Görsel Estetik

TC.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1974

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1051
GRSEL ESTETK
Yazarlar
Prof.Dr. Levend Kl (nite 2 7 8)
Yard.Do.Dr. Alper Altunay (nite 4 5 - 6)
Yard.Do.Dr. Hakan Savafl (nite 1)
Birsen Durmaz (nite 3)
Editr
Yard.Do.Dr. Alper Altunay
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2009 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Kadriye Kobak
Dil ve Yazm Danflman
Yard.Do.Dr. Hlya Pilanc
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
Yard.Do.Dr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlular
lme ve Deerlendirme
r.Gr.Dr. Nuray slatince
Kitap Koordinasyon Birimi
Yard.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Grsel Estetik
ISBN
978-975-06-0663-2
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 2.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Eyll 2009
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vi
Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar................................
ESTETN TANIMI VE KAPSAMI ...............................................................

Estetik Bakfl ..................................................................................................
ESTETK YAfiANTI VE ESTETK KAYGI......................................................
Zanaat ve Sanat .............................................................................................
SANATIN fiLEV............................................................................................
SANAT ESERNN BELRLEYC NTELKLER.............................................
Estetik Yaflant ...............................................................................................
leti ................................................................................................................
okanlamllk.................................................................................................
Kurmaca (Yapnt, Fiction) ...........................................................................
Biriciklik (Unique) ve Organik Btnlk ....................................................
SANATIN TRLER VE GRSEL SANATLAR ...............................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
4
5
8
9
10
12
13
13
14
15
16
17
19
22
23
23
24
24
24
Sanat ve Teknoloji ................................................................... 26

YZEY ZERNE RESMETME ......................................................................
YZEY ZERNE RESMETMENN DNEMLER ........................................
OALTIM TEKNOLOJLER VE SANAT ESER ........................................
TEKNOLOJNN TUZAKLARI........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
2. NTE
27
31
38
40
42
43
44
44
45
45
46
Fotoraf, Gereklik ve Gerein Temsili.............................. 48

GEREKLK, ALGI VE TEMSL KAVRAMI ...................................................
Gerekliin Farkl Tanmlar .........................................................................
YZEY ZERNDE VE SANAT ORTAMINDA GEREN TEMSL ..........
FOTORAF VE GEREK ..............................................................................
SANAT VE TEKNOLOJ LfiKS BALAMINDA GEREN TEMSL......
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
1. NTE
50
52
55
59
64
66
68
69
70
70
3. NTE
iv
Grsel Estetik

4. NTE
Grsel Alg ve Grsel Estetik eler .................................... 74

GRfi ..............................................................................................................
NASIL GRRZ?.........................................................................................
GRSEL ALGI SREC ..................................................................................
Alglanan Dnyaya liflkin Deiflkenler ve Gestalt Psikolojisi ..................
YANILSAMA...................................................................................................
GRSEL ESTETK ELER ..........................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
5. NTE
76
76
78
82
84
87
90
91
92
93
94
94
94
Iflk ve Renk .............................................................................. 96

GRfi .............................................................................................................
KAVRAM OLARAK IfiIK ................................................................................
KAVRAM OLARAK RENK .............................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
6. NTE
71
73
98
101
107
112
113
114
115
116
116
Yzey ve Kompozisyon......................................... .................. 118

YZEY ..........................................................................................................
KOMPOZSYON VE DENGE .......................................................................
NC BOYUT OLUfiTURMA ..................................................................
boyutlu Grme..........................................................................................
Iflk ve Renk le nc Boyut Oluflturma ................................................
fiekil Zemin liflkisi le nc Boyut Oluflturma .....................................
Byklk-Kklk, Ykseklik-Alaklk ve Uzaklk-Yaknlk
Karfllafltrmalar ............................................................................................
Kesiflen Konturler .........................................................................................
izgisel Perspektif ........................................................................................
Atmosferik (aerial) Perspektif .....................................................................
Hareket Algs ................................................................................................
Z Ekseninin Oluflturulmas ..........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
120
124
129
129
131
133
134
135
136
136
137
138
140
141
142
143
144
145
indekiler
Grnt Boyutu....................................................................... 146

GRfi ..............................................................................................................
GRSELLEfiTRME.........................................................................................
Kamerayla Anlatm ........................................................................................
Grntyle Anlatm.......................................................................................
GRNTLEME............................................................................................
zet ...............................................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
147
148
149
154
155
160
161
162
163
163
Zaman Boyutu......................................................................... 164

ZAMAN BOYUTU .........................................................................................
ZAMAN KAVRAMI .......................................................................................
Nesnel Zaman................................................................................................
znel Zaman .................................................................................................
FOTORAF VE ZAMAN ...............................................................................
HAREKETL GRNT VE ZAMAN............................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
7. NTE
166
166
168
169
170
171
177
179
180
181
182
182
Szlk ................................................................................... 183

Dizin ...................................................................................... 187
8. NTE
vi
Grsel Estetik
nsz
Sevgili renciler,
Grsel Estetik kitab sizlerin sadece fotoraf makinalar, film ve video kameralar ile deil, tm grsel iflitsel ortamlarla karfl karflya kaldnzda baflvurabileceiniz temel bir kaynak olmas iin tasarlanmfltr. Elektronik teknolojisinin en yetkin olanaklarnn artk sadece profesyoneller iin deil, amatr ev kullanclar iin
de kolaylkla edinilebildii bir ada yaflyoruz. Video kameralar, dijital fotoraf
makinalar ve hatta 3G teknolojili telefonlarla, teknoloji yaflammzn iinde eskisinden ok daha fazla ve etkin bir rol oynuyor. Grnt teknolojilleri artk maazalarda, vitrinlerde, alflverifl merkezlerinde, tren garlarnda ve hatta cebimizde,
her yerde bizlerle beraber. Kimi durumlarda retilmifl grntlerin hedefi halindeyken, kimi durumlarda ise bizzat grnty reten ve datan kifliler bizler oluyoruz. flte elimizdeki farkl grnt teknolojilerini kullanrken ve oluflturacamz
grntlerin kime, hangi amala, ne syleyeceini tasarlarken, temel dzeyde
grsel estetik bilgisine ihtiya duyacaksnz. Bu kitapta yer alan nitelerde, estetik kavramnn ne anlam ifade ettiini ve felsefi boyutunu bir sanat felsefesi bakfl
asyla incelemeye alflacaz. Daha sonra ise, sanat ve teknoloji iliflkisinin farkl boyutlarnn farkna varacaz. Grnt kavramnn yine felsefedeki yerini gerein temsili nitesinde aklayacak ve bu bilgilerin grsel alg srecindeki karfllklarn tanmlayacabileceiz. Kitabn dier nitelerinde ise birer grsel estetik
e olarak flk, renk, yzey, kompozisyon ve grnt boyutu ile zaman boyutu
kavramlarn ayr ayr irdeleyeceiz.
Bu kitapla birlikte, kullandnz grsel teknoloji her ne olursa olsun, estetik
bir bakfl asyla bu teknolojiyi ynlendirmeniz, rettiiniz grntlerde hep gzeli ve estetii aramanz temel hedefimizdir. Bu ise ancak gz terbiyesiyle olur.
Elinizdeki kitabn bu srete sizlere yol gsterici olmas dileiyle...
Editr
Yrd. Do. Dr. Alper Altunay
GRSEL ESTETK
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Estetik kavramn, estetiin konusunu ve kapsamn tanmlayabilecek ve estetik bakfln anlamn, niteliini ve gerekliliini tartflabilecek,
Estetik yaflant ve estetik kayg kavramlarn tanmlayabileceksiniz,
Genel anlamda sanat (zanaat) ve bir kavram olarak, zel anlamdaki sanat
arasndaki ayrm saptayabilecek,
Sanatn ncelikli ifllevini ifade edebilecek,
Sanat eserinin belirleyici niteliklerini sralayabilecek,
Sanatn trlerini snflandrabilecek ve grsel sanatlar tanmlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Estetik
Estetik Yaflant
Estetik Kayg
Estetik Bakfl
okanlamllk
Biriciklik
Sanat
Zanaat
Kurmaca
Organik Btnlk
leti
Grsel Sanatlar
erik Haritas
Grsel Estetik
Estetik Yaflant
ve Estetik Kayg
Estetiin Tanm ve Kapsam

Estetik Yaflant ve Estetik Kayg
Sanatn fllevi
Sanat Eserinin Belirleyici Nitelikleri
Sanat Trleri ve Grsel Sanatlar?
Estetik Bakfl, Sanat ve

Grsel Sanatlar
Ne zaman Ara Glerin ad gese, aklma bir olay gelir nce.
1980lerin baflyd. Yaynevi yneticilii yaptm dnem... Gnn birinde Ara
heyecanla dald odama.
lk, dedi, bir kitap hazrladm. Fotoraf albm. Hemen bas. Bir
milyon satacaz.
Sen ldrdn m? dedim. Gazeteler bile bir milyon satmyor.
Ara hemen yant yapfltrd:
O zaman befl bin garanti.
Kitab bin befl yz bastk. Yaynclk yllarmda bana en byk kvan veren kitaplardan biri oldu.
Bir gn yine heyecanla geldi. Bu kere burnundan soluyordu.
Hayrola? dedim.
Ne adamlar var!.. Bana soruyorlar. Sen ne marka makineyle fotoraf ekersin? diye. Fotoraf makineyle mi ekilir! fiimdi en iyi, en geliflmifl daktilo bende olsa en byk yazar ben mi olurum! Roman daktiloyla m yazlr!
Bir an solukland.
Gzleriyle kalbini
gstererek, Arkadafl, dedi, fotoraf
burayla, burayla ekilir. Ben Singer dikifl makinesiyle bile
fotoraf ekerim...
fiunlara bak. Alyorlar Leicay, Canonu, Nikonu ellerine, yola dflyorlar. Bir kyl m
grdler. Dur! ki
flipflak, tamam... Koyun srs m grdler. Dur! ki flipflak, tamam... adr
m grdler. Dur!
Fotoraf:Ara Gler
Grsel Estetik
ki flipflak, tamam... Ben bir obann fotorafn ekeceksem, onunla oturmalym, birlikte yemek yemeliyim, gece adrnda kalmalym... Onu tanmalym. Fotorafn ancak ondan sonra ekebilirim.
Ara, durup dururken dnyann en iyi fotoraflarndan biri olmamfl...
lk Tamer (2 fiubat 2009, Sabah Gazetesi)
ESTETN TANIMI VE KAPSAMI
N
AM A
Estetik, Yunanca duymak,

alglamak ve duygu, duyum
szcklerinden gelmektedir.
Estetik kavramn, estetiin konusunu ve kapsamn tanmlayabilmek ve estetik bakfln anlamn, niteliini ve gerekliliini
tartflabilmek.
Estetik nedir? Bu soru, ilk bakflta kolay yantlanacak bir soru gibi grnebilir. Oysa insanolunun binlerce yldan beri yant arad, belki de genel geer, doru bir
tanmn asla bulamayacan bilmesine ramen aramaktan hi vazgemedii en temel sorulardan birisi de estetiin, dolaysyla gzelin ne olduu sorusudur. Varlk nedir? Zaman nedir? Gerek nedir? sorular gibi, estetiin ne olduu sorusu da
henz yant bulunamamfl felsefe sorularndan birisidir. Ancak bu sorulardaki nedir?i, gndelik yaflammzdaki benzer sorulardan da ayrmak gerekir. Maddenin
hlleri nelerdir? ya da Madde ka halde bulunur? sorusunu, madde; kat, sv ve
gaz olarak hlde bulunur fleklinde yantlayabiliriz. Saat nedir? sorusuna; Saat, zaman lmemizi salayan nesnedir. diyerek karfllk verebiliriz. Oysa Madde nedir? ya da Zaman nedir? sorular farkldr, nk buradaki nedir ile kastedilen, zamann ya da uzakln anlamnn ne olduudur. Bir baflka deyiflle, bu sorular birer felsefe sorusudur ve felsefi bilgi, kavram dzeyinde edinilen bilgidir.
Benzer flekilde, Gzel nedir? sorusu da Gzelin z, anlam nedir? olarak anlaflldnda bir felsefe sorusu olarak karflmza kacaktr.
Felsefe tarihi boyunca bu soruya, yani Gzel nedir? sorusuna eflitli yantlar
verilmeye alfllmfltr. rnein Platon ( 427-347)a gre gzel bir ideadr, yani mutlaktr, deiflmez ve sonsuzdur. Doadaki, iinde yafladmz bu dnyadaki
gzellikler gzel ideasndan pay aldklar lde gzel grnrler. Aristoteles (..
384-322)e gre gzel olan matematiksel olarak orantl, ll ve dzenli olandr.
Hegele gre gzellik, mutlak ruhun (geist) nesnelerde grnr hle gelmesidir.
Immanuel Kant (1724 - 1804)a gre ise gzellik, hibir ama gtmeden ne srlen evrensel ve zorunlu hkmler alandr.
Estetik szc, Yunanca aisthanesthai (duymak, alglamak), aisthesis
(duygu, duyum) szcklerinden gelmektedir. Szc gnmzdeki anlamyla ilk
kez kullanan ise, Alman filozof Alexander Baumgarten (1714-1762)dir. Baumgarten, 1750de yaymlad Aesthetica adl kitabnda estetii duyulardan elde edilen bilginin bilimi ve mantn kz kardefli olarak tanmlar. Estetii felsefenin bir
dal olarak gren anlayfl uyarnca mantk doruyu, ahlak iyiyi, estetik de gzeli arar, sorgular. Mantk doru bilgiye nasl ulafllacan tartflr, bilgide doruya ulaflmann yolu mantktan geer. Mantk, doruyu arayan akldr. Estetik ise aklmzla deil, ncelikle duyularmzla elde ettiimiz bilginin dorusunu arar. Dolaysyla estetik, gnlk konuflmalarmzda irkin szcnn karflt olarak kullandmz gzel anlamnda deil, duyusal-duygusal bilginin (sensitiv bilgi)) alann
arafltran disiplin anlamnda kullanlr. Estetik, gzel zerine dflnme, gzelin bilgisine eriflme abas, urafl olarak da tanmlanabilir. Zihinsel bilginin lt ak-
1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar
lk ve seikliktir. Estetik bilgi ya da duyusal ve duygusal bilgi, zihinsel bilgiden ve

mantn bilgisinden belirsiz ve karmaflk nitelik taflmasyla ayrlr. Bu nedenle,
Baumgarten estetii duyu ve duygusal bilginin bilimi, dolaysyla ak ve seik olmayann bilgisi olarak tanmlar.
Baumgartenden sonra, bir baflka nl Alman filozofu olan Kantn alflmalar
estetiin ayr, bamsz bir disiplin olarak kurulmasnda ve yerleflmesinde nemli
rol oynamfltr. Kant, estetiin konusu olan gzel ile ahlakn konusu olan iyinin
rtflt ve farkllaflt konumlar belirleyerek, gzel olan yararl olandan
ayrarak, estetik hazn duyusal hofllanmadan farkl olduunu gstermifl ve estetiin kendine zg snrlarn izmifltir.
Gzelin snrlar, varsa deiflmez olan ltleri binlerce yldan beri arafltrlmfl,
bulunmaya alfllmfltr. Fakat gzeli belirleyen ltlerin iinde yaflanlan aa,
zamana, topluma, kltre vb. gre srekli deiflim iinde olmas nedeniyle kesin
bir bilgiye, zerinde herkesin uzlaflaca bir sonuca ulaflmak da mmkn olmamfltr. te yandan estetii ayr bir alan olarak belirleyen temelin gzel kavram olduu konusunda da hemen herkes hemfikirdir.
adafl estetiin nclerinden biri olan Fransz kuramc Etienne Souriau (1892
- 1929)nun tanmyla Estetik, dnfll (reflexive) dflncenin bir biimidir. Baflka bir deyiflle, insan aklnn, kendisine btn tapnaklar, katedralleri, saraylar,
heykelleri, resimleri, ezgileri, senfonileri ve btn fliirleri yaratma olana veren
kendi eylemi zerinde durup dflnmesidir. Bu tanm, estetii, insan aklnn kendi sanat eylemi zerinde dflnmesine baladna gre, her zaman ve her yer
iin geerli olan bir sanattan, dolaysyla genel geer, deiflmez bir estetikten sz
edilemeyecei de aktr.
adafl estetiin ayrt edici zelliklerinden birisi de estetii yalnzca gzel
kavramna balamamas, estetie iliflkin her trl deeri ve deer yargsn da arafltrma konusu yapmasdr. Bu nedenledir ki, adafl estetik gzeli olduu kadar, estetik deerlerle iliflkisi balamnda yceyi, zarifi, ocuksuyu, trajik olan, soyluyu,
komii, ekici olan hatta irkini de inceler ve arafltrr.
Estetik, gzelin, sanatn alanndaki gzelin felsefi balamda sorgulanmasdr
dflncesinden hareketle, estetik ile sanat felsefesini birlefltirerek, bu iki terimi aralarnda hibir ayrm gzetmeksizin efl anlamda kullanan dflnrler olduu gibi,
estetii bilinli olarak sanat felsefesinden ayr tutan dflnrler de vardr.
En genel tanmyla estetik, doadaki ve sanattaki gzelin sorgulanmas, arafltrlmasdr. adafl estetik ise sanattaki gzelle ilgilenir, dolaysyla adafl estetiin
alanna girmek dorudan doruya sanatn alanna girmektir. te yandan sanat felsefesi de sanat sorgular, arafltrr. Sanat, hem estetik hem de sanat felsefesi tarafndan arafltrlr. te yandan, sanat felsefesinin alannn estetie gre daha kapsaml
olduu sylenebilir. Sanat felsefesi, dflnrlerin ortaya att, gelifltirdii estetik
kuramlarn da sorgular, irdeler ve yorumlar. Estetik ve sanat felsefesi birbirini tamamlayan, btnleyen etkinliklerdir. Sanat felsefesi olmadan estetik olmayaca
gibi, estetiksiz bir sanat felsefesi de dflnlemez.
Estetik: Dnfll (reflexive)

dflncenin bir biimidir ve
insan aklnn, kendisine
btn tapnaklar,
katedralleri, saraylar,
heykelleri, resimleri, ezgileri,
senfonileri ve btn fliirleri
yaratma olana veren kendi
eylemi zerinde durup
dflnmesidir.
Estetik Bakfl
Eski Yunandan bu yana biliyoruz ki bilgi algyla bafllar. Baflka bir deyiflle, insan
iin olanakl bilginin ilk aflamas, duyularmzdan elde ettiimiz verilerdir.
Eski Yunanllar insann sahip olduu tm duyular ierisinde grme duyusunun ayrcalkl bir yeri, nemi olduunu dflnyorlard. Onlara gre bilginin k-
Grsel Estetik
Estetik: nsanolunun kendi

sanatsal eylemleri zerinde
dflnmesidir.
keninde merak duygusu vard ve merak etme ile grme arasndaki ba da, dier
duyulara gre ok daha gl, salam bir bad. yle ki, bugn teori (kuram)
olarak bizim de dilimize yerleflen szcn kkeni bile grme duyusu ile iliflkiliydi, nk Eski Yunan dilinde Theoriann anlam grmeyi, seyretmeyi, bakmay,
temafla etmeyi ieriyordu. Benzer flekilde, Arapa Nazari, yani kuramsal (teorik)
szcnn kkenine baktmzda da Nazar (bakfl)la karfllaflyoruz. Nazar szcn deyim olarak kullandmzda ise (nazar etmek, nazar demesi gibi) olumsuz da olsa bakfln gcn, bakfltaki gc anlatmak istiyoruz.
Estetik bakfln da en genel anlamyla gzele, gzellie iliflkin bir bakfl demek
olduunu syleyebiliriz. Eski Trkede gzel, kz (gz) szcne el sonekinin
eklenmesiyle oluflmufl, gze hofl grnen anlamnda kullanlan bir szcktr ve
Anadolunun kimi blgelerinde halen gzel yerine gzel denmesinin nedeni de
szcn bu ilk kullanm ve anlamyla iliflkilidir.
Estetik bakfl; gzele, gzellie iliflkin bir bakfl olarak anlaflldnda, sz konusu bu bakfln ok genifl, kapsayc bir bakfl olduu da hemen fark edilecektir.
Estetii yalnzca felsefenin alanyla snrlamann ve ona salt gzeli arama ifllevini
yklemenin, estetik bakfl kstlayan, daraltan ve hepsinden de nemlisi estetik ile
gncel yaflam arasndaki ba krelten bir yaklaflm olduu sylenebilir. Bu nedenledir ki estetii, yalnzca felsefede ve sanatta varsaylan soyut anlamlar ve soyut
yceliklerle snrlamak, bu snrlarn tesinde estetie, dolaysyla gzele, gzellie
sz hakk brakmamak demektir. Bu nedenle estetii tanmlarken, estetik, insanolunun kendi sanatsal eylemleri zerinde dflnmesidir gibi genel ve somut bir
yaklaflm kfl noktas yapmak fakat bunun hemen ardndan da insanolunun tm
deneyimlerinin sanatsal eylemlerinin konusu olabileceini benimsemek, estetik ile
yaflam arasndaki ban canl kalmasn salayabilir.
Bu nedenle estetie girifl demek, her fleyden nce, snrlar yalnzca felsefeyle
ve sanatla izilen bir ortamda gzelin nefes alamayacan renmek; estetik bakfln, insan yaflamnn her alann kapsayan, kuflatc bir bakfl olduunu anlamak
demektir.
Estetik bakfln ayrt edici zellii denetlemeye, sorun zmeye, yalnzca neden-sonu iliflkileri kurarak aklama yapmaya alflan bir bakfl olmamasdr. Baflka bir deyiflle, estetik bakfl daha zgr bir bakfltr. nsann Nasl yaflayacam?
sorusunun yanna Nasl gzel yaflayacam? sorusunu ekleyen ve asl bu ikinci
soruya bir yant arayan bakfltr. Gzel yaflamak, insann gzel yaflamas yalnzca
sanattan, sanat eserlerinden alnan hazla snrl deildir. Gzel yaflamn ierisine
insann sanattan edindii estetik hazzn yan sra ezmeden ezilmeden, smrmeden smrlmeden, hakkn hukukun gzetildii, insana daha yaraflr bir dnya zlemi girdii iindir ki, estetik bakfl ayn zamanda etikle de i ie olan bir bakfltr.
Baflka bir deyiflle, gzele iliflkin bakfl ayn zamanda yaflama, insana karfl duyarl bir tavr, bir durufl demektir. Buradaki gzel lezzetli bir yemekten ya da bir kr
gezmesinden alnan haz deil, gereklefltirilecek bir abadr, emek isteyen bir urafltr. Estetie kuram olarak ok fley katan Benedetto Croce (1866-1952)nin yiyi,
gzeli ve sevinci olduu gibi hakikati de yaflamdan uzak ve kopuk bir fley olarak
deil, yapmakta olduunuz ve yapacanz fleylerde arayn? derken dile getirdii
dflnce de bu aba, bu urafltr.
Estetik bakfl: Etikle i ie

olan, etik bakfltan ayr
dflnlemeyecek bakfltr.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
1. nite - Estetik Bakfl,AMALARIMIZ

Sanat ve Grsel Sanatlar
Estetik bakfl, bizi yaflama yoksulluundan kurtaracak bakfltr. Yoksulluun tek

K T A P
tanm paraszlk deildir. Yaflama yoksulluu; yaflantlarmzn renksiz, orak, s
olmas demektir. Estetik bakfl, bu sl aflmamz salayan; bizi sradanln, kalplarla grmenin tesine taflyan bakfltr. Alfltmz ya da alfltrlageldiimiz grELEVZYON
me, duyma, hissetme biimlerinin dflna karak, bize farkl Tdnyalar
olabileceini, daha youn, daha anlaml, daha farkl yaflanabileceini duyuran bakfltr.
Konuya iliflkin olarak, ODT retim yelerinden Prof. Dr. Ahmet namn
N T E R Nhttp://www.meET
tu.edu.tr/~www41/ahmet-inam/online.htm adresli kiflisel web sayfasnda Yoksuluyuz Yaflayflmzn... bafllkl yazs ile, http://www.tempodergisi.com.tr/kose/ahmet_inam/09592/ adresindeki Sonsuza Yolculuk bafllkl yazsn okuyabilirsiniz.
nsan iin var olmak yaflam nce kendimiz, sonra evremizdeki insanlar ve nihayet tm bir insanlk iin daha anlaml klmak ise; estetik bakfl ve bu bakflla
edinilen bilin, gzelin, daha gzelin, en gzelin peflinde koflan bakfl demektir.
Burada peflinde koflulan gzel, irkinin karflt olarak kullandmz, gndelik
konuflma dilinde birisini ya da bir fleyi nitelendirmek iin kullandmz sfat anlamndaki gzel deil, estetiin alanndaki gzel ya da bir ad olarak gzeldir.
Gnlk konuflmalarmzda kullandmz gzel ya da gzellik szckleri genellikle bir alflkanl, bir alflagelmifllii de ifade eder. Bu nedenle de bu balamda
kullanlan gzel, bir nyarg gibi alflr, geliflime ak olmayan, duraan bir durumu ifade eder. Sz gelimi, pek ok insan iin en gzel mant, annesinin yapt
mantdr. nk beendiimiz, gzel dediimiz, tadn sevdiimiz mant daha nce yiye yiye alfltmz yemektir. Benzer flekilde, ok haz duyduumuz, gzel bulduumuzu sylemekten hi bkmadmz gn batm ayn yerde, ayn mevsimde
yllardan beri izlediimiz, daha sonra da izleyeceimiz, deiflmeyen bir grntdr, aflina olduumuz bir manzaradr.
Gndelik dildeki gzel, bu balamda kullanlan gzel yaflam younlafltrmaz ya da bizde youn bir yaflantya neden olmaz. Yaflam younlafltran, bizde
farkl ve youn yaflant oluflturan, yaflam anlaml klan gzel ise, sanattan, sanat
yaptlarndan elde edilen gzeldir. Tek olan, zgn olan, yeni olan gzeldir, gzelliklerdir. Dolaysyla kavram olarak gzel denildiinde anlamamz gereken
fley, sanatn alanndaki gzeldir, yani estetiktir. Burada sz konusu edilen gzel
(estetik), sfat deil, ad olarak kullanlr. nl Alman filozofu G. W. F. Hegel
(1770 - 1831), sanatn alanndaki gzeli, sonlu insan yaflamna sdrlan sonsuzluk olarak tanmlar. Gzelin, gzelliin ifadesini en canl, en gl flekilde
bulduu alan sanatn alandr.
Estetiin konusu doada ve sanatta gzeli arafltrmak, sorgulamaktr. adafl
estetik ise sadece insan tarafndan yaratlan, arkasnda insann abas olan ve bu
abann rn olarak ortaya kan gzeli konu alr. Doadaki gzel, ancak sanata
yansd, sanatn alanna girdii lde estetiin konusu olur. Bir deer yargs
olarak gzel ile ilgili her fley adafl estetiin arafltrma alan iine girer.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
7
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Estetik bakfl, gzelin, daha

gzelin, en gzelin peflinde
koflan bakfl demektir.
Kavram olarak gzel, bizde

farkl ve youn yaflantlar
oluflturan, yaflam daha
anlaml klan ve bu
niteliiyle yalnzca sanattan,
sanat eserlerinden elde
edilebilen gzeldir.
Grsel Estetik
ESTETK YAfiANTI VE ESTETK KAYGI

AM A
Estetik yaflant ve estetik kayg kavramlarn tanmlayabilmek.
Estetik, sanatn alannda var olan gzeldir, gzelliktir ve bu alanda vcut bulan,
yaflayan gzel ile, gzellik ile kurulacak iletiflimin kendine zg baz nitelikleri
vardr. Sz konusu bu iletiflimi kurmann ncelikli, olmazsa olmaz koflulu ise estetik yaflant olarak adlandrlan yaflantya ulaflabilmektir.
Estetik yaflant, yalnzca sanattan ya da sanat eserlerinden kaynaklanan gzele,
gzellie iliflkin duyguyu gndelik yaflamdaki dier duygulardan, beenilerden,
hazlardan ayrmak, ayr tutmak iin kullanlan bir kavramdr. Dondurma yemekten, taraftar olduunuz takmn kazanmasndan ya da kardeflinizin alflt iflte
ykselmesinden, baflarl olmasndan haz alabilirsiniz, zevk duyabilirsiniz. Haz aldmz, beendiimiz bu tr fleyler ile estetik yaflant arasndaki en temel fark estetik yaflantnn kendi amacn kendi iinde taflyan bir yaflant olmasdr. Estetik yaflant ve bu yaflantdan kaynaklanan haz bir baflka duyguyu doyurmann arac deildir. Dondurmann tadn hofl bulabilirsiniz, haz alabilirsiniz bu tattan... Dondurma yersiniz ve dondurma yeme arzunuzu giderirsiniz. Bu arzu giderildiinde, yani doyasya dondurma yediinizde, dondurmann tad sizin iin nemli deildir,
cannz ekmez. Oysa estetik yaflantda duygu, bir baflka arzuyu doyurmann arac deildir, kendi amacn kendi iinde taflr. kar ya da yarar dflncesi gzetmeyen bir yaflant olmasyla farkllaflr estetik yaflant... Ayrca estetik yaflantnn ve bu
yaflantdan kaynaklanan hazzn kendisinden baflka doyuraca bir baflka arzu ya
da gereksinim olmad iin, dondurma yemedekine benzer bir doygunluk, bir
tokluk da sz konusu olmayacaktr. Bu nedenle dilediiniz kadar mzik dinleyebilir, fliir okuyabilir ya da film izleyebilirsiniz.
Bu durum, izlediiniz filmin ayn zamanda dier arzularnz doyuramad anlamna gelmez. Sinemaya gitmenizin eflitli nedenleri olabilir. Ailenizden uzaklaflmak, yalnz kalmak iin sinemaya gitmifl olabilirsiniz ya da filmin ynetmenine ilgi duyduunuz ve o ynetmen hakknda daha ok bilgi sahibi olmak istediiniz
iin gitmifl de olabilirsiniz. Belki de yalnzca vakit geirmek, elenmek iin ya da
arkadafllarnza ben bu filmi grdm demek iin... Sinemaya gitmeniz ve filmi izlemeniz tm bu ve buna benzer arzularnz doyurmann arac olabilir elbette... Ancak bunlarn hibirisi sizin iin estetik yaflantya giden yolu aamaz. Eer sinemaya yalnzca ve yalnzca sinemay sevdiiniz iin gitmiflseniz ve izlediiniz filmden
salt film izlediiniz iin haz almflsanz estetik yaflantya ulaflmflsnz ya da estetik
yaflantnn alanndasnz demektir.
Estetik kayg ise estetik yaflantnn ardndan oluflan, oluflmas beklenen ya da
istenen bir durumdur. Bizde estetik yaflant oluflturan gzele, gzellie iliflkin tedirginliimizi ifade eder. Buradaki kayg, tedirginlik olumsuz anlamda deil, tam
tersine olumlu anlamdadr. Sz konusu kayg, sanat eserinden edindiimiz estetik
yaflantnn yalnzca duyusal, duygusal dzeyde kalmasna izin vermeyerek gzelin dflnce dzeyine ykseltilmesini ve sorgulanmasn gerekli klar. Bir baflka
deyiflle estetik kayg, gzele, daha gzele, en gzele ulaflabilmede yaflanan tedirginlik halidir. Bu tanm erevesinde, estetik kaygnn yalnzca sanatla, sanat eserleriyle olan iliflkilerimizde deil, tm tutum ve davranfllarmzda daha duyarl olmamz salad da sylenebilir.
Gzel ile karfllaflmann, zellikle de sanatn alanndaki gzelle, gzellikle karfllaflmann zerimizdeki etkisini yzeysel bir etki olmaktan kartp derin etkiye
dnfltren, estetik kaygdr. Yzeysel etki, heyecan duyma, hofllanma ve zevk alma fleklinde tanmlanabilir. Derin etki ise yalnzca duygusal yaflantlarmz deil,
dflncelerimizi, dnya grflmz, tm kifliliimizi etkiler, deifltirir. Yzeysel
etki insan rn de olsa, doann bir paras olarak da karflmza ksa, gzel ile
her karfllaflmamzda edinilebilir. Oysa derin etki ancak ve ancak sanatla, sanat
eserleriyle kurulan iliflkiyle salanr.
Estetik kaygnn ve buna bal olarak derin etkinin, hayata bakflmz ve kifliliimiz zerindeki dnfltrc gcn, lkemizin yetifltirdii deerli sanatlardan
biri olan Onat Kutlar (1936-1995)n yaflamnda nemli yeri olan bir anyla rneklendirebiliriz:
Rastlantlar der Onat Kutlar, yaflamn gmfl balklardr. Derin sularda yaflayan bu gmfl balklar, duyarl bir gz, almaktan korkmayan bir yrek ve bilinmeyene olta savuracak bir yrek ister. sveli nl ynetmen Ingmar Bergman
(1918-2007 )n Yaban ilekleri adl filmi, Kutlar iin tamamen rastlant sonucu karflsna kan bu gmfl balklarndan birisidir. Belki de yalnzca ad ilgin geldii
iin, vakit geirmek iin tesadfen girdii sinemadan bambaflka bir insan olarak kar. Yznde filmin kahraman Profesr Borgun mutlu glmseyifli, dilinde gzel
bir flark vardr. fiunlar yazar:
Yaban ilekleri, herhangi bir izleyici iin, ok yafll bir bilim adamnn, yaflamyla, lmnden geriye doru, yeniden karfllaflmasdr. Yaflamn anlam zerine
derin bir arkeolojik arafltrmadr. 20. yzyl insannn zlemlerini, tutkularn, aflklarn, kskanlklarn, korkularn, yabanclaflmasn, piflmanlklarn tm psikolojik karmaflkl iinde izleyip bundan kendi zel yaflammz iin ipular elde etmemek mmkn m?
Bu filmi izledikten sonra, Onat Kutlar iin sinema artk vazgeilmez bir tutkudur. Tek bir film yazgsn deifltirmifl; onu yaflama, dnyaya, insanlara ve her fleyden nce kendisine, kendi yaflamna bambaflka gzlerle bakan, daha gzel bir insan yapvermifltir.
Estetik bakfln ve bu bakflla yalnzca sanat deil, tm bir dnyay, yaflam ve
insan anlamlandrmann olmazsa olmaz koflulu, ncelikle estetik yaflant, sonra da
estetik kaygdr. Estetik yaflantnn kendi amacn kendi iinde taflyan, kar gzetmeyen, dolaysz bir yaflant olmas, bizi nyarglarmzdan, basmakalp fikirlerin
tutsaklndan kurtarmas, daha zgr dflnmemizi ve duyumsamamz salamas
asndan nemlidir.
Zanaat ve Sanat
N
A M A
Genel anlamda sanat (zanaat) ve bir kavram olarak, zel anlamdaki sanat arasndaki ayrm saptayabilmek.
Genel anlamda sanat ya da zanaat, bir ifli ustas, ehli gibi yapma abas ve bu aba sonunda da beeni ile karfllanacak bir rn verme becerisidir. Zanaat, insann
maddi gereksinimlerini karfllamak iin yaplan, renimle birlikte deneyim, beceri ve ustalk gerektiren ifl olarak da tanmlanabilir. Bu tanm gereince, herhangi
bir kimsenin usta ifli diye kabul ettii, ortaya kan nesnenin ya da rnn de ustannkine benzedii ve adna sanat dedii her fley sanattr.
Zanaat, insann maddi

gereksinimlerini karfllamak
iin yaplan, renimle
birlikte deneyim, beceri ve
ustalk gerektiren ifl olarak
da tanmlanabilir.
10
Grsel Estetik
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Bu tutum-davranfl olabilecei gibi, eser de olabilir, yaflam tarz, yaflama bakfl

da olabilir. Futbol sanat, politika sanat, gzel konuflma sanat gibi...
D fi N E L M
Genel anlamndaki
sanat duraandr, geliflime ak deildir, klifledir, kolay kolay deiflmez, nk usta deiflmez. Esas ilkesi renkler ve zevkler tartfllmazdr.
S O Bylece
R U
Elefltiri yoktur.
adal bir duraanlk taflr. te yandan bu anlamyla bile,
yani genel anlamyla bile sanat sradanln, gndelik yaflamn dar kalplarnn tesine kmayD gerektirir
nk yaplan iflin beeni kazanacak kadar iyi yaplmas
KKAT
sz konusudur.
zel anlamda sanat tanmlamak ise bu kadar yaln ya da kolay deildir.
SIRA SZDE
zel anlamda
sanat ya da modern sanat kavram, Aydnlanma sonras, sanayileflen kapitalizmle ve adafl demokrasinin gncel biimlerini kazanmaya bafllad bir dnemde
elde edilen bireysel hak ve zgrlklerle birlikte ortaya kmfl
AMALARIMIZ
bir kavramdr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bugn kullandmz
K T A Panlamyla ya da zel anlamda sanatn tarihsel sre ierisinde nasl
ortaya kp gelifltiine iliflkin daha kapsaml bilgiyi Larry Shinern Sanatn cad adl kitabn (Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2004.) okuyarak edinebilirsiniz.
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
zel anlamda sanat sz konusu olduunda, sanat eseri denildiinde anlafllan

fley bir yaratcya (sanat) bal, onun kendine zg tekniini, slubunu, dnyagrfln, insan anlayfln imleyen; zgn, tek (biricik) ve yeni bir rndr. zel
N T E R Nusta
ET
anlamda sanatta
diye birisi yoktur, dolaysyla ustann yapt gibi yapmaya
alflma kaygs da yoktur. Usta olmad iin her yapt yapmcsnn (sanatnn)
adna bal kalr. Genel anlamda sanat ustasnn koyduu kural izlerken, zel anlamda sanat kendi kuraln kendisi koyar. Genel anlamdaki sanatta beceri ncelikli ve nemliyken, zel anlamdaki sanatta nce yaratclk, ardndan teknik beceri
sahibi olmak nemlidir. Genel anlamdaki sanatta nemli olan ustay en iyi flekilde
taklit etmek iken, zel anlamda sanatta nemli olan taklitteki baflar deil, tamamen zgn olmak, yeni ve zgn bir eser ortaya koymaktr. Genel anlamdaki sanat ile zel anlamdaki sanat arasndaki bir baflka nemli ayrm da genel anlamda
sanatn hizmet ya da ticaret amac gtmesidir. Baflka bir deyiflle genel anlamda sanat belirli bir talebi karfllamak amacyla retilir. zel anlamda sanat ise talep kaygsyla retilmez. Bu ise bizi, talebe gre retilen sanata deil, arz yaratabilen sanata gtrr. Yani nabza gre flerbet veren sanata deil, toplumun nn aan,
toplumu kltrel adan gelifltirebilen ve ynlendirebilen sanata giden yolu aar.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Sizler de genel
SIRAanlamda
SZDE sanata ve zel anlamda sanata iliflkin somut rnekler vermeyi deneyebilirsiniz.
D fi NfiLEV
ELM
SANATIN
N
AM A
S O R U
Sanatn
ncelikli ifllevini ifade edebilmek.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K K A T ya da durumu belirleyen, o olgunun, nesnenin ya da duruBir nesneyi,D olguyu

mun, ksaca o fleyin grd ifltir, ifllevi ya da iflgrsdr. Nesnenin z, kullanSIRA yleyse
SZDE
mndan doar.
sanatn ne olduu sorusuna, z nedir sorusuna verilecek
yant, onun kullanmna, ifllevine baklarak verilebilir. Sanatn tanm, z nedir sorusu, bylece sanatn ifllevi, iflgrs nedir sorusuna dnflr. Ayrca sanatn iflle-
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
11
vi bulunabilir ise bu ifllevden yola karak neyin sanat olup neyin olmadna iliflkin deer ltleri, deerlendirme ltleri de elde edilebilir.
Bir rnekle aklamak istersek, baltann ifllevi odun kesmek, paralamaktr. yleyse bir baltay iyi yapan ltler, nitelikler o baltann salam olmas, ele iyi oturmas ve keskin olmasdr. Odun kesmek ve paralamak baltann birincil ifllevidir.
Ancak nesnenin birincil ifllevi ortadan kalkarsa, o nesne ikincil bir ifllev, ikincil bir
kullanm kazanabilir. Baltann birincil ifllevi odun kesmektir ama balta adam ldrmek iin de kullanlabilir. Bu amala kullanlrsa balta savc iin bir su delili olacak ve delil olarak kullanlacaktr. Baltann delil olarak kullanlmas onun ikinci dereceden ifllevidir. Ne var ki, bu ok ifllevlilik hali baltann asl ifllevini ortadan kaldrmaz. Bir nesnenin, asl ifllevi ya da birincil ifllevi, o nesnenin belli bir ifllevi dier snflara ait nesnelerden daha iyi yapabilmesidir.
yleyse, flimdi soru flu olmaldr: Sanatn birinci dereceden ifllevi nedir? Yalnz
ve yalnz sanatn yapabildii, baflka hibir fleyin sanat kadar iyi yapamad, yapamayaca o fley nedir, ne olabilir? Bunu bulabilirsek, sanatn sonradan ortaya kan
ifllevlerini de belki ayrt edebiliriz.
Sanatn ifllevi ya da ifllevleri konusunda farkl grfller ileri srlmfltr. Sanatn asl ifllevinin insana haz vermek olduunu savunanlar olduu gibi, bilgi vermek, yk anlatmak ya da insan ruhunu kt eilimlerden arndrmak (katharsis)
olduunu savunanlar da vardr. Sanatn ncelikli ifllevi insana haz vermek, onda
mutluluk duygusu uyandrmak olsayd sanatla ilgilenenler yalnzca mutsuz insanlar olurdu. Benzer flekilde sanatn asl ifllevi bilgi vermek de olamaz nk bu ifli,
yani bilgi verme iflini bilim ve felsefe sanattan daha iyi yapar. nsan ruhunu kt
ya da zararl eilimlerden arndrmak ise gnmzde sanatn deil psikolojinin ve
psikiyatri biliminin iflidir. Sanatn ncelikli ifllevi yk anlatmak ya da insanlarn
yk dinlemeye duyduklar gereksinimi gidermek de olamaz nk hibir yk
anlatmayan sanat eserleri de vardr. te yandan sanat bu ifllevlerin hepsini yerine
getirmeyi baflarabilir de... Yani bir yk anlatabilir, bilim ve felsefeden farkl olsa
da bilgi verebilir, insan ruhu zerinde saaltc etki salayabilir ve haz duygusu
uyandrabilir. Fakat bunlarn hi biri sanatn ncelikli ifllevi deildir. Baflka deyiflle, yukardaki ifllevlerin tm sanatn ikincil ifllevleridir.
Hem teknik olarak hem de metniyle, mzikleriyle, estetik adan SIRA
yetkin
grntleriyle
SZDE
bir televizyon reklam filminin sanat olarak deerlendirilip deerlendirilemeyeceini
tartflnz.
D fi N E L M
Sanatn ncelikli ifllevi, insan anlamak ve anlatmaya alflmaktr. Sanatn ncelikli ifllevi, dnyay, yaflam, insan ve insan yaflamn yeni birS adan
O R U grme, idrak etme, yorumlama ve deerlendirme biimi sunmasdr da denebilir. lkemizin
deerli dflnrlerinden biri olan Nermi Uygur (1925-2005)un deyifliyle Sanat, inDKKAT
sana kendisini retendir. ya da nl Fransz filozof ve sanat Jean Paul Sartre
(1905-1980)n deyifliyle Sanat, dnyay, zellikle de insan teki insanlara gsteSZDE
rendir. Dil iindeki her dil (beden dili, kimya-matematik dili,SIRA
spor
dili vb.) belli
bir bilgi alann bulgular, betimlerken sanatn dili de srekli deiflen insanlk durumunu dile getirir. nsanla iliflkisi dflnda bir dnya bilmiyoruz; bu iliflkinin izinAMALARIMIZ
den baflka bir fley olan bir sanat da istemiyoruz. diyen Goethenin dile getirmek
istedii fley de ayn insanlk durumudur. te yandan insann durumu, insanlk
durumu srekli deiflim hlinde olduu iindir ki sanatn da kendisiywle
K T A P hep ayn
kalan, hi deiflmeyen bir z olduu sylenemez. Goethe (1749-1832)nin Sanat-
SIRA SZDE
D fi N E L M
Sanatn ncelikli ifllevi,
insan anlamak SveO R U
anlatmaya alflmaktr.
Sanatn ncelikli ifllevi,
dnyay, yaflam, insan ve
DKKAT
insan yaflamn yeni bir
adan grme, idrak etme,
yorumlama ve
deerlendirmeSIRA
biimiSZDE
sunmasdr da denebilir.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
12
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Grsel Estetik
N N
SIRA SZDE
ta da hayatta olduu gibi oluflumu bitmifl bir fley yaflamaz, hareket hlinde, srekli oluflum hlinde
bir sonsuzluk vardr. derken dile getirdii fleyin bu srekli deAMALARIMIZ
iflim olduu sylenebilir.
K T A P
Sanatn ifllevine
K Tiliflkin
A P daha kapsaml bilgiyi, Nermi Uygurun nsan Asndan Edebiyat
(YKY Yaynlar, stanbul, 1999.) adl kitabndan edinebilirsiniz.
TELEVZYON
BuradaT Eaklmza
L E V Z Y O Nflyle bir soru gelebilir: Bilim ve felsefe de insan, yaflam anlamaya, aklamaya alflmyor mu? Hi kuflkusuz bilim ve felsefe de yaflam, insan anlamak, aklamak iin urafl veriyor. Ancak felsefeden ve bilimden farkl olarak, insan bir btn olarak dile getirebilen tek dil, sanatn dilidir.
N Tinsan
E R N E Tve insana ait anlam dnyas ancak kavram olarak, kavram dFelsefede
zeyinde yer alr. Sanattan farkl olarak bilim de mevcut nesnenin snrlandrlmfl
belirli bir alann kendisine nesne yapar. Fizik mevcut nesnenin fiziksel ynyle,
kimya kimyasyla ilgilenir. Sosyoloji, insan toplumsal bir varlk olarak ele alr ve
inceler. Psikoloji, insan davranfllar ve bu davranfln ardndaki psiflik srelerle
kendini snrlar. Sanat ise mevcut nesnenin flu ya da bu blmnn snrlar iinde kalmak zorunda deildir. Sanat kendisine konu olarak neyi seerse sesin
(canl ya da cansz doa), odaa insan, insann anlam dnyasn alr, insan ile arada bir ba kurar ve bir yaflantya ya da yaflant olanana iflaret eder, onu gsterir,
duyumsatr. rnein bir marty anlatrken ya da resmederken, insann zgrlne iliflkin yaflant olanan gsterir. Franz Kafka (1883-1924)nn Dnflm adl
eserinde olduu gibi insann bir bcee dnflmesini anlatrken yaflant olarak
sunduu fley, insann kendisine ve evresine yabanclaflmas sorunudur.
Ayrca sanat zaman ve meknda gerekleflmesi olanaksz olan da ara olarak
kullanabilir. Bilim, insann evrimsel gelifliminde bcee dnfleceini syleyemez.
Bilim adam nesnesiyle ba kurarken, onun bu etkinliinin odanda insana iliflkin
yaflant olanaklar yer almaz.
Sanatn ve bilimin gereklikteki mevcut nesne ile kurduu ba da farkldr.
Bilim adam mevcut nesne ile arasnda ba kurup onu kendi zihinsel nesnesine
dnfltrrken nesneyi ne ise o olarak alglayp kavramaya alflr. Nesneyi ne
ise o olarak alglayp kavramasn engelleyecek fleyleri ise (inan, kan, kiflisel
tutum, kimi zel istekleri vb.) parantez iine almas ya da dflarda brakmas gerekir. Sanatnn ise mevcut nesnesine yaklaflm ve onu kendi zihinsel nesnesine dnfltrmesi znel dnyasndan (yani dnya grfl, yaflam ve insan alglayfl, anlamlandrfl vb.) ayr dflnlemez. Sanat iin mevcut nesne ne ise
o deil, bir olanaktr.
NTERNET
SANAT ESERNN BELRLEYC NTELKLER

AM A
Sanat eserinin belirleyici niteliklerini sralayabilmek.
nsan, kimse inemedi senin uurumuna. diyen Fransz flair Charles Baudelaire
(1821-1867)in de duyurduu gibi sanatn ifllevini yerine getirebilmesi, yani insan
anlayp, anlatabilmesi; yaflama ve insana iliflkin yeni bir bakfl as sunabilmesi ok
zorlu bir urafl gerektirir. Bu uraflla birlikte ve bu abann sonucunda ortaya kan sanat eserinin sz konusu ifllevi yerine getirebilmesi iin taflmas gereken baz temel nitelikler vardr. Bu nitelikler, o sanat eserinin ncelikle bir estetik yaflan-
13
t sunabilmesi, bir iletisinin olmas, okanlamll, kurmaca olmas (yapnt, fiction), biriciklii (unique) ve organik btnlk taflmas olarak sralanabilir.
Estetik Yaflant
Her sanat eseri ayn zamanda bir estetik nesnedir. Eer karflmzdaki nesne bir sanat eseri ise bizde ncelikle bir estetik yaflant ya da haz, ardndan da bir estetik
kayg uyandracaktr. Sanat eserleri karflmza ncelikle biim (form) ve biem (slup) olarak kan nesnelerdir. Bu nedenledir ki, sanatn dili de ncelikle biimlerin ve biemlerin dilidir. te yandan sanatn alan gzelin, gzelliin, ksaca estetiin alan olduu iindir ki, sanat eserinin sz konusu biimi ve biemi de estetik olmak zorundadr. Resim, mzik, sinema, tiyatro, edebiyat, mimari vb. her sanat dal kulland gereci (ses, renk, grnt, szck vb.) kendine zg estetik yetkinlie ulafltrmakla sorumludur.
Her sanat eseri, o eseri almlayanda (okur, dinleyici, izleyici vb.) bir estetik yaflant uyandrmak zorundadr. Ancak burada dikkat edilmesi ya da bilinmesi gereken nemli bir nokta da tek baflna estetiin bir sanat eserini baflarl ya da deerli klmaya yeterli olmayabileceidir. nl Alman sanat Bertolt Brecht (1898-1956)
de estetiin tek baflna sanat eserinin niteliini belirlemeye yetmeyeceini flu szleriyle vurgular:
Bir yaptn estetik deerini saptamaya ynelik ltlerin, yerini o yaptn kullanm
deerini saptamaya ynelik ltlere brakmas gerekiyor. Yani bir yaptn biimi konusunda bir yargya varrken flu soruyu sormak gerekir: Kime yarayacak bu? inde
yafladmz durum yle ki, estetik bakmdan parlak bir yapt dzmece nitelik taflyp
gerei yanstmayabiliyor. Gzele bundan byle gerek diye bakmaktan kendimizi
alkoymalyz, nk gerek olann gzel olarak alglanabilmesi artk sz konusu
deil. Gzeli dpedz kuflkuyla karfllamamz gerekiyor.
Sanatn alanndaki gzeli kuflkuyla karfllamak demek, yalnzca biimsel-biemsel estetikle yetinmeyip, o estetiin ardndaki anlam da sorgulamak demektir.
Sanatn dilinde nasl anlatld kadar ne anlatld, ne sylendii de nemlidir.
Baflka bir deyiflle, her sanat eserinin bir iletisi olmas gerekir.
Sinema estetiinin gereklerini kusursuz olarak yerine getiren her SIRA
film SZDE
sizce sanat eseri
olarak adlandrlabilir mi? Tartflnz.
leti
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Fransz filozof ve sanat Jean Paul Sartre (1905-1980) Edebiyat Nedir? adl kitabnda yalnzca edebiyatn ne olduunu sorgulamakla kalmaz, Sdaha
O R U genel olarak
sanatn da ne olduunu ya da olmas gerektiini sorgular. Sartrea gre sanat belli bir konuyu anlatmay setii iin deil, anlatmay setii konuyu belli bir biimDKKAT
de anlatt, anlatabildii iin sanat sfatn hak eder. Ancak bu durum sanatnn
anlatmay setii konunun, dolaysyla eserinin ieriinin nemsiz ya da bofl olmaSIRA SZDE
sn da gerektirmez. Sartre bu konuya rnek olarak, savafl yllarnda
insanlarn azndan bir tek adres ya da telefon numaras alabilmek iin esirlere yaplan iflkenceleri bize hatrlatr. Ne sylendii, ne anlatld nemlidir. Sanat, sanat olmaAMALARIMIZ
snn yan sra aydn kimliiyle, nasl anlatt kadar ne anlattndan da sorumludur, sorumluluk duyacak bilince sahip olmaldr. Sanatn dilinin ncelikle biimlerin dili olmas hibir flekilde biimin ardnda ya da iinde dflnce
olmaK T olmad,
A P
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
14SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
Grsel Estetik SIRA SZDE
mas gerektii
anlamna gelmez. Nasl ki, hibir fley sylemeyen bir dil, dil olarak
AMALARIMIZ
grlemez ise yalnzca biimlerden oluflan bir sanat dili de dflnlemez.
K T A P
Sanatn ifllevine
K iliflkin
T A P daha ayrntl bilgiyi Jean Paul Sartren Edebiyat Nedir? (Can Yaynlar, stanbul, 2003) adl kitabnda bulabilirsiniz.
TELEVZYON
Sanat eseri
istenen o eserin iletisi ya da iletileri olarak adlandrT E L E ile
V Z Yanlatlmak
ON
lr. Ancak eser ile verilmek istenen ileti dorudan veya ok fazla ne kacak flekilde verilirse ortaya sanat deil propaganda kma tehlikesi her zaman vardr ve
sanat bu tehlikenin farknda olmaldr. Sanatn dili dorudan deil dolayl bir dil N Tve
E R sezdirir.
NET
dir; ima eder
Eer sanat sylemek istediini dorudan sylerse ortaya tarih, psikoloji, sosyoloji vb. kar fakat sanat eseri kmaz. Bu nedenledir ki,
Karl Marx (1818-1883), sanat eserindeki iletileri bir fliltedeki yaylara benzetir ve ekler Eer ileti ok ak olursa bu tpk flilteden frlayan yaylar gibi insan rahatsz
eder. Yahya Kemale gre ise fliir, dolaysyla sanat, dflnceyi (fikri, iletiyi) duygu haline getirene kadar yourmaktr. Baflka bir deyiflle, bir sanat eserinin iletisi ya
da iletileri o esere tamamen yedirilinceye, eserle tamamen kaynaflncaya kadar
yorulmaldr.
NTERNET
okanlamllk
okanlamllk: Bir
gsterenin temel anlamn
yitirmeden, eflitli yollardan,
temel anlamyla mutlaka
iliflkisi olan yeni kavramlar
anlatr duruma gelmesidir.
Birok gsterilen bir tek
gsterene gndermede
bulunursa o zaman
okanlamllk sz
konusudur.
Bir yolun zerinde dilenen adamn boynunda doufltan kr yazs asldr. fiair
dilenciye para verir ve sorar: Gnde ne kadar kazanyorsun? Dilenci Gnde en
fazla 10 lira kadar. diye yantlar. Bunun zerine flair eline kalemi alr ve dilencinin boynundaki yazy ters evirerek Ddoufltan kr yazs yerine Bahar geliyor
ama ben gremeyeceim. yazar ve dilenciye ne yazdn sylemez. Yalnzca yazy deifltirmemesini, birka gn sonra tekrar gelip ne kadar kazandn soracan syler. Dedii gibi birka gn sonra gelir ve ne kadar kazandn sorar. Dilenci eskiye oranla kat kat fazla kazandn ve yazd fley iin flaire minnet duyduunu syler. Doufltan kr yerine Bahar geliyor ama ben gremeyeceim.
demek, sanatn dilinde okanlamlln gcne, etkisine gzel bir rnek olarak deerlendirilebilir.
okanlamllk, bir gsterenin temel anlamn yitirmeden, eflitli yollardan, temel anlamyla mutlaka iliflkisi olan yeni kavramlar anlatr duruma gelmesidir. Bir
baflka deyiflle, birok gsterilen bir tek gsterene gndermede bulunursa o zaman
okanlamllk sz konusudur. rnein, ekmek szc bir gsterendir. Bir ekmek al da gel. cmlesi iinde bu gsterenin belirli ve tek bir anlam vardr: Bakkalda ya da frnda satlan ekmek. Ayn gsteren, yani ekmek szc bir fliirin
iinde flu flekilde geebilir:
Babamd, sakalyd babamn / Bir akflam gle batrd / kmamak zere bir
daha / Hepsi de ekmek kokard / Says unutulan parmaklarnn.
Bu dizeler iindeki ekmek szc temel anlamn yitirmeden, yani bildiimiz
ekmek anlamn yitirmeden bir baflka anlam daha kazanmfltr ki, o anlam da
emek ile, babann emei ile iliflkilidir.
Bir sanat eserinin iletisi ve okanlamll zerine, Onat Kutlarn, Ara Gler fotoraf zerine yazd bir deneme yazsndan yapacamz ksa alnt, aydnlatc
olabilir. fiyle diyor bu yazsnda Onat Kutlar:
15
nl Rus yazar ve sinema ynetmeni Vasili fiuflkin hakl: Hibir yazarn hayal gc, gerekiliin hayal gcne ulaflamaz. Arann 1950lerde ektii Eminn Ya skelesinde fliler fotoraf yirmi yldr her alfltm ofiste, baflucumda
asl durur. Yirmi yldr her frsatta yeniden okurum bu fotoraf baflyaptn.
O fotoraf bitmez, tkenmez.
O tek fotorafta binlerce cilt Gazap zmleri ya da Bereketli Topraklar zerinde okumufl gibi olurum. Yalnzca ben deil, odama gelenler de nce bir an taklr, sonra dalar giderler gerekliin usuz bucaksz gizlerine.
nk gereklik tkenmez.
Ve Ara Glerin fotoraflar gerein kendisidir.
Resim 1.1
Ara Gler.
Eminn Ya
skelesinde fliler.
Kurmaca (Yapnt, Fiction)

Sanat eserlerinin en temel niteliklerinden birisi de kurmaca olmalardr. Gnlk
konuflmalarda kimi zaman Bu dediin ancak romanlarda olur. gibi bir ifadeyle
karfllaflrz. ou zaman kltc bir anlam taflyan bu ifade denilen o fley her ne
ise onun gerek olamayacan belirtmesinin yan sra, romanlarn uyduruk fleyler olduunu da imler. Romann, dolaysyla sanat eserinin uydurma olduu dorudur ancak uyduruk deildir. Sanatn uydurma olmas onun kurmaca olmasyla
efl anlamldr. Ancak sanatn uydurma ya da kurmaca olmas demek sanat eserinin
gereklikle, hakikatle hibir iliflkisi yoktur demek deildir. Tam tersine sanat eserinin kurmaca olan dnyas, iinde bulunduu an, toplumun hakikatiyle, gerei ile yorulan bir dnyadr. Sanat, kurmaca olma niteliiyle var olan ile yetinmeyen, olabilecek olan bir dnyay dile getirir. Olan ile yetinmeyip olabilecek
olan dfllemek ayn zamanda insana daha yaraflr, daha gzel, daha adaletli, daha
erdemli bir dnyann yol gstericisi de olabilir. Dolaysyla, insan belki de yalnzca ve yalnzca sanatn alannda, sanatn kurmaca dnyasnda daha gzel bir yaflam dile getirebilir ve ola ki dile getirdii bu dnya gerek dnyadaki irkinliklerin,
hakszlklarn bir nebze de olsa azaltlmasn salayabilir.
16
Grsel Estetik
Kurmacann neden nemli olduuna iliflkin olarak John Berger (1926-...)dan

yapacamz bir alnt yol gsterici olacaktr:
kimiz de yk anlatclaryz. Srtst uzanmfl gece gne bakyoruz. yklerin
bafllad yerdir buras. Bylesi gecelerde, bylesi bir yldz bolluunun desteiyle
bafllar ykler. Yldz kmelerini ilk keflfedip, onlara ad veren ykclerdi. Bir avu
yldz arasna dflsel bir izgi ekince birer kimlik ve imge kazanyordu yldzlar.
izgi zerindeki yldzlar bir anlat izgisi zerine sralanan olaylar gibiydi. Yldzlarn kme oluflturduunu dfllemek kuflkusuz ne yldzlar ne de onlar evreleyen
kara boflluu deifltirdi. Deifltirdii fley insanlarn geceleyin g okuma biimiydi.
Yldzlarn kme oluflturduunu hayal etmek, aralarna yine hayal rn olan

izgiler ekerek bu kmeleri adlandrmak ilk bakflta geree nfuz etmeyen, gerei deifltirmeyen fleyler olarak grlebilir. Oysa dfllemek, kurmaca bir dnya
yaratmak geree, gkyzne bakan gzn deiflmesidir. nsan ancak gkyzne,
geree bakan gz deifltii zaman aya ulaflmay da arzular, hayal eder. Nihayetinde, dfllediini geree dnfltrmeyi, aya ulaflmay da baflarr. Ona bu gc veren sanatn kurmaca olma niteliidir. Bu nedenledir ki, sanat, sylenmifl en gzel
ve en doru yalan olarak da adlandrlr.
Biriciklik (Unique) ve Organik Btnlk
Bir sanat eserinin bask

yoluyla ya da teknolojinin
olanaklaryla oaltlmas o
sanat eserinin biricikliini,
tekliini, zgnln
bozmaz ya da yok etmez.
Organik Btnlk: Sanat

eserini oluflturan tm
gelerin kendi arasnda bir
uyum, denge iinde olmalar
demektir.
Sanat eserlerinin temel niteliklerinden bir baflkas da her eserin tek, zgn, biricik
olmas ve sanatsnn adyla anlmasdr. Felsefede ya da bilimde ilerleme sz konusu iken sanatta benzer bir ilerlemeden sz edilemez. Sz gelimi, Newton yerekimi kanununu bulmamfl olsayd bir baflka bilim adam bu kanunu bulacakt. Oysa Dostoyevski Karamazof Kardeflleri yazmamfl olsayd bir baflkas ayn roman
yazacakt diyemeyiz. Benzer flekilde, bugnn yazarlarnn bir Homerostan ya da
Tolstoydan daha iyi ya da daha kt olduklarn sylememiz de mmkn deil...
Sanat eserinin teklii, zgnl, biricikliine iliflkin olarak bilinmesi gereken
bir baflka fley de, eserin bask tekniiyle oaltlmasnn o eserin biricik olma zelliini bozmayacadr.
Lev N. Tolstoyun Savafl ve Barfl kanc basky yaparsa yapsn, ortada bir
tek, zgn Savafl ve Barfl roman vardr. Benzer flekilde Leonardo da Vincinin
Mona Lisa tablosunun reprodksiyonlar bu tablonun tek, biricik olma niteliini
bozamaz.
Sanat eserleri biricik, tek, zgn olduu gibi organik bir btnlk de taflrlar.
Organik btnlk demek eserin bir bafl ve sonu olmas demek deildir. Organik
btnlk, o eseri oluflturan tm gelerin kendi arasnda bir uyum, denge iinde
olmalar anlamn taflr. Ayrca sanat eserinin btnl her zaman kendisini oluflturan, bu btn oluflturan gelerin yaln bir toplamndan ya da birlefliminden daha fazlasn, daha fazla bir anlam ifade eder. Sanat eserinde, sz konusu organik
btnlk iki satrda, iki dizede de kurulabilir, bin befl yz sayfada da... Baflka
bir deyiflle, eserin btnl bir nicelik deil nitelik sorunudur.
17
SANATIN TRLER VE GRSEL SANATLAR
N
A M A
Sanatn trlerini snflandrabilecek ve grsel sanatlar tanmlayabileceksiniz.
Sanatn trlerine iliflkin farkl snflandrmalar yapmak olanakldr. Klasik olarak nitelendirebileceimiz snflandrmaya gre sanat trleri flu flekilde sralanabilir:
1. Mzik 2. Edebiyat 3. Tiyatro 4. Dans 5. Heykel-Resim 6. Mimarlk 7. Sinema
Sanatn trlerine gre snflandrlmasnda hangi sanat dalnn hangi malzemeyi
kulland kadar, kulland malzeme ile kendini ifade edifli, yaratclk da belirleyici olmufltur. Bu nedenle sanat, ncelikle genel olarak iki byk gruba ayrlmfltr: Pratik Sanatlar (Endstriyel Sanatlar-Zanaat) ve Gzel Sanatlar. Gzel Sanatlar
ise her sanat dalnn tafld niteliine gre kendi iinde gruplandrlmfltr ve flu
flekilde snflandrlabilir:
Yzey Sanatlar: Tm ikiboyutlu sanat alflmalar, yani bir eni ve bir boyu
olan kt veya tuval zerine, bir duvar ya da kumafl zerine uygulanan sanatlardr: Resim ve trleri ( yal boya, sulu boya, bask sanatlar, afifl, grafik izimler ), duvar resmi, minyatr, karikatr, fotoraf, batik, ssleme vb.
Hacim Sanatlar: boyutlu sanat alflmalardr; heykel, seramik, antlar
gibi.
Mekn Sanatlar: ya da dfl mekn iine alan ya da dzenleyen sanat dallardr. En baflta mimari olmak zere (bahe mimarisi, peyzaj mimarisi), evre dzenlemesi gibi mekna iliflkin tm tasarm alflmalarn ierir.
Dil Sanatlar: Edebiyat ve yaz trlerini kapsayan sanatlardr: Roman, hikye,
fliir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu gibi.
Ses Sanatlar: Mzik ve btn trlerini kapsayan sanatlardr : Halk mzikleri, klsik mzikler gibi.
Hareket Sanatlar: nsann, bedeniyle anlatm gc kazandrd sanatlardr:
Bale, dans trleri, halk danslar, pandomim gibi.
Dramatik Sanatlar: nsann, eyleme dnflmfl ifadelerle kendini veya bir
olay, bir olguyu anlatt sanatlardr: Tiyatro, opera, mzikal oyun, kukla gibi sahne sanatlar, sinema, glge oyunu gibi trleri de buna rnek olarak
gsterebiliriz.
Gzel Sanatlarn geleneksel snflandrlmasnda lt genellikle hitap edilen
duyu organdr. Buna gre fonetik sanatlar mzik trleri ile edebiyat; ritmik sanatlar ise hem grme hem de hareketle ilgili olan sinema, opera gibi sanatlar kapsamaktadr. Geleneksel snflandrmada grsel sanatlar resim, heykel, mimari gibi
gze ve grmeye dayanan tm sanat trlerini kapsar. Grsel sanatlar plastik sanatlar olarak adlandrlan sanat dallarnn tmn ierir. Plastik sanatlar, kalplanabilen veya flekil verilebilen (plastik nitelie sahip) boya, kil, al gibi malzemelerin
uygulanmasyla oluflturulan, resim, heykel, zgn bask, seramik, izim vb. sanatlarn tmne verilen genel addr. Plastik sanatlar maddeye biim verilerek yaplan
sanatlardr ve grsel olarak alglandklar iin grsel sanatlar olarak da tanmlanrlar. Grsel sanatlarn hangi dal olursa olsun hepsinin ortak, temel nitelii bir sonraki nitemizin de konusu olan grsel algya dayanmalar ve grsel estetik geleri iermeleridir.
Plastik Sanatlar:
Kalplanabilen veya flekil
verilebilen (plastik nitelie
sahip) boya, kil, al gibi
malzemelerin
uygulanmasyla oluflturulan,
resim, heykel, zgn bask,
seramik, izim vb.
sanatlarn tmne verilen
genel addr. Plastik sanatlar
maddeye biim verilerek
yaplan sanatlardr ve grsel
olarak alglandklar iin
grsel sanatlar olarak da
tanmlanrlar.
18
Grsel Estetik
Sanat, 19. yzyla kadar Gzel Sanatlar kavram altnda toplanmfl ve arlkl
olarak resim, heykel, mimariyle ilgili olarak tanmlanmfltr. Grsel sanatlar kavram ise ancak 19. yzyln ikinci yarsndan sonra yaflanan hzl toplumsal deiflimle birlikte sanatn alanna girmeye bafllamfltr. Sanayi devriminin ardndan yaflanan
teknolojik geliflimle birlikte endstri sanatlarnn ortaya kmas, gzel sanatlar
yalnzca toplumun sekin bir snfna ynelik olmaktan kartmfltr. Ayrca yine
teknolojideki geliflimle birlikte maddeye biim veren artk yalnzca el emei deil, makinelerdir. Bu dnemde zellikle fotoraf makinesinin ve sinematografn
icadyla birlikte sanatn nesnesi, geleneksel gzel sanatlar kavramnn dflna kmfl ve sanata iliflkin kavramlarla birlikte estetik ltler de yeniden tanmlanmfltr. Bu sre ierisinde grsel sanatlar ve grsel sanatlara iliflkin tanmlamalar da
arlkl olarak modern estetikle birlikte geliflerek anlam kazanmfltr. Geleneksel
estetikten farkl olarak grsel sanatlar belirleyen modern estetiin ayrt edici zellikleri ise zet olarak flyle sralanabilir:
Belirli, deiflmez bir sra izleyen (gemifl-flimdi-gelecek) nesnel zaman kavram ve bu nesnel zaman kavram iinde yer alan metafizik deerler yerini
srekli deiflen, znel, bir anlk zamansal srelere brakmfltr.
Kutsal ya da mutlak kavramlar greceli kavramlara dnflmfl ve toplumsal
gerekiliin yan sra bireyin gerei, znel gerekilik ne kmfltr.
Sanatn ve sanatnn doaya sadakat kaygs, doay taklit etme abas yerini sanat araclyla zgn bir dnya kurma arayflna ve yaratcla brakmfltr.
Mutlak, soyut, deiflmez, ideal estetik anlayfl yerini iinde yaflanlan zamann ve toplumun deiflimine bal bir estetie brakmfltr. zellikle 20. yzyln ilk eyreinde dinamizmi, makineleflmeyi, deiflimi, hz vurgulayan bir
estetik sz konusudur.
Kurgu, ou zaman gzden kaan, nemsiz ya da ayrnt gibi grnen olgular arasndaki balantlar arama ve yakalama olana getirdii, geree farkl bakfl alar sunduu iin nem kazanmfltr.
Bilin kadar bilindflnn da, somut gereklik kadar dfllerin de sanatn
dnyasnda ok nemli bir yeri olduu anlafllmfl, kurmaca kavram ne
kmfltr.
Toplumun geleneksel deerleri, deer yarglar sanat araclyla yeniden
sorgulanmfl; zgrlk, yabanclaflma, yalnzlk, iletiflimsizlik gibi kavramlar
tartflmaya almfltr.
Sanat ve sanat toplumun deerlerini olduu kadar kendisini de sz konusu sorgulamann iine ekerek Karfl Sanat (anti- sanat) estetiini ortaya
koymufl; sanatn, sanat eserinin ifllevi, anlam yeniden tanmlanmfltr.
Modern estetikle birlikte, sanat eserinin almlaycs edilgin bir izleyici olmaktan kmfl, almlama sanat eserinin bir paras olarak deerlendirilmeye
bafllanmfltr. Baflka bir deyiflle, almlayc edilgin olmaktan kmfl ve bir sanat yaptn en az o yaptn yaratcs, sanats kadar yapt okuyan, izleyen,
dinleyen vb. de yaratr dflncesi nem kazanmfltr.
19
zet
N
AM A
Estetik kavramn, estetiin konusunu ve kapsamn tanmlayabilmek ve estetik bakfln anlamn, niteliini ve gerekliliini tartflabilmek.
Gzel nedir? sorusu Gzelin z, anlam nedir? olarak anlaflldnda bir felsefe sorusu olarak karflmza kar. Platondan Aristoya, Hegelden Kanta kadar, felsefe tarihi boyunca bu
soruya, yani Gzel nedir? sorusuna eflitli yantlar verilmeye alfllmfltr.
Estetik szc, Yunanca aisthanesthai (duymak, alglamak), aisthesis (duygu, duyum) szcklerinden gelmektedir. Szc gnmzdeki
anlamyla ilk kez kullanan ise, Alman filozof Alexander Baumgartendir. Estetik aklmzla deil,
ncelikle duyularmzla elde ettiimiz bilginin
dorusunu arar. Dolaysyla estetik, gnlk konuflmalarmzda irkin szcnn karflt olarak
kullandmz gzel anlamnda deil, duyusalduygusal bilginin (sensitiv bilgi) alann arafltran
disiplin anlamnda kullanlr. Estetik, gzel zerine dflnme, gzelin bilgisine eriflme abas, urafl olarak da tanmlanabilir.
Gzelin snrlar, varsa deiflmez olan ltleri
binlerce yldan beri arafltrlmfl, bulunmaya alfllmfltr. Fakat gzeli belirleyen ltlerin iinde
yaflanlan aa, zamana, topluma, kltre vb. gre srekli deiflim iinde olmas nedeniyle kesin
bir bilgiye, zerinde herkesin uzlaflaca bir sonuca ulaflmak da mmkn olmamfltr. adafl
estetiin nclerinden biri olan Fransz kuramc
Etienne Souriaunun tanmyla Estetik, dnfll
(reflexive) dflncenin bir biimidir. Baflka bir
deyiflle, insan aklnn, kendisine btn tapnaklar, katedralleri, saraylar, heykelleri, resimleri,
ezgileri, senfonileri ve btn fliirleri yaratma olana veren kendi eylemi zerinde durup dflnmesidir. Bu tanm, estetii, insan aklnn kendi
sanat eylemi zerinde dflnmesine baladna gre, her zaman ve her yer iin geerli olan
bir sanattan, dolaysyla genel geer, deiflmez
bir estetikten sz edilemeyecei de aktr.
Estetik bakfl, en genel tanmyla gzele, gzellie iliflkin bir bakfl demektir. Sz konusu bu bakfln temel nitelii yalnzca sanatn ya da felsefenin alanyla snrl olmayan, ok genifl, kapsayc
bir bakfl olmasdr. Estetii gncel klmak, este-
tik ile yaflam arasndaki ba canl tutmak ancak

bylesine kuflatc, kapsaml bir bakflla salanabilir.
nsan iin var olmak yaflam nce kendimiz, sonra evremizdeki insanlar ve nihayet tm bir insanlk iin daha anlaml klmak ise; estetik bakfl
ve bu bakflla edinilen bilin, gzelin, daha gzelin, en gzelin peflinde koflan bakfl demektir.
N
A M A
Estetik yaflant ve estetik kayg kavramlarn tanmlayabilmek.

Estetik yaflant, yalnzca sanattan ya da sanat eserlerinden kaynaklanan gzele, gzellie iliflkin
duyguyu gndelik yaflamdaki dier duygulardan,
beenilerden, hazlardan ayrmak, ayr tutmak
iin kullanlan bir kavramdr.
Estetik yaflantda duygu, bir baflka arzuyu doyurmann arac deildir, kendi amacn kendi
iinde taflr. Dier yaflantlardan kar ya da yarar dflncesi gzetmeyen bir yaflant olmasyla
farkllaflr.
Estetik kayg ise, bizde estetik yaflant oluflturan
gzele, gzellie iliflkin tedirginliimizi ifade
eder. Buradaki kayg, tedirginlik olumsuz anlamda deil, tam tersine olumlu anlamdadr. nk
sz konusu kayg, sanat eserinden edindiimiz
estetik yaflantnn yalnzca duyusal, duygusal dzeyde kalmasna izin vermeyerek gzelin dflnce dzeyine ykseltilmesini ve sorgulanmasn gerekli klar. Bir baflka deyiflle estetik kayg,
gzele, daha gzele, en gzele ulaflabilmede yaflanan tedirginlik halidir. Bu tanm erevesinde,
estetik kaygnn yalnzca sanatla, sanat eserleriyle olan iliflkilerimizde deil, tm tutum ve davranfllarmzda daha duyarl olmamz salad da
sylenebilir. Estetik bakfln ve bu bakflla yalnzca sanat deil, tm bir dnyay, yaflam ve insan anlamlandrmann olmazsa olmaz koflulu, ncelikle estetik yaflant, sonra da estetik kaygdr.
20
N
A M A
Grsel Estetik
Genel anlamda sanat (zanaat) ve bir kavram

olarak, zel anlamdaki sanat arasndaki ayrm
saptayabilmek.
Genel anlamda sanat ya da zanaat, bir ifli ustas,
ehli gibi yapma abas ve bu aba sonunda da
beeni ile karfllanacak bir rn verme becerisidir. Zanaat, insann maddi gereksinimlerini karfllamak iin yaplan, renimle birlikte deneyim,
beceri ve ustalk gerektiren ifl olarak da tanmlanabilir. Bu tanm gereince, herhangi bir kimsenin usta ifli diye kabul ettii, ortaya kan nesnenin ya da rnn de ustannkine benzedii ve
adna sanat dedii her fley sanattr. Genel anlamndaki sanat duraandr, geliflime ak deildir,
klifledir, kolay kolay deiflmez, nk usta deiflmez. Esas ilkesi renkler ve zevkler tartfllmazdr. Elefltiri yoktur. Bylece adal bir duraanlk
taflr. zel anlamda sanat sz konusu olduunda, sanat eseri denildiinde anlafllan fley bir yaratcya (sanat) bal, onun kendine zg tekniini, slubunu, dnya grfln, insan anlayfln imleyen; zgn, tek (biricik) ve yeni bir rndr. zel anlamda sanatta usta diye birisi yoktur, dolaysyla ustann yapt gibi yapmaya alflma kaygs da yoktur. Usta olmad iin her
yapt yapmcsnn (sanatnn) adna bal kalr.
Genel anlamda sanat, ustasnn koyduu kural
izlerken, zel anlamda sanat kendi kuraln kendisi koyar. Genel anlamdaki sanatta beceri ncelikli ve nemliyken, zel anlamdaki sanatta nce
yaratclk ardndan teknik beceri sahibi olmak
nemlidir. Genel anlamdaki sanatta nemli olan
ustay en iyi flekilde taklit etmek iken, zel anlamda sanatta nemli olan taklitteki baflar deil,
tamamen zgn olmak, yeni ve zgn bir eser
ortaya koymaktr. Genel anlamdaki sanat ile zel
anlamdaki sanat arasndaki bir baflka nemli ayrm da genel anlamda sanatn hizmet ya da ticaret amac gtmesidir. Baflka bir deyiflle genel anlamda sanat belirli bir talebi karfllamak amacyla
retilir. zel anlamda sanat ise talep kaygsyla
retilmez. Bu ise bizi, talebe gre retilen sanata deil, arz yaratabilen sanata gtrr.
N
AM A
N
AM A
Sanatn ncelikli ifllevini ifade edebilmek.

Sanatn ne olduu sorusuna, z nedir sorusuna
verilecek yant, onun kullanmna, ifllevine baklarak verilebilir. Sanatn tanm, z nedir sorusu, bylece sanatn ifllevi, iflgrs nedir sorusuna dnflr. Sanatn ifllevi ya da ifllevleri konusunda farkl grfller ileri srlmfltr. Sanatn
asl ifllevinin insana haz vermek olduunu savunanlar olduu gibi, bilgi vermek, yk anlatmak
ya da insan ruhunu kt eilimlerden arndrmak (katharsis) olduunu savunanlar da vardr.
Sanatn ncelikli ifllevi, insan anlamak ve anlatmaya alflmaktr. Sanatn ncelikli ifllevi, dnyay, yaflam, insan ve insan yaflamn yeni bir adan grme, idrak etme, yorumlama ve deerlendirme biimi sunmasdr da denebilir. Dil iindeki her dil (beden dili, kimya-matematik dili, spor
dili vb.) belli bir bilgi alann bulgular, betimlerken, sanatn dili de srekli deiflen insanlk
durumunu dile getirir. Felsefeden ve bilimden
farkl olarak, insan bir btn olarak dile getirebilen tek dil, sanatn dilidir.
Sanat eserinin belirleyici niteliklerini sralayabilmek.
Bir sanat eserinin ifllevini yerine getirebilmesi
iin taflmas gereken baz temel nitelikler vardr.
Bu nitelikler, o sanat eserinin ncelikle bir estetik yaflant sunabilmesi, bir iletisinin olmas, okanlamll, kurmaca olmas (yapnt, fiction),
biriciklii (unique) ve organik btnlk taflmas
olarak sralanabilir. Her estetik nesne bir sanat
eseri olmayabilir fakat her sanat eseri ayn zamanda bir estetik nesnedir. Eer karflmzdaki
nesne bir sanat eseri ise bizde ncelikle bir estetik yaflant ya da haz, ardndan da bir estetik kayg uyandracaktr.
Sanatn dilinin ncelikle biimlerin dili olmas
hibir flekilde biimin ardnda ya da iinde dflnce olmad, olmamas gerektii anlamna gelmez. Nasl ki, hibir fley sylemeyen bir dil, dil
olarak grlemez ise yalnzca biimlerden oluflan bir sanat dili de dflnlemez. Sanat eseri ile
anlatlmak istenen o eserin iletisi ya da iletileri
olarak adlandrlr.
okanlamllk, bir gsterenin temel anlamn yitirmeden, eflitli yollardan, temel anlamyla mutlaka iliflkisi olan yeni kavramlar anlatr duruma
gelmesidir. Bir baflka deyiflle, birok gsterilen

bir tek gsterene gndermede bulunursa o zaman okanlamllk sz konusudur. Sanattan farkl olarak bilimin ve felsefenin dilinde kavramlarn, bildirilerin ak olmas, nesnellii zedeleyecek yan anlamlarn bulunmamas ya da olabildiince en aza indirilmesi nemliyken, sanatn dilinde bildiri anlamn yalnzca bir parasdr ve bu
dil dz anlamlardan ok yan anlamlarla, ima ve
arflmlarla ykl bir dildir.
Sanat eserlerinin en temel niteliklerinden birisi
de kurmaca olmalardr. Sanat kurmaca olma niteliiyle var olan ile yetinmeyen, olabilecek
olan bir dnyay dile getirir. Olan ile yetinmeyip
olabilecek olan dfllemek ayn zamanda insana
daha yaraflr, daha gzel, daha adaletli, daha erdemli bir dnyann yol gstericisi de olabilir.
Sanat eserlerinin temel niteliklerinden bir baflkas da her eserin tek, zgn, biricik olmas ve sanatsnn adyla anlmasdr. Sanat eserinin teklii, zgnl, biricikliine iliflkin olarak bilinmesi gereken nemli fleylerden biri, eserin bask
tekniiyle oaltlmasnn o eserin biricik olma
zelliini bozmayacadr. Sanat eserleri biricik,
tek, zgn olduu gibi organik bir btnlk de
taflrlar. Organik btnlk, o eseri oluflturan tm
gelerin kendi arasnda bir uyum, denge iinde
olmalar anlamn taflr.
N
AM A
21
Sanat trlerini snflandrabilmek ve grsel

sanatlar tanmlayabilmek.
Sanatn trlerine iliflkin farkl snflandrmalar
yapmak olanakldr. Klasik olarak nitelendirebileceimiz snflandrmaya gre sanat trleri flu
flekilde sralanabilir:
1. Mzik 2. Edebiyat 3. Tiyatro 4. Dans 5. Heykel-Resim 6. Mimarlk 7. Sinema
Sanatn trlerine gre snflandrlmasnda hangi
sanat dalnn hangi malzemeyi kulland kadar,
kulland malzeme ile kendini ifade edifli, yaratclk da belirleyici olmufltur. Bu nedenle sanat,
ncelikle genel olarak iki byk gruba ayrlmfltr: Pratik Sanatlar (Endstriyel Sanatlar-Zanaat)
ve Gzel Sanatlar. Geleneksel snflandrmada
grsel sanatlar resim, heykel, mimari gibi gze
ve grmeye dayanan tm sanat trlerini kapsar.
Grsel sanatlar plastik sanatlar olarak adlandrlan sanat dallarnn tmn ierir. Plastik sanatlar maddeye biim verilerek yaplan sanatlardr
ve grsel olarak alglandklar iin grsel sanatlar
olarak da tanmlanrlar. Grsel sanatlarn hangi
dal olursa olsun hepsinin ortak, temel nitelii
grsel algya dayanmalar ve grsel estetik geleri iermeleridir. Sanat, 19. yzyla kadar Gzel
Sanatlar kavram altnda toplanmfl ve arlkl
olarak resim, heykel, mimariyle ilgili olarak tanmlanmfltr. Grsel sanatlar kavram ise ancak
19. yzyln ikinci yarsndan sonra yaflanan hzl
toplumsal deiflimle birlikte sanatn alanna girmeye bafllamfltr. Bu sre ierisinde grsel sanatlar ve grsel sanatlara iliflkin tanmlamalar da
arlkl olarak modern estetikle birlikte geliflerek
anlam kazanmfltr.
22
Grsel Estetik
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi estetik bilgi ile ayn anlamda
kullanlabilir?
a. Ak ve seik bir bilgi.
b. Mantksal karm sonucu elde edilen bilgi.
c. Zihinsel bilgi.
d. Doruyu ve yanlfl ortaya koyan bilgi.
e. Duyusal-duygusal bilgi.
2. Afladakilerden hangisi estetik yaflantnn niteliklerinden biri deildir?
a. Estetik yaflantnn kayna sanat ve sanat eserleri olmas.
b. Estetik yaflantnn dorudan ve dolaysz bir yaflant olmas.
c. Kendi amacn kendi iinde taflmas.
d. Estetik yaflantnn kar ve yarar dflncesi gzeten bir yaflant olmas.
e. Estetik yaflant sanatla ve sanat eserleriyle kurulacak iletiflimin ilk adm olmas.
3. Afladakilerden hangisi estetik kaygnn ifllevini
belirler?
a. nsanlarn gzele ulaflmasna ket vurmas.
b. Sanatnn hayal gcn kreltirmesi.
c. nsann gzele ulaflmasnda pekifltirici olmas.
d. Kiflilik gelifliminde bozuklua neden olmas.
e. Estetik yaflanty engellemesi.
6. Sanatn ncelikli ifllevi afladakilerden hangisidir?

a. yk anlatmaktr.
b. Arnma (katharsis) salamaktr.
c. Bilgi vermektir.
d. nsan ruhunu kt eilimlerden uzaklafltrmaktr.
e. nsan anlamak ve anlatmaya alflmaktr.
7. Afladakilerden hangisi, sanatn ncelikli ifllevini
yerine getirebilmesi iin bir sanat eserinin taflmas gereken niteliklerden biri deildir?
a. Nesnellik
b. letisinin olmas
c. okanlamllk
d. Organik btnlk
e. Kurmaca
8. Afladakilerden hangisi bir sanat eserinin niteliklerinden kurmaca ieriinde yer alr?
a. Sanat eserinin uydurma olaslnn olmas
b. Gereklikle bann olmamas
c. Var olanla yetinilmesinin gerekmesi
d. Olanla yetinmeyip olabilecek bir dnyay dile
getirmesi
e. Toplumsal gerekilikten uzaklaflmas
4. Afladakilerden hangisi adafl estetiin konularndan biri deildir?

a. Tabiattaki gzel ve gzellik
b. Sanat eserleri
c. Sanatn alanndaki irkin
d. Estetik kayg
e. Duygularn yan sra akla, dflnceye ynelen
bir olgu olarak sanat ve sanat eserleri
9. Afladakilerden hangisi geleneksel estetikten trk

olarak modern estetiin ayrt edici zelliklerinden biri
deildir?
a. Doaya sadakat kaygsve gereklii taklit etme
abasnn olmas
b. Bilince olduu kadar bilindflna da nem verilmesi
c. znel zamann nem kazanmas
d. Toplumsal gerein yan sra bireyin gereiyle
de ilgilenmesi
e. Mutlak, ideal estetik anlayflna karfl kmas.
5. Afladakilerden hangisi, genel anlamda sanatn (zanaat) zelliklerinden biri deildir?

a. Teknik ustalk ve beceri gerektirmesi
b. Ustay en iyi flekilde taklit etmeye alflmas
c. renim ve deneyim gerektirmesi
d. Hizmet ya da ticaret amac gtmesi
e. Tek, biricik olmas
10. Afladakilerden hangisi zanaattan farkl olarak,

zel anlamda sanatn zelliklerinden biri deildir?
a. zgn olmas
b. Yeni olmas
c. Talebe gre retilmesi
d. Tek (biricik) olmas
e. Kendi kuraln kendisinin belirlemesi
23
Yaflamn inden
Okuma Paras
Memleketimden
heykel manzaralar
Savafl ZBEY
Attalos sapk m,
deil mi? Heykeli
dikilirse Antalyann delikanllna bir halel gelir mi, gelmez mi?
Anadan ryan m
iyidir, yoksa mnasip bir tesettr
gerekir mi? Bu sorularn cevaplar
tartflladursun,
son Antalya rnei de gsteriyor ki
Trkiyenin her zaman bir heykel meselesi var.
Neredeyse dikilen her heykele bir muhalefet yapan kyor. Kimi kuflun poposuna takarken, kimi bya, kimi plak memelere, kimi atn testislerinin boyutuna taklyor. Bu yzden belediye baflkanlar kapflyor, zaman zaman cumhurbaflkanlar devreye giriyor. Davalar
alyor, tazminatlar deniyor, heykeller kaldrlyor,
tekrar konuyor. Haliyle mizaha da bol bol malzeme sunuyor heykel tartflmalar...
Yukardaki haber de gstermektedir ki, sanata sanat dfl ltlerle yaklaflmak bir kmazdr ve bu durum ancak mizaha konu olabilir. Olmas gereken ya da beklenen ise, yalnzca heykel sanat iin deil, sanatn tm
dallarnda elefltirinin, deerlendirmenin sanatn kendine zg niteliklerinin gz nnde tutularak yaplmasdr. Bu da ancak nitelikli bir sanat eitimi ile gereklefltirilebilir.
Bu haber, 14 fiubat 2004 tarihli Hrriyet gazetesinin internet sayfasndan alnmfltr. Haberin devamn okumak iin
...Ben kendi hesabma, sanatm olmadan yaflayamam.

Ama hibir zaman da bu sanat her fleyin stnde tutmadm. Tersine, benim iin gerekli oluyorsa, hi kimseden ayr bulunmadmdan ve bana, olduum gibi, herkesle efl dzeyde yaflama olana verdiindendir. Benim iin sanat, kiflinin yalnz baflna sevinip eelenebilecei bir fley deildir. Ortak sevin ve zntlerin ayrcal bir grnmn gzler nne sererek, alabildiince ok sayda insan kamlayp coflturma yoludur o.
yleyse sanaty kendi yalnzlna ekilmemeye zorlar; onu en nemsiz ve en evrensel gerein buyruuna verir. Ve ok kez, kendisini baflkasndan ayr bulduu iin sanat olma yazgsn seen kifli, sanatn ve
baflkalarndan ayr olan yann, ancak herkesle benzerliini itiraf etmekle, besleyip gelifltirebileceini anlamakta gecikmez. Sanat, kendisiyle baflkalar arasndaki bu sonu gelmez gidifl gelifllerde, yz evirmedii gzellikle, kopamad toplum arasndaki o yolun ortasnda yetiflir, kendini kurar. Bundan dolaydr ki gerek
sanatlar hibir fleyi kmsemez; yarg yrtmekten
ok anlamaya alflrlar. Sanatlarn eski gnlerdeki o
rahatlklarnn zlemini ekmelerini anlyorum. Deiflim, birdenbire ve biraz sert oldu. Tarih sirkinde hem
aslan hem kurban oldu hep kuflkusuz. Kurban, sonsuzluk avuntularyla g buluyordu; aslan, tarihin o pek
kanl besiniyle. Ama flimdiye dek sanat, seyircilerin
oturduu yerde bulunuyordu hep. Hi iin, kendisi iin
sylyordu trksn, ya da, olsa olsa, kurban yreklendirmek, aslan da ifltahyla biraz keyiflendirmek iin.
fiimdiyse, tersine, sirkin ortasndadr sanat. ...Bizden
nce gelen sanatlarn btn kayg ve kuflkusu, kendi
yetenekleri zerinde toplanyordu. Gnmz sanatlarnnkilerse, sanatlarnn gereklilii zerinde, dolaysyla, kendi varlklar zerinde toplanmaktadr.
... Gnmzde en ok bhtana urayan deer, zgrlk deeridir. ...nsanlar yalnzlktan kurtarabilecek
olan, yalnz ve yalnz zgrlktr; kulluk ise, bir yalnzlklar kalabal zerinde dolaflp durur hep. ...Her byk yapt insanln yzn daha bir zenginlefltirir, daha bir gzellefltirir; btn gizi de buradadr iflte.
Albert Camus (eviren: Tahsin Sara)
Bu metin, Albert Camusnun, 10 Aralk 1957de kendine verilen Nobel dl sonrasnda yapt ve sve
Sylevi olarak da adlandrlan konuflma metninden
alnmfltr.
Kaynak:http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?viewid=370635 adresini kullanabilirsiniz.
24
Grsel Estetik
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e
2. d
3. c
4. a
5. e
6. e
7. a
8. d
9. a
10. c
Yantnz yanlfl ise Estetiin Tanm ve Kapsam konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Estetik Yaflant konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Estetik Kayg konusunu
Yantnz yanlfl ise Estetiin Tanm ve Kapsam konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Zanaat ve Sanat konusunu
Yantnz yanlfl ise Sanatn fllevi konusunu
Yantnz yanlfl ise Sanat Eserinin Belirleyici Nitelikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sanat Eserinin Belirleyici Nitelikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sanatn Trleri ve Grsel
Sanatlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Zanaat ve Sanat konusunu
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Genel anlamda sanat ya da zanaat beceri isteyen ve ustalkla, iyi yaplan her ifl iin kullanlabilir. Dvfl sanat, yemek yapma sanat ya da askerlik sanat gibi. Hacivat ve Karagz, telkari (gmfl ifllemecilii), mlekilik, halclk vb. geleneksel, yresel olan sanatlar da genel anlamda sanata rnek olarak verilebilirler. zel anlamda sanat denildiinde ise yalnzca sanatsnn adyla anlan; tek, zgn ve yeni olan yaptlar anlafllr. Sait
Faikin ykleri, Ara Glerin fotoraflar, mer Kavurun filmleri, Pablo Picassonun resimleri, Auguste
Rodinin heykelleri gibi.
Sra Sizde 2
Sz konusu reklam filmi genel anlamda sanat olarak
kabul edilebilir. zel anlamda sanat olarak deerlendirilemez nk reklam filminin amac bir rn ya da
hizmeti pazarlamak ya da satmaktr. Oysa sanatn, zel
anlamda sanatn en temel niteliklerinden birisi yarar ya
da kar amac gtmemesi, kendi amacn kendi iinde
taflmasdr.
Sra Sizde 3
Bir film sinema sanatnn ve film estetiinin gereklerini
tam olarak yerine getirse de eer o film faflizmi ya da
cinayeti ycelten, ven bir nitelik taflyorsa sanat eseri
olarak kabul edilemez nk sanatn alanndaki estetik
ancak ve ancak insandan, insana iliflkin evrensel deerlerden yana bir estetik ise deerli olabilir. Nihayetinde,
dnden bugne kalan ve gelecee de kalmay baflaracak olan sanat eserlerinin hepsinde insandan yana olan
bir estetik vardr.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Bolla, Peter. (2006). Sanat ve Estetik. ev. Kubilay
Kofl, Ayrnt Yaynlar, stanbul.
Bozkurt, Nejat. (1995). Sanat ve Estetik Kuramlar.
(2. bask) Sarmal Yaynevi, stanbul.
Brecht, Bertolt. (1997). Sanat zerine Yazlar. ev.
Kamuran fiipal. Cem Yaynevi, stanbul.
Cemal, Ahmet. (2000). Sanat zerine Denemeler. Can
Yaynlar, stanbul.
Doan, H. Mehmet. (2001). Estetik (2. bask) Dokuz
eyll Yaynlar, zmir.
Erin, M. Stk. (1998). Sanatn Boyutlar. nar Yaynlar, stanbul.
Erin, M. Stk. (1998). Sanat Psikolojisine Girifl. Ayra Yaynevi, Ankara.
Gombrich, H. E. (2004). Sanatn yks. ev. Erolmer Erduran. Remzi Yaynevi, stanbul.
Geiger, Moritz. (1985). Estetik Anlayfl. ev. Tomris
Mengflolu, Remzi Kitabevi, stanbul.
Kuuradi, onna. (1997). Sanata Felsefeyle Bakmak.
Ayra Yaynevi, Ankara.
Moran, Berna. (1991). Edebiyat Kuramlar ve Elefltiri. 8. Bask. Cem Yaynevi, stanbul.
Shiner, Larry. (2004). Sanatn cad. ev. smail Trkmen. Ayrnt Yaynlar, stanbul.
Uygur, Nermi. (1985). nsan Asndan Edebiyat.
Remzi Kitapevi, stanbul.
Timuin, Afflar. (1998). Estetik. (3. basm) nsancl Yaynlar, stanbul.
Townsend, Dobney. (2002). Estetie Girifl. ev. Sabri
Bykdvenci, mge Kitabevi, Ankara.
Yetiflkin, Hlya. (1991). Estetiin ABCsi. Simavi Yaynlar, stanbul.
Yeniflehirliolu, fi., Yeniflehirliolu F., Erin, M.S. (1993).
Sanata Girifl ve Estetik. Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiflehir.
GRSEL ESTETK
Amalarmz
N
N
N
N

Tarihsel bir sre iinde yzey zerine resmetmeyi aklayabilecek,
Yzey zerine resmetmenin insanlk tarihi iindeki farkl dnemlerini ayrt
edebilecek,
oaltm teknolojilerinin gelerini ve resmetme tekniklerinin oaltm teknolojileri olarak kullanlmasn aklayabilecek,
Teknolojinin ortaya kard tuzaklar snflayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Resmetmek
oaltm Teknolojisi
Ortam
Yeniden-retim
Sanayi Devrimi
Biriciklik
Grnt
Sanatn Ortam
Video
Karma Ortam
erik Haritas
Grsel Estetik
Sanat ve
Teknoloji
Yzey zerine
Resmetmek
Yzey zerine
Resmetmenin Dnemleri
oaltm Teknolojileri
ve Sanat Eseri
Teknolojinin Tuzaklar
Sanat ve Teknoloji
N
YZEY ZERNE RESMETME

A M A
Tarihsel bir sre iinde yzey zerine resmetmeyi aklayabilmek.
Doaya kp evremize baktmzda, doal sreler sonucunda ortaya kan birok nesne grebiliriz. Arlarn yapt petekler, rmcek alar, kuruyan bir amurun oluflturduu doku, aalarn yzeyleri, sarktlar ve dikitler vb. nice nesneleri sralamak mmkndr. Bu nesnelerin hepsi bir anlamda gzeldir. Peki, bunlar sanat
eseri olarak kabul edebilir miyiz? Tabi ki hayr. Bir nesnenin sanat eseri olarak doal nesnelerden en nemli fark yaratc bir insan etkinlii sonucunda ortaya kmfl
olmasdr. Yaratc bir insann sanat eseri ortaya karmas sanat kifliliiyle ilgili beceri ve bilgi birikimiyle birlikte sanat nesnesinin retim sreciyle de ilgilidir.
SIRAdenildiinde,
SZDE
Sanat eserleri eflitli malzemeler kullanlarak yaplr. Sanat
bir
anlamda, eflitli malzemeleri farkl flekilde kullanarak sanat eseri reten yaratc kifli anlafllr. rnein resim sanat, boya, fra, tuval; heykel sanat, tafl, yontma bD fi N E L M
aklar; bask sanat, bask makineleri; fotoraf sanat, fotoraf makinesi, karanlk
oda aralar kullanlarak yaplr. Sanata bu ynyle bakldnda, sanatn bir baflka
S O R U
ynyle yani sanat teknoloji iliflkisiyle karfllafllr.
Sanat ve teknoloji konusu, grsel sanatlarn her alanyla ilgilidir. Teknoloji
D K K A T hem sanat
eserinin retilmesi hem de sergilenmesi srecinde belirleyici bir olgudur. Bu nitede sanat ve teknoloji iliflkisini yzey zerine yaplan sanatlar asndan ele
alacaz.
SIRA SZDE
N N
nsanolunun yaflamnda teknoloji olmasayd, doann corafi zorluklar afllaAMALARIMIZ

mazd ve dnyann birok yerine ulafllamazd. Gnlk yaflammzda
sradan olan
fleyleri de yapamazdk. Temel ihtiyalarmz karfllayamyacamz gibi yaflammz da srdremezdik. nsan yaflamyla ilgili olarak teknolojiye karfl olan grfller
K T olmayan
A P
vardr. Hatta baz dflnrler, teknolojiyi insan iin hi de gerekli
fleylerin retimi olarak grmfllerdir. nsanlk tarihi bir ynyle de teknoloji tarihidir.
Daha ilk gnden beri, doada yaflama mcadelesi verirken, farkl ihtiyalarn karLEVZYON
fllamak iin insan teknolojiye ynelmifltir. Yaratc insanlarnT Ealflmalaryla
insan
ihtiyalarn karfllamak iin eflitli teknolojiler gelifltirilmifltir.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
28
Grsel Estetik
SIRA SZDE
SIRA SZDEsanat dalnda kullanlan yntemler anlafllmaldr. Teknoloji ise bir

Teknik, denildiinde
sanat dal ile ilgili yapm yntemlerini, kullanlan ara, gere ve aletleri ieren uygulama
bilgisidir. rnein; bask resim, kazyarak yzey zerine yaplan bir resmetme tekniidir.
D fi N E L M
Yzey basks yaplacak nesneyi resmetmek iin kullanlan kesici ular ve bask makineleri ise bu resmetme tekniinin teknolojileridir.
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Resim 2.1
Altamira
K K30.000
AT
D K K A T Maaras Duvar Resimleri.D
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
A. izerek Resmetmek, insanolunun belki de ilk

kulland resmetme tekniidir. Kire tafl, odun
kmr vb. malzemelerle nesneAMALARIMIZ
yzey zerine
AMALARIMIZ
izerek resmedilir. Bu rnekte grld gibi izgiler
yoluyla nesne ortaya kar; izgi, yzey zerinde
bofllukla doluyu ayran bir snr oluflturur. izerek
Kresmetme
T A P tekniinde; insan eli ve izmeyi
K T A salayan
P
ara kullanlr.
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
B. Boyayarak Resmetmek, yzeyi renk veren eflitli

bitkiler ya da bitkilerden, minerallerden elde
edilmifl olan maddelerle boyayarak resmi
oluflturmaktr. Bu flekilde nesnenin snrlar boya
yoluyla ortaya kar. Boyayarak resmetme
tekniinde; insan eliyle birlikte boyay srmeyi
salayan fra benzeri aralar kullanlr.
C. Kazyarak Resmetmek, resmedilecek

nesnenin fleklini yzey zerine oyarak ya da
knt olarak kararak resmi oluflturmaktr.
Altamira Maarasndaki bu ilk rnekte,
hayvan figr yzeyi oyarak elde edilmifltir.
Kazyarak resmetme tekniinde; insan eliyle
birlikte kazmay salayan kesici aralar
kullanlr.
29
2. nite - Sanat ve Teknoloji
Resim 2.2
Geleneksel
Resmetme
Teknikleri.
A. izerek Resmetmek, yzey zerine izgi izerek resmetmek iin, kalem ve benzeri
aralar kullanlr. Resim sanat izgilendirme isteiyle bafllamfltr. izgi bir konuyu en
zl ve soyut gsterebilmenin yoludur. izgi gereince dzenlendiinde tema
kendiliinden ortaya kar.
B. Boyayarak Resmetmek, boya ve boyay yzey zerine srebilmek iin fra ya da

benzeri aralar gerekir. Yzeyi pskrtme aralaryla da boyamak mmkndr.
Boyayarak resmetmek denildiinde, renk olgusu ortaya kar. Rengin fiziksel, psikolojik
ve kltrel zellikleri boyayarak resmetme tekniiyle ilgili konulardr.
C. Kazyarak Resmetmek, gnmzn bask resmidir. Resmedilecek konunun yzey

zerine kalb alnr (bu kalp kazyarak, knt olarak ya da dz yzey olarak
oluflturulabilir) ve bu kalp resmetmek iin kullanlr. Bu teknik ayn zamanda bir
oaltma tekniidir. Kalp alma ve bask aflamasnda makine teknolojisi kullanlr.
30
Grsel Estetik
Teknolojinin geliflimi bir ynyle bu teknolojinin bulunmasn salayan teknik

srelerle ilgilidir. Dier ynyle de sosyo ekonomik srelerle ilgilidir. Bunlardan
birini ele alarak teknolojik geliflimi anlamak doru olmaz. Teknolojik bulufllar, toplumsal bir yap iinde ortaya karlar. Toplumsal yapy deerlendirmeksizin sadece teknik sreleri inceleyerek teknolojik geliflme anlafllamaz. Teknoloji, bilimle
de dorudan iliflkilidir. Bilim ve teknoloji birbiriyle karfllkl iliflkide olan iki sistemdir. Teknolojik bulufllar dikkatli bir flekilde incelendiinde, bilimle karfllaflrlar.
Bilim salad bilgilerle teknolojiye farkl flekillerde yardmc olur. te yandan
teknolojinin gelifltirdii yntemler ve sreleri bilim kullanr.
Teknoloji tarihi denildiinde, insanolunun doadaki maddeler zerinde yapt
yaratc alflmalar anlamak gerekir. Bunlar yaparken insanolunun temel kaygs
yaflamn srdrebilmek ve daha iyi koflullarda yaflayabilmektir. Tabi bu sre iinde insan maddeler zerindeki ynlendirme gn de artrmfltr. Yani insan kendi
amacna ynelik olarak maddeleri yeni srelerde kullanmaya ynelmifltir. nsanlk
tarihine, teknolojinin geliflimi olarak bakarsak belli teknik sistemlerin egemen olduu dnemlerle karfllaflrz. nsann tafl, kas ve rzgr enerjisini kulland dnem.
Demirin, su arklarn kulland dnem. Demir-elik imalatnn yapld ve kmrn ortaya kt dnem. Sanayi devrimi dnemi; makinelerin, seri retimin, raylarn, telgrafn, elektriin ortaya kt yllar. kinci Dnya Savafl sonras elektronik,
otomatikleflme, genetik uyarlamalar ve bilgisayarlarn ortaya kt dnem.
30.000 yllarna doru spanyada Altimira Maaras duvarlarndaki resimler
dflnldnde, yzey zerine resmetme alflkanlnn bafllamasyla teknolojiyi
resmetmeye ynelik olarak kullanma da bafllamfltr. Bu dnemde, insanlarn hangi kayglarla bu duvar resimlerini yaptklar kesin olarak bilinmemesine ramen,
maara duvar yzeyini nasl resmettikleriyle ilgili sre bilinmektedir. Maara duvar resimleri; izerek, boyayarak ve kazyarak yaplmfltr. izerek resmetmek, yzeyi izebilecek bir odun kmr ya da benzeri bir malzemeyle nesnelerin yzey
zerine resimlerini yapmaktr. Boyayarak resmetmek, toprak ya da bitkilerden elde edilen renkleri kullanarak nesnelerin yzey zerine resimlerini yapmaktr. Kazyarak resmetmek ise birka aflamay ierir. nce demir ya da ince u flekline getirilmifl sert tafl malzemelerle yzey zerine nesnenin resmi girinti ya da knt olarak gereklefltirilir. Daha sonra kazma yoluyla elde edilen bu yzeye boya srlerek baflka bir yzeye basldnda resim ortaya kar.
izmek, boyamak ve kazmak maara duvarndaki resimlerden beri bilinmektedir. Bunlara geleneksel resmetme teknikleri diyebiliriz. Bu flekilde insanolu,
resmetme ihtiyacn karfllamak iin teknolojiyi kullanmaya bafllamfltr. izmek
iin kullanlan odun kmr, kalemler; boyamak iin kullanlan her trl boyalar;
kazmak iin gerekli olan ular, baklar, bask ara ve gerelerinin hepsi resmetme srecinde kullanlan teknolojilerdir. Yzey zerine resmetmenin bafllamasyla
birlikte bu amaca ynelik teknolojilerin kullanlmas da bafllamfltr. Demek ki pigment olarak boya, izmeye yarayan odun kmr, tafltan ve metaldan yaplan aletler ortaya kmfltr. nsanolunun 80.000 yl nceden beri atefli ve tafltan yaplmfl
sivri aletleri kulland dflnldnde geleneksel resmetme tekniklerinin bafllama dnemi de anlafllabilir. nsan, alglama ve dflnme srelerinin sonucunda
kendisini yzey zerinde ifade edebilmesi iin ellerini kullanrken, ellerinin uzants olarak ara ve aletlerinden yararlanr. nsann bu amaca ynelik olarak gelifltirdii teknolojiler, sadece ellerinin uzants deil, beynin uzants olarak da ifl grr.
izerek, boyayarak ve kazyarak resmetmek kendine zg farkl teknolojileri gerektirir. Maara duvarn izerek resmedenle boyayarak resmeden farkl teknolojileri kullanmfllardr. Resmedilen konu ve yzey ayn olsa bile resmetme iin insann eline ald ara ve aletler Sanatn dier alanlarnda olduu gibi yzey zerine
31
yaplan resimlerin de bir konusu vardr. Konu yzey zerinde grsel olarak ortaya
karken belirleyici olan fley kullanlan malzemeler ve teknolojilerdir. Her malzeme kendine zg teknolojiyi gerektirir. Bu nedenle her farkl resmetme tekniinin
kendine zg teknolojiyi gerektirdiini belirtmek gerekir. Bu anlamda her resmetme teknii ayn zamanda bir ortam dr. Her ortam da kendine zg teknolojileri gerektirir. Farkl bir ortam kullanan sanat, doal olarak farkl teknolojileri de
kullanmak durumundadr. rnein; tuvale izerek resmetmek farkl bir ortam; kt yzeye bask resmi yapmak ise farkl bir ortamdr. Bu iki ortamn teknolojileri
de farkldr.
Ortam: Sanatnn iletmek

istedii dflnce ve
duygularn grsel
(gerektiinde iflitsel) olarak
alglanabilir bir yapya
dnfltren teknik ve fiziksel
ortamdr. rnein, tuval ve
fotoraf sadece grsel,
sinema ise grsel ve iflitsel
uyaranlara ynelik ortamdr.
Yzey zerine yaplan resim asndan hangi ortamdan sz edebiliriz?

ortam kendine
SIRAHer
SZDE
zg ne gibi zellikler taflr?
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
YZEY ZERNE RESMETMENN DNEMLER

A MA
S O R U
S O R U
Yzey zerine resmetmenin insanlk tarihi iindeki farkl dnemlerini ayrt edebilmek.
DKKAT
Yzey zerine resmetme anlayfl asndan insanlk tarihine bakldnda, toplumSZDE

sal geliflmeye koflut olarak farkl resmetme tekniklerinin ortayaSIRA
kt
grlr. Konuya teknoloji olgusuyla bakldnda, teknoloji konusundaki deiflme ve geliflmelerin genelde sanat zelde ise yzey zerine resmetme tekniklerini de deifltirdii
AMALARIMIZ
grlr. Teknolojik bulufllar, rne ynelik olmakla birlikte sanatn her alannda da
belirgin bir deiflime neden olmufltur. Bu flekilde yeni sanat alanlar ve yzey zerine yeni resmetme teknikleri ortaya kmfltr. Teknolojiyi bulan
insan
K veT gelifltiren
A P
ayn zamanda yeni teknolojileri sanatn alannda da kullanmaya ynelmifltir.
Yzey zerine resmetmeyi salayan teknolojiler asndan insanlk tarihi iin
bir zaman dizini oluflturmak gerekirse flyle bir sra izlemek gerekir:
TELEVZYON
El-kol gc dnemi,
Makinelerin dnemi,
Elektronik dnemi,
NTERNET
Karma ortam dnemi.
Maara duvarndaki resimlerden bafllayarak insanolunun resmetmek iin ilk
kulland teknolojiler, el-kol gcyle ynlendirilen aralar ve aletler olmufltur. El
kol gc dnemi insanolunun atefli bulmas, tafllar sivrilterek kullanmasyla bafllar. nsann kas gcnn dorudan iflin iinde olduu bu dnemde; izmeye, boyamaya ve kazmaya ynelik aralar da insan elinin uzants olarak ortaya kmfltr. Geleneksel resmetme teknikleri olarak adlandrdmz izerek, boyayarak ve
kazyarak resmetme teknikleri dorudan insan elinin rn olan eserler salamfllardr. Tuval zerine resmeden sanatnn kulland teknoloji onun elinin marifetiyle ynlendirilir. Kalem, fralar, kesici aralar teknoloji olarak vardr; ancak bu
teknolojinin yaratc bir flekilde kullanlmasn salayan yaratc bir insann elleridir.
El-kol gc dnemi, teknolojik geliflmelerle yerini baflka dnemlere brakmasna karfln, resmetme teknii olarak hl devam etmektedir. Yani maara duvarna
yaplan bizon resminin teknii, ilk gnk tekniiyle hl srdrlmektedir. Dnemsel olarak bakldnda, geleneksel resmetme teknikleri insanln ilk gnnden bafllayarak gnmze kadar ulaflmfltr. Bu resmetme tekniini salayan teknoloji belli bir dnemle snrl olmamasna ramen ne kt dnemler olmufltur.
N N
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
32
Grsel Estetik
Resim 2.3
Sanatta El-Kol
Gc. Gnmzde
de el-kol gcyle
ynlendirilen
aralar, sanat eseri
retiminde
kullanlmaktadr.
1456da Johannes Gutenberg (y 1398-1468) tarafndan yzey zerine bask

yaparak resmetme ve oaltmay salayan matbaa makinesine kadar, izerek ve
boyayarak resmetmenin bir alternatifi sz konusu olmamfltr. lk adan bafllayarak makinelerin insan yaflamna girdii Sanayi Devrimine kadar insann elkol gc toplumsal yaflamn her alannda etkin olmufltur. nsanolunun gnlk
yaflamn dorudan kas ve kol gcyle salad bir dnemdir. Bu dnemde yaflamn her alannda kullanlan aralar ve aletler dorudan insan elinin marifetiyle ynlendiriliyordu. nsan eli yaflamn belirleyici ve ynlendiricisi olarak retim
srecinin temel gesi durumundayd. nsan eli olmakszn teknolojinin kendi
kendine iflleyerek retim yapmas sz konusu deildi. El-kol gc dneminin
zerinde durulmas gereken dier belirleyici zellikleri; demir ve bakr baflta olmak zere madenlerin ifllenmesi, kmrn kullanlmas, birbiriyle iliflki iinde
iflleyen mekanik sistemlerin ortaya kmasdr. Yani insan elinin retimi olup,
rzgr ya da su gcyle alflan sistemlerin ortaya kmasdr. nsan eliyle harekete geen sistemler sz konusu olmufltur.
nsan elinin marifetiyle alflan bu teknolojiler, hi
kuflkusuz insan birinci derecede retimi ynlendiren
bir konuma getirmifltir. krkla kuyudan su eken,
tek tek bir aletin paralarn tezgahta reten kifli ellerini kullanarak kalemle ve boyayla yzey zerine resim yapan sanatyla ayn toplumsal koflullarn insandr. Kazma tekniiyle resim yapan sanat da farkl deildir. Yzeyi kazrken ve bask yaparken sanatnn elleri dorudan srecin iindedir. Teknolojiler
belli bir ihtiyac karfllamak iin bulunur. Zaman iinde ayn teknolojinin farkl alanlarda kullanld grlr. Bu konu matbaa makinesi iin de byle olmufltur. Kutsal kitaplarn hzl bir flekilde oaltlarak yaylmasn salamaya ynelik olan bu bulufl yzey zerine resmetme tekniklerinin de teknolojisi olmufltur.
zellikle bask tekniiyle yaplan resimlerin vazgeilmez teknolojisi hline gelmifltir. Gutenbergin matbaa
makinesi kol gcyle alfltrlmasna ramen, yzey
zerine resmetmeyi gereklefltiren bir makine olarak
insan yaflamna girmifltir. Yzey zerinde yazlar, izimleri, boyamalar ortaya kartan matbaa makinesi;
difllilerden, millerden, kayfllardan ve daha birok hareketli paralardan oluflan bir karmaflk dzen btndr. Bunun ad makinedir.
El-kol gc dneminde resmeden sanat gzleriyle grdn yzey zerine kalem, fra, kazma
baklar gibi teknolojileri kullanarak resmeder. Sanatnn zihinsel srecini harekete geiren grsel
uyaranlar dorudan gzleri araclyla alglad fleylerdir. nsan gz plak bir olgu olarak srecin temel gesidir. izecei, boyayaca nesneyi belirleyen gzdr. Yzey zerinde yaplan resmin izgi,
renk, ortam, deer gibi grsel gelerini seip belirleyen gzn yapt alglamadr. nsanlk tarihinde ma-
33
kinelerin insan yaflamna dorudan girdii dnem, matbaann bulunuflundan yzlerce yl sonra olmufltur. 1760-1840 yllar arasnda ngilterede yaflanan ekonomik
dnflm Sanayi Devrimi olarak adlandrlr. 1800l yllarda btn Avrupay ve
dnyay etkileyen bu dnemin belirleyici zellii, insan gcnn yerini makinelerin ve seri retimin almfl olmasdr. Sanayi Devrimi denildiinde insanlk tarihinde
makinelerin dnemi anlafllr. Buhar ve kmr enerjisi, demiryolu ulaflm, telgrafla
bilgi iletiflimi gibi insan elinin deil insan aklnn dorudan denetiminde olan bir
dnem sz konusudur. Yzey zerine resmetme asndan Sanayi Devrimi dnemi
buluflu fotoraf (1827) olmufltur. J. Nicphore Nipce (1765-1833), fla karfl duyarl yzey zerinde karanlk kutu (camera obscura) araclyla elde ettii grnty kaydederek onun kalc olmasn salamfltr. Bu flekilde Nipce yeni bir yzey
zerine yeni bir resmetme teknii bulmufltur. Fotorafn resmetme teknii, optik
yardmyla yzey zerinde elde edilen grntnn, fln duyarl bir yzey zerine
kaydedilerek (resmedilerek) kalc olmasdr.
Fotorafla birlikte geleneksel resmetme tekniklerinden farkl, yeni bir resmetme teknii ortaya kmfltr. Fotorafn resmetme teknii, makineler yoluyla resmetme dnemini bafllatmfltr. nsan eli iflin
iinde olmadan, resmetme dorudan makineler yoluyla yaplr hle gelmifltir. Sanayi Devrimi srecinde ortaya kan dier
makineler gibi fotoraf makinesi de bir
parmak dokunufluyla resmetme srecini
bafllatarak sonulandrmaktadr. Fotoraf
makinesiyle birlikte insanolu bir aygt
yoluyla (optikle) grdn yzey zerine resmeder duruma gelmifltir. Fotoraf
makinesinin optiinden grlen fley, yzey zerine resmedilen rn olmufltur. Bu
flekilde geleneksel resmetme tekniklerinin eitim ve beceri kazandrma sreleri
aygtn becerisi hline gelmifltir.
Fotorafla birlikte resmeden kiflinin
gz artk geleneksel resmetme tekniklerinde olduu gibi plak gzn etkin olduu bir durumda deildir. nsan gz
optik araclyla bakar duruma gelmifltir.
Grsel uyaranlar optik yoluyla insan gzne ulaflmaya bafllamfltr. Bylece el-kol
gc dneminin temel belirleyicisi olan
plak gz, yerini optikten bakan optik
gze brakmfltr. Sanatnn setii optik
artk onun gznn nasl bakmas gerektiini belirleyen bir olgudur. Bu flekilde,
yzey zerine resmetme sreci iinde grmek ve bakmak kavramlarnn belirgin
Sanayi Devrimi: Tarma,

zanaatlara yani insana
dayal bir ekonomiden,
sanayinin ve makinelerin
retiminin egemen olduu
bir ekonomiye geifl sreci.
Karanlk Kutu: Drt taraf
kapatlarak ii karartlmfl
bir kutu. Kutunun bir
yznde alan delik yoluyla,
dflardaki nesnelerin
grnts, kutunun iinde
deliin karflsndaki yzeyde
elde edilir. Sa-sol ve altst olarak ters grnt
salayan bu aygt, fotoraf
makinesinin atas olarak
kabul edilir.
Resim 2.4
Sanatta
Makinelerin
Dnemi. Sanayi
Devrimi srecinde
ortaya kan
makineler sanatn
ortamna da
girmifltir. Bask,
fotoraf ve film
makineleri
bunlarn en
belirleyicileri
olmufltur.
34
Grsel Estetik
Fotorafla birlikte
sanatlarn resmedecekleri
konuya optik yoluyla
bakmalar sz konusu
olmufltur. Optik bakfl diye
yeni bir grsel durum ortaya
kmfltr.
fark ortaya kmfltr. nsan gz grr, optik yani objektif ise bakar. nsann gzle ve objektifle bir konuya bakarken ortaya kan nemli fark grfl as ve bakfl as kavramlaryla aklanr. nsann evresini net olarak grebildii a ile optik araclyla grebildii farkldr.
Fotorafn ortaya kard yeni resmetme teknolojisi ayn zamanda, nesneleri
iinde bulunduklar fiziksel gerekliiyle resmetmeyi salamfltr. Bunun anlam
fludur: Geleneksel resmetme tekniklerini kullanan sanatlar, bir konuyu yzey
zerine resmederken, o konunun fiziksel gerekliini kendileri ynlendirebilirler.
rnein, bir aac tuvale resmeden sanat, gzleriyle grd aac kendince yorumlayarak tuvaline resmeder. Aacn fiziksel gereiyle tuvaldeki -ou zamanayn deildir. Oysa fotorafn resmetme tekniinde, fiziksel gerek olduu gibi korunur ve nesnenin bir an yzeye resmedilir.
Daha nce szn ettiimiz bir konuya yeniden dnelim. Fotoraf, resmetme
teknii olarak yeni bir ortamdr. Her yeni ortam gibi fotorafn da kendine zg
yeni bir resmetme teknolojisi sz konusudur. Bu yeni ortam kullanan yaratc kifli, yeni teknolojileri kullanan kiflidir. Baflka bir deyiflle ortamn teknolojisini tanmadan ortam kullanmak sz konusu deildir. rnein fotoraf makinesini kullanmay bilmeden, fotorafn resmetme teknii kullanlamaz. Makinelerin dnemiyle
birlikte, resmedebilmek iin aygt kullanmak bir zorunluluk hline gelmifltir.
Fotorafla birlikte yzey zerinde canl ve cansz nesnelerin bir an duraan
olarak resmedilmifltir. Ifla duyarl olan levhalar daha sonralar film yzeyi zerindeki bu grntler yeniden bir ifllemden geirilerek (karanlk oda ifllemleri) kt yzeyi zerinde fotoraf olarak ortaya kar. Fotoraf makinesi nesneleri duraan olarak yzey zerine kaydeden bir aygttr. 1895 ylnda ise Auguste L. Lumire
(1862-1954) ve Louis J. Lumire (1864-1948) kardefller tarafndan sinematograf
(cinmatography) adl bir aygt gelifltirildi. Sinematograf, fotorafn duraan grntlerini hareketli olarak yzey zerine kaydeden bir aygttr. Bu aygt yoluyla
kaydedilen grntler beyaz perde zerine yanstlarak gsterilir. Sinema olarak
adlandrlacak olan bu yeni ortam (ara), yzey zerine nesneleri yaflamdaki gibi
hareketli olarak kaydetti. Yine sinema, yzey zerine hareketi gzle alglanabilir
bir duruma getirmifltir. Sinema, fotorafn resmetme tekniini hareketli olarak yeni bir ortama taflmfltr.
Sanayi Devrimi srecinin yani makinelerin insan yaflamna youn bir flekilde
girdii dnemin yzey zerine resmetme asndan zerinde durulmas gereken
iki buluflu fotoraf ve sinemadr. Bunlarn ikisi de makine dneminin resmetme
aralardr. Fotoraf ve sinema makine yoluyla resmetmenin ortamlardr. Fotoraf
ve sinemayla birlikte yzey zerine resmetme, insan elinin bir becerisi deil makinelerin becerisi hline gelmifltir. Fotoraf ve sinemayla birlikte yzey zerine resmetmeye ynelik yeni teknolojiler ortaya kmfltr. Bu teknolojiler yeni ortamlara
zg fleylerdir. Bunlar fotoraf ve film kameralar gibi makineler, objektifler ve karanlk odada kullanlan aralar, kimyasal sreler, fotoraf kad ve beyaz perde
gibi yzeylerden oluflur. Sz konusu olan yeni teknolojiler hem eserin ortaya karma srecini hem de izleme ortamn belirler.
Grfl As: nsann,

evresinde net olarak
grebildii a. Bu snrlar
kesin olarak belirmemifl bir
adr.
Bakfl As: Objektifin bir
konuyu grd a.
Objektifin odak uzaklna
gre snrlar kesin olarak
belli bir adr.
Grnt: boyutlu
nesnelerin, flk kullanlarak,
yzey zerinde elde edilen
ikiboyutlu suretidir.
SIRA SZDE
Sanatnn teknolojiyi
SIRA SZDE kullanmas, onu mekaniklefltirir mi? Okuduklarnzn flnda
tartflnz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
35
Makineler dneminde ortaya kan

fotoraf ve sinemann kullandklar yzeyler de dorudan teknolojinin rnleridir. Fotoraf kd ve beyaz perdenin
zerinde durmak gerekir. Fotoraf makinesi ve film kameras, film yzeyi zerine resmeder yani negatif grnt sz
konusudur. Bu negatif grntde fotoraf kdna pozitif kartlr. Bu sre
iinde negatif grnt bytlerek pozitif fotorafa dnflr. Sinemada da negatif filmden alnan pozitif kopya beyaz
perdeye bytlerek yanstlr. Fotoraf
kd ve beyaz perde eserin ortaya kt yzey olarak, resmedilen konunun
yanstld bir ortamdr. Bunun anlam
fludur: Objektiften grlen konu bir sreten geirilerek fotoraf kdna ve
beyaz perdeye ulaflr. Bu sre fotorafn resmetme tekniinin kendine zg
srecidir. Resmeden sanat asndan
bakldnda; fotoraf kd ve beyaz
perde sanatlarna snrlar belirli bir yzey sunar. zellikle sinemada bu yzeyi enine ve boyuna sanat diledii gibi
deifltiremez.
Fotorafn at yolda sinema, sinemann arkasnda ise yzey zerinde
elektronik olarak resmetme ortam olarak elektronik grnt buluflu gerekleflti. 1926da John Logie Baird (1888-1946) elektronik olarak elde ettii bir resmi,
flktan oluflan bir yzey (televizyon tp) zerinde ortaya kartt. Bu flekilde, foSIRA SZDE
toraf makinesinin optik ve makine sistemi elektronik srelerle
birleflerek yeni bir
ortam olarak ortaya kt. Sinemann hareketli grnts bu kez, televizyon ekran olarak adlandrlacak olan flkl yzey zerinde yeni bir ortam
D fi olarak
N E L M insan yaflamna girdi.
Elektronik grnt adndan da anlafllaca gibi, yzey zerinde elektronik tekS O R U
noloji yoluyla resmetmeyi salar. Elektronik grnt, video kavramyla da anlr.
Video farkl konuyu ifade etmek iin kullanlmaktadr. lki elektronik
anlamnD Kgrnt
KAT
da kullanlmasdr. kincisi, video sinyali denildiinde grnt anlafllmasdr. ncs
ise video sektr kavramyla ifl alann ifade edilmesidir.
SIRA SZDE
Resim 2.5
Sanatta Elektronik
Dnem. Elektronik
teknolojisinin
geliflmesiyle birlikte
bu teknoloji birok
ara ve gereciyle
sanatn ortamna
girmifltir. Video,
elektronik
teknolojisinin
sanatn
ortamndaki
yegne
temsilcisidir.
N N
Video ile elde edilen grnt nitelikleri ve olanaklaryla filmden ok farkldr.

Kuflkusuz fotorafn tekniinden geldii iin baz kesiflme AMALARIMIZ
noktalar vardr ama
bunlarn tesinde kkten bir deiflim durumudur. Video insanlara ok yakndr,
herkesin televizyon olarak evinde ve evresini kuflatmfl olan ekranlardadr. KulK sinema
T A P gibi bir enlanmas kolaydr. Gncel olan ve doal sunar. En nemlisi de
dstrinin paras olmadan herkes evinde video retebilir. Ayrca video grme iflit-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
36
Grsel Estetik
Resim 2.6
Sanatta Karma
Ortam. Bilgisiyar ve
WEB, bir ynyle
de kendinden
nceki teknolojileri
kapsayan yeni bir
dnemi ve
teknolojiyi temsil
eder. Hem
geleneksel hem de
fotorafn resmetme
teknii bilgisayar
ortamnn
iindedir. Bu
ynyle bilgisayar;
tuval, film yzeyi,
beyaz perde, sahne
gibi tek bir ortam
deil btn bu
sistemleri de iine
alabilen karma bir
ortam sanatnn
hizmetine
sunmufltur.
Karma Ortam, oklu Ortam:

Birden ok grsel-iflitsel
ortamn kullanld ortam.
Genellikle izleyenle
etkileflimli bir ortamdr.
me duyularna ynelik uyaranlar ayn anda yzey zerine kaydeder ve yine grnt ve sesi birlikte oaltarak yayar.
Elektronik grntyle birlikte insanolu iin elektronik teknolojilerle resmetme dnemi bafllamfltr. Artk ne geleneksel resmetme tekniklerinde kullanlan kalemler, boyalar, fralar, kazma baklar ne de fotoraf ve sinema filmi, karanlk oda aralar, tuval, fotoraf kd,
sinema perdesi gibi yzeyler gereklidir.
Televizyon, elektronik grntnn kullanld ara olmufltur. Bir kitle iletiflim arac olarak televizyon, elektronik grnty kullanlr. Ekran elektronik grntnn yzeyidir. Elektronik teknoloji yoluyla ekran zerine resmedilir. Bu anlamda ekran, tuvalden farkszdr.
1900l yllarda elektronik teknolojinin de gereklefltirilen geliflmeler sonucunda birok yeni aygtla birlikte bilgisayar bulunmufltur. Bilgisayar sadece hesap aygt olmann tesinde 1900l yllarn sonunda insan yaflamnn her alanna girmifltir. Bilgisayar resmetme teknolojisi olarak da yeni bir dnemi bafllatmfltr. Ardndan gelen Web teknolojisiyle
birlikte insanolu yep yeni bir ortamla tanflt. Bu ortam, hem gelenekseli kapsyordu hem de yeniliklere akt. Bilgisayar ve Web teknolojileriyle; izerek, boyayarak
resmedilebildii gibi fotoraf ve sinema ortamlarn da kullanmak mmkndr. Bu
anlamda zerinde durulmas gereken, birden ok ortam kapsayan bir teknoloji olmasdr. Birden ok ortam; resim, fotoraf, film bu teknolojiyle bir araya getirilerek
kullanlabilir. Bu flekilde resmetme tarihi iinde karma ortam, oklu ortam dnemi
bafllamfltr.
Karma ortam dnemi, bilgisayar becerisiyle resmetmenin dnemidir. Bilgisayar; insan elinin, gznn hatta hafzasnn bir uzants gibi alflan teknolojisiyle
insana yzey zerinde yeni bir resmetme olana sunmufltur. izerek, boyayarak
resmetmek bilgisayar teknolojisiyle yeniden tanmlanarak kullanlmaya bafllamfltr.
Fotorafn resmetme teknii ve sinemann hareket olgusu hem olduklar gibi hem
de gelifltirilerek kullanlmfltr.
Geleneksel resmetme tekniinde insan elinin fotorafn resmetme tekniinde ise
makinelerin ve optiin belirleyici olduunu sylemifltik. Bu resmetme tekniklerini
kullanan sanatlar kendilerini tek bir yzey zerinde ifade etmifllerdir. Yal boya
resimle, sinemann ya da fotorafn ayn yzey zerinde olmas bu teknikler iin sz
konusu deildir; ancak teknolojinin ulaflt nokta insanoluna bunu salamfltr.
Elektronik grnt ksmen bunu becermifltir. Videonun ekran hem filmi hem de fotoraf bir arada sunabilmifltir. Bilgisayar teknolojisindeki geliflmeler, sanatlara yzey zerinde birden ok ortam bir arada kullanabilme olanan salamfltr. Bilgisayar teknolojisi bunu hem de ok kolay, ucuz ve hzl bir flekilde salamfltr.
Yzey zerine yaplan resimler, insann grme duyusuna yneliktir. Geleneksel resmetme teknikleri olan izerek, boyayarak ve kazyarak resmetmek grme
37
duyusuna ynelik uyaranlar ierir. Farkl bir resmetme teknii olan fotoraf da
grme duyusuna ynelik uyaranlar ierir. Tuval, kt, fotoraf kd bunlarn
hepsi ikiboyutlu yzeylerdir. Sanatnn bu ikiboyutlu yzey zerinde grsel estetik geleri kullanarak duygu ve dflncelerini ortaya koyarken yapt fley, grsel
olarak alglamaya yneliktir. Dalgal bir denizin fotorafn eken sanat, dalgalarn sesini fotoraf kdna aktaramaz, nk fotorafn teknolojisi buna elvermez.
Yal boya ve bask resim iin de durum farkl deildir.
Sinemann teknolojisi grme ve iflitme duyularna ayn anda uyaran gnderen
bir teknoloji sunmufltur. Sinemann teknolojisiyle birlikte yzey zerinde grnt
ve ses boyutu ortaya kmfltr. Sinemann grmeyle ilgili sunduu teknoloji, nesneleri fiziksel hareketleriyle yzey zerine sunan bir teknolojidir. Bu ynyle de
yzey zerinde hareket fiziksel olarak ortaya karken, grsel estetik gelerin dzenlenmesiyle ilgili olarak hareket boyutu oluflturmak diye yeni bir durum ortaya
kmfltr. Sinemann teknolojisiyle birlikte artk grsel ve iflitsel uyaranlar, douda
olduu gibi birlikte yzey zerinde kullanlabilecek geler olarak sanatnn emrinde olmufltur.
Sinemann teknolojisiyle birlikte grsel-iflitsel bir ortam ortaya kmfltr. Bu teknoloji elektronik grntyle, bilgisayar ve web teknolojileriyle gelifltirilmifltir. Hatta elektronik grntnn teknolojisi; grme ve iflitmeye ynelik uyaranlar annda
yzey zerine kaydederek oaltabilen teknolojiler fleklinde geliflmifltir. Elektronik
grnty kullanan sanat, flkl yzey zerine bir nesneyi kaydettiinde ayn zamanda binlerce farkl ortama bu grntleri ve sesleri iletebilecek bir teknolojiyi
kullanmaktadr.
Btn bu anlatlanlar geliflen ve deiflen teknolojinin sunduu olanaklarla ilgili fleylerdir. Resmetme teknolojisindeki geliflmeler, resmedilen yzeyi, resmetme
tekniini, resmeden kifliyi deifltirdii gibi bitmifl eseri ve izleyenleri de etkilemifltir. Geleneksel resmetme tekniiyle ortaya konulmufl olan bir yal boya resmin
karflsndaki kifliyle bir fotorafn karflsndaki kiflinin durumu ayn deildir. Sinemann teknolojisi izleyici konumundaki insanlar karartlmfl bir salona toplarken,
elektronik grnt insanlar tek tek farkl meknlarda bir araya getirmifltir. Yal
boya resim, fotoraf ya da sinema eseri karflsndaki izleyici pasif durumda eser izler. ok zel rnekler dflnda izleyicinin sanatnn yzey zerinde sunduu fleyi
ynlendirmesi sz konusu deildir. Bu resmetme tekniklerinin teknolojileri buna
izin vermez. Oysa elektronik grnt ve bilgisayar teknolojisiyle birlikte, yzey
olarak ekran zerinde sunulan fleyi izleyici ynlendirebilir.
Elektronik grnt teknolojisinin yzeyi olan ekran, en basit anlamda, flk ve
renk dzeltmeleri yaplarak izleyen tarafndan da ynlendirilebilecek bir yeni ortamdr. Bilgisayar teknolojisiyle birlikte bu ynlendirme flekilleri daha da artmfltr.
SIRAgrnt
SZDE teknoloBu anlamda zerinde durulmas gereken konu fludur: Elektronik
jisiyle birlikte sanat izleyenleri de artk eserinin yaratcs olarak dflnebilir. Sanat dorudan izleyicinin ynlendirmesiyle eser ortaya koyabilir.
D fi Baflka
N E L M bir deyiflle sanatnn rettii eseri izleyenler ynlendirerek gelifltirebilirler. Tabi ki bu durum sanat kifliliiyle ilgili bilgileri yeniden deerlendirmeye ynelik konular da orS O R U
taya karmfltr.
Burada zerinde durduumuz konu yeni teknolojilerin yzey zerineD resmeden
sanatKKAT
lara sunduu olanaklardr. Bunun yaflama geirilerek kullanlr hle gelmesi, sanatlar
tarafndan kabul grmesi ise farkl koflullar gerektirir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
38
Grsel Estetik
OALTIM TEKNOLOJLER VE SANAT ESER

AM A
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
oaltm teknolojilerinin gelerini ve resmetme tekniklerinin oaltm teknolojileri olarak kullanlmasn aklayabilmek.
izmek, boyamak, kazmak, fotoraf ve elektronik grnt, yzey zerinde resmetmenin farkl teknikleridir. Bu tekniklerin kendi teknolojilerinden kaynaklanan bir
dier nemli zellii de tek ya da oaltlabilir olmalardr. rnein, yal boya reSIRA SZDE
sim tek olarak
retilir. Oysa bask tekniiyle yaplan resim ise tek deil birden oktur. Sanat tarafndan yaplan bir tane asldan binlerce oaltlabilir. Fotorafn teknolojisi deDayn
bir tane negatiften binlerce oaltmaya gre alflr. Foto fi N Eflekilde
LM
rafn teknolojisini kullanan sinema da ayn flekilde bir negatiften istenilen sayda oaltma yapmaya ynelik alflr. Elektronik grnt ve bilgisayar teknolojileri ise yO R U
zey zerine Sresmetmeyle
birlikte ayn anda oaltmay gereklefltirir.
oaltmak demek,
zerine yaplan bir resmin, izimin vb. dzenlemenin aynsndan
D K K Ayzey
T
birden ok retmek demektir. oaltmak yzey zerindeki resmin yeniden retimi anlamna da gelir.
N N
SIRA SZDE
nsanolu tarihin ilk gnlerinden beri her durumu kendi dflndaki insanlara oaltarak yayma
eiliminde olmufltur. Her resmetme tekniini de bu amacna yneAMALARIMIZ
lik kullanmaya alflmfltr. Resmetme tekniklerinin bazlar dorudan oaltm teknolojileri olarak bulunmufltur. Bask teknii, fotoraf, elektronik grnt bir resmetme teknii
birlikte ayn zaman da oaltm teknolojileridir. AralarndaK Tolmakla
A P
ki fark teknolojileriyle ilgilidir. Bask teknii ve fotoraf bir mekanik oaltm teknolojisidir. Elektronik grnt ve bilgisayar ise elektronik oaltm teknolojileridir.
oaltm
tahta bask tekniinden beri bilinmektedir. Tahta bask bir
T E L teknolojisi
EVZYON
oaltm teknolojisi olarak din kitaplarn yaygnlaflmas iin kullanlmfltr. Din kitaplarn oaltlmas iin tahta basknn kullanlfl biimi estetik kayglar taflmaz.
Bu bask tekniini ok sonraki yllarda sanatlar estetik kayglarla kullandlar, bel N T E Rbuldular.
NET
ki de yeniden
Tarihsel sre iinde bakldnda bir kuflak teknolojinin,
yani resmetme teknolojisinin buluflunu gereklefltiriyor. Ardndan gelen bir baflka
kuflak da bu arac oaltm teknolojisi olarak yeniden buluyor. Bir sonraki kuflak
da ayn teknolojiyi sanatn ortamnda kullanyor yani sanatn ortam iinde yeniden
buluyor. Bu anlamda resmetme tekniklerinin kez bulunuflu sz konusudur:
1. Resmetme teknii,
2. oaltm arac,
3. Sanat eseri retimi iin bulunuflu.
Bir ressamn gnlerce uraflarak resmettii portre ya da peyzaj, fotoraf yepyeni bir teknolojiyle ok ksa bir zamanda yzey zerine kaydederek oaltabilen bir
teknoloji sunmufltur. Bu konuyla ilgili olarak Walter Benjamin (1892-1940) Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii adafl Sanat Yapt adl nl denemesinde flyle demifltir:
Fotorafla birlikte insan eli, resmin yeniden retim sreci ierisinde ilk kez en nemli sanatsal ykmlerinden kurtuldu; bu ykmler artk yalnzca objektife bakan gz
tarafndan stlenildi. Gzn alglamas, elin izmesinden ok daha az zaman aldndan, resim araclyla yeniden-retim sreci, konuflmayla atbafl gidebilecek hza eriflti. (W. Benjamin, Pasajlar, (ev. A. Cemal), YKY, st., 1993, s. 47).W. Benja-
39
min, oaltm teknolojileriyle yaplan yeniden-retimin zellikle de fotoraf

teknolojileriyle resim sanat rneklerinin oaltlmas durumunda, sanat eserinin flimdi ve buradal, bulunduu yerdeki biricik niteliinin ortadan kalktn sylemifltir. Sanat eseri yaratld dnemin izlerini taflr. Ayrca eserin
fiziksel yapsyla ilgili zellikleri eserin zerinde hissedilir. oaltm teknolojileri eserin bu zelliklerini ortadan kaldrr. Mzede zel bir ortamda grlen bir yal boya resimle, ayn resmin yeniden-retilerek yaplan oaltmalarndan bir rneini kaldrm zerindeki bir tezgahta grmek ok farkl
bir durumdur. Bu durumu ortaya kartan fley oaltm teknolojileridir. W.
Benjamin, oaltm teknolojileriyle sanat eserlerinden yaplan yeniden-retimlerin, sanat eserinin zel atmosferini (aurasn) ortadan kaldrdn vurgular. Sanat eserinin oaltlmas, doal olarak sanat eserinin tek olmas, biriciklik zelliini ortadan kaldrmfltr.
Fotorafn sunduu teknoloji, mekanik olarak oaltan bir teknolojidir. Sinema, elektronik grnt ve bilgisayar teknolojileri de ayndr. Yani bu teknolojileri
kullanan kifli ayn zamanda yeniden-reterek oaltan kiflidir. Fotoraf bir resmetme teknii olarak 1827de bulunmufltur. 1839 ylnda Fox Talbotun negatif grnty bulufluyla oaltm teknoloji durumuna gelmifltir. Nadar (1820-1910), J.
M. Cameron (1815-1879) gibi yaratc kifliler bu oaltm aracna estetik kayglarla
yaklaflarak onu sanatn ortamna sokmufllardr. Sinema ve elektronik grnt resmetme tekniiyle birlikte oaltm teknolojisi olarak yaygnlaflmfltr. Sinemay sanatn ortamna sokan S. Eisenstein (1898-1948) ve D. W. Griffith (1875-1948) olmufltur. Ayn flekilde bir kitle iletiflim arac olan televizyon fleklinde topluma giren
elektronik grnt, elektronik oaltm teknolojisi olarak yaygnlaflmfltr. N. June
Paik (1932-2006) adl sanatnn yaratc alflmalaryla elektronik grnt (video)
sanatn ortamna girmifltir. Gnmzde bilgisayar teknolojisi de ayn sre iindedir. oaltm teknolojisi olarak yaflamn iindedir. Yaratc insanlarn abalaryla
sanatn ortamna ynelik abalar hl srmektedir.
Sanat eserinin yeniden-retilerek oaltlmas, sanat sradanlafltrrSIRA
m?SZDE
Negatif Grnt; Ters tonlar

olan fotorafik grnt.
Pozitif fotoraf ya da
film elde etmek iin
kullanlr.
Yeni oaltm teknolojileriyle birlikte sanat eserinin biricik olmas, tek olmas
D fi N E L M
gibi konular farkl bir flekilde yeniden gndeme gelmifltir. Yeni teknolojilerin sanat etkilemesi, ynlendirmesi konusu, hem estetik hem de kltr tarihi asndan
S O R U
birden ok soruyu ierir. Bir ynyle bakldnda sanat eseri zgrleflmifltir.
Yani
sanat eserleri mzelerin byl ve zel ortamndan karak sokaktaki insana ulaflmfltr. te yandan sanat eserinin retimi kolaylaflmfltr. Makinelerle yzey zerinDKKAT
de sanat eserinin retilmesi iin parmak dokunuflu yeterlidir. Bu flu demektir: Yeni teknolojiler artk aygt marifetiyle sanat eseri retme srecini bafllatmfllardr.
SZDE
Geleneksel ve fotorafn resmetme dnemlerinde olduu gibiSIRA
teknik
sreleri bilmeye gerek kalmadan, makinelerin dmelerine ve tufllarna dokunarak sanat eseri retilebilmektedir. retilen sanat eseri ayn zamanda elektronik
olarak oaltlaAMALARIMIZ
rak yaygnlafltrlabilmektedir. Bu flekilde sanat eseri retmek, sanat eserinin retim sreciyle ilgili yeni tartflmalar gndeme getirmifltir. Tabi ki sanat denilen yaratc kiflinin konumu bir tartflma konusu olarak ortadadr. Bir
K dier
T A Ptartflma konusu da sanat eserinin hzl bir flekilde retilip yaygnlaflmasyla birlikte ortaya kan pazarlama konusudur. Yeni teknolojilerin sanat ve sanat eseriyle ilgili ortaya
kard sorular ilerletmek mmkndr. Kullanlan teknolojilerin
T E L E Vieriini
Z Y O N bilmek,
bizlere bu sorularn yantlarn bulma konusunda yol gsterici olacaktr.
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
40
Grsel Estetik
TEKNOLOJNN TUZAKLARI
N
AM A
Teknolojinin ortaya kard tuzaklar snflayabilmek.
Teknolojiyle ilgili olarak iki temel grfl sz konusudur. Bir grfle gre teknoloji, hi durmadan geliflen toplumu ok gzel olaylara doru srkleyen bir tr topyadr. Dier grfle gre bir felakettir. Baflka bir deyifle gre; teknoloji sihirli bir
lambadr ya da tek difli kalmfl bir canavardr. Teknoloji dnyasna, sanata olan etkilerini aklayc flekilde bakarken video ve bilgisayar teknolojilerindeki yeni geliflmelerin sanatlara hayal bile edilemeyecek anlatm biimleri gelifltirme olana
salad grlr. Konuya bu flekilde yaklaflmak iyimser teknoloji yaklaflmdr. Bu
teknolojiler yeni grme ve duyma biimleri yaratarak, geleneksel biimleri etkilediler ve bu etki flafllacak flekilde geliflti. Bilgisayarlar sanatn her yerine ulaflt. Gnmzde video ve bilgisayarla var olmaya uzayla yaratlabiliyor. zleyicinin var olmaya uzayn nc boyutu iinde yryp ilerlemesini salayacak hallografik
grntlerin yaratlmasnn snrndayz.
Teknolojiyle ilgili ktmser yaklaflmn ilk gesi makinelerin boyunduruunda
olma duygusudur. Makineler nesneleri insanlardan daha iyi tasarmlar. nsan gesi olmakszn sanatsal giriflim duygusu yok olur. Bu anlamda teknoloji, btn canl sunumlar yok etmeye ynelik alflyor ve kltrmzdeki her sanatsal yapm
srecini insandan uzaklafltryor. Bu anlamda teknoloji sanat biiminin temel sorunu olarak ortaya kyor. Teknoloji eskinin yal boya resmi yerine duygusuz seenekler sunuyor.
Teknolojik geliflmeye olumlu ve olumsuz bakan yaklaflmlar birok genel varsaym paylaflmaktadrlar. ki yaklaflm da yeni teknolojilerin sanata karfl benzeri
grlmemifl bir meydan okuma iinde olduu sorusunu getiriyor; ikisi de teknolojinin insan yaflam zerinde giderek artan nemi ve etkisi olduunu belirtiyorlar.
Kuflkusuz sanata karfl bir teknoloji dflnlemez; ancak teknoloji-sanat iliflkisinde
dikkat edilmesi gereken noktalar vardr. Bu konuyu ataszlerinden yola karak
aklamak olasdr.
ki tanesi daha allkta, ama elindeki bir tane kuflun deerini bil. Bunun anlam fludur, allktaki teknoloji ya da kufllar yeni ve ileri teknolojilerdir. Bunlar toplum
ve sanat iin hayal olufllar olabilir, nemli olan elinde tuttuundur. Eski teknolojiler hemen yenisiyle deifltirilmeden hakk verilerek kullanlmaldr. Klasik fotoraf;
film, karanlk oda sreleri eldeki bir kufltur, saysal (dijital) fotoraf teknolojisi ise
allktaki kufllar olarak dflnlebilir. Bu sistemlerin ikisi de nasl kullanldna
baldr. Her teknolojiyle mmkn olan ve yaplmas gereken yaplmaldr.
Tuzaklardan sakn. Teknolojiyle uraflanlar genellikle pazarlama ve baflka
nedenlerle fare kapanlar retme eilimindedirler. Teknoloji kullananlara sorulmadan bu fare kapanlar retilir. rnein; video sistemindeki VHS ve BETA sistemleri iki farkl standart olarak ortaya kmfltr ve hangisinin daha stn olduu belli
deildir. Bilgisayarlardan yaflanlan PC ve Mac sistemleri ve saysal fotoraf makineleri iin retilen farkl hafza kartlar da byledir. Bunlar teknolojik fare kapanlardr. Bu kapanlardan bir tanesine yakalandnz zaman bu teknolojilerden kolayca kurtulmak sz konusu olamaz.
Hzn iyi ayarla. Teknolojik deiflmenin hzn iyi belirlemek gerekir. Yeni
teknolojilerin evresinde fazlasyla dikkat ekici hareketler, tantmlar oluflur, bunlardan bofl yere etkilenmemek gerekir. Bu yeni teknolojilere flpheyle yaklaflmak
deil, tanmak amaca uygun olup olmadn anlamak gayreti fleklinde olmaldr.
Yeni teknolojileri kullanrken eski teknolojileri unutmamak gerekir. Saysal sistemlerle kayt yaparken, ses bandnn folklorik zelliklerini de unutmamak gerekir.
Ava giden avlanr. Bunun anlam uygun teknolojiyi semektir. Yanlfl teknolojiyi seen sanat kendini teknolojiye av hline getirir. Bilmedii, tanmad
teknoloji onu ve yaratcln yutar. Teknolojinin bu dzeyi sanat dnyas iin iki
taraf keskin baktr. Elimizde en ilkel tekniklerle yaplmfl bronz dkmler, yal boya resimler olmasna ramen sanatn her zaman teknolojiye dnk bir yz
vardr. Yeni teknolojiler, gelenekten etkilendiinde flafllacak flekilde sanat teknoloji iliflkisinde verimi karfllkl olarak artrr. Sanat ve teknoloji ikiz kardefltirler. Onlar, Sanayi Devrimiyle birlikte birbirlerinden ayrlmaya bafllad. Yaflamla
ilgili olan btn teknolojiler, sanatla da ilgilidir. Otobanda ara kullanan bir srcnn ilerledii yolu dikkatle izlemesi gerekir, ancak dikiz aynasndan ardnda kalan yola da ayn dikkatle bakmas gerekir. Onu ileriye gtren dikiz aynasnda grdkleridir. Aracn n camnda grlen yeni teknolojiler, dikiz aynasnda grlen ise eski teknolojilerdir
41
42
Grsel Estetik
zet
N
A M A
N
A M A
Tarihsel bir sre iinde yzey zerine resmetmeyi aklayabilmek.

Bir nesnenin sanat eseri olabilmesi iin ncelikle yaratc bir insan etkinlii sonucunda retilmifl
olmas gerekir. Bu flekilde sanat eseri doal nesnelerden ayrlr. Yzey zerinde sanat eseri retmeye ynelik kifli ellerinin uzants olarak teknolojiden yararlanr. Belli amaca ynelik olarak bulunan teknolojiler zaman iinde sanatn ortamnda da kullanlmfltr. Her farkl resmetme teknii
kendine zg bir teknolojik sreci kullanr.
Yzey zerine resmetmenin insanlk tarihi iindeki farkl dnemlerini ayrt edebilmek.
Yzey zerine resmetmeyi salayan teknolojiler
asndan; el-kol gc, makineler, elektronik ve
karma ortam dnemleri olarak drt belirgin dnemden sz edilebilir. Bu dnemlerin kendine
zg teknolojileri doal olarak resmetme anlayfln da etkilemifltir. Geleneksel resmetme teknii
el-kol gc dneminde, fotoraf ve sinema makineleri dneminde, video elektronik dnemde,
bilgisayar ve Web karma ortam dneminde ortaya kmfltr.
N
A M A
N
AM A
oaltm teknolojilerinin gelerini ve resmetme

tekniklerinin oaltm teknolojileri olarak kullanlmasn aklayabilmek.
Tarihsel olarak bakldnda; bir kuflak resmetme
teknolojisini bulur, ardndan gelen bir kuflak da
bu arac oaltm teknolojisi olarak yeniden bulur. Bir sonraki kuflak da ayn teknolojiyi sanatn
ortam iinde yeniden bulur. Fotoraf belirleyici
bir oaltm teknolojisi olarak sanat eserinin durumunu deifltirmifltir. oaltm teknolojileriyle
birlikte sanat eserinin biricik olmas, tek olmas
gibi konular farkl bir flekilde tartfllmfltr.
Teknolojinin ortaya kard tuzaklar snflayabilmek.
Toplumsal yaflamn temel belirleyicilerinden olan
teknoloji, bir ynyle olumlu bir ynyle de
olumsuz durumlar ortaya kartr. Sanat ve teknoloji iliflkisinde yeni teknolojiler nemli olmasna ramen tuzaklardan saknmak gerekir. Amacna uygun teknoloji en yeni teknolojidir. Teknoloji pazarnn fare kapanlarndan btn insanlar gibi sanatlarn da dikkatli olmas gerekir.
43
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi bir nesneyi sanat eseri yapan temel gelerden biridir?
a. nsan eliyle yaplmfl olmas
b. Yaratc bir insan etkinlii olmas
c. Bir sre sonucunda ortaya kmas
d. Yzey zerine yaplmfl olmas
e. Boyayarak yaplmfl olmas
6. Afladakilerden hangisi fotorafn resmetme tekniinin temel zelliklerinden biri deildir?

a. Negatif grnt
b. Kimyasal sre
c. Optikten grme
d. Yanstma
e. Yzeyi boyama
2. Sanat dalyla ilgili olarak kullanlan ara, gere ve

aletleri ieren uygulama bilgilerine ne ad verilir?
a. Teknik
b. Sistem
c. Ortam
d. Teknoloji
e. Resmetme teknolojisi
7. Afladakilerden hangisi videonun belirleyici zelliklerinden biri deildir?

a. Film geleneinden gelmesi
b. Elektronik sre izlemesi
c. Ekran kullanmas
d. Kimyasal bir sreci olmas
e. Optii kullanmas
3. Teknolojik bulufllar, rne ynelik olmakla birlikte

sanatn her alannda da belirgin bir deiflime neden olmufltur.
Buna gre, afladaki ifadelerden hangisi sylenebilir?
a. Yeni sanatlar ortaya kmfltr.
b. Teknolojik bulufllar sanatlar beklemek durumundadr.
c. Sanat teknolojisiz asla olamaz.
d. Yeni sanat alanlar ve yzey zerine resmetme
teknikleri ortaya kmfltr.
e. Yeni sanat alan iin yeni bulufllar yaplmfltr.
8. Grme ve iflitme duyularna ayn anda uyarc gnderen ortam afladakilerden hangisidir?
a. Video
b. Bask resim
c. Fotoraf
d. izim
e. Karikatr
4. Geleneksel resmetme tekniklerinin bafllad dnem

afladakilerden hangisidir?
a. El-kol gc dnemi
b. Elektronik dnemi
c. Makinelerin dnemi
d. Karma ortam dnemi
e. Teknoloji dnemi
5. Matbaa makinesi kutsal kitaplarn oaltlmas iin
bulunmasna ramen yzey zerine resmetme tekniklerinin de teknolojisi olmufltur.
Buna gre, afladaki ifadelerden hangisi sylenebilir?
a. Teknolojiler farkl amalara ynelik bulunur.
b. Her yeni teknoloji doal olarak sanata yneliktir.
c. Belli amaca ynelik bulunan teknoloji, zaman
iinde farkl alanlarda kullanlr.
d. Teknolojiyi bulan kifliler doal olarak sanatlardr.
e. Teknolojiler sanatn ortamnda bulunur.
9. Afladaki ortamlardan hangisi ortaya kan oaltm

teknolojilerinden biri deildir?
a. Yal boya resim
b. Video
c. Bask resim
d. Film
e. Fotoraf
10. Afladakilerden hangisi teknolojiyle sanat iliflkisinde dikkat edilmesi gerekenlerden biri deildir?
a. Eski teknolojilerin deifltirilmeden nce hakk
verilerek kullanlmas
b. Her teknolojiyle mmkn olan ve yaplmas gerekenlerin yaplmas
c. Teknolojideki deiflimin hznn iyi belirlenmesi
d. Her yeni teknolojiye flpheyle yaklafllmas
e. Teknolojinin amacna uygun kullanlp kullanlmadnn belirlenmeye alfllmas
44
Grsel Estetik
Yaflamn inden
Okuma Paras
flte William Gibsonn geleceki (ftrist) romanndaki siberuzay. Ama Gibsonn belirttii gibi, onun siberpunk romanlarnn konusu, gnmzde iletiflim altyapsnda meydana gelmekte olan son derece gereki deiflimlerdir.
Siberuzay, bilgisayar bellei ile alar, telekomnikasyon
ve saysal ortamlardan oluflan sanal uzaydr. Grateful
Deadin flark szlerini de yazan gazeteci John Barlowun
szleriyle: Paranz nereye koyduysanz, orasdr siberuzay. Bir yandan tm dnyay kaplayan telefon alar, uyduyla iletiflim, bilgisayar alar etkileflimli kablolu TV ve
ISDN araclyla yaratlmakta olan bir ortamdr; te yandan saklama teknolojilerinin iindeki kuvantum uzaydr.
Siberuzay altyapsnn temelleri ta 1830larda, elektrikli
telgrafn geliflmesiyle atld. Bylece, Mors alfabesindeki noktalar ve eik izgilerle ikili koda dayal bilgi taflyan bir a kurulmufl oluyordu. Telgraf alar hzla geniflleyip birleflerek tm dnyay kaplad. Bu uluslararas a 1851de Manfl Denizi, 1870te Atlas Okyanusu katlacakt. Telefon ve telsiz telgrafn icadyla bu protosiberuzay byk bir geniflleme gsterdi. stelik telsiz
telgrafla birlikte, ufukta radyo grnmflt artk.
1920lerden bafllayarak radyo dalgalar, insan sesi ve
mzik yaynnda da kullanld. 1930larda ise hem radyo hem kablo araclyla televizyon sinyali taflnyordu.
Siberuzaydaki en son geliflmeler, bilgisayar sistemlerinin
telefon hattna balanmasndan kaynaklanr. lk baflta bu
balantlar, bilim adamlarnn uzak yerlerdeki yazlm ile
veri tabanlarna daha rahat eriflmesini salyordu. Ama
ok gemeden, bilgisayar alar zerk bir geliflme gstererek elektronik posta, ilan tahtas sistemleri ve ok eflitli toplant, bilgi, ileti hizmetlerinin iletildii birer ortam
durumuna geldiler. Finans hizmetlerinde (bankaclk ve
borsa ifllemleri) 1960larda bafllayan bilgisayar kullanmyla birlikte dnya paral, alarn ve bilgisayar belleinin siberuzayn dolduran saysal veri bitleri haline geldi.
Fiberoptik alar, yksek bant geniflliine sahip veri sper otoyollar ve kiflisel saysal sistemlere, gzeli radyo
alarna, uyduyla iletiflime dayal kifliler aras iletiflimin
geliflmesiyle siberuzay, alflma ve bofl zamanlarmzn
giderek daha byk bir blmn geirdiimiz ortam
olacaktr. Marshall McLuhann bundan 30 yl nce War
and Peace in the Global Villagede yazd gibi, merkez
sinir sistemimizin elektronik uzants olmaktadr siberuzay. McLuhann ngrd telekomnikasyon alar,
sonunda uzaklk, dil ve zaman engellerini ykarak anszn geliflen yepyeni bir global ky yaratacaktr.
YKY, st., s. 54-55.

Walter Benjaminin yorumlad Paul Kleenin Angelus
Novus adl resminde mphemlik bir flekilde tasvir edilirken teknoloji dflncesi hakknda ok fley reniyoruz. Benjamin flyle yazyor:
Kleenin Angelus Novus adl resminde bir melek grnmekte; melek sabit flekilde seyrettii yerden baflka
yerlere gidecee benzer flekilde tasvir edilmifl. Gzleriyle dik dik bakan, az almfl, kanatlar gerilmifl flekliyle Meleklerin Tarihinin bir resmidir. Yz gemifle
dnktr. Bizim bir zincirin halkalar olarak algladmz olaylar, o ayaklar nnde birbiri ardna sralanmfl
felaket yn ve saldrlar olarak tek bir facia fleklinde
grmektedir. Melek orada durarak lleri ayaklandracak ve paralanmfl fleyleri btnle kavuflturacak gibidir. Ancak, bir frtna cennetten kopup gelmektedir.
Melein kanatlarna arpan rzgar yle fliddetlidir ki
melek kanatlarn kapatamaz olmufltur. Bu frtna, engellenemez bir flekilde melei srtna dnd gelecein iine uurtmakta iken enkaz ynlar yerden ge
ykselmektedir. Bu frtna, bizim ilerleme dediimiz
fleydir.
Biri adafl kltrmzdeki ilerleme olan iki grfl vardr. Teknolojiye atfedilen anlam, Benjaminin Tarih tanmnda olduu gibi bir felakettir ya da bir inanfla gre hi durmadan geliflen soyut yn ve toplumu harikulade olaylara doru gtren bir tr topyadr. Kuflkusuz, deiflkenlerin birinin dierinden etkin olmas mmkndr. ki iddiann birlikte gze girmesi biliflsel uyumsuzlukla mmkndr. (Kl, 1995, s. 64)
Kaynak: Cotton, B. ve Oliver, R. (1997). Siber Uzay

Szl (ev. zden Arkan ve mer enderolu),
Kaynak: Kl, Levend. (1995). Video Sanat: Elefltirel

Bir Bakfl. stanbul: Hill Yaynlar.
45

1. b
2. d
3. d
4. a
5. c
6. e
7. d
8. a
9. a
10. d
Yantnz yanlfl ise Yzey zerine Resmetme

konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yzey zerine Resmetme
Yantnz yanlfl ise Yzey zerine
Resmetmenin Dnemleri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
Resmetmenin Dnemleri konusunu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise oaltm Teknolojileri ve
Sanat Eseri konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Teknolojinin Tuzaklar
konusunu gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
Tuval, fotoraf kd, beyaz perde, ekran denildiinde
bir yzey anlafllr. Bunlarn her biri tek baflna bir yzeyi deil, o resmetme tekniiyle ilgili teknik ve estetik
sreleri de aklar. Tuval stne yal boya resim. Bu
sanat eserinin dorudan insan elinin rn olduunu,
tek olduunu, boya kullanlarak yapldn akla getirir.
flte tuval byle bir ortamdr. Beyaz perde ya da ekran
denildiinde, o ortamla ilgili teknik ve estetik sreler
akla gelir. Evet, her ortamn kendine zg zellikleri
vardr. Bunu belirleyen fley, o ortamn teknik srecidir.
Yaratc kifliler ortamn teknik srecini kullanarak, o ortama zg dil olufltururlar. rnein, fotoraf, kaydetme
ve oaltma teknolojisi olarak bulunmasna ramen,
yaratc kifliler fotorafn resmetme tekniinden yeni
grsel dil yaratlabileceini fark etmifllerdir.
Sra Sizde 2
Bu konu sanat ve teknoloji iliflkisiyle ilgili en nemli
sorulardan biri olarak gndemdedir. Bu konuyla ilgili
olarak, sanat ve sanat denemeleri kaleme almfl olan
Lszl Moholy-Nagy (1895-1946) bu durumu; Tafllaflma, donup kalma korkusu olarak tanmlar. MoholyNagynin szleri aynen flyledir:
Sanatlar deneylerinin sonularn alflmalarnda uygulama konusunda ou kez duraksarlar; nk mekanikleflmenin sanatn ruhunu ldrecei, sanat tafllafltraca yolunda evrensel bir korkuyu paylaflrlar. (...) Bu
korku temelsizdir; zira yaratmn btn unsurlarnn birden bilinli olarak arlmas hibir flekilde mmkn
deildir. (...)
Btn kurallara, btn kat yasalara, teknik mkemmelleflmeye ramen bu yaratc g, zmlemeyi hak
eden bu genetik gerilim, btn sanat eserlerinin karakterini belirlemektedir. Bu, gnmzn ve gelecein temel eilimlerinin sezgisel bilgisinin rndr.
(Richard Kostelanetz (Ed.), Moholy-Nagy An Anthology, Da Capo Press, New York, 1991.
Bu kitapta yer alan From Pigment to Light (Pigmentten
Ifla) ss. 30-34 adl deneme, Trkesi; Fsun Karaman.
Sra Sizde 3
Teknolojik geliflmenin sanat konusunda getirdii temel
belirleyici fley, sanat eserinin oaltlmas olmufltur. Bask teknolojisini, fotoraf ve sinema teknolojilerini dflnn: nsanolu bu flekilde dflncelerini yayarken ayn
zamanda yakn evresi dflndaki dnyay alglar hle
46
Grsel Estetik
Yararlanlan Kaynaklar
gelmifltir. Fotoraf ekilen bir nesne btn dnyaya
yaylr. Bir roman baslarak oaltlr. Mzik eserleri de
ayn flekilde dnyaya yaylr. Evet bu flekilde sanat eseri artk eski dnemlerde olduu gibi tek yani biricik deil, dnyann her yerindedir. Nasl ki demiryolu corafi uzakl ortadan kaldrdysa, oaltm teknolojileri de
sanat eserinin tek bir yerde bulunma durumunu ortadan kaldrmfltr. Sanat eseri bu flekilde kitleye almasyla, ne yazk kimi durumlarda sradan nesneler hline
de gelmifltir. Teknoloji sanat eserini herkese ulafltrmfltr, ancak bunun bedeli sanat eserinin deerinin durumunu etkilemifltir. Mzede tek olan bir tablo ile oaltm tabii ki ayn fley deildir.
Benjamin, Walter. (1993). Pasajlar. (ev: Ahmet Cemal) stanbul:YKY

Kl, Levend. (2007). Grntnn yks: Fotoraf
ve Sinemann Toplumsal Tarihi. Ankara: Dost
Kitabevi.
Kl, Levend. (Ed). (1995). Video Sanat: Elefltirel Bir
Bakfl. stanbul: Hill Yaynlar.
GRSEL ESTETK
Sanat, Doay sradan bir gze grnd biimiyle alglamaz, nk heyecan

ona grnfllerinin altndaki i gerekleri gsterir.
Rodin
Amalarmz
N
N
N
N

Varlk, gereklik, doruluk, temsil kavramlar ve gereklik trlerini tanmlayabilecek,
Sanat ortamnda ve yzey zerinde gerein temsillerini, sanatn gereklikle
olan iliflkisini aklayabilecek,
Fotoraf ve gereklik arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,
Sanat ve teknoloji iliflkisi balamnda gerein temsil edilme biimlerini deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Gerek
Yeniden retim
Fotorafik Gereklik
Teknik-Teknoloji
znel Gereklik
Alg
Temsil
Optik Bakfl
Sanat
Fotorafik Grnt
Sanal Gereklik
erik Haritas
Grsel Estetik
Fotoraf, Gereklik ve
Gerein Temsili
Gereklik, Alg, Temsil Kavramlar

Yzey zerinde ve Sanat
Ortamnda Gerein Temsili
Fotoraf ve Gerek
Sanat-Teknoloji liflkisi Balamnda
Gerein Temsili
Fotoraf, Gereklik ve
Gerein Temsili
Henri Cartier-Bressonun ustalndaki giz, salt gereklikle kalmayp
ok iyi bir seici olmasndan; izleyicinin bir sonu kartabilecei
grsel elerin en sekin bir biimde dzenledii an yakalamaktaki ustalndan kaynaklanmfltr. Cartier Bresson, olayn en arpc, dramatik yapnn kurulduu en st noktasnda yakalanmas ilkesine dayanan an fotorafnn babasdr. Onun fotoraflarn sradan bir haber fotoraf olmaktan karp belge nitelii taflmasn
salayan ve gnmze kadar ulafltran fley, fotoraflarndaki estetik
deerlerdir. Bir foto muhabiri olarak Bresson, oluflturduu grntlerde, grd fley hakknda ne dflndn ve ne hissettiini
keskin bir biimde ifade etme ihtiyac duymufltur. Bu yzden, fotoraflar sklkla inceliklidir ve kolay anlafllrdr, nadiren karmaflktr. Basn fotoraflna derin bir saygs vardr ve hikyelerini tek
bir etkileyici fotorafta anlatma eilimindedir. nsann gerekleri ve
olgularla ile ilgili foto muhabirlii deneyimi, onun haber ve tarih
duyumundan, fotorafn toplumsal rol ile ilgili yaklaflmndan beslenmektedir. Bressonun portre yaklaflm da, onu adafllarndan
ayran bir incelie sahiptir. Doal flk kullanarak, fotoraflad kifli ile ilgili referanslara ulaflabileceimiz meknsal portre anlayflndan faydalanarak, bu incelii gzler nne serer. Bresson fotoraf
ekme deneyimi iin Mutlak An kavramn tanmlamfltr. Ona gre mutlak an,
saniyeden ok ksa bir sre ierisindeki, en doru ereve, kompozisyon ile ulaflabileceimiz, bize fotoraflanan olayn ya da insann zn anlatan zamandr. Bu
ann flipflak fotoraftan ayrld nokta ise insan davranfllarn ve duygularn yanstmasndaki ayrntda gizlidir. Bresson, Mutlak An adl makalesinde fotorafta,
en kk fley bile, byk bir zne haline dnflebilir szyle bu sreci zetlemektedir. Bressona gre; objektif mutlak anda alp kapandysa, fotorafnzda
igdsel olarak geometrik bir dzen oluflturduunuzu grr, bu dzen olmadan
fotorafnzn hem flekilsiz hem de cansz kalacan fark edersiniz. Bresson, ayn
zamanda bir fotorafn bask srasnda kesilmesine tamamen karfldr. Ona gre,
eer bir fotoraf kesmeye ya da krpmaya baflladysanz, oranlarn geometrik adan doru olan karfllkl etkileflimini ldryoruz demektir. Ksaca ona gre her
fley Mutlak Anda belirlenir ve ardndan gelen mdahaleler fotorafn zne zarar vermekten te herhangi bir ifle yaramazlar.
Kaynak: Ankara niversitesi letiflim Fakltesi Web Sitesi, 5 Haziran 2003
http://ilef.ankara.edu.tr/fotograf/yazi.php?yad=2206
50
Grsel Estetik
GEREKLK, ALGI VE TEMSL KAVRAMLARI
N
AM A
Gereklik: Dflnlen ya da
zihinde tasarlanan deil,
somut ve bilinten bamsz
olarak var olandr.
Doruluk: Bilgiyle ilgili bir

deerdir. Bilgiyi meydana
getiren tek tek gelerin
doruluundan ya da
yanlfllndan sz edilemez.
Buna gre doruluk tek tek
kavramlarn deil, bu
kavramlardan meydana
gelen yarglarn ya da
nermelerin zelliidir.
Realizm (gerekilik):
Varln, insan bilincinden
bamsz ve nesnel bir
biimde var olduunu
savunan grfltr.
Septisizm (kuflkuculuk):
Bilgi kuramnda gereki
anlayfla karflt olarak,
doru, kesin, mutlak
anlamda bir bilginin
mmkn olmadn
savunan grfltr. Felsefe
tarihinde gezgin filozoflar
olarak bilinen Sofist
dflnrler de, doru
bilginin greliliini ve
imknszln
savunduklarndan bu grfl
ierisinde yer alrlar.
Varlk, gereklik, doruluk, temsil kavramlarn ve gereklik trlerini tanmlayabilmek.
Gereklik kavramna bir aklk getirebilmek, her fleyden nce gerekliin bir var
olma durumu olduunu belirlemekle mmkndr. Bir baflka deyiflle gereklik,
dflnceye iliflkin bir fley deildir. Dflnceye iliflkin olan, doruluk kavramdr.
Gereklik, dflnceden ve bilinten bamsz olan bir durum, olgu ya da nesne
olarak, doruluu salayan varln bir zelliidir. Bir fleyin varlk olma zelliinden dolay o fleye gerek denir. Baflka bir deyiflle gerek, insan bilincinden bamsz ve nesnel biimde var olan her fleydir. Biz onun farknda olsak da olmasak da,
alglasak da alglamasak da gerek vardr ve onun varl nesneldir. Nesnellik ya
da objektiflik burada, herkesin alglamasna ak olmay ve znellikten daha dorusu kiflisel, duygu, dflnce, inan, kanaat ve deerlerden bamsz bir biimde
var olmay ifade eder. Bu noktada, var olma ve gerek olma durumlarna da bir
aklk kazandrmak gereklidir. Var olma, dflncede olma ya da dflnceden bamsz olmadr. rnein (pi) says vardr; ancak gerek deildir. nk onun
varl yalnzca dflncededir. fiu masa. dediimizde ise onun hem varlndan
hem de gerekliinden sz etmifl oluruz. Masay hem dflnrz, hem de onun
varln duyusal olarak gsterebiliriz. fiu hlde, doruluk nermede, yargda ya da
zihinde bulunur, gereklik ise var olan dnyann nesnesi ya da olgusudur. Sonu
olarak gerek olan her fley vardr, ancak var olan her fley gerek deildir.
Doruluk ve gereklik, gndelik dilde ou kez birbirine karfltrlan, birbiriyle iliflkili olmakla birlikte birbirlerinden de farkl olan kavramlardr. rnein fiu
kalem. dediimizde, onun varlk olma durumuna gndermede bulunmufl ve gerek olduunu belirtmifl oluruz. Ancak, fiu kalem dorudur. nermesi, tamamen
anlamsz ve yanlfl bir ifade olur. Buna gre, doruluk, verilen yarglarla ilgili bir
deerdir. Gerek, var olma durumuna gndermede bulunurken, doru, o varlk hakknda ne srlen yargnn deerini gstermektedir. Ancak, fiu kalem krmzdr. nermesi, dorudur ya da yanlfltr diyebiliriz. Kalemin gereklii sz
konusuyken, Kalem krmzdr.n doruluu sz konusudur.
Doruluun ltnn ne olduu ve bir yargy doru ya da yanlfl yapan fleyin ne olduu ise, dflnce tarihi boyunca tartfllan, birbirinden farkl birok yorumu ve gl beraberinde getiren sorulardr. Spinoza ve Descartes realist
(gereki) filozoflar iin doruluk, apaklktr. Bu kuramlara gre, doru bir yarg, doruluunu kendisinden alr. Kendi i zellikleriyle, apak, ak ve seik oluflu, onun doru olduunu gsterir. Doruluun uygunluk kuram ise, doruluun,
dflncenin gereklie uygun olduunu savunmaktadr. Baflka bir ifadeyle, doru,
geree uygun olan, gereklikle rtflendir. Gerein bilen znenin zihnindeki
varl, onun tarafndan alglanmasdr. Gndelik yaflantda ve bilimsel dflncede
kabul gren bu anlayfl, tasarmn nesnesine uygunluu olarak da ifade edilebilir.
Bir yarglar sistemi ierisinde eliflki olmamasn ifade eden kurama greyse, doruluk, hem biimsel hem de deneysel ynden, yarglar arasnda herhangi bir eliflki bulunmamasn, mantksal ynden tutarlla sahip olmasn ve akl yrtme kurallarna uygun olmasn ifade eder. Kuflkucu (septik) ve Sofist dflnrler ise
gereklie ve onun bilgisine ynelirken, doru bilgiye yani hakikate hibir zaman
ulafllamayaca tezini ileri srmfllerdir. Duyularmzn ve aklmzn yanlabilir ol-
51
3. nite - Fotoraf, Gereklik ve Gerein Temsili
mas ile duyularmzn yaratt alglarn greceli olmas, genelgeer anlamda bir
doruya ulafllmasndaki temel engellerdir.
Buna gre, doru bir bilgiye ulaflmak mmkn deildir ya da doru, kifliden kifliye deiflir. Bu kuflkucu tezden yola kan Descartes ise, kuflkuyu yalnzca bir
yntem olarak kullanr. Ona gre, kendisinden asla kuflku duyamayacamz bilgi,
Dflnyorum yleyse varm. yargsdr. Burada aklc (rasyonalist) dflnr Descartesn nemi, gereklik zerine kuflkucu bir grfl asndan, kesin ve doru bir
bilgiye ulaflabilmesidir. rnein rya grdmzde, grdklerimizin gerek olduunu sanrz. Grdklerimizin gereklikle rtflmediinin ise ancak uyandSZDE
mzda farkna varrz. O hlde, flu an yafladklarmzn gerek SIRA
olduundan,
bir rya olmadndan nasl emin olabiliriz? flte Descartes, bu soruyu akl yrtme snrlar ierisinde kalarak yantlamaya alflr. inde bulunduumuz gereklikten kuflD fi N E L M
ku duymak gerekirse, kendi varlmzdan da kuflku duymamz gerekir. Kuflku
duymak dflnmektir ve kuflku duyabilmek, dflnebilmek iin de, dflnen bir
O R U
ben, bir bilin, bir varlk olmas gerekir. Eer kuflku duyuyor,S dflnyorsak,
bu
bizim var olduumuzun bir gstergesi olur. Kesin olan fley, flu anda kuflku duyduumuz, dflndmz ve bunun bilincinde olduumuzdur. Yafladklarmz
da bir
DKKAT
rya deildir. nk kendimizin var olduunun bilincinde olduumuz bir durumda, iinde yafladmz dnya da gerektir. Aksi hlde var olmamz sama olurdu.
SIRA SZDE
Felsefe, bilim ve sanat iliflkisi, gereklik ve fotoraf iliflkisi balamnda, doruluk
kavramnn yeniden deerlendirilmesi gerekmektedir. Buna gre doruluk, gerein akl tarafndan yeniden infla edilmesi ve buna iliflkin yarglarn
deer olarak ele
AMALARIMIZ
alnmaldr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Bu tanmlarla ilgili daha ayrntl bilgi iin baknz: en, A. KadirK(2001).

T A PBilgi Felsefesi. Bursa: Asa Yay.
Varlk, Gereklik ve Doruluk kavramlarn rneklendirerekTSIRA
aklaynz.
E L E VSZDE
ZYON
N N
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
Dnyayla ya da gereklikle iliflki kurmann ilk biimi, duyu organlar aracly fi N E L M

la gerekleflmektedir. inde yaflanlan gereklii tanmann veDanlamann
ilk koflu
N
T E R N EorganlarndaT
lu ise duyumdur. Duyum, i ve dfl evreden gelen uyarclarn duyu
S O R U
ki alc hcreler tarafndan alnmas, sinirler yoluyla beyne iletilmesidir.
Alglama
ise, beyne iletilen sz konusu uyarc enerjilerinin ya da etkilerinin, beyinde ifllenmesi, anlamlandrlmas ve yorumlanmas biimindeki nrofizyolojik sretir. Bu
DKKAT
srecin sonucunda ortaya kan durum da, algdr. Alg, bir nesne ya da bir olay
hakknda bilgi verir, nesnelerin ya da olaylarn konumlarn tespit etmeyi ve ne olSIRA
SZDE
duklarn belirleyebilmeyi salar. Alglama srecinde, uyarclar
rgtlenip
yorumlanr ve anlaml bir hle getirilirler. Bylelikle, uyarclarn tannmas, yaplaflmfl
btnler olarak kavranmas da gerekleflmifl olur. Alglama srecinde
tanma, koAMALARIMIZ
numlandrma, anlamlandrma ve yorumlama ifllemleri sz konusu olduunda, kiflisel deneyimler, gemifl renmeler, deerler ve kltr, sreci etkileyen znel koflullar olurlar.
K T A P
zetle alg, bireylerin zihinsel ve fizyolojik yaplarnn sahip olduklar yeteneklerle, onlarn dfl evredeki durum ve deiflmelerin farkna varmalarn salayan yetilerin genel addr. Alglama, uyarclarn duyu organlarn uyarmas
T E L E V Z Y O sonucunda,
N
uyarclarn daha dorusu dfl dnyann farkna varma srecidir. Algnn oluflum srecinde alg alan ve alg dayana temel hareket noktalardr. Alg alan, bireyin
evresine yneldii bir anda, o evreyi oluflturan zelliklerin ve varlklarn tm-
SIRA SZDE
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
52
Grsel Estetik
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Sofist filozof Protagoras,
Rzgar flyen iin souk,
flmeyen
iinse souk
SIRA SZDE
deildir. derken, alglarn
duyumlayann iinde
bulunduu koflullara gre
deifltiini gstermek
AMALARIMIZ
istemifltir.
dr. Alg dayana ise, bireyin alglamalarnn, eylem ve tutumlarnn temelinde

bulunan veSIRA
bunlara
SZDEyn veren deerler sistemi ve kiflisel deneyimleri ifade eder.
Burada alg ile gereklik iliflkisinde ortaya kan nemli bir noktay hatrlatmak gerekir: Alg, byk lde deneyimlerin anlamdr, gereklii yaplandran nesneleD fi N E L iliflkin
M
rin varlk yapsna
deildir. Baflka bir ifadeyle, alg, gereklik alannda yer
alan nesnelerin yapsal bir zellii deil, gereklik ierisinde elde edilen deneyimlerin anlam Sve
Dolaysyla, gerekliin alglanmasnda, gereklikteki
O Rsonucudur.
U
nesnelere bilmek iin ynelen bilen zne olarak bireyler, bu srece znel katklarda bulunurlar. Alglama sreci ierisinde bizler, bir anlamda gereklii ksmen yeDKKAT
niden yaplandrr, onu kendimize gre yorumlarz. rnein bir tiyatro oyunu sz
konusu olduunda, her izleyici, meslei, ald eitim, iinde yaflad kltr, geSIRA SZDE
mifl deneyimleri
ve kiflisel deerleri dorultusunda oyunu deerlendirecektir. Bilim tarihisi ve dflnr Kuhn, beyin aktivitesinin byk ounluunun, uyarcnn
duyumlanmas
ile alglanmas arasnda ortaya ktna iflaret eder. Bu nedenledir
AMALARIMIZ
ki, ayn uyarc farkl insanlarda farkl alglamalara yol aabilir.
N N
K T A P
Bu tanmlarKhakknda
T A P daha ayrntl bilgi iin baknz: Atkinson, Richard ve Dierleri
(2008). Psikolojiye Girifl. ev. Yavuz Alogan. stanbul: Arkadafl Yay.
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
GereklikleTSIRA
algnn roln aklayarak, alglarmz etkileyen etmenlerin
Eiliflki
L E VSZDE
Zkurmada
YON
neler olabileceini tartflnz.
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
D fi N EFarkl
LM
Gerekliin
Tanmlar
TERNET
Gerekliin Ndflnceden
bamsz bir durum, olgu ya da nesne olduu daha nce
belirtilmiflti. SBuna
O R U gre, gerekliin, doruluu salayan varln bir zellii olduu sonucu da karlmflt. fiimdi de, gerekliin farkl tanmlarna daha nce elde
edilen kavramlar flnda ynelmek gerekir. ncelikle gereklik, insanlar tarafnDKKAT
dan yapld, kurumsallafltrld ve srdrld iin toplumsal; bireysel bakfl
asndan bamsz olduu iin de nesneldir. Baflka bir ifadeyle sylendiinde, gerSZDE
eklik hemSIRA
nesnel
hem znel hem de sosyal yani toplumsaldr. Bu durum aslnda birbirinden ayrlamaz bir btnlk gsterse de, biz gerekliin farkl ynlerini ayr ayr deerlendirebiliriz. Burada ilk olarak gerekliin nesnel yn deerlenAMALARIMIZ
dirilecektir. Daha nce de belirtildii zere, her bireyin kendine zg bir yaflama
dnyas, grfl as, deerleri ve deneyimleri bulunmaktadr. flte nesnel gereklik,
bu anlamdaK kiflisel
T A Pgrfl alarndan bamsz olmay ifade etmektedir. inde yafladmz gereklik ierisinde, bir nesnenin rengini, konumunu, ksaca yapsn;
bir olayn gerekleflme yerini, tarihini ve biimini deifltiremeyiz. Ayn flekilde, belirli bir zamanda
T E L E V Zve
Y O Nmeknda gerekleflen bir olayn, bizim tarafmzdan grlmemifl ya da duyulmamfl olmas, o olayn gerekleflmedii anlamna gelmez. Ayrca,
gerekliin nesnel yn, herkesin gzlemine ak olmay da ifade eder. rnein,
metallerin stlnca genleflmesi olgusu, herkes tarafndan gzlemlenebilir.
N T E R N E T nesnel gerekliin bir yansmasdr ve tm insanlar, bir topznel gereklik,
lumda ya da en azndan bir grupta iken, gerekliin ayn belirlenimini paylaflrlar.
Kabul edilmelidir ki insanlar, yalnzca fiziksel dnyann bilgisine deil, dier insanlarn ve onlarla etkileflim yollarnn bilgisine de sahiptirler. Aslnda, toplumun
nesnel gerei, her birey iin bir urak noktas olarak dflnlmelidir. Zira znel
gereklik, kendini her koflulda korumaktadr. Toplumun benimsetmeye ve bireyin
sindirmeye alflt nesnel gerekliin, kusursuz biimde zmsenmesi mmkn
deildir. Yani bu nesnel gereklik her bireyde farkl bir znel boyutla yanstl-
N N
53
maktadr. Bu yanstma ak ya da rtk farkl gereklik trlerine iflaret etmektedir.

znel gereklikleri aflan, kuflatan nesnel bir gereklik olsa da, znel gereklikler,
nesnel gerekliin her an yeniden kurgulanmasn potansiyel olarak iermektedir.
Bu sre, toplumsal gerekliin anlam dzeyinde, sonu olmayan bir kurgulama
olarak srekli infla edilmesine neden olmaktadr.
Dnyann bilgisi ya da znel gereklik, her fleyden nce, bilinsiz ve rastlantsal olarak elde edilmifltir. rnein, ocuklar kendilerine verilen snrlarn dflna
ktklarnda cezalandrlrlar ve cezalandrldklarnda da snrlar keflfederler. Onlar, ebeveynleri ve kendileri iin nemli olan dier insanlarn davranfllarn taklit
ettiklerinde, bilinsiz bir flekilde norm ve deerleri de zmsemifl olurlar. Daha ileriki yaflamlarnda ise insanlar, dier insanlar ve gereklik hakkndaki bilgilerini genellefltirerek, bu etkilenme biimini srdrrler. Bunlarn tm genellikle otomatik olarak gerekleflir. Bunlarn yannda, kiflinin gnlk yaflam bilgisinin geerlilii, kendisi ve dierleri tarafndan sorgulanmadan kabul edilir. Dorudan elde edilen deneyimler, kiflinin dnya bilgisiyle ak bir biimde eliflkili olmad srece,
ondan flphe edilmesi iin bir neden yoktur. Ayrca, insanlar dnya hakkndaki
bilgilerinin pek ok insan tarafndan paylaflldn da varsayarlar. nsanlar genellikle, dnyann kendi grdkleri gibi olduuna inanrlar. Nesnel gerekliin bilgisi, yalnzca rutin eylemlerle ve yarar getiren (gnlk hayatta kullanlan) yeteneklerle snrlandrlmfltr. Bu bilgi, dnyada yaflamak ve eylemde bulunmak iin gerekli olan bilgidir. Bu anlamda znel gereklik, yalnzca yaflamak ve eylemde bulunabilmek iin gerekli olan gereklik bilgisini deil, ayn zamanda kiflinin, gereklii kendi eilim ve deneyimleri dorultusunda isellefltirmesi sonucunda ortaya kan sentezi ve kiflinin kendine dnk bilgisini de iermektedir.
Nesnel ve znel gereklik arasndaki fark aklaynz.
SIRA SZDE
Her birey, kendisinin ve dier bireylerin beklentilerini ngrebilmek, belirli eyD fi N E L M

lemlere nasl karfllk vereceini bilmek, toplumsal dzendeki yerini bilmek ister.
Tm bunlarn yannda, insanlar yalnzca dierlerinin dnyay nasl grdklerini
S O R Uzorundadrlar.
deil, onlarn dnya alglarn da kendi alglar olarak kabul etmek
Genellikle, nesnel gereklik ile sosyal gereklik arasnda ayrm yaplmaz ve bireyler genellikle dnyann algladklar gibi olduuna iliflkin glD bir
taflrlar.
K K Ainan
T
Marleau-Ponty, bunu algsal inan olarak aklar. Algsal inan, refleksiyon ncesinde gerekleflen doal algda, fleylerin kendisine ulafltmza ve dnyann alglaSIRA SZDE
dmz hliyle var olduuna dair duyulan inantr. Baflka bir ifadeyle, dnyann ve
fleylerin varl zerine algnn kesinliidir. Dnya alglarmzn bize gsterdii flekildedir. Bu yarg, iinde bulunulan gerekliin olduundan AMALARIMIZ
daha farkl olmayacan ve alglarn gereklie iliflkin verilerinin kesinliini onaylar. Ancak, her durumda, yaflamn zneler aras ortam ve insann bilen ynnn yannda, isteyen- hisseden-bekleyen ynlerinin de olduu gz nnde bulundurulmaldr.
K T A P Daha farkl
bir yorum da, farkl gerekliklerden sz edilse bile, asl gerekliin yalnzca bir tane olduudur. Bu gereklik, tamamen uyank, bilinli, normal bir yetiflkinin saduyulu bir biimde alglad gerekliktir. Farkl her gereklik, geicidir.
her zaT E L E V Z Y OKifli,
N
man yaflam dnyasnn, gnlk yaflamn baskn gerekliine dner. Ancak gereklii farkl biimlerde yorumlamak, onu bir bakma yeniden retmek, insan iin
deta bir gereksinimdir.
NTERNET
Sosyal gereklik ierisinde kendini var edebilmek, fiziki dnyann
ve sosyal yaflamn karmaflk yapyla bafl edebilmek, insann hayal etme, kurgulama ve kurma-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
zneler Araslk: Dierleriyle

birlikte yaflayan ve
K T A P
etkileflimde bulunan
bireylerin bulunduu,
olduka gerek bir evre
ierisindeki yaflam
dnyasdr. T E L E V Z Y O N
NTERNET
54
Grsel Estetik
ca yaratma, imgeler (hayal, imaj) ve kavramlar arasnda eflitli birleflimler yaratabilme yetilerini harekete geirmifltir. Yani dnya, eflitli modellerle nceden yeniden
kurulmay gerektirir. Bu durumda, nesnel gereklik ile bu gerekliin anlamlandrlmas ve yorumlanmas arasnda bir ayrm yapmak mmkn grnmektedir. nsann zihninden bamsz bir dfl dnyann varl yadsnamasa da, bu dnyaya iliflkin alglarn znel bir katk ierdii; en azndan duyularn bize salad verileri
sentezleme ve birlie getirme ksmnda biz znelerin rol de gz ard edilemez.
Gnmzde teknolojinin geliflimine bal olarak, farkl bir gereklik tr daha
ortaya kmfltr. zellikle bilgisayar teknolojisiyle geliflen bu gereklik tr, sanal
gereklik olarak adlandrlmaktadr. Fiziksel ve nesnel gereklikten farkl olarak,
kurgusal dzeyde ortaya kan sanal gereklik, pek ok tartflmay da beraberinde
getirmektedir. Sanal gereklik, kiflinin bir ya da birden ok duyusuna hitap eden
ve kullanclarn
hareketleri ile gerek zamanl oluflan bilgisayar yaratml, sanal yaSIRA SZDE
ni gerek benzeri bir dnyadr. Kullancnn hareketi ile gerek zamanl bir etkileflim ierisinde olmas, sanal gereklik sistemlerini dier sistemlerden ayran en
D fi N E LGerein
M
nemli zelliktir.
sanal anlamdaki bu temsilinde, sanal meknlarn yaratlmas srecine de girilmifltir. Kiflinin, ekrann ara yzn yok ederek sanal meknlarda gerekmifl
S O R U gibi bulunduu byle bir durumda, optik alglayclar ve konum alglayc eldivenler gibi, insanlarn alglama biimlerini deifltirecek araclar
kullanlr. Gnmz teknolojisine ynelik elefltirileriyle nl kuramclardan Jean
DKKAT
Baudrillard, sanall bir cizlik olarak nitelendirmektedir. Ona gre, sanal ortamda zamann boyutlar gerek zaman iinde birbirine karflr. Yani, her fley bir maSIRA
SZDE de birer grnt ve makinenin ifllemcisi hline gelmifllerdir.
kinedir artk;
bedenler
Artk bofllukla iletiflime geilmektedir. Ona gre, sanal gereklik sonucunda gerek mekn ve bizi evreleyen her fley, efli grlmemifl bir biimde ssz, orak bir
AMALARIMIZ
ortama dnflmfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
Baudrillard hakknda
K T A P daha fazla bilgi iin baknz: Baudrillard, Jean (2001). Tam Ekran.
ev. Bahadr Glmez. stanbul: YKY.
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
Yaflam zneler
aras
bir yapdadr. ifadesiyle anlatlmak istenen nedir? Yaflamn zneler
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
aras oluflu, gereklik algsn nasl etkilemektedir? Aklaynz.
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
mge: Zihinde beliren olay,
AT
kifliDya KdaK nesnelerin
grntleridir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fi N E L Mzellikleri ile yanstma, sembol olma, simgeleme anlamlarna

Temsil, Dbelirgin
T E R herhangi
NET
gelir. Simge Nise,
bir nesnenin iflareti, semboldr. Belirli bir insan topluluunun uzlaflm
sonucu
zel bir anlam kazanmfl iflarettir. Bu adan bakldnS O R U
da, bizim iin bir anlam olan tm iflaretler birer simgedir. Burada nemli olan,
simge ile imgeyi birbirinden ayrt edebilmektir. mge, simgeden ya da sembolden
DKKAT
farkl olarak, hayal, imaj anlamna gelir. Baflka ifadeyle sylendiinde, daha nce
algladmz nesne ve olaylarn zihinde yeniden canlandrlmas, alglarn zihindeSZDE
ki izleridir. SIRA
Bu anlamda
temsil etme gerei simgeleme, onu yanstma olarak tanmlanr. Felsefe tarihinin ilk alarndan gnmze, gerein temsil edilme biimleri farkl kavramlarla ifade edilmifltir. Antik Yunan dflnr Platon idea
AMALARIMIZ
kavramyla, gerek ve onun temsili arasnda temelli bir ayrm yapmfltr. dealar,
duyularla algladmz ve alglarla kavradmz nesnelerin orijinal formlar, ilk rnekleridir. dea,
bir olan, deiflmeyen, duyusal olmayan, yalnzca dflnme yoluyK T A P
la elde edilebilen, zihin dnyamzdaki kavramlar, fikirlerdir. inde yafladmz
dnya yani gereklik ierisindeki nesneler, duyusal, gelip geici varlklar olarak
idealarn birer yansmas yani temsilidir.
N N
TELEVZYON
NTERNET
55
Deneyci (empirist) dflnrler Locke ve Hume ise aklc olan bu grflle karfltlk ierisinde, her bilginin kkenini duyularmza balar. Daha dorusu, duyularla
algladklarmz, zihin dnyasndaki idealarn birer yansmas ya da taklidi deildir.
Onlar tam anlamyla bilme etkinliimizin temelinde bulunurlar. Nesneler, idelerle
yani dflnce ve kavramlarla temsil edilir. deler de, duyum ve alg yoluyla oluflmaktadr. Bu durumda 17. ve 18. yzylda hakim olan deneyci dflnceler, duyum,
alg ve nesne arasndaki benzeflimi ngren temsil kuramnn, gerein temsili olarak grntnn kaydedilmesinde ne kadar byk rol oynadn gstermektedir.
Bu da bize, fotorafn byk lde deneyci bir grflle yola ktn gstermektedir. O dnemin dflnsel atmosferi gerei insanlar, idelerin yani kavramlarn
nesneleri temsil etme gc olduunu, nesnelerle onlar temsil eden ideler arasnda bir uygunluk olduu dflncesini temel alrlar. Dolaysyla, insan zihninde oluflan her tr temsil, gerekliin birer izdflmdr. nsann grme ve alglama zerine deneyimsel bilgileri flndan hareketle denilebilir ki, resmetme, gerekliin
bir temsili olarak deta nesnelerin insan zihnindeki izdflmlerinin somutlafltrlmas ya da gereklefltirilmesidir. Bu, bir anlamda idelerin gerek klnmasn, daha
dorusu dfl dnyann nesnel ve znel olarak deneyimlenmesi sonucunda gerekliin yeniden zihinde retilmesini ifade eder.
YZEY ZERNDE VE SANAT ORTAMINDA

GEREN TEMSL
N
A M A
Sanat ortamnda ve yzey zerinde gerein temsillerini, sanatn

gereklikle olan iliflkisini aklayabilmek.
Sanatla gereklik arasndaki iliflkiyi kavrayabilmek, her fleyden nce sanat eserinin, gerekliin ierisinde yer alan, bilinten bamsz, duyusal ve gerek bir varlk olduunun kabul edilmesiyle mmkn olabilir. Ancak sanat eseri, yalnzca duyusal ve gerek bir varlk deil, ayn zamanda gerek dfl bir varlktr. nk sanat eserine yn veren dflnsellik ve insann i dnyas, somut, duyusal, yani gerek deildir. Bu anlamda, sanat eserinin gerek bir varlk olmasnn yannda, tinsel, baflka bir ifadeyle ruhsal bir varlk olduunu da unutmamak gerekir.
En genel anlamda sanat, bilinli bir varlk tarafndan meydana getirilen simgesel anlamda gzel retimi olarak tanmlanabilir. Sanat, hofla giden ve dflndren
biimler yaratma abasdr. Elbette sanattaki gzel, doadaki gzelden tamamen
farkldr, nk doa insan yaratm deilken, sanat eseri insan tarafndan yaratlan
bir var olandr. Burada fotoraf asndan nemli olan nokta, onun biriciklik zelliine sahip olup olmad biimindeki tartflmadr. Bu konuda Frankfurt Okulu kuramclarndan Benjamin, mekanik yeniden retim ya da oaltm ifadesiyle, tekil bir varln kopyalama yoluyla oaltmn kastetmifltir. oaltlan rnler, taklit
hissi uyandran ya da kusurlu el yapm kopyalar deil, bamsz bir teknik ifllemin
rnleridirler. Bu teknik ifllemler araclyla, daha nce belirli bir yer ve zamanda
var olan grntlerin, efl zamanl olarak, birbirinden farkl bir stat eflitliliine sahip bir izleyici topluluu tarafndan grlebilmesini ifade eder. Sanat bilgisi ona gre, artk, orijinal grntnn ayrcalkl varln ifade etmemektedir. Sanatn o biricik, byl yan yok olmaktadr. Grntler, bundan byle anlamlarnn orijinal
balamlaryla belirlenmezler; ok ynl okuma ve yorumlamalara da ak deillerdir. Kltr nesneleri, artk taflnabilir bir tarzda yaratlmfllardr. Benjaminin grfl
aslnda, fotorafik grntleme yoluyla, grsel anlamda her sanat eserinin oalt-
Tinsel: Ruhsal, zihinsel. Tin,

ruh, zihin anlamndadr. Bu
kavram, insann ruhsal
yann, kiflisel tarihini,
kltrn, dflnce ve dfl
dnyasn, istek ve arzularn
ifade etmekle birlikte,
insanln toplumsal,
kltrel ve tarihsel yann,
yani ortak insanlk
durumunu da ifade
etmektedir.
56
Grsel Estetik
labildiini kastetmektedir. Fotorafn kendisinin sanat olup olmad konusu Benjaminin elefltirilerinden bu anlamda bamszdr. nk fotorafn kendisi de oaltma tabidir. Ancak burada nemli olan, yakalanan an, oluflturulan estetik grsellefltirmedir. Sanat iin olduu kadar fotoraf iin de geerli olan, gerek olann,
beklenmedik olmasdr. Fotoraf beklenmedik anlar yakalar.
nsann sanatla ilk iliflkisi, doadaki gzeli rnek almakla, daha dorusu doal
gzelliin bir benzerini yaratma arzusuyla bafllamfltr. Bu anlamda, Sanat nedir?
sorusuna verilen ilk yant da, sanatn doay, yaflam ve insan yanstan ya da taklit eden (mimesis) bir etkinlik olduu biimindedir. Sanat burada, gerei temsil
etme arac olarak gsterilmektedir. Yunanllar bu soruya yant ararken sanat, bir
eflit zevk vererek retme yntemi olarak grmfllerdir. Bu yntem ise onlara gre, grnen dnyay taklit ve idealize etme biimindedir. Yunan dflnr Platonun bu konudaki grflleri de, yalnzca grnflleri ya da nesneler dnyasn
yanstan sanatya ynelik elefltiriler zerine younluk kazanmfltr. Taklide dayal
olan bu tr bir sanat etkinlii, nesnelerin ilk rnekleri olan idealara ulaflmaktan
uzak kalacak, yalnzca birer yansma olan nesnelerin kopyalarn yaratmaktan teye gidemeyecektir. Daha sonra idealist sanat anlayfllaryla birlikte, sanatn yetkinlii arayan bir etkinlik, bir yaratma etkinlii olduu grfl arlk kazanmaya bafllamfltr. Bu grfle gre sanatsal anlamda yetkinlik, grneni olduu gibi yanstmak yerine, yaratc hayal gc yetisinin ve yarg gcnn harekete geirilmesiyle
yakalanabilecektir. Bylelikle sanat, baflka hibir etkinlie benzemeyen zel bir etkinlik olarak dflnlmeye, hayal gc ve zgrln kaplarn aacak tek anahtar olarak grlmeye bafllamfltr. Sanatn gereklikle olan iliflkisini farkl bir konuma getiren yaklaflm ise, sanat oyun olarak niteleyen anlayfl olmufltur. Buna gre, sanat etkinliini bir oyun gibi gereklefltirerek, maddeyle biimi tm gereklik kalplarnn tesinde birlefltirecektir. Sanat araclyla insan, gndelik yaflamn
ve pratik yararcln dflna karak, kendine bir zgrlk alan yaratabilecek ve
yaflamn zevkli bir hle dnfltrebilecektir.
Resim 3.1
Paul Czanne. Stil Life
With Onions And
Bottles. 1895-1900.
Kanvas zerine
yalboya, Louvre
Mzesi, Paris. Czanne,
gereklii resimsel bir
btnlk kazandracak
bir biimde ya da
sezgisel bir biimde
dzenlemeyi tercih
etmifltir. nemli olan
dnyann bir ann
yakalamaktr.
Tm bunlardan anlafllaca zere sanat ortamnda gerein temsil edilmesi sorunu ve sanat ile gerek arasndaki iliflki giderek, gerei yanstma ve onun bir
benzerini yaratma anlamnn tesine gemeye bafllamfltr. Sanattaki gerekliin fla-
57
flrtc yan, gnlk, sradan yaflamn ierisinde bile gerekliin bir patlama yaparak, aniden belirmesidir. flte sanat, gerekliin bu beklenmedik ynn, kendi
derinliklerimize yneldiimizde fark ettiimiz gereklii yakalamakta ve aktarmaktadr. Fransz dflnr Henri Bergsonun sanat ile gerek arasndaki iliflkiye getirdii farkl bir yorum, konuyu daha ak klacaktr. Bergsona gre, eer gereklik
duyularla tam olarak alglanabilseydi ya da insan fleylerle ve kendisiyle dorudan
iletiflime girebilseydi, sanat denen etkinlik gereksiz olur ve derin bir kavrayfl, hayal gc ve sezgiye sahip olan sanatya gerek kalmazd. Byle bir durumda, duSIRA SZDE
yu organlarmz belleimizin de yardmyla, taklit edilmesi olanaksz
ve zaman ierisinde deiflmeyen tablolar olufltururdu. nsan ruhunun derinliklerinden, i yaflantnn her zaman kendine zg olan ezgisi ykselirdi. Ancak Bergsona gre iimizD fi N E L M
de varln srdren bu durumlar, ne yazk ki ak seik bir biimde kavranlamaz.
Ancak insanlarn ounluu iin geerli olan bu durum, sanat iin geerli deilS O R U gremedii
dir. Sanat, yaflamn doal akfln sezebilir ve kavrayabilir, herkesin
gereklii grebilir. nsan duyular ve bilin her insan iin, gereklikten yalnzca
kullanlabilir ve basitlefltirilmifl bir blm sunar. Sanat byle Dbir
anlayfl
K Kyararc
AT
aflarak, gereklie daha dolaysz bir bakfl sunmaktadr. Bu bakfl salayan da duyularmz deil sezgilerimizdir. Bergsonun bu grflleriyle birlikte, dnyay anlaSIRA SZDE
mada akln deil, bilin ve bellein salad bilgi ve dflncelerle beslenen sezgilerin yaratcl fark edilmifltir. Bylelikle sanatlar, bu kopukluk ve karmafla durumuyla ilgili imgeler yaratabilme, savafl sonras yeni toplumAMALARIMIZ
dzenine uygun metaforlar kullanabilme olana bulmufllardr.
SIRA SZDE
Metafor: Mecaz,
D fieretileme.
NELM
Bir kavram yaygn
anlamnn dflnda
kullanma. Gncel ve duyusal
S O R U
gerekliin dflndaki
bilinalt alanlarn keflfiyle
de, sanat iin farkl
D K Knemi
AT
gereklik alanlarnn
artmfltr. Dier yandan
sanatlar, btn bu
deiflmelere karfln,
SIRA doal
SZDE
gzellii n plana
kartarak, canl ve gereki
betimlemeler
gereklefltirmeye
de devam
AMALARIMIZ
etmifltir.
N N
Modern sanat ve sanatlar hakknda daha ayrntl bilgi iin baknz:

Norbert.
K T Lynton,
A P
(2004). Modern Sanatn yks. ev. Cevat apan, Sadi zifl. stanbul: Remzi Kitabevi
Sanatn amac gerei dorudan iletmek midir? Tartflnz.
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
D fi N E L M
NTERNET
K T A P
T SIRA
E L E V SZDE
ZYON
D fi N E L M
Resim 3.2
NTERNET
Pablo Picasso. Pipo en Adam.

S O R U
S O R U
1911. Kanvas zerine yalboya.
The Kimbell Art Museum of Fort,
Worth, Texas. Picassonun Pipo en
DKKAT
D K K A TAdam sanatla gereklik arasndaki
iliflkiye yeni bir boyut katmaktadr.
Bir btn olarak
SIRA SZDE
SZDE
deerlendirildiinde resim, SIRA
grnen,
gerek dnyayla ilgisiz gibidir. Pipo
ien adam resmin iinde bulmak ilk
bakflta zordur. Ancak paralar
bir
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
araya getirildiinde btn
oluflturan geler fark edilmeye
bafllanr. O, gereklii dolaysz
K T A biimde
P
K T A P
aktarmak yerine, dnyay
yepyeni alardan grebilmek
amacndadr. Bu anlamda zgr
bir resim dili oluflturmufltur.
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
58
Grsel Estetik
Maara duvarlarna yaplan resimlerden camera obscura araclyla retilen

grntlere oradan da fla duyarl yzey zerinde bu grnty kalc hle getirme srecine dein insanlk, gerekliin farkl biimlerini somut olarak elde etme
amacyla birbirinden farkl birok yntem denemifltir. lleri yaflatmaya ynelik
dinsel trenlerden maaralara izilen imgelere, flimdiki zaman yaflama arzusu,
srekli olarak karflmza kmaktadr. nceleri resimle bafllayan ve daha sonra fotorafla devam eden gereklii kaydetme serveni de, izleyiciye, bir imge ya da
geree bakarken kendine zg olan flimdiki zaman srecinden uzaklaflarak baflkasnn flimdiki zamann yaflama olana vermektedir. Baflka insanlarn flimdiki zamanlarn yaflamak ve bir gereklik ann kalc hle getirmek iin ncelikle dflnsel bir arka plan, flk, hareket gibi fiziki dnyayla ilgili temel kavramlar zerinde
yeterli bilginin elde edilmesi gerekliydi. Bu bilimsel ve dflnsel geliflimin gerisinde, nemli bir dnm noktas olarak modern dflncenin ilerlemeye inanan aklc
anlayfl ve onun oluflumunu salayan birikimler bulunmaktadr.
Orta a boyunca kendini evrenin merkezinde gren insan, Copernicus (Kopernik) devrimiyle bir anda kendini, merkezinde; yer krenin ve insann bulunmad
bir evren sisteminde buldu. Bu devrimin belki de en can alc noktas, doann akl
araclyla anlafllabilecek, akla uygun bir dzeni olduunun farkna varlmasyd.
Bylece, insan aklnn etkin, znenin yani (bilen) insann anlayan ve tasarmlayan
ynnn keflfedilmesine giden yol da almfl oldu. 15. ve 16. yzyllar bilindii gibi
reformasyon (yeniden dzenleme), keflif ve bulufl yzyllardr. 17. yzyl ise bir aklclk (rasyonalizm) yzyl olarak nitelendirilmektedir. Deneysel doa bilimlerinin ve
rasyonel ya da formel (ideal-aklsal) bilimlerin ykselifli, doa yasalar hakknda kesin bilgilereSIRA
yineSZDE
doa bilimsel yntemlerle ulafllabilecei sonucunu beraberinde
getirmifltir. Ardndan gelen olgucu (pozitivist-bilimsel) dflnceyle beraber, doada
olup biten her fleyin nedeni yine doann iinde aranmaya, bu olaylarn ardnda ezeD fi N E L M
l-ebed (sonsuz) bir hakikat, bir z arama eilimi terk edilmeye bafllamfltr.
Yzey zerine resmetmenin, her fleyden nce insann grme eylemiyle ve gS O R U
rlebilirlikle ilgili olduunu kabul etmek gerekir. Yzey zerindeki bir desen, yalnzca bir yknme ya da kopya deildir. O, ayn zamanda insann duyum, alg ve
D K Kyeniden
AT
yorumlama yani
retme yeteneklerinin bir rndr. Marleau-Ponty, maara resimlerinden gnmze kadar resmin ycelttii fleyin, grlebilirliin gizeSIRAbir
SZDE
minden baflka
fley olmadn vurgulamfltr. rnein ressamn dnyas, gzle
grlebilir bir dnyadr. Resim, grme ediminden kaynaklanan coflkuyu uyandrr
ve onu en yksek gce ulafltrr. Pontynin deyimiyle grmek, uzaktan sahip olAMALARIMIZ
maktr ve resim, insann kendini varla katmas, onda kendini grnr klmasdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
Bergson ve Marleau-Pontynin
sanat anlayfllar hakknda daha ayrntl bilgi iin baknz:
K T A P
Lenoir, Beatrice. (2003). Sanat Yapt. ev. Aykut Derman. stanbul: YKY.
K T A P
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
TSIRA
Egrmek
L E VSZDE
Z Y O N arasndaki fark aklaynz.
Bakmak ve
D fi N E L M
D fi N E L M
NTERNET
NTERNET
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
59
FOTORAF VE GEREK
A M A
Fotoraf ve gereklik arasndaki iliflkiyi aklayabilmek.
Deneyci (Empirist) ngiliz dflnr Locke, tabula rasa (bofl levha) dflncesinden hareketle insan zihninin bofl bir levha olduunu ileri srer. Buna gre, insan zihni bafllangta doufltan, nsel (a priori) hibir bilgiye sahip deildir ve
tm bilgimizin temelini duyumlar oluflturmaktadr. Yani akl, bafllangta temiz
bir kt gibi bombofltur. nsan yafladka, duyu organlaryla dnyay tanmaya
baflladka zihninde dflnceler, kavramlar oluflmaya bafllar. Baflka bir ifadeyle,
idelerin (kavram, dflnce) kayna duyu verileridir. Farkl trden ideleri ayrt
eden Locke, deneyi i ve dfl deney olmak zere ikiye ayrr. Duyu organlaryla
dfl dnyann tecrbe edilmesi dfl deney, bunlar zerine akln kendi kendine
yapt ifllem ise i deneyin konusunu oluflturmaktadr. Bu ifllem bir refleksiyondur, baflka bir deyiflle akln kendisine dnk bir dflnme eylemidir. flte bu
nokta resmetme ve fotoraf asndan nemli bir noktadr. Fotoraf da gereklik
zerine bir dflnme, hatta insan aklnn duyularn snamas ve bir anlamda kendi gerekliini alglayfl zerine bir dflnme, bir refleksiyondur denilebilir. Kifli
ektii fotorafa bakarken, kendi gereklik algsna bakmakta, onu dflnmekte
ve kendini deerlendirmektedir.
Fotoraf makinesi ortaya kana dein geen uzun sre boyunca yzey zerine resmetme, ressamlarn oluflturduu resim geleneinin etkisi altndayd. Karanlk kutu (camera obscura) ve aydnlk kutu (camera lucida) gibi teknikler yzey zerine resmetme amacyla kullanldnda da, insann eli her zaman dorudan iflin iindeydi. Bu durum, insann gereklii belgeleme ve yorumlama abasnn, sahip olduu olanak ve koflullara gre deiflim gsterdiini, bunun yannda tekniin, gerekliin kurulmasnda bir olanak olarak grldn ve McLuhannn belirttii gibi tekniin bir ynyle insan uzuvlarnn yerini almaya baflladn gstermektedir. Birok kuramc iin, insan elinin giderek ifle daha az karflr olmas ve arac bir varlk olan makinenin devreye girmesiyle, gereklik giderek insandan uzaklaflmaya bafllamfltr. Benjamin, kamerann, bu ortam ve evreyi tasarlama olanana sahip olduunu grr. O, yine de, fotorafn, gndelik
yaflamn normalde gzden kaan birok detayn verdiinin hakkn teslim eder
ve fotoraf makinesinin zaman zaman insan gznn yerini aldn belirtir. Eer
fotoraf bunu gereklefltirmeseydi, insan gznn alglayamayaca bir biimde
hareketlerin dondurulamayacan kabul eder. Ancak Benjaminin bu grfllerine eklemek gerekir ki, fotoraf makinesi, zerk yani kendini tam anlamyla kontrol edebilen, insandan bamsz bir ara deildir ve her zaman onu geree
ynlendirecek olan kifliye yani fotoraf ekene ihtiya duyar. Fotoraf eken de
makineyle, daha dorusu fotoraf makinesinin optik yapsyla snrldr; tpk insann duyularnn kapasitesi ve bilme koflullaryla snrl olmas gibi. Bu nedenle,
makinenin snrll sorgulanrken, gereklii alglamada insann snrll da
gz nnde bulundurulmaldr. Makinenin snrl ve dolayl olduu kadar, yalnzca kaydetme, saklama, belgeleme arac olmad da kabul edilmelidir. O, bir
bakma gerei farkl biimlerde yorumlayabilmemizin, bizim iin ayrcalkl bir
an kiflisel bir anlamla, fakat herkesin alglayabilecei koflullarda saklayabilmemizin olanadr da.
Deneycilik (Empirizm): Bilgi

kuramnda, doru bilginin
kaynann duyularla elde
edilen veriler ya da
sonradan elde edilen
deneyimler olduunu ileri
sren felsefe akm.
A priori: nsel, deney
ncesi. nsan zihninde
doufltan bulunan,
deneyimle elde edilmemifl
olan kavram ve ilkeler. Buna
gre biz, doufltan birtakm
bilgilere sahibiz.
Refleksiyon: Dflnme,
yanstma. Felsefe etkinliini
nitelemek iin kullanlan bu
terim, kendi zerine dnme,
kendi zerine dflnme
anlamna gelir. Zihin kendi
zerine dnerek sahip
olduu bilgiler zerinde
dflnr ve kendini sorgular.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
60
AMALARIMIZ
N N
K T A P
Fotorafta optik yoluyla elde

TELEVZYON
edilen bir grnt sz
konusudur. Ve bu grntler
gzle grlen gerekten
farkllk gsterirler. Bunun
en nemli nedeni ise
NTERNET
yanlsamadr.
Yanlsama(illzyon),
nesnenin, fiziksel koflullar,
uyarclarn iinde
bulunduklar koflullar ve
psikolojik etkenler nedeniyle
gerekte olduundan farkl
olarak alglanmasdr.
SIRA SZDE
Grsel Estetik
AMALARIMIZ
Aklclk, Deneycilik
K T A Pve Kantn felsefesi hakknda daha ayrntl bilgi iin baknz: Gkberk, Macit. (1998). Felsefe Tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi.
Fotorafla
gerekliin en dolaysz (dorudan) biiminin saptanp saptanmad
TELEVZYON
kuflkulu bir durumdur, tpk insann gerekliin dorudan bilgisini elde edip edemediinin tartflmal olmas gibi. zne yani bilen insan, kendisine verili olan gereklii alglarken, zaman-mekn gibi kategorilerin (kalplarn) yan sra, zihinsel
srelerini ve
N T Egemifl
R N E T deneyimlerini de alglamasna katar. Bunlarn yannda, alglamalarnda da yanlabilir, yanlsama yaflayabilir.
Kantn bilgi kuramnda ne srd gibi, bir fleyi bilmek, yalnzca duyu organlaryla deil, ayn zamanda insan zihninin etkinliiyle mmkn olmaktadr. Burada gereklefltirilen, tasarmlarn senteze sokulmas, birlie getirilmesidir. Kald ki,
bize verili olan duyusal gereklii alglamada, duyularmzn olanaklar ve snrlaryla belirlenmifl durumdayz. nsan, doaya kendini ve psikolojisini yanstr, ona
kendiliinden ve bilinsiz bir biimde kendini katar. Yani gerek, insani eler
barndrr. Makinenin varl da, insann biimlendirmesine dayanr, makine araclyla resmedilen de insani ve znel gerekliin teknik yoluyla yeniden retilmesidir. Bu durum ara ya da alet marifetinin, insan biimci olmas bakmndan el
marifetiyle olan iliflkisini de aklamaktadr. Burada ara marifetinin, gereklik ile
kurulan iliflkide oynad roln sorgulanmas gereklidir. Elle resmetme, biimlendirme ve yorumlamada insan dorudan iflin iindedir. Fotoraf makinesiyle grsellefltirirken ise, bir aracn yardm sz konusudur ve insan dolayl yoldan resmetme
eylemini gereklefltirir. Ancak bu, insann gereklefltirdii esere tamamen yabanc
olmas, ona kendinden bir fley katmamas anlamna gelmez. Makine zaten insann,
birtakm arzu ve beklentilerle gereklefltirdii bir aratr. Makinenin ardnda, kendisi iin anlaml olan gereklikten bir an yakalarken de kendi grfl as, arzular, beklentileri, deerleri ve hatta bilinalt da oluflturulan fotorafta yerini bulacaktr. Elbette her fotorafta, kiflisel, toplumsal ve estetik deerleri grebilmek mmkn deildir. Gndelik yaflantda hoflumuza giden, ilgin gelen anlar fotoraflarken ya da gerei belgelemek adna dorudan fotoraf elde ederken, biim-ierik
uyumuna, flk ve renk zelliklerine, alarn yarataca anlamlara, kltrel ve ahlaki deerlere ve kendi dnya grflmzle ana yaklaflmaya dikkat etmeyiz. Gereklik deerini gsterebilmek, gereklii kendi yorumumuzla aktarmak, gzeli yaratmak ve bu amalarla bir biem (slup) oluflturup anlam yaratmak istediimizde
ise, ekilen fotoraf farkl bir nitelie brnecektir.
Resim 3.3
Andr Kertsz.
Glgeler. 1931.
Fotoraflarnda fliirsel
bir slup benimseyen
Kertesz, st ayla
beklenmedik bir an
yakalayabilmifltir.
Glgelerin fotorafs
olarak bilinen Kertesz
iin glgeler,
gerekliin farkna
varmadmz
detaylarn
simgelemekte, ayn
zamanda zaman
duygusunu
elefltirmektedir.
Resim 3.4
Barbara Morgan.
Valerie Bettis: Desperate Heart.
1944. Bruce Silverstein Gallery New
York, NY. Fotoraf
sanats Morgan
ise, fotorafta gerekstc anlatmn nemli bir temsilcisidir. Gereklii
dorudan aktarmay deil, gerekliin
farkl ynlerini bir
arada, insan gznn dorudan alglayamayaca biimde aktarmay
tercih etmifltir.
61
Bu anlamda, fotoraf makinesi araclyla gerekliin hem yeniden kurulmas

hem de snrl bir biimde resmedilmesi sz konusudur. Fotoraf, farkl dflnme
ve retme biimlerini beraberinde getiren bir yeniliktir. Fotoraf ekenin bakfl ve
enerjisi, fotoraf makinesiyle yeni bir grme biimi oluflturur. Bilen zne (insan),
gerei fotoraf ekenin bakflndan grr, stelik optiin snrllyla. Burada asl
sorun, gerein aa karlmas ve gerein yeniden yaplandrlmas konusudur.
Fotoraf makinesi, byle bir ikili yne sahiptir. Gereki kuramlar fotoraf, teknik
kkeni araclyla gerek dnya ierisindeki bir nesne ya da olaydan yansyan fln, film zerindeki fla duyarl kaplama zerinde sabitlenmesi olarak tanmlarlar.
SIRAolan
SZDE
Fotoraf bu flekilde, bir gsterge (belirti, iflaret) ya da ona neden
bir iz olarak
anlafllmfltr. Ancak, foto-mekanik srecin bu ynnn, bir fotorafn sahip olduu anlamlar ierisinde yalnzca kk bir rol stlendii de kabul edilmelidir. DaD fi N E L M
ha sonra, fotorafn yanltc ikilikler ierisindeki karmaflk anlamlarnn, simgesel
olan karmaflk teknolojik, kltrel, ideolojik ve ruhsal srelerin bir sonucu olarak
S O Roptik
U
ortaya kan bir unsur olduu anlafllmfltr. Fotoraf makinesinin
bakflla
yneldii yerde gerek belirir ve o, gereklii belgeler. Her fleyden nce, fotoraf
makinesinin alflma sistemi grme duyumuna paralel bir biimde
D K K gereklefltiini
AT
belirtmek gerekir. Fotoraf makinesinde flkla ve ayla dfl dnyay grmeyi salayan optik sistemdir. Optik sistem araclyla yaratlan a, makinenin bakfl as
SIRA SZDE
olur yani makine yneldii nesneleri grr. Ancak fotoraf makinesinde tpk insann grme duyumunda olduu gibi, flk ieriye girmektedir. Nesnelerden ya da konudan gelen flk demeti, makinenin optiinde toplanr ve odaklanr.
eflitli sistemAMALARIMIZ
lerden getikten sonra flk, film zerine dflerek grlebilir grnt ortaya karr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Fotoraf makinesi, optik bakfl ve fotoraf hakknda daha ayrntl bilgi

Kl,
K iin
T A baknz:
P
Levend (2008). Fotoraf ve Sinemann Sosyal Tarihi. Ankara: Dost Yay.
Fotorafla gereklii tam olarak belgelemek mmkn mdr? Konuyu,
SZDE
TSIRA
E L E Varacn
Z Y O N snrl oluflu ve zne (fotoraf eken) etkeni asndan deerlendiriniz.
D fi N E L M
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
T SIRA
E L E V SZDE
ZYON
fi N E L M
ResimD 3.5
NTERNET
NTERNET
Fiziksel gerekliin duyumlanmas ve alglanmas srecinde
unutulmamasS gereken
O R U bir nokta da algda dikkat ve S O R U
seiciliin roldr. Dier bir deyiflle, insan bir makine deildir,
alglarnda yanlabilir ya da dikkat ve seicilik etkeniyle snrl
bir gereklik bilgisine sahip olabilir. Bu durumun en dikkat
DKKAT
DKKAT
ekici rneklerinden biri de, Antonioninin Julio Cortzarn
ksa bir yksnden filmlefltirilen Blow-Up (Cinayeti Grdm)
(1966) adl alflmasnda
Thomas,
SIRA SZDE kendini gsterir. FotorafSIRA
SZDE
monoton ve anlamsz hayatnn iinde bir gn rastlantsal
olarak parkta bir iftin fotorafn eker, fotoraflar basp
byttkten sonra ise bir cinayet grnts fark eder ve bu
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
cinayetin tan
olur. Makinenin gz, insan gznn
fark
edemeyecei bir gerei tespit etmifltir. nsan duyular,
uyarclarn fliddetinden etkilenerek, birok uyarc ierisinden
yalnzca dikkatini en ok ekenleri alglar. Elbette bu durum
K T A P
K T A P
yalnzca uyarc kaynakl deildir, bireysel ihtiyalar,
deneyimler, beklentiler ve dier psiflik etkenler de algda
seicilii meydana getirebilir. Ancak Antonioninin filminde,
dfl dnyaya iliflkin biimler, renkler ve uyarc eflitlilii
TELEVZYON
TELEVZYON
gerei gizler. Makine duyularn bir anlk zaafn yakalamfl,
bir gerei keflfetmifltir. Onun grme biimiyle duyunun grme
biimi farkllaflmfltr. Ayn mekn ya da olay farkl alardan
grlebilmesi de mmkndr.
N N
NTERNET
NTERNET
62
Grsel Estetik
Fotoraf makinesinin belirli bir noktadan bakmay salayan bir ara olarak ortaya kmasnda, fotoraf makinesinin atas olan Camera Obscurann (karanlk
kutu) ncelikli bir rol ve nemi bulunmaktadr. Doadaki boyutlu nesnelerin,
aralarndaki mekn iliflkileri korunarak, ikiboyutlu yzey zerinde ortaya kmas
nce karanlk kutu sonra da fotoraf makinesi araclyla salanmfltr. Ancak fotoraf makinesinin farkll, daha nce de sz edildii gibi tm bunlar optik yoluyla gereklefltirmesi ve insann optik yoluyla evreye bakmasn salamasdr.
Fotoraf makinesi sz konusu olduunda anlafllmas gereken, optik ve optik yoluyla bakfltr. Bu durum, Lockeun deneyci bakfln hatrlatmaktadr. Camera
Obscura deta bofl levha konumunda insan zihninin bir simgesi, dfl deneyin
aracdr. Camera Obscurann teknik yapsna bakldnda grlr ki, ncelikle belirli bir nesneden gelen flk dalgalar, flk geirmeyen karanlk bir kutu ierisindeki kk bir ine deliinde toplanr ve flk kutunun ierisine girer. Ifln kutunun
karfl yzne arpt yerde, nesnenin ters bir biimde daire fleklinde grnts ortaya kar. Henz bofl, hibir bilgi dolmamfl bir zihin, duyularn verdikleriyle dolmaya bafllar ya da hibir flkla dolmamfl bir kutu, giderek nesnenin belirmesiyle
flkla ve fln resmettii nesnelerle dolar. flte bu, bizim dnyayla kurduumuz
iliflkideki ilk deneyimimiz yani duyumlarmz gibidir. Burada tpk, deneyci anlayflta olduu gibi zne aktif deildir, yalnzca bilgiler yani grntler toplanr. Optik bakfl ise i deneyin koflulu olup kar. nk burada grnt ynlendirilir yani bilgiler ifllenir. Fotorafla camera obscura arasndaki en nemli fark, insan bilgisinin oluflmasnda verilerin anlamlandrlmas ve yorumlanmasnda olduu gibi,
grntlerin de zne etkeniyle anlaml klnmasdr.
Fotografik grnt srecinin kendisi optik-kimyasal ya da elektronik bir sre
olarak kalsa da, dnyaya bakfl ve gereklii tespit konusunda farkl sreler devreye girer. Bu sre, insan duyularnn ve aklnn alflma sistemiyle benzerlik gsterir. fiyle ki; tpk Alman dflnr Kantn ileri srd, aklmzda doufltan bulunan kavram kalplar ya da bilginin oluflmasn salayan kategoriler (apriori formlar ve duyarlk formlar) gibi ifl gren makine, kendisine gelen verileri belirli bir kalba sokar. Daha nceki blmlerde, dfl evreden gelen duyu verilerinin, insan zihni tarafndan anlamlandrld, yorumland belirtilmiflti. flte, insan bilgisinin oluflmasnda, zihnin bu anlama ve yorumlama eylemini gereklefltirebilmesi iin birtakm kategorilere gereksinim vardr. Bunlar, zihnimizdeki bofl kavramlar, bir anlamda bofl kalplardr. Zaman ve mekn gibi bu kalplar, duyularn salad verileri snflandrr, bir dzene sokar. Bylelikle dfl dnyadan alnan veriler bizler iin anlaml hle gelir. Fotoraf makinesinin optik sistemi de, yneldii gereklii kaydederken, biimlendirir ve bir kalba sokar. Bylelikle grntler mekn iliflkileri ierisinde, flk, a ve ereveleme etkenleriyle anlaml bir btn olufltururlar. Ancak
fotorafnn, bilgiyi kuran zne gibi bakfl ynlendiren, sentezleyen ve ayrmlayan
yn unutulmamaldr. nsan zihninin gereklii yeniden retmesi gibi, fotoraf
makinesi de insan zihninin rettii anlamlar zerinden gereklii yeniden infla eder
ve kaydettii gereklie yeni anlamlar ykler. Bu nedenle, fotorafn kkeninde
yer alan gereklii kaydetme tutkusu, aslnda gereklii anlamlandrma zorunluluu ve insan zihninin yeniden retme alflkanlndan baflka bir fley deildir. nsann, iinde yaflad gereklikle ban koparmamak ve sonlu olan yaflamn sonlu
anlarda yeniden retilmek iin gereklii saklamas olduka anlafllr bir durumdur.
nemli olansa, fotoraf tm bu ynleriyle birlikte deerlendirebilmektir.
SIRA SZDE
SZDE gereklii alglamas arasnda nasl bir iliflki kurulabilir?

Optik bakfl SIRA
ile insann
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
63
fiekil 3.1
Grsel Alg.
2
3
Deneysel bilimlerde grsel algnn oluflum fleklini

grmekteyiz. Burada, zne (insan) karflsnda
yer alan nesne (aa) zneyi etkilemektedir. 1
numaral alan uyarc etkilerini, 2 numaral
alan duyular, 3 numaral alan zihnin alglama
ve anlamlandrmasn temsil etmektedir. Uyarc
duyu organlarn etkiler, oradan geerek zihinde
yorumlanr.
Kantn grsel algnn oluflumuna iliflkin bir

flekil grmekteyiz. 1 numaral alan insan
duyularn simgelemektedir. 2 numaral alan
insan duyarllnn formlar, yani insan
duyularnn doufltan bulunan kalplarn
simgelemektedir. Bunlar akldadr. 3 numaral
alan ise insann anlama yetisidir. Nesneden
gelen etki ncelikle duyularn alclna aktr.
Duyu organlarna gelen uyarc, insan aklnda
bulunan, uyarclar zaman ve mekna gre
dzenleyen doufltan kalplara uygulanr. Daha
sonra 3 numaral alanda kavramlara
uygulanr,anlamlandrlr ve yorumlanr.
2 numaral alanda fotoraf makinesi hem duyu organlarnn hem de duyarllk

formlarnn (doufltan kavramlarn) ifllevini stlenmekte, nesneden gelen etkileri
biimlendirerek, beyne ve zihne aktarmaktadr. Fotoraf makinesi, insan gznn ve
insan zihninin yerini almfltr.
64
Grsel Estetik
SANAT VE TEKNOLOJ LfiKS BALAMINDA

GEREN TEMSL
N
AM A
Sanat ve teknoloji iliflkisi balamnda gerein temsil edilme biimlerini deerlendirebilmek.
Bilim; evren, doa, insan ve yaflam zerinde sistemli, yntemli, kantlanabilir, denenebilir, tutarl ve geerli bilgi reten bir alflma alandr. Ksaca bilim, evreni anlama ve doru bilgiye ulaflma yollarndan ve yntemlerinden biridir. Bilim, sahip
olduu temel ilkeler nedeniyle dier evreni anlama abalarndan ayrlr. nsan bilinci dflnda bir olgular dnyasnn var olduu, bu dnyann insan tarafndan anlafllabilir bir yapda olduu, bu dnyay anlama ve bilmenin nemli bir urafl olduu biimindeki prensipleri kabul eder. Bilimin otorite, inan ve sezginin elde
edemedii, bilimsel yntemin en son deerlendirmesinde gz nnde bulundurulmas gereken bir zellii vardr. Bu zellik, bilimsel yntemle elde edilen bilgilerin artmfl, geliflmifl ve srekli ilerleme gstermifl olmasdr. Bilimin biriktirdii kantlar toplumsaldr, herkesin arafltrmasna aktr. Bu kantlarn herkesin gzlemine ak olma zellii, onun nesnelliini gsterir. Nesnellik ayn zamanda, bilimsel
arafltrmalarn, kiflisel duygu, dflnce, inan ve kanlardan arnmfl olmas koflulunu da ifade etmektedir. Tm bunlarn yannda bilim, aklsal olma, belirli bir alan
konu yapma, sistemli ve dzenli olma, kantlanabilir ve denetlenebilir olma gibi
ayrt edici zelliklere de sahiptir. Yntemleri, konular ve amalar bakmndan bilim, formel bilimler yani konusunu duyusal dnyadan almayan aklsal bilimler
(mantk ve matematik); konusunu gerek dnyadan alan, olgular deneysel yntemle inceleyen ve genel geer yasalara ulaflan doa bilimleri; konusunu insandan
almas nedeniyle kesin yasalar yerine genellemelere ulaflan insan bilimleri olmak
zere e ayrlr.
Yunanca techne szcnden gelen teknik ise, beceri, alet ve gere yapma bilgisi anlamna gelir. Bu anlamda teknik, doadaki malzemenin insann becerisi ve
akl araclyla, yaflam kolaylafltracak alet ya da araca dnfltrlmesidir. nceleri alet yapma bilgisi olarak geliflen teknik bilgi, daha sonra makine teknik bilgisi
ve gnmzde de otomatiklefltirilmifl makine dzeninde otomasyon teknii hline
dnflmfltr. Ancak unutulmamaldr ki, bilim ile teknik iliflkili alanlar olarak beraber anlmalarna ramen, birbirlerinden tamamen farkl bilgi trleridir. ncelikle, bilim kuramsal, teknik ise pratie dayal bir etkinliktir. Bunlarn yannda, gndelik bilgiler dflnda kalan teknik bilgiler ya da teknoloji, bilimsel bilgilere dayanarak elde edilen, bir anlamda bilimin rnleri ya da pratie uygulanfl olarak kabul edilebilecek bilgilerdir.
Teknik mekanik ve otomatik retim zelliiyle, sanatn yaratc, sezgisel ve tinsel yapsna ilk bakflta karflt grnmektedir. Ancak sz konusu karfltln fazlaca
vurgulanmas, tekniin, doru kurallar erevesinde, donanm ve beceri gerektiren
bir etkinlik olduu gereini gz ard etmektedir. Teknik, deneyle ilerleyen ve uygulamayla aktarlan deneysel bir bilgidir. Ayrca teknik, doaya katlma ve doada
bulunmayan gereklefltirme olanan tanr. Kullanlabilir kurallarn uygulanmas
anlamnda, tekniin sanat alannda bir pay vardr. Sorunun daha doru anlafllabilmesi iin modern teknolojinin zn deerlendirmek gerekir. Modern teknolojinin kendini kkenlerine uygun olarak aklk, doruluk ve olgusallkta bulduu
sylenebilir. Heideggere gre, modern teknoloji bir eflit aa vurmadr. Modern
65
teknolojinin kendini aa karmas da, doann kendi enerjisini aa karma

mcadelesi olarak bir meydan okumadr. Sanat, bilim ve teknik arasndaki iliflki
boyutuna baklacak olursa, sanatn, yaratc hayal gc ve sorgulama becerisini gelifltirilebilmek, yeni ve farkl alanlar yaratabilmek, zgn yaptlar oluflturabilmek
iin bilim ve tekniin yardmna gereksinimi olduu anlafllacaktr. Nitekim insanlk tarihinin deiflim ve geliflim srecine bakldnda, sanatsal anlamda gereklefltirilen etkinliklerin, her dnemin dflnsel, kltrel, toplumsal, ekonomik ve teknolojik atmosferinden etkilenerek oluflturulduu grlecektir. Resim, mzik, plastik sanatlar, tiyatro, sinema gibi birok sanat alan, bafllangcndan gnmze kadar gelen srete zn korumakla birlikte birbirinden farkl eflitli teknik ve yntemlerden yararlanmfltr. rnein resim sanatnda renklerin elde edilifl, ieriin
belirlenifl, eserlerin sergilenifl biimleri ve kullanlan aralar bakmndan byk lde artan deiflimler sz konusudur. Mzik sanatnda da, yeni mzik aletlerinin
yapm, farkl oluflumlar beraberinde getirmifltir. Fotoraf, perspektif, flk, meknsal alar konusunda resim sanatn etkilemifl, Francis Bacon gibi birok ressam fotoraftan yola karak resim yapmaya ynelmifltir. Bilimsel kuramlarn pratik yaflama uygulanmas sonucu oluflan teknik, bir insan yaratm olarak, grme ve yaratmann yeni olanaklarn keflfetme yolunda da kullanlmfltr. Fotoraf, sinema ve video sanat da bu olanaklara rnek olarak verilebilir. Kimi zaman da sanatsal yaratclk, teknik olanaklara ufuk amaktadr; Da Vincinin yapt izimlerin teknik
aralarn gelifltirilmesine olanak tanmas gibi...
SZDE
Sanat ve teknoloji arasndaki iliflkiyi, tekniin olanaklar ve gereinSIRA
temsil
edilmesi bakmndan sorgulaynz.
D fi N E L M
Gnmzde dijital grnt teknolojisinin geliflmesiyle birlikte, fotoraf-gereklik iliflkisi balamnda fotorafn konumu da tartflmal bir hle gelmifltir. Dijital tekS O R U
nolojinin fotoraf mdahale edilebilir, ynlendirilebilir (maniplasyon),
deforme
edilebilir, yeniden yaplandrlabilir hle dnfltrmesi, fotorafn belgeleyici ve
gerekliin dorudan aktarmn salayan zelliini zedelemesiD gerekesiyle
eleflKKAT
tirilir. Burada deiflen koflullarn, insann grme biimini ve gereklikle kurduu
iliflki biimini etkilediini hatrlatmakta yarar var. Ayrca, dijital teknolojinin normal
SIRA SZDE
ya da olaan anlamda fotoraf ykmadn ileri srmek de yanlfl olmaz. Tek bir
fotorafik grnt retimi, zaten birok arac ifllem ieren karmaflk bir sretir. Bir
btn olarak bakldnda, grnt retimi sreci ierisindeki
her an, seenekler
AMALARIMIZ
(kamerann konumu, kamera alar, lensin odak uzakl, flk kontrol, filtre kullanm, pozlama sresi, filmin yaps, gelifltirme yntemi, bask iflilii vb.) arasnda karar verilen bir andr. Fotorafik grntnn ardndaki dflncelere
ynelim
K T A P
de, fotoraflanmfl nesnenin kaydnn gereklefltirilmesini salayan bir tr mdahaledir. Daha dorusu, makine araclyla gereklefltirilen grntnn ardndaki anlam, fotorafik gereklii ynlendiren ve ona mdahale edenT etken
grleE L E V Zolarak
YON
bilmektedir. Ayn zamanda fotoraf (ve film), dnyay grmenin yeni biimlerine
ve grntlerin kltrel olan konumunu deifltirmeye de olanak vermektedir. Fotorafn, tamamen nesnelefltirmeye (nesne, eflya hline getirme) bal olarak, efli
N T E Rve
N E tketim
T
benzeri grlmeyecek dzeyde bafllca retim-alm-satm ifllerinin
kltrnn deerlerini pazarlamann temel bir paras olmaya bafllad, dijital grntleme teknolojisinin de bu durumu daha st boyuta tafld yadsnamaz. Ancak,
fotoraf hl insann gereklikle estetik bir iliflki kurmasnn olana olmaya devam etmektedir.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
66
Grsel Estetik
zet
N
A M A
Varlk, gereklik, doruluk, temsil kavramlar ve

gereklik trlerini tanmlayabilmek.
Gereklik, dflnceden ve bilinten bamsz
olan bir durum, olgu ya da nesne olarak, doruluu salayan varln bir zelliidir. Gerek, insan bilincinden bamsz ve nesnel biimde var
olan her fleydir. Biz onun farknda olsak da olmasak da, alglasak da alglamasak da gerek
vardr ve onun varl nesneldir. Gerekliin alglanmas, i ve dfl evreden gelen uyarclarn
duyu organlarndaki alc hcreler tarafndan alnmas ve sinirler yoluyla beyne iletilmesi sonucunda, sz konusu uyarc etkilerinin, beyinde
ifllenmesi, anlamlandrlmas ve yorumlanmas
biimindeki nrofizyolojik sretir. Alg, bir nesne ya da bir olay hakknda bilgi verir, nesnelerin
ya da olaylarn konumlarn tespit etmeyi ve ne
olduklarn belirleyebilmeyi salar. Alglama srecinde, uyarclar rgtlenip yorumlanr ve anlaml hle getirilirler. Bylelikle, uyarclarn tannmas, yaplaflmfl btnler olarak kavranmas
da gerekleflmifl olur. Alglama srecinde tanma,
konumlandrma, anlamlandrma ve yorumlama
ifllemleri sz konusu olduunda, kiflisel deneyimler, gemifl renmeler, deerler ve kltr,
sreci etkileyen znel koflullar olurlar. Gereklik, yalnzca nesnel bir biimde belirlenemez.
Herkes tarafndan alglanan ve insan bilincinden
bamsz olarak var olan nesnel gerekliin, her
bireyde farkl bir znel boyutla yorumlanmas ve
kiflisel deneyimlerle isellefltirilmesi ise gerekliin znel ynn temsil eder. Her birey, dier
insanlarla etkileflim yollarnn bilgisini de elde
ederek gereklie sosyal bir boyut katar. flte tm
bunlar, gerekliin, yeniden infla edilen bir yapya sahip olduunu ve her bireyin gereklii kendi znel ve sosyal boyutu ierisinde algladn
gstermektedir. Gerekliin temsili ise, gerekliin eflitli iflaret, belirti ya da izlerle simgelenmesidir. Temsil etme yzey zerinde olduunda da,
nesne ve nesnenin zihindeki temsili birlefltirilerek yorumlanr ve somutlafltrlr.
N
A M A
Sanat ortamnda ve yzey zerinde gerein

temsillerini, sanatn gereklikle olan iliflkisini
aklayabilmek.
Maara duvarlarna yaplan resimlerden Camera
Obscura araclyla retilen grntlere oradan
da fla duyarl yzey zerinde bu grnty kalc hle getirme srecine dein insanlk, gerekliin farkl biimlerini somut olarak elde etme
amacyla birbirinden farkl birok yntem denemifltir. Bu nedenle, insan iin yzey zerinde gerein temsilini retmek ve resmetmek, nemli
bir urafl hline gelmifltir. Yzey zerine resmetmenin, her fleyden nce insann grme eylemiyle ve grlebilirlikle ilgili olduunu kabul etmek
gerekir. Yzey zerindeki bir desen, yalnzca bir
taklit ya da kopya deildir. O, ayn zamanda insann duyum, alg ve yorumlama yani yeniden
retme yeteneklerinin bir rndr. Sanat, bu
urafllardan biri olarak, en genel anlamda, bilinli bir varlk tarafndan meydana getirilen simgesel anlamda gzel retimi olarak tanmlanabilir. Gzellik, sanatta kendini biemle, biim-ierik uyumuyla gsterir ve beeni duygusuyla ilgilidir. Gzellik sz konusu olduunda, duyular ve
duygular ifle karflr. Sanat, snrlarn kendisinin
belirledii imgelem (hayal) dnyas ve dfl gcyle yaratarak, zaman, mekn ve akln snrlarn aflmaktadr. Sanat eseri znellik (kiflisellik, subjektiflik), sezgisellik, dflsellik, simgesellik gibi
zelikleri ve estetik bir zevk yaratma anlamnda
tektir, biriciktir. Sanat gerei yzey zerinde
temsil ederken metaforlara baflvurarak, gndelik
gerekliin snrlarn ve yararc bakfl asn aflmaktadr. Sanat sradan yaflantnn iinde beliren,
herkesin fark edemedii, isel gereklii ortaya
karr. Bu anlamda sanat, znel, yaratc hayal
gc ve sezgiye dayal bir etkinliktir.
N
AM A
Fotoraf ve gereklik arasndaki iliflkiyi aklayabilmek.

Fotoraf da gereklik zerine bir dflnme, hatta insan aklnn duyularn snamas ve bir anlamda kendi gerekliini alglayfl zerine bir
dflnmedir denilebilir. Bu anlamda fotoraf makinesi araclyla gerekliin hem yeniden kurulmas hem de snrl bir biimde resmedilmesi
sz konusudur. Fotoraf, farkl dflnme ve retme biimlerini beraberinde getiren bir yeniliktir.
Fotoraf ekenin bakfl ve enerjisi fotoraf makinesiyle yeni bir grme biimi oluflturur. Gereki teoriler fotoraf, teknik kkeni araclyla
gerek dnya ierisindeki bir nesne ya da olaydan yansyan fln, film zerindeki fla duyarl
kaplama zerinde sabitlenmesi olarak tanmlarlar. Fotoraf bu flekilde, bir belirti ya da ona neden olan bir iz olarak anlafllmfltr. Ancak, fotomekanik srecin bu ynnn, bir fotorafn sahip olduu anlamlar ierisinde yalnzca kk
bir rol stlendii de kabul edilmelidir. Daha
sonraki yllarda, fotorafn sahip olduu anlamn, simgesel olan karmaflk teknolojik, kltrel,
dflnsel ve ruhsal srelerin bir sonucu olarak
ortaya kan bir unsur olduu anlafllmfltr. Fotoraf makinesinin optik bakflla yneldii yerde gerek belirir ve o, gereklii belgeler. Her
fleyden nce, fotoraf makinesinin alflma sisteminin, grme duyumuna paralel bir biimde gereklefltiini belirtmek gerekir. Fotoraf makinesinde flkla ve ayla dfl dnyay grmeyi salayan, optik sistemdir. Optik sistem araclyla yaratlan a, makinenin bakfl as olur yani makine yneldii nesneleri grr. Fotorafik grnt
srecinin kendisi optik-kimyasal ya da elektronik bir sre olarak kalsa da, dnyaya bakfl ve
gereklii tespit konusunda farkl sreler devreye girer. Fotoraf makinesinin optik sistemi yneldii gereklii, kaydederken biimlendirir ve
bir kalba sokar. Bylelikle grntler mekn
iliflkileri ierisinde, flk, a ve ereveleme etkenleriyle anlaml bir btn olufltururlar. Ancak
fotorafnn, gereklie bakfl ynlendiren, sentezleyen ve ayrfltran yn unutulmamaldr. nsan zihnin gereklii yeniden retmesi gibi, fotoraf makinesi de insan zihninin rettii anlamlar zerinden gereklii yeniden infla eder ve
kaydettii gereklie yeni anlamlar ykler.
N
AM A
67
Sanat ve teknoloji iliflkisi balamnda gerein

temsil edilme biimlerini deerlendirebilmek.
Sanat ve teknoloji yapsal olarak ve zleri gerei
birbirlerinden tamamen farkl etkinliklerdir. Sanat, gzeli arayan ve gnlk yaflam aflan, derin
bir kavrayfl ve sezgi gerektiren bir aba iken; teknik, gndelik yaflamda kullanlabilir aralar gelifltirmeyi amalar. Teknik; beceri, alet ve gere yapma bilgisi anlamna gelir. Bu anlamda teknik, doadaki malzemenin insann becerisi ve akl araclyla, alet ya da araca dnfltrlmesidir. nceleri alet yapma bilgisi olarak geliflen teknik bilgi,
daha sonra makine teknik bilgisi ve gnmzde
de otomatiklefltirilmifl makine dzeninde otomasyon teknii hline dnflmfltr. Teknik ou zaman, sanatsal etkinliin gcn ve deerini azaltan, her fleyi kolay elde edilebilir klan bir etkinlik olarak elefltirilmifltir. Tekniin, sanat tketim
kltrnn bir paras yapt durumlar da vardr. Ancak deiflen toplumsal koflullar, sanatn,
teknolojiyle ifl birlii yapmas, yaratc anlamda
tekniin salad olanaklardan yaralanmas sonucunu beraberinde getirmifltir. Bilimsel kuramlarn pratik yaflama uygulanmas sonucu oluflan
teknik, bir insan yaratm olarak, grme ve yaratmann yeni olanaklarn keflfetme yolunda da kullanlmfltr. Fotoraf, sinema ve video sanat bu
olanaklara rnek olarak verilebilir.
68
Grsel Estetik
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi bir gereklik rnei deildir?
a. Soluduumuz hava
b. Haberleflmede kullandmz telefon
c. Baflmz ardnda itiimiz ila
d. Van Goghun tablolar
e. (pi) says
2. Doruluk, ne srlen yarglarn bir zelliidir. Bir
varlk hakknda ne srlen yargnn deerini gstermektedir.
Buna gre afladakilerden hangisinin doruluu sz
konusu olabilir?
a. Su imek
b. Televizyon dizisi
c. Sokaktan geen adam
d. 2 ift saydr.
e. Yeflil yaprak
3. Gereklie bakflmz belirleyen, onda ne bulmak
istediimizdir. rnein estetik bir bakfla sahip olan bir
insan iin, gereklik duyulara hofl gelen, gzel biimlere dnfltrlebilen, coflku yaratan bir zellie sahiptir.
nsan, hayal gc ve sezgileriyle gereklii olduundan
daha farkl tasarlayabilir
Bu paraya gre insan gereklii nasl alglamaktadr?
a. Gereklii olduu gibi, nesnel biimde ele almaktadr.
b. Kendi zihinsel dnyas ve beklentilerini gereklie yanstmaktadr.
c. Bilim ve tekniin imknlarndan yararlanmaktadr.
d. Doay kontrol altna almay amalamaktadr.
e. Gereklii belgelemeyi hedeflemektedir.
4. Fotoraf, farkl dflnme ve retme biimlerini beraberinde getiren bir yeniliktir. Fotoraf ekenin bakfl ve enerjisi fotoraf makinesiyle yeni bir grme biimi
oluflturur.
Yukarda fotoraf makinesinin hangi yenilii kazandrdndan sz edilmektedir?
a. Gereklii baflka bir kiflinin bakflndan grebilme
b. Gereklii belgeleme
c. Gerekliin nesnel olarak aktarlmasn salama
d. nsanlarn gerek olgular grebilmesini salama
e. Makinelerin ritmine uyum salamay kolaylafltrma
5. Afladakilerden hangisi fotorafik gerekliki ynlendiren znel etkenlerden biri deildir?

a. Fotoraf eken kiflinin bakfl as
b. Fotoraf makinesinin sahip olduu olanaklar
kiflinin kullanma biimi
c. Fotoraf eken kiflinin, grntlemeyi setii
konuya ykledii anlam
d. Fotoraf eken kiflinin deneyimleri ve alglar
e. Fotoraf ekilen nesnenin fiziksel zellikleri
6. Picassonun Guernica tablosuna bakan iki kifliden
biri dierine, savafln yaratt trajediyi resimde grdn syler. Burada grme eylemi, bakma eyleminden hangi adan farkldr?
a. Duyu organlarna bal bir eylem olmas
b. Sinir sisteminin iflleyifliyle ilgili bir eylem olmas
c. Uyarclar alglayp yorumlamaya dayanmas
d. Uyarclarn duyumlanmasyla gerekleflmesi
e. Uyarc-tepki bana dayanmas
7. Fotoraf makinesinin optik bakflla yneldii yerde gerek belirir ve o, gereklii belgeler.
Afladakilerden hangisi bu grfle aykr bir ifadedir?
a. Optik sistem araclyla yaratlan a, makinenin bakfl as olur.
b. Fotoraf makinesinin optik sistemi gereklik alannn tmne hakimdir.
c. Fotoraf makinesi yneldii nesneleri grr.
d. Fotoraf makinesinde flkla ve ayla dfl dnyay grmeyi salayan, optik sistemdir.
e. Fotoraf makinesinin gereklie bakfl optik sistemin yapsyla snrldr.
8. Sanat, insan ruhunun derinliklerinden ykselen, i
yaflantnn her zaman kendine zg olan ezgisini duyabilen ve yaflamn akfln kavrayabilen kiflidir.
Yukarda sanatnn hangi zelliinden sz edilmektedir?
a. Duyularnn salad verilerle yetinmesi
b. Gereklii aktarabilmesi
c. Gzeli yaratmak istemesi
d. Yaratc hayal gc ve sezgiye sahip olmas
e. Kendine zg bir anlayflnn olmas
69
Yaflamn inden
9. Nesnelerin ve nesnelerin insan zihnindeki yansmalarnn, belirli bir alanda somutlafltrlmas ya da gereklefltirilmesine ne ad verilir?
a. Gerein yzey zerinde temsili
b. Alglama sreci
c. Duyulmama sreci
d. Gerein dolaysz aktarm
e. Yaflamn zneler arasl
10.Benjamine gre, sanat yapt biriciktir, yok olmaya

yargl ya da yok olmufl yerlerin ve zamanlarn belleidir. Ancak mekanik oaltm teknikleri, sanat yaptnn
sz konusu ynlerini trplemekte ve izleyenin yaptla
kurduu isel ban kopmasna neden olmaktadr. oaltlabilirlik artk yaptn temel zellii hline gelmifltir.
Bu zellik de, onun zgnlk ve doalln yitirmesine neden olarak, insanla sanat yapt arasnda bir mesafe yaratmaktadr.
Afladaki yarglardan hangisi bu grfl desteklemektedir?
a. oaltm teknii, sanatn olanaklarn artrmfltr.
b. oaltlabilirlik, sanat eserinin kanlmaz zelliidir.
c. Teknik geliflmeler sanat yaptnn zgnln
kaybetmesine yol amfltr.
d. Teknolojik geliflmeler sanatsal yaratcl artrmaktadr.
e. Mekanik oaltm teknikleri, sanat eserlerini yaygnlafltrmfltr.
07.05.2009
stanbul Modern, Fransz fotoraf, yazar ve ressam
Franois- Marie Baniernin Gerek ykler bafllkl
fotoraf sergisini 30 Mays Sal gn at. Fransz Bahar 2006 kapsamnda, Fortisin katklaryla, LOr Paris Belediyesi ve AFAAnn desteiyle alan sergi 27 Austosa dek srecek. Kratrln Engin zendesin
yapt sergide, Fransz fotoraf sanat tarihine ismini
yazdran benzersiz bir evrene sahip Banier, bakfl okumayla snyor ve yaptlarnda szckler, grntler,
formlar ve renklere de baflvuruyor.
Paris, Tokyo, Roma, Mnih, Milano, Budapeflte, Stuttgart
gibi kentlerde sergiler aan 1947 Paris doumlu sanatnn drt fotoraf kitab ve befl roman bulunuyor. 100den
fazla yaptn yer ald ve alt blme ayrlan Gerek ykler bafllkl sergi, bir anlamda sanatnn fotorafik roman, gelip geenlerim diye adlandrd yayalarla karfllaflma anyla, sokakta bafllyor. Ruhlarn khini olarak
nitelendirilen Banier, ksa anlarn mekn olan sokaklarda yollar kesiflenlerin portrelerinde tutkuyu, sessizlii ve
incelii temsil eden bireylerle, dfllanmfllarla, yalnzlarla
gnl ban sergiler adeta. Fotoraf makinesi bir penceredir ve sokak, insanlarn ruhlarnn srrn sunar. Portreler galerisinde fotoraf bir yazar olarak, dflleri bir bir
sralayarak kendi aile romann infla eder. Ann koreograf olan Banier, kendi deyifliyle birbirinden nl isimleri uurumun kenarnda yakalar ve bu ksack an iinde,
aldrmazlktan baflk olarak kendilerini gsterirler.
Bir ressam ve roman yazar olarak, yazy bir oyun gibi
iflleyen sanat, yaflam sevmek ve daha iyi anlamak iin
kelimelerden, imgelerden, biimlerden ve renklerden
yararlanarak benzersiz bir fotorafik ve plastik yaratmla, modellerinin nnde kendini yok ederek, fotoraflardan kiflisel bir tarih yaratr. simsizlerin olduu kadar
nllerin de fotorafs olan Franois-Marie Banier,
1960l yllarda yazar olarak tannr. Sonrasnda fotoraf
ve resim sanatsal uraflnn merkezine yerleflir. Sokaklar, Baniernin fotoraf ekim meknlar olduu kadar
atlyesidir de. Elinde kameras ile zaman zaman Paris
sokaklarnda, zaman zaman baflka lke kentlerinin sokaklarnda hi hesaplamadan yaflamn iine dalar. Onun
iin yaflamn gerei, bir yaratcdan daha yaratcdr.
Kaynak: Sabah Gazetesi, 7 Mays 2009 http://kultur.sabah.com.tr/dosya/dosya-2396.html
70
Grsel Estetik
Okuma Paras
Grme Biimleri
Fotoraf makinesiyle anlk grnmler birbirlerinden
ayrld; bylece imgelerin zamana bal olmadklar fikri ortadan kalkt. Baflka bir deyiflle makine geen zaman kavramnn (yalboya resim dflnda) grnen fleylerin alglanflndan ayrlmayacan gsterdi. Grflmz neyi nerede grdmze balyd. Grdmz
fley de zaman ve yer iinde bulunduumuz duruma
balyd. Grdmz fley de zaman ve yer iinde bulduumuz duruma balyd. Her fleyin kayma noktas
olarak kabul edilen insan gz zerinde toplandn
dflnmek olanakszd artk. Elbette insanlar fotoraf
makinesinin bulunmasndan nce herkesin her fleyi grebildiine inanmyorlard. Oysa perspektifle grsel alan
sanki ideal alan buymufl gibi dzenleniyordu. Perspektifle yaplmfl her taslak ya da yalboya resim seyirciye
dnyann biricik merkezinin kendisi olduunu sylyordu. Fotoraf makinesi -ondan daha ok da sinema
makinesi- aslnda byle bir merkezin olmadn gsterdi. Fotoraf makinesinin bulunmas insann grfln deifltirdi. Grnen nesneler baflka bir anlama gelmeye bafllad. Bunlar hemen resimlerde yanstld.
zlenimcilere gre grnen nesneler kendilerini bize
grlmek iin sunmuyorlard artk. Tersine, grnenler
birbirleriyle srekli alflverifl iinde bulunduklarndan
yakalanmas g, hareketli fleylerdi. Kbistlere gre grnenler tek bir gzn karflsna kan fleyler deildi artk; verilen bir nesnenin (ya da insann) evresindeki
tm noktalardan alnabilecek grnmlerin toplamyd.
Fotoraf makinesinin bulunuflu bu makinenin bulunuflundan ok nce yaplan resimlere bakfl da deifltirdi.
Bafllangta resimler sslemek zere yapldklar yapnn btnleyici birer parasyd. Erken Rnesans katedral ya da kiliselerinde insan, duvarlardaki imgelerin yapnn i yaflamnn birer kayd olduu, imgelerin birleflerek yapnn belleini oluflturduu duygusuna kaplr imgeler yapnn kendine zg niteliini bylesine tamamlar. Her resmin biriciklii bir zamanlar bulunduu
yerin biricik olmasndan kaynaklanyordu. Resim bir
yerden baflka bir yere taflnabilirdi. Ama hibir zaman
ayn anda iki yerde birden grlemezdi. Fotoraf makinesi, resmin fotorafn ekerek resmin imgesinin tafld biriciklii ortadan kaldrmfl oldu. Bunun sonucunda resmin anlam deiflti. Daha kesin sylersek resmin
anlam oald, birok anlama blnd.
1. a
Kaynak: Berger, John. (2008). Grme Biimleri. ev.

Yurdanur Salman. stanbul: Metis Yay., s. 18-19.
2. d
3. b
4. a
5. e
6. c
7. b
8. d
9. a
10. c
Yantnz yanlfl ise, Gereklik, Alg, Temsil

Kavramlar ve Gerekliin Farkl Tanmlamalar blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Fotoraf ve Gerek blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Yzey zerinde ve Sanat
Ortamnda Gerein Temsili blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Yzey zerinde ve Sanat
Ortamnda Gerein Temsili blmn gzden geiriniz.
71

Sra Sizde 1
Gereklik, insan bilincinden bamsz ve nesnel olarak
var olandr. rnein, fiu masa. tekil bir nesnedir. Doruluk ise, gereklikle ilgili ya da varlkla ilgili olarak ne
srlen yargnn nesnesine uygun olmasdr. rnein,
Bugn hava yamurludur. yargs doruluk ya da yanlfllk deeri alr. Varlk ise, yalnzca nesnel anlamda deil, hem dflncede hem de gereklikte var olandr. rnein, saylar, masallarda yer alan Kaf Da, yalnzca
dflncede bulunan varlklardr ve gerek deillerdir.
fiu masa., fiu aa. ise hem vardr hem de gerektir.
Sra Sizde 2
Gereklii alglarken, yalnzca fiziksel deil, zihinsel bir
sre de sz konusudur. Uyarclardan gelen etkiler,
duyu organlar tarafndan alnarak sinir yollaryla beyne
iletilir ve zihinde anlamlandrlr. Uyarclar yorumlarken bireyin gemifl yaflants, deneyimleri, renmeleri,
dnya grfl, beklenti ve ilgileri, bireysel ve toplumsal
deerler gibi znel ve toplumsal unsurlar, alglama srecini etkiler. Her birey kendi dflnce ve i dnyas
flnda, kendi gzleriyle gereklie bakar.
Sra Sizde 3
Her bireyin kendine zg bir yaflama dnyas, grfl
as, deerleri ve deneyimleri bulunmaktadr. flte nesnel gereklik, bu anlamda kiflisel grfl alarndan bamsz olmay ifade etmektedir. Baflka bir deyiflle, nesnel gereklik, bizim dflmzda bulunan, herkesin gzlemine ak olan, dfl dnyaya ait duyusal gerekliktir. znel gereklik ise, nesnel gereklerin birey tarafndan isellefltirilmesi, kendine zg dflnce dnyas ve deerleri ierisinde yorumlanmasyla yanstlan gerekliktir.
Kendimize ve benliimize ait olan, inan ve mitlerimizle yorulan, gereklie iliflkin yorumlamalarmzdr.
Sra Sizde 4
Her birey, kendisinin ve dier bireylerin beklentilerini
ngrebilmek, belirli eylemlere nasl karfllk vereceini bilmek, toplumsal dzendeki yerini bilmek ister. Tm
bunlarn yannda, insanlar yalnzca dierlerinin dnyay nasl grdklerini deil, onlarn dnya alglarn da
kendi alglar olarak kabul etmek zorundadrlar. Genellikle, nesnel gereklik ile sosyal gereklik arasnda ayrm yaplmaz ve bireyler genellikle dnyann algladklar gibi olduuna iliflkin gl bir inan taflrlar. Her
durumda, yaflamn zneler aras ortam ve insann bilen
ynnn yannda, isteyen- hisseden-bekleyen ynlerinin de olduu gz nnde bulundurulmaldr. Gereklii farkl biimlerde yorumlamak, onu bir bakma yeniden retmek, insan iin deta bir gereksinimdir. Bu anlamda, dier bireylerle paylafltmz dnyay, hem kendimizin hem de baflkalarnn alglayfl biimleriyle birlefltirerek alglarz. Konufltuumuz srada bile, kavram
ve szckleri yeniden yaplandrrz. Tarihsel ve toplumsal yap da gereklie iliflkin alglarmz etkiler.
Sra Sizde 5
Sanat, her fleyden nce znel bir bilgi, znel bir etkinliktir. Her sanat, ayn doa manzarasn ayn flekilde
grmez ve yorumlamaz. Her bireyin olduu gibi, her
sanatnn da kendine zg bir yaflama dnyas vardr.
Sanat, bu yaflama dnyasndan kalkarak eserini gereklefltirir. Bu nedenle her sanat eseri biriciktir. Ayn sanat bile, eserini bir kez daha gereklefltiremez. Yaflam,
doa ve insan srekli olufl hlindedir. Sanat, herkeste
bulunmayan, derin bir igr, hayal gc ve yaratcla sahiptir. Sanatn amac da, bir yandan gzeli yaratrken, bir yandan da gereklii yorumlamak; insan bu
anlamda aydnlatmak ve kifliyi zgrlefltirmektir. Sanat doal gzellii, canl ve gereki bir biimde yorumlayabilecei gibi, metaforlar kullanarak gereklii dnfltrebilir ve simgesel bir biimde temsil edebilir.
Sra Sizde 6
Duyu organlar ve sinir sistemi salkl olan her insan evresine bakar. Ancak bakmakta olan her insan, gremez.
Daha dorusu, bakt fleyi yorumlayamaz ya da doru
bir biimde deerlendiremez. Bir resim sergisini gezerek,
tablolara bakmakta olan her insan, resimlerde verilmek
istenen anlam yakalayamaz. Ya da her insan toplumsal
olaylarn ardndaki ana fikri zmleyemez. Her roman,
her okuyucu iin ayn anlam taflmayaca gibi, her insan
da baflkalar iin ayn zellikte deildir. flte tm bunlar,
grmenin, uyarclar isellefltirerek yorumlama ve sentezleme ifllevlerini gerektirdiini gstermektedir.
72
Grsel Estetik
Sra Sizde 7
Her insan, duyularnn ve aklnn verdikleriyle snrldr,
sahip olduu olanaklar erevesinde dnyay yorumlamaya alflr. flte fotoraf sz konusu olduunda da, bu
tr snrlar devreye girer. Fotoraf makinesi de optik
sistemin iflleyifliyle snrldr. Gereklii kaydetme tutkusuyla yola kan insanlk her ne kadar gereklii belgelemede byk bir yol kat etmifl olsa da, fotoraf makinesinin bakfl da, fotorafn alan ya da yzeyi de snrldr. Makine nereye evrilirse, oradaki ve o andaki
gereklik ortaya karlr. Ancak, makinenin yneldii
alann dflnda da bir gereklik alan mevcuttur. Ve belki de dflarda kalan bu gereklik, fotorafn anlamn
deifltirecektir. nsan gz bile gereklii tam olarak alglayamaz. Tm uyarclar ierisinden yalnzca dikkati
ekenleri alglar. Kimi zaman da alglarnda yanlr. flte,
fotorafn gereklii de byledir, fotoraf eken grmek istedii biimde geree ynelir.
Sra Sizde 8
Fotorafik grnt srecinin kendisi optik-kimyasal ya
da elektronik bir sre olarak kalsa da, dnyaya bakfl
ve gereklii tespit konusunda farkl sreler devreye
girer. Bu sre, insan duyularnn ve aklnn alflma sistemiyle benzerlik gsterir. fiyle ki; tpk Alman dflnr Kantn ileri srd, aklmzda doufltan bulunan
kavram kalplar ya da bilginin oluflmasn salayan kategoriler (apriori formlar ve duyarlk formlar) gibi ifl
gren makine, kendisine gelen verileri belirli bir kalba
sokar. flte, insan bilgisinin oluflmasnda, zihnin bu anlama ve yorumlama eylemini gereklefltirebilmesi iin
birtakm kategorilere gereksinim vardr. Bunlar, zihnimizdeki bofl kavramlar, bir anlamda bofl kalplardr. Zaman ve mekn gibi bu kalplar, duyularn salad verileri snflandrr, bir dzene sokar. Bylelikle dfl dnyadan alnan veriler bizler iin anlaml hle gelir. Fotoraf makinesinin optik sistemi de, yneldii gereklii kaydederken, biimlendirir ve bir kalba sokar. Bylelikle grntler mekn iliflkileri ierisinde, flk, a ve
ereveleme etkenleriyle anlaml bir btn olufltururlar.
Ancak fotorafnn, bilgiyi kuran zne gibi bakfl ynlendiren, sentezleyen ve ayrmlayan yn unutulmamaldr. nsan zihninin gereklii yeniden retmesi gibi, fotoraf makinesi de insan zihninin rettii anlamlar
zerinden gereklii yeniden infla eder ve kaydettii
gereklie yeni anlamlar ykler.
Sra Sizde 9
Sanat ve teknik, zleri bakmndan birbirlerinden tamamen farkl alanlardr. Teknik, pratik yarara ncelik verirken, sanat gzele, yaratcla, hayal gcne ncelik verir. Teknik kimi zaman, sanat tketim kltrnn
bir arac konumuna getirebilir ya da kolay elde edilebilirlii asndan sanatn gcn azaltabilir. Ancak sanat,
bilim ve teknik arasndaki iliflki boyutuna baklacak
olursa, sanatn, yaratc hayal gc ve sorgulama becerisini gelifltirebilmek, yeni ve farkl alanlar yaratabilmek, zgn yaptlar oluflturabilmek iin bilim ve tekniin yardmna gereksinimi olduu anlafllacaktr. nsanlk tarihinin deiflim ve geliflim srecine bakldnda,
sanatsal anlamda gereklefltirilen etkinliklerin, her dnemin dflnsel, kltrel, toplumsal, ekonomik ve teknolojik atmosferinden etkilenerek oluflturulduu grlecektir. Resim, mzik, plastik sanatlar, tiyatro, sinema
gibi birok sanat alan, bafllangcndan gnmze kadar gelen srete zn korumakla birlikte birbirinden
farkl eflitli teknik ve yntemlerden yararlanmfltr. Resim tekniklerinin ve mzik aletlerinin gelifltirilmesinde
de teknik geliflmeler nemli rol oynamfltr. Teknolojiye
bal olarak geliflen fotoraftan, perspektif, zaman-mekn, flk gibi konularda resim sanat yararlanmfltr.
Kaynaklar
Adanr, Ouz. (2007). flitsel ve Grsel Anlam retimi. stanbul: +1 Yaynlar.
Atkinson, Richard ve Dierleri (2008). Psikolojiye Girifl. ev. Yavuz Alogan. stanbul: Arkadafl Yaynlar.
Baudrillard, Jean. (2001). Tam Ekran. ev. Bahadr
Glmez. stanbul: YKY.
Benjamin, Walter. (2001). Pasajlar. ev. Ahmet Cemal.
stanbul; YKY
Berger, John (2008). Grme Biimleri. ev. Yurdanur
Salman. stanbul: Metis Yaynlar.
Bulck, J.Van Den. (1999). Mediation: Toward A Media Theory Of The Social Construction Of Reality.
Communicatio. 25(1 & 2)
Bker, Seil. (1986). Sinema Dili zerine Yazlar.
Ankara: Dost Kitabevi.
en, A. Kadir. (1997). Heideggerde Varlk ve Zaman. Bursa: Asa Yaynlar.
en, A. Kadir. (2001). Bilgi Felsefesi. Bursa: Asa Yaynlar.
Denkel, Arda. (1997). Dflnceler ve Gerekeler. stanbul: Gebe Yaynlar.
Gkberk, Macit. (1998). Felsefe Tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi.
Kl, Levend. (2008). Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. Ankara: Dost Yaynlar.
Lenoir, Beatrice. (2003). Sanat Yapt. ev. Aykut Derman. stanbul: YKY.
Lynton, Norbert. (2004). Modern Sanatn yks. ev.
Cevat apan, Sadi zifl. stanbul: Remzi Kitabevi.
McLuhann, Marshall. (1964). Unterstanding Media:
The Extention of Man. Newyork: Mc Graw-Hill.
Rzatepe, Harun. (2003). Alg. Felsefe Ansiklopedisi. I.
Cilt. Editr: Ahmet Cevizci. stanbul: Etik Yaynlar.
Savaflcn, Zeynep. (2003). Algsal nan. Felsefe Ansiklopedisi. I. Cilt. Editr: Ahmet Cevizci. stanbul:
Etik Yaynlar.
Sontag, Susan. (1999). Fotoraf zerine. stanbul: Altkrkbefl Yaynlar.
Ylmaz, Mehmet. (2006). Modernizmden Postmodernizme Sanat. Ankara: topya Yaynevi.
73
GRSEL ESTETK
Amalarmz
N
N
N
N
N

Gz ve grme duyusunu tanmlayabilecek,
Grsel alg sreci hakknda temel bilgilere sahip olacak,
Alglanan dnyaya iliflkin deiflkenler ve Gestalt Psikolojisi yaklaflmn aklayabilecek,
Algda yanlsama ile ilgili rnekleri sralayabilecek,
Grsel estetik gelerin neyi ifade ettiini tartflabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Duyu
Alg
Gz
Grsel Alg
Gestalt Psikolojisi
erik Haritas
Grsel Estetik
Grsel Alg ve
Grsel Estetik
geler
Girifl
Nasl Grrz?
Grsel Alg Sreci
Yanlsama
Grsel Estetik geler
Grsel Alg ve Grsel

Estetik eler
VALRY, ressam Vcudunu katmaktadr. der. Gerekten de bir Tinin nasl resim yapabilecei bilinmez. Ressam, dnyaya vcudunu vererek, dnyay resme dnfltrr. Bu tz dnflmlerini anlamak iin, ifllem yapan ve
flimdi varolan vcudu bulmak gerekir - bir uzay paras,
bir ifllevler demeti olmayp bir grfl ve hareket girifliklii
olan vcudu.
Bir fleyi grmem yeter, ona ulaflmay bilmem iin; bunun sinir mekanizmasnda nasl gereklefltiini bilmesem
bile. Devingen vcudum, grnr dnyadan saylr, ona
dhildir ve bu yzden ben onu grntde ynetebilirim.
Ayrca, grfln harekete asl olduu dorudur. Ancak baktmzda grrz. Gzlerin hibir hareketi olmasayd grfl
Maurice Merleau-Ponty (1908-1961),
nasl olurdu ve nesneleri birbirine nasl karfltrmazd... Bhem Fenommenoloji ve Varolufluluk
tn yer deifltirmeler, ilke olarak karfldaki manzarann bir
iin nemli bir Fransz felsefecisidir. Alg dnyamzn sadece duyumlardan
kflesinde bulunurlar, grntnn haritasna taflnrlar. Boluflmadn ve evremizi kuflatan nestn grdklerim ilke olarak ulaflabileceim bir yerdedir, hi
nelerin mekanlarla birlikte alg alanmz oluflturduunu savunur.
deilse bakflmn ulaflabilecei bir yerde, yapabilirimin
haritasnda saptanmfl olarak. Haritalarn her ikisi de tamdr.
Grnr dnya ile devinme tasarlarmn dnyas, ayn Varlkn btncl blmleridir. Alg felsefesi konusunda ilgi ekici bu metnin devam ve buna benzer konular okumak iin, Merleau-Pontynin Gz ve Tin adl kitabn okuyunuz...
76
Grsel Estetik
GRfi
Grsel algnn ilk aflamas, grme duyusuyla bafllar. Grme duyusu, gze dayal
olarak iflleyen bir alglama sistemidir. nsan algsnn yzde 80inin grsel algya
dayand sylenir. Bu nedenle gzler, insan algsnn en nemli organdr. Hatta
insan vcudunun duyu alglayclarnn yzde 70inin gzdeki retina tabakasnda
olduu ne srlmektedir.
Fakat grsel algy sadece gz ve gzn iflleyifliyle snrlandrmak neredeyse
imknszdr. nk nesnelerin fiziksel grnts kadar, gren kiflinin psikolojik
durumu, nesne ile olan mesafesi, daha nce o nesne ile olan iliflkisi gibi birok konu grsel algnn kapsamna girer ve bireylerin algsal etkinliklerinin dzenlenmesinde belirleyici rol oynarlar.
Bu nedenle, grsel algy etkileyen fiziksel, psikolojik ve hatta felsefi konular,
grsel algnn boyutlarnn incelenmesi srecinde nem arz ederler.
NASIL GRRZ?
AM A
Resim 4.1
Gz ve grme duyusunu tanmlayabilmek.

nsan gz kafatasnda kemikten oluflan bir
yuva iinde bulunur ve bu yuva iindeki ya
dokusu tarafndan sarlmfl durumdadr. Gze
bal bulunan 6 farkl kas, gzn hareketini
salar.
Nasl grrz.
fiekil 4.1
Grlebilir flk
tayf.
Mor
380 nm
Kornea, gzn en st
katmannda bulunan ve
yaklaflk yarm milimetre
kalndnda olan parlak
yzeydir.
Krmz
780 nm
Gzn ifllevini yerine getirebilmesi iin ncelikli olarak fla ihtiyac vardr.
Bizler iin flk, grebildiimiz dalga boylarndan ibarettir. nsan gznn gremedii dalga boylar da mevcuttur; fakat insan gznn yaps ancak grlebilir flk
tayfyla snrldr. Grlebilir flk tayf da renklerden oluflur. CIE (Commission Internationale de lEclairage), 380 nm ile 780 nm arasndaki dalga boylarn grlebilir olarak belirlemifltir. Bu grlen fln 380 nmden (mavi) 780 nmye (krmz)
deiflen birleflimleridir.
Nesnelerin zerlerinden yansyan flklar nce gzdeki kornea tabakasna gelirler. Kornea, gzn en st katmann oluflturan parlak yzeydir. Yaklaflk olarak yarm milimetre kalnlnda ve 12 mm apndadr ve gze gelen flnlarn en fazla krld blmdr. Ayrca gzn nesneleri net bir flekilde grmesinde en byk rol
korneaya aittir.
77
4. nite - Grsel Alg ve Grsel Estetik eler
SIRA SZDE
nsan gznn nesneleri net olarak grmemizi salayan blm neresidir?
Pupilden geen
D fi N E L M
flnlar retinaya odaklanr. Pupil, gz beS O R U
bei olarak da adlandrlan, irisin alp
A Tabaka
Gz Mercei
kapanmasyla oluflan
DKKAT
Saydam Tabaka
ve siyah bir daire giGz Bebei
bi gzken deliktir.
Sar Leke
ris
SIRA SZDE
Gzn ii karanlk
bir odack gibi grev
grd iin bu deAMALARIMIZ
lik siyah gzkr.
Pupil, irisin hareketle T ortamlarda
A P
riyle gze gelen fln gcne gre byr ya da klr. ok Kflkl
pupil grme ifllemini yerine getirebilmek iin klrken, az flkl ortamlarda, retinaya daha fazla flk alabilmek iin byr.
fiekilD4.2
fi N E L M
Gzn yaps
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
Gzmze gelen fln younluuna gre alp kapanarak, retinaSIRA

zerine
SZDEdflen fln
miktarn belirleyen blme ne ad verilir?
NTERNET
D fi N E L M
Pupilden gelen flk, lens ad verilen saydam yapdan geer
ve lens sayesinde
uzak ve yakn nesneler arasndaki net alan bilgisi oluflur. Lens, kornea ile birlikte,
O R U
grnr fln retinaya odaklanmasn salar. Lensi +15 dereceS gcnde
bir mercek olarak dflnmek de mmkndr. Retina ise gz kresinin arka ksmnn iini kaplayan krmz-kavunii renkte damarl bir yap gsteren ok zel bir tabakaDKKAT
dr. Retinaya gelen flnlar elektrik enerjisine dnflerek gz sinirleri tarafndan
beyne iletilirler. Retinada bulunan fotoreseptrler fln renklerine gre farkl tepSIRA SZDE
kiler vererek, renklerin alglanmasn salarlar. Rod ve koni olmak
zere iki farkl
fotoreseptr bulunur. Rodlarn says yaklaflk 110-125 milyon, konilerin says ise
6,3-6,6 milyon kadardr.
AMALARIMIZ
Fotoreseptr hcreleri grnr fl dalga bo2 m
yuna evirir. Bu evrim fln rengine uygun olarod
rak elektrik enerjisine dnflmdr. Elektrik
K T A P
enerjisine dnflen uyarlar ise optik sinir ile bekoni
yindeki grme merkezlerine ulafltrlr.
Rod hcreleri, alacakaranlkta grmemizi saTELEVZYON
layan ince uzun hcrelerdir ve renklere karfl duyarl deildir renkleri grinin tonlar olarak grmemizi salarlar. Koni hcreleri ise, yaplar rod hcNTERNET
relerine benzese de, dfl ksmlar koniye benzedikleri iin koni hcreleri olarak adlandrlrlar.
Bu hcreler, gn flnda renkli grmemizi salayan hcrelerdir. Mavi, krmz ve sar olarak
ana grupta bulunan koni hcreleri birlikte hareket ederek, retinada milyonlarca rengin oluflmasnda en nemli rol oynarlar.
SIRA SZDE
DNTfiERNNE EL TM
Retina, zerine dflen
flnlar elektrik enerjisine
S O R U
dnfltren ve gz kresinin
arka ksmnn iini kaplayan
krmz-kavunii renkte
DKKAT
damarl tabakadr.
N N
35 m (~1000 disks)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
fiekil 4.3
Rod ve koni
hcreleri K T A P
gzmzde
bulunan
fotoreseptr
hcrelerdir.
TELEVZYON
NTERNET
78
Grsel Estetik
Arbib ve Hanson gibi kuramclar grmeyi iki farkl flekilde ifade ederler. Bunlardan ilki, sadece basit bir duyum olarak n sreleri ieren dflk dzey grmedir. Dieri ise; daha nce elde edilen deneyimlere ait bilgileri kullanarak grmeyi
ifade eden, st dzey grme olarak adlandrlr. Bu tanma ok yakn olan grmek
ve bakmak adlar altnda iki kavram da, halkmz tarafndan sklkla kullanlr. ou kez birbirleri yerine geebilecek flekilde farkl kullanmlar olsa da, idrak ederek bakmak ve idrak etmeden bakmak, ylesine bakmak, bofl bofl bakmak gibi
birok tanmlamalar, bu iki farkl kullanma rnek oluflturabilir. flte bu noktada, algsal bir etkinlik olarak grme ve duyusal bir etkinlik olarak grme farkllklar ortaya kar. Bir sonraki blmde grsel alg kavramnn neyi ifade ettiini ve grme
duyusundan ne gibi farkllklar ierdiini birlikte inceleyelim.
GRSEL ALGI SREC

AM A
Alg: Psikoloji ve biliflsel

bilimlerde duyusal bilginin
alnmas, yorumlanmas,
seilmesi ve dzenlenmesi
anlamna gelir.
Grsel alg sreci hakknda temel bilgilere sahip olmak.
Arnheim, sanatsal faaliyetlerin bir akl yrtme biimi olduunu ve alglama ile dflnmenin ayrlmaz bir biimde i ie geen bir sre olduunu ne srer. Alg sistemimiz, tabii ki grsel sanatlarn en nemli basaman oluflurur. Fakat grsel alg, insanolu iin sanatsal etkinliklerden nce yaflamsal bir anlam ifade eder. evremizi saran nesnelerle olan iliflkimizi kurmamzda yararlandmz en nemli yeteneimiz, grsel algmzdr. Hatta, Alg sreci insanolunun hayat tecrbe etmede deil, ayn zamanda hayatta kalmasnda da temel bir rol oynar (Gegenfurtner,
2005). Bu nedenle algsal etkinliklerimizin sadece grsel sanatlarn alglanmas ve
yorumlanmasnda deil, yaflammz kapsayan tm grsel etkinliklerimizin dzenlenmesinde etkin olduunu kavramak gerekir.
te yandan, grsel alg, sadece insan gznn fizyolojik iflleyifliyle snrl ve
herkes iin ayn anlamlar yaratan bir sre deildir. Ayn olay birok kifli farkl
farkl alglayabilecei gibi, farkl olaylarn da sanki ayn ya da benzer olaylar olarak alglanmas mmkndr. Alg zerine yaplan birok arafltrma, insan algsnn
farkl durumlarda, farkl sonulara ulafltn ortaya karmfltr. Yiyecek resimlerini
a insanlarn, tok insanlara gre daha parlak alglamas gibi, birok fiziksel ya da
psikolojik durum, dorudan alg srecine etki edebilmektedir. nsan algs, fiziksel
bir lm aleti gibi her durumda ayn sonucu veren tek boyutlu bir flekilde ifllemez. Bu durum alg srecinin nesnel deil, znel bir sre olduunu aklar. Alg
sreci alglanan duruma ve alglayan kifliye gre deifliklikler gstermektedir. Grsel algnn, alglanan duruma gre gsterdii farkllklar, bir baflka deyiflle, grsel
iletiflim gelerinin alglanmasnda yaflanan deiflkenler ayrntl olarak gzden geirilecektir. Fakat, grsel kodlarn alglayan kifliye bal olarak gsterdii deiflimleri ise;
Kifliye ait beklentiler,
Kiflinin ilgi alanlar,
Kifliye ait gereksinimler,
Kiflinin sahip olduu inanlar ve
Kiflinin daha nce yaflad deneyimlerden rendikleri olarak sralayabiliriz.
Beklentiler, alg srecinde nce kan en nemli etkenlerden biridir. Bu duruma farkl olaylar karflsnda flaflrmamz ya da rkmemizi rnek verebiliriz. Bir filmi izlerken beklenmedik bir anda ekrana kan korkun bir yz, izleyenleri yerle-
79
rinden oynatabilir. Bunun tam tersi durumlarda, hibir beklentimizin olmad anlarda evremizde olan biteni alglayamayabiliriz. Demir yolunun yannda yaflayan
birisi iin gelen trenin sesi ne kadar duyulmak istenmezse, gelecek treni bekleyen
yolcular iin genel trenin sesi de o derece farkl ve bilinli alglanr. Treni bekleyen ile, tren sesini duymak istemeyen arasndaki fark, algsal deneyimlerimizin
beklentilerimize gre nasl biimlendiine bir rnek oluflturur.
Resim 4.2
James Jacgues
Joseph Tissot.
Holiday. 1876.
Tate Gallery,
Londra.
Algy tetikleyen ve duyu reseptrlerimizden gelen iletileri, algsal etkinliklere

dnfltren bir baflka durum da ilgi alanlardr. Bir gl kenarnda piknik yapan bir
ailenin gl stnde olup bitenleri alglamas ile, gl kenarna balk tutmaya gelen
bir balknn gldeki hareketleri alglamas birbirinden farkldr. Glde oluflan olas kk dalgalanmalar balky heyecanlandrabilecekken, piknik iin gl kenarna gelen aileye bir anlam ifade etmeyebilir. nk gl stndeki hareketlenmeler daha ok balknn ilgi alanndadr. Yine havada oluflabilecek bulutlanma, piknik yapan aile tarafndan dikkatlice alglanp izlenebilir ve pikniin ortasnda bir yamur baskn endiflesine dnflebilir.
Farkl ilgi alanlar, ayn olay, ayn doay ya da evreyi farkl alglamamza neden olur. lgi alanlarmz
iinde gerekleflen olaylar, algsal etkinliklerimizin
de hedeflerinden birini oluflturur.
Kimi durumlarda ayn olan fley nesneler de olsa,
yine herkes tarafndan ayn alglanmaz. A bir insann yiyeceklerin renklerini daha tok insanlara gre
daha parlak grmesi, algsal dikkatini yiyeceklere
ynlendirmesi, algmzn gereksinimlerimiz dorul-
Resim 4.3
lgin bir
kiralk daire
ilan. Kiralk
daire arayan
bir aile iin,
eksik de olsa
belirli bilgiler
ierir.
Aramayanlar
iin ise sadece
komik bir
ilandr.
80
evremizi saran nesne, kifli

ya da olgulardan duyu
organlarmza srekli olarak
uyaranlar ulaflr. Bu
uyaranlardan bazlarnn
elenerek, bazlarnn ise
seerek alglanmas sreci
algda seicilik olarak
tanmlanr.
Grsel Estetik
tusunda ifllediini gsterir. Neye ihtiya duyuyorsak, algmz o ynde daha aktr.
Kiralk ev ararken camlardaki kiralk yazlar, satlk yazlarndan ne kar. Daha
nce defalarca nnden getiimiz evin camndaki kiralk yazsn, biz ancak kiralk eve ihtiya duyduumuzda alglarz. Oysa o yaz ve o ev belki de haftalarca ayn flekilde durmaktadr. Fakat gereksinimlerimiz iine girmedii srece bizim algsal
hedeflerimiz iinde de yer almaz. Ancak bir kiralk eve ihtiya duyduumuzda, kiralk ev ilanlarna algmz ynlendiririz.
Alglayan kifliye ait inanlar ve deerler de, algsal etkinlikler iin nemli bir
deiflkendir. rnein, bir otomobil kullanrken karflnza kan bir inek srs,
Trkiyede bir trafik sorunu olarak alglanabilecekken, ayn durumun Hindistandaki algs ok daha farkl olacaktr. Belirli nesnelere, durumlara atfettiimiz nem,
verdiimiz deer bizim algmz ynlendiren temel etkenler arasndadr.
Daha nce yafladmz deneyimler ve bu deneyimlerden rendiklerimiz de,
algmz ynlendiren durumlardan biridir. renme kavramnn her zaman algsal
etkinliklerden daha farkl anlamlar ierdiini de unutmadan, felsefesinin de temel
konularndan biri olan duyusal bilgilerimizin de algsal etkinliklerimizde nemli
bir yer tuttuunu bilmemiz gerekir. Ateflin scak olduunu, elimizi yakabileceini
bilmek iin tekrar tekrar deneyimlemeyiz. Bu deneyim bizim ateflle olan daha
sonraki iliflkilerimizi ynlendirir. rnein bir atefl dans gsterisi izlerken, bu bilgiye ve deneyime sahip olmak, yaplan gsterinin tafld riskleri de bilmek anlamna gelir ve izlediimiz dans daha heyecanl klar. Oysa ateflin ne demek olduunu bilmediimiz durumlarda, ateflin yarataca riski de bilmeyeceimiz iin, bu
dans ayn anlam ifade etmez. Yine bir baflka rnek olarak, daha nce bir kedi tarafndan srlmfl ya da trmalanmfl kiflilerin, daha sonraki yaflamlarnda kedilerden
korkar hle gelmeleri gsterilebilir. Kendilerini farkl bir kedi de srmfl olsa, her
kedi grdklerinde algsal srelerinde, daha nce bir kediyle yafladklar bu deneyimin etkileri olacaktr.
Alg kavram genellikle duyum ile karfltrlr fakat alg kavramyla duyum kavram ayn sreleri ifade etmez. Alg sreci, anlamak ve yorumlamak eylemlerini
de ierirken, duyum sreci bu eylemleri gerektirmez. Alglama sreci duyular kullanr ama duyularla elde edilen bilgilerin anlamlandrlmasn ve yorumlanarak dzenlenmesini de kapsar. Duyum ise, sadece duyu organlarndan bize ulaflan ifllenmemifl duyusal bilgilerdir. Ayrca algnn en nemli karakteristii de seici olmasdr. Algy duyumdan ayran en temel farkllklarn baflnda, iflte bu zellik yani algda seicilik gelir. Yukarda saylan, kifliye zg durumlar, algsal etkinliklerde
dikkati bir ya da bir ka ge zerinde toplayarak, seilen iletileri, dier uyaranlardan ne karma durumudur.
te yandan kimi durumlarda, olduka bariz ve dikkat ekici iletiler bile alglanmayabilir. Bir baflka deyiflle, algsal etkinliklerimiz bu duruma karfl krleflebilir.
rnein, hastanelere ilk girdiimizde algladmz ar ila kokusunu belirli bir sre sonra alglamamaya bafllarz. lk baflta bize yksek gelen bir ses, bir sre sonra
o kadar yksek gelmeyebilir. Duyu organlarmz yavafl yavafl bu uyarana gre alflr ve bu uyarana karfl krleflmeye bafllar. flte bu durum duyusal uyum kavramyla aklanr. Duyusal uyum, srekli uyarlan bir duyu organnn eflik fliddeti ve niteliinde bir deifliklik olmad taktirde, bu uyarana karfl krleflmesini ifade eder.
Bu tanmla birlikte ortaya kan duyusal eflik kavram ise, duyu organlarndan bir
uyar yaratabilecek uyaran fliddetinin en kk deeri olarak tanmlanr. Eflik kav-
ramnn nesnel bir karfll yoktur. nsandan insana farkllklar gsterebilir. Bu tanmdan hareketle, alt eflik, bir insann duyu organlarnn belli belirsiz uyarlmaya
baflland en dflk fliddeti tanmlar. st eflik ise, duyu organlarnn bir uyary
duyumsamasnn kaybolduu en yksek fliddeti ifade eder. Kimi durumlarda ise,
alt ve st eflik arasnda belli belirsiz deiflimler olduunda bile, duyu organlarmz
bu kk deiflimler karflsnda uyarlr. flte, bir uyarcda fark edilebilen en kk
fliddet deiflmesine farkllaflma eflii ad verilir.
Psikoloji kuramclar, algsal etkinliklerin temel konusunu oluflturan duyu organlarn ikiye ayrrlar. Bu ayrm, birincil duyu organlar ve ikincil duyu organlar adlar altnda gereklefltirilir. Birincil duyu organlar, insan yaflam iin dierlerinden daha nemli yer tutan ve eksiklikleri dierlerinden daha fazla nem arz
eden grme ve iflitme duyulardr. Anlafllaca zere, hem grme hem de iflitme
duyular, dier duyulara gre ok daha ifllevsel olduklarndan, birincil duyu organlar olarak tanmlanr. Grme ve iflitme duyularnn dflnda kalan duyu organlar
ise ikincil duyu organlar olarak adlandrlr. Bu ayrmn temel vurgusu, belirtildii
gibi, grme ve iflitme duyularnn insan yaflamnda dier duyulara gre daha nemli bir yere sahip olmasnda yatar.
Ayrca alg, beyin ve duyu organlar arasnda gerekleflen bir etkinlik olarak bilinir. Beyin sinir sisteminin bir parasdr ve hcrelerden oluflur. Beyin ve omuriliin oluflturduu merkez sinir sitemi sayesinde, sadece kaslar ve beynin iletiflimi
deil, ayn zamanda baz duyu organlarnn da beyinle olan iletiflimi salanr. Bu
srete omurilik duyu organlar ile beyin arasndaki iletiflimi salar. Ancak, dier
duyu organlarna karfln sadece yz kaslar, gz ve kulak ile olan balantlarn dorudan beynin kendisinden kar. Bu ayrm, grme ve iflitme duyularnn ne derece
nemli olduunun fiziksel karflln oluflturur.
Grsel alg bu nedenle, dier alg sistemlerimizden ok daha gl ve daha derin etkisi olan bir sretir. Bir fleyi duymak, bir fleye dokunmak ya da bir fleyi koklamaktan ok, bir fleyi grmek, o fley hakknda daha fazla bilgi edinmemizi salar.
Sadece duyumlardan gelen ve bilin tarafndan henz ifllenmemifl bilgiler, ar duyumlar olarak adlandrlr. Grsel alg srecinde dfl dnyadan duyumlar araclyla gelen imgeler, bilin sayesinde tasarmlanr ve ar duyumlar algsal bir bilgi hline gelir. Bilincin ar duyumlara mdahalesi sadece imgelerin grlmesini iermez, daha nce gereklefltirilen alg srelerinin deneyimleri de yorumlama srecine dhil olur.
Bir korku filmi seyrederken, kesilen bir elin grlmesi izleyeni gerek anlamda gerilime sokar. zler kifli, her ne kadar yaflad grsel deneyimin bir yanlsama
olduunu bilse de, bir elin kesilmesini grdnde yaflad korku ve gerilim gerektir. nk daha nceki deneyimleri byle bir olayn ok fazla can yakaca bilgisini de barndrr.
evremizi kuflatan fleyler, karflsnda dflnp taflnlp, lp biilecek yaln ve
tarafsz nesneler olmaktan ok, her biri daha nceki alg srelerimizin sonularn taflyan, bizler iin bir fleyler ifade eden ya da simgeleyen, olumlu ya da olumsuz tepkiler uyandran, daha nceki algsal deneyimlerimizden szlp gelen znel alg nesneleridir.
81
Alt eflik: Bir uyarcy belli

belirsiz almaya bafllad en
dflk fliddettir.
st eflik: Bir uyarcy almay
sonlandrd en yksek
fliddettir.
82
Grsel Estetik
Alglanan Dnyaya liflkin Deiflkenler ve Gestalt

Psikolojisi
N
AM A
Alglanan dnyaya iliflkin deiflkenler ve Gestalt Psikolojisi yaklaflmn aklayabilmek.
nsan algsn etkileyen deiflkenler arasnda, kifliden kifliye farkllk gsterebilecek

zellikleri yukarda sralamfltk. Oysa algsal sreler, kiflilerden bamsz olarak,
iletiflim iinde olduumuz nesnelere, olaylara ve benzeri uyaranlara da baml
olarak ilerler. Bu uyaranlarn etkisi kifliden kifliye deifliklik gstebilmekle birlikte,
insan algsnda en az alglayan kifliye ait zellikler kadar nem taflr.
Yukarda da belirtildii gibi, algsal srecin ilk basama duyu organlarnn bir
ya da birkann uyarlmasdr. ncelikli olarak kiflinin alt efliini aflabilecek kadar
fliddette bir uyarann, kiflinin duyu organ tarafndan duyumsanmas gerekir. Buradan da anlafllaca zere, uyarana ait ilk nemli deiflken, uyarann fliddeti olarak
tanmlanabilir. Uyarann fliddetine gre algsal etkinlik de deiflimler gsterebilir.
Bir dier deiflken ise uyarann frekansdr. Sabit bir frekansta duyumsanan iletiler, bir sre sonra alglanmayacaktr. Yukarda duyusal uyum olarak adlandrdmz bu durumun temelinde, uyarcnn tekrar skl yatmaktadr.
Alglamada, uyarana iliflkin gelerden biResim 4.4
ri
de
harekettir. nsan, doas gerei hareNew Yorkda Times
ketli bir varlktr. Gerek fiziksel konumu,
Meydan bafltan sona
hareketli grntlerle
gerekse grsel verileri srekli hareket hlinkaplanmfl bina
dedir. nsan bedeninin bir ok uzvu da hacepheleri ile tannr.
reketli uzuvlardr. Grsel alglama asnSrekli hareket eden
grntlerle insanlarn
dan, insann hibir uzvu, bafl, yz, bedeni
dikkati ekilmeye ve
vs. hareket etmese bile, gzleri ile bakfl ymesajlarn daha kolay
nn deifltirebilme yeteneine sahiptir. Bu
aglanabilir olmasna
bakmdan insan algs iin hareket, en nemalfllr.
li deiflkenlerden biridir. nsanolu nce haResim 4.5
reketli nesneleri duyumsar. Duyu organlar nce harekete ynelir ve duraan grntlerden
Beyaz bir srde,
ok, hareketli grntlere dikkat kesilir.
siyah bir koyun
dierlerinden nce
Algy ynlendiren uyaranlara ait zellikdikkat eker.
lerden birisi de ztlklardr. Bir sonraki nitede ifleyeceimiz flekil-zemin iliflkisi de bu ztlklara dayanr. Beyaz zemin zerinde duran
siyah bir sinek, siyah bir zemindekine gre
ok daha abuk alglanr. evresindeki nesnelerle bir ztlk iliflkisi iinde olan nesneler, duyu
Resim 4.6
organlarmz dierlerine oranla daha hzl ve fliddetli uyaSekiz ayakl bir
rrlar. Tamam beyaz koyunlardan oluflan bir srdeki sikaplumbaa, drt
yah koyun hemen dikkat eker. Dierleri tek baflna algayakldan daha
dikkat ekicidir.
sal bir anlam ifade etmezken, farkl renkte olan, dorudan algmz ynlendirir.
Norm dfl durumlar da algda uyarclara ait deiflkenlerden biri olarak kabul edilir. Her zaman grmeye
alflk olduumuz grntlerden farkllaflan anlar, rutin
dfl grntler ve olaylar duyu organlarmz uyaran du-
83
rumlardr. Kimi zaman yafladmz yenilikler de norm dfl durumlar gibi algsal srecimize etki ederler. Her yeni durum bir farkllk yaratacandan algsal bir uyaran nitelii taflr.
Her gn getiimiz caddede ilk kez alan bir maazay grp alglamamz,
uyarann hanSIRA SZDE
gi zelliine iliflkin bir rnek teflkil eder? Aklaynz
D fi N E L M
evremizi saran nesneleri alglarken, bu nesnelerle olan iliflkimiz, nesnelere

olan yaknlmz, uzaklmz, bakfl amz ve benzeri birok olgu, alg sistemimiS O R U
zi etkileyen faktrler arasnda saylabilir. Bu nesneler kimi durumlarda
birbiriyle
iliflkili, kimi durumlarda ise birbirinden bamsz olarak yaflammzda yer alrlar.
Bu durumda sadece nesne ile olan iliflkimiz deil, nesnelerin Dkendi
aralarndaki
KKAT
iliflki de algsal etkinliklerimizde belirleyici bir rol oynar. flte bu noktada, zihinsel
edimler ve grsel alglama srecinde anlamn paralara ayrlarak ya da gelere bSZDE
lnerek deil, btnnn algsndan ortaya ktn savunanSIRA
kurama
Gestalt psikolojisi ad verilir. Grme duyumuzun flekillendirme eilimine, paralar btnlefltirerek alglamasna da Gestalt etkisi denir. Btn,
AMALARIMIZ
paralarn toplamndan daha fazladr. Ayrca btn alglamak iin paralarn tamamn grmeye de
ihtiya duymayz. Gestalt psikolojisine gre, parK T A P
alar bizi btne gtrr ve paralar arasnda oluflabilecek eksiklikleri de alg srecimiz tamamlar.
Max Wertheimer tarafndan temellendirilen,
TELEVZYON
Wolfgang Khler ve Kurt Koffkann katklaryla
geliflen Gestalt kuramnda, iflte bu algsal sre ele
alnmaktadr. Gzn gremedii paralar zihin
NTERNET
tamamlama eilimindedir ve alg sreci, bir btndr. Duyunun eksik olduu blm olan alg
sreci bilin sayesinde tamamlanr.
Gestalt kuramna gre, bizlerin flekillerin tamamn grmemize gerek yoktur. Zihin, eksik kalan
yerleri kendisi tamamlar. rnein fiekil 4.4. bir
panda figrdr ve bu figr detaylardan deil, lekelerden oluflturulmufltur. Tasarm
olarak siyah ve beyazn bir arada lekeler olarak kullanlmasnda panda flekli ortaya
kar. Kullanlan grsel geler, beyaz zemin zerindeki siyah lekelerden ibarettir.
Fakat grnen fleklin bir panda olduunu alglamak iin, pandann tm ayrntlarn grmeye ihtiya duymayz. Pandann yzn oluflturan detaylara bakldnda, birka leke ile bu
ifadenin ortaya karld grlecektir. Minimal izgilerle, konturlar bile tam olarak oluflmamfl figrde, eksik kalan blmleri bizler
zihnimizde tamamlayarak, bu eksik figr bir
panda grnts olarak alglarz.
fiekil 4.5, algda tamamlama konusunda
psikoloji kitaplarnda sklkla grlebilecek figrlerden birisidir. Figrde, i ie gemifl iki
gen ve bofl genin kflelerinde yer alan daire grlecektir. Fakat, her ne kadar bizler bu flekilleri eksiksiz olarak alglasak da, figrde yer alan hibir flekil tam
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
fiekilAMALARIMIZ
4.4
WWF amblemi
Gestalt psikolojisine
rnek gsterilebilir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 4.5
Tamamlama.
84
Grsel Estetik
fiekil 4.6
Benzerlik.
fiekil 4.7
Devamllk.
fiekil 4.8
Yaknlk.
deildir. Ayn flekilde bizler de bu eksik izgileri kendimiz birlefltirir ve sonu olarak figr bir btn olarak alglarz.
Algsal etkinliklerimizi belirleyen
bir baflka etken ise, bizim benzerlik
iinde olan nesneleri birbiriyle
gruplamamzdr. fiekil 4.6.da kare
ve dairelerden oluflan bir grselde,
ilk bakflta drder kare ve drder
daireden oluflan kolonlar greceksiniz. Oysa bu kare ve daireler birbirleriyle ayn mesafede ve birbirlerinden bamsz bir flekilde yer
alrlar. Algsal sre ierisinde bizler, benzer nesneleri gruplayarak
alglar ve btn bu gruplardan
olufltururuz.
Algy etkileyen bir dier etken
ise devamllk ya da sreklilik olarak adlandrlr. Belirli mantk izelgesi iinde grupladmz nesneler
arasnda algsal olarak bir sreklilik
yaratr ve bu sreklilii takip ederiz. fiekil 4.7.de yer alan daireleri
bir izgi oluflturacak flekilde alglar
ve hatta bu iki izgisel sreklilii
akc bir biimde de alglarz. Bu sre ierisinde tabii ki yine benzerliklerden de yararlanrz.
fiekil 4.8.den de anlafllaca gibi, grsel gelerin algsal dzeninde yararlandmz bir baflka ge de
yaknlk zelliidir. fiekilde yer alan
on iki daire, yatay ve dikeyde iki
grup oluflturacak flekilde alglanrlar. Sadaki grup yatay bir oryantasyon iindeyken, soldaki grup ise
dikey oryantasyona sahiptir. Oysa
fleklin kendisinde bu dairelerin iki grup hlinde alglanmas iin herhangi bir ynlendirici yoktur. Algsal srecimiz, birbirine yakn olan nesneleri bir arada gruplayarak sonuca ulaflr.
YANILSAMA
AM A
Algda yanlsama ile ilgili rnekleri sralayabilmek.
Alg sreci, herkes iin ayn ve deiflmez bir sre deildir. Kifliden kifliye farkllklar gsterir ve hatta yanlsamalar beraberine getirir. Her alg srecinde yaflanan deneyimlerden karmsamalarmz kesin dorular deildir. Ayrca alg sreci salt ger-
fiekil 4.9
eklikten farkl bir boyut taflr. evremizi saran birok olgu, bir yandan bi ie gemifl
ze alglanan gerekler sunarken, dikarelerin
alglanmas.
er yandan da aslnda algsal yanlsamalar olaslklar sunar. Bizler birok
nesneyi ortak olarak ayn alglarken
ve dfl dnya zerine bilgimizi bu algsal etkinlikler sonucunda edindiimiz deneyimlere dayandrrken, algsal deneyimlerimiz de her an yanlsafiekil 4.10
malara dflme olasl taflr. Gegen ie gemifl
furtnere gre yanlsamalarn hepsinkarelerin
de ortak bir yn vardr: Grme sistealglanmas.
minin, dfl dnyadan elde ettii uyarlardan yola kp a tabaka zerinde
ikiboyutlu bir resim oluflturmak iin
hangi algoritmalar kullandn gsterirler. Bu durumda da beyin bu ok
anlamllklar bir dizi akll sre sofiekil 4.11
nunda anlaml ve mantkl bir flekilde
zmekle grevlidir.
Ayn karelerin
erevesiz
Grsel alg srecinde yaflanan yaalglanmas.
nlsamalar da farkl rneklerle ortaya
konulabilir. rnein, fiekil 4.9.da bulunan karelere bakldnda, koyu zeminli olan karenin iindeki kare, sada bulunan kareden daha ak bir tonda grlecektir. Oysa ite bulunan iki kare
de ayn renkte ve ayn gri tonundadr. Fakat bu kareler kendilerini evreleyen
renklerle iliflki iersinde bizleri bir karfllafltrma yapmaya zorlar. Soldaki karenin
koyu olan evresi bu nedenle iinde bulunan karenin renk tonunu daha ak olarak grmemize neden olur.
Ayn sre fiekil 4.10. iin de geerlidir. Burada grnen kareler de bu nedenle birbirlerinden farkl tonlarda grlecektir. Fakat fiekil 4.11.de kareleri evreleyen dier tonlarla iliflkisi ortadan kaldrldnda iki karenin de ayn renk ve ayn
tonda olduu rahatlkla alglanabilir. Tm flekiller yeniden daha dikkatlice incelendiinde, merkezde bulunan her iki karenin de ayn renk ve ayn tonda olduu grlecektir.
fiekil 4.12.deki A ve B kareleri incefiekil 4.12
fiekil 4.13
lendiinde, ilk bakflta bu iki karenin
de farkl renk ve tonda olduu alglanr. A karesi B karesine gre olduka
koyu tondadr. Oysa hem A, hem de B
kareleri ayn renk ve ton zelliklerini
taflr. Sadece alg srecinde A ve B kareleri tek baflna deildir. Bu iki karenin de evresinde bulunan dier kareler ve silindirin glgelendirme biimi,
ayn renk ve tonda alglanmasna neAlg yanlsamas.
Alg yanlsamas.
den olur. fiekil 4.13.de, bu iki kare ara-
85
86
Grsel Estetik
fiekil 4.14
Muller-Lyler
yanlsamas.
fiekil 4.15
Poggendorff
yanlsamas.
fiekil 4.16
Zolner yanlsamas.
fiekil 4.17
Titchener
yanlsamas.
snda yine kendileriyle ayn renk ve

tonda birer izgi eklenerek, birbiriyle
iliflkilendirildiinde aslnda ayn renk
ve tonu paylafltklar grlecektir.
Bu rneklerin dflnda, grsel alg
yanlsamalar zerine alflmalar yapan kuramclarn bilindik rnekleri
aflada sralanmfltr:
Muller-Lyler yanlsamas, fiekil
4.14.de grlecei gibi, eflit uzunluktaki iki izginin ularnda bulunan i
ve dfl oklar birbirlerinden farkl uzunlukta alglanmalarna neden olmaktadr. Oysa her iki izgi de eflit uzunluktadr. Yine de birok kifli, stte bulunan izgiyi, alttakine oranla daha uzun
alglayacaktr.
Poggendorff yanlsamas ise birbirlerine paralel olarak duran iki dikey izgiyi kesen apraz izginin sanki krlyormufl izlenimi vermesi durumudur.
fiekil 4.15. incelendiinde apraz izginin dz bir izgi olduu grlecektir.
Bunu denemek iin gerekirse bir cetvel
yardmyla lmler yapabilirsiniz.
Zollner yanlsamas, yine birbirine
paralel olan izgilerin farkl ynlere kesilmesiyle, paralel deilmifl gibi alglanmasn gstermektedir. fiekil 4.16.da
yer alan apraz izgiler aslnda birbirlerine paralel olarak ve hatta eflit mesafede yer almaktadrlar. Oysa her izgi
zerinde bulunan kk izgiler, farkl
ynleri sayesinde zerlerinde bulunduklar byk izgileri de farkl yndelermifl gibi alglatrlar.
Titchener yanlsamas, nesnelerin
gruplar hlinde alglandklarnda birbirlerinden bamsz olarak nasl farkl alglanabildiklerini gstermektedir.
fiekil 17de bulunan daire gruplarndan, etrafnda byk daireler olan daha kk gzkmektedir. Oysa her
iki i daire de birbirleriyle ayn byklktedir. Birbirlerinden daha byk ya da daha kk olarak alglanmalarnn nedeni, evrelerindeki dier dairelerle olan byklk kklk iliflkilerinin sonucudur.
87
Wundt yanlsamas, birbirine

paralel iki yatay izginin, ortadan
birbirlerine doru eimliymifl gibi
alglanmasn iermektedir. Oysa bu
iki yatay izgi birbirine paralel bir
flekilde konumlanmfltr. Fakat yaflanan alg yanlsamasnn nedeni, bu
iki izginin dier kfleli izgilerle bir
boyut yanlsamas yaratacak flekilde bir arada kullanlmasnda yatmaktadr.
A tabaka izlenimi ve alg yanlsamas; gnmz grsel dnyasnn ve
kitle iletiflim aralarnn var oluflunun
temel nedeni olarak gsterilebilir.
nk gerek sinema filmi, gerekse video, televizyon ve bilgisayar teknolojilerinin oluflturduu hareketli grntler, aslnda duraan olarak kaydedilmifl resimlerin art arda belirli bir
hzla gsterilmesinden oluflur. Bu hz,
saniyede 24 kare, 25 kare ya da 50 kare olabilir. Kaydedilmifl grntler bir
film pelikl, ya da bir video bant sinyali ve hatta bir bilgisayar veri dosyas olsa da, grntnn oluflmasnda ve oluflan
grntsn hareketli olarak alglanmasndaki dayanak noktas, gzn a tabakasndaki bir hatadan kaynaklanr. Gzmzde a tabakasnda oluflan grnt, belirli bir sre hatrlama yapar ve retinada kalr. Saniyenin yaklaflk onda biri sresince retinada kalan bu grnt baz kuramclar tarafndan, kinayeli bir flekilde gz
tembellii olarak da adlandrlr. Bylelikle bizler saniyenin onda birinden daha
hzl akan duraan grntleri hareketli olarak alglarz. Bu grntlerin art arda
geen duraan grntler olduunu anlamamzn nedeni iflte bu bahsi geen, a
tabaka izlenimidir.
GRSEL ESTETK ELER

A M A
Grsel estetik gelerin neyi ifade ettiini tartflabilmek.
Sanat ad verilen bir fley yoktur aslnda, yalnzca sanatlar vardr; yani bir zamanlar renkli toprakla bir maarann duvarna becerebildiklerince bizon resimleri
iziktiren, bugnse boya satn alp reklam afiflleri yapan ve yzyllardan beri daha
birok fley reten insanlar. Gombrich (1986), sanat tarihi derslerinin temel kitab
olan Sanatn yksne bu cmlelerle bafllar. Temel olarak sanat kavramnn ne
anlama geldiini sorgularken, sanat kelimesinin kullanmnn kavramn hangi anlamlara ynlendirildiinin farkna varlmasn ister. Sadece sanatseverler deil, sanatlar iin de beenilerin, ngrlerin, algsal yanlsamalarn sanat kavramnn
iini doldurmada farkllklar gsterebileceine iflaret eder.
fiekil 4.18
Wundt
yanlsamas.
Resim 4.7
Hareketli film
grnts. Bir
saniye iinde
ardarda gsterilen
24 duraan
kareden oluflur.
88
Grsel Estetik
Resim 4.8
Wassily Kandinsky.
Composition VIII.
1923. Canvas
zerine yal boya
Guggenheim
Mzesi New York
Gombrichin bu durufluna karfllk, sanat eserlerini algsal srelerine gre farkl zellikleri ile yorumlamak, deerlendirmek ve tartflmak elbette olas deildir.
Her sanat eseri bir btn olarak deerlendirilir ve bu deerlendirmeyi yaparken
belirli estetik gelere ayrlarak ele alnamaz. Bu nedenle herhangi bir yaptn grsel estetik gelerini ayr ayr ele alarak tartflmak, bu geleri birbirinden bamsz
olarak deerlendirmek, yaptn btnne ait biriciklii gzden karmaya neden
olabilir. Bu bakmdan, sanat yaptlarnn nemi ve anlam, birbirinden ayrfltrlmfl
estetik gelerinde deil, tm grsel estetik zelliklerinin ahenk iinde oluflturduu
btnde yatar. Sanat eserleri formle edilebilen, formller dorultusunda deerlendirilebilen yaptlar deildir.
te yandan, sanatlar yanlarnda yetifltirdikleri raklarna eitimlerini yine bu
estetik geler dorultusunda vermifllerdir. Bir anlamda, sanat eserleri grsel esetik
geler ad altnda ayrmlara blnerek
deerlendirilemezler ama bir yandan
da sanatlarn eitimi iin bu gelerin
bir sanat eserinde nasl kullanldnn
retilmesine, ksacas sanat eitiminde bu ayrmlardan yararlanmak
sklkla rastlanan bir uygulamadr.
Bir Rus ressam ve sanat kuramcs olan Wassily Kandinsky de bu sreci yaplara ve paralara ayrarak zmlemeyi tercih eder. Grntnn
temel geleri olarak, noktalar, izgiler, dolu ve bofl alanlar, renk ve denge gibi birok farkl adan resimlerinin zmlenmesi yolunu seer. Kandinskynin bu bakfl as, grsel estetik gelerin ayr ayr temel yaplar olarak incelenmesinde birok kuramcya yol gsterir. Bu bakfl as, bir eserin farkl bakfl alaryla farkl gelerinin incelenmesini ierirken,
ayn zamanda tmevarm mantyla o eseri oluflturan temel sanat elerinin btne kazandrd estetik deerleri de gz ard etmez.
Bauhaus Okulu, 20. yzyln sanat ve tasarm
dnyasnda bir dnm noktasdr. Mimari, tasarm, grsel sanatlar ve uygulamal sanatlar
alanlarnda yeni akmlarn kayna olmufltur.
En sekin ve adafl sanatlar bir araya getiren Bauhaus, sadece bir eitim kurumu yaratmamfl, ayn zamanda zanaat ve sanatsal bir
retim merkezi hline dnflmfltr. Walter Gropius tarafndan 1919 ylnda kurulmufl olan
okul, Nazi rejiminin emriyle 1933'te kapatlmfltr. Bauhaus'un kuruluflundaki ilk hedef kombine bir mimarlk okulu, zanaat okulu ve gzel sanatlar akademisi yaratmaktr. Savafl
sonras yeni bir mimari stil arayflnda kurulan okul, daha ifllevsel, ucuz ve kalc
rnlerin retildii bir stil gelifltirmeyi amalamfl, sanat ve zanaat birlefltirerek,
fonksiyonel ve sanatsal rnler yaratmaya alflmflr. Teknie karfl deil, teknikle beraber slogann benimseyen bu yeni oluflum, endstriyel rnleri yaflamn her alanna bir zanaat yapt olarak sokmay hedeflemifl ve temel tasarm dersi fikri ilk burada oluflmufltur. Bu nedenle endstri rnlerinin tasarm ilk kez Bauhaus ile birlikte
bu derece nem kazanmfl, okulda gereklefltirilen alflmalar sadece Avrupada deil, Amerikada da ses getirmifltir. Bauhaus okulunun eiticileri arasnda Wassily
Kandinsky, Paul Klee, Lszl Moholy-Nagy, Naum Gabo gibi isimler bulunmaktadr.
Ayrca Kandinskynin bal olduu Bauhaus Okulu, sanat eitimine getirdii

yaklaflmla bir ekol oluflturur. Topluma sadece sanat kazandrmak iin deil, ayn zamanda tasarmclar yetifltirmeyi hedeflerken, gelifltirdikleri mfredatta ortaya
koyduklar tmevarmc yaklaflmla ilklere imza atmfllardr.
Herbert Zettl, medya rencileri eitimi iin yazd Applied Media Aesthetics
adl kitabnda ilk cmlelerini yaflamdan rnekler vererek kurar ve insan yaflamnda ok basit kararlarn bile estetik seimlerden olufltuu rneini verir. Zettla gre vizrden bakan gzn estetik seim sreci neyse, satn aldmz aracn rengini
seerken yaflanan seim de ayn srecin, yani algsal estetik eyleminin bir sonucudur. Zetll bu rnei, estetik alg ve deneyim srecinin sadece sanatsal etkinliklerde deil, insan yaflamn evreleyen her fleyde bulunabileceini vurgulamak iin
verir ve rencilerine kazandklar estetik deneyimi medyada yapacaklar ifllere aktarmalar konusunda tlerde bulunur. Zaten Zettln amac sanatlar yetifltirmek
deil, evresine ve kulland araca duyarl medya alflanlar kazandrmaktr. Biz
de grsel estetik gelerin incelenmesinde Kandinskynin yaklaflmndan yola karak, Zettln yapt ayrmlamann izinden giderek, bu temel geleri yzey, flk,
renk, yzey ve kompozisyon, boyutlu grnt boyutu ve zaman bafllklarnda
gzden geireceiz.
Fakat bu srete, hibir estetik genin tek baflna bir sanat eserini oluflturmaya
yetmeyeceini, bu ayrmlamann sanat eserlerini tartmak iin deil, eitimimiz asndan bir zmleme amacyla gereklefltirebileceimizi gzden karmayacaz.
89
90
Grsel Estetik
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Gz ve grme ifllevini tanmlayabilmek.

Bizler iin flk, grebildiimiz dalga boylarndan
ibarettir ve 380 nm ile 780 nm arasndaki dalga
boylarn grlebilir olarak belirlemifltir. Nesnelerin zerlerinden yansyan flklar nce gzdeki kornea tabakasna gelirler. Pupilden geen
flnlar retinaya odaklanr ve lens ad verilen saydam yapdan geer. Lens sayesinde uzak ve yakn nesneler arasndaki net alan bilgisi oluflur.
Lens, kornea ile birlikte grnr fln retinaya
odaklanmasn salar. Retinaya gelen flnlar elektrik enerjisine dnflerek gz sinirleri tarafndan
beyne iletilirler.
Grsel alg sreci hakknda temel bilgilere sahip
olmak.
Grsel alg srecinde dfl dnyadan duyumlar araclyla gelen imgeler, bilin sayesinde tasarmlanr ve ar duyumlar algsal bir bilgi hline gelir.
Bilincin ar duyumlara mdahalesi sadece imgelerin grlmesini iermez, daha nce gereklefltirilen alg srelerinin deneyimleri de yorumlama
srecine dhil olur. Alg nesnelerimizin her biri
daha nceki alg srelerimizin sonularn taflyan, bizler iin bir fleyler ifade eden ya da simgeleyen, olumlu ya da olumsuz tepkiler uyandran,
daha nceki algsal deneyimlerimizden szlp
gelen znel alg nesneleridir. Bu nedenle, her alg srecinde yaflanan deneyimlerden karmsamalarmz kesin dorular deildir. Zihinsel edimler ve grsel alglama srecinde anlamn paralara ayrlarak ya da gelere blnerek deil, btnnn algsndan ortaya ktn savunan kurama Gestalt Psikolojisi ad verilir. Grme duyumuzun flekillendirme eilimine, paralar btnlefltirerek alglamasna da Gestalt Etkisi denir.
Alglanan dnyaya iliflkin deiflkenler ve Gestalt
Psikolojisi yaklaflmn aklayabilmek.
Algsal sreler, kiflilerden bamsz olarak, iletiflim iinde olduumuz nesnelere, olaylara ve benzeri uyaranlara da baml olarak ilerler. Bu uyaranlarn etkisi kifliden kifliye deifliklik gstebilmekle birlikte, insan algsnda, en az alglayan
kifliye ait zellikler kadar nem taflr. Algda uyarana iliflkin deiflkenleri;
N
A M A
N
A M A
Uyarann fliddeti,
Uyarann frekans,
Hareket,
Ztlklar ve
Norm dfl durumlar olarak sralamak mmkndr.
Algda yanlsama ile ilgili rnekleri sralayabilmek.
evremizi saran birok olgu bir yandan bize alglanan gerekler sunarken, dier yandan da aslnda algsal yanlsamalar olaslklar sunar. Bizler
birok nesneyi ortak olarak ayn alglarken ve
dfl dnya zerine bilgimizi bu algsal etkinlikler
sonucunda edindiimiz deneyimlere dayandrrken, dier yandan algsal deneyimlerimiz de her
an yanlsamalara dflme olasl taflr. Bu yanlsamalar birok bilim insan tarafndan belirli bir
sistematikle ortaya konmufl ve grsel algnn gerekleflmesinde ne gibi gelerin yanlsamalara neden olduu arafltrlmfltr.
Grsel estetik gelerin neyi ifade ettiini tartflabilmek.
Sanat eserleri grsel esetik geler ad altnda ayrmlara blnerek deerlendirilemezler ama bir
yandan da sanatlarn eitimi iin bu gelerin
bir sanat eserinde nasl kullanldnn retilmesine, ksaca sanat eitiminde bu ayrmlardan
yararlanmak sklkla rastlanan bir uygulamadr.
Wassily Kandinsky de bu sreci yaplara ve paralara ayrarak zmlemeyi tercih eder. Grntnn temel geleri olarak, noktalar, izgiler, dolu ve bofl alanlar, renk ve denge gibi birok farkl adan resimlerinin zmlenmesi yolunu seer. Kandinskynin bu bakfl as, grsel estetik
gelerin ayr ayr temel yaplar olarak incelenmesinde birok kuramcya yol gsterir. Bu bakfl
as, bir eserin farkl bakfl alaryla farkl gelerinin incelenmesini ierirken, ayn zamanda tmevarm mantyla o eseri oluflturan temel sanat
gelerinin btne kazandrd estetik deerleri
de gz ard etmez.
91
Kendimizi Snayalm
1. Grlebilir dalga boylar ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. nsan gz yaklaflk olarak 380 nm ile 780 nm
arasndaki dalga boylarndaki flklar grebilir.
b. nsan gz yaklaflk olarak 380 nm ile 780 nm
arasndaki dalga boylarndaki flklar gremez.
c. nsan gz yaklaflk olarak 280 nm ile 380 nm
arasndaki dalga boylarndaki flklar grebilir.
d. nsan gz yaklaflk olarak 280 nm ile 380 nm
arasndaki dalga boylarndaki flklar gremez.
e. nsan gz tm dalgaboylarndaki flklar grebilir.
2. Grsel alg ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
yanlfltr?
a. Grsel alg srecinde dfl dnyadan alnan ar
duyumlar yorumlanr.
b. Grsel alg srecinde ar duyumlar bilin sayesinde tasarlanr.
c. Grsel alg ile duyum ayn sreci ifade eder.
d. Bilin sayesinde tasarlanan ar duyumlar algsal
bir bilgi hline gelir.
e. Grsel alg srecinde daha nce yaflanan deneyimler de yorumlama srecinde yer alr.
3. Zihinsel edimler ve grsel alglama srecinde anlamn paralara ayrlarak ya da gelere blnerek deil,
btnnn algsndan ortaya ktn savunan kurama
ne ad verilir?
a. Grlebilir Iflk Tayf Kuram
b. Chiaroscuro Kuram
c. Gestalt Psikolojisi
d. Btnlefltirici Resim Kuram
e. Soyut Sanat Kuram
4. Misafir bekleyen birisinin kap zilini dierlerinden
nce duymas, algda kifliye zg afladaki zelliklerden hangisi ile aklanabilir?
a. Kifliye ait beklentiler
b. Kiflinin ilgi alanlar
c. Kifliye ait gereksinimler
d. Kiflinin sahip olduu inanlar
e. Kiflinin nceki deneyimleri
5. Ackmfl bir kiflinin yiyecekleri tok kiflilere gre daha parlak ve canl renklerde alglamas, algda kifliye
zg afladaki zelliklerden hangisi ile aklanabilir?
a. Kifliye ait beklentiler
b. Kiflinin ilgi alanlar
c. Kifliye ait gereksinimler
d. Kiflinin sahip olduu inanlar
e. Kiflinin nceki deneyimleri
6. Algda seicilik ne demektir?

a. Seilen duyumu dierlerinden ne kararak alglamadr.
b. Seilen duyumlar bastrarak alglamaya karfl
kreltmedir.
c. Alglanabilecek en dflk duyum efliidir.
d. Nesneleri birbiriyle gruplayarak alglamadr.
e. Nesneleri birbirinden bamsz olarak, bir duyu
organna bal olarak alglamadr.
7. Afladakilerden hangisi grsel algda, uyarana ait
deiflkenlerden biri deildir?
a. Hareket
b. Ztlk
c. Uyarann fliddeti
d. nanlar
e. Norm dfl durumlar
8. Futbol sahasna koflarak giren plak bir adamn izleyicilerin dikkatini hemen ekmesi durumu, algda
uyarana ait afladaki deiflkenlerden hangisi ile aklanabilir?
a. Norm dfl durumlar
b. Uyarann frekans
c. Kifliye ait inanlar
d. Kifliye ait gereksinimler
e. Beklentiler
9. nsan gznn duraan 24 kareyi bir saniye iinde
hzla art arda gsterilmesinin hareketli grnt olarak
alglamas, afladakilerden hangisi ile aklanr?
a. Pupil izlenimi
b. Diyafram aral
c. A tabaka izlenimi
d. Gz kaymas
e. Kornea bozukluu
10. Grsel sanat gelerini yaplarna ve grsel estetik
gelere ayrarak zmleme ve bu tarzda bir sanat eitimi anlayfl gelifltirme tezini savunan Rus asll ressam
afladakilerden hangisidir?
a. Sergei Eisenstein
b. Vsevolod Pudovkin
c. Wassily Kandinsky
d. Konstantin Makovsky
e. Vladimir Tatlin
92
Grsel Estetik
Yaflamn inden
KR NOKTA
Pek ok kifli grsel olarak algladklarnn gzleriyle

grdklerinin ayns olduunu dflnr. Oysa ki alg
aflamasnda beyin salt gzden gelen uyarmlar deil,
nceki deneyimlerden doan beklentileri de hesaba
katarak fizik dnyada var olmayan uyaranlar sanki oradalarmflasna yorumlayabilir. rnein, ok scak bir
gnde araba yolculuu srasnda biraz tede asfalt zerinde sanki su birikmifl gibi algladmz olmufltur. Oysa tam o blgeden geerken bir de bakarz ki aslnda
yol kupkuru. Bunun nedeni, scak dolaysyla asfalt zerinde buharlaflmann olmas ve bu buharlaflma nedeniyle de asfalt yzeyinin yansma orannn deiflmesidir.
Bu noktada dikkatin nemini vurgulamamzda da fayda olacaktr. Bazen birfleye baktmz halde onu gremeyebiliriz. Zihnimizden bambaflka fleyler geiyordur,
dalmflzdr... Yolda yrrken arkadaflmza rastlayp bir
sre iin onu tanyamayabiliriz.
Ya da baktmz bir nesneyi gremiyor oluflumuzun
tamamen biyolojik kaynakl bambaflka bir nedeni vardr: Kr nokta!
Gzlerimizin anatomisini incelediimizde n ksmnn
bir kamera lensi gibi ifl grerek gelen flk flnlarnn retina tabakasnda net bir grnt oluflturacak flekilde krlmasn saladn grrz. Retina tabakasnda yer
alan flk alc hcreler flk flnlarn elektrik akmna
dnfltrr ve sinyaller beyne doru yol alrlar.
Bu elektrik sinyalleri beyne grme siniri tarafndan iletilir. Ancak retinada, tam da grme sinirinin zerine
karfllk gelen noktada alc hcre bulunmaz. flte bu
nokta kr nokta olarak adlandrlr. Bu noktada grme

gerekleflmez. fiimdi, hep beraber gzlerimizdeki kr
noktann ispatn yapalm istiyoruz.
evremize flyle bir gz atalm. Grfl alanmzda hi
de yle gremediimiz noktalar yok gibi, ne dersiniz?
Eer ki gzmzde flk hcrelerinin bulunmad bir
alan varsa bu alana dflen grntleri gremememiz
gerekiyordu oysa. flte bu konuda yanlyoruz. nk
her iki gzmzdeki kr noktalar farkl yerlerde bulunduklarndan ve beynimiz her iki gzdeki bilgiyi birlefltirerek ifllemlediinden yalnzca bu kr noktalarn farkna varmyoruz. Belki de ok kkler, farkna varamayacamz kadar kkler diye dflnebilirsiniz.
Hmm... Pek de yle deiller aslnda:
Sol gzmz elimizle kapatp sa gzmz yukardaki art iflaretine odaklayalm. Bu flekilde daha sonra
yavafla baflmz fleklin ortasna doru ilerletelim. Bir
miktar ilerledikten sonra sonra sadaki noktay gremediimizi fark edeceiz. nk bu anda nokta sa
gzmzdeki kr nokta zerine dflmfl olacak. Daha
da fazla ilerlersek noktay yine grmeye bafllayacaz.
Afladaki figrde noktann kr noktaya dflt an
gsteriliyor:
Bu kk deneyle gzmzdeki kr noktay ispatlamfl

olduk. Heyecan verici, ne dersiniz?
Kaynak: http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim/psikoloji/algilab.htm#ucboyutlualgi
93
Okuma Paras
Rengin Ruhsal fllevi
Gzn pek ok renge bulanmfl bir palet zerinde gezdirilifli, ikili bir sonu dourur. Kifli ilk nce, deiflik ve
hofl renklerin yaratt zevk ve memnuniyetle, tamemen fiziksel bir izlenim edinir. Gz ya snmfl ya da yatflmfl ve serinlemifltir. Ama bu fiziksel duyumlar yalnzca ksa sreli olabilir. Sadece yzeyseldirler ve hibir
kalc etki brakmazlar, nk ruh etkilenmemifltir.
Renklerin etkisi gz baflka bir yne evrildiinde unutulsa da, deiflik renklerin yaratt bu yzeysel izlenim
bir duyum silsilesinin bafllang noktas olabilir.
Herhangi biri iin, yalnzca ok tandk nesnelerin dourduu izlenimler tamamen yzeysel olacaktr. Yeni
bir fenomenle ilk karfllaflma ruhta derhal bir etki oluflturacaktr. Bu, ocuun dnyay keflif deneyimidir; ona
gre her nesne yenidir. Bir flk grr, tutmak ister, parman yakar ve bundan sonra atefle tam bir sayg duyar. Ama sonra fln nahofl yznn yansra dosta
bir yznn de olduunu, karanl kovduunu, gn
uzattn, scaklk, yemek piflirme ve oyun iin gerekli
olduunu renir. Bu deneyimlerin toplamndan, zihninde silinmez bir biimde sabit bir flk bilgisi oluflur.
Bylece dnya yavafl yavafl grnr hale gelir. Aalarn glge salad, atlarn hzl kofltuu, otomobillerin
daha hzl gittii, kpeklerin srd, aynada grlen figrn gerek bir insan olmad anlafllr.
nsan gelifltike, farkl varlk ve nesnelerin yol at deneyimlerden oluflan halka daha da genifller. Bu deneyimler isel bir anlam ve nihayet ruhsal bir armoni kazanrlar. Duyarllk bakmndan az geliflmifl bir ruh zerinde yalnzca geici ve yzeysel bir etki brakan renk
iin de ayn fley sz konusudur. Ama bu yzeysel etki
bile nitelik asndan farkllaflmaktadr. Gz, ak ve duru renkler tarafndan cezbedilmekte ve hatta duruluklarnn yan sra scak olan renkler daha da kuvvetli bir
flekilde onu ekmektedir. Parlak krmz insanlar her
zaman cezbetmifl olan ateflin cazibesine sahiptir. Uzayan tip trompet sesinin kula incitifli gibi, keskin limon
sars da gz incitir ve izleyici, mavi ya da yeflilde ferahlk aramak zere oradan uzaklaflr.
Fakat daha duyarl bir ruh iin, renklerin etkisi daha da
derin ve youn bir flekilde etkileyicidir. Ve bylece
renklerle bakmann ikinci ana sonucuna ulaflrz: onlarn ruhsal etkileri. Kendileriyle uyumlu bir ruhsal titreflim meydana getirirler ve bu temel fiziksel izlenimin
nemli olduu ruhsal titreflime doru atlan bir admdr.

Rengin ruhsal etkisinin, son bir ka satrn da belirttii
gibi dorudan bir etki mi yoksa arflmn bir sonucu
mu olduu, muhtemelen soruya aktr. Bedenle bir
olan ruh, arflmn bedeni etkileyifli sonucu oluflan
ruhsal bir sarsnt geirebilir. Scak bir krmz heyecanlanmaya yol aarken, krmznn baflka bir tonu, akan
kan arfltrd iin ac ya da tiksintiye neden olaiblir.
Eer durum her zaman byle olsayd, rengin gz dflndaki duyular zerindeki etkisini arflmla aktarmak
kolay olurdu. Biri keskin sarnn, limonun tadn anmsatt iin ekfli gzktn syleyebilirdi.
Oysa bu tr tanmlar evrensel olarak mmkn deildir.
Bu flekilde snflandrmay reddeden pek ok renk alflmas rnei vardr. Dresdenli bir doktor, fevkalade
hassas bir insan olarak niteledii bir hastasnn belirli
bir sosu, mavi tatmadan, yani mavi renk grme hissini yaflatlamadan yiyemediini anlatmaktadr. Bunun
aklanfl fleklinden, hassas insanlarda ruha giden yolun
dorudan olduu ve ruhun kendisinin aflr duyarl olduu, herhangi bir tad etkisinin nce ruha, ordan da dier duyu organlarna gittii ne srlebilir.
Bu, bazen hi dokunulmad halde, o an alnan dier
aletlerle uyum iinde tnlayan mzik aletlerinde olduu
gibi, bir yank ya da yansmay beraberinde getirecektir.
Ama grmenin yalnzca tat alma duyusuyla uyum iinde olmad bilinmektedir. Pek ok renk, przl ya
da yapflkan olarak tanmlanmfltr. Dierlerininse, przsz ve muntazam olarak tanmlanmfl olmas insanda onlara dokunma duygusu yaratr. Scak ve souk
renkler arasndaki ayrm da bu iliflkiye dayanr. Baz
renkler yumuflak (gl kurusu) grnr. Sert gzken
dier baz renklerse (kobalt yeflili, yeflil oksit) tpten
yeni ktnda bile kuru gibi gzkrler.
Kokulu renkler ifadesiyle ska karfllafllr. Ve sonuta renklerin sesleri ylesine bellidir ki, parlak sary bas
veya gl mavisini tiz seslerle ifade etmeye alflan birini bulmak g olacaktr. arflm yoluyla aklama,
pek ok nemli durumda bize yeterli gelmeyecektir.
Kromoterapiden haberdar olanlar, renkli fln tm beden zerinde ok belirgin etkiler yapabileceini bilirler.
eflitli sinir hastalklarnn deiflik renklerle tedavisi
iin giriflim yaplmfltr. Krmz fln kalbi uyarp, heyecanlandrdn, mavi flnsa geici felce bile neden
olabileceini gstermifllerdir. Ancak hayvanlar, hatta
94
Grsel Estetik

bitkiler zerinde deneyler yapldnda, arflm teorisi
suya dfler. Bylece kifli sorunun flimdiki haliyle keflfedilmemifl olduunu; fakat rengin fiziksel bir organizma
olan beden zerinde muazzam etkileri olabileceini kabul etmek zorunda kalr.
arflm teorisi ruhsal dnya asndan yeterli deildir.
Genel olarak renk, dorudan ruhu etkileyen bir gtr.
Renk klavye, gzler tokmaklar, ruh telli piyanodur. Sanatysa, alan ellerdir. Ruhta titreflimler yaramak zere
tufllara dokunur.
Bu yzden, renk armonisinin, insan ruhundaki uygun
bir titreflime dayanmas gerektii aktr ve bu, isel ihtiyacn yol gsterici ilkelerinden biridir.
Bu makale ilginizi ektiyse, devamn okumak iin;
Kaynak: Kandinsky, Wassily. (2001) Sanatta Ruhsallk zerine. ev: Glin Ekinci, stanbul: Altkrkbefl Yaynlar. ss. 75-79.

1. a
2. c
3. c
4. a
5. c
6. a
7. d
8. a
9. a
10. c
Yantnz yanlfl ise, Nasl Grrz konusunu

Yantnz yanlfl ise, Grsel Alg Sreci konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Alglanan Dnyaya liflkin
Deiflkenler ve Gestalt Psikolojisi konusunu
Yantnz yanlfl ise, Grsel Estetik eler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
nsan gznn nesneleri net olarak grmemizi salayan blm kornea tabakasdr. Bu tabakann zerine
gelen flnlarn ou, kornea tarafndan krlr ve nesneleri net olarak grmemiz salanr.
Sra Sizde 2
Gzmze gelen fln younluuna gre alp kapanarak, retina zerine dflen fln miktarn belirleyen
blme pupil denir. Kimi durumlarda diyafram olarak
da adlandrlr ve fotoraf makinesinin objektiflerinde
bulunan diyaframla ayn mantkla alflr. Temel ama,
fln miktarn denetlemektir.
Sra Sizde 3
Her gn getiimiz caddede ilk kez alan bir maazay grp, alglamamz, yenilik ilkesine dayanr. nk
hergn rutin hlinde getiimiz caddede bizi uyaran,
yeni alan bir maazadr.
Kaynaklar
Arbib, M.A. ve Hanson, A.R. eds. (1987). Vision, Brain
and Cooperative Computation. Cambridge MA:
MIT Press.
Arnheim, Rudolf. (2004). Art and Visual Perception:
A Psychology of The Creavtive Eye. Berkeley:
University of California Press.
Arnheim, Rudolf. (2007). Grsel Dflnme. stanbul:
Metis Yaynlar.
Benjamin, Walter. (1992). Pasajlar. stanbul: Yapkredi
Yaynlar.
Ccenolu, Doan. (1999). nsan ve Davranfl: Psikolojinin Temel Kavramlar. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Farago, France. (2006). Sanat. ev: zcan Doan, Ankara: Dou Bat Yaynlar.
Gombrich, E. H. (1986). Sanatn yks. (3. Basm).
stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Kandinsky, Wassily. (2001). Sanatta Ruhsallk zerine. ev: Glin Ekinci, stanbul: Altkrkbefl Yaynlar.
Kl, Levend. (2003). Grnt Estetii. stanbul: nklap Yaynlar.
Merleau-Ponty, Maurice. (2005). Alglanan Dnya. stanbul: Metis Yaynlar.
Merleau-Ponty, Maurice. (2006). Algnn ncelii. stanbul: Kabalc Yaynlar.

Merleau-Ponty, Maurice. (1996). Gz ve Tin. stanbul:
Metis Yaynlar.
Read, Herbert. (1974). Sanatn Anlam. stanbul: Trkiye fl Bankas Kltr Yaynlar.
Schirato, Tony ve Jen Webb. (2004). Understanding
the Visual. London: Sage Publications.
Seylan, Ali. (2005). Temel Tasarm. Ankara: Dadelen
Kitap.
Vardar, Blent. (2006). Sinema ve Televizyon Grntsnn Temel eleri. stanbul: Beta Yaynlar.
Wlfflin, Heinrich. (1995). Sanat Tarihinin Temel
Kavramlar. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Zettl, Herbert. (1999). Sight, Sound and Motion: Applied Media Aesthetics. Belmont CA: Wadsworth
Publishing.
95
GRSEL ESTETK
Amalarmz
N
N
N
N
N

Iflk kavramnn nemini ifade edebilecek,
Iflk kavramn tanmlayabilecek ve fln zelliklerini sralayabilecek,
Ifln estetik zelliklerini betimleyebilecek,
Renk kavramn ve renk algsn aklayabilecek,
Rengin ifllevlerini sralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Iflk
Renk
Temel Renk
Glge
Toplamsal Renk Sentezi

karmsal Renk Sentezi
Doygunluk
Parlaklk
erik Haritas
Grsel Estetik
Iflk ve Renk
Girifl
Kavram Olarak Iflk
Kavram Olarak Renk
Iflk ve Renk
Caravaggio, ismini doduu kasabadan almfltr. Michelangelo Merisi Caravaggio
gerek ismidir. Caravaggio gl flk-glge kullanm ve resimsel dzenlemeyi
dramatik bir adan ele alflyla barok sanatnn en zgn uygulayclarndan biri olmufltur. 1584te Bergamolu bir ressam olan Simone Peterzanonun yanna 4 yllna rak olarak girmifl, ilk deneyimlerini Lotto ve Giovanni Girolama Savoldo
(1480-1548) gibi sanatlarn yaptklarn incelemekle kazanmfl, Tizianonun rencisi iken Venedik Okulu'yla da iliflki kurmufltur. Romada alflt dnem yaptlar dramatik bir anlatm sunmayan kendi portreleri ve l doa resimleridir. Bunlarda gl bir flk glge kullanlmfl ve ayrntlar zenle betimlemifltir.
Caravaggio'nun gereki doalclnn ilk kez btnyle ortaya kt yapt
Roma'daki S. Luigi dei Francesci Kilisesi'nin Contarelli fiapeli'ndeki Aziz Matta'nn
yaflamn konu alan bir dizi resimdi. Bu, Aziz Matta ve Melek, Aziz Matta'ya ar
ve Aziz Matta'nn fiehit Edilmesi konulu resimden oluflan grkemli bir tasaryd.
Altarn zerine yerlefltirilmesi dflnlen Aziz Matta ve Melek'in ilk biimi S. Luigi
dei Francesci'nin o gne dein bir azizin
byle canlandrldn grmemifl rahiplerine o kadar ters geldi ki, resmin yeniden
yaplmasn istediler. ncil yazarlarndan
biri olan Aziz Matta resimde sradan bir ifli ya da renber grnmndeydi; ayan resmin dflna kp insann yzne gelecekmifl gibi uzatmfl, kaba bir biimde
bacak bacak stne atmfl olarak betimlenmiflti. ncelikten yoksun melek figr
ise cahil birisine yol gsterircesine azizin
elini zorla kitaba doru bastrr gibiydi. Kilise ileri gelenleri Caravaggio'nun sradan
bir kifliyi yceltirken gerekte Aziz Matta'y sokaklardan kurtaran sa'ya ykndn kavrayamamfllard.
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/
Caravaggio [08 Nisan 2006]
98
Grsel Estetik
GRfi
N
AM A
Iflk kavramnn nemini ifade edebilmek.
Resim 5.1
John Constable.
The Hay Wain.
1821. National
Gallery, Londra
Resim 5.1de John Constablenin The Hay Wain isimli yapt vardr. Kanvas zerine yal boya ile gereklefltirilmifl bu yapt, Constablenin bafllca eserleri arasnda
saylr. ngiliz romantik ressam olarak bilinen Constable, nce evresini resmetmeyi tercih eder ve resimlerinin konusu olarak yakn evresindeki doay seer.
Constable, daha sonra verdii resim derslerinde ise resim sanatnn aslnda bir bilim olduunu, doann yasalarn konu alan bir arafltrma olarak grlmesi gerektiini vurgular ve resim sanat konusunda yaplan alflmalarn bu temel zerine
yaplmas gerektiini savunur. Constableye gre peyzaj resimler bu nedenle doa
felsefesi ierisinde deerlendirilmeli ve bu tr resimler birer bilimsel deney olarak
saylmaldr. Bir sanat tarihisi olan Gombrich ise Constablenin doa felsefesi olarak adlandrd alan, gnmzde kullanlan fizik kavram olarak tanmlar. Ayrca,
byle bir tanmn yadrgatc olabileceini kabul etmekle birlikte, bu bakfl asyla
aslnda Bat geleneinde resim sanatnn bir bilim gibi uygulandn vurgular
(Gombrich, 1992).
Jan van Eyck ise, Flaman sanatnn en nde gelen isimlerinden biri olarak, yalboya resmin keflfinin atfedildii ressam olarak bilinir. Henz keflfedilmifl olan
yalboyann kullanm ile ahflap ve kumafllardaki detaylar baflaryla ifllemifltir. Bu
detaylarda flk bir derinlik algs oluflturabilecek flekilde kullanlmfl ve glgelerin
oluflturduu kompozisyon ile baflarl bir gerekilik algs yaratlmfltr.
Rnesans dneminde ise resim sanatnda flk kullanm bir yeniliki durufl olarak ortaya kmaktadr. deallefltirilmifl figrler, matematiksel perspektif kurallarna
uygun olarak tasarlanmfl kompozisyonlar dikkat ekicidir.
99
5. nite - Iflk ve Renk
rnein Leonardo da
Vinci, bu konuda kendine zg bir teknik gelifltirmifltir. Figrlerinin dfl
hatlarn fon ile kaynafltrmfl, flkl ksmlar daha net brakrken, glgeli blmleri ise bulank,
belli belirsiz ve deformasyona uramfl olarak
izmifltir. Bu yntem,
talyancada buharlaflp
yok olmak anlamna gelen sfumato olarak anlmaktadr. Resimde de
grlecei zere, nesnelerin konturlarn belirleyen izgiler glgeli yerlerde gitgide yok olur.
Georg Hirth de renkli flk izlenimlerinden
ressamn boyalaryla bir
resim yaratabilmek iin
gerekli dnfltrme srecini flk denklemi terimini kullanarak aklamaya alflmfltr. Bu konuyu yaln bir aklkla soru hline getiren
isim ise flaflrtc bir flekilde, bofl zamanlarn dolduracak bir hobi olarak resim
yapmay seen Sir Winston Churchilldir.
...btn dikkatimizi toplayarak bakfllarmz nce betimlenecek nesnenin,
sonra paletin, en sonunda da tuvalin stnde younlafltrrz. Bylece tuval, ounlukla birka saniye nce betimlemenin nesnesince gnderilmifl bir mesaj
almfl olur. Ancak bu mesaj kendisini
(bir telgraf gibi) kodlayarak ileten bir
postaneden geer. Iflk sinyalleri pigmentlere dnflr ve mesaj da bylece
flifrelenmifl olarak, bir kriptogram niteliiyle tuvale ulaflr. Bu mesaj, ancak
tuvalin stndeki baflkaca fleylerin btnyle doru bir balama oturtulabilecei takdirde zlebilir ve anlafllabilir; salt pigment olan, yeniden fla dnflr;
fakat bu, doann fl deil, sanatn fldr (Gombrich, 1992).
Resim 5.2
Jan van Eyck.
Arnolfininin
Evlenmesi. 1434.
The National
Gallery, London.
Resim 5.3
Leonardo da Vinci.
Aziza Anne
Meryem ve sa.
1500. The National
Gallery, London.
100
Grsel Estetik
Churchillin sanatn fl olarak adlandrd bu yeni durum, Constablenin doa felsefesi iinde ele ald fln, sanatnn yorumundan sonra kazand yeni
konumdur. Gerek tuvalde, gerekse fotoraftan yansyan sanatn fl bu nedenle
sanatta da bir bilimsel ge olarak ele alnmaldr ki, zaten flk kavram fiziin temel konularndan biridir.
Resim 5.4
Giovanni Paolo
Panini.
Pantheonun i
(Roma). 1740.
National Gallery of
Art, Washington.
bnl Heysem:
slam dnyasnn yetifltirdii en nemli fizikilerden biri
olarak bilinen bilim adamnn tam ad Eb Ali el-Hasan
bnl Hasan bnl Heysemdir ve Ortaa Avrupasnda alHazen ya da al-Hacen olarak bilinir. 965te Basrada
domufltur. Basrada domufl olmasndan dolay en-Basr
olarak anlr. Msrda yaflad dnemlerde ise el-Msr olarak
bilinir. Optik konusundaki alflmalar ile tarihte nemli bir
yer edinmifltir. Bu konuda gereklefltirdii alflmalar
Newtonun fln niteliine ve rengin doasna ynelik ilk zgn aklamalarn
gereklefltirdii Optics (1704) adl eseri yaynlanncaya kadar, bu disiplinde ortaya
konulan dorular olarak kabul edilmifltir. Gnmzde Ayasofya Mzesi kaytlarnda
bulunan Koni Kesitleri adl eser, Apolloniosun bnl Heysem tarafndan oaltlmfl
bir kopyasdr. Kitb el-Menzr adl eseri; dorudan grmenin oluflabilmesini
salayan koflullar sralamas, gz ve flk arasndaki iliflkinin temellerini saptayan ilk
eserlerden biri olmas asndan nem arz eder. Bu koflullar bnl Heysem tarafndan
afladaki flekilde sralanmfltr:
Gz ve nesne arasnda uygun bir mesafe olmaldr.
Gz ve nesne arasnda uzad varsaylan izgiler opak bir nesne tarafndan
kesilmemelidir.
Gz, ancak kendisi flk kayna olan ya da flklandrlmfl nesneleri alglar.
Nesnelerin grlebilirlik uzakl byklklerine, aydnlanma derecelerine,
renklerine ve gzlemcinin grme gcne baldr. (Topdemir: 2002)
101
KAVRAM OLARAK IfiIK
N
A M A
Iflk kavramn tanmlayabilmek ve fln zelliklerini sralayabilmek.
Iflk, dz dalgalar hlinde yaylan elektromanyetik dalgalara verilen addr. Serbest

kalmfl foton tanecikleri olarak saniyede 300.000 kilometre hzla yaylan enerji biimidir. nsan gznn gremedii dalga boylar da mevcuttur. nsan gznn
yaps ancak grlebilir flk tayfyla snrldr. Grlebilir flk tayf ise renklerden
oluflur. CIE (Commission Internationale de lEclairage) 380 nm ile 780 nm arasndaki dalga boylarn grlebilir olarak belirlemifltir. Ifln zellikleri, radyo dalgalarndan gamma flnlarna kadar gidebilen, elektromanyetik dalgann boyuna
gre deiflir.
fiekil 5.1
Elektromanyetik
Iflnmn Tayf.
Ifln ve tm dier elektromanyetik dalgalarn temel olarak zellii vardr:

Frekans: Dalgaboyu ile ters orantldr, insan gz bu zellii renk olarak
alglar.
fiiddet: Genlik olarak da geer, insan gz tarafndan parlaklk olarak alglanr.
Polarite: Titreflim asdr, normal flartlarda insan gz tarafndan alglanmaz.
Iflk, sadece grsel estetik gesi deil, insan bedeninin ve insan algsnn en
nemli gelerinden biridir. Iflk olmadan nesneleri, renkleri, hareketleri gremeyiz.
evremizdeki dnyay alglayflmzn en nemli verileri grsel bilgilere dayandndan, bu ifllevi yerine getirebilmek iin gren bir gze ve fla ihtiya duyarz.
bnl Heysem, 12. yzyln

sonlarnda Batya getii
dflnlen Kitb el-Menzr
adl eserinde, doal flk
kaynaklarn Birincil Iflk,
yapay flk kaynaklarn ise
kincil Iflk kavramlaryla
tanmlayarak, bu konudaki
ayrmn temellerini ortaya
koymufltur.
102
Grsel Estetik
Resim 5.5
Gnefl temel doal
flk kaynadr.
fiekil 5.2
Iflk ve Grme
Sreci.
Iflk denince ncelikle bir flk kayna akla gelir ve en temel flk kayna olan gnefl, bizlerin grme edimimizi yerine getirmemizi salar. Tpk
gnefl gibi, geceleri Ay ve yldzlar da,
en azndan nmz grebileceimiz
aydnlatmay salayacak kadar fl
bizlere yanstrlar. Gnefl, Ay ve yldzlar gibi, doada var olan ve retmek iin fazladan bir aba harcamadmz flk kaynaklar doal flk kaynaklar olarak adlandrlrlar.
Bunlarn yannda, elektrik ya da
pille alflan ampuller, lambalar, otomobil farklar, farkl teknolojilerle alflan aydnlatma kaynaklar ise, yapay
flk kaynaklar olarak adlandrlrlar.
Doal flk kaynaklarnn kontrol ve
ynlendirilmeleri olduka g ve zahmetli sreler gerektirirken, yapay flk kaynaklar ise hlihazrda bir ynlendirme ve kontrol amacyla retilmifllerdir.
rnein, gn flnn yatak odamza yansmasn istemediimiz durumlarda, binamzn nne aa dikerek glge yaratmasn ya da karflmza bu fl kesecek
baflka bir fiziksel engel oluflturmay salayabilecek zmler insanolunun doa
ile birebir mcadelesini gerektirir. Oysa yapay flk kaynaklar ise zaten istendik bir
durumda ve istendik zellikleri ierisinde barndrarak retilirler. Bir otomobil far
ile salonumuzu aydnlatmayacamz gibi, byk bir stadyumu flklandrmak iin
de el fenerleri kullanmayz. Yapay flk kaynaklar, belirli bir amaca ynelik olarak
yine insan eliyle retilen ve kontrol edilebilen flk kaynaklardr. Buna karfllk doal flk kaynaklar ise, kontrol edilmesi ok mmkn olmayan ya da snrl bir
kontrol olana salayan flk kaynaklardr.
103
Tm bunlarn yannda, bizler nesneleri flk aracl ile grrz. Bir nesnenin grlebilmesi iin ncelikle zerine flk dflmesi ve dflen fln insan gzne yansmas gerekir. Bu nedenledir ki, bizler sadece fl deil, nesnelerin zerinden yansyan
fl grrz ve bu sreci gndelik hayat ierisinde tanmlarken de, otomobilden
yansyan fl grdm demez ama ksaca otomobili grdm deriz. Aslnda grdmz, otomobilden yansyan flktr. Bu sre ierisinde oluflabilecek bir kesinti, nesne ile insan gz arasndaki grsel iletiflimin de kesintiye uramas anlamn taflr.
Nesnenin zerine grlebilir flk tayf ierisinde bir flk dflmemesi ya da nesnenin
zerine gelen fl yanstmamas veya bizlerin gzlerimizi kapamamz gibi birok fizikisel etki, gz ile nesne arasndaki grsel iletiflimin kesilmesine neden olabilir.
N
A M A
Ifln estetik zelliklerini betimleyebilmek.
Etrafmz evreleyen nesnelere baktmzda, ok farkl ve ok eflitli flk

yansmalar grrz. Her yansmann kendine zg bir flk younluu ve nitelii vardr ve bu younluk ile nitelik tanmlarnn belirli deerleri vardr. Farkl younluktaki flk yansmalar bize aydnlk ve karanlk (flk ve glge) alanlar olarak, farkl nitelik deerleri ise renk eflitlilii olarak yansr. Hatrlayacanz gibi,
Grsel Alg blmnde, farkl flk tayflarnn farkl renklere karfllk geldii konusunu ifllemifltik.
Ifln yaratt aydnlk karanlk alanlar ise, grsel sanatlarda
glge yaratmak amacyla kullanlr. Glge, temel aydnlatmann
en ifllevsel gesidir. Grsel bir
kompozisyonda glge boyutlu
grnt oluflturma srecinin temel basama olarak karflmza kar. nk glge flekli forma, ikiboyutluluu boyutlulua dnfltren temel grsel gedir.
Yandaki flekle bakldnda,
(a) olarak ifade edilen izim sadece bir flekilden ibarettir. fieklin
hacmi, uzaydaki durumu ve boyutu hakknda herhangi bir grsel bilgi edinmek olanakszdr.
(b) izimi ise bizlere fleklin bir
koni olduu bilgisini verir. Bu bilgiyi koninin sol dfl yzeyindeki
glgelendirmeden anlarz. Artk
karflmzdaki grsel malzeme bir
flekil olmaktan kp, bir form hlini almfltr. (c) izimi ise koninin iinin bofl olduunu gsterir ve bunu da koninin sa i yzeyindeki glgelendirme araclyla kavrarz. (d) izimi koninin tabana gre havada olduu bilgisini verir. nk koni ile zemine vuran glgesi birleflmemektedir. (e) iziminde, koni ile glgesinin birleflmesi ise, koninin uzaydaki konumunu net olarak belirler: Koni zemine dokunur flekilde durmaktadr.
fiekil 5.3
Glgenin fllevleri.
104
Grsel Estetik
Resim 5.6
Yz zerinde
oluflan glgeler
bal glgedir.
Resim 5.7
Kadn vcudunun
zemine yansyan
glgesi atlan
glgedir.
Grsel bir dzenlemede fln ifllevlerini ksaca maddelefltirecek olursak:

Ortamn alglanabilmesi iin nesneleri grlebilir klar.
Nesnelerin dokusunu ortaya karr.
Zaman ve uzam yaratr.
nc boyut oluflturur.
Duygusal ve estetik etkiler yaratr.
Grsel bir dzenlemede glgenin ifllevlerini ksaca zetleyecek olursak:
Nesnenin formunu aa karr.
Nesnenin uzamdaki yerini belirler.
Nesnenin zaman boyutu hakknda ipular verir.
Iflk ve glge iliflkisinde nesnelerin uzaydaki konumlarnn belirlenmesinde iki farkl
glge oluflumu vardr. Bunlardan ilki, tpk
konilerin zerlerindeki glgeler gibi, nesnenin kendi zerine dflen glgesidir. Nesnenin yine kendi zerine dflen glgesine bal glge ad verilir. Baz kaynaklarda bu glge
eflidinin gerek glge olarak anldna rastlamak da mmkndr. Nesnenin kendisinin
bir uzants ya da baflka bir nesne zerine dflen glgesine ise, atlan glge denir. Yine bu
glge eflidi kimi kuramclar tarafndan dflen glge olarak da adlandrlmfltr. Atlan
glge nesnenin uzam ierisindeki yerini belirler, dfl hatlarn yanstr ve nesnen, n siluet
grntsnn flk kaynann yerine ve konumuna bal olarak deforme olmufl hali olarak tanmlanabilir.
Bir nceki flekilde konilerin zerlerindeki
glgeler bal glge, konilerin altndaki zemine vuran glgeler ise atlan glge olarak
kabul edilir. Bal glgeler nesnenin formunu aa karmada nemli rol oynarken, atlan glgeler ise, nesnenin uzaydaki konumu
ve dier nesnelerle olan iliflkisi hakknda bizlere bilgi verir.
Resim sanatnda flk ve glgenin yetkin
olarak kullanld, aydnlk karanlk ztlklarndan yararlanld aydnlatma tarzna Chiaroscuro ad verilir. Chiaroscuro aydnlatma
tarz ile yaplmfl resimlerde, aydnlk-karanlk kontrastlklar ok yksektir ve resimdeki dramatizasyon bu ztln vurgulanmas zerine kurulur. Resimde gsterilmek istenen blmler aydnlktr ve ana tema bu aydnlk blgelere yerlefltirilir.
Karanlk blmler ise kimi zaman btnyle siyah, kimi zaman ise dereceli geifllidir. Geifllerde renk bilgisi kaybolur ve bu alanlarda ya yan temalar yerlefltirilir ya
da ikincil karakterlere yer verilir. Rembrandtn Dr. Nicolaes Tulpun Anatomi Dersi, ve Caravaggionun Saint Thomasn Kuflkuculuu adl resimleri bu tarzn en
nemli rneklerini sunarlar. Her iki tablo da Chiaroscuro aydnlatmann btn
zelliklerini arpc bir flekilde bnyelerinde barndrr. Caravaggionun aydnlk ve
105
Resim 5.8
Caravaggio.
The Incredulity of
Saint Thomas.
1601-1602.
Sanssouci,
Potsdam.
karanlk blgeleri arasnda yksek kontrast gsteren grsellefltirmesi koyu glge teknii olan Tenebrist stil olarak da anlr. Bir glge oyununu hatrlatan bu teknikle yaplan alflmalar fantastik bir grsel hissiyat uyandrarak; objeler ve figrler
sanki karanlk bir odaya kapatlmfl ve sonra birden bire mumlarla aydnlatlmfl gibi gl ve dramatik bir yap sergiler. Rembrandt ise, resimlerinde kulland flk
biimi ile sinemada kendi ad ile anlan bir aydnlatma tarz oluflmasna neden olabilecek nitelikte eserler ortaya koymufltur. Iflkl alanlardan glgeli alanlara gereklefltirilen yumuflak geifller Rembrandtn en belirgin zelliidir. Ifl youn ve altn renklidir. Ama nesneleri aydnlatmaktan ok, nesneleri flkla bezemek ve bir
lde canlandrmaktr (Parramon, 1997).
Resim 5.9
Rembrandt.
Anotomy Lesson of
Dr. Nicolaes Tulp.
1632.
Kanvas zerine
yal boya
Mauritshuis Mzesi
Lahey.
106
Grsel Estetik
Rembrandt Harmenszoon van Rijn

(15 Temmuz 1606 4 Ekim 1669): Hollandal ressam ve
bask ustas. Avrupa ve Hollanda sanat tarihinin en
nemli ressamlarndan biridir. Hollanda'nn ticaret,
bilim ve sanatta atlm yapt Hollanda Altn anda
yaflamfltr. "Ifln ve glgelerin ressam" olarak da anlr.
Cornelia ve Harmen Gerritsz'in olu olarak Leiden,
Hollanda'da dnyaya gelmifltir. Babas varlkl bir deirmenci, annesi ise yine iyi
halli bir frncnn kzdr. Leiden niversitesi'nde okuyan Rembrandt, ressam Jacob
van Swannenburg'un takdirini kazanmfl ve 1621'de onun rencisi olmufltur. 1624
ylnda ksa bir sreliine de olsa Pieter Lastman'n yannda Amsterdam'da raklk
yapmfl, 1625'de ise Leiden'de, arkadafl ve meslektafl Jan Lievens ile paylaflt
stdyosunu kurmufltur. 1627'de renci kabul etmeye bafllamfltr ki bunlarnda
arasnda Gerrit Dou da bulunur. 1629'da matematiki Christiaan Huygens'in babas,
devlet adam ve flair Constantijn Huygens tarafndan keflfedilmesi ona fayda
salamfltr; bu balantsnn bir sonucu olarak Prens Frederik Hendrik 1646'ya
kadar Rembdrandt'an tablo satn almaya devam etmifltir. 1630'da babas len
Rembdrandt, yl sonra Amsterdam'da Hendrick van Uylenburg'un evini
kiralamfltr ki bu adamn kuzeni olan Saskia van Uylenburgh ile de sadece bir yl
sonra 1634'te evlenmifltir. 1656 ylnda Rembrandt'n ifls ettii ilan edilmifltir ve
bunun sonucu olarak birok eseri ve antika koleksiyonu ak arttrmaya kmfl, evi
dahil btn mal varl da borlarn kapatmak iin satlmfltr. 1660 ylnda
Hendrickje, Titus ile birlikte ifl kurmufl, Rembrandt' da ifle almfl bylece onu
alacakllarndan korumufltur. Bundan yl sonra, 1663'te vefat eden Hendrickje
Stoffels Westerkerk'e gmlmfltr. Bu lm befl yl sonra, 1668'de Titus'un lm
takip etmifltir. Ksa bir sre sonra, 4 Ekim 1669'da da Rembrandt vefat etmifltir.
Amsterdam'da vefat eden Rembrandt 8 Ekim'de, Westerkerk'te bilinmeyen bir mezara
gmlmfltr.
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rembrandt
Ifln bir yzey ya da yzeylerin kombinasyonu zerindeki etkileri etken

zerine deiflim gsterir. Bu etkenler;
fln miktar
fln tr ve
fln yn bafllklarnda zetlenebilir.
Ifln miktar, yzey zerine ne kadar flk dflt ile ilgilidir. Aydnlatma kaynann aydnlatma gc ve yzeye yaknl, yzey zerinin ne kadar flklandrldn belirleyen iki temel etkendir.
Ifln tr ise dorudan aydnlatma kayna ile iliflkilidir. Bu noktada bilinmesi gereken en nemli gelerden biri de fln renk ssdr. Renk ss Kelvin deeri ile ifade edilir ve adn ngiliz fiziki W.T. Kelvinden alr. Ifl renk ss trnden lmeyi amalar. Kelvin Skalasnn bafllang noktas mutlak 0 yani -273
Cdir. Bir demir paras stldnda sya bal olarak flk yaymaya bafllar. 1000
Cye kadar stlmfl bir demir parasnn yayd krmzmtrak flk 1273RK derecesi ile ifade edilir. Ifln renk ss, siyah gvde radyatr ad verilen ve bir tarafnda bir delik bulunan ii bofl metal bir krenin tanmlanacak flk ile ayn renge
gelene kadar stlp santigrat cinsinden llen derecesine 273 rakamnn ilave
107
edilmesi ile bulunur. Bulunan bu rakam incelenen fln K derecesidir. Renklerin psikolojik zelliklerini konu alan birok sanat kuramcs krmz ve krmzya
yakn renkleri scak olarak tanmlar ve mavi ve maviye yakn renkleri ise souk
olarak ifade eder. Oysa Kelvin Skalasnda krmz grubu 1000 K civarndayken, maviye yakn flk kaynaklar 27.000 K civarna kadar ulaflabilmektedir. Ifln Kelvin
deeri, flk kaynann niteliksel zellikleri ile dorudan iliflkilidir.
fiekil 5.4
Iflk kayna
Renk ss (K cinsinden)
Mum alevi
1500
100 Watt ampul
2850
500 Watt tungsten ampul
Farkl Iflk
Kaynaklarnn
Kelvin Ortalama
Deerleri.
3200
El Flafl
6200-6800
Sabah ve leden sonra gn fl
5000-5500
len gnefli, mavi gk, beyaz bulutlar
6000
Mavi gkyz fl
10000-12000
Berrak mavi kuzey g
15000-27000
Ifln yn ise, nesnenin fla gre konumundan oluflabilecek farkllklar belirler. Nesnenin yzey zellikleri fln konumuna gre farkl flekilde grnebilir.
Ayn nesne, ayn fiziksel zellikleri ile fln ynne gre farkl fiziksel zellikler
taflyan bir nesneymifl gibi grnebilir. Algsal yanlmaya neden olabilecek bu durum, flk ile nesnenin yzeyi arasndaki iliflkinin sonucundan kaynaklanr.
KAVRAM OLARAK RENK
N
A M A
Renk kavramn ve renk algsn aklayabilmek.

fiekil 5.5
Renkler
Dalga boylar
Krmz
625780
Turuncu
590625
Sar
565590
Yeflil
500565
Camgbei
485500
Mavi
440485
Mor
380400
evremizdeki nesneler, grdmz eflyalar, giysilerimiz, odamzda yer kaplayan her eflya sadece hacimler ve yzeyler deil ayn zamanda gzmze yansyan farkl renklerdir. evremizi kuflatan her nesnenin kendine ait bir rengi vardr ve bu nesnelerin yzeylerinden yansyan flklarn dalga boylar bizim onlar
renkli olarak grmemizi salar. Her dalga boyu bir renge karfllk gelir ve renk,
fln deiflik dalga boylarnn gzn retinasna ulaflmas ile ortaya kan bir al-
Renkler ve Dalga
Boylar.
CIE (Commission
Internationale de
lEclairage) 380 nm ile 780
nm arasndaki dalga
boylarn grlebilir olarak
belirlemifltir.
108
Grsel Estetik
Pigment: nsan gznde ve

nesnelerin genellikle dfl
yzeylerinde bulunarak
renklerin oluflmasn
salayan zel molekldr.
fiekil 5.6
Toplamsal Renk
Sentezi.
glamadr. Bu alglama, fln maddeler zerine arpmas ve ksmen sourulup

ksmen yansmas nedeniyle eflitlilik gsterir. Alglanan bu sre renk tonu veya renk olarak adlandrlr.
Renk algs, gzn belirli dalga boylarn ya da bu dalga boylarnn karflmnn
sonucunu alglayabilmesi demektir ve bu sre farkl aflamada gerekleflir:
Fiziksel Alg: Ifln gze ulaflmas ve pupilden ieri girmesi srecidir.
Fizyolojik Alg: Gzde gerekleflen ifllemlerin srecidir.
Psikolojik Alg: Cismin beyinde alglanmas srecidir.
Rengin farkl nitelii vardr ve bu nitelikler rengin fiziksel algsnda temel belirleyiciler olarak kabul edilir. Bunlar:
Hue (temel renk): Rengin kendisi anlamn taflr ve temel renk karakteristiidir. Mavi, krmz, yeflil dediimizde, renk skalas ierisinde bu renklere karfllk gelen dalga boylardr.
Satrasyon (doygunluk): Rengin doygunluudur ve renklerin saflk derecesini belirler. Temel renk zerine ne kadar beyaz flk aldyla ilgilidir. Tamamen
doymufl bir renk, temel renktir ve dier renklerden hi etkilenmemifltir.
Parlaklk: Rengin zerine gelen fl ne derece yanstt ile ilgilidir. Nesnenin
zerine dflen flk ve nesnenin bu fla tepkisiyle dorudan orantldr. Renklerin
parlaklklar gri tonlar deerini de ifade eder. Yani her renk parlaklnn bir gri
ton deeri vardr. Ayrca renk parlaklnn, rengin zerine dflen flkla da dorudan iliflkisi vardr. Iflk seviyesi arttnda renk bilgisi de artar ve dfltnde ise
renk bilgisi de azalr.
Yzey sanatlar asndan renk iki farkl yntemle ele alnr. Bunlardan ilki
pigment yani boya renkleri olarak renk zmlemesidir. Bu yntem daha ok
resim gibi boyaya dayal yzey sanatlarnda nem taflr. Fakat fotoraf ve video
gibi aralarn kullanld sanat alanlarnda ise renkler flk deerleri olarak anlam
taflr ve renk kavramndan sz ederken gelen ve yansyan fln renk deerlerine atfta bulunulur.
Temel renk bilgisi dhilinde, krmz, yeflil ve mavi ana renkler olarak adlandrlr. Macenta, cyan ve sar ise ara renklerdir.
Toplamsal renk sentezi yani RGB (toplamsal - flk karflm):
RGB modelinde harfler Red (Krmz), Green (Yeflil), Blue (Mavi) anlamndadr. Toplamsal renk sentezi farkl flk
dalga boylarnn gz retinasnda bu renklere rastgelen sensorlar vastasyla alglanmasdr. Yani gzdeki krmz, yeflil ve
mavi sensorlar renk algsnn temelini
oluflturur ve ana renkler olarak kabul edilir. Ana renkler arasnda kalan farkl renkler de yine bu sensorun bir arada farkl tepkiler vermesiyle renk algsn yaratr.
Krmz bir nesneye baktmzda gzmzdeki krmz sensorlarn uyarlmasyla, nesneyi krmz grrz. Mavi ve
yeflil renkleri alglamamz da ayn srele
gerekleflir. Fakat ara renklerde ise, farkl
sensorlar bir arada alflarak nesnenin tam rengine ulaflr. Bu sre de toplamsal
renk sentezi ile aklanabilir.
109
Bu sentezde:
Krmz ve yeflilin birlefliminden sar, krmz ve mavi birlefliminden macenta ve
yeflil ile mavinin birlefliminden ise cyan renkleri elde edilir. Krmz, mavi ve yeflilin ayn anda ve ayn oranda birleflmesinden ise beyaz elde edilir.
R (krmz flk)
R (krmz flk)
G (yeflil flk) +
R (krmz flk)
+ G (yeflil flk) = Y (sar)

+ B (mavi flk) = M (macenta)
B (mavi flk) = C (cyan)
+ G (yeflil flk) + B (mavi flk) = W (beyaz)
karmsal renk sentezi yani, CMY/CMYK (karmsal - boya karflm):

karmsal renk sentezinde ise, beyaz flktan dier renkleri kararak istenilen renge ulaflma biimidir. Cyan
(cyan, siyan), Magenta (Eflatun,
macenta), Yellow (Sar) karmal
renk sentezinin temel renkleridir ve
birlefltirilmesiyle siyah elde edilir. Siyah tm renk deerlerinin sfrlanmas durumudur. CMY bask tekniinde
beyaz elde etmek iin bofl kdn
rengi kullanlr. Temelde renkli mrekkeplerin daha pahal olmas ve
renk karflmnn pratikte tam siyahtan biraz daha soluk bir renk oluflturmas nedenleriyle kullanlan siyah
mrekkepli versiyonuna K harfi eklenerek CMYK ifadesi oluflur.
karmsal renk sentezinde, cyan, macenta ve sarnn birlefliminden siyah elde
edilir. nk beyaz flktan macenta yeflili filtreler, sar maviyi filtreler ve cyan ise
krmzy filtreler. Yine bu yntemle doru rengi bulmak iin, istenilen rengin dflnda kalan renkler beyaz flktan filtrelenir.
W (beyaz flk) R (krmz) B (mavi) = G (yeflil)
W (beyaz flk) M
(macenta) = G (yeflil)
W (beyaz flk) G (yeflil) B (mavi) = R (krmz)
W (beyaz flk) C
(cyan) = R (krmz)
W (beyaz flk) R (krmz) G (yeflil) = B (mavi)
W (beyaz flk) Y
(sar) = B (mavi)
W (beyaz flk) M (macenta) C (cyan) Y (sar) = B (siyah)
Grsel estetik geler ierisinde rengin en az flk ve yzey kadar nemli ifllevleri vardr. Renk fiziksel zellii itibaryla hem yzey hem de ortamdaki flkla dorudan iliflkilidir, bu nedenledir ki, renk kavram ne yzey kavramndan ne de flk
kavramndan bamsz dflnlemez.
fiekil 5.7
karmsal Renk
Sentezi.
110
Grsel Estetik
N
AM A
Resim 5.10
Kablolar rengin
bilgilendirme
ifllevine gre
tasarlanmfltr.
Resim 5.11
Paul Cezanne.
Bathers. 19001906.
Kanvas zerine
Yal Boya
National Gallery
Londra.
Rengin ifllevlerini sralayabilmek.
Grsel estetik elerin dzenlenmesinde rengin nemli ifllevi ne kar:

Rengin bilgilendirme ifllevi,
Rengin kompozisyon ifllevi,
Rengin vurgulama ifllevi.
Rengin bilgilendirme ifllevi dendiinde, ounluk iin ayn olan ve ayn anlamlar ifade
eden renk kodlamalar akla gelmelidir. rnein, elektrik kablolarnn farkl renklerde retilmesi ve bu renklerin faz, ntr ve topraklama gibi farkl ifllevlere ynelik olarak kullanlmas ya da her gn yolda karfllafltmz
trafik flklarnn yine renk kodlar kullanlarak dzenlenmesi, Kzlay ya da Kzlha gibi
rgtlerin amblemlerinin krmz olarak seilmesi ve bu amblemleri gren herkesin bu kurulufllar alglayabilmesi gibi birok algsal sre, rengin bilgi verme ifllevi zerine kuruludur. Bu sre ierisinde renkler en nemli belirleyici olarak rol oynarlar. Elektrik kablolarnn ya da trafik flklarnn ayn renk
olduunda yaflanacak karmaflay ve kazalar dflndmzde, rengin bilgi verme
ifllevinin insan yaflamnn ne kadar nemli bir blmn dzenledii grlecektir.
Grsel bir iletiflim arac olarak sadece renklerin kullanld renk sembolizmi de,
rengin bilgilendirme ifllevi en nemli rnekleri sunar. Bu yntemler renkler birer
sembol olarak kullanlarak, bu renkler karflsnda ortak duygu, tutum ve davranfllarn gsterilmesi amalanr. Resimde rengin sembolik kullanm konusunda ise
Read, Paul Cezanneyi rnek gsterir. Reade gre, Cezannen renk kullanfl ne
Turner kadar doal ne de noktaclk akm kadar bilimseldir. Cezannen renk kullanm daha ok semboliktir ve renk zenginlefltike biim doygunluk kazanr.
111
Rengin kompozisyon ifllevi

ise, daha ok rengin bir enerji olarak kullanlmasn ierir. Grsel
bir kompozisyonda seici algnn
oluflturulmasnda renk ztlklarndan yararlanlr ya da renkler
kompozisyonun temel yap tafl
olarak kullanlr. Bu noktada birbiriyle uyumlu ve zt renklerin belirlenmesi nem taflr. Bylelikle
flekil zemin iliflkisinden de yararlanlarak, grntde bofl ve dolu
alanlar oluflturulur. Bofl ve dolu
alanlarn oluflturulmasnda ise
renklerin temel zelliklerinden
yani parlaklk, doymuflluk ve temel renk deerlerinden yararlanlr. Modern resmin en byk ustalarndan biri olan Matissein resimlerinde rengin bu ifllevi n
plandadr. Matissein resimlerinde
renkler hep n plandadr. Renklerin kaplad alanlar, renklerin
doymuflluu arasndaki ztlklar kompozisyonda bir denge oluflturacak flekilde dalr. Belirgin konturlarla snrlanmfl nesne ve figrler, saf renklerle tanmlanmfltr.
Reade gre Matissein amac resmederken aslna benzetmekten ok, tuvali estetik
bir flekilde sslemektir.
Rengin vurgulama ifllevi ise rengin bir nesne ya da olgunun duygusal yapsna
olan etkisidir. Spor araba denince akla krmz rengin gelmesi bunun en iyi rneklerinden biridir. Ayn model iki otomobilden krmz olan hibir zaman dierlerinden daha hzl deildir. Fakat krmz bir spor araba dierlerinden daha hzl gidecekmifl izlenimi verir. Bunun nedeni ise, krmznn ateflleyici ve heyecan verici bir
renk olmasnda yatar. Yine renk bilgisi, yaflanan bir deneyime farkl heyecanlar katarken rengin vurgulama ifllevinden yararlanr. Lunaparklar ve sirklerde kullanlan
canl renkler bu kullanm tarzna rnek oluflturabilir. Lunaparklar hibir zaman askerlerin kullanld haki yeflil olarak tek tip boyanmazlar. Aksine canl renklerle
bezenmifl arpflan otolar, dnme dolaplar, atlkarncalar bizlerin lunapark deneyimimizi daha heyecanl ve daha elenceli klar. Bu sre ierisinde renkler duygularmzn ynlendirilmesinde belirleyici olarak ne karlar.
Resim 5.12
Henri Matisse.
Decorative Figure
on an Ornamental
Ground. 1925 1926.
Kanvas zerine
Yal Boya
National d'Art
Moderne Mzesi
Paris.
112
Grsel Estetik
zet
N
A M A
Iflk kavramnn nemini ifade edebilmek.

Iflk kavram hem fizik biliminin hem de grsel
sanatlarn snrlar ierisinde bulunan bir kavramdr. Gerek tanm, gerekse oluflum koflullar ve fiziksel zellikleri bakmndan fizik biliminin urafl alan iine girer ve bu bilim dal ile flk konusunu pozitif bilimlerin kurallaryla aklamaya
alflrz. te yandan flk grsel sanatlar iin bilimsel aklamalardan daha farkl alglanan bir
kavramdr. Ksaca flk grsel sanatlarn dayand gzle grmek iin gerekli olan ilk koflulu oluflturan kavram olarak nem taflr.
Iflk kavramn tanmlayabilmek ve fln zelliklerini sralayabilmek.

Bizler iin flk, grebildiimiz dalga boylarndan
ibarettir ve 380 nm ile 780 nm arasndaki dalga
boylarn grlebilir olarak belirlemifltir. Nesnelerin zerlerinden yansyan flklar nce gzdeki kornea tabakasna gelirler. Pupilden geen
flnlar retinaya odaklanr ve lens ad verilen saydam yapdan geer. Lens sayesinde uzak ve yakn nesneler arasndaki net alan bilgisi oluflur.
Lens, kornea ile birlikte grnr fln retinaya
odaklanmasn salar. Retinaya gelen flnlar
elektrik enerjisine dnflerek gz sinirleri tarafndan beyne iletilirler.
Ifln temel olarak zellii vardr:
Frekans: Dalga boyu ile ters orantldr, insan gz bu zellii renk olarak alglar.
fiiddet: Genlik olarak da geer, insan gz tarafndan parlaklk olarak alglanr.
Polarite: Titreflim asdr, normal flartlarda insan
gz tarafndan alglanmaz.
A M A
Ifln estetik zelliklerini betimleyebilmek.

3
Iflk grsel bir dzenlemede ncelikli olarak nesnelerin grlmesini salar. Daha sonra ise nesneleri flekil olmaktan karp bir form hline dnfltren grsel bilgileri verir. Ayrca flk, nesnenin uzaydaki konumu ve dier nesnelerle olan
iliflkisi konusunda da bilgilendirici gelere sahiptir. Grsel bir dzenlemede fln ifllevlerini
ksaca maddelefltirecek olursak:
Ortamn alglanabilmesi iin nesneleri grlebilir klar.
A M A
Nesnelerin dokusunu ortaya karr.

Zaman ve uzam yaratr.
nc boyut oluflturur.
Duygusal ve estetik etkiler yaratr.
Grsel bir dzenlemede glgenin ifllevlerini ksaca zetleyecek olursak:
Nesnenin formunu aa karr.
Nesnenin uzamdaki yerini belirler.
Nesnenin zaman boyutu hakknda ipular verir.
Renk kavramn ve renk algsn aklayabilmek.

evremizi kuflatan her nesnenin kendine ait bir
rengi vardr ve bu nesnelerin yzeylerinden yansyan flklarn dalga boylar bizim onlar renkli
olarak grmemizi salar. Her dalga boyu bir renge karfllk gelir ve renk, fln deiflik dalga boylarnn gzn retinasna ulaflmas ile ortaya kan
bir alglamadr. Rengin farkl nitelii vardr:
Hue (temel renk): Rengin kendisi anlamn taflr
ve temel renk karakteristiidir. Satrasyon: Rengin doygunluudur. Parlaklk: Rengin zerine
gelen fl ne derece yanstt ile ilgilidir. Temel
renk bilgisi dhilinde, krmz, yeflil ve mavi ana
renkler olarak adlandrlr. Macenta, Cyan ve Sar ise ara renklerdir. Renk algs, gzn belirli
dalga boylarn ya da bu dalga boylarnn karflmnn sonucunu alglayabilmesi demektir ve bu
sre farkl aflamada gerekleflir:
Fiziksel Alg: Ifln gze ulaflmas ve pupilden
ieri girmesi srecidir.
Fizyolojik Alg: Gzde gerekleflen ifllemlerin
srecidir.
Psikolojik Alg: Cismin beyinde alglanmas srecidir.
A M A
Rengin ifllevlerini sralayabilmek.

Grsel dzenlemelerde renk sadece estetik bir
haz duyusu yaratma amacyla deil, ayn zamanda nesnenin farkl zelliklerini ortaya koymada
da yararlanlan gelerden biridir. Bu durumda
renk, tpk dier grsel geler gibi ifllevsel bir
amala kullanlabilir. Grsel estetik gelerin dzenlenmesinde rengin nemli ifllevi ne kar:
Rengin bilgilendirme ifllevi,
Rengin kompozisyon ifllevi,
Rengin vurgulama ifllevi.
A M A
113
Kendimizi Snayalm
1. Leonardo da Vinci tarafndan kullanlan ve figrlerin
dfl hatlarn fon ile kaynafltrarak, flkl ksmlar daha
net brakrken, glgeli blmleri bulank ve belli belirsiz brakan teknie ne ad verilir.?
a. Yal boya teknii
b. Sfumato
c. Guaj boya teknii
d. izgisel slup
e. Kuru boya teknii
2. Jan van Ecykn keflfettii resim tr afladakilerden
hangisidir?
a. Kara kalem
b. Kuru boya
c. Yal boya
d. Yontma resim
e. Ahflap boyama
3. alflmalar Newtonun Optics (1704) adl eseri yaynlanncaya kadar, bu disiplinde ortaya konulan dorular olarak kabul edilen bilim adam afladakilerden
hangisidir?
a. bnl Heysem
b. bn-i Sina
c. Farabi
d. bn Rflt
e. bn Arabi
4. Grlebilir dalga boylarna iliflkin afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. nsan gz yaklaflk olarak 380 nm ile 780 nm
arasndaki dalgaboylarndaki flklar grebilir.
b. nsan gz yaklaflk olarak 380 nm ile 780 nm
arasndaki dalgaboylarndaki flklar gremez.
c. nsan gz yaklaflk olarak 280 nm ile 380 nm
arasndaki dalgaboylarndaki flklar grebilir.
d. nsan gz yaklaflk olarak 280 nm ile 380 nm
arasndaki dalgaboylarndaki flklar gremez.
e. nsan gz tm dalgaboylarndaki flklar grebilir.
5. nsan gznn renk olarak alglad ve dalga boyu ile
ters orantl olan fln zellii afladakilerden hangisidir?
a. Ifln fliddeti
b. Ifln genlii
c. Ifln polaritesi
d. Ifln dalga boyu
e. Ifln frekans
6. Afladakilerden hangisi yapay flk kaynaklarndan

biri deildir?
a. Otomobil farlar
b. Ay fl
c. Sokak lambalar
d. Stadyum flklar
e. El fenerleri
7. Ifln temel zellikleriyle ilgili olarak afladaki
ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Frekans dalga boyu ile ters orantldr.
b. Ifln frekans, fln genliidir.
c. Ifln fliddeti insan gz tarafndan parlaklk olarak alglanr.
d. Polarite fln titreflim asdr.
e. Polarite normal flartlarda insan gz tarafndan
alglanamaz.
8. Temel renk (hue) bilgisi afladakilerden hangisini
ifade eder?
a. Rengin saflk derecesini
b. Rengin ne kadar beyaz flk aldn
c. Renk skalas ierisinde dalgaboylarna karfllk
gelen temel renkleri
d. Rengin zerine gelen fl ne derece yanstt
e. Rengin parlakl
9. Toplamsal renk sentezinde krmz ve yeflil flk karflmndan afladaki renklerden hangisi elde edilir?
a. Macenta
b. Mavi
c. Sar
d. Pembe
e. Beyaz
10. Toplamsal renk sentezinde krmz, yeflil ve mavi flk
karflmndan afladaki renklerden hangisi elde edilir?
a. Macenta
b. Mavi
c. Sar
d. Pembe
e. Beyaz
114
Grsel Estetik
Yaflamn inden
Newtonu tahtndan eden Irakl bilim adam!
Pek ok kifli modern bilimin babasn tartflmasz Isaac
Newton kabul eder. Ancak bu grfle itirazlar var, hem
de Newtonun anavatan ngiltereden...
ngilterenin Surrey niversitesinden fiziki Prof. Jim
el Halili, BBCnin internet sitesinde yaynlanan makalesinde, Newtondan yedi yz yl nce yaflayan, Irak doumlu Hasan bnl Heysemin, ilk gerek bilim adam
olduunu ve Newtonn zellikle optik alanndaki bulufllarnn Haysemin alflmalar zerinden ykseldiini yazd.
AVRUPANIN KARANLIK SLAM DNYASININ
ALTIN AI
Bilim tarihindeki
popler aklamalar
tipik olarak Antik
Yunanllar ile Avrupa Rnesans arasndaki dnemde hibir
byk bilimsel geliflme olmadn ne
srer. Ancak Bat
Avrupann karanlk
alarda yaflad
gerileme, dnyann
kalannn da durguluk yaflad anlamna gelmez. Gerekte, 9. ve 13. yzyl arasndaki dnem
slam bilimini altn a olarak nitelendirilebilir.
Bu dnemde matematik, astronomi, tp, kimya ve felsefede byk ilerlemeler yafland. Bu dnemdeki pek ok
dehann yannda bnl Heysem ne kmaktadr.
LK BLM ADAMI
bnl Heysem, modern bilimsel metodun babas unvann hak ediyor. Genel tanmyla, modern bilimsel metodu, deney ve gzleme dayal bilgilerin kullanlmas
ve formller ve testlerle ortaya konulan hipotezlerin takip edilerek bilinmeyen aklanmas, yeni bilgilerin ortaya konmas ya da varolanlarn dzeltilmesi olarak tanmlayabiliriz. Bilim bugn bu flekilde yaplyor ve bilimsel geliflmelerin temelinde de bu yntem yatyor.
Genellikle bilimsel metodun, 17. yzylda Francis Bacon ve Rene Descartese kadar ortaya konmad iddia
edilir. Ancak benim, bu konuda bnl Heysemin ilk
olduuna hibir kuflkum yok. Deneysel bilgi ve sorgulanabilir sonular sz konusu olduunda Haysem genellikle ilk gerek bilim adam saylmaktadr.
GRME OLAYINI AIKLADI
bnl Heysemin optik zerine yapt alflmalar yzyllar sonra Avrupada da yaynland.
bnl Heysem, cisimleri nasl grdmze iliflkin soruya ilk doru aklamay getirmifltir. rnein bnl
Heysem, Platon, klit ve Ptolemy gibi dflnrlerin inandklar yaylma teorisinin (bu teoriye gre gzmzden
kan flnlarn, baklan cismi aydnlatmas ile gryoruz)
deneysel verilerle yanlfl olduunu kantlad.
Ayrca, daha nce hi kimsenin yapmad biimde iddialarn kantlamak iin matematii kulland. Bu nedenle de onu ilk teorik fiziki olarak nitelendirebiliriz.
Belki de bulufllar arasnda en ok tannan ine delii kamerasdr, bu nedenle de onun yansma kanunlarn keflfettiine inanlmaktadr. Ayrca fln yaylmasnda, renk bileflenlerine ayrlmas zerine ilk deneyleri yapmfl, glgeler, gkkuflaklar ve gnefl tutulmas zerine alflmfl ve gnefl flnlarnn krlmas
zerinden atmosfer yksekliinin yaklaflk 100 km. olduunu hesaplamfltr.
Kaynak: http://www.fizikportali.com/2009/01/newtonu-tahtindan-eden-irakli-bilim-adami/
115
Okuma Paras
Renk Grme Genleri:
Renkleri grmemizi salayan fley, a tabakada yer alan
ayr tip koni hcredir. Bu koni hcreler birbirinden
farkl spektral absorbsiyonlara (emilme) sahiptirler. Tiplerden biri ncelikle 350-450 nm arasndaki ksa dalga
boyunda ve azami 420 nmlik deerdeki fl emer. Bu
dalga boyundaki flk ntr bir flekilde bakldnda mavi
renkte grnd iin bu reseptrlere mavi koni hcre denir (GEGENFURTNER Karl R, 2005, 53).
Dier iki tip koni hcrenin emme erileri birbirlerine
ok benzemektedir. Azami deerler arasndaki fark yalnzca 30 nm civarndadr. Bu benzerliin nedeni sz
konusu krmz ve yeflil koni hcrelerin yaklaflk 35 milyon yl nce bir mutasyon sonucu birbirlerinden geliflmifl olmalardr (renk grme genleri). Bu yzden gzde
birbirine komflu olan krmz ve yeflil renk koni hcreler birbirlerine ok benzemektedir.
Renkleri grmemizi salayan ayr tipteki koni hcreler

IfiIK
A TABAKA
B ORTA TABAKA
C DIfi TABAKA
BASL
KOM
HCRES HCRES
Retina Tabakas
Amerikal psikolog ve optiki David Williams en son

teknolojik aygtlar kullanarak, canl gzde temsil edilen resimleri ortaya kartt. stelik bu resimlerde krmz ve yeflil hcreler iflaretlenebiliyordu. Sonu biraz
hayal krklna uratcyd. Krmz ve yeflil koni hcrelerin birbirine oran kifliden kifliye deifliyordu. Oran
0.5:1 ile 10:1 arasnda deiflse de ilgin olan fley, tm
insanlar krmz ve yeflili ayn karflmla sarya dnfltryorlard. Anlafllan, krmz ve yeflil koni hcrelerin
birbirine oran rastlantsaldr. Fakat grme sistemimiz
karfl renk kanallarnda bu rastlantsal etkileri yeniden
dzenlemektedir.
Baz insanlarda ise krmz ya da yeflil koni hcreler tamamyla eksiktir ya da hi yoktur. Bu nedenle de bu insanlar renkleri gremezler. Bu neredeyse tamamyla erkeklerde grlen bir durumdur. nk krmz ve yeflil
pigmentlerin genleri X kromozomunda bulunur. Erkeklerde bir tane X kromozomu vardr. Erkeklerin yaklaflk
%8i renk krdr. Bu eflit renk krl ya ok ge
yafllarda ya da rastlantsal olarak fark edilir. nc tip
koni hcrenin salad evrimsel avantaj henz aa
kavuflturulmamfltr. Genetik analizler gstermifltir ki
krmz ve yeflil koni hcreler yaklaflk 35 milyon yl nce tek bir koni hcrenin genetik mutasyona uramas
sonucu oluflmufltur. Gney Amerikadaki maymunlarn
ou renk krdr. Afrikadaki maymunlarn ounda
ise tip koni hcre bulunmaktadr. Amerika ve Afrika
ktalarnn birbirlerinden ayrlmalar ise yine 35 milyon
yl nce olmufltur. nc tip koni hcrenin neden
nemli olduuna dair ilgin speklasyonlar var. rnein onun sayesinde krmz olgun meyveler ile yeflil
yapraklar arasnda ayrm yaplabilmifltir. Yapraklarla
beslenmek daha ok zmleme enerjisi gerektirir. Meyveler ise daha kolay sindirilmektedir. Bu sayede geriye
kalan enerji beyni bytmek iin harcanmfltr. Bu iddial speklasyona bakarsak, homo sapiensin ortaya
kfln renk grme yetisine borlu olduunu sylemek
mmkndr. Bu iddiann doru ya da yanlfl olmas bir
yana, memeliler arasnda sadece primatlarda (insann
atalar, 40 milyon yl nce ortaya kan iki ayak zerinde duran omurgal ve memeli trler) tip koni vardr.
Kpek, inek, boa gibi dier memelilerde ise iki tip koni hcre vardr. Sanld gibi boa krmzya saldrmaz.
Yeflil bir pelerin de ayn ifli grr. O sadece harekete
tepki verir (GEGENFURTNER Karl R, 2005, 113-115).
Renk krleri genellikle krmz ve yeflili ayrt edemezler
ve bunun eksikliini de yaflamazlar. Ama ender bir grup
ise hibir rengi alglayamaz. Onlar dnyay siyah, beyaz
ve gri olarak alglarlar.
Bu rahatszln tedavisi yoktur. Nedeni de bilinememektedir. Ancak retina zerindeki koni hcrelerin ren-
116
Grsel Estetik

gi algladndan yola karak bu hastalarn koni hcrelerinin (reseptr) geliflmedii ya da doru alflmadn
syleyebiliriz.
Renk krleri genellikle yeflil, krmz, sar ve turuncuyu
alglayamazlar. Bunlar farkl tonlarda griler olarak grrler. Renk krlerinin zamanla grflleri de bozulur. O
nedenle sk sk gz doktoruna gitmeleri gerekmektedir.
fiofr ve denizci olamazlar. Baz meslekleri kesin olarak
yapamazlar.
Tm renkleri grebiliyorsak ayr cins koni hcre (reseptr) birbiri ile uyum iinde alfltn syleyebiliriz.
flte grme ve renkleri alglama byle olur...
O halde;
nc tanm: Cisimlerden yaylan fln gz stnde
brakt etkiye RENK denir.
Tm bu bilgilerden sonra flunu yazsam; Aslnda biz
renkleri dflndmz gibi grrz ne dersiniz?
nsanlar bir objeyi gn flnda hangi renkte grrlerse
sonradan onu o flekilde hatrlarlar. Bylece srekli deiflen flk altnda objeler daha bildik ve daha kolay seilebilir biimde alglanr. Mevcut renkleri doru grmemizden bizi alkoyan fley nedir biliyor musunuz? O
inat renk hafzamz! Oysa kar her zaman bembeyaz
deildir. Gndz maviyi, akflamzeri krmzy yanstr.
Eitilmifl gz bunu fark eder. Usta ressamlar mavi aa
yaparlar. Bunu onlar fark edebilirler. Eitilmemifl bir
gz ise aac ille de yeflile boyar.
Bu yazy flyle bir toparlamak gerekirse; Rengi belirlemek iin mutlaka flk olmal, grnen bir yzey, onun
dokusunda pigment ya da boyar madde bulunmal ve
bunlar gren salkl bir gz ile gzden gelen sinyalleri alglayan beyin gerekmektedir. Bu flartlar bir araya
geldiinde salkl bir biimde renkleri grebiliriz.
Bu yazda rengin fiziksel ve fizyolojik yapsndan sz
ettim. Bundan sonraki yazmda ise renklerin psikolojik
yapsndan ve psikolojik etkisinden sz edeceim. Sadece fizyolojik yapsn bilmekle rengi sanat ortamna
taflyamayz. Bu bilgi daha ok fiziin, optiin, tbbn
konusu. Disiplin alanmz olan sanatta rengin arlkl
olarak psikolojik yapsndan, grsel bellekten sz etmek; ksaca alg psikolojisinde rengin yerini bilmemiz
gerekiyor.
Gelecek yazmza flyle bir renk tanmyla merhaba
desek...
Drdnc tanm: Renk, beynimizin iinde renge karfl
oluflan psikolojik cevaptr.
Kaynak: Soyguder, fiebnem (2006).
http://www.fotografya.gen.tr/cnd/index.php?id=135,0,
0,1,0,0
1. b
2. c
3. a
4. a
5. e
6. b
7. b
8. c
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise, Girifl konusunu yeniden

gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kavram Olarak Iflk konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kavram Olarak Renk konusunu yeniden gzden geiriniz.
Kaynaklar
A Psychology of The Creavtive Eye. University of
California Press, Berkeley.
Yaynlar.
Gombrich. E.H. (1992). Sanat ve Yanlsama. stanbul:
Remzi Kitabevi Yaynlar.
Parramon. Jose M. (1997). Iflk ve Glge. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Topdemir, Hseyin Gazi. (2002). Modern Optiin Kurucusu: bnl-Heysem Hayat, Eserleri ve Teorileri. Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yayn: 286.
Publishing.
GRSEL ESTETK
Amalarmz
N
N
N

Grsel estetik bir ge olarak yzey kavramn tanmlayabilecek,
Grsel dzenlemelerde kompozisyon bilgisi ve denge kavramlarnn nemini aklayabilecek,
Grsel dzenlemelerde nc boyut oluflturmann nemini ve yntemlerini ifade edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Yzey
Tuval
Pelikl
Piksel
kiboyutlu Yzey
nc Boyut Oluflturma
erik Haritas
Grsel Estetik
Yzey ve
Kompozisyon
Yzey
Kompozisyon ve Denge
nc Boyut Oluflturma
Yzey ve Kompozisyon
Gustav Klimt (14 Temmuz 1862 6 fiubat 1918), Avusturyal sembolist
ressam. Viyana Sezession grubunun nemli yelerindendir. Tablolarnn yan sra duvar resimleri, eskizleri ve dier eserleriyle de tannr.
Klimt'in birincil resim konusu kadn bedenidir ve eserlerinde ince dekoratif sslemelerle beraber zarif bir erotizm gze arpar.
1876-1882 yllar arasnda Viyana Uygulamal Sanat Okulu'nda okuyan
Klimt, mezun olduktan sonra kardefli Ernst Klimt ve arkadafl Franz Matsch
ile birlikte duvar resimleri yaparak hayatn kazanmaya bafllad. Ksa srede n yaylan l, pek ok kilise, mze, tiyatro ve devlet binasnn i
sslemelerini yapt. 1888'de Avusturya mparatoru I. Franz Josef tarafndan
liyakat madalyasyla dllendirilen Klimt, 1892'de hem babasn, hem de
kardefli Ernst'i kaybetti. Ayn sralarda tanflt gen moda tasarmcs Emilie Flge, Klimt'e hayatnn sonuna kadar efllik edecekti.
1894'te Klimt Viyana niversitesinin byk salonunun tavann sslemekle grevlendirildi. Klimt'in 1900-1903 arasnda tavan iin sunduu
Medizin (Tp), Philosophie (Felsefe) ve Jurisprudenz (Hukuk) adndaki resim,
niversite yetkililerince fazla "radikal", "karamsar" ve "pornografik" bulundu ve resimler tavana aslmad. Byk hayal krklna urayan Klimt, bir daha devlet iin
ifl yapmama karar ald. Bu arada Philosophie, 1900 Uluslararas Paris Fuar'nda altn madalyaya layk grld.
1897 ylnda Klimt, bir grup sanat ile birlikte, zamann akademik sanat anlayflna karfl kan Viyana Sezession grubunu kurdu ve grubun ilk baflkan seildi. Sezessioncular, kendi sergi saraylar ve Ver Sacrum (Kutsal Bahar) adndaki dergileri araclyla, Art Nouveau anlayfln Viyana'da yaymaya alfltlar. Klimt'in 1902'de
Sezession Sergi Saraynn duvar iin yapt Beethoven Frizi, zengin sembolizmi
ve zarif sslemeleriyle Klimt'in tarzn en iyi yanstan eserlerdendir. Klimt, 1905'te
baz Sezession yeleriyle anlaflamayarak gruptan ekildi.
1900'dan itibaren Klimt, yazlarnn ounu Salzburg yaknlarndaki Attersee glnn kysnda manzara resimleri yaparak geirdi. En meflhur eserlerinden biri
olan pck resmini de 1907-1908 arasnda burada yapt.
Klimt, 6 fiubat 1918'de beyin kanamas sonucu hayatn kaybetti ve Viyana'daki Hietzing mezarlna gmld. Klimt'e ait befl resim, 2006 ylnda ak artrmaya karlmfl ve ok yksek fiyatlarla alc bulmufllardr. Bunlardan Adele BlochBauer I adl portre, Haziran 2006'da 135 milyon dolara satlarak, dnyann en pahal resimlerinden biri olmufltur.
Kaynak: wikipedia.org
120
Grsel Estetik
YZEY
AM A
Resim 6.1
Maurits Cornelis
Escher. Relativity.
1953.
Litografi
National Gallery of
Art
Washington.
Grsel estetik bir ge olarak yzey kavramn tanmlayabilmek.
Etrafmz evreleyen ve grp dokunduumuz ou nesne bir yzeye sahiptir ve

biz bu nesneler hakkndaki bilgilerimizi o nesnelerin yzeyleri grerek ve dokunarak tanmlarz. rnein, havann belirli bir yzeyi yoktur. Bu nedenle havay tanmlarken bir masay tanmladmzdan fazla zorluk ekeriz. nk havaya dokunma ve bir yzey olarak grme deneyimimiz grsel, iflitsel
ve dokunsal bir deneyime dayanmaz. Ama havann var olduunu ve ne ifle yaradn hepimiz biliriz.
Dfl dnya zerine grsel bilgilerimiz bizim nesneler ve nesnelerin yzeyleri ile olan iliflkimizle biimlenir. Kimi zaman
nesnelerin yzeyleri alg yanlmasna yol aar ve nesneleri fiziksel gerekliklerinden farkl
grrz. Bu sre bizim nesneye nereden, hangi koflullarda ve
hangi durumlarda baktmzla
dorudan iliflkilidir.
rnein, Hollandal bir ressam ve grafik sanats olan Escher, eserlerinin ounu insan gznn alg yanlsamalar zerine kurar. Escher, farkl boyutlardaki yzeyleri birlefltirerek optik yanlsamalar oluflturur ve perspektif duygusunu bozar.
Bir sanat iin yzey iki farkl anlam taflr. lki sanat ortam olarak seecei nesnenin yzeyi ve ikincisi ise bu sanat ortamnda ortaya karmay amalad kompozisyonda yer alan, resmedilen nesnelerin yzeyleridir. En nemli seim ise bunlardan ilkinde yatar, yani resmedecei, imgeleri oluflturaca yzeyin seimi... Bu
seim sradan bir seim deildir. Bu seim hem sanatsal edimleri hem de zanaatsal becerileri bir arada gerektiren, zgn bir seimdir. Grsel bir eserin ortaya kabilmesi iin ncelikle grntnn oluflturulaca yzeye ihtiya vardr. Bu sadece sanatlar iin deil, herhangi bir grntnn oluflturulmak istendii durumlar
iin de geerlidir. Bu yzden grntnn oluflturulaca yzeyin seimi, grsel estetik gelerin oluflturulmasnda ncelik taflr.
Yzey seimi, uygulanan resmin boyutlarn, dokusunu, renk zelliklerini ve izleyicisiyle buluflma meknlarnda da belirleyici bir rol oynar. Yzey kavramnn szck
anlam, bir cismi uzaydan ayran dfl ve yaygn blm, sath, yz olarak belirtilir. Oysa
bir sanat eseri iin yzey, bundan ok daha anlaml ve nemli bir konuma sahiptir.
Bu yzey bir kilise duvar da olabilir, bir film perdesi de ya da bir video monitr de. Sanatnn bu seimi gereklefltirilecek srecin, zanaatsal edimin ve hatta
sanat dalnn belirlenmesinde ilk aflama olarak karflmza kar. Bu seim sonucunda tuvale resmetmeyi seene ressam, film perdesini seene ynetmen ya da fotoraf karesini seen sanatlara da fotoraf sanats gibi isimler veririz ve sanat fark-
121
6. nite - Yzey ve Kompozisyon
Resim 6.2
Raffaello Sanzio.
Madonna of the
Meadows. 1506.
Tahta zerine yal
boya
Kunsthistorisches
Mzesi
Viyena
(Yeniden retim
sreci).
l alanlara ayrrz. Bu ayrmn temelinde ise, sanat ortam olarak seilen yzey, ncelikli bir belirleyici olarak ortaya kar.
Bir Alman estetik kuramcs ve kltr tarihisi olan Walter Benjamin, Tekniin
Olanaklaryla Yeniden retilebildii anda Sanat Yapt adl makalesinde bu konuyu tartflr ve resmedilen yzeyin yeniden retilebilirliinin sanat eserine etkisini
inceler. Benjamine gre, resmedilen yzeyin yeniden retilebilirlii o eserin biricikliini bozmaya alflr. Asl olan ile kopya olan arasndaki belirgin ayrm burada
bafllar. Bir mzede orijinal resmin karflsna geerek bakmakla, o resmin fotorafik
bir kopyasna bakmak arasndaki temel fark burada bulur. Orijinal resim biriciktir
ve bu biriciklik orijinal resmin kendi aurasna sahip olmas ile aklanabilir. Oysa
yeniden retim ve oaltm tekniklerinin bu denli geliflmedii dnemlerde, resimler ancak el emeiyle oaltlabilmekte, orijinalle kopya arasnda -ne kadar iyi bir
kopya olursa olsun- belirgin farkllklar kalabilmektedir.
Gnmz oaltm ve kopyalama teknikleri gz nne alndnda ise, orijinal
resimle birebir benzeyen kopyalar retilebilmektedir. Neredeyse, kopya ile orijinal
arasndaki farkllklar gitgide ortadan kalkmaktadr. Fakat yine de baz rnekler hl
Benjaminin biriciklik kuramna atfta bulunabilecek zellikleriyle dikkat ekebilmektedir.rnein, Klimtin Adele Blocg-Bauer Portresi I adl eserini ne kadar geliflmifl teknolojilerle yeniden retilsin, eserin sadece yal boya deil, altn ve gmfl
kullanlan bir boyama tekniiyle yaplmfl olmas, orijinalini grmekle fotorafn
grmek arasndaki ayrmn srekli korumasna neden olur. Bu eserin en mkemmel
kopyas bile, gerek altn ve gmfln verecei flk yansmalarn ve parlaklarn vermeye yetmeyecektir.
O hlde bir sanat iin yzey seimi, aslnda kullanaca aracn, ortamn ve zanaat tekniinin seimiyle efl anlamldr. Bir duvar resminin gerektirdii yaratc sre ile zanaatsal yetiler, fotoraftan, filmden ve videodan ok farkldr. Sanat, kul-
122
Grsel Estetik
Resim 6.3
Gustav Klimt.
Portrait of Adele
Bloch-Bauer I.
1907.
Kanvas zerine
yal boya gmfl
ve altn
Neue Galerie
New York.
land yzeye bal olarak bu yzeyin snrllklaryla mcadele eder, yzeyde grnt retme srecinin tm zanaatsal yetilerini gelifltirir ve bu yzey zerinde bir
ifade brakr. Her yzey kendine zg zanaatsal edim gerektirir.
Resim 6.4
Orlann
gereklefltirdii
performanslardan
bir sahne.
Resim 6.5
Dvme, yzyllar boyu insan bedenini bir yzey
olarak resmetme tekniidir.
123
Belki de bunun en u rneklerini Carnal Art

sanat akmnn kurucularndan olan Orlan vermifltir. Orlan, patriarkal gzellik kavramn ve
modern bat toplumunda kadn kavramnn yaplandrlmasndaki arpklklar elefltirmek iin
bir dizi estetik ameliyatla vcudunu ve yzn
yeniden biimlendirir. Orlan, sanat ortam olarak kendi vcudunu, yzey olarak ise yine kendi tenini kullanr. Fakat Orlann amac sadece
sanatta yeni yzeylerin denenmesi sonucunda
gelinmifl radikal bir uygulama olmaktan te, hayata bakfl as ve felsefesiyle btnyle biimierik uyuflmasn amalayan performanslardr.
Orlann gereklefltirdii bu performanslarn kfl noktasn dvme sanatna, eflitli tak sanatlarna kadar gtrmek hi de zor deildir.
Herbert Reade gre, bir sanat eserinin kullanld yzeyin zelliklerinden yeterince yararlanmasnn yannda, ayn zamanda bu yzeyin imknszlklarn da aflmas gerekir. Film ve
video, birer sanat ortam olarak Readin gelifltirdii bu tanma en uygun sanat ortamlar olarak ne kar. Film, yzey olarak iki farkl boyutta vuku bulur. Bunlardan ilki, grntnn
ilk olufltuu yzey olan film pelikldr. Film
kamerasnn, objektifin karflsndaki grntleri
saniyede 24 kare olarak film zerine zapt etmesiyle, grnt retim srecinin ilk
aflamas gerekleflir. Bylelikle, film zerindeki her bir kare, bir saniyenin 24te
1inin kayd olarak film pelikl zerinde kaydedilmifl olur. Oysa film teknii srecinin btnn, film peliklnn yzeyinde oluflan grntler oluflturmaz. Bu
grntlerin yine saniyenin 24te 1i hznda beyaz bir perde zerine film projeksiyon cihazlar tarafndan yanstlmas gerekir. Film gsterim sreci ancak, pelikl
zerine zapt edilen grntlerin, karanlk bir ortamda beyaz bir perde zerine
yanstlmasyla sonulanr.
Film gsterimi sonlandrldnda ya da salonun flklar aldnda, beyazperdede filmin grntsn grmek mmkn olmaz. Bu sreten dolay, film teknii iin yzey, hem grntlerin zapt edildii peliklleri, hem de grntlerin yanResim 6.7
Resmedilen yzey olarak beyazperde.
Resim 6.6
Resmedilen yzey
olarak
film pelikl.
Resim 6.8
Beyazperde zerine flk dflrlerek grnt oluflturulur.
124
Grsel Estetik
stld beyazperdeyi ifade eder. Fakat nihai grntnn elde edildii beyaz perde,
bir tuvalden farkl olarak, ancak film yanstld srece bir grnt yzeyidir. Oysa bir tuval, resmetme gereklefltikten sonra fiziksel bir mdahaleye maruz kalmad srece ayn resmi taflyacaktr. Bu rnekten de anlafllaca zere, bir film grnts, bir resim ya da fotoraf grntsnden, olufltuu yzey balamnda btnyle farkldr. Film yzeyine resmetme, tuval zerine resmetmeden gerek sanatsal gerekse zanaatsal adan byk ayrmlar ierir.
Bu noktada filmi bir sanat ortam hline dnfltren temel genin, yzeyden
te, kulland dil, anlatm yaps yani ksaca sinematografik zellikleri olduunun
da gzden karlmamas gerekir. Ayn flekilde, dier sanat ortamlar da sanatsal
edimlerini sadece kullandklar yzeye dayandrmazlar. Readin deyimi erevesinde, ayn zamanda kullandklar yzeylerin imknszlklarn da aflmas gerekmektedir. Film rneinden yola karak, film sanatnn dayand prensiplerin yine film
grntsnn oluflturulduu yzeyle olan iliflkisinin farknda olmak nem taflr.
KOMPOZSYON VE DENGE
N
AM A
Grsel dzenlemelerde kompozisyon bilgisi ve denge kavramlarnn nemini aklayabilmek.
Gnlk yaflammzda evremizdeki dnya ile olan iliflkilerimizi kurarken, nesneleri

iinde bulunduu ortamdan koparp ayrarak iliflki kuramayz. Bu nedenle, bizi evreleyen nesnelerle olan iliflkilerimiz hep dier nesnelerin yardmyla olur ya da dier farkl nesneler arasndaki iliflkilerden yararlanrz. rnein, uzak kelimesi bulunduumuz uzamla, hedeflediimiz uzam arasndaki mesafeyi tanmlar. Fakat bu tanm greceli bir tanmdr ve alg srecinin netleflmesi iin bu tanma eklemeler yapmak durumunda kalabiliriz. Oturduumuz yerden ufka baktmzda grdmz
her fleyi ve hatta gremediklerimiz fleyleri de dhil olmak zere, uzak kavramyla
ifade edebiliriz. Evden arflya yryerek gitmek uzak olarak ifade edilebilir. Belki
de arada sadece 5-6 blok vardr ve yrmek en fazla 20 dakika srebilir. Fakat uzak
kavramn kullandmz ortam, fiziksel ve hatta psikolojik koflullar bizim iki uzam
arasndaki mesafeyi uzak olarak alglamamza yol aabilir. Oysa farkl koflullarda,
otomobilimizle gideceimiz 100 km mesafeyi yakn olarak da tanmlayabiliriz.
Bu karfllafltrmada uzak kavramn belirlerken, ncelikle kendi bulunduumuz
uzam tespit ederiz ve ulafllacak olan uzam ile olan mesafeyi tahayyl ederken, dier nesneleri, kat edilecek yolu ve geecek zaman sorgularz. rnein yrme
plan yaparken ka bloun yanndan geeceimiz, ka caddeden karflya geeceimiz ve bu srecine kadar srecei bizim iin belirleyicilik taflr.
Ayn karfllafltrma, byk-kk, uzun-ksa, dar-genifl gibi kavramlar kullanrken de ska uyguladmz bir algsal sretir. Bir nesneye byk derken, neye
gre byk olduunu sorgularz farkmzda olmadan. O an byk diye nitelediimiz fleyi yine daha sonra kk olarak nitelemek de mmkndr. Bir barda masaya gre kk bulabiliriz ama bir baflka karfltlkta, bardak bir kesme flekere gre ok daha byktr. flte bu sre, grsel alglama dinamizmi olarak tanmlanr.
nk evremizde grdmz nesnelerle olan iliflkilerimiz baflka nesnelerle olan
iliflkilerimizin etkisinde ve srekli deiflim ierisinde geliflir.
Bu bakfl asndan yola karak grsel dzenlemelerin oluflturulmasnda ve alglanmasnda ayn sreci yaflarz. Denge ve kompozisyon bilgisi, srekli deiflim
ierisinde olan bir dnyann bir yzey zerine resmedilmesinde karflmza kan
125
iki nemli olgudur. Devinim ierisindeki yaflamdan seilen bir kare, deneyimlerimizden koparp kaydettiimiz bir andr. rnein resim yaflamn deiflkenliine
karfl sabitlenmifl bir duraanlktr ya da bir film sahnesi yine zamann bir blmnn filme aktarlmfl dzenlemesidir.
Bu noktada duraan ya da hareketli alanlarda oluflan grntlerde oluflan denge ne kar. nk denge kavram olarak, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye
dnflt noktada gerekleflir. O halde grsel g kavram neyi ifade eder? Grsel bir dzenlemede hangi geler grsel bir g oluflturur?
flte bu sorunun yant bir bakma grsel algmz ynlendiren denge ve kompozisyon gelerinin aklanmasnda yatar. Grsel g kavram, snrlandrlmfl bir
yzey ierinde yer alan tm izgi, renk, flk, glge gibi grnty oluflturan tm
gelerin alg srecini ynlendirmeleri ve psikolojik olarak kompozisyonda oluflturduklar devinim izlenimlerini ifade eder.
rnek olarak, yandaki kare ve dairelerin birbirleri ile olan iliflkilerine baktmzda, fiekil 6.1.de daire karenin iinde merkezdedir ve simetrik bir denge oluflturur. Daire hi hareket etmeyecekmifl gibi durur ve herhangi bir devinim izlenimi
yoktur. Ayrca dairenin kare ierisinde tam merkezde durduuna dair de herhangi
bir flphemiz de yoktur. Gzmz dairenin tam merkezde durduunu tek bir bakflta alglar ve lmeye bile ihtiya duymadan bunu alglarz.
fiekil 6.1
Dairenin tam
ortada
olduunu,
lmeye gerek
duymadan
alglarz.
Oysa fiekil 6.2.de ise, daire ilk flekle gre sa tarafa yaklaflmfltr. Daire artk merkezde deildir. Dairenin merkezden uzaklaflmas, onu kare ile snrlandrlmfl alann
en gl olan merkezinden uzaklafltrr ve karenin sa tarafndaki snrna yaklafltrr.
Artk daire merkezin ekim gcnden ok, karenin sa tarafndaki snrlarnn ekim
gzne yaklaflmfltr. fiekil 6.1de nasl dairenin tam ortada olduunu ilk bakflta anlayabiliyorsak, fiekil 6.2.de ayn sreci yaflar ve dairenin merkezde olmadn hemen
anlayabiliriz. nk snrlandrlmfl bir yzeyde en
gl ekim gc, merkeze aittir.
Stockholm niversitesinden Gunnar Goude ve
Inga Hjortzbergin 1967de En Experimentell Prvning (Deneysel bir Snama) adl alflmasnda, karenin iindeki en gl grsel alanlar fiekil 6.3.deki
gibi belirlemifllerdir. Grlecei gibi merkez en gl grsel alan olarak ortaya kar kenar ve kflelere
doru gidildii srece bu g azalr.
fiekil 6.4.de ise, bir kare olarak snrlandrlmfl bir alann merkezi, kenarlar ve kflelerinin
manyetik ekim gleri gsterilmektedir. Yine bu
flekilde gsterildii gibi manyetik ekim gc en
yksek alan karenin merkezindedir. Fakat kare-
fiekil 6.2
Dairenin
merkezden
kaydn
alglamamz iin,
yine sadece bir
gz atmamz
yeterlidir.
fiekil 6.3
ereve
iindeki grsel
g dalm
merkeze
yaklafltka
younlaflr.
126
Grsel Estetik
fiekil 6.4
erevenin
merkezi ve
kfleleri en
gl
blmleridir.
nin kenar ve kflelerinde ise, merkeze gre ciddi bir azalma gstermekle birlikte hl manyetik alanlar bulunur. Dairelerle belirtilen manyetik
alanlar, daha nce bahsi geen grsel glerin oluflturduklar psikolojik
yaknlk ve alg srecine dayanr ve
bu bakfl as sadece kare ile snrlandrlmfl alanlar iin deil, belirli
bir flekilde snrlandrlmfl tm alanlar iin de geerlidir.Grsel manyetizma, yani grsel ekim gc olarak
adlandrlan bu sre snrlandrlmfl
alanlar ierisinde yer alan flekiller,
lekeler ya da renklerde de gzlemlenebilir. fiekil 6.5.de yer alan lekeleri
incelediimizde, merkezin solunda
birbirinden farkl byklklerde
farkl daire grrz ve merkezin sa
alt ksmnda ise yine birbirinden farkl byklklerde drt farkl daire vardr. nsan
gz bu flekilleri alglarken nce kendi aralarnda gruplar ve iki farkl grup olarak
alglar. Oysa bu daireler birbirinden bamsz olarak kare ierisinde yer alrlar.
Fakat byk dairelerin oluflturduklar manyetizma, kk daireleri kendisine eker ve psikolojik bir yaknlk oluflturur. fiekil 6.6., insan gznn kare ierisinde yer
alan yedi farkl daireyi psikolojik yaknlk kurarak nasl grupladn gstermektedir.
fiekil 6.5
Birbirinden
bamsz
lekeler...
fiekil 6.6
Bu bamsz
lekeleri
gruplayarak
alglarz.
fiekil 6.7. ve 6.8. ise, insan gznn alg srecinde snrlandrlmfl alan ile bu
alan ierinde yer alan byklklerin arasndaki iliflkiyi ortaya koymaktadr. Grsellefltirilen flekiller toplam alann snrlarna yaklafltka, bu snrlarn ekim gcnn etkisi altna girerler. fiekil 6.7.deki daire karenin snrlarna ok yakndr ve bu
snrlarn ekim gcyle hem olduundan daha byktr hem de neredeyse karenin dflna taflacakmfl izlenimi verir. fiekil 6.8.deki daire ise btnyle merkezin
etkisindedir. Dairenin karenin snrlarndan uzak kalmas nedeniyle kenar ve kflelerin ekim gcnden ok uzaktadr ve merkezin ekim gcnn bykl, daireyi olduundan daha kk olarak alglamamza yol aar.
Anlafllaca zere, snrlandrlmfl bir alann en duraan ve manyetik olarak en
gl blm, o alann merkezidir. Merkez dflnda alann snrlarnn da kendine
127
fiekil 6.7
Kare iindeki
dairenin
oranca
byklg,
daha byk
alglanmasna
neden olur.
zg bir manyetik ekim gc vardr fakat bu daha gszdr. Merkez ve snrlar

arasndaki iliflki snrlandrlmfl alan ierisinde belirli bir grsel denge oluflturulmasnda nem taflr. Denge duraan ve devingen alanlarn bir ada var olmasndan
oluflur. Yani grsel bir dzenlemede, birbirlerini ekmeye alflan iki g arasnda
gerekleflen eflitlik hlidir. ou zaman yanlfl anlaflld gibi, grsel dzenlemelerde denge kavram, btnyle duraan bir dzenleme olarak alglanmamaldr.
Denge, duraanlk ve devingenlik arasndaki grsel eflitliktir.
Duraanlk ve devingenlik arasndaki bu iliflki, farkl grsel denge yapsn
aklarken daha net ortaya kacaktr. Grsel denge oluflumlar genel olarak, duraan denge, ntr denge ve devingen denge olarak farkl gurupta toplanabilir.
Duraan denge; snrlandrlmfl alan ierisinde yer alan grsel glerin tam anlamyla eflitliidir. ounlukla simetrik bir yap
taflyan bu dzenlemede tm grsel geler
duraan bir oluflum ierisindedir ve grntdeki dolu ve bofl alanlar tpk bir binann
temelleri ya da taflyc kolonlar gibi eflit
dalmdadr.
Ntr dengede ise, grsel geler snrlandrlmfl alan ierisinde asimetrik olarak
dalmfltr. Grntdeki dolu ve bofl alanlar arasnda farkllklar bulunur. Ayrca, snrlandrlmfl alann sa ve sol, alt ve st
blmleri eflit dalmamfltr.
Grsel gelerin manyetik gleri arasnda nemli eflitsizlikler oluflurken tm
kompozisyon ise denge durumundadr. Ntr dengenin en anlaml rnei, sanat tarihi ierisinde nemli bir yeri olan altn oran uygulamalardr. Altn oran ksaca, bir
dorunun ikiye blnmesinde, ksa olan ksmn uzun olan ksma orannn, uzun
ksmn byne olan oranna eflit olmas durumudur.
Bu mantkla matematik olarak altn oran kabaca 5/8e ve bu orann (8/13, 13/21
gibi) katlarna ulaflr. Temellerinin Leonardo da Vincinin nsan Bedeninin Oranlar adl alflmasna dek uzand bu uygulama, sanat tarihinde uzun bir dnem
etkisini srdrmfltr.
fiekil 6.8
Karenin
snrlarndan
uzaklaflan
daire,
olduundan
daha kk
alglanr.
fiekil 6.9
Duraan denge.
128
Grsel Estetik
Resim 6.9
Leonardo da
Vinci.
Vitruvian Man.
1492.
Gallerie
dell'Accademia
Venedik.
te yandan kimi sanat kuramclar ise, altn oran grsel bir dzenlemenin temel
belirleyicisi gibi grmeyi akl dfl olarak nitelemifl, altn oran matematik bir deerden ok mistik bir deer olarak grmfltr. Fakat yine de birok sanat eitimcisi, sanat ve estetik derslerinde altn oran ilk ders olarak retmeye devam etmektedir.
fiekil 6.10
Altn oran.
Resim 6.10
Georges
Seuratn
Bathing at
Asnires adl
resminin
altn orana
blnfl.
129
Resim 6.11
Devingen denge.
Devingen dengede; grafik arlklarn dalm ve ekim gleri denge snrndadr ve her an dengesizlik durumuna dnflebilme eilimi gsterir. Grsel dzenleme
ierisinde yer alan yapda oluflabilecek en kk bir deiflimde tm denge bozulacakmfl hissi verir. Bu da kompozisyondaki gerilimi ve enerjiyi en st noktaya karr.
NC BOYUT OLUfiTURMA
A M A
Grsel dzenlemelerde nc boyut oluflturmann nemini ve

yntemlerini ifade edebilmek.
boyutlu Grme
nsanlarn nesneleri boyutlu olarak grmelerinin temelinde yzlerinde iki farkl
gzn olmas yatar. Eer iki yerine bir gzmz olsayd, nesneleri boyutlu olarak alglamamzn en temel kaynandan yoksun olacaktk. Birbirlerinden yaklaflk
5-6 cm mesafede bulunan iki gzden beyne ulaflan grsel bilgiler, nesneleri boyutlu olarak alglamamza neden olur. Bu nedenle bir gzle grme durumuna tp
dilinde monokler grme, iki gzle grme durumuna ise binokler grme ad verilir. ki gzle bakldnda her gz ayn cismi baflka dorultulardan ve deiflik a
altnda grr. Cismin iki ayr grnts beyinde birleflerek boyutlu grfl ortaya
kar. Sa ve sol gzn grd grfl alanlar birbirinden farkl alardadr. rnein flu an okuduunuz kitabn satrlarn sa gznz sol gznzden farkl olarak
grecektir. Beyin bu grntlerdeki farkl bakfl alarn derinlik alglamas olarak
deerlendirir. ki farkl boyutta gerekleflen grntlemeyi beyin birlefltirir ve streopsis ad verilen bu sre sonunda boyutlu alglama gerekleflir.
130
Grsel Estetik
fiekil 6.11
B
Binokler grme.
B'
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
aL b
L
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
aR bR
aL b'L
aR b'R
S O R U
Bu kitap sayfasna
sa gznz kapatarak sol gznzle, sonra da sol gznz kaD K K Ance
T
patarak sa gznzle bakmaya alfln. Birbirinden farkl alarda gerekleflen iki farkl
grty duyumsamaya alfln. Bahsi geen grsel alglama srecini bizzat kendiniz deneSIRA SZDE
yimleyin.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Stereoskop (derinlikli fotoraf), Sir Charles Wheatstone tarafndan 1840 ylnda

keflfedilen bir fotoraflama tekniidir. Sa ve sol gzn duyum farkllklarndan
ortaya kan derinlik algsn, ikiboyutlu bir yzey olan fotoraf kartnda oluflturmay
amalar. Bir nesnenin sa ve sol gz tarafndan grlyormufl gibi, gz mesafesi
kadar mesafeden farkl uzaklklarda ayn anda ekilmifl iki fotoraf ve bu fotorafn
boyutlu olarak grlmesine olanak salayan optik bakfl dzeneinden oluflur. Bu
dzenek, iki fotorafn, iki gzn bakfl asna tam oturacak flekilde grlmesini
salar. Sa tarafta bulunan fotoraf sa gz tarafndan, sol taraftaki fotoraf ise sol
gz tarafndan duyumsanmal ve ortalarnda bu grntlerin dier gz tarafndan
grlmesini engelleyecek bir ayrm bulunmaldr. ki farkl gz, iki farkl fotoraftan
gelen grntleri farkl alardan gerek grntlermifl gibi duyumsar ve bu srete
sinir sistemine iletilen grntler perspektif algsyla zmlenir. Bylelikle bu teknik
sayesinde ikiboyutlu grntler, boyutlu gibi alglanr.
131
Resim, fotoraf, film ve video gibi birok oaltm teknii ayn zamanda yzey
sanatlarnda kullanlrlar ve bu nedenle de yzey sanatlar altnda kategorilefltirilirler. Yzey ise temelde ikiboyutlu bir oaltm ortamdr ve bu ortamda retilen sanat eserlerinin en byk sorunu ikiboyutlu bir ortamda nc boyutu oluflturmak
adna gerekleflir. nk gerek yaflam boyutludur ve gerek yaflamn yanstld, yeniden retildii yzeylerin de boyutluymufl gibi resmedilmesi beklenir.
Bir bakma yzey sanatlarnn tarihi, sanatlarn ikiboyutlu yzeylerin snrllklar
ile mcadelesinin tarihi olarak da anlabilir.
2000li yllara gelindiinde ise zerinde alfllan boyutlu grnt teknolojileri,
hologramlar henz birer sanat ortam olarak yaygnlk kazanamad. Gnmz sanatlarnn da en ok tercih ettikleri ortamlar yine ikiboyutlu yzeyler olarak bir gelenei devam ettirmektedir. Tarihsel bir mirasn gnmze kadar ulaflan tm olanaklar hlihazrda gnmz sanatlar tarafndan da youn olarak kullanlmaktadr.
Birok sanat kuramcs, grsel sanatlarda ortaya konan nc boyut yanlsamasn perspektif kavramyla tanmlar ve bu kavram grsel sanatlarda derinlik
yanlsamasnn herhangi bir grafiksel yntem ya da boyama tekniiyle elde edilmesini ifade eder. Fakat yine de, perspektif kavram biraz daha bilimsel bir anlama sahip olduu iin bu metinde nc boyut yanlsamas kavram kullanlmfltr. Bu znel bir tercih olarak da kabul edilebilir.
kiboyutlu yzey zerinde nc boyut izlenimi elde etmek iin tarihsel olarak bizlere aktarlan rneklerde eflitli tekniklerin kullanld rahatlkla grlebilir.
Bu tekniklerin bazlarn inceleyerek, resmetme geleneinde nc boyut oluflturma biimlerini ksaca zetlersek, flk ve renk kullanm, flekil zemin iliflkisi, byklk-kklk ve uzaklk-yaknlk karfllafltrmalar, z ekseninin oluflturulmas,
gibi tekniklerin sklka baflvurulan alflmalar olduunu grrz:
Monokler grme bir gzle

grmedir, iki gzle grme ise
binokler grme olarak
tanmlanr.
Iflk ve Renk le nc Boyut Oluflturma

Iflk ve renk blmlerinde de bahsi getii gibi, resmetme tekniinde flk-glge
iliflkisi yaratmak boyutlu grnt oluflturmada ska kullanlan bir tekniktir. boyutlu izlenim yaratmada fln ifllevi konusunda Heinrich Wlfflinin izgisel ve
glgesel slubu aklarken yapt, Albrecht Drer - Harmenszoon van Rijn Rembrandt karfllafltrmas bir ders niteliindedir. izgisel ve glgesel slup resim sanatnda resmetme teknii asndan iki farkl teknik olarak nemli yer tutarlar. izgisel slup izgileri, glgesel slup ise kitleleri grr. Glgesel slubu izgisel sluptan ayran en nemli ge konturlarda ortaya kar. izgisel slupta konturlar resmin alglanmasnda bir klavuz ifllevi grerek gz ynlendirecek flekilde yzeyler
arasnda belirgin ayrmlar yaratr. Fakat glgesel slupta kontur yine vardr fakat
belli belirsizdir. Glgesel sluptaki konturlar yzeyler arasnda snrlar vurgulamaktan ok, kitleler arasndaki geifli kolaylafltrmak amacyla kullanlr.
rnein, Drerin Havva figrnde keskin konturlar flekli ortaya karr ve Havvay zemindeki dier nesnelerden ayrr. Arkada bulunan hayvan figrlerinden kopuktur ve ancak resim ok iyi incelendiinde bu figrler grlebilir. Fakat Havvann
bedeni, salar, elinde tuttuu dal ve hatta yz bile birbiriyle minimum iliflki iindedir. Yaplan glgelendirmeler figrn boyutlu olarak alglanmasnda yetersiz kalr.
te yandan, Rembrantn kadn figrnde ise, konturlar ve glgelendirmeler birbirinin iine girmifl durumdadr. Rembrantn belli belirsiz konturlar izleyeni ynlendirmeden uzaktr ve glgelendirmelerle keskin hatlar deil lekeler oluflturur. Bu leke-
Kontur: Resimde yzeylerin,

flekillerin ve betimlemelerin
snrlarn belirleyen izgi.
132
Grsel Estetik
Resim 6.12
Resim 6.13
Albrecht Drer,
Havva Figr.
Rembrand,
Kadn Figr.
ler konturlar tarafndan belirgin olarak birbirinden ayrlmad iin birbiriyle iliflki
iindedir ve bu kompozisyona devinim kazandrr.
Bu noktada Wlfflin, izgisel ve glgesel slup arasndaki ayrmn sadece bir
teknik olmaktan te, sanata ve dnyaya bakfltaki farkllklar da ierdii sonucuna
varr. nk izgisel slup, nesnelerin nasl olduklaryla ilgilenirken, glgesel slup ise nasl grndkleriyle ilgilenir. izgisel slup kat flekil anlayflyla kendi baflna nesneler yaratrken daha ok dokunma duyusuna hitap etmeyi hedefler ve
izgisel slubun gzellik anlayflnn bir nesnesi vardr. Oysa glgesel slup deiflken ve devingen tekniiyle nesneleri iliflkiler ierisinde tutarken daha ok optik bir
grme duyusuna hitap eder. Glgesel slubun gzellik anlayfl daha ok zneldir
ve bu nedenle bu tarzn gzellik nesnesi izgisel slup kadar kavranabilir nesnellikte deildir.
133
Renoirin gn fl altnda resmettii plak kadn figr ise rengin nc boyut izlenimi yaratmada kullanmna en yetkin rneklerden birini oluflturur. Iflk etkilerinin
fliirsellikle canlandrlmas zerinde
yapt alflmalarla bilinen Renoirn kadn figr; tuval zerinde
renkleri karfltrarak gereklefltirilmifltir. Kolay kolay ayrt edilemeyen
renkli virglleri anmsatan aydnlk
kk fra vurufllar, figr zerinde sanki aa yapraklar arasndan
szarak gelen bir gnefl fl izlenimi yaratr. Ne belirgin konturlar vardr, ne de tonlamaya bal bir glgelendirme mevcuttur. Resmettii
kadn figrnn boyutluluunu
kulland farkl renklere ve kendine zg fra darbelerine borludur.
Resim 6.14
Pierre Auguste
Renoir.
Study for Nude in
Sunlight.
Musee d'Orsay
Paris.
fiekil Zemin liflkisi le nc Boyut Oluflturma

kiboyutlu bir yzeyde derinlik etkisi yaratan en ifllevsel gelerden biri, flekil zemin iliflkisi oluflturmaktr. Genel olarak snrlandrlmfl alan zerinde oluflturulan
lekeler flekil ve arta kalan alanlarsa zemin olarak adlandrlr. Fakat bu snrl alann yzeyinin zemin olaca anlamna gelmez. Neyin flekil neyin zemin olacan
hangi alann vurgu alan ve hangi alannsa fon olarak seilecei
ile iliflkilidir. Beyaz bulutlar mavi gkyzne gre zemin oluflturabilecei gibi, bulutlarnn
nnden geen kufllar, bulutlar
zemin; kufl grntlerini de flekil hline dnfltrebilir. Bu nedenle flekil olarak kabul edilen
lekeler pozitif hacim, zemin olarak kabul edilen alanlar da negatif hacim olarak anlr.
Grsel bir dzenlemede pozitif hacim, negatif hacme gre
daha nde alglanr. Negatif hacim-pozitif hacim karfltl, derinlik alglamasnn, boyutlu
alg yanlsamasnn ilk admn
oluflturur. Baflarl bir kompozisyon sadece bir deil, birok flekil zemin iliflkisinin bileflimin-
Resim 6.15
Henri Matisse.
Blue Nude. 1952
Matisse Museum
Nice.
134
Grsel Estetik
den oluflur. Bylelikle resmedilen yzeydeki negatif ve pozitif hacimler birbirleriyle srekli iliflki iindedir ve bu iliflki nc boyut yanlsamasna katkda bulunur.
Matisse, Mavi plak adl tablosunu ok basit bir negatif hacim-pozitif hacim iliflkisi zerine kurmufltur. lk bakflta sadece mavi ve beyazn ztl zerine kurulmufl
gibi grnen bu kompozisyonda, kadn motifinin bacandaki birleflimde deiflen
flekil zemin iliflkisi, en temel flekliyle nc boyut izlenimine rnek oluflturur.
Byklk-Kklk, Ykseklik-Alaklk ve UzaklkYaknlk Karfllafltrmalar

evremize baktmzda kimi nesnelerin byk, kimilerinin ise kk olduklarn
grrz. Bu karfllafltrmay yaparken de temel olarak insan vcudunu yani kendi
vcudumuzu lt alrz. Kk olarak adlandrdmz nesneler insan bedeninin
oranlarna gre kk, byk nesneler ise yine bu orana gre byktr. Fakat bu
ltlendirme sreci sadece yakn evremizle snrldr. Grnt olarak dflndmzde ise durum biraz farkldr. Bize gre ok byk olan bir aa uzaktan kk grnr. Hemen omzumuzda duran kck bir bcek ise artk bizler iin byktr. O hlde mesafe, nesnelerin byk ya da kk grnmeleri asndan
nemli bir lt olarak karflmza kar.
Bu sre resmetme tekniine de ayn flekilde yansr. Grsel bir dzenlemede
yakn olan nesneler daha byk, uzak olan nesneler ise daha kk resmedilirler.
Bylelikle byklk-kklk karfllafltrmas bizlerin derinlik algsn ynlendirerek boyutlu bir yanlsama oluflturur.
rnein fotoraftaki heykel figr fiziksel olarak Eiffel Kulesine gre olduka
kk olmasna karfln, resmedilirken kompozisyonda daha byk bir alan kaplar.
Fakat bu grnty biz heykelin kuleden daha byk olduu fleklinde alglamayz.
Resim 6.16
Karfllafltrlabilir
byklkler.
135
fiekil 6.12
Karfllafltrlabilir
byklkler.
fiekil 6.13
Karfllafltrlabilir
uzaklklar.
Eiffel Kulesinin fiziksel boyutlar hakkndaki daha nceki bilgilerimiz bu grnty alglama srecimizi dorudan etkiler ve heykel figrn yakn, Eiffel Kulesini
ise uzak olarak alglarz.
Ayrca, karfllafltrdmz iki figr de hem fiziksel, hem de imaj olarak birbiriyle
efldeer byklklerde olabilir. Tpk flekilde grnen aa figrleri gibi eflit byklkteki nesnelerin karfllafltrlmasnda bu kez farkl bir alg sreci yaflarz. Bu srete ise snrlandrlmfl alann aflasnda ve yukarsnda konumlandrlan figrlerden,
aflada olan figr bize daha yakn grnecektir. Yukarda bulunan aa figr ise
greli olarak uzak olarak alglanr. Bu durumda, sadece byklk kklk deil,
ykseklik alaklk bilgileri de nesnelerle olan mesafemizin algsnda, nc boyutu oluflturan gelerden biri olarak ifllev kazanr.
Kesiflen Konturler
Grsel bir dzenlemede, yer alan lekeler her zaman snrlandrlmfl alan iine dalmfl bir flekilde yer almazlar. ounlukla bu lekeler birbirleriyle kesiflirler. Tpk
gerek dnyay alglamamz gibi bu kesiflme bizim bakfl amzla ilgilidir. Bakfl amz deifltirdiimizde bu nesnelerin birbirinden ayrk olduunu grrz. Fakat resmedilen bakfl as ise sabittir. Byle bir grsel dzenlemede hangi nesnenin daha
nde, hangi nesnenin ise daha arkada olduu bilgisini, nesnelerin resimde brakt lekelerin konturlarndan alrz. fiekil
6.14.de kare, gen ve daire i ie
konumlandrlmfltr. Dairenin fleklinde herhangi bir kesilme yoktur ve
konturlar kesintisiz olarak yer alr.
Bu bilgi, bize dairenin en nde olduu izlenimini verir. Karenin konturlar ise daire tarafndan kesintiye urar,
kare dairenin arkasndadr. genin
konturlar ise hem daire hem de kare
tarafndan kesilir. Bylelikle biz geni hem dairenin hem de karenin
arkasnda olduu izlenimini ediniriz.
fiekil 6.14
Kesiflen konturlar.
136
Grsel Estetik
izgisel Perspektif
fiekil 6.15
izgisel perspektif.
izgisel perspektif, ikiboyutlu yzeylerde nc boyut izlenimi oluflturmada yararlanlan temel yaklaflmlardan biridir. Nesnelerin boyutlu grnmleri, kat, fotoraf, film ve ekran gibi yzeylere ikiboyuta indirgenerek, boyutlu izdflmlerinin aktarlmasdr. Nesnenin kifliye gre pozisyonu, uzakl ve as gibi dier etkenlere gre deiflim gsterir. Ufuk
izgisi, grfl noktas ve kafl noktas
izgisel perspektifin temel geleridir.
Ufuk izgisi, gz hizasn belirleyen yatay izgidir ve grenin yerden ykseliine
gre deiflim gsterir. Grme noktas, bakfl noktasdr. Nesneye hangi adan ve
nereden bakld ile ilgilidir. Genellikle ufuk izgisinin zerinde ve tam karflsndadr. Kafl noktas ise, ufuk izgisinin zerinde gzden sonsuza doru uzaklaflan izgilerin birleflim noktasdr. Perspektif izimlerinde bir, iki ve kafl noktal uygulamalar grmek mmkndr. rnein fiekil 6.17.da yer alan iki kafl
noktal uygulamada, gz seviyesinin kaflsnda bulunan ufuk izgisinde birbirinden
bamsz iki kafl noktas vardr. Her kafl noktas nesnenin bir ynndeki yzeyle iliflkilendirilir ve o yzeye ait perspektif bilgisini verir. Kafl noktasna yaklafltka, yzeylerin kaplad alan klr.
fiekil 6.16
fiekil 6.17
Ufuk izgisi ve
kafl noktas.
ki kafl noktal
uygulama.
Kafl Noktas
Ufuk izgisi
Kafl noktas
1
Kafl noktas
2
Atmosferik (aerial) Perspektif

evremizde yer alan nesneler ve bu nesnelere ait bilgiler kimi durumlarda sadece
geometrik bilgilerle tanmlanamaz. Baz durumlarda nesnelerle olan iliflkimiz, atmosferde oluflan sis, bulut, nem gibi meteorolojik olgulara gre de deiflim gsterir. Nesneler bizden uzaklafltka bu tr nedenlerden dolay bizlere daha bulank
grnrler. rnek olarak, deniz kysndan baktmzda kimi zaman karflda bulunan ada, adadaki yerleflim yerleri ve hatta otomobil flklar seilebilir olarak grnrken, atmosferik koflullara gre kimi zaman adaya ait konturleri, hatta adann
137
glgesini bile grmek mmkn olmayabilir. Oysa ada

orada, yerindedir. Deiflen
fley, farkllaflan atmosfer koflullarnda bizim aday daha
net olarak gremeyecek kadar uzak oluflumuzdur. Oysa
deniz kysnda durup baktmzda, kyda bulunan iskeleyi her trl hava koflulunda grebilmemiz mmkndr, nk iskele bize atmosferik koflullarn etki edemeyecei kadar yakndr. flte bu durum atmosferik perspektif olarak adlandrlr.
Resim 6.17
Atmosferik
perspektif.
Hareket Algs
Haraket, insanolunun doasnda var olan bir olgudur. nsan bedeni dier ou
canl gibi hareketli bir varlktr ve uzamda bir noktadan bir noktaya ulaflabilme yeteneine sahiptir. nsanolunun haraket kabiliyeti sadece bedensel uzuvlarndan
kaynaklanmaz, ayn zamanda alet yapabilme becerisiyle birlikte retii aralarla
daha hzl hareket yeteneklerini de kazanmfltr. Bu nedenle insan algs duraan
bir alg deil, hareket iinde var olan srekli bir algdr. Bizler bir noktadan baflka
bir noktaya giderken arada geen zaman, nesnelere olan uzakllarmz ve yaknlaflmalarmz, olas varfl sremizi ve yolda geen deneyimleri bir arada alglar ve
farkl kestirimlerde bulunuruz. Bu yolculuk masadan kalkp odann kapsnn nne kadar da srebilir, otomobilimize binip bir flehirden baflka bir flehre varflmza
dek de srebilir. Hareket algsnda temel olarak bize yakn olan nesneleri daha bResim 6.18
Hareket Algs ve
hareket paralaks.
138
Grsel Estetik
Resim 6.19
Hareket halindeki
nesneler
yaknlafltka
retinada daha
hzl yer
deifltirirler.
yk, uzak olan nesneleri ise daha kk grmemizdir. Daha sonra ise, hareketin
hzna bal olarak alg srecimizde deiflimler yaflanr. Belirli bir hz afltktan sonra bize yakn olan nesneleri net olarak grmemiz zorlaflr. Nesneler bizim grebileceimiz alanda ok ksa sreli kaldklar iin, gzn bu nesneleri duyumsayacak
zaman olmaz. rnek olarak tren yolculuklarnda, tren hzla giderken tren yoluna
yakn olan nesneleri grmemiz mmkn olmaz, ancak tren yolundan uzak olan
nesneleri izleyebiliriz. Tren yoluna yakn aalar, evler ve dier nesneler hzla geip giderler. Hatta kimi zaman izlenimcilerin tablolarna benzeyen flu grntlerle karfl karflya kalrz. Hareket paralaks olarak da adlandrlan bu durum, nesneler hareketsizken bizlerin hareketiyle oluflabilecei gibi, nesnelerin de hareketli olduu durumlarda daha da belirgin bir hl alr. Hareket hlinde yakn olan nesneler uzak olan nesnelere gre daha hzl uzaklaflrlar ve retinada daha hzl yer deifltirirler. rnein yine trende hareket ederken karfl ynden gelen trenin camdaki grnts tamemen fludur. Ancak her iki trenin de yavafllamas ve durmasyla
trendekiler birbirlerini grebilir duruma geer.
Z Ekseninin Oluflturulmas
fiekil 6.18
Z ekseni.
Y Ekseni
Z Ekseni
X Ekseni
139
Grsel dzenlemelerde Z ekseni kavram geometrinin temellerine dayanr. Geometrideki X ve Y eksenleri, grsel dzenlemelerin oluflturulmasnda ya da zmlenmesinde de ayn flekilde kullanlabilir. X ekseni grntdeki yatay dzlemi, Y
ekseni ise dikey dzlemi ifade eder. Z ekseni ise, X ve Y eksenlerinin birleflimini
eflit ayla kesen diyagonal eksendir.
Z ekseni ise temel perspektif kuramnn temelini oluflturur ve derinlii belirten
eksendir. Z ekseni zerine yerlefltirilen nesneler bir derinlik algs yaratr. Bu nedenle, grsellefltirme srecinde lekelerin bir Z ekseni oluflturacak flekilde yerlefltirilmesi, grsel kompozisyonu boyutlu bir alg srecine daha da yaklafltracaktr.
Grntdeki diyagonal yaplanma gren gzn nesneler arasndaki uzaklk ve yaknlk iliflkisini kurmasna yardmc olur. Fotorafta grnen otomobil ile netsiz grnen yol, yolun ilerisindeki aalar ve en uta grnen yama arasnda iliflki, resmedilen ikiboyutlu yzeyi boyutlu olarak alglanmasna yardmc olur.
Resim 6.20
Z ekseninin
oluflturulmas.
140
Grsel Estetik
zet
N
A M A
N
AM A
Grsel estetik bir ge olarak yzey kavramn sorgulayabilmek.

Dfl dnya zerine grsel bilgilerimiz bizim nesneler ve nesnelerin yzeyleri ile olan iliflkimizle
biimlenir. Bir sanat iin yzey, iki farkl anlam
taflr. lki sanat ortam olarak seecei nesnenin
yzeyi ve ikincisi ise bu sanat ortamnda ortaya
karmay amalad kompozisyonda yer alan,
resmedilen nesnelerin yzeyleridir. Yzey seimi, uygulanan resmin boyutlarn, dokusunu,
renk zelliklerini ve izleyicisiyle buluflma meknlarnda da belirleyici bir rol oynar. Bir sanat
eserinin kullanld yzeyin zelliklerinden yeterince yararlanmasnn yannda, ayn zamanda
bu yzeyin imknszlklarn da aflmas gerekir.
Grsel dzenlemelerde kompozisyon bilgisi ve
denge kavramlarnn nemini aklayabilmek.
Gnlk yaflammzda evremizdeki dnya ile
olan iliflkilerimizi kurarken, bizi evreleyen nesnelerle olan iliflkilerimiz dier nesnelerin yardmyla kurarz ya da farkl nesneler arasndaki iliflkilerden yararlanrz. Byk-kk, uzun-ksa,
dar-genifl gibi kavramlar nesneleri alglama srecinde ska kullandmz karfllafltrmalardr. Bu
noktada duraan ya da hareketli alanlarda oluflan grntlerde oluflan denge ne kar. nk
denge kavram olarak, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dnflt noktada gerekleflir. Grsel denge oluflumlar genel olarak farkl grupta toplanabilir: Duraan Denge, Ntr Denge ve
Devingen Denge.
N
A M A
Grsel dzenlemelerde nc boyut oluflturmann nemini ve yntemlerini ifade edebilmek.

Yzey kavram temelde ikiboyutlu bir ortamdr
ve bir yzey zerinde retilen sanat eserlerinin
en byk sorunu ikiboyutlu bir ortamda nc
boyutu oluflturmak adna gerekleflir. Resmetme
tekniinde flk-glge iliflkisi yaratmak boyutlu
grnt oluflturmada ska kullanlan bir tekniktir. Temeli Chiaroscuro (aydnlk-karanlk) uygulamalarna dayanr. Resim sanat tarihinde nemli
bir yer tutan izgisel slup ve glgesel slup ayrmlar, fln nc boyut oluflturmadaki yntemlerini aklar. izgisel slup izgileri, glgesel
slup ise kitleleri grr. Glgesel slubu izgisel
sluptan ayran en nemli ge konturlarda ortaya kar. Ayrca flk dflnda flekil-zemin iliflkisinin oluflturulmas, byklk-kklk ve uzaklk yaknlk karfllafltrmalar, Z ekseninin oluflturulmas gibi uygulamalar, nc boyut izlenimini glendirecek yntemler olarak bilinir.
141
Kendimizi Snayalm
1. Eserlerinin ounu insan gznn alg yanlsamalar zerine kuran ve optik yanlsamalarla perspektik algsyla oynayan ressam afladakilerden hangisidir?
a. Escher
b. Van Gogh
c. Rembrandt
d. Michelangelo
e. Caravaggio
2. Sanat eserlerinin yeniden retimi srecini sorgulayan ve biriciklik ile aura kavramlarnn nemini vurgulayan estetik kuramcs afladakilerden hangisidir?
a. Herbert Zettl
b. Walter Benjamin
c. Wassily Kandinsky
d. Max Wertheimer
e. Escher
3. Resimlerinde altn ve gmfl ifllemeleri kullanan ve
Adele Blocg-Bauer Portresi1 ile en pahal resmin sahibi
olarak bilinen Viyenal ressam afladakilerden hangisidir?
a. Klimt
b. Kandinsky
c. Escher
d. Klee
e. Michelangelo
4. Film nasl bir yzeyde grnt retir?
a. Film pelikl zerinde
b. Film ekran zerinde
c. Film pikseli zerinde
d. Video pikseli zerinde
e. Video ekran zerinde
5. Denge ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Denge, duraanlk ve devingenlik arasndaki
grsel eflitliktir.
b. Denge, tam anlamyla duraanlktr.
c. Denge, tam anlamyla devingenliktir.
d. Denge, video yzeyinde duraanlk, film yzeyinde ise devingenliktir.
e. Denge, film yzeyinde duraanlk, video yzeyinde ise devingenliktir.
6. Nesneleri boyutlu olarak grmemizi salayan iki

gzle grme durumuna tp dilinde ne ad verilir?
a. Binokler grme
b. Monokler grme
c. Binokler denge
d. Monokler denge
e. Devingen denge
7. Afladaki ressamlardan hangisi resimde izgisel slubun nclerindendir?
a. Albrecht Drer
b. Caravaggio
c. Rembrandt
d. Renoir
e. Wlfflin
8. Atmosferdeki hava koflullarna gre uzaktaki nesnelerin yakndakilere gre daha flu grnmesi afladaki kavramlardan hangisi ile aklanr?
a. Atmosferik Perspektif
b. izgisel Perspektif
c. Ufuk izgisi
d. Kafl Noktas
e. Bakfl As
9. Sa ve sol gzn duyum farkllklarndan ortaya kan derinlik algsn, ikiboyutlu bir yzey olan fotoraf
kartnda oluflturmay amalayan fotoraf tekniine ne
ad verilir?
a. Stereoskop
b. ne Delii Fotoraf Makinesi
c. Camera Obscura
d. Camera Lucida
e. Refleks Fotoraf Makinas
10. kiboyutlu yzeylerde oluflturulan grsel dzenlemelerde z ekseni neyi ifade eder?
a. Grsel dzenlemelerde yatay ekseni
b. Grsel dzenlemelerde dikey ekseni
c. Grsel dzenlemelerdeki dairesel ekseni
d. Grsel dzenlemelerde izgisel ekseni
e. Grsel dzenlemelerde derinlik oluflturan diyagonal ekseni
142
Grsel Estetik
Yaflamn inden
AY YANILSAMASI
(Niin Ay Ufukta Daha Byk?)
Bulutsuz gecelerde -hele ki bir de flehrin flklarndan
yoksun sakin bir kasabadaysanz- gecenin ilerleyen vakitlerinde elinizde bir fincan ay, gkyznde parldayan dolunay seyretmenin keyfi bir baflka olur. Samanyolu, yldzlar, dolunay derken kaybolur gidersiniz gkyznde. Takmyldzlar iinizden geirir, adlandrmaya alflrsnz baktnz yldz kmelerini. Yaz geride
braktmz flu gnlerde, eminim iimizde bu fllenin
keyfine doya doya varmfllarmz, belki de i geirip scak yaz gnlerini ananlarmz oktur.
Peki, hi fark ettiniz mi, kimi zaman, ay ufuk izgisine
yaklafltnda daha byk grnr gzlerimize, tpk
kocaman bir flk topu gibi. Sanki gkyznde asl durduu gecelerden ok daha farkl gibidir, ok daha byk. Gzlerimizi aldatan bu grntnn sebeplerine
dair bugne dek pek ok kuram atld ortaya. Bilim insanlar yllarca ayn bizlere oynad bu oyunun gizlerini zmeye alflt. Ve bugn, bu alanda biriken bilgi
daarcmz yle gsteriyor ki, ayn bu byk gizeminin ardnda yatan bizlere oynad bir oyun deil, aslnda basit bir alg denklemi.
Ay, gkyznde aslyken gzlerimize daha kk grnyorken ufuk izgisine yaklafltka daha byk grnmeye bafllyor.
Her ne kadar ay yanlsamasna dair sylenenler dallanp budaklansa da, ne yazk ki bugn genel geer kabul gren tek bir aklamadan bahsedemiyoruz. Ancak
yanlfllanmfl kuramlar bir kenara koyduumuzda halen ayakta salam durmay baflarabilen ender bir aklama bulunuyor. Bu aklamaya gemeden nce, psikoloji alannda yasa olmay baflarabilmifl nadir kuramlardan birinin zerinden tekrar geerek hatrlamakta
fayda var: Emmertn Uzaklk Yasas
Emmertn Nesne Bykl Yasas: Uzaklk algs, deneysel psikologlarn ilgi alanna giren en nemli olgulardan biri kuflkusuz. Salkl bir insann grfl mesafesinin hi de kmsenmeyecek bir alan kapsadn
dflnecek olursak, grfl alanmz iindeki nesnelerin
gerek birbirleriyle gerekse durduumuz noktayla olan
uzaklk bantlarn karsamak evrimsel adan bizlere
byk avantaj salayarak, hayatta kalma olaslmz
arttryor. Uzaklk algs, nesne bykl algs ile de
yakn iliflki ierisinde. rnein, uzaktaki nesneleri kk, yakndakileri daha byk gryoruz. Uzaklaflan
nesneler giderek klrken, yaknlaflanlar giderek byyor. flte, Emmertn Yasas da tam bu noktada devreye giriyor. Bir formlle aklamamz gerekirse:
ki resmi karfllafltrdmzda ikincisinin gzmze daha garip geldiini gryoruz. nk dnya bilgimiz
bizlere uzaklaflan cisimlerin klp, yaknlaflan cisimlerin bydn dikte ediyor. kinci resim ise bu bilgiye ters dflyor.
Emmertn Yasasna gz attmzda, yabancs olabileceimiz bir deiflkenle daha karfllaflyoruz: Grsel A.
Peki, grsel a nedir?
Grsel A: Grsel a iin retinamza dflen grntnn bykl de diyebiliriz aslnda. yleyse, cismin
retinamza dfltnde oluflturduu a kldke cismin de kleceini varsayabiliriz, tpk Eski Yunan
dflnrlerinden Euclidin da belirttii gibi. Ancak tam
bu noktada byk bir yanlgyla karfllaflabiliyoruz. nk kk bir cisim gzmze daha yaknsa uzaktaki
byk bir cisimle eflit a yaratabiliyor. Bu durumda,
her ne kadar byklk algsndaki nemi yadsnamasa
da grfl as, nesnelerin byklyle ilgili olarak bizlere ok da salam yantlar veremeyebiliyor. nk iflin
iine farkl uzaklklar girdiinde bizleri yanltabiliyor.
Her iki flekilde de nesnelerin retina zerine dflen grntlerinin oluflturduu a ayn. Bu durumun salanabilmesi iin yakndaki nesnenin daha kk, uzaktaki nesnenin ise daha byk olmas gerekiyor.
Farkl uzaklklardaki nesnelerin byklklerini saptama
konusunda salt grsel aya gvenemeyeceimizi grdk. yleyse, aradaki uzakl da gz nnde bulundurmamz gerekiyor. Tpk, Emmertn bahsettii gibi.
Emmert Yasas, bir nesnenin alglanan byklnn
grsel a ile uzakln arpmndan elde edilebilecek bir
fonksiyon olduunu belirtiyor. Yani gzmze kk
bir ayla bile dflse, eer ki bir cisim ok uzaktaysa aradaki mesafeyi hesaba katarak onu yine de byk olarak alglayabiliyoruz. Cisimlerin byklklerine dair grsel tutarllmz da iflte bu flekilde gerekleflebiliyor.
Cisimlerin byklklerine dair grsel tutarll mesafeleri gz nnde bulundurarak gereklefltiriyoruz.
Uzaklk - Derinlik liflkisi: Herhangi bir grntde nesneler aras uzaklk iliflkisi ne kadar belirginse derinlik de
o denli keskin ve gereki oluyor. Zaten gnmzdeki
3-boyut teknolojileri de insan algsnn kulland derinlik ipularn simle ederek gelifltirilmeye alflyor. Derinlik algsna dair kullandmz pek ok ipucu ve sis-
143
Okuma Paras
tem bulunuyor. Ancak burada, ksaca ay yanlsamasnda
olduka byk nem kazanan piktoral (resimsel) ipularndan bahsedeceiz. ncelikle isminin nereden geldiine bakalm. Bu ipularna resimsel denmesinin nedeni tpk resim, fotoraf gibi hareketsiz 2 boyutlu grntlerde bile derinlii alglamamza yardmc olan tek
ipular olmalar. Piktoral ipular glgelendirmeler,
perspektif, birbirini kapatan flekiller olabilir. Afladaki
tabloya beraber gz atalm:
Bu tabloda, yollardaki tafllarn giderek klmesiyle desteklenen perspektif, daha ndeki nesnelerin altlarndaki
nesneleri kapatfl, arkada kalan ksmlarn daha koyu
resmedilifli piktoral ipularn oluflturuyor. Tm bu ipular, bizlere uzaklk ve derinlik konusunda bilgi veriyor.
Ay Yanlsamas: Yukarda anlattmz bilgiler dorultusunda esas konu bafllmza, ay yanlsamasna geri dnyoruz. Sorumuz flu: Niin ay gkyznde kk grnyorken ufuk izgisine yaklafltka daha byk grnmeye bafllyor? Ay ufuk izgisine yaklafltka yeryznde uzaklk algsn destekleyecek ipularyla ayn
karede yer almaya bafllyor. Aalar, imenler, evler,
dereler ve bu nesnelerin bir perspektif iinde sralanfllar, grsel algmza, uzaklk ve derinlik konusunda pek
ok ipucu sunuyor. Dolaysyla, her ne kadar ayn dnyaya olan mesafesinin srekli olarak ayn kaldn bilsek de, yanlsamaya dflerek onla aramzdaki mesafeyi
daha uzak alglyoruz. Oysa ay gkyznde asl durumdayken bize uzaklk konusunda ipucu verecek hibir grsel eleman bulunmuyor, bofllua bakyoruz. Dolaysyla bilin dfl olarak, ay kendimize daha yaknmfl
gibi alglyoruz. Eer ki ay kendimize daha yakn alglyorsak onu daha byk grmeliyiz diye yorumlayabilirsiniz. Ancak bu noktada da Emmertn Yasasn uygulamaya koyuyoruz:
Bizim durumumuzda, ayn gzmze gelifl as sabit.
nk ayn bykl, gkyznde asl da olsa, ufuk
izgisine de yaklaflsa sabit. Uzaklk alglar ise farkl.
Ufuk izgisine yaklafltka, ay daha uzak alglanyor.
Ay, piktoral ipularndan dolaysyla ufuk izgisine yaklafltka daha uzakta, gkyznde aslyken ise bu ipularnn yoksunluundan dolay daha yaknda alglanyor.
Dolaysyla da, ayn alglanan bykl, ufuk izgisine yaklafltka artyor. Daha yakn alglanan gkyznde asl ay ise daha kk alglanyor.
Kaynak: http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim/
psikoloji/sitetur.html
Sabit z, Donuk mge

...
On dokuzuncu yzyln ortalarnda optik teknolojisi ve
fla duyarl kimyasal maddelerde elde edilen geliflmeler, nrologlarla psikologlarn grsel imgeyi retinadan
grsel bellee, oradan da beynin derinliklerine kadar
izlemelerine olanak tanmfl, ayn zamanda da bellek
imgesinin deiflebilirlik zelliini kaybettiini kabul etmelerini salamflt. Camera Obscurann anlatcs Hildebrandn zihne dflen glge ve hayaletlerin rtufllanmas ve renklendirilmesiyle ilgili olarak kulland metafora benzeyen metaforlar sadece camera obscura iin
geerlidir; fotoraf ise bir bellek metaforu olarak hatralarmz gerein tam ve kalc kopyalar olarak tanmlamfltr. Gelgelelim fotoraf metaforu ayn zamanda son
derece ekici zelliklere de sahipti. Fotoraflar resim
ya da izgilerden farkl olarak yar otomatik ifllemlerin
bir rnyd: bir kere hazrlandkran sonra fotoraf
makinesi hi mdahale etmeden manzarann, nnn,
natrmortun kendi kendini kaydetmesine izn veriyordu. Optik uyaran, mercek ile levha, girifl yeri ile iz arasnda kendi yolunu kendi buluyordu. Camera obscurada her imge bir ncekini silerken, fotoraf makinesinde bir iz grsel kopyadan farkl bir biimde, bir flifre
biiminde korunuyordu. Bu iz ancak levha banyo iflleminden geirildikten sonra grsel imge haline geliyordu tekrar. Fotoraf levhas zerinde depolanan imge,
Aristotelesin szn ettii eikonlarn izleri gibi sakl,
etkisiz, gzlerden rak gizli bir iz olarak kalyordu. Nrologlarla psikologlarn bunu sayanlmaz derecede cazip bir analoji, beyni kopyalardan ziyade deneyimin
gizli izlenimlerini koruyan bir alete dnfltrlmeye
mkemmel derecede uygun bir analoji olarak grlmesinde flafllacak bir durum yok. Bu imgelerin artk sabit
hale gelmesi ve deneyimin deiflebilirliinin hareketsiz
bir nronal ize dnflmesi kanlmaz bir sonu olarak
kabul edilmektediydi.
Bellek imgeleri ancak yirminci yzyln bafllarnda tekrar hareketlenecekti. Bunu hangi tekniin baflardn
tahmin edersiniz.
Henri Bergson, uygun adm yryen askerlerin hareketlerini kaydetmeye ynelik etkili ifllemlerden birinin
flu olduunu belirtir:
...geen alayn arka arkaya fotoraflarn ekmek ve
bu fotoraflar birbiri ardna hzla perdeye yanstmak.
Sinematograf iflte bunu yapyor. Her biri alay sabit bir
halde temsil eden fotoraflarla uygun adm yryen
144
Grsel Estetik

alayn hareketlerini yeniden oluflturuyor. Doru, sa-
1. a
dece fotoraflara kalsaydk, ne kadar bakarsak bakalm onlar asla canl gremezdik; hareketsizliin yan-
2. b
na hareketsizlik koysaydk asla hareket elde edemezdik, sonsuz sayda olsalar bile. Resimlerin canlanmas
3. a
iin baflka bir yerde hareket olmas lazm. Burada

gerekten de hareket var, aygtn iinde. Sinematograf-
4. a
ta film dnp de sahnenin farkl fotoraflar birbiri

ardna grnnce sahnedeki aktrlerin biri hareketli-
5. a
liini yeniden kazanr; tavrlarn hepsi filmin grnmez hareketi iinde art arda sralanr. Sinematografn
6. a
mahareti bu iflte, bilgimizin de
Lumiere kardefllerin icad nihayet imgeleri kaydetmekle

kalmayp bunlarn hareket etmesine de izin veren bir bellee metafor salamflt. Sonuta insan bellei de sinematograf gibi hareket ve sabitliin bir bileflimi, camera ile fotorafn sihirli bir evlilii deil midir ki?
Bu makalenin devam ve buna benzer dier makaleler iin:
7. a
8. a
9. a
10. e
Kaynak: Draaisma, Douwe. (2007). Bellek Metaforlar: Zihinle lgili Fikirlerin Tarihi. ev: Grol Koza.
stanbul: Metis Yaynlar.
Yantnz yanlfl ise, Yzey konusunu yeniden

gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Kompozisyon ve Denge
Yantnz yanlfl ise, nc Boyut Oluflturma
Yaralanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Arbib, M.A. ve Hanson, A.R. eds. (1987). Vision, Brain
and Cooperative Computation. Cambridge MA:
MIT Press.
A Psychology of The Creavtive Eye. Berkeley:
University of California Press.
Arnheim, Rudolf. (2007). Grsel Dflnme. stanbul:
Metis Yaynlar.
Yaynlar.
Ccenolu, Doan. (1999). nsan ve Davranfl: Psikolojinin Temel Kavramlar. stanbul: Remzi Kitabevi Yaynlar.
Farago, France. (2006). Sanat. ev: zcan Doan, Ankara: Dou Bat Yaynlar.
Merleau-Ponty, Maurice. (2005). Alglanan Dnya. stanbul: Metis Yaynlar.
Merleau-Ponty, Maurice. (2006). Algnn ncelii. stanbul: Kabalc Yaynlar.
Merleau-Ponty, Maurice. (1996). Gz ve Tin. stanbul:
Metis Yaynlar.
Schirato, Tony ve Jen Webb. (2004). Understanding
the Visual. London: Sage Publications.
Seylan, Ali. (2005). Temel Tasarm. Ankara: Dadelen
Kitap.
Publishing.
145

Görsel Estetik

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Görsel Estetik

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

TC.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1974

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar................................

ESTETN TANIMI VE KAPSAMI ...............................................................

Sanat ve Teknoloji ................................................................... 26

Fotoraf, Gereklik ve Gerein Temsili.............................. 48

Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................

Grsel Alg ve Grsel Estetik eler .................................... 74

Iflk ve Renk .............................................................................. 96

Yzey ve Kompozisyon......................................... .................. 118

Grnt Boyutu....................................................................... 146

Zaman Boyutu......................................................................... 164

Szlk ................................................................................... 183

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Estetiin Tanm ve Kapsam

Estetik Bakfl, Sanat ve

ESTETN TANIMI VE KAPSAMI

Estetik, Yunanca duymak,

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

lk ve seikliktir. Estetik bilgi ya da duyusal ve duygusal bilgi, zihinsel bilgiden ve

Estetik: Dnfll (reflexive)

Estetik: nsanolunun kendi

Estetik bakfl: Etikle i ie

1. nite - Estetik Bakfl,AMALARIMIZ

Estetik bakfl, bizi yaflama yoksulluundan kurtaracak bakfltr. Yoksulluun tek

Estetik bakfl, gzelin, daha

Kavram olarak gzel, bizde

ESTETK YAfiANTI VE ESTETK KAYGI

Estetik yaflant ve estetik kayg kavramlarn tanmlayabilmek.

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

Zanaat, insann maddi

Bu tutum-davranfl olabilecei gibi, eser de olabilir, yaflam tarz, yaflama bakfl

zel anlamda sanat sz konusu olduunda, sanat eseri denildiinde anlafllan

K K A T ya da durumu belirleyen, o olgunun, nesnenin ya da duruBir nesneyi,D olguyu

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

SANAT ESERNN BELRLEYC NTELKLER

Sanat eserinin belirleyici niteliklerini sralayabilmek.

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

Grsel Estetik SIRA SZDE

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

Kurmaca (Yapnt, Fiction)

Kurmacann neden nemli olduuna iliflkin olarak John Berger (1926-...)dan

Yldzlarn kme oluflturduunu hayal etmek, aralarna yine hayal rn olan

Biriciklik (Unique) ve Organik Btnlk

Bir sanat eserinin bask

Organik Btnlk: Sanat

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

SANATIN TRLER VE GRSEL SANATLAR

Sanatn trlerini snflandrabilecek ve grsel sanatlar tanmlayabileceksiniz.

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

tik ile yaflam arasndaki ba canl tutmak ancak

Estetik yaflant ve estetik kayg kavramlarn tanmlayabilmek.

Genel anlamda sanat (zanaat) ve bir kavram

Sanatn ncelikli ifllevini ifade edebilmek.

1. nite - Estetik Bakfl, Sanat ve Grsel Sanatlar

gelmesidir. Bir baflka deyiflle, birok gsterilen

Sanat trlerini snflandrabilmek ve grsel

6. Sanatn ncelikli ifllevi afladakilerden hangisidir?

4. Afladakilerden hangisi adafl estetiin konularndan biri deildir?

9. Afladakilerden hangisi geleneksel estetikten trk

5. Afladakilerden hangisi, genel anlamda sanatn (zanaat) zelliklerinden biri deildir?

10. Afladakilerden hangisi zanaattan farkl olarak,