Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
;fydf
zb clwsfL
: 978-9937-8396-0-0
;dk{)f
k|sfzsLo
fhbafdf tLg bzs latfPsf k"j{ ;}lgs ;lrj yL ljj]s s'df zfx
k];]j n]vs x'g'x'Gg. t, pxf;u g]kfnL fhgLlt kl5Nnf] Oltxf;sf ;Gbe{df
1fg cg'ejsf] 7"nf] e08f 5. k|:t't k':ts fhbafleqsf] dxjk"0f{ lgsfo
k|d'v ;}lgs ;lrjfnosf] lhDd]jfL ;DxfNbftfsf pxfn] cfk\mgf] 8foLdf l6k]sf
ef]ufO 36gfqmdx?sf] ;ufnf] xf], h;df pxfsf f]rs ;+:d0f s]xL dxjk"0f{
36gfqmdsf]] ljZn]if0f ;d]t ;dfj]z ulPsf] 5.
s'g} a]nf g]kfnsf] zf;g;Qf fli6o Pstfsf] s]Gb|ljGb' dflgg] fh;+:yf
cfh Oltxf; alg;s]sf] 5. t o;af] cfh klg cfd?kdf plQs} rf;f]
sf}t"xn ljBdfg 5. g]kfnsf] fh;+:yf, fhsfh tyf fhbafsf] sfo{
k|lqmofaf] lj:t[t hfgsfL lbg] of] klxnf] k':ts xf] eGg' cTo'lQm x'g]5}g. o;
qmddf n]vsn] tTsfnLg fhfx? jL]Gb| 1fg]Gb|;u sfd ubf{sf vf;vf;
36gfqmdnfO{ fd|f];u lrq0f ug'{ePsf] 5. of] Ps pRr ;}lgs clwsfLsf] lghL
hLjgufyf dfq xf]Og, g]kfnL fhgLltsf y'k|} cg'b\3fl6t kf6fx?nfO{ ;fj{hlgs
ug]{ dxjk"0f{ b:tfj]h klg xf]. sltko b[i6sf]0faf6 o; k':tsn] bafaf6
b]lvPsf] g]kfn sf] cfef; klg lbg]5. xfd|f] Oltxf;nfO{ ;xL tYoks 9\un]
lnlka4 ug{ ;d]t o;n] dbt k'ofpg]5.
d}n] b]v]sf] baf h:tf] ;\u|x0fLo s[lt k|sfzg ug{ cg'dlt lbg'ePsf]df
n]vs zfxk|lt xfdL cfefL 5f}. of] k':ts o; klAns];G;sf] klxnf] k|sfzg
xf]. cfufdL lbgx?df ljljw kIfdf d'n'ssf] jf:tljstf k|ltlalDat ug]{, lgs6
Oltxf;sf] wftnLo oyfy{ k|:t't ug]{, ;fy} j}rfls ljljwtfnfO{ ;d]6\g] k':tsx?
k|sflzt ub}{ hfg] p2]Zo klAns];G;n] lnPsf] 5. k|:t't k':tsnfO{ of] :j?kdf
lgsfNg cfcfkm\gf 7fpaf6 ;xof]u ug'{x'g] ;a} dxfg'efjnfO{ xfdL wGojfb lbg
rfxG5f}.
wGojfb.
@)^& k'; !$
d]/f] eGg'
sla #) jif{ ;]jf u] d}n] @)^) ;fndf fhbaf 5f]8\bf b]zsf] cj:yf
cToGt} hl6n lyof], fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs ;a} b[li6sf]0faf6. dfcf]jfbLn] ;'
u]sf] slyt hgo'4 pTsif{df lyof]. fhgLlts bn ;8s cfGbf]ngdf lyP. cfd
hgrfxgf lyof], b]zdf tTsfn zflGt xf];\. fhgLlts dfxf]n cGof]nk"0f{ cToGt}
tn lyof]. o:tf] cj:yfdf d}n] >L % dxffhflwfhsf] ;}lgs ;lrjsf] dxjk"0f{
lhDd]jfL ;Dxflnx]sf] lyP. o;}aLr 1fg]Gb| ;sfaf6 ck|Toflzt cfsl:ds
?kdf d]f] fhLgfdf dfluaS:of]. d}n] o;af] Ps zAb klg gaf]nL fhLgfdf
r9fP. ;sfaf6 deGbf klg of]Uo, ;Ifd cfk\mgf] ljZjf;kfqnfO{ ;}lgs ;lrjdf
lgo'lQm ulaS;g nfu]sf] xf]nf eGg] dnfO{ nfu]sf] lyof]. fhbafsf] dxjk"0f{
sfd ulx]sf] JolQm >L % sf] ;}lgs ;lrjn] crfgs fhLgfdf lbbf ;~rf
hut\df ;g;gLk"0f{ ;dfrf aGg' :jfefljs g} lyof]. baf 5f]8\bfsf] lbgb]lv g}
dnfO{ :jb]zL tyf ljb]zL w]} kqklqsf 6]lnlehg Rofgnx?n] cGtjf{tf{sf nflu
cfu|x ulx]. t d tL kqsfx?;u ;fdfGo e]63f6 ug'{ afx]s s'g} klg cGtjf{tf{
lbg jf 6Lsfl6Kk0fL ug{af6 6f9} a;]. o;f] ug'{ d]f] st{Jo klg lyof].
@)%% j}zfv ! ut]b]lv pkyLdf kbf]Gglt eO{ @)%^ ;fpg;Dd d}n] zfxL
kfZj{jtL{ ljefu, fhbafsf] d'Vo zfxL kfZj{jtL{sf] lhDd]jfL lgjf{x u]. @)%^
ebf} ! ut]b]lv d}n] k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf ;}lgs ;lrj kbdf lgo'lQm kfP.
To; a]nf yL zfGts'df dNn k|d'v ;}lgs ;lrj x'g'x'GYof]. pxfn] @)%^ r}t
d;fGtdf clgjfo{ cjsfz kfPkl5 d}n] @)%& j}zfv ! ut]b]lv k|d'v ;}lgs
;lrjfnosf] lhDd]jfL k|fKt u]. fhf jL]Gb|sf] ;}lgs ;lrjsf] x}l;otn] d}n]
@)%& j}zfv ! ut]b]lv @)%* h]7 !( ut];Dd ;sf;u cToGt lgs6df x]
sfd u]. o; a]nf b]z dfcf]jfbL xTof, lx+;f cft\saf6 cfqmfGt lyof].
dfcf]jfbLsf lj4 tTsfnLg ;sfx?n] zfxL g]kfnL ;]gf klrfng ug{ cg]s
sf]l;; u]sf lyP. t g]kfn k|xLnfO{ klrfng u] h:t} uL. ;'sf jif{x?df
g]kfn k|xLn] g} of] ;d:of ;dfwfg ug{ ;S5 eGg] dgf]lj1fgn] sfd u]sf] lyof].
of] klg cToGt} ljjfbf:kb eof].
jL]Gb| ;sfsf] zfxL kfZj{jtL{sf ?kdf d}n] @% jif{ latfP eg] ;sfsf]
;}lgs ;lrjsf ?kdf sla !$ dlxgf. @)^) sflQs @! ut] fhLgfdf u]
fhbaf g5f]8b\ f;Dd d}n] sla b'O{ jif{ rf dlxgf 1fg]Gb| ;sfsf] ;}lgs
;lrjsf] lhDd]jfL jxg u] . ;fy} fhbafdf x]sf] pRr ;}lgs bhf{ yL kbdf
d]f] @)^) j}zfv ! ut] kbf]Gglt eof]. d]f] ;}lgs ;lrjsf] sla ;f9] tLg jif{sf]
sfo{sfn g]kfnsf] cfw'lgs Oltxf;df Pp6f dxjk"0f{ sfnv08 aGg k'us
] f] 5.
lsgeg] oxL cjlwdf fhbaf xTofsf08 eof], kDkfut fhj+zsf] cGTo eO{
fh;+:yf gof fhfdf ;of]. hgo'4 ;~rfng ulx]sf dfcf]jfbL;u klxnf]
bf];f| ] jftf{, clg b'j} jftf{ e\u eof]. dfcf]jfbL klxnf] k6s @)%* dl\;/ zfxL
g]kfnL ;]gfsf] Aof]s -bf_ df cfqmd0f uL w]} cfw'lgs xftxltof n'6g\ ;kmn
eof]. @)%^ ;fndf k|ltlglw;efsf] lgjf{rg ePkl5sf sla ;f9] rf jif{leq g]kfnL
sf\u;
]| sf tLg k|ltlglw;ef e\u ulPkl5sf b'O{ ;d]t uL sla ;f9] rf jif{df
kfr j6f ;sf u7g eO;s]sf lyP. o;}aLr 1fg]Gb| ;sfaf6 g]kfn clwfHosf]
;+ljwfgsf] wff !@& k|of]u uL hglgjf{lrt k|wfgdGqL b]pjfnfO{ c;Ifd egL
x6fOaS:of]. ;+jw} flgs fhf af6 1fg]Gb| ;sfs} zAbdf sG:6lS6e, lelhan
bfOh:tf] 6'n6' n
' ' x]] ga:g] fhfdf cfkm"nfO{ kl0ft ulaS;]sf] cj:yf lyof].
fhf g]kfnsf] k|zf;lgs ;+oGq Psflt, ;+;bLo fhgLlts bnx? cfGbf]nglt
g]skf dfcf]jfbL h\unlt x]sf] cj:yfaf6 b]z u'lh|x]sf] lyof]. b]zsf] o:tf]
cj:yfdf ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL lgs} r'gf}tLk"0f{ lyof]. fhbafdf k|dv
' ;}lgs
;lrjfno nufot k|dv
' ;lrjfno, lghL ;lrjfno ;+jfb ;lrjfnonfO{ g} >L
% sf] ;sf, ;a} dGqfno ;+jw} flgs tyf cGo lgsfo;u ;DalGwt x'g] sfdx?
x]g{] lhDd]jfL lbOPsf] lyof].
fh;+:yf d'n'ssf] PsLs0fb]lv g} fhgLlts, ;fdflhs, cfly{s tyf
ax'cfoflds ;f+:s[lts lx;fan] klg zlQms]Gb| fli6o Pstfsf] k|tLssf ?kdf
lyof]. ;do, kll:ylt lgoltn] o; dxjk"0f{ ;+:yfsf] dxjk"0f{ kbsf] lhDd]jfL
;DxfNg] cj; d}n] kfPsf] lyP. d]f] d'Vo lhDd]jfL b]zsf] zflGt;'Iffdf u[x,
Iff cfjZostf cg';f cGo dGqfno tyf ;'Iff lgsfo;u ;dGjo ug]{
eP klg >L % sf] ;}lgs ;lrjsf] gftfn] dnfO{ e]6\g cfpg] fhgLlts g]tf,
a'l4hLjL jf cGo JolQmx?;u lgoldt ;Dks{ x'g] ub{Yof]. To:tf cj;df cfPsf
dxjk"0f{ ;'emfj ;"rgfnfO{ ;sfdf hfx] ug'{ d]f] st{Jo lyof]. zfxL g]kfnL
;]gf nufot cGo ;'Iff lgsfosf ;Dk"0f{ bhf{ cGo JolQmaf6 ;d]t ;sfdf
hfx] x'g cfpg] laGtLkqx?, ljleGg l;sfot tyf uf]Ko ;"rgfx? klg ;sfdf
h:tfsf] t:t} hfx] ug'{ d]f] st{Joleq} kb{Yof]. fhgLlts tyf cGo dxjk"0f{
JolQmx?sf ;fy} lgtfGt JolQmut sf0fn] ;sf;u bz{ge]6 vf]Hg] dxfg'efjsf
wf0ff ;d]t ;sfdf d}n] hfx] ug]{ u]sf] lyP. s;nfO{ bz{ge]6 aS;g] of
gaS;g] eGg] ;sfsf] :jljj]sdf lge{ x'g] s'f xf]. t sltko JolQmaf6
;}lgs ;lrjn] fhf;u bz{ge]6 ufOlbPg eGg] h:tf u'gf;fx? klg gcfPsf
xf]Ogg\. ;du|df ;}lgs ;lrjsf] sfd tyf st{Jo ;'Iff;u ;DalGwt ljifodf
;dGjostf{sf] e"ldsf lgjf{x ug]{, j:t'l:yltsf] ljZn]if0f u] ;sfdf hfx] ug]{
cfjZos ;;Nnfx, ;'emfj 6qmfpg] g} xf]. dxffhflwfh zfxL g]kfnL ;]gfsf]
kd;]gflwklt xf]OaS;]sf] g]kfn clwfHosf] ;+ljwfg @)$& tyf @)!^ ;fnsf]
;}lgs P]g cg';f ;]gf ;';\ul7t ePsf] x'bf >L % k|wfg ;]gfkltsf aLrdf
la|h sf] e"ldsf lgjf{x ug'{kb{Yof]. o; lx;fan] zfxL g]kfnL ;]gfsf] ;~rfng
tyf Joj:yfkgsf qmddf slxn]sfxL k|d'v ;}lgs ;lrjfno r]s PG8 Aofn]G; sf]
e"ldsfdf ;d]t lyof]. o; qmddf s}of} k6s k|wfg ;]gfklt;u v6k6 kL c;xh
jftfj0f aGg] u]sf] s'f clxn] klg dnfO{ emnemnL ;Demgf x'G5.
o; qmddf dnfO{ g]kfnsf] fhsfh ;DaGwdf w]} uf]Ko s'fx? ;d]t hfgsfL
x'g' :jfefljs xf]. ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL jxg u]bl] v fhLgfdf u]sf] lbg;Dd
d}n] sfof{nodf lgoldt ?kdf 8foL n]vs
] f] lyP. To;df d}n] dxffhflwfhdf
hfx] u]sf dxjk"0f{ ljifox?, aflxaf6 k|fKt fhgLlts tyf ;'Iff;u ;DalGwt
;"rgf Pj+ ljZn]if0fx? tL ljifodf ;sfaf6 k|fKt lgb]z
{ gx? ;\lIfKt ?kdf n]Vb}
] f] baf. k"} 8foL
cfP. ToxL 8foL clxn] Pp6f lstfj aGg k'us
] f] 5, d}n] b]vs
oyfjt\ k|:t't ubf{ lstfasf] cfsf Hofb} 7"nf] x'g] ePsfn] ;fdfGo dxjsf s'f
o;df ;dfj]z ulPsf] 5}g. ljz]if dxjsf s'f klg cfk\mgf] k];fut dof{bf tyf
st{Josf lx;fan] pNn]v ug{ ldNg]hlt dfq d}n] o;df ;d]6s
] f] 5'. o; afx]s klg
8foLdf y'k}| o:tf clt ;+jb] gzLn ljifox? 5g\, h'g d;u} ;'lIft xg]5g\ d]f]
hLjgsf] ;dflKt;u} cgGtdf ljnLg x'g5
] g\. d}n] ;}lgs ;lrjfno 5f]8b\ f cfkmgf]
8foL afx]s cGo s'g} klg sfuhft lnP cfOg. 8foL lstfa agfpg] p2]Zon]
gn]lvPsf] To;df l6lkPsf k|;\udf yk36 guL ;s];Dd h:tfsf] t:t} k|:t't
ug{ vf]lhPsfn] o;nfO{ ToxL ?k ;Gbe{df lnOlbg d ;a};u cg'f]w ub{5' .
fhLgfdfsf] rf jif{kl5 dnfO{ g]kfn ;fKtflxssf ;Dkfbs ;'wL zdf{n]
h;f{a, ca t cGtjf{tf{sf nflu ;do eof] ls < eg] ;f]Wg'eof]. fhLgfdfnuQ}
pxfn] d]f] cGtjf{tf{ dfUg'ePsf] lyof]. d}n] clxn] s]xL af]lNbg eGb} ;do cfPkl5
d]f] klxnf] cGtjf{tf{ tkfO{+nfO{ g} lbG5' eg] jrg lbPsf] lyP. ToxL cg';f
d cGtjf{tf{sf nflu tof eP. k"j{lgwf{lt ;do cg';f kqsf zb clwsfL
;lxt cfP ;'wL zdf{n] d]f] cGtjf{tf{ lng'eof]. g]kfndf d]f] cGtjf{tf{ cfj0f
syfsf ?kdf k|sflzt x'g] eof]. cGtjf{tf{ k|sflzt x'g] cl3Nnf] lbgsf] sflGtk'
b}lgsdf To;af] d]f] tl:a ;lxtsf] k|sflzt lj1fkgn] g} ;g;gL dRrfof].
fhbafaf6 d]f] cGtjf{tf{ k|sflzt x'g glbg] k|sflzt eP tTsfn v08g ug]{
;d]t s''f ePsf] ;'lgg cfof]. ptf zfxL h\uL c8\8fdf klg s]xL hg]{nn] k|wfg
;]gfkltnfO{ pQm cGtjf{tf{sf ;DaGwdf d;u s'f ug{ ;Nnfx lbP5g\. :jefjtM,
cGtjf{tf{ 5flkPkl5 w]} lbg;Dd dnfO{ ljleGg k|ltlqmofn] lk5f ulx].
cGtjf{tf{ 5flkg'cl3b]lv g} d]f w]} ldq tyf d}n] lrg]hfg]sf a'l4hLjL
g]tfx?n] dnfO{ lstfa n]Vg ;Nnfx lbOx]sf lyP. d'n'ssf] Ps ;+j]bgzLn
sfnv08sf] dxjk"0f{ ;fIfL ePsfn] dnfO{ klg Oltxf;sf] b:tfj]hsf ?kdf
lstfa n]Vg plrt xf]nf eGg] nfUof]. clg baf 5f]8\bf NofPsf] cfk\mgf] JolQmut
8foL kN6fpg yfn]. d}n] slxNo} lstfa n]v]sf] lyOg, tyflk cfk\mg} 8foLdf
dfq ;Lldt x'bf klg Pp6f fd}| lstfa tof x'g] c8sn sf6]. To;kl5 dnfO{
ljifo;"rL
cWofo !
cw'f] ofqf
!=
@=
fhLgfdf k|s0f
fhbaf xTofsf08
-s_ h]7 !( M Pp6f eofgs ft
-v_ zjofqf clGtd ;+:sf
-u_ tgfjaLr 1fg]Gb| ;sfsf] fHoff]x0f
-3_ sk\mo'{df bLk]Gb| ;sfsf] zjofqf
-_ c:ktfn g} sfof{no
-5_ bLk]Gb|sf] rlq h]7 !( sf] leqL x:o
-h_ s]xL cg'Qlt k|Zgx?
-em_ fhf jL]Gb|sf] ;Defljt of]hgf
#
!&
!(
@(
#!
#%
#^
#*
%$
%^
#=
$=
dfcf]jfbL ;d:of
-s_ dfcf]jfbL ;d:of pTklQsf sf0f
-v_ dfcf]jfbLk|lt fhbafsf] b[li6sf]0f
-u_ dfcf]jfbL ;d:of / fhgLlts bn
-3_ dfcf]jfbL ;d:of / zfxL g]kfnL ;]gf
-_ dfcf]jfbL ;d:of / g]kfn k|x/L
-r_ dfcf]jfbL ;d:of / ;z:q k|x/L an
-5_ dfcf]jfbL ;d:of / fli6o cg';Gwfg ljefu
-h_ dfcf]jfbL ;d:of eft
-em_ dfcf]jfbL ;d:of rLg
%(
%(
^!
^^
^*
&!
&#
&^
&&
*$
*&
*&
(@
(%
((
!)$
!)^
!!@
cWofo @
oyfy{sf kfgfx?
%=
!@%
!@^
!(@
@(#
$@%
cWofo #
uGtJosf] cGTo
^=
&=
%@#
%#!
%#@
%$)
%$^
*=
(=
%%!
%%!
%%&
%%(
cfk\mg} af]df
-s_ s'db]lv fhbaf;Dd
-v_ ;\uLtdf lr
-u_ cff]xcjf]x
-3_ uGtJosf] cGTo
%&!
%&!
%*$
%*&
%(@
/fhLgfdf k|s/)f
cWofo 1
cw'/f] ofqf
/fhLgfdf k|s/)f
/fhLgfdf k|s/)f
;+jt\ @)^) sflQs @! ut] z'qmaf. ;bfem} d laxfg ^ ah] lgb|faf6
Ao"lemP. Ao"emgf;fy ]l8of]df cfpg] wfld{s sfo{qmd ;'Gg] d]f] k'fgf] afgL 5.
cfh klg To;} u]. wfld{s sfo{qmdkl5 d cS; sflGtk' PkmPddf cfpg]
;dfrf 8foL ;'lgx]sf] x'G5'. cfh klg ToxL ;'lgx]sf] lyP. To:t} kf}g] & ah]
6]lnkmf]gsf] 306L aHof]. d}n] 6]lnkmf]g p7fP. cfhsf] of] klxnf] 6]lnkmf]g sn
lyof]. ptfaf6 u'8dlg{ ;, d ;fxhg eGgf;fy d}n] 7DofOxfn], kmf]g bafsf]
P8L;L clkm;af6 cfPsf] lyof]. pxfn] eGg'eof], ;, dxffhflwfh ;sfaf6
s'f ug{ vf]lhaS;]sf] 5, 6]lnkmf]g ldnfp5'.
d}n] eg], x'G5, 6qmfpg';\.
6]lnkmf]gdf t'Gt} ;sfsf] cfjfh cfof]. d}n] b08jt\ ;sf eGg klg
gEofpb} ;sfaf6 x's'd eof], ljj]s, lxhf] dnfO{ k|wfgdGqLn] 8LcfO{hLsf]
;jfsf] s'f u]. x\jfO{ jfh cfO{ g6 OGkmD8{ < -dnfO{ lsg eg]gf} <_
d}n] eg], ;sf, ;]jsnfO{ hfgsfL ePg.
;sfaf6 x's'd eof], jfh g6 cfO{ ;kf]H8 6' gf] < -d}n] hfgsfL
kfpg'kb}}{gYof] <_
d}n] km]l hfx] u], gof sfo{ ;Dkfbg lgodfjnL cg';f of] ljifo
dlGqklifbaf6 lg0f{o x'g'cl3 g} ;sfdf hfx] x'g'k5{.
df};'kmaf6 km]l x's'd eof], x\jfO{ l88 g6 o' 6]n dL < -dnfO{ lsg
geg]sf] <_
d}n] laGtL u], ;sf, k|wfgdGqL dlGqklifb\ ;lrjfnoaf6 hfx] x'g]
ljifo k|d'v ;lrjfno dfkm{t k|d'v ;lrjaf6 hfx] x'G5.
;sf l;fOaS:of], 8f]G6 kf; b as. -sfd kG5fpg] sf]l;; gu._
d}n] laGtL r9fP, ;sf, klxn] klg o:t} ePsf] lyof]===
d}n] s'f ;Sg gkfpb} dxffhflwfhaf6 emf]lSsP x's'd eof], cfO{ x\ofe
x\of8 Ogkm, o' lhfOg. -dnfO{ ca k'Uof], ltdL fhLgfdf u._
d}n] hfx] u], xj;\ ;sf
olts}df ;sfaf6 kmf]g flvaS:of]. d}n] klg flvlbP.
dxffhflwfh;u ePsf] ;+jfb d]f] 5]pd} x]sL uLtf ->LdtL_ n] ;'lgx]sL
lyOg\. pgn] s]xL cK7\off] dx;'; ulx]sL lyOg\. , ;f]lwg\, Plgly <
-s] ;d:of eof] <_
o;cl3 klg ;sf;u d]f] ;do;dodf 6]lnkmf]gdf s'f x'GYof]. 3sf]
kmf]gdf k|foM P8L;Lx? dfkm{t g} 6]lnkmf]g cfpYof]. cfjZos kbf{ ;sfaf6
;Lw} d]f] df]afOndf kmf]g ulaS;GYof]. s'fsfgL ;xh :jfefljs lsl;dn] x'g]
ub{Yof], h;sf] ;fIfL uLtf klg x'lGyg\. t cfhsf] ;+jfb c? a]nfsf] h:tf] ;xh
lyPg. To;}n] s]xL tgfj eof] eg] pgn] cg'dfg nufPsL lyOg\.
d}n] eg], d]f] fhLgfdf dfluof]. cfh} clkm; uP fhLgfdf u5'{.
d]f] s'f ;'g] uLtf 5Ss klg\. pgn] elgg\, To;} lsg fhLgfdf lbg] <
s] sf0fn] fhLgfdf ug'{kg]{ xf] eg] ;sfnfO{ ;f]w. pgnfO{ d]f s'f k6Ss}
lrQ a'em]g. elgg\, ltdL nfdf] ;dob]lv bafdf 5f}. lsg Ps k6s klg
;sfnfO{ g;f]wL fhLgfdf u5f}{ < s]xL sfd lalu|Psf] 5 eg] ;sf;u dfkmL
dfu] klg t x'G5 lg
;sfaf6 g} fhLgfdf dfluaS;]kl5 csf]{ s'g} pkfo afsL 5}g. fhLgfdf
guL a:g' fd|f] klg x'Gg. d}n] To:tf] s]xL u]s} 5}g. s]xL sfd lauf]sf] klg
5}g. TolQs} lsg dfkmL dfUg] < lxhf]sf] d]f] hfx]Ldf jftfj0f ;fdfGo g} lyof].
;sfnfO{ c;lhnf] ePsf] x'g ;S5. klxn] klg dnfO{ yLdf kbf]Gglt gug]{
k|;\u rn]s} xf]. uLtf;u d o;L s'f ub}}{ lyP. olQs}df pgn] xf]Og, d Ps
k6s chonfO{ af]nfp5' elgg\. cho d]f] 7"nf] 5f]f]. pm 3d} tNnf] tnfsf]
sf]7fdf ;'ltx]sf] lyof]. af]nfPkl5 pm klg cflQb} cfof].
d}n] chonfO{ Ps l5gcufl8 dxffhflwfh;u 6]lnkmf]gdf ePsf ;a} s'f
;'gfP. pm klg 5Ss kof]. olQ xf] s'f < p;n] ;f]Wof].
olQ xf], d}n] eg].
p;n] dnfO{ ;lhnf] kfb}{ eGof], To;f] eP fhLgfdf ug]{ pko'Qm a]nf oxL
xf]. olt ;fgf] s'fdf o:tf] x'G5 eg] kl5 s'g} 7"nf] sf08 eof] eg] emg\ s:tf]
cj:yf xf]nf < km]l cljZjf;sf] cj:yf l;h{gf eO;Sof]. cg]s lsl;dsf 36gf
36\g ;S5g\ 36gf 36fpg] k|of; klg xf]nf. To;f] eP a'afn] fhLgfdf ug'{
g} a];. p;n] uLtfnfO{ klg ;Demfof]. dnfO{ lgs} ;xh eof]. sfG5f] 5f]f]
pk;]gfgL 8f= s'Gb s'd Aof]sdf x]sf] x'gfn] pm;u s'g} 5nkmn ePg. p;nfO{
o;af] w]} kl5 dfq yfxf eof].
/fhLgfdf k|s/)f
crDd nfUof]. dgdf cg]sf} s'f v]n]. d'8 ckm eg] k6Ss} ePg. ;a}
s'fnfO{ d}n] ;fdfGo ?kdf lnP. c? lbg af6fdf clkm; uP s]s] ug'{ 5,
k]lG8 sfd s]s] 5g\ eg] ;Demb} clkm; hfg] d]f] :jefj lyof]. t cfh
fhLgfdfdf s] n]Vg] eGg] ljrf ub}{ d clkm; k'u]. pQ9f]sfaf6 l5] r]lGh
ddf k'u]. fhbaf ;]jfdf sfo{t ;a} ;}lgs clws[tsf] r]lGh d zfxL
Ifs jflxgLdf lyof]. ToxL a;] s]xL ;dod} d}n] fhLgfdfsf] v];|f n]v].
jflxgLdf s0f]{n k"0f{rGb| yfkf, lg~hg sfsL{ d]h lxdf+z' v8\sf;u klg e]6
eof]. d pxfx?;u} sfof{no uP. pxfx?nfO{ klg d}n] cfh laxfg ;sfaf6
d]f] fhLgfdf dfluaS:of], To; cg';f cfh d fhLgfdf lbG5', t st} s'f
gug'{xf]nf gfd|f] klg g;f]Rg'xf]nf, of] ;fwf0f s'/f xf] eg]. d]f s'f ;'g]
pxfx? 5Ss kg'{eof].
dxffhflwfhnfO{ ;Daf]wg ulPsf] fhLgfdfsf] Aoxf]fdf ;n efiffdf d}n]
n]v]sf] lyP, ;sf, d @)#! j}zfvb]lv fhbafsf] ;]jfdf cfPsf] x'. o;
qmddf ljleGg kbdf xL sfd ub}{ xfn yL bhf{df x] ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL
lgjf{x ulx]sf] 5'. ;]jsnfO{ olt 7"nf] ljZjf; uL of] cf]xbf lhDd]jfL
aS;]sf]df cfef JoQm ub{5'. ;]jfdf x] klg gx] klg d fh;+:yfk|lt ;b}j
;dlk{t xg] k|0f ub{5'. , x's'd aS;] adf]lhd cfh}sf ldltb]lv nfu" x'g] uL
fhLgfdf u]sf] 5'. ;}lgs ;lrjfnodf k'u] d}n] cfk\mgf] fhLgfdfsf] 8fkm\6
k"0f{rGb| s;f{anfO{ 6fOk ug{ nufP. bafdf xfdL cS; ( ah] clkm; k'lu;s]sf
x'G5f}. fhLgfdf 6fOk eP tof ePkl5 ;f9] ( ah]lt d}n] P8L;L clkm;df
kmf]g u]. 6Lsf h;f{a clkm; cfOk'Ug'ePsf] lyPg. fhLgfdfsf] ;DaGwdf s'}
guL d}n] 8\o'6L P8L;LnfO{ eg], ;sfaf6 laxfg Pp6f k]k dfluaS;]sf] lyof].
Tof] k]k tof 5. k]k d cfkm} cfP r9fpm ls r9fpg k7fpm, ;sfdf hfx]
u. o;f] eGbfeGb} 6Lsf h;f{a clkm; cfOk'Ug'ePsfn] d}n] pxf;u s'f u].
pxfn] ;sfdf hfx] u] va u5'{ eGg'eof]].
!) ah]lt P8L;L clkm;af6 kmf]g cfof]. ;sfaf6 ;f9] !) ah]
dnfO{ e]6\g] ;do aS;]sf] x]5. bafsf] au}rfdf Pp6f ;fgf] k|]Iffno -kf6L_
5. ;sfaf6 ;lrjx?nfO{ laxfg cS; ToxL e]l6aS;G5. d ToxL uP, ;f9]
!) ah]. d fhLgfdf fv]sf] vfd ;ft j6f cToGt} uf]Ko kmfOn lnP uPsf]
lyP. tL kmfOnsf ljifoj:t'af] c? s;}nfO{ s'g} hfgsfL gePsfn] ;sfdf
r9fpg] lgwf] u]sf] lyP. af6f]df ;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08];u hDsfe]6
eof]. pxfn] glhs cfP stf xf], h;f{a < eg] ;f]Wg'eof] < k|Zgsf] hjfkm
glbb} km]l yKg'eof], s]sf] hfx]L kof] cfh <
hfx]L xf]Og, kmfoL, d}n] eg]+ . Tolt eg] d xf;] . pxf klg xf:g'eof]. pxf
cfk\mgf] af6f] nfUg'eof]. d klg nfu] . pxfnfO{ d]f] fhLgfdfaf] s'g} cQf]kQf] ePg.
/fhLgfdf k|s/)f
unf. ToxL ;dodf d}n] s] klg eg]sf] lyP eg], ;]gf k|xL clws[tx?aLr
Tolt fd|f] ;DaGw 5}g. Psn] csf{sf] s'f sf6\g] k|rng 5. klxn]b]lv g} o:t}
eOx]sf] 5. clxn]sf] hl6n cj:yfdf ;s];Dd To:tf] gxf];\. To;}n] hxf
;]gf;u w]} g} ;Dks{;dGjo ug'{k5{, To:tf] :yfgdf fd|L ljrf u] ;jfsf]
Joj:yf ldnfpgf];\. pkTosfdf ;'Iffsf] 7"nf] ;~hfn 5. ;]gf;u klg lgoldt
;Dks{;dGjo cfjZos eOxG5. To;n] ubf{ sf7df8f} pkTosfdf ;]gf;u fd|f]
;DaGw ePsf] 8LcfO{hL vf]Hg'eof] eg] fd|f] xf]nf. Tof] lx;fan] d]f] ljrfdf
pkTosfdf 8LcfO{hL czf]s >]i7nfO{ Nofpbf fd|f] xf]nf. lsgeg] pxf !^ jif{
bafdf P8L;L eP al;;Sg'ePsf] 5. h\uL c8\8f ;]gfsf w]} clws[t;u
pxfsf] fd|f] ;DaGw 5. Ps k|sfn] pxf k|xLsf] clws[t eP klg ;}lgs
clws[t h:t} alg;Sg'ePsf] 5. To;}n] pxfnfO{ fVbf kmfObf x'G5 eGg] d]f]
;'emfj 5.
To; a]nf cfO{hLkL;fan] eGg'ePsf] lyof], pkTosfdf xfdLn] czf]snfO{ g}
fVg] ljrf ul;s]sf 5f}. lsgeg] lbkfondf pxfn] xfdLn] ;f]r]eGbf klg w]}
fd|f] sfd ug'{ePsf] 5. 8LcfO{hLsf] ;jfsf] ljifodf xfdLaLr ePsf] of] s'f d}n]
Tolt a]n} lj:t[t ?kdf ;sfdf hfx] u]s} x'. To;kl5 o; ljifodf s;};u
s'g} klg s'f ePsf] 5}g. g dnfO{ cfO{hLkL;fan] s]xL eGg'ePsf] 5, g u[xdGqLsf]
;d]t sfo{ef ;DxfNg'ePsf k|wfgdGqLaf6 s]xL s'f cfPsf] 5, g t u[[x;lrjaf6}
o;af] s'g} hfgsfL lbOPsf] 5. st}af6 s]xL s'f gePkl5 d}n] yfxf kfpg]
s'f klg ePg.
d}n] 8LcfO{hL ;jfsf] ;DaGwdf ;a} ljifoj:t' h:tfsf] t:t} hfx] u]kl5
;sfn] s]xL c;lhnf] dx;'; u] h:tf] nfUof]. s]xL klg af]lnaS;]g. d klg
r'krfk a;]. s]xL If0fkl5 ;sfaf6 ltdL uPkl5 ;}lgs ;lrjsf] sfd s;n]
u5{ < eg] ;f]lwaS:of]. d}n] hfx] u], ;sfaf6 h;nfO{ x's'd x'G5, d
p;}nfO{ fd|f];u a'emfP hfG5'. cfjZos kof] eg] p;n] dnfO{ hlxn] klg ;Dks{
ug{ ;S5. ;sfaf6 km]l x's'd eof], u[x k|zf;g k|xL ;DaGwL s'fx? ldn]s}
5}g. o;} k|;\udf k'fgf s'fx? klg eP. ;sf km]l r'k nfluaS:of].
dnfO{ hlt;Sbf] rf8f] lg:sg dg nflux]sf] lyof]. d}n] cfk\mgf] :jfledfgdf cfr
k'u]sf] dx;'; ulx]sf] lyP. Ps k|sfn] leqL dgdf cfqmf]z ;d]t k}bf ePsf]
lyof]. To;}n] km]l hfx] u], ;sf, of] :tdf ljZjf;sf] jftfj0f wldlnof]
eg] sfd ug{ ;xh x'b}g. ;sfaf6 dnfO{ sfd nufOaS;g dnfO{ klg sfd
ug{ c;lhnf] kg{ ;S5. To;}n] d]f] fhLgfdf cfh}sf ldltb]lv :jLs[t xf];\.
;sfaf6 n]6 dL ly\s cf]e bL ljs]G8 x's'd eof]. , ;fydf lnP uPsf
uf]Ko kmfOnx? r9fP d labf eP. of] g} d]f] clGtd hfx]L x'g k'Uof].
;}lgs ;lrjfno kms{+b} ubf{ d]f dgdf w]} s'f v]lnx]sf lyP. fhLgfdf
/fhLgfdf k|s/)f
a'emfpg] qmddf d}n] ;sfnfO{ Pp6f nf]suLt ;'gfpg kfPsf] eP x'GYof] h:tf]
klg nfUof]. Tof] nf]suLt xf] M
nfUof] eG5g\ r}tsf] dlxgf, knfP5 kftL,
gldn]sf] 3afeGbf geofs} hftL==
oxL uLt ;Demb} d ;}lgs ;lrjfno k'u]. clg fhbaf k|d'v kbflwsfL
zfbfk|;fb k|wfgnfO{ kmf]g u] eg], ;, cfh ;sfaf6 dnfO{ fhLgfdf ug{
x'sd' eof]. To;} cg';f d}n] fhLgfdf lbP. d s;nfO{ d]f] lhDd]jfL a'emfpm <
t pxf klg d]f s'f ;'g] em:sg'eof]. lsg < s] ef] < eg] ;f]Wg yfNg'eof] <
d}n] eg], dnfO{ s]xL yfxf 5}g. ;sfaf6 x'sd' eof], d}n] fhLgfdf u].
To;kl5 d cfk\mgf] clkm;sf] sfdsfafxL ldnfpg yfn]. dnfO{ h;L
a'ema'emfy ulPsf] lyof], Tof]eGbf lgtfGt kms Jojl:yt lsl;dn] a'ema'emfy
ug]{ufpg] kDkf a;fNg] lgwf] u]. gub tyf lhG;L ;fdfgsf] 5'f5'} kmfOn
tof kfg{ cxfP. z'qmaf k"} o;}df laTof]. d}n] klg cfkm"n] ug'{kg]{ sfdsf]
km]xl:t tof kf]. sfof{nodf x]sf kmfOn cGo sfuhkqx? a'emfpg tof
kf] fv].
dxffhflwfhaf6 s]xL g s]xL ;f]r]} d]f] fhLgfdf dfluaS;]sf] x'g'k5{.
clg d}n] klg TolQs} fhLgfdf lbPsf] lyOg. To;}n] fhLgfdf kqdf x''s'd
aS;] adf]lhd eGg] pNn]v u]sf] lyP. x''s'd aS;] adf]lhd eGg] jfSof+zn] d]f]
fhLgfdfaf] ;sfaf6 k'glj{rf x'g] d}n] klg k'glj{rf ug]{ ;DefjgfnfO{
;dfKt kfl;s]sf] lyof]. ;sfsf] sfof{noaf6 z'qmaf lbge d]f] fhLgfdfsf
ljifodf s'g} va cfPg. s] eof] < eg] yfxf kfpg klg ;lsg. fhbafdf
zlgaf cfOtaf b'O{ lbg ;fKtflxs labf x'G5. To;n] ubf{ d]f] fhLgfdf
:jLs[t ePsf] kq ;f]daf dfq cfp5 xf]nf eGg] cg'dfg u] clkm;kl5
3 kms]{+.
d}n] fhLgfdf a'emfP kms]{kl5 ;sfaf6 fhbafdf sfo{t s]xL ;lrjnfO{
af]nfP o; ljifodf 5nkmn ulaS;]5. To;df k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g,
;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08] lghL ;lrj ;fu ltldlN;gf ;xefuL x'g'ePsf]
x]5. ;j{k|yd d]f] fhLgfdf kq lbb} of] k9 eg] ;sfaf6 k|d'v ;lrj
dxh{gnfO{ x's'd eP5. pxfn] k9] ;'gfpg'eP5. To;kl5 Toxf pkl:yt ;a}
;lrjn] ;sfnfO{ clxn]sf] cj:yfdf of] sbd pko'Qm x'b}g, s'g} xfntdf clxn]
ljj]s h;f{anfO{ bafaf6 aflx lgsfNg' x'b}x'b}g, of] a]nf pxf aflxlbf gfd|f]
;Gb]z hfG5 eGg] ;'emfj lbP5g\. To:t} ;sfaf6 z'qmaf g} ;lrj ;'bgk|;fb
kf]v]nnfO{ 5'} e]l6aS;]5. pxfn] klg clxn]sf] cj:yfdf ljj]s h:tf] cg'ejL
JolQmnfO{ fhbafaf6 aflx k7fpg' x'Gg, fhbafnfO{ 3f6f x'g ;S5, of] t
pxfnfO{ lxf] agfpg] sfd kf] x'G5 eg] ;'emfj lbg'eP5.
10
;sfn] d'Vo P8L;L 6Lsf h;f{a;u klg 5'} s'f ulaS;]5. pxfn]
klg To:t} ;Nnfx lbPsf] d}n] kl5 yfxf kfP. pxfn] o; ljifodf k|wfg
;]gfklt;u ;d]t ;Nnfx lnOaS;bf fd|f] x'G5 eGg] ;'emfj lbg'eP5. To;kl5
;sfn] zlgaf d]f] fhLgfdfaf] k|wfg ;]gfklt;u 5nkmn ulaS;]5. ef]ln
kN6 cfOtaf labfsf] lbg eP klg ;sfaf6 k|d'v fhbaf kbflwsfLnfO{
e]l6alS;of]. ;fob ToxL a]nf d]f] fhLgfdf :jLs[t ug]{ lgwf] ePsf] x'g'k5{.
d}n] fhLgfdf u]sf] ljifodf cfOtaf g]kfn ;dfrf kqdf ;dfrf 5flkof].
of] va fhbafs} ;+jfb ;lrjfnon] lns u]sf] x'g'k5{ eGg] nfUof]. lsgeg]
fhbafdf clt sd JolQmnfO{ dfq d]f] fhLgfdfsf ljifodf hfgsfL lyof].
d]f] a'ema'emfy ePsf] lyPg. To;}n] ;f]daf klg sfof{no uP. sfof{no
k'Ug]lalQs} k'gM k|d'v fhbaf kbflwsfLnfO{ ;f]w], ;, d s;nfO{ a'emfpm <
pxfn] lsg cflQPsf], lr7L cfOxfN5 lg, tkfO{+sf] ;]s]G8DofgnfO{ a'emfpg] tofL
ub}{ ug"{ eGg'eof]. To;} cg';f ;a} sfuhkq l7Ss ldnfP a;]. Tolt a]nf d]f]
;]s]G8Dofg ;x;}lgs ;lrj ;xfos yL uh]Gb|axfb' lnDa" x'g'x'GYof].
d cfkm\gf tkm{af6 ug'{kg]{ ;a} sfd ;s] lr7L kv]{ a;]sf] lyP. lbp;f];Dd
klg lr7L gcfPkl5 d}n] km]l k|d'v fhbaf kbflwsfLnfO{ kmf]g u]. pxfn]
Ps} l5gkl5 cfOk'U5 eGg'eof]. To;f] eg]sf] s]xL ;dokl5 lr7L cfof]. d}n]
;x;}lgs ;lrj uh]Gb|nfO{ ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL ;'Dk]. o;kl5 k|d'v ;}lgs
;lrjfno fhbafsf cGo s]xL sfof{nosf sd{rfL;u ;bfsf nflu afO{afO{
ub}{ zfxL Ifs jflxgLdf k'u]. Toxf d]f s]xL ;fdfg lyP. tL ;fdfg lnP
pQ9f]sfaf6 aflxlP.
Toxfaf6 lg:sg nfUbf d}n] #! jif{cl3sf] s'f ;Dem]. zfxL g]kfnL ;]gfsf]
clws[t Sof8]6df 5gf]6 ePkl5 d}n] a]nfotsf] f]on ldln6L Ps]8]dL -:ofG8x:6{_
df tflndsf] cj; kfPsf] lyP. Toxfaf6 kms]{kl5 d]f] lgo'lQm >L uf]vaxfb' u0f,
zfxL Ifsdf ePsf] lyof]. d d]f] db o'lg6, fhbafdf sfo{t uf]vaxfb'
u0fdf ;xfos ;]gfgLsf ?kdf xflh x'g klxnf] k6s pQ9f]sfaf6} fhbaf
l5]sf] lyP. To; a]nf ;]gfsf] tNnf] clws[t kbdf baf k;]sf] d cfh bafdf
x]sf] ;]gfsf] pRr kb yLaf6 aflxlb} lyP. of] ;Dembf d}n] cfk\mgf] nIo k"f
ePsf] cg'e"lt u]. fhbafsf] ;]jfaf6 x7ft\ lg:sg'kbf{ stfstf gdfOnf] klg
nfu]sf] lyof]. t dxjk"0f{ lhDd]jfLaf6 s'g} bfu gaf]sL lg:sbf cfk"mnfO{ lgs}
xn'sf dx;'; eOx]sf] lyof]. fhbafdf sfd ubf{ d slxNo} cfk\mgf] c8fg
l;4fGtaf6 ljrlnt eOg. cfk\mgf] l;4fGt :jfledfgdf cfr cfpg lbOg. ha
dnfO{ cfk\mgf] :jledfgdf 7]; k'u]sf] cg'ej eof], To;kl5 Toxf xg] OR5f ePg.
:jfledfgsf ;fy lg:sg kfPsfdf uf}jflGjt ePsf] dx;'; u]. cfkm\gf] lhDd]jf/L
;a} ;s]/ lg:s] klg d]/f] uf]/vaxfb'/ u0fsf] s0f]{n sdfG8]G6 -ljz]if clws[t_ sf]
/fhLgfdf k|s/)f
b;jif]{ cjlw @)^% k'; d;fGtdf k"/f x'g]5 . 3 hfb} ubf{ :jefjtM w]} s'fx?
dgdf v]lnx]. To; a]nf d}n] fhbafsf] x\ofcf]e hlt;Sbf] rf8f] lbdfuaf6
x6fpg] gof hLjg ;' ug]{ c7f]6 u]. ;fy} Pp6f nf]suLt ;Demg k'u] M
dgsf] wf]sf] dg}df x\of]
yfxf kfOg s] eof] s] eof]= =
crfgs d]f] fhLgfdf dflug'kg]{ sf0f s] xf]nf < w]} lh1f;'x?n] ;f]Wg]
u5{g\. t d cfkm} clxn];Dd cg'Qlt 5'. Pp6f 8LcfO{hLsf] ;jf dfq sf0f
gx'g ;S5. 8LcfO{hLsf] ;jf Pp6f ;fdfGo lgx' dfq lyof] eGg] nfU5. d
yLdf a9'jf ePsf] ;ft dlxgfcl3 j}zfvdf dfq xf]. To;cl3 g} d]f] pkyLsf]
kbfjlw ;lsPkl5 dnfO{ cjsfz lbg] s'f klg gePsf] xf]Og. Tolt a]nf dnfO{
lsg flvof] < ;Dembf crDd nfU5. ;fob ;sfsf] ToxL a]nfsf] dfgl;stfn]
kl5 sfd u]sf] x'g'k5{.
cfk\mgf] fhLgfdfaf] ha d ;f]Rb5', fhLgfdf dflug'eGbf cl3Nnf] ftsf]
Pp6f 36gf ;Demg k'U5'. Tof] ft d lrlgof fhb"tsf] lgjf;df l8gdf lyP.
P8L;L clkm;af6 w]} k6s kmf]g cfof]. zfxHofbL zLtfidfsf >Ldfg\ cleif]s zfxn]
k'tnL;8ssf] gf] kfls{ If]qdf df]6 kfls{ ug'{ePsf] x]5. ToxL l;nl;nfdf
8\o'6Ldf x]sL dlxnf 6flkms k|xLn] pxf;u nfO;]G; dfu]sL lx5g\. oxL qmddf
ljjfb ePkl5 cleif]s nfO;]G; glbO{ kmGs] hLjgs'~h k'Ug'eP5. pxfn] of] s'f
lgd{n lgjf;sf P8L;LnfO{ eg]kl5 dxffhflwfhsf] P8L;L clkm;df s'f k'u]5.
;fy} cleif]sn] lgd{n lgjf;sf P8L;Ldfkm{t tL dlxnf 6flkms k|xLnfO{ hLjgs'~h
af]nfpg'eP5. o;af] 6Lsf h;f{aaf6 ;d]t dnfO{ kmf]g cfof]. d}n] pxfnfO{
of] s] ePsf] xf] eg] ef]ln cfO{hLkL;u s'f u5'{, 6flkms k|xLsf] l;kfxLnfO{
hLjgs'~h af]nfpg' fd|f] x'b}g, To;af6 ;sffTds ;Gb]z hfb}g eg].
6Lsf h;f{an] ToxL cg';f hLjgs'~hdf s'f ug'e{ P5. t pxfn] To;L
s'f u]sf] cfwf 306fkl5 Tof] 6flkmsnfO{ clxn];Dd lsg oxf pkl:yt gufPsf] <
eGb} zfxHofbL zLtfidfaf6 dxffhflwfhsf] P8L;L clkm;df kmf]g cfP5. To;kl5
clns c;xh cj:yf l;h{gf eP5. 6Lsf h;f{an] ca s] ug]{ eg] km]l dnfO{
kmf]g ug'e{ of]. d}n] pxfnfO{ ;}lgs ;lrjn] cfO{hLkL;u s'f u5'{ eGg'ePsf] 5, pxf
lrlgof fhb"tsf] lgjf;df x'gx' G' 5 eGg'xf];,\ olb tkfO{n
+ fO{ hfx] ug{ c;lhnf] nfU5
eg] ljj]s h;f{a ;sf;u s'f ug{ rfxg'xG' 5 eg] hfx] ug';
{ ,\ d s'f unf eg]
;Nnfx lbP. 6Lsf h;f{anfO{ hLjgs'~hdf kmf]g ug'e{ Gbf a dxffhflwfhdf hfx]
ug{ fd|f] xf]nf eGg] nfu]5. , pxfn] o;L tNnf] txsf] l;kfxLnfO{ hLjgs'~hdf
af]nfP s] ug{ vf]hs
] f] xf]nf, a8f] crDdnfUbf] s'f, of] t pko'Qm x'b g} eg]
;sfdf hfx] ug'e{ P5. To;kl5 dxffhflwfhaf6 af]nfpg'kb}g{ x'sd' eP5.
o;L of] RofK6 aGb ePsf] lyof]. t of] 36gf klg stfstf d]f] fhLgfdf;u
11
12
/fhLgfdf k|s/)f
13
14
/fhLgfdf k|s/)f
eof]. d ;}lgs ;lrj ePsf] grfpg]x? bafdf dfq geP b]zleq aflxsf
zlQms]Gb| ;d]t lyP eGg] s'f d}n] ljleGg ;Gbe{df ;'Gb} cfPsf] lyP. bafsf]
;}lgs ;lrjfno cfkm}df k|efjzfnL lgsfo ePsfn] y'k} zlQms]Gb| Toxf cfkm"
cg's"nsf] ;}lgs ;lrj xf];\ eGg] 7fGby]. d ;}lgs ;lrj ePsf] pgLx?nfO{ dg
gkg'{ c:jfefljs lyPg. ;sfsf] jlkl lglZrt :jfy{ af]s]sf y'k|} dfG5] lyP.
;sf;usf] lgs6tf b]vfP dnfO{ of] sfd u, Tof] sfd u eGg]x? klg lyP.
t d}n] slxNo} lgod ljkLt s'g} klg sfd ulg. o;} sf0f d pgLx?sf lglDt
afws ag]sf] lyP. pgLx?n] t dnfO{ ;}lgs ;lrj} x'g glbg ;d]t sf]l;; u]sf
lyP. :juL{o fhf jL]Gb|sf] ;]gfdf km]o PG8 hl:6; x'g'k5{ eGg] ;f]r lyof].
To;}nfO{ cfwf agfP d}n] sfd u]sf] lyP. To;f] ubf{ ;]gfsf] pRr g]t[Tj txdf
klg c;lhnf] ePsf] lyof] xf]nf. bafsf] ;lrj a}7sdf klg d :ki6 s'fx?
fVy], pgLx?nfO{ klg d dg klx]sf] lyOg ls o;afx]s :jb]z tyf ljb]zsf
ljleGg zlQms]Gb|af6 klg d]f lj4 ;sfdf bafj klx]sf] x'g ;SYof].
oxL l;nl;nfdf Pp6f k|;\u pNn]v u. ;+o'Qm fi6;\3sf] zflGt
:yfkgf ld;g sf];f]ef] uPsf g]kfn k|xLsf Ps clws[tn] dnfO{ Toxfaf6 kmls{P
cfPkl5 ;'gfPsf lyP, sf];f]ef] ld;gdf d}n] sfd ug]{ ;]S6sf k|d'v eftLo
l;lgo cfO{kLP; clws[t lyP. Ps lbg s'fsfgLs} qmddf pgn] eg], b]vf] xd
g]kfn d]+ hf] rfxt] x}+, jxL xf]tf x}. baf d]+ Ps ;}lgs ;lrjsf] dfn'd xf] uof
x} ls eft g]kfn s] dfcf]jfbLcf]+ sf] tflnd b] xf x}. eft sf] nuf ls O;;]
p;sf] O;d]+ ODAof];d]G6 xf] ;stf x}, O;lnP ;}lgs ;lrj sf] jxf ;] x6fgf
h?L x}. xdf] eL baf d]+ P8L;L x}+, cf} nf]u eL x}+. cf} g]kfn s] k|wfgdGqL
;"o{axfb' yfkf tf] xdf] xL cfbdL x}+. pgsf] eL ;}lgs ;lrj sf] x6fg] s] lnP
k|:tfj e]h lbof. xdg] pgsf] klrfng lsof cf} dxffh ;] sxs ;}lgs
;lrj x6jfg] sf] sxf. cf} dxffh g] eL p;sf] x6f lbof.
p;sf] s'f ;'g] g]kfn k|xLsf tL clws[tnfO{ Psbd} crDd nfu]sf]
x]5. To;}n] g]kfn kms{g]lalQs} pgn] dnfO{ e]6] of] s'f ;'gfP. o;af6 d
s] lgisif{df k'u]sf] 5' eg] cs:dft\ d]f] fhLgfdf dfUg'sf] k5fl8 8LcfO{hL ;jf
dfq} sf0f xf]Og. dnfO{ bafaf6 x6fpg b]zL dfq geP ljb]zL zlQms]Gb| g}
nfu]sf] k|:6 x'G5.
d]f] fhLgfdfsf ljifodf csf]{ klg c8sn 5. dxffhflwfhsf] c;f]h !*
ut]sf] sbdkl5 d g]kfnsf] jt{dfg fhgLlts ;dLs0f cg';f g]skf -Pdfn]_
nfO{ ;Qfdf Nofpg'k5{ eGg] kIfdf lyP. elgG5, ;k{sf] v'f ;k{n] dfq b]V5.
To;}n] dfcf]jfbLnfO{ fhgLltsf] d"n af6fdf NofP ;d:of ;dfwfg ug{ Pdfn]sf]
;sf ;Ifd x'g ;S5 . o;sf lglDt ;sfaf6 Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df
g]kfnnfO{ k|wfgdGqLsf] lhDd]jfL aS;g'k5{ eGg] d]f] ;'emfj lyof]. ;sfaf6
15
16
d]f] ;'emfj grfP kf] fhLgfdf dfluaS;]sf] xf] ls eGg] stfstf nfU5. t of]
alnof] cfwf xf] eGg] dnfO{ nfUb}g.
dxffhflwfh;u fhgLlts ljifodf d]f] k|z:t 5nkmn x'GYof]. d}n] g]kfn
clwfHosf] ;+ljwfg @)$& sf] cIfzM kfngf ub}{ cl3 a9\bf g} fhbafnfO{
kmfObf x'G5 eg] ;Nnfx lbg] u]sf] lyP. ljleGg fhgLlts kf6L{sf g]tf;u klg
d]f] e]6 eOxGYof]. s}of} k6s ;sfn] cxfOaS;] g]tfx?nfO{ e]6 uy]{+ eg] s'g}
a]nf JolQmut ;DaGwsf cfwfdf klg. e]6df ePsf ;a} s'f ;sfdf v'n:t
hfx] uy]{+. d}n] ;sf;u lgs6 eP sfd u]. vf; uL fhf jL]Gb|;u
t clGtd ;do;Dd ljz]if lgs6 x]. g]kfnsf] fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs
kll:ylt, fli6o ;'Iff, cGtf{li6o kll:ylt cflb tdfd ljifodf df};'km;u
v'n]} 5nkmn x'GYof]. kbLo b[li6n] ;sfsf] ;xof]uL h:tf] b]lvP klg sfd
ug]{ qmddf ;}lgs ;lrj Ps lx;fan] ;sfsf] dxjk"0f{ ;'Iff ;Nnfxsf klg
x'GYof]. sltko s'fdf tTsfn lg0f{o lng'kbf{ of s'g} klg ljifodf fo JoQm
ug'{kbf{ ;sfaf6 ;Nnfx lng] klxnf] JolQm bafsf] ;lrj g} x'GYof]. o;
qmddf ;sfsf] ljZjf;af6 d}n] cfk\mgf] lhDd]jfL, of]Uotf Ifdtfn] EofP;Dd
k"0f{ OdfgbfLsf ;fy ;w} k"f sfd ulx], rfx] P8L;L x'bf xf];\ of rfx] ;}lgs
;lrjsf ?kdf xf];\.
/fhb/af/ xTofsf)*
/fhb/af/ xTofsf)*
@)%* h]7 !( ut] z'qmaf. Tof] eofgs ft, aLeT; ft, ;+;fnfO{ g} :tAw
kfg]{ ft. g]kfnsf] Oltxf;df slxNo} gd]l6g] b'MvfGt 36gf 36]sf] Tof] ft. Tof]
csNkgLo fhbaf xTofsf08, h;nfO{ ;Dembf klg cf g} lhl\ x'G5.
Pp6f sfnf] fts} ?kdf d}n] x]g]{ u]sf] 5' Tof] z'qmafsf] ftnfO{.
z'qmaf ckfx\g sla % ah]sf] s'f xf]. jL]Gb| ;sf ff dxf]T;j
;d'b\3f6gsf nflu kfr lbgkl5 ff ;jfL xf]OaS;b} lyof]. d ;}lgs ;lrjfnodf
a;] ;sfsf] ;jfLsf nflu ;'Iff Joj:yfkg ;DaGwL lj:t[t of]hgf agfOx]sf]
lyP. sfof{no ;do ;lsg} nfUbf crfgs ;sfsf] kmf]g cfof]. ;sfaf6
x'sd' eof], ljj]s, ;'Gb -;sfsf zfxL kfZj{jtL{, dxf;]gfgL ;'Gbk|tfk fgf_
;u ;dGjo u] lj:t[t sfo{qmd tof kf. $ gDa jflxgL, ;'vt{] df a:g] ;f]rfO
agfPsf] 5'. cGo ;'Iff Joj:yfsf nflu ;d]t ;]gf;u ;dGjo u.
d}n] ;sfdf hfx] u], k|wfg ;]gfklt;u 5nkmn u] $ gDa jflxgL,
;'vt{] df ;sfsf] a;f]af;sf] Joj:yf ug{ nufp5' . t lxdfnL e]usf] jftfj0f t'Gt}
kljt{g x'g ;Sg] ePsfn] ffd} klg ;sf fh x'gk' g]{ cj:yf cfpg ;S5. To;}n]
ffl:yt ;]gfsf] u'Nddf klg cfkt\sfnLg a;f]af;sf] nflu Joj:yf ug{ nufp5' .
;sfaf6 x's'd eof], 7Ls 5. To;} cg';f u. clxn] ffsf] tfkqmd
slt 5 < jftfj0f s] s:tf] 5 < To;af] klg P8L;LnfO{ hfgsfL ufOfv.
jL]Gb| ;sf;u ePsf] of] g} d]f] cflvL ;+jfb xf].
;sf To; lbg lrofsf nflu a8fu'Ho" gogfh kf08]sf] l8NnLahfl:yt
lgjf;df ckfx\g ;jfL xf]OaS;]sf] lyof]. Toxfaf6 kms]k{ l5 dnfO{ kmf]g ulaS;]sf]
xf]. To; cj;df ;sf ff ;jfL ePsf a]nf dnfO{ sf7df8f}d f s]xL ljz]if sfd
ug{ lgb]z
{ g aS;]sf] lyof]. kmf]gdf s'f x'b f ;sfsf] :j c? a]nfsf] h:tf] geP
cln dlng eP h:tf] dnfO{ nfUof]. d}n] ;sfnfO{ s]xL kof] xf]nf eGg] ;f]r] .
17
18
/fhb/af/ xTofsf)*
Tof] z'qmaf d lbge clkm;sf] sfdd} lyP. ;a} sfd ;s] ;fem ^ ah]
aflx lg:sg] a]nf ;sfsf] P8L;L clkm;df kmf]g u]. P8L;L ;'Gbk|tfk
fgf;u s'f eof]. cfh c? s]xL sfd 5 ls < eg] ;f]w]. h]7 @$ ut] x'g
nfu]sf] ;sfsf] ff ;jfLsf] tofLaf] xfdLaLr s]xL a] s'f eof]. d}n] cl3
;sfaf6 ff e|d0fsf] tofL Joj:yfkgaf] x's'd ePsf] 5, Tof] ;jfL jfx]s
c? s]xL s'f 5 < eg] d}n] ;f]w]. ;'Gb s;f{an] cfh vf;} c? s]xL 5}g,
;sfsf] bz{ge]6 5, ;+jfb ;lrjn] bz{ge]6 ufpb} x'g'x'G5 eGg'eof].
z'qmaf laxfg ;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08]sf] hfx]L lyof]. pxfsf]
;lrjfno ;DaGwL sfd ;}lgs ;lrjfnonfO{ Tolt w]} yfxf of rf;f] x'b}g
klg. cfcfk\mgf] sfd ug]{ xf]. Tof] ;fem pxfn] :k6nfO6 Dofulhgsf ;Dkfbs
dfwjs'df ldfnnfO{ jL]Gb| ;sf;u bz{ge]6sf] ;do ldnfpg'ePsf] lyof].
;fob Tof] ;fem pxfsf nflu dfq bz{ge]6sf] sfo{qmd lgwf{0f ePsf] lyof].
ckfx\g lrofsf nflu l8NnLahfl:yt a8fu'Ho" gogfh kf08]sf] 3 ;jfL
eP ;sfx? sla $% ldg]6 fh ePsf] lyof]. Toxf o'jfhflwfhsf] klg
;jfL ePsf] lyof]. d}n] kl5 ;'g] cg';f o'jfhflwfh Toxf Ps zAb klg
af]lnaS;]g. ;fem ;+jfb ;lrjfnosf tkm{af6 bz{ge]6 ldnfOPsf] x'gfn] ;+jfb
;lrj dfq a:g], c? ;a} ;lrjx? hfg] eGg] pbL{ lyof]. ^ ah] clkm;sf] ;a}
sfd ;s] d aflx lg:s]. zfxL Ifs jflxgLdf xfd|f] 8]; r]Gh d lyof]. ToxL
uP 8]; r]Gh u]. ToxL a]nf d}n] 8f= b'dg yfkfnfO{ kmf]g u]. pxf d]f ;fyL.
xfdL b'j}nfO{ Ps hgf ;fyLn] vfgf vfg af]nfPsf] lyof], gofahfdf. 8f= b'dg
d e]l6of}. 7d]ndf csf]{ ;fyL u0f]z kf08]nfO{ lnP gofahfl:yt ;fyLsf]
3 uof}. xfdL Toxf k'Ubf sla ;f9] & ah]sf] lyof]. xfdL l8\S; ulx]sf
lyof}. To:t} ( ah] !%!^ ldg]6 uPsf] lyof], d]f] df]afOn aHof]. 3af6 uLtf
->LdtL_ n] kmf]g u]sL lx5g\. lgs} cflQPsf] :jdf pgn] ;f]lwg\, ltdL sxf
xf] < dx]Gb| dlGhn P8L;L clkm;af6 kmf]g cfPsf] lyof].
dnfO{ crDd nfUof]. dx]Gb| dlGhn P8L;L clkm;af6 dnfO{ lsg kmf]g
cfof] < dnfO{ t >L ;bg P8L;L clkm;n] vf]Hg'kg]{ xf]. dx]Gb| dlGhn d'df
a8fdxffgL Tgsf] lgjf; xf] eg] >L ;bg dxffhflwfhsf]. d}n] t'Gt} dx]Gb|
dlGhn P8L;L clkm;df kmf]g u]. Toxfaf6 dnfO{ kmf]g u]sf] xf] < eg] ;f]w].
xf]Og eGg] hjfkm cfof]. 8'6Ldf Ps hgf nK6g lyP. pgn] ptf lqe'jg
;bglt kmfolsf] cfjfh cfPsf] lyof], Totfaf6 kmf]g cfPsf] xf] ls < eg]. of]
s'f sla ( ah] @) ldg]6ltsf] xf]. kmfolsf] cfjfh eGg] s'fn] d]f] dgdf
Ps} k6s cg]sf} t\ux? hGdfof]. d}n] t'Gt} cGgk"0f{ P8L;L clkm;df kmf]g
u]. Toxf kmf]g p7]g. To;kl5 dnfO{ ;dly Oh eGg] nfUof]. t'Gt} d
19
20
;a} sfo{qmd 5f]8] fhbaf hfG5' eg] lgl:sP. b'dg, u0f]zhL d af6f]df
cfOx]sf lyof}, Psbd} xtfz cflQPsf] :jdf zfxL Ifs ;}lgs k|xLsf k|d'v
dxf;]gfgL s]zj dxtsf] kmf]g cfof], ;, eo\s ;d:of cfOkof], tkfO{+ t'Gt}
;}lgs c:ktfn cfpg'kof].
Tolt a]nf xfdL ;f]xv'] cfO;s]sf lyof}. ToxLaf6 xfdL t'Gt} uf8L
df]8] jL]Gb| ;}lgs c:ktfnlt nfUof}. To;nuQ} ;dff]x k|aGws sfof{nosf
k|d'v lrgzdz] yfkfsf] kmf]g cfof]. pxfsf] :j klg lgs} cflQPsf] xtfz
lyof]. h;f{a, dnfO{ ;}lgs k|xLaf6 cflQPsf] :jdf kmf]g cfof]. bafdf s]
eof] < d}n] s]xL a'em\g ;lsg. ;fob tkfO{+nfO{ cfpg'kg]{ kmf]g dnfO{ kf] cfPsf] xf]
ls < eGg'eof]. d}n] ;, dnfO{ t'Gt} jL]Gb| c:ktfn cfpg" eGg] va cfPsf]
5 eg] kmf]g flvlbP. 8f= b'dgn] dnfO{ ;}lgs c:ktfndf 5f]l8 lbg'eof]
pxfx? kms{g'eof].
( ah] #%#^ ldg]6hlt ePsf] lyof] d ;}lgs c:ktfn k'Ubf. clncln
eL8 hDdf eO;s]sf] x]5. k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] haf klg cfO;Sg'ePsf]
x]5. To; a]nf;Dd dnfO{ s] ePsf] xf] eGg]af] s]xL yfxf lyPg. t ;a}
hgf dnfO{ g} s] ef] < eg] ;f]Wb} lyP. dxf;]gfgL ;'Gbk|tfk fgf Tolt a]nf
8'6Ldf k|d'v P8L;L x'g'x'GYof]. d leq k:b} lyP, pxf;u hDsfe]6 eof].
ToxL 6Lsf wdnf h;f{a;u klg e]6 eof]. pxfx? b'j}n] ;, vQd eof], vQd
eof] dfq eGg'eof]. 6Lsf h;f{an] g} dnfO{ lnP hfg'eof] 6df ;]G6df. Toxf
sNkg} gu]sf] sfl0fs b[Zo b]Vg'kof]. ;xg} g;lsg], d'6' yfDg} g;lsg] b[Zo.
htf x]of], pt} IftljIft QmfDd] zLx? dfq 9n]sf lyP. jL]Gb| ;sf,
a8fdxffgLsf] IftljIft zL. ;kgf h:tf] nflux]sf] lyof]. jL]Gb| ;sfnfO{
arfpg ;lsG5 ls eg] w]} g} sf]l;; eOx]sf] lyof]. t df};'kmdf sxLst} xf];
lyPg. d}n] klg df};'kmsf] gf8L 5fd]. zLdf clncln dfq tftf] afsL lyof].
;fob ;sf dxfk|:yfgdf nflu;lsaS;]sf] lyof]. o;cl3 g} a8fdxffgLsf]
:ju]{ eO;s]sf] x]5. ;a} 8fS6 xtfzfd} lyP. 5]pd} d'df a8fdxffgL ;sf
xf]OaS;bf] x]5. ;sf :tAw xf]OaS;GYof]. d}n] clejfbg u].
To;kl5 d}n] ;'Gb s;f{a;u s'f u]. pxfn] 36gfsf] a]nLlj:tf nufpg'eof],
jL]Gb| ;sf bz{ge]6sf] sfo{qmd ;s] cfk\mgf] sfof{noaf6 lqe'jg ;bg ;jfL
xf]OaS:of]. ;sf flqef]hsf nflu lqe'jg ;bgleq ;jfL xf]OaS;]kl5 xfdL
P8L;L ddf lyof}. leq kf6L{ eOx]sf] lyof]. ;sfx? ;a} ;jfL xf]OaS;]sf]
lyof]. fhkljfsf ;b:osf] dfq hd36 ePsfn] ;bfem} xfdLn] Tolt w]}
rgfvf] x'g'kg]{ cj:yf lyPg. To;}n] xfdLn] Tolt w]} rf;f] lbPgf}. zfGt lyof]
jftfj0f. sxLst} klg o:tf] xf]nf eGg] sNkg} ulPg. crfgs ;'l6sf] cfjfh
;'lgg yfNof]. o'jfhflwfhaf6 ;'6 eP5. xfdL 9f]sf kmf]] leq l5of}. leq
/fhb/af/ xTofsf)*
l5bf{ t ;a} hgf e'Odf 9n]sf] b[Zo dfq b]lvof]. jL]Gb| ;sf klg QmfDd]
cj:yfdf e'Odf 9lnaS;]sf] lyof]. tTsfn xfdLn] l:yltnfO{ lgoGq0f ug]{ sf]l;;
t uof}, t gx'g' eO;s]sf] lyof]. uf]nL nfu]sf ;a}nfO{ sxf n}hfg] n}hfg] eof].
xfdLn] ;}lgs c:ktfnd} pko'Qm x'G5 eg] oxf Nofof}. To:tf] a]nf sf]xLs;};u
;Nnfx ug]{ s'f klg ePg. Tof] cj:yfdf tTsfn h] dgdf cfof], xtfxtfdf
xfdLn] ToxL uof}. h;f{a, ca s] ug]{ < d}n] ;a}eGbf klxn] kfPsf] hfgsfL oxL
lyof]. s:tf] kofpg} ufxf]
36gf:yndf x]sf ;'Gb s;f{a;lxt cGo P8L;L k|ToIfbzL{n] lbPsf]
hfgsfL cg';f jL]Gb| ;sf flqef]hdf ;jfL x'gf;fy o'jfhflwfh S;L
nfu]sf] axfgf kfb}{ e'Odf 9lnaS;]5. Toxf pkl:yt ;a}nfO{ o'jfhflwfh gzfn]
9n]sf] efg eof]. o'jfhflwfh 9n]kl5 ;sfnfO{ clwfhs'df gLfhg,
zfxHofbf kf;, s'df uf]v 8f= fhLj zfxLff lqe'jg ;bgleqs} vf]kLdf
nluP5. ToxL a]nf bLk]Gb| ;sfsf] sDddf x]sf] k]:tf]n lemSg vf]lhof]. gzfn]
cr]t eP klg o'jfhflwfhn] pQm k]:tf]n lemSg lbOaS;]g5. o'jfhflwfhnfO{
vf]kLdf ;'tfP rf} hgf kf6L{ :yn kms{g'eof]. vf]kLdf o'jfhflwfh;u ePsf
xltof ;w} Soflag]6df x'Gy]]. t Tof] lbg aflx} lyP ]. dxffhflwfh kf6L{
:yndf ;jfL ePkl5 kf6L{ rlnx\of]. kf6L{ :yndf ;jfL xf]OaS;] ;a}eGbf
klxn] jL]Gb| ;sfn] d'df a8fdxffgL;u s'f ulaS;]sf] x]5. To;kl5 ;sf
lalnof8{ ddf ;jfL xf]OaS;]5. zfxL g gfgL -f] hd'gf_ sf cg';f
clwfhs'df gLfhg;lxt zfxL gft]bfx? vf]kLaf6 kms]{kl5 bLk]Gb| ;sfn]
sDAof6 8]; nufOaS;]5. ofDaf] 6ld{g]6 l;g]dfsf gfosn] af]s]sf] h:tf]
uL o'jfhflwfh bLk]Gb|n] rf j6f aGb's -PdkL% ;a d]l;gug, Pd!^ P6'
sdfG8f] fOkmn, c6f]d]l6s !@ af] ug k]:tf]n_ lelaS;]5. o;kl5 kf6L{
eOx]sf] lalnof8{ a}7sdf ;jfL eP ;j{k|yd Ps fpG8 l;lndf kmfo u]
;a}sf] Wofg cfsif{0f ulaS;]5. To;kl5 lalnof8{ 6]ancufl8 fh xf]OaS;]sf
cfk\mgf a'af dxffhflwfhnfO{ klxnf] fpG8 uf]nL xflgaS;]5. uf]nL nfu] e'Odf
9n]kl5 jL]Gb| ;sfaf6 cfk\mgf] ;fydf x]sf] k]:tf]n lemSg vf]lhaS;]sf] x]5.
o;} qmddf wL]Gb| zfxn] bLk]Gb|sf] aGb's vf]:g vf]Hbf bLk]Gb| ;sfaf6 jL]Gb|
;sfnfO{ k'gM cGo ;xefuLnfO{ klg PdkL% ;a d]l;gugaf6 c6f]d]l6s
kmfo u] lg;fgf ;flwaS;]5. o;kl5 Toxf sf]nfxnsf] cj:yf l;h{gf eP5.
Toxf hf]hf] p7], ;a} o'jfhflwfhsf] aGb'ssf] uf]nLsf] lg;fgf ag]5g\. Toxfaf6
o'jfhflwfh au}rflt ;jfL eP5. flqef]hdf ;xefuL k|ToIfbzL{{sf cg';f
To;} cj:yfdf ufnL ub}{ a8fdxffgLaf6 o'jfhflwfhnfO{ k5\ofOaS;]sf] x]5.
Tolt a]nf o'jfhflwfhn] a8fdxffgLnfO{ cufl8 ga9\g r]tfjgL ;d]t lbOaS;]sf]
x]5. t a8fdxffgLn] k"} cfqmf]zdf cfP o'jfhflwfhsf] xltof vf];] bLk]Gb|
21
22
;sfnfO{ g} uf]nL xfGg vf]lhaS;]sf] x]5. ;'Tg] sf]7f -vf]kL_ ;Dd k'Ug nfUbf
klg a8fdxffgLn] k5\ofOx]kl5 o'jfhflwfhn] cfk\mgf] vf]kLaflx x]sf] eofsf]
lzaf6, a8fdxffgL eofdf pSnb} ubf{ PdkL% ;a d]l;gugaf6 c6f]d]l6s a:6{
kmfo ulaS;]5. cfwf 6fpsf] uf]nLn] p8fPkl5 a8fdxffgL eofaf6 e'Odf
nl8aS;]5. oxL ;do gLfhg ;sf a8fdxffgLnfO{ k5\ofpb} a\unfglhs
k'luaS;]sf] x]5. ToxL a]nf o'jfhflwfhsf] cflvL lg;fgfdf gLfhg ;sf
;d]t klaS;]5.
o; a]nf;Dd bLk]Gb| ;sfsf] xftdf x]sf] PdkL% ;a d]l;gugsf]
Dofulhgdf uf]nL ;lsPsf] lyof]. ;fy} Pd!^ P6' sdfG8f] fOkmnsf] klg
Dofulhgdf uf]nL ;dfKt ePsf] lyof]. To;kl5 o'jfhflwfhdf l;Sy ;]G;
cfPsf] x'g'k5{. ;fwf0ftof o; lsl;dsf xToffx? c? ;a} ;lsPkl5
cGTodf cfkm}n] cfkm}nfO{ ;'6 ug]{ dgf]j}1flgs l:yltdf k'u]sf x'G5g\. ca
;a} ;dfKt eof], d]f] klg afRg] s]xL cfwf 5}g eGg] ljrf u] xf]nf,
o'jfhflwfhn] cfk\mgf] afoftkm{ j]k a]N6df x]sf] k]:tf]n lgsfnL afof xftn]
afof sGr6df Ps uf]nL lxsf{P cfkm" To;}af6 9n]sf] b]lvG5. df};'kmsf]
bflxg] xftdf PdkL% aGb's lyof], uf]nL ;lsPsf] cj:yfdf. p4fsf qmddf
bLk]Gb| ;sfsf] afof xftdf x]sf] k]:tf]n 5]ps} kf]vLdf v;]sf] lyof]. cGo
xltofx? ;'IffsdL{n] ;sfsf] zLaf6 lgsfn] oqtq kmflnPsf] cj:yfdf
lyP. o:tf] cj:yf ePkl5 8'6Ldf x]sf P8L;L cGo ;'IffsdL{ ldn] ;a}
3fOt]x?nfO{ p7fpb} jL]Gb| ;}lgs c:ktfn nu]sf x]5g\. To; qmddf ;a}eGbf
cGTodf a8fdxffgLnfO{ km]nf kflPsf] x]5.
o'jfhflwfh bLk]Gb|, clwfhs'dfL sf]dn wL]Gb| zfxnfO{ ck];g
lyP6df flvPsf] lyof]. Tof] ;a} b[Zo b]v]kl5 ca s] ug]{ xf]nf eg] d]f] dgdf
cg]s s'f cfpg yfn]. d}n] ;f]r], ca cflQP x'Gg. To;kl5 8fS6x?;u s'f
u]. aflxaf6 8fS6 lemsfpg kxn eOx]sf] lyof]. d}n] klg rf8f] ug{ ;'emfj
lbP. 8f= uf]ljGb zdf{, 8f= pk]Gb| b]jsf]6f 8f= eujfg sf]OfnfnfO{ af]nfpg]
sf]l;; eOx]sf] x]5. sf]xL cfO;Sg'ePsf] lyof]. 8f= fhLj zfxLn] ljleGg
8fS6nfO{ ;}lgs c:ktfndf cfpg cg'f]w ulxg'ePsf] lyof]. pxf klg 36gfsf]
k|ToIfbzL{ x'g'x'GYof]. d}n] aflx cfP k|wfg ;]gfklt;u s'f u], ca s] ug]{
eg]. xfdL b'O{n] ;Nnfx uof}, ;]gfnfO{ :6\ofG8afO{ 8'6Ldf fVg]. ;z:q k|xL
k|xLnfO{ ;d]t cfcfk\mgf] 8'6Ldf :6\ofG8afO{ fVg] s'f to eof]. zfxL h\uL
c8\8fl:yt ;}lgs ck];g -8LPdcf]_ vf]Ng'k5{ eGg] ;Nnfx eof]. To; cg';f
lrkm;fan] ToxLaf6 8LPdcf] ;xfos yL k|bLkk|tfk ad dNn o'4sfo{ dxfzfvf
k|d'v dxf;]gfgL lbnLk fodfemLnfO{ va ug'{eof]. ;a}nfO{ cfk\mgf] lhDd]jfLdf
t}gfy xg cfb]z uof}.
/fhb/af/ xTofsf)*
oxL a]nf bLk]Gb| ;sfsf P8L;L fh' sfsL{n] kf]vfdf clwfhs'df 1fg]Gb|
;sf;u ;Dks{ ulxg'ePsf] lyof]. df]afOndf pxfn] g} ;sfnfO{ 36gfaf]
klxnf] hfx]L ug'{ePsf] lyof]. ;sfsf] sf7df8f} ;jfLsf nflu x]lnsK6
k7fpg] tofL ulof]. sf7df8f} Pokf]6{ kf]vf Pokf]6{df ;]gf klrfng
ulof], flq xjfO{ cjt0fsf nflu. d]f] dgdf eg] ljleGg z\sfpkz\sfsf
;fy} s;L ;d:of;u h'Wg] eg] cg]s t\u plAhx]sf lyP. ;a} hgf w]}
cflQP bf}8w"k ulx]sf] b]lvx]sf] lyP. t To;n] dfq ;d:ofsf] ;dfwfg gx'g]
lyof]. ca ;d:ofnfO{ s;L kf nufpg] eg] Psbd} ;f]r]. t s]xL pkfo klg
b]lvx]sf] lyOg. To; a]nf d]f] dgn] s] eGof] eg] oxf otfptf u] dfq x'b}g,
Pp6f lglZrt of]hgfsf ;fy cl3 a9\of] eg] dfq ;d:ofaf6 d'lQm kfpg ;lsG5.
o;}aLr ;sfx?sf] xTof ePsf] ;dfrf xfjf;l km}lng yfNof]. dnfO{ lrGg]
ljleGg ;fyLefO, gftf;DaGw ;a}ltaf6 kmf]g cfpg yfNof].
If0fIf0fdf d k|wfg ;]gfklt;u 5nkmn ulx]sf] lyP. o;}aLr d}n] jli7
h;f{ax?, u[x;lrj, b'j} k|xL dxflgLIfs, fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'vnfO{
kmf]g u]. ;a}nfO{ Pp6} s'f eg], bafdf Hofb} ;+j]bgzLn 36gf 36]sf] 5.
tkfO{+x? ;a} cfcfk\mgf] sfof{nodf :6\ofG8afO{ 8'6Ldf a:g'xf]nf. cfkm" cGtu{tsf
;a} o'lg6nfO{ ;d]t :6\ofG8afO{ fVg'xf]nf. ;]gfsf] anfWoIf yL b'uf{gfy cof{n
anflws[t yL Kofh\u yfkf x'g'x'GYof]. ToxL a]nf anflws[t yfkfsf] kmf]g
cfof]. pxfnfO{ klg d}n] ToxL eg].
fhbafsf] P8L;L clkm;df kmf]g u] d}n] ;a} ;lrjnfO{ t'Gt af]nfP
;lrjfnox? vf]Ng cxfP. d\un ;bg vf]Ng eg] . d]f] ;lrjfnodf
sfo{t k|dv
' ;]gfgL s'df a'9fyf]sLnfO{ kmf]g u] sfof{no vf]n] a:g eg].
;f9] !) hlt aHbf x]lnsK6 p8]sf] cfjfh ;'lgof]. Tof] x]lnsK6 kf]vfsf nflu
p8]sf] lyof]. t s]xL a]d} vfa df};dsf sf0f kf]vf hfg g;s]sf] va
cfof]. xfdLnfO{ flt Pe|f] p8\g ;S5 eGg] xf]; ePg. xfdL vfln x]lnsK6sf]
kl5 nfUof}.
To;kl5 d baf uP. l;len n'ufdf ePsfn] clkm; k'u] o'lgkmd{ nufP.
ToltGh]n k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g, k|d'v lghL ;lrj ;'bgk|;fb kf]v]n,
;lrj ;fu/k|;fb ltldlN;gf, ;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08], k|d'v fhbaf
kbflwsfL zfbfk|;fb k|wfg cfO;Sg'ePsf] lyof]. xfdL dxffhflwfh ;sfsf]
sfof{no d\un ;bgsf] ldl6 xndf hDdf eof}. d}n] ;a} ;lrjnfO{ Tolt
a]nf;Dd yfxf kfPsf] ;a} j[QfGt hfgsfL ufP. d]f] Vofndf Tof] a]nf;Dd
pxfx?nfO{ vf;} hfgsfL lyPg. Psbd} rf8f]rf8f] xfdLn] s] ug]{ eg] lgwf]
ug'{kg]{ lyof]. d}n] g} k|wfgdGqLnfO{ va u] oxf af]nfcf} ls afn'jf6f g} hfcf}
eg] s'f fv]. k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ kz'klteQm dxh{gn] kmf]g
23
24
/fhb/af/ xTofsf)*
ca x]lnsK6af6 ;Dej 5}g, Totflt gnfuf}, df]6af6} ;jfLsf] k|aGw uf} eg]
cfkm}n] kf]vf kmf]g u] 1fg]Gb| ;sf;u s'f u]. ;sfnfO{ sf7df8f}sf] ;a}
l:yltaf] hfgsfL eOx]s} lyof]. d}n] x]lnsK6 cfpg ;s]g, df]6af6} ;jfL
rnfpg'knf{, ;'Iffsf] k|aGw uf} < eg] hfx] u]. To;kl5 # gDa jflxgLsf
jflxgLklt ;xfos yL k|sfzaxfb' a:g]tnfO{ kmf]g u] k|xL ;]gfsf] fd|f]
;'Iff :sl6{ ;lxt 1fg]Gb| ;sfsf] sf7df8f}sf nflu ;jfL rnfpg" egL
cxfP. o;L ftsf] ;f9] @ ah] df]6df kf]vfaf6 sf7df8f}sf nflu ;sfsf]
k|:yfg eof]. xfdLn] sf7df8f}af6 uh'L;Dd x]lnsK6 k7fof}.
1fg]Gb| ;sfsf] kf]vf sfo{qmdaf] xfdLnfO{ s]xL yfxf lyPg. jL]Gb|
;sfnfO{ yfxf lyof] xf]nf. ;sfx? sxLst} hfbf jL]Gb| ;sfnfO{ ;f]w]
hfg] rng lyof]. 1fg]Gb| ;sf ;ftf lbgcl3 dfq lrtjg uOaS;]sf] lyof] eGg]
;'g]sf] lyP. ;fob lrtjgaf6} kf]vf ;jfL xf]OaS;]sf] lyof]. >L % dx]Gb| k|s[lt
;+If0f sf]ifsf] cWoIf xf]OaS;]sfn] ;sf sf]ifsf sfo{qmddf ;ls x'g lrtjg
kf]vf ;jfL ePsf] x'g'k5{. ;sfsf ;fydf k|e'zdz] haf jL]Gb|axfb'
zfx -nj fhf_ klg x'g'x'G5 eGg] ;'g]. ;sf kf]vfsf] Tg dlGbglhs} x]sf]
lxdf u[xdf fh xf]OaS;]sf] x]5. clwfhs'df lxdfnon] lgdf{0f u]sf] a\unf
ePsfn] o;sf] gfd lxdf u[x flvPsf] lyof]. clwfhs'df lxdfnosf] lgwgkl5
clxn] of] a\unf 1fg]Gb| ;sfsf] gfddf ;]sf] xf].
flt # ah] d Ps k6s k'gM baf uP. ;sfsf P8L;Lx? ;}lgs
k|xLsf clws[tx? uP 36gf 36]sf] lqe'jg ;bgdf x]of}. lalnof8{ a}7ssf]
l;;fsf] 9f]sf km'6]sf] lyof]. 36gfkl5 leq hfg] qmddf P8L;Lx?n] km'6fPsf
x]5g\. uf]nLsf vf]sf oqtq 5lPsf lyP. jL]Gb| ;sfsf] r:df 6f]kL ToxL
b]v]. s}of}sf] xft] Aofu cGo ;;fgf ;fdfg 5k:6 lyP. htftt} ut}ut.
sf]7fdf k\vf P;L rlnx]sf] lyof], aQL alnx]sf] lyof]. Tof] b[ion] dnfO{
:tAw agfof] . d}n] ;]G6L yKg nufP. s;}nfO{ klg leq k:g glbg", h]h:tf]
cj:yfdf 5, To:t} cj:yfdf xg lbg" eg] d km]l c:ktfn cfP.
xfdL c:ktfn kms{+bf jL]Gb| ;sf ;lxt cGo ;sfx?sf] :jf:Yodf s]xL
;'wf xf]nf ls eGg] cfzf dfl;lsPsf] x]5. jf:tjdf c:ktfn k'ofpg'cl3
g} af6f]df jL]Gb| ;sfsf] d[To' eO;s]sf] x]5. gof fhf 3f]if0ff gu];Dd
dxffhflwfhsf] d[To'sf] 3f]if0ff ug{ gldNg] fhkDkf lxcfPsf] 5. To;}n]
ca s] ug]{ eg] xfdL 5nkmndf a:of}. ;sfsf] d[To'sf] 3f]if0ff s;L ug]{
s;nfO{ s;L gof fhf agfpg] eGg] s'f ax't} sl7g hl6n lyof]. To;
cj:yfdf k|wfgdGqL, fhklifb\ :yfoL ;ldltsf ;efklt 8f= fodfemL, ;efd'v
fgfef6, Pdfn] dxf;lrjn] k|efjsfL e"ldsf lgjf{x ug'{eof]. fhbafsf ;a}
;lrjx? ;lqmo x'g'eof]. Toxf k|wfgdGqL ;lxtsf] a}7s k6sk6s a:of].
25
26
/fhb/af/ xTofsf)*
27
28
ePsf] 3f]if0ff ug'{sf ;fy} g]kfnsf] fhsLo kDkf cg';f xf];df geP klg
o'jfhflwfh bLk]Gb :ju]{ gePsfn] ;sfnfO{ g} fhf agfpg] lg0f{o uof].
;fy} fHo;xfossf ?kdf clwfhs'df 1fg]Gb|nfO{ lhDd]jfL lbg] lg0f{o uof].
bLk]Gb| ;sfsf] pkrf eOx]sf] lyof]. afRg] cfzf nueu lyPg. t klg
lrlsT;sn] d[To'sf] 3f]if0ff gu]sfn] ;sfnfO{ fhf 3f]if0ff ug{ afWo x'g'k]sf]
lyof]. kDkf cg';f fhu2L vfnL fVg' x'Gg. g]kfnsf] sfg'g fhklifb\sf]
sfo{ljlw cg';f g} bLk]Gb| ;sfnfO{ fhf 3f]if0ff ulPsf] lyof]. fhklifb\sf
;efklt 8f= fodfemLsf] cWoIftfdf a;]sf] a}7sdf k|wfgdGqL sf]Ofnf, ;efd'v
fgfef6, fli6o ;efsf cWoIf 8f= df]xl;g, k|wfg GofofwLz pkfWofo, k|d'v
ljkIfL bnsf g]tf g]kfn, pkk|wfgdGqL kf}8]n, e"tk"j{ k|wfgdGqLx?, k|wfg ;]gfklt,
dxfGofoflwjQmf nufotsf] k"0f{ pkl:ylt lyof]. a}7sdf sf]xLs;}n] klg bLk]Gb|nfO{
fhf 3f]if0ff ug'{ x'Gg eg]gg\. g s;}n] clwfhs'df 1fg]Gb|nfO{ fHo;xfossf]
lhDd]jfL lbg] s'fsf] ljf]w g} u]. cem k|wfgdGqL k|d'v ljkIfL bnsf g]tf
nufotaf6} of] k|:tfj cfPsf] lyof].
gof fhf 3f]if0ff ulof] t fHoff]x0f ug{ ;lsPg. kDkf cg';f fhfsf]
:juf{f]x0f x'bf klxn] gof fhfsf] fHoff]x0f ug]{ clg dfq :juL{o fhfsf]
bfx;+:sf ug]{ k|rng lyof]. o; k6s o;f] ug{ ;lsPg. o:tf] ePsf] klg
g]kfnsf] Oltxf;df klxnf] k6s g} lyof]. o;} qmddf :juL{o fhffgL nufot
fhkljfsf :juL{o ;b:ox?sf] Ps} k6s bfx;+:sf ug'{kg]{ eof]. ;]gfsf nflu
of] klg 7"n} lhDd]jfL lyof]. Psflt ;ff ;'Iffsf] Joj:yf ldnfpg' lyof] eg]
csf{lt Ps} k6s olt w]} ;\Vofdf cfo{3f6df bfx;+:sfsf] k|aGw ug'{ lyof].
kDkf cg';f a|fx\d0fx?n] zj af]s]} cfo{3f6;Dd k'Ug'kg]{. kfr j6f lrtf t'Gt
agfpg'kg]{ eof]. clGtd ;nfdLsf] Joj:yf ug'{kof], Ps} k6s.
fhf ;DaGwL k|zf;lgs sfg'gL ;a} sfd k|d'v fhbaf kbflwsfL
k|d'v ;lrjfnon] tyf ;'Iff k|aGw bfx;+:sf;u ;DalGwt ;a} sfd
;}lgs ;lrjfnoaf6 x]g]{ uL sfdsf] af8kmf8 ulof]. o;df dnfO{ k|wfg
;]gfklt k|HjNnzdz] hafn] lgs} dbt ug'{eof]. u[x;lrj >LsfGt ]UdLsf]
;xof]u klg pNn]vgLo x\of]. To:t} fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd
zdf{, k|xL dxflgLIfsx? k|bLkzdz] haf s[i0fdf]xg >]i7n] klg lgs}
s'zntfk"j{s cfkm" dftxtsf ;'IffsdL{nfO{ klrfng u] lgs} dxjk"0f{
;xof]u k'ofpg'eof].
fhklifb\sf] a}7skl5 clwfhs'df 1fg]Gb|af6 fHo;xfossf ?kdf
b]zjf;Lsf gfddf klxnf] ;Daf]wg ug]{ to eof]. fHo;xfosn] ug]{ ;Daf]wgdf s]
ljifo ;d]6\g] eg] rf hgf ;lrjn] to uof}. To;df k|d'v ;lrj kz'klteQm
dxh{g, k|d'v lghL ;lrj ;'bg kf]v]n, ;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08] d
/fhb/af/ xTofsf)*
lyof}. ;Daf]wg efif0f n]Vg] sfdsf] lhDd]jfL d'VotM ;+jfb ;lrj k|d'v
;lrjsf] x'GYof]. of] ;Daf]wgsf] 8fkm\6 rflx df]xgaxfb' kf08]n] tof kfg'{ePsf]
lyof]. 1fg]Gb| ;sf k|wfgdGqLsf] ;'emfj cg'?k Tof] ;Daf]wg tof ePsf]
lyof]. fhbafsf ;lrjn] ;Daf]wg efif0f tof kf] ;sfaf6 ;xdlt ePkl5
cS; hfgsfLsf nflu k|wfgdGqLnfO{ b]vfpg] rng lyof]. of] ;Daf]wg efif0f
klg k|wfgdGqLnfO{ b]vfOof]. pxfn] x'G5 eg]kl5 ;sfaf6 b]zjf;Lsf] gfddf
;Daf]wg ulaS:of].
zjofqf / clGtd ;+:sf/
29
30
w]} ca] zj kz'klt, cfo{3f6 k'ofOof]. lxGb" wd{ fhsLo kDkf cg';f
bfx;+:sf ;DkGg eof]. bfx;+:sf ug]{ bfuaQL lbg] ;a} tofL ;]gfaf6 ePsf]
lyof]. sfo{yL pkyL ;bLkaxfb' zfx vl6g'ePsf] lyof] bfx;+:sfsf] ;Dk"0f{
k|aGw ldnfpg. :juL{o fhf jL]Gb|sf] zjdf ;fx]aHo" bLksljqmd zfxn] bfuaQL
lbg'eof]. nx} kfr j6f lrtf agfOPsf lyP. nx} kfr j6f zjsf] bfx;+:sf
ulof]. flt !@ ah] cfo{3f6sf] sfd ;s] xfdL ;}lgs c:ktfn kmls{of}.
Psf]xf]f] sfddf nfu]sf] @$ 306feGbf a9L eO;s]sf] lyof]. g;'t]sf] b'O{ ft x'g
nflu;s]sf] lyof]. o:tf] cj:yfdf ;'Tg] s'f klg ePg. zjofqf bfx;+:sfsf
tL b[Zo hlt a]nf klg d]f cfvfcufl8 l;g]dfsf] lnem} 3'ldxG5g\. Tof] ;Dembf
unf cj4 x'G5. d Tolt a]nf hxf x'G5', ToxL :tAw x'G5'.
@! ut] lbge ;}lgs c:ktfn fhffgLsf] sfhlqmofsf] k|aGw ug{lt
Jo:t eOof]. ;xdf ljleGg lsl;dsf xNnf rlnx]sf lyP. dfxf]n cs}{ eOx]sf]
lyof]. fhbaf xTofsf08 if8\oGq xf] eg] ljleGg :yfgaf6 h'n'; lgl:sx]sf
lyP. ;xdf b\uf ;' eO;s]sf] lyof]. b'O{ lbg b'O{ ftsf] nuftfsf] v6fOsf
sf0f zL ysfOn] r"r" ePsf] lyof]. g fd|L vfgf vfg kfOPsf] lyof],
g ;'Tg. @! ut] flt To:t} !) ah]lt ;a} sfd ;s] d 3 cfP. bLk]Gb|
;sfsf] s'g} klg ;do :juf{f]x0f x'g ;S5 eg] lrlsT;sx?n] atfO;s]sf
lyP. dnfO{ s'g} klg a]nf af]nfOg ;S5 eGg] dgdf lyof]. o:t} cj:yfdf
kN6]sf] dfq lyP h:tf] nfU5, P8L;L zfxhg vf8sf] kmf]g cfof]. pxfn] ;,
t'Gt c:ktfn cfpg'kof] eg]kl5 d @@ ut] laxfg b'O{ ah] c:ktfn uOxfn]. d
c:ktfn k'u]kl5 8fS6x?n] # ah] $% ldg]6 hfbf bLk]Gb| ;sfsf] :juf{f]x0f
ePsf] 3f]if0ff u].
b'O{ lbgcl3 h'g k|lqmofaf6 fhf jL]Gb|sf] d[To' ePsf] 3f]if0ff ulPsf]
lyof], ToxL k|lqmof cg';f fhklifb\sf] a}7sn] fHo;xfos 1fg]Gb|nfO{ >L %
dxffhflwfh 3f]if0ff uof]. a}7s axfb' ejgdf a;]sf] lyof]. fhklifb\sf]
a}7sn] gof fhfsf] 3f]if0ff ug'{sf ;fy} bLk]Gb| ;sf :ju]{ ePsf] 3f]if0ff klg uof].
To; a]nf >L % clw/fhs'df/ 1fg]Gb|nfO{ fhf 3f]if0ff ug'{sf] s'g} ljsNk lyPg.
lsgeg] jL]Gb| ;sfsf] j+z gfz eO;s]sf] lyof]. baf xTofsf08 kZrft\
;sfsf efOlt klg df};'km dfq afsL xf]OaS;]sfn] fhu2L pQflwsfLsf] qmd
;g]{ cj:yf pTkGg eO;s]sf] lyof]. To;}n] ;sfnfO{ d'n'ssf] fhf 3f]if0ff ug{
;a} ;xdt eP. fhklifb\sf] a}7sdf ;xefuL sf]xLs;}n] klg >L % clwfhs'df
1fg]Gb|nfO{ fhf agfpg' x'b}g eg]gg\. a}7sdf ;Qf?9 g]kfnL sf\u|];sf ;efklt
tyf k|wfgdGqL ;a} lul/hfk|;fb sf]O/fnf, pkk|wfgdGqL /fdrGb| kf}8]n ;lxt
bnsf k|d'v g]tf ;xefuL lyP. k|d'v ljkIfL bnsf g]tf tyf Pdfn] dxf;lrj
dfwjs'df g]kfn klg a}7sdf ;xefuL x'g'x'GYof].
/fhb/af/ xTofsf)*
31
32
;jfL xf]OaS;g laGtL r9fpg hfg vf]h]sf], P8L;L zfxhgn] leq tffaxfb'
h;f{a x'g'x'G5 eGg'eof]. Ps} l5g s']. ;f9] ( eof]. kf}g] !) alh;Sof], pxf
lg:sg'ePg. d}n] P8L;LnfO{ s'f a'emfP eg], fHoff]x0fsf nflu ;jfL x'g] a]nf
eof]. ;sfnfO{ hfx] ug'{xf];\. P8L;Ln] leq uP ;sfnfO{ hfx] ug{'eof],
;sf, klxn] kf];fs nufpg lgd{n lgjf; ;jfL x'g'k5{. To;kl5 fhbaf
uP xg'dfg9f]sf ;jfL x'g'k5{. lsgeg] of] fhsLo sfo{qmd xf]. o; lx;fan]
;do nfUg ;S5. of] hfx] u] pxf aflx lg:sg'eof]. d}n] s']sf] lgs} a]
eO;s]sf] lyof]. km]l klg tffaxfb' h;f{a lg:sg'ePg.
;do Psbd} sd 5, ;fOtdf k'Ug'k5{ eg] P8L;L zfxhgnfO{ k'gM
hfx] ug{ eGb} lyP, tffaxfb' h;f{a lg:sg'eof]. ;fy} ;sf klg aflx
;jfL eof]. d;u s'f ulaS:of] s] elgaS:of] eg], aflx jftfj0f Psbd}
7Ls 5}g, fHoff]x0f x'g ;Sb}g eg] tffaxfb'n] dnfO{ eGof]. d t 5Ss
k]. tffaxfb' h;f{a 6fs;'6df x'g'x'GYof]. dxffhuGhb]lv g} lx8] cfPsf]
eGb} x'g'x'GYof]. To;kl5 d}n] ;sfnfO{ hfx] u], ;sfaf6 s]xL klg
lkmqmL lnOaS;g'kb}{g. ;a} ;'Iff k|aGw fd|f] 5. fHoff]x0f x'G5. a ;do
eO;Sof], ;sf t'Gt} ;jfL x'g'kof]. d}n] ;sfnfO{ a'emfpg] sf]l;; u].
;sfn] klg dflgaS:of]. ;sf lgd{n lgjf; ;jfL eof]. d fhbaf uP,
;]]df]lgon n'uf nufpg.
1fg]Gb| ;sfsf] lgd{n lgjf;af6 fhbafdf ;jfL eO;s]sf] lyof].
To; a]nf xfdL ;lrjx?aLr ;'Iffsf] Pp6f k|Zgdf 5nkmn eof]. ;fwf0ftof
fHoff]x0fkl5 xg'dfg9f]sfaf6 dxffhflwfh aUuLdf gffo0flx6L fhbaf ;jfL
x'g] kDkf 5. t o; k6s aflxsf] ;'Iffsf lx;fan] fHoff]x0fkl5 lkmtL{
;jfL aUuLdf guL df]6af6 uf} eGg] bafsf ;a} ;lrjx?sf] fo cfof].
To; cg';f d}n] ;sfnfO{ fHoff]x0fkl5 df]6df lkmtL{ ;jfL rnfpg]af] laGtL
u]. ;sfn] klxn] of] s'f dflgaS;]sf] lyof], t kl5 d'df a8fdxffgLnfO{
;f]lwaS;]5. d'df a8fdxffgLn] of] s'f dflgaS;]g5. clg ;sfaf6 dnfO{
x's'd eof], ljj]s, xg'dfg9f]sfb]lv df]6df cfpg dnfO{ t s]xL lyPg. t dfdLn]
df]6df ;jfL rnfpg dflgaS;]g. aUuLd} ;jfL rnfpg x''s'd eof]. ca s]
ug]{ < ;sfsf] o:tf] cfu|xkl5 xfdLn] fHoff]x0fkZrft\ aUuLd} lkmtL{ ;jfL
x'g] kl5kl5 sfs]8 df]6 klg xg] lgwf] uof}. To;kl5 ;sfsf] ;jfL
fhbafaf6 xg'dfg9f]sfdf rnfof}.
xfdL xg'dfg9f]sf k'Ubf k|wfgdGqL tyf g]kfnL sf\u|];sf ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnf nufot dlGqklifb\df x]sf sf\u|];sf g]tfx? Toxf cfO;Sg'ePsf]
x]5. ljkIfL bnsf g]tf tyf g]skf Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn
e"tk"j{ k|wfgdGqLx? klg cfO;Sg'ePsf] lyof]. cGo w]} g]tfx? klg x'g'x'GYof].
/fhb/af/ xTofsf)*
5f]6f] ;dodf h]hlt pbL{ ug{ ;lsof], va kfpg]hlt ;a} g} pkl:yt x'g'ePsf]
x]5. xg'dfg9f]sfdf lxGb" wd{ fhkDkf cg';f ;sfsf] fHoff]x0f eof].
fHoff]x0fkl5 kDkf cg';f g} k|wfgdGqL sf]Ofnf, k|wfg GofofwLz s]zjk|;fb
pkfWofo, ;efd'v tffgfy fgfef6, fli6o ;efsf cWoIf 8f= df]xDdb df]xl;g,
fhklifb\ :yfoL ;ldltsf ;efklt 8f= s]zh\u fodfemL, ljkIfL bnsf g]tf tyf
Pdfn] dxf;lrj g]kfn, pkk|wfgdGqL fdrGb| kf}8]n nufot dGqL tyf g]tfx?n]
;sfdf bfd fVg'eof]. ;'Iff lgsfosf k|d'v tyf xfdL ;'IffsdL{x?n] klg
;sfnfO{ bfd r9fof}. Pdfn] dxf;lrj g]kfnn] ;sfdf bfd r9fPsf] ljifok|lt
fHoff]x0fkl5 pxfsf] kf6L{df lgs} g} 7"nf] cfnf]rgf eof]. Pdfn]sf ljf]wLx?n]
;d]t o;nfO{ rsf]{ cfnf]rgfsf] ljifo agfP. t, fHosf] dxjk"0f{ kbdf cf;Lg
ePkl5 g]kfnn] ;sfdf bfd r9fpg' :jfefljs lyof]. To;}n] To; lsl;daf6
pxfsf] cfnf]rgf ug'{ x'b}gYof].
d'dfsf] :ju]{ ePsf sf0f d}n] cfzf}r af]sf] lyP. To;}n] fHoff]x0f
;dff]xdf d pkl:yt x'g gkg]{ xf]. t d fhbafsf] ;'Iff x]g]{ To;df klg
dxffhflwfhsf] ;}lgs ;lrj. ;do kll:yltsf] afWotfn] ubf{ cfzf}r af]s}
cj:yf klg ;'Iffsf] k|aGw ;a} cfkm} x]g'{kg]{ cfkm} lkmN8df cfpg'kg]{ ePsfn] d
fHoff]x0f ;dff]xdf hfg'kg]{ eof]. , uP klg. fHoff]x0f g} x'g g;Sg] eGg]
xNnf rlnx]sf] lyof]. To;nfO{ kf gnufO{ d pDsg] 7fp lyPg. ;xh ?kdf
fHoff]x0f ;dff]x ;';DkGg eof]. fHoff]x0fkl5 ;sfsf] fhbaf lkmtL{ ;jfL
rnfpg'kg]{ eof]. To; a]nf klg ;sf fh ePsf] aUuLsf] cufl8klsf] l;6df
d a:g'kg]{ eof]. x'g t Toxf P8L;L a:g'kg]{ lyof], t ;'Iffsf] pRr ;ts{tfsf
nflu ;sfsf] cfTdljZjf; tyf ef];fsf nflu klg d} a;]. d}n] ;sfnfO{
fHoff]x0fsf nflu ;a} ;'Iff k|aGw 7Ls 5 eg] hfx] u]sfn] klg Toxf d g}
a:g'kYof]{. P8L;Lx? k5fl8 a;]. fhkDkf cg';f ;sf;u} k|wfgdGqL
lkmN8 df;{n a:g'kg]{ xf]. t k|wfgdGqLk|lt eL8 k"} cfqmfds algx]sf] lyof].
To;f] x'bf jftfj0f emg\ tgfju|:t aGnf eg] pxfnfO{ aUuLdf flvPg. lkmN8
df;{n klg j[4 c:j:y ePsf sf0f aUuLdf a:g'ePg. pxfsf] 7fpdf k|wfg
;]gfklt k|HjNnzdz] haf a:g'eof].
ljleGg :yfgdf dfcf]jfbLsf] 3'';k}7 x'g ;S5 ;dff]xnfO{ k"} layf]Ng]
k|of; x'G5 eg] k|z:t k|rf ulPsf] lyof]. t To:tf] s]xL geO{ lgaf{w ?kdf
;sfsf] fHoff]x0f ;dff]x ;';DkGg eof]. ;sf ;'lIft ?kdf fhbafdf
lkmtL{ ;jfL eof]. fh;+:yfsf] cf}krfls cGTo eof] eGg] dfcf]jfbLsf] jQmJon]
xfdLnfO{ ;z\lst gkf]sf] rflx xf]Og. t xfdLn] To;} cg';fsf] ;'Iff k|aGw
u]sf lyof}. zfxL g]kfnL ;]gfsf] 8LPdcf] clkm;n] pgLx?sf] k|of;nfO{ s;L
lgoGq0f ug]{ eg] ftfft ljz]if of]hgf agfPsf] lyof]. 8LPdcf] k|bLkk|tfk ad
33
34
dNn o'4sfo{ dxfzfvfsf k|d'v dxf;]gfgL lbnLk fodfemLn] fd|f] ;'Iff of]hgf
agfP ;}lgs klrfng ug'{ePsf] lyof]. ;dff]x k|aGwsf] sfd ;]gfsf] sfo{yL
ljefun] u]sf] lyof]. Tof] a]nf sfo{yL ;bLkaxfb' zfx x'g'x'GYof]. g]kfn k|xL,
;z:q k|xL fli6o cg';Gwfg ljefun] klg fd|f] sfd u]sf lyP. ;Dk"0f{
sfo{qmddf s'g} klg lsl;dsf] cjf]w ePg. fHoff]x0fkl5 t ;lhn};u ;a} s'f
ldn] uof].
fHoff]x0fkZrft\ fhbaf ;jfL ePkl5 ;sf sf:sL a}7sdf fh eof].
uf]vf a}7sdf fhl;+xf;g lyof]. t To;df fh x'g] s'g} sfo{qmd ag]g.
fHoff]x0fkl5 fhbafleq To:tf] s'g} ljz]if ;dff]x ePg. bafsf sd{rfLn]
bfd fVg] sfo{qmd dfq eof]. Tof] ;fdfGo ?kdf ;lsPkl5 ;sfn] bafsf
;a} sd{rfLnfO{ ;fd"lxs bz{ge]6 aS; eof]. 5'} s;}nfO{ klg e]l6aS;]g.
To;kl5 d}n] g} ;sf, ca bLk]Gb| ;sfsf] bfx;+:sfsf] sfo{qmd ;DkGg ug'{
5, ;sf klg ;jfL xf]OaS;G5 ls < eg] hfx] u]. ;sfaf6 s]xL x''s'd
ePg. lgd{n lgjf; ;jfL xf]OaS:of]. fhkDkf cg';f dxffhflwfh s'g}
klg dfG5] d]sf] :yfgdf ;jfL xf]OaS;g x'b}g.
;sfaf6 ;f]xL lbg ;fem zfxL 3f]if0ff dfkm{t clwfhs'dfL sf]dnnfO{
>L % a8fdxffgL 3f]lift ulaS:of]. ;sfaf6 zfxHofbf kf;nfO{ o'jfhflwfh
zfxHofbL lxdfgLnfO{ o'jf1L 3f]if0ff ug]{ ljifodf xfdL s]xL ;lrj;u ;Nnfx
ulaS;]sf] lyof]. t xfdLn] g} clxn] Tof] 3f]if0ff ug'{ pko'Qm gx'g] ;Nnfx
6qmfPsf lyof}. ;fob k|wfgdGqL sf]Ofnfsf] klg ToxL ;Nnfx lyof]. kf;
;sfnfO{ t'Gt} o'jfhflwfh 3f]if0ff ulxfNg s'g} xtf klg lyPg.
;sfaf6 @@ ut] ;fem g} fhbaf xTofsf08sf] 5fglag ug{ pRr:tLo
hfra'em cfof]usf] 3f]if0ff ulaS:of]. o; ljifodf 1fg]Gb| ;sf kf]vfaf6
sf7df8f} ;jfL ePkl5 @) ut] c:ktfndf ePsf] klxnf] a}7sd} ;xdlt ag]sf]
lyof]. cfof]u To;} lbg u7g eO;Sg'kg]{ lyof]. t fHo;xfossf ?kdf
;sfaf6 u7g ulaS;g plrt x'b}g eGg] ts{ cfPkl5 To; lbg o;sf]
3f]if0ff ePsf] lyPg. To;}n] ;sfaf6 fHoff]x0f u]nuQ} tLg ;b:oLo cfof]u
u7g ulPsf] 3f]if0ff ulaS;]sf] lyof]. k|wfg GofofwLz s]zjk|;fb pkfWofosf]
cWoIftfdf ul7t cfof]usf ;b:ox?df ;efd'v tffgfy fgfef6 k|ltlglw;efdf
k|d'v ljkIfL bn g]skf Pdfn]sf dxf;lrj dfwjs'df g]kfn xg'ePsf] eof].
-klxnf cfk\mgf] gfd cfkm}n] hf]8bf ?kdf k|:tfj ug]{ dxf;lrj g]kfn kl5 c1ft
sf0fn] cfof]udf xg rfxg'ePg._
dxffhflwfhsf ?kdf ;sfaf6 h]7 @@ ut] b]zjf;LnfO{ ulaS;]sf]
klxnf] ;Daf]wg k|wfgdGqL sf]Ofnf, k|wfg GofofwLz pkfWofo, ;efd'v fgfef6,
fli6o ;efsf cWoIf 8f= df]xl;g, fhklifb\sf ;efklt 8f= fodfemL Pdfn]
/fhb/af/ xTofsf)*
35
36
1fg]Gb| ;sf dxffhflwfh ePsf] kfrf} lbg cyf{t\ @)%* h]7 @^ ut] d}n]
k'gM bz{ge]6 kfP. ;}lgs ;lrjsf lx;fan] To; lbg hfx] ug]{ ljifo k"j{tofL
u] uPsf] lyP. ;sfaf6 dnfO{ c:ktfnd} bz{ge]6sf nflu af]nfOaS;]sf]
lyof]. a8fdxffgL ;sfnfO{ c:ktfnsf] Pp6f eLeLcfO{kL sIfdf flvPsf]
lyof]. To;sf] aflxkl x]sf] a}7s sIfdf ;sf fh ePsf] lyof]. df};'kmaf6
c?nfO{ klg ToxL e]l6aS;GYof]. d a}7s sIfaflx 8\o'6Lsf P8L;L;u s'f u]
al;x]sf] lyP. ;do a]n'sfsf] ;f9] ^ ePsf] lyof]. ;sfaf6 dnfO{ Toxf
b]v]kl5 af]nfOaS:of].
;sfn] ;f]lwaS:of], ljj]s, s] 5 <
cfkm"n] kfPsf ;a} lsl;dsf ;"rgfsf] hfx]L ;s] d}n] ;sfnfO{ ;f]w],
;sf, Pp6f s'f hfx] uf} <
;sfaf6 x'G5, s] s'f < x's'd eof].
d}n] hfx] u], ;sf, clxn] fh;+:yf gfh's cj:yfdf 5. o;dfly
c? tLj| cfqmd0f x'g ;S5. fhkljfd} of] csNkgLo 36gf 36\of]. t
fh;+:yfnfO{ :yflkt ug]{ alnof] kfg]{ bfloTj xfd|f] xf]. ;aeGbf klxn] clxn]sf]
cj:yfnfO{ gd{n cj:yfdf Nofpg' 5. s8f r'gf}tLsf] 38Ldf xfdL plePsf 5f}.
;sfsf lj4 cg]s lsl;dsf cff]k nflux]sf 5g\. To;}n] ca g]kfndf
fh;+:yfsf] eljiosf nflu ug}{kg]{ b'O{ sfd d}n] b]v]sf] 5'. klxnf], ;sfaf6
;DkGg x'g] ;a} sfd lg0f{o b]z hgtfsf] lxtdf x'g'k5{. To;df kfblz{tf
x'g Tolt g} h?L 5. bf];|f] s'f, kf; ;sfsf] afgLa]xf]fdf ;'wf x'g'k5{.
kf; ;sfsf] aflx h'g 5lj 5, To;df ;'wf cfpg}k5{. gq eg] hgtfnfO{
:jLsf ug{ ufxf] kg{ ;S5. kf; ;sfsf] ljutnfO{ lnP htftt}af6 ljf]w
/fhb/af/ xTofsf)*
;' x'g ;S5. t dfG5]sf] ljuteGbf klg jt{dfg x]lG5. ca kf; ;sf;u
fh;+:yfsf] eljio klg ufl;Psf] 5. To;}n] fh;+:yfsf] lgGttfsf nflu oL
b'O{ sfd x'g'k5{ eGg] d]f] ;'emfj 5.
d}n] o;L k|:6;u ;sfdf s'f fv]. ;sfnfO{ d]f] s'f dg kof] ls
k]g, d eGg ;lSbg. t ;sfaf6 d}n] s'f a'em], xf], 7Ls eGof} x's'd eof].
xfdLn] kll:ylthGo cj:yf x]], ljZn]if0f u] ;sfnfO{ hfx] ug]{ xf]. To;f]
x'gfn] ;sf l;fpg] s'f klg x'b}g. t l;fP klg d}n] fh;+:yfsf] lxtsf
nflu hfx] u]sf] lyP. o;f] ug'{ d]f] wd{ klg lyof]. d]f] ;a} ljifodf :ki6
af]Ng] afgL 5. 3 kms]{kl5 flt w]} a];Dd ;f]lrx], d]f] of] s'fnfO{ ;sfn]
s;L lnOaS:of] xf]nf eg]. d}n] gfd|f] s'f s]xL eg]sf] lyOg. kf; ;sfsf]
h'g 5lj 5, 1fg]Gb| ;sfs} klg h'g k[i7e"ld 5, To;nfO{ x]bf{ d}n] ;sfnfO{
lbPsf] ;'emfj ;xL 5 eGg] lgisif{ lgsfn] d lgbfP.
To;} lbg d}n] csf]{ ljifo klg ;sfnfO{ hfx] u]sf] lyP, ;sf,
fhbaf 36gfnfO{ lnP dfcf]jfbLn] ;sfnfO{ cff]k nufpb} jQmJo lgsfn]sf]
5. sflGtk'df dfcf]jfbL g]tf 8f= afa'fd efO{sf] n]v klg k|sflzt ePsf] 5.
Tof] n]vdf ;sfdfly g} s8f cff]k nufOPsf] 5.
;sfaf6 x's'd ePsf] lyof], ljj]s, dfcf]jfbLsf s'f ;'g] cflQg] s'}
5}g. fhtGq pGd"ng ug'{ pgLx?sf] 3f]lift nIo g} xf].
dfcf]jfbL g]tf 8f= efO{sf] n]v 5flkPkl5 k|xLn] sflGtk'sf k|aGwsx?
s}nfz l;f]lxof, ljgf]bfh 1jfnL ;Dkfbs o'jfh l3ld]nfO{ luk\mtf uof].
o; ljifodf k|wfgdGqL ;sfaLr ;Lwf s'f ePsf] lyof] eg] dnfO{ s'g} klg
lx;fan] yfxf x'g] s'f ePg. t d]f] ljZjf;df Tolt a]nfsf] sxfnLnfUbf]
cj:yfdf olt ;fgf] ljifodf kSs} klg ;sf k|wfgdGqLaLr s'f ePg. ;fy}
Tolt a]nfsf] ;\qmd0fsfnLg cj:yfdf fhbaf;u ;DalGwt ljifodf d}n] g}
;'Iff lgsfodf ;dGjo ug]{ u]sfn] d]f] hfgsfLa]u Tof] sfd ;Dej lyPg.
t dnfO{ o; 36gfaf] s'g} k"j{;"rgf lyPg. To;}n] dnfO{ sflGtk'sf k|aGws
;DkfbsnfO{ luk\mtf ug{ k|wfgdGqL sf]Ofnf pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL
fdrGb| kf}8]nsf] xft 5 eGg] nfUb5. lsgeg] k|wfgdGqLsf] sflGtk';u ;f}xfb{k"0f{
;DaGw 5}g eGg] d]f] hfgsfLdf klxn]b]lv g} cfOx]sf] lyof]. To; a]nfsf]
;+j]bgzLn cj:yfdf o:tf] uDeL k|s[ltsf] luk\mtfLaf6 k|wfgdGqL of u[[xdGqLn]
bafsf] ;+nUgtf b]lvg] jftfj0f agfP ;sfsf lj4 hgdfg;nfO{ e8\sfpg
vf]h]sf] b]lvGYof]. of] cToGt} v]bhgs 3[l0ft sfo{ lyof]. d}n] o;af] klg
;sfdf hfx] u]sf] lyP. ;sfaf6 x's'd ePsf] lyof], ljj]s, dnfO{ o;
ljifodf s]xL klg hfgsfL 5}g. a ltd|f] sxLst}af6 ;Dks{ 5 eg] elgb]pm,
o; ljifodf bafsf] s'g} xft 5}g eg]. o;} ;Gbe{df sflGtk'sf k|aGwsx?
37
38
;Dkfbssf] luk\mtfLdf fhbafsf] s'g} xft 5}g eGg] ;Gb]z lbg >L %
dxffhflwfhaf6 fHoff]x0f ulaS;]sf]df zfxL g]kfnL ;]gfsf tkm{af6 k|wfg
;]gfkltn] sflGtk' b}lgs dfkm{t ;sfdf z'esfdgf r9fpg] to eof]. kl5 To;}
cg';f ulof] klg.
a8fdxffgL sf]dn lgs} lbg;Dd ;}lgs c:ktfnd} pkrft xf]OaS;GYof].
;sfsf] ck];g ;kmntfk"j{s ;DkGg ePsf] lyof]. 36gf ePsf] ef]ln kN6b]lv
a8fdxffgLnfO{ l8:rfh{ gubf{;Dd emG8} tLg ;ftfhlt 1fg]Gb| ;sf lbge
ToxL fh xf]OaS;GYof]. flt klg Psbd} l9nf] lgd{n lgjf; ;jfL x'GYof]. Ps
lx;fan] ;sfn] c:ktfnnfO{ g} clkm; agfOaS;]sf] lyof]. fhbafsf] ;'Iffsf]
k|d'v lhDd]jfL lgjf{x u]sf sf0f d klg lgoldt ?kdf c:ktfn uOx]sf] lyP.
;a} sfd ToxLaf6 x'GYof]. s;}nfO{ bz{ge]6 aS;g'kof] eg] of s'g} klg lsl;dsf]
;sfL sfdsfh x]g'{kof] eg] ;sfaf6 ;lrjnfO{ ToxL af]nfOaS;GYof]. h]7
@^ ut]s} lbg Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn klg ;sfsf] bz{ge]6sf nflu
c:ktfn cfpg'eof]. k|wfgdGqL sf]Ofnf t cfpg'x'g] g} eof]. ;do;dodf
k|wfgdGqLsf] sfof{noaf6 s] 5 < s] ug'{ k5{ < eg] ;f]Wg] sfd klg eOx]sf]
lyof]. >L % sf] ;sfn] pRr rf;f] b]vfOx]sf] lyof]. >L % sf] ;sfsf]
;dGjo ;xof]u pNn]vgLo lyof]. fhbaf xTofsf08sf] !# cf} lbg;Dd
cf}krfls ;+:sfsf s'fx?df klg nfUg'kof]. o;aLr u[x;lrj >LsfGt ]UdL;u
d]f] lgoldt ;Dks{ eOx]sf] lyof]. pxfn] Psbd} ;xof]u ;dGjo ulxg'ePsf]
lyof]. afDaf kmf]g u] h;f{a, s] ;xof]u rflxG5 < eg] ;f]lwxg'ePsf]
lyof]. sfhlqmofsf] qmddf kDkf cg';f ;a} sfd ;DkGg xf];\, ug'{kg]{ ;a} sfd
xf];\, u[x dGqfnoaf6 k"f ;xof]u x'g]5 eg] ljleGg ;'emfj lbOxg'eof]. ;'Iff
lgsfoaf6 klg ;xof]u k|fKt eOx\of]. fhf jL]Gb| bLk]Gb|sf] sfhlqmof k"f
ubf{;Dd !% lbghlt fhbaf aGb eof]. k|zf;lgs sfdsfh ;a} aGb x'g] g}
eof]. >L % sf] ;sfn] klg fli6o zf]ssf] 3f]if0ff uof].
bLk]Gb|sf] rl/q / h]& 19 sf] leqL /x:o
h]7 !( sf] Tof] sfnf] ftn] fhf jL]Gb|sf] j+z gfz ufof] eg] g]kfndf
fh;+:yfsf] Oltxf;s} cGTo ufof]. To; ftsf] 36gfaf] cfh;Dd klg ljleGg
lsl;dsf c8snafhL x'b} cfPsf 5g\. Tof] 36gf s;n] ufof] < s;L eof] <
, lsg ufOof] < o:tf w]} k|Zgx? cg'Qlt 5g\. fhbaf xTofsf08sf]
;'b]lv kl5;Ddsf ljleGg ;TotYo s'fx?sf] cfwf d]f] hfgsfLdf cfPsf
;Dk"0f{ ;"rgfsf cfwfdf pQm 36gfdf tTsfnLg o'jfhflwfh bLk]Gb|s} k|ToIf
k|d'v xft b]lvG5. dnfO{ yfxf 5, cfd ?kdf of] s'f sbflk :jLsfo{ x'g
/fhb/af/ xTofsf)*
39
40
/fhb/af/ xTofsf)*
;sfsf] ;DaGw 6fl9b} uPsf] lyof]. d}n] ;sfx?sf aLrdf ljrf b[li6sf]0f
kmskms x'b} uPsf] b]lvx]sf] lyP. vf; uL a8fdxffgL P]Zjo{;u ;sfsf]
;DaGw w]} 6f9f x'b} uPsf] lyof]. cfdf5f]fsf] ;DaGw t glhssf] x'g'kg]{ xf], t
;sfx?aLr To;L cfTdLo ;DaGw lj:tf ePg. To;dfly ;sfx? b'j} hgf
s8f lbdfusf] -:6 x]8]8_. d}n] eg]s} x'g'k5{ eGg] :jefj ljsf; ePsf] lyof]
o'jfhflwfh ;sfdf. To:t} :jefj lyof] a8fdxffgL P]Zjo{sf] klg. b'j} hgf
Pscsf{;u ge'mSg] k6Ss} nlrnf] gx'g]. cfdf5f]faLr aRrfb]lv g} cfTdLotf,
lgs6tf dfofddtf gePsf] kl0ffd lyof] of]. cfdf5f]faLrsf] ;DaGw leqL
?kdf k|fljlws dfq xg k'u]sf] lyof].
d}n] bLk]Gb| ;sfsf] k"} hLjg b]v]sf] 5'. df};'kmsf] JolQmTj s;L ljsf;
x'b} cfof], Psbd} glhsaf6 cg'ej cWoog u]sf] 5'. ;sfsf] c:jfefljs
pkw|f], x7, abdf;L, kkL8s :jefj, Ouf], pk]lIft ePsf] cg'e"lt, dfofk|]dsf]
t[i0ff, efj'stf, dxjfsf\Iff, g}fZo, cfj]u cflbnfO{ 5n{\u b]v]ef]u]sf] 5'. hlt
a]nf ;sf lsG8 uf6]{gdf xf]OaS;GYof], xfdLn] ;jfL rnfpg'kb{Yof] :s'ndf.
bLk]Gb| ;sf :s'n hfg grfxg]. P]Zjo{ ;sfnfO{ h;L eP klg k7fpg}kg]{.
clg bLk]Gb| ;sf hfGg eg] lh2L ug]{, P]Zjo{ ;sf hfg}k5{ eg] rsf]{ :jdf
xKsfOaS;g]. To; qmddf df};'kmaf6 bLk]Gb| ;sfnfO{ ufnfdf emfk8 nufPsf]
klg d}n] s}of} k6s b]v]sf] 5'. :s'n ;jfL xf]OaS;] klg slxn]sfxL t aLr
af6f]d} df]6af6 cf]n{G5' eg] lh2L ug]{. s:tf] 5's5's] eg] P8L;LnfO{ x}fg}
kflaS;GYof]. ;a} P8L;Lx? ;sfaf6 6f9f efUg vf]Hby]. bLk]Gb| ;sf
P8L;L clkm;df gcfP klg x'GYof] h:tf] x'GYof]. cfkm"n] eg]sf] gug]{ P8L;LnfO{
;sfn] rfOaS;b}gYof]. tLdWo] d k|d'v lyP. To;}n] slxn]sfxL ;sfsf]
nft yKk8 ;d]t d}n] vfPsf] 5'. d ;sfnfO{ ug{ x'g]gx'g] s'fx? ;Demfpy].
t ;sfnfO{ k6Ss} dg kb}{gYof]. To;}n] ;sfn] d]f] gfd 8]Gh; P8L;L
flvaS;]sf] lyof]. gfgLx?;u fd|f] Jojxf gug]{. gfgLx?n] df}sf kfof] ls zfxL
gx?nfO{ a'emfOlbOxfNg]. zfxL gn] klg g;s]kl5 P8L;Lx?nfO{ a'emfpg].
P8L;L clkm;df cfP 6]ansf] l;;f km'6fOlbg]. snd eflrlbg]. c;fdfGo pkw|f]
l;jfo c? s]xL gug]{ :jefj lyof] ;sfsf].
bLk]Gb| ;sf nf]c s]hLb]lv sIff # ;Dd sf7df8f}sf] lqk']Zjl:yt sflGt
O{ZjL lzz' ljBfnodf cWoog ulaS:of]. sIff $ b]lv ;sfnfO{ a"9fgLns07
:s'n egf{ ulof]. ;sfnfO{ af]8{;{ ug'{sf k5fl8 ;sfsf] ToxL pkb|fx x7L
:jefj sf0f lyof] eGg] dnfO{ nfU5. lsgeg] bafdf ;sfn] tnb]lv dfly;Dd
;a}nfO{ x}fg} kflaS;]sf] lyof]. a"9fgLns07 :s'n ;jfL ePkl5 ;sfsf] pkw|f]
36\5 eg]sf] t emg} a9\of]. o'jfhflwfhsf lx;fan] klg ;sfn] :s'ndf c?
ljBfyL{sf] t'ngfdf clns Hofbf g} :jtGqtf cj; kfOaS:of]. ;sfsf
41
42
abdf;L a9]. ToxL a]nfb]lv g} S;L vfg ;' u]sf] ;"rgf xfdLn] kfPsf lyof}.
Uof kmfO6 df l6d ln8 g} eP uPsf] eGg] va cfOxGYof]. Ps k6s
;sfsf ;xkf7Lx?sf] l;4fy{ jg:ynL :s'nsf ljBfyL{;u emu8f k]5. clg
;sf a"9fgLns07 :s'nsf ljBfyL{sf] l6d ln8 eP v]t}v]t lx8] l;4fy{
jg:ynL :s'nsf ljBfyL{nfO{ s'6\g uOaS;]5. o;L a"9fgLns07 :s'n uPkl5
d c?eGbf Hofbf g} tu8f 5' eg] b]vfpg] c?nfO{ lk6] 9fNg] cj;
kfOaS:of], h'g dgf]lj1fg ;sfdf ;fgf] 5bfb]lv g} k|an lyof]. al8laN8,
aS; of sft] PS;k6{ sf ?kdf klg ;sfn] cfkm"nfO{ ljsl;t ulaS:of].
;sfsf] lr cg';fs} ;}lgs clws[t k|xL clws[tnfO{ 5fg] bafn]
k|lzIfs P8L;Lsf ?kdf a"9fgLns07 :s'n k7fPsf] lyof]. slxn]sfxL 5'Lsf
a]nf fhbaf ;jfL x'bf cfk\mgf kfv'f xfdLnfO{ b]vfpb} P, ltd|f] slt ;fgf]
kfv'f, x] t d]f]=== elgaS;GYof]. a"9fgLns07 :s'naf6 labfdf ;jfL ePsf
a]nf bLk]Gb| ;sf Ps lbg flt fhbafsf] pQk"j{sf] kvf{naf6 xfdkmfn]
aflx ;jfL eP5. ;sf xfPkl5 fhbafdf lgs} xNnLvNnL dlRrof].
;sfnfO{ vf]Hg P8L;L ;}lgs k|xLnfO{ lgs} ;d:of kof]. cg]s bf}8w"kkl5
aNn pgLx?n] o'jfhflwfhnfO{ fhbaf kmsf{Psf lyP. To; a]nf ;sfsf
s]xL ;fyLx?nfO{ ;}lgs k|xLn] fhbafdf af]nfP ;f]wk'5 klg u]sf] lyof].
h] xf];\, a"9fgLns07 :s'n uPkl5 bLk]Gb| ;sfsf] cfdfa'af;u emg} b"L a9\of].
;sfx?n] vr{df lgoGq0f ulaS;]sf] lyof]. t o'jfhflwfhn] cGo s}of}
;|f]t pkfoaf6 vr{ h'6fpg] ulaS;]sf] d}n] yfxf kfPsf] lyP. o'jfhflwfhn]
cfk\mgf cfdfa'afn] lbPsf] vr{n] gk'u] cGoqaf6 vr{ h'6fpg yfNg' eg]sf] jf:tjd}
lrq0f ug{ g;lsg] cj:yf xf]. To:tf] cj:yfaf6 Pp6f dfG5]sf] ;xL JolQmTj
ljsf; s;L x'g ;SYof] <
kkL8s :jefj bLk]Gb| ;sfdf ;fg}b]lv b]lvGYof]. bafdf pl8x]sf]
k]jf u'n]nL xfg] dfg{ vf]lhaS;GYof]. u'n]nL nfu] k]jf e'Odf v:bYof] klg.
clg k]jf d]sf] 5}g eg] To;nfO{ emg} b'Mv lbP dfg]{ ulaS;GYof]. pl8x]sf]
sfunfO{ klg uf]nL xfg] emfg]{. , To;} ug]{. slxn]sfxL lhpbf] d';f ;dfTg]
k'R5df cfuf] nufOlbP 5f]l8lbg]. To;nfO{ t8\kfO{t8kfO{ dfg]{. slxn]sfxL eg]
clt efj's uDeL :jefj klg b]vfOaS;GYof]. ofqf ug{ rfOaS;GYof]. ;fg}
pd]b]lv sljtf n]lvaS;GYof]. a"9fgLns07df x'bf ;sfn] w]} fd|ffd|f sljtf
n]lvaS;]sf] 5. ;sfsf] ;flxTodf ljsf; xf];\ eg] bafaf6 g]kfnL efiff
;flxTosf s]xL fd|f lzIfsx?sf] ;d]t Joj:yf ulPsf] lyof].
a"9fgLns07 :s'ndf sIff & df cWoog ulx]s} a]nf bLk]Gb| ;sfn]
d;u Ps k6s cfk\mgf] kL8f ;]o ulaS:of], dnfO{ d'dfn] cgfjZos lgoGq0f
ug{ vf]lhaS;G5. ltdLn] d'dfnfO{ ;DemfOb]pm. o;df d}n] s]xL ug{ eGg
/fhb/af/ xTofsf)*
;Sg] s'f lyPg. vf; s'f Tolt a]nf s] k]5 eg] ;sfn] ;'lk|of zfxnfO{
dg kfOaS;]5. ;sfn] ;'lk|ofnfO{ nen]6 n]Vg] u]sf] s'f s'g} ;|f]taf6
a8fdxffgL ;sfn] yfxf kfOaS;]5. ;fob To;af] a8fdxffgL ;sfn]
o'jfhflwfhnfO{ elgaS:of], h'g s'f bLk]Gb| ;sfnfO{ dg k]g dnfO{
cfk\mgf] kL8f ;]o ulaS;]sf] lyof]. ;'lk|of ;sf;u} k9\g] t xf]Og, t sIff
& df k9\bfb]lv g} bLk]Gb| ;sfn] ;'lk|ofnfO{ dg kfOaS;]sf] lyof]. ;sfn]
;'lk|of afx]s klg ljleGg s]6LnfO{ e]6\g] nen]6 n]Vg] u]sf] s'f ;d]t xfdL
P8L;Ln] yfxf kfOx]sf x'GYof}. Tof] pd]df un{k|m]G8 agfpg] nen]6 n]Vg]
u]sf] a8fdxffgLnfO{ dg kg]{ s'} ePg. s'g} klg cleefjsnfO{ dg kb}{g. Tolt
;fgf] pd]d} o:tf] Jojxf ug'{ fd|f] klg xf]Og. To;dfly a8fdxffgL ;sfaf6
JolQmut ?kdf eGbf klg kfljfls gftfsf lx;fan] bLk]Gb| ;'lk|ofsf] j}jflxs
;DaGw rfOaS;]sf] lyPg. bLk]Gb| ;'lk|of b'O{ lbbLalxgLsf gflt gfltgL.
;'lk|of d'df a8fdxffgL TgsL cfk\mg} lbbLsL gfltgL. To;} sf0f ;sfaf6
bLk]Gb|sf] ;'lk|of;usf] ;DaGw tf]8\g rflxaS;]sf] lyof]. cfk\mgL d'dfnfO{ dg
gk]sf] eP klg o'jfhflwfhnfO{ rflx+ ToxL s]6L;u ;DaGw fVg'kg]{. of]
ljifodf ;sfx?df Ouf] al9x]sf] lyof]. a8fdxffgL ;sf s'g} klg xfntdf
;'lk|of;u ljjfx x'g} glbg] c8fgaf6 ljrlnt xf]OaS;]g. Tolt glhssf] gftfdf
ljjfx uof] eg] ;DaGw fd|f] x'b}g, aRrf klg fd|f] hGdb}g eGg] ;sfsf]
lhls lyof]. ;'lk|of g6 slDkg]G6 6' bL SjLg -;'lk|of fgL x'g nfos 5}g_
klg elgaS;GYof]. o;L x's'd ePsf] d}n] klg ;'g]sf] 5'. a8fdxffgLn] ;f]em}
o;f] eGbf o'jfhflwfhnfO{ k6Ss} dg kb}{gYof] x\jf6 8h ;L ly\s ckm
x;]Nkm < x\jf6 jfh ;L lakmf] < -d'dfn] cfkm"nfO{ s] 7fg]sf] < ljjfx ug'{cufl8
d'dfsf] s] xfnt lyof] <_ ;d]t eGg] ulaS;GYof], Tof] slnnf] pd]d}.
ptf, ;'lk|of cfk\mg} lbbLsL gfltgL ePsfn] o'jfhflwfh;u ;'lk|ofsf]
ljjfx 7Ls x'G5, fd|f] x'G5 eGg] d'df a8fdxffgL Tgsf] hf]8 lyof]. o;af]
dxffhflwfhsf dfWodaf6 Tgn] bafj lbg] sfd eOx]sf] 5 eGg] klg ;'lgPsf]
lyof]. o; k|sf fhf jL]Gb| d'df a8fdxffgL a8fdxffgLsf] bf]xf]f] bafjdf
xf]OaS;GYof]. o'jfhflwfhn] P;Pn;L ;s]nuQ} ;sfsf] ljjfxsf] rrf{
rlnx]sf] lyof]. a8fdxffgLsf] s8f :jefjsf sf0f fhkljfdf l;ltldlt
s;}n] klg ;sfsf] s'f sf6\g} g;Sg]. ;a}n] a8fdxffgLs} nfOg lng].
;f;"a'xfLsf] s'f gldn]kl5 jL]Gb| ;sfn] s'g} klg lg0f{o lng ;lsaS;]g.
of] ljifonfO{ Tolts} 5fl8aS:of]. o'jfhflwfhn] ;'lk|ofnfO{ dg kfPsf] lx;fan]
d'df a8fdxffgL Tg bLk]Gb|sf] ;DaGw eg] ;'dw' lyof].
o'jfhflwfhsf] ljjfxsf nflu w]} k6s s]Gb| lgjf;af6 ljleGg s]6Lsf]
tl:a baf k7fOof]. ;a} tl:a ;\sng ug]{ sfd s]Gb| lgjf;af6} ePsf] lyof].
43
44
s]Gb| lgjf; a8fdxffgL P]Zjo{sf] dfOtL3 . o'jfhflwfhn] tLdWo] s'g} klg s]6L
x]g{] OR5f g} ulaS;]g. a8fdxffgL ;sfsf] uldf f0ffk|lt em'sfj lyof]. ;fob
f0ff kljfsL s]6L g} ljjfx ufpg] ;sfsf] OR5f lyof]. To; a]nf clwfhs'dfL
>'lt eft, fh:yfgsf] chd] ;xsf] d]of] sn]hdf kl9aS;GYof]. jL]Gb| ;sf
P]Zjo{ ;sf 5f]LnfO{ e]6\g uOaS;GYof]. ToxL a]nf hok'sf dxffh la|ul] 8o
ejfgL l;+xnfO{ e]6\g ;sfx? ;jfL ePsf] lyof]. hok' dxffhsL PSnL 5f]L
lyOg\. ;fob pgn] cfk\mgL 5f]Lsf] ljjfx o'jfhflwfh bLk]Gb|;u ufpg k|:tfj
fv]sf lyP. of] afx]s eftLo d"nsL cGo s'g} klg s]6Lsf] bLk]Gb| ;sf;u
ljjfxsf nflu k|:tfj cfPsf] dnfO{ hfgsfL 5}g.
ljjfxsf] k|;\u rNbfrNb} ;g\ @)$% ;fndf bLk]Gb| ;sf pRr lzIff
cWoogsf nflu a]nfotsf] O6g sn]h ;jfL eof]. ToxLaf6 P n]ensf] cWoog
k"f ulaS:of]. b]jofgL Tolt a]nf a]nfotd} kl9x]sL lyOg\. bLk]Gb|sf] b]jofgL;u
ckm]o ToxLaf6 ;' ePsf] lyof]. o;aLr ;'lk|of;usf] ;DaGwnfO{ klg ;sfaf6
lgGttf lbOaS;]sf] lyof]. o;L b'O{ hgf;u Ps} k6s ckm]o rn]sf] lyof],
bLk]Gb| ;sfsf]. of] gof s'f lyPg. ;fg} pd]b]lv ;sfsf] cg]s s]6L;u
rSs lyof]. ;'lk|of b]jofgL;usf] s'f dfq aflx ;a}nfO{ yfxf ePsf] xf].
a]nfotdf bLk]Gb| ;sfsf :yfgLo cleefjs n8{ SofdjfOh x'g'x'GYof]. pxf;u
kz'kltzdz] hafsf] klg lrghfg lyof]. n8{ SofdjfOh kz'kltsL 5f]L
b]jofgLsf klg :yfgLo cleefjs x'g'x'GYof]. SofdjfOhsf tLg 5f]L lyP.
ltgLx?;u o'jfhflwfhsf] ;'dw' ;DaGw lyof]. oxL qmddf bLk]Gb| ;sfsf]
b]jofgL;u lrghfg eof] ckm]o ;' eof]. Toxf s'g} P8L;L v6fOPsf] lyPg.
bLk]Gb| ;sfnfO{ labfdf slxn]sfxL sf7df8f} lnP cfpg'kof] eg] a]nfotl:yt
zfxL g]kfnL fhb"tfjf;sf ;}lgs ;xrfLn] Nofpg]n}hfg] ub{y].
b]jofgL;usf] ;DaGw bLk]Gb| ;sfn] g]kfn kms]k{ l5 klg sfod ulaS:of].
;fy} ;'lk|of;u klg. b]jofgL;u ckm]o ePsf] yfxf ePkl5 ;'lk|ofsf] bLk]Gb|
;sf;u lgs} v6k6 eof] eGg] klg ;'lgPsf] lyof]. b]jofgLsf tkm{af6 rflx+
s'g} u'gf;f] ;'lgPg. b]jofgL cfw'lgs tyf vfgbfgL kljfdf hGd]sL, x'ss
{] L
k9]sL klg. To;f] eP xf]nf, pgsf tkm{af6 s'g} klg lsl;dsf] u'gf;f] cfPg.
Jojxfdf b]jofgL w]} lx;fan] dflyNnf] :tsf] ePsf] ;'lgPsf] lyof]. ;fob ToxL
s'f x]laS:of] xf]nf bLk]Gb| ;sfn]. b'j} hgf;u ;DaGw eP klg cGTodf
b]jofgLnfO{ ljjfx ug]{ eGg] 6'\uf]df bLk]Gb| ;sf k'luaS;]sf] b]lvG5. t of] s'f
t a8fdxffgLnfO{ emg} dg k]g. ;'lk|of t dg klx]sL lyOgg\ eg] b]jofgLnfO{
dg kfpg] s'} lyPg. df};k' m dfq xf]Og, d'df a8fdxffgL nufot fhbafdf
s;}nfO{ klg of] s'f dg k]g. b]jofgLsf] dfjn eftdf lyof]. eftdf ;DaGw
ePsL s]6L;u o'jfhflwfhsf] ljjfx ufpg' x'Gg eGg] ljifodf fhbafdf ;a}sf]
/fhb/af/ xTofsf)*
Psdt lyof]. bafn] eft;u s'g} klg kfljfls gftf ;DaGw hf]8\g' x'Gg eGg]
dfGotf fhf dx]Gb|af6 ljsf; ePsf] xf]. bafsf] leqL s'f ljb]zLsxf gk'uf];\
eGg] df};k' msf] p2]Zo lyof]. To;} cfwfdf dx]Gb| ;sfn] cfk\mgf] ljjfx g]kfnL;u}
ulaS;]sf] lyof] eg] cfk\mgf tLg 5f]f tLg 5f]Lx?sf] ljjfx klg Ps} 3df
g]kfnL;u} ufOaS;]sf] lyof]. b]jofgLsf] dfldnfdf bLk]Gb| ;sf Psflt cGo
;sfx? csf{lt ePkl5 o;n] kfljfls snxsf] ?k lng k'Uof].
O6g sn]hd} k9\bf bLk]Gb| ;sfsf] Ps hgf hfkfgL s]6L;u csf]{ ckm]o
rn]sf] x]5. ToxL c? s]6L;u klg cg]s lx;fan] ;sfsf] rSs rn]sf] lyof]
eGg] s'f kl5;Dd ;'lgGYof]. Tof] hfkfgL s]6L;u eg] lgs} ulxf] ;DaGw x]sf]
yfxf eof]. p;n] kl5 w]} k6s g]kfn cfP bLk]Gb| ;sfnfO{ e]l6x]sL lyO{.
sxfsxf s]s] x'GYof], Tof] eg] dnfO{ yfxf ePg. Tolt a]nf d jL]Gb| ;sfsf]
P8L;L lyP. o'jfhflwfhsf c? g} 5'} b'O{ hgf P8L;L lyP. ;sfsf ;a}
sfo{qmd pgLx?n] ldnfpy]. ;sfsf] Tof] hfkfgL s]6L;u ljjfxs} ljifodf lgs}
nkm8f k]5. lsgeg] ;sfn] p;nfO{ klg ljjfx u5'{ elgaS;]sf] x]5. cflvL
k6s g]kfn cFPsf a]nf Tof] hfkfgL s]6LnfO{ Pokf]6{ k'ofpg bLk]Gb| ;sfn]
P8L;L ;]gfgL uh]Gb| af]xfnfO{ k7fOaS;]5. Pokf]6{ k'Ug] a]nfdf uh]Gb|;u Tof]
s]6Ln] s] elg5 eg], of] qmfpg lk|G; Oh Dof8. xL ljn 8fO{ P 8U; 8]y.
-ltd|f] o'jfhflwfh kfun xf]. p;sf] d[To' s's'sf] h:t} x'g]5._ To;kl5 Tof]
hfkfgL s]6L slxNo} g]kfn kms]{ cfOg. ;fob p;sf] af]nL ;To eof].
bLk]Gb| ;sf;u d]f] w]} cfTdLotf lyof]. ;sf PSn} ePsf a]nf of s'g}
kf6L{df, d;u ljleGg ljifodf cfTdLo s'f ug{ rfOaS;GYof]. lgtfGt JolQmut
s'f klg ;'gfOaS;GYof]. dfof, k|]d ;DaGwaf] klg dnfO{ ;'gfpg ;Sg] uL
;sf;u d]f] ;DaGw ljsl;t ePsf] lyof]. g]kfnsf] fhgLlts ljifodf ;d]t
;sf d;u v'n]} ax; ulaS;GYof]. sxLst} ;sfsf] P8L;Lsf ?kdf d
vl6Psf] 5' eg] ;sf h] sfd ug{ rfOaS;G5, To;df dnfO{ klg ;ls ufpg
rflxaS;GYof]. h:tf] M ;sf l8\S; ug{ rflxaS;bf d}n] klg l8\S; guL w}
kfplbgy]. o'jfj:yfdf k'Ug nfUbf ;du|df bLk]Gb| ;sfsf] bf]xf]f] rlq ljsl;t
eOx]sf] lyof]. bafleq Psbd} gfd|f], x7L, cg'bf, pR5[\vn s;}nfO{
g6]g]{. t aflx ;fj{hlgs ?kdf b]lvg] ;sfsf] csf]{ 5lj lyof]. Tof] pbf,
v'nf hgtf;u 3'nldn x'g] vfnsf] lyof]. o;af6 hgtfdf bLk]Gb| ;sf
fh;+:yfk|ltsf] cfsif{0f al9x]sf] lyof].
@)$^ ebf}sf] s'f xf]. bLk]Gb| ;sf O6g sn]haf6 labfdf sf7df8f}
;jfL xf]OaS;]sf] lyof]. ToxL a]nf o'uf]:nfleofsf] fhwfgL a]nu|]8df c;+nUg
fi6x?sf] lzv ;Dd]ng x'b} lyof]. jL]Gb| ;sf To;sf lglDt a]nu|]8 ;jfL
x'g] sfo{qmd lyof]. bLk]Gb| ;sf nG8g kms{g] qmddf a]nu|]8 ;Dd]ngdf ;xefuL
45
46
/fhb/af/ xTofsf)*
;'Gg ;Nnfx dfGg yflnaS;]sf] lyof]. d]f] ljZn]if0f s] lyof] eg], k~rfotsf]
cGTo x'g'df ax'bnLo Joj:yfjfbL bnsf] cfGbf]ngeGbf klg k~rfot rnfpg] g]tfs}
sdhf]L k|d'v lyof]. vf; uL fhbafs} sdLsdhf]Lsf sf0f k~rfot
Joj:yf rf8} 9Ng k'Uof]. d]f] s'f bLk]Gb| ;sfn] fd|f];u a'lemaS;]sf] lyof]._
a]nu|]8 hfg] qmddf xfdL af]gdf tLg ft a:of}. Tolt a]nf l;+xk|tfk zfx
hd{gLsf nflu zfxL g]kfnL fhb"t x'g'x'GYof]. gftfdf pxf d]f sfG5f ;;'f. d]L
>LdtL 5f]fx? t pxf fhb"t ePsf a]nf hd{gL uO;s]sf lyP. d hfg kfPsf]
lyOg. bLk]Gb| ;sfn] l;+xk|tfk zfxnfO{ c;fWo} dg kfOaS;GYof]. pxfn] klg
;sfnfO{ dfof ug]{. Psbd} cfTdLotf lyof] ;sf l;+xk|tfk zfxsf aLrdf.
af]g k'Ugf;fy ;sfn] ljfh yfkfnfO{ af]nfpm x's'd eof]. pxf k|xLsf]
8LP;kL x'g'x'GYof] k|mf\skm6{df cWoog ulxg'ePsf] lyof]. bLk]Gb| ;sfn]
Psbd} rfpg] pxfnfO{. ljfh d]f] klg ;fyL. pxfnfO{ af]nfOof]. pxf klxn]
fhbafdf k|xLsf tkm{af6 b'O{ jif{sf] cfjlws zfxL kfZj{jtL{df al;;Sg'ePsf]
lyof]. To:t} a"9fgLns07 :s'ndf klg o'jfhflwfhnfO{ k9fpg b'O{ jif{ a:g'ePsf]
lyof]. hd{gLdf xfdL tLg hgf tLg ft ;u} eof}. Toxf xfd|f] sfd x'GYof] fte
l8\S; ug]{ ukm ug]{. uLt ufpg]. ljfh yfkf klg aS;. aS; ePsfn]
bLk]Gb| ;sfn] emg} dg kfpg]. xfdL tLg} hgf s':tL v]Ng], kmfO6 ug]{. tLg
ft o;L g} latfof}.
jL]Gb| ;sf a]nu|]8 ;jfL x'g'eGbf b'O{ lbgcl3 xfdL Totflt nfUof}.
fhb"t df]6 lnP a]nu|]8 hfg'eof]. xfdL rflx+ hxfhdf uof}. b'O{ ft xfdLn]
xf]6nd} latfof}. Toxf klg fte S;L vfg], l8:sf] hfg] ug{ yfNof}. d}n]
slxn]sfxL o;f] guf} eGbf ;sf l;fOaS;GYof]. clg ;sfn] eg] cg';f
;a} s'fdf ;fy lbg}kg]{ x'GYof]. b'O{ lbgkl5 jL]Gb| ;sf a8fdxffgL
;sfsf] ;jfL eof]. ;sfx?nfO{ leNnf lbOPsf] lyof]. t bLk]Gb| ;sf
leNnfdf a:g dflgaS;]g. d t xf]6nd} a:5' x's'd eof]. ;sfsf] P8L;L
ePsfn] d klg xf]6nd} a;]. ;Dd]ngdf ug'{kg]{ sfdb]lv ;jfL rnfpg];Ddsf ;a}
sfd d}n] xf]6naf6} u]. lbgel ;Dd]ngdf efu lnP ;fem xf]6n kms]{kl5 xfdL
S;L vfGYof}. flt ;x 3'DYof}.
a]nu|]8df d}n] s] b]v] eg] o'jfhflwfh ;sf s]6Lx?sf] dfldnfdf Hofb}
sdhf]L b]vfOaS;GYof]. ;sf a]nfa]nf d}n] ===o;f] u], p;f] u] eg] ljleGg
k|;\ux? ;'gfOaS;GYof]. s'f ;'Gbf ;sf Hofb} ;]l8:6 g]r sf] klg nfUof],
dnfO{. Ps k6s ;sf xf]6ndf fte l8\S; u] al;aS:of]. Ps hgf
:yfgLo s]6L klg ;u} lyO{. flt tLg ah] ;sf d of] s]6LnfO{ tn 5f]8]
cfp5' eg] sf]7faflx ;jfL eof]. ;'Gbk|tfk fgf ;lxt c? b'O{ hgf P8L;L
lyP. lnkm\6 r9\g] a]nfdf ;sfn] ltdLx? hfg'kb}{g x's'd eof]. ;sf Tof]
47
48
/fhb/af/ xTofsf)*
eg] cfh} ljjfx ulb{pm ls ef]ln ulb{pm < eg] ;sfnfO{ xKsfOaS;GYof].
ToxL ljjfxsf] lsrnf]sf sf0f fhf jL]Gb| a8fdxffgL P]Zjo{n] bLk]Gb|
;sfnfO{ a]nfot k9\g k7fOaS;]sf] x'g ;S5. a]nfot k7fpg'sf] csf]{ sf0f
klg lyof]. Tof] s] eg] jL]Gb| ;sfn] O6g sn]hd} cWoog ulaS;]sf] lyof].
To;}n] df};'kmaf6 bLk]Gb| ;sfnfO{ klg pRr lzIff ToxL lbnfpg rflxaS;]sf]
lyof]. t bLk]Gb| ;sfsf] k6Ss} a]nfot hfg] OR5f lyPg. oltsf jif{
xf]:6]n al;of], ca bafd} fd|f k|fWofks fv] lqe'jg ljZjljBfnodf pRr
lzIff cWoog u5'{ eGg] ;sfsf] rfxgf lyof]. bLk]Gb| ;sfaf6 a]nfot uPsf]
b'O{ jif{df P n]en k"f ulaS:of]. To;kl5sf] cWoog klg a]nfotd} ufpg]
dxffhflwfh a8fdxffgLsf] OR5f lyof]. t bLk]Gb| ;sf a]nfotdf a:g}
dflgaS;]g. g]kfnd} cfP k9\5' eGb} hah{:tL a]nfotaf6 sf7df8f} kmls{P
lqrGb| SofDk;df egf{ eOaS:of]. Toxf egf{ eP klg slxNo} SofDk; guO{
bafd} cWoog u] :gfts pQL0f{ ulaS:of]. ;DalGwt ljifosf k|fWofksx?
bafd} cfP k9fpy]. ;fdfGo hgtfsf 5f]f5f]L;u} a;] kLIff lbOaS;]sf]
lyof]. :gfts ;s] s]Gb|Lo SofDk;, sLlt{k'df egf{ eOaS:of]. ;fg}b]lv k9fO
fd|f] xf] ;sfsf]. t o'jfhflwfhsf] d]xgteGbf klg lzIfssf] Hofbf d]xgt
k]sf] lyof] ljZjljBfnosf] k9fOdf. h] xf];\, e"uf]n ljifodf :gftsf]Q ubf{
;sfaf6 km:6 Snf; km:6{ ulaS:of].
;sfsf] cfwfeGbf a9L pd] ljjfxsf] slr\und} laTof]. O6gaf6 kms]{kl5
;sfn] ;'lk|of;u ljjfx u5'{ eGg 5fl8aS;]sf] lyof]. To;sf] ;f klxn]
;'lk|ofnfO{ ljjfx u5'{ eGbf d'dfn] dflgaS;]g, To;}n] ca d b]jofgLnfO{ ljjfx
u5'{ eGg yflnaS;]sf] lyof]. bLk]Gb| ;sfn] o;f] eGg yfn]kl5 a8fdxffgLnfO{
emg} 6fpsf]b'vfO ePsf] lyof]. ;'lk|of;u ljjfx gu eGg] a8fdxffgLaf6
b]jofgLsf] t emg\ gfd} ;'Gg rflxaS;]sf] lyPg. b]jofgLnfO{ ljjfx ug'{ x'Gg eGg]
d'Vo sf0f rflx+ pgsf] gfulstf g]kfnL eP klg pgL hGd]sf], x's]{sf], k9]sf]
kfljfls gftfsf lx;fan] ;d]t eftLo h:t} x'g\ eGg] fhbafsf] a'emfO g}
lyof]. To; a]nf s:tf] cj:yf lyof] eg], d'df a8fdxffgL ;'lk|of;u ljjfx u
eGg] clg a8fdxffgL ;'lk|of klg x'Gg, b]jofgL klg x'Gg eGg]. o'jfhflwfhsf]
uldf f0ff;u} ljjfx xf];\ eGg] a8fdxffgLsf] rfxgf lyof]. >'lt ;sf klg
cfk\mgf] bfh'sf] uldf;u} ljjfx xf];\ eGg] rflxaS;GYof]. uldf >'lt ;sfsf
sfG5f sfsf ;;'f nf]seQm zdz]/ ha/fsL 5f]L cyf{t\ gftfn] gGb. t bLk]Gb|
;sf oL s;};u ljjfx ulb{g, b]jofgL;u} ljjfx u5'{ eGg] c8fgdf k|lta4.
o:tf] cj:yfdf jL]Gb| ;sfn] s'g} lg0f{o ulaS;]g. fhbafdf of] jfbljjfb
ax;sf] ljifo Jofks al9x]sf] lyof]. t dxffhflwfh a8fdxffgL d'df
a8fdxffgLnfO{ s]xL eGg g;s] o; ljifodf lgLx h:tf] xf]OaS;GYof].
49
50
/fhb/af/ xTofsf)*
Doflh ug]{ tofLdf ;sf xf]OaS;GYof]. fhf lqe'jg aflx uPsf] df}sfdf
tTsfnLg o'jfhflwfh dx]Gb|af6 klg Tg;u o;L g} l;len Doflh ulaS;]sf]
lyof] ]. o;L bLk]Gb| ;sfn] h]7 !( sf] 36gf x'g'eGbf Ps jif{cufl8 g}
b]jofgL;u ljjfx ug]{ tofL ;' ulaS;]sf] lyof]. ;sfn] c?;u ljjfx ug]{
s'g} ;Defjgf g} lyPg.
o'jfhflwfhsf] oqf] 7"nf] rfxgf x'bfx'b} klg a8fdxffgLaf6 lsg o;f]
ulaS;]sf] xf]nf eg] xfdL 5Ss k]sf lyof}. cem eGg] xf] eg] b]jofgLdf kl5
a8fdxffgL x'g ;Sg] u'0fx? k|z:t} 5g\ eg] o'jfhflwfhn] eGg] u]sf] klg d}n]
;'g]sf] lyP. ;sf b]jofgL w]} zfnLg, sf]dn, OG6]lnh]G6, pRr lzIff xfl;n
u]sL Jofjxfls klg 5g\ elgaS;GYof]. t a8fdxffgL o'jfhflwfh
b'j}sf] :6 x]8]8 k;{gfln6L ljjfxsf] k|;\un] emg} a9] uof]. o;n] ubf{
xfdL Psbd} lvGg lyof}. of] Psbd} gfd|f] ;\s]t xf] eGg] xfdLnfO{ nflux]sf]
lyof]. t o;sf] ;dfwfg xfd|f] a'tfeGbf aflxsf] s'f lyof]. a8fdxffgLn] 5f]L
>'lt sfG5f] 5f]f gLfhgnfO{ v'Nndv'Nnf o'jfhflwfhsf lj4 pS;fpg]
u]sf] a'lemPsf] lyof]. ljjfxsf] ljifonfO{ lnP d}n] klg dxffhflwfhdf
k6sk6s hfx] u]sf] lyP. t ;sfaf6 s'g} klg k|ltlqmof cfpb}gYof].
hfgLhfgL ca'em h:tf] eP ljd]G; l8kf6{d]G6, b] cf jls{ cg O6 -d'df
a8fdxffgL a8fdxffgLaf6 of] sfd eOx]sf] 5_ eg] 6flaS;GYof]. j:t'tM
d'df a8fdxffgL a8fdxffgLsf] rsf]{ ljjfbdf dxffhflwfh ;sf lgLx
h:tf] xf]OaS;GYof]. ljjfxs} k|;\unfO{ lnP d'df a8fdxffgL a8fdxffgLsf]
;DaGw aLraLrdf wldlnPsf] ;d]t ;'lgPsf] lyof]. JolQmut Jojxf klg oflGqs
h:tf] b]lvg yfn]sf] lyof]. s}of} lbg;Dd a8fdxffgLaf6 d'df a8fdxffgLnfO{
e]l6aS;b}gYof].
kfljfls snx nfdf] ;dob]lv slt hl6n cj:yfdf xb} cfPsf] lyof] eGg]af]
ljrf ubf{ Pp6f k|;\u ofb cfp5. @)%$ ;fndf s'g} Ps z'qmaf dxffhflwfh
a8fdxffgL l8gsf nflu s]zdxnl:yt clwfhs'dfL >'ltsf] lgjf; ;jfL
ePsf] lyof]. To; a]nf ;sfx? gfufh'{g a\unfdf fh xf]OaS;GYof]. l8gkl5
flt ca] ! ah]lt ;sfx?sf] ;jfL lkmof]. af6f]df ;sfx? Ps zAb klg
af]lnaS;]g. 8'6Ldf x]sf P8L;L 6Lsf wdnfn] s]zdxndf bLk]Gb| ;sfsf]
ljjfxs} ljifodf jfbljjfb ePsf] a'em\g'eP5. gfufh'{g k'u]kl5 ;sfx? P8L;LnfO{
labf u/] ;'Tg uOaS;]5. crfgs flt sla # ah] jL]Gb| ;sfn] P8L;L 6Lsf
wdnfnfO{ kmf]g u] df]6 lnP leq cfpg" x's'd eP5. pxf df]6 lnP uPkl5
;sfaf6 ;'IffnfO{ :6\ofG8afO{ oxL fv, ltdL d dfq 8fOedf hfcf} x's'd
eP5. ;sf cfkm} 8fOe u] lqz"nLlt ;jfL eP5. laxfg lqz"nL ahf
3'd] ;sf lqz"nL Aof]sdf ;jfL xf]OaS;]5. of] s'f yfxf kfpg]lalQs}
51
52
d laxfg} P8L;L clkm;, fhbaf k'u]. d'Vo P8L;L pkyL tffaxfb' yfkf
gfufh'{g k'Ug'eof]. xfdLn] ;sfsf] ;jfL bafdf lkmtf{ ufpg]af] ljrf
ljdz{ uof}. laxfg !)!! ah]lt dfq ;sf gfufh'{g a\unfdf lkmtL{ ;jfL
xf]OaS:of]. o; 36gfsf] s]xL ;dokl5 ;sfnfO{ x[bof3ft eof]. nG8g uP
pkrf ufOaS:of].
clwfhs'dfL >'lt dxffhflwfhsL c;fWo} lgs6 KofL klg.
clg a8fdxffgL]sf Koff clwfhs'df gLfhg. gLfhg Psbd} nhfpg]
:jefjsf. sfG5f] eg]kl5 x]s cfdfa'afnfO{ :jfefljs ?kn] Koff] nfluxfN5.
o'jfhflwfhnfO{ cfk\mgf] eGbf klxn] alxgL clwfhs'dfL >'ltsf] ljjfx ePsf]
k6Ss} dg k]sf] lyPg. o;}aLr h]7 !( sf] 36gf x'g' Ps8]9 dlxgfcl3
nGrdf a8fdxffgLaf6 bLk]Gb|n] xfdLn] vf]h]sL s]6L ljjfx gug]{ xf] eg] ca
gLfhgsf] klg ljjfx ullbG5f}, bLk]Gb|n] o:t} ulxg] xf] eg] gLfhgnfO{
g} o'jfhflwfh 3f]if0ff u5f}{+ eg] wDsLsf] efiff k|of]u ulaS;]5. b'j} s'f
bLk]Gb| ;sfn] d;u ;]o ulaS;]sf] lyof]. c? a]nf klg nGr jf l8gsf
a]nf ljjfxs} ljifodf a8fdxffgL o'jfhflwfhaLr lgs} ljjfb x'bf] x]5.
a8fdxffgLsf] wDsLsf] efiffn] o'jfhflwfhnfO{ 3fpdf g'gr's 5s]{sf] h:tf]
x'bf] x]5. To; a]nf dxffhflwfh s]xL gaf]nL s'f ;'g] dfq al;aS;bf]
x]5. a'afn] cfk\mgf tkm{af6 slxNo} s]xL gaf]lnlbbf o'jfhflwfhnfO{ emg} kL8f
x'bf] xf]. a8fdxffgLn] gLfhgnfO{ o'jfhflwfh 3f]if0ff ug{ ;lsg] x's'd x'g
yfn]kl5 o'jfhflwfh bLk]Gb|n] Okm cfO{ 8' g6 lasd bL ls, gf]a8L Sofg
lasd -olb d fhf eOg eg] c? sf]xL klg fhf x'g ;Sb}g_ eGg yflnaS;]sf]
;d]t a]nfa]nfdf ;'lgGYof].
bLk]Gb| ;sf;u e]6 ePsf] a]nf cS; ljjfxsf] ljifodf g} s'f x'GYof].
klxn]klxn] b]zsf] ;d;fdlos kll:yltaf] klg s'f x'GYof]. t kl5 uP
ljjfxsf] tgfjsf sf0f cGo ljifodf s'f sd x'b} uOx]sf] lyof]. bLk]Gb|
;sfn] b]jofgL afx]s c? h;nfO{ rfx] klg ljjfx ufOlbg dxffhflwfh tyf
a8fdxffgL tof xf]OaS;GYof]. t ;sf b]jofgL afx]s c?;u ljjfx ub}{
gug]{ c7f]6df k'luaS;]sf] lyof]. To; a]nf b]jofgL;u bLk]Gb| ;sfsf] ljjfx
ufpg Pp6f lgs} 7"nf] ;d"x g} ;lqmo x]5, h'g s'f xfdLn] w]} kl5 dfq yfxf
kfof}. b]jofgL;u ljjfx ufpg kljfsf ;b:ox? dfq xf]Og, b]zljb]zsf
ljleGg ;d"x klg of]hgfa4 ?kd} lqmofzLn x]5g\. b]jofgL eftsf] Ujflno
fh3fgfsL gft]bf ePsfn] eftLo ;+:yfkgf kIf tyf gLltlgdf{0f txdf x]sf
s]xL kbflwsfLx?df b]jofgLnfO{ g]kfnsL a8fdxffgL agfpg kfP fd|f] x'GYof]
eGg] ;f]rfO lyof]. To:t}, b]jofgLlgs6 f0ff kljfsf ;fy} o'jfhflwfhsf
P8L;Lx?sf] klg ;sfsf] ljjfx b]jofgL;u} xf];\ eGg] rfxgf ePsf] b]lvG5.
/fhb/af/ xTofsf)*
53
54
;+;fdf fhgLlts bfpk]rsf cg]s 36gf ePsf 5g\. Pp6f zlQmn] csf]n
{ fO{
l;Wofpg cg]s lsl;dsf if8\oGq ul/Psf 5g\. zlQmdf ePsf] s'g} JolQmnfO{ csf]{
zlQmn] l;Wofpg' 5 eg] ;a}eGbf klxn] Tof] JolQmsf] sdhf]L s] 5 eg] vf]Hb5.
ToxL sdhf]Lsf] kmfObf p7fP l;Wofpg] xf]. baf xTofsf08sf k5fl8 klg
uDeL if8\oGq 5 eGg] d]f] lgSof]n
{ 5. g]kfnsf] fh;+:yf b]zLljb]zL sltko
zlQmsf nflu cjf~5gLo s'g} g s'g} ?kdf cfqmd0fsf] lg;fgf t algx]s} lyof].
o;} qmddf To:tf] zlQmn] bLk]Gb| ;sfsf] sdhf]Lsf] kmfObf p7fP of] xTofsf08
ufPsf] xf] eGg] dnfO{ nfUb5. dfG5]df ljleGg sdhf]L :jfefljs ?kn] x'G5g\.
To:t} sdLsdhf]L bLk]Gb| ;sfdf klg lyP. ;sfsf] ;a}eGbf d'Vo sdhf]L
dlxnf g} lyof]. To:t}, Pp6f kljfdf x'g ;Sg] snx of emu8f fhf jL]Gb|sf]
kljfdf klg lyof]. bafdf sfd u]sf] nfdf] cg'ejsf cfwfaf6 x]bf{ dnfO{
o'jfhflwfhsf] ljjfxsf ;Gbe{df bafleq p7]sf] lsrnf]df bLk]Gb| ;sfnfO{
s'g} j}bl] zs zlQmn] v]nfPsf] cg'ej x'G5. of] d"ntM fhgLlts if8\oGq lyof].
fhbaf xTofsf08kl5 o;sf] 5fglag ug{ ul7t pRr:tLo cfof]un]
Tof] ft 36gf:yndf s] ePsf] lyof] eg] dfq 5fglag u]sf] 5. 36gf:ynsf]
jf:tljstf ToxL g} xf]. t cfof]udf ljz]iftM ljz]if1x? lyPgg\. ;dofjlw
Psbd} sd lyof] cfof]unfO{ clwsf If]q klg Tolt dfq n]lvPsf] lyof]. To;}n]
x'g ;S5, cfof]un] 36gfsf] k[i7e"ld s] lyof], 36gf lsg eof], s;n] 36gf 36fpg
;xof]u u]sf] lyof] h:tf kIfsf] vf]hL u]sf] 5}g. 36gfdf aflxL k\mofS6n]
klg sfd u]sf] lyof] ls < b]zLljb]zL zlQms]Gb|sf] if8\oGq kf] lyof] ls < bLk]Gb|
;sfsf] k5fl8 sf]] lyof] < bLk]Gb| ;sfnfO{ pS;fpg] sf]sf] lyP < o;f] u
eg] ;Nnfx lbg] sf]xL lyof] ls < clg b/af/df vf; u/L o'j/fhflw/fh bLk]Gb|nfO{
nfu" kbfy{sf] s'ntdf km;fpg] lu/f]x s'g lyof] < o:tf w]} cg'Qlt k|Zgx? afsL
g} 5g\, h;sf] hjfkm clxn];Dd s;}n] lbPsf] 5}g. bLk]Gb| ;sfaf6 dfq Tof]
xTofsf08 s;L eof] eg] yk cWoog vf]hL x'g cfjZos 5.
fhbaf xTofsf08 5fglag ;DaGwL pRr:tLo cfof]un] h'g k|ltj]bg aflx
Nofof], Tof] t Toxf s] ePsf] lyof] eGg] 36gf:ynsf] ljj0f k|ToIfbzL{sf] aofg dfq
xf]. cfof]un] 5fglag ug]{ qmddf s'g} ljz]if1sf] ;xof]u lnPsf] 5}g. of] 36gf lsg,
s;L, s]sf nflu ePsf] xf], o;df s;s;sf] ;+nUgtf 5, cflbOToflb ljifodf a[xt\
vf]htnf; ePsf] 5}g. oL ;a} kIfsf] lj:t[t 5fglag x'gk' 5{. To; qmddf cfjZos
k] ljb]zL ljz]if1sf] klg ;xof]u lng'k5{ eg] hf]8 lbb} d}n] w]} k6s dxffhflwfhdf
hfx] u]sf] lyP. o; qmddf ;}lgs ;lrjsf ?kdf fhbafsf] ;a} ;'Iffsf]
lhDd]jfL d}n] lng'k5{ eg] cfk\mgf] lx;fan] cWoogsf nflu Pp6f l6d agfP.
36gfsf a]nf P8L;Lsf] s] e"ldsf eof], ;'Iffsf] b[li6n] xfdLn] s]xL uNtL uof} ls,
/fhb/af/ xTofsf)*
st} ;'Iff sdhf]L eof] ls eg] fhbafsf] ;'Iffsf] b[li6n] xfdLn] cWoog uof}.
;sfnfO{ hfx] u]} k"j{ k|dv
' ;}lgs ;lrj tyf dfgfy{ zfxL kfZj{jtL{ yL
zfGts'df dNnsf] ;+of]hsTjdf pQm cWoog l6d agfOPsf] lyof]. fhbafleq
d]} sfo{sfndf oqf] 36gf ePkl5 Toxf al;xg' g}lts b[li6n] pko'Qm x'b g} eg]
d}n] ;}lgs ;lrjaf6 fhLgfdf klg lbP. t d]f] fhLgfdf dxffhflwfh ;sfn]
:jLsf ulaS;]g.
fhbaf xTofsf08af] y'k|} sfNklgs xNnf rn]. y'kd|} fly lgfwf cff]k
nufOP. oqf] 36gf x'bf o:tf xNnf cff]k cfpg' c:jfefljs klg xf]Og.
fhbafdf oqf] 36gf x'bf yfxf kfpg f]Sg g;Sg] ;'Iff Joj:yf lgsDdf x]5
eGg] s'f klg cfof]. fhbafleq ;'Iff k|aGw ug]{ d k|dv
' xflsd ;}lgs
;lrj ePsfn] d}n] o;sf] g}lts lhDd]jfL lng}k5{. To;af6 d kl5 x6]sf] 5}g
x6\lbg klg. t jf:tljstf rflx+ s] xf] eg] fhbafsf] lqe'jg ;bg, hxf
o'jfhflwfh fh x'GYof], To;sf] ;'Iff Joj:yf lgs} s8f lyof]. Ps t ;du|
fhbaf kl;s} ;'Iff Joj:yf dha't lyof], hxf cglws[t ?kdf sf]xL k|jz
]
ug{ ;Sb}gYof]. To;dfly lqe'jg ;bgdf rf}aL;} 306f ;'IffsdL{ t}gfy x'Gy].
aflxaf6 xToff o'jfhflwfhsf] df:s nufP lqe'jg ;bgdf k;]sf] p;}n]
;a}sf] xTof u]sf] eGg] cToGt} sfNklgs xNnf grn]sf] klg xf]Og. t lqe'jg
;bgleq s'g} klg cjf~5gLo JolQm k|jz
] ug{ ;Sg] ;Defjgf lans'n} z"Go lyof].
fhbafdf tLg bzs;Dd ;'Iff ;DaGwL sfd u]sf] d'ns
' sf] ;'Iff lgsfosf]
Ps lhDd]jf clws[tsf] x}l;otn] d cflwsfls ?kdf s] :ki6 ug{ rfxG5' eg]
fhbaf xTofsf08 ;DaGwL pRr:tLo 5fglag cfof]un] h'g k|ltj]bg ;fj{hlgs
uof], 36gfsf] hldgL xfntsf] jf:tljstf ToxL xf], TolQ dfq xf]. s]sf nflu,
s;sf] ;xof]udf, s] p2]Zon] s] sf0fn] pQm 36gf o'jfhflwfh bLk]Gb|af6
eof] eGg]af] t cfh;Dd 5fglag ePs} 5}g. fhbaf xTofsf08;u hf]l8P
cfpg] csf]{ dxjk"0f{ ljifo xf] nfu" kbfy{ -r];, ufhf OToflb_ sf] k|of]u. d}n]
hfgsfL kfP cg';f o'jfhflwfh bLk]Gb| nufot fhkljfsf o'jf ;b:ox?sf
;fy} s]xL zfxL gft]bfx?df ;d]t nfu" kbfy{sf] s'nt lyof]. o'jfhflwfhn]
r'f]6df r];sf] w"nf] ld;fP ;]jg ulaS;]sf] d}n] w]} k6s b]vs
] f] 5'. ;sfaf6
fhkljfleq cfof]hgf x'g] ef]hx?df afyddf uP nfu" kbfy{ ;]jg ug]{ u]sf]
xfdL P8L;Lx?n] b]VbYof}. t To;nfO{ f]Sg ;Sg] cj:yfdf xfdL lyPgf} . s;L,
s'g JolQm of luf]xaf6 s'g if8\oGqsf nflu ufhf r]; baf k'UbYof] eGg]
ljifodf klg lj:t[t 5fglag x'gk' b{Yof]. :jb]zL ljz]if1sf ;fy} ;a} kIf ;lDdlnt
eP ljb]zL ljz]if1sf] ;d]t ;xof]u lnP o; 36gfsf ;Dk"0f{ ;TotYox?
;fj{hlgs x'gk' 5{ eGg] d]f] dfGotf lyof], clxn] klg 5 ;w} xg]5.
fhbaf xTofsf08af] rrf{ rNbf s;}s;}n] xfd|f] wfld{s dfGotf
55
56
ljZjf;sf k|;\unfO{ ;d]t hf]8\g] u]sf] d}n] kfPsf] 5'. tflGqs ljBf ;DaGwL
hfgsfx?sf cg';f of] ljBf l;Sg bIf aGg To; ;DaGwL ;fwgf, cffwgf,
k"hfkf7 OToflbsf] Hofb} s8f ljlwljwfgdf xg'kb{5. bIf tflGqsx?n] h] klg
ug{ ;S5g\, cfTdf ;d]t af]nfpg To;af6 c;Dej sfd lng ;d]t ;S5g\ eGg]
ljZjf; ulG5. k|frLg g]kfn, ltAat eftdf ;d]t o;sf] Hofb} k|efj lyof].
t tflGqs ljBf cfh{g ug{ hlt sl7g 5, ljBf l;s]sf JolQmn] lgoldt ;fwgf,
cffwgf, k"hfkf7 cflbdf plQs} ljlw k'ofpg ;Sg'k5{, gq tflGqs ljBfaf6
o;sf] ;fws cfkm} jf p;sf] kljfnfO{ g} 7"nf] gf]S;fgL kfg{ ;Sg] ;DEffjgf
xG5 eGg] klg ljZjf; 5.
fhf jL]Gb|af6 klg w]} jif{ -@)@%@)#$_ ;Dd tflGqs ljBf l;lsaS;]sf]
lyof]. ;sfnfO{ To; a]nfsf tflGqs ljBfsf 1ftf yL wgzdz] hafn]
pQm ljBf l;sfpg'x'GYof]. wgzdz] Hofb} j[4 eP l;sfpg g;Sg] ePkl5
jL]Gb| ;sfaf6 tflGqs ljBf l;Sg aGb ePsf] dnfO{ fd|f];u hfgsfL 5.
t yL wgzdz]n] l;sfPsf] lzIffbLIff df};'kmaf6 s]s:tf] lsl;dn] u|x0f
ulaS;]sf] lyof] To;sf nflu cfjZos ;fwgf, cffwgf, k"hfkf7 s]slt ;xL
tlsfn] lgoldt ?kdf ulaS;GYof] eGg] dnfO{ hfgsfL 5}g. To:t} @)$$$%
;fnlt a8fdxffgL P]Zjo{n] o'jfhflwfh bLk]Gb|sf] dg ;sfn] rfxgf fVg]
s]6Lx?af6 6f9f ufpg s'g} tflGqsnfO{ k"hfcfhf ug{ nufOaS;]sf] ;d]t dnfO{
yfxf 5. o;af6 s] k|:6 x'G5 eg] fhf jL]Gb| fgL P]Zjo{ tGqdf w]} ljZjf;
ulaS;GYof]. bafdf h]7 !( sf] h'g csNkgLo xTofsf08 eof], Tof] st} ltg}
tflGqs k|of]ux?sf] pN6f] kl0ffd t xf]Og < d o; ;DaGwL hfgsf lans'n}
xf]Og t sltko hfgsfx? To;L csNkgLo ?kdf jL]Gb| ;sfsf] j+z gfz
x'g'sf] sf0f oxL x'g ;S5 eGg] ljZjf; u5{g\.
/fhf jL/]Gb|sf] ;Defljt of]hgf
/fhb/af/ xTofsf)*
PG8 sf]sn] ;d]t ;xdlt hgfO;s]sf] lyof]. t Prs] hL#^ fOkmn vlb ug]{
g]kfnd} P;]Dan ug]{ of]hgf xfd|f] l5d]sL b]z eftnfO{ dg klx]sf] lyPg.
lsgeg] p;n] eftd} ag]sf] sd u'0f:tsf] OG;f; fOkmn a]Rg ;a} lsl;dn] hf]8
lbOx]sf] lyof]. To;}n] xltofsf] fhgLlt klg fhbaf xTofsf08leq n's]sf]
Pp6f k|d'v sf0f x'g ;S5 eGg] dnfO{ nfUb5. g]kfndf cfk\mgf] dfq Ps5q
k|efj sfod x'g'k5{ eGg] eftsf] ;w}sf] rfxgf xf]. To;df afwf kbf{ pm q'm4 x'g]
dfq xf]Og, h:tf];'s} sbd p7fpg klg kl5 kb}{g. xltof k|s0f rlnx]s} a]nf
;+;b\n] gfulstf ;DaGwL ljw]os kflt uL nfndf]xsf nflu fhbaf k7fPsf]
lyof]. t dxffhflwfhaf6 pQm ljw]osdf nfndf]x nufpg'k"j{ fosf nflu
;jf]{Rr cbfnt k7fOaS;]sf] lyof]. ;jf]{Rrn] pQm gfulstf ljw]os ;+ljwfg;Ddt
5}g eGb} vf]h ullbPsf] lyof]. nfndf]x nfu]sf] v08df g]kfnleq g]kfnLx?
g} s]xL jif{kl5 cNkdtdf kg{ ;Sg] pQm ljw]os vf]h ePkl5 eftsf s}of} pRr
kbflwsfLn] ;sf;u lgs} rf;f] fv] s'f ;d]t u]sf lyP. o;cl3 @)$$
;fnlt g]kfnn] rLgaf6 s]xL PG6L Poqmfkm\6 xltof lsGbf klg eft lgs}
qm'4 ag]sf] lyof]. , g]kfnnfO{ cfly{s gfsfaGbL u] g]kfnL hgtfnfO{ c;x\o
si6 lbPsf] lyof]. o:t} jL]Gb| ;sfaf6 @)#! ;fndf ;DkGg z'efHofleif]ssf
cj;df g]kfnnfO{ zflGt If]q 3f]lift ulof];\ eg] flvaS;]sf] k|:tfjnfO{
;+;fsf ;a}h;f] dxjk"0f{ !!^ b]zn] :jfut ;dy{g u]sf lyP. t eftn]
o; ljifodf ;d]t gsffTds b[li6sf]0f fv] ;dy{g u]sf] lyPg. oL t s]xL
36gf dfq x'g\.
@)%& ;fnsf] clGtdlt dxffhflwfhaf6 rLgsf] dxjk"0f{ e|d0f ;DkGg
ulaS;]sf] lyof]. olt a]nf ;sf g]kfnsf] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{] s]xL
jif{b]lv hfL fhgLlts ultf]w cGTo ug]{ ;f]rfOdf xf]OaS;GYof]. To;sf lglDt
tTsfn} zfxL sbd rfNg ;Sg] cj:yf ljsl;t x'b} lyof]. ;sfaf6 fh;+:yfk|lt
cf:yf fVg] fi6jfbL 5lj agfPsf ljleGg bnsf g]tfx?;u ljrfljdz{
ulaS;b} lyof]. k"j{ jli7 k|zf;s ;'IffsdL{x?sf] ljz]if sfo{6f]nL agfO{
d'n'ssf] ;d:of ;dfwfgsf nflu of]hgf agfpg nufpg]af] ljrf eOx]sf]
lyof]. csf]{ ljz]if sfo{6f]nL u7g uL 0fgLlt tof kfg{ nufpg] To; dfkm{t
dfcf]jfbL;u jftf{ ug{] ;f]rfO lyof]. oxL qmddf ;sfaf6 efO k"j{clwfhs'df
wL]Gb| zfxnfO{ dfcf]jfbL g]tfx?;u jftf{ ug{ v6fOaS;]sf] lyof]. ;fy} ;sfn]
zfxL g]kfnL ;]gfsf dxf;]gfgL lbnLk fodfemLnfO{ ;d]t dfcf]jfbL;u ;Dks{ ug{
v6fOaS;]sf] lyof]. dfcf]jfbL;u s'g} lx;fan] ;xdlt ePkl5 k|ltlglw;ef e\u
ug]{ fhgLlts g]tfx?sf] ;xeflutfdf uf]nd]r ;Dd]ng uL dfcf]jfbL ;lxtsf]
fli6o ;sf u7g ug]{ ;sfsf] of]hgf lyof]. ;fy} b'O{ jif{kl5 csf]{ cfdr'gfj
ug]{ r'gfjcufl8 ;+ljwfgsf] k|:tfjgf oyfjt\ fvL ;+ljwfg ;+zf]wg ug]{af] ;d]t
57
58
dfcf]jfbL ;d:of
dfcf]jfbL ;d:of
dfcf]jfbL ;d:of pTklQsf sf/)f
elgG5, dfG5]n] ef]s ;xg ;S5, t cGofo ;xg ;Sb}g. clg ljb|f]xdf
plqG5. g]kfndf dfcf]jfbLsf] pTklQ ljsf; slasla o;} egfO;u ldNg
hfG5. tLg bzs l6s]sf] k~rfotL Joj:yfdf w]} s'f fHoff lgolGqt lyof].
fhgLlts bnx? k|ltalGwt lyP. fHosf] rf}yf] c\u kqsfltf ;]G;sf]
clwgfosjfbL l;4fGtaf6 lgb]{lzt lyof]. o:t} kll:yltdf @)$^ ;fndf k~rfotL
Joj:yfsf lj4 hgcfGbf]ng eof]. To;df ;a} lsl;dsf sDo'lg:6 zlQmx?
;xefuL lyP. tTsfnLg g]skf dfn], dfS;{jfbL, jdf{, dfgGw, cdfTo, rf}yf]
dxflwj]zg f]lxt ;d"x ;d]t ;ft jfdkGyL kf6L{n] ;+o'Qm jfddf]rf{sf ?kdf
g]kfnL sf\u|];;u ldn] hgcfGbf]ngdf efu lnPsf lyP. t g]skf d;fn
-df]xgljqmd l;+x_, g]skf dzfn -k|r08, df]xg j}B lgd{n nfdf_ ;d"xx? eg]
;+o'Qm hgcfGbf]ng ;+of]hg ;ldlt agfP k~rfotL Joj:yfsf lj4 n8]sf lyP.
cGttM @)$^ r}t @^ ut] dxffhflwfh;u sf\u|]; sDo'lg:6x?sf] ;Demf}tf
eof]. pQm ;Demf}tfsf sf0f #) jif]{ k~rfotL Joj:yfsf] cGTo x'g k'Uof]. ;+o'Qm
jfddf]rf{aflx x]sf ;fgf sDo'lg:6 36sx?n] pQm ;Demf}tfnfO{ wf]sf xf] eg].
pgLx?n] @)$^ r}t @^ ut]kl5 hgcfGbf]ngnfO{ cufl8 a9fpg cg]s sf]l;; klg
u]sf lyP. t ljleGg kll:yltsf sf0f pgLx?sf] k|of; ;Dej ePg.
@)$^ ;fnsf] fhgLlts kljt{gkZrft\ ;a}n] v'nf dx;'; u]. k|hftGqn]
g]kfnL hgtfsf] cfzf cfsf\Iffsf] d"n km'6fOlbof]. @)$& ;fnsf] cGtld
;sf, To;kl5 hfL g]kfn clwfHosf] ;+ljwfg @)$& @)$* ;fndf ;DkGg
klxnf] cfdlgjf{rgn] b]zdf k|hftGqsf] dfxf]nnfO{ pTsif{df k'ofof]. @)$^ ;fnsf]
;Demf}tfnfO{ wf]sf xf] eg] klg ;+o'Qm hgdf]rf{n] r'gfjdf efu lnof]. g]skf d;fn
-df]xgljqmd l;+x_ ;d"xn] cfdlgjf{rg alxisf uof]. p;n] s]xL :yfgdf cfdr'gfj
59
60
layf]Ng ;d]t vf]h]sf] lyof]. ;+o'Qm hgdf]rf{n] eg] r'gfjdf efu lnP ;+;b\nfO{
g} pkof]u ug]{ l;\uf] ;+;bLo Joj:yfnfO{ eG8fkmf] ug]{ 0fgLlt lnof]. To;
cg';f pQm bnn] cfdr'gfjdf gf} l;6 lhTof] klg. cfdlgjf{rgdf ax'dt xfl;n
uL g]kfndf qmflGtsfL Oltxf; ePsf] ;a}eGbf 7"nf] k'fgf] kf6L{ sf\u|];n]
ax'dtsf] ;sf agfof]. klxnf] k|wfgdGqL aGg'eof] lulhfk|;fb sf]Ofnf.
pxfsf] g]t[Tjdf ;sf u7g ePb]lv g} Psflt sf\u|];df cfGtls snx ;'
eof] eg] csf{lt k|d'v ljkIfL bn g]skf Pdfn]sf] tLj| k|xf hfL x\of]. oxL
klk|]Iodf k|wfgdGqL sf]Ofnfn] k~rfotL Joj:yfsf] eGbf klg Hofbf lgif]wsf]
fhgLlt ug'{eof].
k|wfgdGqL sf]Ofnfn] s'zn g]t[Tj lbP d'n'snfO{ k|hftflGqs k|lqmofn]
cu|ufdL lrGtg;fy cfd"n kljt{gsf] cfef; lbg ;Sg'kg]{ lyof]. ev{} axfnL
ePsf] ax'bnLo Joj:yf, h;nfO{ lzz' k|hftGq klg eGg] ulGYof], To;nfO{ dnhn
uL x'sf{pg'kb{Yof]. Tof] x'g ;s]g. k|wfgdGqL sf]Ofnfn] kljfjfb ljkIfL
kf6L{k|lt c;lxi0f' Jojxf dfq b]vfpg'ePg, gfuls k|zf;g, k|xL h:tf :yfoL
;sfL ;+rgfdf ;d]t rd fhgLtLs0f ug'{eof]. ;'zf;gsf] cefj e|i6frf
tyf clgoldttfsf] gf\uf] k|bz{gn] ubf{ k|hftGqk|flKtsf] s]xL jif{kl5 g} hgtfdf
c;Gt'li6 k}bf x'g yfNof]. k|wfgdGqL sf]Ofnfn] cd]lsfsf fi6kltn] cfk\mgf]
sfof{nodf 5 xhf pRr kbflwsfL egf{ u5{g\ eg] d}n] b'O{ xhf sd{rfL egf{ ug{
lsg gkfpg] h:tf ts{ cl3 ;fb}{ c;fGble{s of]hgf sfof{Gjog ug{ nfUg'eof].
pxfn] zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ k"} pk]Iff ug'{eof] eg] fli6o cg';Gwfg ljefunfO{
sfo{stf{ etL{s]Gb| agfpg] sfdsf] yfngL ug'{eof]. g]kfn k|xLnfO{ sf\u|];sf] e|ft[
;\u7g h:tf] agfpg yfNg'eof]. slt;Dd eg] sf\u|]; eg]sf] k|hftGq, k|hftGq
eg]sf] sf\u|]; sf\u|]; eg]sf] ;sf, ;sf eg]sf] sf\u|]; h:tf ;\s'lrt
gff nfUg yfn]. ;xdf o:tf gffsf] 7"nf] k|efj geP klg lhNnf ufpa:tLdf
hgtfn] Hofb} g} si6 ;xg'kof]. sltko lhNnfdf sf\u|];L sfo{stf{sf] bafjaf6
ljkIfLk|lt bdgsf] gLlt clVtof ug{ yflnof]. o;}aLr @)%) ;fndf d Ps
k6s s'd uPsf] lyP. Toxf sf\u|];ljf]wL jf cGo kf6L{sf y'k|} sfo{stf{nfO{
;fj{hlgs ckfw P]g cGtu{t d'2f rnfOPsf] lyof]. wf}6Lsf nflu 7"nf] sd
hDdf ug'{kg]{ k|fjwfgsf sf0f Tof] ltg{ g;Sbf w]} JolQm h]n k]sf x]5g\. s'd
lhNnfdf k~rfotL Joj:yfsf] #) jif{edf hDdf tLg j6f ;fj{hlgs ckfwsf
d'2f btf{ ePsf] tYo lyof]. t @)$* ;fndf sf\u|]; ;sf u7g ePkl5 tLg
jif{leq} @#$ hgfnfO{ ;fj{hlgs ckfwsf d'2f nufO;lsPsf] x]5. o; lsl;dsf]
cj:yf b]ze ljBdfg lyof]. d]f] a'emfOdf sf\u|];n] k|hftflGqs k4lt ckgfO{
;a}nfO{ ;dfg Jojxf ug'{sf] ;f c;lxi0f' cGofok"0f{ Jojxf ug'{ g} dfcf]jfbL
pTklQ x'g'sf] k|d'v sf0f xf]. clzIff, ulaL, a]f]hufL ePsf] :yfgdf cGofo,
dfcf]jfbL ;d:of
61
62
sf0faf6 pTkGg ljb|f]xnfO{ >L % sf] ;sfn] ljleGg ;fdflhs ljsf;sf sfo{qmd
NofP ;dod} ;Daf]wg ug'{k5{. dfcf]jfbL ;d:ofsf ljifodf d}n] ;'g]sf] ;sfsf]
of] klxnf] egfO jf b[li6sf]0f xf]. ;'sf s]xL jif{ fhbafn] df};'kmaf6 cleJoQm
oxL wf0ffdf cfwflt eP dfcf]jfbLaf] cfk\mgf] b[li6sf]0f to u]sf] lyof].
k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfsf] ;sf 9n]kl5 @)%# ;fnsf] cflvLlt
g]skf Pdfn]sf] ;xof]udf fk|kfsf] Pp6f v]dfsf] k|ltlglwTj ub}{ nf]s]Gb|axfb'
rGb k|wfgdGqL aGg'eof]. ;sfdf pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqLsf ?kdf jfdb]j
uf}tdsf] k|efjzfnL pkl:ylt xg uof]. o; a]nf eg] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfgsf
;Gbe{df s]xL gof cfofd ylkP. tyflk dfcf]jfbLaf] ;sfn] cflwsfls wf0ff
Nofpg ;s]sf] lyPg. sDtLdf jftf{ff dfcf]jfbL ;d:ofsf] ;dfwfg ug]{, g;s]
s8f P]g sfg'g NofP eP klg dfcf]jfbLnfO{ bafj lbg zfxL g]kfnL ;]gf
klrfng ug]{ kll:ylt rflx aGb} uPsf] lyof]. ;sfn] ;f+;b k|]dl;+x wfdLsf]
cWoIftfdf dfcf]jfbL ;d:of cWoog sfo{bn u7g u]sf] lyof]. sfo{bndf Pdfn]
g]tf of]u]z efO{, fli6o cg';Gwfg ljefusf pkk|d'v b]jLfd zdf{, g]kfn k|xLsf
cltlQm dxflgLIfs k|bLkzdz] haf u[x dGqfnosf ;x;lrj s[i0fd'fL
zdf{ ;b:o x'g'x'GYof]. sfo{bnn] dfcf]jfbL ;d:ofaf] ;sfL :tdf klxnf]
k6s cWoog u]sf] lyof]. dfcf]jfbL ;d:ofaf6 fli6o ;'Iffdf ;d]t vtf
a9\bf klg o;cl3sf] ;sfn] zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ k"} a]jf:tf u]sf] lyof].
dfcf]jfbLsf lj4 k|xL nufPkl5 ;a} 7Ls x'G5 eGg] tTsfnLg ;sfsf] ;f]rn]
ubf{ ;d:of hl6n aGb} uPsf] lyof]. kll:ylt k|xLsf] sfa'eGbf aflx uOx]sf]
lyof]. oxL k[i7e"lddf rGb ;sfn] dfcf]jfbLsf lj4 s8f ?kdf k|:t't x'g
cft\ssfL tyf ljWj+;fTds P]g Nofpg] tofL uof]. t gfuls clwsf tyf
k|hftGq s'l07t x'G5 eg] :jo+ ;Qf?9 Pdfn] nufotsf bnn] pQm P]gsf] Jofks
ljf]w u]. pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL uf}td eg] pQm P]g h;L klg Nofpg
rfxg'x'GYof]. o;} qmddf Pdfn]sf sltko g]tfx? P]gsf] dfq geP ;sfs}
lj4df nfu]. o;aLr ;sfn] ;]gf k|xLaLr ;'dw' ;DaGw agfpg ;sffTds
kxn u]sf] lyof]. ;]gfn] k|xLnfO{ dfcf]jfbL cft\ssf lj4 n8\g tflnd
lbPsf] lyof]. ;]gf k|xLsf] ;+o'Qm ;"rgf ;oGq lgdf{0f uL va cfbfgk|bfg
dfcf]jfbL ultljlwdfly ;+o'Qm dlg6l x'g yfn]sf] lyof]. o:t} cj:yfdf rGb
;sf 9Nof].
>L % sf] ;sfn] dfcf]jfbL ;d:ofsf] uDeLtf a'e\mg s]xL jif{ nufof].
hlt a]nf a'e\mof], To; a]nf;Dd ;d:of w]} hl6n eO;s]sf] lyof]. v's'L
ejf aGb'ssf] edf ;' u]sf] ljb|f]xaf6 s]xL jif{d} k|xLsf] xltof vf];]
k|xLsf lj4 g} cfqmd0f ug{ dfcf]jfbLx? ;kmn x'b} uPsf lyP. >L % sf]
;sfn] dfcf]jfbLsf lj4 ;'Iff sfafxL ug{ g k|efjsfL of]hgf agfpg
dfcf]jfbL ;d:of
;Sof] g t dfcf]jfbLnfO{ jftf{d} Nofpg ;Sof]. o;} klj]zdf >L % sf] ;sfn]
;a} ;'Iff lgsfo klrfng u] dfcf]jfbL bdg ug]{ 0fgLlt lnPsf] b]lvG5.
g]kfnL hgtfsf lj4 ;f]em} zfxL g]kfnL ;]gf klrfng u] bdg ug'{ x'b}g eGg]
fhbafsf] b[li6sf]0f lyof]. dfcf]jfbLnfO{ hgdfg;af6 cnu ug{ ;Sg'k5{,
To;sf nflu cfjZos ;fdflhs ;'wf tyf cfly{s ljsf;sf sfo{qmd lnP ufp
:tdf kx'r lj:tf ug'{k5{ clg cGo fhgLlts bnn] dfcf]jfbLnfO{ fhgLlts
d'2fdf :yfgLo txd} PS;kf]h ug{ ;Sg'k5{ eGg] fhbafsf] wf0ff x\of]. @)%$
;fnsf] dWolt cfOk'Ubf dfcf]jfbL k|efj lgs} al9x]sf] lyof]. k|xLsf] sfafxL
k|efjsfL x'g ;s]sf] lyPg. a k|xL sfafxLn] ;j{;fwf0f hgtf lklN;b}
hfg yfn]. dfcf]jfbL ljb|f]x k|xLsf] ;fdfGo zflGt;'Iff sfod ug]{ 0fgLltaf6
dfq ;dfwfg x'g g;Sg] :ki6 lyof]. k|xLn] zflGt;'Iffsf] gfddf ckgfPsf
f]ldof], lsnf] ;]f 6' h:tf bdgsfL ck];gn] t emg} dfcf]jfbL km:6fpg]
dfxf]n aGg k'Uof]. ;Dk"0f{ kll:ylt lgofn] ;+j}wflgs fhfaf6 zfxL g]kfnL ;]gf
dfcf]jfbLsf lj4 klrfng x'g'k5{ eGg] ;f]rfO agfOalS;of]. ;]gfnfO{ ljb|f]xsf
;a} kIf tyf k|xLsf] sfdsfafxL ljZn]if0f ub}{ dfcf]jfbL k|efljt If]qsf] :ynut
cWoog uL lj:t[t sfo{of]hgf agfpg ;d]t bafaf6 lgb]{zg ePsf] lyof].
o;} ;Gbe{df @)%$ ;fndf k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x yfkfn] Pp6f l6d agfP
dfcf]jfbL ;d:ofsf] lj:t[t cWoog cg';Gwfg ug{ nufpg'eof]. pQm l6dsf]
k|ltj]bg cfPkl5 dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{ zfxL g]kfnL ;]gf klrfng ug}{kg]{
lgrf]8df baf zfxL h\uL c8\8f k'u]sf x'g\. t dfcf]jfbLsf lj4 ;f]em}
;]gf klrfng guL dfcf]jfbL k|efljt If]qdf :yfgLo hgtfsf] cfjZostf cg';f
cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;sf sfo{qmd nfu" ug{] To; dfkm{t ;]gf klrfng
ug]{ 0fgLlt aGof]. To;af] lj:t[t sfo{of]hgf agfP >L % sf] ;sfnfO{
a'emfOPsf] lyof].
dfcf]jfbL ;d:of ;' ePb]lv g} dxffhflwfhaf6 fli6o ;'Iff klifb\nfO{
lqmofzLn agfpg afDaf k|wfgdGqLnfO{ ;'emfj lbOaS;]sf] lyof]. ;fy} ;'Iff
klifb\sf] ;lrjfno u7g uL To; dfkm{t ;'Iffsf ;a} cfofdaf] ljZn]if0f uL
k|wfgdGqLnfO{ hfgsfL ufpbf fd|f] x'G5 eGg] ;Nnfx klg ;do;dodf aS;]s}
xf]. t tTsfnLg k|wfgdGqLx?n] o;nfO{ k"} a]jf:tf u]. fli6o ;'Iff klifb\nfO{
;lqmo kfg]{ k|:tfjdf s'g} if8\oGq kf] 5 ls eGg] z\sf fv] pgLx?n] o;nfO{
a]jf:tf u]sf] b]lvG5. dxffhflwfhsf] ;f]rfO eg] pQm ;lrjfnon] b]zsf
;d;fdlos ;'Iff ljifodf k|wfgdGqLsf nflu ;'emfj k|:t't ug]{ sfd uL ;xof]u
uf];\ eGg] lyof]. dxffhflwfhaf6 zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ w]} jif{bl] v glhsaf6
lgoflnaS;]sf] lyof]. df};k' mnfO{ ;]gfsf] Ifdtfaf] klg fd|;
} u hfgsfL lyof].
k|hftGq k'gM:yfkgfkl5 hglgjf{lrt ;sfsf] pk]Iffn] ubf{ ;]gfdf xftxltof,
63
64
dfcf]jfbL ;d:of
h:tf] dnfO{ nfU5. Tof] a]nf;Dd k|wfg ;]gfklt afx]s cGo ;'Iff lgsfosf
k|d'vx?n] dxffhflwfh ;dIf lgoldt hfx]Lsf nflu ;do kfpb}gy]. fi6 k|d'v
dxffhflwfhaf6 ;'Iff lgsfosf k|d'vx?nfO{ lgoldt bz{ge]6 aS;] ;Nnfx
;'emfj aS;g] k|0ffnL ;}lgs ;lrjfnodf lyPg. d}n] ;}lgs ;lrjfnosf] lhDd]jfL
;Dxfn]kl5 kll:yltsf] cfjZostf dx;'; uL dxffhflwfh ;'Iff lgsfosf
k|d'vx?aLr ;f]em} ;DaGw :yflkt x'g'k5{ eg] lgoldt bz{ge]6 tyf hfx]Lsf]
l;nl;nf ;' u]. To;kl5 g]kfn k|xLsf dxflgLIfs k|bLkzdz] haf, ;z:q
k|xL dxflgLIfs s[i0fdf]xg >]i7 fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd zdf{n]
kfn}kfnf] bz{ge]6 uL ;sfdf b]zsf] ;'Iff cj:yf, dfcf]jfbL ;d:ofsf] tfhf
l:ylt tyf cfk\mgf] ljZn]if0f lgoldt ?kdf hfx] ug{ yfNg'eof].
o;}aLr @)%* h]7 !( ut] fhbaf xTofsf08 x'g k'Uof]. dfcf]jfbLn]
fhbaf xTofsf08kl5 g]kfndf fh;+:yf ;dfKt eO;Sof] eg] jQmJo lgsfn].
o;df b]zLljb]zL zlQms]Gb|sf] if8\oGq x'g ;Sg] ljZn]if0f u]. k|wfgdGqL
lulhfk|;fb sf]Ofnf cfk\mg} kf6L{sf] cGts{nx, ljkIfL kf6L{sf] tLj| ljf]w
dfcf]jfbL xToflx+;fsf] z[\vnf a9\b} uPsfn] ;\s6df x'g'x'GYof]. To;dfly
fhbaf xTofsf08 h:tf] uDeL ;+j]bgzLn 36gf ylkg uof]. To;sf] nuQ}
h:tf] dfcf]jfbLaf6 f]Nkfsf] xf]n]L k|xL a];df cfqmd0f eof]. xf]n]L 36gfkZrft\
bafsf] rfxgf cg';f ;]gfn] ;fy glbPsf] eGg] sf]Ofnfn] cff]k nufpg'eof].
o; qmddf pxfdfly bafj l;h{gf eP fhbaf xTofsf08sf] b'O{ dlxgfkl5
fhLgfdf ug{ afWo x'g'eof]. sf]Ofnfn] k|wfgdGqLaf6 x6]kl5 fhbaf xTofsf08
7"nf] u|fG8 l8hfOg af6 ePsf] xf] eGg yfNg'eof]. sf\u|]; g]tf z]axfb' b]pjf
k|wfgdGqL ePkl5 dfcf]jfbL;u klxnf] zflGtjftf{ ug{] kxnnfO{ ;sffTds b[li6n]
x]lPsf] lyof]. fhbafn] jftf{ ;kmn xf];\ eg] ;xof]u u]sf] xf]. t o;sf]
kl0ffd ;sffTds lg:sg] s'fdf z\sf lyof].
fhbafdf cfzf}r k]sf sf0f fHoff]x0fsf] Ps jif{;Dd dxffhflwfh
1fg]Gb| lgd{n lgjf;df fh xf]OaS;]sf] lyof]. pQm ;dodf ;sfaf6 ljleGg
fhgLlts g]tf, a'l4hLjL, kqsf, gfuls ;dfhsf cu'jf, k"j{k|zf;s, s"6gLlts
If]qsf JolQm cflbnfO{ bz{ge]6 aS;L dfcf]jfbL ;d:ofaf] lj:t[t?kdf hfgsfL
lnOaS:of]. df};'kmaf6 dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfgeGbf klg fhgLlts ultf]w cGTo
ug{] ljifonfO{ k|fyldstf lbO{ To;}df ljz]if ;do lbOaS;]sf] lyof]. Tolt dfq
geP ;sfn] o;}df s;L v]Ng] eg] 0fgLlt agfOaS;]sf] d}n] dx;'; u]sf]
lyP. ;sfaf6 k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfnfO{ cfk\mgf] ;f]rljrf cg';fsf]
h'g;'s} sfdnfO{ ;3fpg afWofTds l:ylt kfg]{ kll:ylt cfkm" cg's"n kfb}{
n}hfg] 0fgLlt -d]s lxd 8' cn bL 86L{ js{_ lnOaS:of]. ljleGg 9\uaf6
fhgLlts kf6L{nfO{ sdhf] kfb}{ n}hfg] sfd eof]. ljz]if u] l8efO8 PG8 n
65
66
dfcf]jfbLn] hgo'4 ;' u]sf] @)%@ kmfu'g ! ut] zfxL g]kfnL ;]gfsf]
bf Aof]sdf cfqmd0f u]sf] @)%* d\l; * ut] b'j} ;do ;+of]ujz k|wfgdGqL
z]axfb' b]pjf g} x'g'x'GYof]. o; cjlwdf ;ft k6s ;sf kljt{g eof] eg]
tL ;sfnfO{ g]t[Tj u]sf kfr hgf k|wfgdGqLn] dfcf]jfbL ;d:of ef]u]sf lyP.
fhgLlts bn g]tfn] dfcf]jfbL ;d:ofk|lt ;'df pbf;Lgtf b]vfPs} x'g\. ha
;d:of hl6n aGb} uof] To; a]nf fhbaf zfxL g]kfnL ;]gfn] ;xof]u u]g
eGg yfn]sf] klg b]lvG5. bnx?n] ;'df dfcf]jfbL zflGt;'Iffsf] ;fdfGo ;d:of
xf] o;nfO{ k|xLaf6} 7Ls ug{ ;lsG5 eGg] b[li6sf]0f agfP. Tof] b[li6sf]0f To;
a]nfsf] k|xL g]t[Tjaf6 lgb]{lzt lyof]. dfcf]jfbLn] p7fPsf sltko ;fdflhs,
cfly{s ljifonfO{ bnx?n] ;j{yf pk]Iff u]sf] b]lvG5. ;a} kIf ljrf ubf{ To;
a]nf ;'Gg] ulPsf] dfcf]jfbL ;d:of s]xL g]tf tyf kf6L{sf nflu ;Qfsf] eof
dfcf]jfbL ;d:of
ag]sf] 5 eGg] cff]k s]xL xb;Dd 7Ls klg b]lvG5. Oltxf;sf kfgf kN6fP
x]g]{ xf] eg] @)%^ ;fnkl5sf clwsf+z ;sfx? dfcf]jfbL ;d:ofs} sf0f 9n].
ltgLx? dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg u5'{ eg] g} u7g ;d]t ePsf lyP. @)%@
;fndf ;' ePsf] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug]{ cf}krfls kxn @)%* ;fndf
klxnf] zflGtjftf{af6 dfq ;' ePsfn] ToltGh]n o;nfO{ uDeLtfsf ;fy glnOPsf]
k|:6 x'G5. o;aLr dfcf]jfbLn] cfk\mgf] Ifdtf ljsf; ulx]sf] lyof]. vf; uL
k|xLnfO{ h'g;'s} :yfgdf klg xdnf ug{ ;Sg] tfut agfO;s]sf] lyof]. of]
oyfy{nfO{ k|xL k|zf;gn] fhgLlts g]t[TjnfO{ a'emfpg] k|of; klg u]sf] lyof].
t s] sf0fn] xf], fhgLlts g]t[Tjn] ;]gf klrfng ug{ ;s]g of rfx]g. @)$^
;fnsf] kljt{gkl5 ;]gf ;DaGwL P]g, sfg'g lgod ;+ljwfg;Ddt gagfpg'
;]gf;u cljZjf;sf] k'fgf] t'; afsL xg' o;sf] k|d'v sf0f xf] eGg] dnfO{
nfU5. fhgLlts g]t[Tj ;]gfsf] g]t[Tj txaLr cGtlqmofsf] sdL x'g' csf]{
pNn]vgLo sf0f xf].
@)%^ ;fnsf] cfdlgjf{rgdf g]kfnL sf\u|];sf] :ki6 ax'dt cfPkl5 s[i0fk|;fb
efO{ k|wfgdGqL aGg'eof]. pxfFn] k"j{k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfnfO{ dfcf]jfbL
;d:of cWoog sfo{bnsf] ;+of]hs agfpg'eof]. sfo{bnn] jftf{sf] jftfj0f
agfpg'sf ;fy} dfcf]jfbLaf] Ps lsl;dsf] wf0ff to kfb}{ lyof]. t
sf\u|];leqsf] snxn] ubf{ k|wfgdGqL efO{nfO{ fhLgfdf lbg afWo kflof].
sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnf k'gM k|wfgdGqL x'g'eof]. dfcf]jfbL;usf]
jftf{ ;DaGwL k|of; t'lxof].
@)%* ;fpgdf z]axfb' b]pjf bf];|f] k6s k|wfgdGqL ePkl5 ;]gf;usf]
;DaGwnfO{ ;'dw' agfpg lgs} ;sffTds dfxf]n ;' eof]. dlGqklifb\n] ;]gfsf
nflu cfjZos xftxltof pks0fsf nflu ah]6sf] Joj:yf uof]. t}klg o;}
qmddf pxfnfO{ blIf0f clk|msfsf] e|d0fdf hfg] eg] a]lNhod uO{ xltof vlb
ug{ cndlng'eof] eGg] cff]k nfUof]. @)%* ;fn;Dd cfOk'Ubf w]}h;f] fhgLlts
bnsf] k|efj lhNnf ;bd'sfd fhwfgL sf7df8f}df ;Lldt eO;s]sf] lyof].
8, qf;, cft\s cyjf cGo h'g;'s} lsl;dsf] xtsG8f ckgfP eP klg
dfcf]jfbLn] ;a}h;f] u|fdL0f OnfsfnfO{ cfk\mgf] cwLg k|efjdf lnPsf] lyof].
;fy} p;n] cGo sDo'lg:6 kf6L{sf s]xL g]tf sfo{stf{nfO{ dfcf]jfbLdf k|j]z
ufOx]sf] lyof]. sf\u|];sf sltko g]tfx? lhNnfaf6 lj:yflkt eO;s]sf]
l:ylt lyof]. dfcf]jfbLx? cfqmfds cj:yfdf lyP eg] fhgLlts kf6L{x?
lgLx eO{ IffTds l:yltdf. o; cj:yf;Dd cfOk'Ubf dfcf]jfbLn] hglgjf{lrt
;sfnfO{ gf]s dxffhflwfhnfO{ dflns eGg yfln;s]sf] lyof]. Tolt
dfq geP dfcf]jfbLn] fhgLlts bnnfO{ kfvf nufO{ fHozlQm dxf/fhlw/fhdf
s]lGb|t ufO{ ;f]e}m ;/sf/;u jfkfsf] jftf{ jf d'7e]8 ug]{ 0fgLlt agfPsf]
67
68
lyof]. of] 0fgLltaf] fhbaf k"0f{ ?kn] hfgsf lyof]. @)%( c;f]h !*
ut] dxffhflwfhaf6 yflnaS;]sf] zfxL sbdn] dfcf]jfbLsf] ToxL 0fgLltnfO{
;Daf]wg u]sf] b]lvG5. dfcf]jfbL ;d:ofaf6 b]z cfqmfGt algx]sf a]nf ;f]em}
bafn] lsg kxn gug]{ t eGg] dg;fon] klg c;f]h !* sf] sbd nlIft lyof].
dfcf]jfbLn] ;'df ;sfnfO{ lbPsf] $) a'b] 1fkgkqdf fh;+:yfsf] pGd"ng
klg d'Vo dfu lyof] eGg]af] fhbaf k"0f{ ?kdf hfgsf lyof]. t c;f]h
!* sf] sbdnfO{ fhgLlts g]tfx?n] fhbaf dfcf]jfbLsf] sfo{ut Pstfsf
?kdf JofVof ub}{ k|hftGq df:g ;xsfo{ ePsf] l6Kk0fL u]. sltkon] dfcf]jfbL
fhbafaf6 ;~rflnt 5g\ dfcf]jfbLsf] k|wfg sfof{no -x]8Sjf6_ lgd{n
lgjf; xf] eGg] cff]k nufP.
dfcf]jfbLn] ljleGg fhgLlts kf6L{sf g]tf tyf sfo{stf{nfO{ ef}lts sfafxL
ug]{ of]hgf ;'b]lv g} cufl8 a9fOx]s} x'g\. o;} qmddf ljz]if u] sf\u|]; tyf
Pdfn]sf s]xL g]tf tyf sfo{stf{sf] xTof ;d]t u]sf lyP. o;L dflg]x?sf]
km]xl:t nfd} 5. of] qmd dfcf]jfbLn] xfn;Dd klg k"0f{tM aGb ul;s]sf 5}gg\.
t klg oL b'j} kf6L{sf zLif{ g]tfx?n] cj; kfP;Dd dfcf]jfbL g]tfx?;u eftsf
ljleGg :yfgdf uf]Ko e]63f6 jftf{ ulx]s} lyP. Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df
g]kfn cGo s]xL g]tfx?n] dfcf]jfbL g]t[Tj;u eftsf l;lnu'8L, uf]vk'
tyf nvgpdf ljleGg r0fdf jftf{ u]sf lyP. sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnfn] klg eftsf] gof lbNnLdf dfcf]jfbL g]tfx?;u uf]Ko jftf{ ug'{ePsf]
lyof]. oL ;a} jftf{df s'g} g s'g} ?kaf6 eftLo ;'Iff lgsfon] kxn ;dGjo
u]sf] tYo klg a'lemg cfPs} xf]. dfcf]jfbLsf] $) a'b] 1fkgkqdf x]sf lgtfGt
fhgLlts ljifoj:t'df ;d]t d"nwfsf fhgLlts kf6L{n] slxNo} s'g} 5nkmn,
ljrf, ljdz{ u]sf] b]lvPg. To;}n] dfcf]jfbL ;d:ofdf fhgLlts bnsf] wf0ff
slxNo} :ki6 x]g.
dfcf]jfbL ;d:of / zfxL g]kfnL ;]gf
dfcf]jfbL ;d:of
PsLs[t cfGtls ;'Iff tyf ljsf; of]hgf nfu" ug{ tTsfnLg ;sfx?nfO{
k|:tfj u]sf] lyof]. To; dfkm{t klrfng eO{ :yfgLo hgtfnfO{ cfjZos ;xof]u
uL dfcf]jfbLnfO{ hgtfaf6 cnUofpg] 0fgLlt ;]gfsf] lyof]. :yfgLo fhgLlts
bnsf sfo{stf{n] dfcf]jfbL;u j}rfls lx;fan] k|ltf]w u?g\ ;]gfsf] ;xof]udf
k|xLn] dfcf]jfbLnfO{ lgMz:qLs0f uL d"nwfdf Nofpg kxn ug]5
{ eGg] ;]gfsf]
k|:tfj lyof]. o;af6 hgwgsf] Iflt sd x'g] p;sf] cfsng lyof]. cfk\mg} b]zsf
hgtfsf lj4 k|ToIf ?kdf ;]gf klrfng x'g 7Ls x'bg} eGg] klg p;sf] ;f]rfO
lyof]. t s'g} klg ;sfx?n] ;]gfsf] ;'emfjnfO{ jf:tf u]gg\.
@)%# ;fndf nf]s]Gb|axfb' rGb k|wfgdGqL x'bf pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL
jfdb]j uf}tdn] dfcf]jfbLnfO{ nIo uL cft\ssfL tyf ljWj+;fTds lgoGq0f
P]g Nofpg sf]l;; ug'{eof]. To:t} pxfs} kxndf zfxL g]kfnL ;]gf k|xLsf]
cft\sjfbsf lj4sf] ;+o'Qm sfo{bn -PG6L 6]f]l:6 ;]n_ ;d]t ag]sf] lyof].
o;} ;dodf ;]gfn] cfk\mgf tflnd s]Gb|x?df k|xLnfO{ k|ltcft\sjfb ;DaGwL
tflnd lbPsf] lyof]. @)%$ ;fndf ;"o{axfb' yfkf k|wfgdGqL ePkl5 zfxL g]kfnL
;]gfsf] ;'emfjnfO{ uDeLtfsf ;fy lnO{ ;]gfsf] cfjZostf cg';f nlhl:6s tyf
;~rf pks0fsf nflu s]xL ah]6 ;d]t Joj:yf ulPsf] lyof]. o;} ;dodf
;]gfn] dfcf]jfbLsf] pTklQ k|efj If]q dflgPsf s'd, f]Nkf nufotsf lhNnfnfO{
nIo ub}{ ;'v]{tdf k[tgf s'df]Nkfdf jflxgL v8f uL k|xLnfO{ ;xof]u u]
dfcf]jfbLnfO{ lgMz:qLs0f ug]{ of]hgf ;sfdf k]; u]sf] lyof]. zfxL h\uL
c8\8fsf] ljZn]if0fdf ;'b]lv g} ;]gf klrfng x'g ;s]sf] eP dfcf]jfbL ;d:ofn]
ljsfn ?k lng ;Sg] lyPg hgwgsf] w]} 7"nf] Iflt x'g] lyPg. fhbaf
;]gfsf] dfGotf ;]gf ;+j}wflgs k|lqmofn] fli6o ;'Iff klifb\sf] lg0f{oaf6 dfq
klrfng ug'{k5{ eGg] lyof]. fli6o ;'Iff klifb\nfO{ lqmofzLn ug{ o;sf]
;lrjfno :yfkgf x'g'k5{ ;]gf klrfngsf nflu cfd fhgLlts ;xdlt sfod
x'g'k5{ eGg] ;'emfj klg ;'b]lv g} lbOPsf] lyof]. t fhgLlts g]tfx?n] ;]gf
;DaGwL cNk1fgsf sf0f kDkfut ;f]r fv] ;]gfnfO{ ljZjf; u]gg\. oL
dxjk"0f{ ;'emfjnfO{ k6Ss} jf:tf u]gg\. kmn:j?k ljZjf;sf] jftfj0f ag]g.
cem s]xL tjx?n] t ;]gf Aof]saf6 aflx lgl:sof] eg] Aof]s kms{+b}g, k|hftGq
vtfdf k5{ eGg] e|d klg km}nfP. kmn:j?k dfcf]jfbL ;d:of a9] cToGt}
ljsfn aGg k'Uof].
nf]s]Gb|axfb' rGb ;"o{axfb' yfkf k|wfgdGqL x'bf ljsf;sf sfo{qmd
dfkm{t ;]gf klrfng ug{ ;lsg] ;sffTds ;f]r ag]sf] xf]. t lulhfk|;fb
sf]Ofnf k|wfgdGqL ePkl5 of] k|;\u ;]nfP uof]. pxf dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf
klrfng ug{ t rfxg'x'GYof] t ;+j}wflgs k|lqmof cg'?k fli6o ;'Iff klifb\af6
lg0f{o ufP xf]Og, k|xLnfO{ h:tf] 7f8f] cfb]zsf] edf. pxfn] lsg ;+j}wflgs
69
70
k|lqmof cg'?k ;]gf klrfng ug{ rfxg'ePg eGg] s'f clxn];Dd c:ki6 g}
x]sf] 5. t pxfn] hlxNo} ;]gf klrfngaf] bafnfO{ bf]if lbg'eof]. o;}
sf0f jL]Gb| ;sf sf]OfnfaLr ;'dw' ;DaGw klg aGg ;s]g, g t 1fg]Gb|
;/sf/ / sf]O/fnfaLr ;'dw'/ ;DaGw aGg ;Sof] . klxnf] zflGtjftf{ e\u u]
dfcf]jfbLn] zfxL g]kfnL ;]gfsf] bf Aof]sdf cfqmd0f u]kl5 ;]gf dfcf]jfbLsf
lj4 k|ltIffTds lx;fan] klrfng eof]. o; qmddf Pskl5 csf]{ u]
dfcf]jfbLn] cGo ;}lgs Aof]sdfly ;d]t wfjf af]n] w]} xftxltof n'6\g ;kmn
klg eP. o:tf 36gfaf6 fhf jL]Gb|n] zfxL g]kfnL ;]gf k]k 6fOu xf] eg]sf]
s'f k|dfl0ft h:t} x'g k'Uof]. fd|L cfk\mg} arfp ;d]t ug{ g;Sg' ;]gfsf]
7"nf] sdhf]L lyof]. To; a]nf cfk\mgf] sf}zn b]vfpg g;s] klg sfnfGtdf
dfcf]jfbLnfO{ fHo;Qf sAhf ug{af6 f]Sg eg] ;]gf ;kmn eof].
;]gf @)%* d\l;b]lv bf];|f] hgcfGbf]ngsf] ;dflKt @)^# j}zfv;Dd
dfcf]jfbLsf lj4 klrfng eof]. o;aLr o'lgkmfO8 sdfG8 ;'Iff cjwf0ff
cg'?k ;]gfn] dfcf]jfbLsf lj4 klrflnt ;a} ;'Iff lgsfosf] g]t[Tj u]sf] lyof].
o;sf nflu s]Gb|df zfxL h\uL c8\8fdf k|wfg ;]gfkltsf] cWoIftfdf s]Gb|Lo
;'Iff ;dGjo ;ldlt u7g ePsf] lyof]. To;sf] ;b:odf ;'Iff lgsfosf ;a}
k|d'vx? x'Gy] eg] zfxL g]kfnL ;]gfsf anflws[t, o'4 tyf Joj:yf dxflgb]{zssf
;fy} cGo ;'Iff lgsfosf ck];g k|d'vx? cfdlGqt ;b:osf ?kdf x]sf
lyP. If]q, c~rn lhNnf :tdf ;d]t o;L g} ;'Iff ;dGjo ;ldltx?
lqmofzLn ePsf lyP. To:t}, u[x dGqfnodf u[xdGqLsf] cWoIftfdf s]Gb|Lo
;'Iff ;ldlt lqmofzLn lyof]. To;sf] a}7sdf zfxL g]kfnL ;]gfaf6 anflws[t
yL o'4 tyf Joj:yf dxflgb]{zs ;xefuL x'Gy]. -@)%* d\l;cl3;Dd
s]Gb|Lo ;'Iff ;ldlt ;lqmo eP klg To;sf] a}7sdf ;]gfsf tkm{af6 s;}nfO{
cfdGq0f ug]{ rng k|foM lyPg. oBlk s]Gb|Lo ;'Iff ;ldltsf] sfo{ljlw cg';f
To;sf] a}7sdf ;]gfnfO{ klg ;xefuL ufpg'kYof]{._ s]Gb|Lo ;'Iff ;ldlt;u}
If]qLo, c~rn lhNnf:tLo ;'Iff ;ldltx? ;d]t lqmofzLn x'g k'u]sf
lyP ltgsf] a}7sdf klg ;]gfsf tkm{af6 ;xeflutf x'GYof]. oxL a]nf ;'Iff
k|zf;gsf] ;+j]bgzLntfnfO{ Vofn u] If]qLo :tdf u[x dGqfnosf] dftxtdf
xg] uL If]qLo k|zf;s fVg] cjwf0ff ;d]t aGof]. gfuls k|zf;gnfO{ alnof]
agfpg'k5{ eGg] dfGotf cg'?k ;]gfn] g} o;sf] ;'emfj lbPsf] lyof]. o;}aLr
;]gf k[tgf cjwf0ffdf k|j]z uof].
;]gf dfcf]jfbLsf lj4 klrfng ePsf] cjlw sla tLg jif{ 5 dlxgfnfO{
;a} kIfaf6 cfcfk\mg} b[li6sf]0fn] ljZn]if0f ug]{ ulPsf] 5. ;]gfsf] ljZn]if0f
cg';f dfcf]jfbLn] ;]gfnfO{ xfPsf] xf]Og. ;]gfn] g} afWo kf] dfcf]jfbLnfO{
bf];|f] zflGtjftf{df Nofpg ;kmntf kfPsf] xf]. ;]gf klrfng ePkl5 dfcf]jfbLn]
dfcf]jfbL ;d:of
Jofks Iflt Aoxf]g{'k]sf] lyof]. ;]gfn] ubf{ g} dfcf]jfbLn] fHo;Qf sAhf ug{
g;s]sf] xf]. d]f] a'emfOdf ;]gfnfO{ fhgLlts bn, gfuls ;dfh, ;~rf dfWod,
dfgj clwsfjfbL cGo kIfn] klg ug'{kg]{ ;xof]u u]gg\. ;]gfn] ;}lgs lx;fan]
xf]sf] xf]Og, dfcf]jfbLn] fhgLlts ?kn] rflx xfPs} xf] eGg] ljZn]if0f klg cfpg]
u]sf] 5. of] ljZn]if0fnfO{ c:jLsf ug{ ;lsb}g. lsgeg] tTsfnLg ;sfnfO{
a'emfPsf $) dfux?dWo] eft;u ;DalGwt dfuafx]s cGo ;a} dfux? sfof{Gjog
ug{ufpg dfcf]jfbL ;kmn ePsf] b]lvG5.
;]gfsf s]xL jli7 clws[t ;'df cfk\mgf] Ifdtf pNn]vgLo ?kdf a9L 5
eg] bfaL uy]{. pgLx?sf] sfd k|xLsf] cfnf]rgf ug]{ dfq x'GYof]. t dfcf]jfbLn]
;]gfsf klg 7"n7"nf Aof]sdf ;d]t xdnf uL w]} xftxltof n'6]kl5 ltgsf]
bfaLdfly bd b]lvPg. dfcf]jfbL ljb|f]x ;' x'bf, @)%@ ;fnb]lv @)^@ ;fn;Dd
cfOk'Ubf ;]gfsf] ;\Vof emG8} bf]Aa eO;s]sf] lyof]. t dfcf]jfbL;u n8\g]
qmddf ;]gfn] w]} g} Iflt Aoxf]g'{kof]. s}of} hjfg zxLb eP eg] s}of} kljf
lj:yflkt. w]}n] ljleGg dfgjLo dgf]j}1flgs Ifltx? ;d]t Aoxf]g'{kof].
dfcf]jfbL ;d:of / g]kfn k|x/L
71
72
dfcf]jfbLn] cfk\mgf] kmfObfsf lglDt k|of]u ug{ ;Sof]. o;df fhgLlts g]t[Tj
dfq geP k|xLsf] pRr g]t[Tj ;d]t lhDd]jf 5. k|xLnfO{ b]ze Jofks ?kn]
klrfng u] cfjZoseGbf a9L zlQm k|of]u u]sf] To;af6 w]} hgwgsf] Iflt
-sf]nf6f]n 8\ofd]h_ x'g uof] eGg] cff]k ;d]t gnfu]sf] xf]Og. k|xLsf] s7f]
gLltsf lj4 dfcf]jfbLn] p:t} s7f] sfafxLsf] z[\vnf rnfof] h;af6 k|xLn]
w]} Iflt Aoxf]g'{kof].
fHosf] Pp6f dxjk"0f{ lgsfo k|xLn] Jofks Iflt Aoxf]b}{ hfg' t xftxltof
tflndk|fKt csf]{ plQs} dxjk"0f{ lgsfo ;]gf klrfng gx'g' lj8Dagf lyof].
h;n] Iflt Aoxf]] klg cflv g]kfn g]kfnLs} Iflt xf] eGg] Tof] a]nfsf] g]t[Tjn]
a'e\mg g;Sg' csf]{ b'ef{Uo x'g k'Uof]. k|xLnfO{ xftxltof nlhl:6S; tyf
pks0f pknAw ufpg] qmddf k|xLsf] jflif{s ah]6 ;]gfsf] eGbf a9L o;} ;dodf
ePsf] tYo ;a}nfO{ cjut ePs} ljifo xf]. k|xLnfO{ ugl;k x]lnsK6 ;d]t
pknAw ufpg k|of; eof]. s]xL ljZn]ifsn] eg] h:t} dfcf]jfbL ;d:of s;}sf
nflu sdfpg] wGbf aGg k'Uof]. k|xLn] dfq dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg x'b}g eGg]
a'em] klg bnx?n] 7f]; fli6o b[li6sf]0f agfpg} ;s]gg\. bnx?sf] ;fy
;xof]u lnO{ pknAw ;fwg zlQmsf] klrfng ug{ g;Sg' k|xL ;\u7gn] Iflt
Aoxf]g'{sf] d'Vo sf0f xf]. k|xL ;\u7gsf] pRr txsf s]xL JolQmsf] lglxt :jfy{,
;\sL0f{ b[li6sf]0f fhgLlts bnsf g]tfnfO{ ltgn] kf]sf] k|efjn] klg o;df
e"ldsf v]n]sf] 5.
k|;\u @)%^ ;fns} xf]. Ps ;fem k|xL cltlQm dxflgLIfs -PcfO{hL_
fdsfhL afGtjf;u d]f] lgtfGt JolQmut 5nkmn ePsf] lyof]. d}n] pxfnfO{
dfcf]jfbL ;d:of ;fwf0f zflGt;'Iffsf] ;d:of xf]Og, o;n] ljb||f]xsf] a[xt\ ?k
lnb} 5, tkfO{+x? >L % sf] ;sfnfO{ of] k|xLsf] sfd xf]Og, k|xLn] of] ;d:of
;dfwfg ug{ ;Sb}g eg] lsg eGg'x'Gg < eg] k|Zg fv]. pxfn] k|hftGqdf
cfGtls ;'Iffdf ;]gf klrfng ug{' 7Ls x'b}g, cfjZos ;|f]t;fwg, cfw'lgs
xftxltof cGo pks0f kfP k|xLn] of] ;d:of ;dfwfg ug{ ;S5 eg]
cfk\mgf s'f fVg'eof]. d}n] pxfnfO{ olb To;f] xf] eg] xftxltof tflndk|fKt
;]gfnfO{ lsg klrfng gug]{ t < egL k|ltk|Zg u]sf] lyP. pxfn] eGg'eof],
;]gf Aof]saf6 aflx cfPkl5 Aof]s kms{+b}g, ;Qf sAhf ug{kl nfU5 eGg]
clwsf+z g]tfsf] a'emfO 5. k|hftGqdf ;]gfnfO{ Aof]saflx Nofpbf ;d:of kg{
;S5. pxfsf s'f ;'g] d}n] k|xLnfO{ ;]gfsf] h:tf] xftxltof tyf pks0f
cfjZos eP ;]gf lsg fVg'kof] < eg]. pxfn] ;]gf klrfng ug]{ ;do
eOg;s]sf] cfk\mgf] ljZn]if0f ;'gfpg'eof]. pxfsf s'f ;'g]kl5 dnfO{ ;sfn]
;]gf klrfng ;DaGwL lg0f{o guL k|xLnfO{ ;Ifd agfpg k|of; ug'{sf k5fl8
o:t} ;f]rljrfn] sfd u] h:tf] nfUof]. dfcf]jfbL xToflx+;fn] k|xL k|wfg
dfcf]jfbL ;d:of
sfof{nodf sfo{t pRr g]t[Tj ju{nfO{ vf;} c; gknf{, t ufpdf x]sf k|xL
hjfgn] 7"n} Iflt Aoxf]]sf] tYo s;}nfO{ klg hfgsfL gePsf] xf] jf a'em] a'em
krfPsf] xf], d}n] Tolt a]nf a'e\mg ;lsg.
dfcf]jfbL ;d:ofaf] k|xL ;]gfsf jli7 clws[taLr kms wf0ff, kms
b[li6sf]0f lyof]. o; qmddf k|wfg ;]gfklt k|xL dxflgLIfsaLr ;f}xfb{k"0f{
;DaGw sfod x'g ;s]g. o;sf] HjnGt pbfx0f tTsfnLg k|xL dxflgLIfs
cRo'ts[i0f v]n k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] hafaLrsf] ;DaGwnfO{ lng
;lsG5. Ps lbg cfO{hLkL v]nn] cfk"mnfO{ k|Wffg ;]gfklt ha/fn] tyfgfd
ufnL u]sf] ljifo dnfO{ hfgsfL ufpg'ePsf] lyof]. k|xLn] ljb]zaf6 vlb
ug{ rfx]sf] xltof uf]nL ;d]t ;]gfaf6 f]lsPsf] cff]k k|xLsf] lyof]. ;]gfn]
cfkm";u eP;Dd xltof uf]nL k|xLnfO{ lbPs} xf]. t eft nufotsf b]zaf6
;]gf ;xsf xltof k|xLnfO{ lsGg of Nofpg lbg' x'Gg eGg] dfgl;stf rflx
;]gfdf cjZo lyof]. ;fy}, eftn] ;xof]u:j?k lbg rfx]sf] xltof klg ;]gfn]
Nofpg glbPsf] cff]k k|xLsf] lyof]. o;df baf ;]gfsf] egfO s] lyof] eg]
g]kfn lelqg] xftxltof ;+j}wflgs lx;fan] fli6o ;'Iff klifb\af6 cg'df]bg
x'g'k5{. t k|xLn] fli6o ;'Iff klifb\nfO{ a]jf:tf uL u[x dGqfno dfkm{t
;f]em} eft;u l8n u] xltof Nofpg rfx]sf] lyof]. tTsfnLg fhgLlts
g]t[Tj klg ToxL rfxGYof]. o;af6 klg ;]gf k|xLaLr ljjfb a9]sf] lyof].
olt uDeL ;+j]bgzLn ljifodf klg fhbaf ;]gf Psflt tyf >L % sf]
;sf k|xL csf{tkm{ b]lvg' lgZro klg b]zsf nflu b'ef{Uo g} eof]. o:tf]
cj:yfdf dfcf]jfbLn] ;a}nfO{ v]nfpg vf]Hg' :jfefljs lyof]. To;df Ps xb;Dd
dfcf]jfbL ;kmn klg eof].
dfcf]jfbL ;d:of / ;z:q k|x/L an
dfcf]jfbLsf lj4 zfxL g]kfnL ;]gf klrfng ug{ g;s]kl5 >L % sf]
;sfn] ;z:q k|xL an u7g u]sf] eGg] w]} fhgLlts g]tf, a'l4hLjL,
gfuls ;dfhsf ;b:o s]xL xb;Dd ;'Iff lgsfosf lhDd]jf JolQmx?sf]
;d]t a'emfO 5. ;txL tjn] x]bf{ o;df ;Totf ;d]t b]lvG5. t jf:tljstf
kSs} klg o:tf] xf]Og. h'g a]nf ;z:q k|xL an u7g eof], To; a]nf;Dd
dfcf]jfbL ;d:ofn] pu| ?k lnO;s]sf] lyof]. s'g} klg gof ;'Iff lgsfo v8f
ePkl5 To;nfO{ Pp6f ;zQm ;'Iff andf ?kfGt0f x'g lgs} ;do nfU5.
g]kfn k|xL zfxL g]kfnL ;]gfaf6 tyf gof egf{ lnP u7g x'g] kmf];{nfO{
Ps l9Ssf ;zQm agfpg, tflnd lbnfpg w]} ;do nfUg] :ki6} lyof].
To;}n] ;z:q k|xL dfcf]jfbL ;d:ofsf] ;dodf hGdfOPsf] kmf];{ eP klg b]zdf
73
74
dfcf]jfbL ;d:of
75
76
k|d'v. To;}n] o; afkt d}n] Ps k6s pxfnfO{ df}lvs :ki6Ls0f ;d]t ;f]w]sf]
lyP. eft;u xltof l8ns} k|;\udf tTsfnLg u[xdGqL v'daxfb' v8\sf
;d]t dlGqklifb\sf] cf}krfls lg0f{oa]u eft hfg] ug'{ePsf] ;'lgPsf] lyof].
dfcf]jfbL ;d:of / /fli^o cg';Gwfg ljefu
dfcf]jfbL ;d:of
77
78
lgsfo csf jli7 clwsfL PeL dfy';u uf]Ko jftf{ u]sf lyP. jftf{df d'lg
;d]t ;xefuL ePsf] ;dfrf ToxL ;dodf k|sflzt ePsf] lyof]. Tolt a]nf
pkrfsf nflu eg] g]kfnL sf\u|];sf ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnf ;d]t
l;\ufk'df x'g'x'GYof].
s] eftn] g]kfndf fh;+:yf ;dfKt kfg{ dfcf]jfbLnfO{ k|f]T;fxg u]sf]
xf] < o; ljifosf] sxLst}af6 clxn];Dd k'li6 ulPsf] 5}g. ;fy} of] cflwsfls
?kdf k'li6 x'g] ljifo klg xf]Og. ;g\ !($& df eft la|l6; pklgj]zaf6
:jtGq ePb]lv g} eftsf sltko k|b]zdf jfdkGyL ljb|f]x hfL 5. pu|jfdkGyL
ultljlw 36\g'sf] ;f a9\b} 5. xfn klg lkk'N; jf u|'k -kL8An'hL_ dfcf]O:6
sDo'lg:6 ;]G6 -Pd;L;L_ PsLs[t eO{ lgdf{0f ePsf] efskf -dfcf]jfbL_ h:tf
pu|jfbL ;\u7gn] eftsf s]xL fHo w]} lhNnfdf 7"n} ;d:of v8f u]sf
5g\. pQk"jL{ fHodf k[ystfjfbL cfGbf]ng w]} jif{b]lv hfL 5. eft :jtGq
ePb]lv g} eft kfls:tfgaLr x]sf] sfZdL ;d:of ;dfwfg x'g ;s]sf] 5}g.
;do;dodf eftsf ljleGg efudf x'g] cft\sjfbL lqmofsnfkn] hl6n ;d:of
pTkGg ulx]sf] 5. w]}h;f] eftLo k|wfgdGqLn] pu|jfb cft\sjfbnfO{
eftsf] ;a}eGbf 7"nf] r'gf}tLsf ?kdf ljZn]if0f u]sf 5g\. ljleGg cft\sjfbL
;\u7gn] kfls:tfgdf tflnd lnP eftdf 3';k}7 uL cft\sjfbL lqmofsnfk
;~rfng ulx]sf] eftLo cff]k 5. eftn] kfls:tfgnfO{ km'6fpg tTsfnLg k"jL{
kfls:tfgsf lk|m8d kmfO6 d'lQm jflxgLsf n8fs'nfO{ tflnd, xftxltof, eftLo
e"lddf ;]N6 lbg'sf ;fy} cfly{s ;xof]u ;d]t lbO{ a\unfb]z lgdf{0fsf qmddf
lg0ff{os e"ldsf v]n]sf] lyof]. >Ln\sfsf] u[xo'4df :jtGq fHo dfu ulx]sf
tldn ljb|f]xL ;\u7g Pn6L6LO{nfO{ ;d]t eftn] xftxltof, tflnd cfly{s
;xof]u pknAw ufPsf] cff]k nfUb} cfPsf] 5. To:t} ltAatL k[ystfjfbLx?
k|mL ltAat cfGbf]ngsf ljleGg ;d"xnfO{ klg ;xof]u ub}{ cfPsf] a'lemG5. l5d]sL
b]zsf cfGtls dfldnfdf x:tIf]k ubf{ eftnfO{ slt kmfObf eof], Tof] eftn]
g} ljrf ug'{kg]{ ljifo xf]. o:t}, kfls:tfgdf ePsf cft\ssfL ultljlwdf klg
eftsf] xft 5 egL kfls:tfgsf ;dfrfkqdf a]nfa]nf va cfpg] u]sf] tYo
hfgsfx?sf ;fd' 5n{\u 5.
o;}aLr g]kfndf dfcf]jfbL ;d:of pTkGg x'g k'Uof]. g]kfnsf dfcf]jfbLnfO{
x]g]{ eftsf] b[li6sf]0f s] xf] eGg] s'f slxNo} :ki6 lyPg. g]kfnsf dfcf]jfbL
g]tfsf] eftLo clwsfL jf u'Ktr lgsfo;u u'Kt ;DaGw lyof] jf lyPg eGg]af]
klg j:t'tYo ;fj{hlgs ePs} 5}g. Pdfn]sf s]xL g]tfn] eftsf uf]vk',
l;lnu'8L nvgp k'u] dfcf]jfbL g]tf;u e]63f6 u]sf] s'f eftLo u'Ktr
;+:yf ;'Iff lgsfonfO{ yfxf lyPg eg] kofpg ufxf] x'G5. g]kfnL sf\u|];sf
;efklt tyf e"tk"j{ k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]Ofnfn] dfcf]jfbL g]tf;u lbNnLl:yt
dfcf]jfbL ;d:of
nf]6; dlGbdf u]sf] uf]Ko e]63f6 klg eftLo ;'Iff lgsfosf] ;xof]ulagf s;L
;Dej lyof] < g]kfnsf k"j{k|wfgdGqLnfO{ eft ;sfaf6 ;'Iff lbOPsf] lyPg
eGg] k|Zg g} cfpb}g. To:t}, dfcf]jfbL g]tfx? eftsf ljleGg efudf lgaf{w
cfjthfjt uy]{. pgLx? fhwfgL lbNnL h:tf] pRr ;'Iff ;ts{tf x'g] :yfgdf
a:g] u]sf] tYo eftLo u'Ktr ;+:yfnfO{ yfxf x'b}gYof] eg] s;L kofpg] <
emg\ fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 k|fKt x'g] u]sf eftdf ;DkGg ljleGg fhgLlts
e]63f6sf clu|d ;"rgf tyf eftsf k|d'v 7fpdf dfcf]jfbL g]tfx?sf] ultljlw
Pj+ sfo{qmdaf] eftLo ;'Iff kIf;u ulPsf] ;dGjon] g]kfnsf dfcf]jfbLaf]
eft a]va lyof] eGg 7fp ;d]t lbb}g. dfcf]jfbL xToflx+;fsf] fhgLlt ;'
u]sf] rfkfr jif{d} g]kfnsf] w]}h;f] u|fdL0f If]qdf cfkm"nfO{ ;zQm fhgLlts
zlQmsf ?kdf pEofpg ;kmn ePsf] lyof]. g]kfnsf dfcf]jfbLsf] cfkm\gf] dfq
k|of;n] of] ePsf] xf] jf o;df eftsf] cfly{s, g}lts jf cGo cfjZos ;xof]u
k|fKt lyof] < Psbd} ljrf0fLo of] k|Zg klg xfn;Dd cg'Qlt 5.
dfcf]jfbL cfk"mnfO{ 5f]6f] cjlwd} zlQmzfnL kf6L{ agfpg ;kmn ePkl5
g]kfnsf] fhgLlts zlQm ;Gt'ngdf tLg zlQm :yflkt x'g k'u] zfxL g]kfnL
;]gf ;lxtsf] kDkfut fh;+:yf, d"nk|jfxsf ;+;bLo fhgLlts bn g]skf
dfcf]jfbL. oL tLgdWo] s'g} b'O{ zlQm ldn]df To;n] t];|f] zlQmnfO{ sdhf]
agfpg] cj:yf lyof]. dfcf]jfbL fhgLlts bnx? cfk;df ldNg ;Sb}gg\
eGg] fhbafsf] ljZn]if0f lyof] eg] dfcf]jfbLn] pu|fi6jfbsf gff ;d]t
nufOx]sfn] s]xL xb;Dd fli6otfsf] ;jfndf fhbaf;u jftf{ x'g ;S5 ls
eGg] p;sf] ;'if'Kt ;f]rfO lyof]. fhbaf dfcf]jfbL b'j}n] fhgLlts bnnfO{
lgLx agfpg] 0fgLlt lnPsf lyP. ;'df Ps yL eftLosf] b[li6sf]0f g]kfndf
dfcf]jfbL zlQm pTsif{df k'u]sf] o;} qmddf aflxL zlQm lqmofzLn ePsf] x'bf
baf k|hftGqjfbL zlQm ldn"g\ eGg] klg lyof]. ljz]if u] g]kfndf ;+o'Qm
fHo cd]lsf rLgsf] e"ldsf Go"g xf];\ eGg] eftLo rfxgf lyof] cfh klg
5. ;fy} dfcf]jfbLnfO{ s'g} lsl;dsf] 6d sf8{ sf ?kdf k|of]u ug{ ;lsG5
ls eGg] klg eftsf] cfsng x'g ;S5. fhf 1fg]Gb|n] @)^! df3 !( ut]
;Qf lnPkl5 eg] eftsf] b[li6sf]0f k"} ablng k'u]sf] b]lvG5. tfklg eftn]
fhf k|hftflGqs fhgLlts bnx? ldn] ;d:ofsf] ;dfwfg lgsfn"g\ eGg]
g} rfx]sf] lyof]. o;} l;nl;nfdf eftn] dxffhflwfh;u l8n ug{ fhgLlts
JolQmx?sf cnfjf eftLo u'Ktr ;+:yf csf k|d'vnfO{ g} sf7df8f} k7fPsf]
lyof]. t dxffhflwfhaf6 a\unfb]zdf ;DkGg ;fs{ lzv ;Dd]ngdf rLgnfO{
;fs{sf] ko{j]Ifs agfpg v'nf k|:tfj ulaS:of]. To;kl5 eft g]kfnsf fhfn]
rLg sf8{ v]Ng nfu]sf] dx;'; uL fhgLlts kf6L{ dfcf]jfbLaLr ;xsfo{
ufpg nfluk]sf] b]lvG5. eftsf] bL3{sfnLg lxtsf nflu g]kfndf u0ftGq
79
80
:yfkgf xf];\ eGg] s]xL eftLo kbflwsfLsf] rfxgf lyof] eg] dfcf]jfbLsf] 3f]lift
nIo klg fhtGq ;dfKt ug]{ g} lyof]. oxfg] oL b'j}sf] b[li6sf]0f Pscfk;df
ldn]sf] b]lvG5.
eftn] dfcf]jfbLnfO{ ;+If0f ;xof]u lbPsf] lyof] eGg] s'fsf cg]sf}
;+j]bgzLn k|;\ux? d ;}lgs ;lrj 5b} hfgsfLdf cfPsf x'g\. tLdWo]
Pp6f k|;\u oxf pNn]v uf}. @)^) c;flt ;z:q k|xL ansf] Pp6f
sDkgL sdfG8f] tflndsf nflu eft uPsf] lyof]. 6f]nLn] b]xfb"gb]lv &)
lsnf]ld6 6f9f d;'Lglhs} h\un kxf8L Onfsf x]sf] rqmftfdf tflnd
lnPsf] lyof]. tflnd ;lsPkl5 g]kfn kmls{P Ps hgf k|xL lgLIfsn] ;z:q
k|xL dxflgLIfs ;xjL yfkfnfO{ tflndsf qmddf b]v]sf ;'g]sf s]xL k|;\
u ;'gfP5g\. ltgsf s'f ;'g] ;z:q k|xL dxflgLIfs yfkf dnfO{ e]6\g
cfpg'eof]. pxfn] eGg'eof], ;z:qsf] Pp6f u'Nd eftsf] rqmftfdf tflndsf
nflu uPsf] lyof]. Toxf b]v];'g] cg';f pQm u'Nd Toxf uPsf] Ps dlxgfcufl8
g]kfnsf dfcf]jfbLsf] 6f]nLn] klg ;f]xL :yfgdf tflnd lnPsf] a'lemof]. of]
Hofb} uDeL ljifo xf]. pQm k|xL lgLIfs;u} a'e\mg] xf] eg] klg d af]nfp5'.
tkfO{+n] g} lj:t[tdf hfgsfL lnP emg} k|:6 x'G5. s]xL lbgkl5 rqmftfaf6
tflnd lnP kms]{sf k|xL lgLIfs dnfO{ e]6\g cfP. pgn] eg], ;z:qsf]
6f]nLnfO{ tflnd lbg] qmddf h:tf] :ofG8 df]8n agfOPsf] lyof], x'ax' To:t}
:ofG8 df]8n dfcf]jfbLn] bfsf] ;talof, c5fdsf] d\un;]g ;\v'jf;efsf]
r}gk' cfqmd0fdf k|of]u u]sf lyP. pQm :ofG8 df]8naf] 5nkmn ubf{ xfdLnfO{
7Ls To;} uL sfd ug]{ eg] a'emfOPsf] lyof] h;L dfcf]jfbLn] ;talof, d\
un;]g r}gk'df cfqmd0f u]sf lyP. tflnd s]Gb|aflx x]sf] lrof k;n]n]
;d]t of]eGbf cufl8 g]kfnaf6 tflndsf nflu cfPsf] 6f]nLdf dlxnf klg lyP,
t tkfO{+sf] 6f]nLdf dlxnf x]g5g\ eg]sf] lyof]. To:t} Ps hgf OG:6S6n]
eftn] of] s] u]sf] xf]nf, g]kfnsf dfcf]jfbL g]kfns} ;z:q k|xLnfO{
kfn}kfnf] tflnd lbOx]sf] 5 eg]sf lyP.
of] s'f ;'g] d crDddf k]. rqmftfl:yt ;z:q tflnd s]Gb|df eftn]
klxn] >Ln\sfnL k[ystfjfbL tldn ljb|f]xLnfO{ klg tflnd lbPsf] lyof].
a\unfb]z :jtGqtfsf nflu d'lQm jflxgLnfO{ klg eftn] ;f]xL s]Gb|df tflnd
lbPsf] lyof]. rqmftf tflnd s]Gb|l:yt O:6\oflAn;d]G6@@ gfds sDKn]S;
cd]lsfn] agfOlbPsf] xf]. cd]lsf eftn] g]kfndf :jtGq ltAat cfGbf]ngsf
nflu n8fs' tof kfg]{ qmddf vDkf n8fs'nfO{ ;d]t ;f]xL :yfgdf ;z:q tflnd
lbPsf lyP. o; k[i7e"lddf g]kfndf dfcf]jfbLsf] ;z:q zlQm a9\g' ;kmn x'b}
hfg'df of] tflnd klg dxjk"0f{ sf0f x'g ;S5 eGg] dnfO{ nfUof]. d}n] of] s'f
dxffhflwfhdf hfx] u]. ;sf klg crDddf klaS:of] uDeL xf]OaS:of].
dfcf]jfbL ;d:of
d}n] o;af] ;TotYo kQf nufP s"6gLlts dfWodaf6 eft ;sf;u s'f
ug'{ pko'Qm x'G5 eg] laGtL r9fP. ;sfaf6 o;af] s] ug{ ;lsG5, ;a}
;'Iff lgsfosf k|d'v;u ;Nnfx u] cfjZos k|lqmof ;' u x's'd eof]. d}n]
;z:q k|xL dxflgLIfs ;xjL/ yfkfnfO{ cGo ;'Iff lgsfosf k|d'v;u o;af]
ljrfljdz{ ug{ ;Nnfx lbP. cfk"mn] klg ;a} ;'Iff lgsfosf k|d'v;u ;Nnfx
uL uf]Ko ?kdf jf:tljstf kQf nufpg cg'f]w u]. o;}aLr Ps lbg fli6o
cg';Gwfg ljefusf] pkk|d'vaf6 s]xL ;docl3 cjsfz kfPsf nfnaxfb' yfkf
dnfO{ e]6\g cfpg'eof]. pxfn] cem} klg d b]zsf nflu s]xL ug{ ;sfaf6
h:tf];'s} lhDd]jfL aS;] klg sfd ug{ tof x]sf] egL d;u cg'f]w ug'{eof].
;fy} cfk"mn] eftsf ljleGg :yfgdf x] cWoog u]sf] ;d]t hfgsfL ufpg'eof].
pxfnfO{ ;Dks{df a:g';\, s]xL sfd kof] eg] d va u5'{ eg]. To;kl5 pxfsf]
k|:tfj ;sfnfO{ hfx] ub}{ nfnaxfb'nfO{ rqmftf k7fP uf]Ko ?kdf ;z:q
k|xL lgLIfsn] eg]sf] ljifodf ;TotYo a'e\mg nufpg' plrt x'G5 egL laGtL
u]. ;sfaf6 nfnaxfb'n] ljutdf u]sf] sfdsf] k[i7e"ldn] ubf{ pm o;sf
nflu pko'Qm x'g ;S5 x's'd eof]. To;kl5 @)^) ;fpgsf] cGTolt pxfnfO{
af]nfP Pp6f sfd knf{ h:tf] 5, d Psb'O{ ;ftfdf va unf eg]. d}n] !%
lbg;Dd s'g} va gu]kl5 pxfn] g} kmf]g ug'{eof]. d}n] pxfnfO{ 3df af]nfP
eftn] rqmftfdf g]kfnsf dfcf]jfbL ;z:q k|xL ansf ;'IffsdL{nfO{ kfn}kfnf]
tflnd lbOx]sf] va cfPsf] 5, o;af] tkfO{+n] a'e\mg ;Sg'x'G5 < eg] ;f]w].
pxfn] d b]xfb"gsf] d;'Ldf w]} a;]sf] 5', rqmftf tflnd s]Gb|leq guP klg pQm
:yfg sxf 5 dnfO{ fd|L yfxf 5 eGg'eof]. d}n] pxfnfO{ sfdaf] lj:t[t ?kdf
hfgsfL ufP. b;} ltxfsf] aLrdf pQm :yfgdf uP ;TotYo kQf nufpg
cfjZos ;a} s'fsf] k|aGw ldnfP lhDd]jfL lbP. of] s'f dxffhflwfh, pxf
dnfO{ afx]s c? s;}nfO{ hfgsfL lyPg. nfnaxfb'n] ltxf ;' x'g'cufl8
dnfO{ sfdaf] lkf]6{ ug'{kg]{ lyof]. t pxfn] s'g} ;Dks{ ug'{ePg. d klg @)^)
sflQs @! ut] cs:dft\ fhLgfdf uL fhbafaf6 aflxlP. nfnaxfb'n]
To;kl5 cfh;Dd d;u e]6 ug'{ePsf] 5}g. ;fy} dkl5sf ;}lgs ;lrj pkyL
uh]Gb|axfb' lnDa"nfO{ klg pxfn] lhDd]jfL cg';fsf] lkf]6{ a'emfpg'ePsf] 5}g.
of] k|;\unfO{ bafaf6 d]f] alxu{dg;u hf]8\b} sf];f]ef]df eftsf Ps hgf
jli7 cfO{kLP; clws[tn] g]kfn k|xLsf clws[t;u eg]sf] g]kfn d]+ xd hf]
rfxt] x}+ jxL xf]tf x} eg]sf] s'f :d0fLo 5. of] ;du| 36gf qmdnfO{ d}n] lgs}
;+j]bgzLn 7fg]sf] 5'.
5 bzscl3 eft :jtGq ePotf p;n] g]kfnsf] :jtGq JolQmTj gagf];\
of] d'n's k"0f{tM eftsf] k|efj cGtu{t xf];\ eGg] dg;fon] g]kfnsf] cfGtls
dfldnfdf s'g} g s'g} ?kdf x:tIf]ksfL e"ldsf v]Nb} cfPsf] 5. jL]Gb| ;sfsf]
81
82
g]kfnnfO{ zflGt If]q 3f]lift ulof];\ eGg] k|:tfjdfly cd]lsf, ?;, rLg, a]nfot,
k|mfG; h:tf ;+;fsf zlQmzfnL dxjk"0f{ d'n'sx? ;d]t !!^ fi6n] ;dy{g
hgfpbf klg eftn] ;dy{g ug'{ t k} hfcf];\, gsffTds b[li6sf]0f flvxg'
o;sf] HjnGt pbfx0f lyof]. @)$^ ;fnkl5 g]kfnsf g]tfx? ;d]t ;Qfdf
k'Ug eftsf] cfzLjf{b rflxG5 eGg] 7fGb5g\. g]kfnn] cTofw'lgs hd{g xltof
Prs] hL#^ fOkmn lng nfUbf eftn] s'g} klg xfntdf pQm xltof Nofpg
glbg] k|of; u]sf] lyof] h;L eP klg cfk\mgf] d'n'sdf lgld{t OG;f; fOkmn
g]kfnnfO{ le8fpg rfx]sf] lyof]. jLuGhdf cfk\mgf] dxfjfl0fHo b"tfjf; :yfkgf
ug{, a'6jn nufotsf :yfgdf k]G;g SofDk :yfkgf ug{ g]kfnsf nflu 3fts
x'g] gfulstf ljw]os hfL ug{ eftn] ljleGg r0fdf lgGt bafj lbO g}
x]sf] lyof]. o;} k[i7e"lddf fhfsf] df3 !( sf] zfxL sbdkl5 eftn] g]kfndf
d"nwfsf fhgLlts bn dfcf]jfbLaLr ;xsfo{ ufpg k|of; uof] p;}sf]
;lqmo kxndf @)^@ d\l; ^ ut] gof lbNnLdf !@ a'b] ;xdlt eof]. efts}
dWo:ytfdf g]kfnsf] fh;+:yfsf lj4 pgLx?aLr ;xsfo{sf] ;xdlt x'g k'Uof].
dfcf]jfbL ;d:ofsf] pTklQ ljsf;s} qmddf cd]lsf nufot klZrdf d'n'sn]
g]kfnnfO{ eftsf] cfvfaf6 x]g{ yfn].
;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf eftn] g]kfnsf dfcf]jfbLnfO{ 7"nf] zlQmsf ?kdf
b]Vg rfx]sf] lyPg. klxn] fh;+:yfnfO{ lj:yflkt ug{ eftn] dfcf]jfbLnfO{
k|of]u uof] eg] ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg x'g'cl3 dfcf]jfbLnfO{ ;fOh df fVg
dw]z sf8{ k|of]u ug{ yfNof]. o;} ;Gbe{df d Pp6f 36gf ;Demg k'U5'. @)^#
r}t & ut] a'waf/ ;fFem eftLo fhb"tfjf;df sfo{t ltLo ;lrj bflh{ln
lgjf;L wLh d'lvofsf] 3df d s]xL ;fyLx?sf ;fy l8gdf uPsf] lyP. To;}
lbg f}tx6 lhNnfsf] ;bd'sfd uf}df dfcf]jfbLsf @& eGbf a9L sfo{stf{sf]
;fd"lxs xTof ePsf] lyof]. xfdL l8gdf k'Ubf eftLo b"tfjf;sf tLgrf hgf
sd{rfL cfO;s]sf x]5g\. tLdWo] Ps hgfsf] xftdf b'O{ j6f df]afOn lyP.
pgL Pp6f ;]6af6 ;DejtM eftLo fhb"t of cfk\mgf] xflsd;u csf]{af6
cGo s'g} JolQm;u Ps;'n] s'f ulx]sf lyP. pgL uf} 36gfsf] ljj0f
cGo hfgsfL Pp6f df]afOnaf6 ck8]6 uL pQm va csf]{ df]afOnaf6 lkf]6{
ulx]sf lyP. ;fy} :yfgLo OGkmd{ nfO{ s]xL lgb]{zg ;d]t lbb} lyP.
pgnfO{ uf}af6} dfcf]jfbL sfo{stf{sf] xTofaf] ;Dk"0f{ tfhf ljj0f cfOx]sf]
lyof]. To;af6 dnfO{ b"tfjf;sf tL sd{rfL eftLo u'Ktr ;+:yf csf x'g\
eGg] :ki6 eof].
;+of]ujz pQm 36gfsf] ef]ln kN6 dfcf]jfbL cWoIf k|r08 g]tf 8f=
afa'fd efO{;u d]f] e]6 eof]. uf} 36gfaf6 pxfx? lgs} xtfz ;+j]bgzLn
dgl:yltdf x'g'x'GYof]. pxfx?n] dnfO{ eftnfO{ xfdLn] k|of]u ulx]sf 5f} eGg]
dfcf]jfbL ;d:of
xfd|f] a'emfO lyof], t eftn] xfdLnfO{ kf] pN6} v]nfOx]sf] x]5, clxn] cfP
xfdL :tAw ePsf 5f} eGg'eof]. pxfx?nfO{ d}n] eg], tkfO{+x? PSnf] kf6L{sf]
andf g]kfndf ;Qf lng ;Sg'x'Gg. hgo'4af6 t ;Qf sAhf ug{ ;Sg'ePg eg]
ca ;+;bLo fhgLltdf cfPkl5 emg} PSn} s]xL ug{ ;Sg'x'Gg. To;}n] tkfO{+x?n]
h'g fli6otfsf] gff p7fpg'ePsf] 5, To;sf cfwfdf cl3 a9\gf];\. fhfjfbL
JolQm bnx? klg fi6jfbL x'g ;S5g\. ;a};u ldn] fi6jfbL zlQmx?sf]
df]rf{ agfpgkl nfUgf];\.
clxn]sf] ;Gbe{df lgZro klg dfcf]jfbLsf fi6jfbL gff cGo kf6L{sf eGbf
kms 5g\. o; k[i7e"lddf ca dfcf]jfbLnfO{ eftaf6 k|fKt x'g ;Sg] ;xof]usf
w]} lnld6];g x? x'g]5g\. ;+ljwfg;efsf] r'gfjaf6 dfcf]jfbL ;zQm 7"nf]
kf6L{sf ?kdf gcfcf];\ eGg] eftsf] rfxgf lyof]. t ;+ljwfg;efdf kfPsf]
;kmntfkl5 dfcf]jfbL j}wflgs ?kdf g]kfnsf] k|d'v fhgLlts zlQmsf ?kdf
:yflkt eof]. o; cj:yfdf h;L eP klg dfcf]jfbL fli6o fhgLltsf] d"nwfdf
cfcf];\ ax'bnLo k|lt:kwf{sf] fhgLlt cufnf];\ eGg] eftsf] rfxgf b]lvPsf]
5. o; qmddf dfcf]jfbL;u x]sf ;a} cfw'lgs xftxltof p;n] ;sfnfO{
a'emfcf];\ zflGt k|lqmofsf] 6'\uf] nfuf];\ eGg] klg eftsf] cfsf\Iff b]lvG5.
oL rfxgf cfsf\Iff c:jfefljs cyjf cfklQhgs xf]Ogg\ klg. Wofg lbg'kg]{
s'f rflx s] xf] eg] cfk\mgf] rfxgf k"f gePdf eft h:tf];'s} sbd p7fpg klg
kl5 kb}{g, h;sf] ;fIfL blIf0f Pl;ofsf] lgs6 Oltxf; x]sf] 5. eft klZrdf
b]zx?, vf; uL cd]lsf g]kfndf ;lqmo ePsf] b]Vg rfxb}g. cd]lsf dfq
xf]Og, klZrdsf ;a} b]zn] eftLo b[li6sf]0fn] g} g]kfnnfO{ x]?g\ eGg] klg eftsf]
k|of; x]sf] k|:6 b]lvG5. sf6{ ;]G6n] g]kfnsf] zflGt k|of;df 7f]; ;3fp
k'ofpg rfx]sf] o; ljifodf cd]lsfsf k"j{fi6klt lhDdL sf6{n] :jo+ eftLo
k|wfgdGqL;u s'f u]sf] cj:yfdf klg g]kfnsf] zflGt k|lqmofdf sf6{ ;]G6nfO{
dWo:ytf ug{ lbg] kIfdf eft slxNo} ePg. o;} qmddf dfcf]jfbL xltof
n8fs'sf] cg'udg ulx]sf] ;+o'Qm fi6;\3Lo zflGt ld;g -cgldg_ sf] pkl:ylt
klg eftn] rfOx]sf] 5}g.
;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf dfcf]jfbL 7"nf] kf6L{sf ?kdf :yflkt x'g', fli6otfsf
gff ;d]t cufl8 ;fg'{ dfcf]jfbL cWoIf k'iksdn bfxfn k|r08 n] k|wfgdGqLsf
x}l;otdf klxn] rLgsf] e|d0f ug'{af6 eft Hofb} c;Gt'i6 aGg k'u]sf] xf]. eft
ca dfcf]jfbLaf6 cfk\mgf] lxtsf] Iff x'g] b]lvx]sf] 5}g. To;}n] pm dfcf]jfbLnfO{
7Ls 7fpdf Nofpg rfxG5. o;} qmddf eftn] dw]z sf8{ k|of]u u]sf] g]kfnL
dfcf]jfbLsf] eftLo dfcf]jfbL;u u7aGwg x]sf] s'f p7fpg yfn]sf] k|:6} 5.
o;aLr rLgn] klg g]kfndf dw]zjfbL cfGbf]ng dw]zL kf6L{x?sf] u7aGwgnfO{
c:jfefljs eg] ljZn]if0f u]sf] a'lemPsf] 5.
83
84
dfcf]jfbL ;d:of
85
86
87
88
lzv ;Dd]ngdf efu lng a]nu|]8 ;jfL x'g] qmddf df};'kmdf ;d]t hfx] u]sf]
lyP. ToxL a]nf xf], o'jfhflwfhaf6 ljj]s, ltdL ANofs PG8 x\jfO6sf s'f
u5f}{, t fhgLlt u|] nfOgaf6 rN5 x's'd ePsf] lyof].
k~rfot ;du|df PsbnLo Joj:yf eP klg o;leq cg]s u'6 pku'6 lyP.
k~rfotsf ;~rfnsx? g} lglxt fhgLlts :jfy{ kbsf] nf]esf sf0f ljeflht
ag]. tL bafleqsf ljleGg zlQmaf6 ;~rflnt lgb]{lzt lyP. of] ljefhgdf
b]zleq aflxsf zlQms]Gb|n] v]Ng] cj; kfpg] g} eP. k~rfotsf sltko
lxdfotLx? ljb]zLsf] O;ffdf gfRg] ub{y] eg] sltko pu| fi6jfbL wfdf cfa4
lyP. o;} qmddf g]kfnsf] e"fhgLlts cj:yfn] ubf{ klg k~rfot Joj:yf nfdf]
;do;Dd l6Sg ;Sg] l:ylt x]g. g]kfnn] vf; uL ;'Iff ;fdls dxjsf
ljifodf ha dxjk"0f{ lg0f{o ug{ yfNb5, Tolt a]nf jf:tjd} e"klj]li7t d'n's
x'g'sf] kL8f dx;'; ug]{ ub{5. oxfg] Pp6f k|;\u pNn]v ug'{ ;fGble{s x'g]5.
@)$% ;fndf g]kfnn] rLg;u s]xL PG6L Poqmfkm\6 ug lsGg rfx]sf] lyof].
lgZro g} of] s'f eftsf] OR5f ljkLt lyof]. t klg g]kfnn] rLgaf6 xltof
lsGg] lg0f{o eof]. lsgeg] Tof] a]nf g]kfnL cfsfzdf cglws[t ?kdf eftLo
hxfh p8\g] ub{y], rfx] tL gfuls p8\8ogsf x'g\, rfx] u'Ktr k|of]hgsf.
g]kfnn] rLg;u xltof lsg]kl5 o;s} sf0f eftsf] gfsfaGbL;Dd em]Ng'kof].
Tolt dfq xf]Og, g]kfnsf fhgLlts bnnfO{ eftn] k~rfot Joj:yfsf lj4
p7fpg] sfd ;d]t uof]. d]f] ljZn]if0f s] 5 eg] k~rfotsf ;~rfnsx?
hlt;'s} sdhf] c;kmn eP klg pgLx?n] Pp6f ;fj{ef}d Pj+ :jtGq fi6sf
?kdf g]kfnn] rLgaf6 xltof lsGg] lg0f{o glnPsf] eP k~rfot Joj:yf Tolt
rf8f] 9Ng] lyPg. bnx?sf] cfk\mg} an a'l4sf sf0f k~rfot Joj:yfsf
lj4sf] cfGbf]ng p7]sf] xf]Og eGg] fhbafsf] klg 7DofO lyof]. t fhf
jL]Gb|n] ljb]zL;u em'Sg'eGbf g]kfns} fhgLlts bnx?;u ldn] cufl8 a9\g]
0fgLlt clVtof ulaS;] @)$^ ;fndf ;Demf}tf ulaS;]sf] xf].
h]h:tf] sf0fn] ubf{ xf];\, @)$^ ;fnsf] cfGbf]ngaf6 k~rfot Joj:yfsf]
cGTo eof]. dxffhflwfhaf6 cfGbf]ngsf sdfG8 u0f]zdfg l;+xnfO{ k|wfgdGqLsf]
k|:tfj ulaS:of]. t pxfn] s[i0fk|;fb efO{sf] gfd k|:tfj ug'{eof]. o;L
g]kfnL sf\u|];sf ;+:yfks g]tf tyf sfo{jfxs ;efklt s[i0fk|;fb efO{sf]
g]t[Tjdf cGtld ;sf aGof]. pxfs} sfo{sfndf @)$& sflQs @# ut] g]kfn
clwfHosf] ;+ljwfg @)$& hfL eof]. ax'bnLo k|hftGq, ;+;bLo Joj:yf,
;+j}wflgs fhtGq, :jtGq Gofokflnsf dfgj clwsf, oL x'g\ tTsfnLg
;+ljwfgn] ckljt{gLo ljifosf ?kdf k|:tfjgfd} :jLsf u]sf s'f. To;}
cfwfdf tTsfnLg fhgLlts zlQm;Gt'ng sfod lyof] w]} jif{;Dd g]kfnsf]
fhgLltdf oxL zlQm;Gt'ng sfod x\of]. ax'bnLo k|hftflGqs Joj:yf cfPkl5
@)$* j}zfvdf klxnf] cfdlgjf{rg ;DkGg eof]. hlt;Sbf] rf8f] r'gfj xf];\ eGg]
dxffhflwfhsf] rfxgf lyof]. To;af6 dfq k|hftGq hgtfsf] 3b}nf];Dd k'U5
clg k|hftflGqs zf;g Joj:yf klg alnof] x'G5 eGg] ;sfsf] wf0ff lyof].
r'gfjdf efu lng] d'Vo kf6L{ g]skf Pdfn] g]kfnL sf\u|]; lyP. s]xL ;fgf bn
sDo'lg:6 36s klg lyP. clxn]sf w]} bnx? Tof] a]nf hlGd;s]sf lyPgg\.
sltko k"j{k~rx? sf\u|];lt nfu]sfn] fk|kf k|efjzfnL lyPg. k"j{k~rx? klg
b'O{ v]dfdf afl8Psf lyP. sf\u|]; alnof] ePsf] :yfgdf sf\u|];n], Pdfn] alnof]
ePsf] :yfgdf Pdfn]n] tyf fk|kf alnof] ePsf] 7fpdf Pdfn] sf\u|]; b'j} ldn]
gjul7t fk|kfnfO{ 6fpsf] p7fpg;Dd lbPgg\. kmn:j?k k|ltlglw;efdf fk|kfsf]
l;6 ;\Vof bogLo x\of].
sf\u|];sf zLif{ tLg g]tfx? u0f]zdfg l;+x, s[i0fk|;fb efO{ lulhfk|;fb
sf]Ofnf x'g'x'GYof]. u0f]zdfg l;+xn] cfdr'gfjdf pDd]bjf gx'g] lg0f{o lng'ePsf]
lyof]. k|wfgdGqL kb c:jLsf u] h:t} ;f+;bsf] pDd]bjfL klg c:jLsf u]
k|hftGqsf] jfr8u eO{ a:g] c7f]6 u]kl5 pxfsf] Tofu dxfgtf Pp6f pbfx0f
g} aGg k'u]sf] lyof]. ;jf]{Rr g]tf u0f]zdfg l;+x ;Qf fhgLltaf6 cnu ePkl5
kf6L{ ;efklt ;+:yfks g]tfsf lx;fan] klg s[i0fk|;fb efO{ g} k|wfgdGqL x'g]
;a}sf] cg'dfg lyof]. dnfO{ fd|f];u ;Demgf 5, fhbafsf] klg ToxL ljZn]if0f
lyof]. cGtld k|wfgdGqLsf ?kdf efO{n] cfGbf]ngkl5sf] ;\qmd0f sfnnfO{
;fdfGo cj:yfdf k'ofpg 7"nf] ;'ema'em ;lxt sfd ulxg'ePsf] lyof]. pxfs}
sfo{sfndf g]kfn clwfHosf] ;+ljwfg lgwf{lt ;dod} hfL x'g ;Sof], h'g lgs}
7"nf] pknlAw lyof]. Ps lx;fan] ;dfj]zL k|hftGqdf pxfsf] ljZjf; b]lvGYof].
cfk\mgf] c7f]6 cfTdljZjf;sf sf0f pxfn] ;a}nfO{ ldnfP n}hfg ;Sg'ePsf]
lyof]. Tof] a]nf pxfnfO{ r'gfj lhTg bafsf] ;fy ;xof]u rflxG5 ls eGg]
klg s'f ePsf] xf]. rfx]sf] eP :jo+ fHozlQmsf] k|of]u u] eP klg pxfn]
r'gfj lhTg'x'GYof]. t efO{n] k"0f{tM ;Gtkgf b]vfpg'eof] cfk\mgf nflu To:tf]
s]xL ug{ cfjZos 7fGg'ePg. r'gfj zflGtk"0f{ lgikIf ?kdf ;DkGg x'g'k5{ eGg]
pxfsf] Ps dfq ;f]rfO lyof]. dxffhflwfhaf6 klg afDaf oxL s'f x's'd
ePsf] d}n] yfxf kfOx]sf] lyP.
k|ltlglw;efsf] r'gfj g]skf Pdfn]sf nflu lgs} r'gf}tLk"0f{ lyof]. p;sf
nflu klxnf] cg'ej lyof] r'gfjsf]. Pdfn] cWoIf dgdf]xg clwsfL ;'g;Laf6
pDd]bjf aGg'eof] eg] dxf;lrj dbgs'df e08fL sf7df8f} If]q g+= ! % af6.
;a}eGbf s8f k|lt:kwf{ sf7df8f} If]q g+= ! df k|wfgdGqL s[i0fk|;fb efO{
Pdfn] dxf;lrj dbg e08fLsf aLrdf x'b} lyof]. ;a}sf] Wofg ToxL s]lGb|t
lyof]. dxf;lrj e08fL sf7df8f}sf b'O{ If]qaf6 r'gfj n8]sf sf0f pxfnfO{
% gDa If]qaf6 lhtfP x'G5, csf]{ If]qdf k|wfgdGqL efO{nfO{ r'gfjdf ;xof]u
89
90
91
92
fi6jfbL g]tfsf] if8\oGqk"j{s xTof ePsf] eg] JofVof ljZn]if0f u]sf 5g\.
olb Tof] if8\oGq g} lyof] eg] k|wfgdGqL sf]Ofnf, u[xdGqL z]axfb' b]pjf k|xL
dxflgLIfs df]tLnfn af]xfnfO{ To;af] s]xL k"jf{ef; lyof] ls eGg] ToxL a]nf
rrf{ rn]sf] lyof]. Tof] a]nf bafdf fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 afuahfl:yt
Pdfn]sf] s]Gb|Lo sfof{nojk s]xL ckllrt cg'xf b]lvG5g\, Toxf zfxL g]kfnL
;]gfaf6 ;'IffsdL{ v6fOPsf] 5 ls < eg] ;f]lwPsf] lyof]. t To; a]nf
Pdfn]sf g]tfx?sf] ;le{n]G; sf nflu ;]gfaf6 s;}nfO{ v6fpg' h?L lyPg
s;}nfO{ v6fOPsf] klg lyPg.
h]h;L eP klg Pdfn] dxf;lrj e08fLsf] bf;9'\uf b'3{6gfdf lgwg
ePkl5 To;nfO{ Psbd} 7"nf] ljifo agfP Pdfn]n] cfGbf]ng ug'{ :jfefljs lyof].
pQm 36gfkl5 k|ltlglw;efdf x\ufdf eof]. cfGbf]ng eof]. ljleGg 5fglag
cfof]u ag]. lj8Dagf t s] eg], ljleGg ;dodf u7g ePsf ;sfdf Pdfn]
;xefuL eO;s]sf] 5, Pdfn]sf w]} g]tfn] u[x dGqfno ;Dxfln;s]sf 5g\, Pdfn]
g]tfx?n] g]t[Tj u]sf b'O{ j6f ;sf g} alg;s]sf 5g\, :jo+ dbg e08fLsL
>LdtL ljBfb]jL e08fL b'O{ k6s dGqL alg;Sg'ePsf] 5 Ps k6s t k|efjzfnL
Iff dGqfno ;d]t ;Dxfln;Sg'ePsf] 5, t l;\uf] Pdfn] kf6L{n] o; 36gfsf]
jf:tljstf cfh;Dd klg hg;dIf Nofpg ;s]sf] cyjf rfx]sf] 5}g. b'3{6gfsf]
;]f]km]f]sf s]xL 36gf kl5 uP b'3{6gfsf] hfra'em ;DaGwdf Pdfn]n] b]vfPsf]
pbf;LgtfnfO{ ljrf ubf{ o;sf k5fl8 7"n} if8\oGq x]sf] x'g ;Sg] s'f To;
b'3{6gfdf afRg ;kmn 8fOe cd nfdfsf] x:odo xTofn] klg k'li6 u5{ eGg]
d]f] ljZn]if0f 5. o;df Pdfn] kf6L{leqs} s]xL JolQmx? b]zLljb]zL zlQmx?
;+nUg x]sf] x'g ;Sg] ;DefjgfnfO{ gsfg{ ;lsb}g.
g]kfndf klxnf] sDo'lg:^ ;/sf/
nflu ;jf]{Rr cbfntdf d'2f kof]. ;jf]{Rrn] k|wfgdGqLn] k|ltlglw;ef e\u ug{
;S5, of] t k|wfgdGqLsf] ljz]if clwsf xf] eg] km};nf uof].
sf\u|]; kf6L{ut ?kdf gkm'6] klg cfGtls dfgl;s ?kdf km'6] h:t}
lyof]. Pp6f ;d"xsf] g]t[Tj s[i0fk|;fb efO{ u0f]zdfg l;+xn] ug'{ePsf] lyof]
eg] csf]{ ;d"xsf] g]t[Tj :jo+ k|wfgdGqL sf]Ofnfn]. 5QL;] rf}xQ] eg]
sf\u|]; ljeflht ePsf] oxL a]nf xf]. h]h:tf] eP klg dWofjlw cfdlgjf{rg
;DkGg eof]. kf6L{leqsf] snxsf sf0f s}of} :yfgdf sf\u|];s} ljb|f]xL pDd]bjf
v8f eP. bafn] k|hftGqsf] ;+:yfut ljsf; ug{ lgikIf zflGtk"0f{ lgjf{rg
x'g'k5{ eGg] rfx]sf] lyof]. s'g} bnsf lj4 fHozlQmsf] b'kof]u x'g' x'b}g eg]
;'Iff lgsfo, vf; uL zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ lgb]{zg uPsf] lyof]. ;fy} of]
r'gfjdf klg vf; uL bafaf6 ljut tLgrf jif{sf] cjlwdf fi6jfbL rlq
5lj agfPsf sf\u|];, Pdfn], fk|kf ;b\efjgf kf6L{sf s]xL g]tfx? tyf klxn]
k~rfotdf sfd u] clxn] :jtGq pDd]bjf ag]sf fhgLlts JolQmTjx?nfO{
lhtfpg'k5{ eg] 0fgLlt agfOPsf] lyof]. To; cg';f s}of} :yfgdf tL g]tfnfO{
lhtfpg 7"nf] e"ldsf ;d]t lgjf{x ug'{k]sf] lyof].
cfGtls ljjfb s}of} :yfgdf afuL pDd]bjfsf sf0f lgjf{rgdf sf\u|];n]
nHhf:kb kfho ef]Ug'kof]. Pdfn]n] ax'dt Nofpg t ;s]g, t k|ltlglw;efdf
;a}eGbf 7"nf] bnsf ?kdf :yflkt eof]. o;L d'n'sdf ax'dtsf] ;sf gaGg]
kSsf eof]. sf\u|];n] ljleGg kf6L{sf] ;dy{g h'6fP ;sf agfpg sf]l;;
u]sf] lyof], t ;Dej ePg. klxnf] cfdr'gfjdf yf]} l;6 lht]sf] fk|kf
lgjf{rgcl3 PsLs0f eP k|ltlglw;efdf fd|f] l;6 Nofpg ;kmn ePsf] lyof].
sf\u|];, Pdfn] b'j}n] ax'dt gNofPsf] cj:yfdf fk|kf ;Qfsf] ;frf] cfk\mgf] xftdf
lnPsf] bn aGg k'Uof]. o;aLr ;+;bLo kDkf cg';f Pdfn] cWoIf dgdf]xg
clwsfLnfO{ k|wfgdGqL agfpg] k|of; k|fDe eof] eg] Tof];u;u} sDo'lg:6nfO{
k|wfgdGqL aGg lbg' x'b}g eGg] b]zleq aflxaf6 rsf]{ bafj ;' eof]. vf; uL
ljleGg ljb]zL zlQms]Gb|x?af6 s'g} klg xfntdf Pdfn]sf] ;sf aGg lbg' x'b}g
eg] bafj klg cfpg yfn]sf] lyof]. w]} b]zsf fhb"tn] Pdfn]sf] ;sf gagf];\
eg] lgs} bf}8w"k u]sf lyP. g]kfnl:yt ljb]zL fhb"tx?n] g]kfnL g]tfx?sxf
bf}8w"k u] cgfjZos ;Nnfx lbg] rng Tolt a]n} ;' ePsf] xf]. sDo'lg:6
kf6L{sf] g]tfnfO{ g]kfnsf] k|wfgdGqL agfpg' x'G5 ls x'b}g eGg] k|Zg fhbafdf
;d]t Jofks ax;sf] ljifo ag]sf] lyof].
Tof] a]nf d jL]Gb| ;sfsf] P8L;L lyP. @)%! d\l;sf] bf];|f] ;ftfsf]
zlgaf PSn} P8L;L clkm;df lyP. jL]Gb| ;sf aflx au}rfdf ;jfL eof].
;sfaf6 dnfO{ crfgs af]nfOaS:of] aflx fhgLlts cj:yf s] eOx]sf]
5, lsg clxn];Dd ;sf aGg ;s]g < eg] tfhf fhgLlts cj:yfaf] d]f]
93
94
wf0ff a'e\mg rflxaS:of]. P8L;L eg]sf] ;sfsf] c\uIfs dfq xf]Og, ;a}eGbf
glhssf] ljZjf;kfq klg xf]. P8L;Ln] cfk"mn] hfgsfL kfPsf aflxsf dxjk"0f{
s'fx? ;sfdf hfx] ug'{k5{.
d}n] fhgLlts l:yltsf] JofVof ljZn]if0f ub}{ hfx] u], ;sf, aflx
sDo'lg:6 g]tfnfO{ s'g} klg xfntdf k|wfgdGqL agfpg' x'b}g eg] 8]8ns eOx]sf]
5. t d]f] ljrfdf sDo'lg:6nfO{ k|wfgdGqL agfpbf klg fd|f] x'g ;S5.
d'n'ssf] jt{dfg fhgLlts ;dLs0fsf cfwfdf ;d]t sDo'lg:6 g]tf dgdf]xg
clwsfLnfO{ k|wfgdGqL agfpg}kg]{ x'G5. o;af6 b]zsf nflu klg ;sfsf
nflu klg gof cg'ej x'g ;S5. b]z gof lx;fan] cl3 a9\g ;S5. ;Gb]z klg
fd|} hfg ;S5. t o;sf lglDt sf]xLs;}n] ;dGjosfL e"ldsf lgjf{x ulx]sf]
5}g. ;fy} d}n] To; a]nf ;Qf ;dLs0fsf ljleGg cfofddf eOx]sf k|oTgaf]
klg dnfO{ hfgsfL ePhlt ;sfdf hfx] u].
To;kl5 ;sfaf6 x'sd' eof], ljj]s, To;f] eP Ps k6s nf]sG] b| -e"tk"j{
k|wfgdGqL nf]sG] b|axfb' rGb_ nfO{ kmf]g u. pgL sxf 5g\ < tTsfn cfpg
;S5g\ ls < s;}n] yfxf gkfpg] uL pgnfO{ oxfF Nofpg] k|aGw ltdL cfkm} u.
d}n] e"tk"j{ k|wfgdGqL rGbnfO{ kmf]g u]. pxf 3d} x'g'x'bf] x]5. d}n] lghL
lhk k7fP. uf]Ko ?kdf pxf cfpg'eof].
jL]Gb| ;sf pxfaLr lgs} nfdf] uf]Ko jftf{ eof]. s]s] ljifodf 5nkmn
eof], Tof] t dnfO{ yfxf x'g] ljifo ePg. t ;ff+zdf ;sfaf6 gof dlGqklifb\
u7gsf nflu Pdfn]nfO{ ;xof]u ug{ x's'd eof]. To;sf] nuQ} Pdfn]nfO{ fk|kfn]
;sfaflx} a;] ;dy{g ug]{ eof]. o;L dgdf]xg clwsfL g]kfnsf] klxnf]
sDo'lg:6 k|wfgdGqL aGg'eof]. Pdfn]sf] cNkdtsf] ;sf aGg] eof]. d}n]
;sfdf h'g fo hfx] u]sf] lyP, Tof] Pdfn]k|lt s'g} em'sfjsf sf0f u]sf]
lyOg. b]zsf] fhgLlts cj:yf kll:ylt cg';f cfk"mn] b]v]sf] ;xL s'f
fv]sf] dfq lyP. of] k|;\u Pdfn]sf g]tfnfO{ fk|kf g]tf rGbn] eg]sf] x'g'k5{.
o; ljifodf s]xL kl5 tTsfnLg pkk|wfgdGqL, Iff tyf k//fi6 dGqL dfwjs'df
g]kfn u[xdGqL s]kL cf]nLn] d;u s'f ug'{ePsf] lyof]. o;} a]nfb]lv d]f]
pxfx?;u JolQmut lrghfg eof]. oxL 36gfsf sf0f Pdfn] fhbafsf]
;DaGw klg ;'dw' aGof].
;sf u7g ePsf] 5f]6} cjlwdf Pdfn] s]xL o:tf sfo{qmd cufl8 ;fof],
h;sf sf0f pm nf]slk|o x'b} uof]. t b'ef{Uo, Pdfn]sf] ;sf u7g ePnuQ}
o;nfO{ s;L x6fpg] eGg] v]n ;' eof]. cg]sf} zlQms]Gb| Pdfn]sf lj4 nfu].
bnx?n] lbPsf] ;dy{g klg lkmtf{ lng yfn]. ;sf u7g ePsf] 5 dlxgf
klg glaTb} bnx?n] ;+;b\df k|wfgdGqLsf lj4 cljZjf;sf] k|:tfj btf{ u].
cNkdtsf k|wfgdGqL dgdf]xg clwsfLn] gof hgfb]zsf nflu k|ltlglw;ef lj36g
95
96
:yfgLo lgjf{rgdf u[xdGqL uf}td fHosf] ;|f]t k|xL k|zf;g k|of]u u] cfk\mgf]
kf6L{ Pdfn]nfO{ cTolws :yfgdf lhtfpg ;kmn x'g'eof]. o;nfO{ w]}n] jfdb]j
z}nL sf] r'gfjsf] gfd lbP. To;kl5 t hf] ;Qfdf cfP klg fHozlQmsf] b'kof]u
ug]{, k|xL k|zf;gsf] k|of]u u] JolQmut tyf fhgLlts kmfObf lng] rng g}
a:of]. ;a} kf6L{ g]tfx?nfO{ u[x dGqfno g} rflxg yfNof].
of] ;sf klg ;ft dlxgf gk'Ub} 9Nof] sf\u|];sf] ;xof]udf fk|kfsf
csf{ g]tf ;"o{axfb' yfkf k|wfgdGqL x'g'eof]. o;n] cl3Nnf] ;sfn] u]sf
;a} lg0f{ox? qmdzM vf]h ub}{ uof]. rGb ;sfn] lgo'Qm u]sf k|xL
dxflgLIfs k|wfgnfO{ x6fP v]nnfO{ k|xL dxflgLIfsdf k'gM:yflkt uof].
o;L k|xLdf rd fhgLtLs0f x'b} hfg yfNof], h'g s'f dfcf]jfbL rfxGYof].
oxL qmddf k|wfgdGqL yfkfn] k|ltlglw;ef lj36g uL dWofjlw r'gfj ufpg]
sf]l;; ug'{eof]. t pxf klg c;kmn x'g'eof]. jL]Gb| ;sfaf6 ljleGg kIfsf]
;Nnfx ;jf]{Rr cbfntsf] fo ;d]t lnP k|ltlglw;ef lj36gsf] l;kmfl;
:jLs[t ulaS;]g. o;kl5 lulhfk|;fb sf]Ofnf k'gM k|wfgdGqL aGg'eof]. k|d'v
ljkIfL bn g]skf Pdfn] g} ;sfdf ;fd]n eof]. of] ;sfsf] sfo{sfn g]kfndf
ax'bnLo Joj:yfsf] clt g} nHhf:kb sfnv08 ;flat eof]. oxL a]nf g]kfnsf]
cy{ Joj:yf cToGt sdhf] x'g k'Uof]. v'nf pbf cy{gLltsf] gfddf g]kfnsf
k'fgf fd|f ;fj{hlgs ;+:yfgx? sf}8Lsf] df]ndf laqmL eP. qmlds ?kaf6
f]hufLsf] cj; sd x'b} uof]. fHo g} e|i6frfdf v'Nndv'Nnf ;+nUg ePsf
;dfrf b]zleq aflxaf6 ;d]t cfpg yfn].
k|wfgdGqL sf]Ofnfn] @)%^ ;fndf cfdlgjf{rg ufpg'x'g] eof]. olt a]nf
k|ltlglw;efsf] kfr jif{sf] sfo{sfn k"f eO;s]sf] lyof]. sf]OfnfnfO{ cfk\mgf]
g]t[Tjdf r'gfj glhltg] fd|L yfxf lyof]. To;}n] pxfsf] l8hfOg cg';f
sf\u|];n] efjL k|wfgdGqL s[i0fk|;fb efO{ eGg] 3f]if0ff u] pxfsf] gfddf
r'gfj n8\of] @)% l;6dWo] !!$ l;6 lhTof]. Pdfn] bf];|f] :yfgdf cfof] eg]
dfn]sf] kQf;fkm x'g k'Uof]. oxf olt dfq pNn]v u?, dfn] dxf;lrj jfdb]j
uf}td nufotsf s]xL g]tfnfO{ r'gfjdf lhtfpg bafsf] k|of; lyof]. t b'ef{Uo,
pxfdfq xf]Og dfn]sf s'g} klg g]tfn] r'gfj lhTg ;s]gg\. g]tf uf}tdsf] egfO
cg';f ljb]zL zlQmsf], vf; uL eftsf] rnv]n if8\oGqsf sf0f dfn] kf6L{sf]
kQf;fkm x'g k'u]sf] xf]. uf}td u[xdGqL x'bf kbaf6 x6fOPsf csf]{ ;sfaf6
k'gM:yflkt k|xL dxflgLIfs k|xL dxflgLIfs cRo'ts[i0f v]nn] uf}tdnfO{
xfpg x;Dej v]n v]n]sf] hfgsfL ;d]t cfPsf] lyof].
@)%^ ;fnsf] lgjf{rgdf klg bafaf6 ljleGg kf6L{sf fi6jfbL 5lj ePsf
of kl5 bafnfO{ ;xof]u x'g ;Sg] s]xL g]tfx?nfO{ lhtfpg ;'Iff lgsfox?nfO{
elgPsf] lyof]. tLdWo] w]}n] r'gfj lht] klg. of] r'gfj ;DkGg ufpg ;]gfsf]
97
98
lgs} 7"nf] e"ldsf x]sf] lyof]. fhgLlts if8\oGqs} ;Gbe{df ljrf ubf{ @)%^
;fnsf] cfdr'gfjsf] Pp6f ;Gbe{ dnfO{ ofb cfp5. Pdfn] g]tf etdf]xg clwsfL
sf]Ofnf g]t[Tjsf] ;sfdf cy{ sfg'g tyf Gofo dGqL x'g'x'GYof]. ljf6gudf
dtbfgkl5 dtu0fgf x'b} lyof]. o; qmddf cy{dGqL clwsfL cfk\mgf k|ltGLeGbf
s]xL dtn] cufl8 x'g'x'bf] x]5. TolQs}df Toxf ljjfb pTkGg eO{ pxfnfO{ xfpg]
if8\oGq x'g yfn]5. pxfn] cflQP sf7df8f}df x]sf cfk\mgf gft]bfnfO{ kmf]g
uL bafsf d'Vo zfxL kfZj{jtL{ ljj]s zfxnfO{ e]6] ;]gfsf :yfgLo clws[tnfO{
dtu0fgfdf ljz]if lgufgL ug{ nufOlbg'kof] eGg'eP5. pxfsf gft]bf t'Gt}
dnfO{ kmf]g u] e]6\g cfpg'eof]. dGqL clwsfL;u pxf dfkm{t g} d]f] ;Dks{
x'GYof]. d}n] tTsfn} O6xLl:yt sfnLaxfb' u0fsf u0fklt k|d'v ;]gfgL ldGb|
If]qLnfO{ kmf]g u] tTsfn} ljf6gu uO{ dtu0fgf:yn lgLIf0f uL wfwnL x'g
glbg", dtu0fgf lgikIf 9\un] ufpg" eg]. ToxL cg';f pxfn] t'Gt} ljf6gu
uO{ dtu0fgfdf wfwnL x'g f]lslbg'eof]. o;L dGqL clwsfL df]af6 ljhoL
x'g'eof]. o;n] axfnjfnf dGqLx? ;d]t r'gfjdf wfwnL if8\oGqsf] l;sf aGg]
u]sf] cj:yf ;\s]t ub{5.
sf\u|];n] ax'dt NofPkl5 efO{ bf];|f] k6s k|wfgdGqL aGg'eof]. o;
k6s eg] pxf lgjf{lrt k|wfgdGqL x'g'x'GYof]. t pxf k|wfgdGqL ePs} lbgb]lv
sf\u|];leq lsrnf] ;' eof]. sf]Ofnfn] h;L x'G5 efO{nfO{ x6fP cfkm"
k|wfgdGqL aGg] if8\oGq ;' ug'{eof]. ToxL a]nf dfcf]jfbL ;d:of al9x]sf] lyof]
eg] jftf{sf] s'f klg rlnx]sf] lyof]. ;Gt g]tf tyf k|wfgdGqL efO{n] kf6L{sf
jli7 g]tf e"tk"j{ k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfnfO{ ;+of]hs agfP dfcf]jfbL ;d:of
cWoog ug{ sfo{bn u7g ug'{eof]. pxfn] b]pjfnfO{ dfcf]jfbL;u jftf{ k|lqmof
;' ug{ lhDd]jfL ;d]t lbg'ePsf] lyof]. k|wfgdGqL efO{sf] of] kxnkl5 ca
o;n] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug]{ lgx'df nfdf] ;do;Dd zf;g ug]{ eof] eGg]
eon] sf\u|];leq}af6 pxfsf lj4 if8\oGq rsf{Oof] pxfnfO{ fhLgfdf lbg
afWo agfOof]. efO{n] k|ltlglw;efnfO{ ljz]if Pj+ dfld{s ;Daf]wg u] ;xh
?kdf kbaf6 fhLgfdf lbg'eof]. clg cfk\mgf] l8hfOg cg'?k sf]Ofnf k'gM
k|wfgdGqL aGg'eof]. k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]Ofnf dfcf]jfbLsf tLj| cfnf]rs
ljf]wL klg x'g'x'GYof]. dfcf]jfbL;u jftf{ u5'{ eGg] t gug]{ pxfsf] 0fgLlt
lyof]. dfcf]jfbLnfO{ s7f] an k|of]u u] g} l;Wofpg ;lsG5 eGg] pxfsf] wf0ff
lyof]. of] a'em]} x'g'k5{, dfcf]jfbLn] klg xfdL lulhfk|;fb sf]Ofnf;u jftf{
ub}{gf} eg] jQmJo lbg yfn]sf lyP. of] pgLx?sf] 0fgLlts rfn lyof]. o:t}
cj:yfdf @)%& c;f]hdf 8f]Nkfsf] ;bd'sfd b'g}df dfcf]jfbLn] eLif0f cfqmd0f
uof]. o; qmddf u[xdGqL uf]ljGbfh hf]zLn] ;]gfn] ;xof]u u]g eg] cff]k
dfq nufpg'ePg, s8f cfnf]rgf ;d]t ug'{eof], h;af6 pxfn] g} tTsfn fhLgfdf
99
100
ug{ k|ltaGw nufpg'kg]{ k|:tfj klg zfxL h\uL c8\8fsf] lyof]. To; a]nf;Dd
klg dfcf]jfbLnfO{ x]g]{ b[li6sf]0fdf ;sf cndNn klx]sf] lyof]. dfcf]jfbL
ljb|f]xL xf] ls cft\ssfL eGg]af] fHo :ki6 x'g ;f]xL cg';f 3f]if0ff ug{
cfjZos lyof]. t ;sfn] Tolt klg ug{ ;lsx]sf] lyPg. dfcf]jfbLdfly
k|ltaGw nufP lglZrt If]q tf]lslbPdf ck];gsf nflu klrfng x'g ;]gf tof
lyof]. o;sf lglDt nlhl:6s ;kf]6{ s]xL ah]6sf] Joj:yf ug{ eg] ;]gfn] dfu
u]sf] lyof].
@)%* c;f @^ ut] laxfg} k|wfgdGqL sf]Ofnfn] fli6o k|hftGq kf6L{sf
g]tfx? ;"o{axfb' yfkf, kz'kltzdz] haf, 8f= k|sfzrGb| nf]xgL, hf]ud]x >]i7,
afnffd 3tL{du, jLGb|gfy zdf{nfO{ k|wfgdGqL lgjf;, afn'jf6fdf e]6\g'eof].
ToxL ;fem pxfn] g]skf -dfn]_ sf dxf;lrj jfdb]j uf}td sf\u|];sf g]tf
uf]ljGbfh hf]zLnfO{ klg a]Unfa]Un} e]6\g'eof]. tL ;a} a}7sdf k|wfgdGqLn] cfkm"
kf6L{leqsf] u'6aGbLsf sf0f ;\s6df kb}{ uPsf] fhLgfdf lbg] dgl:yltdf
x]sf] eg] 5nkmn ug'{ePsf] ;"rgf d}n] ljleGg ;+oGqaf6 kfPsf] lyP. k|wfgdGqL
kf6L{sf] cfGtls ljjfbsf sf0f tgfjdf x'g'x'G5 eg] fli6o cg';Gwfg ljefu,
;}lgs u'Ktr ljefu c? ;'Iff lgsfoaf6 ;d]t s'f cfOx]sf] lyof]. kf6L{leq
pxfnfO{ x6fpg ljleGg lsl;dsf v]n eOx]sf lyP. dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg
ug{ zflGt;'Iff sfod ufpg k|efjsfL e"ldsf lgjf{x gu]sf sf0f baf
klg sf]Ofnf;u Tolt ;Gt'i6 lyPg. oBlk, fhbaf xTofsf08 x'bf 7"nf]
pynk'yn x'gaf6 hf]ufpg k|wfgdGqL sf]Ofnfsf] e"ldsf ;sffTds Hofb}
;xof]uL lyof].
fhgLlts ?kn] k|wfgdGqL ;\s6df kb}{ uOx]sf a]nf @)%* c;f @*
ut] f]Nkfsf] xf]n]L k|xL rf}sLaf6 && k|xL ckxlt eP. k|xLsf w]} xltof
dfcf]jfbLn] n'6]. >L % sf] ;sfn] ckxlt k|xLnfO{ d'Qm ug{ ;]gf klrfng
ug{] eGof]. zfxL h\uL c8\8fn] tTsfn} ]sL l6d k7fof]. k|wfgdGqL sf]Ofnfn]
k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] haf;u o; ljifodf ;Nnfx klg ug'{eof]. To;
a]nf fli6o ;'Iff klifb\sf] lg0f{olagf g} ;]gf klrfng ug{ k|wfg ;]gfklt
k|wfgdGqLsf] k|:tfjdf x'G5 eg] cfpg'eP5. dfcf]jfbLaf6 ckxlt k|xL d'Qm
kfg{ ;]gf klrfng ug]{af] ;'Iff klifb\df df}lvs ;xdlt eP klg dfcf]jfbLsf
lj4 ck];gsf nflu ;]gf klrfng ug{ fli6o ;'Iff klifb\n] s'g} lnlvt
lg0f{o u]sf] lyPg. xf]n]Ldf ;]gf dfcf]jfbLsf lj4 ck];gdf eGbf klg ckxlt
k|xL d'Qm ug{ klrfng ePsf] lyof]. To;sf lglDt sf7df8f}sf] e}jgfy u0faf6
;d]t sdfG8f] klrfng ulof]. zfxL h\uL c8\8fn] $ gDa jflxgL, ;'v]{tnfO{
36gf:yndf ;]gf klrfng ug{ cfb]z lbof]. Toxfsf jflxgLklt ;xfos yL
jh| u'nfO{ ck];g ;DaGwL ;Dk"0f{ sfo{ ug"{ eg] cfb]z uPsf] lyof]. t
101
102
pxfn] zfxL h\uL c8\8fsf] cfb]z tTsfn sfof{Gjog guL l9nfO ullbg'eof].
kmn:j?k xf]n]Ldf ;]gfn] ;dodf s'g} ck];g ug{ ;s]g.
xf]n]Ldf ckxlt k|xLsf] p4f ug{ ;]gf klrfng gePsf] u'gf;f] ub}{
pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL fdrGb| kf}8]nn] c;f @( ut] fhLgfdf lbg'eof].
;f]xL lbg lbp;f] sf7df8f} bfaf6 ;}lgs af]s] uPsf] x]lnsK6 ;Nofgsf]
u}Lufpaf6 g'jfufptkm{ p8\g nfu]sf] lyof]. To;} a]nf dfcf]jfbLn] xfg]sf] uf]nL
nfu]kl5 x]lnsK6 bf Aof]sdf cfkt\sfnLg cjt0f uof]. o; qmddf kfOn6
ljgfosaxfb' l;+xsf] lt3|fdf, pk;]gfgL b|axfb' kf}8]nsf] xftdf l;kfxL
gaxfb' vqLsf] k]6df uf]nL nfu]sf] lyof]. of] ;]gfdfly dfcf]jfbLsf] klxnf]
cfqmd0f lyof]. dfcf]jfbLsf] ;d"x f]Nkfaf6 ;Nofgsf] g'jfufptkm{ hfb} 5 eGg]
;"rgf cfPsfn] ckxlt k|xL ToxL x'g ;Sg] cg'dfg u] ;]gfnfO{ g'jfufptkm{
k7fpg nfluPsf] lyof]. o;} qmddf x]lnsK6af6 ;]gfsf] Pp6f Knf6'g g'jfufpdf
k'ofOof] PDa'; yfk] a:g elgof]. yk b'O{ Knf6'gnfO{ Toxf k'ofpg] k|of; vfa
df};dsf sf0f ;Dej eOx]sf] lyPg. vfa df};dsf afjh'b b'O{ Knf6'g kmf}hnfO{
g'jfufp k'ofpg p8]sf cGo b'O{ x]lnsK6nfO{ klg ;Nofg k'u]kl5 uf]nL nfUof].
o;L sf7df8f}af6 ljz]if kmf}h lnP uPsf] eLeLcfO{kL k\mnfO6sf] x]lnsK6 ;lxt
tLg j6} x]lnsK6 bf Aof]sdf u|fpG8]8 eP. o;af6 g'jfufpdf v;flnPsf]
Ps Knf6'g kmf}h dfcf]jfbLsf] 3]fdf kg{] cj:yf eof]. To;sf nflu yk dbt 6f]nL
tTsfn Toxf k'ofpg ;lsg] s'g} pkfo ePg. ca dfcf]jfbL;usf] ck];geGbf
klg Tof] Ps Knf6'g kmf}hnfO{ s;L arfpg] eGg]lt zfxL h\uL c8\8fsf] Wofg
s]lGb|t x'g' :jfefljs lyof]. o;sf nflu ;Nofgsf] sk'sf]6af6 ;]gf k}bn}
g'jfufp k7fOof]. ;]gf 8]9 lbg nufP dfcf]jfbLsf] 3]fpdf k]sf ;}lgssf]
p4fsf nflu g'jfufp k'Uof]. p4fsf qmddf Toxf s]xL ;do kmfo klg eof].
t s'g} clk|o 36gf eg] x'g kfPg. o;L ckxlt k|xLsf] p4fsf nflu g'jfufp
k'u] dfcf]jfbLsf] 3]fdf k]sf ;}lgsx?nfO{ p4f ulP klg k|xLx?sf] kQf] nfUg
jf ltgnfO{ d'Qm ufpg eg] To; a]nf ;kmntf k|fKt ePg. ckxlt k|xLx? w]}
kl5 ljleGg :yfgaf6 dfcf]jfbLn] d'Qm u]kl5 kmls{Psf lyP.
o;}aLr @)%* c;f #) df k|wfgdGqL sf]Ofnf cffdsf nflu ljf6gu
hfg'eof]. Ps ft Toxf a;] ef]ln kN6} sf7df8f} kms{g'eof]. haha sf]Ofnf
;\s6df km:g'x'GYof] s'g} gof lg0f{o lng'kg]{ x'GYof], Tof] a]nf pxf ljf6gu hfg]
ug'{x'GYof]. pxf ljf6gu hfg'sf] leqL x:o s;};u uf]Ko, dxjk"0f{ e]63f6 of
;;Nnfxsf ug'{ x'g ;S5 eGg] ljifo slxn]sfxL d]f] hfgsfLdf cfpg] ub{Yof].
t To;sf] jf:tljstf kQf nufpg d cu|; eOg. Tof] ;w} x:od} x\of].
k|wfgdGqL sf]Ofnfn] ;fpg ! ut] k"j{k|wfgdGqL s[i0fk|;fb efO{;u e]6 ug'{eof].
dnfO{ k|fKt ;"rgf cg';f ;f] cj;df efO{n] sf]OfnfnfO{ ;+j}wflgs k|lqmof
k'ofO{ fli6o ;'Iff klifb\af6 lg0f{o u] ;]gf klrfng u]sf] eP fd|f] x'GYof]
eGg] ;'emfj lbg'ePsf] lyof]. ;fy} o:tf] a]nf kf6L{df Pstf x'g'kg]{df ljefhg
Pscsf{sf] ljf]w x'g' gfd|f] s'f xf] eGg'eP5. sf]Ofnfn] klg efO{;u u'gf;f]
ub}{ kf6L{sf ;a} g]tf tyf sfo{stf{af6 dnfO{ ;xof]u k|fKt ePg, tkfO{+ dnfO{
;xof]u ug'{;\, olb ;xof]u ug'{x'Gg eg] cljZjf;sf] k|:tfj v]Kg'eGbf d fhLgfdf
lbG5' eGg'eP5. sf]Ofnfsf] s'f ;'g]kl5 efO{n] eGg'eP5, ca xfdL b'j} hgf
kf6L{ ;sfsf] ;Nnfxsf eP a;f}. o'jf k':tfnO{ cl3 a9fcf}. o;f] geP d
cljZjf;sf] k|:tfj f]Sg ;lSbg. o;aLr z]axfb' b]pjf sf\u|]; ;+;bLo bndf
k|wfgdGqLsf lj4 cljZjf;sf] k|:tfj Nofpg clGtd tofL ub}{ x'g'x'GYof]. o;L
kf6L{leq} cfk"m cNkdtdf k] k|wfgdGqL kb u'dfpg'kg]{ cjZoDefjL ePsf] b]v]kl5
lulhfk|;fb sf]Ofnfn] ;fpg $ ut] ckfx\g $ ah] k|wfgdGqLaf6 fhLgfdf
lbg'eof]. xf]n]L sf08af] g]kfnsf] fhgLltdf 7"nf] rrf{ eP klg Tof] :t/sf] 36gf
xf]Og. k|wfgdGqL sf]Ofnfn] xf]n]L sf08df ;]gf of fhbafsf] c;xof]usf
sf0faf6 fhLgfdf lbg'ePsf] klg xf]Og. pxfsf] fhLgfdfsf nflu xf]n]L t aflx
b]vfpg] Pp6f axfgf dfq lyof]. olt ;fgf] ljifonfO{ cfwf agfP k|wfgdGqLaf6
fhLgfdf ug'{sf] cf}lrTo klg lyPg. of]eGbf 7"nf] ljifo t fhbaf xTofsf08 g}
lyof]. bfloTjsf] lrGtfn] lkf]Ng] eP To; a]nf pxfn] fhLgfdf ug{ ;Sg'x'GYof].
lsgls pxf k|wfgdGqL dfq geP fhbaf ;DaGwL dGqL ;d]t x'g'x'GYof]. a
xf]n]Lkl5 fhLgfdf lbP pxfn] dfcf]jfbL;u jftf{ k|lqmof cl3 a9fpg] Pp6f
dxjk"0f{ cj; u'dfpg'eof].
PsfPs k|wfgdGqL sf]Ofnfsf] fhLgfdf cfPkl5 fhgLltn] sf]N6] km]of].
d'n'sdf cg]s lsl;dsf v]n ;' eP. zfxL h\uL c8\8fdf k|fKt x'g] ljleGg
;"rgf cg';f sf\u|]; ;efklt sf]Ofnf rqmk|;fb af:tf]nfnfO{ efjL k|wfgdGqLsf
nflu cl3 ;fb}{ x'g'x'GYof]. ;fy} pxfn] ;'zLn sf]OfnfnfO{ klg cufl8 ;fg'{ePsf]
lyof]. af:tf]nfnfO{ k|wfgdGqL v'daxfb' v8\sfnfO{ pkk|wfgdGqL agfpg] uL
ljleGg zlQms]Gb|af6 v]n eOx]sf lyP. sf]Ofnfn] k|wfgdGqLaf6 fhLgfdf
u]sf] ef]ln kN6 sf\u|]; s]Gb|Lo sld6Lsf] a}7s a:of]. a}7sn] sf\u|]; ;+;bLo
bnsf] g]tf r'Gg jf;' l;fn, s]aL u' nId0fk|;fb l3ld] x]sf] lgjf{rg
;ldlt agfof]. lulhfafa'sf] nfOg ;'zLnnfO{ ;+;bLo bnsf] g]tfdf cl3
;fg]{ ;'zLn geP dfq af:tf]nfnfO{ pDd]bjf agfpg] lyof]. t ;'zLnsf]
pDd]bjfLdf v'daxfb'sf] k"} ljf]w lyof]. Tolt a]nf Pdfn]sf] wf0ff ;'zLn
sf]Ofnf k|wfgdGqL ag]df d'n'ssf] cj:yf lulhfsf] kfnfdf eGbf klg vQd
x'G5, ;'zLnn] k|ltkIf;u klg dfcf]jfbL;u klg l8n ug{ ;Sb}gg\, To;f] eP
z]axfb' b]pjf g} k|wfgdGqLdf pko'Qm x'G5 eGg] x]sf] a'lemPsf] lyof]. bafsf]
ljZn]if0f klg c?eGbf z]axfb' b]pjfnfO{ g} k|wfgdGqL agfpg' pko'Qm x'G5 eGg]
103
104
@)$^ ;fndf ax'bnLo Joj:yf cfPkl5 ag]sf s'g} klg ;sf l:y
k"0f{sfnLg x'g ;s]gg\. s'g} klg kf6L{n] k"f cjlw ;sf rnfpg ;s]gg\.
;sfx?n] g ;'zf;g sfod ug{ ;s] g e|i6frf lgoGq0f ug{ g}. b]zdf cg]s
lsl;dsf hfnem]n if8\oGqsf] fhgLlt xfjL x'g k'Uof]. kmn:j?k fhgLlt
ckfwLs0ftkm{ klg pGd'v x'g k'Uof]. ;sf 9fNg] gof ;dLs0f lgdf{0f
ug]{ v]ndf d'n's h]lng yfNof]. @)%^ ;fnsf] cfdlgjf{rgaf6 ax'dtk|fKt g]kfnL
sf\u|];leq tLj| u'6aGbL rs]{sf] lyof]. kmn:j?k sf\u|];sf] Pp6f ;sf
u7g eP sfd ;' ug{ kfPsf] 5}g, csf]{ ;sf u7gsf] fhgLlt v]n ;' x'g]
ub{Yof]. h;L k|wfgdGqL efO{nfO{ x6fOof] To;} uL k|wfgdGqL sf]OfnfnfO{
klg. k|wfgdGqL ag]sf] lbgb]lv g} b]pjfnfO{ klg x6fpg] v]n ;' eOxfNof].
k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] ;sfsf] g]t[Tj ;Dxfn]kl5 dfcf]jfbL;u jftf{sf]
kxn ug'{eof]. jftf{ l6d agfpg'eof]. dfcf]jfbL jftf{sf nflu cfP klg. t
pgLx? jftf{sf nflu uDeL 5}gg\ eGg] ljleGg lgsfoaf6 va cfOx]sf] lyof].
jf:tjdf Tolt a]nf dfcf]jfbL Odfgbf ?kdf k|:t't ePsf klg lyPgg\. dnfO{
s] ;"rgf cfOx]sf] x'GYof] eg] dfcf]jfbL jftf{nfO{ 0fgLlts cf}hfsf ?kdf k|of]u
ulx]sf 5g\. jftf{df k"f ug{ g;lsg] dfu fVb} hfg]5g\. o; qmddf pgLx?
;+;bLo bnleq ljefhg Nofpg rfxG5g\. fhf fhgLlts bnsf aLrdf ;d]t
kmf6f] Nofpg rfxG5g\. cflv eof] klg To:t}. dfcf]jfbLn] jftf{nfO{ vf;} dxj
lbPsf lyPgg\. pgLx?n] pQm ;dodf fhgLlts g]tfx?, a'l4hLjL gfuls
;dfhsf JolQmx?;u kfdz{ uL ;a}sf] dfgl;stf a'e\mg] 0fgLlt dfq lnPsf]
b]lvof]. dfcf]jfbLn] uf]bfjL, alb{of x'b} k'gM uf]bfjLdf jftf{sf] gf6s u]
;sfnfO{ cndNofOx]. jftf{ e\u u]sf] s]xL lbgd} bfl:yt Aof]ssf ;fy}
lhNnf ;bd'sfd 3f]fxLl:yt k|xL k|zf;g sfof{nodf klg eLif0f cfqmd0f u].
o;kl5 d'n'sdf ;\s6sfn nfUof] dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng eof].
b]zsf ljleGg efudf sfafxL ;' eof]. dfcf]jfbL ;]gf b'j}tkm{ w]} Iflt eof].
;]gfn] cfsng u]sf] eGbf dfcf]jfbLn] cfk\mgf] zlQm w]} a9fO;s]sf] b]lvof].
o;}aLr sf\u|]; kf6L{leq k|wfgdGqL b]pjfnfO{ x6fpg] tofL eOx]sf] lyof].
klxnf] ;\s6sfn ;dfKt ePkl5 b]pjfn] k'gM ;\s6sfn nufpg vf]Hg'eof],
t pxfsf] k|:tfj ;+;b\af6 cg'df]bg x'g ;s]g. kmn:j?k dfcf]jfbLsf lj4
sfafxL ug{ s]xL hl6ntf cfof]. k|wfgdGqLn] hlt hgfnfO{ dGqL agfP klg
;a}nfO{ ;Gt'i6 kfg{ ;Sg'ePsf] lyPg. Pdfn]n] klg b]pjfsf] tLj| ljf]w ulx]sf]
lyof]. kf6L{leq ;+;b\df ;d]t k|wfgdGqL b]pjfsf lj4 cljZjf;sf] k|:tfj
cfpb} 5 eGg] ljleGg u'Ktr lkf]6{ cfOx]sf lyP. ltg} lkf]6{nfO{ cfwf agfP
dxffhflwfh k|wfgdGqLsf aLrdf ca s;L cufl8 a9\g] eg] 5nkmn ePsf]
x'g ;S5. To; qmddf dxffhflwfhaf6 k|wfgdGqLnfO{ k|ltlglw;ef lj36g ug{
;'emfj lbOaS;]sf] x'g ;S5. k|wfgdGqLnfO{ tkfO{+ r'gfj 3f]if0ff ug'{;\, baf
;]gfn] ;xof]u ug]{5 eGg] cfZjf;g klg lbOPsf] lyof]. k|ltlglw;ef lj36g
u]kl5 csf]{ r'gfj ufpg] a]nf;Dd b]pjf g} k|wfgdGqL xg'x'g] to ePsf] lyof].
;sfdf x] r'gfj ufpbf pxfsf] kIfdf ax'dt cfpg] klg ;Defjgf lyof].
cd]lsf, eft rLgsf fhb"tx?nfO{ bz{ge]6 aS;]sf] cj;df ;sfaf6
clxn]sf] cj:yfdf d'n'ssf] fhgLlts cGof]n x6fpg zflGt;'Iff sfod
ufpg k|wfgdGqLn] k|ltlglw;efsf] lj36g ug'{ fd|f] x'G5 eGg] s'f ulaS;]sf]
dnfO{ ;sfn] g} ;'gfOaS;]sf] lyof]. To; a]nf fhb"tx?n] klg ;sfsf]
s'fdf ;dy{g g} hgfPsf lyP. To;af] fhb"tx?n] k|wfgdGqL;u ;d]t s'f
u]sf] x'g'k5{.
fhgLlts 36gfqmd o;L ljsl;t x'b} hfbf dxffhflwfh k|wfgdGqLaLr
@)%( h]7 * ut] flt fhbafdf k|ltlglw;ef lj36g uL gof k|ltlglw;efsf]
lgjf{rgsf nflu sflQs @& ut]sf] ldlt tf]Sg ;xdlt eof]. To;kl5 k|wfgdGqL
105
106
107
108
zfx -nj fhf_, ;lRrtzdz] haf, ets]z l;+x nufotsf s]xL JolQm k'fgf
efbfsf lx;fan] ;sfsf] lgoldt ;Dks{df lyP. Tof] g} fhfsf] ;a}eGbf
efO6n glhssf] l6d lyof] ls eGg] klg nfU5. o;} qmddf ;sfaf6 c;f]h
!* sf] s]xL dlxgfcufl8 g} s]xL lglZrt sfdsf nflu dnfO{ uf]Ko l6d agfpg
x's'd aS;]sf] lyof]. To;} cg';f d}n] cfk\mgf] lhDd]jfL OdfgbfLk"j{s ;Dxfn].
c;f]h !* ut]sf lbg ;sfaf6 s'g} klg lsl;dsf] sbd rfNg' pko'Qm x'G5
eGg] Hof]ltifLx?sf] fo cfPsf] lyof]. Hof]ltifLx?n] u|x, gIfq ;a} x]] flt !)
ah]kl5 zfxL 3f]if0ff ug'{ pko'Qm x'G5 eGg] ;'emfj lbPsf lyP. cem dl;gf] uL
x]bf{ !) ah] $% ldg]6sf] ;fOt lgl:sof]. To;kl5 To;} lbg lbp;f] ;f9] !! ah]
;sfaf6 ;a} ;'Iff lgsfosf k|d'vnfO{ bz{ge]6 aS:of]. df};'kmaf6 pxfx?nfO{
ljleGg ljifodf lgb]{zg aS;]sf] lyof]. cGo tofL k"f ePkl5 xfdL rf ;lrj
k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g, k|d'v lghL ;lrj ;'bgk|;fb kf]v]n, ;+jfb ;lrj
df]xgaxfb' kf08] d}n] zfxL 3f]if0ffsf] d:of}bf tof kfof} ;sfdf ;fd"lxs
hfx]Lsf nflu uof}. d:of}bfdf x]sf k|To]s zAbsf] n]vfhf]vf eof] kldfh{g
klg. To; a]nf k|wfgdGqL b]pjfnfO{ s] cff]k nufpg] eGg]af] zAb vf]Hg lgs}
s;t ug'{kof]. d'VotM pxfn] cfkm}n] r'gfjsf] ldlt 3f]if0ff u] cfkm}n] r'gfj
ufpg ;lSbg egL r'gfjsf] ldlt Ps jif{ kl5 ;fg'{ePsf] lyof]. cff]k To;}
ljifodf nufpg] lgwf] eof]. To;sf nflu zAb vf]Hg] l;nl;nfdf ;lrjx?n] w]}
zAb lgsfNg'eof]. t s;}n] lgsfn]sf] zAb :jLsfo{ x'g ;s]g. cGTodf d}n] g}
r'gfj ufpg c;Ifd zAbfjnL k|of]u ubf{ 7Ls x'G5 ls eg]. s;}n] of] zAbsf]
ljf]w ug'{eof] eg] s;}n] ;dy{g. t ;sfaf6 oxL zAb fVbf 7Ls x'G5
x's'd eof]. o;L c;Ifd zAb fvL zfxL 3f]if0ff tof eof]. flt !)M$% sf]
;fOtdf ;sfaf6 zfxL 3f]if0ff dfkm{t k|wfgdGqL b]pjfnfO{ kbd'Qm uL dlGqklifb\
;d]t lj36g ulaS:of]. csf]{ Joj:yf geP;Ddsf nflu sfo{sfL clwsf df};'km
:jo+n] u|x0f ulaS:of]. ;fy} sflQs @& ut]sf] r'gfj :ylut ulaS:of]. zfxL
3f]if0ffdf df};'kmaf6 kfr lbgleq gof dlGqklifb\ u7g ug{, ;sfsf] g]t[Tjsf
nflu cfdlgjf{rgdf pDd]bjf gx'g] tyf :jR5 5lj ePsf JolQmsf] gfd l;kmfl;
ug{ ;Dk"0f{ fhgLlts bn;u cfu|x ulaS;]sf] lyof].
k|ltlglw;ef lj36gkl5 k'gM:yfkgfsf] dfu ub}{ ;jf]{Rr cbfntdf d'2f kof].
t ;jf]{Rrn] k|wfgdGqLn] k|ltlglw;ef lj36g ug{ u]sf] lg0f{o ;xL 5 eg] km};nf
lbof]. To;kl5 rflx r'gfj x'g] kSsf h:t} eof]. o;} a]nfb]lv k|ltlglw;ef s'g}
klg xfntdf k'gM:yflkt x'g'k5{ eg] sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnfn]
;jf]{Rrsf] km};nfeGbf kms b[li6sf]0f fVb} cfpg'ePsf] xf]. b]zdf dfcf]jfbL
;d:of ;'Iff lgoGq0feGbf aflx uOx]sf] lyof]. of] l:yltdf r'gfj x'g ;Sb}g
eg] ljleGg fhgLlts kf6L{sf g]tfx?n] elgx]sf lyP. lgjf{rg cfof]un]
k6sk6s ;j{bnLo a}7s ulx]sf] lyof]. zfxL 3f]if0ffkl5 b]zsf ljleGg :yfgdf
o;sf] ;dy{g ub}{ sxL ljf]wdf klg ofnL lg:s]. t c;f]h !* sf] ljf]wdf
xfdLn] cg'dfg u]hlt fhgLlts k|ltlqmof cfPg. fhgLlts kf6L{x? cfcfk\mgf]
0fgLlt agfpg Jo:t eP. t pgLx? cfcfkm}df xfP. Ps lsl;dsf] 8,
qf; klg lyof] bnx?df. ;'Iff k|d'vx?n] cfcfk\mgf] dftxtsf ;a} lgsfo dfkm{t
b]zesf] ;'Iffl:yltsf] k|ToIf lgufgL ulx]sf lyP. sxLst} klg ;'Iffdf
tTsfn} s'g} klg lsl;dsf] vtf cfpg] h:tf] b]lvPsf] 5}g eGg] pgLx?sf] lkf]6{
lyof]. c;f]h !* sf] ef]ln kN6 zlgaf eP klg ;a} ;'Iff lgsfosf jli7
;'Iff clws[tn] c? lbgs} h:tf] cfk\mgf] 8\o'6L ;Dxfn]. b]zsf] ;'Iff Joj:yfsf]
ljZn]if0f ug{ lbp;f] # ah] zfxL h\uL c8\8fdf ;'Iff lgsfosf k|d'vx?sf]
a}7s a:of]. d}n] ;'Iff k|aGw fd|f];u ug]{ eg] lgb]{zg lbPsf] lyP. ljz]if uL
sf7df8f} pkTosfsf]. ToxL cg';f a}7sn] lj:t[t of]hgf agfP ;'Iff k|aGw
ug]{ lg0f{o uof].
;sfaf6 tf]lsaS;]sf] cjlwdf s'g} klg fhgLlts bnn] k|wfgdGqLsf] gfd
l;kmfl; ug{ ;s]gg\ jf rfx]gg\. o;aLr ;sfaf6 ;d]t ljleGg fhgLlts
bnsf g]tfx?nfO{ e]l6aS:of] ;'emfj lnOaS:of]. t g]tfx? k|wfgdGqLsf] gfddf
;xdt x'g ;s]gg\. ;a}h;f] g]tf cfk"m eP 7Ls, csf]{ eP a]7Ls elgx]sf lyP.
o:tf] cj:yf w]} lbg;Dd fVg' x'b}g eGg] xfdL bafsf ;lrjx?sf] wf0ff
lyof]. xfdLn] lj3l6t k|ltlglw;efsf axfnjfnf ;efd'v tffgfy fgfef6nfO{
k|wfgdGqL agfpbf ;+ljwfg;Ddt x'G5 eg] hfx] uof}. axfnjfnf fgfef6n]
fhbaf xTofsf08sf] 5fglagsf qmddf klg lgikIf e"ldsf lgjf{x ug'{ePsf] xf]
pxfsf] 5lj klg fd|f] 5 eGg] xfd|f] ljZn]if0f lyof]. t ;sf o;df ;xdt
xf]OaS;]g. o;} qmddf o'jfhflwfhaf6 klg ;efd'v fgfef6sf] gfdk|lt c;xdlt
hgfpb} e"tk"j{ k|wfgdGqL sLlt{lglw lji6sf] gfd k|:tfj ulaS:of]. o;df xfdL
;a} ;lrjx?sf] k"0f{tM c;xdlt x\of]. d'Vo fhgLlts bnsf g]tfx? cfk"m
k|wfgdGqL x'g gkfpg] eP nf]s]Gb|axfb' rGb 7Ls x'G5 eGg] dfgl;stfdf lyP.
cGttM ;sfaf6 fk|kf g]tf tyf e"tk"j{ k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbs} cWoIftfdf
dlGqklifb\ u7g ulaS:of].
k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ lbOPsf b'O{ d'Vo lhDd]jfLdWo] Pp6f
dfcf]jfbL;u jftf{ ug'{ lyof] eg] csf]{ 7"nf fhgLlts bnnfO{ ;sfdf ;fd]n
ufpg' lyof]. k|wfgdGqL rGbn] o;sf lglDt sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnf Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn;u s'f klg ug'{ePsf] xf]. t
b'j}n] cfk\mgf] bnnfO{ rGb ;sfdf ;fd]n ufpg] lr b]vfPgg\. @)%$ ;fndf
cfk"m;u ;Qf ;fem]bfL u]sf] Pdfn]nfO{ ;sfdf ;fd]n ufpg k|wfgdGqLn] lgs}
7"nf] s;t ug'{eof]. t pxfsf ;a} k|of; ljkmn eP. o;}aLr k|xL dxflgLIfs
109
110
111
112
k|:tfjdf dfcf]jfbLsf] 0fgLlts rfn n's]sf] x'g ;S5, o;df Vofn k'ofpg'k5{.
aGbLsf] l:ylt ;fj{hlgs ubf{ b'j}ltaf6 x'g'k5{. clg ;'Iff kmf}hn] zflGt;'Iff
sfod ug{ cfk\mgf] lgoldt sfafxL hfL fVg kfpg'k5{. t Tof] dfcf]jfbLsf
lj4df nlIft x'g]5}g. ;'Iff lgsfosf nflu cfjZos ;}Go ;fdu|L Nofpgn}hfg
of Joj:yf ug{ f]lsg' x'b}g. dfcf]jfbLn] rGbf ;\sng, xltof cf];fk;f,
hg;ef hgsfafxLsf gfddf x'g] s'g} klg sfo{ aGb ug'{k5{. olb dfcf]jfbLn]
To:tf sfo{ u]df cfkflws sfg'g cGtu{t sfafxL ug{ ;sf tofL cj:yfdf
xg'k5{. o;f] eP dfq dfcf]jfbLsf] rfn s] xf], a'e\mg ;lsG5 dfcf]jfbL;u
jftf{ ug{ klg ;lsG5.
zflGt :yfkgfsf] k|of;
113
114
kq dfu ub}{ eg], >L % sf] ;sfn] dfcf]jfbL;u jftf{sf nflu dGqL k'gnfO{
tf]s]sf] xf] eGg] lg0f{o rflxof]. To;kl5 dGqL k'g d uP k|wfgdGqL;u s'f
uof}. dfcf]jfbL kf6L{;u jftf{ k|lqmof cufl8 a9fpg dGqL gffo0fl;+x k'gsf]
;+of]hsTjdf sfd ug]{ eg] k|wfgdGqLn] cfkm} x:tfIf u] kq lbg'eof]. of] s'f
clt g} uf]Ko flvof]. o;L jftf{ k|lqmofn] cf}krflstf kfof].
o;} klk]|Iodf d\l;sf] t];|f] ;ftf Pp6f dxjk"0f{ 36gf 36\of]. eftLo
u'Ktr ;+:yf csf ;]s]G8Dofg h]s] l;Gxf sf7df8f} cfpg'eof]. crfgs ePsf]
pxfsf] e|d0fnfO{ lgtfGt lghL elgPsf] lyof]. t l;Gxfn] sf7df8f}df ljleGg
bnsf g]tf s]xL ;'Iff lgsfosf k|d'v;u klg e]6\g'eof]. To; qmddf pxfn]
clxn]sf] g]kfnsf] cj:yf slxn];Dd hfG5 . kf6L{x? ldn] fhfsf lj4 hfg
;Sg] cj:yf 5 ls 5}g, kf6L{x? Ps eP eg] To;sf] g]t[Tj s;n] lng ;S5,
Pdfn] g]tf s]kL zdf{ cf]nL Pdfn]df xg'x'G5 ls kf6L{ klTofu ug'{x'G5 < h:tf
lh1f;f fv]sf] va cfOx]sf] lyof]. l;Gxfsf] dfcf]jfbLk|lt tLj| rf;f] lyof].
pxfn] dfcf]jfbL jftf{df cfp5g\ ls cfpb}gg\, cfP eg] clxn]sf] cj:yfdf
kf6L{x?n] s;L x]5{g\, fhgLlts kf6L{x? fhf;u gldn] dfcf]jfbL;u ldn] s]
xf]nf, bnx? dfcf]jfbL;u ldN5g\ ls ldNb}gg\, dfcf]jfbL;u bafsf] ;DaGw 5
ls 5}g, jftf{sf] Ph]G8f s]s] x'g ;S5, kf6L{ bafsf] b"L 36\g] of a9\g] l:ylt
s] 5 < cflb k|Zg u]sf] a'lemof].
l;Gxfn] h;nfO{ e]6\g'x'G5 To;nfO{ csf{] JolQmaf] pxf s:tf] x'g'x'G5 < eg]
;f]Wg] ug'{ePsf] x]5. fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v;usf] e]6df pxfn] k|wfg
;]gfklt, ;z:q k|xL dxflgLIfs k|xL dxflgLIfs s:tf] x'g'x'G5 eg] ;f]w]sf]
dnfO{ hfgsfL x'g cfof]. pxfn] fli6o ;efdf dgf]gLt ;f+;b d]zgfy kf08];u
klg e]6] nfdf] s'f ug'{eP5. kf08]sf] fhf;u k|ToIf ;DaGw 5 eGg] 7fg] Tof]
e]6 ePsf] x'g ;S5. To; a]nf nf]s]Gb|axfb' rGb k|wfgdGqL ePsf] b'O{ dlxgf
klg lalt;s]sf] lyPg. t l;Gxfn] bafsf nflu ;"o{axfb' yfkf jLGb|gfy
zdf{dWo] PsnfO{ k|wfgdGqL agfpg' pko'Qm x'G5 eg] ;d]t l6Kk0fL ug'{eP5.
To:t}, ljleGg bnsf g]tfnfO{ e]6] dfcf]jfbL;u ldn, fhfn] bnx?sf lj4
if8\oGq ulx]sf 5g\, To;}n] fhfsf lj4 ldn] cfGbf]ng u, eftn] dbt u5{
eGg] vfnsf] s'f u]sf] klg ;'lgof]. l;Gxfn] fli6o cg';Gwfg ljefunfO{ ljleGg
;xof]u ug]{ eg] cfZjf;g ;d]t lbg'eP5. ljefusf k|d'v;u cfufdL hgjLdf
6]lnkmf]g 6\oflk k|0ffnL :yfkgf ullbG5f}, clxn] klg eftdf x]sf] elgPsf
dfcf]jfbLsf] gDa 5 eg] xfdLnfO{ lbg';\, xfdL dfcf]jfbLsf ultljlw kQf nufp5f}
eGg'eP5. ;du|df x]bf{ l;Gxfsf] e|d0fsf] leqL p2]Zo dfcf]jfbL ljifodf xfdL
g]kfnsf ;'Iff lgsfonfO{ dbt u5f}{+, clxn] jftf{df cndlnglt gnfUg';\ eg]
>L % sf] ;sfnfO{ cfZj:t kfg{ sf]l;; ug'{ x]sf] b]lvof]. ;fy} g]kfndf hlt
klg fhgLlts zlQm 5g\, tL;u e]63f6 uL Pp6fsf s'f csf{nfO{ nufP ;a}nfO{
sdhf] kfg]{ s;t u]sf] b]lvof]. o;} uL h]s] l;Gxf ;sf dfcf]jfbLaLr
jftf{ gxf];\ s'g} lx;fan] jftf{ eOxfn] klg To;df dWo:ystf{sf ?kdf eft
afx]s s'g} klg d'n's gcfcf];\ eGg] eftLo rfxgf g]kfndf sfof{Gjog ufpg
g]kfn e|d0fdf cfPsf] cg'dfg ug{ klg sl7g lyPg. To; a]nf l:j6hNofG8sf]
;]G6/ km/ x\o'dlg6]l/og 8fOnusf] dfcf]jfbL;u jftf{ ufpg] k|:tfj k|wfgdGqL
rGb ;dIf k'u] To;sf] s]xL rrf{ ;d]t x'g yfln;s]sf] lyof]. o;af] eftsf]
rf;f] x]sf] :ki6 b]lvGYof]. dGqL k'gn] ulx]sf] k|of; eg] o; a]nf;Dd uf]Ko
g} x]sf] lyof].
jftf{sf ;Gbe{df ;sfaf6 dGqL k'gnfO{ w]} k6s bz{ge]6 aS;]sf] lyof].
;'df t d}n] g} bz{ge]6 ldnfOlbg] u]sf] lyP. t pxfsf] k6sk6s ;sf;u
sfd klxGYof]. ;w} d}n] bz{ge]6sf] ;do ldnfpbf cK7\off] kg]{ ePsfn] kl5
k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g dfkm{t pxfn] bz{ge]6 kfpg yfNg'eof]. t k|d'v
;lrjnfO{ jftf{ k|of;sf ljifodf s]xL hfgsfL lyPg. of] s'f dxffhflwfh,
k|wfgdGqL rGb, dGqL k'g, d dfcf]jfbL g]tfsf aLrdf ;Lldt lyof]. o;}
qmddf Ps lbg dGqL k'gsf] ;sf;u 5nkmn rlnx]sf a]nf jftf{ ;DaGwL s'g}
k|;\udf sfg'gL hl6ntfsf] s'f p7]5. clg k|d'v ;lrj dxh{gnfO{ af]nfP
-pxf sfg'gdf :gfts x'g'x'G5_ To;af] lh1f;f flvaS;]5. To; l;nl;nfdf
pxf !) ldg]6hlt leq a:g'eof]. oxL a]nf k|d'v ;lrjn] dfcf]jfbL;u dGqL
k'gsf] dfWodaf6 jftf{ k|lqmof cufl8 al9x]sf] yfxf kfpg'eP5. To;sf] ef]ln
5f8L kl;{ kN6 dfcf]jfbLn] dGqL k'gnfO{ dGqL d]zgfy kf08]n] xfdLnfO{ kq n]v]
dGqL k'gaf6 dfcf]jfbL;u jftf{sf] sfd ;Dej 5}g, Tof] k|lqmofnfO{ aGb u] d]f]
tkm{af6 jftf{ k|lqmof cl3 a9fpg'xf];\, d ;sf;u ;f]em} s'f ug{ klg ;S5'
eGg'ePsf] 5 , of] s] xf] < eg] ;f]w]5g\. Tof] hfgsfL lbb} dGqL k'gn] xfdL t
5Ss kof}, dGqL kf08] xfdLn] ulx]sf] sfddf efhf] xfNg] if8\oGqdf nfUg'ePsf]
5, dfcf]jfbLaf6 o:tf] s'f cfPkl5 ca s] ug]{ < eg] dnfO{ ;f]Wg'eof]. d
klg csdSs k]. k|d'v ;lrjsf] dGqL kf08];u fd|f] lxdlrd 5 eGg] xfdL
fhbafsf ;lrjx?nfO{ hfgsfL lyof]. pxf dGqL kf08]s} ;'emfj lnP sfd
ug'{x'G5 eGg] klg xfdLnfO{ yfxf lyof]. t dxffhflwfh :jo+ ;+nUg xf]OaS;]sf]
o:tf] uf]Ko k|;\u ;d]t pxfn] dGqL kf08]nfO{ lns ug'{xf]nf h:tf] dnfO{ nfu]sf]
lyPg. To:tf] lhDd]jf kbdf x]sf JolQmn] o;f] u]sf] dnfO{ k6Ss} fd|f] nfu]g.
of] t Ps vfnsf] if8\oGq g} lyof]. dGqL kf08]n] dfcf]jfbLnfO{ To:tf] kq n]v]sf]
nuQ} bafsf] ;lqmotfdf dGqL k'g dfkm{t eOx]sf] sfo{af] ljleGg kqklqsfdf
;dfrf klg k|sflzt eof]. uf]Ko ?kdf pRr :tsf ;Lldt JolQm dfq ;+nUg
ePsf] ljifo o;L 5k:6 x'g k'Uof]. dfcf]jfbLn] klg bafsf] cflwsfls s'f
115
116
s] xf], kofpg ufxf] eof] eg]. zflGt k|lqmofdf cgfof;} 7]; nfUg k'Uof]. dGqL
k'gsf] hjfkmdf d}n] tkfO{+ o;af] k|d'v ;lrj;u s'f ug'{;\, d dxffhflwfhdf
hfx] u5'{ eg]. hfx]Lsf qmddf d}n] laGtL u], ;sf, olt uDeL ljifodf s'f
cufl8 al9x]sf] 5. o; a]nf o:tf] sfd x'g' t fd|f] ePg.
;sfaf6 x''s'd eof], s;L o:tf] eof] < kz'kltn] lsg Tof] sfd uof] <
t o;nfO{ uDeL ?kdf glng". olt uDeL ljifodf sfd ub}{ hfbf slxn]sfxL
;fgfltgf ;d:of cfp5g\ g}. dGqL k'gnfO{ sfdnfO{ lgGttf lbg" eg.
;sfaf6 x's'd aS;] adf]lhd sfd k'gM cufl8 a9\of]. jftf{ k|lqmof s;L
cufl8 a9fpg], sf]sf] ;+nUg x'g], o'4ljfd cfrf;+lxtf s:tf] x'g] s;L nfu"
ug]{ cflb ljifoaf] b'j} kIfaLr 5nkmn u[xsfo{ eP k';sf] clGtd ;ftf;Dddf
6'\uf] nflu;s]sf] lyof]. o'4ljfd u] jftf{nfO{ cf}krflstf lbg] eg] To;sf]
;a} tofL k"f eO;s]sf] lyof]. t df3sf] klxnf] ;ftf clwfhs'dfL k|]0ffsf]
z'e ljjfx x'g] eof]. ToltGh]n dxffhflwfh k"} To;df Jo:t eOaS:of], h;sf
sf0f jftf{ k|lqmofsf w]} sfd cufl8 a9\g ;s]gg\. o;aLr dfcf]jfbL g]tfo
s[i0faxfb' dxf fdaxfb' yfkf;u dGqL k'gn] lgoldt ;Dks{ ulxg'ePsf]
lyof]. dfcf]jfbLn] klg leqleq} 8f= afa'fd efO{sf] ;+of]hsTjdf jftf{6f]nL u7g
ul;s]sf] lyof]. o:tf] a]nf df3 !@ ut] dfcf]jfbLn] ;z:q k|xL dxflgLIfs
s[i0fdf]xg >]i7 pxfsL >LdtL g'8'k >]i7sf] xTof u]. of] b'ef{Uok"0f{ 36gfn]
ubf{ kll:ylt k"} efl8g] cj:yf cfPsf] lyof]. t ;sf dfcf]jfbL b'j}sf]
;'ema'emsf sf0f jftf{ k|lqmof cj4 x'g kfPg. o;kl5 t dfcf]jfbLsf tkm{af6
o'4ljfd eof] >L % sf] ;sfsf tkm{af6 klg.
dGqL k'gnfO{ zflGtjftf{sf nflu jftfj0f tof kfg]{ o'4ljfd cfrf;+lxtf
lgdf{0f ug]{ lhDd]jfL lbOPsf] lyof]. o;}aLr dfcf]jfbL g]tfx?n] ;sfsf]
bz{ge]6 vf]h]sf lyP. fhfsf] dg;fo s] xf], xfdL fhf;u k|ToIf e]6] s'f
ug{ rfxG5f} eg] pgLx?n] dGqL k'g dfkm{t cGo ;|f]taf6 ;d]t k6sk6s
dsxf k|:tfj k7fPsf lyP. dfcf]jfbL cWoIf k|r08 8f= efO{ :jo+n] ;sfsf]
bz{ge]6 dfUg'ePsf] lyof]. klxn] fhfsf] bz{ge]6 ug]{, To;kl5 jftf{sf] k|lqmof
cufl8 a9fpg] eGg] pxfx?sf] k|:tfj lyof]. dfcf]jfbLsf tkm{af6 dxffhflwfhn]
;+ljwfg;efsf] r'gfj lbg'kg]{ dfcf]jfbLn] fhtGq dfGo x'g] uL ;+ljwfg;efsf]
r'gfjdf efu lng] k|:tfj ;d]t dsxf cfPsf] lyof]. t Tolt a]nfsf] fhgLlts
cj:yf s:tf] lyof] eg] d"nwfsf s'g} klg bnnfO{ ;+ljwfg;ef eGgf;fy Hjf]
cfpYof]. ;+ljwfg;efsf] r'gfjsf] gfd;Dd klg ;'Gg tof lyPgg\ kf6L{x?.
dfcf]jfbL pRr g]t[Tjn] ;sfsf] bz{ge]6 ug]{ eg] w]} g} hf]8 u]kl5
bz{ge]6df s]s] ljifodf 5nkmn ug]{, dfcf]jfbLsf s'gs'g dfunfO{ ;Daf]wg ug]{
dfcf]jfbLn] s]s:tf ;t{ dfGg'kg]{ eg] b:tfj]h g} tof ePsf] lyof]. ;sf;u
w]} k6ssf] bz{ge]6kl5 dGqL k'gn] Tof] b:tfj]h tof kfg'{ePsf] lyof]. pxfn]
b:tfj]hnfO{ clGtd ?k lbg ;sfdf r9fPkl5 ;sfn] d;u klg Tof] ljifodf
lgs} nfdf] 5nkmn ulaS;]sf] lyof]. b:tfj]h kmfOgn ePkl5 dGqL k'gn] g}
To;nfO{ dfcf]jfbL g]t[Tj ;dIf k'ofpg'ePsf] lyof]. !%!^ a'bfdf ;d]l6Psf] Tof]
b:tfj]h slt k|f]u|]l;e lyof] eg] b:tfj]hdf pNn]v ePsf s'f dfcf]jfbL g]t[Tjn]
kofpg} ;s]g. pgLx?n] ;f]r]eGbf w]} cu|ufdL ag]sf] lyof] Tof] b:tfj]h.
To;kl5 t dfcf]jfbL g]tfx?n] dxffhflwfh;u k|ToIf e]6\g emg} tLj| OR5f
hf]8bf ?kdf hfx] u]sf lyP. -o; qmddf eQmk'sf] afnsf]6df k|r08
8f= efO{sf nflu bz{ge]6sf] :yfg ;d]t to ePsf] lyof] ] eGg] ufOu'O ;'lgPsf]
lyof]. To; sfo{df eg] d ;+nUg lyOg._ bz{ge]6sf nflu dfcf]jfbL g]t[Tjsf]
x'6x'6L Psbd} a9]kl5 d}n] dfcf]jfbL jftf{6f]nL v'nf klg eO;s]sf] 5, dfcf]jfbLn]
s] s'f ug{ vf]h]sf] xf], Ps k6s d e]6" < eg] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6
x'G5 x's'd eof]. ;fy} ;sfaf6 pgLx?n] dnfO{ lsg e]6\g vf]h]sf x'g\, s]s]
ljifodf d;u s'f ug{ rfxG5g\, fd|L a'e\mg" x's'd eof].
To; cg';f d dfcf]jfbL g]tfnfO{ e]6\g uP. e]6sf] Joj:yf dGqL k'gn]
g} ldnfpg'ePsf] lyof]. dGqL k'gsf] s0ff{nL PonfOG;sf] sfof{no Pokf]6{5]p,
l;gfd\undf lyof]. ToxL dfcf]jfbL g]tfx? fdaxfb' yfkf -afbn_ s[i0faxfb'
dxf;u d]f] lgs} nfdf] s'fsfgL eof]. Toxf klg pxfx?n] dxffhflwfh;u
bz{ge]6 ug{ rfx]sf] atfpg'eof]. xfdL fhf;u k|ToIf e]6] cflwsfls wf0ff
;'Gg rfxG5f}, pxfx?sf] egfO lyof].
cfk\mgf] dof{bf ;Ldfdf x] d}n] dfcf]jfbL g]tf;u ;f}xfb{k"0f{ ?kdf s'f
u]. To; qmddf d}n] eg], d'n'sdf zflGt :yfkgf ug]{ dxffhflwfhsf] rfxgf
5. ldngljGb' zflGt b]z g} xf]. d'n'sdf zflGt :yfkgfsf] k|lqmof cufl8
a9\of] ;sffTds s'f eof] eg] kSsf klg ;sfaf6 tkfO{+x?nfO{ bz{ge]6
aS;G5.
e]6df d;u dfcf]jfbL g]tfx?n] clxn]sf] ;sf e\u uL cGtld ;sf
u7g uf}. ;+ljwfg;efsf] r'gfj uf} eg]sf lyP. To; a]nf s'g} klg ;t{ fv]
;+ljwfg;efsf] r'gfj 3f]if0ff u]sf] eP ;fob hgo'4 ToxL ;dfKt x'g] lyof].
t cGo fhgLlts bnsf] dfGotf ;+ljwfg;efdf hfg} x'Gg eGg] lyof]. sf\u|];,
Pdfn] h:tf 7"nf bnx? ;+ljwfg;efdf uof] eg] @)$^ ;fnsf] pknlAw klg
;dfKt x'G5 eGy]. bafn] pgLx?sf] ljrfsf] klg Vofn ug]{ g} eof]. otf,
clwsf+z baflofdf klg k'ftgjfbL ;f]r lyof]. pgLx? ;+ljwfg;ef eg]sf] g}
u0ftGq xf] 7fGby]. ;sfsf] ljrf k|f]u|]l;e lyof], ;';'df. Ps k6s dnfO{
;sfn] :jo+ x''s'd ePsf] lyof], ljj]s, bnx?eGbf Ps sbd cufl8 uP ;Lw}
;+ljwfg;efsf] r'gfj ufpbf s;f] xf]nf < t kl5 sxfaf6 s] s'f eP xf], Tof]
117
118
k|;\u xfof]. ;sfsf] ljrf ;d]t kljt{g x'b} uPsf] d}n] a'lemx]sf] lyP.
lsg To:tf] eof], dnfO{ yfxf 5}g. d]f] ljrfdf ;+j}wflgs fhtGqsf] k|fjwfg
fv] ;f]em} ;+ljwfg;efsf] r'gfjdf uPsf] eP b]zdf olt 7"nf] Iflt x'g] lyPg.
r'gfjsf nflu ;j{kIfLo ;sf agfO{ dfcf]jfbLnfO{ klg ;dfj]z ug{ ;lsGYof]
h;n] lx+;fTds GnfO{ ljfd lbGYof]. fhgLltn] Pp6f ;xh af6f] kqmGYof].
36gfqmd cufl8 a9\b} hfbf >L % sf] ;sfn] pkk|wfgdGqL ab|Lk|;fb
d08nsf] ;+of]hsTjdf ;sfL jftf{6f]nL agfof]. 6f]nLdf dGqLx? d]zgfy kf08],
gffo0fl;+x k'g, 8f= pk]Gb| b]jsf]6f, sdn rf}nfufO{+ cg'fwf sf]Ofnf ;b:o
x'g'x'GYof]. jftf{sf] jftfj0f agfpg] cfjZos k|lqmof ldnfpg] sfd ;'b]lv
g} dGqL k'gn] pTs[i6 9\un] ub}{ cfpg'ePsf] lyof]. pxfsf] Tof] lhDd]jfL gof
jftf{6f]nL u7g ePkl5 ;lsof]. jftf{6f]nL u7g ePb]lv g} To;df dGqL kf08]sf]
xfnLd'xfnL ;' eof]. pxf cfk\mgf] k|efj b]vfpg vf]Hg] cfk"mn] u]sf] dfq
7Ls, c?n] u]sf] ;a} a]7Ls, ;a} vQd eGg] dfgl;stfaf6 u|:t. pxfs} sf0f
jftf{6f]nLsf ;b:ox?aLr ;'dw' ;DaGw sfod x'g ;s]g. k;{gfln6L SNof; ;'
eof]. jftf{ 6f]nL k|efjsfL x'g kfPg.
@)^) j}zfvsf] s'f xf]. ;sfL jftf{6f]nL k|wfgdGqL lgjf;, afn'jf6fdf
k|wfgdGqL;u kfdz{ uL jftf{:yn nflhDkf6l:yt z\s xf]6n hfg] tofLdf
lyof]. laxfg sla !) ah]]lt dnfO{ dGqL k'gn] kmf]g u] dfcf]jfbLn] zfxL
g]kfnL ;]gf Aof]seGbf kfr lsnf]ld6aflx klrfng x'g aGb]h nufpg] ;t{
k7fPsf 5g\, ca s] ug]{, c;lhnf] eof] eGg'eof]. d}n] eg], Tof] t fd|f] ePg.
g]kfnsf] fli6o ;]gfnfO{ g]kfn clwfHoe hfg s;}n] f]Sg ;Sb}g. tkfO{+ of]
s'fdf rflx :ki6 x'g'xf];\. d}n] yk hf]8 lbb} eg], tkfO{+ o;af] jftf{6f]nLsf
;b:ox? k|wfgdGqL;u klg s'f ug'{xf];\. pxfn] s]xL l5gkl5 kmf]g ug'{eof]
k|wfgdGqLHo"n] h;f{a;u s'f ug{ vf]Hg'ePsf] 5 eGb} pxfnfO{ kmf]g lbg'eof].
kmf]gdf k|wfgdGqLn] dnfO{ eGg'eof], jftf{df dfcf]jfbLn] zfxL g]kfnL ;]gf Aof]ssf]
kfr lsnf]ld6 If]qleq ;Lldt x'g'kof] eGg] ;t{ fVb} 5g\. ca c;lhnf] kof],
s] uf} < d}n] pxfnfO{ o;af] dxffhflwfhdf hfx] x'g cfjZos 5 t clxn]
df};'km aflx ;jfL ePsf] 5, b]zsf] fli6o ;]gfn] d'n'ssf] s'g} efudf klg
cfk\mgf] ultljlw ug{ kfpg'k5{, tkfO{+n] fli6o ;'Iff klifb\sf] cWoIfsf] gftfn]
tTsfn} ;'Iff klifb\sf ;b:o k|wfg ;]gfklt;u klg fo lnbf fd|} x'G5 eg]
;Nnfx lbP. of] s'f d}n] tTsfn} k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkfnfO{ hfgsfL
ufP kfr lsnf]ld6sf] k|:tfjdf ;dy{g gug{ cg'f]w u]. oxL ljifodf
k|wfgdGqLn] pxf;u s'f ug'{eP5. To; qmddf k|wfg ;]gfkltn] xn'sf ?kdf kfr
lsnf]ld6 t xf]Og, @) lsnf]ld6 eP x'G5 eGg'eP5. d]f] ljrfdf pxfsf] @)
lsnf]ld6sf] k|:tfj Hofb} g} u}lhDd]jfk"0f{ cleJolQm lyof]. k|wfg ;]gfklt h:tf]
dflg;n] olt u}lhDd]jf s'f s;L ug'{eof], d}n] cfh;Dd a'e\mg ;s]sf] 5}g.
jftf{sf qmddf ;sfL jftf{6f]nLn] zfxL g]kfnL ;]gf Aof]ssf] kfr
lsnf]ld6leq ;Lldt ug]{ dfcf]jfbLsf] ;t{df ;xdlt hgfof] of hgfPg, :ki6
ePg. t b'j} kIfaLr jftf{ ePkl5 cfof]lht ;+o'Qm kqsf ;Dd]ngdf dfcf]jfbLsf
jftf{6f]nL ;b:o s[i0faxfb' dxfn] zfxL g]kfnL ;]gf Aof]ssf] kfr lsnf]ld6leq
;Lldt xg] ;xdlt ePsf] atfpg'eof]. pxf;u} x]sf dGqL k'gn] o;af] s'g} klg
k|ltlqmof lbg'ePg. o;af6 df}g+ :jLs[lt nIf0fd\ b]lvof] w]} xnrn dlRrof].
To;} lbg ;'Iff lgsfosf k|d'vx?sf] a}7s a:of] o;af] k|wfgdGqL;u 5nkmn
ug]{ lg0f{o eof]. To; cj;df ;sfL jftf{6f]nLsf ;b:ox?sf] ;d]t pkl:ylt
lyof]. 5nkmnsf qmddf ;'Iff lgsfosf tkm{af6 k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkfn]
zfxL g]kfnL ;]gf Aof]ssf] kfr lsnf]ld6leq ;Lldt x'g] lg0f{o 7Ls gePsf]
eGb} cfklQ hgfpg'eof]. fli6o ;'Iff klifb\sf ;x;+of]hs pkyL Sdf\ub
s6jfnn] of] gfd|f] lg0f{o eof] eGb} dGqL k'g;u cfqmf]z;d]t JoQm ug'{ePsf]
lyof]. pQm cj;df jftf{6f]nLsf ;b:o dGqL d]zgfy kf08]n] o; ljifodf
lg0f{o eO;s]sf] 7f8f] hfgsfL lbP ;a}sf] d'v aGb ug]{ k|of; ug'{eof]. To;}
lbg a]n'sL dGqL kf08]n] aLaL;L g]kfnL ;]jfnfO{ cGtjf{tf{ lbb} zfxL g]kfnL ;]gf
Aof]ssf] kfr lsnf]ld6leq ;Lldt x'g] b'ef{Uok"0f{ lg0f{o ePsf] atfpg'eof].
To;kl5 ;d:of emg} hl6n aGof]. o; ljifodf dxffhflwfh k|wfgdGqLaLr
s] s'f eof], of] dnfO{ yfxf x'g] ljifo xf]Og. dGqL k'gn] klg lsg s;n]
o:tf] ;+j]bgzLn ljifodf :jLs[lt lbof] eGg] s'f dnfO{ slxNo} eGg'ePg.
jftf{6f]nLsf ;b:ox?dWo] klg s;}n] o;af] cfh;Dd klg v'nf;f u]sf 5}gg\.
o:tf] ;+j]bgzLn ljifodf ljjfb pTkGg ePkl5 fhgLlts bnx? emg} ;sfsf]
ljf]wdf cfGbf]ngdf plqP. o;n] klg jftf{nfO{ k|efljt kfof]. k|wfgdGqL rGb
enfbdL, gd| zfnLg :jefjsf ;n JolQm x'g'x'GYof]. ;sfdf pxfn] cfk\mgf]
;xof]uL l6d agfpg kfpg'ePg. ;a} dGqL dxffhflwfhaf6 dgf]gLt dfq lyP.
k|wfgdGqLn] 5fg]sf b'O{rf hgf dGqL agfOlbPsf] eP pxfnfO{ sfd ug{ ;lhnf]
x'g] lyof]. t To;f] ulPg. ToxL eP ;sfn] vf;} ult lng klg ;s]g.
To;dfly kfr lsnf]ld6sf] cjfl~5t, ck|Toflzt ljjfbn] pxfnfO{ yk cK7ff]df
kfof]. :jo+ pxfsf] kf6L{leq}af6 klg pxfnfO{ s'g} ;xof]u eOx]sf] lyPg.
pxfnfO{ h;L klg x6fpg ljleGg zlQms]Gb|x? nfluk]sf lyP. cGttM @)^)
h]7 !( ut] k|wfgdGqL rGbn] fhLgfdf ug'{eof].
k|wfgdGqL rGbsf] fhLgfdfkl5 gof fhgLlts klj]z pTkGg eof].
;sfaf6 ljleGg fhgLlts g]tfnfO{ bz{ge]6 aS:of]. clg bafn] Oltxf;df
klxnf] kN6 k|wfgdGqL kbsf nflu bvf:t xfNg v'nf cfx\jfg uof]. To;
cg';f g]skf Pdfn]sf dxf;lrj dfwjs'df g]kfnb]lv ;8sdf sfpb} lx8\g]
119
120
a cl3Nnf] ;sfn] ;' u]sf] zflGtjftf{ klg oxL cjlwdf c;kmn eof].
dfcf]jfbLn] dfG5] dfg]{ l;nl;nf k'gM ;' eof]. o:tf] cj:yf l;h{gf ePkl5 d}n]
;sfdf hfx] u], ;sf, d'n'ssf] l:ylt Psbd} vfa x'b} uPsf] 5. b]zdf
;sf gePsf] h:tf] xfnt 5. o:t} cj:yf x] dxffhflwfhs} Od]hdf gfd|f]
c; kg{ ;S5.
rGb ;sf lxx]sf] eP To;n] cjZo klg jftf{nfO{ Pp6f 6'\uf]df
k'ofpg] lyof]. lsgeg] Tolt a]nf dfcf]jfbLnfO{ klg xfdL ;Lw} dxffhflwfhsf
k|ltlglw;u jftf{ ulx]sf 5f} eGg] 9'Ss lyof]. kl5 k|wfgdGqL yfkfn] sdn
yfkf 8f= k|sfzrGb| nf]xgL ;b:o x]sf] ;sfL jftf{6f]nL agfpg'eof]. t Tof]
6f]nLn] s;sf] k|ltlglwTj ub{5 eGg] s'fdf dfcf]jfbL ge'Nn lyP. xfk'] jftf{df
hfg'cl3 ;sfL jftf{6f]nL ;b:ox? 8f= nf]xgL yfkfn] dxffhflwfhsf] bz{ge]6
kfpg'ePsf] lyof]. ;f] cj;df ;sfaf6 pxfx?nfO{ ;;t{ ;+ljwfg;efdf uP
x'G5 eGg] x's'd aS;]sf] lyof]. jftf{6f]nLn] To;kl5 sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnf Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn;u e]6 u]sf] lyof]. e]6df
dxffhflwfhsf] ;t{;lxtsf] ;+ljwfg;efdf uP x'G5 eGg] wf0ff ;'gfpbf g]tfo
sf]Ofnf g]kfnn] To;nfO{ 7f8} c:jLsf ug'{eP5. ;+ljwfg;ef ePdf @)$^
;fnsf] pknlAw klg ;dfKt x'G5 eGg] pxfx? b'j}sf] lhls x]5. o;L ;sfL
jftf{6f]nLsf ;b:ox? dfcf]jfbL;u jftf{ ug{ >L % sf] ;sfsf tkm{af6 lkmS:8
Ph]G8f lnP hfg'eof]. pxfx? ;'d} xfd|f] Ph]G8f of] xf], tkfO{+x?sf] Ph]G8f
s] 5 < eg] k|:t't x'g'eof]. o:tf] s'fn] dfcf]jfbL eml:sPsf] x'g ;S5.
l;4fGttM o; lsl;dsf] jftf{ nfdf] ;do;Dd hfL fVb} ljZjf;sf] jftfj0f
lgdf{0f ub}{ hfg'kg]{ xf]. Tof] s'f oxf x'g ;s]g. cflvdf jftf{ bfsf] xfk']df
k'u] 6'6\of]. j:t'tM xfk'] jftf{ t zflGtjftf{nfO{ cf}krfls ?kdf 6'\Uofpg] Pp6f
;'lgof]lht k|k~r dfq aGg k'Uof]. oxL a]nf k|wfgdGqL yfkfn] g}ltstfsf cfwfdf
fhLgfdf ug'{kb{Yof]. t pxfn] To;f] ug'{ePg.
;"o{axfb' yfkf k|wfgdGqL ePkl5 d}n] ;sfdf hfx] u]sf] lyP, dfcf]jfbL;u
jftf{sf] jftfj0f ldnfpg gffo0fl;+x k'gsf] w]} 7"nf] of]ubfg 5. jftf{ qmddf
klg pxfn] dxjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ulxg'ePsf] 5. w]} s'f yfxf 5 pxfnfO{.
To;f] eP k'gnfO{ gof dlGqklifb\df ;dfj]z uf} jftf{6f]nLdf ;d]t fvf}.
olb dGqL agfpg ;lsb}g eg] jftf{6f]nLdf rflx cjZo fvf}. d]f s'f ;'g]
;sfaf6 x]f} dfq x's'd eof]. vf;} k|ltlqmof hgfOaS;]g. k'gnfO{ g dGqL
agfOof], g jftf{6f]nLdf flvof]. pxfsf] cys k|of; Joy}{ v] uof].
o;} l;nl;nfdf @)^) sflQs @) ut] k|wfgdGqL yfkfn] s]xL 8LcfO{hL
;jfaf] ;sfdf hfx] ug'{eP5. To;sf] ef]ln kN6 ;sfaf6 crfgs d]f]
fhLgfdf dfluaS:of]. o; ljifodf ;sfdf k|wfgdGqLn] s] s'f hfx] ug'{eof],
121
122
Tof] t ;sf pxfnfO{ dfq yfxf x'g] s'f eof]. t Tof] a]nf aflx s] ;'lgg
cfPsf] lyof] eg] k|wfgdGqL yfkfn] 8LcfO{hL ;jfdf ljj]s zfxn] x:tIf]k uof]
eg] ;sfdf hfx] ug'{ePsf] lyof]. jf:tljstf s] xf] eg] b]zL tyf ljb]zL
zlQms]Gb|n] d ;}lgs ;lrj eOx]sf] rfPsf lyPgg. d}n] of] s'f fd|L
rfn kfPsf] lyP. 8LcfO{hL k|s0fdf eGbf klg d]f] fhLgfdf dflug'sf k5fl8
pgLx?sf] of]hgfn] sfd u]sf] xf]. k|wfgdGqL yfkfn] pgLx?nfO{ ;3fpg' lans'n}
c:jfefljs lyPg.
;"o{axfb' yfkfsf] k|wfgdlGqTj sfndf ha zflGt k|lqmof e\u eof],
dfcf]jfbLn] ;]gfsf dxf;]gfgLo ls0f a:g]t ldGb| If]qLdfly cfqmd0f u]
k'gM o'4 k|fDe u]. ;sfn] klg Jofks ?kdf k|xL ;]gf klrfng uof].
Psflt dfcf]jfbL cfGbf]ng Psbd} a9]sf] lyof] eg] csf{lt fhgLlts kf6L{sf]
;sfljf]wL cfGbf]ng klg pTsif{df k'Uof]. ;a}ltaf6 k"} c;kmn ePkl5
k|wfgdGqL yfkfn] @)^! h]7df fhLgfdf ug{ afWo x'g'kof]. To; a]nf klg ;efd'v
tffgfy fgfef6 k|wfgdGqLdf lgo'Qm x'g nfUg'ePsf] lyof]. pxf dxffhflwfhaf6
k|wfgdGqLsf] lgo'lQmkq a'em\g fhbaf hfg tofL xfntdf k'nrf]sl:yt cfk\mgf]
lgjf;df x'g'x'GYof]. t clGtd If0fdf bafaf6 k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{gn]
cs:dft\ pxfnfO{ ;efd'vsf] fhLgfdf;lxt cfpg eGg'eof]. pxf ;efd'vsf]
kbaf6 fhLgfdf ug{ tof x'g'ePg. o;L fgfef6 k|wfgdGqL x'g] clGtd
ljGb'df k'u] k'gM c8\lsg'eof]. To;kl5 cs:dft g]kfnL sf\u|]; k|hftflGqssf
;efklt tyf k"j{k|wfgdGqL z]axfb' b]pjf, h;nfO{ c;Ifd eg] x6fOPsf] lyof],
k|wfgdGqLdf k'ga{xfnL x'g'eof], Tof] klg flt !! ah]. cf7 dlxgfkl5 pxfnfO{
klg x7ft\ lj:yflkt uL @)^! df3 !( ut] b]zsf] ;Dk"0f{ fHo;Qfsf] cleeff
dxffhflwfhaf6 cfk\mg} xftdf lnOaS:of]. o;L PSsfO;f} ztfAbLdf klg
fhfnfO{ k|wfgdGqLsf] ;d]t lhDd]jfL lng nufpg] ;Nnfxsfx?n] fh;+:yfsf
lj4 if8\oGq u]. pgLx?n] jf:tljs u0ftGqsf] aLp f]k]. Oltxf;n] ltgLx?sf]
if8\oGq phfu ug]{ g} 5.
o;L g]kfnsf] fhgLltdf Pskl5 csf]{ if8\oGqsf] l;nl;nf hfL 5.
Oltxf;df kf8]sf lj4 a:g]t, a:g]tsf lj4 yfkf, yfkfsf lj4 f0ff -s'j_
lyP eg] cWoog ug{ kfOG5. clxn] Pp6f k|;fbsf lj4 axfb' axfb'sf
lj4 k|;fbsf aLrdf ;Qfk|flKtsf cg]sf} if8\oGqsfL fhgLlts v]n eOx]sf
5g\. o:tf] if8\oGq}if8\oGqsf] v]naf6 b]zn] slxn] d'lQm kfpg] xf], eGg sl7g
5. ;fob g]kfnsf] lgolt g} o:t} 5 ls <
cWofo 2
oyfy{sf kfgfx
125
126
2057 ;fn
@)%^ ;fnsf] cfdlgjf{rgkl5 g]kfnL sf\u;
|] sf] ax'dtsf] ;sf ag]sf] lyof].
k|wfgdGqL x'gx' G' Yof] s[i0fk|;fb efO{. kf6L{sf] cGts{nx ;Qfsf] l5gfemk6Ln]
ubf{ @)%^ r}tdf g} pxfnfO{ fhLgfdf ug{ afWo kflPkl5 lulhfk|;fb sf]Ofnf
k|wfgdGqL aGg'eof]. k|wfgdGqL x'gf;fy pxfnfO{ klg ckb:y ug]{ k|of; ;' ePsf]
lyof]. @)%@ kmfu'g ! ut]bl] v g]skf dfcf]jfbLn] hfL fv]sf] hgo'4 n] lgs}
ult lnO;s]sf] lyof]. dfcf]jfbLn] g]kfn k|xLnfO{ lgs} sdhf] agfO;s]sf lyP
g]kfnLg]kfnLsf] slyt o'4df w]n
} ] Hofg u'dfO;s]sf lyP. fhgLlts g]t[Tjn]
dfcf]jfbLsf lj4 zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ klg g]kfn k|xL h:t} u] klrfng ug{
vf]lhx]sf] lyof]. dxffhflwfhsf] ;f]rfO ;+jw} flgs k|fjwfg cg';f fli6o ;'Iff
klifb\nfO{ lqmofzLn agfO{, klifb\sf] ;lrjfno :yfkgf uL o;s} l;kmfl;df ;]gf
klrfng xf];\ eGg] lyof]. df};k' maf6 dfcf]jfbLsf] hgo'4 ;' gx'b} ;' ePkl5
;d]t fli6o ;'Iff klifb\ lqmofzLn xf];\ k|wfgdGqLnfO{ sfd ug{ ;xof]u k'uf];\
eGg] cfzon] k|wfgdGqLx?nfO{ ;'emfj aS;]sf] lyof]. t s'g} klg k|wfgdGqLn]
o;nfO{ uDeLtfsf ;fy glnO{ z\sf pkz\sfsf] b[li6af6 x]s
] f lyP.
fhgLlts g]tfx?, ljz]if u] ;Qf?9 sf\u;
|] sf g]tfx? ;]gf klrfng
ug{ g;s]kl5 baf dfcf]jfbLsf] ;f7uf7 5, dfcf]jfbL bafaf6 ;~rflnt
ePsf] xf] eGg] h:tf cff]k ;d]t nufpg kl5 k]gg\. dxffhflwfhsf] ;f]rfO
rflx s:tf] lyof] eg], dfcf]jfbL, k|xL, ;}lgs hf] d] klg cflv g]kfnL g} dg]{
x'g\ . s'g} klg g]kfnL cgfxsdf dg'{ x'bg} . dfcf]jfbL ;d:of fhgLlts, cfly{s
;fdflhs sf0fx?sf ;fy} ;'zf;gsf] sdLsdhf]L ;d]tsf sf0faf6 pTkGg
ePsf] x'bf oL kIfx?df g} >L % sf] ;sfn] Wofg lbg'k5{. ljsf; lgdf{0f
;'Iff sfafxL ;u} cl3 a9fP dfcf]jfbLnfO{ hgtfaf6 PSNofO{ lgMz:qLs0f u]
d"nwfdf Nofpg'k5{. ;fy} k|xLn] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{ ;Sb}g s'g} g
s'g} ;dodf ;]gf klrfng x'gk} 5{ eGg] @)%$ ;fnb]lv g} df};k' msf] ljZn]if0f lyof].
t ;'sf jif{df hglgjf{lrt ;sfx? k|xLaf6 g} of] ;d:of ;dfwfg ug{lt
nfu]. dxffhflwfhnfO{ s] klg cjut lyof] eg] zfxL g]kfnL ;]gfdf xftxltof,
tflnd nlhl:6ssf] sdL 5. of] cj:yfdf ;]gf klrfng ePdf ;]gfn] klg 7"n}
Iflt Aoxf]g5
{] 7"n} kf7 l;Sg]5. cg]s fhgLlts lvrftfgLkl5 dfcf]jfbLn] 8f]Nkf
lhNnfsf] ;bd'sfd b'gd} f cfqmd0f ug{ ;Sg] Ifdtfsf] ljsf; u]. b'g} sf08s}
qmddf tTsfnLg u[xdGqL uf]ljGbfh hf]zLn] ;]gfn] ;xof]u gu]sf] cff]k nufO{
fhLgfdf lbg'eof] eg] k|xL dxflgLIfs cRo'ts[i0f v]nnfO{ fhLgfdf ufOof].
u[x;lrj kbdk|;fb kf]v]nnfO{ :jf:Yo dGqfnodf ;jf ulof]. oxL klk|I] odf
ToxL ;fn df3df ;z:q k|xL ansf] :yfkgf x'g k'Uof]. jif{sf] cGTodf ;]gf
PsLs[t cfGtls ljsf; tyf ;'Iff of]hgf sfof{Gjog ufpg klrfng eof].
o; cj:yfdf cfOk'Ubf ;d]t fli6o ;'Iff klifb\nfO{ lqmofzLn agfOPsf] lyPg.
zflGt;'Iffsf] vfa l:ylt, g]t[Tj ju{df ;QflnK;f, fhgLlts ultf]w, ;'zf;gsf]
sdL, e|i6frfsf] laulauL h:tf ofjt\ sf0fn] ubf{ dxffhflwfhaf6 s'g} g s'g}
fhgLlts sbd rfNg'kg]{ dfu ljleGg kIfaf6 cfOx]sf] lyof]. o;} cj:yfdf
df};k' maf6 rLgsf] dxjk"0f{ e|d0f ulaS;]sf] lyof]. dxffhflwfh klg s'g} g s'g}
fhgLlts sbd rfNg'k5{ eGg] ;f]rfOdf xf]OaS;]sf] d}n] cfef; kfOx]sf] lyP.
127
128
d Psf]xf]f] af]lnx]sf] lyP. d]f s'f ;'g] ;sf Ps} l5g cndlnOaS:of].
To;kl5 uDeL xf]OaS:of]. b]g xL lsn]S6]8 lxh y6;\ PG8 ;]8, To;} sf0fn]
d}n] ltdLnfO{ ;}lgs ;lrj agfPsf] xf]. To; a]nf d}n] yL zfGts'df dNnsf]
clGtd cj:yfdf cfP b'O{ jif{sf] sfo{sfn gylkPsf], pkyL tffaxfb' yfkfnfO{
;}lgs ;lrj gagfOPsf] dxf;]gfgL zlzk|tfk s];LnfO{ kbf]Gglt glbP cjsfz
lbOPsf 36gfx? ;Demg k'u]. clg dgdg} h:tf];'s} cj:yf cfP klg :jR5
kljq ljrfn] sfd u5'{ eGg] c7f]6 u].
o;kl5 hfx]Lsf ljifo ;' u] M
lgd{n lgjf;af6 zfxHofbf kf;sf] ;x'lnot cg';f kfOg] kfr hgf lkkf
dfu ePsf] 5, k|wfg ;]gfkltnfO{ eg] k7fOlbpm ls < eGbf ldnfP k7fOlbg"
x's'd eof].
c:6]lnog fhb"tn] c:6]lnog ;sfsf] tkm{af6 o'jfhflwfh bLk]Gb|
;sfnfO{ xfO{ clN6Ro'6 RofDa k|bfg ug]{ va ug'{ePsf] 5. o'jfhflwfh
;sfaf6 pQm RofDa lnOaS;L ;]gfnfO{ aS;g] xfO{ clN6Ro'6 tflnd s]Gb|df
fVg plrt x'G5.
a]nfotsf kfi6 dGqL /lag s'ssf] j}zfv * ut]b]lv g]kfn e|d0f x'b} 5.
oxL l;nl;nfdf a]nfotL fhb"tfjf;n] e"tk"j{ la|l6; uf]vf{ ;\u7gn] ulx]sf
lqmofsnfkaf6 ljleGg ;d:of eOx]sf] 5. pgLx?n] cGo e"k" ;}lgs;u rGbf
dfUg], wDSofpg], k]G;g ga'e\mg" eGg] u]sf 5g\. ;fy} uf]vf{ j]nkm]odf sfo{t
JolQmnfO{ ;d]t wDSofpg], rGbf dfUg] h:tf cjfl~5t lqmofsnfk eOx]sf] 5 eg]
k|wfgdGqLsf] Wofg cfsif{0f ufPsf] 5. k|wfgdGqLn] o; ljifonfO{ uDeLtfk"j{s
lnP u[xdGqLnfO{ tL JolQmaf] a'em] kqmfp uL cjfl~5t cfkflws lqmofsnfkdf
gnfUg sfuh ufP 5f]l8lbg lgb]{zg lbg'ePsf] 5.
;sfaf6 ;}lgs tflnd s]Gb|x?sf] lgLIf0f e|d0f ulaS;b} 5. o; qmddf
s]xL tflnd s]Gb|sf] e|d0f x'g afsL 5. To:t} fli6o lgs'~hx?sf] ;d]t e|d0f
ulaS;g] sfo{qmd 5. oL sfd rf8} ;DkGg ug'{ plrt x'g]5.
u[x dGqfnosf] ;+of]hgdf ;a} ;sfL lgsfoaf6 b}jL k|sf]k lgoGq0f ;DaGwL
8]df]G:6];g ;sfdf hfx]Lsf nflu tof eOx]sf] 5. ;fy}, fli6o ;'Iff
klifb\sf] sfof{no :yfkgf, o;sf] ;\u7g cfjZostfaf] ;]gfn] tof kf]sf]
cjwf0ff kq cfufdL ;ftf hfx] x'g]5.
;]gfaf6 dfcf]jfbL g]tf k|r08 lef]n';gL OG6g];gn d'ed]G6 -ld_ sf]
dxf;lrjdf lgjf{lrt ePsf] g]tf df]xg j}B lafdL eP l;lnu'8Ldf pkrf
ufOx]sf] va cfPsf] 5. dfcf]jfbLn] cfufdL c;f]h % ut] r}t ! ut] ljz]if
wSsf lbj; dgfpg] j}zfv !) ut] n]lgg lbj;sf] cj;df ljWj+;sf sfo{qmd
ug]{ va 5.
129
130
;sfaf6 cfh dnfO{ x's'd eof], g]kfn wfld{s b[li6n] ;lxi0f' b]zdf
ulgG5. t oxf tNnf] ju{sf blnt g]kfnLnfO{ dlGbdf k"hfkf7sf nflu k|j]z
lbOb}g. pgLx?nfO{ wfld{s sfo{qmddf ;d]t ;xefuL ufOb}g. o;f] ePkl5
pgLx?n] cfWoflTds lrGtg, df]Ifsf] sfdgf, dfgl;s cf:yf ljZjf; sxf
uP s;L la;fpg] < of] ljifodf lsg s;}sf] Wofg hfb}g eGg]af] dnfO{
crDd nfU5. ;do kll:ylt cg';f o; ljifodf kljt{g ug{]af] >L % sf]
;sfnfO{ ;'emfj lbg'k5{.
;sfsf] of] efjgf ;'g] dnfO{ Hofb} cfgGb nfUof]. d}n] ;sfdf ca
g]kfnsf ;a} d7dlGbdf ;a} g]kfnLn] lgaf{w k|j]z kfpg] lsl;dn] gLlt agfpg
h?L 5 egL laGtL u].
131
132
;'Iff lgsfosf] k|d'v x', fli6o lxtsf ljifodf ;a}n] cfcfk\mgf] 9\un] ;f]r]sf
x'G5g\, tkfO{+n] cfk\mgf] clws[tnfO{ h;L dnfO{ kf7 k9fpg ldNb}g, tkfO{+n] dnfO{
kf7 l;sfpg' klg kb}{g eg] kmf]g flvlbP eg] dnfO{ ;'gfpg'eof]. cRo't
cfO{hL;fasf] of] u'gf;f] d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 xf;] k|HjNnsf]
:jefj g} To:t} xf], cem;Dd >L # sf] x\ofcf]e uPsf] 5}g, cRo'tnfO{ dfOG8
gu elgb]pm x's'd eof].
;sfaf6 dnfO{ x'sd' eof], ;}lgs P]g ;+zf]wg ug'{ of gof agfpg'eGbf
cfjZos lgodx? agfpg pko'Qm x'G5. To;} cg';f ug"{ . ;fy} ;sfaf6
cfh]!)) hxfh vlbsf nflu ;]gfsf] ah]6df gfv] ko{6g tyf gfuls p8\8og
dGqfnosf] ah]6df fVg plrt x'G5 ls, k|wfg ;]gfklt;u s'f u x'sd' eof].
133
134
cWoog u] ;sfdf hfx] u5'{. k|:tfljt gof ;'Iff an ;]gf k|xLsf aLrdf
cw{;}lgs ansf ?kdf x'g'k5{. ;]gfnfO{ sdhf] kfg{ cyjf ;]gfnfO{ lj:yflkt
ug]{ lsl;daf6 o;nfO{ lng' x'b}g. ;fy} of] an u7gaf] fli6o ;'Iff klifb\df
5nkmn x'g cfjZos 5. o; ljifodf cfh ;sfaf6 k|wfgdGqL lulhfk|;fb
sf]OfnfnfO{ bz{ge]6 aS;bf 5nkmn ulaS;g d}n] hfx] u]. ;sfaf6 pQm
k|ltj]bg k|wfg ;]gfkltnfO{ lbP ;'emfj dfUg" x's'd eof].
cfh} k|wfgdGqLsf] hfx]Lkl5 ;sfaf6 dnfO{ x'sd' eof], k|wfgdGqLn] ;'Iff
klifb\ ;lrjfno u7g ;DaGwL b'O{ efusf] lkf]6{ ;]gfn] lbPsf] 5, d cWoog ub}{
5' eGg'eof]. d}n] pQm lkf]6{ dnfO{ klg k7fOlbg';\ g eg] . k|wfgdGqLn] d k|wfg
;]gfkltnfO{ eg] ;sfdf r9fpg nufp5' eGg'eof]. k|wfgdGqLn] cab]lv ;'Iff
;DaGwL ljifodf ;sfdf hfx] u] dfq lg0f{osf nflu dlGqklifb\df k]; u5'{
eGg'ePsf] 5. ;'Iff klifb\ ;lrjfno u7g ;DaGwL cjwf0ffnfO{ lnP k|wfgdGqLn]
z\sf eP h:tf] uL ;]gfsf] bafjdf dfq o;af] 5nkmn u]sf] dnfO{ nfUof].
;fy} ;sfaf6 k|wfgdGqLn] of] cjwf0ff kq k9\nfg\ h:tf] nfUb}g, To;}n] k|wfg
;]gfkltn] o;af] k|wfgdGqLnfO{ lj:t[tdf la|lkm ubf{ 7Ls x'G5, ltdLn] o;af]
k|dv
' ;lrj kz'klt;u s'f u] d'Vo ;lrj;u ;dGjo uL Iff;lrjnfO{ ;d]t
ljZjf;df lnP ;'Iff klifb\ ;lrjfno :yfkgfsf nflu kxn u x'sd' eof].
135
136
sDo'lg:6 ;]G6 -Pd;L;L_ sf] tflnd s]Gb| x]sf] 5. pQm s]Gb|df g]kfnL
dfcf]jfbLn] klg a]nfa]nf tflnd lng] u]sf] va 5.
a\unfb]zdf cjl:yt g]kfnsf nflu ;fpbL casf fhb"t cAb'Nnfx cf]df
a]L sf7df8f} cfP ljleGg dl:hb tyf db;fnfO{ rGbf lbPsf] va 5.
eftLo skGyL lxGb"jfbL ;\u7gn] g]kfndf cfO{P;cfO{sf] ultljlw
cTolws a9]sf] eGb} To;nfO{ k|ltf]w ug{ g]kfneft ;Ldf If]qdf g]kfnLx?nfO{
pkof]u uL o'lge;{n ;]So'l6L uf8{ ckm g]kfn v8f uL ultljlw a9fPsf] va
5. pQm ;\u7gsf k|d'v dgjLl;+x kGyLn] s]xL ;docufl8 eftLo hgtf
kf6L{sf g]tf czf]s l;\3nnfO{ e]6]sf] va 5.
Iff;lrj s]zjfh fhe08fLn] dnfO{ kmf]g u] eGg'eof], ;sf kljt{gsf
sf0f d]f] kfls:tfg e|d0f :ylut ePsf] lyof]. f]lsPsf] e|d0f ug{ kfls:tfgL
kIfaf6 afDaf cg'f]w cfOx]sf] 5. dlGqklifb\af6 ;d]t :jLs[t eO;s]sf]
e|d0f gubf{ kfls:tfgsf] pk]Iff u] h:tf] x'G5. To;}n] e|d0f rf8} xf];\ eGg] d]f]
rfxgf 5. ;fy} eftn] clxn];Dd e"tk"j{ eftLo uf]vf{sf nflu !$ :yfgaf6 k]G] ;g
ljt0f ug]{ u]sf]df cab]lv yk !) :yfgaf6 k]G;g ljt0f ug{ yk SofDk v8f
ug{ cg'dltsf nflu cg'f]w u]sf] 5. eftsf] egfO cg';f g]kfndf a]nfotL uf]vf{
;}lgssf nflu @$ :yfgaf6 k]G;g ljt0f eOx]sf] 5. g]kfndf eftLo uf]vf{
;}lgssf] ;\Vof a]nfotL uf]vf{ ;}lgssf] eGbf a9L ePsfn] sDtLdf klg @$ :yfgaf6
k]G;g ljt0f x'gk' g]{ eftsf] lhls 5. of] ;lxt Iff dGqfno;u ;DalGwt cGo
ljifo hfx]Lsf nflu ;sfsf] bz{ge]6 ldnfOlbg pxfn] cg'f]w ug'e{ of].
137
138
zfxL Ifs jflxgL v8f ePb]lv klxnf] k6s fhbaf, h\uL c8\8f cGo
;'Iff lgsfoaLr s;L ;'Iff ;dGjo ug]{ eGg] ljifodf fhbafdf sfo{t ;a}
;'Iff lgsfosf jli7 clws[t ;lDdlnt ;Dd]ng cfof]hgf ulPsf] 5. ;Dd]ngdf
jflxgL tyf jflxgL cGtu{t u0f u'Nd, zfxL Ifs ;}lgs k|xL, zfxL kfZj{jtL{
ljefu tyf ;}lgs ;lrjfnosf kbflwsfL ;lDdlnt lyP. oL ;a} sfof{nosf
ljBdfg ;d:of eljiodf ckgfpg'kg]{ 0fgLltaf] lj:t[tdf 5nkmn uL lgisif{
lgsfNg] ;Dd]ngsf] p2]Zo x]sf] 5.
g]kfnsf] cgf}krfls e|d0fsf] l;nl;nfdf eftLo k|wfgdGqLsf ;'Iff
;Nnfxsf j|h]z ld> cfh sf7df8f} cfP bafdfu{l:yt xf]6n ofs PG8 otLdf
a:g'ePsf] 5. ld> cfOk'Ugf;fy g]kfn ;b\efjgf kf6L{sf g]tf uh]Gb|gffo0f l;+x
x[bo]z lqkf7Ln] xf]6nd} uP e]6]sf] va 5.
139
140
;\u7gnfO{ ;dy{g u]df eftdf klg k[ystfjfbL cfGbf]ng x'g ;Sg] ;Defjgf
x]sf] p;sf] cfsng 5. To;}n] eft c;lhnf] l:yltdf x]sf] a'lemG5. of]
tYosf cfwfdf >Ln\sfn] fd|};u v]n v]lnx]sf] ljZn]ifssf] fo 5.
141
142
k|wfg ;]gfkltnfO{ e]6] pxfsf] :jLs[lt lnO{ ;}lgs ;lrj ljefudf uP pko'{Qm
tLg} clws[tsf] kmfOn cWoog u]. kmfOn cWoog ubf{ Jofj;flos lx;fan]
;a}eGbf pko'Qm f0ff g} nfUof]. To; cg';f d}n] k|wfg ;]gfkltnfO{ hfgsfL
ufP dxffhflwfh ;sfdf hfx] u]. t k|wfg ;]gfkltn] kl5 hfx]Lsf]
l;nl;nfdf d}n] u]sf] lg0f{o 7Ls 5, ;sfaf6 dxf;]gfgL f0ffnfO{ kbf]Gglt
lbg" x's'd aS;] d kbf]Gglt lbg tof 5', t p;sf] sfo{bIftf 5}g, p;nfO{ s'g
:yfgdf fVg] dnfO{ ;d:of k5{ eGg'eof]. clg ;sfaf6 kbf]Gglt lbP fVg]
7fp 5}g eg] lsg kbf]Gglt lbg] t < x's'd eof]. o;L of] k|;\u olQs}df
6'\luof] dxf;]gfgL pHHjnljqmd f0ffsf] kbf]Gglt ePg.
k'ofPsf] 5, cfjZos k] cGo ;xof]u klg lbg tof 5f} eg]sf] a'lemPsf] 5.
o;}aLr dfcf]jfbLn] cfkm\gf] ljz]if k|efj x]sf lhNnfdf :yfgLo hgjfbL ;Qf
;~rfngsf] cEof; ug]{ ePsf] 5. slyt hgo'4 ;~rfngsf nflu cy{ ;\sng
ug{ lzIfs, ;j{;fwf0faf6 rGbf p7fpg] ePsf] 5. To:t} JofkfL, pBf]ukltaf6
s lng], sfo{stf{af6 n]aL p7fpg], ljQLo ;+:yf ;'bvf] JofkfL nfO{ cfly{s
sfafxL ug]{ dfcf]jfbLsf] of]hgf 5. ;fy} h8La'6L, nfu" kbfy{ s:t"L h:tf
d"Nojfg\ jGohGt'sf] Jofkf a9fpb} n}hfg] va cfPsf] 5. ;DejtM dfcf]jfbLn]
bflh{lnsf] uf]vf{ g];gn lna];g k|mG6 -hLPgPnPkm_ >Ln\sfsf] lna];g
6fOu;{ ckm tldn Ond -Pn6L6LO{_ af6 ;xof]u kfOx]sf] 5.
clwfhs'dfL x]ng zfxn] lqe'jg cGtf{li6o ljdfg:ynaf6 ljb]z hfbf,
cfpbf Kn]gsf] 9f]s};Dd df]6 n}hfg] u]sf] eGg] ljdfg:ynsf s]xL sd{rfLsf]
u'gf;f] 5. ;fwf0ftof dxffhflwfh ;d]t sxL ;jfL xf]OaS;bf eLeLcfO{kL
sIf g} k|of]u ulaS;G5. To;}n] clwfhs'dfL x]ngn] klg eLeLcfO{kL sIfaf6}
cf]xf]bf]xf] ubf{ fd|f] x'g] b]lvG5. of] s'f ;sfdf hfx] x'bf ltdLn] eg]
cg';f g} ug{] Joj:yf ldnfpg va ug"{ x's'd eof].
zfxL Ifs ;}lgs k|xLsf nflu gof hd{g xltof PdkL% Uns k]:tf]n
k|fKt ePsf] x'bf k'fgf] OhfonL phL a|fplg k]:tf]n h\uL c8\8fnfO{ kmsf{P
ljz]if kmf}hnfO{ k|of]u ug{ lbbf 7Ls x'g] b]lvG5.
;+o'Qm fi6;\3sf] cfx\jfgdf zflGt :yfkgfy{ blIf0fL n]agfgdf zfxL g]kfnL
;]gfsf u0fx? w]} jif{b]lv sfo{t 5g\. cGo b]zaf6 vl6Psf ;}lgs u0fnfO{
;do ;dodf pgLx?sf] b]zsf ;DalGwt dGqL, ;sf k|d'v tyf fi6 k|d'vaf6
lgLIf0f e|d0f eO{ xf};nf k|bfg x'g] u]sf] 5. To;} uL, xfd|f] b]zsf] ;]gfsf]
u0fsf] lgLIf0f tyf ;}lgsnfO{ xf};nf k|bfg ug{ o'jfhflwfh ;sfsf] ;jfL
rnfpg pko'Qm x'G5.
ndh' lhNnfsf] rqmtLy{ uflj; j8f g+= ! s'dfn ufpdf dfcf]jfbLsf]
PDa';df kL k|xL gfoa lgLIfs lbnaxfb' hL;Lsf] d[To' ePsf] 5. cGo b'O{
hjfg uDeL 3fOt] ePsf] va 5.
cfh ;sfaf6 dnfO{ zfxL Ifs jflxgL u0fdf blnt g]kfnL egf{ ePsf
5g\ ls 5}gg\, olb 5}gg\ eg] t'Gt egf{ ug{ nufpm, Toxfsf efG;fdf blnt
;}lgsn] s;L vfgf vfg] u]sf 5g\, ltdL cfkm} uP Tof] a'em\g' pgLx?;u}
a;] vfg" x's'd eof]. ;fy} ;sfaf6 kN6gsf] k"hfcfhf tyf lg;fg 5'g]
;DaGwdf klg s'g} e]befj gxf];\ eg] Toxfsf] sdfG8nfO{ :ki6 lgb]{zg b]pm x's'd
eof]. ;sfsf] lgb]{zg adf]lhd d}n] jflxgLdf va uL uf]vaxfb' u0fdf ef]ln
laxfgsf] vfgf vfg] sfo{qmd ldnfP. jflxgLklt uh]Gb|axfb' lnDa"nfO{ ;d]t vfgf
vfg cfpg" eg] cfu|x u]sf] 5'.
143
144
dt k]sf] 5. dtbfgsf avt kfr ljkIfL bnn] ;bg alxisf u] eg] pk;efd'v
lrqn]vf ofbj, dx]z cfrfo{, v]dfh e dfofn', gffo0f kf}8n
] cg'kl:yt lyP.
gf} jfd kf6L{sf g]tf nId0fk' afw lgLIf0f ug{ uPsf 5g\. pgLx?n]
sf7df8f}df cfd;ef uL cfufdL !* ut] pkTosf aGbsf] sfo{qmd cfof]hgf ug]{
a'lemPsf] 5.
145
146
To;af6 d"nwgdf slt hfG5 To;kl5 d"nwgdf slt sd x'G5, d"nwgaf6 slt
Aofh cfp5 eGg] hfgsfL lnO{ pQm Aofh cg';f sNof0fsfLsf] cfufdL jif{sf] ah]6
lgdf{0f ug{ plrt x'G5 egL lgb]z
{ g aS:of]. To:t} ;sfaf6 o'Pgn] l8lk|l;P;g
afkt slt sd lbG5, Tof] sd cfPkl5 sNof0fsfL sf]ifdf Aofh ;lxt slt sd
x'G5, o;af6 s] ug]{ ;]gfsf] of]hgf 5 eGg]af] lh1f;f flvaS;L sNof0fsfLsf]
d"nwgaf6 >L % sf] ;sfsf] 6h
] L lan ;]So'l6L aG8 vlb uL pQm sd
;]gfsf] k"jf{wf lgdf{0fsf nflu k|of]u ug]{ gLlt agfpg kxn ug{ lgb]z
{ g aS:of].
d}n] k|dv
' ;}lgs ;lrjfnosf] lhDd]jfL ;Dxfn]bl] v g} k|wfg ;]gfklt;u
;]gfsf] gLltut ljifodf s]xL dtleGgtf cfOx]sf] 5. of] s'f dnfO{ ;sfaf6 klg
;f]lwaS;]sf] 5. To:t} o'jfhflwfhaf6 klg o;af] dnfO{ lh1f;f flvaS;]sf]
lyof]. ;sfx?nfO{ d}n] laGtL u], d]f] s'g} JolQmut :jfy{ 5}g. d}n] d]f
s'g} klg JolQmut ljifodf k|wfg ;]gfklt;u s'f u]sf] 5}g. s'g} klg ljifodf
lgodsfg'g;Ddt lx;fan] lg0f{o xf];\ eGg] u]sf] 5'. lgikIf lx;fan] cfk\mgf]
ljrf k|wfg ;]gfkltnfO{ eGg] u]sf] 5'. ljutdf kbf]Ggltsf] ljifonfO{ lnP ;d]t
;sfdf hfx] ePs} 5.
o;} k|;\udf k|wfg ;]gfkltsf ;}lgs ;xfos dxf;]gfgL 0fWjh lnDa"
-pxfn] klxn] ;}lgs ;lrjfnodf ;d]t sfd ug'{ePsf] lyof]_ dnfO{ e]6\g cfh ;fem
sfof{nodf cfpg'eof]. pxfn] eGg'eof], lrkm;fa h;f{aaLr ;f}xfb{k"0f{ jftfj0f
5}g. ;f}xfb{k"0f{ ;DaGw ePg eg] sfd ug{ c;lhnf] x'G5. s'g} ljifodf dgd'6fj
5 eg] d lrkm;fa;u s'f ldnfpg k|oTg u5'{. x]s dlxgfsf] t];|f] ;ftfsf] Ps
lbg h;f{a k|wfg ;]gfkltsf] sfof{no cfP lrkm;fa;u cgf}krfls 5nkmn u]
w]} xb;Dd cfk;L ;b\efj ljZjf;sf] jftfj0f aGg]5. s]xL cljZjf; c;xh
cj:yf ePdf cfkm} x6] hfg]5. d}n] pxfnfO{ o; ljifodf ;sfaf6 ;d]t dnfO{
;f]lwaS;]sf] k|;\u ;'gfP. clg pxfsf s'f ;xif{ :jLsf u]. k|To]s dlxgfsf]
t];|f] ;ftf ;do ldnfP lrkm;fa;u cfk;L 5nkmn x'g] lgwf] eof]. ;fy} pxfn]
ldNof] eg] cfufdL ;f]dafsf] ;do ldnfp5' eGg'eof].
nfu]sf] sfd u5'{. pxfsf s'f ;'g] d lhNn k]. d}n] pxfnfO{ eg], ;, d klg
fhbafsf] jli7 ;}lgs kbdf k'lu;s]. yL eO;s]. o;kl5 d}n] kfpg] s]xL
5}g. t lrkm;fa t cfk\mgf] sfof{jlwkl5 klg fhb"t of cltyL x'g] ;Defjgf
5. To;}n] lrkm;fadf dfq ;Lldt x'g] xh'sf] s'f dnfO{ t c;fGble{s nfUof].
d]f s'f ;'g] pxf lhlNng'eof] jf:tljstf a'em] h:tf] ug'{eof].
d}n] lrkm;fa;u u]sf s'f dxffhflwfh o'jfhflwfhdf hfx] u].
;sfx? b'j} xfl;aS:of] dfq.
k|xL dxflgLIfs cRo'ts[i0f v]nn] kmf]g u] eGg'eof], bafsf] blIf0f
9f]sfcufl8 cfOtaf/ /flt ePsf] b'3{6gfdf df]6;fOsn rfns ufos k|jL0f
u'sf] 36gf:ynd} dTo' eof]. b'3{6gfkZrft\ df]6 gf]lsO{ t]h ultdf efu]
s]zdxn, nflhDkf6 x'b} cufl8 uof]. kfgLkf]vLdf k|xLn] f]Sg vf]Hbf gf]lsO{
cem a9L ultdf cufl8 a9\of] lgd{n lgjf;df l5of]. pxfn] pQm NofG8qm'h
df]6sf] gDa ;d]t dnfO{ lbg'eof]. d}n] pxfnfO{ of] s] ePsf] x]5, lj:t[tdf
a'em] va u5'{ eg]. tTsfn} dxffhflwfhdf of] s'f hfx] u]. ;sfaf6
dfOnf efO -clwfhs'df 1fg]Gb|_ nfO{ kmf]g u] t'Gt a'em x's'd eof]. To;
cg';f d}n] 1fg]Gb| ;sfnfO{ kmf]g u]. ;sfnfO{ klg o;af] s]xL hfgsfL
x]g5. d a'em] va u5'{ x's'd eof]. sla cfwf 306fkl5 1fg]Gb| ;sfsf]
kmf]g cfof] x's'd eof], ljj]s, o; O6 Oh lxd, Tof] df]6 klg xf] kf;n]
rnfPsf] x]5, ca of] ;d:of s;L ;dfwfg ug]{, pkfo lgsfn. To; a]nf
;sf Psbd} cflQPsf] cj:yfdf ePsf] dnfO{ nfUof].
d}n] dxffhflwfhdf tTsfn} of] s'f hfx] u]. ;sfaf6 o:tf] uDeL
36gfaf6 kf; d:6 ng{ b n];g, sfg'gL k|lqmof k'ofP s] ug{ ;lsG5, of]
;d:ofnfO{ s;L ;dfwfg ug{ ;lsG5, ljrf u, cfO{hLkL;u klg s'f u
x's'd eof].
147
148
5f]f5f]LnfO{ k9fO lbg] Joj:yf ubf{ fd|f] x'G5 eGg] ;Nnfx lbPsf x]5g\.
b'36{ gfsf] ljifonfO{ lnP ljleGg PkmPd, sflGtk' nufot s]xL b}lgs tyf
;fKtflxs klqsfn] Jofks d'Vo ;dfrfsf ?kdf k|rfk|;f u]sf 5g\. ;+;b\df
klg o; ljifodf s'f p7]sf] 5. ljleGg fhgLlts bnn] klg fhbafsf] 5ljdf
cfr cfpg] uL k|ltlqmof lbP. dfn]sf] e|ft[ ;\u7g cg]f:jljo'sf g]tf ?kgffo0f
>]i7 jLGb| clwsfLsf] g]tT[ jdf h'n;
' k|bz{g ePsf] 5. h'n;
' n] ljleGg :yfgdf
rSsfhfd ug's
{ f ;fy} xToff kf;nfO{ sfafxL u, xToff kf; d'bf{jfb, xToff
bafdf xf]Og h]ndf a:g'k5{, fh;+:yf hgtfsf] Ifs xf]Og eIfs xf], xToffnfO{
k|xLn] ;'Iff lbP slt fV5 < xTofsf] abnf lnG5f} lnG5f} h:tf gff nufPsf]
va 5.
sf]Ofnfsf lj4 kf6L{sf] ;+;bLo bndf cljZjf;sf] k|:tfj btf{ ug]{ kxn ;'
ePsf] 5. o;df g]tf v'daxfb' v8\sfsf] ljz]if xft 5 eg] sf]Ofnfn] pxfsf
lj4 e|i6frfsf] cleof]udf sfafxL rnfpg] of]hgf agfpg'ePsf] 5. k|xL
dxflgLIfs cRo'ts[i0f v]nn] v8\sfnfO{ e|i6frfsf] cleof]u nufpg kmfOn tof
uL k|wfgdGqLnfO{ lbg'ePsf] a'lemPsf] 5.
k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz]/ ha/fn] zfxL g]kfnL ;]gfsf] sdfG8 tyf :6fkm
sn]hdf cfof]lht ;df/f]xdf dfcf]jfbL ultljlwn] d'n'snfO{ u|:t kfb}{ nu]sf]
atfpFb} a[xt /fli6o lxtsf nflu /fli6o ;'/Iff kl/ifb\nfO{ ;lqmo agfpg' kg]{ wf/0ff
/fVg'eof] . pxfFn] Toxf af]Ng'cl3 b/af/ To;af/] ;f]Wg' ;d]t ePsf] lyof] .
149
150
;]gfsf] ]vb]vdf x]sf] vfnL hUufdf gf} xf]nsf] uNkm sf];{ Sna ejg tofL
eO;s]sf] 5, pQm uNkm Snasf] ;d'b\3f6gsf nflu o'jfhflwfhnfO{ hfx]
ullbg" eGg'ePsf] 5. o;af] d}n] dxffhflwfhdf hfx] u]. ;sfaf6 ems]{
of] clxn] ;]gfsf] k|fyldstfdf kg]{ ljifo xf] ls xf]Og < eg] k|Zg ulaS:of].
;sf of] uNkm Snasf] of]hgf k]; ub}{b]lv o;sf] kIfdf xf]OaS;GgYof]. ljsf;
lgdf{0fsf] sdaf6 uNkm sf];{ agfpg' slQsf] dgfl;a sfo{ xf] eg] ToxL a]nf
;sfaf6 k|wfg ;]gfkltnfO{ k|Zg ;d]t ulaS;]sf] lyof]. k|wfg ;]gfkltn]
k"j{ k|wfg ;]gfkltsf kfnfdf o:t} sdaf6 5fpgLl:yt ;}lgs c:ktfn ejg
6'l8v]nsf] ;}lgs clws[t Sna ag]sf] s'f hfx] ug'{eof]. o'jfhflwfh
;sfaf6 pQm uNkm sf];{sf] ;d'b\3f6gsf nflu cfufdL ebf} @# ut]sf] ;do
aS;]sf] 5.
151
152
;f]rljrf x'g'k5{ eg] ;sfaf6 :ki6 lgb]{zg ePsf] 5. zfxL h\uL c8\8fdf
ePsf] hfx]Lkl5 ;sfaf6 dnfO{ rd" cjwf0ff ;DaGwL of]hgf lj:t[t cWoog
uL kldfh{g ug]{ ljifox? tof kf x's'd eof].
hfkfgsf k|wfgdGqL of]lz/f] df]/L g]kfn e|d0fsf] ;Gbe{df lqe'jg cGtf{li6o
ljdfg:yndf cfOk'Ubf pxfsf] :jfutsf nflu fhbafaf6 k|d'v ;lrj kz'klteQm
dxh{g ;}lgs ;lrj -d_ dfq ;xefuL x'g ;sfaf6 lgb]{zg aS;]sf] 5.
;lsG5, o;af] ;f]Rg" egL ;sfaf6 lgb]{zg aS:of]. To:t}, tflndsf] ;dodf
:yfgLo hgtfsf] afnL gf]S;fg ePdf pko'Qm Ifltk"lt{sf] Joj:yf ldnfpg, tflnd
s]Gb|sf] jlklsf] hldg vlb uL af afg{ pQm :yfgdf e"Ifosf] k|sf]k w]}
b]lvPsfn] To;af6 arfpg j[Ifff]k0f, t6aGw lgdf{0f ug{ ;sfaf6 k|wfgdGqL
k|wfg ;]gfklt;u 5nkmn ulaS:of]. zflGt :yfkgf sfo{sf nflu hfg] ;}lgssf]
tflndsf] l;nl;nfdf cjlw dfq tf]Sg] u]sf]df lbgdf slt 306f slt lklo8
tflnd lng'kg]{ xf], pQm tflnd ;a} ;}lgsn] clgjfo{ lng}kg]{ Joj:yf ldnfpg ;d]t
;sfaf6 k|wfg ;]gfkltnfO{ x's'd eof].
153
154
Sof8]6sf nflu jf;:yfg ck'u x]sf] >L % sf] ;sfaf6 k|lti7fgnfO{ k|fKt
x'g] ah]6 sd ePsf] dx;'; ulaS:of]. To;}n], k|lti7fgsf] jlklsf] hUuf lng
;s] k|lti7fg lj:tf x'g] ;'emfj aS:of]. To; cj;df ;sfnfO{ k|lti7fgsf]
cjnf]sg ufpg'sf ;fy} s]xL tflnd ;d]t b]vfOof].
k|lti7fgdf hfx]Lkl5 nGrsf] ;dodf ;sfaf6 tflndsf nflu k|lzIfs
s;L v6fOG5, slt cjlwsf nflu v6fOG5, pgLx? oxf xbf k|f]T;fxgsf]
Joj:yf s:tf] 5 cflb ljifodf lh1f;f flvaS;L clws[t tflnddf Jofj;flos,
g}lts zfLls kIfaf] lglZrt :t lgwf{0f ug{ x's'd eof]. ;fy} k|fl1s
ljifosf] k9fOdf ljZjljBfnon] lgwf{0f u]sf] :t sfod u] g} k|lti7fgn]
clws[t tof kfg]{ xf], To;}n] Sof8]6sf] 5gf]6b]lv g} :t sfod x'g'k5{ eg]
;sfaf6 lgb]{zg eof]. sf] cjwf0ff cg'?k a9\g ;Sg] clws[tsf] ;\Vof
cg';f tflndsf nflu df:6 Knfg agfO{ ah]6 pNn]v u] Iff dGqfnodf k];
ug{ lgb]{zg aS;b} gof aGg] clws[tnfO{ v]n v]nfP dfq x'b}g, v]nsf] lgod
;d]t l;sfpbf fd|f] x'G5 eg] ;sfaf6 x's'd eof].
155
156
ljifo k9fpg aGb ufPsf 5g\. s] of] bafsf] cg's"n 5 < >L % sf] ;sfs}
dGqLx?n] o:tf] cleJolQm lbPsf] ljifonfO{ uDeLtfk"j{s lng'kg]{ x'G5.
8f]Nkf lhNnfsf s]xL gfsfdf ef]lnb]lv ;]gfn] ljz]if kmf}h klrfng ug]{
k|xLn] dfcf]jfbLsf lj4 sfafxL ug]{ ePsf] 5.
157
158
lbg' x'b}g. k|wfg ;]gfklt;u ;f}xfb{k"0f{ ;DaGw agfpg ;lsg. pxf;u ;fdfGo
;Dks{, af]nrfn ;d]t x'g 5f]8]sf] 5. wd{kfn lrkm;fa;u t d]f] fd|f] ;DaGw
lyof]. clxn] k|xLdf xltof tflndsf] ;d:of 5. To:t} nlhl:6ssf ;fy}
pks0fsf] ;d:of klg 5. u[x;lrj d}n] k|wfgdGqLnfO{ e]6] u[xdGqLn] ;]gfsf
lj4 cfqmf]z kf]v]sf] ljifonfO{ lnP ljf]w uof}. pxfn] d u[xdGqL;u s'f
u] fhLgfdf dfU5' eGg'ePsf] lyof]. To; cg';f/ /fhLgfdf cfof] klg . dnfO{
;'Iffsf] b[li6n] 7"nf] vtf 5. d}n] k|wfgdGqLnfO{ k|d'v ;}lgs ;lrj;u ;Dks{
u] ;a} ljifodf s'f u5'{ eg]sf] 5'. h;f{a;u lgGt e]63f6, ;Dks{ x'g'kof].
;fy} pxfn] b'g} 36gfdf glhs} x]sf] ;]gfaf6 ;xof]u gkfPsf] u'gf;f] ug'{eof].
pxfn] ;]gfsf] ;xof]u lnP t'Gt} gfsfgfsfdf klrfng ug{ x]lnsK6af6
;d]t ck];g ug{ ;sfaf6 x's'd ePsf] lyof] egL k|wfgdGqLn] dnfO{ eGg'ePsf]
lyof], ;]gfn] tTsfn} x]lnsK6 ugl;k ;~rfng u]sf] eP w]} dfcf]jfbLnfO{ 8f]Nkf
lhNnfd} ;vfk kfg{ ;lsGYof], t ;]gfaf6 s'g} ;xof]u ePg eGg'eof]. pxfn]
dfcf]jfbL ;d:ofsf ljljw kIf k|xLn] ;fdgf ulx]sf sl7gfOaf] lj:t[t ?kdf
hfgsfL ufpg'eof]. ;fy} xfnsf] fhgLlts kll:yltaf] klg cfk\mgf] ljZn]if0f
;'gfpg'eof].
pxfsf] nfdf] ljZn]if0f ;'g]kl5 d}n] cfO{hL;fa, d]f] csf]{ sfo{qmddf hfg]
;do x'g yfNof], t}klg s]xL s'f fV5' eGb} pxfnfO{ eg], xfdL b'j} fi6;]js xf}.
b]z hgtfk|lt xfd|f] pQbfloTj 5. ;]gfn] dfcf]jfbL ;d:ofdf k|xLnfO{ ;xof]u
u]g eg] ;a} kIfaf6 w]} u'gf;f cfpg] u]sf 5g\. b'g} 36gf ePsf] oltsf
lbg eof]. tkfO{+n] dnfO{ kmf]gdf ;d]t hfgsfL lbg'ePg. dfcf]jfbL ;d:ofaf6
b]z hgtfsf] hgwgsf] Iflt eof] eGg]af] dxffhflwfhnfO{ lrGtf x'G5. b'g}df
y'k|} k|xL dflP. t d}n] tkfO{+af6 s'g} klg ljj0f kfpg ;lsg. cGo ;|f]taf6
hfgsfL lnP ;sfdf hfx] ug'{kof]. ;]gfn] ;xof]u u]g eGg] cfO{hL;fasf]
h'g wf0ff 5, To;df ;]gfsf] a]Un} wf0ff 5. ;]gfn] t @)%$ ;fnb]lv g}
dfcf]jfbL ;d:of k|xLsf] ;fdfGo zflGt;'Iff sfod ug]{eGbf 7"nf] b]zs} ;d:of
xf], o;df ;]gf klrfng x''g'k5{ egL >L % sf] ;sfnfO{ afDaf ;'emfj lbPs}
xf]. s] sf0fn] ljleGg k|wfgdGqLx? ;+j}wflgs Joj:yf cg';f ;]gf klrfng
ug'{ x'Gg, t ;]gfn] ;xof]u u]g dfq eGg'x'G5, of] s'f d}n] clxn];Dd a'e\mg
;s]sf] 5}g. d}n] hfg];'g] cg';f k|xLsf sdhf]L klg w]} 5g\. u[x k|zf;g,
k|xL k|wfg sfof{no k|d'v ;}lgs ;lrjfnoaLr va cfbfgk|bfg ;dGjosf]
7"nf] cefj b]lvof]. xfdL of] cf]xbfdf a;]kl5 b]zk|lt xfd|f] cleeff s] xf], ;a}n]
a'em\g'k5{. b]zdf hgwgsf] Iflt x'bf Tof] fhfnfO{ rf;f]sf] ljifo xf] eGg]af] xfdL
k|:6 x'g'k5{. dfcf]jfbL ;d:of xn ug{ xfn h] eOx]sf] 5, Tof] kof{Kt ePg.
olb ;]gf klrfng ug]{ xf] eg] s:tf] gLlt agfpg], s;L klrfng ug]{, s;L
;xsfo{ ug]{ eGg] ljifodf ;f]rljrf x'g'k5{. ;]gf tTsfn} k|xLsf] ljsNksf ?kdf
klrfng x'g ;Sb}g. o;df lgodsfg'g cg';f lg0f{o x'g'k5{. @)%$ ;fnkl5
ag]sf ;a} k|wfgdGqLnfO{ ;]gfn] dfcf]jfbLsf lj4 ug{ ;Sg], ug{ x'g] s;L
s]s] ug]{ eGg] ;DaGwdf hfgsfL lbPs} xf]. ;'Iff klifb\nfO{ lqmofzLn agfpg
klg k|of; ePs} xf]. oxf t bft f]u ljz]if1n] a|]g ;h{L u]sf] h:tf] ePsf]
kf] b]lvPsf] 5.
d]f s'f ;'g] pxf k|efljt x'g'eP5. pxfn] eGg'eof], h;f{asf s'f Hofb}
uxg 5g\. d Pp6f l8g cfof]hgf u5'{ s]xL k|efjzfnL g]tfnfO{ klg af]nfp5'.
h;f{an] pgLx?;u klg o:t} lsl;dsf] cGtlqmof ug''{kof]. d}n] pxfsf]
k|:tfj ;xif{ :jLsf u] ;f]w], s;s;nfO{ af]nfpg'x'G5 < pxfn] eGg'eof],
k|wfgdGqLsf ;Nnfxsf xl zdf{, PcfO{hL fdsfhL afGtjf, ;f+;b fdgfy
9sfn. d]f] lrghfg t 5}g, t sf\u|];sf k|efjzfnL g]tf gxl cfrfo{nfO{
klg af]nfp5'. l8gsf nflu pxfn] cfpbf] a'wafsf] ;do k|:tfljt ub}{ ;a}nfO{
va u] h;f{anfO{ k'gM va u5'{ eGg'eof].
159
160
161
162
cWoog uL s'g xltof k|0ffnLdf hfg] xf] eGg]af] ;d]t rf8} lg0f{o x'g'kg]{5.
dfcf]jfbLsf lj4 klrfng ug'{kg]{ ;]gfsf] @)%$ ;fnb]lvsf] ;'emfjaf] klg cjut
ufOof]. dfcf]jfbL ;d:of k|xLn] ;dfwfg ug{ ;Sb}g, ;]gfnfO{ tofL xfntdf
fVg'k5{ klrfng tyf tofLsf] ah]6sf nflu Joj:yf x'g'k5{ eg] ;d]t la|lkm
ulPsf] lyof].
163
164
ls 5}g eGg] lh1f;f flvaS;b} o:tf tflnd s]Gb|df ;s];Dd tflndsf nflu
cfjZos ;Dk"0f{ pks0f k|of]u ug{ ;a} tflnddf kLIffyL{nfO{ g}lts, cfWoflTds,
Jofj;flos zfLls txdf lglZrt :t sfod ug{ x's'd aS:of]. gusf]6sf]
jg If]q ;d]t ;]gfsf] lhDd]jfLdf x]sf] x'bf :yfgLo hgtf;u h\unsf] pkof]u
;DaGwdf ;xsfo{ ug{ x's'd aS:of]. lzIffnosf] ef}lts k"jf{wf ljsf; ug{
ah]6sf] cfjZostf ;DaGwL ljifodf s'f x'bf ;sfaf6 o;af] ljrf ullbg"
egL IffdGqLnfO{ x's'd eof]. k|wfg ;]gfkltnfO{ ;}lgs sNof0fsfL sf]ifsf]
Aofhaf6 sd ar]sf] cj:yfdf o:tf tflnd s]Gb|df ;d]t vr{ ug{ x's'd eof].
pQm cj;df IffdGqL cfrfo{n] d}n] ev{} Iff dGqfno ;Dxfn]sf] 5', ;a} s'f
a'e\mb} 5', o:tf tflnd s]Gb|df nufgL ubf{ bL3{sfnLg ?kdf fd|f] x'G5, o;nfO{
Iff dGqfnon] cjZo klg ;sffTds ?kdf lng]5 eGg'eof].
lul/hfk|;fb sf]O/fnf ;/sf/n] e"ldut dfcf]jfbL;Fu jftf{sf] k|lqmof cl3
a9fpg rfx]sf] 5 . o;} qmddf uPsf] z'qmaf/ ;/sf/n] k|x/L lx/f;tdf /x]sf
dfcf]jfbL s]Gb|Lo g]tf bLgfgfy uf}td / lbg]z zdf{nfO{ ;fj{hlgs u/L l/xf u/]sf]
5 . t/ jftf{sf] ;Defjgf cToGt} IfL0f /x]sf] ljZn]if0f cfPsf] 5 .
5 eGb} hfx] ug'{eof], xfn If]qLo k|zf;s u[x dGqfnosf] k|ltlglwsf] ?kdf
dfq ;Lldt 5g\. t If]qLo k|zf;sn] klxn] c~rnfwLzn] lgjf{x u]sf] h:tf]
lhDd]jfL jxg u] k|efjsfL x'g] b]lvG5. If]qLo k|zf;snfO{ klg If]qdf hfbf
s'g} lsl;dsf] tflnd lbg cfjZos 5. u7gsf] tofLdf x]sf] ;z:q k|xLsf]
klrfng ;bd'sfddf dfq ;Lldt ug]{ of]hgf 5. o;af6 vf;} pknlAw x'g]
b]lvb}g. pxfn] ;du| ?kdf ;a} ;'Iff lgsfosf] ;"rgf k|0ffnL sdhf] x]sf]
atfpb} g]kfndf dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng x'g]lalQs} eftn] dfcf]jfbLnfO{
;xof]u ug{ ;Sg] cfk\mgf] ljZn]if0f ;d]t ;sfdf hfx] ug'{eof].
k|xL dxflgLIfs f0ffsf] hfx]Lkl5 ;sfaf6 x's'd eof], g]tfx?nfO{
dfcf]jfbL ;d:ofsf ;Gbe{df jf:tljstf a'emfpg ;Sg'k5{. k|xLsf] sfd k'lnl;
ug]{ dfq xf], dfcf]jfbLsf lj4 sfafxL ug]{ xf]Og. o;sf nflu k|xLsf] tflnd
5}g, Ifdtf g} k'Ub}g. g]tfx?sf] rfxgfdf o:tf] sfddf k|xLsf] k|of]u eOx]sf]
b]lvG5. k|xLn] klg JolQmut kf6L{uteGbf fli6o lxtdf sfd ug{ ;Sg'k5{.
ltd|f] sfo{sfndf k|xLn] cGo ;'Iff lgsfo;u ;xof]u lng] lbg] jftfj0f
agfpg'k5{. k|xLnfO{ ;+If0f lbg k|xL P]g @)!@ ;'wf x'g' cfjZos 5. k|xL
;]jf cfof]u u7g ug{ >L % sf] ;sfnfO{ 3r3Rofpg".
165
166
k"jf{wf ljsf; ulx]sf] 5. dWok"jL{ Pl;ofnfO{ t]nsf sf0f a9L dxj lbO{
ltAatsf] ljsf;;u hf]8\g vf]hs
] f] b]lvG5. o;nfO{ Wofg lbP g]kfnn] klg
ltAat;usf] pQL gfsf vf]n] ljsf; lgdf{0f ;DaGwL ;fdfg g]kfnaf6 ltAat n}hfg
;Sg] cj:yf l;h{gf ubf{ rLgnfO{ sd vlr{nf] x'g5
] g]kfnnfO{ klg kmfObf x'g5
] .
o;df g]kfnaf6 kxn x'g h?L 5. zfxL g]kfnL ;]gfk|lt rLgsf] ;bfzo x]sf]
5. lrlgof hg;]gfsf] ljz]if kmf}hn] u]sf] o'4snf k|bz{g Hofb} pRr :tsf]
jf:tljs b]lvof]. o:tf k|bz{gdf g]kfnaf6 ko{jI] fs k7fpg' fd|f] x'G5.
167
168
169
170
dnfO{ o;af] vf;} hfgsfL x'bg} , k|wfg ;]gfklt;u s'f ubf{ plrt x'G5 eg].
cfGtls ljsf; tyf ;'Iff of]hgf nfu" ug]{ ;DaGwdf Jofks 5nkmn
eOx]sf] 5. o; cjwf0ffdfly fhgLlts k|mG6df ;d]t Jofks 5nkmn x'g
cfjZos 5. To:t}, :yfgLo lgsfodf Gofo ;Dkfbg ;'zf;g hlt;Sbf] rf8f]
k|jfx x'g'k5{. ;fy} gfuls ;dfh, u};sfL ;+:yfn] ug]{ sfo{qmddf ;d]t
;dGjo x'g'k5{. :yfgLo txsf ;a} sfo{qmddf :yfgLo hgtfsf] Jofks ;xeflutf
x'g h?L 5.
171
172
nflu g]kfnaf6 sDtLdf Ps u0f ;]gf k7fpg cg'f]w ug'{eof]. ;fy} pxfn] zfxL
g]kfnL ;]gfsf nflu la|l6; Pf]:k];sf] hd{g sDkgL x]Sn PG8 sf]sdf lgld{t
Prs] hL#^ fOkmn vlb ;DaGwdf eft;u klg s'f ug{ cg'f]w ug'{eof].
eftn] ljleGg dfWodaf6 a]nfot ;sf ;dIf g]kfnnfO{ xltof ga]r eg] bafj
lbOx]sf] k[i7e"lddf pxfn] o:tf] cg'f]w ug'{ePsf] lyof]. k|wfgdGqLn] pxfnfO{
l;oflnof]gdf zflGt;]gf k7fpg g]kfn tof 5, t o;sf nflu cfjZos ;}lgs
pks0f a]nfotn] pknAw ufP ;lhnf] x'g] lyof] eGg'eof]. ;fy} sfe|] lhNnfsf]
kfrvfnl:yt zflGt;]gf tflnd s]Gb|sf] ef}lts k"jf{wf ljsf;sf nflu ;xof]u
ug{ cfu|x ug'{eof]. To:t} pxfn] bf];|f] ljZjo'4df efu lnPsf uf]vf{ ;}lgsnfO{
k]G;g pknAw ufpg cg'f]w ug'{eof]. k|wfgdGqLn] ld -lef]n';gL OG6g];gn
d'ed]G6_ sf] sfof{no nG8gdf x]sf] x'bf Toxfaf6 g]kfnsf dfcf]jfbL ;DalGwt
lqmofsnfkdf lgufgL fv] ;xof]u ug{ ;d]t cfu|x ug'{eof].
173
174
7"nf] ;d:of x'bf klg lsg ;a} fhgLlts bnn] cfk;L 5nkmn uL ;d:ofsf]
;dfwfglt Wofg lbb}gg\ < eg] k|:6;u s'f fVg'eof]. 5nkmns} qmddf
k|xL dxflgLIfs k|bLkzdz]n] k|xLsf] dgf]an Hofb} sdhf] 5. xfdL;u g
;|f]t;fwg ah]6 5, g xftxltof kof{Kt 5, g t dfcf]jfbL;u n8\g] tflnd g}
5. k|xLn] dfcf]jfbLnfO{ kfr jif{;Dd f]Sg ;kmn eof]. t ca ;Sb}g. To;}n]
;]gf klrfng ug}{k5{. ;]gf dfcf]jfbLsf d'Vod'Vo If]qdf klrflnt eO{ sfafxL
u] cGo If]q ;xdf k|xLn] zflGt ;'Joj:yf sfod ug{ ;S5 eGg'eof].
5nkmndf d}n] klg @)%$ ;fnb]lv ;]gf klrfngsf nflu of]hgf agfP ljleGg
k|wfgdGqLHo"nfO{ k|:t't ulPs} xf]. xfd|f] ;'emfj ;+ljwfg P]gsfg'g cg';f
;]gf klrfng xf];\ eGg] dfq} xf]. t @)$& ;fnsf] ;+ljwfg nfu" ePsf] b; jif{
lalt;Sbf klg fli6o ;'Iff klifb\nfO{ lqmofzLn agfOPsf] 5}g. o; cj:yfdf
;]gf klrfng ;DaGwL cGof]n sfod} 5 eg] s'f fv].
sf\u|]; g]tf fdgffo0f ld>sf] hgsk'df lgwg ePsf] 5. pxfsf] lgwgdf
>4f~hln lbg eftsf k"j{kfi6dGqL ZofdfgGbg ld> hgsk' cfpg'ePsf]
lyof]. lbj\ut g]tfnfO{ >4f~hln lbg hgsk' k'u]sf k|wfgdGqL sf]Ofnfn]
pxf;u e]6 u]sf] va 5. ;fy} sf]Ofnfn] :yfgLo sfo{stf{;u ld>nfO{ e]63f6
ufpg sfo{qmdsf] ;d]t cfof]hgf ug'{ePsf] 5. To:t} pxfn] lbj\ut slkn
emfnfO{ cfufdL k'; @& ut] zxLb 3f]if0ff ug]{ sfo{qmd fv]sf] yfxf ePsf] 5.
;fy} ljf6gu hf]uagLglhs} zxLb :dfssf] lznfGof; sfo{qmddf efu lng
eftsf k"j{k|wfgdGqL rGb|z]v cfpg'x'g] ePsf] 5. pxf Ps lbg sf]Ofnf
lgjf;, ljf6gudf a:g] sfo{qmd ;d]t ag]sf] yfxf ePsf] 5.
u]sf] va 5. xf]6ndf x]sf eftLo kfx'gfnfO{ ;d]t cfqmd0f ug]{ sf]l;; ePsf]
5. o;}aLr eftLo fhb"tn] k|wfgdGqLnfO{ e]6L eftLo gfuls Joj;foLsf]
;'Iffsf] dfu ug'{ePsf] 5.
175
176
lgb]z
{ g aS; ePsf]df ;sfdf s[t1tf hfx] ullbg" eg] dnfO{ kmf]gdf cg'f]w
ug'e{ Psf] 5. o;} cj;df ;]gfaf6 klg :j]R5f ;z:qdf ;jf x'g rfxg]sf nflu
cfx\jfg ulPsf] 5. o; qmddf;a} bhf{ u] sla ! ;o !( hgfn] dfq ;z:qdf
hfg] OR5f b]vfPsf 5g\. t ;z:qaf6 tLgrf/ xhfsf] gk|mL dfu ulPsf] 5.
To;}n] g]kfn k|xLsf] ;z:q b\uf u0faf6} w]} lng'kg]{ b]lvPsf] 5.
;sfaf6 ;]gfsf ljleGg tflnd s]Gb|sf] lgLIf0f e|d0fkl5 lgb]{zg ePsf
ljifodf s] eOx]sf] 5, To;nfO{ kmnf] ck sf ?kdf a'e\mg dnfO{ lgb]{zg aS;]sf]
5. To; qmddf lgb]{zg ePsf sfd tTsfn sfof{Gjog cfjZos 5.
ljjfbf:kb gfulstf ljw]os ;DaGwdf ;a} ;'Iff lgsfosf k|d'v;u klg
5nkmn uL fo lng ;sfaf6 x's'd aS;]sf] 5. To; cg';f d}n] pxfx?;u
5nkmn ubf{ ;a}sf] ljZn]if0f ljrf Ps} vfnsf] cfof]. pxfx?sf] egfO
lyof] of] gfulstf ljw]osn] s'g} xfntdf b]zsf] fli6o lxt ub}{g. of] ljw]os
nfu" eof] eg] tfO{df cglws[t ?kdf gfulstf lng]sf] ;\Vof a9\g]5. o;af6
kl5 vf; uL r'gfjsf a]nf rnv]n x'g] b]lvG5. v'nf ;Ldfsf sf0f tfO{df
x'g] cfkflws ultljlw ;d]t emg} a9\g ;Sg] b]lvG5. cGttM o;n] g]kfnsf]
l;lSsdLs0f x'g ;Sg] ljZn]if0f ulPsf] 5. fli6o ;'Iffsf b[li6n] of] Hofb}
7"nf] vtf xf]. To;}n] fi6lxt fli6o :jfy{sf lglDt lgtfGt k|lts"n 5.
;sfaf6 dnfO{ rLgsf IffdGqLn] g]kfn e|d0f ug{ vf]h]sf 5g\, pgn] lsg
g]kfnsf] e|d0f ug{ rfx]sf xf]nfg\, o;df ltdLnfO{ s] nfU5 < x's'd eof].
d}n] ;sfdf sltko ;Defljt kIfaf] hfx] u]. d}n] eg], g]kfnsf] xfnsf]
fhgLlts cj:yf dfcf]jfbLn] hfL fv]sf] xToflx+;faf] g]kfn} cfP ljleGg
kIf;u 5nkmn uL k|ToIf hfgsfL lng vf]h]sf] x'g ;S5. To:t}, zfxL g]kfnL
;]gfnfO{ rLgn] s] ;xof]u k'ofpg ;S5 eGg] a'em\g clxn]sf] ;Gbe{df b'j} b]zsf
;]gfaLr ;DaGw lj:tf ug{ klg g]kfn e|d0f ug{ rfx]sf] x'g ;S5. ;fy}, rLgdf
klg wd{k|lt qmdzM cf:yf a9\b} uPsf] 5, To;}n] pxfn] n'lDagLsf] e|d0f ug{ klg
g]kfn cfpg rfx]sf] x'g ;S5.
;sfaf6 ;]gf dfcf]jfbLsf] ;d:ofdf klrfng eof] eg] o;sf] tNnf] tx
;]S;gb]lv dflyNnf] tx l8lehg;Ddsf ;a} OsfOdf 8fS6, Koffd]l8S; cf}iflw ;lxt
rf}aL;} 306f pknAw x'gk' 5{, To;sf] tofL ug{ k|wfg ;]gfkltnfO{ va u x'sd'
eof]. ;sfsf] o; egfOaf6 dnfO{ ;]gf s'g} klg a]nf dfcf]jfbLsf lj4 klrfng
x'g ;S5 eGg] nfUof]. of] s'f d}n] tTsfn} k|wfg ;]gfkltnfO{ va u] .
177
178
kDkf s] lyof], lj:t[tdf a'em] cfufdL j}zfv ! ut] lgo'Qm ug]{ uL Joj:yf
ldnfpm x's'd eof].
k|fKt va cg';f dfcf]jfbLsf] ;\u7g qmdzM lj:tf eOx]sf] 5.
sfo{stf{ tyf n8fs' b:tfdf df]fn pRr b]lvPsf] 5. otf, g]kfn k|xLsf] df]fn
Hofb} v:sbf] 5. dfcf]jfbL If]qdf sfo{t k|xLsf clws[t tyf hjfgn] sf7df8f}
;jfsf nflu ljleGg fhgLlts zlQms]Gb|sf] l;kmfl; ufpg] qmd a9]sf] 5.
eftsf nflu ;}lgs ;xrfLdf k|dv
' ;]gfgL x]dG] b|Wjh v8\sf lgo'Qm x'ge' Psf]
lyof]. pxfn] sfo{ef ;DxfNg] tofL ;d]t ulxg'ePsf] lyof]. t crfgs pxfsf]
lgo'lQm :ylut ulP5. dnfO{ e]6\g 3df cfP pxfn] eGg'eof], ;, dnfO{ cGofo
eof]. d eftsf] ;}lgs ;xrfLdf hfg tofL ulx]sf] lyP. lxhf] dnfO{ ;}lgs
;lrjn] af]nfP k|wfg ;]gfkltsf] cfb]zn] eftsf] ;}lgs ;xrfLdf tkfO{s
+ f] lgo'lQm
ab ulPsf] 5, pQm :yfgdf k|dv
' ;]gfgL ljsf;ljqmd zfx lgo'Qm x'ge' Psf] 5,
tkfO{s
+ f] ;jf zfxL h\uL c8\8fdf ulPsf] 5 eGg'eof]. o:tf] ePkl5 d}n] ;]gfdf
xg pko'Qm 7flgg. cfh} uP fhLgfdf lbG5'. d}n] pxfnfO{ s] ePsf] x]5, d
a'em] tkfO{n
+ fO{ va unf, s]xL lbg fhLgfdf glbg';\ eg]. t pxf d Hofb} x\
o'ldlnP6 ePsf] 5', dnfO{ Ps l5g klg of] ;]gfdf a:g dg 5}g, xh'sf] ;xof]usf
nflu wGojfb eg] hfg'eof]. pxfn] cfh} fhLgfdf ug'e{ P5.
179
180
;fy} rLg ;+;fsf ;a} b]zdf zflGt sfod xf];\ eGg] rfxG5. rLg g]kfnaLrsf]
;lbof} k'fgf] ;DaGw ;'dw' 5. , ;b}j xg]5. >L % dxffhflwfhsf] of]
ztfAbLsf] klxnf] rLg e|d0fn] b'O{ b]zaLr x]sf] cfk;L ;dembfL cem j[l4 x'g]5
egL rLgn] ck]Iff u]sf] 5. g]kfnsf IffdGqL;usf] d]f] e]6 5nkmn nfebfos
eof]. rLgsf] IffdGqLsf] x}l;otn] klxnf] g]kfn e|d0f ug{ kfPsf]df dnfO{ Hofb}
v';L nfu]sf] 5. o; e|d0fn] cfufdL lbgdf b'O{ b]z b'O{ ;]gfaLr ;DaGw cem
k|uf9 x'g] s'fdf d ljZj:t 5'.
181
182
k|a'4 JolQm tyf gfuls ;dfhsf cu'jfn] klg oxL s'f u5{g\. o; cj:yfdf
;sfsf] rLg e|d0f dxjk"0f{ x'g hfG5. b]znfO{ ;\s6af6 d'Qm ug{ ;sfaf6
s'g} g s'g} sbd rflnaS;g cfjZos b]lvPsf] 5. ;sf klg oxL ;f]rfOdf
xf]OaS;]sf] h:tf] d}n] glhsaf6 cfef; kfPsf] 5'.
fk|kf g]tf 8f= k|sfzrGb| nf]xgLn] cfh dnfO{ e]6] k|wfgdGqL lulhfk|;fb
sf]Ofnfn] dxffhflwfhsf ;DaGwdf JoQm u]sf s]xL s'f ;'gfpg'eof]. pxf;u
k|wfgdGqL sf]Ofnfn] eGg'ePsf] x]5, oxf ;a} sfd u|fG8 l8hfOgaf6 eOx]sf]
5. rLgsf IffdGqLsf] g]kfn e|d0f, lrlgof fhb"tsf] cleJolQm fhfsf] rLg
e|d0f ;a} u|fG8 l8hfOg cGtu{t g} ePsf x'g\. d klg ljut %) jif{b]lv fhgLlt
ulx]sf] 5'. d s'g} klg xfntdf fhLgfdf lbg] kIfdf 5}g. fhfn] s] ug{
vf]h]sf x'g\, d klg x]] al;x]sf] 5'.
a8fdxffgLaf6 k|dv
' lhNnf clwsfLnfO{ p;sf] 3df sf]sf] 5g\, p;sf] rfxgf
adf]lhd sf7df8f} nu] k9fOlbg ldN5 ls ldNb}g < eg] a'em\g nufOaS;]sf] lyof].
p;sf] 3df cfdfa'af x]sf] t cfly{s cj:yf Psbd} sdhf] ePsfn] ;sfn]
sf7df8f} nu] k9fOlbP x'GYof] eGg] afa'cfdfsf] ;d]t OR5f x]sf] va cfof]. To;
cg';f afns wgaxfb'nfO{ sf7df8f} NofP fhbafdf fvL k9fOaS;]sf] lyof].
pgL ca k"0f{ hjfg eO;s]sf 5g\. lxhf]cfh pgL labfsf] ;dodf ufp3df hfbf
bafsf] s'f ug]{ s]xL k|xLnfO{ d fd|f] :yfgdf ;jf ullbG5' eg] cgfjZos
km'tL{ nufpg] u]sf] s'f ;'lgg cfPsf] 5. o;} l;nl;nfdf cfh Dhf6faf6 Ps
k|xL ;xfos lgLIfsn] zfxL kfZj{jtL{ ljefudf wgaxfb'nfO{ vf]h] kmf]g u]5g\.
kmf]gdf tL k|xLn] dnfO{ wgaxfb' ;n] ;jf ldnfOlbG5' eGg'ePsf] lyof], t
pxf;u ;Dks{ gePkl5 oxf kmf]g u]sf] xf], of] va k'ofOlbg';\ g eg]5g\. of]
s'f cfh dnfO{ P8L;L clkm;n] hfgsfL ufof]. dflg;sf] rlq b]v] klg dnfO{
crDd nfUof]. cj; kfPsf] a]nf fd|f;
] u k9\g 5f]8] o;L 7"n7"nf ukm ug'n
{ ]
cflv wgaxfb'nfO{ g} xflg x'g] xf].
183
184
ug{ nufO{ bf]ifLpk sfafxL ug{ nufpg" Iff dGqfno dfkm{t o; ;DaGwdf
lj1lKt k|sflzt ubf{ fd|f] x'G5 eg]sf] 5'.
cfh} k|wfgdGqLn] ;sfdf k"j{ k|wfg ;]gfklt dxfyL wd{kfnjl;+x yfkfnfO{
cltyL -lkmN8 df;{n_ aS;g'kof] eg] hfx] ug'{eP5. To;df ;sfnfO{
Hofb} crDd nfu]5. o;}aLr, k|wfgdGqLsf] hfx]Lkl5, k|dv
' ;lrj kz'klteQm
dxh{gn] o; ljifodf s]xL yk s'f ;d]t hfx] ug'e{ Psf] h:tf] 5. pxfx?sf]
hfx]Lkl5 ;sfaf6 dnfO{ af]nfOaS:of] x'sd' eof], ljj]s, cfh k|wfgdGqLn]
dnfO{ ;sfaf6 wd{kfnnfO{ cltyL aS;g'kof] eg] l;kmfl; ug'e{ of]. d}n]
wd{kfnnfO{ cfufdL j}zfv ! ut] cltyL lbg] of]hgf agfPs} lyP. t o;df
lsg k|wfgdGqLaf6 fhgLlts bafj cfof] < d}n] a'e\mg ;lsg. kz'kltn] klg
o;af] s]xL gsffTds s'f u]sf] 5. To;}n] o; ljifodf k'glj{rf ug'k{ g]{
b]lvG5. To;kl5 d}n] ;sfsf] cfzo a'em] o;df s'g} ;fOt h'fpg'kb}{g,
j}zfv ! ut]sf] abnf z'ehGdf]T;j jf dxflzjflq tyf ;]gf lbj;sf] cj;df
lkmN8 df;{n aS;] klg fd|} x'G5, t xfnnfO{ s]xL ;dosf nflu of] ljifonfO{
:ylut ug'{ g} plrt xf]nf eg] laGtL r9fP. ;sfaf6 xfnnfO{ lkmN8 df;{n
lgo'lQm ;DaGwL k|lqmof :ylut u x''s'd eof].
:yfkgf ug]{ sfd eOx]sf] 5. klxnf] r0fsf] sfo{ ;DkGg eO;s]sf] 5. pQm
sDkgLn] k|bz{g ug]{ qmddf g} o;sf] nfut Hofb} a9L x'g] s'f ePsf] lyof].
o;nfO{ ;]gfsf] ah]6n] lsGg ;S5 ls ;Sb}g eg] k|Zg p7]sf] lyof]. xfn
kLIf0fsf qmddf x]sf] of] k|ljlw ;Gtf]ifhgs 5}g o;sf ;]6x? k|efjsfL
5}gg\ eGg] a'lemPsfn] o;af] k'gfjnf]sg ug{ cfjZos 5 eGg] ;]gfsf s]xL jli7
h;f{ax?sf] wf0ff 5. t h\uL c8\8fn] oxL ;]6 lsGg'k5{ eg] k|wfg ;]gfkltn]
hf]8 lbOxg'ePsf] 5. lsgeg] b]zJofkL ?kdf klrflnt x'g] sdfG8x?aLr
;Lwf ;Dks{ ug{ o;af6 ;lhnf] x'G5 eGg] pxfsf] ts{ x]sf] 5.
k|d'v ljkIfL bn Pdfn]n] cj4 ulx]sf] k|ltlglw;efsf] a}7s ef]ln kl;{
df;{n nufP eP klg ;~rfng uL >L % sf] ;sfn] s]xL cWofb]z kflt ug]{
0fgLlt agfPsf] a'lemPsf] 5.
k|wfgdGqL sf]Ofnfn] cfh klg k"j{ zfxL kfZj{jtL{ pkyL tffaxfb' yfkfnfO{
pxfs} 3 uP e]6]sf] va cfPsf] 5. k|wfgdGqLn] k6sk6s tffaxfb'
h;f{anfO{ e]l6xg'ePsf] 5. d}n] pxfx?aLr e]6 ePsf] ljifodf k|To]s k6s
;sfnfO{ hfx] u]sf] 5'. lsg s] ljifodf e]63f6 eOxG5, o;af] dnfO{
s'g} hfgsfL 5}g egL cfh klg hfx] u]. ;sfaf6 s'g} k|:6 hjfkm aS;]g.
t e]63f6af] ;sfnfO{ hfgsfL ePsf] cfef; kfP.
dfcf]jfbLn] bafsf] lgb]{zgdf sf\u|]; g]tf uf]ljGbfh hf]zLnfO{ ef}lts
sfafxL ub}{ 5 eGg] xNnf rn]sf] 5. ;DejtM of] xNnf sf\u|]; kf6L{af6}
rnfOPsf] xf].
d}n] ;sfdf dflysf ljifosf cltlQm ;+o'Qm fi6;\3af6 l;oflnof]gdf
zfxL g]kfnL ;]gfsf] Ps u0f zflGt ;}lgs k7fpg cfu|x cfPsf]af] hfx] u].
;fy}, zfxL g]kfnL ;]gfdf klg cGo ljb]zL ;]gfdf h:t} dlxnf egf{ ug'{kg]{ eGg]
ljleGg kIfaf6 ;'emfj cfPsf] 5, To;}n] s]xL dlxnf clws[t tyf hjfg egf{
ug'{k5{, ;fy} dlxnf ;}lgsnfO{ nlhl:6s, ;~rf aGbf]a:tLsf sfof{nodf fVg
pko'Qm x'G5, eljiodf a9\g] ;]gfsf] gk|mL ljrf uL !) k|ltzt;Dd dlxnfnfO{
fVg pko'Qm x'g] b]lvG5 egL hfx] u]. ;sfaf6 ;]gfdf dlxnf etL{ ug]]{
;f]rfO fd|f] xf], s'gs'g bhf{df lng] slt ;\Vofdf lng] xf] eGg] of]hgf agfP
;'jft ug{ k|wfg ;]gfklt;u ;dGjo u x's'd eof].
185
186
187
188
;d:of s;}sf nflu ;Qf k|flKtsf] eof ag]sf] 5 eg] s;}sf nflu sdfpg]
ef8f]. ;]gfn] @)%$ ;fnb]lv g} of] ;d:of k|xLaf6 lgoGq0f x'g ;Sb}g, ;]gf
klrfng ug}{k5{ eGb} cfPsf] 5. To;sf nflu baf zfxL h\uL c8\8fn]
>L % sf] ;sfnfO{ :ki6 gLlt sfg'gL Joj:yf ;lxt fli6o ;'Iff klifb\nfO{
;lqmo agfpg To;} dfkm{t ;]gfnfO{ klrfng ug{ ;'emfj lbb} cfPsf] 5. t
of] sfd x'g ;lsx]sf] 5}g. o;aLr cfh;Dd w]} k|xLn] Hofg u'dfO;s]sf 5g\,
y'k|} 3fOt] ePsf 5g\ k|xLsf w]} xftxltof n'l6Psf 5g\. ptf, dfcf]jfbL eg]
sDkgL :tsf] n8fs' b:tf tof kfg{ ;kmn ePsf] b]lvG5.
o;} ;Gbe{Dff fhbafdf b]zsf] jt{dfg kll:ylt, dfcf]jfbL ;d:of, zflGt
;'Iffsf] cj:yf cfO{P;8LkL cGtu{t ;]gf klrfng ;DaGwL ljifodf a[xt\ 5nkmn
eof]. 5nkmndf k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]Ofnf, pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL
fdrGb| kf}8n
] , IffdGqL dx]z cfrfo{, cy{dGqL 8f= fdz0f dxt, ;"rgf tyf
;~rf dGqL, :yfgLo ljsf; dGqL tL dGqfnosf ;DalGwt ;lrjx?sf ;fy} ;a}
;'Iff lgsfosf k|dv
' sf] ;xeflutf lyof]. To:t} fhbafsf k|dv
' ;lrj, k|dv
'
lghL ;lrj, ;+jfb ;lrj ;}lgs ;lrj -d_ ;d]tsf] pkl:ylt lyof]. 5nkmn
a]ns
' f ;f9] ^ ah] ;' ePsf] lyof] flt emG8} !) ah];Dd rn]sf] lyof].
5nkmndf ;a}eGbf klxn] dfcf]jfbLsf] xfnsf] cj:yfaf] d"Nof\sg ulPsf]
k|ltj]bg fli6o cg';Gwfg ljefusf k|dv
' b]jLfd zdf{n] k|:t't ug'e{ of]. pxfn]
eGg'eof], dfcf]jfbLn] s]xL ejf aGb's, v's' L, xl;of h:tf xltofn] slyt hgo'4
;' u]sf x'g\. xfn;Dd 5 r0fsf fhgLlts, ;\u7gfTds n8fs' b:tf
lgdf{0f ul;s]sf 5g\. ;ftf} r0fsf] sfo{qmd cGtu{t %) lhNnfdf dfcf]jfbLsf]
hg;sf u7g ug]{ of]hgf 5. dfcf]jfbLn] hftLo ;\u7gnfO{ klg k|efjsfL
agfpg] tofL ulx]sf] 5. fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 ;|ft] ;fwgn] EofP;Dd
dfcf]jfbLsf uf]Ko ;"rgf ;\sng uL u[x dGqfno cGo ;'Iff lgsfonfO{ lbg]
sfd eOx]sf] 5. t >L % sf] ;sfn] of] ljefusf] dxj ga'em]sf] xf] of o;sf]
sfo{k|lt uDeLtf b]vfpg g;s]sf] xf], of] ;\u7gnfO{ ;a} b[li6sf]0faf6 lgLx
agfOPsf] 5. o; ljefudf bIftf ljlzi6tfsf] cfwfdf egf{ k|lqmof x'gk' g]d{ f
o;nfO{ fhgLlts sfo{stf{ etL{sG] b| agfOPsf] 5. ;\u7gn] o;n] grfx]sf]
hgzlQmn] elPsf] 5. ;fdls dxj 0fgLlts ;"rgf k7fpbf klg ;sfn]
To;df s'g} Wofg lbbg} . o:tf] dxjk"0f{ lgsfonfO{ o; cj:yfdf fVg' fi6sf
nflu b'ef{Uo xf].
;f] cj;df k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] hafn] eGg'eof], >L % sf]
;sfsf] gLlt cg'?k xfn;Dd ;]gf t}gfy gePsf @) lhNnfdf ;]gf t}gfy
ulPsf] 5. ;]gf klrfng x'g] cj:yfdf ;a} ;'IffsdL{nfO{ ;]gfsf] cwLgdf
klrfng ubf{ fd|f] x'G5. ;]gfn] @)%$ ;fnb]lv g} k|xLaf6 dfcf]jfbL ;d:of
189
190
;dfwfg x'g ;Sb}g, DofG8]6 ;lxt s]xL sfg'gL hl6ntf x6fP ;]gf klrfng
ug{'k5{ eg] ;'emfj lbPs} xf]. ;]gf uf]vfdf @)%& c;f]hb]lv cfO{P;8LkL cGtu{t
klrflnt ePsf] 5 hgtfsf] dg lhTg] dfcf]jfbLnfO{ hgtfaf6 cnUofpg]
k|of; eOx]sf] 5. o; dfkm{t dfcf]jfbLnfO{ lgMz:qLs0f u] d"nwfdf Nofpg]
k|oTg x'g]5. ;fy} pxfn] cfO{P;8LkLdf nfu" x'g] ljleGg sfo{qmd ;a} txaf6
ulg] of]hgfaf] ;d]t pNn]v ug'{eof]. pxfsf] egfO lyof] oL ;a} sfo{qmddf
fhgLlts k|lta4tf rflxG5. fhgLlts kf6L{x? :yfgLo fhgLlts sfo{stf{n]
;xof]u gu] sfo{qmd Tolt k|efjsfL x'g ;Sb}g.
o;} uL k|xL dxflgLIfs k|bLkzdz] hafn] eGg'eof], ;'df dfcf]jfbLsf
lj4 k|xL klrfng ubf{ s]xL sdLsdhf]L ePsf] lyof]. dfcf]jfbL lx+;f ;' ePsf]
klxnf] b'O{ jif{df ;]gf klrfng x'g' xb' g} eGg] dfgl;stf x\of]. xfn cfP ;]gf
klrfng ug{ l9nf eO;Sof] eGg] ljZn]if0f 5. k|xLn] dfcf]jfbLsf lj4 sfafxL
ulx] klg cfk\mgf] ;fdfGo k'lnl;sf] sfo{qmd ;d]t u] hgtfnfO{ ;'Iff lbg'kg]{
x'G5 lbOx]sf] 5. dfcf]jfbLn] fHo ;+rgfdfq} xf]Og ;fdflhs ;+rgf ;d]t
Wj:t ug{ nfu]sf] 5. w]} ;do;Dd dfcf]jfbL k|efljt If]qdf vl6Psf k|xLsf]
dfgl;s tgfj a9\gs
' f ;fy} s]xL ljs[lt ;d]t a9] uPsf] 5. dfcf]jfbLn] hgtfnfO{
8 qf; lbP cfk\mgf] kIfdf kf]sf] 5 eg] ;a} fhgLlts g]tfnfO{ e|ddf kfg{ ;d]t
;kmn ePsf] b]lvG5. xfnsf] cj:yfdf k|xLsf] dgf]an Hofb} sdhf] 5. To;}n,]
;]gf klrfng geP k|xL PSn}n] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{ ;Sb}g.
5nkmn ;' x'g'klxn] dxffhflwfh ;sfaf6 w]} ljifodf :ki6 lgb]{zg
aS:of]. ;sfaf6 :ki6 zAbdf x's'd eof], fhgLlts bndf fli6o lxtsf]
b[li6sf]0f :ki6 gx'bf dfcf]jfbLnfO{ x]g]{ b[li6sf]0f ;d]t cndn ePsf] b]lvG5.
To;}n] bnut :jfy{eGbf dfly p7] fli6o lxtsf] ;Gbe{df ;a}n] ;f]Rg'kof].
;a} fhgLlts bndf dfcf]jfbL ;d:ofnfO{ lnP cfcfk\mg} ;f]rfO x'g ;S5.
t gLltut ?kdf dfcf]jfbL;u l8n ubf{ Ps?ktf x'g'kof]. nIo s] xf], :ki6
x'g'k5{. sfo{qmd s;L cufl8 a9fpg] eGg] ;Gbe{df ;d]t ;+j]bgzLn eP lj:t[t
of]hgf tof kfg'{k5{. dfcf]jfbL ;d:of ;Gbe{df ljrf ubf{ dfcf]jfbL cft\ssfL
;\u7g xf] of fhgLlts ;\u7g xf], o;af] k|:6 x'g'k5{. To;s} cfwfdf
dfcf]jfbL;u jftf{ klg ug'{k5{ cGo ljsNk v'nf fVg'k5{. fhgLlts g]t[Tjaf6
:ki6 lbzflgb]{z ePg eg] tNnf] :tdf of]hgf ;~rfng ug]{ sdfG8nfO{ c;lhnf]
x'G5. ;a} ;'Iff c\usf] nIo Pp6} ePsf] x'bf ;xof]u ;dGjosf] jftfj0fdf
sfd ug'{k5{. ;]gfsf] ;xof]u cyjf cfO{P;8LkLdf klrflnt x'g] s'fsf] clGtd
nIo eg]sf] dfcf]jfbLnfO{ d"nwfdf Nofpg] g} xf]. To;}n] >L % sf] ;sfn]
;a} ljsNk v'nf fVg'k5{. lkmN8df vl6g] ;'IffsdL{nfO{ p;n] kfpg] ;'ljwfsf]
;fy} cfjZos nlhl:6s tyf aGbf]a:tLsf] ;fdfg k|fKt x'G5 eGg] ljZjf; lbnfpg
191
192
2058 ;fn
@)%* ;fn h]7 !( ut] gffo0flx6L fhbafdf ePsf] csNkgLo xTofsf08
o;jif{sf] g]kfndf dfq geP cGtf{li6o :td} k|d'v 36gf aGof]. To;nuQ}
dfcf]jfbLn] fh;+:yf ;dfKt ePsf] wf0ff pu| ?kn] k|rfk|;f u] hgdfg;df
k'ofP. fhbafdf sfo{t xfdL h:tf sd{rfLnfO{ fh;+:yfnfO{ lgGttf
lbg' gof fhfnfO{ :yflkt ug'{ g} 7"nf] r'gf}tL x\of]. o;}aLr dfcf]jfbLn]
f]Nkf lhNnfsf] xf]n]Ll:yt Onfsf k|xL sfof{nodf cfqmd0f uL w]} k|xLnfO{
ckx0f u]. o; qmddf zfxL g]kfnL ;]gfn] ;xof]u gu]sf] sf0f b;f{pb} klxn]
pkk|wfgdGqL tyf u[xdGqL fdrGb| kf}8]nn] s]xL lbgkl5 k|wfgdGqL lulhfk|;fb
sf]Ofnf ;d]tn] fhLgfdf lbg'eof]. sf]Ofnfn] xf]n]L sf08df ;]gfn] ;xof]u
u]g eg] 7"n} x\ufdf ug'{eof]. xf]n]L 36gf klg fhbaf xTofsf08 h:t}
u|fG8 l8hfOg cGtu{t ePsf] xf] eGg] pxfsf] lhls lyof]. u|fG8 l8hfOg
af] v'nf;f ug]{ eg] k6sk6s eg] klg To;sf] v'nf;f pxfn] slxNo} ug'{ePg.
sf]Ofnfsf] fhLgfdfkl5 sf\u|]; g]tf z]axfb' b]pjf k|wfgdGqL aGg'eof]. pxfn]
dfcf]jfbL;u klxnf] k6s zflGtjftf{sf] k|of; ug'{eof]. t Tof] k|of; cf}krfls
5nkmns} qmddf e\u x'g k'Uof]. z]axfb' b]pjf k|wfgdGqL ePsf] lbgb]lv
pxfnfO{ ckb:y ug{ sf\u|]; kf6L{leq if8\oGq ;' eof]. o;} jif{ d\l;df
dfcf]jfbLn] zfxL g]kfnL ;]gfsf] bfl:yt Aof]sdf x]sf] u'Nddf cfqmd0f uL
Toxfaf6 w]} xftxltof n'6\of]. ;]gf cfk\mg} Iffsf nflu eP klg dfcf]jfbLsf
lj4 klrfng eof]. To; qmddf d'n'sdf ;\s6sfn ;d]t nfu" eof].
193
194
nflu cfpg] rng lyof]. czf]s klg ;f]xL cg';f g} cfpg'ePsf] xf]. b'O{ jif{sf]
sfo{sfn ;dfKt ePkl5 pxfnfO{ bafdf fVgsf nflu kfZj{jtL{ ljefudf 8LcfO{hL
;d]t uL hDdf ;ft hgf k|xLsf] baGbL l;h{gf ulof]. To; cg';f pxf
pQm baGbLsf] k|xL gfoa pkLIfsdf kbf]Gglt x'g'ePsf] lyof]. pxf k|xL jli7
pkLIfs x'bf ;d]t baGbL cg';f cGo s'g} klg k|xL clws[tnfO{ NofOPsf]
lyPg. bafdf pxf Ps dfq jli7 k|xL clws[t x'g'x'GYof].
ut r}t #) ut] k"j{yL s[i0fgffo0fl;+x yfkfn] k|wfgdGqLnfO{ e]6L cfk"mnfO{
k|wfgdGqLsf] ;'Iff ;Nnfxsf jf fhb"t agfpg cfu|x u]sf] rrf{ 5. t
k|wfgdGqLn] k"j{ ;xfos dGqL gffo0fl;+x k'gnfO{ ;'Iff ;Nnfxsf agfpg rfx]sf]
a'lemPsf] 5. k'gn] k|wfgdGqLnfO{ uPsf] cfdr'gfjdf b]zsf ljleGg lhNnfdf
cfk\mg} x]lnsK6df 3'dfPsf] pxf;u glhssf] ;DaGw sfod ePsfn] klg of]
s'f ;fGble{s x'g cfp5.
k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ eftLo k|wfgdGqL c6nlaxfL jfhk]oLsf
k|]; ;Nnfxsf afn]Zj cu|jfnn] ut r}t #) ut] e]6]sf] va 5.
cfwf ePsf] x'g'k5{, To;}n] k'fgf b:tfj]h x]] lg0f{o ug"{ x's'd eof]. k|To'Qdf
k|wfg ;]gfkltn] zfxL h\uL c8\8fsf] ;}lgs ;lrj ljefudf s6jfnsf] x's'd
k|df\uL ;DaGwL s'g} b:tfj]h 5}g eGg'eof]. To;kl5 ;sfaf6 dnfO{ k|d'v
;}lgs ;lrjfnodf o; ;DaGwL sfuhkq x'g'k5{, x] x's'd eof]. d}n] k|wfg
;]gfkltnfO{ k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf s'g} sfuhkq km]nf kof] eg] d k7fOlbG5',
To;s} cfwfdf lg0f{o ubf{ pko'Qm x'G5 eg].
;xfos yL s6jfnsf] pd] ;DaGwL sfuhft sla @% jif{cl3sf] ePsf]
x'bf k'fgf kmfOndf vf]Hg] qmd rlnx]sf] lyof]. o;}aLr d]f] d'dfsf] :ju]{ eof].
d kz'klt, cfo{3f6df sfhlqmof a;]. d sf]/f a;]sf] 7fpdf s6jfn dnfO{ e]6\g
a]n'sLkv lgoldth;f] cfpg'x'GYof]. To; a]nf pxf ;]gfsf] ;}lgs u'Ktr ljefu
-8LPdcfO{_ sf] k|d'v x'g'x'GYof]. Ps lbg pxf d;u g'eof]. pxfn] dnfO{
eGg'eof], h;f{a, d}n] rf8} cjsfz kfpg] eP. lrkm;fa sfo{yL ;bLk h;f{an]
;}lgs ;lrj ;xfos yL uf]ljGbaxfb' u'nfO{ nufP d]f] JolQmut kmfOnaf6
x's'd k|df\uLsf] sfuh ufoa kfllbP. dnfO{ cGofo eof]. d ufpsf] dfG5].
dnfO{ :juL{o >L % dx]Gb|Aff6 kfngkf]if0f uL k9fOaS;]sf] h;f{anfO{ yfx} 5. o;
cj:yfdf h;f{a afx]s c? s;}n] dnfO{ ;xof]u ub}{g. o;f] eGbf pxf eSsfgf]
km'6fP g'ePsf] lyof].
d}n] pxfnfO{ ;fGTjgf lbb} eg], h;f{a, d}n] ;}lgs ;lrjfnodf tkfO{+sf]
sfuhft vf]Hg nufOx]sf] 5'. d lslofaf6 lg:sg]lalQs} sfuhft kQf nufP
lrkm;fasf] sfof{nodf k7fOlbG5'. ;DalGwt ljifoaf] w]} g} hfr eP dfq x's'd
k|df\uL x'G5. d]f] hfgsfLdf eP;Dd x's'd k|df\uLsf] sfuh Ps k|lt k|d'v
;}lgs ;lrjfnodf x'g}k5{. h;f{a lglZrt x'g'xf];\. o;af]df d]f] tkm{af6 k"f
;xof]u x'g]5.
sf]/faf6 lg:s] sfof{nodf xflh x'bf s6jfnsf] pQm k'fgf] kmfOn km]nf
kf] d]f] 6]a'ndf flv;lsPsf] x]5. pQm kmfOn cWoog ubf{ b]lvof] M @)##
;fndf jL]Gb| ;sf k"jL{ If]qsf] e|d0fsf] cj;df wgs'6fdf fh xf]OaS;]sf]
lyof]. To; a]nf s6jfn wgs'6fl:yt ;]gfsf] OlG8k]G8]G6 u'Ndsf] u'Ndklt x'g'x'bf]
x]5. ;jfL lzljsf] d'Vo clws[t ;xfos yL ;lRrtzdz] haf x'g'x'GYof].
To; cj;df ;xfos yL hafnfO{ s6jfnn] d s]6fs]6L 5b} cfdfa'af u'dfPsf]
6'x'f] x', kl5 >L % dx]Gb| ;sfaf6 dnfO{ s[kf ulaS;] sf7df8f} nuL
k9fOaS:of], k9fOsf qmddf dx]Gb| cfbz{ xfO:s'n, kmlk{n] P;Pn;Lsf] kLIff
lbbf d]f] hGdldlt kms kfllbP5, Tof] dnfO{ clxn] dfq yfxf eof], To;}n] d]f]
pd] ;Rofpgsf nflu d ;sfdf laGtLkq r9fp5', ;n] dbt ullbg'kof]
eg] cg'f]w ug'{eP5. ;xfos yL hafn] x'G5 eg] s6jfnnfO{ laGtLkq
n]Vg nufpg'eP5 o;af] 5fglag ubf{ fd|f] x'g] ;'emfj ;lxt s6jfnsf]
195
196
sfuhkq k|wfg ;]gfkltnfO{ a'emfPkl5 pxfn] ;'d} k]; u]sf] k|df0fkq pd]
sfod eof]. o;L, ;xfos yLaf6} cjsfz kfpg nfUg'ePsf pxf klg s]xL
dlxgfkl5 pkyLdf a9'jf x'g'eof].
197
198
199
200
201
202
nflu d eft uPsf] lyP, PghLcf]u|fd ubf{ xfnnfO{ Ans]8 gePsf] t g;f
km'n]sf] x'bf lrlsT;ssf] ;Nnfx cg';f cf}iflw vfg yfn]sf] 5', ;sfdf hfx]
ullbg" eGg'eof].
zfxL kfZj{jtL{ dxf;]gfgL ;'Gbk|tfk fgfn] s]xL lbgkl5 ;sfaf6 ff
dxf]T;jsf] ;d'b\3f6g ulaS;g] sfo{qmd 5, ;'Iff tyf ;jfLsf] k|aGw ldnfpg
;sfaf6 x's'd ePsf] 5 eg] dnfO{ hfgsfL lbg'eof].
;sf cfh a8fu'Ho" gogfh kf08]sf] lgjf;, l8NnLahf ;jfL
xf]OalS;of]. Toxfaf6 kms]{kl5 % ah]lt dnfO{ kmf]g ulaS:of]. d sfof{nod}
lyP. ;sfaf6 ff dxf]T;jsf] ;Gbe{df s'f ub}{ x's'd eof], ljj]s, ffsf]
u'Ndklt, To; If]qsf] jflxgLkltaf] lj:t[t ?kdf dnfO{ hfgsfL ufpm. xfn ff
If]qdf s:tf] df};d 5, a'em. d]f] ff e|d0fsf qmddf $ gDa jflxgL, ;'v]{tdf
a:g ;Sg] ;Defjgf ePsfn] Joj:yf ldnfpm. ;fy} ;sf ff ;jfL ePsf] a]nf
dnfO{ oxf s]xL ljz]if sfd ug{ lgb]{zg aS:of]. kmf]gdf s'f x'bf ;sfsf] :j
c? a]nfsf] h:tf] gePsf] cln dlng eP h:tf] dnfO{ nfUof].
203
204
gff nufpb} ubf{ Ps JolQm kqmfp k]sf] s'f hfx] u]. To; JolQmsf] gfd
k~ro >]i7, pd] @% jif{, 3 eftsf] uf]vk', xfn z\sgu* hfgsL 6f]n
a:g] dfcf]jfbL sfo{stf{ ePsf] a'lemPsf] 5. ;"rgf cg';f pQm JolQmnfO{ eftLo
u'Ktr ;+:yf cn] k|of]u u]sf] b]lvg cfPsf] 5.
;sfdf d}n] k|d'v ;}lgs ;lrjfnon] ulx]sf] ug]{ sfd tyf ;'Iff
lgsfosf af]df ;\lIfKt hfx] u]. To; qmddf PsLs[t ljsf; tyf ;'Iff
cjwf0ff nfu" eOx]sf] o; qmddf ;]gfn] dfcf]jfbL k|efljt uf]vf cGo
lhNnfdf ;}lgs klrfng ulx]sf af]df hfgsfL ufP. ;}4flGts ;xdlt
eO{ rd" cjwf0ff cg';f ;]gfsf] ;\u7gfTds :j?k x]km] ug]{ sfd of]hgf
txdf x]sf] atfpb} d}n] hfx] u] ;]gfnfO{ gof xltof pknAw ufpg] k'fgf]
P;Pncf fOkmn ;z:q k|xL annfO{ lbg] sfo{ ;d]t cufl8 al9x]sf] 5.
;+o'Qm fi6;\3sf] dfu adf]lhd l;oflnof]gdf Ps a6flnog kmf}h k7fpg] tofL
eOx]sf] 5. fli6o ;'Iff klifb\sf] ;lrjfno :yfkgf ug]{ k|of; eOx]sf] 5.
t >L % sf] ;sfaf6 clxn];Dd o;af] s'g} lg0f{o ePsf] 5}g. ;]gf;u ePsf
k'fgf PlG6s xltof a]Rg] sfo{ cufl8 al9x]sf] 5. dsjfgk' lhNnfsf] Nxf];f
eGg] :yfgdf PS;Knf]l;e kkf]N;g KnfG6 lgdf{0f hfL 5. To:t} !& gDa
jflxgLdf s]Gb|Lo dd{t;Def s]Gb| agfpg] sfd eOx]sf] 5. cy{ dGqfnosf]
cg'f]wdf @)%& r}t ! ut]b]lv Ps jif{sf nflu eG;f gfsfdf fh:j u:tLdf
;}lgs klrflnt ulPsf] 5.
hfx]Lsf qmddf d}n] eg] M g]kfn k|xL ;DaGwL ;a} sfo{ u[x dGqfnoaf6} x'g]
x'bf zflGt;'Iffsf] ljifo afx]s cGo s'g} klg ljifo k|d'v ;}lgs ;lrjfno;u
;DalGwt 5}g. k|xLaf6 ;do;dodf 36]sf 36gfx?sf] lkf]6{ dfq k|fKt x'g]
u]sf] 5. To:t} ;sfsf] e|d0fdf g]kfn k|xLaf6 ;'Iffsf nflu ;dGjo x'g]
u]sf] 5.
;z:q k|xL clxn];Dd cWofb]zaf6 rn]sf] 5. ;+;b\sf] cfufdL clwj]zgdf
ljw]os k]; u] ;z:q k|xL ;DaGwL P]g kflt ufpg'kg]{ 5. klxnf] r0fdf
;z:q k|xLsf] ;\u7g tof x'b} 5. bf];|f] r0f;Dddf sla !% xhfsf]
baGbL lgdf{0f ug]{ of]hgf eOx]sf] 5. ;]gfaf6 ;z:qdf n}hfg] hgzlQmaf]
lg0f{o eO;s]sf] 5}g. ;]gfaf6 xltof x:tfGt0f ug]{ tflnd pknAw ufpg]
k|lqmof cufl8 al9x]sf] 5.
To;L g} fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 lbgx' u'Ktr lkf]6{ cfOx]sf] 5.
u'Ktr ;DaGwL cGo sfo{df ;}lgs ;lrjfnosf] s'g} klg ;DaGw 5}g.
d}n] ;sfdf jt{dfg fhgLlts cj:yfaf] ;\lIfKt hfgsfL ufpb} eg]
M clxn]sf] ;+j]bgzLntfnfO{ Vofn u] g]skf Pdfn]n] cfufdL c;f]h;Dd ;+od
ckgfpg] ePsf] 5. Pdfn]n] kv{ x] sf] gLlt lng] gof fhfsf] sfo{z}nL
205
206
k|xLsf] d[To' eof]. tLg hjfg 3fOt] ePsf] #! yfg fOkmn dfcf]jfbLn] sAhf
u]sf] va 5. To:t} lxhf] a]n'sL dfcf]jfbLn] l;Gw'kfNrf]s, d]nDrLl:yt k|xL
rf}sLdf kmfo u] ;'IffsdL{sf] Wofg cfs[i6 uL ahfdf x]sf] g]kfn a}\s
lnld6]8af6 sla ;f9] ;ft nfv k}of b'O{ yfg !@ af] aGb's n'6]sf 5g\.
;]gfn] Pp6f PdcfO{!& sfuf]{ x]lnsK6 Pp6f :6f]n hxfh lsGg] k|lqmof
;' u]sf] 5.
;sfaf6 fli6o ;efdf lQm rf :yfgdf tfKn]h', cf]nfr'uf]nfsL
oflsnf z]kf{, ;]gfaf6 cjsfzk|fKt ;xfos yL bLKtk|sfz zfx, sf7df8f}sf
pBf]uklt 8f= ?k Hof]lt ;'g;Lsf b]jgffo0f rf}wLnfO{ dgf]gLt ulaS;]sf]
5. dgf]gLt ;b:osf] ;"rL e"uf]n, hflt, efiff n}\lus ;dfgtfsf lx;fan]
;Gt'lnt x]sf] eg] ;sffTds k|ltlqmof cfPsf] 5.
;]gfn] hd{gLsf] x]Sn PG8 sf]s sDkgL;u lsGg nfu]sf] Prs] hL#^ fOkmn
g]kfnnfO{ a]Rg Toxfsf] ;sfn] cg'dlt -nfO;]G;_ glbPsf] x'bf ;Demf}tf cg';f
xltof pknAw ufpg g;Sg] hfgsfL pQm sDkgLaf6 cfPsf] 5. o;kl5 ;]gfn]
;f] sDkgLnfO{ Pn;L dfkm{t k7fPsf] sd lkmtf{ ufpg] hljfgf ;d]t ltfpg
k|of; ug]{ ;f]rfO fv]sf] 5. of] xltof lsGg k|lqmof ;' ubf{ g} o;af] ljjfb
pTkGg ePsf] lyof]. o;af] >L % sf] ;sfnfO{ s;L s] hfgsfL ufpg]
eGg] ljifodf cGof]n ePsf] 5. o; 36gfaf6 ;]gfsf] ljZj;gLotfdf klg cfr
cfpg] b]lvG5. ca ;]gfsf] cfjZostf cg';f cGo ljsNk dfkm{t xltof lng
o; k|lqmofdf kfblz{tf ckgfpg lgtfGt cfjZos 5. Prs] hL#^ fOkmn
;]gfn] vlb ug]{ s'f p7]b]lv g} o; ljifodf eftsf] lgs} c;Gt'li6 xb} cfPsf]
xf]. eftn] pQm xltof;u ;DalGwt kIfnfO{ ck|ToIf ?kaf6 bafj lbPsf] ;d]t
a'lemg cfPsf] 5. of] ljifo d}n] ;sfnfO{ ;lj:tf hfx] u].
sfo{yL pkyL ;bLkaxfb' zfxn] cfk\mgf lgs6sf JolQmnfO{ bafsf] zfxL
kfZj{jtL{ ljefu zfxL Ifs ;}lgs k|xLnfO{ e\u ug'k{ 5{, oL b'O{ lgsfon] sfd ug{
;s]gg\, cfk\mgf] lhDd]jfL k"f u]gg\, To;}n] bafdf e}jgfy u0fsf] u'NdnfO{
t}gfy ug'k{ 5{, ;}lgs ;lrjfnosf ;a} kbflwsfLnfO{ x6fpg'k5{ eGg] u]sf] a'lemof].
of] s'f hfx] ubf{ ;sfaf6 p;df rGb|zdz] vnssf] ut k]sf] 5, To;n] ubf{
pm 5nsk6 u5{, To;}n] p;sf s'fnfO{ dxj gb]pm x'sd' eof].
207
208
Toxf k"j{ zfxL kfZj{jtL{ pkyL tffaxfb' yfkfn] 8f= hgfb{g ;'j]bL;u u]sf]
s'f pxfn] dnfO{ ;'gfpg'eof]. pxfn] S;L vfPsf] ;'df fhbaf xTofsf08sf]
ljifo 1fg]Gb| ;sfaf] 7"n7"nf] :jdf Hofb} czf]egLo s'f ug'{eP5. tff
h;f{an] pQm ]:6'fdf baf xTofsf08 if8\oGqaf6 lrPsf] xf], o;df w]}sf] xft
5, ;a} dnfO{ yfxf 5, gof fhfaf] dnfO{ aRr}b]lvsf s'f yfxf 5, pxf JofkfL
xf] fhf xf]Og, cfjZos k] bafsf w]} kf]n vf]N5', fhf jL]Gb| fd|f] fhf eP
klg fgLsf] nx}nx}df nfu] aafb u], d}n] fh;+:yfsf nflu ;s];Dd 7"nf] sfd
u]sf] 5', 7s'Lx? ldn] dnfO{ x6fP, To;sf] kmn clxn] kfpb} 5g\, oL fhfn]
s]xL ug{ ;Sb}gg\ h:tf cdof{lbt s'f u]sf] ;']zhLn] ;'gfpg'eof].
d}n] ;']zhLnfO{ tkfO{+n] lsg Tolt g} a]nf s'g} k|ltjfb ug'{ePg < eg]
;f]w]. pxfn] eGg'eof], d cln 6f9fsf] 6]a'ndf lyP. tff h;f{an] dnfO{
lrGg'ePg. dnfO{ To; a]nf s'g} k|ltlqmof glbbf g} pko'Qm x'G5 h:tf] nfUof].
To;}n] pxfsf s'f dfq ;'g]. cfh laxfg} of] s'f d]f] xflsd -;+jfb;lrj
df]xgaxfb' kf08]_ nfO{ ;'gfP. pxfn] o;af] ;Dem]hlt a'bf agfP ;}lgs
;lrjnfO{ lbg" eg]sfn] d eGg cfPsf] x'. ;']zhLn] dnfO{ l6k] NofPsf a'bfx?
;d]t lbg'eof].
pQm a'bfx? n]vs
] f] sfuh h:tfsf] t:t} cfh} ;sfdf hfx] u] r9fP.
cjsfz kfPb]lv g} tff h;f{a ljleGg kf6L{sf g]tf;u ;Dks{df x'g'x'G5.
klxn] cfk\mgf] ;DwL u'nfazdz] yfkf dfkm{t kl5 k|wfgdGqL lulhfk|;fb
sf]Ofnfsf :jsLo ;lrj uf]s0f{ kf}8]nnfO{ k|efjdf kfL pxf -k|wfgdGqL sf]Ofnf_
lgs6 k'Ug ;kmn x'g'ePsf] 5. lulhflgs6 x'bf gffo0fl;+x k'gnfO{ ;d]t pxfn]
k|of]u ug{'eof]. pxfn] k"j{ k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x yfkfnfO{ k|wfgdGqLsf] ;'Iff
;Nnfxsf -dGqL:tLo_ agfpg kl5 cltyL agfpg k|of; ug'{ePsf] lyof].
o;} qmddf sf]Ofnf wd{kfn lrkm;fanfO{ glhs Nofpg ;kmn x'g'eof]. o;df
k"j{Iff;lrj rqmaGw' cof{nsf] ;d]t ;xof]u lnPsf] a'lemG5. pxfsf b'j} of]hgf
;kmn gePsfn] wd{kfn lrkm;fanfO{ fli6o ;efdf lgo'lQm uL IffdGqL agfpg]
cfkm" cd]lsfsf] fhb"t x'g] of]hgf ;d]t agfpg'ePsf] ;'lgg cfPsf] 5.
To:t}, tff h;f{an] cfkm"glhssf JolQmx?;u s] eGg] ug'{ePsf] a'lemPsf]
5 eg], o'jfhflwfhn] xfdLnfO{ 8'afP. a8fdxffgLn] fhfnfO{ k\u' agfOg\.
xfdLnfO{ gof fhfn] s] unf{g\ < ;'Gbk|tfk fgfnfO{ P8L;Laf6 x6fPsf]df
d]f] lrQ a'em]sf] 5}g. o;df d Hofb} b'MvL 5'. ;'Gbsf] dgf]an Hofb} v:s]sf]
5. ca fhfnfO{ s;L k|efj kfg]{ eGg]af] ;f]lrx]sf] 5'. lulhf z}nhf
cfrfo{sf] ;Dks{df 5'. fh;+:yfaf] hgdt ;\u|xdf hfg 7Ls x'g] ;Nnfx
lbPsf] 5'. ;do;dodf eftsf] dWok|b]z uP u'nfO{ e]6\g] u]sf] 5'. s]xL
;docufl8 wd{kfn lrkm;fa;u xlf uP kms]{+. bafsf sd{rfLsf] 7"n}
209
210
k'gu{7g x'b} 5. d ;'Iff klifb\sf] ;lrjfnosf] k|d'vdf lgo'Qm x'b} 5'. o;df
dnfO{ ljj]sn] dfq ljf]w ug]{ xf]. t ca p;sf] klg s]xL nfUg]jfnf 5}g. pm
cfkm} kfvf nfUb} 5.
hgzlQmsf] sdL x'g k'Uof]. To;}n] o; ljefuaf6 ;"rgf ;\sngsf] sfd :tLo
k|efjsfL x'g ;s]sf] 5}g. ;fy} o; ljefunfO{ k|fKt x'g] ah]6 klg Hofb} Go"g
x'g] u]sf] 5.
pQm cj;df ;sfaf6 b]jLfdnfO{ dfcf]jfbLsf] sdfG8 sG6f]n tyf
;f\u7lgs cj:yfaf] lj:t[tdf a'e\mg ljleGg lhNnfdf dfcf]jfbLsf] k|Effj k|:6
emNsg] uL g]kfnsf] gS;f tof kfL k7fpg lgb]{zg aS:of]. ;fy} ;sfaf6
cg';Gwfg ljefunfO{ k]sf ;d:ofaf] k|wfgdGqL;u s'f u5'{ x's'd x'b} cg';Gwfg
ljefunfO{ k|fKt x'g] ;"rgf cGo ;'Iff lgsfo ;}lgs ;lrjfnonfO{ ;d]t
hfgsfL ufpg ;Dks{df xg x's'd eof].
211
212
213
214
215
216
u[x;lrj >LsfGt ]UdL;usf] e]6df af:tf]nfn] ;]gf lsg klrfng ePg <
eg] ;f]Wg'ePsf] 5. To; a]nf af:tf]nfn] fhfn] cd]lsL fhb"t;u ;\s6sfn
3f]if0ff guL ;]gf klrfng ug{ gx'g] s'f u]5g\, fhfn] of] s] ug{ vf]h]sf]
xf] < eg]sf] s'f ]UdLn] dnfO{ hfgsfL ufpg'eof].
k"j{ k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x yfkfn] cfkm"lgs6sf JolQm;u fhbaf
d;fg3f6df kl0ft eof], ca Toxf xfd|f] s] afsL x\of] , xfdLnfO{ gof fhfn]
kofpb}gg\, d}n] k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ cltyLsf nflu :juL{o
jL]Gb| ;sfdf l;kmfl; ug{ nufPsf] unt eP5, ca gof fhfnfO{ s;L v';L
kfg]{ eg] ;f]lrx]sf] 5' cflb s'f ug'{eP5.
wd{kfn lrkm;fan] k|d'v lghL ;lrj ;'bgk|;fb kf]v]n;usf] e]6df cfufdL
a'waf lbNnL hfg] zlgaf kms{g] atfpg'eP5. ;fy} pxfn] eGg'eP5, ;sfaf6
dnfO{ cltyL lgufx eP ;sfsf] kfpsf] glhsaf6 ;]jf ug{ kfpg] lyP. dnfO{
fhb"t x'g] OR5f 5}g. d k|wfg ;]gfklt ePsf] JolQm, fhb"t ePdf kfi6;lrjn]
;d]t xKsfp5. clxn]sf] cj:yfdf dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng ug{' x'b}g.
lrkm;fasf] s'faf6 lghL ;lrj lgs} k|efljt eO{ pxfnfO{ 7"n} lhDd]jfL lbnfpg
hfx] ug]{ ;f]rfOdf x'g'x'bf] x]5. lghL ;lrjn] d;u oL s'f ubf{ d}n] d]f]
hfgsfLdf cfPsf s'fx? ;'gfP. To; a]nf pxf lhNn kg'{eof].
;z:q k|xL dxflgLIfs s[i0fdf]xg >]i7n] cfhsf] hfx]Ldf k|wfgdGqL
sf]Ofnfn] fhLgfdf lbg nfu]sf] ljifodf k|wfg ;]gfklt ;}lgs ;lrjnfO{
laxfg} hfgsfL ufPsf] lyP, ;sfdf hfx] eof] xf]nf eGg'eof]. xfn
k|wfgdGqLsf] fhLgfdfkl5 sf\u|];df ljjfb a9] hfg] pxfsf] ljZn]if0f lyof].
;fy} pxfn] clxn]sf] cj:yfdf z]axfb' b]pjf g} k|wfgdGqLsf nflu pko'Qm x'g]
wf0ff fVg'eof]. pxfn] xfn;Ddsf] ;z:q k|xL ;DaGwL k|ult ljj0f, xfn;Dd
;]gf eftaf6 k|fKt xftxltof tyf cGo pks0fsf] ljj0f klg lj:t[t ?kdf
hfx] ug'{eof].
;sfaf6 pxfnfO{ xfnsf] fhgLlts l:yltnfO{ uDeLtfsf ;fy x]g"{
s'g} klg h?L ;"rgf ;}lgs ;lrj dfkm{t hfx] ug"{ x's'd eof]. ;fy}
;z:qnfO{ lj:tf ubf{ u'0f:tdf ;d]t Wofg lbg, ljz]if u] tflnddf hf]8
lbg lgb]{zg aS:of]. ;z:q k|xL P]gnfO{ ;s];Dd rf8} kflt ug]{ jftfj0f
tof kfg{ x's'd eof].
jf;' l;fn, s]aL u' nId0f l3ld] ;b:o x]sf] lgjf{rg d08n agfPsf] 5
eg] gxl cfrfo{nfO{ ko{j]Ifs tf]s]sf] 5. ;+;bLo bnsf] g]tfsf nflu cfufdL
cfOtaf lgjf{rg x'g] cg'dfg ulPsf] 5.
sf\u|];df lulhf kIfn] ;+;bLo bnsf] g]tfdf ;'zLn sf]OfnfnfO{ pDd]bjf
agfpg] ePsf] 5. pxfnfO{ ax'dt ;f+;bsf] ;dy{g gx'g] ePdf rqmk|;fb af:tf]nfnfO{
pDd]bjf agfpg] 0fgLlt ag]sf] 5. ;efklt sf]Ofnfn] v'daxfb' v8\sfnfO{
kf6L{sf] dxfdGqL agfP ;'zLnsf nflu ;dy{g h'6fpg vf]Hg'ePsf] lyof]. t
v8\sfn] ;'zLnnfO{ ;dy{g gug]{ atfPkl5 af:tf]nf pDd]bjf x'g] ;Defjgf b]lvPsf]
5. lulhf kIfsf ;a} v'daxfb' kIfsf ;f+;bn] ;xof]u u] eg] af:tf]nfn]
lhTg] ;Defjgf 5. v'daxfb' :jo+ eg] clxn]sf] kll:yltdf ;a}n] lglj{f]w
5f]8] dfq cfkm" pDd]bjf x'g] 0fgLltdf x'g'x'G5. ;fy} cfkm" pDd]bjf geP s'g
;d"xnfO{ ;xof]u ubf{ a9L kmfObf lng ;lsG5 eGg] lx;falstfadf x'g'x'G5.
sf\u|];df ljho uR5bf ;d"xn] pkk|wfgdGqL fdrGb| kf}8]nnfO{ fhLgfdf ufpbf
;xof]u ug]{ jrg lbPsf] lyof]. To; cg';f fdrGb|n] pDd]bjfL lbPdf uR5bf
;d"xn] pxfnfO{ ;xof]u ug]{ ;Defjgf 5.
k|d'v ljkIfL bn Pdfn]n] ;'zLn sf]Ofnf k|wfgdGqL ePdf b]zsf] cj:yf
lulhfsf] kfnfdf eGbf klg vfa x'g] ljZn]if0f u]sf] 5. Pdfn]n] ;'zLn
lgb{oL x7L :jefjsf] JolQm ePsfn] pxfn] k|ltkIf tyf dfcf]jfbL;u l8n ug{
g;Sg] 7DofPsf] 5. To:t}, fdrGb|nfO{ cl:y :jefjsf] g]tfsf ?kdf lnPsf]
5. clxn]sf] cj:yfdf fhbaf, ;]gf klZrdL fi6sf] ;xof]u z]axfb'
b]pjfn] h'6fpg ;Sg] x'bf pxf g} efjL k|wfgdGqLsf ?kdf pko'Qm x'g] ljZn]if0f
Pdfn]]n] u]sf] 5. b]pjfnfO{ eftn] ;xof]u gu] klg ljf]w ;d]t ub}{g eGg]
Pdfn]sf] a'emfO 5. ;fy} fli6o d'2fdf b]pjfn] c8fg lng ;Sg'x'G5 eGg] ;f]r
Pdfn]df 5.
fhbaf xTofsf08, xf]n]L 36gf xfnsf] ;+j]bgzLn fhgLlts
kll:yltsf] ;Gbe{df lulhfk|;fb sf]Ofnf hlt;Sbf] rf8f] k|wfgdGqLaf6 x6\g'k5{
eGg] dxffhflwfhsf] ;f]rfO lyof]. z]axfb' b]pjfnfO{ ;lhn} k|efljt kfg{
;lsG5 eGg] df};'kmsf] ;f]rfO x]sf] d a'em\b5'. ;'Iff lgsfosf k|d'v cGo
dfWod k|of]u uL cfkm"n] ;Sg] ;xof]u u] b]pjfnfO{ sf\u|]; ;+;bLo bnsf]
g]tfdf lhtfpg k|of; ug"{ egL ;sfsf] lgb]{zg 5. o; cg';f d}n] ;a}nfO{
hfgsfL ufP.
217
218
219
220
k|s6 gug]{ k|lta4tf JoQm u]sf 5g\. To:t} capk|fGt eftLo lj:tfjfb h:tf
gsffTds zAb ;d]t k|of]u gug],{ a fhtGqnfO{ cfqmd0fsf] k|dv
' lg;fgf agfpg]
egL eftLo kbflwsfLnfO{ pgLx?n] jrg lbPsf 5g\. t dfcf]jfbL eftLo
kIfsf ljleGg ;'emfjdf slGeG; x'g g;s]sf] tyf cfjZos k] lrlgof sf8{ klg
v]Ngaf] ljrf ulx]sf] ;"rgf ;d]t eftLo kIfaf6 ;"rgf cfPsf] 5.
dfcf]jfbLnfO{ sfo{stf{, ldlnl;of tyf ;}Go b:tf uL emG8} @) xhf
JolQmnfO{ kfNg lgs} cfly{s cefj klx]sf] a'lemPsf] 5.
ljleGg v]dfsf fhgLlts ljZn]ifssf cg';f u0ftGqjfbL k|hftGqjfbL
zlQm ldn]df fh;+:yfnfO{ c;lhnf] kg{ ;S5. To;}n] ;a} kf6L{sf u0ftGqjfbL
g]tf klxrfg uL pgLx?nfO{ k|hftGqjfbL tyf fhtGqjfbL;u ldNg glbg]
ldn]df lgliqmo kfg]{ 0fgLlt agfpg'kg]{ ;'emfj cfPsf] 5. dfcf]jfbLn] b]zsf]
k|ult, hgtfsf] ;d'Gglt rfx]sf x'g\ eg] ljWj+;sf] af6f] Tofu] ;xL af6f]df cufl8
a9\g'k5{. ;fy} pgLx?nfO{ fli6o Pstfsf nflu fh;+:yfsf] dxj a'emfpg ;d]t
;f]rljrf x'g'kg]{ ;'emfj k|fKt ePsf] 5.
;"rgf cg';f dfcf]jfbLsf] e|ft[ ;\u7g clvn -qmflGtsfL_ n] cfpbf]
c;f]hdf fli6o dxflwj]zg ug]{ of]hgf agfPsf] 5. o; qmddf ljleGg lhNnfsf
k|d'v lhNnf clwsfL;u cfd;ef ug{ To; qmddf gffh'n'; ug{ ;d]t :jLs[lt
dfu u]sf] 5. k|d'v lhNnf clwsfLx?nfO{ ;+ljwfgsf] kllwleq x] cfd;ef
cfof]hgf ug{ gff nufpg :jLs[lt lbg], cGoyf sfg'gL sfafxL ug]{ lgb]{zg
uPsf] 5. To:t} pQm ljBfyL{ ;\u7gn] lhNnfl:yt k|xL k|d'vnfO{ ;d]t kmf]g
u] ;xof]u dflux]sf] a'lemPsf] 5. o;}aLr dfcf]jfbLsf hgjuL{o ;\u7gn]
b]zsf ljleGg efudf v'nf hg;ef uL fh;+:yfsf] ljf]wdf gff nufpg'sf ;fy}
fhtGqljf]wL efif0f ulx]sf] va cfPsf] 5.
cy{;lrjn] ;'Iff lgsfosf] ah]6af] Hofb} gsffTds ;f]rfO agfPsf]
u'gf;f] cfPsf] 5. o;af] fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd zdf{n]
k|wfgdGqLnfO{ cjut ufpg'eof]. k|wfgdGqLn] ah]6 a9fpg'kg]{ ;'Iff lgsfosf]
dfuk|lt ;sffTds k|ltlqmof lbg'eof]. k|wfgdGqL dfcf]jfbL;u x'g] zflGtjftf{k|lt
lgs} pT;fxL b]lvg'ePsf] 5, t u[xdGqL v'daxfb' v8\sf Tolt w]} cfzfjfbL
x'g'x'Gg eg] b]jLfdn] dnfO{ ;'gfpg'eof].
;sfaf6 d}n] k|wfgdGqLnfO{ >Ln\sfdf ;sf Pn6L6LO{aLrsf] jftf{sf
qmddf ;sfL kIfaf6 kof{Kt uNtL ePsf] 5, dfcf]jfbL;u jftf{ ubf{ To:t} uNtL
g]kfndf bf]xf]lg' x'b}g eg] ;DemfPsf] 5', ltdLn] klg o;af] ;'Iff c\usf
k|d'vx?nfO{ hfgsfL ufpm egL dnfO{ x's'd eof]. ;fy} g]kfnsf] fh;+:yfaf]
;j{;fwf0fdf r]tgf clej[l4 ug{ ;d;fdlos n]v tyf rgf k|sflzt ug{
n]vsx?nfO{ k|f]T;flxt ug"{ eg] lgb]{zg aS:of].
221
222
pks'nklt 8f= ;']zfh zdf{;u d]f] e]6 eof]. pxfx?n] b]zsf] kll:yltk|lt
lrGtf JoQm ub}{ clxn]sf] fhgLlts dfxf]n Hofb} tn ePsf] atfpg'eof].
s'g} klg ;dodf s'g} klg lsl;dsf] fhgLlts b'3{6gf x'g ;Sg] l:ylt x]sf]
pxfx?sf] ljZn]if0f lyof]. pxfx?n] fhf jL]Gb|;u cfk"mx?sf] fd|f] ;DaGw ePsf]
a]nfa]nfdf bz{ge]6 aS;L lgb]{zg ;d]t aS; x'g] u]sf] dnfO{ ;'gfpg'eof]. ;fy}
jt{dfg dxffhflwfh;u ca s:tf] ;DaGw x'g] xf] < egL lh1f;f fVg'eof].
pxfx?n] eGg'eof], sf7df8f} ljZjljBfnon] d]l8sn sn]h :yfkgf uL To;sf]
gfd >L % jL]Gb| d]l8sn sn]h fVg] of]hgf lyof]. s'g} ?kaf6 jL]Gb| ;}lgs
c:ktfn;u o;sf] ;DaGw :yflkt ug{] o;df ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifaf6 klg
nufgL ug]{ ljifo jL]Gb| ;sfdf hfx] ePsf] lyof]. ca of] ljifo s] x'g] xf] eGg]
lrGtf pxfx?sf] lyof]. s'fsfgLsf qmddf jL]Gb| ;sfaf6 ;d'b\3f6g ulaS;]sf]
w"lnv]nsf] vfg]kfgL of]hgf b]zed} gd'gfsf] ?kdf x]sf] :d0f ufpb} b'j} hgfn]
eGg'eof], h;f{an] xfdL b'j}nfO{ ;sfsf] cg's"n ;dodf bz{ge]6 ldnfOlbg'kof].
xfd|f s'f ToxL a]nf ;sfdf hfx] u5f}{+. d}n] pxfx?n] p7fPsf ;a} ljifo
k"j{jt\ ?kd} cl3 a9\g] cfZjf;g lbnfP. ;fy} oL ljifo ;sfdf hfx] uL
tkfO{+x?nfO{ va u5'{ eg].
xfn dfcf]jfbLn] o'4ljfd u]sf] cj:yfdf ;a} ;'Iff lgsfon] tflnddf
ljz]if hf]8 lbg'k5{. oxL a]nf nlhl:6S; :yfgLo txdf k'ofpg cfjZos 5.
oxL df}sfsf] kmfObf p7fO{ ;]gfn] ljz]if u] u'Ktr ;]jf lj:tf uL k|efjsfL
agfpg'kg]{ x'G5 egL d}n] ;sfdf hfx] u].
b]zfGt ;fKtflxsdf lxhf] cjsfzk|fKt yL s[i0fgffo0fl;+x yfkfsf] n]v
k|sflzt ePsf] 5. n]vdf ;]gf lgjf{lrt ;sfsf] cwLgdf x'g'k5{ eGg] wf0ff
5. ;fy} pxfn] ;]gfsf s]xL sdLsdhf]L ;d]t cf}Nofpg'ePsf] 5. o;} n]vnfO{
lnP k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] hafn] pxfnfO{ kmf]g u] tyfgfd ufnL
ug'{eP5. ;]gfn] cfof]hgf ug]{ s'g} klg ;dff]xdf yL yfkfnfO{ lgDtf gug"{
eg] k|wfg ;]gfkltn] sfo{yL ljefunfO{ lgb]{zg ;d]t lbg'ePsf] 5. of] s'f yL
yfkfn] dnfO{ kmf]gdf hfgsfL ufpb} ;sfdf hfx] ullbg cg'f]w ug'{eof].
;fy} pxfn] k|xL dxflgLIfs w|'jaxfb' k|wfg, PcfO{hL fdsfhL afGtjf dnfO{
tTsfnLg ;sfx?n] alnsf] af]sf] agfPsf]af] h;f{anfO{ yfxf g} 5 eGg'eof].
of] s'f d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sf xfl;aS:of] dfq.
>L % sf] ;sf dfcf]jfbLaLr x'g] zflGtjftf{nfO{ lnP lxhf] 8f= afa'fd
efO{n] Pp6f klqsfdf n]v]sf] n]vsf ;DaGwdf l6Kk0fL ub}{ s]xL ljZn]ifsn]
n]vsf] ;f ldnfO{ cfZj:t kfg{ vf]Hg' dfq xf] eg]sf 5g\.
jt{dfg cj:yfdf dxffhflwfhaf6 fHosf dxjk"0f{ kbdf lgo'lQm ubf{
tyf sfo{qmd of]hgf agfpbf hghfltnfO{ ljz]if dxj lbg'k5{. uf]]axfb'
223
224
vkf\uL, ads'dfL a'9f, s[i0f erg, gffo0fl;+x k'g h:tf JolQmnfO{ ;fy lnP
hghfltx?df fh;+:yfk|lt ;sffTds k|efj kg{ hfG5 eg] dnfO{ e]6\g cfpg]
hghflt a'l4hLjLn] ;'emfj lbPsf 5g\.
k"j{k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]Ofnfn] clxn]sf] ljsl;t fhgLlts 36gfqmdaf]
cfkm"lgs6sf JolQm;u s'f ubf{ eGg'ePsf] 5, dnfO{ ;]gfn] ;fy lbPg. b]pjfn]
k"j{ ;}lgs ;lrj zfGts'df dNn dfkm{t ;]gfaf6 dnfO{ c;xof]u ufpg e"ldsf
v]n]. dnfO{ of] s'f bafsf] tffaxfb' yfkfsf] dfG5]n] eg]sf] xf]. b]pjf, cfh'
zfGt dNnaLrdf s] gftf 5 < d t cndNn k]sf] 5'. fhfn] ca ;+ljwfgdf
;+zf]wg ug{ ;S5g\. o:t} xf] eg] fh;+:yfaf] hgdt ;\u|x x'g'k5{. ;]gfdf
klg hgdt ;\u|x kIfw 5g\.
dfcf]jfbLsf ;dy{s eftLo kqsf cfgGb:j?k adf{sf] g]kfndf dfcf]jfbL
ljb|f]xsf] lrq0f ulPsf] 8f]Nkf ;] f]Nkf ts gfds k':ts k|sflzt ePsf] 5.
k':ts n]Vg'cl3 adf{nfO{ dfcf]jfbLn] b]zsf ljleGg :yfgdf 3'dfP5g\. o;L adf{n]
nfdf] ;do dfcf]jfbL;u x] g]kfnsf ljleGg :yfgsf] e|d0f ubf{ ;d]t xfd|f ;'Iff
lgsfon] o;af] s'g} hfgsfL gkfPsf] b]lvG5. o;n] xfd|f] u'Ktr k|0ffnLsf]
jf:tljs cj:yf b]vfp5.
225
226
a]r]sf] sd slt x'G5, fli6o ;'Iff klifb\ dfkm{t k|wfgdGqLnfO{ hfgsfL ufpg"
eg] ;Nnfx lbPsf] lyP. o;} k|;\udf cfh k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ kmf]gdf
;DefyL;u lsg s'f u]sf], ;DefyL t d]f] ;DefyL xf], tkfO{+n] s'g} s'f
ug'{ 5 eg] d;u s'f ug"{=== eg] ems]{ kmf]g flvlbg'eof].
227
228
dfn] dxf;lrj jfdb]j uf}td, d;fnsf g]tf lrqaxfb' s];L, ;+o'Qm hgdf]rf{
g]kfnsf nLnfdl0f kf]v]n g]dlskfsf gffo0fdfg lah'S5] -f]lxt_ ;xefuL
lyP. 5nkmndf ;a} g]tf u0ftGqdf hfg] kIfdf ;xdt ePsf 5g\. g]dlskfsf
lah'S5]n] dfq xfnnfO{ ;+j}wflgs fhtGqeGbf aflx ghfg] c8fg fv]sf] a'lemPsf]
5. ;fy} s'g} sf0faf6 kll:ylt cg's"n ePdf dfcf]jfbL g]tfx? k|r08, afa'fd
efO{ df]xg j}B csf]{ ;ftf sf7df8f} cfpg ;Sg] ;Defjgf 5. jftf{df
dfcf]jfbLsf tkm{af6 pgLx? g} ;xefuL lyP.
g]kfndf a;f]af; ug]{ :jfdL a|x\dfgGb pbf;Lg;u dfn] dxf;lrj jfdb]j
uf}td lgs6 x]sf] va 5. Pdfn] km'6fpgsf nflu oL :jfdLn] dfcf]jfbL
jfdb]jnfO{ lgs} 7"nf] sd lbPsf lyP. ;DejtM g]kfndf u0ftGq :yfkgfsf
nflu eftsf] u'Ktr ;+:yf cn] oL :jfdLnfO{ k|of]u u]sf] x'g ;Sg] cg'dfg
ug{ ;lsG5. :jfdLn] g} fhbafdf sfo{t zfxL kfZj{jtL{ 6Lsf wdnf
dfn] dxf;lrj uf}tdaLr klg ;DaGw :yflkt ufOlbPsf lyP. pgn] uf}tdnfO{
eftLo u'Ktr ;+:yf c;u ;d]t ;Dks{ ufPsf] a'lemPsf] 5. fli6o cg';Gwfg
ljefuaf6 k|fKt oL hfgsfL d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 oL ;a} tYosf
cfwfdf Pdfn] dxf;lrj g]kfn dfn] dxf;lrj uf}tdnfO{ ljZjf; ug{ g;lsg]
x's'd eof].
fhbafsf] 3sfh ljefudf sfo{t ;lrj ljZjljqmd zfx cfh d]f]
sfof{nodf cfpg'eof]. pxfn] eftLo b"tfjf;n] h;f{asf] afof]8f6f dfu]sf] 5.
h;f{an] afof]8f6f dnfO{ lbg'eof] eg] d k'ofOlbG5' eGg'eof]. ;fy} pxfn] k|d'v
fhbaf ;dff]x k|aGws sfof{nosf ;dff]x k|aGws lrgzdz] yfkf, k|d'v
lghL ;lrj ;'bgk|;fb kf]v]n pxf :jo+n] ;d]t afof]8f6f eftLo b"tfjf;df
k7fO;s]sf] hfgsfL lbg'eof]. o;kl5 d}n] pxfnfO{ eg], lsg d]f] afof]8f6f
eftLo b"tfjf;df k7fpm < tkfO{+ o:tf] sfd u] glx8\g';\. oL w]} uDeL k|s[ltsf
s'f x'g\. of] ljifodf d}n] dxffhflwfhdf hfx] ug'{kg]{ x'G5. t, olt eGbf
klg pxfn] ljifosf] uDeLtf a'em\g'eP h:tf] nfu]g. kl5 pxfn] cfk\mgL 5f]Lsf]
ljjfxdf ;d]t eftLo fhb"tnfO{ 3df af]nfpg'eP5. eftLo ljb]zdGqL cfpbf
fhb"tn] cfkm} kmf]g u] pxfnfO{ nGrdf lgDtf ug'{ePsf] x]5. ;fdfGotof s'g}
ljb]zLn] lgDtf u]sf] cj:yfdf Tof] lgDtf dfGg'eGbf cufl8 bafsf kbflwsfLn]
;sfdf hfx] ug]{ k|rng 5. t pxfn] slxNo} o:tf ljifodf hfgsfL
lbg'ePg. oL tYoaf] ljrf ubf{ eftLo b"tfjf;n] fhbafsf dxjk"0f{ kbdf
x]sf sd{rfLaf] cjfl~5t rf;f] fVg yfn]sf] :ki6 x'G5. of] s'f d}n] ;sfdf
hfx] u]. eftLo u'Ktr ;+:yf cn] fhbafsf sd{rfLnfO{ ;d]t k|efj kfg{
nfu]sf]af] ;sfsf] Wofgfsif{0f ufP.
cfh} ;sfaf6 ;a} ;'Iff lgsfosf u'Ktr k|0ffnLnfO{ ;'b[9 ug{ ;a}
;'Iff k|d'vnfO{ eg, ;fy} fhbafsf] klg cfk\mgf] 5'} u'Ktr k|0ffnL v8f
ug{ s] ug{ ;lsG5, ljrf u x's'd eof]. o:t} ;sfaf6 d'n'ssf ljleGg
:yfgdf fhbafaf6 ;fdflhs ;]jfsf klof]hgf ;~rfng ug]{af] ljrf ug{
x's'd eof]. o; ;Gbe{df d}n] yfONofG8df Toxfsf fhf fhkljfaf6 ljleGg
f]on k|fh]S6 ;~rfng eOx]sf]af] ;sfdf cjut ufP. ;fy} g]kfndf klg
To:t} lsl;dsf] f]on k|f]h]S6 ;~rfng ug{ ;lsG5. o;af] lj:t[t cWoog ug{
Pp6f l6d yfONofG8 k7fpg] ls eGg]af] klxn] klg 5nkmn ePsf] lyof], yfO{
fhb"tfjf;;u s'f u] of] s'f k'gM cufl8 a9fpg ;lsG5 eg] ;sfdf laGtL
u]. ;sfaf6 of] ljifo ;lrj a}7sdf fv] 5nkmn u s] ug{ ;lsG5,
of]hgf agfpm x's'd eof].
229
230
231
232
lbnLk dxh{g ;lxtsf JolQmn] km"ndfnf ;lxt :jfut u]. Toxf ePsf] dfcf]jfbLsf]
cfd;efdf sla tLg xhfsf] ;xeflutf lyof]. cfd;efdf fodfemL ;fksf]6fn]
kf6L{sf] lgb]{zg cg';f jftf{ u5f}{+ eGb} b]zdf hgu0ftGqsf] :yfkgf ;'lglZrt
eO;s]sf] To;nfO{ j}wflgstf jf cf}krflstf lbg dfq afsL x]sf] atfP.
dxfn] eg]sf lyP, xfnsf] ;+ljwfgsf ;a} kfgf RofTg dfcf]jfbL ;kmn ePsf]
5. ca k|:tfjgf dfq afsL 5. u0ftGq :yfkgf eO;s]sf] 5. ;QfwfL fhf
1fg]Gb|n] of] ljifo a'em\g h?L 5. cfd;efkl5 pgLx? lbnLk dxh{gsf] 3df
uP. Toxf dfcf]jfbL g]tfnfO{ e]6\g Pdfn]sf g]tf s]kL zdf{ cf]nL, sf\u|];sf k|bLk
luL g]dlskfsf gffo0fdfg lah'S5] uPsf] a'lemPsf] 5.
dfcf]jfbLn] afun', u'NdL, DofUbL, ;Nofg, f]Nkf s'd lhNnfdf PkmPd
]l8of] :6];g ;~rfng u]sf] ck'i6 va 5. of] s'f kQf nufP, PkmPd rn]sf]
x]5 eg] Hofld ug]{ Joj:yf ug{ ;'Iff lgsfonfO{ lgb]{zg uPsf] 5.
k|wfg ;]gfkltn] cfh lgoldt hfx]Lsf qmddf ljBdfg ;'Iff cj:yfaf]
;sfdf hfx] ug'e{ of]. ;sf dfcf]jfbLaLr x'g] klxnf] jftf{ uf]bfjLdf ug]{
;sfsf] k|:tfj 5. Toxf ;'Iff Joj:yf ldnfOlbg ;]gfnfO{ cg'f]w cfPsf] 5.
;fy}, dfcf]jfbL kIf;u s'f ubf{ hg;sf lj36g ug{, fh;+:yfsf lj4 s'f
gug{ xltof a'emfpg >L % sf] ;sfsf tkm{af6 k|:tfj ug{ cfk"mn] k|wfgdGqLnfO{
;'emfj lbPsf] s'f k|wfg ;]gfkltn] cfk\mgf] hfx] ug'e{ of]. o;} uL, jftf{ ;'
ePkl5 lgGt hfL fVg'kg]{ jftf{sf] cjlwdf cfd;ef ug{ glbOg] s'f ;d]t
cjut ufOg'kg]{ ;'emfj lbOPsf] pxfn] hfx] ug'e{ of]. k|wfg ;]gfkltn] k|wfgdGqLnfO{
eftLo fhb"t;u jftf{af] k|:6 s'f ug{ elgPsf] ;]gfn] klg eftLo ;}lgs
;xrfLsf dfWodaf6 s'f u]sf]af] ;sfdf hfx ug'e{ of]. ;fy} eftLo ;]gfWoIfn]
c;f]h !% ut]bl] v g]kfnsf] 5lbg] cf}krfls e|d0f ug]{ k|:tfj k7fPsf] ;sfdf
laGtL ug'e{ of].
;sfaf6 k|wfg ;]gfkltnfO{ PsLs[t ljsf; tyf cfGtls ;'Iff of]hgf
-cfO{P;8LkL_ sfo{qmd fhgLlts OR5fzlQmlagf ;kmn x'g g;Sg] x'bf o;af]
k|wfgdGqL;u s'f ug{ lgb]{zg aS:of]. To:t} ;sfaf6 zfxL g]kfnL ;]gfnfO{
cfjZos ;;fdfg cNksfnLg bL3{sfnLg ?kdf cfk"lt{ ug{] ;DaGwL k|:tfj
dnfO{ lbg", d pQm k|:tfjaf] k|wfgdGqL;u s'f u5'{ x's'd eof].
k6s ;do abn]sf lyP. cfhsf] jftf{ lbp;f] ;f9] ! ah] ;lsof] k|]; lj1lKt
lgsfNg] ;xdlt eof]. jftf{kl5 s[i0faxfb' dxf g]kfnuGh, 6f]kaxfb' fodfemL
e}xjf clUgk|;fb ;fksf]6f l;dflt nfu].
dfcf]jfbL g]tf k|r08n] dfn] dxf;lrj jfdb]j uf}tdnfO{ pRr kbsf] cfZjf;g
lbP dfcf]jfbLdf k|j]z ug{ kq k7fPsf] hfgsfL k|fKt ePsf] 5. pQm kqsf
cfwfdf uf}td bf]wfdf kg'{ePsf] 5 eg] dfn] kf6L{sf cGo g]tfn] o;nfO{ dfn]nfO{
Pdfn];u ldNg glbg] dfcf]jfbLsf] rfnsf] ?kdf x]]sf 5g\. xfn k|r08sf] kqnfO{
;dy{g uL ;fj{hlgs cleJolQm lbg uf}tdnfO{ kf6L{n] f]s]sf] 5. pxfnfO{ :yfoL
;ldltn] :jLs[t u]sf] s'f dfq af]Ngsf nflu lgb]{zg lbOPsf] 5. uf}td ToxL
JolQm x'g'x'G5 h;n] @)%$ ;fndf u[xdGqL 5bf dfcf]jfbLnfO{ cft\ssfL 3f]if0ff
uL s8f sfafxL ug{ dlGqklifb\df k|:tfj n}hfg'ePsf] lyof]. To; a]nf pxfn]
dfcf]jfbLsf lj4 nlIft cft\ssfL ljw]os ;d]t ;+;b\df btf{ ug'{ePsf] lyof].
;fy} dfcf]jfbLnfO{ sfafxL ug{ pgLx? ;DaGwL ;"rgf ;\sngsf nflu cfk\mgf]
kf6L{sf b]zesf sld6L g]tfx?nfO{ k|of]u ug]{ k|:tfj ;d]t fVg'ePsf] lyof].
lrlgof fhb"tn] k|wfgdGqL;usf] e]6df g]kfnsf] dfcf]jfbL kf6L{ eftLo
Ph]G8fdf rn]sf] 5, dfcf]jfbLsf] rLg;u s'g} klg ;DaGw 5}g eg] :ki6 kf]sf]
a'lemPsf] 5. fhb"tsf] wf0ff cg';f, g]kfnsf dfcf]jfbLn] lrlgof g]tf dfcf]sf]
gfd dfq b'kof]u uL e|d l;h{gf ulx]sf 5g\ o;f] ug'{sf k5fl8 eftsf]
e"ldsf x]sf] 5. lrlgof fhb"tn] lbPsf] hfgsfL cg';f dfcf]jfbL eftLo
u'Ktr ;+:yf csf aLr g]kfnsf] fh;+:yfsf] cGTo ug{ cgf}krfls ;xdlt
;d]t ePsf] 5.
k|wfgdGqL, hfL zflGtjftf{sf] l;nl;nfdf afx]s, dfcf]jfbL g]tfx? s[i0fWjh
v8\sf dx]z v8\sf dfkm{t klg dfcf]jfbL g]t[Tj;u ;Dks{df x]sf] ;"rgf 5.
;fy} pxfn] fli6o ;'Iff klifb\ ;lrjfno :yfkgfaf] ef]ln a:g] dlGqklifb\af6
lg0f{o ug]{ ljrf ug'{ePsf] a'lemPsf] 5.
233
234
;f]wk'5 ug{ cfjZos lgb]{zg uPsf] 5. of] sfo{qmd ;~rfng ug{ ;~rfdGqL
hok|sfz u'Ktfn] g} lgb]{zg lbPsf] a'lemg cfPsf] 5.
;}lgs clws[t Snadf lrlgof ;}lgs k|ltlglwd08nsf] ;Ddfgdf anflws[t
yLn] cfh l8gsf] cfof]hgf ug'{eof]. ;f] cj;df lrlgof hg]{nn] g]kfndf bnfO{
nfdfsf] lqmofsnfkaf] lh1f;f fVg'eof]. To:t} d':tf lhNnfaf] ljz]if clelr
JoQm ug'{eof]. fhbaf xTofsf08af] atfOPsf] s'fdf tL hg]{nn] tkfO{+x?
h:tf pRr JolQmsf] egfOdfly xfdLn] ljZjf; gug]{ k|Zg} p7\b}g eg] k|ltlqmof
lbg'eof]. o;af6 baf xTofsf08af] pRr:tLo 5fglag cfof]usf] k|ltj]bgdfly
lrlgofx?n] cfz\sf u]sf] cg'dfg nufpg ;lsG5. 5nkmnsf qmddf lrlgof
hg]{nn] zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ nlhl:6s ;~rfsf pks0fx? pknAw ufpg
rLg tof x]sf] cjut ufpg'eof].
zfxL alb{of fli6o lgs'~hsf ljleGg r]skf]:6 ;'Iffy{ vl6Psf ;}lgs
hjfgnfO{ dfcf]jfbLn] lh:Sofpg] wDSofpg] u]sf 5g\. To;}n] kf]:6df ;}lgs
yKg" tyf cfjZos k] s8f sfafxL ug{ klxn] r]tfjgL lbg" eg] lgb]{zg uPsf]
5. To:t}, b]zsf ljleGg :yfgdf x'g] u:tL eG;f u:tLdf ;d]t hfg] ;}lgs;u
dfcf]jfbLsf] ljjfb ePdf pgLx?nfO{ ;as l;sfpg s8f sfafxL ug{ lgb]{zg
uPsf] 5.
k|wfgdGqLn] cfh eftLo fhb"t b]j d'vhL{nfO{ e]6]sf] va 5.
u[x dGqfnon] cfufdL c;f]h % ut] dfcf]jfbLn] fhwfgLdf cfof]hgf ug{
nfu]sf] cfd;ef 2 ug{ ;fj{hlgs ;"rgf hfL u]sf] 5. ;"rgfdf dfcf]jfbLnfO{
s'g} klg lsl;dsf u}sfg'gL ultljlw gug{ u]df sfg'g adf]lhd sfafxL ulg]
r]tfjgL lbOPsf] 5.
;]gfn] Iff dGqfnonfO{ dfcf]jfbLn] ;}lgssf kljfnfO{ ;d]t wDSofpg],
hah{:tL rGbf c;'nL ug]{, s'6lk6 uL vfgf ksfpg nufpg], ;}lgsnfO{ hflu
5f]8\ eGg] h:tf u}sfg'gL lqmofsnfk u]df ;d]t sfafxL ulg]5 eg] lj1lKt
k|sflzt ug{ cfu|x u]sf] 5.
235
236
elgPsf] xf]. t 8'6Ldf x]sfx?n] k};f c;'n] s'g} lhDd]jfL k"f guL 5f8\g]
u]sf] va cfPsf] 5. o;af] k|xL dxflgLIfs;u s'f ePsf] 5.
sf\u|];df b]pjf kIfsf g]tfx?n] b'uf{ ;'j]bL dfkm{t dfcf]jfbL j[Qdf c;f]h
% ut]sf] cfd;efnfO{ fhbafn] f]Sg nufPsf] eg] k|rf ulx]sf 5g\.
z]axfb' b]pjf g]t[Tjsf] jt{dfg ;sfsf lj4 sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnf Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnaLr cfk;L ;xof]u tyf ;xsfo{
s;L ug]{ eg] 5nkmn eOx]sf] a'lemPsf] 5. rf8} o; ljifodf pRr:tLo
;xdlt x'g] ePsf] 5.
dfn]sf] ljBfyL{ ;\u7gsf w]} ;b:o dfcf]jfbLsf] ljBfyL{ ;\u7gdf k|j]z
u]sf] va cfPsf] 5.
s]xL lbgcufl8 u[xdGqL v'daxfb' v8\sfn] ;sfsf] bz{ge]6 u]kZrft\
fhf bafk|lt ;sffTds ;f]r agfPsf] a'lemPsf] 5.
;z:q k|xL ansf lglDt cfjZos xltof ;xof]u lng] ;DaGwdf >L %
sf] ;sfn] gLlt agfpg cfjZos 5. To; cg';f ;z:qnfO{ s]s:tf xltof
cfjZos k5{, eftaf6 s]s] xltof Nofpg]] eGg] ;DaGwdf :ki6 sfo{tflnsf
agfpg h?L 5.
lrlgof ;}lgs k|ltlglwd08nn] ;sfsf] bz{ge]6kl5 gof fhfdf b]z
hgtfsf] ;d'Gglt, lxt tyf b]zsf] ;jf{\uL0f ljsf;af] :ki6 lehg ePsf]
b]lvof], l5d]sL d'n's, If]qLo tyf cGtf{li6o ljifodf :ki6 wf0ff kfOof],
fhf;usf] bz{ge]6 g} of] e|d0fsf] d'Vo pknlAw x\of] eg] k|ltlqmof lbPsf]
a'lemPsf] 5. ;fy} k|ltlglwd08nsf g]tfn] fhfsf] bz{ge]6af6 cfkm" lgs} k|efljt
ePsf] atfPsf 5g\.
237
238
eof]. To;} cg';f cfh a]n'sL d Kofh\u h;f{anfO{ e]6\g pxfsf] l;kmnl:yt
lgjf; uP. ;sf;u ePsf s'f ;'gfpbf pxf Psbd} v';L x'g'eof]. pxfn]
d ;sfsf] lgb]{zg cg';f sfd u5'{, ;}lgs ;lrjfno;u ;a} ljifodf ;dGjo
u5'{, d]f] sfo{sfndf ;]gfsf] pGglt ljsf;sf of]hgf agfP ;}lgs ;lrjfnodf
k7fp5' eGg'eof].
xfdLaLr o;L 5nkmn eOx]sf] ;dodf cd]lsfdf cft\ssfLn] Go'of]s{l:yt
6\jLg 6fjdf xjfO{ xdnf u]sf] b[Zo ;lxtsf] va ;LPgPgaf6 k|;f0f eOx]sf]
x]5. d}n] tTsfn} of]] 36gfaf] 6]lnkmf]gaf6 ;sfdf laGtL u]. ;sfaf6
d klg ToxL x]lx]sf] 5' x's'd eof]. o;af6 g]kfndf kg{ ;Sg] c;af] lj:t[t
?kdf kl5 hfx] u5'{ eg] kmf]g fv].
239
240
;DaGwL ;a} ljifonfO{ tfls{s lgisif{df k'ofP 6'\Uofpg' fd|f] x'G5, o; ;DaGwdf
d s]xL klqsfdf n]v n]V5', d]f n]vkl5 tTsfnLg o'jfhflwfh bLk]Gb|sf zfxL
kfZj{jtL{ uh]Gb| af]xfsf] cGtjf{tf{ k|sflzt uf}, o;sf nflu d]f] kf6L{ fk|kfdf
s'f u5'{ eGg'eof].
;sfdfcf]jfbLaLr jftf{ ;kmn x'g] ;Defjgf Psbd} sd 5. To;}n] jftf{
e\u ePkl5 tTsfn} >L % sf] ;sfn] ;a} ;'Iff lgsfo klrfng ug{'k5{.
To;sf nflu ;sfn] b]zsf] ;+ljwfg, P]g, sfg'g, lgod kfngf gug]{ tyf
xToflx+;fdf ;+nUg x]sf] dfcf]jfbL p;sf e|ft[ ;\u7gnfO{ cj}w cft\ssfL
3f]lift ug'{k5{. 8, qf; wDsLsf sf0f dfcf]jfbLdf uPsf ;a}nfO{ cfddfkmL
lbO{ hgwgsf] Ifltk"lt{ ;sfn] pknAw ufpg'k5{. pgLx?nfO{ xftxltof
a'emfP cfTd;dk{0f ug{ nufpg' cfTd;dk{0f ug]{nfO{ k':sf:j?k s]xL sd
lbg' pko'Qm x'G5. cft\ssfL ultljlwdf nfu]sfnfO{ ;a} ;'Iff lgsfosf] k|of]u
uL s8fOsf ;fy lgMz:qLs0f ug{ h?L 5. fh;+:yfsf lj4 cfklQhgs
af]n]sf] ljifodf ;efd'vsf] cfb]z lnP ;f+;b nLnfdl0f kf]v]nnfO{ sfafxL
ug'{kg]{ x'G5.
f]Nkfdf dfcf]jfbLsf] kf]ln6Ao'f] a}7s ;DkGg ePsf] 5. a}7sdf dfcf]jfbLn]
hgo'4 lht]sf] lgisif{ lgsfn]sf] 5. a}7sdf cWoIf k|r08n] b]ze u0ftGqsf]
gff nufpg hfL fVg'k5{, casf] b':dg fhf dfq x'g] x'bf of] gffn] cGo bnnfO{
;d]6\g ;lhnf] x'G5 eg]sf] a'lemPsf] 5. g]tf fdaxfb' yfkfn] hgu0ftGqd}
hfg'k5{ eGg] wf0ff JoQm u]sf] u'Ktr ;|f]tn] pNn]v u]sf 5g\.
jfdkGyL g]tf kb\dTg t'nfw cfh laxfg eftLo b"tfjf;sf] s"6gLlts
gDaKn]6sf] df]6 r9] pQm fhb"tfjf;leq k|j]z u]sf] a'lemPsf] 5. lsg uPsf]
eGg] s'f v'n]sf] 5}g.
sf\u|];df lulhf ;d"xn] ;+ljwfg ;+zf]wg uL cGtld ;sf agfpg'k5{
eg] 5nkmn ulx]sf] 5. ;fy} lulhfk|;fbn] ;Defljt ;]gf klrfngsf ljifodf
;d]t z\sf u]sf] a'lemPsf] 5. pxfn] ;]gfn] dnfO{ ;xof]u u]g, To;}n] ;++ljwfg
;+zf]wg u] eP klg ;]gfnfO{ lgjf{lrt ;sfsf] dftxtdf fVg'k5{, fhu2L
pQflwsfL P]g, ;}lgs P]g cGtld ;sf u7g ;DaGwL ljifoaf] ;+ljwfgdf
;+zf]wg ug'{k5{ eg] sf\u|];L g]tfx?;u ;Nnfx u]sf] a'lemPsf] 5.
>L % sf] ;sfsf tkm{af6 jftf{6f]nLdf vl6Psf s]xL ;b:o u0ftGq kIfw x'g\
eGg] ;"rgf k|fKt ePsf] 5. ;+ljwfg ;+zf]wg uL fhfsf] ljBdfg clwsf qmdzM
s6f}tL ub}{ cfd r'gfjkl5 u0ftGqdf hfg] eGg] ljifodf dfcf]jfbL;u pgLx?sf]
;Nnfx ePsf] a'lemPsf] 5. dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:ox? sf7df8f} kms]{kl5
ljleGg jfd kIfsf g]tf;u ljrfljdz{ ulx]sf 5g\. pgLx? sLlt{k'l:yt
lbnLk dxh{gsf] 3df a;]sf 5g\.
241
242
an yk u]sf] va 5.
zfxL Ifs jflxgLsf ;'a]bf d]h cGo Ps ;}lgs n}grf}l:yt kb\dTg
t'nfwsf] 3 k|j]z u]sf] s'f k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ va ug'{eof]. pxfn]
bafn] of] s] u]sf] xf], a'em] dnfO{ va ug"{ eGg'eof]. o; ;DaGwdf a'em\bf
kb\dTgsf] 3 kl;df k|]; x]sf] x'bf cfpbf] b;}+sf] z'esfdgf sf8{ 5fKg Toxf
uPsf] a'lemof].
dfcf]jfbL jftf{6f]nL ;b:o s[i0faxfb' dxf clUgk|;fb ;fksf]6f lxhf]
ljf6gu uO{ Toxfaf6 l;lnu'8Llt nfu]sf] va 5.
dfcf]jfbLsf lj4 x'g] sfafxLsf qmddf 3fOt] x'g] ;z:q k|xL, g]kfn k|xL
fli6o cg';Gwfg ljefusf ;'IffsdL{nfO{ ;}lgs c:ktfn, 5fpgLd} pkrfsf]
k|aGw ubf{ fd|f] x'g] b]lvG5.
243
244
tofL ulx]sf] va r'xfP klg s'g lbg cfqmd0f x'G5 eGg] ck];g Knfg clt
uf]Ko fv]sf] lyof]. g]kfndf pQm cfqmd0fsf] k|ToIf k|efj kb}{g. t o; o'4n]
kfls:tfg eftnfO{ ;d]t k|efj kfg{ ;Sg] x'bf g]kfndf To;sf] gsffTds c;
kg{ ;S5. ;fy} cd]lsf a]nfotaf6 g]kfnnfO{ cfly{s ;xof]udf klg c;
kg{ ;S5. o; ;Gbe{df g]kfndf x]sf cd]lsL a]nfotL lgof]u tyf cGo
sfof{nosf] ;'Iffdf ljz]if Wofg lbg'kg]{ x'G5. of] o'4n] ubf{ k|wfgdGqL z]axfb'
b]pjfnfO{ sf\u|]; kf6L{df cfk\mgf] jr{:j a9fpg dbt k'Ug] b]lvG5.
o; lsl;dsf] cGtf{li6o kll:yltdf >L % sf] ;sfn] dfcf]jfbL;usf]
jftf{df s8f a}of ckgfpg ;S5. ;fy} o'f]lkog o'lgog h:tf d'n'ssf] ;xfotfsf]
k"0f{ ;b'kof]u u] hgtfsf] dg klg lhTg ;S5. To:t}, ;]gfnfO{ cfjZos ah]6
pknAw ufpg'sf ;fy} fli6o ;'Iff klifb\ ;lrjfno :yfkgf u]sf] ljifonfO{
k|wfgdGqLn] ;sffTds ?kdf lng'k5{. lulhfk|;fb sf]Ofnf k|wfgdGqL x'bf
;w} ;]gfn] ;xof]u u]g dfq eGg] t ;]gfnfO{ jf:tf ljZjf; gug]{ tyf g]kfn
k|xLk|lt Hofb} ef];f uL e|i6frfnfO{ a9fjf lbPsf] ljifonfO{ k|wfgdGqL b]pjfn]
;fj{hlgs ;d]t ug{ ;Sg'k5{. o;af6 pxfnfO{ cufl8 a9\g kmfObf k'Ug ;S5.
clwfhs'dfL k|]Iffaf6 k|wfg ;]gfkltnfO{ :jfdL sdngogfrfo{nfO{ ljz]if
k"hfsf nflu d'lQmgfy k7fpg'kof], :jfdL;u cGo kfr hgf klg x'G5g\, ;]gfn]
x]lnsK6, cfjZos kg]{ nQfsk8f vfgfsf] ;d]t Joj:yf ullbg'kof] x's'd
ePsf] x]5. k|wfg ;]gfkltn] of] s'f k|d'v ;}lgs ;lrjaf6 ug{ nufpbf ;lhnf]
x'G5 eGg'eP5. o;} k|;\udf cfh ;sfaf6 dnfO{ k|wfg ;]gfkltnfO{ eg]
;f]gLsf nflu x]lnsK6 tyf cGo ;xof]u ldnfOb]pm x's'd eof]. clwfhs'dfL
k|]Iffsf] fhkljfdf af]nfpg] gfd ;f]gL xf]. clwfhs'dfL w]} jif{b]lv 9f8sf]
b'vfOaf6 c:j:y xf]OaS;G5. fhbafsf clwsf+z sfo{qmddf ;xefuL gePsf]
klg jiff}{+ eO;s]sf] 5. oxL c:j:ytfsf sf0f cfk\mgf klt k"j{clwfhs'df
wL]Gb|sf] d[To'df pxf Ps lbgeGbf a9L lslof a:g ;lsaS;]g. fhbaf
xTofsf08kl5 eg] pxfsf] lqmofsnfk cs:dft a9\of]. pxfn] ;f]em} ;]gfsf
xjfO{hxfh tyf x]lnsK6 dfuL wgu9L, g]kfnuGh, e}xjf, kf]vf h:tf :yfgsf]
e|d0f ulaS;b} 5. sf7df8f}df ;d]t ljleGg :yfgsf] e|d0f, ljleGg JolQm;u
e]63f6 cflb ulaS;]af6 pxfsf] k'fgf] f]uaf] kllrt ;a}nfO{ cfZro{ nfUg
yfn]sf] 5.
k|wfg ;]gfkltnfO{ a]nfotL ;}lgs ;xrfLn] lxhf] flt ckmuflg:tfgdf ePsf]
ld;fOn xdnfaf] kmf]gdf hfgsfL ufpg'ePsf] x]5. To:t}, a]nfotL ;]gfsf]
ljz]if ;'Iff kmf}h -P;PP;_ sf s]xL 6's8L ckmuflg:tfgsf sltko :yfgdf
klrfng eO;s]sf] ;d]t hfgsfL ufpg'eP5. of] s'f dnfO{ k|wfg ;]gfkltn]
kmf]gdf hfgsfL ufpg'eof].
245
246
gsffTds ;Gb]z hfnf ls < hlxn] 3f]if0ff u] klg kf; ;sf g} o'jfhflwfh
x'g] xf]. To;}n] s]xL ;dokl5 3f]if0ff ubf{ a9L pko'Qm x'G5 egL laGtL u].
k|wfg ;]gfkltn] ;}lgs ;lrj -d_ pko'Qm ePgg\, To;}n] Jofj;flos ?kdf
bIf yL leS6Lzdz] hafnfO{ k|d'v ;}lgs ;lrj agfP k7fpg pko'Qm x'G5
eg] cfkm"lgs6sf ;}lgs clws[t;u ;Nnfx u]sf] a'lemPsf] 5.
247
248
3fOt] agfPsf 5g\. :yfgLo k|zf;gsf] cfu|xdf pQm :yfgdf ;]gfsf] e}jgfy
u0faf6 Ps u'Nd kmf}h k7fP fte ;}lgs sfafxL ug]{ of]hgf 5.
>L % sf] ;sfn] g]kfndf bf];|f] k6s x'g nfu]sf] blIf0f Pl;ofnL If]qLo
;xof]u ;\u7g -;fs{_ lzv ;Dd]ng cfufdL k'; @) b]lv @@ ut];Dd cfof]hgf
ug]{ sfo{qmd to u]sf] 5.
dfcf]jfbL lqmofsnfk pu| ?kdf a9]sf] 5. o'jfhflwfh 3f]if0ffkZrft
dfcf]jfbLn] gsffTds k|rf ug]{ qmddf y'k|} 7fpdf ;8s gf6s k|bz{g u]sf]
5. ljleGg :yfgdf dfcf]jfbL xTof lx+;fsf lj4 k|ltsf ;d]t eOx]sf]
5. hgtfsf] :j:k"mt{ k|ltsfsf sf0f dfcf]jfbLn] hah{:tL ufp hg;sfdf
fv]sf JolQmx?n] fhLgfdf lbg yfn]sf 5g\. PsLs[t cfGtls ;'Iff tyf
ljsf; of]hgf sfof{Gjogsf nflu vl6Psf ;]gfsf o'lg6x?n] cfjZos k]sf
a]nf k|xLnfO{ ;xof]u k'ofpg ;d]t yfn]sf 5g\. xfn sf7df8f}df cfhstf
cg'zf;gxLgtf a9]sfn] ;jfL b'3{6gf rf]Lsf 36gfdf tLj| j[l4 ePsf] 5.
o;tkm{ oyfzSo rf8f] k|xL k|zf;gsf] Wofg hfg'kg]{ x'G5.
;]gfnfO{ ;f]em} ;xof]u ubf{ jt{dfg dxffhflwfhnfO{ c;lhnf] kg{ ;S5, To;}n]
;]gfn] >L % sf] ;sf dfkm{t g} ;xof]usf nflu cfu|x ubf{ fd|f] x'G5 eGg'eof].
rLg ljZjdf s'g} klg vfnsf] cft\sjfbsf lj4df 5, cft\ssf] cf8df wd{,
;+:s[lt h:tf ljifodf s'g} klg d'n'ssf hgtfsf] cf:yfk|lt cfqmd0f x'g' x'b}g
eGb} pxfn] rLgn] cd]lsfsf] cflwkTo :jLsf ug{ g;Sg] :ki6 kfg'{eof]. To:t},
lrlgof hgd'lQm ;]gfsf pkk|d'v hgn bhf{sf] pRr JolQm lrlgof ;]gfsf]
0fgLltsf x'g'x'G5, To;}n] pxfnfO{ g]kfn e|d0f ufpg ;s] b'O{ ;]gfaLr cem
;'dw' ;DaGw x'g ;S5 eGg] lrlgof IffdGqLsf] ;'emfj lyof]. ;fy}, csf]{ !)
jif{df rLgn] ltAatnfO{ fd|f];u ljsf; ug]{ o;af6 g]kfnnfO{ klg k|ToIf nfe
x'g] pxfsf] egfO lyof].
sf\u|];leq lulhf ;d"xn] k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfnfO{ kbaf6 x6fpg]
v]n ;' u]sf] a'lemG5. o;} k|;\udf sf]Ofnfn] u[xdGqL v'daxfb' v8\sfnfO{
kmf]g uL b]pjfn] dfcf]jfbL cg's"n sfd dfq ulx]sf 5g\, tkfO{+n] o;df ljrf
k'ofpg'kof] eg]sf] a'lemPsf] 5.
;KtL lhNnfdf dw]zL hgclwsf ;f]sf d~r dw]zL fli6o d'lQm
df]rf{n] ;+o'Qm sfo{qmd cfof]hgf u]sf lyP. To;df d~rsf pk]Gb| ofbj
df]rf{sL ;:jtL rf}wLn] fh;+:yfaf] cToGt} cfklQhgs dGtJo lbP. sfo{qmddf
;sfsf] tl:adf sfnf] df];f] kf]t] h'Qfsf] dfnf nufOlbPsf] ;d]t va 5.
o; 36gfnfO{ lnP :yfgLo k|zf;gnfO{ sfafxLsf nflu lgb]{zg uPsf] 5.
;sf uPsf] b;}df cfndb]jL eujtLsf] bz{g ug{ :of\hf ;jfL xf]OaS;]sf]
lyof]. To; cj;df Toxfsf k'hfL dun] :yfgLo du o'jfx?nfO{ ;]gf
k|xLdf egf{ ullbg hfx] u]sf lyP. ;fy} pgn] ufpdf vfg]kfgLsf] Joj:yf
ullbg cfu|x u]sf lyP. cfh ;sfaf6 o;af]df cfjZos sfafxL ug{
lgb]{zg aS:of]. ;fy} ;sfaf6 g]kfn clwfHoesf k'fgf baf dd{t;Def
ug{ cfjZos 5 x's'd x'b} ;a} bafnfO{ fhbaf cGtu{t fVg] of gfVg]
olb s'g} baf fhbaf cGtu{t fVg 7Ls 5}g eg] ;f]xL adf]lhd ug{ o;
;DaGwL c:ki6 s'fnfO{ k|:6 uL nfu" ug]{ gLlt to ug{ lgb]{zg aS:of].
249
250
pQm :yfgdf cjt0f ulaS;]5. sla !! ah]lt g]kfnuGhsf nflu lkmtf{ x'g
x]lnsK6n] p8fg ;' uof]. p8fg ;' u]sf] Ps ldg]6d} x]lnsK6 ff tfndf
v:of]. rfns bnsf ;b:o tyf ;a} ofq' x]lnsK6;u} ff tfndf 8'a]. sla
;f9] !! ah] 8f= Clif vqL sla ;f9] !@ ah] ;'>L zfbf l;+xsf] zL kfgLdf
t}lPsf] cj:yfdf b]lvof]. b'j}sf] zLnfO{ Toxfsf ;}lgsn] aflx lgsfn]. cGo
ofq' x]lnsK6sf] Jofks vf]hL eof]. t s]xL e]6\g ;lsPg. lbp;f] # ah]
clwfhs'dfLsf] zL kfgLdf t}lPsf] cj:yfdf km]nf kfL glhs} x]sf] ;]gfsf]
Aof]sdf nluof] ;f9] # ah] pxfnfO{ d[t 3f]lift ulof]. sf7df8f}af6 laxfg}
p4fsf nflu To;tkm{ uPsf] ;]gfsf] x]lnsK6 p4f l6dn] clwfhs'dfLsf]
zjnfO{ g]kfnuGh x'b} sf7df8f} Nofof]. pxfsf] zjnfO{ lqe'jg ljdfg:yn,
eLeLcfO{kL kl;af6 zjofqf uL cfo{3f6 n}hfg] of]hgf lyof]. cflvL ;dodf
pxfsf 5f]Lx?sf] OR5f cg';f zjnfO{ hLjgs'~h, dxffhuGh NofOof]. Toxf
clGtd >4f~hlnsf] sfo{qmd eof]. clGtd >4f~hln ck{0f ug{ dxffhflwfh
klg ;jfL xf]OaS;]sf] lyof]. zjnfO{ cfh} clGtd ;+:sfsf nflu kz'klt,
cfo{3f6 nluof]. flt sla ;f9] !@ ah] bfuaQL lbg] sfo{qmd ;DkGg eof].
cfO{P;8LkLdf sfo{t ;]gfsf hjfgn] :yfgLo eQf kfPsf 5}gg\. ljsf;
lgdf{0fsf sfo{qmd cl3 a9fpg ;]gfn] ;~rfng ug]{ eg]sf] hgtfsf] dgdl:tis
lhTg] s'g} klg sfo{qmdsf nflu ah]6 k'u]sf] 5}g. ;fy}, ljleGg ;sfL
sfof{noaf6 o; sfo{qmdsf nflu vl6Psf sd{rfL ;d]t sfo{:yndf gk'u]sf]
;]gfsf] u'gf;f] 5.
251
252
sfof{nosf ;fy} cGo ;sfL sfof{nodf klg Ps};fy xdnf u]sf] 5. To:t}
:of\hf lhNnfsf] ;bd'sfddf klg dfcf]jfbL cfqmd0f ePsf] 5. pgLx?n]
ljleGg :yfgdf rf j6f a}\saf6 sd n'6]sf 5g\. cfh laxfg # ah];Ddsf]
va cg';f dfcf]jfbLn] bf :of\hf ;bd'sfd sAhf u]sf 5g\. 3f]fxLdf
;]gfsf] u'NdnfO{ lgoGq0fdf lnP Toxf x]sf ;a} xltof sAhf ulPsf] 5.
cfqmd0fdf u'Ndklt ;lxt !$ ;}lgs dflPsf 5g\. k|xLtkm{ @@ hgf dflPsf
5g\. dfcf]jfbLsf] cfqmd0fsf] va kfpgf;fy sf7df8f}af6 ljz]if kmf}h ty a'6jn
g]kfnuGhaf6 ;d]t ;}lgs 6f]nL yk dbtsf nflu To;tkm{ klrfng ulPsf]
5. o; 36gfaf] lj:t[t ljj0f cfpg afsL 5. dfcf]jfbLn] Ps} ;dodf fs]
h'n';, kmfol, lj:kmf]6g tyf cfqmd0f uL ljleGg %) :yfgdf cfk\mgf] k|efj
b]vfPsf] 5.
d laxfg & ah] hfx]Lsf nflu lgd{n lgjf; k'u]. lxhf] a]n'sf klg d}n]
bf cfqmd0fsf] va kfpg;fy ;sfdf hfx] u]sf] lyP. hfx]Lsf qmddf
;sfaf6 bafsf ;a} ;lrjnfO{ af]nfpg x's'd eof]. k|wfg ;]gfkltnfO{ t'Gt
sf7df8f} kms{g va ug]{ s'f to eof]. ;]gfsf ;Dk"0f{ o'lg6nfO{ pRr ;ts{tfdf
xg lgb]{zg lbg] $ gDa jflxgL, ;'v]{tnfO{ n'l6Psf xltof lgoGq0fdf lng
cfb]z lbg] lg0f{o eof]. bf :of\hf 36gfaf] k|flDes cg';Gwfg uL
Ifltk"lt{sf] ljj0f ;s];Dd rf8f] lng klg ;sfaf6 x's'd aS:of]. dfcf]jfbL
cfqmd0fsf] k|ltsf ug{ g;Sg' olt 7"nf] cfqmd0fsf] tofLaf] ;d]t kQf] kfpg
g;Sg' s;sf] sdhf]L xf] eg] k|Zg p7\g' :jfefljs xf]. o;df OG6]lnh]G;sf]
c;kmntf b]lvG5. o;af] ;d]t t'Gt} 5fglag x'g'k5{. dfcf]jfbLn] fKtL
c~rnsf] s'g} lhNnfdf 7"nf] cfqmd0f ug]{ tofL u]sf]af] dfcf]jfbL ;|f]taf6
klxn] g} uf]Ko ;"rgf k|fKt ePsf] lyof]. To; cg';f ;]gfnfO{ klg ;ts{tf
ckgfpg elgPsf] lyof]. t bf Aof]sl:yt u'Ndkltn] ;"rgfnfO{ 6flS6snL
Jojxfdf ptfg{ ;s]gg\. dfcf]jfbLaf] pQm Aof]sn] s'g} klg :yfgLo ;"rgf
;\sng ug{ ;s]g k"j{;"rgf lbbf klg dfcf]jfbL cfqmd0faf] s'g} ;ts{tf
ckgfpg ;s]sf] b]lvPg. c;fjwfgLs} sf0f olt 7"nf] Iflt Aoxf]g'{k]sf] k|flDes
lkf]6{ 5.
k|wfgdGqLn] klg pQm cfqmd0fsf] va kfpgf;fy cfh} dlGqklifb\
sf] cfsl:ds a}7s af]nfO{ dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng ug]{, pgLx?nfO{
cft\ssfL 3f]if0ff ug]{ b]zdf ;\s6sfn nufpg]af] 5nkmn ug'{ePsf] 5.
To:t}, k|wfg ;]gfklt :jb]z kms{gf;fy fli6o ;'Iff klifb\sf] a}7saf6 ;]gf
klrfng ;DaGwL lg0f{o lng] s'f ePsf] 5.
o; 36gfnfO{ lnP ;sfaf6 cfh k|wfgdGqL tyf ;a} ;'Iff k|d'v;u
kfdz{ ulaS:of].
253
254
tx;Dd :of6nfO6 kmf]g cyjf cGo ;~rf dfWod k|of]u u] sdfG8 g]6
:yfkgf ug{ cfjZos 5.
fhkljfsf ;b:ox?, k|wfgdGqL nufot cGo ljlzi6 JolQmsf] ;fj{hlgs
ultljlw cToGt} sd x'g'k5{. fhwfgL nufot b]zsf] ;'Iff Joj:yf dha't
agfpb} n}hfg'k5{. ;'Iff lgsfon] Ps cfk;df ;xof]u ;dGjosf] plrt
k|aGw ldnfpg'k5{. ;\s6sfndf s'g} klg ;'Iff lgsfon] P]gsfg'gsf] kllw
afx]s cGo fhgLlts bafj :jLsf ug'{ x'b}g. clxn]sf] ;+j]bgzLn 38Ldf
dxffhflwfhaf6 >L % sf] ;sfsf kbflwsfL ;'Iff lgsfosf k|d'vnfO{
xf};nf k|bfg ug{sf nflu jls{ l8g aS;bf ;sffTds x'G5. ;fy} k|wfgdGqL,
u[x;lrj, Iff;lrj nufot ;'Iff lgsfosf k|d'vnfO{ l8gdf af]nfP clxn]sf]
cj:yfaf] 5nkmn ubf{ fd|f] x'G5.
:yfgLo k|zf;gn] bf, vf]6f pbok' lhNnf ;bd'sfddf skm\o'{ cfb]z
hfL u]sf] 5.
lau|bf] zflGt;'Iffsf] cj:yf a9\bf] dfcf]jfbL xToflx+;fnfO{ b[li6ut u]
>L % sf] ;sfn] ;+j}wflgs Joj:yf cg';f ;\s6sfn 3f]if0ff u]sf]df klZrdL
d'n's eft tyf rLgn] ;d]t ;sffTds k|ltlqmof lbPsf 5g\. ;fy} ;'Iff
lgsfon] b]zdf zflGt ;'Iff sfod uL e|i6 dGqL tyf k|zf;snfO{ n'6 ug{
5'6 lbg gx'g] ;'emfj JoQm u]sf] ;d]t a'lemPsf] 5. of] s'f k|wfgdGqLnfO{
hfgsfL ufpg plrt x'g] b]lvG5. ;\s6sfnsf sf0f ljleGg lhNnfdf
sfo{t k|zf;lgs lgsfosf sd{rfL, k|d'v lhNnf clwsfL s]xL k|xL jli7
clws[tn] fhwfgLdf ;jf dfUg yfn]sf 5g\. o; dgl:yltaf] u[x dGqfno
;dod} ;r]t x'g'k5{.
gof lbNnLl:yt zfxL g]kfnL fhb"tfjf;df sfo{t ;}lgs ;xrfLsf cg';f
eftLo :yn ;]gfWoIf g]kfnsf k|wfg ;]gfkltaLr xfn} 6]lnkmf]gdf jftf{ ePsf]
lyof]. 6]lnkmf]g jftf{kl5 eftLo :yn;]gfWoIfn] eftLo k|wfgdGqLnfO{ tTsfn}
e]6] g]kfnsf k|wfg ;]gfklt;usf] 6]lnkmf]g jftf{ g]kfnaf6 dfu ePsf] ;xof]u
;DaGwdf hfgsfL ufpg'eP5. ;f] cg';f eftLo k|wfgdGqLn] g]kfnnfO{
cfjZos ;}lgs aGbf]a:tLsf ;fdfg !) lbgleq k7fpg] Joj:yf ug{ ;'Iff
;Nnfxsf j|h]z ld>nfO{ lgb]{zg lbPsf] a'lemPsf] 5. of] s'f d}n] ;sfdf
hfx] u]. ;sfaf6 eftn] olt l56f] ;xof]u ug{ vf]Hg' klg x:os} s'f x'g
;S5, eft;u ;}lgs ;xof]u lnbf klg xf]l;ofL x'g'k5{ x's'd eof].
bafdf a;]sf] ;lrj a}7sn] ;\s6sfn nfu" eO{ ;]gf klrfng ePsf]
cj:yfdf dxffhflwfhaf6 ;]gfsf ;sn bhf{nfO{ ;Daf]wg uL ;Gb]z k7fOaS;L
;Dk"0f{ ;}lgssf] dgf]an pRr kfg{'kg]{ ljifodf 5nkmn eof]. ;fy} of] lg0f{o
;sfdf hfx] ug]{ lgwf] eof].
255
256
257
258
To;}n] d}n] pQm ;]ldgfdf ;xefuL x'g g;Sg] atfP. a o;af] k|wfg
;]gfklt;u s'f uL ;]gfsf cGo s'g} jli7 clws[tnfO{ lgdGq0ff ubf{ fd|f]
x'g] ;Nnfx lbP.
;sfaf6 dnfO{ ;}lgs hjfgsf] dgf]an pRr fVg ;]gfsf] tNnf] PsfO;Dd
cfjZos cf}iflw ;lxt d]l8sn c8\nLsf] Joj:yf ug{ ck];gdf klrflnt
hjfgnfO{ fd|f] f;gsf] Joj:yf ldnfpg x'sd' eof]. To:t} ;sfaf6 d}n] ^
:6f hgnsf] s'f ;'g,] of] s] eg]sf] xf] < o;af]df ltdLnfO{ yfxf 5 < eg]
;f]lwaS:of]. d}n] ;sfdf k|wfg ;]gfklt $ :6f, cltyL % :6f ePsfn] oLeGbf
a9L zlQmzfnL, s;}n] 5fof lrkm;fa s;}n] ^ tf] hg]n
{ eg] ;bLk h;f{anfO{
eGg] u]sf] d}n] klg ;'gs
] f] 5' egL hfx] u] . To;} uL, sfG5f lrkm;fasf] klg
rrf{ 5, lrkm;fasf] efOsf] ;fyL ljgf]b >]i7 -pBf]ukltJofkfL_ nfO{ s]xL ;}lgs
clws[tn] sfG5f lrkm;fa eG5g\, pxfnfO{ k|wfg ;]gfkltn] sfG5f eg] af]nfpg'xb' f]
x]5, ljgf]b >]i7 lagf;"rgf h\uL c8\8f uP h;f{ax?;u 7"n7"nf ukm ug]{ u]sf]
;d]t ;'gs
] f] 5' eg] hfx] u] . ;fy} ;sfdf fli6o ;'Iff klifb\ ;lrjfnosf
nflu jli7 clws[tsf] 5gf]6 x'g nfu]sfn] ;a} ;'Iff lgsfosf k|dv
' ;u gfd dfu]sf]
5', klxnf] k6s u7g x'g nfu]sfn] o;df sfo{bIftfsf lx;fan] pTs[i6 clws[tsf]
rog ug{ ;'emfj lbPsf] 5' eg] laGtL u]. o;af] ;sfaf6 5gf]6 x'g] JolQmsf]
afof]8f6f dfu] dnfO{ klg b]pm x'sd' eof].
cfh} d}n] ;sfdf PSsfO;f} ztfAbLdf eftsf] kfi6 gLlt ;DaGwdf
ljleGg 7fpaf6 cfPsf] ljZn]if0f hfx] u]. To; cg';f eft :j]h gxeGbf
k"j{ kmfO:6eGbf klZrdsf aLrsf] zlQmzfnL fi6 xf]. eftn] cGtf{li6o
:tdf cfk\mgf] e"ldsf b]vfpg ;+o'Qm fi6;\3 ;'Iff klifb\sf] :yfoL ;b:o x'g
kxn ulx]sf] 5. Pl;ofsf] o; If]qdf rLg dfq eftsf] k|ltGL x'g ;S5.
cfly{s ;}lgs If]qdf cfk"m rLgsf] afaLdf x]sf] t xltof rLgsf] eGbf
cfw'lgs x]sf] eftsf] ljZn]if0f 5. t cfk\mgf] 8]df]u|fkmLdf Wofg lbg h?L 5
eGg] p;sf] a'emfO 5. lsgeg] eft cTolws d'l:nd hg;\Vof ePsf] ljZjsf]
bf];|f] b]z xf]. blIf0f Pl;ofdf cfk\mgf] zlQmsf cufl8 cGo d'n'snfO{ p;n]
gu0o 7fg]sf] 5. ;fs{ eftsf nflu s]xL xf]Og. ;fs{sf cGo ;fgf b]z cfk\
mgf] fli6o lxt cg';f rNg'k5{ eGg] eftsf] bfaL 5. eftsf] o:tf] a}ofsf
sf0f g]kfn h:tf] d'n'sn] cfk\mgf] s"6gLltdf ljz]if Vofn ug{ h?L 5.
259
260
261
262
263
264
265
266
;]gfklt;u eGg'eof], d}n] ;]gfaf6 cjsfz kfPkl5 kfPsf] klxnf] uf8{ ckm cg
oxL xf]. cjsfzk|fKt ;}lgs hgnsf] lx;fan] of] ;Ddfg kfpbf dnfO{ ;fx} v';L
nfu]sf] 5. o;sf nflu d tkfO{+nfO{ x[bob]lv wGojfb lbg rfxG5'.
zfxL h\uL c8\8fdf pxfnfO{ dfcf]jfbLsf] cft\s rls{Psf] ;\s6sfn
nfu" uL ;]gf klrfng eOx]sf] cj:yfaf] hfgsfL ufOof]. ;]gfnfO{ ljz]if
u] xftxltof tyf nlhl:6ssf ;fdu|L sdL ePsf]af] ;d]t cjut ufOof].
To:t}, ;]gfn] ;+o'Qm fi6;\3sf] cfx\jfgdf zflGt :yfkgf sfo{df w]} cufl8b]lv
sfd ulx]sf] :d0f ufOof]. fi6;\3Lo zflGt;]gfsf] ld;gdf hfbf cfjZos
;}lgs aGbf]a:tLsf ;fdfg g]kfnaf6} n}hfg'kg]{ ePsfn] ;]gfnfO{ c;xh ePsf] klg
hfgsfL ufOof]. ;fy} hgn kfj]nnfO{ elgof], ;]gfn] zflGtsf a]nf b]z ljsf;,
k|s[lt ;+If0f tyf jGohGt'sf] ;+If0fsf If]qdf sfd ug]{ u]sf] 5. cd]lsL
ljb]zdGqLsf ?kdf tkfO{+n] zfxL h\uL c8\8fsf] e|d0f u]sf]df ;]gf v';L 5.
xfdL of] e|d0faf6 ;]gfnfO{ kof{Kt ;xof]u k|fKt x'g] s'fdf cfzfjfbL 5f}.
k|To'Qdf hgn kfj]nn] eGg'eof], zfxL h\uL c8\8fsf] e|d0f oxfsf]
la|lkmaf6 d Hofb} v';L ePsf] 5'. Ps k"j{l;kfxLsf gftfn] ;d]t d g]kfnL ;]gfn]
ef]lux]sf ;d:of a'em\b5'. g]kfnL ;]gfn] vf]h]sf] cfjZos ;xof]uaf] lj:t[t
k|:tfj cd]lsL fhb"tfjf; dfkm{t k7fPdf d cd]lsL ;sfaf6 x'g] ;xof]usf
nflu ;s];Dd k|oTg ug]{5'. g]kfnL ;]gfn] ;}lgs sfafxL ubf{ dfgj clwsf
pNn+3gsf 36gf x'g lbg' x'b}g. g]kfnL ;]gfnfO{ cfjZos ;}lgs xjfO{hxfh
ugl;k x]lnsK6af] cd]lsL gLlt cg';f ;xof]usf nflu klg d k|of; ug]{5'.
kfj]nsf] h\uL c8\8fsf] e|d0f ;DaGwL lj:t[t k|ltj]bgdf pko'{Qm s'fx? pNn]v
ulPsf] 5.
cfh} dxffhflwfhaf6 cd]lsL ljb]zdGqL kfj]nnfO{ bz{ge]6 aS:of]. To;
cj;df kfj]nn] cd]lsL fi6klt hh{ 8An' a'; cd]lsL hgtfsf tkm{af6 ut h]7
!( sf] fhbaf 36gfsf] ;+:d0f ub}{ b'Mv JoQm ug'e{ of]. ;fy} dfcf]jfbL lx+;fdf
g]kfnL ;]gfn] lgjf{x ulx]sf] e"ldsfsf] ;fxgf ug'e{ of]. To; cj;df g]kfnsf
kfi6 fHodGqL ch'g{ h\uaxfb' l;+x, cd]lsfsf ;fj{hlgs dfldnf ;DaGwL
;xfos dGqL lrf8{ af}r, blIf0f Pl;of ;DaGwL ;xfos ljb]zdGqL lqml:6gf f]Ssf
g]kfnsf nflu cd]lsL fhb"t dfOsn O{= dflngf]:sLsf] ;d]t pkl:ylt lyof].
;]gf clwfHosf w]}h;f] lhNnfdf klrfng eOx]sf] 5. :yfgLo txdf
;~rfsf ;fwg, oftfoft nufot cGo nlhl:6ssf ;fdfgsf ;fy} P;Pncf
fOkmn Hofb} k'fgf] ePsfn] k|efjsfL x'g g;s]sf] va cfOx]sf 5g\.
:yfgLo lgsfosf] lgjf{rg x'g ;Sg] of g;Sg]af] ;'Iff lgsfosf k|d'vx?;u
s'f ubf{ r0fa4 ?kdf ;DkGg ug{ ;lsg] ;'emfj cfPsf] 5. o;af] d}n] k|d'v
;lrj kz'klteQm dxh{gnfO{ hfgsfL ufP. s]xL lbgcufl8 pxfn] o; ljifodf
267
268
7Ls s'f xf]Og. o:tf lsl;dsf fhgLlts lgo'lQmn] k|xL ;\u7gn] sfd ug{
;Sb}g. o; ljifodf d}n] sfg'gL ;Nnfx lnOx]sf] 5'. cfjZos k] ;jf]{Rr
cbfntdf d'2f xfNg] ;f]r eOx]sf] 5.
269
270
k|To]s 5 dlxgfdf x'g] gLlt eP klg of] jftf{ !* dlxgfkl5 x'b} 5. jftf{df eftn]
xjfO{ ofqfdf klrokq clgjfo{ u]sfn] o;af6 k]sf] ;d:of, ;'k'b{uL ;lGw,
cft\ssfL ultljlw, gSsnL d'b|fsf] sff]af, ;Ldf If]qdf b]vf k]sf] cfkflws
ultljlw eG;f ;d:of ;DaGwdf 5nkmn x'g]5.
cfh sfe|] lhNnfsf] es'G8]a];Ll:yt k|xL sfof{nodf dfcf]jfbLn] cfqmd0f
uL !^ hgfsf] xTof u]sf] 5. kfr hjfg 3fOt] ePsf 5g\. Toxfaf6 ;a}
xltof n'l6P. ;}lgs kf]:6n] hjfkmL sfafxL ;' u]sf] 5.
dfcf]jfbL cfufdL kmfu'g ! ut] slyt hgo'4 ;' ePsf] jif{uf7 eJo ?kdf
dgfpg] tofLdf x]sf] va 5. dfcf]jfbLn] cfk\mgf] tkm{ s'g} sdhf]L 5}g
eGg] b]vfpg k|rfk|;f hgsfafxLsf ultljlw tLj| agfpb} nu]sf] 5. s'g}
:yfgdf 7"n} zlQm k|bz{g ug{ ;d]t k|of; ulx]sf] 5. ljleGg dfWodaf6 jftf{sf]
k|;\unfO{ klg cufl8 a9fpb} nu]sf] 5.
g]kfn k|xLn] hf]; hfu;fy sfd u]sf] b]lvb}g. dfcf]jfbLlgs6 clvn
qmflGtsfLsf ljBfyL{ g]tfx? sf7df8f}d} x]sf] va 5. t k|xLn] kqmfp ug{
;s]sf] 5}g. ;fy}, k|xLn] sf7df8f} nufot b]zsf ljleGg :yfgdf xKtfjfL
p7fpg] sfd g5f8]sf] u'gf;f] cfOx]sf] 5.
271
272
273
274
275
276
sfo{qmd gug]{ lg0f{o u]sf] 5. To;}n] cfufdL ;}lgs lbj; tyf dxflzjflq
gjjif{sf] cj;df j}zfv ! ut] ;]gfn] flqef]hsf sfo{qmd cfof]hgf ubf{
c;fGble{s xf]nf ls eg] hfx] u]. ;sfaf6 flqef]haf6 hg;Dks{ a9fpg
klg ;lsG5, t klg o; ljifodf k|wfg ;]gfklt;u s'f u x's'd eof].
cd]lsL ljb]zdGqL hgn sf]lng kfj]nsf] h\uL c8\8f e|d0fsf] kmnf]ck
:j?k cd]lsL fhb"t dfOsn O{= dflngf]:sLnfO{ ;]gfsf nflu cfjZos ;}Go
;fdu|L dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng ePkl5sf] ultljlw ;DaGwdf s]xL
lbgcufl8 la|lkm ulPsf] lyof]. o; ljifonfO{ lnP a'l4hLjL, ;~rfsdL{
tyf s]xL g]tfn] g]kfnsf] cfGtls dfldnfdf cd]lsfsf] x:tIf]k egL gsffTds
k|ltlqmof lbPsf 5g\.
277
278
279
280
lj4 klrfng ePkl5 ;]gfsf] ;\Vof pNn]vgLo ?kdf a9\b} 5. >L % sf]
;sfn] pknAw ufpg] ah]6 Hofb} Go"g x]sf] 5. o; cj:yfdf ;]gfsf]
sNof0fsfL sf]ifsf] sd >L % sf] ;sfsf] lwtf] kqdf nufgL uL ;]gfsf
nflu k"jf{wf ljsf;df nufpg ;s] xfnnfO{ ;d:of ;dfwfg x'g ;Sg] b]lvG5.
lsgeg] ;sf;u ah]6 5}g, ;d:of 5. ;]gfsf] sf]ifdf sd 5, vr{ ug{
kfOGg. To;}n] o; ljifodf uDeLtfsf ;fy ;f]rljrf uL kl0ffd lgsfNg
cfjZos 5.
;sfaf6 dnfO{ cfufdL j}zfvdf k|ltlglw;ef lj36g x'g ;Sg] l:ylt
aGb} uPsf] 5, b;}cufl8 c;f]hdf lgjf{rg ufpg ljrfljdz{ ug"{ x's'd eof].
;fy} cfufdL r}tsf] bf];|f] ;ftf g]kfnuGh e|d0fsf nflu tofL u, r}t @ ut]
fhbafdf kLP;cf]hsf] la|lkmsf nflu sfo{qmd to u x's'd eof]. df};'kmaf6
eftn] ;]gfnfO{ OG;f; fOkmn a]Rg Hofb} k|of; ulx]sf] 5, g]kfnnfO{ cfjZos
k]sf] cj:yfdf eftn] xftxltofsf] ;xof]u ug]{ ljifonfO{ lnP !(%) sf] g]kfn
eft d}qL ;lGwdf ;d]t pNn]v ePsfn] klg eftn] OG;f; fOkmn lbg bafj
lbb} 5, To;}n] k|wfgdGqL k|wfg ;]gfklt;u To:tf] cj:yf cfPdf xfdLn] s] ug]{
eg] ;dod} ;f]rljrf ug"{ ;d]t x's'd eof]. o;} l;nl;nfdf ;sfaf6 x's'd
eof], k;f{ lhNnfsf] lgd{na:tL, ;'j0f{k', a|x\dgu Onfsfdf dfcf]jfbLn] ufhf
clkmd v]tL ulx]sf] eGg] dnfO{ va cfPsf] 5. o; ;DaGwdf c? yk a'e\mg
;xfos yL lbnLk fodfemLnfO{ va u.
;xfos yL fodfemL xfn ^ gDa jflxgLkltsf ?kdf wflbsf] a}]gLdf
x'g'x'G5. pxfnfO{ h\uL c8\8fsf] o'4sfo{ -ck];g_ ljefudf ;jf ug{ plrt
x'g] eg] k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ eGg'ePsf] 5.
281
282
qmddf sltko dfcf]jfbL g]tf eftdf n's] a;]sf] cjut ufP. pgLx?nfO{
kqmfp ug{ ;xof]usf nflu cg'f]w u]. eftLo kIfaf6 g]kfndf zflGt l:ytf
x'g' eftsf nflu klg dxjk"0f{ ePsfn] g]kfnnfO{ ;a} lsl;dsf] ;xof]u ug{
tof x]sf] elgof]. fli6o cg';Gwfg ljefunfO{ tflndsf cltlQm s'g} pks0f
lbg] ;d]t eftn] cfZjf;g lbPsf] 5. ;fy}, eftLo kIfn] dfcf]jfbL ;d:of
;dfwfg geP;Dd g]kfnsf] b";~rf lghLs0f ug{ gx'g] ;Nnfx lbPsf] klg
pxfn] hfgsfL lbg'eof].
zdf{n] eftLo ;dsIfL -csf k|d'v_ sf] egfO p4[t ub}{ eGg'eof],
sf7df8f}l:yt eftLo fhb"t csf] OGrfh{nfO{ sf\u|]; Pdfn] g]tfx?
Pskl5 csf]{ u] e]6\g uOxG5g\. tL ;a} g]tfx? ltgnfO{ u' dfg] s'f u5{g\
ToxL cg';fsf] Jojxf u5{g\. To;n] ubf{ xfdLnfO{ s] ug]{, s] gug]{ eg]
c;lhnf] k5{. zdf{sf] egfO lyof], eftLo ;dsIfLsf o:tf s'f ;'g] xfd|f
g]tfx?k|ltsf] d]f] >4f tyf cfTd;Ddfg 6'6] uof].
283
284
285
286
287
288
s] sf0fn] kljt{g ug'{kof] < pxfn] ;sfaf6 x's'd aS;] adf]lhd of] Joj:yf
ug{ nfluPsf] xf] eGg'eof]. d}n] pxfnfO{ eg], bafdf @)!! ;fndf :yflkt k|d'v
;}lgs ;lrjfno k|d'v ;lrjfno ;a}eGbf k'fgf sfof{no x'g\. ToxL a]nfb]lv
k|d'v ;}lgs ;lrjfnosf] k|d'vdf yL baGbL sfod ePsf] xf]. To; a]nf
;]gfsf] baGbL sla !% xhf lyof] eg] clxn] %) xhfeGbf a9L 5. To;}n]
of] bhf{nfO{ 36fpg] cf}lrTo k|:6 ePg. ;}lgs ;lrjfnonfO{ k|d'v ;lrjfno
cGtu{t fVg ldNb}g. lsgeg] k|wfg ;]gfkltnfO{ fhbafsf k|d'v ;lrj;u
sfd ug{ Jofjxfls sl7gfO x'g ;S5. k|wfgnfO{ d]f] ts{ plrt nfu]5. pxfn]
d of] s'f ;sfdf hfx] u5'{ ;sfsf] ;do ldnfp5', h;f{an] g} oL ;a}
tYox? ;sfdf laGtL ug'{kof] eGg'eof]. To; cg';f ;sfaf6 ef]ln laxfg
( ah] ;do aS;]sf] 5.
ljefuLo k|d'vx?sf] bhf{ ;do cg';f j[l4 x'b} uPsf] 5. s]xL jif{cl3;Dd
h\uL c8\8fdf yLsf] kb lyPg. xfn b'O{ hgf yLsf] baGbL 5. ;]gfdf rd"
cjwf0ff nfu" ug]{ ljifodf 5nkmn eOx]sfn] yLsf] ;\Vof c? ylkg ;S5.
o; cj:yfdf k|d'v ;}lgs ;lrjfnosf] yL kb x6fpbf dof{bf qmdsf lx;fan]
klg ef]lnsf lbgdf bafnfO{ g} cK7ff] kg{ ;S5. baGbL fVb}df s;}sf]
kbf]Gglt ug'{k5{ eGg] 5}g. To;}n] ;sfaf6 s;}nfO{ kbf]Gglt gaS;] klg baGbL
fVbf fd|f] x'G5. d]f ;a} ts{ ;'lgaS;]kl5 dxffhflwfh ;sfaf6 k|d'v
;}lgs ;lrjfnodf k'fg} Joj:yf cg';f ug"{ k|d'v lghL ;lrjfno, k|d'v ;+jfb
;lrjfno k|d'v :jsLo ;lrjfnonfO{ k|d'v ;lrjfnosf] dftxtdf fVg] Joj:yf
ug"{, k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf ;a} baGbL ;]gfaf6} Nofpg" x's'd eof].
5nkmndf ;xefuL o'jfhflwfhaf6 k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf ;]gfsf]
baGbL sfod ubf{ o'jf clws[t klg fVg" x's'd eof]. d}n] o; ;lrjfnodf o'jf
clws[tsf] e"ldsf sfd sd x'g ;S5, To;}n] ;]gfgLeGbf dflysf clws[tsf]
baGbL sfod ubf{ pko'Qm x'G5 eg] hfx] u]. t o'jfhflwfh l;fOaS:of]
b'O{ ;xfos ;]gfgL b'O{ ;x;]gfgLsf] baGbL fVg" lgb]{zg aS:of]. ;f]xL
cg';f baGbL ldnfOof].
289
290
291
292
ltgsf g]tfx?n] JolQmut ?kdf lng] u]sf gLlt klg ljf]wfef;k"0f{ 5g\.
dfcf]jfbL ;a}nfO{ em'Sofpg ;kmn ePsf] b]lvG5. eftn] s]xL ;docl3 ;'k'b{uL
u]sf cf7 hgf dfcf]jfbL tNnf] :tsf n8fs' x'g\. dfcf]jfbLsf 7"nf g]tfnfO{
;+If0f u] eftn] ltgsf n8fs' dfq g]kfnnfO{ a'emfpg] u]sf] 5.
2059 ;fn
hglgjf{lrt k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] cfk\mg} kf6L{sf] cGts{nxn] ubf{
k|ltlglw;ef lj36g ug{ dxffhflwfhdf l;kmfl; ug'{eof] cfdr'gfjsf] ldlt
;d]t 3f]if0ff eof]. ljleGg fhgLlts bnx?sf] c;xof]u dfcf]jfbL lx+;fsf
sf0f d'n'ssf] ;'Iff cj:yf Psbd} sdhf] lyof]. o;}n] tf]lsPsf] ldltdf
cfdr'gfj x'g g;Sg] sf0f b]vfO{ k|wfgdGqL b]pjfn] r'gfjsf] ldlt Ps jif{ kl5
;fg{ l;kmfl; ug'{eof]. To;kl5 r'gfj ufpg g;Sg] c;Ifd k|wfgdGqL eGb}
c;f]h !* ut] zfxL 3f]if0ff dfkm{t dxffhflwfhaf6 b]pjfnfO{ avf{:t ulaS:of].
o;} qmddf df};'kmaf6 k|wfgdGqLsf nflu pDd]bjf l;kmfl; ug{ bnx?nfO{
cfx\jfg ulaS;]sf] lyof]. bnx?n] tf]lsPsf] ;doleq s'g} klg g]tfsf] gfd
l;kmfl; ug{ g;s]kl5 ;sfaf6 fk|kf g]tf nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ k|wfgdGqL
lgo'Qm ulaS:of]. rGb dlGqklifb\df pxf afx]s ;a} dGqL u}fhgLlts rlq
af]s]sf a]Un} kf6L{sf lyP. rGb ;sfnfO{ d"ntM zflGt;'Iff sfod ug]{,
;a} bnx?nfO{ ;sfdf ;fd]n ufO{ dfcf]jfbL;u zflGtjftf{ ug]{ cfdr'gfj
ufpg] lhDd]jfL lyof]. To; cg'?k o;n] dfcf]jfbL;u bf];|f] zflGtjftf{sf]
k|of; u]sf] lyof]. o;}aLr, b'ef{Uojz, dfcf]jfbLn] ;z:q k|xL ansf ;+:yfks
k|xL dxflgLIfs s[i0fdf]xg >]i7 pxfsL >LdtLsf] xTof u]. t}klg rGbsf]
sfo{sfndf bf];|f] zflGtjftf{ cf}krfls ?kdf ;' eof]. To;kl5 hgtfn] xTof
lx+;faf6 fxt dx;'; u]sf lyP.
293
294
sdfof]. r]s KjfOG6 tyf f]8 Ansx?df ;j{;fwf0f;u ;]gfsf] Jojxf Hofb}
gfd|f] ePsf] u'gf;f] cfPsf] 5. 8'6Lsf a]nf ;}lgsx?n] dlbf ;]jg ug]{
s]6L lh:Sofpg] h:tf sfo{ ug'{ Hofb} czf]egLo ePsf] l6Kk0fL x]sf] 5. ;]gfsf]
cfnf]rgf g} u]sf] eP klg bnx?sf] of] cff]kdfly ljrf x'g'k5{.
;]gfsf] o'lgkmd{ kljt{g ug{ lgs} klxn]b]lv tofL eOx]sf] 5. kljt{g
ug'{cl3 ;sfdf gof o'lgkmd{ b]vfpg] rng 5. ;sfaf6 :jLs[lt aS; ePkl5
dfq gof o'lgkmd{ dfGo x'G5. ;sfsf] z'ehGdf]T;jsf] cj; kf] cfufdL
c;f @# ut]b]lv gof o'lgkmd{ nfu" ubf{ fd|f] x'G5 eg] d}n] cfh ;sfdf
hfx] u].
8f= k|sfzz0f dxt klg clxn] eft e|d0fdf x'g'x'G5. pxfx? gof lbNnLl:yt
zfxL g]kfnL fhb"tfjf;sf] cltly u[xdf a:g'ePsf] 5. k|wfgdGqL z]axfb'
b]pjfsf] k|ltlglwsf ?kdf gof lbNnL cfPsf] eGb} pxfx? ljleGg eftLo g]tf;u
e]6\g k|of;t x'g'x'G5. fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 k|fKt of] lkf]6{ d}n] ;sfdf
hfx] u]. ;sfaf6 s]xL s'f lgb]{zg klg lnP.
flt cltyL lkmN8 df;{n gLzdz] hafn] dnfO{ kmf]g u] k|wfg ;]gfklt
k|HjNnzdz] hafsf] ljifodf u'gf;f] ug'{eof]. pxfn] eGg'eof], pm -k|HjNn_
;]gfsf] lrkm x];Dd d ;]gfsf] s'g} klg sfo{qmddf efu lnGg. p;n] dnfO{ clt
g} x]k]sf] 5. of] s'f ;sfdf hfx] ullbg". t pxfx?aLr s] s'fdf ljjfb
eof] eGg]af] rflx :ki6 ?kdf atfpg'ePg. ;, d xh'sf s'f ;sfdf hfx]
u5'{ eg].
295
296
x'g] 5nkmnsf ljifoaf] ;sf;u ljrfljdz{ eof]. ;fy} g]kfnL ;]gfsf nflu
cfjZos ;}lgs ;fdu|Lsf] ;"rL eftLo ;]gfWoIfnfO{ lbg]af] ;d]t 5nkmn eof].
eftLo :yn ;]gfWoIfnfO{ fhbafdf g]kfnL ;]gfsf] dfgfy{ dxfyLsf] bhf{ k|bfg
ug]{ sfo{qmddf cfpg aUuLsf] Joj:yf ldnfpg] ;dff]xnfO{ klxn]sf] eGbf eJo
agfpg] s'f eof].
;}lgs ;xrfLdf 5flgPsf clws[tx? k|d'v ;]gfgL o1ljqmd f0ff ldGb|
If]qL clGtd ;dodf cfP ghfg] ePsf 5g\. f0ff If]qLnfO{ cg'zf;gsf]
sfafxL ug'{k5{ ls eg] k|wfg ;]gfkltn] ;sfdf hfx] ug'{eof]. ltdL cfkm}n]
s] ubf{ fd|f] x'G5, ljrf u x's'd eof].
sf7df8f}sf] k\mnf]f];]G6 xfOc ;]s]G8L :s'nsf lk|lG;kn dfwjk|;fb
dx7\7fnfO{ dfcf]jfbLk|lt em'sfj fv]sf] cff]kdf ;]gfn] kqmfp ug{ vf]lhx]sf]
5. e"tk"j{ k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbn] dx7\7fnfO{ kqmfp gug{ k|d'v ;lrj
kz'klteQm dxh{g;u cfu|x ug'{ePsf] x]5. of] s'f k|d'v ;lrjn] dnfO{
hfgsfL ufPsf] x'bf d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 To;f] eP xfn
lgufgL dfq ug"{ x's'd eof].
;sfdf hfx]Lsf a]nf :juL{o clwfhs'dfLx?sf] lgjf;:yfg s]zdxn,
zflGts'~h, zfbf ;bgdf ;]gfn] k|bfg ulx]sf] ;'Iffsf] ljifodf s'f eof].
, of] Joj:yf lgod cg';f ldNb}g egL hfx] u]. ;sfaf6 cfpbf] c;f !%
ut]b]lv ;}lgs ;'Iff lemSg" x's'd eof].
297
298
;]gfnfO{ g]kfnsf ufpufp 3'Dg :jLs[lt lbPsf]df eftn] dg kfPsf] 5}g. o:tf
lqmofsnfkdf eftsf] ;'Iff rf;f] x]sf] k|ltlqmof cfPsf] 5.
kf6L{n] o;}nfO{ lgGttf lbg'k5{ elgx]sf 5g\. t :yfgLo lgsfosf] sfd k|efjsfL
x'g ;s]sf] 5}g. ;fy} o;nfO{ lgGttf lbbf k|zf;lgs vr{ a9\g] b]lvG5. clxnsf]
kll:yltdf k|zf;lgs vr{ 36fpg cfjZos 5. :yfgLo lgsfonfO{ e\u ug]{
;DaGwdf k|wfgdGqLnfO{ ;'emfj lbg ;sfaf6 lgb]z
{ g aS;]sf] 5.
;+;b\sf] fHo Joj:yf ;ldltsf ;b:onfO{ j}zfv @@ ut]b]lv @$ ut];Dd
# gDa $ gDa jflxgLsf] e|d0f ufpg] ;]gfsf] of]hgf 5. To;df cfh
;sfaf6 :jLs[lt aS;]sf] 5. e|d0fdf ;+nUg eP anflws[t yLn] To;sf] ;a}
k|aGw ldnfpg] egL tf]lsPsf] 5.
cfjlws zfxL kfZj{jtL{x? b'O{ jif{sf] ;]jf ;s] aflx hfbf ;sfaf6
bz{ge]6 aS;g] kDkf x]sf] 5. To; cg';f ;sfaf6 cfh cfjlws zfxL
kfZj{jtL{x?nfO{ bz{ge]6 aS;]sf] 5. To; cj;df ;sfaf6 x's'd eof],
ltdLx?n] fd|f] sfd u]sf 5f}. bafaflx uP klg cfkm" vl6Psf] :yfgdf fd|f]
sfd u. bafsf] s'g} klg sfddf cfjZos k] kl5 af]nfpnf. aflx uP klg
k|d'v ;}lgs ;lrjfno, zfxL kfZj{jtL{ ljefusf] ;Dks{df x], s'g} h?L s'f
yfxf kfof} eg] va u. fhbafdf sfd u]sf lx;fan] ltdLx? aflx uPkl5
baflof eg] lrlgg] x'bf Psbd} ljrf k'ofP sfd ug"{. To:t} cfh g} gof
cfpg] cfjlws zfxL kfZj{jtL{x?n] ;sfdf bfd fVg] sfo{qmd lyof]. bfd fVg]
sfo{qmddf ;sfaf6 pgLx?nfO{ gcflQO{ cfk\mgf] sfd ug"{, ga'e]msf] s'f ;f]Wg",
ltdLx? cfcfk\mgf] ;\u7gaf6 5gf]6 eP cfPsf] x'bf lbPsf] lhDd]jfL fd|f];u
jxg ug"{ egL lgb]{zg aS;]sf] 5.
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
dGqLnfO{ fhLgfdf ug{ tLg lbgsf] ;do lbP jQmJo lgsfNg'ePsf] 5. jQmJodf
k|hftGqdfly uDeL if8\oGq ePsf] eGb} k|wfgdGqLnfO{ kf6L{af6 lgnlDat ulPsf]
pNn]v 5 pxfnfO{ tLg lbgdf :ki6Ls0f lbg ;d]t elgPsf] 5.
lulhfk|;fb sf]Ofnf dfwjs'df g]kfnaLr ;Dks{ a9]sf] 5. pxfx?n]
k|ltlglw;ef lj36gaf] dfcf]jfbLsf] k|ltlqmof a'e\mg vf]lhx]sf] yfxf ePsf] 5.
sf\u|]; gkm'6f];\ eg] Ps yL sf\u|]; g]tfn] b'j} kIfnfO{ ;+oldt x'g cfu|x
ulx]sf 5g\.
309
310
sf\u|]; g]tfn] rLg e|d0fcufl8 g} To;af] lg0f{o x'g'kg]{ eg]sf 5g\. @%#)
hlt k"j{;f+;bn] ;+;b\ lj36gsf lj4 ;jf]{Rr cbfntdf d'2f bfo ug{ tofL
ulx]sf 5g\.
sf\u|]; g]tf rqmk|;fb af:tf]nfn] o'jfhflwfhsf] bz{ge]6 kfpg'ePsf]
5. clxn]sf] fhgLlts cj:yfdf o'jfhflwfhaf6 aS;]sf] of] bz{ge]6 lgs}
cy{k"0f{ 5. bz{ge]6sf cj;df w]} ljifodf s'f ePsf] 5. o'jfhflwfhaf6
;+;b\ lj36g ;DaGwdf dnfO{ lrQ a'em]sf] 5}g, a'afaf6 klg o;f] ug{ cfjZos
lyPg, ;fob a'afn] klg kl5 dx;'; ulaS:of] xf]nf ls eg] af:tf]nf;u
s'f ulaS;]5. of] s'f kf; ;sfn] s]xL cfkmGt;u elgaS;]sf] 5.
dxffhflwfhaf6 rflnaS;]sf] sbdaf] o'jfhflwfhsf] o; lsl;dsf] l6Kk0fL
cfpg'n] kSs} klg kl5 uP bafnfO{ c;xh cj:yf l;h{gf x'g]5 eg] d}n]
;sfdf hfx] u].
311
312
lgb]{zg aS:of]. ;]gf ;lxt ;'Iff kmf}h dfcf]jfbL cft\ssf lj4 klrfng
ePsf] cj:yfdf g]kfn ;xfotf ;d"xsf] a}7ssf] Pp6f Ph]G8fdf 5nkmndf ;xefuL
ufpg pkyL s6jfnnfO{ k7fpg nfluPsf] xf]. dfcf]jfbL cft\ssf lj4 n8\g]
qmddf s]s:tf] cK7ff] 5, bft[ lgsfoaf6 ;]gfnfO{ s]s:tf] ;xfotf cfjZos
5 eGg]af] s'f fVg ;]gfs} jli7 clws[t hfg' ;fGble{s klg x'G5. To;
cj;df a}7snfO{ k|efjsfL agfpg xfn g]kfnn] dfcf]jfbL lx+;faf6 ef]Ug'k]sf
ax'kIfLo ;d:ofaf] cl8of] leh'cN; dfWodaf6 pRr k|fyldstf;fy k|:t't ug]{
to eof]. 6f]nLsf ;b:ox?n] ljleGg ljifodf sfo{kq k|:t't u] klg ;a}n] Pp6}
nIo agfpg'kg]{df ;sfn] hf]8 lbOaS:of]. dfcf]jfbLn] ljWj+; kf]sf] ef}lts
;+rgfsf] k'glg{df{0fsf nflu a}7sdf ljz]if hf]8 lbP s'f fVg ;d]t ;sfn]
;''emfj aS:of].
agfP ;sfdf r9fpg] lgwf] uof}. cfh} pQm sfo{6f]nLnfO{ ;sfaf6 ;fd"lxs
bz{ge]6 aS:of]. To; cj;df sfo{6f]nLn] u]sf] ljZn]if0fsf af]df ;fdfGo
5nkmn eof]. ;fy} casf lbgdf ug'{kg]{ sfdsf af]df ljrfljdz{ eof].
sfo{6f]nLn] u]sf] ljZn]if0fsf af] capk|fGt d}n] ;sfdf hfx] ug]{ eP.
sfo{6f]nLsf] klxnf] 6f:s casf] s]xL ;dokl5 36\g ;Sg] 36gf nG8gdf x'g]
g]kfn ;xfotf ;d"xsf] a}7sdf g]kfnn] p7fpg'kg]{ k|:tfjaf] u[xsfo{ ug]{ lgwf{lt
eof]. o;} uL, cfpbf] r'gfjdf bafn] lgjf{x ug'{kg]{ e"ldsf tyf pDd]bjfsf]
;dy{gaf] klg ;sf;u 5nkmn eof]. ca k|zf;g :jR5 k|efjsfL x'g'kg]{
eg] >L % sf] ;sfnfO{ lgb]{zg hfg'kg]{, r'gfjsf nflu 0fgLlt agfpg'kg]{,
;'Iff kmf}hnfO{ dha't agfpb} n}hfg'kg]{ f]hufLsf nflu sla Ps ca{ k}ofsf]
j}b]lzs f]huf sf]if v8f ug{ plrt x'g] h:tf s'f ;sfdf hfx] ulof].
pQm cj;df ;sfaf6 clxn]sf] cj:yfdf r'gfj x'g ;S5 ls ;Sb}g <
eg] ;f]lwaS:of]. ;fy} x's'd eof], k|wfgdGqLnfO{ x6fpg] ls gx6fpg] < sf\u|];
ljefhg eof] eg] s'g kIfnfO{ ;xof]u ug]{ < clxn]sf] cj:yf x]] k|wfgdGqLnfO{
g} sf\u|]; kf6L{df dbt ubf{ fd|f] x'G5 ls < >L % sf] ;sfsf ;lrjsf] ;jf
a9'jf s;L ug]{ < oL ljifodf klg sfd u. o;} ;Gbe{df ;sfaf6 g]kfndf
fhtGq sdhf] ePsf] cj:yfdf ;d:of a9]sf] kfOG5, To;}n] fhtGq sdhf]
5}g eGg] b]vfpg s]s] sfd ug'{knf{ < eg] lh1f;f JoQm ulaS;]sf] lyof].
xfn ;sfsf] eft e|d0fsf] tofL eOx]sf] 5. o;} ;Gbe{df ;sfaf6
xfdLnfO{ x's'd eof], eft e|d0fsf] nIo s] x'g ;S5 < Toxf s]s] s'f ug]{ <
o;af] klg tofL u.
5nkmnsf qmddf xfdLn] hfx] uof}, ;j{k|yd t g]kfneft b'O{ b]zaLrsf]
P]ltxfl;s ;DaGwnfO{ cem k|uf9 agfpg]tkm{ ;sfsf] e|d0f nlIft x'g'k5{. ;fy}
xfn g]kfndf dfcf]jfbL cft\ssf lj4 ;'Iff kmf}h klrfng eOx]sf] cj:yfdf
xftxltof tyf cGo ;}Go ;fdu|Lsf] ;xof]usf nflu cg'f]w x'g'k5{. o;} uL,
v'nf ;Ldfsf sf0f eOx]sf] cft\s, ckfw t:sLsf] ;d:of lgfs0f ug{
;LdfnfO{ lgoldt ug{ ;lsg] k|:tfj eft;fd' fVg' ;fGble{s x'g]5.
o;} ;Gbe{df ;sfaf6 x's
' d' eof], clxn]sf] cj:yfdf ;+jw} flgs c\ux?nfO{
cem dha't agfpg s;L sf]l;; ug]{ < To; ;DaGwdf 0fgLlt agfpg cfjZos
5. cfjZostf cg';f hf]sf]xL;u klg d}n] e]6\gk' g]{ x'G5. o;sf lglDt 3 lng]
ls < o;af] klg ljrf u.
313
314
315
316
Hofb} a9]sf] 5. eftLo cd]lsg naL o;sf lglDt nfluk]sf 5g\. fk|kf
g]tf ;"o{axfb' yfkfn] klg cfh} ljZjgfy pkfWofonfO{ e]6\g'ePsf] 5.
;sfsf] z'ehGdf]T;jsf cj;df cjsfzk|fKt yL kmQ]axfb' lnDa"nfO{
dfgfy{ zfxL kfZj{jtL{ agfpg] lg0f{o ePsf] 5. dfgfy{ zfxL kfZj{jtL{ yk ug]{ s'f
eOx]sf] lyof]. To;sf lglDt cjsfzk|fKt w]}sf] ljj0f x]lPsf] lyof]. tLdWo]
hghflt ;dfj]zLsf] lx;faaf6 pxfsf] gfddf lg0f{o eof].
k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf gof ;+rgf cg';f l;lelnog sd{rfLnfO{
x6fP ;}lgs g} fVg] lg0f{o ePsf] lyof]. klxnf] r0fdf s]xL ;}lgs clws[t
sfhdf Nofpg'kg]{ lyof]. o; qmddf ;xfos yL uh]Gb|axfb' lnDa", dxf;]gfgL
g]kfne"if0f rGb ;]gfgL lxdf+z' v8\sfnfO{ ;}lgs ;lrjfnodf Nofpg ;sfaf6
;xdlt aS:of].
a]nfotL sfo{jfxs fhb"tn] fli6o cg';Gwfg ljefu k|d'v b]jLfd zdf{,
fli6o ;'Iff klifb\sf ;x;+of]hs pkyL Sdf\ub s6jfn ;}lgs ;dfrf
lgb]{zs -8LPdcfO{_ ;xfos yL lbnLk fodfemLnfO{ l8gdf af]nfpg'ePsf] x]5.
l8gdf a]nfotL ;}lgs ;xrfL s0f]{n dfs{ 8fp8n a]nfotL u'Ktr ;+:yf
PdcfO{% sf] kfdz{bftfsf ?kdf sfd ug]{ Ps JolQm ;d]t ;xefuL lyP. pQm
cj;df a]nfotL ;sfaf6 g]kfnsf] u'Ktr ;]jfnfO{ alnof] agfpg ;xof]u k|fKt
xf];\ eGg] cfu|xsf] k|To'Qdf of] ljifo csf]{ jif{b]lv sfo{qmddf fVg] ljz]if1
klg pknAw ufpg] hfgsfL ufOof].
317
318
k|f]h]S6 ;~rfng ug]{ 6:6 agfpg] d]f] k|:tfjnfO{ ;sfn] ;'lgaS:of] dfq.
s]xL k|ltlqmof hgfOaS;]g. u'8 cfOl8of dfq x's'd eof].
319
320
zfxL Ifs ;}lgs k|xLnfO{ klg ljz]if kmf}h -h:t} e}jgfy u0f, 3
u'Nd_ ;x eQf lbg'k5{. ;fy} k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf sfhdf x]sf sd{rfLnfO{
klg fli6o ;'Iff klifb\ ;lrjfnodf sfo{t sd{rfLnfO{ h:t} ljz]if eQfsf]
Joj:yf ug'{k5{.
321
322
ljdz{ x'g'k5{.
eftLo kIfaf6 p7fOg ;Sg] ljifodf k"j{tofL ug{ cfjZos 5.
g]kfnsf] ;'Iff ;fy} If]qLo ;'Iff cjwf0ffaf] 5nkmn x'g'k5{.
o; a]nf g]kfndf dfcf]jfbL ;d:ofn] Psbd} hl6n df]8 lnb} 5. To;n]
eftdf kg{ ;Sg] c;sf af]df eftLo kIfnfO{ cjut ufpg' ;fGble{s
x'g]5.
g]kfndf r'gfjsf] tofL eOx]sf] 5. r'gfj x'g g;s] ;+j}wflgs ;\s6 cfpg
;Sg] ljZn]if0f ulPsf] 5. g]kfndf ;+j}wflgs ;\s6 pTkGg ePdf eftsf]
s] b[li6sf]0f xG5 < o;af] eftLo ljb]zdGqLsf] ljrf a'e\mg h?L 5.
ljleGg fli6o ;jfndf Pdfn]sf] gLlt :ki6 5}g. p;sf] }w rlq b]lvPsf]
5. o;n] g]kfneft ;DaGwdf s:tf] c; kfb{5 < g]kfneft ;DaGwdf
;d]t Pdfn]sf] b[li6sf]0f :ki6 5}g. o;nfO{ eftn] s;L x]lx]sf] 5 <
o;af]df ;d]t eftLo kIfaf6 hfgsfL lng' ;fGble{s x'g]5.
323
324
log} x'g\. To;}n] r'gfj eP klg geP klg d'n'ssf] l:ylt oxL g} xg] xf].
pxfn] cfkm"n] Pp6f :jtGq sDkgL vf]n] 6]lnlehg sfo{qmd pTkfbg ug{ nfu]sf]
hfgsfL lbg'eof].
;sf;usf] bz{ge]6df s]xL ljifodf s'f eP. ;]gfsf nflu xltof
cd]lsL o'f]k]nL b]zaf6 vlb ubf{ ljleGg afwfc8rg cfpg ;Sg] x'bf blIf0f
sf]lof Ohfonaf6 vlb ug'{ fd|f] x'g] b]lvG5.
k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] l8\s u]sf] a]nf k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkf
d}n] agfPsf] k|wfg ;]gfklt xf], d}n] h] eg] klg p;n] ;a} s'f dfG5 eGg'ePsf]
va 5.
xfnsf] kll:yltdf k|wfgdGqLsf] k|:tfljt a]lNhod blIf0f clk|msfsf] e|d0f
a]df};dsf] afhf x'g] ePsfn] To;nfO{ f]Sg cfjZos 5.
;DdfggLo nfdf kf;f z]kf{sf 5f]f 6]G8L z]kf{, hf] Pdfn]sf] e|ft[ ;\u7g
cg]f:jljo'af6 c:sn SofDk;df ;efklt 5g\, pgL clvn -qmflGtsfL_ sf
;efklt b]j]Gb| kfh'nLn] ufos k|jL0f u'sf] b'3{6gfaf6 d[To' ePsf] ;DaGwdf
Hofb} pu| lx;fan] bafk|lt cg]s nf~5gf nufpg] u]sf 5g\.
l;+x;u k]G6jn fOkmnsf] sf]6];g ;lxt k|:tfj dfu ulPsf] 5. pQm fOkmn
rnfpg] tflndsf nflu b'O{ hgf ;}lgs clws[t xs k7fpg ;lsg] k|:tfjdf
pNn]v 5. xsaf6 k]G6jn fOkmn lsg] ;}lgs lzIffno zfxL Ifs ;}lgs
k|xLdf tflndsf nflu k|of]u ug{ lbg] o'jfhflwfh ;sfsf] OR5f 5. of]
xltofaf] ;a} s'f a'em\bf d"Nosf lx;fan] klg ;]gfsf nflu pko'Qm gePsf] d}n]
b]v]sf] 5'. ;f]xL cg';f xfnsf] cj:yfdf ;]gfn] of] xltof lsGg ;Sb}g ls eg]
;sfdf hfx] ubf{ o'jfhflwfhaf6 bafsf] ah]6n] lsGg] x's'd eof].
To;kl5 d}n] of] xltofdf @%#) nfv k}of cgfjZos vr{ x'G5 egL
dxffhflwfhdf hfx] u]. t dxffhflwfhaf6 o'jfhflwfhn] ljgf]bnfO{
;xof]u ug{sf nflu eg]sf] xf]nf, lemsfOlbg" x's'd aS:of]. o;L bafdf b'O{
xhf yfg k]G6jn fOkmn lemsfpg] s'f to eof]. o;sf nflu rflxg] sd
k|d'v fhbaf kbflwsfL sfof{non] k|d'v ;lrj dfkm{t >L % sf] ;sf;u
dfu ug]{ s'f ePsf] x]5.
xfn ;]gfdf x]lnsK6 5, kfOn6 5}g uf8L 5g\, 8fOe 5}gg\ o'lg6 5,
clkm; 5}gg\ l;kfxL 5g\, fOkmn 5}g. d}n] of] l:ylt ;sfdf ;f]em} hfx]
u]. df};'kmaf6 ;'lgaS:of] dfq. To;kl5 fhbafsf] ;}lgs ;lrjfnodf
:yflkt ck];g daf6 5'} j]a;fO6 ;~rfng ug{ ;sfdf hfx] u]. j]a;fO6
;+jfb ;lrjfnosf] ;xof]udf ck];g ;]nn] ;~rfng ug]{ lg0f{o eof]. ;fy} ;]nn]
;}lgs ;lrjfnodf k|fKt x'g] ;a} ;"rgf ljZn]if0f uL b}lgs k|ltj]bg tof uL
;sfdf hfx] ug{] ;d]t to eof].
of] ;]n, d ;}lgs ;lrj ePkl5, ;}lgs ;lrjfnodf klxnf] k6s :yfkgf
ulPsf] xf]. ;]nn]] ;]gf, k|xL, ;z:q tyf fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 k|fKt
k|ltj]bg, ;sfdf cfpg] laGtLkqx?, ljleGg fhgLlts bnsf g]tfaf6 k|fKt x'g]
;"rgf klqsfdf k|sflzt x'g] va ;d]tsf cfwfdf x]s lbg k|ltj]bg tof
kfL ;sfdf hfx] ug]{ Joj:yf ulPsf] 5.
hd{g sDkgLn] Prs]n] hL#^ fOkmn a]Rg PS;kf]6{ nfO;]G; k|fKt ug{
g;s]sf] sf0f b]vfpb} ;]gfnfO{ xltof laqmL ug{ u]sf] ;Demf}tf cGTo u]sf]
5. of] l:yltdf xltof lsGg cGo ljsNksf af]df s] ug]{ eg] ;sfdf
hfx] u]. ;sfaf6 ;]gfnfO{ cGo ljsNk vf]hL ug{ lgb]{zg lbg] x's'd eof].
xltof lgdf{tf of] sDkgL la|l6; Pf]:k];n] lslg;s]sf] 5. Pf]:k];n] g]6f]
u7aGwgsf b]z afx]snfO{ xltof laqmL gug]{ gLlt lnPsf] eGg] s'f cfPsf] 5.
;fy} eftn] g]kfnnfO{ OG;f; fOkmn a]Rg Hofb} k|of; ulx]sf] x'bf p;n]
Prs] fOkmn g]kfnnfO{ ga]Rg a]nfotdfly ck|ToIf bafj lbPsf] x'g ;Sg] ljleGg
cfwfx? klg 5g\.
fli6o ;efdf ;sfaf6 dgf]gLt ;f+;b bLKtk|sfz zfxsf] cfh Ps
325
326
ug]{ eg] sf7df8f}df lgrf]8 lgsfNg'eGbf lgjf{rg cfo'Qmx? :jo+n] ljleGg lhNnfdf
uP jf:tljs l:yltsf] d"Nof\sg u] fd|f] x'g] ;Nnfx ;d]t pxfn] lbg'eof].
;'Iff kmf}hn] dtbfg s]Gb|sf] t ;'Iff u5{, t dtbfgcl3 kl5 pDd]bjf
tyf dtbftfsf] ;'Iff ug{ sl7g x'G5 eGg] s'f ;d]t ;'Iff lgsfosf k|d'vx?n]
5nkmndf fv]sf lyP. pgLx?n] baf;u ;Nnfx u] g} oL s'f cfof]u;fd'
fv]sf lyP.
fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd zdf{sf] Ko'7fg, bfvf Sjf8Ll:yt
3df ebf} !( ut] flt dfcf]jfbLn] ad lj:kmf]6 ufO{ cfuf] ;d]t nufOlbPsf 5g\.
pxfsf] 3 k"} gi6 ePsf] 5.
fli6o Pstf klifb\n] cfh sf7df8f}df cfof]hgf u]sf] h'n'; cfd;efdf
sla Ps xhfsf] hg;xeflutf x\of]. v'nfd~rdf cfof]lht cfd;efdf jQmfx?n]
ax'bnLo Joj:yfsf] ljf]wdf ;lqmo fh;+:yfsf] kIfdf rsf]{ efif0f u].
lbNnL k|xLn] dfcf]jfbL kIfw clvn g]kfn Pstf ;dfhsf cWoIf jfdb]j
If]qLnfO{ lxhf] kqmfp u]sf] 5. pgnfO{ ;'k'b{uL ug]{ ljifodf s'f eOx]sfn] xfn
o; 36gfnfO{ uf]Ko flvPsf] 5.
327
328
lsGg nfu]sf] xltofsf] ljifodf lgs} uDeL s'f eof]. g]kfnn] ;]gfsf] cfjZostf
cg';f ljleGg b]zaf6 xltof Nofpg sf]l;; u]sf]df eftn] a9\t} rf;f] fv]sf]
5. fhb"t yfkfsf] egfO lyof], g]kfnsf k|wfgdGqLn] 5f]6f]5f]6f] ;dosf] cGtfndf
eft e|d0f ulxg'ePsf] 5. of] cy{k"0f{ x'g ;S5. k|wfgdGqL eftLo g]tfaLr
JolQmut tjdf a'6jn nufot b]zsf ljleGg :yfgdf eftLo k]G;g SofDk :yfkgf
ug]{, jLuGhdf sG;'n sfof{no v8f ug]{, eftLo fhb"tfjf;df eftLo ;'Iff
an fVg] g]kfnn] lsGg nfu]sf] xltof eftaf6} lsGg'kg]{ nufotsf ljifodf
uf]Ko ;Demf}tf ePsf] x'g ;S5. g]kfnn] cGo b]zaf6 xltof NofPsf] eftn] dg
kfPsf] 5}g. g]kfnnfO{ ;d:of kbf{ xfdLn] xltof pknAw ufpg'kg]{ t c?
a]nf o; ;DaGwdf g]kfnn] xfdLnfO{ jf:tf gug]{ eg] eftn] lrQ b'vfPsf] 5.
k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] s'g} k|lta4tf k"f u]gg\ eg] eftLo kbflwsfLn]
eg] klg o;aLr k|wfgdGqLsf] eft;u lgs} lxdlrd a9]sf] 5 eGg] ;d]t pxfn]
hfgsfL ufpg'eof].
8f= yfkfsf s'f ;'gk] l5 d}n] cGo ljifo;u} xltofsf af]df klg k|:6 kf] .
d}n] eg], ;]gfsf] k|fljlws 6f]nLn] cGo b]zsf xltofsf] ;fy;fy} eftdf ag]sf]
OG;f; fOkmnsf] klg kLIf0f u]sf] lyof]. ljleGg b]zaf6 lemsfOPsf rfkfr
lsl;dsf xltofdWo] eftLo xltof s'g} klg lx;fan] ekbf]{ b]lvPg. ;]gf;u
ePsf k'fgf xltof kljt{g u] p;nfO{ gof xltofn] ;';lHht ug{k' g]5
{ .
fOkmn a]l;s OGkm]G6L j]kg ePsfn] Ps kN6 k|of]u ug{ yfn]kl5 To;nfO{ abNg
csf]{ @%#) jif{ nfUg ;S5. To;f] x'b f ;]gfn] lng] gof fOkmn xltof ekbf]{
cfw'lgssf ;fy} fd|f] tyf alnof] x'g' cfjZos 5. To;}n] eftLo xltofnfO{ ;]gfsf]
k|fljlws 6f]nLn] cdfGo 3f]lift u]sf] xf]. eftLo ;]gfdf ;d]t OG;f; fOkmnsf
af]df ljleGg ;dodf Jofks c;Gt'li6 ljleGg l;sfot cfpg] u]sf] 5. Pp6f
fOkmnsf af]df eft h:tf] 7"nf] b]zn] o:tf] x\ufdf ug'{ pko'Qm xf]Og. rLg klg
xfd|f] l5d]sL d'ns
' xf]. t p;n] o;af] s'g} rf;f] g} fv]sf] 5}g. g]kfn ;fgf] b]z
ePs}n] ;a} ljifodf eft;u sG;N6 ug'k{ g]{ xf] ls s] xf], a'em\ g ;lsPg
8f= yfkf eftsf nflu g]kfnL fhb"t ePsfn] g]kfnn] eftLo xltof g}
lsGg'k5{ eg] pxfdfly s"6gLlts lx;fan] bafj k]sf] x'g ;S5. pxfn] d;u
s'f ug'{sf] cfzo klg oxL x'g ;S5.
vf]Ng] k|:tfj fVg'eof]. g]kfnn] rLgaf6 xltof lsGbf eftn] ljf]w ug]{ x'bf
g]kfnd} xltof lgdf{0fsf nflu cfjZos k"jf{wf lgdf{0f lsg gug]{ < eGb} pxfn]
g]kfnd} xltof sfvfgf vf]Ng ;'emfj lbg'eof]. k"j{fhb"t nLn] g]kfn fi6
a}\ssf ueg{ 8f= ltns fjn;u ;d]t e]6L g]kfndf lrlgof nufgL ;DaGwdf
5nkmn ug'{eP5. 8f= fjn;u lrlgof d'b|f g]kfndf dfGo ufpg] af] 5nkmn
ePsf] klg nLn] dnfO{ atfpg'eof]. pxfsf] egfO lyof], lrlgof ko{6s leofpg]
xf] eg] g]kfnn] lrlgof d'b|fnfO{ dfGotf lbg}k5{. pxfn] JoQm u]sf s'f d}n]
;sfdf hfx] u].
u[xdGqL v'daxfb' v8\sfn] cfh Ps ;dff]xdf >L % sf] ;sfsf]
gLlt ljkLt xfnsf] cj:yfdf r'gfj x'g g;Sg] eGg'ePsf] 5. o; cj:yfdf
dlGqklifb\ k'gu{7g ug{ pko'Qm x'g] ;d]t pxfsf] egfO 5. pxfn] s]xL lbgcl3
;sfsf] bz{ge]6 kfPsfn] pxfsf egfOsf] dxj x'G5.
;+o'Qm fi6;\3sf] l8kf6{d]G6 ckm lk;lslksf ;}lgs ;Nnfxsf pkyL
lrqaxfb' u' cfk\mgL cfdfsf] lgwg ePsfn] cfh sf7df8f} cfpg'ePsf] 5.
pQm kbdf pxfsf] ;dofjlw ;lsg nfu]sf] 5. pxfnfO{ ;f]xL kbdf lgGttfsf
nflu k|of; ug{ lgb]{zg lbOPsf] 5.
329
330
gfds0f ug{ k|:tfj ug'{eof]. of] k|:tfj ;'g] ;sf xfl;aS:of]. ;sfaf6
x's'd eof], of] ljifo P]gsfg'g;u ;DalGwt ePsfn] >L % sf] ;sfn] g} P]g
;+zf]wg uL k|lqmof cufl8 a9fpg'kg]{ x'G5. ;fy}, pxfnfO{ lgb]{zg aS;g]
qmddf sflQsdf r'gfj x'g ;Sb}g eg] ;DalGwt lgsfo 7fpdf ;'emfj b]pm
x's'd eof].
331
332
lbnfp5' eg]sf lyP. r'gfj lrx\g dnfO{ glbP klg sDtLdf lk|mh ullbPsf] eP
fd|f] x'GYof]. fhfn] wf]sf lbP. d}n] bafn] eg]sf] ;a} u] t bafn] d]f]
Pp6f s'f klg dfg]g. fhfn] of] cj:yfdf k'ofP klg xfdL Psh'6 x'g'k5{.
clxn] dlGqklifb\ lj:tf ug]{ s'flt gnfuf}. emg} wf]sf x'g ;S5. sf\u|];sf]
r'gfj lrx\gsf] km};nfk|lt w]}ltaf6 cfnf]rgf eOx]sf] 5. r'gfj lrx\g ?v
k|wfgdGqLsf] kf6L{nfO{ lbg ;s]df pxfnfO{ s]xL fxt x'G5 eGg] xfd|f] ;'emfj lyof].
t To;f] ePg. b]pjflgs6 g]tfx? k|bLk luL ztl;+x e08fL cbfnt hfg]
s'f eOx]sf] a'lemG5. t s] ljifodf xf] Tof] :ki6 ePsf] 5}g. ;fob lgjf{rg
lrx\gsf] ljifonfO{ lnP x'g ;S5.
cjsfzk|fKt k|wfg ;]gfklt k|d'v ;}lgs ;lrjnfO{ ;sfaf6 pkxf:j?k
df]6 lbg] rng 5. To; cg';f xfn} cjsfzk|fKt k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz]
hafnfO{ s:tf] lsl;dsf] df]6 lng] xf] eg] f]Hg, Sof6nu k7fpg va
ePsf] 5.
k"j{u[xdGqL uf]ljGbfh hf]zLn] of] lgjf{rg sf\u|];nfO{ km'6fpg] bafsf]
rfnafhL gf6s xf] eGg'ePsf] 5. dfcf]jfbLn] bafsf] r'gfj gufpg] if8\oGq
5 eGg] u]sf 5g\. Pdfn]n] klg cfk\mgf] ;s{ndf bafsf] r'gfj ufpg] of]hgf
g} 5}g eGg] u]sf] dnfO{ va cfPsf] 5.
dfcf]jfbLlgs6 ljBfyL{ ;\u7g clvn -qmflGtsfL_ n] cfh !# ;"qLo dfu
fvL cfGbf]ngdf pqg] r]tfjgL lbPsf] 5.
>L % sf] ;sfsf tkm{af6 lgjf{rg cfof]usf kbflwsfLnfO{ lhNnf e|d0f
ug{ cg'f]w ubf{ vf;} rf;f] gb]vfPsf] ;"rgf k|fKt ePsf] 5.
ut flt Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnsf] sf]6]Zjl:yt lgjf;df kfls{
u] fv]sf] lhksf] Sof;]6 rf]L ePsf] ;"rgf cfPsf] 5.
oL ;a} ljifo d}n] dxffhflwfhdf hfx] u].
ljifodf s'f ug]{ eGg] rflx s]xL va 5}g. pxf h:tf] JolQmn] e]6\g vf]h]kl5
kSs} klg s'g} g s'g} Ph]G8f t xf]nf. of] s'f d}n] dxffhflwfhnfO{ hfx]
ug'{kg]{ x'G5.
k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] ;sfsf] bz{ge]6 gkfPsf] w]} eO;s]sf] lyof].
t cfh ;sfaf6 pxfnfO{ ;do aS;]sf] 5. ;sf k|wfgdGqLaLr clns
v6k6 ePsf] h:tf] b]lvPsf] 5. k|wfgdGqLn] bz{ge]6df s] s'f ug]{ eg]
;fyLx?;u ljrfljdz{ ubf{ s] eGg'ePsf] x]5 eg], l9n} eP klg cfh bz{ge]6
kfpb} 5'. b'O{ s'f :ki6 ?kdf fV5'. Ps, ;lsaS;G5 eg] k"} lnP x'G5, xfdL
h]ndf a;] ;xof]u u5f}+{ . b'O,{ olb k|hftflGqs 9\uaf6 cufl8 a9\g] xf] eg] d]f]
g]t[Tjdf ;j{bnLo ;sf agfP ;a} ldn] dfcf]jfbLnfO{ qm; ug'k{ 5{. ;a}nfO{
cGof]ndf fv] bafn] s] kfp5 < lulhfnfO{ ;f]Wg';\, pgL s] rfxG5g\ < ;a}nfO{
eftn] v]nfPsf] 5.
To;} a]nf k|wfgdGqL b]pjfn] eGg'eP5, @)$^ ;fnsf] k|hftflGqs pknlAw
arf];\ of garf];\, dnfO{ s'g} ;f]sf 5}g. Pp6f kf6L{leq t ljZjf;sf] jftfj0f
5}g eg] oL ;ff kf6L{nfO{ s;L ljZjf;df lng ;lsPnf < r'gfj geP fhfsf]
xftdf zlQm hfG5. To;kl5 ls ;Demf}tf x'G5 ls jfkfsf] n8fO rN5.
k|wfgdGqLkTgL 8f= cfh' b]pjfn] ut c;f]h $ ut] k"j{ k|wfg ;]gfklt
wd{kfnjl;+x yfkfnfO{ l8gdf af]nfpg'ePsf] x]5. o; ljifodf lj:t[t a'e\mg
;]gfnfO{ va ePsf] 5.
k|wfgdGqL b]pjf e"tk"j{ k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbaLr klg s'f ePsf]
5. b]pjfn] rGb;u s] eGg'eP5 eg], dnfO{ fhfn] wf]sf lbP d}n] klg hfg]sf]
5'. fhfsf] ljifodf d klg s]xL s'f ;fj{hlgs ullbG5'. ;a}n] :jLsf ug{
;Sg] k|wfgdGqLsf] pDd]bjf d g} xf]. r'gfj eP klg geP klg k|wfgdGqLsf] csf]{
ljsNk 5}g.
fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd zdf{nfO{ ;sfaf6 cfh} ;f9] %
ah] bz{ge]6 aS;]sf] 5. o;kl5 nuQ} ;f9] ^ ah] k|wfg ;]gfklt Kofh\u
yfkfnfO{ bz{ge]6 aS:of]. pQm bz{ge]6df d ga;]sfn] s] ljifodf s'f eof],
dnfO{ yfxf ePg.
;sfdf cfh} d]f] klg hfx]L eof]. b]zsf] fhgLlts cj:yfaf] hfx]
ul;s] d}n] ;sfnfO{ yk s] s'f klg laGtL u] eg], ;sf w]} Jo:t
eOaS:of]. w]} wk]8Lsf sf0f ;sfsf] ufydf k|lts"n c; kg{ ;S5. To;f]
x'bf ;sfaf6 s]xL lbg k"f cffd ulaS;g'k5{. cfhsf] hfx]Ldf ck];g
;DaGwL ljifodf ;a} ;'Iff lgsfox?n] ;]gf;u ;Nnfx ug'{kg]{ s'f to ePsf] 5.
ck];g ;DaGwL s'g} ljifo aflx Nofpg'kbf{ ;]gf;u ;Nnfx ug{ ;sfaf6 x's'd
aS;]sf] 5. ;fy}, ck];g ;DaGwL ljifodf s] eOx]sf] 5 eg] ;]gfn] ;a} g]kfnL
333
334
335
336
337
338
6]s cf]e ug]{. 6]s cf]e ug]{ eP slt;Ddsf nflu ug]{ s;L ug]{ eGg]
ljifodf nfdf] 5nkmn rNof]. 6]s cf]e ubf{ fhgLlts kf6L{ Psflt dfcf]jfbL
csf{lt x'G5g\. o:tf] cj:yfdf fhgLlts kf6L{ dfcf]jfbL;u 5'f5'} l8n
ug{ ;lsG5 ls ;lsb}g < olb fhgLlts bn dfcf]jfbL ldn] eg] Tolt a]nf
s] ug]{ < o:tf k|Zgx?af] ljZn]if0f ubf{ clxn] olt hf]lvdk"0f{ lg0f{o lng 7Ls
x'b}g eGg] s'f cfof].
To;sf] nuQ} 5nkmnn] csf]{ df]8 lnof]. k|wfgdGqL b]pjfn] ;+ljwfgsf] wff
%# sf] $ adf]lhd wff !@& sf] k|of]u ug]{ eg] l;kmfl; ug'{ePsf] 5. r'gfj
ug{ g;Sg] ePkl5 pxfn] fhLgfdf ug'{kb{Yof]. fhLgfdf klg gug]{, r'gfj klg
gufpg] h;L eP klg k|wfgdGqLdf cfkm} al;xg] dgl:yltdf b]lvg'ePsf] 5
b]pjf. ToxL eP dxffhflwfhnfO{ klg cK7ff] k]sf] 5. o:tf] a]nf bafn]
Pp6f glh :yfkgf u] fhgLlts kf6L{nfO{ 5f]l8lbg] ls eGg] klg s'f cfof].
cGttM k|wfgdGqL b]pjfnfO{ x6fpg'kg]{ lgwf] eof].
;+j}wflgs lQmtfsf a]nf k|of]u ug{ wff !@& sf] Joj:yf ePsf] eg]
o;cl3 g} JofVof eO;s]sf] 5. To;}n] of] wff cfslif{t u] cufl8 a9\g'k5{
eGg]df xfdLaLr Psdt eof]. ;sfn] k|wfgdGqLnfO{ avf{:t u] zfxL 3f]if0ff
dfkm{t s]xL ;dosf nflu cfkm}n] sfo{sfl0fL clwsf lng] tTsfn} wff !@& s}
k|of]u uL csf]{ fhgLlts ljsNk vf]Hg] eg] lg0f{o ulof]. of] bafsf kfFr
hgf dxjk"0f{ ;lrjsf] lg0f{o lyof]. o:tf] lg0f{o ug]{x? k|d'v ;lrj kz'klteQm
dxh{g, ;+jfb ;lrj df]xgaxfb' kf08], lghL ;lrj ;'bg kf]v]n, ;fu/k|;fb
lnldlN;gf ;}lgs ;lrj cyf{t\ d lyof}. of] lg0f{okl5 xfdLn] clxn] ;+ljwfgsf]
wff !@& k|of]u ug]{, k|wfgdGqL avf{:t ug]{ r'gfj klg xfnnfO{ :ylut ug]{
t To;kl5 tTsfn} k'gM ;+j}wflgs k|lqmof ;' ug{ ;efd'v tffgfy fgfef6nfO{
k|wfgdGqL agfpg] eg] dxffhflwfhnfO{ ;Nnfx lbof}. o;f] ubf{ lj3l6t
k|ltlglw;efnfO{ g} lgGttf lbP h:tf] klg x'g]5 eGg] xfd|f] ts{ lyof].
lyof]. To;sf lglDt ;a}nfO{ dfGo x'g] uL ;+o'Qm ;sf agfpg] ;f]rfO klg
lyof]. t k|wfgdGqL b]pjfn] Totflt a9\g lbg'ePg. pxfn] Ifdtf klg b]vfpg
;Sg'ePg. k|wfgdGqL h] ug{ vf]Hg'x'G5, ljkmn x'g'x'G5. dfcf]jfbL;u jftf{ uL
zflGt k|lqmof cufl8 a9fpg ;Sg'x'Gg. g r'gfj ufpg cf6 ug'{x'G5. r'gfj
Ps jif{ kl5 ;fg]{ lg0f{o ug'{ePsf] 5. h;L klg cfkm" ;Qfdf xg] dfq of]hgf
5 pxfsf]. o;L k|wfgdGqLn] h]h] u] klg bafn] ;fy lbg' x'Gg eGg] lgisif{
dxffhflwfhn] lgsflnaS:of]. 3f]lift ldltdf r'gfj ufpg] cf6 ug'{eof] eg]
;fy lbg] gq eg] pxfnfO{ x6fP pko'Qm ;j{bnLo ;xdltsf cfwfdf gof
k|wfgdGqLsf] rog ug]{ dgl:yltdf dxffhflwfh k'luaS;]sf] lyof]. ToxL cg';f
leqL ?kdf d emG8} tLg ;ftfcl3b]lv ;sfsf] lgb]{zg adf]lhd uf]Ko ?kn] sfd
ulx]sf] lyP. l6d ;fgf] lyof].
;sfaf6 cfh klg ljleGg fhgLlts kf6L{sf g]tf a'l4hLjLnfO{ bz{ge]6
aS; eof]. ;fy} laxfg ;f9] !! ah] ;a} ;'Iff lgsfosf k|d'vx?nfO{ bz{ge]6
aS:of]. ;f] cj;df df};'kmaf6 pxfx?nfO{ ljleGg ljifodf hfgsfL tyf lgb]{zg
aS;]sf] lyof].
;sfaf6 cfh g} s'g} klg lsl;dsf] sbd rfNg pko'Qm 5 eGg]
Hof]ltifLx?sf] fo lyof]. pgLx?n] u|x, gIfq ;a} x]] flt !) ah]kl5 3f]if0ff
ug'{ pko'Qm x'G5 eGg] ;'emfj lbPsf lyP. To; cg';f !) ah] $% ldg]6sf]
;fOt lg:s]sf] lyof].
xfdL kfF hgf ;lrjx?n] ldn] zfxL 3f]if0ffsf] d:of}bf tof uof}.
, ;sfdf ;fd"lxs hfx]Lsf nflu uof}. d:of}bfdf x]sf k|To]s zAbsf]
n]vfhf]vf eof] kldfh{g klg. k|wfgdGqL b]pjfnfO{ s] cff]k nufpg] eGg]af]
zAb vf]Hg lgs} s;t ug'{kof]. d'VotM pxfn] cfkm}n] r'gfjsf] ldlt 3f]if0ff
u] cfkm}n] r'gfj ufpg g;Sg] egL r'gfjsf] ldlt Ps jif{ kl5 ;fg'{ePsf]
lyof]. To;nfO{ JoQm ug{ s] eGg' pko'Qm x'G5 eGg] qmddf ;lrjx?n] w]} zAb
lgsfNg'eof]. d}n] r'gfj ufpg g;Sg] c;Ifd zAb k|of]u ubf{ 7Ls x'G5 xf]nf
eg]. s;}n] of] zAbsf] ljf]w ug'{eof] eg] s;}n] ;dy{g. cGttM ;sfaf6
oxL zAb 7Ls x'G5 x's'd eof]. o;L k|wfgdGqLsf nflu c;Ifd zAb fvL
zfxL 3f]if0ff tof eof].
flt !)M$% ah] ;sfaf6 zfxL 3f]if0ff dfkm{t k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfnfO{
kbd'Qm ulaS;L dlGqklifb\ ;d]t lj36g ulaS:of]. csf]{ Joj:yf geP;Ddsf
nflu sfo{sfl0fL clwsf df};'km :jo+n] u|x0f ulaS:of]. sflQs @& ut]sf] r'gfj
klg :ylut ulaS:of]. ;fy} df};'kmaf6 ;sfsf] g]t[Tjsf nflu cfdlgjf{rgdf
pDd]bjf gx'g] tyf :jR5 5lj ePsf JolQmsf] gfd l;kmfl; ug{ ;Dk"0f{ fhgLlts
bnx?;u cfu|x ulaS:of].
339
340
341
342
343
344
xf] egL bafnfO{ gfd lbg ;s]sf 5}gg\. ;sfn] ljleGg g]tf;usf] 5nkmn
kfdz{nfO{ lgGttf lbOaS;]sf] 5.
o;aLr bafdf ;lrj a}7s w]} k6s a;]]sf] 5. slxn] ;sf;u t
slxn] ;lrjx?sf] dfq. k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{gn] c;f]h !* ut]b]lv
g} dnfO{ h;f{a, Ps ;ftf;Dd zflGt;'Iff sfod xf];\, s'g} klg cfkflws
ck|Toflzt 36gf ;d]t gxf];\, Ps ;ftfel h;L eP klg yfldlbg'kof]
elgxg'ePsf] 5.
jt{dfg fhgLlts cj:yfaf6 lbSs dfg] lulhfk|;fb sf]Ofnf cffd ug{
ef]ln laxfg} ljf6gu hfg] egL va cfPsf] 5. sf]Ofnf cffd ug{ eg]
ljf6gu hfg] t Toxf eftLo u'Ktrx?nfO{ e]6\g] u]sfn] pxfsf] e|d0fsf]
dlg6 ug{ lgb]{zg uPsf] 5.
;sf cfh Ps ftsf nflu uf]vf ;jfL xf]OaS:of]. To;cl3 bafsf
;lrjx?nfO{ af]nfOaS:of] ljleGg fhgLlts tyf ;+j}wflgs hl6ntfaf] ljZn]if0f
ub}{ 5nkmn ulaS:of].
clxn] k|wfgdGqL gePsfn] b]zdf ljz]if cj:yf l;h{gf ePsf] 5. ;+ljwfg
cg';f ;efd'v x'g'x'G5. To;}n] pxfnfO{ g} k|wfgdGqL agfpg xfdL ;lrjx?n]
dxffhflwfh ;dIf k|:tfj uof}. pxfnfO{ k|wfgdGqL agfP fhgLlts kf6L{;u
jftf{ uL dlGqklifb\ u7gsf] lhDdf lbpm pxfn] pko'Qm l6d agfpg ;Sg'ePg
eg] ;sfaf6 s]xL gfd aS;] alnof] dlGqklifb\ u7gsf nflu ;xof]u uf} eGg]
;a} ;lrjsf] ;'emfj x\of].
;sfsf] ;efd'v;u s] s'f ePsf] lyof], Tof] xfdLnfO{ yfxf lyPg. ;fy},
;sfsf] o'jfhflwfh fhkljfsf ;b:ox?;u s] s'f ePsf] lyof], Tof]
klg xfdLnfO{ hfgsfL x'g] ljifo ePg. xfd|f] k|:tfjdf ;sfaf6 ;efd'vaf6
kf nfUnf < x's'd eof]. t 5nkmndf pkl:yt o'jfhflwfhaf6 tffgfy
fgfef6sf] gfddf s8f cfklQ hgfOaS:of]. cln Pu|]l;e eP gf], gf] eGg] x's'd
eof]. xfdL 5Ss kof}. o;cl3 klg d}n] s'g} k|:tfj ubf{ o'jfhflwfhaf6 7f8}
c:jLsf ulaS;GYof]. cfh klg d}n] oxL dx;'; u].
o;L ;efd'vsf] gfd c:jLs[t eof]. ;sfaf6 oxL a}7sdf sLlt{lglw
lji6nfO{ k|wfgdGqLsf nflu k|:tfj ulaS:of]. xfdL ;a} ;lrjn] Ps:jdf
k|:tfjsf] ljf]w uof}. xfdLn] eGof}, ;sf, pxf zfnLg x'g'x'G5 enfbdL
klg. t pxfsf] Tof] enfbdLkg clxn] sfd nfUb}g. clxn]sf] cj:yfdf pxf
pko'Qm JolQm xf]Og. ljutsf b'O{ r'gfjsf] kl0ffd x]bf{ klg pxf pko'Qm x'g'x'Gg
eGg] xfd|f] ts{ lyof]. pxfsf] s'g} fhgLlts cfwf lyPg, g t slxNo} r'gfj
lhTg'ePsf] lyof]. o;}aLr d}n] eg], cfh ;sf Ps ftsf] nflu uf]vf ;jfL
xf]OaS;b} 5. k|wfgdGqLsf af]df clxn] g} lsg lg0f{o ug]{ < ;sf v'nf ljrf
lnP ;jfL xf];\. ;sfsf] lkmtL{ ;jfLkl5 k|wfgdGqLsf af]df lg0f{o uf}nf.
;sfaf6 d]f s'fdf ;xdlt hgfOaS:of]. clg uf]vf ;jfL eof].
345
346
a9\g of] sbdaf6 ;lhnf] x'g] eof]. fi6sf ;d:of ;dfwfg ug]{ p2]Zon] cufl8
a9]sf] eGg] fhfn] e|i6frfLnfO{ sfafxL u5{g\ ls ub}{gg\, x]g'{k5{. To;kl5 dfq
fhfk|lt nrs b]vfpg] of fhfsf lj4 ;zQm x'g] eGg] lg0f{o x'G5.
eftLo hgtf kf6L{sf] d'vkqsf ;Dkfbs z]iffb|Ln] eg]sf 5g\, fhfsf]
sbdnfO{ aLh]kLn] ;dy{g u]sf] 5. t k|wfgdGqL lgo'lQmdf l9nfO eP jfdkGyLn]
v]Ng] cj; kfp5g\. To;}n] k|wfgdGqL rf8} lgo'Qm ubf{ fd|f] x'G5. pgn] cfk"m
g]kfnsf nflu fhb"t x'g] s'f klg jfdkGyLs} ljf]wsf sf0f f]lsPsf] egL
k|ltlqmof lbPsf 5g\.
lxhf] flt sf7df8f}, gofahfl:yt xf]6n uf8]{gdf a;]sf] ;fgf !) kf6L{sf]
a}7sn] ;+;b\df k|ltlglwTj ug]{ 7"nf kf6L{sf g]tfnfO{ dfq ;sfdf ;fd]n ufP
To;sf] ;zQm ljf]w ug]{ lg0f{o u]sf] 5. ;a} bnsf :jR5 5lj ePsf
JolQmnfO{ ;sfdf ;dfj]z ufO{ e|i6frfLnfO{ sfafxL u] cfk"mx?n] ;dy{g ug]{
klg !) kf6L{n] lg0f{o u]sf 5g\. o;}aLr g]skf -dfn]_ n] zfxL 3f]if0ffsf] ljf]w
u]sf] 5.
cfh ;sfaf6 nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ k|wfgdGqLdf lgo'Qm ulaS:of].
pxfsf] dlGqklifb\df ;fd]n w]} dGqLx? ;sf cfkm}n] 5flgaS;]sf] xf]. s]xL
dGqL k|d'v ;lrj kz'kltn] 5fg]sf JolQm 5g\. u[xdGqL wd{axfb' yfkf zbrGb|
zfxn] k|:tfljt u]sf] gfd xf]. ;sfaf6 o;f] gu]sf] eP x'GYof] ls eGg]
dnfO{ nfu]sf] 5. k|wfgdGqLn] s]xL kf6L{sf dfG5] klg fVg vf]Hg' ePsf] xf], t
kfpg'ePg. o;L pxf n]d 8u k|wfgdGqL h:tf] aGg'eof].
dlGqklifb\sf] gfdfjnL sfo{ ljefhg
k|wfgdGqL M nf]s]Gb|axfb' rGb
pkk|wfgdGqL M ab|Lk|;fb d08n
dGqLx? M
8f= ab|Lk|;fb >]i7, cy{ lzIff
g]Gb|ljqmd zfx, kfi6
wd{axfb' yfkf, u[x sfg'g tyf ;+;bLo Joj:yf
uf]]axfb' vkf\uL, dlxnf tyf ;dfh sNof0f
8f= pk]Gb| b]jsf]6f, :jf:Yo
fHodGqLx? M
cg'fwf sf]Ofnf
uf]kfn blxt
347
348
sfd ug{sf nflu 6D;{ ckm ]km]G; tof kfllbg] s'f to eof]. k|zf;g
;]jfd'vL agfP hgtfsf] b}lgs sfdsfafxL l56f]5ltf] 9\un] ;Dkfbg x'g'kg]{
s'f eof]. ;fy} dfcf]jfbLsf lj4 klrflnt ;'Iff lgsfonfO{ ;a} kIfaf6
;xof]u x'g'kg]{ af]df ljrfljdz{ eof]. >L % sf] ;sfn] e|i6frf lgd"{n ug]{,
dfcf]jfbLnfO{ zflGtk"0f{ d"nwfdf Nofpg], ;+;b\jfbL bnnfO{ fhgLlts 9\un]
pkof]u ug]{ gLlt lng] s'f klg eof]. clxn]sf] cj:yfdf cfb]zaf6 ;d]t sfd
lng ;lsg] x'bf pko'Qm cfb]z hfL uL l56l56f] sfd ufpg'kg]{ ;'emfj ;'Iff
k|d'vx?af6 cfof]. b]ze ;dGjo uL u'Ktr ;]jf clej[l4 ug]{ klg a}7sdf
to eof]. ;sfaf6 b]zsf] sdhf] cfly{s cj:yfnfO{ ljrf uL ;a} If]qdf
ldtJolotf ckgfpg x''s'd eof].
sf\u|];sf g]tf tyf k"j{u[xdGqL uf]ljGbfh hf]zLn] cfk\mgf sfo{stf{dfem
g]kfn dfldnfdf eftsf] e"ldsf bf]xf]f] 5, fhfn] eftsf] ;xfotfn] g} c;f]h
!* sf] sbd rfn]sf x'g\, dfcf]jfbL klg eftn] rnfPsf] sf8{ xf], cGTodf eftn]
k|hftflGqs zlQmnfO{ g} ;fy lbG5 eg]sf] a'lemPsf] 5. ptf Pdfn] g]tf jfdb]j
uf}tdn] clxn]sf] ;d:of g]tfx?s} sf0f cfPsf] x'gfn] o;sf] ;dfwfg klg
fhgLlts tjaf6} vf]lhg'k5{, u[xdGqLdf fhgLlts k[i7e"ld ePsf] t6:y JolQm
eP fhgLlts bn;u sfd ug{ ;lhnf] x'g] lyof] eGg'ePsf] 5. Pdfn] dxf;lrj
dfwjs'df g]kfnn] eg] Pdfn] ;sfdf hfb}g eGb} cem} klg >L % af6 ;'wf x'g
;S5, t fhfnfO{ Oltxf;df ;+ljwfg ldr]sf] bfu cjZo g} nfUg]5 eGg] l6Kk0fL
ug'{ePsf] 5. clxn]sf] cj:yfdf r'gfjeGbf klg dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg x'g'
h?L 5 eGg] pxfsf] wf0ff 5.
fli6o ;'Iff klifb\sf ;x;+of]hs pkyL Sdf\ub s6jfnn] nG8g :s'n
ckm Osf]gldS;, ]l8of] g]bNofG8;\ 6LeL Rofgn nG8gsf k|ltlglwn] d;u e]6
ug{ vf]hs
] f 5g\, To:t} cd]lsfsf ;xfos ljb]zdGqL lqml:6gf f]Ssfn] k|wfg
;]gfklt d;u e]6g\ vf]Hg'ePsf] 5, s] uf} < eg] dnfO{ ;f]Wg'eof]. pQm s'f d}n]
;sfdf hfx] u] . ;sfaf6 :jLs[lt aS;]kl5 t'Gt} pxfnfO{ hfgsfL ufP.
k"j{ yL s[i0fgffo0fl;+x yfkf tyf pkyL 3'rGb|axfb' l;+xn] ;sfsf]
sbdsf] :jfut ub}{ h'g;'s} :yfgaf6 klg ;xof]u ug]{ jrg lbg'ePsf] 5. t
crDdsf] s'f, s'g} klg k"j{ k|wfg ;]gfkltn] clxn];Dd d;u ;Dks{ u]sf 5}gg\.
349
350
s]xL klg yfxf x'b}g. To;}n] k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g;u s'f ug'{ plrt
xf]nf. t pxfn] d]f] s'fdf ljZjf; u]sf] h:tf] nfu]g.
v8\sfk|lt d]f] ;b\efj g} lyof]. d}n] pxfnfO{ bz{ge]6sf nflu cyjf cGo s'g}
klg ;xof]u ug]{ jrg lbP. ;fy} cfO{hLkLn] cfk\mgf] kbfjlw a9fpg] ;Gbe{df cfkm}n
]
;sfdf hfx] u]sf] s'f klg d}n] hfgsfL ufP. pxfnfO{ d}n] klxnf] k6s
8LcfO{hL czf]s >]i7sf] eLd;]guf]nfl:yt 3df e]6s
] f] lyP. Tof] e]6af] d cfh
klg ;DemG5'. To; a]nf pxfn] d;u Pdfn] kf6L{ km'6fpbf cfk"mn] % sf]8 k}of vr{
u]sf] atfpg'ePsf] lyof]. cfh eg] pxf dnfO{ e]6g\ d]f] 3d} cfpg'ePsf] lyof].
cfh} 8LcfO{hL fh]Gb|axfb' l;+xn] dnfO{ e]6] cfO{hLkL k|bLkzdz] hafsf
af]df s]xL s'f ug'{eof]. l;+xsf cg';f, klxn] #) jif]{ ;]jf cjlw x6fpg'k5{
eGbf cfO{hLkL :jo+n] dfGg'ePg. To;} sf0f b'O{rf hgf fd|f clws[tn]
cjsfz kfP. xfn cfP pxf cfkm\g} kbfjlw a9fpg #) jif]{ k|fjwfg x6fpg
vf]lhxg'ePsf] 5. o;n] pxfsf] :jfyL{kg }w rlq emNsG5. pxfn] oxL
ljifodf cfkm"lgs6sf k|xL clwstnfO{ k|xL ;\u7gsf lj4 cbfntdf d'2f
xfNg klg nufpg'eof]. cfO{hLkL;fan] tTsfnLg u[xdGqL v'daxfb'nfO{ cfk\mgf]
kbfjlw a9fOlbP # sf]8 k}of lbG5' eGg'ePsf] lyof]. t dGqLn] ;]jf cjlw
a9fpg dfg]gg\. cfO{hLkLn] 8LcfO{hL z]axfb' zfxnfO{ k|xLsf] ;fdfg vlb ug]{
ljefudf fv] k|z:t sdfpg'ePsf] 5. pxfn] zfxnfO{ cfk\mgf ;;'f 6]saxfb'
fodfemLsf] gfddf k|lti7fg vf]Ng] lhDdf lbg'ePsf] 5.
Pdfn] g]tf sdnk|;fb rf}nfufO{n
+ ] d]f] 3df cfP sla b'O{ 306f d;u v'n]
s'f ug'e{ of]. pxfn] Pdfn] kf6L{kl| t lgs} ljt[i0ff b]vfpb} Pdfn]sf ljs[lt cfDbfgLsf
;|ft] af] v'nf;f ug'e{ of]. vf; uL @)%! ;fndf Pdfn]sf] cNkdtsf] ;sf x'b\ f
k|wfgdGqLsf] hfgsfLlagf cj}w tyf 3[l0ft sfo{ uL sf]8f} k}of p7fPsf] ljifodf
lj:t[t hfgsfL lbg'eof]. pxfsf] egfO lyof], jfdb]j uf}tdn] u[xdGqL x'b f hfoh
gfhfoh tjn] k};f p7fPsf] eP klg ;a} k};f kf6L{nfO{ a'emfPsf 5g\. cfk"mn]
Ps k};f fv]sf 5}gg\. jfdb]jsf] k|jl[ Q hf]uLsf] h:tf] 5. k};f kfof] vr{ uof],
c?nfO{ lbof], ;Sof]. ef]lnsf nflu eg] ;f]Rt}gg\. pgnfO{ bafn] pkof]u ubf{
fd|f] x'g5
] . rf}nfufO{n
+ ] eGg'eof], xfdL dfn]af6 Pdfn]df uP PsLs[t eP klg Pdfn]
kIfwn] cem;Dd ljZjf; u]sf 5}gg\. xfdLdfly bafk:t eGg] cff]k nfUg]
u]sf] 5. dfn] 5'lPsf] rf jif{df Pdfn] kf6L{ k"} eftd'vL eO;s]sf] x]5. O{Zj
kf]v]n Hofb} w"t{ dfwjs'df g]kfn;u cToGt lgs6 5g\. kf]v]nsf] sd{rfL
ju{df klg ks8 5. pgL dfwjs'df g]kfnsf nflu k};f hDdf ug]{ dfWod ag]sf
5g\. cfly{s ljifodf dfwjs'df g]kfn, o'jfh 1jfnL, etdf]xg clwsfL O{Zj
kf]v]n Ps 5g\. ;\u7gsf lx;fan] fwfs[i0f d}gfnL, ;lndldof cG;fL cfk"m
Pdfn]df x] klg kf6L{kl| t tLg} hgfsf] k"0f{ ljt[i0ff eO;s]sf] tLg} hgf Pdfn]af6
351
352
353
354
lgb]{zg lbg'ePsf] 5.
aadxnl:yt llelh6]8 df cfh f0ffx?sf] j+zfjnL ljdf]rg sfo{qmd
;DkGg eof]. pQm cj;df af]Ng] s]xL f0ffn] cfkm"x? ;fdfGo g]kfnLeGbf
w]} pRr ju{sf] eGg] efj JoQm u]. tTsfnLg eftdf c\u|]hsf] h:tf] g]kfndf
cfk\mgf] a]Un} ljlzi6 ju{ x]sf] eGg] pgLx?sf] cfzo lyof].
fh:j u:tL ;DaGwL ;]gfsf] 6f]nLsf] cjlw ut c;fdf 5 dlxgf a9fOPsf]
lyof]. Tof] cjlw cfufdL d\l; !) ut] ;dfKt x'G5. To;nfO{ of] cfly{s jif{sf]
cGTo;Dd k'gM yk ug{k' g]{ b]lvG5. ;fy}, eG;f u:tLdf vl6Psf] ;]gfsf] 6f]nLsf] cjlw
klg k'; d;fGt;Dd dfq x]sf] 5. oL ljifodf k|wfgdGqLnfO{ hfgsfL ufpg'k5{
eg] d}n] ;sfdf hfx] u] . zfxL h\uL c8\8fn] o;af] rf;f] flvx]sf] 5.
355
356
d ;sfdf ;fd]n x'g ;lSbg. t dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug]{ ljifodf d]f
s]xL of]hgf 5g\. Tof] sfof{Gjog ug{ ;s] b]zdf zflGt cfpg ;S5. ;fy} pxfn]
dGqLeGbf sf7df8f}sf] d]o ag] ;sfnfO{ ;xof]u ug]{ OR5f JoQm ug'{eof]. cfh}
sdnk|;fb rf}nfufO{+n] Pdfn] klTofu u]sf] va cfof].
357
358
359
360
To; a]nf pxfn] g]kfndf xfl;n u]sf] cfk\mgf] cg'ej ;'gfpg'eof]. cfk"mnfO{ rLg
;sfn] g]kfnsf] sfo{sfn ;dfKt x'g'cl3 g} cGo b]zdf fhb"t agfP k7fpg
nfu]sf] ;d]t dnfO{ ;'gfpg'eof]. dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{ jftf{ x'G5 of x'b}g,
;]gfn] dfcf]jfbL ;d:of ;dfwfg ug{ ;S5 of ;Sb}g eGg] pxfsf] lh1f;f lyof].
pxfn] ;]gfnfO{ rLgaf6 nlhl:6S; pknAw ufpg] cfZjf;g lbg'eof].
d}n] klg pxfnfO{ dfcf]jfbLsf lj4sf] ;}lgs sfafxLaf] cjut ufP.
;]gfsf nflu cfjZos nlhl:6S; hgzlQm Hofb} sd ePsf] klg d}n]
hfgsfL ufP.
To;kl5 fhb"tn] b]zsf] fhgLlts cj:yfsf af]df l6Kk0fL ug'{eof]. pxfn]
eGg'eof], g]kfnL hgtf fh;+:yfk|lt cf:yf fV5g\ ;fy klg lbG5g\. t b]zdf
zflGt axfnL ug'{ lgs} h?L 5. clxn] fhgLlts kf6L{ hgtfdf hfg ;Sg] l:ylt
5}g. ;sfaf6 d;u ;+o'Qm fi6;\3Lo zflGt;]gfsf nflu rLgn] PkL;L -cfD8{
k;{gn Soflo_ pknAw ufpg ;S5 ls eg] lh1f;f flvaS;]sf] lyof].
d}n] xfnsf] cj:yfdf ;]gfnfO{ g]kfnd} PkL;L cfjZos x]sf] dx;'; u]sf] 5'
eg]. ;sfaf6 fi6;\3sf] se geP eftaf6 cjf]w x'g ;S5 x's'd eof].
To;kl5 pxfn] cfk"m s]xL lbgleq} labf dgfpg rLg hfg] hfgsfL lbb} eGg'eof],
d]L >LdtL hfkfgdf ePsfn] d Toxf klg hfG5'. a]Olhaf6 kms]{ cfPkl5
g]kfndf d]f] sfo{sfn ;dfKt x'G5. Tolt a]nf :jb]z kms{gc
' l3 d ;sf;u
km]l bz{ge]6 dfU5'. To; a]nf;Dd rLgdf kf6L{sf] g]tT[ j kljt{g eO{ ;sf ;d]t
kljt{g x'g] ePsfn] gof g]tT[ jnfO{ ;sfaf6 ;Gb]z k7fpg' pko'Qm xf]nf. cGTodf
pxfn] eGg'eof], g]kfnL ;LdfIf]qdf ltAatLx?n] lrlgof k|xLnfO{ b'Mv lbg] efu]
g]kfn cfO{ rLgljf]wL ultljlw ug]{ ulx]sf 5g\. To:tf JolQmnfO{ g]kfndf
o'PgPr;Lcfsf kbflwsfLn] z0ffyL{sf] bhf{ lbg vf]h]sf] b]lvG5. of] 7Ls
xf]Og. o;n] rLg g]kfnaLrsf] ;DaGwdf gfd|f] c; kg]{ x'bf To:tf JolQmnfO{
ckfwLsf ?kdf btf{ uL rLgnfO{ ;'k'b{uL ug'{k5{.
zfxL h\uL c8\8fdf xfn} ;DkGg ;'Iff ;dGjofTds a}7sdf lkmN8
sdfG8x?n] cfk\mgf] If]qsf] ck];gn ultljlw To;sf sdLsdhf]Laf] ljj0f
k]; u]. ljut 5 dlxgfdf ck]Iffs[t ;kmntf xfl;n u]sf] s'f klg pgLx?n]
k|:t't u]. sdfG8x?sf] egfO lyof], xfn ;fdfGo cj:yfsf] k|lqmof cg'?k
sfd eOx]sf] x'bf ljz]if u] ;}lgs ;fdu|L cfoft ubf{ w]} ;do nfUg] u]sf] 5
h;af6 cfjZos ;fdfg pknAw ufpg cK7ff] klx]sf] 5. ck];gsf] a]nf
;}lgs hjfgn] k|of]u ug]{ nQfsk8f tyf a'6 OToflb tf]lsPsf] cjlweGbf rf8}
kmf6\g] u]sfn] ;d:of emg\ rsf]{ ag]sf] 5. sltko cj:yfdf t hjfgn] cfk\mg}
k};faf6 ;d]t a'6 vlb ug'{k]sf] 5. o;df ljrf k'ofpg lgtfGt cfjZos
5. a}7sdf ;]gfnfO{ ck];g ;~rfng ug{ cfjZos ;fdu|Lsf] ;"rL agfP
>L % sf] ;sfnfO{ lbg] tofL eOx]sf] ;d]t hfgsfL ufOof]. dfcf]jfbLsf
lj4 sfafxLdf 3fOt] x'g] ;}lgssf] ;\Vof nuftf al9x]sf] 5. pgLx?sf]
pkrfsf nflu jL]Gb| ;}lgs c:ktfndf kof{Kt :yfg 5}g. o:tf] a]nf sf]8f}sf]
nufgLdf agfOPsf] ;}lgs Do'lhod ejg vfnL 5. Tof] ejg ;}lgs c:ktfnsf]
glhs klg ePsfn] To;nfO{ cf]kL8L Koffd]l8S; s]Gb|sf ?kdf k|of]u ug]{ ;'emfj
a}7sdf cfPsf] lyof]. tTsfnLg k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz] hafn] >L % sf]
;sfaf6 Do'lhod agfpg a]Un} sd lgsf;f x'g] eGg'ePsf] lyof]. t ;sfn]
s'g} klg sd lbPg ;]gfsf ljleGg zLif{sdf cfPsf] ah]6 s6fP Do'lhod ejg
lgdf{0f ulPsf] lyof].
;f] cj;df gjlgo'Qm dGqLx?nfO{ fli6o ;'Iff gLlt, fli6o ;'Iff klifb\
;}lgs ck];gsf af]df ;]gfn] ljz]if la|lkm ubf{ pko'Qm x'g] ;d]t ;'emfj cfof].
;fy} a]nfotL ;}lgs lj1af6 tof ePsf] l;len ldln6L fli6o cleofgaf]
dlGqklifb\df hfgsfL ufpg] tofL eOx]sf] hfgsfL ufOof].
a}7sdf k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkfn] sf7df8f}df sfo{t clws[tnfO{
t'Gt} lhNnfdf k7fP lkmN8df nfdf] ;do a;]sf clws[tnfO{ sf7df8f} ;jf ug]{
atfpg'eof]. ;fy} pxfn] cfufdL df3b]lv nlhl:6ssf] ;d:of s]xL xb;Dd sd
x'g] csf]{ 5 dlxgfdf cem ;'wf cfpg]af] cfZj:t kfg'{eof].
361
362
k7fpg] of gk7fpg] eGg] s'f ;sfsf] OR5f lg0f{osf] ljifo lyof]. t pxf
a]nfot hfg'eof]. sf];{ ubf{ub}{ @)^! c;f @# ut] ;sfsf] z'ehGdf]T;jsf
lbg pkyLdf kbf]Gglt x'g klg ;kmn x'g'eof]. wdnf sf];{df uPkl5 h\uL
c8\8fsf lgLIf0fflws[t pkyLdf uh]Gb| lnDa"nfO{ kbf]Gglt uL sfd' ;}lgs ;lrj
agfOof]. ;sfn] s] ;f]r] pxfnfO{ ;}lgs ;lrj agfOaS:of], Tof] t ;sf
:jo+nfO{ dfq yfxf x'g] s'f xf], t zfxL h\uL c8\8faf6 o;af] ;sffTds
wf0ff cfPg eGg] ;'lgPsf] lyof]. 6Lsf h;f{a sf];{ ;s] kms]{kl5 klg d'Vo
zfxL kfZj{jtL{ kbd} xg'eof]. @)^# ;fn j}zfv ! ut] pxfnfO{ s'g} lhDd]jfLlagf
;}lgs ;lrjfnodf ;jf ulof]. cfGbf]ngkl5sf] ;sfn] @)^# d\l;df sfd'
;}lgs ;lrj uh]Gb| lnDa"nfO{ ;}lgs d'Vofnodf t'Gt xflh x'g lgb]{zg lbPkl5
pxfsf] lQm :yfgdf 6Lsf h;f{a lgo'Qm x'g'eof]. To; a]nf;Dd ;}lgs ;lrjfno
sfd, st{Jo clwsfaf6 lgliqmok|foM eO;s]sf] lyof]. @)^# k'; !$ ut] pkyL
lnDa" tLgjif]{ sfo{sfn ;dfKt ePkl5 yKg ;lsg] b'O{jif]{ kbfjlw ;sfn] yk]g.
pxfn] cjsfz kfpg'eof]. To:t}, pkyL 6Lsf wdnfsf] klg @)^$ c;f @# ut]
tLgjif]{ kbfjlw k"f ePkl5 ;sfn] yKg ldNg] b'O{jif]{ kbfjlw yk]g pxf klg
cjsfzdf kg'{eof]._
cfh laxfg a'6jnglhs dx]Gb| fhdfu{sf] ;'Iff r]skf]:6df hfr ug]{
l;nl;nfdf ;'IffsdL{af6 lrlgof af}4 leIf'nfO{ ckdflgt ulPsf] eGg] s'f cfPsf]
5. pQm 36gfaf] lj:t[t ?kdf a'em] k|wfg ;]gfkltn] lrlgof fhb"t;u s'f
ug'{ pko'Qm x'g] egL d}n] ;sfdf hfx] u]. o;} cg';f k|wfg ;]gfkltnfO{
klg va u].
s]xL lbgcufl8 ePsf] k|xL gfoa dxflgLIfs -8LcfO{hL_ sf] ;jfdf k|lqmof
ldn]g eGg] u'gf;f] cfPsf] 5. To; ljifodf bafsf] ;lrj a}7sdf s'f x'bf
d}n] o;nfO{ ;Rofpg'k5{ eGg] ljrf JoQm u]sf] lyP. of] s'f s;n], s]s;L
;sfdf k'ofof], yfxf 5}g. cfh ;sfaf6 dnfO{ kmf]g u] ljj]s, ltdLn]
8LcfO{hLsf] ;jf ;DaGwdf s] s'f u]sf] < x's'd eof]. d}n] 8LcfO{hLsf] ;jf
dlGqklifb\af6 dfq x'g] k|rng 5, ljefuLo dGqLaf6 x'g ;Sb}g, of] k|lqmof
gldn]sf] xf] dfq eg]sf] x' egL laGtL u].
To;kl5 ;sfaf6 of] d}n] u]sf] lg0f{o xf], ltdL r'k nfu x''s'd eof].
slxn]sfxL ;TotYo s'f ubf{ klg gfd|f] x'g] x]5. o;af] a'em\b} hfbf
kl5 yfxf eof] k|lqmof ljkLt 8LcfO{hLsf] ;jf zbrGb| zfxn] u[xdGqLnfO{
eg] ldnfPsf x]5g\. k|xL ;\u7gleq ;fwf0ftof sf7df8f} pkTosfsf]
8LcfO{hL pkTosfaflx If]q sdfG8 u]sf] jli7 JolQmnfO{ lbg] rng 5. o;
k6s pkTosfdf lgo'Qm ulPsf 8LcfO{hL xfn} dfq a9'jf ePsf x'g\. o;n]
ubf{ k|xLsf jli7 clws[tdf s]xL c;Gt'li6 k}bf ePsf] 5. d}n] k|lqmofsf]
363
364
s'f p7fpbf k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g zbrGb| zfxn] ;}lgs ;lrjn]
>L % sf] ;sfn] u]sf] lg0f{odf 6Lsfl6Kk0fL u] eg] ;sfdf hfx] u]5g\.
d}n] 8LcfO{hLsf] ;jf ljefuLo dGqLn] ug{ ;Sb}gg\ dfq eg]sf] lyP. Tof] lans'n}
;xL s'f lyof]. kl5 pQm ;jfnfO{ sfh eg] ;RofOof]. t d}n] fd|} ufnL
vfO;s]sf] lyP.
eftLo fhb"tfjf;df sfo{t 8]k'6L lrkm ckm ld;g czf]s s'dfn] dnfO{
hxf e]6] klg cfk\mgf] 3df l8gsf nflu lgdGq0ff ug'{x'GYof]. s]xL lbgcufl8
6]lnkmf]g u] d lgdGq0ff kq k7fp5', zlgaf a]n'sf l8gsf nflu >LdtL ;lxt
d]f] 3df cfpg'xf];\ egL cg'f]w ug'{eof]. d}n] pxfnfO{ d]L >LdtL Tof] lbg
sf7df8f}df x'Ggg\, To;f] x'bf tkfO{+ g} d]f] lgdGq0ffdf l8gsf nflu ;f\lu|nf
xf]6ndf cfpg'xf];\ egL cg'f]w u]. pxfn] d]f] k|:tfj :jLsf ug'{eof].
l8gsf cj;df pxfn] g]kfndf cfk\mgf] sfo{sfn ;lsPsf] hd{gL ;jf
ePsf] hfgsfL ufpg'eof]. pxfn] g]kfneft ;DaGwsf af]df ;d]t s'f
ug'{eof]. To; k|;\udf e'6fgsf] hn;|f]tdf eftn] nufgL u]sf] To;af6
e'6fgsf] cfly{s ljsf; ePsf] pNn]v ub}{ pxfn] To:t} df]8n g]kfndf lsg nfu"
x'g g;Sg] < eg] k|Zg ug'{eof].
k|To'Qdf d}n] pxfnfO{ eg], sf]zL, u08sL, dxfsfnL h:tf of]hgfdf
g]kfnnfO{ x'g'kg]{ kmfObf pknAw gePsf] eGg] g]kfnL hgdfg;df k|efj 5.
To;}n] ca ;~rfng x'g] cfof]hgfdfly fd|L ljrf k'ofOg'k5{ eGg] g]kfnsf]
;f]rfO xG5. 7"nf hnljB't\ cfof]hgfsf] ljsf; b'j} b]znfO{ plrt kmfObf
x'g] uL ug{ lgtfGt cfjZos 5. o;af6 eftsf w]} hg;\Vof ePsf
t'ngfTds ?kn] a9L ulaL x]sf If]q pQk|b]z laxfsf ;du| hgtfsf]
pTyfg x'g ;S5.
pxfn] s]xL lj:t[t k|fljlws ljj0f ts{;lxt g]kfnnfO{ 3f6f gk]sf]
lhls ug'{eof]. pxfsf] egfO lyof], eftn] pbf efjn] g} g]kfnsf] pGglt
k|ult rfx]sf] 5. t g]kfndf ljleGg ;do ;Gbe{df afDaf eftljf]wL
ultljlw x'g] u]sf] 5. kqklqsfdf ;d]t o:t} s'f dxjsf ;fy cfpg] u]sf]df
dnfO{ b'Mv nfu]sf] 5. To;kl5 d}n] pxfnfO{ eg], eft 7"nf] fi6 xf]. cfly{s
tyf ;fdls lx;fan] klg dxjk"0f{ d'n's xf]. To;}n] cfk\mgf ;fgf l5d]sL;u
p;n] 7"nf] lbn fv] Jojxf ug'{k5{. g]kfnL hgtfdf g]kfnk|lt eftsf] Jojxf
x]kfxf 5 pm cfk"mnfO{ 7"nf] bfO h:tf] 7fg] x:tIf]k u5{ eGg] dfgl;stf 5.
lj1fg k|ljlwsf] ljsf;sf sf0f k'fgf] ;'Iff cjwf0ff kljt{g eO;s]sf] 5.
g]kfn eftsf] ;'Iff ljifonfO{ lnP uDeL 5. t g]kfnn] klg cfk\mgf] fli6o
lxt ;+If0f ug'{k5{. g]kfnn] fli6o lxtsf] s'f ubf{ eftljf]wL eGg] k|Zg lsg
p7fOG5 < o;df eftn] ljz]if Wofg lbg h?L 5.
365
366
g]kfnsf] cgf}krfls e|d0fsf] sfo{qmd ldnfpm, ;fy} cGo ;'Iff lgsfoaf6 klg
s]xL ;'emfj eP dfu x'sd' eof].
laxfsf fhgLlts g]tf, ;f+;b tyf tyf a'l4hLjL kqsf;u ;DaGw lj:tf
u] fd|f] x'g] ;Nnfx lbg'eof]. pgLx?nfO{ sf7df8f} lgDtf uL kz'kltgfysf] bz{g
ufpg'sf ;fy} ;sfsf] bz{ge]6 ufpg ;s] ;sffTds jftfj0f aGg]5 eGg]
pxfsf] ;'emfj lyof]. pxfn] eGg'eof], ;sfsf] sbdkl5 fhgLlts sfo{qmd
ufp lhNnf txdf k'ofpg ;lsPg. ;LdfjtL{ If]qaf6 k|sflzt x'g] eftLo
kqklqsfdf ;d]t ;sfsf] sbdsf] kIfdf n]vrgf k|sflzt ug{ ;s] fd|f] x'g]
lyof]. sf7df8f}sf s]xL kqklqsfdf k|sflzt ePsf d'fL uf}td, o'jfh uf}td,
cho kL gfy, dx]Zj zdf{sf n]vx? dnfO{ k7fOlbP lxGbLdf cg'jfb u] eftdf
k|sflzt ug]{ Joj:yf ldnfpg] lyP. >Ljf:tjn] e|i6frf lgoGq0f x'g g;s]sf]
k|;\u p7fpb} eGg'eof], fh:j u:tLdf uPsf] ;]gf klg cg}lts lqmofsnfkdf
km;]sf] 5. eG;fsf] ldn]dtf]df Pp6} k|tLtkqaf6 tLgrf k6s ;fdfg cfoft
eOx]sf] 5. yfgsf]6sf] r]skf]:6df ;SsnL k|tLtkq k]; ug'{kg]{ Joj:yf ldnfP
o:tf] sfo{ f]syfd x'g ;S5. To;} uL pxfn] b]zsf] fhgLlts l:yltsf af]df
cfk\mgf] ljZn]if0f ;'gfpb} dnfO{ eGg'eof], r'gfj x'g] jftfj0f ag] ;sfaf6
cfly{s ;xof]u k|fKt eP d klg r'gfj n8\5'. :yfgLo k|zf;gsf] klg ;xof]u
rflxG5. dnfO{ ;a} fhgLlts bnn] cfcfk\mgf] kf6L{df cfpg cfu|x u]sf 5g\.
;"o{axfb' yfkf fk|kfdf x];Dd d Tof] kf6L{df ;dfj]z x'Gg. fi6jfbL ljrf ePsf
JolQmn] tfO{df cfof]lht cfd;efdf uO{ dGtJo JoQm ug'{k5{.
367
368
;Gb]z ghfg] ePsfn] o;df ljrf ug'{kg]{ x'G5. d}n] of] s'f hfx] ubf{ ;sfaf6
clxn] w]} a9]sf] 5}g, w]} jif{kl5 a9fPsf] xf] eGg] hjfkm lbOaS:of]. t}klg d}n]
;sf, b]zsf] cfly{s l:ylt olt gfh's x]sf] cj:yfdf bafn] k};fsf] rfxgf
fV5 eGg] b]lvg' ePg eg]. d}n] o;f] eGbf ;sfsf] cg'xfdf uDeLtf b]v].
Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn eftsf] k6gfaf6 cfh jLuGh cfOk'Ug'ePsf]
va 5. pxfn] :yfgLo dsfn' xf]6ndf sfo{stf{;u e]6 ulxg'ePsf] 5.
k6gfdf pxfn] dfcf]jfbL g]tf;u e]6 u]sf] a'lemG5.
sf\u;
]| g]tf uf]ljGbfh hf]zLn] fli6o cg';Gwfg ljefusf k"jk{ d| v
' xlafa'
rf}wLnfO{ kmf]g u] k|ltlglw;ef k'gM:yfkgf x'G5 h:tf] 5, xfdLnfO{ ax'dt rflxG5,
To;}n] tkfO{;
+ u lgs6 ;f+;b fdhgd pdfsfGtnfO{ xfd|f] kIfdf Nofpg kxn
ullbg'kof] eg] cg'f]w ug'e{ P5. of] s'f dnfO{ rf}wLn] hfgsfL lbg'ePsf] xf].
s'g} c1ft JolQmn] lqe'jg cGtf{li6o ljdfg:yndf kmf]g uL a'4 Posf]
hxfhdf ad fv]sf] eg]sfn] ;'IffsdL{ klrfng uL pQm sDkgLsf ;a} hxfhsf]
;'Iff hfr ulof]. t s]xL km]nf k]g.
!#= dfcf]jfbLnfO{ jftf{df Nofpgsf lglDt ;]gfnfO{ 7"n7"nf ;}lgs sfafxL ug{
;lhnf] x'g].
!$= hgtfsf] dgdf x]sf] dfcf]jfbLsf] 8qf; x6fpg k|of; ulg].
!%= a]nfot nufot klZrdf d'ns
' n] e'6fgL z0ffyL{ ;d:of ;dfwfg ug{ dfcf]jfbL
xToflx+;faf] ;sffTds e"ldsf lgjf{x ug{ eftnfO{ bafj lbg'kg]{ .
log} a'bfnfO{ cfwf dfgL sfo{kq tof u] pkyL s6jfnn] a]nfotL
kbflwsfL;u g]kfnsf] kl5Nnf] fhgLlts kll:yltaf] 5nkmn ug'{x'g]5. ;fy}
;sfsf] c;f]h !* sf] sbdsf] arfp ug'{x'g]5.
cfh} 8f= ;Gb's ?OtnfO{ ;sfaf6 bz{ge]6 aS:of]. cfvf pkrfsf
If]qdf pxfn] k'ofPsf] of]ubfgsf] g]kfndf dfq xf]Og, ljb]zdf ;d]t Voflt x]sf]
5. ;sfsf] bz{ge]6kl5 d]f] klg pxf;u s'f eof]. pxfn] dfcf]jfbLx?
ltnu\uf cfvf c:ktfndf pkrf ug{ cfpg] u]sf 5g\, t ljut tLg ;ftfb]lv
cfPsf 5}gg\, d}n] pgLx?;u ltdLx?n] ckgfPsf] xToflx+;fsf] gLlt 7Ls ePg
eGg] u]sf] 5' eGg'eof].
Pdfn] g]tf s]kL zdf{ cf]nLn] dlGqklifb\ cf7b; lbg l9nf lj:tf ug'{kb{Yof],
rf8f] ulPsfn] Pdfn] ;sfdf hfg ;Sg] ;Defjgf x]g eGg'ePsf] 5.
k|wfg ;]gfkltsf] eft e|d0f cfufdL k'; # ut]b]lv ( ut];Ddsf nflu
lgwf{0f ePsf] 5. Gsf] jt{dfg cj:yfdf g]kfnnfO{ s]s:tf] ;}lgs ;xfotf
cfjZos k5{, e|d0fdf s]s] s'f ug]{ eGg] ljifodf tofL uL ;sfdf hfx]Lsf
nflu tTsfn sfd ;' x'g'k5{ egL d}n] k|wfg ;]gfklt;u s'f u].
Pdfn] g]tf fwfs[i0f d}gfnL dnfO{ e]6\g cfpg'ePsf] lyof]. pxfn] Pdfn]sf]
gLltk|lt c;xdlt hgfpb} cfk"mn] Pdfn] 5f]8\g ;Sg] atfpg'eof]. nfdf] fhgLlts
ljZn]if0f ub}{ d}gfnLn] eGg'eof], ca Pdfn] sf\u|]; afx]ssf] t];|f] 7"nf] fli6o
kf6L{sf] vfrf] 5. Pdfn] sf\u|];df x]sf t fi6k|lt rf;f] fVg] JolQm w]}
5g\. pgLx?nfO{ ;d]6\g klg gof t];|f] wfsf] vfrf] b]lvPsf] 5. fh]Zj
b]jsf]6f h:tf JolQmsf] sf]7] fhgLltaf6 o:tf] kf6L{ rNg ;Sb}g. kf6L{ ;~rfng
ug{ hgtfdf cfwflt hgtfn] ljZjf; ug]{ g]tf rflxG5.
369
370
To;L xltof xfpg' 7"nf] sdhf]L xf]. o:tf ljifodf ;}lgs lgod cg';f
sfafxL ug'{kg]{ x'G5. pxfnfO{ avf{:t uL xltof lsGbf nfUg] sd c;'npk
ug'{kg]{ x'g hfG5. o; ;DaGwdf pxfnfO{ sf]6{ ckm OGSjfoL sf]6{ df;{n
uL cjsfz lbg' plrt x'G5 egL d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 dx]znfO{
xltofsf] k};f ltfpg] tLg jif{ kbf]Gglt f]Ssf ug]{ tyf Ps jif{;Dd bafleq
dfq 8\o'6L ug{ lbg] ;hfo ug"{ x's'd eof]. d]f] ljrfdf o;n] bafdf sfo{t
;}lgs clws[tn] h] uNtL ubf{ klg x'G5 eGg] cfef; lbPsf] 5.
-gf]6 M s]xL ;dokl5 dx]z rGb kbaf6 fhLgfdf lbO{ cd]lsflt knfog
x'g'eP5._
kl0ffd cfk\mgf] kIfdf gcfP kf6L{x?nfO{ dfGo x'g] ls gx'g] < dfcf]jfbL h:t} cGo
;d"xn] klg xftxltof p7fP s] x'G5 < fhgLlt1;u 5nkmn ubf{ oL ljifodf
Wofg lbg".
k|wfg ;]gfklt;u cfh kmf]gdf s'f x'bf pxfn] eftLo fhb"t Zofdz0f
h\uL c8\8fdf cfk"mnfO{ e]6\g cfPsf] hfgsfL lbg'eof]. pxfn] eGg'eof], fhb"tn]
xfnsf] kll:yltdf g]kfnL ;]gfn] v]n]sf] e"ldsfsf] ;fxgf ug'{eof]. eftaf6
cfpg] ;}lgs ;xfotf hfL xg] a9fpg] klg cfZjf;g lbg'eof]. o;af6
eftsf] b[li6sf]0fdf s]xL kljt{g cfPsf] xf] ls eGg] dnfO{ nfUof]. ;du|df
fhb"t Hofb} ;sffTds b]lvg'eof]. eftLo fhb"tn] cfpbf] cfOtaf cfk"mnfO{
l8gdf af]nfPsf] s'f klg k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ ;'gfpg'eof]. pxfsf] egfO lyof],
l8gdf cem lj:t[t ?kdf 5nkmn uL eftLo wf0ff fd|L a'e\mg ;lsG5.
8f= b'dg yfkfn] dnfO{ kmf]g u] kb\dTg t'nfwn] dfcf]jfbL;u jftf{
;DaGwL s]xL s'f ug'{ 5, dnfO{ ;}lgs ;lrj;u e]6fOlbg'kof] eg]sf] hfgsfL
lbg'eof]. d}n] of] s'f ;sfdf hfx] u]. zlgaf laxfg a|]skmf:6df t'nfw;u
e]6\g] lgwf] eof].
371
372
373
374
klrfng eOx]sf] l:yltdf fhbafn] >L % sf] ;sf;u w]} ah]6 dfu ug'{
fd|f] x'b}g. o;df ljrf x'g'k5{.
375
376
nfu]sf], s;sf] lgdGq0ffdf hfg nfu]sf] eGg]af] s]xL atfOPsf] 5}g. k|fKt ;"rgf
cg';f pxf cfk\mg} s'g} gft]bfsf] ljjfxdf eft hfg nfUg'ePsf] xf]. t
pxf k6sk6s b]zsf] k|wfgdGqL eO;s]sf] JolQm ePsfn] ljb]z e|d0f ubf{ s]xL
cfwfe"t s'fdf :ki6 x'g cfjZos x'G5. vf; uL e|d0fsf] p2]Zo e]6\g]
JolQmsf af]df b]znfO{ hfgsfL x'g}k5{. JolQmut s'f h] eP klg fli6o dfldnf
fi6lxtsf ljifodf s] s'f af]Ng] eGg] klxn] g} to x'g ;s] fd|f] x'G5.
;sfaf6 k'; !( ut]bl] v @! ut];Dd k"jf{~rn ljsf; If]qsf] e|d0f ug]{ ;f]
cj;df !( ut] gfuls clegGbg ;dff]xdf ;ls xf]OaS;g] sfo{qmd to eof].
;'Iff Joj:yf nufot ;Dk"0f{ tofL k'; !% ut]leq ldnfO;Sg'kg]{ s'f d}n] ;DalGwt
;a}nfO{ hfgsfL ufP. gfuls clegGbgkl5 ;f]xL lbg a8fdxffgL ;sf
ljf6gu Pokf]6a{ f6 fhwfgL kms{g] sfo{qmd ldnfpg ;sfaf6 x'sd' aS:of].
;]gfn] a]lNhodaf6 vlb u]sf] ldlgdL nfO6 d]l;gug af]s] g]kfn cfpb}
u]sf] xjfO{hxfh cha}hfgdf cfkt\sfnLg cjt0f u]sf] 5. eftn] cfk\mgf]
cfsfz k|of]u u] p8fg cg'dlt glbPkl5 hxfh cha}hfgdf c8\lsPsf] xf].
gof lbNnLl:yt a]lNhodsf] fhb"tfjf; xltof lgof{t ug]{ sDkgLn] cg'dlt
lng] k|of; ulx]sf 5g\. Psb'O{ lbgleq xjfO{hxfh sf7df8f} cfOk'Ug]
;Defjgf 5.
eftLo fhb"tsf] df]6 cfh laxfg} Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnsf]
sf]6]Zjl:yt 3df b]lvPsf] 5. laxfg} g]kfn fhb"taLr uf]Ko jftf{ ePsf] 5.
pQm cj;df Pdfn] g]tf jfdb]j uf}tdsf] klg pkl:ylt lyof]. g]kfnsf] lgjf;df
flvPsf] ;le{n]G;n] eftLo fhb"tnfO{ lrGg ;s]g5.
dGqL gffo0fl;+x k'gn] dnfO{ kmf]g u] dfcf]jfbLsf s]xL g]tf;u
e]63f6sf nflu Psb'O{ lbg sf7df8f}aflx hfg'kg]{ ePsf] 5 egL hfgsfL
ufpg'eof]. d}n] of] s'f ;sfdf hfx] u]. ;fob k|wfgdGqLn] pxfnfO{
labf lbg'eof].
u[xdGqL wd{axfb' yfkf ;sfsf] k"j{ If]qsf] e|d0f ;DaGwL ;'Iff Joj:yf
gfuls clegGbgsf] tofLsf] lgLIf0f ug{ fli6o cg';Gwfg ljefusf k|dv
' , ;z:q
g]kfn k|xLsf k|dv
' tyf u[x;lrj ;lxt cfh ljf6gu hfg'ePsf] 5.
377
378
sf]Ofnfn] eftLo k|xLsf] ;'Iff ;xof]udf lbNnLd} dfcf]jfbL cWoIf k|r08 8f=
efO{nfO{ e]6\g'ePsf] lyof].
fli6o cg';Gwfg ljefusf lgLIfs k|bLk yfkfnfO{ cfh laxfg nlntk'sf]
5DkLl:yt 3af6 sfof{no uOx]sf] a]nf dfcf]jfbLn] uf]nL xfgL xTof u].
bafdf sfo{t ;'IffsdL{nfO{ kmfol k|flS6;sf nflu xsaf6 lemsfOPsf]
k]G6jn ug cfh cfOk'u]sf] 5. cfPsf xltof ;}lgs k|xLnfO{ a'emfpg] cfb]z
ePsf] 5. pQm ug vlb ug]{ lg0f{o x'g nfUbf g} of] vf;} pkof]uL x'g g;Sg]
hfgsfL kfP d}n] ;sfdf hfx] u]sf] lyP.
;sfsf] k"j{ If]qsf] e|d0f gfuls clegGbgsf] sfo{qmdnfO{ k|efljt ug]{
p2]Zon] dfcf]jfbLn] k'; !( @) ut] d]rLsf]zL aGb ug]{ sfo{qmd ;fj{hlgs
u]sf] 5.
379
380
uDeL ?kdf tof 5f}. fhfaf6 of] ;bfzotf k|:t't xf]nf eg] xfdLn] cf;
u]sf lyPgf}. fhfsf] zflGtjftf{k|ltsf] rfxgfnfO{ xfdL cfb u5f}{+. fhbaf
>L % sf] ;sf;u jftf{ ug{ xdLn] h'gh'g ;Dks{;|f]t klrfng u]sf lyof}, ca
tL ;a}nfO{ aGb uL dGqL k'g dfkm{t jftf{ k|lqmof cufl8 a9fpg rfxG5f}.
dfcf]jfbLsf s'f ;'g] ;sf klg uDeL eOaS:of]. cfkm"n] hlt;Sbf]
rf8f] jftf{af6 ;d:ofsf] ;dfwfg rfx]sf] s'f x's'd eof]. ;sfaf6 dGqL
k'gnfO{ dfcf]jfbL;u jftf{ hfL fv t pgLx?sf egfOk|lt k"f ljZjf; ug{
;lsG5 ls ;lsb}g eGg]af] ljrf u egL lgb]{zg aS:of]. df};'kmsf] egfO
lyof] fhbafn] dfcf]jfbLnfO{ jftf{ ;DaGwL s'g} klg lnlvt kq lbg ;Sb}g.
To;}n] >L % sf] ;sf jf k|wfgdGqLaf6 jftf{ ;DaGwL k|:tfj cufl8 a9fpg'k5{.
a oL ;a} ljifodf k|wfgdGqLnfO{ s;L hfgsfL lbg] <
To;kl5 d}n] laGtL u], ;sf, d uP k|wfgdGqL;u s]xL s'f fV5'.
k|wfgdGqL ;xdt x'g'eP dGqL k'gnfO{ af]nfP o; ljifodf lj:t[t ?kdf s'f
u5'{. d}n] eg] cg';f ug{ ;sfaf6 ;xdlt lbOaS:of].
;f] cj;df dfcf]jfbL;u jftf{ k|lqmof cufl8 a9fpg sfg'gL k|lqmof s;L
ldnfpg] eGg] k|Zg p7\of]. sfg'gL Joj:yf s;L ldnfpg] < dfcf]jfbLsf lj4
fHo ;lqmo 5 ;'Iff kmf}h nl8x]sf 5g\. jftf{sf] kxnaf] dxffhflwfh,
k'g d afx]s csf]{ JolQmnfO{ s'g} hfgsfL 5}g. s'f clt uf]Ko fVg' 5.
ljifo fhgLlt;u hf]l8Psf] 5. To;}n] p; cleofgdf k|d'v ;lrj kz'klteQm
dxh{gnfO{ klg ;fd]n ufpg] s'f to eof]. clg pxfnfO{ af]nfP nfdf] ;dob]lv
eOx]sf] jftf{ k|of;sf ;DaGwdf ;Dk"0f{ hfgsfL ufOof].
tTsfn} d k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ e]6\g k|wfgdGqL lgjf;, afn'jf6f
uP. pxfnfO{ dfcf]jfbL;usf] jftf{sf af]df hfgsfL ufP. jftf{sf af]df
lj:t[t 5nkmn ug]{ xf] eg] d clxn] g} dGqL k'gnfO{ af]nfp5' eg]. pxfn] ;xdlt
hgfPkl5 d}n] dGqL k'gnfO{ Toxf af]nfP. xfdL tLg hgfaLr lj:t[t 5nkmn
ePkl5 k|wfgdGqLaf6 dfcf]jfbLnfO{ jftf{sf nflu cfx\jfg ulPsf] kq dGqL
k'gnfO{ jftf{sf nflu v6fOPsf] lr7L ToxL 8fkm\6 eof]. kq tof ePkl5 d}n]
;sfdf 6]lnkmf]gaf6} hfx] u]. dfcf]jfbLnfO{ klg ljlwjt\ jftf{6f]nL u7g u]
k|wfgdGqLnfO{ cflwsfls kq n]Vg'kg]{ va k7fof}.
ToxL a]nf sdn yfkf zbrGb| zfx k|wfgdGqL lgjf;s} csf]{ sf]7fdf
k|wfgdGqLnfO{ klv{x]sf x]5g\. h]ge] fl:yt x\od' g 8fOnu ;]G6df zflGtjftf{ ufpg]
h'g k|of; kb\dTg t'nfw dfkm{t eOx]sf] lyof], To;} qmddf pxfx? b'O{ hgfnfO{ >L
% sf] ;sfsf tkm{af6 h]ge] f k7fpg l7Ss kflPsf] x]5. dGqL k'gsf] dfWodaf6
jftf{ k|lqmof cufl8 a9fpg] sfo{ ;' ePkl5 pQm of]hgf :ylut x'g k'Uof].
-gf]6 M d ;sfdfcf]jfbL jftf{ k|lqmofdf ;fd]n ePsf] s'f ha zbrGb|
zfxnfO{ yfxf eof], pxfx?sf] of]hgf klg t'lxg k'Uof]. pxfn] cfk\mgf] pk]Iff ulPsf]
klg dx;'; ug'e{ of] xf]nf. To;kl5 la:tf} d]f lj4 if8\oGqdf ;fd]n x'ge' of]. d]f]
fhLgfdf k|s0fdf pxfsf] klg 7"nf] xft x]sf] x'g ;S5 eGg] nfU5. d}n] fhLgfdf
u]kl5 @)^) ;fn sflQs @^ ut] a'waf 36gf ljrf ;fKtflxsdf ljj]z zfx
lsg lgsflnP < eGg] zLif{sdf kqsf alatf a:g]tsf] gfddf h'g ;dfrf 5flkof],
d]f] hfgsfL cg';f Tof] zbrGb| zfxn] n]v] k7fpg'ePsf] lyof]._
381
382
k|fof]lht tlsfn] nluPsf x'g\ eGg] klg ;'lgof]. d}n] kfPsf oL ;a} k|ltlqmof
;fem k"jL{ k[tgf, O6xLdf ;sfdf hfx] u], hxf e|d0fsf] d'sfd lyof].
;sfn] e|d0fsf] l;nl;nfdf k"j{ If]qsf ljleGg dxfg'efj;u 5'f5'} ;fd"lxs
klg e]63f6 ulaS:of]. ;fy} ljleGg :yfgdf ;jfL xf]OaS:of].
clegGbg sfo{qmdsf] ;fem k[tgf d'Vofnodf :jfut ;dff]x tyf flqef]hsf]
cfof]hgf ulPsf] lyof]. sfo{qmddf k"j{ If]qsf fhgLlts g]tfx?, ;dfhsf
cu'jfx?, ;fy} k|wfgdGqL, k"j{ If]qaf6 k|ltlglwTj ug]{ dGqL tyf fli6o ;efsf
;f+;b pRrkb:y sd{rfLx?sf] pkl:ylt lyof]. pQm cj;df k"jL{ k[tgfn]
tof kf]sf ljleGg ;f+:s[lts sfo{qmd k|:t't ulof]. ;sfaf6 sfo{qmd v'a
lrk"j{s gh eof]. cfuGt's, kfx'gfx? kms]{kl5 ;sf klg Hofb} dfOnf] dfg]
gflraS:of]. pkk|wfgdGqL ab|Lk|;fb d08nn] cTolws S;L vfP cfkm"n] dfOnf]
uL c?nfO{ klg w]} dfOnf] ufOxg'ePsf] lyof].
383
384
cj:yfdf ;]gfnfO{ lgoGq0f ug{ s;}n] ;Sb}g. of] s'g} klg clwsf g} gePsf]
;sfn] ;j{bnLo a}7s af]nfpg'sf] s'g} cf}lrTo 5}g.
385
386
k|fKt ;"rgf cg';f g]kfnL ;]gfnfO{ ;xof]u ug]{ l;nl;nfdf cd]lsL ;]gfsf]
tflnd ;d"x g]kfn cfPsf] k|mL ltAat ultljlw a9]sf] ;Gbe{df lrlgofx?n] cfklQ
JoQm u]sf 5g\. jf:tjdf eftLo tyf lrlgof b'j} kIfnfO{ ;fg} eP klg cd]lsL
;]gfsf] g]kfndf pkl:ylt cdfGo 5.
k"j{u[xdGqL v'daxfb' v8\sfn] ;Dks{JolQm dfkm{t dnfO{ ;f]wL k7fpg'ePsf]
5, d}n] bafnfO{ ;xof]u u]s} lyP. t}klg clVtofn] dnfO{ y'g] d'2f rnfpg
rfhf]kfhf] ldnfPsf] eGg] ;'Gb} 5'. d}n] lbNnLdf cfk\mgf] lnesf] pkrf ug]{
of]hgf agfPsf] lyP. olb clVtofn] sfafxL ug]{ xf] eg] d}n] ot}lt pkrf
ug'{knf{ < d s] u < d}n] ;f]xL JolQm dfkm{t clVtofsf] ljifodf dnfO{ hfgsfL
x'b}g, of] k|d'v ;lrjfnosf] sfo{If]qdf k5{, clVtofsf s' ;}lgs ;lrjfnon]
x]5{ eg] s;}n] dGqLHo"nfO{ eg]sf] 5 eg] Tof] lans'n} unt xf] eGg] va k7fP.
oxL s'f d}n] pxfnfO{ klxn] klg :ki6 kf]sf] lyP.
387
388
cfof]. t kl5 a'e\mbf To; lsl;dsf] s'g} klg 36gf ePsf] x]g5.
k|wfgdGqL nf]sG] b|axfb' rGbn] dnfO{ kmf]g uL ;fem k|wfgdGqL lgjf;,
afn'jf6fdf af]nfpg'eof]. pxfn] dGqL gffo0fl;+x k'gnfO{ klg af]nfpg'ePsf] x]5.
d ;sfnfO{ hfx] uL ;dod} k|wfgdGqL lgjf; k'u] . jftf{sf] k|lqmof hfL x]sf
a]nf dfcf]jfbLn] ;z:q k|xL k|dv
' sf] xTof u]sfn] k|wfgdGqL :tAw b]lvg'xG' Yof].
pxfn] o;af6 zflGtjftf{ k|efljt x'g ;Sg] s'f klg ug'e{ of]. 5nkmndf dGqL
k'gn] dfcf]jfbL;u eOx]sf] ;+jfbsf af]df cjut ufpg'eof]. To; qmddf b'j}
kIfaf6 o'4ljfd ug]{ ;DaGwdf ;sffTds ;f]rfO eOx]sf] cj:yfdf ;z:q k|xL
k|dv
' sf] sfotfk"js
{ xTof x'g' b'ef{Uok"0f{ 36gf xf] eGg] xfdLn] 7x uof}. o;af]
dfcf]jfbL g]t[Tj ;dIf s8f zAbdf ljf]w JoQm ug]{ lgwf] eof]. t o; 36gfaf6
jftf{ k|lqmofnfO{ ljrlnt x'g glbg >L % sf] ;sf dfcf]jfbL b'j} kIfn] k|of;
hfL fVg' lgtfGt cfjZos 5 eGg] gLlt klg xfdLn] to uof}. jftf{sf] jftfj0f
agfpg >L % sf] ;sfn] tLg ljifonfO{ k|fyldstf lbg] ;xdlt eof]. klxnf],
o;cl3sf] ;sfn] dfcf]jfbLnfO{ nufPsf] cft\ssfLsf] laNnf x6fpg] bf];|f,]
dfcf]jfbLdfly hfL ]8sg{ gf]l6; x6fpg] t];|f,] dfcf]jfbL g]tfsf] 6fpsfsf] d"No
;DaGwL lg0f{o vf]h ug]{ . clxn] dfcf]jfbLsf tfTsflns dfu klg log} x'g\. ;fy},
jftf{ k|of;nfO{ cl3 a9fpg dGqL k'gnfO{ ;+of]hs tf]s] dfcf]jfbL;u kqfrf
ug]{ klg xfdLaLr ;xdlt eof]. o;} cg';f >L % sf] ;sfn] lg0f{o ug]5
{ .
k|wfgdGqL, dGqL k'g d]f aLr ePsf] ;xdlt d}n] k|wfgdGqL lgjf;af6 kms{gf;fy
dxffhflwfhnfO{ 6]lnkmf]g dfkm{t hfx] u]. ;sfaf6 7Ls 5 eGg] k|ltlqmofsf
;fy dfcf]jfbLnfO{ n]lvg] kqsf] Aoxf]f b]vfpg" x'sd' eof]. d}n] lr7Lsf] 8fk\m6
ef]ln hfx] u5'{ egL laGtL u].
389
390
e"tk"j{ k|xL dxflgLIfs cRo'ts[i0f v]nn] cfk"m k|xL dxflgLIfs x'bf s]xL
kqsfnfO{ k] f]n df fv]sf] s'f v'Nndv'Nnf atfpg yfNg'ePsf] 5. tLdWo]
6Lsffd fO{nfO{ fd|f] k|]; lslglbPsf] % k}ofdf 5kfO x'g] 8fOe nfO;]G; @%
k}ofdf 6Lsffdsf] k|];af6 dfq} lsGg] uL lgod agfOlbPsf] klg pxfsf] egfO
5. o;}aLr, 6Lsffdsf] klqsfnfO{ pxfn] fhbafsf lj4df ;dfrf n]vfpg
k|of]u ug]{ u]sf] ;d]t va cfPsf] 5.
391
392
x'g'k5{, dfcf]jfbL;u s]s] ljifodf s'f ug]{ xf], dfcf]jfbL;u ePsf ;dembfLnfO{
s;L sfof{Gjog ug]{ h:tf ljifodf k|wfgdGqLnfO{ ;'emfj lbg' sfo{bnsf] d'Vo
lhDd]jfL xf].
cfhsf] hfx]Ldf o'4ljfdkl5 ckgfpg'kg]{ 0fgLltsf ;DaGwdf 5nkmn
eof]. ;f] cj;df ;sfaf6 x's'd eof], dfcf]jfbLsf] sDo'lg:6 ljrfwff
PSsfO;f} ztfAbLdf cfP nfu" x'g ;Sb}g. To;sf gfddf g]kfnLg]kfnL cfk;df
n8] b]]zsf] ;fj{ef}d ;Qf :jtGqtfdf uDeL cfr cfpg ;S5. To;af] ;dod}
uDeLtfk"j{s ljrf x'g'k5{. dfcf]jfbLn] ;d]t ;a} g]kfnLsf] cfTd;Ddfg, zflGt
JolQmut ;'Iffsf] k|Tofe"lt ug'{k5{. oL ljifodf ;sfL jftf{6f]nLnfO{ k"0f{
?kdf hfgsfL x'g'k5{. klxnf] jftf{sf sdLsdhf]L o; kfln bf]xf]lg lbg'
x'b}g. dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;a} ultljlwsf af]df fd|f];u hfgsfL fVg'k5{.
To;sf nflu ;'Iff lgsfosf] ;d]t ;xof]u lng'k5{. dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf
;b:ox?sf ultljlw s'g} xfntdf b]zsf] sfg'g ljkLt x'g lbg' x'b}g. ;sfL
jftf{6f]nLn] Hofb} ljrf u] cfk\mgf] Ph]G8f tof kfg{'k5{. jftf{ ubf{ k|fyldstfsf
cfwf to ug'{k5{. ;'df dfgjLo ljifo, To;kl5 o'4ljfd ;DaGwL ljifo
cflvLdf dfq fhgLlts ljifodf s'f p7fpbf plrt x'G5. k|];;u ;Dks{
ubf{ d'Vo Ph]G8feGbf ;fwf0f dfgjLo ljifoj:t'nfO{ k|fyldstfsf ;fy k|:t't
ug'{k5{. ljb]zdf x]sf xfd|f zfxL g]kfnL fhb"t sf7df8f}l:yt ljb]zL
fhb"tnfO{ klg jftf{sf af]df cfjZostf cg';f hfgsfL ufpg'k5{. ;fy}
;sfaf6 jftf{ ubf{ Wofg lbg'kg]{ 0fgLlts p2]Zosf af]df cfkm}n] k|wfgdGqL;u
s'f ug]{ x's'd eof].
393
394
395
396
397
398
399
400
k'g;u k};f vfP p;nfO{ dGqL agfof] eGb} lx8\g] u]sf] ;sfdf hfx] u]. of]
s'f ;'g]kl5 ;lrjx? xf;]. ;sfn] s'g} k|ltlqmof hgfOaS;]g.
401
402
h:tf] b]lvG5, 8f= afa'fd efO{sf] lgot klg :ki6 b]lvb}g egL jftf{6f]nLsf
csf{ ;b:o fdaxfb' yfkf afbn n] dGqL gffo0fl;+x k'g;u v'nf;f ug'{eP5.
of] s'f dnfO{ tTsfn} dGqL k'gn] kmf]gdf hfgsfL ufpg'eof].
sflGtk' b}lgsdf cfh k|sflzt ;dfrfn] jftf{nfO{ ;xof]u ug'{sf] ;f xflg
k'ofpg ;S5. of] klg ;~rfdGqL d]zgfy kf08]sf] 5nsk6 xf] eGg] dGqL
k'gsf] bfaL 5. sflGtk'sf kqsf u'0ffh n'O6]n;u dGqL kf08] Hofb} 3lgi7
ePsfn] To; lsl;dsf] ;dfrf k|jfx ePsf] ;"rgf klg cfPsf] 5.
dGqL k'gn] cfh dnfO{ d]f af] ljleGg 7fpdf pxfn] ;'g]sf s'f ;'gfpg'eof].
pxfsf cg';f ljleGg pRr 7fpdf dxffhflwfh zflGtjftf{, fhgLlt tyf
;'Iffsf ljifodf cfh;Dd JoQm cfk\mgf] af]nLdf cl8u xf]OaS;G5 eg] ;}lgs
;lrjsf] kbf]Gglt x'G5, olb df};'kmsf] dgdf c? g} s]xL s'f 5 eg] jt{dfg
;}lgs ;lrjnfO{ cjsfz lbP csf]{ JolQmnfO{ ;}lgs ;lrj agfO{ cfk\mgf]
jf:tljs sfo{qmd cg';f rlnaS;G5, xfnsf ;}lgs ;lrj g} sfo{t lxxg] xf]
eg] dfcf]jfbL;u zflGtjftf{ cufl8 a9\g ;S5, pgn] cjsfz kfP eg] jftf{nfO{
cufl8 a9fpg sl7g x'g ;S5 eGg] s'f ePsf] x]5. d]f] kbfjlw of] dlxgf;Dd
dfq 5. lgod cg';f d r}t ! ut]b]lv labf a:g'k5{. dGqL k'gsf s'f ;'g]
dnfO{ ;sfn] cjsfz lbg nfu]sf] xf] ls eGg] nfUof]. ;sfaf6 ut !^ ut]
z'qmaf ;]gfdf sfo{t ;a} pkyL yLsf] 8f]l;o dufP uf]Ko ?kdf cWoog
ulaS;]]sf] lyof]. dnfO{ x6fpg d]f] 7fpdf cGo sf] pko'Qm x'G5 eg] a'em\g
;sf :jo+af6 8f]l;o cWoog ulaS;]sf] x'g ;S5.
403
404
kb}{g. g]kfnsf hnljB't\ cfof]hgfaf6 k|fKt x'g] lah'nLsf] vlb efp eftsf
nflu lgs} a9L d"No xf]. e'6fgsf klof]hgfaf6 eftn] lgs} ;:tf]df lah'nL
vlb ug]{ u]sf] 5.
k|To'Qdf d}n] ;'k'b{uL ;lGwsf af]df s'f ubf{ v'nf l;dfgfnfO{ lgoldt
ug]{tkm{ klg ;f]Rg' fd|f] x'g] wf0ff fv]. ;fy} b'O{ b]zn] cfk;L ;xof]u
;b\efjsf] cfwfdf g]kfnsf] hn;|f]tsf] ;b'kof]u ug{ ;s] b'j} b]znfO{ kmfObf x'g
;Sg] atfP.
405
406
407
408
;]jssf] kbfjlw Ps jif{ afsL 5. dnfO{ kbf]Gglt aS;g] eP klg yL bhf{ lQm
5. To;df s'g} ;d:of 5}g. olb ;sfn] ;]jssf] kbfjlw ;lsPkl5 cGo
JolQmnfO{ ;}lgs ;lrj lgo'Qm ug]{ s'f ;f]lraS;]sf] 5 eg] pQm JolQmnfO{ clxn]bl] v
g} ;}lgs ;lrjfnodf ;jf ug'k{ 5{. To;f] eP d}n] Ps jif{leqdf p;nfO{ ;a} sfd,
st{Jo l;sfpg ;S5' sfdsf] :jfefljs x:tfGt0f x'g hfG5.
d]f s'f ;'g]kl5 ;sfaf6 ;fdfGo lx;fan] Ps jif{ rflxGg, 5 dlxgf
eP k'U5, cfO{ x\ofe dfO{ cf]g lkk'n eGg] x's'd ePsf] lyof]. To; a]nf d}n]
;sfaf6 To:tf] pQsf] ck]Iff u]sf] lyOg. To;}n] dnfO{ dgdf ;fx} gdfOnf]
nfu]sf] lyof]. lsgeg] d}n] d]f] lhDd]jfL cToGt} fd|f];u jxg u]sf] 5',
fhbaf xTofsf08kl5 fh;+:yfnfO{ of] l:ylt;Dd k'ofpg d]f] klg dxjk"0f{
e"ldsf 5 eGg] d]f] leqL dgdf lyof]. dkl5 k|d'v ;}lgs ;lrj x'g] JolQm s:tf]
sf] xf]nf eGg] t ;sfnfO{ dfq yfxf x'g] s'f lyof].
:d0fLo s'f s] 5 eg] pkyLdf d]f] kbfjlw k'u]kl5 dnfO{ ;sfaf6
cjsfz aS;G5 eGg] cfef; d}n] Ps jif{cufl8 g} kfO;s]sf] lyP. d]f] a'af
:ju]{ ePkl5 d kz'klt, cfo{3f6df lslof u] a;]sf] a]nf ;sfaf6 s'g} klg
lsl;dsf] rf;f] JoQm ulaS;]sf] lyPg. To;} tfsf zbrGb| zfxn] ;]gfsf s]xL
yL pkyLnfO{ e]6] k|d'v ;}lgs ;lrj s;nfO{ agfpg pko'Qm xf]nf eg]
5nkmn ;d]t ug'{ePsf] x]5. dnfO{ of] s'f kl5 w]}n] ;'gfP. pkyL afnfgGb
zdf{n] o;af] lgs} crDd dfg] dnfO{ eGg'ePsf] lyof].
cfhsf] ldlt;Dd cfOk'Ubf d}n] ;sf dxffhflwfh 3f]if0ff ePb]lv sla
@) dlxgf ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL ;Dxfn]sf] 5'. o; r'gf}tLk"0f{ cjlwdf d}n]
cfk\mgf] lhDd]jfL OdfgbfLk"j{s ljj]sk"0f{ 9\uaf6 jxg u]sf] h:tf] nfU5.
ljleGg ;dodf hfgsfL x'g cfPsf fd|fgfd|f s'f j:t'ks 9\un] h:tfsf] t:t}
hfx] ug]{ u]sf] 5'. of] g} d]f] st{Jo xf] eGg] 7fGb5'. fhfnfO{ dg kg]{ s'f dfq
ug]{ d]f] 8\o'6L xf]Og eGg] dfGb5'. ;fob clk|o ;To ;d]t af]Ng glxrlsrfpg]
d]f] :jefjn] xf]nf, d]f af] ;sfsf] a'emfO, egfO ufOdf Ps?ktf b]lvb}g.
cfh} laxfg klg ;sfaf6 cs:dft\ dnfO{ af]nfP cfk"mn] k|wfg ;]gfkltnfO{
e]6\g af]nfPsf] sf0f cs}{ xf] eGg] x's'd eof]. hals ;sfaf6 bz{ge]6df
k|wfg ;]gfkltnfO{ klxnf] jfSo g} d ljj]snfO{ ;}lgs ;lrjaf6 cjsfz lbb} 5',
ltd|f] fo s] 5, s;nfO{ ;}lgs ;lrj agfpbf pko'Qm x'G5 < eGg] x's'd ePsf]
x]5. dnfO{ nfU5m k|wfg ;]gfkltnfO{ lsg af]nfPsf] eGg]af] dnfO{ e|ddf fVg
h?L lyPg. lsgeg] s;nfO{ s'g kb lbg] jf glbg] eGg] s'f k"0f{tM df};'kmsf]
:jljj]sLo lg0f{o lyof]. h] xf];\, ck|Toflzt ?kdf ;sfsf] o:tf] s'f ;'g]
k|wfg ;]gfkltn] s;nfO{ ;}lgs ;lrj agfpg] eGg] s'f ;sfsf] :jljj]sLo
lg0f{osf] ljifo xf], t bafsf] lgod ga'em]sf] JolQmnfO{ aflxaf6 Nofpbf ;d:of
kg{ ;Sg]tkm{ klg ljrf x'g cfjZos 5, lsgeg] d]f] lhh'a'af yL of]uljqmd
f0ff, hf] klxnf] k|d'v ;}lgs ;lrj x'g'x'GYof], pxfn] bafleq aflxsf ;]gfsf]
sfd ug]{ tf}tlsf kms x'g] u]sf] 5 eGg'x'GYof], To;}n] o:tf] ljifodf uxg ?kdf
ljrf ljZn]if0f x'g' ;fGble{s xf]nf eg] hfx] ug'{eP5. pxfsf s'f ;'g]kl5
;sfaf6 s'g} k|ltlqmof glbO{ pxfnfO{ labf ulaS;]5.
oL ljleGg ;Gbe{nfO{ ljZn]if0f ubf{ ;sf dnfO{ cjsfz lbg] dgl:yltdf
k'lu;s]sf] 5n{\u b]lvG5. t cs:dft\ s]xL ;]s]G8leq} ;sfsf] dgl:ylt
lsg kljt{g eof] < s;L kljt{g eof] < o;af] ljrf ubf{ dnfO{ s] nfU5 eg]
ljj]snfO{ bafaf6 x6fpg'kof] eg] ;sfnfO{ aflxL JolQmx?af6 bafj x]sf]
x'g'k5{. d]f] sfdsf af]df s'g} klg k|Zg ug]{ cj:yf 5}g, t d Tof] kbdf xbf
s]xLnfO{ cfk\mgf] :jfy{ klk"lt{ ug{ ;d:of klx]sf] x'g ;S5. pgLx?s} bafjsf
sf0f ;sfnfO{ d]f af] clg0f{osf] aGbLsf] cj:yfdf xg'k]sf] h:tf] dnfO{
nfU5. lsgeg] fhbaf xTofsf08kl5 ;a} s'f ;fdfGo cj:yfdf cfO;s]kl5
klg baf xTofsf08sf a]nf ;'Iff Joj:yf 7Ls gb]lvPsf] eGg] rrf{ aflx rNg
yfn]kl5 d}n] ;sfnfO{ Tolt a]n} g}ltstfsf] cfwfdf fhLgfdf r9fp5' eg]
hfx] u]sf] lyP, h;nfO{ df};'kmaf6 c:jLsf ulaS;]sf] lyof]. To; ;dodf
d}n] b]vfPsf] g}ltstf ;fx;sf] kl5 ;sfaf6 lgs} ;fxgf ePsf] klg d}n]
;'g]sf] lyP.
409
410
;sfsf] hjfkm s] x'g] eGg]af] tofL ug'{kg]{5. ;sfsf] e|d0fsf] a]nf ;]gfsf
sfo{yL eftLo ;dsIfLsf] lgdGq0ffdf gof lbNnLdf g} x'g] x'bf zfxL g]kfnL
fhb"tfjf;n] ;sfsf] ;Ddfgdf lbg] :jfut ;dff]xdf pxf klg pkl:yt x'g
;Sg'x'G5. To; cj;df pxfn] eftLo ;]gfsf kbflwsfL;u ePsf 5nkmnsf
af]df ;sfdf hfx] ug{ ;Sg'x'g]5. To:t} jfl0fHo tyf kfjxg ;lGwsf af]df
klg s'f p7\g ;S5. eftn] ljutdf klg g]kfndf eftsf lj4 kfls:tfgL
hf;';L ;~hfn lqmofzLn x]sf] s'f p7fpg] u]sf] 5. o; k6s klg of]
ljifonfO{ p;n] k|fyldstfsf ;fy p7fpg ;S5. To; a]nf eftaf6 lj:t[t
hf;';L lkf]6{ -l86]n OG6]lnh]G; lkf]6{_ k|fKt eP g]kfnnfO{ sfafxL ug{ ;lhnf]
x'G5 eGg] s'f ulaS;bf pko'Qm x'G5. o; ;DaGwdf tofL ug{ cfjZos 5.
cd]lsfn] cft\sjfbsf lj4 cleofg cGtu{t Ofsdf ;}lgs cfqmd0f
uL Toxfsf] ;sfnfO{ ckb:y u]sf] 5. pQm sfafxLsf] g]kfndf s] c; kg{
;S5 eGg]af] klg d}n] s]xL s'f ;sfdf hfx] u]. d]f] egfO lyof] Ofssf
lj4 sfafxLn] dfcf]jfbL cft\sjfbsf lj4sf] ;}lgs sfafxLdf ;lqmo
>L % sf] ;sfnfO{ kmfObf k'Ug ;S5. t To; sfafxLsf] gsffTds kf6f]sf
af]df klg ljrf ug'{kg]{ x'G5. Tof] s] eg] blIf0f Pl;ofsf] If]qLo dxfzlQm aGg
vf]h]sf] eftn] cfk\mgf] ;'Iffsf nflu eGb} jlklsf ;fgf b]zdfly cfqmd0f uof]
eg] g]kfnsf] ;fj{ef}ldstf :jtGqtfdfly uDeL wSsf nfUg ;S5.
d]f] ljZn]if0fkl5 ;sfaf6 ;}Go b[li6sf]0faf6 o; 36gfsf] g]kfndf s]
c; kg{ ;S5, o;af] Pp6f ljZn]if0fkq tof kfg{ nufpm, o:tf] ljZn]if0fn]
>L % sf] ;sfnfO{ cfjZos ;Nnfx ;'emfj lbg ;d]t ;xof]u k'Ub5 x's'd
eof]. To; cg';f d}n] k|wfg ;]gfkltnfO{ ljZn]if0fkq tof kfg{ eg].
s]xL ;docufl8 lrlgof fhb"t p of] ssf] ;'jf, d':tf d'lQmgfy
If]qsf] e|d0fsf] sfo{qmd ldnfOPsf]df vfa df};dsf sf0f d'lQmgfysf] ofqf 2
x'g k'u]sf] lyof]. pxfn] k'gM d'lQmgfy n'lDagLsf] e|d0f ug]{ OR5f fVg'ePsf]
5. o; qmddf pxfnfO{ d'lQmgfy, n'lDagL kf]vf e|d0f ufO{ kf]vfl:yt
klZrd k[tgf d'Vofnodf ;]gfn] dfcf]jfbLsf lj4 hfL fv]sf] ;}lgs sfafxLsf
af]df cjut ufpg' ;fGble{s x'G5. o:tf] e|d0fkl5 g]kfnL ;]gfnfO{ cfjZos
nlhl:6S; ;xof]u ug{ lrlgof fhb"t;u cg'f]w u] ;sffTds kl0ffd cfpg
;S5. d}n] o; ljifodf hfx] ubf{ ;sfaf6 :jLs[lt aS:of].
hfhsf]6, s'd, f]Nkf, sfnLsf]6 b}n]v lhNnf ;bd'sfddf cfqmd0f
ug]{ of]hgf cg'?k dfcf]jfbLn] xftxltof 5fkfdf ;bd'sfdjlkl hDdf ug{
yfn]sf] ;"rgf k|fKt ePsf] 5.
eft e|d0fcufl8 ;sfaf6 k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGb, dGqL gffo0fl;+x
k'g ;'Iff lgsfosf k|d'vx?;u cgf}krfls 5nkmnsf nflu bafdf flqef]h
411
412
cfof]hgf ug'{ ;fGble{s x'g]5. o;af6 dfcf]jfbL;usf] jftf{sf af]df eftdf p7\g
;Sg] lh1f;fx?sf] lgSof]{n ug{ ;3fp k'Ug] b]lvG5.
@)$^ ;fnsf] fhgLlts kljt{gkl5 fhbafsf] hgtf;u k|ToIf ;DaGw
6'6]sf] h:tf] b]lvPsf] 5. s'g} klg sfdsf nflu ;zQm o'jf vf]Hbf Pp6f klg
km]nf kfg{ g;lsg] cj:yf 5. To;}n] klxn]sf] If]qLo e|d0f h:t} ;sfaf6 klg
ljleGg ufp7fpsf] e|d0f u] hgtf;u k|ToIf ;DaGw sfod ug'{kg]{ b]lvG5. ;fy}
;zQm o'jf zlQm lgdf{0fdf Wofg lbg cfjZos 5.
k|wfgdGqL rGbn] lxhf] bafsf k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{g;u dGqL
k'g, dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o s[i0faxfb' dxf ;DejtM kb\dTg t'nfwnfO{
uf]vfsf] ;}lgs Aof]sdf x]sf dfcf]jfbL g]tfx? s[i0fWjh v8\sf ]vf zdf{;u
e]6\g ;]gfsf] :jLs[lt lnOlbg cg'f]w ug'{ePsf] x]5. pQm s'f hfx] x'bf
;sfaf6 :jLs[lt aS;]sf] 5.
lrlgof fhb"tn] lxhf] k|xL dxflgLIfs ZofdeQm yfkf Ps hgf
cltlQm k|xL dxflgLIfsnfO{ l8gdf af]nfpg'ePsf] x]5. ;f] cj;df fhb"tn]
g]kfn k|xL, lrlgof k|xL lrlgof fhb"tfjf;aLr ldqtf x'g'k5{, b'j} b]znfO{
cfjZos kg]{ ;"rgfsf] cfbfgk|bfg ug'{k5{ eGg'ePsf] x]5. of] s'f dnfO{ k|xL
dxflgLIfsn] kmf]gdf hfgsfL ufpg'eof].
a]nfotaf6 ;xof]u:j?k pknAw ufOPsf] PdcfO{!& x]lnsK6 la|l6;
fhb"tn] ef]ln lqe'jg cGtf{li6o ljdfg:ynl:yt !! gDa jflxgLdf k|aGw yL
!! gDa jflxgLkltnfO{ x:tfGt0f ug]{ sfo{qmd 5.
dGqLo b]jLk|;fb cf]emf sdnk|;fb rf}nfufO{+ fhgLlts ?kn] ;lqmo
x'g'kg]{df lgliqmo h:t} x'g'x'G5. pxfx?sf] e"ldsf z\sf:kb 5 eGg] w]}sf] u'gf;f]
5. of] s'f d}n] ;sfdf hfx] ubf{ ;sfaf6 k|d'v ;lrj kz'kltnfO{ klg
hfgsfL ufOb]pm, ;fy} ;lrj a}7sdf fv] 5nkmn u, To;af] s] ug'{kg]{ xf]
lg0f{o u x's'd eof].
Pdfn] g]tf dfwjs'df g]kfn fwfs[i0f d}gfnLn] w]} lbgb]lv ;sfsf]
bz{ge]6 vf]lhxg'ePsf] 5, ;sfaf6 ;do ldnfP e]6\g pko'Qm b]Vb5' egL
d}n] hfx] u]. ;sfaf6 pgLx?n] lsg e]6\g vf]h]sf x]5g\, pgLx?sf] s]
s'f x]5, klxn] ltdL uP e]6 x's'd eof].
;sfsf] eft e|d0fsf] sfo{qmd klxn] g} to ePsf] xf]. ;sf zfxL g]kfn
jfo';j] f lgudsf] lgoldt p8fgaf6 r}t ^ ut] lbp;f] # ah] lbNnLsf nflu ;jfL
x'g] sfo{qmd 5. ;sfsf] ;jfL kms{g] sfo{qmd r}t !^ ut] to ePsf] 5. lkmtL{
;jfLsf nflu ;]gfsf] !! gDa jflxgLsf] Pe|f] hxfh a]nf] k7fpg'kg]5
{ . of] s'f
:jLs[tsf nflu ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 x'sd' eof], ;]gfsf] hxfh ldN5
ls ldNb}g < s:tf] xfntdf 5 < olb ldN5 eg] s'f u] ldnfpg".
;]gfsf] Pe|f] hxfh p8fgsf nflu fd|f] xfntdf 5. t klg w]} k'fgf]
ePsf] x'bf Pp6f gof hxfh lsGg'kg]{ b]lvG5. ;]gfsf nflu, clt ljlzi6 JolQm
ljb]zL kfx'gfsf nflu klg w]} jif{b]lv Pp6f hxfh cfjZos eOx]sf] 5. t
lsGg ;lsPsf] 5}g.
413
414
415
416
hgtfsf] dfu 5. dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;+of]hs 8f= afa'fd efO{ sf7df8f} cfP
j;'Gwfl:yt e"k" d]h dfgaxfb' zfxsf] 3df a:g'ePsf] 5. Toxfaf6 fhgLlts
bnsf g]tf;u ;Dks{ ;' ug'e{ Psf] 5 eGg] s'f a'lemPsf] 5. pxfsf oL s'f
;sfdf hfx] u] . pxfn] bz{ge]6 vf]Hg'ePsf] ;d]t hfgsfL ufP.
dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o cGo fhgLlts bnsf g]tfx?aLr ePsf]
uf]Ko 5nkmndf ;a} ldn] >L % sf] ;sfsf lj4 hfg ;Sg] s'f ePsf] ;"rgf
k|fKt ePsf] 5. jf:tjdf dfcf]jfbLsf] }w rlq ;'b]lv g} sfod 5. pgLx?
;a}nfO{ e|ddf kfg{ ;kmn klg ePsf 5g\. >L % sf] ;sf fhbafn] o;
;DaGwdf pko'Qm 0fgLlt agfpg cfjZos b]lvG5.
g]kfn ;b\efjgf kf6L{ ev{} ljefhg ePsf] 5. >L % sf] ;sfsf] g]t[Tjsf]
;Gbe{nfO{ lnP fli6o k|hftGq kf6L{ ;d]t ljefhgsf] ;\3fdf 5. fhgLlts
bnnfO{ ljZjf;df lnP sfd ug{ g;s]sf] eGb} k|wfgdGqL rGbsf] fk|kfleq}af6
tLj| ljf]w eOx]sf] 5.
sf\u|]; k|hftflGqs sf ;efklt z]axfb' b]pjf cd]lsf a]nfot
e|d0fdf hfg'ePsf] 5. pxfsf] e|d0f >L % sf] ;sfsf] ljf]wdf jftfj0f tof
kfg]{ p2]Zoaf6 x'g nfu]sf] a'lemG5. pxfn] JolQmut e]63f6df ;sfsf] tLj|
ljf]w ub}{ bafn] >L % sf] ;sfaf6 cgfjZos k};f lng] sfd ulx]sf] 5
eGg'ePsf] 5.
dGqL b]jLk|;fb cf]emfn] ;sfsf lqmofsnfk dlGqklifb\sf ;a} lg0f{osf
af]df Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnnfO{ hfgsfL lbg] u]sf] :ki6 ePsf]
5. ljleGg ;|f]t ;'Iff lgsfosf] lkf]6{sf cfwfdf klg of] s'f k|dfl0ft x'g
k'u]sf] xf].
;sfsf] wgu9L ;jfLsf] ;Dk"0f{ tofL k"f ePsf] 5. r}t !( ut] ;'Iff
k|d'v lgLIf0fsf nflu To;tkm{ hfb} x'g'x'G5. ;jfLsf cj;df g]kfnuGhl:yt
;'b"klZrd k[tgf d'Vofnodf k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkfn] ;sfdf ljut 5
dlxgfsf] zflGt;'Iffsf] cj:yf dfcf]jfbLsf lj4 ;}lgs sfafxL ;DaGwdf
hfx] ug'{x'g] sfo{qmd 5.
;sfsf] eft e|d0fsf] ;dodf, cd]lsfn] Ofsdf u]sf] ;}lgs cfqmd0f
k]6f]lnod kbfy{sf] d"Noj[l4nfO{ lnP sf7df8f}df ljf]w k|bz{g ePsf] lyof].
ljf]w k|bz{g cem} a9\g] ;Defjgf b]lvG5.
;sfaf6 d}n] hfx] u]sf ol ;a} ljifo ;'lgaS:of]. To;kl5 dfcf]jfbL
jftf{6f]nLsf ;b:osf] ultljlw dlg6 ug{ nufpg" x's'd eof].
417
418
419
420
>L % clwfhs'dfL k|] 0ffsf] df]6n] cfh laxfg sfnLdf6Ldf Pp6f 6\ofS;LnfO{
7Ss lbPsf] 5. 6\ofS;Lsf 8fOenfO{ plrt Ifltk"lt{ lbg' fd|f] x'G5.
>L % sf] ;sfn] xfn} u]sf] k]6f l] nod kbfy{sf] d"Noj[l4 lnP fhwfgL
nufot b]zsf ljleGg :yfgdf ljBfyL{n] ljf]w k|bz{g ulx]sf 5g\. o;} qmddf
a'6jn SofDk;cufl8 ePsf] k|bz{gdf k|xL x:tIf]k x'b f Ps ljBfyL{sf] d[To' ePsf]
5. o; 36gfkl5 a'6jnsf] l:ylt cToGt} tgfjk"0f{ aGg k'us
] f] 5. k|zf;gn] skm\o{'
nufPsf] 5. skm\os
{' f] ;dodf ljBfyL{ SofDk;leq} xg k'u] . To; a]nf pgLx?n]
SofDk; kl;af6} fli6o cg';Gwfg ljefusf Ps sd{rfLnfO{ ;dft] sAhfdf fv].
k|xLn] flt g} ck];g u] tL sd{rfLnfO{ sAhfd'Qm uL sf7df8f} NofPsf] 5.
a'6jnsf] 36gfnfO{ lnP sf7df8f}sf] ;:jtL SofDk;cufl8 ljBfyL{x?n]
rSsfhfd ug'{sf ;fy} ;sfsf lj4 rsf{ gff nufpb} ;x klqmdf u]sf
5g\. ljf]w k|bz{gdf dfcf]jfbL ;dy{s ljBfyL{n] fh;+:yfsf lj4 rsf{ gff
nufPsf lyP. o;af] dGqL gffo0fl;+x k'gn] dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o;u
tTsfn s'f ug{ h?L b]lvPsf] 5.
cfpbf] jif{sf] ;'df ;sfaf6 g]kfn k|xL k|wfg sfof{no, ;z:q k|xL an
k|wfg sfof{no fli6o cg';Gwfg ljefusf] d'Vofnosf] e|d0f uL ljleGg ljifodf
hfgsfL xfl;n ulaS;] fd|f] x'g] b]lvG5.
d}n] oL ljifodf hfx] u]kl5 ;sfaf6 x's'd eof], ;'Iffsf] ljifodf >L %
sf] ;sf sdhf] b]lvPsf] 5. o; ;DaGwdf k|wfgdGqLsf ;fy} ;'Iff lgsfosf
k|d'vx?nfO{ klg hfgsfL ufpg pko'Qm x'G5. eftaf6 cfPsf] OG;f; fOkmn
Uoflhg u0fnfO{ lbPsf]df eftLo kIf c;Gt'i6 b]lvPsfn] cab]lv pQm u0fnfO{
glbg". u}8f tyf cGo jGohGt'sf] rf]L l;sf lgoGq0f ug{ hL 5. o;sf nflu
cfjZos k] e}jgfy u0fsf 3 u'Ndsf ;fy} yk ;}lgs an ;d]t klrfng
ug]{ Joj:yf ldnfpm xfn} k|fKt lrt'jfsf] 5fnf ;DaGwdf cfjZos cg';Gwfg
u] tYo kQf nufpg lgb]{zg b]pm. s[i0fdf]xg >]i7sf] xTof ;DaGwL 5fglag
To;af]sf] sfg'gL sfafxL cl3 a9fpg lgb]{zg u. dfcf]jfbL jftf{6f]nLn]
:jtGqtfk"j{s cfk\mgf] ultljlw ug{ kfpg] bfof slt xf] < zflGtjftf{sf] kxn
eOx]sf] cj:yfdf dfcf]jfbL e|ft[ ;\u7gn] fh;+:yfsf lj4 u]sf cfhs
lqmofsnfk :jLsfo{ x'b}g. of] s'f ;DalGwt kIfn] a'e\mg cfjZos 5.
cfh} ;fem ;z:q k|xL ansf gjlgo'Qm ;z:q k|xL dxflgLIfs ;xjL
yfkfsf] klg hfx]L lyof]. pxf lgwf{lt ;doeGbf s]xL cl3 g} cfpg'eof]. ;sfdf
bfd fVg'eof]. ;sfaf6 awfO{ aS:of] Psbd} c;xh Pj+ sl7g kll:yltdf
k|dv
' ePsfn] ;a};u ;dGjo u] k|efjsfL sfd ug{ ;Nnfx aS:of].
To;kl5 pxfsf] hfx]L eof]. d klg ;u} a;]sf] lyP. ;'Iff lgsfosf
k|d'vx?sf] hfx]Lsf a]nf cS; ;u} a:g] u]sf] 5'. yfkfn] ;z:qff eOx]sf
421
422
423
424
2060 ;fn
dfcf]jfbL;u bf];|f] zflGtjftf{ eOx]s} cj:yfdf k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb'
rGbn] d'Vo fhgLlts bnx?n] ;xof]u gu]sf] sf0f b]vfO{ fhLgfdf ug'{eof].
To;kl5 fk|kf g]tf ;"o{axfb' yfkf k|wfgdGqLdf lgo'Qm x'g'eof]. pxf g]kfnL
sf\u|];, g]skf Pdfn]dWo] Pp6f bnnfO{ ;d]6\g] nIo;lxt k|wfgdGqL x'g'ePsf]
lyof]. b'j} kf6L{nfO{ ;sfdf ;xefuL ufpg pxfn] 7"n} k|of; klg ug'{eof]. t
;kmn x'g'ePg. pxfsf] 5 ;b:oLo dlGqd08nn] emG8} Ps jif{ ;sf rnfof].
ToxL cjlwdf cl3Nnf] ;sfn] ;' u]sf] zflGtjftf{ ;d]t e\u x'g uO{ k'gM
o'4 ;' eof]. oxL ;fn ;fpgdf eftdf tflnd lng uPsf] ;z:q k|xL ansf]
6f]nLdf x]sf Ps clws[tn] pQf~rn k|b]zdf kg]{ b]xfb"gglhs}sf] rqmftf tflnd
s]Gb|df eftn] dfcf]jfbLnfO{ klg tflnd lbPsf]af] dnfO{ hfgsfL ufP. o;af]
uf]Ko ?kdf a'e\mg] qmd ;' ufPkl5 d}n] fhLgfdf ug'{kof].
425
426
sfo{qmdsf] cfof]hgf ePsf] lyof]. yLsf ?kdf cfh} klxnf] k6s d pQm
sfo{qmddf ;xefuL ePsf]df Toxf pkl:yt JolQmx?n] dnfO{ awfO{ tyf z'esfdgf
lbP. o:tf flqef]hdf ;]gfn] ;w} g} ;sfx?sf] ;jfLnfO{ ljz]if dxj
lbg] ub{5. cfhsf] sfo{qmddf klg df};'kmx?sf] ;d'kl:ylt lyof]. c;f]h !*
sf] ;sfsf] sbdkl5 fhbaf a9L k|efjzfnL ePsf] ljZn]if0f 5. To;}n]
sfo{qmddf pkl:yt ljleGg k];f If]qsf JolQmx? ;sfsf] bz{g ug{ ljz]if
nfnflot ePsf] b]lvGYof]. fk|kfsf s]xL g]tf afx]s cGo 7"nf k|efjzfnL
bnsf s'g} klg g]tf cfhsf] flqef]hdf cfPgg\. o;sf] cy{ dxjk"0f{ x'G5 eGg]
dnfO{ nfU5.
427
428
ug'{eof]. pxf;usf] e]6af6 d}n] s] lgisif{ lgsfn] eg] pxf h;L klg ;sfdf
hfg rfxg'x'G5. of] s'f d}n] ;sfdf hfx] u].
jt{dfg zflGt k|lqmofdf ;xhstf{sf] e"ldsf blwfd -8Lcf_ nfld5fg]n]
lgjf{x ulxg'ePsf] 5. ;]gfsf 8LPdcfO{ lbnLk fodfemL;u pxfsf] ;Dks{ 5.
nfld5fg]sf cg';f dfcf]jfbL g]tf k|r08 jf df]xg j}B jf fdaxfb' yfkf jf
s[i0faxfb' dxfnfO{ dxffhflwfhaf6 bz{ge]6 aS;] dfcf]jfbLn] rf8f] xltof
la;fpg] ;Defjgf 5. pxfn] 8f= afa'fd efO{ dft[sf ofbjnfO{ ljZjf; ug{
g;lsg] eg] ;ts{ ;d]t ufpg'ePsf] 5. To:t}, nfld5fg]sf cg';f dfcf]jfbL
ljBfyL{ ;\u7gn] cfk\mgf] ;\u7gsf a]kQf kflPsf] elgPsf rf hgfsf] l:ylt
;fj{hlgs u] ;a} ljf]wsf sfo{qmdaf6 cfkm"nfO{ cnUofpg] atfPsf] 5. g]kfn
ljBfyL{ ;\3n] ;d]t cfdr'gfj gxf];\ eGg] rfx]sf] cj:yfdf dfcf]jfbL ljBfyL{
;\u7gnfO{ xft lng ;Sg'k5{. To;n] fhgLlts kmfObf x'G5. ;fy} dfcf]jfbLn]
k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkf ;}lgs ;lrj ljj]s zfx -d_ ;u ;d]t e]6\g
vf]h]sf] pxfn] atfpg'ePsf] 5. o;} uL nfld5fg]n] fhgLlts ;xdlt eP xltof
a'emfpg], ;+ljwfg;efsf] dfu TofUg], fi6jfbL kmf];{sf ?kdf sfd ug]{, fhtGqnfO{
cleefjssf] e"ldsfdf fVg] dfcf]jfbLsf] k|:tfj klg Nofpg'ePsf] 5.
clxn] fhgLlts kf6L{x?;u hgfwf sd x'b} uPsf] 5. bnx?n] g]tf tyf
sfo{stf{nfO{ knfog x'gaf6 arfpg dfq cfGbf]ng hfL fvL fhfnfO{ bafj lbg
vf]h]sf 5g\. Pdfn] sf\u|];sf g]tfx?nfO{ cfly{s ;\s6 k]sfn] pgLx?
Hofb} xtfz dgl:yltdf 5g\. zflGtjftf{ ;xL 9\un] ;sffTds lbzfdf cl3
a9]df kf6L{x? :jtM sdhf] l:yltdf k'Ug] b]lvG5 eGg] ljZn]if0f ;a} ;|f]taf6
cfPsf] 5.
cfh dGqL gffo0fl;+x k'gn] kmf]g u] eGg'eof], w]} kIfaf6 jftf{6f]nLsf
af]df ;sffTds wf0ff cfPsf] 5}g. jftf{6f]nLsf s]xL ;b:o daLr sfd ug{
;d:of pTkGg x'g ;S5, ;fob d jftf{6f]nLdf al:bg eGg] rrf{ eOx]sf] 5. d;u
;Dks{ ug]{ :jb]zL tyf ljb]zL ldqnfO{ d}n] jftf{6f]nL fd|f] 5, o;df ;ls x'g
kfPsf]df d cfkm}nfO{ uf}jflGjt 7fGb5', jftf{6f]nLdf sf] kof] sf] k]g eGg] ljifo
7"nf] xf]Og, dxjk"0f{ ljifo t jftf{ ;kmn eP b]zdf zflGt 5fcf]; eGg] xf] eGg]
u]sf] 5'. d]f] hjfkm ;'g] w]}h;f]n] k|z+;f u5{g\. cfh;Dd zflGt k|lqmofsf
nflu d}n] h]hlt k|of; u], ;sfsf] lgb]{zg OR5f cg';f g} u]sf] 5'. d
jftf{6f]nLnfO{ k"f ;dy{g ;xof]u ub{5'. of] s'f ;sfdf hfx] xf];\. dGqL
k'gn] eg]sf s'f d}n] h:tfsf] t:t} ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 dGqL k'gn]
cfh;Dd ;sffTds e"ldsf lgjf{x u]sfn] jftf{6f]nLdf a;] cem fd|f] sfd ug{
elGbg" x's'd eof].
Pdfn]df ljleGg u'6 pku'6 ;fy} g]tfx?sf] dxjfsf\Iffn] ubf{ c;xh
429
430
sfe|s
] f] w"lnv]ndf cfof]lht ;]ldgfdf efu lng cfPsf a]nf a]nfotsf] ln8\;
ljZjljBfnosf k|fWofks 8f= ;"ok{ |;fb ;'jb] Ln] sflGtk' b}lgsdf g]kfnsf] fhgLlts
kll:yltsf] ljZn]if0f ub}{ cGtjf{tf{ lbg'ePsf] 5. pxfn] JoQm u]sf ljifoj:t'
fh;+:yfk|lt w]} ;sffTds 5g\. d}n] pxfsf cleJolQm hfx] ub}{ ;sfaf6
pxfnfO{ g]kfn cfPsf a]nf bz{ge]6 aS;bf fd|f] x'g] eg] laGtL u].
d]f] hfx]Lkl5 cfh ;sfaf6 s]xL lgb]{zg k|fKt eof]. df};'kmaf6 x's'd
eof], hfL zflGtjftf{ tfls{s lgisif{df k'u] fd|f] x'G5. zflGtjftf{nfO{ ljf]w
c;xof]u ug]{ fhgLlts bnsf g]tfnfO{ g\Uofpg' b]zsf nflu g} kmfObf
x'G5. o;sf nflu ;~rf dfWodx?nfO{ k|of]u ug{ ;lsG5 ls < hgo'4af6
;Qf sAhf ug]{ eGg] dfcf]jfbLsf g]tfsf] ;f]rfO lbjf:jKg dfq xf]. dfcf]jfbL
g]tfx?n] cGo kf6L{sf e|i6 g]tf;u ;f7uf7 ug'{ s'g} klg xfntdf pko'Qm x'b}g.
g]kfnL fhgLlts kf6L{df ljb]zL rnv]n slt dfGo x'g] < GofofwLz nD;fn
cfof]usf] lkf]6{ ;fj{hlgs ug]{ Joj:yf ldnfpg'k5{. xfnsf] dlGqklifb\df hgfwf
ePsf cGo fhgLlts bnsf g]tfnfO{ ;dfj]z ug{ k|of; ug'{k5{. k'gM:yfkgf
k'glg{df{0fsf] sfof{no kfr ljsf; If]qdf :yfkgf ug{ kxn ;' ug'{k5{. ;sfaf6
x's'd aS;] adf]lhd d}n] ljleGg lgsfo;u ;dGjo ulx]sf] 5'.
d]zgfy kf08]n] cd]lsfsf] kIfkf]if0f ug]{ ug'e{ Psf] 5, ca rLgsf nflu s;n] sfd
ug]{ < eg] dGqLx?aLr Vofn7f ePsf] ;'lgof]. o;af6 dGqLx? g} ;d:ofk|lt
uDeL ;+jb] gzLn 5}gg\ eGg] b]lvG5. dlGqklifb\ a}7sdf o:tf ljifodf Vofn7f
x'g' zf]egLo xf]Og. o; ljifodf k|wfgdGqLsf] Wofgfsif{0f x'g hL 5.
jt{dfg ;sfk|lt ;a}sf] ljZjf; 36\b} uPsf] cfef; kfOg yfn]sf] 5.
;fpy Ans cn] g]kfnsf ;a} h;f] fhgLlts kf6L{sf g]tfnfO{ ;+ljwfg;efdf
hfg ;'emfj lbPsf] eGg] va cfPsf] 5. dfcf]jfbLnfO{ ;d]t eftn] g} tflnd
lbP g]kfn k7fPsf] a'lemG5. To;}n] ;d:of ;dfwfgsf nflu ;j{bnLo ;sf
u7g x'g cfjZos b]lvG5.
pBf]uklt kLo"ifaxfb' cdfTon] cfkm"nfO{ clVtof b'kof]u cg';Gwfg cfof]un]
b'Mv lbPsf] eGb} g]jf ;d'bfosf s]xL pBf]uklt tyf JofkfL;u bafsf lj4
nfUg cfu|x ulx]sf] a'lemPsf] 5.
hfL jftf{ k|lqmof ljkmn ePdf Tof] dfcf]jfbLsf sf0faf6 ePsf] b]lvg'k5{.
gq >L % sf] ;sfn] klg cff]k lng'k5{. cfjZos k] k|wfgdGqLn] fhLgfdf
;d]t lbg'k5{. o; cj:yfdf bafn] ckgfpg'kg]{ e"ldsfsf af]df ljZn]if0f u]
0fgLlt agfpg ;'Iff lgsfosf k|d'vx?nfO{ cjut ufpg cfjZos 5. ;fy}
hgfcfwf ePsf] s'g} kf6L{sf] g]t[Tjdf ;sf agfpg] jf cGo ljsNk f]Hg] ljrf
x'g h?L 5.
cd]lsfn] eft c;xdt x'g] s'g} klg lsl;dsf] ;xof]u g]kfnnfO{ u5{
eg] xfdLn] ljZjf; ug'{ x'b}g. lsgeg] ;a} b[li6sf]0faf6 eft cd]lsfsf nflu
dxjk"0f{ b]z xf].
cfh ;]n sld6Ldf 5nkmn ePsf oL ;a} s'f ;sfdf hfx] ug]{ egL
xfdLaLr lg0f{o eof].
;sfaf6 cfh laxfg * ah] dGqL gffo0fl;+x k'gnfO{ bz{ge]6 aS:of].
bz{ge]6df d klg ;xefuL lyP. pQm cj;df ;sfaf6 jftf{df eOx]sf] l9nfO
ultf]wsf af]df uDeL rf;f] Pj+ lrGtf JoQm ulaS;b} o;af] dGqL k'g;u
hfgsfL lnOaS:of]. dGqL k'gn] ;sfL jftf{6f]nLsf ;b:ox?aLr klxn] x]sf]
c;dembfL xfn cfP x6]sf] hfgsfL ufpg'eof]. t, ;~rfdGqL d]zgfy
kf08]sf] e"ldsf eg] ;sfL jftf{6f]nLsf lglDt clxn] klg c;xh ePsf] To;sf
sf0f cljZjf;sf] jftfj0f aGg] u]sf] ;d]t pxfn] hfx] ug'{eof].
dGqL k'gsf s'f ;'g] ;sfaf6 o:t} cj:yf x]df ;j{bnLo ;sf u7g
ug'{kg]{ cj:yf cfp5, To:tf] ;sf;u dfcf]jfbLn] jftf{ u5{ ls ub}{g < eg]
;f]lwaS:of].
dGqL k'gsf] hjfkm lyof], ;j{bnLo ;sfsf] u7gn] kll:ylt emg\ lau|g
;S5. cGo fhgLlts bnsf] ;sf ag]df emg} cljZjf;sf] jftfj0f aGg]5.
431
432
xf]. To;}n] xfdLn] fhfnfO{ e]6\g kfpg'kof]. kf6L{sf] ljrfdf g]kfndf cjZo
klg fhfsf] :yfg 5. b]z hgtfsf af]df fhfsf] rfxgf s] x]5 s:tf]
wf0ff x]5 eGg]af] xfdL cfkm} e]6] s'f ug{ rfxG5f}. xfd|f] ljrfdf dlxnf,
blnt, hghflt ;a}sf] ;xeflutf x'g] l;\ufk' df]8n g]kfnsf nflu 7Ls x'G5
h:tf] nfU5. xfnsf] kll:yltdf dfcf]jfbL fhfaLr ;xdlt ;xsfo{ ePdf
d'n'ssf nflu pko'Qm lgsf; lg:sG5 eGg] nfUb5. fhgLlts bnsf g]tf Hofb}
e|i6 ePsf sf0f pgLx? hgtfdf hfg ;Sg] cj:yf 5}g.
l8gdf dfcf]jfbL g]tfn] eg]sf x]5g\, >L % sf] ;sf dfcf]jfbLaLr
eOx]sf] zflGtjftf{ cufl8 a9\g'k5{. t d'Vo d'2fx?df o;L g} JolQmut tjaf6
5nkmn ug'{ pko'Qm x'G5. jftf{ :yugn] ;sfdf NofPsf] xnrnk|lt xfdL v';L
5f}. lsgeg] o;n] ;sfnfO{ Hofb} uDeL agfPsf] 5 eGg] xfd|f] ljZn]if0f 5.
xfdL ;d:ofsf] ;dfwfg Psbd} rf8f] xf];\ eGg] rfxG5f}. o; ;DaGwdf k|]; jQmJo
dfkm{t s'f :ki6 ug]{ ljrfdf 5f}.
d;u fwfs[i0f d}gfnLn] JoQm u]sf wf0ff dGqL k'gn] dfcf]jfbL g]tfnfO{
e]6] u]sf s'fsf af]df d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 fwfs[i0f d}gfnLnfO{
d rf8} e]6\5', va ullbg", dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:onfO{ e]6\g] ;DaGwdf jftf{
;sffTds ?kdf cufl8 a9\of] k|wfgdGqLn] e]6\g pko'Qm 5 eg]df e]6\g] ljrf
uf}nf x's'd eof].
433
434
435
436
OG;h]G;L o'4 n8\g ;fx} ufxf] x'G5. t klg zfxL g]kfnL ;]gfn] cfkm";u ePsf]
;Lldt hgzlQm ;|ft] ;fwgsf afjh'b ;fxgLo sfd u]sf] 5. ;fy} ljb|fx] LnfO{
jftf{df Nofpg dxjk"0f{ k|z;
+ gLo e"ldsf lgjf{x ulx]sf] 5. pxf cfh} ckfx\
gsf] ljz]if p8fgaf6 gof lbNnL kms{ge' Psf] 5.
k|wfgdGqL nf]s]Gb|axfb' rGbn] sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{
lxhf] lbp;f] 5f]L ;'hftfsf] lgjf;, dl08vf6fdf e]6\g'eof]. e]6df k|wfgdGqLn]
sf]OfnfnfO{ cfGbf]ng :ylut uL ;sfdfcf]jfbL jftf{nfO{ ;3fpg cfu|x
ug'{eof]. ;fy} pxfn] xfnsf] dlGqklifb\df ;dfj]z ulPsf sltko JolQm
fhgLlts k[i7e"ldsf gePsf x'gfn] cfkm"nfO{ sfd ug{ c;lhnf] ePsf] pNn]v
ub}{ sf\u|];sf] ;xof]u cfjZos ePsf] atfpg'ePsf] lyof]. t sf]Ofnfn] s'g}
:ki6 k|ltlqmof lbg'ePg. sf]Ofnf cfh u'NdL c3f{vfrLsf] e|d0fdf hfg'ePsf]
5. ef]ln a}t8L 88]nw'fsf] ;bd'sfddf cfof]lht cfd;efnfO{ ;Daf]wg ug]{
pxfsf] sfo{qmd 5.
o:t}, k|wfgdGqLn] lxhf] laxfg Pdfn] g]tf jfdb]j uf}td;u k|wfgdGqL
sfof{nodf e]6 ug'{eP5. pxf ;dIf g]tf uf}tdn] pkk|wfgdGqL u[xdGqL
;lxt s]xL dGqfno Pdfn]nfO{ lbg fhfnfO{ ;xdt ufpg';\, d Pdfn]nfO{
;xdt ufp5', d d]} g]t[Tjdf Pdfn]sf] l6d lnP ;sfdf ;xefuL x'G5' eg]
k|:tfj ug'{eP5. cfh laxfg k|wfgdGqLn] sf\u|]; k|hftflGqssf g]tf v'daxfb'
v8\sfnfO{ k|wfgdGqL lgjf;, afn'jf6fdf e]6\g'eof].
s]Gb|Lo sfof{no, aNv'df cfh a;]sf] Pdfn] s]Gb|Lo ;ldltsf] a}7s ef]ln
laxfg * ah] k'gM a:g] uL :ylut ePsf] 5. s]Gb|Lo ;ldltdf ePsf] 5nkmnsf
af]df lj:t[t hfgsfL x'g h?L 5.
dfcf]jfbL jftf{6f]nL ;b:ox? 8f= afa'fd efO{ s[i0faxfb' dxf cfh
lbp;f] ;f9] # ah] cd]lsL fhb"tfjf;df hfbf u]6df pxfx?sf] k"} vfgtnf;L
ulof]. b"tfjf;leq cft\ssfL ;DaGwL kf]:6 kDKn]6 6fl;Psf] sf]7fdf
pxfx?nfO{ b"tfjf;sf ltLo ;lrjn] e]6]sf lyP. fhb"tfjf;sf fhgLlts
;xrfL ;'Iff clwsfLn] cd]lsfsf] cft\sjfbljf]wL gLlt x]sf] :ki6 kfb}{
cft\sjfbsf s8f b[li6sf]0f ckgfpg] af]df r'gf}tLk"0f{ efiffdf cfk\mgf] s'f fv].
pgLx?n] ;z:q k|xL dxflgLIfs s[i0fdf]xg >]i7, pxfsL] >LdtL g'8'k >]i7
;'Iff clws[tsf] xTofdf ;+nUg JolQmx? ;sfnfO{ a'emfpg dfcf]jfbL g]tfx?;u
cfu|x u]. To; a]nf dfcf]jfbLn] >LdtL >]i7sf] xTofdf cfk\mgf tkm{af6 uDeL
q'l6 ePsf] atfPsf lyP. cd]lsL clwsfLn] g]kfndf k|hftGq alnof] x'g'kg]{
g]kfnL ;]gf ;+;b\sf] cwLgdf xg'kg]{ cfk\mgf] ;sfsf] wf0ff :ki6 kf]sf
lyP. cd]lsf g]kfnsf] G zflGtk"0f{ ;dfwfg x'g'kg]{ kIfdf x]sf] To;sf nflu
;3fpg tof x]sf] ;d]t To; cj;df pgLx?n] pNn]v u]. pQm cj;df
437
438
;Gb]z aflx cfpg pko'Qm x'G5 eg] d}n] ;sfdf hfx] u]. ;Gb]zdf
hgk|ltlglwn] zf;g ;~rfng ug{ r'gfjaf6 lgjf{lrt eO{ cfpg'k5{, r'gfj ug{
zflGt sfod x'g cfjZos 5, t clxn] r'gfj ug{ ;Sg] jftfj0f 5}g, To;}n]
of] g} clxn]sf] fli6o ;d:of xf], xfnsf] cj:yfdf cfGbf]ngsf] s'g} cf}lrTo
5}g. b]zsf] lau|bf] l:yltnfO{ Wofg lbP ;]gfn] kll:ylt ;'xfpbf] sbd rfNg
afWo x'g'kg]{ cj:yf cfpg ;S5 egL pNn]v ug{ d}n] ;sfdf k|:tfj u].
;sfaf6 o; ljifodf k|wfg ;]gfklt;u 5nkmn u] to u x's'd eof].
o;af] d}n] hfgsfL ufpbf pxfn] pko'Qm ;dodf oL ljifodf s'f fVbf fd|}
x'G5 eGg'eof].
lrlgof fhb"tn] dnfO{ kmf]g u] hf]d;f]d d'lQmgfy hfg zfxL g]kfnL
;]gfsf] x]lnsK6 k|of]u ug{ ;lsg] of g;lsg] < egL lh1f;f fVg'eof]. pxfsf]
cg'f]wdf klxn] klg ;}lgs ;lrjfnon] k|:tfljt :ofk|'ma];L;'jfu9L af6f]sf]
lgLIf0f ug{ x]lnsK6 pknAw ufPsf] lyof]. To;} cg';f o; k6s klg Joj:yf
ldnfpg fd|} xf]nf egL d}n] ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 ldnfP k7fOlbg"
x's'd eof].
dfcf]jfbL cWoIf k|r08sf lktf u\uffd bfxfn xfn a]nfotdf cWoogt
5f]fnfO{ e]6\g uPsf] va 5. nG8gdf pxfn] eg] cg';f ut d\l; @^
ut] bfsf] sf]Onfaf; cf;kf;df ePsf] uf8L b'3{6gfdf k|r08 ;fdfGo 3fOt]
x'g'ePsf] 5.
sf7df8f} cfPsf g]kfn dfldnf ;DaGwL lj1 eftLo k|fWofks P;8L d'lgn]
gof lbNnL kms{g'cl3 sf\u|]; k|hftflGqssf g]tf tyf e"tk"j{ k|wfgdGqL z]axfb'
b]pjfnfO{ lxhf] e]6]sf] va 5. e]6df pxfn] g]kfnsf k|hftflGqs zlQmnfO{
;3fpg eftsf] :ki6 gLlt gePsf] u'gf;f] u]sf] s'f aflx cfPsf] 5.
439
440
441
442
x'g'x'GYof]. ;'d} d}n] xf;] dxf;lrjHo", d}n] Pdfn] km'6fpg k|of; ulx]sf] eg]
tkfO{+x?n] rrf{ u]sf] ;'g], o;df tkfO{+nfO{ ljZjf; nfU5 < egL ;f]w]. pxfn]
klg xf;] hjfkm lbg'eof], tkfO{+n] km'6fpg ;Sg] Tolt sdhf] kf6L{ t Pdfn]
xf]Og lg
o;kl5 xfdLaLr fhgLlts kf6L{x?n] rnfOx]sf] cfGbf]ng, ;sfdfcf]jfbL
jftf{ ;sfsf] cj:yfsf af]df 5nkmn eof]. g]kfnn] eGg'eof], xfnsf]
;sfaf6 fhgLlts ;d:ofsf] ;dfwfg lg:sg ;Sb}g. d'Vo fhgLlts bnnfO{
g} ;Qf ;DxfNg lbg'k5{. Pdfn] ;a} fhgLlts bnnfO{ ;d]6] cufl8 a9\g
;S5. dfcf]jfbL;u eOx]sf] jftf{nfO{ klg lgisif{df k'ofpg ;S5. o;af6
fh;+:yfnfO{ klg bL3{sfnLg ?kdf kmfObf x'G5. ;fy} pxfsf] egfO lyof], xfdL
fhf;u cfjZos ;xsfo{ ug{ tof 5f}. o;df tkfO{+n] ;dGjosfL e"ldsf lgjf{x
ug'{kof]. d To:tf] ;sfsf] g]t[Tj ug{ ;Ifd 5', dnfO{ dbt ug'{kof].
pxfsf s'f ;'g]kl5 d}n] Pdfn]sf] g]t[Tjdf sf\u|]; ;sfdf cfpg ;S5 <
eGg] k|Zg fv] eg], fh;+:yfk|lt Pdfn]sf] b[li6sf]0f s] xf] < tkfO{+ Pdfn]sf]
wf0ff :ki6 ?kdf ;fj{hlgs x'g'kof]. k|To'Qdf 8f= vgfnn] xfdL ;+j}wflgs
fhtGqk|lt k"0f{ k|lta4 5f} eGg'eof]. d}n] To;f] eP Pdfn]sf] kf6L{ lg0f{o
cGtkf6L{ lgb]{zgdf lsg fh;+:yfk|lt s8f gsffTds b[li6sf]0f 5 t < egL
k|Zg u]. 8f= vgfnn] d kf6L{sf b:tfj]h g} k7fOlbG5', :jo+ k9] g} lh1f;f
d]6fpg ;Sg'x'G5 eGg'eof].
To;kl5 d}n] dxf;lrj g]kfnnfO{ tkfO{+ ;sfsf] g]t[Tj ug{ vf]Hg'x'G5, t
s]xL lbgcufl8 cfd;efdf lsg fh;+:yfk|lt s8f cfnf]rgfTds l6Kk0fL ug'{eof],
o;nfO{ s;L x]g]{ < eg] k|Zg fv]. pxfn] eGg'eof], cfd;efdf af]Ng] s'f
cfk;L 5nkmn u] ;xdltdf k'Ug] ljifo kms x'G5g\. kf6L{ g]tfsf] x}l;otn]
slxn]sfxL sfo{stf{ tyf hgtfsf] rfxgf cg';f klg af]Ng'kg]{ x'G5. To;}nfO{
Pdfn]sf] fh;+:yfk|ltsf] b[li6sf]0f xf] eg] x]g{ ldNb}g. To;L a'lemlbg' ePg.
5nkmndf 8f= b'dg yfkf klg a:g'ePsf] lyof].
d]f] sfof{no hfg] ;do eO;s]sf] x'bf d dxf;lrj g]kfn;u labf eP
lg:s]. d lg:sg] a]nfdf ;d]t pxfn] tkfO{+af6 ;xof]usf] ck]Iff fv]sf] 5'
eGg'eof]. d}n] klg d]f] ;w} z'esfdgf ;xof]u xg]5 eg].
fhgLlts bnn] ;+o'Qm ?kdf a[xt\ cfd;ef ug]]{ tofL ulx]sf a]nf dfcf]jfbLsf]
;d]t ;xeflutfsf nflu Tof] e]6 ePsf] x'g ;Sg] a'lemPsf] 5. To;}n] of] e]6nfO{
cy{k"0f{ ?kdf lng'k5{. bnx?nfO{ dfcf]jfbLsf] ;dy{g gxg] hgtfsf] ;d]t
To:tf cfd;efdf pT;fxhgs ;xeflutf gx'g] ljZn]if0f 5.
o;} k|;\udf d}n] dGqL gffo0fl;+x k'gnfO{ kmf]gdf k|Zg u], dfcf]jfbL
jftf{6f]nLsf ;b:on] cfGbf]ngt bnsf g]tfnfO{ s'g k|of]hgsf nflu e]l6x]sf
5g\ < pgLx? jftf{df xg] xf] ls cfGbf]ngsfL;u ldNg] xf] < o; ljifodf
dfcf]jfbLn] cfk\mgf] Ph]G8f :ki6 kfg'{k5{. dGqL k'gn] eGg'eof], d}n] of] ljifo
pgLx?;u afDaf p7fpg] u]sf] 5'. pgLx?n] jftf{df xfdL uDeL 5f}, xfd|f
tLg Ph]G8f -uf]nd]r ;Dd]ng, ;j{bnLo ;sf ;+ljwfg;efsf] r'gfj_ df cGo
bnn] ;xdlt ghgfP;Dd xfd|f] pgLx?;u s'g} ;xsfo{ x'g ;Sb}g, a xfn rrf{df
cfPsf] ;j{bnLo ;sfsf] s'fn] xfdL ;z\lst 5f} eGg] u]sf 5g\.
bnx?n] hgcfGbf]ng 3f]if0ff ug{ cfh fhwfgLdf a[xt\ cfd;ef cfof]hgf
u]sf lyP. cfd;efdf ;+;b\df k|ltlglwTj ug]{ d'Vo kfr kf6L{sf] ;xeflutf
lyof]. kf6L{x?n] cfzf u] cg';f cfd;efdf hg;xeflutf b]lvPg. vf;
sfo{stf{ ;dy{s uL !@!% xhfsf] pkl:ylt b]lvof]. of] cfd;ef o;cl3
dfcf]jfbLn] u]sf] eGbf lgs} ;fgf] lyof]. g]tfx?n] efif0fsf qmddf fh;+:yfsf
lj4 Hofb} cdof{lbt zAb ;d]t k|of]u u]. of] lgs} uDeL cfklQhgs ljifo
xf]. o; afx]s pgLx?n] k'fg} fhgLlts s'f bf]xf]ofP. ;fy} Ps ;ftfsf]
cfGbf]ngsf] sfo{qmd ;fj{hlgs u].
k|ToIfbzL{x?sf cg';f a[xt\ cfd;ef k|lt bz{sdf dfem vf;} pT;fx
b]lvPg. s;}s;}n] of] cfGbf]ngsf] cf}lrTo gx]sf] wf0ff ;d]t k|s6 u]sf lyP.
cfd;efdf ;xefuL s]xL Pdfn] sfo{stf{n] cfk\mgf] bnsf sfo{stf{sf] pkl:ylt sd
ePsf]df b'Mvdgfp ;d]t u]. sltko bz{sn] sf\u|];sf] pkl:ylt a9L 5 eg]sf
lyP. g]kfn ;b\efjgf kf6L{sf] pkl:ylt nHhf:kb x]sf] ;d]t l6Kk0fL cfPsf]
5. cfd;efsf] ;du| ljZn]if0f ubf{ hgtfsf] ;xeflutf lgfzfhgs ePsfn]
cfGbf]ngt bnx?n] dfcf]jfbL;u ;Demf}tf ug]{ jf cfk\mgf] sdhf]L n'sfpg
Pu|]l;e x'g ;Sg] b'O{dWo] Ps ljsNk ckgfpg ;Sg] b]lvG5.
xfnsf] fhgLlts kll:yltdf >L % sf] ;sfn] s]xL gof 0fgLlt cjnDag
ug'{kg]{ b]lvG5. o; cGtu{t fhgLlts bnx?sf] }w rlqsf lj4 ;~rf
dfWoddf a[xt\ eG8fkmf] cleofg ;~rfng ug'{kg]{ x'G5. a'l4hLjL, fhgLlt1
n]vsnfO{ fhgLlts g]tfsf unt lqmofsnfksf lj4 ljleGg n]vrgf n]Vg
nufpbf pko'Qm x'G5. ljutdf pgLx?n] u]sf] e|i6frf, ;Qfsf nflu ;f+;b
vlblaqmL h:tf lj;\ultnfO{ phfu kfb}{ n}hfg'k5{. jt{dfg cfGbf]ngsf]
cf}lrTo gePsf] s'f ;d]t k|]; dfkm{t hgtfdf k'ofpg' ;fGble{s x'G5.
443
444
uL ;zQm t];|f] zlQmsf ?kdf gof kf6L{ :yfkgf ug{sf nflu hgfwf ePsf g]tf
vf]Hg'kg]{ ;]G6n] ljZn]if0f u]sf] 5. t];|f] zlQm lgdf{0f ;DaGwL ljifo hfx] x'bf
;sfaf6 u[xsfo{ ub}{ hfg" x's'd eof].
xfn} dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o fdaxfb' yfkfn] fhgLlts kf6L{x?sf]
cfGbf]ngnfO{ ;xof]u k'Ug] uL lbPsf] k|]; jQmJo ;fj{hlgs ePsf] 5. o;af]
hfgsfL lng dGqL gffo0f l;+x k'gnfO{ eg]sf] 5'.
blIf0f sf]lofdf g]kfnL sfdbfsf] dfu cTolws ePsfn] dfcf]jfbL lx+;faf6
kLl8t s]xL JolQmnfO{ ;sfL sf]6faf6 Toxf k7fpg ;s] fd|f] x'G5. g]kfnL
sfdbf blIf0f sf]lof k7fpg d'g8K; gfds Dofgkfj sDkgLn] Psnf}6L sfd
ulx]sf] clgolGqt sd p7fOx]sf] 5. fhkljfsf ;b:o;u lgs6 ;DaGw
x]sf sf0f pQm sDkgLnfO{ s;}n] lgoGq0f ug{ g;lsx]sf] eGg] hgu'gf;f]
;'lgPsf] 5. o;df Wofg k'Ug'kg]{ b]lvG5.
ljutb]lv g} ;]gfsf ljleGg o'lg6df ;~rflnt clws[t d];df k|z:t
;}lgsx?sf] k|of]u x'b} cfPsf] 5. Tof] sfddf e"tk"j{ ;}lgsx?nfO{ cj;
lbP 7"n} ;}lgs hgzlQm ;]gfsf cGo sfddf k|of]u ug{ ;lsG5. o;} ;Gbe{df
fhbafdf x]sf ljleGg ;}lgs o'lg6df 5'f5'} ;~rflnt clws[t d];x?nfO{
Ps :yfgdf ;~rfng ug]{ p2]Zo cg'?k ;]G6n d]; lgdf{0f eOx]sf] lyof]. pQm
d]; tof eof]. bafleq sfo{t aflxsf clws[taf6 ;d]t of] sfo{sf] lgs}
k|z+;f eof]. bafleq x]sf u0fsf] jflif{sf]T;jsf] pknIodf ;sfnfO{ gh
ufpg] ;f+:s[lts sfo{qmd tyf flqef]h ;d]t o;} :yfgdf ug]{ of]hgf 5.
cfufdL z'qmaf x'g] sfnLaxfb' u0fsf] jflif{sf]T;j sfo{qmddf oxL d];df l;6
8fpg l8g cfof]hgf ulg] ePsf] 5. ;]G6 d]; lgdf{0fsf nflu ;sfaf6
;d]t s]xL sd lgsf;f aS;]sf] lyof]. of] k|0ffnL fd|f] ePsf] x'bf ;]gfsf cGo
:yfgdf klg nfu" ubf{ fd|f] x'G5, ;sfaf6 x's'd ePsf] 5.
dGqL gffo0fl;+x k'gn] dnfO{ kmf]g u] eGg'eof], dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf
;b:ox?;u cgf}krfls 5nkmn uL ljZjf;sf] jftfj0f tof ub}{ hfg] s'f
eOx]sf] 5. cfufdL z'qmaf !! ah] xf]6n z\sdf cf}krfls jftF{sf]] sfo{qmd
to ePsf] 5. fdaxfb' yfkf afbn;u pxfn] xfn} lbPsf] jQmJosf af]df s'f
ubf{ cfk\mgf] cfzo To:tf] gx]sf] k|];n] a\UofP 5fk]sf] atfpg'eof]. cS;
g]tfx? cfkm"n] af]n]sf s'fdf ;d:of jf ljjfb cfOk] o;} eg] pDsg] u]sf
5g\. afbnn] klg To;} ug'{eof].
b]zsf] cfly{s cj:yf gfh's eOx]sf a]nf fhbafdf cgfjZos ?kdf
sf]8f} sd uOx]sf] eg] g]tfx?n] lgfw xNnf rnfOx]sf 5g\. o:tf xNnf
lsg rnfOG5g\ < o;af] lgs} ;+j]bgzLn eP ;f]rljrf k'ofpg'k5{.
Pdfn] g]tf s[i0fuf]kfn >]i7n] Ps ;efdf fh;+:yfsf af]df Hofb} cdof{lbt
445
446
gfddf w]} hUuf 5. clxn]sf] cj:yfdf bafsf nflu oL hUuf rflxg] xf] of
xf]Og < rflxg] xf] eg] s]sf lglDt s;L k|of]u ug]{ < grflxg] xf] eg] ;]gfnfO{
Aof]s lgdf{0fsf nflu aS;bf fd|} ;Gb]z hfG5. d}n] oL s'f hfx] ubf{
;sfaf6 k|d'v fhbaf kbflwsfL;u s'f u] klxn] ;a} hUufsf] nfnk'hf{
tof ug{ nufpg", To;kl5 s] ug]{ eGg] lg0f{o uf}nf x's'd eof].
dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o 8f= afa'fd efO{ dft[sfk|;fb ofbjn] cfh
lbp;f] ;f9] # ah] eftLo fhb"tfjf; uP 8]k'6L lrkm ckm ld;g czf]s s'df
kf]lnl6sn ;]qm]6L j]\s6 fj;u s'fsfgL u]sf] va 5. jftf{df s'dfn]
d'Vo ?kdf eftdf x]sf cft\ssfL ;\u7g;u dfcf]jfbLsf] s:tf] ;DaGw 5,
g]kfndf dfcf]jfbLsf tkm{af6 cft\ssfL lqmofsnfk hfL 55}g, kfls:tfgL
u'Ktr ;+:yf -cfO{P;cfO{_ ;u dfcf]jfbLsf] s:tf] ;DaGw x]sf] 5 eGg] lh1f;f
fv]sf lyP.
k|To'Qdf 8f= efO{n] eGg'ePsf] lyof], eftsf s'g} klg ljb|f]xL ;\u7g;u
xfd|f] ;xof]u tyf sfo{ut Pstf 5}g. s'g} ;\u7g;u ;}4flGts ;dy{g dfq x'g
;S5. xfdLn] s'g} klg cft\ssfL lqmofsnfk u]sf 5}gf}. eftdf fhgLlts
ultljlw dfq u]sf 5f}, s'g} klg lsl;dsf] lx+;fTds ultljlw u]sf 5}gf}. t
eft ;sfn] xfd|f sfo{stf{nfO{ kqmfp u] g]kfnnfO{ ;'k'b{uL u]sf] 5. o;df
xfdLnfO{ b'Mv 5. eftsf] ;'Iff cjwf0ffk|lt xfdL k"0f{ ;r]t 5f}. xfd|f] s'g}
klg ljb]zL;u ;f7uf7 5}g. xfd|f] ljz'4 cfGtls fhgLlts cfGbf]ng dfq xf].
xfdLnfO{ bafpg cd]lsf nfluk]sf] 5. ;fd|fHojfbLsf] lgot} o:t} x'G5. t of]
s'g} klg xfntdf xfdLnfO{ :jLsfo{ 5}g.
eftLo fhb"tfjf;af6 kmls{P pxfx? ToxL glhs} x]sf] kb\dTg t'nfwsf]
lgjf;df k|j]z u]sf] a'lemof]. dfcf]jfbL g]tf t'nfwaLr s] s'f eof], oyfy{
?kdf a'e\mg ;lsPg.
xfn} cd]lsL fhb"t dfOsn O{= dflngf]:sL;usf] e]6df sf\u|]; ;efklt
lulhfk|;fb sf]Ofnfn] eftLo fhb"tsf] lqmofsnfkk|lt f]if k|s6 u]sf] va
5. pQm s'f cd]lsL fhb"tn] eftLo fhb"tnfO{ ;'gfPkl5 eftLo fhb"t
sf]Ofnfk|lt emg\ i6 ePsf] a'lemPsf] 5. cd]lsL fhb"tn] cGo s"6gLlt1;u
s'f ubf{ ;j{bnLo ;sfk|lt c;xdlt hgfpg] u]sf] t la|l6; fhb"t eg]
;j{bnLo ;sfsf] kIfdf b]lvg] u]sf] ;"rgf cfPsf] 5.
sf\u|]; g]tf 8f= fdz0f dxtn] fhgLlts bnn] cfGbf]ngsf] cf}lrTo k'li6
ug{ ;s]gg\, d ;sfsf] bz{ge]6 dflUbg t bafaf6 af]nfP ;xif{ bz{ge]6sf
nflu hfG5' eg] cfk"mlgs6sf g]tf;u eGg] u]sf] a'lemPsf] 5.
d'n'sdf clxn]sf] ;a}eGbf 7"nf] ;d:of eg]sf] g} zflGt;'Iff cdgr}g
sfod ug{ g;Sg' xf]. o; cj:yfdf ;sf kljt{g ubf{ dfcf]jfbL;u hfL
447
448
449
450
451
452
5. a]nfa]nf 6]lnkmf]gdf ;d]t s'fsfgL x'G5. pxf;u s]xL ljz]if s'f ug'{k5{ eg]
dnfO{ hfgsfL xf];\. To:t}, sf\u|]; k|hftflGqssf g]tf k|sfzdfg l;+x;u ;d]t
d]f] fd|f] ;DaGw 5. h;f{an] ;d]t l;+x;u e]6] s'f ubf{ fd|f] xf]nf.
Pdfn]sf Ps hgf zLif{ g]tfn] dnfO{ eGg'eof] O{Zj kf]v]n k|bLk
g]kfnnfO{ clVtofn] sfafxL ug{ ;s] Pdfn] kf6L{nfO{ g} Ps lsl;dsf] ;Gb]z
lbg ;lsG5. pgLx? kf6L{leq e|i6 g]tf sf ?kdf kllrt 5g\. pgLx?nfO{
sfafxL eP s]kL cf]nL fwfs[i0f d}gfnLsf] ;xof]u k|fKt ug{ ;lsG5.
xfn} a9'jf ePsf >L % sf] ;sfsf ;lrjx?sf] ;jf kb:yfkg ubf{
ljutsf] h:tf] guL bIftf Ifdtf cg';f pko'Qm dGqfnodf kbaxfnL ufP
fd|f] ;Gb]z hfg] b]lvG5. dGqLn] vf]h] of f]h]sf] ;lrjeGbf klg cg'ejsf
cfwfdf ;DalGwt dGqfnodf k7fpg' plrt x'G5. xfn ljBdfg lghfdtL sd{rfL
;\3;\u7gx? vf]h x'g' klg cfjZos 5. lghfdtL ;]jfdf ;'wf Nofpg
cNksfnLg bL3{sfnLg of]hgf agfP sfof{Gjog ug{ ;s] fd|f] x'g]5.
sf\u|]; k|hftflGqssf g]tf tyf k"j{dGqL v'daxfb' v8\sfn] d;u e]6\g
vf]Hg'ePsf] 5. To:t}, g]tf k|sfzdfg l;+x klg dnfO{ e]6\g cfpg] eGg] va 5.
dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;+of]hs 8f= afa'fd efO{ lgs6 eljiodf eft hfg]
eftLo k|wfgdGqLsf ;Nnfxsf j|h]z ld>;u e]6 ug]{ sfo{qmd to ePsf] ;"rgf
cfPsf] 5.
g]kfnsf nflu k"j{ eftLo fhb"t s]eL fhg cfk\mgL wd{kTgL ;lxt lxhf]
flt sf7df8f} cfpg'ePsf] 5. pxfsf] sfo{qmdsf af]df :ki6 hfgsfL k|fKt
eO;s]sf] 5}g. pxfsf] ultljlwnfO{ pRr lgufgLdf flvg]5.
dfcf]jfbLn] ljleGg lhNnfdf cfd;ef cfof]hgf u]sf] 5. tLdWo] ;Nofgdf
dft[sfk|;fb ofbj, s'ddf b]j u' bfdf 8f= afa'fd efO{ tyf fdaxfb'
yfkfn] efu lng] sfo{qmd 5. To;kl5 pxfx? f]Nkfdf x'g] s]Gb|Lo sld6Lsf]
a}7sdf ;xefuL x'g] va cfPsf] 5.
sf\u|]; g]tfx?nfO{ clVtofn] sfafxL ug{ nfu]sfn] To;sf] ljf]wdf g]kfn
ljBfyL{ ;\3sf kbflwsfLn] clVtof sfof{nocufl8 cfh lbp;f] @ ah] ljf]w
k|bz{g ug{ nfu]sf] va 5.
lgikIf x'g ;Sb}g. b]zdf ;'zf;g sfod ug{ clVtofnfO{ ;'b[9Ls0f u] ;a}
If]qsf e|i6frfLnfO{ ;zQm sfafxL ug'{k5{.
;'Iff ;+j]bgzLntfnfO{ Wofgdf fv] ljut s]xL ;dob]lv fhbafjlklsf]
km'6kfydf ;j{;fwf0fnfO{ lx8\g lgif]w ulPsf] 5. ca pQm :yfgdf cfd
hgtfn] lx88'n ug{ kfpg] Joj:yf ldnfpbf fd|f] x'G5. lsgeg] fhbafsf]
sDkfpG8leq lgdf{0f eOx]sf] cAhe]6L ;]G6L kf]:6 sf] lgdf{0f clGtd r0fdf
k'lu;s]sf] 5. ;]G6Lsf] ;le{n]G; ftsf] ;dodf ;jfL ;fwgaf6 u:tLsf]
Joj:yf ubf{ ;'Iff Joj:yf ldnfpg s'g} afwf gkg]{ b]lvG5. o;af6 hgdfg;df
;sffTds k|efj kg{ hfG5. o; ljifodf hfx] x'bf ;sfaf6 To;} cg';f
ldnfP ug"{ x's'd eof].
fhbaf kl;aflx ;'Iffdf t}gfy g]kfn k|xLsf] kf]:6sf] 8\o'6L ;z:q
k|xLnfO{ lbbf Hofbf k|efjsfL x'g] b]lvG5. ;z:qn] ;d]t fhbafsf] ;'Iffdf
s]xL e"ldsf lgjf{x ug{ kfpg'k5{ eg] ;z:q k|xL dxflgLIfs ;xjL yfkfn]
klxn] g} d;u cg'f]w ug'{ePsf] xf]. o;sf lglDt xfn k|xLn] agfPsf kf]:6nfO{
fd|f];u dd{t uL Toxfsf] 8\o'6L ;z:qnfO{ x:tfGt0f ug{ b'j} lgsfon] cfk;df
5nkmn u] Joj:yf ldnfpg' pko'Qm x'G5. To;} cg';f ;'Iff lgsfox?df
;dGjo ug{'kg]{ ePsf] 5.
k|wfgdGqLn] ;'Iff c\usf k|d'vx? jftf{ k|lqmofnfO{ ;3fpg ul7t
k|fljlws ;ldltsf ;b:o;u hfL jftf{sf af]df 5nkmn ug'{eof]. ;f] cj;df
pxfn] jftf{nfO{ lgGttf lbg'kg]{, ;sfL jftf{6f]nLn] cf}krfls jftf{cl3 k|fljlws
;ldlt;u 5nkmn ug'{kg]{ eg] lgb]{zg lbg'eof]. 5nkmnkl5 k|fljlws ;ldltsf
;b:o k|f= df]xgk|;fb nf]xgLn] 3fo;L sf0fn] ubf{ ;ldltdf x] sfd ug{ g;Sg]
egL k|wfgdGqLnfO{ hfgsfL ufpg'eof].
k|wfgdGqLn] lxhf] lghL lgjf;, nf]sGynLdf sf\u;
|] g]tf fdrGb| kf}8n
] ;u e]6
uL jt{dfg fhgLlts ultf]wsf af]df lj:t[t s'f ug'e{ of]. clxn]sf] fhgLlts
ultf]w s;L x6fpg ;lsG5 eGg]af] pxfx?aLr 5nkmn eof]. k|wfgdGqLn]
cfk\mgf] ;sfdf sf\u;
]| nfO{ ;xefuL ufpg nuftf sf]l;; ulxg'ePsf] 5.
To;} cg';f kf}8n
] ;u klg s'f ug'e{ of]. t pxf ;kmn x'ge' Pg eGg] lkf]6{ 5.
zfxL kfZj{jtL{ ljefuaf6 h]7 @! b]lv @* ut];Dd dxffhflwfhsf] emfkf
;jfL ;DaGwL sfo{qmd aGb} 5. To;sf nflu cfjZos Joj:yf ldnfpg va
cfPsf] 5.
453
454
;]gfsf tLg hgf z]kf{ ;ft hgf uL !$ hgfsf] 6f]nL ;udfyf lzvdf k'u]sf]
5. of] g]kfnL ;]gfsf nflu cToGt} v';Lsf] s'f xf]. cff]xLx? ;udfyfsf]
cfwf lzljdf embf{ k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkf pgLx?nfO{ awfO{ lbg ToxL
k'Ug] sfo{qmd 5.
eftaf6 ;xof]u:j?k k|fKt b'O{ j6f nfG; x]lnsK6 sf7df8f} cjt0f
u]sf 5g\. cf}krfls x:tfGt0fsf nflu ;do lgwf{0f x'g afsL 5.
455
456
457
458
lh1f;f fVbf pxfn] jftf{ hfL xG5, jftf{ layf]lnP klg dfcf]jfbL h\undf
hfb}gg\ xf]nf, ;8s cfGbf]ngdf hfg ;S5g\ eGg'eof].
dfwjs'df g]kfnnfO{ k|wfgdGqL agfpg] kIfdf x'gx' G' 5. pxf dfwj g]kfnsf]
dfWodaf6 klxn] ;+;b\ k'gM:yfkgf ug{] To;kl5 ax'dt ;f+;bsf] ;dy{g h'6fP
k|wfgdGqLnfO{ ckb:y ug]{ of]hgfdf x'gx' G' 5. dfwj g]kfnnfO{ lj:yflkt u] cfk\mg}
g]t[Tjdf ;sf agfPkl5 dfcf]jfbL;u s'g} klg lsl;dsf] ;xdlt u] r'gfjdf hfg]
tofL pxfn] ulx]sf] a'lemPsf] 5. lulhfk|;fbn] cfh} >Lxif{ sf]Ofnfsf] 3df
dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;+of]hs 8f= afa'fd efO{nfO{ k'gM e]6\ge' of]. To; cj;df
;]gf ;sfsf] g]t[Tjdf x'gk' g]{ ;+ljwfg ;+zf]wg u] ;a} ;d:ofsf] ;dfwfg
lgsfNg] ;Nnfx ePsf] a'lemG5. To:t} >L % sf] kbjL fhf, fgL, o'jfhflwfh
o'jf1Ldf dfq ;Lldt fVg] ;d]t ;xdlt ePsf] a'lemPsf] 5.
Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn fk|kf g]tf 8f= k|sfzrGb| nf]xgLn]
;Dks{;|f]t dfkm{t tkfO{+nfO{ e]6\g'kof] egL va k7fpg'ePsf] 5.
cfh 8f= afa'fd efO{n] g]kfn ;b\efjgf kf6L{sf g]tf x[bo]z lqkf7LnfO{
pxfs} 3df e]6]sf] va 5. Toxf sf\u|];sf g]tf uf]ljGbfh hf]zL ;d]t
pkl:yt x]sf] a'lemPsf] 5. of] e]63f6 lulhfk|;fb sf]Ofnfn] ldnfPsf] x'g
;S5. Toxf hf]zLsf] pkl:ylt x'g'n] o;sf] k'li6 u5{.
459
460
a9]sf] 5. tL g]tfx?n] bafsf] :ki6 nfOg vf]Hg] u]sf 5g\. d}n] pgLx?nfO{
tkfO{+x? k|d'v ;lrj dfkm{t ;sfsf] bz{ge]6 vf]Hg';\ ;sfnfO{ bz{ge]6df
cfk\mgf] s'f hfx] ug'{;\, d klg d]f] tkm{af6 tkfO{+x?sf s'f ;sfdf hfx]
ullbpnf eGg] u]sf] 5'.
k|wfgdGqLn] cfh dfcf]jfbL kIfsf ;xhstf{x? 8f= jL]Gb| emfkfnL wgLfd
nfld5fg]nfO{ e]6\g'ePsf] 5. cfh} cfPsf] csf]{ hfgsfL cg';f s'df fhaxfb'
l;+xn] lxhf] a]n'sf k|wfgdGqLnfO{ k|wfgdGqL lgjf;df e]6]sf] va 5. cfh}
dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:ox? 8f= afa'fd efO{, fdaxfb' yfkf s[i0faxfb'
dxfn] ;sfL jftf{6f]nLsf ;xhstf{ bdggfy 9'\ufgfnfO{ e]6]sf] ;"rgf 5.
;]gfn] kfrvfnl:yt fi6;\3Lo zflGt;]gf tflnd s]Gb|sf nflu rLgdf
lgld{t rf j6f cfD;{ k;{gn Soflo -PkL;L_ vlb ug]{ lg0f{o ePsf] 5. To;
cg';f ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifaf6 sd lgsf;fsf nflu k|wfg ;]gfkltn] dnfO{
kmf]g ug'{eof]. ;fy} o; ljifodf eft ;sfnfO{ ;d]t cf}krfls ?kdf va
eO;s]sf] hfgsfL klg lbg'eof]. pQm s'f hfx] x'bf ;sfaf6 n]v] k7fpg
lrkmnfO{ va ullbg" x's'd eof].
zfxL g]kfnL ;]gf eftLo :yn;]gfsf] ;+o'Qm ;udfyf cff]x0f bndf
;xefuL eO{ ;kmn cff]x0f u]sf g]kfnL ;}lgsnfO{ lje"if0f k||bfg ug{ k|wfg
;]gfkltn] dnfO{ kmf]gaf6 hfgsfL ufpg'eof]. of]eGbf cufl8sf] ;udfyf cff]x0f
cleofgdf ;+nUg eO{ ;kmntf xfl;n u]sf cff]xLnfO{ k|yd :tsf] lje"if0f k|bfg
ulPsf] ;d]t pxfn] dnfO{ :d0f ufpg'eof].
d}n] hfL cfGbf]ngsf af]df 6]lnkmf]gaf6 ;a} ;'Iff lgsfosf k|d'vx?sf]
wf0ff a'em]. ;a}n] clxn]sf] cfGbf]ngn] ult lng ;s]sf] b]lvb}g, o;nfO{
clxn]s} cj:yfdf lgoGq0fdf fVg ;lsG5 eg] ;'emfj lbP. pgLx?sf] of]
;'emfj ;sfdf hfx] u]. ;fy} dGqL gffo0fl;+x k'g k"j{ k|xL dxflgLIfs
w|'jaxfb' k|wfgn] ;sfsf] bz{ge]6sf nflu ;do dfu]sf] hfx] u]. ;sfaf6
cfh dnfO{ @)^! ;fndf o'jfhflwfhnfO{ k[y'nfwLz k|bfg ug]{ @)^# ;fndf
z'efHofleif]s ug]{ ;f]rfO 5, o;sf nflu cfGtls tofL s;L ug'{k5{ ljrf
ug"{ x's'd eof].
ug{ k|xLn] f]s]sf 5. ;f+;bnfO{ dfq l;+xbafsf] 9f]sf;Dd hfg lbP leq
k|j]z ug{ f]s]kl5 fli6o ;efsf pkfWoIf fdk|Lt kf;jfgn] d"n9f]sfaflx} fli6o
;efsf] a}7s cfof]hgf u]. To;df ;sfsf lj4 v]b k|:tfj kflt ulof].
ef]ln k'gM pQm :yfgd} fli6o ;efsf] a}7s af]nfOPsf] 5.
kfls:tfgL ;}lgs ;xrfLn] cfh fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd
zdf{nfO{ e]6] kfls:tfgL u'Ktr ljefu -cfO{P;cfO{_ sf k|d'vn] g]kfn e|d0fdf
cfpg] OR5f fVg'ePsf] 5, tkfO{+n] cf}krfls lgdGq0ff ubf{ s;f] xf]nf < eg]
k|:tfj ug'{ePsf] x]5. k|To'Qdf b]jLfdhLn] clxn]sf] cj:yfdf Tof] ;Dej gxf]nf
ls < eg]kl5 ;}lgs ;xrfLn] To;f] eP pxf lgtfGt lghL e|d0fdf cfpg'x'G5,
pxfsf] ;Ddfgdf tkfO{+n] kfrb; hgfhltnfO{ l8g cfof]hgf u] Pp6f ;fgf]
pkxf lbbf s;f] xf]nf < egL k'gM csf]{ k|:tfj ug'{eP5. To;kl5 b]jLfdhLn]
d ljrf u] ef]ln tkfO{+nfO{ va u5'{ eg] k7fOlbg'eP5. of] s'f pxfn]
dnfO{ hfgsfL ufpg'eof]. kl5Nnf] k|:tfj cg';f ubf{ 7Ls} xf]nf eGg] pxfs}
fo cg';f d}n] of] s'f ;sfdf hfx] u]. b]jLfds} fo cg';f ug"{ eg]
;sfaf6 :jLs[lt aS:of].
k|wfgdGqL rGbnfO{ pxfsf s]xL lgs6:y JolQmn] lulhfk|;fb sf]Ofnfsf]
dfu cg';f ;+;b\ k'gM:yfkgf ug{ dxffhflwfhdf k|:tfj n}hfg ;'emfj lbPsf
5g\. ;sfaf6 pQm k|:tfj ;jf]{Rr cbfntdf k7fOaS;g'k5{, ;jf]{Rr cbfntn]
pQm k|:tfjnfO{ ;+ljwfgtM ldNb}g egL k|:tfj lkmtf{ k7fOxfN5, To;kl5
sf]Ofnfn] ;sfnfO{ ;dy{g ug]{ af6f] v'N5 eg] pgLx?n] ;Nnfx lbPsf]
s'f cfPsf] 5. o;} k|;\unfO{ lnP x'g ;S5, k|wfgdGqLn] cfh} sf]OfnfnfO{
e]6\g vf]Hg'ePsf] 5.
sf\u|]; k|hftflGqs Tofu] :jtGq a:g'ePsf g]tf v'daxfb' v8\sfn] cfh}
k|wfgdGqLnfO{ e]6\g'eof].
eftLo la|l6; fhb"tn] sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ e]6\g
vf]lhx]sf] eGg] va cfPsf] 5.
lrlgof fhb"tfjf; ejg eTsfP gof agfpg nfu]sfn] xfnnfO{ sdnfbLl:yt
zfbf ;bg dlxgfsf] # nfv %) xhf k}ofdf ef8f lnO{ a:g] ;f]rfO fv]sf]
hfgsfL cfPsf] 5.
461
462
dGqL sdn rf}nfufO{+n] d;u cfk\mgf s'f fVb} eGg'eof], ca Pdfn] kf6L{
km'6\g'k5{. pu|jfdkGyL ljrfwffsf g]tf tyf sfo{stf{ dfcf]jfbLlt nfUg'k5{.
k|hftflGqs ;dfhjfbL ljrfwff af]s]sf g]tf sfo{stf{ cGo k|hftflGqs
kf6L{df nfU5g\. sDo'lg:6 sf\u|];df c6fpg g;Sg] d h:tf ;of} g]tf tyf
sfo{stf{sf nflu t];|f] zlQmsf] vfrf] x]sf] 5.
zfxHofbL Hof]T:gf a:Goftn] yL leS6Lzdz] hafnfO{ d]f] 5f]fsf] j|taGw
cfufdL c;f !* ut] ug]{ to ePsf] 5, j|taGwsf] k"} ;+:sf g} lqe'jg cfdL{
clkm;;{ Snadf cfof]hgf ug]{ ljrf 5, Tof] :yfg ldnfOlbg'kof] eGg'ePsf] x]5.
To; cg';f yL f0ffn] k|wfg ;]gfkltnfO{ :jLs[ltsf nflu hfx] ug'{eP5. k|wfg
;]gfkltn] of] ljifo fhkljf;u ;DalGwt ePsfn] :jLs[ltsf nflu k|d'v ;}lgs
;lrjfno dfkm{t ;sfdf hfx] ug'{k5{, d ;f]w] va unf eGg'ePsf] x]5. of]
s'f pxfn] dnfO{ eg]kl5 d}n] ;sfdf hfx] ub}{ o:tf lgtfGt lghL kfljfls
;+:sf cfk\mg} lgjf; of tLy{:yndf ug]{ k|rng x'G5, pxfx?nfO{ :yfgsf] ;d:of
xf] eg] cGgk"0f{ xf]6n h:tf] ;'ljwf;DkGg :yfg klg 5b} 5, o:tf] sfo{qmd ;}lgs
d'Vofno kl;l:yt Snadf ubf{ Tolt zf]egLo gb]lvPnf ls, o;df ;sfaf6
ljrf ulaS;g' plrt x'G5 eg]. ;sfaf6 ltdLn] eg]sf] 7Ls 5, cfdL{ Snadf
o:tf] ;+:sf ug]{ k|rng 5}g eg] k|wfg ;]gfkltnfO{ pgLx?;u fd|} s'f u]
;Demfpg elglbg" x's'd eof].
463
464
465
466
klxnf] k6s ePsf] xf]. clxn]sf] cj:yfdf of] lgs} ;+j]bgzLn ljifo xf]. of]
s'f hfx] x'bf ;sfaf6 k|d'v ;lrj kz'klteQm dxh{gnfO{ klg hfgsfL
ufpg" x's'd eof].
Pdfn] g]tf s]kL zdf{ cf]nL jfdb]j uf}td nf]s]Gb|axfb' rGb k|wfgdGqL
x'Gh]n ;sfk|lt ;sffTds b]lvg'x'GYof]. xfnsf] dlGqklifb\k|lt pxfx?n]
;sffTds wf0ff fv]sf] h:tf] b]lvb}g. clxn]sf] cj:yfdf pxfx? bafk|lt
;sffTds g} eOxg' pko'Qm x'G5.
s]xL ;doklxn] cjsfz kfPsf fli6o cg';Gwfg ljefusf pkk|d'v nfnaxfb'
yfkf dnfO{ e]6\g cfpg'ePsf] lyof]. pxfn] cfk\mgf] sfo{sfnsf cg'ej xfnsf]
cj:yfdf pko'Qm x'g ;Sg] atfpg'eof]. ;fy} eftsf] ;Ldf Onfsfdf cfk\mgf]
;Dks{ ePsfn] cfjZos k] dxffhflwfhnfO{ ;a} lsl;dsf] ;xof]u ldnfpg
;Sg] pNn]v ug'{eof]. pxfsf s'f hfx] ubf{ ;sfaf6 eftLo ;Ldf Onfsfdf
g]kfnL hgtf fh;+:yfk|lt fd|f] wf0ff ljsf; ug{ cfjZos 5, To;}n] pgnfO{
sfd lbg ;lsg] ePsfn] ;Dks{df xg eg x's'd eof].
b'O{tLg lbgcufl8 k|wfgdGqL ;"o{axfb' yfkfn] fk|kf g]tf jLGb|gfy zdf{
dfkm{t clxn]sf] fhgLlts ultf]w cGTo ug{]{ ;DaGwdf !! a'b] k|:tfj sf\u|];
;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnf ;dIf k7fpg'ePsf] lyof]. To;} ljifodf cfh
jLGb|gfy zdf{sL 5f]Lsf] uNkm'6fl:yt 3df k|wfgdGqL yfkf, zdf{, sf]Ofnf
cfdf]bk|;fb pkfWofoaLr uf]Ko 5nkmn ePsf] 5. pQm k|:tfjsf] Ps k|lt
sf]Ofnfn] ;'emfjsf nflu k"j{ k|wfg GofofwLz ljZjgfyk|;fb pkfWofo ;dIf
k7fPsf] va cfPsf] 5.
;+o'Qm fHo cd]lsfsf] ;+;fe x]sf] OG6]:6 k|f]k6L{ ;DaGwL ]vb]v
ug]{ fhb"t 6]n sf7df8f} cfpg'ePsf] 5. pxfn] cfh fli6o ;'Iff klifb\
;lrjfnosf ;x;+of]hs pkyL Sdf\ub s6jfnnfO{ e]6\g'eof]. cfh} g]kfnl:yt
cd]lsL fhb"tn] pxfsf] ;Ddfgdf lbPsf] flqef]hdf g]kfnsf ;a} ;'Iff
c\usf k|d'vnfO{ af]nfOPsf] lyof]. ;f] cj;df fhb"t 6]nn] g]kfnsf] fhgLlts
ultljlw ;DaGwdf s]xL lh1f;f fVg'eof]. pxfn] hfGg vf]h]sf ljifo lyP, jftf{
;kmn eP dfcf]jfbL n8fs'sf] lgMz:qLs0f Joj:yfkgsf af]df s] of]hgf 5 <
jftf{ ;kmn geP OG6]lnh]G; ck];gn tofL s:tf] 5 < ;fy}, cd]lsfn] rLg
eftnfO{ g]kfndf cfk\mgf] fhgLlts jf cGo s'g} klg OG6]:6 5}g eg] :ki6
kfl;s]sf] hfgsfL lbb} pxfn] cd]lsfsf] rfxgf eg]sf] g} cft\sjfb ;dfKt
kfg'{ xf] eGg'ePsf] 5. cd]lsfdf sltko l;g]6n] g]kfnnfO{ xftxltof jf cGo
;'Iff ;xfotf lbg] s'fsf] ljf]w ug]{ u]sf 5g\, t bnfO{ nfdfsf k|ltlglwn]
g]kfnsf dfcf]jfbL sDo'lg:6sf] ljf]w u]sfn] g]kfnnfO{ ;xof]u ug{ s]xL ;lhnf]
ePsf] 5 eGg] hfgsfL ;d]t pxfn] lbg'ePsf] 5.
pQm cj;df g]kfnsf ;'Iff c\usf k|d'vx?n] cd]lsfn] g]kfnnfO{
x]bf{ cfkm\g} cfvfaf6 x]g'{kb{5, c?sf] cfvfaf6 x]g{ 7Ls x'b}g eGg] b[li6sf]0f
fVg'eof]. o'f]lkog o'lgogsf] g]kfnk|ltsf] wf0ff cGof]nk"0f{ x]sf] kfOG5.
467
468
a]nfot g]kfnsf] k'fgf] ldq eP klg 8LPkmcfO{8Ldf sfo{t lSno ;6{ g]kfnaf6
k|:yfg ePkl5 ;DaGw ;'w|g] ck]Iff ulPsf] 5.
xfn a]nfot e|d0fdf x]sf k"j{dGqL gffo0fl;+x k'gn] nG8gaf6 kmf]g u]
bz{ge]6df ;sfaf6 s]xL lstfasf af]df s'f ulaS;]sf] lyof], tL lstfasf
;fy} cGo s]xL gof fd|f lstfa k7fPsf] 5', ;sfdf r9fOlbg" eGg'eof].
dfcf]jfbL g]tfx?sf] ;lqmotf lgs} a9\b} uPsf] b]lvG5. g]tf 8f= afa'fd
efO{ eftaf6 kms]{ g]kfnuGh x'b} sfnLsf]6 uO{ Toxfaf6 kms]{ alb{of x'b} km]l
eftlt} nfu]sf] va 5. alb{ofdf dfcf]jfbL kf]ln6Ao'f] jf s]Gb|Lo hgqmflGtsfL
klifb\sf] a}7s a;]sf] x'g ;S5.
eftsf] ;fpy Ansdf sfo{t kbflwsfLsf] Pp6f 6f]nL xfn} uf]Ko ?kdf
cfP k|wfgdGqL ;"o{axfb' yfkfnfO{ e]6L s]xL dxjk"0f{ ;'emfj ;d]t lbP uPsf]
a'lemPsf] 5. k|fKt lkf]6{ cg';f pgLx?n] k|wfgdGqL yfkf;u eg]sf 5g\, Pdfn]
sf\u|]; b'j} kf6L{nfO{ ldnfP ;sfnfO{ k"0f{tf lbg'k5{. o;f] ubf{ fhfnfO{
klg bafj k'Ub5. ;+ljwfg;efdf uP klg x'G5 jf xfns} ;+ljwfgnfO{ ;+zf]wg u]
klg x'G5. Pdfn]af6 s]kL zdf{ cf]nL jfdb]j uf}tdsf] ;d"x 5'lP uP klg s]xL
kms kb}{g. kl5Nnf] ;dodf g]kfndf cd]lsfsf] rnv]n lgs} a9]sf] 5. o;df
xfd|f] cfklQ 5. of] s'f xfdLn] rLgnfO{ ;d]t hfgsfL ufPsf 5f}. rLgnfO{
;d]t of] 7Ls nfu]sf] 5}g.
To:t} pgLx?n] sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ e]6] cfd
r'gfjsf] ldlt 3f]if0ff x'g] k|an ;Defjgf 5, o;f] eof] eg] cfGbf]ng rsf{P r'gfj
layf]Ng ;Sg'k5{ eg]sf] va 5. pgLx?n] Pdfn] g]tf s]kL zdf{ cf]nL jfdb]j
uf}tdnfO{ ;d]t e]6\g vf]h]sf] a'lemPsf] 5.
;sfdf oL ljifo hfx] x'bf ;'Iff c\usf k|d'vx?;u 5nkmn ug"{ x's'd
eof]. ;fy} xfnsf] kll:yltdf eft;usf] ;DaGwdf ;d]t ljrf x'g'kg]{ zflGt
k|lqmofnfO{ lg0ff{os ?k lbg'kg]{ lgb]{zg aS:of]. ;fy} ;sfaf6 @)@* ;fndf
eft, rLg k~rfotaLrsf] ;DaGwsf af]df dxjk"0f{ b:tfj]h ePsf] s'g} kmfOn
v8f ePsf] 5 ls, vf]Hg" x's'd eof].
rLgdf a;f]af; ug]{ d]f l5d]sL czf]sfh kf08] xfn sf7df8f} cfpg'ePsf]
5. o;aLr pxfn] lrlgof fhb"t p of] s;u e]6\g'ePsf] x]5. pQm
e]63f6df fhb"tn] eg]sf s'f kf08]n] dnfO{ lj:t[t ?kdf ;'gfpg'eof]. pxfsf
cg';f olt a]nf lrlgof fhb"t lgs} lgfz x'g'x'G5. kf08];u lrlgof fhb"tn]
eGg'eP5, g]kfndf ug{ vf]lhPsf] s'g} klg sfd x'b}g. Jofks l9nf;':tL 5. d
g]kfn cfPkl5 tLg k6s ;sf kljt{g eO;Sof]]. rLg g]kfndf :yfoL zflGt
sfod xf];\, ljsf; xf];\ fhgLlts l:ytf xf];\ eGg] rfxG5. o;sf nflu
;xof]u ug{ tof 5. t g]kfndf ;DalGwt lgsfo Toxf sfo{t JolQmn] s'g}
rf;f] fVb}gg\. g]kfndf fhb"tsf x}l;otn] d}n] b'O{ b]zsf] ;DaGw ljsl;t ug{
s]xL ug{ ;s]sf] 5}g eGg] dx';; ubf{ dnfO{ Hofb} b'Mv nfU5. g]kfnsf y'k|}
pBf]u fd|f];u ;~rfng x'g ;s]sf 5}gg\. w]} lrlgof JofkfL, pBf]ukltx?n]
oL pBf]udf lghL nufgL ;d]t ug{ rfx]sf 5g\. t g]kfnsf] k|zf;g oGq
fhgLlts ;+oGqn] s'f cufl8 a9\g ;Sb}g. To;}n] lrlgof pBf]ukltx?
lgs6 l5d]sL g]kfn 5f]8] 6f9fsf clk|msL d'n'slt 9Ns]sf 5g\. o;f] x'g'sf]
k|d'v sf0f eftLo x:tIf]k xf]. of] s'f g]kfnsf] fhgLlts g]t[TjnfO{ yfxf
5, t pgLx? a'em krfP a;]sf 5g\. s'g} klg dGqL b]zsf nflu s]xL uf}
eGg] efjgfaf6 k|]lt ePsf] d}n] kfOg. pgLx?;u g]kfnsf] pGgltsf nflu
5nkmn ug'{ a]sf h:tf] nfU5. o;} qmddf rLgn] ;xof]u:j?k agfOlbPsf]
x]6f}8f l;d]G6 sfvfgfsf] cj:yf clt g} bogLo x]sf]df lrQ b'vfpb} lrlgof
fhb"tn] kf08]nfO{ eGg'eP5, pQm sfvfgf tkfO{+n] ;Sg'x'G5 eg] lsGg'xf];\, xfdL
;xof]u u5f}{+.
469
470
;DaGw Hofb} 3lgi7 ;d:ofd'Qm 5. rLg g]kfnsf] c;n ldq xf]. rLgn] klg
g]kfnnfO{ c;n l5d]sL ldqb]zsf] ?kdf lnPsf] 5 eGg] xfdLnfO{ ljZjf; 5.
To;}n] xfdLnfO{ k]sf] ;dodf rLgaf6 ;xof]u ck]Iff fv]sf 5f}. ;fy} rLgn]
klg g]kfndf eOx]sf ultljlwk|lt rf;f] fVg' lgtfGt cfjZos 5. cGTodf d}n]
;sfaf6 z'ehGdf]T;jkl5 tkfO{+nfO{ bz{ge]6 aS;g]5, pQm cj;df tkfO{+nfO{
nfu]sf ljrf ;sf ;dIf fVbf 7Ls xf]nf eGg] ;'emfj ;d]t lbP.
471
472
;'k'b{uL ug'{k5{. of] xfd|f] b]zsf] dfu xf]. t To;f] ulPsf] 5}g. vf; uL
xfnsf u[x;lrj 6LsfbQ lgf}nfn] ckgfpg'ePsf] a}ofn] rLgljf]wL ultljlwnfO{
g} k|f]T;fxg u]sf] b]lvG5.
hfkfgL fhb"t h]GhL sfldgfuf;u d]f] cgf}krfls ?kdf e]6 eof].
pxfn] dxffhflwfhaf6 Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnnfO{ lsg k|wfgdGqL
gagfOaS;]sf] < eg] ;f]Wg'eof] eGg'eof], ;sfaf6 dfcf]jfbLnfO{ klg ljZjf;
ulaS;nf h:tf] dnfO{ nfUb}g. ;f]xL cj;df fhb"tsf] egfO lyof], hfkfgn]
s'n]vfgL t];|F] hnljB't\ klof]hgf lgdf{0fdf ;xof]usf nflu clGtd 5nkmn
ulx]sf] 5. g]kfndf 7"nf hnljB't\ cfof]hgfdf nufgL ug{ hfkfg OR5's 5}g.
lsgeg] To:tf cfof]hgfaf6 pTkflbt lah'nL eftnfO{ a]Rg hfkfgnfO{ sl7gfO
kg{ ;S5. hfkfgsf nflu eft;u ;xdlt ug{ lgs} ;d:of 5. o:tf cfof]hgf
cd]lsL o'f]k]nL sDkgLnfO{ lgdf{0f ug{ lbbf pko'Qm x'G5. d}n] tkfO{+sf ;'emfj
;sfdf hfx] u5'{ eg].
cgf}krfls e]63f6s} qmddf gj]{lhog fhb"t;u klro x'bf pxfn]
;+ljwfg;efsf] r'gfj 3f]if0ff ubf{ dxffhflwfhnfO{ s] ;d:of k5{ < eg]
d;u lh1f;f fVg'eof]. d}n] pxfnfO{ eg], ;+ljwfg;efsf] r'gfj eGg' g} b]z
u0ftGqdf k|j]z ug'{ xf] eGg] a'emfO bafdf x]sf] 5. ;+j}wflgs fhtGq
ax'bnLo k|hftGq oL b'O{ ljifodf k"j{;xdlt sfod uL cufl8 a9] ;+ljwfg;efsf]
r'gfjdf hfg klg s'g} cfklQ xf]nf h:tf] dnfO{ nfUb}g. t ljifo uDeL ePsfn]
fhgLlts kf6L{x?n] s;L ;f]R5g\, To;df e k5{.
k|wfgdGqL ;"o{axfb' yfkfn] dlGqklifb\df ;sfL kIfaf6 cfpg] s'g}
klg k|]; lj1lKt, ljleGg dGqLn] lbg] ;Gb]z cGtjf{tf{ klg ;dGjo uL Ps}
lsl;daf6 k|jfx x'g' h?L 5, To:t} jftf{6f]nLn] jftf{df hfg'cl3 k|fljlws ;ldlt
;'Iff c\usf k|d'vx?;u 5nkmn ug{ h?L 5 eg] lgb]{zg lbg'ePsf]
a'lemPsf] 5.
eftLo fhb"t Zofdz0fn] lxhf] laxfg sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]Ofnf a]n'sf Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfnnfO{ uf]Ko ?kdf e]6]sf]
a'lemPsf] 5. s] s'f eof] olsg x'g ;s]sf] 5}g. kl5Nnf] lbgdf sf]Ofnf
g]kfn b]zsf] fhgLlts ;d:of xn ug{ g]kfnL fhgLlts zlQms]Gb|eGbf klg
ljb]zL zlQms]Gb|, vf; uL eftlt Hofbf 9lNsPsf] b]lvPsf] 5. pxfx?
ftf]lbg eftLo kbflwsfL fhb"t;usf] ;Dks{df x'g'x'G5 eGg] lkf]6{ ljleGg
;'Iff lgsfoaf6 cfOx]sf] 5. of] ultljlw s'g} klg b[li6n] b]zsf] bL3{sfnLg
lxtdf 5 h:tf] nfUb}g.
Ko'7fgsf dfcf]jfbL sfo{stf{ dfkm{t dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;b:o s[i0faxfb'
dxfn] fli6o cg';Gwfg ljefusf k|d'v b]jLfd zdf{nfO{ dxffhflwfh;u
473
474
x'g vf]h] cfkm} hfGg];'Gg] 5' egL k|efj b]vfpg vf]h]. k|wfgdGqLn] klg
fhgLlts lx;fan] fd|f] ;xof]uL kfpg'ePg. cfk\mgf] kf6L{sf, lgs6sf g]tfnfO{
;d]t dlGqklifb\df fVg ;Sg'ePg. jftf{6f]nLsf ;b:o dfcf]jfbL;u cfcfk\mg}
9\un] k|:t't ePsfn] dfcf]jfbL klg pQm jftf{6f]nLsf af]df :ki6 x'g ;s]g.
fhgLltseGbf 6]Sgf]qmf6 lx;fan] Hofbf dGqL agfOof]. kmn:j?k dlGqklifb\
clxn]sf] fhgLlts dfxf]ndf sfd ug{ c;dy{ eof].
k|fKt va cg';f, dfcf]jfbL jftf{6f]nL ;b:o fdaxfb' yfkfn] s] eg]sf
5g\ eg], gffo0fl;+x k'gsf] cg'kl:yltdf xfdL ljleGg dfWodaf6 fhf;u e]6jftf{
ug{ k|of;t 5f}. o;} ;Gbe{df xfd|f tkm{af6 8Lcf nfld5fg] jL]Gb| emfkfnLx?
bfdf]bzdz] haf, jL]Gb|axfb' zfx -nj fhf_, k|e'zdz] haf h:tf fhfsf
lgs6;u ;Dks{ fVg] k|of;df 5g\. x]f} s] x'G5 xfd|f] p2]Zo fhf;u e]6]
fhfsf] rfxgf a'e\mg] dfq xf].
eftLo kfi6;lrj sf7df8f} cfPsf] cj;df eftLo fhb"t Zofdz0fn]
k|wfg ;]gfkltnfO{ lbjfef]hdf lgdGq0ff ug'{ePsf] 5. k|wfg ;]gfkltn] lbjfef]hdf
s] s'f x'G5, d kl5 ;sfdf hfx] u5'{ eGg'ePsf] 5.
sfo{sfn ;dfKt uL :jb]z kms{g nfu]sf OhfonL fhb"tsf] ;Ddfgdf lxhf]
k|wfg ;]gfkltn] zlzejgdf flqef]hsf] cfof]hgf ug'{ePsf] lyof]. flqef]hdf
kfls:tfgL fhb"t cfpg'ePg, pxfn] JolQmut sf0faf6 cfpg g;s]sf] hfgsfL
lbg'eof], t cfh zfxL h\uL c8\8fdf dnfO{ e]6\g cfp5' eGg'ePsf] 5 eg]
k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ hfgsfL lbg'eof].
;sfsf] z'ehGdf]T;jsf] sfo{qmd tLg lbgdf ;Lldt ubf{ w]} g} wk]8L
ysfg dx;'; x'g] u]sf] 5. To; sf0f cfpbf] jif{b]lv Ps ;ftfsf] z'ehGdf]T;j
sfo{qmd to ubf{ ;lhnf] xf]nf eGg] ;lrj a}7ssf] ljZn]if0f 5.
475
476
;d]t s'f ;'lgaS;g'k5{. t];|f] zlQm lgdf{0f ug{ hf] ;Ifd 5, To;sf] klxrfg
u] cufl8 al9xfNg'k5{.
eftLo ;~rf dfWodn] cft\sjfbsf lj4 g]kfnsf] ;sfnfO{ s]xL
xb;Dd ;dy{g u]sf] b]lvG5. t cGo cj:yfdf fhgLlts bnnfO{ g} ;fy lbg]
u]sf] b]lvPsf] 5. fhgLlts kf6L{sf] ;dfrfnfO{ ;w} k|fyldstf;fy k|sflzt
ug]{ u]sf 5g\.
8f= xs{ u'n] fh;+:yf lxGb"x?sf lj4 lgs} s8f cleJolQm lbg] u]sf]
a'lemg cfPsf] 5.
e"tk"j{ k|wfgdGqL z]axfb' b]pjf afx]s sf\u|]; k|hftflGqssf cGo g]tf
;sfdf ;xefuL x'g tof 5g\. pgLx? sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnfsf
lj4 ;sf;u ;DaGw a9fpg OR5's b]lvPsf 5g\. o;nfO{ ;sffTds ?kdf
u|x0f u] lg0f{o lng cfjZos b]lvPsf] 5. o;}aLr, cfh g]kfnsf] e|d0fdf x]sf
kfls:tfgL kfi6;lrj fhb"tn] b]pjf;u lzi6frf e]6jftf{ ug'{ePsf] 5.
;|f]tsf cg';f, ;fgf fhgLlts kf6L{n] fhf 7"nf fhgLlts bnaLr
;xdlt gxf];\ eGg] rfx]sf 5g\. lsgeg] o;f] ePdf ;fgf fhgLlts bnsf] e"ldsf
lgliqmo x'g k'Ub5. g]dlskfsf cWoIf gffo0fdfg lah'S5] dfcf]jfbL g]tfaLr
klxn]b]lv g} ;Dks{ x]sf] a'lemg cfPsf] 5. ;fgf kf6L{nfO{ ;+ljwfg;efaf] cfk\mgf]
Ph]G8fdf ;xdt ufpg dfcf]jfbL k|of;t x]sf] va 5.
sf\u|]; ;efklt sf]Ofnfn] nf]s]Gb|axfb' rGb;u nf]sGynLl:yt pxfsf]
lgjf;df e]6 ug'{ePsf] 5. o;}aLr cfh} eftLo ljb]z;lrj eftLo fhb"t
Zofdz0fn] sf]OfnfnfO{ e]6]sf] va 5.
g]kfndf lqml:rog wd{sf d'Vo k|rfs rfN;{ d]lG8hsf] lgdGq0ffdf d]lG8hsf
5f]fsf] ljjfx ;dff]xdf ;ls x'g a\unfb]zsf k"j{fi6klt hgn x';]g df]xDdb
P;f{b lxhf] sf7df8f} cfpg'ePsf] 5. pxf oxL c;f #) ut] kms{g] sfo{qmd
x]sf] a'lemPsf] 5. kfls:tfgsL k"j{k|wfgdGqL a]glh e'f] klg pQm ljjfx
;dff]xdf ;ls x'g sf7df8f} cfpg] a'lemPsf] 5.
gof lbNnLdf dfcf]jfbL g]tf 8f= afa'fd efO{n] eftLo hgtf kf6L{sf g]tf
nfns[i0f cf8jf0fLnfO{ e]6]sf] eGg] dfcf]jfbL g]tf kfy{ If]qLsf] xjfnf lbP va
cfPsf] 5. ;|f]tsf cg';f dfcf]jfbL cWoIf k|r08n] sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb
sf]OfnfnfO{ kmf]g u] lulhfafa', tkfO{+ xfd|f] aLr ca s'g} kms x]g, tkfO{+
klg hgclwsfsf nflu n8\b} x'g'x'G5 xfdL klg To;}sf nflu nl8x]sf xf},
xfdL b'j}sf] clGtd n8fO ca fhf;u xf], To;}n] xfdL Ps} :yfgdf a;L 5nkmn
uf} ;femf Ph]G8f agfcf} eg]sf] a'lemPsf] 5. k|r08sf s'f ;'g] sf]Ofnfn]
tkfO{+n] eg] h:tf] ug{ ;+;b\ t rflxof] lg, To;}n] klxn] tkfO{+x? k|ltlglw;ef
k'gM:yfkgfsf nflu ;xof]u ug{ tof x'g'xf];\, To;kl5 ;+;b\af6} uf]nd]r ;Dd]ng
477
478
479
480
hfL zflGt k|lqmofdf rLgn] k'ofpg ;Sg] ;xof]uaf] rrf{ ub}{ g]kfnsf] pQL
;Ldf If]qsf] ljsf;sf nflu rLg ;sfn] ;xof]u k'ofpg'kg]{ ljifodf hf]8
lbOaS:of].
xfn} alb{of lhNnfsf] ;Ldfkfl eftdf a;]sf] dfcf]jfbLsf] kf]ln6Ao'f] a}7sn]
hfL jftf{ ;km x'b}g eGg] lgisif{ lgsfn]sf] a'lemPsf] 5. a}7sn] fhfnfO{
cd]lsfn] 6fk df kf] OR5f adf]lhd jftf{ ug{ lbPg ;]gf k"} cd]lsL Ph]G6
eO;s]sf] 5 eGg] lgrf]8 lgsfNb} fli6o tyf cGtf{li6o 5ljaf6 tn glug{
cfk\mgf] tkm{af6 jftf{ gtf]8\g], a c? nlrnf] eP k|:t't x'g] lg0f{o u]sf] ;"rgf
cfPsf] 5. a}7saf6 dfcf]jfbLn] c? s]xL ;do n8\g'kg]{ l:ylt cfpg ;S5,
To;}n] ;a} ;ts{ xg", cfkm"n] klxn] cfqmd0f gug]{, l8km]G; v8f u] a:g], cfk\mgf]
If]qdf cfPsf] ;'Iff kmf}hnfO{ g5f8\g] egL sfo{stf{ cfk\mgf n8fs'nfO{ lgb]{zg
lbOPsf] 5. ;fy} kf]ln6Ao'f] a}7sn] @)%* h]7 !( sf] fhbaf xTofsf08 klg
ljb]zLaf6} ePsf] xf] eGg] s'f xfn cfP k'li6 ePsf] 5, ;f]xL lgolt ef]Ug'knf{
eg] jt{dfg fhf klg ljb]zL zlQms]Gb|sf] bafj ;xg afWo ePsf] b]lvG5 eg]
fh;+:yf ;DaGwL ljZn]if0f u]sf] 5.
lulhfk|;fb sf]Ofnfn] cfk"mlgs6 JolQmx?;u cfufdL ebf} !% ut]b]lv
lg0ff{os cfGbf]ng ;' x'g] atfpg'ePsf] 5. To;df cj1f sfo{qmd ;d]t
x'g]5. sf]Ofnfn] ;Nnfxsf nflu ;fpg t];|f] of rf}yf] ;ftflt k'gM eft hfg]
atfpg'ePsf] 5. cfGbf]ngt kfr kf6L{sf] ;ftf} r0fsf] cfGbf]ng lg0ff{os ufpg]
eg] Jofks tofL eOx]sf] a'lemG5. o;df aflxsf lhNnfaf6 ;d]t g]tf tyf
sfo{stf{ sf7df8f} Nofpg] of]hgf 5. o; k6ssf] cfGbf]ngsf] ;'jft lghfdtL
sd{rfL ;\3;\u7gaf6 ug]{ eg] lg0f{o ePsf] a'lemPsf] 5.
jL]Gb| ;}lgs c:ktfn, 5fpgLdf cfufdL ebf} & ut]b]lv @$ ut];Dd ;sfsf]
:jf:Yo kLIf0fsf] sfo{qmd 5. To;}n] k|wfg ;]gfkltn] ebf} !$ ut]b]lv blIf0f
sf]lofdf x'g] ;Dd]ngdf hfg] sfo{qmd 2 ug'{ePsf] 5. t cd]lsfsf] xjfO{df x'g]
k|wfg ;]gfkltx?sf] ;Dd]ngdf ;xefuL x'g hfg] sfo{qmd eg] oyfjt\ 5. k|wfg
;]gfkltn] ;]gfsf s]xL jli7 clws[tsf] ;jf xfn hfL jftf{af] 5nkmn ug{
lxhf] dnfO{ pxfsf] sfof{nodf af]nfpg'ePsf] lyof]. To; cg';f d Toxf uP.
b'j} ljifodf lj:t[t 5nkmn eof].
;z:q k|xL ansf dxflgLIFs ;xjL yfkfn] cd]laf6 kmf]g u] ;'Iff
;DaGwL ;]ldgf ;dfKt ePsf] 5, t d]f] 5f]f cd]lsfd} ePsfn] c? rfkfr
lbg a;] kms{G5' egL hfgsfL ufpg'ePsf] 5.
lxhf] a]n'sf k|wfgdGqL ;"o{axfb' yfkfn] ;sfL jftf{6f]nL;u k|wfgdGqL
lgjf;df 5nkmn ug'{eof]. cfh fli6o ;'Iff klifb\ ;lrjfnodf ;sfL jftf{6f]nL
;'Iff c\usf k|d'vaLr 5nkmn eof]. jftf{sf qmddf ckgfpg'kg]{ 0fgLlt
481
482
483
484
485
486
x'gfn] d sxf To;} 5f]8\5' < eGg'ePsf] 5. t pxf ;a}h;f] a}7sdf lgbfpg]
u]sf] va cfPsf] 5.
k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkf ljleGg lhNnfsf ;]gfsf o'lg6sf] e|d0f ;s]
sf7df8f} kms{g'ePsf] 5. o; kN6 ljutsf e|d0fdf h:tf] s'g} klg 7"nf u'gf;f
gcfPsf] pxfn] dnfO{ ;'gfpg'eof]. s'dsf] vffdf dfcf]jfbLsf lj4 ;}lgs
sfafxLdf fd|f] sfd u]sfn] To; ;do Toxf sfo{t ;a} bhf{sf ;}lgsnfO{
zflGt;]gfdf k7fpg] s'f ePsf] lyof]. pgLx?n] k|wfg ;]gfklt;u xfdLn] cfh;Dd
klg hfg kfPgf} eg] u'gf;f] kf]v]5g\. ;fy} pxfn] ljleGg Aof]sdf JolQmut
s'fsfgL u] l;kfxLsf u'gf;f ;'Gg'eP5. To; qmddf l;kfxLx?n] lkmN8df
a;]sf] w]} ;do ePsfn] ;jf vf]h]sf] kfOPsf] s'f pxfn] dnfO{ ;'gfpg'eof].
487
488
;'Iff gLlt tof kflx]sf] pQm gLlt tof ePkl5 ;a} fhgLlts kf6L{sf
pRr g]tf s]xL a'l4hLjLnfO{ ;d]t cWoog ug{ lbP fo;'emfj lng nfu]sf]
eGb} pxfn] To;sf] :jLs[ltsf nflu ;sfdf laGtL ug'{eof]. To;L k|fKt
ePsf] fo;'emfj ;dfj]z u] klDffh{g ulPsf] fli6o ;'Iff gLlt ;+;b\af6
kflt ufpg plrt x'g] pxfsf] ;'emfj lyof]. o;sf ;fy} s6jfnn] fhgLlts
bnn] hfL fv]sf] c;fGble{s cfGbf]ngsf] s'g} cf}lrTo gx]sf] wf0ff JoQm
ub}{ bnx?sf] hgfwf v:sb} uOx]sf] 5, To;}n] jt{dfg cfGbf]ngn] ult
lng ;Sb}g, hgtfsf] rfxgf :yfoL zflGt xf], o;sf nflu dfcf]jfbL kf6L{nfO{
k]n] eP klg d"n fhgLlts k|jfxdf Nofpg hL 5 o;f] ug{ ;lsG5 egL
;sfdf hfx] ug'{eof].
;sfaf6 ;'Iff klifb\ ;lrjfnodf sfo{t JolQm nf] k|f]kmfOndf a:bf
plrt x'G5 eg] s6jfnnfO{ ;Nnfx aS;]sf] 5. t fhgLlt1, ;~rfsdL{ tyf
a'l4hLjL;u lgGt cGtlqmof ubf{ fd|f] x'G5, ;"rgf g} zlQm xf] eGb} df};'kmaf6
;a} If]qaf6 k|fKt ePsf ;"rgfnfO{ ;+of]hgfTds lsl;dn] ljZn]if0f uL ;DalGwt
lgsfonfO{ oyfzSo rf8f] hfgsfL ufpg klg s6jfn h;f{anfO{ lgb]{zg
aS:of]. o; qmddf s6jfnn] ;lrjfnodf k|fKt ;"rgf ljZn]if0ffTds k|ltj]bg
k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf k7fOx]sf 5f}, ;sfdf hfx] ePs} xf]nf eg] laGtL
r9fpg'eof].
k"j{dGqL gffo0fl;+x k'gn] dnfO{ kmf]g u] dfcf]jfbL jftf{6f]nLsf ;+of]hs
8f= afa'fd efO{;u kmf]gdf ePsf] s'f hfgsfL ufpg'eof]. ;sfL gof
jftf{6f]nL u7g ePkl5 8f= efO{n] cfh pxfnfO{ klxnf] k6s kmf]g ug'{ePsf] x]5.
k"j{dGqL k'gsf cg';f 8f= efO{n] pxfnfO{ eGg'eP5, tkfO{+sf] cflwsflstfdf xfd|f]
k"f ljZjf; ePsfn] jftf{ cufl8 a9]sf] xf]. xfdL klxn]s} ;f]rfOdf 5f}. tkfO{+n]
To; a]nfdf lnPsf] cfwf clxn] 5 ls 5}g < clxn]sf] ;sfL jftf{6f]nL;u xfdL
s;L cufl8 a9\g] < of] jftf{6f]nLsf] cflwsflstfdf ljZjf; ug]{ ls gug]{ < o;
;DaGwdf ;Sg'x'G5 eg] tkfO{+n] xfdLnfO{ dbt ug'{kof]. k|To'Qdf k'gn] ;sfL
jftf{6f]nLsf] cflwsflstfdf ljZjf; gug]{ k|Zg} p7\b}g, tkfO{+x?n] klxn] h:t} of]
6f]nL;u klg jftf{nfO{ lgGttf lbg' plrt x'G5 eg] hjfkm lbg'eP5.
cfufdL ebf} $ % ut] ug]{ eg]sf] k[tgfklt ;Dd]ng ebf} ! @ ut] g}
cfof]hgf ug]{ lgwf] eof]. ebf} ! ut] a]n'sf lqe'jg cfdL{ clkm;;{ Snadf x'g]
ljz]if ;dff]xdf o'jfhflwfh ;sfsf] ;jfL x'g] sfo{qmd 5. sfo{qmddf ;a}
k[tgfkltnfO{ ;xefuL ufP o'jfhflwfhaf6 pgLx?;u cGtlqmof ulaS;bf
fd|f] x'G5 eg] k|wfg ;]gfkltn] dnfO{ k|:tfj ug'{eof]. jftf{ cj4 ePkl5 b]zsf]
kll:ylt vfa x'g;Sg] ePsfn] k[tgfkltx?sf] ;jf tTsfn} ubf{ 7Ls x'g] ;d]t
pxfsf] k|:tfj lyof].
489
490
s'f dnfO{ hfgsfL lbg'eof]. To; qmddf pgLx?n] cfk;df tyf dfcf]jfbL
g]tfx?;u u]sf] 6]lnkmf]g jftf{ ;'Gg dnfO{ k|xL k|wfg sfof{nodf af]nfpg'eof].
Toxf uP Pstf s]Gb|sf e"ldut g]tf gffo0fsfhL >]i7sf ;fy} nLnfdl0f kf]v]n,
clds z]rg, 8f= dy'fk|;fb >]i7, 8f= b]j]Gb|fh kf08], Zofd >]i7 tyf dx]z
gfd u]sf] s'g} JolQm nufotn] cfk;df u]sf ;+jfbx? d}n] ;'g]. dfcf]jfbL
cWoIf k|r08n] gffo0fsfhL >]i7;u u]sf] ;+jfb klg pxfn] dnfO{ ;'gfpg'eof].
w]}h;f] jftf{nfkdf dfcf]jfbLn] lulhfk|;fb sf]OfnfnfO{ gfd|f];u ufnL u]sf]
;'lgof]. tL 6]lnkmf]g jftf{df dfcf]jfbLn] ;a} kf6L{nfO{ ;+ljwfg;efdf ;xdt
ufpg kxn ug]{, cfGbf]ngt bnn] ;+ljwfg;efdf ;xdlt hgfP dfcf]jfbLn] klg
;+;b\ k'gM:yfkgfsf] d'2fdf ;xdlt hgfpg ;Sg] h:tf s'f u]sf lyP. o;af6
dfcf]jfbLsf] 0fgLlt :ki6 x'G5.
6]lnkmf]g jftf{df dfcf]jfbLn] ;;t{ ;+ljwfg;ef gdfGg] ;+ljwfg;efsf] r'gfj
eP u0ftGqsf] k|rfk|;f ug{ kfpg'kg]{ eg] ;d]t s'f u]sf] ;'lgof]. eftLo
fhb"tfjf;df sfo{t csf clwsfL dbg Kof;Ln] dfcf]jfbL g]tf s[i0faxfb'
dxf dft[sfk|;fb ofbj;u u]sf] aftlrt f]rs lyof]. k"j{dGqL gffo0fl;+x
k'gn] dfcf]jfbL g]tf;u u]sf] s'f ;fx} ;sffTds lyof]. s]zaxfb' lji6n]
eg] cfkm"nfO{ u[xdGqL agfpg l;kmfl; vf]h]sf] klg ;'lgof]. ;fy} dfcf]jfbLn]
;+ljwfg;ef f]Hg] ls o'4 f]Hg] < eGg] s'fnfO{ Jofks k|rfk|;fdf Nofpg]
of]hgf agfPsf] klg yfxf kfOof]. 6]lnkmf]g jftf{nfkaf6 Ps dfcf]jfbL g]tfn] hfL
zflGtjftf{s} a]nf eftLo k|wfgdGqLsf ;'Iff ;Nnfxsf j|h]z ld>nfO{ e]6]sf] klg
;\s]t ldNof].
6]lnkmf]gdf ;'g]sf s'f d}n] hfx] ubf{ ;sfaf6 cGo ;'Iff lgsfosf
k|d'vnfO{ klg Tof] 6]lnkmf]g ;+jfb ;'gfpg" fHon] s] 0fgLlt clVtof ubf{ fd|f]
x'G5 eGg]af] klg ljrfljdz{ ug{ nufpg" x's'd eof].
lrlgof fhb"tn] dnfO{ kmf]g u] d g]kfnaf6 rf8} axfOgsf nflu
fhb"tsf ?kdf ;jf eP hfb} 5', d]f] sfo{sfndf rLg ;sfn] l;+xbafdf
agfOlbPsf] g]kfn 6]lnlehgsf] :6'l8of] ejg tof ePsf] w]} eO;Sof], ejg
x:tfGt0fsf nflu ;~rf dGqfnodf cg'f]w ubf{ s'g} klg k|ltlqmof cfpb}g,
o;df tkfO{+n] s]xL dbt ug{ ;Sg'x'G5 ls < egL cg'f]w ug'{eof]. of] s'f
dxffhflwfhdf hfx] ubf{ ;sfaf6 ;~rfdGqL dfkm{t t'Gt ejg lng]
sfo{qmd to ug"{ x's'd eof].
cfGbf]ngt bnx?;u cfa4 sd{rfL ;\3;\u7gn] klg r0fa4
cfGbf]ngsf sfo{qmd ;fj{hlgs u]sf 5g\. xfn sd{rfL ;~ro sf]if, fli6o
jfl0fHo a}\s g]kfn a}\s lnld6]8sf sd{rfLn] xftdf sfnf] kL afw] sfd
ulx]sf] a'lemPsf] 5. o;nfO{ klg ;+j]bgzLn 36gfsf ?kdf lng'k5{.
491
492
xfn} ;DkGg Ps ;j{bnLo cGtlqmofdf fk|kfdf cfa4 x'g k'u]sf k"j{ k|xL
dxflgLIfs w|'jaxfb' k|wfg, Pdfn] g]tf emngfy vgfn, sf\u|];L g]tf gxl
cfrfo{, s sDo'lg:6 g]tf nLnfdl0f kf]v]n cGo s]xL fhgLlts bnsf
g]tf ;lDdlnt lyP. To; cj;df cfGbf]ngt bnsf g]tf ;sfsf lj4
cfqmd0f ?kdf k|:t't eP. s]xL g]tfn] ;a} ;d:ofsf] d'Vo s]Gb| fhf g} xf] eg]
7f]s'jf u]. dfcf]jfbL fHosf ;Dk"0f{ k|zf;lgs oGq fhfsf 66\6' x'g\ eg].
sf\u|]; g]tf cfrfo{n] dfcf]jfbL;u ;xsfo{ ug'{kg]{ wf0ff fv]kl5 s]xL g]tfn]
kfr kf6L{sf] nfOg oxL g} xf] < eg] k|Zg u]. cGTodf o;af] lg0f{o x'g afsL
ePsf] atfOof]. cGtlqmofkZrft\ ljb]zLnfO{ klg s'f a'emfpg pgLx? ;a} kf6L{
;lDdlnt csf]{ cGtlqmof sfo{qmd s]xL lbgd} uf]bfjL len]h l;f]6{df cfof]hgf
ug]{ ;xdlt ePsf] 5.
k|of; eof]. dxf;]gfgL ldGb| If]qLnfO{ klg ;fdfv';Ll:yt cfk\mgf] lgjf;af6 df]6
r9] aflx lg:sg nfUbf b'O{ JolQmn] uf]nL k|xf u]. pxfnfO{ klg tTsfn}
;}lgs c:ktfn k'ofP pkrf eOx]sf] 5. pxfsf] cj:yf l:y x]sf] va
cfPsf] 5.
laxfgsf oL b'j} b'ef{Uok"0f{ 36gfaf] d}n] ;sfdf tTsfn} 6]lnkmf]gaf6 hfx]
u]. ;sf Psbd} uDeL xf]OaS:of]. df};'kmaf6 x's'd eof], dfcf]jfbLsf] lgot
p;sf] cft\ssfL ultljlw k|fDe ePsf]af] kz'kltnfO{ eg] cfh} sf7df8f}l:yt
;a} fhb"tnfO{ k|wfgdGqLaf6 la|lkm ug{ nufpm. cft\ssfL ultljlw c? a9\g
;Sg]af] ;a}lt ;"rgf k|jfx ug{' lgtfGt cfjZos 5. >L % sf] ;sfn] rfNg]
sbd k|efjsfL agfpg ;dGjo ug"{. To; cg';f d}n] ;'Iff k|d'v tyf Iff
u[x ;lrjx?nfO{ va u].
fhwfgLdf cfh laxfg cft\ssf] h'g 36gf x'g k'Uof], To;n] b]zsf]
kll:ylt cs}{lt df]l8Psf] 5. ljut cf7 dlxgfb]lvsf] zflGt k|lqmof gfd|L
layf]lnPsf] 5. oxL ;Gbe{df fhbafdf a;]sf] ;lrj a}7sdf b]zsf] kll:ylt
cfufdL lbgdf >L % sf] ;sfn] ckgfpg'kg]{ 0fgLltaf] ljrfljdz{ eof].
dfcf]jfbLn] o'4ljfd e\u ub}{ klxnf] cfqmd0f ;]gfnfO{ g} u]sf] x'bf cfhsf]
kll:yltnfO{ lnP ;]gfsf tkm{af6 k|wfg ;]gfkltn] jQmJo lbg] ls eGg] s'f klg
eof]. ;fy}, ;'Iff lgsfosf k|d'v bafsf ;lrjn] casf] 0fgLltaf] ;+o'Qm
?kdf kxn hfL fVg] ;Nnfx eof].
493
494
;Sg] x'bf ;'Iff ;+oGqnfO{ k"0f{ ?kdf klrfng uL dfcf]jfbLnfO{ bafpg] lg0f{o
lng k|wfgdGqLnfO{ ;Nnfx lbPsf 5g\. o:t}, >L % sf] ;sfn] cfGbf]ngt
bnx?nfO{ fhgLlts ?kdf kll:ylt a'e\mg cfGbf]ng :ylut ug{ cfu|x ubf{
fd|f] x'g] ;'Iff k|d'vx?sf] ;Nnfx 5.
k"j{ u[x fHodGqL b]j]Gb|fh s8]nnfO{ cfh nlntk'sf] s';'GtLdf dfcf]jfbLn]
uf]nL k|xf u] xTofsf] k|of; u]sf 5g\. pxfnfO{ 3fOt] cj:yfdf c:ktfn egf{
ulPsf] 5. pxf vtfd'Qm x]sf] a'lemPsf] 5.
bafsf ;lrjx?sf] ;fd"lxs hfx]Ldf cfh ljleGg ljifo p7fOof].
h:t} M sf7df8f} pkTosf nufot !! lhNnf ;bd'sfddf lgif]wf1f hfL ug'{kg]{df
:yfgLo k|zf;gsf] hf]8 x]sf] 5. o;af] >L % sf] ;sfn] oyfzSo rf8f]
lg0f{o lnbf pko'Qm x'G5. sf7df8f} pkTosfsf s]xL ;+j]bgzLn If]q klxrfg u]
sfpG6 d]h sf pkfo klg ;f]Rg'kg]{ x'G5. dfcf]jfbLn] sfotfk"j{s xTof u]sf
dxf;]gfgL ls0f a:g]tnfO{ d0ff]kfGt Ps tx a9'jf ubf{ fd|f] x'g] b]lvG5.
;fy} bafsf sd{rfLn] klg cfk\mgf] ;'Iffdf ;hutf ckgfpg' cfjZos 5.
g]kfnL ;~rf dfWoddf dfcf]jfbL ;DaGwL ;dfrf s]slt lbg] s]s] glbg] eGg]af]
;~rf dGqfnon] gLlt agfpg' hL 5. To;sf lglDt ;~rf ;+:yfx?;u
5nkmn ug'{k5{.
;lrjx?n] hfx] u]sf ;a} ;'emfj ;sfaf6 uDeLtfk"j{s ;'lgaS:of].
ltdLx?sf ;'emfj k|wfgdGqLnfO{ eG5', df};'kmaf6 x's'd eof], ltdLx?n] klg
;DalGwt dGqfnosf ;lrj dfkm{t of] s'f cufl8 a9fpg".
495
496
s8fOsf ;fy cufl8 a9\g'k5{ eg] ;Nnfx lbb} k~rfotsfnLg dGqL lbnaxfb'
>]i7n] cfh d;u eGg'eof], o; a]nf d dxffhflwfhsf ;fd' tLg ljsNk dfq
b]Vb5' ;Dk"0f{ fHozlQm g} cfk\mgf] xftdf lng] jf fhgLlts bnx?nfO{ ;Qf
x:tfGt0f ullbg] jf jt{dfg dlGqklifb\nfO{ g} k"0f{tf lbO{ r'gfjdf hfg]. pxfsf
cg';f, xfnsf fhgLlts bnaf6 b]zsf] ;d:of ;dfwfg x'g ;Sb}g. To;}n] t];|f]
zlQmsf] lgdf{0f ug'{ cfjZos 5. t];|f] zlQm dfkm{t csf]{ r'gfjdf ax'dt Nofpg]
p2]Zosf ;fy cufl8 a9\g'kg]{ pxfn] ;'emfj lbg'eof]. t];|f] zlQmsf] ax'dt gcfpg]
cj:yfdf s;}nfO{ klg ax'dtdf Nofpg glbg] of]hgf agfpg'kg]{ ;d]t pxfsf] egfO
lyof]. pxfn] eGg'eof], nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ ;do cg';f k|wfgdGqL agfPsf]
7Ls lyof]. xfn ;"o{axfb' yfkfnfO{ k|wfgdGqL agfPsf] klg 7Ls 5. lsgeg],
;"o{axfb' yfkf ;w} eftsf] dfG5] eg] lrlgPsf x'g\. pgL c;kmn ePdf eft
g} c;kmn ePsf] 7x5{. pgn] ;kmntf kfPdf eg] b]z, hgtf fhfsf nflu
fd|f] x'G5.
d]f ;Dks{;|f]tx? Pdfn] dxf;lrj dfwjs'df g]kfn, s]kL cf]nL, etdf]xg
clwsfL, jfdb]j uf}td fwfs[i0f d}gfnL;u lgs6 ;Dks{df 5g\. uf}td
d}gfnLn] ;"o{axfb' yfkf ;j{yf cg'ko'Qm c;kmn JolQm x'g\, ;sfaf6 xfdL
-d}gfnL, uf}td_ h:tf g]tfsf] ;xof]u lng' ;Sg'k5{ eg] s'f u]sf] va cfPsf]
5. d}gfnL;u cfh} d]f] e]6 eof]. pxfn] eGg'eof], klxn] s'f eP cg';f t];|F]
zlQm u7g ug{ d Pdfn] klTofu u] s]xL sfo{stf{ ;lxt aflx cfpg ;S5'.
t];|f] zlQmsf] lgb]{zs l;4fGtsf ?kdf ax'bnLo k|hftGq, ;+j}wflgs fhtGq
;dfhjfbL cy{Joj:yf x'g]5. sDaf]l8ofsf] pbfx0f x]bf{ sDo'lg:6x? fhtGqsf
ldq x'g ;Sb}gg\. fh;+:yf fhfsf] hgtf;u ;'dw' agfpg ;xof]uL Pj+
;sffTds fhgLlts zlQmsf] cfjZostf k5{. o:tf] fhgLlts zlQmlagf
fh;+:yf b'3{6gfdf kg{ ;S5, h:tf] Ofgdf ePsf] lyof].
k"j{ zfxL kfZj{jtL{ pkyL tffaxfb' yfkf cfh} dnfO{ e]6\g cfpg'ePsf]
lyof]. pxf d w]} jif{;Dd bafdf ;u;u} sfo{t lyof}. pxfn] clxn]sf]
cj:yfdf dxffhflwfhnfO{ cfk\mgf] If]qaf6 s;L ;xof]u ug{ ;lsG5
eGg]af] d;u s]xL s'f d;u ug'{eof]. pxfsf] egfO lyof], ;fpbL c]laofsf]
fhkljfsf dxjk"0f{ ;b:o lk|G; vflnb d cd]lsfdf :6fkm sn]h ubf{ ;u}
lyof}. pxf;u xfn;Dd klg d]f] ldqtf 5. pxfn] g]kfn e|d0fdf cfPsf a]nf
jL]Gb| ;}lgs c:ktfnnfO{ ;xof]u u]sf] tkfO{+nfO{ hfgsfL 5b} 5. pxfnfO{
g]kfn e|d0f ufpg ;d]t d}n] e"ldsf lgjf{x u]sf] lyP. pQm sf];{df xfn
yfONofG8sf pkk|wfgdGqL l;\ufk'sf tTsfnLg k|wfgdGqL lnSjfg o'sf 5f]f,
xfnsf k|wfgdGqL nL, klg x'g'x'GYof]. pxfx? b'j} d]f ldq x'g'x'G5. To;}n]
;fpbL c]laof cyjf yfONofG8df ;sfaf6 dnfO{ zfxL g]kfnL fhb"t lgo'Qm
497
498
ulaS;]df d}n] b'O{ b]zaLrsf] ;DaGw ;'b[9 ug{ tyf cfly{s ;xof]u leofpg
klg dxjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug{ ;S5' h:tf] nfU5. tkfO{+n] of] s'f ;sfdf
hfx] ullbg'kof].
tff h;f{asf s'f d}n] ;sfdf laGtL ullbP. ;sfaf6 xf],
tffaxfb'n] sfd ug{ ;S5, fhb"t lgo'lQmsf] ;Gbe{ cfPkl5 dnfO{ of] s'f
;Demfpg" x's'd eof].
Ps hgf d]f g]kfnL ;fyL cfk\mgf] l;\ufk'] ;fyLnfO{ lnP dnfO{ e]6\g
cfpg'ePsf] lyof]. tL l;\ufk'] JolQmn] l;\ufk'sf] fhgLlt, k|zf;g, cfly{s
ljsf; h:tf ljifodf nfdf] s'f ug'{eof]. aflxaf6 ufO8]8 8]df]qm];L eGg] ulPsf]
cfk\mgf] b]zsf] fhgLlts k|0fnLaf] rrf{ ug'{eof]. ;fy} l;\ufk'df s;L cfly{s
ljsf; ;Dej ePsf] xf] eGg] klg ;'gfpg'eof]. s'fsfgLsf qmddf pxfn] ljz]]if
dxjk"0f{ s'f rflx s] eGg'eof] eg], l;\ufk' ;sfn] Pp6f 7"nf] dlg6l
l;:6d agfPsf] 5. To;n] k|To]s gfulssf lqmofsnfk, ljz]if u] r'gfjsf
;dodf lgufgL fVg] ub{5. o;af6 r'gfjsf] glthf cyjf ;sfljf]wL s'g}
klg lqmofsnfknfO{ ;dod} ;lhn};u lgoGq0f ug{ ;lsG5. ljleGg cjf]w
gx'gfsf] sf0fn] g} l;\ufk'df 5f]6} ;dodf cfly{s ;DkGgtf cfpg ;s]sf] xf].
>L % sf] ;sfn] klg o:t} lsl;dsf] dlg6l l;:6d :yfkgf ug{ ;s] xfn
b]lvPsf h:tf w]} ;d:of ;dfwfg ug{ ;xof]u k'U5. cgfjZos ljf]w, ljb|f]x
fhgLlts pR5[\vntfaf6 b]z d'Qm x'G5 9'Ss;u cfly{s ljsf;df km8\sf]
dfg{ ;lsG5. pxfsf s'f ;'g] d}n] o:tf] k|0ffnL ;~rfng ug{ slt vr{
hgzlQm nfU5 < eg] ;f]w]. pxfn] g]kfnsf] hg;\Vof cg';f o;df 7"n}
hgzlQm nfUg ;S5 vr{ klg a9L g} x'G5, t g]kfnn] l;\ufk' ;sf;u
;xof]u dfu]df k|fljlwsb]lv cGo ;a} lsl;dsf] ;xof]u pknAw ufpg ;S5
xf]nf eGg'eof].
xfnsf] kll:yltdf dfcf]jfbLsf lj4 k|efjsfL ck];g sf nflu cfjZostf
k] ;]gfn] ;a} l;lelnog sDkgLsf x]lnsK6 b]zsf ;Dk"0f{ cfk\mgf] cwLgdf lng
cfjZos 5. o;af] >L % sf] ;sfaf6 lg0f{o x'g'kg]{ ePsfn] k|wfgdGqLnfO{
va ug'{kg]{5.
Iff;lrj kbds'df cfrfo{n] dnfO{ kmf]gdf xfn} ;DkGg eft e|d0f ;sffTds
x]sf] hfgsfL ufpg'eof]. ;fy} eft ;]gfnfO{ ;a} lsl;dsf] ;xof]u ug{ tof
5, d}n] eft;u cfjZos xftxltof tyf ;}lgs ;fdu|L pknAw ufpg k|:tfj
u] egL la|km ug'{eof].
sfo{jfxs lrlgof fhb"t jf jL tfg cfh dnfO{ e]6\g cfpg'ePsf] lyof].
pxfn] gjlgo'Qm lrlgof fhb"t ;]K6]Da !^ df sf7df8f} cfpg] hfgsfL lbg'eof].
cS6'a ! df rLgsf] fli6o lbj; k]sf] x'bf To;cl3 g} gof fhb"tn] cfk\mgf]
499
500
s]xL ;do lgGttf lbg], oxL cjlwdf fd|f dfG5]nfO{ pko'Qm :yfgdf fhgLlts
lgo'lQm ug]{ o;aLr dfcf]jfbLsf] s] a}of x'G5 eg] x]g]{, To;kl5 cGo ljsNk
vf]Hg ;lsG5 eg] x's'd eof].
a8fdxffgLsf] z'ehGdf]T;jsf l;nl;nfdf g]kfn k|xLaf6 k|bz{g ulg] la|l6
bL ll66 sfo{qmdnfO{ cab]lv k|xL lbj;sf cj;df cfof]hgf ulg] ePsf] 5.
o; jif{ k|xL lbj;sf] ;dff]x xfnsf] cj:yfdf eJo sfo{qmdsf ;fy ug{ c;xh
x'g] xb' f laxfgsf] sfo{qmddf dfq ;Lldt fVg] eg] k|xL dxflgLIFssf] ;'emfj
cfPsf] 5. of] s'f ;sfdf hfx] x'bf To;} cg';f ug{ lgb]z
{ g aS;]sf] 5.
b;}cufl8 g} ;sf kljt{g x'g] cfzf fv]sf bnx?n] ;sfdf ;xeflutfsf
ljifodf cfk"mx?aLr Jofks 5nkmn rnfOx]sf 5g\. o; qmddf vf; uL
sf\u|]; ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnfn] ;fy} k|ltlglw;ef k'gM:yfkgfsf nflu
sfg'gljb\;u 5nkmn ulxg'ePsf] 5. ;fy} sf\u|]; Pdfn] g]tfx?n] ljb]zL
fhb"tx?nfO{ fhf;u ;xdlt ufOlbg k|of; ullbg'kof] eg] cg'f]w ug]{
u]sf] va 5.
sf\u|]; ;efklt sf]Ofnfn] cfkm"lgs6 g]tfx?;u ca k|ltlglw;ef k'gM:yfkgf
x'G5, To; cj:yfdf sf\u|]; k|hftflGqs kf6L{lt nfu]sf slt g]tf tyf sfo{stf{
kmls{G5g\, xfd|f] ax'dt x'G5 ls x'b}g < eg] rrf{ ulx]sf] To;af] u[xsfo{
;d]t yfn]sf] a'lemg cfPsf] 5.
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
tof ePsf a]nf nf]s]Gb|axfb' rGbnfO{ fhLgfdf ug{ nufOof]. of] sbd ;xL
ePg. cem} klg kf6L{ km'6fP s]kL zdF{ cf]nLnfO{ ;sfdf Nofpg ;s], cjZo
klg ljsNk lg:sg ;S5.
uf}tdsf s'f ;'g]kl5 d}n] tkfO{+x? h:tf g]tfx? o;} dlGqklifb\df
;xefuL x'g'kof], ;+ljwfg;efsf] k|;\u aGb ug{ kxn ug'{k5{, cfk\mgf s'fx?
tkfO{+n] cfkm} ;sfdf hfx] ubf{ fd|f] x'G5, d bz{ge]6sf nflu ;sfdf laGtL
r9fp5' eg].
jli7 snfsf gL zfxn] cfh dnfO{ xfQL;fl:yt cS:og lrlgof ]:6'fdf
l8gsf nflu lgDtf ug'{ePsf] lyof]. ;f] cj;df pxfn] eGg'eof], >L % sf]
;sfn] sf7df8f}df ltAaltog j]nkm]o clkm; vf]Ng lbg'k5{. o;af6 xfdL
h:tf JolQmnfO{ sfo{qmd ;~rfng ug{ ;lhnf] x'G5. k"jL{ ltAatsf] ufd eGg]
:yfgsf klxn]sf fhfsf ;Gtfg -fhs'dfL_ xfn w]}h;f] l;\ufk'df a:g'x'G5.
pxf a]nfa]nfdf g]kfn cfpg'x'G5. pxfnfO{ ;sfaf6 bz{ge]6 aS;bf fd|f]
x'GYof]. pxf k|mL ltAatjfbL xf]Og, k|f] ltAatjfbL xf]. pxfsL cfdf rLgsf] ;]r'cf
k|fGtsf] fhwfgL 5]Gb'df a:g'x'G5. pxf rfOlgh lkk'N; s\u|];sf] dgf]gLt ;b:o
;d]t x'g'x'G5. o;} qmddf pxfn] tfO{df u}sfg'gL ?kn] w]} eftLon] g]kfnL
gfulstf lnOx]sf 5g\ eg] g]kfndf w]} jif{b]lv a;f]af; u]sf ltAatLnfO{ klg
g]kfnL gfulstf lbbf s] ;d:of knf{ < eGg] ;'emfj ;d]t lbg'eof]. cGTodf
zfxn] eGg'eof], sf\u|]; Pdfn]sf s]xL jli7 g]tfx? d]f] ;Dks{df 5g\.
;sfaf6 rflnaS;]sf] sbdk|lt ;dy{g h'6fpg pxfx?nfO{ k|of]u ug{ ;lsG5.
cfjZos kof] eg] d ;xof]u u5'{.
d}n] pxfnfO{ tkfO{+ ;sfsf] gftf lrghfgsf] JolQm, bz{ge]6sf qmddf oL
ljifo ;sfdf cfkm}n] hfx] ubf{ fd|f] x'b}g < egL ;'emfj lbP.
511
512
513
514
;f]lwaS:of]. d}n] laGtL r9fP, ;sf, k|xL tyf cGo ;|f]taf6 k|wfgdGqLnfO{
hfgsfL eOxfN5. k|xL dxflgLIfsn] u[xdGqL u[x;lrjnfO{ of] s'f hfgsfL
lbg}k5{. To; qmddf k|wfgdGqLn] yfxf gkfpg] eGg] k|Zg} p7\b}g. To;}n]
k|wfgdGqLn] g} ;sfdf hfx] ubf{ fd|f] x'G5 xf]nf eg] ;sf l8gdf ;jfL
x'g] ;Defjgfsf] dfq s'f u]sf] x'.
;sfaf6 o' :qm'8 ck eg] kmf]g flvaS:of].
lgwf{lt sfo{qmd cg';f a]n'sf & ah] dx]Gb| k'ln; Snadf l8gsf] sfo{qmddf
k|wfgdGqLsf ;fy} ;Dd]ngdf ;xefuL ;a} ;'Iff lgsfosf pRr kbflwsfLx?
pkl:yt lyP. * ah] dxffhflwfh ;jfL xf]OaS:of]. ;a} ;xefuLn] cfcfk\mgf
If]qsf ;d:of ;sfdf hfx] u]. pgLx?n] ;DalGwt dGqL dGqfnoaf6 ;d]t
cfjZos ;xof]u gkfPsf] u'gf;f] lgs} k|efjsfL ?kdf ;sfdf fv]sf lyP.
515
516
ultljlw x'g' Hofb} uDeL s'f xf], o;df ;sfaf6 ljrf ulaS;g' ;fGble{s
x'G5 eg] d}n] laGtL u]. d]f] laGtLkl5 dxffhflwfhaf6 d}n] o'jfhflwfhnfO{
afDaf ;Demfpg] u]sf] 5', o:tf s'f p;n] cfkm} klg a'em\g'kg]{ xf], km]l klg
;Demfpnf x's'd eof]. ;fy}, pQm cj;df ;sfaf6 ljleGg fhgLlts bnsf
jli7 g]tfnfO{ e|i6frfsf] cleof]udf sfafxL ug{ pgLx?sf lj4 cleof]u s]s]
x'g ;S5g\, k|lqmof s] x'g ;S5, o;af] ljrf ug"{ x's'd eof].
517
518
ePkl5 klg k'glg{df{0f k'ga{;f]af;sf] Joj:yf ug{ hl6n x'G5. g]kfndf ;]gfsf]
sfo{z}nL 7Ls 5. t ef}uf]lns cj:yf ;Lldt ;fwg;|f]tn] ubf{ oxfsf
ck];g Hofb} hl6n x]sf 5g\. o:tf ck];gdf ;]gfsf] ;zQm sfafxLsf ;fy}
fhgLlts, cfly{s dfgjLo sfo{df klg plQs} hf]8 lbg'k5{. dfcf]jfbLnfO{
;zQm ;}lgs bafjaf6 jftf{df NofO{ zflGtsf] ;dfwfglt nfUg'k5{. ;fdflhs,
cfly{s hl6ntf g} dfcf]jfbL km:6fpg'sf] sf0f xf]. To;}n] oL ljifodf >L %
sf] ;sfn] Wofg lbg'k5{. dfcf]jfbLnfO{ klg b]zsf cGo gfulsnfO{ h:t}
cf]gl;ksf] dx;'; ufpg ;Sg'k5{.
;f] cj;df ;sfaf6 hgn HofS;gnfO{ a]nfot ;sf ljz]if uL
a]nfotL ;]gfaf6 zfxL g]kfnL ;]gfnfO{ k|fKt ;xof]usf nflu wGojfb aS:of]. ;fy}
df};'kmaf6 dfcf]jfbLsf ultljlw cft\ssfL g} x'g\, ;+;fe cft\ssfLsf] Pp6}
x'G5, cft\ssfL lqmofsnfksf] cGtf{li6o ;Ldf ;d]t x'b}g, dfcf]jfbLnfO{
klg pgLx?sf] slyt hgo'4 dfkm{t ;Qf sAhf ug]{ 0fgLlt ;fy{s x'g ;Sb}g
eGg] s'f a'emfpg h?L 5 egL :ki6 kflaS:of]. ;sfaf6 hgn HofS;gnfO{
x's'd eof], dfcf]jfbLdf nfu]sf JolQmn] cfkm" ;sfaf6 lt:s[t ePsf] dx;';
ug]{ x'gfn] n8fO hldgdf xf]Og, pgLx?sf] lbdfudf 5. To;}n] of] n8fO n8\g
;fx} hl6n 5. o:tf n8fOdf ;kmntf kfpg ;"rgf g} xltof aGg hfG5. o;
;Gbe{df a]nfotL ;]gfn] zfxL g]kfnL ;]gfsf nflu OG6]lnh]G; :s'n :yfkgf ug{
;xof]u u]sf] s'f ;fxgLo 5.
519
cWofo 3
uGtJosf] cGTo
524
lje'if0f u|x0f
525
526
527
528
529
530
532
s]xL xn'sf dx;'; klg eof]. of]eGbf cufl8 dfcf]jfbLn] g]kfnsf ljleGg :yfgdf
;]gfsf u'Nd :tsf o'lg6df cfqmd0f u]sf lyP. u0f :tsf] o'lg6df cfqmd0f
u]sf] of] klxnf] 36gf lyof].
o; 36gfsf] rf lbgkl5 dxffhflwfh k'nrf]sl:yt yL leS6Lzdz]
hafsf] 3df flqef]hsf nflu ;jfL xf]OaS;]sf] x]5. Toxf ;sfaf6 ;a}
kfx'gfsf cufl8 x'sd' eP5, cfO{ :ofS8 dfO{ ldln6L ;]qm]6L. -d}n] d]f] ;}lgs
;lrjnfO{ avf{:t u]._ ;fob of] ;'g] s]xL kfx'gf v';L eP xf]nfg\. s;}n] crDd
klg dfg] xf]nfg\. Toxf d ePsf] eP ;sfnfO{ Pp6f nf]suLt ;'gfpy] xf]nf M
fd|f];u lhGbuL lrGg"
a};sf] v]tL u] glx8\g"= =
s]xL ;docl3 d}n] ;fyLx?;u ldn] ag]kfdf otL Knfl:6s pBf]u vf]n]sf]
lyP. fd|f];u x]ljrf ug{ g;Sbf pBf]u ;'b]lv g} sdhf] cj:yfdf lyof].
d}n] o;nfO{ Jojl:yt ?kdf ;~rfng ug]{ lgwf] u]. To;sf nflu cfkm} ;lqmo
x'g yfn].
d]f] fhLgfdfsf] ljifonfO{ lnP w]} kqklqsf tyf 6]lnlehg Rofgnx?n]
cGtjf{tf{sf nflu k|of; ulx]. t d}n] dnfO{ p4[t gug]{ ;t{df s]xL kqsf;u
dfq slxn]sfxL ;fdfGo s'fsfgL dfq u]. cfk\mgf] k];fut dof{bf lhDd]jfLsf
sf0f ;fj{hlgs ?kdf ax;df cfpg rflxg.
g]kfnsf] zflGt k|of; / sf^{/ ;]G^/
b'O{ dlxgfhlt ePsf] lyof], d}n] fhbaf 5f]8]sf]. Ps lbg d]f ;fyL
8f= b'dg yfkf dnfO{ e]6\g cfpg'eof]. pxfn] eGg'eof], h;f{a, dfcf]jfbLsf] xTof,
lx+;f cft\sn] ubf{ g]kfnL hgtfn] w]} b'Mv kfP. x'g ;S5 eg] xfdL zflGtsf
nflu s]xL k|of; uf}.
of] t Hofb} fd|f] s'f xf]. t xfdLn] o;df s;L, s] ug{ ;S5f} < d}n]
eg]. pxfn] eGg'eof], d ;+nUg u};sfL ;+:yf dfpG6]g l;f];{ Dofg]hd]G6
u|'k -PdcfPdhL_ nfO{ cd]lsfsf] Soflnkmf]lg{ofl:yt Dofs gn kmfpG8];gn]
g]kfnsf u|fdL0f Onfsfdf s]xL ;fgfltgf ljsf; sfo{qmd ;~rfng ug{ cfly{s
;xof]u ulx]sf] 5. pQm ;+:yfdf sfo{t cd]lsL gfuls Soff]g Aof;]6 g]kfn
cfpg'ePsf] 5. pxfn] g]kfndf zflGt :yfkgfsf nflu cd]lsfsf] sf6{ ;]G6n]
k|of; ug{ ;S5 eGg'ePsf] 5. Soff]gn] sf6{ ;]G6;u o;af] ;fdfGo s'f
;d]t ul;s]sf] ;]G6 g]kfnsf] zflGt k|lqmofdf ;3fpg tof x]sf] pNn]v ub}{
8f= b'dgn] eGg'eof], t sf6{ ;]G6n] g]kfndf zflGt k|of; ;' ug'{cl3 bafsf]
df}lvs ;xdlt vf]h]sf] 5. olb bafaf6 ;xdlt eP p;n] uf]Ko ?kdf
k|flDes cWoog 6f]nL k7fpg]5. To;n] g]kfnsf fhgLlts tyf cGo ;a} kIf;u
ljrfljdz{ uL sf6{ ;]G6n] g]kfnnfO{ s;L ;3fpg ;S5 eGg]af] ljZn]if0f
ug]{5 ;xof]usf] k|lqmof cufl8 a9fpg]5. o;sf nflu h;f{an] dxffhflwfhsf]
df}lvs ;xdlt lng ;Sg'x'G5 ls <
pxfsf s'f ;'g]kl5 d}n] eg], d clxn] bafdf 5}g. t klg fhbafdf
sfo{t w]} hgf;u d]f] ;DaGw fd|} 5. ;fy} >L % sf] ;sf g]skf
dfcf]jfbL ljb|f]xLaLr ePsf] bf];|f] zflGtjftf{df ;'b]lv g} Pp6f d'Vo e"ldsf lgjf{x
u]sf] cg'ej ;d]t d;u 5. To;}n] d o;af] dxffhflwfhdf s'f k'ofp5'.
;sfaf6 s] x's'd x'G5, tkfO{+nfO{ hfgsfL ufp5'. o;kl5 o;af] ;sf;u
s'f ug{ pko'Qm JolQm sf] x'g ;S5 eg] ljrf ubf{ df};'kmsf Jofkfls ;xof]uL
k|efszdz] hafnfO{ ;lDemP. tTsfn} pxfnfO{ ;Dks{ u] o; ;DaGwdf
hfgsfL ufpb} ;sfdf hfx] u] s] x's'd x'G5, va kfpm eg]. pxfn] klg
o;af] ;sffTds k|ltlqmof JoQm ub}{ ;sfdf hfx] u] b'O{ ;ftfleq va
u5'{ eGg'eof]. sla !@ lbgkl5 pxfn] dnfO{ kmf]g u] ;sfaf6 sf6{ ;]G6n]
cWoog 6f]nL k7fP x'G5, ;fy} 6f]nLn] g]kfndf ;a} kIfsf ljrf a'e\mg klg pko'Qm
x'G5 tfls PskIfLo ljrf dfq k|jfx gxf];\, t o;af] ;'d} k|];nfO{ s'g} klg
hfgsfL gxf];\ x's'd ePsf] 5 eGg'eof].
d}n] pxfnfO{ tTsfn} o;af] a[xt\ 5nkmn ug{ 8f= b'dg yfkf d tkfO{+nfO{
e]6\g cfp5f} eg]. xfdL b'j} ;f]N6L xf]6nl:yt pxfsf] sfof{nodf uof}. 5nkmnsf
qmddf ha/fn] hfgsfL ufpg'eP cg';f k"j{ cd]lsL fi6klt lhDdL sf6{n]
;ftcf7 dlxgfcl3 dxffhflwfhnfO{ g]kfnsf] cl:y fhgLlt al9x]sf]
czflGtaf] rf;f] fVb} cfkm"n] g]kfndf zflGt k|of;sf nflu ;xof]u ug]{ OR5f
JoQm ug'{ePsf] x]5. To;} a]nf dxffhflwfhaf6 sf6{ff g]kfnk|lt b;f{OPsf]
;b\efjnfO{ wGojfb aS;b} cfjZos k] kl5 va ug]{ kq ;d]t k7fOaS;]sf] x]5.
;fy} ha/fn] cGo s] s'f klg hfgsfL ufpg'eof] eg], sf6{ ;]G6sf] af]8{ ckm
8fO]S6df cd]lsfsf] ;fgk|mflG;:sf]l:yt g]kfnsf cj}tlgs dxfjfl0fHob"t lr8{
An'dlkmN8 klg x'g'x'G5. pxf ;sfsf] fd|f] lrghfgsf] JolQm ;d]t x'g'x'G5.
To;}n] pxfn] klg o;df ;xof]u ug{ ;Sg'x'G5. pxfF;usf] nfdf] 5nkmn yk
hfgsfLaf6 xfdLnfO{ o; sfo{df cufl8 a9\g dbt k'Uof]. xfdLn] t'Gt} sf6{
;]G6df va u] cWoog 6f]nL sf7df8f} k7fpg cfu|x ug]{ eof}.
o;} qmddf cd]lsfsf] P6nfG6f, hlh{ofl:yt sf6{ ;]G6af6 G ;dfwfg
sfo{qmdsf lgb]{zs DofYo' xf]8\; ;xfos a|fog Dofsljg sf7df8f} cfpg'eof].
xfdL;usf] lj:t[t 5nkmnkl5 pxfx?n] k|wfgdGqL z]axfb' b]pjf nufot ljleGg
kf6L{sf g]tfx?, gfuls ;dfhsf cu'jfx?nfO{ e]6\g'eof]. ;fy} k|wfg ;]gfklt
Kofh\u yfkf;u ;d]t ljrfljdz{ eof]. To; cj:yfdf dfcf]jfbL g]t[Tj;u
533
534
535
536
emngfy vgfn eLdaxfb' fjn klg cGo s'g} sfo{qmddf cd]lsf k'Ug'ePsf]
x]5. pxfx? xfdL ePsf] 7fpdf cfpg'eof] b'j}n] sf6{;usf] 5nkmndf
;xefuL x'g rfxg'eof]. t, pxfx?nfO{ sf6{ ;]G6n] lgdGq0ff u]sf] lyPg,
g t cfk"m cfpg] k"j{;"rgf g} lbg'ePsf] lyof]. To;}n] ;]G6n] pxfx?nfO{
5nkmndf ;xefuL gufO{ ko{j]Ifssf ?kdf fVg] k|:tfj uof]. vgfnn] Tof] s'f
:jLsf ug'{ePg r'krfk lx8\g'eof]. g]tf fjn eg] dxf;lrj g]kfnsf] ;xfossf
?kdf pxfsf] k5fl8 flvPsf] l;6df a:g'eof]. g]kfnsf g]tfx?sf] tfn gf6s
b]v]/ Ps l5g Toxf ;a} lhNn k].
sf6{ ;]G6n] ljleGg fhgLlts bnsf g]tfnfO{ xfj{8{ ljZjljBfnodf
g]uf]l;P;g PG8 sf]cln;g lalN8 ;DaGwL k|lzIf0fsf] ljz]if sfo{qmd tof uof].
sfo{qmddf efu lng sf\u|];af6 rqmk|;fb af:tf]nf 8f= fdz0f dxt, sf\u|];
k|hftflGqsaf6 8f= ldg]Gb| lhfn ljdn]Gb| lglw, Pdfn]af6 emngfy vgfn
czf]ss'df fO{, fk|kfaf6 w|'jaxfb' k|wfg, fli6o hgzlQm kf6L{af6 8f= k|sfzrGb|
nf]xgL, g]kfn ;b\efjgf kf6L{af6 clgns'df emf, fli6o hgdf]rf{ -d;fn_ af6 kl
yfkf, dfgj clwsfjfbL kb\dTg t'nfw, 8f= b'dg yfkf d cd]lsf uof}. xfj{8{
ljZjljBfnosf] of] cg'ej Hofb} ;'vb 1fgj4{s eof]. ;a}n] Ps ;ftfs} nflu
eP klg a'9];sfndf ljBfyL{ ePsf] dx;'; u]. Ps ;ftfsf] k9fO Hofb} nfebfos
lyof]. xfj{8{kl5 jfl;\6g 8L;Ldf ;d]t sfo{qmd flvPsf] lyof]. Toxf Soflk6n
lxndf s\u|];Dofgx?;u, l8kf6{d]G6 ckm :6]6sf kbflwsfLx?;u 5nkmn eof].
g];gn ;]So'l6L sfplG;ndf ;d]t la|lkmsf] sfo{qmd flvPsf] lyof]. cd]lsfsf
;a}h;f] sfo{qmddf 6f]nLdf ;xefuL fhgLlts g]tfx?n] dxffhflwfhsf] sbdsf]
tLj| ljf]w u]sf lyP. sf6{ ;]G6sf] lgdGq0ffdf cd]lsf uO{ cGo sfo{qmddf
;xefuL eP fhfsf] ljf]w ug'{nfO{ ;]G6n] plrt 7fg]sf] lyPg. o;af6 ;]G6sf]
t6:y e"ldsfdf c; kg{ ;S5 eGg] pgLx?sf] egfO lyof]. jfl;\6g 8L;Lkl5
6f]nLnfO{ sf6{ ;]G6n] P6nfG6fl:yt cfk\mgf] sfof{nodf ;d]t nu] 5nkmn u]sf]
lyof]. 5nkmndf k"j{fi6klt sf6{ :jo+ ;xefuL x'g'x'GYof].
o;}aLr g]kfndf dxffhflwfhaf6 @)^! df3 !( ut] csf]{ zfxL sbd
rflnaS:of]. o;af6 g]kfndf fhgLlts cGof]n emg} a9\of]. g]skf dfcf]jfbL;usf]
Gdf ;d]t s'g} ;'wf cfPg. t}klg zflGtsf] k|of;:j?k sf6{ ;]G6n] k"j{lgwf{lt
sfo{qmd cg';f xfj{8{ ljZjljBfnodf ;~rfng x'g] sfo{qmdsf nflu >L % sf]
;sf;u jli7 clws[tx?sf] gfd k7fpg cfu|x uof]. ;]G6n] Go'of]s{l:yt
;+o'Qm fi6;\3sf nflu :yfoL lgof]u dfkm{t pQm cfu|x u]sf] lyof]. otf
8f= b'dgn] klg d'Vo ;lrj nf]sdfgl;+x sfsL{ kfi6dGqL d]zgfy kf08]nfO{
e]6] sf6{ ;]G6sf] cfu|x cg'?k gfd k7fpg cg'f]w ug'{ePsf] lyof]. w]} ;dokl5
dGqL kf08]n] pQm sfo{qmddf ;xefuL ufpg !@ hgfsf] gfd k7fpg'eP5.
To;af] sf6{ ;]G6n] 8f= b'dgnfO{ hfgsfL ufof]. h'g p2]Zon] sfo{qmd ug{
vf]lhPsf] lyof], To; cg'?ksf gfdx? gePkl5 8f= b'dgn] dnfO{ e]6] gfdfjnL
b]vfpg'eof]. To;df k"j{ k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x yfkf, k"j{yL ;bLkaxfb'
zfx, dGqL kf08]sf 5f]f lgZrngfy kf08], k"j{ d'Vo ;lrj s0f{Wjh clwsfL,
k|f= lht]Gb|Wjh vf8, 8f= df]xgk|;fb nf]xgL, kqsfx? dgf]~hg hf]zL, nf]sbLk
yfkf nufotsf] gfd lyof]. oL gfd b]v] dnfO{ crDd nfUof]. sf6{ ;]G6n]
zfxL g]kfnL ;]gfaf6 ;xfos yL b'O{ hgf, g]kfn k|xL, ;z:q k|xL an
fli6o cg';Gwfg ljefuaf6 8LcfO{hL :tsf PsPs hgf, To:t} Iff, u[x, ;"rgf
tyf ;~rf kfi6 dGqfnoaf6 PsPs hgf ;x;lrj :tsf sd{rfLsf]
gfdsf] ck]Iff u]sf] lyof]. t dGqL d]zgfy kf08]n] k7fPsf gfdx? To:tf
lyPgg\. tLdWo] s]xL gfd t xfj{8{ ljZjljBfnoeGbf tLy{:ynlt k7fpg plrt
x'g] vfnsf lyP. dGqL kf08]n] lgtfGt kfljfls JolQmjfbL :jfy{ fv]
gfdx? k7fPsf] :ki6 b]lvof]. To;kl5 xfdLn] oL gfdsf] ;f ;sfL ;]jfs}
pRr txsf sd{rfLsf] gfdfjnL dfUg sf6{ ;]G6nfO{ ;'emfj k7fof}. ;]G6n]
To;} uof]. t sf6{ ;]G6n] k'gM dfu u] cg';f >L % sf] ;sfsf jli7
kbflwsfLsf] gfd dGqL kf08]n] k7fpg'ePg. o;L of] sfo{qmd olts} :ylut
eof]. o;kl5 dfcf]jfbL g]tfnfO{ ;d]t ;f]xL sfo{qmddf ;ls ufpg] kxn klg
cufl8 a9\g ;s]g. t}klg d'Vo ;lrj nf]sdfgl;+x sfsL{n] cfk\mg} kxndf o;af]
kl5;Dd k|of; ulxg'ePsf] lyof]. pxfn] pQm 6f]nLdf cfk\mg} g]t[Tjdf hfg ;d]t
rfxg'ePsf] lyof].
s]xL ;dokl5, @)^@ ebf}df ;+o'Qm fi6;\3sf] dxf;efdf dxffhflwfh
;jfL x'g] sfo{qmd aGb} lyof]. To; qmddf 8f= b'dg sf6{ ;]G6sf] cg'f]w
cg';f dxffhflwfhnfO{ k"j{ cd]lsL fi6klt lhDdL sf6{;u e]63f6 ufpg
kxn ub}{ x'g'x'GYof]. To; l;nl;nfdf xfdLn] cgf}7f] s'f yfxf kfof}. ;fdfGotof
fi6 k|d'v jf ;sf k|d'vsf] ljb]z e|d0f sfo{qmd to ug{ kfi6 dGqfnosf
;lrj, lzi6frf dxfkfn ;DalGwt 8]:s x]g]{ kbflwsfL lhDd]jf x'G5g\. t
o; k6ssf] ;sfsf] ;jfL ;DaGwL sfo{qmdaf] kfi6 dGqfnosf lhDd]jf
kbflwsfLx? k"} cgle1 lyP. e|d0fsf] ;Dk"0f{ sfo{qmd t kfi6dGqL kf08], pxfsf
5f]f lgZrngfy kf08], lrtjgl:yt 6]Dkn 6fOu l;f]6{sf dflns j;Gtfh ld>
cd]lsfdf ld>sf bfh' 8f= x]dGtfh ld>n] kf] ldnfpb} x]5g\. Go'of]s{l:yt
:yfoL lgof]unfO{ ;d]t ;+o'Qm fi6;\3sf] ;fwf0f ;efnfO{ dxffhflwfhaf6
;Daf]wg x'g] sfo{qmd afx]s cGo s'g} ljifodf hfgsfL lyPg.
o;}aLr sf6{ ;]G6n] klg dxffhflwfh;u bz{ge]6sf] sfo{qmd ldnfpg
sf7df8f}df ljz]if 6f]nL k7fPsf] lyof]. 6f]nLn] sf6{ ;]G6af6 Kn]g rf6{ uL
;sfsf] ;jfL Go'of]s{af6 sf6{ ;]G6 P6nfG6f rnfpg], Ps ft P6nfG6fd} fVg]
537
538
k"j{ cd]lsL fi6klt sf6{;usf] e]63f6kl5 k'gM Go'of]s{ ;jfL lkmtf{ ufpg]
k|:tfj NofPsf] lyof]. P6nfG6fdf flt a:g] sfo{qmd ldNg g;s] laxfg} Go'of]s{df
Kn]g k7fP P6nfG6f ;jfL rnfpg] tyf sf6{;u e]6 nGrkl5 Go'of]s{ lkmtL{
;jfL x'g] ljsNk k|:t't ulPsf] lyof] . To;f] ug{ klg ;Dej geP k"j{fi6klt
sf6{ cfkm} Go'of]s{glhs}sf] s'g} xf]6ndf nGr jf lrofsf nflu cfP ;sf;u
e]6L kms{g] k|:tfj lyof]. oL k|:tfjx? ;lxt 6f]nLn] kfi6dGqL kf08], 6]Dkn
6fOu l;f]6{sf dflns j;Gtfh ld> fhbafsf zfxL kfZj{jtL{ ;xfos
yL ljholjqmd v8\sf;u klg 5nkmn uof]. t pQm 6f]nL sf7df8f} xbf;Dd
dxffhflwfh k"j{fi6kltsf] e]63f6sf] sfo{qmd to x'g ;s]g. fi6;\3sf]
sfo{qmd ;s] g]kfn kms{+bf ;sf hd{gLsf] k|mf\skm6{df s]xL lbg cffd
ulaS;g] sfo{qmd lyof]. cd]lsfdf e]6\g cg's"n geP ToxL cfP k"j{fi6klt
sf6{n] ;sfnfO{ e]6\g ;Sg] k|:tfj ;d]t cfPsf] lyof]. e]63f6sf] sfo{qmd
ldnfpg 8f= b'dg d}n] w]} k|of; u]sf lyof}. o;} qmddf Ps lbg 8f= b'dgn]
kfi6dGqL kf08]nfO{ e]6] eGg'eP5, g]kfndf zflGtsf] k|of;sf nflu k"j{fi6klt
sf6{ w]} lrlGtt x'g'x'G5. Hofb} dxj lbP ;a} s'f x]lxg'ePsf] 5. To;}n]
g]kfnn] of] df}sf u'dfpg' x'b}g. dxffhflwfhaf6 P6nfG6fd} ;jfL eP fi6klt
sf6{nfO{ e]6\g pko'Qm x'G5. lsgeg] lhDdL sf6{ cd]lsfsf] fi6klt eO;s]sf
gf]a]n zflGt k':sfaf6 ;d]t ;Ddflgt eO;s]sf JolQm x'g'x'G5. pxfnfO{ of]
pd]df s'g} dfg;Ddfgsf] h?t 5}g. pxfn] g]kfn g]kfnLsf] lxtsf nflu dfq
s'f ulxg'ePsf] xf]. k|To'Qdf dGqL kf08]n] 7"nf] bDesf ;fy eGg'eP5, ls
Oh ls, x' Oh lhDdL sf6{ < -fhf eg]sf] fhf g} xf], lhDdL sf6{ eg]sf]
sf] xf] <_ of] cleJolQm ;'g] 8f= b'dg cfZro{rlst eO{ ge'Nn k] kms{g'eP5.
vf]qmf] bDe clgi6sfL x'g ;S5 eg] xfdL lrlGtt eof}.
fi6;\3sf] dxf;efdf efu lng hfg] fi6 k|d'v jf ;sf k|d'vx?nfO{
cd]lsL fi6kltn] e]63f6 hnkfgsf] cfof]hgf ug]{ k|rng 5. t o;
k6s cd]lsL fi6kltn] dxffhflwfhnfO{ ge]6\g] dfq} xf]Og, pxfn] cfof]hgf
ug]{ hnkfg ;dff]xdf ;d]t lgdGq0ff gug]{ s'f eP5. ;fy} cd]lsfdf x]sf
g]kfnLsf s]xL ;\3;+:yfn] klg ;sfsf] Go'of]s{ e|d0fsf qmddf ljf]w sfo{qmd
ug]{ eP5g\. kmn:j?k cflvdf cfP ;sfsf] e|d0f :ylut ePsf] va
cfof]. o;af] a]n}df cg'f]w ePsf] eP k"j{ cd]lsL fi6klt sf6{n] ;xof]u ug{
;Sg'x'GYof] xf]nf h:tf] nfU5.
;sfsf] cd]lsf e|d0fsf] sfo{qmd 2 ePkl5 sf6{ ;]G6af6 xfdLnfO{
tLg ;ftfleq s'g} klg lbg sf6{n] ;sf;u 6]lnkmf]gdf s'f ug{ vf]h]sf]
va cfof]. To;kl5 8f= b'dg d}n] ;}lgs ;lrjfnodf sfo{t pkyL 6Lsf
wdnfnfO{ d]f] 3df af]nfP 5nkmn uof}. pxfnfO{ ljifosf] uDeLtfaf] dgg
539
540
sn'lift efjgfn] elPsf] ;dfrf cfPsf] lyof]. To;sf lj4 d}n] cbfntsf]
z0f ;d]t lnP, h'g d'2f xfn;Dd klg 6'\luPsf] 5}g. of] ;dfrf n]Vg] pQm
klqsfsL ;Dkfbs alatf a:g]tnfO{ Pp6f kf6L{df e]6]sf] a]nf ;f]w] klg. t
pxfn] d;u s'f ug{ cfjZos 7fGg'ePg. oL b'j} ;dfrf k|sflzt ug]{ sfd
fhbafsf tTsfnLg ;+jfb ;lrjsf] lyof] eg] o;sf] p2]Zo dnfO{ abgfd ug'{
lyof]. o;af6 bafnfO{ slt kmfObf eof], Tof] t Toxfsf xf]gxf ;lrjHo"x?nfO{
g} yfxf xf]nf.
df# 19 sf] zfxL sbd
g} lbbg} Yof]. zfxL cfof]usf] u7g fhfnfO{ e|ddf kflPsf] Pp6f gd'gf lyof].
fhgLlts kf6L{sf g]tfx? h:tf];s
' } e|i6 eP klg tL hgtfsf k|ltlglw x'g\ eGg]
tYonfO{ o; cj:yfdf cfOk'Ubf k"} a]jf:tf ulof]. fhfdf klg g]tfx?nfO{ Psbd}
ldlgdfOh u] k]n] 7Ls ug{ ;S5' eGg] e|d k]sf] b]lvof]. @)!& ;fndf fhf
dx]Gb|n] p7fPsf] sbdnfO{ k5\ofPsf] h:tf] dfq b]lvof]. hgtfsf] r]tgf :t
;dosf] k|jfx To; a]nfeGbf Hofb} g} leGg eO;s]sf] af]w ePsf] b]lvPg.
dxffhflwfhaf6 tTsfnLg dlGqklifb\ avf{:t uL b]zsf] zf;gef
cfk\mgf] xftdf lnOaS;]kl5 g]kfnsf] tn fhgLlts cj:yfn] crfgs cs}{
df]8 lnof]. hg;fwf0fn] dxffhflwfhaf6 zflGtsf] k|of; x'G5 eGg] ljZjf;n]
fhfsf] sbdnfO{ s]xL xb;Dd :jfut klg u]sf x'g\. fhgLlts bnx?sf
;sfn] b]zsf hNbfaNbf ;d:of ;dfwfg ug{ g;s]sf], e|i6frf rd r'nLdf
k'u]sf], sf08}sf08n] cy{tGq tx;gx; ePsf] d'n's s'zf;gn] u|:t ePsf a]nf
hgtfn] fhfaf6 ;'zf;gsf] cfzf fVg' :jfefljs} lyof]. To;}n] fhfsf] sbdaf6
k|hftGqsf] 3f6L lgdf]7] xTof ulbf ;d]t c;n eljiosf] cfzfn] hgtfn]
s]xL lbg;Dd dxffhflwfhnfO{ ;fy lbP. t ;sfaf6 cfk\mgf] cWoIftfdf
dlGqd08n agfP h'g ;Gb]z lbOaS:of], To;af6 hgdfg; tyf cGtf{li6o
hut\sf] ;d:of ;dfwfg x'G5 eGg] cfzfdf t'ifffkft x'g k'Uof]. ;sfsf] o;}
sbdn] fhgLlts bnx?nfO{ s8f ;\3if{ ug{ ;Sg] af6f] vf]lnlbof]. ;sfn]
h'gh'g JolQmnfO{ dlGqklifb\df ;dfj]z ulaS:of], ltgLx? Tof] kll:yltdf
cfp68]6]8 k"0f{ ?kn] c;fGble{s lyP. pgLx?sf] hgfwf slasla ;dfKt
;x lyof]. ;sfn] 5fg]sf s]xL o'jf JolQmsf] k[i7e"ld t emg\ lgfzfhgs
lyof]. kbf{cufl8sf cToGt} :jfyL{ tyf dxjfsf\IfL d]zgfy kf08] kbf{leqaf6
zlQm ;~rfng ug]{ zbrGb| zfx h:tf k|j[lQn] o;} t s'g, emg\ sfgdf ;'g eGg]
pvfgnfO{ rltfy{ ullbof].
df3 !( sf] ef]ln kN6} fhbafdf sfo{t pkyL 6Lsf wdnf dnfO{ e]6\g
cfpg'ePsf] lyof]. d}n] pxfnfO{ eg], ;sfsf] of] sbd Hofb} vtgfs 5.
;sf fhf g} eP a:bf fd|f] x'G5. k|wfgdGqL c?nfO{ agfpbf pko'Qm x'G5.
fhfsf] of] sbd ;kmn xf]nf of gxf]nf eGg] ts{ ug'{ lans'n} cfjZos 5}g.
fh;+:yfsf nflu of] sbd c;kmn x'g] sNkg} gug'{xf];\. ;kmn x'g}k5{. lsgeg]
of] c;kmn ePdf fh;+:yfsf] cl:tTjdf g} k|Zglrx\g nfUg ;S5. casf] s'g} klg
cfGbf]ng fh;+:yfsf lj4 x'G5 eGg] d]f] ljZn]if0f 5. @)#^ ;fnsf] ljBfyL{
cfGbf]ng k~rfotL Joj:yfdf v's'nf]kg NofO{ k|hftflGqs klkf6Ldf hfgsf nflu
lyof]. @)$^ ;fnsf] cfGbf]ng k~rfotL Joj:yf kljt{g uL ax'bnLo Joj:yf
sfod ug{ lyof]. ca csf]{ cfGbf]ng eP fh;+:yfsf lj4 x'G5 eGg] d]f] a'emfO
5. To;}n] hgtfsf] rfxgf s] xf], a'em] sfd ug'{kof]. hgtfn] zflGt rfx]sf
541
542
zflGtsf nflu t'Gt} s'g} k|of; gug]{ xf] dfcf]jfbLnfO{ jftf{df Nofpg kxn
gug]{ xf] eg] eftn] 5 dlxgfleq s'g} g s'g} sbd rfN5. Tof] fh;+:yfsf]
lxtdf sbflk x'b}g. clg xfdL b'j} ldn] fhfaf6 s]s:tf] sbd ckgfpg'k5{ egL
a'bfut k|ltj]bg tof kfof}. ;+of]ujz To;df klg !@ a'bf g} lyP. o;kl5
pkyL 6Lsf wdnfnfO{ d]f] 3df af]nfP 5nkmn uof}. pxfnfO{ d}n] b]zsf]
kll:ylt Hofb} uDeL r'gf}tLk"0f{ 5, ;sfdf rf8} hfx] ug'{xf];\ eg] xfdLn]
tof kf]sf] !@ a'b] k|ltj]bg lbP. cfjZos k5{ eg] xfdL b'j}nfO{ ;+o'Qm ?kdf
bz{ge]6 ldnfOlbg';\, xfdLnfO{ hfgsfL ePsf ;a} ljifo dxffhflwfhdf hfx]
u5f}{+ eg]. 6Lsf h;f{an] d}n] ;a} a'em], d ;sfdf hfx] u] bz{ge]6sf] ;do
ldnfp5' eGg'eof]. o;af] klg xfdLn] sf6{ ;]G6nfO{ va uof}. t w]}
lbg;Dd klg 6Lsf h;f{asf] hjfkm cfPg. o;}aLr dxffhflwfhsf] z'ehGdf]T;j
dgfpg] l;nl;nfdf k|d'v ;}lgs ;lrjfnon] k"j{ ;}lgs ;lrjx? k"j{ zfxL
kfZj{jtL{x?sf nflu @)^@ c;f @@ ut] cfof]hgf u]sf] flqef]hsf] lgdGq0ff
dnfO{ klg k|fKt eof]. ;fy} 6Lsf h;f{an] kmf]g u] flqef]hdf tkfO{+nfO{ !%@)
ldg]6 bz{ge]6 aS;g] sfo{qmd 5, tof eP cfpg" eGg'eof]. ;f]xL cg';f d
uP. t Toxf pxfn] eg] h:tf] 5'} bz{ge]6 kfOg. xfdL nfOgdf x]sf] :yfgdf
;jfL x'bf ;sfaf6 dnfO{ xfp cf o' ljj]s < -ljj]s, ltdLnfO{ s:tf] 5 <_
x's'd eof]. d}n] Ps sbd cufl8 a9] ;sf, dnfO{ t 7Ls 5 t b]znfO{
7Ls 5}g, zflGtsf nflu k|of; ug{ Hofb} l9nf eO;Sof], olb t'Gt} k|of; gug]{
xf] eg] OlG8of ljn sdcfp6 ljy ;6]{g :6]K;, b\of6 Oh uf]O 6' aL 8]l6d]G6n
6' Kofn]; OG6]:6 -eftn] g]kfnsf] ;d:ofnfO{ lnP 5 dlxgfleq s'g} sbd rfNb}
5, Tof] bafsf nflu vtgfs x'g ;S5_ ;Dd af]Ng EofP. ;sf d}n] a'em]
x's'd eP cufl8 al9aS:of].
To; a]nf ;sfn] d]f s'f uDeLtfsf ;fy lnOaS;]g. jf:tjdf 8f= b'dg
dnfO{ eftn] 7Ls o:t} ub}{ 5 eGg] hfgsfL lyPg. t eftn] s]xL g s]xL
ub}{ 5 eGg] k"jf{ef; rflx cjZo lyof]. x'g klg d}n] ;sfnfO{ hfx] u]sf] kfr
dlxgfleq} @)^@ d\l; ^ ut] gof lbNnLdf eftsf] ;lqmotfdf cfGbf]ngt d'Vo
fhgLlts bnx? dfcf]jfbLaLr !@ a'b] ;xdlt eof]. d'Vo ?kdf of] ;xdlt
fh;+:yfsf lj4 ;+o'Qm ?kdf hgcfGbf]ngdf hfg] eGg] g} lyof]. To;kl5 s]s]
eof] eGg] ljifo ca Oltxf; eO;s]sf] 5.
df3 !( sf] fhfsf] sbdn] vf;} ;kmntf kfPg. hgtfn] ck]lIft fxt
kfpg ;s]gg\. ;sfaf6 clVtof b'kof]u cg';Gwfg cfof]unfO{ ;'b[9 uL
To;}af6 cfjZos sfd lng'kb{Yof]. t ;+ljwfg ljkLt zfxL cfof]u agfP
g]tfx?nfO{ pQ]lht kfg]{ t;f{pg] sfd eof]. ;jf]{Rr cbfntn] zfxL cfof]unfO{
c;+j}wflgs 7x u]kl5 fhfaf6 df3 !( sf] cf}lrToaf]] k'glj{rf ug'{kg]{ lyof].
543
544
t To;f] klg ulPg. o; cj:yfdf fhfsf] clk|msf e|d0f k|To'Tkfbs x'g k'Uof].
clk|msfaf6 kms]{kl5 kfi6dGqL kf08]n] lbPsf] g]kfnsf] kfi6 gLltdf gof
cfofd ;' eof] eGg] cleJolQm lgtfGt u}lhDd]jf lyof]. rLgsf fi6kltnfO{
e]6\g] ;Gbe{df pxfsf] !! lbgsf] a]Olha;fO klg pknlAwljxLg x\of]. b]zsf]
o:tf] hl6n kll:yltdf fhfn] hf]d;f]ddf snfsfx? af]nfP ;\uLtsf] dHhf
lng' plQs} c;fGble{s lyof]. a\unfb]zsf] 9fsfdf ;DkGg ;fs{ lzv ;Dd]ngdf
fhfn] rLgnfO{ ;fs{df ko{j]Ifs agfpg fv]sf] k|:tfj klg kof{Kt u[xsfo{lagf g}
cfPsf] a'lemG5. o;df k"0f{tM dGqL kf08]n] fhfnfO{ km;fPsf] b]lvG5. crfgs
cfPsf] of] k|:tfjsf sf0f eftn] fhfn] rLg sf8{ k|of]u ug{ nfu]sf] ;f]r]
fhfnfO{ 7Ls 7fpdf Nofpg lbNnLdf fhgLlts bn dfcf]jfbLaLr !@ a'b]
;xdlt ufPsf] lyof].
df3 !( sf] sbdkl5 fhfsf] s"6gLlts 0fgLlt klg c;kmn x'g k'Uof].
ldqfi6sf k|ltlglwd08n;u fhfn] s'f Ps k|sfn] ug]{ Jojxfdf cs}{ sfd
x'g] b]v] ljb]zLx? klg crDddf kb{y]. o;} qmddf a]nfotsf ljz]if b"tsf ?kdf
lgo'Qm ; h]k|mL h]D;nfO{ pk]Iff uL dxffhflwfhaf6 bz{ge]6 ;d]t aS;]g.
h]D;n] k|wfg ;]gfkltnfO{ ;d]t e]6\g gkfPkl5 zfxL g]kfnL ;]gfsf] dfgj clwsf
dxfzfvfdf sfo{t dxf;]gfgL gL]Gb| cof{n;u u'gf;f] kf]Vg'eP5. pxfn] s];Dd
eGg'eP5 eg], cd]lsf eft g]kfndf fh;+:yf x]sf] b]Vg rfxb}gg\. t
a]nfot fh;+:yf ePsf] g]kfnsf] k'fgf] ldqfi6 xf]. To;}n] a]nfotnfO{ a]jf:tf
u] g]kfnn] s] kfp5 < o;af6 fhfnfO{ s] kmfObf k'U5 <
fhfn] df3 !( sf] sbd rfNg] cfef; kfPkl5 eftLo u'Ktr ;+:yf csf
k|d'v pkk|d'v sf7df8f} cfPsf lyP. pgLx?n] fhf 1fg]Gb|;u uf]Ko ?kdf
tfxfrnl:yt k|efszdz] hafsf] 3df Ps 306f 5nkmn u]sf lyP. df3 !(
sf] h:tf] sbd plrt x'b}g eGg] eftLo u'Ktr lgsfosf] ;'emfj lyof] eGg] klg
d}n] ;'g]sf] lyP. t :jb]zL tyf ljb]zLx?n] lbPsf] s'g} klg ;Nnfx ;'emfj
fhfnfO{ dfGo ePg. o;} qmddf lbNnLsf] !@ a'b] ;Demf}tf eof] cfGbf]ngn] ult
lnof]. cGTodf !( lbgsf] P]ltxfl;s hgcfGbf]ng eof]. hgcfGbf]ngs} aLrdf
eft ;sfsf] ljz]if b"tsf ?kdf sf\u|]; -cfO{_ sf g]tf 8f= sg l;+x
ljb]z;lrj Zofdz0f sf7df8f} cfpg'eof]. pxfx?n] cfGbf]ngt ;a} kIf;u jftf{
ug'{eof]. Zofdz0fn] k|wfg ;]gfklt Kofh\u yfkfnfO{ e]6] cfGbf]ngsfLx?dfly
s'g} klg lsl;dsf] ;}lgs sfafxL eP eftnfO{ dfGo gx'g] r]tfjgL lbg'ePsf]
;d]t ;'lgg cfPsf] lyof]. o;} k|;\udf eftLo :yn;]gfWoIfn] k|wfg ;]gfklt
Kofh\u yfkfnfO{ kmf]g u] cfGbf]ngt bnx?nfO{ ;xof]u ug'{kg]{ ;xof]u guL
bdg eP dfgj clwsf pNn\3gsf] cleof]udf cGtf{li6o cbfntdf pleg'kg]{
r]tfjgL lbg'eof] eGg] rrf{ ;d]t d}n] ;'g]sf] lyP. cfGbf]ng rs]{kl5 afWo eP
545
546
fhf 1fg]Gb|af6 :jLsf gu]sf] ;Gbe{ oxf la;{g ldNb}g. t, u0ftGq :yfkgf
ug{ cfd g]kfnLnfO{ hgdt ;\u|x jf cGo s'g} ljsNkaf6 k|ToIf ?kdf ;xefuL
ufOPsf] 5}g. hgtfnfO{ hgdt ;\u|xdf k|ToIf ;xefuL ufO{ u0ftGqaf] lg0f{o
ulPsf] eP To;n] Hofbf j}wflgstf kfpg] lyof]. o; ljifodf Oltxf;df slxNo}
k|Zg p7\g] s'g} ;DEffjgf xg] lyPg. lsgeg] bf];|f] hgcfGbf]ng fh;+:yf;us}
Pp6f ;Demf}tfdf cfP 6'\luPsf] Oltxf; ;fIfL 5, hgcfGbf]ng of hgo'4 sf]
andf dfq} g]kfndf fh;+:yf lj:yflkt ePsf] xf]Og.
u)ftGq g]kfn, b]zsf] cj:yf / g]kfnL ;]gf
;+of]ujz, u0ftGq 3f]if0ff ePs} lbg @)^% h]7 !% ut] d]f ;fyL ;xfos
yL bdggl;+x f0ffsf] c;fdlos lgwg eof]. d pxfnfO{ clGtd >4f~hln JoQm
ug{ kz'klt, cfo{3f6 k'u]sf] lyP. Toxf k|wfg ;]gfklt Sdf\ub s6jfn ;d]t
cfpg'ePsf] lyof]. cfo{3f6df f0ffsf] bfx;+:sf x'b} lyof]. ptf jL]Gb| cGtf{li6o
;Dd]ng s]Gb|l:yt ;+ljwfg;efsf] xnn] @$) jif{sf] Oltxf; af]s]sf] fh;+:yf cGTo
ePsf] 3f]if0ff ub}{ lyof]. ;xdf cg]s lsl;dsf xNnf rln g} x]sf lyP.
u0ftGq 3f]if0ff ubf{ ;]gfaf6 s'g} g s'g} k|ltlqmof cfpg] w]}sf] ck]Iff lyof]. a]aL
ls, ;]]df]lgon ls sf k|;\u klg gcfPsf xf]Ogg\. o;} ;Gbe{df k|wfg
;]gfklt s6jfn;u s'f x'bf g]kfndf fhtGq x6fP u0ftGq :yfkgf x'b} u]sf]
36gfnfO{ pxfn] ;fdfGo ?kdf lng'ePsf] k|ltlqmof kfOof]. cfo{3f6d} k"j{ yLx?
;bLkaxfb' zfx, afnfgGb zdf{, lrqaxfb' u' klg x'g'x'GYof]. s6jfn kms]{kl5
xfdLn] pxfsf] egfOk|lt cfZro{ JoQm uof}. g]kfnL ;]gfnfO{ ;w} fhfsf] ;]gf eGg]
ulGYof]. To;df klg k|wfg ;]gfklt s6jfn fhbafn] cf]vn9'\ufaf6 NofP
kfngkf]if0f u] ;]gfsf] clws[t agfO{ kl5 k|wfg ;]gfklt ;d]t agfpg rfx]sf
JolQm x'g'x'GYof]. sd ;] sd pxfn] fh;+:yfaf] lg0f{o ubf{ k|ToIf hgdt ;\u|x
dfkm{t hgtfsf] dtaf6 ug'{k5{ eg] c8fg fVg ;Sg'x'GYof]. t k|wfg ;]gfklt
s6jfnsf] b"blz{tf sf sf0f To:tf] s'g} clk|o 36gf x'g kfPg.
;+ljwfg;efsf] klxnf] a}7sn] g]kfnnfO{ ;\3Lo u0ftGq g]kfnsf ?kdf
3f]if0ff t uof], t u0ftGq ;+:yfut ug{] sfd w]} g} afsL 5. u0ftGq g]kfnsf]
gof ;+ljwfg tof ug{ ag]sf] ;+ljwfg;ef tLg jif{ laTg nfUbf;Dd ;Qfsf] v]nd}
cndlnOx]sf] 5. ;+;b\jfbL fhgLlts bnx? ljb|f]xL g]skf dfcf]jfbLaLr
ePsf] ;xdlt cg'?k zflGt k|lqmof tfls{s lgisif{df k'Ug ;s]sf] 5}g.
Joj:yflksf ;+;b\sf] ;d]t lhDd]jfL kfPsf] ;+ljwfg;efaf6 k6sf}sf] lgjf{rgkl5
klg k|wfgdGqLsf] rog x'g ;s]g. Psflt fhgLlts bnx? ;Qf ;\3if{df
tNnLg x]sf 5g\ eg] csf{lt ljb]zL x:tIf]k pTsif{df k'u]sf] 5. kmn:j?k g]kfn
547
548
;jf]{Rrdf l6 xfNg'eof] lhTg' klg eof]. olt a]nf;Dddf s6jfn k|wfg ;]gfklt
eO;Sg'ePsf] lyof]. d'2f lht] klg k|bLk h;f{anfO{ s6jfnn] g axfnL ug'{eof],
g tna lbg'eof] g t k]G;g g}. t o:t} k|s[ltsf] cf7 hgf ;xfos yLx?sf]
d'2fdf ;jf]{Rrn] k"0f{ km};nf gub}{ cfGtls cfb]zs} edf s6jfnn] pxfx?nfO{
h\uL c8\8fdf xflh ufpg'eof]. of] sfo{ pxfn] cfk\mg} dfq a'l4ljj]sn] ug'{eof]
jf pxfsf k5fl8 7"n} zlQm nfu]sf] lyof] eGg]af] eljiodf phfu xf]nf, t o;af6
k|wfg ;]gfklt s6jfnsf] }w rlq pbf\uf] x'G5. To:t}, pxfn] ;]gfaf] hlt
cfhgLlts s'f ug'{eof], To;eGbf a9L lgtfGt JolQmut :jfy{ af]s] g]tfx?sf]
33 wfpg'eof]. cfk\mgf] ;lsPsf] kbfjlw yKg edUb' k|of; ug'{eof]. cfkm"n]
cjsfz kfpg'cl3 Psdlxg] labf a:g] cl3Nnf] lbg -@)^^ ;fpgdf_ fHosf] s'g}
dxjk"0f{ kbdf gx]sf g]kfnL sf\u|];sf ;efklt lulhfk|;fb sf]Ofnfsf] 3
dxffhuGhdf nu] pxfn] tTsfnLg anflws[t yL 5qdfgl;+x u'nfO{ efjL
k|wfg ;]gfklt eg] lrgfpg'eof]. of] cToGt} c:jfefljs ultljlw lyof]. eljiodf
;]gfdf fhgLtLs0f eof] eg] o;sf] b]g pxfnfO{ g} hfG5. Oltxf;b]lv g} b]zsf]
;fj{ef}d cv08tf cIf'00f fVg uxg lhDd]jfL af]Sb} cfPsf] g]kfnL ;]gf o:tf
ljleGg lqmofsnfk cb[Zo rnv]nsf sf0f clxn] Ps lsl;dn] qm; f]8 df
cfOk'u]sf] 5.
cl:y fhgLlt ;\s6k"0f{ cfly{s cj:yfn] ubf{ g]kfndf ljb]zL rnv]n
x:tIf]kn] klg ljsfn ?k lnb} 5. b'lgofnfO{ yfxf ePs} s'f xf] dfcf]jfbLn]
;d]t :jLsf]sf] 5, g]kfndf hgo'4 nl8x]sf a]nf dfcf]jfbL g]tfx?n] eftLo
e"ld ;xh ?kdf k|of]u u]sf lyP. gof lbNnLdf ePsf] !@ a'b] ;Demf}tfb]lv
;+;b\ ;sfdf dfcf]jfbLsf] k|j]z tyf fh;+:yfsf] cGTo x'bf;Dd dfcf]jfbL
eftaLr lgs6 Pj+ ;f}xfb{k"0f{ ;DaGw lyof]. t dfcf]jfbL ;sfdf cfPkl5 p;sf]
j}ofn] x'g ;S5 of eftLo 0fgLltsf sf0f, kl5Nnf] ;dodf cfP dfcf]jfbL
eftaLrsf] ;DaGw lalu|Psf] b]lvG5. ;+ljwfg;efsf] r'gfjeGbf cufl8b]lv
g} dw]z d'2fn] dfcf]jfbLnfO{ o;sf] em:sf lbPsf] efg x'G5. ;a} ;j]{If0f, uf]Ko
;"rgf tyf ;~rf hut\sf] ljZn]if0f ljkLt dfcf]jfbL ;+ljwfg;efdf ;a}eGbf
7"nf] kf6L{sf ?kdf cfPkl5 hf]836fpsf] ;Dk"0f{ fhgLlt s"6gLlt klg c;xh
cj:yfdf k'u]sf] xf]. dfcf]jfbL g]t[Tjsf] ;sf u7gkl5sf 36gfqmdn] dfcf]jfbL
eftaLr x]sf] pkof]usf] s"6gLlt kbf{cufl8 k|s6 eof] Pscfk;sf] ;b\efj
kl5 ws]lnof]. o;} klk|]Iodf dfcf]jfbL rLgaLr ;Dks{ ljsl;t ePsf] 5.
dfcf]jfbL zflGt k|lqmofdf cfPkl5 5f]6f] cjlwd} rLg;u p;sf] ;fdLKo a9]sf]
b]lvG5. cfly{s tyf ;fdls ?kn] ljZjzlQm aGb} u]sf] rLg :jo+ klg g]kfnL
e"ldaf6 :jtGq ltAatsf] gfddf x'g] rLgljf]wL ultljlwnfO{ ;xg g;Sg] cj:yfdf
5. lrlgof sDo'lg:6 kf6L{sf ljb]z ljefu k|d'vn] xfn} g]kfn e|d0fsf cj;df
lbPsf] jQmJo rLg g]kfnsf] cfGtls dfldnfdf x:tIf]k ub}{g c?n] klg
gu?g\ eGg] rfxG5 af6 klg p;sf] gLlt k|:6 x'G5. g]kfnsf] eft;usf] !(
;o lsnf]ld6 v'nf l;dfgf o;af6 k]sf] k|efjaf] ;a} g]kfnL kllrt 5g\.
t rLg;u klg !$ ;o lsnf]ld6 l;dfgf hf]l8Psf] 5 eGg] tYo o;af6 kg{
;Sg] k|efjtkm{ w]}n] sd Wofg lbPsf] b]lvG5. Oltxf;sf kfgf kN6fpbf g]kfnL
;]gfn] la|l6; OlG8ofsf] ;]gf;u #) jif{ nfdf] o'4 n8]sf] 5. ltAatL ;]gfnfO{
kf:t u]sf] 5 ltAatL ;]gfsf] ;xof]udf cfPsf] lrlgof ;]gfnfO{ klg g'jfsf]6sf]
a]qfjtLdf f]s]sf] 5. o; k|sf e"fhgLlts b[li6sf]0faf6 ;fdls dxj ePsf]
b]zsf] ;]gfn] cfk\mgf] bfloTj ;kmntfsf ;fy lgjf{x ug'{kb{5. xfnsf] r'gf}tLk"0f{
kll:yltdf ;]gfsf] g]t[Tj ju{n] JolQmut :jfy{eGbf dfly p7] b]zsf] lxtnfO{
Wofgdf fVb} kll:ylthGo ;d:of;u h'w] cfk\mgf] P]ltxfl;s bfloTj k"f ug{
kl5 kg'{ x'b}g. hgtfsf] rfxgf klg oxL xf]. cfd g]kfnLn] rfx]sf] u0ftGq
ljb]zL zlQmff lgolGqt u0ftGq xf] <
549
552
lyof]. ;]gfn] P;Pncf k|of]u ug{ yfn]kl5 y|Lg6y|L g]kfn k|xLnfO{ lbOof].
P;Pncf Hofb} k'fgf] ePsf], lgdf{tf sDkgLn] o;sf] pTkfbg ug{ 5f]l8;s]sf]
o;sf nflu cfjZos kf6{k'hf{ cGo h?L ;fdfg klg gkfOg] ePsfn] ;]gfsf
nflu gof xltof vlb ug{ s]xL jif{cufl8b]lv g} u[xsfo{ ePsf] lyof]. ;fy},
;+o'Qm fi6;\3sf] cg'f]wdf zflGt;]gfdf k7fOg] hjfgsf nflu klg cfw'lgs
xltofsf] vfrf] klx]sf] lyof]. o;} ;Gbe{df @)%#%$ ;fndf ;]gfn] ljleGg
sDkgL;u xltof dufO{ kLIf0f ug]{ sfd ;d]t u]sf] lyof]. :jefjtM w]}
ljb]zL xltof lgdf{tf sDkgLx? cfk\mgf] xltof g]kfnnfO{ a]Rg k|of;t lyP.
h\uL c8\8fsf] l;r{ PG8 8]enkd]G6 -cfPG88L_ ljefusf] ;+of]hsTjdf o'4sfo{
dxfzfvf, ;DefyL ljefusf k|ltlglw ;]gfsf] ;DalGwt ljifosf k|fljlws ;b:o
x]sf] sfo{bn u7g uL ljleGg xltof kLIf0f ePsf] lyof]. sfo{bnn] kLIf0fsf
nflu k|fKt u]sf xltofdf cd]lsfsf] Pd!^ P6', Ohfonsf ulnn 6]ef],
hd{gLsf] Prs] hL#^, cl:6ofsf] :6fo, eftsf] OG;f; blIf0f sf]lofsf]
s]6' fOkmn lyP. x'g t ?;df ag]sf] Ps]$& klg Nofpg] ls eGg] ;d]t s'f
ePsf] lyof]. t Tof] w]} k'fgf] df]8n xf] y8{ h]g]];g sf] xltof xf]Og eGg]
ljz]if1x?sf] fo ePsfn] NofOPg. Ps]$& dfcf]jfbLn] klg ljleGg :yfgdf k|of]u
u]sf 5g\ eGg] lkf]6{ ;d]t cfPsf] lyof]. eftdf sfnf]ahfL x'g] ePsfn] ;fob
pgLx?n] ToxLaf6 of] xltof ;xh} g]kfn leofPsf x'g\.
kLIf0fsf qmddf sfo{bnn] pknAw xltofsf] k|efjsfltf cg';f cd]lsL,
hd{g, OhfonL, cl:6ofnL blIf0f sf]lofnL fOkmn pko'Qm ePsf] 7x u]sf]
lyof]. eftsf] OG;f; fOkmn k|fljlws sf0faf6 lgDg :tsf] x]sf] lkf]6{
lyof]. zflGt;]gfsf nflu @)%#%$ ;fnlt k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x yfkfsf]
sfo{sfndf s]xL cd]lsL fOkmn Pd!^ P@ vlb ul;lsPsf] lyof]. To;}n]
pQm fOkmn lnP klg pko'Qm x'g] ;'emfj ;d]t lyof]. Ohfonsf] ulnn fOkmn
w]} jif{b]lv e}jgfy u0f -Koff_ n] k|of]u ulx]sfn] of] klg pko'Qm x'G5 eGg]
7x lyof]. To:t}, blIf0f sf]lofsf] s]@ fOkmn cd]lsL xltof;u ldNbf]h'Nbf]
d"No klg lgs} ;:tf] ePsfn] of] ;d]t lng ;lsg] ;'emfj lyof]. cl:6ofsf]
:6fo fOkmn Ohfonsf] 6]ef] fOkmn a'n kk -Dofulhgsf] cufl8 l6u
uf8{_ k|0ffnLdf x]sf sf0f of] k|ljlwaf] ljrfljdz{ x'g'kg]{ ;'emfj lyof]. oLdWo]
klg hd{gLsf] Prs] hL#^ fOkmn ;a}eGbf cfw'lgs y8{ h]g]];g k|ljlwsf]
lyof] kLIf0fdf ;d]t Hofb} fd|f] b]lvof]. cGo fOkmnsf] bfhf]df o;sf]
d"No s]xL a9L lyof]. t hd{g sDkgLn] kfr xhf yfg fOkmn sDkgLaf6
;f]em} lsGg] cGo fOkmn g]kfnd} P;]Dan ug]{ k|:tfj fv]sf] lyof]. o;af6
;'sf] d"No a9L eP klg g]kfndf P;]Dan u]kl5 cGo xltofsf] bfhf]df o;sf]
d"No sd x'g] lyof]. ;fy} pQm sDkgLn] g]kfndf xltof P;]Dan u] s]xL
Pl;ofnL d'n'snfO{ a]Rg] ;d]t ;f]r agfPsf] lyof]. o;L g]kfndf xltof P;]Dan
sfvfgf vf]lnPdf g]kfndf f]hufLsf] cj; a9\g] dfq geO{ xltofsf] cfw'lgs
k|ljlw ;d]t :jb]z leqg] l:ylt lyof]. o;n] b]zsf] cfly{s cj:yfnfO{ ;d]t
dha't agfpg dbt k'Ug] lyof]. log} sf0fx?af6 jL]Gb| ;sf o; k|:tfjk|lt
;sffTds xf]OaS;GYof] eGg] d]f] ljZn]if0f 5. ;a} s'fx?df g]kfn cfTdlge{
x'g'k5{ eGg] wf0ff ;sfsf] lyof]. x]s jif{ b;}sf] cj;df dxffhflwfhaf6
xltof kmfol ug]{ fhbafsf] kDkf lyof]. Toxf sfo{t zfxL Ifs jflxgLn]
o;sf] Joj:yf ldnfpYof]. dxffhflwfhaf6 @)%& ;fnsf] a8fb;}sf cj;df
fhbafl:yt ;6{ ]Ghdf Prs] hL#^ fOkmnsf] kmfol kLIf0f ulaS;]sf]
lyof]. o;sf sf0f klg dxffhflwfhaf6 of] fOkmn rfOaS;]sf] lyof].
o;} qmddf tTsfnLg o'jfhflwfh bLk]Gb|af6 ;]gfsf gusf]6 yfgsf]6l:yt
kmfol ]Ghdf xltofx?sf] kLIf0f kmfol ulaS;]sf] lyof]. To;kl5 df};'kmaf6
klg Prs] hL#^ ;a}eGbf pko'Qm xltof xf] eGg] 7x ulaS;]sf] lyof].
6]lssf nflu d':tf ;jfL x'bf o'jfhflwfhaf6 ;]gfsf] pRr lzv tflnd
s]Gb|, s};fdf ;d]t o;sf] k|of]u ulaS;]sf] lyof]. of] fOkmn clt hf8f] x'g]
:yfg s};f clt udL{ x'g] :yfg h\un o'4snf tflnd s]Gb|, cdn]vuGhdf
;d]t kLIf0f ulof]. o; qmddf k|fljlws k|efjsfltfsf lx;fan] oxL fOkmn
pRr :tsf] 7x eof]. g]kfnd} P;]Dan ug]{ of]hgfsf sf0f klg of] fOkmn g}
lng'kg]{ ;a}sf] lgisif{ lyof]. zflGt;]gfdf hfg] kmf}hn] cd]lsL Pd!^ P@ fOkmn
k|of]u ulx]sfn] ;]gfdf Ps?ktf sfod ug{ of] xltof pko'Qm x'G5 eGg] ;'emfj
klg 5b} lyof].
o;}aLr eftn] cfk\mg} b]zdf lgld{t fOkmn OG;f; a]Rg Hofb} hf]8 ulx]sf]
lyof]. eftn] cGo b]zaf6 xltof glsg, a xfdL ;:tf]df lbG5f} eg] fhgLlts
tyf cGo dfWodaf6 bafj lbOx]sf] lyof]. eftLo k|:tfj :jo+ dxffhflwfh
;sf ;dIf klg ljleGg dfWodaf6 cfPsf] lyof]. To;sf nflu gof lbNnLl:yt
g]kfnsf fhb"t 8f= e]ifaxfb' yfkf dfq xf]Og, eftsf k"j{k|wfgdGqL OGb|s'df
u'hfnnfO{ ;d]t k|of]u ulof], h;n] g]kfn e|d0f u] dxffhflwfh k|wfgdGqL
b'j}nfO{ OG;f; fOkmn g} g]kfnsf nflu pko'Qm x'g] ;Nnfx lbg'ePsf] lyof].
pQm fOkmnsf] d"Nodf &) k|ltzt cg'bfg lbOg] #) k|ltzt dfq sd e'QmfgL
ug{'kg]{ eftLo k|:tfj lyof]. o;L pQm fOkmnsf] d"No Hofb} sd kg]{ lyof].
o;} qmddf eftn] sla !@ ;o fOkmn lgMz'Ns k7fof]. t xltof kLIf0f
sfo{6f]nLn] pQm fOkmn s'g} klg xfntdf glsGg ;'emfj lbof]. :jo+ eftLo
;]gfn] ;d]t pQm fOkmnk|lt k6Ss} lrQ ga'emfPsf] va eftLo ;~rf dfWoddf
a]nfa]nf k|sflzt x'g] u]sf] lyof].
;a} fOkmnsf] kLIf0f ljleGg kIfsf] kof{Kt ljZn]if0fkZrft\ bafn]
553
554
cGttM hd{g xltof lsGg zfxL h\uL c8\8fnfO{ :jLs[lt lbof]. Tolt a]nf d
;}lgs ;lrj lyP eg] k|wfg ;]gfklt x'g'x'GYof] k|HjNnzdz] haf. k|wfgdGqL
lulhfk|;fb sf]Ofnfn] ;d]t dlGqklifb\af6 hd{g xltof lsGg] ;DaGwdf lg0f{o
ufpg'eof]. o; k|sf zfxL h\uL c8\8f hd{g lgdf{tf sDkgLaLr g]kfnn]
Prs] hL#^ fOkmn lsGg] ;Demf}tf eof].
;Demf}tfkZrft\ kfr xhf yfg hd{g fOkmnsf nflu k|tLtkq -Pn;L_ vf]Ng]
sfo{ eof]. xltof lgdf{tf sDkgL x]Sn PG8 sf]s hd{g sDkgL eP klg o;nfO{
la|l6; Pf]:k];n] klxn] g} vlb u]sf] lyof]. To;}n] xltof lgdf{tf sDkgLn]
g]kfnnfO{ xltof a]Rg hd{gL a]nfot b'j} b]zaf6 lgsf;L nfO;]G; lng'kg]{ s'f
cfof]. g]kfnn] Pn;L vf]ln;s]sf] cj:yfdf sDkgLn] xltof pknAw ufpg] ldlt
afDaf kljt{g ug{ YffNof]. olQs}df g]kfndf csNkgLo fhbaf xTofsf08
eof], h;df jL]Gb| ;sfsf] ;Dk"0f{ j+z gfz eof]. To;sf] b'O{ dlxgfkl5
g]kfnnfO{ xltof laqmL ug{ lgof{t nfO;]G; lng g;s]sf] eGb} sDkgLn] ;Demf}tf
2 u]sf] va h\uL c8\8fnfO{ k7fof]. ;fy} pQm xltof g]6f] ;b:o fi6afx]s
cGo b]znfO{ laqmL gug]{ eGg] ;j{yf ck|Toflzt, ;Demf}tfkqdf x:tfIf ubf{;Dd
sDkgL :jo+n] klsNkgf gu]sf] gof axfgf ;d]t sDkgLn] cs:dft\ cufl8
t]:of{of]. of] fOkmn g]kfnnfO{ pknAw gufpg pQm sDkgLdfly 7"n} s"6gLlts
bafj k]sf] To;df eftn] k|d'v e"ldsf v]n]sf] a'lemg cfof]. vf;df, g]kfnn]
Prs] hL#^ xltof lsGg] To;df klg g]kfndf P;]Dan ug]{ s'fd} eftsf]
s8f cfklQ x]sf] bafn] hfgsfL kfOx]sf] lyof]. t];|f] d'n'saf6 xltof
lsGg nfu]sf] cem To:tf] xltof g]kfnd} tof ug{ nfu]sf] s'f c;fWo} 7"nf]
6fpsf]b'vfOsf] ljifo ag]sf] lyof], eftsf nflu.
o;L cg]s bafjsf sf0f g]kfndf hd{g fOkmn Prs] hL#^ cfpg
;s]g. s;}s;}n] of] xltof eftLo bafjs} dfq sf0fn] cfpg g;s]sf] xf] eg]
;d]t ;f]em} l6Kk0fL u5{g\. t sf0f Tolt ;n Tolt dfq xf] eGg] s'fdf d
clxn];Dd klg olsg x'g ;s]sf] 5}g. h] xf];\, o; cj:yf;Dd cfOk'Ubf ;]gf
dfcf]jfbLsf lj4 klrfng eO;s]sf] lyof] p;nfO{ xltofsf] h?t klx]sf]
lyof]. To;}n] ;]gfn] cd]lsL ;sf;u cg'f]w u] s]xL cd]lsL Pd!^ P@
xltof lsGg] s]xL ;xof]udf lng] Joj:yf ldnfPsf] lyof]. s]xL cd]lsL xltof
tTsfn} cfof] klg. cd]lsfn] klg g]kfnnfO{ ;}Go ;xfotf cGtu{t xltof lbg]
s'f eOx]sf] lyof]. cd]lsL ljb]zdGqL sf]lng kfj]n g]kfn e|d0fdf cfpbf ;d]t
of] ljifodf cToGt} dxjsf ;fy ;sffTds 5nkmn ePsf] lyof]. t of] ;xfotf
k|fKt ug{ klg cfzf cg'dfg ulP h:tf] ;lhnf] ePg. d}n] a'em] cg';f, efts}
s"6gLlts bafjn] o;df klg sfd u]sf] lyof]. o;aLr, eftn] OG;f; fOkmn
a]Rg] k|of; oyfjt\ fvL pQm xltof cGo nlhl:6S;;u hf]8] eP klg g]kfnnfO{
pknAw ufpb} uof]. o;L s'g} g s'g} ?kdf OG;f; g]kfnn] lsGg}kg]{ cj:yf
l;h{gf eof]. ;'df afWo eP kfr xhf yfg lsgf} g t eGg] lg0f{o eof]. t
Tof] xltof k|mG6df gfVg] Uoflhg kN6gnfO{ lbg] lg0f{o ePsf] lyof], h'g s'f
eftnfO{ dg k]sf] lyPg. otf, dfcf]jfbLsf lj4sf] ck];g cl3 al9x]sf
sf0f xltofsf] dfu emg} a9]sf] lyof]. oxL a]nf anflws[t yL -kl5 k|wfg
;]gfklt_ Kofh\u yfkf eft e|d0fdf hfg'eof]. oxL e|d0fkl5 OG;f; xltof
g]kfn cfpg] ;xdlt eof].
g]kfndf xltof vlbsf] bf];|f] kIf klg dxjk"0f{ 5. ljZjdf hxfsxL
xltofsf] vlblaqmLdf 7"n} sdsf] rnv]n x'g] ub{5. g]kfnn] xltof vlb
ug]{ k|;\udf klg s'g} lsl;dsf] n]gb]g ePs} x'g ;S5. cyjf, eftsf] OG;f;
cd]lsL ;]gf;u vlb ug{ nfu]sf] fOkmndf rflx cfly{s rnv]nsf] l:ylt
lyPg ls < oxfg] @)%$ ;fndf zflGt;]gf hfg] kmf}hsf nflu ;]gfn] Pd!^ P@
vlb u]sf] ;Gbe{df Pp6f 36gf pNn]v ug'{ ;fGble{s x'G5. d zfxL kfZj{jtL{
ljefudf 8\o'6Ldf lyP. ;sfsf] sfof{no flt ca];Dd ;~rfng ePsf] lyof].
flt sla ;f9] !) ah]lt k|d'v ;}lgs ;lrj yL zfGts'df dNnn] dnfO{
kmf]g ug'{eof]. pxfn] eGg'eof], k|wfgdGqL z]axfb' b]pjfn] cfh dnfO{ l8gdf
af]nfpg'ePsf] lyof]. d sfof{noaf6 cln l9nf * ah]lt k|wfgdGqL lgjf;,
afn'jf6f k'u]sf] lyP. Toxf k|wfgdGqLsf cltlQm k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x
yfkf, d'Vo zfxL kfZj{jtL{ pkyL tffaxfb' yfkf, cd]lsfsf nflu zfxL g]kfnL
fhb"t 8f= e]ifaxfb' yfkf, d]f alxgLHjfO ljgf]bzdz] haf -k|wfgdGqL b]pjfsf
;;'f_ ljlkg sdf{rfo{ x'g'x'bf] x]5. hd36 b]v] dnfO{ crDd nfUof]. d
3 kms]{nuQ} kmf]g u]sf] xf]. t'Gt} of] s'f ;sfdf hfx] ullbg". d}n] klg
pxfsf s'f dxffhflwfhdf tTsfn} hfx] u]. t ;sfaf6 s]xL k|ltlqmof
hgfOaS;]g. clg dnfO{ s]xL lbgcufl8sf] csf]{ 36gf ;Demgf eof]. To;
lbg zfxL h\uL c8\8fsf] sNof0fsfL sf]if lgb]{zgfnosf lgb]{zs ;xfos yL
ltnsaxfb' s'j;u d]f] e]6 ePsf] lyof]. pxfn] dnfO{ lxhf] flt ca];Dd
sfof{nodf a;] r]sdf x:tfIf ubf{ubf{ xft} b'v]sf] 5 eGg'eof]. d}n] pxfnfO{
lsg s]sf nflu < eg] lh1f;f fv]. pxfn] hjfkm lbg'eof], zflGt;]gfdf
hfg] kmf}hsf nflu cd]lsL Pd!^ P@ fOkmn vlbsf nflu t'Gt $@ sf]8
k}of pknAw ufpg k|wfg ;]gfkltsf] cfb]z cfof]. To;sf nflu w]} a}\s
ljQLo ;+:yfaf6 sd lgsfNg w]} g} r]s agfpg'kof]. o;kl5 d}n] k|d'v ;}lgs
;lrj zfGt h;f{an] k|wfgdGqL b]pjfsf] lgjf;df flqef]hdf ;xefuL JolQmsf] gfd
;sfdf hfx] ug{ u]sf] cg'f]w ;xfos yL s'jn] eg]sf] k|;\u Pscfk;df
;DalGwt ePsf] cg'dfg u].
@)%% j}zfv ! ut] pkyLdf kbf]Gglt eP d}n] d'Vo zfxL kfZj{jtL{sf]
555
556
lhDd]jfL ;Dxfn]sf] lyP. xltof vlbsf] k|;\u eg] w]} cufl8b]lv g} ;'
ePsf] lyof]. o;} qmddf clt ljlzi6 JolQmsf] ;jfLsf nflu xjfO{hxfh cfjZos
x]sf] eGb} cfh]!)) hxfh vlb ug]{ rrf{ rlnx]sf] lyof]. pQm hxfh ;]gfsf]
sNof0fsfL sf]ifsf] sdaf6 vlb uL cfjZostf cg';f zfxL g]kfnL ;]gfsf]
eLeLcfO{kL k\mnfO6df k|of]u ug]{ cGo a]nf zfxL g]kfn jfo';]jf lgudnfO{ ef8fdf
lbg] of]hgf lyof]. hd{g xltof Prs] hL#^ fOkmn cfh]!)) b'j} la|l6;
Pf]:k];n] g} g]kfnnfO{ laqmL ug{ rf;f] fv]sf] lyof]. tTsfnLg k|wfg ;]gfklt
wd{kfnjl;+x yfkf a]nfot e|d0fdf uPsf] ;dodf o;af] s'f ePsf] x]5. d}n]
o; ;DaGwdf ;s];Dd lj:t[t ?kdf a'em]. ;Defljt ;sfFTds gsffTds
kIfsf ;fy} hxfhsf] d"No cGo cfly{s tyf k|fljlws kIfx?af] ljrf ubf{
cfh]!)) ;j{yf cg'ko'Qm nfUof]. o;}aLr, k|wfgdGqL lulhfk|;fb sf]Ofnfsf]
dlGqklifb\n] cfh]!)) ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifsf] sdaf6 vlb ug]{ lg0f{o
u]sf] hfgsfL dnfO{ k|fKt eof]. ;f]xL lbg k'gM dlGqklifb\sf] csf]{ a}7s a;L
s]xL 306fcufl8sf] lg0f{o ;+zf]wg ub}{ ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifsf] sd cGo
ljQLo ;+:yfaf6 C0f ;d]t lnO{ hxfh vlb ug]{ lg0f{o ulPsf] hfgsfL ;d]t
d}n] ToxL lbg kfP. o;L Pp6f xjfO{hxfh vlb ug]{ ;DaGwdf dlGqklifb\sf]
a}7s cfkt\sfnLg cj:yf h:tf] u] Ps lbgdf b'O{ rf]l6 a:g' cToGt} c:jfefljs
36gf lyof]. o;af] d}n] ;sfdf lgtfGt JolQmut lx;fan] hfx] u], eLeLcfO{kL
k\mnfO6sf nflu cfh]!)) hxfh vlb ug]{ rrf{ rn]sf] w]} cufl8b]lv xf]. xfn}
dlGqklifb\n] lg0f{o ;d]t u]sf] 5. >L % sf] ;sfn] of] xjfO{hxfh vlb
u5{ eg] To;df d]f] s'g} egfO 5}g. t ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifaf6 nufgL
ug]{ ;DaGwdf w]} ljrf x'g' h?L 5. d]f] hfgsfLdf cfP cg';f h'g d"Nodf
hxfh vlb x'g nfu]sf] 5 h;L cfly{sk|fljlws kIfsf] d"Nof\sg ulPsf]
5, To;n] ubf{ of] hxfhdf nufgL u]sf] sd p7fpg w]} ;d:of kg]{ b]Vb5'.
a|]s Oegdf Nofpg g} hxfhnfO{ k|To]s lbg cf7 306f p8fpg'kg]{ x'G5, h'g s'f
k|fljlws lx;fan] c;Dej 5. hxfh vlb ug]{ k|lqmofdf dxjk"0f{ lg0f{o lng]
JolQmx? k|wfgdGqL, IffdGqL, k|wfg ;]gfklt t s]xL jif{kl5 pQm kbdf gxg
;S5g\. l;kfxLn] ut kl;gf aufP hDdf ePsf] sd o:tf] k|of]hgdf vr{
uL tndfly eof] eg] ef]ln pgLx?nfO{ s;n] hjfkm lbg] < of] sf]ifsf] ;+Ifs
dxffhflwfh :jo+ xf]OaS;]sfn] To; cj:yfdf ckh; bafdf cfpg ;S5.
To;}n] of] lg0f{odf k'glj{rf x'g'kg]{ b]Vb5'.
d]f] ts{ ;'g]kl5 ;sf Ps l5g uDeL xf]OaS:of]. cGTodf ;sfaf6 s]
x's'd eof] eg], of] hxfh vlb ug{ ;]gfsf] sNof0fsfL sf]ifsf] Ps k};f klg
vr{ ug{ x'b}g. olb >L % sf] ;sfn] cGo ;|f]taf6 lsG5 eg] o;df d]f] s'g}
cfklQ x'g]5}g.
557
558
kmfObf p7fP wd{ kljt{g ufpg' ltgsf] d'Vo Wo]o x'G5. g]kfndf fh;+:yf
x];Dd wd{ kljt{g ug{ufpg sfg'gn] g} aGb]h u]sf] lyof]. o;} l;nl;nfdf
g]kfndf wd{ kljt{g ufpg] JolQmx? tTsfnLg sfg'g cg';f kqmfp ky]{.
pgLx?sf] lxfOsf nflu o'f]k cd]lsfsf ;f+;bx?n] ;f]em} dxffhflwfhnfO{
lr7L n]Vg];Ddsf] sfd ub{y]. t ltgsf] rfxgf k"f x'b}gYof]. otf, klifb\sf]
cb[Zo nIo p2]Zo klg ljb]zL k};fsf] b'ik|efjaf6 b]znfO{ arfpg' g]kfnsf]
wfld{s;f+:s[lts klxrfg ;'lIft fVg' g} lyof]. To;}n] y'k|} PghLcf], cfO{PghLcf]
ltgsf k[i7kf]ifs zlQmx?n] fh;+:yfnfO{ 7"nf] tuff]sf ?kdf lnPsf lyP.
qmdzM pgLx?n] lxGb" wd{ fh;+:yfsf lj4 k|ToIfck|ToIf ;~rfng x'g] ;a}
lqmofsnfkdf ;dy{g ;xof]u ug{ yfn]. To;sf lglDt hftLo ;fDk|bflos
efjgf pS;fpg] tyf kDkfut ;fdflhs ;+rgf ljz[\vlnt kfg]{ cleofgdf
;d]t pgLx? ;+nUg eP. cfk\mgf] fhgLlts :jfy{k"lt{sf nflu dfcf]jfbL ;d]t
oxL 0fgLlt lnP lx8]sf] lyof]. o; qmddf dfcf]jfbL lqml:rog wd{ ;DaGwL
;\3;+:yf tyf zlQmx?aLr c3f]lift u7aGwg tyf ;xsfo{ ePsf] s'fnfO{
gsfg{ ;lsg] s'g} cfwf 5}g. dfcf]jfbLnfO{ lqml:rog ;+:yfx?af6 k|ToIf ?kdf
cfly{s ;xof]u ePsf lkf]6{x? klg cfPs} x'g\. dfcf]jfbLn] hgo'4 sf] gfddf
g]kfnsf wfld{s d7dlGbx? eTsfP. ftfft g]kfndf wd{lgk]Iftf nflbof].
;Qfdf cfpgf;fy lxGb"x?sf cffWob]j kz'kltgfysf] dlGbdf rlncfPsf] kDkf
k'hfLx?sf lj4 pgLx?n] cToGt cfklQhgs x:tIf]k u]. o:tf y'k|}
36gfqmdn] ;d]t pgLx?aLrsf] u7aGwgtkm{ g} ;\s]t ub{5g\.
klifb\sf cWoIfsf] x}l;otn] a8fdxffgLaf6 ljleGg ;\3;+:yfdf dgf]gLt
ubf{ cfk\mgf cf;]kf;], gft]bfx? lgo'Qm eP eGg] u'gf;f] gcfPsf] xf]Og. To:tf
y'k|} JolQmn] klifb\nfO{ ;dfhdf cfk\mgf] k|efj b]vfpg] dfWodsf ?kdf k|of]u
gu]sf klg xf]Ogg\. sfd ub}{ hfbf klifb\df ljleGg ljs[lt klg :jfefljs ?kn]
k|j]z u]sf lyP. ;fy} klifb\ dfkm{t bafdf 7"n} sd hfg] u]sf] ;d]t cff]k
nfUg] ub{Yof]. t bafdf sfd u]sf] d]f] nfdf] cg'ej ljleGg If]qsf ;fdflhs
sfo{qmdaf] cfk\mgf] 8\o'6Lsf sf0f k|ToIf hfgsfL ePsfn] dnfO{ a8fdxffgLaf6
o;L Ps k}};f klg lnOaS:of] xf]nf eGg] nfUb}g. a df};'kmaf6 JolQmut ?kdf
ljleGg ;\3;+:yf tyf sfo{qmdnfO{ w]} sd rGbf lbOaS;]sf] dnfO{ fd|f];u
hfgsfL 5. dnfO{ yfxf eP;Dd klifb\ :jtGq, kfbzL{ k|efjsfL ?kdf
cufl8 al9x]sf], ;fdflhs ljsf;sf] efj af]s]sf] ;+:yf lyof]. ;du|df sfo{
k|ultnfO{ cfwf agfP x]bf{ o;n] lgs} fd|f] sfd ulx]sf] lyof]. o;sf] k|efj
>L % sf] ;sfsf s]xL If]qdf ;d]t k]sf] lyof]. klifb\sf] k|efjsfltfs} sf0fn]
o;nfO{ ;sfleqsf] ;sf klg eGg yflnPsf] lyof].
klifb\af] rrf{ ubf{ dnfO{ Pp6f 36gf ;Demgf x'G5. @)$@$# ;fnlt
559
560
nfUg'eof]. sla cfwf 306fkl5 pxfn] >L ;bgaf6 kmf]g u] 6]andfly bfhsf]
;frf] sfo{qmdsf] kmfOn 5, c? ;a} s'f tkfO{+nfO{ yfxf 5b} 5, d 3lt
nfu] eg] kmf]g fVg'eof]. dxffhflwfhsf] ;'Iff tyf ljleGg b[li6sf]0faf6
dxjk"0f{ tyf rf}aL;} 306f v'nf xg] zfxL kfZj{jtL{ ljefusf] a'ema'emfy o;
lsl;daf6 ePsf]df dnfO{ crDd nfUof]. To; a]nf d}n] ljrf u] o:tf]
lsl;dsf] a'ema'emfy k|lqmofnfO{ kljt{g ug'{k5{. ;f]xL cg'?k Toxfaf6 k|d'v
;}lgs ;lrjfnodf ;jf x'bf d}n] lgod agfP ;a} s'fx?sf] ljj0f lnlvt
?kd} tof kfL b:tvt uL a'ema'emfy u].
561
562
pkfo ug]{ eg] k|wfgdGqL dLrdfgl;+x >]i7n] eGg'ePsf] 5. of] s'f ;sfdf
hfx] xf];\ . o;af] klxn] klg ;sfdf hfx] ePsf] 5.
To;kl5 d}n] eg], ;, olt dxjk"0f{ s'f x]5. d ;sf;u 6]lnkmf]g
ldnfp5'. cfkm} hfx] ug'{eP fd|f] x'G5. pxfn] kb}{gkb}{g, ;sfaf6 P8L;LnfO{
va ug"{ x's'd ePsf] 5 eg] 6]lnkmf]g 9\ofSs flvlbg'eof]. pxfsf s'fn] d
cndndf k]. o;af] dnfO{ s]xL hfgsfL lyPg. efO{nfO{ cg}lts tlsfn]
xfpg vf]h]sf] h:tf] dnfO{ nfUof]. ljrf u] of] ljifo kbf{kmf; eof] eg] t
>L % sf] ;sf dfq} xf]Og, fh;+:yfnfO{ ;d]t gfd|f] c; kg{ hfG5. To;}n]
k|d'v ;lrj vgfnn] dnfO{ hlt s'f eGg'ePsf] lyof], To;df cfk"mnfO{ nfu]sf]
wf0ff;lxt ;sfdf hfx] u]. ;sfaf6 s'g} k|ltlqmof aS;]g. n dfq x's'd
eof]. o; qmddf d}n] ;sfL pDd]bjf >]i7n] xfg]{ kSsf ePkl5 k|hftflGqs
v]dfsf efO{nfO{ xfpg k|wfgdGqL k~rfot gLlt tyf hfra'em ;ldltsf
kbflwsfLn] dtkqsf aS;f g} kljt{g ug{] of]hgf agfPsf] a'em]. :d0f xf];\,
k~rfotleq klg ljleGg u'6pku'6 x]sf x'gfn] s;nfO{ lhtfpg], s;nfO{ xfpg]
eGg] v]n if8\oGq k|z:t x'GYof]. o; kfln rflx efO{nfO{ xfpg] of]hgf
sfof{Gjog ePg. pxf cTolws dtn] sf7df8f} gu k~rfotsf] k|wfgk~rdf
ljhoL aGg'eof]. o;L Tof] a]nf jf:tljs hgdt ljkLt ug{ vf]lhPsf] if8\oGqsf
lj4 cfk\mgf] ;fgf] ;'emfjaf6 fh;+:yfnfO{ kg{ ;Sg] gsffTds c;af6 arfpg
;s]sf] ;Dembf v';L g} nfU5.
k"hf ;fdu|L ;lxt k"hf ug'{kg]{ k|rng x]5. fhb"tff ;f]xL cg';f sfo{qmd
to u] sf7df8f}df hfx] ePsf] lyof]. xfdL Toxf k'u]kl5 pQm d08kdf k"hf
ug{ ;do nfUg] atfpb} Toxf dxffhflwfhn] ;d]t wf]tL nufP dfq k"hf ug'{kg]{
hfgsfL lbOof]. o:t} ;d:of klxn] s]nfl:yt u' jfo'j dlGbdf klg ePsf]
lyof]. wf]tL nufP dfq dlGbleq hfg ldNg] ePsf sf0f dxffhflwfhaf6
dlGbaflx}af6 bz{g ulaS;]sf] lyof]. ltkltdf klg ;sfnfO{ ;fj{hlgs
:yfgdf, Tof] klg ljb]zL e"lddf k"hfsf nflu eg] wf]tL klxofpg] s'f x'b}gYof].
ltkltdf 6]lnkmf]gsf] fd|f] k|aGw gePsf sf0f o;af] ;sfx?df va uL
s] ug]{ eg] lgb]{zg lng ;Sg] cj:yf klg ePg. To;}n] ltkltsf k'hfLx?sf]
;Nnfx adf]lhd ;sfaf6 bz{g dfq ug]{ dlGbsf] 6:6sf kbflwsfLx?;u
5nkmn ug]{ sfo{qmd to eof]. ef]ln kN6 ;sfx?sf] ;jfL Pe|f] ljdfgaf6
ltklt ljdfg:yndf eof]. Toxf 6:6sf tkm{af6 ;sfx?sf] eJo :jfut eof].
dlGb kl;;Dd df]6df ;jfL rnfOof]. Toxf klg fd|f] :jfut;Tsf eof].
;sfx?nfO{ ltklt afnfhLsf] bz{g ufOof]. To;kl5 lj>fd tyf nGrsf
nflu :yfgLo xf]6ndf ;jfL rnfOof]. Pokf]6{d} d}n] sfo{qmdaf] ;fdfGo laGtL
r9fPsf] lyP.
;sfx? xf]6ndf ;jfL ePkl5 ;'df k|d'v lghL ;lrj gffo0fk|;fb
>]i7;u s'f ulaS:of]. Ps} l5gdf pxf ftf] d'v nufP aflx lg:sg'eof]
dnfO{ ;sfaf6 leq af]nfOaS;]sf] 5 eGg'eof]. d leq k'u]sf] dfq lyP,
a8fdxffgLaf6 d08kdf x'g] elgPsf] k"hf sxf x'G5 < eg] l;fPsf] :jdf
;f]lwaS:of]. d}n] ;sf, dxffhflwfh ;sfaf6 wf]tL klxlg'kg]{ ePsf sf0f
d08ksf] k"hf :yug ulof], oxfsf k'hfLn] klg bz{gsf] dfq sfo{qmd fVg ;'emfj
lbP, of] hfgsfL 6]lnkmf]g ;d:ofsf sf0f ;dodf hfx] ug{ ;lsPg egL laGtL
r9fP. To;kl5 a8fdxffgLaf6 wffk|jfx dnfO{ tyfgfd ufnL ulaS:of]. dnfO{
af]Ng] df}sf klg aS;]g. emG8} !% ldg]6hlt d}n] ufnL vfP. dxffhflwfhn]
Ps zAb klg af]lnaS;]g. d}n] af]Ng] df}sf kfpgf;fy ;sf, oxfsf] sfo{qmd
ldnfpg klxn] fhb"t cfpg'ePsf] lyof], pxfn] ;a} s'f hfgsfL ufpg'kYof]{
eGg;Dd EofP. To;kl5 csf]{ !) ldg]6 a8fdxffgL ;sfsf] ufnL vfP. df};'km
r'k nfu]sf] df}sf kfL d aflx lg:s]. To;kl5 fhb"t hubLzzdz]sf] leq
hfg] kfnf] cfof]. pxfn] klg csf]{ !) ldg]6 ufnL vfg'eP5. To;kl5 pxf klg
ftf] d'v nufP lg:sg'eof]. o;kl5 ;sfx?af6 nGr Ho'gf eof].
nGrkl5 ltklt afnfhLsf] 6:6 ;DaGwdf To;sf kbflwsfLx?af6
;sfx?df lj:t[t ?kdf hfx] eof]. To; a]nf pQm 6:6sf] %$ sf]8 eftLo
k}of a}\sdf art lyof]. 6:6af6 d]l8sn, OlGhlgol, s[lif sn]hx? ;d]t
rnfOPsf] hfgsfL kfOof]. To; a]nf ;DejtM cfh;Dd klg ltklt afnfhL
563
564
kf]vfaf6 ljrf k'ofPsf] h:tf] nfUb}g egL u'gf;f] ug'{eof]. kf]vf ;jfLdf
k|d'v ;lrj ]jtLd0f vgfn, k|d'v ;}lgs ;lrj yL Clifs'df kf08]
d'Vo P8L;L ;xfos yL tffaxfb' yfkfsf ;fy} k~rfot gLlt tyf hfra'em
;ldltsf kbflwsfLx? ;+nUg lyP.
To;kl5 d k|d'v lghL ;lrj gffo0fk|;fb >]i7sf] sfof{no uP. s'fsfgLsf]
k|;\udf d}n] eg], cfGbf]ngn] ult lnOx]sf] b]lvG5. cGtf{li6o dfxf]n klg
k|hftGqs} kIfdf 5. d lxhf] dfq a}\ssaf6 kms]{sf] x'. Toxfsf kqklqsfdf
;d]t g]kfnsf] cfGbf]ngaf] dxj lbP ;dfrf k|sflzt ePsf lyP. pxfn]
d]f] s'f ;'g] of] cfGbf]ngn] ult lng ;Sb}g, s]xL ;Lldt g]tfx?nfO{ ljb]zLn]
;3fOx]sf 5g\ eGg] l6Kk0fL ug'{eof]. ;fy} pxfn] k~rfot Joj:yf hgdt
;\u|xaf6 hgtfn] g} cg'df]bg u]sf] Joj:yf ePsfn] hgrfxgfsf lj4 hfg klg
ldNb}g eGg'eof]. of] s'f ;'g] d}n] pxfnfO{ k|:6;u eg], d]f] ljrfdf hgdt
;\u|xsf] h'g kl0ffd 5, %% k|ltzt $% k|ltzt, To;nfO{ x]bf{ Pp6f r'gfj
cjlw cyf{t\ kfr jif{sf nflu dfq hgtfn] k~rfotnfO{ cg'df]bg u]sf] h:tf]
5. olb k~rfotL Joj:yf hgtfsf nflu lglj{sNk xf] eg] hgtfsf] ;dy{g ()
k|ltzteGbf a9L x'g'kg]{ lyof]. To;}n] hgdt ;\u|x ePsf] !) jif{kl5 hgtfff
cg'df]lbt Joj:yf eg] 6fg ulxg ldNb}g ls < bafn] o;af] k'glj{rf
ug'{k5{. k~rfotsf] kIfdf x]sf] Tof] %% k|ltzt hgdt ;d]t k"f fHozlQm
nufP cfPsf] tYo t la;{g ldn]g lg d]f s'f ;'g] pxfn] uDeL x'b} eGg'eof],
efO, cfO{ OG6fonL{ Pu|L ljy o'. o' cf g6 kmf k|md bL 6|'y. xfdLn] ljZn]if0f
u] kf]vf k7fPs} 5f}. t ptfsf] wf0ff a]Un} b]lvG5. o:tf] cj:yfdf xfdL
s] ug{ ;S5f} <
dxffhflwfh klZrdf~rn ljsf; If]qsf] e|d0f ;s] r}t !! ut] sf7df8f}
;jfL eof]. To;sf] ef]ln kN6 dlg{ jfssf] ;dodf ;sfaf6 aflxsf]
kll:ylt s] 5, ljj]s < eg] ;f]lwaS:of]. d}n] laGtL r9fP, ;sf,
cfGbf]ngn] ult lnPsf] b]lvG5. cGtf{li6o kll:ylt klg To:t} 5. To;}n]
;sfaf6 uDeLtfk"j{s ljrf ulaS;g'k5{. t ;sfaf6 d'7Le JolQmx?n]
hgtfn] cg'df]bg u]sf] k~rfotL Joj:yfsf lj4 ljb]zLsf] O;ffdf cfGbf]ng
ulx]sf 5g\ x's'd eof]. d}n] dgdg} ljrf u] s]xL JolQmx? ;sfnfO{
jf:tljstfeGbf 6f9f fVg ;kmn ePsf x]5g\, ;fob d]f] s'f ;sfnfO{
lrQ a'em]g.
d}n] ;sfdf pQm s'f hfx] u]sf] s]xL lbgkl5 g} cfGbf]ngn] pu| ?k
lnof]. r}t @$ ut] k|wfgdGqL dLrdfgl;+x >]i7nfO{ x6fOof] nf]s]Gb|axfb' rGb
k|wfgdGqL lgo'Qm x'g'eof]. To;sf] b'O{ lbgkl5 r}t @^ ut] k~rfotL Joj:yfsf]
cGTo x'g k'Uof]. rGb k~rfotL Joj:yfsf] clGtd k|wfgdGqL x'g'eof].
565
566
hfx]Ldf k:g'eof]. olt a]nf;Dddf & alh;s]sf] lyof]. cfk\mgf] abnLsf] ;do
ePsfn] d P8L;L 6Lsf wdnfnfO{ 8\o'6L a'emfP aflx lgl:sP. dxffhflwfh
cfhhlt l;fPsf] d}n] slxNo} b]v]sf] lyOg. ;s'zn aflx lg:sg kfpbf 7"nf]
af]em la;fPsf] h:tf] nfUof].
bz{ge]6sf qmddf dxffhflwfhaf6 b'O{ yLsf] baGbL s;L l;h{gf eof]
eg] k|wfgdGqL sf]OfnfnfO{ ;f]lwaS;]sf] x]5. k|wfgdGqLn] a8f] ;6Ls pQ
lbb} eGg'eP5, ;sf, ;]gfsf] ljifo ;w} h:t} ;a} ;sfnfO{ hfx] eP cfPsf]
xf]nf eg] dlGqklifb\n] lg0f{o u]sf] xf]. ;sf;u o;sf] s'g} hjfkm lyPg,
l;jfo cfk\mg} k|d'v ;}lgs ;lrj k|wfg ;]gfkltn] u'dfx agfPsf] eGg] afx]s.
of] k|;\udf k|wfgdGqL lgs} rft'o{sf ;fy a"9f] af3, tgf] :ofn pvfg rltfy{
kfg{ ;kmn x'g'eof]. dnfO{ kl5 hfgsfL x'g cfP cg';f, yL baGbL l;h{gf
ug{ lgs} rnv]n ePsf] x]5. o;df s;s;sf] s]s] :jfy{ lyof] eGg] dnfO{
yfxf ePg. h'g a]nf ;sf l;fOaS;]sf] lyof], To; a]nf d}n] s] ;f]r]sf] lyP
eg] ;sfaf6 k|d'v ;}lgs ;lrj k|wfg ;]gfkltnfO{ s'g} g s'g} sfafxL
ulaS;G5. t kl5 pxfx? b'j}nfO{ s'g} klg lsl;dsf] sfafxL ePg.
o; 36gfsf] ef]ln kN6 zfxL h\uL c8\8fdf gj jif{ @)%! j}zfv ! ut]sf]
cj;df cfof]hgf ulg] sfo{qmdsf] u|fG8 lx;{n lyof]. ;f] cj;df Toxf
ePsf ;a}h;f] clws[tn] pkyL of]u]Gb|k|tfkh\u f0ffnfO{ awfO{ lbOx]sf lyP.
yL baGbL yk ePkl5 pxf yLdf a9'jf eO{ k|wfg ;]gfklt x'g] lglZrtk|foM
ePsf] ;a}n] c8sn u]sf lyP. t pxf axfnL eP;Dd yLsf] baGbLdf s;}sf]
kbf]Gglt ePg. pxfn] cjsfz kfPkl5 dfq yLsf] baGbLdf wd{kfnjl;+x yfkf
s[i0fgffo0f l;+x yfkfsf] kbf]Gglt eof]. @)%! ;fndf g]skf Pdfn]sf] ;sfsf]
kfnfdf pkyL of]u]Gb|k|tfkh\u f0ffnfO{ e|i6frfsf] cleof]udf sfafxL ;d]t
eof]. o;} k|;\udf k|wfg ;]gfklt u8'nzdz] hafn] cfk\mgf] kbfjlw afsL 5b}
fhLgfdf lbg afWo x'g'kof]. w]} kl5 d}n] o; ljifodf pxfnfO{ ;f]w]sf] lyP.
pxfn] o;af] cfkm"nfO{ s'g} hfgsfL gePsf] s'f ug'{eof].
567
568
;]jfdf k|j]z ubf{ pxfn] :j}lR5s cjsfz lnO;Sg'ePsf] lyof]. @)## ;fnlt
tTsfnLg d'Vo P8L;L k|d'v ;]gfgL zfGts'df dNnn] dnfO{ P8L;L sfof{no >L
;bgdf x]sf k'fgf kmfOnx? x]b}{ sfd nfUg] sfuhft fVg afsL w'nfO lbg
cxfpg'ePsf] lyof]. ljleGg sfuhftx? x]b}{ hfbf Ps lbg Pp6f fhLgfdf kq
km]nf kf]. Tof] fhLgfdf o'jfhflwfh ;sfnfO{ ;Daf]wg uL n]lvPsf] lyof].
hDdf Ps cg'R5]bsf] To; fhLgfdfsf] ;f lyof], ;sf, 3fo;L afWotfn]
fhLgfdf r9fPsf] 5'. ;]jf ug]{ cj; aS;]sf]df s[t1 5'. ;]jf ug]{ pd]
wf]sf] x'bfx'b} 5f8\g'kof], ;sf dfkm kfpm. ;]jssf] c? hfx]L s]xL 5}g.
d}n] P8L;L clkm;af6 tLg xhf k}of ;fk6L lnPsf] lyP. Tof] s]xL lbgkl5
;~rosf]if lems] lt5'{, Tolt ;do lgufx xf];\.
o; Aoxf]fsf] k'5fdf bflxg]lt n]lvPsf] lyof], r9fpg], ;sfsf] cgGo
eQm ;]js, rGb|h\u zfx.
To:t}, d]f] X[bodf x]sf bf];|f] JolQm x'g'x'G5 k|d'v ;]gfgL sf]dnaxfb'
lji6. pxf d'df a8fdxffgL Tgsf P8L;L x'g'x'GYof]. pxfn] pd]sf] xbsf
sf0f cjsfz kfpg'ePsf] lyof]. cjsfz lng] cflvL lbgsf] bz{ge]6df d'df
a8fdxffgLaf6 pxfnfO{ x's'd eP5, sf]dnaxfb', ltdLn] fd|f] sfd uof}.
ltdLnfO{ s]xL rflxG5 ls < d}n] s]xL ullbg'k5{ ls < k|To'Qdf sf]dnaxfb'n]
laGtL ug'{eP5, ;sf, d ef]lnb]lv 3 a:5'. s]xL lbgkl5 rfwfd hfb} 5'.
tLy{af6 kms]{kl5 k|;fb r9fpg kfpm. d]f] c? s'g} rfxgf 5}g. olt eg] pxf
labf x'g'eP5. ha d}n] of] s'f ;'g], o;n] dnfO{ a8f] k|efljt agfof].
bafdf sfd ug]{ h'g;'s} txsf k|foM sd{rfL cfk"mn] slxNo} Tof] 7fp
5f8\g gkf];\ eGg] rfxG5g\. pd]n] cjsfz kfpg] ;dodf klg sf ;]jfdf a:g
vf]H5g\. To:t}, cfk\mgf] cf]xbf x]] ;sfaf6 3hUuf, sf, gub OToflbsf] cfzf
fV5g\. t rGb|h\u zfx sf]dnaxfb' lji6n] s'g} nf]enfnr guL baf
5f]8\ge' Psf] x]5. To;}n] oL b'O{ JolQmTjk|lt d]f] cufw >4f xg] u]sf] 5.
569
cfk\mg} af/]df
?s'db]lv /fhb/af/;Dd
572
df egf{ x'g'eof]. d]f] rflx :s'nn] k|j]z kLIff lnof]. To;kl5 d klg sIff ( df
egf{ eP. 3f]fxLglhs} etk'l:yt Pp6f dfWolds ljBfnodf xfdLn] k9\g ;'
uof}. s]xL lbgkl5 :s'ndf c;fWo} x8tfn x'g yfNof]. bfsf] c:jff ufpdf
uf]kfnhLh\usL lbbLsf] ljjfx ePsf] lyof]. xfdL labfdf pxfsf] 3df hfg]
ub{Yof}. o;}aLr clns nfdf] ;do;Dd :s'n labf x'g] nIf0f b]lvof]. clg xfdL
;Nofg uof}. ;Nofg, vn\ufl:yt ljBfnodf egf{ x'g] ls eg] ;f]Rof}. Tof]
:s'ndf Tolt a]nf dLrdfgl;+x >]i7 k|wfgfWofks x'g'x'GYof]. -pxf kl5 k|wfgdGqL
x'g'eof]._ egf{ x'g'cl3 Ps k6s 3df t ;f]Wg'kof]. t ;f]Wgsf nflu cfkm} 3
hfg'sf] ljsNk lyPg. To;}n] xfdL Toxfaf6 d';Lsf]6 cfof}.
xfdL 3 kms]{kl5 d]f a'af w'|jljqmd zfx, uf]kfnhLh\usf sfG5f a'af
u]x]Gb|axfb' zfx cGo ufpn]x?n] ldn] d';Lsf]6d} xfO:s'n vf]Ng] s'f ug{
yfNg'eof]. otfptfaf6 lzIfs vf]h] :s'n rnfpg] lg0f{o eof]. c:yfoL xfO:s'n
:yfkgf eof]. :s'nsf] gfd flvof] lqe'jg hgtf dfWolds ljBfno. s'd
lhNnfs} Tof] klxnf] dfWolds ljBfno lyof]. uf]kfnhLh\u d sIff ( df
egf{ eof}. * sIff;Dd c? ljBfyL{ 5b} lyP, ( sIffdf xfdL b'O{ eof}. bfaf6
NofOPsf Ps hgf lzIfsnfO{ k|wfgfWofks agfOPsf] lyof]. pxfsf] gfd lyof]
jfdb]j uf}td. o;f]p;f] u] sIff ( klg kf; eOof]. sIff !) df P;Pn;L
lbg'kg]{. t :s'nn] :jLs[lt kfPsf] lyPg. c:yfoL :jLs[lt lng ljBfno
;~rfns ;ldltn] kxn ulx]sf] lyof]. P;Pn;L kLIff cfpg} nfUbf efUojz
:s'nn] c:yfoL :jLs[lt kfof]. t !) sIffsf] k9fO ;s] P;Pn;L kLIff lbg
eg] xfdL bf hfg'kg]{ eof]. P;Pn;L cfpg tLg dlxgf dfq afsL 5bf xfdL
bf emof}. Toxf tLg dlxgfdf k"} sf];{ ;s] kLIff lbof}. xfdL s'daf6 klxnf]
k6s P;Pn;L kLIff lbg] ljBfyL{sf] ;"rLdf kof}. dnfO{ s] nfu]sf] lyof] eg] d
cjZo kf; x'G5', t y8{ l8lehgdf. lsgeg], lj1fg ljifosf] kLIff gfd|f] ePsf]
lyof]. s'ddf lj1fgsf lzIfs lyPgg\ bfdf klg fd|f lzIfs e]l6Pgg\.
P;Pn;Lkl5 d]f] cfO{P;;L k9\g] x lyof]. To;sf nflu P]lR5s ul0ft
lj1fg fd|L k9\g' cfjZos lyof]. t oL ljifo xfd|f] :s'ndf lyPgg\. P;Pn;L
kLIff lbPkl5 d}n] s] ;f]r] eg], d kf; t x'G5' t sf7df8f} uP P]lR5s ul0ft
lj1fg ljifo k9\5'. clg, P;Pn;L lbP 3 guO{ d ;f]em} bfaf6 sf7df8f}
cfP. d hxfh r9]sf] sf7df8f} cfPsf] klg klxnf] k6s ToxL lyof]. 8sf]6f
hxfh lyof]. uf]kfnhLh\u klg sf7df8f} cfpg'eof]. d sf7df8f} cfP 7d]ndf
a;]. ToxL a]nf h]kL xfO:s'nsf ul0ft ljifo k9fpg] s]zj >]i7 ;;u d]f] e]6
eof]. d}n] k"f tLg dlxgf ul0ftsf] 6\o';g k9]. dfG5]x? kLIff ;lsO;Sof],
lsg o;n] ul0ftsf] 6\o';g k9]sf] xf]nf eg] crDd klg dfGby]. t d}n] lhN6
lg:sg'cl3 ( !) sIffsf] k"} sf];{ ;s]. tLg dlxgfkl5 P;Pn;Lsf] lhN6
cfkm\g} af/]df
cfof]. d}n] ;'d} t];|f] >]0fLdf x]]. To;df b]lvPg. nf km]n eOP5 eGg]
nfUof]. d w]} cflQP. t}klg d'6' bf] kfb}{ bf];|f] >]0fLdf x]]. d bf];|f] >]0fLdf
kf; ePsf] x]5'. o;L s'd lhNnfaf6 P;Pn;L kf; ug]{ d g} klxnf] Tolt
a]nf Ps dfq JolQm x'g k'u]. of] 36gf d]f] hLjgsf] dfq geP s'd lhNnfs}
pNn]vgLo Oltxf; aGg k'Uof]. d]f ;xkf7L uf]kfnhLh\u eg] P;Pn;Ldf km]n
x'g'ePsf] lyof].
ca d cfO{P;;L k9\g kfpg] eP. c:sn SofDk;nfO{ klxn] klAns ;fOG;
sn]h elgGYof]. dnfO{ Toxf cfO{P;;L k9\g ldn]g. lqrGb| SofDk;df ldNof].
t d}n] c:sn xf]:6]nsf nflu sf]l;; ulx]sf] lyP. xf]:6]n aGb} lyof].
alg;s]kl5 d}n] c:snd} xf]:6]n kfP. o;L c:sn xf]:6]ndf a:g] klg d klxnf]
Aofr x'g k'u]. nug6f]ndf d]L 7"nL d'df ;fgL d'dfsf] 3 lyof]. slxn]sfxL
d oxf a:by]. 7d]ndf d]L sfOnL d'dfsf] 3 lyof]. sf7df8f} cfPsf] ;'sf
lbgdf oxLF a;]sf] lyP. o;} a]nf sn]hsf OR5's ljBfyL{nfO{ ;}lgs 1fg lbnfpg]
p2]Zon] fli6o ;]jf bn v8f ulPsf] lyof]. Tof] tflnd lng] klg d klxnf]
Aofr x'. cfO{P;;Ldf d Psbd} d]xgtsf ;fy cWoog ulx]sf] lyP. d ul0ft
ljifosf] 6\o';g O{Zjk|;fb pkfWofo ;;u k9\by]. pxf kl5 >L % sf] ;sfsf]
d'Vo ;lrj ;+;b\ ;lrjfnosf] dxf;lrj klg x'g'eof]. pxf;u clxn] klg
d]f] slxn]sfxL e]6 x'G5. To;cl3 6\o';g k9]sf h]kL xfO:s'nsf lzIfs s]zj
>]i7;u eg] clxn];Dd d]f] e]6 ePsf] 5}g.
d]f] cfO{P;;L klxnf] jif{sf] kLIff fd|f] ePg. bf];|f] jif{sf] kLIff fd|f] eP
klg cGttM bf];|f] >]0fLdf kf; eP. cfO{P;;Lsf] lhN6 cfzf u] cg';f lyPg.
To;n] ubf{ dnfO{ gdHhf nflux]sf] lyof]. lkmlhS;df PdP;;L ug]{ d]f] p2]Zo
lyof]. ToxL p2]Zosf ;fy aLP;;Ldf egf{ eP. klxnf] jif{sf] kLIff fd|;
} u lbP.
@)@$ ;fnsf] kmfu'gr}t dlxgfdf zfxL g]kfnL ;]gfdf ;]sG] 8 nK6gdf egf{ v'n5
] .
d;u cfO{P;;Ldf cWoog u]sf w]} ;fyL ;]gfdf etL{ x'g rflxx]sf lyP. d
eg] s'g} klg xfntdf ;]gfdf hfg rfxGgy]. d]f] 3kljfnfO{ ;d]t To;df lr
lyPg. k9fO ;s] hflu vfg] xf]Og, ufp kms]{ 5f]f] ;fdflhs sfddf nfuf];\
eGg] d]f a'afsf] rfxgf lyof]. s'daf6 klxnf] k6s P;Pn;L kf; u]sf] JolQm
ePsf] x'gfn] d]f a'af lhNnfsf] lzIff If]qsf w]s
} f] rfxgf klg ToxL g} lyof].
t d]f ;fyLx? lbnLk sfsL{, ;'hzdz] haf, s';' pSofj nufot w]n
} ] hf]8
u], dnfO{ ;]gfdf etL{ ufpg. d g];gn Sof8]6 sf];{ -Pg;L;L_ df h'lgo cG8
clkm; eO;s]sf] lyP. To;df fd|f] u]sfn] dnfO{ eft e|d0fdf ;d]t k7fOPsf]
lyof]. To:tf] fd|f] u]sf] dfG5] ;]gfdf lsg hfGgf} < eg] d]f ;fyLx?n] w]} hf]8
lbP. Pg;L;Ldf fd|f] u]sfn] ;]gfaf6 klg dnfO{ ;}lgs ;]jfdf cfpg elgof].
o:tf w]} s'fn] ubf{ lgj]bg t lbpnf, t kl5 ;]gfdf etL{ x'Gg eGb} OR5f
573
574
cfkm\g} af/]df
klg ulxfn], tflnddf fd|f] klg eOx]sf] 5, lsg 5f]8\g' eGg] nfUof]. d}n] a'afnfO{
clxn];Ddsf] tflnddf d klxnf] eOx]sf] 5', ;fob d tflndsf nflu a]nfot
hfG5' xf]nf, a]nfot hfg kfOg eg] rflx d 5f8\5' eg] lr7L n]v].
gusf]6df bf];|f] r0fsf] tflnd ;' eof]. To:t} 5 ;ftfhlt lat]sf] lyof],
Ps lbg gusf]6df sdfG8]G6 dxf;]gfgL cflbTozdz] hafn] cfk\mgf] sfof{nodf
bdg, lht]Gb| lji6 dnfO{ af]nfpg'eof]. pxfn] :ofG8x:6{af6 xfn b'O{ l;6
cfPsf] 5, clxn] ljj]s lht]Gb| hfg", yk l;6 klg cfpb} 5, To;df bdg hfg]
eGg'eof]. t kl5 s] eof] s'lGg, Pp6f l;6 klxn] cfof] b'O{ l;6 kl5. To;n]
ubf{ bdg klxn] hfg'xg' ] eof]. d lht]Gb| kl5 hfg]df kof}. o; k|sf xfdL
@)@% ;fnsf] k';lt :ofG8x:6{sf nflu 5gf]6 eof}. To;kl5 zfxL h\uL c8\8f
cfof} ;a} sfuhkq ldnfof}. la|l6; fhb"tfjf;n] le;f l6s6 lbof]. klxn]
snsQfsf] Aof]sk'l:yt la|l6; ;]gfsf] 6flGh6 SofDk hfg'kb{Yof]. Toxf tLg
lbghlt a:of}. To;kl5 k\mnfO6 ;]8\on
' ldnfP l;\ufk' nluof]. l;\ufk'l:yt
la|l6; ;]gfsf] Aof]sdf xfdLn] a]nfot hfg emG8} b'O{ ;ftf s'gk{' of]. pN6f] 6
lyof]. pgLx?sf] f]on Pokmf];s
{ f] Kn]gsf] 6 g} To:tf] x]5.
snsQfl:yt la|l6; ;]gfsf] Aof]sdf la|l6; uf]vf{sf SofK6]g ;LaL fO{
e]l6g'ePsf] lyof]. pxf klg labfdf g]kfn cfP kms{g nfUg'ePsf] x]5. la|l6;
uf]vf{ ;}lgsaf6 :ofG8x:6{df tflnd lng] pxf klxnf] g]kfnL x'g'x'bf] x]5. lgs}
ldhfl;nf] x'g'x'GYof]. pxfaf6 :ofG8x:6{ sf];{af] w]} hfgsfL eof]. pxf;u;u}
l;\ufk' uPsf lyof}. pxfn] xfdLnfO{ snsQfdf h;L g} l;\ufk'df ;d]t
3'dfpg'eof]. l;\ufk'df xfdLnfO{ clws[t d];df flvPsf] lyof]. Toxfaf6 xfdL
f]on Pokmf];{sf] k\mnfO6af6 a]nfotsf nflu p8\of}. dfnlbE;glhs}sf] ufgdf
lk\mo'n ulPsf] lyof]. ufg Pp6f ;fgf] ;'Gb 6fk' xf], hxf a]nfotsf] f]on
Pokmf];{sf] a]; lyof]. Toxf la|l6; ;}lgssf nflu ljleGg ;'ljwf pknAw
x'GYof]. xfdL r9]sf] hxfhn] Toxfaf6 axfOgdf t]n eof]. axfOgaf6 p8]sf]
hxfh Psflaxfg} ;fpy ONofG8sf] a|fOh6g Pokmf];{sf] a];df cjt0f uof].
l8;]Da, !(^( df xfdL nG8g k'u]sf lyof}. Tof] lbg cfOtaf k]sf] lyof].
Toxf xfdLnfO{ 6]gsf] l6s6 lbOof], cN8;6 hfg. cN8;6df dG; clkm;;{
Sof8]6 :s'n x]5. :ofG8x:6{ hfg'cl3 k|L:ofG8x:6{sf ?kdf oxf 5 dlxgfsf]
tflnd ug'{kb{Yof].
a]nfotsf] cfw'lgs 6]g r9] d lht]Gb| cN8/;6 nfUof}. ljb]zL e"lddf
ofqf u]sf] hxfh r9]sf] klxnf] cg'ej. 6]g r9]sf] klg klxnf] cg'ej. 6]gdf
sf]xL s;};u af]Nb}gg\. sf]xL klqsf kl9x]sf x'g]. sf]xL cfk\mgf AjfOk|]mG8 of
un{k|m]G8;u dfOx]sf x'g]. s:tf] crDdsf] jftfj0f 6]gdf d}n] cg]s s'f
;Dem]. d s] x'g rfx]sf] dfG5], sxfaf6 sxf cfOk'u] :ofG8x:6{df 7"nfa8fsf
575
576
5f]f dfq 5flgG5g\ eGy]. 7"nfa8fsf 5f]f dfq :ofG8x:6{ cfpg] eP d]f] t
slxNo} kfnf] cfpg] lyPg. lsgeg] ;]gf, fhbaf of Tolt a]nfsf] >L % sf]
;sfdf d]f] sf]xL klg cfkmGt lyPg. ;fyL lht]Gb|sf a'af Tgaxfb' lji6 k|wfg
GofofwLz x'g'x'GYof]. t lht]Gb|nfO{ klg :ofG8x:6{ hfg] cj; cfk\mgf a'afsf
sf0f geP tflnddf fd|f] d]xgt u]sfn] g} ldn]sf] lyof] .
a]nfotdf cfOtaf labf x'bf] x]5. 6]g :6];gdf xfdLnfO{ lng dfG5]
cfpg'kg]{ xf], t sf]xL klg cfPg. ;fob labf ePsf sf0f. ca stf hfg]
xf]nf eg] xfdL cndlnof} klg. t Toxfaf6 6\ofS;L lnP ;Lw} dG; clkm;
Sof8]6 :s'n k'Uof}. cfOtafsf] Tof] ;fem dG; clkm; Sof8]6 :s'n k'Ubf Toxf
s'g} rxnkxn lyPg. 8\o'6L ;fh]{G6n] k]k x]] xfd|f] sf]7f b]vfOlbof]. xfdL
cfpg] kSsf ePsfn] sf]7f 5'6\ofOPsf] x]5. p;}n] vfgf vfg ;]e]g On]eg k;n
b]vfOlbof]. xfdLnfO{ Toxfsf] vfgfk|lt Tolt lr nfu]g. sf]7fleq t Gofgf] lyof],
t aflx c;fWo} lr;f]. cfk\mgf] b]z 5f8] csf{sf] b]zdf k'Ubf cS; ;a}nfO{
cK7\off] nfU5 g}. dnfO{ klg gdfOnf] nfu]sf] lyof]. a]nfotaf] xfd|f] h] ;f]rfO
lyof], To:tf] s]xL cfZro{ nfu]g. ;fdfGo g} nfUof]. 6]gsf] ofqf klg dHhf
nfu]g. ;do klg gldNg]. k[YjLsf] k"jL{ lbzfaf6 cfPsf]. g]kfndf pHofnf] x'g
nfUbf oxf xfdL ev{ ;'Tg] tv ub}{ lyof}. nfdf] k\mnfO6af6 cfPsfn] yflsPsf]
lyof]. Tof] ;fem xfdL ;a]} ;'Tof}.
ef]ln kN6 laxfg} xfdLn] sfof{nosf] ;a} sfd uof}. OlSjkd]G6 lng],
tflndsf nflu n'uf lng] sfd klg ;Sof}. dG;df xfd|f] tflnd ;' eof]. t];|f]
lbg ToxL ;}lgs SofDkdf eujfgl;+x yfkf;u e]6eof]. pxf la|l6; uf]vf{af6
cfpg'ePsf] lyof]. xfdL tLg hgf eof}, Toxf g]kfnL af]Ng]. tflndsf nflu c?
b]zaf6 klg w]} cfPsf lyP. xfd|f] ;d"xdf ## hgf ;xkf7L lyP. Toxf la|l6;
;]gfsf h'lgo bhf{sf klg tflnddf cfpbf x]5g\. dG;sf] tflnd Psbd} ufxf],
s8f cg'zf;g. 5f]6f] cjlwdf w]} sfd ug'{kg]{. zfLls lx;fan] ;d]t w]}
sl7g. hfr klg eOxGYof]. ;dodf sfd k"f gu] ;hfo kfOxflng]. lht]Gb|sf]
sfddf lgs} 7Ug] :jefj lyof]. pxfnfO{ tflnddf lgs} sl7g k]sf] lyof]. pxfn]
tflndsf qmddf lgs} ;hfo kfpg'ePsf] d clxn] klg ;DemG5'. h] xf];\, dG;df
tflnd ;lsof]. t lht]Gb|sf] ;hfo ;lsPg. ;hfo s:tf] x'g] eg], 5'Lsf]
lbg klg sfd ug'{kg]{. d}n] rflx Hofb} sd dfq ;hfo kfPsf] lyP. ;a} ljifo
kf; u]. Pp6f ljifo klg km]n gug]{ ljb]zLdf ;fob d dfq lyP. cS; ;a}
ljb]zLsf] s'g} g s'g} ljifo sdhf]. b'Mv Psbd} x'g] ePsfn] ;a}nfO{ Hofb}
d'l:sn kg]{ x]5. Toxf Ps OG:6S6 lyP la|l6; ;]gfsf. tflnd ;lsPkl5
pgn] dnfO{ eg]sf lyP, ljj]s, ltdLn] tflnddf zfLls k|fl1s Ifdtf ;d]t
s'zntfk"j{s k|bz{g uof}. tflnddf ltdLnfO{ s'g} ;d:of ePg. :ofG8x:6{
cfkm\g} af/]df
tflnd ltd|f nflu lgs} ;n x'g]5. To;}n] ;]gfdf ltd|f] eljio pHHjn 5.
a]nfotdf afDaf lxp kb{Yof]. dG;df xfdLnfO{ ;'df k]8 u|fpG8df k]sf]
lxp kmfNg ;d]t nufOPsf] lyof]. dG; clkm;;{ Sof8]6 ;lsPkl5 sf]xL cfk\mgf]
3lt nfu], sf]xL stf nfu]. la|l6; ;}lgsx? rflx cfk\mgf] Aof]slt nfu].
:ofG8x:6{ ;' x'g'cl3sf] labfdf d, lht]Gb| eujfgl;+x yfkf nG8g 3'Dg uof}.
xfdL;u k};f sd lyof]. xfdLnfO{ :ofG8x:6{df vr{ ug{ lbOPsf] sd w]} kfpG8
arfpg ;lsPsf] lyPg. a]nfotdf xfdLnfO{ lbgsf] () k]G;hlt dfq lbOGYof].
labfsf] lbg rflx b'O{ kfpG8 lbg] ulPsf] lyof]. c? cfDbfgLsf] ;|f]t s]xL
lyPg. vr{ s6fP d'l:snn] hDdf u]sf] k};fn] xfdL nG8g 3'Dof}. To; qmddf
dG;sf] 5 dlxgfsf] k};f, labfsf] k};f :ofG8x:6{sf] Ps jif{sf] k};f ToxL 3'dfOdf
;lsof]. jf:tjdf xfdLnfO{ Tolt a]nf w]} ufxf] lyof], cfly{s lx;fan]. Psbd}
b'Mv lyof] xfdLnfO{. lht]Gb|sf] xfnt t d]f] eGbf klg sdhf] aGof]. lsgeg]
pxfsf] w]} vr{ ug]{ afgL lyof].
dG;sf] tflnd ;lsPsf] Ps dlxgfkl5 :ofG8x:6{df xfd|f] tflnd ;' eof].
nG8gaf6 kms{gf;fy xfdL tflnddf k|j]z uof}. :ofG8x:6{df tLg j6f sn]h
lyP jN8{, Go' leS6L. d Go' sn]hdf k] eg] lht]Gb| leS6Ldf. la|l6; uf]vf{
;]gfaf6 :ofG8x:6{ cfPsf eujfgl;+x yfkf klg Go' sn]hdf kg'{eP5. dnfO{
Psbd} ;lhnf] eof] pxf klg v';L x'g'eof]. Toxf x]s k|lzIffyL{nfO{ ysf]
klxnf] c\u|]hL cIfaf6 af]nfOGYof]. To; cg';f dnfO{ P; eujfgnfO{ 6L
elgGYof]. xfdL b'j}nfO{ af]nfpbf P;6L eGg yflnof]. xfd|f] ;+o'Qm gfd Toxf
lgs} nf]slk|o eof]. b'j} cIf ;u;u} cfpg] ePsfn] xfd|f] sf]7f klg Psbd}
glhs lyof]. :ofG8x:6{sf] labfdf d slxn]sfxL la|l6; ;fyLx?sf] 3 hfGy].
udL{sf] 5'Ldf tLdWo] s]xLsf] :s6NofG8 3'Dg] of]hgf x]5. :s'n] ljBfyL{x?nfO{
a]nfotsf] pRr lxdfnL If]qdf dfOnf]sf nflu n}hfg] sfo{qmd ;d]t lyof]. d
klg pgLx?;u} uP. ToxL a]nf :s6NofG8sf Ogeg];, nsg]; tfn h:tf s]xL
7fp 3'd]. xfdL aRrfx?nfO{ lnP a]nfotsf] pRr lxdfn j]g g]le; r9\of}.
Psbd} cK7\off] af6f]af6 uPsf lyof}. v'a dfOnf] eof]. klxnf] udL{ labfdf d
cfon]ckm j]6 uPsf] lyP. To; a]nf d}n] a]nfotsf] cfoNofG8 afx]s ;a} 7fpsf]
e|d0f ug]{ cj; kfP.
:ofG8x:6{df d Ps]8]dL l6dsf nflu alS; v]Nby]. fd|f] aS;df ulgGy].
Toxf d}n] ljleGg k|ltof]lutfdf efu lnP. w]}df ljhoL ;d]t eP. o;} qmddf
Ps k6s :ofG8x:6{sf] alS; l6d SoflDa|h o'lgel;{6Lsf] alS; l6d;u
k|ltof]lutfsf nflu uPsf] lyof]. ;a}eGbf klxn] d]f] kfnf] lyof]. alS; ldf
uPkl5 klxnf] fpG8 ;' eof]. d}n] cfk\mgf] k|ltGL sdhf] x]sf] dx;';
u]. p;nfO{ s]xL ;dokl5 g} lhTg ;S5' eGg] ljrf u]. bf];|f] fpG8sf] v]n
577
578
eOx]sf] lyof]. d crfgs clgolGqt x'g k'u]5'. ToxL ;dodf k|ltGLn] dnfO{
hd] d'Ssf xfGof]. d ;f]em} 9Ng k'u]. To;kl5 dnfO{ s]xL yfxf ePg. Ps} k6s
flt SoflDa|h o'lgel;{6Lsf] c:ktfndf cfkm"nfO{ kfP. ef]ln kN6 :ofG8x:6{af6
df]6 cfP dnfO{ lnP uof]. To;sf] s]xL ;dokl5 cS;kmf]8{ o'lgel;{6Lsf]
alS; l6d k|ltof]lutfsf nflu :ofG8x:6{ cfPsf] lyof]. d}n] d]f] k|ltGLnfO{
klxnf] fpG8d} gscfp6 u].
f]on ldln6L Ps]8]dL, :ofG8x:6{af6 @)@* ;fpg !# ut] xfd|f] tflnd
;lsof]. tflnd ;lsPkl5 x'g] kfl; cfp6 k]8df d'Vo cltly eP gj]{sf fhf
cfpg'ePsf] lyof]. :ofG8x:6{ tflnd ;lsPkl5 csf]{ tLg dlxgfhlt ToxL jfOcf]h
-of] clkm;;{ sf];{_ tflnd lbg] k'fgf] rng lyof]. t xfd|f] kfnfdf Tof] tflnd
lbOPg. :ofG8x:6{ ;s] ;f]em} g]kfn kms{g'kg]{ eof].
d nG8gdf lyP. d;u} kf; cfp6 ePsf ;fyL la|l6; clkm; 8]le8
PN;gn] sf7df8f} kms{g] lbg dnfO{ kmf]g u] e]6f} eGg'eof]. pxfn] dnfO{
Pokf]6{ 5fl8lbG5' eGg'ePsf] lyof], To;}n] lht]Gb| dnfO{ 5f8L Pokf]6{lt
hfg'eof]. t 8]le8 6flkms hfddf k] l9nf] cfOk'Ug'eof]. xfdL Pokf]6{ k'Ubf
xjfO{hxfh pl8;s]sf] lyof]. ca s] ug]{ eg] Ps l5g t d lanvaGbdf k].
t efUojz flt !@ ah] csf]{ k\mnfO6 x]5. dnfO{ To;}df ldnfOlbg] s'f eof].
d}n] lgs} 306f s'g'{kg]{ eof]. To;}n] xfdL a|fOh6gdf x]sf] Pokmf];{ a]; clkm;
d];df uof}. b'j} hgf ;}lgs tflnd ;s] ev{ kf; cfp6 ePsfn] 8fO{8fO{
nhfO{nhfO{ clkm; d];df uPsf lyof}. flt !! ah];Dd lao vfP al;of].
To;kl5 d PSn} hxfhlt nfu]. Tof] hxfh sfuf]{sf] x]5. ofqL d PSn}.
8 klg nfUof]. t Psbd} a9L lao vfPsf] x'gfn] d:t ;'t] laxfg axfOg
cfOk'u]. d]f] ;a} sg]lS6 k\mnfO6 5'l6;s]sf] lyof]. Ps lbg ToxL a:g'kg]{
eof]. dnfO{ la|l6; ;]gfsf] 6flGh6 SofDkdf flvof]. ef]ln kN6 d snsQfsf
nflu p8]. snsQfdf klg b'O{ lbg a:g'kg]{ eof]. Tolt a]nf yfO{ Pon] ev{}
dfq sf7df8f} k\mnfO6 ;' u]sf] lyof]. d ToxL yfO{sf] k\mnfO6af6 sf7df8f}
cfOk'u]. o;L d a]nfot uPsf] emG8} tLg jif{kl5 :jb]z kmls{P.
g]kfn kms]{kl5 d zfxL h\uL c8\8fsf] ;}lgs tflnd lgb]{zs -8LPd6L_
sfof{nodf xflh eP. 8LPd6L x'g'x'GYof] dxf;]gfgL ch'{ggl;+x f0ff. kl5
pxf k|wfg ;]gfklt x'g'eof]. Tof] jif{ c? b'O{ hgf Sof8]6 :ofG8x:6{sf nflu
5gf]6 eO;s]sf x]5g\, uh]Gb|axfb' lnDa" s'naxfb' v8\sf. pgLx? a]nfot
hfg emG8} Ps dlxgf afsL lyof]. 8LPd6Ln] dnfO{ :ofG8x:6{df s:tf] tflnd
x'G5, s]s] ug'{k5{ eg] tLg ;ftf x]s laxfg logLx?nfO{ l;sfOb]pm eg]
cxfpg'eof]. lht]Gb| d}n] uh]Gb| s'naxfb'nfO{ tflndaf] l;sfpg yfNof}.
To; a]nf uh]Gb| v]nf8L ePsfn] clns km'lt{nf] lyP eg] s'naxfb' sdhf].
cfkm\g} af/]df
of] sfd ;Sbf;Dd xfd|f] kf]l:6 ePsf] lyPg. oxL a]nf Koff a]l;s tflnd
v'Nof], e}jgfy u0fsf] Koff tflnd lzIffnodf. xfdLnfO{ Tof] sf];{sf nflu
k7fOof]. clkm; tLg hgf lyof} d, lht]Gb| b]j]Gb|axfb' zfx. c? rflx
;a} Koffs} l;kfxL lyP. xfd|f] tflnd ;' eof]. Koff hDk ug{] a]nf cfpg
nfu]sf] lyof]. hDk ug'{cl3 g} d]f] kf]l:6 eof]. d}n] >L sfnLk|;fb u0fdf ;jf
dfu]sf] lyP. ;fOG; k9]sfn] d OlGhlgo x'g rfxGy]. sfnLk|;fb u0f OlGhlgo
kN6g ePsfn] Toxf hfbf fd|f] xf]nf eGg] d]f] ;f]rfO lyof]. t d]f] ;jf eof],
>L uf]vaxfb' u0fdf. lj1fg ljifo g} gk9\g'ePsf lht]Gb| lji6nfO{ rflx
sfnLk|;fb u0fdf k7fOof]. To;}n] ubf{ dnfO{ lgs} emf]s rlnx]sf] lyof]. Koff
hDksf a]nf dnfO{ ;a}eGbf klxn] hDk ug{]df flvof]. ToxL emf]sdf d}n] ;xh}
hDk u]. dnfO{ cfsfzaf6 v:bf slQ klg 8 nfu]g. o;L d]f] Koff a]l;s
sf];{ k"f eof]. Koff lj k]8df sfo{yL pkyL b]jljqmd f0ff cfpg'ePsf]
lyof]. pxfn] xfdLnfO{ Koff lj nufOlbg'eof].
To;kl5 d xflh x'g uP, uf]vaxfb' u0fdf. of] u0f Tof] a]nf fhbafdf
lyof]. sfnLaxfb' u0f uf]vaxfb' u0f zfxL Ifs jflxgL cGtu{t sfo{t
lyP. d cfPsf] s]xL lbgkl5 d]; gfO6 ePsf] lyof]. To;df Ps hgf d]h
hgn k|d'v cltly ag] cfpg] sfo{qmd x]5. Tolt a]nf zfxL Ifs jflxgLklt
x'g'x'GYof] dxf;]gfgL Clifs'df kf08] -pxf kl5 dxffhflwfhsf] k|d'v ;}lgs
;lrj, yL x'g'eof]_. pxfn] dnfO{ k|d'v cltly;u lrgfpg] kfnf] cfof]. d}n]
cfk\mgf] gfd eg]. d]f] gfd eGgf;fy k|d'v cltlyn] tkfO{+nfO{ cl:t d}n] Koff
lj nufOlbPsf] xf]Og < eGg'eof]. d}n] xf] ; eg]. pxf pkyL b]jljqmd f0ff
x'g'x'GYof]. pxfn] km]l ;f]Wg'eof], uf]vaxfb' u0f cfPsf] < clg d}n] eg], ;,
d uf]vaxfb' u0f cfPsf] xf]Og. dnfO{ uf]vaxfb'df k7fOPsf] xf]. d}n] o;f]
eg]kl5 pxf lhNn kg'{eof]. To;kl5 kf6L{df k"} xNnLvNnL dlRrof]. s] s'f
u]sf] eg] dnfO{ w]}n] ufnL klg u]. tL ;a}nfO{ d}n] eg], d}n] uf]vaxfb' u0f
5gf]6 u]sf] xf]Og. dnfO{ k7fOPsf] xf]. d sfnLk|;fb u0f hfg rfxGy]. d}n]
7Ls} s'f u]sf] 5'. d klxn]b]lv g} ;Lwf s'f ug]{, bfofafof s'f gug]{ :jefjsf]
lyP. ;To s'f af]Ng] s;};u slQ klg g8fpg] d]f] :jefj lyof].
uf]vaxfb' u0fdf d tflnd clws[t eP. uf]vaxfb' sfnLaxfb'
u0fdf egf{ ePsf ;}lgsnfO{ tflnd ufpg] d]f] lhDdf lyof]. zfxL Ifs
jflxgLklt dxf;]gfgL Clifs'df kf08]n] oL b'O{ u0fdf tflnd lnOx]sf ;}lgsnfO{
:ofG8x:6{sf] tlsfn] tflnd ufpg] kfl; cfp6 k]8 klg ToxLsf] h:t}
ufpg] eg] dnfO{ lgb]{zg lbg'eof]. d}n] oxfsf] ;Lldt ;fwg;|f]tsf sf0f
:ofG8x:6{sf] h:tf] t s;L xf]nf < t d fd|f] ug{ sf]l;; u5'{, ; eg].
Tolt a]nf d}n] h'g lsl;dsf] tflnd kfl; cfp6 k]8sf] ;'?jft u],
579
580
cfkm\g} af/]df
haf, d]h rGb|axfb' -;LaL_ vqL, SofK6]gx? rGb|axfb' fjn, s]zjfh zdf{
lzlzrGb| zfx x'gx' G' Yof]. ;a} hgf clws[t d];df a:g'xG' Yof]. x]s Aof]sdf
;fem ;"of{:t x'g] ;dodf ll66sf nflu lau'n aH5. Toxf klg lau'n ah]kl5
d pleP. d]f] kN6gsf lzjaxfb' d]h;fa klg pleg'eof]. t kfx'gfx? rflx
3leq ePsfn] pleg'kb}g{ , a;f}a;f} eGb} a:g'eof]. dnfO{ emgSs l; p7\of].
Aof]sdf ;fem lau'n ahfpg' eg]sf] lbj\ut cfTdfnfO{ ;Demgf uL ;Ddfg ck{0f
ug'{ xf]. Tolt a]nf hf] hxf eP klg pleg'k5{, ;ts{ kf]lh;gdf. ;lsPkl5 d}n]
l;lgo clws[t ;a}nfO{ u'8 Olelg ; eg] ;Daf]wg ub}{ Psbd} lzi6tfk"js
{
eg], ;, lau'n ah]sf] a]nf ;a}n] p7\gk' g]{ xf]. ;}lgs Aof]sdf of] kDkfut
lgod xf]. d]f s'f ;lsg gkfpb} d]h ;LaL vqL emgSs l;fpg'eof]. pxf
b]jLbQ kN6gsf] x'gx' G' Yof]. pxfn] ems]{ eGg'eof], klxn] b]jLbQ klg oxf a;]sf]
xf]. 3leq x'bf pleg'kb}g{ . d}n] km]l eg], ; b]jLbQ u0f a:bfv]l To;f] ug'e{ of]
xf]nf. t x]s kN6gsf cfcfk\mg} lgod x'G5g\. oxf t ;a}n] pleg] lgod 5.
cab]lv pleg'xf]nf. pxfn] t km'Rr] nK6gn] dnfO{ l;sfpg] < eg] emkfg{e' of].
pxf s8f :jefj cx+ af]ss
] f] d]h x'gx' b' f] x]5. To;kl5 d}n] pxfnfO{ eg],
tkfO{+ l;fpg';\ of v';fpg';\ dnfO{ dtna 5}g. of] uf]vaxfb' u0f xf]. clxn]
d uf]vaxfb' u0fsf] sfo{ clws[tsf] sfd ulx]sf] 5'. of] If]qdf s] ug],{ s] gug]{
eGg] ;a} lgod nfu" ug]{ d]f] st{Jo xf]. d Tof] u5'{ . To; lbg t ljjfb olQs}
;lsof]. To;sf] s]xL lbgkl5 kf6L{ lyof]. kf6L{df ;LaL vqLn] ToxL s'f lems]
aafn ug'e{ of]. d;u emu8f ug{ yfNg'eof]. dnfO{ lxsf{pg vf]Hg'eof]. d}n] klg
lxsf{pg vf]h] . dHhfn] emkf]. c?n] 5'6\ofP. ;LaL vqLnfO{ aflx nluPkl5
;x;]gfgL lzlzrGb| zfx Tof] ;LaLn] o;f] ug]{ < eg] sfpg yfNg'eof].
sfpbfsfpb} pxfn] An]8n] cfk\mgf] xft sf6\ge' of]. ut}ut eof] If0fedf.
pxfnfO{ pkrfsf nflu ftfft sf7df8f} n}hfg'kof]. d]h ;LaL kl5 g]kfnuGh
;jf ePsf a]nf Toxf d]f sf];d{ 6] lht]Gb| lji6;u To:t} emu8f k]5. d]f ;fyLn]
gfsdf lxsf{P pxfsf] gfs} eflrlbg'eP5.
d lqz"nL Aof]sd} 5bf @)@( c;fdf d]f] ljjfx eof], sf7df8f}, 1fg]ZjsL
uLtf zfx;u. d sf7df8f} lgjf;L geP klg fd|f] ;}lgs slcsf] sf0f x'g
;S5, sf7df8f}sf] vfgbfgL rf}tlof kljf;u d]f] dfuL ljjfx x'g uof]. uLtfsf
a'af df]xgk|tfk zfx zfxL g]kfnL ;]gfdf k|d'v ;]gfgL x'g'x'GYof] eg] pxfsf efO
l;+xk|tfk zfx ;xfos yL. l;x+k|tfk zfx kl5 k|wfg ;]gfklt x'g'eof]. pQm
kbaf6 cjsfzkl5 hd{gLsf nflu zfxL g]kfnL fhb"t ;d]t x'g'eof]. @)#)
;fndf d]f] 7"nf] 5f]f choljqmd zfx @)#$ ;fndf sfG5f] 5f]f s'Gbljqmd
zfxsf] hGd eof].
lqz"nLdf rlnx]sf] tflnd ;lsPsf] lyPg. !* dlxgfkl5 uf]vaxfb' u0f
581
582
k'gM baf kms{g] eof]. d rflx ;jf dfu] sfnLk|;fb u0f uP. sfnLk|;fb u0fd}
d ;x;]gfgL eP. o;}aLr a]nfotsf] f]on Pokmf];{sf] wjnflul$ cff]x0f ug]{
6f]nL sf7df8f} cfpb} lyof]. To;sf lglDt dnfO{ ;Dks{ clws[t tf]lsPsf] lyof].
Tof] l6d cfPkl5 d}n] kfi6 dGqfnodf ;a} sfuhkq ldnfP. Tof] a]nf kfi6
dGqfnosf] Pp6f zfvfsf ?kdf lyof] kj{tff]x0f zfvf. kj{tff]x0f ;DaGwL ;a}
ljifo To;}n] x]g{] ub{Yof]. d ;a} s'f ldnfP a]; SofDklt hfg clGtd tofL
ulx]sf] lyP. zfxL h\uL c8\8fsf ;}lgs ;lrj dxf;]gfgL v]dfhzdz]
hafn] dnfO{ PS;lkl8;gdf gk7fpg" eg] kj{tff]x0f zfvfdf va ug'{eP5.
PSsfl; Tof] ;'g] d lhlNnP. d}n] ;;'f -k|d'v ;]gfgL_ df]xgk|tfk zfxnfO{
kmf]g u]. pxf k|wfg ;]gfkltsf] ;}lgs ;xfos x'g'x'GYof]. pxfnfO{ klg s]xL
yfxf x]g5. pxfn] d a'em] va u5'{ eGg'eof]. Ps} l5gkl5 pxfsf] kmf]g
cfof], dxffhflwfhsf] P8L;Lsf nflu tkfO{+sf] gfd baf uPsf] x]5. To;}n]
tkfO{+nfO{ PS;lkl8;gdf hfg f]lsPsf] xf]. tkfO{+nfO{ ef]ln ;}lgs ;lrj ljefudf
;Dks{ fVg" eGg] va 5.
Tolt eg]kl5 ef]ln kN6} d ;}lgs ;lrjnfO{ e]6\g uP. pxfn] klg
tkfO{+sf] gfd P8L;Ldf 5gf]6sf nflu uPsf] 5, bafn] tTsfn} vf]Hof] eg]
tkfO{+nfO{ sxf vf]Hg' < ToxL eP f]lsPsf] xf], 5gf]6df kg'{ePg eg] tkfO{+nfO{
csf]{ PS;lkl8;gdf k7fpnf eGg'eof]. dnfO{ hfgsfL eP cg';f bafaf6
P8L;Lsf nflu ;]gf;u 5 hgfsf] gfd dfluPsf] x]5. zfxL h\uL c8\8faf6
uPsf] ln:6 cg';f pQm 5 hgfdWo]af6 s;}nfO{ klg P8L;Ldf g5fg] csf]{
ln:6 dfluPsf] x]5. bf];|f] ln:6df d]f] gfd clGtddf fv] k7fOPsf] x]5.
klxnf] ln:6df ;bLkaxfb' zfx, lrqaxfb' u', Tgaxfb' u', gaxfb'
u', Sdf\ub s6jfn zlzk|tfk s];Lsf] gfd k7fOPsf] x]5. bf];|f]
ln:6df 1fgh\u yfkf, bdggl;+x f0ff, Hof]ltzdz] haf, lzlzrGb| zfx
clGtddf d]f] gfd fv] l;kmfl; uPsf] x]5. To;sf] s]xL lbgkl5 bafaf6
zlzk|tfk s];L d P8L;Ldf 5flgPsf] va cfof]. d b'O{ jif{sf nflu cfjlws
P8L;Lsf ?kdf 5flgPsf] lyP. Tof] van] d clt g} v';L eP. lsgeg], of]
a]nf bafsf] qm]h, uldf ;]gfsf] slcsf lx;fan] klg zfxL kfZj{jtL{
x'g' Psbd} dxjk"0f{ lyof]. jf:tjd} d}n] slxNo} ;sfsf] P8L;L ag'nf eGg]
sNkgf;Dd u]sf] lyOg.
P8L;L 5flgPkl5 zlzk|tfk d SofK6]g e'jgh\u zfx lg~hg kfnnfO{
abnL ug{ baf uPsf lyof}. olt a]nf g]kfn k|xLaf6 k|xL lgLIfsx?
fdsfhL afGtjf ;'bz{gzdz] yfkf P8L;L x'g'x'GYof]. k|xLaf6 pxfx?nfO{
abnL ug{ k|xL lgLIfsx? df]tLnfn af]xf an]Gb|axfb' l;+x cfpg'ePsf] lyof].
bafl:yt ;}lgs k|xLdf xfdL rf hgf hDdf ePkl5 s] elgof] eg], ltdLx?nfO{
cfkm\g} af/]df
oxf eLeLcfO{kL tflndsf nflu NofOPsf] xf]. of] kf; u]kl5 dfq P8L;Ldf
flvG5. eLeLcfO{kL tflnddf klg d klxnf] eP. To;kl5 @)#! j}zfvdf
xfdLnfO{ b'O{ jif{sf nflu P8L;Ldf lgo'Qm ulof]. Tolt a]nf k|d'v zfxL kfZj{jtL{df
zfGts'df dNn tffaxfb' yfkf x'g'x'GYof]. k|d'v ;}lgs ;lrj z]axfb' dNn
;}lgs ;lrj bfguDeL fodfemL x'g'x'GYof].
cfjlws P8L;Ldf lgo'Qm ePs} lbg xfdLn] jL]Gb| ;sfsf] bz{ge]6 kfof}.
k|d'v ;}lgs ;lrj z]axfb' dNnn] xfdLnfO{ bz{ge]6 ufpg'eof]. xfdLn] bfd
fVof}. ;sfaf6 fd|f];u sfd ug"{ ga'em]sf s'f ;f]Wg" x's'd eof]. d}n]
P8L;Lsf] 8\o'6L lnPsf] s]xL lbgb]lv g} ;sfsf] sfof{nodf 6]lnkmf]g p7fpg]
aflxaf6 cfPsf 6]lnkmf]gaf] ;sfnfO{ va ug]{ sfd ug{ yfn]sf] lyP.
t, ;sfsf] ;jfL rnfpg] cj; kfPsf] lyOg. j}zfv !* ut] d]f] fltsf]
8'6L lyof], laxfg;Dd clkm;d} lyP. laxfg ;sfsf] ;jfLdf P8L;L tffaxfb'
yfkf x'g'x'GYof]. s;t ug{ nfUbf pxfsf] x8\8L l8;nf]s]6 eP5. c:ktfn
hfg'kg]{ ePkl5 pxfn] dnfO{ kmf]g u] af]nfpg'eof]. d tTsfn} uP. ;sfsf]
Jofofdzfnfaf6 lkmtL{ ;jfL x'g nfu]sf] x]5. df};'km cfkm}n] df]6 xflsaS;]sf]
lyof]. ;sfaf6 ljj]s a; x's'd eof]. ;sfnfO{ d]f] gfd yfxf 5}g eGg]
dnfO{ nfu]sf] lyof]. t df};'kmaf6 d]f] gfd lnP a; x's'd eof]. d df]6sf]
cufl8sf] l;6df a;]. klxnf] lbg ePsfn] xf]nf, d clt g} ge{; lyP. df]6df
a;]s} a]nf ;sfaf6 ljj]s, tffaxfb' c:ktfn uof] < eg] ;f]lwaS:of].
d}n] hfg'eof] ;sf eg] hfx] u]. Toxfaf6 ;sf >L ;bg a\unf ;jfL
xf]OaS:of], hxf df};'kmsf] lgjf; lyof]. ;sf Toxf kqklqsf tyf s]xL h?L
sfuhkq k9] nGr vfP To:t} !! ah] clkm; ;jfL eof]. d]f] 8\o'6L
abnL eof]. d}n] bafaf6 3 k'u] uLtfnfO{ cfh klxnf] k6s ;sfsf] ;jfL
rnfPsf] s'f ;'gfP.
To;} jif{ jL]Gb| ;sfsf] z'efHofleif]s ;DkGg eof]. @)#@ ;fndf d]f]
b'O{ jif{sf] kbfjlw ;lsg'eGbf b'O{ dlxgfcl3 Ps lbg d'Vo P8L;L k|d'v ;]gfgL
zfGts'df dNnn] s]xL u] ldNof] of ;sfn] rflxaS:of] eg] tkfO{+ bafsf]
baGbLdf a:g] xf] < eg] ;f]Wg'eof]. d}n] cfjZostf cg';f tflnd ug{ kfp5'
ls kfplbg, ;do cg';f a9'jf x'G5 ls x'b}g, ;sfx?sf] ;jfLdf ljb]z hfg
kfp5' ls kfplbg < eg] ;f]w]. pxfn] tkfO{+n] eg]sf ;a} s'f ug{ kfpg'x'G5
eGg'eof]. To;kl5 d}n] ;xdlt hgfP. o;L dnfO{ bafdf :yfoL P8L;L agfP
fVg] s'f to eof]. , d bafsf] :yfoL zfxL kfZj{jtL{df ;jf eP. o;
;Gbe{;u ldNbf]h'Nbf] nf]suLt ;DemG5' M
afLdf km"n km'Nof] cd{n]
sxfsf] dfG5] sxf kof] sd{n]= =
583
584
zfxL kfZj{jtL{ ljefudf 5bf @)#* ;fndf Ps jif{sf] sdfG8 PG8 hgn
:6fkm sn]h sf];{ ug{ cd]lsfsf] kmf]6{ n]e]gjy{, SofG;;df hfg] cj; kfP. pQm
tflnd s]Gb| ;+;fs} pTs[i6 :6fkm sn]hdf u0fgf x'G5. Toxf Ps jif{sf] tflnd
a;fOnfO{ a]:6 Oo ckm dfO{ nfOkm -hLjgsf] ;a}eGbf fd|f] jif{_ eGg] ljZjf;
ulG5. Toxf ;+;fsf %)^) b]zsf fd|f] glthf xfl;n u]sf d]h tyf s0f]{n
:tsf clws[tx? sla Ps ;o hgf cd]lsL clws[tx? ;d]t u] sla
Ps xhf hgfsf] ;xeflutf lyof]. ;}lgs ljwf cGo ljwfsf 1fgsf cltlQm
w]} dfOnf] jftfj0fdf ;+;fsf ljleGg d'n'saf6 cfPsf lzIffyL{;u klro x'bf
;'vb cg'ej ePsf] lyof]. d]f] ;]jf k|s[ltsf sf0fn] tL kLIffyL{dWo] s]xL;u
kl5 pgLx?sf] d'n's uPsf] a]nf e]6 x'GYof]. Tolt a]nf ;fx} v';L nfUYof]. Tof]
Ps jif{sf] tflndn] d]f] JolQmut hLjg slcdf lgs} k|efj kof].
;\uLtdf lr
cfkm\g} af/]df
hDdf kfg'{ePsf] x]5. pxf cfkm} ufp3df nufOg] kxf8L s5f8 8]; lnP
d]f] kN6gdf cfpg'eof]. d]f u0fklt hgfb{gljqmd f0ff;u s'f u] pxfn] tL
n'ufx? dnfO{ nufpg lbg'eof]. clg zlzejgsf] ;f+:s[lts sfo{qmddf dfbn
ahfpg uLt ufpg dnfO{ n}hfg'eof]. To;L s'g} k"j{tofLlagf dnfO{ ;f+:s[lts
6f]nLdf ld;fOof]. To;f] u]sf]df leqleq} l; gp7]sf] klg xf]Og, t ;]gfsf]
hflu, cfb]z dfg] hfg}kof].
zlzejg k'u]kl5 6f]nL ;b:ox?nfO{ cfk;df klro ufOof]. 6f]nLdf d dfq
clws[t x]5'. c? ;a} cGo bhf{sf. xfdLn] eftLo :yn;]gfWoIfnfO{ l8gkl5
;f+:s[lts sfo{qmd b]vfpg'kg]{ eof]. o8jg s;f{an] lr;f] l58Ldf sfo{qmdaf]
df}lvs hfgsfL ufpg'eof] ToxL 5f]8] aflx lg:sg'eof]. Tof] 7fpdf sf7sf]
a]Grafx]s csf]{ s'g} a:g] Joj:yf lyPg. xfdLnfO{ s;}n] s]xL jf:tf u]g.
flt !) ah]lt ;a}nfO{ af]nfOof]. zlzejgsf] ;fd'Gg] 6fluPsf] kfndf xfdLn]
;f+:s[lts sfo{qmd b]vfof}. ;a}n] Hofb} dfOnf] dfg]. d}n] dfbn ahfpg'sf
;fy} fKtL c~rndf k|rlnt nf]suLt ufP. ;f+:s[lts sfo{qmdkl5 kfx'gfx?;u
xfdLnfO{ klg klro ufOof]. dnfO{ ev{} :ofG8x:6{af6 kms{]sf] ;xfos ;]gfgL
eg] klro ufpbf ;a}n] crDd dfg]. a]nfotdf tLg jif{ a;] kms]{sf] dfG5]n]
cem};Dd nf]suLt ufpg dfbn ahfpg la;]{sf] x]g5 eg] ;fxgf u]. ;fem
;f9] ^ ah] Toxf k'u]sf] ;f+:s[lts 6f]nLnfO{ flt !@ ah]kl5 aNn vfgf lbOof].
To;cl3 lrof t k} hfcf];\, s;}n] kfgL;Dd ;f]w]g. To;kl5 dnfO{ k|d'v ;]gfgL
o8jgn] Aof]sdf k'ofpg'eof]. km]l crfgs s] ljrf cfof] s'lGg, d Aof]sdf
emgf{;fy pxfn] df]6df a;, Ps} l5g :joDe" k'u] cfcf} eGg'eof]. :joDe"df
Pp6f ]:6'f fte v'Nbf] x]5. w]} lxKkLx? Toxf ftel g} a:bf x]5g\.
Tof] ]:6'fdf pxfn] dnfO{ fte nf]suLt ufpg nufpg'eof]. clg laxfg ^ ah]
Aof]s nu] 5f]l8lbg'eof]. Tolt a]nf;Dd d s5f8d} lyP.
@)@* ;fndf d zfxL Ifs uf]vaxfb' u0fdf sfo{t x'bf bafdf csf]{
klg kN6g lyof], sfnLaxfb' u0f. Ps kN6 oL b'O{ kN6g cGo ;}lgs
clws[tx?aLr b'O{ ;d"x agfP km'6an k|ltof]lutf ePsf] lyof]. k|ltof]lutfdf
;xefuL b'O{ ;d"xdf clwfhs'dfx? 1fg]Gb| wL]Gb|sf] ;d]t ;xeflutf lyof].
o'jfhflwfh jL]Gb|af6 ]k|mLsf] e"ldsf lgjf{x ulaS;]sf] lyof]. km'6an ;lsPkl5
;fem flqef]hsf] sfo{qmd lyof]. flqef]hdf ;sfx? ;fem & ah] cfwf 306fsf
nflu ;jfL ePsf] lyof]. ;sfx?af6 flqef]hdf v;L pkxf aS;]sf] lyof].
;sfx? ;jfL ePkl5 l8\S; ;' eof]. To; cj;df pk;]gfgL dw';"bg
;fksf]6f d}n] xf:o sfo{qmd k|:t't uof}. sfo{qmd ;a}nfO{ dg kof]. Toxf
ljj]sn] fd|f];u nf]suLt ufp5 eGg] xNnf rn]5. To;kl5 hLjgdf klxnf] k6s
;sfx?sf cufl8 dfbn ahfP nf]suLt ufP. Tof] uLt klg ;sfx? cGo
585
586
;a}nfO{ cf}wL dg k]5. gfrufg hDb} uof]. cfwf 306fsf nflu ;jfL xf]OaS;]sf
;sfx? flt !! ah];Dd ;f+:s[lts sfo{qmddf ;ls eOaS:of]. d}n] ufPsf
w]} nf]suLt ;'g]kl5 ;sfx?df d]f af] lh1f;f a9]5. o'jfhflwfh jL]Gb|
;sfaf6 d]f af] ;f]lwaS;]5 d;u s'f ulaS:of]. s'daf6 cfP ;]gfdf
etL{ ePsf] x', xfn} a]nfotsf] f]on ldln6L Ps]8]dL, :ofG8x:6{af6 tflnd ;s]
kmls{Psf] x' eg] d}n] cfk\mgf] klro 6qmfP. o;L o'jfhflwfh jL]Gb|;u d]f]
lrgfhfgL eof]. d}n] jL]Gb| ;sf;u s'f ulxbf 5]pd} 1fg]Gb| ;sf wL]Gb|
;sf ;d]t xf]OaS;GYof]. To;} a]nf dnfO{ ;sfx?n] fd|f];u lrlgaS:of]
h:tf] nfUb5. To;} lbgsf] d]f] k|ltefaf6 k|efljt eP xf] ls h:tf] nfU5,
w]} jli7 ;}lgs clws[tnfO{ g5fg] dnfO{ jL]Gb| ;sfn] P8L;L agfOaS:of].
d P8L;L eP baf uPkl5 jL]Gb| ;sfn] Ps k6s d}n] Tof] ft dfbn
ahfP nf]suLt ufPsf] ;+:d0f ;'gfOaS;]sf] lyof]. To; a]nf d w]} v';L eP.
;sfsf s'faf6 dnfO{ crDd klg nfu]sf] lyof].
dxffhflwfh jL]Gb| ;sf ;g\ !(&( df c;+nUg fi6x?sf] lzv
;Dd]ngdf So'afsf] fhwfgL xjfgf ;jfL ePsf] a]nfsf] s'f xf]. d ;sfsf]
P8L;Lsf ?kdf e|d0f bndf lyP. ;Dd]ngaf6 ;sf kms{b+ f b'O{ lbg nG8gdf
fh ePsf] lyof]. To; cj;df a]nfotsf nflu zfxL g]kfnL fhb"t em]Gb|gffo0f
l;+xn] ;jfLdf ;+nUg ;a} nG8gdf x]sf s]xL k|a4
' g]kfnL tyf ljb]zLnfO{
af]nfP fhb"tfjf;df zfGt flqef]h cfof]hgf ug'e{ Psf] lyof]. flqef]h ;lsPkl5
zfxL g]kfn jfo';j] f lgudsf jli7 SofK6]g aaLljqmd zfxn] lgudsf sd{rfLaf6
gfrufg uL dfOnf] ug]{ eg] hfx] ug'e{ of]. ;sfaf6 :jLs[lt aS;]kl5 s]xL
sd{rfLn] Psb'O6f uLt ufP. t To;af6 dfq dfOnf] jftfj0f aGg ;s]g.
clg lgudsf rfnsx?n] dnfO{ uLt ufpg cg'f]w ug{ yfn]. d}n] klg dfbnsf]
aGbf]a:t u] uLt ufpg yfn]. dfOnf] eof]. ;a} hgf gfRg], ufpg] sfo{qmd
flt ca];Dd rNof]. sfo{qmdkl5 lgudsf sd{rfLx?n] 5nkmn uL ljj]s
zfxn] dfbn ahfP uLt ufP ;xof]u gu]sf] eP ;sfsf ;fd' xfd|f] a]OHhtL
x'g] x]5, To;}n] ;Ddfg:j?k lgudsf] p8fg ePsf] :yfgdf pxfn] rfx] cg';f
Pp6f xjfO{ l6s6 lbg] egL lg0f{o u]5g\. of] s'f nG8gaf6 Py]G;sf] k\
mnfO6sf qmddf dnfO{ hfgsfL lbOof]. o;nfO{ d}n] 7fsf ?kdf lnP. sf7df8f}
kmls{Pkl5 klg pxfx?n] of] s'f bf]xf]ofOxg'eof]. aaL zfx;u ljleGg kf6L{df e]6
eOxGYof]. Ps lbg pxfn] dnfO{ ;f]Wg'eof], 3'Dg hfg dg 5}g < lsg l6s6 lng
gcfpg'ePsf] < To; a]nf d uLtfsf] :jf:Yo kLIf0f ug{ a}\ss hfg ;f]Rb} lyP.
d}n] aaLnfO{ eg], d >LdtLnfO{ lnP :jf:Yo kLIf0f ufpg a}\ss hfb} 5'. ldN5
eg] b'O6f l6s6 ldnfOlbg'xG' 5 < pxfn] ef]ln kN6} dnfO{ b'O6f l6s6 lbg'eof].
cfk\mgf] snfsfltfaf6 cfh;Dd cfh{g u]sf] olt b'O6f l6s6 xf]. of]eGbf Hofbf
cfkm\g} af/]df
@)%* ;fne d]f] kljf d sfo{t fhbafdf clt g} cz'e 36gf dfq
eOx]. dflg;sf] dg g xf], afDaf cz'e 36gf dfq eOxbf slxn]sfxL dg
a'emfpg ;d]t sl7g x'g] x]5. o; jif{ d}n] o:t} dx;'; u]sf] lyP. jif{sf] ;'df
j}zfv !$ ut] d]L d'df r}tGob]jL zfx :ju]{ x'g'eof]. d'dfn] dnfO{ hGdfpg'eof],
587
588
cfkm\g} af/]df
a]nfb]lv k|d'v ;}lgs ;lrjfnosf] k|d'vdf yL baGbL sfod ePsf] xf]. To;
a]nf ;]gfsf] baGbL sla !% xhf lyof]. clxn] ;]gfsf] baGbL %) xhfeGbf
a9L 5. To;}n] of] bhf{nfO{ 36fpg] cf}lrTo k|:6 ePg of] ;lrjfnonfO{ k|d'v
;lrjfno cGtu{t fVg ldNb}g. lsgeg] k|wfg ;]gfkltnfO{ fhbafsf k|d'v
;lrj;u sfd ug{ Jofjxfls sl7gfO x'g ;S5. ;fob pxfnfO{ d]f] ts{ plrt
nfu]5. pxfn] d of] s'f ;sfdf hfx] u] ;sfsf] ;do ldnfp5', h;f{an]
;sfdf oL ;a} s'f laGtL ug'{kof] eGg'eof]. To;} cg';f ;sfaf6 ef]ln kN6}
laxfg ( ah] ;do aS:of].
lgwf{lt ;dodf hfx]Lsf nflu k|d'v fhbaf kbflwsfL d lgd{n
lgjf; k'Uof}. dxffhflwfh ;sf o'jfhflwfh ;sfdf k|d'v fhbaf
kbflwsfLn] bafsf] gof ;f\u7lgs ;+rgfaf] lxhf] d;u s'f ePsf] k|;\u
p7fpb} k|d'v ;}lgs ;lrjfno ;DaGwL ljj]s h;f{an] hfx] ug'{x'G5 eGg'eof].
To;kl5 d}n] ;sfdf lj:tfk"j{s hfx] ub}{ eg], fhbafsf] sfo{ljlw cg';f
>L % sf] ;sf ;+;b\af6 kflt eO{ nfndf]xsf nflu fhbaf cfpg]
ljw]osdf k|d'v ;lrj k|d'v ;}lgs ;lrj of ;}lgs ;lrjn] x:tfIf ug'{k5{.
k|:tfljt ;f\u7lgs ;+rgf cg';f ;}lgs ;lrjfnonfO{ k|d'v ;lrjfnosf]
dftxt fVbf sfg'gL Jofjxfls ;d:of klg cfpg ;S5. To:t}, k|d'v ;}lgs
;lrj fhbafsf] ;Dk"0f{ ;'Iffsf] Joj:yfkg ug]{ JolQm xf]. o;nfO{ k|d'v
;lrjfno cGtu{t fVbf zfxL Ifs jflxgL, zfxL Ifs ;}lgs k|xL tyf zfxL
kfZj{jtL{ ljefu h:tf lgsfo :jtM k|d'v ;lrjfnosf] cGtu{t k5{g\. o;L
;]gfsf o'lg6x? k|ToIf ?kdf k|d'v ;lrjfnosf] dftxtdf fVg' slt plrt xf] <
o; l:yltdf h\uL c8\8f, Iff dGqfno tyf cGo ;'Iff lgsfodf ;dGjosf nflu
kqfrf s;n] ug]{ < fhbafdf sfo{t ;Dk"0f{ ;}lgssf] ah]6 Joj:yfkg zfxL
h\uL c8\8fn] ub}{ cfPsf]df ca of] sfd s;n] ug]{ < fhbafn] ls zfxL h\uL
c8\8fn] < oL ;a} sf0faf6, k|d'v ;}lgs ;lrjfnonfO{ ;}lgs ;lrjfnodf ;Lldt
u] klg k|d'v ;lrjfnosf] dftxtdf fVg' x'b}g. To:t} ;]gfsf] baGbL lgGt
al9x]sf] 5. h\uL c8\8fsf s]xL ljefuLo k|d'vsf] klg ;do cg';f bhf{ a9\g]
qmd hfL 5. @)!! ;fndf k|d'v ;}lgs ;lrjfno u7g ubf{ ;]gfsf] baGbL
!% xhf x]sf]df clxn] sla %) xhf gfl3;s]sf] 5. , cem a9\g] l;nl;nf
hfL 5. ;]gfdf dflyNnf] bhf{sf clws[tsf] ;\Vof klg al9x]sf] 5. s]xL
jif{cl3;Dd h\uL c8\8fdf yLsf] kb lyPg. xfn b'O{ yLsf] baGbL 5. ;]gfdf
rd" cjwf0ff nfu" ug]{ ljifodf 5nkmn eOx]sfn] yLsf] ;\Vof c? ylkg
;S5. o; cj:yfdf k|d'v ;}lgs ;lrjfnosf] yL kb x6fpbf dof{bfqmdsf
lx;fan] klg ef]lnsf lbgdf bafnfO{ g} cK7\off] kg{ ;S5. baGbL fVb}df
s;}sf] kbf]Gglt ug}{k5{ eGg] 5}g. To;}n] ;sfaf6 s;}nfO{ kbf]Gglt gaS;] klg
589
590
baGbL fVbf fd|f] x'G5. d]f ;a} ts{ ;'lgaS;]kl5 dxffhflwfhaf6 x's'd eof],
k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf k'fg} Joj:yf cg';f ug"{ k|d'v lghL ;lrjfno, k|d'v
;+jfb ;lrjfno k|d'v :jsLo ;lrjfnonfO{ k|d'v ;lrjfnosf] dftxt fVg".
k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf ;a} baGbL ;]gfaf6} Nofpg] Joj:yf ldnfpg".
5nkmndf ;xefuL o'jfhflwfhaf6 k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf ;]gfsf] baGbL
sfod ubf{ o'jf clws[t klg fVg ;'emfj alS;of]. d}n] o; ;lrjfnodf o'jf
clws[tsf] e"ldsf sfd sd x'g ;S5, To;}n] ;]gfgLeGbf dflysf clws[tsf]
baGbL sfod ubf{ pko'Qm x'G5 xf]nf eg] hfx] u]. d}n] o;f] eg]kl5
o'jfhflwfh l;fOaS:of] b'O{ pk;]gfgL b'O{ ;x;]gfgLsf] baGbL fVg"
egL lgb]{zg aS:of]. ;f]xL cg';f baGbL ldnfOof]. k|d'v ;}lgs ;lrjfnodf
dxffhflwfhsf] P8L;L eO;s]sf ;}lgs clws[tnfO{ k|d'v ;}lgs ;lrj lgo'Qm
ug]{ k|rng lyof]. o; ;lrjfnodf klxn] t u};}lgs sd{rfL klg lyP. t
kl5Nnf] sfndf, vf; uL dfcf]jfbLsf lj4 ;]gf klrfng ePkl5 @)%( j}zfv
! ut]b]lv ;}lgsnfO{ dfq ;}lgs ;lrjfnodf fVg yflnof]. ;}lgs ;lrjsf]
lhDd]jfL ;]gf;u ;DalGwt ;a} lsl;dsf sfd x]g]{ xf], h'g dxffhflwfh ;dIf
k'Ug'k5{. To:t}, fhbaf, ;]gf, k|xL of u[x k|zf;g;u ;DalGwt ;'Iff ;DaGwL
ljifo klg ;}lgs ;lrjn] x]g]{ ub{5. ;}lgs ;lrjsf] csf]{ lgs} dxjk"0f{
lhDd]jfL klg x'G5. ;+;b\af6 h'g ljw]os kflt eP fhbaf cfp5, To;df
;sfaf6 nfndf]x nfUg'cufl8 k|dfl0ft ug{ fhbafsf tkm{af6 k|d'v ;lrj;u}
k|d'v ;}lgs ;lrjn] klg x:tfIf ug'{k5{.
fhbafdf s'g} klg sfdsfafxL, sd{rfL lgo'lQm, ;jfa9'jf, cjsfz
cflb ljifodf dxffhflwfhsf] :jljj]sLo lg0f{o x'G5. nfdf] ;do ;sfsf]
P8L;L ePsfn] dnfO{ bafsf w]} ljifodf cg'ej xfl;n ePsf] lyof]. pkyL
ePkl5 klg d}n] sla !^ dlxgf jL]Gb| ;sfsf] d'Vo P8L;Lsf ?kdf sfd
u]. To;kl5 d}n] ;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL kfP. ;}lgs ;lrjn] ;]gfsf ljifodf
t lj:t[t ?kd} x]g'{k5{ k|wfg ;]gfklt;u ;dGjo uL sfd ug'{k5{. sfdsf
l;nl;nfdf k|wfg ;]gfklt;u s}of} k6s v6k6 ;d]t x'g] ub{5.
w]} jif{ d zfxL kfZj{jtL{ ljefudf sfo{t x]. pQm ljefusf] baGbLdf
k|d'v ;]gfgL bhf{ vfnL xbfxb} klg d ;]gfgLaf6 k|d'v ;]gfgL x'g sla Ps
jif{ l9nf eof]. lsg l9nf eof] eGg]af] d}n] slxNo} s]xL a'em\g ;lsg. To:t}
d]f] dxf;]gfgLsf] kbfjlw ;lsg nfUbf ljj]s, ;xfos yLdf kbf]Gglt x'b}g eGg]
xNnf JofKt lyof]. Tolt a]nf klg d]f] a9'jf gug{ lgs} sf]l;; ePsf] lyof].
To; a]nf ;xfos yL tffaxfb' yfkf pkyLdf d ;xfos yLdf a9'jf
x'g'kg]{ lyof]. t ;xfos yL yfkfsf] kbfjlw tLg jif{ yKg] dnfO{ dxf;]gfgL
zlzk|tfk s];LnfO{ h:t} uL cjsfz lbg] rrf{ klg Jofks} rNof]. cGttM
cfkm\g} af/]df
tff h;f{a pkyL x'g'eof]. d ;xfos yLdf kbf]Gglt eP. ;xfos yLaf6
pkyLdf a9'jf x'bf klg dnfO{ dfly hfg glbg 7"n} zlQm nfu]sf] lyof]. t
pgLx? slxNo} ;kmn ePgg\. yL zfGts'df dNnkl5 tff h;f{a ;}lgs ;lrj
x'g'kg]{ xf], jli7tfsf] lx;fan]. t tff h;f{an] k|d'v zfxL kfZj{jtL{af6} cjsfz
kfpg'eof]. To;kl5sf] jli7tfsf] qmddf x]sf zlzk|tfk s;f{anfO{ dxf;]gfgLsf]
kbaf6} cjsfz lbOof]. bafdf kbsf nflu s'g} g s'g} lsl;dsf] if8\oGq
eOxGYof]. tff h;f{asf] cjsfzkl5 vfnL ePsf] :yfgdf d :jfefljs ?kn]
pkyL eP ;}lgs ;lrj klg. ;sfn] d]f] sfd k|ToIf b]lvaS;]sfn] dnfO{
;}lgs ;lrjsf] lhDd]jfL aS;]sf] x'g ;S5.
fhbaf xTofsf08kl5 bafsf] ;'Iff Joj:yfnfO{ lnP d]f] cfnf]rgf x'g'
:jfefljs} lyof]. lsgeg] d fhbafsf] ;Dk"0f{ ;'Iff Joj:yfsf] k|d'v lyP.
To;sf] g}lts lhDd]jfL lng}k5{ eG7fg] d}n] dxffhflwfh ;dIf fhLgfdf ;d]t
lbPsf] lyP. t :jLs[t ePg. o;} klk]|Iodf k|wfg ;]gfklt k|HjNnzdz]
hafn] sfo{yL pkyL ;bLkaxfb' zfxnfO{ fhbafsf] ;'Iff Joj:yf c;kmn
eof], ca o;nfO{ k"} abNg'k5{, To;sf] of]hgf agfpg" eg] lgb]{zg lbg'ePsf]
d}n] ;'g]sf] lyP. ;f]xL cg';f ;bLk h;f{an] klg cfk\mgf lgs6sf s]xL
clws[tsf] ;xof]udf of]hgf tof kfb}{ x'g'x'G5 eGg] ;d]t d}n] ;'lg g} x]sf]
lyP. o;}aLr fhbaf xTofsf08sf] sla 5 dlxgfkl5 @)%* sflQssf] Ps
;fem crfgs ;bLk h;f{an] dnfO{ kmf]g u] dflns, h?L 5, Ps k6s cfh}
e]6\g'kof] eGg'eof]. pxfsf] kmf]g cfpbf d sfof{nod} lyP. d}n] dnfO{ 3 k'Ug
l9nf x'G5, To;}n] ;f9] * ah]lt 3df cfpg" eg]. pxf ( ah] flt d]f] 3
cfpg'eof]. To; a]nf pxfn] eGg'eof], k|HjNn lrkm;fan] s]xL ;docufl8 dnfO{
;}lgs ;lrj eP baf hfg'k5{, To;sf nflu ;'Iff of]hgf agfpm eGg'ePsf]
lyof]. d}n] ljj]s h;f{a t d]f] k'fgf] ;fyL xf], d pxfnfO{ x6fP s;L baf
hfg ;S5' eg]. d]f] s'f ;'g] lrkm;fan] ;]gfdf hflu vfPkl5 klcfpg]
h:tf];'s} sfd ug{ klg tof x'g'k5{ eGg'eof]. o;df dnfO{ lrQ ga'em] tkfO{+;u
s'f ug{ cfPsf] x'.
pxfsf s'f ;'g]kl5 d}n] ;'Gb} cfPsf] xNnf ;xL x]5 eGg] nfUof]. d}n]
pxfnfO{ eg], bafdf ;}lgs ;lrj k|wfg ;]gfkltn] agfpg] xf]Og. dxffhflwfhn]
h] x's'd x'G5, ToxL x'G5. o;af] d s] k|ltlqmof lbpm < t o;kl5 klg dnfO{
x6fpg] eGg] xNnf rrf{ rln g} x\of], slxn] sf] ;}lgs ;lrj cfpg] slxn]
sf] cfpg] eg]. @)%( ;fpgsf] k|;\u xf]. zfxL kfZj{jtL{ zlzljqmd l;+xn]
k|d'v ;]gfgLaf6 dxf;]gfgLdf kbf]Gglt ePsf] pknIodf cfk\mgf] 6\ufnl:yt 3df
flqef]h cfof]hgf ug'{ePsf] lyof]. ef]hdf k"j{ k|d'v ;}lgs ;lrj yL zfGts'df
dNn;u d]f] e]6 eof]. dnfO{ ;}lgs ;lrjaf6 x6fpg k|of; eOx]sf] xNnf pxfn]
591
592
klg ;'Gg'ePsf] x]5. pxfn] eGg'eof], s]xL lbgcufl8 k|wfg ;]gfklt lgjf;,
zlzejgdf flqef]h lyof]. Toxf pkl:yt w]}n] yL leS6Lzdz] hafnfO{ awfO{
lbOx]sf lyP. dnfO{ klg lh1f;f nfu] pxf;u of] s]sf] awfO{ xf] < eg]
;f]w]. pxfn] s]xL eGg'ePg. t c?n] eg] cg';f pxf k|d'v ;}lgs ;lrj
eP fhbaf hfg nfUg'ePsf] rrf{ rn]sf] x]5. of] s'f ;'g] d lhNn k].
o;nuQ} Ps lbg d]f] leS6L h;f{a;u s'f eof]. pxfn] d tkfO{+sf] 3df cfP
s'f u5'{ eGg'eof]. d}n] pxfnfO{ >LdtL ;lxt d]f] 3df vfgf vfg af]nfP.
pxfx? cfpg'eof]. s'fsfgLsf qmddf d}n] yL zfGts'df dNnn] eg]sf]
s'faf] hfgsfL ufP. leS6L h;f{an] eGg'eof], dnfO{ zlzejgdf s;}n] awfO{
lbPsf] xf]Og. a zfGt h;f{an] dnfO{ Pp6f s'gfdf nu] tkfO{+ k|d'v ;}lgs
;lrj eP baf cfpb} x'g'x'G5, dnfO{ 3df e]6\g cfpg eGg'eof]. d pxfsf s'f
;'g] cjfs\ eP. pxfn] yKg'eof], h;f{a, tTsfnLg k|wfg ;]gfklt wd{kfnjl;+x
yfkfn] dnfO{ ;xfos yLaf6 cjsfz lbg nfUg'ePsf] lyof]. tkfO{+n] ubf{ g} d]f]
kbfjlw ylkof]. d kbf]Gglt x'b} yL bhf{df k'u]. of] u'g d slxNo} la;{Gg.
tkfO{+sf lj4 d]f] s'g} klg lqmofsnfk x'g]5}g.
o;L dnfO{ ;}lgs ;lrj x'gaf6 f]Sg ;}lgs ;lrj ePkl5 klg pQm
kbaf6 x6fpg ;w} g} k|of; eOx]. d ;a} sfd lgod;\ut kfbzL{ lsl;dn]
ug]{ ub{y]. o;}n] w]} cb[Zo zlQmx?sf] rnv]ndf afwf klx]sf] x'g ;SYof].
o:t} cff]xcjf]xsf aLr d}n] @)^) sflQs @! ut] fhLgfdf lbP. Tof] lbg
laxfg kf}g] & ah]b]lv kf}g] !! ah]aLrsf] rf 306fsf] ;dodf oltsf jif{ d]f
lj4 rn]sf xNnf, rrf{, klrrf{ ;w}sf nflu ;dfKt eP.
uGtJosf] cGTo
36gf @)#$ ;fnsf] xf]. ;+of]un] af klg z'qmaf g}. Tof] a]nf klg
fhbafdf k|To]s z'qmaf flt kfljfls hd36 eO g} xGYof]. cS;
z'qmaf u'8 k|mfO8] dgfpg] qmddf ;fd"lxs l8g l;g]df x]g]{ sfo{qmd x'GYof].
To; a]nf;Dd g]kfndf 6]lnlehg k|;f0fsf] ;';f} lyPg. l;g]df x]g{sf nflu
fhbafdf 5'} xn ag]sf] lyof]. z'qmafsf] zfGt l8gkl5 dxffhflwfh
fhkljfsf ;a} ;b:o zfxL gft]bfx?sf ;fy l;g]df x]g{ ;ls xf]OaS;GYof].
sf7df8f}df Tof] ;dodf tLg j6f l;g]df xn lyP ho g]kfn, ljZjHof]lt
~hgf. tL xndf rn]sf lxGbL l;g]dfdWo] Pp6f NofP fhbafdf x]g]{ rng
lyof]. Tof] z'qmaf flt klg l8gkl5 l;g]df x]g]{ sfo{qmd rlnx]sf] lyof]. xfdL
P8L;LnfO{ ;d]t cltlQm d]r fv] k5fl8kl a:g] aGbf]a:t lyof].
cfkm\g} af/]df
l;g]df x]lx]s} cj:yfdf flt sla !! ah] crfgs kmf]gsf] 306L aHof].
d}n] kmf]g p7fP. clwfhs'dfL lk|G;]k zfxsf] kmf]g x]5. pxfn] dnfO{ h?L
5, dxffhflwfhnfO{ kmf]g b]pm x's'd eof]. d}n] tTsfn} dxffhflwfhdf hfx]
u]. ;sfn] kmf]gdf 5f]6f] s'f ulaS:of]. To;kl5 ;sfaf6 x's'd eof],
ljj]s, tTsfn} tfxfrn hfg'kg]{ eof]. t'Gt ;'Iff df]6sf] aGbf]a:t ldnfP
dnfO{ va u.
d}n] t'Gt} pQm Joj:yf ldnfO{ ;sfdf hfx] u]. ;sf aflx ;jfL
eof]. ;fy} a8fdxffgL d'df a8fdxffgL klg. fhkljfsf cGo ;b:osf]
l;g]df x]g]{ sfo{qmd hfL x\of]. tfxfrn ;jfLsf qmddf ;sfaf6 dg a'af
-clwfhs'df lxdfno_ nfO{ clns cffd ePg5, ;fob c:ktfn n}hfg'k5{ xf]nf,
To;}n] jL c:ktfnsf nflu klg ;'Iff Joj:yf ldnfpm x's'd eof]. d}n] tTsfn}
jfsL6sLaf6 P8L;L clkm;df va u] ;'Iffsf] aGbf]a:t ug{ eg]. Tof] a]nf
clxn]sf] h:tf] df]afOnsf] hdfgf lyPg.
;sfx? tfxfrnl:yt clwfhs'df lxdfnosf] a\unfdf k'Ubf Toxf
PDa'n]G; 8fS6 ;a} tof x]5g\. df};'kmx? leq uO{ s]xL a]kl5 clwfhs'df
lxdfnonfO{ lnP aflx ;jfL eof]. clwfhs'df PDa'n]G;df fh eof],
;sfx? cfk\mg} df]6df. tfxfrnaf6 jL c:ktfn k'Ug] qmddf af6fdf PDa'n]G;
sla tLg k6s f]Sg'kof]. clwfhs'dfnfO{ k6sk6s x[bof3ft eOx]sf]
lyof]. sla tLg ah]lt clwfhs'dfnfO{ c:ktfn k'ofO{ ;f]em} cfO{;Lo'df egf{
ulof]. pkrfs} qmddf clwfhs'dfsf] cTolws x[bof3ftsf sf0f lgwg eof].
8fS6x?n] d[To'sf] 3f]if0ff u] cfO{;Lo'af6 aflx lgsfn]. jftfj0fdf crfgs
;Ggf6f 5fof]. clwfhs'dfL lk|G;]kaf6 clwfhs'df lxdfnosf] clGtd bz{g ub}{
v'fdf 9f]luaS:of] x's'd eof], xh' ;fx} efUodfgL xf]OaS;bf] x]5. g]kfnsf]
b'b{zf b]Vg k]g. d glhs} lyP. clwfhs'dfLsf jfSo ;'g] :tAw eP.
To;n] dnfO{ lgs} ;+j]bgzLn agfof]. To;kl5sf jif{x?df fh;+:yfn] w]} ptf
r9fj ;xg'kof]. clwfhs'dfL lk|G;]kn] To;f] eg]sf] !@ jif{d} k~rfotL Joj:yfsf]
cGTo x'g k'Uof]. sla tLg bzskl5 fh;+:yf g} ;dfKt eof]. clwfhs'dfLaf6
To; a]nf JoQm ulaS;]sf jfSo cem} klg d]f sfgdf u'Ghg] u5{g\.
To;L g} d}n] ;}lgs ;lrjaf6 fhLgfdf lbP fhbaf 5f]8]sf] ef]ln kN6
laxfg} 8f= q}nf]Sogfy pk|]tLn] d]f] 3df cfP eg]sf jfSo ca fhbafdf
7"nf] clgi6 x'G5, tkfO{+nfO{ To;af6 d'lQm lbgsf nflu eujfg\n] ;xf lbPsf
x'g\ d slxNo} la;{g ;lSbg. pxfn] eljiojf0fL u] h:t} To;sf] kfr jif{ gk'Ub}
g]kfndf fh;+:yf ;dfKt x'g k'Uof]. fhbafdf Tolt nfdf] ;do sfd u]sf]
d}n] fh;+:yfsf] cGTo x'bfsf] avt efUojz To;sf] ;fIfL lsgff a:g'k]g.
bafdf sfo{t s]xL h'lgo sd{rfLx?n] slxn]sfxL af6fdf e]6\bf eG5g\,
593
594
cfkm\g} af/]df
595
596
nflu dfgfy{ zfxL kfZj{jtL{ pkyL ets]z l;+xnfO{ v6fOPsf] lyof]. dnfO{ eg]
z\sfrfo{x?sf ;fy} vKt8 afafsf] ljz]if x]rfx ug{ cxfOPsf] lyof]. d ;do
;dodf pxfx? a;]sf :yfgdf uP l:ylt a'e\mg] ub{y]. pxfx?nfO{ cfjZostf
cg';f sfo{qmddf ;xefuL ufpg'kb{Yof]. ;fy}, ;sfaf6 x's'd aS;]sf ljifo
pxfx?;Dd k'ofpg' pxfx?sf s'f ;sfdf hfx] ug'{ klg d]f] lhDd]jfL
lyof]. o;}aLr d Ps lbg vKt8 afafnfO{ e]6\g uPsf] lyP. pxf k'fgf] lzjk'L
afafsf] cf>d, w|'j:ynLdf a:g'ePsf] lyof]. Tof] lbg d hfbf sf]xL gePsf] df}sf
ldNof]. To;} a]nf afafnfO{ b'O6f k|Zg ;f]Wg OR5f nfUof]. ;fy} afafsf] pd] klg
yfxf kfpg dg nfUof]. d}n] pxfnfO{ ;f]em} pd] ;f]Wg] cf6 ug{ ;lsg. To;}n]
afaf, tkfO{+n] k'fgf] ;dfh klg b]Vg'eof], clxn]sf] ;dfh klg b]lvxg'ePsf] 5,
oL b'O{aLr s] leGgtf kfpg'x'G5 < eg] ;f]w]. d]f] bf];|f] k|Zg lyof], s]xL ;dokl5
d]f] k]G;g kfSb} 5. To;kl5 d}n] hflu 5f]8] s'd uP a:g] ljrf u]sf]
5'. Toxf ;dfh ;]jf u] a;" ls h:tf] nfu]sf] 5. b]zdf h]h:tf] 36gfqmd
ljsl;t eOx]sf] 5, h;L fHo;Qf ;~rfng eOx]sf] 5, To;df d]f] stfstf
lrQ a'em]sf] 5}g. d}n] s] ug'{ plrt xf]nf <
k|To'Qdf afafn] eGg'eof], ljj]shL, tkfO{s
+ f k|Zgsf] pQ lbg nfdf] ;do
nfU5. Tolt ;do oxf ldNg ;Sb}g. sf]xL g sf]xL dnfO{ e]6g\ cfOxfN5g\. To;}n]
tkfO{+ km';b{ ldnfpg ;Sg'xG' 5 eg] vKt8 cfpg'xf];\ . tkfO{s
+ f b'j} k|Zgsf] pQ ToxL
lbpnf. To;kl5 d}n] Ps dlxgfkl5 labf lnP vKt8 cfp5' eg] .
To; a]nf lbkfonl:yt % gDa jflxgLdf ;xfos jflxgLklt x'g'x'GYof] k|d'v
;]gfgL k|sfzaxfb' a:g]t. d ;]gfdf egf{ x'bfsf ;dsIfL. cfk\mgf] kIfaf6 ;a}
Joj:yf ldnfP d lbkfon uP, @)$% j}zfvdf. Toxfaf6 pxf d lx8]} vKt8
uof}. vKt8 fli6o lgs'~hsf] k|fs[lts jftfj0f cToGt} d0fLo lyof]. Toxfsf]
;}lgs Aof]sdf xfdL b'O{ ft a:of}. vKt8 afafsf] cf>ddf pxfsf s'f ;'g]
d}n] emG8} ;ftcf7 306f latfP. pxf vKt8 cfP a;]sf] dfq $) jif{ eO;s]sf]
x]5. pxf klxnf] kN6 g]kfn cfpbf f0ff >L # b]jzdz] k|wfgdGqL x'g'x'bf]
x]5. pxf d':tfsf] d'lQmgfy, bf]nvfsf] sfln~rf]s eujtL, s'dsf] l8u|]zfO
s'dfL eujtL nufot g]kfnsf ljleGg wfld{s :yndf w]} jif{ tk:of ;fwgf
u] a:g'ePsf] x]5. vKt8 afaf tL wfld{s :yndf a;]sf] jif{ dgdg} hf]8\b}
hfbf d}n] pxfsf] pd] ! ;o #% jif{hlt ePsf] cg'dfg u]. pxfn] cfWoflTds
cGo ljifodf nfdf] s'fsfgL ug'{eof]. d}n] klxn] ;f]w]sf k|Zgsf] nfdf] ljZn]if0f
;lxt hjfkm lbg'eof]. ;\If]kdf eGbf d]f] klxnf] lh1f;fsf] hjfkmdf pxfn]
eGg'ePsf] lyof], klxn]klxn] lj1fg ef}lts k|ljlwsf] o:tf] ljsf; ePsf] lyPg.
dflg; cfk\mgf] kljf, ;dfh ufp3df tgdg nufpy]. c?sf] cfjZostf
tyf :jfy{df a9L Wofg lbGy], cfk\mgf] :jfy{df sd. pgLx?sf] lbn 7"nf] lyof] eg]
cfkm\g} af/]df
lbdfu ;fgf]. clxn] lzIffsf] u'0ffTds ;'wf lj:tfsf ;fy} ef}lts k|ultn]] ubf{
;do b"L 5f]6f] x'g k'u]sf] 5. dflg;sf] ;f]Rg] zlQm w]} kmflsnf] ePsf] 5.
t dflg;n] cfkm" cfk\mgf] af] dfq ;f]Rg yfn]sf] 5. cfhsn dflg;sf] lbdfu
7"nf] ePsf] 5, lbn ;fgf]. o;n] ubf{ dflg;df c;Gt'lnt clgolGqt efjgf
ljsl;t eO{ cg]s lsl;dsf ;d:of b]vf kg{ yfn]sf 5g\. dflg; w]} c;Gt'i6
aGb} uPsf] 5. o;af6 tgfj a9] cg]s f]u hlGdPsf 5g\. dflg; hlt
c;Gt'i6 aGb} hfG5, p;sf] zLdf f]un] Tolt g} :yfg kfpb} hfG5. klxn]klxn]
b'Mvsi6 cfhsf] eGbf w]} lyof]. t dflg; w]} jif{;Dd afRby].
d]f] bf];|f] lh1f;fsf ;Gbe{df pxfn] eGg'eof], ljj]shL, tkfO{+ u[x:y
hflubf klg. ;]gfdf tkfO{+sf] nfdf] slc afsL g} 5. tkfO{+ h:tf JolQmn]
dWodfuL{ eP a:g'k5{. tkfO{+ clxn] h] b]lvxg'ePsf] 5, h] u5'{ eGg] ljrf
ug'{ePsf] 5, tL b'j} PlS:6d nfOgsf s'f x'g\. tkfO{+n] ulx]sf] sfd clg b]z
fhbafsf] l:yltaf] tkfO{+sf] ljj]rgf ;'Gbf dnfO{ tkfO{+sf] ;]jf fhfnfO{ cem}
cfjZos 5 h:tf] nfU5. To;}n] d tkfO{+nfO{ hflu g5f8\g ;Nnfx lbG5'.
tkfO{+df w]} a'l4 ljj]s 5. tkfO{+nfO{ eujfg\sf] cfzLjf{b 5. zf:qdf klg
elgPsf] 5, g x:t] oli6dfbfo b]jf IflGt ;fwsd\, o+ t' lIft'ldR5lGt ;'a'Wof
of]holGt td\. eGg'sf] cy{, eujfg\n] s;}nfO{ Iff u5{g\ eg]sf] tfTko{ n6\7L
lnP ;'Iff lbg] xf]Og, a'l4 lbP xf]. To;}n] tkfO{+ hflu 5f]8\g] s'fdf k'glj{rf
ug'{xf];\. d sf7df8f} cfPsf a]nf kl5 km]l s'f uf}nf. afafn] lbPsf] hjfkm
;Nnfxaf6 d w]} k|efljt eP. fhbafsf] ;]jfaf6 cjsfz lng] ljrf ;w}sf
nflu ToflulbP.
o;} ;Gbe{df Pp6f k|;\u pNn]v uf}. jL]Gb| ;sfsf ;'b]lvsf
P8L;Lx? zfGts'df dNn tffaxfb' yfkf ;]gfdf Ps} lbg egf{ x'g'ePsf]
Ps} lbg P8L;Ldf lgo'Qm x'g'ePsf] lyof]. t pxfx?sf] cfk;df slxNo} ;'dw'
;DaGw ePg. of] s'f ;sfx?nfO{ ;d]t fd|L yfxf lyof]. To:t}, zlzk|tfk
s];L d klg cfjlws tyf :yfoL P8L;L ePsf] Ps} lbg xf]. of] s'f ljrf
u] dxffhflwfhaf6 xfdLaLr zfGts'df tffaxfb'sf] h:tf] cj:yf gcfcf];\
eGg] ;f]lraS;]sf] x]5. xfdL b'O{ hgfdWo] s;nfO{ ;}lgs ;lrjsf] bhf{;Dd fVg]
eGg] ;f]r] g} ;sfaf6 zlzk|tfknfO{ dxf;]gfgLsf] bhf{af6 cjsfz lbOaS;]sf]
x]5. of] s'f w]} jif{kl5 o'jfhflwfh bLk]Gb|n] tTsfnLg ;]gfgL k|bLkaxfb'
l;+xnfO{ x's'd ePsf] x]5. To;sf] klg w]} ;dokl5 k|bLkaxfb'n] dnfO{ o;af]
;'gfpg'ePsf] lyof].
>L % 1fg]Gb|af6 fhLgfdf dfluaS:of] d}n] tTsfn} fhLgfdf lbP
fhbafsf] ;]jf 5f8]. fhLgfdf gdfluaS;]sf] eP d}n] kbfjlw jf pd]sf
lx;fan] :jfefljs tjdf cjsfz kfpy] xf]nf. fhLgfdf lbP klg zfxL g]kfnL
597
598
;]gfsf] tflnd, cfk\mg} ;+:sf nfdf] cjlw;Dd fhbafdf ;]jf u]sf sf0f d]f]
dgdf fh;+:yfk|lt dfg;Ddfg >4f x'g' :jfefljs lyof]. g]kfnsf] klk|]Iodf
fh;+:yfsf] e"ldsf dxjk"0f{ lyof] 5 eGg] s'fdf d cfh klg k"0f{ ?kn] ljZj:t
5'. cfk"m fhbafaf6 cnu eP klg g]kfn g]kfnLsf] a[xt\ lxt tyf fli6o
Pstfsf nflu fh;+:yf cgGt sfn;Dd lxxf];\ eGg] d]f] sfdgf 5b} 5.
d]f] alxu{dgkl5 fhbafsf] dflyNnf] gLlt lgdf{0f tx ;'Iff lgsfosf
k|d'vx?sf] sfo{z}nLdf s]xL kljt{g x'g' :jfefljs} lyof]. fhLgfdfkl5 ;'Iff
lgsfosf k|d'vx?;u ;+of]ujz e]6]sf a]nf d pxfx?nfO{ eGy], dxffhflwfhsf
x]s sbdx? tkfO{+x?sf] cf8ef];fdf fd|L cufl8 a9]sf 5g\ h:tf] nfU5.
tkfO{+x? dxffhflwfhnfO{ ;TotYo s'f hfx] ug{ g8fpg'xf];\. s'g s'f ;Sg]
s'g g;Sg] xf], ;sfdf :ki6 ?kdf hfx] ug'{xf];\. olb tkfO{+x? ;a} 7Ls 5,
xj;\ ;sf dfq eGgkl nfUg'eof] eg] tkfO{+x?n] fhfnfO{ vfN6fdf xfNg'x'G5.
clg tkfO{+x? klg ToxL vfN6fdf kg'{x'G5. t d]f] egfOdf pxfx?sf] k|ltlqmof
s] x'GYof] eg], h;f{a, tkfO{+ ;}lgs ;lrjaf6 x6]kl5 dxffhflwfhnfO{ s;}n] klg
gf] eGg ;Sg] l:ylt g} x]g. xfdL nfrf 5f}.
dnfO{ ;}lgs ;lrjdf abnL ug]{ pkyL uh]Gb|axfb' lnDa"n] @)^& j}zfv
! ut] g]kfnL ;]gfn] ;}lgs clws[t Snadf cfof]hgf u]sf] kf6L{df eGg'eof], ;,
tkfO{+ bafaf6 lg:s]kl5 ;a}nfO{ hflusf] 8 eof]. fhfn] eg]kl5 x'g]gx'g]
s'fsf] k|Zg} ePg. xfdL ;a} P;Dofg eof}. To:t} d ;DemG5', @)^% ;fnlt
;z:q k|xL ansf tTsfnLg k|xL dxflgLIfs ;xjL yfkfsL 5f]Lsf] ljjfxsf]
kf6L{df k"j{ k|wfg ;]gfklt dxfyL Kofh\u yfkfn] dnfO{ eGg'eof], h;f{an]
5f8]kl5 bafsf] ;a} dfxf]n lalu|of]. fhf;fd' s'g} klg ljifodf lqml6sNnL s'f
fVg] JolQm Toxf ePg. ;fob tkfO{+ Toxfaf6 gx6]sf] eP o:tf] cj:yf gcfpg
klg ;SYof]. To; a]nf d}n] pxfnfO{ xf;] eg], of] s'f clxn] eg] s] sfd 5
; < lsgeg], d}n] fhLgfdf r9fPsf] ef]ln kN6 laxfg -@)^) sflQs @@ ut]
zlgaf_ tkfO{+n] ;sfsf] bz{ge]6 kfPs} xf]. d}n] o;f] eg]kl5 pxf gfhjfkm
x'g'eof]. s]xL af]Ng'ePg. d}n] eg] cgfof; Pp6f nf]suLt ;Demg k'u] M
ftdf tff em'lNsG5g\ ;:t}
Pp6f klg x'b}g h"g h:t}= =
k"j{o'jfhflwfh kf;n] d]f] fhLgfdf :jLs[t ePkl5 cfk\mgf s]xL ;fyL;u
cfO{ x]6]8, lxh u6\; -d p;sf] ;fx;nfO{ rfplbgy]_ elgaS;]sf] x]5. d]f
af]df df};'kmsf] of] l6Kk0fL cToGt :jfefljs, oyfy{ks ;sffTds 5 h:tf]
nfU5. To:t} s]xL ;docufl8 hgcf:yf ;fKtflxsnfO{ k"j{o'jfhflwfhn] lbPsf]
cGtjf{tf{df fhbafdf To; a]nf lqml6sn dfG5] gePsf xf]Ogg\, t pgLx?sf]
ljrf ;'g'jfO ePg elgPsf] 5. Tof] klg d]f] ;sffTds d"Nof\sg g} xf] eGg]
cfkm\g} af/]df
599