iure personarum divisio haec est, quod omnes
homhnes aut liberi sunt aut servi.
(Gai.)
Libertas est naturalis facultas eius, quod cuique facere libet, nisi si quid
vi aut iure prohibBtur. Servhtus est constitutio iuris gentium, qua quis
dominio aliBno contra natura subichtur. Servi ex eo appellati sunt, quod
imperatpres captAvos vendere ac per hoc servare, nec occidere solent:
mancipia vero dicta [etiam sunt], quod ab hostibus manu capiantur.
(Florentinus)
Et servprum quidem una est condicio. Liberprum autem homhnum
quidam ingenui sunt, quidam libertAni.
Servi autem in dominium nostrum rediguntur aut iure civAli aut [iure]
gentium: iure civAli, si quis se maior viginti annis ad pretium participandam
130

venAre passus est; iure gentium servi nostri sunt, qui ab hosthbus capiuntur
aut qui ex ancillis nostris nascuntur.
Ingenui sunt, qui ex matre libera nati sunt: suffhcit enim liberem fuisse
eo tempore, quo naschtur, licet ancilla concBpit. Et, e contrario, si libera
conceperit, deinde ancilla pariat, placuit eum, qui naschtur, liberum nasci.
Nec interest, iustis nuptiis concBpit an volgo, quia non debet calamhtas
matris nocBre ei, qui in ventre est.
(Marcianus)
De ritu nuptiarum
Nuptiae sunt coniunctio maris et femhnae et consortium omnis vitae,
divAni et humani iuris communicatio.
(Modestinus)
Nuptiae consentAre non possunt, nisi consentiant omnes, id est qui
count quorumque potestate sunt.
(Paul.)
Minprem annis duodecim nuptam tunc legithmam uxprem fore, cum
apud virum explesset duodecim annos.
(Pomponius)
Non coghtur filius familias uxprem ducere.
(Terentius Clemens)
Si, patre cogente, [filius familias] ducit uxprem, quam non duceret, si
sui arbitrii esset, contraxit tamen matrimonium, quod inter invAtos non
contrahhtur: maluisse hoc vidBtur.
(Celsus)
Plerique opinantur, cum ebdem mulier ad eundem virum revertatur, id
matrimonium idem esse. Quibus adsentior, si non multo tempore interposhto reconciliati fuerint, nec inter moras aut illa alii nupserit aut hic aliam
duxerit, maxhme si nec dotem vir reddiderit.
(Marcellus)
Semper in coniunctionhbus non solum quid liceat considerandum est,
sed et quid honestum sit. Si senatpris filia, neptis, proneptis libertAno vel
131

[ei,] qui artem ludicram exercuit cuiusve pater materve id fecerit, nupserit,
nuptiae non erunt.
(Modestinus)
De probro
Probrum intelleghtur in his mulierhbus esse, quae turphter viverent
volgoque quaestum facerent, etiamsi non palam. Et si qua se in
concubinatu alterAus, quam patrpni tradidisset, matris familias honestatem
non habuisse dico.
(Marcellus)
Palam quaestum facere dicBmus non tantum eam, quae in lupanario se
prostituit, verum etiam si qua (ut adsolet) in taberna cauponia vel qua alia
pudpri suo non parcit.
Palam autem sic acciphmus passim, hoc est sine dilectu: non si qua
adulteris vel stupratorhbus se comittit, sed quae vicem prostitutae susthnet.
Item quod cum uno et altero, pecunia accepta commiscuit, non vidBtur
palam corpore quaestum facere. OctavBnus tamen rectisshme ait etiam
eam, quae sine quaestu palam se prostituerit, debuisse his connumerari.
Non solum autem ea, quae facit, verum ea quoque, quae fecit, etsi
facere desiit, lege notatur; neque enim abolBtur turpitude, quae postea
intermissa est.
Non est ignoscendum ei, quae obtentu paupertatis turpisshmam vitam
egit.
Lenocinium facere non minus est, quam corpore quaestum exercBre.
Lenas autem eas dichmus, quae mulieres quaestuarias prostituunt. Lenam
accipiBmus et eam, quae alterAus nomhne hoc vitae genus exercet.
Si qua, cauppnam exercens, in ea corpora quaestuaria habeat (ut
multae adsplent sub praetextu instrumenti cauponii prostitutas mulieres
habBre), dicendum [est] hanc quoque lenae appellatipne continBri.
(Ulp.)
De furtis
Furtum a furvo, id est nigro, dictum Labeo ait, quod clam et obscuro
fiat et plerumque nocte; vel a fraude, ut SabAnus ait; vel a ferendo et auferendo [] Inde sola cogitatio furti faciendi non facit furem. Sic is, qui
deposhtum abnegat, non statim etiam furti tenBtur, sed ita, si id
132

intercipiendi causa occultaverit. Furtum est contrectatio rei fraudulpsa

lucri faciendi gratia vel ipsAus rei vel etiam usus eius possessionisve. Quod
lege naturali prohibhtum est admittere.
(Paul.)
Furtprum genera duo sunt, manifestum et nec manifestum.
(Gai.)
Fur est manifestus, qui deprehendhtur cum furto. Et parvi refert, a quo
deprehendatur, utrum ab eo, cuius res fuit an ab alio. Sed utrum ita
demum fur sit manifestum, si in faciendo furto deprehendatur, an vero et
si alicvbi fuerit deprehensus?
Et magis est, ut et Iulianus scripsit, etsi non ibi deprehendatur, ubi
furtum fecit, adtbmen esse furem manifestum, si cum re furtAva fuerit
adprehensus, priusquam eo loci rem pertulerit, quo destinaverat.
Sive ightur in publhco sive in private deprehendatur, antequam ad locum
destinatum rem perferret, in ea causa est, ut fur manifestum sit, si cum re
furtAva deprehendatur; et ita Cassius scripsit. Sed si pertvlit quo destinavit,
tametsi deprehendatur cum re furtAva, non est manifestus fur.
Si quis in servitute furtum fecerit et manumissus deprehendatur, an fur
manifestus sit videamus. Et ait Pomponius non posse eum manifestum
convenAri, quia orAgo furti, in servitute facti, non fuit manifesti.
IbAdem Pomponius eleganter scripsit deprehensipne fieri manifestum
furem. Ceterum si, cum tibi furtum facerem de domo tua, abscondisti te,
ne te occAdam, etiamsi vidisti furtum fieri, attbmen non est manifestum.
Sed Celsus deprehensipni hoc etiam adAcit, si, cum vidisses eum subripientem et ad comprehendendum eum accurrisses, abiecto furto effugit,
furem manifestum esse. Parvique referre putat, domhnus an vicAnus an
quilhbet transiens adprehendat.
(Ulp.)
Nec manifestum furtum quid est, appbret: nam quod manifestum non
est, hoc scilhcet nec manifestum est.
(Gai.)
In actipne furti suffhcit rem demonstrari, ut possit intellegi. De pondere
autem vashrum non est necesse loqui. Suffhcit igetur ita dici: lancem vel
discum vel pateram. Sed adscribenda etiam materia est, utrum argentea an aurea an alia quae sit.
133

Quod si quis argentum infectum petat, et massam argenteam dicere et

pondus debBbit ponere. Signati argenti numerum debBbit complecti, veluti
aureos tot pluresve furto ei abesse.
De veste quaerhtur, an color eius dicendus sit. Et verum est colprem eius
dici oportBre, ut, quemadmodum in vasis dichtur patera aurea, ita et in
veste color dicatur.
Qui ea mente aliBnum quid contrectavit, ut lucrifaceret, tametsi mutato
consilio id domhno postea reddhdit, fur est: nemo enim tali peccato paenitentia sua nocens esse deshnit.
(Ulp.)
De iniuriis
Iniuria ex eo dicta est, quod non iure fiant: omne enim, quod non iure
fit, iniuria fieri dichtur. Hoc generalhter. Specialhter autem iniuria dichtur
contumelia.
Interdum iniuriae appellatipne damnum, culpa datum, significatur, ut
in lege Aquilia dicere solemus; interdum iniquitatem iniuriam dichmus,
nam cum quis inAque vel iniuste sententiam dixit, iniuriam, ex eo dictam,
quod iure et iustitia caret, quasi non iuriam, contumeliam autem a contemnendo.
Iniuriam autem fieri Labeo ait aut re aut verbis: re, quotiens manus
inferuntur; verbis autem, quotiens non manus inferuntur, [sed] convicium
fit. Omnemque iniuriam aut in corpus inferri aut in dignitatem aut ad infamiam pertinBre: in corpus fit, cum quis pulsatur; ad dignitatem, cum comes
matrpnae abduchtur; ad infamiam, cum pudicitia adtemptatur.
Item aut per semet ipsum alicui fit iniuria aut per alias perspnas. Per
semet, cum directo ipsi cui patri familias vel matri familias fit iniuria. Per
alias, cum per consequentias fit, cum fit liberis meis vel servis meis vel
uxpri nuruive. Spectat enim ad nos iniuria, quae in his fit, qui vel potestati
nostrae vel affectui subiecti sunt.
(Ulp.)
Si viro iniuria facta sit, uxor non agit, quia defendi uxpres a viris, non
viros ab uxorhbus aequum est.
(Paul.)
Illud relatum peraeque est eos, qui iniuriam pati possunt, et facere posse. Sane sunt quidam, qui facere non possunt, ut puta furipsus et inpubes,
134

qui doli capax non est. Namque hi pati iniuriam solent, non facere. Cum
enim iniuria ex affectu facientis consistat, consequens erit dicere hos, sive
pulsent sive convicium dicant, iniuriam fecisse non vidBri.
Itbque pati quis iniuriam, etiamsi non sentiat, potest, facere [autem]
nemo [potest], nisi qui scit se iniuriam facere, etiamsi nesciat, cui faciat.
Quare si quis per iocum percutiat aut dum certat, iniuriarum non tenBtur.
Si quis homhnem liberum ceciderit, dum putat servum suum, in ea causa
est, ne iniuriarum teneatur.
Non solum is iniuriarum tenBtur, qui fecit iniuriam, hoc est qui percussit, verum ille quoque continBtur, qui dolo fecit vel qui curavit, ut cui mala
pugno percuterBtur. Iniuriarum actio ex bono et aequo est et dissimulatipne abolBtur. Si quis enim iniuriam dereliquerit, hoc est statim passus ad
anhmum suum non revocaverit, postea ex paenitentia remissam iniuriam
non poterit recolere.
Convicium iniuriam esse Labeo ait. Convicium autem dichtur vel a concitatipne vel a conventu, hoc est a collatipne vocum. Cum enim in unum
complures voces conferuntur, convicium appellatur, quasi convocium.
Convicium non tantum praesenti, verum absenti quoque fieri posse
Labeo scribit. Proinde si quis ad domum tuam venerit te absente, convicium factum esse dichtur. Idem et si ad statipnem vel tabernam ventum
sit, probari oportBre. Fecisse convicium non tantum is vidBtur, qui
vociferatus est, verum is quoque, qui concitavit ad vociferatipnem alios
vel qui summisit, ut vociferentur. Si quis virghnes appellasset, si tamen
ancillari veste vestAtas, minus peccare vidBtur; multo minus, si meretricia
veste femhnae, non matrum familiarum vestAtae fuissent. Si ightur non
matronali habhtu femhna fuerit et quis eam appellavit vel ei comhtem
abduxit, iniuriarum tenBtur. Cometem accipere debBmus eum, qui
comitBtur et sequatur et (ut Labeo ait) sive liberum sive servum sive
mascvlum sive femhnam. Et ita comhtem Labeo defAnit, qui frequentandi
causa ut sequerBtur destinatus in publhco privatove abductus fuerit.
Inter comhtes uthque paedagpgi erunt.
Abduxisse vidBtur, ut Labeo ait, non qui abducere comhtem coepit, sed
qui perfBcit, ut comes cum ea non esset. Abduxisse autem non tantum is
vidBtur, qui persuasit comhti, ut eam desereret. TenBtur hoc edicto non tantum qui comhtem abduxit, verum etiam si quis eprum quem appellavisset
adsectatusve est.
Appellare est blanda oratipne alterius pudicitiam adtemptare; hoc enim
non est convicium, sed adversus bonos mores adtemptare.
135

Qui turphbus verbis utitur, non temptat pudicitiam, sed iniuriarum

tenBtur. Aliud est appellare, aliud adsectari: appellat enim, qui sermpne
pudicitiam adtemptat, adsectatur, qui tachtus frequenter sequhtur. Adsidua
enim frequentia quasi praebet nonnullam infamiam.
(Ulp.)
Si servus servo fecerit iniuriam, perinde agendum [est], quasi si domhno
fecisset.
(Paul.)
De adquirenda vel amittenda possessipne
Possessio appellata est, ut et Labeo ait, a sedhbus quasi positio, quia
naturalhter tenerBtur ab eo, qui ei insistit. Dominiumque rerum ex naturali
possessipne coepisse Nerva-filius ait, eiusque rei vestigium remanBre in his,
quae terra, mari caeloque capiuntur; nam haec prothnus eprum fiunt, qui
primi possessipnem eprum adprehenderint.
Item bello capta, et insvla, in mari enata, et gemmae, lapilli, margarAtae, in litorhbus inventae, eius fiunt, qui primus eprum possessipnem
nanctus est.
Munichpes per se nihil possidBre possunt, quia universi consentAre non
possunt. Forum autem et basilecam hisque similia non posshdent, sed
promiscue utuntur.
PossidBri autem possunt, quae sunt corporalia. Et apischmur possessipnem corpora et anhmo, neque per se anhmo aut per se corpore. Quod
autem dixhmus et corpore et anhmo adquirere nos debBre possessipnem,
non uthque ita accipiendum est, ut qui fundum possidBre velit, omnes
glebas circumambvlet. Sed suffhcit quamlhbet partem eius fundi introAre,
dum mente et cogitatipne hac sit, uti totum fundum usque ad termhnum
velit possidBre.
Incertam partem rei possidBre nemo potest, velvti si hac mente sis, ut
quidquid Titius posshdet tu quoque velis possidBre. Neratius et Procvlus et
solo anhmo non posse nos adquirere possessipnem, si non antecBdat naturalis possessio. Ideoque, si thensaurum in fundo meo poshtum sciam,
continuo me possidBre, simul atque possidendi affectum habuero, quia
quod desit naturali possessipni, id anhmus implet. Is enim, qui nescit, non
posshdet thensaurum, quamvis fundum possideat.
In amittenda quoque possessipne affectio eius, qui posshdet, intuenda
est; itbque si in fundo sis et tamen nolis eum possidBre, prothnus amittes
possessipnem. Ightur amitti et anhmo solo potest, quamvis adquAri non
136

potest. Sed et si anhmo solo possideas, licet alius in fundo sit, adhuc tamen
posshdes.
Si quis nuntiet domum a latronhbus occupatam, et domhnus, timpre
conterhtus, noluerit accedere, amisisse eum possessipnem placet. Quod si
servus vel colpnus, per quos corpore possidBbam, decesserint discesserintve, animo retinebo possessipnem. Et si alii tradidBrim, amitto possessipnem. Nam constat possidBre nos, donec aut nostra voluntate discesserhmus aut vi deiecti fuerhmus.
Si servus, quem possidBbam, pro libero se gerat, ut fecit Spartbcus, et
iudicium liberale pati paratus sit, non videbhtur a domhno possidBri, cui se
adversarium praepbrat. Sed hoc ita verum est, si diu in libertate moratur.
Alioquin, si ex possessipne servitutis in libertatem reclamaverit et liberale
iudicium imploraverit, nihhlo minus in possessipne mea est et anhmo eum
possideo, donec liber fuerit pronuntiatus.
(Paul.)
De re iudicata et de effectu sententiarum
Res iudicata dichtur, quae finem controversiarum pronuntiatipne
iudhcis acchpit; quod vel condemnatipne vel absolutione contingit.
(Modestinus)
Qui damnare potest, is absolvendi quoque potestatem habet.
(Paul.)
Duo iudhces dati diversas sententias dedBrunt. ModestAnus respondit
utramque sententiam in pendenti esse, donec competens iudex unam
earum confirmaverit.
(Modestinus)
Pomponius scribit, si uni ex plurhbus iudichbus, de liberali causa
cognoscenti, de re non liqueat, ceteri autem consentiant, si is iuraverit sibi
non liquBre, eo quiescente ceteros, qui consentiant, sententiam proferre,
quia, etsi dissentAret, plurium sententia optinBret.
(Paul.)
Tunc autem universi iudhces intelleguntur iudicare, cum omnes
adsunt.
(Marcellus)
137

Duo ex tribus iudichbus uno absente iudicare non possunt, quippe

omnes iudicare iussi sunt. Sed si adsit et contra sentiat, statur duprum
sententia: quid enim minus verum est omnes iudicasse?
(Celsus)
Actprum verba emendare tenpre sententiae perseverante non est prohibhtum.
(Hermogenianus)
DecrBta a praetorhbus LatAne interppni debent.
(Tryphoninus)
Contumacia eprum, qui ius dicentis non obtemperant, litis damno
corcBtur. Contvmax est, qui tribus edictis proposhtis vel uno pro tribus,
quod vulgo peremptorium appellatur, litteris evocatus, praesentiam sui
facere contemnet. Poenam contumacis non pathtur, quem adversa valetudo vel maipris causae occupatio defendit. Contumaces non videntur, nisi
qui, cum oboedAre debBrent, non obsequuntur, id est qui ad iurisdictAonem
eius, cui negant obsequi, perthnent.
(Hermogenianus)
Iudex, posteaquam semel sententiam dixit, postea iudex esse deshnit. Et
hoc iure uthmur, ut iudex, qui semel vel pluris vel minpris condemnavit,
amplius corrigere sententiam suam non possit; semel enim male seu bene
officio functus est.
Post rem iudicatam vel iureiurando decAsam vel confessipnem, in iure
factam, nihil quaerhtur post oratipnem divi Marci, quia in iure confessi pro
iudicatis habentur.
Quidam consulBbat, an valBret sententia, a minpre viginti quinque
annis iudhce data. Et aequisshemum est tuBri sententiam, ab eo dictam, nisi
minor decem et octo annis sit. Certe, si magistratum minor gerit, dicendum
est iurisdictipnem eius non improbari. Et si forte ex consensu iudex minor
datus sit, scienthbus his, qui in eum consentiBbant, rectisshme dichtur valBre
sententiam. Proinde, si minor praetor, si consul ius dixerit sententiamve
protulerit, valBbit; princeps enim, qui ei magistratum dedit, omnia gerere
decrBvit.

138

De appellationhbus
Appellandi usus quam sit frequens quamque necessarius, nemo est, qui
nesciat, quippe cum iniquitatem iudicantium vel imperitiam recorrigat;
licet nonnumquam bene latas sententias in peius reformet, neque enim
uthque melius pronuntiat, qui novisshmus sententiam laturus est.
(Ulp.)
Ab exsecutpre sententiae appellare non licet. Sed ab eo, qui sententiam
male interpretari dichtur, appellare licet, si tamen is interpretandi potestatem habuit, velut praeses provinciae aut procurator Caesbris: ita tamen,
ut in causis appellatipnis reddendis hoc solum quaeratur, an iure interpretatum sit. Idque divus Antonius rescripsit. Alio condemnato is, cui
interest, appellare potest. Qualis est, qui, per procuratprem expertus, victus
est, nec procurator suo nomhne appellet. Item si emptor de proprietate
victus est, eo cessante auctor eius appellare poterit; aut si auctor egerit et
victus sit, non est deneganda emptpri appellandi facultas.
(Macer)
Cum quidam propter violentiam iudhcis non ipsi, a quo appellavit,
dedit libellos, sed publhce proposuisset, divus SevBrus veniam ei dedit et
permAsit ei causas appellatipnis agere.
(Marcianus)
Illud sciendum est eum, qui provocavit, non debBre conviciari ei, a quo
appellat: ceterum oportBbit eum plecti.
(Ulp.)
Si expressim sententia contra iuris rigprem data fuerit, valBre non
debet: et ideo et sine appellatipne causa denuo induci potest.
Non iure profertur sententia, si specialhter contra leges vel senatus
consultum vel constitutipnem fuerit prolata. Unde si quis ex hac sententia
appellaverit et praescriptipne summptus sit, minhme confirmatur ex hac
praescriptipne sententia. Unde potest causa ab initio agitari.
(Modestinus)
De obligationhus
Obligatipnes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio
quodam iure ex variis causarum figuris. Obligatipnes ex contractu aut re
contrahuntur aut verbis aut consensu.
139

Re contrahhtur obligatio mutui datipne. Mutui autem datio consistit in

his rebus, quae pondere, numero mensurave constant, velvti vino, oleo,
frumento, pecunia numerata, quas res in hoc damus, ut fiant accipientis,
postea alias recepturi eiusdem generis et qualitatis. Is quoque, cui rem
alhquam commodamus, re nobis obligatur, sed is de ea ipsa re, quam
acceperit, restituenda tenBtur.
Is quoque, apud quem rem alhquam deponhmus, re nobis tenBtur; qui
et ipse de ea re, quam acceperit, restituenda tenetur.
Verbis obligatio contrahhtur ex interrogatipne et responsu, cum quid
dari fierive nobis stipulBmur. Sed aut proprio nomhne quisque obligatur
aut aliBno. Qui autem aliBno nomhne obligatur, fideiussor vocatur. Et
plerumque ab eo, quem proprio nomhne obligamus, alios acciphmus, qui
eadem obligatipne teneantur, dum curamus, ut quod in obligatipnem deduxhmus, tutius nobis debeatur.
Consensu fiunt obligationes in emptionhbus venditionhbus, locationhbus conductionhbus, societathbus, mandatis. Ideo autem istis modis consensu dichmus obligatipnem contrbhi, quia neque verbprum neque scripturae ulla proprietas desideratur, sed suffhcit eos, qui negotia gerunt,
consentAre. Unde inter absentes quoque talia negotia contrahuntur, velvti
per epistvlam vel per nuntium. Item in his contracthbus alter alteri obligatur de eo, quod alterum alteri ex bono et aequo praestare oportet.
(Gai.)
Obligatipnum substantia non in eo consistit, ut alhquod corpus nostrum
aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum
alhquid vel faciendum vel praestandum.
Non satis autem est dantis esse nummos et fieri accipientis, ut obligatio
nascatur, sed etiam hoc anemo dari et acchpi, ut obligatio constituatur.
Itbque si quis pecuniam suam donandi causa dederit mihi, quamquam et
donantis fuerit et mea fiat, tamen non obligabor ei, quia non hoc inter nos
actum est. Verbprum quoque obligatio constat, si inter contrahentes id
agatur; nec enim si per iocum puta vel demonstrandi intellectus causa ego
tibi dixero: spondes?, et tu responderis: spondeo, nascBtur obligatio.
(Paul.)
Ex maleficio nascuntur obligatipnes, velvti ex furto, ex damno, ex rapAna, ex iniuria. Quae omnia unAus generis sunt. Nam hae re tantum consistunt, id est ipso maleficio, cum alioquin ex contractu obligatipnes non
tantum re consistant, sed etiam verbis et consensu.
(Gai.)
140

Non figura litterarum, sed oratipne, quam exprhmunt litterae, obligamur, quatenus placuit non minus valBre, quod scriptura, quam quod
vochbus lingua figuratis significarBtur.
(Paul.)
Etiam nudus consensus suffhcit obligatipni, quamvis verbis hoc exprhmi
possit. Sed et nutu solo pleraque consistunt.
(Modestinus)
Obligamur aut re aut verbis aut simul utrpque aut consensu aut lege aut
iure honorario aut necessitate aut ex peccato.
Re obligamur, cum res ipsa intercBdit. Verbis, cum praecBdit interrogatio et sequhtur congruens responsio. Re et verbis parhter obligamur, cum et
res interrogatipni intercBdit, consentientes in alhquam rem. Ex consensu
obligari necessario ex voluntate nostra vidBmur. Lege obligamur, cum obtemperantes leghbus alhquid secundum praeceptum legis aut contra fachmus. Iure honorario obligamur ex his, quae edicto perpetuo vel magistratu
fieri praecipiuntur vel fieri prohibentur. Necessitate obligantur, quibus non
licet aliud facere, quam quod praeceptum est; quod evenit in necessario
herBde. Ex peccato obligamur, cum in facto quaestipnis summa consistit.
(Modestinus)
De iustitiae atque iniustitiae finhbus
Latisshme patet ea ratio, qua societas homhnum inter ipsos et vitae
quasi communhtas continBtur. Cuius partes duae: iustitia, in qua virtutis
splendor est maxhmus, ex qua viri boni nominantur, et huic coniuncta beneficentia, quam eandem vel benignitatem vel liberalitatern appellari licet.
Sed iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat, nisi lacesshtus
iniuria, deinde ut communhbus pro communhbus utatur, privatis ut suis.
Sunt autem nulla natura, sed aut vetere occupatipne, ut qui quondam in
vacua venBrunt, aut victoria, ut qui bello potAti sunt, aut lege, pactipne,
condicipne, sorte.
Ex quo, quia suum cuiusque fit eprum, quae natura fuerant communia,
quod cuique opthgit, id quisque teneat; e quo si quis [quaevis] sibi appetet,
violabit ius humanae societatis. Sed quoniam, ut praeclare scriptum est a
Platpne, non nobis solum nati sumus ortusque nostri partem patria vindhcat, partem amAci, atque, ut placet Stohcis, quae in terris gignantur, ad
usum homhnum omnia creari, homhnes autem homhnum causa esse generatos, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possent, in hoc naturam debBmus du141

cem sequi, communes utilitates in medium adferre, mutatipne officiprum,

dando, accipiendo, tum arthbus, tum opera, tum facultathbus devincere
homhnum inter homhnes societatem.
Fundamentum autem est iustitiae fides, id est dictprum conventorumque constantia et verhtas. Ex quo, quamquam hoc videbhtur fortasse
cuipiam durius, tamen audeamus imitari Stohcos, qui studipse exqu. TArunt,
unde verba sunt ducta, credamusque, quia fiat, quod dictum est,
appellatam fidem.
Sed iniustitiae genera duo sunt, unum eprum, qui inferunt, alterum
eprum, qui ab is, quibus infertur, si possunt, non propulsant iniuriam.
Nam qui iniuste impetum in quempiam facit aut ira aut alhqua perturbatipne incitatus, is quasi manus afferre vidBtur socio. Qui autem non defendit
nec obsistit, si potest, iniuriae, tam est in vitio, quam si parentes aut
amAcos aut patriam deserat.
In omni iniustitia permultum interest, utrum perturbatipne alhqua
anhmi, quae plerumque brevis est et ad tempus, an consulto et cogitata fiat
iniuria. Levipra enim sunt ea, quae repentAno alhquo motu acchdunt, quam
ea, quae meditata et praeparata inferuntur.
Sed inchdunt saepe tempora, cum ea, quae maxhme videntur digna esse
iusto homhne eoque, quem virum bonum dichmus, commutantur fiuntque
contraria, ut reddere deposhtum, facere promissum quaeque perthnent ad
veritatem et ad fidem, ea migrare interdum et non servare fit iustum.
Referri enim decet ad ea, quae posui principio fundamenta iustitiae,
primum ut ne cui noceatur, deinde ut communi utilitati serviatur. Ea cum
tempore commutantur, commutatur officium et non semper est idem.
Potest enim accidere promissum alhquod et conventum, ut id effhci sit
inuthle vel ei, cui promissum sit, vel ei, qui promiserit.
Nec promissa ightur servanda sunt ea, quae sint is, quibus promiseris,
inutilia, [nec] contra officium est maius anteppni minpri, ut, si constitueris,
cuipiam te advocatum in rem praesentem esse venturum atque interim
gravhter aegrotare filius coeperit, non sit contra officium non facere, quod
dixeris, magisque ille, cui promissum sit, ab officio discBdat, si se destitutum queratur.
Iam illis promissis standum non esse quis non videt, quae coactus quis
metu, quae deceptus dolo promiserit? Quae quidem pleraque iure praetorio liberantur, nonnulla leghbus.
Meminerhmus autem etiam adversus infhmos iustitiam esse servandam.
Est autem infhma condicio et fortuna servprum, quibus non male praecipiunt, qui ita iubent uti, ut mercennariis, operam exigendam, iusta praebenda.
142

Cum autem duobus modis, id est aut vi aut fraude, fiat iniuria, fraus
quasi vulpecvlae, vis lepnis vidBtur. Utrumque homhne alienisshmum, sed
fraus odio digna maipre. TotAus autem iniustitiae nulla capitalior quam
eprum, qui tum, cum maxhme fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur.
L. Annaeus Seneca
Ad Lucilium epistvlae morales
Epistvla II
Seneca Lucilio suo salutem.
Ex iis, quae mihi scribis, et ex iis, quae audio, bonam spem de te
concipio: non discurris nec locprum mutationhbus inquietaris. Aegri animi
ista iactatio est: primum argumentum composhtae mentis existhmo posse
consistere et secum morari. Illud autem vide, ne ista lectio auctprum
multprum et omnis generis volumhnum habeat aliquid vagum et instabhle.
Certis ingeniis inmorari et innutrAri oportet, si velis alhquid trahere,
quod in anhmo fidelhter sedeat. Nusquam est, qui ubique est. Vitam in
peregrinatipne exigenthbus hoc evenit, ut multa hospitia habeant, nullas
amicitias. Idem acchdat necesse est is, qui nullAus se ingenio familiarhter
applhcant, sed omnia cursim et properantes transmittunt.
Non prodest cibus nec corpori accBdit, qui statim sumptus emitthtur;
nihil aeque sanitatem impedit, quam crebra mutatio; non venit vulnus ad
cicatrAcem, in quo medicamenta temptantur; non convalescit planta, quae
saepe transfertur; nihil tam uthle est, ut in transhtu prosit.
Distringit librprum multitudo: itbque cum legere non possis, quantum
habueris, satis est habere, quantum legas. Sed modo, inquis, hunc librum
evolvere volo, modo illum. Fastidientis stombchi est multa degustare;
quae ubi varia sunt et diversa, inquhnant, non alunt. Probatos itbque
semper lege, et si quando ad alios deverti libuerit, ad pripres redi. Alhquid
cotidie adversus paupertatem, alhquid ad versus mortem auxilii compbra,
nec minus adversus ceteras pestes. Et cum multa percurreris, unum excerpe, quod illo die concoquas.
Hoc ipse quoque facio: ex plurhbus, quae legi, alhquid adprehendo.
Hodiernum hoc est, quod apud Epicurum nactus sum soleo enim et in
aliBna castra transAre, non tamqvam transfuga, sed tamquam explorator
Honesta, inquit, res est laeta paupertas. Illa vero non est paupertas, si
laeta est: non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est. Quid enim
refert, quantum illi in arca, quantum in horreis iaceat, quantum pascat aut
feneret, si aliBno inmhnet, si non adquisAta sed adquirenda compvtat? Quis
sit divitiarum modus, quaeris? Primus habBre, quod necesse est, proxhmus,
quod sat est. VALE.
143

De accusationhbus et inscriptionhbus
Libellprum inscriptipnis conceptio talis est. Consul et dies. Apud illum
praetprem vel proconsvlem Lucius Titius professus est se Maeviam lege
Iulia de adulteriis ream deferre, quod dicat eam cum Gaio Seio in civitate
illa, domo illAus, mense illo, consulhbus illis, adulterium commisisse.
Uthque enim et locus designandus est, in quo adulterium commissum
est, et perspna, cum qua admissum dichtur, et mensis. Hoc enim lege Iulia
publicprum cavBtur et generalhter praeciphtur omnhbus, qui reum alhquem
deferunt: neque autem diem neque horam invAtus comprehendet.
Quod si libelli inscriptipnum legithme ordinati non fuerint, rei nomen
abolBtur et ex intBgro repetendi reum potestas fiet. Item subscribere debBbit is, qui dat libellos se professum esse, vel alius pro eo, si litteras nesciat.
(Paul.)
Qui accusare possunt, intellegBmus, si scierhmus, qui non possunt.
Itbque prohibentur accusare alii propter sexum vel aetatem, ut mulier, ut
pupillus; alii propter sacramentum, ut qui stipendium merent; alii propter
magistratum potestatemve, in qua agentes sine fraude in ius evocari non
possunt; alii propter delictum proprium, ut infames; alii propter turpem
quaestum, ut qui duo iudicia adversus duos reos subscripta habent
nummosve ob accusandum vel non accusandum acceperint; alii propter
condicipnem suam, ut libertAni contra patrpnos.
(Macer)
Alii propter suspicipnem calumniae, ut illi, qui falsum testimonium
subornati dixBrunt.
(Paul.)
Nonnulli propter paupertatem, ut sunt qui minus, quam quinquaginta
aureos habent.
(Hermogenianus)

144

Gaudeamus ( )
Gaudeamus ightur,
Iuvenes dum sumus!
Post iucundam iuventutem,
Post molestam senectutem
Nos habBbit humus.

}bis

Vita nostra brevis est,

Brevi finiBtur.
Venit mors velochter,
Rapit nos atrochter,
Nemhni parcBtur!

}bis

Vivat academia!
Vivant professpres!
Vivat membrum quodlhbet,
Vivant membra quaelhbet,
Semper sint in flore!

}bis

bis

bis

bis

Vivant omnes virghnes,

Fachles, formpsae!
Vivant et mulieres,
Tenerae, amabhles,
Bonae, laboripsae.

}bis

Vivat et respublhca,
Et qui illam regit!
Vivat nostra civhtas,
Maecenatum carhtas,
Quae nos hic protBgunt.

}bis

Pereat tristitia,
Pereant dolpres.
Pereat diabolus,
Quivis antiburschius.
Atque irrispres!

}bis

bis

bis

bis

145

1. .
2. .
, .
3. .
4. .
5. : (3), , , .
6. .
- .
7. , . .
8. , ablativus
absolutus .
.
9. , , .
10. () .
1.
2.

3.
4.
146

1
is pota clarus ( );
illud opus immortale ( ).
securus, a, um;
celer, eris, ere;
liber, era, erum;
nobhlis, e;
bonus, a, um;
grachlis, e;
simplex, hcis;
recens, Bntis.
amo 1, mitto 3.
doceo 2, audio 4.

5. credo 3, labpro 1.
6. 38 , 56 , 216 , 387 , 1294 .
7. Thales aquam dixit esse initium rerum. DisciplAna druhdum in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur.
8. Augusto regnante Romae litterae artesque florBbant. Dicendo dicere, scribendo scribere dischmus. Corpus iuvenhbus exercendum est.
9. Do, ut des, do, ut facias; facio, ut des, facio, ut facias (Digesta).
Cum vita sine amAcis tristis sit, ipsa ratio monet amAcos comparare.
10. Interpretatio stricta
In testamento, a Lutio Titio facto, ita scriptum erat: Maevius, filius meus
primogenhtus, heres esto. Lanam, quae die mortis meae in aedhbus meis
inventa erit, heres meus Seiae, sorpri suae, dare damnas (=obligatus) esto.
Quaestio ita proposhta est: an vestis, ex lana facta, legato continBtur.
Item Sempronio legata est materia, ex materia autem navis aedificata erat
ante mortem testatpris. An navem Sempronio dare obligatus est?
Quoniam ex contextu haud ambhgua testatpris voluntas not apparet,
locus est strictae interpretatipni ex exacta verbprum significatio spectatur.
Quid ergo est?
Testamento videntur comprehensae lana et materia, non autem res
artificio et opere confectae; navis ightur et vestis in bonis herBdis permanBbunt (Digesta).
2
1. id proelium acre ( );
haec legio Romana ( ).
2. certus, a, um;
elegans, elegantis;
miser, era, erum; delicatus, a, um;
humhlis, e;
fortis, e;
audax, acis;
malus, a, um.
3. habeo 2, dormio 4.
4. puto 1, statuo 3.
5. video 2, lego 3.
6. 79 , 26 , 547 , 815 , 1459 .
7. Cupio me esse clementem (Cicero). Debhtor tuus in fraudem
creditprum nihil facere vidBtur. Id non intellexisse vidBris.
8. Me absente, consilium finAtum est. Breve tempus homhni ad vivendum datur. Si verum respondBre velles, haec dicenda essent.
147

9. His testhbus ego utar, si res dubia aut obscura sit. Graeci, cum Troiam
expugnavissent, magnum numerum incolarum eius necavBrunt.
10. De actionhbus
Nihil aliud est actio quam ius, quod sibi debBtur, iudicio persequendi.
Actipnum genera sunt duo: in rem, quae dichtur vindicatio, et in perspnam, quae conditio appellatur (Ulp.).
In perspnam actio est qua aghmus cum alhquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est quotiens intendhmus eum dare, facere,
praestare, oportBre (Gai.).
In rem actio est, cum aut corporalem rem intendhmus nostram esse aut
ius alhquod nobis competere, velut utendi-fruendi, agendi, aquam ducendi
(Gai.).
In rem actio adversus eum est qui rem posshdet. In perspnam actio
adversus eum locum habet qui obligatus est nobis (Ulp.).
3
1. is amAcus fidBlis ( );
iste nauta perAtus ( ).
2. clarus, a, um;
parvus, a, um;
demens, entis;
honestus, a, um;
diffichlis, e;
aeger, gra, grum;
dulcis, e;
levis, e.
3. muto 1, trado 3.
4. sedeo 2, vestio 4.
5. minuo 3, noto 1.
6. 48 , 37 , 819 , 456 , 1985 .
7. Brutus, cum liberos suos revocandis in Urbem reghbus studBre
cognovisset, sua manu eos cecidisse dichtur. Te esse felAcem volo.
8. Nulla aetas ad discendum sera est. Alhqui vir bonus nobis eligendus
est ac semper ante ocvlos habendus, ut, quasi illo praesente,
vivamus et, illo vidente, omnia faciamus.
9. Solo, cum interogarBtur, cur nullum supplicium constituisset in
eum, qui parentem necavisset, respondit se putavisse nemhnem id
facturum esse. Si tacuisses, philosophus mansisses.
10. Res corporales et incorporales
Quaedam res corporales sunt, quaedam incorporales. Corporales hae
sunt, quae tangi possunt, velut fundus, homo, vestis, aurum, argentum et
148

denhque aliae res innumerabhles. Incorporales sunt quae tangi non possunt,
qualia sunt ea, quae in iure constituit, velut ius hereditatis, usus-fructus,
obligatipnes.
Nec ad rem perthnet, quod in hereditate res corporales continentur:
nam et fructus, qui ex fundo percipiuntur, corporales sunt, et id, quod ex
alhqua obligatipne nobis debBtur, plerumque corporale est, velvti fundus,
homo, pecunia.
Nam ipsum ius successipnis et ipsum ius utendi-fruendi (
) et ipsum ius obligatipnis incorporale est. Epdem
numero sunt iura praediprum urbanprum et rusticprum, quae etiam servitutes vocantur.
4
1. is exerchtus Romanus fortis ( );
ista arbor alta ( ).
2. gratus, a, um;
tener, era, erum;
sapiens, Bntis;
dives, htis;
magnus, a, um;
dissimhlis, e;
acer, acris, acre; brevis, e.
3. dubhto 1, instruo 3.
4. prohibeo 2, venio 4.
5. milhto 1, scribo 3.
6. 37 , 49 , 415 , 688 , 1374 .
7. Socrbtes: Scio, inquit, me multa nescAre; itbque multo sapientior sum, quam homhnes, qui putant se omnia scAre. Videntur
ii victuri esse.
8. Hosthbus circumventis, Romani proelium committere constituBrunt. Suo cuique iudicio utendum est. Homhnis mens discendo
alhtur et cogitando.
9. Morhbus apud nos receptum est, ne inter virum et uxprem
donatipnes valBrent (Digesta). Non scribo tibi, cum aegrptus sim.
Capitolium ab hosthbus expugnatus esset, nisi a defensorhbus
clamor anserum audAtus esset.
10. De iure personarum
Omne ius, quo uthmur, vel ad perspnas perthnet vel ad res vel ad
actipnes. Prius videamus de perspnis. Summa divisio de iure personarum
haec est, quod omnes homhnes aut liberi sunt aut servi. Rursus liberprum
homhnum alii ingenui sunt, alii libertAni.
149

Ingenui sunt, qui liberi nati sunt; libertAni, qui ex servitute manumissi
sunt (Gai.).
Est autem manumissio de manu missio, id est, datio libertatis: nam
quamdiu quis in servitute est, manui et potestati supposhtus est, manumissus autem liberatur potestate (Digesta).
5
1. iste vir sapiens ( );
ea vita brevis ( ).
2. latus, a, um;
integer, gra, grum;
celeber, bris, bre; levis, e;
prudens, Bntis;
fachlis, e;
uthlis, e;
parvus, a, um.
3. vinco 3, navhgo 1.
4. iubeo 2, munio 4.
5. educo 1, invenio 4.
6. 26 , 39 , 413 , 685 , 1837 .
7. Cicero CatilAnae: Iam intelleges, inquit, multo me vigilare
acrius ad salutem, quam te ad perniciem rei publhcae. Praetor ius
reddere dichtur.
8. Persis advenienthbus, Athenienses resistere constituBrunt. De gusthbus non est disputandum. Nihil agendo homhnes male agere
discunt.
9. Scio, qua causa sit, cur hoc agas et acturus sis. Cum fur quidam se
excusans Demosteni diceret: NesciBbam tuum hoc esse, ille
respondit: Ad tuum non esse satis sciBbas.
10. Res mancApi et nec mancApi
Omnes res aut mancApi sunt aut nec mancApi. MancApi res sunt omnia
praedia in Italhco solo, tam rusthca qualis est fundus, quam urbana
qualis est domus, item iura praediprum rusticprum (servitutes), velut via,
iter, actus, aquaeductus, item servi et quadrupedes, velut boves, muli, equi,
ashni. Ceterae res nec mancApi sunt (Ulp.).
Magna autem differentia est rerum mancApi et nec mancApi. Nam res
nec mancApi ipsa traditipne pleno iure alterius fiunt, si corporale sunt et ob
id recipiunt tradicipnem. Itbque si tibi vestem vel aurum vel argentum
trado sive ex venditipnis causa sive ex donatipnis sive alia ex causa, statim
tua fit ea res (Gai.).
150

 6
1. hic sensus acer ( );
istud anhmal forte ( ).
2. planus, a, um;
sacer, cra, crum;
rudis, e;
praeceps, ciphtis;
audax, acis;
albcer, cris, cre;
bonus, a, um;
simhlis, e.
3. canto 1; ago 3.
4. deleo 2; dormio 4.
5. numero 1; scio 4.
6. 96 , 418 , 75 , 329 , 1283 .
7. Pisistrbtus primus HomBri libros, confusos antea, sic disposuisse
dichtur, ut nunc habBmus. Non deciphtur qui scit se dechpi.
8. Fama est philosophum Pythagoram, Tarquinio Superbo regnante,
in Italiam venisse. Pacta sunt servanda. Lex iubet ea, quae facienda
sunt, prohhbetque contraria.
9. Lacedaemonii, cum audivissent muros ab Athenienshbus instrui,
legatos AthBnas miserunt, ut ei id fieri vetarent. Troia expugnata
non esset, nisi Graeci dolum adhibuissent.
10. De fonthbus iuris Romani
Ius popvli Romani constat ex leghbus, plebiscAtis, senatui consultis, constitutionhbus princhpum, edictis eprum, qui ius edicendi habent, responsis
prudentium. Lex est, quod popvlus iubet atque constituit. PlebiscAtum est,
quod plebs iubet atque constituit. Plebs autem a popvlo eo distat, quod
popvli appellatipne universi cives significantur, plebis autem appellatipne
ceteri cives sine patriciis significantur. Sed postea lex Hortensia lata est,
qua plebiscita universum popvlum tenBbant; itbque eo modo leghbus
exaequata sunt. Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit: idque legis vicem obthnet. Constitutio princhpis est, quod imperator
decrBto vel edicto vel epistvla constituit.
7
1. ille testis certus ( );
is agricola liber ( ).
2. purus, a, um;
pinguis, e;
ruber, bra, brum; potens, entis;
151

humhlis, e;
stabhlis, e;
bonus, a, um;
audax, acis.
3. habeo 2, sentio 4.
4. monstro 1, traho 3.
5. tango 3, do 1.
6. 29 , 56 , 835 , 478 , 1331 .
7. Oracvlum Delfhcum Lacedaemoniis respondit Sparta nulla rB alia
nisi avaritia delBtum iri. Lycurgi temporhbus HomBrus fuisse
tradhtur.
8. Artes innumerabhles repertae sunt, docente natura. Recte vidBtur
Ovidius dixisse emendandi labprem maiprem esse, quam scribendi.
Pax quaerenda est.
9. Leghbus servAmus, ut liberi esse posshmus. Cum Alexander Darei
condicipnes repudiavisset, Parmenio: Ego, inquit, si
Alexander essem, pacis condicipnes acciperem.
10. Mancipatio
Mancipatio est imaginaria quaedam venditio, quod ad ipsum ius
proprium civium Romanprum est. Ebque res ita aghtur: coram non minus
quam quinque testhbus civhbus Romanis puberhbus et praeterea alio
eiusdem conditipnis qui libram aeneam teneat, qui appellatur librhpens, is
qui mancipio acchpit, aes tenet et ita dicit: Hunc ego homhnem iure Quiritium meum esse aio, is que mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra.
Deinde aere percvtit, libram idque aes dat ei, a quo mancipium acchpit,
quasi pretii loco.
1.
2.

3.
4.
5.
6.
152

8
haec oratio pulchra ( );
id forum ingens ( ).
probus, a, um;
mobhlis, e;
sacer, cra, crum; rudis, e;
malus, a, um;
ingens, entis;
fachlis, e;
vetus, teris.
teneo 2, erro 1.
gigno 3, finio 4.
claudo 3, lavo 1.
25 , 57 , 468 , 916 , 1423 .

7. Nihil prohhbet, cum omnia amAcis dicamus esse communia, alhquid

tamen amAco donare. Cicero vidBtur omnes oratpres eloquentia
superavisse.
8. Bello Helvetiprum confecto, totius fere Galliae legati ad Caesbrem
convenBrunt. In rB publhca constituenda instituta sunt praeferenda
non iucundipra, sed utilipra.
9. Xerxes non dubitabat, quin copiis suis Graecos superaturus esset.
Philippus, cum bellum contra Persas pararet, occAsus est. Memoria
minuhtur, nisi exerceas.
10. De magistrathbus Romanprum
Principatus magistratuum Romae in manhbus consvlum erat. Consvles
erant magistratus annui; consulhbus erant imperium et potestas; praeterea
consul erat iudex et ponthfex maxhmus. Item ordinarii magistratus alii
erant. Praetor urbanus ius inter cives dicBbat. Quaestpres aerarium
curabant. Censor censum agBbat. Postea autem officium censpris erat
etiam peccata civium contra bonos mores notare atque senatum legere.
AedAles curam aedium, postea curam ludprum denhque curam annpnae
habBbant. Extraordinarii magistratus Romae erant dictator, magister
equitum, decemvhri, tribuni milhtum consulari potestate.
9
1. hic labor gravis ( );
ea arx alta ( ).
2. iucundus, a, um; pulcher, chra, chrum;
rarus, a, um;
pauper, eris;
humhlis, e;
impudens, entis;
mobhlis, e;
parvus, a, um.
3. canto 1, intellego 3.
4. debeo 2, partio 4.
5. curo 1, pingo 3.
6. 75 , 39 , 418 , 726 , 1954 .
7. Macedonum rex, post proelium, apud Chaeroneam commissum,
ad Archidamnum, Lacedaemoniprum regem, litteras, superbiae
plenas, dedisset, hic rescripsisse dichtur: Si umbram tuam mensus
eris, eam non maiprem esse, quam ante victoriam, intelleges.
8. Nomhne mutato, de te fabvla narratur. Iuveni parandum, seni utendum est. Dubitando ad veritatem pervenAmus.
153

9. Lacaena quaedam, cum filium in proelium misisset et interfectum

esse audivisset: Itbque, inquit, genueram, ut esset, qui pro
patria mori non dubitaret.
10. Ius civAle et ius gentium
Omnes popvli, qui leghbus et morhbus reguntur, partim suo proprio,
partim communi omnium homhnum iure utuntur. Nam ius est, quod (quisque) popvlus ipse sibi constituit; id ipsius civitatis proprium est vocaturque
ius civAle, quasi ius proprium civitatis. Quod autem naturalis ratio inter
omnes homhnes constituit, id apud omnes popvlos custodhtur vocaturque
ius gentium, quasi eo iure omnes gentes utuntur. Popvlus itbque Romanus
partim suo proprio, partim communi omnium homhnum iure uthtur.
10
1. illa civhtas libera ( );
id exemplar rarum ( ).
2. stultus, a, um;
integer, gra, grum;
insons, ntis;
magnus, a, um;
crudBlis, e;
sapiens, entis;
piger, gra, grum; diffhcilis, e.
3. sto 1, peto 3.
4. placeo 2, sentio 4.
5. porto 1, duco 3.
6. 69 , 31 , 317 , 687 , 1789 .
7. Ex tuis litteris cognpvi te Romam venAre non potuisse. Multos
scriptpres Magnus ille Alexander secum habuisse dichtur.
# expugnatis urbem AthBnas incendio delBvit.
8. Xerxes Thermopylis
Gutta cavat laphdem non vi, sed saepe cadendo. Non exemplis,
sed leghbus iudicandum est.
9. Cum hostes terrhti essent et iam in fugam se darent, dux eos
monuit, ut pristhnae virtutis meminissent. Nisi stultus sim, huic
homhni non crederem. AmAcus meus cognpvit, quos libros legissem.
10. De iure personarum
Sequhtur de iure personarum alia divisio: nam quaedam perspnae sui
iuris sunt, quaedam aliBno iuri sunt subiectae. Rursus earum personarum,
quae aliBno iuri subiectae sunt, aliae in potestate, aliae in manu sunt.
Videamus nunc de iis, quae aliBno iuri subiectae sunt: nam si cognoverhmus, quae illae perspnae sint, simul intellegBmus, quae sui iuris sint. Ac
prius dispiciamus de iis, qui in aliBna potestate sunt.
154

In potestate itbque sunt servi dominprum, quae (= et ea) potestas iuris

gentium est: nam apud omnes gentes animadvertere possvmus domhnis in
servos vitae necisque potestatem esse, et quodcumque per servum adquirhtur, id domhno adquiri (Gai.).

1. .
2. , .
3. .
4. .
5. , , , .
6. .
7. , .
8. .
9. .
10. -.
11. .
1
1. solum carmen ( );
poena levis ( );
alius gradus altus ( ).
2. pretipsus, a, um; fachlis, e; multi, ae, a; acer, acris, acre.
3. accuso 1; lego 3.
4. deleo 2; punio 4.
5. cupio 3; puto 1.
155

6. teneo 2; vestio 4.
7. Non sunt liberi, qui contra formam humani generis converso more
procreantur: velvti si mulier monstrpsum alhquid aut prodigipsum
enAxa sit (Paul.).
Qui in ius vocatus est, dupbus cashbus demittendus est: si quis eius
perspnam defendet, et si, dum in ius venhtur, de re transactum fuerit (Gai.).
Qui luminhbus vicinprum officere aliudve quid facere contra commodum eprum vellet, sciet se formam ac statum antiquprum aedificiprum
custodAre debBre (Ulp.).
8. Opera, iudhcem, servanda, vocarBmur, agnati sint, scivisse, venditipnes, facillhma, absolvendus, condemnata sit, avocarentur,
navigando.
9. MarAtus donatipnem promittit.
10. 437, 28, 63, 619, 1582, 31.
11. , , , , , , , , , , ,
, .
2
1. mas alius ( );
donum uthle ( );
res incorporalis ( ).
2. latus, a, um; simhlis, e; malus, a, um; miser, a, um.
3. advoco 1; iubeo 2.
4. veho 3; prohibeo 2.
5. detego 3; turbo 1.
6. accuso 1; diruo 3.
7. Iure non evenit, ut quod quisque ob tutBlam corporis sui fecerit,
iure fecisse existimBtur, et cum inter nos cognatipnem quandam
natura constituit, consequens est homhnem homhni insidiari nefas
esse (FlorentAnus).
In eum, qui album raserit, corruperit, sustulerit, mutaverit quidque aliud,
proposhtum edicendi gratia, turbaverit, extra ordhnem punAtur (Paul.).
Cuius aedificium iure superius est, ei ius est in infinAto supra suum
aedificium imponere, dum inferipra aedificia non gravipre servitute oneret,
quam pati debent (Paul.).
156

8. Renuntient, milhtes, interroganti, rogans, laudata, cepisse,

crudelhter, carisshmus, ducendus, ad navigandum, discesserhmus,
intolerabhlis, ducunt, credidissent.
9. Defendhmus pacem.
10. 69, 413, 988, 1947, 24, 753.
11. , , , , , , , , , , , , .
3
1. tempus definAtum ( );
vir audax ( );
spes ulthma ( ).
2. ulthmus, a, um; brevis, e; fachlis, e; pauper, is.
3. rogo 1; credo 3.
4. noceo 2; permitto 3.
5. nomhno 1; finio 4.
6. definio 4; coBrceo 2.
7. Iusta causa manumissipnis est, velvti si quis filium filiamve aut fratrem sorpremve naturalem aut alumnum aut paedagpgum aut
servum procuratpris habendi gratia aut ancillam matrimonii causa
apud consilium (propinquorum) manumittat (Gai.).
Cum autem omnis servAmus est misera, tum vero intolerabhle est servAre
impuro, impudhco, effeminato, nunquam ne in metu quidem sobrio
(Cicero).
Cum uno naturali nomhne homhnes appellamur, iure gentium tria genera esse coepBrunt: liberi et servi et liberti (id est hi, qui desierant esse servi)
(Ulp.).
8. Scribas, advocarBtis, iura, testamento, dedisse, dicturus sis, egerim,
tradhtae essBtis, credis, naviganthbus, ornandi gratia, cupiendum.
9. Iudex togam praetextam gerBbat.
10. 59, 614, 399, 1637, 746, 16.
11. , , , , , , , , , ,
, .
157

 4
1. pars constituta ( );
institutio vetus ( );
is fructus dulcis ( ).
2. dulcis, e; longus, a, um; acer, acris, acre; magnus, a, um.
3. metuo 3; libero 1.
4. corrumpo 3; adhibeo 2.
5. intellego 3; commodo 1.
6. habeo 2; invenio 4.
7. Cum emptio et venditio contracta sit (quod effAci dixhmus, simulatque de pretio convenerit, cum sine scriptura res aghtur), pericvlum
rei vendhtae statim ad emptprem perthnet, tametsi adhuc ea res
emptpri tradhta non sit (Inst. Iust.).
Si forte praeses provinciae manumiserit vel tutprem dederit, priusquam
cognoverit successprem advenisse, erunt haec rata (Celsus).
Conductor omnia secundum legem conductipnis facere debet et si quid
in lege praetermissum fuerit, id bono et aequo debet praestare.
8. Faciatis, daturos esse, consilia, manumittat, legendi causa,
ornanda, tacentis, delevissemus, rogaturus esses, iudhcem, scripti
sint.
9. Consensus nuptias facit.
10. 357, 1996, 54, 1945, 17, 129.
11. , , , , , , , , , , , .
5
1. puer Romanus ( );
damnum parvum ( );
ista lis contestata ( ).
2. contestatus, a, um; humhlis, e; celer, is, e; parvus, a, um.
3. lamentor, atus sum, ari 1; convenio 4.
4. commodo 1; retineo 2.
5. peto 3; dubhto 1.
6. detego 3; turbo 1.
158

7. Nos consentAmus talem societatem nullam esse, ut alter lucrum sentAret, alter damnum sentAret, et hanc societatem leonAnam solhtum
(esse) appellare (Ulp.).
Quibus testamento quidem tutor datus non sit, iis ex lege XII tabularum agnati sunt tutpres, qui vocantur legitAmi (Gai.).
Cum consvles avocarentur bellis finithmis neque esset (is), qui in civitate
ius reddere posset, factum est, ut praetor quoque crearBtur, qui urbanus
appellatus est (Pomponius).
8. Legum, legisse, deleverhmus, scientias, scient, sciam, procuratpres,
educandus, egisse, deterreant, sitis, futurum esse.
9. Advocatus oratipnem dixit.
10. 20, 24, 28, 872, 146, 1963.
11. , , , , ,
, , , , , , .
6
1. causa publhca ( );
reus patricius ( );
consuetudo inveterata ( ).
2. inveteratus, a, um; grachlis, e; pulcher, chra, chrum; bonus, a, um.
3. immitto 3; comparo 1.
4. iubeo 2; spero 1.
5. commodo 1; retineo 2
6. abstineo 2; aesthmo 1.
7. Filia familiaris si iubente patre, invAto domhno, servi aliBni conturbernium secuta sit, ancilla effichtur, quia parentes deteriprem
filiprum condicipnem facere possunt (Paul.).
Convicium contra bonos mores fieri vidBtur, si obscaeno nomhne aut
inferipre parte corporis nudatus alhquis insectatus sit.
Si quis intentipne ambhgua vel oratipne usus sit, id quod utilius ei est,
accipiendum est (Ulp.).
8. Audiens, exclamavisses, ornaturus esse, legaverhtis, custodithbus,
homhnum, exspectaveramus, rogBtis, laudarent, ducunt, clarior,
rogatum iri.
9. Quaesitor sceleratum condemnavit.
159

10. 57, 69, 12, 384, 189, 1936.

11. , , , , ,
, , , , ,
, .
7
1. mos antAquus ( );
lex specialis ( );
meridies aestupsus ( ).
2. clarus, a um; idoneus, a, um; magnus, a, um; niger, gra, grum.
3. venio 4; rogo 1.
4. indulgeo 2; convpco 1.
5. detego 3; turbo 1.
6. desero 3; pervulgo 1.
7. Beatus est nemo, qui ea lege vivit, ut non modo impune, sed etiam
cum summa interfectpris gloria interfici possit (Cicero).
Quotiens in actionhbus aut in exceptionhbus ambhqua oratio est, commodissimum est id accApi, qup res, de qua aghtur, magis valeat, quam
pereat (Iulianus).
Quod turpi ex causa promissum est, velvti si quis homicidium vel sacrilBgium se facturum promittat, non valet (Inst. Iust).
8. Fuerit, tradatur, traditione, humilior, spectavisse, damnaturus
esset, sperandus, pronuntiantes, sint, iussu.
9. Domhnus servum manumissit.
10. 76, 48, 32, 279, 846, 1994.
11. , , , ,
, , , , , , , .
8
1. ius praetorium ( );
circvlus vitipsus ( );
alter reus ( ).
2. grachlis, e; liber, era, erum; irrationalis, e; fortunatus, a, um.
3. peto 3; dubhto 1.
4. excuso 1; accipio 3.
160

5. puto 1; scribo 3.
6. condemno 1; servio 4.
7. NescAre, quid ante nos homhnes egerint, est in tenebris vivere.
Thales, interrogatus, quod esset diffichle, Se ipsum, inquit,
noscere. Idem, rogatus, quid esset fachle, Alteri, inquit, consilium
dare.
Sapiens quidam interrogatus, quid homo pesshmum, quid opthmum
habBret, respondit: Linguam.
8. Tradidisse, traditurus esse, subsidium, immolata erit, emo, pressus
sit, praetorhbus, credidBrunt, navigandi, undecim, octogeshmus,
postulare, testis, rectum.
9. Avus nepptem herBdem facit.
10. 74, 89, 263, 185, 1964, 13.
11. , , , ,
, , , , , , , .
9
1. unus testis ( );
actor solus ( );
poena levis ( ).
2. pauper, is; magnus, a, um; levis, e; simhlis, e.
3. recondo 3; irrogo 1.
4. desidero 1; cognosco 3.
5. indhco 3; vincio 4.
6. possideo 2; capio 3.
7. Si autem heres alicuius talium fuerit infra aetatem et fuerit in
custodia, cum in aetatem pervenerit, habeat hereditatem suam sine
relevio et sine fine.
Nullus distringatur ad faciendum maius servitium de foedo milhtis, nec
de alio libero tenemento, quam inde debBtur.
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum
cuique tribuere (Ulp.).
8. VenAret, deprecari, miser, splendidissimus, index, foederati, ad
legendum, habuisse, pecunia, damnaverant, accusatum iri, fascium,
deest, acturus essem, disputandus.
161

9. Orator oratipnem dicit.

10. 39, 40, 56, 122, 1247, 65.
11. , , , , , , , , , , ,
.
10
1. ars rara ( );
cultus rarus ( );
interdictum crudBle ( ).
2. levis, e; laetus, a, um; integer, gra, grum; humhlis, e.
3. detego 3; ploro 1.
4. saluto 1; cupio 3.
5. deleo 2; scio 4.
6. augeo 2; contradAco 3.
7. Solo, cum interrogarBtur, cur nullum supplicium constituisset in
eum, qui parentem necavisset, respondit, se id nemhnem facturum
putavisse (Cicero).
Omnes debitpres, qui speciem ex causa lucratAva debent, liberantur,
cum ea species ex causa lucratAva ad creditpres pervenisset (Digesta).
Morhbus apud nos receptum est, ne inter virum et uxprem donatipnes
valBrent (Digesta).
8. Repetundae, edere, flatus, missus erit, explicavissBmus, insignisshmus, frangens, superandum, exclamavisse, intrarBtis, ego, Bgi,
principia, dictae sint.
9. Mos legem regit.
10. 78, 450, 1946, 793, 213, 62.
11. , , , , , , , , , , , .

162

I
1. Laudavissem:
a) gradus superlativus;
b) plusquamperfectum con. act.;
c) accusativus sing., declinatio tertia.

2.
Ex herbis et florhbus homines remedia praepbrant:
a) uthlem;
b) utilis;
c) utilhbus.

3. infinitivi
Multae urbes a Caesbre expugnatae esse tradhtur:
a) infinitivus futuri passAvi;
b) infinitivus perfecti actAvi;
c) infinitivus perfecti passAvi.

II
1. Manus, us f :
a) II ;
b) III ;
c) IV .

2. , nominav- ( ):
a) -erat;
b) -it;
c) -erit.

3.
Commune pericvlum omnhbus civhbus depellendum est:
a) g vum abl. instrumentalis;
b) g vum ;
c) g vum .

III
1.
Mater dixit sororen meam illum librum ( ):
163

a) legisse;
b) lecturam esse;
c) lecturas esse.

2. ablativus
Antiquis temporhbus multa flumhna alia nomhna habBbant:
a) abl. loci;
b) abl. auctoris;
c) abl. temporis.

3. latus sit:
a) perfectum indicativi actAvi;
b) futurum II indicativi passAvi;
c) perfectum coniunctivi passAvi.

IV
1.
Divitiae virum felic non faciunt:
a) -em;
b) -um;
c) -as.

2.
Augusto regnante Romae litterae artesque florBbant:
a) acc. cum infinitivo;
b) abl. absolutus;
c) nom. cum infinitivo.

3.
Nihil ratione homhnes facere debent:
a) contra;
b) ad;
c) sine.

V
1.
Atthcus, Cicerpnis amicus, sic Graece loquebatur, ut Athenis natus esse
viderBtur:
a) ut finale;
b) ut obAectivum;
c) ut consecutAvum.

2. genetivus
Ejus virghnis libri sunt:
a) gen. qualitatis;
b) gen. characteristicus;
c) gen. possessivus.

164

3. esse
Pax servata ( ):
a) sunt;
b) est;
c) erit.

VI
1. cum
Agripla, cum florem oleae videt, fructum se visurum esse putat:
a) cum historhcum;
b) cum temporale;
c) cum causale.

2.
Cum omnem exershtu praeerat.
3.
virgo fortisshma:
a) gradus positAvus;
b) gradus superlativus;
c) gradus comparativus.

VII
1.
Troja expugnata non esset, nisi Graeci dolum adhibuissent:
a) casus potentialis;
b) casus irrealis;
c) casus realis.

2. lego
Magister interrogavit, quem librum ( ):
a) legerem;
b) legam;
c) legerim.

3. facere:
a) II;
b) III;
c) IV.

VIII
1.
Tria et septem sunt :
a) novem;
b) decem;
c) quattuor.

165

2. ,
Omnes has linguas:
a) acc. pl., f;
b) gen. sing., m;
c) dat. pl., n.

3. Modus vivendi:
a) abl.;
b) gen.;
c) acc.

I
1.

Pugnemus pro gloria patriae nostrae!:

a) coniunctivus imperatAvus;
b) coniunctivus optativus;
c) coniunctivus hortatAvus.

2.
Dischmus, ut medhci simus:
a) perfectum indicativi;
b) praesens coniunctivi;
c) imperfectum coniunctivi.

3. oculus, i m:
a) III;
b) IV;
c) II.

1. mansisse:
a) infinitivus praesentis;
b) infinitivus futuri passivi;
c) infinitivus perfecti activi.

2.
Si vis amari, ama:
a) casus potentialis;
b) casus realis;
c) casus irrealis.

3.
Scimus Ciceronem oratorem clarum fuisse:
166

a) nom. cum infinitivo;

b) acc. cum infinitivo;
c) abl. absolutus.

XI
1.
FidBlem amic pecunia non parabis:
a) -as;
b) -em;
c) -um.

2. celer, eris, ere:

a) I;
b) II;
c) III.

3.
Carmhna Ovidii tota Italia legebantur:
a) nom. sing.;
b) gen. plur.;
c) abl. sing.

XII
1. ,
Videmhni intellegere:
a) ;
b) Cicero;
c) .

2.
Vacua vasa plurimum :
a) sonat;
b) sonant;
c) sonent.

3. ,
Vivet, rogabit, audiam:
a) ;
b) c;
c) c.

XIII
1. captus:
a) nomen adjectivum;
b) participium perfecti passivi;
c) participium praesentis activi.

167

2. scribam:
a) verbum, persona prima, futurum I;
b) verbum, imperfectum, persona prima;
c) nomen substantivum, acc. sing., decl. I.

3. praeerat:
a) praesens;
b) imperfectum;
c) plusquamperfectum.

XIV
1.
Imperator Adrianus equos et canes sic amavit, ut eis sepuchra constituerant.
2. astra
Per aspera ad astra:
a) nom. sing.;
b) acc. plur.;
c) abl. plur.

3.
Vivat academia!:
a) coniunctivus optatAvus;
b) coniunctivus imperativus;
c) coniunctivus hortativus.

XV
1.
Aliquando Philoxenus carmhna Dionisii ausus est ea mala esse dicere:
a) abl. absolutus;
b) acc. cum infinitivo;
c) nom. cum infinitivo.

2.
Vivat nostra civitas, vivat, crescant, floreat.
3. plusquamperfectum:
a) fueramus;
b) fuerhmus;
c) fuBrunt.

XVI
1. discendi:
a) gen.;
b) dat.;
c) nom.

168

2. Veni, vidi, vici:

a) ;
b) ;
c) .

3.
Aliquando Solo Atheniensis ad Croesum venisse dichtur.
XVII
1. :
a) quattuor;
b) centum;
c) ducentae.

2.
In milleshmo nontenteshmo octogeshmo quinto anno.
3. , defendBrunt:
a) defendo;
b) defendi;
c) defensum.

XVIII
1.
Constat ad salutem civium leges:
a) inveniunt;
b) inventas esse;
c) inventi esse.

2.
Dies di docet:
a) -e;
b) -em;
c) -Brum.

3.
Do, ut dares.
XIX
1.
Troja deleta Graeci domos revertBrunt:
a) acc. cum infinitivo;
b) abl. absolutus;
c) nom. cum infinitivo.

169

2.
Medhcus , ut aegrotus valeat:
a) curavit;
b) curabit;
c) curat.

3.
Caecus non judicat de :
a) color;
b) colore;
c) colores.

XX
1. ablativus
Primo Punhco bello Regvlus a Poenis captus est:
a) abl. locativus;
b) abl. loci;
c) abl. temporis.

2.
Magister dischpulis narravit, quomodo, Troja expugnata esset:
a) praesens coniunctivi;
b) plusquamperfectum coniunctivi;
c) futurum II indicativi.

3. Progressurus, a, um:
a) participium perfecti passivi;
b) supinum;
c) participium futuri activi.

XXI
1.
Veritatis oratio simplex est:
a) dat. sing.;
b) gen. sing.;
c) abl. plur.

2. vecthgal, alis n:
a) declinatio secunda;
b) declinatio quarta;
c) declinatio tertia, classis vocalis.

3. pauperrimus:
a) verbum;
b) n. substantivum;
c) n. adjectivum.

170

XXII
1.
Campi multis flumin irrigabantur:
a) -e;
b) -is;
c) -hbus.

2.
Persis advenientibus Athenienses resistere constituBrunt:
a) acc. cum infinitivo;
b) nom. cum infinitivo;
c) abl. absolutus.

3. defendi:
a) infinitivus perfecti activi;
b) infinitivus futuri passivi;
c) infinitivus praesentis passivi.

XXIII
1. complectens:
a) 3- ;
b) participium praesentis activi;
c) participium futuri activi.

2. :
a) mille;
b) milia;
c) septem.

3. :
a) abl. absolutus;
b) nom. cum infinitivo;
c) acc. cum infinitivo.

XXIV
1.
:
a) patria nobis defenda est;
b) patriam defendhmus;
c) epistula scripta est.

2.
Magnus ille Alexander multos scriptores secum habuisse dichtur:
a) infinitivus praesentis activi;

171

b) infinitivus perfecti activi;

c) infinitivus futuri passivi.

3. :
a) intragere;
b) inducere;
c) intellegere.

XXV
1. :
Sciebam, quid agam, egerim, acturus sim.
2. . 1:
a) ut objectivum;
b) ut consecutivum;
c) quaestio oblhqua.

3. ad deliberandum:
a) participium futuri passivi;
b) gerundhum;
c) gerundAvum.

XXVI
1.
Videor vincere:
a) ;
b) ;
c) .

2. :
a) -ium, -ioris, -isus;
b) -ior, -ius, -issim, -rim, -lim;
c) esse.

3.
Reus fraudem celat:
) ;
b) ;
c) .

XXVII
1.
Divhde, ut imperares.
2. dubitandus, a, um:
a) participium perfecti passivi;

172

b) nomen adjectivum;
c) gerundAvum.

3.
Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura (Ov.):
a) cum historicum;
b) cum temporale;
c) cum causale.

XXVIII
1. ut(ne) :
a) praesens imperfectum coniunctivi;
b) praesens imperfectum indicativi;
c) perfectum futurum I coniunctivi.

2.
Si sapis, sis apis (Sen.):
a) casus potentialis;
b) casus irrealis;
c) casus realis.

3. nominativus cum infinitivo :

a) ;
b) ;
c) .

XXIX
1. accusata sit:
a) perfectum indicativi activi;
b) futurum II indicativi passivi;
c) perfectum coniunctivi passivi.

2. vagantes:
a) 3- ;
b) 3- ;
c) participium praesentis activi.

3. :
ollBga, ae m, laboriosus, a, um.
XXX
1. ablativus
Reus ab advocatp defendhtur:
a) abl. instrumenti;
b) abl. temporis;
c) abl. auctpris.

173

2.
Notum est labpres honpres gignere:
a) nom. cum infinitivo;
b) acc. cum infinitivo;
c) abl. absolutus.

3. iudicare, legere:
a) iudicandus, legendus;
b) iudicando, legendo;
c) iudicatum, lectum.

174

A
a [ab, abs] ( abl.) ,
A. = Aulus ( );
absolvo
()

abduco, duxi, ductum, ere
, , ,

abeo, ii (Avi), htum, Are

, , ,
,
abicio (abicio), iBci, iectum, ere
, ,

ablatus, a, um .: aufero
abnego, avi, atum, are ,

aboleo, lBvi, lhtum, Bre ,

,
abolesco, lBvi, , ere ,
,

abolitio, pnis f ,
, , ,

abrogo, avi, atum, are ,

,
abscAdo, cAdi, cAsum, ere ,

abscondo, condi (condhdi), condhtum,

ere , ,

absens, absentis
absentia, ae f
absolutio, pnis f ,

absolvo, solvi, solutum, ere

,

abstineo, tinui, tentum, Bre

, ,

abstinBre se
abstvli .: aufero
absum, abfui, , abesse

absurde ,
absurdus, a, um
abundantia, ae f
abusus, us m ;

ac
accBdo, cessi, cessum, ere
, ,
, ,
, ,
, ,

acceptus, a, um ,

accessio, pnis f , ,
, ,

accessus, us m , ,

acchdo, chdi, , ere ,

; acchdit
accipio, cBpi, ceptum, ere
, , ,

accurro, curri, cursum, ere , ,

accusatio, pnis f ,

accusator, pris m
accuso, avi, atum, are
aceo, cui, , Bre ,

175

acer, acris, acre , ,

acerbhtas, atis f , ,
acerbus, a, um , ,
, ,
acervus, i m
acBtum, i n
acBtus, a, um ,
cies, ei f , ,
; in acie ,

acquAro = adquAro
acta, prum n , ,
,
actio, pnis f , ; actio
directa (= iudicium directum, actio
principalis) ,
,
; actio
ex facto (= ex delicto)
();
actio in factum [concepta]
(

);
actio finium regundprum
; actio
familiae erciscundae
; actio
communi dividundo ; actio
utAlis (= actio ad exemplum)
,
,
,

; actipnes civAles
(,
ius civAle); actipnes
honorariae ,
, (, , ,

176

,
); edere actipnem
; legis actio
(
,



); actipnem dare (proponere)

actor, pris m
actum, i n ,
actus, a, um .: ago
actus, us m , ;
; ;
,
ad (c acc.) , ,
addAco, dixi, dictum, ere

addo, dhdi, dhtum, ere ,

ademptio, pnis f ,
adeo ; ; ,

adeo, ii (Avi), htum, Are ,
, ; hereditatem
adAre ;
in adeundo
adeptio, pnis f ,

adeptus, a, um .: adipiscor
adero .: adsum
adfAnis, is m (f) .: affAnis
adflAgo (afflAgo), flixi, flictum, ere
,
adfui (affui) .: adsum
adgnatio (agnatio), pnis f
(
;

,


)
adgressor (aggressor), pnis m
,

adhibeo, bui, bhtum, Bre , ,

adhu ;
adiectio, pnis f ,
,
adiicio (adicio), iBci, iectum, ere
, ,
;
adhmo, Bmi, emptum, ere
adipiscor, adeptus sum, adipisci
, ,
,
adhtus, a, um .: adeo
adhtus, us m , ,

adiudicatio, pnis f ,


(

)
adiudhco, avi, atum, are

adiungo, iunxi, iunctum, ere

; ;

adiuvo, iuvi, iutum, are ,

,
adlatus, a, um .: affero
administratio, pnis f
,
administro, avi, atum, are
, ,
, ,
,
admiratio, pnis f ,

admiror, atus sum, ari

admissum, i n ,

admitto, mAsi, missum, ere ;

, ;
admittere in alhquem -
admpdum ,
admoneo, ui, htum, Bre
,
admoveo, mpvi, mptum, Bre , , ,

adnumero, avi, atum, are

adoptio, pnis f
adoptAvus, a, um
adopto, avi, atum, are ;

adpro, avi, atum, are ,

, ,
adplumbatus (applumbatus), a, um
;
adprehendo = apprehendo
adpulsus (appulsus), us m
adquAro (acquAro), quisAvi (quisii),
quisAtum, ere ;
,
adquisitio, pnis f
adrogo (arrogo), avi, atum, are
, ,

adscrAbo (ascrAbo), scripsi, scriptum,

ere ,
, ,

adsessor (assessor), pris m

,
adsevero (assevero), avi, atum, are
, ,
adsiduus (assiduus), a, um
, ,
;
adsigno (assigno), avi, atum, are
,

177

adsimvlo (assimvlo), avi, atum, are

,
adsit (assit) .: adsum
adsoleo, , , Bre

adstringo (astringo), strinxi, strictum,

ere , ,
;
adsum (assum), adfui (affui), ,
adesse ,
,
adsumo (assumo), sumpsi, sumptum,
ere , ,

adtbmen (attbmen) ,

adtempto (attempto, attento), avi,
atum, are ,
, ,
,
adulescens, centis m
,
adulter, eri m

adulterAnus, a, um ,

adulterium, ii n
,
advena, ae m (f) ,
,
advenio, vBni, ventum, Are , ,
adventicius, a, um
adversa, prum n ,
adversarius, a, um ,
adversarius, ii m
adversor, atus sum, ari
,
adversus ( acc.) ,
;
adversus, a, um
, , ;
res adversae , ;
ex adverso

178

adverto, verti, versum, ere

, ,

advocatio, pnis f ,
( )
advocatus, i m
aedes, is f ,
aedificium, ii m , ,

aedifhco, avi, atum, are ,

,
aedAlis, is m ; aedAlis curulis
(
, ius edicendi

,

,
;

)
adon, onis f
aeger, gra, grum ,

aegrpto, , , are
aemulus, i m
aeneus, a, um
aequalis, e
aequalhtas, atis f ,
, ,
aequalhter ,
aeque , ,
,
aequhtas, atis f , , ,
aequum, i n ,

aequus, a, um ,

ar, aris m
aeramentum, i n ;

aereus, a, um
aes, aeris n ; aes aliBnum
()
aestas, atis f ,
aestimatio, pnis f ,
aesthmo, avi, atum, are ,
, ,
;
aestupsus, a, um
aetas, atis f , ,
, ,
aeternhtas, atis f
aeternus, a, um ,
; in aeternum
,
aff- = adfaffectio, pnis f
affecto, avi, atum, are ,

affectus (adfectus), us m ,
; ,
; ,
, ,
affero, attuli, allatum, affBrre
, ;
, ,
,
afficio (adficio), fBci, fectum, ere
, ,

affAgo (adfAgo), fixi, fixum, ere

, ,

affAnis, e ,
affAnis, is m (f )
(
)
affirmo (adfirmo), avi, atum, are

affui, affuturus, a, um .: adsum

ager, agri m ,

agitatio, pnis f ; ;
aghto, avi, atum, are ,

agnatio .: adgnatio
agnatus, i m
ago, egi, actum, agere ,
, ,
, , ,
,
; ,
agrestis, e ,
, ,

agricola, ae m
aio, ait, , ,
album, i n

( ,
)
albus, a, um
alea, ae f ;

aleator, pris m
Alexander, dri m
()
alias , -
alhbi
alicvbi -, -,

alienatio, pnis f ,
,
aliBno, avi, atum, are ,
, ,
aliBnus, a, um ,
alimonia, ae f (alimonium, ii n)
, ,
alioquin , ,
,
aliquando -, ,

aliquantum -,

alhqui, alhqua(e), alhquod -,

-, -

179

alhquis, alhqua, alhquid -,

-
alhter , -
alius, a, ud ,
alius ,
allBgo, avi, atum, are ;
,

allhgo, avi, atum, are ,
,
alo, alui, alhtum (altum), ere
, ,
Alpes, ium f
alter, altera, alterum ,
( ); alter
alter ,
alterum
altervter, utra, utrum (. .) ,
altitudo, hnis f ;
altus, a, um ;
alumnus, i m , ,

amabhlis, e , ,

ambhgo, , , ere ,
() ;
ambightur
ambiguhtas, atis f , ,

ambhguus, a, um
, ,
ambio, Avi (ii), htum, Are ;
;
ambhtus, us m ,
; (
)

ambo, ae, o ,
ambulo, avi, atum, are ,
,
amens, amentis ,
,

180

amAca, ae f
amicitia, ae f (amicitiae, arum f)
,
amAcus, i m
amissus, a, um .: amitto
amhta, ae f ,
amitto, mAsi, missum, ere
, ,
amo, avi, atum, are
amor, pris m
amoveo, mpvi, mptum, Bre
, ;
amphora, ae f (
)
ample ,
amplius (. . ample)
, ;
amplus, a, um ,
, ,
an , ,
ancilla, ae f ,
ancillaris, e ,

anfractus, us m ,
angelus, i m
angiportum, i n ,
,
angustus, a, um ,
anhma, ae f
animadverto, verti, versum, ere
, ,
, ;
,
anhmal, alis n ,

anhmus, i m , ; ;

anne
annpna, ae f ;
,
annuntio, avi, atum, are
annus, i m
annuum, i n
ansa, ae f
anser, eris m

ante (c acc.) ,
antea ,
antecBdo, cessi, cessum, ere (c acc.)

anteppno, posui, poshtum, ere

, ,

antequam
antiquus, a, um
anvlus, i m ,
anxius, a, um ,

aperio, perui, pertum, Are

, ,

aperte , ,
apiscor, aptus sum, apisci , ,
app- = adpapparatus, us m ,
,

appareo, parui, (parhtum), ere

, , ,
appellatio, pnis m ;
,
appellator, pnis m
,
appello, avi, atum, are ;
, ,
; , ; , ,
appetenter (adpetenter) ,
,
appeto, petAvi (petii), petAtum, ere
,
applicatio, pnis f
applhco, avi (ui), atum (htum), are
, ,
, ;
se applicare

apprehendo (adprehendo), prehendi,

prehensum, ere ,
,
apto, avi, atum, are ,

apud (c acc.) , ,
aqua, ae f
aquaeductus, us m ,

aquiminale, is n
arbhter, tri m ( ,
), ,

arbitratus, us m , ,
;
arbitrium, ii n , , ;
in arbitrio ; sui arbitrii esse

arbhtror, arbitratus sum, ari
,
arbor, oris f
arca, ae f , ,
, ,
arceo, cui, , Bre ,
,
arcesso (accerso), Avi, Atum, ere
, , ,

Archidamnus, i m
( , IV .
. .)
arduus, a, um , ;
,
area, ae f , ,
, ,
arBna, ae f ,
argentaria, ae f ;

argentarius, ii ,
argenteus, a, um
argentum, i n ; argentum
infectum
; signatum argentum

181

 ( )
argumentum, i m ,

arguo, ui, utum, ere ,

, ,
aries, etis m
arma, prum n ;
armarium, ii n
armatus, s, um
aro, avi, atum, are
arra (arrha), ae f
ars, artis f , ,
articvlus, i m , ;
arthfex, fhcis m , ,

artificium, ii n , ,

arx, arcis f , ,

as, assis m acc (.-.

)
ashnus, i m
aspernabhlis, e , ,
aspernor, atus sum, ari ,
,
aspicio, spexi, spectum, ere
,
ass- = adsassector (adsector), atus sum, ari
,
assentio, sensi, sensum, Are ,

assessor .: adsessor
assimhlis (adsimhlis), e ,
,

assimulo, avi, atum, are

,
ast- = adstastrum, i n ,
at , ;
; ,

182

ater, atra, atrum ,

AthBnae, arum f
Atheniensi, is
athlBta, ae m
atque ,
atqui , , ,
,
atrochter ,
atrox, atrpcis , ,

att- = adtattineo, tenui, tentum, Bre

, ; , ,

attingo, thgi, tactum, ere ; ,

auctio, pris f
auctor, pris m ;
; , ;
, ; ,


auctorhtas, tatis f , ,
, ,
; auctorhtas alicuius rei
-.
auctus, a, um .: augeo
aucvpor, atus sum, ari
,
audacia, ae f ,
audachter ,
audax, acix ,
audeo, ausus sum, audBre ,
, ,
audio, Avi, Atum, Are ,
,
auditorium, ii n
, (
)
aufero, abstuli, ablatum, auferre
, , ,

augeo, auxi, auctum, Bre

; ,
,
Augustus, i m (
)
aureus, a, um
aureus, i m (
,
100 )
auricularis, e
auricularius, a, um = auricularis, e
auricularius, i m
aurhfex, fhcis m ,

auris, is f
aurum, i n
auspicium, ii n , ;

aut , ;
autem ,
auxilium, ii n ,

avaritia, ae f
averto (avorto), verti (vorti), versum
(vorsum), ere ,
, ,
, ; ,
,
avis, is f
avAtus, a, um ,
avoco, avi, atum, are ,
,
avorto = averto
avuncvlus, i m ( )
avus, i m

B
balineum (balneum), i n ,
balnearis, e
barba, ae f
barbbrus, a, um ,

barbatus, i m ;

basilhca, ae f
beatus, a, um ,
,
belle
bellhcus, a, um ,
bellisshme ,

bellum, i n ; bellum
finithmum
bellus, a, um , ;
; ;
bene
benedAco, dixi, dictum, ere

benedAtio, pnis f ,
,
beneficium, ii n ,
, ,
benevolentia, ae f ,
benignhtas, atis f ,
, ,
benignus, a, um ,
,
bestia, ae f
bibliothBca, ae f ,

bibo, bibi, , ere

biennium, ii n ,
bini, ae, a ,
bis
blandus, a, um , ,
bombychna, prum n

bona, prum f ; ad bona

admittere ; bonis
interdicere ; bonis
interdictio

bonhtas, atis f , ; ,

183

bonum, i n ,
bonus, a, um , ,

bonus, i m
bos, bovis m (f) ,
bracchium, ii n
brevis, e , ,
, ,
; brevi
brevhtas, atis f
Britannia, ae f
Brutus, i m (
)
bucAna, ae f , ,

bustum, i n , ( )

C
C. Caius (Gaius) ; condemno ()
,
C centum ()
caballus, i m , ,
cado, cechdi, casurum, ere ,
; ,
caducum, i n
caducus, a, um , ,
,
,
caechtas, atis f
caecus, a, um
caedes, is f
caedo, cecAdi, caesum, ere ,
, , ,
caelum, i n
Caesar, bris m ()
calamhtas, atis f ,

calamitpsus, a, um ,
, ,

184

calbmus, i m , ;
( )
calcar, aris n
calco, avi, atum, are , , , ()
calculator, pris m
calhga, ae f
calAgo, hnis f , ,
calix, hcis m , ,
callidhtas, atis f , , ,
callhdus, a, um , ,

calo, avi, alum, are

calor, pris m ,
calumnia, ae f ; ,
calumnior, atus sum, ari ,

calumnipsus, a, um ,
calvus, i m ,
calx, calcis f
candelabrum, i n ,

candhdus, a, um
cani, prum m ,

canis, is m (f)
canthcum, i n ,
canto, avi, atum, are
cantus, us m
capax, acis ,

capio, cepi, captum, ere ,

;
capitalis, e ,
; ; causa capitalis
(
amissio
libertatis, )

Capitolium, ii n (
)
capra, ae f
captAvus, a, um
,
capto, avi, atum, are ,
;
captus, a, um .: capio
captus, us m , ,
caput, caphtis n , ;
dividere in caphtis
; caphte punAri

carcer, eris m ,
care , ,

careo, ui, (iturus), Bre (alhquare)

(-.),
( -.); (.), ( -.)
carAna, ae f
carhtas, atis f ,
, , ,
carmen, hnis n , ,
( )
Carthaginiensis, e
Carthbgo, hnis f
carus, a, um
casa, ae f
castellum, i n ,
, ,
;
castigatio, pnis f ;
, ,
,
casthgo, avi, atum, are ,
,

castrensis, e ,
castrum, i (castra, prum) n
,
casus, us m , ,
,

catBna, ae f ,
cathedra, ae f ;

CatilAna, ae m ( 63 . . .)
cauppna, ae f , ;

cauponius, a, um ,

causa (c gen.) , , ,
, -
causa, ae f , ,
, ; causam
reddere ()
; ex causa , ,
caute
cautio, pnis f ,
;

cautus, a, um .: caveo
cautus, a, um ,

caveo, cavi, cautum, Bre , , ;

(cautio)
cavillatio, pnis f ,

cavo, avi, atum, are ,
cechdi .: cado
cecAdi .: caedo
cedo, cessi, cessum, ere ,
, , ,
,
celer, celeris, celere ,

celerhtas, atis f , ,
cella, ae f ,
celo, avi, atum, are ,

cementum, i n ,
cena, ae f

185

censeo, censui, censum, Bre

,
census, us m (
)
centies
centum
centuria, ae f (
60100 )
cepi .: capio
cera, ae f ;

certatio, pnis f , ,

certe ; ;

certo, avi, atum, are ,

,
certus, a, um , ,
,
cessio, pnis f ; in iure
cessio
cesso, avi, atum, are ,
, , ; ;

ceterum ,
, ,

ceterus, a, um , ,

Chaeronea, ae f (
)
Chaldaeus, i m
chaos n
charta, ae f ,

chirographarius, a, um ;
chirogrbphum, i n ,
(
,
,
)
chronhca, prum n

186

cibaria, prum n ,

cibus, i m
cicatrix, Acis f , ,
;
venAre ad cicatrAcem
Cicero, pnis m (

I . . .)
cingo, cinxi, cinctum, ere ,
circa .: circum
circhter
circum (circa, c acc.) ,
,
circumambulo, avi, atum, are
,
circumduco, duxi, ductum, ere
, ;
,
circumvenio, vBni, ventum, Are
, ,

cito ,
citus, a, um ,
civAlis, e
civilhter -, ;

civis, is m (f) ()
civhtas, atis f , ,
; ;
clam () ( -)
clam () ,
clamor, pris m
clarus, a, um , ,

claudo, si, sum, ere

claudus, a, um ,
claustrum, i n ,
clavis, is f
clemens, entis ,

clementia, ae f ,
, ,

clepo, clepsi, cleptum, ere ,

; clepere se
coactus, a, um .: cogo
coalesco, coalui, coalhtum, ere
, ,

codex, hcis m , ,
codicilli, prum m
, ;
(
,

)
coBgi .: cogo
coelestis, e
coelum, i n
coBmptio, pnis f (,

)
coo, ii (ivi), htum, Are
; , ,
;
(coepio), coepi, coeptum, coepisse
; ()
corceo, cui, chtum, Bre , ,

coercitio, pnis f ,
;
coBtus, us m ,
cogitatio, pnis f , ,

coghto, avi, atum, are ,

,
cognatio, pnis f ,
; ;
cognatus, i m ,
cognitio, pnis f , ; ; , ,
;

, ;
, ; ; cognitio
extraordinaria (= extra ordhnem)
( )
cognitorius, a, um


cognosco, npvi, nhtum, ere , , ,

cogo, coBgi, coactum, ere ,
cohaereo, haesi, haesum, Bre
, ,

cohBres, Bdis m (f)
cohors, hortis f (
,
, 300 600 ); ,
coicio (coniicio), iBci, iectum, ere
; ,

cohtus, a, um .: coo
collatio, pnis f ,
,
collBga, ae, m ,

collhgo, lBgi, lectum, ere ,
,
collpco, avi, atum, are ,
, ()
collum, i n
collusio, pnis f ,

colluvies (conluvies), ei f
; ,
colo, colui, cultum, ere ,
, ;
,

187

colonarius, a, um
colpnus, i m , ,
-, ,
color, pris m
colpro, avi, atum, are ,

columna, ae f
comes, htis m (f) ()
comissator, pris m
, , ,

comitium, ii n (
, ); comitia calata
(
,

)
comhtor, atus sum, ari ,

commeatus, us m
commendo, avi, atum, are ,

commeo, avi, atum, are

,
commercium, ii n
( )
commisceo, cui, xtum, Bre , ; commiscBre [se]
cum alhquo ( -.)
committo, mAsi, missum, ere
; , ;
committere se
commodatum, i n
commodo, avi, atum, are
, , ;

commodum, i n , ,

commodus, a, um ,
, ; ,

communicatio, pnis f ,

188

communhco, avi, atum, are

,
communis, e
communhtas, atis f ,
, , ,
commuto, avi, atum, are ,

comparatio, pnis f ,

compbro (I), avi, atum, are ,
compbro (II), avi, atum, are
;
compello, puli, pulsum, ere ,
;
compensatio, pnis f ,
,
compesco (conpesco), pescui, , ere
,
competens, entis ,
,
competo, Avi (ii), Atum, ere , , ,
,
compAlo, avi, atum, are
complector, plexus sum, plecti
,
complures, plura ,
comppno, posui, poshtum, ere
;
, ,
;
compos, potis ,
; compotem mentis
esse ,

composhtus, a, um ,
; ,

comprehendo (prendo), prehendi

(prendi), prehensum (prensum),
ere , ,
, ;
, , -

, , ;
,
comprobo, avi, atum, are ,
,
compromissum, i n
(
)
computo, avi, atum, are , , ,

concBdo, cessi, cessum, ere , , ,

,
conceptio, pnis f ;

concha, ae f ;

conciliabvlum, i n ,
conciliatio, pnis f ,
; ,

concipio, cBpi, ceptum, ere ,

, ;
; ; , , ; ,
concitatio, pnis f , ,
conchto, avi, atum, are ,
,
conclave, is n () , ,

concludo, clusi, clusum, ere

, ,

concoquo, coxi, coctum, ere

, ,

concordia, ae f ,
concordo, avi, atum, are

concubAna, ae f ,

concubinatus, us m ,
,
concupisco, pAvi (pii), pAtum, ere
,
concurro, curri, cursum, ere
, , ,

concursus, us m , ;
concutio, cussi, cussum, ere ,
condemno, avi, atum, are ,
condicio, pnis f ,
;
,
condicionalis, e , ,
condictio, pnis f , ()
condo, dhdi, dhtum, ere ,
, ;

conduco, duxi, ductum, ere , ;

conductio, pnis f ,

conductor, pris m ,

conexus, a, um
confarreatio, pnis f
confero, tvli, collbtum, ferre
, , ,
, ; ;
,
confessio, pnis f
confestim ,
confhcio, fBci, fectum, ere
confAgo, fixi, fixum, ere
confirmo, avi, atum, are , ,

189

confiteor, fessus sum, fitBri ,

confio, avi, atum, are ;

confugio, fugi, , ere

confundo, fudi, fusum, ere ,
, ; , ;
confusus, a, um ,

congiarium, ii n ( )
congrego, avi, atum, are ,

congrue ; ,

congruo, ui, , ere , , ,

congruus, a, um ,
coniunctio, pnis f , ,
,
,
coniungo, iunxi, iunctum, ere
, ,

connumero, avi, atum, are
conor, conatus sum, ari ,
,
conpello, pvli, pulsum, ere ,
, ,
conpesco (compesco), pescui, , ere
, ,
conquAro, quisAvi, quisAtum, ere
,
, ,

consanguineus, i m
(
)

190

conscientia, ae f ; mala
conscientia
conscio, scAvi, scAtum, Are ,
conscrAbo, scripsi, scriptum, ere
, ,
; ; patres
conscripti -
( ,
patres [et]
conscripti
-
,

)
consecro, avi, atum, are ,

consensus, us m ;
consensus necessarius

consentio, sensi, sensum, Are (de alhqua

re) ,
; ( -.)
consequens est
consequentia, ae f ; per
consequentias ,

consequor, secutus sum, sequi
, ;
,
consero, serui, sertum, ere ; ;
conservatio, onis f ,

conservo, avi, atum, are

conservus, i m
,
considero, avi, atum, are ;
consignatio, pnis f

consilium, ii n ; ;
in consilio habBre ;

consisto, sthti, , ere ,

, ,
, ,
;

consonantia, ae f ,
,
consono, sonui, , are
, ,

consortium, ii n
conspectus, us m ,

conspicio, spexi, spectum, ere

,
conspiratio, pnis f ,
,
constans, antis ,
, ,
, ,

constantia, ae f ,
,
constitutio, pnis f ,

constitutio, stitui, stitutum, ere

, ,
, , , ,
consto, sthti, staturus, are ;
,
; ;
constringo, strinxi, strictum, ere
, ,
, ,
consuetudo, hnis f ,
, ,
consul, is m
consularis, e
consularis, is m
(
,
)

consulatus, us m
, ,

consvlo, sului, sultum, ere , , ;

, ,
consulto
consultor, pris m ; ,
consultum, i n , , ,
consultus, a, um ,

consultus, i m ,
consumo, sumpsi, sumptum, ere
, ; , ,

contemplatio, pnis f ,
,
contemptio, pnis f ,

contemptus, us m
contendo, tendi, tentum, ere
, , ,
contentio, pnis f , , ,
contentus, a, um ,
conterreo, rui, rhtum, Bre
contestatio, pnis f ; litis contestatio

contestor, atus sum, ari
, , ; lis contestata

conticesco (conticisco), ticui, , ere

contineo, tinui, tentum, Bre , , ,

, , -

191

; passivum ,

contingo, thgi, tactum, ere , , ,

,
continuatio, pnis f ,
,
continue
continuo, avi, atum, are ,

contio, pnis f
contra (c acc.) , ;
contra dicere ,
,
contractus, us m ,
contradAco, dixi, dictum, ere , ,
contradictio, pnis f ,

contrbho, traxi, tractum, trahere

, ,
( ),
, ,
,
contrarius, a, um ; e contrario
contrectatio, pnis f ,
,
contrecto, avi, atum, are ,
, ,

contributio, pnis f ,

contristo, avi, atum, are ,

controversia, ae f ,
contubernium, ii n
contumacia, ae f ,
,
, ,

contvmax, acix , ,
( )
contumella, ae f

192

conturbo, avi, atum, are

,
conubium, ii n , ,
convalesco, valui, , ere , , , ,
,

convenio, vBni, ventum, Are , ,

, , , ; convenit
(.) , decet,
, , ; convenAri , ,
conventio, pnis f
conventionalis, e
conventum, i n ,
conventus, us m , ,
,
conversatio, pnis f ,

converto (vorto), verti (vorti), versum

(vorsum), ere ,
, ,
, ,

convicior, atus sum, ari ,

convicium, ii n , ,

convinco, vAci, victum, ere ,

, ,

convivium, ii n
convocium
(,
convicium)
convoco, avi, atum, are ,

copia, ae f , ,
;
copiae, arum f
copulo, avi, atum, are ,
,
coquo, coxi, coctum, ere ,
, , ,
()
cor, cordis n
coram (c abl.)
(-.)
coram () ,
,
cornix, cornAcis f
corollarium, ii n
corporalis, e ,
corpus, oris n , ,

corrAgo, rexi, rectum, ere ,

corripio, ripui, rectum, ere , ,
corrumpo, rupi, ruptum, ere
, ,
, , ;
,
cotidie (cottidie) ,
, ,

cras
crastAnus, a, um
creber, bra, brum ,

crebro
credhtor, pris m ,
credhtum, i n ,
credo, credhdi, credhtum, ere
, , ,

credulhtas, atis f
crematio, pnis f

cremo, avi, atum, are c

creo, avi, atum, are ,

, , ,

crephda, ae f ,
cresco, crevi, cretum, ere ,

cretio, pnis f (
,


)
crimen, crimhnis n ,
;
crimen alicuius rei obiicere
-.
criminalis, e
crimhnor, atus sum, ari ,
,
criminpsus, a, um ,

crumBna, ae f
cruor, pris m ,
crusta, ae f , ,
crux, crucis m ,
(,
)
cubAle, is n
cubicvlum, i n
culchta, ae f ,
culpa, ae f , ;
in culpa esse

cultellus, i m ,
cultor, pris m ,
,
cultura, ae f ,
,
cultus, us m
cum (quum) , ,
, , ;
cum primum ;
cum tum

193

cum (c abl.) (-.)

cuncti, ae, a , ,

cuphde ,
cupidhtas, atis f ,
, ,
CupAdo, hnis m (
, )
cuphdus, a, um ,
, ,
cupio, ivi (ii), Atum, ere ,
, ()
cupresseus, a, um
,
cupressus, i f
cur
cura, ae f (c gen.) , ( -.)
curatio, pnis f ;
curator, pris m
curia, ae f (
30 , 3 ; ,
,
)
curo, avi, atum, are ,

curricvlum, i n , ,
curro, cucurri, cursum, ere ,
,
currus, us m
cursus, us m , ,

curulis, e
custodia, ae f , ,
,

custodio, Avi (ii), Atum, Are ,
,
custos, pdis m (f) ,
cyclus, i m

194

D
D. Dechmus ; D

damnatio, pnis f ,

damno, avi, atum, are ,

, ,
; ,
damnpsus, a, um , ,
DarBus, i m (
)
damnum, i n , ;
damnum infectum
( )
; damnum dare
datio, pnis f ,

datAvus, a, um ,
de (c abl.) , , ,
dea, ae f
debeo, bui, bhtum, Bre
; passivum , ; non debet

debhlis, e ,
debhtor, pris m
debhtum, i n
decBdo, cessi, cessum, ere ,
;
decemvir, i m
deceo, cui, , Bre (c acc.) ,
(-.,
-.), ; decet

decerno, crBvi, crBtum, ere ,

decAdo, cAdi, cAsum, ere ,

,
decies
dechmus, a, um

decipio, cBpi, ceptum, ere

declaro, avi, atum, are ,
, ,
decollatio, pnis f
decrBtum, i n ,
decurio, pnis m ( ,
,
);
decursus, us m ,
decus, decoris n , ,

dediticius, a, um
deducere in dubium
,
deduco, duxi, ductum, ere , , ,
, ,
defendo, fendi, fensum, ere , , ;

defensio, pnis f , , ,

defensor, pris m
defero, tvli, latum, ferre ,
; ,

deficio, fBci, fectum, ere

, ;
,
definio, Avi (ii), Atum, Are
, ,

definitio, pnis f
defluo, fluxi, fluctum, ere , , ,
defodio, fpdi, fossum, ere , ,

deformhtas, atis f ,

defunctus, a, um ,

defungor, defunctus sum, fungi

, ; ,

degusto, avi, atum, are ,

,
dehonesto, avi, atum, are , , ,
deiectio, pnis f ,
;
deiicio (deicio), iBci, iectum, ere
, ,

deinceps ,
deinde ,
delator, pris m
delectamentum, i n ,

delecto, avi, atum, are ,

;
,
deleo, lBvi, lBtum, Bre
delibero, avi, atum, are , ,

delibuo, bui, butum, ere ,

,
delictum, i n ,
, ,

deliteso, delitui, , ere ,

,
delphhca, ae f
DelphAcus, a, um
demergo, mersi, mertum, ere
, ,
deminuo, nui, nutum, ere , ,
deminutio, pnis f ,
,

195

demitto, mAsi, missum, ere , , ,

, ;

demo, dempsi, demptum, ere

Democrhtus, i m ( V . . .)
demolior, molAtus sum, Ari ,
,
demonstro, avi, atum, are ,
Demosthenes, is m
( IV .
. .)
demum ; ita demum
,

denarius, ii m (
10
16 )
denego, avi, atum, are
denhque
dens, dentis m
denuntio, avi, atum, are
,
denuo ,
deorsum ,
depalmo, avi, atum, are
,
depello, pvli, pulsum, ere , , ;

deppno, posui, poshtum, ere ,

, ,

depopvlor, atus sum, ari ,
,
deportatio, pnis f
(
,
,
in insvla, . .
;

196

)
deporto, avi, atum, are ,

depositio, pnis f ,
deposhtum, i n , ,

depravo, avi, atum, are ,
; ,
deprecor, atus sum, ari ,
,
deprehendo (deprendo), prehendi (prendi), prehensum (prensum), ere
, ,
deprehensio, pnis f
derelinquo, relAqui, relitum, ere
, ,
; pro derelicto habBre

derogo, avi, atum, are ( c dat.)
;
descendo, scendi, scensum, ere , ,
descrAbo, scripsi, scriptum, ere

desero, serui, sertum, ere ,

,
desertio, pnis f ;
;
desertor, pris m
deservio, , , Are ; ,
desiderium, ii n ,
desidero, avi, atum, are ,

desidia, ae f
designo, avi, atum, are ,
, ; ,
deshno, sii (sAvi), shtum, ere ,

desisto, sthti, sthtum, ere , , ,

despBro, avi, atum, are , ,

desthno, avi, atum, are ,
, ,
destituo, stitui, stitutum, ere
, ,
destrictus, a, um ,

destruo, struxi, structum, ere

,
desuetudo, hnis f ,
,
desum, defui, , deesse ,

desvper , ,
detego, texi, tectum, ere ,
;
deterior, deterius ;
deteriprem facere
deterreo, terrui, terrhtum, ere
, ,
deterrhmus, a, um
detestabhlis, e ,
detrbho, traxi, tractum, ere , , ,
,
detrimentum, i n , ,
,
detrudo, trusi, trusum, ere , ,
deus, dei m
deverto, verti, versum, ere , ,

devincio, vinxi, vinctum, ere

, ,

diabolus, i m

dialectAca, prum n

dialogus, i m ,
dico, dixi, dictum, ere ,
, ; ius dicere
, ,
,

dicto, avi, atum, are

diduco, duxi, ductum, ere ,
dies, ei m (f) ; ; in dies
singvlos
differentia, ae f ,
differo, distuli, dilatum, differre
, , ;
diffichle ,
diffichlis, e , ,
difficultas, atis f ,
,

dignhtas, atis f ;
,
,
di(g)nosco, (g)npvi, (g)nptum, ere
,
dignus, a, um (c abl.) ,
(-.)
dii (di) nom. plur. deus; dii
superi ()
; dii Manes
( )
dilabor, lapsus sum, labi , , ,

dilatio, pnis f
dilectus, us m ; sine dilectu

dilhgens, entis , , ,
diligenter , , ,

197

diligentia, ae f ,
, ,

dilhgo, lexi, lectum, ere

, , ,

dimidium, ii n ,
dimidius, a, um ,

dimitto, mAsi, missum, ere , , ,
, ,
directarius, ii m ,
directo ,
directus, a, um ,
derhmo, Bmi, emptum, ere , , ,

diruo, rui, rvtum, ere ,

discBdo, cessi, cessum, ere , , ,

, ;
discepto, avi, atum, are ,
,
,
discerno, crBvi, crBtum, ere
disciplAna, ae f , , , ,
,
discipvlus, i m
disco, didhci, , ere ,

discordia, ae f ,
discriptio, pnis f ,

discurro, (cu)curri, cursum, ere

-,
discus, i m ()
discutio, cussi, cussum, ere , ,
disperdo, dhdi, dhtum, ere , ,

198

dispicio, spexi, spectum, ere

, , , ,

disppno, posui, poshtum, ere

, ,
,
()
dispundo, punxi, punctum, ere
,
disputatio, pnis f , ,
,
dispvto, avi, atum, are ,

dissentio, sensi, sensum, Are

, , ,
,
dissero, serui, sertum, ere

dissimhlis, e
dissimulatio, pnis f ,
, ;

dissimvlo, avi, atum, are ,
,
dissocio, avi, atum, are , , ;

dissolvo, solvi, solutum, ere

dissuadeo, suasi, suasum, Bre

,
disto, disthti, , are ,
,
distrbho, traxi, tractum, ere , ;
distribuo, tribui, butum, ere

distringo, strinxi, strictum, ere

, , ( )
diu ,
diurnus, a, um ,

diuturnus, a, um ,

diversus, a, um ;
diverto (divorto), verti (vorti), versum
(vorsum), ere ,
,
dives, divhtis
divhdo, vAsi, vAsum, ere ,

divAne
divAnus, a, um
divisio, pnis f ,
divitiae, arum f
divortium, ii n ( )
divus, a, um
divus, i m
do, dedi, datum, dare ;
;
doceo, cui, ctum, Bre ,
, , ,

doctus, a, um , ,
,
doleo, ui, (iturus), Bre ,
, ,

dolor, pris m , ,

dolpsus, a, um , ,

dolus, i m , ,

domesthcus, a, um
domicilium, ii n ,

dominium, ii n ;
, ,
domhnus, i m , ;
; Domhnus
domo, mui, mhtum, are ,
, ,

domus, us (i) f

donatio, pnis f
donec ,
dono, avi, atum, are
donum, i n
dormio, Avi, Atum, Are c
dorsum, i n ,
dos, dotis f ; dotem
dicere
dotalis, e ,
druhdes, um m ,
dubie
dubitatio, pnis f
dubito, avi, atum, are
dubium, ii n
dubius, a, um ,
; ;
duco, duxi, ductum, ere ;
uxprem ducere ,

dulcBdo, hnis f ,
dulcis, e ,
dum ,
dummpdo
dumtaxat , , , ,
duplex, hcis , ,

duritia, ae f ,
durus, a, um , , ,
duumvir, i m (
,

:
duumvAri perduellipnis
; duumvAri
iuri dicundo
;
, ;

199


. .)
duumviratus, us m
(
)
dux, ducis m , ,

E
e [ex] (c abl.) , , ,

eblandior, Atus sum, Ari

; ,

ebrietas, atis f
ebripsus, a, um , ,

ebrius, a, um
ecce ,
ecclesia, ae f , ,

edAco, dixi, dictum, ere

, ,

edictum, i n ; edictum
perpetuum
,
(


)
edo, dhdi, dhtum, ere ,
, ,

edo, edi, esum (essum), edere (esse)

educatio, pnis f
educo, duxi, ductum, ere
effectium ,
,
effectus, us m ,
, ;

200

efficio, fBci, fectum, ere ,

, ;
,
effractor, pris, m
effractura, ae f ,

effringo, frBgi, fractum, ere ,

effugio, fugi, fugiturus, ere
effundo (ecfundo), effudi, fusum, ere
,
egens, entis ,
egeo, ui, , Bre ,

egestas, atis f , ,
,
ego
egredior, gressus sum, gredi
,
, ,

egregie ,
eiusmodi ;
elegans, antis
eleganter , ;

elhgo, lBgi, lectum, ere ,

,
eloquentia, ae f
elugeo, luxi, , Bre ;

emancipatio, pnis f
( -
)
emanchpo, avi, atum, are - ,

emaneo, mansi, mansum, Bre

, ,

emansor, pris m ,
( )

embamma, ae f ,

emendo, avi, atum, are ,

emerhtum, i n

emitto, mAsi, missum, ere ,
, ;
emo, emi, emptum, emere
emptio, pnis f ,
emptor, pris m ;
familiae emptor .: (, ,

)
enascor, natus sum, nasci ,
enim , ,
enimvero ,
enAtor, nAsus (nixus) sum, nAti
, ,
enumero, avi, atum, are
enuntio, avi, atum, are ,
,

eo, ii (ivi), itum, Are

ephippium, ii n , ,

epistvla (epistola), ae f
epitonion, ii n ()
equa, ae f
eques, htis m
equus, i m ,
erado, rasi, rasum, ere , , ,

ereptorius, a, um

ergo , ,
erpdo, rpsi, rpsum, ere
erro, avi, atum, are

error, pris m
, ,
, ; error
nomhnis ()

erubesco, rubui, , ere ,

erumpo, rupi, ruptum, ere

eruo, rui, rvtum, ere ,
,
et
etenim
ethnhcus, i m
etiam ,
etiamsi ,
etsi , ,
evado, vasi, vasum, ere ,
, ,
evenio, vBni, ventum, Are ,
eventualis, e ,

eventus, us m ,
everto, verti, versum, ere , ,
evhdens, entis ,
evidenter ,
evAto, avi, atum, are
evoco, avi, atum, are ,

evolvo, volvi (volui), volutum, ere

ex = e
exactus, a, um .: exhgo;
exaequo, avi, atum, are , -
examhno, avi, atum, are ,
exanhmo, avi, atum, are
,
exauctpro, avi, atum, are

201

exaudio, Avi (ii), Atum, Are

excandesco, dui, ere

, ,
excBdo, cessi, cessum, ere ,
, ,
excellens, entis ;
excelsus, a, um , ,
exceptio, pnis f ,
, : ,




excerpo, cerpsi, cerptum, ere

excerptum, i n
exchdo, chdi, , ere
excipio, cBpi, ceptum, ere ,
exclamo, avi, atum, are
excubatio, pnis f ,
;
excubiae, arum f
excusatio, pnis f ,

excuso, avi, atum, are ;

excutio, cussi, cussum, ere , ; ,

,
exemplar, aris n
exemplum, i n , ,
, ,

exeo, ii (hvi), htum, Are
exerceo, cui, chtum, Bre ,
;
, ;
(-.); , ,
; ; ,

202

exerchto, avi, atum, are ,

,
exerchtor, pris m ,

exerchtus, us m
exherBdo, avi, atum, are
;

exhibeo, bui, bhtum, Bre ,

, ; ,
exhibitio, pnis f , ,
exhortatio, pnis f
exhgo, Bgi, actum, ere ,
; ; ; ; ;
; exacta diligentia

exiguus, a, um , ,
exilium, ii n
exhmo, Bmi, emptum, ere ,

existimatio, pnis f , ; ,
existimator, pris m , ,

existhmo, avi, atum, are ,

, , ,

exodus, i f
exolBtus, a, um
; ,

exorcizo, , , are
(, )
expedio, Avi (ii), Atum, Are , ,
expedit , ,

expello, pvli, pulsum, ere ,

expendo, pendi, pensum, ere

; ;

expensa, ae f , ,

expergisor, perrectus sum, pergisci

, ,

experientia, ae f ,
experior, pertus sum, Ari ,
, ,
expilator, pris m ,

expleo, Bvi, Btum, Bre ,

, ;
explhco, avi, atum, are , , ,

exploratio, pnis f
explpro, avi, atum, are ,
exppno, posui, poshtum, ere
; ,

expressim ,
exprhmo, pressi, pressum, ere
, ; , ,
expugno, avi, atum, are
exquAro, quisAvi, quisAtum, ere
,
exsecutor, pris m
exsilium, ii n ,
,
exsisto (existo), exsthti (exthti), ,
ere , , , ,
, ,

exsolvo, solvi, solutum, ere ; , , ( -.)

exspectatio, pnis f
exspecto, avi, atum, are ,
;
exstinguo, stinxi, stinctum, ere , , ,

exsto, , , are , ,

exsul, exsvlis m ,

exsurgo, surrexi, surrectum, ere

exsuschto, avi, atum, are ,

extendo, tendi, tentum (tensum), ere
, ,

externus, a, um ;
extinguo (exstinguo), stinxi, stinctum,
ere , ,
,
extollo, extvli, , ere
extorqueo, torsi, tortum, Bre , ,
extra (c acc.) , ; extra
ordhnem
extrbho, traxi, tractum, ere
, ,
,

extraneus, a, um ,
, ;

extraordinarius, a, um ,

extrBmus, a, um , ;
exuo, ui, utum, ere ,
; exuere se (c abl.)
;

F
faber, fabri m , ,
fabrhca, ae f , ,

fabrhco, avi, atum, are , , , ,

203

fabvla, ae f , ,
facetia, ae f ,
facBtus, a, um , ,
facies, ei f
fachle ,
fachlis, e ;
facinorpsus, a, um ,

fachnus, oris n , ,
; publhcum fachnus

factio, feci, factum, ere ,
,
factio, pnis f ; ;
factum, i m , ;

facultas, atis f ;
, ; , ;
facultates ,
facundia, ae f
facundus, a, um ,

faenebris (fenebris), e ;
pecunia faenebris ,

faeneratrix, trAcis f
faenus (fenus), oris n ,
,
; faenus exercBre

fallacia, ae f , ,
,
fallachter
fallo, fefelli, falsum, ere
, ,

falsarius, i m
falso ,
falsum, i n ,
falsus, a, um
fama, ae f ,

204

fames, is f
familia, ae f ;
familiaris, e , ; ; res familiaris
, ,
familiarhtas, atis f ,
familiarhter ,
familias gen.
sing.
fampsus, a, um , ; ,
,
fans, fantis
farreus, a, um
fascis, is m ,
fastidio, Avi (ii), Atum, Are ,
; ,
,

fastus, a, um ,

fata, prum n = fatum, i n ,
, ,
fateor, fassus sum, fatBri
faveo, favi, fautum, Bre , ,

favorabhlis, e
,

febris, is f
facundus, a, um ,
,
felichtas, atis f
felix, felAcis
femhna, ae f
feminAnus, a, um
fenero, avi, atum, are
,
fenestra, ae f
fere , ,

ferens, ferentis

fero, tuli, latum, ferre , , ; , ; ,

ferrum, i n , ,
ferus, a, um , ,
,
festAno, avi, atum, are ,

fetus, us m , ,
,
ficte
fideicommissarius, ii m (,



)
fideicommissum, i n
(
,

)
fideicommitto, , , ere

fideiubeo, iussi, iussum, Bre ,

fideiussor, pris m ,

fidBlis, e ,
fidelhter , ,

fides, ei f , , , ,
, ; bona fides
; fidem dicere
; fidem habBre

fiducia, ae f , ,
figura, ae f , ,

figuro, avi, atum, are , ; ,

filia, ae f
filiola, ae f ,
filius, ii m
finalis, e , ;

fingo, finxi, fictum, ere , ; ,

,
finio, Avi (ii), Atum, Are ,
;
finis, is m , , ,

fio, factus sum, fieri ,

, , , ,
firmo, avi, atum, are ,
,
firmus, a, um , ,
, ,

fiscalis, e , ,

fistvla, ae f ,
flamen, hnis m ,
fleo, flevi, fletum, Bre
fletus, us m
flexus, us m ,
floreo, ui, , Bre
flos, floris m , ,

flumen, hnis n ,
fluo, fluxi, fluctum, ere ,
, ,
fodio, fodi, fossum, ere ,
,
foedero, avi, atum, are
foedus, eris n , ;
folium, ii n
foras ,
fore infinitivus futuri esse
forensis, e ; ;
foris

205

foris, is f ,
forma, ae f , ,
, , , ;
forma pub-lhca

formAdo, hnis f ,
formo, avi, atum, are
, ,

formpsus, a, um ,

formvla, ae f (, , , ;

,

)
fors, forte f (
nominativus ablativus
singularis)
fortasse ,
fortassis (forshtan) ,

forte , , ; , ;
fortis, e , ,
,

fortuhto
fortuhtus, a, um
fortuna, ae f ,
fortunae, arum f ,

forum, i n ,
;
fossatum, i n
foveo, fovi, fotum, Bre ,
, ,

fraghlis, e , ;
,
frango, fregi, fractum, ere ,
, ,

206

frater, fratris m
fraudo, avi, atum, are
fraudulpsus, a, um ,

fraus, fraudis f , ;
in fraudem ,

frenum, i n ,
frequens, entis ,
, ,
;
frequenter ,
frequentia, ae f , ; ,
,

frequento, avi, atum, are ,

frons, frontis f , ,
fronte
fructuarius, ii m (,
)
fructupsus, a, um ,

fructus, us m , , , ; ( ); usus fructus

, ,




frumentum, i n ()
fruor, fruAtus (fructus) sum, frui
, ,
frustra , , , ;
fuco, avi, atum, are ,

fuga, ae f ,

fugio, fugi, fugiturus, ere ,

, ; vinum fugiens

fugitAvus, a, um
fulcrum, i n ( )
fullo, pnis m
functio, pnis f ,
, ,
;

fundamentum, i n , ,
fundus, i m , ;
fungor, functus sum, fungi , ; fungi suae
parti ,
; fungi (alhqua re)
(-. )
funus, eris n , ,
, ,
fur, furis m
furax, acis ,

furca, ae f ,
( )
furipsus, a, um , ,
furo, , , ere ,
,
furor, atus sum, ari ,

furor, pris m ,
, ;
,
furtim ,
furtAvus, a, um
furtum, i n , ;
furtum conceptum ,
;
furtum oblatum ,
;

furtum manifestum ,

furvus, a, um ,
fustis, is m ,
futurus, a, um , .: sum

G
Gallia, ae f
gallus, i m
garrulhtas, atis f
gaudeo, gavAsus sum, gaudBre

gaudium, ii n ,
gehenna, ae f
gemma, ae f ,
gener, eri m
generalis, e , ,

generalhter ,
generatio, pnis f ,
genero, avi, atum, are ,
,

generpsus, a, um ,
,
gens, gentis f , , ,

genthlis, is m ,

genu, us n
genus, eris n , ;
, ,

geometra, ae m , ,
germanus, a, um , ;
,
gero, gessi, gestum, ere ,
, , , ,
,
gigas, gigantis m ,
gigno, genui, genhtum, ere
gladiatorius, a, um

207

gladius, ii m
gleba, ae f
gloria, ae f
gloripsus, a, um ,
grachlis, e ,
gradus, us m , ,
,
Graece -
Graecus, i m
grammathcus, i m ,

gratia (c gen.) , ,
-,
gratia, ae f ,
,

gratuhtus, a, um , ;
gratulatio, pnis f ,

gratus, a, um , ,

gravis, e , , , ; , ,
gravhtas, atis f ,
,
gravhter
gregatim , ,

grex, gregis m ,
gula, ae f ,
gustus, us m , , ,
gutta, ae f
gyrus, i m ,

H
habeo, habui, habhtum, habBre ,
; , ; ; passivum
habhlis, e ,

208

habilhter ,
habitatio, pnis f (.: )
habitator, pris m
( ), .:
habhto, avi, atum, are ,
,
habhtus, us m , , ;
haereo, haesi, haesum, Bre , , ,

Hannhbal, blis m
( )
harBna, ae f
haruspex, hcis m
,

haud , ,
haustus, us m
Helvetii, prum m ( )
herba, ae f
hercisco (ercisco), , herctum (erctuum),
ere
Hercvle! !
Hercvles, is m
hereditarius, a, um ,
heredhtas, atis f
heres, herBdis m (f)
hermaphrodAtus, i m
hic
hic, haec, hoc , ,
hilarhtas, atis f ,
hinc
hodie ,
hodiernus, a, um ,

HomBrus, i m
homicAda, ae m
homicidium, ii m
homo, hnis m

honestas, atis f , ,
, ,
,
honeste ,
honestus, a, um , ,

honor, pris m , ,
, ;
; ,
; honprem
sustinBre
honorarium, ii n ()

honorarius, a, um
honpro, avi, atum, are ,

hora, ae f
Horatius Cocles, htis
( )
horreum, i n , ,

hortor, atus sum, ari ,

hortus, i m
hospes, phtis m (f) ,
hospitium, ii n ,
,
hostis, is m
humane -, ,

humanhtas, atis f ,
,
humanus, a, um ,

humilio, avi, atum, are ,

humhlis, e , ,
; ,
humo, avi, atum, are
,

humus, i f ,

I
iaceo, cui, (chtum), Bre
iacio, ieci, iatum, ere ;
; , ;
,
iactatio, pnis f , ,
iacto, avi, atum, are ,
; , ,

iactus, us m , ,

iam
ianua, ae f ,
Ianus, i m ( , , )
ibi
ibAdem ; ,
,
ico(icio), ici, ictum, ere ,
,
ictus, us m , ,
idcirco , ,
,
idem, eadem, idem ,
ideo , ;
ideo quia
idpneus, a, um ,
iens, euntis
ightur , ,

ignarus, a, um (c gen.) ,
,
ignavus, a, um ,
ignis, is m
ignominia, ae f ,

ignominpsus, a, um
ignorantia, ae f
ignpro, avi, atum, are ,
,

209

 ,
ignosco, npvi, nptum, ere ,

ignptus, a, um ,

ilhco
illacrhmor, atus, ari ,

illaesus (inlaesus), a, um
illatio, pnis f ,
ille, ilia, illud , ,
illic ,
illichtus, a, um ,

imaginarius, a, um ,
,
imago, hnis f ,
imbecillhtas, atis f
imbecillus (inbecillus), a, um
,
imhtor, atus sum, ari
immanis, e , ,
immensus, a, um ,
,
immerhto , ,
immineo (inmineo), , , Bre
, ,
(-. -.),
,
immisceo, miscui, mixtum (mistum),
Bre , ;
immiscBre se (c dat.) ( -.)
immitto, mAsi, missum, ere , , ,

immixtus, a, um .: immiscBre
immo , ;
;

210

immobhlis, e
immolo, avi, atum, are

immoror, atus sum, ari
immortalis, e
immortalhtas, atis f
impar, impbris , ,
impatientia, ae f ;
,
()
impedimentum, i n ,

impedio, Avi (ii), Atum, Are ,

impendium, ii n ,
impendo, pendi, pensum, ere
,
impensa, ae f ,
imperatAve
, ,

imperator, pris m ,
, ; ,
imperfectus, a, um
imperitia, ae f
imperium, ii n (
)
impero, avi, atum, are ,
, ,

impertio, Avi (ii), Atum, Are ,
,
impetro, avi, atum, are ,
,
impetus, us m , ,
,
imphger, gra, grum ,

impius, a, um
impleo, Bvi, Btum, Bre ,

implpro, avi, atum, are ,

,
imppno, posui, poshtum, ere , , ;
;
impossibhlis, e ,

impostor, pris m
impostura, ae f
impotens (inpotens), entis ,
;
imprecor, atus sum, ari ;

improbo, avi, atum, are ,

improbus, a, um ,
, ,
improvAsus, a, um ; ex improvAso
imprudens, entis ,
, ;
;

imprudenter , , ,
imprudentia, ae f ,

impubes, eris ( impubis, e)

impudhcus (inpudhcus), a, um

impugno, avi, atum, are ;

,
impune ,
impunhtas, atis f
impunAtus, a, um
impurus, a, um , ,
impvto, avi, atum, are ,
,

in (c acc. abl.) , , , ,
inanis, e , ,

incalesco, calui, , ere ,

incanto, avi, atum, are ;

,
incendiarius, ii m
incendium, ii n
incendo, cendi, censum, ere , , ,

incertus, a, um ,
, ,
; ,
incestus, a, um ,

inchoatus, a, um ,

inchoo, avi, atum, are (c acc.) , ( -.)

inchdo, cAdi, , ere , ; ; ,

incipio, cBpi, ceptum, ere , ,

inchto, avi, atum, are
inclamo, avi, atum, are
, ;
includo, clusi, clusum, ere ,
inclusus, a, um
incognhtus, a, um ,
,
incola, ae m ,
incommodum, i n ,

incorporalis, e ,

increpo, pui (avi), htum (atum), are

,
inculpatus, a, um

211

incumbo, cubui, cubitum, ere (c dat.)

, ( -.)
incursus, us m
incurvo, avi, atum, are ,
,
inde ,
indemnhtas, atis f
;
indicium, ii n , , , ,
indhco, avi, atum, are , , ,
indicto, pnis f ,
, ,
indigeo, gui, , Bre ,

indigne
indignus, a, um (c abl.) ,
indubitatus, a, um ,

induco, duxi, ductum, ere ,
, ,
, ; ,

indulgeo, dulsi, dultum, Bre

, ,

induo, dui, dutum, ere

industria, ae f ,
indutiae, arum f
indutorius, a, um
ineo, ii (Avi), htum, Are ,
, ,

inepta, prum
ineptus, a, um ,

iners, inertis ,
inertia, ae f , ;
,
inest .: insum

212

infamia, ae f ,
infamis, e
,
(infamia),

infans, antis ,
infans, fantis m (f) ,
infantia, ae f , ,
,
infectus, a, um ,
, ;
inferi, prum m ();

inferior, inferius ;
infero, intvli, illatum, ferre , ; ,

infAgo, fixi, fixum, ere ,

, , ,

infhmus, a, um
infinAte ,
infinAtus, a, um ;
in infinAto ,

infirmhtas, atis f , , , ;
; infirmhtas
consilii
infirmo, avi, atum, are ,
,
infligo, flixi, flictum, ere ,
, ,
infra ( c acc.) , ,

ingenipsus, a, um ,

ingenium, ii n , ,
; ,
;
ingens, entis ,

ingenuhtas, atis f ,
;

ingenuus, a, um
ingero, gessi, gestum, ere ,
;
ingredior, ingressus sum, ingredi
, ; portam
ingredi
ingressus, a, um .: ingredior; in
ingressu
inhoneste , ,

inhumanus, a, um
inicio (iniicio), iBci, iectum, ere
, ;

inimicitia, ae f (inimicitiae, arum f)

, , ,
inimAcus, i m
inAque ,
iniquhtas, atis f
inAquus, a, um ,

initium, ii n
iniungo, iunxi, iunctum, ere
, ,

iniuria, ae f , ,
; adficere
iniuriis ,

iniussu
iniuste , ,
iniustitia, ae f
iniustus, a, um ,
inlaesus (illaesus), a, um ,
inmoror (immoror), atus sum,
ari ,

innocens, centis ;
,
innocentia, ae f , , ; , ,
innoxius, a, um
innumerabhlis, e ,

innutrio, Avi, Atum, Are ,

inofficipsus, a, um ;
inofficipsum testamentum
,
,

inopia, ae f ,
;
inops, opis ,
inplhco (implhco), ui (avi), htum (atum),
are , ;

inprecor (= imprecor), atus sum, ari

inpudentia, ae f
inquam, inquit
inquiBto, avi, atum, are , ,
inquiBtus, a, um
,
inquilAnus, i m , ,

inquhno, avi, atum, are ,

, ;
inquAro, sAvi, sAtum, ere ,
;
; ,

insania, ae f ,
insanio, Avi (ii), Atum, Are
,
insanus, a, um ,
,
inscrAbo, scripsi, scriptum, ere
,

213

inscriptio, pnis f
( , libellus inscriptipnis)
insector, atus sum, ari , ,
insidiae, arum f , ;
;
insidior, atus sum, ari (alicui)
, , , , (
-.)
insigne, is n , ;
insignis, e ,

insisto, sthti, , ere ,

, ,
insons, sontis
inspicio, spexi, spectum, ere
, ,

instabhlis, e ,

instar ,
instAgo, avi, atum, are ,
,
instituo, tui, tutum, ere ,
institutio, pnis f ,
, , ,
,
institutum, i n ,
, ,
insto, sthti, , ere (c dat.) ,

; ( -.),
(-.)
instrumentum, i n ;

instruo, struxi, structum, ere

; , ;
, ;
passivum
insvla, ae f ;

214

insum, infui, , inesse (-.),

( -.);
integer, gra, grum ,
, , ,
intellectus, us m ,

intellego, lexi (legi), lectum, ere

, ,
,
intellhgo = intellego
intendo, tendi, tentum, ere , ,
intentio, pnis f ,
, ;
( , )
inter (c acc.) ,
intercBdo, cessi, cessum, ere
, ,
, ; , ;
, ;
,
,

intercessio, pnis f
(


)
interchdo, chdi, , ere ,

intercipio, cBpi, ceptum, ere

,
interdAco, dixi, dictum, ere ; ( -.)
interdictum, i n (
,
)
interdum , , ;
,

interea
intereo, ii (Avi), htum, Are ,
, ,

interfector, pris m
interficio, fBci, fectum, ere ,

interim , ,
,
interhmo, Bmi, emptum, ere , ;
interior, interius
,

intermitto, mAsi, missum, ere

, ,
, ,

interpellator, pris m ,

interppno, posui, poshtum, ere

, ,
interpres, etis m (f)
(), , , ,

interpretatio, pnis f ,
; interpretatio
libertatis

interpretor, atus sum, ari , , ,
; ,

interpunctio, pnis f
(
)
interrogatio, pnis f
interrogator, pris m ;
interrogatorius, a, um ;

interrogo, avi, atum, are ,

interrumpo, rupi, ruptum, ere , ,

interruptio, pnis f ,

intersum, interfui, , interesse

, ,
, ;
interest ;
multum interest ; nihil interest
, ;
plurhmum interest
...
intervallum, i n ,

intervenio, veni, ventum, Are

, , ,
,
,
intestatus, a, um
( );
ab intestate
inthmus, a, um ,

intolerabhlis, e
intra (c acc.) ,
intro, avi, atum, are ,

introduco, duxi, ductum, ere

introBo, ii (Avi), Atum, Are ,

intueor, tuhtus sum, tuBri ,

, ,

inultus, a, um
inuthlis, e , , ,
inutilhter , ,

invenio, vBni, ventum, Are ,

inverecundus, a, um ,

215

inveteratus, a, um ,

invetero, avi, atum, are

, ,
,
invhcem , ,
;
,
invictus, a, um
invidia, ae f , ,

invidipsus, a, um ,
;
invAsus, a, um
invAto, avi, atum, are ,
, ,
invAtus, a, um ,

iocus, i m , ;
per iocum
Iovis, Iovi .: Iupphter
ipse, ipsa, ipsum
ira, ae f
iracundia, ae f ,
, , ,

irascor, , irasci ,
,
iratus, a, um ,
irrBpo (inrBpo), repsi, reptum, ere
,
irrAsor, pris m
irrAto, avi, atum, are ,
;
irrAtus, a, um ,
,
irrogo, avi, atum, are ,
, ,
irrumpo, rupi, ruptum, ere , ,
is, ea, id , ,
iste, ista, istud , ,

216

ita ,
Italia, ae f
itbque ,
item ,
iter, itineris n , ,

iterate
iterum , ,
iubeo, iussi, iussum, Bre ,
iucundus, a, um
iudex, iudhcis m
iudicialis, e
iudicium, ii n ,
;
, ;
iudicium dare

iudhco, avi, atum, are ,
, ; passivum
; res iudicata
, ,
iumentum, i n ,

iungo, iunxi, iunctum, ere , ,
iunior, ius
Iupphter, Iovis m
(non)iuria () ( ,
iniuria)
iurisdictio, pnis f
(
)
iuro, avi, atum, are ,

ius, iuris n ; in iure

; iuris studipsus
-; iuris consultus
; ius dicere ,
, ;
ius reddere ,
, ;

ius honorarium
(
) , : ,
,
iusiurandum (ius iurandum)
iussum, i n , ,
iussus, us m ,
iustitia, ae f ,

iustus, a, um , , ,
iuvenis, is m
iuventus, utis f ,
iuxta (c acc.) ,

Kalendae, arum f
(
)

L
L. Lucius ; L
quinquaginga ()
labes, is f
labor, lapsus sum, labi ,

lbbor, pris m
laboripsus, a, um
labpro, avi, atum, are ;
;
lac, lactis n
Lacaeana, ae f
Lacedaemonius, ii m ()
lacesso, Avi (ii), Atum, ere ,
, , , , ,

Laconia, ae f ()
laedo, laesi, laesum, ere ,
, ,

laetor, atus sum, ari ,

laetus, a, um , ;

lamentor, atus sum, ari ,

lana, ae f
laneus, a, um
,
lanx, lancis f ,
laphdo, avi, atum, are
,
lapillus, i m
lapis, hdis m ,
lapsus, us m ,
,
large (larghter)
largus, a, um ,
late
lateo, ui, , Bre ,
LatAne -
LatAnus, a, um
lathto, avi, , are ,

latitudo, hnis f
Latium, ii n ( , )
lator, pris m , ; legis lator
latro, pnis m
latus, a, um ,
latus, lateris n
laudo, avi, atum, are ,

laus, laudis f , ;
laus est
lautus, a, um , ,
lavo, lavi, lautum, are ,

laxe , ,

lectio, pnis f ;

217

lectus, i m ,
legatarius, ii m (, . . ,



)
legatio, pnis f
legatum, i n ,

legatus, i m (

)
legio, pnis f (
,
3000
6000 300
)
legithme
legithmus, a, um
lego, avi, atum, are , , ( )
lego, lexi, lectum, ere ;
,
lena, ae f
lenhtas, atis f ,
lenocinium, ii n
leo, pnis m
Leonhdas, ae m ( V . . .)
leonAnus, a, um
levis, e , ,
, ,
; ;

levhtas, atis f , , ,
,
levhter
lex, legis f
libellus, i m ,
, ; ; () ,
; ,

218

liber, bri m
liber, era, erum ;
liberum est = licet
liberalis, e ;
; ;
liberalhtas, atis f ,
,
liberi, prum m
libero, avi, atum, are ;

liberta, ae f
libertas, atis f ;
libertinhtas, atis f
libertAnus, a, um
libertAnus, i m
libertus, i m
libet, libuit (libhtum est), Bre
, ,
libidinpsus, a, um ,
,

libAdo, libidhnis f , , , ; commercium libidhnis
libra, ae f
librarius, ii m , ;

librhpens, pendis m
licentia, ae f , ;
,
licet ,
licet, licuit (lichtum est), Bre
, ,
lictor, pris m (
;

;

)
lignum, i n

ligo, avi, atum, are ,

,
lilium, ii n
linea, ae f , ,
lingua, ae f
linum, i n
liqueo, liqui (licui), , Bre
,
lis, litis f , ; damnum
litis ; litem
deserere

(, ,
); litem facere

litigipsus, a, um ,
, ;
lithgo, avi, atum, are ,
,
littera, ae f
litterae, arum f ; , ;
litus, pris f ,

locatio, pnis m (
),
locator, pris m ,

loco, avi, atum, are ,
; ;
; operas locare
,

locuples, plBtis , ,
locus, i m (nom. pl. loci loca)
; loco , ; summus locus
longaevus, a, um ,
, ,

longe , ,
longus, a, um , ,

loquachtas, atis f

loquachter ,
loquor, locutus sum, loqui ,
luceo, luxi, , ere ,

lucerna, ae f , ,

lucrifacio, feci, factum, ere

,

lucror, atus sum, ari
, ,

lucrosus, a, um ,

lucrum, i n , ,

luctuosus, a, um ,

ludhcer, cra, crum ,

,
ludo, lusi, lusum, ere ; ludere
alea
ludus, i m ,
; ludus
litteranus
lugeo, luxi, luctum, Bre , ,
lumen, hnis n , ,
,
lupanarium, ii n
lupus, i m ; lupus germanus
()
lusus, us m
lux, lucis f
luxuriose ,
Lycurgus, i m ( )
lyra, ae f

M
M. Marcus; M mille ()
MacBdo, pnis m

219

machinatio, pnis f ,
, ,

machinatrix, Acis f ,
machhnor, atus sum, ari , ,
macvla, ae f ,
maeror, pris m
maghcus, a, um ,
,
magis , ,
magister, tri m ,

magistratus, us m ,

magnopere , , ,
magnus, a, um , ,
,
magus, i m ,
maiestas, atis f
maior, maius (. magnus) , , ;
maipres
mala, ae f ,
mala, prum n ,
male
male dictum
maledAco, dixi, dictum, ere ,
maledictio, pnis f
maleficium, ii n ,
, ,

malignus, a, um , ,
,
malhtas, atis f
malitia, ae ,
,
malitipsus, a, um
malo, malui, , malle
malum, i n
malus, a, um , ,
malus, i f

220

mancipatio, pnis f
mancipium, ii (. gen. sing.
mancipi) n ,
,
, ; mancipia = servi
et ancillae
manchpo, avi, atum, are

mandasset = mandavisset
mandator, pris m ,
,
mandatum, i n , ,
constitutio princhpis
mandatus, (us) m
mando, avi, atum, are
mane
maneo, mansi, mansum, Bre
,
manifestus, a, um , , ,
manipvlus, i m (
60120 )
manshto, avi, atum, are ,
,
manumissio, pnis f ,

manumitto, mAsi, missum, ere
,

manus, us f , , ,

mare, is n
margarAta, ae f ,
marAtus, i m ,
marmoreus, a, um
Mars, Martis m
Martialis, e ,

Martius, a, um , ,
mas, maris m ,
mascvlus, i m
massa, ae f
mater, matris f

materia, ae f , ,

maternus, a, um
matertera, ae f ,
mathemathcus, i m ,
,
matrimonium, ii n
matrpna, ae f ,
,
matronalis, e
,
mature , ,
,
maturo, avi, atum, are
, ,
maturus, a, um , ,

maxhme , ,
, ,
, ,
,
maxhmus, a, um ,

medicamentum, i n
medicAna, ae f ,
, ,
medhcus, i m
mediocris, e ,
mediocrAtas, aris f ,

medhtor, atus sum, ari ,

, ,
, ,

medius, a, um , , , ; a media nocte

; in medium adferre

mel, mellis n
melior, ius
membra, ae f
membrana, ae f , ,

membrum, i n ,
memhni, meminisse
memoria, ae f ,
; memoria operis facti

memorhter ,
mendacium, ii n
mendax, acis
mens, mentis f , ,
, ,
mensa, ae f ; argentaria mensa
(taberna)
mensis, is m
mensura, ae f
mensus, a, um . metior
mentio, pnis f , ,

mentior, Atus sum, Ari

mercennarius, a, um ,

mercennarius, ii, m ,

merces, Bdis f , , , , ,

mereo, rui, rhtum, Bre
mereor, htus sum, eri (de) (-., -.),
( -., -.)

meretricius, a, um

meretrix, trAcis f
, ,
meridies, ei m
merAto , ,

merhtus, a, um .: mereo
merus, a, um
merx, mercis f
messis, is f ,

221

-met ,
,

metallum, i n , ;

; in metallum
dare
metior, mensus sum, Ari ,

metuo, ui, utum, ere ,

metus, us m , ,
, ,

meus, mea, meum

migro, avi, atum, are ,
,
miles, htis m ,
militaris, e ,
militia, ae f ,

milhto, avi, atum, are

,
;
,
mille
milles
mingo, minxi, minctum, ere

minhme
minhmus, a, um
ministerium, ii n , , ,
minhtor, atus sum, ari ,

minor, minus ,
minuo, ui, utum, ere ,
,
minus
minutio, pnis f ,

mirabhlis, e
mirabilhter

222

miror, atus sum, ari

mirus, a, um
miser, sera, serum ,

misereor, miser(h)tus sum, Bri

,
misericordia, ae f ,
, ,

missio, pnis f , ;
mitto, misi, missum, ere ;
; in possessipnem
mittere ,

mixto, pnis f
mixtus, a, um
mobhlis, e ,
modo , ,
modus, i m , , ;
pro modo
moechia, ae f ,
moechor, atus sum, ari
,
moenia, ium n
mola, ae f , ; mola
asinaria , ,
molestus, a, um ,
, ;
, ,
, ,

mollis, e , ,
,
momentum, i n ,
, , ;
nullAus momenti esse ,
,
moneo, ui, htum, Bre ,
,
mons, montis m

monstrpsus (monstrupsus), a, um
,
monstrum, i n , , ,
monumentum, i n
mora, ae f , ,
; inter moras
, ; moram
facere
morblis, e ,
morbpsus, a, um
morbus, i m
mordeo, momordi, morsum, Bre
,
morior, mortuus sum, mori
moror, atus sum, ari ,
, , ,

mors, mortis f
mortalis, e
mortalhtas, atis f ;
morthfer, a, um ,

mortuus, a, um ,
mos, moris m , ;
, ; ; converso more ; moris est
motus, a, um .: moveo

motus, us m , ,
; terrae motus

moveo, movi, motum, Bre ,

, ,
mox
muliebris, e
mulier, eris f
mulsum, i n
multa, ae f
multitudo, hnis f ,
, , ,
; ;

multo , ,
,
multum , ,

multus, a, um , ,
mulus, i m
mundus, a, um ,
mundus, i m , ,
; ,
munhceps, chpis m (f)

municipium, ii n ,

munio, Avi, Atum, Are ,

munAtus, a, um
munus, eris n , ,
; munerum indictio

murus, i m
mutatio, pnis f , , ; mutatio officiprum
muto, avi, atum, are ,

mutus, a, um
mutuum, i n ,
mutuus, a, um , , ,
( )
mysterium, ii n ,

N
nam , ,
namque ,

nanciscor, nactus (nanctus) sum,

nancisci ,
narro, avi, atum, are ,

nascor, natus sum, nasci , ,

223

natalicius, a, um

natio, pnis f , ;
natipnes

natura, ae f ,
naturalis, e , ; naturalis ratio ,
naufragium, ii n
nauta, ae m
navale, is n
navhgo, avi, atum, are
navis, is f ; navis longa

ne () ,
ne ( ) ,

Neapolitanus, a, um
nec , ; nec ne ; nec
quaquam
necessario ,

necessarius, a, um ,
, ,
necessarius, i m ,

necesshtas, tatis f
necessitudo, hnis f ,

necesse
necne
neco, avi, atum, are ,
,
nefarius, a, um ,
,
nefas [est] ,
,
nefastus, a, um
neglegentia, ae f ,

nego, avi, atum, are ,

224

negotiatio, pnis f ,

negotior, atus sum, ari ,

negotium, ii n , ,

nemo
nepos, pptis m
neptis, is f
nequam (. .)
nequaquam ,

neque
nequitia, ae f ,
,
Nero, pnis m
nescio, scAvi (scii), scitum, Are
, ,
nescius, a, um
neuter, neutra, neutrum ,

nex, necis f
,
nibhlis, e , ,
niger, gra, grum
nihil (. .) ,

nihhlo minus ,
nihil (.) , ,
, ,

nil = nihil
nimhrum ,
nimis , ,
nimium , ,

nimius, a, um
nisi , , , ,
; nisi cum ,
, ; nisi si = nisi
noceo, cui, chtum, Bre ,

noctu
nocturnus, a, um
nolens, nolentis
nolo, nolui, , nolle
nomen, nomhnis n , , ; alieno nomhne , ,
; nomen actipnis
; suo nomhne
,

nominatim ,

nomhno, avi, atum, are ,

non
nonaginta
nondum
nongenti
nonne
nonnullus, a, um
nonnumquam
nonus, a, um
nos
nosco, novi, notum, ere
noster, nostra, nostrum
nota, ae f , ,
notarius, ii m , ,

notatus, a, um , ,

notitia, ae f , , ,
noto, avi, atum, are ,

notus, a, um ; notum
facere
novem
novies ()
novo, avi, atum, are ,

novus, a, um
nox, noctis f
noxa, ae f ,

noxius ,
nubo, nupsi, nuptum, ere (c dat.)

nudo, avi, atum, are
nudus, a, um , ,
,
nugae, arum f
nugator, pris m ,
nullus, a, um , ; nullAus momenti esse

num ,
numen, hnis n ,
numero, avi, atum, are ,

numerus, i m ,
nummarius, a, um
nummularius, ii m ,
nummus, i m
numquam = nunquam
nunc , , ,

nuncupatio, pnis f
( ,


)
nunquam ; non nunquam
,
nuntio, avi, atum, are ,
,
nuntius, ii m ,
nupta, ae f ,
nuptalicius, a, um
nutiae, arum f
nurus, us f ,
nusquam
nutus, us m ,
, , ,

nux, nucis f

225

O
ob (c acc.) , ,
,
obicio (obiicio), ieci, iectum, ere
, ,
, ,
,
obligatio, pnis f
oblhgo, avi, atum, are ,

oblitero (oblittero), avi, atum, are
, ,

oblivio, pnis f
obliviscor, litus sum, livisci ,

oboedio, ivi, Atum, Are ,
,
obrogo, avi, atum, are
obscaenus (obscenus), a, um
,
obscure , ,
obscurhtas, atis f , , , ,
obscurum, i n ,
obscurus, a, um , ,

obsequens, entis ,
,
obsequor, quutus (cutus) sum, sequi
, , , ,
observo, avi, atum, are , , , ,
obses, hdis m , ,

obsigno, avi, atum, are

obsisto, sthti, sthtum, ere ,

obstetrix, tricis f

226

obsto, sthti, statum, are ,

obstringo, strinxi, strictum, ere

, ,
obsum, obfui, , obesse , ,
obtempero, avi, atum, are , ,

obtentus, us m ,
,
obtineo (optineo), tinui, tentum, ere
, , ,
, , , ; ,
;
obtingo (optingo), thgi, ere
, ,

obvius, a, um ,
occasio, pnis f , ;
occAdo, cAdi, cAsum, ere
occulo, cului, cultum, ere , ,
occulte ,
occulto, avi, atum, are ,

occultus, a, um ,
occupatio, pnis f , ,

occupo, avi, atum, are ,

,
octies ()
oculo, avi, atum, are
,
ocvlus, i m ,
odi, , odisse
odium, i n
offendo, fendi, fensum, ere ,
, , ;

offensa, ae f
offero, obtvli, oblatum, offerre
, , ;

officio, fBci, fectum, ere , ,

, ;
luminhbus officere ( )
officium, ii n ,
(),
oleum, i n
olim -,
olivBtum, i n
omen, omhnis n , ,

omitto, mAsi, missum, ere ,

, ,
omnimodo ,

omnAno ,
omnis, e ,
onero, avi, atum, are ,
,
onus, oneris n , ,

opera, ae f , , ; , ; operam dare
, ; operam suscipere ,
opercvlum, i n
operio, perui, pertum, Are , ,
opero, avi, atum, are
operor, atus sum, ari ,
, ,

ophfex, fhcis m ,

opinio, pnis f
opAnor, atus sum, ari ,
,
oportet, uit, , Bre (. .)
, ,
opperior, pertus sum, Ari ,

opphdo ,
opphdum, i n ;
opprhmo, pressi, pressum, ere
, ,
ops, opis f , ,
,
opthmus, a, um ,

optio, pnis f ,

optAvus, a, um ,

opto, avi, atum, are ,
; ,

opus, eris n , ; opus

est , ; opus
factum ;
opus metalli

oracvlum, i n ,
oratio, pnis f
orator, pris m
orbis, is m
orbus, a, um , ( )
ordhno, avi, atum, are ,
, , ;

ordo, hnis m , , ,
; extra ordhnem
,
orichalcum, i n

orAgo, hnis f ,
,
ornamentum, i n
orno, avi, atum, are
oro, avi, atum, are ,
, ,
ortus, us m ,

227

os, oris n ; ; in ore

oscvlor, atus sum, ari ,

osor, ospris m
ostendo, tendi, tentum (tensum), ere
, , ; ,
ostium, ii n , ,
otipsus, a, um ,
,

otium, ii, n ,
Ovidius, ii, m (
)
ovis, is f

P
paciscor, pactus sum, pacisci
, ,
;

paco, avi, atum, are
, , ,
pactio, pnis f
pactum, i n
paedagpgus, i m , ,

;
, ,
paene ,
paenitentia, ae f
paeniteo (poeniteo), tui, , Bre
, , ,
paganus, i m ;

palam , ,
; palam est ,
palma, ae f , ;

palpebra, ae f

228

palus, udis f
pango, pephgi, panctum, ere ,
; , , ,
panis, is m
par, paris , , ; par est
, ,
parco, peperci, , ere ,
; , ,

parens, parentis m (f)
()
pareo, ui, htum, Bre ;
; ,

paries, Btis m
pario, peperi, partum, ere ,
;
parhter
Parmenio, pnis m
(
)
paro, avi, atum, are , , ,
parricidium, ii n
pars, partis f , , ,

parthceps, partichpis
partichpo, avi, atum, are ,
partim ,
partio, Avi, Atum, Are
partior, partAtus sum, partAri

partus, us m , ,
, , ;

parum ,
parvvlus, i m
parvus, a, um , ,
; parvi refert

pasco, pavi, pastum, ere ,
, ,
,

passim
passus, us m
patens, entis
patenter
pateo, ui, , Bre ,
, ;
,
pater, partis m ; patres ,
particii; patres conscripti
-
patera, ae f ;

paternus, a, um ,

patiens, entis
patientia, ae f , ; , ;
patior, passus sum, pati ,
, ,
patria, ae f ,
patricia, ae f
patricius, a, um ,


patricius, ii m
patrimonium, ii n
( ,
); ,
patrius, a, um
patro, avi, atum, are
patrpna, ae f ()
patrpnus, i m (,

);
,
patruus, i m ( )
paucus, a, um ,
pauper, pauperis , ,

paupertas, atis f
pax, pacis f ,
peccator, pris m
peccatum, i n , ,
; peccatum subAre

pecco, avi, atum, are ,

peculatus, us m ,

peculium, ii n
( );
castrensis peculium ,
( , )
pecunia, ae f ; ;
pecunia numerata
( )
pecuniarius, a, um ,
;
causa pecuniaria ,

pecus, pecoris n
pecus, vdis f
peior, peius
peipro, , , are
pellis, is f ,
pello, pepvli, pulsum, ere ,
, ,
pelvis, is f
pendeo, pependi, , Bre ,
; in pendenti
penes
penhtus , ; ,
penus, us (i) m (f) ,

per (c acc.) ,
peraeque ,
,

229

perago, Bgi, actum, ere ,

,
percipio, cBpi, ceptum, ere ,
percontor, atus sum, ari , ,
percurro, cucurri (curri), cursum, ere
,
percussor, pris m ,

percutio, cussi, cussum, ere ,

, ; percussus, a,
um
perdo, dhdi, dhtum, ere ,
,
perduco, duxi, ductum, ere , ,
perduellio, pnis f

peregrinatio, pnis f ,
,
peregrAnor, atus sum, ari
, ,
;
peregrAnus, a, um ,

()
peremptorius, a, um ;
,
,

perendhnus, a, um
pereo, ii (Avi), htum, Are ,
, , ;

perfectus, a, um
perfero, tvli, latum, ferre ,
perficio, fBci, fectum, ere ,
, ,

perforo, avi, atum, are , ,

perfugio, fugi, fughtum, ere

230

pergo, perrexi, perrectum, pergere

;
perhibeo, bui, bhtum, Bre
, ,
, ;

periculpsus, a, um ,

pericvlum (periclum), i n ,
perinde ,

peritia, ae f ,
perAtus, a, um ; juris
perAtus .:
, . .
periuiniurius, a, um

permaneo, mansi, mansum, Bre

permissum, i n ,

permissus, us m
permitto, mAsi, missum, ere ,
permultum , ,
; permultum interesse

permultus, a, um
( . . )
permutatio, pnis f ,
permuto, avi, atum, are ,
,
,
pernicies, ei f
pernicipse ,
perpetro, avi, atum, are
perpetuus, a, um , , ,
perquam , ,

perraro ,
Persa, ae m

persecutio, pnis f ,

persequor, secutus sum, sequi

,
, ,
,
perseverantia, ae f ,
, ,

persevBro, avi, atum, are

; ;
;
perspna, ae f , ,
; , ,
personalis, e
perspicuus, a, um ,
persuadeo, suasi, suasum, Bre
, , ,
pertinachter
pertineo, tinui, , Bre , ; ;

perturbatio, pnis f , ,
perturbatus, a, um ,

pervenio, vBni, ventum, Are , , ,

pervulgo, avi, atum, are

, ,

pes, pedis m ;
(= 29,57 , 1/5
, passus)
pesshmus, a, um
pesthfer, fera, ferum ,
,
pestilentia, ae f , ,
,
pestis, is f , , ,

petitio, pnis f , ,

peto, Avi (ii), Atum, ere ,

, ,

petvlans, antis , ,
petulantia, ae f , ;
,
phantasia, ae f ,
,
Philippus, i m ( )
philosophia, ae f
philosophus, i m
philyra, ae f
pictor, pris m ,
pictura, ae f ,
pietas, atis f , ,
;
piger, gra, grum , ,
pignus, oris (eris) n , ;
pignori accipere

pila, ae f
pileus (pileum), i m (n)
(

)
pingo, pinxi, pictum, ere ,
, ()
pinguetudo (pinguitudo), hnis f
, ,
pinguis, e
pinus, i (us) f
pirata, ae m
piscis, is m
piscor, atus sum, ari
Pisistrbtus, i m ( VI . . .)
pistor, pris m
pius, a, um ;
,
placeo, cui, chtum, Bre ,
, ;

231

; ; ;
placet (.) ,
,
; ,
-
plachtum, i n ,
plane , ,

planta, ae f ,
planto, avi, atum, are
Plato, pnis m
plaudo, plausi, plausum, ere
, ,

plebeius, i m
plebes (plebs), plebis f ,

plebiscAtum (plebis scAtum), i n

,

plecto, , , Bre ,
plenus, a, um
plerAque
plerumque ,
plerusque, pleraque, plerumque
, ,
plurhmus, a, um
plus
plus, pluris
pluvius, a, um
poBma, ae f
poena, ae f , ,
; poena caphtis
; dare poenam

poBta, ae m
polio, Avi, Atum, Are ,

polliceor, pollichtus sum, Bri

,
pollicitatio, pnis f ;

232

(,

)
pomum, i n (
)
pondus, ponderis n
pono, posui, poshtum, ere ,
, ,

pons, pontis m
ponthfex, fhcis m ,
popularis, e ,
, ;

popvlo, avi, atum, are ,

popvlus, i m , ;
; popvlum
facere
porro , ;
;
porta, ae f
portio, pnis f , ,
porto, avi, atum, are ,
posco, poposci, , ere
positio, pnis f , ; ;
possessio, pnis f , ; bonprum possessio (
)
possessor, pris m
possibhlis, e ,
possideo, sBdi, sessum, Bre
possum, potui, , posse ,
,
post (c acc.) ,
postea ,

posteaquam
posteri, prum m
posterior, posterius
postliminium, ii n


postquam ,

postrBmo ,

postrBmus, a, um
postulatio, pnis f
(
)
postvlo, avi, atum, are ,
(
),
; ; reum postulare de alhqua re
-.
potens, entis (partic. praesentis activi
posse); ; ; ,
potentia, ae f , ,
potestas, atis f ( , ); potestas gladii
.: (. .
)
potior, potAtus sum, Ari ,
potis, e , ,
;
potius ,
poto, avi, atum (potum), are
,
prae (c abl.) , ,

praebeo, bui, bhtum, Bre , , , , ; se praebBre

,
praecBdo, cessi, cessum, ere
, ;

praeceptio, pnis f (
);
praeceptor, pris m ,

praeceptum, i n , ,
praecAdo, cAdi, cAsum, ere
praecipio, cBpi, ceptum, ere
, ,
, ;

praeciphto, avi, atum, are , , ,

praecipue ,

praeclare
praeclarus, a, um ,

praeda, ae f ,
praedicatio, pnis f , ,
praedium, ii n ,
praedor, atus sum, ari ,

praefectura, ae f
, ;

praefectus, i m ; praefectus
urbi
(
,

)
praefero, tvli, latum, ferre ,

praefinio, Avi (ii), Atum, Are

, ,

praefpco, avi, atum, are ,

praegnans, antis
praegnas, atis

233

praeiudicialis, e

;
praeiudicium, ii n ;
praemium, ii n ,
, , ,
praepbro, avi, atum, are ,

praeppno, posui, poshtum, ere
,

praeposhtum, i n ,

praeposhtus, i m ,

praescriptio, pnis f ;

praescriptum, i n
;
praesens, praesentis ,
praeses, hdis m ,
praesidium, ii n
praesthtus, a, um .: praesto
praesto , ,

praesto, sthti, sthtum, are , ;

( -., -.),
; ,
; ; ,
; passivum
,
praesum, praefui, , praeesse
, ,

praetendo, tendi, tentum, ere

, ;

praeter (c acc.)

234

praeterea ,
praetereo, ii (Avi), htum, Are , ; ,

praeterhta, prum n ,

praeterAtus, a, um ,

praetermitto, mAsi, missum, ere

, ,
praetextus, a, um
praetextus, us m ,
; sub praetextu
, ,

praetor, pris m
praetura, ae f ,

praevalentia, ae f ,

praevaleo, valui, , Bre

, ,
praevaricatio, pnis f ,
praevaricator, pris m
praevaricor, atus sum, ari , ,
;
,
praevenio, vBni, ventum, Are , , ,
prandium, ii n
precarium, ii n (,
,


)
preces, um f ,
precor, atus sum, ari

prehendo, prehendi, prehensum, ere

, , ;

premo, pressi, pressum, ere ,

,
pretipsus, a, um
pretium, ii n ,
primum , ,
, -
primus, a, um
princeps, chpis m ;
, ;
principalis, e , ;
,

principium, ii n
prior, prius ( ),
, ,
; ,

pristAnus, a, um
priusquam
privatim ;
, ,

privatus, a, um
privatus, i m
privilegium, ii n ,
;
,
privo, avi, atum, are ,

pro (c abl.) , , ,
, ,
probatio, pnis f ;

probatus, a, um

probe , ,

probo, avi, atum, are ,
;
probrum, i n ,

prochdo, chdi, , ere ,

procinctus, us m ,
; in procinctu

proclamo, avi, atum, are

,

proconsul, is m
procreo, avi, atum, are ,

procurator, pris m
, ,
procuro, avi, atum, are ,
, ,
prodeo, ii (ivi), htum, Are ;
; prodhtum est
,
prodigipsus, a, um ,
,
prodhgus, i m ,
prodhtor, pris m
produco, duxi, ductum, ere ,
proelium, ii n , ,
profanus, a, um
,
profero, tvli, latum, ferre
, ,
, ;
, ,

professio, pnis f ,

professor, pris m
proficio, fBci, fectum, ere , , , ,

proficisor, fectus sum, ficisci
,
profiteor, fessus sum, Bri , ,
, ;

profundum, i n

235

prognata, ae f (
)
prognatus, i m
progredior, gressus sum, gredi

prohibeo, bui, bhtum, Bre , ; prohibBre
alhqua re -.,
-.
proiicio (proicio), iBci, iectum, ere
, ,
proinde ;

prolixus, a, um
proloquor, locutus sum, loqui

promiscue ,
promissum, i n , ; promissis stare

promitto, mAsi, missum, ere
pronepos, pptis m
proneptis, is f
pronuntiatio, pnis f

pronuntio, avi, atum, are , ;

,

propago, avi, atum, are ,

prope (c acc.)
prope (.) , ;
propero, avi, atum, are ,

propinquus, a, um ;
consilium propinquprum

propior, ius
propitius, a, um
proppno, posui, poshtum, ere
, ;
,

236

proprie ,
proprietas, atis f ,
,
;
proprius, a, um ,

propter (c acc.)
propterea ,
propulso, avi, atum, are ,
; ,
prospere , ,
prospero, avi, atum, are , ,

prospicio, spexi, spectum, ere
,
,
prostituo, stitui, stitutum, ere
,

prosum, profui, , prodesse , ,

protego, texi, tectum, ere , ,

, ,
prothnus , ,

proverbium, ii n
provideo, vAdi, vAsum, Bre
, ,

provincia, ae f
provincialis, e ,
( )
provincialis, is m ,
provoco, avi, atum, are (, ),
, , ,
,

proxhme ;

proxhmus, a, um ;

prudens, entis , ,
prudenter
prudentia, ae f ; iuris prudentia
psalterium, ii n ( );

pubertas, atis f
pubes, eris ,

pubesco, pubui, , ere

, ,

publicanus, i m
publhce , ,

publhco, avi, atum, are
,
,
publhcus, a, um ,

pudicitia, ae f ,
,
pudor, pris m ,
puer, i m ,
pugno, avi, atum, are ,

pugnus, i m ;
pulcher, chra, chrum
pulsatio, pnis f , ;

pulso, avi, atum, are , ,

pulsus, a, um .: pello
pulsus, us m
pulvAnus, i m
pulvis, eris m , ,

punio, Avi, Atum, Are ,

pupillus, i m
puppis, is f
pure ,
purgo, avi, atum, are ,
;
, ,

purpureus, a, um
purus, a, um
pusillus, a, um ,
,
puta
puteum, i n
puto, avi, atum, are ,
, ; ,

Pythagoras, ae m
( VI . . .)
pyxis, hdis f ,

Q
Q. Quintus ()
qua ,
quadraginta
quadrAga, ae f ( )
quadringenti
quadrvpes, edis
quadrvpes, edis m (f)

quadruplum, i n ,

quaero, quaesAvi, quaesAtum, ere
, , ; vulgo (volgo) quaeshtus

quaesAtor, pris m
quaestio, pnis f ; ,

quaestor, pris m (
,
-

237

, , , )
quaestuarius, a, um ,
,

quaestus, us m , ,
, ;
volgo (vulgo) quaestum facere
.: ,
. . ;
quaestum exercBre
,
qualis, e ,
qualhtas, atis f
quam ;
quamdiu , , ;
,
quamquam ,
;
quamvis , ;

quando ;
quandoque ,

quandoquhdem ,
quanthtas, atis f
quanto ,
; , ,
,
quantum ,
quantus, a, um ( )
quare
quarta, ae f
quartus, a, um
quasi , , ,
, ,
quatenus
quater
quaterni, ae, a
quattuor
quemadmodum ;
; ,

238

queror, questus sum, queri , (de

-.)
qui, qua (quae), quod
qui(s), quae, quod ; ;
, ; , ,
quia ,
quicumque, quaecumque, quidcumque
quicumque, quaecumque, quodcumque
quid , ,
quidam, quaedam, quiddam -
quidam, quaedam, quoddam -
quidem , ;
quidem vero
; ne quidem
quies, Btis f ,
quiesco, quiBvi, quiBtum, ere , ,
, ;
,

quilhbet, quaelhbet, quidlhbet
-,
quin ; ;
quin immo
quini, ae, a
quinquagies
quinquanginta
quinquennium, ii n ,

quinquies ()
quintus, a, um
quippe , ;
quippe cum , , ,

quique, quaeque, quodque

QuirAtes, ium m ,
; ius Quiritium

quis, qua (quae), quid ,
quis, quid ,
quispiam, quaepiam, quodpiam
-

quispiam, quidpiam -
quisquam, quidquam (quicquam)
-
quisque, quidque
quisquis, quidquid ,

quivis, quaevis, quidvis
quivis, quaevis, quodvis

quo
quod ; , ; ,

quodammodo , -
quodcirca
quomhnus ,
quomodo , ;
quomodo si
quondam , -
quoniam , ,

quoque
quot
quotannis ,
quotiens (quoties) ,
,
quum (cum) , , ,

R
radix, Acis f
rado, rasi, rasum, ere ,
, ,
rapAna, ae f
rapio, rapui, raptum, ere ,
, ,

raro ,
rarus, a, um
ratio, pnis f , ,
, , ,
, , , , ; qua
ratione ,

; ratipnem reddere
,
,
rea, ae f ,
recBdo, cessi, cessum, Bre ,
, , ;
,
recenseo, censui, censum (censhtum),
Bre ,
receptor, pris m ,
,
recAdo, chdi, casum, ere
; ,
, ,

recipio, cBpi, ceptum, ere

, , , ; ;
recipere se
rechto, avi, atum, are
(),
reclamo, avi, atum, are
, ,
recludo, clusi, clusum, ere ,
recolo, colui, cultum, ere
;
reconciliatio, pnis f
reconcilio, avi, atum, are
, ,

recondo, dhdi, dhtum, ere ,

,
recorrhgo, rexi, rectum, ere ,
recte , , ,
rectus, a, um , ;
recuperator, pris m ; ,

239

recurro, (cu)curri, cursum, ere

,

recuso, avi, atum, are ,

()
reddo, dhdi, dhtum, ere ,
; ius reddere , ,
redeo, ii (Avi), htum, Are ,

redhibeo, bui, bhtum, Bre

redhgo, Bgi, actum, ere ,
, , ,
redintegro, avi, atum, are , ,
refero, tvli, latum, ferre
, , ;
, , , ; ; ,
refert, refvlit, relatum est ,

reficio, fBci, fectum, ere ,
reformo, avi, atum, are ,
refrico, fricui, fricatum, are
,
regalis, e ,
regio, pnis f
regno, avi, atum, are ,
,
regnum, regni n , , ; regnum
coelprum
rego, rexi, rectum, ere ,
, ; ; ,
regredior, gressus sum, gredi

240

regvla, ae f , ,
reicio (reiicio), iBci, iectum, ere
,
reicvlus (reiicvlus), a, um , ,
relabor, lapsus sum, labi , - ,
relatio, pnis f ; ; relatio crimhnis

relegatio, pnis f
relBgo, avi, atum, are ,
,
relevium, i n
relevo, avi, atum, are ;

religio, pnis f ;
, , ,

religipsus, a, um

(
);

relinquo, lAqui, lictum, ere , ,
relhquus, a, um
remaneo, mansi, mansum, Bre
,
remedium, ii n (c gen. c dat.)
, ( -.)
remitto, mAsi, missum, ere , , ;
, ,

removeo, mpvi, mptum, Bre , ,

renuntiatio, pnis f
renuntio, avi, atum, are ,
; , ,
reor, ratus sum, reri ,
, , ,

 ; ratum
habBre , ,

repello, reppuli, repulsum, ere , , , , ;

rependo, pendi, pensum, ere
, ; rependhtur ,
repentAnus, a, um ,

reperio, repperi (reperi), repertum,

Are ,
repetitio, pnis f ; ;
repeto, Avi (ii), Atum, ere
; ,
repetundae, arum f ,
repleo, plBvi, plBtum, Bre
, ,

replhco, avi, atum, are , ; ()

reppno, posui, poshtum, ere , ,

reposco, , , ere
reppromissio, pnis f ,
repraesento, avi, atum, are ,

reprehendo (prendo), prehendi (prendi),

prehensum (prensum), ere , ,
reprehensibhlis, e

repudio, avi, atum, are ,

repudium, ii n ,
(
); repudium mittere

repugno, avi, atum, are ,

requiesco, Bvi, Btum, ere ,

requAro, quisAvi, quisAtum, ere

, , ,
, ,
res, rei f , ; res adflictae
; res castrenses
,
; res forenses
(, ) ;
res publhca (respublhca) , ; res Romana
; res rusthca
; res gesta
, ,
rescio, scAvi (scii), scAtum, Are

rescrAbo, scripsi, scriptum, ere

,

rescriptum, i n ,
resideo, sBdi, sessum, Bre
resigno, avi, atum, are
resisto, sthti, , ere , ,
respicio, spexi, spectum, ere
,
, ,
,
respondeo, spondi, sponsum, Bre
,
responsio, pnis f , ,

responsum, i n
responsus, us m
restituo, tui, tutum, ere ,

restitutio, pnis f ;
restitutio integri

241

resurgo, surrexi, surrectum, ere

,
reticvlus, i m (,
)
retineo, tinui, tentum, Bre , , ,

retribuo, bui, butum, ere
reus, rei m , ,
revBlo, avi, atum, are ,
,
reverentia, ae f ,
revertor, versus sum (reverti), verti
,
revinco, vAci, victum, ere ,
, ,
revivisco, vixi, , ere ,
revoco, avi, atum, are ,
, , ,
,
rex, regis m ; rex sacrprum

rhetor, oris m ,

rhetorhca, ae f
ridicvlus, a, um
rigor, pris m , ,
,
risus, us m ,
ritus, us m , ,
rivus, i m ;
rodo, rosi, rosum, ere
rogo, rogavi, rogatum, are ,
; ,
Roma, ae f
Romanus, a, um
Romanus, i m
ros, roris m
rosa, ae f
rudera, um n

242

rudis, is f ,

ruga, ae f
ruAna, ae f
ruinpsus, a, um ,

rumor, pris m , , , ; honestus rumor

rumpo, rupi, ruptum, ere ,
,
rursus ,
rus, ruris n ,
rusthcus, a, um

S
S. Sextus
sabbatum, i n
saccularius, ii m -
saccvlus, i m ,
sacer, cra, crum ,
(,
, , . .)
sacerdos, dptis m ,
sacerdotium, ii n
sacra, prum n
sacramentum, i n , (
,

,
)
sacrificium, ii n , ,
sacrilegium, ii n
saepe ; saepe numero
,
saepio, saepsi, saeptum, Are , , ,

saevitia, ae f , ,
salubrhter ,

salus, salutis f ,
, , ,
;
saluto, avi, atum, are
salvo, avi, atum, are
salvus, a, um , ,
, ;
,

sanctifico, , , are ,

sanctus, a, um ,
(, ,
, , )
sane , , ,
sanguis, sanguhnis m ,
; causa in
sanguhne ,

sanhtas, atis f , , ,

sanus, a, um ,
sapiens, entis , ,
sapienter ,
sapientia, ae f , , ; ; civAlis
sapientia (.:
) ,

sapio, ii (Avi, ui), , ere ,
,
sarcio, sarsi, sartum, Are ,
,
sat
satis
satisdo, dedi, dbtum, dare , ,

satisfacio, fBci, factum, ere ,

scaena, ae f
scandaliso, avi, atum, are

scandblum, i n ,

scelus, eris n
schola, ae f
scientia, ae f ,
scilhcet , ;
;
scio, Avi (ii), Atum, Are ,
scitum, i n , ,

scortum, i n ;
scriba, ae m
scribo, scripsi, scriptum, ere ,
(, )
siptor, pris m ; scriptor
rerum
scriptura, ae f
, ,

sculpthle, is n
, ,
scyphus, i m ,
secBdo, cessi, cessum, ere ,

secundum (c acc.) ,
,
secundus, a, um , , ,
secure ,
securis, is f ,
securhtas, atis f ,

securus, a, um ,
,
,

secus (c acc.)
sed ,

243

sedeo, sedi, sessum, Bre ,

, ,
,
sedes, is f , , ,

seditio, onis f ,
segnitia, ae f ,
,
sella, ae f , ,
semel
semen, semhnis n
sementis, is f
senator, pris m
senatus, us m ; ius senatus
habendi

senatusconsultum, i n (
)
senectus, utis f
senex, senis
senex, senis m
seni, ae, a
senior, ius (. . senex)

sensus, us m , , ; sensus communis .:

,

sententia, ae f ,
sentio, sensi, sensum, Are ,
, ,
,
seorsum , ,

separatium ,
sepbro, avi, atum, are ,
,
sepelio, pelivi, pultum, ire ,
septies , ()
septingenti

244

septuaginta
sepulchrum (sepulcrum), i n ,
, ,
sequester, tris m
sequor, secutus sum, sequi , , ,
,

sera, ae f ,
serhca, orum n
series, ei f
sermo, pnis m ,
sero
sero, serui, sertum, ere ,
(),
serum est
serus, a, um
servio, ivi, itum, ire ,
,
servitium, i n , ,
, , ,
servhtus, utis f ,
servo, avi, atum, are ,
,
servus, i m ,
sescenti
sestertius (um), ii m (n)
seu , ,
severitas, atis f ,
sevBrus, a, um ,
sevilis, e ,

sexaginta
sexies ()
sexus, us m
si
sic ,
sicarius, ii m
sicvbi -,
sicut (sicvti) , ,

sicut ita

sidus, eris n
sigillum, i n , ,

signata materia , (, )
signifhco, avi, atum, are
signo, avi, atum, are ,

signum, i n , (, ,
),
silentium, ii n
silvester, tris, tre
simhlis, e ,
similhter ,

similitudo, hnis f , ,
simplichtas, atis f ,
,
simul
simulatio, pnis f ,
, ,

simulatque (simul atque)

,
simulatus, a, um
simvlo, avi, atum, are , ,
sin
sine (c abl.)
singvli, ae, a
singuli, orum m
singvlus, a, um ,
,
sino, sivi (sii), situm, ere ,
,
sinus, us m , , ,

siquidem , ,
,
sisto, stiti (steti), statum, sistere
, ,
sitis, is f

sitvlus, i f
sive , ,
sobrina, ae f
sobrAnus, i m
sobrius, a, um
societas, atis f ;
,
socius, ii m , ,
, ,
,
Socrbtes, is m (
V . . .)
sol, solis m
soleo, solhtus sum, solBre

sollemne, is n
,
sollemnhter
sollers, ertis
sollerter
sollertia, ae f ,
, ,
,
sollicitator, pris m ,

sollichto, avi, atum, are , , ,

Solo, pnis m (
VI . . .)
solum, i n ,
solum ; non solum verum
et ,
solus, a, um ,
,
solutio, pnis f , ;

solvo, solvi, solutum, ere , , ,

, ,
,
,
somnus, i m ; inter somnos
moveri
sorex, sorhcis m -
soror, pris f

245

sors, sortis f , ,
, , () ,

sortior, itus sum, Ari

, ,

spado, pnis m ,
spatium, ii n
specialis, e ,
specialhter , ,

species, ei f , ,
, , ;
sub specie ;
species militiae
specificatio, pnis f ,

spectacvlum, i n , ,
specto, avi, atum, are , , , ,
specvlum, i n
sperno, sprevi, speretum, ere , ,
spero, avi, atum, are
spes, ei f
spirhtus, us m , ,
, ,
spiro, avi, atum, are
splendidus, a, um ,
, ,
splendor, pris m , ,

spollo, avi, atum, are ,

, ; ,
,
spondeo, spopondi, sponsum, Bre
,

sponsa, ae f , ,
sponsalia, ium n ,

246

sponsio, pnis f
, ,
sponte ; sua sponte
,
,
stadium, ii n ,
stagnum (stannum), i n
,
statim , , ,
,
statio, pnis f , , ,
,
statua, ae f , ,

statuo, tui, tutum, ere ;

status, us m , , ,
stellionatus, us m
sterno, stravi, stratum, ere
stillicidium, ii n ,
stipendiarius, a, um

stipendium, ii n ,
stipo, avi, atum, are ,
,
stipulatio, pnis f
( ,
,
);
stipulatio praetoria
(,
,
)
stipulator, pris m ; ,

;
stipulatus, us m
,

stipvlor, atus sum, ari ,

stirps, stirpis f ; ;
, ; ,
sto, stepi, statum, are
Stohcus, i m
stombchus, i m
strenuus, a, um ,
, , ; ,
studeo, ui, , Bre
, ,
studipse , ,

studipsus, a, um ,
,
studiosus, i m
studium, ii n , , , , ;
studia liberalia ,
, ( , ,
. .
, , , . .)
stultitia, ae f
stultus, a, um
stupor, pris m ,
, , ,

stuprator, pris m ,

stupro, avi, atum, are ,

, ,
,
stuprum, i n , ,
suadeo, suasi, suasum, Bre
; ,
sub (c acc. c abl.)
subeo, ii (Avi), htum, Are ,
,
subiicio (subicio), iBci, iectum, ere
; ,

, ; subhci sorti
subinde ,
, ,

subhto
subiungo, iunxi, iunctum, ere

sublevo, avi, atum, are ,

submitto (summitto), mAsi, missum,

ere , ,
, , , ,
submoveo, mpvi, motum, Bre

subornatus, a, um ,

subripio, ripui, reptum, ere ,

,
subrogo, avi, atum, are
subscrAbo, scripsi, scriptum, ere

subsellium, i n
substantia, ae f ,
substituo, stitui, stitutum, ere
, ,

subsum, subfui, , subesse ,

subtrbho, traxi, tractum, ere
, , ,

subvenio, vBni, ventum, Are (c dat.)

,
,
subverto, verti, versum, Bre , ,
succedo, cessi, cessum, ere ,
, ,
,
successio, pnis f ,
,

247

successor, oris m ,

sufficio, fBci, fectum, ere ,

,
suffpco, avi, atum, are
suffragium, ii n
,
suggero, gessi, gestum, ere , , ,

sui
sum, fui, , esse , , , ,
summa, ae f , ; ,
; summa rei publhcae

summatim ,

summoveo (submoveo), mpvi, mptum,

Bre , , , ,
summus, a, um ,
sumo, sumpsi, sumptum, ere ,
; , ,
supellex, supellecthlis f ,

super (c acc. c abl.) ,

superbia, ae f , ,

superficies, ei f , ,


superi, prum m , ;
(

)
superior, superius
supero, avi, atum, are , ,
superstes, sthtis ,

supersubstantialis, e
supersum, superfui, , superesse
, ,

248

, ,

supervAto, vixi, , Bre ,

suppeto, petAvi (petii), petAtum, ere
,

suppleo, plBvi, plBtum, Bre , , ,

supplicium, ii n , ,

supppno, posui, poshtum, ere

,
supprhmo, pressi, pressum, ere
, , ;
, ,

supra (c acc.) , ;
, , ,
suprBmus, a, um ,

surdus, a, um
surgo (subrigo, surrigo), rexi, rectum,
ere , ,

surripio, ripui, reptum, ere

sus, suis f (m)
susceptio, pnis f
suscipio, suscBpi, susceptum, ere
,
suspectus, a, um (.: suspicio)
,

suspendipsus, a, um
suspendo, pendi, pensum, ere
,
suspicio, pnis f ;
,
suspicio, spexi, spectum, ere
, ;
,

sustineo, tinui, tentum, Bre , ;

susum (sursum)
sutor, pris m ,
suus, sua, suum ; suus heres
(. . ,
)

T
T. Titus ; Ti. Tiberius

taberna, ae f ; taberna cauponia , ; taberna

argentaria
tabvla, ae f , ; tabvlae
testamenti ()
; tabvlae publhcae

( , , )
tabularius, ii n , ,
tabulatum, i n , ,
taceo, cui, chtum, Bre ,

tachte ,
taciturnhtas, atis f ,

tachtus, a, um ,
,
taedium, ii n ,
talentum, i n (
26,2 ;
)
talio, pnis f
talis, e ,
tam , ; tam quam
,
tamdiu ,
tamen , -
tametsi , ;

tamquam , , , ;
,
tandem ;
tango, tethgi, tactum, ere ,
,
tantum , ,

tantummodo ,
tantus, a, um , ,
(
)
tarde
tardus, a, um , ,
Tarquinius Superbus
( )
tectorium, ii n ,
; pro tectorio

tectum, i n ,
tego, texi, tectum, ere ,

tegvla, ae f ,

telum, i n (
,
,
, )
temerhtas, atis f ,
,
,
tempestas, atis f , ;
; ,
templum, i n ,
temporarius, a, um
tempto (tento), avi, atum, are
, , , ; ,

tempus, temporis n ; ; ad tempus

tenebrae, arum f , ,

249

teneo, tenui, tentum, tenBre , ; ,

;
tenBri ab alhquo -.; memoria tenBre

tener, era, erum ,

tenor, pris m ;

tentatio (temptatio), pnis f ,

tenuis, e , ,

tenus
ter
tergiversor, atus sum, ari ; ,
, ,
;

tergum, i n ,
termhno, avi, atum, are , ,
termhnus, i m , ,

terni (trini), ae, a
terra, ae f , ; terrae
motus
terreo, ui, htum, Bre
terribhlis, e ,
,
territorium, ii n ,
tertius, a, um
tertius, ii m
testamentum, i n ; imperfectum testamentum (. . , -. ); testamentum ruptum
.:
(, ,
,
);

250

testamentum irrhtum (,
- )
testatio, pnis f
, ,
(
,
); testationem
interponere
testator, oris m ,

testifhcor, atus sum, ari

,
testimonium, ii n ,
,
;
testimonium dicere
testis, is m
testor, atus sum, ari
; ,
texo, texui, textum, ere
Thales, Btis m (
VI . . .)
theatrum, i n
thema, ae f , ,

thensaurus (thesaurus), i m ,

#
Thermopylae,
arum f
( )
thesaurizo, avi, , are
thesis, is f , ,
tibhcen, hnis m
tignum, i n
timeo, mui, , Bre
timhdus, a, um , ,

timor, pris m
tiro, tirpnis m ,
,

titvlus, i m , ; titvlus crimhnis

toga, ae f
togatus, a, um ,
,
tolero, avi, atum, are ,

tollo, sustvli, sublatum, tollere

; , , , ;
; ,

tondeo, totondi, tonsum, Bre

,
tonsor, pris m
tormentum, i n
torqueo, torsi, tortum, Bre ,
,
tortor, pris m , ,
tot (-)
totus, a, um , ;
in totum
tractatus, us m ,
; ,
, ,
tracto, avi, atum, are ;
;
traditio, pnis f
trado, tradhdi, tradhtum, ere ; ; tradere se

traduco, xi, ctum, ere ,

traho, traxi, tractum, ere ,

, ,
; , ;

trano, avi, atum, are

tranquillus, a, um
trans (c acc.) , ,

transactio, pnis f
transeo, Avi (ii), htum, ire , ,

transfero, tvli, latum, ferre , ; ,

,
transfvga, ae m
transfugio, fugi, fughtum, ere

transgredior, gressus sum, gredi

transigo, Bgi, actum, ere

, ,
,
, ,
transhtus, us m , ,
; in transhtu ,

transmitto, mAsi, missum, ere , ,

trepido, avi, atum, are ,

tribunal, alis n (,
)
tribunus, i m ; tribunus
plebis ()
; tribunus milhtum
(
)
tribuo, bui, butum, ere ,
,
tribus, us f ;
tributarius, a, um
,
,
triennium, ii n ,
trinoctius, ii n
tripertius, a, um ,

triplus, a, um ,

tristis, e , ,
, , ,
,

251

tristitia, ae f ,
trithcum, i n
tritus, a, um ,
Troia, ae f (
)
tueor, tuhtus sum, tuBri ,
, ,
tum , , ;
tum tum
tumultuor, atus sum, ari
tumultus, us m , ;

tunc
tunhca, ae f (
, ,
, )
turbo, avi, atum, are
,
turdus, i m ;
()
turpis, e , ,
turphter ,
turpitudo, hnis f ,
,
turris, is f
tus, turis n ,

tute ,
tutBla, ae f
tutor, pris m
tutum, i n
tutus, a, um , ;
tuus, tua, tuum
tyrannus, i m
,

U
ubi ;
ubicumque , ,
,

252

ubhque ,
ulciscor, ultus sum, cisci ,
,
ullus, a, um , -
ulterior, ius , , ,

ulthmus, a, um , ,
ultio, pnis f , ,

ultra , ; ,
umbra, ae f
umquam -
uncia, ae f (
);
unde
unguentum, i n , ,
,
univershtas, atis f
, , ,

universus, a, um , ;
in universum ,
unus, a, um
unusquisque, unaquaeque, unumquodque ( )
unusquisque, unumquidque
( )
urbanitas, atis f ,
, ,
; , ,

urbanus, a, um
urbs, urbis f
ursus, i m
usio, pnis f ,
usitatus, a, um
usque ad
usuarius, a, um ,

usucapio, cepi, captum, ere

usucapio, pnis f

usufructuarius, ii m
( )
usura, ae f ,
usurae, arum f
usurpatio, pnis f
( ,

)
usus, us m , ,
, ,
ut , ;
, ,
uter, utra, utrum , (
)
uterque, utraque, utrumque ,
,
uterum, i n (uterus, i m) ,
,
uthlis, e , ,
, ,

utilhtas, tatis f ;
utilhter , ,

uthnam ,
uthque ,
,

utor, usus sum, uti ,

utrvbi
utrum , ; an utrum

uxor, uxpris f ,
uxprem ducere

V
vacanter
vacatio, pnis f

vacillo, avi, atum, are

,
vaco, avi, atum, are , ,
vacuum, i n ,
vacuus, a, um , ,

vado, (vasi), , ere ,

vae
vagor, atus sum, ari ,
,
vagus, a, um , ,

valde
valeo, lui, litum, Bre ,
, , ; nihil valBre
; valBre pro

valetudo, hnis f ; ; adversa valetudo
, ,

vanus, a, um , ;
in vanum
vapor, pris m ,
varicator, pris m ,

varie -,
varius, a, um , ; ; ,
vas, vasis n ; vas vinarium
torcularium
vaticinator, pris m
vecordia, ae f
vecthgal, alis n (c gen.)
( -.), ,

vehementer ,
vehicvlum, i n

253

veho, vexi, vectum, ere ,

vel , , ;
velochtas, atis f ,
velochter ,
velum, i n
velut (velvti) ,
venditio, pnis f ; venditio
imaginaria = mancipatio
vendhtor, pris m
vendo, vendhdi, vendhtum, ere

venBnum, i n
veneo, ii (Avi), , Are
,
veneror, atus sum, ari ;

venia, ae f , ; veniam dare
venio, veni, ventum, Are ,

venor, atus sum, ari

venter, ventris m , ,

ventus, i m
venumdo, dedi, dbtum, dare
(. )
Venus, neris f ,
, (
)
verber, eris n , ,
,
verbero, avi, atum, are
verbpse
verbum, i n ; ; verbprum
obligatio () , ;
verbi gratia
vere , -,

vereor, verhtus sum, verBri

verhtas, atis f ; ,
; in veritare

vero ,

254

versor, atus sum, ari ,

, , ;
,
verto, verti, versum, ere , ,
verumtamen , -
verus, a, um , , , ;
veri simhle
vesAca, ae f
vesper, eris (eri) m ,

vester, vestra, vestrum

vestibvlum, i n ,
vestigium, ii n , , ,

vestimentum, i n
vestio, Avi (ii), Atum, Are ,
,
vestis, is f ,
veteranus, i m ,

veto, vetui, vethtum, are

vetus, veteris , ;
veteres
vicAnus, i m
(viis), vicem, vice f (
III ,
) ,
, , , , ; vicem
sustinBre ; vicem
(alicuius rei) obtinBre , (-.)
victor, pris m
victoria, ae f
vicus, i m ,
video, vidi, visum, Bre ,
;
videor, visus sum, vidBri , ; , ,
vighlans, antis ,

vighlo, avi, atum, are ,

vigor, pris m
vilis, e ,
vinarius, a, um
vincio, vinxi, victum, Are ,
,
vinco, vici, victum, ere ,
; habBre pro victo

vincvlum, i n , ;
vindemia, ae f
vindicatio, pnis f ,

vindhco, avi, atum, are ,
, ; ;
, ; contra
vindicare
; pro parte vindicare

vindicta, ae f ( ,


adsertor libertatis
)
vinBtum, i n
vinum, i n
violo, avi, atum, are
, ; ,
,
vir, viri m ,
virgo, hnis f , ; virgo
Vestalis -
viridiarium, ii n , ,
,
virAlis, e ,
( )
virilhtas, atis f ,

viripotens, entis ,

virtus, virtutis f , ,
,
vis f , ; vis maior
, ; vi bona rapta (.:
, )
; vim
inferre
vishto, avi, atum, are ,
;
vita, ae f
vitium, ii n ,
vito, avi, atum, are ,
, ,
vivo, vixi, victum, ere
vivus, a, um
vix , ; -,
vocabvlum, i n ,
,
vociferatio, pnis f , ,

vocifBror, atus sum, ari , , ,

voco, avi, atum, are , ; vocare ad hereditatem

,
. .
; in ius vocare
, ;
ad possessipnem vocare

volens, volentis
volo, volui, , velle , ,
volumen, hnis n , ,

voluntarius, a, um
voluntas, atis f ,
voluptas, atis f ,
,
voluptipsus, a, um ,

255

votum, i n , , ,

voveo, voci, votum, Bre

vox, vocis f ,
vulgaris, e , , , ,
vulgo (volgo) ; ,
,
vulgus, i m (n) , ,
vulnero, avi, atum, are

256

vulnus, eris n
vulpecvla, ae f
vulpes, is f
vultus, us m , , ; ,
, ,

X
Xerxes, is m (
V . . .)

Cic. Cicero Marcus Tullius (10643

. .) , , .
, , .
Celsus (III . . .) , , , .
Florentinus ( II . . .)
, , Institutiones.
Hermogenianus (III . . .)
. Iuris epitomae ( ).
Hor. Horatius (658 . .) , , , , . . .
Gai. Gaius (. 117/138180/192 . .) ,
. ,
.
Inst. Iust. Institutiones Iustiniani , I
(482565 . .).
.
Labeo (. 45 . .10/21 . .) , . Ad leges
XII tabularum.
Macer , .
Marcellus (II . . .)
,
. .
257

Marcianus ( III . . .) ; Institutiones, .

.
Mart. Martialis (. 101/10442
. .) , . .
Paul. Iulius Paulus ( II III .
. .) ,
.
Pl. Plautus (250184 . .)
.
Pomponius (II . . .) , .
Publ. Syr. Publilius Syrus (I . . .)
, , , , .
Sen. Seneca Lucius Anneus (4 . .
65 . .) , , ,
, .
Tryphoninus ,
Disputationes.
Ulp. Ulpianus Domitius (
II . . .) ,
.
,
, .
Vulg. Vulgata ( Biblia Sacra Vulgatae editionis) , , , , 1546 .

258

1. . ., . . . ., 1975.
2. . :
. ., 1985.
3. . ., . . . ., 1986.
4. . . . ., 1981.
5. / . . . . , . . , . . .
., 1983.
6. . ., . . . ., 1990.
7. . ., C . . . , 1992.
8. . ., . . . ., 1976.
9. . Via latina ad ius. . ., 1996.
10. . ., . . . ., 1981.
11. . ., . . . ., 1970.
12. . ., . . -.
., 1995.

1. . ., . . . .,
1982.
2. . : , , . .,
1989.
3. . . - . ., 1976.
4. . . . ., 1983.
5. / . . . . ., 1996.
6. - / . . . . ., 1961.
7. . ., . . 500 . . . ., 1993.
8. . . . ., 1953.
9. . . . .; ., 1953.

259


...............................................................................................................................
. ............................................

3
5

1
..............................................................................................................................

1.
2.
3.
4.
5.

...............................................................................................................
..................................................
..........
...............................................
..........................................................................................

9
10
10
11
11

.....................................................................................................................

13

2.1. ..........................................................................................
6. .................
7. I .................................................................
8. II ...............................................................
9. III .............................................................
10. IV .............................................................
11. V ...............................................................
12.
.....................................................................................
13. .
.......................................................................
14. ........................................................
15. .................................

13
13
15
15
17
20
20
21
22
22
23

...................................................................................... 25
2.2. .............................................................................................
16. ..............
17. I II ...........................................................
18. III ................................................................
19. ....................................................
20. ............................

27
27
28
29
30
33

...................................................................................... 33
2.3. ....................................................................................................................... 35
21. ................................................................................... 35
22. ...................................................................... 36
...................................................................................... 36

260

2.4. ..........................................................................................................................
23. .........................................................................
24. ........................................................................................
25. ..........................................................................
26. ...............................................................................................
27.
( ) ................................................................................
28.
........................................................
29. .......................................................................
30.
...............................................................................
31. .................................................................
32.
.................................................................................
33. , esse.
III -io ....................................................................
34. ............................

37
37
38
39
40
41
45
48
49
51
52
54
55

...................................................................................... 56
2.5. (Pronomhna) ..................................................................................
35. ...........
36. ................................................................
37. .......................................................................
38. ..............................................................
39. .............................
40. .................................................................
41. ...................................................................

59
59
60
61
62
62
63
64

2.6. (Numeralia) .................................................................................

42. ...
43. ...........................................................................
44. ................................
45.
.....................................................................................
46. ......................................

65
65
66
66
68
68

...................................................................................... 69
.................. 71
....................................................................... 71
3
........................................................................................................................... 75
3.1. ................................ 75

261

 47. AccusatAvus cum infinitAvo ...............................................................................

48. NominatAvus cum infinitAvo .............................................................................
49.
....................................
50. AblatAvus absolutus ...........................................................................................
51.
.......................
52. Gerundium () ....................................................................................
53. GerundAvum () ..................................................................................

75
79
80
82
84
86
87

3.2. ............................................................... 88
54. Modus coniunctAvus ( ) ........................... 88
55.
........................................................................... 91
56. ............................................................... 92
57. ......................................................................................... 92
58. .............................................................................. 93
59. cum ......................................... 94
60.
................................................................. 96
61. ......................................................................................... 97
62. ............................................................................... 98
...................................................................................... 99
....................................................................... 100
................................................................................................................................ 103
.......................................................... 103
.............................................................. 104
................................................................................................................................ 107
........................................................................................................ 107
................................................................................................ 128
.............................................................................................. 146
...................................................................................................... 163
- ................................................................................................... 175

...................................................................................... 257
......................................... 259

262

 .
.
. ,
.
-
.

-

3- ,
(. )

. .
. .
. .
: . . , . .
. . , . .
. .

. 18.11.03. 6084/16. . .
. . . 15,34. .-. . 17,7. 5000 . . 3-1203
()
03039 -39, . , 2,

8 23.02.2000

04057 -57, . , 3

263