Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
1996 ylnda Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi'nin "Tarih" blmnden mezun oldu.
Siyah-Beyaz gazetesinde film eletirmenliiyle balayan yaz hayatn
AliZUYAR
SINEMANIN.. OSMANLICA
.
SERUVENI
De Ki 130
Sinemann Osmanlca
Serveni
AliZUYAR
Nursen'e
NDEKLER
Yeni Baskya nsz ...................................................................... 9
Girill
Osmanlca Sinema Dergileri ....................................................... 17
Sinema ................................................................................................. 19
Sinema Postas (Le Courrier du Cinema) ....................................... 21
Sinema Yldz ..................................................................................... 24
Opera-Sine (Opera-Cine) .................................................................. 29
Sinema Rehberi .................................................................................. 31
Film Mecmuas (Le Film) .................................................................. 32
Sinema Mihveri .................................................................................. 37
Artistik-Sine (Artistic-Cine) ............................................................. 40
Trk Sinemas (Cine-Turc) .............................................................. 43
Mndericat ................................................................................. 4 7
Dergi erikleri ................................................................................... 49
Sinemalarda Bu Hafta ........................................................................ 49
Sinemalarda Cevelan .......................................................................... 50
Beklediimiz Eserler ........................................................................... 51
Sinema Havadisleri ............................................................................. 53
Karilerimiz ile Hasbihal ..................................................................... 59
Sinema Hileleri ................................................................................... 61
Byk Sanatkarlar .............................................................................. 64
Sine-Ma gazi n ....................................................................................... 66
Sinema Romanlan .............................................................................. 69
Film ve Salon
Tantmlar ...........................................................
71
Sinema
Yazlarndan
Semeler .................................................. 99
Yansyan
dolaysyla
10
Giri
Lumiere Kardelerin 28 Aralk 1895'te dzenledikleri ilk
gsteriyle kamuoyuna tanrtklar sinematograf, ok ksa bir sre
sonra Osmanl topraklarna girdi. Babali'nin sinematograf ad
verilen bu yeni icattan haberdar olmas, Msy Jamin adl bir
Fransz vatandann sefareti araclyla gnderdii biz yaz vesilesiyle oldu. 1 Fransz Sefareti'nden Osmanl Hariciye Nezareti'ne
gnderilen 17 Haziran 1896 tarihli yazda, Msy Jamin'in sinematograf iin gerekli olan lambann gmrkten geirilmesine
izin verilmesi isteniyordu. II. Abdlhamit'in elektrikli ve manivelal aletiere kar hassasiyetini bilen Sadrazam Halil Rifat Paa,
Hariciye Nezareti'nin kendisine ilettii bu yaz zerine ad geen
aletin ne olduunun aratrlmas iin gerekli almalar balatt.
Sonu 20 Eyll 1896 tarihli bir raporla sadrazama bildirildi. Raporda "sinematograf ad verilen aletin ilmi ynden insanlk iin
faydal" olduu belirtiliyordu. Sz konusu rapor, lkemizdeki
sinema faaliyetlerinin erken dnemde balamasnda etkili oldu.
Baba!i sinematograf ad verilen bu yeni icad, her ne kadar
"ilmi ynden insanlk iin faydal bir ara" olarak deerlendirdiyse
de dnemin hkmdan Sultan ll. Abdlhamit'in hassas, vehimli,
temkinli, kuruntulu, hibir eye ve ferde gvenmez yaps ile yok
edemedii ldrlme korkusu, sinemann Osmanl'daki gidiatn
belirleyen en nemli unsur oldu. II. Abdlhamit, her ne kadar bir
Fransz vatanda olan Victor Constinsouza'yu kendisine sunduu
sinematograftan dolay Gzel Sanatlar Madalyas ve iki yz liralk
bir hediye ile dllendirni ve sinemann saraya girnesine izin
verni ise de sahip olduu kiisel zellikleri lkedeki sinema faaliyetlerinin gelimesinin nnde ciddi bir engel oluturdu?
Sultann sinemaya kar ar temkinli davranmasnn nemli
nedenlerinden biri de sinemann Osmanl aleyhine, erken saylabi
lecek bir dnemde, bir propaganda arac olarak kullanlmasyd.
BOA..RSM., Dosya No: 6/1314-R-2, 12 Rebiylahir 1314.
2
11
Bunda Bulgar Prenslii'nin 1903 ylnda, kendi yaratt Makedonya sorunu karsnda Avrupa'nn desteini almak iin, "Osmanl Mezalimi" adl bir propaganda filmi yaptrmasnn da nemli bir
rol oldu. 3 Tm bu nedenler Osmanl'daki sinema faaliyetlerinin
devlet tarafndan kontrol altna alnmasna yol at. En etkili yntem ise lkedeki zellikle de yabanclar ve gayrimslimler tarafn
dan gerekletirilen sinema faaliyetlerinin gerekletirilmesini
zorlatrmakt. Bu nedenle de ilk olarak "Memalik-i ahanede sinematograf temaa ettirilmesinin erait-i imtiyaziyyesi" adyla bir
sinema nizamnamesi hazrland (29 Mart 1903). 4 Yirmi be maddeden oluan ve artlar olduka ar olan bu nizamnamede sinema
faaliyetlerinde -film gsterimi- bulunma hakkna kimlerin sahip
olabilecei ayrntl olarak ifade ediliyordu.
1908 ylnda Osmanl siyasi hayatnda nemli deiikliklere
yol aan Il. Merutiyet'in ilan ve bir yl sonra yaanan 31 Mart
Vak'as, lkedeki sinema faaliyetleri zerinde olumlu deiiklik
lere yol at. Merutiyet'in yeniden ilan edilmesiyle alan Meclis-i Mebusan ve uygulamaya konulan Kanun- Esasi'yle Il. Abdlhamit'in iktidar sarsld. Il. Abdlhamit'in 31 Mart Vak'as
sonucunda tahttan indirilmesiyle de istibdat ynetimi sona erdi.
Bylece Il. Abdlhamit'in kiisel evhamlarndan kaynaklanan ve
toplum zerinde birok olumsuz etki brakan baz yasaklar ve
uygulamalar ortadan kalkm oldu.
Il. Abdlhamit dneminde sinemaclarn yaad zorluklarn
banda gmrk engeli geliyordu. lkeye sakulacak sinematografve
filmler, grnrkte saltanat memurlar tarafndan sk bir kontrolden
geiriliyordu. Sinematograflarn gmrkten geirilmesi ise daha ok
Avrupal sefarederin araya girmesiyle mmkn olabiliyordu. Ayrca
nizamnameye gre sinema salonu amann artlar olduka ard.
Bu ve benzeri zorluklarn ortadan kalkmas sinema faaliyetlerinin
artmasnda ve sinemann zellikle de tarada yaygnlamaya bala
masnda olduka etkili oldu. Sinema, stanbul ve zmir ehirlerinde
olduu gibi, tarada da gerek rnekanna kavutu.
Sinema faaliyetlerinin her geen gn artmaya balamasnn bir
sonucu olarak lkedeki sinema salonlarnn says artmaya balad.
Sinema alanndaki bu ve benzeri dier nemli gelimeler, Avrupa
3
4
12
13
dergiydi. Knyesinde her ne kadar sinematograftan bahsettii belirtiise de Ferah, arlkl olarak bir tiyatro dergisiydi. ieriini daha
ok ehzadeba'ndaki Ferah Tiyatrosu ve Tatbikat Sahnesi'nin
haftalk programlar oluturuyordu. Haftada defa yaymlanan
derginin sinematografla ilikisi ise yaymlanan sinema programlary
la snrlyd. Bir dier dergi de yaynma 19 8 ylnda balayan ve
toplam yirmi be say yaymlanan "Temaa" idi. Seyyid Tahir'in
sahibi olduu derginin yazar kadrosunda Halide Edip, Muhsin Erturul, i. Galip Arcan ve Reat Nuri gibi dnemin edebiyat ve tiyatro
dnyasnn nemli isimleri yer alyordu. Temaa dergisi bir tiyatro
dergisi olmasna ramen ieriinde sinemaya da genie yer ayr
yordu. Dergideki sinema yazlarnn arln Mdafaa-i Milliye
Cemiyeti'nin film yapm almalarn beenmeyen Muhsin Ertu
rul'un eletirileri oluturuyordu. Dergide sinema zerine yazan bir
dier isim de . Galip Arcan idi. Areat'n yazlar, daha ok Mdafaa-i Milliye Cemiyeti'nden sonra film yapm almalarna balayan
Malul Gaziler Cemiyeti'nin sinema filmleri hakkndayd. Her iki
kurumun meydana getirdii filmierin tantm ve program ilanlar ise
arlkl olarak "Sabah" gazetesinde yaymlanyordu. Temaa'dan
sonra sinemaya yer veren bir dier dergi de Celal Nuri'nin sahibi
olduu "Yarn" idi. Yarn dergisindeki sinema yazlar Cevdet Reit'in "Sinematograf zerine Notlar" balyla kaleme ald yaz
dizisinden oluuyordu. 92 1- 922 yllar arasnda be sayda yaym
lanan bu yaz dizisi sinema tekniiyle ilgiliydi. Yine okuyucu merakndan kaynaklanm olacak ki Cevdet Reit, bu yaz dizisinde bir
filmin nasl meydana getirildiini teknik aynntlar ile anlatyordu.
Yarn dergisinden sonra, sinemann yer bulduu bir dier dergide on
be gnde bir yaymlanan ve dnemin nemli sanat-edebiyat dergilerinden biri olan "Dergah"t. 922 yl ortalarnda yaymlanmaya
balayan dergide Mustafa Nihat zn'n kaleme ald film tantm
lar ve eletirileri nemli bir yer tutuyordu.
Sinemann 914 ylnda olduu gibi basnda yeniden bam
sz bir yayn olarak yer almas, sinema faaliyetlerinde balayan
canlln bir sonucu olarak, Cumhuriyet'in ilanndan hemen
sonra oldu. 8 Aralk I 923 tarihinde Sinema Postas 'nn yayn
hayatna balamasyla da sinema, bamsz bir yayn olarak yeniden basndaki yerini ald.
Osmanlca
Sinema Dergileri
Sinema
1914 ylnda yayn hayatna balayan Sinema dergisi, bugn
elimizde var olan, en eski tarihli sinema yayndr. Haftada defa
yaymlanan Sinema dergisinin gnmze ulaan tek nshas 23
Kanun-sani 1330 (5 ubat 1915) tarihli 62. saysdr. Derginin
haftada da defa yaymlanmasndan hareketle ilk saynn hangi
tarihte yaymiadn saptamak mmkn gibi grnyorsa da yay
nnda kesinti olabilecei ihtimali bu durumu zorlatrmaktadr.
Sahibinin kim olduunu saptayamadmz derginin mdir-i
mes'ul (sorumlu mdr) A. Cemi!, malal-i idaresi (idare yeri)
Caalolu daire-i mahsfisayd. Dnemin dier dergilerinden farkl olarak sadece Osmanlca yaymlanan derginin nshas on para,
basld yer ise Zarafet Matbaasyd. 62. saynn en ilgin yazs
A. Cemi! tarafndan kaleme alnan "Sinematograf Hakknda Mlahazat (Dnceler)" baln tayordu. Dnemin sinemaya
bakn ve sineman nasl alglandn gstermesi asndan
olduka nemli olan yaznn bir blmnde sinemann nemi
yle ifade ediliyordu:
"nsanlar almakla her zorlua kar kolay bir yol buluyor.
Dnmekle, arzu etmekle glge sanatn daha iyi, daha dzgn
bir hale getirmeye muvaffak oluyor. Mesela "Fonograf", ilk nceleri tamamlanmamken ve ihtiyalar gidermekte yeterli deil
iken sonradan olduka mmtazam ve mkemmel bir hale getirildi.
te, sinema makineleri dahi seneden seneye noksanlarm tamamlayarak imdiki mkemmel sahne/eri, tarihi olaylar, doa manzaralarn ekmek ve gstermek konusunda istenilen ve ihtiyalar karlayan bir dereceye ulamtr. Bazen bir tarih kitabn
okurken insan, gemie dalar. Ve kendini o kadar derin bir gemiin iinde bulur ki, oralarda grd, sevdii tarihi eserleri,
tutkunu olduu sanat eserlerini ve ruhunu en ok okayan doa
manzaralarn jikren grr. Lakin muntazam bir sahne zerinde
mkemmel bir sinema eridinin temsil ettii gerek manzaray
gznn nnde grnce merak byr. Edinilen bilgiler tekrar
eder. Ruhunda bir baka ferahlk ortaya kar. "
19
Sinema dergisi, ileriki yllarda yaynlanacak olan sinema dergileri iin de bir model oluturuyordu. Derginin mevcut saysnn
ierii, sayfa dzeni, film ve program tantmlarn ele al, kendisinden sonraki sinema dergilerinde, baz farkllklar ile birlikte,
yine aynyd. A. Cemil'in yazs dnda 62. saynn ierii
ehzadeba Mdafaa-i Milliye Sinemas'nda gsterilecek filmler
ve film programlarnn tantmlarndan oluuyordu. Bu filmlerden
biri Nordisk (Danimarka) yapm olan "Prenses Elena" idi. Be
ksmdan oluan tilmin konusu, A. Cemi! tarafndan yine be blm halinde, okuyucuda merak uyandrc cmleler ile uzun uzadya anlatlyordu. Prenses Elena filminden sonra yine ayn sinemada 23-26 ubat 1915 tarihleri arasnda gsterilecek olan "Bir
Karar- V ahiyfue" adl tilmin konusuna yer veriliyordu.
20
21
balkl yaz
_is.:;.,.,~:_,.
11 ~.
'll:.." l \'!.!
T\
Sinema
Postas
22
23
Sinema Yldz
Haftalk sinema dergilerinden biri de ilk says 12 Haziran
1924 tarihinde yaymlanan Sinema Yldz idi. On alt sayfadan
oluan ve sadece Osmanlca olarak yaymlanan derginin sorumlu
mdr Trk edebiyatnn nemli isimlerinden biri olan Mehmet
Rauftu. Arnedi Matbaas'nda baslan Sinema Yldz, mizanpaj
ve ierik ynnden dierlerinden ok daha zenliydi.
Derginin ilk
saysnda Sinema
Yldz'nn hangi
maksatla yaymland yle ifade
ediliyordu: "Sinemann, memlektimizde bulunan hararetli taraftarlarn, sinemaya tapareasma
sevenleri mutlu edecek, dnyadaki sinema olayiarna dair s
ca scana bilgi
verecek, sinemay, yaayan ve yaatan sanatkarlar ve dahileri
tanlacak bir mecmuann yaymianmasn
saysnn kapa.
24
Sinema dnyasndaki gelimeler hakknda bilgi vermeyi, dnher tarafndaki sinema irketlerinin meydana getirdii ve
getirecei filmiere dair en son ve en ayrntl haberlere yer vermeyi
okuyucularna taahht eden Sinema Yldz'nn nceliklerinden
biri de Anadolu'daki sinema faaliyetleriydi. Ancak dergi bu konuda okuyucularndan ciddi bir katk bekliyordu. Sz konusu sinema
faaliyetlerin dergide yer alabilmesi iin zellikle Anadolu' daki
okuyuculardan u sorular cevaplandrmalar isteniyordu:
1- Bulunduunuz muhitte sinema var m? Varsa binas nasldr? Ka kiiliktir? Mmknse bir fotorafinn irsali.
2- Halkn sinemaya rabeti ne derecedir?
3- En ziyade hangifilmler gsteriliyor?
4- imdiye kadar gsterilenfilmierin isimleri nelerdir?
5- Bulunduunuz muhft halknn sinemaya ihtiyalar ne e
kildedir? Hangifilmleri grmek istiyorsunuz?
6- ehrinizdeki sinemann sahibi kimdir?
Sinema Yldz'n dierlerinden ayran nemli bir zellii de
yaymlad istatistiklerdi. ounlukla yabanc basndan alnan
bu statistikler, doruluu tartlr olmakla birlikte, dnemin
sinema dnyasn yanstmas asndan nemliydi. Derginin ilk
saysnda baz lkelerdeki sinema salon saylaryla ilgili 1924
ylnda ABD'de yaplan bir istatistie yer veriliyordu.
yann
Almanya'da
ngiltere'de
talya'da
Belika'da
Polanya'da
Macaristan'da
ekoslovakya' da
Yugoslavya'da
Balkanlar'da
Amerikan CenubOnda(gney)
3731 Sinema
3000 2200 778
300
180 23
117 23
1200
Rusya'da
Fransa'da
Avusturya' da
Hollanda' da
svire'de
Trkiye'de
Kanada'da
Merkezi Amerika'da
skandinavya'da
spanya'da
3500 Sinema
2400
800
703 227 157
123 32 750
500
25
istatistik de New York'ta ka sinema salonunun olduu ile ilgiydi: "1919 senesinde New York'ta 423 sinema salonu mevcutken
1923 senesinde bu miktar 578 adede ykselmitir. Bu 578 sinema
salonu 428 bin 926 kiiyi istiiiba kabiliyetlidir.
Sinema Yldz, Trkiye'deki sinema faaliyetlerine ve olayiarna genie yer veren bir sinema dergisiydi. "zmir ve Bursa'da
Sinema Hayat" ve "Sansr" ilk sayda yer alan nemli baz
balklard. Yine derginin 26 Haziran I 924 tarihli nc say
snda "ehrimize Filmler Nasl Getiriliyor ve Nasl Kiralanyor"
balkl bir yazda lkemizdeki film ticaretinin nasl yapld
yle anlatlyordu:
"K" imzasnn kime ait olduu bilinmiyor. Ancak derginin 3. saysnda "Cehennem Gibi Bir ehir" adl bir sinema romannn tercmesinin altnda "Kemalettin"
imzas yer alyor. Bu bilgiden hareketle "Yedinci Sanat" balkl yazy kaleme
alan "K" ile 3. sayda imzas bulunan "Kemalettin"in ayn kiiler olduu dn
lebilir. Bu noktadan hareket eden rahmetli Mustafa Gkmen "K" ile
"Kemalettin"in ayn kiiler olduunu ifade eder ayrca da dergi sahibinin nemli
bir edebiyat olduuna dikkat ekerek ,"Kemalettin'"in de nl air Kemalettin
"Kamu" olabileceini ifade eder. Mustafa Gkmen, Balangtan 1950'ye Kadar
Trk Sinema Tarihi ve Eski Istanbul Sinema/ar, stanbul, 1989, s. 23.
26
hi
phe
27
28
kapa.
al
nemas'nn haftalk
29
annJel
termol,
16
entemare
1925
30
Sinema Rehberi
Opera-Sine ile ayn yl yaymlanmaya balayan Sinema Rehberi, dierleri gibi haftalk bir sinema dergisiydi. Uzun sreli bir
yayn olduunu tahmin ettiimiz Sinema Rehberi'nin kataloglarda en son yirminci says kaytldr. Ancak kataloglarda yer almasna ramen derginin mevcut grnen saylar kayptr. 10
31
32
33
Film Mecmuas, rportajlara nem veren bir dergiydi. Rportajlar daha ok lkedeki film mmessilleri ile stanbul'a gelen
yabanc sinema adamlarn kapsyordu. Derginin 8 Nisan 1926
tarihli 18. saysnda Lale Film'in kurucusu Cemi! (Filmer) Bey
ile yaplan rportaj dnemin taradaki sinema faaliyetleri hakkn
da bilgi vermesi asndan olduka nemliydi. Bir dier nemli
rportaj da romanlarnn ou filme alnm olan dnemin popler Fransz edebiyats Maurice Dekobra ile Ekrem Reit'in yapt rportajd. Derginin 2 Kasm 1927 tarihli 6. saysnda yaym
lanan bu rportaj, sinemada roman uyarlamalar zerineydi.
Film Mecmuas'n nemli klan ve Trk sinema tarihinin yazmnda kaynak oluturmasn salayan bir dier zellii de Cemal Reit (Rey) Bey, tarafndan kaleme alnan makalelerdi. zellikle derginin 12 Ekim 1927 tarihli 3. saysnda "Sinemada Musiki (La Musique au Cinema) balyla yaymlanan uzun makalesi
sinema-mzik ilikisi zerine Trk basnnda yaymlanan ilk
makale olma zellii tayordu.
Film Mecmuas bu zelliklerinin dnda ierik ve yaynclk anlay asndan dnemin dier sinema dergileri ile ayn izgideydi.
Arlk, Avrupa ve Amerika' daki sinema faaliyetleri zeriney di.
Dier dergilerde de olduu gibi Film Mecmuas'nn da deimeyen
sayfalar vard: Sinema dnyasndaki gelimeler "Kk Haberler"
ya da "Sinema Havadisleri" ve "Son Haberler", gsterime girecek
filmler "Yeni Gelen Filmler", sinema oyuncularnn biyografileri
"Byk Sanatkiirlar" adn tayordu. Dergide ayrca dnemin olmazsa olmazlarndan olan ve evirisi M. Burhaneddin tarafndan
yaplan "Sinema Romanlar" sayfas da yer alyordu. Her sayda
olmasa da dnemi en mehur yldzlarnn zel yaamlarnn konu
edildii "Avrupa ve Amerikann En mehur Yldzlar Kimlerdir ve
Nasl Yaarlar?" balkl bir sayfa da bulunuyordu.
Derginin ilk saylarnda ilgi ekici ve katlm yksek bir msabaka dzenleniyordu. Derginin ilk sayfasnda yabanc bir oyuncunun
fotorafna yer veriliyor ve okuyuculardan bu fotorafn hangi oyuneoya ait olduunu tespit etmeleri isteniyordu. Doru cevab gnderen
okurlar, ekilen kura sonucunda dllendiriliyordu. Birinciye k
Sinemas'nn drt haftalk, ikinciye bir haftalk duhliye karnesi, drdncden onuncuya kadar Film Mecmuas'nn alt aylk abonelii,
onuneodan yirrninciye kadar da derginin bir nshas hediye ediliyordu.
34
.--~.: ..\;~
)~
( ,-',:7
..
~~):,w~}
,).~.; ---~:)
t dm
Kasm
36
Sinema Mihveri
Haftalk sinema ve tiyatro mecmuas olan derginin sahibi Cevat Rza, sorumlu mdr Necil Dsri idi. Her haftann aramba
gn yaymlanan dergi on iki sayfadan oluuyordu ve Osmanlca
olarak yaymlanyordu. Sinema Mihveri (Ekseni)'nin mracaat
mahalli, Babali' de Caalolu Yoku u numara 7' de bulunan
Metanet Matbaas, tevzl (datm) mahalli ise yine Babali'de
bulunan Cemiyet Ktphanesi idi. Derginin yaynlanmasnn
amac ise Mart 926 tarihli ilk saysnda "Gayemiz" bal
altnda yle ifade ediliyordu:
" Sinema Mihveri, memleketimizde sinema ve sahneye kar
gsterilen derin alakadan domutur ...
Binaenaleyh memleketin sinema ve sahne heveskarlarna arz kran eder. Sinema Mihveri, herkesin gazetesidir ve onun zerinde hibir ahs veya messesenin herhangi bir tesiri grlemeyecektir (. ..)
Sinema Mi hveri, sinema ve sahnenin fenni, ruhi ve edebiyat
na temas edecek bilhassa memlekete gelen filmler hakknda tenkitler yapacaktr.
Sinema Mihveri, karilerinden tevik ve rabet grecek ve bu
samimi aldkay suistimal etmeyerek terakkiye doru koacak ve
daima ykselecektir. "
Dergi, yine ayn yazda uluslar aras film irketlerinin merkezi
diye nitelendirdii Paris ve Berlin'de iki muhabirinin olduunu ve
bu muhabirierin gnderecei haberler ile okuyucularn sinema dnyasndaki gelimelerden annda haberdar edeceini de vaat ediyordu.
Sinema Mihveri'nin sayfalar herkese akt. Tek art gnderilecek olan yazlarn sinemayla ilgili olmasyd. Ayrca dere
edilmeyen (yaymlanmayan) yazlar iade edilmiyordu. Derginin
ilk saysnda Bakrky' den Celal Enver adl bir okuyucunun "Ft
rl s'tidad (Doal Kabiliyet)" balkl bir yazs yer alyordu.
37
~y~
. saysnn kapa
38
Yine derginin ilk saysndan anlaldna gre Sinema Mihveri, okuyucularn sinema konusunda bilgilendirmeye zen gsteriyordu. "Sinema Rakslar" adl bir yazda sinemadaki raks ile
tiyatro salnelerindeki raks arasndaki farka dikkat ekiliyor; "Sinemada Makyaj" adl bir yazda ise Charlie Chaplin'in makyajl
ve makyajsz fotorafiarna yer verilerek, makyajn sinemadaki
rol ve incelikleri hakknda nemli bilgiler veriliyordu. Ayrca
dnemin her sinema dergisinde olduu gibi Sinema Mihveri'nin
de "Sinemalarda", "Gelecek Filmler", "Sinema Romanlar", "Sinemann Byk Yldzlar" ... gibi mutad blmleri bulunuyordu.
Derginin ilk saysnda biyografilerine yer verilen oyuncular arasnda bata, dnemin her sinema dergisinde olduu gibi, Rudolph
Valentino geliyordu. Yine ayn sayda Valentino'nun baroln
oynad "Badat Hrsz" filminin konusu ve yapm notlarna yer
veriliyordu. Valentino'dan sonra ise Trk seyircisinin adeta kendi ocuu gzyle bakt ocuk yldz Jackie Coogan ve LaGaronne (Erkek Kz) filmiyle lkemizde ksa sa modasna ba
latan Franz Dhelia geliyordu.
Sinema Yldz dergisinde olduu gibi Sinema Mihveri'nde de
bir sonraki saynn ierii balklar halinde veriliyordu. kinci say
nn ierii birinci saynn son sayfasnda u ekilde yer almt:
Avrupa ve Amerika Film malathdneleri, Badat Hrsz Mdbad
(devam), stanbul 'da Yetimi Bir Sinema Yldz, Makyaj, Tiyatro; Onlar ve Biz.
dare merkezi Caalolu numara 17' de bulunan Sinema
Mihveri, dnemin baz sinema dergileri gibi yurt ii ve yurt d
abonelik sistemi uyguluyordu. Derginin bir yllk yurt ii abone
bedeli 380, yurt d ise 480 kurutu.
39
Artistik~Sine (Artistic~Cine)
Yayn hayatna 4 Kasm 1926 tarihli sayyla balayan derginin
sahibi Pierre Sarian, sorumlu mdr ise Leon Antonyan idi. Baya
11
zarln Antoine Paul 'n stlendii derginin idare merkezi Beyolu
Elharnra ars'nda numara 22'de bulunuyordu. Osmanlca ve Franszca olarak yaymlanan derginin idare memuru Anthony P.Stoll idi.
Knyesinde "Haftalk ve ark Balkan Sinema Mecmuas" ibaresi bulunan Artistik-Sine, her haftann aramba gn yaymiamyord u. Nshas
on kurutan satlan derginin tercme sorumlusu Ragb Rfk'yd.
Derginin 1 I Kasm 1924 tarihli ikinci saysndaki bir yazdan
anlaldna gre, sz konusu derginin kaca haberinin duyulmas baz evrelerde ciddi bir rahatszlk yaratm ve bu derginin
yaayanayaca iddia edilerek, bu teebbsten vazgeilmesi konusunda dergi ynetimi birok defa uyarlmt. Gerekte ise bu uyarlar, dnemin sinema dergileri arasnda yaanlan rekabetten kaynaklanyordu. Bu dnemde Artistik-Sine'nin en gl rakipleri,
Sinema Mihveri ve Film Mecmuas (Le Film) adl dergilerdi.
Dergi ynetimi her ne kadar bu uyanlara pek itibar etmiyor gibi
grnsede ilk saysnda yine de ihtiyatl davrannay tercih etti. nk derginin "mazhar- rabet olamamas ihtimalini" de vard. Buna
ramen dergi yine de o dnem iin ok iddial saylabilecek bir adet
ile okuyucu karsna kt. 2500 adet baslan ilk say okuyucudan
hatr saylr bir ilgi grd ve 2000 nshas bir hafta iinde satld.
Gnmz sinema dergileri iin bile hite fena saylmayacak bir
tiraja ulaan dergi, o dnem iin tahmin edilmesi zor bir baarya
ulat. Dergi ynetimi yine akllca davranarak satlamayan 500 nshadan 400'n tantm amacyla Anadolu'daki sinema mdrleriyle,
Amerikan, Fransz, Alman, talyan ve ngiliz sinema messeselerine
Antcine Paul ve Anthony P.Stoll isimleri 19501i yllarda "Ceylan Film"i kuracak
olan Antcine Apostolou ya da Andeni Apostolu'ya aittir. Giovanni Scognamillo,
Cadde-i Kebir'deSinema, Metis Yay., st., 199l,s. 54.
40
Artisik-Sine
tarihli 6.
41
Trk
Sinemas
(Cine.-Turc)
Trk Sinemas, Artistik-Sine'nin devam olan bir dergidir. Artistik-Sine'den en nemli fark bu dergide tercme sorumlusu olarak
grlen Ragp Rfk'nn Trk Sinemas dergisinde imtiyaz sahibi
olarak yer almasdr. Bir dier farkllk da derginin idare merkezinin
yer deitirmi olmasdr. nceden Beyolu Elhamra ars 'nda
numara 22'de bulunan derginin yeni idare merkezi Galata'da
Krkba Han, numara 12'dir. Derginin yazar kadrosunda, ieriinde ve abone artlannda herhangi bir deiiklik yoktur.
43
,\
-thi .;i
Trk
Sinemas
1928 ylndan itibaren Latin harfleriyle yaymlanmaya balanan Trk Sinemas dergisinin 3 Ocak 1934 tarihli 214.saysmm kapa.
"arlo'nun
45
12
Bu raporun tamam, Rifat N. Bali tarafndan "The Turkish Cinema in the Early
Republican Years" adyla yaymlanmtr, sis Yaynlar, stanbul, 2007.
46
Mndericat
Dergi erikleri
9 4'ten Latin harflerinin kabul edildii 928 ylna kadar Trkiye'de Osmanlca ve Osmanlca-Franszca olarak yaymlanan sinema
dergileri ierik ve biim olarak byk benzerlikler gsteriyordu. Bu
benzerlikler, yayn hayatna yeni balayan baz sinema dergilerinin
kendisinden nceki sinema dergilerini birok adan rnek almasndan
kaynaklanyordu. Bu durum kanlmaz olarak da ayn dnemde yaymlanan sinema dergilerinin benzerliklerini artryordu.
Dergilerin kapak, knye ve sayfa tasarmlar arasnda fark yok
denecek kadar azd. erikler de ayn minvaldeydi. Her derginin ilk
sayfasnda dergi ieriklerinin tantild "Mndericat (indekiler)"
balkl bir blm bulunuyordu. Mnciericatta belirtilen konu balkla
rnn byk bir blm dier dergilerde farkl adlar, sayfalar ve ke
ler ile yer alyordu. Mndericat oluturan ortak konular unlard:
Sinemalarda Bu Hafta
Osmanlca yaymlanan haftalk
49
"Beyolu Sinemalar
Dalila(Sanson
and Dalilah)
Kadky Sinemalar
14
Sinemalarda Cevelan
Sinema Postas'n dierlerinden farkl klan bir zellik de derginin 11. sayfasnda yer alan "Sinemalarda CeveJa.n (gezinme)"
adl keydi. Daha ok sinema salonlarnn durumu ve gsterilen
filmierin nitelii balamnda eletirilere yer verilen bu kede, bu
ii hakkn vererek yapan salon iletmecileri vlyor dierleri de
eletiriliyordu. Derginin 17 Ocak I 924 tarihli 6. saysnda stanbul
sinemalarnn son durumu hakknda u deerlendirme yaplyordu:
"Elhamra Sinemas, (Kons d Pari) 'nin kazand muvaffakiyet,
hararetle devam ediyor. Elhamra Sinemas 'nn mdavim/erinin
adedinin ziyadelemesi (artma), sinemann mazhar olduu byk
rabete kuvvetli birer deli/dir ... Bu hafta Caki Kogan (Jackie
Coogan) 'n yeni eserini gsteren Elhamra, dydn- takdirdir. Lksemburg, halkn tevecchne fa 'd/i bir surette ziyade/etirrnee
devam ediyor. Etvdl, ses, sedas kmyor. Anlalan ismi cismi
belli olmayan ucuz eserleri gstermekle megul. Rus-Amerikan,
ark 'a ait bir eseri temsil eder. ntihdbndaki (seim) isabet, takdire layktr. Hale, bu gzide ve ok kibar sinemann zengin programlar hakkndafazla sz sylemek icap eder mi?"
14
Sinema Postas,
say:
6, 17 Ocak 1923.
so
~ ......
.~\..~
J.::ii,s&
\)-\
~;~_,,
.:..;J Js:f
Oln6 Alhall'ftt.ra
OLIYIER TWIIT
.NW:Mflt
a.a;.u
Opera Sinemas'nda gsterilen "Oliver Twist" filminin bir ilan (Sinerru Posas,
say:
Beklediimiz
6, 17 Ocak 1924).
Eserler
listeler, "Celb (getirtilen) Edilen Filmler" bal altnda okuyucuya duyuruluyordu. Bu listelerden baka yapm tamamlanan ve
Trkiye'de gsterilecek byk prodksiyonlar, "Beklediimiz
Eserler" bal ile okuyucuya tantlyordu. Bu tantmlarda filmin
konusuna ve yaptn notlarna yer verilerek okuyucularda merak
uyandmimaya allyordu.
Fritz Lang'in iki ylda taman1layabildii, Almanya'da gerekletirilebilecek olas bir ii ayaklanmas karsnda ynetici
snfn byle bir ayaklanmay her zaman bastrabilecek gte
olduunu ve onlar provoke edebileceini gsteren filmi
"Metropolis", Film Mecmuas 'nn 2 Kasm I 927 tarihli 2. say
snda yle tantlyordu:
"Yaknda iraesine (gsterimine) balanlacak 'Metropolis'
filmi daha imdiden pek hararetli mbahase (konuma) ve mnakaalara mevzu olmu. Bu film in etrafnda temerkz eden btn
fikirler Metropolis 'in pek muazzam bir eser olduunda ittihad
etmitir. Zaten hadd-i zatinde herhangi bir eyi vardr ki kymeti
olmad halde bu kadar mevzu-i bahs olsun, bu da gsteriyor ki
Metropolis, btn bu sitayilere ok mstahaktr. Firi Langk
(Fritz Lang) 'in eser-i deha ve mahareti olan Metropolis, her
eyden evvel fen in, makinenin ne harikalar yaratabileceini gstermekle temayz etmektedir. Tatan ve demirden yaplm devasa ve semapaye ehirler, Metropolis 'te hayret/e grlecektir.
Yirminci asrn de ha-i fenniyesini bize kat 'i birer hakikat olarak
gsteren Metropolis karsnda b.tn seyircileri derin bir hayret
ve meclubiyyetiyle (tutkunluk) mteheyyic (heyecan) olacaklarn
dan phe yoktur. "
Derginin yine ayn saysnda Abel Gance'n bayapt olan ve
Fransz sinemasnn yeniden douu olarak nitelendirilen "Napolyon" filmi hakknda da unlar yazyordu:
"Napolyon ... Bu isim, pek yaknda ehrimizin byk sinemalarndan birisi tarafndan gsterilecek olan muazzam bir fiZmin
ismidir. Bu film Napo/yon B onapart 'zn ta mektep hayatndan
talya seferine kadar olan bilcmle hayatn musavverdir. Abel
Gans (Gance), bu eserinde Napo/yon 'u o kadar hakiki ve canl
olarak yaatmaya muvaffak olmutur ki insan filmi seyrederken
hangi asrda olduunu unutarak bir an iin kendisini o devrin
hadd-i zatinde (esasen) iinde zanneder. Napolyon, bu filmde
yalnz bir asker deil, bir tekilat, bir diplomat ve nihayet bir
52
--.
----
Au CINE ,.OPERA.. :
,,,.,, ~
NATALIE KOVANKO
le pr0senleta prochainemeot dan' le beau film le
,Prince
Charmat"
Au CINE ,MELEK"
.,~. ~;-
<.,S~\.!S' o....:...i~
. . .. d;l.~
.
~il.. r.L JJ~J .;.il)- ( ,:...:..,.
'c~ ~.1~
BABY PE669
chaine du Cine.
Unc merveille .at. de luxe
et de
S"1
film ilanlar
Sinema Havadisleri
Sinema sektrndeki gelimeler, yeni filmler ve projeler, gnmz sinema dergilerinde olduu gibi o dnemin yaynlannda da
nemli bir yer tutuyordu. Bu konuda her derginin farkl adiarda bir
kesi ya da sayfas bulunuyordu.
Opera Sinemas'nn haftalk bir yayn olan Opera-Sine dergisinde "Memleket Sinemacl" adl bir sayfa yer alyordu. Adndan da
anlalaca zere bu sayfada yer alan haberler dorudan yerli sine-
53
gelimeler ayrntya
"ehzadeba
s
16
55
if~~~'
JJI J_.rJ \Y
)..; ...:.L!.OT
::>
,;...~L.
( JA.ol.~ )
,);f
<ye .:....:~;_)
. jh.
.J'y
r.-Y'
s:-; J"'_-...
<.SJ;"
J.,_y~~~ . . .r
.;;L.;J~ IJJ'_T
;..:.Jf;
s:-;...
~.
...
....J,,
.:._,...:y
li.._..;.~
);.~.
.:li JJ'.
l:.~_IJ 1::-!-'--)!
Jl;~.:
-.Jr.-~._.,
..:..... L.
"~
v c , , , ,
,,.
~}:-
t'.J~
\i _,i~\)';'\
/<
..
---------.:.,.,.}.J..A
~ous
----
ORCHESTRE SYMPHONIQUE:
lirteiu lu ~lt ZURKtNE <ARNOLDI>
h1
PROGRAMME MUSICAL
du Mercrtdi soir 12 Octobre
1.-Concert
.-- Concert
all
J4ercrtdi 19 Octobrt.
ll Gouarani. .. .
Polonaise ... .
Accompaun.,ment
pmdant.la
Go m es
Chopi
prcjeolion du Film
PAPILLON D'OA
dornmu
Syhiu . . . .
7..reritsch.
)lireiliP ..
C;~onella.
Tdtal'kows/,{
. . Delilus
Lehar
)lt!litations
Criscerlo
l.a
Oount:Jd
. .
.
lcJaikott'ski
Massentt
Lassu
Sndh. r:pira.
Bur~man
tk gardu 14 siler.ce.
Opera
Sinemas'nda
56
ilan
17
57
Derginin sonraki saylarnda ayn sayfann bir dier stununda Ajans Metro Goldwyn bal altnda bu irketin sinema faaliyetlerine yer verilmeye baland. Derginin 24 Mart 1926 tarihli
16. saysnda yer alan iki haberde, konusu I. Dnya Sava'nda
bir Alman ve bir Amerikan askerinin Bat Cephesi'ndeki kahramanlklarn anlatan ve Amerikan halk tarafndan byk bir ra
bet gren "Byk Resmi Geit" adl bir filmin sonraki yl Trkiye'de gsterilecei ve Metro Goldwyn'e bal oyuncularn tatillerini geirmek iin bu yaz stanbul'a gelecekleri bildiriliyordu.
Dnemin nemli bir dier sinema dergisi olan Sinema Postas'nda da sinema aleminden haberler nemli bir yer tutuyordu.
Haberler, dier dergilerde olduu gibi, balklar halinde bir ya da
iki sayfada veriliyordu. Derginin 17 Ocak 1924 tarihli 6. saysnda
ilgi ekici bir ok haber bulunuyordu. Bunlardan bazlar unlard:
"Bilse Bahsi
'Nev York Tribn' gazetesi mhim bir meseleye temas ederek
soruyor.
-Sahnede veya sinemada, rol esnasndaki pler ka saniye
devam etmelidir ki, gayr- meru telakki olunmas n?
Ankete, yz binlerce kari' (okuyucu) itirak ediyor. Neticede,
bir pn, gayr- meru telakki edilmemesini teminen, be saniyeye tecavz etmemesine, aksi takdirde penlere mesuliyet tevcihinin mmkn alabildiine hkm edilmitir. Ne diyelim?
Esrarengiz ark Filmi
Bir Fransz mhendisi tarafndan ehrimizde vcuda getirilen
'Esrarengiz ark' filmi Almanya 'da byk bir muva.ffakiyet kazanmtr. Alman mecmualar bu hususta takdirkar makaleler ne
retmektedirler.
ehrimizde Yangn
Kzkulesi Facias
Kemal Film
dar-iis-sna 'alar
58
59
Mektuplarna
verilen yantlardan anlaldna gre okuyucucelp eden konular ierisinde film hileleri ve filmlerde kullanlan vahi hayvanlar nemli bir yer tutuyordu. Sinema Yldz dergisinin 26 Haziran 1924 tarihli 3. saysnda Beyazt'ta oturan Nuri Bey adl bir okuyucunun sinemadaki aslanlar
ile ilgili sorusuna yle bir yant verilmiti: "Aslann paralad
tabii ki artist deil, yerine konulmu bir kukladr. " Benzer bir
soruda Opera-Sine dergisinde yle yatlanmt: "Babuili 'den
Asm Bey, sinemada grdnz aslanlar ile buna mrnasil (benzeyen) vahi hayvanlar sahte deildir, hepsi hakikidir. Bilakis iyi
terbiye edilmilerdir. Vahi hayvanlarla oyun oynamak hususunda btn sanatkarlara ders verilir. "
Sinema oyuncusu olmak isteyen okuyuculam ise daha ok tavsiye
niteliinde cevaplar veriliyordu. Malum, bu dnemde kendisini sinemann bysne kaptrm, hali vakti yerinde olan kiiler, sinema
oyuncusu olmak iin bir yolunu bulup yurt dna gidiyor ya da gitmeye alyorlard. Oyunculuk sevciasna kaplan kadn okuyuculara
verilen yantlarda, yurt dna gittikleri taktirde dikkatli davranmalar
tavsiye ediliyordu: "Fotora.finza baklrsa pek gzelsiniz. Paris 'e
gittiiniz zaman oradaki film messeselerine mracaatta bulununuz.
Fakat daima mdebbirtine (tedbirli) hareket etmenizi tavsiye ederiz. "20 Erkek okuyucularn bu konudaki sorularna ise milli hislere
hitap edep cevaplar veriliyordu: "Bebek'te Celal Muhtar Bey'e, memlekette milli sinemacln tesis edildii bir zamanda Avrupa ya gitmemek mreccihdir (tercih etmek). Sinema sanatkar olmak istedii
niz taktirde mecmuamz tavsit (araclk) edebilir. Bittab' (tabiatyla)
memleketimizin yksek bir sanatkar olmanz arzu ederiz. "21
1920'ler Hollywood filmierin lkemize skn ettii yllard.
Beyazperdede, ulalamayan yldz oyuncularn filmleri yer al
yordu. Hal byle olunca da okuyucu mektuplarnda bu yldzlara
nasl ulalabilecei sorusu sklkla soruluyordu:
"Doglas
Feirbanks (Douglas Fairbanks) 'e yazacanz mektuplar Amerika, Kaliforniya (California) 'da kain (bulunan) Holivud
(Hollywood) ehrinde Yunaytt Stdiyoya (United Artists) gnderebilirsiniz. Mari Pikford (Mary Pickford) da ayn adrestedir. ,.n
larn merakn
2
22
a.g.e.
Sinema Postas, say: 6, 7 Ocak 924.
Trk Sinemas, ayn say.
60
Sklkla sorulan bir dier soru da sinema dnyasnda meydana gelen ve gizemini korumakta olan baz trajik olaylar ile ilgiliydi: "Evet, geen nshann Franszca ksmnda yazdmz gibi
Madam Eva May 'in bir iki ay evvelki intiharnn matbuatn iddialarna ramen bir ak macerasnn messif neticesi olmad
haber veriliyor. Mia May 'in hretli kz bir kumar mptelas
imi. Yine son defa rulet masasnda hayli para kaybetmi. Bunun
on bin ngiliz lirasn tediye (deme) edememi. Bu mkl durumdan mteessir olan gzel sanatkar nihayet intihara karar
vermi. Bu son haber mevsuk(salam) bir menbadan kt iin
phe edilmemelidir. ,m
Okuyucu mektuplar arasnda yerli sinemaya dair sorular da
yok deildi. zellikle de Kemal Film hakknda. 1922 ylnda "s
tanbul'da Bir Facia-i Ak" adl filmle yapmcla balayan ve
nc filmleri olan "Ateten Gmlek" ile yerli sinemaya kar
ilgiyi dorua karan bu irketin 1924 ylnda yapmclktan ekilmesi izleyicilerde byk bir hayal krkl yaratmt. Okuyucu
mektuplarna verilen cevaplardan anlalyor ki izleyiciler bu durumun geici olduuna inanyor ve Kemal Film'den yeni filmler
bekliyordu: "Hikmet Bey 'e - Kemal Film messesesi hakknda
gelecek nshamzda malumat vereceiz. stanbul 'da daima mit
24
vardr. Almanya meselesi iin Erturul Muhsin Bey 'e yaznz. "
Okuyucu mektuplarnda gsterimdeki baz filmler hakknda
yer alan sert eletiriler, ou zaman okuyucu ile sayfay hazrla
yan yazar arasnda tatl-sert tartmalara da yol aabiliyordu:
"Beikta 'tan Vedat Bey 'e- 'Salih (Ha) ve Silah' filminin gsterilmesinde ben mahzur grmyorum. Pek cretkartine bu film,
siyasi deil dini bir mahiyete haizdir. Biz de Roma 'da deil Trkiye 'de bu1unuyoruz. " 25
Sinema Hileleri
Gerek hayatta yaplmas mmkn olmayan ya da zor olan her
trl eylemin, ilk gsterilerinin yapld gnden beri, beyaz perde
zerinde kolaylkla yaplabiliyor olmas seyircilerin kafasn daima
Z4
61
62
26
Sinema Yldz,
say: , 2
Haziran 924.
63
HAROLD LLOYD
Byk Sanatkarlar
Sessiz sinemann altn an yaad 1920'li yllar byk
Hollywood yapn irketlerinin yaratt sinema yldzlarnn perde
de arz- endam ettii yllard. Sinemann bu ilk yldz oyuncular, bu
sanatn byk kitleler tarafndan ilgi grmesinde, beyaz perdede
olduu gibi, yine baroldeydiler. Yn etmen sinemasnn daha ba
lamad bu yllarda filmler, baroldeki yldzlaryla tannyor ve
biliniyordu. Durum byle olunca da sinema tarihinin bu efsanevi
yldzlannn hayat hikayeleri dnemin sinema yaynlarnda konu
ediliyordu. Bazen bir stunda bazen birka sayfada yer alan yldz
biyografleri, sz konusu yldzlarn Trkiye'deki poplerlii dorul
tusunda, yaz dizisi olarak da yer alabiliyordu. Biyografler daha ok
"Byk Sinema Sanatkarlar" balyla tm sinema dergilerinde yer
alyordu. Kukusuz dnemin en popler yldz Rudolph Valentino
idi. Valentino'nun biyografsine, uzun ya da ksa olarak, yer vermeyen sinema dergisi yoktu. Valentino'nun biyografsi tm dergilerde
neredeyse ayn cmleler ile okuyucuya aktarlyordu.
64
Rudolph Valentino
"Son of the Sheik
(eyhin Olu)" filminden bir sahnede.
65
snf
Sine-Magazin
Sinema yldzlarnn zel yaamlar, seyirciler tarafndan daima merak konusu olmutur. Bu merak beyaz perdenin imrenilen
ve midetirilen yldzlarnn sabah kata kalktklarndan, kahvaltda ne yediklerinden, ne giydiklerine kadar gnlk hayatn rutin
ayrntlarna kadar uzanr. Gnmzde de geerliliini koruyan
bu durum, gnmz sinema yaynlarnda da yer bulmaktadr.
1920'ler sinema sektr asndan olduu kadar seyirci proda olduka ilgin saylabilecek yllard. Aktr ve
aktris olmann neredeyse furya haline geldii bu yllarda sinema
sevdals kiiler, bu amalarn gerekletirmek iin, tm dnyada
olduu gibi Trkiye'de de film stdyolarnn yolunu tutuyorlard.
Dnemin sinema dergilerinde ise sklkla sinema oyunculuunun
perdede grld kadar kolay olmad hatriatlyor ve yurt
dna gitmemeleri tavsiye ediliyordu. Dnemin efsanevi sinema
aktrisi Mary Pickford dahi yldz olmann on arta bal olduunu
sylyor ve bu artlara haiz olmayanlar, bu ie soyunmamalar
konusunda uyaryordu. Pickford'un on art yleydi:
flleri asndan
27
Film
66
za Sinema Yldz,
say: , 2
Haziran 924.
67
68
ve Pickford iftinin Paris'i ziyaretleri ise Paris muhabirinin bildirgre olduka grkemli olmutu. Sz konusu ziyaret, "Paris'te Yaplan lk Merasim" balyla Sinema Yldz dergisinin 19
Haziran 1924 tarihli ikinci saysnda yle verilmiti:
diine
"Amerika sinema yldzlar Mari Piliford (Mary Picliford) zevcesi Doglas Fairbank (Douglas Fairbanks), 30 Mays cuma gn
Madrit 'ten Paris 'e geldiler. Btn sinema mntesipleri ve halk
tarafndan fevkalade istikbdl (kar/ama) edildiler. Mari Piliford
zevcinin kolunda, kendisini allalayan peresfikar/arna (hayran/arna) mtebessim (glmseyen) selamlar iade ediyordu. Bu iki
artistin Paris 'e vrudu (gelme) mhim bir sinema havadisiymi
gibi bir tesir brakt. ereflerine Haziran pazar gn "Gomon
Palas "ta bir msamere verildi. Bu msamerenin haslat yksek
bir yekun tuttu. Msamerede Amerikal artistler, halka en son eserleri olan "Badat Hrsz "ndan birka seri gsterdiler ve ok al/aland/ar. Msamere gn "Gomon Palas "n fiyatlar insana
dehet verecek bir mertebedeydi. Localarn biner, koltuklarn ellier Franka kiraland ve yer bulunmadn sylersem msamere
haslatnn neticesi hakknda bir fikir edinmi olursunuz. "
Sinema Romanlar
Dnemin sinema dergilerinin her birinde "Sinema Romanlabir blm bulunuyordu. Bu blmde sinema filmlerinin senaryosu, senaryonun aamalarndan biri olan tretman formunda uzun uzun anlatlyordu. Tretmandan ayrlan tek fark ise
anlatrnn geni zaman kipinde yaplmamasyd.
r" balkl
69
29
Opera-Sine, say: 2, 11
Kasm
1924.
70
Sinema lanlar
Osmanl'da halkn temaa gsterilerine katlmn salamak
iin ilgi ekici tarzlarda hazrlanan el, duvar, gazete ve dergi ih1nlarnm sz konusu gsterilerin haslatlar zerinde olduka etkili
oluyordu. lan, bu dnemde Avrupa ve Amerika'da olduu gibi
Osmanl'da da en etkili tantm yntemiydi. Film Mecmuas dergisinin 24 Mart 1926 tarihli 16. saysnda ilan ve reklamn ticari hayattaki nemi yle ifade ediliyordu: "Her trl ticaretin ve bilhassa sinemalarn ruhi reklamdr. Reklamsz, ilansz her trl
teebbsat akim (sonusuz) kalr ve ilan eraitine haiz olmayan en
kuvvetli, en mhim eser/er, filmler heder olur gider.(. ..)" Ancak
Osmanl'daki ilanclk dier lkelere gre yaratclktan bir hayli
uzakt. Basnda yer alan baz yazlarda ilanclk konusunda srarla
Amerika'nn rnek alnmas isteniyor ve Amerika'daki yaratJCJ
ilan ve reklam uygulamalarndan rnekler veriliyordu.
Dnemin sinema yazarlarndan Antoine Paul (Anthony P.Stoll)
"Fikr-i Tenkit" balkl yazsnn bir blmnde sinema ilanlarnn
seyirciler zerindeki etkisine deiniyor ve bu konuda Amerika' da
bir sinema dergisinin dzenlemi olduu ilgin bir yarmay, Trk
toplumunu kyas ederek aktaryordu. Yarmaya gre sz konusu
derginin okuyucular alt ay boyunca ilk gsterimini yapan filmleri
izieyecek ve bu filmierin eletirilerini dergiye gndereceklerdi. Kazanan, yaz ilerinde mdr yardmcl grevine getirilecekti. Ancak dergiye gnderilen film eletirileri unu gsteriyordu ki yar
maclar ilanlarn etkisinde kalarak deerli filmler izlediklerini d
nyorlard. nk dergiye gnderilen yazlarda deeri olmayan bu
filmlerden vgyle bahsediliyordu. Bu durum da Amerikan halknn
sinemaya gz kapal olarak gittiini gsteriyordu. 30
3o
73
4 Kasm 926.
~""~~YJI
V
..
.,
~Jr<: J~ .:r_,!i o. .:...:..wT <:;.:,J\r:- .i~ .J_r!l ,.
;...i
-&
,A;. . ;
...:..wT
.;_r;, ..;_,!~
:;!
.-;yy. .P:!
;41,
.-;_,.ljJJ
?!Y.
.si - j'Y4
),>
J.a~ ..
..
.... hr.
.
$..i,~":-
.,:;~\>.
J._. 4.AJ.t-.
J'l~li
.s-.IJ.;Y,
)r.i,i
jj'6:_ .:..:):Siy
ORCHESTRE
>ou la direclion
lu
SY/V\f'HONIQU~
PROGRAMME
MUS.ICA...
1.-Cocert
Ronmoud
, . !kln/ml
.e lac d ~ .. " . Ab"
I>~~<1eu.C. d.. P..
ttt.rl
fll"3'endollolland~ Wajw
Mepbitoplelos . , . BolliJ_
Heml.t
. . . . .
Tsclalkowkl
Prmebu
. . . . ,' Blot/Oven
Loroloy .. .. .. Cikl#lrl
Opera
Sinemas'nda
...
. . . . . . . . .{Qbtr
74
ihane
75
76
United Artist ve First National yapm irketlerinin temsilciliklerini stlenmilerdi. Sinema yaynlarnda da daha ok bu irketlerin
film ilanlar yer alyordu. Hollywood'un nde gelen yapm irket
lerinden biri olan Metro Goldwyn Mayer, dierlerinin aksine
Trkiye'de temsilcilik uygulamas yerine dorudan ube amay
tercih etti. irketin stanbul'daki ube al, dnemin sinema
basnnda gsterili ilanlar ve iddial szlerle yer alyordu:
"Metro Goldvin (Goldwyn)Filmleri
Muhterem Efendim,
Messesemi::: mamulatndan olanfilmleri btn Trkiye 'de iletmek
:::ere stanbul'da Galata 'da Voyvoda Soka'nda 51 numaral
Agobiyan Han 'nn nc katnda ya:::hanelerimi=i giiad (ama) ettiimi:::i ar::: etmekle mbdhfyi::: (vniiyoru:::).
Metro Goldvin tarafndan vcuda getirilen filmler gsterildik/eri
dnyann en byk sinema ve tiyatrolarnda daima halkn fevkalade
rabet ve tevecciihiine ma:::har olmakta ve biiyk muva.ffakiyetler ka:::anmaktadr.
Opera-Cine,
say:
ayn saysnda
mas in Tekilat- Ticariye" balyla yaymlanan bir yazda ise sz konusu irket
yle tannlyordu: "Metro Goldwyn brolannn ehrimizde [istanbul] al sadece
ticari bir neme sahip deildir. Ayn zamanda zarafeti zevk sayp bunu yayanlar sfa
tyla da nem tarlar. ehrimiz sosyal hayatnda sinemann oynad rol, Avrupa ve
Amerika'da oynad rolden daha nemlidir. Bu, sinema sanatnn ehrimizde gerekletirilmediinden dolay, burada bir takm yabanc irketlerin gzel mizansenlerin
halkn beenisini kazanmalanndan ileri gelmitir. Avrupa ve Amerika'nn byk film
irketleri, yalan douda ajanslan araclyla film ticareti yapmlardr. Bu, filmin douda bilhassa Trkiye'deki nemini gsterir. Metro Goldwyn irketi sonradan Trkiye'de Msy Alber Komfled mdrlnde yeni brolar amtr. Bu irket film ir
ketlerinin en by ve en mkemmeldir. irketin brolan fabrikalanyla dorudan
doruya temas halindedir. Bununla beraber irketin ektii filmler dorudan doruya
stanbul'a ve Avrupa'nn dier byk ehirlerine gnderilmektedir. Metro Goldwyn
77
-~ ~- _zJ:~ {K~
J.v
.
.-.-.J\ ' <$:~;) -.~
..J:_,-._,~j..;..l.._,
J\'_,...jJ~u -'~;...:_(le c.S}-'
.
' 'eS);_;
1....,;..
....
JJ>)
. '~_,_,T
'
.,:
1 1
J)JI:
..;..\.,
, C~A c
-
. .
i,..,.-
..
.._,..;
..
....
<.
----_:1
..
..
,/
1
J !r- ' u_,-a. ....
J\-
"-
""""--
~',
' ,.,\_.: JJ (_;.;.;
.....
/~.-...U-
"-',.....~~_,,.)
-{}
..
s:,,...
.....
..... _ .
_)
L:::'
. .J~)./ C.:.."(;j
~-'
..
.. ~::...~;;:. ........;l..t\. ._L:~
..
._j.,;I;K:.:.., ..:.-:; _;;i; <:ll:A\
~
J _,.:,
J \.
L- 1 > / d-_.;;...~
' 1 ..........
' 1~-~.~~1...:"/"j'~'sc_,
(
V"~-: -~.~;_.:- ....,p.)
J-'-'=::""L. ..;o:-\~_.-~.__
:.-'..u _,.: _,_;...
.;}~'-!
. u,_,,
~:...
~!:.l.o
Metro Goldwy Mayer irketinin stanbul'daki tbe aln gsteren ilan, Opera-
Sine,
say:
6, 21 Ekim 1925.
irketinin yldzlar
btn dnyada olduu gibi ehimizde de tannmaktadrlar. Gve zarafetleiyle tamnm btn kadnlar bu irkette toplanmlardr. Ak
filmlerinde Alis Teri (Aiice Tery), Lilyan Gey (Lilian Gish), kt kadn rollerinde
Valas Beri (Wallace Bery), AdolfMaju (Adolphe Menjou) vesair artistler halkmzca
tannmlardr. zelliklede Ceki Kogan Oackie Coogan)' bilmeyen yoktur."
zelliklei
78
Film Listeleri
Film tantmlar bugn olduu gibi Eyll ay ile balayan yeni
sezonda younluk kazanyordu. Adeta geleneksel bir hale gelen bu
tantmlarda her irket yeni sezonda dataea ya da gsterecei
filmierin toplu birer listesini, sezon sonlarna doru ise gelecek
mevsimde irae (gsterilecek) edecei filmierin listesini Osmanlca
ve Franszca ilanlar ile izleyicilerine duyuruyordu. Film Mecmuasnn 17. saysnda yaymlanan bir ilana gre Metro Goldwyn mmessili tarafndan yeni sezonda ( 1926) gsterilmek zere getirtilecek olan filmler unlard: Ben Hur, en Dul, Byk Resmi Geit,
La Boh em, Kasrga, Karaku, Ma 'zur Gnahkar, eytan Cambazhanesi, Maskeli Nianl, Esrarengiz Ada, Girdap, Bahriyeli Mlazm Namzedi, Eskiler, Dans lgnlklar, Yalanlar Klesi, Ma/ek
Hayvanat- Vahiye Avcs, Paris, Monte Carlo (Fantezi, modern
.
32
bir film) ve Insan Pazar.
Baz irketler tarafndan da nceki yllarda getirilen filmler
ile sezonda en fazla ilgi gren filmierin listelerine de yer veriliyordu. Paramant yaptn irketinin yine ayn sinema dergisinde
yaymlanan bir iliinna gre irketin 1926 sezonunda en fazla ilgi
gren ve gie yapan filmleri unlard: "Erkekliim, ddianame
(Cecil Blount de Mil/e), Gece Hayat, Serbest Kadnlar (Glorya
Swenson), Kazazedeler, Zaza (Glorya Swenson), Altn Kafes
(Glorya Swenson), Kralienin Gzyalar (Glorya Swenson),
Belladonna ( Pola Negri), Memnu Cennet (Pola Negri), Rezalet
ve Da Ekyalar (Glorya Swenson). "
Bu listeler yaymlanrken zellikle de ilan veren sinema irket
leri, kendi tantmlarn listenin zerinde birka satr iddial klie
szlerle yapyorlard: " Dnyann en maruf en zengin en byk film
irketlerinden biri olup her mevsimde stanbul 'a artistik muazzam
filmler eelb eden Paramount Film acentas bu s ezonda ... ".
Listelerde film adlarndan sonra filmlerdeki barol oynayan
mmessil (aktr) ve mmessilelerin (aktris) adiarna yer veriliyordu. Eer bir aktr ve aktristin herhangi bir filmi zamannda ok ilgi
grdyse ilanlarda " .. .Filminin byk yldzndan ... "kliesine yer
veriliyordu.
32
Film Mecmuas,
say:
79
Hollywood yapm irketlerinin iyiden iyiye piyasaya hakim olmaya baladklar bu yllarda kk datm ve gsterim irketleri de
yine sinema dergilerine vermi olduklarda iddial ilil.nlar ile piyasadaki yerlerini, zellikle de tara pazarn, korumaya alyorlard.:
"En mkemmel filmleri en ucuz olarak Ldle Film 'den alabilirsiniz. "
80
Salon Tantmlar
Gsterilen filmierin nitelii kadar sinema salonunun sahip
niteliklerde seyirci ekmek asndan byk nem ta
yordu. Bunun bir yansmas olarak da sinema dergilerinde sklkla
sinema salonlarnn zelliklerini gsteren ilanlar yer alyordu.
Trkiye'de alan ilk yerleik sinema salonu, Pathe Kardeler Sinemas idi. S. Weinberg'in byk katklaryla 1 Ocak 1908 tarihinde
Tepeba'ndaki ehir Tiyatrosu'nun eski komedi blmnn yeniden
dzenlenerek alan bu salon, dnemin modem sinema salonu olma
zellii tayordu. Salon iin elektrik tesisat ile k sistemi yaplm,
Paris'ten son model projeksiyon makineleri getirilmi ve seyircileri
rahat ertirmek iin salona elektrikli vantilatrler taklmt. Dnemin
bu modem sinema salonunun al, Le Moniteur Oriental'in 30 Ocak
1908 tarihli saysnda kamuoyuna yle duyurulmutu:
1- Orkestra 'dan uvertr;
olduu
33
81
etmek meselesini, hulits-i kalb ve hsn-i niyetle nazar- dikkate almtr. Bu sinemalar, vakit vakit, stanbul 'un en hret-giri olan
perdeleri zerinde bize neler neler gsteriyorlar.. ", ifadesine yer
vererek Garp'n ark'a hala ayn gzle baktn da gsteriyordu. 34
landa yer alan bir baka ifadede ise sinemann hem elendirici hem
de eitici ve retici zelliine dikkat ekilerek, sinemann ikinci bir
okul olduu belirtiliyordu. stanbul seyircisine farkl, ilgin ve eitli
programlar sunan ve bu yolla seyirci saysn artrmaya alan ark
Sinemalar, yine ayn ilanda "stanbul iin daima yeni ve gsterilmemi
en byk ve en lks salonu, 2. 000 kiilik, parterde 600 koltuk ve 200 yer, balkanda 400 koltuk ve 200 yer art 35 loca,
- konfor, havalandrma, merke=i stma ve biife,
- Rus ve Alman profesrlerinden oluan senfonik orkestra,
-en iyi filmler, Menichelli, Bertini, Jakobini, Man=ini, Makowska gibi en
nl talyan ylddarnn yaptlar,
- di=ifilm Le coeur magnifique 'in (Muhteem Gnl) ikinci ve son blm
(Marie Louise) gsterimde, ilk blm sabe/le olan di=ide France Dhelia
ve Severin Mars oynamakta/ar,
-gelecek programlarda: Soava Gallone 'nin en bykfilmi diye tanllan
Le manteau de pourpre (K=l Manto) ve Edmond de Rastand'n liims=
bayapt Cyrano de Bergerac,
-seans/ar: saat 16 ve 18, Pc=ar, Cuma ve bayram gnleri saat 15 ve
.
17 'de, suare saat 22 'de. 36
82
oynad
Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar, i BanKltr Yay., st., 2007, s. 245-252.
38 Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924.
37
kas
83
Film Tantmlar
Osmanlca
39
o Film Mecmuas,
84
ok yaygn olan bu tantm ynteminden baka bir dier yntem de "en byk, en mehur. .. " trnden klie ifadeler kullanmakt. Bu klieler daha ok da tilmin seyirciye vaatleri zerine
kuruluyordu: "Bugnden itibaren ehzadeba Mdafaa-i Milliye
Sinemas 'nda birinci defa olarak Alexandre Dumas 'n endsif
dsdrndan ve Sarah Bamard komedi tiyatrolarnn en mehur
artistieri tarafindan temsil edilen 'Kralie Margo 'nam byk
dram alt ksmdan ibaret olarak irae edilecektir. Bu ayan- hayret kurde/d ziynetli ve mutantan dekor, kraln saraynn debdebe
ve ihtiam, Tampel zindanlarnn tyler rpertecek derecede
dehet ve hevelndkf (korkutuculuu) ile temddgiran her dakikada mthi ve muvahhi (korkun) manzaralar karsnda buluna42
caklardr. "
4'
42
85
1 Prol"neaal
df
fftf.{tN
lU t'UW i rJ
Majik (Magic)
Sinemas'nda
86
adl
filmin
ilan
(Sine-
Bror
Balarda el, gazete ve dergi ilanlaryla yaplan film tantmiarna
Cumhuriyet dneminde bror de eklendi. Dier tantm aralarna
gre maliyeti daha yksek olan bror, dnemin gl ve popler
sinema salonlarnn rabet ettii bir arat. Bir sinema salonunun sezonda gsterecei filmierin aynntl listeleri, haftalk programlan ve
baz filmierin tantmla brorlerin ieriini oluturuyordu. Film
brorleri daha ok yurt dndan getirtilen yabanc dildeki brorlerin
Trke'ye tercmesiyle meydana getiriliyordu. Dier tantm aralannda olduu gibi brorler de, sayfa saylar eit olmak zere, Franszca ve Trke olarak hazrlanyordu.
Cine-ALHAffiBRA
{;-, ;!/.'. '
/}
r'ROG'\f',lll.ii\E :_LUSTRE
f:.:J>'I~.!f.:'. W'!f<fJ ;
Resmi ariv ve ktphanelerde ok az rnei bulunan film brostandart bir yaps vard. Osmanlca ve Franszca blmierin ilk sayfalarnda filmden bir karenin st ve alt taraflarna klie
lemi
tantm
ifadelerine, ikinci sayfalarda "Ehiis" ve
"Intereretation" balklar altnda filmdeki karakterlerinin ve karakterleri canlandran oyuncularn adiarna ve yine ayn sayfalarn alt
ksmlarnda filmden baz yapm notlarna yer veriliyordu. Bir sonraki sayfa ya da sayfalarda tilmin konu zeti, dier sayfalarda ise
filmden ilgi ekici kareler yer alyordu.
Bror, sinema iletmeleri arasnda ciddi bir rekabetin yaan
d 1920'li yllarda etkin ve prestij li bir tantm aracyd. Gnmze ulaan bror rneklerinden anlaldna gre, yerli iletme
ciler arasnda sayfa tasarm ve ieriiyle ne kan brorler iki
nemli sinemaya aitti. Bunlardan biri Pekin ve Sinnan ailelerinin
rlerinin
87
tarafndan canlandrlyordu.
88
li.\
;}
'r
~
RU (NE f\LMf\MBRf\
aparlir du Mercredi i 2Mars a 1Oh. du soir
89
Dier lanlar
tantm
lard. Gelimenin
90
Kadn,
ilanlar
ge-
"Ari/Zeki Ter=ihanesi
Otu= seki= senelik eski ve milli bir messesedir.
erkek en son modaya muvdfik k ve =arif elbiseler imal olunur.
Pein, veresiye ve taksit ile elbise yapmay taahht eder
ve her trl teshi/at gsterilir.
Adres: Yeni Postahane ittisalinde (bitiiinde)
Arif Zeki Bey Ter=ihanesi "46
"Doktor Ali Rafet
ocuk ve dahiliye hastalklar ntehasss.
Cuma ve pa=ardan maada her gn 1-5 'e kadar. "~ 7
44
91
TRAPEZ
Galoches et Glouclos
Russo -Suedoiseslesmeilleures du monde
47
48
92
Di
macunu
firmalarnn ilanlar
da sinema dergilerinin sayyer alyordu. "Radyolin" ve "Pertev" di maen ok ilan verenler arasnda bulunuyordu:
falarnda sklkla
cunlar
"Radyolin di macunu
Ttn isti 'md! (kullanan) edenlerin
49
dilerinin rmesine katiyen mani olur. "
"Pertev di macunu,
nci gibi dileri beya=lattr.
49 Ayn say.
93
.!
):..Wl~~
._,_:.::L. j~;J
CL.:f"--"='- _)\
_,c_,
.;1_,
\. ::J.,...._,; __~)?"j:..,i~;)~
J.r.r' J~-'- J;'JA :. _,;
__.....e:..--:~-...:.:~=---~..l T:
TO.URTCHIKHINE
Entree ele
Buyik
Parmak Kapou, 2
"Hanmefendi/er'
Eer k giyinmek
ayn
54
94
"imdiye
....................................................................
"
~
..__f
~ ~
~ L: c~
-.
V~
,'.
(1.
o .. ,
..
j'/
.<
..........................
....
&
.: (
'~-
,.:.. .,..f'"
':''
.~
'
~:
...;:)':'"-
....,. . .__.,
;}-4""" ........
Sinemas
s6 Trk Sinemas,
say:
3, 26 Eyll 1927.
95
..;;~,,;
~::h~_);.~,;.);~r-U.;l-Ji:-,rhl
D!QCCASION
~~ I!!JA,T, L.M!I:Ct.>\, CADILI.A.:, tT~II.~ ~
P.:;tJD~~e!
.A. L.A.
J',..:t"ii'";e...:t.,:;o-~
'*'
"Delpiyano
Garaj
s7
Opera-Sine, say:
16 Eyll1925.
96
DAJOS
BELA
DAJOS
BELA
Le vi oloniste virtuose
dont l'archet magique nous enchante et nous eblouit dans ses
Tango s, ses Val ses et ses danses
rythmiques, enregistrent pour
ODEON
97
:;.?:/f;..':J)I" -J~..,..; . . ,~ . . . . J,
->f:f>j;;..;.~ -~~,;.;;;_:;;::-u:.,>
./(... ,;... ~..:>.. ''V';~~ J---~ L~.!: ~,{,.'i!'-?
.i),J;).... ~_,.......
.
'.,.. ' . :. ~ .
lf.l -"';:'"';
. /
98
101
lerinden kaynaklandn ifade ederek, nihayet sinemann tiyatrodan daha stn tutulmaya balandm syler. 58 Stol, yine ayn
yazsnda sinema dergilerinin sinema iletmecilii dolaysyla da
sinema mdrleri zerinde de etkili olduunu belirterek, sinema
mdrlerinin orkestra ve tantm faaliyetlerine daha zen gstererek iletmecil ik asndan Avrupal meslektalar gibi hareket
etmeye baladklarn, ifade ediyordu.
Dnyadaki sinema faaliyetleri, film hileleri ve dnemin en
popler aktr ve aktrislerinin yaam ykleri okuyucularn en
fazla merak ettikleri konulard. Dolaysyla da sinema dergilerinin ieriklerini byk lde bu konular oluturuyordu. Ancak bu
konularn dnda kuramsal saylabilecek nemli yazlarda yer
alyordu. Baz sinema dergileri ise yayn ieriklerini dorudan
okuyucu isteklerine gre belirliyordu.
Sinema yaynlarnn kronolojisi dikkate alndnda Cumhuriyet dnemininde karmza kan ilk sinema dergisi "Sinema
Postas" tr. Derginin yazar kadrosunda sonralar sinema faaliyetlerine balayacak ve Msr' daki film almalaryla dikkat ekecek bir isim olan Vedat rfi (Beng) ile haklarnda bilgi sahibi
olanadnz Fehmi kr ve Orhan Memduh bulunuyordu.
Vedat rfi'nin yazlar daha ok evirilerden oluuyordu. evirilerin ounluu ise yine ayn derginin balatt ve dnemin dier
dergileri tarafndan da rnek alnan "Sinema Ronanlar" olutu
ruyordu. Fehni kr ve Orhan Memduh'un yazlarysa daha
ok Avrupa sinemasnda meydana gelen gelimeler ve lke sinenalar zerineydi.
Yayn hayatna 4 Aralk 1924 tarihli nsha ile balayan
"Opera-Sine" dergisinde yazar olarak Vedat rf ve Baki Blent
yer alyordu. Baki Blent o dnemin olmazsa olmazlarndan olan
"Sinema Entrikalar" adl blm hazrlayarak okuyucularn merak ettikleri film hilelerini konu ediniyordu.
Sorumlu mdrln nl edebiyat Mehmet Raufun yapt
Sinema Yldz dergisinde Mazhar Necati ve Kemalettin adl yazarlar yer alyordu. Mazhar Necati'nin yazlar daha ok taradaki sinema faaliyetleri zerineydi. Yazarn derginin 26 Haziran 1924
tarihli nc saysnda yaymlanan zmir'de ve Bursa'daki sinema
sa Anthoy P. Stoll, Terakki, Artistik-Sine,
say:
102
hayatn
59
Giovanni Scognamillo, Cadde-i Kebir'de Sinema, Metis Yay., istanbul, 1991, s. 54.
103
Yaz'-
Sahneler60
Bu makalenin
baln
104
105
Sinemada Musiki
Birok kimseler vardr ki sinemada musikinin lzumu hakknda
bulunuyor ve hatta bu lzumu klliyen inkar ediyorlar.
Sinemada musikinin bulunmasna sebep, projektr aletinin grltsn kapatmak veyahut perde zerinde insanlarn yaad, yrd, syledii, aslanlarn bard, revolverlerin patlad, volkanlarn ate sat grld halde hibir grlt iitilmemesinin temaa edenleri skmamas dncesinden ortaya ktn iddia ediyorlar.
Sinemada musikinin kaldrlmas taraftar olanlar kula yrtabi
lecek herhangi bir grltnn, filmin temaas esnasnda musikiden
daha ziyade hoa gideceini ve nk bu grltnn sinema programnn bayal ve rol yapan artistierin aleladelii yznden musiki
kadar haleldar olmayacan iddia ediyorlar. te sinema temaacla
rnn byk bir ksmnn fikri budur. Bu fikri kabul m etmeli? Bir
an 'evet' denilebilir. nk sinema salonlarnda musikinin mevcudiyeti elzem olduuna phe yoktur. Lakin etraflca dnlrse
anlalr ki artst dman, musiki aleyhtar, hissiz ve siiir gibi aksama ayrlan bu zevat, bsbtn de haksz deildirler. Filhakika kulanzdaki zevksiz aks- sedl, sinemada bulunduunuz zaman fena ve
basmakalp bir musiki ile ekseriya fena alnm bir halde dinleyerek
sklm olmanzdan ileri gelmitir.
Bu mukaddemadan sonra diyebilir mi ki eer sinemada musiki
birok kiin houna gitmiyorsa kabahat mzkaclardadr. nk bir
flmin ehenmiyetini meydana karacak musiki paralarn iyi semek, onlara gerek deerini vermek ve onlar iyi bir suretle almak
bu musikiinaslarn vazifesidir. Halbuki ekseriya fena alnd dinletilen ksm- klliyesi pek aa olan bu mzikler filmi berbat eder.
Ve hatta film gzel olsa bile alnan mzikler flmde grlen olayla
ilikili olmadndan filmin gzelliini de mahveder.
Bittabi sinemada bir cenaze merasimi gsterildii vakit piyanolar zerinde kansz ve cansz piyanistlerin kemal-i itina ile
"V als Brun (La Valse Brune)" aldklan zamanlar gemitir.
mnakaada
106
Byle mnasebetsiz haller bugn mevcut deildir. Mamafih yine sinemalarda musiki fikri pek adi ve pek aadr. Her vesile ile
alnar ayn havalar dinlemekten bktk. Zaten sanat nokta-i nazarndan dahi bu havalarn nemi tartlr. Balang olarak modas
gemi olan Bellini, Donizettisi (Donizetti), Auper (Auber), Supeye
(Suppe) ve sairenin operalarndan bir ey almak adet oldu. Bari bu
ok kt balang, gsterilecek film ile ilikili olsa!
Halbuki balangtan maksat seyircileri gsterilecek filme
altrmaktr, mzkaclar ise hemen daima film ile bir alakas
olmayan eyler alyorlar. Bu fahi hataya son vermek zaman
gelmitir. Filmin ruhuna ve olayn cereyan ettii zamana ve gsterilecek salnelerin hazin veya neeli olmasna nazaran musikiyi
vak'a ile hem ahenk etmek mmkn deil midir?
Gelelim film gsterildii zaman alnar havalara; "Kurtlar Mucizesi" (Miracle des Loups) filminde Msy Henri Rab u (Rahand)'nun yapm olduu tatbikat, musikide grlen hsn-i isabet
istisna edilmek artyla, hemen daima gryoruz ki bir tilmin musikisi fena tatbik olunmu ve yabanc mziklerden terkip etmitir.
Bu hususta baz filmler kesinlikle kayt altna alnmtr. Mesela: ark hayatna ait bir film gsterildii zaman hi kymet-i
musikisi olmayan Luvitrini (Luigini)'nin "Msr Balesi" aln
maktadr. Niin musikiyi bu hususa hazr etmelidir?
Denizde bir frtna, mutlaka mzikte Garig (Grieg)'nin "Pir Sinet
(Peer Gyne )" mziin almak icap ettiriliyor. Ben bu mzikten m
teki deilim. nk ok gzeldir. Fakat elbette bu kymette dier bir
baka mzik bulunabilir. Bu hususta Gabriyel Dupon (Gabriel
Dupont)'un gzel "Ponem (Poeme)"i hatnma geliyor ki frtnal deniz
macerasnn birinci ksmnda pek gzel hatrlatr. Alaska, Sibirya gibi
buzlu iklimlerde cereyan eden vakalan gsteren filmler iin ki
Ropartez (Roparez)'in harikulade operas olan "L Pei (Le Pays)"
gzel bir kaynaktr.
Fransz ihtilali, Napolyon ve saire hakknda 18. asra, 19. asrn
balangcna dair filmler iin Bethofn (Beethoven) pek mnasiptir.
Mozar (Mozart)'n gzel havas 15. Lui asnna ve 16. Lui'nin
Tribalun (Trianon) devrine pekala uygun. Sasene'nin "Jongulur d
Noturdam (Jongleur de Notre Dame)" ve Yensan Dendi (Vincent
d'Indy)'nin "La Lejanddurun Kristof (La Legende de Saint
Christophe)" musikisi Ortaa'n esrarengiz zamann pekala hatra
getirebilir. Filmde dalar ve yz yllk aalar iinde yaayan
107
iptidii'i
Foret)"
insanlarn
108
Sinema Sanatkarl
Geenlerde eshab- servetten bir hanmefendi, hayli kalabalk
bir mecliste, birka aya kadar mevki-i tatbikata koymak niyetinde
bulunduu baz projelerden bahsetti. Bunlarn en by, A vrupa'ya gidip sinema sanatkar olmak imi. Kendisine ne trl hareket edeceini sormak cretinde bulundum. Adeta arp kald:
- Tuhafsnz !... ,dedi. Anlalmayacak ne var? ..
Gldm:
- Dorudan doruya bir sinema messesine mi gideceksiniz?
Bu sefer enikonu haykrd:
-Evet! .. Mkl bir ey mi? Fazla irkin deilim elhamdlillah ! .. Gzlerim, fotoraflarda fevkalade parlak kyor. Niyetim, Roma'ya gitmek, talyan Film'e mracaat etmek. Drt be
ay sonra burada yeni bir sinema yldznn filmlerini seyredeceinize emin olunuz.
Hanmefendinin sz syleyiinde kati bir kararn iddeti vard. izahatnn etkili olamayacana emindim. Fazla itiraz etmedim. Mnakaaya dmediim gibi.
Sinemay yakndan bilmeyenler, sanatkarl ocuk oyunca
gibi gryorlar. Bu fikir bizde hemen umumilemi gibidir. Hususuyla, bahsettiim hanmefendi gibi tetkikten evvel itimat
edenler bu hataya ok abuk yakalanyorlar.
Hakikat halde sanatkar olabilmek iin her eyden evvel geni bir
yrek lazmdr. Her trl skntya gs gerebilmeli. Sanatkarlk
bedbinliin imansz bir dman olmakla beraber uzun bir tahamml
ister. ntisab eder etmez, byk rolleri deruhde etmek erefine
nailliyyet, yzde doksan dokuzdan sonra kalan kck bir ihtimaldir.
B ugnk, byk sanatkarlardan bahsedilirken mazileri etraflca
fazla tetkik edilmiyor. Yldz unvann kazandklan gne kadar
nasl yorulduklarn bir kerede kendilerine sormal. ok az sanatkar
vardr ki, erefli mevkie ykselmezden evvel hi olmazsa, alelade
109
bir figran
dkinemi
110
Opera-Sine,
lll
say:
Sinema Entrikalar
Sinema entrikalarnn ne olduunu anlayabilmek iin bugn
bir sinema dar-s-sna'asn (film stdyosu) mutlaka etrafyla
tetkik etmek lazmdr. nk, film fabrikalar bal bana muazzam bir iilemdir.
Bir sinema dar-s-snii'asna ilk defa olarak girenler, sinemada seyrettikleri en tab\1 salnelerin ne vastalarla elde edildii
ni grr grmez hudutsuz, takdirlerle kark derin bir hayrete
derler. Filhakika oralar, yalnz bir filmin devolope edilmesi
veya sanatkarn kmldanmas iin vcut bulmu yerler deil,
dnyann her kesinin muntazam bir minyatrn iinde barn
clracak kadar ehemmiyetli bir kudrete haiz sanat yuvalardr.
Mhim bir film seyrediyoruz. Bu filmde Noturdam (Notre
Dame) kilisesinin muhteem manzarasna yahut New York Liman 'nn kalabalk bir kesini seyrediyoruz. Hisler, tab u bir tarzda o
manzaralam bal. Bu yerler hakiki midir? Filmin arnili byk bir
fabrika ise bu muhteem manzaralarn diir-s-sna'alar dahilinde
vcuda getirilcliine katiyen emin olabiliriz. Zaten kk bir heyetin byle ihtiaml filmleri meydana karmasnn imkan yoktur.
Diyelim ki koca bir !imann, genilii ve uzunluu snrl
olan, bir dar-s-sna'ada temsili ilk anda insan artr, gayr-
mmkn gibi grnr. Mesela Versay Saray'nn aynen yaplma
s iin hi olmazsa yz elli metre yksekliinde bir atlye lazmdr. Hi merak etmeyiniz. yi bir sahne nazm diledii yeri
diledii tarzda bir dar-s-snii'aya sktrmak srrna haizdir.
Onun iin sinema sahasnda "gayr- mmkn" yoktur. Sahne
nazm ne iki yz metre yksekliinde bir atlyeye ne de bir
kilometre geniliinde bir mahalle muhtatr. Sanatn bykl
yannda onun istedii biricik ey sadece messesenin nakdi ihtiyalarn karlamasdr.
dar-s-sna'aya
sahadr.
112
bir hat zerinde bir lokomotif daha ileride alelade tozlardan bir
da tepesi grrsnz.
Orman hakikaten sahte deildir. Aalar hakikidir. Dar-ssna' ann bu kesine birka araba toprak denmi, bu aalar
buraya tutturulmutur. Gle gelince, o da geen nshada bahsettiimiz ekilde vcut bulmutur. Rzgarl bir hava gstermek mi
istiyorsunuz? Bu snrl sahann iki tarafna hava tazyik makineleri
konulur. Bu makineler ilernee balaynca yapraklar sallanmaya,
sular dalgalanma balar. istenilen sahne de elde edilmi olur.
Yryen bir lokomotif gstermek mi istiyorsunuz? .. ite size
bir de demiryolu!.. Lokomotifinin tekerlekleri hi hissedilemeyecek kadar az, bir iki santimetre havada braklmtr. Bir elektrik teline bal olan tekerlekler, cereyan verilir verilmez ilerne
e balar. Fakat bu bir lokomotifin yrdn gstermek iin
kafi deildir. Arka tarafndaki dekor, bir rulettir61 . Bunun uzunluu yzlerce metredir. Otomatik olan bu dekor bylece mtemadiyen deitike dnen tekerlekleri, tten baca, lokomotifin
kat' - mesafe etmekte olduunu size zannettirmeye fazlasyla
kafidir. imdi lokomotifin nne bir sanatkarn yatmaktaki cesaretini kefediyor musunuz? ... Yoksa kimse yryen ve iki adm
mesafeye yaklaan bir lokomotifin altna yatmak lgnln
gsternez. Gstermek iin de sinema sanatkar olmazd. Siz
seyrederken barr, heyecandan rpnrsnz. Lokomotifin senaryo icabnca ineyecei sanatkar ise msterih bir halde, skfn- kalp ile yatmtr.
Yalnz bana bir da banda, buzullar arasnda kaldn
zannettiimiz sanatkar da ayn vaziyettedir. Yalnz onun, fazla
olarak, kk zahmeti vardr. Buda kenarda ileyen tazyik makinelerinin verdii serinlie, hele bir tipi gsterilecekse biraz da
duman iinde kalmak zarfiri ve mecburidir.
Hulasa (zet): Sinemann buna benzer ok mhim entrikalar
vardr. Tab'i'ilii, gayr-i tabii vastalarla elde etmek nazariyesi,
bugn rejisrlerin en hakim bir hissidir. ileride onlardan uzun
uzadya bahsedeceiz.
Opera-Sine,
61 Dili
kk demir ark.
113
say:3,
18
Baki Blend
Aralk 1924
Sanatn
Ruhu
Ak, elem, hlya bu duygunun yaz k bozulmayan, rselenmeyen yuvas sanatkarn kalbidir. Sanatkar, hayalin her satm
sndan ilham alan, oradaki renkleri, heyecanl ehreleri hep birden tanyan ahsa denir.
Herkesin kendine gre bir fikri bir duygusu, ifadesi olduu
gibi her sanatkarnda baka bir ruhu, bilgisi, gsterii vardr. O,
kendi alemi, kendi tabiat iinde yaayan bir mahluktur. Hususi
hayatnn ilhamlarn tanr. Renklerini, tiplerini bilir. Oradaki
ehrelerden feyz alr. Gzelliklerden heyecan kapar.
Bir dierinin hali de bsbtn bakadr. Onun da ayr bir kainat, ehreleri, gzellikleri vardr ve bunlardan ald tesirleri,
heyecanlar yine burada bulduu bir zevk ile ifade eder. te bu
ayr ayr sahalarda koup kovaladktan sonra ulalan gayedeki
hususiyet, sanatkarn dorudan doruya ahsiyeti deildir.
Sanatkarn mstesna bir yere ykselebilmesi btn mevcudiyetini, tabiatnn varln terk etmesiyle kabildir. r gibi heyecanlar, gler gibi alamalar, ldrr gibi okamalar, koar gibi
yrmeler, hakirler gibi sylemeler veyahut kullanla kullanla
ypranm ve bugn hibir kymeti kalmam olan eyler, sanatkara bir meziyet veremez.
Esasen sanatn srr da buradadr. Sanatkar her eyde bir yenilik gsterecek, her eye kendi eklini verecek, her eyi kendi
rengine boyayacak ve her eyini bulacak ki, yksel ebilsin.
Edebiyatnda, tarihinde, siyasiyatnda olduu gibi sanat hayatnda da ykselenierin ruhlar gibi melekler gibi daim) bir hayat
vardr. Onlar herkes gibi, avam gibi lmezler.
Sanatn yksekliini ve derinliini taktir etmek, gk yz ile
yer dibinin uzakln maddeten lebilmek kadar etin bir itir.
Sanatta yle ulalmaz ufuklar yle llemez mesafeler vardr
ki, bu geni sahann ortasnda dolaan her emel iin bir istinat
noktas bulmak kabil deildir.
114
115
Vilayetlerde Sinema
Geenlerde byk film tacirlerinden birinin yazhanesinde bulunuyordum. Krk yalarnda olduu tahmin edilen bir zatta ayn
yazhaneye gelmiti. Bu olduka byk bir ehirde bir sinemann
sahibiydi ve kendi sinemasnda gstermek iin bir film listesi isteneye gelmiti.
116
oluyorlar. Fakat sinemaya devan1 edenler yalnz buna yakn mahallerde ikamet edenlerdir.
-Bu ehrin muhtelifyerlerinde niye sinema ina etmiyorlar?
- Kasabalarn henz ekseriyetinde elektrik yoktur ve binaenaleyh ufak sermaye sahibi olanlar elektrii retebilmek iin bir
motor satn alamazlar. Ayn zamanda motor ve sairenin tedariki
iin stanbul'a gelmekte hayli masrafa yol ayor. Bunun iin
tereddt ediyorlar.
Bu i, pek gelirlidir. Ufak bir sermaye, sabr ve sebat, cesaret
ve biraz da talih lazm. Fakat talih, kendisini kullanmay bilen
herkese gler yz gsteriyor.
Artistik-Sine, say: 3, 18 Kasm 1926
117
Temaa
Vergisi
Sansr: Ak Resimler
Fikirler ne kadar ykselirse ykselsin insanlar hakikati oldugibi grmeyi ne kadar arzu ederlerse etsinler yine her yerde
mutaassp zihniyetierin henz kuvvetlerini kaybetmemi cahil,
mutaassp saldrlarna maruz kalmaktadrlar. Mesela en serbest
memleket Amerika ve Fransa deil mi? Bu memleketler ahalisinin hayat- maddiyye ve hususiyelerinde hrriyet-i tilnneye malik olduklarna dair hikayeler, hadiselerle kulaklarmz dolmuyor
mu? Binaenaleyh Amerika ve Fransa'nn sinemadaki ak resimler hakknda sansr tedbirlerini pek garip bulmakta olduumuzu
sylersek hakl oluruz. Bilhassa Amerika'da bu sansr meselesi
pek garip neticeler vermektedir.
Mesela malumdur ki Amerika, birok hkmetten mteekkil
bir heyet-i mctemiadr. Bu hkmetlerin her birisinin anlayna
gre sansr talimat baka bakadr. Baz yerlerde sinemada cinayet, adam ldrmek, hrszlk yapmak memnudur. Bu gibi filmleri sansr derhal keser, ak fevkalade ak filmiere msaade verir.
Dier taraflarda ise hrszlk, korsanlk, haydutluk iin bir ey
sylenmez. Yalnz deil plak resim, orapl bir ayan diz kapandan yukar doru grlmesi memnudur. Hatta daha garibi
Amerika'nn baz yerlerinde arkasna mayo giymi bir kadn sahnesi sansr tarafndan kesildii halde rplak bir kadn resmine
dokunulmamtr. Szde kadn mayo ile plak eklinden daha
cazip grnyormu. Geen nshamzda bahsettiimiz buse meselesi de tuhaf safhalar geiriyor. Pensilvanya'da sansr, deil
pmeyi hatta sarlmay ve kadn ile erkein har'is (istekli) hareketlerle birbirine yaklanalarn bile men eder.
Fransa'da da sansr garibelerine tesadf edilmektedir. Paris 'te msaade edilen ak bir filme [dier] vilayetlerde ekseriye
msaade edilmez. Ancak Paris'te sansrnn msaade etmedii
filmler, ak ve ahlak bozucu filmler deil, Fransa'y fena bir
propagandayla tekeleyecek olan flmlerdir. Fransa sansrnn bu
gibi filmiere kar baltas pek keskindir.
u
119
120
121
122
123
Amerika
Sinema Aleminde Muhalefetler
Sinemacln en zengin neticelerini gren memleket, hi
phesiz Amerika'dr. Fakat Amerika, bununla beraber baz hususlarda ok ileri gittiini yava yava anlamaya balam, mkemmel bir muhalefet frkas tekil etmitir.
En mhim mesele, sanatkarlara verilen meblalar stnde
toplanmaktadr. Amerikallar, imdiye kadar, sinema mensupiarna iiyan- hayret mukaveleler teklif etmekteydiler. Mesela
sanatkarlarn bir aylk maa, yz binlerce dolara kadar ykseliyordu. Caki Kogan (Jackie Coogan) diyelim ki drt film iin
geen sene, bir buuk milyon dolar ald. aplin (Chaplin)'in
bankalardaki serveti iki milyon dolar geeli hayli zaman oldu.
Herold Luyi (Harold Lloyd) 300.000 dolara mukavele imzalad.
te son zamanlarda muhalefet frkasnn tekiline baz sebepler... Amerikallar, Avrupa sanatkarlarn memleketlerine
ekmee matff fedakarlklarn artk hadd-i azamisine ktn
anlamaya baladlar. Hususuyla onlarn en byk kabahatlerinden biri de her byk sanatkarda her eyden ziyade cambazlk
aramakt. Filmler iinde sergzet tamayanlar pek azd. Sinema messesleri, sanatkarlarn mtemadiyen ykselen maalarna
artk bir had tayin etmek arzusundadrlar. te bunlar Amerika'da
inklabn sebepleriydi.
Amerika'da korkulan bir cihet daha vardr. Bu da mehur Famus
Pilayers Laski Korperen (Famous Players Lasky Corporation)
messesesi mdr Msy Adolf Zukor (Adolph Zukor)'un sinema
ticaretini taht- inhisara alm olmasdr. Bu zat ok mthitir. nhisar
elindedir. stedii filmi ihra etmek, istediini ldrmek iktidarna
haizdir. Hatta bir ok Amerikallar bu inhisara, mani olabilmek fikriyle bir mdafaa komisyonu tekil etmilerdir.
Sinema Postas, say: 6, 17 Ocak 1924.
124
etmekteymi.
125
'na,
satn almaktayz.
Tevfik Bey ile Romanya, Avusturya, Macaristan, Almanya ve Fransa'y dolayarak en gzel ve sanatkarane yaplm filmleri
elde ederiz.
Mesleimiz gz kapal i grmemektir. Bilerek ve beene
rek satn aldmz filmler her gnderdiimiz yerde byk taktirler kazanyor. Bilhassa avantr filmler itibariyle depomuz ok
zengindir.
arlo'nun, Herold Luyi (Harold Llyod), Zigoto (Larry
Semon) gibi marff kornikierin umum tarafndan beenilen birer
ikier ksmlk harc- alem filmlerimiz ile Amerikan sergzet
filmleri ok rabet grmekte, her taraftan istenmektedir. Macera
filmleri biraz fazla heyecanl ve merakl olur. Takipler, entrikalar,
batan baa hareketten ibaret bu eserler, mevzu ve gaye itibariyle
herkesin houna gider. Polisiye dramlar ok sevilir. Biz umfmun
sevdii, beendii mevzular zerinde filmler getirterek, ciddiyet
ve istikametle i grmek suretiyle mterilerimizi memnun etmeye alyoruz. Muvaffakiyetimiz olsa olsa bu sayededir."
Ben bu izahat dinlerken tabiatyla yazhanenin intizam ve
mkemmeliyeti de nazar- dikkatten kamad. Kendilerini taktir
ve tebrik ile veda ettim ve una kani oldum ki azinkar olan ve
alan her sahada kazanr!
Sinema Muhabiri
Film Mecmuas, say: 18, 8 Nisan 1926
126
63
yazarlarndandr Yazd
127
Mecmuas), say:
128
6, 2
Ekrem
Reit,
Kasm
1927.
Basna Yansyan
Bilinmeyen
Trk Filmleri
64
131
132
69
133
Esrarengiz ark
Basn taramas srasnda varlndan
tarafndan oynandna
134
135
136
"Msrlolu
Halk Sinemas
Haftalk
Program
Aksaray apkm Kk Cemal
Milli Trk Filmi
Pa=ar, Pa=artesi, Sal: Kulbn K=, Byk htiras
ve Serg=et Dram
aramba, Perembe, Cuma: stanbul 'da Bir racia-i Ak
Milli Trk Kurdelas " 76
Cumartesi, Pa=ar:
76
Ayn
137
bul'da Bir Facia-i Ak" filminin stanbul'daki ilk gsteriminin zerinden (20 Kasm 1922) neredeyse bir yl gemiti.
Cariye
"Aksaray apkm Kk Cemal" filminden baka sadece adn
bilinmeyen bir dier Trk filmi de Opera-Sine dergisinde yaymlanan bir habere gre "Cariye" idi. Haberde, balangcn
dan 1924 'e kadar geen srete yaplan ve ayan- kay d (kayda
deer) grlen Trk filmlerinin, Binnaz, Esrarengiz ark, htanbul 'da Bir Facia-i Ak, Cariye, Bican Efendi, Boazii Esrar,
Ateten Gmlek, Szde Kzlar, Leblebici Horhor, Kzkulesi Facias
olmak zere on tane olduu belirtiliyor ve haberin sonunda, "Pene" vesaire gibi baz ufak tefek dramlar vcuda getirilmise de
bunlarn adede girecek nitelikte olmad, ifade ediliyordu. 78
Opera-Sine dergisinde yer alan bu ksa bir haber ile varln
dan haberdar olduumuz "Cariye" filmi de dierleri gibi Trk
sinema tarihinin bilinmeyen ve aratrlmas gereken filmlerinden
biri olarak kalyor.
"Cariye" ve dier filmler hakknda somut bilgilere ulalmas
ve Trk sinema tarihinin ilk yllarnn tam olarak aydnlatlmas,
en bata ifade edildii gibi, tm sreli yaynlar kapsayacak bir
basn taramasnn yaplmasn acilen gerekli klyor.
bildiimiz
7s
138
Sonu
Sinema ilk balarda, dnyada olduu gibi, Osmanl'da da alternatif yeni bir elence tr olarak algland. Halkn bu elenceye
katlmnda eitli el ve duvar ilanlaryla yaplan tantmlarn
nemli bir rol oldu. Birer dakikalk grntlerin yerini kurmaca
bir anlatma brakmas, bu elenceye olan ilgiyi daha da artrd. Bu
art Avrupa ve Amerika' da sinema tarihinin ilk byk yaptn ir
ketlerinin kurulmasna ve irketler arasnda ciddi bir rekabetin
yaanmasna neden oldu. Bu rekabet sinemann her alannda kendini hissettirmeye balad. Trk siyasi hareketinin en nemli olaylarndan biri olan II. Merutiyet'in ilan, bu rekabeti, film gsterimi
ve sinema salonu balamnda, Osmanl'ya da tad. Bunun bir
sonucu olarak da lkede yabanc sinema irketlerinin yatnmlar ve
salon says artt. Ayrca sinema tarada yaylmaya balad. Tlim bu
gelimeler sinema alannda ciddi bir rekabeti de beraberinde getirdi. Bu rekabet, seyirci saysnn artnda nemli bir rol oynad
gibi Osmanl basnnda ieriini sadece sinemann oluturduu
dergilerin yaymiannasnda etkili oldu. Bunun sonucunda sinema
yaymclna yatrm yapacak mteebbisler ve bilet creti dnda
sinemaya para harcayacak bir kitle ortaya kt.
Sinema yaynclnn balamas hi phesiz Osmanl'daki
sinema faaliyetlerinin ve seyirci niteliinin deimeye balad
nn bir gstergesiydi. Balarda yeni bir "elence" tr olarak
kabul gren sinemann 1914 'ten itibaren basnda bamsz bir
yayn olarak yer bulmas, kukusuz sinemann sadece bir elence
tr olarak grlmediinin de somut bir kantyd. Ayrca sinema
yaynlarnn balamas, bu sanata kar olan merak daha da artr
d. Sinemann ne olduu ciddi olarak tartlr bir hale geldi. lkemizde sinema yaynclnn asl balamas ise Cumhuriyet
dneminde oldu.
Aralk I 923 'ten Latin harflerinin kabul edildii 1928 ylna
kadar geen srecin her ylnda bir ya da iki sinema dergisi yaymlanmaya balad. Bu dergiler ierisinde tiraj 2500' geenler
bile bulunuyordu.
1922'de Muhsin Erturul ve Kemal Film ibirliiyle yeniden
balayan yerli film yapm, niceliksel olarak salon ve seyirci a-
139
140
ve
izledii
dnce
141
Mahal-i idaresi:
Caalolu
A.Cemil
daire-i mahsusa
SiNEMA
Telefon: Dersaadet 1911
Nshas
Yl
10 paradr
Nshas
10 paadr
62
insanlar almakla her mkle kar bir suhulet tariki (kobuluyor. Dnmekle, tasavvur etmekle gz nnde duran bir san'at mahsuln daha iyi daha muntazam bir dereceye
getirilebilmee muvaffak oluyor. Mesela fonograf ilk nce natemam ve ihtiyaca kafi deil iken bil'ahire, olduka muntazam ve
mkemmel bir hale getirildi. ite sinema makineleri dahi seneden seneye, ikmal ve slah edilerek, hal-i hazrda, mkemmel
sahneler, tarihi vak'alar, tabii manzaralar arz ve ira'e edilmek
hususunda matluba elverili, ihtiyaca kafi bir derece-i tekemmle
!sal edilmitir. Bazen bir tarih kitabn mtalaa ederken insann
fikri maziye dalar, ve o kadar derin bir ezeliyyete mstarak
bulunur ki oralarda grd, sevdii asar- atika hazinelerini,
meclubu (tutku n) bulunduu sanayi' -i nefse levhalarn, ruhunu
en ziyade okayan menazr- tabliyye bedlalarn hep fikren mahede eder. Lakin muntazam bir sahne zerinde mkemmel bir
sinema eridinin temsil ettii hakiki manzaray re'yelayn (kendi
gzyle) grnce tetebbuat (ufku geniler) byr. Mktesebat
tekerr eder. Ruhunda baka bir inirah (ferahlk) hasl olur
laylk)
san'atkar san'atn ressam tasavvuratndaki intihaacz eyledii bir ok levaih-i harikuladenin birer
numunesini bulur. Erbab- zevk-i selimin (kusursuz zevk sahibi)
bndan zhar-
144
ruhunu tatmin edecek binlerce nefais-i tabliyyenin (doal gzellikler) mndemic (iinde bulunan) bulunduu bedlalar ihtiva
eden dalar, dereler, mecereler, tuiClar, gurublar hal-i tabiisi ile
sinema perdesi zerinde bedidar (grlr) olur
Mesela bu nshamzda mnderic (yer alan), ehzadeba
Mdafaa-i Milliye Sinemas'nda gsterilecek olan Nrdisk fabrikasnn son defa imla ve ihzar eyledii (Prenses Elena) unvanl,
be ksm zerine mnkasm mntahab bir kurdelann (filmin)
yukarda ta'dad ittiimiz mehasin-i tabi'iyyeyi ve btn havank-
sanayiye havl (iine alan) bulunduu iin ber-vech-i ati (aada
olduu gibi) hlasa-i mealini aynen dere ediyoruz.
Prenses Elena - Birinci Ksm
ta
bakc
145
eder. lakin
yzba
onu
tanyamaz.
Bu ara reis-i nuzzar kral vekili (Butun) ecnebi yzbay ziyarete ve onu teselli etmek zere, sarayda yaamasna msaade
eder. Lakin her ihtimale kar onu nazar- tarassud (gz habsi)
altnda bulundurmak iin bir de zerine memur ta'yln eder.
lakin zabit, Prensesin yaknda bulunduka hibir mkl tehlikeye mahal kalmaz. Fakat Prensesin hizmet-i tedavide bulunmasna msaade etmez.
Yalnz kendi vatandalarnn imdadna vetiebilmek iin oradan tirarnn teshlli (kolaylatrma) hususunu Prensesten istirham eyler. Prenses muvatakat eder. Fakat bu tarz iftiraka (ayrl
ma) tahamml edemeyeceinden bahs ile biraz daha tedavi
olunmasn ihtar eder.
Nihayet, bir gece Prensesin atosu, penceresinden tirarn tecrbe ederler. Fakat bir silah sesini mteaklb bir ok neferler, byk
bir grlt ile svariler derhal yzbay derdest (yakalama) ederler.
Biare Prenses nevmld (mitsiz), mkedder bir halde kalr.
Prenses Elena -nc Ksm
146
yzba
grr.
Lakin Prenses
kalmad. Yalnz
senden
delikanlya:
baka
(Eiena)'y
muhabbet
M.adi
ehzadeba
Kanun-
2- Prenses Elena
Feci ve ibret aver byk dram S ksm
3- [ ... ] Havada seyahat ediyor ......... (komik)
Bir Karar- Vahiyane
Mehur hayvanat- vahiyye avcs
(uygunsuz)
akn
Bu aralk yerde bulunan bir av ba gzne iliir. Hemen bu sialarak mhellik (ldrc) hayvan yere sermeye muvaffak olur.
(Hlkar) esna-i tirarda canavarlar tarafndan paralanm olbu iki gen kemal-i evk srCr (sevin) ile izdiva ederler
duundan, artk
Sal
gnk programmda
Mazeretde Gzyalar
148
.~ ._!Ji A~ vi'~
J. ~ "'--.a ~\ llt.arJ~ ~
J.
.;;wt
..;,v;,. .
Jl:.;f . .J.:.II
..
~ .;.~.~~..;.. ...,,M~~~~.,~
149
...
-.,..-
pt J.11 ~
.).._I~J"tl.ifl,p(.;/~)~ .
~.,;
~ ~~ - ;.(l ..,.-J;. .
J. ~ .:..;.. '~, .r\ ~q ~ i1 ..,...J.t~ .}) .
,J..;U. Ji ..,t~ JJ' .:P J.._l -' i!-I.:A-'1
.rJiJ .:""j .....,:~ il. ~ (;"Jh,) Jf1 J) Ai
~;..).i JT ..,1hi ~~/' Jj JI ~~ ~.
~1 ~ JJ"t:~j,JI ,..,, .
.)Ili J;: ...~ ~ J. !-:'" ~....:JJ'. ~.
.
.fo.! ~. ~Y. .:.ll.i
6:.:JI) ~I;Jl iJJf.l ~-~ -.:..~..., ~
- -
h._l
.A:..b>l ~l) Y. ~.
so
u;_,#~,"-.. <.:.h.>JiiJIJ~~Af
..JJ,.
.:
-~~""'
""'t J'..rj,.~JJ~.~~
.,.~,.~J<I.........,. ~J.:_ t,/',Jff.Jb,, ~~ ....~
.J~.t. .. f ' J~l ~w. f)J1,) Jf1 .ltl . .
J"*'
....
.
;8.1:~~
..:...;~I.AJ
...
..
...
J.[.J;_I )1~.;
..r
'
. ..-.. J\IJ -~
.4&~ -
JW/!1~
'
'
.tw.-\t~~ ,.-(<lli.,l,)~,.,..
s
)D .e=. ,..u.~,.~
.)JJ.J ;1) ~~
~'"
;ljL
.~!~.ll: : ( )~)
..,:._...~ J;~.
;;J!
.:.t)\; .rv
;..1:.'1
..
152
Kaynaka
Kitaplar
Scognamillo, Giovanni, Cadde-i Kebir'de Sinema, Metis Yay., istanbul,
1991.
Duru,Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Trkiye'nin Kurtulu Yllar,
Bankas Kltr Yay., istanbul, 2006.
Muzaffer Gkman, Muzaffer, Sedat Simavi -Hayat ve Eserleri, istanbul, 1970.
Gkmen, Mustafa, Eski istanbul Sinemalar, stanbul Kitapl Yay.,
stanbul, 1991.
Kocaolu, Bnyamin, Mtarekede ittihatlk, Temel Yay., stanbul,
2006.
zn, Nijat, Trk Sinema Tarihi Dnden Bugne (1896-1960), Artist
Yay., istanbul, 1962.
zn, Nijat, Trk Sinemas Kronolojisi (1895-1966), Bilgi Yay., Ankara, 1968.
Makale ve Rportajlar
Blend, Baki, Sinema Entrikalar, Opera-Sine, say: 3, 18 Aralk 1924.
Cemi!, A., Sinemalograf Hakknda Mlaha=dt, Sinema, say: 62, 5 u
bat 1915.
Kemalettin, Yedinci Sanat, Sinema Yldz, say:J, 12 Haziran 1924.
Memduh, Orhan, Almanya 'da Sinema Hayat, Sinema Postas, say: 6,
17 Ocak 1924.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Fikr-i Tenkit, Artistik-Sine, say: 1, 4
Kasm 1926.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Va=- Sahneler, Trk Sinemas, say:
8, 1927.
Paul, Antoine (Anthony P.Stoll), Terakki, Artistik Sine, say: 14, 3 Mart
1927.
Reit, Cemal, Sinemada MusFki, Film, say: 3, 12 Ekim 1927.
Reit, Ekrem, Msy Moris Dekobra ile M/akat, Film, say: 6, 2 Kasm
1927.
Rza, Cevat, Sanatm Ruhu, Sinema Mihveri, say: 1, ll Mart 1926
kr, Fehmi, Sinemada ocuk Artistier, Sinema Postas, say: 6, 17
Ocak 1924.
zn, Mustafa Nihat, Esrarengi= ark ile istrap, Dergah, say, 28, 5
Haziran 1922.
153
Dergi ve Gazeteler
Artistik-Sine (Artistic-Cine)
Dergah
Film Mecmuas (Le Film)
Nevsal-i Milli
Opera-Sine (Opera-Cine)
Sabah
Sinema,
Sinema Mihveri
Sinema Postas, (Le Courrier du Cinema)
Sinema Yldz
Ss
Tanin
Temaa
Trk
Sinemas
Belgeler
BOA.
BOA.
BOA.
BOA.
BOA.
154