Ravnomerno tecenje u cevima pod pritiskom

Zatvoreni profili (vodovod,industrijski cevovodi itd) su cevi u kojima se tecnost krece pod
pritiskom.Ovde cemo razmatrati ravnomerno staticionarno tecnje tako sto se proticaj u
funkciji vremena menja.Posmatramo cev precnika D,duzine L koja spaja rezervoar A i B

Usled visinske razlike H u cevi ce se formirati ravnomerno tecenje Bernulijeva jednjacinja

za preseke 1-1 i 2-2 glasi:

V1-brzina u rezervoaru A/1-1

V2-brzina u rezervoaru B/2-2 usled strujanja kroz cevTo znaci da je razlika vode u
rezervoarima jednaka visini ukupnih hidraulickih otpora.Takodje mozemo napisati da za
proticaj kroz cev vazi jednacina kontinuiteta Q=A*V
A-povrsina poprecnog preseka posto je kruzni presek A=Dpi/4
V-prosecna brzina u cevi
Linijski gubitci (hr)
Linijski gubitci nastaju usled trenja izmedju tecnost,koja se krece i cvrste granice po kojoj
se tecnost krece.Velicina ovih gubitaka zavisi od povrsini po kojoj se dodiruju tecnosti i
cvrsta granica.Lin gub se obelezavaju sa hr
Lokalni gubitci (hl)
Nastaju usled lokalnih pojmova koje narusavaju oblik tecenja.Opsti izraz je:
hl=*V/2g
-koeficijent koji zavisi od lokalnog otpora
V-prosecna brzina u preseku toka
Koeficijent lokalnog gubitka se moze uspesno odrediti samo eksperimentalnim putem.Kod
naglog prosire iz cevi u rezervoar mozemo smatrati da je V=0 pa je p=iz=1
Koeficijent izliva iz je koeficijent lokalnog gubitka na izlazu.Svi ostalo koeficijent se
odredjuju eksperimentalno.
Vidimo da strujnice vode na sammom ulazu u suzenje dolazi do smanjenja brzine.Lokalni
gubitak se dobija iz formule
hl=s*V2/2g

Koeficijent s zavisi od odnosa povrsina poprecnih preseka cevi i prema ispitivanjima

Vajzbaha.Dobijaju se sledeci podatci
A1/A2 0,01
0,10
0,30
0,40
0,60
0,80
1,0
s
0,50
0,50
0,42
0,34
0,25
0,15
0,10
Za ulaz u cev iz rezervoara koeficijent gubitka je uz=0,5
Proracun cevnog voda
Iz predhodnog se vidi da je velicina ukupnih hidraulickih otpora jednaka zbiru svih
linijskih i lokalnih gubitaka izmedju 2 posmatrana preseka
Kod proracuna cevnih vodova javljaju se 3 osnovne velicine velicine:
Q-protok kroz cevni vod
D-precnik cevnog voda
H-razlika pijezometarskih visina izmedju 2 preseka
Za cev poznatog precnika kada se trazi pad hidraulickog pritiska tada je jednacina ima
oblik:

Za poznat precnik cevi D,proticaj Q mozemo izracunati V=Q/A

Linija energije 1 se formira tako od mesta lokalnog gubitka linijiski gubitak se

rasporedjuje ravnomerno duz cevi.Linija hidrostatickog pritiska 2 je paralelna liniji
energije i formira se ispod nje,za velicinu brzinske visine linija energije ima uvek
konstantan pad,a linija hidraulickog pritiska se moze podici ali samo na mestu nakon
prosirenja cevi.Ako cev menja precnik koristi se jednacina Kontinuiteta u sl
obliku:Q=V1*(D1*pi/4)
Cevi se cesto izlivaju slobodno i tada se mogu javiti 2 slucaja ako je precnik cevi mali u

odnosu na H,tada se uzima da je H-visinska razlika kote nivoa vode u rezervoaru i kote
izlivanja cevi.U slucaju kada je precnik cevi veliki tada se uzima da je H visinska razlika
izmedju kote nivoa vode sa uzvodne strane i kote koja je za 0,2D ispod gornje ivice cevi
na izlazu.
Cevni vodovi pumpe
Kod projetkovanja crpnih stanica potrebno je odrediti snagu i polozaj pumpe.Snaga
pumpe zavisi od toga koliki proticaj i na kojoj visini treba podstici,racuna se po obrascu:
N=*Q*h/n
N-Snaga pumpe
-zapreminska tezina tecnosti
Q-proticaj koji se podize pumpom
h-netovisina dizanja vode
n-koeficijent korisnog dejstva pumpe
neto visina vode jednaka je zbiru visinske razlike izmedju 2 rezervoara i ukupnih
gubitaka :
H=Z+ht
Visinska razlika Z sastoji se od visinkse razlike kote nivoa rezervoara Z=hu-hp . Ukupni
gubitci ht se sastoje od lokalnih ili niskih otpora:
ht=hr+hi
Isticanje tecnosti
Pod isticanjem tecnosti podrazumeva se tecnost kroz otvor koji je manjih dimenzija nego
posuda
*isticanje kroz otvor sa ostrim ivicama*
Na vertikalnom zidu 1 suda nalazi se otvor sa ostrim ivicama
Po izlasku iz otvora vodeni mlaz se suzava tako da u preseku 2-2 velicina mlaza je
jednaka polovini precnika otvora(ako je otvor kruzni) ili polovini visine otvora ako je otvor
pravougaoni
-Neka je povrsina A povrsina otvora a povrsina mlaza u najuzem otvoru Ac odnos svih
povrsina uvek je manji od 1 i odnosi se kao Ac/A=
-koeficijent suzenja
Za refertnu ravan uzima se osobina otvora pa je Z1=Z2=0

Brzina u preseku 1-1 moze se zanemariti zbog velike zapremine suda iz koje tecnost
istice a u preseku 2-2 mozemo zanemariti pritisak P1/ zbog male debljine mlaza onda
jednacinu mozemo zapisati
P1/=(V2/2g)+hr
P1/ predstavlja visinu tecnosti u sudu od osobine otvora i mozemo je obeleziti sa H
hr-realno predstavlja koeficijent lokalnog otpora brzine
hr=*(V/2g)
H=V/2g(1+)
-Proticaj kroz otvor racuna se po obrascu :
Q=Ac*V=Ac**

2 gH

Ako je Ac=A * onda:

Q=**A*

2 gH

*= i predstavlja koeficijent isticanja pa je konacna jednacina za proticaj jednaka:

Q=*A*

2 gH

Koeficijent isticanja ,koeficijent brzine i koeficijent kontrakcije mogu se jedino

eksperimentalno odrediti pa kod malih otvora mozemo priblizno usvojiti
0,64 0,97 *0,62
Isticanje vode kroz velike otvore kroz ustave

U predhodnom slucaju brzina isticanja zavisi od visine pritiska nad sredistem otvora kod
otvora velikih dimenzija visina pritiska iznad pojedininih delova otvora je razlicita tako ce
brzina koja sredistu otvora znatno se razlikujeod srednje brzine kroz ceo otvor.Da bi se
odredio proticaj kroz veliki otvor moramo izdvojiti iz dela oticaja traku sirine b i visine dz
elemtariji proticaj kroz ovaj otvor ima sledecu jednacinu:
dQ=*b*

2 g

Zdz

Koeficijent isticanja se izracunava eksperimentalno i krece se od =0,65-0,85

Isticanje kroz ustave

Ustave su objekti za kontrolu prolaska vode u otvorenim kanalima,isticanje ispod ustave
moze biti potepljeno ili ne potopljeno

Proticaj ispod ustave moze se racunati po obrascu: Q=*a*b*

2 g(H +

V0
a)
2g

b-sirina otvora ustave

Vo-brzina u uzvodnom kanalu
-Za razliku isticaja kroz velike otvore gde je mlaz pritisnut sa sve 4 strane kod isticanja
ispod ustave,mlaz se suzava samo sa 3 strane zbog toga je koeficijent veci i krece od
0,70-0,85.Za slucaj potopljenog isticanja ispod ustave proticaj se racuna po obrascu

Q=*a*b*

2 gz

z-razlika nivoa vode ispred i iza ustave

Isticanje pod vodom

Ako posmatramo jednacinu isticanja

pod vodom onda se uz pomoc Bernulijeve jednacine dolazi do jednacine za proticaj
Q=*A*

2 gzo

A-povrsina otvora
Za zo mozemo da kazemo da je zo=z+Vo/2g
Vo-brzina u kanalu iz koga voda istice
Ako je otvor polu potopljen,koristice se drugacija jednacina
Q=**A*

2 gH

-koeficijent potopljenosti i u funkciji jeod hp;a

-koeficijent isticanja u slobodnu atmosferu
Snapdevanja naselja vodom i kanalisanje
*potrosaci i rezim potrosnje*
Potrebe potrosaca za vodom su razlicite i promenljive u toku godine,zavise od
podneblja,doba godine,velicine i tipa naselja,vrste i razmere industrije.Potrosnja vode je
veca u letnjim nego u zimskim mesecima.U gradskim sredinama voda se koristi za:
Pice i higijenske potrebe,zalivanje i pranje ulica,za zastiti objekata od pozara,za
grejanja,za razne potrebe u industiji,za odmor(bazeni za vodoskoke i slicno)
Pod pojmom potrosac podrazumevaju se svi korisnici(korisnici vode,covek
industrije,poljoprivreda).Pod izrazom potrosnja vode podrazumeva se kolicina vode
izrazena u jedinicama zapremine na jedinici vremena.Potrosnja vode stanovnika u vecim
naseljima u toku godine je jedna konstanta velicina sa povecanjem naselja povecava se i
potrosnja vode za komunalne vode pa se na svakih 50,000 stanovnika potrosnja vode se
povecava za 12%.Dat je obrazac za sracunavanje potrosnje vode u zavisnosti od velicine
naselja q=200*(100%+12%n)l/stdan
n-ceo broj(50,000)
Naselje kao potrosac
Vodovod je inzinjerski objekad sa 1 ili vise gradjevinskih objekata koji omogucavaju

snabdevanje potrosaca vodom.Objekti vodovoda se dimenzionisu:

-za broj godina za koji se ocekuje da ce vodovod biti u funkciji(projektni period min
30god)
-za broj stanovnika koji ce sistem da opsluzuje na bazi analize prirastaja i ekspanzije za
projektni period(30god)
Projektovanje sistema vodovoda radi se na bazi statisticke analize i moze da se
predstavi :
Nb=N+Ka na t
Nb-br stanovnika u racunskom periodu
N-posmatrani broj stanovnika
Ka-koeficijent god prirastaja(dat tabelom)
t-racunski period br godina
Rezim potrosnje vode
Voda u naselju trosi se neravnomerno odredjenim vremenskim intervalima koje namecu
bioloski ili tehnicki podatci.Utrosak vode vezan je za vreme i po definiciji protoka ima
dimenzije q(m3/t na -1).Kolicine vode variraju u koliko se interval vremena sa godine
smanji na dan ili sat.Kolicina vode u nocnim terminima je po potrosnji veoma mala u
odnosu na dnevnu potrosnju vodu.U proseku postoji jedan ili 2 sata u toku prepodneva
kada je potrosnja izuzetno velika,ta potrosnja se naziva makismalnom potrosnjom
vodom.Sve varijacije iskazuju se na osnovu merenih podataka preko koef varijacije
an.Koef an je odredjen i dat tablicom

Potrosac
A1
A2
%Qdn
Gradovi ispod
0,5
1,7
7,0
25,000 stan bez
industrije
Gradovi sa
1,3
1,6
6,25
industrijom ispod
25,000 stan
Gradovi od 251,3
1,4
6,0
50,000
Gradovi od 501,3
1,5
5,4
100,000
Gradovi preko
1,25
1,3
5,0
100,000
Qdn-procentualna kolicina vode dnevno
-Maksimalna dnevna kolicina vode dobija se mnozenjem srednje dnevne kolicine sa koef
a1
-maks casovna kolicina vode dobija se mnozenjem dnevne kolicine sa koef a2
-Apsolutna dobija se mnozenjem srednje dnevne kolicine sa koef a2
Date kolicine vode nisu predvidjenje za gasenje pozara posto se dogadjaju relativno
retko,postoje pravilnici koje predvidjaju potrebne kolicine vode u zavisnosti od broja
stanovnika
Potrosac

A1

A2

%Qdn

Gradovi
ispod 25,000
stan bez
industrije
Gradovi sa

0,5

1,7

7,0

Kolicina vode
potrebna za
gasenje pozara
40

1,3

1,6

6,25

12,5

industrijom
ispod 25,000
stan
Gradovi od
25-50,000
Gradovi od
50-100,000
Gradovi
preko
100,000

1,3

1,4

6,0

15

1,3

1,5

5,4

20

1,25

1,3

5,0

25

Potrosnja vode u stambenim zgradama odredjuje se na osnovu jedinica opterecenja koji

je definisan kao standardni protok q=0,25l/s=1JO(jedinica opterecenja)
Potrosnja pojedininih objekata u zavisnosti od jedinice opterecenja dat je u tabeli BRIKS
Izvorista vode i vodo zahvat
Izvorista vode predstavljaju prostore sa kojih uzimamo vodu za komunalne potrebe mogu
biti atmosferska,povrsinska i pozemlja.Sastoji se iz:
- vodozahvata-objekat koji nam omogucava zahvatanje vode
-postrojenja za preciscavanja vode
-cevovod
Atmosferske vode se redje koriste kao izvoriste samo u slucaju kada ne postoji drugo
izvoriste.Zahvatna gradjevina je ravna betonska povrsina sa padom ka jednoj tacki koja
se zavrsava rezervoarom(cisterna za vodu).Razmere objekata se odredjuju racunom
verovatnoce za najvecu susu,najmanje padavine u periodu od 30.god Odredjivanje
potrebne godisnje potrsonje moze da se izrazi preko obrasca:
Qg=Nb*g*365*10 na -3
Qg-godisnja postrosnja
Nb-predvidjeni broj stanovnika za racunski period
q-srednja dnevna potrosnja litara po stanovniku na dan
Ako poznajemo =0,75 koef oticanja sa sabirne povrsine onda je Qg=A*0,75*h*10 na -3
h-visina padavina u mm na godinu
Cisterna mora da ima zapreminu celokupne potrosnje u vreme suse:
Qg>= Nb*g*m*10 na -3
m-broj dana u susnom periodu
Sabirna povrsina treba da je od betona ploce 3x3m sa ogradom min 1,5m.Ulivanje vode
ide preko pescanog filtera u cisternu cevima koje nikako ne smeju da budu olovne
Podzemnja izvorista
Podzemna izvorista predstavlja akumulirana voda u aluvijalnim naslagama iznad
vodonepropusne povrsine.Moze da bude sa slobodnim vodenim ogledalom(izvori) ili pod
pritiskom.U pogledu temperature hemijsko-bakterioloskog sastava najproblematicnije su
kratke vode,to nisu podzemna izvorista su reke ponornice koje izviru na odredjenom
mestu.Sva ostala izvorista imaju zadovoljavajuce kvalitet vode.Izdrasnost izvorista zavise
od kolicine vode i deli se na:
-izvor do 10 l/s
-vrelo do nekoliko stotina litara u sekundi
Bunari
Pod izrazom bunari podrazumevamo gradjevinu koja nam podzemnu vodu cini direktnom
dostupnom.Dele se na:
-kopane(po sistemu spustanja prstenova ili po sistemu podzidjavanja)
-cevne(pobijene ili busene)
Kod kopanih bunara najpogodniji precnik je 1-1,2m uobicajna dubina okopavanja je do

20m.Zbog zastite bunara od procedjivanja povrsinskih voda po obodu bunara postavlja

se sloj ilovace dubine do 2-3m dubine 10-15cm.Cevni pobijeni bunar izvodi se precnika
do 50mm a pobijanje se vrsi specijalnom garniturom,i jedan i drugi bunar koriste pumpe
za izvlacenje vode koje se postavljaju na povrsini bunara.Buseni bunari mogu se izgraditi
do velikih dubina a precnici zavise od dubine,krecu se od fi 100-800mm za dubin do 800 i
vise metara,cevi su celicne ili liveno-gvozdene,donji kraj cevi se zatvara ispod
vodonosnog sloja i njemu se ugadjuje talozni.Zahvat vode se vrsi posebno obradjenim
cevima(filterima po sistemu preforiranih cevi sa debljinom preforacije 2-20mm)Duzina
prefrirane cevi zavisi od debljine vodonosnog sloja.
Kanalisanje naselja
Opste seme sistema za kanalisanje naselja:
Gradjevine koje predstavljaju sistem za odvodjenje otpadnih voda dele se u 4 grupe:
1.Mreza kanala za skupljanje otpadnih i atmosferskih voda i tu spadaju kanalske cevi
retenzioni bazeni koji sluze za smanjenje oscilazija proticaja vode,kaskade i slicno.
2.kolektori za odvodjenje vode od naselja do ispusta,tu spadaju kaskade i crpne stanice
3.postrojenja za preciscavanje otpadnih voda
4.ispusti objeki za ispustanje kanalskog sadrzaja posle preciscavanja

Izbor sistema za kanalisanje

Izbor sistema vrsi se prema sanitarnim potrebama tehnickim i ekonomskim
mogucnostima.Uslovi za izbor su:
-kolicine domacih i industrijskih otpadnih voda,kolicina kisne i podzemne vode
-mogucnost prirodnog preciscavanja u recipijentu(reke,jezera,prijemnice)
-reljef terena
-polozaj instalaije za preciscavanje
-karakter naslje
Sisteme za kanalisanje delimo na :
-opsti sistem
-separacioni sistem
Opsti sistem kanalisanja
Prednosti:
-sve otpadne vode odlaze nizvodno od naselja nizvodno u recipijent
-kisne otpadne vode odlaze zajedno sa komunalnim vodama
-jedinstvnena mreza kanala je prostija i jeftinija za odrzavanje
-povecanje potrosnje vode ne utice na rad mreze jer su dimenzionisane na kolicinu
kisnice

Mane:
-kod velikih voda usled uspora moze doci do izlivanja na ulice
-zagadjivanje recepijenta kisnicom i industrijskim vodama
-veliki profili kanala u letnjim mesecima imaju mali proticaj sto izaziva talozenje
-otezan rad sistema za preciscavanje zbog promenljivog proticaja
Separacioni sistem kanalisanja
Prednosti:
-postepeno odvodjenje upotrebljenih voda(kanalskih voda)
-preopterecenje kisnih kanala ne izaziva izlivanje i komunalnih voda
-manja pocetna ulaganja jer se prvo gradi fekalna pa kasnije kisna kanalizacija
-mreza za kisnu vodu ima vece nagibe i manje dimenzije
Mane:
-kisnica se ispusta u reku bez preciscavanja
-postoje 2 kanalska sistema dvostruki kucni slojevi,dvostruka reviziona okna
*Kolicine vode u kanalizacioni mrezi*
Kolicine vode koje se odvode kanalima zavisi od velicine podrucja,broja stanovnika i
njihove specificne potrosnje vode i sistemi kanalisanja najveca kolicina vode dolazi iz
kucne upotrebljene vode.
Kucna upotrebljena voda*
sva kolicina ciste vode koja se potrosi u domacinstvu pretvara se u upotrebljenu
vodu,realna kolicina vode je manja za 20-30% gde se gubitci racunaju kao gubitci u mrezi
voda koja sluzi za zalivanje...
Kolicina upotrebljene vode zavisi od samog objekta i moze se dati u tabelama:
-Objekti sa vodovodom i kanalizaciom bez kada i tus kabina(skole,poslovni objekti)
prosecna potrosnja vode 60-80 l/stadan
-Zgrade sa vodovodom i kanalizaciom i kadama (klasicni stambeni objekti) i invidualnom
toplom vodom,prosecne potrosnje od 80-120 l/stadan
-zgrade sa kadama i cetrilizovanom toplom vodom(industrijske hale,sportski
objekti)srednje potrosnje 150-200 l/stadan
Upotrebljena voda kao i kod vodovoda protice neravnomerno sa time sto su vrhovi
proticaja kod kanalske mreze mnogo manji nego kod vodovoda.
Atmosferske vode
proticaj od atmosferskih voda je promenljiv u toku godine krece se od 0-max
proticaja.Kanalska mreza dimenzionise se prema ocekivanim pojavama merenih kisa
najcesce se projekte na kise povratnog perioda od 5 god sa duzinom trajanja od 1
sata.Sva kolicina vode koja padne na povrsinu naselja ne otice na kanalizaciju vec jedan
deo isparava i ponire.Koef oticaja predstavlja odnos izmedju kolicinu vode koja dolazi u
kanale i kolicine vode koja ponire sr=i*Fi/Fi
Fi-povrsina sa razlicitim koef oticanja
i-koef oticaja povrsine Fi
Kolicina vode koja dolazi u kanal izracunava se :
Qk=*i*F l/s
i-intezitet merodavne kise
Jos precizniji izraz kolicine vode u kisnom kanalu izracunava se :
Qk= *i*F* *n
n-koef neravnomernosti padavina
-koef kasnjena
Osobine strujanja kroz kanalsku mrezu
Voda kroz kanalizacione cevi protice sa slobodnom povrsinom,odnosno kanali su samo
delimicno ispunjeni vodom.Promene brzine strujanja izazvane promene proticaja znatno
su manje nego kada bi strujanje bilo pod pritiskom.Najcesci oblici profila kanala su:
kruzni,jajasti,spljosteni

-kruzni kanali grade se do precnika od fi 500mm.Veci kruzni kanali preko 1,5m u precniku
rade se kao kruzni sa kinetom i bankinama.Bankine sluze za prolaz radnika u sluznom
periodu u kisnom periodu kanal je ispunjem vodom.U otvorenim kanalima moze se
odvoditi samo kisnica u separacionom sistemu u malim naseljima.
Hidraulicni proracun kanalizacione mreze
Ovaj proracun polazi od prepostavke da je strujanje u kanalima jednako pa se polazi od
jednacine kontinuiteta Q=0.Ako posmatramo cvor A sa doticajem Qa i Qb voda koja
otice kanalom Qc imace jednacinu Qc=Qa+Qb.Ako predpostavimo da u nekom kanalu
duzine L dotice ravnomerno kolicina vode q proticajna na uzvodnom kanalu bice jednak
Qniz=Quz+g*L
L-duzina kanala