BAUMFARTENOVO UTEMELJENJE ESTETIKE?

Historiju estetike kao filozofske discipline moemo pratiti tek od prve

polovine 18. veka, kada joj je Aleksandar Gotlib Baumbarten (17141762) prvi put odredio naziv i predmet u svom spisu Filozofske
meditacije o nekim aspektima pesnikog dela.
Baumgarten, kao jedan od sapokretaa predromantiarskog pokreta
Sturm und Drang, svojim interesom za pesnitvo i umetnost nastojao
je da rehabilituje ulnost koja u racionalistikoj filozofiji nije
zauzimala neko znaajno mesto. Od Baumgartena oblast ulnosti i
oseanja koje do tada filozofija nije jo bila tematizovala javlja se
kao oblast istraivanja i prouavanja.
Estetsko saznanje se u 18. veku zahvaljujui Baumgartenu opet
istie kao jedno specifino saznanje. Za razliku od logike koja
proiruje umnu spoznaju estetika ima zadatak da oplemenjuje,
poboljava ili izotrava ovekovo ulno saznanje. U svojim spisima
Baumgarten oblast ulnog oseanja ntegrie u filozofiju, jer toj
oblasti pripisuje mogunost spoznaje istine, zapravo samog ivota.
Na tragu Lajbnicovog uvida da se savreno moe ne samo
racionalno ve i ulno spoznati i odrediti Baumgarten je nastojao da
ogranii domen logike elei da pokae da ova ne moe polagati
pravo na sve saznanje. Baumgarten je smatrao da se estetsko moe
kretati i putem istine, te da ulno iskustvo moe biti jedna posebna
mogunost saznanja. U tom smislu, logika bi trebalo da se zatvori u
granice u kojima se stvarno kree, a da se filozofima prui
mogunost da istrauju vetine u kojima se tzv. nie sposobnosti
mogu usavravati. Baumgarten je ukinuo Lajbnicovu podelu
saznanja po kojoj je ulno saznanje nie a pojmovno vie. Logika se
bavila razumskom spoznajom, a neposrednom spoznajom do
Baumgartena nijedna filozofska nauka. Tako je preostalo jedno
prazno podruje gde je Baumgarten smestio estetiku, jednu novu
filozofsku disciplinu i otvorio novi prostor unutar kojeg je mogua
analiza umetnikog dela.
Sfera ulnog i estetskog, opaajnog i individualnog ima svoju vlastitu
evidenciju, svoje kriterijume i svoju logiku koja se razlikuje od
naune. Od tog momenta ulo kao ulo dobija znaenje samostalnog
principa, a ulnosti koja je do tada bila nedostojna ozbiljnog
filozofskog miljenja i prouavanja konano se priznaje mo
saznanja. Sa Baumgartenom ulnost i razum se nalaze jedno pored
drugog kao dva ravnopravna puta prema istini, a njima odgovaraju
dve nezavisne discipline, logika i estetika.
Dakle, Baumgarten princip savrenstva primenjuje na estetiku, ali ga
istovremeno i modifikuje. Prvi je izneo dogmu o estetskoj lepoti.

Lepota je SAVRENSTVO ULNOG SAZNANJA.. Po Baumgartenu

postoji ulna i intelektualna mo procenjivanja- ulno se prosuuju
oblast ukusa, a intelektualno oblast logikog. Obe oblasti pripadaju
teoriji saznanja i prva se naziva estetika, a druga logika. Baumgarten
razvija estetiku kao uenje o umetnikom stvaranju koje je
istovremeno uenje o estetskom sudu. Estetika za svoj predmet
istraivanja uzima umetnost, koja sve do naih dana ostaje
fundamentalni nain ophoenja oveka sa svetom.
ELINGOVA ESTETIKA
itava elingova filozofija poiva na jednoj pretpostavci:
POSTOJI VEITO IVA STVARALAKA SNAGA KOJA PREBIVA U
SAMIM STVARIMA.Taj unutranji napon koji stvari nose u sebi
eling naziva duhom. Apsolutni duh je supstancija svega u
ijem pojavljivanju sutina i pojava ine dve razliite strane
jedne iste stvari.DUH je samo SVESNA PRIRODA, PRIRODA je
samo NESVESTAN DUH.Veza ovih dveju strana istog apsolutnog
odnosa utvruje se u umetnosti. Umetnost je jedan od naina
prikazivanja beskonanog Apsoluta. Kao prikaz beskonanog,
ona je na istoj visini sa filozofijom.Izmeu carstva ogranske
prirode i carstva umetnosti postoji bliska srodnost. Naime,
filozofija se odnosi prema umetnosti u idealnom svetu, onako
kako se um odnosi prema organizmu u realnom svetu. Za
elinga je umetnost ulni prikaz apsoluta.Momenat iste
produktivnosti nikad ne moe biti dosegnut. Umetnost je ta koja
daje njegov ulni prikaz. Umetnost je organon i dokument same
filozofije. Umetnost jeste jedna vrsta orua koji nam daje da
posredstvom umetnike intuicije tj. Prua nam sredstva da
dospemo do onoga do ega mi elimo da dospemo.Umetnost se
u svom smeru nastanka razlikuje od prirode. Priroda polazi od
nesvesne produkcije i za svoj vrhunac i svoj najvii oblik ima
svestan produkt. Tok umetnosti je obrnut, kree se od svesne
ideje i zavrava se u nesvesnom produktu. Umetniko delo nije
umetniko delo ukoliko nije zaeto u svesnom svetu. Dakle,
umetnost je jedinstvo svesnog i nesvesnog zaeto u svesnom. U
umetnosti se dogaa momenat instinkta.Za elinga je prirodno
lepo lepo sluajno a umetniko lepo ima u sebi momenat

nunosti. Ono to je prirodno je nuno o nesvesno a duh je stvar

slobode i svesnog. Mi moramo da smislimo zajedniki osnov
onog to je svet prirode i duhovni svet. eling trai da se
estetika vie ne naziva nauka o lepom ve filozofija o lepom jer
prirodno lepo ispada zbog momenta sluajnosti.Klju svega je
sinteza prirode i slobode. Konaan prikaz beskonanosti jeste
umetniko delo koje ovim biva naturalizovano. Ovom
naturalizacijom eling daje izvesnu autonomiju umetnikom
delu. eling ukida ideju podraavanja umetsnosti prirodi. Ono
to je prirodno lepo biva oblikovano na osnovu norme onog sto
je umetniko lepo. Umetniko delo i umentiko lepo jeste merilo
onoga to je nama lepo.

POJAM GENIJA U UMJETNOSTI

Genije se sastoji u optoj sposobnosti za pravo stvaranje
umetnikog dela i u energiji usavravanja te sposobnosti i
njenog dokazivanja delom; ta sposobnost i ta energija neto su
posve subjektivno jer za duhovno stvaranje moe biti sposoban
samo subjekt koji takvo stvaranje postavlja sebi za cilj. O geniju
govorimo onda kada se do neeg novog dolazi pomou
invencije, tj. pomou
nadahnua, a ne metodikim
proraunom.Kant genij poistoveuje sa talentom, uroenom
duevnom sposobnou kojom priroda propisuje umetnosti
pravilo. Zato priroda koja deluje u geniju nije prirodna priroda,
ve umetnika priroda.
Talenat je prirodni dar na kome poiva delatnost genija.
Originalnost genija je u njegovoj "objektivnosti", tj. stvarati
neto kao to to ini priroda. Ovo ponavljanje delatnosti prirode
ne vai samo za ulno date predmete kao pojave, ve i za
stvaranje pojavnih predmeta. Genije kao onaj koji saznaje i kao
pesnik, deluje identino kao priroda. Meutim, kako su sudovi
ukusa dobijeni iskustvom, oni su bitno aposteriori i to Kanta vodi
do zakljuka da kritika ukusa nije mogua kao filozofska

estetika. Po Kantovom miljenju genije moe da stvori slike koje

prelaze granice apstraktne misli; pritom on ne sledi nikakva
pravila, ali prua uzor po kome se pravila mogu napraviti.Genije
je duh, talenat, prirodni dar, uroena produktivna sposobnost
umetnika. Genije je specifina osobina po kojoj se umetnost
razlikuje od znanja i nauka. Genije ima zajedniko sa
spontanou prirode jer ne moe da objasni odakle mu dolaze
ideje i kako ih je pronaao.On nije u stanju da objasni pravilo po
kom proizvodi svoje delo. U geniju sve dolazi od prirode. Pravi
genije po miljenju romantiara bio bi pesnik koji moe biti
"pravi tumai ivota i svemira" i zato an Pol istie da svako
ljudsko bie nosi u sebi sve raznovrsne forme ljudskog, sve
mogue karaktere, a da se genije razlikuje samo po tome to u
njemu svemir ljudskih moi i karaktera stoji otkriven kao lik u
visokom reljefu na jasnom danu; po miljenju ovog estetiara
oveanstvo dobija preko pesnika svest i govor i zato on tako
lako ove budi u ljudima. Drugi pojam koji se vezuje za pojam
genija jeste talenat; po shvatanju Hegela, to je posebna
sposobnost individualizovanja tvorevina umetnosti u spoljanje
pojave. Onaj ko ima talenta moe neto da postigne samo u
jednoj zasebnoj oblasti umetnosti, a da bi u sebi samom postao
savren njemu je uvek potrebna opta sposobnost za umetnost i
nadahnue koje se dobija samo od genijalnosti.

KLJUNE ESTETSKE KATEGORIJE

Estetike kategorije predstavljaju pojmove kojima se nastoji
definisati bit umetnikog same umetnosti. U istoriji filozofije
postoje razliita shvatanja ta se podrazumeva pod estetikom
kategorijom. U pogledu terminologije, izraz estetika kategorija
nastaje krajem 19. veka pod uticajem Kantove terminologije.
Kant u svojoj Kritici moi suenja odreuje kategorije kao iste
pojmove razuma koji se a priori odnose na predmet opaanja
uopte.Aristotel pak pod izrazom kategoria oznaava
bivstvujue, koje moe imati razliita predmetna odreenja.
Imajui u vidu jezik kao osnovu i temelj Aristotelove filozofije,
bivstvujue se otkriva putem jezika. Naime, svaka stvar moe
se sagledati iz nekoliko razliitih uglova, a da ipak ima neto po

emu je ona upravo ta stvar. Dakle, osobina svake stvari je da

istovremeno bude jedno i mnogo.Kategorije su prema tome
temeljni iskazi o bivstvujuem, o nainima njegovog
bivstvovanja kao i o njegovim rodovima. Kategorije Aristotel nije
shvatio samo kao funkcije miljenja ili kao pojmove kao takve,
ve kao izraze bivstvovanja. Dolazi do toga da kategorije nisu
samo forme govora ve da su to zapravo naini bivstvovanja.
Kategorije su ontoloke forme u kojima bivstvujue postoji.
Tokom istorije filozofije bilo je pokuaja da se odrede i
sistematizuju najvii pojmovi kojima se slui estetika. Kant
nabraja i analizira estetike kategorije u Kritici moi suenja.
Sljedei pokuaj nalazimo ve kod elinga koji gradi trijadian
sistem kategorija razlikujui kategorije lepog, uzvienog i
kominog. Kod Hegela nalazimo sistem estetikih kategorija od
3 osnovne-lepo, uzvieno i runo kojima se jo pridodaju
tragino i komino, koje se razmatraju kroz analizu konkretnih
umetnikih dela. Naime, prve tri kategorije odgovaraju trima
istorijskim formama razvoja umetnosti- klasinoj, simbolikoj i
romantikoj. Simbolike umetnost je umetnost uzvienog, u
klasinoj formi umetnost dostie lepotu, najviu taku svog
razvoja, da bi u romantinoj umetnosti poseban znaaj dobila
kategorija runog. Kategorije lepog odnosno runog se navode
kao osnovne esteticke kategorije. Pojam lepo ima dugu istoriju,
ali tako i niz razliitih znaenja. Ponekad se pod tim pojmom
obuhvataju sve estetike kategorije pa se on, kao vii pojam
svih estetikih kategorija, poklapa s pojmom umetniko;ili se
lepo istie kao jedna od estetikih kategorija i stoji pored
traginog, kominog ili ljupkog jer se kao argument navodi da
ono to je umetniki uspelo ne mora uvek biti i lepo.
Uzvieno-Kant istie da je zadovoljstvo koje dobijamo od lepog
povezano sa predstavom kvaliteta, a uzvienog sa predstavom
kvantiteta. Dok u lepom ukus odrava duu u mirnoj
kontemplaciji oseanja uzvienog nosi u sebi uzbuenje due.
Uzvienim nazivamo onim to je apsolutno veliko.
Tragino-Prvu sistematski razvijenu koncepciju traginog
nalazimo u antikom dobu i to u vezi sa teorijom tragedije.
Aristotel je u Poetici dao odreenje tragedije koje je za mnogo
sledeih vekova odredilo tragediju i bit traginog. Aristotel
zahteva od dobre tragedije da iznese pred nas sliku oveka
unitenog nezasluenom nesreom, ali taj ovek treba da ima
neku greku koja je delimino prouzrokovala katastrofu. Za
elinga je najvei sluaj tragedije kada je tragina linost nuno

kriva za neki zloin, tj kada neko nevin prstom sudbine

neizbeno postane krivac.
PLATON I UMJETNOST
Jedna od metoda kojima Platon definie umjetnost jeste
utvrivanje njenog porijekla, a kako je to porijeklo nejasno on
ga katkad rijeava mitom o Prometeju. Tako ovaj grki mit
ukazuje na to da je umjetnost dola u svijet u vidu vjetina i
pronalazaka kojima je ovjek uspio da zadovolji svoje najrunije
potrebe kad mu gola priroda vie nije bila dovoljna. Platon
odreuje umjetnost kao ulni fenomen koji izaziva oduevljenje
kod posmatraa. U tom smislu umjetnost nema visok filozofski
rang po Platonu, i ona moe prije ugroziti ovjeka nego to bi
mu mogla koristiti. Oduevljenje udaljava ovjeka od ideje, od
nastojanja da svoj ivot odmjerava i usavrava s obzirom na
ideje. Platon iznosi miljenje da porijeklo umjetnosti treba traiti
u prirodnom porivu za izraavanjem. U svom metafizikom vidu,
ili svojoj sutini umjetnost jeste podraavanje. Pravu istinu treba
traiti u ideji, prema tome umjetniko djelo je dvostruko
udaljeno od istine.Budui da su predmeti ulnog opaanja ideje
zakljuujemo da je umjetnik podraavalac podraavanog, poto
do njega dopire samo privid odreene stvarnosti koja je i sama
prolazna kopija stvarnih praslika. Zato Platon umanjuje znaaj
umjetnosti. Platon razlikuje umjetnost koja proizvodi od one koja
samo podraava. Meu prve spadaju arhitektura kojoj daje vii
stepen nego slikarstvu, jer arhitektura nije podraavanje svijeta
sijenki nego stvaranje neeg to preko umjetnosti stie
egzistenciju u tom svijetu. Pjesnika umjetnost se sastoji od
podraavanja i Platon pjesnike podraavakim sojem. Dok
zanatlije prave stvari drugog stupnja,pjesnici i slikari se nalaze
na treem stupnju. Treba zapaziti da uenje o podraavanju
pokazuje da za Platona umjetnost ima svoje sopstveno
podruje. Podraavaki karakter umjetnosti,koji je zagovarao
Platon, nije u sutini nuno oznaavao puko fotografsko
preslikavanje.Ono je djelo stvaralake mate.

POSTMODERNA UMJETNOST
Nakon II svetskog rata vladajua moda u krugovima francuskih
mislilaca i mislilaca irom Evrope postali su interes za
egzistencijalizam, strukturalizam, a potom i poststrukturalizam.
Meu tadanjim teoretiarima najistaknutiji bili su an Bodrijar,
. Bataj, ak Derida, F. Gatari, . F. Liotar, itd. Postmodernizam
predstavlja nov smer u savremenoj knjievnoj kritici, jedan nov
pristup, nov nain itanja knjievnih tekstova. Dalje,
postmodernizam se proirio i na itanje i interpretaciju
filozofskih tekstova to je kulminiralo primenom novoizgraenih
postmodernistikih pojmova na najnovije pojave u umetnosti i
drutvenoj praksi. Na taj nain se postmodernizam nametnuo
kao velika moda to nije ostalo bez traga u filozofiji, te su se
razni
tekstovi
uzimali
za
predmet
najraznovrsnijih
postmodernistikih tumaenja. Postmodernistiki autori nisu
primarno teili razumevanju teksta koji se tumaio, ve su bez
mnogo uvaavanja autora teksta teili stvaranju novog teksta.
Sve je ovo bilo vie odraz vremena u kome su tekstovi nastajali,
vremena koji je bilo spremno na kompromise, preutkivanje
ineodgovornost pre nego da propagira tanost, istinu ili
jednoznanost.Postmoderna umetnost kritikuje drutvo tako to
e s njim prividno koketovati, ali je budui u svojoj biti ironina i
cinina, jednako kritiki nastrojena. Nova umetnika dela ne
tee vie tome da budu dela poput onih nastalih u ranijim
vremenima. Izjednae li se s njima nestae njihova specifinost
a time bilo kakva potreba za njihovim prisustvom u ovom i
ovakvom svetu.

NASTANAK I ODREENJE ESTETIKE

Estetika, kao filozofska disciplina nastaje sredinom XVIII stolea
kad nemaki filozof doba prosveenosti i ranog romantizma,
Aleksandar Gotlib Baumgarten (1714-1762) nadovezujui se na
staru podelu saznanja na ulno I racionalno, odreuje estetiku
kao nauku o ulnom saznanju.Estetika je teorija slobodnih
umetnosti, nia gnoseologija, umetnost lepog miljenja, nauka o
ulnom saznanju. Tako, po miljenju Baumgartena, estetika za
svoj predmet ima dve pojave: lepo, koje on poistoveuje sa
"savrenstvom ulnog saznanja", i umetnost, kao njen najvii
izraz. Apsolutizovanje ulnog principa u estetskom
saznanju ima za posledicu gubitak analitikih sposobnosti I
uvoenje subjektivizma u istraivanjima. Taj nedostatak estetike
nastojao je da prevlada nemaki filozof Imanuel Kant koga
moemo u velikoj meri smatrati tvorcem filozofske estetike. On
smatra da estetsko suenje ne zavisi od opaanja predmeta i
pojma, ve je slobodno od svakog interesa, budui da njegovu
osnovu ini unutranje oseanje nastalo u slobodnoj igri
saznajnih sila i uobrazilje. Tako estetika dobija status nauke iji
je predmet omeen
"uenjem o spoljnim oseanjima". Ovako, subjektivistiki
shvaenu estetiku nastojao je da prevlada najvei filozof tog
vremena a i itavog novog doba Hegel tako to estetiku shvata
kao uenje o ideji lepog, koja tokom svog razvoja
prolazi kroz razliite oblike u prirodi, drutvu i umetnosti.
Umetnost po Hegelu nije nita drugo do "samosaznanje
apsolutnog duha u formi refleksije". Nakon Hegela estetika gubi
prvobitni smisao kao teorija ulnog opaanja i postaje ili
filozofija lepog, ili, filozofija umetnosti, ili i jedno i drugo u isto
vreme, pa tako
i nastaje potom dugo negovana razlika izmeu estetike i opte
nauke o umetnosti.

POJAM UMJETNIKOG DJELA

Postoji mnotvo teorija koje nastoje da objasne prirodu
umetnikog dela; u veini sluajeva polazi se od toga da je
umetniko delo jedna sloena tvorevina i da se njegovom
temeljnom analizom, odnosno, njegovim razlaganjem na
sastavne delove, moe doi do onog umetnikog u umetnosti,
do onog po emu je neko delo - umetniko delo; ono je sam
umetniki predmet, materijalizacija umetnikog koje i nije nita
drugo do simboliko-organsko jedinstvo umetnikog dela, a koje
poiva u najdubljem sloju umetnikog dela i ini predmet
umetnosti, odnosno, umetniki predmet; da li je to umetniko u
onom to je u delu najdublje, ili je umetniko ono to sve
elemente dela objedinjuje, a da pritom samo nije nijedan od
sastavnih elemenata, to za savremene teoretiare umetnosti
ostaje otvoreno pitanje. Kad stvara umetniko delo, umetnik se
susree s tri razliita umetnika sloja, od kojih trei,
duhovnopredmetni, determinie prethodna dva. Da bi stvorio
umetniko delo, umetnik mora da se potini tom treem,
najdubljem sloju, a potinjavajui se njemu, on mu potininjava
i prethodna dva sloja s kojima se stalno nalazi u neposrednom
dodiru i na koje moe neposredno da deluje. R. Ingarden govori
o estetikom predmetu ali on pod estetskim predmetom misli o
predmetu koji je konstituisan u ljudskoj svesti o konkretnoj
realizaciju umetnikog dela u svesti subjekta. I jasno je
umetniko delo je jedno, a mnogo je estetskih predmeta kao
njegovih posebnih, konkretnih realizacija.

ESTETSKO PROMILJANJE I ISPITIVANJE UMJETNOSTI

Istie se kako estetika za svoj predmet ima umetnost. To jeste
tano, ali nam ne kazuje mnogo. Istina, takvo odreenje bolje je
od onog koje je estetiku definisalo kao nauku o lepom, i tako
suzilo njenu oblast, no, s druge strane, ono jo uvek nije i
precizno, jer smo daleko od toga da svi mi umetnost mislimo na
jednoznaan nain. U svom irem znaenju estetika, shvaena
kao filozofija umetnosti, bavi se umetnou i njenim
manifestnim oblicima, ali isto tako i problemima koji iskrsavaju
u raspravama o umetnosti kao drutvenom I kulturnom
fenomenu, kao to su: vrednost umetnosti, ontoloki status
umetnikog dela, istina u umetnosti, odnos umetnikih dela i
objekata koja sreemo u prirodi. Sve to jasno ukazuje da se
sama umetnost i proizvodi umetnike prakse mogu posmatrati s
obzirom
na
njihov
ontoloki,
gnoseoloki,
aksioloki,
epistemoloki, ili praktini aspect pa sama estetika ve po svom
karakteru odlikuje se interdisciplinarnou, budui da se njena
istraivanja prepliu s istraivanjima drugih nauka i disciplina,
pri emu, sama estetika, kao filozofska disciplina, po svom
bitnom odreenju nije neka egzaktna niti je uopte nauka u
tradicionalnom smislu te rei. Estetika nije posebna nauka stoga
to nema svoju posebnu oblast i poseban predmet istraivanja,
to je karakteristika egzaktnih nauka, budui da postavljanjem
pitanja umetnosti u njenom totalitetu estetika postavlja I pitanje
o totalitetu kao takvom, pita za svet u njegovoj celini ime
ukazuje na svoju filozofsku prirodu.

KANTOVA ESTETIKA
U Kantovoj estetici pojam lepog zauzima centralno mesto. On estetski
sud posmatra sa 4 gledita: kvaliteta, kvantiteta, relacije i modaliteta.
Ta 4 gledita na kraju dovode do 4 komplementarne definicije lepog.
Kod Kanta imamo 4 momenta ili definicije suda ukusa:
1.
lepo je predmet nezainteresovanog svianja
2.
lepo je ono to se svia univerzalno bez pojma
3.
lepo je forma svrhovitosti opaenog predmeta bez predstave
svrhe
4.
lepo je ono to se saznaje bez pojma kao predmet nunog
svianja
Sud ukusa u pogledu njegovog kvaliteta. Ukus nije sud
saznanja, ve je estetski sud koji se suprotstavlja logikom sudu
jer se odnosi na oseanje zadovoljstva i nezadovoljstva.
Odredbeni razlog suda ukusa je subjektivan jer smatrati jednu
stvar lepom znailo bi subjektivno opaati vezu izmeu STVARI i
stanja ZADOVOLJSTVA koje proizvodi predstava te stvari.
Sud ukusa u pogledu njegovog kvantiteta. Iz ranijeg stava da je
dopadanje koje izaziva lepo bez ikakvog interesa, moe se izvesti i
teza da je lepo ono to se bez pojmova predstavlja kao objekat opteg
dopadanja. Onaj ko sudi o lepom bez prikrivenog interesa naveden je
da svakom pripie slino zadovoljstvo. Naime, estetski sud je slian
logikom sudu zato to se pretpostavlja da vai za svakoga, ali ta
optost ne moe poticati iz pojmova.
Sud ukusa s obzirom na relaciju. Svaka svrha, ako se posmatra kao
osnov dopadanje, nosi uvek u sebi neki interes kao odredbeni razlog
suda o predmetu zadovoljstva. Meutim, ni u kom sluaju u osnovi

suda ukusa ne moe da lei neka subjektivna svrha, ali ni predstava

neke objektivne svrhe.
Sud ukusa prema modalitetu. Lepo se zamilja u nunoj vezi sa
dopadanjem. Naime, lepo je predmet nunog svianja. Sud ukusa od
svakog zahteva da se s njim saglasi. Dakle, u svim sudovima u kojima
oglaavamo neto za lepo, ne dozvoljavamo nikome da bude
suprotnog miljenja, mada pri tom svoj sud ipak ne zasnivamo na
pojmovima, ve samo na svome oseanju.Meutim, to zajedniko ulo
ne kazuje da e se svako saglasiti sa naim sudom, ve da treba sa
njim da se saglasi.
Kant navodi da se lepo i uzvieno pored
meusobnih razlika ipak saglaavaju time to ni jedno ni drugo ne
pretpostavljaju ni neki ulni sud, ni neki logiko-odredbeni sud, ve
sud refleksije. Kant smatra da ne treba rei da je predmet uzvien ve
da je podesan za prikazivanje neke uzvienosti na koju moe da se
nae u dui, budui da uzvieno u pravom smislu ne moe da se
sadri ni u kakvoj ulnoj formi, ve stoji samo u vezi sa idejama uma.
Osnov za uzvieno moemo traiti jedino u nama.
Matematiko shvatanje uzvienog: Uzvienim smatramo ono to je
apsolutno veliko, nezavisno od svakog uporeivanja. Uzvieno je ono
sa kojim sve to se poredi jeste malo. Tako se pokazuje da nijedan
predmet u prirodi koji se neposredno opaa ulima ne moe biti
uzvien, jer je uvek uporediv, pa je uvek ili beskonano veliki ili
beskonano mali u odnosu na neku merljivu veliinu. U tom smislu,
uzvieno ne postoji kao predmet, objekt, ve ono predstavlja
raspoloenje duha koje izaziva neka odreena predstava kojom se
bavi refleksivna mo suenja.Naspram matematikog postoji i
dinamiko shvatanje uzvienog. Sila predstavlja jednu mo koja
savlauje velike prepreke. Ako se priroda u estetskom sudu posmatra
kao sila -koja nema vlasti nad nama, onda se u nama javlja oseaj
dinamiki uzvienog. Ako treba da dinamiki prosuujemo prirodu kao
uzvienu, onda ona mora da se zamisli kao izaziva straha. Priroda
moe od estetske moi suenja da bude viena sila samo ukoliko se
posmatra predmet straha.

ARISTOTELOVA POETIKA
Aristotel
je
smatrao
da
je
umetnost
po
svom
karakteru mimetika. U Poetici on kao svoje osnovno uverenje
iznosi tvrdnju da je podraavanje temelj zadovoljstva koje
proizvode sve vrste umetnosti, dakle ne samo knjievnost, nego
i muzika, ples, slikarstvo i kiparstvo. Umetnik nam ukazuje na
slinosti i tako nam daje zadovoljstvo da bolje razumemo stvari.
Poesis - proizvodna aktivnost u kojoj treba promatrati djelo
dovreno u samom sebi, kao samostalni object, djelatnost
umjetnika je u tome da on stvara, unosi pravila, a onda djelo
postaje neovisno od umjetnika. Poesis je djelovanje koje ima u
vidu okolnosti proizvodnog djela, no djelo ne uspijeva uvijek.
Imitiranje prema Aristotelu je imitiranje prirode, ali nije
reprodukcija. Umjetnik ljubi svoje djelo kao to otac ljubi svoju
djecu, meutim potrebno je imati u vidu da u umjetnikom
djelovanju ne postoji forma na isti nain Onaj koji djeluje mora
imati tehne, ali nema u potpunosti formu. Umjetnika forma, tj.
njeno izvoenje od strane umjetnika prema vani je ovisi o
tehne.

Tehne nije puko imitiranje, ono ima i svoju kreativnu dimenziju

ono iznutra pokree i formira djelo mehanikim apliciranjem
onog to se nalazi u umjetniku
Kad Aristotel govori o umjetnikom djelu, govori o
tragedij.Aristotel donosi definiciju tragedije kao imitiranja
ljudskog djelovanja i ivota (a ne ljudi).
On istie da je umjetniko djelovanje ono, koje se odnosi na
neto to se moe dogoditi: Tragedija je imitiranje, ali objekt
same tragedije nije neto to se dogaa imitiranjem povijesnog
ina nego neeg vjerojatnog. Postoje razlike u pisanju povijesti i
umjetnosti.
Glavna
obiljeja
tragedije
su
meusobno
komplementarni elementi: dramatinost forme ona prati
strukturalnu formu ivota/ljudskog djelovanja kojeg imitira ,
plemenitost izraaja ukrasni, uzvieni jezik. Tragedija je
imitacija ivota koja na najbolji nain ukazuje na univerzalno: Iz
pojedinane kontingentne situacije dolazi do onoga to je
univerzalno i neophodno umjetnik svojim razmiljanjem
dozvoljava i uzrokuje prvu teoretsku kontemplaciju.Prema
Aristotelu tragedija predstavlja uzroke, dok stvarni ivot ivimo
u jednom slijedu bez donoenja uzroka, dakle tragedija donosi
zato, na sintetian nain donosi vrijednu pouku o ljudskom
ivotu i njegovom jedinstvenom djelovanju.Budui da tragedija
potie na razmiljanje o ivotu uope, umjetnika imitacija
prema Aristotelu zadovoljava ovjekovu prirodnu elju za
znanjem.Objekt umjetnikog djela ima unutarnju jedinstvenost
forme; osim ovog tragedija ukazuje i na harmonijsko/koherentno
jedinstvo radnje. Kod tragedije je odreeni problem drugaije
vien kod drugih pa on biva lake racionaliziran.Tako tragedija,
dakle, doprinosi procesu unutarnjeg prosvjetljenja, koje prua
poseban uitak.Svaka pria koja u sebi sadri neto univerzalno
prema Aristotelu ne gubi na svojoj vrijednosti i aktualnosti
suosjeanje gledatelja utemeljuje potvrdu da je djelo uspjelo.
Na analogan nain iracionalno se moe prihvatiti preko
apsurdnih pria koje nisu isitnite, ali se ovjek navikava na njih.
Iracionalno je inae nedostupno. Neto nevjerojatno, iracionalno
i udno u umjetnosti dobiva opravdanje ako zadivljuje i daje
umjetniku ugodu. Pjesnik je vie pjesnik ukoliko to apsurdno
uspije uiniti privlanijim. to je apsurdno ugodnije i privlanije
vie dobiva svoju vjerojatnost.

ESTETSKE VRIJEDNOSTI UMJETNIKOG DJELA

Kada se postavi pitanje vrednosti umetnosti, a posebno,
umetnikih vrednosti, odnosno vrednosti u umetnosti, onda se
zapravo pitamo kakva je vrednost umetnosti za ljudski ivot,
odnosno, koje su to vrednosti koje sreemo u umetnikom delu i
estetskom predmetu kao njegovoj konkretizaciji putem
estetskog doivljaja i kako te vrednosti uopte postoje. Da bi se
moglo govoriti o estetskoj vrednosti, neophodno je da se
prethodno utvrdi ta je uopte vrednost. Odgovor na ovo pitanje
nastoje da daju kako estetika i etika, tako i gnoseologija i
religija. Prva tekoa javlja se ve pri pokuaju odreenja

nosioca vrednosti: ako je nosioc moralnih vrednosti iskljuivo

ovek, to se ne moe rei i za estetske vrednosti jer bi u tom
sluaju one bile preusko shvaene, poto sve to postoji u svetu
moe biti nosioc estetskih vrednosti. Druga tekoa lei u
pokuaju da se odgovori na pitanje kako postoje vrednosti,
kakav je njihov smisao, u emu se ogleda njihovo vaenje i
konano, da li su relativne ili apsolutne.Estetska vrednost se ne
realizuje jer ni predmet za koji je ona vezana nije realan I zato
estetska vrednost ostaje vrednost pojavljivanja. Pitanje o
vrednosti umetnosti jeste pitanje o mestu I ulozi koju umetnost
ima u ljudskom ivotu; pritom je mogue razlikovati istorijsku
dimenziju pitanja i, mogue je postaviti principijelno pitanje:
koja je uloga umetnosti u ljudskom ivotu; to drugo pitanje
nastaje u pokuaju promiljenja smisla umetnosti i odgovore
moemo pratiti jo od Platona: cilj pesnitva moe biti pruanje
zadovoljstva,
ali isto tako ono moe imati prevashodno moralne i vaspitne
zadatke.Ne treba
smetnuti s uma da umetnost moe imati i treu funkciju,
saznajno-teorijsku.
Tako se ve na poetku filozofije javljaju tri stava o vrednosti
umetnosti: hedonistiki, moralistiki I kognitivni. Sledimo li
hedonistiku tezu koja je prevashodno moralno-filozofska,
zakljuiemo da vrednost odreenog umetnikog dela lei u
estetskom uitku koji se raa u posmatrau ili sluaocu u
odnosu na umetnika dela pa bi zadatak umetnosti bio u
stvaranju dela koja pruaju uitak.

SLOJEVI UMJETNIKOG DJELA

Umetniko delo je predmet posebne vrste budui da je u njemu
objektivisan duh koji omoguuje da umetniko delo nadivi svog
tvorca i vreme u kome je nastalo, da ne stari kao to stare stvari

oko njega ve da vodi poseban nain ivota u vremenu

razliitom od realnog vremena. Iako nam se u prvi mah ini da
je umetniko delo sazdano iz jednog komada pokazuje se da to
nije tano, da je ono satkano iz vie slojeva od kojih jedan kao
nosilac omoguuje pojavljivanje onih drugih, duhovnih slojeva.
Hartman polazi od toga da je umetnika tvorevina dvoslojna te
se mogu razlikovati dva plana: prednji plan
koji je realan i zadnji plan koji je irealan I postoji samo za ivi,
primalaki duh.
Prednji plan, je plan ulnog, materijalnog, ono to je vidljivo. To
je oblikovani kamen u svojoj nepominosti, to su platno, boje,
papir, linije, rei, zvuni ton.
Ali, injenica je da mi vidimo vie od onog to se moe videti,
ujemo vie od
onog to se moe u jednom trenutku uti. Jedno muziko delo
omoguuje da se u duhu uje kompoziciono jedinstvo, mi tako
ujemo tonsku tvorevinu.Zahvaljujui prednjem planu pojavljuje
se ono duhovno - "pozadina".
Zadnji plan, pozadina umetnikog dela je duhovni sadraj i izraz
je onog to u umetnikom delu nije realno; izraava neto to
postoji samo za receptivnu svest. Tako sliku, kao realnu
tvorevinu, ine platno i mrlje boja, a crte papir i crte; umetnik
moe oblikovati samo taj prednji plan koji je jedino realan.
Uprkos raznorodnosti materijala koji ga obrazuju, umjetniko
delo ne treba posmatrati kao skup sluajnih elemenata ve
prevashodno kao organsku graevinu, kao jedinstvo svih
njegovih pojedinih slojeva. Ingarden podvlai da
bez obzira na literarni rod kojem pripada, svako knjievno delo
ima etri sloja: sloj glasova i na njima izgraenih zvunih
tvorevina , sloj u kojem se obrazuju jedinstva znaenja, sloj
shematskih aspekata i
sloj predstavljenih predmetnosti i
njihovih sudbina Kako se u svakom od ovih slojeva konstituiu
specifine estetske vrednosti ima razloga da se postavi pitanje
postojanja i nekog posebno sloja koji bi bio nosioc estetskih
vrednosti dela. U predmetnom sloju sreu se jednostavni
kvaliteti kao to su uzvieno, tragino, demonsko, sveto, tuno,
potresno itd. Ovi kvaliteti nisu neke "predmetne" osobine ili
psihika stanja, ve po reima Ingardena, otkrivajui se u
razliitim situacijama ine specifinu atmosferu koja sve
proima I svemu daje posebnu svetlost: ove kvalitete on
odreuje kao metafizike kvalitete i po njima je jedno delo
umetniko delo.

Ingarden kao uslov postojanja vieslojnosti jednog dela istie

postojanje
raznorodnih komponenti, mogunost povezivanja jednorodnih
delova u tvorevine vieg reda, da tako stvorena nova
komponenta ne gubi u celini dela svoje posebnosti
irazgranienja ve da ostaje lan celine i da meu raznim
osnovnim komponentama ovog tipa postoji organska
povezanost.
KRAI PREGLED HISTORIJE ESTETIKIH PROBLEMA I
IDEJA
Estetiki problem je nastao s Platonom, tvorcem velianstvene
negacije umjetnosti, o kojoj posjedujemo svjedoanstvo u
povijesti ideja. Platon se pita je li umjetnost, mimieza,
racionalna ili iracionalna injenica? Po njemu mimetika ne
ostvaruje ideje, nego reproducira prirodne ili umjetne stvari. Po
njemu umjetnost ne pripada racionalnoj oblasti due. Samu
ljepotu on definira kao dobrotu ivota posveenog pravdi
ujedinjenu s filozofskom spoznajnom mudrou. Aristotel je
osjetio da taj zakljuak ne moe biti posve istinit te da je neki
vid problema zasigurno zanemaren. On je prevladao zapreku
koja je nastajala iz platonovskog uenja o idejama, kao
hipostazama pojmova. Za njega su ideje bili jednostavni
pojmovi, a zbilja mu se nadavala na ivlji nain, kao sinteza
materije i forme. Po njemu je bilo mnogo jednostavnije spoznati
racionalnost mimeze i pripisati joj odgovarajui poloaj.I dok je
Platon retoriku nazvao ruganjem umjetnosti, Aristotel to
argumentira bliskou retorike i logike. Stil i nain govora
jednako su vani kao i sadraj.
Za srednji vijek bi se moglo rei da je izjednaavao umjetnost s
filozofijom ili teologijom. Formalna ljepota u umjetnosti, kao
samosvjesna misao, u srednjem vijeku nije postojala. Augustin
se zalagao za uvoenje estetskih elemenata, kao to su
retorika ravnotea, kontrast, metafora i hiperbola, u obliku
propovijedi.
U razdoblju renesanse estetska se svijet budi te se umjetnost
smatra ogledalom obinog ivota i prirode. Obogauje se
kultura, poveava se broj onih koji u njoj sudjeluju, prouavaju
se originalni izvori, prevode se stari autori, piu se i tiskaju
brojne rasprave o pjesnitvu i umjetnostima, retorike, dijalozi i
disertacije o lijepom. No bitno nove ideje u oblasti estetike

znanosti jo se ne pojavljuju. Mistika je tradicija osvjeena i

ojaana obnovom Platonova kulta.
Interes za estetika istraivanja ojaao je zatim nadolaskom
slijedeeg stoljea, naime uvoenjem brojinih novih pojmova ili
novih znaenja rijei. Tako su razlikovali ingenij od intelekta.
Pellegrini je ingenij definirao kao onaj dio due koji na stanovit
nain primjenjuje, tei i nastoji pronai i proizvesti lijepo i
djelotvorno. U razdoblju neoklasicizma je zapaena bliska veza
izmeu Descartesovog idela jasnog i razgovijetnog miljenja i
idela umjetnikog reda pisaca poput Racinea. Descartes je
priznao umjetnosti privlanost i mo nadahnua, ali se trajno
divio samo znanosti. U kartezijanstvu, dakle, nije bilo mjesta za
estetiku mate. Lebniz o umjetnostima kae da mogu ovjeka
dovesti do ludila, a estetsko znanje za njega je neodreeno. Jer
ga osjeamo vie duhom nego razumom. U jeku tih diskusija i
pokuaja formirao se mladi Alexander Baumgarten koji je
razmislio o nainu kako da se recepti retoriara uoblie u okviru
filozofskog sistema. Predmet estetike za njega su osjetilne
injenice.
MODERNA ESTETIKA
Stav o umetnosti i estetickom se bitno menja u odnosu na 19.
vek, kulturno okruzenje je sve sem umetnosti, inspiracija se
trazi i u socioloskim studijama kao i psihologiji, umetnost je
vezana za tumacenja sveta na tom nivou. Ona obrazlaze odnos
prema prirodi i drustvu. Industrija dovodi do transformacije ideje
i umetnosti, koncept promene nastaje iz snazne promene
ljudskog drustva u celini.Novi materijali i strukturne forme u
graditeljstvu XX veka dovode do novih estetickih kodova. Tako
dolazimo do pojma masinske estetike tako kuca postaje brod
letelica masina za stanovanje. Inspirisani umetnoscu logike
masinem a ne njene konstrukcije, forme bili su moderni
umetnici. Takodje tu su i nove teorije o univerzumu, matematici
i geometriji. Takodje socijalni problemi i politika uticu na
umetnost u velikoj meri u ovom periodu. Pojavljuju se pokreti i
smenjuju velikom brzinom, futuristi, konstruktivisti, avantgarda,
de stijl i tako dalje sve do bauhausa kao vrhunca te masinske
ere.
Nauka objasnjava umetnost linearnim konceptima i novim
metodama, ali nema jedninstvene terorije takodje. Koriste se i
intuicija i psiholoski fenomeni umesto logike. Estetika obuhvata

ne samo pojam lepog vec i sire pojmove i odnosi se na design i

primenjene umetnosti uopste.

HARTMANOVA ESTETIKA
Hartmanova estetika prvenstveno se bavi problematikom
shvatanja kategorije lepog. On ne iskljuuje, ali ni ne referie
na podruje teorije umetnosti. Bitno je, pak, daon ovde
anticipira i mogue prigovore na ovakav svoj stav, koji
je sam po sebi relativnokonzervativan. Hartman sam
navodi tri mogua prigovora: 1.Ono to je umjetniki uspjelo
ono je uvijek lijepo. 2.Lijepo je samo jedan od rodova estetski
vrijednog. 3.Estetika ima posla i sa runim. Trei je, kako on
kae, najlake opovrgnuti. Runo u izvesnoj meri ulazi u
sve
vrste lepog.
I n s i s t i r a j e n a i d e a l n o m l e p o m u p l a to n i s t i k o m s m i s l
u b i l o b i p re v i e radikalno. Ovde se pre svega runo vidi
kao jedna vrsta kontrasta, druga strane medalje
lepote; druga strana vrednosti. U biti je svih vr
e d n o s t i d a i m a j u s u p r o t n i l a n , odgovarajuu
nevrednost... Pojam vrednosti je prilino specifi an kod
Hartmana. U s v o j o j a n a l i z i v re d n o s t i on kae da nam je

analizom vrednosti data i odredba ne-vrednosti i obrnuto.

Kod Hartmana nailazimo na jedan pluralitet vrednosti, itav
spektar iji su polovi,u sluaju lepote, lepo i runo.Prvi prigovor
je sledei koji Hartman navodi. Najpre nabraja nekoliko primera
da bi induktivnom metodom doao do sledeeg zakljuka:
postoje dve razliite vrste lepog i r u n o g . D v e v r s t e l e p o g
o
ko j i m a
govori su
lepota prikazivanja
(ili postupka) i
lepota predmeta
( i l i p r i k a z a k a o takvog)..etiri
kombinacije
su,
dakle,
mogue: lep predmet, a lo postupak, lep postupak, a ruan
predmet, lep i postupak i predmet, ruan i postupak i
predmet. Pa ipak, ovakva podela odnosi se pre svega na
prikazivake umetnosti. Hartman ne referie na tzv.
neprikazivake umetnosti (ornamentika, arhitektura, muzika),a
naroito ne uzima u obzir apstraktno slikarstvo, iako je
ono u tom periodu bilo veoma zastupljeno. Ako moramo
posmatrati ova dva entiteta kao celinu, onda svakako govorimo
o umetniki lepom u smislu uspeha umetnikog dela. Ali u emu
se sastoji ta uspelost?Tu dolazimo do drugog po redu
argumenta. ta je lepota kao univerzalna estetska kategorija?
Ovim objanjenjem Hartman kao da obrazlae svoju poetnu
tezu o lepome. injenica je da pored lepog postoji jo mnogo
vrednosnih
kategorija,
kao
to
su
uzvieno,
ljupko, dirljivo, dopadljivo, draesno, tragino, k
o m i n o . Z a s v a k u o d n j i h s e podjednako moe iznai
i odgovarajua ne-vrednost. Meutim, za razumevanje
ovoga bitno je najpre razlikovati dva znaenja termina 'lepo':
ue i ire.
Hartman se ovde bavi pre svega jednim
predmetno-metodolokim
razmatranjem p ro b l e m a t i ke
e s t e t s ko g . Ve j e n a p o m e n u to d a j e l e p o i p a k
c e n t r a l n i p o j a m n j e g o v e e s t e t i ke, u s m i s l u d a s e
n j i m e n a j v i e b a v i , m e u t i m , t o m p ro b l e m u s e m o e
p r i i i z nekoliko razliitih perspektiva.PREDMET ESTETIKE ili
kako ga Hartman naziva celokupni estetski fenomen m o e
se
analizirati
p re m a
dva
pravca(u
pogledu
s u b j e k t i v n o g i l i o b j e k t i v n o g pristupa problemu), a oba ta
pravca mogu se dalje ralaniti na jo dve vrste
analize:a)ESTETSKI PREDMET:struktira I nain bivstvovanja,
estetske vrijednosti; b ) E S T E T S K I A K T : r e c e p t i v n i a k t
posmatraa,
produktivni
akt
stvaraoca.
Kroz ove etiri analize Hartman je u mnogome od
r e d i o i p r e d m e t n o - m e t o d o l o k i e s t e t i k i p o s t u p a k.

I z s a m e a n a l i z e p ro i z a i e d a j e n j e g o v a e s t e t i ka
o r i j e n t a c i j a i p a k b i l a o b j e k t i v i st i ka , m a d a s e o n
t r u d i o d a p o m i r i d v a s t a n o v i ta objektivistiko i
subjektivistiko, to se vidi i iz prve podele na dva osnovna
pravca.etvrti momenat analize predmeta estetike, onaj iz
pespektive produktivnog akta, po Hartmanu je najneprohodniji i
najtajanstveniji.

ODNOS FILOZOFIJE UMJETNOSTI I ESTETIKE

Umjetnosti i filozofiji zajedniko je da izraavaju nazor o svijetu i
ivotu, te da im je u sreditu ovjekova ljudskost te povjesnost,
a razlikuju se u tome to umjetnost svijet i ivot prikazuje
pomou mate i osjeaja, a filozofija ima kritiki stav pri
prikazivanju
Interes filozofa za umjetnost I lijepo javlja se jo u antiko doba.
Od tada do danas filozofi promiljaju to je bit umjetnosti, koji
su preduvjeti i kriteriji umjetnikog doivljavanja, stvaranja i
prosuivanja, a filozofska disciplina koja se time bavi je estetika.

Neka su od osnovnih pitanja estetike to je lijepo u umjetnosti i

u prirodi, treba li umjetnost oponaati stvarnost, ili je naprotiv u
naravi umjetnosti da proizvodi jednu novu kulturnu stvarnost.
Jedno je od bitnih obiljeja umjetnikog djela izvornost, to znai
da svatko tko ima potrebne predispozicije moe vie-manje
ovladati nekim umijeem na zanatskoj razini, ali da ga
umjetnikom ini tek njegovo stvaralatvo. Ako bi, dakle, smisao
umjetnosti bio u oponaanju stvarnosti, onda bi svatko tko
ovlada umijeem oponaanja, tj. zanatom koji se moe nauiti,
bio umjetnik. Stoga nijedna znanost, pa ni estetika ne mogu
odrediti pravila umjetnikog stvaranja, kao to nitko ne moe
odrediti
pravila stvaranja uope, nego naprotiv pojedinci svojim
stvaralatvom, pa tako i
umjetnici svojim, mijenjajui svijet odreuju i pravila njegove
proizvodnje, dok njegova praizvodnja uvijek ostaje u domaaju
tek ovjekova stvaralakog uma.
Filozofsko ralanjivanje umjetnosti stoga i ne treba teiti tome
da umjetnost sapne znanstvenim formulama ili tehnolokim
uputama, ve da kritiki promilja i domilja umjetnost kao
jedan od bitnih naina ovjekova kulturnog
izraavanja i proizvodnje svijeta, osvjetavajui bit umjetnikog
djela i njegove
proizvodnje. Umjetnici, svaki na svoj nain, izraavaju vlastito
poimanje
svijeta koje je uvijek vie ili manje, osvijeteno ili neosvijeteno,
neposredno i
posredovano, utemeljeno u nekoj filozofiji. Pa je za mnoge
pojedince teko rei jesu li oni filozofi koji se bave umjetnou,
ili umjetnici koji se bave filozofijom.

VRSTE UMJETNOSTI I ESTETIKE

Premda rije "umjetnost" danas uglavnom oznaava likovne,

odnosno vizualne umjetnosti, u tradicionalnom smislu rijei pod
umjetnou podrazumijevamoknjievnost, glazbu, likovnu
umjetnost i filmsku umjetnost. Svaka se od ovih
makroumjetnosti moe dodatno dijeliti na umjetnike discipline,
rodove, vrste itd: knjievnost moemo podijeliti na prozu, liriku i
dramu, od kuda dalje moemo doi do scenske
ili plesne umjetnosti i sl.; glazbu moemo podijeliti na
tradicionalnu, klasinu, jazz i rock glazbu, od kuda dalje
moemo doi do pjevake ili svirake umjetnosti; likovnu
umjetnost na slikarstvo, kiparstvo i arhitekturu, od kuda dalje
moemo doi do umjetnosti performansa, video umjetnosti,
fotografske umjetnosti, internet umjetnosti i
sl..Tradicionalna estetika razlikuje est vrsta umjetnosti;
pojavom filma i stripa proirena je tradicionalna podjela
umjetnosti: glazba, drama, knjievnost, slikarstvo, kiparstvo,
arhitektura, film, ples, strip.
Prema vrstama umjetnosti estetika se dijeli na estetiku
knjievnosti, estetiku muzike, arhitekture, likovne umjetnosti.
Prema povijesnim epohama estetika se dijeli na estetiku
klasicizma,romantizma, modernu estetiku, savremenu estetiku.

DOIVLJAJ UMJETNIJIG DJELA

Bit djelovanja same umjetnosti lei u njenoj zabludi, traginosti,
dubini i nevidljivosti njenog programskog zadatka, otvorenosti u
savrenstvu forme i sadraja . Umjetniko djelo u sebi nosi
mogunost isitavanja onog nevidljivoga i onog neizrecivog. U
realnom ivot i sam umjetnik i konzument su vidljivi i
svakidanji, u promatranju umjetnikoga dijela ulazimo u
nevidljivu sferu u poniranju, zajedno sa samim autorom,
traenja smisla, ljepote, traginosti konanosti i beskonanosti.
Beskonanost koja u sebi podrazumijeva stvaranje u kontekstu
promatranja umjetnosti. Novi nivo umjetnikog djela vidimo u
reproduktivnoj umjetnosti, ali isto tako i u slikarstvu. Promatra
u pasivnom procesu nije u biti, ve u formi i prvo to
prepoznaje je virtuoznost (majstorstvo). To je spona sa
poznatim, ve vienim, te je kognitivni proces na nivou
usporeivanja sa onim ve vienim, ve iskuanim i doivljenim.
Tehnika perfekcija u oku promatraa doivljava se na nivou
zanatske savrenosti te moe izazvati divljenje no tek vrlo
intenzivni i istinski, emotivni angaman na nivou virtuoznosti
budi ahreotipske emocije i proivljavanje naeg ivota na novi
nain. Umjetnost kao plitka zabava bazirana je na niem
nivou niskih strasti. Strah, pouda i drugi adrenalinski
poticaji tek su pucanj.Ovaj
doivljaj na nivou predstave ili pokretnih slika ne ostavlja
dublji dojam nema bezvremenost, ve tek okiranje u trenutku
nastanka. S druge strane, neprolaznost kao via forma moe na
nivou reprodukcije biti vrlo slian ali upravo uivljavanje u bit
samog kreatora dogaaja, reproduktivnog umjetnika ili autora,
stvara aureolu mita.Ogoljivanje do sri, zaokruenost cjeline
poslije prvog pregledavanja i sluanja budi potrebu za ponovnim
proivljavanjima pojedinih fraza koji su u promatraevom mitu
sintagma pojedinih ivotnih faza.

SLIKARSKO DJELO
Umjetnik kao umjetnik ne moe biti politiki filozof. Pa ipak, ako
vizualna umjetnost ima biti vie od dramatske ili upeatljive
ilustracije istina do kojih se dolo drugdje, ako e sama biti
izvorom ljudskog razumijevanja, mora postojati nain na koji
ona usmjerava um ka poimanju istine i stvarnosti.
Prvo, usmjeravanjem nae panje prema isto vizualnom
iskustvu, moe nas povesti u istraivanje tog iskustva. Drugo,
pruajui nam vizualne prikaze emocije i karaktera, slika i
skulptura mogu podignuti nau svjesnost o tim stanjima u nama
i u drugima. Tree, meutim, ako nam ne moe ponuditi bilo
kakvu filozofiju ipak moe proiriti vidokruge naeg
razumijevanja zamiljanjem mogunosti i davanjem forme onim
stvarima ija je zbiljnost upitna. Mnoga velika djela u vizualnim
umjetnostima doista su veoma lijepa i kao takva ih treba
cijeniti. Slike cijenimo iz nekoliko razloga: one opisuju scene,
ushiuju ula, izraavaju emocije, komuniciraju ideje, te
aludiraju na druga umjetnika djela ili na zajedniko iskustvo. Ali
mi smo u stanju cijeniti pjesniko, filmsko, plesno ili glazbeno
djelo takoer i zbog svih tih razloga. Naravno, jedan film moe
opisati scenu bolje od bilo koje slike, arija moe snanije izraziti
emocije, ples istananije ushititi ula, a pjesma jasnije prenijeti
ideje. To sugerira da, ukoliko slika treba imati vlastitu vrijednost,
mora barem neke od ovih stvari initi na osebujan nain, a tu
osebujnost je teko definirati. Dva pitanja e nam biti od
pomoi. Prvo se odnosi na nain definiranja osebujnog
karaktera slike. Odgovor na to pitanje je nuan ako takoer
elimo znati koja specifina vrijednost pripada slikama, a ne
drugim umjetnikim djelima. Odgovori na oba pitanja zajedno
predstavljaju estetiku slikarstva. Estetika slikarstva moe, ali ne
treba, objasniti zato neke slike drimo umjetnikim djelima.
Prema tradicionalnim definicijama umjetnosti, neto je
umjetniko djelo zato jer ima neku priroenu odliku ili zbir odlika
koje ine umjetnost, kao to su izraajnost ili 'znaajna forma'.
to god da su takve odlike, oekivali bismo da one djelu
podaruju estetsku vrijednost. Osebujan nain na koji se one
ostvaruju u slikarstvu, bit e dio prikaza slikarstva kao
umjetnosti razliite od drugih umjetnosti. Meutim, neki filozofi

su predloili da neko djelo nije umjetniko zbog bilo koje

priroene znaajke, ve zato to se prikladno odnosi spram
veeg povijesnog, institucionalnog ili teoretskog konteksta.
Samim gledanjem moda neemo moi razlikovati umjetnost od
neumjetnosti. Ako je to tako, koncepti umjetnosti i estetskog se
udaljavaju: ne moraju sve slike s estetskom vrijednou biti
umjetnika djela, te ne moraju sve umjetnike slike imati
estetsku vrijednost. Pouka je da e ovisno o definiciji umjetnosti
netko estetiku slikarstva uzeti kao osnovu za objanjenje
umjetnike slike, ili ne. Izazov je za svaku estetiku slikarstva da
objasni apstraktno slikarstvo.
FILOZOFSKO PROMILJANJE
MUZIKE,ARHITEKTURE,SLIKARSTVA I ROMANA
Muzika je jezik, jezik ljudskih oseanja. Srecemo se sa muzikom
I ima muzike za sva raspoloenja i neraspoloenja. Ali ako
unesemo raspolozenja onda muzika vise nije tako cista,
bezgresna vec prima sve od osecanja od kojih nastaje. Da
li kako kazu "svako raspravljanje o nekom problemu
pretpostavlja minimum saglasnosti o tome ta ini njegovu bit i
koje su njegove predmetne granice; budui da se ovde pod
predmetom misli sve to moe biti predmet svesti, moglo bi se
pretpostaviti da i muzika kao fenomen o kojem neto na ovaj ili
onaj nain znamo, takoe moe biti predmet istraivanja," a
nakon toga i filozofskog izlaganja I raspravljanja. Ako svako
raspravljanje predstavlja minimum saglasnosti onda je potrebno
raspraviti I suprotnost.Da li kada muzika prima sve iz osecanja
onda tek postaje stvarno cista. Ili je cista bez osecaja, ali onda
sama sebe negira I tada predstavlja pravu sliku kosmosa koji
sebe I gradi I unistava istovremeno da bi opstao. Mozda, ali
osecaji su jedino cisti u snu, oni na javi su optereceni
odnosima, strahovima, ljubavima I patnjama a to znaci da ni
muzika koja proizilazi iz njih nije prava pramuzika. Cista I
nevina. Muzika ima dva prapocetka, Autora originala I autora
originala izvodjenja. Da li je pra muzika ona nastala prva, ili ona
malo izmenjena.Ako je ta izmena takva da je granica
duhovnosti autora smestena u sasvim drugu dimenziju gde su
jedino harmonije ostale iste I ciste, a dusa , note samo pokusale
da imitiraju svoje pretke iza prvog violinskog kljuca, da li onda
ona zauzima to mesto vecitosti koji se zove prva, originalna
pra. Da li je cak I filosofski muziku moguce posmatrati kao

samu ili je ipak nerazdvojni deo osecanja I svesti I da je ta veza

tako jaka da predstavlja celinu.