KHDR 2008 Alb PDF

SHOQRIA CIVILE
DHE ZHVILLIMI
Raporti pr Zhvillimin
Njerzor i Kosovs 2008
Pikpamjet e shprehura n kt raport jan t autorit dhe nuk paraqesin domosdo ato t Programit t
Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim ose t Zyrs Zvicerane pr Bashkpunim dhe Zhvillim.
Raporti i zhvillimit njerzor n Kosov 2007 nuk do t mund t publikohej pa ndihmn bujare t Zyrs
Zvicerane pr Bashkpunim dhe Zhvillim t Zyrs Ndrlidhse t Zvicrs n Prishtin.
Schweizerische Eidgenossensch aft

Confdration suisse
Confederazione Svizzer a
Confederaziun svizra
Swiss Cooperation Office Kosovo
Ekipi i Projektit:
Faton Bislimi, Menaxher i Projektit, Njsia pr Hulumtime dhe Politika
UNDP Kosov
Mytaher Haskuka, Analist Programi, Udhheqs i Njsis pr Hulumtime dhe Politika
UNDP Kosov
Iris Duri, Statisticiente, Njsia pr Hulumtime dhe Politika
UNDP Kosov
Prktheu n Shqip dhe Serbisht:
Conference Interpretation and Translation Services
Prishtin, Kosov
Editor pr Anglisht:
Amanda A. Morgan (Morgan Editorial Services)
SHBA
Produksioni: Rrota: www.rrota.com (Prishtin, Kosov)
Faqosja:
Ardian Veliu

Korab Etemi
Ballina:
Kushtrim Balaj
Ilustrimet: Agon Nitaj
Shtypi: Grafika Rezniqi (Prishtin, Kosov)
Autort
Mytaher Haskuka
Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile
Armend Bekaj
Historia e shoqris civile n Kosov
Hasnije Ilazi
Mjedisi ligjor pr shoqrin civile n Kosov
Shpend Ahmeti
Shoqria civile dhe politika publike
Dardan Velija
Vizioni i qeveris pr shoqrin civile
Mytaher Haskuka
Perceptimet, imazhi dhe pjesmarrja n shoqrin civile
Elton Skendaj
Krijimi i mekanizmave pr bashkpunim mes shoqris civile dhe qeveris
Driton Tafallari
Bashkrendimi i shoqris civile n Kosov
Virtyt Gacaferi
Mediat dhe shoqria civile
Shenoll Muharremi
Integrimi n Bashkimin Evropian dhe shoqria civile
Hajrulla Ceku
Qndrueshmria e shoqris civile
Faton Bislimi
Roli i zhvillimit t orientuar kah komuniteti n formsimin e Kosovs s re
Falmderime
Ekipi i Raportit t Zhvillimit Njerzor t Kosovs dshiron t falmderoj vecanrisht Zyrn
Zvicerane pr Bashkpunim n Kosov pr kontributin e tyre t rendsishm pr kt raport.
Falmderime edhe pr individt apo organizatat n vijim pr ndihmesn e tyre n
prgatitjen dhe rishikimin e ktij raporti:
Arjeta Byci Lleshi, SDC
Armen Cekic, CLARD Kosovo
Armend Muja & Burbuqe Dobranja, UNDP Ekipi pr Komunikim
Departamenti pr Regjistrim dhe Ndrlidhje me OJQ-t
Ekrem Gashi, UNKT
Fidan Hallaqi, Fondacioni Kosovar pr Shoqri Civile
Komisioni Parlamentar pr Shrbime Publike, Qeverisje Lokale dhe Media
Mao Kawada, UNV / UNDP
Nora Ahmetaj
Rrita Refeja
Shqipe Pantina
Stafi i Fondacionit Kosovar pr Shoqri Civile
Vjosa Mullatahiri, UNDP
Parathnie
Ky sht raporti pr zhvillimin njerzor i vitit 2008, i hartuar nga UNDP-ja n Kosov, q
tem boshte kishte shoqrin civile dhe zhvillimin. Shoqria civile n Kosov n prgjithsi
apo Organizatat e Shoqris Civile (OShC) n veanti, kan filluar procesin e transformimit
n mnyra t shumta. Nj mnyr e puns apo modus operandi tanim sht krijuar n
mas t madhe, e njkohsisht jan krijuar edhe mnyrat pr t bashkpunuar m mir
njra me tjetrn dhe me qeverin. Megjithat, puna e tyre ende kryesisht prcaktohet nga
faktort e jashtm dhe jo nga vet ato. Ndr sfidat kryesore t organizatave t shoqris
civile mund te ceken: statusi i pazgjidhur ligjor, tensionet e brendshme si rrjedhoj e
konkurrencs pr financimet e jashtme, ndasit etnike q vetm pjesrisht jan shruar,
mosbesimi i qytetarve dhe mungesa e prqendrimit, t cilat kan rezultuar me shum
organizata q kan dshir pr tu riformsuar n baz t prioriteteve t donatorve.
Megjithkt, shoqria civile mund t luaj role t ndryshme me rritjen e pjekuris t
institucioneve politike dhe ekonomike t Kosovs, q mund t konsistojn nga puna e
kontrolluesit, n dhnien e kontributeve pr politika e deri te ofrimi i shrbimeve sociale.
Andaj, OShC-t kan shum vlera pr t dhn n rrugtimin e Kosovs drejt nj t
ardhmeje prparimtare dhe t qet.
N kt raport bashkohen njmbdhjet autor pr nj vshtrim shumdimensional t
vendit t shoqris civile n agjendn zhvillimore t Kosovs. Raporti po ashtu bazohet
n perceptimet e shoqris civile n anketn e Kosovs.
Pas nj vshtrimi nga afr t asaj se ka mendojm kur themi shoqri civile dhe ka
mendojm kur themi zhvillim, n raport vazhdohet me shqyrtimin e historikut t
shoqris civile n Kosov, kontekstit t saj ligjor, dhe mnyrat se si mund t ndikoj n
politikat publike. M tej n raport shqyrtohet shoqria civile nga syri i qeveris dhe e
qytetarve n prgjithsi, q pasohet me elaborimin e mnyrave se si OShC-t mund t
punonin n mnyr t efektshme s bashku me qeverin, me njra-tjetrn dhe me mediat,
si dhe pr mnyrat se si ato mund t ndikojn n proceset e integrimeve evropiane dhe
t prfitojn nga to. Dy kapitujt e fundit cekin prmirsimet drejt t cilave OShC-t duhet
t shkojn dhe hulumtojn potencialin t zhvillimit njerzor n Kosov t orientuar kah
komuniteti.
Frode Mauring
Prfaqsues rezident
UNDP Kosov
Prmbajtja
Prmbledhje e prgjithshme ...................................................................................................................... 11
Shkurtesat .......................................................................................................................................................... 15
1 Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile .............................................................................................. 17
1.1
Zhvillimi njerzor ............................................................................................................... 17
1.2
Shoqria civile ..................................................................................................................... 18
2 Historia e shoqris civile n Kosov ............................................................................................... 35
2.1
Fillet ......................................................................................................................................... 35
2.2
Shoqria civile apo rezistenca civile? .......................................................................... 36
2.3
Shoqria civile pas vitit 1999: Lulzimi i OJQ-ve dhe pasojat e tij ................. 39
2.4
Prfundim ............................................................................................................................. 42
3 Mjedisi ligjor pr shoqrin civile n Kosov ............................................................................... 45
3.1
Statusi ligjor i sektorit joqeveritar n Kosov .......................................................... 45
3.2
Mungesa e legjislacionit pr sektorin e OJQ-ve ...................................................... 47
3.3
Monitorimi i sektorit t OJQ-ve ..................................................................................... 50
3.4
Perceptimet e qytetarve pr sektorin e OJQ-ve ................................................... 51
3.5
Partneritetet ......................................................................................................................... 53
3.6
Prfundimet ......................................................................................................................... 55
4 Shoqria civile dhe politika publike ................................................................................................. 57
4.1
Politika publike ................................................................................................................... 57
4.2
Shoqria civile dhe politika publike ............................................................................ 58
4.3
Cikli i politikave publike ................................................................................................... 59
4.4
Prfundim ............................................................................................................................. 66
5 Vizioni i qeveris pr shoqrin civile .............................................................................................. 69
5.1
Zhvillimi i ekonomis shoqrore .................................................................................. 69
5.2
Vizioni pr qndrueshmrin financiare ................................................................... 73
6 Perceptimet, imazhi dhe pjesmarrja n shoqrin civile ....................................................... 77
6.1
Njohja e shoqris civile .................................................................................................. 77
6.2
Pjesmarrja n shoqrin civile .................................................................................... 78
6.3
iltrsia i shoqris civile ................................................................................................ 79
6.4
Ndikimi i shoqris civile ................................................................................................ 80
6.5
Imazhi publik ....................................................................................................................... 81
6.6
Roli pr shoqrin civile .................................................................................................. 83
6.7
Mbajtja e qeveris llogaridhnse ............................................................................... 83
Prmbajtja
7 Krijimi i mekanizmave pr bashkpunim n mes t shoqris civile dhe qeveris ........ 87
7.1
Perceptimi publik i marrdhnieve n mes t OJQ-ve dhe qeveris .............. 90
7.2
Bashkveprimi i OJQ-ve t pakicave me institucionet e Kosovs .................... 93
7.3 Nismat e OShC-ve pr bashkveprim

kuptimplot me institucionet e Kosovs .................................................................. 94
7.4
Prfundim ............................................................................................................................. 96
8 Bashkpunimi i shoqris civile n Kosov ................................................................................... 99
8.1
Formimi i koordinimit t shoqris civile .................................................................. 99
8.2
Historiku .............................................................................................................................. 101
8.3
Koordinimi i OJQ-ve n Kosov tani ......................................................................... 102
8.4
Prfundim .......................................................................................................................... 106
9 Mediat dhe shoqria civile ................................................................................................................ 109
9.1
Mediat n Kosov ............................................................................................................ 109
9.2
Lidhjet n mes t mediave dhe shoqris civile .................................................. 110
9.3
Marrdhnia e veant .................................................................................................. 114
9.4
Prfundim .......................................................................................................................... 115
10 Integrimi n Bashkimin Evropian dhe shoqria civile .......................................................... 117
10.1
Shoqria civile dhe procesi i integrimit Evropian ................................................ 118
10.2
Kosova dhe procesi i integrimit Evropian ............................................................... 121
10.3 Instrumentet, mekanizmat dhe strukturat

e procesit t integrimit Evropian ............................................................................... 123
10.4
Si mundet shoqria civile t bj ndryshime .......................................................... 127
10.5
Prfundim .......................................................................................................................... 128
11 Qndrueshmria e shoqris civile ............................................................................................. 131
11.1
Zhvillimi i shoqris civile n Kosov ....................................................................... 132
11.2
Vetrregullimi dhe qeverisja e prmirsuar ........................................................... 133
11.3
Qndrueshmria financiare ......................................................................................... 136
11.4
Lidhja n rrjet dhe ndrtimi i koalicionit ................................................................. 139
11.5
Imazhi publik ..................................................................................................................... 141
11.6
Prfundim .......................................................................................................................... 142
12 Roli i zhvillimit t orientuar kah komuniteti n formsimin e Kosovs s re ............... 145
12.1
Faktort ky t suksesit ................................................................................................. 146
12.2
Zhvillimi i orientuar kah komuniteti n veprim .................................................... 148
12.3
ZhOK n Kosov ............................................................................................................... 150
Prmbajtja - Ilustrimet
Ilustrimi 4.1 Si diskutohen shtjet n Kosov ................................................................................. 59
Ilustrimi 4.2 ......................................................................................................................................................63
Ilustrimi 4.3 Si mund t kontribuoj shoqria civile n ciklin e politikave publike .............. 66
Ilustrimi 5.1 A mbrojn OShC-t t drejtat e personave nga qeveria? ...................................... 70
Ilustrimi 6.1 Mnyra e prfshirjes n OShC ......................................................................................... 78
Ilustrimi 6.2 Vullnetarizmi dhe puna pr organizatat

joprofitabile dhe joqeveritare dhe pas vitit 1999 ..................................................... 79
Ilustrimi 6.3
Ilustrimi 6.4
Ilustrimi 6.5
Ilustrimi 6.6
Ilustrimi 6.7
Ilustrimi 6.8
T anketuarit q do t punonin si vullnetar ............................................................... 79

Prfitimet e ofruara nga OShC-t ndonj personi ose familje ............................. 80
Cilat nga t poshtshnuara prfaqsojn interesat tuaja m s shumti? ..... 81
Kujt i raportojn OJQ-t? Kujt duhet ti raportojn OJQ-t? ................................ 82
Roli i shoqris civile n marrdhnie me qeverin ............................................... 83
Kush mban qeverin e Kosovs llogaridhnse? ..................................................... 84
Ilustrimi 7.1

Ilustrimi 7.2

Ilustrimi 7.3

Ilustrimi 7.4
Ilustrimi 7.5
Ilustrimi 7.6
(e njjt si ilustrimi 6.6) Kujt i raportojn OJQ-t?

Kujt duhet ti raportojn OJQ-t? ................................................................................... 91
(e njjt si Ilustrimi 6.7). far roli duhet
t luajn OShC-t n marrdhnie me qeverin? .................................................... 91
A bashkpunojn organizatat e shoqris
civile me qeverin lokale dhe qendrore? .................................................................... 92
A mbajn ndonj nga kta akter qeverin e Kosovs prgjegjse? ............... 92
A jan OJQ-t n Kosov t specializuara? ................................................................. 93
Si organizatat e shoqris civile n Kosov caktojn prioritetet e tyre? .......... 93
Ilustrimi 9.1 A e konsideron shoqria civile dhe mediat qeverin prgjegjse? ................ 111
Ilustrimi 9.2 Kujt do ti besoni m shum, qeveris, shoqris civile ose bizneseve? ....... 114
Ilustrimi 9.3 N sa storje do t prfshini shoqrin civile? .......................................................... 114
Ilustrimi 11.1 Gradimi i OJQ-ve t Kosovs sipas

indeksit pr qndrueshmri t OJQ-ve ..................................................................... 133
Prmbajtja - Tabelat
Tabela 3.1

Tabela 3.2
far roli duhet t ken organizatat

e shoqris civile n raport me shtetin? .................................................................... 52
Kujt duhet ti raportojn OJQ-t pr aktivitetet e tyre? ....................................... 53
Tabela 5.2
Tabela 5.2
A keni punuar si vullnetar q nga viti 1999? ............................................................ 72

Krkesat e kujt marrin prioritetin m t lart n OShC-t kosovare? .............. 73
Tabela 6.1
Tabela 6.2
Tabela 6.3
Tabela 6.4

Tabela 6.5

Tabela 6.6
Tabela 6.7
Tabela 6.8
Tabela 6.9
Tabela 6.10

Cilat nga kto grupe i takojn shoqris civile? ..................................................... 77

Cilat nga kto karakteristika i takojn shoqris civile? ....................................... 77
Lloji i OShC-ve ku merret pjes ..................................................................................... 78
Prgjigjet ndaj deklarats OShC-t
jan t hapura pr pjesmarrje publike ................................................................... 80
A keni pranuar ju ose familja juaj prfitime
nga ndonj aktivitet i shoqris civile? ...................................................................... 80
far sht ndikimi i prgjithshm i OShC-ve n shoqrin kosovare? ........ 81
A prfaqson ndonjra nga OShC-t aktuale interesat tuaja personale? ..... 81
A jan OShC-t llogaridhnse ndaj njerzve? ....................................................... 82
Si i caktojn prioritetet e tyre organizatat kosovare t shoqris civile? ....... 82
Sektort e zgjedhur si sektor q krkojn
mbshtetje nga OShC-t, pr nga gjinia ................................................................... 83
Tabela 7.1
Tabela 7.2
................................................................................................................................................... 89
Strategjit pr bashkpunim n mes t shoqris civile dhe qeveris .......... 96
Tabela 9.1
Tabela 9.2
Tabela 9.3
Aktort e perceptuar si pjes t shoqris civile ................................................. 112

Prkufizimi i mediave nga gazetart ........................................................................ 113
Mendimi i gazetarve pr karakteristikat e mediave ......................................... 113
Prmbajtja - Rubrikat
Rubrika 1.1
Rubrika 1.2
Rubrika 1.3
Rubrika 1.4
Rubrika 1.5
Rubrika 1.6
Rubrika 1.7
Rubrika 1.8
Koncepti i zhvillimit njerzor ........................................................................................ 17

ka sht shoqria civile? .............................................................................................. 18
Prkufizimi i Kombeve t Bashkuara pr shoqrin civile ................................. 19
Shkurtesat e OJQ-ve ........................................................................................................ 23
Shoqria civile dhe kompanit privaterekomandimet .................................. 24
ka nnkupton zhvillimi njerzor pr demokracin? .......................................... 27
Puna e UNDP-s me shoqrin civile ......................................................................... 30
Parametrat kryesor pr rrjetet e OShC-ve .............................................................. 33
Rubrika 3.1
Rubrika 3.2
Rubrika 3.3
Rubrika 3.4
Liria e asociimit .................................................................................................................. 46

CiviKosi pr Ligjin mbi lirin e asociimit ................................................................... 47
Sa jan aktive OJQ-t? ..................................................................................................... 50
Mbshtetja pr OJQ-t nga qeveria ........................................................................... 55
Rubrika 4.1
N agjend: ndrmarrjet publike ................................................................................ 64
Rubrika 5.1
Elementt e ekonomis s vendit ............................................................................... 70
Rubrika 7.1
Marrdhnia n mes t shoqris civile dhe qeveris ........................................ 90
Rubrika 9.1
Metodologjia e ankets n internet Media dhe shoqria civile .................. 109
Rubrika 11.1
Rubrika 11.2
Rubrika 11.3
Rubrika 11.4
Rubrika 11.5
Rubrika 11.6
Rubrika 11.7
Rubrika 11.8
Rubrika 11.9
Zhvillimi i shoqris civile n Kosov ...................................................................... 133

Rregullimi i OJQ-ve ........................................................................................................ 134
ka sht llogaridhnia? .............................................................................................. 135
Karta e llogaridhnies pr OJQ ndrkombtare ................................................. 136
Resurset financiare pr OJQ-t .................................................................................. 137
Ligji nj pr qind ............................................................................................................. 138
Filantropia private .......................................................................................................... 138
Rast studimi i nj kolapsi t OJQ-s ......................................................................... 139
Parakushte pr rrjet t suksesshm t OJQ-ve .................................................... 140
Rubrika 12.1 Fondi pr zhvillimin e komuniteteve n Kosov ................................................. 149

Rubrika 12.2 Fondi pr zhvillim t komunitetit zbaton ZhOK .................................................. 150
Prmbledhje e prgjithshme
Gjat dy dekadave t kaluara shoqria civile n
Kosov ka prjetuar t gjithat, duke filluar nga
represioni brutal e deri te ndihmesa intensive, e
cila nganjher ka shkuar edhe deri te patronazhi. Tani shoqria civile sht duke u orvatur
t gjej zrin e saj autentik dhe t efektshm n
shtetin q shpalli pavarsin n mnyr t njanshme, i cili duhet t tejkaloj pengesa t shumta
ekonomike, shoqrore dhe politike. Duke u
ballafaquar me sfidat e veta zhvillimore, shoqria civile do ti ndihmon Kosovs q ta bj
t njjtn. Nj sektor i tret i shkatht dhe me
besim n vete sht thelbsor pr funksionimin
e demokracis s shndosh.
Shoqria civile e Kosovs ka lindur n ern e
represionit dhe t kundrshtive. Ajo u pavarsua njkohsisht me krijimin e institucioneve
paralele nga shqiptart e Kosovs pasi q Jugosllavia ia morri statusin e autonomis ishkrahins s athershme n vitin 1989. Me kt
rast shoqria civile mori nj gam t gjer t
kompetencave, duke filluar nga t drejtat e njeriut e deri te kujdesi shndetsor dhe zbutja e
varfris. Pas konfliktit t armatosur t vitit 1999,
n kuadr t Administrimit t Kombeve t Bashkuara, Kosova prjetoi nj dhnie t shpejt t
ndihmess, dhe organizata vendore u themeluan
pr t punuar me donatort e huaj n nj vistr
pothuajse t pakufishm t projekteve. Kohve
t fundit, posarisht pas shpalljes s njanshme
t pavarsis n shkurt t vitit 2008, donatort
po drejtojn fondet e veta m shum pr qeverin e m pak pr shoqrin civile. Andaj, mjedisi
ku Organizatat e Shoqris Civile (OShC) duhet
t punojn, dhe sfidat me t cilat ato ballafaqohen, prap jan duke ndryshuar, duke krkuar
shkathtsi dhe qndrime t reja. OShC-t kan
filluar procesin e transformimit n disa mnyra,
duke filluar nga hartimi i kodeve t mirsjelljes
e deri te krkimi i mnyrave pr t prmirsuar
bashkpunimin me njra-tjetrn dhe me qeverin. N mesin e sfidave jan kto: statuti ligjor i
pazgjidhur, tensionet e brendshme q vin si rezultat i konkurrencs pr financimet nga jasht,
ndasit etnike q vetm pjesrisht jan shruar,
mosbesimi i qytetarve dhe mungesa e prqendrimit, t cilat rezultojn me shum organizata
q kan dshir t riformsohen n baz t prioriteteve t donatorve.
Shoqria civile mund t plotson nj numr rolesh
me rritjen e pjekuris s institucioneve ekonomike dhe politike t Kosovs, duke filluar nga
roli i monitoruesit, duke vazhduar me dhnien
e kontributit n hartimin e politikave e deri te
ofrimi i shrbimeve sociale. OShC-t po ashtu
kan shum vlera n dhnien e kontributit drejt
rrugtimit t Kosovs n integrimet evropiane.
Nganjher marrdhniet e OShC-ve me qeverin dhe me bizneset do marrin formn e kundrshtarve, dhe nganjher ato do t ofrojn dhe
marrin prkrahje. Por cilado q t jet detyra dhe
cilido q t jet roli, suksesi i tyre do t varet n profesionalizimin e rritur dhe n nj baz t rezultateve m t qndrueshme, si dhe n nj ndjenj m
t fort pr at se kush jan dhe se ka dshirojn
t arrijn. Ajo q organizatat e shoqris civile tanim kan arritur sht e mrekullueshme.
Raporti mbledh s bashku njmbdhjet autor
pr nj vshtrim shumdimensional t vendit t
shoqris civile n agjendn zhvillimore t Kosovs. Po kshtu, raporti bazohet n perceptimet e
shoqris civile n anketn e Kosovs.
Pas shqyrtimit nga afr t asaj se ka nnkuptojm kur themi shoqri civile dhe ka
nnkuptojm kur themi zhvillim, prmes raportit shqyrtohet historia e shoqris civile n
Kosov, konteksti i saj ligjor dhe mnyrat se si
SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

Raporti pr Zhvillimin Njerzor i Kosovs 2008
11
mund t ndikoj n politikat publike. M pastaj,

raporti trajton shoqrin civile nga pikvshtrimi i qeveris dhe i qytetarve n prgjithsi,
para se ti shqyrton mnyrat sesi OShC-t mund
t punojn n mnyr t efektshme s bashku
me qeverin, me njra-tjetrn dhe me mediat,
si dhe mnyrat e ndikimit dhe t prfitimit t
tyre nga procesi i integrimeve evropiane. N dy
kapitujt e fundit sugjerohen prmirsimet drejt
t cilave OShC-t duhet t shkojn dhe hulumtojn potencialin e Zhvillimit t Orientuar nga
Komuniteti (ZhOK) n Kosov .
Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile jan
terme t hapura pr interpretime t shumta. Zhvillimi nuk mund t matet thjesht sipas numrit
t ndrtesave, rrugve apo t trafostacioneve; por
sht m e rndsishme t dihet nse prmirson
mirqenien e individit dhe aftsin q ai ta merr
jetn n duart e veta. Ktu zhvillimi ndrthuret
me shoqrin civile, e cila i inkurajon njerzit t
ken fjaln e vet pr vendimet q i prekin ata. Sa
i prket debatit q zhvillohet lidhur me natyrn e
sakt t shoqris civile ai i prfshin mediat?
kishat? Organizatat q marrin subvencione nga
korporatat apo nga qeveria? Grupet me bindje racore apo fetare?ndoshta mnyra m e thjesht
sht q ajo t konsiderohet si sektor i tret q
gjendet mes qeveris dhe bizneseve, me nj vij t
holl ndarse nganjher qoft n njrn apo n
ann tjetr. Ndryshimet e fundit, duke filluar nga
rnia e komunizmit e deri te zbulimi i internetit,
kan krijuar tok t plleshme pr zhvillimin e
shoqris civile n Kosov dhe n mbar botn.
Historia e shoqris civile n Kosov sht pjes
e nj historie m t gjer t Evrops lindore gjat
rnies s komunizmit, por gjithashtu ka qen e
formsuar nga rrethanat e veanta t Kosovs
dhe nga shkatrrimi i Jugosllavis. Kur Kosovs
iu hoq autonomia n vitin 1989, shoqria civile u
12

b pjes e rezistencs dhe bashkpunonte nga afr

me qeverin paralele q u formua si akt i kundrshtimit t Beogradit dhe q ofronte shrbime
alternative n fushn e shndetsis, t mirqenies sociale dhe t arsimit. Suksesi i Lvizjes pr
pajtimin e gjaqeve sht vetm nj shembull i
popullaritetit dhe i fuqis s shoqris civile gjat
ksaj kohe. Shoqria civile u ballafaqua me ndryshime rrnjsore pas ndrhyrjes s NATO-s n
vitin 1999, me fokusimin e Misionit n Kombeve
t Bashkuara n Kosov (UNMIK) n ndrtimin
e paqes dhe n rindrtim, si dhe me ardhjen n
mas t madhe t donatorve ndrkombtar,
t cilt krkonin nga OShC-t ken rol kryesor,
por gjithashtu nganjher, n mnyr t but apo
edhe m pak t but, duke i prkufizuar parametrat e ktij roli. Duke pasur qllime t mira, vet
vllimi i prkrahjes dhe dinamika e shpejt e
ndryshimeve kan krijuar sfida, me t cilat OShC-t ende po ballafaqohen ti tejkalojn.
sht ende i pazgjidhur. Ligji baz pr OJQ-t
ishte i gatshm pr UNMIK-un q ta nnshkruante mu para shpalljes s pavarsis n shkurt
t vitit 2008. Tani Ligji i sht kthyer Kuvendit
pr rishikim dhe OJQ-t do t donin t bhen
disa ndryshime n t. Tani pr tani OJQ-t ende
veprojn sipas nj rregulloreje t UNMIK-ut t
vitit 1999. Edhe kur t miratohet Ligji pr lirin e
bashkimit n shoqata t OJQ-ve, ekzistojn disa
shtje q ende kan nevoj pr tu trajtuar. Statusi tatimor i OJQ-ve sht ende i dykuptimt,
dhe hyrja e Ligjit n fuqi mund t vshtirsoj
donacionet dhe vullnetarizmin. Rrjedhimisht,
shoqria civile duhet t jet pjes e hartimit t
ligjeve q e prekin at.
Ndikimi i shoqris civile n politikat publike ka potencial t jet thelbsor. Ajo mund
t kontribuoj n cilndo prej pes fazave t
politkbrjes: prcaktimin e agjends, formulimin e politikave, vendimmarrjet, zbatimin dhe

vlersimin. Nj nga instrumentet m t fuqishme
pr futjen e ndonj shtjeje n agjendn publike dhe ndikimi n debatet pasuese jan mediat.
Grupet e ekspertve dhe OShC-t e tjera po ashtu
mund t ken ndikim mbi qeverin n mnyr t
drejtprdrejt apo prmes partive politike, me t
cilat ato nganjher jan t ndrlidhura. N Kosov, rruga m e mir pr t pasur ndikim mbi
qeverin sht nganjher prmes ndonj organizate ndrkombtare apo agjencie t OKB-s. N
fazn e zbatimit, OShC-t shpesh mund t luajn
nj rol pr zbatimin e shrbimeve t autorizuara
nga qeveria. N kt rast, roli i tyre sht ky n
vlersimin e rezultateve t politikave.
Vizioni i qeveris pr shoqrin civile sht pozitiv, por jo i prkufizuar mir, dhe bashkpunimi
i deritanishm ka qen sporadik dhe shum i
varur nga individt. Qeveria dhe zyrtart e OShC-ve shpeshher ftohen n organizimet e njritjetrit, por ekziston nevoja pr nj bashkpunim
m t thell dhe m t institucionalizuar. Me angazhimin e disa ish-zyrtarve qeveritar npr
OShC dhe anasjelltas, kuptueshmria mes dy
grupeve sht shtuar. Megjithat, ndikimi i tyre
dobsohet me shkalln e perceptimit t tyre si t
udhhequra nga agjendat e donatorve t tyre.
Qeveria mund t ndihmoj prmes ngritjes s kapaciteteve pr OShC-t dhe duke i prkrahur ato
financiarisht, qoft prmes financimit t drejtprdrejt apo prmes dhnies s shrbimeve qeveritare prmes nj furnitori t jashtm.
Perceptimi i qytetarve pr shoqrin civile
sht i przier. Nj nga pes kosovart sht i
angazhuar n nj mnyr apo tjetr n ndonj
organizat t shoqris civile, dhe vullnetarizmi
ka shnuar nj shkall t rritjes q nga viti 1999.
Por vetm rreth nj e treta e t anketuarve de-
klaruan pr Anketn e perceptimit t shoqris

civile n Kosov se besonin q OShC-t jan t
hapura pr pjesmarrje t qytetarve, dhe vetm
gjysma e tyre mendonin se OShC-t prfaqsonin interesat tyre personale. OShC-t kan
shnuar rezultate relativisht t dobta lidhur me
llogaridhnien, ku shum t anketuar kan qen
t mendimit se vendimet e tyre ishin t ndikuara
nga donatort. sht e qart se ende ka vend pr
prmirsime n kontaktimet e shoqris civile
me qytetart. Ushtrimi i aktiviteteve t monitorimit dhe dhnia e shrbimeve q qeveria nuk
mund ti ofroj ishin dy funksione q t anketuarit i kan cekur si m t rndsishmet pr tu
realizuar nga OShC-t.
Bashkpunimi mes shoqris civile dhe qeveris ka nevoj pr mekanizma formal pr ti ndihmuar q t zbatohet n mnyr t leht. Nj nga
problemet ka qen se OShC-t nuk kan pasur
ndonj organizat ombrell q do ti prfaqsonte interesat e tyre. Disa OShC kan lidhje me partit politike, gj e cila daton nga koha e qeveris
paralele e viteve 1990. Ndrveprimi me institucionet qeveritare ka qen m i vshtir pr OShCt e pakicave etnike. Disa OShC me entuziazm
kan pranuar rolin e monitoruesit, por qeveria
nuk i sht prgjigjur pozitivisht kritikave t
tyre. Kontributet nga grupet e ekspertve jan
pranuar m mir. OShC-t me nj specializim
mjaft t mir do t jen m t besueshme pr
qeverin sesa ato q kan qasje universale.
Bashkrendimi mes OShC-ve mund tua lehtsoj arritjen e qllimeve prmes fuqizimit t tyre
si rezultat i rritjes s numrit, qasjes m t mir n
informata, transparencs m t madhe dhe besueshmris m t madhe tek donatort, duke
u ndihmuar atyre q t shtrijn aktivitetet n rajone m t mdha dhe duke ua lehtsuar disa
nga detyrat administrative t projekteve. Alean-

13
cat mes OShC-ve mund t jen t strukturuara

apo t pastrukturuara, afatshkurta apo afatgjata. Rrjeti i Grave i Kosovs sht nj shembull
i mir i rrjetit t OShC-ve. Disa rrjete themelohen pr ti plotsuar krkesat e donatorve, por
n prgjithsi rrjetet jan m t suksesshme n
rastet kur udhhiqen nga nevoja sesa kur udhhiqen nga krkesat e donatorve.
Mediat dhe shoqria civile kan histori t prbashkt e cila ka qen dukshm e ndikuar nga
represioni q pasoi pas heqjes s autonomis s
Kosovs n vitin 1989 dhe derdhjes s parave n
form t ndihmave humanitare pas vitit 1999.
Sikurse ishte rasti me OJQ-t, pati nj formim t
bujshm t medieve t reja. Gazetart e anketuar
n nj anket n internet q ishte plotsim i Ankets pr perceptimet e shoqris civile n Kosov, n t ciln pjesa m e madhe e ktij raporti
sht bazuar, than se ata mendonin se mediat
dhe shoqria civile kan qllim t ngjashm;
shum syresh madje than se mediat ishin pjes
e shoqris civile. Shumica e gazetarve t anketuar than se shoqria civile do t ishte nj
tem e rndsishme pr t shkruar, por disa prej
tyre sugjeruan se OShC-t kan nevoj t ndrtojn nj besueshmri, duke dhn informata
m t besueshme.
Integrimi n Bashkimin Evropian paraqet sfida dhe mundsi pr shoqrin civile t Kosovs.
Ky proces sht i ndrlikuar dhe teknik, dhe
Kosova gjendet afr fillimit t tij. Prparimi drejt
pranimit n BE ngrthen n vete hartimin e raporteve vjetore q vlersojn, n mes t tjerash,
gjendjen e shoqris civile. Shoqria civile e Kosovs vazhdimisht sht vlersuar si e dobt,
por ekziston ndihmesa e dhn nga BE-ja pr
fuqizimin e OShC-ve. Bazuar n raportet e prparimit, do vend kandidat harton nj plan veprimi pr reforma. Kto plane mund t paraqesin
14

nj mundsi pr shoqrin civile q t futet n

listn e aktiviteteve prkrahse t BE-s lidhur
me reformat specifike.
Qndrueshmria e shoqris civile sht edhe
m e rndsishme, duke marr parasysh rolin
kryesor q OShC-t e kan luajtur n ndihmn
e dhn disa shteteve fqinje t Kosovs lidhur
me hyrjen e tyre n Bashkimin Evropian. Tani
q Kosova ka shpallur pavarsin, ndoshta nj
pjes energjis s drejtuar drejt zgjidhjes s statusit t saj, tani mund t harxhohet n fuqizimin
e shoqris civile. Rnia e financimeve t donatorve tani po paraqet krcnim pr qndrueshmrin e OShC-ve. Prmirsimi i llogaridhnies
do t merr edhe shum koh drejt brjes s OShC-ve m t besueshme. Shoqria civile duhet
t gjej mnyra pr tu br m pak e varur nga
financimet e donatorve t jashtm. Ligji i ashtuquajtur i nj prqindshit, i zbatuar pr her
t par n Hungari n vitin 1996, mund t jet
nj opsion pr drejtimin e parave nga tatimet
tek OShC-t. Qllimet e tjera esenciale jan edhe
rrjetzimi m i efektshm dhe komunikimi m i
mir me qytetart.
Zhvillimi i orientuar kah komuniteti sht nj
qasje n projektet zhvillimore, q kryesisht financohet nga Banka Botrore, q sht n prputhje
t madhe me qllimet dhe vlerat e shoqris
civile. Ky zhvillim prqendrohet n prfshirjen
e komuniteteve n projektet q jan t parapara
tu ofrojn atyre prfitime ashtu q komuniteti t
fuqizohet dhe projekti t prmirsohet. Ky lloj zhvillimi nuk sht ndonj shkop magjik pr shembull, komunitetet shpesh n vete kan grupe
konkurruese t interesit, dhe pjesmarrja mund
t jet e vshtir pr personat q jan t punsuar
me orare t gjata dhe me paga t ulta. Por, kur
ky zhvillim zbatohet n mnyr t kujdesshme,
mund t korr rezultate premtuese.
Shkurtesat
ZhOK
FZhK
OShC
KE
PVPE
BE
MIZB
IPA
KACI
KAN
KEK
KFOS
RZhNjK
KIPRED
KMDLNJ
KODI
RrGK
RrRK
LDK
OJQ
GBNP
GBK
OSBE
PP
IPVQ
PTK
RAE
MSA
PSA
MPS
ATK
UNDP
UNHCR
UNMIK
UPSUP
USAID
Zhvillimi i Orientuar kah Komuniteti

(Kosov) Fondi pr Zhvillimin e Komunitetit
Organizat e Shoqris Civile
Komisioni Evropian
Plani i Veprimit pr Partneritet Evropian
Bashkimi Evropian
Menaxhimi i Integruar i Zons Bregdetare
Instrumenti i Paraaderimit
Veprimi i Kosovs pr Iniciativ Qytetare
Rrjeti i Veprimit i Kosovs
Korporata Energjetike e Kosovs
Fondacioni i Kosovs pr Shoqri t Hapur
Raporti i Zhvillimit Njerzor i Kosovs
Instituti i Kosovs pr Hulumtime Publike dhe Zhvillim
Kshilli pr Mbrojtjen e t Drejtave dhe Lirive t Njeriut
Instituti i Kosovs pr Hulumtime dhe Dokumentim
Rrjeti i Grave i Kosovs
Rrjeti i Rinis i Kosovs
Lidhja Demokratike e Kosovs
Organizat Joqeveritare
Grupi Bashkrendues pr Ndrtimin e Paqes i OJQ-ve
Grupi i OJQ-ve pr Bashkrendimin e Kthimeve
Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop
Prfitues Publik
Institucionet e Prkohshme t Vetqeverisjes
Posta dhe Telekomunikacioni i Kosovs
Romt, Ashaklit dhe Egjiptasit
Marrveshja pr Stabilizim dhe Asocim
Procesi i Stabilizim-Asocimit
Mekanizmi Prcjells i Stabilizimit
Administrata Tatimore e Kosovs
Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara
Komisionari i Lart i Kombeve t Bashkuara pr Refugjat
Misioni i Kombeve t Bashkuara n Kosov
Unioni i Pavarur i Studentve t Universitetit t Prishtins
Agjencia e Shteteve t Bashkuara t Ameriks pr Zhvillim Ndrkombtar

15
1.
Zhvillimi njerzor
dhe shoqria civile
Mytaher Haskuka
1.
Zhvillimi njerzor
dhe shoqria civile
Mytaher Haskuka
1.1 Zhvillimi njerzor

Ekzistojn shum prkufizime t zhvillimit,
ku t gjitha ato ngrthejn n vete fjalt rritje,
prparim, zgjerim fjalt q nnkuptojn
dika m shum. Zhvillimi mund t prkufizohet si nj proces i rritjes apo prparimit.
Zhvillimi nuk nnkupton gjithmon ndryshimet revolucionare, por paraqet nj proces
t prcaktuar q ka pr qllim prmirsimin e
jets s t gjith qytetarve. Koncepti i zhvillimit njerzor i vendos njerzit, si dhe nevojat
e dshirat e tyre n qendr t procesit.
Zhvillimi njerzor krkon t rris numrin e

zgjedhjeve t qytetarve, duke i zgjeruar aftsit dhe mundsit e tyre pr t pasur jet
t qet dhe t shndosh, pr t qen t ditur,
pr t pasur nj standard t dinjitetshm jetese
politike dhe njerzore pr t balancuar theksin e

saj n zhvillimin e drejt dhe t barabart socioekonomik. N kt drejtim, t qenit n gjendje
pr t marr pjes n vendimmarrje q ndikojn jetn e dikujt sht komponent prbrs i
mirqenies njerzore, andaj rritja e mundsive
pr pjesmarrje n proceset vendimmarrse
sht vetvetiu nj prfitim n procesin e zhvillimit njerzor. N nj perspektiv afatgjat,
pjesmarrja sht shum e rndsishme pasi
q on n internalizimin e proceseve, t institucioneve dhe t vlerave q jan rezultat i ktyre
proceseve. Pjesmarrja e mirfillt e zgjeron komunikimin, gj q mund t oj n dialog dhe
kuptueshmri t prmirsuar sociale. Rrjedhimisht, po ashtu i ul tensionet brenda shoqris
dhe mund t ndihmoj n parandalimin dhe
zgjidhjen e konfliktit.
dhe pr t marr pjes aktive n jetn e komunitetit. Procesi tenton t nivelizoj kushtet dhe
t krijoj mundsi pr t gjith, posarisht pr
m t rrezikuarit, n mnyr q t maksimalizoj potencialin e do personi. N baz t ksaj
perspektive, politika zhvillimore nuk duhet t
bazohet vetm n krijimin e m shum t hyrave, por zhvillimi ekonomik duhet t jet mjet
pr arritjen e nj qllimi e jo vet qllimi. Qasja
e bazuar n zhvillimin njerzor i kushton vmendje t duhur ndikimit t politikave zhvillimore dhe mnyrs sesi ato shndrrohen n
standard dhe mirqenie m t mir jetsore.
Rubrika 1.1
Gjat viteve t fundit, qasja e zhvillimit njerzor ka vn theks t shtuar n lirit themelore
Mahbub ul Haq, themelues, Raporti i zhvillimit

njerzor
Koncepti i zhvillimit njerzor
Qllimi themelor i zhvillimit sht rritja e mundsive t

zgjedhjeve t njerzve. N parim, kto zgjedhje mund
t jen t pakufishme dhe mund t ndryshojn me
kalimin e kohs. Njerzit shpesh i vlersojn t arriturat
q nuk mund t shihen fare apo q nuk shihen menjher n shifrat e t hyrave dhe t rritjes ekonomike,
si jan: qasja m e mir n dituri, shrbimet m t
mira t ushqimit dhe t shndetsis, standard jetsor
m i siguruar, siguria kundr krimit dhe dhuns fizike,
plotsimi i orarit pr aktivitetet t lira, lirit politike dhe
kulturore dhe ndjenja e pjesmarrjes n aktivitetet e
komunitetit. Objektivi i zhvillimit sht krijimi i mjedisit
mundsues n mnyr q njerzit t ken jet t gjat,
t shndosh dhe kreative.

17
1.2 Shoqria civile

Shoqria civile nuk sht asgj nse nuk sht
shumngjyrshe nga aspekti konceptual dhe
heterogjene. Pas diskutimeve q kan zgjatur
me shekuj, ende nuk ekziston nj prkufizim
i pranueshm nga t gjith. Koncepti sht
debatuar dhe prkufizuar n mnyra t ndryshme gjat historis, duke filluar nga Aristoteli, i cili e shihte fjaln civile si domethnie
t shtetit; kshtu, shoqria civile i referohej ndrveprimeve kolektive t personit me
shtetin, si qytetar i polisit. N baz t Sokratit,
argumenti publik prmes dialektiks ishte
imperativ pr t siguruar qytetrimin n polis dhe nj jet t mir pr njerzit.
Rubrika 1.2
Sot, shoqria civile zakonisht prkufizohet si

sektor i tret, ku si sektor t tjer kemi sektorin publik dhe at privat, n t cilt njerzit
mund t bashkohen rreth vlerave, normave
dhe interesave t prbashkta. Shoqria civile
prbhet nga shoqatat q formsojn ndrveprimin njerzor jasht dy sektorve t tjer. Kufijt e sektorit jan t mjegullt dhe vshtir
t prkufizohen n mnyr t sakt. N referimet e prditshme, termi prdoret pr prfaqsimin e institucioneve, si jan organizatat vullnetare dhe organizatat joqeveritare t
shrbimeve. Disa hulumtues e zgjerojn fushveprimin e sektorit pr t prfshir familjen,
kishn, grupet joformale t shoqris, lvizjet
shoqrore dhe mediat.
ka sht shoqria civile?
Shoqria civile sht koncept i pazakont pasi q gjithmon duket t krkon prkufizimin para se t zbatohet apo
diskutohet. Pjesrisht, kjo ndodh pr shkak se koncepti sht prdorur rrall n diskurse para fundviteve t tetdhjeta
dhe, rrjedhimisht, njerzit jan shum t pafamiljarizur me t. Deri n nj mas, kjo sht si rezultat i dykuptimsis s
trashguar apo i elasticitetit t konceptit. .
Ndoshta mnyra m e mir pr t par shoqrin civile sht si sektor i tret, e ndar nga qeveria dhe biznesi. N kt
drejtim, shoqria civile i referohet n thelb asaj q quhet institucione t ndrmjetme, si jan asociacionet profesionale, grupet fetare, sindikatat dhe organizatat e qytetarve pr avokim, q prfaqsojn zrat e sektorve t ndryshm
t shoqris dhe e begatojn pjesmarrjen e qytetarve n demokraci.
Por kjo nuk zgjidh do shtje t prkufizimit, t ciln mund ta ngris ideja e shoqris civile. Shum do t thonin se
shtypi i lir dhe energjik sht element thelbsor n shoqrin civile. Shumica e gazetave dhe e stacioneve televizive
n ShBA udhhiqen si biznese fitimprurse a duhet ato t llogariten si shoqri civile, si pjestare t sektorit t tret
apo a duhet ato t shihen si pjes e bots komerciale?
Problemi i dyt i ndrlidhur me konceptin e shoqris civile sht se ky sht nj term strikt objektiv dhe prshkrues, i cili,
pr shembull, trajton Lign e Votuesve Femra apo Ku Klux Klanin njjt si organizatat e qytetarve t sektorit t tret?
Apo a nnkupton koncepti i shoqris civile vlerat e tjera t ndrlidhura: pr shembull, prkushtimin pr demokraci dhe
trajtimin e barabart t t gjith qytetarve para ligjit? sht e teprt t thuhet se kjo do t prfshinte edhe KKK-n.
Kemi edhe nj shtje m t vshtir t lidhur me vlera: A sht kjo ide e shoqris civile n prputhje me subvencionet
substanciale t shtetit pr nj numr t madh t organizatave t sektorit t tret, si ndodh n disa pjes t Evrops? A
sht n prputhje me subvencionet substanciale t korporatave t shum organizatave t sektorit t tret, si ndodh
n Amerik?A ekzistojn lloje t shoqris civile amerikane dhe evropiane (franceze, suedeze, gjermane, etj)?
Rishtypur nga Civil Society International, ka sht shoqria civile? (www.civilsoc.org/whatisCS.htm)
18

Ekziston nj pajtueshmri e prgjithshme se

shoqria civile sht nj aren e veprimit vullnetar kolektiv rreth interesave, qllimeve dhe
vlerave t prbashkta q dallohen nga familja,
shteti dhe institucionet profitkrkuese. sht
nj hapsir e posame n shoqri, ku njerzit
bashkohen pr t debatuar, pr t hyr n shoqata dhe pr t tentuar t ndikojn shoqrin
n prgjithsi. Shoqrit civile jan rregullime
organike t njerzve, t formsuara nga ndryshoret e shumta q vazhdojn t evoluojn
n do vend. Si manifestim i mnyrs s angazhimit t qytetarve n shoqata me qllim t
prmirsimit t jets s tyre, t shprehjes dhe
ndjekjes s interesave t tyre, t kmbimit t
informatave, t ndrmjetsimit t dallimeve
dhe t krijimit t marrdhnieve sociale stabile, institucionet shoqrore jan po aq t ndryshme ashtu si jan edhe njerzit q i themelojn ato.
Rubrika 1.3
Prkufizimi i Kombeve t
Bashkuara pr shoqrin civile
Shoqria civile i referohet shoqatave t qytetarve

(jasht familjeve, miqve dhe bizneseve t tyre)t krijuara vullnetarisht pr avancimin e interesave, ideve
dhe ideologjive t tyre.
Paneli i personave eminent pr marrdhniet
mes Kombeve t Bashkuara dhe t shoqris
civile, i emruar nga Sekretari. Marr nga: http://
www.un.org/reform/civilsociety/panel.shtml
Pr shkaqe t thjeshtsis, shum akademik,

donator ndrkombtar dhe profesionist t
fushs zhvillimore e trajtojn shoqrin civile
si nj shoqri q buron mes familjes dhe shtetit,
e barabart me sektorin e vetinicuar vullnetar t prbr nga individt q bashkohen n
mnyr t lir dhe formale, t cilt tentojn t
arrijn qllime prmes organeve fetare, fondacione, klubeve rekreative, shoqatave profesionale, komisioneve t veprimit, sindikatave,
lvizjeve shoqrore dhe kshtu me radh.
N kt drejtim, shoqria civile mund t shihet si baz, mbi t ciln ndrtohet kapitali
shoqror. Ajo plotson ekzekutivin, legjislativin dhe mediat e pavarura pr ofrimin e
kushteve t nevojshme n mnyr q zhvillimi dhe demokracia t lulzojn.1 Po kshtu,
ajo u prgjigjet shpesh shtjeve t barabarsis shoqrore q anashkalohen nga institucionet profitkrkuese.
Ngritja e shoqris civile n skenn vendore
dhe botrore politike prbn nj nga zhvillimet kryesore t tri dekadave t fundit.2 Prderisa ekzistojn dallime t shumta n vende
dhe regjione t ndryshme, ajo ka sht n
zemrn e ksaj lvizjeje sht ndryshimi i
marrdhnieve mes shteteve dhe qytetarve
t tyre. Kur zbatohet pozitivisht, shpesh ky
ndryshim prcjellt me begatimin e konceptit
dhe t praktiks s t drejtave. Shkaqet e ksaj
dinamike jan t shumta. Shembujt prfshijn
rnien e diktaturave dhe kolapsin e sistemeve
socialiste, zbulimin e teknologjive t reja dhe
t instrumenteve t rrjetzimit, si sht interneti, si dhe suksesin e lvizjeve t padhunshme n pronsi t njerzve n vendet, si
sht Bullgaria, Republika eke dhe Polonia,
si dhe fushatat globale pr shtjet, si sht
ndalimi i minave toksore. Lvizjet e avokimit
kan mundsin e ndikimit t do gjje, duke
filluar nga organet shumpalshe, si sht Organizata Botrore e Tregtis e deri te reformat
e pushtetit lokal. Shoqria civile po ashtu ka

19
fuqizuar kapacitetin e saj operativ si nj instrument pr ofrimin m t mir t shrbimeve dhe

pr modernizim, duke ia hequr shtetit barrn
e detyrave q m mir mund t trajtohen nga
organizatat joqeveritare. Pranimi gjithnj m i
madh i shoqris civile bazohet n besimin q
njerzit jan qytetar me t drejta dhe obligime
t mbrojtura me ligj e jo qytetar q varen nga
privilegjet apo t drejtat.
Prderisa dimensioni i kontributeve t prekshme mund t debatohet, shume mendimtar dhe profesionist t shtjeve zhvillimore
pajtohen se nj shoqri civile e gjallruar dhe
e organizuar sht baz e do shteti/kombi
modern. Njkohsisht, ky sektor nuk duhet t
shihet si ila pr t gjitha t kqijat apo si nj
prues beninj drejt demokracis dhe zhvillimit ekonomik. Disa studiues gjithashtu theksojn
rolin negativ q nganjher mund ta luajn organizatat e shoqris civile; pr shembull, ato
mund ta rrisin rolin e shoqatave joformale n
krahasim me mekanizmat formal dhe disa organizata mund t ndjekin qllime jodemokratike apo ksenofobike ose mund t punojn
pr qllime jomorale ose t paligjshme. Gjat
shqyrtimit t fenomenit social, si sht rritja
e aktiviteteve t shoqris civile, rrallher ka
prgjigje t vetme apo prfundimtare, por m
shum ato jan t shumfishta dhe ndryshuese
q varen nga konteksti. Ky kontekst prfshin
faktort mjedisor, institucional, t raporteve
dhe faktort e tjer.
Organizatat e shoqris civile

Organizatat n kuadr t shoqris civile
prfshijn antarsi t gjer q nuk vjen nga
20

institucionet shtetrore apo nga ato tregtare,

dhe q dallojn n baz t qllimit, filozofis,
ekspertizs dhe fushveprimit t aktivitetit t
tyre. Organizatat e Shoqris Civile (OShC)
prfshijn organizatat me orientim filantropik
apo t ofrimit t shrbimeve, shoqatat e komunitetit, shoqatat q pasqyrojn interesa t
posame, si jan bizneset, grupet e avokimit
pr mbrojtjen e prfitimit t prbashkt dhe
grupet profesionale, si jan sindikatat. Ato
jan autonome, vullnetare, shoqata jofitimprurse q kan nj qeverisje t strukturuar dhe
korniz organizative. Ato veprojn n kuadr
t kufijve t prcaktuara me ligj dhe i mbrojn
interesat publike jasht sfers politike.
Shum profesionist pajtohen se sektori i
shoqris civile sht i prbr nga entitetet
q jan:
organizatakan struktur dhe punojn
n mnyr t rregullt, pavarsisht nga
regjistrimi ligjor

privatnuk jan zyrtarisht pjes e shtetit
jofitimprurse shprndarsenuk
u shprndajn fitime aksionarve apo
nj numri drejtorsh dhe kryesisht jan
jokomerciale n aktivitetet e tyre
vetqeverissei kontrollojn punt e veta

vullnetarepjesmarrja nuk krkohet sipas ligjit apo nuk sht e obligueshme3
OShC-t nuk veprojn n vakuum. Ato jan

t lidhura me kushtet shoqrore, politike,
ekonomike dhe demografike. Dinamika e vlerave politike, popullata e re, privatizimi, pjesmarrja a rritur e femrave n fuqin puntore
dhe globalizimi jan duke ndikuar thellsisht
n natyrn e prbrjen e shoqris dhe, rrjedhimisht, n natyrn e OShC-ve. Si rezultat,

gjat dy dekadave t kaluara, sht shnuar nj
trend domethns n rritjen e organizatave t
shoqris civile t qndrueshme dhe t riorientuara kah zhvillimi n krahasim me organizatat
humanitare apo ato filantropike. Nj trend tjetr
ka qen dalja n sken e partneriteteve dhe marrdhnieve kontraktuale mes organizatave joqeveritare dhe (apo) sektorit privat me autoritetet
publike n shrbim t zhvillimit afatgjat.4
N kuadr t kategoris s OShC-ve kemi organizatat joqeveritare apo OJQ-t, entitetet m
s shumti t asociura me shoqrin civile formale.5 OJQ-t zakonisht prkufizohen si organizata q nuk jan pjes e qeveris dhe nuk
prfitojn nga financimet e rregullta t qeveris
dhe, rrjedhimisht, jan t pavarura nga qeverit. Edhe pse ky term mund t prfshij teknikisht korporatat fitimprurse, prdorimi i tij
n prgjithsi kufizohet n grupet shoqrore,
kulturore, ligjore dhe mjedisore t avokimit,
me qllime kryesisht jokomerciale. OJQ-t zakonisht jan organizata jofitimprurse q s
paku nj pjes t financimit t tyre marrin nga
burimet private. Termi organizat joqeveritare
hyri n prdorim me themelimin e Kombeve
t Bashkuara n vitin 1945, me dispozitat e
nenit 71 t kapitullit 10 t Karts s Kombeve t
Bashkuara 6 pr ta prshkruar rolin konsultativ
t organizatave q nuk jan as qeveri e as shtete
antare. Roli jetik i OJQ-ve dhe i grupeve t
tjera t mdha n zhvillimin e qndrueshm
sht cekur n kapitullin 27 t Agjends 21, q
uan n rregullimet e ndryshuara pr marrdhniet konsultative mes Kombeve t Bashkuara
dhe organizatave joqeveritare.7
Pr shkak se termi OJQ konsiderohet si shum

i gjer nga disa, shum OJQ tani paraplqejn
termin organizat private vullnetare.
Nj raporti i OKB-s i vitit 1995 pr qeverisjen globale vlersoi se ishin afr 29.000 OJQ
ndrkombtare. Numri n vitin 2001 u vlersua t jet 40.000. Numrat e OJQ-ve n vendet e
caktuara jan edhe m t lart: ShBA-ja ka rreth
2 milion OJQ, shumica e tyre t formuara n
30 vjett e fundit. Rusia ka 277.000 OJQ. India
vlersohet t ket mes 1 milion dhe 2 milion
OJQ. Gjat nj dite krijohen me dhjetra t tilla.
Vetm n Keni, do vit formohen diku rreth 240
OJQ.8
Procesi i regjistrimit t OJQ-ve n Kosov sht
relativisht i shkurtr, dhe bhet prmes parashtrimit t krkess dhe dhnies s informatave Departamentit pr regjistrimin e OJQ-ve
dhe ndrlidhjen me to, i cili gjendet n kuadr t
Ministris s Shrbimeve Publike. Kushtet pr
regjistrimin e OJQ-ve jan si n vijim:
1. Emrtimi zyrtar i organizats
2. P
rshkrimi i organizats (a sht organizat
apo fondacion)
3. Adresa e organizats
4. Qllimet e organizats
5. Emrat dhe adresat e themeluesve
6. E
mrat, adresat dhe informatat e tjera pr delegatt
Procedura e ngjashme vlen pr edhe pr OJQt ndrkombtare, me nj kusht shtes q ka

t bj me dhnien e dshmis se OJQ-ja sht organizat apo fondacion e regjistruar n
prputhje me ligjin n vendin tjetr.

21
Departamenti pr regjistrim t OJQ-ve dhe

ndrlidhje me to gjithashtu ka Divizionin
pr raportim dhe monitorim, e cili pranon
dhe analizon raportet vjetore me paraqitjen
e pasqyrave financiare t OJQ-ve, monitoron
veprimtarit e OJQ-ve me qllim t konstatimit se n far mase ato e respektoj statusin e tyre dhe ligjet e tjera obligative, si
dhe rekomandon avancimet e nevojshme,
bashkpunon me institucionet e tjera, ofron
statusin e privilegjuar publik, merr vendime
pr pezullimin e statusit t privilegjuar publik, revokon dhe i regjistron OJQ-t.
Informatat pr Departamentin jan transparente dhe mund t gjenden n faqen zyrtare
t internetit t Departamentit: http://www.
ks-gov.net/mshp/Departments.aspx.
N kt faqe t internetit po ashtu mund t
gjenden formulart pr aplikim dhe materialet e tjera n gjuhn shqipe, angleze dhe n
at serbe. Pr m tepr, prshkrimi i Departamentit n gjuhn shqipe, angleze dhe n
at serbe mund t gjendet n faqen zyrtare
t internetit. N baz t t dhnave t fundit
statistikore, t ofruara nga Departamenti i
regjistrimit t OJQ-ve dhe ndrlidhjes me to,
ekzistojn 4917 OJQ vendore t regjistruara
dhe 447 OJQ ndrkombtare.
Historia
Zhvillimi dhe prhapja e organizatave t
organizuara t shoqris civile sht prjetuar ndryshe n vendet n zhvillim. Kjo ka
ndodhur kryesisht pr shkak t ndikimeve t
brendshme historike dhe sistemeve politike,
22

por gjithashtu ka ndodhur pjesrisht edhe

pr shkak t ndikimeve t jashtme, si jan
parat dhe ideologjia e perndimit. Andaj,
shumica e organizatave t shoqris civile
n botn n zhvillim mbesin n fazn fillestare t pjekuris institucionale. Ato ende nuk
kan konsoliduar plotsisht identitetet e veta
n mnyr t pavarur nga prkrahsit e tyre
ndrkombtar.
OShC-t dhe partit politike

OShC-t dhe partit politike ndrlidhen dhe
bjn aktivitete t ngjashme n mas mjaft
t madhe. N shum vende, ekziston nevoja
serioze q t bhet nj dallim m i qart mes
ktyre t dyjave. Pr shembull, n disa vende
t Evrops dhe t Ameriks latine, partit
politike jan duke u ballafaquar q t ruajn
bazn e tyre votuese, kshtu q ato funksionojn n mnyr tradicionale n konkurrenc
me OShC-t. Shum parti politike n Evropn
Perndimore kan themeluar OJQ-t e veta
pr ti plotsuar m tej agjendat e veta.
N ann tjetr, n disa vende, sikurse n Tailand dhe n Filipine, ligjet parashohin prfaqsimin e OJQ-ve n parlamente, dhe OShCt propozojn kandidat pr poste qeveritare.
Opsioni tjetr paraqet nj shtje n vendet
ku shoqria sht pak a shum e polarizuar,
sikurse n Evropn Juglindore. Nj lidhje tjetr
mes OShC-ve dhe partive politike n kt
regjion sht se shum politikan t tanishm
jan ish-udhheqs t OShC-ve dhe shum udhheqs t OShC-ve jan ish-politikan q nuk
jan rizgjedhur dhe kan dshiruar t mbesin
publikisht aktiv dhe t pranishm.9
ka i dallon grupet e shoqris civile nga

partit politike sht qllimi pr kontrollin e
pushtetit. OShC-t jan t interesuara me nj
veprim n fushn publike dhe i adresohen
shtetit pa krkuar kontroll mbi shtetin. Nga
ana tjetr, qllimi i partive politike sht fitorja n zgjedhje dhe ushtrimi i pushtetit.10
N baz t ankets pr
perceptimet e shoqris
civile n Kosov, vetm 3%
e kosovarve mendojn se
partit politike i prkasin
shoqris civile
Rubrika 1.4
Shkurtesat e OJQ-ve
N mesin e shkurtesave pr llojet e ndryshme t

organizatave joqeveritare jan kto:
OJQNOJQ Ndrkombtare
OJQNOBOJQ Ndrkombtare e Orientuar n Biznes
OJQFNOJQ Fetare Ndrkombtare
OJQNOJQ Ndrkombtare
OJQDQOJQ e Drejtuar nga Qeveria (e
cila mund t jet themeluar pr tu kualifikuar pr ndihma nga jasht)
OJQKAOJQ Kuaziautonome
Nj shembull i OJQK-s sht Organizata
Ndrkombtare pr Standardizim, e cila nuk
sht OJQ e plot n kuptim t fjals, pasi q
antart e saj jan shtetet e jo individt.
Prmbledhur nga NonProfitExpert.com, NGOs:
Non-Governmental Organizations, www.nonprofitexpert.com/ngo.htm
OShC-t dhe sektori privat

Organizatat e shoqris civile dhe organizatat e sektorit privat (bizneset) kan shum
ngjashmri. Pr shembull, t dyjat i prkasin
sektorit joshtetror, bazohen n veprime vullnetare dhe ndrmarrsi individuale, mund t
ndryshojn strukturn e tyre, personelin dhe
fushn e fokusit shum shpejt, ofrojn shrbime dhe udhheqin drejt zhvillimit.
N baz t ankets pr
civile n Kosov, vetm 4%
e kosovarve mendojn se
sektori privat sht pjes e
shoqris civile.
N ann tjetr, ekzistojn dallime prcaktuese
mes dy sektorve, ku dallimi m i madh sht
se i pari sht jofitimprurs dhe i fundit sht
fitimprurs. Qllimet, aktivitetet, shrbimet
dhe produktet e sektorit privat jan t orientuar n profitin e pronarve dhe t aksionarve. Ndrsa, s paku n teori, qllimet, aktivitetet, shrbimet dhe produktet e OShC-ve
nuk jan t parapara pr prfitime financiare
t udhheqsve apo t kshillit ose t krijojn
fitim pr organizatn, por t krijojn prfitime
pr shoqrin ku ata punojn edhe pse disa
hulumtues theksojn se kjo nuk mund t jet
gjithmon e vrtet. N t shumtn e rasteve
OShC-t nuk i shesin produktet dhe shrbimet e veta, ndrsa bizneset kt e bjn.

23
Nj dallim tjetr mes dy sektorve sht se

kontributi kryesor i OShC-ve n proces sht
vullnetarizmi dhe aktivizimi social, q krijon
kapitalin social apo kolektivizmin, ndrsa
kontributi kryesor i bizneseve n proces sht
profesionalizimi dhe caktimi i mimeve n
treg, q m s shpeshti potencojn kapitalin
privat dhe individualizmin.
N baz t Forumit botror t shoqris civile,

marrdhnia mes sektorit privat dhe OJQ-ve
ka pes karakteristika:
1. Marrdhnia balancohet prmes konfrontimit dhe elaborimit.
2. Krijimi i partneriteteve mes ktyre dy
sektorve nuk mjafton pr sjelljen e
prgjegjsis sociale t korporatave.
OShC-t llogariten si m shum transparente ndaj qytetarve pr at se ato zakonisht

konsiderohen si prgjegjse ndaj donatorve,
prfituesve dhe OShC-ve t tjera. Nga ana
tjetr, organizatat biznesore nuk krkohet t
jen transparente ndaj qytetarve, dhe ato i
japin llogari vetm pronarve apo aksionarve t tyre.
Rubrika 1.5
3. Marrdhniet bazohen n iniciativat vullnetare.

4. Marrdhniet jan t bazuara n OJQ-t
dhe n sindikatat.
5. Shoqria civile duhet ti monitoroj kompanit
n nj vistr fushash, duke prfshir t drejtat
e njeriut, kushtet e puns, patentat, qasjen n
barra dhe n ushqime.11
Shoqria civile dhe kompanit privaterekomandimet
Organizatat e shoqris civile duhet t luajn nj rol aktiv n monitorimin e punve t kompanive private.
Informatat lidhur me kompanit private duhet t jen t qasshme pr organizatat e shoqris civile.
Organizatat e shoqris civile duhet t ndikojn n prkufizimin e kritereve dhe n vlersimin e sjelljeve t korporatave.
Decentralizimi i procesit t vlersimit t korporatave duhet t sigurohet. Organizatat e shoqris civile dhe organet shtetrore duhet t luajn rol shum t rndsishme n kt drejtim.
Marrdhniet e drejtprdrejta mes organizatave t shoqris civile dhe sektorit privat nuk duhet t jen dmtuese pr rolin rregullativ t qeverive dhe t sektorit publik.
Organizatat e shoqris civile duhet t rrisin ndikimin e tyre mbi kompanit private dhe publike, duke e maksimalizuar komunikimin me t gjitha palt, si jan mediat, arsimi, akademia, ata q merren me fushata, aleancat
strategjike dhe rrjetet.
Organizatat e shoqris civile duhet t krkojn q sektorit privat t respekton dallimet kulturore n qasjen e
tyre ndaj zhvillimit.
Organizatat e shoqris civile duhet tu bjn presion qeverive veriore dhe jugore pr t rifuqizuar kriteret e tyre
shoqrore dhe mjedisore n fushn e investimeve t huaja t drejtprdrejta, t politikave t prokurimit dhe n
marrdhniet e tjera ekonomike.
Rishtypur nga Forumi pr shoqri civile, Prmbledhje e prgjithshme: Grupi punues pr sektorin privat,
www.worldcivilsociety.org/REPORT/EN/06/18-jul-02/exec_summ_wg_private_sector.html
24

Disa OJQ n Kosov

veprojn si kompani private,
pasi q m shum jan t
interesuara n prfitime
personale se sa pr t mirn
publike - pjesmarrs n
grupin e fokusit.
OShC-t dhe llogaridhnia

Ndikimi m i madh i OJQve n zhvillimin njerzor
ishte n fushn e arsimit
prmes projekteve t shkrimleximit pjesmarrs n
grupin e fokusit.
Mund t thuhet se OShC-ve u mungojn
mekanizmat e llogaridhnies pr fushata t
votimit dhe ato zgjedhore, si dhe pr programet e partive politike. Ngjashm me kt,
numri i antarve n partit politike sht
shum m i madh se n OShC; kjo sht n
veanti e vrtet pr Evropn Juglindore.
Por me rastin e ndrveprimit me sektorin
shtetror dhe at t bizneseve, supozohet
se OShC-t zyrtarisht prfaqsojn interesat
e shoqris dhe zrin e njerzve. Po ashtu,
edhe kjo e ngrit shtjen e llogaridhnies.
llogaridhnse. OShC-t mund t ken tri

drejtime t llogaridhnies. Ekziston drejtimi i
lart i llogaridhnies ndaj themeluesve, donatorve, qeverive apo akterve t tjer t jashtm dhe llogaridhnia n drejtimin e poshtm ndaj grupeve t komunitetit, aktivistve
dhe prfituesve t tjer.12 Disa hulumtues, po
ashtu flasin pr llogaridhnien horizontale
n marrdhniet mes akterve t shoqris
civile q e shohin vetn si pjes e proceseve
publike, pr dallim nga kultura konkurruese
brenda komunitetit t biznesit. Andaj, mund
t thuhet se kur funksionojn n mnyr t
duhur, OShC-t mund t jen po aq llogaridhnse, sa jan edhe partit politike.
Kodet etike t mirsjelljes t OShC-ve

N shum forume dhe konferenca ndrkombtare sht theksuar nevoja e kodeve dhe
parimeve etike pr organizatat e shoqris
civile. Aty thuhet se disa marrveshje etike
dhe t llogaridhnies duhet t miratohen me
qllim t ndrtimit t bazs s antarsis
pr OShC-t, dhe t kontribuimit dhe shrbimit t mirfillt ndaj njerzve t komunitetit dhe shoqris. N baz t nj kodi t
mirsjelljes pr OJQ-t:
OJQ-t n nivel qendror dhe ato n at komunal (si n jug, ashtu edhe n veri) duhet:
T jen t rrnjosura n shtjet e vendit

ku veprojn
Nocioni i llogaridhnies sht n veanti i

ndrlikuar tek OShC-t, pr shkak t shumsis s akterve, me t cilt shoqria civile ka
kontakte dhe ndaj t cilve rrjedhimisht sht
ken nj numr t caktuar t antarve

T
ken sisteme t hapura demokratike t
T
puns, barazi gjinore, zgjidhje konsultative
t problemeve, praktika jodiskriminuese

25
T ken udhzime t qarta lidhur me konf-
T sigurojn nivelet m t larta t lloga-
liktin e interesit
ridhnies, duke filluar me antart e tyre
ken kodin e etiks pr punonjsit

T
botojn raportin vjetor dhe pasqyrat
T
njerzit (ktu prfshihet vlersimet e
financiare t audituara
latn lokale)13
T
jen jofitimprurse, partiake dhe apolitike
T avancojn drejtsin dhe barazin, t
pakompromise q prfshijn edhe popul-
Shoqria civile dhe zhvillimi njerzor
zbusin varfrin dhe t ruajn integritetin

kulturor
T prpiqen t prmirsojn mjedisin n

prgjithsifizik, biologjik dhe njerzor
T ken nj struktur t drejt t pagave,

me nj shkall t besueshme mes puntorit
me pag m t lart dhe atij me m t ult
T jen t sinqerta me njerz dhe tua mos
Ndikimi m i madh i OJQve n zhvillimin njerzor

ishte n fushn e arsimit
prmes projekteve t shkrimleximit pjesmarrs n
grupin e fokusit.
imponojn agjendat e tyre
T bazojn tr punn e tyre n burimet q njerzit i kan n dispozicion,

n ekspertizn e tyre, n institucionet
ekzistuese, n kultur dhe fe; t jen t
vetqndrueshme dhe njkohsisht t
hapura pr ndihmes t dhn nga partnert e ndryshm
Ti shmangen korrupsionit qoft material

po shpirtror
lehtsojn prpjekjet e njerzve

T
T
kmbejn informatat me t gjith antart; t themeloj mekanizmat e nevojshm
pr grumbullimin dhe kmbimin e prvojave;
dhe t prfshihen n mnyr aktive n
Shumica e profesionistve t fushs zhvillimore pajtohen se zhvillimi njerzor sht

ngusht i lidhur me t drejtn pr tu bashkuar
n shoqata dhe pr t marr pjes n aktivitete.
Shoqria civile mund t fuqizoj zhvillimin
njerzor, duke i rritur mundsit dhe qasjen n burime. Pr shembull, prmes krijimit
t mekanizmave pr t qen z i njerzve t
rrezikuar apo t cenueshm gjat debateve pr
politikat publike, OShC-t mund t ndihmojn n krijimin e nj mjedisi, ku njerzit do t
mund t merrnin pjes n jetn e komunitetit,
aspekt ky i rndsishm i zgjedhjes dhe mundsis pr futje n procese zhvillimore.
vetdijesimin mjedisor dhe n aftsime
T artikulojn nj korniz t gjer politike

dhe kod t etiks pr ti udhzuar punt e
tyre t brendshme dhe punn me grupet
e komunitetit dhe organizatat popullore, si
dhe marrdhniet e tyre me Jugun, OJQt dhe Veriun
26

Njkohsisht, organizatat shoqris civile

i kontribuojn zhvillimit njerzor prmes
pjesmarrjes dhe partneritetit, duke inkurajuar dialogun pr qeverisjen dhe prosperitetin ekonomik. OShC-t inkurajojn pjesmarrjen n formulimin e politikave, n plani-
fikim, zbatim, monitorim dhe vlersim t

programeve zhvillimore, ku kjo zakonisht
rezulton me prmirsim t ofrimit t shrbimeve publike, t qeverisjes dhe t pjesmarrjes n prgjithsi.
Kontributi i OShC-ve n zhvillimin njerzor
mund q po ashtu ti atribuohet projekteve t
suksesshme q prmirsojn kushtet e jetess
dhe avancojn shfrytzimin e qndrueshm t
mjedisit. Ajo q e dallon kontributin e OShCve ndaj zhvillimit njerzor nga ai i shtetit dhe i
sektorit privat sht se OShC-t mund t luajn
nj rol t rndsishm n rregullimin e praktikave t padrejta t tregut, n avokimin kundr
politikave t shtetit q neglizhojn njerzit e
cenueshm dhe n mobilizimin e opinionit
publik pr ndryshime. Kshtu, OShC-t mund
t ndihmojn n rrnjosjen e varfris, n prkrahjen e Objektivave Zhvillimore t Mijvjearit
(OZhM) dhe n avokimin pr t drejtat e barabarta n mnyr shum m t efektshme se sektort e tjer t shoqris.
Rubrika 1.6
Gjat dekads s fundit, OShC-tprfshir

edhe OJQ-t, lvizjet popullore, sindikatat,
federatat e grave, shoqatat formale dhe joformale, koalicionet e bazs dhe organizatat
e popujve autoktonkan dal si nj forc
e fuqishme pr drejtsi shoqrore dhe barazi
prtej kufijve shtetror dhe brenda tyre. Kjo
vjen n mas t madhe si rezultat i ndikimit t
globalizimit n sistemin ndrqeveritar, rolit t
ndryshuar t shtetit komb dhe t ndikimit n
rritje t ers s informacionit. OShC-t kan
zbatuar fushata t suksesshme q n mnyr
t efektshme po formsojn marrveshjet
shtetrore dhe ndrkombtarepr shtjet
q fillojn prej minave toksore dhe shlyerjes
s borxheve e deri t barrat e prballueshme
financiarisht kundr HIV/AIDS-itsi dhe
kan ndihmuar n themelimin e institucioneve t reja, si sht Gjykata Ndrkombtare
Penale dhe Forumi i Prhershm pr shtjet
e Popujve Autokton. Ato po ashtu ka vn
themelet pr diskutime lokale dhe globale
pr zgjedhjet e politikave alternativeduke
ka nnkupton zhvillimi njerzor pr demokracin?
Prmes qasjes pr zhvillimin njerzor identifikohen tri argumente n prkrahje t demokracis. I pari, respektimi i
dinjitetit njerzor prfshin t konsideruarit e njerzve n at mnyr q ata vet t vendosin pr fatin e vet, pavarsisht
se sa mund t jen t varfr materialisht. T qenit n gjendje pr t marr pjes n marrjen e vendimeve q ndikojn n
jet sht komponent prbrs i mirqenies s njeriut. I dyti, demokracia sht instrument shum i prshtatshm n
avancimin e komponentve t tjer t mirqenies s njeriut. Nse qeveria nuk ofron kujdes t duhur shndetsor pr
t gjith, nuk ofron pjesmarrje politike pr ata q kan mbetur jasht saj apo nuk i prfaqson zrat e tyre, ather
reforma e ofrimit t shrbimeve sht thelbsore. Amartya Sen sht e famshme pr thnien e saj se uria shkaktohet
nga mosreagimi i qeveris ndaj krkesave t njerzve e jo nga mungesa e ushqimit. Demokracia gjithashtu ndihmon
n marrjen e vendimit pr prioritetet e politikave dhe pr zgjedhjet n dispozicion, duke marr parasysh burimet e
kufizuara dhe kufizimet financiare pr avancimin e t gjitha dimensioneve t zhvillimit njerzor. Argumenti i tret
sht roli konstruktiv q demokracia e luan n formsimin e vlerave. Ajo qartson dhe ndrton vlerat dhe proritetet e
shoqris, pr shembull, shoqin e ndrtuar rreth vlers s tolerancs apo t barazis shoqrore.
Rishtypur nga Zverine Deneulin, What Does a Human Development Approach Say About Democracy?
HDRO-HD Insights, Zyra pr Raportin e zhvillimit njerzor, shtator 2007 (qasja u b m 26 shtator 2008
prmes: http://hdr.undp.org/en/media/HDInsights_Sept2007.pdf ).

27
filluar nga dgjimet publike t qytetarve

pr fushat, si jan varfria dhe AIDS-i, e deri
te forumet paralele t OJQ-ve n konferenca
t Kombeve t Bashkuara, n kuvendet popullore dhe n forume shoqroreme qllim
t kmbimit t prvojave dhe t debatimit, si
dhe t propozimit t alternativave ekonomike
dhe shoqrore.
Thn n prgjithsi, shoqria civile dhe
zhvillimi njerzor jan t lidhura n shum
mnyra. Shoqria civile i ofron shrbime
popullats dhe vendeve, t cilat shtetet dhe
bizneset private nuk i arrijn. Ato prkrahin
t drejtn e njeriut pr tu bashkuar, pr t
shprehur pikpamjet e tyre dhe pr t hyr
n dialog publik. N nj afat t gjat, kjo vepron si valvul sigurie, duke e inkurajuar
shoqrin q ti trajtoj shtjet para se ato
t arrijn pikn kritike. N kt drejtim, shoqria civile mund t jet nj forc shum e
rndsishme pr parandalimin e konfliktit dhe ndrtimin e paqes. Prmes ofrimit
t mnyrs q grupet shoqrore t marrin
pjes dhe ti komunikojn shqetsimet, ato
kryejn funksionin e monitoruesit si pr sektorin publik, ashtu edhe pr tregun, duke i
kanalizuar zrat e antarve dhe t konsumatorve.
Po ashtu thuhet se shoqria civile mund t luaj rol thelbsor n zhvillimin njerzor, duke
e lehtsuar qasjen e komuniteteve dhe individve n informata, vendimmarrje, drejtsi
dhe burime.
28

OShC-t dhe t drejtat e njeriut

N baz t ankets pr
civile, rreth 55% t
kosovarve e ndrlidhin
shoqrin civile me
mbrojtjen e t drejtave t
njeriut.
OShC-t luajn rol t rndsishm n avancimin e t drejtave t njeriut n botn n zhvillim dhe, rrjedhimisht, meritojn q edhe t
drejtat dhe lirit e tyre t mbrohen. Prgjegjsit
e tyre n mbrojtjen e t drejtave jan t trefishta. Ato prkrahin caktimin e standardeve; u
bjn presion qeverive t tyre pr ti ratifikuar
traktatet e rndsishme pr t drejtat e njeriut;
ato dokumentojn shkeljet e ktyre traktateve
dhe shkeljet e tjera t t drejtave t njeriut; si
dhe krijojn dhe monitorojn mekanizmat e
zbatimit.14 T drejtat e tyre prfshijn, n mes
t tjerash, t drejtat pr t: ndrmarr veprime
t prbashkta, t njihen si entitetet ligjore, t
vendosin pr antarsin, t tentojn t arrijn
objektiva ligjore pa ndrhyrje t paduhura nga
shteti, t shprehin vetveten n mnyr t lir,
t ruajn privatsin e vet dhe t prdorin e t
tjetrsojn pronn.15
Krijimi i kornizs pozitive dhe mundsuese
ligjore dhe rregullative pr shoqrin civile dhe pr organizatat e saj prkatse sht i nj rndsie shum t madhe, sepse i
mbron t drejtat themelore t njeriut. N

dokumentin m t rndsishm, Deklaratn
Universale pr t Drejta t Njeriut (1948)
thuhet dokush ka t drejtn n lirin e t
bashkuarit dhe t antarsimit n shoqata n
mnyr t qet. Deklarata Universale nuk
sht traktat, por sht rezolut e Asambles
s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara,
dhe rrjedhimisht, nuk sht ligjrisht obligative. Ekzistojn konventa t tjera t rndsishme ndrkombtare lidhur me mbrojtjen
e t drejtave t shoqris s pavarur civile,
duke prfshir Konventn Ndrkombtare
pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (1966) dhe Konventn Ndrkombtare
pr t Drejtat Civile dhe Politike (1966).
Gjithashtu ia vlen t theksohet se Komuniteti
i demokracive fillimisht prbhej prej 110
qeverive, t cilat aq sa kan mundur kan luajtur rol n avancimin e t drejtave t njeriut.
Deklarata e Varshavs shrben si nj numr
parimesh t bazuara n t drejta pr shtete
antare t Komunitetit. Teksti i Deklarats s
Varshavs drejtprsdrejti bazohet n praktikat dhe ligjet ndrkombtare, duke prfshir Deklaratn Universale dhe konventat
e lartprmendura ndrkombtare. N kt
dokument qartazi ceket se shtetet antare
nnshkruese do t avancojn, e jo vetm t
vzhgojn, shoqrin civile dhe mediat e pavarura n ushtrimin e t drejtave demokratike t tyre. M tej n dokument thuhet se
pjesmarrja e bazuar n informata nga t
gjith elementet e shoqris, nga meshkujt
dhe femrat, n jetn ekonomike dhe politike t vendit, duke prfshir pjesmarrjen e personave nga grupet pakica, sht
bazike pr nj demokraci t gjallruar dhe t

qndrueshme16. Pas hartimit t tij n qershor
t vitit 2000, Komuniteti i demokracive prfshiu t gjitha vendet e Bashksis s Shteteve
t Pavarura t ish-Bashkimit Sovjetik, duke
prfshir Rusin dhe Kaukazin. Me rastin e
mbajtjes s mbledhjes s tet ministrore t
Komunitetit n Santiago t Kilit, n gusht t
vitit 2005, pjesmarrja dhe diskutimi i OShCve ishin temat kryesore t organizimit.
Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim (UNDP), duke miratuar pikpamjen e
bazuar n t drejta t njeriut lidhur me zhvillimin njerzor, pohoi se i ndan obligimet me
qeverit prkitazi me t drejtat e njeriut. N
kt drejtim, OShC-t kan t drejta legjitime,
t kodifikuara n konventat, marrveshjet
dhe ligjet ndrkombtare. Njerzit kan t
drejt t veprojn si krkues dhe monitorues
t politikave dhe veprimeve t UNDP-s, s
bashku me qeverin dhe prmes saj si barts
t detyrave.17
N ann tjetr, filozofia e bazuar n t drejta e
sfidave zhvillimore t OShC-ve, n veanti t
OJQ-ve ndrmjetsuese, pasqyron obligimet
e tyre. Disa OShC krkojn rol n politikbrje pasi q ato prfaqsojn dhe i japin
llogari grupeve t caktuara. T tjerat bazojn
krkesn e tyre n ekspertiz dhe interes. N
prpjekjet e tyre pr t ndikuar politikat, shtja kryesore pr OShC-t sht llogaridhnia
e bazuar n ekspertiz; ato nuk duhet t tentojn t veprojn si prfaqsues, prve nse
mund t demonstrojn se kan antarsi q
u jep atyre mandat dhe kontroll efektiv mbi
qndrimet e politikave q kan miratuar.

29
Rubrika 1.7
Puna e UNDP-s me shoqrin civile
Karta e Kombeve t Bashkuara i jep UNDP-s mandat t fuqishm pr t punuar me organizatat e shoqris civile. Gjithashtu, objektivi i UNDP-s pr zhvillimin njerzor t qndrueshm, i cili i vendos njerzit
n qendr t zhvillimit, nuk mund t arrihet pa nj angazhim t madh t shoqris civile. Duke marr
parasysh fuqin kolektive t OShC-ve n krijimin e agjendave sociale, ekonomike dhe politike, si n nivelin
lokal ashtu edhe n at botror, sht e qart se fuqizimi i partneriteteve lokale me OShC-t sht thelbsor pr UNDP-n pr t mbetur akter zhvillimor relevant dhe i efektshm.
N Samitin e Mijvjearit n vitin 1999 sht cekur se partneriteti me OShC-t sht ky n plotsimin
e premtimeve t Deklarats s Mijvjearit. OShC-t jan burim thelbsor, antare dhe partner i UNDPs n avancimin e objektivave dhe parimeve t zhvillimit t qndrueshm njerzor. UNDP-ja ka shnuar
prparim domethns si n zgjerimin, ashtu edh n thellimin e ndrveprimit t vet me OShC-t n t
gjitha nivelet e puns s saj. N veanti, UNDP-j ka zhvilluar nj imazh n krijimin e hapsirs me qeverit pr perspektivat e OShC-ve, t cilat duhet t dgjohen dhe t prfshihen n politikat dhe programet.
Gjat ksaj pune, UNDP-ja sht e vetdijshme se OShC-t nuk jan zvendsim i qeveris, por jan t nj
rndsie qendrore pr qeverisje t qndrueshme.
UNDP bashkpunon me OShC-t, objektivat, vlerat dhe filozofia zhvillimore e t cilit korrespondojn me
mandatin e tij t prgjithshm. UNDP-ja gjithashtu angazhohet me OShC-t q merren me politikat publike dhe qeverisjen n kuptimin e vendosjes n nivelin vendor dhe n at ndrkombtar. Partneriteti me
OShC-t, n veanti n nivel t zyrs s vendit, sht i rrnjosur n analizat dhe vlersimet e informuara t
gjendjes n vend, duke prfshir rolin, kompetencat dhe nevojat e OShC-ve.
N maj t vitit 2000 u formua Komisioni kshilldhns i UNDP -OShC-ve, i cili ndrvepronte drejtprsdrejti
me administratorin e UNDP-s dhe caktonte rregullimet formale statusore me OShC-t. Qllimi i shprehur i ktij
hapi, ishte q t siguroj q organizata t bhet m e hapur dhe e ndjeshme ndaj agjendave brenda shoqris
civile. Komisioni kshilldhns i UNDP-OShC-s propozoi temat vijuese prioritare pr bashkpunim:

Zvoglimi i varfris dhe borxhi i qndrueshm
Globalizimi prfshirs demokratizimi i tregtis dhe i financave
Parandalimi i konfliktit dhe ndrtimi i paqes
T drejtat e njeriut dhe zhvillimi njerzor
Angazhimi i sektorit privat
Bazuar n prvojn e Komisionit kshilldhns n seli, disa zyra t vendit kan themeluar komisione
kshilldhnse shtetrore. Botsuana ka qen e para q ka br nj gj t till (2003), e pasuar nga Brazili
(2004). UNDP-ja avancon dhe prkrah komisionet kshilldhnse t shoqris civile n nivel t vendit
si mekanizma pr avokim t politikave dhe debateve, si dhe japin kshilla pr drejtimin e politikave t
UNDp-s, dhe sht mjet i UNDP-s pr shfrytzimin e njohurive dhe ekspertizs lokale.
Pse bashkpunon UNDP-ja me OShC-t?
Interesi i UNDP-s n krijimin e partneriteteve me OShC-t vjen nga shum arsye.
Prmirsimi i kushteve t t varfrve dhe t t prjashtuarve sht arsyetimi kryesor pr ekzistimin e UNDP-s si agjenci zhvillimore. Bashkpunimi me OShC-t q artikulojn nevojat dhe aspiratat e t varfrve
sht nj kusht i praktiks s mir pa t cilin nuk bhet.
30

Qeverit n vendet n zhvillim nuk mund q vetm t plotsojn t gjitha detyrat e krkuara pr zhvillimin e qndrueshm njerzor. Ky qllim krkon pjesmarrjen aktive dhe partneritet me qytetart dhe
organizatat e tyre.
Derisa prkrahja e jashtme mund t ndihmoj, qeverisja e prmirsuar duhet t vij nga brenda dhe duhet
t jet n pronsi nga vendi dhe qytetart e tij. Andaj, OShC-t kan rol jetik n cilsin e pjesmarrsve,
legjitimizuesve dhe miratuesve t politikave dhe veprimeve t qeveris, si monitorues t sjelljes s regjimeve dhe t agjencive publike, dhe si bashkpuntor n prpjekjet pr zhvillimin e vendit.
Nga kndvshtrimi i t drejtave t njeriut, UNDP-ja s bashku me qeverit antare, ka detyra dhe obligime
ndaj t varfrve dhe t prjashtuarve, t cilve u mohohen t drejtat ndrkombtarisht t pranuara. Pr ti
plotsuar kto obligime, organizata duhet t bashkpunoj me nj vistr t aktorve civil dhe ti prfshij
ata n programet e saj.
Qndrimet, prkrahja publike, puna dhe suksesi i UNDP-s n t ardhmen varen nga besimi i shum palve.
Pse bashkpunojn OShC-t me UNDP-n?
Interesi i OShC-ve pr bashkpunim me UNDP-n varet nga shkalla e krijimit t vlers s prbashkt t
shtuar nga bashkpunimi i till. Nga kndvshtrimi i OShC-ve, disa faktor q garantojn bashkpunim me
UNDP-n jan:
N nivel t vendit: marrdhnia e besimit mes qeverive t vendeve n zhvillim dhe UNDP-s, si
dhe aftsia e UNDP-s pr t negociuar nj hapsir pr dialog dhe bashkpunim mes qeveris
dhe OShC-ve.
Paradigma e zhvillimit njerzor si nj pik e rndsishme nismtare dhe baz pr dialog, veprim,
avokim t prbashkt dhe fushata me shoqrin civile
Mandati i gjer i UNDP-s, i cili jo vetm q sht m trsor n krahasim me agjencit e tjera
sektoriale dhe agjencit q merren me shtje specifike, por gjithashtu sht m n prputhje
me mnyrn e ndrvarur n baz t s cils, shum OShC i shikojn shtjet zhvillimore dhe t
konfliktit
Roli bashkrendues i UNDP-s n sistemin e Kombeve t Bashkuara dhe Grupi zhvillimor i
Kombeve t Bashkuara si n nivel global, ashtu edhe n nivel shtetror
Potenciali i UNDP-s si nj aleat dhe burim i resurseve pr nismat e OShC-ve pr zhvillimin njerzor
Potenciali i UNDP-s pr ta dalluar vetveten n aspektin intelektual nga kshillat konvencionale
t politikave me qllim t avancimit t globalizimit prfshirs
Prmbledhur nga UNDP-ja dhe organizatat e shoqris civile: Dokumenti i praktikave pr bashkpunim.
Prkufizimi i praktikave m t
mira dhe i sfidave pr OShC-t
Aktivitetet e suksesshme zhvillimore nga shoqria civile kan avancuar nocionin e praktiks
m t mir t OShC-ve n fushn e zbutjes s
varfris dhe n aktivitetet e tjera t shoqris
civile. Ngjarjet globale gjithashtu kan ndihmuar prcaktimin e agjendave t reja pr

avancimin e konceptit t praktikave t mira
zhvillimore, posarisht samitet botrore sociale t OKB-s pr zhvillim t mbajtura n vitin 1995 dhe 2000. Kto takime kan theksuar
se shprndarja e njohurive prmes rrjetzimit

31
dhe partneriteteve sht esenciale pr kmbimin e praktikave m t mira pr organizatat

e shoqris civile.
nga donatort. N rastin e Kosovs, t gjith

donatort jan organizata ndrkombtare,
pasi q sektori privat nuk sht i zhvilluar
dhe nuk financon apo merr pjes n nismat
Organizata e Kombeve t Bashkuara pr Arsim, Shkenc dhe Kultur (UNESCO) nnvizon se ekzistojn katr karakteristika t praktikave m t mira, posarisht n fushn e
varfris dhe t prjashtimit nga shoqria:
e shoqris civile. N t njjtn koh, antarsimi n kto organizata sht nj shtje

pr shqetsim. Prve disa organizatave t
mdha, shumica e OShC-ve nuk kan m
shum se dy apo tre antar aktiv; zakonisht antarsia nuk paguhet.
1. Shembujt e praktikave m t mira jan inovativ
2. Mjedisi politik dhe legjislativ: Ende mbetet
dhe zhvillojn zgjidhje t reja e kreative pr
nj dallim i madh mes qllimeve t shprehura
problemet e prbashkta.
n diskursin politik dhe realitetit n terren.
2. Ato bjn ndryshime. Nj projekt me praktika
Shoqria civile rrallher apo fare konsid-
m t mira demonstron ndikim pozitiv dhe t
erohet si partner i barabart n hartimin fill-
prekshm n kushtet jetsore n cilsin e
estar t planeve, dhe pjesmarrja zakonisht
jets apo n mjedisin e individve, grupeve ose
sht e kufizuar n sesione konsultative. Au-
komuniteteve n fjal.
toritetet organizatave ndrkombtare e foku-
3. Ato kan efekt t qndrueshm. Nj praktik e
sojn vmendjen n rolin e shoqris civile
mir kontribuon n rrnjosjen e qndrueshme
n ofrimin e shrbimeve dhe, nganjher, n
t varfris apo t prjashtimit nga shoqria, n
avokim; ndrsa funksionet e monitorimit q
veanti prmes prfshirjes s pjesmarrsve.
prkrahin zhvillimin civil dhe demokratik shi-
4. Ato kan potencial t prsritjes. Nj praktik

e mir shrben si model pr krijimin e poli-
hen s t dyshmta.
3. shtjet e brendshme: Ktu prfshihen mi-
tikave dhe nismave edhe n vendet e tjera.
sionet e mjegullta dhe t shumta, mungesa e
N retrospektiv, n kuptimin zhvillimor duket
praktikave demokratike brenda organizatave,
e logjikshme q t ofrohen modele t suksesit
kapacitetet e dobta teknike t punonjsve
q mund t prsriten apo t shfrytzohen pr
dhe marrdhniet prej s larti-posht mes
qllime t zgjerimit pr ti shrbyer numrit m t
OShC-ve dhe antarsis s tyre. Shpesh
madh t prfituesve.
ndodh q kto t jen simptome t paprvojs, por ato rezultojn me nivel t ult t
Nga ana tjetr, hulumtimet n shoqrit dhe

shtetet n zhvillim tregojn se ekzistojn disa
sfida n zhvillimin e OShC-ve:
besimit t qytetarve ndaj OShC-ve dhe

kufizojn aftsin e tyre pr ti ndikuar politikat qeveritare. Prderisa ekzistojn dshmi
pr nj profesionalizm shum m t lart,
1. Qndrueshmria financiare dhe an-
32
posarisht brenda shoqatave t biznesit,
tarsia: Shumica e OShC-ve nuk kan
OJQ-ve t orientuara n zhvillim dhe grupeve
qndrueshmri financiare dhe varen shum
t avokimit, prapseprap ekziston nevoja

e ngritjes s prgjithshme t kualifikimeve.

Shum rrall ndodh q OShC-t t vlersojn dhe t masin ndikimin e prgjithshm t
puns s tyre; dhe nse e bjn kt, rrall
ndodh q rezultatet e ktyre vlersimeve
dhe matjeve t prdoren pr strategjit e tyre
t ardhshme. Kjo munges e vizionit pr t
ardhmen po ashtu ndodh pr shkak t vshtirsive financiare, q ndikojn n aftsin
pr t vlersuar t arriturat dhe pr t br
plane pr t ardhmen. Funksioni i tyre si
monitorues i aktiviteteve t qeveris apo t
sektorit sht ende mjaft i kufizuar.
4. Rrjetzimi: Ekzistojn disa rrjete, por ato
mbesin t shkaprderdhura dhe me afate
t kufizuara kohore, mbshtetn n nismat
dhe financimet e donatorve t jashtm dhe
zakonisht mbesin jozyrtare. N Kosov, disa
q u krijuan n t kaluarn zakonisht ishin
pjes e projektit t financuar nga donatort
ndrkombtar dhe kan funksionuar vetm
deri sa projekti ka qen aktiv. Pasi q ato
Rubrika 1.8
Parametrat kryesor pr rrjetet e

OShC-ve
Rrjetet e OShC-ve jan po aq t forta sa jan edhe

antart e tyre. Ndaj, institucionalizimi i kodit t
mirsjelljes pr antart e rrit besueshmrin.
Prmbajtja dhe prqendrimi i rrjetit duhet t bazohet n antart e tij.
Institucioni mikprits i rrjetit duhet t luaj rolin
e lehtsuesit dhe nuk duhet tentoj ti menaxhoj drejtprsdrejti antart e tij. Menaxhimi i
aktiviteteve t rrjetit m s miri bhet prmes nj
kshilli t zgjedhur.
Strukturat e forta t komunikimit (duke prfshir
takimet sy me sy, forumet, drejtorit e OShC-ve,
publikimet dhe diskutimet elektronike) jan t
nevojshme pr t mbajtur rrjetin dhe pr ti mbajtur aktiv dhe t angazhuar antart e tij.
Rrjeti duhet ta bj punn e antarve t tij m t
efektshme dhe duhet t shmang ngarkimin e tyre
me detyra shtes.
Lidhjet me rrjetet e tjera ndrkombtare jan
burime t rndsishme t prkrahjes dhe t t
msuarit.
nuk shndrrohen n rrjete zyrtare me mandat dhe objektiva, menjher pas prfundimit
t financimit, prfundon edhe puna e tyre.
5. Mjedisi shoqror dhe kulturor: Nj problem serioz sht mungesa e kulturs s
vullnetarizmit, q manifestohet me shkall
t ulta t pjesmarrjes s t rinjve.18 Nj
mangsi tjetr sht t kuptuarit e dobt
t vlers s puns kolektive. Aktivitetet
ndrgrupore nuk jan t shumta, ndrsa
partneritetet nuk shfrytzohen n mnyr t
mjaftueshme.

33
2.
Historia e shoqris
civile n Kosov
Armend Bekaj
2.
Historia e shoqris
civile n Kosov
Armend Bekaj
2.1 Fillet
Fillet e shoqris civile n Kosov mund t
shihen nga dy pikpamje t ndryshme: nga
nj vshtrim i gjer i ndryshimeve sociopolitike n Evropn Juglindore apo nga nj
prqendrimin m i afrt n Kosov n fund
t viteve t 1980-ta dhe n fillimvitet e 1990ta. Lindja e shoqris civile, si nj pushtet alternativ dhe balancues ndaj establishmentit
politik, ishte fenomen i zakonshm n ditt
e fundit t bllokut komunist. Ktu duhet t
merren parasysh ndryshimet e prgjithshme
politike q me rrmbim po ndodhnin n
vendet e Evrops Qendrore dhe t asaj Lindore n fund t viteve 1980-ta dhe n fillim
t viteve 1990-ta. Rnia e komunizmit dhe e
Murit t Berlinit, politika e lvizjes Solidarnost n Poloni dhe Revolucioni i Purpurt n
ekosllovaki u paraprin dhe u shkaktuan
pjesrisht nga efekti grryes dhe lirimtar i
lvizjeve t shoqris civile.
Kto lvizje jehuan n tr kontinentin, duke
prfshir ish-Jugosllavin.19 Filozofia baz e ktyre lvizjeve ishte e lidhur me nocionet e autonomis dhe vetorganizimit, me nismat nga
baza pr dhnie t mendimeve alternative dhe
kritike. Ato i shtuan ngjyr dhe llojllojshmri
gjendjes politike monolite t Evrops Qendrore dhe Lindore, dhe si t tilla filluan ta minojn sistemin nga brenda dhe nga posht. Natyrisht, nismat e tilla t pavarura, shikoheshin
me dyshime dhe armiqsi, pasi q ato ishin t
zotuara pr ti sfiduar regjimet n pushtet.
Shoqria civile n ish-Jugosllavi dhe rrjedhimisht edhe n Kosov, ishte pjes e trajektores s njjt t zhvillimit. N fundvitet
e 1980-ta, filluan t themelohen organizatat
e para t shoqris civile, kryesisht t organizuara nga t rinjt, n veanti studentt,
si dhe nga shkrimtart e gazetart. Lindja
shoqris civile rriti shpresat se Jugosllavia
do t hyj n ern e re t pluralizmit politik
dhe tolerancs. Ekzistonte optimizmi, kur
njkohsisht monopoli komunist rrzohej n
Jugosllavi dhe n vendet e tjera, se organizatat e shoqris civile do t plotsonin vakuumin, duke dhn alternativa paqsore dhe
kreative.20 Megjithat, ngjarjet n Kosov n
fundvitet e 1980-tat pasuara nga kriza e
prshkallzuar n pjesn tjetr t ish-Jugosllavissolln zhgnjim t ktyre shpresave.
Derisa tranzicioni paqsor nga sundimi totalitar dhe njpartiak n pushtete pluraliste dhe
demokratike, i prkrahur nga kontributet e
shoqris civile, u b i mundur n pjes t
madhe t bllokut komunist, shoqria civile e
Kosovs prjetoi nj lloj tjetr t zhvillimit.
Me prqendrim m t afrt n Kosov, fillet e
shoqris s saj civile jan t lidhura ngusht me zhvillimet politike n ish-Jugosllavi
n fundvitet e 1980-ta, n veanti, kur kriza
politike n Kosov nxiti shfuqizimin e autonomis s saj nga Beogradi n vitin 1989
dhe represioni i prshkallzuar q pasoi.
Gjat ksaj kohe OJQ-t ndrkombtare filluan pr her t par t shprehin interesin
pr Kosovn. Megjithat, projektet e tyre t

35
para ishin t fokusuara pr ngritjen e vetdijes ndretnike n mesin e shqiptarve dhe

serbve, si dhe komuniteteve t tjera, prmes
organizmit t puntorive dhe aftsimeve,
lehtsimit t programeve t shkrim-leximit
npr fshatra, themelimit t qendrave shndetsore pr nna dhe fmij e kshtu me
radh.21 Nismat e tilla, megjithat nuk patn
efektin e dshiruar t zbutjes s mospajtimeve
n rritje, dhe si t tilla dukeshin se po zbatoheshin n vend t gabuar dhe rrjedhimisht
si jasht kontekstit duke marr parasysh se
gjendja e prgjithshme shoqrore-politike n
Kosov po prkeqsohej do dit. Pr kt arsye, doli n shesh shoqria civile n Kosov,
e cila gradualisht morri formn e rezidencs
s padhunshme qytetare.
2.2 Shoqria civile

apo rezistenca civile?
N librin e tij Rezistenca civile n Kosov
(Civil Resistance in Kosovo), Houard Klark
(Howard Clark) jep nj pasqyr t prgjithshme t strukturave paralele n ngritje t Kosovs gjat viteve t 1990-ta: Derisa regjimi
[serb] kishte krijuar monopolin e vet mbi
strukturat e shtetit, shqiptart e Kosovs iu
kundrvyen ksaj me vetorganizimin e tyre
dhe me aktivitete vetanake.22 Ky deklarim e
vendos ngritjen e shoqris civile n Kosov
n nj kontekst tjetr, m t lokalizuar, t prshkruar m lart. Kjo ka t bj me organizatat e para t shoqris civile q u krijuan n
mnyr t pavarur n Kosov. Lindja e tyre
bashkoi shoqrin kosovare n fundvitet e
1980-ta dhe gjat viteve t 1990-ta. Fuqia dhe
origjinaliteti i tyre rrodhi nga natyra e tyre
36

autentike q vinte nga baza, nga mnyra e

lindjes dhe instinkti i tyre i natyrshm dhe
nga nevoja pr ti ndihmuar shoqris n
Kosov. Ato dukeshin se kan t prbashkt
prqendrimin n rezistencn civile dhe n
protestat e padhunshme kundr regjimit n
Beograd, n padgjueshmrin qytetare dhe
n solidaritetin me popullsin shqiptare t
Kosovs.
Element unik i organizatave t shoqris civile
ishte bashkpunimi i tyre me strukturat politike paralele q po krijoheshin n t njjtn
koh. Qeveria paralele e Kosovs udhhiqej
nga partia pacifiste Lidhja Demokratike e Kosovs (LDK), organi kryesor politik n mesin
e shqiptarve t Kosovs. Pr shkak t sfidave
t prbashkta q kishin, si ishte prkeqsimi i kushteve politike dhe ekonomike dhe
gjendja e vshtir e shqiptarve t Kosovs,
udhheqja politike n krye me LDK-n
bashkpunoi ngusht me shoqrin civile.
Ata formuan nj front t bashkuar kundr
regjimit t Serbis, duke dhn udhzime pr
rezistencn qytetare n rritje. Megjithat, ky
bashkpunim i ngusht kishte domethnien
se vija ndarse mes lvizjes politike dhe shoqris civile shpesh ishte e mjegullt.
Pr shembull, njra nga organizatat e para
t pavarura t themeluara n Kosov ishte
Kshilli pr Mbrojtjen e Lirive dhe t Drejtave
t Njeriut (KMDLNj). E formuar n dhjetor t
vitit 1989, kjo organizat luajti rol t rndsishm n monitorimin dhe dokumentimin
e shkeljeve t t drejtave t njeriut dhe t
keqtrajtimit policor gjat viteve t 1990-ta.
Sipas fjalve t njrit prej udhheqsve, KM-
DLNj-ja ishte pjes e rezistencs s prgjithshme, por jo pjes e politiks: megjithat,

rrethanat ishin t tilla q nuk ka mundur t
jet indiferente ndaj politiks q zhvillohej
prreth saj.23 KMDLNj-ja ua shprndante
informatat q i merrte mediave vendore dhe
ndrkombtare pr tua trhequr vmendjen
n shkeljet e t drejtave t njeriut. N teori,
ishte e hapur edhe pr serbt e Kosovs dhe
pr komunitetet e tjera etnike, por n fakt u
b organ civil, prmes t cilit shqiptart e Kosovs mund ti shprehnin shqetsimet e veta.
Nj OJQ tjetr shum e rndsishme q u formua menjher pas KMDLNj-s dhe LDK-s,
m 10 maj 1990, ishte Shoqata Nna Terez, e
cila u b shtyll e sistemit paralel shndetsor dhe t mirqenies sociale. Ajo ishte nj organizat e pavarur humanitare q u prpoq t
mbetet jasht politiks s partive. Shoqata luajti rol qendror n ofrimin e shrbimeve mjeksore dhe n shprndarjen e ushqimit, si dhe
n forma t tjera t ndihms humanitare n t
gjitha pjest e Kosovs, posarisht n vendet
rurale. Organizata u mbshtet n prkrahjen
dhe solidaritetin e popullats gjat viteve t
1990-ta. Kjo shoqat u formua nga bizneset
private dhe donacionet nga Kosova, dhe m
von dhe nga donatort e jashtm, duke filluar
me Karitasin (Caritas). Pr nj koh shum t
gjat, Nna Terez zbatonte politikn q nuk
prfshinte para t gatshme, duke krkuar nga
donatort vetm donacione n natyr. Mospasja e parave t gatshme e zbuti rrezikun nga
bastisjet e policis.24
Shoqata ia arriti t zgjeroj punn e saj, n
veanti si rezultat i kontributit solidar prej
3 pr qind t pagave q vinte nga diaspora

shqiptare. Ambulanca e par mjeksore e
Nns Terez ishte hapur n Prishtin m 30
mars 1992. Rrjeti i saj u zgjerua shum shpejt,
kshtu deri n vitin 1998 u hapn m shum
se 90 ambulanca n mbar Kosovn. Organizata ka punsuar m shum se 7.000 vullnetar, t cilt shprndanin ndihma humanitare
pr rreth 350.0000 njerz n mbar Kosovn 25
Gjat fushats s bombardimit nga NATO-ja
n pjesn e par t vitit 1999, shoqata Nna
Terez luajti rol ky n shprndarjen e furnizimeve ushqimore. Pas konfliktit t armatosur,
shoqata vazhdoj t shprndaj ushqime pr
t varfrit, duke i ndihmuar kshtu qeveris
dhe bashksis ndrkombtare n prpjekjet
e tyre pr rindrtim. N qershor t vitit 2002,
Nna Terez ia barti t gjitha prgjegjsit pr
t varfrit e mbetur Ministris s Puns dhe
Mirqenies Sociale t qeveris s prkohshme,
gjegjsisht ish-Institucioneve t Prkohshme
t Vetqeverisjes (IPVQ).26
Solidariteti me popullatn dhe rezistenca civile kundr regjimit t Serbis ishin parimet
kryesore t organizatave t shoqris civile.
Nj forc tjetr shtytse ishte ideja e vullnetarizmit dhe e fuqizimit t grupeve t margjinalizuara. E till ishte edhe puna e organizats Motrat Qiriazi, t udhhequr nga Safete
Rugova. Kjo filloi n vitin 1990 si nj program
i shkrim-leximit n paralagjet e Prishtins,
dhe shpejt u zgjerua n 64 zyra n mbar Kosovn. Prve organizimit t kurseve t gjuhs,
Motrat Qiriazi kan punuar me komunitetin
lokal n regjionin jugor t Hasit n hapjen e
biblioteks dhe t shkollave t mesme, si dhe
kan organizuar ngjarje kulturore.27

37
Nganjher organizatat e shoqris civile arritn nj dinamik t till dhe mobilizuan

aq shum njerz sa q dukej se kushtet po
piqeshin pr nj lvizje sociale t shkalls s
gjer.28 Nisma pr pajtimin e gjaqeve n mesin
e shqiptarve n fillim t viteve 1990 morri
prmasat e nj lvizjeje shoqrore. Kshilli i
pajtimit, i udhhequr nga profesori i respektuar Anton etta, ndihmoi n eliminimin e praktiks tradicionale t hakmarrjes n shoqrin
e shqiptarve t Kosovs. Fushata gzoi nj
prkrahje t gjer, pasi q solidariteti n mesin
e shqiptarve u rrit si rezultat i krcnimit t
jashtm t personifikuar n regjimin e Beogradit. Kjo ka uar n lvizjen gjithkombtare
pr pajtimin e gjaqeve q rezultoi me pajtimin
e m shum se 2000 familjeve.29 Kjo ishte nj
nism autentike qytetare me nj mobilizim t
shkalls s gjer me nivelin baz t popullats,
e cila solli rezultate konkrete.
M von n vitin 1997, Unioni i Pavarur i
Studentve t Universitetit t Prishtins (UPSUP) filloi t organizoj protesta t padhunshme kundr uzurpimit t objekteve universitare nga Beogradi. Kjo lvizje paraqiti nj
pik kthese t durimit n mesin e studentve
shqiptar, t cilt kishin studiuar npr shtpi
private gjat tr dekads s viteve 1990, pa
qasje n objektet universitare dhe n objektet e tjera. Kto protesta gjithashtu krijuan nj
dinamik t till brenda Kosovs dhe jasht
saj me potencial t mundshm t bashkimit
t tr shoqris. Edhe pse ato kishin ishin t
orientuara kundr represionit serb, ato gjithashtu prfaqsuan nj kryengritje kundr rezistencs pasive t LDK-s, e cila gradualisht
po humbte prkrahjen n mesin e popullin.
38

Edhe pse marrdhniet e shoqris civile me

t ashtuquajturat institucione paralele u bn
gjithnj e m shum t hidhura, n fillim shoqria civile ishte pothuajse pjes e integruar e
qeveris, t udhhequr nga LDK-ja. N fakt,
OJQ-t e para ishin qartazi t prfshira n m
shum se avokim pr t drejtat civile kundr
nj shteti represiv; ato pothuajse ishin organizata kuaziqeveritare.30 Si shoqata Nna
Terez, ashtu edhe KMDLNJ-ja u bn fole
e shoqris civile si dhe pjes e sistemit paralel t qeverisjes para lufts, duke e zgjeruar
kshtu prkufizimin e shoqris civile.
Bashkpunimi i ngusht mes organizatave
politike dhe shoqris civile e mjegulloi vijn
ndarse mes ktyre t dyjave. Shoqria civile
e Kosovs n vitet 1990 nuk kishte pr qllim
t sfidonte punn e qeveris s udhhequr
nga LDK-ja. N fakt, roli i saj ishte t plotsoj, t shtoj apo t veproj n emr t qeveris
paralele kurdo q kjo ka qen e nevojshme.
Pr m tepr OJQ-t mbetn t ngulitura
brenda ndasive t tyre etnike dhe u shrbyen
komuniteteve t tyre.
N fund t viteve 1990, pr shembull n protestat e UPSUP-s t prshkruara m lart,
paknaqsia nuk sht adresuar vetm drejt
Beogradit, por shoqria civile gjithnj e m
shum e kritikonte paaftsin e Prishtins
pr t prodhuar rezultate prmes rezistencs
pasive. Organizatat e tjera t formuara gjat
ksaj kohe ishin edhe Komiteti i Helsinkit pr
Kosovn, Asociacioni i sindikatave t pavarura, grupet e ndryshme t grave q doln nga
forumi i grave t LDK-s, Qendra pr mbrojtjen e grave dhe fmijve, si dhe organizata
me prbrje t przier etnike e quajtur Postpesimistt. Kjo e fundit ruajti marrdhnien e

puns me homologen e saj n Beograd. Shoqria civile bri prpjekje t tjera pr ti ikur
ndarjes etnike. Gjat viteve 1997-98, u organizuan takime t shumta dhe puntori mes udhheqsve studentor t UPSUP-s dhe kolegve t tyre nga Universiteti i Beogradit.
OJQ-t e tjera q ekzistonin para lufts s vitit
1999 dhe q ishin t hapura pr ndrveprime
prtej vijave etnike ishin edhe Veprimi i Kosovs pr Iniciativa Qytetare (Kosovo Action for
Civic Initiative- KACI); Riinvesti dhe Fondacioni i Kosovs pr Shoqri t Hapur (KFOS).
Ato nuk kan pasur e as q kan mundur t
ken mbshtetje aq t madhe popullore sikurse
q patn shoqata Nna Terez dhe KMDLNjja, dhe ato vazhduan me qndrime kritike ndaj
LDK-s gjat viteve 1990.
2.3 Shoqria civile pas vitit

1999: Lulzimi i OJQ-ve
dhe pasojat e tij
Periudha e menjhershme e paslufts n Kosov sht shnuar me nj lulzim t papar
t OJQ-ve si vendore, ashtu edhe ndrkombtare. Kosova u b nj teren i pasur eksperimental pr mbjelljen e fars s ndrtimit t
paqes dhe pajtimit. Disa vite t para pas vitit
1999 ishin koha prosperuese pr t ashtuquajturin lulzim t OJQ-ve. Shoqria civile
ishte nj nga sektort e par q u rregullua
prmes ligjit. M 15 nntor 1999, Misioni i
Kombeve t Bashkuara n Kosov (UNMIK)
shpalli Rregulloren 1999/22, pr regjistrimin
dhe punn e organizatave joqeveritare n
Kosov. Neni 8 i ksaj Rregulloreje thekson

parimin kryesor q t gjitha OJQ-t duhet t
ruajn autonomin e tyre politike, dhe parasheh q, OJQ-t nuk mund t angazhohen
n grumbullim t fondeve apo n fushata pr
prkrahje t partive politike a t kandidatve
pr poste politike, e as q mund t propozojn, regjistrojn apo n fardo mnyre tjetr
t pranojn kandidat pr post publik.31
Prderisa n vitet 1990 ajo ishte e lidhur me
rezistencn civile dhe lvizjet shoqrore, shoqria civile pas vitit 1999 prjetoi nj transformim t shpejt dhe t nevojshm n dukje
dhe qasje. Prqendrimi i NATO-s n aktivitete humanitare sht zvendsuar me
gjuhn e sponsoruar nga OKB-ja t ndrtimit
t paqes, rindrtimit, pajtimit dhe t shumetnicitetit. N kt koh t re, organizatat e shoqris civile, si t rejat ashtu edhe t vjetrat,
befasisht u drejtuan n rrjedhat politike dhe
u pan si nj pjes e domosdoshme e prpjekjeve t ndrtimit t paqes. Procesi i ktij
transformimi krijoj nevojn pr nj ndryshim
radikal t prqendrimit t organizatat e shoqris civile nga politika e rezistencn n politikn e rindrtimit dhe t shtetndrtimit.32
Organizatat e vjetra t shoqris civile ishin
n gjendje t dalin nga prapaskena dhe t
bjn ndryshime dramatike n qasjen e tyre.
KMDLNj-ja e zgjeroi fushveprimin e saj dhe
i prfshiu n radht e veta edhe pakicat. Puna
e ktij kshilli u diversifikua dhe u departmentalizua n disa kategori, duke prfshir edhe
lobimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut
dhe t pakicave, si dhe dhnien e kontributit pr legjislaturn e t drejtave t njeriut.33
N ann tjetr, shoqata Nna Terez u prfshi

39
nga afr n dialogun qytetar dhe ndretnik

dhe n ndrtimin e infrastrukturs me Komisionarin e Lart t Kombeve t Bashkuara pr
Refugjat (UNHCR).34
Kosova prjetoi nj qeveri dyshtyllshe pas
vitit 1999. OJQ-t u deshn t veprojn si nj
pushtet balancues jo vetm ndaj IPVQ-ve por
edhe ndaj pushtetit ekzekutiv t UNMIKut. Prve krijimit t nj drame t padrejt t
pushtetit, nj barazi e till anomalike nnkuptonte q shpesh shoqria civile kishte vshtirsi t gjente adresn e duhur pr avokimin
e interesave t saj. Thn shkurt, niveli shtes
i qeverisjes (UNMIK) krijoi hapsir pr dallime dhe ikje nga prgjegjsia.
Gjithashtu, si u theksua n Blair et al.s Kosovo Civil Society Assessment,35 nj nga prioritetet kryesore dhe burimet kryesore t financimit ndrkombtar mbeti avancimi i marrdhnieve t mira mes shqiptarve dhe serbve
si dhe pakicave t tjera. Prve ksaj, duke
marr parasysh shkalln e lart t papunsis
(rreth 60%), shoqria civile kishte prgjegjsin e posame pr t qen z i rinis. Duke
marr parasysh se rreth 60% e popullats s
Kosovs sht nn moshn 25 vjeare, kjo detyr sht n veanti sfiduese.36
Ngritja e OJQ-ve gjithashtu sht prcjell
nga nj ndjenj e skepticizmit publik, t mos
themi e paranojs, lidhur me karakterin e
tyre t ri. Ende ekziston frika se organizatat
e shoqris civile nuk udhhiqen nga nevojat autentike dhe t rrnjosura thell, por se
ato u hyn projekteve pr ti knaqur donatort e jashtm dhe pr ti plotsuar krkesat
40

e tyre. Citati i mposhtm i prmbledh kto

shqetsime:
Prve imponimit, [UNMIK]

prdor stimulime prmes
privilegjeve dhe parave parave
n veanti, t cilat n Kosov
vazhdojn t derdhen pa pra
drejt ktyre kanaleve, t cilat
krkojn shkatrrimin e identitetit
t shqiptarve t Kosovs dhe
krijimin e t ashtuquajturs
shoqri civile pa identitet apo
me identitet t transplantuar.
T gjitha OJQ-t n Kosov ...
financohen pr kt arsye: q
shoqria e re e Kosovs nuk sht
e parapar prmes pavarsis
eventuale t Kosovs, por se
statusi i saj sht relativizuar
prmes shoqris tolerante dhe nj
identiteti t braktisur. 37
Shum kan dyshuar se qllimet e vrteta t
OJQ-ve jan t nxitura nga profiti; akuzat pr
korrupsion dhe favorizime gjithashtu kan
qen t lidhura me disa organizata.
Nj shtje tjetr sht nse OJQ-ja lokale
mund t jet e vetqndrueshme. Natyrisht,
prania e OJQ-ve t mdha ndrkombtare
ka qen nxitse pr ngritje t kapaciteteve t
OJQ-ve lokale. Megjithat, duhet t ekzistoj
kujdesi t krijimin mundshm t marrdhnies patron-shrbtor, ku OJQ-t ndrkombtare marrin shuma t mdha t granteve
n emr t fuqizimit t shoqris lokale civ-
ile.38 N fakt, me rnien graduale t ndihms

ndrkombtare, disa autor kan ngritur
shqetsimet se organizatat e shoqris civile
mund ti braktisin agjendat e tyre t miratuara m par n favor t nj gjje m radikale
dhe ndarse39 apo mund t shkatrrohen si
pasoj e mungess s qndrueshmris dhe
vazhdimsis s programeve. Ekziston nj
shqetsim legjitim se varshmria nga donatort mund t shkatrron qasjen nga poshtlart t shoqris civile. Pr m tepr, sht
argumentuar se kjo qasje darviniane n
zhvillimin e OJQ-ve ka krijuar nj mjedis
stimulues pr ndrmarrsin e OJQ-ve,
posarisht gjat vitit 2001 dhe 2002. Marketingu promovues i ngjashm me at t biznesit i shoqris civile mund t ket uar n
humbjen e fondeve n projektet relativisht
t parndsishme dhe me ndikim t ult.40
Periudha e pasviteve 1999 ka shnuar disa
fushata t suksesshme, si jan: Boll Ma!,
e organizuar n maj t vitit 2001 nga Forumi.
Qllimi i ksaj fushate ka qen t filloj nj debat publik pr dhunn n familje dhe t rris
bashkpunimin e popullats vendore me policin n luftimin e krimit, e cila ka trhequr
nj vmendje t madhe n media. N nntor
t vitit 2003, Rrjeti Kosovar i Veprimit (KAN)
ka organizuar nj fushat pr nnshkrimin e
peticionit, t quajtur T gjithve na mungojn, e cila i ftonte pushtetart q ta zgjidhin
fatin e t pagjeturve nga lufta. Prmes ksaj
fushate u mblodhn 230.000 nnshkrime.41
Shoqria civile sht vn para nj testi serioz
kur ngjarjet e marsit 2004 e futen mbar Kosovn n trazira. Nj numr organizatash e
qortuan UNMIK-un pr nj trajtim t vshtir

t procesit t paqes. Shoqata e invalidve t
lufts dhe Unioni i Pavarur i Studentve doln
me deklarata t ashpra kundr UNMIK-ut.
N ann tjetr, shoqria civile u b tem e kritikave t rrepta nga ana e disa organizatave
ndrkombtare. Grupi Ndrkombtar i Krizave i akuzoi prfaqsuesit e OJQ-ve se kan
qen tepr ngurrues n dnimin e sulmuesve
dhe pr rreshtimin e tyre prapa vijave etnike.
Shqetsimet e vjetra i bn ata t ngadalshm
t kuptojn tmerrin e asaj, n ka u shndrruan protestat pr nj koh shum t shpejt, tha Grupi Ndrkombtar i Krizave.42
Megjithat, n nj reagim t menjhershm
ndaj trazirave, 57 OJQ kosovare organizuar
nj mbledhje urgjente pr t themeluar nj
forum t OJQ-ve dhe lshuan deklarat ku
dnohej dhuna dhe ku ftoheshin palt q t
angazhohen pr paqe. N Deklaratn e tyre
t prbashkt t shoqris civile t Kosovs,
t dats 19 mars 2004, OJQ-t pjesmarrse
u pajtuan t veprojn si forum pr parandalimin e konflikteve n krizat e mundshme n
t ardhmen. 43
Nj an m pozitive sht se zhvillimi i komponentit t ekspertve n shoqrin civile t
Kosovs ka qen shembull i profesionalizimit
dhe i kapaciteteve serioze t hulumtimit n
mesin punonjsve vendor. KACI ka marr
rolin prijs n fushn e arsimit. N vitin 2002,
Instituti i Kosovs pr Hulumtime dhe Dokumentim (KODI) morri nismn pr dokumentimin dhe arkivimin e dshmive t krimeve t
lufts n Kosov, dhe m von hapi dialogun
publik pr zbatueshmrin e drejtsis tranzicionale n Ballkan. N vitet e fundit, ka shqyr-

41
tuar reformat e pushtetit lokal n komunat e

Kosovs. Instituti i Kosovs pr Hulumtime
Publike dhe Zhvillim (KIPRED) vazhdon t
ofroj dokumente t politikave pr temat aktuale politike, si dhe t organizoj kurse t
aftsimeve. Grupet e ekspertve kan krijuar
marrdhnie pune me qeverin dh institucionet e tjera, duke ia mundsuar ktyre t fundit
t prfitojn n mas t madhe nga njohuria
e tyre profesionale. Megjithat, ndrveprimi
mes shoqris civile dhe qeveris ende ka
vend pr prmirsime n intensifikimin dhe
profesionalizimin e marrdhnies s tyre t
puns.44
2.4 Prfundim
Pas vitit 1999, shoqria civile n Kosov ka
prjetuar ndryshim drastik t rolit t saj. N
vitet 1990-ta, shtja kryesore ishte rezistenca civile, q nganjher gati sa skalonte
n lvizje shoqrore, me kapacitet pr t
bashkuar prkrahjen nga niveli baz n nj
mas t madhe. Ajo shpesh bashkjetonte n
solidaritet me strukturat paralele dhe kryesisht ishte e ndar sipas vijave etnike. Shoqria civile e asaj kohe kryesisht lindi nga
nevoja pr rezistenc dhe ishte autentike n
natyrn e saj.
N vitin 1999, me hyrjen n kohn e lulzimit t OJQ-ve, dukej e nevojshme q roli i
shoqris civile duhej t ndrrohej. Pra, kishte
zhvillime q nuk kishin t bnin me rezistencn civile, me shprehje m t pakta paknaqsive n form t protestave.45 N vend
t ksaj, agjenda e shoqris civile shpesh u
b e dominuar nga programe pr ndrtimin
42

e institucioneve, pajtimin dhe rindrtimin, t

drejtat e njeriut dhe qeverisjen e mir.
Ekziston nj argument q duhet t ceket se
shoqria civile tani pr tani po ballafaqohet
me nj ndryshim tjetr t drejtimit, pas shpalljes s pavarsis s Kosovs, m17 shkurt
2008. Kjo ndodh pr shkak se shoqria civile pritet dhe inkurajohet q t merr rol m
prokativ n prparimin e projekteve q konsiderohen t rndsishme nga organizatat
donatore. Ekzistojn grantet e gatshme pr
ngritjen e kapaciteteve pr ministrit dhe
OJQ-t nga donatort ndrkombtar, t cilt
jan t gatshm t prkrahin institucionet
lokale q kan njohurit dhe prvojn e dshirueshme profesionale. Megjithat, sht
argumentuar se shoqria civile po vuan nga
mungesa e kapaciteteve pr thithjen granteve dhe pr zbatimin e projekteve n mnyr
t suksesshme.46 Ky problem duket t jet i
pranishm pr nj koh mjaft t gjat.
N Raportin e progresit t Kosovs pr vitin 2008,
Komisioni Evropian paraqet nj pasqyr t
zymt t shoqris civile dhe t aftsis s
saj pr vetqndrueshmri.47 Edhe pse ekzistojn m shum se 4.600 organizata t shoqris civile q aktualisht jan t regjistruara
n Ministrin e Shrbimeve Publike, shumica
prej tyre mbesin shum t varura nga financimet afatshkurtra t donatorve t huaj. Shumica e tyre jan t vogla dhe ekzistencn e
kan t rrezikuar. Ato shpesh hibernojn aktivizohen varsisht nse shihet n horizont
ndonj donacion i huaj. Gjithashtu, Komisioni Evropian ka vlersuar se n prgjithsi,
shoqria civile mbetet e dobt derisa qeveria
nuk ka qasje strategjike pr bashkpunim

me organizatat e shoqris civile.48
Studimet e tjera kan identifikuar mangsi q
mund t ken efekt negativ n zhvillimin e
shoqris civile. Qytetart vazhdojn t ken
nivel t ult t pranimit t puns s OJQ-ve,
kryesisht pr shkak t keqkuptimeve pr arsyen e ekzistimit t tyre. Po ashtu, rritja e pritur
e prgjegjsive t qeveris pas pavarsis ka
pasur efekt n pritjet pr performancn me
t cilat ballafaqohet shoqria civile,49 e cila n
prgjithsi sht dobt pajisur pr marrjen e
prgjegjsive shtes.
ndretnik dhe t demokratizimit. Megjithat, krizat, si ishte ajo e cekur m lart kan
treguar se ato kan nevoj pr konsolidim
shtes t parimeve t tyre themelore. Roli i
tyre proaktiv n tejkalimin e vijave etnike, si
dhe nismat e tyre autentike nga nivelet baz
kan ndihmuar n krijimin e formuls pr
zhvillimin e tyre t vazhdueshm.
Ky kapitull u bazua n intervistat me personat n
vijim:

Ibrahim Makolli, ish-antar i KMDLNj-s,

Prishtin, 10 nntor 2008.
Igballe Rogova, Rrjeti i Grave t Kosovs,

Prishtin, 31 tetor 2008.
Shoqria civile ka kaluar nj rrug t gjat q

nga viti 1999. Tani ajo nuk sht m e fokusuar n rezistencn civile dhe sht shum
m pak etnikisht e ndar. N kontelacionin
e ri politik, agjenda e OJQ-ve ka kaluar n
avancimin e t drejtave t njeriut, t dialogut
Luan Shllaku, Fondacioni i Kosovs pr

Shoqri t Hapur, Prishtin, 17 tetor 2008.
Naim Rashiti, grupi Ndrkombtar i Krizave, Prishtin, 29 tetor 2008.
Zef Shala, Shoqata Nna Terez, Prishtin, 30 tetor 2008.

43
3.
Mjedisi ligjor pr
shoqrin civile n Kosov
Hasnije Ilazi
3.
Mjedisi ligjor pr
Hasnije Ilazi
3.1 Statusi ligjor i sektorit

joqeveritar n Kosov
Zhvillimi i sektorit civil n Kosov n periudhn q nga konflikti i armatosur i vitit 1999
nuk ka ecur prpara paralelisht me zhvillimin
e institucioneve t vendit. Ndonse viti 1999
mund t duket t jet pika kur institucionet
e qeveris dhe organizatat e shoqris civile
kan filluar nga zeroja, nj numr i organizatave dhe shoqatave joqeveritare, lokale dhe
ndrkombtare, kan qen aktive edhe para
dhe gjat konfliktit.
Pas hyrjes s forcave t NATO-s n Kosov, e
cila u pasua nga themelimi i UNMIK-ut dhe
ardhjes s donatorve ndrkombtar, ndodhi nj ekspansion i organizatave joqeveritare pothuaj n do fush t jets shoqrore.
Madje n disa fusha organizatat joqeveritare
morn rolin e zvendsimit t institucioneve
q nuk ekzistonin. Organizatat e shoqris
civile gjat ksaj kohe u zhvilluan shum m
shpejt se institucionet qeveritare, edhe pse jo
t gjitha me t njjtn shpejtsi.
Deri n nntor t vitit 1999 organizatat e shoqris civile vepruan n nj vakuum ligjor,
i cili paraqiste nj penges mjaft t madhe
pr zhvillimin e tyre. M 15 nntor 1999,
UNMIK-u miratoi Rregulloren 9/22 pr
regjistrimin dhe funksionimin e organizatave joqeveritare n Kosov, e cila ishte hapi
i par drejt krijimit t nj statusi institucional
dhe ligjor pr sektorin e OJQ-ve. Njsia e UN-
MIK-ut pr regjistrimin dhe bashkrendimin

e OJQ-ve u themelua si nj mekanizm pr
zbatimin e ksaj Rregulloreje.
Dy vite m von, n shtator 2001, UNMIK-u
miratoi Rregulloren nr. 2001/19 pr degn
ekzekutive t Institucioneve t Prkohshme
t Vetqeverisjes, e cila paraqiste bazn ligjore pr themelimin dhe funksionimin e institucioneve qeveritare t vendit. Sipas ksaj
Rregulloreje, Ministria e Shrbimeve Publike
ishte prgjegjse t ndihmoj n administrimin e politikave q kan t bjn me dokumentet civile, regjistrimin e automjeteve
dhe regjistrimin e OJQ-ve.50
N korrik 2004, Ministria e Shrbimeve Publike futi n fuqi Udhzimin administrativ MPS
2004/6, prmes t cilit u themelua Divizioni i
OJQ-ve n kuadr t Departamentit t shrbimeve t regjistrimit. Me hyrjen n fuqi t ktij
udhzimi, prgjegjsia pr regjistrimin, monitorimin dhe bashkrendimin e OJQ-ve i ishte
dorzuar institucioneve shtetrore. N mars
t vitit 2006, me synimin pr t caktuar kapacitete t shtuara pr ofrimin e shrbimeve
pr OJQ-t, Divizioni i OJQ-ve u ngrit n Departamentin pr regjistrimin dhe ndrlidhjen
e OJQ-ve (Vendimi 01/97, MSHP).
Departamenti pr regjistrimin dhe ndrlidhjen e OJQ-ve sht prgjegjs pr regjistrimin e organizatave t shoqris civile dhe ai e
mban regjistrin e m shum se 4.600 OJQ-ve
vendore dhe ndrkombtare. Departamenti

45
monitoron 280 organizata t shoqris civile

q kan status t privilegjuar publik dhe q
kan t drejt t gzojn mbshtetje financiare nga buxheti i konsoliduar i Kosovs.
Liria e bashkimit n shoqata sht e garantuar me Kushtetutn e Republiks s Kosovs
q ka hyr n fuqi qershor t vitit 2008.
Rubrika 3.1
Liria e asociimit
Liria e asociimit sht e garantuar. Liria e asociimit

ngrthen t drejtn e secilit pr t themeluar nj organizat pa pasur nevoj t siguroj leje, pr t qen ose pr
t mos qen antar i nj organizate, si dhe pr t marr
pjes n aktivitete t nj organizate.
Kushtetuta e Republiks s Kosovs, Neni 44
Rregullorja e sektorit t OJQ-ve pas konfliktit

t armatosur t vitit 1999 - Rregullorja 99/22,
kishte pr qllim t rregulloj organizatat joqeveritare n Kosov51 dhe t krijoj nj ambient t favorshm pr zhvillimin e OJQ-ve
dhe n prgjithsi t shoqris civile. Ajo prcaktonte rregullat pr regjistrimin e organizatave joqeveritare vendore dhe ndrkombtare, statusin e tyre, parimet e brendshme t
qeverisjes dhe procedurat e shprbrjes. N
kohn kur ishte hartuar kjo Rregullore, ajo
ishte konsideruar si nj ndr kornizat m t
mira n rajon pr OJQ-t, sepse ajo siguronte
regjistrimin e shpejt t organizatave joqeveritare dhe ndihmonte n parandalimin e
ndikimit t panevojshm nga shteti n sektorin e shoqris civile.
Me ndryshimin e gjendjes, kryesisht pr
shkak t kalimit t shoqris kosovare nga e
ashtuquajtura periudh e emergjencs n
46

nj mjedis t konsoliduar institucional, lindi

nevoja pr ndryshimin e legjislacionit pr
t pasqyruar realitetin e ri. Gjat vitit 2004,
IPVQ-t hartuan Ligjin pr lirin e asociimit
n organizata joqeveritare. Duke pasur pr
baz Rregulloren 99/22, ky ligj u hartua me
pjesmarrjen e mbi 200 organizatave joqeveritare, t gjitha partive politike t Kosovs dhe
t gjitha komuniteteve q jetojn n Kosov.
M 23 shkurt 2005, Kuvendi i Kosovs miratoi ligjin me disa ndryshime. Megjithat, igji
kurr nuk u shpall nga UNMIK-u, kshtu q
kurr nuk hyri n fuqi dhe Rregullorja 99/22
vazhdoi t jet dokument i obligueshm ligjor pr OJQ-t.
Pas deklarimit t Pavarsis s Kosovs, ky
ligj dhe nj varg i gjat i ligjeve t tjera q
ishin miratuar nga Kuvendi i Kosovs por q
nuk ishin shpallur nga UNMIK-u, u kthyen
n Kuvend pr shqyrtim t mtejshm nga
komisionet parlamentare prkatse. Edhe n
kohn kur ky dokument po drgohet n shtyp, Ligji pr lirin e ascociimit ende ka qen
duke u shqyrtuar nga Komisioni kuvendor
shrbime publike, administrat lokale dhe
media.
Ligji e ka si qllim t vetin krijimin e nj
mjedisi ligjor q forcon dhe zhvillon shoqrin civile dhe q zbaton t drejtn e liris
s asociimit.52 N t prfshihen kushtet dhe
procedurat pr regjistrimin e OJQ-ve, obligohen institucionet prkatse t krijojn nj
regjistr t OJQ-ve, si dhe rregullohet qeverisja e brendshme, statusi dhe krkesa pr raportimin financiar t OJQ-ve.
Kthimi i ligjit pr rishqyrtim n Kuvend i

ka dhn mundsi shoqris civile t bj komente dhe sugjerime t reja. N nj letr drguar Kuvendit, prfaqsuesit e mbi 100 OJQve t grumbulluara rreth Platforms CiviKos
ngritn shqetsimet e tyre pr ligjin. N kt
vazhd, jan duke vazhduar debatet pr
shtjet, si sht pr shembull, kompletimi
i kuadrit ligjor me ligjet shtes q sigurojn
funksionim m t mir t sektorit t shoqris
civile.
Rubrika 3.2
CiviKosi pr Ligjin
mbi lirin e asociimit
Kto deklarata paraqesin propozimet e CiviKosit pr

Ligjin pr lirin e asociimit n OJQ.
do person n Kosov gzon t drejtn e asociimit n
nj OJQ.
do person, pavarsisht racs, besimit, kombsis,
gjinis, etj., ka t drejt t regjistroj nj OJQ n prputhje
me kushtet e prcaktuara n ket Ligj. Asnj person nuk
ka nevoj t regjistroj nj OJQ pr t qen n gjendje t
shfrytzoj t drejtn e asociimit.
Asnj person nuk sht i obliguar t bashkohet me dik
kundr vullnetit t tij dhe asnj person nuk do t diskriminohet n asnj mnyr pr shkak t vendimit t tij
pr tu bashkuar ose pr t mos u bashkuar.
Platforma CiviKos, Letra e hapur pr deputett e
Kuvendit t Kosovs, 15 shtator 2008
3.2 Mungesa e legjislacionit

pr sektorin e OJQ-ve
Prkundr faktit se liria e asociimit garantohet me Kushtetut, mungesa e legjislacionit
q e mbshtet ket sht evidente. Ky fakt
sht shnuar edhe n Raportin e Progresit pr
Kosovn 2008 t Komisionit Evropian .53
Ligji pr lirin e asociimit n OJQ, si u theksua

m lart, ende nuk sht miratuar nga Kuvendi i Kosovs dhe kuadri i tanishm ligjor sht
joadekuat pr ambientin e ri t krijuar dhe nuk
i plotson kushtet e shoqris civile. Duke marr parasysh se ekzistojn mbi 4.600 organizata
t shoqris civile t regjistruara nga Ministria
e Shrbimeve Publike, kjo paraqet problem serioz jo vetm pr funksionimin e organizatave
t shoqris civile por edhe pr funksionimin e
institucioneve qeveritare n raport me sektorin
e OJQ-ve. Prve Ligjit pr lirin e asociimit n
OJQ, ekziston nj nevoj urgjente pr zbatimin
ose ndryshimin e ligjeve q rregullojn shtje specifike q jan me rndsi pr sektorin e
OJQ-ve, si jan vullnetarizmi, donacionet, e
veanrisht, tatimet.
Kuadri i vjetruar, i paqart dhe jo i plot ligjor vazhdon t paraqes penges serioze pr
funksionimin e OJQ-ve. Ajo ka uar n situata t paqarta dhe n interpretime t gabuara
q kan dmtuar aktivitetet e OJQ-ve n Kosov. Pr shembull, OJQ-ve t cilave u ishte
dhn statusi i privilegjuar publik (PP ose
PBO) nga Ministria e Shrbimeve Publike u
ishte krkuar m von nga Ministria e Ekonomis dhe Financave dhe nga Administrata
Tatimore q t paguajn tatimet.54
N nivel operacional, shtja e financimit dhe
donacioneve t OJQ-ve sht me siguri problemi kryesor q duhet t adresohet prmes
legjislacionit. Pr momentin, OJQ-t n Kosov kan dy mundsi pr financim: vetfinancimi (krijimi i t ardhurave nga do aktivitet
i ligjshm i ndrmarr nga OJQ-ja me pronn
dhe resurset e saj55) dhe donacionet (parat,

47
fondet, kontributet materiale, trashgimia,

pagesat e antarsimit, dhuratat, prona e patundshme ose personale56); kto t fundit
nuk prkufizohen saktsisht n ligj.
Rregullorja pr Regjistrimin dhe veprimin
e OJQ-ve ua lejon t gjitha OJQ-ve q t angazhohen n aktivitete ekonomike pr financimin e aktiviteteve t tyre jofitimprurse, pr
aq koh sa profiti t shfrytzohet pr mbshtetjen e objektivave legjitime t OJQ-s dhe
nuk u shprndahen drejtorve ose zyrtarve t
tjer t OJQ-s. Ende, pothuaj rregullisht nga
OJQ-t krkohet q t paraqesin vrtetimet e
tyre t regjistrimit pr tatim (vrtetimet pr Tatimin n Vlern e Shtuar - TVSH) ose, s paku,
vrtetimet se i kan paguar tatimet, para se ato
t ken t drejt ti ofrojn shrbime qeveris
ose ndrmarrjeve publike.
Sipas Ligjit ekzistues pr tatimet, deri n 5
pr qind e profitit t tatueshm t korporats mund t lejohet57 si shpenzime dhe
ai mund t jepet si donacion pr qllime
humanitare, shndetsore, arsimore, fetare,
shkencore, kulturore, mbrojtje t mjedisit
dhe sportive58. Nuk ka lirime tatimore pr
donacionet nga individt. Donacionet e
nj OJQ-je konsiderohen si t ardhura q i
nnshtrohen tatimit. Problemi i rregullores
qndron n interpretimin kontradiktor nga
Administratat Tatimore e Kosovs (ATK), e
cila zakonisht gabon duke vendosur tatim t
teprt. Ka pasur situata kur institucioneve
qeveritare q kan marr donacione u sht
krkuar t trajtojn donacionet si t ardhura dhe t zbatojn tarifat dhe procedurat e
rregullta tatimore.59 Sqarimi i shtjes s fi-
48

nancimit sht thelbsor pr funksionimin e

OJQ-ve.
N praktik, mund t jet jashtzakonisht
vshtir pr nj OJQ q t marr donacione,
veanrisht donacione q nuk jan n para,
nga organizatat ose bizneset jasht vendit.
Donacionet n mallra ka ndodhur t ndalohen n kufi nga doganat, duke krkuar nga
organizatat pranuese t mallit t paguajn
t njjtat tatime q paguhen edhe pr importet e rregullta.60 Rregullorja sht e tejkaluar duke pasur parasysh rolin gjithnj e m
t vogl t UNMIK-ut. Ajo po ashtu sht
shum e kufizuar, madje diskriminuese, pr
OJQ-t pr arsye s prjashtimet e donacioneve nga TVSH-ja nuk aplikohen pr OJQ-t
pasi q ato shumicn e herve jan t rezervuara pr UNMIK-un dhe pr institucionet qeveritare:
Importet, hyrjet e mallit

nga brendia e RFJ-s ose
furnizimet e financuara nga t
ardhurat nga grantet e dhna
pr UNMIK-un ose prmes
UNMIK-ut pr ministrit ose
departamentet (Institucionet e
Prkohshme t Vetqeverisjes)
dhe drejtorit e administrats
s prkohshme t qeveris,
agjencit qeveritare, organizatat
qeveritare dhe joqeveritare, pr
mbshtetjen e programeve dhe
projekteve humanitare dhe t
rindrtimit;61
Udhzimi i fundit administrativ pr trajtimin tatimor t OJQ-ve me status t privilegjuar publik, i lshuar m 14 korrik 2007
nga ATK, fatkeqsisht vetm e vazhdon,
madje e prkeqson interpretimin edhe
ashtu t paqart dhe arbitrar t ligjeve n
t cilat ajo sht dashur t bazohet. N mes
t tjerash, ATK-ja i jep vetes t drejt ...t
kryej auditime dhe t prcaktoj se a sht
nj OJQ duke vepruar n pajtim me statusin
e saj t privilegjuar publik62, ndonse ATK
nuk sht institucioni q e ka dhn at
status dhe nuk sht e autorizuar t kryej
kontrolle t tilla n emr t institucionit q e
jep at status e q sht Ministria e Shrbimeve Publike.
Paragrafi m posht prdor formulimin
q sht veanrisht interesant: Ka mundsi q nj OJQ q ka nj profit t caktuar,
t mos ket vepruar n pajtim me statusin
e saj t privilegjuar publik. (ATK beson se
nj OJQ ka t drejt t ket nj profit t caktuar
nse ai profit sht prdorur pr qllime t tjera
dhe nuk sht prdorur pr t prfituar drejtori
ose zyrtart e tjer t OJQ-s ose me qllim t
ndarjes s pagave shum t larta63 pr zyrtart
dhe punonjsit e OJQ-s.)64. Prcaktimi i
pragut se sa sht nj profit i caktuar dhe
pagat shum t larta sht ln n diskrecion t inspektorit t ATK-s. Dokumenti
m tej thekson:
Nse ATK prcakton se nj

OJQ nuk sht duke vepruar
n pajtim me statusin e
privilegjuar publik, ather
ATK-ja ia lshon asaj OJQje nj njoftim pr ket,
duke e njoftuar at se do ti
nnshtrohet tatimit n fitim
nga data kur sht lshuar
njoftimi. ATK e drgon nj
kopje t ktij njoftimi n zyrn
pr regjistrimin e OJQ-ve. Me
an t ktij njoftimi OJQ-ja
mund t informohet edhe pr t
drejtn e saj t apeloj kundr
atij vendimi n Zyrn pr
regjistrimin e OJQ-ve, ku pastaj
mund t rishqyrtohet vendimi
dhe mund t konfirmohet se a
do ti vazhdohet apo do ti hiqet
asaj statusi.
Ktu udhzimi sht n kontradikt t qart
me vetveten dhe zbulon se ATK-ja nuk ka t
drejt t heq statusin e OPP-s, i cili mund
t jepet ose t mos jepet vetm nga Zyra pr
regjistrimin e OJQ-ve, q sht nj institucion
krejtsisht tjetr. Sidoqoft, vendimi i ATK-s
do t ndikoj menjher n statusin e OJQ-s,
pavarsisht procedurs s ankess q mund
ta bn OJQ-ja.

49
Edhe regjistrimi mund t jet problem. Ekzistojn dy lloje t subjekteve q mund t regjistrohen n Kosov, OJQ-t dhe bizneset, dhe
prvoja ka treguar se ka nevoj edhe pr
nnlloje t tjera. Pr shembull, nuk ka ndonj
variant pr regjistrimin e organizatave private
jofitimprurse, shtje kjo q ka ardhur n
pah me prhapjen e institucioneve private t
arsimit. Kto organizata do t mund t bnin
pjes fare mir n organizatat me status privat
jofitimprurs.66 Por ato nuk mund t regjistrohen si t tilla, sepse nuk ka ndonj dispozit
as n kornizn ligjore pr OJQ-t as n at pr
bizneset pr ket lloj t organizatave. Prandaj,
n shumicn e rasteve ato prfundojn duke
u regjistruar si biznese ose ndonjher, si n
rastin e IPKO-s [Internet Project Kosova]67,
edhe si biznes edhe si OJQ.
Nuk ka asnj dispozit pr vullnetarizmin
n ligjet e Kosovs. Sipas ligjit t tanishm,
vullnetarit ose praktikantit duhet ti lshohet
kontrata e puns, varsisht nga diskrecioni
i inspektorateve t ndryshme t puns ose
atyre tatimore, ndryshe organizata mund t
gjobitet rnd.
Sqarimi i statusit ligjor sht shum me
rndsi pr sektorin e OJQ-ve. Dykuptimsit
e tanishme e pengojn funksionimin e OJQve n do faz.
3.3 Monitorimi i
sektorit t OJQ-ve
Korniza ligjore nuk u ofron institucioneve instrumentet pr monitorimin dhe vlersimin e
funksionimit t OJQ-ve, veanrisht nse ato
50

prpiqen t ken ose tashm e gzojn statusin e privilegjuar publik. Vetm nga OJQ-t
me status t PP krkohet t paraqesin raporte
vjetore pran Departamentit pr Regjistrimin
dhe Ndrlidhjen e OJQ-ve. Nga OJQ-t e tjera
nuk krkohet t auditohen ose t paraqesin
raporte financiare. Ligji nuk e specifikon qart
as t drejtn e shtetit pr t monitoruar punn
e t gjitha OJQ-ve e as procedurat q duhet t
respektoj fardo monitorimi68pr shembull, se a duhet t ket ndonj njoftim paraprak pr ndonj inspektim dhe far kushtesh
t raportimit duhet t ekzistojn. Mungesa e
qartsis ligjore krijon rrezikun q nse zyrtart e nj agjencie, si sht Administrata
Tatimore, e interpretojn ligjin n mnyr t
lir, nj OJQ mund t akuzohet pr shkelje
t ligjit. Prve mbrojtjes s OJQ-ve, Rregullorja n fuqi duhet t siguroj edhe t drejtn
e shtetit pr monitorimin e puns s OJQ-ve
pr t parandaluar menaxhimin e keq financiar, pastrimin e parave dhe aktivitetet e tjera
q mund t dmtojn interesin publik. Monitorimi dhe vlersimi i OJQ-ve po ashtu mund
t ndihmoj qeverin t identifikoj partnert
e duhur pr t ndihmuar n ofrimin e shrbimeve publike dhe pr zbatimin e politikave.
Rubrika 3.3
Sa jan aktive OJQ-t?
Shoqris civile n Kosov i mungon administrata.

Shoqatat, organizatat e sportit, sindikatat, t gjitha
regjistrohen si OJQ. Ndonse ato jan t shumta n
numr, shumica e OJQ-ve nuk jan aktive. Ato jan
regjistruar n kohn kur shprndaheshin donacione
t shumta dhe disa prej tyre jan mbyllur, nganjher
edhe pa i plotsuar obligimet.
Nj pjesmarrs n takimin e grupit t fokusuar
pr Raportin e zhvillimit njerzor n Kosov 2008
3.4 Perceptimet e qytetarve

pr sektorin e OJQ-ve
Opinioni publik n Kosov nuk sht sa duhet
i informuar pr bazn ekzistuese ligjore pr
organizatat joqeveritare. Hulumtimi i zhvilluar n tetor t vitit 2008 tregon se 38 pr qind
e t anketuarve nuk kan njohuri pr bazn
ligjore pr sektorin e OJQ-ve,ndrsa 50 pr
qind nuk e din se a i plotson legjislacioni
ekzistues nevojat e OJQ-ve.
Nj numr i madh i t pjesmarrsve n anketim (40.4 pr qind) theksuan se nuk besojn se Kosova e ka gjith legjislacionin q
i duhet n fushn e shoqris civile. Kur u
pyetn pse, 33.5 pr qind e fajsuan vullnetin
politik, grupet e vogla t interesit dhe interesat individuale (28.1 pr qind) dhe pengesat
nga UNMIK dhe organizatat ndrkombtare
(15.5 pr qind). Nj prqindje m e vogl (10.4
pr qind) theksuan mungesn e prcaktimit
t vet shoqris civile si nj prej faktorve.
Ka pasur dallime t theksuara n prgjigjet
sipas grupeve etnike. Derisa shumica e
shqiptarve dhe pakicave joserbe e shihnin
mungesn e vullnetit politik si arsye kryesore
pr mungesn e legjislacionit, qytetart serb
i shihnin interesat personale dhe t grupeve
t caktuara t interesit si arsye kryesore.
Shumica e t anketuarve (88 pr qind), pavarsisht prkatsis etnike, u pajtuan se OJQ-t
duhet t rregullohen me ligj.
M shum se gjysma e t anketuarve (53.5
pr qind) than se nuk e dinin se a ekziston
bashkpunimi ndrmjet pushtetit qendror

dhe shoqris civile, ndrsa 28.8 pr qind
than se ai bashkpunim ekzistonte. Sa i prket pushtetit lokal, numri m i madh (46.3
pr qind) theksuan se nuk e dinin nivelin e
bashkpunimit me shoqrin civile; 29.4 pr
qind than se nuk kishte bashkpunim dhe
24.3 pr qind than s kishte bashkpunim.
Pr dallim nga t anketuarit nga radht e shumics shqiptare, ata nga pakica serbe than
se shoqria civile kishte bashkpunim m t
mir me pushtetin lokal se sa me at qendror.
Ky rezultat nuk sht befasues duke marr
parasysh se komuniteti serb n prgjithsi
bashkpunon me nivelin lokal m shum se
me pushtetin qendror. Megjithat, qndrimi
i t anketuarve nga shumica shqiptare sht
pak befasues, pasi q konsiderohet se pushteti lokal duhet t jet m afr qytetarve dhe
t ken bashkpunim me ta dhe me partnert
lokal nga shoqria civile.
Kur sht fjala pr rolin e shoqris civile n
raport me qeverin dhe institucionet qeveritare, mendimet jan t ndara: 22.5 pr qind
mendojn se shoqria civile duhet t ofroj
shrbimet pr t cilat qeveria nuk i ka kapacitetet, 20.1 pr qind mendojn se roli i shoqris civile sht t shrbej si monitorues
(kontrollues), 15.1 pr qind e shohin shoqrin
civile si monitor pr punn e qeveris. N
vendin e katrt me 12.2 pr qind sht opinioni se shoqria civile duhet t jet partnere
n zbatimin e politikave q everitare, ndrsa
10.2 pr qind mendojn se shoqria civile
duhet t kryej hulumtime dhe vlersime pr
nevojat e qeveris.

51
Tabela 3.1
far roli duhet t ken organizatat e shoqris civile n raport

me shtetin?
N
Prqindja
Prqindja
e rasteve
T shrbej si
kontrollues
415
20.1
33.2
T ofroj
shrbimet q
smund ti ofroj
qeveria
465
22.5
37.2
T monitoroj
punn e
qeveris
312
15.1
24.9
T bj vlersimin
e nevojave
211
10.2
16.9
T shrbej si
mjet komunikimi
n mes t
qytetarve dhe
shtetit
169
8.2
13.5
T jet partner
zbatues me
qeverin
252
12.2
20.1
Nuk e di/Nuk
kam prgjigje
245
11.8
19.6
2,069
100.0
165.4
Gjithsej
Pikpamjet e qytetarve pr raportet mes

shtetit dhe shoqris civile mund t gjinden
n prgjigjet e tyre n pyetjen: Kujt i raportojn OJQ-t pr aktivitetet financiare dhe zhvillimore? Ktu, 47 pr qind e t anketuarve
than se OJQ-t i raportojn donatorve, 17.8
pr qind than se ato iu raportojn institucioneve prkatse, ndrsa 10.4 pr qind than
se raportet i marrin organizatat ndrkombtare. Vetm 4.9 pr qind than se OJQ-t i
52

raportojn qeveris, dhe 4.7 pr qind than se

ata u raportojn qytetarve.
Prgjigjet e grupeve t ndryshme t komuniteteve dallonin. T gjith u pajtuan se n
radh t par OJQ-t u raportonin donatorve. N vendin e dyt, sipas t anketuarve
nga popullata shumic shqiptare dhe nga
pakicat joserbe, ishin institucionet, ndrsa t
anketuarit nga pakica serbe i vinin qytetart
dhe qeverin n vendin e dyt.
N pyetjen se kujt duhet ti raportojn OJQ-t,
prgjigjet dallonin nga prgjigjet pr gjendjen e tanishme. Prqindja m e shpesht (22.7
pr qind) than se OJQ-t duhet tu raportojn
qytetarve; 21.3 pr qind than donatorve dhe
20.5 pr qind than se duhet ti raportojn qeveris. Derisa t anketuarit shqiptar dhe serb pajtoheshin se OJQ-t duhet n radh t par ti
raportojn qytetarve dhe donatorve, t anketuarit nga pakicat joserbe than se raportet duhet
tu drgohen institucioneve qeveritare: qeveris
(65.7 pr qind) dhe Kuvendit (52.8 pr qind).
Hulumtimi e qartson se qytetart e Kosovs kan munges t informatave pr rolin
e shoqris civile, ligjet q e rregullojn at
dhe raportin e saj me institucionet qeveritare.
Prkundr ksaj, qytetart e ndajn mendimin
se raporti n mes t institucioneve t qeveris
dhe shoqris civile dhe prgjegjsit e secilit
duhet t qartsohen me ligj dhe bashkpunimi ndrmjet ktyre t dyjave duhet t jet n
nivel shum m t lart.
Tabela 3.2
Donatorve
Institucioneve prkatse
Organizatave ndrkombtare
Qytetarve
Qeveris
Kuvendit
Asnjrit
Nuk e di/ Nuk kam prgjigje
Gjithsej
Kujt duhet ti raportojn OJQ-t pr aktivitetet e tyre?
Shqiptart
Serbt
Tjer
Gjithsej
Numri
429
46
104
579
% brenda prkatsis etnike
49.4%
22.5%
58.4%
Numri
291
11
23
325
33.5%
5.4%
12.9%
Numri
144
18
14
176
16.6%
8.8%
7.9%
Numri
478
87
50
615
55.0%
42.6%
28.1%
Numri
407
31
117
555
46.8%
15.2%
65.7%
Numri
226
94
320
26.0%
.0%
52.8%
Numri
.0%
.0%
.6%
Numri
106
11
25
142
12.2%
5.4%
14.0%
Numri
869
204
178
1251
3.5 Partneritetet
Prkundr zhvillimit t sektorit t shoqris
civile dhe progresit t qart n zhvillimin
dhe funksionimin e institucioneve demokratike t shtetit q nga vitit 1999, bashkpunimi
ndrmjet qeveris dhe organizatave t shoqris civile nuk ka qen i mjaftueshm. Gjat
tri viteve t fundit sht vrejtur nj qasje m
pozitive nga institucionet qeveritare drejt organizatave t shoqris civile, por bashkpunimi ka qen i fragmentuar dhe i parregullt.
Institucionet ishin kryesisht t fokusuara
n prfshirjen e kohpaskohshme t sho-
qris civile n hartimin e ose debatimin e

politikave publike. Por kjo m shum sht
br n mnyr individuale, duke angazhuar
njerz nga shoqria civile si ekspert t ndonj shtjeje, e jo n nivel t organizatave. Prfaqsuesit e shoqris civile po ashtu jan
prfshir n vendimmarrje prmes prfshirjes
s tyre n bordet e agjencive qeveritare dhe
ndrmarrjeve publike.
N shumicn e rasteve, bashkpunimi
ndrmjet institucioneve dhe shoqris civile
sht zhvilluar n sektor specifik, me ministrit ose agjencit e caktuara, pr arsye se
ato ishin prapa n ofrimin dhe kontraktimin

53
e shrbimeve. Raporti i Progresit pr Kosovn

2008 i Komisionit Evropian theksonte: Qeveria nuk ka qasje strategjike pr bashkpunim
me organizatat e shoqris civile,69 dhe kjo
pasqyron thelbin e problemit.
Nnshkrimi i Memorandumit t Mirkuptimit ndrmjet Qeveris s Kosovs dhe Platforms CiviKos n nntor 2007 ishte nj hap
para n ndrtimin e nj partneriteti afatgjat
bazuar n prgjegjsi dhe obligime t qarta
ndrmjet institucioneve qeveritare dhe organizatave t shoqris civile. Qllimi i
memorandumit ishte q t krijoj kornizn
pr bashkpunim ndrmjet Qeveris s Kosovs dhe organizatave t shoqris civile, e
cila do t rezultoj me hartimin e strategjis
s Qeveris s Kosovs pr bashkpunim me
organizatat e shoqris civile.70 Koalicioni i
organizatave joqeveritare CiviKos ka ofruar
edhe Platformn pr partneritet ndrmjet
qeveris dhe shoqris civile, por as Platforma e as Memorandumi nuk jan zbatuar
ende n praktik.
54
veritare dhe n zbulimin dhe prmirsimin e

gabimeve t tyre.
Pr t krijuar kushtet themelore pr nj partneritet kuptimplot mes shtetit dhe shoqris
civile, prfaqsuesit politik duhet t kuptojn
se zhvillimi dhe zbatimi i politikave publike
nuk jan t drejta dhe prgjegjsi ekskluzive
t institucioneve qeveritare.
Angazhimi aktiv dhe i bashkrenduar i shoqris civile duhet t theksoj:
Rolin e rndsishm t shoqris civile
n hartimin, rishikimin dhe zbatimin e politikave publike, t cilat jan t rndsishme
dhe mund t ndikojn n jetn e prditshme t qytetarve dhe grupeve t tjera q
preken drejtprdrejt nga kto politika.
Kapacitetin pr t ofruar shrbime profesionale
Gatishmrin pr partneritet kuptimplot
n procesin e arritjes s objektivave t
rndsishm pr progresin e prgjithshm.
Pr dallim nga vendet me demokraci t zhvilluara ku institucionet qeveritare punojn n

partneritet me shoqrin civile dhe me sektorin privat n fushat si hartimi dhe zbatimi i
politikave publike, ofrimi i shrbimeve publike pr qytetart dhe ndihma n problemet
ekonomike dhe sociale, n Kosov ky potencial akoma nuk ka filluar t prmbushet.
Kjo krkon rritjen e kapaciteteve dhe profesionalizmit t organizatave t shoqris civile,

po ashtu edhe nj bashkpunim m t mir
ndrmjet organizatave dhe vet sektorit civil.
Organizatat joqeveritare n Kosov ende konsiderohen si opozit, sikur aktivitetet e tyre

t ishin t prqendruara pothuaj trsisht n
monitorimin e puns s institucioneve qe-
Miratimin dhe zbatimin e legjislacionit pr-

N ann tjetr, institucionet prkatse duhet

t krijojn kushtet pr nj partneritet t mirfillt, i cili prfshin:
kats
Ofrimin e nj mbshtetjeje m t madhe
pr OJQ-t, duke ofruar lehtsira tatimore
dhe duke dedikuar nj prqindje t bux-
e politikave, monitorimin e institucioneve
hetit t qeveris pr sektorin civil
qeveritare, marr pjes n vendimmarrje,
Pjesmarrje m t madhe e OJQ-ve n

vendimmarrje
Fillimin e ofrimit t shrbimeve publike
n ofrimin e shrbimeve dhe t siguroj

financim t qndrueshm pr funksionimin
e organizatave t shoqris civile.
prmes sektorit t shoqris civile
3.6 Prfundimet
Rubrika 3.4
Mbshtetja pr OJQ-t nga

qeveria
Ndonse nuk ekziston ndonj mekanizm q

qeveria t ofroj financim t qndrueshm pr
OJQ-t, ka pasur disa iniciativa nga ministrit e
caktuara pr financimin e OJQ-ve. Departamenti i
rinis i Ministris s Kulturs, Rinis dhe Sporteve,
s bashku me disa donator, do vit kan mbshtetur rreth 30 qendra rinore dhe rreth 150 OJQ q
punonin me rinin. Pr vitin 2008, 92 pr qind e
buxhetit t Departamentit sht planifikuar pr
financimin e shoqris civile dhe shpenzohet
prmes OJQ-ve pr zbatimin e projekteve n pajtim me politikat zhvillimore t rinis.
Intervist e autorit me Z. Fatmir Hoxha, Drejtor i Departamentit t Rinis (DiR), 2008
Bashkpunimi kuptimplot n mes t qeveris dhe shoqris civile fillon me prcaktimin

e t drejtave dhe prgjegjsive t secilit sektor
prmes nj kornize ligjore e cila e formalizon
at bashkpunim. Propozohen kto veprime:
Bashkpunimi kuptimplot ndrmjet dy

sektorve bazohet n njohjen e vlerave t
prbashkta, pranimin e prgjegjsive t prbashkta pr shtjet prkatse dhe n ndarjen e resurseve financiare dhe njerzore t
njri-tjetrit.71 Propozohen kto veprime:
Institucionet qeveritare duhet t rishikojn rolin e tyre si ofrues ekskluziv t
shrbimeve publike dhe t identifikojn
aktivitetet q mund t kryhen nga sektori i
shoqris civile dhe nga sektori privat.
Organizatat e shoqris civile duhet t
punojn pr ndrtimin e kapaciteteve dhe
profesionalizmit t tyre.
Duhet t zhvillohet nj bashkpunim afatgjat dhe i qndrueshm ndrmjet shtetit

dhe shoqris civile me qasje strategjike pr
bashkpunim. Propozohen kto veprime:
Institucionet qeveritare duhet t zbatojn
zotimet e marra n Memorandumin e
Mirkuptimit, t nnshkruar me organizatat e shoqris civile (Platforma CiviKos
Institucionet e qeveris duhet t krijojn

nj korniz legjislative e cila siguron nj
mjedis t favorshm pr funksionimin e
organizatave t shoqris civile.
Shoqria civile duhet t insistoj n hartimin
2007), i cili prfshin hartimin e strategjis

pr bashkpunim.
Organizatat e shoqris civile duhet t
punojn m shum pr informimin e
qytetarve rreth shoqris civile dhe t
e legjislacionit q do ti mundsoj asaj t
prmirsojn bashkpunimin brenda vet
marr pjes n formulimin dhe rishqyrtimin
organizatave t shoqris civile.

55
4.
Shoqria civile dhe

politika publike
Shpend Ahmeti
4.
Shoqria civile dhe

politika publike
Shpend Ahmeti
Politika publike sht nj nga shkencat m t

reja n bot. Grupet hulumtuese - organizata
t shoqris civile qllimi i t cilave sht t
ndikojn n politikat publike - jan nj lloji m
i ri i organizatave joqeveritare. Prapseprap,
numri i grupeve hulumtuese n bot, prej
vendeve autokratike deri te ato m demokratike, jan rritur dukshm dhe ndikimi i tyre n
procesin e politikave publike ka qen mahnits.
Ky kapitull trajton ndikimin e shoqris civile
n politikat publike, mundsit ne Kosov pr
t arritur ket ndikim dhe efektet q kjo mund
t ket n procesin n Kosov.
4.1 Politika publike

N tekste prdoren disa prkufizime t politiks
publike. Nj nga prkufizimet m gjithprfshirse sht dhn nga William Jenkinss, i
cili thot se politika publike sht nj trsi e
vendimeve t ndrlidhura t marra nga aktert
politik ose grupet e akterve n lidhje me qllimet dhe mjetet pr arritjen e tyre n nj situat
specifike kur, n parim, aktert duhet t ken
fuqi pr ti arritur ato vendime.72 Ky prkufizim e sheh politikn publike si nj proces q ka
disa faza t ndryshme dhe q prfshin shum
vendime. Aspekti tjetr i rndsishm i prkufizimit sht referimi q ai i bn aktorve politik, t cilt jo gjithmon jan n qeveri.
N nj prkufizim m t thjesht dhe ndoshta i pari q sht dhn ndonjher, Tomas
Daj (Thomas Dye) e quante politikn publike
do gj q qeveria vendos ta bj apo mos
ta bj.73 do gj q bn qeveria ndikon n

jetn e qytetarve q jetojn n at vend. sht shum me rndsi q qytetart t ken t
drejt t japin mendimin e tyre pr zgjedhjet
q i bjn qeverit. Nuk mjafton q qytetart
ta bjn ket duke votuar n zgjedhje. sht
shum me rndsi q zri i tyre t dgjohet
gjat gjith procesit t vendimeve t ndrlidhura, pr t cilat fliste Xhenkins (Jenkins).
Shoqria civile ka prgjegjsin q t jet zri
i qytetarve i cili nganjher nuk mund t
dgjohet n ket proces.
Ky kapitull trajton pjesn teorike t procesit
t politikave publike, fazat e ndryshme t tij
dhe se si mund t jet aktive shoqria civile
n ket proces, por po ashtu trajton edhe at
se si do t zbatohet ajo teori n praktik n
rastin e Kosovs.
Ka shum shembuj kur shoqria civile ndikon
n politikat publike n mbar botn. N Shtetet
e Bashkuara t Ameriks do dit ka shembuj
t till npr gazeta ku prfaqsues t ndryshm ngritin zrat e tyre pr ta shtyr qeverin t trajtoj ndonj shtje t caktuar dhe t
ndikojn n at se si do ta zgjidh qeveria at.
Disa organizata t shoqris civile jan aq afr
me qeverit dhe partit politike sa q kto t
fundit gjejn n to mbshtetje ideologjike.
Ky ndikim nuk sht i pranishm vetm n
vendet demokratike. Shum prej reformave n
vendet n tranzicion n Evropn Qendrore dhe
Lindore jan filluar nga organizatat e shoqris

57
civile. Ka m mijra raste t organizatave t

shoqris civile q kan pasur sukses si promotor t ndryshimeve n kto vende.74
4.2 Shoqria civile dhe

politika publike
Para vitit 1999
Kosova nuk sht ishull dhe roli i shoqris
civile ka qen shum i rndsishm gjat
gjith historis s saj t fundit. Nuk duhet t
kthehemi shum prapa n histori pr t par
rndsin e shoqats Nna Terez. E themeluar m 1990 si reagim ndaj gjendjes s vshtir politike, n m pak se pes vjet kjo organizat ia doli t ket nj rrjet prej 7.000 aktivistsh q punonin n m shum se 40 deg n
mbar Kosovn, duke siguruar shprndarjen
e ndihmave pr t varfrit.
Natyra e shoqris civile n periudhn e para
konfliktit t armatosur ka qen ajo e shprndarjes s ndihms emergjente dhe mbijetess.
Ndikimi n politikat publike nuk ka qen prioritet pr at numr t vogl t organizatave t
shoqris civile q ishin aktive n at periudh.
Komunikimi me qeverin nuk ishte opsion, si
nuk ishte as puna me mediat, pasi q mediave
t pavarura nuk u lejohej t vepronin.
Pas vitit 1999

Pas prfundimit t konfliktit t armatosur
n Kosov, m shum se 4.000 organizata u
regjistruan si organizata joqeveritare. Megjithat, struktura qeverisse ishte m ndryshe nga
ajo n pjesn tjetr t bots. Kosova qeverisej
58

me Rezolutn 1244 t Kshillit t Sigurimit t

Kombeve t Bashkuara, e cila e vuri Kosovn
n mnyr efikase nn qeverisjen e Misionit
t Kombeve t Bashkuara n Kosov. Kosova po ashtu pati Institucionet e Prkohshme
t Vetqeverisjes (IPVQ), udhheqs lokal
q jan zgjedhur n zgjedhjet qendrore dhe
komunale. Kjo e vshtirsoj procesin e vendimmarrjes n t cilin nuk kishte ndonj vend t
qart pr shoqrin civile. Prfaqsuesi Special
i Sekretarit t Prgjithshm ishte prgjegjs
pr shpalljen e legjislacionit, por nuk mundi
t pajtohet me disa iniciativa t ndrmarra
nga IPVQ-t. Pr shumicn nga problemet e
mdha IPVQ-t do ti kalonin n prgjegjsin
e Kombeve t Bashkuara dhe UNMIK-u po
ashtu i drejtohej udhheqsve t Kosovs kur
shoqria civile krkonte ndonj prgjigje.
Edhe pse n numr t vogl, politikat publike u ndikuan n disa faza. Ligji pr Qasje
n Dokumente, rregulloret pr inspektimin
e ushqimit n nivelin lokal, dhe legjislacioni
pr zgjedhjet ishin ndr fushat ku shoqria
civile ishte kye n brjen e ndryshimeve n
politikat publike.
Megjithat, ekzistojn shum gjra q ln
pr tu dshiruar. Shum shtje n t cilat
prqendrohej shoqria civile ishin t orientuar nga donatort, sepse financimi n mas
t madhe vinte nga donatort. Nganjher,
shtjet m t vshtira dhe m t prhapura
nuk prekeshin fare pr shkak t problemeve
financiare. Mekanizmat pr t punuar dhe
ndikuar te qeveria nuk kan qen t krijuar.
Shoqria civile ishte e ndar dhe rrall krijoheshin koalicione pr ndonj shtje.
Me ratifikimin e Kushtetuts s Kosovs roli

i shoqris civile sht qartsuar dhe sht
stabilizuar procesi i politikave. Me ket organizatat kosovare marrin prgjegjsi t reja,
q t flasin pr qytetart zri i t cilve nuk
dgjohet, t ofrojn zgjidhje e jo vetm t kritikojn, dhe t edukojn qytetart e Kosovs
pr problemet e politikave dhe pr zgjidhjet
e mundshme. N bot ekzistojn modele t
ndryshme se si mund t bhet kjo. Ky sht
proces i msimit pr secilin dhe nse Kosova
dshiron t bhet vend demokratik me qllim
t prosperitetit dhe zhvillimit pr t gjith,
dokush duhet t luaj rolin e vet.
4.3 Cikli i politikave publike

Procesi i politiks publike n teori zhvillohet
sipas nj modeli racional. Ekzistojn modele
t ndryshme por shumica jan t bazuara
n nj form racionale t zgjidhjes s problemeve n mnyr kreative: ne identifikojm
problemin, shqyrtojm t gjitha variantet e
mundshme, zgjedhim nj zgjidhje, e zbatojm at dhe pastaj vlersojm rezultatet. Edhe
pse politika ndikon n do faz t politikave,
shumica e ekspertve pajtohen se ekzistojn
pes faza n do proces t politikave:
1. caktimi i agjends
2. formulimi i politikave
zgjidhen disa shtje pr diskutim nga aktort e ndryshm n shoqri ndrsa disa t
tjera refuzohen. N rastin e Kosovs, ky sht
momenti kur ne kemi vendosur t diskutojm pr pensionet pr t moshuarit dhe kemi
hedh posht diskutimet pr t drejtat e qenve
endacak npr qytete.
N fazat e hershme t ciklit t politikave, ekzistojn disa mekanizma formal dhe joformal
pr ti prfshir shtjet n agjend. Jan zhvilluar disa studime pr kta mekanizma dhe
ende nuk ka prgjigje definitive, por vetm
ide. sht e qart se shtjet futen n agjend
nse ato diskutohen nga aktort ky n nj
shoqri. Nganjher, mediat jan instrument
n prqendrimin e vmendjes n nj shtje t
caktuar dhe n futjen e saj n agjend. Ndonjher, jan politikant ata q e fillojn procesin e politikave, ndonjher grupet e caktuara
t interesit e ndonjher jan ekspertt ata q
fillojn t flasin pr ndonj shtje t caktuar.
N vendet m t zhvilluara, kta mekanizma
jan m t zhvilluar dhe zakonisht ekziston
Ilustrimi 4.1
Si diskutohen shtjet n Kosov

Media
Politikant dhe
partit politike
Akademia
3. vendimmarrja
Caktimi i
agjends shtje t
rndsishme n
shoqri
4. zbatimi i politikave
5. vlersimi i politikave
Caktimi i agjends
Caktimi i agjends sht pika me t ciln fillon do politik. Kjo sht faza n t ciln
Aktert
ndrkombtar
Shoqria civile
Grupet e interesit

59
nj grup i qart i varianteve pr t ndikuar

n at q do t diskutohet. N vendet m pak
t zhvilluara, si Kosova, mekanizmat jan
shum m joformal dhe jan zhvilluar n
mnyr ad oc.
Organizatat e shoqris civile q prpiqen
t kuptojn se si mund t vihen shtjet n
agjend dhe cilat shtje do t ngrihen mund
t bazohen n disa teori.
Teoria e konvergjencs
sht e qart se Kosova nuk mund t jet
ndryshe nga vendet e tjera n fazn e njjt
t zhvillimit dhe tranzicionit. Pr ket arsye,
shum shpesh Kosova shikon vendet fqinje
pr gjetjen e varianteve pr diskutimet e politikave. Ka shum raste n t cilat shoqria
kosovare sht mbshtetur n informata nga
ish Jugosllavia dhe Shqipria, pr shkak t
besimit t madh se kto vende jan duke kaluar npr t njjtn faz t tranzicionit. Kjo
po ashtu ndikon n zgjedhjet e politikave n
ket faz t hershme t ciklit.
Pr shembull, nj shtje do t prfshihet
shpesh n agjend nse ajo sht duke u diskutuar n vendin fqinj. N do vend q sht
n tranzicion nga komunizmi, jan nj varg
shtjesh q jan diskutuar n mnyr shum
t ngjashme dhe pothuaj sipas t njjts radh kronologjike. Ato shtje prfshijn privatizimin, prfaqsimin, qasjen n dokumente
publike, pensionet, hapjen e dosjeve t kohs
s komunizmit dhe, veanrisht n vendet e
Ballkanit, prfitimet pr veterant e lufts. T
gjitha kto jan shtje q n mnyr t pash-
60

mangshme gjenden n agjendat publike pavarsisht shoqris civile ose politikanve t

nj vendi, pasi q qytetart e krkojn at n
nj proces normal i tranzicionit.
Kjo form prshkruhet si teori e konvergjencs.75 Organizatat e shoqris civile
n Kosov, duke par vendet q jan n faz
t njjt t zhvillimit, duhet t jen n gjendje
t parashikojn se cilat shtje do t ngrihen
dhe t prgatiten m mir pr t ndikuar n
politikat publike.
Cikli i vmendjes ndaj shtjes
Ekspertt e tjer besojn se do shtje futet
n agjend pr shkak se vmendja q i kushtojn mediat dhe aktort e tjer n shoqri e
detyron qeverin t reagoj.76 Kjo n mnyr
t veant vlen pr Kosovn, ku n nj shoqri t re politikant nga t gjitha partit reagojn ndaj opinionit publik. Kjo sht arsyeja pse mediat kan fuqi tepr t madhe pr
t shtyr shtjet lart dhe posht n agjend
dhe arsyeja pse OJQ-t dhe grupet hulumtuese nganjher e orientojn punn e tyre
drejt mediave, duke shpresuar se publiciteti
do t krijoj edhe krkesn pr zgjidhje t
politikave n t cilat OJQ-t do t mund t
luajn nj rol m t madh. Pa media, OJQ-t
n vendet n zhvillim do ta kishin t vshtir
pr t ndikuar n politika.
N Shtetet e Bashkuara t Ameriks, suksesi
i instituteve matet me numrin e herve q
puna e tij sht cituar n gazeta n krahasim
me buxhetin e tyre. Ndikimi i OJQ-ve matet
me at sa ato mund t ndikojn n media.
Aleancat ideologjike
N shum vende t zhvilluara, OJQ-t n fushn e politikave publike, veanrisht institutet
hulumtuese jan t lidhur ngusht me parti
t caktuara politike, ose m mir t thuhet
me ideologji; institutet hulumtuese mund t
jen t majt, konzervativ ose liberal. Grupet
e tilla hulumtuese si n Shtetet e Bashkuara
t Ameriks, Mbretrin e Bashkuar, Gjermani dhe n vendet e Bashkimit Evropian (BE)
jan t shumt.
Kur nj parti politike e cila e ka t njjtn
ideologji sht n pushtet, institutet hulumtuese prdorin lidhjet direkte me partin pr
t ndikuar n zgjedhjen nga ana e qeveris t
shtjeve q duhet adresuar. Pas zgjedhjeve
t fundit n Shtetet e Bashkuara t Ameriks
shum institute hulumtuese t majt ose jan
duke punuar pr administratn e re n prcaktimin e agjends ose t sigurohet q shtjet t hyjn n agjendn e radhs. N ann
tjetr, institutet hulumtuese m konzervativ
prgatiten t punojn m shum me media
dhe me opinionin publik pr t siguruar q
shtjet q ata besojn t jen t rndsishme
t mos harrohen nga administrata e re.
Mobilizimi, inicimi nga
jasht dhe inicimi nga brenda
Nj model tjetr77 kategorizon tri mnyra
prmes t cilave shtjet mund t hyjn n
agjend si mobilizimi, inicimi nga jasht dhe
inicimi nga brenda. N regjimet totalitare
dhe jodemokratike, shtjet futen n agjend
prmes mobilizimit, i cili ndodh kur qeveria
e v ndonj shtje n agjend, pa diskutime

apo krkesa publike dhe prpiqet t promovoj shtjen dhe t bind njerzit se ajo
sht me rndsi.
Inicimi nga jasht ndodh kur nj grup jasht
strukturave t qeveris e artikulon nj shtje, prpiqet ta promovoj at para pjesve
tjer t shoqris dhe pastaj bn trysni mbi
qeverin q ta prfshij at n agjend.
N inicimin nga brenda, grupet e interesit q
kan qasje t veant n qeveri, promovojn
nj shtje, por nuk jan aq t interesuara ta
paraqesin at pr diskutim publik.
Rasti i Kosovs
Duke zbatuar kto teori pr ngjarjet n Kosov mund t nxjerrim kto prfundime.
Shoqria civile sht vetm nj ndr aktort
q mund t ndikojn n zgjedhjen e temave
pr tu diskutuar nga shoqria. N Kosov,
mediat kan qen shum me ndikim n fazat
e prcaktimit t agjends n procesin e politikave. Kjo ndodh pr arsye se politikant kujdesen shum pr imazhin e tyre publik dhe
mediat n Kosov kan ndikim t fuqishm
te qytetart. Si rezultat i ksaj, kryeartikujt e
mdhenj pr ndonj shtje n gazeta dhe n
mediat elektronike jan zakonisht shenja se
politikan do ta trajtojn at tem.
Pr shkak t gjendjes specifike n t ciln ka
qen Kosova q nga viti 1999, edhe aktort
ndrkombtar kan luajtur nj rol t madh
n prcaktimin e agjendave, zakonisht duke

61
qen vendimmarrsit kryesor pr ndonj

legjislacion t caktuar. Akademia kryesisht
nuk ka qen shum aktive, pr dallim nga
vendet m t zhvilluara; dhe grupet e veanta
t interesit zakonisht jan grumbulluar rreth
interesave t biznesit.
3. Prmes puns me organizatat ndrkombtare: OJQ-t ndrkombtare, zyrat e

vendeve mike dhe agjencit e Kombeve
t Bashkuara t gjitha kan ndikuar n
politikat publike n Kosov. Pr shkak
t natyrs unike t gjendjes n Kosov,
ndikimi i tyre n Kosov ka qen shum
Nse shoqria civile sht e orientuar nga donatort, ather edhe prcaktimi i agjendave sht
e orientuar nga donatort. Megjithat, shoqria
civile n Kosov gjat viteve dhe kohve t fundit ka zhvilluar shum organizata t shoqris
civile baz, t cilat jan br instrumente pr t
futur shtje t ndryshme n agjend.
Shoqria civile n Kosov n mnyr t suksesshme ka ndikuar n agjend n tri mnyra:
1. Prmes komunikimit t drejtprdrejt: Nj
m i madh se n vendet e tjera. Shoqria

civile nganjher e ka pasur m t leht
t prpiqet t ndikoj n nj organizat
ndrkombtare, se sa ti drejtohet drejtprdrejt qeveris.
sht e qart se shum shtje t Kosovs jan

edhe shtje rajonale. Shumica e vendeve n
rajon kan kaluar npr t njjtat faza dhe
kan diskutuar t njjtat politika.
Roli i procesit t integrimit evropian
numr i organizatave t shoqris civile

kan kontakte t shklqyeshme me partit politike dhe qeverin. Ato zakonisht
prdorin kto kontakte pr t ndikuar tek
vendimmarrsit pr tu dhn prioritet disa
shtjeve. Kjo hap mundsin q kto
organizata t ofrojn zgjidhje n nj faz
t mvonshme. Kjo zakonisht n radh t
Qllimi i secilit vend t Ballkanit sht integrimi evropian. Secili vend sht n procesin e
integrimit, ndonse n faza t ndryshme. Kjo
me siguri sht prcaktuesi kryesor i shtjeve
politike n secilin vend; bazuar n teorin e
konvergjencs, Kosova me siguri do t ballafaqohet me t njjtat shtje.
par ka prfshir qeverin; vetm tash s

voni Kuvendi ka filluar t luaj nj rol m
t madh.
2. Prmes puns me media: Organizatat
e shoqris civile shpesh organizojn
manifestime dhe prezantojn publikime
n media, t cilt mund t rrisin vetdijen
e qytetarve dhe t ndikojn n opinionin
publik, duke inkurajuar kshtu qeverin
q t trajtoj nj shtje ose t mbroj
vendimin e saj q t mos e trajtoj at.
62

Kjo sht me rndsi q t kuptohet nga shoqria civile n Kosov. Fatkeqsisht, procesi i integrimit evropian kuptohet si proces krejtsisht
teknokratik dhe burokratik n t cilin kushtet
jan t lidhura me miratimin e ligjeve. Shoqria
civile mund t ket ndikim t rndsishm n
agjendn e politikave n Kosov duke parashikuar shtjet q duhet t trajtohen, duke
ua sqaruar ato qytetarve dhe duke ndikuar te
qeveria pr t br ndryshimet e nevojshme.
Ilustrimi 4.2
Qeveria
Shoqeria civile
Opinioni
Publik
Akteret
nderkombetar
Media
Formulimi i politikave
Shoqria civile ka qen instrument n procesin e Bashkimit Evropian n t gjitha vendet
q jan n fazn e hyrjeskohve t fundit
n mnyr t veant n Bullgari. Faza e prcaktimit t agjends do t ndikohet n mas
t madhe nga procesi i integrimit evropian dhe si e till mund t jet shum e parashikueshme.
Faza e dyt e ciklit t politikave quhet formulimi i politiks. Pasi t jet pranuar nga
qytetart se problemi sht me rndsi, hapi
tjetr sht diskutimi i t gjitha varianteve pr
t gjetur zgjidhjen. N shoqrit e zhvilluara
politike, zgjidhjet e mundshme diskutohen
nga spektri politik.
Numri i instrumenteve t politikave q qeverit mund t prdorin pr tu marr me
kto probleme sht shum i madh. Shem-
bujt m t qart prfshijn tatimet dhe subvencionet, ofrimin e shrbimeve, rregulloret,

decentralizimi dhe centralizimi debatet e
rndsishme n nj vend nuk marrin fund
kurr. Shoqria civile mund t luaj nj rol t
madh n sugjerimin e instrumenteve t politikave q qeveria duhet t prdor dhe n komentimin e propozimeve t ekspertve.
Institutet hulumtuese luajn nj rol t rndsishm n ket faz t ciklit t politikave.
Termi institut hulumtues n fillim prshkruante mbledhjen e strategve ushtarak.
M von, ai term u prdor pr organizatat
q sugjeronin politikat dhe strategjit. Nj
prkufizim m formal prshkruan institut
hulumtues si organizata t pavarura t angazhuara n hulumtime shum-disiplinore
me qllim t ndikimit n politikat publike.78
Institutet hulumtuese zakonisht kalojn
nj koh t madhe t kohs duke publikuar raportet e tyre. Ata dallojn nga
akademia pr at se atyre u duhet t vn n
shnjestr politikant dhe mediat pr t arritur ndikimin e tyre, dhe si rezultat i ksaj
ata disi e kan ndryshuar qasjen e tyre. Ata
zakonisht krijojn raporte t shkurtra n
form t informacioneve politike dhe kalojn mjaft koh duke shkruar artikuj dhe
opinione n gazeta pr t ndikuar n politikat publike.79
Gjat periudhs s formulimit t politikave,
organizatat e shoqris civile bashk me
pjest e tjera t shoqris si akademia, mediat
dhe organizatat ndrkombtare mund t propozojn zgjidhjet pr politikat. Kjo po ashtu

63
sht nj faz ku shoqria mund t luaj rol

ky n prmirsimin e informacioneve t
dhna nga politikant dhe n testimin e qndrueshmris s krkesave t qeveris dhe
opozits.
N 20 vitet e fundit numri i instituteve hulumtuese sht shtuar dukshm n mbar
botn, duke filluar nga vendet me sisteme
njpartiake deri te demokracit. N shum
vende ato jan t lidhura me partit politike
ose me ideologji t caktuara. N shumicn
e vendeve t zhvilluara, ekzistojn institute
hulumtuese n ann e majt dhe n ann e
djatht t spektrit politik.
Institutet hulumtuese kan qen t pranishm edhe n Kosov, dhe shum organizata t shoqris civile ktu e kan luajtur
Rubrika 4.1
N agjend: ndrmarrjet publike
Shum shtje t politikave jan diskutuar gjer e

gjat nga shoqria civile n Kosov. Dhe pr seciln
prej tyre, organizatat e ndryshme kan ofruar
zgjidhje. Nj shembull interesant i kohve t fundit
sht diskutimi pr ndrmarrjet publike n Kosov
veanrisht pr Postn dhe Telekomunikacionin
n Kosov (PTK) dhe Korporatn Energjetike t
Kosovs (KEK). PTK ka akumuluar m shum se 200
milion euro fitime. KEK ka humbur para dhe sht
duke marr subvencione nga qeveria t cilat tejkalojn shumn prej 50 milion eurosh n vit. Kohve
t fundit, qeveria e ka vn privatizimin e ktyre dy
kompanive n agjend publike. Faza e formulimit t
politikave ka qen shum aktive. Mediat kan raportuar gjersisht pr ket shtje dhe organizatat e
shoqris civile kan qen mjaft t zshme n ket
aspekt. N rastin e PTK-s, shoqria civile e ka kontestuar kohn dhe natyrn e privatizimit.
64

rolin e instituteve hulumtuese. Kohve t

fundit, ka pasur shum raste t pjesmarrjes aktive t shoqris civile n formulimin
e politikave.
Vendimmarrja
Faza e vendimmarrjes sht ather kur institucionet qeveritare e zgjedhin kursin e
politiks s tyre. N ket faz, roli i palve
t tjera t interesit, me prjashtim t qeveris, bie n mas t madhe dhe organizatat e
shoqris civile zgjedhin nj mnyr m t
drejtprdrejt pr t ndikuar n brjen e politikave prmes komunikimit me qeverin. Si
u tha m lart, n vendet e zhvilluara, institutet hulumtuese shpesh jan t lidhur drejtprdrejt me parti politike prmes t cilit ata
mund t ndikojn n qeveri.
Institucionet e ndryshme qeveritare kan
metoda t ndryshme pr t marr vendimet.
Kur bhet fjal pr infrastrukturn, qeveria
prdor analizat e leverdis. N rastet e tjera,
prdoren analizat cilsore. Nj nga autort
m t njohur pr politikat publike, Deborah
Stone, thot se do vendim i qeveris duhet
t ket parasysh katr qllime:
1. Barazin: Vendimet t jen t drejta pr t
gjith.
2. Efikasitetin: Arritjen e rezultateve m t mira
me sa m pak investim.
3. Lirin: Vendimi t mos rrezikoj lirin e
njerzve.
4. Sigurin: T plotsoj nevojat minimale t
shoqris.80
Shoqria civile dhe veanrisht organizatat

hulumtuese mund t luajn rol n zhvillimin e analizave mbi t cilat qeveria mund t
mbshtet vendimet e veta. Zakonisht, ato ngritin zrin e tyre nse besojn se disa prej ktyre objektivave nuk jan t mbrojtura. Kjo po
ashtu sht nj faz kur shoqria civile mund
t luaj nj rol m t madh n testimin e qndrueshmris s vendimeve t qeveris.
Zbatimi i politikave
Zbatimi i politikave sht faza e katrt e ciklit t politikave. Kjo sht nj ndr fazat m
t rndsishme, sepse asnj politik nuk ka
vler nse nuk zbatohet. Kosova ka plot
shembuj t legjislacionit dhe politikave t bazuara n praktikat m t mira t cilat nuk jan
zbatuar kurr pasi q shtjet q ato trajtonin
nuk arritn kurr t jen n agjend.
Organizatat e shoqris civile luajn n rol ky
n ofrimin e shrbimeve n emr t qeveris.
N vitet e 90ta, pr shembull, Shoqata Nna
Terez u shprndau ndihma ushqimore
t gjitha familjeve q kishin nevoj. Rrjeti
funksionoi shum mir dhe ajo kishte pika
shprndarse n shumicn e zonave t Kosovs, dhe Nna Terez mbeti instrumenti
kryesor pr shprndarjen e ndihms humanitare gjat gjith dhjetvjearit.
Shum njerz mund t argumentojn se
Nna Terez edhe sot ka shum m shum
kapacitete pr shprndarjen e ndihms s
q ka ndonj agjenci qeveritare. N shum
vende t bots ndodh q qeverit t zgjedhin
organizatat e shoqris civile pr zbatimin
e politikave, pr shkak t kapacitetit q ato

kan pr ta br nj gj t till.
Gjat fatkeqsive natyrore, qeverit n mbar
botn ndihmojn prpjekjet e ndihms humanitare duke financuar organizatat e shoqris civile q jan t specializuara n ket
fush. Shtetet e Bashkuara t Ameriks i
kanalizuan prpjekjet e ndihms n rastet
e uraganeve prmes Kryqit t Kuq sepse ai
kishte kapacitete m t mdha se sa qeveria
pr ofrimin e ndihms.
Fondi pr Zhvillimin e Komuniteteve sht
nj shembull i nj OJQ-je kosovare e cila sht
e prqendruar n zbatimin e projekteve pr
komunitete, veanrisht n infrastruktur.
Ata jan t mirnjohur pr projektet e leverdishme, t cilat jan shum m pak t kushtueshme sesa ato t organizatave ndrkombtare dhe shum m efikase se ato t agjencive qeveritare. Ekzistojn shum raste kur
Fondi pr Zhvillimin e Komuniteteve sht
angazhuar nga qeveria pr zbatimin e politikave n infrastruktur pr nj arsye t
thjesht -se ato bjn pun m t mir.
Vlersimi i politikave
Faza e fundit e ciklit t politikave sht
vlersimi. Ekzistojn tri qasje t ndryshme
pr t vlersuar se a e ka arritur qllimin
nj politik e zbatuar: qasja administrative,
gjyqsore dhe politike.81 Vlersimet administrative pr shembull, auditimetbhen nga
agjencit qeveritare. N vlersimet gjyqsore, gjykatat shikojn ann ligjore t politikave. Vlersimet politike jan nj fush n

65
t ciln shoqria civile mund t luaj nj rol

m t madh, ku mediat dhe organizatat joqeveritare i mbshtesin ose kritikojn politikat
duke u bazuar n at se a i kan arritur ato
qllimet e tyre apo jo.
Kjo faz sht shum e rndsishme, sepse
prcakton se a vazhdohet, ndryshohet ose
prfundohet nj politik dhe shoqria civIlustrimi 4.3
Si mund t kontribuoj shoqria

civile n ciklin e politikave publike
Caktimi i agjendes
66
Ndikon ne temat e
diskutimit ne agjende
Formulimi i politikave
Ofron alternatva
te politikave
Vendimmarja
Ndikon drejt ne
vendimmarrje
Zbatimi i politikes
Ofron sherbime
Vleresimi i politikes
Vlereson politikat per ti

ikur keqinterpretimit ne publik

Shoqeria cvile
ile duhet t jet shum aktive n ket. N

shum raste, partit politike i japin informata qytetarve pr sukseset apo dshtimet e politikave t qeveris. Organizatat
e shoqris civile duhet t luajn nj rol
jo mbshtets duke testuar dhe raportuar
n mnyr objektive pr rezultatet e politikave. Kjo mund t rezultoj n hartimin e
politikave m konkurruese dhe m t suksesshme.
4.4 Prfundim
Hartimi i politikave publike sht proces
shum i rndsishm pr do vend, sepse
vendimet q merren gjat ktij procesi ndikojn n jetn e do qytetari. Shoqria civile
shrben si z i qytetarve gjat gjith procesit. Ajo mund t kanalizoj at z, t ndihmoj
n formulimin e opinioneve dhe t ofroj
zgjidhje. Ekzistojn mnyra t ndryshme me
t cilat shoqria civile mund t ndikoj n
proces, dhe ndikimi i saj zakonisht zhvillon
konkurrencn e ideve, e cila pastaj n mnyr
t pashmangshme qon n politika m t mira
dhe n nj jet m t mir t qytetarve.

67
5.
Vizioni i qeveris
pr shoqrin civile
Dardan Velija
5.
Vizioni i qeveris
pr shoqrin civile
Dardan Velija
Ky kapitull analizon pikvshtrimin e qeveris

s Kosovs n drejtim t zhvillimit t shoqris
civile dhe rekomandon nj qasje m t qart.
Kosova gjendet n nj pik kthese t rndsis
historike. Me shpalljen e pavarsis, qeveria e
Kosovs ka prvetsuar qeverisje q m hert
mbahej nga prfaqsuesit e Organizats s
Kombeve t Bashkuara. Perceptimi i njerzve
n lidhje me qeverin gjithashtu ka ndryshuar: qytetart tani besojn se qeveria sht n
kontroll dhe ka nevoj q t udhheq vendin.
Zhvillimin i shoqris civile sht elsi pr
ndrtimin e nj shoqrie funksionale dhe ngritjen e prgjegjsis s qeveris.
Qeveris i mungon vizioni i qart i shoqris
civile, edhe pse siprfaqsisht e njeh rndsin e saj. Kjo sht pr shkak t mungess
s kuptimit t rolit t shoqris civile dhe
mungess s kapacitetit brenda vet qeveris.
Prderisa ka bashkpunim n mes t qeveris
dhe OJQ-ve, ai sht sporadik dhe ad hok.
Sektori i OJQ-ve lulzoi pas konfliktit t vitit
1999. Nevojitej plotsimi i nevojave q dukeshin t pafund nga dmtimet e shkaktuara
nga konflikti. Kjo oi n themelimin e mijra
OJQ-ve. Gjendja tani ka ndryshuar, dhe organizatat e shoqris civile duhet t adaptojn nj rol m shum mbikqyrs. Gjithashtu
ka shum vend pr partneritet n adresimin e
shtjeve brengosse pr vendin. Organizatat
e shoqris civile duhet t jet n gatshme pr
t luajtur t dyja rolet, dhe qeveria duhet t
jet e gatshme q t asistoj.
Qeveria duhet t ket vizion t qart si t

kujdeset pr angazhimin e qytetarve n t
gjith sektort e mundshm, duke ruajtur autonomin e OShC-ve por duke i prfshir ato
n kryerjen e detyrave dhe promovimin e nj
shoqrie civile t pjekur. Deklarata e Parisit
pr efektshmrin e ndihmave fton qeverit
q t marrin udhheqjen n koordinim t ndihmave dhe prfshirje t shoqris civile dhe
sektorit privat. Mundsimi i OShC-ve q t
marrin fonde pr aktivitetet e tyre do t paraqiste nj hap t madh n kt drejtim. Bile
edhe nj sjellje e mir e qeveris n drejtim
t angazhimit t OShC-ve do t ishte nj hap
i dobishm.
5.1 Zhvillimi i
ekonomis shoqrore
Zhvillimi i ekonomis shoqrore duhet t
bhet prioritet i qeveris. Kjo shihet si sektor
ky n Evrop. N Bashkimin Evropian jan
rreth 10 milion vende pune n ekonomin
shoqrore dhe antarsimi n ndrmarrjet e
ekonomis shoqrore sht shum m i gjer,
q llogaritet gjer n 150 milion.82
Prderisa jan mbi 4.000 OJQ t regjistruara
n Kosov dhe iniciativa t panumrta t
paregjistruara, Raporti i progresit i Komisionit Evropian pr vitin 2008 deklaron se
sektori i shoqris civile mbetet i dobt n
Kosov. Megjithat, n krahasim me vendet
tjera n regjion, OJQ-t n Kosov kan terren shum m t leht pr t punuar. Percep-

69
timi i prgjithshm sht pozitiv. OJQ-t nuk

shihen si agjent t shteteve t tjera. Ka shembuj t shumt t angazhimeve t OJQ-ve n
zbatim t projekteve me qeverin. Kjo sht
evidente n nivel qendror dhe lokal, ku OJQt ndihmojn n fusha t ndryshme.
Ekonomia e vendit prbhet nga sektori
privat, sektori publik, ekonomia shoqrore,
kurse n vendet n zhvillim prfshihet edhe
ekonomia joformale.
Rubrika 5.1
Elementt e ekonomis s vendit
Ekonomia e vendit prbhet nga sektori privat, sektori publik, ekonomia shoqrore, kurse n vendet n
zhvillim prfshihet edhe ekonomia joformale.
duke pasur munges t nj opozite t fuqishme

dhe t zshme, sektori i OShC-ve ka qen mjaft
pasiv me qeverin. OShC-t ndihen t pasigurta
n lidhje me ushtrimin e presionit ndaj qeveris
kur as opozita politike nuk e bn kt.
Sipas Ankets mbi perceptimin e Shoqris Civile
n Kosov83, roli i OShC-ve n mbrojtjen e t
drejtave t qytetarve nga qeveria nuk sht
konsideruar si i mjaftueshm. Vetm shum
pak persona shprehn mendimin e tyre se OShC-t bjn shum n mbrojtjen e t drejtave
t qytetarve. Grupi m i madh i t anketuarve than se OShC-t punojn shum pak n
mbrojtjen e ktyre t drejtave.
Ilustrimi 5.1
OJQ-t si mbikqyrse
Nj numr i OJQ-ve mund t kategorizohet si
organizata mbikqyrse ose grupe presioni.
Ky sht sektor shum i rndsishm i shoqris civile q kujdeset pr qeverisje m t
mir duke br presion mbi qeverin. Ky sektor duhet t zhvillohet tutje dhe duhet t ruaj
autonomin nga qeveria.
Para pavarsis, organizatat e shoqris civile
kan qen relativisht t buta n marrdhniet e
tyre me qeverin, pasi q e kan perceptuar at
si kampione pr zgjidhjen e statusit final t Kosovs. Prderisa statusi mbeti n harres, besohej
se mosmarrveshja ose presioni i tepruar mund
t dmtoj perspektivn pr zhvillimin e Kosovs. Bile m hert, marrdhnia e veant q
OShC-t kishin me qeverin e Kosovs n azil
gjat viteve 90-ta krijuan nj kultur t marrdhnieve paqsore n mes t t dyjave. Aktualisht,
70

A mbrojn OShC-t t drejtat e

personave nga qeveria?
40.0%
30.0%
20.0%
10.0%
.0%
Shum
fort
Shum
Pak
Shum
pak
Fare
Nuk di
Nuk ka pengesa administrative

Qeveria nuk pengon zhvillimin e sektorit t
shoqris civile. Procesi i regjistrimit sht
shum i leht, dhe kontrolli qeveritar mbi
aktivitetet e OJQ-ve sht minimal. Aktualisht OJQ-t rregullohen me Rregulloren e
UNMIK-ut 1999/22, q jep korniz shum t
favorshme pr funksionimin e tyre.
Qeveria ka shpallur nj nism n vitin 2005

pr t hartuar ligjin e ri pr OJQ-t q do t
zvendsonte Rregulloren. Prfaqsuesit e
OJQ-ve t Kosovs dhe ekspertt e pavarur
pr funksionimin e OJQ-ve morn pjes n
hartimin e ligjit. Ligji u miratua me ndryshime t caktuara q u kundrshtuan fuqishm nga OJQ-t. M pas u bllokua e Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm,
dhe q ather ende nuk sht miratuar.
N disa raste prfaqsuesit e OJQ-ve kan
raportuar se jan krcnuar pas botimit t
raporteve ose aktiviteteve t organizuara t
cilat nuk i shkonin prshtati qeveris ose aktorve tjer. N nj rast, Ministria e Shrbimeve Publike drgoi shrbyesit civil pr t
kontrolluar deklaratat financiare t OJQ-s
ohu! pasi q kjo publikoi nj raport q kritikonte qeverin. OJQ-ja refuzoi qasjen kontrolluesve. Partit qeveritare kan sulmuar
OJQ-t se jan t lidhura me partit opozitare. Kjo ka dmtuar marrdhnien n mes t
qeveris dhe ktyre organizatave.
Institucionalizimi i bashkpunimit
Kanalet e komunikimit n mes t qeveris
dhe shoqris civile mbesin t dobta. Shumica varen nga individt. Nse nj individ n
nj institucion qeveritar ka prvoj nga sektori i shoqris civile, ajo mund t ndihmoj
n ushqimin e nj qasjeje pozitive n drejtim
t OShC-ve.
N mes t qeveris dhe OJQ-ve mbahen
takime ad hok. Ato mbahen n baz t ftess
nga t dyja palt, por zakonisht bashkpun-
imi sht siprfaqsor dhe pro forma dhe

i mungojn elementet e bashkpunimit t
mirfillt. Qeveria dhe parlamenti shpesh
ftojn OJQ-t q t marrin pjes n grupet e
tyre punuese, duke dhn OJQ-ve nj platform pr t shprehur pikvshtrimet e tyre.
OJQ-t gjithashtu ftojn zyrtart qeveritar
pr t marr pjes n aktivitete si jan konferenca, dhe zyrtart qeveritar shpeshher
shfrytzojn kt platforma pr t shtyr prpara agjendn e tyre. Bile edhe kryetari dhe
kryeministri i Kosovs kan marr pjes rregullisht n hapjet e konferencave t shoqris
civile.
Bashkpunimi i Kuvendit me OJQ-t sht
prmirsuar dukshm gjat viteve t kaluara,
dhe tani OJQ-t marrin pjes rregullisht n aktivitetet e Kuvendit. Megjithat prfaqsuesit
e shoqris civile besojn se ende ka vend pr
bashkpunim. Ata kan rekomanduar hapjen
e nj zyre n Kuvendi, ku qytetart mund t
marrin prgjigje ndaj pyetjeve t tyre dhe t
shprehin brengat e tyre.84 Fakti se deputett e
Kuvendit nuk kan nj zyr n komun gjithashtu paraqet nj breng. Praktika m e mir
nga parlamentet tjera sht hapja e nj librarie
pr opinionin e gjer, n veanti studentt.
Gjithashtu ishin disa prpjekje t kufizuara
pr t institucionalizuar bashkpunimin n
mes t qeveris dhe organizatave t shoqris
civile. N vitin 2006 Qendra pr trajnim dhe
resurse n avokaci tentoi organizimin e nj
fushate lobimi me qeverin. N po at vit,
nj nism tjetr e quajtur CivilKos synoi q t
bnte t njjtn duke organizuar nnshkrimin
e memorandumit t mirkuptimit me kryem-

71
Imazhi i OJQ-ve brenda qeveris

Prderisa OJQ-t nuk gzojn imazhin m t
mir, s paku nuk perceptohen si agjent t
huaj, si sht rasti n vendet tjera, si jan
ish-republikat Sovjetike, Serbia, Maqedonia
dhe Lindja e Mesme. Komuniteti ndrkombtar gzon nj imazh relativisht pozitiv, q
gjithashtu vendos OJQ-t e mbshtetura nga
donacionet e jashtme n pozit avantazhi.
Megjithat perceptimi i shoqris civile brenda qeveris ndonjher mund t jet negativ.
OJQ-t shpesh perceptohen se prfitojn nga
donacionet e jashtme. Perceptimet e tilla dmtojn bashkpunimin n mes t dy palve.
Pasi q disa ministra, deputet parlamenti dhe
kshilltar politik vijn nga sektori i shoqris
civile, marrdhnia n mes t dy sektorve
sht prmirsuar shum. Shum njerz kan
ikur nga shoqria civile dhe jan bashkangjitur
partive politike ose qeveris, dhe ka pasur
edhe raste kur personat pasi q kan shrbyer n qeveri kan shkuar q t punojn me
shoqrin civile. Kalimi nga shoqria civile n
qeveri kuptohet kryesisht pozitivisht, pasi q
personat q kan msuar konceptet kryesore
lidhur me menaxhimin dhe rrjetin n shoqrin civile sjellin me vete prvojn n qeveri.
T gjitha partit politike kan njohur vlern e
kapaciteteve njerzore brenda sektorit jo-qeveritar dhe synojn joshjen e tyre.
72

Organizatat e shoqris civile ishin pr shum

persona pik fillimi pr hyrjen n politik.
OJQ-t n prgjithsi kan gzuar imazh
pozitiv n Kosov, n veanti gjat viteve t
90-ta, kur ato luajtn rol thelbsor n ofrimin
e shrbimeve. Organizatat si jan Shoqata
Nna Terez dhe Kshilli pr Mbrojtjen e t
Drejtave dhe Lirive t Njeriut ishin unike n
tr botn n shrbime dhe aktivitete q ato
kryen. Dikur nnvizoja se nse nj shtet i
ri dshiron q t msoj si t zhvilloj sektorin e tret n shtetin e tyre, duhet t vij
n Kosov85 tha nj prfaqsues i shoqris
civile. Mund t thuhet se n vitet e nntdhjeta e tr shoqria e Kosovs funksionoi si
nj OJQ.
Kjo sjellje ndryshoi plotsisht pas vitit 1999.
Pjesmarrja e qytetarve n aktivitetet e
shoqris civile ra dukshm, dhe u ngulit perceptimi se qeveria duhet t ofroj t
gjitha shrbimet e domosdoshme. Anketat
treguan se vetm 12.1 % e personave ishin
paraqitur vullnetar pas vitit 1999 (shih
tabeln 5.1).
Tabela 5.1
A keni punuar si
vullnetar q nga viti 1999?
Prqindja
kumulative
Frekuenca
Pr
qind
Prqindja
valide
Po
151
12.1
12.1
12.1
Jo
1,093
87.4
87.4
99.4
Nuk e di
0.6
0.6
100.0
Gjithsej
1,251
100.0
100.0
Valide
inistrin. Memorandumi u nnshkrua gjat nj

konference publike n vitin 2007, por shum
pak sht br n zbatimin e tij q nga ndrrimi i qeveris.
Brenda qeveris nuk ka vizion pr ngritjen e

kapacitetit t OJQ-ve. Edhe pse sektori i shoqris civile sht n pozit shum m t mir
sesa para disa viteve, ende ka shum vend
pr prmirsime n aftsit menaxhuese t
personelit t OJQ-ve. Disa OJQ kan sugjeruar q qeveria t organizoj mbshtetje pr
prmirsimin e aftsive menaxhuese t personelit t OJQ-ve.
Prmirsimi i aftsive sht i rndsis m
t madhe, jo vetm pr OJQ-t, por edhe
pr rolin e tyre n rritje si nj inkubator pr
politikan, n veanti n munges t korporatave dhe organizatave t tjera q mund
t kishin marr kt rol. Duke prmirsuar
aftsit e udhheqsve dhe stafit t OJQ-ve,
vendi do t shtoj numrin e menaxherve n
dispozicion.
Pronsia lokale e shoqris civile

Q nga lulzimi i OJQ-ve pas 1999, vazhdimisht sht diskutuar nse llojet e OJQ-ve
t themeluara i shkojn prshtati Kosovs.
Prderisa njohurit e fituara nga ndrkombtart jan vlersuar si t vlefshme, thuhet se
OJQ-t duhet t prqendrohen m shum mbi
Kosovn. Pronsia e shoqris civile duhet t
jet kosovare.
Anketat tregojn se OShC-t n prgjithsi
kuptohen se japin prioritet aktiviteteve t
tyre n baz t krkesave t donatorve e jo
nevojave t komunitetit.
Tabela 5.2
Valid
Ngritja e kapacitetit
Krkesat e kujt marrin prioritetin

m t lart n OShC-t kosovare?
Prqindja
kumulative
Frekuenca
Pr
qind
Prqindja
valide
Donatort
673
53.8
53.8
53.8
Komuniteti
151
12.1
12.1
65.9
Qeveria
48
3.8
3.8
69.7
Asnjri
60
4.8
4.8
74.5
Nuk
di/ pa
prgjigje
319
25.5
25.5
100.0
Gjithsej
1,251
100.0
100.0
5.2 Vizioni pr qndrueshmrin financiare

Qeveria nuk ka vizion pr promovimin e qndrueshmris financiare n sektorin e OJQ-ve,
q sht problemi kryesor n themelimin e nj
shoqrie aktive civile n Kosov. Zhvillimi i
ngadalshm ekonomik sht duke kontribuuar n mungesn e mbshtetjes pr OJQ-t,
q i l ato plotsisht t varura n mbshtetje
nga donatort e jashtm. Kosova ka tradit
t gjat t filantropis. Sidoqoft mbshtetje
ofrohet vetm pr zbutje t varfris dhe infrastrukturn e komunitetit. Shum pak jepet
pr aktivitetet e OShC-ve dhe OJQ-ve.
Qeveria gabimisht mendon se ka mbshtetje
t mjaftueshme pr OJQ-t nga donatort e
huaj dhe mbshtetja qeveritare sht e panevojshme. Kjo sjellje sht problematike pr
dy arsye. E para. Shoqria civile q nuk rrjedh
plotsisht nga shoqria vendore e ka t vshtir
q t adresoj problemet e shoqris. E dyta,

73
me shumicn e mbshtetjes nga donatort e

huaj n drejtim t asistenc teknike pr qeverin, OJQ-t jan duke u prball me sfidat e
qndrueshmris financiare. Prandaj qeveria
duhet q t krijoj nj vizion pr mnyrn e
financimit t organizatave t shoqris civile.
Aktualisht nuk sht duke u br ndonj
planifikim pr t prgatitur mbshtetjen pr
OShC-t, prandaj shumica e aktiviteteve varen kryesisht ose plotsisht n mbshtetjen e
donatorve t huaj. Natyrisht se kjo mbshtetje do t mbetet nj faktor shum i rndsishm n zhvillimin e sektorit profesional
t OJQ-ve, por prfshirja e financimit Kosovar do t ndryshoj dinamikn e angazhimit
t shoqris civile. Perceptimi i komunitetit
OJQ si ndihm i inspiruar nga jasht do t
ndryshoj. Kjo gjithashtu do t ngrit nivelin
e ngasjes n mesin e organizatave tjera t shoqris civile q t krkojn m shum llogaridhnie nga OJQ-t.
Qeveria mund t asistoj OJQ-t prmes
mbshtetjes direkte financiare (duke nnkontraktuar punt) dhe indirekt, q do t thot
gjithka nga krijimi i nj mjedisi m t leht
tatimor pr OJQ-t q i mundson ata shfrytzimin e lokaleve publike pa pages.
74
torin, por prparon iden se shoqria civile

sht m shum se vetm OJQ. Mediat dhe
biznesi gjithashtu mund t ndihmojn n
ndrtimin e shoqris civile. Disa her grupe
t OJQ-ve kan tentuar q t bindin qeverin
q t krijojn nj skem t till. Ky model ka
filluar pr her t par n Hungari n vitin
1996 dhe m von sht prcjell nga shum
shtete t Evrops qendrore dhe lindore, ku
sht dshmuar si i suksesshm. Disa shtete
e kan prdor kt model si llotari ku pjesa
kryesore e prfitimeve financonte OShC-t.
Skemat e tilla mund t menaxhohen nga nj
agjenci qeveritare, ku menaxhmenti mund ti
delegohet ndonj OJQ-je. Megjithat ruajtja
e autonomis s OJQ-ve sht thelbsore pr
ekzistencn e nj shoqrie civile kumbuese.
Prandaj edhe nse nj skem e till menaxhohet nga qeveria, ajo duhet t ket pjesmarrje
shumic nga OShC-t.
Nnkontraktimi i detyrave
qeveritare te shoqria civile
Modeli nj pr qind
Vetm nj numr shum i kufizuar i OJQ-ve

jan kontraktuar n t kaluarn nga qeveria. Kjo praktik duhet t zgjerohet edhe
m tej. Shum shtete jan duke u drejtuar
kah OJQ-t pr shrbimet q ato i kryejn
m s miri.
Shum shtete prdorin t ashtuquajturin

modeli nj pr qind, q mundsoj tatimpaguesit ndarjen e nj pjese nga tatimet e
tyre pr OShC-n e zgjedhur. Qeveria m pas
plotson shumn e nevojshme. Kjo struktur
jo vetm q prforcon OShC-t dhe vet sek-
Gjat viteve 90-ta, OShC-t luajtn nj rol t

pazvendsueshm n ofrimin e shrbimeve
t ndryshme si jan ndihmat dhe arsimi. Kjo
tradit sht dobsuar pasi q shoqria shikon
shtetin si ofrues i plot i shrbimeve. Por hert
a von, njerzit ka gjasa q t kuptojn se

qeveria nuk mund t adresoj t gjitha nevojat

e shoqris transformuese dhe se OJQ-t dhe
OShC-t ende jan t nevojshme.
Gjat viteve pas konfliktit, OJQ-t kan luajtur
rol thelbsor n adresimin e shum nevojave
q nuk mund t adresohen plotsisht nga qeveria, si jan barazia gjinore dhe t drejtat e pakicave. Por ato mund t plotsojn prpjekjet e
qeveris n fushat si jan arsimi, kujdesi shndetsor dhe infrastruktura komunale.
Nj prfaqsues i shoqris civile shprehu se
shteti mund t prfshij shoqrin civile edhe
n nivel m t thell pr t krijuar nj sistem
t punve publike. Ose fundja qeveria mund
t inkurajoj institucionet e veta q t kontraktojn punt me organizatat e komunitetit e jo
me kompanit private, kurdo q sht e mundur.86 Pr shembull, nse duhet shtruar gypat
e ujsjellsit n ndonj fshat ose nse duhet
t ndrtohet ose rinovohet ndonj ndrtes,
pse t mos shfrytzohet kshilli lokal pr t
punsuar kolektivisht banort pr t kryer
punt (e me kt zvoglohen mundsit pr
nepotizm dhe korrupsion). Nse ndonj fshat
nuk ka kshill, kjo do t ishte nj shtytje e mir
pr ta vendosur kshillin.87
Burimet
Prfundimet e grupit t fokusit. far sht
roli i OJQ-ve n Kosov. I mbajtur n Prishtin
m 8 tetor 2008.
Prfundimet e grupit t fokusit. far sht
roli i komunitetit ndrkombtar n Kosov. I
mbajtur n Prishtin m 9 tetor 2008.
Programi Zhvillimor i Kombeve t
Bashkuara, Perceptimet e shoqris civile n Kosovn. Prishtin: UNDP, 2008
Intervist me Albert Liln, shef i CiviKos (26
tetor 2008)
Intervist me Argjentina Grazhdanin, ekspert i shoqris civile (20 tetor 2008)
Intervist me Dr. Karmit Zysman (25 tetor
2008)
Intervist me Habit Hajredinin, shef i qeverisjes s mir, Zyra e Kryeministrit (26 tetor
2008)
Intervist me Luan Shllakun, drejtor i KFOS

75
6.
Perceptimet, imazhi dhe

pjesmarrja n shoqrin civile
Mytaher Haskuka
6.
Perceptimet, imazhi dhe

pjesmarrja n shoqrin civile
Mytaher Haskuka
6.1 Njohja e shoqris civile

Kosovart jan t informuar mir lidhur me
shoqrin civile. Rreth 87% e t anketuarve
than se jan t njohur me kt term. Prqindja
ishte m e lart te t anketuarit shqiptar dhe
ata t komuniteteve t tjera88, dhe ishte m e
ult te serbt. Kur asocioni termin shoqri
civile me aktort tjer n shoqri, shumica
e kosovarve s pari mendojn pr OJQ-t,
e m pas pr sindikatat dhe m pas njerzit/
organizatat e komunitetit (shih tabeln 6.1).
Nj numr i konsiderueshm i t anketuarve
gjithashtu asocioi mediat me shoqrin civile, duke reflektuar n debat akademik lidhur
me shtjen nse mediat i prkasin sektorit t
shoqris civile, sektorit privat ose publik.
Edhe pse prgjigjet nuk dallonin shum pr
nga kombsia, nj numr i konsiderueshm i
t anketuarve serb gjithashtu asociuan partit politike me shoqrin civile.
Tabela 6.1
Cilat nga kto grupe

i takojn shoqris civile?
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
OJQ-t
90.3%
56.4%
91.5%
88.3%
Sindikatat
65.1%
43.1%
66.5%
63.9%
Njerzit/ organizatat e
komunitetit
30.3%
38.2%
18.2%
30.1%
Mediat
14.7%
22.1%
11.4%
14.9%
Partit politike
1.5%
18.6%
2.3%
2.6%
Bizneset
private
2.9%
14.2%
1.1%
3.5%
Sa i prket vlerave, shoqria civile n Kosov

sht e asociuar me t drejtat e njeriut, vullnetarizm dhe ofrim shrbimesh, prderisa
demokratizimi dhe mbshtetja pr grupet e
rrezikuara u asociuan vetm nga disa t anketuar (shih tabeln 6.2).
Tabela 6.2 Cilat nga kto karakteristika
i takojn shoqris civile?
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
Vullnetarizm
56.6%
42.2%
30.1%
54.1%
Qllime jo
profitabile
26.7%
26.5%
15.9%
26.1%
Advokaci
18.9%
1.5%
5.7%
17.1%
T drejtat e
njeriut
54.7%
45.1%
72.2%
55.2%
Ofrimi i
shrbimeve
45.2%
32.8%
63.6%
45.5%
Llogaridhnie
19.6%
13.7%
8.0%
18.6%
Transparenc
25.2%
10.8%
10.2%
23.4%
Prfaqsim
23.2%
5.4%
56.8%
24.2%
Grupet e
rrezikuara
2.5%
9.8%
0.0%
2.7%
Demokratizim
4.7%
26.5%
5.1%
6.0%
Mund t prfundohet se n prgjithsi kosovart kan pasur prvoj me organizatat

e shoqris civile dhe asociojn sakt shoqrin civile me aktert e ndryshm. do i
katrti kosovar asocion shoqrin civile me
qllimet joprofitabile, prfaqsim dhe transparenc, prderisa nj nga gjasht persona
asocion shoqrin civile me avokim. Ndosh-

77
ta rezultati m i rndsishm sht se vetm

gjasht kosovar nga 100 asociuan shoqrin
civile me demokratizim dhe tre nga 100 asociuan at me grupet e rrezikuara. Kjo sht
n veanti e rndsishme, pasi q ky grup
sht nj nga grupet m t rrezikuara n Kosov n kuptim t gjendjes socio-ekonomike
t tyre.
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
Shoqata
profesionale
1.5%
1.5%
.0%
1.4%
Shoqata
lokale
3.1%
1.5%
10.2%
3.4%
Shoqata
kombtare
.5%
.0%
.0%
0.4%
6.2 Pjesmarrja
n shoqrin civile
Klube sportive
5.6%
3.4%
13.0%
6.0%
Klube kulturore
3.3%
.5%
9.0%
3.5%
do i gjashti kosovar merr pjes n ndonj

organizat t shoqris civile - 10 pr qind
si antar, 5pr qind si vullnetar dhe rreth
2pr qind si puntor.
Grupe t
komunitetit
2.0%
4.9%
10.2%
2.6%
OJQ
3.2%
1.0%
1.1%
3.0%
Sindikat
4.0%
13.2%
1.1%
4.4%
Ilustrimi 6.1
T paprfshir
Mnyra e prfshirjes n OShC

Prfitues
Antar
Puntor
Vullnetar
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Shqiptar
Serb
T tjer
Gjithsej
Organizatat m t popullarizuara pr prfshirje jan klubet sportive, t prcjella nga

sindikatat, klubet kulturore dhe shoqatat
lokale.
78
Tabela 6.3 Lloji i OShC-ve ku merret pjes

Pjesmarrja qytetare
Ngjashm me pjesmarrjen n OShC, rreth
19pr qind e kosovarve marrin pjes n aktivitetet qytetare si jan zbatimi i projekteve nga
qeverit lokale ose OJQ-t, nismat qytetare,
peticionet ose debatet publike. N prgjithsi,
krahasuar me vitin 2004,89 ka trende pozitive,
n veanti nj rritjen e pjesmarrjes npr debate publike dhe takime dhe n zbatim t projekteve t qeveris lokale dhe OJQ-ve. Njkohsisht pjesmarrja n protesta publike dhe
nnshkrime t peticioneve ka rn.
Prkundr supozimit se pjesmarrja qytetare
ishte m e lart para konfliktit t vitit 1999,
rezultatet e ankets tregojn se n prgjithsi
kishte rnie n pun vullnetare dhe pun pr
organizatat jo-qeveritare dhe joprofitabile
(OJP). Ngritja m e dukshme sht te komunitetet tjera, ku puna vullnetare sht ngritur
pr 8pr qind, prderisa puna pr OJP dhe

OJQ sht shtuar pr 9pr qind. N mesin e
shqiptarve, vullnetarizmi sht ngritur dukshm pr 1pr qind prderisa puna pr OJP
dhe OJQ sht ngritur pr 5pr qind. Trendi
i vetm rns sht par te vullnetarizmi n
mesin e serbve q ka rn pr 8 pr qind,
prderisa puna pr OJP dhe OJQ ka shnuar
ngritje pr 2pr qind.
T pyetur nse do t dshironin t punonin

si vullnetar n organizata t ndryshme, rreth
20pr qind e t anketuarve than se do t punonin si vullnetar pr ndonj OJQ, prderisa
vetm 7pr qind than se do t paraqiteshin
vullnetar pr parti politike.
Ilustrimi 6.3
T anketuarit q do
t punonin si vullnetar
Do t punonin si vullnetar
Ilustrimi 6.2
Vullnetarizmi dhe puna pr

organizatat joprofitabile dhe
joqeveritare dhe pas vitit 1999
Serb
Shqiptar
T tjer
Organizat
ndrkombtare
Biznes privat
Qeveri
Komun
16%
14%
Parti Politike
12%
OJQ
10%
0%
8%
5%
10%
15%
20%
25%
6%
4%
2%
0%
para vitit 1999
pas vitit 1999
Kan punuar si vullnetar

Shqiptar
Serb
T tjer
16%
14%
12%
10%
8%
6.3 iltrsia i
shoqris civile
M pak se nj e treta e kosovarve mendojn
se OShC-t jan t hapura pr pjesmarrje
publike. (Nuk ka t dhna t krahasueshme
pr sektort tjer). Pasi q nj nga rolet e OShC-ve sht promovimi i pjesmarrjes, kjo
sht statistik brengosse, dhe n veanti
sht deklaruar nga pakicat.
6%
4%
2%
0%
para vitit 1999
pas vitit 1999
Kan punuar pr ndonj organizat jo-profitabile ose

jo-qeveritare
Vetm nj nga dhjet t anketuarit nga komunitetet tjera mendon se OShC-t jan t hapura pr pjesmarrje publike. Kjo mundsisht
shpjegon numrin e ult t t anketuarve q
dshirojn t punojn si vullnetar.

79
Tabela 6.4 Prgjigjet ndaj deklarats OShC-t ja

n t hapura pr pjesmarrje publike
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
Pajtohen
32.1%
10.3%
9.5%
29.4%
Nuk pajtohen
22.6%
36.3%
47.8%
24.9%
Nuk din/
pa prgjigje
45.3%
53.4%
42.7%
45.7%
100.0% 100.0%
100.0%
100.0%
Gjithsej
6.4 Ndikimi i shoqris civile

do e katrta familje kosovare ka prfituar
nga ndonj aktivitet i shoqris civile. Numri i personave q prfitojn nga aktivitetet e
shoqris civile sht m i lart sesa numri
i personave q marrin pjes n organizatat
e shoqris civile, por me dallim t vogl
n prqindje. Kjo prqindje sht m e lart
n mesin e pakicave tjera dhe m e ulta n
mesin e serbve. Sidoqoft nj numr i konsiderueshm i serbve u prgjigjn nuk e di
dhe mund t ken prfituar nga organizatat
ndrkombtare, pasi q n zonat ku jetojn
shumica e aktiviteteve jan kryer nga OJQ-t
ndrkombtare.
Tabela 6.5
A keni pranuar ju ose familja

juaj prfitime nga ndonj
aktivitet i shoqris civile?
Shqiptart
80
Serbt T tjert
Gjithsej
Po
25.9%
18.1%
42.7%
26.4%
Jo
70.4%
62.3%
57.3%
69.1%
Nuk e di
3.7%
19.6%
4.5%
Gjithsej
100.0%
100.0%
100.0%
100.0%

Asistenca pr strehim sht ofruar si forma m

e zakonshme e prfitimit nga OShC-t, q reflekton rolin kryesor q kto organizata kan
luajtur n riparim dhe rinovimin e shtpive
t dmtuara nga konflikti. Kjo sht prcjell
me asistenc n infrastruktur, q ishte nj
nga prioritetet e fazs emergjente. Prfitimet
n arsim dhe shndetsi gjithashtu jan prmendur nga nj numr i madh i t anketuarve,
q reflekton investimet n sektorin publik dhe
investimet n form t asistencs dhe trajnimit
pr arsim dhe shndetsi.
Ilustrimi 6.4
Prfitimet e ofruara nga OShC-t

ndonj personi ose familje
Shrbime biznesi
Material ndrtimor
T drejtat gjinor
shtje juridike
Shndetsi
Arsim
Mbshtetje psikologjike
Financa
Strehim
Infrastruktur
0%
5%
10%
15%
T pyetur se ka mendojn n lidhje me

ndikimin e OShC-ve n shoqrin kosovare,
nj numr i konsiderueshm than se ndikimi ishte pozitiv dhe negativ. Nj e treta e t
anketuarve than se ndikimi ishte shum
pozitiv ose pozitiv, prderisa rreth 5 pr
qind than se ishte negativ. Nuk ka dallim t
madh n mendime n baz t kombsis ose
gjinis.
Tabela 6.6
far sht ndikimi i prgjithshm i

OShC-ve n shoqrin kosovare?
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
Shum
pozitiv
4.8%
2.0%
0.6%
4.4%
Pozitiv
30.4%
19.0%
19.6%
29.1%
Pozitiv dhe
negativ
61.2%
66.2%
67.4%
61.9%
3.0%
11.8%
10.7%
4.0%
0.6%
1.0%
1.7%
0.6%
100.0% 100.0% 100.0%
100.0%
Negativ
Shum
negativ
Gjithsej
s shumti prfaqsuese. Megjithat prgjigja

dallon pr nga kombsia. Shqiptart than se
OJQ-t e mdha t Kosovs jan m s shumti
prfaqsuese, t prcjell nga OJQ-t lokale. Rezultatet e serbve tregojn mungesn e tyre n
integrim t vrtet n shoqrin kosovare, pasi
q shumica zgjodhn OJQ-t ndrkombtare, t
prcjell me shoqatat joformale. Asnj serb nuk
zgjodhi OJQ-t kosovare. Ato n grupin e t
tjerve m s shpeshti zgjodhn OJQ-t lokale
si m prfaqsueset.
Ilustrimi 6.5
6.5 Imazhi publik
Cilat nga t poshtshnuarat prfaqsojn interesat tuaja m s shumti?
OJQ t mdha ndrkombtare
Opinioni publik n Kosov sht i ndar n

lidhje se sa sht prfaqsuese shoqria civile. Pak mbi gjysma e kosovarve mendojn
se OShC-t paksa prfaqsojn interesat e
tyre personale, vetm rreth 3pr qind thon
se OShC-t prfaqsojn shum mendimet
e tyre. Trendt jan t ngjashm pr t gjitha
komunitetet. Analizat statistikore pr nga
gjinia, mosha dhe regjioni nuk tregojn dallime t mdha n kt shtje.
OJQ t mdha ndrkombtare

OJQ lokale
Shoqata joformale
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
Tabela 6.7 A prfaqson ndonjra nga OShC-t

aktuale interesat tuaja personale?
Shqiptart
Serbt
T tjert
Gjithsej
2.9%
3.9%
1.1%
2.8%
Paksa
50.8%
49.5%
61.3%
51.4%
Jo fare
46.3%
46.6%
37.6%
45.8%
100.0% 100.0%
100.0%
Po, shum
Gjithsej
100.0%
Prfaqsimi
N mesin e atyre q mendojn se OShC-t
prfaqsojn interesat e tyre, shumica mendojn se OJQ-t e mdha t Kosovs jan m
5%
0%
Shqiptar
Serb
T tjer
Llogaridhnia
N kuptim t llogaridhnies, vetm disa than
se OShC-t jan llogaridhnse ndaj njerzve:
Vetm 5pr qind than se shumica e OShCve jan llogaridhnse, dhe 23pr qind than
se disa jan llogaridhnse. Komunitetet e
tjera n lidhje me kt ishin m pesimist, ku
vetm rreth 10pr qind than se shumica ose
disa OShC jan llogaridhnse.
81
Tabela 6.8 A jan OShC-t llogaridhnse

ndaj njerzve?
Shqiptart
Serbt
T
tjert
Gjithsej
Shumica
e tyre jan
llogaridhns
5.5%
1.0%
1.7%
5.0%
Disa jan
llogaridhns
24.2%
21.6%
7.9%
23.0%
Vetm disa
jan llogaridhnse
47.6%
51.4%
67.4%
49.1%
Asnjra nuk
sht llogaridhnse
22.7%
26.0%
23.0%
22.9%
100.0% 100.0% 100.0%
100.0%
Gjithsej
Analiza e pyetjeve Kujt i raportojn OJQt? dhe Kujt duhet ti raportojn? tregon
se kosovart nuk jan t knaqur me praktikat aktuale t raportimit. Ata preferojn q
OJQ-t ti raportojn qytetarve dhe institucioneve kosovare m shum sesa donatorve.
Dallimi m i madh sht par n pyetjen pr
Ilustrimi 6.6
Shqiptart
Askush
Kuvendi i
Kosovs
Qeveria
Qytetart
Organizatat
ndrkombtare
Institucioneve
prkatse
20%

40%
60%
80%
Serbt T tjert
N baz t
krkess
nga donatort
54.2%
N baz t
nevojave
t komunitetit
10.2%
N baz
t prioriteteve t
qeveris
1.7%
Asnj
5.5%
1.0%
5.6%
28.4%
13.2%
25.9%
Nuk di/ pa
prgjigje
Donatorve
82
N kuptim t prioriteteve, shumica e kosovarve thon se organizatat e shoqris civile

i caktojn prioritetet n pajtim me at far
thon donatort. Nj nga 10 than se ata
caktojn prioritetet sipas komunitetit, dhe
vetm nj nga 50 tha sipas qeveris. Me prjashtim t serbve q mendojn m shum
se kombsit tjera se OShC-t caktojn prioritetet n pajtime me qeverin dhe kategorit tjera than se nuk ka dallim t madh
n baz t kombsis. Ngjashm, mendimet
pr kt shtje nuk ndryshojn sipas gjinis
ose moshs.
Tabela 6.9 Si i caktojn prioritetet e tyre organizatat kosovare t shoqris civile?
Kujt i raportojn OJQ-t? Kujt

duhet ti raportojn OJQ-t?
OJQ-t duhet ti raportojn aktivitetet e tyre

OJQ-t i raportojn aktivitetet e tyre te
0%
raportim te qytetart: Vetm 6 pr qind than

se OJQ-t i raportojn qytetarve, prderisa
53 pr qind than se kshtu duhet. Asnj i
anketuar nuk tha se OJQ-t nuk duhet ti
raportojn askujt, q tregon edhe nj her
se kosovart jan goxha mir t njoftuar me
llogaridhnien dhe parimet e prgjithshme
t puns s OJQ-ve.
Gjithsej
52.5%
Gjithsej
53.4%
54.0%
18.1%
14.0%
10.9%
15.2%
1.1%
2.5%
100.0%
100.0% 100.0%
5.3%
27.3%
100.0%
6.6 Roli pr shoqrin civile

Edhe pse strehimi ishte prfitimi m i madh
nga OShC-t q u raportua nga t anketuarit,
kur u pyetn se cilit sektor iu duhet mbshtetje nga OShC-t, vetm 6 pr qind zgjodhn
strehimin. T tre sektort e prmendur nga t
anketuarit si m t nevojshmit pr prfshirje
t OShC-ve ishin infrastruktura (23 pr qind),
punt n anti-korrupsion (20 pr qind) dhe
mbshtetje financiare (16 pr qind). Prioriteti i
par i shqiptarve pr OShC-t ishte infrastruktura (26 pr qind), pr serbt ishte sektori shndetsor (18 pr qind), prderisa pr komunitetet tjera ishte anti-korrupsioni (49 pr qind).
Analizuar pr nga gjinia, edhe pse prioritetet e para, dyta dhe t treta pr meshkujt
Tabela 6.10
Sektort e zgjedhur si
sektor q krkojn
mbshtetje nga OShC-t,
pr nga gjinia
Meshkuj
Femra
24.9%
20.3%
6.4%
6.0%
16.3%
16.0%
Mbshtetje psikologjike/
Sociale
3.7%
2.9%
Arsimi
8.4%
10.5%
11.8%
14.1%
shtje juridike
2.1%
1.9%
Demokraci
0.3%
0.3%
Infrastruktura
Strehimi
Mbshtetja financiare
Shndetsi
Mjedisi
1.3%
3.2%
T drejtat gjinore
1.3%
2.8%
Marrdhnie ndretnike
2.7%
1.7%
Mbikqyrje qeveritare
0.6%
0.3%
20.0%
19.8%
100.0%
100.0%
Anti-korrupsion
Gjithsej
dhe femrat ishin t ngjashme, femrat zgjodhn shndetin dhe arsimin m shpesh se
meshkujt, me dallime t vogla pr mjedisin.
N kuptim t debatit dhe resurset e zotuara
pr t drejtat gjinore, sht interesant fakti se
vetm rreth 3 pr qind e femrave zgjodhn t
drejtat gjinore si fush q krkon mbshtetje
t OShC-ve.
6.7 Mbajtja e qeveris

llogaridhnse
Edhe pse n kuptim t llogaridhnies t anketuarit nuk treguan shum besim t lart
te OShC-t, kur u pyetn se far duhet t
jet roli i shoqris civile n marrdhnie
me qeverin, nj numr substancial i personave (33 pr qind) u prgjigjn se OShCt duhet t veprojn si mbikqyrs dhe t
monitorojn punn e qeveris. Mbi 37 pr
qind than se OShC-t duhet t ofrojn
shrbime t cilat qeveria nuk mund ti ofrojn.
Ilustrimi 6.7
Roli i shoqris civile n

marrdhnie me qeverin
Sherben si medium
komunikimi n mes t
qytetarve dhe shtetit
Kryen vlersime
t nevojave
Monitoron performancn e
qeveris
Ofron shrbime q qeveria
nuk mund ti ofroj
Shrben si mbikqyrs
0%
10%
20%
30%
40%

83
Nse prgjigjet se shoqria civile duhet t

monitoroj performancn e qeveris kombinohen me prgjigjet se shoqria civile duhet t
veproj si mbikqyrs ato bashk marrin rreth
60 pr qind, e kur u pyetn lidhur me gjendjen aktuale, shumica e t anketuarve than se
komuniteti ndrkombtar sht akteri kryesor
q mban qeverin llogaridhnse, e prcjell
nga mediat. Shoqria civile dhe votuesit u
kuptuan si entitete m pak t rndsishme pr
mbajtjen e qeveris llogaridhnse.
84

Ilustrimi 6.8
Kush mban qeverin

e Kosovs llogaridhnse?
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Komuniteti
ndrkombtar
Votuesit
Shoqria civile
Mediat

85
7.
Krijimi i mekanizmave pr
bashkpunim n mes t
shoqris civile dhe qeveris
Elton Skendaj
7.
Krijimi i mekanizmave pr bashkpunim

n mes t shoqris civile dhe qeveris
Elton Skendaj
Kosova sht duke ndrtuar institucionet

demokratike t qeverisjes dhe shoqrin civile njkohsisht. Bashkveprimi n mes t
shtetit dhe shoqris civile sht thelbsor
pr zhvillimin e kapacitetit institucional dhe
nj qytetarie demokratike. Shtetit t ri t Kosovs i duhet shoqria civile me qllim q t
shtyj prpara pjesmarrjen e qytetarve, prfaqsimin dhe llogaridhnien. Nj nga konstatimet kye t literaturs shkencore sociale pr
shtetndrtimin sht se shteti prforcon kapacitetin e tij pr t plotsuar krkesat e publikut pr prfaqsim dhe mbrojtje.90 Shoqria
civile gjithashtu krkon nj shtet funksional
q t ket hapsir ligjore pr t zhvilluar shoqatat dhe pr t artikuluar krkesat e veta n
emr t qytetarve. Aktualisht bashkveprimi
n mes t shtetit t Kosovs dhe shoqris civile sht ad hok dhe kryhet n nivel personal.
Duhet t ndrtohen mekanizmat m t fort
institucional me qllim q t sjellin shoqrin
civile dhe qeverin bashk pr dialog, politikbrje dhe avokim.
Shoqria civile n mesin e shumics etnike
shqiptare n Kosov kishte marrdhnie komplekse me shtetin q nga lufta e dyt botrore.
Nn Jugosllavin socialiste t Titos, organizatat dhe fytyrat e themeluara nga shteti,
si jan sindikatat, prforcuan deprtimin e
shtetit n shoqri. Pasi q Beogradi shfuqizoi
autonomin e Kosovs n vitin 1989, shoqria
civile e Kosovs veproi si lvizje shoqrore
q rezistonte institucionet shtetrore t Ser
bis duke krijuar institucionet paralele n
shndetsi, arsim dhe mirqenie gjat viteve

90-ta.91 Shkalla e vullnetarizmit ishte e lart
n mesin e shqiptarve gjat ksaj periudhe
pasi q njerzit ndihmonin njeri-tjetrin pr t
mbijetuar duke paguar 3 pr qind t tatimit
vullnetar n t hyra pr t mbshtetur institucionet paralele.92 Prej grupeve t ndryshme
brenda lvizjes s rezistencs n Kosov doln
shoqria civile dhe organizatat e partit politike q synonin ndrtimin e shtetit pas vitit
1999. Nj aktivist i shoqris civile n grupin e
fokusit tha se perceptimi i prgjithshm i marrdhnies n mes t shoqris civile dhe shtetit
ishte se para vitit 1999, synimi jon ishte q t
ndrrojm sistemin, kurse tani synojm zhvillimin e sistemit.93
Pas konfliktit t armatosur t vitit 1998-1999
dhe ndrhyrjes s komunitetit ndrkombtar,
derdhja e fondeve t mdha ndrkombtare
pr rindrtim dhe ndrtim t institucioneve
shtetrore transformoi t gjith sektort e shoqris n shoqri civile. Shum OJQ u themeluan gjat nats pasi q donatort ndrkombtar krkonin partner lokal pr projektet
e tyre n infrastruktur dhe shrbime. UNMIK-u miratoi nj rregullore t prshtatshme
n vitin 1999 q mundsoi regjistrimin e mbi
4.000 OJQ-ve gjer n vitin 2008. Pasi q institucionet vetqeverisse filluan t ndrtohen pas
vitit 1999, organizatat e shoqris civile u angazhuan n shum aktivitete q shpesh jan
prerogativ e institucioneve t qeveris qendrore dhe lokale, si jan rindrtimi i shtpive,
shrbimet e mirqenies sociale, botimi i li-

87
Krijimi i mekanizmave pr bashkpunim n mes t shoqris civile dhe qeveris
brave pr sistemin arsimor dhe grumbullimi

i mbeturinave. Aktivitetet kryesore t OJQ-ve
m pas prfshin ofrimin e shrbimeve, e jo
brjen e politiks ose avokimin. Prqendrimi
afatshkurtr i bazuar n projekte i shumics
s OJQ-ve i bri ato plotsisht t pavarura
nga financimi donator dhe pengoi specializimin e tyre.94 Kjo vazhdon t jet problem,
pasi q disa OJQ kan zhvilluar kapacitetin e
tyre pr brje t politiks dhe avokim.
Gjat periudhs 1999-2001, UNMIK-u prfshiu OJQ-t n strukturn e vet administrative si pjes t organit kshilldhns, Kshilli tranzitor. Prkundr faktit se antart e vet
ishin m pak ndikues sesa prfaqsuesit e
partive politike, Kshilli luajti nj rol t rndsishm n brje t politiks. Prve ksaj, individt nga shoqria civile u emruan nga
UNMIK-u n departamentet e tij administrativ, duke kryer rolin e administrats civile
gjer n zgjedhjet e vitit 2001 t cilat rezultuan
me Kuvendin dhe qeverin e Kosovs.95
Me themelimin e Institucioneve t Prkoh
shme t Vetqeverisjes n Kosovn n vitin
2002 dhe largimin e prfaqsuesve t OJQve nga strukturat e UNMIK-ut, shoqria
civile humbi ndikimin e vet direkt n brje
t politiks. Ekzekutivt e UNMIK-ut tani
pritn q shoqria civile e Kosovs t luaj
rolin e avokimit n drejtim t institucioneve vetqeverisse t Kosovs. Institucionet
vetqeverisse dhe shoqria civile shpesh
mbanin takime pr tema t caktuara, por
megjithat shoqria civile nuk kishte lidhje
direkte t institucionalizua me qeverin.
88

Nj problem sht se OJQ-t nuk kishin nj

platform t prgjithshme q do t koordinonte prpjekjet e tyre. Organizata pr Siguri
dhe Bashkpunim n Evrop (OSBE), misioni
i mhershm i s cils n Kosov ishte zhvillimi i shoqris civile, u mundua q t krijoj
nj organizat ombrell pr t gjitha OJQ-t,
kuvendin e OJQ-ve, por OJQ-t kryesore e
kundrshtuan. Pula96 thot se ky kundrshtim
reflekton dyshimin e pjestarve t shoqris
civile t Kosovs pr fardo lloj organizimi
masiv me synim q t prfaqsoj shoqrin
civile dhe mnyrn e defektive me t ciln
OSBE u mundua q t bashkoj t gjitha OJQt nn nj ombrell t vetme. Sidoqoft sht
m leht t ndrtohen koalicionet n mes t
OJQ-ve q kan ndonj mision ose fokus t
caktuar pr shtje t prbashkt.
Konkurrenca intensive pr fondet e donatorve dhe antagonizmat personale gjithashtu pengojn q rrjetet e OJQ-ve t ken z t
unifikuar. Pula thot se rrjetet e OJQ-ve nuk
kan struktur t qart po identifikohen me
udhheqs individual dhe jan t organizuar
si klika rreth donatorve t caktuar:
OJQ-t e caktuara synojn q t

identifikohen si aleate me ndonj
tjetr si klik, dhe klikat e caktuara
synojn q t asociohen me donatorin
ose grupin e caktuar t donatorve.
Antagonizmi q ekziston n mes t
grupeve t tilla tejkalon at ka mund
t quhet konkurrenc e pastr sepse
armiqsit dhe mungesa e tolerancs
ka tendenc t zgjerimit n nivel m t
lart personal.97
Prkundr mungess s mekanizmave institucional, prfaqsuesit e shoqris civile dhe zyrtart qeveritar bashkveprojn
dhe komunikojn shpesh n nivel personal.
Dshmit anektodike tregojn se personat e
shoqris civile n shum raste punojn n
qeveri ose jan t zgjedhur n Kuvendin e
Kosovs dhe anasjelltas. Bashkveprimet e
tilla personale lehtsojn rrjedhn e ideve n
mes t dy sektorve dhe jan nj tregues t
bashkpunimit. N ann tjetr bashkpunimi
i till mund t parandaloj kritikat e ashpra
nga OJQ-t drejtuar qeveris, pasi q pjesa
elite e OJQ-ve dshiron q t ruaj mundsin
pr tu br zyrtar qeveritar.
Pasi q edhe partit politike edhe organizatat
e shoqris civile kan filluar punn me rezistenc gjat viteve t 90-ta, disa OJQ jan t
lidhura me partit politike dhe kan qasje m
t mir n qeveri kur kto parti jan n qeveri.
Shoqata Nna Terez pr shembull tradicionalisht ka pasur lidhje me LDK-n, prderisa
Shoqata e Veteranve t Lufts (ShVL) dhe
Shoqata e Invalidve t lufts (ShIL) jan t
lidhura me Partin Demokratike t Kosovs
(PDK) dhe Aleancn pr Ardhmrin e Kosovs (AAK).98 Tabela 7.1 prmbledh prgjigjet
n anketn e mbajtur pr kt raport q sugjeron se aktivistt e shoqris civile kan gjasa m t mdha pr tu br antar t partive
politike.
Tabela 7.1
Pa
pjesmarrje
Pjesmarrje n OJQ
Gjithsej
Po
29.0%
40.6%
29.3%
Jo
68.3%
56.3%
67.9%
Nuk e
di/ pa
prgjigje
2.7%
3.1%
2.7%
Gjithsej
100.0%
100.0%
100.0%
A jeni
antar i
ndonj
partie
politike?
Pjesmarrs n OJQ
Prderisa
organizatat
ndrkombtare
pritnin q shoqria civile t loboj, kshilloj dhe monitoroj institucionet lokale,
mungesa e qartsis s prgjegjsive t secilit institucion e vshtirsuan ushtrimin e
rolit nga shoqria civile. Aktivistt e shoqris civile ishin edhe t frustruar pasi q
shpeshher kishin qasje shum m t vogl
n UNMIK, qeverissin e vrtet, sesa te
qeveria lokale.99 Sipas Igballe Rogovs,100
UNMIK-u nuk u prgjigj krkesave t
Rrjetit t Grave t Kosovs pr zbatimin e
Rezoluts 1325 t OKB-s q urdhronte
prfshirjen e grave n t gjitha aspektet e
ndrtimit t paqes. Prandaj aktivistt e shoqris civile u dekurajuan pasi q OKB n
kt rast nuk ishte i hapur pr zbatimin e
rezoluts s vet.

89
Rubrika 7.1
Marrdhnia n mes t shoqris

civile dhe qeveris
Teoria liberale e shoqris civile e sheh at si

kundrpesh natyrore ndaj deprtimit t shtetit n
jetn private t individve. Studiuesit sikur Xhon Lok
(John Locke) dhe Xhon Stjuart Mill (John Stuart Mill)
e pan rolin shtetit si t kufizuar dhe t shoqris
t fuqishm, duke supozuar se shteti do t jet
m i fort nse shoqria civile sht e dobt. Nj
pikvshtrim tjetr sheh shoqrin civile dhe shtetin si mbshtetse t njra tjetrs. Aleksis de Tokvill
(Alexis de Tocqueville), aristokrat frng, ishte i impresionuar me numrin aq t vogl t amerikanve n
qytet q do t organizoheshin pr t zgjidhur problemet e komunitetit. Robert Putnam azhurnoi teorin
e Tokvillit, duke thn se shoqria civile prgatit
individt me sjelljet e bashkpunimit dhe zgjidhje t
problemeve e me kt prmirson qeverisjen. Kur
donatort ndrkombtar investuan shum resurse
n ndrtimin e shoqris civile n Kosov dhe pjesn
tjetr t Evrops lindore, ata prcolln teorin e
Putnamit se shoqria m e fort civile do t rezultoj
n shtet t fuqishm. Vet Putnami ishte skeptik lidhur me ndrtimin e shpejt t shoqris civile nga
m lart, pasi q u deshn shekuj pr Italin veriore
gjersa zhvilloi nj shoqri t fort civile.
N baz t Tokvillit, Demokracia n Amerik (Nju Jork:
Westvaco, 1999), Putnam, Robert D., Robert Leonardi
dhe Raffaella Nanetti, Vnia e demokracis n veprim:
Traditat qytetare n Italin moderne (Princeton, NJ:
shtypi i universitetit Princeton, 1993); Putnam, Robert
D., Bowling Alone: Kolapsi dhe ringjallja e komunitetit
amerikan (Nju Jork: Simon & Schuster, 2000).
Shum studiues pajtohen se kushtet e ndry

shme shoqrore ndrtojn lloje t ndryshme
t shoqris civile. Shoqria civile disidente
n Evropn lindore komuniste ka qen antagoniste pr shtetin totalitar, prderisa kjo
e fundit prdorte organizatat masive pr
t kontrolluar dhe disiplinuar individt.101
90

Howard102 gjithashtu thot se shoqria civile

n Evropn lindore pas komunizmit sht n
prgjithsi m e dobt sesa n regjionet tjera
n bot pr shkak t trashgimis komuniste.
N Kosov, shoqria rezistente n mesin e
shqiptarve shumic mori nj qndrim nacionalist pr t reaguar ndaj qeveris represive t Beogradit q prdori nacionalizmin
pr t shmangur sfidat politike.103
Organizatat ndrkombtare dhe donatort krijuan nj lloj t ri t shoqris civile, e prbr
kryesisht nga OJQ-t q ofrojn shrbime t
rndsishme pr popullatn pas konfliktit. Organizatat ndrkombtare dhe donatort doln
si aktor ky q ndrtuan shoqrin civile dhe
shtetin n Kosov. N njrn an, organizatat ndrkombtare (UNMIK, OSBE dhe BE)
morn funksionet e qeverisjes para delegimit
t disa nga to te institucionet lokale. N ann
tjetr, organizatat ndrkombtare nnkontraktuan shumicn e shrbimeve t tyre me organizatat e shoqris civile q synonin plotsimin
e krkesave. Me pavarsin e Kosovs, marrdhnia n mes t shtetit dhe shoqris civile sht duke u rikonfiguruar prsri. Edhe
shteti edhe shoqria civile krkojn vendosje
m t madhe n shoqri e m pak n komunitetin ndrkombtar.
7.1 Perceptimi publik i

marrdhnieve n mes
t OJQ-ve dhe qeveris
Grafikonet e poshtme tregojn dallimet n
perceptim q ka popullata n lidhje me llogaridhnien e OJQ-ve n Kosov. Ilustrimi 7.1
tregon perceptimet publike lidhur me kujt
OJQ-t i raportojn dhe kujt duhet ti raportojn aktivitetet e tyre. Nuk sht udi se 47%
e t anketuarve besojn se OJQ-t i raportojn donatorve. M pak se 5 pr qind besojn se OJQ-t i raportojn qeveris ose direkt
qytetarve. Kontrasti n mes t perceptimit si
funksionon llogaridhnia e OJQ-ve n praktik dhe si duhet t funksionoj bhet e qart
nga prgjigjet e ankets lidhur me kujt OJQt duhet ti raportojn. Mesatarisht, t anketuarit than se OJQ-t duhet ti raportojn
qytetarve (22 pr qind) si dhe donatorve
e qeveris (secili me rreth 21 pr qind). Kjo
mund t interpretohet si thirrje pr llogaridhnie m t madhe t OJQ-ve ndaj publikut
dhe qeveris.
Ilustrimi 7.1
(e njjt si
ilustrimi 6.6)
Kujt i raportojn OJQ-t? Kujt

duhet ti raportojn OJQ-t?
Ilustrimi 7.2
(e njjt si
Ilustrimi 6.7)
OJQ-t duhet ti raportojn aktivitetet e tyre

OJQ-t i raportojn aktivitetet e tyre te
far roli duhet t luajn OShC-t

n marrdhnie me qeverin?
Sherben si medium
komunikimi n mes t
qytetarve dhe shtetit
Askush
Kryen vlersime
t nevojave
Kuvendi i
Kosovs
Monitoron performancn e
qeveris
Qeveria
Qytetart
Ofron shrbime q qeveria

nuk mund ti ofroj
Organizatat
ndrkombtare
Shrben si mbikqyrs
Institucioneve
prkatse
0%
Donatorve
0%
duhet t luajn ishte se ato duhet t ofrojn

shrbime q qeveria nuk sht n gjendje q
t ofroj. Ne do t interpretonim kt konstatim me kujdes. OJQ-t natyrisht se mund t
ofrojn shum lloje t shrbimeve eksperte
n veanti n periudhn menjher pas konfliktit t armatosur. Megjithat n afat t gjat
nuk duhet t presim q ato t kryejn punt e
qeveris n shum fusha, e me kt pengojn
ndrtimin e kapacitetit t qeveris. Prgjigjet
e tjera, n radhitje prej fundit, ishte qe shoqria civile t jet mbikqyrs, t monitoroj
punn e qeveris, t jet partner zbatues me
qeverin, t kryej vlersimin e nevojave dhe
t jet nj medium komunikimi n mes t
qytetarve dhe shtetit.
20%
40%
60%
10%
20%
30%
40%
80%
Duke gjykuar nga prgjigjet e qytetarve,

opinion i gjer pret q OShC-t t luajn nj
rol aktiv n marrdhniet e tyre me qeverin
(ilustrimi 7.2). Prgjigja m e zakonshme (22.5
pr qind) lidhur me llojin e rolit q OShC-t
Si mund t shihet nga ilustrimi 7.3, m shum

se gjysma e t anketuarve nuk din nse OJQt bashkpunojn me qeverin qendrore dhe
lokale: 29 pr qind e t anketuarve than se
ato bashkpunojn me qeverin qendrore
dhe 24 pr qind than me qeverin lokale. N

91
ann tjetr, antart e grupit t fokusit q udhheqin njkohsisht Anketn pr perceptimet

e shoqris civile n Kosov than se n nivel
komunal, problemet jan m t drejtprdrejta,
njerzit jan m t prkushtuar dhe rezultatet jan m konkrete. Zakonisht sa m shum
fonde OJQ-ja mund t sjell mbi tavolin, aq
m shum komuniteti do t jet i lumtur pr
t bashkpunuar. OJQ-t ndrkombtare n
Kosov kan m shum fonde prandaj kan
m shum qasje te zyrtart e qeveris lokale.
Zyrtart komunal gjithashtu synojn ndihmn e OJQ-ve pr t zgjidhur problemet e
tyre.
btar. Ata shohin mediat duke ushtruar pak

ndikim, prderisa shoqria civile dhe votuesit
doln t fundit. Perceptimet e tilla mund t
bjn opinioni publik m pak kompetent pr
t br krkesa nga zyrtart e zgjedhur.
Ilustrimi 7.4
A mbajn ndonj nga kta akter
Figure 7.4 : Do any of these actors hold the Kosovo

qeverin e Kosovs prgjegjse?
government accountable?
Po, shum
Paksa
Jo shum
Asnj
60%
50%
40%
30%
Ilustrimi 7.3
A bashkpunojn organizatat
e shoqris civile me qeverin
lokale dhe qendrore?
Qeveria lokale
Qeveria qendrore
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Po
Jo
Nuk di /
ska prgjigje
Prgjigjet e ankets treguan se opinion publik nuk beson se shoqria civile n Kosov
sht n gjendje q t krkoj llogaridhnie
t fuqishme nga qeveria (ilustrimi 7.4). N t
vrtet shumica e t anketuarve than se qeveria sht falnderuese komunitetit ndrkom-
92

20%
10%
0%
Komuniteti
ndrkombtar
Votuesit
Shoqria
civile
Mediat
Mungesa e specializimit e bn m t vshtir

pr OJQ-t e Kosov q t lobojn, kshillojn
ose monitorojn qeverin. M shum se gjysma e t anketuarve than se numr shum i
vogl ose asnj OJQ e Kosovs nuk sht e specializuar (ilustrimi 7.5). Kjo munges e specializimit sht kryesisht pr shkak se OJQ-t
zakonisht konkurrojn me njra-tjetrn pr
projekte afatshkurtra nga donatort e me
kt i miratojn prioritetet e donatorve. Si
tregon ilustrimi 7.6, opinioni i gjer gjithashtu beson se OJQ-t caktojn prioritetet e tyre
kryesisht n pajtim me donatort. Prioritetet
e donatorit pjesrisht shpjegojn pse vetm
disa OJQ n Kosov punojn pr t drejtat e
njeriut dhe mjedis sesa n shtje gjinore dhe
rinore.104
Ilustrimi 7.5
A jan OJQ-t n Kosov

t specializuara?
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Shumica
jan t
specializuar
Ilustrimi 7.6
Disa jan
t
spcializuar
Shum pak
jan t
spcializuar
Asnj nuk
jan t
spcializuar
Si organizatat e shoqris civile n

Kosov caktojn prioritetet e tyre?
60%
Para vitit 1999, ishin disa OJQ t pakicave

n Kosov. Jan disa organizata t shoqris
civile pr serbt e Kosovs dhe ato kryesisht
jan deg t organizatave q kan selin n
Beograd, si sht Qendra e t drejts humanitare. OJQ-t e serbve t Kosov jan
formuar n fund t vitit 1999 dhe fillim t
vitit 2000, dhe q ather jan regjistruar nj
numr i madh. Ato prqendrohen kryesisht
n shtjet e komunitetit lokal, si jan pastrimi i oborreve t shkollave ose promovimin
e teatrove pr fmij, e nuk adresojn shtjet
politike. Gjithmon ekziston frika se nse ato
bashkpunojn me institucionet e Kosovs,
ata do t cilsohen si tradhtar nga komuniteti i tyre dhe nga shteti serb.106
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Donatort
Komuniteti
Qeveria
Asnj
Nuk e di /
pa pergjigje
7.2 Bashkveprimi i
OJQ-ve t pakicave me
institucionet e Kosovs
OJQ-t e pakicave n Kosov bashkveprojn
shum pak me institucionet e Kosovs. OJQt lokale t serbve nuk kan besim te institucionet e Kosovs. Gjer n vitin 2006, aktivistt
e OJQ-ve serbe jan prballur me kufizime t
liris s lvizjes s tyre pr n qytetet kryesore
ku gjenden institucionet e Kosovs dhe donatort ndrkombtar.105 OJQ-t q prfaqsojn
pakicat tjera kan qen m bashkpunuese
me institucionet e Kosovs, por edhe ato kan
problemet me resurse dhe kapacitete.
Komuniteti rom, ashkali dhe egjiptian

(RAE), boshnjak dhe turk gjithashtu jan
munduar q t organizohen q nga viti
1999, dhe jan t vullnetit q t bashkpunojn me institucionet e Kosovs. Zhvillimi i
tyre socio ekonomik dhe arsimor i pengon
ata nga marrja e m shum prgjegjsive.
Nj bashkveprim pozitiv sht se qeveria e
Kosovs sht duke organizuar nj strategji
pjesmarrse pr prfshirjen e komuniteti
RAE, n veanti n sektorin e arsimit. Shoqria civile dhe organizatat e komunitetit
kan marr pjes n procese t tilla. Komuniteti boshnjak sht orientuar m shum
kah mediat. Prmes forumit t tyre t boshnjakve t Kosovs, ata kan organizuar nj
sr tavolinash t rrumbullakta. Ata lobuan
pr prfshirje n negociata pr statusin e Kosovs, dhe u prfshi nj numr e pjestarve
t komunitetit boshnjak si dhe komunitetit
RAE.

93
Sikurse me OJQ-t shqiptare t Kosovs,

fondet donatore shpesh kan prcaktuar
agjendn e shoqris civile pr bashkpunim
ndretnik. Rrjetet ndretnike shpesh fillojn
me krkes t donatorit. N momentin e ndrprerjes s fondeve, rrjeti zakonisht zhduket.
Rrjetet e OJQ-ve zakonisht jan t orientuara
kah krkesat e donatorve prandaj nuk kan
fush t specializuar. Prandaj OJQ-t e komunitetit mundohen q t punoj n fushn e
kulturs, arsimit, mediave dhe fushave tjera.
Konkurrenca pr fonde inkurajon ndarjen
dhe xhelozin. Nj kritik e zakonshme nga
aktivistt e pakicave sht se organizatat e
shqiptarve t Kosovs me seli n Prishtin
marrin fonde pr prfaqsim t brengave t
komuniteteve n Kosov.107
7.3 Nismat e OShC-ve

pr bashkveprim
kuptimplot me institucionet e Kosovs
Shoqria civile mund t ofroj mbshtetje t
rndsishme institucioneve ekzekutive dhe
legjislative n kuptim t dialogut, brjes s
politikave dhe monitorimit t qeverisjes. Shoqria civile mund t sjell n njohuri lokale
t planifikimit t politikave. Prve ksaj shoqria civile mund t luaj nj rol m t fuqishm
n zbatim t politikave, duke ofruar shrbime
(pr shembull shndetsi dhe mirqenie) dhe
duke vazhduar plotsimin e funksioneve t
qeveris n mbrojtjen e barazis gjinore dhe
t drejtat e njeriut.
Roli i mbikqyrsit, prfshir kritikat e hapura ndaj qeveris, jan ndrmarr nga organi-
94

zatat si jan ohu! dhe Vetvendosje!. Qeveria nuk i ka pranuar kritikat e asnjrs organizat. Vetvendosje!, nj lvizje shoqrore q
nuk ka financim dhe advokon pr pavarsin
e pambikqyrur nga komuniteti ndrkombtar, sht organizata e vetme n Kosov q
kundrshton direkt organizatat ndrkombtare dhe qeverin. Pasi q shihet si organizat radikale nga ndrkombtart dhe qeveria, qeveria nuk i prgjigjet kritikave. ohu!
Shpesh boton raporte cilsore q monitorojn
korrupsionin qeveritar. Kto raporte mbulohen gjer nga mediat dhe ndonjher prdoren si dshmi nga organizatat ndrkombtare pr t kritikuar qeverin. Prve ksaj,
ohu! sht pjes e koalicionit anti korrupsion t quajtur Shoqria civile pr nj parlament t pastr, q vlersonte kandidatt pr
parlament para zgjedhjes. Qeveria mundohet
q t portretizoj kritikat nga ohu! si t motivuara politikisht dhe jovalide.108
Qeveria nuk duhet ti druhet kritikave konstruktive nga OJQ-t mbikqyrse por ti
mirpresin dhe ti inkurajojn ato, pasi q
jan thelbsore pr ndrtimin e kapacitetit
t vet. Nj sugjerim pr qeverin sht q
t ndaj fonde pr tju shprndar OJQ-ve
prmes procesit t aplikimit konkurrues, pr
t mbshtetur funksionet mbikqyrse dhe
t brjes s politikave. Bordi q do t ndante
fondet nuk duhet t politizohet, por duhet t
prbhet nga intelektualt me reputacion.
Nj mnyr tjetr e angazhimit t shoqris
civile dhe qeveris sht mbshtetja n brje t
politikave ku organizatat e shoqris civile do
t kryejn shrbime dhe funksione qeveritare.
Organizatat hulumtuese si jan KIPRED, Riinvest, Policy Analyses Group (GAP) dhe KODI,
kan shkruar dokumente politike dhe kan
ofruar qeveris trajnime dhe ekspertiz. Ato
shpesh marrin miratimin e qeveris dhe ndonjher bile edhe fonde qeveritare.
Nj nga disa tentime pr t krijuar mekanizma t institucionalizuar pr dialog n mes
t shoqris civile dhe qeveris ishte nj prpjekje dyvjeare nga organizatat e grave q
kulminuan n krijimin e Agjencis pr barazi
gjinore n zyrn e Kryeministrit. E udhhequr
nga KFOS, CiviKos sht nj prpjekje tjetr
e fort nga shoqria civile pr t krijuar nj
marrveshje pr bashkveprim me qeverin. Prderisa Kryeministri Agim eku nnshkroi marrveshjen me CiviKos m 9 nntor
2007, Platforma CiviKos nuk sht aq aktive
me qeverin aktuale. Nj botim nga CiviKos
n vitin 2008 pr t ardhmen e zhvillimit n
Kosov, i prgatitur pr konferencn e donatorve 2008 n Kosov, sht bazuar n nj
proces t gjer pjesmarrs q prfshiu disa
puntori dhe u konsultuan mbi 3000 persona
t cilt prfaqsonin t gjitha grupet etnike
n Kosov.109 Pse krijimi i bashkpunimit t
institucionalizuar n mes t shoqris civile
dhe qeveris sht aq i vshtir? Prve koordinimit t problemeve n mes t OJQ-ve, administrata e qeveris sht shum e politizuar,
e re dhe jokoherente n kuptim t vizionit t
vet dhe n zbatim t politikave. Pr shembull
zyra qendrore e qeveris pr ndrlidhje me
OJQ, zyra pr qeverisje t mir, sht shum
holl e shprndar pr t qen efektive.
N prpjekjet e veta pr t ndrtuar mekanizmat pr bashkpunim, Kosova mund t

msoj nga prvojat e ngjashme n shtetet e
ndryshme. Bashkpunimi mund t ndodh
n do nivel, n Kuvend, qeveri qendrore
ose komun, dhe n do sektor (Agjencia
pr barazi gjinore n Zyrn e kryeministrit
sht shembull i mir). Parlamenti hungarez
ka nj komision pr mbshtetje t organizatave civile q ofron grante pr organizatat e
shoqris civile dhe tani ka mandatin pr t
hartuar legjislacionin pr shoqrin civile. N
nivel t qeveris qendrore, partneriteti me
shoqrin civile shpesh fillohet nga qeveria.
N Hungari, departamenti pr shtje civile
n zyrn e Kryeministrit sht prgjegjse
pr bashkpunim me shoqrin civile. N Slloveni, zyra pr shtje Evropiane ka emruar
nj koordinator vendor pr bashkpunim me
shoqrin civile.
Edhe Sllovenia edhe Hungaria kan prfshir
bashkpunimin me shoqrin civile n prgatitje t planeve zhvillimore kombtare pr
integrim Evropian. Organizatat e shoqris
civile gjithashtu mund t bashkpunojn me
ministrit e caktuara me t cilat kan interes
t prbashkt. Pr shembull Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sporteve e Kosovs mund t
bashkpunon me OJQ-n e t rinjve pr t organizuar muajin e rinis. N nivel t qeveris
lokale, komunat n Kosov mund t prcjellin shembullin e qytetit Szczecin n Poloni, q
hapi nj zyr q ofron asistenc pr OJQ-t
dhe i mbshtet ato n kontestet me autoritetet lokale.110

95
Tabela 7.2
Strategjit pr bashkpunim n mes t shoqris civile dhe qeveris
Strategjia
Shembujt
Mekanizmat
Treguesit e suksesit
Dialog
Qendra pr trajnim dhe resurse

n advokaci
CiviKos
Agjencia pr barazi gjinore
Zyrat n kuvendin kombtar,

kabinetin kombtar dhe
komuna
Numri i takimeve n vit

Numri i krkesave pr
informat
Bashkpunim
n politik
brje
KIPRED
Riinvest
KODI
GAP
Forum 2015
Miratimi qeveritar dhe

prdorimi i hulumtimeve nga
organizatat hulumtuese
Numri i raporteve t
organizatave hulumtuese t
miratuar nga qeveria n vit
Bashkpunim
n monitorim
OHU!
Instituti Demokratik i Kosovs
Nj fond qeveritare i administruar pavarsisht
Krijimi i fondet
Numri i aplikacioneve
Tabela 7.1 paraqet strategjit kye t

bashkpunimit, jep shembuj nga Kosova,
dhe propozon mekanizmat pr zbatimin e
strategjive dhe treguesit e zbatimit t suksesshm.
7.4 Prfundim
Shoqria civile n Kosov sht e gatshme
pr mekanizma m t institucionalizuar pr
bashkpunim me qeverin. OJQ-t kan marr
shuma t mdha t ndihmave pas vitit 1999 pr
kryerjen e detyrave kuaziqeveritare. Trendi i financimit tani ka prfunduar. Agjenda donatore
tani sht zhvendosur nga sponsorizimi i OJQve n mbshtetje t institucioneve shtetrore.
Pjesa m e madhe e fondeve t zotuara n konferencn e donatorve t vitit 2008 n Kosov
do ti shkoj shtetit. Megjithat sektori i shoqris civile, prkundr t metave, ka vlera t
rndsishme pr ti kontribuuar edhe shtetit
edhe shoqris. Prderisa ofrimi i shrbimeve
ka qen detyra kryesore e OJQ-ve n periudhn
e rindrtimit pas konfliktit, ato duhet t luajn
nj rol n rritje n promovim t dialogut, pjesmarrje n brje t politikave dhe monitorim t
96

puns s qeveris n mnyr m t institucionalizuar. M posht jan rekomandimet pr

mnyrn si t arrihet kjo.
Rekomandimet pr qeverin e Kosovs

Krijimi i zyrave pr bashkpunim me OShC
n Zyrn e kryeministrit, Kuvend dhe n
komuna.
Prfshirja e shoqris civile n grupe drejtuese
dhe diskutime pr t ardhmen e Kosovs me
organizatat ndrkombtare dhe donator.
Dhnia e granteve konkurruese pr OJQ pr t
kryer avokim dhe shrbime publike, por qeveria t mos nnkontraktoj funksionet e veta
thelbsore te OJQ-t ose n sektorin privat.
Rekomandimet pr donatort
dhe organizatat ndrkombtare
Vazhdimi i financimit t OJQ-ve, s paku n
afat t mesm, gjersa t zhvillojn kapacitetet m t forta dhe t diversifikojn burimet e
tyre t financimit.
Ofrimi i mbshtetjes institucionale afatgjat

pr OJQ-t e dshmuar si t suksesshme n
vend t granteve afatshkurtra pr projektet
q nuk sigurojn qndrueshmri.
Rekomandimet pr
Ngritja e profesionalizmit prmes ndrtimit
t kapacitetit.
Specializimi dhe forcimi i aftsive specifike

n vend t prpjekjeve pr tu br kallauz
i t gjitha punve me deklarat misioni t
turbullt q mundohet q prfshij t gjitha
misionet.
Diversifikimi i burimeve t financimit, eksplorimi i opsioneve pr grante qeveritare,
donacionet nga bizneset private ose aktivitete t ndara komerciale pr t siguruar qndrueshmri.

97
8.
Bashkpunimi i shoqris
civile n Kosov
Driton Tafallari
8.
Bashkpunimi i shoqris
civile n Kosov
Driton Tafallari
Ky kapitull eksploron dhe analizon prpjekjet

e bra nga antart e shoqris civile t Kosovs pr t ndrtuar aleanca pr prforcim t
aftsive t tyre pr prmbushje t nevojave q
ngarkojn shoqrin e Kosovs.
Asnj shtet nuk mund t konsiderohet
demokratik ose i lir pa shoqri civile t organizuar mir dhe t koordinuar. Pas fundit
t lufts s ftoht n vitin 1989 dhe thyerjes s
komunizmit, koalicionet e shoqris civile luajtn nj rol thelbsor n prhapjen e demokracis n ish-vendet komuniste. Unioni shoqatave ndrkombtare n Bruksel numronte afro
17.000 organizata ndrkombtare dhe mijra
organizata vendore fetare ose t natyrs specifike. Shtetet e Bashkuara kan rreth 2 milion
organizata vullnetare, shumica t krijuara q
nga vitet 1979-ta, dhe rreth 100.000 shoqata
kan lindur n Evropn lindore q nga rnia
e komunizmit. Disa nga grupet punojn n
shtje specifike, t tjerat jan organizata me
shum destinime, si sht fondi mbarbotror
pr natyr q ka 5 milion antar.111
Disa rrjete mbarbotrore kan pasur ndikim
enorm. Nj shembull sht fushata ndrkombtare pr t ndaluar minat toksore, nj koalicion prej 1.400 OJQ-ve nga 90 vende q bindn
146 vende pr t nnshkruar traktatin pr t
ndaluar minat toksore.112
Kosova sht duke kaluar nj transformim t
rndsishm politik, shoqror dhe ekonomik.
Synimi i saj sht tranzicioni i shoqris, krah
pr krah me zhvillimin ekonomik, demokratizimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut. Synimi i Kosovs sht q t jet pjes e
vendeve demokratike perndimore, prandaj i
duhet q t miratoj normat dhe instrumentet ligjore ndrkombtarisht t pranuara. Shoqria civile sht thelbsore pr tu br pjes
e familjes perndimore.
Shoqria civile luan rol t rndsishm pr
t ndihmuar Kosovn q t bhet shtet me t
vrtet demokratik. N shum shtete, OJQt individuale nuk mund t adresojn vetm
shtje t caktuara, t cilat paraqesin nevojn
pr koordinim n mes t OJQ-ve. Rrjetet dhe
koalicionet e OJQ-ve jan shumfishuar, n
veanti gjat dekads s fundit. Ato kan arritur rezultate konkrete, prfshir monitorimin e zgjedhjeve, lobim pr ndryshime t ligjeve
dhe avokim pr t drejtat e pakicave, grave, t
rinjve dhe personave me aftsi t kufizuara.
Bashkrendimi mes organizatave t shoqris
civile nuk sht synimi prfundimtar, por nj
mjet pr t arritur synimet. Ai shrben pr t
prforcuar zrin e shoqris civile dhe pr t
ngritur mundsin e tyre pr t prmirsuar
jetn e njerzve dhe pr t luftuar padrejtsin,
korrupsionin dhe format e tjera t pabarazis.
8.1 Formimi i koordinimit

t shoqris civile
Shoqria civile n Kosov kryesisht koordinohet prmes rrjeteve dhe koalicioneve t OJQ-

99
Bashkpunimi i shoqris civile n Kosov
ve q punojn bashk pr t adresuar shtjet e

prbashkta. Nuk ka formul t sakt q qeveris kt proces. Edhe pse shum aleanca t tilla
synojn q t mbesin t qndrueshme pr koh
t gjat, disa u bashkuan pr koh t kufizuar
me qllim t adresimit t shtjeve specifike.
legjislacion, numri i personave q krkojn ndryshime do t prkthehet n numrin

e votuesve q e mbshtesin n zgjedhjet
e radhs. Numrat kan rndsi.
Qasja m e mir n informat: Rrjetet dhe
koalicionet kan takime t rregullta n t
cilat OJQ-t ndajn informatat. N shum
Me qllim t sigurimit se i prgjigjen nevojave t antarve, aleancat e OJQ-ve duhet

t kontrollojn koh pas kohe funksionalitetin e tyre. Nse aleanca nuk prmbush m
nevojat e antarve t vet, ekziston rreziku
q pjesmarrja t bie, dhe grupi mund t mos
ekzistoj m. Grupi koordinues i OJQ-ve
pr t kthyer (NRCG) sht shembull tipik.
Ky koalicion sht krijuar n vitin 2002 nga
OJQ-t ndrkombtare dhe lokale prshir
GOAL nga Irlanda, Kshillin Danez pr Refugjat, Mbrojtjen e t drejtave civile n Kosov dhe Mercy Corps. NRCG ishte shum
aktiv gjat tri viteve t para, duke adresuar
shtje t ndjeshme q lidheshin me kthime
t pakicave n Kosov. Gjer n vitin 2006,
vetm disa OJQ ishin direkt t prfshira n
procesin e kthimit dhe numri i OJQ-ve n
NRCG ra dukshm. Kjo ngriti nevojn pr
NRCG q t modifikoj dhe zgjeroj misionin e vet, dhe t bhet Grup pr koordinim t
OJQ-ve n ndrtim t paqes (NPCG).
raste donort, prfaqsuesit qeveritar

dhe aktert e tjer ftohen pr t marr
pjes n takime.
Dukshmria e shtuar: Pjesmarrja n
aleanc t suksesshme dhe eminente
mund t prmirsoj reputacionin e OJQve individuale dhe t krijoj nj platform
ku antart mund t shihen dhe t dgjohen.
Shtrirje m e gjer gjeografike: Kjo sht
me rndsi t veant kur vije t zbatimi i
projekteve mbarkosovare. Urat e Miqsis (Bridges of Friendship), nj koalicion
q zbatoi nj projekt t financuar nga
OSBE, prbhej nga pes OJQ q mbulonin pes regjione t Kosovs. Rezultatet
ishin t qarta: rreth 300 debate u mbajtn
n 300 fshatra n tr Kosovn. Asnj
OJQ nuk do t mund t arrinte kt vetm.
Demokracia n Veprim, nj koalicion tjetr,
q monitoroi zgjedhjet n vitin 2007, ishte
n gjendje q t rekrutoj mbi 2.500 monitorues pr tri jav. Prsri, asnj OJQ nuk
OJQ-t presin t shohin prfitime konkrete

nga antarsimi n aleanc. Prfitimet mund
t prfshijn kto:
do t mund t arrinte kt vetm.

Qasje m t madhe te donatort: Donort
zakonisht i kushtojn vmendje rrjeteve
dhe koalicioneve t OJQ-ve. OJQ-t jan
Ndikim m t madh: Nuk sht njjt
100
t vetdijshme pr kt dhe besojn se
sikur nj OJQ t ngre zrin sikur 50 OJQ
krijimi ose antarsimi n ndonj grup do
t adresojn shtjen e njjt. Nse
t krijoj qasje te donatort e ri dhe do t
synimi i aleancs sht q t ndikoj n
oj n mundsi shtes pr financim.

Fillim m i shpejt i projekteve: Nse nj

rrjet ose koalicion sht zbatues i projektit, ai mund t kujdeset edhe pr disa
formalitetet administrative, duke lehtsuar
OJQ-t n fillimin m t shpejt t puns.
Pjesmarrja n rrjete dhe koalicione ka

rreziqet dhe vshtirsit e veta, dhe OJQ-t
duhet ti marrin ato n konsiderat me kujdes. Reputacioni i tr grupit varet nga antart e vet. Nse nj OJQ punon n mnyr t
paprshtatshme, t gjith mund t humbin
besueshmrin. Tutje, pasi q t gjitha aleancat nuk kan fonde pr koste operative si
jan transporti dhe zyrat, OJQ duhet t bj
analizn e kostos dhe prfitimeve pr t prcaktuar nse ia mban xhepi t bhen pjestar. OJQ-t antare gjithashtu rrezikojn t
humbin identitetin e tyre nse nuk prfaqsohen mjaft n grup.
Nj synim i aleancave t OJQ-ve duhet t jet
ndrtimi i kapacitetit t antarve t vet. Ky
shkrimtar nuk sht i vetdijshm pr shum
aleanca q kan ofruar trajnime pr antart.
Nga OJQ-t me potencial pr antarsim n
shumicn e rasteve krkohet q t prmbushin
kriteret profesionale dhe ndonjher edhe financiare pr tu bashkangjitur. Kjo mund t
ndryshohet, dhe antart m t dobt duhet
t ndihmohen pr tu br pjes e barabart e
familjes. Fakti se disa antar kan m shum
resurse t kufizuara duhet t merret parasysh
kur t aplikohet pr financim.
Aleancat e OJQ-ve n Kosov kryesisht jan
t orientuara kah nevojat ose kah donatort.
N rastin e par, OJQ-t bashkohen pr t
prmbushur nevojat specifike ose pr t arritur ndonj synim konkret. Ky zakonisht

sht proces autonom dhe jo doemos krkon
mbshtetje donatore. N shum raste, OJQ-t
formojn nj aleanc me qllim q t bhen
m atraktiv te donatort. Shembujt prfshijn Fol 08, Grupi koordinues i OJQ-ve pr
ndrtim t paqes, Vetvendosje!, Rrjeti Kosovar i Rinis, Demokracia n Veprim dhe CiviKos. Donort mund t specifikojn q OJQt t bashkpunojn me qllim q t pranohet konkurrenca e tyre pr fonde. Shembujt
prfshijn Urat e Miqsis dhe ProPeace. N
t dy skenart, OJQ-t zakonisht prfundojn
me mbshtetje donatore.
8.2 Historiku
Kjo histori e shkurtr e ndrtimit t aleancs
s shoqris civile n Kosov fillon me nj
pasqyr t shkurtr t kohs kur Kosova
ishte pjes e Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis dhe prfundon me prshkrimin e mnyrave t koordinimit t OJQve si sht organizuar tani n Kosov.
Koordinimi i shoqris
civile n komunizm
Koalicionet e shoqris civile kan ekzistuar
n Kosov edhe n kohn komuniste (edhe
pse nuk kan qen plotsisht t pavarura),
n veanti n viset rurale ku kan punuar n
projektet e infrastrukturs, si jan rruga dhe
rryma elektrike.
Sikur n republikat tjera t Jugosllavis, shoqria civile nuk ishte organizuar n koali-

101
cione zyrtare, por n grupe politikisht t orientuara t ndikuara nga partia komuniste e
Jugosllavis, si sht Lidhja e Pensionistve
dhe Lidhja e Rinis Socialiste. Kto lidhje
ishin zyrtarisht t pavarura, por prioriteti
kryesor i tyre ishte q ti shrbejn shtetit dhe
interesave partiake e jo nevojave t vrteta
t komunitetit. Ato funksiononin n Partin
Komuniste t Jugosllavis (PKJ). Organizatat q mundoheshin t prhapin mendime
demokratike konsideroheshin anti-patriotike
dhe keqtrajtoheshin.
Koalicionet e OJQ-ve gjat shprbrjes s Jugosllavis (1989-1999)

Dhjetvjeari n mes 1989-1999 n Kosov
njihet si periudha e shtetit paralel. Gjat ksaj
kohe partit politike dhe OJQ-t e shqiptarve
t Kosovs morn rolin udhheqs n politikn e rezistencs paqsore. Ato organizuan
sistemin privat paralel t arsimit dhe ofruan
kujdes shndetsor dhe asistenc humanitare
pr familjet nevojtare kosovare.113
OJQ-t e para n Kosov u themeluan n
vitin 1989 dhe kryesisht vepronin si deg t
shprndara n tr Kosovn (pr shembull
Shoqata Nna Terez, Kshilli pr Mbrojtjen
e t Drejtave dhe Lirive t Njeriut dhe Motrat
Qiriazi). Shoqata Nna Terez u themelua n
vitin 1990 dhe shpejt themeloi degt e saj n
tr Kosovn. Qindra vullnetar ndihmuan
n shprndarjen e ndihmave (kryesisht ushqim dhe veshmbathje) q ishin donacion nga
shtetet perndimore. Shoqata Nna Terez
shum shpejt u b sinonim i solidariteti n
Kosov.
102

Koalicioni i par n Kosov filloi punn n

vitin 1997 dhe prfshinte Rrjetin e Grave t
Kosovs. Ky rrjet zyrtarisht u regjistrua n
vitin 2000.
Pas 1999 Lulzimi i OJQ-ve

Trheqja e forcave serbe dhe hyrja e NATO-s
n qershor 1999 ndryshoi jo vetm gjendjen e
siguris, por edhe mjedisin politik e shoqror.
Mijra OJQ ndrkombtare dhe qindra donator vrshuan Kosovn. Lufta dyvjeare n
Kosov la prapa mijra viktima dhe shkatrroi nj numr enorm t shtpive.114
Mjedisi i ri ofroi mundsi t shumta financiare. Kjo ishte nj shtytje pr kosovart q
t themelojn OJQ lokale dhe legjislacioni i
UNMIK-ut lehtsoi regjistrimin e tyre.115 Shumica e tyre u prqendruan n ofrimin e ndihms humanitare, rindrtim t shtpive dhe
shkollave dhe n projekte t tjera shoqrore.
Shumica e OJQ-ve ishin partner zbatues pr
donatort, si jan Komisionari i Lart i OKBs pr Refugjat (UNHCR), UNDP, Agjencia
e SHBA-ve pr Zhvillim Ndrkombtar (USAID) dhe AER-i.
Prania e numrit aq t madh t organizatave
ndrkombtare nuk ishte e bashkrenduar
mir, dhe n shum raste rezultoi n dyfishim
t punve.
8.3 Koordinimi i OJQ-ve

n Kosov tani
Sot jan rreth 4.200 OJQ lokale t regjistruara
n Kosov,116 edhe pse numri sakt i OJQ-ve
q operojn sht i panjohur. Numri i madh

i OJQ-ve ka sjell nevojn pr koordinim. Si
rezultat, n Kosov jan disa rrjete t OJQ-ve,
koalicione dhe grupime t tjera; t gjitha me
nj synim q t bhen z i fuqishm pr shoqrin civile dhe pr t prforcuar demokracin n Kosov.
Antarsimi sht i pakufizuar pr organizatat, dhe rrjetet jan shpesh struktura joformale.
Nuk ka rregullore formale t shkruara se si kto
grupe duhet t organizohen. Ato nuk jan zyrtarisht t regjistruara dhe zakonisht rregullohen prmes memorandumit t mirkuptimit.
OJQ-t n Kosov n prgjithsi koordinojn
aktivitetet prmes rrjeteve dhe koalicioneve.
Rrjetet jan t organizuara dhe strukturuara m mir sesa koalicionet dhe zakonisht
kan shtje m afatgjata pr t adresuar.
Ato mbshteten financiarisht nga donator t
ndryshm t angazhuar n Kosov.
Rrjetet e OJQ-ve
Rrjetet zakonisht jan mir t strukturuara dhe t prshtatshme. Ato kan bordet e
zgjedhura dhe nj kshill q prfaqson OJQt, dhe zakonisht kan shum antar me misione t ngjashme. Dy shembuj t mir jan
Rrjeti i Grave t Kosovs (RGK) dhe Rrjeti
Rinor i Kosovs (RRK).
Rrjetet zakonisht krijohen pr t mundsuar
antart e vet t adresojn nj shtje t veant
n mnyr m efikase. RGK sht krijuar nga
85 OJQ t grave q konsiderojn se grat n
Kosov nuk trajtohen n mnyr t duhur
dhe nuk mjaftonte q OJQ-t individuale t

adresojn at shtje aq t rndsishme. Ngjashm me kt, t rinjt e Kosovs themeluan
Rrjetin Rinor t Kosovs pr t adresuar m
me efikasitet problemet e rinis.
Disa OJQ kosovare gjithashtu jan pjes e
rrjeteve regjionale. Pr shembull n vitin
2007 OJQ Qendra pr Trajnim dhe Resurse
pr Avokim (ATRC) u antarsua n Euklid,
q prbhet nga OJQ-t nga Shqipria, Mali i
Zi dhe Kosova. Ky sht nj rrjet funksional
ku t gjith partnert kan obligime konkrete
pr t prmbushur.
Nuk kishte antar gra n ekipe t krijuara
pr t negociuar statusin e Kosovs. RGK
n lidhje me Grat n t Zeza nga Serbia
ngren zrin shum fuqishm pr t krkuar
pjesmarrjen e grave n negociata t nj shtjeje t rndsishme.
Rrjeti i Grave t Kosovs
RGK zyrtarisht u regjistrua n vitin 2000. N
fillim ishte nj rrjet joformal i grupeve dhe organizatave t grave nga regjionet e ndryshme
n Kosov. Ai u zhvillua n rrjet q avokoi n
emr t grave kosovare n nivel lokal, regjional
dhe ndrkombtar. Duke prfaqsuar interesat
e 85 organizatave t grave nga t gjitha grupet
etnike n Kosov, RGK sht udhheqse n
mesin e organizatave t shoqris civile n Kosov dhe regjion. N vitin 2006, ai u b rrjeti
i par i OJQ-ve n Kosov q miratoi kodin
e mirsjelljes, duke dhn shembull t transparencs dhe llogaridhnies. RGK gjithashtu
boton raporte hulumtimi dhe dokumente

103
politike, prfshir: Monitorimi i zbatimit t Rezoluts s Kshillit t Sigurimit t OKB-s 1325 n

Kosov, Niveli i dhuns n baz gjinore dhe ndikimi
n shndetin riprodhues t grave n Kosov, dhe
Dhuna familjare n Kosov (e radhs).
Koalicionet e OJQ-ve
Misioni i RGK-s sht q t mbshtes, mbroj dhe promovoj t drejtat dhe interesat e
grave dhe vajzave n tr Kosovn, pa marr
parasysh bindjet politike, fen, moshn, nivelin arsimimit, orientimin seksual ose paaftsin. RGK prmbush misionin e tij prmes
kmbimit t prvojave dhe informimit, partneritetit dhe rrjetit, hulumtimit, avokimin
dhe shrbimit.
Koalicionet zakonisht jan m joformale sesa

rrjetet. Ato rrallher kan borde ose kuvende,
por marrdhniet e tyre t brendshme prcaktohen prej memorandumit t mirkuptimit
ose ndonj forme tjetr kontraktuale. Koalicionet n prgjithsi jan shum bashkpunuese
dhe shpesh prfshijn avokimin, ndrtimin e
kapacitetit teknik, hulumtimet e prbashkta
dhe zhvillimin e standardeve.
Rrjeti Rinor i Kosovs
Kjo form e koordinimit n mes t OJQ-ve

sht shum e zakonshme n Kosov. Koalicionet n Kosov zakonisht jan t drejtuara
kah shtjet (problemet) ose donatort.
RRK prfaqson 127 organizata rinore dhe

qendra rinore prgjat Kosovs. Misioni i tij
sht zhvillimi i kapacitetit t rinis pr t
adresuar nevojat e tyre dhe t bhen aktor
efektiv pr nj shoqri t lir, t hapur dhe
demokratike n Kosov.
104
cilat prfshihen, si dhe vullnetart lokal q

punojn n aktivitetet dhe projektet e ndryshme.
Koalicionet e drejtuara kah shtjet
Synimi i RRK-s sht q t ngrit kapacitetin

e grupeve rinore n Kosov, q t prforcojn
bashkpunimin, koordinimin dhe kmbimin
e ideve n mes t grupeve dhe organizatave
rinore, brenda dhe jasht Kosovs, pr t kryer aktivitetet q adresojn nevojat prioritare
t rinis si jan pjesmarrja, fuqizimi, siguria njerzore, vullnetarizmi, shndeti publik
dhe punsimi.
OJQ-t ndonjher formojn nj koalicion rreth

ndonj shtje ose projekti t caktuar. Shembull i mir sht Demokracia n Veprim, nj
koalicion prej 11 OJQ-ve q u pajtuan t monitorojn bashkrisht zgjedhjet e nntorit 2007.
Ato bashkrisht krijuan nj plan punues dhe
krkuan mbshtetje financiare nga donatort q
punojn n Kosov. Koalicionet tjera t drejtuara kah problemet prfshijn NPCG, ProPeace,
dhe ohu!. Koalicionet mund t bashkohen n
baza ad-hok ose afatgjata.
Zyra kryesore e RRK-s n Prishtin ka katr

puntor me orar t plot dhe pes puntor
me gjysm orari, varsisht n projektet n t
Koalicionet ad hok zakonisht krijohen pr t

adresuar problemet afatshkurtra. Nj shembull sht Grmia 2005, qllimi i s cils

ishte ndalimi i institucioneve kosovare q

t ndrtojn rezidencn n parkun kombtar n Grmi. Ajo u krijua spontanisht dhe
joformalisht dhe u shua menjher pasi q
problemi i zgjidh. Asaj nuk iu desh mbshtetja financiare pr t prmbushur misionin e
vet. Koalicionet q mund t funksionojn pa
mbshtetje donatore kan fuqi shtes sepse
ato iu shmangen ndikimit nga donatort. Dy
koalicionet tjera ad hok t OJQ-ve jan Koalicioni pr parlament t pastr (e udhhequr
nga ohu!) dhe Fol 08. Kto koalicione u bn
aktive kur konsiderojn se ndonj problem
duhet t adresohet. Rasti i fundit kur Fol 08
avokoi kundr rritjes s planifikuar t rrogs
s presidentit t Kosovs. Si rezultat, presidenti anuloi rritjen e rrogs.
N qershor 2007 nj grup i OJQ-ve nga pjes t
ndryshme t Kosovs formuan Koalicionin pr
parlament t pastr. Ai u modelua n baz t
koalicionit t suksesshm rumun t themeluar
n vitin 2004. Qllimi ishte krijimi i nj parlamenti t lir nga korrupsioni, krimi i organizuar dhe aktivitetet tjera ilegale duke hulumtuar t kaluarn e secilit kandidat pr parlament nga gjasht partit m t mdha politike
t Kosovs me qllim q t zbulojn ndonj
aktivitet ilegal. Shoqria civile pr parlament
t pastr udhhiqet nga ohu! (Organizat
pr demokraci, anti-korrupsion dhe dinjitet,
me seli n Prishtin), antart tjer jan Iniciativa pr progres (Ferizaj), Syri vizion (Pej),
Forumi i OJQ-ve (Gjakov), Ndrtimi i komunitetit n Mitrovic (CBM), Iniciativa qytetare
e Llapit (Podujev), elnaja (Malishev/Prishtin) dhe Federalistt e Rinj t Evrops (JEF
Vushtrri dhe Prishtin).
Koalicionet afatgjata jan m t qndrueshme

sesa koalicionet tjera t OJQ-ve n Kosov por
m pak formale sesa rrjetet. Ato takohen n
baza t rregullta, zakonisht nj her n muaj
ose dy muaj, dhe zakonisht kan komitetin
ekzekutiv q prgatit agjendn dhe prcakton shtjet pr adresim.
Nj shembull i mir i koalicionit afatgjat
sht NPCG. Ai takohet do gjasht jav pr
t adresuar shtjet q paraqiten n fushn
e ndrtimit t paqes dhe procesin e kthimit. Komiteti i tij ekzekutiv prbhet nga tri
OJQ lokale dhe dy ndrkombtare, ku secili
shrben mandatin nga nj vit. Koalicioni lehtson kmbimin e informatave, identifikon dhe
vepron si reagim ndaj problemeve, punon pr
t siguruar transparenc dhe koordinim n
mes t OJQ-ve, ofron nj forum pr diskutime
t hapura dhe t sinqerta, dhe shrben si pik
kontakti n mes t OJQ-ve dhe aktorve tjer
t prfshir n ndrtim t paqes dhe kthim.
Koalicionet e drejtuara kah donatort
Kto koalicione krijohen pr t zbatuar projekte
q krkohen nga donatort, zakonisht prmes
ftess pr propozime. Pr shembull, Urat e
miqsis sht krijuar si prgjigje ndaj ftess
s OSBE-s pr propozime pr nj projekt q
shtyn prpara komunikimin n mes t komunave dhe qytetarve. Ajo ndrpreu funksionimin menjher pas prfundimit t projektit.
Donatort e ndryshm n Kosov kan br
prpjekje pr t krijuar koalicione. Disa donator vn krijimin e koalicionit si kriter
pr pranueshmri pr pranim t fondeve.

105
Fatkeqsisht n shum raste kto koalicione

jan shprbr pas prfundimit t projektit.
Nj shembull i mir i koalicionit t drejtuar nga
donatort sht ProPeace. N vitin 2005, OJQ-ja
gjermane Forum Ziviler Friedensdienst (Forumi
pr shrbimin pr paqe civile) bashkoi OJQ-t
kosovare q punonin n ndrtim t paqes dhe
pr pajtim, pr t vlersuar se far i duhet pr
t br punn e tyre m t leht. OJQ shprehu
nevojn pr tu takuar, ndar prvojat, kmbyer idet dhe ndihmuar njri tjetrit pr ndrtim
t kapacitetit pr t ndikuar procesin e paqes
n Kosov. ProPeace sht duke punuar pr
t fituar vmendjen e medieve, vendosur besueshmrin te politikant dhe donatort, dhe
pr t luajtur rol n brje t politiks. Ajo tani
ka 13 OJQ antare.
8.4 Prfundim
Prvoja tregon se format m efektive dhe
natyrore t koordinimit t OJQ-ve bazohen
n nevoj e jo n t priturat e donatorit.
Sidoqoft nuk sht e mundur pr OJQ-t
q t prmbushin nevojat e tyre pa mbshtetje financiare. Me qllim t prmbushjes
s misionit t tyre, pa marr parasysh a punojn vet a n grup, OJQ duhet t paguaj
qiran e zyrs, karburantin, rrogat, faqen e
internetit dhe shpenzimet tjera operacionale ose t projektit. Pr momentin OJQ-t
plotsisht varen nga donatort ndrkombtar. Qeveria e Kosovs ende nuk ka politik t qart ose buxhet pr t punuar me
OJQ-t. Tutje, OJQ-t n Kosov ende jan
duke punuar n baz t Rregullores s UNMIK-ut nga viti 1999 q kishte pr qllim
106

zgjidhjen e prkohshme. Kuvendi ka hartuar nj ligj pr OJQ-t q duhet t prmirsohet pr t rregulluar si duhet funksionimin
e OJQ-ve. Shoqria civile duhet t ftohet
pr t komentuar kt ligj.
Rekomandimet
Rekomandimet pr rrjete dhe koalicione jan
si m posht:
Vazhdimi i puns s bashku. Puna n grupe arrin m shum rezultate sesa puna individuale.
Ofrimi i ndrtimit t kapacitetit pr t OJQ-t
antare t reja dhe me m pak prvoj, t investohet n resurse njerzore, nse sht e mundur.
Kosova sht shoqri shum e re me shum
probleme. Koalicionet dhe rrjetet duhet t
jen m proaktive n ofrimin e kundrshtimit konstruktiv ndaj qeveris dhe pr t ndihmuar institucionet e Kosovs pr t krijuar
Kosovn nj shtet me t vrtet demokratik.
N anketn e perceptimit t shoqris civile n Kosov, vetm 12.6 pr qind t anketuarve than
se nuk din pr ekzistencn e ndonj koalicioni t OJQ-ve n Kosov. Rrjetet dhe koalicionet
duhet t krkojn m shum dukjen publike.
Komunikimi n mes t koalicioneve dhe
rrjeteve duhet t prmirsohet.
Rrjetet dhe koalicionet duhet t jen m proaktive n drejtim t donatorve duke zhvilluar
projekt propozime, duke krkuar asistenc
dhe duke zhvilluar strategji afatgjata pr t
punuar me donator.
Rrjetet dhe koalicionet ekzistuese duhet t
kryejn analizn SWOT (prparsit, dobsit, mundsit dhe krcnimet) q mund
t ndihmoj zhvillimin e tyre t mtejm.

107
9.
Mediat dhe
shoqria civile
Virtyt Gacaferi
9.
Mediat dhe
shoqria civile
Virtyt Gacaferi
Ky kapitull shpalos marrdhniet ambivalente n mes t mediave dhe shoqris civile

n Kosov. N fillim do t prqendrohemi n
detalet q kan t bjn n veanti me mediat
dhe zhvillimin e tyre. M pas do t nnvizohen vetit e prbashkta t mediave dhe
shoqris civile, e m pas do t diskutohen
mnyrat si kto dallojn. Prfundimisht do
t jepet nj numr i rekomandimeve pragmatike n lidhje me veprimet pr t ngritur kontributin e t dyjave pr zhvillim t mtejm
n Kosov.
Pr t mbshtetur diskutimet, jan analizuar
t dhnat nga Anketa mbi perceptimin e ShoRubrika 9.1
Metodologjia e ankets n internet

Media dhe shoqria civile
Pyetsori n internet iu shprnda gazetarve t

zgjedhur gjat shtatorit dhe tetorit t vitit 2008 dhe
Shoqats s gazetarve profesionist t Kosovs
pr shprndarje te antart e vet. Gjithsej 22 profesionist t mediave q punojn pr 14 organizata t
ndryshme mediale morn pjes n anket. Kjo prfshiu dy kryeredaktor dhe pes gazetar t vjetr
q kan punuar mbi tri vite n mediat Kosovare. T
anketuarit me prvojn m t shkurtr kishin nj
vit prvoj pune, prderisa ata me prvoj t gjat
kishin 26 vite prvoj n mediat kosovare. Gjatsia
mesatare e prvojs n media ishte nnt vite. T
anketuarit ishin nga fusha t ndryshme t mediave,
prfshir gazetarin e shtypur, t transmetuar dhe
asaj n internet.
Prderisa shumica e pyetjeve ishin t mbyllura, u
dha nj hapsir pr t anketuarit t bjn komente
shtes dhe t elaborojn shtjet e ngritura nga
pyetjet. U pranuan gjithsej 23 komente t shkruara.
qris Civile n Kosov dhe jan krahasuar me

rezultatet e ankets s ndar n e kryer n
veanti n internet q prfshinte hapsirn
pr komentuar pr pyetjet (shih dritaren
9.1).
Termishoqria civile u prkufizua n kt
raport. Mediat pr qllim t ktij artikulli,
duhet t kuptohen si nj grup i entiteteve
private q jan t prfshira n botim t materialeve informative, zbavitse dhe arsimore
dhe q prmes kanaleve t veta synojn q t
luajn nj rol n shoqri.117
9.1 Mediat n Kosov

Para vitit 1990, mediat e Kosovs kishin vetm
nj gazet, nj transmetues mbarkosovar,
disa botime t specializuara dhe radio stacione lokale n qytetet kryesore. Kto media
ishin pron shtetrore dhe kontrolloheshin
nga regjimi socialist i Jugosllavis, pr dallim
nga mediat kosovare sot.
Pas rnies s perdes s hekurt, mediat lulzuan n shumicn e shteteve t Evrops lindore gjat viteve t 1990-ta. Sidoqoft Kosova
kishte statusin e vet si krahin autonome me
vetqeverisje t gjer, e siguruar me Kushtetutn e vitit 1974, q u suprimua n vitin
1989 nga regjimi Jugosllav i Sllobodan Millosheviqit. Mbyllja me forc e mediave n gjuhn
shqipe filloi pak koh m von. Si deklaroi
OSBE-ja ka filloi me nj sr dekretesh pr
masa t reja nga kuvendi i Serbis n mars

109
1990 rezultoi n ndales t gazets s vetme

n gjuhn shqipe Rilindja dhe ndalimin e
transmetimeve radio-televizive nga Radio TV
Prishtina (RTP).118
Si rezultat i ktyre lvizjeve, gjer n vitin 1997
mediat kosovare n gjuhn shqipe prbhej
vetm nga programi satelitor prej katr orve
e prodhuar n Shqipri, nj gazet ditore (Bujku), dhe revista mujore, Koha dhe Zri. N
vitin 1997, javorja Koha filloi me Kohn ditore,
botim ditor, dhe n vitin 1998, filloi e prditshmja e dyt, Kosova sot. Sidoqoft gjat vitit
1999 n Kosov prshkallzoi konflikti dhe si
rezultat i ksaj, i kombinuar me refuzimin e
marrveshjes s paqes s hartuar n Rambuje
nga kryetari serb, Millan Millutinoviq, filluan
edhe bombardimet pasuese t Jugosllavis
nga NATO-ja, dhe mediat n gjuhn shqipe
u shkatrruan dhe shumica e gazetarve u
dbuan nga Kosova.
Pas prfundimit t fushats ushtarake t
NATO-s dhe dbimin e forcave Jugosllave
nga Kosova, mediat lokale filluan rimkmbjen dhe zhvillimin, themelimi i UNMIK-ut
kontribuoi lulzimit t liris s shprehjes,
duke e sjell n at shkall q m hert n Kosov nuk ishte prjetuar. N m pak se nj vit
pas krijimit t UNMIK-ut, n siprfaqe doln
tre transmetues mbarkosovar televiziv,
pes gazeta ditore dhe disa radio stacione.
Kishte edhe prfitime tjera t mdha nga hyrja e parave nga ndihmat ndrkombtare n
Kosov pas vitit 1999. Sipas prllogaritjeve
nga OSBE, mbshtetja financiare e dhn mediave kosovare arriti n 36 milion euro gjer
n vitin 2006.119
110

Gjat prpjekjeve t menjhershme pr rindrtim

pas konfliktit, ky eksplodim i mediave u prforcua shtes nga mungesa e rregullave dhe
rregulloreve pr transmetim. Ish-Komisionari i
Prkohshm i Mediave nga OSBE, Robert Xhillet (Robert Gillette) shpjegoi se numri i madh i
mediave u krijua nga licencimi i pakoordinuar
i stacioneve nga UNMIK-u dhe KFOR-i [forca
paqeruajtse e NATO-s] n vitin 1999/2000, si
dhe nga politika fillestare e licencimit t KPM
(Komisionari i prkohshm i mediave), synonte
n pluralizm dhe t drejta e liri maksimale t
shprehjes120. T dhnat nga OSBE gjithashtu
ilustrojn faktin se gjat asaj kohe, licenca pr
transmetim mund t merrej me krkesa minimale, q oi n koncentrim t madh t stacioneve mediale: N gusht t vitit 2005 n Kosov
operonin gjithsej 111 radio dhe TV stacione. Me
nj popullsi t llogaritur n mes 1.9 gjer n 2.2
milion banor, Kosova cilsohet si entiteti q ka
m s shumti transmetues n ish Jugosllavi.121
Mediat n Kosov karakterizohen dhe prbhen nga organizata t krijuara pas konfliktit armatosur n nj mjedis me rregullore t
kufizuara dhe mbshtetje t lart financiare.
Mediat n Kosov sot vazhdojn pranimin e
mbshtetjes financiare dhe institucionale nga
donatort ndrkombtar, edhe pse n nivel
dukshm m t ult.
9.2 Lidhjet n mes t medi

ave dhe shoqris civile
Vetit e prbashkta
Gjashtdhjet pr qind t gazetarve q morn
pjes n anketn e par u pajtuan se media n
Kosov prmbush funksionin e mbikqyrsit,

duke synuar n prkufizimin e mediave si
nj grup i personave t motivuar pr t monitoruar se ka bn qeveria me parat e tatimpaguesve. Ky funksion sht edhe m gjer i
pranuar n opinionin e gjer t Kosovs: 76 pr
qind e t anketuarve n sondazhin e RZhNjKs 2008122 than se besojn me mediat e konsiderojn qeverin prgjegjse. N krahasim me
72 pr qind t t anketuarve konsideruan se
ky rol prmbushur me efikasitet nga organizatat e shoqris civile (shih ilustrimin 9.1).
Sipas ankets n internet Media dhe Shoqria
civile, nj pjes e madhe (70 pr qind) t gazetarve t anketuar konsideruan se media sht
nj grup i personave t cilt luftojn pr t
drejtat civile, nj funksion q shpesh prmbushej nga llojet tjera t organizatave t shoqris civile, pr shembull n lidhje me shtjen
e t drejtave t grave ose gjat mbrojtjes s t
drejtave civile t afro-amerikanve n SHBA.
T dyja kto deklarata do t aplikohen padyshim dhe barabart pr shoqrin civile si
sht definuar n kt raport (shih kapitullin 1), dhe dy aspektet jan marr parasysh
Ilustrimi 9.1
A e konsideron shoqria civile dhe

mediat qeverin prgjegjse?
Media
Shoqeria civile
50%
m posht gjat vlersimit t nivelit n t cilin

mediat mund t konsiderohen si pjes e shoqris civile.
Rezultatet e ankets n internet gjithashtu
tregojn se vullnetarizmi mund t jet karakteristik shtes e prbashkt pr shoqrin civile dhe mediat: 70 pr qind e gazetarve than
se do t jen t vullnetit pr t kryer punn n
baza vullnetare nse do t kishin t ardhura
tjera. Kjo gatishmri pr t punuar vullnetarisht ka ngjashmri me ata t prfshir n organizatat e shoqris civile q tradicionalisht
kan qen entitete vullnetare. Kjo reflektohet
n shoqrin civile n Kosov. Ngjashm n
Kosov, dhe si dshmohet nga sondazhi i
RZhNjK-s 2008, vullnetarizmi duket t jet
simbolik e puns s shoqris civile.
N fund, fakti se 60 pr qind e gazetarve t
anketuar q konsiderojn mediat si pjes t
shoqris civile sugjeron se koncepti i shoqris civile duhet t prfshij mediat. Sidoqoft 40 pr qind t t anketuarve kontestuan
iden. Kjo duket t jet si rezultat i perceptimit se mediat kan besnikri ose agjend
dhe nuk mund t jen prfaqsues t vrtet
t shoqris civile, disa media mbshtesin
qeverin, disa t tjera interesohen n grupe
t caktuara, dhe rrallher prfaqsojn shoqrin civile, komentoi nj redaktor me 10
vjet prvoj pune n mediat e Kosovs.
40%
Aspektet kye q dallojn

mediat nga shoqria civile
30%
20%
10%
0%
Shum
Paksa
Jo fare
Asnjra
Prkundr perceptimit mbizotrues n mesin

e gazetarve t intervistuar se mediat dhe sho-

111
qria civile shrbejn pr qllim t ngjashm

dhe se pasi q gazetart jan pjes e shoqris
civile, nuk ka konsensus nse mediat i prkasin
shoqris civile. Argumentet kryesore t prdorura nga ata q propozojn ndarjen n mes t
mediave dhe shoqris civile prfshijn pangjashmrit n lidhje me krkesat pr regjistrim,
kryerjen e punve t brendshme, rregulloret
dhe administrimin e profitit.
N Kosov, organizatat e shoqris civile q
kan s paku tre antar themelues dhe nj
statut, regjistrohen n Ministrin e Shrbimeve Publike. Mediat n ann tjetr regjistrohen n Ministrin e ekonomis dhe financave
ku konsiderohen si biznese dhe paguajn pr
regjistrimin e tyre dhe japin emrat e pronarve t tyre. Sidoqoft nga ato nuk krkohet
q t sigurojn statutin themelues. Tutje, ato
mund t themelohen, pronsohen dhe qeverisen nga nj person t vetm, n dallim ndaj
organizatave t shoqris civile, q duhet t
prfshijn s paku tre persona.
Tutje, organizatat mediale lejohen q t

shprndajn prfitimet te aksionart e vet.
Ky nuk sht rasti te organizatat e shoqris
civile, pasi q kan statusin e organizatave joprofitabile, prandaj tepricat financiare duhet
t riinvestohen n organizat e nuk mund t
shprndahen te themeluesit ose antart e
bordit.
Kto dallime ligjore reflektohen n mendimet
e shprehura nga t anketuarit e ankets.
Vetm 15 pr qind e t anketuarve n sondazhin RZhNjK-s 2008 than se perceptojn mediat si pjes t shoqris civile (shih
tabeln 9.1).
Tabela 9.1
Actors perceived as belonging to civil society
OJQ
Numri
Shqiptar
Serb
T tjer
Gjithsej
774
115
161
1,050
90.3%
56.4%
91.5%
558
88
117
763
% brenda kombsis
65.1%
43.1%
66.5%
Njerzit/ organizatat Numri

e komunitetit
% brenda kombsis
260
78
32
370
30.3%
38.2%
18.2%
126
45
20
191
14.7%
22.1%
11.4%
13
38
55
1.5%
18.6%
2.3%
25
29
56
2.9%
14.2%
1.1%
857
204
176
1,237
% brenda kombsis
Sindikatat
Mediat
Numri
Numri
% brenda kombsis
Partit politike
Numri
Bizneset private
Numri
% brenda kombsis
% brenda kombsis
Gjithsej
112
Prve ksaj, TV dhe radio stacionet duhet

t licencohen me qllim t transmetimit, dhe
n ann tjetr numri i transmetuesve sht i
kufizuar dhe i rregulluar nga agjencit e specializuara. Pr dallim t ksaj, organizatat
e shoqris civile operojn m lirshm, pa
nevoj t licencimit.
Numri

Tabela 9.2
Prkufizimi i mediave nga gazetart
1
(pajtohet
fuqishm)
5
(kundrshtoj
fuqishm)
Nj pjes e sektorit t tret (dy tjerat jan qeveria

dhe sektori privat)
21.1%
10.5%
21.1%
15.8%
31.6%
Autoriteti i katrt (fuqia e katrt, tri tjerat jan

legjislatura, ekzekutivi dhe gjyqsia)
42.1%
15.8%
5.3%
21.1%
15.8%
Pjes t sektorit privat, si grup i profesionistve t

mbledhur pr t br profit
21.1%
10.5%
31.6%
15.8%
21.1%
Nj grup i vogl i njerzve q paguajn

profesionistt pr t arritur objektivat shoqrore
22.2%
11.1%
11.1%
33.3%
22.2%
Ngjashm, gazetart q morn pjes n anketn n internet synonin t prgnjeshtrojn

iden se mediat i prkas sektorit t tret si
e quajn disa shoqrin civile123 (shih tabeln
9.2). Shumica e t anketuarve preferonin
prkufizimin e atribuuar eseistit t shekullit
19, Tomas Karllajll (Thomas Carlyle), t ndrtuar n komentin e atribuuar burrshtetasit
aAnglez Edmund Burke: Burke tha se n parlament jan tri autoritete, por, atje n galerin
e reporterve, ulet autoriteti i katrt q sht
shum m i rndsishm se t gjitha tjerat.124
Rezultatet e treguara n kt tabel tregojn
se gazetart nuk pajtohen se mediat duhet t
konsiderohen si entitet i sektorit privat q synon prfitimin, e as q shoqria sht nj grup
i njerzve me synime dhe qllime t prcaktuTabela 9.3
ara. N vend t ksaj, nj numr i madh konsiderojn mediat si mjet i qeverisjes.

N lidhje me rolin funksional t luajtur nga mediat, gazetart mbshtesin idet e mediave si
grup i personave t motivuar pr t monitoruar se ka sht duke br qeveria me parat e
tatimpaguesve e jo persona t udhhequr q
mundohen t arrijn objektivat e prbashkta
(shih tabeln 9.3). Ngjashm, nuk ka unanimitet
n mes t gazetarve t anketuar n lidhje me
prkufizimin e mediave as si grup i personave
t angazhuar pr m shum demokraci as pr
m shum t drejta civile. Si e till, prderisa
funksioni mbikqyrs i mediave duket se sht
gjersisht i pranuar, ndrlidhja e tyre me shoqrin civile n konceptin e gjer sht m pak
i dukshm.
Mendimi i gazetarve pr karakteristikat e mediave

1
(agree)
5
(disagree)
Grup i personave t udhhequr nga koncepte t ngjashme

dhe q mundohen t arrijn objektivat e prbashkta
27.8%
22.2%
11.1%
22.2%
16.7%
Grup i personave t motivuar pr t monitoruar se ka

sht duke br qeveria me parat e tatimpaguesve
50.0%
12.5%
12.5%
12.5%
6.3%
Grup i personave t angazhuar pr m shum demokraci
37.5%
12.5%
25.0%
12.5%
6.3%
Grup i personave t angazhuar pr m shum t drejta civile
43.8%
25.0%
6.3%
6.3%
12.5%
Grup i profesionistve q punojn pr nj kompani
47.1%
5.9%
29.4%
5.9%
5.9%

113
9.3 Marrdhnia e veant

Si u tha m sipr, ekzistojn funksione, n
veanti i mbikqyrjes s qeveris, q edhe
mediat edhe shoqria civile i prmbushin.
Prderisa ato dallojn qart nga njra-tjetra n
kuptim ligjor dhe rregullativ, dallimi n mes
t roleve t tyre n lidhje me promovimin e t
drejtave civile dhe demokraci duket se sht
m pak i qart. Dykuptimsia ka kontribuuar
n ushqimin e nj marrdhnie t veant n
mes t mediave organizatave t shoqris
civile, n veanti n mes t atyre q ndajn
vlerat, idet dhe interesat e ngjashm.
Pr shembull, shumica (70 pr qind) e gazetarve t anketuar pohuan se sht m leht t
raportohet pr shtjet n t cilat shoqria civile sht e prfshir. Nj gazetar njher madje
tha zri i shoqris civile ndonjher e bn
raportimin m interesant sesa zri i opozits.
Kjo mund t lidhet me faktin se shumica e entIlustrimi 9.2
Kujt do ti besoni m shum,

qeveris, shoqris civile ose
bizneseve?
Qeveris
Bizneseve
Shoqris civile
Asnjrit
iteteve mediale i besojn m shum shoqris

civile sesa qeveris dhe sektorit privat.
Sidoqoft, vullneti i gazetarve pr t prfshir shoqrin civile n storjet e tyre varet
n at nse e perceptojn at grup si t pavarur nga ndonj agjend e caktuar politike.
Nj gazetar tha: Do ta prfshija shoqrin
civile n t gjith artikujt e mi po t kishte angazhim t vrtet t shoqris civile, e jo shoqrin civile q punon pr interesa t grupeve
t ndryshme. (shih ilustrimin 9.3.)
Sidoqoft, shumica e t anketuarve n anketn
n internet pranuan se ndihen t obliguar q
t prfshijn shoqrin civile n raportimin e
tyre. Prve ksaj, cilsia dhe llojllojshmria
e organizatave t shoqris civile n Kosov
konsiderohet e kufizuar nga mediat dhe si
i till besimi i gazetarve n shoqrin civile
ndryshon varsisht nga organizata e prfshir.
Nj gazetar tha [prderisa] ne i japim hapsir
edhe shoqris civile, kto organizata duhet t
jen serioze dhe t kujdesshme pr deklaratat
q japin pasi q ndonjher jan t pasakta.
Ilustrimi 9.3
N sa storje do t prfshini
shoqrin civile?
4 - 7 storje nga 10
1 - 3 storje nga 10
8 - 10 storje nga 10
60%
50%
14%
12%
40%
10%
30%
8%
20%
6%
10%
4%
2%
0%
Kujt do ti besoni m shum
114

0%
Numri i prgjigjeve
Ekziston nj konsensus n mesin e gazetarve

se organizatat e shoqris civile n Kosov
jan pjes e fort e realitetit ditor t mediave.
Sidoqoft, q gazetart ti japin mbules shtes shoqris civile, OShC-t duhet t ofrojn
m shum informata t besueshme dhe komente substanciale lidhur me shtjet n t
cilat mediat t interesuara drejtprdrejt.
9.4 Prfundim
Mediat, t prkufizuara n fillim t ktij kapitulli si grup i entiteteve private q jan t
prfshir n botim t materialeve informative, zbavitse dhe arsimore dhe q prmes
kanaleve t veta synojn q t luajn nj rol
n shoqri, nuk mund t konsiderohet si
grup i shoqris civile, pasi q shumica e organizatave mediale mund t realizojn prfitime nga puna e tyre dhe jan t rregulluara
si biznese, t qeverisura nga dshirat e pronarve t tyre, dhe udhhiqen nga qllimet
divergjente. Sidoqoft, sikurse organizatat e
shoqris civile, shumica e mediave prmbushin funksionin mbikqyrs. Duke shfrytzuar marrdhniet e veanta t tyre, ato
punojn me shoqrin civile pr t forcuar

demokracin n Kosov, prfshir n veanti
menaxhimin e prmirsuar t fondeve publike.
Rekomandimet pr
organizatat e shoqris civile
T synohet prmirsimi i nivelit t bashk
punimit dhe kontakti me mediat. Ekziston
momenti brenda komunitetit t gazetarve
n Kosov pr t prfshir m shum zrin
e shoqris civile n media dhe pr t mundsuar ndrmarrjen e aktiviteteve nga OShCt pr t pasur ndikim m t madh n shoqrin kosovare.
Rekomandimet pr donatort
dhe organizatat zhvillimore
Synimi pr t trajnuar organizatat e shoqris
civile n marrdhnie me media.
Kur organizatat e shoqris civile takohen
brenda ose jasht Kosovs, prfaqsuesit e
mediave duhet t ftohen pr t marr pjes
dhe pr t raportuar.

115
10.
Integrimi n Bashkimin
Evropian dhe shoqria civile
Shenoll Muharremi
10.
Integrimi n Bashkimin
Evropian dhe shoqria civile
Shenoll Muharremi
Integrimi evropian sht nj nga proceset m

rraskapits pr institucionet dhe shoqrin e
Kosovs. Ajo ka qen nj nga faktort ky q
lehtsoi transformimin e institucioneve dhe
shoqrive nga Evropa lindore socialiste n
demokratike dhe nga ekonomit qendrore
n ato t tregut pas komunizmit. Anketat
tregojn se qytetart e Kosovs mbshtesin
pr s teprmi Bashkimin Evropian. Raportet
vlersuese tregojn se Kosova dhe institucionet e veta ende krkojn reforma serioze me
qllim q t arrijn kt synim.
Pasi q Kosova sht ende n fazat shum
t hershme t procesit t antarsimit n BE,
ende nuk sht angazhuar plotsisht n kt
rrug. Kjo mund t dshmoj se sht nj
shtytje e madhe pr organizatat e shoqris
civile pr tu konsoliduar dhe, nse munden,
t ushtrojn ndikimin e tyre dhe t shfrytzojn kt proces pr t formsuar t ardhmen
e Kosovs. Sikur n pjesn tjetr t Evrops
lindore, organizatat e shoqris civile kan
rol t rndsishm pr t luajtur.
Ky kapitull nuk synon vlersimin e kapacitetit t shoqris civile pr t bashkvepruar me procesin e integrimit Evropian, edhe
pse ilustron mnyrn si Komisioni Evropian
(KE) raporton pr funksionalizimin e shoqris civile n Kosov. Ai koncentrohet n
procesin e integrimit Evropian si shihet nga
perspektiva e organizatave t shoqris civile. Diskuton instrumentet kye, mekanizmat
dhe mjetet q shoqria civile mund t shfryt-
zoj pr t monitoruar dhe pr tu br aktor

n proces, q mund t transformoj institucionet dhe shoqrin e Kosovs. Do t analizohet edhe angazhimi i aktorve t tjer me
organizatat e shoqris civile.
Nuk ka politik t shoqris civile per se n
procesin e antarsimit n BE. Pothuajse nuk
ka legjislacion primar pr shoqrin civile
n afro 100.000 faqe t acquis communautaire
(legjislatura e BE-s). KE adreson shtjen n
nj nga etapat e kritereve politike, do t thot
brenda seksionit t demokracis dhe sundimit
t ligjit. Komisioni vetm vlerson nivelin e
zhvillimit t shoqris civile, ai nuk mund t
kontrolloj ose rregulloj shoqrin civile pasi
q kjo pun i prket autoriteteve kombtare.
Tutje, Komisioni krkon nga qeverit dhe
institucionet e vendeve q dshirojn t
bashkngjite n BE q t ndjekin praktikat e
shndosha t qeverisjes q mundsojn shoqrit civile t ken ndikim n procese politike dhe vendim marrje. Por si e till, nga
natyra, sht pjes thelbsore e zhvillimit t
demokracis, sht proces q merr koh pr
t lshuar rrnj dhe t bhet e qndrueshme,
n veanti n shoqrit pa histori t gjat t
angazhimit demokratik dhe qytetar.
shtjet dhe zhvillimet brenda organizatave t shoqris civile n rrjedhn e procesit
t integrimit evropian nuk jan t ndryshme
nga ato n ndonj sistem tjetr demokratik
me ekonomi t tregut. Integrimi evropian

117
nuk duhet t qaset si procesi i izoluar ose paralel. Roli i organizatave t shoqris civile n
procesin e integrimit Evropian nuk dallon nga
roli i tyre n zhvillimin e vendeve dhe shoqrive t shndosha demokratike. Por mund t
prdorin procesin si mnyr pr t formsuar
organizimin dhe funksionimin e shoqrive
dhe institucioneve t tyre.
10.1 Shoqria civile dhe procesi i integrimit Evropian

Organizatat e shoqris civile jan nj nga aktert m t rndsishm n procesin e evropianizimit pr qytetart dhe autoritetet e Kosovs. Sikur demokracia, ky proces merr koh,
dhe organizatat e shoqris civile krkojn
zhvillimin e tyre me qllim q t jen n
gjendje t luajn rolin e tyre me efikasitet.
Komisioni Evropian, n raportin e tij vjetor t
progresit, kryesisht vlerson autoritetet. Por
shkurtimisht vlerson edhe shoqrin civile.
M posht sht prmbledhur mnyra se si
shoqria civile sht vlersuar n raportet
vjetor t progresit pr Kosovn nga KE.
N Raportin e progresit pr Kosovn 2005, nuk ka
vlersim direkt t shoqris civile sikurse edhe
n raportet pasuese. Por analiza e raportit tregon se vlersimi i funksionimit dhe kapaciteti i
organizatave t shoqris civile ishte i dobt, si
sht rasti n vitet pasuese. Pr shembull seksioni pr mjedisin i raportit thot: Shoqria civile
mjedisore mbetet n nivel t ult t zhvillimit, q
kufizon mundsit pr pjesmarrje.125
Raporti i progresit pr Kosovn 2006 thot se
nuk ka pasur ndryshime t mdha q nga
118

raporti i fundit n kuptim t kapacitetit dhe

ndikimit t organizatave lokale t shoqris
civile.126 Kjo sht paksa e vshtir q t interpretohet, sepse sht vshtir t kuptohet
vlersimi preciz i shoqris civile n raportin paraprak. Ai gjithashtu reflekton faktin se
pikat kryesore t agjends pr aktort vendor dhe ndrkombtar n Kosov n kohn e
politikave t nivelit t lart si ishte statusin
final politik i Kosovs dhe shtjet etnike pas
trazirave t marsit 2004, dhe mos funksionimin e organizatave t shoqris civile. Por
fakti se organizatat e shoqris civile zn
paragrafin e vet n raport brenda diskutimeve t kritereve politike prbn prparimin
e vrtet, edhe pse jan prmendur vetm dy
her n raport. Kjo do t thot se KE nuk do
t vlersoj dhe monitoroj vetm kapacitetin
dhe ndikimin e tyre por edhe do t adresoj
mangsit e identifikuara politike dhe financiare.
Raporti i progresit pr Kosovn 2007 thot se kapacitetet administrative, financiare dhe menaxhuese t organizatave t shoqris civile
nuk jan t njtrajtshme dhe jan veanrisht
t dobta n nivelin komunal q pengon zhvillimin e tyre. Bashkpunimi n mes t autoriteteve dhe organizatave t shoqris civile
mbetet i pabarabart. N prgjithsi pothuajse nuk sht br kurrfar prparimi n kt
fush. Organizatat e shoqris civile mbesin
t dobta.127
Edhe pse shoqria civile sht vlersuar si e
dobt, KE nuk e ka prdorur gjuhn m t
fort si sht shum shum e dobt ose
jashtzakonisht e dobt, si sht prdorur
pr shembull n vlersimin e administrats

publike t Kosovs n raportin e vitit 2005 ku
thuhet administrata publike e Kosovs mbetet jashtzakonisht e dobt, joefikase dhe me
personel t tepruar.128 Vlersimi i shoqris
civile n raportin e vitit 2007 ishte m detal por edhe sinjalizoi nevojat pr ndrhyrje
urgjente n sektor.
Raporti i progresit pr Kosovn 2008 ruajti deklaratn se kapaciteti i organizatave t shoqris civile mbetet i dobt.129 KE ka kapacitetin pr t vlersuar, pa ndikim t madh
politik, situatn e vrtet n terren. Por raportet e KE-s jo doemos jan 100 pr qind t
sakta, sepse atyre iu duhen partner si jan
organizatat e shoqris civile pr t ndihmuar n grumbullimin e informatave. Mund
t ndodh q disa aktivitete t organizatave
t shoqris civile, kryesisht n nivel lokal,
nuk jan regjistruar, por kjo nuk duhet t jet
arsye. Fakti i rndsishm sht se kto n
nivel t madh jan raporte t paanshme dhe
profesionale dhe duhet t trajtohen me profesionalizm.
Kto raporte ojn n disa prfundime. S pari
raportet dhe paralajmrimet nuk merren seriozisht, dhe bile nuk jan lexuar as analizuar me
kujdes. E dyta, udhheqsia kosovare ka qen
e tej ngarkuar gjat ktyre viteve me shtjen e
statusit final t Kosovs, ashtu q funksionimi
i organizatave t shoqris civile nuk ka qen
n agjendn e tyre. E treta, nuk kishte strategji
gjithprfshirse pr prforcimin e rolit t organizatave t shoqris civile, shumica e veprimeve ishin ad hok dhe dshtuan n ofrimin
e rezultateve t duhura. E katrta, kosovart,
n veanti organizatat e shoqris civile, nuk

duhet t presin nga t huajt q t vin dhe t
zgjidhin problemet e tyre. Kjo nuk do t thot
se aktort ndrkombtar nuk mund t zgjidhin problemet, por ndonjher mund t jet
konflikt i interesave pasi q demokracia nuk
sht gjithmon sistemi m efikas pr lvizjen
e projekteve prpara me shpejtsi, n veanti
projektet e mdha.
Megjithat procesi i integrimit Evropian krkon
shoqrin civile si partner kryesor, dhe KE sht i zotuar q ta zhvilloj dhe mbshtes. Shoqria civile mir e zhvilluar dhe funksionale
sht nj nga parakushtet kye pr demokracit e zhvilluara mir dhe institucionet e shoqrit funksionale n Ballkanin perndimor.
Kjo sht arsyeja pse KE ka prfshir dispozitat
pr mbshtetje t shoqris civile n dokumentet e veta strategjike pr zgjerim dhe korniza financiare. Pr shembull, raporti i progresit i vitit
2007 thoshte:
Asistenca e vazhdueshme e
KE-s nn programin CARDS
[asistenca e komunitetit
pr rindrtim, zhvillim dhe
stabilizim] kap rreth 170
milion euro dhe prfshin mbi
80 projekte. Programet aktuale,
n mes tjerash, ofrojn asistenc
financiare pr organizatat e
shoqris civile. Nj numr i
organizatave t shoqris civile
kan kontraktuar dhe pranuar
grante nga KE pas procesit
konkurrues przgjedhs130

119
N ann tjetr, nj analiz e zgjerimit t pest

t BE-s (n vitin 2007) thot:
Pjesa e asistencs s
shnjestruar pr shoqrin
civile si pjes e programeve
pr demokraci t donatorve
ndrkombtar ka mbetur
e vogl... BE ka dhn m
pak mbshtetje shoqris
civile n shtetet lindore sesa
disa donator t mdhenj
ndihma direkte financiare pr
shoqrin civile sht prbr
vetm nga nj pjes e vogl
e programeve t asistencs
financiare n regjion.
Programet pr promovim
t demokracis kan pasur
munges t qllimit t
qart dhe synimeve t
specifikuara.131
Nj komentues tjetr me t drejt thot se integrimi n BE dhe prforcimi i rolit t shoqris
civile n shtetet kandidate nuk sht proces
paralel.132 Kjo do t thot se gjat procesit t
antarsimit n BE ndryshon dhe prmirsohet jo vetm korniza por edhe funksionimi i
institucioneve dhe shoqris civile. N shumicn e rasteve, procesi i integrimit Evropian
dhe organizatat e shoqris civile jan aleat
natyral dhe i duhen njra tjetrs pr t prparuar gjat procesit. Integrimi n BE sht
br faktori kryesor q ndikon transformimin
e shoqris civile n shtetet Baltike.133 E njjta
120

mund t thuhet pr t gjitha shtetet n zgjerimin e pest.

Shoqria civile, sikur vet demokracia, sht
nj proces afatgjat dhe merr koh gjersa t
kryhet, nse ndonjher mund t konsiderohet si i prfunduar. Nse njerzit thjesht
nuk jan msuar n mbrojtjen e interesave
t tyre dhe t marrin pjes aktivisht n jetn
publike, ata nuk ndryshojn leht sjelljet e
tyre bile edhe nse sistemi politik bhet m i
favorshm pr aktivitetet qytetare.134
Fakti q Kosova ka psuar disa tranzicione
politike, ekonomike dhe pas konfliktit, sht
nj sfid. Kosova ka institucione t reja dhe
i mungon prvoja e gjat q mund ta ndihmoj n trajtimin e duhur t ktyre proceseve t shumta njkohsisht. Sidoqoft,
Kosova nga aspekti strategjik sht n rrug
t mir. Tani i duhet udhheqsi proaktive
q prcjell parimet e qeverisjes s mir dhe
zhvillon politikat q garantojn rezultate
dhe sjellin zhvillimin e shum nevojshm,
me qllim q Kosova t z hapin me shtetet fqinje dhe prparimin n procesin e integrimit Evropian.
Brengat kryesore t procesit t integrimit
Evropian jan harmonizimi, miratimi dhe
zbatimin i acquis t BE-s, reformat institucionale dhe zhvillimin ekonomik. Natyrisht
se zhvillimi i kapaciteteve t organizatave
t shoqris civile sht pjes e ktij procesi.
Prjetsimi i kulturs s pasivitetit nuk do t
prshtatet me procesin, dhe duhet t vendoset strategjit pr ndryshime.
N terma shum t
prgjithshm, shoqria civile
nevojitet n demokratizim
pr dy qllime: e para pr
t lvizur procesin prpara,
dhe e dyta pr t penguar
rrshqitjen prapa... N vendet
n tranzicion, nuk ka shoqri
civile pr t filluar punn,
edhe pse ekzistojn disa forma
t aktiviteteve t organizuara
qytetare n t gjitha shoqrit.
Procesi i demokratizimit
prfshin krijimin e
organizatave qytetare q mund
t kryejn kto funksione, dhe
t zhvillojn marrdhniet n
mes t shtetit dhe shoqris
civile pr t mundsuar
shoqrin civile q t jep
kontributin n funksionimin e
demokracis.135
10.2 Kosova dhe procesi

i integrimit Evropian
sht thelbsore pr organizatat e shoqris
civile q synojn t prfshihen n procesin
e integrimit evropian, t kuptojn kriteret
e antarsimit n BE, procesin dhe instrumentet e tij n nivel evropian dhe kombtar.
Aktert e interesuar duhet t marrin pjes
n brje t politiks dhe vendimmarrjes nga
fazat shum t hershme. Fatkeqsisht opinioni i gjer shpesh njoftohet vetm n fund
t procesit kur vendimi miratohet ose nn-
shkruhet. Prandaj ky seksion adreson vet

procesin, instrumentet dhe mekanizmat me
qllim t lehtsimit t pjesmarrjes s organizatave t shoqris civile.
Procesi i stabilizimit dhe asocimit

Kosova merr pjes n procesin e integrimit
Evropian prmes Procesit t Stabilizim Asocimit (PSA)mekanizmi qendror q ngas
marrdhniet e BE-s me Ballkanin perndimor si dhe punon n drejtim t antarsimit.
Pr shkak t statusit t pazgjidhur politik t
Kosovs, n vitin 2003 u dizajnua nj instrument special i quajtur Mekanizmi Prcjells i
Stabilizimit (MPS) pr ti mundsuar Kosovs
q t merr pjes n PSA. Edhe pse MPS nuk
u prgjigj pyetjes s marrdhnieve kontraktuale n mes t Kosovs dhe BE-s, ai ende
ofroi korniz pr Kosovn pr tu angazhuar
individualisht n proces (ndaras nga Serbia).
Tani q Kosova ka shpallur pavarsin e vet,
mund t jet e arsyeshme lvizja nga procesi
MPS n PSA. Por kjo mund t jet e vshtir
pr shkak t faktit se pes shtete antare ende
nuk kan njohur pavarsin e Kosovs, duke
vendosur Komisionin Evropian n gjendje t
vshtir dhe duke vshtirsuar negociatat e
Marrveshjes pr Stabilizim asocim (MSA).
Vendimet pr t filluar studimin e arsyeshmris ose negociatat bhen nga Kshilli i
Bashkimit Evropian. Prandaj Komisioni Evropian nuk do t jet n gjendje q t lviz
prpara n marrjen e drits s gjelbr nga
Kshilli. Nuk sht e vshtir q t konstatohet se lobimi te pes shtetet antare t BE-

121
s q nuk kan njohur pavarsin e Kosovs

duhet t jet nj nga detyrat kryesore t Ministris s sapoformuar t punve t jashtme
t Kosovs. Shpresohet se kto pengesa politike do t mnjanohen n t ardhmen e afrt.
Njkohsisht autoritetet Kosovare duhet t
vazhdojn q t lvizin prpara me reformat
e domosdoshme.
Kriteret pr antarsi n BE
shtjet politike t prmendura m sipr
jan shum teknike dhe krkojn prpjekje
t gjata dhe t rndsishme pr ti zgjidhur.
Kriteret e antarsis n ann tjetr jan t
qarta. Pr tiu bashkangjitur BE-s, vendi
duhet t jet gjeografikisht n Evrop dhe t
respektoj parimet e caktuara n nenin 6(1)
t traktatit t Bashkimit Evropian: parimi i
liris, demokracis, respektimi i t drejtave
t njeriut dhe lirive fundamentale, dhe sundimi i ligjit, parimet q jan t prbashkta
pr shtetet antare.136 Kriteret e mirnjohura
t Kopenhags (kriteret politike, ekonomike
dhe ligjore q rrjedhin nga samiti i Kshillit
t Evrops 1993) ofrojn udhzime thelbsore pr vendet q dshirojn t pranohen
pr antarsim n BE, nj nga klubet m me
ndikim politik dhe ekonomik n planet.
Politikisht vendi aplikues duhet t arrij stabilitet t institucioneve t saj duke garantuar
demokraci, sundim t ligjit, t drejtat e njeriut dhe respektim dhe mbrojtje t pakicave;137
ekonomikisht, ai duhet t ket ekonomi
funksionale t tregut, si dhe kapacitet pr tu
prball me presionin krahasues dhe forcat e
tregut brenda BE-s;138 ligjrisht (ndoshta kri-
122

teri m shterues), vendi duhet t harmonizoj, miratoj dhe zbatoj organin komplet t
legjislacionit t BE-s.139
N vitin 1995 n Madrid, Kshilli Evropian
shtoi nj kriter n kapacitetin administrativ
q adresoi funksionalitetin e administratave
publike dhe reformat n shtetet aspiruese. N
kuptim t Kosovs dhe Ballkanit perndimor
n prgjithsi, nga PSA rrjedhin dy kritere shtes pr antarsim: bashkpunimi regjional
dhe bashkpunimi me Tribunalin Ndrkombtar Penal pr ish-Jugosllavin. Kapaciteti i
Bashkimit Evropian pr t absorbuar financiarisht dhe politikisht nj vend kandidat, si
dhe momentin pr integrim Evropian, gjithashtu sht duke u br shum e m shum i
rndsishm pr zgjerimet e ardhme t BE-s.
Arritja e antarsis n BE sht nj proces
i gjat me disa faza t dizajnuara pr t angazhuar vendet aspiruese n reformat multisektoriale n vazhdim e sipr, ku prparimi
vlersohet n baza vjetore n raportin e progresit t Komisionit Evropian.
Hapi i par n proces sht shpallja, nga BE
dhe vendi aspirues, i synimit pr tu angazhuar n bashkpunimin afatgjat me potencial pr t uar kah antarsimi i plot n
BE. Brenda SAP ekzistojn disa instrumente
(t diskutuara n seksionin e ardhshm t ktij
kapitulli) q shtyjn procesin nga shpallja gjer
n bashkpunim politik dhe teknik. Takimet e
rregullta politike dhe teknike sektoriale n mes
t KE-s dhe autoritetet Kosovare mbahen pr
t punuar n shtyrjen e Kosovs prpara dhe
pr t vlersuar prparimin e saj n drejtim t
prmbushjes s kritereve, n kt rast prioritetet e partneritet evropian. Raporti vjetor i prparimit gjithashtu sinjalizon kohn kur vendi
lviz prpara n hapin e ardhshm n proces.
BE siguron mbshtetje t vazhdueshme financiare prmes procesit t antarsimit, prmes
instrumentit t para-antarsimi (IPA) me synim t asistimit t vendeve aspiruese n rrugn
prpara me reformat e domosdoshme.
Hapi i radhs zakonisht sht studimi i arsyeshmris nga ekspertt e KE-s q bjn rekomandimet pr Kshillin nse BE duhet t filloj negociatat SAA. Ky kapitull tanim ka diskutuar
shtjet politike q mund t pengojn fillimin
e studimit t arsyeshmris pr Kosovn. N
do rast, studimi i till jo doemos do t jap rekomandime pozitive. Studimi i arsyeshmris
pr Bosnjn dhe Hercegovinn, pr shembull,
rekomandoi pritjen pr prparim shtes para
fillimit t negociatave SAA. Tutje, fillimi i studimit t arsyeshmris do t jet prparim i
rndsishm pr Kosovn dhe s paku do t
qartsoj, sikur n Bosnje e Hercegovin, etapat
n t cilat Kosova duhet t prqendrohet.
Kjo prcillet me negociatat q ojn n marrveshje dhe nnshkrim t MSA-s t cilat
duhet t miratohen nga shtetet antare t BEs. Kjo perceptohet me t drejt si marrveshje
para antarsimit q ligjrisht afirmon perspektivn e vendit aspirues pr antarsim t
plot. T gjitha vendet nga Ballkani perndimor prve Kosovs kan negociuar dhe nnshkruar MSA me Bashkimin Evropian.
Ndrkoh zbatimi i reformave n baz t
prioriteteve t partneritet Evropian duhet t
vazhdoj gjersa t adresohen t gjitha shtjet

e msiprme paralelisht. Vendi do t filloj zbatimin e SAA-s dhe kur t vlersoj se ka arritur prparim t dukshm, do t aplikoj pr
antarsim n BE. Kshilli ather do t krkoj nga Komisioni q t jep mendimin e vet nse
vendi aplikues sht i gatshm pr t filluar
negociatat pr antarsim. Nse Komisioni
thot po, negociatat do t fillojn. Marrveshja
pr 35 kapitujt negociues on n antarsim
n BE, me kusht q t gjith shtetet antare t
aprovojn antarsimin. Prfundimet e samitit t Kshillit t Bashkimit Evropian t mbajtur m 17 dhjetor 2004 n Bruksel thon se
qllimi i prbashkt i negociatave sht antarsimi, por kto negociata jan nj proces
me fund t hapur, rezultati i s cils nuk mund
t garantohet paraprakisht.140
Statusi aktual i Kosovs, si dhe puna e nevojshme me qllim q t bhet shtet antar i
BE-s, jan t qarta. Nuk sht fshehtsi q
antarsimi sht shum i rndsishm pr
autoritetet kosovare, shoqrin civile dhe
qytetart. Megjithat vet procesi duhet t jet
po aq i rndsishm sa edhe rezultati prfundimtar, sepse sht nj mundsi unike jo
vetm pr autoritetet por edhe pr organizatat
e shoqris civile q t formsojn t ardhmen
e tyre dhe mnyrn e organizimit t shoqris
s Kosovs.
10.3 Instrumentet, mekanizmat

dhe strukturat e procesit
t integrimit Evropian
Ky seksion do t elaboroj instrumentet,
strukturat dhe mekanizmat pr ann e BE-

123
s dhe Kosovs, q mund t prdoren nga

organizatat e shoqris civile pr t marr
pjes dhe pr t ndikuar n brjen e politiks
dhe vendimmarrje n kt proces. Shumica
e pikave m posht jan prmendur n kt
tekst por kan pasur qasje t ndryshme. Ktu
do ti kushtohet vmendje brjes s politiks
dhe vendimmarrjes.
Prioritetet e partneritetit Evropian

Nj nga instrumentet kryesore brenda PSA
sht dokumenti me prioritetet i partneritetit
Evropian, q ka filluar n Kshillin Evropian
t Selanikut n vitin 2003. Kshilli ka thn
se partneritetet Evropiane jan mjete pr t
materializuar perspektivn Evropiane t Ballkanit perndimor141 dhe se qllimi i ktyre
partneriteteve sht identifikimi i reformave
afatshkurtra dhe afatmesme q duhet t kryhen nga vendet pr t shrbyer si list kontrolli pr t matur prparimin, dhe pr t ofruar udhzime pr programim t asistencs
nga BE.142
Partneritetet Evropiane bazohen n gjendjen
aktuale t secilit shtet dhe adresojn nevojat
e shtetit dhe veprimet q duhet ndrmarr
me qllim t lvizjes m afr BE-s. T gjitha
veprimet dhe rekomandimet n partneritete
bazohen n reforma n afat t shkurtr (nj
gjer n tri vite) dhe afat t mesm (tri gjer n
katr vite) q duhet t zbatohen nga shteti.
Partneriteti Evropian shfrytzon kriteret e
antarsimit n BE dhe raportin vjetor t prparimit t shtetit pr t br rekomandimet
pr reforma sektoriale.
124

Q nj organizat e shoqris civile t ket

ndikim n kt proces, ajo duhet t merr
pjes n fazat e hershme t hartimit t marrveshjes. Shoqria civile mund t gjej mbshtetje nga Komisioni pr t prfshir nj pik
specifike ose pr t theksuar ndonj politik
q m von do t shtyj autoritetet pr zbatim
t saj. Pr shembull nse qasja n informat
sht breng pr organizatat e shoqris civile, ato mund t angazhohen dhe diskutojn
me Komisionin Evropian me qllim t kanalizimit t ksaj brenge n Partneritetin Evropian. N kt mnyr KE, q ka fuqin m t
madhe t negocimit n proces, do t adresoj
shtjet rregullisht me autoritetet kombtare,
dhe do t prcjell nse qeveria ka zbatuar
rekomandimet e tyre. shtja m von do t
bhet pjes e raportit vjetor t prparimit.
Plani i veprimit pr zbatim

i Partneritetit Evropian
Partneritetet Evropiane krkojn nga secili
shtet q t prgatisin nj plan veprimi duke
dhn detalet e masave q do t ndrmerren
dhe nj orar kohor e buxhet pr zbatimin e
tyre me qllim t prgjigjes ndaj prioriteteve
t dhna n dokumentin e partneritetit. Monitorimi i prparimit do t kryhet nga mekanizmat e themeluar t SAP. Komisioni sht
prgjegjs pr vlersim t zbatimit t planit
t veprimit n raportin vjetor.
Mbshtetjes financiare t BE-s pr shtetet n
Ballkanin perndimor i caktohet prioriteti n
baz t veprimeve pr reform afatshkurtr
dhe afatmesme q rrjedhin nga Partneriteti
Evropian, duke marr parasysh nevojat dhe
kapacitetin e veant t do shteti. Pas botimit t raporteve vjetore t prparimit, Komisioni Evropian azhurnon dokumentet e Partneritetit Evropian, duke larguar veprimet q
jan kryer dhe duke shtuar ato t reja.
Edhe pse, hipotetikisht, brengat e shoqris
civile inkorporohen n dokumentin e Partneritetit Evropian, puna n kt aspekt nuk
sht kryer. Organizatat e shoqris civile
duhet t lobojn dhe t punojn me autoritetet kombtare pr tu siguruar kryerjen e
veprimeve t zotuara n dokumentin e Partneritetit Evropian. Q kjo t ndodh, veprimet duhet t jen reale dhe t zbatueshme
dhe t ken buxhet t mjaftueshm pr zbatim.
Fakti se asistenca nga BE (IPA) bazohet n
rekomandime n dokumentin e Partneritetit
Evropian jep nj mjet tjetr organizatave t
shoqris civile q t lobojn edhe n KE (n
Kosov, zyra ndrlidhse e Komisionit Evropian) dhe autoritetet kombtare kur ato
bjn programin vjetor. Pasi q brengat e
tyre t inkorporohen n dokumentin e Partneritetit Evropian, organizatat e shoqris
civile kan t drejt q t insistojn q masat t pranojn asistencn financiare t BE-s
prmes IPA-s.
Masat financiare dhe krkesat pr raportim
e bjn kt proces kompleks dhe gjithprfshirs. Organizatat e shoqris civile duhet t
zotrojn procesin n trsi me qllim q t
jen n gjendje ta shfrytzojn proaktivisht,
pr kt arsye sht diskutuar detajisht n
kt kapitull.
Raporti vjetor i prparimit nga KE

Raporti vjetor i prparimit nga KE sht
vlersim shum i respektuar, real dhe i drejtprdrejt n natyr. Investitort rreth bots
shfrytzojn raportin si referenc pr t kontrolluar arsyeshmris e investimeve t tyre.
Pr vendet n fazat e prparuara n procesin
e antarsimit, mund t ndihmoj prcaktimi
nse partit politike fitojn zgjedhjet.
Shoqria civile mund t shfrytzoj kt instrument n shum mnyra. Ai mund t shfrytzohet pr t lobuar te autoritetet kombtare n t
mir t reformave t caktuara. Tutje, shoqria
civile sht ftuar nga KE q t kontribuoj n
prgatitjen e raportit. Ato mund t shprehin
brengat ose falnderimet e tyre me shkrim, ose
nse krkohet, mund ta prfshijn n raport. Pas
lshimit t raportit, Komisioni njofton qeverin
dhe m pas mban takim me organizatat e shoqris civile q t komunikoj konstatimet. sht me rndsi q t shfrytzohet kjo mundsi
pr t ndikuar raportin e prparimit me qllim
t mbshtetjes s argumenteve pr prfshirje t
shtjeve dhe brengave n dokumentin e Partneritetit Evropian, planin e veprimit t zbatimit
dhe n IPA.
Asistenca financiare nga BE

Menaxhimi financiar dhe rregullat e prokurimit t BE-s jan komplekse dhe krkojn prpunim t konsiderueshm burokratik ktu
vetm mund t diskutohet shkurtimisht. Organizatat qeveritare dhe joqeveritare shpesh
krkojn prgjigje t menjhershme nga BE
pr t financuar ndonj krkes, por kjo tr-

125
egon se ato nuk kuptojn procesin mir. sht me rndsi q t elaborohen shtjet thelbsore q lidhen me asistencn nga BE.
Instrumenti thelbsor pr asistencn financiare nga BE pr vendet aspiruese dhe kandidate sht IPA. Ai programohet pr do vit
n baz t disa instrumenteve, prfshir kornizn treguese financiare shum-vjeare, dokumentin planifikues tregues shum-vjear,
raportin e prparimit dhe dokumentin e
Partneritetit Evropian. Merren strategjit zhvillimore t autoriteteve kombtare (n baz
t deklarats s Parisit). Autoritetet kombtare prgjegjse pr procesin dhe asistenca
financiare nga BE mund t marrin pjes me
Komisionin n proces. Operacionet e IPA-s
mund t menaxhohen centralisht (nga KE),
bashkrisht (nga KE dhe autoritetet kombtare), ose n mnyr t decentralizuar (nga
autoritetet kombtare). Kosova ka nj sistem
t centralizuar t menaxhimit.
Prve IPA-s, n mesin e mekanizmave t
rndsishm mbshtets t BE-s jan edhe
programi multi-prfitues, nisja Evropiane
pr t drejtat e njeriut dhe demokraci, programet e komunitetit dhe asistenca teknike,
dhe kmbimi i informatave.
Pasi q IPA sht instrument qendror financiar
pr Kosov, ja vlen t prmendet se vendimet
se si programohen dhe shprndahen duhet t
merren n nj sr konsultimesh me aktort
dhe merr disa muaj, ndonjher nj vit, gjersa
t kryhen. Organizatat e shoqris civile jan
n mesin e aktorve ky q konsulton Komisioni. Prandaj nse organizatat e shoqris
126

civile dshirojn t promovojn agjendat e

tyre, ato duhet aktivisht t marrin pjes n
proces. Kjo mund t jet detyr komplekse
dhe rraskapitse: Nj nga pengesat e njohura pr zgjerimin e mbshtetjes s BE-s
ndaj shoqris civile n shtetet [kandidate]
paraqitet nga procedurat burokratike t programeve t ndihms.143
Takimet politike dhe teknike t MSP

Forumet kryesore ku BE dhe autoritetet
kombtare diskutojn procesin e integrimit
Evropian jan takimet e MSP-s (pr shtjet
politike) dhe puntorit (pr shtje teknike
dhe sektoriale). Organizatat e shoqris civile n disa raste kan marr pjes aktive dhe
jan prfshir n agjendn zyrtare, si sht
puntoria e MSP-s pr mjedis e mbajtur m
24 janar 2007 n Prishtin. Kjo sht mnyr
efektive pr shoqrin civile q t drgoj porosin n nivel shum t lart.
Strukturat
Adresat kryesore n Kosov pr menaxhim
teknik t procesit t integrimit Evropian
jan Agjencia pr koordinim t zhvillimit
dhe integrim Evropian (ish Agjencia pr integrim Evropian dhe qendr koordinuese
pr donator) dhe Zyra ndrlidhse e Komisionit Evropian (q n vendet tjera njihet si
Delegacioni i KE-s). Kto dy zyra punojn
s bashku n baza ditore. Njsia e Kosovs
brenda drejtoris s prgjithshme pr zgjerim, drejtoria C, sht prgjegjse pr menaxhimin e punve t Kosovs n emr t Komisionit Evropian.
N kuptim t prfaqsimit politik, zvends

kryeministri i Kosovs sht prgjegjs pr
kt agjend. Kuvendi i Kosovs n vitin
2008 ka themeluar komisionin pr integrime
Evropiane, dhe Kosova ka vendosur misionin
diplomatik n Bruksel. Strukturat e krkuara
t menaxhimit t IPA-s ende nuk jan vendosur.
m t rndsishmet sht monitorimi i Planit

t Veprimit t Partneritetit Evropian (PVPE),
q zakonisht prfshin kto:
1. Objektivat pr tu arritur
2. Veprimet q duhet ndrmarr pr t arritur
objektivat
3. Institucionet dhe partnert prgjegjs pr
zbatimin e veprimeve
MSA dhe negociatat pr antarsim
4. Orari kohor pr prfundimin e veprimeve

5. Buxheti i domosdoshm pr t zbatuar vep-
MSA dhe negociatat pr antarsim jan komplekse dhe marrin koh t konsiderueshme
pr prfundim. Prderisa MSA kryesisht ka
t bj me tregti, negociatat pr antarsim n
BE (gjithashtu e njohur pr aderim) mbulojn
t gjitha kriteret e prshkruara m sipr. Kto
negociata organizohen n kapituj pr sektor
t ndryshm (pr shembull kapitulli 10, shoqria e informimit dhe mediat, dhe kapitulli
22, politika regjionale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore144); do shtet ka kornizn
e ndar negociuese145. Sa i prket puntorve
t MSP-s t prshkruara m sipr, shoqria
civile do t ftohet pr t marr pjes aktive n
kt faz finale t procesit. Prvoja nga shtetet
e Evrops lindore q iu bashkuan BE-s n vitin 2004 dhe 2007 kan treguar se n shtetet ku
shoqria civile ka qen m mir e informuar
ka pasur m shum ndikim n proces.
10.4 Si mundet shoqria

civile t bj ndryshime
Prve pjesmarrjes aktive n proces, nj nga
rolet e organizatave t shoqris civile sht
monitorimi i procesit. Si u diskutua m lart,
procesi prfshin disa instrumente. Nj nga
rimet dhe nga ku do t vij

6. Komentet dhe shtjet tjera t ndrlidhura
PVPE sht dokument publik dhe baz

pr shumicn e takimeve q mbahen gjat
procesit. Organizatat e shoqris civile mund
ta shfrytzojn pr t monitoruar zbatimin e
planit. Kjo sht shum me rndsi, pasi q
prvoja ka treguar se vendet n fazat e hershme t integrimit kan munges t kapacitetit pr zbatim t politikave dhe strategjive.
Kosova nuk sht prjashtim.
Brja e politiks sht aspekt tjetr i procesit
q shoqria civile duhet monitoruar. Prmbushja e PVPE-it do t krkojn nj numr t
ligjeve t reja. Organizatat e shoqris civile
mund t monitorojn nse ligjet miratohen
me koh. Ato gjithashtu mund t punojn
me departamentin ligjor t Agjencis pr
koordinim t zhvillimit dhe integrim Evropian, q sht prgjegjs pr sigurimin se
do draft ligjor kalon kontrollimin e kompatibilitetit me BE. N shumicn e rasteve,
sa m shum ligje plotsojn standardet e
BE-s (pr shembull pr mbrojtje t mjedisit
ose t konsumatorit, ose pr siguri t ush-

127
qimit), aq m shum ato i prshtaten qllimeve t shoqris civile. (N kt faz, ligjet

kontrollohen vetm pr t siguruar se nuk
jan n kundrshtim me legjislacionin e
BE-s nuk jan n prafrim t plot ose t
harmonizuara. Por shoqria civile mund t
loboj pr sa m shum prafrim dhe harmonizim q sht e mundur.)
t kryej vetm rolin monitorues, ajo duhet

gjithashtu t bhet nj nga partnert kryesor, n veanti t KE-s, n kt proces. Kapaciteti i shoqris civile pr pjesmarrje n
brje t politiks dhe vendimmarrje duhet t
prmirsohet. sht par n raportet e ndryshme se shoqria civile n Kosov sht n
nj faz t hershme t zhvillimit.
Nj mnyr tjetr q organizatat e shoqris

civile mund t monitorojn dhe marrin pjes
n procesin e integrimit sht duke krkuar
pr t marr pjes n takimet e Komisionit
pr integrim Evropian n kuvendin kombtar. Edhe pse komisioni sht i ri dhe ende
bn prpjekje pr tu themeluar, ka gjasa q
t bhet lojtari ky n harmonizim t legjislacionit. Aktualisht vetm qeveria kontrollon
ligjet pr harmonizim. Por kur ligjet shkojn
n kuvend ato ende mund t ndryshohen ose
plotsohen, dhe nuk ka procedur (as nuk
duhet t ket) pr qeverin q t aprovoj
ato ndryshime. Prandaj kuvendit i duhet nj
mnyr pr t kontrolluar nse ligjet e tij jan
n linj me standardet e BE-s. Kjo do t jet
detyr pr Komisionin pr integrim Evropian,
dhe duhet t prfshihet edhe shoqria civile.
Udhheqsia lokale, e institucioneve dhe

shoqris civile, n bashkpunim me aktert
ndrkombtar t prfshir n Kosov, duhet
t prgatisin dhe t zbatojn nj strategji pr
t prforcuar rolin dhe pjesmarrjen e organizatave t shoqris civile n procesin e integrimit Evropian. KE dhe qeveria e Kosovs
duhet t merr n konsiderat financimin dhe
prfshirjen e organizatave t shoqris civile
gjat planifikimit t tyre.
10.5 Prfundim
Organizatat e shoqris civile jan n mesin
e akterve m t rndsishm n procesin e
antarsimit n BE. Shoqria civile nuk mund
128

Ekzistojn disa instrumente, si jan elaboruar

n kt kapitull, q organizatat e shoqris civile mund ti shfrytzojn pr t marr pjes n
proces. Zhvillimi dhe profesionalizmi i tyre do
t ket ndikimin e vet n proces. Sidoqoft, shoqrit pa kultur proaktive qytetare krkojn
m shum koh pr t zhvilluar shpirtin e tyre
t pjesmarrjes. U deshn dekada pr shoqrit
perndimore pr t arritur nivelin e zhvillimit qytetar q gzojn sot. Demokracia sht
proces, dhe thnia Roma nuk sht ndrtuar
brenda nj dite vlen edhe pr zhvillimin e shoqris civile n Kosov.

129
11.
Qndrueshmria
e shoqris civile
Hajrulla Ceku
11.
Qndrueshmria
e shoqris civile
Hajrulla Ceku
Indeksi pr qndrueshmri t OJQ-ve nga

USAID n vitin 2007 konstatoi se n mesin e
vendeve t Ballkanit, vetm OJQ-t e Kosovs
jan zbrapsur n qndrueshmri: Pr pjesn
m t madhe, sektort e OJQ-ve q operojn
n Tierin jugor, prfshir shtetet antare t
reja t BE-s Bullgarin dhe Rumanin, kan
prmirsuar qndrueshmrin e tyre gjat
vitit. Vetm Kosova ka prjetuar rnie n
qndrueshmri.146 Nj nga shpjegimet e dhna
n raport sht se viti 2007 ka kaluar me negociata pr statusin e Kosovs (pavarsia u shpall
n shkurt t vitit 2008), dhe m pas OJQ-t
Kosovare u gjetn t paafta pr t angazhuar
qeverin n shtjet e tyre, dhe u angazhuar n
vet-censurim gjat vitit.147 Gjat nj dekade e
gjysm m hert, vendet perndimore, institucionet ndrkombtare, dhe donatort privat
investuan resurse t mdha n ndrtimin e nj
shoqrie civile t fort dhe efektive n shtetet
n tranzicion n Evropn qendrore dhe juglindore. E par si komponent e domosdoshme
e demokracis s shndosh, funksionale dhe
moderne, shoqria civile e porsa formuar
ose organizatat jo-qeveritare u furnizuan me
mbshtetje financiare dhe teknike si mjete pr
t fituar bazn n shtjet e qeverisjes n vendet e tyre prkatse.148
rnia e fondeve t jashtme ka shfaqur sfida serioze pr qndrueshmrin financiare t OJQve. Raporti i kohve t fundit prshkroi: Por
tani, sa m shum q thahen ose shkojn diku
tjetr fondet e huaja q financonin organizatat
e tilla, nj nga shtjet n regjion sht mnyra
si sektori i shoqris civile mund t jet i qndrueshm, s paku n nivel t pranueshm.149
Indeksi i qndrueshmris nga USAID 2007
nnvizon se OJQ-t n Shqipri, Kroaci, Kosov, Mal t Zi dhe Serbi kan br hapa t mdhenj n diversifikimin e burimeve t tyre t burimeve dhe prmirsimin e qndrueshmris
financiare t tyre.150 Por ka dshmi t pakta se
OJQ-t n regjion s shpejti do t bhen m pak
t varur nga donatort.
Nj OJQ ideale pr zhvillim njerzor do t
kishte kto atribute:

Ka vetiniciativ.
Formalisht sht organizuar me sjellje t

prgjegjsis dhe sistem t qeverisjes.

Demonstron prgjegjsi publike.
Shfrytzon resurset n mnyr t qndrueshme.

Vetfinancohet, q siguron autonomi n

vendimmarrje.
sht demokratik dhe i paanshm n funksionim.

sht efektiv dhe efikas n realizim t objektivave q cakton pr vete.
Roli thelbsor i OJQ-ve n Evropn qendrore

dhe lindore, n veanti n ndihmn e ktyre
vendeve q t bashkohen n Bashkimin Evropian, ishte i madh. Nuk ka dyshim se komunitet
donatore ndrkombtare ishin nj nga shtyllat
kryesore t shoqris civile t suksesshme, dhe
sht n gjendje q t pozicionet n drejtim

t bashkpunimit dhe kompromisit me t tjert
n baz t konsideratave mir t arsyetuara.
Nse funksionet me nj vetdije t sakt t
mnyrs s puns s shoqris, ekonomis
dhe politikave rreth saj.

131
Qndrueshmria e OJQ-ve preket nga katr

faktor t ndrlidhur: arsyeshmria organizative, siguria financiare, efektshmria e
programit dhe ndikimi i qndrueshm. Pr
shembull nse qeverisja e nj organizate sht e dobt (arsyeshmria organizative), menjher bile kredibiliteti dhe aktort si jan
donatort nuk e financojn (arsyeshmria financiare), q rezulton n reduktim t ndrhyrjeve (efektshmria e programit) q eventualisht ka efekte negative n prfitimet afatgjata
pr komunitetin (ndikim i qndrueshm).151
Shifrat aktuale tregojn nj pasqyr komplekse t sektorit t OJQ-ve n Kosov. Prderisa rreth 4,500 OJQ jan zyrtarisht t regjistruara n Zyrn ndrlidhse me OJQ, vzhguesit e mirinformuar llogarisin se jan aktive
vetm rreth treqind, prfshir organizatat e
drejtuara kah ofrimi i shrbimeve, zhvillimi
i komunitetit dhe/ ose advokaci politike. T
tjert thon se numri real i OJQ-ve aktive dhe
gjer n nj mas t qndrueshme n Kosov
sht dy shifror.
11.1 Zhvillimi i shoqris

civile n Kosov
Zhvillimi i shoqris civile n Kosov kaloi npr dy faza: rezistenca civile dhe
solidariteti n vitet e 90-ta, dhe periudha e
rindrtimit pas lufts dhe ndrtimi i qeverisjes demokratike pas vitit 1999 (gjithashtu
e quajtur periudha e krpudhave). Prderisa shumica e organizatave civile shqiptare
[gjat 90-tave] ishin ofrues t shrbimeve,
ato ishin shum t politizuara dhe nacionalisht t orientuara pasi q prqafonin qllimet
e prpjekjeve nacionaliste t shqiptarve t
132

Kosovs dhe ishin mjete t rezistencs paqsore kundr regjimit serb. T tjert ndoqn
kt qllim prmes advokacis n fazn
botrore.152 Lvizja e OJQ-ve n Kosov fitoi
substanc prmes paraqitjes s Kshillit pr
mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeriut
n vitin 1989, Komisionit t Helsinkit n Kosov n vitin 1990 dhe Unionin e sindikatave
t pavarura gjithashtu n vitin 1990. Kto organizata ombrell dhe nj numr i organizatave hulumtuese dominonin shoqrin civile n vitet 90-ta.
Afr ndrrimit t shekujve,

institucionet kryesore q
mbijetuan luftn ishin ato
q kishin mbshtetjen e
shqiptarve t Kosovs, e
mbshtetur nga shoqria
paralele nga nj pjes e
madhe e opinionit publik
q besonin n kauzn e saj.
Prandaj ajo ka prshndetet
si pluralizm demokratik n
Evropn perndimore, n
Kosov u b baza e rezistencs
kundr represionit serb dhe
prpjekjeve pr pavarsi.154
Si e tha nj komentues, n nivel lokal, nj
numr i organizatave t ndryshme q prfaqsojn interesa t ndryshme u shfaqn n
kt periudh [90-at], prfshir rinin (pas
pesimistt, klubi Pjetr Club, Alternativa),
studentt (UPSUP), personat me aftsi t kufizuara (Handikos), dhe ata t angazhuar n
radio dhe mediat t shtypura.154
Rubrika 11.1
Zhvillimi i shoqris civile n Kosov
Zhvillimi i shoqris civile n Kosov u b n katr

faza. Faza e par filloi n vitin 1989 kur dy organizata, Kshilli pr mbrojtjen e t drejtave dhe lirive
t njeriut (KLMDNJ) dhe shoqria bamirse Nna
Terez u themeluan dhe mekanizmat tjer politik
krijuan nj sistem paralel si kundrshtim i regjimit t
Millosheviqit... Pothuajse t gjitha OJQ-t n at koh
merreshin me mbrojtjen e t drejtave t njeriut ose
aktivitete humanitare, dhe t gjitha i kundrviheshin
regjimit. Faza e dyt filloi n vitin 1995 me paraqitjen
e organizatave hulumtuese si jan Riinvest dhe Aksioni i Kosovs pr iniciativa qytetare, n mes tjerash.
Gjer n fund t vitit 1998, n Kosov ekzistonte vetm
nj numr i vogl i organizatave, por t shquara pr
suksesin dhe efikasitetin n fushveprimin e aktiviteteve t tyre. Faza e tret, pas konfliktit, n zhvillimin e OJQ-ve n Kosov gjithashtu quhet edhe faza
emergjente dallohet me krijimin e nj tregu t madh
donatorsh me rreth 500 donator n vitin 1999,
sipas disa llogaritjeve. Faza e katrt dhe aktuale njihet si faza e krpudhave pr shkak t shpejtsis s
paraqitjes s organizatave. N prgjithsi procedura
pr regjistrim t OJQ-ve sht e leht dhe bhet n
Ministrin e Shrbimeve Publike.
Shtpia e liris: Raporti pr vendin e Kosovs,
Kombet n tranzicion 2007, f. 360
Ilustrimi 11.1
1.0
3.0
2001
1999
4.4
Gradimi i OJQ-ve t Kosovs sipas indeksit pr qndrueshmri t OJQ-ve
4..6
4..6
2005
2003
4..3
4..2
3.8
3.8
2007
3.8
3.9
5.0
7.0
Burimi: USAID, Indeksi pr qndrueshmri t OJQve 2007, faqe 129. Indeksi shfrytzon nj shkall me
7 pika, pr t lehtsuar krahasimin me treguesit e
shtpis s liris, ku numri 7 tregon nivelin m t ult
t zhvillimit, dhe numri 1 tregon nivelin shum t
avancuar.
Nga OJQ-t e regjistruara, vetm rreth 150

jan t themeluara mir dhe aktive... Nj
numr n rritje i OJQ-ve tani sht pak a
shum i qndrueshm, me struktura stabile
organizative... Bashkpunimi dhe lidhja n
rrjet n mes t OJQ-ve me baz t ndryshme
etnike dhe nga regjionet e ndryshme ende
sht i rrall.155
11.2 Vetrregullimi dhe

qeverisja e prmirsuar
Marr parasysh se OJQ-t nuk zgjidhen me
vota por themelohen n baz t interesave
t prbashkta, pyetja e llogaridhnies dhe
prgjegjsis mund t jet m e paqart sesa
te institucionet shtetrore. Paraqitet brenga
nse OJQ-t, prkundr bizneseve dhe qeverive t zgjedhura me vota, kan munges t
nj baze adekuate mir t definuar mbi t
ciln ato mund t mbahen prgjegjse. Komenti pr kt shtje ka prfshir:
Marrdhniet e tyre t
lidhura n rrjet dhe profili
publik sigurisht se mund t
ofrojn elemente thelbsore
t presionit dhe mbikqyrjes.
Por kto mekanizma me t
drejt shihen si qeverisje
joadekuate pr nj form t
organizimit q sht br aq
e rndsishme n ndikimin
e sjelljeve individuale dhe t
opinionit publik dhe politikat
e praktikat private..157

133
OJQ-t duhet t jen

transparente dhe prgjegjse
nn kornizn e tyre ligjore,
si dhe prball grupeve t
interesit q ato prfaqsojn.
sht karakteristik q dallon
OJQ-t e besueshme nga ato q
nuk kan kapacitet pr t qen
prfaqsues legjitim t grupeve
t tyre t interesit.158
Ekziston marrveshje e gjer

se nse sektori vullnetar
dshiron t mbaj qeverit
dhe bizneset prgjegjse,
ky sektor duhet t siguroj
legjitimitetin, iltrsin dhe
transparencn e vet.159
OJQ-t duhet t jen prgjegjse

ndaj nj numri t madh t
aktorve: personave t drejtat
e s cilve dshiron t mbroj
dhe avancoj, antarve t vet,
mbshtetse e personelit, atyre
q kontribuojn financiarisht,
mallrave ose shrbimeve,
institucioneve partnere
qeveritare dhe joqeveritare,
organeve rregullative, atyre
q dshirohet ti ndryshohen
politikat, programet ose sjelljet,
dhe m gjersisht mediave dhe
opinionit publik.160
134

Prgjat Evrops qendrore dhe lindore ekziston i ashtuquajturi vakuum i llogaridhnies, pr kt OJQ-t shpesh ndihen nn
presion nga aktort q t sillen me prgjegjsi
- donatort nuk pyesin si shpenzohen parat,
dhe prfituesit nuk pyesin kush dhe pse financon organizatn. Por si nj komentues e
tha: OJQ-t m t mira shohin kt vakuum
t prgjegjsive si arsye m t mir pr t
dshmuar se ata meritojn privilegje speciale.
Duke u sjell me prgjegjsi, OJQ-ja demonstron angazhimin pr t shrbyer interesave
t opinionit publik.160
Rubrika 11.2
Rregullimi i OJQ-ve
Rregullimi i OJQ-ve sht prgjegjsi e ndar e

shoqris, pasi q OJQ-t ekzistojn pr prfitim
t shoqris. Rregullimi efektiv adreson nevojn
dhe mund t bhet nga qeveria ose sektori i OJQve. Ekziston edhe lidhja e qart n mes t suksesit
t sistemit rregullativ dhe mbshtetjes q gzon
nga sektori i OJQ-ve dhe nga qeveria... Prgjegjsia e ndar ka disa elemente t ndryshme, Ura
rregullative ilustron mnyrn si ato lidhen.
Llogaridhnia e brendshme tregon, dhe prmirson forcn e nj OJQ-je individuale.
Rregullatori sht gjithashtu thelbi si sht marrdhnia me OJQ.
N shum vende sektori i OJQ-ve vullnetarisht ka
paraqitur kodin e mirsjelljes, dhe n disa raste
qeveria i ka inkurajuar marrjen n kontroll t disa
pjesve t rndsishme t rregullimit.
Opinioni i gjer dhe donatort gjithashtu luajn
rol t rndsishm mbikqyrs.
Sektori
Vet llogaridhns
Qeveria
Public / themeluesit
E prmbledhur dhe ribotuar nga Udhzimi i Mangos pr menaxhim financiar pr OJQ-t
Shum OJQ kosovare udhhiqen nga nj ose

dy persona, q angazhohen koh pas kohe n
menaxhimin e organizats s tyre, kurdo q
disa fonde t vihen n dispozicion. Nj komentues tha:
Organizatat e reja dhe ato q

i prkasin grupeve t dmtuara ende zotrojn kapacitetet
themelore, prderisa ato m t
avancuara ndjejn lodhje nga
trajnimet dhe krkojn qasje
n trajnime m t avancuara
jasht vendit ose trajnim t kustomizuar. Gati t gjitha OJQ-t
krkojn ende prforcim n organizimin e tyre t brendshm dhe
profesionalizm t shtuar, e me
kt dmtojn kredibilitetin e tyre
kur krkojn iltrsi m t madhe
n shoqri n prgjithsi.162
N mnyr t ngjashme, One World Trust162 dhe
t tjert than se vijat e prgjegjsis duhet t
funksionojn (sa m paanshm) n katr drejtime: lart te donatort, qeverit dhe fondacionet, teposht te prfituesit, brenda te personeli
dhe misioni i vet organizats, dhe horizontalisht te organizatat e nivelit t njjt.163
Rubrika 11.3
ka sht llogaridhnia?
Q nj OJQ t jet llogaridhnse do t thot demonstrimi i rregullt se ajo shfrytzon resurset me menuri
dhe nuk shfrytzon prparsin e privilegjeve speciale
pr t ndjekur aktivitetet q nuk statusin joprofitabil.
Nj OJQ e prgjegjshme sht transparente, leht
hap xhirollogarit dhe regjistrat e veta ndaj kontrollit
publik nga themeluesit, prfituesit ose t tjert.
Marilyn Wyatt, Doracaku pr qeverisje t OJQve, f. 5b
Pengesat kryesore pr llogaridhnien e OJQve prfshijn aftsit joadekuate t brendshme

n menaxhim dhe mungesa e motivimit, ku
motivimi ndrlidhet direkt me mosnjohje dhe
munges t kuptimit t prfitimeve t vetrregullimit dhe qeverisjes s prmirsuar.
OJQ-t n Kosov duhet t shfrytzojn
struktura themelore t qeverisjes s mir si
jan bordi i zgjedhur me vota, auditimet financiare, raportet vjetore, ndalesat specifike
t abuzimit si jan konflikti i interesit, dhe
udhzimet pr kryerjen e detyrave.
do OJQ me struktur
vertikale t qeverisjes duhet
t shfrytzoj mekanizmat e
brendshm t llogaridhnies,
duke filluar nga bordi e
teposht te stafi menaxhues.
Llogaridhnia e brendshme
sht institucion i fort i
bazuar n ligj dhe veprime
pozitive.165
N nj prpjekje pr t adresuar llogaridhnien, nj Kart e llogaridhnies pr OJQ-

135
t ndrkombtare, e hartuar nga komisioni i

puntoris s OJQ-ve pr advokaci ndrkombtare, sht miratuar n qershor 2006 pr t
krijuar standardet e prbashkta pr OJQ-t
q punojn prgjat kufijve kombtar.165 Ky
dokument, edhe nse i dizajnuar dhe nnshkruar nga OJQ-t ndrkombtare, ofron
baz t arsyeshme pr OJQ-t e Kosovs q t
kuptojn vlerat e transparencs dhe llogaridhnies n punn e tyre.
Rubrika 11.4
Karta e llogaridhnies
pr OJQ ndrkombtare
Kjo kart nnvizon zotimin ton t prbashkt pr prsosmri, transparenc dhe llogaridhnie. Pr t demonstruar dhe ndrtuar kto zotime, ne synojm q t:
Identifikojn dhe prkufizojm parimet,
politikat dhe praktikat e prbashkta;
Shtojm transparencn dhe llogaridhnien
e jashtme dhe t brendshme;
Inkurajojm komunikimin me aktort , dhe
Prmirsojm punn ton dhe efikasitetin
si organizat.
Ne pranojm se transparenca dhe llogaridhnia jan
thelbsore pr qeverisjen e mir, pa marr parasysh a
nga qeverit, bizneset ose organizatat jo-profitabile. Ku
do q operojm, ne synojm sigurimin se standardet
e larta q krkojm nga t tjert respektohen edhe n
organizatat tona. Karta plotson ligjet ekzistuese. Ajo
sht kart vullnetare, dhe mbshtetet n nj gam t
kodeve ekzistuese, normave, standardeve dhe operacioneve. Karta nuk zvendson kodet ose praktikat
ekzistuese n t cilat t nnshkruarit mund t jen
pal, prve nse specifikohet nga ta. Miratimi i saj nuk
ndalon palt nnshkruese nga mbshtetja ose shfrytzimi i mjeteve tjera q t promovojn transparencn dhe
llogaridhnien. Ne do t rafinojm kartn nga prvoja,
duke marr parasysh zhvillimet e ardhme, n veanti ato
q prmirsojn llogaridhnien dhe transparencn.
Karta e llogaridhnies pr organizatat joqeveritare ndrkombtare, 20 dhjetor 2005, f. 2
136

11.3 Qndrueshmria
financiare
Prve pr nj numr t vogl t OJQ-ve n
Kosov q arritn n nivelin e dshirueshm
t qndrueshmris institucionale dhe financiare, shumica e OJQ-ve prballen me vshtirsi serioze n qndrueshmrin e puns
dhe ekzistencs s tyre.
Varsia e vetme n fondet e

huaja dhe resurset e kufizuara
njerzore jan n mesin e
sfidave m t mdha me t cilat
prballet shoqria civile sot.
Pr t tejkaluar kt gjendje,
duhet t ndrtojm strategjit
afatgjata n partneritet
me qeverin dhe sektorin e
bizneseve, ku secili duhet
t merr prgjegjsit e veta
nn sistemin demokratik t
qeverisjes.167
Mungesa relative n financa nga donatort
ndrkombtar nuk sht kompensuar nga
burimet lokale: Shumica e OJQ-ve varen
n fonde afatshkurtra nga nj donator, dhe
shum OJQ m t vogla jan pa mbshtetje t
madhe financiare.167
Kapaciteti i OJQ-ve vendore kosovare sht i dobt, dhe puna e tyre kryesisht sht
e paqndrueshme pa mbshtetje donatore
ndrkombtare. Edhe organizatat me financimet m t mdha pranojn kt fakt: OJQt karakterizohen si mjete pr projekte pr
qllime t marrjes s fondeve ndrkombtare

prandaj nuk jan t qndrueshme.168 Pr
shkak t gjendjes s dobt ekonomike, strukturs joadekuate tatimore,169 dhe mungess
s kuptimit publik t vlers s tyre, OJQ-t
n Kosov nuk jan afr q t bhen financiarisht t qndrueshme.
Prderisa organizata t
numrta mund t bhen
institucionalisht t
qndrueshme brenda 2-3
viteve, qndrueshmria
financiare mbetet nj synim
i largt. Filantropia lokale
duhet t pres pr shum vite,
gjat s cilave OJQ-t duhet
t japin maksimumin pr t
diversifikuar burimet e tyre
t financimit n synimin pr
tu br m t pavarura, si dhe
t zgjerojn e thellojn zonn
elektorale pr t qen n gjendje
t prdorin antarsimin e tyre
pr detyrat vullnetare si dhe
taksat e antarsis.171
Pothuajse t gjitha t hyrat e OJQ-ve bien n
tri kategori t gjera... (1) financimi qeveritar,
dhe (2) donacionet private, ose filantropia,
dhe (3) t ardhurat e gjeneruara vet.171 Ka
shum rrjedha t mundshme t t ardhurave
pr aktivitetet operative dhe programore t
OJQ-ve. Kto prfshijn, por nuk kufizohen
n: mbshtetjen qeveritare prmes financimit
direkt publik ose subvencionimit indirekt
si jan prjashtimet nga taksat, ndihma e
Rubrika 11.5
Resurset financiare pr OJQ-t
Ekzistojn resurset financiare t prgjithshme n t

cilat OJQ-t mund t qasen n parim:
1. subvencionet publike q mbulojn mbshtetjen e prgjithshme
2.
grantet publike pr projektet individuale
3. grantet nga donatort ndrkombtar ose

burimet jasht buxhetore
4. prokurimi publik i mallrave/ shrbimeve q
sigurohen nga OJQ-t
5. donacionet nga mirbrsit dhe kompanit
private
OJQ-t gjithashtu mund t pranojn mbshtetje
indirekte nga:
1. ndalesat e tatimeve organizative
2. prjashtimet statusore ose kredit e mundsuara nga prgjegjsia individuale e t
ardhurave n fitim
3. shfrytzimi i prons publike n shkall t
zvogluar
Resurset e OJQ-ve prbhen nga:
1. pagesat hyrse dhe t antarsis
2. t ardhurat nga shitja e produkteve ose
shrbimeve
3. koha e kontribuuar nga antart dhe vullnetart
Iniciativa pr reform t qeveris lokale dhe
shrbimeve publike, Qndrueshmria e OJQ-ve
in Evropn qendrore: Ndihma pr mbijetes t
shoqris civile, f 3
jashtme, t ardhurat e fituara nga aktiviteti

ekonomik ose pagesat e antarsimit, dhe
filantropia private.
Sistemi nj pr qind ka arritur gjer n Japoni,
ku prefektura Ichikawa ka futur nj version
special t tij. Gjetiu n Azi ka pasur sukses
puna me qeverin pr t marr resurset fi-

137
Rubrika 11.6
Ligji nj pr qind
Hungaria paraqiti nj mekanizm pr Evropn qendrore n vitin 1996 q u b i njohur si ligji 1 pr qind.
Iniciativa erdhi nga Ministria e financave, dhe qllimi
ishte shtimi i resurseve pr OJQ, prderisa promovohej
zhvillimi i nj kulture t filantropis. Tatimpaguesit
individual mund t prcaktojn 1% nga tatimet e tyre
pr nj OJQ dhe 1% pr kishn. Nuk ka kosto pr tatimpaguesit, ndarja thjesht krkon plotsimin e nj formulari dhe dorzimin e formularit te zyra pr tatime.
Pr t fituar t drejtn pr marrje t 1% t kontributeve,
fondacioni ose shoqata mund t kryej aktivitete me
prfitim. Pas udhheqjes nga Hungaria, edhe disa
shtete tjera adaptuan mekanizma t ngjashm: Sllovakia, Lituania, Polonia dhe kohve t fundit Rumania.
N Sllovaki dhe Lituani, tatimpaguesit mund t prcaktojn 2 pr qind t tatimeve t paguara pr prfitim
nga OJQ. Korporatat gjithashtu mund t shfrytzojn
rastin e 2% alokimit n Sllovaki. Polonia shfrytzon nj
qasje paksa m t ndryshme procedurale duke krkuar
nga tatimpaguesit, e jo nga autoriteti tatimor, q t
transferojn nj shum q sht ekuivalente me 1% t
tatimit t tij/saj n t ardhura.
Ribotim nga David More, Ligjet dhe mekanizmat tjer pr promovim t qndrueshmris
financiare t OJQ-ve,f 4&5
nanciare pr OJQ, si sht projekti qendra e

Pakistanit pr filantropi Porta pr t dhn
q synon certifikimin e OJQ-ve q mund t
pranojn donacione t liruara nga taksat. N
Mbretrin e Bashkuar, inkurajohet zhvillimi i burimeve m fleksibile t financimit t
pavarur prmes kredis pr tatime n investime n komunitet (q on n nj val t institucioneve t reja financiare n komunitet),
prmes licencimit t banks pr bamirsi si
burim i kapitalit t lir dhe prmes inkurajimit t bankave q t jen m pak konzervative n plotsimin e nevojave t komuniteteve
t prjashtuara.172
138

Pr shkak t mendimit t prhapur se OJQ t

shumta kan keqmenaxhuar resurset dhe se udhheqsit e tyre jan paguar pr s teprmi, ekziston nj konsensus i qart se ka nevoj pr t forcuar lidhjet n OJQ. Nj numr i tyre ka humbur
statusin e prfitimit publik si rezultat. Sidoqoft,
ekziston munges e qartsis pr t drejtat dhe
obligimet e OJQ-ve n lidhje me tatimet, taksat
donatore, TVSH-n etj,173 pasi q ka munges t
legjislacionit adekuat pr OJQ n Kosov.
Rubrika 11.7
Filantropia private
Prgjat regjionit, ekzistojn sfida t mdha n

zhvillimin e burimeve lokale t t hyrave. Zhvillimi i
filantropis lokale ndoshta prfaqson sfidn m t
madhe. OJQ-t n baza rutinore raportojn nivele
t ulta t kuptimit nga qytetart dhe interesim t
ult nga shoqria civile, q ojn n nivele t ulta
t donacioneve n form t mbshtetjes monetare
ose vullnetarizmit. Prkundr faktit se pothuajse do
shtet ka miratuar stimulimet e korporatave pr donacione, ende jan t zhurmshme ankesat se vetm pak
korporata japin donacione. Pr individt jan gjasat
edhe m t vogla pr t dhn para, duke marr
parasysh rrethanat e rnda ekonomike dhe mungesa
e besimit te sektori i OJQ-ve.
Ribotim nga David More, Ligjet dhe mekanizmat tjer pr promovim t qndrueshmris
financiare t OJQ-ve, f 4&5
Prandaj n lidhje me qndrueshmrin financiare, pikpyetja m e madhe e OJQ-ve sht

cila sht mnyra m e mir e shfrytzimit
t fondeve publike pa komprometuar autonomin ose pa u angazhuar n aktivitetet
ekonomike q mund t korruptojn shfrytzimin moral t tyre. Do t ishte ideal pranimi
i shumics s resurseve nga kontributet individuale ose pagesat pr antarsi, por kjo
rrallher arrihet.
Rubrika 11.8
Rast studimi i nj kolapsi t OJQ-s
Ky rast studimi prshkruan mnyrn si kolaboi nj OJQ e madhe britanike n vitin 2002 pr shkak t menaxhimit
t dobt financiar dhe dobsis n qeverisje dhe menaxhment t lart. Detali i vetm q sht ndryshuar sht
emri.
Kolapsi i CDA-s rezultoi n humbje t nj shume t madhe t parave q ishte investuar n kt infrastruktur,
emrin dhe organizatn e saj (pr shembull koha e shpenzuar pr t zhvilluar deklaratn e misionit). Mbi 500
puntor u bn tepric. Disa nga projektet fushore t organizats i kaluan OJQ-ve tjera. T tjert u mbylln. CDA
kolapsoi pasi q mbet pa para. Ky ishte rezultati i mbshtetjes s teprt n mbitrheqje dhe t ardhurave nga
grantet e kufizuara q quan n deficit t madh n rezervat e prgjithshme. Grantet e kufizuara nuk kontribuuan
mjaft pr t mbuluar koston e selis s organizats, dhe grumbullimi i pakufizuar i fondeve nuk mblodhi ndonj
fond tjetr. Gjendja nuk u zhvillua shpejt. Ajo u zhvillua prgjat pes viteve nga 1997-2001, gjat s cils CDA
kishte deficit nga jo m pak se 300,000 n rezervat e prgjithshme. Kjo ishte financuar kryesisht nga mbitrheqja pr s paku katr vite q kulmoi n afro 1 milion n vitin 2001. Faktort e jashtm (si jan humbja n
shkalln e kmbimit, pagesat e vonuara nga donatort dhe smundja afta epizootike) prkeqsuan por nuk e
krijuan at krizn financiare. Ishte prgjegjsi e t besuarve q t sigurohet se organizata t mos kolapsoj. Ata,
dhe menaxhert tjer t lart, duket se mbshteteshin s teprmi n shefin paraprak ekzekutiv, themeluesin e
organizats. U krijua distanc shum e madhe n mes t bordit dhe personelit, dhe bordi nuk sfidonte menaxhmentin mjaft, prkundr pozits s vshtir financiare t raportuar n deklaratat financiare. Nuk sht e qart
nse cilsia e puns fushore t CDA-s ishte mbikqyrur m me efikasitet sesa sa pozita financiare e CDA-s.
Bordi ose nuk vlersonte si duhet rrezikun me t cilin prballej organizata, ose dshtoi q ti prgjigjet n mnyr
adekuate. Prioritetet e programit afatshkurtr u prcolln me mbikqyrje joadekuate strategjike.
N veanti, bordi duhet t ket marr hapa urgjent pr t:
shtuar rezervat e prgjithshme,
diversifikuar burimet e t ardhurave,
prmirsuar menaxhimin e marrdhnieve me donatort,
ndrtuar nj kultur t menaxhimit t mir financiar (duke filluar me veten e tyre dhe menaxhert e lart),
siguruar se sistemet e menaxhimit jan adekuate.
Drejtori ekzekutiv ishte punsuar nga administruesi i besuar q t udhheq me organizatn. Ai nuk vendosi
sistemet e nevojshme pr t menaxhuar rritjen e organizats. Nuk sht e qart sa menaxhert tjer mund ti ndihmonin q t kuptoj kto probleme dhe t merret me to. Por kultura menaxhuese duket tia ket vshtirsuar
adresimin e problemeve thelbsore. N kt rast, mbajtja e fshehtsive dhe mungesa e transparencs n nivelet
m t larta vshtirsoi qeverisjen e mir. Ato drejtprdrejt kontribuan n rnien e organizats.
Burimi: Udhzimi i Mangos pr menaxhim financiar pr OJQ-t
11.4 Lidhja n rrjet dhe

ndrtimi i koalicionit
Bashkimi i OJQ-ve pr t vepruar m me vendosmri dhe efikasitet n punn dhe misionin
e tyre prbn pjesn m t errt t rrfimit pr
shoqrin civile n Kosovn e pas 1999. N kt

periudh u krijuan vetm disa rrjete t OJQ-ve,
dhe shumica ishin ose me jet t shkurtr ose
joefikase n mobilizim t potencialit t OJQ-ve
dhe n krijimin e sinergjive t fuqishme. Faktort q i kontribuuan ksaj situate ndryshon-

139
in nga mosmarrveshjet e shpeshta t brendshme n mes t organizatave antare ndaj diverzitetit t interesave t prfaqsuara brenda
rrjetit t njjt. Mjedisi i ndryshm i shoqris
civile e vshtirsoi themelimin e mbajtjen e
rrjeteve t qndrueshme t OJQ-ve. Prandaj
procesi i ndrtimit t rrjeteve dhe koalicioneve
t OJQ-ve duhet t prcjell nj vij natyrore
t bashkimit pr t vepruar n lidhje me interesat e prbashkta, dhe pr ti ikur sa m
shum rrjeteve t orientuara kah donatort dhe
rrjeteve t perceptimit pozitiv174. Ndrtimi i
rrjeteve dhe koalicioneve ishte sfid e vrtet
n shoqrit civile n Evropn qendrore dhe
lindore gjat kohs s tranzicionit, dhe Kosova
nuk sht prjashtim.
sht dshmuar pothuajse

i pamundur bashkimi i
3-4 organizatave rreth nj
interesimi ose projekti t
prbashkt. Kishte grupime ad
hok, t motivuar nga parat dhe
stimuluar nga donatort, por
ne nuk pam asnj koalicion t
suksesshm, ku organizatat u
bashkuan pr tu br m t fort
n veprimet e tyre.176
Ekzistojn dy arsye fundamentale pr koordinim n mes t OJQ-ve: pr t minimizuar
dyfishimin dhe humbjet prmes kmbimit t
informatave dhe resurseve, dhe pr t ofruar
nj forum me mandat prmes s cilit mund t
shprehet konsensusi kolektiv i OJQ-ve te t
tjert, prfshir veten, por gjithashtu edhe te
autoritetet qeveritare, donatort dhe opinioni
140

publik, etj. Ndrtimi i aleancave brenda sektorit ose domenit do t mbshtes antart
individual t sektorit ose komunitetet me
brenga t njjta. Ai on n prmirsim t informimit, prmes ndarjes s praktikave m t
mira dhe n shmangien e dyfishimit. Prmes
veprimeve bashkpunuese n aleanca mund
t arrihet ndikim m i madh n nivel politik, dhe pr mjetet pr t caktuar standarde
t llogaridhnies.176 Prmes rrjetit, OJQ-t
mund t ndikojn vendimet, t ofrojn baz
t prbashkt (jo t ndryshm), dhe t ofrojn
nj nivel t kontrollit cilsor.
Rubrika 11.9
Parakushte pr rrjet t
suksesshm t OJQ-ve
Nuk ka ndonj plan t gatshm pr zhvillimin e

rrjetit. Sidoqoft, n baz t nj llojllojshmrie t
prvojave, sht e mundur t prmenden disa
parakushte dhe shtje pr tu marr parasysh pr
gjithknd q ka vendosur t themeloj nj rrjet t
organizatave jo-qeveritare.
Rrjeti sht nj mjet, e jo vet fundi.
Asnj rrjet nuk duhet t krijohet pa studime paraprake t arsyeshmris.
Rrjetet nuk ndrtohen gjat nats.
Rrjetet jan krijesa t prkohshme.
Rrjetet duhet t mbshteten n resurse t veta.
Rrjeteve iu duhet llojllojshmri e antarsis.
Rrjeteve iu duhet menaxhim fleksibil dhe mundsi
pr tu adaptuar gjat kohs ndaj rrethanave n
ndryshim.
Puna n rrjet sht m shum e rndsishme sesa
strukturat formale.
Rrjeteve iu duhen baza t forta n komunitetet
lokale.
Kontakti ball pr ball n mes t antarve sht
thelbsor, n veanti te rrjetet e reja.
Prmbledhur nga Zyra e UNDP-s pr luftim t
shkretimit dhe thatsis, Optimiziimi i prpjekjeve:
Udhzim praktik pr rrjetet e OJQ-ve, f. 29, 30
11.5 Imazhi publik

N prgjithsi ekziston pajtimi se opinioni i gjer
kosovar ka nj konceptim t gabuar n lidhje
me punn e OJQ-ve. Ka munges t kuptimit t
duhur pr rolin e OJQ-ve, misionin dhe efikasitetin e tyre. N prgjithsi ekzistojn perceptime t ndryshme pr OJQ-t n Kosov. Disa
thon se opinioni i gjer n prgjithsi ka perceptim pozitiv pr OJQ-t dhe kuptim m t madh
pr aktivitetet e tyre prderisa t tjert fajsojn
OJQ-t pr mentalitet dhe paraqitje elitiste e me
kt provokojn antipatin e opinionit. OJQ-t
bartin prgjegjsi serioze pr mos promovimin
e puns s tyre n mnyr adekuate.
Edhe pse ndoshta m pak n t

kaluarn, ende ekziston xhelozia
n mes t elits politike lidhur
me organizatat relativisht
mir t themeluara t shoqris
civile, dhe n prgjithsi me
individt e cilsis s lart q
ato joshin. Pasi q shumica
e OJQ-ve mbshtetet nga
elektorati i cekt ose joekzistues,
ato perceptohen si elite. T
financuara pothuajse plotsisht
nga donatort e jashtm, disa
besojn se OJQ-t caktojn vet
prioritetet e veta.177
Funksionimi mbikqyrs dhe kritikues i programeve qeveritare ose udhheqsve nuk reflektohet gjithmon pozitivisht n opinion t
gjer. Ndonjher advokacia nga OJQ-t duket
si sulm ndaj qeveris. Si kan br t tjert:
sht e mundur q
komentet e tilla t
reflektojn keqkuptim
t rolit t OJQ-ve n
demokraci, por gjithashtu
sugjeron se sektori,
ndonjher shihet thjesht
si pararoj e interesave t
huaja, prballet me luft n
rritje pr tu legjitimizuar
n opinionin kosovar.178
Jam i sigurt se imazhi

publik i OJQ-ve t
Kosovs sht plotsisht
i gabuar, dhe sht pasoj
jo vetm e njohurive t
vogla pr punn e tyre,
por edhe mos ekzistenca e
njohurive pr sektorin n
trsi e cila ka munguar
gjat komunizmit.
Menjher pas lufts,
Kosova pranoi nj pako
t ndihmave humanitare,
dhe duke konsideruar se
aktualisht nuk sht m
faza humanitare dhe as
nuk ekziston komunizmi,
njerzit do t ken vshtirsi
t kuptojn pse nj OJQ
duhet t qndroj kundr
qeveris, veanrisht nse
ata jan votues t partis n
qeveri.179

141
sht e qart se imazhi negativ

gjithashtu vjen si rezultat i
mungess s marketingut
pr t promovuar praktikat
m t mira, q jo vetm se
ngritin vizibilitetin e opinionit
dhe imazhin e OJQ-s, por
edhe inkurajojn qytetart t
bhen pjes aktive e shoqris
dhe t punojn pr t mirn e
prgjithshme. 180
Aktivistt e OJQ-ve ndonjher prshkruhen
si snob q bhen se punojn por q rrin aty
vetm pr rroga t majme, gjer te mendimet
se OJQ-t ndikohen shum nga politika dhe
se shum prej tyre nuk bjn asgj. 181
11.6 Prfundim
Shoqria civile n Kosov nj sektor i pakonsoliduar. Organizatat joqeveritare ende jan
entitete duke u pjekur dhe kan munges t
parakushteve t domosdoshme pr t qen
t qndrueshm dhe efektiv n punn e tyre.
Ka mangsi serioze n s paku katr fusha
t identifikuara n kt raport: mungesa dhe
mosfunksionimi i strukturave t brendshme
t qeverisjes, mungesa e burimeve financiare
dhe mjeteve pr t siguruar ekzistencn afatgjat dhe pavarsin dhe pr iu shmangur
varsis shum t lart nga donatort, pamundsia pr ti bashkuar forcat dhe kapacitetet pr t vepruar s bashku nn rrjete ose
koalicione, dhe imazhi jo aq pozitiv publik,
q prodhon perceptimin e elitizmit.
142

Sidoqoft, sht duke u br prparim. Disa

OJQ kan arritur t distancohen nga mijra
OJQ q aktualisht jan t regjistruara n Kosov duke dhn shembuj pozitiv t qndrueshmris. kjo sht arritur prmes prqendrimit n nj shtje t veant n vend t
prioriteteve oportuniste t donatorve, si dhe
prmes shfrytzimit efektiv t presionit publik dhe mjeteve t avokimit, q i bn veprimet
shum realiste dhe m t afrta me qytetart.
Kta shembuj inkurajues duhet t shrbejn si
modele pr shumicn e OJQ-ve, t cilat kan
munges t strategjis dhe mjeteve t duhura
pr tu br organizata t qndrueshme.
Institucionet shtetrore, n ann tjetr, luajn
nj rol thelbsor, duke ndikuar qndrueshmrin e OJQ-ve n mnyra t ndryshme.
Legjislacioni joadekuat dhe i varfr, tatimet
dekurajuese dhe neglizhenca e prgjithshme
nga institucionet shtetrore jan disa nga
pengesat kryesore ndaj sektorit m t qndrueshm t OJQ-ve n Kosov. Kjo megjithat nuk do t thot se institucionet shtetrore
duhet t zgjerojn kontrollin e tyre dhe
mbikqyrjen n nivel brengoss, q rrezikon
pavarsin e OJQ-ve dhe pengon funksionalitetin e tyre.
Puna e OJQ-ve dhe qllimi t cilit ato i shrbejn nuk perceptohen qart nga opinioni i gjer.
OJQ-t kosovare bartin shum prgjegjsi
pr qartsimin e ekzistencs s tyre, misionit
dhe aktiviteteve t tyre para opinionit publik dhe grupeve t veanta t shnjestruara
nga to. Fundja OJQ-t ekzistojn dhe operojn sepse kto grupe kan nevoja dhe probleme q duhet zgjidhur. sht m se e duk-
shme se imazhi elitist i OJQ-ve ka shkaktuar

dyshime serioze publike nse OJQ-t jan t
besueshme dhe efektive pr prfaqsimin e
brengave dhe nevojave t qytetarve.
Rekomandimet
Kosova duhet t miratoj nj ligj gjithprfshirs pr OJQ-t, dhe legjislacion fleksibil
pr tatime dhe stimulime fiskale pr filantropi. Draft ligji pr OJQ, aktualisht nn konsiderat legjislative, duhet t miratohet s
shpejti dhe t ofroj baz t qndrueshme ligjore pr OJQ-t q funksionojn n Kosov.
Ligji aktual i tatimeve q prek OJQ-t duhet
t bhet m fleksibil dhe duhet kushtuar m
shum vmendje zhvillimit t stimulimeve
fiskale pr filantropi si mnyr e inkurajimit
t komunitetit (n veanti korporatat) pr t
mbshtetur OJQ-t financiarisht.
OJQ-t duhet diversifikuar burimet e financimit dhe t bhen m pak t varur nga donatort. OJQ-t kosovare duhet t gjejn burime
dhe mjete alternative financiare pr t siguruar qndrueshmrin institucionale dhe financiare. Financimi nga qeveria, donacionet
private, t ardhurat e gjeneruara vet dhe
opsionet tjera t financimit do t ndihmojn
OJQ-n q ti shmanget varsis s vetme nga
donatort ndrkombtar.
OJQ-t duhet t zhvillojn struktura adekuate
t brendshme t qeverisjes pr m shum
transparenc dhe llogaridhnie. Nj nga barrierat m serioze pr efikasitetin e OJQ-ve Kosovar sht mungesa e strukturs qeverisse.
Adaptimi i parimeve demokratike t qeverisjes s brendshme ka rndsi thelbsore q
do t mundsoj transparenc m t madhe
dhe do t promovoj zhvillimin e mekanizmave pr t siguruar prgjegjsi.
OJQ-t duhet t ndjekin nj imazh t
prmirsuar publik prmes iniciativave
t nivelit m t ult dhe qasje m t prqendruar. Duke qen transparent dhe
prgjegjs, OJQ-t mund t ndihmojn krijimin e nj imazhi pozitiv publik. Ato mund
t prmirsojn tutje imazhin publik duke
u shtrir te grupet e tyre t shnjestruara
dhe duke aplikuar qasje m t prqendruar
n misionin e tyre, n vend t ndryshimit
t qasjeve t tyre n momentin q shohin
mundsi pr tu prshtatur me prioritetet e
donatorve.
OJQ-t duhet t krijojn rrjete m t forta.
Rrjetet jan nj mnyr efektive pr arritje t
rezultateve m t mira dhe shpejta, n veanti gjat advokimit pr shtjet e rndsishme
zhvillimore pr Kosovn. OJQ-t duhet t
kalojn nga qasja individualiste e bazuar n
interesa t ngusht, n kuptim m t gjer t
prfitimeve q mund t arrihen kur OJQ-t
veprojn s bashku dhe krijojn nj forc q
sht m e fuqishme sesa kapacitetet individuale.

143
12.
Roli i zhvillimit t orientuar

kah komuniteti n formsimin
e Kosovs s re
Faton Bislimi
12.
Roli i zhvillimit t orientuar kah

komuniteti n formsimin e Kosovs s re
Faton Bislimi
Bota n t ciln jetojm sot prballet me

shum sfida. Nj sfid e madhe sht duke
prfunduar, ose s paku reduktuar - varfria.
Edhe komuniteti ndrkombtar ka punuar
pr reduktim t varfris pr shum vite,
por rezultatet ishin t kufizuara. Si rezultat i
varfris s vazhdueshme n tr botn, ne i
referohemi vendeve t bots s par (vendet
e zhvilluara), bots s dyt (vendet n zhvillim) dhe bots s tret (vendet e pazhvilluara
dhe shum t varfra).
N nj prpjekje serioze pr t reduktuar
varfrin n bot, komuniteti ndrkombtar
n prgjithsi, dhe shum organe t specializuara n t, seriozisht kan punuar n fushn
e zhvillimit. Prderisa ka shum mnyra pr
t kuptuar zhvillimin, dikush mund t thot
se zhvillimi do t thot ecja prpara dhe nj
proces i modernizimit. Zhvillimi gjithashtu
mund t shpjegohet si prmirsim. Sa jan
t vrteta interpretimet e veanta mbetet t
gjykohet nga secili nga ne ve e ve.
Prfshirja n biznesin e zhvillimit do t thot
prfshirja n biznesin e inovacionit dhe kreativitetit n krkim t zgjidhjeve pr shtjet,
problemet dhe sfidat shum t mdha, t
cilat ndikojn jetn e shum personave n
mbar botn. Ekonomistt, shkenctart shoqror, humanistt dhe profesionistt e tjer t
shklqyeshm nga fusha t ndryshme kan
kryer pun enorme n studimin e zhvillimit
dhe prodhimin e modeleve, qasjeve dhe teorive q ata besojn mund t jen t frytshme
n gjetjen e zgjidhjeve ndaj problemeve q

ndikojn jetn n vendet e pazhvilluara dhe
ato n zhvillim.
N kt kuptim, Zhvillimi i Orientuar kah
Komuniteti (ZhOK) sht shfaqur si qasje pr
t tejkaluar pengesat n procesin e zhvillimit.
Kuptimi i rndsis s prfshirjes s komuniteteve n reduktimin e varfris dhe zhvillimin e mtejm n lokalitetet e tyre sht br
karakteristik kye e qasjes ZhOK. Sipas Banks
Botrore, Zhvillimi i orientuar kah komuniteti sht aktivitet i kontrollit t komunitetit
prmes vendimeve dhe resurseve t drejtuara
kah reduktimi i varfris dhe zhvillimi.182
Banka Botrore, duke qen nj nga donatort
m t mdhenj t projekteve t zhvillimit t
orientuar kah komuniteti, beson se synimi i
ZhOK sht q t mundsoj komunitetet q i
shnjestron t ken m shum siguri, t jen n
gjendje t krijojn mundsi m t mdha pr t
gjith pjestart dhe t bhen m t fuqishm n
procesin e vendimmarrjes. Prderisa nuk ka algoritm t veant q shkenctart zhvillimor
mund t prdorin pr t dal me mnyrn m
t mir pr zbatim t ZhOK-s, Banka Botrore
beson se synimet e ZhOK-s mund t arrihen
prmes aktiviteteve vijuese:183

prforcimi i grupeve gjithprfshirse t

komunitetit q jan prgjegjse
mbshtetja e pjesmarrjes s gjer nga

t varfrit n strategjit dhe vendimet q i
prekin ata

145
lehtsimi i qasjes n informat dhe lidhje

me tregje
prmirsimi i qeverisjes, institucioneve

dhe politikave ashtu q qeverit lokale dhe
qendrore si dhe ofruesit e shrbimeve, prfshir OJQ-t dhe sektorin privat, t bhen
prgjegjs ndaj nismave t komunitetit.
12.1 Faktort ky t suksesit

S paku tre faktor ky jan kritik pr suksesin e projekteve ZhOK: pjesmarrja, komuniteti dhe kapitali shoqror.184 Secili ndrlidhet direkt edhe me organizatat e shoqris
civile. Prandaj kjo tregon nj rol esencial q
OShC-t mund t luajn n procesin e zhvillimit t bots, prfshir Kosovn.
Pjesmarrja
Dikush mund t supozoj, n nj mas edhe
me vend, se pjesmarrja nuk do t jet problem pr nj projekt ZhOK. Supozimi i till
do t mbshtetet n besimin se pr shkak se
projekti i ZhOK-s synon n prmirsimin
e komunitetit lokal, t gjith pjestart e atij
komuniteti do t jen t gatshm q t marrin
pjes n projekt. Pa pjesmarrje adekuate, suksesi i projektit ZhOK leht mund t zhduket,
prandaj pjesmarrja adekuate nga komuniteti
sht elsi i dizajnimit dhe zbatimit t suksesshm. Qasja ZhOK bazohet n t priturat
se nse projekti prfshin njohurin lokale, ai
mund t planifikohet m mir, t zbatohet m
leht dhe m kosto m t ult.
Por antart e komunitetit t shnjestruar nga
projektet ZhOK nuk tregojn gjithmon nive-
146

lin adekuat t pjesmarrjes n planifikim, dizajnim, vendimmarrje dhe zbatim t ktyre

projekteve. Kjo mund t jet pr shkak t disa
arsyeve. Nj arsye e qart dhe e thjesht sht
mungesa e kohs te antart e komunitetit.
Kur nj projekt ZhOK shnjestron nj komunitet shum t varfr, antart e s cils bhen
t pavarur n punn shteruese mund t mos
jen n gjendje t kalojn kohn n projektet
ZhOK sepse kostoja e kohs s kaluar do t
jet shum e lart.
Vetm pjesmarrja nuk sht tregues i mir i
suksesit. N disa raste ajo ka konsiderohet
njohuri lokale, q duhet t prfitoj dizajnimin dhe zbatimin e projektit, bhet keqinterpretim i njohuris s vrtet lokale. Ky keqinterpretim mund t del nga situatat e veanta
politike, implikime t fuqis dhe autoritetit,
dhe pengesave t tjera brenda ndonj komuniteti t caktuar, si sht treguar nga Dejvid
Mose (David Mosse).185
Komuniteti
Vet komuniteti sht nj faktor tjetr n sigurimin e projektit t suksesshm pr ZhOK.
Por interpretimet e termit komunitet mund
t jen t gjera. Prderisa ky term prdoret
gjersisht te zhvillimi i orientuar kah komuniteti, prkufizimi ende mbetet problematik.
Dikush mund t mendoj komunitetin si nj
grup i njerzve me disa interesa ose prvoja
t prbashkta. Por ka n t vrtet sht n
kontekst t ZhOK-s? Prgjigjja sht: varet.
Nganjher termi i referohet nj grupi t
personave me interesa t prbashkta n nj
lokalitet ose zon (n t cilin rast kjo mund ti
ngjaj shum nj OJQ-je lokale, por herve t

tjera i referohet ndonj regjioni t prcaktuar
administrativ ose popullsie brenda shtetit.
Komuniteti zakonisht n fund prkufizohet
nga vet projekti, hartuesit e tij dhe ndihmsit
e projektit.186
Kur nj projekt ZhOK shnjestron nj komunitet homogjen, ather logjikisht ka mundsi
m t mir pr sukses, me kusht q synimet
e projektit t jen n linj me nevojat dhe objektivat e komunitetit. Por ka raste n t cilat
ZhOK shfrytzon termin komunitet pr tiu
referuar nj grupi m heterogjen t njerzve.
N rrethana t tilla, prderisa objektivat e
projektit ZhOK mund t jen n linj me
nevojat e shumics s popullsis s komunitetit, ai ende mund t prballet me kundrshtim t fuqishm nga pakica n komunitet,
e cila nuk dshiron t besoj ose nuk i duhen
prmirsimet t cilat projekti ZhOK synon
ti sjell. Nj grup brenda komunitetit t
shnjestruar nga projekti ZhOK mund t
bhet objekt i tij pasi q interesat ose privilegjet e tij krcnohen nga projekti.
Kapitali shoqror
Termi kapital shoqror sht sajuar nga
Robert Putnam n studimin e tij pr tranzicionet qytetare italiane.187 Sipas Majkll Vollkok (Michael Woolcock), ai sht nj term
i gjer q prfshin normat dhe rrjetet pr t
mundsuar veprime kolektive pr prfitim t
dyanshm.188 Dikush mund t thot se komuniteti prforcon veten prmes veprimeve kolektive pr prfitim t dyanshm, q prfaqson
nj prparsi tjetr operuese pr OShC-t.

Duke forcuar veten prmes ndrtimit t kapitalit shoqror, komuniteti krijon nj stok t
aftsive pr prmirsimin e vet.
Sikur konceptet e tjera, nocioni kapital shoqror sht kritikuar. Alehandro Portes (Alejandro Portes) ka thn se efekti i vrtet
shkaktar mund t jet i kundrt. Sipas Portes,
ktu ndoshta sht m shum rasti q pasuria
t shkaktoj rritjen e aktivitetit t grupit ose
veprimeve kolektive q eventualisht ndrton
kapitalin shoqror, sesa q aktiviteti i grupit
t shkaktoj pasurin, n kuptim t ndrtimit t kapitalit shoqror, q si rezultat mund
t jet i dobishm pr prmirsim t komunitetit.189
Vlersimi i rezultateve
Nj shtje tjetr q sht diskutuar shum
n fushn e zhvillimit t orientuar kah komuniteti sht rritja proporcionale. Projektet
ZhOK duhet t vlersohen me kujdes para se
t rriten. Kjo nuk sht vetm e dshirueshme,
por edhe relevante pr t matur rezultatet e
fazs fillestare duke kryer vlersim formal
para rritjes s projektit ZhOK. Edhe kur t
bhen vlersimet, duhet kushtuar konsiderat t kujdesshme rezultateve t tyre. Njerzit q projektet e tyre t ln mbresa t mira,
dhe menaxhert e projekteve ZhOK mund
t joshen pr prezantim vetm t rrfimeve
t suksesit, si shpjegohet nga Llant Pritet
(Lant Pritchett).190 Prandaj vlersimet e pavarura dhe shkencore duhet t jen ideale.
Duke marr parasysh se vetm nj numr

147
tepr i vogl (rreth 3%)191 i projekteve t Banks

Botrore jan vlersuar ndonjher zyrtarisht,
dhe se Banka Botrore sht nj nga donatort
m t mdhenj t projekteve ZhOK, sht e
qart se duhet t kryhet pun e madhe para
se t prpilohen t dhna t mjaftueshme empirike n mbshtetje t vazhdimit dhe pr rritje
t fondeve pr qasjen ZhOK. Disa nga kto
analiza gjithashtu mund t jen t dobishme
n diskutime pr rritje proporcionale.
12.2 Zhvillimi i orientuar kah

komuniteti n veprim
financiare/ekonomike pr MIZB; t prforcohen

kapacitetet institucionale pr t shtuar efikasitetin e funksioneve rregullative, planifikuese dhe
menaxhuese t MIZB n nivel qendror, regjional
dhe lokal, prforcimi i rrjetit pr monitorim t
cilsis s ujit bregdetar, prforcimi i menaxhimit
t zonave t mbrojtura n Parkun Kombtar
Butrint, dhe zgjerimi i bazs s njohurive dhe ngritja e vetdijes publike pr shtjet bregdetare.
2. Ndihma komunave jugore bregdetare q t
ruajn, mbrojn dhe zgjerojn resurset natyrore bregdetare dhe vlerave kulturore pr t
prmirsuar kushtet mjedisore t zons bregdetare dhe inkurajimi i mbshtetjes s komu-
Pas vendosjes s kornizs teorike, tani mund

t kthehemi te nj shembull konkret i nj projekti n vijim e sipr q sponsorohet nga Banka
Botrore q shfrytzon qasjen ZhOK. Sipas dokumentacionit t Banks Botrore, projekti pr
pastrim dhe menaxhim t integruar t zons
bregdetare q filloi n qershor 2005 me objektiv t prgjithshm... q t mbroj resurset natyrore bregdetare dhe vlerat kulturore, dhe t
promovoj zhvillimin e qndrueshm dhe menaxhimin e bregdetit shqiptar. Pr t arritur
kt objektiv, projekti synoi n themelimin e
kornizs moderne institucionale dhe politike
pr projektin pr Menaxhim t Integruar t
Zons Bregdetare (MIZB) dhe n prforcimin e
kapacitetit operativ t institucioneve qendrore,
regjionale dhe lokale t Shqipris q mbrojn
resurset bregdetare dhe detare. Komponentt e
projektit priten t arrijn si n vijim:192
nitetit pr menaxhim t qndrueshm t zons

bregdetare. Ky komponent do t mbshtes
prmirsimin e menaxhimit t mbeturinave n
zonn bregdetare jugore, transformimin e Portit
t Sarands n terminal pr udhtar dhe tragete,
dhe vendosjen e programit pr zhvillim dhe ruajtje t fshatrave bregdetare.
3. Zbutja e kontaminimit t toks dhe ujrave
nntoksore n impiantin kimik n Portin Romano, seriozisht t kontaminuar n Ballkan.
Komponenti ndjek ndrtimin e kapacitetit dhe
vetdijes pr menaxhim t mbeturinave t
rrezikshme, n ndjekje t monitorimit adekuat
mjedisor, prfshirja e puns rikuperuese dhe
pastruese, planifikimin e prdorimit t toks,
dhe zbatimi i planit pr rivendosje.
4. Mbshtetje menaxhimit, koordinimit, monitorimit dhe vlersimit t projektit prmes
asistencs teknike, trajnimit dhe ofrimit t
kostove operative rritse (inkrementale).
1. Ngritja e kapacitetit t autoriteteve shqiptare pr

t menaxhuar resurset bregdetare, t zhvillojn
nj politik operacionale adekuate, korniz t
duhur ligjore dhe rregullative, si dhe instrumente
148

Pjesa e projektit pr pastrim ishte dizajnuar n shpirtin e zhvillimit t orientuar kah

komuniteti. Prderisa Shqipria sht nj
nga vendet m t varfra n Evrop, ajo ka

plazhet t bukura dhe atraksione turistike.
Duke zhvilluar industrin e turizmit prgjat
bregdetit Adriatik dhe menaxhimit t duhur
t resurseve detare, Shqipria shpejt mund t
rris ekonomin e saj.193
Nj nga gjrat e para q duhet t kryhen sht pastrimi i plazheve ashtu q ato t mund
t bhen joshse pr turistt. Por grupet e
ndryshme t komunitetit ku krkohen pastrimet kan interesa t ndryshme. Pronart e
pronave n ose afr plazheve jan shum t
interesuar t marrin pjes dhe t kontribuojn n kt pjes t projektit, por pjestart
tjer t komunitetit t njjt nuk jan edhe
aq entuziast.194 Prderisa ata nuk e kundrshtojn projektit publikisht, me heshtje tentojn tiu shmangen dhe shpresojn se asgj
nuk do t ndodh. Pse? Prderisa pronart
e pronave afr plazhit presin q t jen n
gjendje m t mir pr t prfituar (duke
lshuar dhomat me qira vizitorve ose duke
ndrtuar hotele dhe restorante), t tjert do
t jen n disadvantazh sepse me ardhjen e
turistve, kto zona do t urbanizohen, pastrohen dhe do t bhen tepr t shtrenjta pr
ti vizituar.
Ky sht shembull shum i thjesht se si nj
element thelbsor i qasjes ZhOK, do t thot
pjesmarrja, mund t bhet joadekuat dhe do
t dmtoj rezultatin e prgjithshm t projektit. Prderisa ka shpresa se ky projekt i
sponsorizuar nga Banka Botrore n Shqipri
do t arrij shumicn e objektivave t veta,
ende ka dshmi t qarta se sfidat q ndeshen
me ZhOK jan realitet.
Rubrika 12.1
Fondi pr zhvillimin e
komuniteteve n Kosov
Fondi pr zhvillim t komunitetit (CDF) sht nj nga

iniciativat e para n Kosovn e paslufts, i dizajnuar
pr t ndihmuar komunitetet q t rindrtojn infrastrukturn e tyre t shkatrruar dhe t prmirsojn
shrbimet n komunitet. CDF funksionon si organizat joqeveritare pr t zbatuar projektet pr zhvillim
t komunitetit prmes investimeve n shkall t
vogl. Me buxhet t prgjithshm prej 23.15 milion
$ gjat periudhs 2000-2006, t financuar nga Banka
Botrore dhe donatort e tjer ndrkombtar dhe
vendor dhe i mbshtetur me kontribut prej 3.63 milion $ nga komunitetet prfituese, CDF ka zbatuar
projekte pr t mir t mbi 40 pr qind t popullsis
s Kosovs. N Kosov dhe jasht vendit, CDF sht
i njohur mir si agjenci zhvillimore pr ndikim t
dukshm n arritjen e qllimit kryesor t reduktimit
t varfris dhe prmirsimin e kushteve jetsore n
viset rurale dhe urbane, prfshir komunitetin serb
dhe komunitetet e tjera t pakicave si dhe t kthyerit.
Suksesi i projektit CDF II Project t financuar nga Banka Botrore, CIDA dhe donatort tjer i atribuohet
zbatimit t tri llojeve t projekteve t cilsis s lart
dhe kostot efektive q kan br ndikim t prekshm
n kushtet jetsore t popullsis s Kosovs:
1. Projektet n infrastruktur, n veanti te
komunitetet e varfra, t prekura nga konflikti dhe ato malore, ku CDF ka zhvilluar
kapacitetin pr t deprtuar dhe angazhuar
komunitetet n formulimin e propozimeve
relevante pr projekte
2. Projektet pr shrbime shoqrore si prgjigje
ndaj nevojave prioritare t grupeve t
rrezikuara dhe ato t pafavorizuara n Kosov
3. Projektet pr ndrtim t kapacitetit institucional n nivel lokal pr t siguruar qndrueshmrin e kapaciteteve t ndrtuara
ose rehabilituara, prmirsimin e ofrimit t
shrbimeve shoqrore, dhe mbshtetje n
agjendn e qeveris pr decentralizim.
Prmbledhur nga Fondi pr zhvillimin e komunitetit,
www.kcdf.org

149
12.3 ZhOK n Kosov

ZhOK gjithashtu sht shfrytzuar nga OShC-t n Kosov, me fillim menjher pas
prfundimit t lufts n vitin 1999. Nj OShC
e mirnjohur n Kosov q kryesisht ka
punuar me projektet ZhOK sht Fondi pr
zhvillim t komunitetit n Kosov (CDF).
Rubrika 12.2
Fondi pr zhvillim t
komunitetit zbaton ZhOK
N ditt e hershme t Fondit pr zhvillim t komunitetit, kontributet nga komuniteti mund t ishin
n form t parave t gatshme dhe puns fizike
vullnetare. Kur fshati i Studenanit me 800 shtpi
n komunn e Suhareks (jugperndim t Kosovs)
kishte nevoj pr rrjetin e ri t kanalizimit, njerzit
punuan vullnetarisht pun fizike me vler 9.500
euro dhe dhan 7.500 euro si kontribute n para t
gatshme. Ky ishte nj nga projektet e para t CDF,
me vler totale t kontrats prej 74.719 euro. Puna
vullnetare ishte efektive n kt rast sepse firma e
kontraktuar pr t kryer punn ishte e fshatit, ashtu
q kishte lidhje t fort n mes t komunitetit dhe
kontraktuesit.
Kanali kryesor i ujitjes q kalon prmes qytetit t
Pejs q prdoret pr t ujitur 400 hektar tok n
fshatrat e afrta, nuk sht mirmbajtur me vite t
tra, dhe bile disa kanalizime t qyteteve kalonin
prmes tij. Vlera totale e projektit ishte 88.459 euro,
prej s cilave 25.475 euro u kontribuuan n para
t gatshme nga Kuvendi Komunal i Pejs, ndrsa
komuniteti kontribuoi me pun fizike n vler prej
29.029 euro. Personeli i CDF-s shkroi: Ky projekt u
zbatua ngadal pr shkak t vshtirsive n pun
fizike t investuar nga komuniteti dhe disa muajve
vones n largimin e kabllos elektrike t tensionit t
lart q duhej t bhej nga Korporata Energjetike
e Kosovs. Sidoqoft, ky megjithat sht njri nga
projektet m t mira t zbatuara nga CDF.
Prmbledhur nga Fondi pr zhvillimin e komunitetit,
www.kcdf.org/old/eng/index.php?id=20
150

Projektet ZhOK q jan zbatuar nga CDF kan

treguar nivele t ndryshme t pjesmarrjes s
komunitetit. Komunitetet prfituese jo vetm
q kan marr pjes prmes puns vullnetare
dhe kontributeve n natyr, por edhe prmes
investimeve direkte n para t gatshme. N
kutizn e mposhtme jan dhn disa shembuj t ktyre projekteve CDF.
Edhe pse nuk ka zgjidhje unike dhe t dshmuar pr mnyrn si t tejkalohen problemet
zhvillimore, fatmirsisht s paku ka qasje q
mund t sjellin rezultate pozitive. N baz t
puns s kryer gjer tani, dhe n baz t kreativitetit dhe inovacionit t shumkrkuar
nga zhvilluesit e gjenerats s re q vin nga
fushat e ndryshme ekonomi, sociologji,
shkenca natyrore, humanitet zhvillimi i
biznesit mund t prodhoj qasje gjithmon
m t mira pr tu prball me varfrin, nj
nga problemet m kritike t bots, q do dit
ndikon n jetn e shum njerzve. Ndoshta
varfria nj dit mund t reduktohet n at
mas q mos t paraqes m problem t madh
pr botn ton. Komunitetet dhe OShC-t
mund t luajn rol t madh n arritjen e ktij qllimi. Andaj e ardhmja e Kosovs sht
duke u formsuar prmes veprimeve q
duhet t ndrmerren sot nga t gjith aktert
relevant.
Bibliografi
Urdhresa administrative nr. 2000/10 pr zbatimin e Rregullores s UNMIK-ut nr. 1999/22 pr
regjistrimin e punn e organizatave joqeveritare n Kosov, UNMIK/DIR/2000/10, 9 maj 2000.
Blair, Harry; Donaghey, Lorel; dhe Velija, Dardan. 2004. Vlersimi i shoqris civile n Kosov. Uashington, DC.
Clark, Howard. 2000. Rezistenca civile n Kosov. Londr: Pluto Press.
Clark, Howard. 2002. Kosova, puna n vazhdim e sipr: mbyllja e ciklit t dhuns. Coventry, UK: Qendra
universitare e Coventry pr studimin e faljes dhe pajtimit.
Claussen, Kathleen. Deprtimi ndrkombtar n zhvillimin e shoqris civile, Kosov: Perspektiva
strukturore
Kushtetuta e Republiks s Kosovs.
Kshilli i Bashkimit Evropian. 2004. Prfundimet e presidencs (dhjetor). Bruksel: Bashkimi Evropian.
Kshilli i Bashkimit Evropian. 2006. IPAInstrumenti i ri pr asistenc t paraantarsimit, Rregullorja
e Kshillit (KE) nr 1085/2006. Bruksel: Bashkimi Evropian.
David More. Ligjet dhe mekanizmat tjer pr promovim t qndrueshmris financiare t OJQ-ve.
Komisioni Evropian, DP pr zgjerim, 2004. 2004 Dokumenti strategjik pr zgjerim.
Komisioni Evropian, DP pr zgjerim, 2005. Korniza negociuesetetor 2005.
Komisioni Evropian, DP pr zgjerim, 2005. Raporti i progresit pr Kosovn 2005.
Komisioni Evropian, EUR-lex, 2006. Traktati i Bashkimit Evropian.
Komisioni Evropian. 2003. Ballkani perndimor dhe integrimi Evropian (Komunikimi nga Komisioni
pr Kshillin dhe Parlamentin Evropian). Komisioni Evropian, DP pr zgjerim: Kushtet pr zgjerim.
Komisioni Evropian. 2008. Kosova (nn rezolutn e KS t OKB-s 1244/99) 2008 Raporti i prparimit.
Bruksel: Komisioni Evropian.
Bashkimi Evropian. 2006. Vendimi i kshillit i dats 30 janar 2006 pr parimet, prioritetet dhe
kushtet e prmbajtura n Partneritetin Evropian. Gazeta zyrtare e Bashkimit Evropian. Bruksel:
Kshilli i Bashkimit Evropian.
Foweraker, Joe. 1995. Teoria e lvizjeve shoqrore. Londr: Pluto Press.
Freedom House. 2007. Raporti pr vendin e Kosovs. N Kombet n tranzicion 2007. Uashington,
DC: Freedom House.

151
Bibliografi
Komisioni i pavarur ndrkombtar n Kosov. 2000. Raporti pr Kosovn: Konflikti, prgjigja

ndrkombtare, msimet e nxjerra. Oksford: Oxford Shtypi i universitetit.
Kshilli ndrkombtar pr menaxhim t programeve t popullsis. Qndrueshmria e OJQ-ve
(broshur).
Grupi ndrkombtar i krizs. 2004. Kolapsi n Kosov. Bruksel: Grupi ndrkombtar i krizs.
Instituti Kosovar pr hulumtime dhe dokumentim dhe misioni i OSBE-s n Kosov. 2007. Shoqria
civile dhe procesi legjislativ n Kosov: Studim analitik n fund t mandatit t dyt t kuvendit t
Kosovs. Prishtin.
Ligji nr. 02/L-6 pr lirin e antarsimit n organizata jo-qeveritare, 2005.
Letr e Hapur Deputetve t Kuvendit t Kosovs, Platforma CiviKos, Prishtin, 15 shtator 2008.
Iniciativa pr reforma n qeverin lokale dhe shrbime publike. 2005. Qndrueshmria e OJQ-ve n
Evropn Qendrore: Ndihma pr shoqrin civile pr t mbijetuar.
Menaxhimi i kontabilitetit pr organizatat jo-qeveritare. Udhzuesi i Mangos pr menaxhim financiar
pr OJQ, www.mango.org.uk/guide/introduction.aspx (i vizituar m 21 janar 2009).
Mansuri, Ghazala dhe Vijayendra Rao. Zhvillimi i bazuar dhe drejtuar kah komuniteti: Rishikim
kritik. The World Bank Research Observer 19 (Spring 2004), 1-39.
Mehmet, Kraja. 2003. Mirupafshim n nj luft tjetr: Prishtin: Rozafa.
Mertus, Julie. 1999. Kosov: Si mitet dhe t vrtetat filluan luftn. Berkeley: University of California
Press.
Mosse, David. 2001. Njohuria, pjesmarrja dhe patronazhi i njerzve: punt dhe prfaqsimet n
zhvillimin rural, n Bill Cooke dhe Uma Kathari (eds.), Pjesmarrja: tirania e re. Londr: Zed Books.
Nietsch, Julia. 2006. Shoqria civile n Kosov: bashkveprimi n mes t OJQ-ve lokale dhe
Institucioneve t prkohshme t vetqeverisjes (AP 54 9/2006).
Qendra pr informim dhe trajnim jo-profitabil (NIOK). Uebsajti pa titull, www.onepercent.hu/
project.htm
Organizata pr bashkpunim dhe zhvillim ekonomik. 2005. Deklarata e Parisit pr efektshmri t
ndihmave: pronsia, harmonizimi, prvijimi, rezultatet dhe prgjegjsia e dyanshme, www.oecd.org/
dataoecd/11/41/34428351.pdf
Platforma CiviKos. 2007. Partneriteti Qeveri- Shoqri Civile n Kosov. SOROS.
Portes, Alejandro. Kapitali shoqror: origjina dhe aplikimi n sociologjin e kohs. Rishikimi vjetor i
sociologjis 24: 1-24.
Pritchett, Lant. Shpaguhet t jesh injorant: Ekonomi e thjesht politike e vlersimit rigoroz t
programit. Reform politike 5(4): 251-269.
Pula, Besnik. 2004. Shoqria n ndryshim, Shoqria civile n ndryshim: sektori i OJQ-ve n Kosov pas
lufts. Prishtin: Instituti Kosovar pr hulumtime politike dhe zhvillim.
152

Bibliografi
Putnam, Robert. 1993. M Funksionalizimi i demokracis: Traditat qytetare n Italin moderne.

Princeton, NJ: Princeton Shtypi i universitetit.
Raik, Kristi, 2006. Promovimi i demokracis prmes shoqris civile: Si t ngritet politika e BE-s n
drejtim t fqinjve lindor. Bruksel: Qendra pr studime politike Evropiane.
Rregullorja nr 1999/22, 15 nntor 1999, pr regjistrimin e puns s organizatave jo-qeveritare n
Kosov, www.unmikonline.org.
Rregullorja nr 2001/19, 13 shtator 2001, pr degn ekzekutive t Institucioneve t prkohshme t
vetqeverisjes, UNMIK/REG/2001/19.
Spurga, Sauilus. 2005. Vlersimi i ndikimit t integrimit Evropian n shoqrin civile n shtetet baltike.
Mykolas Universiteti Romeris.
Sterland, Bill. 2006. Ndrtimi i kapacitetit te shoqria civile n shoqrit pas konfliktit: prvoja e Bosnjs
dhe Hercegovins dhe Kosovs. INTRAC.
Prforcimi i qeverisjes demokratike: Roli i shoqris civile. Raporti pr konferencn Wilton Park, 2006.
Udhzimi Administrativ Nr. 2004/6 mbi Organizimin dhe Strukturimin e brendshm t MSHP, IPVQ/
MSHP, 6 Korrik 2004.
Udhzimi pr trajtimin tatimor t OJQ-ve me status t prfitimit publik, Administrata Tatimore e
Kosovs, 14 Qershor 2007
UNDP Zyra pr t luftuar shkretimin dhe thatsin 2000. Optimizimi i prpjekjeve: Udhzues praktik
pr rrjetin e OJQ-ve.
USAID Kosov. 2008. Raporti final i vlersimit t shoqris civile n Kosov.
USAID. 2008. Indeksi i qndrueshmris s OJQ-ve 2007.
Vendimi 01 Nr. 97 mbi transferimin e Divizionit pr regjistrim dhe ndrlidhje me OJQ n
Departament pr regjistrim dhe ndrlidhje me OJQ n, MSHP, 24 mars 2006.
Wild, Leni. 2006. Prforcimi i shoqris civile globale. IPPR.
Woolcock, Michael. Kapitali shoqror dhe zhvillimi ekonomik: Kah sinteza teorike dhe korniza
politike. Teoria dhe shoqria 27(2): 151-208.
www.advocacy-center.org/Newsletters/0404special%20edition_eng.pdf.
Wyatt, Marilyn. 2004. Doracak pr qeverisjen e OJQ-ve. ECNL.
Zadek, Simon. Qeverisja dhe llogaridhnia civile: Nga frika dhe urrejtja n inovacione shoqrore.

153
Shnimet prfundimtare
154
gjencia ndrkombtare kanadeze pr zhvillim. 2007 (qershor). Shoqria civile dhe

A
efektshmria e ndihms, pr grupin kshilldhns pr shoqrin civile dhe efektshmrin
e ndihms.
Shumica e mendimtarve kan tendenca t thon se 30 vitet e fundit kan qen periudh e
ekspansionit e shoqris civile t organizuar, e bazuar n tregues, si jan nivelet e financimit,
referencat n punt e dijetarve dhe rritja e entiteteve t regjistruara ligjore. Pr shembull, nj
kut konservativ i OJQ-ve ndrkombtare, YVjetari i organizata ndrkombtare (1999) tregon
rritjen e OJQ-ve ndrkombtare nga 6.000 n vitin 1990 deri n m shum se 26.000 n vitin
1999.
Lester M. Salamon, S. Wojciech Sokolowski, and Regina List. 2003. Global Civil Society: An
Overview. The Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project.
Raporti i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim. Raporti i Zhvillimit njerzor i Egjiptit, 2008
Geoff Prewitt. Shoqria civile n BShP dhe EJ. Dokument i pabotuar.
D. Korten, Getting to the 21st Century: Voluntary Action and the Global Agenda (West
Hartford, CT: Kumarian Press, 1990), 118.
. Campbell, Management Development and Development Management for Voluntary

P
Organisations (Occasional Paper No. 3).
Anheier et al, Global Civil Society 2001, 2001
SAID, Civil Society Groups and Political Parties: Supporting Constructive Relationships, Office
U
of Democracy and Governance Occasional Papers Series no. PN-ACU-631 (Washington, DC:
USAID, 2004),
www.usaid.gov/our_ork/democracy_and_governance/publications/pdfs/pnacu631.pdf
10
Po aty.
11
orld Civil Society Forum, Summary: Working Group on the Private Sector,. Nxjerrur pr
W
her t fundit m 20 shtator 2009 nga:
www.worldcivilsociety.org/REPORT/EN/06/18-jul-02/summ_18.16.html
12
Kumi Naidoo. (2003). Civil Society Accountability: Who Guards the Guardians? Nxjerrur pr
her t fundit m 22 shtator 2008 nga faqja e internetit: www.gdrc.org/ngo/accountability/
ngo-accountability.pdf
13
Infohabitat: Kodi i mirsjelljes pr NGOs, www.gdrc.org/ngo/codesofconduct/infohabitat.html
14
Parafrazuar nga The Advocates for Human Rights, Stop Violence Against Women,
www.stopvaw.org/NGOs_and_the_Human_Rights_Movement.html
15
rezentim n Power Point nga Qendra evropiane pr ligjin joprofitabil (ECNL), Budapest,
P
Hungari 2004.
16
eklarata prfundimtare e Varshavs. Drejt komunitetit t demokracive. Konferenc

D
ministrore. Varshav, Poland, qershor 27, 2000. Nxjerrur pr her t fundit m 20 dhjetor

2008 nga: http://www.demcoalition.org/pdf/arsa_english.pdf.

17
UNDP dhe organizatat e shoqris civile: Dokument praktik pr angazhimin.
18
Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara, Raporti pr Zhvillim Njerzor i Kosovs 2006.
19
Komisioni i pavarur ndrkombtar pr Kosovn, raporti pr Kosovn: Conflict, International

Response, Lessons Learned (Oxford: Oxford University Press, 2000.).
20
Besnik Pula, Shoqria civile n ndryshim: Sektori i OJQ-ve n Kosov pas lufts (Prishtin, 2004).
21
Julie Mertus, Kosovo: How Myths and Truths Started a War (Berkeley, University of California
Press, 1999).
22
Howard Clark, Rezistenca civile n Kosov (London: Pluto Press, 2000), 95.
23
Intervist me Ibrahim Makollin, ish-antar i KMDLNj-s Prishtin, 10 nntor 2008.
24
Intervist me Zef Shaln, Shoqata Nna Terez, Prishtin, 30 tetor 2008.
25
Howard Clark, Rezistenca civile n Kosov (London, Pluto Press, 2000), 107.
26
27
Intervist me Igballe Rogovn, Rrjeti i Grave i Kosovs, Prishtin, 31 tetor 2008.
28
Lvizjet shoqrore nuk jan ekuivalente me shoqrin, por ato shihen si pjesmarrse n
proces t ndrtimit t asaj shoqrie, apo si rimkmbs t saj nga shtetiJoe Foweraker,
Theorizing Social Movements (London: Pluto Press, 1995) 6.
29
omisioni i pavarur ndrkombtar pr Kosovn, Raporti i Kosovs: Konflikti, Reagimi

K
Ndrkombtar, msimet e nxjerra (Oxford: Oxford University Press, 2000), 45.
30
Julia Nietsch, Shoqria civile n Kosov: Ndrveprimi mes OJQ-ve vendore dhe Institucioneve t
Prkohshme t Vetqeverisjes (AP 54 9/2006).
31
regullorja nr. 1999/22, 15 nntor 1999, pr regjistrimin dhe punn e organizatave

R
joqeveritare n Kosov, www.unmikonline.org (qasur m 1 nntor 2008).
32
Pula, Nj shoqri n ndryshim.
33
Intervist me Ibrahim Makollin, ish-antar i KMDLNj-s, Prishtin, 10 nntor 2008.
34
35
Harry Blair, Lorel Donaghey dhe Dardan Velija, Vlersimi i shoqris civile t Kosovs
(Uashington, DC, 2004).
36
Blair, dhe t tjert, Vlersimi i shoqris civile n Kosov, iv.
37
Mehmet Kraja, Mirupafshim n nj luft tjetr [Farewell till the new war] (Prishtin: Rozafa 2003).
38
Intervist me Luan Shllakun, Fondacioni i Kosovs pr Shoqri t Hapur, Prishtin, 17 tetor 2008.
39
Shih pr shembull Howard Clark, Kosovo, Work in Progress: Closing the Cycle of Violence
(Coventry, UK: Koventri, Qendra universitare pr studime t faljes dh pajtimit, 2002).
40
Pula, Nj shoqri n ndryshim, 12.

155
156
41
Blair, dhe t tjert, Vlersimi i shoqris civile n Kosov, 12.
42
rupi Ndrkombtar i Krizave, Kolapsi n Kosov (Bruksel: Grupi Ndrkombtar i Krizave,

G
2004), 25.
43
www.advocacy-center.org/Newsletters/0404special%20edition_eng.pdf
44
Pr m shum informata, shih Shoqria civile dhe procesi legjislativ Kosov: Studim
analitik n fund t mandatit t dyt t Kuvendit t Kosovs (Prishtin: Instituti i Kosovs pr
Hulumtime dhe Dokumentin me misionin e OSBE-s n Kosov, 2007).
45
etm disa organizata, si sht Lvizja Vetvendosje, ende jan n gjendje t trheqin nj
V
numr m t madh t simpatizuesve n momente t caktuara.
46
Intervist me Naim Rashitin, Grupi Ndrkombtar i Krizave, Prishtin, 29 tetor 2008.
47
Komisioni Evropian, Raporti i progresit pr Kosovn 2008 (Bruksel: Komisioni Evropian, 5

nntor 2008).
48
Po aty. 19.
49
SAID Kosov, Programi i Kosovs pr shoqrin civile Raporti prfundimtar i vlersimit

U
(2008).
50
Shtojca IX e Rregullores s UNMIK-ut nr. 2001/19.
51
Rregullorja e UNMIK-ut nr. 99/22.
52
Ligji nr..02/L-6 pr lirin e bashkimit n organizata joqeveritare.
53
omisioni Evropian, Raporti i progresit pr Kosovn 2008 (Bruksel: Komisioni Evropian, 5

K
nntor 2008), SEC (2008) 2697.
54
Qendra e Edukimit e Kosovs, pr shembull, sht nj OJQ me status t privilegjuar publik,

q ka br hulumtime t rndsishme, hartime t planprogrameve msimore dhe aktivitetet
arsimore. Megjithat, i sht dashur t paguaj m shum se 70.000 euro tatime n mnyr
retroaktive, pas vendimit t Administrats Tatimore se aktivitetet e saj nuk kualifikoheshin pr
statusin e privilegjuar publik. Qendra ka paditur nj gjyq Administratn Tatimore.
55
Rregullorja e UNMIK-ut nr. 2001/19, neni 9.1
56
Po aty.
57
Neni 6 i rregullores s UNMIK-ut nr. 2002/3, nn kapitullin III shpenzimet, titullohet

Shpenzimet e lejueshme.
58
Rregullorja e UNMIK-ut nr. 2002/3, neni 8, kontributet bamirse.
59
Nj shembull i mir sht donacioni i Agjencis Evropiane pr Rindrtim (AER) pr

qeverin e Kosovs lidhur me rindrtimin e ndrtess s qeveris. Administrata Tatimore
mori vendimin se kompania e ndrtimit duhet tia llogaris qeveris edhe TVSh-n edhe
pse fondet pr pagesn e projektit vinin nga donacioni. N fund, qeveria ka paguar TVShn nga buxheti i saj vetanak.

60
vitin 2002, pr shembull, Cisco Systems i dhan Universitetit t Prishtins donacion

N
pajisje pr laborator, n kuadr t projektit t zbatuar nga Instituti pr TI - nj OJQ. Pajisjet
jan mbajtur pothuajse nj muaj n kufi dhe ka qen rrezik q ato ti kthehen donatorit.
61
Rregullorja e UNMIK-ut nr. 2002/17, neni 11, Prjashtimet, (c),
62
Administrata Tatimore e Kosovs , Udhzim pr trajtimin tatimor t OJQ-ve me status t

privilegjuar publik, 14 qershor 2007, faqe 3: Dhnia e informatave, paragrafi dy.
63
Versioni n shqip i dokumentit thot shum zemrgjer pr shum i lart.
64
Administrata Tatimore e Kosovs, Udhzimi pr trajtimin tatimor t OJQ-ve me status t

privilegjuar publik, 14 qershor 2007, faqe 3: Dhnia e informatave, paragrafi tre.
65
Po aty, paragrafi pes.
66
jo shpesh pasqyrohet n dokumentet e statusit t tyre. Pr shembull, Kontrata

K
Konstitutive e Institutit Riinvest (1 janar 2000), neni II, thot: Personat nga neni I i ksaj
kontrate pajtohen t prcaktojn statusin e Institutiti Riinvest pr krkime Zhvillimore, si
nj subjekt privat, i pavarur dhe joprofitabil. Raporti vjetor i Riinvestit 2003 (mars 2004),
faqe 3, thot: Instituti pr Krkime Zhvillimore Riinvest punon q nga 15 maji 1995 si nj
organizat dhe institut privat hulumtues joprofitabil.
67
I nternet Project Kosova IPKO, fillimisht ka filluar punn n vitin 19999 si OJQ, e ila ofronte
shrbime t lidhjes n internet pr shum organizata dhe institucione ndrkombtare dhe
vendore. Me zgjerimin e punv t OJQ-s, ajo u shndrrua n IPKOnet L.L.C., nj kompani
profitabile. Ndarja mes ktyre t dyjave OJQ-s dhe biznesit, bartja e punve, e pasuris
dhe e njerzve ka qen tem e shum spekulimeve mediatike, dhe kto diskutime jan
jasht fushveprimit t raportit.
68
N vitin 2007, qeveria krkoi t ket qasje n monitorimin e aktiviteteve financiare t OJQs kryesore kundr korrupsionit ohu. ohu e refuzoi krkesn e qeveris, duke thn se
kjo nuk parashihej me ligj dhe se kishte natyr hakmarrse, edhe pse aktiviteti kryesor i
organizats ishte q t avokoj pr transparenc financiare n qeveri.
69
Komisioni Evropian, Raporti i progresit pr Kosovn 2008.
70
Platforma CiviKos 2007.
71
Po aty.
72
illiam I. Jenkins, Policy Analyses: A Political and Organizational Perspective (London: Martin
W
Robertson, 1978).
73
Thomas Dye, Understanding Public Policy (Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1972).
74
Policy Association for an Open Society, Public Policy Centres, A Directory of Think-Tanks in
Central and Eastern Europe and Central Asia, 2007.

157
158
75
olin J. Bennet, What Is Policy Convergence and What Causes It? British Journal of
C
Political Science, 21(2): 215-233; Clark Kerr, The Future of Industrial Societies, Convergence or
Continuing Diversity? (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1983).
76
Anthony Downs, Up and Down with Ecologythe Issue Attention Cycle. The Public Interest, 1972.
77
Roger Cobb, J. K. Ross, and M. H. Ross, Agenda Building as a Comparative Political Process,
American Political Science Review, 1976.
78
Simon James, The Idea Brokers: The Impact of Think Tanks on British Government, Public
Administration-London 71(4): 491.
79
Michael Howlett and M. Ramesh, Studying Public Policy, Policy Cycles and Policy Subsystems
(Oxford: Oxford University Press, 2003).
80
eborah Stone, Policy Paradox, The Art of Political Decision-Making (New York: Norton and
D
Company, 1988).
81
Howlett and Ramesh, Studying Public Policy.
82
omisioni Evropian, Ndrmarrja dhe industria: Ekonomia shoqrore e Evrops,

K
http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/social_economy.htm (vizituar m 10
tetor 2009)
83
UNDP, Perceptimet e shoqris civile n Kosov. Prishtin: UNDP, 2008.
84
Prfundimet e grupit t fokusit. far sht roli i OJQ-ve n Kosov. Mbajtur n Prishtin m
8 tetor 2008.
85
Intervist me prfaqsues nga shoqria civile, 25 tetor 2008.
86
Po aty.
87
Po aty
88
T anketuarit nga kto kombsi u klasifikuan n kt kategori: boshnjak, goran, turk,

rom, ashkali dhe egjiptas.
89
UNDP, Raporti i zhvillimit njerzor n Kosov 2004Ngritja e qytetarve: sfidat dhe zgjidhjet
(Kosov: UNDP, 2005).
90
Charles Tilly dhe Gabriel Ardant, Formimi i shteteve kombtare n Evropn perndimore
(Princeton, NJ: Princeton Shtypi i universitetit, 1975); Deborah Brautigam, Odd-Helge
Fjeldstad, dhe Mick Moore, Tatimet dhe ndrtimi i shtetit n vendet n zhvillim: Kapaciteti dhe
pajtimi (Kembrixh: Shtypi i universitetit Kembrixh , 2008).
91
Besnik Pula, Shfaqja e shtetit paralel t Kosovs 1988-1992, Dokumente t nacionaliteteve

32(4); Howard Clark, Rezistenca civile n Kosov (Londr: Pluto Press, 2000).
92
Index Kosova, Vullnetarizmi n Kosov (Prishtin, UNDP, 2004).
93
rupi i fokusit me prfaqsues t OJQ-ve organizoi n zyrat kryesore t UNDP-s n

G
Prishtin nga Elton Skendaj, dhe udhhequr nga Dardan Velija, 8 tetor 2008. Metodologjia

pr grupin e fokusit prcolli nga afr studimin krahasues nga hulumtuesi Ase Grodeland,
projekti i s cilit u financua nga Kshilli hulumtues i Norvegjis (projekti nr 15049/730).
94
esnik Pula, Shoqria n ndryshim, Sektori i OJQ-ve n Kosovn e pas lufts, Dokumenti 3 i
B
vllimit t hulumtimit politik (Prishtin: KIPRED, 2004), 7-8.
95
Po aty, 8.
96
Po aty, 10.
97
Po aty, 15.
98
Julia Nietsch, Shoqria civile n Kosov: Bashkveprimi n mes t OJQ-ve lokale dhe
Institucioneve t prkohshme vetqeverisse, dokument pune nr. 54 (Instituti austriak pr
pun ndrkombtare, 2006), 17-18.
99
Armend Bekaj, Shoqria civile dhe mangsit partneritet pr ndrtim t paqes n Kosovn e
pas lufts: Analiz e OJQ-ve lokale (teza kryesore, 2005, Universieti i Bradfordit), 59; Harry
Blair, Lorel Donaguey, dhe Dardan Velija, Vlersimi i sektorit t shoqris civile n Kosov,
prodhura pr USAID Kosov dhe Qendrn pr demokraci dhe qeverisje t USAID-it, 2 maj
2004, f. 7, www.usaid.gov/missions/Kosov/pdf/Kosov_Civil_Society_Assesment.pdf
(qasur me 1 nntor 2008).
100
Intervist me Igballe Rogova, Rrjeti i Grave t Kosovs, 6 nntor 2008.
101
clav Havel, Fuqia e t pafuqishmit, n J. Keane (ed.), Fuqia e t pafuqishmit: Qytetart

V
kundr shtetit n Evropn qendrore - lindore (Armonk, NY: M.E. Sharpe, 1985), 228
102
Marc M. Howard, Dobsia e shoqris civile n Evropn e paskomunizmit (Kembrixh: Shtypi i

universitetit Kembrixh , 2003).
103
. P. Gagnon, Miti dhe etika e lufts: Serbia dhe Kroacia n vitet 1990-ta (Ithaca, NY: Cornell
V
Shtypi i universitetit, 2004).
104
Nietsch, Shoqria civile n Kosov, 29.
105
Po aty., 32.
106
Komiteti i Helsinkit pr t drejtat e njeriut n Serbi, Bota e harruarEnklavat n Kosov.

Beograd, shtator 2008.
http://www.helsinki.org.yu/doc/HC%20Report%20KOSOVA%20Enclaves.pdf
(vizituar m 24 janar 2009).
107
Intervist n Fondacionin Kosovar pr Shoqri t Hapur, 20 tetor 2008.
108
Intervist me Alban Bokshin, ohu!, 20 shtator 2008.
109
Platforma CiviKos, vizioni pr shoqri civile: Korniza zhvillimore n Kosov. Prishtin, CiviKos 2008.
110
to shembuj dhe t tjerat mund t shihen n faqen e internetit t CiviKos: Roli i shoqris
K
civile n modernizim t shtetit t mirqenies, www.civikos.org/j/index.php?option=com_c
ontent&view=article&id=3&Itemid=7&lang=en (i vizituar m 1 nntor 2008).

159
111
arry James, Sfidat e zhvillimit: Arritja e zgjatur e ndihms joqeveritare, Forumi pr

B
politik Globale, 14 gusht 2002,
www.globalpolicy.org/ngos/advocacy/conf/2002/0814joburg.htm
112
www.icbl.org tetor 2008
113
S hqipe Pantina, Roli i shoqris civile n shtet ndrtim, pajtim dhe integrim Evropian: Rasti i
Kosovs (teza kryesore). Karl-Franzens Universitat Graz gusht 2007
114
Grupi menaxhues ndrkombtar ka llogaritur se 120.000 shtpi jan dmtuar gjat lufts.
115
Rregullorja e UNMIK-ut 1999/40.
116
Zyra ndrlidhse me OJQ, Ministria e Shrbimeve Publike.
117 Marrdhnia n mes t shoqris civile dhe transmetuesit publik RTK, q qeveriste me ligj
t vetin dhe financohet prmes fondeve publike, nuk sht trajtuar n kt artikull dhe
sht i prshtatshm pr diskutime t ndara.
160
118
Eberhard Laue, Mediat lokale elektronike n Kosov (Misioni i OSBE-s n Kosov, 2005), 11,
www.osce.org/documents/mik/2005/08/16222_en.pdf
119
ikls Haraszti, Gjendja e liris s mediave n Kosov: Vzhgime dhe rekomandime (OSBE,
M
prfaqsuesi i liris s mediave, 2006), 1, www.osce.org/documents/rfm/2006/07/19767_en.pdf
120
E berhard Laue, Mediat lokale elektronike n Kosov (Misioni i OSBE-s n Kosov, 2005), 8,
www.osce.org/documents/mik/2005/08/16222_en.pdf
121
Po aty.
122
Anketa pr perceptimin e shoqris civile n Kosov me mbi 1.200 t anketuar n tr

Kosovn.
123
Sektori i par dhe i dyt jan qeveria dhe sektori privat.
124
T homas Carlyle, Libri i heronjve dhe adhurimi i heronjve (1840), Projekti Gutenberg EBook,
www.gutenberg.org/dirs/1/0/9/1091/1091.txt (i vizituar m 17 janar 2009).
125
omisioni Evropian, zgjerim, Raporti i progresit n Kosov 2005,

K
http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1423_
final_progress_report_ks_en.pdf, page 46.
126

K
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/ks_sec_1386_en.pdf,
page 14.
127
Komisioni Evropian, zgjerim, Raporti i progresit n Kosov 2007,

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2007/nov/Kosov_progress_
reports_en.pdf, page 17.
128

K
http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1423_
final_progress_report_ks_en.pdf, page 11.

129

K
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/
Kosov_progress_report_en.pdf, page 19.

Evropian, zgjerim, Raporti i progresit n Kosov 2007,
130 Komisioni
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2007/nov/Kosov_progress_
reports_en.pdf, page 6.
131
Kristi Raik, Promovimi i demokracis prmes shoqris civile: Si t ngritet politika e BE-s n
drejtim t fqinjve lindor (CEPS dokument pune nr. 237, 1 shkurt 2006), faqe 3.
132
Sauilus Spurga, Vlersimi i ndikimit t integrimit Evropian n shoqrin civile t shteteve Baltike
(Mykolas Romeris University, 2005), 6.
133
Po aty.
134
Po aty.
135
Raik, Promovimi i demokracis prmes shoqris civile, 7.
136
E UR-Lex, 2006, Traktati i Bashkimit Evropian. Komisioni Evropian,

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2006:321E:0001:0331:EN:pdf
137
Komisioni Evropian, zgjerim, Raporti i progresit n Kosov, (shtator 2008),

http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_en.htm
138
Po aty.
139
Po aty.
140
K
shilli i BE-s, Prfundimet e presidencs (dhjetor 2004),
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=DOC/04/6&format=HTML&aged=1&lan
guage=EN&guiLanguage=en
141
shilli i BE-s, Vendimi i kshillit i 30 janarit 2006 pr parimet, prioritet dhe kushtet q
K
prmbahen n partneritetin Evropian, Gazeta zyrtare e Bashkimit Evropian, (shtator 2008),
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2006/l_035/l_03520060207en00570072.pdf
142
Komisioni Evropian, Ballkani Evropian dhe integrimet Evropiane, Forma e komunikimit

nga komisioni me Kshillin dhe Parlamentin Evropian (Bruksel: Komisioni Evropian, DP pr
Zgjerim Bruksel, 2003).
143
Raik, Promovimi i demokracis prmes shoqris civile.
144
E JL lista e t gjith 35 kapitujve n aneks t kornizs negociuese t Kroacis, (shtator 2008):

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/croatia/st20004_05_hr_framedoc_en.pdf;
145
Po aty.
146
USAID, Indeksi i qndrueshmris s OJQ ve 2007, 1.
147
Po aty, 6.
148
I niciativa e reformave t qeveris lokale dhe shrbimeve publike, qndrueshmria e OJQ-ve

n Evropn qendrore: ndihma pr shoqrin civile pr t mbijetuar, 1.
161
162
149
Po aty.
150
151
shilli ndrkombtar pr menaxhim t programeve t popullsis, qndrueshmria e OJQ

K
ve (broshur)
152
Bill Sterland, Ndrtimi i kapacitetit te shoqria civile n shoqrit e paslufts: prvoja e Bosnjs
dhe Kosovs, 13.
153
Kathleen Claussen, Deprtimi ndrkombtar n evolucionin e shoqris civile, Kosov:

Perspektiv strukturaliste, 10.
154
Sterland, Ndrtimi i kapacitetit t shoqris civile n shoqrit e paslufts, 13.
155
156
Simon Zadek, Qeverisja dhe llogaridhnia civile: Nga frika dhe ngurrimi n risi shoqrore, 1.
157
Intervist me stafin e Fondacionit Kosovar pr Shoqri Civile, 18 tetor 2008, Zyra e KCSF n
Prishtina.
158
rforcimi i qeverisjes demokratike: Roli i shoqris civile, raporti i konferencs n Wilton Park
P
S06/10, 2, Wiston House, Steyning, West Sussex, 12-14 qershor 2006.
159
Po aty, 2-3.
160
Marilyn Wyatt, doracak pr qeverisje t OJQ-ve, 5b
161
USAID Kosov, Raporti prfundimtar vlersues i shoqris civile n Kosov, 7-8.
162
ne World Trust promovon arsimin, trajnimin dhe hulumtimin n ndryshimet e krkuara

O
brenda organizatave globale me qllim q t jen t prgjegjshme ndaj njerzve dhe t
sigurojn forcimin e ligjeve ndrkombtare dhe t zbatohen pr t gjith barabart.
163
Kovach dhe t tjert. 2003; Leni Wild, Prforcimi i shoqris civile globale, 11.
164
Intervist me Luan Shllakun, drejtor ekzekutiv i Fondacionit Kosovar pr Shoqri t Hapur,

17 tetor 2008.
165
Prforcimi i qeverisjes demokratike: Roli i shoqris civile, raport pr konferencn Wilton Park
S06/10, 3-4.
166
Intervist me stafin e Fondacionit Kosovar pr Shoqri Civile, 18 tetor 2008, zyra e KCSF n
Prishtin.
167
Sterland, Ndrtimi i kapacitetit n shoqri civile n shoqrit e paslufts, 28.
168
Claussen, Deprtimi ndrkombtar n evolucionin e shoqris civile, 11-12.
169
OJQ-t, edhe ato me status t prfituesit publik, paguajn TVSH n import, prfshir
mallrat nga donacioni.
170
USAID Kosov, Raporti prfundimtar vlersues i shoqris civile n Kosov, 9.
171
avid More, Ligjet dhe mekanizmat tjer pr promovim t qndrueshmris financiare t OJQD
ve, 2.

172
Prforcimi i qeverisjes demokratike: Roli i shoqris civile, 6-7.
173
174
jo i referohet vendosjes s rrjetit vetm pr qllim t bashkimit dhe lnies s mbress

K
pozitive n sektort e tjer dhe n opinion t gjer publik.
175

17 tetor 2008.
176
Prforcimi i qeverisjes demokratike: Roli i shoqris civile,10.
177
178
179

17 tetor 2008.
180
Intervist me stafin e Fondacionit Kosovar pr Shoqri Civile, 18 tetor, zyra e KCSF n

Prishtin.
181
Claussen, Deprtimi ndrkombtar n evolucionin e shoqris civile, 12.
182
anka Botrore, Zhvillimi i drejtuar kah komuniteti: Pasqyr,

B
http://lnweb18.worldbank.org/ECA/ECSSD.nsf/DocByUnid/93614E702C69AFCF85256C010
000D677?Opendocument&Start=1&Count=5
183
Po aty.
184
hazala Mansuri dhe Vijayendra Rao, Zhvillimi i bazuar dhe drejtuar kah komuniteti:
G
rishikim kritik, Banka Botrore Research Observer 19 (pranver 2004), 1-39.
185
David Mosse, Njohuria e personave, pjesmarrja dhe patronazhi: Operimet dhe

prfaqsimet n zhvillim rural, n Bill Cooke dhe Uma Kathari (eds.), Pjesmarrja: Tirania e
re (Londr: Zed Books, 2001), i cituar n Mansuri dhe Rao 2004.
186
Mansuri dhe Rao, Zhvillimi i bazuar dhe drejtuar kah komuniteti: rishikim kritik.
187
Robert Putnam, Funksionalizimi i demokracis: Traditat qytetare n Italin moderne

(Princeton, NJ: Princeton Shtypi i universitetit, 1993).
188
Michael Woolcock, Kapitale shoqror dhe zhvillimi ekonomik: n drejtim t sintezs

teorike dhe kornizs politike, Theory dhe Society 27(2): 151-208
189
Alejandro Portes, Kapitali shoqror: Origjina dhe aplikacioni n sociologjin e kohs,

Rishikimi vjetor i sociologjis 24: 1-24.
190
L ant Pritchett, Shpaguhet t jesh injorant: Ekonomi e thjesht politike e vlersimit rigoroz
t programit, Reforma politike 5(4): 251-269.
191
rofesori Woolcock, Politikat, Programet dhe PraktikatMenaxhimi i procesit zhvillimor

P
(prezantim n klas, KSG, Universiteti Harvard, mars 2005).
192
Banka Botrore, projekti pr menaxhim t integruar dhe pastrim t zons bregdetare n

163
Shqipri, Projekt dokumenti ID P086807 (Uashington, DC: Banka Botrore, 2005).
164
193
eqir Sina, Turizmi i Shqipris si burim i rritjes ekonomike (Nju Jork: Gazeta Illyria, 2005);
B
artikulli origjinal n gjuhn shqipe.
194
Beqir Sina, A do t jen plazhet e Durrsit aq t mira sa i pritni kt ver? (Nju Jork: Gazeta
Illyria, 2006); artikulli origjinal n gjuhn shqipe.


KHDR 2008 Alb PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

KHDR 2008 Alb PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

SHOQRIA CIVILE

Schweizerische Eidgenossensch aft

Swiss Cooperation Office Kosovo

T anketuarit q do t punonin si vullnetar ............................................................... 79

(e njjt si ilustrimi 6.6) Kujt i raportojn OJQ-t?

far roli duhet t ken organizatat

A keni punuar si vullnetar q nga viti 1999? ............................................................ 72

Cilat nga kto grupe i takojn shoqris civile? ..................................................... 77

Aktort e perceptuar si pjes t shoqris civile ................................................. 112

Koncepti i zhvillimit njerzor ........................................................................................ 17

Liria e asociimit .................................................................................................................. 46

N agjend: ndrmarrjet publike ................................................................................ 64

Elementt e ekonomis s vendit ............................................................................... 70

Marrdhnia n mes t shoqris civile dhe qeveris ........................................ 90

Metodologjia e ankets n internet Media dhe shoqria civile .................. 109

Zhvillimi i shoqris civile n Kosov ...................................................................... 133

Rubrika 12.1 Fondi pr zhvillimin e komuniteteve n Kosov ................................................. 149

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

mund t ndikoj n politikat publike. M pastaj,

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

b pjes e rezistencs dhe bashkpunonte nga afr

politkbrjes: prcaktimin e agjends, formulimin e politikave, vendimmarrjet, zbatimin dhe

klaruan pr Anketn e perceptimit t shoqris

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

cat mes OShC-ve mund t jen t strukturuara

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

nj mundsi pr shoqrin civile q t futet n

Zhvillimi i Orientuar kah Komuniteti

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

1.1 Zhvillimi njerzor

Zhvillimi njerzor krkon t rris numrin e

politike dhe njerzore pr t balancuar theksin e

Mahbub ul Haq, themelues, Raporti i zhvillimit

Koncepti i zhvillimit njerzor

Qllimi themelor i zhvillimit sht rritja e mundsive t

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile

1.2 Shoqria civile

Sot, shoqria civile zakonisht prkufizohet si

ka sht shoqria civile?

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile

Ekziston nj pajtueshmri e prgjithshme se

Shoqria civile i referohet shoqatave t qytetarve

Pr shkaqe t thjeshtsis, shum akademik,

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile

fuqizuar kapacitetin e saj operativ si nj instrument pr ofrimin m t mir t shrbimeve dhe

Organizatat e shoqris civile

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

institucionet shtetrore apo nga ato tregtare,

privatnuk jan zyrtarisht pjes e shtetit

vetqeverissei kontrollojn punt e veta

OShC-t nuk veprojn n vakuum. Ato jan

Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile

n natyrn e prbrjen e shoqris dhe, rrjedhimisht, n natyrn e OShC-ve. Si rezultat,

Pr shkak se termi OJQ konsiderohet si shum

Procedura e ngjashme vlen pr edhe pr OJQt ndrkombtare, me nj kusht shtes q ka

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

Zhvillimi njerzor dhe shoqria civile

Departamenti pr regjistrim t OJQ-ve dhe

SHOQRIA CIVILE DHE ZHVILLIMI

por gjithashtu ka ndodhur pjesrisht edhe

vetqeverissei kontrollojn punt e veta

3. Marrdhniet bazohen n iniciativat vullnetare.

T jen t rrnjosura n shtjet e vendit

ken nj numr t caktuar t antarve

T ken udhzime t qarta lidhur me konf-

T sigurojn nivelet m t larta t lloga-

ken kodin e etiks pr punonjsit

T avancojn drejtsin dhe barazin, t

T prpiqen t prmirsojn mjedisin n

T ken nj struktur t drejt t pagave,

T jen t sinqerta me njerz dhe tua mos

T bazojn tr punn e tyre n burimet q njerzit i kan n dispozicion,

Ti shmangen korrupsionit qoft material

lehtsojn prpjekjet e njerzve

T artikulojn nj korniz t gjer politike