Poglavlje 6: Anarhizam

Rije anarhija potie od grke rei i doslovno znai bezvlae. Termin anarhizam je u upotrebi od Francuske revolucije i u poetku je
upotrebljavan u kritikom i negativnom smislu da oznai slom civilizovanog poretka.
Anarhisti zagovaraju ukidanje zakona i vlasti, ali i vjeruju da e se razviti prirodniji i spontaniji drutveni poredak.
Tokom 19. vijeka anarhizam je postao znaajna komponenta rastueg socijalistikog pokreta. Godine 1864. Prudonovi sljedbenici su se udruili
sa Marksovim kako bi osnovali Medjunarodno radniko udruenje ili Prvu Internacionalu.. Anarhizam je neobian po tome to nikada nije
uspio u osvajanju vlasti, bar na nacionalnom nivou.
iroko je prihvaeno da je cilj anarhizma, ruenje drave i razaranje svih formi politikog autoriteta, nerealan, ako ne i nemogu. Anarhisti
takodje odbacuju formiranje politikih partija, kandidovanje za izbore, traenje javnih funkcija, itd.
Anarhisti su skloni drutvu bez drave u kojem slobodni pojednici upravljaju svojim poslovima putem dobrovoljnih sporazuma, bez prislile i
prinude.Najznacajnije osobine anarhizma su:
AntietatizamAnarhisti naglaavaju da je autoritet drave apsolutan i neogranien : zakon moe ograniiti javno ponaanje i politiku aktivnost,
regulisati ekonomski ivot, itd.Po njima je drava je represivno tijelo ijim se zakonima mora pokoravati zato to su oni podrani strahom od
kazne.Drava je takoe eksploatorska po tome to pljaka svojinu pojedinacaputem sistema oporezivanja koji je ponovo podran silom zakona i
mogunou kazne.Anarhisti smatraju da je drava ne samo zlo, ve takoe vjeruju i da nije nuna.
Antiklerikalizam Anarhisti su u 19.vijeku izrazavali isto toliko ogorenosti prema crkvi, koliko i prema dravi.
Anarhistiki prigovori organizovanoj religiji slue osvjetljivanju ire kritike autoriteta uopte. Religija e eso posmatra kao izvor autoriteta po
sebi.
Ekonomska sloboda Anarhisti su bili zainteresovani za osporavanje struktura drutvenog i ekonomskog ivota.Ekonomska struktura po
kolektivistickim anrhistima treba da se zasniva na saradnji i kolektivnom vlasnitvu, a kod individualisticki anarhisti podravaju trziste i
privatnu svojinu.
a. Kolektivisticki anarhizam Filozofski korijeni kolektivistikog anarhizma prije su u socijalizmu, nego u liberalizmu.
Kolektivizam je u sutini vjerovanje da su ljudska bia drutvene ivotinje kojima vie odgovara zajedniki rad za opte dobro, nego trud oko
individulanog linog interesa.Kolektivisticki anarhizam koji se jos naziva i socijalanarhizam, istice ljudsku sposobnost za drustvenom
solidarnoscu. Izmeu kolektivistikog anarhizma i makrsizma moe se povui izvjestan broj jasnih teorijskih paralela. ( Oba u osnovi odbacuju
kapitalizam ; oba usvajaju revoluciju kao poeljno sredstvo za izvoenje politike promjene ; itd.)Ipak, anarhizam i socijalizam se razilaze i to je
najjasnije u slucaju parlamentarnog socijalizma.Parlamentarni socijalisti smatraju da numerina snaga radnike klase ini moguim, ako ne i
neizbjenim ,,socijalizam kroz glasaku kutiju.S druge strane, anarhisti odbacuju parlamentarizam kao novi vid autoriteta.Takodje postoji
neslaganje izmeu anarhista i marksista oko nacina prelaza sa kapitalizma na komunizam. Marksisti se zalazu za diktaturu proletarijata, dok
anarhisti smatraju da je drava po sebi zla i ugnjetavaka.
MutualizamMutualizam se vezuje za Pjera ozefa Prudona koji zastupa vid libertarijanskog socijalizma(to je nesto izmedju individualistike i
kolektivistike tradicije anarhizma)Mutualizam je sistem pravine i pravedne razmjene u kojem pojedincii grupe jedni s drugima mogu da
prave ugovore, trgujui dobrima i uslugama bez profitiranja i eksploatacije.
AnarhosindikalizamSam anarhizam se samo u obliku anarhosindikalizma razvio u masovni pokret.Sindikalizam je oblik revolucionarnog
sindikalnog pokreta. Sindikalizam se prvo pojavio u Francuskoj (gdje ga je prije 1914.godine prihvatio moni CGT sindikat), zatim u Italiji,
Latinskoj Americi, SAD-u, a zatim i u paniji.
AnarhokomunizamVjerovanje u drutvenu solidarnost postepeno je vodilo u pravcu kolektivizma i punog komunizma. Drutve i drueljubiva
ljudskabia treba da vode zajedniki i komunalni ivot.Anarhokomunizam je ukorjenjen u visoko optimistickom vjerovanje u ljudsku
sposobnost za saradnju iji je najslavniji izraz teorija ,,uzajamne pomoci Petka Kropotkina. Kropoktin je pokuao da drutvenu solidarnost
postavi na bioloki temelj, preispitivanjem Darvinove evolucije.Kropotkin je zastupao tezu da su vrste uspjesne bas zbog toga sto saradjujui,
uspjevaju da upregnu kolektivne snage. Tako proces evolucije jaa drutvenost i saradnji daje prednost nad konkurencijom.U tom smislu,
uspjene vrste kao to je ljudska vrsta moraju imati jaku sklonost prema uzajamnoj pomoi.
b. Individualisticki anarhizam
Filozofska osnova individualistikog anarhizma sadrana je u liberalnoj ideji suverenog pojedinca. U sutini libealiza je vjerovanje u primat
pojedinca i centralni znaaj individualne slobode.Iz ove perspective, svako ogranienje pojedinaca je zlo, ali kako ovo ogranienje namee
drava, ona vai za apsolutno zlo.Izmeu liberalizma i induvidualistikog anarhizma postoje znaajne razlike:
1) Prvo, mada liberali prihvataju znaaj individualne slobode, oni ne vjeruju da ona moe biti garantovana u drutvu bez drave.
2) Drugo, liberali vjeruju da se mo vlasti moe obuzdati ili kontrolisati razvojem ustavnih i predstavnikih institucija, dok anarhisti
odbacuju ideju ograniene, ustavne ili predstavnike vlasti.
Egoizam egoizam je filozofija koja individualno sopstvo stavlja u centar moralnog univerzuma. Pojedinac djeluje iz sopstvene volje, bez obzira
na zakone, drutvene konvencije, religijske ili moralne principe. Takva pozicija znai jedan obliz nihilizma (nepovjerenje ni u ta, odbacivanje
svih politikih, moralnih I drutvenih principa)
AnarhokapitalizamU drugoj polovini 20.vijeka oivljavanje interesovanja za ekonomiju slobodnog trita vodilo je sve radikalnijim politikim
zakljucima.Robert Nozik je oivio ideju minimalne drave ija je osnovna uloga da titi individualna prava. Oni su dokazivali da vlada moe da
se ukine i zameni neregulisanom trinom konkurencijom.
Anarhisti su bili mnogo uspjeniji u opisivanju svojih ideala u knjigama, nego u njihovom sprovoenju u praksu.
Okretanjem lea politikom ivotu, anarhisti nisu bili samo apolitini, ve i izrazito antipolitini.

7: Fasizam
Faizam potice od italijanske rijeci fasces koja oznacava snop prua iz kojeg se pomalja otrica sjekire, to oznaava autoritet magistrata u
carskom Rimu.Pojam faizam obino se koristi i pejorativno i ponekad su samo pogrdni politiki termini za svaku priliku. Faizam je edo
20.vijeka i kao takav on je u velikoj mjeri nastao kao pobuna protiv modernog doba, protiv ideja i vrijednosti prosvetiteljstva. (npr. Nacisti su u
Mjenakoj objavili : ,,Ukida se godina 1789.)Faizam se najdramatinije pojavio u Njemakoj i Italiji.U Italiji, Fasisticka partija je
formirana 1919. god. iji je vodja bio Benito Musolini i koji uspostavlja jednopartijsku faistiku dravu do 1926. godine. Njemaku nacisticku
partiju osniva Adolf Hitler 1919.godine. Hitler je imenovan za njemakog kancelara 1933.godine i za neto vie od godinu dana on je
Njemaku preobratio u nacistiku diktaturu..
Pojava faizma uslovljena je sljedeim faktorima :
Prvo, njegova pojava se moe objasniti sloenim nizom istorijskih snaga koje su su se deavale izmedju dva rata : tek su uspostavljene
demokratske vlade esto su se pokazivale kao slabe i nestalne, a starije autokratske politike vrijednosti nisu bile zamjenjene demokratskim
vrijednostima. Drugo, evropsko drutvo je bilo razdirano iskustvom industrijalizacije koja je posebno ugrozila niu srednju kalsu sitnih
trgovaca, malih biznismnea i zanatlija. Tree, period nakon Prvog svjetskog rata bio je pod dubokim uticajem Ruske revolucije i straha
vlasnika svojine da je na pragu irenje drutvene revolucije Evropom . etvrto, konaan udarak demokratiji zadala je svjetska ekonomska kriza
30-ih godina. Peto, Prvi svjetski rat nije rjeio medjunarodne sukobe i rivalstva i nacionalistike tenzije su bile najjae u zemljama koje su
izgubile (Nemaka), ili u onima koje nisu bile zadovoljne odredbama Versajskog mirovnog ugovora (Italija i Japan).
Najznacajnije ideje (teme) fasizma:
Antiracionalizam
Antiracionalizam je uticao na razvoj fasizma na nekoliko naina :
1) Prvo, on je faizam opskrbio izrazitim antiintelektualizmom koji je izrazio kroz prezir prema apstraktnom miljenju i oboavanju
akcije. Dakle, faizam se obraca dusi i emocijama i na taj nain praktikuje ,, politiku volje.
2) Drugo, zbog odbacivanja prosvetiteljstva faizam je dobio negativan ili destruktivan karakter. Drugim rijeima, faisti su esto bili
jasniji u pogeldu onoga emu se suprostavljaju, nego u pogledu onoga to podravaju. Tree, napustivi univerzali razum kao mjerilo,
faizam je svoje povjerenje potpuno poklonio istoriji, kulturi i ideji organske zajednice.
Borba
Ideje koje je brtanski biolog arls Darvin razvio u ,,Porijeklu vrsta imale su dukobe uticaj na prirodne nauke, ali istovremeno na drutvenu i
politiku misao.Socijaldarvinizam je takoe imao znaajan uticaj na faizam :
Faisti su smatrali da je borba prirodan i neizbjean uslov kako drutvenog, tako i intenacionalnog ivota. Samo konkurencija i sukob garantuju
progres i obezbjeuju napredovanje najjaih. (Istovremeno, faizam smatra da je rat samo po sebi dobar. Faistiko shvatanje ivota kao
,,beskonane borbe dalo je faizmu neumorni i ekspanzionistiki karakter.
Vostvo i elitizamFasizam je elitisticki i patrijarhalan; njegove ideje se zasnivaju na vjerovanju das u apsolutno vostvo i vladavina elite
prirodno poeljni.Faisti vjerovali da je drustvo sastavljeno od tri vrste ljudi: vrhovni voa koja posjeduje neuporedivi autoritet, elita ,,ratnika
iskljuivo muka koja se odlikuje heroizmom i sposobnou samoportvovanja i mase koje su slabe, pune neznaja i ija je sudbina poslunost. .
Princip apsolutnog vostva je bio pokrepljen vjerovanjem da vodja ima monopol na ideoloku mudrost: voa i samo voa odreuje sudbinu svog
naroda, njihovu ,,stvarnu volju i njihovu ,,optu volju.
Socijalizam
Uprkos ideolokoj razlici izmedju faizma i socijalizma, faisti su zaista imali afinitet prema izvesnim socijalistikim idejama:
1) Faistiki aktivisti nie srednje klase su gajili dukobu netrpeljivost prema kapitalizmu, to se izraavalo kroz mrnju prema moi
krupnog biznisa i finansijskih institucija.
2) Faizam, kao i socijalizam zalazu se za kolektivizam, suprostavljajui ga ,,buroaskim vrijednostima kapitalizma.
3) Faistiki reimi esto su praktikovali ekonomsku politiku socijalistikog tipa, zamiljene da regulie ili kontrolie kapitalizam. Kako
tvrdi Osvald Mosli ,,kapitalizam je system pomou kojeg capital naciju koristi za sopstvene svrhe.
UltranacionalizamFaizam je usvojio ekstremnu verziju tradicije nacionalizma koji se razvio pre Prvog svjetskog rata.U ovoj tradiciji, nacije se
ne shvataju kao jednaki i medjuzavisni entiteti, ve kao prirodni rivali u borbi za prevlast. Faistiki nacionalizam dokazivao superiornost jedne
nacije nad svim drugim (arijevsaka rasa-vjerovanje da je njemaki narod ,, Mitove o slavnoj prolosti, faizam spaja sa slikom budunosti koju
karakterie obnova i probudjenost, otud ideja novog ovjeka.Pod uticajem socijaldarvinizma i vjerovanja u nacionalnu i rasnu superiornost,
faistiki nacionalizam je postao neraskidivo povezan sa militarizmom i imperijalizmom.Faizam se esto podudarao s rasistikim idejama i
esto iz njih izrastao. Kljuna ideja rasijalizma je da se iz shvatanja po kojem izmeu rasa svijeta postoje uroene i temeljne razlike, mogu
izvui politiki zakljuci i oni koji se tiu drutva.Nacisticka ideologija je bila oblikovana kombinacijom antisemitizma i socijaldarvinizma.
Porijeklo antisemitizma u velikoj mjeri bilo je teoloko : Jevreji su bili odgovorni za smrt Hrista, a odbijanjem da se preobrate u hrianstvo, oni
su poricali boansku prirodu Isusovu, a i besmrtne due dovodili u opasnost.Ova ideologija je Hitlera i naciste usmjerila u groznim i taginim
pravcima. Prije svega, arijevstvo, ubjeenje da su arijevci jednostavno kreativna ,,rasa gospodara, diktiralo je politiki ekspanzionizma i
rata.Drugo, nacisti su vjerovali da Njemaka ne moe biti sigurna sve dok postoje njeni arhineprijatelji-Jevreji.