Вы находитесь на странице: 1из 14

POZNASKIE STUDIA SLAWISTYCZNE

PSS
NR 7/2014
ISSN 2084-3011

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

Data przesania tekstu do redakcji: 14.11.2013


Data przyjcia tekstu do druku: 08.05.2014

n.wyszogrodzkaliberadzka@gmail.com

Krugowcy o Matou
ABSTRACT. Wyszogrodzka-Liberadzka Natalia, Krugowcy o Matou (The Krugovi Generation
about Mato). Poznaskie Studia Slawistyczne 7. Pozna 2014. Publishing house Science and
Innovate, pp. 257-269. ISBN xxx-xx-xxxxx-xx-x. ISSN 2084-3011.
Antun Gustav Mato, central gure of Croatian Modernism became an icon and a legend yet in life,
which, after the artists death, only strengthened and his inuence on the further shape of Croatian
literature is difcult to deny. On the other hand, he is not the very often mentioned author the literary journal Krugovi, and also he is not considered in the rst row of the most inuential literary
patterns for this generation of writers. However, Antun Gustav Matos image that emerges from
the pages of Krugovi, although incomplete and fragmentary, is extremely interesting. Young writers attempted to comprehensively educate their literary model reader, so they drew attention to artists who were the most valuable for the native literary tradition. Understanding and acknowledging
the importance of his achievements and well-deserved place in the history of Croatian literature,
young artists were able, however, to an analytical and critical approach, in the majority of cases
presenting a solid argument, not limited to duplication of hackneyed slogans.
Keywords: Antun Gustav Mato; Krugovi literary journal; Krugovi generation; Croatian writers;
Croatian literature; Croatian Modernism; literature in 1950s

Antun Gustav Mato, najwaniejsza i najbardziej wyrazista posta chorwackiego modernizmu przeomu XIX i XX wieku, to poeta, pisarz, eseista, krytyk i felietonista, ktrego rozmach twrczy, mnogo zainteresowa i ostro sdw zarwno zyskiway mu gorcych zwolennikw, jak
i przysparzay nieprzejednanych wrogw. Ci ostatni zreszt rwnie byli
pod wraeniem talentu i energii, jak wkada w sw dziaalno literack,
co sprawio, e Mato jeszcze za ycia sta si legend, ktra po mierci artysty tylko si umocnia i ktrej wpywowi na ksztat literatury chorwackiej
trudno zaprzeczy. O pozycji pisarza wiadczy mog coraz nowsze analizy jego ycia i twrczoci, bogata i rnorodna grupa tekstw, potwierdzajca zoono tej barwnej osobowoci.

PSS7.indd 257

2014-07-07 13:23:40

258

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

Rzeczywicie jest Mato pierwsz tak bogat w znaczenia postaci w literaturze chorwackiej.
W tym aspekcie mona przyrwna jego rol w rodzimej literaturze i kulturze do roli, jak
w polskiej kulturze odegrali romantycy. Pitno, ktre odcisn, pojemno jego literackiego
programu, w ktrym mieci si kult erudycji, idea pikna, sztuki wyzwolonej, osadzenia
w rodzimych tradycjach, magia sowa itd. w duej mierze zadecydoway o ksztacie chorwackiej literatury i kultury XX wieku (Wierzbicka 1980:86).

Przegldajc, nawet pobienie, wychodzce w Zagrzebiu w latach 1952


1958 czasopismo Krugovi, organ modych entuzjastw odnowy rodzimej
literatury i sztuki, atwo zauway, e nie jest to jednak autor, o ktrym na
amach periodyku wspomina si zbyt czsto. Nie wymienia si take Matoa wrd najwaniejszych dla tego pokolenia wzorcw literackich. Moe
to nieco dziwi, wziwszy pod uwag, e bezspornie jest najwaniejszym
przedstawicielem chorwackiej moderny, do krugowcw za, grupy modych
pisarzy skupionych wok wspomnianego czasopisma, przylgna nazwa
drugiej moderny1. Gbsza analiza materiau pokazuje jednak, e A.G.M.,
jak zwyk podpisywa swoje teksty, funkcjonuje jednak na amach periodyku. O Matou wzmiankuje si przy okazji omawiania ycia i twrczoci
Antuna Branka imicia (Uspomene o A.B. imiciu i njegovu knjievnom
krugu A.H. arkovicia2, publikowane we fragmentach w numerach 26,
1952), Tina Ujevicia (Svijetlo u ovjeku Josipa Pupaicia, nr 34, 1955) czy
pozostaych poetw, ktrzy zetknli si z Mistrzem, byli wielbicielami i naladowcami jego twrczoci, czy te (co wcale si nie wykluczao) ostrymi
przeciwnikami. Nazwisko Matoa wymienia si rwnie jako bezporedni
inspiracj dla dokona Antuna Baraca (cf. Ivaniin 1955: 521). Wzmianki
na jego temat maj przy tym z reguy pozytywny wydwik, nawet jeli
nie s otwarcie entuzjastyczne. Sylwetka i dokonania pisarza pojawiaj si
jednak w analizowanym czasopimie nie tylko w kontekcie jego uczniw.

1
Pojcie modernizm (moderna) pojawia si w historii i krytyce literatury chorwackiej i na
oznaczenie trzech etapw rozwoju sztuki XX wieku, natomiast nazwa druga moderna, najczciej
odsyajca do pokolenia krugowcw, bywaa te stosowana w odniesieniu do generacji debiutujcej
w okresie midzywojennym. Krugowcy reprezentowaliby zatem nie drug, lecz trzeci fal
modernizmu, zwaywszy, i s to etapy uwarunkowane odmiennymi prawami zarwno
wewntrznej, jak i zewntrznej proweniencji, naleaoby zrezygnowa z tej wsplnej etykiety, tym
bardziej e i przedziay czasowe sygnalizowanych zjawisk s do odlege zauwaa Barbara
Czapik (1979: 171).
2
A.H. arkovi to pseudonim Alfonsa Heisingera.

PSS7.indd 258

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

259

W drugim numerze Krugovi, w gonym artykule redaktora naczelnego Vlatka Pavleticia Silueta modernog ovjeka u sutonu graanskog drutva znajduje stwierdzenie, ktre tumaczy pozorny brak zainteresowania
twrczoci Matoa. Modzi autorzy odczuwaj potrzeb nowego, indywidualnego wyrazu, odkrywania innych twrcw, wieego spojrzenia na minion epok, podania wasn drog bez ogldania si na usankcjonowane
tradycj wzorce:
Djela savremenih svjetskih pisaca od dvostrukog su znaenja za nas: u njima otkrivamo nepoznat svijet, ali isto tako i uimo nepoznat jezik moderne umjetnosti. Razumije se, da e nai
speciki uslovi i tradicija usloviti izvornu varijantu, adekvatnu vremenu i naem temperamentu, i da e Mato u domaim relacijama ostati jo dugo izvor modernog izraza. To meutim ne
iskljuuje neodgodivu potrebu, da na nae jezino podruje prenesemo i druge izvore moderne
umjetnosti (Pavleti 1952: 139).

Jednak w numerze sidmym Stanislav imi w artykule Literarni urnalizam (1952b) do przewrotnie krytykuje wspomnianego redaktora naczelnego, zarzucajc, e on sam, powtarzajc wci hasa o koniecznoci
szukania indywidualnych drg twrczoci, naladuje Matoa, w dodatku
nieudolnie: on ima nesumnjivo slabih pjesama, oigledno pod utjecajem
A.G. Matoa, D. Cesaria i antipoetskoga stihotvorstva S. imicia. (...)
Dakle kada pjesnici utjeu na pjesnika, pjesme su mu slabe! A ta i ako je
Mato utjecao na vie njih, pa nisu loi? (imi 1952b: 525).
W tym samym tekcie, a waciwie w obszernym przypisie do niego,
widnieje stwierdzenie: Jedva je nekoliko ljudi voljelo Matoevu poeziju
dok je on bio iv; poslije smrti mu utjecala je vie na hrvatsku poeziju nego
li pjesnitvo ijednoga drugog hrvatskog pjesnika (imi 1952b: 525). Krugowcy poet ceni, lecz rozumiej, e nie by jedynym przedstawicielem
epoki. Niemniej maj z nim zadziwiajco wiele wsplnych cech. Zdaniem
Dunji Detoni Dujmi slijedei Matoevu odnosno Ujevievu artistiku
kolu, ti su pjesnici nastavljali romantiarsko uvjerenje da poezija moe sve
i da je pjesma jezik. Odatle u jednom dijelu krugovake jezgre sklonost
prema zaumu, crnom humoru, karnevalizaciji jezika, znaenjskim i znakovnim zamjenama (Detoni Dujmi 1995: 101).
Antun Gustav Mato, zazwyczaj na wasnym przykadzie, podkrela
znaczenie odrbnoci stylistycznej twrcy. Dbao o ksztat, poprawno
i/czy odpowiedni melodi wypowiedzi bya jego wiadomym deniem.

PSS7.indd 259

2014-07-07 13:23:40

260

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

Dla tego poety, podobnie jak dla krugowcw, styl mia by wyrazem indywidualnego charakteru, twrczej osobowoci i przemylanych, jednostkowych de artystycznych. Wyrazisty indywidualizm sta si rwnie
jednym z naczelnych hase tzw. drugiej moderny, grupy twrcw, ktrych
celem byo umoliwienie samodzielnego wyboru metody twrczej, co zaznaczono ju w pokoleniowej odezwie Neka bude ivost!
Postulat rozszerzenia moliwoci artystycznych dotyczy take kierunku
przejmowania wpyww. Ten aspekt dziaalnoci literackiej rwnie czy
przekonania dawnego Mistrza i krugowcw. Prozachodnia orientacja kulturowa widoczna jest w caym dorobku artystycznym Matoa. Na literatur
chorwack spoglda zawsze w szerszym kontekcie, osadzajc j w tradycji kultur europejskich. Modzi pisarze w latach 50. XX wieku rwnie
zorientowani byli prozachodnio, cho gwnym obiektem ich zawodowych
i prywatnych fascynacji bya raczej twrczo angloamerykaskiego krgu
kulturowego, a nie francuskojzyczna. Zgadzali si jednak z Matoem co
do potrzeby wczenia literatury rodzimej w europejski nurt, ponownego
odczytania jej wczeniejszych dokona w szerszym ni dotychczas kontekcie. Dla Antuna Gustava Matoa przestrze kultury narodowej ksztatowaa si nie tylko w opozycji do, ale rwnie w powizaniu z. () dla
niego odniesienia pozytywne dla Chorwacji stanowi krg rdziemnomorski, krg kultury aciskiej, a wic kraje romaskie Wochy i Francja, czasem przywoywana bya i Anglia (Falski 2004: 65).
Na francuskie konotacje w poezji Antuna Gustava Matoa wskazywa
rwnie Vlatko Pavleti, ktry wspomina o jego twrczoci, dokonujc
analizy chorwackiego jzyka poetyckiego w szstym numerze z 1955 roku.
W tekcie Pjevanje i govorenje u poeziji wyrazi rwnie przekonanie, e
twrczo A.G.M. jest punktem zwrotnym, centralnym miejscem rozwaa
o chorwackiej poezji w ogle, wyjaniajc przy tym, skd braa si niedocigniona melodyjno jego wiersza:
Nije potrebno ii dalje od Matoa. U njemu se sastaju i kraj prolosti i poetak budunosti
nae poezije. Mato je nedvosmisleno izjavljivao, da je poeo pisati stihove tek poto je na nj
fatalno, zauvijek zanijemilo njegovo vjerno violoncello. Osjetio je tada potrebu, da umjesto
na napetim icama cella odsvira svoju melodiju na strunama zvunih stihova. I doista, uspio
je rijeima postii dotada kod nas najsnanije muzike efekte. To vie nije bila jednostavna
Vidrieva hajneovska muzika, ve bodlerovski sloena, ranirana kantilena, s dijapazonom od
diskretnog cvranja (...) do prodorne sonornosti (Pavleti 1955b: 423).

PSS7.indd 260

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

261

Jednak nawet w tym artykule, pochylajc si nad dwikow wirtuozeri warsztatu Matoa, wyraa Pavleti przekonanie, e by on jedynie dobrym poet, ale krytykiem doskonaym:
Naalost, ni Mato nije uvijek izbjegao opasnosti, da se muzikom poslui kao ukrasom; meu
njegovim pjesmama nai emo dosta primjera mehanike muzike i zato ja nikako ne mogu
prihvatiti miljenje, da je ovaj nenadmaivi kritiki duh najvii svoj literarni domet postigao
svojedobno prezrenim pjesmama. Mato je mnogo utjecao na hrvatsku poeziju, i taj se utjecaj
irio u dva pravca: soneti su djelovali na Wiesnera, Nikolu Kamova i dr., a Mora na Krleu.
Usprkos tome, on kao pjesnik gleda odozdo, iz inferiorne perspektive na nekoliko naih istaknutih pjesnika, dok su njegove kritike takav vrhunac s kojega, nenadmaen, moe jo uvijek
sigurno i superiorno motriti micanje iza sebe i pred sobom: pod sobom! (Pavleti 1955b: 425)

Warsztat literacki i krytyczny Antuna Gustava Matoa cechowaa


wszechstronno zainteresowa, erudycja, rozmaito gatunkowa i doskonao stylistyczna. Graniczca z fanatyzmem konsekwencja w podaniu
za precyzyjnie okrelon drog twrcz sprawia, e mimo pewnych niedocigni czy kontrowersji wobec podnoszonych przez niego postulatw
(Tomi 1954: 501), dzi akceptuje si i podkrela pierwszoplanow rol poety w ksztatowaniu wczesnego ycia literackiego oraz nie mniej wane
osignicia w dziedzinie krytyki literackiej.
Publicystyka Matoa zakada istnienie okrelonego typu odbiorcy: nie
bdzie to czytelnik prymitywny, naiwny (...) lecz czowiek posiadajcy pewien zasb wiedzy z dziedziny literatury, historii, lozoi i historii sztuki,
orientujcy si przy tym w problemach ycia spoecznego i kulturalnego
(wiewska 1977: 112). To spojrzenie na publiczno, konieczno pisania
dla odbiorcy wymagajcego i edukacji literackiej pozostaych, mniej obytych
czytelnikw, bya bliska rwnie powojennemu pokoleniu pisarzy. Przegldajc odnoszce si do Matoa wzmianki widniejce na amach czasopisma
Krugovi, mona odnie wraenie, e krugowcy, doceniajc artystyczny
kunszt poezji, zwracali wiksz uwag wanie na jego dziaalno krytycznoliterack i postulowane spojrzenie na literatur, tak bliskie ich wasnemu.
Rol przewodnika w konsumpcji literackiej A.G.M. rozumia bowiem nie
tyle jako bezporednie wskazanie co czyta? lub czego nie warto czyta,
ile jako propozycje interpretacyjne i wartociujce (wiewska 1977: 115).
Josip Tomi, przy okazji spojrzenia na Francuski knjievni impresionizam, musia wspomnie o rodzimym autorze, zagorzaym ordowniku

PSS7.indd 261

2014-07-07 13:23:40

262

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

twrczoci parnasistw: Kritika je, veli Mato, umjetnost umjetnosti,


odnoaj i harmonija izmeu umjetnine, koju konstatuje samo istanano
osjeanje i disciplinirani intelekt, osebine duha i osjeanja, nazvane u svojoj cjelini ukusom (Tomi 1954: 501). Znaczenie dziaalnoci krytycznej
A.G.M. podkrela rwnie Stanislav imi:
U kritici A.G. Matoa i A.B. Simia koju antikritini nazivaju ruilakom oituje se pjesnik; od nje se uvelike razvila moderna hrvatska knjievnost, navlastito poezija. Oprena joj,
dakle kritika gradilaka, i nagradilaka, gradi, i nagrauje, poeziju u knjigama gdje je nema;
gradioci mataju da se poezija, pa i kritika, grade kao kule u zraku i da pjesnik mora da je u njima, kad ga ne mogu dohvatiti. Nemajui hvataljke, zapravo shvataljke, zakljuuju da sigurno
postoji i da im je na dohvatu ono to se ne da uhvatiti (Simi 1952a: 339).

Vlatko Pavleti za, recenzujc nowowydany tom Zapisi i kritike Josipa Vidmara, wyraa w zakoczeniu artykuu Vidmarove kritike meditacije przekonanie: nama danas ne ostaje drugo, no da strpljivo ekamo veliki kritiki tekst, smjeli i dalekosenu ispovijed savjesti naega vremena,
ustvari kritiara, kakav je bio Krlea za vrijeme izmeu dva rata ili Cankar
i Mato prije njega (Pavleti 1955a: 38), podkrelajc tym samym potrzeb rzetelnej dziaalnoci krytycznoliterackiej, ktrej w powojennych czasach zdecydowanie brakuje.
Dodatkowym punktem czcym dziaalno krytycznoliterack Matoa i przedstawicieli drugiej moderny jest niezachwiana pewno wasnego
osdu, co w obu przypadkach niejednokrotnie prowadzio do burzliwych
polemik na amach kolejnych czasopism i gazet codziennych. Ewa wiewska zauwaa, e cechuje Matoa arbitralno oceny i wartociowania.
Zdania oceniajce nie zawieraj elementw wskazujcych na moliwo
wzgldnoci sdw, bardzo rzadko wystpuje w nich tryb przypuszczajcy.
Jasno i apodyktycznie oznajmiaj decyzj krytyka kwalikujce dzieo jako
dobre lub ze (wiewska 1977: 119).
Krugowcy rwnie wyraaj swoje sdy jasno i otwarcie, z penym
przekonaniem, nawet jeli spotykaj si z negatywnym odzewem i zmuszani s do ostrych polemik na amach prasy, jak choby w przypadku ktni
z Brunonem Popoviciem (1, 1956: 49) i Novakiem Simiciem (1, 1956: 51),
czy te rwnie burzliwych sporw we wasnym towarzystwie, np. midzy
Antunem oljanem a edo Pric (Prica 1955: 455). W czasopimie znajduje si te miejsce dla gonego tekstu modego i niepokornego krytyka

PSS7.indd 262

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

263

Tvrtka Zane (znanego pniej pod pseudonimem Branimir Donat) O naoj


kritici i nekim pojavama u njoj (Zane 1956:126130), ktry przysporzy mu
nieprzyjemnoci w rodowisku literackim. Rwnie ostro swj niepochlebny
sd wyraa choby Zvonko Kovaevi, ganic w tekcie to itaoci knjievnih novina mogu vidjeti u izlogu knjiga koji izlae Milovan Danojli
(Kovaevi 1956: 195198) nie tylko wspomnianego z imienia i nazwiska krytyka i recenzenta, ale rwnie periodyki, w ktrych publikuje. Tego
typu przykady mona by mnoy, gdy jest ich w czasopimie Krugovi
niemao.
Mato dobitnie wyraa zarwno swoje pogldy na literatur, jak
i w kwestiach spoeczno-politycznych, ktre czterdzieci lat po jego mierci
nie straciy na aktualnoci. Polityczne osdy pisarza i jego powojennych
nastpcw wiele czy. Warto pamita, e autor ten jako jeden z niewielu faktycznie wprowadza w ycie haso zblienia kulturalnego Serbw
i Chorwatw, ale na paszczynie politycznej ostro wystpowa przeciwko
dziaaniom dcym do jednoci pastwowej oraz wskazywa na zagroenia, jakie powodowaa polityka rzdu w Belgradzie (Falski 2004: 56).
Antun Gustav Mato, cho przychylny Serbom i ich pastwu, by przeciwny poczeniu narodw. Niechtnie odnosi si take do utosamiania
jzyka i narodu, podkrelajc pikno chorwackiej trjjzycznoci; zwraca
uwag na historyczne i kulturowe rnice midzy Serbi a Chorwacj (zorientowan na Zachd i rzymskokatolick), upatrujc w homogenizacji tych
dwch narodw realnego zagroenia dla chorwackoci, sowem: w warstwie ideologicznej w peni popiera pogldy Ante Starevicia. Zwraca na
to uwag chociaby ime Vueti w artykule O Matoevoj lirici:
Ve u svojim prvim stihovima (Prvi stihovi iz 1889. i Domovini iz tuine iz 1894) Mato se oituje tim svojim, romantinim osjeajem i po zakonu mladosti, i po nunosti zaostale, malograanski jadne sredine, ali i po toplini klime naslijeene, onda jo uvijek ive ilirske romantike i,
zatim, pravakog fanatizma, koji je prirodno u romantizam oblaio svoj nacionalizam, iako
je s drugom stranom pameti traio realistiku orijentaciju u svojoj rodnoj sredini, a i u svijetu.
A Mato je bio pravi pravaki ovjek (Vueti 1954: 405).

Podobnie rzecz ma si z przedstawicielami pokolenia krugowcw nie


wystpowali wprawdzie otwarcie przeciwko wsplnej Jugosawii, uznajc
zarwno kulturow, jak i polityczn jedno i braterstwo poudniowosowiaskich narodw po drugiej wojnie wiatowej, potrali jednak z ca

PSS7.indd 263

2014-07-07 13:23:40

264

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

stanowczoci zaprotestowa przeciwko narzuconej odgrnie unikacji,


uznajc za jeden z jej przejaww chociaby tzw. Umow Nowosadzk (Novosadski dogovor) z 1954 roku. W zaoeniu miaa uprawomocni rwny
status jzykw republiki, a w praktyce staa si narzdziem, za pomoc ktrego faworyzowano jzyk serbski (Brozovi 1955: 110).
Istotnym bodcem do baczniejszego przyjrzenia si twrczoci poety
byo dla chorwackich krytykw czterdziestolecie jego mierci, przypadajce na 1954 rok. Jednak ju wczeniej, w pitym i szstym numerze z 1953
roku opublikowano obszerny tekst Ivo Hergeicia Uoi etrdesete godinjice
Matoeve smrti, powicony jubileuszowemu wydaniu dzie poety przez Jugosowiask Akademi Nauk i Sztuk oraz trzem istniejcym wyborom jego
tekstw. Autor podkrela, e do tej pory Mato nie by w nalenym stopniu
obecny na rynku wydawniczym, zbiory utworw zawsze byy niepene i dopiero obecnie, ponad dwadziecia lat po pierwszych przymiarkach do tego
pomysu, rzetelnie zredagowany komplet dzie ujrzy wreszcie wiato dzienne. Hergei wstrzymuje si jednak od przesadnie entuzjastycznych tonw,
z ocen czekajc na pojawienie si pierwszych tomw (co zaplanowano na
pocztek 1954 roku). Baczniej przyglda si natomiast trzem istniejcym ju
zbiorom: Eseji i feljtoni o srpskim piscima (Beograd 1952), Odabrane tekstove (Zagreb 1952) i Izbor (Zagreb 1953). Pierwszy z nich oceni negatywnie, redaktorom zarzuci liczne bdy merytoryczne i logiczne, ubolewajc
zwaszcza nad usterkami, ktre wkrady si do tekstu przy niechlujnej transkrypcji na cyrylic. Kolejny rwnie nie otrzyma wielu sw uznania; Hergei wytyka jego autorom zarwno nieszczeglnie udany dobr tekstw,
jak i liczne bdy redakcyjne. Trzecia z publikacji otrzymaa nieco wysz
not: u poredbi sa Fincijevom, a pogotovo sa eelj-Nikolievom ova je
knjiga relativno uspjela. Mogli bismo je naime smatrati uspjelom, kad je ne
bi nagrivao fantastian broj tiskarskih pogreaka (Hergei 1953: 551).
Co wane, dla wsppracownikw Krugovi jubileuszowa tematyka
nie oznaczaa koniecznoci bezkrytycznego chwalenia, lecz sposobno do
rzetelnego, analitycznego spojrzenia na dziaalno Matoa. Nevenka Kouti w tekcie Jedan pogled na pjesniku linost Matoevu z numeru 6,
1954 podkrela:
Kako se ove godine navrava etrdeset godina od Matoeve smrti, uz tu se obljetnicu javlja
mnogo radova o Matou. Zapravo je ve nekoliko godina Mato u modi. No jedan pouzdan

PSS7.indd 264

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

265

pregled Matoeva djela kao cjeline jo nismo dobili, i ovjek se jo uvijek lako izgubi u golemoj raznovrsnosti Matoeva opusa. Iz svih novijih napisa o Matou izbija tenja, da se on
ponovno ocijeni, da mu se nae pravo mjesto u naoj knjievnosti. Koliko je to potrebno uz
klasikaciju djela, za koju je zanimljiv Vuetiev pokuaj u estom broju Krugova zna
svatko, tko se bavio kojim specijalnim pitanjem iz problematike o Matou. Bilo da se radi
o prouavanju stila ili jezika ili forme, bilo da se radi o istraivanju utjecaja ili geneze Matoeve poezije, svagdje nam nedostaje temeljna polazna toka pjesnika i lina Matoeva zionomija (a za njezinu su potpunost opet vani specijalni radovi) (Kouti 1954: 617).

Z kolei ime Vueti w artykule O Matoevoj lirici podkrela wyrazicie


europejski charakter jego twrczoci, ktry obok silnego, nacjonalistycznie
nacechowanego patriotyzmu wpyn na dorobek natchniony i intymny,
zarwno w dziedzinie poezji, jak i w pozostaych, jakiego nie ma ni Nemi, ni Bogovi, ni Preradovi, ni enoa, ni Markovi, ni Harambai, pa
ni Kovai, ni Kranjevi, ni Novak, ni Kumii, ni Nazor, ni Tresi-Pavii, ni Nehajev (Vueti 1954: 406). Szczegln uwag powica Vueti
poematowi Mora, ktrego pikno, wizjonerstwo i sia pozwoliy Matoowi
wywrze wraenie na nastpcach, takich jak Janko Poli Kamov czy Miroslav Krlea, ale te wybi si ponad wspczesnych. Dziki swemu zaangaowaniu, pracowitoci i talentowi, Matoovi udao si bowiem zmieni
oblicze caej literatury chorwackiej:
Organski izrastavi iz svoje nacionalne i evropske kulture, iz ivog drutveno-politikog i obiajnog kretanja, Mato je nuno i organski ivo utjecao na daljnji na lirski i uope knjievni
razvoj: on je otkrio i izrazio jednu domau ulnost i osjeajnost, razvio ukus i stil; dakle vrednote, koje su latentne bile u naem temperamentu i u naoj sredini, sa svojom knjigom i sa
svojom lirikom, Mato je razvedrio nau tmurnu knjievnu klimu, osvjeivi, upravo udahnuvi nove snage u nau knjievnu maticu onoga doba i dao novih pobuda za daljnji razvoj
i romantinog, i realistikog, i onog, to se s Modernom poelo zvati, modernistikog izraza
nae knjievnosti (Vueti 1954: 421).

Po analizach w jubileuszowym roczniku redakcja czasopisma uznaa


prawdopodobnie, e posta Matoa zostaa ju przedstawiona w sposb wyczerpujcy, gdy od tej pory nazwisko poety pojawiao si raczej na marginesie rozwaa oglnoliterackich. Wyjtkiem od reguy s jedynie recenzje coraz liczniej pojawiajcych si antologii wsplnej, jugosowiaskiej
poezji, ktra wedug tzw. Umowy Nowosadzkiej powinna, przynajmniej
w teorii, w sposb sprawiedliwy i rwny prezentowa dokonania literatur
serbskiej i chorwackiej.

PSS7.indd 265

2014-07-07 13:23:40

266

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

W pierwszym numerze rocznika 1956 opublikowano krytyczn recenzj


niezbyt dobrze przyjtej przez chorwackie rodowisko literackie antologii
PARNAS Zbornik lirike srpske i hrvatske Boidara Kovaevicia. Autor
recenzji, Nikola Milievi, wytykajc liczne bdy i zaniechania, jakich
w odniesieniu do literatury chorwackiej dopuci si, celowo lub nie, serbski autor zestawienia, podkrela znaczenie dziaalnoci i spucizny literackiej Matoa, bronic pozycji, nalenej mu w podobnych tomach:
Posebno treba spomenuti Matoa i njegovu (izrazito njegovu!) pjesniku kolu, o kojoj B. Kovaevi kao da ni pojma nema. A zato onda ljudi na elo moderne hrvatske lirike stavljali
Matoa, ako je tako beznaajan? Zato ga je jedna itava generacija zvala rbi? Iz koga je to zapravo nikao Tin Ujevi i pokoljenje Hrvatske mlade lirike? A taj Mato je ovdje predstavljen
sa tri i to ne najznaajnje pjesme (Milievi 1956: 20).

Nazwisko Matoa pojawia si rwnie, i to dwukrotnie, w recenzji Antologija ironije, humora i satire Mirka Rogoicia w numerze 30 rocznika 1957,
lecz w tym wypadku mona mwi raczej o koniecznych dla historycznego
porzdku epok literackich wzmiankach o autorze, ni o jakiejkolwiek analizie jego dokona, gdy zawarte w krtkim, trzyzdaniowym akapicie ciekawe
spostrzeenie na temat wpywu poematu Mora na brojne meunarodne pjesnike (Rogoi 1957: 770) niestety nie zostao w aden sposb rozwinite:
Zbog utjecaja kojeg je izvrila na brojne hrvatske pjesnike izmeu dva rata, te zbog svoje satirinosti Mora A.G. Matoa zasluuje posebnu panju. itajui i analizirajui tu pjesmu dolazimo do zakljuka kako su mnogi meunarodni pjesnici formirali svoju umjetniku zionomiju
upravo na stihovima te pjesme: Iz nje je izrastao dijelom satirini A.B. imi, vie ironini
nego satirini Nikola Poli, izuzevi pjesmu Sladostrasni starci potpuno satirini Tin Ujevi
i Miroslav Krlea, iji je pjesniki opus uglavnom satira (Rogoi 1957: 770).

O Matou wspomina Rogoi raz jeszcze, w artykule U povodu dviju


antologija z dziewitego numeru rocznika 1958. W pierwszej czci, poddajc ostrej krytyce przygotowan przez Ivo Frangea antologi Hrvatski
esej z 1957 roku, wydan przez belgradzki Nolit, zauwaa: Prema tome,
svi hrvatski esejisti, osim A.G. Matoa i M. Krlee, koji su zastupljeni sa po
tri eseja, najobiniji su diletanti (Rogoi 1958: 625). W drugiej, recenzujc Antologiju novije kajkavske lirike Nikoli Pavicia, podkrela:
Tada zbog jedinstvenog hrvatskog jezika rtvovana, kasnije zaboravljena kajkavska rije bijae probuena iz mrtvog sna tek 1900. godine Matoevom pjesmom Hrastovaki nokturno. Ta

PSS7.indd 266

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

267

pjesma nije dodue svojom strukturom do tada nesluene jezine izraajnosti pokazala, koliko
ukazala na put, kojim se do njih dolazi. Kao Mora za tokavsku, Hrastovaki nokturno znaajan je za kajkavsku poeziju. () Mato hrvatski stih kultivira i proiuje, oslobaa nespretnog
rimovanja, koje bijae posljedica slabog poznavanja jezika. No Mato ne bijae samo artist:
kao pjesnik, on je jedan od najznaajnijih naih pejzaista uope (Rogoi 1958: 635636).

Ostatnie dwa lata dziaalnoci czasopisma Krugovi przyniosy wyrane zmiany zarwno w ukadzie gracznym, jak i zawartoci merytorycznej
czasopisma. Wiksz ni do tej pory wag przywizywano do aktualnych
problemw i najnowszej produkcji literackiej, czciej publikowano teksty
z dziedziny teatru, lmu i telewizji. Autorzy pochylali si przede wszystkim
nad wspczesn produkcj literack, analizujc, chwalc bd krytykujc
dokonania kolegw po pirze.
Wprawdzie nadal obecni s Antun Branko imi (Fragmenti, nr 6,
1957), Janko Poli Kamov (Moderni Kam Zvonimira Goloba w nr 1, 1957)
czy Tin Ujevi (Slavne drai Vlady Gotovca, nr 4, 1957), jednak o pozostaych mistrzach, w tym i o Matou, trudno znale cokolwiek poza
konwencjonaln uwag, rzucon przy okazji innego tematu. Antun oljan,
analizujc w artykule Standard i pojave u poslijeratnoj hrvatskoj poeziji
wspczesn twrczo poetyck, w ujciu zarwno synchronicznym, jak
i diachronicznym, zauwaa: u cijelini uzevi, imam utisak, da je druga razvojna linija, koja polazi do Maurania (...) od daleko je veeg znaenja
za suvremene pjesnike. Iz Maurania, oploen s jedne strane Vidriem,
a s druge, u izvjesnom smislu traenja preciznosti, Matoem, obojicom
najiih artista u pozitivnom smislu te rijei (oljan 1957: 518). Zdanie
to jest jedyn wzmiank na temat twrcw, ktrzy zdaniem oljana mieli
wpyw na Antuna Branka imicia. Rwnie Krsto poljar, ledzcy w artykule Nastavljeno putovanje obce i rodzime wpywy dajce si zauway w modej poezji, wspomina tylko o uczniach Matoa (poljar 1957:
646). W dziewitym numerze z ostatniego rocznika czasopisma znalaza si
wzmianka o mierci Mistrza i jego wpywie na nastpcw w opracowaniu
Hrvatska knjievnost u I. svjetskom ratu (19141918) (icel 1958: 565).
Obraz Antuna Gustava Matoa, wyaniajcy si z kart czasopisma Krugovi, cho niepeny i fragmentaryczny, mona uzna za interesujcy. Rozumiejc i potwierdzajc wag dokona i zasuone miejsce A.G.M. w historii literatury chorwackiej, modzi twrcy potrali ukaza mistrza w sposb
krytyczny, przedstawiajc w wikszoci wypadkw solidn argumentacj

PSS7.indd 267

2014-07-07 13:23:40

268

Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka

dla stawianych przez siebie tez, nie ograniczajc si do powielania utartych


sloganw. Wida te jasno, e cho nie bya to posta najwaniejsza dla pokolenia krugowcw, to jako rzetelni badacze literatury chorwackiej starali
si wszechstronnie edukowa literacko swoich czytelnikw, nie skupiajc
si tylko na najbliszych sobie wzorcach. Bez wzgldu na indywidualne
preferencje twrcze, wsppracownicy czasopisma potrali odda Matoowi sprawiedliwo, nie zauwaajc przy tym zapewne, w jak wielu aspektach mogliby uzna si za bezporednich kontynuatorw myli wielkiego
poety.

Literatura
Brozovi D., 1955, Nakon Novog Sada, Krugovi nr 1, s. 110.
Czapik B., 1979, Midzy modernizmem a nadrealizmem, w: Literatury sowiaskie
w okresie awangardowego przeomu, red. Z. Niedziela, WrocawKrakw Gdask,
s. 7180.
Detoni Dujmi D., 1995, Krugovi, Zagreb.
Dirljiva pomo, 1956, Krugovi nr 1, s. 4951.
Falski M., 2004, Chorwacja w Europie, czyli pisarstwo jako program ideologiczny.
Uwagi o twrczoci Antuna Gustava Matoa, Pamitnik Sowiaski nr 54, z. 1,
s. 4166.
Frange I. (ur.), 1957, Antologija Hrvatski esej, Beograd.
Golob Z., 1957, Moderni Kam, Krugovi nr 1, s. 1323.
Gotovac V., 1957, Slavne drai, Krugovi nr 4, s. 299306.
Hergei I., 1953, Uoi etrdesete godinjice Matoeve smrti, Krugovi nr 5, s. 432
438; nr 6, s. 543555.
Hrvatski esej, 1957, ur. I. Frange, Beograd.
Ivaniin N., 1955, Antun Barac, Krugovi nr 8, s. 521524.
Kouti N., 1954, Jedan pogled na pjesniku linost Matoevu, Krugovi nr 8, s.
617621.
Kovaevi Z., 1956, to itaoci knjievnih novina mogu vidjeti u izlogu knjiga koji izlae Milovan Danojli, Krugovi nr 34, s. 195198.
Mato A.G., 1952, Eseji i feljtoni o srpskim piscima, Beograd.
Mato A.G., 1953, Izbor, Zagreb.
Mato A.G., 1952, Odabrane tekstove, Zagreb.
Milievi N., 1956, Jedan zbornik bez objektivnosti i ukusa, Krugovi nr 1, s. 1421.
PARNAS. Zbornik lirike srpske i hrvatske, 1955, ur. B. Kovaevi, Novi Sad.

PSS7.indd 268

2014-07-07 13:23:40

Krugowcy o Matou

269

Pavi N. (ur.), 1958, Antologija novije kajkavske lirike, Zagreb.


Pavleti V., 1952, Silueta modernog ovjeka u sutonu graanskog drutva, Krugovi nr
2, s. 136142.
Pavleti V., 1955a, Vidmarove kritike meditacije, Krugovi nr 1, s. 2837.
Pavleti V., 1955b, Pjevanje i govorenje u poeziji, Krugovi nr 6, s. 420431.
Pupai J., 1955, Svijetlo u ovjeku, Krugovi nr 34, s. 227246.
Prica ., 1955, Kratke primjedbe Antunu oljanu, Krugovi nr 6, s. 455456.
Rogoi M., 1957, Antologija ironije, humora i satire, Krugovi nr 8, s. 766767.
Rogoi M., 1958, U povodu dviju antologija, Krugovi nr 9, s. 625640.
Slon i muha, 1956, Krugovi nr 1, s. 51-52.
icel M., 1958, Hrvatska knjievnost u I. svjetskom ratu (19141918), Krugovi nr 9,
s. 565577.
imi A.B., 1957, Fragmenti, Krugovi nr 6, s. 481493.
imi S., 1952a, Pripomene o kritici, Krugovi nr 45, s. 332340.
imi S., 1952b, Literarni urnalizam, Krugovi nr 7, s. 525526.
oljan A., 1957, Standard i pojave u poslijeratnoj hrvatskoj poeziji, Krugovi nr 6, s.
496519.
poljar K., 1957, Nastavljeno putovanje, Krugovi nr 7, s. 645654.
wiewska E., 1977, Warsztat krytyczny Antuna Gustava Matoa, Pamitnik
Sowiaski nr 27, s. 111126.
Tomi J., 1954, Francuski knjievni impresionizam, Krugovi nr 7, s. 485502.
Vueti ., 1954, O Matoevoj lirici, Krugovi nr 6, s. 405421.
Wierzbicka M., 1980, Role kulturowe Antuna Gustava Matoa, Pamitnik Sowiaski
nr 30, s. 6787.
Zane T., 1956, O naoj kritici i nekim pojavama u njoj, Krugovi nr 2, s. 126130.
arkovi A.H., 1955, Uspomene o A.B. imiciu i njegovu knjievnom krugu. O narataju na prelomu historijskih epoha, Krugovi nr 2, s. 89103; (cd. 1) nr 34, s.
169185; (cd. 2 Djetinstvo i kolovanje A. B. imia) nr 5, s. 297309; (cd. 3
Svretak) nr 6, str. 377388.

PSS7.indd 269

2014-07-07 13:23:40

PSS7.indd 270

2014-07-07 13:23:40

Вам также может понравиться