SERTLK

LME METODLARI VE
CHAZLARI

Metin BULUT
BMS Bulut Makina Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.
kitelli Organize Sanayi Blgesi Dolapdere Sanayi Sitesi
Ada-4 No: 7-9 Baakehir / STANBUL
Tel : +90 212 671 02 24 / 25
Faks : +90 212 671 02 26
Web : www.bulutmak.com E-mail: bms@bulutmak.com

zgemi: Metin Bulut, 1978, YT mezunu Mak. Mh. olup, yurdumuzda, sertlik lme cihazn ilk defa
1985 de, dizayn etmi ve retmitir.1978-1986 aras, zel firmalarda kalite kontrol sorumlusu olarak
altktan sonra,1985-1991 arasnda alt zel bir firmada, sertlik lme cihazlar retimine ( hem
kendi dizayn olan, hem de Wolpert / Almanya lisans ile sertlik lme cihazlar ) devam etmitir.
1991 da kurduu, BMS BULUT MAKNA u ana kadar, birok tip sertlik lme cihazlarn retmi olup,
sektrnde bir ad olmutur.
Firma bnyesinde yaplan AR-GE almalar ile deiik tiplerde sertlik lme cihaznn, aratrma,
gelitirme, retimi, sat yaplm olup, u ana kadar retilen, 2.000 den fazla cihaz yerli ve yabanc
piyasalarda sorunsuz almaktadr.

SERTLK LME METODLARI ..................................................................................................................................... 3

1.1

KARILATIRMALI SERTLK LM METODLARI............................................................................................... 3

1.1.1
1.2

STATK SERTLK LM METODLARI ................................................................................................................ 3

1.2.1

Brinell Sertlik lm Metodu (EN ISO 6506, ASTM E 10) ......................................................................... 3

1.2.2

Rockwell Metodu ile Brinell lmleri Yaplmas ..................................................................................... 7

1.2.3

Vickers Sertlik lme Metodu (EN ISO 6507, ASTM E 92) ........................................................................ 9

1.3

Knoop Sertlik lme Metodu ( EN ISO 4545-1,ASTM E384) ........................................................................... 10

1.4

Rockwell Sertlik lm Metodu (EN ISO 6508, ASTM E18) ............................................................................ 11

1.5

Rockwell Superficial Sertlik lm Metodu (EN ISO 6508, ASTM E18) ......................................................... 18

1.5.1

Rockwell N Testlerinde Eklenecek Olan Dzeltme Faktrleri ................................................................. 19

1.5.2

Rockwell T Testlerinde Eklenecek Olan Dzeltme Faktrleri .................................................................. 19

1.5.3

nce Salarn Sertlik lmnde Kullanlan Rockwell Metodlar ............................................................ 19

DNAMK SERTLK LM METODLARI .................................................................................................................. 20

2.1

Shore Scleroscope ........................................................................................................................................... 20

2.2

LEEB sertlik lme metodu.( ASTM A956) ...................................................................................................... 20

2.2.1

Prob ematik Grnm......................................................................................................................... 21

2.2.2

Semboller Ve Aklamalar ....................................................................................................................... 21

2.2.3

Prob Tipleri Ve zellikleri ........................................................................................................................ 22

2.3

SHORE SERTLK LM METODLARI ( Durameter ) .DIN 53505, ISO 7619, ISO 868, ASTM D 2240 .............. 22

2.3.1
3

Shore ( Durameter ) Sertlik lm metodu ............................................................................................ 22

SERTLK LME CHAZLARI ..................................................................................................................................... 24

3.1

MASA TP SERTLK LME CHAZLARI ............................................................................................................ 24

3.1.1

Test ykn yay etkisiyle yapan cihazlar ................................................................................................ 24

3.1.2

Yklerin hidrolik bask ile elde edildii cihazlar....................................................................................... 25

3.1.3

l arlk sistemine gre ( dead weight) hidrolik alan cihazlar ......................................................... 25

3.1.4

l arlk sistemine gre ( dead weight) motorlu alan cihazlar ........................................................ 26

3.1.5

Yk hcreli ( load cell-closed loop) alan cihazlar ................................................................................ 26

3.2

PORTATF SERTLK LME CHAZLARI............................................................................................................. 27

3.2.1
4

Mohs ve Breithaupt Sertlik lm Metodlar ........................................................................................... 3

Mekanik sistemli cihazlar ........................................................................................................................ 27

KAYNAKA ............................................................................................................................................................... 29

1 SERTLK LME METODLARI

Malzemelerin sertliklerinin lm, en nemli kalite kontrol kavramlarndandr. Gnmzde tolerans
dnda sertlikleri olan paralarn yaratabilecei problemlerin birok rnekleri vardr.
Sertlik kavram, mukavemetin deerlendirilmesi (eliklerde ekme mukavemeti gibi), anma dayanm,
ilenebilirlik vb. gibi nemli kavramlara nclk eder. Genel olarak sertlik lme metodlarn aadaki gibi
belirleyebiliriz.
1. Karlatrlmal sertlik lm metodlar (Mohs ve Breithaupt)
2. Statik sertlik lm metodlar ( Brinell, Vickers, Rockwelll, Knoop, Grodinski)
3. Dinamik sertlik lm metodlar (Shore Sclerescope, LEEB)
4. Shore sertlik lm metodlar

1.1 KARILATIRMALI SERTLK LM METODLARI

1.1.1 Mohs ve Breithaupt Sertlik lm Metodlar
Mohs ve Breithaupt sertlik deerleri en yumuaktan en serte doru derecelere ayrlmtr.

Malzeme

Mohs

Breithaupt

Talk
Al
Mika
Kalsit
Flourspat
Apatit
Boynuz Ta
Feldispat
Kuartz
Topaz
Korundum
Elmas

1
2

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

3
4
5
6
7
8
9
10

Malzemelerin sertliklerini karlatrmak asndan faydal olmasna ramen, teknikte ska kullanlan bir
metod deildir.

1.2 STATK SERTLK LM METODLARI

1.2.1 Brinell Sertlik lm Metodu (EN ISO 6506, ASTM E 10)
eitli aptaki bilyalarn (1; 2,5; 5; 10mm), belirli bir ykle ve zamanda malzemeye bask metodudur.
sveli Dr. J. A. Brinell tarafndan 1900 ylnda bulunan bu metod gnmzde yaygn olarak kullanlan
statik sertlik lme metodlarnn ilkidir.

D= Bilya ap (mm)
F= Test yk (N) veya (kgf)

d= Bilya iz aplarnn ortalamas (mm)

h= Dalma derinlii (mm)

Sembol

Aklama

Birim

Bilya ap

mm

Deney kuvveti

N ( kgf)

d
d1, d2

d1 d 2
2
0
90 ile llm iz aplar

zin ortalama ap d=

D D d
2
Brinell sertlii =
deney kuvveti
Sabite x
izin yzey alan
F
= 0,102 x
D D2 d 2
D

HBW

0,102 x F/D2

mm
mm

z derinlii =

mm

N/mm2

Kuvvet- ap Oran

N/mm2

Not:

1
1
=
= 0,102
g n 9,80665
gn =Yerekimi ivmesi

Sabite =

Aadaki tabloda EN ISO 6506ya gre Brinell sertlik lme metodunun, D (bilya ap), malzemelere gre
deien Brinell yk katsays ve F (yk) deerleri ile ilikisi belirtilmitir.

Test Metodu

Bilya ap (mm)

Yk Katsays 0,102* F/D2

Test Yk (N)

HBW (HBS) 10/3000

10

30

29420

HBW (HBS) 10/1500

10

15

14710

HBW (HBS) 10/1000

10

10

9807

HBW (HBS) 10/500

10

4903

HBW (HBS) 10/250

10

2,5

2452

HBW (HBS) 10/100

10

980,7

HBW (HBS) 5/750

30

7355

HBW (HBS) 5/250

10

2452

HBW (HBS) 5/125

1226

HBW (HBS) 5/ 62,5

2,5

612,9

HBW (HBS) 5/25

245,2

HBW (HBS) 2,5/ 187,5

2,5

30

1839

HBW (HBS) 2,5/ 62,5

2,5

10

612,9

HBW (HBS) 2,5/ 31,25

2,5

306,5

HBW (HBS) 2,5/ 15,625

2,5

2,5

153,2

HBW (HBS) 2,5/ 6,25

2,5

61,29

HBW (HBS) 1/30

30

294,2

HBW (HBS) 1/10

10

9,807

HBW (HBS) 1/5

49,03

HBW (HBS) 1/ 2,5

2,5

24,52

HBW (HBS) 1/1

9,807

Aadaki tabloda eitli malzemelerin Brinell sertliklerine gre seilmesi gereken yk katsays deerleri
gsterilmektedir.
Malzeme

Brinell Sertlii

elik, nikel alamlar, titanyum

alamlar
Dkme demir

Bakr ve bakr alamlar

Hafif metaller ve alamlar

Kurun, kalay

Yk katsays
0,102*(F/D2)
30

<140

10

140

30

<35

35 ile 200 aras

10

>200

30

<35

2,5

35 ile 80 aras

5 -10-15

>80

10 - 15
1

Yine aadaki tabloda ise, Brinell sertlii ve yk katsays deerlerine gre, test edilebilecek minimum
para kalnlklarn grebilirsiniz

Ortalama iz apna gre deney parasnn en az kalnlk deeri aadaki izelgede gsterilmitir.

Ortalama z ap
(d)
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2
2,2
2,4
2,6
2,8
3
3,2
3,4
3,6
3,8
4
4,2
4,4
4,6
4,8
5
5,2
5,4
5,6
5,8
6

Deney Paras En Az Kalnl

Bilya ap
D=1
D= 2,5
0,08
0,18
0,33
0,54
0,29
0,8
0,4
0,53
0,67
0,83
1,02
1,23
1,46
1,72
2

D=5

0,58
0,69
0,8
0,92
1,05
1,19
1,34
1,5
1,67
2,04
2,46
2,92
3,43
4

D = 10

1,17
1,38
1,6
1,84
2,1
2,38
2,68
3
3,34
3,7
4,08
4,48
4,91
5,36
5,83
6,33
6,86
7,42
8

Brinell testinde, sertlik deeri belirtilirken, bilya ap (D), uygulanan yk (F) ve test sresi (t) belirtilmelidir.
rnein,
220 HBW 2,5 / 187,5 / 30
2,5 mm apl tungsten sert metal bilya ile 187,5kgf ykn 30sn uygulanmas sonucunda elde edilen deerin
220 HB olduu belirtilmektedir.
Brinell testinin uygulanmas aada anlatld gibi yaplmaktadr.
nce testi yaplacak malzemenin kalnlna ve eidine gre bilya ve yk konfgrasyonu seilir.
Basma ucu deney yzeyine dedirilir ve yzeye dik ynde kuvvet uygulanr. Daha sonra, tercihen,
kullancdan bamsz olarak ayarlanabilen bir sistem sayesinde ( hidrolik, motorise vb ) uygulanan ykle
bilyann malzemeye bir iz yapmas salanr.
6

Balang kuvvetinin uygulamaya balad ilk andan, deney kuvvetinin tamamnn uyguland ana kadar
geen sre 2 -8 sn arasnda olmaldr. Bu kuvvetin stabil hale gelmesinden, sonra, 10-15 sn. beklenmesi
gerekir.
z ap, Brinel test cihaz zerindeki optik sistem veya portatif bir mikroskop sayesinde minimum 2 yerden
llr. Kullanlacak optik sistemdeki veya mikroskoptaki lm aral minimum 0,01 mm taksimatl
olmaldr. Zira rnein, 2,5 mm bilya ile 187,5 kgfde elikte bir test yaplrken, bilya iz aplar arasndaki
0,01 mm fark malzemenin sertliine bal olarak, 1 HB den 19 HB e kadar farkllk gsterebilir.
Deney parasnn kenarndan, her bir izin merkezine kadar olan uzaklk, ortalama iz apnn en az 2,5 kat
olmaldr.
Birbirine komu iki izin merkezleri arasndaki uzaklk, ortalama iz apnn en az 3 kat olmaldr.
Not: Brinell sertlik deerleri ile malzemelerin cinsine bal olarak, ekme mukavemeti arasnda paratikte
kolay ve abuk sonu veren bir bant vardr. Buna gre;
Malzemenin ekme mukavemeti = Katsay * Brinell sertlik deeri
Bu katsay, alaml eliklerde 0,34; alamsz eliklerde 0,36; bakr ve prin alamlarda 0,40 alnabilir.
rnein,
Sertlii HBS 200 olan alamsz bir eliin ekme mukavemeti = 0,36 * 200 HB = kg/mm2 dir.

1.2.2 Rockwell Metodu ile Brinell lmleri Yaplmas

Bilindii gibi Brinell sertlik lme metodu bir optik lm metodudur. Yalnz, gerek cihazlarn optik
sistemleri yznden pahal olmas, gerek lm metodunun Rockwell metoduna gre daha yava olmas,
gerekse de lmn ok hassas ve dikkatle yaplmas gereklilii yznden kullananlar arasndaki lm
farkll, Rockwell metodu baznda alan sertlik lme cihazlarna baz ek aksesuarlar uygulanarak, norm
d olmasna ramen, bilhassa karlatrma amacyla Brinell testlerinin yaplmas salanabilir.
Aada elik, paslanmaz elik ve dkme demir gibi malzemelerde bu amala kullanlan eriler
grlmektedir. Burada n yk 10 kgf, toplam yk 187,5 kgf ve 2,5 mm apl bilya kullanlmaktadr.

Aadaki tabloda ise, bu erilerin seri olarak kullanlmasna yarayan tablo gsterilmitir.

Yukardaki tablonun kullanm aada anlatld gibidir.

rnein, elik malzemenin testi iin 2,5 mm bilya seilir. Yk 187,5 kgf ayarlanr.
Test yapldktan sonra, Rockwell saati zerindeki, siyah deer (HRC testi gibi ) 62 okunduunda, Brinell
testinin 240 HB 2,5/ 187,5 olduu grlr.
NOT: Bu sistem, BULUT MAKNA nn cihazlarnda, yukardaki eriler veya zel Brinell skalalar
kullanlarak (BMS 200-RB ), ,Dijital Rockwell & Brinell cihazlarnda ekrandan okunarak uygulanabilir.
(DIGIROCK-RB )
Yine, aada ise, alminyum, bakr ve alamlar ile bronz ve alamlar ile ilgili eriler grlmektedir.
Burada n yk yine 10 kgf, toplam yk 62,5 kgf seilmi ve 2,5 mm apl bilya kullanlmtr.

Yine aada bu erilerin seri olarak kullanlmasn salayan tablo gsterilmitir.

1.2.3 Vickers Sertlik lme Metodu (EN ISO 6507, ASTM E 92)
ngiliz Vickers firmasnn, aratrmaclar, Robert L. Smith ve George E. Sandland tarafndan, 1921 de
Brinell metoduna alternatif olarak gelitirilmitir.
Sistem, 1360 elmas piramit ucun, malzeme cinsi ve kalnlna bal olarak seilen belirli ykler sayesinde,
malzeme zerinde yapt izin optik olarak llmesine dayanr. Genel olarak Vickers sertlik lme metodu
3 blme ayrlr.
Vickers Sertlik Metodu

Test Durumu

Uygulanan Ykler Kgf (N)

Makro Vickers sertlik testi

HV 5

F49,03

Dk ykl Vickers sertlik testi

HV 0,2 - <HV 5

1,961 F < 49,03

Mikro Vickers sertlik testi

HV 0,01- < HV 0,2

0,09807 F 1,961

Aadaki tabloda makro, dk yk ve mikro sertlik testlerinin yk kademeleri belirtilmitir.

Sertlik Deneyi1)

Dk- kuvvet sertlik deneyi

F Deney
Sertlik
F Deney kuvveti
kuvveti anma
sembol
anma deeri N
deeri N
HV 5
49,03
HV 0,2
1,961
HV 10
98,07
HV 0,3
2,942
HV 20
196,1
HV 0,5
4,903
HV 30
294,2
HV 1
9,807
HV 50
490,3
HV 2
19,61
HV 100
980,7
HV 3
29,42
1) 980,7'N dan byk kuvvetleri uygulanabilir.
2) Mikrosertlik deney kuvvetlerinin kullanlmas tavsiye edilir.
Sertlik
Sembol

Elmas piramit u
Vickers sertlik deeri HV = Katsays *

Micro Vickers Sertlik Deneyi2)

Sertlik Sembol
HV 0,01
HV 0,015
HV 0,02
HV 0,025
HV 0,05
HV 0,1

F Deney kuvveti
anma deeri N
0,09807
0,1471
0,1961
0,2452
0,4903
0,9807

Vickers izi

Test Yk ( F )
= N/mm2
zin Alan ( A)

136 0
2 = 0,189 * F
HV = 0,102*
2
d
d2
Vickers metodu, optik bir sertlik lme metodu olduundan Brinell metoduna benzer. Kullanlan ular,
ykler ve uygulama yerleri deiiktir.
Balang kuvvetinin uygulamaya balad ilk andan, deney kuvvetinin tamamnn uyguland ana kadar
geen sre 2 -8 sn arasnda olmaldr.
Dk ykl kuvvet ve mikro sertlik deneylerinde bu sre 10 sn yi amamaldr.
2 F * Sin

Dk ykl kuvvet ve mikro sertlik deneylerinde, basma ucunun, numuneye yaklama hz,
0,2 mm/sn. yi amamaldr.
Bu kuvvetin stabil hale gelmesinden, sonra, 10-15 sn beklenmesi gerekir.
440 HV 30, 30 kgf (294,2 N) ykn 10-15sn iinde uygulanmas ile bulunan deerin 440 HV olduunu
gsterir.
Vickers metodu kullanlan dk ykler sayesinde Brinell ve Rockwell metodlarnca tatminkr sonu
alnamayan, ince sert tabakal sertletirilmi paralarda (nitrasyon, sementasyon) ve ince salarn
sertliklerinin lmnde oka kullanlr.
Aadaki diyagramda sertlik ve para kalnlna bal olarak kullanlan Vickers metodlar belirtilmitir.

Vickers metodunda lm yaplrken aadaki noktalara dikkat etmek gerekir.

Sertlii llen parann kenar ile Vickers piramit iz merkezinin aras, elik, bakr ve bakr alamlarnda
iz kegen ortalamasnn en az 2,5 kat; hafif metaller, kurun, kalay ve bunlarn alamlarnda ise en az 3
kat olmas salanmaldr.
elik, bakr ve bakr alamlarnda, komu iki izin merkezi arasndaki mesafe, iz kegen ortalamasnn en
az 3 kat; hafif metaller kurun, kalay ve bunlarn alamlarnda ise en az 6 kat olmas salanmaldr.

1.3 Knoop Sertlik lme Metodu ( EN ISO 4545-1,ASTM E384)

Knoop testi ilk olarak, Frederick Knoop ve arkadalar tarafndan, 1939 da, ABD de gelitirilmi ve imdiki
adyla NIST de, ASTM E384 standardyla yer almtr.
Knoop metodu, Vickers gibi oka kullanlmamasna ramen, Vickers metoduna alternatif olarak, bilhassa
seramik gibi sert ve krlgan malzemelerde, ok ince kaplamalarn sertliinde kullanlmak zere
gelitirilmitir. Ve bu tip uygulamalarda en ideal metoddur.
Knoop testsleri genelde 10 gram ile1000 gram arasnda yapldndan, Micro Vickers testleri gibi
nitelendirilir.
Test metodu Micro Vickers test metoduna benzer. Sadece, fark kullanlan ucun, uzun kenar alar birbirine
kar 172 30 dak. ksa kenar alar birbirine kar 130 olan rombik esasl piramit elmas u olmasdr.
10

Bu ucun eklinden dolay da, Vickers metodunun yaklak yars kadar penetrasyon yapt ve oluan izin
ebad, yaklak 3 kat daha byk olduu iin, iin, seramik gibi sert ve krlgan malzemelerde, ok ince
kaplamalarn sertliinde, Vickers e gre daha hassastr. Buna ramen, test parasnn yzey koullar (
przllk, para ekli ve ebad vb.) Vickers e gre daha iyi salanmaldr.
Aada, ayn ykteki Vickers & Knoop iz ebatlarnn farkn grlebilir.

Knoop sertlii aadaki formle gre hesaplanr.

HK = Katsay x test yk / iz alan
Knoop sertlii metaller iin HK 60 -HK1000 arasnda belirtilir.
rnein, 450 HK0.5, 0,5 kgf da yaplan Knoop sertlik deerini
gsterir.

1.4 Rockwell Sertlik lm Metodu (EN ISO 6508, ASTM E18)

Derinlik lm metodu ilk olarak, 1908 de by a Viyena l Professor Paul Ludwik tarafndan tasarlanmtr.
Bu test metodu iin, ABD de, Hugh M. Rockwell ve Stanley P. Rockwell , 1914 de patent iin mracaat
etmiler ve 15.2.1919 da ABD de patentini almlardr.
Daha sonra, Stanley P. Rockwell, yeni aratrmalarnn sonucu olarak, 11.9.1919 da tekrar patent
mracaat yapm, bu da 18.11.1924 de patent almtr.
Testlerin uygulama kolayl, dier metodlara nazaran daha seri sonular alnabilme zellii, bu metodla test
yapan sertlik lme cihazlarnn optik lm gerektiren (Brinell, Vickers) metodlarna nazaran daha ucuz
olmas yznden pratikte en ok kullanlan sertlik
lme metodur.
1200 elmas koni u veya eitli aptaki bilya ularn
yapt penetrasyon derinliinin llmesi metoduna
dayanr.
lm ematik olarak gsterildii gibi
yaplmaktadr.
Test edilecek malzemeye uygun olarak u ve yk
(tablo1) seildikten sonra malzemeye 10 kgfluk bir
n yk uygulanr. (Bu Rockwell Superficial
metodunda 3 kgf dur). Bunun amac malzemedeki
oksit, tufal vb gibi farkllklarn elimine edilerek teste balamaktadr.
n yk uygulama noktas genelde btn cihaz imalatlar tarafndan Rockwell komparatrnde
iaretlenmitir. (Bu dijital ekranl cihazlarda led, bargraf gibi yntemlerle yaplr). Batc u deney yzeyi
ile temas eder duruma getirilir ve daha sonra oka, titreim ve salnma yol amadan, n yk kuvveti Fo
uygulanr (n yk uygulama sresi 3 sn. yi gememelidir.) n yk uygulandktan sonra Rockwell saati elle
sfrlanr. (Bu otomatik sfrlamal saatlerde veya Dijital ekranl cihazlarda otomatik olarak yaplr). Daha
sonra toplam yk uygulanr. ( 1-8 sn arasnda ) Toplam ykn ini zaman malzeme cinsine gre
ayarlanabilir olmaldr ki bu ancak hidrolik veya motorlu sistemlerde gerekletirilir. ni zaman, pratik
olarak, sert malzemelerde daha ksa, yumuak malzemelerde daha uzun olmaldr. Toplam yk stabil hale
geldikten sonra 4 2 sn arasnda beklenir.
11

Daha sonra toplam yk kaldrlr ve n yk basks zerinde iken Rockwell komparatrnden veya dijital
ekrandan deer direkt olarak okunur. 1200 elmas u kullanlarak yaplan testlerde (HRA, HRC, HRD) siyah
deerler, bilya ular kullanlarak yaplan testlerde ise (HRB, HRE, HRF, HRG, HRH, HRK, HRL, HRM
vb) krmz deerler okunur.
Daha ncelerde elik tr malzemelerde youn bir ekilde kullanlan yntem, bilyal lm metodlarnn
gelitirilmesi sonucunda demir d malzemelerde kullanm artmtr.
Aadaki ekilde Rockwell A ve Cnin lme sistemi belirtilmitir.

No

Sembol

Anlam

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

0
0
F0
F1
F
t0
t1
tb
e
HRC/ HRA

Elmas u as= 120

Elmas koni ucun radys deeri= 0,2 mm
n yk
Ek yk
Toplam yk=F0+F1
n yk altndaki penetrasyon, mm
Ek yk altndaki penetrasyon, mm
F'den F0'a geildikten sonra llen penetrasyon derinliindeki artma, mm
Penetrasyon derinliindeki artmann 0,002mm karl olarak deeri e= tb / 0,002
Rockwell sertlii= 100-e

Yine aada belirtilen ekilde ise Rockwell B ve Fnin lm sistemi belirtilmitir.

No

Sembol

1
3
4
5
6
7
8
9
10

D
F0
F1
F
t0
t1
tb
e
HRB/HRF

Anlam
Bilya ap=1/16 in=1,5875
n yk
Ek yk
Toplam yk=F0+F1
n yk(F0) altndaki penetrasyon, mm
Ek yk (F1) altndaki penetrasyon, mm
F'den F0'a geildikten sonra llen penetrasyon derinliindeki artma, mm
Penetrasyon derinliindeki artmann 0,002mm karl olarak deeri e= tb / 0,002
Rockwell sertlii= 130-e

12

Tablo (1) de uygulanacak olan Rockwell sertlik lme metoduna gre seilmesi gereken ykler ve ular
gsterilmitir.
Tablo 1
Test Metodu

n yk

Toplam yk

kgf

kgf

Uygulama Alan
nce sertlik tabakal yzey sertletirilmesi yaplm
paralar
Bakr alamlar, yumuak elikler, alminyum
alamlar, temper dkm vb.
Sertletirilmi elikler ve HRB deeri 100 den fazla
olan dier malzemeler
Orta kalnlkta sertlik tabakal yzey sertletirilmesi
yaplm paralar
Dkme demir, alminyum, bakr, magnezyum
alamlar, sentetik malzemeler
Tavlanm bakr alamlar, yumuak ince metaller
( = 0,6 mm)
Orta sertlikte temperlenmi dkm, fosforlu bronz,
berilyumlu bakr

HRA

Elmas koni
u

98,07

10

588,4

60

HRB

1/16" bilya

98,07

10

980,7

100

HRC

Elmas koni
u

98,07

10

1471

150

HRD

Elmas koni
u

98,07

10

980,7

100

HRE

1/8" bilya

98,07

10

980,7

100

HRF

1/16" bilya

98,07

10

588,4

60

HRG

1/16" bilya

98,07

10

1471

150

HRH

1/8" bilya

98,07

10

588,4

60

HRK

1/8" bilya

98,07

10

1471

150

HRL

1/4" bilya

98,07

10

588,4

60

HRM

1/4" bilya

98,07

10

588,4

100

HRP

1/4" bilya

98,07

10

1471

150

HRR

1/2" bilya

98,07

10

588,4

60

HRS

1/2" bilya

98,07

10

980,7

100

HRV

1/2" bilya

98,07

10

1471

150

147,1

15
30
45

Rockwell A, C ve D gibi, fakat ok ince sertlik

tabakal malzemeler iin ( =0,15 mm)

15
30
45

Rockwell B, F veya G gibi, fakat zellikle daha ince

malzemeler iin (=0,25 mm)

HR 15 N
HR 30 N

Elmas koni
u

29,42

294,2

HR 45 N

441,3

HR15T

147,1

HR30T

1/16" bilya

29,42

294,2

HR45T

411,3

HR15W

147,1

HR30W

1/8" bilya

29,42

294,2

HR45W

411,3

HR15X

147,1

HR30X

1/4" bilya

29,42

294,2

HR45X

411,3

HR15Y

147,1

HR30Y
HR45Y

1/2" bilya

29,42

294,2
411,3

Alminyum, inko, kurun, talama talar

Yatak malzemeleri ve ok dk sertlikteki dier
metaller
Rockwell K gibi, sert lastik ve sentetik malzemeler
Rockwell K ve L gibi, kontraplak ve sentetik
malzemeler

Rockwell K, L, veya M gibi ve sentetik malzemeler

Rockwell K, L, M, P, R veya S gibi

15
30
45
15
30
45

ok dk sertlikteki malzemeler, Rockwell X ve Y

zellikle sinter malzemeler iin kullanlr (ASTM B
347-59)

15
30
45

13

Yklerin penetrasyon (ini) zamannn cinsine bal olarak ayarlanabilmesinin nemli olduunu, bununda
genelde hidrolik, motorlu sistemlerde mmkn olduundan bahsetmitik.
Aada BULUT Makina firmasnn retmekte olduu hidrolik sistemli BMS 203- RSR tipi sertlik lme
cihaznn hidrolik hz ayar sistemini ve cihazn genel grnn grmektesiniz.

Rockwell metodunda sertlii llecek paralarn kalnlklar ve sertlikleri ile uygulanacak test metodu
arasnda aadaki ekillerde belirtilen bantlar vardr. (ASTM E 18)
Sertlii llecek paralarn hangi Rockwell metoduna gre testinin yaplaca, bu diyagramlardan tesbit
edilecek kritere gre olacandan, buda test sonucunun salkl olarak elde edilmesine yarayacaktr.

BMS 203-RSR

14

1200 elmas u kullanlarak uygulanan Rockwell

metodlarnda para kalnlklar limitleri

1/16 in. (1,588 mm) bilya u kullanlarak

uygulanan Rockwell metodlarnda para
kalnlklar limitleri

Deney parasn EN ISO 6508-1e gre Rockwell sertliine bal olarak en az kalnl aadaki gibidir.

15

EN ISO 6508e gre bilya u ile yaplan deney (B, F, E, G, H ve K skalas) grlmektedir.

Yine aada EN ISO 6508 standardna gre yaplm Rockwell

yzey sertlik deneyi ( N ve T skalalar grlmektedir).

16

Birbirine komu iki izin merkezleri arasndaki mesafe iz apnn en az drt kat olmaldr (Ancak 2mmden
az olmamaldr). Herhangi bir izin merkezinden, deney parasnn kenarna olan uzaklk en az iz apnn 2,5
kat olmaldr (Ancak 1mmden az olmamaldr).
Kullanlan ularn ve /veya test tablasnn deiiminde, deitirilen paralarn yerlemesi iin, sonucun 3
testten sonra alnmas gerektiini de burada belirtmeliyiz.
Rockwell metodunda yuvarlak paralarn lmnde, uygulanan test metoduna gre, bulunan Rockwell
deerlerine eklenecek olan dzeltme faktrlerini de burada incelememiz gerekir.
rnein; 19 mm yarapndaki bir malzemenin HRC testi sonunda bulunan sertlik deeri HRC 50 olsun.
Aadaki tablo uygulandnda, bunun gerekte 50+0,5=50,5 HRC olduu ortaya kar. Dolaysyla,
yuvarlak paralarn testlerinde bulunan deerlere uygulanan test metoduna bal olarak belirlenmi olan
deerleri eklememizi unutmamak gerekir.
HRC, HRA ve HRD testlerinde eklenecek olan dzeltme faktrleri
Rockwell Sertlik
Deeri
20

Yuvarlak Test Paras Yarap (mm)

3
5
6,5
8
9,5
11

12,5

16

19

2,5

2,0

1,5

1,5

1,0

1,0

25

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

1,0

1,0

30

2,5

2,0

1,5

1,5

1,0

1,0

0,5

35

3,0

2,0

1,5

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

40

2,5

2,0

1,5

1,0

1,0

1,0

0,5

0,5

45

3,0

2,0

1,5

1,0

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

50

2,5

2,0

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

55

2,0

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

60

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

65

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

70

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

75

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

80

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

85

0,5

0,5

0,5

90

0,5

HRB, HRF ve HRG testlerinde eklenecek olan dzeltme faktrleri

Rockwell Sertlik
Deeri

Yuvarlak Test Paras Yarap (mm)

3

6,5

20

9,5

11

12,5

4,5

4,0

3,5

3,0

30

5,0

4,5

3,5

3,0

2,5

40

4,5

4,0

3,0

2,5

2,5

50

4,0

3,5

3,0

2,5

2,0

60

5,0

3,5

3,0

2,5

2,0

2,0

70

4,0

3,0

2,5

2,0

2,0

1,5

80

5,0

3,5

2,5

2,0

1,5

1,5

1,5

90

4,0

3,0

2,0

1,5

1,5

1,5

1,0

100

3,5

2,5

1,5

1,5

1,0

1,0

0,5

17

1.5 Rockwell Superficial Sertlik lm Metodu (EN ISO 6508, ASTM E18)
Rockwell Superficial sertlik lme metodu, Rockwell metodunda test edilmeyen, sertlik derinlii 0,4 ile
0,18 mm aras olan paralar ile ince salarda kullanlan bir metottur. Aadaki ekilde 1200 elmas u
kullanlarak HR15N, HR30N VE HR45N testlerinin uygulanmas ematik olarak gsterilmitir.

Anlam

No

Sembol

1
2
3
4
5
6
7

0
0
F0
F1
F
t0
t1

Elmas u as =1200
Ucun radys deeri= 0,2mm
n yk
Ek yk
Toplam yk=F0+F1
n yk(F0) altndaki penetrasyon
Ek yk (F1) altndaki penetrasyon

tb

F'den F0'a geildikten sonra llen penetrasyon derinliindeki artma, mm

Penetrasyon derinliindeki artmann 0,001mm olarak deeri e= tb / 0,001

10

HR15N, HR30N, HR45N Rockwell sertlii= 100-e

Yine aada 1/ 16 in (1,5875 mm) bilya kullanlarak HR15T, HR30T VE HR45T testlerinin uygulanmas
ematik olarak gsterilmektedir.

Anlam

No

Sembol

1
3
4
5
6
7
8

D
F0
F1
F0
t0
t1
tb

Bilya ap = 1/16 in (1,5875 mm)

n yk
Ek yk
Toplam yk=F0+F1
n yk(F0) altndaki penetrasyon
Ek yk (F1) altndaki penetrasyon
F'den F0'a geildikten sonra llen penetrasyon derinliindeki artma, mm

Penetrasyon derinliindeki artmann 0,001mm olarak deeri e= tb / 0,001

10

HR15T, HR30T, HR45T Rockwell sertlii= 130-e

Rockwell metodunda yuvarlak paralarn lmnde bulunan deerler eklenmesi gereken faktrlerle ilgili
tablolar yaynlamtk. Rockwell Superficial metodunda da buna benzer tablolarn kullanlma gereini bir
defa daha belirtmekte yarar vardr.
18

1.5.1 Rockwell N Testlerinde Eklenecek Olan Dzeltme Faktrleri

Rockwell
Sertlik
Deeri
20
25
30
35
40
45

1,6
6,0
5,5
5,5
5,0
4,5
4,0

3,2
3,0
3,0
3,0
2,5
2,5
2,0

5
2,0
2,0
2,0
2,0
1,5
1,5

6,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,0

9,5
1,5
1,5
1,0
1,0
1,0
1,0

12,5
1,5
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0

50

3,5

55
60
65
70
75
80
85
90

3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0

2,0
2,0
1,5
1,5
1,0
1,0
0,5
0,5
0

1,5
1,5
1,0
1,0
1,0
0,5
0,5
0,5
0

1,0
1,0
1,0
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0

1,0
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0
0
0

0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0
0
0
0

Yuvarlak Test Paras Yarap (mm)

1.5.2 Rockwell T Testlerinde Eklenecek Olan Dzeltme Faktrleri

Yuvarlak Test Paras Yarap (mm)

Rockwell
Sertlik
Deeri

1,6

3,2

6,5

9,5

12,5

20

13

9,0

6,0

4,5

3,5

3,0

2,0

30

11,5

7,5

5,0

4,0

3,5

2,5

2,0

40

10

6,5

4,5

3,5

3,0

2,5

2,0

50

8,5

5,5

4,0

3,0

2,5

2,0

1,5

60

6,5

4,5

3,0

2,5

2,0

1,5

1,5

70

5,0

3,5

2,5

2,0

1,5

1,0

1,0

80

3,0

2,0

1,5

1,5

1,0

1,0

0,5

90

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

1.5.3 nce Salarn Sertlik lmnde Kullanlan Rockwell Metodlar

Rockwell sperficial metodunu anlatrken zellikle ince salarn lmnde de kullanlan bir metod
olduundan bahsetmitik. Rockwell B ve F ile HR 30T (Superficial) aada belirtilen sa kalnlklarnda
kullanlrlar.
1,1 mm den kaln olan salarda Rockwell B (HRB)
0,6- 1,1 mm arasndaki kalnlklarda Rockwell F (HRF)
0,6 mm den ince olan salarda Rockwell Superficial
(HR15T,HR30T veya HR45T) metotlarnn kullanlmas
tavsiye edilir.
Yine aadaki tabloda yukarda belirtilen metodlarla, sa
para kalnlklar arasndaki iliki belirtilmektedir.

19

2 DNAMK SERTLK LM METODLARI

2.1 Shore Scleroscope
Geri tepme sistemine gre alr. Bu sistemin kullanm ok kolay ve basittir. Darbe probu belli bir
mesafeye karlarak kurulur. Dikey olarak malzeme zerine yerletirilir. Sonra kurulmu bu mesafeden
braklr, ardndan prob test parasnn sertliine gre, tepki alarak belli bir mesafede durur.( sert paralarda,
yumuaklara gre daha yksekte ) Bulunan deerin karl, sertlik evirim tablolarndan dier test
metodlarna evrilir. LEEB sisteminin ilk versiyonuna benzeyen bu metod, gemite, ska kullanlrd. Ama
gerek lm hassasiyetinin ve izlenebilirliinin ok dk olmas yznden, dier tipi cihazlarla
karlatrldnda gnmzde tercih edilmemesine ramen, ucuz olmasnda dolay halen retimi ve
kullanm devam etmektedir.
Avantajlar:
a) Geri tepme sistemine gre alt iin, malzeme zerinde gzle kolayca gzken iz brakmaz.
b) Test ok basit ve kolaydr.
c) Byk ktleli paralarda herhangi bir yzey hazrlanmasna gerek olmadan test yaplabilir.
Dezavantajlar:
a) Yumuak paralar( demir d metaller veya sertletirilmemi elikler ) de darbe probu yeterli
mesafeye kmayaca iin, bu tr malzemelerde uygun deildir
b) Kk paralarda, yeterli byklkte ktle olmad iin uygun deildir.
c) Ayrca, dzgn bir fikstre oturtulmad srece, yeterli bir yzey ve ekle sahip olamayan
paralarda da tavsiye edilmez.

2.2 LEEB sertlik lme metodu.( ASTM A956)

Leeb Sertlik lme sistemi, 1975 de svire de Leeb ve Barndestini tarafndan gelitirilmitir.
Gnmzde kullanlan portatif sertlik lme cihazlarnn ounluu bu sisteme gre alr. Uygun artlarda
kullanldnda ( malzeme seimi, parann kesiti ve arl, test yzeyi dzgnl ve przll dikkate
alnarak ) gnmzde en ok kullanlan portatif cihaz tipidir.
inde mknats bulunan, darbe probu, belli bir mesafeden, yay basks ile para zerine frlatlr. Para
zerine deen prob, parann sertliine gre ( sert paralar da daha hzl ), geri dner.( rebund ) Geri dn
annda, prob bobin iinden geerken, gei zaman sresine gre bobinin indktansn deitirir. Bu deer
elektronik sistemce alglanarak, HL( Hardness Leeb-Leeb Sertlii ) ne evrilir.
Her malzemeye gre, bulunan HL deerinden, dier sertlik lm metodlarna (HR, HB, HV gibi)
evirimlerde dikkat edilmesi gereken, cihazn mensnde, testi yaplacak parann malzemesinin
tanmlanmasdr. Bu yoksa sonular doru olmaz.
Malzeme tiplerine, sertlik derinliine, para ebadna bal olarak eitli tip darbe problar gelitirilmitir
Aadaki tabloda prob tipine bal olarak, testi yaplacak parann yzeyinde alanmas gereken przllk
deerleri belirtilmitir.
Prob tipi
D/DC, D+15, DL, E
G
C

Min. Yzey przll (Ra)

2 mikron
7 mikron
0,4 mikron

Eer testi yaplacak parann arl 5 kgdan fazla ise herhangi bir support gerekmez.
Arl 2-5 kg arasndaki paralar iin, paralarn darbe gcnden dolay eilmemeleri veya oynamamalar
iin, bir support zerine yerletirilmesi gerekir.
Arlklar 2 kgdan az olan paralar, min.5 kg arlndaki bir support zerine zel bir pasta ile
yaptrlmalar gerekir.
Yaptrlmada dikkat edilecek hususlar unlardr.
Test paras ve support yzeyi dz, talanm ve paralel olmaldr.
Para test yzeyinin, support ile temas edecek yzeyine ince pasta srlmelidir.
Test paras, support stnde, bastrlarak hareket ettirilmeli ve pastann iyice yapmas salanmaldr.
20

Prob darbe yn, yaptrma yzeyine dik olmaldr.

Aadaki tabloda prob tipine bal olarak, testi yaplacak paralarn minimum kalnlklar belirtilmitir.
Prob tipi
D/DC, D+15, DL, E
G
C

Min. Kalnlk
3 mm
10 mm
1 mm

2.2.1 Prob ematik Grnm

1. Ykleme borusu
2. Klavuz borusu
3. Bobin
4. Test butonu
5. Kutuplu bobin balant kablosu
6. Byk support
6. a-Kk support
7. Darbe prob gvdesi
8. Test bilyas
9. Darbe yay
10. Ykleme yay
11. Darbe probu tutma mekanizmas
12. Test paras

2.2.2 Semboller Ve Aklamalar

LD
LDC
LG
LC
LD + 15
LE
LDL

D tipi prob kullanlarak bulunan Leeb sertlii

DC
" "
" "
" "
G
" "
" "
" "
C
" "
" "
" "
D+15
" "
" "
" "
E
" "
" "
" "
DL " "
" "
" "

21

2.2.3 Prob Tipleri Ve zellikleri

D
: Standart prob, genellikle btn malzemelerde kullanlabilir.
DC
: ok ksa prob, silindir veya boru i yzeylerinde, D tipi gibi malzemelerde
D+15 : nce prob, kanallarda veya yarklarda
DL
: ok ince prob, noktasal lmlerde, rnein dili yzeyleri
C
: Azaltlm darbe enerjili, yzey sertletirilmesi yaplm (min.0,2mm) veya ince paralarda
E
: Sentetik elmas u(5000 HV),ok yksek sertlikteki paralarda, rnein Wolfram karbr veya
1200HV ye kadar olan paralarda
G
: Byk dkme demir(pik, sfero veya elik dkm) veya elik dvme (hassas przll
istenmeyen) paralarda

2.3 SHORE SERTLK LM METODLARI ( Durameter ) .DIN 53505, ISO 7619,

ISO 868, ASTM D 2240
2.3.1 Shore ( Durameter ) Sertlik lm metodu
1920 de Durameter adyla, Albert F. Shore tarafndan gelitirilmitir. Lastikler, polimerler, elastomerler de
kullanlr.

SHORE D
SHORE A
Shore A ve D deki ular

Durometer

lm Ucu

Ktle
[kg]

Kuvvet
[N]

Shore A

1.1 /1.4 mm apnda sertletirilmi milde, 0,79 mm apnda 35 kesik koni

0.822

8.064

Shore D

1.1 /1.4 mm apnda sertletirilmi milde,30 konik al, 0.1 mm radysl

u

4.550

44.64

En ok kullanlan metodlar Shore A ve D metodlardr. Shore A, yumuak lastikler ve plastikler iin, Shore
D sertlik lastik ve plastikler iin kullanlr. ASTM D2240-00 de bu metod, A, B, C, D, DO, E, M, O, OO,
OOO, OOO-S, ve R olarak toplam 12 metoda ayrlr. Her bir metod da, yumuaktan serte doru giden 0 ila
100 arasnda deerler vardr.

22

Durometer
Tipi

Test ucu

U ap

35 kesik koni

1.40 mm (0.055 in)

35 kesik koni

1.40 mm (0.055 in)

30 koni

1.40 mm (0.055 in)

30 koni

1.40 mm (0.055 in)

30 koni

0.79 mm (0.031 in)

E
O
OO
DO
OOO
OOO-S

2.5 mm (0.098 in)yuvarlak

radys
1.20 mm (0.047 in) yuvarlak
radys
1.20 mm (0.047 in) yuvarlak
radys
1.20 mm (0.047 in) yuvarlak
radys
6.35 mm (0.250 in) yuvarlak
radys
10.7 mm (0.42 in) yuvarlak
disk

4.50 mm (0.177 in)

2.40 mm (0.094 in)
2.40 mm (0.094 in)
2.40 mm (0.094 in)
10.7 mm (0.42 in)
11.6 mm (0.46 in)
11.9 mm (0.47 in)

Extensiyon

Yay kuvveti

2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
1.25 mm
(0.049 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
2.54 mm
(0.100 in)
5.0 mm
(0.20 in)

822 gf
(8.06 N)
4,536 gf
(44.48 N)
4,536 gf
(44.48 N)
822 gf
(8.06 N)
78 gf (0.76 N)
822 gf
(8.06 N)
822 gf
(8.06 N)
113 gf
(1.11 N)
4,536 gf
(44.48 N)
113 gf
(1.11 N)
197 gf
(1.93 N)

Sertlik deeri, malzeme zerinde 15 saniye sreyle uygulandktan sonra ucun dalma derinliine baldr. U
malzemeye 2.54 mm ( 0.100 in) veya daha fazla dalma durumunda, durometre iin bu lek iin 0'dr. Hi
dalmazsa, o zaman durometre bu lek iin 100'dr.
Baz malzemelerdeki Shore Durameter deerleri
Malzeme
Sertlik Deeri
Durameter tipi
Bisiklet koltuk jel yata
15-30
OO
iklet
20
OO
Sorbothane
40
OO
Sorbothane
30-70
OO
Lastik bant
25
A
Kap contas
55
A
Otomotiv lastii di yzeyi
70
A
Tekerlekli paten yumuak lastii
78
A
Hidrolik O-ring
70-90
A
Tekerlekli paten sert lastii
98
A
Ebonite kauuk
100
A
Kamyon lastii
50
D
Sert apka (HDPE)
75
D
Belli malzemelerde ki Shore Ave D evirimleri ile Shore D nin HRM ve HRR metodlar arasndaki
evirimler aadaki tablolardan grlebilir.

23

3 SERTLK LME CHAZLARI

Sertlik lme cihazlar genel olarak 2 blme ayrlrlar.

3.1 Masa Tipi Sertlik lme Cihazlar

3.2 Portatif Sertlik lme Cihazlar
3.1 MASA TP SERTLK LME CHAZLARI
Masa tipi sertlik lme cihazlar, yk uygulama sistemlerine gre aadaki guruplara ayrlabilir.
1)Test ykn yay etkisiyle yapan cihazlar
2)Yklerin hidrolik bask ile elde edildii cihazlar
3)l arlk sistemine gre ( dead weight) hidrolik alan cihazlar
4) l arlk sistemine gre ( dead weight) motorlu alan cihazlar
5) Yk hcreli ( load cell-closed loop) alan cihazlar

3.1.1 Test ykn yay etkisiyle yapan cihazlar

retim maliyetinin az olmas nedeniyle en ucuz tip cihazlardr. Yanlz, yay kuvvetinin zaman iinde
bozulmas, yk kalibrasyonundaki tekrarlanabilirliinin ve izlenebilirliinin az olmas yznden tercih
edilmezler. Buna ramen, darbeli ortamlardan, dier tip cihazlardan daha az etkilenirler.
24

3.1.2 Yklerin hidrolik bask ile elde edildii cihazlar

Daha ok, yksek kapasiteli ( 1000-3000 kg arasnda ) Brinell cihazlarnda kullanlr.
Sabit olarak cihaza yerletirilen hidrolik pompann verdii basncn, sadece sabit bir test ykne ayarlanmas
sistemine gre alrlar. Pahal ve reticisinin ok az olduu bu tip cihazlarn retimi u anda ok
azalmtr.

3.1.3 l arlk sistemine gre ( dead weight) hidrolik alan cihazlar

l arlklarn ktle deeri deimedii iin, yk kalibrasyonu zaman iinde, normal artlarda bozulmaz ve
test yknn tekrarlanabilirlii ve izlenebilirlii yksektir.
Hidrolik sistemin buradaki grevi, test hznn ayarn salamaktr. Yanlz, kullanlan hidrolik yan
viskozitesinin, iklim artlarna gre deiebilmesi ( yazn hzlanma, kn yavalama ),bu tip cihazlarn en
nemli dezavantajdr. Dnyada retilen sertlik lme cihazlarnn ounluu bu sisteme gre alr.
Bulut Makine nin rettii, BMS 201-R, BMS 200-RB, DIGIROCK-RB, DIGIROCK-RBOV gibi cihazlar
bu sisteme gre alrlar.

BMS 201-R

DIGIROCK-RB

BMS 200-RB

DIGIROCK-RBOV

25

3.1.4 l arlk sistemine gre ( dead weight) motorlu alan cihazlar

l arlklarn ktle deeri deimedii iin, yk kalibrasyonu zaman iinde, normal artlarda bozulmaz ve
test yknn tekrarlanabilirlii ve izlenebilirlii yksektir.
Yklerin uygulanmas, motorla olduundan, test hznn ayar, iklim artlarna gre deimez. Yakn
gemite, en gvenilir cihaz tipidir. Buna ramen retim maliyeti yksek olduundan, reticiler tarafndan
pek tercih edilmemilerdir. Bulut Makine nin rettii MICROBUL bu sisteme gre alr.
MICROBUL

3.1.5 Yk hcreli ( load cell-closed loop) alan cihazlar

En son teknolojiye sahip cihazlardr. Ktle veya yay uygulamas olmadndan, yk kayplar ok azdr. Test
yknn tekrarlanabilirlii ve izlenebilirlii ok yksektir. Step veya servo motorun, load cell den ald
sinyallere gre ykleri oluturmas ve uygulamas esasna gre alrlar. Load cell tipi ve kapasitesine bal
olarak, istenen yklerin eldesi sayesinde, birok test metodunun ayn anda kullanlmas imkn vardr. Bu da
bu tip cihazlarn, dier tip cihazlara gre daha az yer kaplamas, ebatlarnn kk olmas, ok daha seri
olarak kullanlabilmeleri, lm hassasiyetlerinin ok yksek olmalar, gnmz teknolojisinde kullanlan
dier nitelere adaptesi ( bilgisayar, PLC vb.) gibi avantajlar vardr. Yanlz retim maliyetlerinin yksek
olmas ve d etkenlerden ( darbe, elektriksel deiimler ) vb. dierlerine nazaran daha fazla etkilenirler.
Bulut Makine nin rettii, DIGIROCK-LC-RBOV, UNIBUL, BMS 3000-OBPC cihazlar bu sisteme
gre alrlar.

DIGIROCK-LC-RBOV

UNIBUL

BMS 3000-OBPC

26

3.2 PORTATF SERTLK LME CHAZLARI

Portatif sertlik lme cihazlar, genelde masa tipi cihazlarda llmesi zor ve yava olan bilhassa byk
paralarn seri olarak lmnde kullanlrlar. Ayrca numune alnp, masa tipi cihazlarda llmesi zor olan
paralarda ( sa rulolar vb. gibi) de kullanlrlar.
Bu tip cihazlar, genelde retici firmalarn aratrmasyla gelitirilen, masa tipi cihazlar gibi belli lm
metodlarna uygun sistemlere gre almayan ( LEEB vb. hari ) , lm sonularnn, kullanc, ortam
artlar, cihazdan gelen belirsizliklerin yksek olduu deikenlere bal olarak alan, test sonularnn
gvenilirlii ve tekrarlanabilirliinin dk olduu cihazlardr.
Byk paralarn seri olarak llmesi, masa tipi cihazlara gre en nemli avantajdr.
Yalnz, bu tip cihazlarn, yukarda belirtilen dezavantajlarn dikkate alarak, alnan sonularn, doruluu
zerine fikir yrtmek iin, yine de, test sonucunun, istenilen test metoduna uygun masa tipi bir cihazda da
ayrca dorulamas tavsiye edilir.
Portatif Sertlik lme cihazlar, test sistemlerine gre aadaki guruplara ayrlabilir.
1)Mekanik sistemli cihazlar
2)Hidrolik sistemli cihazlar
3)LEEB sistemli cihazlar
4)Ultrasonik sistemli ( UCI ) alan cihazlar

3.2.1 Mekanik sistemli cihazlar

Bu tip cihazlar lme sistemlerine gre aadaki guruplara
ayrabiliriz.
a)Yay baskl cihazlar.( WEBSTER vb)
Yay kuvvetinin zaman iinde bozulmas, yk kalibrasyonundaki
tekrarlanabilirliinin ve izlenebilirliinin az olmas dezavantajlardr.
Buna ramen, fiyatlarnn ucuzluu, seri lmleri, d etkenlerden az
etkilenmeleri yznden tercih edilirler.
b)Test yknn, moment sistemiyle elde edildii cihazlar ( HR-1 )

WEBSTER

Test ykleri, moment sistemiyle elde edildiinden, normlara uygun

cihazlardr. Kalibrasyonlar daha uygun yaplr. Yanlz fiyatlar daha pahal
ve test sreleri daha uzundur.

c)Test yknn Mekanik Darbe ile elde edildii cihazlar ( POLD)

Sadece, tek bir test metodu imkn vardr. reticinin tayin ettii yk, yay basks veya bir eki yardmyla
para zerine vurulur. Oluan iz, portatif bir mikroskopla llerek deeri tablodan bulunur. Bu tip cihazlar
norm d alrlar. lm sresi uzunluu ve llen deerin doruluunun gvenilir olmamas yznden,
tavsiye edilmezler.

27

d) Test yknn, darbe enerjisi metoduyla uyguland cihazlar.(Shore

Sclerescope )
Bu tip cihazlarda, prob belli bir mesafeye karlarak kurulur. Sonra bu
mesafeden braklr, ardndan prob test parasnn sertliine gre, tepki alarak
belli bir mesafede durur.
( sert paralarda, yumuaklara gre daha yksekte ) Bulunan deerin karl,
sertlik evirim tablolarndan dier test metodlarna evrilir. LEEB sisteminin ilk
versiyonuna benzeyen bu metod, gemite, ska kullanlrd. Ama gerek lm
hassasiyetinin ve izlenebilirliinin ok dk olmas yznden, dier tipi
cihazlarla karlatrldnda gnmzde tercih edilmemesine ramen, ucuz
olmasnda dolay halen retimi ve kullanm devam etmektedir.
e)Hidrolik sistemli cihazlar
HB 3000
Test yklerin hidrolik bask ile elde edilir. (HB 3000 )
Daha ok, yksek kapasiteli ( 1000-3000 kg arasnda ) Brinell cihazlarnda
kullanlr.
Ykler norma uygun olarak hidrolik bask sistemiyle retildiinden, test
sonular gvenilir olan cihazlardr. Daha ok, pik, sfero, elik dkm gibi
paralarda kullanlr.
f)LEEB sistemine gre alan cihazlar ( HARTIP )
Leeb Sertlik lme sistemi, 1975 de svire de Leeb ve Barndestini tarafndan
Proseq firmasnda gelitirilmitir.
Gnmzde kullanlan portatif sertlik lme cihazlarnn ounluu bu sisteme gre alr. Uygun artlarda
kullanldnda ( malzeme seimi, parann kesiti ve arl, test yzeyi dzgnl ve przll dikkate
alnarak ) gnmzde en ok kullanlan portatif cihaz tipidir.
inde mknats bulunan, darbe probu, belli bir mesafeden, yay basks ile para zerine frlatlr. Para
zerine deen prob, parann sertliine gre ( sert paralar da daha hzl ), geri dner.( rebund ) Geri dn
annda, prob bobin iinden geerken, gei zaman sresine gre bobinin indktansn deitirir. Bu deer
elektronik sistemce alglanarak, HL( Hardness Leeb-Leeb Sertlii ) ne evrilir.
Her malzemeye gre, bulunan HL deerinden, dier sertlik lm metodlarna (HR, HB, HV gibi)
evirimlerde dikkat edilmesi gereken, cihazn mensnde, testi yaplacak parann malzemesinin
tanmlanmasdr. Bu yoksa sonular doru olmaz.
Malzeme tiplerine, sertlik derinliine, para ebadna bal olarak eitli tip darbe problar gelitirilmitir.
Aada, bu tip problarn tipleri ve kullanlma yerleri belirtilmitir.
Bu metod, ok seri lm, kullanlan cihazlarn fonksiyonlarnn gelimi olmas, ucuzluu birok retici
tarafndan retilmesi, vb. yznden gnmzde en ok tercih edilen cihaz tipidir.
Yalnz cihazn kullanmnda, Aada belirtilen hususlara dikkat edilmesi gerekir.
1)Baz zel malzemelerin cihazlarn menlerinde tanmlanamamas,
2) Hafif malzemelerde ki lm zorluu ( bu metodla test edilecek malzemelerin arlnn 3 kg ve st
olmas tavsiye edilir. Gerektiinde, 3 kgdan hafif malzemelerin testi de, parann bir support zerine
sabitlenerek lm imkn olmasna ramen, bunu pek tavsiye etmiyoruz.
3)Test yzeyi kesit kalnl (malzeme sertlii ve kalnlna bal olarak 4 mm ve st tavsiye edilir.)

28

4)Tufal, ar przl vb gibi istenmeyen yzeylerden saknmal. Parann yzeyin talanarak ( mmknse
Ra ) salanarak lm yaplmaldr.

HARTIP-1500
KAYNAKA:

HARTIP-1800

HARTIP-2000

HARTIP-3000

4 KAYNAKA
-EN ISO 6508-2, EN 6507-2, EN 6508-2 normlar
-ASTM normlar
-Periodic check of hardness testing machines
INFO H1/2001 Dr. Ing. Polzin / Dipl. Ing. Schwenk (MPA Dortmund)
-Determination of uncertainity for hardness measurement proposal of standart
T.Polzin ( MPA NRW, Dortmund)
-EA- 10 /16 EA Guidelines on Estimation of uncertainity in Hardness Mesurements
-EUROPRODUCTS D.Perkins
-Teknik yazmalar ( Dieter Schwenk / MPA Dortmund)
-Rockwell Hardness Measurement of Metallic Materials ./ Ocak 2001
-Samuel Row ( NIST Malzeme ve Mh.Lab.)
-Wikipedia

29