Вы находитесь на странице: 1из 128
BO GIAO DUC VA DAO TAO TRUONG DAI HOC VINH HO VAN QUANG MOT SO PHUONG THUC TIEP CAN PHAT HIEN TRONG DAY HOC GIAI BAI TAP TOAN Chuyén nganh: LY LUAN VA PHUONG PHAP DAY HOC BO MON TOAN Ma sé: 60. 14. 10 LUAN VAN THAC SI GIAO DUC HOC Nguoi huéng din khoa hoc: GS.TS. DAO TAM VINH - 2010 LOI CAM ON Tac gia xin bay to long kinh trong va biét on sau sic téi thay gido, GS.TS. Déo Tam Ai truc tiép giang day va huéng din khoa hoc dé téc gid hoan thanh lun van. ‘Tac gid xin bay t6 ling biét on t6i Ban gidm higu, Ban cha nhiém khoa Sau dai hoc truéng Dai hoc Vinh cing tit cd cdc thay cé gido da nhiét tinh ging day va gitp 46 tac gid trong qué trinh hoc tap va thyc hign luan van, Tac gid xin chan thanh cm on Sé GD va DT Thanh Hod; Ban giém hi su cling cc ban bé déng nghiép Truéng THPT Trigu Son 2 da tao diéu kién gitip d6 trong qué trinh hoc tap va nghién ctu, Tae gid xin giti loi cam on t6i gia dinh, ngudi than va ban bé, nhing ngudi da luén déng vién, khich 18, tgo digu kign cho téc gia hoan thanh lun van, Ludn van khéng trinh khdi nhiing thidu s6t, téc gid rit mong nhdn duge cae y kién dong gop ctia thay cé gido va ban doc. Vinh, thing 12 nm 2010 Tae gié MYC LYC Trang MO DAU. esceeceeeees 1 CHUONG 1 co so LY LUAN VA THUC TIEN... 7 1.1.Khai nigm ve tiép can phat HigM...eeeseseeeeee 1 Wl nigm tiép can 1.1.2. Khai nigm phat hién..... 7 1.2.TCPH thé trong day hoc phat hién va giai quyét van dé. 8 1.2.1. Day hoc PH va GQVD.... seve . 8 1.2.2.Tiép cAn phat hign thé hign trong day hoc PH va GQVD. 10 1.3. TCPH thé hién trong phuong phdp day hoc theo ly thuyét HD......... 15 13.1. Quan diém hoat déng trong day hoc gidi_— bai tapToan, 15 1.3.2.TCPH thé hién trong phuong phap day hoc theo ly thuyét HD. . 21 14. TCPH thé hign trong PPDH theo ly thuyét kién 120... - 26 1.4.1. Li thuyét kién tao nh§n thite cua J.Piaget va viée vin dung 26 14.2. TCPH thé hién trong PPDH theo ly thuyét kién tao. 30 15. Tigp cin phit hign thé hign trong day hoc ty hoe. 34 15a. Tr hoe. 34 1.5.2. Tiép can phat hién thé hign trong day hoc ty hoc... 2 35 1.6. Tiép can phat hién thé hién trong day hoc kham pha... 38 1.6.1 Day hoe kham pha. 38 TCPH thé hién trong day hoc khim 39 sit thye tign. 40 1.7.1. Khio sat qua Gi ngii gido 40 qua hoc 43 lugn chuong 1 43 CHUONG 2: MOT SO PHUONG THUC TIEP CAN PHAT HIEN TRONG DAY HOC GIAL BAI TAP TOAN...-seesee 44 2.1. Co sé khoa hoe dé dé ra phuong thie TCPH trong day hoc giai bai tap ton ...44 2.1.1. Dya vaio yéu edu cia sich gio khoa MEI 2.1.2, Dya vio yéu clu adi méi PPDH toin 6 trudng phd théng hign nay....seseeeee 4S 2.41.3. Dya vao nhimg khé khan ma gido vién gp phai 47 214. Dya vio tinh «ds nhan— hte =~ cia he sinh 48 2.2. Mt sé dinh huéng sw pham cia viée dé ra phuong thre TCPH trong day hoe giai bai tap toan. 49 23. Mot sé phuong thie TCPH trong day hoc gidi bai tap toan..... .. 49 2.3.1. Phuong thire 1: Khai thc mét sé vai trd tri thire thuée pham tra tridt hoe duy vat bign ching... 49 2.3.2. Phuong thite 2: Khai thc tw tuong cia Polya trong DH gidi bai tap toan.... 57 2.3.3. Phuong thie 3: Khai thie quan digm day hoe GQVD 85 2.3.4. Phuong thie 4: Khai thac quan diém day hoc kién tao .. 106 25. Két luan chuong 2 112 CHUONG 3: THUC NGHIEM SU PHAM... 113 3.1. Mye dich thye nghigm. 113 3.2. Té chire va néi dung thuc chite the nghiém. 3.2.2. Noi dung thye 113 qua thye nghigm 115 33.1. Danh gid dinh tinh, 115 33.2. anh gid dinh lugng... oS 3.4. Két = Iuan chung thye nghigém = su pham 116 Két luan cia luan van, 118 TAL LIEU THAM KHAO, 119 QUY UGC VE CAC CHU VIET TAT SU DUNG TRONG LUAN VAN Viét tit Viét day dit PPDH Phuong phap day hoc HS av TCPH PH TC Gove HD LTKT Nxb Tr. Hoe sinh Gio vi Tiép can phat hign Phat hign Tiép can Giai quyét van dé Hoat d6ng Ly thuyét kién tao Nha xuat ban Trang MO DAU 1. LY DO CHON DE 1.1. Dat nuéc ta dang trén con duéng déi méi va hdi nh4p, nén kinh té dat nuée dang bude vio thoi ky cong nghiép hod, hién dai hod chinh vi vay d4t nue ta dang cin mét nguén nhdn lye déi dao va c6 chat Iugng cao. Dé 1a nhimg ngudi lao déng cé trinh 46 khoa hoc ky thuat, nang ddng, sang tao va 6 ¥ thre ky ludt, Dé dat duge nhiing yéu cau bude thiét dé cla xa hGi truée hét phai bat dau tir su nghiép gido duc va dao tao, do dé ddi hoi su nghiép gido duc va dao tao phai ddi mi, mét trong nhimng yéu t6 quan trong 1a déi m6i PPDH trong dé cé day hoc Ton. Nhiing yéu cdu dé da duge thé hién ro trong cée vin ban sau: Nghi quyét Trung wong 2 (khod 8, 1997) cia Ban Chap hinh Trung uong Dang Cong sin Vict Nam khing dinh: "Phai d4i méi phuong phap giao duc dao tao, khic phuc 16i truyén thy mét chiéu, rén luyén thanh nép tu duy sing tao cho ngudi hoc..." Két luan cia B6 Chinh tri vé viée thc hién Nghi quyét Trung uong 2 (2009) néu rd: "Tiép tuc d6i moi phuong phap day hoc(PPDH), khc phuc 1éi truyén thy mét chiéu. Phat huy PPDH tich cuc, sang tao..." Luat Gido duc (2005) ciing quy dinh: "Nha nuée phat trién gido duc nhim nang cao dan tri, dio tao nhin Ic, béi dudmg nhan tai...", "Phuong phap gido duc phai phat huy tinh tich cye, ty gide, chi dng, tu duy sing tao cla ngudi hoe 1.2. M6t trong nhig néi dung déi méi day hoc Toan & truéng phd théng trong giai doan hign nay 14 ddi méi cach hoc; vige day hoc huéng téi thic day HS biét cdc phuong thie PH phap méi, PH cich GQVD, cach sing tao cé higu qua. Vige rén luyén HS tr thanh con ngudi cé nhing phim cl At ndi trén 1a pha hop véi yéu cdu xa hi, yéu cdu cia su phat trién khoa hoc céng nhé trong giai doan hién dai hod va hoi nhap. Hign nay khi lugng théng tin ngay cing phong phi thi viée trang bj cho HS nhiing tri thite va phuong phip PH nhing théng tin méi, PH cach GQVD mét cach c6 higu qua phai duge dat ra hang dau, Trong nhing nim gan day viéc déi méi PPDH da du: ¢ BO gido due trign khai sdu rng trong cA nuée va da dat duge mot sé chuyén bién tich cye, Céc PPDH hign dai nhu day hoc PH va GQVD, day hoc kham pha, day hoc kién tao... di duge GV ap dung. V6i su déi moi dé da gép phan tao méi tnuimg hoc tap ma trong 46 HS duge hoat dng tri tug nhiéu hon, c6 co hoi dé khdm pha va kién tao tri thir, qua dé HS cé diéu kién t6t hon linh hdi bai hoc va phat trién tw duy cho ban than ho. Tuy nhién, thye t8 cfing con rit nhiéu gido vién vin cdn gp khé khan trong vige TC va thye hign céc PPDH méi dic bigt la trong vige day giai bai tap. . 6 trong phé théng day Toan la day HD Toan hoc (A.A. Stéliar). Déi voi HS, 06 thé xem vige gidi Todn la hinh thite chit yéu cda HD toan hoc. Céc bai khng thé thay thé toan 6 truéng phé théng li mét phuong tign rat cé higu qua duge trong vige gdp HS ném vig tri thite, phat trign tr duy, hinh thanh ki nang, Ki xo img dung toan hoe vao thye tién, HD gidi bai tp ton 1a didu kign dé thye hign t6t cdc myc dich day hoc Toan & truéng phé théng. Vi vi qua viée day gidi bai tp toan hoc c6 vai trd quyét dinh d6i véri chat Iuong day hoc Toan. Dimg truéc nhiing bai todn, GV ggi y va huéng din HS nhu thé nao dé gitp ho PH phuong phap giai li m6t van dé hét site quan trong. D6i véi HS trung hoc phé théng, ki ning gidi Toan thudng thé hién & kha nang Iya chon m6t phuong phép giai thich hgp cho mdi bai toan. Vige hra chon mét cach giai hop li nhat, ngin gon va ré rang, trong sang 1a v6 cing quan trong 1.4. Khai nigm ‘iép cn phat hién d& dugc trinh bay gidn luge trong cuén “ Nhig van dé co ban vé chong trinh va qua trinh day hoc (2005) Nguyén Hitu Chau ”, Cling c6 thé thay durge cach day hoc PH da duge sang to trong cae cudn * Sing tao todn hoc; Day hoc gidi bai tdp todn cua nha su pham G. Polya ” luén quan tam cdch dinh huéng TCPH, GQVD thong qua 10 gidi bai tp toan. Ching tdi hiéu TCPH duge thé hién trong mét sé phuong phap day hge; ly thuyét day hoc nhu : day hoc PH va GQVB; day hge theo quan diém kién tao; day hoc kham phd; day hoc tuong tac; day cach tu hoc. Nhu vay van dé dit ra nghién ctu da duge cdc nha su pham trén thé gidi quan tim, tuy nhién viée nghién ciru dé vach ra con duéng TCPH tri thire nhu thé nao dé cé higu qua déi voi ngudi GV todn can phai duge tiép tuc quan tam, Dac biét can lam sang to dé TCPH thi can nhiing cach thitc nao, dé tdi nghién ctu cin gidi dép nhimg cu héi chi yéu sau day: 1, Béi dudng cho HS nhimg loai hinh tri thite co ban nio d8 ho c6 kha ning diéu chinh, dinh huéng phat hién kién thie méi? 2. Bé TCPH thi phai can nhimg loai hinh hoat déng chi yéu nao lién quan dén hoat dong tri tué va hoat déng todn hoc? ‘di nghién tru la: “M6t sé Tir nhimg ly do trén chang t6i chon di phucong thite tiép cfin phat hign trong day hoc gi i bai tp toin” Gop phan ting cudng 44i méi phuong phdp day hoc toan & tudng trung hoc phé théng trong giai doan hién nay. Cu thé hod thém quan diém PH trong day hoc toan. 3. GIA THUYET KHOA HQC: Néu xéc dinh duge mét s6 cac tri thie digu chinh HD PH va t6 chire duge cac HD PH va GQVD théng qua day hoc gidi bai tap toan thi sé nang cao chat Iugng day hoc todn 6 truéng phé théng trong giai doan hién nay. 4. NHIEM VU NGHIEN CUU: Lam sang 16 khai niém PH van dé va GQVD nhim vao viéc tim toi kién thite méi théng qua day hoc giai bai tap ton 6 tong phé thong Xée dinh cac tri thre chu chét diéu chinh dinh huéng cach PH van dé va cach PH phuong phip GQVD. Xac dinh céc HD chu yéu trong tién trinh PH van 48 va GQVD. 5. PHUONG PHAP NGHIEN CUU: WW 3.1, Nghién céu ly lugn vé cach TCPH, PH tri thie méi, PH cach Gove. 5.2. Nghién citu thu tién nhim dé tir d6 két hop véi ly lun dé xuat cdc gidi phdp , cde phuong thie TCPH. 5.3. Thue nghiém su pham 6. Dl’ KIEN DONG GOP CUA LUAN VAN 6.1, Vé mde li luan: Luan van g6p phan lam sang t6 ly luan day hoc giai bai {ip todn theo phuong thitc TCPH 6.2. Vé mét thuc tién: Cé thé sit dung luan van lam tai ligu tham khao cho GV Toan nhim nang cao hiéu qua day hoc, 7. CAU TRUC CUA LUAN VAN Ngoai phan mé dau va két ludn, ludn van gdm cé ba chong CHUONG 1: CO SO LY LUAN VA THUC TIEN LL. Khai niém vé TCPH 1.2. TCPH thé hié 1.3. TCPH thé hién trong phuong phap day hoc theo ly thuyét HD trong day hoc PH va GQVD 1.4. TCPH thé hién trong phuong phap day hoc theo ly thuyét kién tao 1.5. TCPH thé hién trong day hoc ty hoc 1.6. TCPH th 1.7. Khéo sat thye tin: gn trong day hoc kham pha - Khao sit qua di ngdi gido vién - Khao sat qua HS (dy gid dé phat hién nhimg wu diém, nhuge diém) - Kiém tra thim dd cach PH cia HS thong qua day hge gidi bai tp ton 1.8. Két luan chuong 1 SO PHUONG THU EP CAN PHAT HIEN TRONG DAY HQC GIAI BAI TAP TOAN 2.1. Co sé khoa hoc dé d8 ra phuong thite TCPH trong day hoc gidi tap toan 2.1.1. Dua vao yéu cu ciia sich gido khoa méi: 12 2.1.2. Dya vao yéu cau déi méi PPDH toan 6 truéng phé théng hién nay 2.1.3. Dya vao nhimg khé khin mi GV gap phai khi day hoc theo chuong trinh sich gido khoa méi 2.1.4. Dua vio trinh 9 nhan thite cia HS 2.2. Mét sé dinh huéng su pham ciia vige dé ra phuong thie TCPH trong day hge giai bai tap toan 2.3. Mot s6 phuong thire TCPH trong day hoc gidi bai tip toan 2.3.1. Phuong thite 1: Khai the m@t s6 vai tré tri thite thuge pham tri triét hoc duy vat bién ching *) Bign phap 1: Rén luyén cho HS kha ning xem xét cdc d6i trong todn hoc, céc quan hé gitta ching theo quan diém van dng bién déi *)Bign phép 2: TAp cho HS biét tim tdi PH 1éi gidi cée bai todn dya vao cdc quy luat cia phép bign chimg duy vat *)Bign phap 3: Tap cho HS biét tim tdi PH 16i gidi cdc bai toan dya vao céc cp pham tri cia phép bign chimg duy vat. 2.3.2. Phuong thite 2: Khai thac tu tuéng ciia Polya trong day hoe gidi bai tGp toan *) Bign phip 1: Bdi duéng hoat dng dy doan cho HS *» cae bai toan twong duong tir dé xay dung chudi cée bai toan phy tong duong phap 2: Ran luyén cho HS ky nang xay dymg cdc bai toan phy, *) Bién phap 3: Phat hién va siza chita sai lim cho HS. 2.3.3. Phuong thite 3: Khai thac quan diém day hoc GQVD trong day hoe gidi bai tip toan *) Bign phdp 1: Rén luyén cho HS ky nang biét két hop giita suy dién va dy doan trong qué trinh TCPH va di dén GQVD *)Bign phdp 2: Rén luyén cho HS kha ning lién tuéng va huy ddng tri thite trong qué trinh PH va GQVD 13 2.3.4. Phuong thitc 4: Khai thac quan diém day hoe kién tao trong day hoc giai bai tap toan *) Bign phap 1: Lam sing t6 vige day hoc khai nigm, dinh If theo huéng > ly thuyét kién tao, nhim PH kién thie méi, khai thac cdc tng dung khac nhau trong vige gidi bai tap toan, *) Bign phap 2: Khai thc bai todn xudt phat, tim bai toan géc, phat trién m6t sé bai toan lién quan va phuong thie tiép can bai todn khé 2.5. Két luan chuong 2 CHUONG 3: THY'C NGHIEM SU PHAM. 3.1. Myc dich thye nghigm chitc va ndi dung thye nghiém 3.2.1. Té chite thye nghigm 3.2.2. Ni dung thye nghigm 3 . Danh gi két qua thye nghiém Danh gid dinh tinh 3.3.2, Banh gid dinh long 3.4. udn chung vé thye nghiém su pham AN VATHYC THEN 1.1.Khai nigm vé tiép cn phat hign 1.1.1. Khai nigm tiép cin Tiéng Anh la “Approach”, 18 m6t céng cy phurong phép ludn. Tit dién Oxford dinh nghia “Approach” li A way of dealing with person or thing, nghia 1a “mt cach xem xét con ngudi hoe su vat” Nhu vay chting ta cé thé hidu “tiép cn” 1a sy Iya chon ché dimg dé quan sat d6i trgng nghién ctu, 1a cach thie xir sur, xem xét Abi tugng nghién cutu. 1.1.2. Khi 'm phit Tiéng Anh la “Discovery”, ld sy kham pha Theo tir di Tiéng Viét, PH 1a “tim thdy cai chua ai biét”, nghia 1a tim ra cdi méi duge nhan loai thita nhfn va dimg duge trong pham vi khoa hoe va ca pham vi loai ngudi. Theo Vii Cao Dam thi PH 18 sy nhin ra nhimg vat thé, nhimg quy ludt x4 hoi dang t8n tai mt céch khéch quan. Theo Nguyén Hitu Chau thi PH 1a sy hap thy vé mat tinh thin mot khai nigm hay nguyén 1Y mA mot cf nhan da diic ket tir mot hoat dong thé chat hay tinh than, Nhu vay PH 1a khim phd cde vat t joc edie quy luft xa hdi, lam thay di nhan thie, chua thé ap dung tryc tiép, chi e6 thé duge ap dung théng qua cae giai phap. * Xudt phat tir hai khdi niém trén ching ta cé thé hiéu TCPH 1A su Iya chon phuong thitc dé quan sat, xem xét cdc déi trong nghién ctu dé kham pha cac vat thé hode cac quy ludt x hdi lam thay déi nhdn thite. * Trong day hgc Todn 6 trudng phé thong, hoat dng PH 14 hoat déng tri tug cua HS duge diéu chinh béi vén tri thtte da 06 théng qua cac hoat dong khao sit, twong tée véi cde tinh huéng dé PH tri thite méi, 15 1.2.TCPH thé hién trong day hoc phat hign va gidi quyét van aé 1.2.1. Day hge PH va GQVD Theo Nguyén Ba Kim: “Trong day hoc PH va GQVD, thay gido tao ra nhimg tinh huéng goi van dé, diéu khién HS phat hién van dé, hoat déng tr gide, tich cue cha d6ng va sang tao dé GQVD va théng qua dé ma kién tao tri thie, rén luyén ky ning va dat duge nhimg myc dich ho 188-189] tap khdc” [10, tr Theo quan nigm trén phuong phap day hoc PH va GQVD e6 nhiing dic diém sau: * HS dya trén kién thite, kinh nghiém, vén hiéu biét cia minh chi déng xay dymg kién thite cho ban than chit khéng phai thu nh§n né mét cach thy dong dudi dang cho sin. * GV 1A ngwai didu khién, tao van dé, goi huéng di, gitp HS thyc hién hoat d6ng kién tao tri thitc. * MOi truéng day hoc PH vi GQVD |i méi trudng ty gide, tr do PH va GQVD theo suy nghi riéng cia minh, Qué trinh day hoc PH va GQVD cé thé tién hanh theo cde buée: a) Buée 1: PH hodc tham nhdp van dé. Buse nay gdm: - PH van dé tir 6t tinh huéng goi van dé. - Giai thich, chinh xdc hod dé hiéu van 4é. - Phat biéi van dé dat ra. ‘4 dat muc tiéu gidi quyé b) Buéc 2: Tim gidi phdp. Bude nay gdm: - Tim mét cach giai quyé 8 ( thre hién theo so dé 1.1) Khi phan tich van dé, cin lam 16 nhitng mi lién hé gitta cdi da biét va cai phai tim. Trong mén Todn, ta thudng dya vao nhimg tri thire todn da hoc, lién tuéng toi nhiing dinh li, dinh nghia thich hop. Khi xudt va thec hién hudng GOVD, cing véi viée thu thip, t6 chirc gitt ligu, huy dng tri thirc, thing hay sir dung nhimg phuong phap, ki thuat nh§n thie, tim dodn, suy lufn nhu quy Ig vé quen, dic bigt hoa, tuong ty héa, 16 khdi quit héa...46 chinh 1a nhimg hoat dng mang tinh PH. Phuong huéng duge dé xudt khéng phai 1a bat bién, co thé digu chinh, tham chi bac bé va chuyén huéng khi can thiét. Khau nay cé thé lam nhiéu lan cho dén khi tim ra huéng di hop li. Két qua cita viée dé xuat va thyc hién huéng GQVD 1a hinh thanh diege mot gidi phép. Vide tiép theo 1a kiém tra giai phdp xem n6 cé ding din hay khéng, Néu giai phap dung thi két thic ngay, néu khéng dung thi lap lai ti khau phan tich vAn dé cho dén khi tim duge gidi phdp ding. 4 >>| Phan tich van dé | |Dé xuat va thy hién huéng gidi quyét 2 [Hinh thanh gidi phap - Sau khi da tim ra giai phdp, c6 thé tiép tuc tim thém nhiing giai phap khac (theo so dé trén), so sinh ching voi nhau dé PH giai phap hop li nhat. ©) Buse 3: Trinh bay gidi phdp. Bude nay g6 - Trinh bay vige phat bid a - Trinh bay gidi php GQVD da Iya chon mét cach ding din va sing siia (ké ca trinh bay sach dep). d) Buée 4: Nghién citu sdu gidi phdp. Buée nay gdm: - Tim hiéu kha nang ig dung. 17 - Tim kha ning dé xuat van dé méi. Ban chat cua day hoc PH va GQVD [a tao ra cho HS nhimg tinh huéng goi van dé va gidi quyét nhimg tinh hudng nay trong qua trinh hoat déng chung ciia HS va GV. Day hoc PH va GQVD khéng nhing chi dat ra nhimg vin dé nhan thite va Iéi cuén HS vio céng viée nhan thite tich ce, ma con phai giup dé HS théng hiéu cdc bign phap 46, Nét ban chat cia day hoc PH va GQVD [a tao tinh huéng goi van dé. 1.2.2. Tiép cn phat hign thé hign trong day hoc PH va GQVD Phat hign trong day hoc PH va GQVD dugc hiéu theo nghia: “tim thdy cdi chinh minh cha biét va cé nhu cdu muén biét”. Ding theo nghia nay dé chi 13 vai td cia HS trong vige tim tdi, thio ludn, tranh lufn 48 tim ra phuong an GQVD. Ching téi cé thé khang dinh ring khi day hoc PH va GQVD thi cach TCPH luén duge dp dung. Vi day hoc PH va GQVD 1a cach day hoc ma t y g va bang hoat déng do thay tao ra mét 18 chitc cho trd hoc tap trong hoat tinh huéng hp din goi su tim hiéu cia HS, goi ra vuéng mic ma ho chua gidi dap ngay duge, nhung cé lién hé véi tri thire da biét, khién ho thay cé trién vong ty gidi dép duge néu tich cyc suy nghi. Vi dy 1: (bai 1.10 trang 16 bai tap hink hoc 11) Cho duéng thang a va hai diém A, B khéng thuéc a nhung nim cing i véi a. Tim trén a diém M sao cho: AM + MB bé nhat. phia V6i bai toan nay thay da tao ra mét tinh huéng hap dan ggi sy tim hiéu ciia hoc sinh, tri thir ma ho da biét dé 1a bai toan sau: Bai ton 1: Cho hai diém A, B nim A khdc phia so véi duéng thing a. Tim diém M trén a sao cho: AM + MB bé nhit. Diém M can tim dé 1a giao diém cua B doan AB voi duéng thing a. Hinh 1.1 18 Tuy nhién ho van gap phai vuéng mac ma chwa thé gidi quyét ngay duge dé 1a hai diém A, B trong vi du 1 nam cing phia so véi a nén doan AB khéng cit a. Lic nay néu HS tich cue suy nghi sé giai quyét duge van dé trén bing cach chuyén vé hai diém khdc phia ma khéng lam thay déi khoang céch tir ching dén mét diém M bat ky trén a. Néu HS khéng thé PH ra van dé thi GV cé thé dinh huéng, bang cau héi gi mé van dé gidp ho tim tdi, PH huéng giai quyét nhu sau: Ching ta cé thé chuyén hai diém cing phia (so voi duéng thing a)A, B vé hai diém khée phia tuong duong (khéng lam thay di khoang céch tir ching téi mét diém bat ky trén a) duge khéng? Véi cau héi dinh hudng trén sé gidp hoc sinh PH ra huéng gidi quyét bai toan bang cach sir dung phép déi ximg truc. Lay A, di ximg véi A qua a ta c6: AM + MB = AiM + MB, lic nay M can tim Hinh 1.2 la giao diém cia doan A\M véi dudng thang a. Dé tiép tuc rén luyén ky nang tim tdi, PH cho HS nguwéi GV cé thé cho HS gidi bai todn sau: Vi dy 2: Trong hé toa d6 Oxy cho diém M(- 3; 2). Tim hai diém A, B trén true Ox sao cho AB = 3 va MA + MB bé nit. Véi bai toan nay GV di tip tuc tao ra tinh huéng cd 8, muén giai quyét duge bai toan thi HS phai cé nhimg PH mau chét dé bién déi bai toan vé bai ton méi ma cé thé sir dung hai bai todn trén. Ngudi GV cé thé dura ra nhimng cau hdi dinh huéng gidp hoc sinh PH ra huéng gidi quyét bai toan nhu sau Cé thé sit dung hai bai todn da biét dé giai bai todn trén khong? Hay bién ddi bai toan vé bai toan moi dé c6 thé str dung hai bai toan di biét? 19 Viéc PH ra bai toan méi nay 1a mau chét dé HS cé thé giai quyét bai toan 6 vi dy 2. Tuy nhién vige PH ra bai toan méi nay 1a v6 cing khé khan d6i voi HS, nén tang ma ho c6 dé 18 hai bai toan da biét nhung né lai cé su khdc bigt khé lén véi bai toan da cho, G hai bai todn trén dit kign da biét 1d hai diém cé dinh A, B chi phai tim mét diém di déng M thuéc duéng thang a, con bai ton 6 vi dy 2 chi cho c6 mét diém cé dinh M ma phai tim téi hai diém di dng thudc truc Ox. Su khdc biét trén da tao cho HS nhiing khé khan, chréng ngai ma ho can phai cé sy né lye suy nghi mdi cé thé PH ra huéng gidi quyét. Nhung néu HS vin khéng thé PH ra hung giai quyét thi nguoi GV phai co sy dinh huéng sau hon, sat véi lai gidi hon, Gia sir da tim duge diém B thi diém A cé tim duge khéng, vi Ta mong dgi cau tra 16 A 12 nh cia B qua phép tinh tién Tan Vay tir vige tim A, B bai toan da qui vé tim B. Dén day bai toan di gan hon véi bai toan 6 vi dy 1 tuy nhién van con gap khé khan d6 1a moi cé mét diém cé dinh M. Goi N li anh cia M qua phép tinh tién Tax thi N(2; 2) va MA = NB. Luc nay bai todn da cho qui vé “Trong hé toa dé Oxy cho hai diém MC 3; 2), N(2; 2). Tim trén bai toan san truc Ox diém B sao cho MB + NB bé nht”, Trong phuong phap PH va GQVD thi TCPH duge coi la mét trong cic yéu té chi chét cdu thanh. A.N. Whitelead da ndi: “Ngay tt ngay dau di hoc, dita tré can phai cé nhitng gidy phit sung sudng méi khi PH ra diéu mdi la. Sue PH dé cé thé chi la su hiéu biét vé hang loat cdc su kién xay ra hang ngay 6 xung quanh né va la mot phén cia cuge doi nd” (din theo 1, 11.262]. PH theo cach hiéu & day khéng phai la moi déi véi nhan loai ma la méi déi voi ban than cha thé. 20 Day hoc PH va GQVD tap trung vio hoat déng hoc tap, huéng vao vige hoe sinh ty kién tao tri thite. Trong day hoc PH vi GQVD, hoat dong cia hoc sinh duge t6 chire dua vao nhiing tinh hudng goi van dé. Tinh huéng ggi van dé 1a mét tinh huéng tao ra cho HS nhiing khé khan vé li ludn hay thye tig ma ho thdy cn thiét va cé kha ning vuot qua, nhung khéng phai ngay tte khéc nhé mét thuat gidi ma phai trai qua mOt qua trinh tich cue suy nghi, hoat dng 4é bién 46i 46i tung hode diéu chinh kién thite sin c6. Tinh huéng ggi van dé la m6t tinh huéng thoa man cdc diéu kién sau: * Tén tai mét van dé: Tinh hudéng phai b6c 16 mau thudn gitta thuc tién véi trinh 9 nhfn thite, chi thé phai ¥ thite duge mét khé khan trong tw duy hoac hanh d6ng ma von hiéu biét sin cé chua di dé vugt qua. 17 © 1a phai 06 it nhat mét phan tir cia khach thé ma HS chua biét va cing chua cé trong tay mot thuft giai dé tim phan ti a6. * Goi nhu cau nhan thite: Tinh huéng phai ggi nhu cau nhan thitc, ching han phai lam béc 16 su khiém khuyét vé kién thite va ky ning cila HS dé ho cm thay can thiét phai bé sung, diéu chinh, hoan thién tri thite, ki ning bang cach tham gia gidi quyét van dé nay sinh. * Khoi day niém tin 6 kha nang ban than: Can khoi d4 HS cam nghi 1a tuy ho chua cé ngay Idi gidi, nhung da cé mot tri thie, ki nang lién quan dén van dé dat ra va néu ho tich cyc suy nghi thi cé nhiéu hy vong giai quyé duge van dé dé. Gitp ho c6 duge niém tin 6 kha nang huy d6ng tri thie va ki nang sar c6 dé giai quy at van dé, Vi dy 3: (bai 9 trang 13 hink hoc 11 nang cao) hoje tham gia gidi qu Cho géc nhon xOy va mét diém A nim trong géc dé. Hay xdc dinh diém B trén Ox va diém C trén Oy sao cho tam gic ABC cé chu vi nhé nhat. Bai toan nay 1a mét tinh hudng ggi van dé vi né da tao ra nhig khé khan, vuéng mic ma HS véi von hiéu biét sin c6 chua thé giai quyét ngay duge, nhung ho di cé tri thitc, k¥ nang lién quan dén van dé dat ra dé 1a bai 21 toan 6 vi du 1. Néu ho tich cue suy nghi, hoat dong dé bién déi digu chinh kién thire sin c6, PH ra nhimg dic diém co ban cia bai toan dé dua vé bai toan da biét thi ho cé thé PH va gidi quyét duge van dé dat ra. Khé khan va vuéng mic ma HS gap phai & day 14 ho mdi chi biét cach x tim mét diém thugc mét duéng thing cho truée ma tng khodng cach tir diém d6 dén hai diém cé dinh cho trude la nhé nhat, Con 6 bai todn nay thi chi c6 mét diém cé dinh va phai di tim hai diém thuéc hai tia khéc nhau. GV 6 thé dinh huéng gitp hoc sinh PH van dé, thao g& khé khan trén bing nhing Hinh 1.4 cau hdi ggi mé sau: C6 thé xem C [a diém cé dinh da bi im B thuge Ox khong? tim C thuge Oy? Tuong ty hay xem B 1a diém cé dinh da Lic nay hoe sinh dé dang PH ra huéng giai bai todn. Gidi: Lay A, déi ximg v6i A qua Ox, Ao déi ximg voi A qua Oy ta cé: AB+BC +CA=A\B+BC+A,C Hai diém B, C can tim lin luot chinh la giao diém B,, C, cia AyAy voi Ox, Oy Trong hoc day hoc PH va GQVD, van dé cé thé tri thite méi, cach th. thire hanh d6ng méi, k¥ ning mi va cha thé nhan thite can PH va cl Tinh huéng ggi van dé luén ludn chtta dyng mét ndi dung can xdc dinh, mét nhiém vu can giai quyét, mot vuéng mi thao go, Tinh hudng ggi van dé duge dc trung boi mét trang thai tam ly xudt hign & chu thé trong khi giai quyét mét van dé, ma viée GQVD dé lai can dén tri thire méi, cach thire hanh d6ng méi chua biét truée dé ..., dac trung co ban 18 nhiing ling ting vé mat ly thuyét va thuc hanh dé GQVD, né xudt hién nho 22 su tich cue nghién ctu ca chinh nguéi hoc. Néu thiéu mét trong ba yéu to thanh phan trén thi sé khdng phai la tinh huéng goi van dé. RO rang, tinh hudng goi vn dé 14 mét cau tric tim ly c6 tinh cha quan, luén huéng téi tac nhan & bén ngoai (téc nhan ciia GV, ¥ nghia cia tai ligu hoc tap, tinh moi la cia phuong tign day hoc). Mue dich day hoc khéng chi lim cho HS tinh hi duge két qua cla qué trinh PH va GQVB, ma cn & ché lam cho ho PH kha ning tién hanh nhiing qué trinh nhu vay. Qué trinh day hoc theo phyong phap PH va GQVD bao gdm nhiéu hinh thitc, t6 chic da dang Idi cuén ngudi hoc tham gia cing tap thé, d6ng nao, tranh luan duéi sy din dit, goi mé, cé van cia thay Nhu vay day hoc PH va GQVD 1a xu hudng day hoc dya vao hoat dgng hoc cia hoe sinh, nguéi GV chi tao ra nhing tinh huéng ggi vin dé gidp HS tigp can tri thire moi, PH nhiing kién thire méi, ky nding mdi dé bé sung vao von kién thite, ky nang cén thiéu cia minh. 1.3. TCPH thé hi 1.3.1. Quan Luan diém co ban cia ly thuyét HD 1a: “Con ngudi lam ra chinh ban thin minh bing lao déng va HD xa héi. Toan b6 adi séng tam ly, y thire cua con ngudi li sy phan anh thuc tién dai séng vat chat cua né. Tam ly, ¥ thite duge hinh thanh va duge biéu hién qua HD, ma trudc hét 1d lao déng san xuat va HD xa hoi” [19, tr 32] Nhu HD cia chu thé c6 vai tr quyét dinh d6i voi su phat trién tri Te tué ca nhan. Tir cdc két qua nghién ciru cia cdc nha tam ly hoc cho thay duy xudt hién va van d6ng gin két voi HD thue tién cia con ngudi. Con ngudi tre thanh chi thé cia HD tu duy véi diéu kign ho nim duge ngén ngit, cc khéi niém, légic hoc — ching la sin phdm cita sw phan 4nh khdi quat kinh nghigm cua thy tién xa hoi 23 Tw duy 1a qué trinh tam Ii tim tdi va kham pha hign thye khach quan gin voi HD xa hdi, lién hé mat thiét voi ngén ngit, 1a qua trinh phan anh gian tiép khai quat hién thyc khach quan nho cdc HD phan tich va t6ng hop. Trong nghién ctru tu duy, X.L.Rubinstein da nhan manh lun diém “cdc nhan bén ngoai tac déng qua nhitng diéu kign bén trong”. Nhiing quan nguyé diém tu duy trén cho phép dy tinh van dung. 10 day hoc Toan theo ly thuyét HD, trong d6 chit trong xem xét cdc vin dé twong tac trong HD - déi tong ciia HD tri tué, tao mdi truéng cho cdc HD nban thite toan hi N6i dung day hoc giai bai tap Toan cé méi lién hé mat thiét voi HD cia con nguéi, dé 14 mét biéu hin cia méi lién hé gitta muc tiéu, noi dung va PPDH. Méi ngi dung day hoc déu lign hg voi nhimg HB nhat dinh. Dé la cae HB duge thye hign trong qué trinh hinh thanh hoac van dung ngi dung 46. Ching ta cin quan tam khéng chi 14 nhtmg HD cu thé ma cén can biét nhin nhimg HD mét cach triu tuong hon va xét ching trén nhimg binh dign khéc nhau dé thay duge nhimg dang HB khdc nhau, Lam nhu vay ta sé xae dinh duoc nhimg dang HD co ban tiém ting trong timg ni dung. Trong m§t HD cé thé cé nhiéu HD thanh phan. Nguoi GV can khai thie duge nhig HD thanh phan an chira trong mdi HD, nhim rén luyén cho HS. Khi HS da cé ky ning trong céc HD thanh phin thi nhimg HD bao him nhimg HD d6 sé tét hon Cé thé van dung ly ludn cia A.N.Léénchiep vé HD tam ly dé gidi quyé hang loat van dé vé ly ludn va thuc tién trong day hoc giai bai tap Toan, trong d6, chu yéu la viée hinh thanh HD hoc tap cho nguéi hoc. Xung quanh vin dé nay, trude hét cdn hinh thanh cho ngudi hoc cic don vi chire ning cia HD hoe tip: dng co, mye dich hoc tp, 48 qua dé hinh thinh thao tdc, hanh dng va HD hoe. Trong qué trinh 46, hinh thanh hinh dng hoc 1a khéu trung tam. Sau khi da cé HD hoc can chuyén tir HD thir yéu lén mite HD chu dao trong qua trinh phat trién cia nguai hoc, 24 Mue dich day hoc gidi bai tap Toan kh6ng phai chi 6 nhimg két qua cu thé cia qu trinh hoc tap, tri thire va ky nang, ma diéu quan trong hon la & ban thin vige hoc, 6 cach hoc, kha ning dim nhigm, 15 chute va thye hign nhimg qué trinh hoc tap mot cdch 6 higu qua. Duong nhién, ¥ tuong nay chi 6 thé duge thue hign trong nhimg qué trinh ma ngwéi hoc thye sy HD dé dat dug nhiing gi ma ho can dat. Con nguéi séng trong HD, hoc tap dién ra trong HD 46 chinh 1a hoe tap trong HD va bing HD. Viée thiét ké cdc HD, tao méi trudng cho HS duge hoc tap trong HD va bang HD 1a yéu cau quan trong cia viée di méi PPDH hign nay. Vi PPDH mdi la phuong phap t6 chit HD c6 déi tugng. Do dé vige xdc dinh duge déi trong HD dya trén co sé t6 chite HD cua ngudi hoc li nén tang co ban dé tién hanh vige gido duc 06 higu qua. Dinh huéng cho sy déi méi PPDH hign nay 18 PPDH cn huéng vio viée t6 chite cho ngudi hoc hoc tp trong hoat dgng va bang hoat dong ty ang tao. Dinh huéng nay con duge goi tit 1a gidc, tich ewe, chit dong va "Hoat dong hod ngudi hoc". Dinh huéng HD hod ngudi hoc dé din t6i viée ng@ nhan vi sy gidm sat vai tro cla ngudi thy. Nhung vai trd, trach nhiém cia nguéi thay bay gid 1a & ché khac, quan trong hon, nang né hon, nhung té nhi hon, thay véi tu céch ngudi thiét ké, uy thdc, diéu khién va thé ché hod. Tinh ty gidc, tich eye ctia ngudi hye tir lau da thanh mot nguyén tie cua gido dyc hoc xa hdi chit nghia. Tinh ty gide, tich cye va chit dng cia ngudi hoc cé thé dat duge bang cach t6 chire cho HS hoc tap théng qua nhimg HD duge huéng dich va goi déng co dé chuyén héa nhu cdu cia xa h9i thanh nhu cau ndi tai cua chinh ban than minh. HS chi cé thé phat huy sang tao khi ho dugc hoc tap trong HD va bang HD. Tay theo muc tiéu va hoan canh cu thé, cé thé td chtre cho hoe sinh HD déc lap hodc trong giao luu. HD hoc tap ty gide, tich cue, chi dong, sang tao mot mat doi hoi va ‘mat khdc tao ra niém vui. Niém vui nay cé thé cé duge bing nhiéu céch khac 25 nhau nhu d6ng vién, khen thuong, ... nhung quan trong nhat van la niém lac quan dya trén lao dng va thinh qua hoe tap ciia ban than ngudi hoc. Giai duge m6t bai ton, PH ra m6t diéu méi khoi nguén cam himg cho HS. Do vay vige day hoc néi chung va day hoc gidi bai tip Toan néi rigng phai dim bao tinh vita sire, phai tac dong vio ving phat trién gan nhdt trong tri tué cla hoc sinh, Xudt phat tt mét ndi dung day hoc, ta cin PH nhimg HB tuong thich voi ndi dung 46, ri can cit vao muc tiéu day hoc ma Iya chon dé tap luyén cho hoc sinh mét sé trong nhiing HD da PH duge. Mi ni dung day hoc déu lién hé mt thiét véi nhimg hoat dong nhat dinh. PH duge nhimg HD nhu vay trong noi dung 1a vach duge mot con duong a8 nguai hoc chiém linh ngi dung dé va dat duge nhiing muc dich day hoc khéc, cing déng thai la cy thé hod duge muc dich day hoc néi dung 46 va chi ra cach kiém tra xem muc dich day hoc cé dat duge hay khéng va dat duge dén mite 46 nao. Cho nén PPDH 1a khai thic nhimg HD tiém tang trong mdi ndi dung dé dat dugc myc dich day hoc. Quan diém nay thé hién 15 nét méi lign hé gitta myc dich, nOi dung va PPDH. Né hoan toin phi hgp véi lun diém co ban ctia giéo duc hoc Mac-xit cho ring: con nguéi phat trién trong hoat déng va hoc tép dién ra trong hoat dong. M6t HD 1a tuong thich véi mét ndi dung néu né gép phan dem lai két qua gidp chi thé chiém linh hodc van dung ndi dung @6. Vige PH nhimg HD biét vé tuong thich véi ni dung can cir m6t phan quan trong vao sy hid nhimg HD nham tinh hdi nhiing ndi dung khac nhau, vé nhiing con duong khac nhau dé linh hdi ting dang ndi dung. Trong day hge giai bai tp Todn vige PH nhing HD twong thich véi noi dung la v6 cing quan trong, né gidp HS biét céch TC nhimg n6i dung méi, tri thite méi, ky nang mdi. Tir dé gitp ho PH va tiép thu nhimg kién thitc,hinh thanh nhimg ky nang can thiét. Chung ta khéng chi PH nhimg HD tuong thich ‘voi ni dung ma cén can phai chu y xem xét nhimg dang HD khac nhau trén 26 nhimng binh dign khée nhau. Théng qua giai bai tp, HS phai thyc hién nhimg hoat d6ng PH nhat dinh_ bao gém: (*) Hoat déng twong tw héa; (*) Hoat déng khdi quat héa(di tir cdi riéng dén cdi chung); (*) Hoat dong dae biét héa; Nhiing van dé trén chiing tdi sé tiép tuc dé cp va di sau hon & chuong II. (*) Hoat dong chuyén héa lién tuong: Vi dy 4: Trong tam giée ABC ta ¢6: 2 B+ 2 4 HS cé thé chimg minh theo cach sau: 1 mi, CAP + BA = AIC) + TA IC = 204 42? > Hin 1.5 diéu phai chimg minh. C6 thé gidp HS chimg minh bing HD chuyén héa lién twéng sau: C6 thé gin tam gidc vao hinh ndo quen thude khéng? Lic nay bang sy lién tuéng HS sé nghi ® c dén hinh binh hanh béi cé thé xem trung tuyén 1a m6t nita dudng chéo hinh binh hanh. K Dung hinh binh hanh ABKC ta cé: Hinh 1.6 BC? + AK? =(BA+ AC) + (AC ~ BAY? = 2(AB? + AC?) (*) Hoat déng PH, chiém linh tri thite thang qua nghién citu, quan sat hinh anh tree quan. Trong day hoc mén Todn, vige str dung hop ly cde phuong tign true quan tugng trang déng mét vai tr v6 cing quan trong, cdc phuong tign tre quan khéng chi tham gia vio qué trinh hinh thanh khai nigm ma edn hé tro dic lye cho day hge dinh ly, day hoe gidi bai ip Todn ...[27] Vi dy 5: Tim m sao cho: 27 f(x) = (8? - 2x + 3-4? - 2x) + 3m — 12 > 0, 1) VX Khi day gidi dang toin nay, thay vi dp dat cdc hé digu kign twong duong, ching ta cé thé din dit bing cdc cau hoi IS tham gia cdc HD tim di, PH céch giai bai todn nhu sau: Dat t= x? — 2x +3, hay xée dinh diéu kign cia t? t= (x— () eg) = —4t+ 3m > 0, vre2 (2) Tap nghiém cua bat phwong trinh g(t) > 0 phu thudc vao nhitng yéu té, nao? a, A Cé nhan xét gi vé tnrdng hop A < 0? Mong dgi cau tra lai: Af=m -1<0 © |m{s1,doa>Onéng@)20 Vr > g()20,vr22 Cé nhan xét gi vé trrdng hop A>0? Mong doi cau tra loi: A > 0, tire M>1 hoge m <-1 thi g(t) c6 hai nghiém phan biét t) 2 1a g(t) > 0, hay hé te[2;+o0) la te (ei JU[ty 4%) = [25 +) K con oita Fe (x54 JULI; +) Hay biéu dién [2, +20) cling voi te (—«;t,]U[t,;+0) trén truc si ra vi tri trong déi gitta cdc s6 2, ty, te? Mong doi cau tra loi: Minh hoa trén truc sé ta suy ra: Nhu vay vige rén luyén cho HS cae hoat dong PH thong qua gidi bai tap Ton 1a diéu kién dé thyc hién t6t cdc muc dich day hoc Todn 6 trudng phé thong, duge thé hign thong qua cée chite nang cia bai tap todn nhu: chite ning day hoc, chire nang gido duc, chire ning phat trién va chirc nang kiém tra, 28 Cé thé hiéu chite nang day hoc cia bai tap Todn 14 nhim cing cé, 6n tap hé théng kién thie ly thuyét, hoan thién cdc kién thire co ban, nang cao ly thuyét trong ching myc c6 thé, gilip cho HS nhé va khie su nhimg ly thuyét 4a hoc, Ngoai ra bai tap Todn cdn c6 chite ning phat trién vi thong qua HD giai bai tap toan HS duge rén luyén cdc thao tae tri tug, hinh thinh nhing pham chat cia tw duy, béi duéng cho HS phuong phap ching minh Todn hoe. 1.3.2. TCPH thé hign trong PPDH theo ly thuyét HD: TCPH trong phuong phap day hoc theo ly thuyét HD 1a bang cach goi d6ng co va tao nhu cdu. *) Goi dong co: Dé dat duge muc dich day hoc, diéu can thiét 1a HS phai hoe tap tr gidc, tich cye, chit déng va sing tao. Mudn vay ddi hoi HS phai cé ¥ thir vé nhitng mue dich dat ra va tao durge dong lye bén trong thic day ban thin ho hoat d6ng dé dat cac muc dich 46, Diéu nay duge thye hién trong day hoc khéng chi don gian bang vige néu r myc dich ma quan trong hon cdn do goi dng co va hung dich. m cho HS Goi dong co thie vé ¥ nghia cia nhimg HD vi 46i trong HD. Goi dng co nh’m lam cho nhing mye tiéu su pham bién thanh nhing mye tiéu cia ed nhdn HS, chit khéng phai chi 1a sy vao bai, van dé mét cach hinh thitc Can rén luyén cho HS nang lye PH cde déi tugng cé chite ning goi dng co cho HD tim tdi kién thitc. Déi tung cua HB 1a cdi dang sinh thanh trong quan hé sinh thanh cia HB va théng qua HD ciia chi thé. Nhu vay tuong ciia HD khéng chi la cdc vat chat cu thé ma cé thé 1a cdc d6i tuong, cic quan hé tru tuong cin duge hinh dung, tu duy lim bc 16 né véi tu cdch 1a déng co cia HD, 1a déi tong mang tinh nhu cau. Déng co quan trong cia qué trinh nhén thite 1a hing thé nhén thite, né - Duéi thuong biéu 16 ra ngoai dui dang tinh to mé, long khao khat cai méi. anh huéng cia hing tha nh§n thite, cde em tich eye tri gide va tri gid 29 hon, tinh té hon, tri nhé cam xuc, tri nhé hinh anh dién ra tich cyc hon, tuéng tugng tré nén sang to hon va o6 higu qua hon... Nhu vay, nhé 06 himg tha nhfn thie ma HD dign ra thujn Igi hon, lau hon va c6 higu qua hon. Hing tha: nhan thite 1a thai 46, 14 st Iya chon ca cd nhan vé d4i tuong nh§n thite, trong d6 cd nhan khéng chi dimg lai & nhimg dic diém bén ngoai cia sy vat, hign tugng, ma huéng vao cdc thuge tinh bén trong ciia sy vat hign tugng muén nhan thie, Vige théa man himg tha con tgo ra himg tha méi, nang cao mite 46 HD nhan thite, D6 bén ving cua hing tha, mdt mat duge thé hién bang théi gian tén tai va cuéng d6 ciia hig thi, mat khac duge xde dinh bang sy né lye cla HD ca nhan vugt qua khé khan khi thyc Vige hoe tap ny gide, tich eye, chu dong va sing tao ddi hoi HS phai 6 y thire vé nhiing mue dich dat ra va tao duge dng lye bén trong thc day ban than ho hoat déng dé dat cac muc dich dé. Diéu nay duge thye trong day hoc khéng chi don gin bing vigc néu ré myc dich ma quan trong hon cdn do ggi dong co. Goi déng co va huéng dich cho hoat déng khéng phai la vige lam ngin ngii trade khi thyc hign céc hoat déng 46, phai xuyén sudt qua trinh day hoc. Vi vay c6 thé phan biét nhimg cach goi déng co sau: Goi déng co mo dau; goi dong co trung gian; goi dong co két thuc. Trong khi tién hinh céc hoat d6ng, HS cé thé gdp nhitng khé khan, ling ting khéng biét bat dau ti dau, tiép tuc nhu thé nao... PH duge nhing thoi diém nay va dé ra duge nhiing ggi y su sic, thich hop véi trinh dé HS sé cé lac dung tich eye thie diy hoat dng PH ciia cdc em. Tuy nhién dé dim bio tinh khi quat chi nén dua ra nhimg cau ggi ¥ phi hop véi nhimg tri thie phuong php tién hanh cdc hoat dng. Viée lim nay dat duge muc dich kép: Vita goi déng co, vira truyén thy duge tri thie phuong phap tong img. Vi thé theo G.Pélia: nhing goi y dimg qué cu thé, lam mdt tinh khdi quat va cing dimg qua téng quat lam mat kha nang chi dao, hwéng dan hanh déng. 30 *) Nhu cau: HD sinh ra do nhu cau va duge diéu chinh bei cdc didu kign xa hdi ma chi thé cua HD 1a ca nhan cia xa hdi d6, Mite d6 va chat luong cla HD, phu thudc vao vén su kién ma choi thé tich liy duge vé ngén ngtt, khai niém, logic hoc. C6 hai dang chi yéu cia nhu cau: ~ Nhiing nhu cau mang tinh vi mé hoc nhu cau véi tu cach 1a diéu kign bén trong chua béc I6 tinh 46i trong cia né. Céc loai nhu edu trén chua déng vai tr huéng din va diéu chinh HD, né chi 14 mét trong cdc tién dé cho HD. - Nhiing nhu cau mang tinh cu thé véi tu cach 1a cai kich thich, huéng din va diéu chinh HD; chi nhiing nhu cdu dap img cac chite nang néi trén méi 1a nhiing nhu cau mang tinh doi trong Khi déi tugng cia nhu cdu duge phat 16 ra (duge hinh dung, duge tw duy ra) thi cae 46i tuong dé kich thich va diéu chinh HD, ching duge goi la d6ng co cla HD. Tit dé ching ta hiéu ding sau déng co cia HD 1a nhiing nhu cau ctfa HD. Tw su phan tich trén cho thdy ring viée day hoc todn nhim tiép can li thuyét HB cn chi trong van dé cét 16i la: xdc dinh déi tugng cia HD chita dug cac nhu cu diéu chinh huéng din HD va tao ra cdc déi tugng thoa man cdc nhu cau phi hop véi diéu kién xa hdi. Nhu cau nhan thie duge hiéu 1a long ham thich, sz mong muén tim hiéu va nhdn thite thé gidi xung quanh, dugc tao ra bdi nhig doi hoi tat yéu cua ca nhn dé tén tai va phat trién, la déng luc tich cye cua cd nhan d6i voi vie cai tao hoan canh xung quanh. Nhu cau nhan thire vira la tién a8 vira 1a ‘két qua cla qua trinh nhn thre. Cé long ham muén nhan thite 14 dau higu t6t song chua du, ma can phai lim cho né van déng va chuyén héa hanh déng bén ngoai thanh déng co bén trong... Vi thé muén hinh thanh tinh tich ewe nhan thi, truéc hét can hinh thinh cho HS léng ham muén, su say mé va ¥ chi né lye vuot qua khé khan dé hoan thanh nhiém vu nhan thie. 31 Sy kich thich nhu cdu, himg thi nhan thite trong qué trinh hoe tp chat yéu dya vao néi dung day hoc. Néu ndi dung hoc tap chira dyng cac yéu t6 ‘mi, hap din thi sé cang kich thich tinh t@ md, ham hiéu biét cia cdc em va thac day HD nhan thie phat trién. Nhu cau, himg tha nhén thite cla cdc em duge thé hién bang nhimg dau higu cy thé sau: - Thich thi, ch déng tiép xuc véi déi trong; ~ Cha y quan sat, chim cht Ling nghe va theo doi nhiing gi thdy c6 1am; - Gio tay phat biéu, nhiét tinh huéng img, bd sung ¥ kién vao cdu tra 1éi cia ban va thich tham gia vao cée HD. Dé hinh thanh nhu clu, dng co hay ¥ chi thi gido vién phai kich thich duge himg thi, niém tin, su say mé hoe tép cho hge sinh trong qué trinh day hoc. Mudn kim duge digu dé thi ndi dung day hoc phai méi, cdi méi day khong phai la cdi gi qua xa la déi véi HS, méi phai lién hé va phat trign tir c4i od, phat trign nhimg kién thite va kinh nghigm ma cdc em da cd, Kién thite phai cé tinh thyc tién, gan gi véi sinh hoat va suy nghi hing ngay, phai théa man nhu cdu nh{n thite va thye tién cia HS. Ngudi GV phai cho HS thy duge ring cae bai toan thye ra 1a sy mé hinh héa cac bai toan thute té cia cudc song. Vi dy 6: C6 hai thanh phé A va B nam vé mét phia so véi con séng a. CAn xdy dung mét nha may thay dién trén séng a dé cung cdp dign cho hai thanh phé nay. Hay xac dinh vj tri dit nha may dé téng khoang cach duong day dign kéo tir nha may dén hai thanh phé 1a nho nhat (moi vj tri trén séng a déu c6 thé dat nha may thay dién). Néu ching ta xem hai thinh phé A, B 1a hai diém A, B va con sng a la duéng thing a thi bai todn thye té nay chinh 1 bai todn 6 vi du 1. Tir dé c6 thé dé dang xac dinh duge vj tri dat nha my thay dién chinh la diém M. 32 V6i nhimg bai toan thyc té nhu thé nay sé tao nén sy hig tha, nhu cau ham tim toi, kham pha cua HS, tao cho cdc em thay duge sy gan giii cua toan hoc véi déi séng thu té. Chinh vi vay ma trong HD thudng ngay GV nén tién hank nhimg HD ou thé sau: - Kich thich himg thi, phat huy tinh tich eye, nang dng, sing (a0; - Té chite cho HS lim viée dc lap, ca nhdn héa qué trinh hoc tap; - Hinh thanh & cdc em dng co hge tap anh manh, phat huy tinh tich cyc, tu luc, ty cuéng, phat huy y chi hoc tap. Déng co hoc fa ngudn tao ra tinh tich eye hoe tap va khi d& hinh thanh thi tinh tich cyc lai ¢6 gid tr nh m6t dng co thiic duc hoat dng. Song gitta chting c6 sy khac biét co ban: déng co 14 doi tugng cua hoat déng, 1a thugc tinh cia nhén cach, con tinh tich eye lai 1a mét trang thai tinh than lam nén cho hoat déng dign ra cé higu qua va ¢6 thude tinh thién vé im xtic Nhu vay néi vé tinh tich cyc, ngudi ta thuémg danh gid & cip do ca nhan ngudi hoc trong qué trinh thye hign myc dich day hoc chung. Mét eich Khai quit, I. F. Kharlamop néi: “Tinh tich cyc trong HD nhfn thie 1 trang thai HD cla HS, duge dac trung bai khat vong hoc tap, su cé gang tri tué voi nghj lye cao trong qua trinh nim viing kién thite cho chinh minh”, Tinh tich cue ciia HS sé khOng nay sinh khi khng c6 nhu cdu nhan thire ho&e khi thife, ky ning cin thiét dé gidi quyét van dé thude ving phat trién thuc tai (theo cach goi cua L. X. Vugotsky) ciia HS. Nhu cdu nhan thite ciia HS cang lén thi mite d6 tich eye cang cao. Hay néi céch khée mire d6 tich cue ca HS phu thuéc vao mic hap din, 16i cuén cia dé tai, cdch tao tinh hudng tai tinh cia GV. Dé phat huy tinh tich cye cua HS, chung ta can phai cé nhimg giai phap mang tinh déng bé, tir myc dich dén néi dung, tir sich gido khoa va sach cua GV én trang thiét bj truéng lép,...déu phai tao diéu kién hét sire thudn loi cho vige hoe cé nhan, hoc nhém. Todn hoe cé tinh tritu tuong cao, “cai tru tugng tach ra khdi moi chat ligu cia déi trong” va “chi gitr lai nhimg quan hé sé Iugng va hinh dang khéng gian tic 14 chi_ nig quan hé vé cau trac ma théi”. Nhimg quan hé, cdu tric nay (cé tinh tring minh) 43 gitip cho qué trinh day, hoc toan mang tinh hoat dgng. Vi thé ma ban than mén Toan néi chung va bai tap Toan néi riéng cé kha ning tich yc hoa hoat déng hoc tip cao cia HS Tinh triru tugng chi che lap cht khéng hé lam mat tinh thye tién cia toan hoc béi né bat nguén tir thyc tin va lai cé img dung \g Ti trong thye tign.Chinh vi thé, da khién nguéi hoc cé duge niém khat khao muén ném vimng va lam chil n6, c6 duge nhiing né lye tri tug dé 06 ging linh hdi, tim t6i, PH va sang tgo tri thére cho minh. Nhu vay, mén Ton cé thé tg0 diéu kign thudn Igi cho ngudi hoc duge tham gia hoat d6ng hoc tap mét cach tdi da theo phuong thire ty nhan thie, ty PH, ty phat trign, ty kiém tra va ty dinh gid, béi bin than phuong phap nghién citu Toan hoc di bao gdm céc giai doan dé, Hay néi céch khdc day hoc mén Todn cé thé dim bao duge tinh hoat dong cao, thich hgp cho vige phat huy ban tinh sin sang ctia chi thé hoc tap. A. A. Stoliar khing dinh: “Gido duc Toan hoc khéng thé cho phép HS. duge tyr do Iya chon gitta hoat dng tu duy tich cye va sy hoe thuge lng don gidn, ma phai xdc dinh day hoc Toan nhu a day hoc tich eye” 1.4. TCPH thé hign trong PPDH theo ly thuyét kién tao: 1.4.1. Li thuyét kién tao nhan thire cia J.Piaget va viée vin dung vao qué trinh day hge Theo tir dién Tiéng Viét, kién tao cé nghia 14 xdy dung nén. Theo Mebrien va Brandt (1997) thi: “Kién tao 1a m6t cdch tiép cén vige “day” dya trén nghién ciru vé viée “hoc” véi niém tin ring: Tri thite duge kién tao nén béi mai cd nhan ngwéi hoc sé tro nén ving chic hon rat nhiéu so véi viée né duge nhan ti nguéi khic”, Cdn theo Brooks (1993) thi: “Quan diém vé kién tao trong day hoc khang dinh ring HS cn phai tao nén nhing hiéu biét vé thé 34 gidi bing cach ting hop nhimg kinh nghiém méi vao trong nhiing cai ma ho i 06 tude 46, HS thiét lap nén nhing quy ludt théng qua su phan hdi trong ‘mi quan hé tuong tac voi nhimg chil thé va y tuong ...” [1, tr.206] Ly thuyét kién tao sir dung hai khai nigm quan trong cua J, Piaget 1a déng hoa va diéu tng. Dong hod (Assimilation): La qua trinh, néu gp m6t tri thire méi, tong ty nhur tri thie a biét, thi tri thite méi nay c6 thé duge két hop tryc tiép vio so dé nhan thie dang tén tai, hay néi cdch khdc HS cé thé dya vio nhing kign thite of dé giai quyét m6t tinh hudng méi Digu tng (Accommodation): La qué trinh, khi gap m6t tri thite méi 6 thé hoan toan trai nguge vi nhimg so dé nhan thie dang cé (ci), Nhimg so 5 hign c6 duge thay déi 48 pha hop véi tri thite méi Nhu vay day hoc kién tao 14 qua trinh ngwéi hoc xay dung nén nhimg kién thtte cho ban than théng qua hoat déng dong hod va diéu tig cdc kién thie va ky nang da cé dé thich img véi mdi trang méi. HS 1a chu thé tich cue, cha dng tgo nén tri thite dya vao nhimg kinh nghigm da 6, duge phat huy hét tiem nang cua ban thin bing c4ch chi d6ng trinh bay suy nghi cia minh, thao luan, trao déi théng tin voi nguéi khac. GV 1a ngudi tao méi truéng hoe tap, t6 chite cho HS thyc hién viéc kién tao tri thtte theo chu trinh: Du dodn -> Kiém nghiém -> Thich nghi -> Kién thitc mdi. Ly thuyét kién tao cia J.Piaget cé nhing van dé co ban sau: - Hoe tap 1a qua trinh hinh thanh tri thée cho ban than ngudi ho nhung tri thite chi dat duge théng qua HD cua nguai hoc. Ngudi hoc phai tim toi, kham pha va PH thé giéi bén ngoai sau d6 cu tao lai chang duéi dang cdc so dé nhan thite. Ngwéi hoc tién hanh HB kham pha tim tdi dua trén nhimng kién thie va kinh nghiém da cé qua d6 lim phong phi thém cho cdu trie da c6 hay 1a hinh thanh cu trie méi cho ban than. - Trong co ché cia cdu trie nhn thire luén c6 hai co ché 1a déng hoa va diéu ng. Trong qué trinh hoc tap cé nhiéu van dé dat ra dé ngudi hoc giadi quyét, cé nhig van dé nguai hoc da biét hay thay gan gai, nhung cé nhing van dé, nhimg kién thire ma nguéi hoc sé chua gp nhung cing véi kién thire 4a c6 va qua qué trinh hoat dng ngudi hoc sé cu trae lai nhiin thite ban than dé c6 thé nhn thite duge van dé dat ra. Ly thuyét kién tao dé cao cai co ban cia qué trinh nhan thite cua con ngudi dé 1a vén tri thire da cd. Con ngudi sir dung tri thire dé vao qua trinh hoat d6ng nham PH va giai quyét nhiing van dé dat ra. Theo [25, tr22] viée day hoc theo quan diém kién tao dya trén 5 luan diém sau: - Tri thite duge tao nén m6t each tich eye bai cho thé nhdn thie chir khong phai duge tigp thu m6t cach thy d6ng tir bén ngoai - Nhan thite 18 qué trinh thich nghi chi déng véi méi trréng nhim tao nén cde so dé nhn thite cia chinh cha thé chr khéng kham pha mét thé gidi t6n tai déc lap bén ngoai chai thé. Tite ld nguéi hoc khéng phai thu déng tiép thu kién thitc do nguéi khac ap dat én ma chinh ban than ho HD kién tao kién thire méi - Kién thie va kinh nghigm ma cé nan HS thu nhan duge phai phi hop véi nhtng yéu cau ma ty nhién, x4 hdi dat ra. Tre la viée day can gin véi cde ndi dung thyc tin, phi hop véi trinh 49 nhjn thie cua HS, dép img nhu cdu xd hdi dat ra. - Kién thire duge HS kién tao théng qua con duéng duge mé ta theo so 46 sau: KT va kinh Phan doan,] Kiem Thich Kién thite] + tH Ky by} nghigm da cé gidthuyét] —[nghiém} | nghi méi That bai So a6 1.2 Vi dy 7: Xét quan hé gitta hai duéng thing a, b trong khéng gian khi ale,bLc,b vac khéng cé diém chung. 36 Vén tri thite da co: Trong mat phing néu a _Le,b Le suy ra a//b. Dy dodn: Trong khong gian néu a Lc, b Lc suy ra ai/b. Kiém nghiém: Nhan thay néu a,b,c <(P) thi luén 6: alo, b Le suy raallb Trong hinh lap phuong ABCD.A,B,C,D,. Xét cdc ip canh AA, va BC hay cp canh BD va C,D, nhan thay. - AA, vi BC cing vudng géc véi AB nhung ching khng song song véi nhau, - BD va C,D, cing vung géc vai DD, nhung ching khéng song song véi nhau, Sai im: Dy dodn: “Trong khéng gian néu a Lc, b © suy ra a//b” Li sai. Diéu chink; Trong khéng gian alc,btc, b va c khéng cé diém chung thi 6 thé a/b hoe a va b chéo nhau. Thich nghi va rit ra tri thike méi: Trong khéng gian cho a Lc,bLe,b va c khéng cé diém chung. -Néu a,b,ec(P) thi a/b - Néu a,b,e¢ (P) thia va b chéo nhau. Nhu vay cac kién thie va kinh nghiém da c6 cia HS 1a tién dé quan trong trong viée thiét ké va t6 chit ‘ic hoat dng hoc tip. Cac hoat déng hoe tap duge GV thiét ké da trén dac diém ndi tai cua kién thitc chita trong né va quan trong hon nira 1a xuat phat tir kién thire va kinh nghiém da cé cua HS c6 lién quan dén kién thite can day nhim goi d6ng co, tao nhu cau nhan thire va gay niém tin & kha nang PH van dé, giai quyét van dé 6 HS. - Song song véi vige hinh thinh kién thite 1a sy hinh thanh céc hinh d6ng tri tug. MGi mét kién thite duge hinh thinh déng théi véi vigc HS chiém Tinh duge cach thite tao ra kién thé 6, tite 14 hinh thanh cdc thao téc tri tug tuong img. Diéu 46 néi én ring mdi khdi nigm ton hoc, mdi qui luat toan 37 hoc can duge Ii gidi tuong minh truéc khi tién hanh t chite cho HS dé ho hanh déng véi timg nhiém vy cy thé, giai quyét tig nhiém vu cho téi khi hoan thanh nhigm vy. Ban chat ciia qué trinh day hoc 14 qué trinh nhfn thite cia HS, a6 chinh 1a qua trinh phan anh thé gidi khdch quan vio y thie ca HS. Qué trinh nhan thie cua HS vé co ban giéng nhu qua trinh nhan thite chung, tire 14 ciing dién ra theo quy lugt: “Ti tree quan sinh ding dén twe duy trieu tong va tie te duy tri tong tro vé the tién”. Tuy nhién, qua trinh nhan thie cia HS lai c6 tinh dc déo so véi qué trinh nhan thite ctia céc nha khoa hoe, béi vi duge tién hanh trong nhing diéu kign su pham nhdt dinh. Theo nhimg nghién ctu cia nha tam ly hoc ni tiéng Jean Piaget vé cdu ‘ric iia qué trinh nbn thie thi tri tug cia HS kh6ng bao gid téng réng va nhan thire cia con ngudi & bat ctr cdp d6 nao déu thy hién cdc thao tac tri tué théng qua hai hoat d6ng déng héa va diéu img. Su dong héa xuat hign nhw mét co ché gin gitr cdi da biét trong tri nhé va cho phép ngudi hoc dya trén nhimg khdi niém quen biét dé gidi quyét tinh huéng méi. Sy didu ing xudt ai hign khi ngudi hoc van dung nhing kién thite va ky nang quen thude 48 quyét tinh huéng méi nhung 4 khéng thanh céng va dé giai quyét tinh huéng nay ngudi hoc phai thay di, digu chinh, thim chi phdi loai bo nhimg kién thu va kinh nghiém da cé. Khi tinh huéng méi da duge giai quyét thi kién thire méi duge hinh thinh va duge bé sung vao hé théng kién thire da 6. Nhu vai , qua trinh nhan thire cua HS, vé thyc chat la qua trinh HS xay dyng nén nhitng kién thie cho ban than théng qua cdc hoat déng déng héa va diet tg cdc kién thire va ky ning 4 cé dé thich img véi méi trudng hoc tap méi. Day chinh la nén tang cua ly thuyét kién tao trong day hoc. 1.4.2. TCPH thé hién trong PPDH theo ly thuyét kién tao: Vao nam 1993, M. Briner da viét: “Nguoi hoc tao nén kién thie cua ban than bang cach diéu khién nhing y tuéng va cach tiép cén dya trén nhing kién thite va kinh nghiém da c6, 4p dung ching vao nhimng tinh huéng méi, 38 hop thanh tong thé théng nhat gitta nhig kién thie méi thu nhdn duge véi nhimg kién thir dang t6n tai trong tri 6c”. [1, 207] Mic di cé nhiing cach dién dat khac nhau vé kién tao trong day hoc, nhung tat ca cdc céch néi trén déu nhan manh dén vai trd chu dong cia ngudi hoe trong qué trinh hge tap va cdch thite ngudi hoc thu nhan nhing tri thire cho ban than. Theo nhiing quan diém nay, ngudi hoc khéng hoc bang cach thu nhan mét cach thy déng nhiing tri thirc do nguéi khac truyén cho mét cach ap dat, ma bing cach dat minh vao trong mét méi trudng tich cuc, PH ra van dé, gidi quyét van 4@ bang nhing kinh nghiém da c6, sao cho thich tmg véi nhiing tinh huéng mdi, tir 46 x4y dung nén nhimng hidu biét méi cho ban than. Theo Vugotski, méi cé nhan déu cé mot “Ving phat trién gan nhat” cia riéng minh, thé hién tiém nang phat trién cua cd nhan 6. Néu cdc hoat déng day hoc duge t6 chite trong “Ving phat trién gan nhdt” thi sé dat duge higu qua cao. Vugotski con nhan manh ring vin héa, ng6n ngit va cac tong tac xd hdi cing tic dng dén viéc kién tao nén tri thre cua mdi ca nhan. Vie kién tao kién thie 14 hoat déng tri tué cia nguéi hoc. Do dé day hoc 14 phai day hoat dng, t6 chit cdc tinh hung hoe tap di hdi sy thich ng cia hoc sinh, qua dé hoc sinh PH va kién tao duge kién thir, déng thoi phat trién tri tug va nhdn céch cia minh. Kién thie méi cia hoe sinh chi xé ip trén co nhimng kién thar da c6, déng thoi lim bién déi nhimg quan niém cii sai 1am hodc trai nguge véi n6. Vige hoc tap sé thudn Igi va ¢6 higu qua hon qua viée thao luan va tranh ludn gitta nhiing ngwai cing hoc. Diém khéi dau cua hoat dng hoc tap la TC va PH mét van dé phai giai quyét. M6 hinh day hoc theo quan diém kién tao dugc hinh thinh nhu sau: Kham phi —> Cau hoi cia HS — Khao sit cy thé —> Phan anh — Kién tao tri thite méi. Cé hai loai kign tao trong day hoc dé la: 39 Kién tao co ban (Radical Constructivism): Kién tao co ban la mét quan diém nhan thire, nhan manh téi cach thite ca nhan xdy dyng tri thire cho ban than trong qua trinh hoc tp. Nhu vay, cé thé néi kién tao co ban dé cao vai trd cua mdi ca nhan trong qué trinh nhan thite va céch thite cd nhan xAy dung tri thie cho bin than, Kién tao co ban quan tim dén qua trinh chuyén héa bén trong cia c4 nhan trong qué trinh nhan thie. Sy nhén manh téi kién tao co ban trong day hoe 14 sw nhdn manh t6i vai trd chi dng TCPH, tich eye tim ti, khém phd ctia ngudi hoc, nhung cing nhan manh téi sy cé lap vé té chite nhan thite cla ngudi hoe. Kién tao xa héi (Social Constructivism). Theo Nor Joharuddeen Mohdnor: “Kién tao xd héi la quan diém nhdn manh dén vai tré ctia céc yéu té vin héa va cdc diéu kién xa héi va su tac déng ctia cdc yéu té dé dén su hinh thanh kién thitc Vé kién tao xa hi trong day hoc mén Todn & nha trréng, Jim Neyland a néi: “... Todn hoc phai diege xem xét nine sy kién tao mang tinh xa héi. Gido duc todn hoc cé J nghia tich cue thong qua nhiing gi ma HS kién tao lai ‘mét cach xa h6i nhiing tri thite ctia qué Khie thainh nhitng tri thite hién tai”. Ca hai quan diém trén déu khang dinh va nhan manh vai trd trung tim. cla ngudi hoc trong qué trinh day hoc, thé hién & nhimg diém sau: - Ngudi hoe phai chi dng va tich eye trong vige dén nhén tinh huéng hoc tip méi, cha dong trong viéc huy dong nhimg kién thite, ky ning di c6 vao kham pha tinh hudng hoc tap méi. - Ngudi hoe phai cha dng béc 19 nhiing quan diém va nhing khé khan cla minh khi dimg trudc tinh hudng hoc tap mi - Ngudi hoc phai chi déng va tich cue trong viée thao luan, trao déi théng tin véi ban bé va voi GV. Viée trao déi nay phai xuat phét tir nhu cdu ctia chinh ban than trong viéc tim, PH nhimg giai phap dé gidi quyét tinh hudng hoc tip méi hoc TC khdm pha sdu hon cdc tinh hudng da cé. 40 - Nguéi hoc phai ty diéu chinh lai kién thie cua ban than sau khi da Tinh héi duge cdc tri mai, thong qua viée PH va giai quyét cdc tinh huéng trong hge tip. Tuy 48 cao vai trd trung tim cia ngudi hoc trong qu trinh day hoc, nhung quan diém kién tao khéng lam lu mé “Vai «rd 16 chite va diéu khién qué trinh day hoc” cua GV. Trong day hoc kién tao, thay cho vige nd lye giang giai, thuyét trinh nhim truyén thy tri thite cho HS, GV phai la nguéi chuyén héa cde tri thite khoa hge thanh cée tri thite day hoc véi vige xdy dung céc tinh huéng day hoc chia dung cde tri thite cdn linh hGi, tao dung nén cdc mi truéng mang tinh xa hdi dé HS kién tao, PH nén kién thire cho minh. Khi day hoc theo ly thuyét kién tao, GV cé nhiing nhigm vu sau: - GV cin nhan thite duge kién thire ma HS da c6 duge trong nhing giai doan khée nhau dé dua ra nhiing 16i huéng dan thich hgp. Lai huéng din phai tha man ba yéu edu sau: Yéu cdu 1: Loi huéng dan phai dia trén nhimg gi ma méi HS da biét. Yéu cdu 2: Lai huéng din phai tinh dén cde y twéng todn hoc cla HS phat trién tu nhién nhu thé nao. Yéu cdu 3: Léi huéng din phai giup HS cé sy ning d6ng tinh than Khi hoe todn. - GV cing la ngudi “Céng tc tham hiém” voi HS hay n6i céch khéc GV ciing li ngudi hye cing voi HS. - GV can tao diéu kién dé HS tham gia cac hoat déng cé thé lam ting cc hiéu biét ton hoc thye sy cho HS. &c day hoc theo LTKT, 1a 16i cuén, hap din HS, nhung né doi héi su né lye c6 ging cua ca GV va HS. Theo nha nghién ciru Cobb va Steef (1983) thi GV cdn phai “Lién tuc cd gdng dé nhin nhdn ca hanh déng cia chink minh va ctta ca hoc sinh tit quan diém ctia HS”. Néu ta thyc hign viéc day hoc theo LTKT tét thi higu qua cia vie day hoc Ia rat cao [36]. 41 LTKT 1a ly thuyét vé vic hoc nhim phat huy téi da vai trd tich cyc, chi dong va sang tao cua nguéi hoc trong qué trinh hoc tap . LTKT quan nigm qué trinh hoe toan 1a h c trong hoat dong; hoc 14 vugt qua chuéng ngai, hoc théng qu: hoc théng qua hoat déng giai quyét vin dé, sy tong tac xa hd LTKT quan niém qua trinh day hoc 1a qué trinh: GV chi déng tao ra cdc tinh hudng hoc tip gitp HS thiét lap cac tri thire can thiét; GV kién tao bau khong khi tri thite va x3 héi tich cuc gitip ngudi hoc ty tin vio ban than va tich cue hoc tip; GV phai ludn giao cho HS nhiing bai tp gitip ho PH, tai tao cdu tric tri thite m@t céch thich hop va GV gitip 4& hoc sinh xc nhan tinh dang din cia cde tri thite vira kién tao. , theo quan diém cia LTKT thi hoc Toan khéng phai la mot qué trinh tiép thu mét cach ky ludng nhimg kién thite duge déng géi, duge GV truyén dat mét cach dp dat, ma phai duge tiép thu mét cach chi dong. HS phai cd ging TC, ty tim tdi va PH tri thie cho minh théng qua chic cdc hoat dgng cia GV. Cac hoat dong nay duge hiéu mét cdch rng rai 1a bao gbm nhitng hoat d6ng vé nhan thirc hode vé y twéng. 1.5. Tiép cfn phat hign thé hign trong day hoc ty hoc: 1.5.1. Ty hge: Chi tich Hé Chi Minh 1a mét tim guong sang vé tu hoc. Quan niém vé tu hoc, Nguéi cho ring: "tw hoc 1a hoc mét cach ty déng" va "phai biét ty dong hoc tap" [37]. Theo Ngudi: "ty dong hoc tGp" tire 14 ty hoc mot céch hoan toan ty gide, tyr chu, khong dgi ai nhc nhé, khong ché ai giao nhigm va, ma ty minh chit déng vach ké hoach hoc tap cho minh, rdi ty minh trién khai, thyc hién ké hoach dé m@t cach ty gidc, tu minh lam chi théi gian dé hoc va ty minh kiém_ tra danh gid vige hoc ciia minh Nguyén Canh Toan [29, tr. 59] cho rang: "Ty hge la tr minh dng nao, suy nghi, sir dung cac nang lve tri tué va 6 khi ca co bap va cac pham chat khée ctia nguéi hoc, ca déng co, tinh cam, nhén sinh quan, thé gidi quan dé 42 chiém linh tri thie nao 46 cua nhan loai, bién tri thite dé thanh sé hitu cia chinh minh", Thai Duy Tuyén [31, tr. 302 ]: "Ty hoe ld hoat 6ng chiém linh kién thite, ky ning, ky xdo, ... va kinh nghiém lich sit - x3 hi loai ngudi néi chung va chinh ban than nguéi hoc”, Nhu vay, tir cde quan nigm vé ty hoc ca cdc tae gid, ching 61 cho ring: Ty hoc la ty minh TC cac nguén tri thite, dng no, suy nghi, str dung cae kha ning tri tug (quan sat, so sinh, phan tich, tng hgp, ...) va ¢6 khi cd co bap cing cdc phim chat khéc nhu dng co, tinh cam, nhan sinh quan, thé giéi quan dé PH va chiém linh mét linh vue hiéu biét nao 46 cia nhan loai, bién Tinh ‘vue dé thanh sé hitu cia riéng minh, Tw hoc dién ra dudi nhiéu hinh thite, 06 thé ty hoc dudi sw diéu khién true tip cla GV véi su hé tro cla cde phuong tién ky thuat 6 trén lop. Tu hoc 6 thé 1a hoc qua céc tai ligu lién quan dén mén hoc va cdc huéng din, yéu cau cua thay déi véi mén hoc. Ty hoc cing cé thé dién ra nhim dap img yéu cdu hidu biét riéng, bé sung va mo rong nang cao kién thie trong chuong trinh dao tao trong truéng hay nhim mo mang hiéu biét cita minh. Trén co sé ly ludn vé tw hoc, ty nghién ciru cing nhw cae mite d6 nhan thite duge phan tich thinh nhiéu c4p 46 tir thap dén cao theo phn loai cla B.S.Bloom: nhan biét, théng hiéu, img dung, phan tich, tong hop, dénh gid. Ching tdi thdy ty hoc, ty nghién ciru déi véi HS c6 vai tro rat quan trong béi né phat huy ngi lye cia ngudi hoc, nang cao higu qua hoc tip, hoc cach hoe, gitip HS biét cach tiép can nghién ciru va PH van dé. 1.5.2. Tiép cin phat hign thé hign trong day hoc ty hoc: Day ty hoc la nguéi GV phai chuyén niém dam mé hoc tap cho HS, dé ngudi HS hoc voi su ty gide, tich ewe, chi dong va sang tao. Hoc tap véi sw dc lap cao nhim n&m bit cdc tri thite va cdc k¥ ning, ky xdo. Cé thé néi ring trong hoat déng hoc da cé ty hoc, néu ca nhan nao dé thye sy tré thanh chi. thé hoc, thi déng théi nguai dy cing 1a ngudi tu hoc. Khac véi cdc hoat déng 43 khac, hoat dng ty hoc ldy chi thé lam déi tuong hoat déng. O day dién ra qua trinh con nguéi nhim lam thay déi chinh ban than minh. Hoat d6ng ty hoc dién ra theo co ché "huéng ni" nghia la tac dong va lim bién di cdc qua trinh tim ly, cdc cdu tric nhan thite da dat duge cia chinh ban than chi thé. Déng théi hoat déng ty hoc cdn chiu sw chi phéi ctia quy luat khach quan khéc ca qué trinh 46. M6t mat dac biét quan trong cia day viée hoc la day ty hoc. Kho tang vin hod cia nhan loai 18 v6 tan, dé cé thé séng va hoat dong suét déi thi phai hoc suét dai, 48 hoc duge suét doi thi phai c6 kha nang ty hoc. Kha nang nay cdn duge rén luyén ngay trong khi con 1a HS ngéi trén ghé nha trong. Vi vay qua trinh day cho HS ty hge la v6 cing quan trong né giup HS biét céch TC, tim kiém cée nguén tri thite cin hoe tap, tir dé nghién iru, tim ti, PH dé bd sung kién thite can thiét cho ban than. Theo gido su Nguyén Canh Toan trong “qué trinh day - ty hoc” gom. hig hinh thé sau: - Lam viéc theo nhém nhé (trao déi y kién, khuyén khich tim tdi, PH...) - Thue hign nhiing k¥ thuat hé tro tranh Juan, - Tin céng nao, day thuéng 14 bude thir nhdt trong su tim toi, PH va GQvD. - Bao céo va trinh bay (thyc hign nhiéu cach lam, ty cd nhan viét, trinh bay 6 nhém nhd, béo céo cla nhém trude cd lop) Khi huéng dan va gitp HS ty hoc, GV 4a yéu cau HS phai hoc tip va lam viéc véi tac phong cua mét nguéi nghién ctu nhu: sp xép, phan loai, so sdnh d6i chiéu, phan tich, ty tim vi dy minh hoa, ... véi nhiing yéu cau dé, qua ty hoe, ty nghién ciru va qua nhimg hoat déng hgp tic, HS hoc duge nhiéu nang lye pham chat, gitp ho cé thé tiép tuc ty hoc, tw nghién ctru vé sau va ty nghién ciru sudt di. Tir 46 HS c6 kha nang TC, PH va GQVD, cé tac phong cong nghiép, tu duy dc lap, sang ta0, 44 Trong xa hdi hign dai, ty hoc sudt di La mét doi hdi co ban ciia con ngudi, giup ho cé kha nang thich mg cao truée moi tinh hudng cia doi séng bat mhip duge sy bing né cia thong tin, khoa hoc va cng nghé. Hinh thinh ning Iye ty hoc cho HS tré thanh mt myc tigu co ban cia gido duc nha trudng va quan ly nha trong phai hudng t6i myc tigu 46. Trong day hoc Ton dic biét 1a trong day hoc giai bai tap toan thi yéu 16 ty hoc 6 vai tr quan trong, vi ty hoc bai ci, ty lam bai tap vé nha khéng chi gitp HS cing e4 tri thie, rén luygn ky ning ma edn gidm bét thdi lugng lam viée trén lép. Ngay nay vi sy bing né cia khoa hoc ky thuat, lung théng tin duge cAp nhat nhanh chéng véi sé Iugng rat én, séch bao va cdc tai ligu tham khao nhiéu, néu khéng ty hoc, tu nghién citu thi voi thai long han ché 6 trén lop ngwai GV khéng thé cung cp day di moi théng tin cho HS. Hoat déng tu hoc Toan cé nhitng dic trung néi bat sau: + Tinh déc lap ngudi hoc 14 téc nhin dau tién thye hign phuong phap hoe, tir dau cho dén khi két thac qua trinh hoc. Nguai hoc dam nhan vai trd mu chét nay bang sy himg thi, tham gia tich cye va cé tréch nhiém trong sudt qua trinh hoc. + Vé mat dong co, trong ty hoc cé tinh ndi sinh, ty kich thich, ty xc dinh. duge dong co, mye dich ho: ip dua trén trich nhigm e4 nin va sy digu khién cia ¥ chi + Cé kha nang lya chon cao, rong ca vé ndi dung, phuong phép va hinh thuc té chite hoc tap phi hop voi chu thé nhan thire va cac diéu kién hoc tap. + Mang tinh cd nhan cao, dya trén tiém nang va trach nhiém cia ngudi hoc. Theo ching t6i TCPH trong day ty hoc chinh 1 goi dng co hoe tap va tao ¥ chi hoc tap Béi vi déng co hoc tap thé hién @ nhu cau nhan thirc, hing thi nhén thc, déng co cé tinh chat xa héi va thé gidi quan. Thiéu dng co thi khong thé dién ra hoat déng nhan thirc, hoc tap, HS cing khéng cé himg thi dé hoc tap. Hing tha va tinh tu gidc 1a yéu t6 tam ly dim bao tinh tich cue va déc 45 lap trong hoc tap. Humg tha la sy thac day bén trong lam gidm su cing thing, mét méi mé dudng cho sy hiéu biét, lam cho vige ndm tri thite thoai mai dé dang hon. Y chi hoc tap thé hién 6 tinh muc dich, tinh kién tri, tinh than khic phuc khé khan dé hoan thanh cde nhiém vu hoc tp 1 yéu t6 quan trong dé tw hoe thanh céng, thiéu ching vige ty hoc sé khong c6 két qua. Y chi hoc tap va déng co hoc tap cé y nghia quyét dinh trong qua trinh hinh thinh va phat trién ning Ive ty hoc cla HS. Vi xét cho cing, cht lung hoc tap phai la két qua tngc tiép cia sy nd Iye cua chinh ban than ngudi hoc. Néu ngudi hoc khéng xac dinh duge vai trd quyét dinh cia minh trong sy thanh bai ciia sy hoe thi khong bao gié ty hgc thinh cng. Chi khi da xde dinh duge muc dich va déng co hoc tap dung dan, HS mdi cé thé phat huy duge "ndi bre" trong hoc tap, tr dé két hop cdc yéu t6 "ngoai lye" khac di ich hop ly 1.6.Tiép cn phat hign thé hign trong day hoc kham pha: 1.6.1. Day gc khim ph dng dién ra mét thu dug két qua cao, Phuong phip day hoc khdm pha duge xudt phat tir If thyét hoat dong cua A.N. Leontiey va R.L. Rubinstien tir nhimg nam 1940. Tuy nhién, ngudi c6 céng nghién cttu dé 4p dung thanh céng phuong php nay vio thyc tién day hoc la Jerme Bruner véi tac phim néi tiéng “Qua trinh gido duc” (the process of education, 1960), trong dé tac gia chi ra cde yéu t6 co ban cla phuong phap day hoc nay 1a: + GV nghién ctru ndi dung bai hoc dén mite d6 sau can thiét, tim kiém nhimg yéu t6 tao tinh hudng, tao co héi cho hoat dng khim phi, tim tdi. + Thiét ki ic hoat dng ciia HS trén co sé dé ma xdc dinh cdc hoat dng chi dao, t chire cia GV. + Khéo Iéo dat ngudi hoc vao vj tri ciia nguéi khdm pha (khdm pha ra cai méi cia ban than), t6 chire va digu khién cho qua trinh nay duge dién ra ‘mt cdch thudn loi dé tir 46 ngudi hoc x4y dung kién thir cho ban than. 46 Khai thac ni dung bai hoc chang ta cé thé tao ra nhimg tinh huéng trong day hoc dé HS ty khém pha ra nhiing tri thire méi cho ban than, Cach day hoc nhu thé goi 1a phuong phap day hoc khém phé (cd hudng din), Theo phuong phap day hoc nay, nhimg gi ngudi GV dinh théng bao cho HS mét cach khién cudng sé duge HS ty kham pha ra; HS ty c6 duge nhig tri thite, ki ning méi, chtr khng phi 1a thy déng tigp thu nhimg tri thite, ki nding do thay truyén thy cho, Hoat déng khém pha cé thé théng qua cae hogt dng: tra loi cdu héi, dién bang, lip bang, gidi todn,... Trong day hoc kham pha, nguéi GV phai khéo Iéo dat HS vao dia vj ngudi PH lai, ngudi kham pha lai nhiing tri thite di sin vin héa cia loai ngudi, cua din tc. Quyét dinh higu qua hoc Ja nhimg gi HS kim chit khéng phai nhing gi GV lim. Vi vay viée soan gido dn phai tap trung vio thiét ké cdc hoat déng ciia HS chir khéng phai tap trung vio thiét ké cae hoat dong ca GV. Tuy nhién sé lugng hoat dng. va mite d6 tu duy adi hoi & mdi hoat déng trong mét tiét hoc phai phi hop véi trinh 49 HS 48 6 da thoi lugng cho HS thye hign HD khim phi, ap len trinh 46 cao ty theo ning lye tu duy cia HS va duge 18 chite thye hign HB Kham pha trong hoe t€p 6 nhiéu dang khde nhau, tir trinh 46 dl ‘in km phé. theo cd nhan, theo nhém, tiy theo mite d6 phite tap cia van dé Vi vay, trong ho kham pha, GV can cung cap nhiéu tinh huéng dé HS c6 thé dat cu hoi, kham pha va thye nghiém cho dén khi tim ra duge cde nguyén tic, cic y tuéng, méi lién hé co ban trong cau tric mén hoc, Can td chite cho HS tién hanh cac hanh dng hoc tap twong tng véi cdc hinh thire biéu hién cita cdu tric (hanh Ong thyc tién, hanh déng mé hinh héa, hanh ng khai quat héa); theo phuong phap chung 14 suy lun quy nap, nghfa 14 tir cac hanh dong trén cdc vat ligu cu thé dé rat ra cde nguyén tic chung. 1.6.2. TCPH thé hign trong day hge kham pha: Qua sy phan tich trén ta thdy ring day hoc khém pha la phuong phap t6 chit va huéng din cho ngudi hoc tu hoan thanh nhiém vu nhan thé nhim 47 dat duge nhimg myc tiéu xac dinh qua hoat dng kham phd. Trong day hoc khm pha HS ty tim tdi, kham pha, PH ra tri thire méi, céch thite hanh dong méi. Day hoc theo hinh thite khém phé dic bigt cha ¥ dén vige phat huy vai rd ddc lap, chi dong, sing tao, rén luyén tinh tich cye cua HS, Trin Ba Hoinh nhan dinh: “Day hoc bing cée HD kham pha c6 hudng din 1a mot trong cdc phuong phdp day hoc tich cyc, phat huy cao 46 tinh chi déng sing tao cia HS. Xét vé khia canh tim t8i, khém phé thi phuong phdp day hoc néi trén rdt gin véi phuong phdp dam thoai orixtic (vin dap tim tdi), day hoc GQVD va day hoc kién tao, chi khdc nhau vé cach té chite cic HD hoe tap”. Nhu vay gitta day hoc PH va GQVD, day hoe kién tg0 va day hoc kham pha cé diém giéng nhau Ia cé lién quan dén tim tai, kham phd, PH van 48. Chinh vi vay ma 6 su trong ty gitta cde mite dé thé hign cde phuong phap 46. Do vay TCPH trong day hoe kham pha cing chinh la TCPH trong day hoc PH va GQVD, day hoc kién tao, 1.7.Khao sat thye tién: 1.7.1. Khao sit qua di ngii gito vi Qua tryc tiép giang day cing nhu qua du gid, quan sat, trao doi vie day va hoc cia GV va HS, ching t6i thdy ring: * HS chi cé thé linh héi duge kién thite néu cé mét nén ting kién thire ving ving va kh nang sir dung kién thite 46 vao vige gidi thich, chimg minh hay tim tdi, PH kién thite moi. * HS tién hanh hoat d6ng hoc tap dya vao mét s6 yéu to: - Bat chuéc theo nhiing hoat déng ma GV da tién hanh, - Ap dung nhimg thao téc tu duy quen thuéc vao nhing vin Gi dU ra. - Khi gap nhiing van dé cé gi dé quen thudc hay nh§n ra duge yéu t6 nio dé d& quen véi mot van dé da ting giai quyét. * Kién thie Toan hoc duge trinh bay mét cach cé logic va hé théng chat ché tir lép 1 téi lop 12. Kién thie trude 1a nén tang, la co s6, ctia kién thire sau. Kién thie sau 1A su phat trién, su mé rong cua kién thie truéc. Da sé HS vin 48 lang tang trong viée tmg dung, khai thac, mo rong va phat trién kién thc. Diéu nay anh huéng lén téi viée Tinh hdi kién thire méi cua HS, Mét sé GV cé ché, c6 lic vin cha déi méi duge phuong phap day hoc. Dang nang vé thuyét trinh, chua phat huy duge ning lyc chi dng, tich cuc va sing tao cla HS trong day hoc. Dac biét 1a viée béi duéng nang lye TCPH kién thie cho HS trong giai bai tap Toan. Déi voi SGK hién nay long kign thie dua ra c6 phan dan trai, cde khdi niém, dinh li cha yéu 1a giéi thigu dé img dung, khéng chimg minh. Din dén khé khin cho GV trong viée khai thac, din dat cach gidi cdc bai Todn. Déng théi cdc bai tap trong SGK chura c6 nhiéu bai tap doi héi hoe sinh tu duy nhiéu trong qua trinh gidi, nhat 14 voi hoc sinh kha gidi. Vi vay, GV cin phai d6i méi tit céch soan giéo dn, d5i méi cach day..., 48 pha hop véi tinh hinh thye tin hién nay. Vi dy 8: Tigp cAn véi bai toan “Viét phuong trinh duéng tron qua ba diém M(J; 2), N(S; 2) va PCL; -3)” Day la bai tap trong SGK Hinh hoc 10 nang cao, NXB GD nam 2006 - Doan Quynh (téng chi bién), Van Nhu Cuong (chi bién), Dai da s6 GV va HS chi dig lai mét vi ich giai img dung truc tiép cong thire vi di cé trong sich giéo khoa ma chua cé sw phan tich, dao sau kién thitc dé HS c6 su TC bai todn tir cdc khia canh khdc nhau dé c6é su PH ra cae huéng gidi quyét khac nhau nhim phat trién tu duy cho HS. Chang han: Trong SGK Hinh hoc 10 dua ra hai céch giai, Céch 1: Goi I(x; y) va R 1a tam va ban kinh ca duéng tron di qua ba diém M,N, P.Tir digu kign IM =IN = IP ta cé hé phuong trinh: oe eee x=3 (x-1P += GD +043" F ly =-0,5 Vay I = (3; -0,5).Khi dé R? = IM? = 10,25, Vay phuong trinh duéng tron can tim la: (x-3)? + (y + 0,5) = 10,25 Céch 2: Gia sit phuong trinh duéng tron c6 dang: x? +y?+2ax + 2by +e =0 49 Do M,N, P thuge dug trén nén ta c6 hg phuong trinh sau: 29+10a+4b+e=0 6 4b=-0.5 10+2a-6b+e=0 [ssherae fis e=-l Vay phuong trinh duéng tron cdn tim 1a x? + y*— 6x +y—1=0 GO day ngudi gido vién méi chi chi cha trong vao viée day kién thite trong SGK, cho HS biét céch viét phuong trinh duéng tron duéi hai dang (x xo)? + (y= yo = RP x? +y? 42ax + 2by +c=0 (a@4b’>c) ma quén mat viée dao sau kién thite, tim tdi, PH cdi ban chét cia bai toan, din dén HS qua thu d6ng trong vige tiép nhan kién thitc Vi vay, nguéi GV cé thé dinh hudng bing cac cau héi goi mé dé HS c6 su TC van dé khdc nhau dé dua ra nhiéu huéng PH gidi quyét khdc nhau. Mét dug trdn duge xd dinh hoan toan khi ndo? Khi dé HS huy dong dén nhidu kién thire lién quan dén dudng tron nhu: dau + Biét tam va ban kinh: Lite nay ngoai céch xc dinh tam va bin kinh & trén HS cén cé thé PH thém cach sau day: Tam ciia dudmg tron 1A giao cia hai duéng trung truc cia hai canh tam gide tr dé ma din dén cach giai. - Viét phuong trinh hai duémg trung trye cla hai canh tam gide 1a (di), (da). = Gidihé phuong trinh hai an x, y { ° - Xd dinh duge toa d9 tam I(x; y), bin kinh R = IM + Duéng tron xdc dinh khi biét duémg kinh: Lic nay HS sé nghi dén vige xét xem tam gide MNP c6 phai ld tam giée vudng hay khong. Qua kiém nghiém thay ngay MV = (4; 0), MP =(0,-5), MN.MP=0 Suy ra tam gic MNP vuéng tai M, cho nén duéng tron can tim c6 tam 11a trung diém NP, ban kinh R = NP/2 = 10,25. 50 1.7.2. Khao sat qua hge sinh: Qua trao déi véi HS, cing nhu cho HS giai mét sé bai toan chung t6i thay ring: Chat hong da tra cua HS con yéu, s6 HS ty minh tiép thu va giai duge cae bai todn khéng nhiéu. Hau hét chua biét céch TC cdc kién thite lién quan dén bai ton din dén khéng PH duge huéng gidi quyét bai todn do dé viéc kién tao nén hé théng cdc bai toan cé phan bi han ché, Chang han: * HS thiéu kién thir cdn ban cé lién quan téi vin dé can gidi quyét. * HS khong thé lién két nhimg kién thite cdi lién quan véi van dé dat ra hode khong biét cdch van dung kién thire efi vao van dé méi nhy thé nao do dé anh hudng lén dén vige PH va GQVD. * Yéu vé PH hudng bién dai giai cdc bai toan Jing hye chuyén di bai ton *Ne (i tap todn, HS thuéng yéu trong viée khai ira, trong qué trinh én ddi ngén ngit, yéu vé kha nang quy la vé quen. Din dén, vii thée cdc bai todn va hé théng cdc bai todn lién quan sé gp khé khan. Ding thai s in dén nhiing sai lm rat dé mac phi. 1.8. Két luan chuong 1: Trong chuong 1, lun van di Kim sing t6 khdi nigm TCPH, trinh bay kha cy thé vé cdc phuong thite TCPH thé hién trong cdc phuong phdp day hoc lich cye va lim 10 duge vai tro quan trong cia vige dua céc phuong thite TCPH vao day hoc gidi bai tap todn, Day ciing 1a co sé khoa hoe 48 xy dung m6t sé bign phap su pham nhim gidp thay va tro cé thé day va hoc tét hon dic bigt 1a trong giai bai tip todn, Vi vay, ¢6 thé néi vige dua mot sé phuong thite TCPH trong day hoc gidi bai t@p Toan 1a hét re can thiét, Sl CHUONG 2: MOT SO PHUONG THUC TIEP CAN PHAT HIEN TRONG DAY HOC GIAI BAI TAP TOAN 2.1, Co’ sé khoa hoc dé dé ra phwong thite TCPH trong day hoc giai bai tép toan Cae phuong thite TCPH duge Iya chon trong day hoc giai bai tp toan dya vao mét sé diéu kién, dac diém day: 2.1.1. Duca vao yéu cau cita sich gido khoa méi Sach gido khoa duge viét theo tinh than 14 tai ligu ding cho c& GV va HS. Chinh vi vay ma sich gio khoa méi cé mét sé thay déi vé néi dung so véi sich gido khoa ii nhu: - Loai bé nhiing kién thie khéng that co ban, nhing yéu t6 cé tinh chat kinh vién, hoc thuat. ‘4ch gido khoa gidm nhe phan li thuyét, chi trong lién hé voi thyre trinh bay tiéu sit cia cdc nha Todn hoc 6 dau mdi chuong, muc “em cd biét?”, “cé thé em chua biét” tao swt hap dan, 16i cuén cho HS. - Sach gido khoa cung cdp nhing kién thitc vé gidi toan bing may tinh h dé a tai, ddy 14 mOt cong cy hitu higu giip HS tinh todn mot 1g hon. - Sé lugng bai tap khéng qua nhiéu, cdc bai tap duge sip xép tt dé dén khé, ban dau 1a cdc bai tap dp dung truc tiép Ii thuyét, tiép theo 1a ba p lign hé kién thie cit va bai tap kh6. Mt s6 van dé Ii thuyét vi khong cé diéu kién 46 trinh bay ciing duge dua vao bai tip. - Dé cao cac yéu té su pham. Dap tng viée déi méi PPDH, trang bi mot hé théng cac cdu hoi khach quan, tang cuéng tra, dang gia, ting cuéng tric nghiém khach quan. - So véi chuong trinh ci chuong trinh hién hanh cé nhiéu kién thie méi la. Sy thay déi trén nhim pha hgp hon vé tinh lién két gitta céc chong, cac mén va bé sung mét sé n6i dung todn hoc cho hoan chinh chuong trinh trung hoc phé théng va yéu cau thue té cia x4 hdi hién nay. Su thay di chi 52 yéu ciia sich gido khoa mdi la thay ddi cach trinh bay véi muc dich gop phan vao viéc cai tién phuong phap giang day cua thay va phuong phap hoc cua trd theo huéng phat huy tinh chi dng, tich eye va sing tao cia HS. HS duge truc tiép tham gia vao bai gidng ciia thay, duéi sy huéng dan cua thay giao, hoc sinh cé thé TC tri thire, PH ra van dé va tim cach dé GQVD d6. Sach giao khoa méi da gép phan giup thay tao diéu kign cho hoc sinh PH bang m9t hé théng cac cau héi va cdc hoat dong. Cac cau hoi va hoat déng nay nhim giap HS khéng bi thu déng khi nghe ging, tao diéu kién cho hoc sinh PH theo nhig mic 46 khac nhau 4é o6 thé tra lai cde cau héi, hode 48 thé hién cde yéu cdu ma HD dé ra. Déng théi sich gido khoa méi da chi ra cde HB tai timg thi diém 48 GV va HS xem xét, Nhing HB nay cing khé da dang, c6 thé 1a 6n lai kién thite cit hode dat van dé cho kién thre méi théng qua cae vi du cu thé, ggi y phuong phap, cach thire PH dé GQVD dat ra. Cach thie thye hign céc HD cling rit da dang, cé thé thay lim hoje cho HS PH cach GQVD. thye hi , hofe néu thanh van a8 48 ca lop cling thao lu: Tham chi, i dung m6t HD cé thé bién thanh mét cau tra, Sich con dua thém phan dan dit dé HS cé thé tu hoc, ty PH van dé, tu kiém tra dinh gid. 2.1.2. Dwa vao yéu cdu déi méi PPDH toan & trudng phé théng hign nay Dé dap img yéu cau cia sy nghiép cong nghiép héa va hién dai héa dat nuée, vige day hoc khong con chi bé hep véi vige truyén thy tri thire, mi con phai trang bj cho HS kha ning tim tdi, kham phd, PH tri thite, C4i cét 10i trong HD hoc cia HS 1a lam cho cac em vita ¥ thire durge déi tugng can tinh hi, vita biét cdch chiém linh cdi cé Tinh hdi 6. Chinh tinh tich eye TC, tim tai, PH nay ciia HS trong HD hoc quyét dinh chat lugng hoc tap. Chinh vi vay trong nhitng nim gan day viée déi méi PPDH 6 nuéc ta duge dit ra mét cdch bite thiét va di cé mét sé chuyén bién tich cyc. Hinh thire gido duc truyén thu mét chiéu, hoc tap thy dong, chi yéu 1a ghi nhé kién thite dé d6i phé véi thi ctr dugc chuyén sang hinh thite hoc tap tich cuc, char 53 Ong, sang tgo, chi trong hinh thanh ning lye ty hoc, ty PH va GQVD duéi su gidp dé, huéng dan, té chite cua GV. Déi méi cac hinh thire t6 chire giao dye lim cho vi hoc tap cia HS tré nén li tha, gin véi thyc tién, gin véi cuge séng; két hgp day hgc c4 nhan véi day hoc theo nhém, ting cudng sy tuong tac, gitp d¢ lan nhau gitra HS trong quy trinh gido duc. Bén canh vige van dung nhimg wu diém cia céc PPDH truyén thong, Céc PPDH hign dai 4 duge cae nha su pham, céc thay c6 gido nghién ciru van dung vio gig day ca minh. Dé 14 céeh thite day hoc theo 1éi phat huy tinh tich cyc, cha déng ciia HS, vi thé thuéng goi la PPDH tich cc. 6 46, GV 1a ngudi gitr vai trd hudng din, goi ¥, t6 chite, gitip cho ngudi hoe ty TC, tim kiém, PH nhiing tri thite moi theo kiéu tranh ludn, thao ludn theo nhém. Nguoi thay cé vai trd 1a trong tai, cé van diéu khién tién trinh gid day. GV 1a ngudi néu tinh huéng, kich thich hung tha, suy nghi va phan sir céc y kién d6i lap cua HS; tir dé hé théng hod c: 8, tng két bai ging, khdc sdu nhing tri thitc cin nim vimg. Gido an day hoc theo phuong phap tich cuc duge thiét ké kidu chiéu ngang theo huéng song hanh gitta HD day cia thdy va hoe ca PPDH tich cyc trd. Uu diém dit cha trong ki nang thyc hanh, van dung gidi quyét cc vn dé trong thye tién, coi trong rén luyén kha ning tim toi, PH va ty hoc cia HS. Dac diém ciia day hgc theo phuong phap nay 1a gidm bét thuyét trinh, dign giai; ting cudng dan dit, diéu khién, t6 chitc, xir ly tinh huéng song néu khéng tp trung cao, HS sé khong hé théng va logic duge cdc kién thite trong bai. Yéu cau cia PPDH tich cue cin cé cdc phuong tién day hoc, HS chun bj bai ki 6 nha tude khi dén 16p va phai manh dan, ty tin bGc 16 y kién, quan diém cia minh. GV phai chuan bi ki bai giang, thiét ké gid day, luong true cac tinh hung dé chi dng 6 chite gid day c6 sy phdi hop nhip nhang gitra HD ciia thay va HD cua tro PPDH tich cue tuy cé nhiéu wu diém nhung cing cé yéu cdu cao nh vay, nén thyc trang céng tc day hoc trong nha trréng phé thong hién nay con gap khéng it khé khan. Nhiéu GV day hoc vin rit lac hau, chi theo 16i dién 54 giang don diéu, khéng déi mdi, khéng str dung dug cdc trang thiét bj hé try cho viée day, khéng cht y dén nguai hoc. ‘Nguyén nbn cua tinh trang nay 1a do co sé vat chat, phuong tign day ‘va hoc 6 cde don vi con rat nhiéu thiéu thén, HS chua chim chi trong hoc tap, sé déng chua chuan bi bai truéc khi dén lép. Mat khdc 1a do ban thin nguéi GV thiéu nang ddng, hoc hoi, chim déi méi, nha trudng chua quan tim thoa dang dén vige cai tién PPDH. M6t nguyén nhan nita 1a PPDH nay di hoi nhiéu thdi gian trong qué trinh day hoc trong khi dé thoi lugng trén lop 06 han; dé c6 higu qua phuong phap nay doi hoi phai cé nhiéu tai ligu hd tre cho vige day hoc; PPDH nay khéng phai thich hgp véi moi HS va GV; khé khan lién quan téi kha nang sing loc, la chon hgp li dé phéi hgp céc PPDH khong truyén théng trong day hoc Toan. Dé khic phuc tinh trang nay, cn cé su phéi hop déng b6 nhu: it chat, ddi mdi va cuang co si 1g thém cde trang thiét bj phyc vu day va hoc trong cdc nha trréng, GV cin phai duge béi dung, phai kién tri day hoc theo PPDH tich eye, 18 chite cde HD nhan thite tir don giin dén phite tap, tir thap dén cao, hinh thanh théi quen cho HS. Day manh hon nita céng tic x4 hGi hoa gido duc. Méi PPDH déu cé nhiing uu va nhuge diém riéng, khong cé phuong phap nao la chia khod van nang. Vige nghién citu ki timg bai day, timg dic diém bé mén va déi tugng ngudi hoc dé c6é su phéi két hop da dang cdc PPDH la vig ¢ can lam cia mdi GV dé nang cao chat lrgng giao duc, dap img yéu cau cla su nghiép cong nghiép hoa, hién dai hoa dat nuéc trong giai doan hign nay. 21. 3. Duca vio nhitng khé khin ma GV gdp phai khi day hgc theo chuong trinh sich giéo khoa méi Thoi gian tiép cn véi chuong trinh sich giéo khoa méi, véi yéu cau 46i méi PPDH con chua nhiéu, lai thiéu cdc tai ligu vé viée t6 chite day hoc nén GV con ling ting trong vige 18 chire day hgc theo phuong phap méi. Mt 55 sé GV van cén cé ché, 06 lic dang con nang vé thuyét trinh, chua phat huy duge kha nang chi dong, tich cye va sing tao ham tim toi, PH cho HS trong day hoe. Phan phéi chuong trinh cta B6 Gido duc va Dao tao cdn c6 ché chua dugc hop ly. Véi mét khéi Iwong kién thir cdn truyén dat twong déi nhigu ma gido vién phai day theo ding phan phéi chyong trinh quy dinh nén cé phan tao tam ly e ngai cho nhiéu GV trong viée déi méi phuong phap day hoc. Déi v6i sich gido khoa méi, lugng kién thire dua ra cé phin dan trai, cde khdi niém, dinh ly ch yéu la giéi thigu dé tmg dung, khéng chtmg minh. Dan dén khé khan cho GV trong viée khai thc, din dat HS khi gidi cdc bai toan. Dong thdi cdc bai tip trong sach gido khoa chua cé nhiéu bai tip ddi héi HS tw duy nhiéu trong qué trinh giai, nhat la véi HS khé gidi, lim han ché viée phat trién tu duy cho HS, Chinh vi mhing ly do trén ma ngudi GV can phai ddi méi tir céch soan gido an, cach day... 48 phi hop voi tinh hinh thy tién hign nay. 2.1.4. Dya vo trinh dé nhgin thite cia HS Qua khdo sat va thyc tién su pham cho thay, chat lugng dai tra cla HS. con yéu, s6 HS ty minh tiép thu va gidi duge cac bai toan khong nhiéu. Hau hét chua biét céch TC cdc kién thite lién quan dén bai toan din dén khéng PH duge huéng giai quyét bai todn do d6 vigc kién tao nén hé théng cdc bai toan c6 phan bi han ché. Nguyén nhan 14 do HS thiéu kién thire cin ban cé lién quan ti van dé can giai quyét, khong thé lién két nhing thie ci ve dé dat ra hodc khéng biét cdch van dung kién thire cii vao van dé méi. Y PH huéng giai cdc bai toan, nang luc chuyén di bai todn, chu ngén ngit, yéu vé kha nang quy la vé quen. Yéu vé ky nang du dodn, k¥ ning dung suy luan dign dich, ky nang nhin nhén van dé duéi nhiéu géc dé khdc nhau... dé PH va GQVD tt dé tim nhiéu cach GQVD dé. Chinh vi vay ma chong trinh trung hoc phé théng hién nay cé nhiéu thay d4i so véi truée day, dd phan ra thinh ba ban 1a ban co ban, ban x4 hoi 56 va ban ty nhign, Vige phan thinh cdc ban hoc nhu vay 1a hoan toan phii hop vi né sé tao nén sy déng déu vé trinh 49 ciia HS trong cing mét lop. HS kha gidi {Gp trung vdo ban ty nhién va hoc theo chuong trinh ton nang cao; céc em trung binh, yéu, kém thi hoc chuong trinh toan co ban, Diéu nay tao nhiéu diéu kign thudn Igi cho viée té chite day hoc theo huéng TCPH. 2.2, Mét sé dinh hwéng su pham ciia viée dé ra phwong thirc TCPH trong day hge giai bai tp toan Dinh huéng 1: Cée phuong thie duge xdy dung dya trén co sé t6n trong ndi dung chwrong trinh sch giéo khoa THPT va tun theo cde nguyén tic day hoc. Dinh hudng 2: Céc phuong thie duge xay dyng phai dya trén dinh hung di méi phuong phap day hoc hign nay; tg0 cho HS c6 m6t mai truong HD tich eye, ty gide, sang tao Dinh huéng 3: Cac phuong thite phai mang tinh kha thi, c6 thé thye hign duge trong digu thu té cua qua trinh day hoc. Dinh huéng 4: Cac phuong thitc phai hd try cho qua trinh ty hoe, tw TC, tu PH va chiém linh tri thite moi. Phai_ dam bdo sy théng nhat gitta vai tro chit dao ciia thay véi vai tré ty gidc, tich cue, déc lap eta HS. Dinh huéng 5: Céc phuong thie x4y dmg phai phi hop véi hoat dng TCPH cita HS, phai dam bao sy théng nhit gitta tinh vita site va yéu cau phat tid Dinh huéng 6: Cac phuong thire kh6ng chi sit dung duge trong day hoc giai bai tap todn ma cn cé thé ap dung cho mén Toan, Dinh huéng 7: Cac phuong thite 8 xudt phai cn cir vao tri thite vé phuong phép ludn triét hoc duy vat bién chimg, thanh tyu nghién ciru vé tim lige, gido dye hoe va cée phurong php day hoc tich ewe, 2.3. MGt sé phuong thire TCPH trong day hge gidi bai tap toan 2.3.1. Phuong thite 1: Khai thae mot s6 vai trd tri thite thuge pham tra triét hoc duy vat chimg 57 Theo triét hoc duy vat bién chimg, mau thuan la déng luc thc day qua trinh phat trién, Mét van dé duge goi ra cho HS hoc tp chinh 1a mau thudn gitta yéu cau nhiém vu nhan thite voi kién thie va kinh nghiém sin c6. Tinh hudng nay phan anh m6t céch logic va bign chimg quan hé bén trong gita kién thire cii, ky ning ci, kinh nghiém ci véi yéu cau tim hiéu, gidi thich sy kién mdi, van dé moi, Va cit méi Lin mau thudn xuat hién rdi duge gidi quyét thi hiéu biét ciia HS lai tién thém mot bude. Khi mau thudn xuat hién tire la c6 ‘mét su bat lye nao dé ciia kién thite hign c6 véi nhiém vu cdn gidi quyét va nd théi thic HS phai tim cach TC méi, dé PH ra van dé va GQVD dé, Tir dé sé dua dén nhimg kién thire méi cho phép GQVD dat ra. Kién thite méi ra doi luén théng nhat v6i kién thite ci, 1a su mé réng cia kién thite ci. Céc quy Iuat ctia phép duy vat bién chimg da két ludn: Cai méi bao gid cling ra d0i trén co sé cai cli, khong c6 cdi méi nao tach rdi edi cB. Kién thite méi ké thita kién thitc ci mét cach c6é chon loc va chi ké thira mét sé kién thite cii nhdt dinh, Viée hoc tp néi chung cing nhu trong viée gidi bai tap Todn sé thudn loi hon rat nhigu néu ngudi hoc biét TC va PH ra duge nhing kién thie cii cé lién quan téi van dé (bai toan) dang cn phai giai quyét. Chinh vi vay trong qué trinh giang day nguéi GV nén bdi dudng nang g nghia khéng nhimg trong HD dy dodn, chuyén d6i bai toan vé dang quen lye tu duy bin chitng cho HS, ta c6 thé néi ring day 14 mot nang lute rat thuge, ma con dc biét cé ¥ nghia trong qué trinh hinh thanh va phat trién bai todn, tim tdi, PH bai toan méi, Rén luyén nang luc nay cho HS huéng ti viée sé giup cho HS cé kha nang nhin nhan sy vat, hién tugng trong mdi lién hé phé bién, nhin bao quat cic mat, cdc mi lién hé va quan hé gidn tiép cua su vat, hign twong 46; c6 kha nang nhin nh§n sy vat, hign tugng trong sw van déng va phat trién cua n6; déng théi cé kha nang nam bat cdc quy luat co ban cia tu duy bién chtmg théng qua day hoc Toan dé la: quy ludt wong di, chat di; quy ludt thong nhdt va dau tranh gitta cdc mat déi ldp; quy ludt phi dinh ctia phi: dinh. Mun vay, ddi hoi thay gido trong qué trinh day hoc Todn, can 58 chit y va thuéng xuyén quan tam rén luyén gitp cho HS thay duge méi quan hé gitta cai chung va cai riéng, gitta li ludn va thy tign, gitra cu thé va tru tong, gitta n6i dung va hinh thite, gidta van déng va dimg yén, gitta suy dién ‘va quy nap, gitta phan tich va téng hgp, gitta ndi dung va hinh thitc, gitta tat nhién va ngdu nhién, gitta chi quan va khdch quan, gitta nguyén nhan va két qua, Tir tigm nang sich gido khoa, néu nguéi GV giup HS cé cach nhin nhfn bign chimg cia tu duy toan hoc thi cde em sé tim duge cée phuong thite PH, phat trign vi mé rdng kién thire sich gido khoa, tao bude ngoat cho vige tiép can, PH va giai quyét cdc bai toan khé. Vi dy 9: Tit bai toan trong sch giéo khoa Hinh hgc 10: “Chimg minh ring néu G 1a trong tim cia tam gidc ABC thi G4+GB+GC=0” c6 thé phat trién dén nhimg cai chung, cdi tong quat sau day: 1) Néu theo quan diém dién tich thi do Segc = Seca = Scan = S/3 (S = 1 um 0 1 6.GB++SG 3 3 r us ut 0.6 Soqc-GA + Socg-GB * Soup Gi 1 um Sanc) nén (1) tsa Theo quan diém nay ta dé xuat bai toan téng quat sau: “Goi O 1a diém bat ky trong tam giée ABC. Chimg minh ring: Syyc.O4 + SjcyOB-+S yyy OC = 0” Hoc sinh cé thé ching minh bing céch dung hinh binh hanh OEAF nhu hinh vé, ta c6: A O4=O8 +OF F E un aM uur 2 Oh = Op OF OE OB OC um os) um gow $2 0A =~ OBE OC oc =6 © Soe OA + Spey OB+ Sou Hinh 2.1 Ta thdy ring: Sogc +Socy +So4g =S nén 06 thé mé rng bai todn trong truéng hop diém O nim ngoai tam gic ABC. 59 2) Néu xem G la trong tim tam giéc ABC khi va chi khi GB+GC =2GM =-GA (M 1a trung diém BC). Tuong tw ta cé: GA+GB=-GC,GA+GC=-GB hay céc vecto GA,GB,GC. adi mét khéc phuong va téng hai vecto bat ky trong ba vecto trén cOng tuyén véi veeto cin lai. Khi dé G4+GB+GC=0. Tit dé ta cé bai toan téng quat sau: “Cho n vecto di mét khdc phuong va tng ciia n — 1 vecto bat ky trong n vecto trén cong tuyén véi vecto con lai. Chimg minh ring téng n vecto cho 6 trén bing vecto khéng”[26, tr. 8 - 9] Nhu vay trong day hoc néi chung va day hoc todn noi riéng mt kién thire méi dat ra cho HS hoe (ip, linh hi khng phai 14 nhing kién thire hoan toan xa la tich roi véi nhig kién thitc cii. Kién thie méi duge dat ra luén luén cé su gan gi, méi lién hé véi thite ci, kién thire d4 cé truée d6. HS 1A ngudi phai tim ra méi lién hé d6, sing loc trong kién thie ci nhimg kién thie cAn thiét sau dé lién két véi nhimg hinh anh, biéu twong, y tuéng méi ma tao ra. ¥ tuéng méi, tri thire méi, Theo ching ti dé thy hign phuong thite nay cn sir dung cée bign phap sau day *) Bign phap 1: Ren luyén cho HS kha nding xem xét cdc adi tugng toan hoc, cdc quan hé giita ching theo quan diém van déng bién déi. Ngudi GV cin dae bigt quan tam giip HS c6 théi quen xem xét cdc tuong, cdc quan hé trong bai toan theo quan diém van d6ng tir cdi riéng dén cai chung (thé hién trong gia thiét cua bai todn) dé téng quat hod, tim toi, PH kién thire méi. Vi dy 10: IS lop 11 da duge lim quen véi bai toan sau: “Cho géc xOy va diém A nim trong géc 46. Dung duéng tron (C) qua A va tiép xtc voi hai canh Ox, Oy”, Bai toan nay dugc gidi nhé sir dung phép vi ty, bang cach xem duéng tron (C) can dung 1a anh cia dwéng tron (1) ban kinh R duge chon tuy y va 60 tigp xtc vi hai canh Ox, Oy ciia géc qua phép vi ty V5 voi k = OA/OA’ (A? la giao diém cua OA voi duéng tron (1)). Néu xem diém 1a truéng hop dc biét cua duong tron khi ban kinh bing 0 thi cé thé phat trién bai todn thanh bai todn mdi, tong quat hon sau day: “Cho gée xOy va dudg tron (1) 6 tm I, bén kinh R nim trong géc 46. Hay dung dung tron (C) tiép xitc voi Ox, Oy va tiép xtic véi duéng tron (1)”. Dé gidi bai todn téng quét ching ta phai dya vio bai toan ban dau bing cach dung céc tia O°x’, O'y’ lin lugt song song va cich Ox, Oy mot khoing bang R. Lac nay viée dung duéng tron (C) quy vé dung duéng tron (K) 06 tam K, ban kinh R’ di qua I va tiép xe voi Ox’, O’y’. Dudng tron cn dung (C) s® c6 tam K ban kinh RR. a Ch y Hinh 2.2 Nhu vay, trong day hoc Toan GV can nhin déi tugng Toan hoc theo quan diém van d6ng bién déi dé tim va phat trién nhiéu bai toan mdi. Phai cho HS thay 13 duge sy van dong bién déi cua ching trong tu duy todn hoc nhim hinh thanh hé théng cac kién thire ly thuyét, tir 46 hoan thién cdc kién thire co ban, nang cao ly thuyét trong chimg muc cé thé, lam cho HS nhé va khic su nhiing ly thuyét 43 hoc trong méi quan hé chimg. Thong qua bién phép su pham nay nhim rén luyén cho hoe sinh dao sau khai thac cdc kién thire c6 lién quan dé tim tdi khai théc cdc bai todn trong su van d6ng bién déi khéng ngimg. Day 14 bién phap dé HS phat trién 61 tu duy bién ching, xay dung va cing cé nhing ky ning, ky xdo & cac giai doan khac nhau cia qué trinh day hoe Toan, Tép cho HS biét tim t6i PH loi gidi cde bai todn dea *)Bign phip vao cdc quy ludt ctia phép bién ching duy Déi véi hoc sinh khai nigm cae quy luat cia phép bign ching duy biét khéo con xa la véi cdc em. Nhung néu trong qué trinh gidi todn, gido vii Igo cai dat cing voi nhimg dung ¥ su pham thi sé gitip hoc sinh biét hoc Toan, giai Toan dya vao céc quy luat cia phép bign chug duy vat. Cin luu ¥ hoe sinh trong khi giai Todn, c6 nhing 16p bai todn ma dung 14i gidi cua ching cé nguén géc 1a nhing suy lun mang tinh chat cé quy lugt. Chang han khi gidi céc bai todn chira nhigu dai hrong thay di (oi dn) thi thng thuéng ta tim cdch chuyén vé bai todn chtta it dai hrong bid hon, Nguge lai, c6 nhing bai ton chia it an nhung khé gidi vi cdc tinh chét phic tap cla cde biéu thite cé mat trong bai todn dd, ta lai phai tim cach chuyén vé bai ton nhigu an nhiéu phwong trinh hon. Vidw Il: 3iai phuong trinh: x’ +1=2\3e Néu ding phép bién déi trong duong thi kha nang hitu ty hod phuong trinh 4a cho 1a v6 cing khé khan vi phuong trinh sé tré thanh phuong trinh bac sdu. Vi vay cé thé hitu ty hod bing cach dua vao cac an phy dé chuyén phuong trinh mét an khé giai vé hé phuong trinh hitu ty nhung nhiéu an. Dat y=\V2x-1 ta c6 hé phuong trinh sau: f 1 ° day 1a hé phuong y' +1=2x trinh déi xing kiéu 2, HS sé dé dang giai duge. *)Bign phap 3: Tap cho HS biét tim ti PH |oi gidi cdc bai todn dea vao cdc cap pham tri ctia phép bién ching duy vat. + Van dung cdp pham trit cdi chung - edi riéng va cdi don nhdt vio vige hurdng dan HS tim Iai gidi bai todn Khi giai Toan can hru y cho HS biét tim cai riéng trong cdi chung, biét nhan thire su sic méi quan hé gitta cdi riéng, cdi chung va cai don nhat. Méi 62 cai riéng cé thé duge chita dyng trong nhiéu cai chung, cai bao trim né theo mét sé quan hé nao dé khac nhau va nguge lai nhiéu cai rigng cé thé chita dung trong cing mét cai chung theo mét méi quan hé nao dé giita cdc déi tuong. Trong qué trinh gidi bai todn thi m6t phuong phép tng quat la tim cach dua bai todn can phai giai vé bai todn don gian hon dé 1a cach quy la vé quen. Didu 46 06 nghia 1a néu PH ra duge cde quan hé céi chung - cdi rigng cia bai toan thi sé thudn loi rit nhiéu trong qué trinh gidi Todn. Do vay trong qué trinh day hoc Toan cai quan trong ca nguéi gido vién can phai dinh huéng cho HS biét khai thac chuyén tir nhiing bai toan xa la, vé nhimg bai toan quen thugc. Xem xét cdc déi tugng, cée quan hé, cac tinh chat tir nhiéu trudng hop rigng cia m6t cdi chung; Tir 46 sir dung céc thao téc tu duy: so sinh, phan tich, ting hop, khai quat hod, tng quat hod dé dé xudt bai todn mdi, bai ton téng quat. Nhu vay trong qué trinh day hoc Toan GV can phai nhin cdi “riéng” theo nhiéu géc d6 khac nhau, vi mai géc dé lai ggi cho ta mét huéng tim ra cai riéng trong cai chung, tim ra cai chung trong c4i ring. Mt cdi chung, dem dic biét hoa timg b} phan, bing nhiéu cach khac nhau sé c6 nhiéu cdi riéng khdc nhau. Ding trade mét bai toan cin huéng din cho HS mé réng bai toan 46, khai thc theo nhiéu géc 49 khdc nhau. + Van dung céip pham trit néi dung va hinh thire vao viée huéng dan HS tim Ibi gidi bai todn. Theo quan diém bién ching thi ndi dung cé thé chita dung trong nhiéu hinh thite, néi dung quyét dinh hinh thire va hinh thite lai tac déng tré lai déi voi ndi dung. Hinh thire c6 thé lam che 4p néi dung nhung ban chat cia né luén khéng thay déi. Trong day hoc Todn GV cin phai phan tich, tim tai 48 nhan ra duge dau la hinh thite va dau li ndi dung cia bai todn. Phai thay duge sy mau thudn gitta ndi dung dé va hinh thire trong déi tugng toan hoc. Tuy 63 theo trinh 46 HS ma GV cé thé ting quat bai toan, hodc dé ra mét bai toan cé hinh thie khac nhau song ndi dung dé 1a quen thudc. Cé thé bién tuéng cach thay d6i tuong todn hoc nay bing déi tung todn hoc khac. Nhu vay trong qué trinh day hoc Toén, thi ban thin GV cdn phai biét dién t4 mét ndi dung ra thinh nhiéu hinh thire khac nhau, qua dé huéng din duge HS biét tu duy, nhim nang cao duge sire sang tao cé tu tuéng tién céng trong khoa hoe, biét nhin nhan van dé trong méi quan hé bién chtmg. Thay duge ring trong ton hoc ndi dung quyét dinh hinh thite va hinh thtte lai tac dong tré lai ndi dung, biét phan tich mét sy kién trong nhiéu hinh thire dé tir d6 tim ra ni dung ban chit cia n6. Chinh vi thé nhiéu bai todn cé Idi giai hay 14 nho vao viéc khai thc hinh thite (cdc dic diém vé dang) cia bai ton. Vidy 1. a dé hé phuong trinh sau cé ding mét nghiém: Nhin vo hinh thite bai todn qua la khé va phtte tap. Khi gap nhing bai toan nhu vay, chang ta can It bo phan hinh thire dé xc dinh tinh chat ndi dung ciia bai toan thi mdi xdc dinh chinh x4e dudng Idi gidi va phin tich dc diém bai toan dé chon Idi gidi téi wu. Néu bé qua phan hinh thitc ta thay ring day thue chdt 14 hé phuong trinh chin d6i véi x, y. Do dé néu hé c6 nghiém (X05 Yo) thi sé c6 nghiém (- xo; - yo), dé hé c6 nghiém duy nhat thi x = y =0— a= \3 thir lai thdy thod man. Trong qué trinh day hoe giai bai tap Ton cdn hu y HS 06 nhiing bai ton xét vé hinh thite thi khdc nhau nhung cé nhing dac diém chung giéng nhau va duéng Iéi giai cia ching lai hoan toan giéng nhau. Lai cé nhimg bai todn xét vé hinh thie (vé dang) thi giéng nhau nhung dung 16i gidi lai hodn toan khdc nhau. Khi d6 can Iuu y hoc sinh phai biét cin ctr vao ndi dung ciia bai toan 48 xac dinh dudng 16i gid 64 Nhw vay trong qué trinh giai bai tp ton, GV can phai biét dién ta mat ni dung ra thanh nhiéu hinh thire khac nhau, qua dé giup HS nang cao duge site sing tao, biét nhin nh4n van dé trong méi quan hé bién ching. Thay dugc ning trong ton hoc ngi dung quyét dinh hinh thite va hinh thtte lai tac dong tré lai ndi dung, biét phan tich mét su kign trong nhiéu hinh thite dé tir d6 tim ra ndi dung ban chat ciia né. + Van dung cp pham trit nguyén nhdn va két qué vio vige huéng dan HS tim t6i PH loi gidi bai toan Theo Triét hoc bign chimg duy vat, nguyén nhan va két qua cé méi lién hé qua lai, quy dinh lin nhau. Nguyén nhan la cdi sinh ra két qua nén luén c6 trude két qua; sau khi xuat hign, két qua cé anh hudng tich cye tré lai déi vi nguyén nhan, Sy phan biét nguyén nhan, két qua cé tinh twong déi, M6t sy vat, hién tugng 6 trong méi quan hé nay 14 nguyén nhdn, nhung lai la két qua & trong méi quan hé khac va nguge lai tao nén chudi nhan - qua v6 tan. Do vay, nguyén nhan, két qua bao gid cing 6 trong mdi quan hé cy thé. Trong qua trinh gidi bai tp toan, chon duge mot dudng di ding huéng déi voi HS 1a khéng dé dang gi. Vi vay cin phan tich cho HS nguyén nhin vi sao dan tdi 16i giai, tir dé sé gidp HS giai cdc bai toan toan mét cach dé dang va tim ra két qua nhanh nhat. 2.3.2. Phuong thite 2: Khai the tw tuéng cia Polya trong day hge gidi bai tp toan Theo G. Pélia, mét phat minh khoa hgc lén cho phép gidi quyét mot van dé lén, nhung ngay ca trong viéc gidi m6t bai toan cing cé it nhiéu phat minh. Bai toan ma cdc anh gidi cé thé 14 binh thuéng, nhung néu n6é khéu ggi duge tri t8 m6 va bude anh phai sang tao, va néu ty minh gidi lay bai todn dé thi anh cé thé biét duge cdi quyén ra cia su sng tao cing ni vui thing Igi. Nhing tinh cam nhu vay dén mét luc nao dé sé khudy dong su ham thich céng viéc tri 6c va sé dé lai dau vét trong ca tinh cla ngudi lam toan. 65 Do d6 néu ngwéi thay day toan ding tat ca thi gid cho HS lam nhitng bai tap tim thuéng, thi sé lam cho HS mat hét hitng tha, lam tré ngai cho viée phat trién tri tué cia ho. Nhung néu nguéi thay khéu goi duge tri t md cing niém dam mé tim tdi, PH cia HS bang cach cho ho nhitng bai tap hop trinh dé, giip ho giai cdc bai todn bing dat ra cau héi ggi y, thi ngwéi thay c6 thé mang lai cho ho cdi himg thi cla sy suy nghi déc lap va nhimg phuong tign dé dat duge két qua. Ong cho ring, ngudi HS cing cé nhitng thudn loi dac biét. Nhing thudn Igi nay sé mat di néu nguéi HS xem toan hoc nhu 1a m6t mén hoc ma sau ky thi cudi cing quén cang nhanh cang tt. Ngay déi véi mét HS cé it nhiéu nang khiéu vé toan, nhig thudn Igi d6 cing cé thé mat di boi vi cing nhu nhing ngwai khdc, ban than anh ta phai tw thay duoc nang khiéu va s@ thich cia minh. Chimg nio ma ngudi HS da thich thi toan hoc thi kho toan hoc sé chiém mét vi tri nhat & quén duge mén 43 dinh trong cuge dé anh ta. Theo dng, giip do HS 14 m6t trong nhimg nhigm vy quan trong nhét ‘ma ngudi thay nhat thiét phai lim. Nhiém vu 46 khéng phai 1a dé: né doi hoi phai c6 thé gian, kinh nghiém, phai cé long tn tm va nhing nguyén tac ding din. Ngudi HS véi sy né lye cia ban thin phai thu duge nhing kinh nghiém déc lap céng tic cang nhiéu cang tét. Nhung néu anh ta mét minh dimg truée mOt bai toan ma khong c6 sy gidp dé nao, hay voi mot sy giup do qua it, thi khéng cé b6 gi dugc. Mit khac néu thay gido giip 46 nhiéu qua thi HS sé ching cn gi phai lam. Thay giao phai giip d& mot cach vita phai, khéng nhiéu qua, cling kh6ng it qua va nhu vay dé Iai cho HS mét phan céng viée hop ly. kha nang cif HS bj han ché, thay gido it nhat cing phai lim cho HS cé cam gidc ring anh ta ty lam lay. Do 46 sy giip d& cla thay giéo can phai kién dao va khong bat HS phai 1é thudc vao minh. Tét nhat la giup HS mOt cach ty nhién. Thay gido phai dit dja vj minh 1a mOt HS, nghién ctu 66 truéng hyp diac biét cua anh ta, cé ging hiéu xem anh ta nghi gi, dat cau hoi hay husng din mét bude suy lugn ma HS c6 thé ty minh nghi ra duge Trong khi cé ging gitp dé HS mét cach cé higu qua va tu nhién, nhung khéng bit HS phai Ié thugc vao minh, thay gido phai lién tiép dé ra nhitng céu héi va huéng din cdc bude suy ludn. Ching han, khi giai rat nhiéu bai toan, can dat ra nhitng cau hoi: “cai gi la chwa biét?” ching ta co thé dat cdu héi dé bang nhiéu cich khéc: “Ngwdi ta hai gi? Anh mudn tim gi? Anh phai tim nhimg gi?”. Myc dich nhing c4u héi nay bude HS phai tp trung sw chit y vao ci chua biét. Doi khi ta dat két qua 46 mot cach tr nhién hon bang cach khuyén: “Hay nhin kj vao cdi chwa biét? Do d6 nhing cau hoi ma nguoi thay dua ra phai ty nhién dé tat ca cae em HS déu cé thé nghi tai duge. Nhimg cau héi dé phai tng quat 48 su gitip dé khong bj gd bé, né chi vach ra m6t hudng chung dé cho ngudi HS cé nhiéu vie phai lam. Nhimg cau héi va nhimg lai khuyén dién hinh duge éng tap hop va sip xép thanh bang. TAt ca nhitng cu hdi va léi khuyén nay déu téng quat, ngoai ra chang rat ty nhién, don gian, hién nhién va déu bat nguén tir luong tri thong thuong. Trong cuén: Sang tao Todn hoc, khi 48 cp dén cng viée tri 6c. G. Polia vidt: "Ngudi giai Todn phai higu duge tri tug ciia minh nhu ngudi lye st hiéu than thé anh ta" [21, tr. 305]. Diu nay néi lén ring, téc gid quan tam dén van dé tuong quan gitta nhiing ngudi gidi Todn va dic diém tri tué cua ho. M6t diém khéc trong quan diém cua G. Pélia la: Tac gia c6 noi dén khat vong gidi dugc bai ton. Tac gid viét: "Khat vong va quyét tam gidi duge bai toan 1a nhan t6 cha yéu cua qué trinh giai moi bai tap. Mt bai toan ban dinh gidi ma ban da hiéu khé 15 vé n6, thi dé cha hoan ton 1a mét bai toan déi véi ban. Bi (6 chi thy sy tré thnh bai toan cia ban, thyc sy thu hat tim tri ban, lie ban quyét tm giai dén cing va khao khat gidi duge" (21, tr. 305]. 67 Dmg trén quan diém vé tw duy, tic gid nhan manh: "Sy chi ¥ cia ngudi gidi ton mang tinh chat chon loc, chang hé dimg lai trade nhig digu dudng nhu khong lién quan vi bai (oan, nhin duge tir xa cd nhiing diéu nho nhit, néu gitta ching véi bai todn cé lién hg ndo dé, Day 1A sy cha y dinh huéng, sy chim chit cé "chi dinh" nhu Lép nit timg phat biéu" [21, tr. 305] Trude khi thyc hign hoat dng "dodn rude”, tac gid quan tam dén hoat dong TC ldi gidi dé: "U6e lrgng duge khoang cach tam ly" gitta ngudi gidi ton véi li gidi. Hoat dong nay sé giip ngudi gidi cim thdy ring: "Moi viée Gu tién trién én thod, 161 gidi cOn xa vai" hay "ching dat duge tién b6 nao" (21, tr. 306] Tac gid khang dinh: Bat ky ai giai Toan déu phai 6 cde phéng dodn. Tuy nhién sé 06 sy khéc nhau & mdi ngudi cy thé, "Tat ca nhing ngudi giai Todn déu phai xay dung cac phong doan hay dé ra gia thiét, song gitra nhiing phéng dodn ciia ngudi gid t" [21, tr. 307] Vin ndng can va ngudi suy nghi sdu sic c6 sy khdc 1A tac gid dé cp tip 1A tir nhimg phéng dodn dua ra khu vue TC, tim tdi va PH: "Hanh dng nay c6 tinh chit dién hinh. Ngay lic ching ta méi nghiém chinh quan tm dén bai toan, ching ta da cé ging vach ra duéng bao trong dé ta s€ di tim loi gidi" (21, tr. 309] Nhim giai quyét nhing van dé trong "khu vu tim toi, PH”, tac gia dua ra cdc quyét dinh trung gian: Qué trinh gidi mét bai ton cé thé mang tinh sing tao, song véi nhing ngudi kém nang lye, 46i hie qué trinh 6 tré thank nhimg budi nj tai ché, chang dua lai | ich gi. Cé nhing truong hyp cé thé coi qua trinh 46 14 mét hanh trinh cing thing vuot qua quang dwéng dai, khic khuyu dé di tei dic! ngoat duge dinh dau bing mét quyét dinh trung gian, Cam gide vé nhimg diéu c6 hay khOng 6 lién hé véi bai todn, sir muén méi TC véi bai toan, niém hy vong ting lén hay giém di la nhan t6 goi ra nhimg quyét dinh M6t trong cdc quyét dinh trung gian thudc loai quan 68 trong nhat la m6 réng khu vuc tim tdi, PH, phd bo nhimg gidi han bat dau tri buge chiing ta [21, tr. 309 - 310} Tac gid dua ra sy so sinh nhan quan cia ngudi gidi Todn lic ban dau va hic két thie qué trinh, trong toan b6 qué trinh giai bai toan cé su chuyén d6i li tinh nhim dat duge két qua, ma theo téc gid dé 14 qua trinh: Huy déng va 16 chitc."...Tt ca nhimg tu ligu, yéu té phy, cdc dinh li nay,v v ...ldy tir dau? Ngudi gidi 43 tich lug nhimg tri thite dy trong tri nhé, gid day rit ra va van dung m9t céch thich hop dé gidi bai todn. Ching ta goi vige nhé lai 06 chon Ig¢ céc tri thite nw vay la sy huy déng, vige lim cho ching thich img véi bai ton dang giai 1a sw t6 chiro" [21, tr. 310 - 311]. Lién hé véi thy té tac gia viét: "Qua trinh giai mét bai todn giéng nhu xdy dung cai nha, Dau tién phai thu thap vat ligu, nhung vat ligu dy khong thé tu no tré thinh ngéi nha: d4y chi la nhimg déng dé. Dé x4y duge cin nha hay va.té chic ip hop chang lai trong ton bd, Day 1 didu ta c6 ging dat duge" (21, tr. 311] Ngoai cdc hoat dng trén, tc gid dua ra mGt loat cae hoat dng sau: Nhéin biét va héi tuéng; Bé sung va phan nhém lai; (21, r. 312). Nhu vay, chang ta thay quan diém ciia tac gid khi gidi Todn 1a: Cé khi phai lam thay déi trong tim bai toan bing HD phan nhom lai. Tir quan niém 6 dng viét: "Dé t6 chite t5t hon qué trinh gidi Todn, tig lic ta phai loai bét di m6t diéu gi dé vira duge coi la cé lién hé voi van dé. Tuy nhién, néi chung dimg vé toan bé, ta can bé sung nhiéu hon 1a logi bo" (21, tr. 313]. Tri thie phuong phap tng quat dé gidi mOt bai toin, theo G. Polya, bao gém bén bude sau day: - Tim hiéu dé toan: Truée hét phai tim hiéu bai toan thay r6 1a phai tim cai gi 69 - Xay dung chuong trinh giai: Phai nam dugc méi quan hé gitta cac yéu té khac nhau cua bai todn, gitta cai chua biét voi nhiing cai da biét dé tim thay cai ¥ ca cdch gidi, tir d6 vach ra duge mot chuong trinh(dy kién). - Thy hign chuong trinh gidi - Kiém tra va nghién otru 16i giai (22, tr.18,19). Trong [21, tr.344 - 355] tc gid G. Pélya néu ra cdc quy luat cia sy PH. - Tinh hop li. Khong bao gid ban di nguge lai nhimg cam giée cia minh, nhung cing cé ging tinh téo can nhic tat cd nhimg ly 1é phd hop hay mau thudn véi céc ké hoach cua ban. - Tiét kiém nhung khéng cé chap. Hay bam lay bai tap cang gan cing t6t, nhung ban phai sin sang di ra xa bai todn téi nhimg gidi han ma hoan canh yéu cau, - Kién tri nhung phai mém déo. Ding lao vio mét van dé lac ban ching con hy vong PH ra mét ¥ gi cé ich, nhung trong mdi giai doan, hay cé ging nim duge nhing b$ phan chua dung cham tai va rit ra duge nhiig ¥ 6 ich tir nhing didu ban con chwa nghién ctu. - Cac qui téc uu tién. Cdi dé hon di truée c4i khé hon; cdi quen biét hon di truéc cai xa la hon; déi tugng cé nhiéu diém gan véi bai todn dang xét di truée déi tugng cé it diém hon. - Céc b6 phén ciia bai todn. Cai toan b6 di truée cdi b6 phan. Nhimg 6 phan chinh di trade cdc b phan khée. Nhimg b9 phan gin hon di tude nhimg b6 phan xa hon, - Nhitng kién thie cé ich, Nhimg bai toan da giai cé cing an sé nhu bai toan dang xét di truée cae bai da giai khic. Nhiing dinh ly da chimg minh c6 cing két lugn nhu djnh li dang ching minh di truée cdc dinh li da chimg minh hac. Cac bai todn phy, Nhimg bai toan tuong duong voi bai dang xét di tude cae bai dan t6i bai nay hay bao ham bai nay, va nhiing bai loai sau lai di bai khie. truse 70 Xuat phat tir quan diém cia G. Pélia chiing t6i xin 4 xudt mét s6 bién phap su pham nham nang cao kha ning gidi toan cho HS *) Bign php 1: Boi dong hoat ding dy dodn cho HS Theo G. Pélia: "Ngay lic méi bat tay nghiém chinh vao vige gidi bai toan, 3 c6 cdi gi dé thie gine chiing ta nhin lén phia trade, thuéng ching ta thir dodn truéc digu gi sé xay ra" va "Tat cd nhiing ngudi giai toan déu phai xay dung cée phéng dodn hay 48 ra gid thiét" (21, tr. 305] Noi vé dy dodn tae gid Dao Van Trung viét: "Dy doan 14 m6t phuong phap tr tuong duge img dung réng rai trong nghién ciru khoa hoc. Dé li cin ett vao céc nguyén ly va su that da biét dé néu lén nhiing hign twong va quy luat chua biét, Hay, dur doan la sy nhay vot tir gia thuyét sang két lun” [30, tr. 242]. Qua mét sé nhan dinh trén, cé thé khang dinh rang: HD dy dodn li hoat déng ma trong bat ky cong viéc nao ciing can c6. Khing djnh tim quan trong cia HD dy dodn trong gidi toan G. Pélia "Dy dodn chiém vj tri trung tam ciia hoat déng tri tug trong khi gidi Todn. Ngay sau khi doc ky mét dau bai todn, ngudi gidi cé ging dy doin pham vi di tim Idi gidi. Pham vi nay 6 thé con mo hd, thém tri con 6 phin nao khéng dang, mac dau that ra khong phai lic nao cing qua sai lim. Trén co si dy dodn ta c6 duge cdi toan thé ban diu” [9, tr. 110] Vi dy 13: Cho 0S x<2,0< y $3. Tim gia tri lén nhat cua biéu thie: M= (2 -x)( -y(4x + 5y) Néu khi day hoc , ngudi GV dua ngay ra Idi gidi thi hoat dng tu duy tich eye cua HS khong duge phat huy, tri thite ma HS Tinh hoi duge sé la sw ghi nhé mét cich may méc, roi vao tinh trang truyén thu mét chiéu. Do vay ngudi gido vién phai cé nhing ciu hoi goi mé dé HS biét dy dodn, tir d6 PH vin dé va di dén giai bai ton, : : 1 Vi sao Iai dua bigu thite v8 dang M==>(8-4x)5-Sy)(4x+5y) va sau dé 4p dung bat ding thire Cauchy? Dé HS ty gidi bai toan trong sy "dam nt mé", "that vong", hiéu mét cach sau sdc, lap ludn Idi gidi mét cach kin ké, GV phai lim "tdi hign” lai qua trinh "tim t6i, PH" 16i gidi cua minh da trai qua, nhung trén "chat liéw” 1a HS. Dé tim gid tri lon nhat cia M, chic chin ta phai danh gié duge M-0 I0 ° [735 =[} V6—x =3-Vx-1 x=5 Voi x=2 thi lg(2—6a") =log,, 2 khéng cé nghiém ding véi moi a. Voi x=5 thi Ig1=log,, 1 ding véi moi a. Vay v6i x= 5 thi phuong trinh cé nghiém ding véi moi a. 2B Nhu vay bing hoat déng dic biét héa di giup ching ta giai quyét bai toan trén mét cach don gian di rit nhiéu. * "Tuong tu 1a mét kiéu giéng nhau nao dé. C6 thé néi tong ty 1a giéng nhau nhung 6 mic d6 xdc dinh hon, va & mite d duge phan anh bing Khai nigm" (23, tr, 22]. Cling theo G. Pélia nhén dinh vé vai trd cia trong ty nhur sau: "Phép trong tyr 6 Ié 1d e6 mat trong moi phat minh" [23, tr. 28]. Déi v6i HS, tuong ty déng vai trd quan trong trong vige ren luyén tur duy sdng tao cla ngudi hoc. Dé gidi m6t bai todn, ching ta thuéng nghi vé mét bai toan tong tur dé hon va tim céch gidi bai toan dy. Sau 46, 48 gidi bai toan ban dau, ta lai ding bai todn tuong ty dé hon dé Lim m6 hinh. Vi dy 15: Cho AABC cé ba géc nhon, D 1a mét diém cé dinh trén BC. Tim trén AB, AC hai diém E va F sao cho ADEF cé chu vi nhé nhat. Bai toan nay c6 ggi cho ta nhé toi bai toan tong ty nao da giai khong? Ta mong dgi cau tré loi: Bai toan 6 vi dy 3 Chinh sy PH nay 4a khoi ngudn cim hing cho HS trong vige tim 1éi gidi bai todn. Tao cho ho niém lac quan c6 thé giai duge bai todn dya vio kién thite da cé va thanh qua hoc tp cua ban than. Néu ho biét gitt lai nhig d4u higu ban chat va gat bé di nhimg diéu khéng ban chdt thi thdy ring D chinh la diém thudc mién goc BAC di dén 10i giai trong ty nhv bai todn 6 vi du3 Hinh 2.3 Goi M va N lan lugt la diém déi ximg cia D qua AB, AC. Ta cé ME = DE, NF = DF. Do dé chu vi tam gide la DEF la: DE+EF + FD = ME+EF+FN Vay chu vi cia tam gidc DEF nho nhat khi ME + EF + FN nhé nhat, tire 14 E, F lan lugt 1a giao diém ciia MN véi AB, AC. Tir bai toan trén ngudi gido vién bing cach ggi déng co, tao nhu cau dé hoe sinh cé hing thi, say mé tim tdi, PH cai méi va tir dé bang sy twong ti 4 hoa sé phat trién bai ton thanh bai toan mi. Sy phat trién nay 1a ké thita tir nhimg von kién thire, sy hiéu biét 44 cé. Cai méi day khéng cé gi xa la ma n6 dugc PH, phat trién tir nén kién thite da cé. GV cé thé dan dat cho hoc sinh PH cai méi bat dau ti su phan tich bai toan 6 vi du 1. G vi dy 1 ta cé hai diém cé dinh, néu bét di mét diém 6 dinh (sy thay d8i nay 43 tg0 nén cdi méi) cho ta mGt bai todn moi dé 1A bai todn & vi du 3, vi dy 15. Bay gié néu khdng con diém cé dinh nao nita thi bai toan sé thay ddi thé nao? Bai todn: Tim ba diém M, P, Q lan lugt thuéc ba canh BC, AC, AB cua tam gidc nhon ABC sao cho tam giée MPQ cé chu vi nhé nhat. Sy thay d6i nay da tao nén cai méi ma cdi mai nay HS thay né duong nhu cé sy lién hg véi céi ci, cdi 43 bidt tr dé goi dng co, tao nhu cdu kich thich sy ham muén tim tdi, kham pha dé PH ra di quyét van dé. u cé dinh M thi bai todn chinh 1a bai todn 6 vi dy 15 va goi ¥ cho ta cach gidi nhu sau: Goi E, F lin lwot 1a cde diém déi xig véi M qua AB, AC ta c6 chu vi tam gide MPQ sé la: MP + PQ + PM=EQ + PQ+ PF > EF Em c6 nan xét gi vé d6 lon cia EF khi M thay ddi trén BC? Mong dgi cau tra loi: Thay 46i Bai todn ni tiép trong tam gidc ABC mt tam gidc c6 chu vi nhé nhat (phu thugc ba dai Iwong thay d6i) da qui vé bai todn: Xac dinh vi tri cia diém M trén BC sao cho doan EF c6 d6 dai nhé nhat (bai ton chi phy thude mot dai lugng thay déi). Trong tam gide AEF cé dai lung nao 1a khéng di? Vi sao? Mong dgi cau tra lei: Gée EAF, vi BAF = 2BAC 75 Hay xde dinh M dé EF bé nhat? Mong dgi cau tra loi: Do AE = AF = AM nén EF bé nhat khi AM bé nhdt hay M = H chan dudng cao ciia tam gide ABC ha tir A. Vay ba diém M, P, Q can tim 1a chan ba dudng cao cua tam gide ABC. * Khai quat hod 1a viée chuyén tir viée nghién ciru mét tap hop déi tugng di cho dén vic nghién ciru mét tap Ién hon, bao gém ca tap ban dau. Theo [12, tr. 10] thi : "Khai quat hod cé méi lién hé mat thiét véi tru tugng hod. Triru tugng hod 14 sy néu bat va tich nhiing dic diém ban chdt khéi nhimg dic diém khéng ban chat. Triru tugng hod la didu kién St cé nhung chua di dé khai quat hoa". Vi dy 16 : Gidi phuong trinh: (x + 1x + 2K #3) +4) =3 Huéng dan hoc sinh gidi. 6 bai toan chin c6 nhiéu HS bién déi dua phuong trinh vé dang : ax* + bx? + cx? + dx + e=0 (a # 0), roi thy giai, Nhu vay ho sé gap nhiéu khé khiin vi ho méi chi hoc gidi phuong trinh tring phuong. Gido iu chét cita bai todn vin 6 thé giup HS tim tdi va PH ra nhing vin dé bing cdc cau hoi ggi mé sau: 6 cia cdc thira s6 & vé trai? - Em cé nhan xét gi vé hé 14+4=34+2=5. Do a6 éu ghép thita sé thir nhdt voi thira sé thir tu, thira s6 thir hai véi thira sé thir ba ta duge: (x? + 5x +4) (x? + 5x +6)=3 = Quan sat cdc thira sé & vé trai va dua ra cach giai? Dat t= x? + Sx +4, phuong trinh tré thanh: V42t-3=00 =>x=? t=-3 Bing cach tru tong hoa cdc sé cy thé, em hay dy doan va dé xuat bai toan ting quit, xay dug cach g dang toan nay? Bai todn tong qudt: Gidi phuong trinh: (x + a)(x + b)(x + ex +d) =e 2) 16 voiatd=bto=a Céich gidi: (2) <> [Ox + a)(x + d)][Ox + bx +] [x2 + (a+ d)x + ad][x? + (b + e)x + be] =e <9 (x? +ax tad)(x’+ ax+be)=e Dil =x? +a.x khi dé (2) & (1+ ad)(t + be) = e Day ld phuong trinh bac 2). Lép cde bai toan c6 thé tng quit hod tir bai toan cy thé tir 46 xdy dung cach gidi trong img cho dang todn dé 1a da dang va phong pha. GV can khich 18 hoe sinh ty tim tdi, PH, gitip ho linh hdi kién thite m@t cach chi dong, sang tao thong qua hoat dng khai qudt. Thue té: "phai thira nhan rang, hign nay cé nhiéu GV tam huyét véi nghé, luén trin tra dé c6 duge nhing bai gidng sinh dong, higu qua. Nhung vin khong it GV chua cai tién dugc phuong phdp day hge cita minh. Van day theo kiéu day hoc cf, higu qua khéng cao, duéng nhu khéng cé nhitng pha dé iéng: Néu HS dy doan thi s HS die dodn, Duong nhién ho cing cé cdi "ly nhiéu théi gian, khéi long kién thirc truyén thy sé bj han ché" (28, tr, 61- 62] Thue ra, cho HS dy dodn, tim tdi, md mim ding 1a cé tén théi gian that, nhung quan diém nay cé 1é khéng thuyét phyc d6i véi nhitng nguéi quan tam dén phuong phap gidng day Toan, Chinh vi vay ma téc gid Hoang Ching 43 ndi: "sé duge dn bi nhanh chéng khi tu duy dgc Ip cla HS da duge phat trign" [28, tr. 61] Vi du17: Cho tam gidc ABC cé ba canh tuong img a a, b, c. Chimg minh ring: (a+ b—c)(a+¢—b)(b+ Day mac di [a bai toan khong khé nhung né cho ta thdy duge vai trd a) < abe cia HD dy dodn 1a khéng thé thiéu. Thye tién su pham cho th4y, cé nhiéu HS khong giai duge bai nay. Nguyén nhan 14 do chua khai théc hét duge gid thuyét ca bai toan nén khé khan trong viée PH va dy doan huéng GQVD. Do a, b, ¢ la ba canh cia tam gide nén ta cé:a+b-c > O,ate—b> 0, b + c—a > O nén ta dy doan la ap dung bat ding thie Cauchy cho bai toan 1 nay. Nhung nén dp dung bat dng thie Cauchy cho nhimg bé sé nao? Néu 4p dung cho b6 ba sé6.a+b-c,a+e—b,b +c-atacd: (at b-ciate-b)b (a+b ea) < | S2**) ta khong phi hop. Loa J Do dé tiép tuc bing hoat d6ng dy dodn ta thdy ring dé van dung bat dang thite Cauchy, ta cdn thyc hign trén timg bd phan ciia biéu thite 6 vé trdi Voi ¥ nghia dé, ta 6: [@rb~ojare bh Ota di téi mét bai toan m tim t> 0 thea man phuong trinh f° -14f+1=0 Bai toan méi nay 1a bai toan phy. Ta cé thé ding n6 dé gidi bai toan ban dau, 4n s6 cua bai todn phu t duge goi la an sé phu. Van dé dat ra 1a lam thé nao dé gidi duge bai toan phy? Bai viée giai bai toan ban dau thuéng phy thuéc vao ché cé tim duge bai todn phu thich hop hay khéng. Khén néi lai khéng 6 mét phuong phdp toan nang cho phép tim duge bai toan phy. Chung ta thuéng tim duge bai toan phy cé ich bing cach bién déi bai ton. b) Cac bai toan twong duong: Hai bai toan 1a tuong duong, néu nhu cach giai bai todn nay din t6i cach gidi bai todn kia, Nhu vay 6 vi dy 20 bai todn ban dau va bai todn phy la tuong duong. Néu nhu viée gidi bai toan A, ta c6 thé lam cho bai todn tré nén dé hon, bing cdch dua vao bai toan phy la gidi bai toan B, Vige giai bai toan B c6 dé 81 hon bai toan A mét chat va digu quan trong hon la ta phai thay trude duge rang bai ton B 1a cé thé thita nhan duge ngay tir dau. Viée chuyén bai toan ban dau sang bai todn phu st goi 1 m6t phép rit gon thudn nghich hoge 14 hai chiéu, hodc la tong duong néu nhu bai toan ban dau va bai todn phy la trong duong. Nhu vay, phép rit gon thuan nghich nhu da thdy 1a phuong phép quan trong va tét nhat dé dua vao bai toan phy. Tuy nhién bai todn phy khéng tuong dong véi bai todn ban dau cfing rit quan trong. ©) Chudi cée bai toan phy tong dong thwong gp trong nhing suy lu§n toan hoc. Ta phai gidi bai ton A, ta khéng giai duge né nhung PH duge 1a A tuong duong véi mOt bai toan B khac, khi xét bai todn B, ta cé thé di ti bai toan thir ba C, tong duong véi B. Tiép tue nhw vay cho t6i khi t6i bai ton cudi cing L ma céch gidi cia né da biét hose 1a rit don gidn. Vi mGi bai toan du tuong duong véi bai todn dimg trude né nén bai todn sau cing L sé trong duong véi bai todn A. Thanh thir chung ta rit ra duge cach gidi bai toan A tir bai todn L, la mat xich cuéi cling trong chudi cdc bai todin phy. Vi dy 21: Giai phuong trinh (A) 3x*-10x? +3 =0 Ta bién adi diéu kign (A) thanh diéu kién (B) khdc: (B) x?) -2.3x7.5+9=0 Ta c6 chit ¥ ring cdc diéu kién (A) va (B) khdc nhau. C6 thé néi ching chi khéc nhau, tét nhién 14 ching tuong duong nhung khéng nhit thiét 14 déng nhdt véi nhau. Vige di tir (A) dén (B) khéng chi hgp php ma edn c6 myc dich 16 rang. Tiép tuc theo huéng d6, ching ta bién déi diéu kién (B) thanh cac diéu kién khac. (©) GY = 2.37.5 +25=16 (D) Gx? -5)’ =16 (E) 3x° -S=44 82 Mi phép rat gon ma thuc hién nhu vay déu 1a thudn nghich. Do d6 diéu kign cudi cing (F) trong duong véi diéu kign ban dau (A), nén cdc sé 1 &. 2B vt la tit c@ ede nghigm eva phuong trinh ban div. Khi chuyén tit digu kign ban dau sang mét diéu kién hep hon, ching ta sé bj mat nghiém cén khi chuyén sang mét diéu kién réng hon chung ta sé nhan duge nhing nghiém thira, thir yéu khdc hin véi bai todn ban d4u. Cho nén trong khi thye hign m@t day nhing phép rit gon ma moi diu ching ta chuyén sang mét diéu kign hep hon, rdi sau d6 chuyén sang mét diéu kién rong hon, thi chang ta hoan toan cé thé mat dau vét ciia bai todn ban dau. Dé trinh sy nguy hiém d6, thi mdi lin dua vao mot digu kién moi, chung ta nhat thiét phai thir lai cdn thin xem cé tuong duong véi digu kién ban dau khéng. Van dé d6 con quan trong hon néu bai toan khéng phai la mét phuong trinh ma 1a mt hé phuong trinh, bai toan hinh hoc... Trong tac pham ndi tiéng “Gidi bai todn nhu thé ndo?”, G. Polya cho ring: Vi nhu dong séng nao cing bat ngudn tir nhitng con suéi nho, mai bai ton di khé dén dau cing 6 nguén géc tir nhimg bai todn don gidn, cé khi rit quen thudc déi véi chig ta, Do dé trong qué trinh tim tdi lai giai cae bai toan, viée tim higu xuat xtr cla ching sé gitip ta nay sinh ra nhing § chdi loi dé ra nhiing bai toan phy thich hop, tim duge ding chia khéa dé giai bai toan a6. Vi dy 22: Ta xét chudi cdc bai todn sau Bai todn 1: (Dé thi hoc sinh gidi todn lép 9 toan quoc) Cho tam gide déu ABC ni tiép duéng tron (O) va mét diém M trén cung BC khong chita A. Goi H, I, K lan lugt la chan dung vudng géc ha tir Lia M dén BC, CA, AB. Ching minh hé the: 1-1, 1 MMI” MK 83 Cai khé cia bai todn nay 1a cdc dai lugng hinh hoc nim & miu thitc, viée chimg minh cac hé thre nhu vay khéng quen thudéc déi véi hoc sinh trung h os. Tuy nhién bai todn nay Igi ¢6 lién quan véi m9t bai todn quen th hinh hoc 9 sau day. thuge 6 si Bai todn Cho tam gide déu ABC ni tiép duéng tron (O) va mét diém M trén cung BC khéng chira A. Ching minh hé thire: MA = MB + MC (1) Vide PH ra bai todn 2 (bai todn phy cua bai todn 1) 1a mau chét dé gidi bai ton 1. Tuy nhién di gidi bai todn 2 kha don gid nhw sau: Trén MA lay diém N sao cho MN = MB. Khi dé hai tam giéc MBC va NBA bing nhau nén MC = NA nén MB + MC = MN + NA = MA. Diéu kha tha toan thir nhat. Th gidéc MHC, MKA, va MHB, MIA suy ra: { 1a tir két qua bai todn thir 2 dé dang suy ra két qua bai A ‘Ay, tir su déng dang cita ca tam c= MILMA MH.MA MK MI B Thay vao (1) ta 06: MHMA MHMA 1 1 1 + ° MA= tit, 5 MK MI MH Mi’ MK Hinh 2.6 Tiép tuc phan tich bai todn trén ching ta s@ xdy dymg nén chudi nhiing bai ton cé méi lién hé 6i nhau mi vige gidi bai toan nay sé 1A chia khéa cho bai toan khéc. Phan tich hai bai todn trén ta thdy gia thiét tam gidc ABC déu phai chang la qua chit? Do dé néu tam gide ABC tity ¥ thi sao? Lic 46 hé thite (2) viin ding con h¢ thite (1) khong ludn xay ra, tuy nhién theo dinh ly Ptolé d6i véi tir gide ndi tiép ABMC ta lai c6 hé thite: MA.MB = MB.AC + MC.AB (3) 84 4 ke he , 5. BC_AC, AB, 5 Thay cde hé thite (2) vao (3), ta c6: SC AC, 48 va ta thu duge bai y * @) ©). MH MI MK a toan 3 téng quat hon bai todn I (hay bai toan 1 14 bai ton phy cia bai todn 3) Bai toan (Dé thi vo dich todn cita Mj) Cho tam gide déu ABC néi tiép duéng tron (O) va mét diém M trén cung BC khéng chita A. Goi H, I, K lin lugt ld chin dudng vudng géc ha tir M dén BC, CA, AB. Ching minh hé thite: ut Va ching ta lai thay ring bai toan 3 1A bai toan phy ciia bai toan 4 sau day B Bai todn 4: Cho tit giéc ABCD. Goi H, 1, K Lin luot li chan dung vudng géc ha tir D dén AB, BC, CA. Chtmg minh ring tir gide in ABCD néi tiép duge trong mét dung tron khi yy KS va chi khi 4 4B , BC DK DH” Dr D Diéu kién can duge suy ra tir bai ton 3. Hinh 2.7 Didu kién di: Goi D’ 14 giao diém cia BD véi dung tron ngoai tiép tam giée ABC. Khi d6 tir giéc ABCD” Ia tir gide ndi tiép nén néu goi H’, I’, K’ lan luot 14 chan cdc duéng vung géc ha tir D’ dén AB, BC, CA thi tac6 42,82 CA (4, Di DT DK Mat khic: 2! P'B_DY pan, pry D'BDH pp» D'BDL DH DB DI DB DB 6), AB BC CAD'B _D'B_D'K'_D'M DH” DI DBD'K giao diém cia DB véi AC). Theo tinh chit ti 1g thie ta cé: [pp-p's|_|pM-p'M|_ po'_pp" DB DM DB Do di tir giée ABCD 1a tir gide nOi tiép[S, tr. 2 - 3). *) Bign phap 3: Phat hign va siza chita sai lém cho HS Thay (5) vao (4) ta c6: ma DB DK = DM ma DB > DM nén DD’ = 0 hay D= D’. 85 Ching t6i xin khang djnh ring mét vige Lim khéng thé thiéu duge cua bat ky nguéi GV day toan nao dé la PH va stra chita sai lam cho HS(c6 thé mite d6 1a khdc nhau). Néu khéng lam duge diéu nay thi sé dan t6i nhigu HS mac phai tinh trang sai lam ndi tiép sai lam. Da cé nhiéu quan diém hodc y kién quan tim vé van dé PH va stra chita sai lam cho HS. Va ciing da cé nhiéu nha khoa hoc da nhan manh t6i vai tro ctia viée stra chita sai lim ctfa HS trong qua trinh giang day Todn, chang han, G. Polia da phat biéu: “Con ngudi phai biét hoc & nhimg sai im va nhing thiéu sot cia minh”, con A. A. Stéliar thi nhdn manh rang: “Khéng duge tiéc thoi gian dé phan tich trén gié hoc cdc sai lim cla HS” [6, tr. 9], 6 Viét Nam cing c6 nhiéu céng trinh nghién ctru vé PH va stra chita sai lim cua HS trong giai Toan nhu: Lun dn Tién si cua cua Lé Théng Nhat: "Ren luyén nang luc gidi Todn cho hoc sinh pho thing trung hoc thong qua vige phan tich va sika chita céc sai lam cia HS khi gidi Todn" (1996). Cac nh6m tac gid Tran Phuong - Lé Héng Ditc trong Sai lam thong gdp va cdc sdng tao khi gidi Todn (2004); Lé Dinh Thinh - Trin Hitu Phie - Nguyén Canh Nam trong Meo va bay trong cdc dé thi mén Todn (1992); Tran Hitu Phuc - Nguyén Canh Nam trong Hay can than! Bai thi don gidn qua! (2002), lun van tha J cia Nguyén Hitu Hau “Nghién cetu mét sé sai lam cia HS Trung hoc phd thing khi gidi Todn Dai sé - Gidi tich va quan diém khac hue”. Sau day ching t6i xin dé cA hoc phé théng khi giai Todn. I) Sai lam lién quan dén phan chia tredng hop riéng Khi giai cde bai toan thuge dang: giai va bign lugn phuong trinh, phuong trinh (cé chia tham s6), gidi quyét bai toan lién quan dén tri tuyét déi, cin thie v.v...HS thuéng gp phai nhing khé khiin va sai lim sau day: + Khéng ndim vitng ban chat cia tham sé, khéng hiéu nghia cia cum tie “gidi va bién ludn”, Ian lén gitta “bién ludn theo m” va “tim m”. Khi gidi 86 bign ludn phiong trinh (bat phuong trinh) cé tham sé m, nhiéu HS quy vé tim m dé phuong trinh (bat phuong trinh) cé nghiém. + Khéng y tite duoc su suy bién ciia tham sé, nam khéng chinh xdc vé diéu kién dé cé thé thuc hién phép bién déi tong duong, dp dung thudt giai mét céch may méc vao nhiing truéng hop khong thudc hé thing. + Chua nam ving mét sé khdi niém todn hoc co ban, khong y thite dupe su tac dong ctia tham sé dén két qua bai todn. Vi dy 23: Giai va bién ludn theo tham sé a bat phuong trinh vx-a-Vx-2a>Vx-3a (1) Ta cé thé cho hoc sinh HD théng qua c: Diéu kign cua x la gi? x2a Ta mong doi hoc sinh sé tra lai 1a: * = 24 lve3a Cé thé xac dinh mét digu kién chung cho ca ba diéu kién trén khong? N igu HS cir ngé ring 3 sé: a, 2a, 3a thi di nhién 3a 1a 1én nhat, do dé diéu kién cua bat phuong trinh chi la x > 3a. Litc nay ngwai GV phai biét din dit dé HS biét so sanh a, 2a, 3a dé tir d6 phan chia thanh cdc truéng hop. Hay so sanh ba sé a, 2a, 3a dé xc dinh sé 16n nhit? ‘Ta mong ring HS sé biét chia thanh ba traéng hgp sau day: TH 1: Néua=0, bat phuong trinh (1) v6 nghiém TH2: Néu a > 0, diéu kign cia x 1a x > 3a, khi d6: (eo Va > Vx 2a + Vx 3a da —x > 2(x —2a)(x —3a) Basx a, khi dé (1) tong duong voi 4a—x >2y(x = 2a)(x Via<0 vax >anén 4a—x=3a+(a—x)<0, do dé bit phurong trinh nay v6 nghiém. Vi dy 24: (DH Gino thong van tai nim 2000) Tuy theo gid tri a tim gid tri nhé nhat cua biéu thite: (x-2y +1)? + 2x tay +5) ViE li tng cic binh phuong nén E 20 véi moi x va y, do a6 gid tr nho nhat cua E bang 0. sk x-2y+1=0 Dau bing xdy ra khi va chi khi hg 6 nghigm 2x ray +5=0 Ta c6: D =a+4;Dx=-a~10; Dy=-3. _a+l0 Néuaz-4 hé c6 nghiém ‘ 4 én gia tri nhé nhit cia B 1a 0. at4 Néua=-4 thi D, #0 nén hé phuong trinh v6 nghiém. Vay voi a=- 4 thi E khong t6 tai gid tri mh nat, Voi a =~ 4 két luan E khong cé gia tri nho nhat 1a sai lim, vi voi a=- 4 thi E = (x —2y + 1) + (2x - dy + 5)’ dat t= x — 2y +1 ta c6: Boe +4usy 9 ak as 6 = 5+ 12t+9 25 voi moi t, dau bang xay ra khi t ars Nghia 1a trong ce ee Og Je a tha truing hop a =~ 4, E dat gid tr nho nhat bing 2 tai cée diém x, y bét ki théa mén didu kign 5x — 10y—11 2) Sai lim lién quan dén ngén ngit dién dat a) Sai lim vé cu phdp va ngit nghia 88 C6 khéng it HS con yéu trong viée nim cit phdp cia ng6n ngit Toan hoc, HS nam duge ci phap mét cach hinh thire nhung khéng hiéu duge ngi nghia cua ki higu toan hoe. Vi dy 2. “6 nhiéu em trong khi giai todn thuéng bién déi nhu sau: Va? =a; log, x? =2log,x, va? +b? = Va? + Vb? =a+b 5) Bi dm anh bai cde ngén ngit thang thuedng cita cdc tit trong tiéng Viét Vi dy 26: Trong tiéng Viét “dai” la to hon “tiéu”, HS an tugng véi 2x42 +1 diéu nay, nén khi di tim oye tri cia ham sé y = thay gia tri cue dai bing -2 cdn gia tri cyc tiéu bang 2 thi nhiéu HS thic mic tai sao gia tri cue tiéu lai lon hon gid tri ©) Lam dung thudt ngit va ki hiéu Todn hoc dé thay thé mét sé tie ctia ngén ngit tue nhién va anh hucdng ctia thoi quen khong ding dan. Vi dy 27: Tam thite luén? <0 (tam thite luén luén am) 3) Sai lam lién quan dén cim nhgn true quan Vi dy 28: Nhu sai lim ma HS mic phai trong vi du 19 4) Sai lim lién quan dén sit dung dinh li Trong qué trinh 4p dung dinh li vao giai toan HS hay ap dung thiéu digu kign hoge it dung ding nhung khdng chinh xée; si dung djnh Ii nhu dinh nghia. Vidy 29: Tinh tich phan tan khi dé 7 no Ta thy ring him s6 = —— gin doan tai x = 0 | a nén khong sinx [2°72 str dung duge céng thite Niuton — Lapnit dé tinh tich phan trén, Gia thiét cia céng thir Niuton — Lapnit la him sé y = f(x) lién tue trén [a; b] nén cdch gidi trén thiéu viée kiém tra diéu kién ap dung dinh li. Thue ra tich phan trén kh6ng ton tai. 89 5) Sai lam lién quan dén thao téc te duy Vi dy 30 : Tim m dé phuong trinh sau cé nghiém (m+ 1)5"9 —2m5*" +m-2=0 (1) Hoe sinh thuéng mic sai lim 1a khi dat ¢ = 5**',7 > 0 nhung thyc ra 125. Phuong trinh (1) tré-thanh: (1+ m)t?—2mt+m-2=0 (2) Dén day hoc sinh rat dé mac phai hai kiéu sai lm sau day: M6t la: NgO nin (2) li phuong trinh bac 2 nén quén dat diéu kign m 4-1. Hai la: Quén thi lap su tuong img gitta t va x dan dén chi tim diéu kién dé (2)c6 nghigm. Thyte su pham cho thay ring HS mic phai sai lam thir 2 nhiéu hon vi day a kiéu sai lam tinh vi hon. ©) Sai lam lién quan dén chuyén doi bai todn Khi dat an phu thudng ling quén dat diéu kién cia an phy, va cho ring, phuong trinh f(x) = 0 c6 nghiém khi va chi khi phuong trinh g(t) = 0 06 nghiém. Mac di cé dit diéu kién, nhung diéu kign qué hep hodc qué rong khéng sat, dat dn phy t= o(x) dé dua phuong trinh vé an t, tuy nhién HS chi dua ra mét diéu kign cdn d6i véi t, chit khong phai la diéu kign cn va du. Vi dy 31: Nhu digu kign t 6 vi du 27 7) Nhieng sai lam lién quan dén suy lugn Suy lun 1a mét qué trinh suy nghi dé rit ra mét ménh dé méi tir m6t hoac nhiéu ménh dé 43 cho. M6t suy ludn thuéng cé cu tric logic A > B, trong dé A 1a tién dé, B 1a két ludn. Sai lam trong suy ludn khi gidi Todn cé cdc kiéu sai lam. sau: a) Sai lam vé lugin ett Sai lim thugc logi nay 14 do trye gide: dya vao cde ménh dé sai do ng6 nhan, hog ménh dé chua duge ching minh la ding, hoa dya vao ménh dé tuong dong véi ménh 90 Vi du 32: jai bat phuong trinh: C6 nhiéu hoe sinh giai nhu sau: 2 -2x-3>0 [x>3 Dibu kign a8 céc biéu thie xde dink ta:4® —?%~3? 9 5 I] ca [x+540 cys x45 (1) x45 < Vx? = 2x3 © (x +5)? x=—Ikhi dé gid tri lon nit cia A= -1 a Ta thdy khi x ~ 2 thi A ~ 1/5 do dé 10i gii trén 14 sai, Nguyén nhan 1a do lip ludn “A dat gid tri lon nhat thi (x+1)’—4 dat gia tri nh nhat” didu nay chi dung khi tir va mau cua A cing duong. Thyc ra A kh6ng c6 gid tr) lon nhat vi lim A = +00 ©) Sai ldm vé ludn dé 1a danh trao ludn dé, thay thé ménh dé can chimg minh bing nhig ménh dé khéng twong duong. Sai kim cho y Vi dy 34: Tim m dé phuong trinh 9° — m3‘ +2m+1=0(1) ¢6 nghiém Cé hoe sinh gidi nhw sau: Dat 3° =t>0 91 Phuong trinh (1) cé nghiém <> t” — mt +2m+1=0 (2) cé nghiém > A =m? —4(22m +1)> 09 m?-8m—-420 me (—0;4 — 25] U4 + 2V5;+00) Day la léi giai sai, nguyén nhan dan dén sai lim 1a do chuyén déi bai toan sang bai toan khOng twong duong, Bang ra phai gidi nhw sau: Phuong trinh (1) cé nghigm < phuong trinh (2) cé nghigm t > 0 e mea -F1UI + 540) la diéu kign edn tim, d) Sai lam vé suy ludn quy nap Die thi cia quy nap 1a loai suy ludn di tir cdi riéng dén cai chung, tir nhiing truéng hop cu thé, riéng biét rit ra két ludn téng quat. Trong khi str dung quy nap hoan toan HS thong khéng xét hét tét ca cde kha nang xdy ra ctia bai todn, hay déng nht phép quy nap hoan toan va phuong phap quy nap Todn hoe, Trong qué trinh sir dung phutong phap quy nap Todn hoc, nhiéu khi HS khéng biét x4y dung gia thuyét quy nap va sir dung dé lam gi. *) Trén co sé phan tich mét sé sai Lim ma HS thudng mic phai khi gidi Toan é trén, ching t6i thay rang dé giup hoc sinh PH va sita chita cdc sai lim nay thi ngudi GV can phai: + Trong qué trinh truyén thu tri thic va rén luyén ki nang todn hoc, can quan tam tép luyén cho HS nhiing HD va HD thanh phan ma khi gidi todn HS thong gap nhitng khé khan, véng mac hodc sai lam trong viéc thic hién cdc HD nay + Chii ¥ throng xuyén PH va sita chita sai lim cho HS mét cach kip thai va chinh xéc. + Gido vién kién tao cdc tinh huéng dé dan téi sai lam dé HS duoc thie thach véi nhimg sai lam dé, cai dat cdc bai todn cé chita cée “bay” dé HS duac va cham. Tuy nhién, viée cai dgt nhiing “bay” phai hop li. Khang nén dua ra nhimg vén dé qué khé vueot xa trinh dé ctia HS dé dong vai tro “bay”, “bay” chi nén xoay quanh vimg phat trién gan nhat ctia kién thitc HS. 92 Vi dy 35: Giai bat phuong trinh Vx? —4x +3 —V2x7 —3x+12>x-1(1) lién tiép duge cai cdc “bay” sau day: Paaxsgz9 | (PECRMLB Ht) cot jupnaey ° 1 2 xe (Kj ]U[3; +0) Dk Yo? —3x4120 xe(mi5]Ulh +2) 2 Hoc sinh mic phai sai 1am thir nhat dé 1 bo sét mat truong hop x = 1 sé din t6i lam mat nghiém. Sai lim tiép theo 1a khi HS cho ring phwong trinh (De \@—DE=3) - (EDAD = Ye DF ee V3 - 2x12 Ve-T ma khéng cn biét biéu thire x — 1 duong hay am. Ngoai viée GV thiét ké cdc tinh huéng dé HS thir thach véi cac sai lam. GV cn quan tim t6i gidi thich nguén géc sai lim ciia HS, 6 nhiing sai lm 16 rang GV biét la HS giai sai nhung phan tich, sira chita sai Lim cia HS nhu thé nao thi khéng phai la viée lim dé dang, 2.3.3. Phuong thire 3: Khai thie quan diém day hoe GQVD trong day hoe giai bai tp toan Nhimg nghién ciru Ii luan day hoc da chi ra rang, muén nang cao chat luong day hoc thi can thiét phai quan tam nhiéu hon téi “mat bén trong” cia phuong phép, t6i hoat dng ty gide, tich eye va sing tao cua ngudi hoc véi tu cach 1 chai thé trong qué trinh hoc tap. Doi héi nay xudt phat tir nhimg yéu cau x4 hi déi véi su phat trién nhan cach cia thé tré, tir nhiing dac diém cia néi dung méi va tir ban chat cia qué trinh hoc tap. Ham ¥ ciia xu huéng day hoc giai quyét van dé 1a ggi ra van dé va giap HS biét TC tri thar, PH van dé va di dén giai quyét van dé. Hoc toan 1a hoc PH, hoc trinh bay quyét céc bai toan dudi Anh séng cua cae céng ou li thuyét nay sinh tir qua trinh gidi quyét cdc van 48. Mot van dé bigu thi bai m6t hé théng nhing ménh 48 va cau héi (hoc yéu cdu hanh ddng) thea man cdc diéu kién sau: - HS chua giai dép duge cau héi d6 hode chua thye hign duge hinh dong a6 93 - HS chua duge hoc mét quy tac cé tinh chat thudt todn nao dé giai dip céu hi dé hoac thyc hign yéu cdu dat ra. Van dé khéng dong nghia véi bai tap va nhitg bai tap néu chi yéu cau HS tye tiép van dung mét quy tc c6 tinh chat thuat toan thi khéng phai 1a nhiing van dé. Tac dung cia kiéu day hoc nay 1a 6 ché né day cho HS hoe cach PH, tire 1a rén luyén cho ho cach thite tiép cn, PH va GQVD mét cach khoa hoc. Déng thdi né gép phin béi duéng cho ngudi hoc nhing dite tinh can thiét ca ngudi lao dong sing tgo nhu tinh cha dng, tich ewe, tinh kién tri vrgt khé, tinh ké hoach va théi quen ty kiém tra... Trong day hoe GQVD, mite d6 tinh tich cue ciia HS khi dimg truée mét nhiém vu 6 van d8, 06 méi quan hé phy thudge duge biéu dién dudi dang cng thite sau: T= (Key ~Kyc) () Trong a6: 7 1A mite d6 tinh tich cye cia HS, N 1a nhu cdu nin thite, GQVD va kién thitc, ki Keq Va Kye lan ligt 1a kién thite, ki nang cdn thiét nang di cé cia HS. Diéu hap dan cua céng thie (1) 14 & ché né Ii gidi true quan céc trong hop va cac diéu kién trong day hoc GQVD. Tinh tich cue cua HS sé khéng xudt hign trong cdc truéng hop khi khéng cé nhu cdu nhén thire ('=0), hodc khi kién thitc, ki nang can thiét du dé gidi quyét vin dé thuée ving phat trién thyc tai (theo céch goi cla L.X. Vugétxki) ca HS (K;;—Kpc =0). Diéu quan trong 6 day cn cht y trong thy tién day hoc li néu K,,) thi cfing khéng xuat hién nhu céu nhén thire (+0) va do d6 cling khéng nay sinh tinh tich cue. 94 Vi vay, trong day hoc GQVD diéu quan trong 1a phai dim bao diéu kign tuong quan gitta K,, va K,. téi uu, tite 1a K,, nim trong ving phat trién gan nhat (theo cach goi cia L.X. Vugétxki). Trong trémg hgp nay nhu cau nhin thite cia HS cing cao thi tinh tich cue cang tng. Diéu d6 ¢6 nghia 14 mite d6 tinh tich cuc cia HS ciing phy thudc vao mic hap din va 1éi cuén cla van dé va cach trinh bay, dan dat cua GV. GV trinh bay va dan dat lép hoc cang hip din, I6i cudn thi tinh tich cye cua HS cang cao, Céng thite (1) 6 trén khéng chi dién ti méi tong quan phy thude thuan chiéu cia tinh tich eye ma cdn néi lén duge méi trong quan nguge lai. Nghia 1A, khi tinh tich eye ca HS da duge hinh thinh én dink & mie 46 cao thi nhu cu (hig thu) nhan thite cing duge phat trién cao déng thdi cho phép néi rong khoding cach gitta K,, va K,c Tuy theo mite 49 déc lap cia HS trong qué trinh GQVD ma ngudi ta ip 46 khdc nhau, cting dng thdi 14 nhimg hinh thie khéc nhau cia day hoc PH vi GQVD. Cé nhiéu cach phan chia, ching han theo gido su n6i t6i cd ‘Nguyén Ba Kim thi cé cdc hinh thite sau day: * Ngwbi hoc doc lip PH va GQVD: Day 14 mét hinh thite day hoc ma tinh dc 1p cia ngudi hoc duge phat huy cao a6. Thay gido chi tao ra tinh huéng ggi van dé, ngudi hoc tu PH va GQVD dé. Nhu vay, trong hinh thite nay, ngudi hoc déc lap nghién ctu van thy hign tt ca cdc khdu co ban cua qué trinh nghién edu nay. * Ngwii hoc hyp tée PH va GQVD: Hinh thire nay chi khée hinh thie thir nhét 6 chd qué trinh PH va GQVD khéng dign ra m6t céch don lé 6 mOt ngudi hoc, ma 1a c6 su hgp tac gitta nhimg nguéi hoc véi nhau, ching han duéi hinh thirc hoc nhém, hoc 16, lam du 4n, * Thay tro van dip PH vi GOVD Hoe tr lam vige khéng hoan toan dc lap ma c6 sx ggi ¥ dan dit cua thay khi can thiét. Phuong tién dé thuc hién hinh thite nay 1a nhitng cu hdi 95 cua thay va nhimg cau tra lai hodc dap lai cua tro. Nhu vay cé sy dan két, thay ddi sy hoat déng cua thay va tro dudi hinh thire van dap. Voi hinh thite nay, ta thay day hoc PH va GQVD cé phan giéng véi phuong phap van dp. Tuy nhién hai cch day hoc nay that ra khong ding nhat véi nhau. Nét quan trong trong day hoc PH vi GQVD khéng phai 1a nhing c4u héi ma 1a tinh hudng ggi van dé. Trong mét gid hoc nao dé, thay gido c6 thé dat nhiéu cau hoi, nhung néu cau héi nay chi c6 tac dung t4i hién tri thite di hoe thi gid hoc d6 vin khéng phai li day hoc PH va GQVD. Neugc lai, trong mét s6 trrdng hop, viée PH va GQVD cia HS cé thé dién ra chi yéu 1a nhé tinh huéng goi van dé chir khéng phai 1a nhimg cdu héi ma. thay dat ra, * Gido vién thuyét trinh PH va GOVD: G hinh thire nay, mite d6 déc lap cba HS thdp hon & cdc hinh thire trén, au d6 chinh ban than thay PH van dé 0 ra cdc tinh huéng gi van dé va trinh bay qué trinh suy nghi giai quyét (chit khéng phai chi don thudn néu lai gidi). Trong qua trinh dé cé vige tim tai, PH, dy doin, nhing HD d6 e6 lic thanh céng, c6 khi that bai, phai diéu chinh phuong huéng méi di dén két qua. Nhu vay, tri thite duge trinh bay khéng phai duéi dang 6 sin ma trong qué trinh ngudi ta kham phé ra ching. Qué trinh nay 1a mot sy m6 phéng va rit gon qua trinh kham pha that sy. Nhing hinh thie néu trén da duge sip xép theo mire d6 déc lap cla HS. trong qua trinh PH va GQVD, vi vay né cing déng théi li nhiing cap 46 day hoc PH va GQVD vé phuong dién na Dé thuc hién phuong thre nay can str dung cdc bién phap sau *) Bign phdp 1: Rén luyén cho HS ky nang biét két hop gitta suy dién vd dw dodn trong qua trinh TCPH va di dén GQVD Trong thyc t8 day hoc Todn va dac biét li day hoc giai bai tap Todn, vige rén luyén cho HS ky nang suy dién va dy doan 1a rat quan trong nhung it nhigu chua duge quan tam ding mite. M6t sé ly do cia thye trang ny 1A: 96 — Phuong phap gidng day mac di da cé sy déi méi xong cé noi, c6 thay cé van cdn nang vé thuyét trinh, Theo cach nay HS it due HD. — GV thuong tién hanh lam thay nhitng bude suy dién va dy doin ma HS can va cé thé thuc hién duge. — GV chua chuin bj tét nhing tinh huéng su pham rén luyén kha ning suy dién va dy doan cia HS. Céc céu héi chua duge phi hyp véi cde tugng HS, cdc bai tap cdn tring lip vé dang, thiéu nhiing bai toén od thé huy kha nang suy dién va dy doan cho HS. — Chwa khai thac t6t méi lién hé gitta céc chi dé kién thite véi nhau, han ché dén su suy dién va dy dodn mét cach téng hop. Theo tac gid Nguyén Ba Kim: "Dé day mot kién thite ndo 46, thay gido thuéng khéng thé trao ngay cho HS diéu thay muén day, cach lam tét nhat thudmg 1a cai dit tri thite dé vao nhitng tinh huéng thich hgp dé HS chiém linh né thong qua HD ty gide, tich ewe, chi dng va sing tao" Muén rén luyén, phat trién kha nang suy dién va dy doin cho HS, ngudi GV phai tgo ra duge nhiéu co hdi, nhiéu tinh hudng 42 HS cé thé tién hanh céc HD suy dién va du don. Cin khai thac van dé nay trén moi ndi dung day hoe, tir day hoc khai nigm, day hoe dinh ly dic bigt la day hoe gidi bai tp toan. Nhiing tinh hudng dat ra c6 thé 6 nhiéu mite 46, tir dé dén kho. Ngudi GV a dy doan cla HS dé cé thé goi mé ding luc, gidp ho thio gé khé khan, Nguoi GV in PH duge nhiing vuéng mic trong hoat déng suy dién phai c6 kha nang goi d6ng co, tao nhu cdu, xae dinh duge tri thite phuong phap dé tao diéu kién quan trong cho HS tién hanh HD suy dién va du doan trong giai bai tap toan. Tuy nhién néu khéng dinh duge mic 46 tap luyén sat voi trinh d6 HS thi viée tién hanh HD cing khéng mang lai két qua tét. Muén ¢ goi déng co,tao nhu cdu cho HD duge vay, phai phan bac hoat déng dé v thudn Igi va dat hiéu qua cao hon. Vi du3 ‘6 thé goi déng co, tao nhu cau hitng thi say mé hoc tap, rén luyén kha nang suy din va dy doin cho HS khi ap dung bat ding thir 97 Cauchy trong cac bai toan ching minh bat ding thitc, théng qua hé théng bai ton duge phan bac tir dé dén khé sau day: : 1 1 a) Ching minh ring: (a+)(b+7)2 4, véi moi a, b duong. a ath b b) Chimg minh ring: “#427 ca > 6, véia, b, c duong, c) Chimg minh ring: a? +b? +c? >ab+be+ca, véi moi a, b, © duong. ) Cho tam giée ABC cé ba canh a, b, ¢ va p [a niza chu vi. Ching minh ring: 111 2%-+=+-) p-a p-b p-c abc e) Chimg minh ring: (a+b +c) 29 , véia, b, c duong. 1 o £) (Bat dang thitc Nesbit khi n= 3) b 33) Veta, cduong. Chimg minh ring: +be2 a bre g) Ching minh ring: a? +6? +c? +d? +e? 2a(b+e+d+te), véia, b,c, d, e duong h) Cho x, y, z duong va xyz = 1. Chimg minh ring: Viewty? vieye2? Vint? yg yy ye x 1 i) Cho x, y, z duong va — x =4. Ching minh ring: <1 Mite a van dung cac bai trén theo 46 khé dn nhu sau: a) Chi cdn ap dung tryc tigp bat ding thite Cauchy cho hai sé duong. b) Cach 1: Phai biét tach thinh cdc c&p dé 4p dung bat ding thire Cauchy 98 ac. bie bia vT= 2+ 5+C+5+C+D26 Creer Céach 2: Ap dung bat ding thitc Cauchy cho tir, sau d6 dp dung cho ba sé hang 6 VT. 2Nab 2Nbe | ac yr22", c a b c) Cach 1: Ghép 46i sau 46 dimg bat ding thtte Cauchy Cach 2: Nhan 2 vao hai vé cia bat dang thirc, sau d6 bién ddi vé bat ding thite dang. d) Tuong ty bai c) sau dé ap dung bat ding thirc Cauchy cho mau. 4 4 2 V(p-ayip—b) p-atp-b oc 2p 4 4 Vp-p-c) p-bt+p-c a 4 2 4 P c+p-a (pp a) Céng vé véi vé cua cdc bat ding thitc trén ta duge diéu phai chtmg minh, Du bang xay ra khi tam gidc déu. ec) Ap dung bat dang thire Cauchy cho ba sé duong. f) Phai biét tach thanh cap sau dé dua vé dang bai e) a b ¢ 3 Deo d+“ +a +04 B3+s Me OO DOT Pg 1 arbre 29 ‘ Ge ca ae 1 1 o[(a+h+bro+(cra or 29 2) Phai biét tach a” sau d6 ghép déi dé ap dung bat ding thire Cauchy 2 2 +(Hte)2albberd te) Pere 4 4 h) Vita ap dung bat ding thire Cauchy cho ba sé trong ciin thitc, vira ap dung cho ba sé hang 6 VT. i) Boi héi van dung sang tgo hon & ché: Trong qué trinh day hoc todn, nhiéu HD suy dién va dy dodn sé gitp ching ta dua ra nhiing phutong php gidi v6 cing d6c déo cho mot lap cae bai todn nao dé. HB nay cé thé cé duge bing cach quan sat nhimg hinh anh cy thé. Vi dy 37: Khi day vé tinh don digu cia ham s6, cé thé cho HS tién hanh HD suy dién va dy doan sau day: — Ham sé f(x) don digu trén (a; b), em c6 két ludn gi vé sé nghiém cia phuong trinh f(x) =m? tu hoc sinh khéng PH duge van dé thi giao vién cé thé théng qua hinh ve 4é goi mo. Hinh 2.8 Hoc sinh dé dang PH duge ring phuong trinh f(x) = m cé t6i da mat nghigm trén (a;b), Néu phuong trinh cé mét nghigm, hay suy ra cdch gidi phwong trinh trong tring hgp nay? + Doan nhan nghigm xo cia phuong trinh. + Chimg minh f(x) don digu trén (a;b). - Ham f(x) déng bi én (a;b), g(x) nghich bién trén (a;b), em c6 nhan xét gi vé s6 nghiém cia phuong trinh f(x) = g(x)? Dya vao hinh vé HS dé ding PH duge phuong trinh c6 t6i da mét nghigm trén (a:b). Tir dé suy ra cich gidi phuong trinh trong trrdng hop phuong trinh cé m6t nghiém. 100 + Doan nhin nghigm xo cia phuong trinh. + Chimg minh f(x) ding bién, g(x) nghich bién trén (a:b) (hod nguge i). - f(x) < fy) va ham fdéng bién > x x > y. Day cling 1d m6t phurong phap 4 giai phuong trinh, hé phuong trinh, bat phurong trinh kha higu qua, dic biét 14 cdc phuong trinh, bat phuong trinh, hg phuong trinh khong mau mye, phuong phap nay goi li: dodn nhan_nghiém ‘va chtmg minh nghiém duy nhat. Ap dung phwong phap nay cé thé cho HS gidi céc bai toan sau: 5 Jf1-3x +4=0 2) Giai phwong trinh: sinx = x. 1) Gidi phuong trinh: x° +x 3) Giai bat phuong trinh: 3 +2" > 13 242x=34y 4) Giai hg phuong trinh: {> say=34e Néu phuong trinh f[g1(x)] = f[g2(x)] (1) va ham f don digu thi (1) <= £:(x) = ga(x). Nhu vay, vé mat phuong trinh ta da thu duge mét phuong trinh tuong duong, don gidn hon phuong trinh ban dju. Day cling 1a mot phuong php quan trong dé giai céc phuong trinh, dac biét 1a cdc phuong trinh khong mau myc. Van dung gidi cdc bai toan sau: 1) Giai phuong trinh x? +x-3+|x-I]= x44. Dieu kién x >— 4, Dua vé phuong trinh: bat vx44 (x41P +feo taxa de vxe des (x +1P + V+)? Do ham sé f(t)= t+ t déng bién trén [0,+00) va (x+1P; x44 20 nén phuong trinh cé dang f(x +1)?)=f(x +4) © (x+1)? =x4+4, 2)( Dé thi tuyén sinh dai hoc khdi A nam 2010) 101 (4° + Ix +(y-3)¥5—2y = 00) Gii 4x? +? +203—4x = 7(2) &yei) phuong trinh: { Diéu kids xshzy 0, suy ra f dong bién trén j x20 (We 2x) = f(8-2y) @ 2x= 5-29 yx Sax? thé vdo @) ta 06 2 Syne . ax? +G-2ey +23—4x —7 = 0(3), Ta nhan thdy x = 0 va x = 3/4 khong 1a nghiém cia (3). Xét ham g(x) = 4x" +G-2ry + 23-4 -7 trén (0; 4 (0) = 4x(427 -3) <0, suy ra ham g(x) nghich bién. Mat khac g(1/2) = 0, nén (3) c6 nghiém duy nbét x = 1/2, suy ray =2. Thue té day hoc higén nay cho thay ring, khéng it cic GV da tién hanh gidng day ma khéng dat ra nhimg tinh huéng dé HS cé thé suy dién va dy doan, Nha su pham G. Pélya da phat biéu: "Toan hoe duge xem nhu 1a mot mén hoc vé sy chiing minh, tuy nhién 46 chi méi 18 mét khia canh cia n6, Muén viée day toan phan anh duge qua trinh hinh thanh cua Ton hge thi can phai danh chd cho dy doan va suy lun 6 Ij" Theo Nguyén Canh Toan thi hign nay vige day hoc toan 6 nha truong trung hoc phé théng thuéng chi chi ¥ dén truyén thy tri thire ma it quan tam dén vige day tim 10i, PH, boi vay, phuong phdp thyc nghiém va quy nap bj coi nhe. Déi véi HS kha gidi, cdc em 44 cé mét luong kién thitc, kha ning suy lun va dy doan tuong di tét, cdc em thich ty ddc lap suy nghi, tim toi PH nhing tri thite cho riéng minh. Vi vay, trong qué trinh giang day GV can phai dau tu bai gidng, tao nhiéu tinh huéng dé HS suy ludn va du dodn, tao diéu 102 kién cho cdc em cé thé kham pha tri thirc. Nhig su ap dt cua gido vién déi voi cac thao tac nhu ké duéng phy, bién ddi, thém bét mét biéu thirc, phan chia thanh cdc truéng hop rigng... 1d hodn ton khng thich hgp d6i véi nhing HS nay, ma HS phai duge higu lA vi sao lai kim nhu thé Xin trich ra day cau néi cia M. Cruglide: "Sy Tinh hdi chan chinh chi c6 duge khi nao ngoai su hiéu biét vé mot sy kién va quy luat cua su kién dy con hiéu duge ring, vi sao cé hign tugng dy, cdi gi ché ude né, ..." (M Crugliic 1976, tr. 64). +) Dé rén luyén cho HS két hgp gitta suy dién va dy dodn trong qua trinh TCPH, GV cn phai: a) Triét dé khai thdc cdc van dé cé thé suy dién nhung dong thai cing tao ra nhiéu tinh hudng luyén tap HS due don. Qua qué trinh hge tap va giang day ching tdi nhén thdy vai tr cia HD dy doin v6 cing quan trong cé nhigu bai todn mi & duge bai toan s& phy thude phan lén vao vige ngudi giai todn cé biét dy doan hay khdng. Tuy nhién vige biét két hop hai hoa gitta suy dién va dy doin 14 rit can thiét Vi dy 38: Nhan dang tam gidc ABC biét ring ban kinh duéng tron ni tiép, ngoai tiép, bang tip thoa man hé thite: ry = 1+ tp + tc(1) Bang nhimng cau hoi djnh huéng nguéi GV cé thé gitp HS suy dién va dy doan dé gidi quyét bai toan. Em cé nhan xét gi vé vai trd cia ra, ty, te? Suy Hoc sinh dé dang nhan ra rang rg, rc c6 vai tf giéng nhau, ra 6c lap suy ra B, C c6 vai trd binh ding; A d6c lap. Em cé dy doan gi vé tam gidc ABC? Dv dodn: Tit su suy dign trén sé di dén dy doan tam giée ABC can tai A hoac vuéng tai A. Hay tim sy lién quan gitta ra, tp, 1c, r voi cde canh ciia tam gide ABC Suy dién: "4 = Ty = = pb p-a Hé thite (1) tuong dong voi Pipa) (p—b)(p-e) att P(p- 4) (p-b)(p—e) P(p-4)=(p-b\(p-e) p(b+e-a)-be=0 a? -2be =0 2 2 (hte)? ea =b +e Vay tam gide ABC vudng tai A. Nhu vay bing phuong php két hop suy dign va dy doan nh trén hoc sinh da giai quyét dugc bai toan mét cach chon ven. b) Trong qué trinh tép luyén cho HS die dodn, can biét dong vién, khich 1é hoc sinh nhung déng thoi cing thé hién ro méi quan hé bién ching gitta quy nap va suy dién. HD day va hoat d6ng hoc chiu anh huéng cua nhitng yéu t6 tim ly, HS chi cé thé tich cue suy nghi néu nhu ho cé himg thi hoc tap. Theo Krutexki thi: "Hing tha thudng mang mau sic xtc cim", boi vay su déng vién khich 16 m6t cach hop li cing 14 diéu quan trong va can thiét. Trong qué trinh day hoc thay khéng nén chi biét truyén thu tri thite sao cho day du va chinh xéc ma cn ¥ thite duge rang yéu 16 tam Ii luén cé mét vai trd quan trong téc dong dén higu qua cia viée chiém linh tri thire 46. J. Piaget da noi: "chi cé su HD duge GV thudng xuyén khich 1é nhung van luén ty do trong md mam va ngay ca trong nhiing sai lm thi méi cé thé dua téi sy déc lip vé mat tri tué", 104, Trong qué trinh dy doan néu HS dua ra cau tra loi ma thay biét 1a chua ding, lic dé thay giao khéng nén bac bé mét céch d9c doan, ma phai c6 ging chi ra mét phan vi du dé gidp HS diéu chinh phuong husng du doan ctia ho. Déi véi nhiing van dé ma thay gido biét ring HS da dy doan ding thi cing chwa nén néi ngay ring em da doan ding ma nén yéu cdu HS kiém tra thém dy doan cia minh mét lan nita, Déi voi nhimg cau tra loi cla HS chua duge nhu mong dgi thi lie 46 thay gido c6 thé din dit them dé huéng din HS dén cu tra 1éi chudn xée; tuy nhién sy gidp dé cia thdy gido cin phai kiém ché mét céch téi da trong chimg mye c6 thé due, va cé thé thye hién mite 46 dan dén dap img nhitng mite dé can thiét. am cho HS thdy duoc nghia ciia HB suy dién va. du doén nhing phan tich trén, ching ta da thay duge vai trd quan trong cua HD suy dign va dy doan trong gidi Toan. Tuy nhién dé gidp HS ¥ thite duge y nghia cia HD suy dién va dy don nguéi GV khéng chi nhan manh bang li ‘ma phai théng qua nhimng tinh hudng cé chuan bj truéc, duge cai dit trude, dé ri tir ddy dua ra nhitng tinh huéng cé kha nang thuyét phuc va tac d6ng manh ‘mé dén su cam nh4n cia HS. Hoe t 4 bing sy thich nghi véi méi truong, do d6 nguéi thy phai biét tao ra méi trréng chita dung nhitng khé khan, chuéng ngai, tao ra su mu thudn, sy mat cn bing dé HS cé thé hoc tip trong HD va hoc tip bing thich nghi. Mét méi truéng néu khéng cé dung y su pham thi mdi truéng d6 khéng héi du didgu kién dé truyén thy cho HS nhing kién thite ma x4 héi mong muén. Ban chat 1a lam cho HS y thie duge y nghia cia HD, mun vay can thiét ké nhig vi dy khd tinh té, dé thong qua d6 HS cé thé thay duge ring: trong van va dy dodn, nhé cé suy dig ma minh da dua ra duge cach bién déi hyp li hode cdc thao tic phi hgp, tir dé huéng t6i vige dinh hung va giai duge bai toan. Qua mét sé vi du trén chung ta da thay duge vai trd quan trong cia suy dign va dy dodn trong day hoc todn. Tuy nhién, sé c6 nhiing b6 phan HS chua 105 han da y thite duge diéu nay va ho cing khéng biét tién hanh hoat dng suy ign va dy doan trong nhimng tinh hudng thich hop. Dé giup HS thay duge y nghia cla HD suy dién va dy dodn, sau khi HS giai quyét xong mét van dé nao dé cé lién quan dén HD suy dién va dy doan, GV nén nhdn manh higu qua cia HD suy dién va dy doan déi voi viée gidi quyét vin dé dat ra, Chang han, sau khi HS giai xong bai toan 6 vi dy 13 thay gido cé thé cho hoe sinh thdy ring: Van dé mau chét ciia 16i gidi 1a 6 ché ta bidt biéu didn M duéi dang zp B45 SNA Sy) Sé di ta biét biéu dién nhu vay, dé 1a nhé cé HD suy dién va du doan. Viée lam trén day thy chat la goi dGng co két thie hoat dGng ma ching 161 da dé cAp & chuong | d) Tao nhimg tinh huéng tap luyén cho HS kha nang suy dién va du dodn théng qua nhitng bai tap c6 tinh chat tim toi, PH Tir nhing phan tich, rit ra kinh nghigm, GV can cho HS tép luyén HD suy dign va dy doan théng qua nhimg bai tp tao cho HS théi quen ty xéc lip nhimg chimg minh théng qua mé mam, dy doan. Day cing chinh 1 méi quan hé gitta quy nap va suy dién trong qua trinh chémg minh. Vi du 39: Cho AABC véi cdc canh a> b > c va mét diém O bat ky trong tam giéc 46. Gia gir AO, BO va CO kéo dai edt cde canh BC, AC va AB cla tam gide tuong img tai P,Q, R. Chimg minh ring: OP + OQ + OR

Вам также может понравиться