Ridna Mowa 16

3
5

(

.) 9

.
15

19

22

-

30

:
36
-

(. . .) 44

19391940 . 51

56
Witold Cyba
Punkty nauczania jzyka ukraiskiego
na Pomorzu Zachodnim 61

: .
76

81

-
86
Sawomir Osiski
Wielokulturowo pozornie
rzecz prosta 91
Olga Kouszko-Paweas
Opracowanie na temat prawa
do podtrzymywania tosamoci
narodowej przez uczniw pobierajcych
nauk w szkoach w Polsce
zagadnienia oglne 93
Sprawa punktu w Bielsku
Podlaskim 113
Rzeczoznawcy MEN
Jzyk ukraiski (podrczniki) 130
:
( )
( )
()
()
()
()
()
()
-
- ( )

()
:
( )
- - ()
( )
. ()
- ( )
:

:

:
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
tel. (67) 258 98 87
e-mail: proswita@op.pl
http://www.interklasa.pl/portal/
dokumenty/r_mowa/

16. .
,
2011 ., .
( ) . ,
, .
( !)
,

. , , ,
!
,
- .
,
. . ,

.
. .

, ( ) ,
. ? .
,
,
.
, ,
. , ,

. ,
,

.
,
,
?
. ,
, , ,
,

.
,
, .
,
.
( , ),
. ,
.
,
,
,
( )
.
.
, ,
() ,
.
,
,
.
, , - .

.

,

.
,
!
,
,
.
.
. .
,
.
! . ?
( )
,
.

,
, .
,
,
. ,
. ( ) ,
.

.
.
,
( ),

- .
. ,
,
. ,
.
, .
(
)
.

,
, , -
.
. .
, ,

,
.
-.
. ,
. . ,

., ,
2011, 112 .
( 2011) - .
112
74 , -
( )
, , ,

-, ,

, -
-. . ,
-, -.
,
.
.
,
- (
) (

) .
- ,
, , ,
1960- ., 2011 .
,
. ,
, ,
.
,
,
.

? .
,
, .

, ,
.
.
. .
.
.
, .
.
. .
, .
! ,
.
.
. .

,
( ).
. , . ,
,
. ,

. ,
,
.

.

.

, .

.
.
. .
.
.
!
.
,
.
:
.
.
: ! ?
?
.
.
, , !

,
, . ,
(, , ) ,
.
, ,
, .
, ,
, ,
( ?).

.
...
, ,
,

,

. .

,
.
,
. .
.
, , .
, .
.
,
, .
?
.

.
.
,
.
, ,
, , ,
.
:
- ?
.

.
(
,
- , , ) ?
,
.

.

.
:
.
( ?).

, .
,
, ,
,
. -
.
, : ,
,
.
.
. .
, , , .
, , ,
, .
.
, .
, , .
, , .
, ,
,
. ,

, .

, .
, , ,
, .

, -
,
. ,
,
,
- . , (
) .
, ,
, , .
.
.
,
.
, .
, ,
. ,
.
,

. . .
,
, , , . , ,

,
- .
- , , ,
.
-

,
,
.
- .
. ,
. , (
), .

, , , ,
.

( ).
, ,
. , .
, ,
, ,
,
.
, .

,
.
, , , ,
, , , - !
,
.
.
.
,
!
, , ,
, .

, .
, , .
.
,
.
. ,
. .

(

.)
, ,
,

. , .
.

.
.
:
, ; -.
,
,
-1.
O ojczynie i narodzie2
. , , ,

.
,
, , ,
.
,
, ,
, :
,
, ,
,
3.

. Ojczyzna. Projekt fragmentu hasa do sownika
aksjologicznego4
: 1). (). ,
, ,
; ; ;
, ,
, ; ; ,
, , - , , , ,
.. 2). .
, .

: (
)
, .

Matecznik5,
, ,

die Heimat. , ,
matecznik. , , matecznikw
, 6.
10

,
, , , .
Ojczyzna dua i maa7.

.
, ,
, .
, ,
-.
,
, ,
.
,
.
.
, ,
, ,
.
: , , ,
.
:
, , ,
, , .
, : ,
, , .

.
, :
.
:

8
-
. .
, ,
, , ,
.
,
,
, , .
,
,
, , , ,
,
.

, .
.
,
. , , ,
.
,
,
, ,
.
,
,
, , ,
. ,
, ,
.
, ,
.
.
:

.

!9
, ,
,
,
:

10
,
, ,
, ,
, .
,
:

11
.
,
,
.
-
,
. :

-
12
,
, ,
.
,
,
:

13
,
.
, , , , ,
.
, , ,
, ,
.
-
, , , .
,
,
:

,
,

11
12

...

,
.

14 .

, .
,
, . , ,

,
.
,
,
. , ,
.
. ,

,
,
15.
,
. ,
, ,

. , ,
, ,
, ,
. ,
. , .,
: .

[, ..], , [
, ,
..]16.
,
,
,
,
.
, .
,
.

,

.
,
. -
, ,
:
, , ,
.
, ,
.
............................................................
, , ,
!
,
, !17
,
, .
. .

, , ,
.
(18991981) ,
:
, ,
.
,
!
,
,

.
,
,
,
.18

,
.
, ,
, ,
: ?!:
,
,

:
!
,

,
: ?!
21
,
:

!19
, ,
-
.
.
:
,
, ,
,
. ,
.
:

20

,
.
, .
,
:

,
, ,

,
:

22
, , , ,
.
, ,
, -, ,
,
, .
.

,
.
:
. ,
,
, - 23.

.
, .
.
(, , )
-
.
13
14

( , )
,

.
12
13
14
15
16
17

, . . . . , . 39 (1440.).
2
S. Ossowski, O ojczynie i narodzie, Warszawa 1984.
3
Ibidem, . 37.
4
J. Bartmiski, Ojczyzna. Projekt fragmentu hasa do
sownika aksjologicznego [:] Co badania filologiczne
mwi o wartociach? Materiay z sesji naukowej 721
listopada 1986, Warszawa 1987, . 2, . 133168.
5
M. Pilot, Matecznik, Warszawa 1988.
6
Ibidem, . 78.
7
B. Siwek, Ojczyzna dua i maa, Lublin 2004, s. 29.
8
., ,
1999, 1(14), . 1.
9
1986, . 269.
10
. , [:] ,
2001, .292.
11
. , [:] , 1981,
. 31.
18
19
20
21
22
23
. , [:] ,
- 1995, . 29.
Ibidem, .29.
. , [:] , .
. -, 1997, . 5657.
S. Weil, Zakorzenienie i inne fragmenty. Wybr pism,
oprac. A. Wielowieyski, Warszawa 1961, s. 194, [ ..]
. , ,
1975, . 153.
. , [:] , . . ,
1964, . 78.
. , , . -
1,
1998 (), 5, . 2.
. , [:] : ?!,
2003, . 200.
. , , ... [:] ,
. . -, 1997, . 72.
. , , 2004, . 4, . 60.
2002, . 2,
. 142.
. , . . , 1996,
. 16.
. ,
1.

.
, .
,
(, , ),
: o, r, r, o, a, a, a. , , ,

, -: a: a ;
a a.
-, ,
4 ),
i (o,
o, i o, i o; i,
i o, i o, o).
,
,
, , ,
: i
i, i.
,
.
.

. , ,
.
.
,
,
. ,
- , .: a, r, a, i, a;

, .: a
u.
,
(

), (
)
( ).
:

(, a);
, (a, r, a);
(ai,
oi);
(a-a, a);
15
16

, (o,
o, r);
, ,
(i,
i, i, i);

(i i,
a).
,
:
i, i .
, u
,
. (. . .) .
(u, u, a, i );
- ,
(a, a );

(t, t );
--,
,
(a, a );
--, --
, , (i, r);

-, -, -, -, -, -, -,
-, -, -, -, -, (a, o, a,
r, i ); o,
i, ;

(i, i
);

, a, a; o, o ; a,
a, t, t ;

, .: a, a
i, o; r, r
o, o .
2.

, .
,
.
,
, ,

, . ,
, ,
: o, a. ,
,
, , : w , .
.
,
.
, . ,
.

. ,
.

,

,
.
3.

,

,
.
,

. , ,
, ,
.

. ,

,
,
.
, , ,

,
.

,

, . ,
, ,
.
, ,

, , ,
,

,
.
,
, , .

.
, , ,
, ,

.

. ,
.
,
. , ,
,
,
.

,
.
,

.

,
,
,
, ,
.
,
, ,
.
,
. , ,
.
, (
) ,
.
, , .
,
,
,

.
-
.

( ).

,
, .

.
,
,
, . ,
, , , ,

. ,

,
.
,
. , (),
, , ; ,
;
, .
, , ,
17
18

, , ,
.
,
,
, , ,
.
,
,
,
,
. ,

, ,
.
, .
,
.

, ,
( ) .
,

( ,
),
.
, , (), .

, .

.

, .
, ,
, , ,
,
.

. ( )
, ,
, .
.
1. ., ,
1997, 3, . 1517.
2. ., , 1992, . 222
233.
3. ., ,
2001, 1, . 3134.
4. .,
, 1968, 4, . 115120.
5. , .
. , 2002, . 7076.
6. . .
, . . . , 1969,
. 358369.
7. .,
, 2003, 7, . 3.
. ,

(
) , , , , , , , , ,
,
: , , ..
, , , .
1913 . . - . ,

[1].
. [2],
-... ,

- .
- ,
, []. :
, , ,
, ,
, ,
, . ,
-- [] .
[] []: ,
, .

[] ( ,
)

.
, ,

,
.
,

[3]. 300 Hz ()
.
? 2000 Hz 8
.
?
[3] .
,
, .
[] .
,
. ,
,
,
. (
) []
.
[] [u]
( []): mus (.), tu (.).
19
20

, ( [u]
),
[]
[4].
,
:
,
,
. ,
, , , , . ,
,

.

, ,
[4]
.
,
[] , [] [] .
[] []
, ,
, () [5]
.
,
,

. ,
: ,
, ,
(, , ): ,
, . . [6]: ,

, -
...,
.

. ,
[5]
: .
,

[1]

[7]. , . ,
[], [],
[1].
(
) . . ,
(19181932) : , ,
[1].
, , -
. ,
.
() , , : , , , , .
,
( ) ,
() , - (
) .

,
: , , .
, :
( ). ,
: ,
, , , , , . ( : ,
.)
,
: -,
, , (CD-ROM),
.
,

30- .
,
.
.
-
[8].
, , (,
)
.
, ,
, , [9].

( ). ,
. 101102 ,
:
(Argentyna), (Madryt), (Meksyk),
(Sardynia), (Sycylia), (Skandynavia), (Syria), (Tybet),
(Waszyngton).
? ,
4- ,

. ,
Chicago, Chile, Singapur, Tirana .
,
. ! (?)
,
, ,
,
, -.

.
?
...
, :
,
. , ,

. , ...
1. ., - , . . . ,
1996, 236 .
., , 1995, 1112,
. 7881.
2. .,
( ), 1968, 39 ., . 24.
3. ., :
, , , ,
1981, 183 .
.,
,
1970, 272 .
4. ., , 1977, 175 .
5. ., - , . . . ,
1996, 236 .
., , 1995, 1112,
. 7881.
., , 1996, 1(5), c. 8692.
6. ., , 1995, 1112,
. 7881.
7. .,
,
1970, 272 .
8. , , - .. ; - , 4-
., . ., 1993, 240 .
., ()
, 1995,
910 (27 4 ), c. 89.
9. C., ,
1994.

( , .),
1997, 31 ., . 1014.
http://www.philology.kiev.ua/Lingur/art_17.htm
21
22
. ,

i .
,
,
, .
,
,

,
. ,

, ,
.
,
.
. , [79, 17].
. ,

(,
, ).

, ,

,
-. ,

.

, ,

.
. ,
[74; 19]. . , :

. ,
:
,

[105; 14, 1].
, ,
-

[105; ].
,
- ( ). ,

,
,
.
,
,

.

. . ,
,
, ,

, ,
, -, [101; 25].

, .
,
,

,
,
, [23; 17].
. ,
(, , , ),
. ,
, ,
,

, ()
-
[105; 41].

, . . ,

.
[100; 69]. .
:
,
, [110; 33]. ,
,
, ,
-. . , ,

: 1) , 2)
,
,
3) ( ),
[95; 17]. ,

. ,

().

,

,
- .
, : 1) , , 2) , ,

, 3)
.
,
, . ,

.

, , .
,

,
,
,
,
[5;1].

- .
. ,
-
( )
[49; 32]. ,
. .

, , . ,
;
.

[107; 21].
,

23
24

,
[91; 7].
,
.
. ,
,
.

,

. .

,
, .

,
,
[51; 92]. , ,

,
,
, [53; 19].

, .
. ,
,

,
[24; 7].
. ,

,
, ,
, , [84; 17].
,
,

. . ,

- ,
[53; 41]. , ,
-

,
.

,
.

,
. , . . , -

. , ,
. ,
, , ,
[19; 16].
, ,
(
- ),

,
. ,
,
,

. - , ,
,

.

. ,

.

. . ,

,
[69; 35-36]. .

,
, [98; 15].

-

[99; 143144]. . .
,
,
.
,

, [8; 37].
,
,

.

. ,
. , ,
,

,

[94; 21]. ,

.
,
.

. . ,

[40; 107]. ,
. ,
, ,
,
[42; 9]. . ,

, , ,
,

[102; 22].
. , ,
,
-
. .
, ,
,

. ,

.
[28; 12, 18].

.
, ,
,
[28; 13]. ,

. , .
,

(
), .
,
, [97, 116].
.
.
. 1)
,
.. 2) , ,
,
.
, ,
. )
(, ..),

. 4) , ..
[53; 5557].

.
, ,

. , ,
(, , )
.
25
26

.

,
;
;
.
. ,
,
. ,
, ,
.

,
. , ,

[52; 2].

. ,

,

,
. . , , ,
,

- ,

[78; 26]. ,

-
.
. ,

,
.
[78; 30].

,
-
.
.

.
. . ,
, ,
.
,

[33; 58].
-
, ,

.
. , ,
,
, .
[28; 19]. .
,

,
. , ,
,
[31; 19].

, . .
,

,
: ,
.
.
,
, ,
, , , .
, , ,

[94; 12]. .

? ?
?
.

. , , ,
(, ) .
. , :
, ;
,
,
. , , ,
, , ,
,
[111; 34; 35]. ,
,
,
, ,
.
. . ,
,
, ,

.
,
-
-
[54; 1516]. , ,
.
.
, . 60,0% ;
31,4% ,
8,6% .
,
15,8%;
,
[53; 8; 12].
, , , ,
,
. , , ,
,
.
, . , , ,
, , ,
[56; 120]. ,

,

. ,
-
(). . ,
- , ,

,
[125; 120121].
.
. ,
,
,

.
,
,
,
. ,

, ,
.

.
,
,
,
.
-
27
28

, .
.
2. ., [:]
. 2-,
1980, . 2, . 128267.
3. ., .,
, . 1975, 4, . 1122.
5. ., -

[:] , -- 1980,
. 3445.
7. .,
, . 1960, 8, . 4582.
8. ., .,
, 1975, 160 .
12. .,
[:] ,
1979, . 2534.
13. ., - [:] -
,
1980, . 69.
14. .,
, 1970, 135 .
15. ., , 1968, 464 .
16. .,
: . . ... . . ,
. , - ,
1983, 23 .
17. .,

[:] -
. . . .
, 1970, . 4041.
19. ., .,
[:] -
. . . .-.
., 1983, . 1517.
21. ., [:]
, 1976, . 1316.
23. ., ., -
[:] .
. . .-. ., 1978, . 1719.
24. ., :
. . ... . ., , .
. ., 1986, 20 .
25. ., ., - [:]
. . . . . ,
1986, . 2, . 3840.
26. .,
[:] -
, 1976, . 125128.
28. ., : . . ... .
. , 1971, 24 .
30. ., ,
[:] ,
1974, . 145169.
1. ., : . . ... . . ,
. . . -., 1974, 23 .
32. ., [:]
.
. . . . . . .,
1966, . 2, . 2627.
33. ., ., -
, 1983, 103 .
34. .,
, .
1973, 2, . 5671.
35. ., , 1974, 112 .
37. ., . .
, -- 1976, 146 .
41. - .,
, 1977, 64 .
49. ., [:]
, -- 1980, . 2634.
52. ., - , 1982, 67 .
53. ., , 1984,
80 .
54. ., : . . ...
. . , . -.,
1987, 30 .
55. ., , .
1956, 5, . 314.
56. ., [:] . . .. . .
. ., 1986, . 3, . 119120.
57. ., ., , 1663, 198 .
69. ., [:]
-
. . .-.
., 1983, . 3536.
74. .,
[:]
, 1973, . 1922.
78. ., : . . ... . . ,
1979, 35 .
79. ., : .
. ... . . , 1975, 60 .
80. ., .
91. .,
: . . ... . . .,
1986, 15 .
94. .,
: . . ...
. . ., 1981, 24 .
97. .,
[:]
,
1984, . 115126.
98. .,
: . .
... . . ., 1986, 17 .
100. ., [:]
. . . -, .
235, 1977, . 8995.
101. .,
: .
. ... . . , 1985, 37 .
105. ., : . , 1984, 43 .
107. ., [:]
. . . . . . . ., 1986, . 2,
. 2021.
110. ., [:]
,
1984, . 035.
111. ., [:]
, 1987, . 3011.
112. ., - : .
. ... . . , 1983, 33 .
116. ., [:]
, 1971, . 331.
120. ., ,
1966, 291 .
121. ., ,
[:] , -- 1980, . 1526.
125. ., - , 1987,
109 .
: :
, 1995,
, . 1831.
29
30

. ,

,
,

,
. ,
,
, ,

10 ( XXI ,
,
) [4].
1974 . ..

, ,
: , , , .
,
:

;

; ( )

;
;

;
, ,
;
.
, ,
(. ).

:
;
();

;
;
(, , );
, ;
, , ;
,
;
;
,
, ;

(, , , ) .
,
, ,
-, [5, . 176],

. , ,

2,5 [6]. , ,
,
-.
-
(. ,
. , . , . .)
-.
. , - :

;
[1, . 27]. -

, ,
. , -
, ,
[1, . 3334].

- ,
.
-

(-), -
(-) (-)
, , ,

(. 1).
1.
-
-
(-) (-)
(-)

- (-,
- )
(
, , )

, -
-
(, ,
)
- -,
-
-
, , -
- ,

( ) - , ,

,
-

, - ,

;
,
-

()
-
,

; ,
-
()
- ( )
31
32

2.

-
-
,
, -

,
,
, , ;
, ; ,
,

,
; ,
- ,
, ,
, , .

-
(. 2). ,
?
,
- ,
(. ): , , ,
, , , ,
, ;
; ,

; : .
,
[2, . 92].
,
- .
, ,
- -
-
, ;
(. )
,
,
( ,
, );

, ,
;
,
;

;
;

,
,
.

-
(,
, ),
,

,
- .
,
,
,

,
,
.

,

[3, . 362]. , ,

,
[8], ,
- (, - - ),

.
- ,

,
-
- :
1. ,
.
2.
.
3. ,
,

(,
, ,
, , ).
4.
.
,

( )
- ( ) .
,

( ,

,
).

.
5.

,

(:
, ,
,
).
6. .
:
,
[3, . 89]. ,

,
, .
7. ( )
, ,
.
, -
,
.
--,
.
, ,
, ,
.

:
1)
, , , , ,
. ,
.
. 3 ().
,
.
. 3 (). ,
,
.

( );
;
, ;

.
33
34
2.
3. 4. 5.
:
1.
+3 +2 +1 0 -1 -2 -3
1.
2.
3.
4.
5.
6.
4.
-
3.

6.
,
,
.
,
, , .
, , ,
-.
2) -

:
) (. 4.)
,
. ,
- (
).
) , , ,
.
-.
) ,

-.
) ,
.
) ( ) .

, ,
.
3)
:
: , , .
.
.
,
.
, .

.
,
, - .
,
.
.
.
-.

. -

, . : -
,
, ,
, .

1. ., - ,
1986, 420 .
2. ., , 1992, 32 .
3. ., : , . ; . (. .), . (. .),
[2. ., .], 1999, 684 .
4. (-10)
[ ], http://ukrmedserv.com/content/view/6392/434/lang.ru.
5. .,
, 1996, 240 .
6.
[ ]. http://www.moz.gov.ua/ua/portal/
dn_20100507_p.html.
7. ., - : - ,
1998, . 2, 2, . 5158.
8. ., - , 1997, 1(14), . 191197.
35
36

. ,
,

, , ,
.
(
) .
,

.
.
,
,
-
.
, ,
,
, , ,
. ,
-
,
. [14], ,
, ,
.

, .

:
.
, (),
, , ,
,
,
, ,
.
() , ,
, , - ( ),

, , , -
( )
,

. (
) ,
,
, .
,

,
(
, ,
.),
.
, ,
: 1) - ( ,
,
); 2) , , .
(information society) , . ,
, (
,
),
[17]. . , . , . ,
. , . , . ,
.
, . [14].
,
(-),
.

, , , ,

.
(information space) (mdi space)

,
[15].
, .
(, , , )
,
, , ( ),
(, ,
, , , , ) ,
( ),

(, ),

( ).
-

- ,

,
.
(information
environment), -
, .
(,
, ) , .
,
,
(, ) -
(). - ,
:
,
.
,
,
, .
(media environment) ,

, ()
,
,
[3].
(
-
),
, : 1) ( )
, , ,
,
(); 2) ,
,
); 3)

37
38

, ()
,
.

,
: )
, , ; )
; )
,
,
.
,
,
.
,
( , ),
,
. , . , . , . ,
. [2; 10; 14; 16] .
,
,
,
.
, ,
,
, : 1) ( , , , ..);
2) (, ,
); 3) - ; 4)
(-, - ); 4)
.

, ,
, , ,
, ,
,
, , ..
, , , .. ,
.
, , .

(;
; , ,
), ,

( .
[1]).

(- , - ), .
,
, ,

. ,
(
) .
,
, ,
,
. [15]. (
)
,

,
.
, ,
. ,
, Homo ludens
(, ) [16],
,
. , ,
.

[7].

,
,
. -
: 1) , ; 3)
; 3) -
-,
, [2; 7].

- . ,
,
,
-
[12].
, , ,
,

. ,

,
,
, ,
, , ,
[4; 9]. , ,
,
,
[11], .

(, ),
, () ,
,
, . , , :
,

. ,
,
,
() .
, ,
: ,
, - ,
(, ),
, ,
,
, , ,
.., ,

(, , , , ,
, , , ,
). ,
. ,
, , ,
,
. ,
, , ,
,
,
.

,
(Violence in the Media) [3].
, ,
,
, , ,
, , .
, ,
, .

,

. . -,
(
),
(,
)
( , , , , ),
[6].
., ,
( ,
) , ,

[8].
,
39
40

() ,
, ,
, .

, ,
,
[9].
,

,
. -
( , ), ,

,
/
. :
1) , ,
, , , ,
(, , , ,
, , ,
.., ,
, , ,
), -
;
2) , ,
,
( ,
,
) , ,
;
3) ,
, , - ,
- , , : ) (
,

); ) ( , ,
, , ..);
) - ( , ); )
; ) .
,
,
, , ,
, .
,
80% .

, .
, ( . action ,
), , ,
.
-
.

, (, ),
.
, ,
-,
. -,

. ,
-
,
,
.
,
,
,
- . -,

,
, ,
.

(, ,
)
.

- ,
- ( ). ,

,

( , ,
..),
. , ,
.
- ,
(, - ..).
, ,
, ,
- - .
,
, ,
.
, ,
, , -. -
,
,
(),
.
.

, , ,
, , .
,
,

.
, . ,
. , . , , 80% ,
, , , (
, , , , -,
-, -
) [12]. , ,
,
, ,
, ,
,
, , [7].
,
. 90%

, .

.
,
, ,
.., ,
, ,
.
. ,
-
.

,
.
, ,
, ,
, , .
,
,
-, ,
.
, , ,
, , .
, ,
, ,
( )
, ,
, . ,

41
42

( ) , ,
, ,

,
.
,
,

.
( ).
, . , ,
. ( )

.
,
. , 53%

, , , , 77%
. ,
. ,
. ,
- , ,

,

( ) [2].
,
, ,
-, , ,

( , ).
.
- , - -
, ,
, - .
(45%), (49%), (60%).
,
,
, , ,
, ,
, - , , .

.
,

,
, [].

-,
, .

, , , , , ,
, ,
,
, .
(, , ),
,
- . ( ) ,
,
,

.
. ,
,
, ,
:
.
,

,
.
-: 1) ,
,
-
() () ;
2) ,
, ,
.

1. ., , . ., 2000,
320 .
2. ., ., ,
. ., 2004, 432 .
3. - ., . , . ., 2007, 288 .
4. ., ,
:
. . , . . . ,
2007, . 56, . 135143.
5. ., : , , 1988,
248 .
6. - ., ,
2000, 448 .
7. ., ., :

, . ., 2006, 272 .
8. ., : , ,
2003, 486 .
9. .,
, . 2007, . 136141.
10. ., .
, . ., 2004, 220 .
11. .,
[:]
:
- : , 2008, . 912.
12. ., :
,
2003, 224 .
13. ., : . :
, 2004, 312 .
14. ., , 2000, 480 .
15. .,
,
. 2007, . 3743.
16. ., Homo Ludens.
, . ., 1992, 464 .
17. ., , 2005,
246 .
43
44
. ,
,

(. . .)

:
5080- . .
.
.
1836 . , 1850 .
.

,
( 1847)

50- . . ,
. . .
.
1857 .
(
), 1860 .
( ).
1861 .
.
7090- . .

(
- )
.

.
.,
., . ,
,
.
1848 ., -,
1868 . .
.
, ,
, ,
.
:
, .
, , , ,
[6, 23]. , , .

. .
(
. , . ).

, .
.
.
, , . ,

,
- .
.
10- .
- .

1902 . .
, ( 1915) .

.
, 1905 ., 19141920 .
. , 1905 .
.
,
.
. -
.
1906 1907 .

, , :
, .
(
), . ,

, . . , .
. .

(1906, 1917 1922) . ,

. : , , ,
.

. -,
,

,
[2, 45].
: (1905, 1911),
(1912),
(1912).
1912 . .
.
1889 .
. , ,
. ,

,
, 1895 ., ,
. 1905 .,
,

.
,
. ,
, .
.
30 , 167 .

,
,
. ,
.

.
, ,
, .

,
.
, ,
, .

, , .
,
, ,
. , [ ] ,
45
46

, ,
, [1, 18].
.
. ,
, ,
.
, , ,
,
.

,
.
.
:
.
( . , 1907).
: (
. , 1907),
: (
. , 1906). ,
. : , , .
( . ,
1907). :
.
. ,
( . , 1912).

, . , . , , . ,
. , . , . .
,

.
,

,
.
,
. ,
19061912 .
, ,
, ;
,
, , ,
,
, ,
,
.

, , , 1914 .

,
.

19171919 .

. .
(1917), .
(1918),
(1918) . (1919),

. , . , . ,
. , . .
1919 . .

. ,
,
..., 1919 .

.
,
,

.
, 1917 1919 . (
)

, .
, .
: ,
, .
: . ,
, . ,
.
, : ,
, ,

.
. ,
. .,
., .
,
.
, ,
, ,
, ,
. , ,
.
.
, , ,
. ,
1919 . ,
, .
, .

.
.
.

,
1919 .
1919 . 1939 .

,
.

(, 19181939 .)
.

, ,
,
, .

,
.
1920 . ( )

,
. ,
- .

,

- [5, 87].
1919 .

, .
, ,
3
1919 .

() .
[3, 3].
20- .
( )
,
.
1921 .
, : ,
. , . ,
. ,
. . .

.
20-
, ,

, .
, 20- . ,
,
. .
,
- .
.
. , .
1922 . . . .

19171919 . ,
( 1919) (.
29) .
1923 .,
. , , - ,

, 20- .
47
48

, 1930 .

.
, ,
.
[4, 266]. 1938 .
.
,
,
,
. 30-
, ,
, .
.
. , 30-
.
,
,
, .
, ,
. 1934 .
. ,
.
,
, , , .
,

.
, , ,
, ,

,
,
.
.
,
, ,
.

,

, . . -
,
[2, 48].
,
.
3080- .
.
() 5.08.1931 .
,
.

.
, , .
3080-
.
. , 3040- .
. ( 1935), .
( 1938), . ( 1939),
. . ( 1940, 1945), . . ( 1947, 1948), . , . . ( 1954), .
(1955 12 1971), . - . (1955
14 1970).

(. , . ),

. , . , . .
. ,
. .
:
,
. , 1947 .
.
1955 .
, , :
, / /
/ ! (. ).
.
,
, ,

.

. , , [4].
,

. .
, ,
20- .,

- . ,
, ,
,
. ,

.
,
, ,

.
3080- .

() .
V ,
,
30-
( ).
: .
. . .
( , 1931) [2, 48].
40- ()
,
,
.

.
60- ,
. ,
,
,
, ,
, , , ,
, , ,
. , ,
. 60- [2, 49].

90- .

.

, .
20- . 80- . .
.

90- .: . ,
. , . , ,
. , . , . ,
. .
. .
1991 .,
.
, , ,
.
, , , .
, , . ,
. , , . ,
. , . .
,
.
-
( , , ).
,
,

-, .

.

. - ,
,
, . ,
49
50

,
.
,

, .

- - . , ,

, ,
.
, .
1. ., ( ), 1905, 27 .
2. - ., . [:]
, 1994, . 4450.
3. ., , , , 15 1919,
. 35.
4. ., ., .,
, . . ,
1998, 356 .
5. , 1921,
134 .
6. ., , 1994,
127 .
. ,

. ..

19391940 .

. ,
, , ,
.

,
, .

. .

, .

19391940 . .
, , . ,
. , . , . , . , . , . ,
. , . , . , . ,
. , . , . ,
. , . , . ,
. -, . , . , . , . , . ,
. . , ,
. ,
, , ,
,
, , , . -

,
,
.

19391940 .
,
.
22
1939 . . 1484 , 415 , 766 , 270
.
,
27 1939 .,
51
52

.
V
1 1939 .

. III
15 1939 . .
1940 .

, .
26 1940 .
, 1918 .
28 1940 . . .
(,
) .
2
1940 .
,
,
.
8 ,
, , , , , .

, 30-
40- . .
,
.
8809 . 1941 .
41 657 ., 565 .
. .
.
c ( ,
) ,

-: (. ),
(. ),
(. ), (. , . ) .
,
.
,
,
;
, , -
, ,
;
, ., ,
, ,
, ,
. -
.
,
, - .

. ,
,
.
6070%.
1939 .
,
400 .
813 , 25 .
[1, c. 140].
1937/1938
420
, 5,5
[2, c. 59].
( )
: 1939 . 495 (455
, 24 16 )
[3].
,
,

() -
- (
, ).
1939 .
3200 (
) [3],
,
.

, ,

.
30 1939 .
()
[4, c. 86]. 3
1939 . ,

,
:
1.

.
2.
,

- .
3.
,
, , ,
-, , ,
,
, ,
, ...
4.

[5, c. 62, 63].
1939/1940
5596
, 992 , 63 , 40 , 9
30 [6, . 59] ( , ,
.
...).
1939/1940
, . .
11 1940 .
, 1940 .

.
19391940 .

,
.

,
.
4 1940 .
, : 1) -
: )
().
- (); )

().
; ) , ,
; )
(
)
,
,
, ; 2)
, ; 3)
[7, c. 89].

, .
,
,
,
( ), ,

,

.

,
, 810 ,
, [6, c. 63].
:
;

12 16 ,

[8, c. 808809].

-
53
54

. 1939 .
,

,
. , -
, , , ,
, [9, c. 5863].

( )
, -, , ,
,
, ,

,
,
, , ,
, ,
. 1921 .
10 ,
,
, , 17,4
(, 77,2

.
, 66,3 , . .
) [10, c. 239241].
, 1939 .
109,5 . ,
(313 .) [10,
c. 237] ,
: . ,
1844 . - (
,
,

),
. ,
,
. ,
,
, ,

[10, c. 138139, 244].
, ,
. , ,
, ,
. ,
[11, c. 9].
9 1939 .
.

.
...
.
530 . 22
[12].
1939 . 1061
[13].
,
,

. ,
, ,
. , , , ,
, . 1940 .
.
,
2030- . ., :

1941 ., , ,
400 . 12 . [14, c. 43].
.

, , .
, .
, - ,

.

: 1940/1941
7034 ( ), 2310
313 (
1284,4 . ).
1939/1940
1788 2283, 157
293. 86
.

[15, c. 412].
.
1940/1941

91 1002,
686 [5, c. 107].

. , ,
V ,
1940 . - 750,9
. ., 546,8 .
. [16]. :
0,7 ,
1940 .
70,6
[17, . 90].

,
.

.

. . ,

[18, . 344].

.

.

a
- , ,
, - .
1. ., : 3050- . (- ), 1995, 176 .

2. Statystyka szkolnictwa, 1937/1938, Warszawa 1939.
3. .,
[ ], http://ukrzurnal.eu/ukr/archive.html/60/.
4. ., : 19391941 .: . ,
2005, 486 .
5. . : , 1995, . 1: 19391953, 749 .
6. .:
, 1979, 192 .
7. .: , . , . , . .,
1967, 484 .
8. .
19171959 .: . 2- .,
1959, . 1: 1917 1941, 884 .
9. .,
: (19441964 .),
1998, 240 .
10. .: ., (
). . . ,
1994, 268 .
11. .: ., ,
-, 118, 18 2008, . 9.
12. , 12 1939.
13. , 20 1939.
14. .: ., .
,
1992, 47 .
15. .: : 17 .,
1965, . 17, 807 .
16. , 26 1940.
17.
(19171967), 1967, 483 .
18. ., -

(19391945 .), 2004, 348 .
.
.
37.014 (477) 1939/1940,
, 2010, c. 311.
55
56

. ,
,

.
, .
, , ,

, .

. Die Bildung der slavischer
Personennamen [11],
. ,
;

, ;
,
.
.
,
.
I . . .
.
. 1885 . .
,
.
. a,
. ,
.

.
,
.
, ,

.
. , ,
,
, ,
[9].
. . , . , . , . , . , . ,
. , . , . , .
. . .

. -, -, -,
-, -, - . .
,
, .
IVV . [4].
.
VII .
. [7].

, ,
...

,
[7, . 38].
1966 . .
,

.
,
: 1) ; 2)
;
3)
; 4)
[6, . 9].
; ,
.
,
14
. .

.
, , , ,
,
,

. . ,
,
,
,
.
60- . ,

. , . ;

. ;
. , . ; . .
, , 60- . .
. .,
. ,
,
.

.
,
.
[10].
: ;
; ;
; .

, , ...

,
,
[10, . 5].
7080- .
: . ;

. ,
. ; --
. .

. , . , . , . .
.
( ). .

.
6080- . ,
. ,
57
58

. .

VIXVII . -
VVIII . . .

. ,
-
IVVII ., [5].

: . ; . -; . ; . ; . .

: . ,
. , . ;
. , . , . , . . I .
. - ,
, . .,
- .

- . , . , . ,
. , . , . ,
. , . , . , . , . .

.
. ,
-, -, -
. . .
- . ,
. . -, - (-) -, -
.
. . .

-. --
. . .
- (-,-); . -.
-, -, -
. . . .
. . ,

. , 1649 .
. . , , . , .
. , , ,
. .
,
,
. .

,
;
.
; .

IIXV . .
,
.

.

-
. , . , . . . - ,

[7, . 39]. . :
1) ; 2) ; 3)
- [10, . 111148].
. - -
, nomina
personalia impersonalia. .

, .
. -

-. .
-

. .
,
-
,

[8, . 1213]. . ,
,
-
, : 1) ; 2)
; 3)
() (); 4)
(
) [6, . 9].
. , . ,

: 1) ; 2) ;
3) , , ; 4)
( )
[1, . 33]. .
, .
-
. .
.
,
-
nomina personalia nomina impersonalia
( ),
( ) [3, . 9].

,
, .

: . , . ,
. , . , . , . ,
. , . , . ,
. , . . . , . ;
. , . , . , . .

. , . ;
. , . , . ;
. , . .
,
...
,
.
. ,
.
. , . . .
(2002)

.
. -
VIII . I .

[8].
, ,
, -

.
. [2].

, , .
, .
. ;

( )
. . .

, ,
.

: . ; . ,
. , . ; . ; . , . ;
- . ;
. ;
. ;
. ; . ; - . , . ; .;
. ;
. .
59
60

, .
, - ,

, .

, , , , , ,
, ,
.
.
1. ., ., :
: , - 2002.
2. ., : ,
2000.
3. ., ., : , . . . ,
, . 25,
2006.
4. ., VV ., 1958.
5. .,
VV ., 1988.
6. ., , 1966.
7. .,
[:] , 1970, . 3058.
8. ., V
( ),
2001, 371 .
9. .,
[:] . . . 50 ., 1982, . 36,
. 391427.
10. ., ,
1977, 235 .
11. Miklosich F., Die Bildung der slavischen Personennamen [:] Denkschriften der kaiserlichen Akademie der
Wissenschaften. Philologisch historische classe, Wien
1860, Bd 10, . 215330.
Witold Cyba
Borzytuchom, Polska
Punkty nauczania
jzyka ukraiskiego
na Pomorzu Zachodnim
Artyku ten stanowi kontynuacj
tematyczn moich poprzednich
artykuw przywoanych w przypisie 1
zamieszczonych w Ridnej Mowie
Ludno ukraiska zostaa przesiedlona

w 1947 r. na Pomorze Zachodnie i rozproszona
na caym obszarze. Wytyczne rzdowe okrelay,
e odsetek przesiedlonych w ramach akcji W
nie powinien przekracza 10% w skali gminy.
Tak te si stao, z nielicznymi odstpstwami.
W pniejszych latach to rozproszenie stao
si istotnym utrudnieniem w podejmowanych
prbach organizowania ycia kulturalnego,
spoecznego i owiaty Ukraicw1. Ujawniao si
to zwaszcza przy podejmowanych dziaaniach
ukierunkowanych na organizowanie szkolnictwa
ukraiskiego na Pomorzu Zachodnim, a bezporednio wizao si z podstawowym problemem
zorganizowania ustalonej grupy lekcyjnej, ktr
ustalono na minimum 10 uczniw. W pniejszych latach liczb t zmniejszono do 7.
Wedug moich szacunkowych oblicze na
Pomorzu Zachodnim, w latach 19531989,
funkcjonowao ponad 100 punktw nauczania.
Niektre z nich uruchamiane byy kilkakrotnie, a inne dziaay tylko rok lub dwa. Bywao
tak, e w cigu roku szkolnego dochodzio do
czenia lub zamykania punktw. Dlatego stworzenie w miar czytelnego i penego zestawienia
punktw nauczania, ustalenie liczby uczniw
i zatrudnionych w nich nauczycieli jest niezwykle trudne. Najczciej w rdach napotykamy
jedynie wzmianki o zorganizowaniu punktu
w danym roku. Naley wic wzi pod uwag
istotne rozbienoci w sprawozdawczoci, ktre
powoduj, e s podstawy do powtpiewania
w ich rzetelno. Nawet sprawozdania ZW UTSK,
bdce moim zdaniem bardziej precyzyjne od
dokumentw PWRN i urzdw wojewdzkich,

s czsto nieprzejrzyste, mao czytelne i niejednoznaczne w interpretacji. Natomiast bardzo
precyzyjnie mona ustali wikszo informacji
o punktach dziaajcych przez wiele lat.
Na podstawie zebranych informacji, ktre
zebraem w archiwach pastwowych oraz w archiwach ZUwP w Koszalinie i Szczecinie udao mi
si ustali nastpujce punkty, w ktrych odbywaa si nauka jzyka ukraiskiego na Pomorzu
Zachodnim:
Barcino, powiat supski. Jedyna zdobyta informacja o tym punkcie stwierdza, e zosta utworzony w 1955 r.2, ale nie udao si ustali, kiedy
zakoczy dziaalno.
Barkowo, powiat czuchowski. Punkt powsta
w 1961 r.3 W roku szkolnym 1961/1962 uczszczao
na lekcje 18 uczniw. Lekcje prowadzia J. Hawraniuk4, za w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao
na lekcje 11 uczniw. Zajcia prowadzili Irena
Drozd i Jarosaw Bereniak5.
Biaa, powiat szczecinecki. Nie udao si ustali, kiedy punkt powsta i zakoczy dziaalno.
W trakcie kwerendy jedynie udao si stwierdzi,
e wykazywano go w 1961 r.6
Biaa Iska, powiat stargardzki. Na temat
punktu informacji jest niewiele, wiadomo jedynie,
e dziaa w latach 1964/1965 i 1965/19667. Nie
udao si precyzyjnie ustali, kiedy powsta i kiedy
zaprzesta dziaalnoci.
61
62

Bieczyno, powiat gryficki. Jeden z pierwszych

punktw, w ktrym wprowadzono lekcje jzyka
ukraiskiego. W roku szkolnym 1953/1954 dziaay
tam dwa zespoy z 24 uczniami. Lekcje odbyway
si dwa razy w tygodniu. Pierwszym nauczycielem
by Edward Twardowski8. O punkcie wiemy, e:
w roku szkolnym 1954/1955 prowadzono dwie
grupy lekcyjne. Lekcje prowadzia H. Stadler9,
w roku szkolnym 1957/1958 do punktu uczszczao 9 uczniw10,
w roku szkolnym 1959/1960 prowadzono
lekcje jzyka ukraiskiego dla 14 uczniw. Lekcje
prowadzi [? ]Smolnicki11,
w roku szkolnym 1960/1961 uczszczao
na lekcje 17 dzieci. Lekcje prowadzia Halina
Moszyska12,
punkt dziaa w roku szkolnym 1964/196513
oraz 1970/197114.
Bielica, powiat szczecinecki. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy.
O punkcie udao si ustali, e:
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na
lekcje 17 uczniw15,
w roku szkolnym 1965/1966 dziaa punkt zoony z dwch grup lekcyjnych liczcy 25 uczniw16,
lekcje 38 uczniw. Lekcje przez wszystkie lata
dziaalnoci punktu prowadzi Jzef Baran17.
Biesowice, powiat supski. Punkt zosta uruchomiony w 1964 r.18 O punkcie udao si ustali, i:
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z jednej grupy lekcyjnej liczcy 12 uczniw19,
w roku szkolnym 1965/1966 uczyo si w punkcie 8 uczniw20. Lekcje w punkcie prowadzia Olga
Batruch21.
Brak danych pozwalajcych na okrelenie daty
zakoczenia dziaalnoci punktu.
Biskupnica, powiat czuchowski. Punkt utworzono w 1953 r. Po roku, z powodu braku nauczyciela zaniechano nauki 22. Ponownie punkt
utworzono w 1955 r.23 O punkcie udao si ustali
nastpujce informacje:
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 7 uczniw. Lekcje prowadzi T. Zaworotny24,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt
1-grupowy, w skad ktrego wchodzili uczniowie
klas II 2 uczniw, III 2 uczniw, IV 3 uczniw,
VI 2 uczniw, VII 1 ucze. Nauczycielem prowadzcym by J. Szewczyk 25,
w roku szkolnym 1965/1966 uczyo si
7 uczniw. Lekcje prowadzia Tekla Zawrotniuk26.
Brak informacji okrelajcych dat zakoczenia

dziaalnoci punktu.
Bobolice, powiat koszaliski. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy.
O punkcie udao si ustali, e:
lekcje 22 uczniw27,
w 1963 r. na zajcia, ktre prowadzi Piotr Juhas
uczszczao 30 dzieci28,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z jednej grupy lekcyjnej liczcy 26 uczniw29,
w punkcie 15 uczniw. Lekcje przez wszystkie lata
prowadzia Maria Juhas30.
Borzytuchom, powiat bytowski. Punkt utworzony w 1955 r. 31 W roku szkolnym 1957/1958
uczyo si 16 dzieci32. Lekcje prowadzia Stefania
Fedasz33. Punkt zakoczy dziaalno po 4 latach.
Zlikwidowano go twierdzc, e nie ma potrzeby
nauki jzyka ukraiskiego34.
Brzezie, powiat czuchowski. Punkt utworzony
w 1955 r.35 O punkcie ustalono, e w roku szkolnym
1964/1965 dziaa punkt liczcy 38 uczniw zoony
z trzech grup36, a w roku szkolnym 1965/1966 uczyo
si w punkcie 35 uczniw37. Lekcje w punkcie prowadzia Maria Bereniak38. Istniejce dokumenty nie pozwalaj ustali, kiedy punkt zaprzesta dziaalnoci.
Brzenica, powiat szczecinecki. Nie wiadomo,
kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy. O punkcie udao si ustali, e w roku szkolnym 1957/1958 na zajcia uczszczao 10 uczniw.
Lekcje prowadzi/a [?] Kupczak39.
Brzozowo, powiat goleniowski. Nie wiadomo,
kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy. O punkcie udao si ustali, e w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 16 uczniw.
Lekcje prowadzi A. Nowczyk40.
Bukowo Polanowskie, powiat koszaliski. Nie
wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno
i kiedy zakoczy. O punkcie udao si ustali, e
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje
21 uczniw. Lekcje prowadzi S. Szapjagan41.
Burowo, powiat goleniowski. Punkt rozpocz
dziaalno w 1957 r., organizujc nauczanie dla
12 uczniw42. O punkcie udao si ustali, e dziaa
w roku szkolnym 1965/196643 i 1970/197144. Nie
udao si ustali daty zakoczenia dziaalnoci.
Bytw. Nie udao si precyzyjnie ustali daty

uruchomienia punktu. Z informacji uzyskanych
w trakcie kwerendy mona stwierdzi, e:
zoony z dwch kompletw realizujcych program
szkoy podstawowej i jeden realizujcy program
szkoy redniej (brak szczegowych danych)45,
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao na lekcje 24 uczniw. Lekcje prowadzi Micha Szymela46,
lekcje 35 uczniw. Lekcje prowadzi Micha Szymela i Irena Drozd47.
Punkt dziaa do dzi.
Charzyno, powiat koobrzeski. Punkt rozpocz
dziaalno 1 lutego 1956 r.48 O punkcie udao si
ustali, e 1 lutego 1956 r. zorganizowano tam
dwa zespoy nauki jzyka ukraiskiego 49, a od
15 wrzenia 1956 r. istniay rwnie dwa zespoy
dla uczszczajcych 12 uczniw50. W 1957 r. punkt
zaprzesta dalszej dziaalnoci51.
Chociwel, powiat stargardzki. Nie wiadomo,
kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy. O punkcie udao si ustali tylko nastpujce
informacje:
w roku szkolnym 1957/1958 do punktu uczszczao 11 uczniw52,
punkt dziaa w roku szkolnym 1968/196953.
Chotkowo, powiat bytowski. Nie wiadomo, kiedy
punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy. Udao si ustali, i w roku szkolnym 1957/1958 na zajcia jzyka ukraiskiego uczszczao 7 dzieci. Lekcje
prowadzi nauczyciel spoeczny Jan Pipka54.
Chudowo, powiat obeski. Nie wiadomo, kiedy
punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy.
O punkcie udao si ustali, e w roku szkolnym
1961/1962 uczszczao na lekcje 21 uczniw. Lekcje
prowadzia M. Kerkosz55.
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 17 uczniw. Lekcje prowadzi J. Hawraniuk59,

w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt liczcy 30 uczniw, zoony z trzech grup lekcyjnych.
Lekcje prowadzia Maria Kalamarska60,
w punkcie 32 uczniw. Lekcje prowadzia Maria
Kalamarska61.
Punkt z przerwami dziaa do poowy lat
siedemdziesitych. Zosta zlikwidowany wraz
z reorganizacj szkoln.
Czuchw. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz
dziaalno i kiedy zakoczy. O punkcie udao si
ustali, e w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao
na lekcje 14 uczniw. Lekcje prowadzia Maria
Burak62.
Dalcino, powiat szczecinecki. Punkt utworzony w 1957 r. O punkcie wiadomo, e:
w roku szkolnym 1957/1958 w punkcie uczyo
si 20 uczniw63,
lekcje 18 uczniw64,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z dwch grup lekcyjnych liczcy 14 uczniw65,
w roku szkolnym 1965/1966 uczyo si w punkcie 20 uczniw. Lekcje w tych latach prowadzi Jan
Onyszko66,
lekcje 26 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Kalamarska67,
lekcje 11 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Kalamarska68.
Brak informacji o zakoczeniu dziaalnoci
punktu.
Czachowo, powiat obeski. Po likwidacji szkoy

z ukraiskim jzykiem nauczania, w placwce funkcjonowa punkt nauczania jzyka ukraiskiego. Nie
wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy
zakoczy. Dziaalno punktu bya kontynuacj
dziaalnoci szkoy z ukraiskim jzykiem nauczania. O punkcie udao si ustali, i dziaa w roku
szkolnym 1969/197056 oraz 1970/197157.
Dbrwka, powiat bytowski. Punkt rozpocz dziaalno w 1957 r. O punkcie udao si

ustali, i:
w roku szkolnym 1957/1958 na zajcia
uczszczao 7 uczniw. Lekcje prowadzi Zdzisaw
Kozowski69,
w roku szkolnym 1961/1962 na zajcia uczszczao 12 uczniw70,
Brak danych liczbowych71.
Brak informacji, w ktrym roku punkt zakoczy
dziaalno.
Cierznie, powiat czuchowski. Punkt rozpocz

dziaalno w 1961 r.58 O punkcie udao si ustali
tylko nastpujce informacje:
Dbnica Kaszubska, powiat supski. Punkt powsta w pierwszej poowie 1956 r. Organizatorem
i nauczycielem by kierownik szkoy Wodzimierz
63
64

Szulhan (pniejszy dyrektor szkoy w Biaym

Borze). Na zajcia uczszczao 14 uczniw podzielonych na dwie grupy. Kada z grup miaa po
trzy godziny nauki tygodniowo72. Brak informacji,
w ktrym roku punkt zakoczy dziaalno.
Ustalono tylko, e w roku szkolnym 1961/1962

uczszczao na lekcje 14 uczniw. Lekcje prowadzi
P. askowski88.
Dolsko, powiat gryfiski. Punkt powoano

w grudniu 1959 r. dla 12 uczniw. Jedyn nauczycielka bya absolwentka SN w Szczecinie Helena Hirna74.
W roku szkolnym 1960/1961 funkcjonowa w tej
miejscowoci punkt nauki jzyka, lecz brak danych
liczbowych75. Brak informacji, ktre pozwoliyby
ustali dat zakoczenia dziaalnoci punktu.
Gostkowo, powiat bytowski. Punkt dziaa

krtko, zaledwie dwa lata 89. Zaprzesta dziaalnoci z powodu braku zainteresowanych.
W roku szkolnym 1957/1958 wykazuje si liczb
6 uczniw 90 . Lekcje prowadzia Zofia Miszczyszyn 91; podaje si znacznie wiksz liczb
(kilkunastu), lecz cz stanowili Polacy chccy
uczestniczy w przedstawieniach organizowanych
z okazji szkolnych uroczystoci. W tej wsi rnica
midzy Polakami a Ukraicami nie bya wyrana,
gdy wikszo mieszkacw stanowili Ukraicy.
Z kolei jzyk ukraiski by powszechnie uywany
nawet przez Polakw.
Drzewiany, powiat koszaliski. Punkt powoano

w 1956 r. dla 1 zespou76. W roku szkolnym 1957/1958
na zajcia uczszczao 21 uczniw. Lekcje prowadzi
Jzef Skoczypec77, za w roku szkolnym 1958/1959
na zajcia uczszczao 21 uczniw78. Brak informacji
pozwalajcych ustali dalsz dziaalno.
Gocino, powiat koobrzeski. Punkt powsta

15 wrzenia 1956 r.92 W 1956 r. na zajcia uczszczao 13 dzieci93. W 1957 r. punktu nie wykazywano. Ponownie punkt dla 15 dzieci dziaa od
15 wrzenia do grudnia 1959 r. Z powodu choroby
nauczycielki w 1960 r. punkt zamknito94.
Drzonowo, powiat koobrzeski. Punkt utworzony w 1955 r.79 O punkcie ustalono nastpujce
informacje:
w roku szkolnym 1957/1958 w punkcie uczyo si
11 dzieci. Lekcje prowadzia Anna Nebieszczak80,
punkt dziaa w roku 1961/196281,
zoony z jednej grupy lekcyjnej liczcy 13 uczniw.
Lekcje prowadzia Anna Nowczyk82,
si 18 uczniw83.
Brak jakichkolwiek informacji pozwalajcych
ustali dalsz dziaalno czy te zlikwidowanie
punktu.
Gozd, powiat koszaliski. Nie wiadomo, kiedy

Udao si ustali, e w roku szkolnym 1958/1959
na lekcje uczszczao 18 uczniw 95, a w 1961/1962
15 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Okaj96.
Dusko, powiat obeski. Punkt powsta w roku

szkolnym 1957/1958 dla 9 uczniw73. Jest to jedyna
informacja ustalona o tym punkcie.
Dyminek, powiat szczecinecki. Nie wiadomo,

kiedy punkt rozpocz dziaalno. Udao si tylko
ustali, e dziaa w roku szkolnym 1957/1958,
a nauczycielem by M. Waseczko84.
Glenowo, powiat sawieski. Punkt powsta
w 1964 r.85 O punkcie ustalono nastpujce informacje: w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt
zoony z dwch grup lekcyjnych liczcy 16 uczniw
(lekcje prowadzi Teodor Wgrzyn86), a w roku szkolnym 1965/1966 w punkcie uczyo si 13 uczniw87.
Gogolewo, powiat supski. Nie wiadomo, kiedy
Grzyca, powiat gryficki. Brak informacji, kiedy

punkt powsta. Ustalono, e zosta zamknity
w 1959 r. z powodu nieuczszczania dzieci na zajcia i braku dalszych deklaracji ich rodzicw 97.
Gorzysaw, powiat gryficki. Punkt powsta w roku szkolnym 1957/1958 dla 21 uczniw98. W roku
szkolnym 1959/1960 [?] Smolnicki99 prowadzi lekcje
jzyka ukraiskiego dla 13 uczniw. Brak informacji
na temat zakoczenia dziaalnoci punktu.
Grabowo. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz
dziaalno i kiedy zakoczy. O punkcie udao si
ustali, e w roku szkolnym 1972/1973 uczszczao na
lekcje 7 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Gil100.
Grzmica, powiat bytowski. Nie wiadomo, kiedy
Prawdopodobnie rozpocz dziaalno w 1957 r.
Ustalono, e w roku szkolnym 1957/1958 na lekcje
uczszczao 8 uczniw. Lekcje prowadzi Andrzej
Stefura101. W nastpnych latach punktu nie wykazywano.
Gwda Wielka, powiat szczecinecki. Nie wiadomo,

kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy.
Ustalono, e w roku szkolnym 1957/1958 jzyka
ukraiskiego nauczaa Daria Waszyska102.
Isko, powiat stargardzki. Nie wiadomo, kiedy
punkt rozpocz dziaalno. Ustalono, e:
punkt dziaa w latach 19641966103,
w 1968 r. na lekcje uczszczao 9 dzieci104,
punkt dziaa w roku szkolnym 1970/1971105,
lekcje 13 (14) uczniw106,
lekcje 14 uczniw107,
lekcje 12 uczniw.
Lekcje, przez wszystkie lata, prowadzia Maria
eskw109. Punkt dziaa do dnia dzisiejszego.
Jutrzenka, powiat bytowski. Punkt rozpocz
dziaalno w 1957 r. Na temat punktu ustalono
nastpujce informacje:
si 6 uczniw. Lekcje prowadzi Jan Pipka110,
w roku szkolnym 1960/1961 na lekcje uczszczao 23 uczniw111.
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 16 uczniw (nauczycielka Olga Michaljuk)112,
w roku szkolnym 1962/1963 na zajcia uczszczao 14 uczniw113.
Punkt wykazywany by w zestawieniu za rok
szkolny 1968/1969, lecz bez danych liczbowych.
Nie ustalono daty zamknicia punktu.
Karkowo, powiat stargardzki. Brak informacji
poza tym, e w roku szkolnym 1957/1958 zosta
zlikwidowany114.
Karlino, powiat biaogardzki. Punkt powoano
na zjedzie UTSK w Koobrzegu w 1957 r.115 To
jedyna informacja o punkcie.
Kanino, powiat koszaliski. Punkt powsta
w 1956 r. Zorganizowano tam dwa zespoy nauczania116. Punkt dziaa w roku 1958/1959 (brak
danych liczbowych)117, w roku szkolnym 1961/1962
uczszczao na lekcje 14 uczniw. Lekcje prowadzia I. Kowal118. Brak informacji o dacie zakoczenia
dziaalnoci punktu.
Koczygowy, powiat bytowski. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy
zakoczy. Udao si ustali, e w roku szkolnym

1957/1958 uczszczao na lekcje 21 uczniw, a zajcia prowadzia Anastazja Romanko119.
Koobrzeg. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz
dziaalno i kiedy zakoczy. W roku szkolnym
1987/1988 uczyo si 16 uczniw. Lekcje prowadzi
Stefan Szemela120. Natomiast w roku szkolnym
1988/1989 uczszczao 14 uczniw, za zajcia
prowadzia esia Hryckowian121.
Konikowo, powiat koszaliski. Ustalono jedynie, i punkt powsta w 1956 r. dla 45 uczniw
(2 zespoy)122.
Koszalin. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz
dziaalno. Ustalono natomiast, e:
w roku szkolnym 1976/1977 uczyo si 27 uczniw. Lekcje prowadziy Olga Hryckowian i Maria
Juhas123,
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao 84 uczniw. Lekcje prowadzili Maria Mazur i wiatosaw
Tandaryk124,
w roku szkolnym 1987/1988 uczyo si 68 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Juhas125.
Punkt dziaa do dzi.
Krytno, powiat sawieski. Nie wiadomo, kiedy
O punkcie udao si ustali informacje, e w roku
szkolnym 1957/1958 jest ujty w wykazie punktw
nauczania126 , za w roku szkolnym 1961/1962
S. Szapjagan (lub Szpjaczan)127.
Krzcin, powiat gryficki. Brak informacji na
temat dziaalnoci punktu poza tym, e w roku
szkolnym 1957/1958 zosta zlikwidowany128.
Lutkowo, powiat stargardzki. Nauk jzyka
rozpoczto w 1953 r. By to jeden z pierwszych
punktw na Pomorzu Zachodnim. Nauczycielk
bya Izydora Kunc. W roku szkolnym 1953/1954
w szkole zorganizowano dwie grupy lekcyjne,
w ktrych nauka odbywaa si trzy razy w tygodniu. cznie uczyo si 17 modych Ukraicw129.
W roku szkolnym 1954/1955 prowadzono dwie
grupy lekcyjne dla 21 dzieci130, a w roku 1957/1958
jedn 9-osobowa131.
Manowo, powiat koszaliski. Udao si ustali,
i punkt powsta w 1956 r. dla 16 uczniw (1 zesp)132.
65
66

Miastko. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz

dziaalno. O punkcie ustalono nastpujce
informacje:
zbiorczy, w ktrym jzyka uczyo si 22 dzieci.
Nauczycielem by Micha Szemela133,
lekcje 18 uczniw. Lekcje prowadzili Maria Dwulit
i Micha Domaradz134,
w roku szkolnym 1988/1989 uczszczao na lekcje 12 uczniw. Lekcje prowadzi Anna Dwulit135.
Punkt dziaa do dzi.
Midzybrz, powiat czuchowski. Punkt utworzony w 1955 r.136
lekcje 38 uczniw. Lekcje prowadzia E. Bahor137,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z trzech grup lekcyjnych liczcy 33 uczniw.
Lekcje do koca dziaalnoci punktu prowadzia
Emilia Waszur138,
w roku szkolnym 1965/1966 uczyo si w punkcie 40 uczniw139,
lekcje 19 uczniw140.
Brak informacji o roku zakoczenia dziaalnoci.
Mirosawiec, powiat waecki. Nie wiadomo,
kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy. Ustalono, e w roku szkolnym 1957/1958 na
zajcia uczszczao 9 uczniw. Lekcje prowadzi
Piotr Kit141.

12 uczniw. Lekcje prowadzia Maria Wojtiuk147.
Niedarzyno, powiat bytowski. Punkt powsta
w 1957 r. z inicjatywy PPRN w Bytowie. Do
punktu uczszczay dzieci z Niedarzyna i Osiek
Bytowskich. Z ustale wynika, e punkt dziaa
tylko rok148 , a w roku szkolnym 1957/1958 na
zajcia uczszczao 9 uczniw. Lekcje prowadzi
Andrzej Stefura149.
Nielep, powiat widwiski. Nie wiadomo, kiedy
W roku szkolnym 1957/1958 na zajcia prowadzone
przez Jarosawa Maca150 uczszczao 24 uczniw.
Nowy Chwalim, powiat szczecinecki. Punkt
dziaa tylko w roku szkolnym 1957/1958. Uczyo si w nim 9 uczniw, a nauczycielem by Jan
Jakimec151.
Obroty, powiat koobrzeski. Nie wiadomo, kiedy
Ustalono jedynie, e dziaa w roku szkolnym
1957/1958, a na zajcia uczszczao 19 dzieci152.
Nauczycielk jzyka ukraiskiego bya Zofia
Wojtaniewska153.
Ouna, powiat koobrzeski. Punkt powsta
15 stycznia 1956 r., a nauk pobierao 12 uczniw
w 2 zespoach154.
Oparzno, powiat widwiski. Nie wiadomo,
kiedy punkt rozpocz dziaalno (prawdopodobnie w 1957) i kiedy zakoczy. Ustalono, e punkt
dziaa w roku szkolnym 1957/1958 dla 20 dzieci,
a zajcia prowadzi Jarosaw Mac155.
Modrzejewo, powiat bytowski. Punkt powsta

w 1957 r. Ustalono, i w roku szkolnym 1957/1958
na zajcia uczszczao 6 uczniw, a lekcje prowadzi
Jan Pipka142. W roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 10 uczniw. Lekcje prowadzia [?]
Hanasko143. W trakcie wywiadw nie udao si
ustali dokadnej daty zamknicia punktu, ale
najprawdopodobniej przez ok. 56 lat punkt dziaa
nieprzerwanie.
Parscko, powiat szczecinecki. Punkt powsta

w roku szkolnym 1957/1958. Uczyo si w nim
18 uczniw, a zajcia prowadzi Jan Jakimec156.
Nie ustalono, ile lat trwaa nauka i kiedy punkt
zlikwidowano.
Nadarzyce, powiat zotowski. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy zakoczy.
O punkcie ustalono nastpujce informacje:
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 130 uczniw. Lekcje prowadzi Stolf Kalikat144,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z dwch grup lekcyjnych liczcy 16 uczniw.
Lekcje prowadzi Stolf Kalikat145,
w roku szkolnym 1965/1966 na lekcje uczszczao 34 uczniw146,
Pawwko, powiat czuchowski. Punkt powsta

w 1964 r.157 O punkcie ustalono nastpujce informacje:
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z dwch grup lekcyjnych liczcy 14 uczniw.
Lekcje prowadzia Maria Kitarz158,
w 1966 r. nauki jzyka zaprzestano z powodu
wyjazdu nauczyciela159,
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao na lekcje 8 uczniw, a lekcje prowadzi Stefan Szemela160.
Pieninica, powiat czuchowski. Nie ustalono, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy
zakoczy. W roku szkolnym 1967/1968 uczyo
si 21 uczniw. Lekcje prowadzi Wodzimierz
Czubaty161, natomiast w roku szkolnym 1972/1973
uczszczao 16 uczniw. Lekcje nadal prowadzi
Wodzimierz Czubaty162.
Radomyl, powiat szczecinecki. Punkt rozpocz
dziaalno prawdopodobnie w 1957 r., ale nie ustalono, kiedy zakoczy. Ustalono jednak, e dziaa
w roku szkolnym 1957/1958. Na zajcia uczszczao
7 uczniw, a lekcje prowadzi Jan Jakimec163.
Ratajki, powiat sawieski. Punkt zorganizowano w 1953 r., a po rocznej dziaalnoci, z braku
nauczyciela, zaprzestano nauczania164. Ponownie
punkt utworzono w 1955 r.165, a w roku szkolnym
1957/1958 uczyo si 9 uczniw. Lekcje prowadzi
[?] Szapjaczan166.
Resko, powiat obeski. Nie wiadomo, kiedy
punkt rozpocz dziaalno, za jedyna informacja
o punkcie stwierdza zakoczenie funkcjonowania
w 1958 r. z powodu zej frekwencji i braku deklaracji rodzicw167.
Rewal, powiat gryficki. Jedna z pierwszych
szk na Pomorzu Zachodnim, ktra w 1953 r.
wprowadzia nauk jzyka ukraiskiego dla modziey ukraiskiej. Nauczycielkami byy Janina
Staszkiewicz i [?] Kratnik168. W roku szkolnym
1954/1955 prowadzono trzy grupy lekcyjne dla
38 dzieci. Lekcje prowadzia Janina Staszkiewicz169.
Punkt zlikwidowano w 1959 r. z powodu maej
frekwencji uczniw na zajciach170. To uzasadnienie
zastanawia, bo rodzi si pytanie, dlaczego powoano dla tych samych dzieci punkt dochodzcy
w ssiednim Trzsaczu ju w nastpnym roku
szkolnym? Bardziej wic prawdopodobna wydaje
si informacja ZW UTSK w Szczecinie o braku
wykwalifikowanej kadry do nauczania jzyka171.
Roby, powiat gryficki. Punkt powsta w roku
szkolnym 1957/1958 dla 9 uczniw172. Ustalono,
e dziaa w 1963 r.173 Nie udao si ustali, kiedy
punkt zlikwidowano.
Rychnowy, powiat czuchowski. Punkt rozpocz
dziaalno prawdopodobnie w 1957 r. Ustalono, i
dziaa w roku szkolnym 1957/1958 (10 uczniw),
a zajcia prowadzi Stefan Federowicz174. Natomiast
18 uczniw, a lekcje prowadzia Tekla Zawrot-
niuk175. Zakoczenie dziaalnoci punktu nastpio

w 1973 r., gdy nie byo ju zgosze rodzicw chccych, by ich dzieci uczy jzyka ojczystego176.
Rzeczenica, powiat czuchowski. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz dziaalno i kiedy
zakoczy. Ustalono jedynie, e w roku szkolnym
1961/1962 uczszczao na lekcje 15 uczniw, a zajcia prowadzia Olga Hus177.
Sarbinowo (w dokumencie uywa si dawnej
nazwy: Sarbinowice), powiat koszaliski. Udao
si jedynie ustali, i w 1957 r. utworzono punkt
nauczania jzyka ukraiskiego dla 2 zespow178.
Siecie, powiat supski. Ustalono, i ten punkt nauki jzyka ukraiskiego powsta w roku szkolnym
1957/1958179, a 7 uczniw uczy Jan Kauc180.
Sierakowo, powiat koszaliski. Punkt powsta
w 1953 r. Po rocznej dziaalnoci, z powodu braku
nauczyciela, nauki zaniechano181. W roku szkolnym 1961/1962 uczszczao 37 uczniw. Lekcje
prowadzi J. Fliwa182.
Smodzino, powiat supski. Punkt zorganizowano w roku szkolnym 1957/1958. Lekcje jzyka
ukraiskiego prowadzi Jan Kauc183. Na zajcia
uczszczao 9 uczniw184.
Smodziski Las, powiat supski. Punkt powsta
w 1957 r. Dziaa zaledwie rok. Zajcia prowadzi
Jan Kauc. Grupa liczya 8 uczniw185.
Supia, powiat czuchowski. Nie wiadomo, kiedy
Ustalono, e w roku szkolnym 1972/1973 uczszczao na lekcje 21 uczniw. Lekcje prowadzia Zofia
Magura186, a w roku szkolnym 1973/1974 stwierdzono, e punkt dziaa bardzo sabo187.
Supsk. Punkt powsta w 1956 r. jako jeden
z pierwszych. Udao si ustali nastpujce informacje:
w 1956 r. na lekcje jzyka ukraiskiego uczszczao 30 dzieci188,
w roku szkolnym 1957/1958 A. Kutyski
prowadzi zajcia dla 23 uczniw (przy Liceum
Pedagogicznym)189,
w roku szkolnym 1972/1973 uczszczao 10 uczniw, a zajcia prowadzi Andrzej Stefura190,
w roku szkolnym 1976/1977 uczszczao 15 uczniw. Lekcje prowadzia Eliza Paczak191,
67
68

w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao 20

uczniw. Lekcje prowadzili T. Wajda i Micha
Domaradz192,
w roku szkolnym 1988/1989 uczszczao 37
uczniw. Lekcje prowadzi Micha Domaradz193.
Punkt dziaa do dzi.
Spore, powiat szczecinecki. Punkt powsta
w 1957 r. Ustalono, e w roku szkolnym 1957/1958
na zajcia, prowadzone przez Zenona Rosiskiego194, uczszczao 18 uczniw. W roku szkolnym
1972/1973 uczszczao na lekcje 16 uczniw. Lekcje
prowadzi Jarosaw Demczuk195. Brak informacji
na temat dalszego funkcjonowania punktu. Z powodu braku zgosze punkt zaprzesta dziaalnoci
w 1973 r.196
Strachocin, powiat stargardzki. Na podstawie
dostpnych dokumentw nie mona ustali daty
rozpoczcia i zakoczenia dziaalnoci punktu.
W trakcie kwerendy ustalono natomiast, i:
w roku szkolnym 1959/1960 na lekcje jzyka
ukraiskiego uczszczao 14 uczniw197,
w roku szkolnym 1960/1961 uczszczao na lekcje 16 dzieci. Lekcje prowadzia Maria Cokan198,
Stary Borek, powiat koobrzeski. W trakcie kwerendy ustalono, i punkt powsta 1 marca 1956 r.
Na zajcia do 2 zespow uczszczao 18 uczniw200.
W 1957 r. na zajcia uczszczao 30 uczniw201.
Sucha, powiat szczecinecki. Punkt powsta
w 1956 r. dla 40 uczniw (jeden zesp)202. Jest to
jedyna informacja o dziaalnoci punktu.
wierzno (wierznica), powiat miastecki (obecnie bytowski). Punkt utworzony w 1955 r. jako
jeden z pierwszych na Pomorzu. Zachodnim203.
Na temat jego dziaalnoci ustalono nastpujce
informacje:
w roku szkolnym 1957/1958 na zajcia
uczszczao 19 uczniw. Zajcia prowadzi Antoni
Kajdanowicz204,
w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao 24 uczniw. Lekcje prowadzi Micha Szemela205,
w roku szkolnym 1965/1966 uczszczao 30 uczniw. Zajcia prowadzia Anna Kuc206,
w roku szkolnym 1964/1965 dziaa punkt zoony z trzech grup lekcyjnych liczcy 26 uczniw.
Lekcje nadal prowadzia Anna Kuc207,
lekcje 22 uczniw. Lekcje od tego roku prowadzi
Micha Liseczko208,

danych szczegowych brak 210,
lekcje 7 uczniw211,
lekcje 10 uczniw212.
Szczecinek. W cezurze czasowej niniejszej pracy
punkt nie dziaa, wic niniejsze informacje s
podane jako dodatkowe:
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao na lekcje 14 uczniw. Lekcje prowadzi Stefan Szemela213,
w roku szkolnym 1988/1989 uczszczao na lekcje 15 uczniw. Lekcje prowadzi Jan Szachmat214.
Szczecin. Punkt w Szczecinie dziaa nieprzerwanie od 1956 r. do dnia dzisiejszego. Niestety, na
podstawie dostpnych dokumentw nie ma moliwoci ustalenia konkretnej daty rozpoczcia zaj.
Na pierwsz wzmiank trafiamy w 1959 r., jednak
nie ma pewnoci, czy chodzi o dzieci uczce si
jzyka w Szczecinie, czy te w innej miejscowoci.
Brzmi ona nastpujco: po zakoczonym spotkaniu [w Szczecinie C.W.] dzieci uczce si jzyka
ukraiskiego zaprezentoway wiersze I. Franki
i T. Szewczenka215. Ponadto ustalono, i:
punkt dziaa w latach 19641966216,
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao 24 uczniw. Lekcje prowadzia Zenia Dumka217,
w roku szkolnym 1988/1989 na lekcje prowadzone przez Olg Dud uczszczao 24 uczniw218.
liwno, powiat gryficki. Na podstawie dokumentw nie mona dokadnie ustali daty rozpoczcia
i zakoczenia dziaalnoci punktu. W trakcie kwerendy stwierdzono, i w roku szkolnym 1957/1958
do punktu uczszczao 18 uczniw219.
Tuchomie, powiat bytowski. Punkt rozpocz
dziaalno w 1957 r. i w roku szkolnym 1957/1958
uczyo si w nim 13 uczniw. Lekcje prowadzi Jan
Pipka220. W roku szkolnym 1960/1961 w punkcie
uczyo si 27 dzieci221, w kolejnym roku szkolnym
(1961/1962) uczszczao 20 uczniw (napotkano
rwnie na liczb 27 uczniw), a zajcia prowadzia H. Peretasz222. W roku szkolnym 1962/1963
uczszczao na zajcia 13 uczniw223.
Trzebiatw, powiat gryficki. Punkt powsta
w roku szkolnym 1957/1958 dla 15 uczniw224.
Na temat jego dziaalnoci ustalono nastpujce
informacje:
w roku szkolnym 1960/1961 uczszczao na lekcje 22 dzieci. Lekcje prowadzia Oksana Krut225,
punkt dziaa w latach 19641966226 i w roku
szkolnym 1970/1971227,
w roku szkolnym 1972/1973 uczszczao na lekcje 18 uczniw. Lekcje prowadzi [?] Perczyk 228,
w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao 18 uczniw. Zajcia prowadzia Daria Bilo229,
na lekcje 12 uczniw. Lekcje prowadzia Daria
Walnicka230.
Punkt dziaa do dzi
Trzsacz, powiat gryficki. W szkole prowadzono
jzyk ukraiski jako przedmiot obowizkowy
w klasach 14 (bdzie o tym mowa dalej w tekcie).
Dla pitej klasy, ktra przechodzia do szkoy
w Rewalu, stworzono w 1960 r. punkt nauki jzyka.
Powodem by wedug UTSK brak w Rewalu nauczyciela znajcego jzyk 231. Ponadto ustalono, e
punkt dziaa w latach 19641966232 i w roku szkolnym 1970/1971233, za w roku szkolnym 1972/1973
uczszczao 10 uczniw, a lekcje prowadzia Halina
Kuszyska234. W roku szkolnym 1973/1974 jzyka
uczyo si 18 uczniw235.
Udorpie, powiat bytowski. Punkt rozpocz
dziaalno w 1957 r. By bardzo prny dziki
aktywnoci uczcego tam nauczyciela Jana Podunego236. Ustalono take, i:
w roku szkolnym 1957/1958 na zajcia uczszczao 13 uczniw237, a lekcje prowadzi miejscowy
geodeta Polak znajcy jzyk ukraiski Pawe
Ertel,
w 1960/1961 ksztacio si 25 dzieci238,
10 uczniw, a zajcia prowadzi Jan Poduny239,
9 uczniw240,
lekcje 14 uczniw (w dwch grupach). Poszczeglne klasy: II 4 uczniw, III 3 uczniw, IV
2 uczniw, V 1 ucze, VI 2 uczniw, VII 2
uczniw. Lekcje prowadzi Jan Poduny241.
w roku szkolnym 1965/1966 uczyo si 12 uczniw242,
Uniechw, powiat czuchowski. Z dokumentw
wynika, e punkt powsta w 1961 r.243 W trakcie
kwerendy ustalono, i w roku szkolnym 1976/1977
Jarosaw Bereniak 244. Nie ma pewnoci, czy punkt
dziaa w latach 19611977. Najprawdopodobniej
by uruchamiany kilkakrotnie.
Wierzchocice, powiat stargardzki. Punkt

powsta w 1957 r. Ustalono, i w roku szkolnym
1956/1957 w punkcie uczyo si 7 dzieci245, w roku
szkolnym 1959/1960 na lekcje jzyka ukraiskiego uczszczao 8 uczniw246, a w roku szkolnym
1960/1961 uczszczao 12 dzieci. Lekcje prowadzia
Olga Surwka 247. Punkt zakoczy dziaalno
w roku szkolnym 1965/1966248.
Wierzchowo, powiat drawski. Nauk jzyka
ukraiskiego dla dzieci mniejszoci ukraiskiej
wprowadzono w roku szkolnym 1955/1956249.
Lekcje prowadzi Joachim Soowij250.
Wodarka, powiat gryficki. Na podstawie
dokumentw nie mona ustali daty rozpoczcia
i zakoczenia dziaalnoci punktu. W trakcie
kwerendy ustalono, i w roku szkolnym 1959/1960
lekcje jzyka ukraiskiego dla 11 uczniw prowadzi [?] Smolnicki251.
Wyszewo, powiat koszaliski. Punkt prawdopodobnie powsta w 1956 r. W trakcie kwerendy
ustalono, i wtedy dziaay tam 2 zespoy252, a take
w roku 1958/1959 odbywaa si nauka jzyka
ukraiskiego253.
Wytowno, powiat supski. Punkt nauki jzyka
ukraiskiego zorganizowano tam w roku szkolnym
1957/1958254. Na zajcia uczszczao 7 uczniw,
a lekcje prowadzi Pawe Kaasiski255. Wydaje si,
e by to jedyny rok dziaalnoci punktu.
Zazie, powiat pyrzycki. Na podstawie dokumentw nie udao si ustali daty rozpoczcia
i zakoczenia dziaalnoci punktu. W trakcie kwerendy stwierdzono, i w roku szkolnym 1961/1962
uczszczao 12 uczniw. Lekcje prowadzia Stefania
Andrusieczko256.
abno, powiat sawieski. Punkt utworzony
zosta w 1955 r.257 Wydaje si, e dziaa zaledwie
rok. W szczegowych wykazach z 1957 r. i lat
pniejszych punkt ju nie jest wymieniany.
ukwko, powiat bytowski. Udao si ustali
jedynie to, i punkt dziaa w roku szkolnym
1981/1982258.
69
70

PRZYPISY
20
W. Cyba, Ksztatowanie si i uwarunkowania prawne

szkolnictwa ukraiskiego w Polsce po drugiej wojnie
wiatowej, Ridna Mowa 2009, nr 11, s. 45; W. Cyba,
Tworzenie i funkcjonowanie fakultatywnych punktw
nauki jzyka ukraiskiego na Pomorzu Zachodnim,
http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/ridna_mowa_pl/index.php?page=punkty-nauki.
2
APK, PWRN, sygn. 4584, k. 45, Sprawozdanie z pracy
wrd ludnoci ukraiskiej za II procze 1955 roku,
z dnia 23.01.1956.
3
APK, PWRN, sygn. 4590, k. 24, Sprawozdanie PWRN
w Koszalinie z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1961 roku.
4
A ZUwP Warszawa, Punkty nawczannia ukrajinkoji
mowy za 1961/62 rik w okremych wojewodztwach,
[bd].
5
A ZUwP Warszawa, Wykaz punktw nauczania
jzyka ukraiskiego w Polsce w roku szkolnym
1987/88, [bd].
6
APK, PWRN, sygn. 4590, k. 48, Sprawozdanie PPRN
w Szczecinku z zagadnie ludnoci ukraiskiej
w powiecie szczecineckim za II procze 1961 roku.
7
APSz. PWRN, sygn. 13648, k. 355, Sprawozdanie
z dziaalnoci UTSK na terenie wojewdztwa szczeciskiego za rok 1965, z 27.01.1966.
8
APSz. PWRN, sygn. 13720, k. 107, Nauka jzyka ukraiskiego w szkoach podstawowych wojewdztwa
szczeciskiego, [bd].
9
APSz. PWRN, sygn. 13729, k. 64, Pismo PWRN w Szczecinie do Ministerstwa Spraw Wewntrznych w Warszawie w sprawie mniejszoci w wojewdztwie
szczeciskim z 15.01.1955.
10
APSz, KW PZPR, sygn. 36/XV/187, k. 4748, Notatka
w sprawie uchwa dotyczcych pracy wrd grup
narodowociowych, [1957].
11
APSz. PWRN, sygn. 13734, k. 1, Notatka subowa dot.
Nauczania jzyka ukraiskiego, z marca 1960.
12
AO ZUwP Szczecin, Pismo ZW UTSK w Szczecinie do
ZG UTSK w Warszawie, z 17.09.1960.
13
14
APSz. PWRN, sygn. 13652, k. 353, Referat sprawozdawczy ZW UTSK na V konferencj UTSK,
13.06.1971.
15
[bd]; APSz, PWRN, sygn. 13735, k. 2, Sprawozdanie
opisowe PWRN w Szczecinie z zakresu spraw narodowociowych w wojewdztwie szczeciskim
za rok 1964.
16
AO ZUwP Koszalin, Wykaz szk z dodatkow nauk
jzyka ukraiskiego w wojewdztwie koszaliskim
za rok 1964/65 sporzdzony przez S. Bortnika
07.01.1965.
17
A ZUwP Warszawa, Wykaz punktw nauczania jzyka
ukraiskiego w Polsce w r. szk. 1972/73, [bd].
18
APK, PWRN, sygn. 4565, k. 5556, Informacja o sytuacji w szkolnictwie ukraiskim w woj. koszaliskim
[bd].
19
07.01.1965.
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
APK, PWRN, sygn. 4565, k. 5556, Informacja o sytuacji w szkolnictwie ukraiskim w woj. koszaliskim,
[bd].
Ibidem.
APK, PWRN, sygn. 4584, k. 6, Sprawozdanie Wydziau
Spoeczno-Administracyjnego z realizacji uchway
PWRN w Koszalinie z 25.07.1952, [bd].
z 23.01.1956.
[bd].
07.01.1965.
APK, PWRN, sygn. 4565, k 57, Informacja o sytuacji
w szkolnictwie ukraiskim w woj. koszaliskim, [bd].
[bd].
APK, PPRN i UP w Koszalinie, sygn. 698, k. 7, Pismo
PPRN do USW PWRN w Koszalinie z 24.08.1963.
07.01.1965.
APK, PWRN, sygn. 4565, k .5556, Informacja o sytuacji w szkolnictwie ukraiskim w woj. koszaliskim,
[bd].
z 23.01.1956.
M. Syrnyk, Szkolnictwo ukraiskie w wojewdztwie
koszaliskim 19522005, Ridna Mowa 2007, nr 8,
s. 69.
Wywiad z R. Szulhan w zbiorach autora.
Ibidem.
z 23.01.1956.
07.01.1965.
[bd].
[bd]; AO ZUwP Koszalin, Wykaz szk z dodatkow
nauk jzyka ukraiskiego w wojewdztwie koszaliskim za rok 1964/65 sporzdzony przez S. Bortnika
07.01.1965.
s. 69.
A ZUwP Warszawa, Punkty nawczania ukrajinkoji
bd.
[bd].
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63

13.06.1971.
Teczka koa UTSK w ukwku, Pismo Urzdu
Wojewdzkiego w Supsku do UTSK w Koszalinie
z 23.08.1982 w posiadaniu B. oza.
1987/88, [bd].
1988/89, [bd].
APK, PPRN i UP w Koobrzegu, sygn. 821, k. 23,
Informacja PPRN w Koobrzegu o stanie szk
z jzykiem niemieckim nauczania oraz punktach
jzyka ukraiskiego wg stanu na 03.03.1956; Ibidem,
k. 26, Informacja o realizacji Uchway PWRN Koszalin
nr 328 z 04.11.1955 w sprawie zagadnie ludnoci
ukraiskiej; Ibidem, sygn. 822, Informacja o stanie
szk z jzykiem niemieckim i zespoach jzyka
ukraiskiego wg stanu 07.07.1956.
Ibidem; M. Netkowska, Ludno ukraiska w powiecie
koobrzeskim w latach 19471956, praca magisterska
AP w Supsku 2008, s. 56.
Ibidem, s. 57.
Sprawozdanie PPRN w Koobrzegu z zakresu
spraw ludnoci ukraiskiej za I procze 1957 roku
z 08.07.1957.
AO ZUwP Szczecin, Sprawozdanie za rok 1969 i 70
z dziaalnoci ZW UTSK w Szczecinie, [bd].
s. 69.
mowy za 1961/62 rik w okremych wojewdztwach,
[bd].
AO ZUwP Szczecin, Sprawozdanie za rok 1969 i 70
z dziaalnoci ZW UTSK w Szczecinie, [bd].
13.06.1971.
w Koszalinie z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1961 roku.
[bd].
07.01.1965.
[bd].
1987/88, [bd].
AO ZUwP Koszalin, Sprawozdanie ZP UTSK w Szczecinku z dziaalnoci 19561960, [bd].
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86

mowy za 1961/62 rik w okremych wojewodztwach;
07.01.1965.
APK, PWRN, sygn. 4565, k. 5556, Informacja o sytuacji w szkolnictwie ukraiskim w woj. koszaliskim.
[bd].
1972/73, [bd].
AO ZUwP Szczecin, Wykaz punktw nauczania
1976/77, [bd].
s. 69.
APK, PWRN, 4591, k. 97, Pismo PPRN Bytw z zakresu
zagadnie ludnoci ukraiskiej za I procze 1962.
AO ZUwP w Koszalinie, Sprawozdanie z dziaalnoci
ZW UTSK w Koszalinie za okres od 17.04.1967 do
18.12.1971.
APK, PWRN, sygn. 4585, Sprawozdanie opisowe
z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej w powiecie
supskim za pierwsze procze 1956 roku.
nauczania jzyka ukraiskiego, z marca 1960 r.
APK, PWRN, sygn. 4626, k. 188, Informacja odnonie
nauczania jzyka ukraiskiego w 1956 roku.
M. Syrnyk, Szkolnictwo Ukraiskie w wojewdztwie
s. 69.
APK, PWRN, sygn. 4588, Sprawozdanie opisowe PPRN
w Koszalinie dotyczce zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1958 roku, z 07.01.1959.
z 23.01.1956.
07.01.1965.
APK, PWRN, sygn. 4565, k. 58, Informacja o sytuacji
[bd].
07.01.1965.
71
72

87
[bd].
88
[bd].
89
Wy wiad z naucz ycielk jz yka ukraiskiego
w Gostkowie Zofi Sadan (panieskie Miszczyszyn)
w zbiorach autora.
90
s. 69.
91
K. Sowik, Ludno ukraiska w powiecie bytowskim...,
s. 121.
92
APK, PPRN i UP w Koobrzegu, sygn. 821, k. 32, Pismo
Wydziau Owiaty PPRN w Koobrzegu do Oddziau
Spoeczno-Administracyjnego PPRN w Koobrzegu
z lipca 1957.
93
Sprawozdanie PPRN w Koobrzegu z zakresu spraw
ludnoci ukraiskiej za II procze 1956 roku.
94
APK, PPRN i UP w Koobrzegu. sygn. 821, 37. Informacja o stanie szk z niemieckim jzykiem
nauczania i zespow jzyka ukraiskiego za rok
szkolny 1956/57.
95
Ibidem, PWRN, sygn. 4588, Sprawozdanie opisowe
PPRN w Koszalinie dotyczce zagadnie ludnoci
ukraiskiej za II procze 1958 roku, z 07.01.1959.
96
[bd].
97
AO ZUwP w Szczecinie, Pismo ZW UTSK w Szczecinie
do ZG UTSK w Warszawie z 02.10.1958.
98
99
nauczania jzyka ukraiskiego, z marca 1960.
100
1972/73, [bd].
101
s. 69.
102
103
104
AP Stargard Szczeciski, PPRN i UP w Stargardzie,
sygn. 1718, k. 10, Notatka dotyczca ludnoci ukraiskiej w powiecie z roku 1968.
105
13.06.1971.
106
1972/73, [bd].
107
1976/77, [bd].
108
1987/88, [bd].
109
1988/89, [bd].
110

s. 69.
111
APK, PWRN, 4591, k. 97. Pismo PPRN Bytw z zakresu
zagadnie ludnoci ukraiskiej za I procze 1962,
[bd].
112
[bd].
113
APK, PWRN, 4591, k. 154, Pismo PPRN Bytw z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze
1962, [bd].
114
115
M. Netkowska, Ludno ukraiska w powiecie koobrzeskim w latach 19471956, praca magisterska AP
w Supsku 2008, s. 67.
116
117
Ibidem, sygn. 4588, Sprawozdanie opisowe PPRN
118
[bd].
119
s. 69.
120
1987/88, [bd].
121
1988/89, [bd].
122
123
1976/77, [bd].
124
1987/88, [bd].
125
1988/89, [bd].
126
s. 69.
127
[bd].
128
129
130
APSz. PWRN, sygn. 13729, k. 64, Pismo PWRN
w Szczecinie do Ministerstwa Spraw Wewntrznych
w Warszawie w sprawie mniejszoci w wojewdztwie szczeciskim z dnia 15.01.1955.
131
132
133

07.01.1965.
134
1987/88, [bd].
135
1988/89, [bd].
136
z dnia 23.01.1956.
137
[bd].
138
Ibidem, Punkty nauczania jzyka ukraiskiego
w roku szkolnym 1964/65.
139
[bd].
140
1972/73, [bd].
141
s. 69.
142
Ibidem.
143
[bd].
144
Ibidem.
145
07.01.1965.
146
[bd].
147
1972/73, [bd].
148
Wywiad z Romanem Derkaczem w zbiorach autora.
149
s. 69.
150
Ibidem, s. 70.
151
152
APK. PPRN i UP Koobrzeg. Sygn. 803, k. 22, Protok
z odbytego 26.05.1957 roku powiatowego zjazdu
ludnoci ukraiskiej w Koobrzegu, [bd].
153
APK, PPRN i UP w Koobrzegu, sygn. 822, k. 22 Sprawozdanie z dziaalnoci owiatowej dot. mniejszoci
narodowych w powiecie koobrzeskim za I procze
1958 roku.
154
w Supsku 2008, s. 56; APK, PPRN i UP w Koobrzegu,
sygn. 821, k. 23, Informacja PPRN w Koobrzegu
o stanie szk z jzykiem niemieckim nauczania
oraz punktach jzyka ukraiskiego wg stanu na
03.03.1956; Ibidem, k. 26, Informacja o realizacji
Uchway PWRN Koszalin nr 328 z 04.11.1955 w sprawie zagadnie ludnoci ukraiskiej; Ibidem, sygn.
822, Informacja o stanie szk z jzykiem niemiec-
kim i zespoach jzyka ukraiskiego wg stanu

07.07.1956.
155
s. 69.
156
157
[bd].
158
07.01.1965.
159
AKP, PWRN, sygn. 4595, k. 218, Sprawozdanie
Prezydium PRN w Czuchowie z zagadnie ludnoci ukraiskiej na terenie powiatu za rok 1966,
z 23.12.1966.
160
1987/88, [bd].
161
[bd].
162
1972/73, [bd].
163
164
PWRN w Koszalinie z 25.07.1952, [bd].
165
z 23.01.1956.
166
M. Syrnyk, Szkolnictwo ukraiskie w wojewdztwie koszaliskim 19522005, Ridna Mowa 2007, nr 8, s. 69.
167
AO ZUwP w Szczecinie, Pismo ZW UTSK w Szczecinie
do ZG UTSK w Warszawie z 02.10.1958.
168
169
APSz. PWRN, sygn. 13729, k. 64, Pismo PWRN
w Szczecinie do Ministerstwa Spraw Wewntrznych
w Warszawie w sprawie mniejszoci w wojewdztwie szczeciskim z 15.01.1955.
170
171
172
173
z dziaalnoci UTSK na terenie wojewdztwa szczeciskiego za rok 1963, [bd].
174
175
1972/73, [bd].
176
AO ZUwP w Koszalinie, Notatka subowa ze spotkania przewodniczcego ZW UTSK w KOS Koszalin
w dniu 28.01.1974.
177
[bd].
73
74

178
APK. PWRN, sygn. 4585, k. 112, Sprawozdanie PPRN

w Koszalinie za I kwarta 1957 roku.
179
w Supsku z zagadnie ludnoci ukraiskiej za I procze 1958 roku, [bd].
180
s. 69.
181
PWRN w Koszalinie z 25.07.1952.
182
[bd].
183
184
185
Ibidem.
186
1972/73, [bd].
187
28.01.1974.
188
APK, PWRN, sygn. 4586, Sprawozdanie opisowe z zakresu pracy wrd ludnoci ukraiskiej za II procze
1956 roku, z 07.02.1957.
189
s. 69.
190
1972/73, [bd].
191
1976/77, [bd].
192
1987/88, [bd].
193
1988/89, [bd].
194
A ZUwP Koszalin, Sprawozdanie ZP UTSK w Szczecinku z dziaalnoci 19561960, [bd].
195
1972/73, [bd].
196
28.01.1974.
197
198
199
13.06.1971.
200
w Supsku 2008, s. 56; APK, PPRN i UP w Koobrzegu,
sygn. 821, k. 23, Informacja PPRN w Koobrzegu o stanie szk z jzykiem niemieckim nauczania oraz punktach jzyka ukraiskiego wg stanu na 03.03.1956;
Ibidem, k. 26, Informacja o realizacji Uchway PWRN
Koszalin nr 328 z 04.11.1955 w sprawie zagadnie
ludnoci ukraiskiej; Ibidem, sygn. 822, Informacja

o stanie szk z jzykiem niemieckim i zespoach
jzyka ukraiskiego wg stanu 07.07.1956.
201
Sprawozdanie PPRN w Koobrzegu z zakresu
spraw ludnoci ukraiskiej za I procze 1957 roku
z 08.07.1957.
202
203
z 23.01.1956.
204
s. 69.
205
[bd].
206
[bd].
207
07.01.1965.
208
1972/73, [bd].
209
1976/77, [bd].
210
Teczka koa UTSK w ukwku, Pismo Urzdu
Wojewdzkiego w Supsku do UTSK w Koszalinie
z 23.08.1982 w posiadaniu B. oza.
211
1987/88, [bd].
212
1988/89, [bd].
213
1987/88, [bd].
214
1988/89, [bd].
215
AO ZUwP w Szczecinie. Sprawozdanie ze spotkania
koa UTSK w Szczecinie z aktywem wojewdzkim,
z 17.05.1959.
216
217
1987/88, [bd].
218
1988/89, [bd].
219
220
s. 69.
221
APK, PWRN, 4591, k. 97. Pismo PPRN Bytw z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za I procze
1962, [bd].
222

[bd].
223
APK, PWRN, 4591, k. 154, Pismo PPRN Bytw z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze
1962, [bd].
224
225
ZG UTSK w Warszawie, z dnia 17.09.1960.
226
z dziaalnoci UTSK na terenie wojewdztwa szczeciskiego za rok 1965, z dnia 27.01.1966.
227
13.06.1971.
228
1972/73, [bd]
229
1987/88, [bd].
230
1988/89, [bd].
231
232
233
13.06.1971.
234
1972/73, [bd]
235
AO ZUwP Szczecin, Zestawienie szkolnictwa w wojewdztwie szczeciskim za rok 1973/74, [bd].
236
[bd].
237
s. 69.
238
APK, PWRN, 4591, k. 97. Pismo PPRN Bytw z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za I procze
1962, [bd].
239
[bd]. APK, PWRN, 4591, k. 154. Pismo PPRN Bytw
z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1962, [bd].

240
APK, PWRN, 4591, k. 154, o PPRN Bytw z zakresu
zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1962.
241
07.01.1965.
242
APK, PWRN, sygn. 4565, k 58, Informacja o sytuacji
243
w Koszalinie z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1961.
244
1976/77, [bd].
245
246
APSz. PWRN, sygn. 13734, k. 1, Notatka subowa
dot. nauczania jzyka ukraiskiego, z marca 1960.
247
ZG UTSK w Warszawie, z dnia 17.09.1960.
248
249
APK, PWRN, sygn. 4584, k. 103, Sprawozdanie
z zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1955
PPRN w Drawsku, z 05.01.1956.
250
Ibidem, k. 104.
251
APSz. PWRN, sygn. 13734, k. 1, Notatka subowa
dot. nauczania jzyka ukraiskiego, z marca 1960.
252
nauczania jzyka ukraiskiego w 1956.
253
Ibidem, sygn. 4588, Sprawozdanie opisowe PPRN
254
255
256
bd.
257
z 23.01.1956.
258
Teczka koa UTSK w ukwku, Pismo Urzdu Wojewdzkiego w Supsku do UTSK w Koszalinie z dnia
23.08.1982 w posiadaniu B. oza.
75
76
. ,
: .

, ...
Dreikurs (1982)
,
,
,
, .

.
,
( )

.
() ()
.
.
,
.
, ,
.
, ,
.
, .

(, ) .
.

( A B ).

.
.
.
.

,
,
.
,

,
( )
.
( ), ,
.

,
.
, ,
, , ,
,

.

,
,
, ,
.
,
,
, ,

.
, , , ,
,
,
,
, ,
,
.

,
, .

,
, ,
.
, ,
(), .
( ), .
.
( ) ,
,
, .
, .

. :
, !.
, :
, !.
, : , ,
,
.
, , :
.
.
, , :
. ,
34
i
.
, , :

.
, , :
,
.
, , :
.
, : , , . ,
.
, , : , .

.
, : , ?
?
?.
, , :
- .
. ,
.
77
78

9095% , () ,
.

,
.

,
, , ,
.
, ,
(),
.
, (, , , ,
, ,
, , , ..), .
,
.
, . ,
,
: ,
(, )
(, ). .
,
, ,
,
().

,
.
,
. , ,
,
.
. ,
.

.
, , i ..
,

.
, ,
.
, . .

,
,
.
,
, ,
,
.
Gordon Thomas,
.
,
.
, ,
.
! , .

.
, ,
, .
,

.
.

, , ,
, .
, , .

, () , .
,
.
.
, ,
.

.

.
10
1. . , .
2. . ,
, .
3. , . . ,
, .
4. ,
.

.
5. . , ,
.
6. . .
.
7. . ,
.
8. .
.
.
,
.
9. . , .
10. .
i . ,
.

,
.
, ,
.
,
.

.

,

()

1. .
2. .
3. , /.
4. .
5.
.

( ):

,
,

.

, .
( ):
1. .
2. .
3. .
4. .
5. .
79
80

6. .
7. /
.
8. .
9. ( ).
10. .
11. , .
?

, .
.
, ()
!!!
, ,
.

.
.
...
, ... , ...
, etc..

,
,
,
, ,
() .
,
,
,
.
1. Aronson E., Czowiek istota spoeczna, Warszawa

1978.
2. Dudzikowa M., red., Nauczycielucze. Midzy przemoc a dialogiem: obszary napi i typy interakcji,
Krakw 1996.
3. Gordon T., Wychowanie bez poraek, Warszawa
1995.
4. Gordon T., Wychowanie bez poraek w szkole, Warszawa 2000.
5. Faber E., Mazlish A., Jak mwi, eby dzieci nas suchay. Jak sucha, eby dzieci do nas mwiy, Pozna
1991.
6. Kawecki I., Wprowadzenie do wiedzy o szkole i nauczaniu, Krakw 2003.
7. Ken E., Szkolne gry uczniw. Jak sobie z nimi radzi,
Warszawa 1991.
8. Mika S., Psychologia spoeczna, Warszawa 1981.
9. Mieszalski S., Interakcje w klasie szkolnej, Warszawa
1990.
10. Pietrasiski Z., Kierowanie wasnym rozwojem,
Warszawa 1977.
11. Reid J.A., Forrestal P., Cook J., Uczenie w maych
grupach w klasie, Warszawa 1996.
12. Rogoll R., Aby by sob. Wprowadzenie do analizy
transakcyjnej, Warszawa 1995.
13.Stephen W.G., Stephen C.W., Wywieranie wpywu
przez grupy. Psychologia relacji, Gdask 2003.
14. wicicka H., Twoje zdanie, ukaszu, Warszawa
1981.
. ,
. ,

. , .

,
, , ,
,
. ,
,
.
, ,
.

, ,
.
,
,
, ,
, , .

,
- ,
, ,
.
,

.
,
,
,
,
,
(. ,
1, 2, 3, 4).

, , ,
.
,
, ,
, ,
,
( ,

, ,
);
( ,
);
(

,
81
82

,

).
,
.
,
, ,
.
, , ,
.
, , , -
(. 4):
:
1.
.
2. .
:
1. .
2. .
:
1. .
2.
.
, .

, .

. , ,
,
. ,
: , , -, ,
, -, -.
,
,
, .
,
.
,
.
-
,
. , ,
.
,
,
, .
- - , ,

,
. , :
;
;
-;
;
;
.
, ,
:
,
;
,
,
;
,

.
, ,
:
?
?
?

:
, ?
,
?

?
?

.
Intermezzo :

, , , ?
?
,
-

,
,
,
.
,
( , )
.
,

.
, ,
,
.
1.

83
84

2.

,
,
1.
2.
3.
3.

, ,
( )
4.

( )
5.

85
86

. ,

,
,
, ,
, ,

.
, ,
. .
, ,
, , ,
[1].
: ; ;
;
; ,
.
. ,

,

.
, -, ()
()
.
. ,
; .
, , ; . ; . ; . . ,
,
,
.

,

, ,
,
.

, , ,
,
.
,

,
.

,
,
, , .

-, ;
;
. ,
( .);
( .
, .
).
,
, , ,

.
, ,
.
, .
,
.
. .
. , ,
.
. . -
, .
,
,
, ,
. .
.
. ,
.
,
-
, ( . ,
).

,

.
,

.
.
,
,
. ,
, ,
.
, ,
, ,
, .
,
. ,
, : ,
,
.
,
,
, , .
. ,
.
,
,
.
:
.
,
,
, , , , , ,
.

: , ,
, .
: -, , ,
, , . ,
.
,
,
( .X. ;
,
. ).
,
,
, : . ,
. , 3. .
, , , ,
, ,
:
. ,
87
88

. , ( ); . ,
.X. .
,
,
. ,
.
,
.
.
. ,
,
.
: .
,
: ,
, , .
, ,
, , ,

.

, , , ,
.
,

.
,
,
,
- . ,

.
3.
,
.

, , .

.
:
,
. ,
, ,
, ?.
, ,
.

. , . ,
. . . :
.
, ; ,
,
, .
-
,
. ,
, .
,

, ,
.
,
,
.
,
:
?;
,
?. , (
),
(, , ).
,
,
: , ,
,
,
.
-,
, - ,
.
.
( )
. , , ,
,
, .

,
: ?; ?;
,
?;
?.
.
, ,
: , .
, ,
, , , , .
.X. .
:
,
, ,
, .
, ,
. ,
, .
,
,
. , .

.
, , ,
,

. ,
,
.
, ,
, .

. , . - ,
.
. ,
,
, .

,
, ,

.
,
. -
.
,
.
, ,

: ,
;
;
,
.

: ?;
- ?;

?.
. , ,
. ,
. , .

, ,
, ,
.
.
() .
( ).
. ( ).
,
. :
, ;
, ,
. : ,
, ,
,
.

. ,
,
, . ,
, , ,
, .

, .
,
. ; . ; 3. .
89
90

.
,
, .
, . .
, ,
,
.
- ,

, .
, , .
., :
2- ., 1986, . 1, 320 .
Sawomir Osiski
Szczecin, Polska
Wielokulturowo
pozornie rzecz prosta
W pedagogice panuje osobliwe zamiowanie

do md wszelakich, czasem politycznie wywoywanych. Zwykle nie s one zbytnio szkodliwe, albowiem wynikaj z zapotrzebowania na
konkretne dziaania wychowawczo-edukacyjne.
Tak jest i dzisiaj z tzw. edukacj wielokulturow
i wielokulturowoci w szkole w ogle. Wejcie do
Unii i zapatrzenie w niektre szkoy francuskie, angielskie i niemieckie wywoao zjawisko swoistego
dmuchania na zimne. Wemy si w karby i zrbmy sobie model szkoy wielokulturowej, aeby
wszelkich drczcych Zachd problemw unikn
zda si zewszd sycha zatroskane gosy przernych uzdrawiaczy szkolnictwa. A wszystkie one
nowoczesne i na solidnej podbudowie teoretycznej
wystawione, jakby ta wielokulturowo stworem
jakim tropikalnym i egzotycznym bya.
Rzeczywisto jednak skrzeczy jak troll kaukaski
postrzelony z naga z kaasznikowa. Wprawdzie
Polska posiada monolitow struktur narodowociowo-wyznaniow, tote i szkoa w dalszym
cigu jest nastawiona na niedostrzeganie innoci
zgodnie z jedynie suszn doktryn rodem z PRL,
w ktrej lansowano haso o jednolitoci pastwa
polskiego. Nie zauwaano oficjalnie zupenie (bo
byo te i zabronione) caej sytuacji przesiedleczej,
tote wielokulturowo funkcjonowaa niejako
aunaturel, oparta jeno o mdrzejsze lub gupsze
zachowania kadry pedagogicznej. Politycznie
bowiem i na mod sowieck wadze zmierzay
do rozbijania tradycyjnych wsplnot i wielokulturowego dziedzictwa nie tylko w aspekcie egzystowania w socjalistycznym dobrobycie innych
narodowoci (Ukraicy, Niemcy, Romowie), ale
i wrd naszej nacji (katolicy, ateici, jehowi, le

urodzeni, opozycjonici, nomenklatura itp.)
Wraz z normalnoci ustrojow pojawia si na
nowo szansa na rzeczywist wielokulturowo i to
nie tylko w oczywistym, midzynarodowym wymiarze, co w tym drugim, o wiele trudniejszym, bo zablokowanym przez ogrom stereotypw, wewntrznym ujciu. Pojawio si te zjawisko emigracji oraz
nowe dowiadczenia na obszarach pogranicznych,
szczeglnie tu u nas, na zachodzie Polski.
Myl, e wbrew pokazwkom opartym na unijnych zapomogach (owszem, one te s przydatne)
w tej materii konieczna jest praca u podstaw.
Trudna, bo natykajca na opory w drzemicym
w nas wszystkich homo sovieticusie, ktry, nieco ju wywabiony, oficjalnie kae nam potpi
rasistowskie wypowiedzi niektrych struktur
biakowych, umiechn si pobaliwie na widok
homoseksualnej pary, ale we wasnym gronie, przy
wdeczce wkada w nasze usta stwierdzenia typu
asfalt musi lee na swoim miejscu czy jakby mi
si syn spedali, zabibym gnoja. Do tego zestaw
niezawodnych, amicych nawet tabu holocaustu
rubasznych dowcipw.
Mona adnie powtarza za mdrcami z Komisji Europejskiej, e edukacja wielokulturowa
to ustrukturowany proces zaprojektowany w celu
promowania zrozumienia, akceptacji i konstruktywnych stosunkw pomidzy ludmi z wielu
rnych kultur. Edukacja wielokulturowa zachca
ludzi do postrzegania odmiennych kultur jako
rda osobistej nauki. Edukacja Wielokulturowa
promuje szacunek dla rnorodnoci w lokalnym,
narodowym i midzynarodowym rodowisku,
91

92

podkrela rwnie kulturowe, etniczne, rasowe

i jzykowe rnice.
Czsto programy edukacji wielokulturowej
uwzgldniaj rnice socjologiczne i ekonomiczne
(wie/miasto; modzi/starsi; robotnik/klasa rednia) oraz rnice zawodowe, pciowe i religijne.
Edukacja wielokulturowa dotyczy, po pierwsze
procesu budowania wiadomoci wasnego
dziedzictwa kulturowego i zrozumienia, e adna
kultura nie jest, w samej sobie, nadrzdna lub podrzdna do innych; po drugie wyksztacenia takich
umiejtnoci, zwizanych z analiz i komunikacj,
ktre pomagaj efektywnie funkcjonowa w rodowisku wielokulturowym. Szczeglnie akcentuje
si dowiadczanie rnic kulturowych w szkolnej
klasie i spoeczestwie, w przeciwiestwie do uczenia si o rnicach. Jak to jednak realizowa na co
dzie pynce z kraju gosy poruszajce chociaby
kwestie religii i postawy niektrych katechetw lub
ksiy, daj wiele do mylenia i powoduj liczne
wtpliwoci.
Zatem praca u podstaw, wzbogacana akcjami
prowadzonymi przez organizacje pozarzdowe,
ale na jakim punkcie wyjcia si opierajca?
Czego wymagajca od pedagogw? W jaki sposb
oddziaujca skutecznie na rodowisko domowe
ucznia?
Przede wszystkim trzeba sobie uwiadomi e
nasz ukochany system szkolny jest nadal opresyjny,
oparty na przestarzaych doktrynach postulujcych
nadrzdno narzuconego przez polityk pastwa
pogld (eufemistycznie zwany polityk owiatow)
de facto wymuszajcy ujednolicon (wszak nie
totalitarnie, ale demokratycznie i postpowo) wizj
wiata i model absolwenta szkoy. Jest to zawsze
dyskryminujce dla wszelakich jednostek posiadajcych odmienne spojrzenie na funkcjonowanie
na naszej Ziemi oraz zmusza je do cigego i jake
stresujcego funkcjonowania w sytuacji konfliktu
wewntrznego. Ucze takowy reprodukuje jedyn,
uznan za prawdziw wizj rzeczywistoci, jak
rwnie odtwarza stereotyp, ktry prowadzi do powstawania uprzedze, sytuacji lkowych, a w kocu
do rozwijania mocno faryzejskiej postawy konformistycznej. Ba, nadal naczelnym zadaniem szkoy
jest dostarczenie modziey odpowiedniej, zgrabnie
weryfikowalnej testami wiedzy i umiejtnoci
nakrelonych ramami wymaga przeronitych
programw dydaktycznych. Alici egzystencja
czowieka w spoeczestwie nie sprowadza si jeno
do pogoni za kas i karm, czyli sprawnociami,
ktre przynajmniej teoretycznie powinny uatwia
funkcjonowanie w realiach wolnego rynku.
Wychowawca (zakadam, e pozytywnie nastawiony do idei wielokulturowoci) w pierwszym
rzdzie musi umie dostrzec inno, pamita
o Tischnerowskim przykazaniu, e ani katolik,
ani Polak, ani nikt inny, nie mog mie w pastwie
wikszych praw, ni ma czowiek.
Doskonale wpisuje si tutaj mylenie tego
genialnego filozofa o istocie wolnoci, ktr jest
wspaniaomylno, pozwolenie innemu na bycie. Nauczyciel powinien mie take wewntrzne
przekonanie, e jak powiada Mdrzec z opusznej jestem wolny, przyznajc wolno innemu.
Waciwe posiadanie siebie jest moliwe dopiero
wtedy, gdy si rezygnuje z denia do posiadania
innego. Posiadanie siebie pozwala innemu by.
Pozwalajc by innemu, dowiadczamy dobra
wasnej wolnoci i w tym przeyciu gbiej mamy
siebie. Na tym zasadza si idea wspaniaomylnoci. Dopiero we wspaniaomylnoci czowiek staje
si sob, a wolno wolnoci.
Tak wanie, opart na postawie emancypacyjnej, edukacj wielokulturow trzeba w pierwszym
rzdzie wdraa. Potem dopiero przyjdzie czas
na klasyczne programy dydaktyczne. Warto te
pamita, e jest to proces trudny, dlatego naleaoby zaczyna ju od przedszkola, gdy poza
nielicznymi, skrzywionymi rodzinnie wyjtkami,
dzieci najmodsze s przewanie szczere z natury,
otwarte na odmienno. Pojawia si tu wredne acz
pragmatyczne pytanie kto ma pomc pedagogom
w tym trudnym dziele, pokaza, e mimo niewtpliwie kostycznego systemu, jest to moliwe...?
No wanie.
Olga Kouszko-Paweas
Warszawa, Polska
Opracowanie na temat
prawa do podtrzymywania
tosamoci narodowej przez
uczniw pobierajcych
nauk w szkoach w Polsce
zagadnienia oglne
Warszawa, 18 wrzenia 2011 r.
Od redakcji: Opinia przygotowana zostaa na

przykadzie midzyszkolnego zespou nauczania
dziaajcego przy Szkole Podstawowej nr 158
w Warszawie. Zagadnienie jednak i sam problem
ma charakter oglny i dotyczy wikszoci jeeli
nie wszystkich punktw nauki jzyka ukraiskiego w Polsce.
I. KONTEKST
Niniejsza opinia zostaa sporzdzona na potrzeby rodzicw uczniw, ktrych dzieci pobieraj
nauk w szkoach w Polsce oraz ktre chc uczestniczy w Polsce w nauczaniu jzyka ukraiskiego,
historii oraz kultury Ukrainy, a take w lekcjach
religii greckokatolickiej. Przedmiotem niniejszej
opinii jest przedstawienie stanu prawnego obowizujcego w Polsce pod ktem moliwoci podtrzymywania przez uczniw pobierajcych nauk
w szkoach w Polsce swojej tosamoci narodowej
i gwarancji sucych wykonaniu prawa do nauki
jzyka ukraiskiego, historii i kultury Ukrainy,
z uwzgldnieniem statusu prawnego poszczeglnych uczniw w Rzeczypospolitej Polskiej.
II. STAN FAKTYCZNY

W chwili obecnej w Szkole Podstawowej Nr 158
w Warszawie dziaa midzyszkolny zesp nauczania jzyka ukraiskiego i kultury Ukrainy
dla dzieci deklarujcych swoj przynaleno
do narodu ukraiskiego. Wrd dzieci s zarwno obywatele polscy, jak i obywatele Ukrainy
czasowo lub na stae przebywajcy w Polsce.
Nauczanie w aktualnej formie odbywa si od

2007 r. W roku 2011/2012 dzieci niebdce
obywatelami polskimi nie zostay ujte w listach
uczniw midzyszkolnego zespou nauczania.
W dniu wyznaczonym na dzie rozpoczcia nauki
zostay poinformowane przez dyrektor szkoy
o niemoliwoci kontynuowania nauki w ramach
midzyszkolnego zespou nauczania mniejszoci
ukraiskiej. Ponadto, wpisu na list odmwiono
rwnie dzieciom obywatelom polskim, ktre
uczszczaj do polskich szk niepublicznych,
a take tym, ktrzy mieszkaj w innych dzielnicach oraz poza Warszaw. Z uwagi na stan
faktyczny, w niniejszym opracowaniu pominite
zostan niektre przepisy regulujce nauczanie
w szkoach prowadzonych w jzyku ukraiskim
lub w szkoach dwujzycznych.
III. ANALIZA PRAWNA

Niniejsza opinia zostaa sporzdzona m.in.
w oparciu o nastpujce przepisy prawne:
1. Konwencja Ramowa o ochronie mniejszoci
narodowych z dnia 1 lutego 1995 r. (Dz.U. 2002
Nr 22, poz. 209, obowizujca w Polsce od 1 kwietnia 2001);
2. Europejska Karta jzykw regionalnych lub
mniejszociowych z dnia 5 listopada 1992 r. (Dz.U.
2009 Nr 137, poz. 1121, obowizujca w Polsce od
1 czerwca 2009);
3. Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120, poz. 526);
4. Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzdem Ukrainy o wsppracy w dziedzinie
93

94

kultury, nauki i owiaty z dnia 20 maja 1997 r.

(Dz.U. 2000 Nr 3, poz. 29);
5. Porozumienie o wsppracy midzy Ministrem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej
Polskiej a Ministerstwem Owiaty i Nauki Ukrainy
z dnia 2 lipca 2001 r. (M.P. 2002 Nr 6, poz. 127);
6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78, poz. 483);
7. Ustawa o obywatelstwie polskim z dnia 15 lutego 1962 r. (Dz.U. Nr 10, poz. 49; tekst jednolity
z dnia 3 kwietnia 2000 r. Dz.U. Nr 28, poz. 353);
8. Ustawa o mniejszociach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym z dnia 6 stycznia
2005 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 141);
9. Ustawa o systemie owiaty z dnia 7 wrzenia
1991 r. (Dz.U. Nr 95, poz. 425 z pn. zm.);
10. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz
ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach
szk (Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17);
11. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw i sposobu wykonywania
przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne
zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej
uczniw nalecych do mniejszoci narodowych
i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si
jzykiem regionalnym z dnia 14 listopada 2007 r.
(Dz.U. Nr 214, poz. 1579 z pn. zm.);
12. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie przyjmowania osb niebdcych
obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli,
szk, zakadw ksztacenia nauczycieli i placwek
oraz organizacji dodatkowej nauki jzyka polskiego, dodatkowych zaj wyrwnawczych oraz
nauki jzyka i kultury kraju pochodzenia z dnia
1 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 57, poz. 361);
13. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw i sposobu oceniania,
klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy
oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw
w szkoach publicznych z dnia 30 kwietnia 2007 r.
(Dz.U. Nr 83, poz. 562);
14. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach
i szkoach z dnia 14 kwietnia 1992 r. (Dz.U. Nr 36,
poz. 155);
15. Zasady organizacji nauki uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych na
rok szkolny 2011/2012 sporzdzone przez Biuro
Edukacji Urzdu m.st. Warszawy z dnia 25 marca
2011 r.;
16. Zasady organizacji nauki osb niebdcych obywatelami polskimi na rok szkolny
2011/2012;
17. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do uytku w szkole programu wychowania
przedszkolnego i programu nauczania oraz dopuszczania do uytku szkolnego podrcznikw
(Dz.U. Nr 89, poz. 730);
18. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie ramowych planw nauczania w szkoach publicznych z dnia 12 lutego 2002 r.
(Dz.U. Nr 15, poz. 142 z pn. zm.);
19. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw i sposobu organizowania
nauki religii w publicznych przedszkolach i szkoach z dnia 14 kwietnia 1992 r. (Dz.U. Nr 36, poz.
155 z pn. zm.).
A. Podstawowe zasady dotyczce
podtrzymywania tosamoci narodowej
w Polsce
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Naczelnym aktem prawnym regulujcym
prawo do zachowania i rozwoju wasnego jzyka,
zachowania obyczajw i tradycji oraz rozwoju
wasnej kultury jest Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej (art. 35). Naley zauway, e Konstytucja
wyranie stanowi, e powysze prawo gwarantowane jest przez Pastwo wycznie obywatelom
polskim nalecym do mniejszoci narodowych
i etnicznych. W tym miejscu naley rozway, jakie
osoby uznawane s za (a) obywateli polskich oraz
(b) obywateli polskich nalecych do mniejszoci
narodowych i etnicznych.
Obywatelstwo polskie nabywa co do zasady:
(a) dziecko urodzone z rodzicw bdcych obywatelami polskimi, (b) dziecko, ktrego jedno z rodzicw jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bd nieokrelone jest jego obywatelstwo lub
nie posiada adnego obywatelstwa oraz (c) dziecko,
ktrego jedno z rodzicw jest obywatelem polskim,
drugie za obywatelem innego pastwa.
Pojcie mniejszoci narodowych zostao wprost
uregulowane w Ustawie o mniejszociach narodowych i etnicznych z dnia 6 stycznia 2005 r.
Mniejszoci narodow, w rozumieniu ustawy,
jest grupa obywateli polskich, ktra spenia cznie
nastpujce warunki:
jest mniej liczebna od pozostaej czci ludnoci Rzeczypospolitej Polskiej;
w sposb istotny odrnia si od pozostaych
obywateli jzykiem, kultur lub tradycj;
dy do zachowania swojego jzyka, kultury

lub tradycji;
ma wiadomo wasnej historycznej wsplnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyraanie
i ochron;
jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej
100 lat;
utosamia si z narodem zorganizowanym we
wasnym pastwie.
W Ustawie enumeratywnie zostay wymienione mniejszoci uznawane przez Polsk. Wrd
dziewiciu oficjalnie uznawanych mniejszoci
jest mniejszo ukraiska. Pomimo, e z art. 37
Konstytucji wynika, e rwnie kady, kto znajduje
si pod wadz Rzeczypospolitej Polskiej korzysta
z wolnoci i praw zapewnionych w Konstytucji
(z zastrzeeniem wyjtkw odnoszcych si do
cudzoziemcw okrelonych w akcie rangi ustawowej) nie mona tego zapisu rozcign na prawa
wynikajce z przepisw Konstytucji, ktre wyrane
stosuj kryterium obywatelstwa polskiego.
Rwnie w Konstytucji (art. 70) odnajdujemy
gwarancj prawa kadego do nauki, ktra obowizkowa jest do 18. roku ycia i jest bezpatna. W tym
artykule znajdujemy rwnie potwierdzenie, e to
do rodzicw naley wolno wyboru dla swoich
dzieci zamiast szkoy publicznej szkoy niepublicznej. Konstytucja odrnia prawo do nauki od prawa
do wyksztacenia. Podczas gdy prawo do nauki
jest gwarantowane dla kadego bez wzgldu na
status, wadze publiczne maj obowizek zapewni
powszechny i rwny dostp do wyksztacenia tylko
obywatelom polskim.
2. Konwencja ramowa o ochronie mniejszoci
narodowych
Na poziomie midzynarodowym prawa mniejszoci narodowych regulowane s przez szereg
umw midzynarodowych dotyczcych oglnie
ochrony podstawowych praw czowieka. Spord
tych aktw dla celw niniejszej opinii wymienione
zostan te umowy, ktre odnosz si bezporednio
do mniejszoci narodowych. S to (a) Konwencja
Ramowa o ochronie mniejszoci narodowych z dnia
1 lutego 1995 r. oraz (b) Europejska Karta jzykw
regionalnych lub mniejszociowych z dnia 5 listopada 1992 r. Powysze akty prawne s nadrzdne
w stosunku do krajowego porzdku prawnego.
Konwencja ramowa o ochronie mniejszoci
narodowych nie wprowadza definicji mniejszoci
narodowych pozostawiajc to w gestii kadego
z pastw. Polska skorzystaa z tego uprawnienia
wprowadzajc defi nicj mniejszoci narodowej
i etnicznej w Ustawie o mniejszociach narodowych i etnicznych z dnia 6 stycznia 2005 r. Ramowa

Konwencja wskazuje, e kada osoba ma prawo do
swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osob nalec bd te nienalec do takiej mniejszoci.
Jako najbardziej istotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszej opinii mona wskaza nastpujce
postanowienia Ramowej Konwencji:
Strony zobowizuj si wspiera tworzenie warunkw koniecznych do utrzymywania i rozwijania
przez osoby nalece do mniejszoci narodowych
ich kultury, jak rwnie zachowania zasadniczych
elementw ich tosamoci, to jest ich religii, jzyka,
tradycji i dziedzictwa kulturowego.
Strony zobowizuj si uzna prawo kadej
osoby nalecej do mniejszoci narodowej do nauki
jego/jej jzyka mniejszoci.
Strony zobowizuj si popiera rwny dostp
osb nalecych do mniejszoci narodowych do
owiaty na wszystkich poziomach.
Strony, midzy innymi, zapewni odpowiednie
moliwoci ksztacenia nauczycieli i dostpu do
podrcznikw oraz uatwi kontakty pomidzy
uczniami a nauczycielami z rnych rodowisk.
Strony podejm, tam gdzie jest to waciwe,
rodki w zakresie owiaty i bada naukowych,
w celu szerzenia wiedzy o kulturze, historii,
jzyku i religii ich mniejszoci narodowych oraz
wikszoci ludnoci.
Strony bd umacnia ducha tolerancji oraz
dialog midzykulturowy i podejm skuteczne rodki w celu wspierania wzajemnego poszanowania,
zrozumienia i wsppracy pomidzy wszystkimi
osobami yjcymi na ich terytoriach niezalenie
od ich tosamoci etnicznej, kulturalnej, jzykowej
i religijnej, zwaszcza w zakresie edukacji, kultury
i rodkw przekazu.
Postanowienia Konwencji Ramowej powinny
by stosowane w dobrej wierze, w duchu zrozumienia i tolerancji oraz w zgodzie z zasadami dobrego
ssiedztwa, przyjaznych stosunkw i wsppracy
pomidzy pastwami.
Na oficjalnej stronie internetowej Ministerstwa
Spraw Wewntrznych i Administracji mona zapozna si z raportem dla Sekretarza generalnego
Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolit Polsk postanowie Konwencji Ramowej Rady Europy
o ochronie mniejszoci narodowych z 2002 r. wraz
z zastrzeeniami do Raportu. W obszarze ochrony
praw mniejszoci kompleksow kontrol przeprowadzaa NIK: w 2004 (z wynikami kontroli mona
si zapozna w raporcie NIK z dnia 29 padziernika
2004, Nr ewid: 173/2004/P/04/079/KNO; KNO41002/2004) oraz w 2010 (z wynikami kontroli
95
96

mona si zapozna w raporcie NIK z dnia 12 lipca

2010, Nr ewid: 147/2010/P/09/074/KNO; KNO4100-4/09). Z ostatniego raportu wynikaj m.in.
nieprawidowoci: polegajce na (a) nie zaktualizowaniu przez Ministra Edukacji Narodowej przepisw dotyczcych organizacji ksztacenia uczniw
nalecych do mniejszoci oraz nie monitorowaniu
efektywnoci nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorw owiaty nad szkoami
prowadzcymi zajcia edukacyjne dla uczniw
mniejszoci, (b) niepodejmowaniu przez 11 gmin
(61%) przedsiwzi, majcych na celu przyblienie spoecznoci lokalnej problemw i znaczenia
kulturowego mniejszoci narodowych oraz braku
nadzoru nad organizacj zaj edukacyjnych
w dwch gminach (11%) dla uczniw mniejszoci
w podlegajcych szkoach, (c) braku wsppracy
i wspdziaania z organizacjami mniejszoci
w trzech gminach (17%) i w czterech szkoach (24%)
oraz braku aktywnoci dwch spord siedmiu
samorzdowych orodkw kultury w dziaaniach
na rzecz mniejszoci (29%), (d) nieprawidowociach w statutach szk, (e) braku podrcznikw.
NIK przeprowadzaa rwnie kontrol w Ministerstwie Spraw Wewntrznych i Administracji
pod ktem realizacji w latach 20072009 zada
wynikajcych z ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r.
o mniejszociach narodowych i etnicznych oraz
o jzyku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, ze
zm.). Raport z tej kontroli zosta podpisany w dniu
28 grudnia 2009 r. (KNO-41108-2/2008, R/08/015).
Podobnym zakresem kontroli objto gmin cko
i Nowy Scz. W NIK przeprowadzano rwnie inne
kontrole punktowe (np. Przemyl).
3. Europejska karta jzykw regionalnych lub
mniejszociowych
Od Ramowej Konwencji o ochronie praw mniejszoci narodowych i etnicznych naley odrni
Europejsk Kart jzykw regionalnych lub mniejszociowych z dnia 5 listopada 1992 r. Podstawowym zaoeniem powyszego aktu prawnego jest
podjcie dziaa promujcych jzyki regionalne
lub mniejszociowe, ktre s wyrazem bogactwa
kulturowego i powinny podlega ochronie. Naley
zauway, e Europejska Karta jest aktem, ktry
nie dotyczy wycznie jzykw, jakimi posuguj
si mniejszoci. Chodzi w niej o wszystkie jzyki
niewikszociowe, jakie uywane s na terytorium Pastwa. Karta moe suy jako instrument
wzmacniajcy i rozszerzajcy kwestie dotyczce
mniejszoci narodowych. Za jzyki regionalne
lub mniejszociowe zostay uznane w Europejskiej
Karcie jzyki, ktre (a) s tradycyjnie uywane na
okrelonym terytorium pastwa przez obywateli

tego pastwa tworzcych grup mniejsz liczebnie
od pozostaej czci ludnoci tego pastwa oraz
(b) rni si od oficjalnego jzyka (jzykw) tego
pastwa, nie obejmuje to ani dialektw oficjalnego jzyka (jzykw) tego pastwa, ani jzykw
migrantw. Za jzyki nieterytorialne uznano
jzyki uywane przez obywateli danego pastwa,
ktre rni si od jzyka lub jzykw stosowanych
przez pozosta cz ludnoci tego pastwa, ktre
jednak, chocia s tradycyjnie uywane na terytorium tego pastwa, nie mog by identyfikowane
z okrelonym jego obszarem. Jako najbardziej
istotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszej
opinii mona wskaza nastpujce postanowienia
Europejskiej Karty:
Obowizek podejmowania przez Pastwa
dziaa polegajcych na utrzymywaniu i rozwijaniu
powiza, w zakresach objtych Europejsk Kart,
pomidzy grupami korzystajcymi z jzyka regionalnego lub mniejszociowego a innymi grupami
w pastwie korzystajcymi z jzyka uywanego
w identycznej lub podobnej formie, jak rwnie
tworzeniu kontaktw kulturowych z innymi grupami w pastwie uywajcymi rnych jzykw.
Obowizek Pastw zapewniania odpowiednich form i rodkw nauczania i uczenia si
jzykw regionalnych lub mniejszociowych na
wszystkich stosownych poziomach [co rwnolegle
gwarantowane jest rwnie ju przez Ramow
Konwencj].
Obowizek Pastw do promowania, za pomoc
odpowiednich rodkw, wzajemnego zrozumienia
midzy grupami jzykowymi, a w szczeglnoci do
szacunku i tolerancji wobec jzykw regionalnych
lub mniejszociowych pord celw edukacji
i szkole realizowanych w tych krajach a take
zachcenia mass mediw, aby dyy do tego
samego celu.
Przy okrelaniu swojej polityki wobec jzykw regionalnych lub mniejszociowych Strony
zobowizane s uwzgldnia potrzeby i yczenia
wyraane przez grupy korzystajce z tych jzykw. Zachca si Strony do tworzenia organizacji,
jeli to konieczne, w celu doradzania wadzom
we wszystkich sprawach zwizanych z jzykami
regionalnymi lub mniejszociowymi.
W zakresie szkolnictwa Strony zobowizuj
si na terytorium, na ktrym takie jzyki s uywane, zgodnie z sytuacj kadego z tych jzykw
i bez uszczerbku dla nauczania oficjalnego jzyka
(jzykw) pastwa podejmowa wymienione
w Karcie dziaania umoliwiajce nauczanie w jzykach mniejszociowych i regionalnych, a take
podejmowa starania zmierzajce do zapewnienia

nauczania historii i kultury, ktrej odpowiada dany
jzyk regionalny lub mniejszociowy.
Na oficjalnej stronie internetowej Ministerstwa
Spraw Wewntrznych i Administracji mona zapozna si z raportem dla Sekretarza Generalnego
Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolit
Polsk postanowie Europejskiej Karty z 2010 r.
wraz z zastrzeeniami do Raportu.
4. Konwencja o prawach dziecka
W tym miejscu warto te przywoa Konwencj
o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U.
1991 Nr 120, poz. 526), ktra m.in. stanowi:
We wszystkich dziaaniach dotyczcych
dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki spoecznej, sdy, wadze
administracyjne lub ciaa ustawodawcze, spraw
nadrzdn bdzie najlepsze zabezpieczenie interesw dziecka.
Nauka dziecka bdzie ukierunkowana m.in.
na rozwijanie w jak najpeniejszym zakresie
osobowoci, talentw oraz zdolnoci umysowych
i fizycznych dziecka, rozwijanie w dziecku szacunku dla praw czowieka i podstawowych swobd,
rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodzicw,
jego tosamoci kulturowej, jzyka i wartoci, dla
wartoci narodowych kraju, w ktrym mieszka
dziecko, kraju, z ktrego dziecko pochodzi, jak
i dla innych kultur.
W tych pastwach, w ktrych istniej mniejszoci etniczne, religijne lub jzykowe bd osoby pochodzenia rdzennego, dziecku nalecemu do takiej
mniejszoci lub dziecku pochodzenia rdzennego nie
mona odmwi prawa do posiadania i korzystania
z wasnej kultury, do wyznawania i praktykowania
swojej religii lub do uywania wasnego jzyka,
cznie z innymi czonkami jego grupy.
5. Midzynarodowa Konwencja Praw Pracownikw Migrujcych i ich Rodzin
Wrd przepisw midzynarodowych na wymienienie zasuguje Midzynarodowa Konwencja
ONZ dotyczca Praw Pracownikw Migrujcych
i ich Rodzin z dnia 18 grudnia 1990 r. (wesza
w ycie w 2003). Naley zaznaczy, e Polska nie
jest stron tej Konwencji, a przywoanie jej w niniejszym opracowaniu ma wycznie na celu wskazanie pewnych standardw midzynarodowych
w zakresie ochrony pracownikw migrujcych.
Dla celw Konwencji wyraenie migrujcy pracownicy okrela osoby, ktre bd wykonywa,
wykonuj lub wykonywali dziaalno opacan
w Pastwie, do ktrego nie przynale.
Konwencja m.in. stanowi, e:

Dzieci migrujcych pracownikw maj dostp
do edukacji na rwni z obywatelami rozwaanego
Pastwa, dostp do nauczania publicznego przedszkolnego i szkolnego nie moe by odmwiony ani
ograniczony z powodu nieregularnoci pobytu lub
pracy ktregokolwiek z rodzicw, ani z powodu
nieregularnoci dziecka w kraju zatrudnienia
rodzicw.
Sygnatariusze Konwencji s zobowizani do
respektowania odmiennoci kulturalnej migrujcych pracownikw i czonkw ich rodzin i nie
zabraniaj im utrzymywania wizi kulturalnych
z ich krajem pochodzenia.
Pastwa zatrudnienia wsppracuj, w nalenym przypadku, z krajem pochodzenia w polityce,
ktra ma na celu uatwienie integracji dzieci
migrujcych pracownikw w lokalnym systemie
wychowawczym, w szczeglnoci w tym, co dotyczy nauczania lokalnego jzyka.
Pastwa zatrudnienia staraj si uatwia
dzieciom migrujcych pracownikw uczenie si
ich ojczystego jzyka i ich kultury i, w tym celu,
Pastwa pochodzenia wsppracuj za kadym
razem wedug potrzeb.
Pastwa zatrudnienia zapewniaj specjalne
programy nauczania dzieci migrujcych pracownikw ojczystego jzyka, w przypadku wsppracy
z Pastwami pochodzenia.
6. Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej
Polskiej a Rzdem Ukrainy o wsppracy w dziedzinie kultury, nauki i owiaty
Powysze akty w sposb szeroki dotycz intencji
i zobowiza Polski i Ukrainy w zakresie podejmowania dziaa podtrzymujcych jzyk, kultur
obu krajw, wzajemn wspprac. Umowa zawiera
odrbny artyku wskazujcy na zobowizanie do
ochrony mniejszoci narodowych: ukraiskiej
w Polsce i mniejszoci polskiej na Ukrainie, w tym
w zakresie owiaty. Umowy nie reguluj bezporednio praw pracownikw migrujcych.
B. Szczegowe zasady nauczania
obywateli polskich nalecych do
mniejszoci ukraiskiej
Podstawowym aktem regulujcym prawa mniejszoci narodowych na poziomie krajowym jest
Ustawa o mniejszociach narodowych i etnicznych.
Przenosi ona na poziom krajowy prawa mniejszoci
uregulowane w Ramowej Konwencji i uszczegawia je. W zakresie prawa do nauki jzyka mniejszoci oraz nauki historii i kultury mniejszoci Ustawa
97
98

odsya wprost do przepisw Ustawy o systemie

owiaty z dnia 7 wrzenia 1991 r.
W Ustawie o owiacie kwestie nauczania jzyka, historii i kultury mniejszoci uregulowane
s w art. 13. Z artykuu tego wynika, e szkoy s
zobowizane do umoliwienia uczniom podtrzymywania poczucia tosamoci narodowej, etnicznej,
jzykowej i religijnej, a w szczeglnoci nauk jzyka
oraz wasnej historii i kultury. Artyku 13 utrzyma
swoje podstawowe brzmienie od 1991 r. W brzmieniu tym nie wskazuje si wyranie, e odnosi si on
do mniejszoci narodowych, a do uczniw oglnie.
W 2005 r. Ustawa o mniejszociach narodowych
i etnicznych dodaa postanowienie (ust. 6) nakadajce na Ministra waciwego do spraw owiaty
i wychowania obowizek podjcia dziaa majcych
na celu popularyzacj wiedzy o historii, kulturze,
jzyku i o tradycjach religijnych mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej
si jzykiem regionalnym. W zwizku z tym, e
w tym samym okresie istnia w Ustawie o owiacie
art. 94a ust. 5 tj. odnoszcy si do cudzoziemcw
i ustalajcy inne obowizki Pastwa w zakresie
organizacji nauki jzyka pochodzenia ucznia,
moim zdaniem, Ustawa o owiacie wprowadzia
dwa odrbne porzdki prawne do nauczania jzyka i kultury kraju pochodzenia. W tym artykule
ustawodawca nie wprowadza adnego rozrnienia
na ucznia uczszczajcego do szkoy publicznej lub
niepublicznej. Przypomnijmy, e zgodnie z Konstytucj rodzice mog wybra dla dziecka szko
publiczn lub niepubliczn. Ustawa o owiacie
doprecyzowuje, e szkoa i placwka moe by
szko i placwk publiczn albo niepubliczn oraz,
e szkoa niepubliczna moe uzyska uprawnienia
szkoy publicznej, jeeli spenia kryteria wskazane
w Ustawie, w tym m.in. realizuje programy nauczania obowizujce szkoy publiczne, stosuje ten sam
sposb oceniania.
1. Formy nauczania
Formy organizacji zaj w zalenoci od liczby
zgoszonych uczniw
Ustawa o owiacie wskazuje na trzy formy
prowadzenia nauki uczniw w zakresie m.in.
przedmiotw wasnego jzyka, historii i kultury.
Szczegy w zakresie minimalnej liczby osb
oraz organizacji takich form nauczania wynika
z Rozporzdzenia z dnia 14 listopada 2007 r. oraz
w stosunku do Miasta Stoecznego Warszawy
z Zasad wydanych przez Biuro Edukacji z dnia
25 marca 2011 r.
1) Gdy liczba zgoszonych dzieci wynosi: (a)
w przedszkolu na poziomie danego oddziau
co najmniej 7 dzieci; (b) w szkole podstawowej

i gimnazjum na poziomie danej klasy co najmniej
7 uczniw; (c) w szkole ponadgimnazjalnej na
poziomie danej klasy co najmniej 14 uczniw
nauka prowadzona powinna by:
w osobnych grupach, oddziaach lub szkoach;
z nauczaniem w jzyku mniejszoci z wyjtkiem zaj obejmujcych: (a) w szkole podstawowej:
w I etapie edukacyjnym edukacj wczesnoszkoln
(ksztacenie zintegrowane) w zakresie treci nauczania jzyka polskiego; w II etapie edukacyjnym
jzyk polski oraz cz historii i spoeczestwa
dotyczc historii Polski, (b) w pozostaych typach szk jzyk polski, cz historii dotyczc
historii Polski i cz geografii dotyczc geografii
Polski;
z nauczaniem w 2 jzykach polskim oraz jzyku mniejszoci lub jzyku regionalnym, bdcym
drugim jzykiem nauczania;
w grupach, oddziaach lub szkoach z dodatkow nauk jzyka oraz wasnej historii i kultury;
w formie odrbnych zaj, w ktrych zajcia
edukacyjne s prowadzone w jzyku polskim,
z wyjtkiem zaj z jzyka mniejszoci lub jzyka
regionalnego;
2) Gdy liczba zgoszonych uczniw jest mniejsza ni w punkcie 1) powyej nauka prowadzona
powinna by:
w midzyszkolnych zespoach nauczania.
Pod warunkiem, e: (a) grupa midzyoddziaowa, utworzona z uczniw rnych oddziaw na
poziomie danej klasy, nie moe liczy mniej ni
7 uczniw w szkole podstawowej i gimnazjum oraz
14 uczniw w szkole ponadgimnazjalnej; (b) grupa
midzyklasowa, utworzona z uczniw rnych
klas, w ktrej nauczanie odbywa si wedug organizacji nauczania w klasach czonych, nie moe
liczy mniej ni 3 i wicej ni 14 uczniw.
W uzasadnionych przypadkach, za zgod organu prowadzcego przedszkole lub szko, liczba
uczniw w oddziaach, grupach midzyoddziaowych lub midzyklasowych moe by mniejsza ni
okrelona powyej.
W Zasadach opracowanych przez Biuro Edukacji m.st. Warszawy okrelono, e o tworzeniu
grup/oddziaw decyduje:
na poziomie dzielnicy burmistrz,
na poziomie ponaddzielnicowym dyrektor
Biura Edukacji.
Podmiot organizujcy nauk w szkole
Nauk (a) jzyka mniejszoci lub jzyka regionalnego w przedszkolu oraz nauk jzyka mniejszoci
lub jzyka regionalnego i (b) nauk wasnej historii

i kultury w szkole organizuje odpowiednio dyrektor przedszkola lub szkoy na pisemny wniosek
rodzicw (prawnych opiekunw) ucznia, skadany
na zasadzie dobrowolnoci. Dyrektor przedszkola
lub szkoy przekazuje organowi prowadzcemu
szko list uczniw zgoszonych na nauk jzyka
mniejszoci lub jzyka regionalnego.
Procedura organizacji zespou midzyprzedszkolnego lub midzyszkolnego
Jeeli z powodu zbyt maej liczby zgoszonych
uczniw lub braku nauczyciela nie ma moliwoci
zorganizowania nauczania jzyka mniejszoci
lub jzyka regionalnego w sposb okrelony powyej organ prowadzcy przedszkole lub szko,
uwzgldniajc miejscowe warunki komunikacyjne, organizuje zespoy midzyprzedszkolne lub
midzyszkolne.
W odniesieniu do Miasta Stoecznego Warszawy
zasady wydane przez Biuro Edukacji Narodowej
doprecyzowuj procedur zakadania zespow
midzyprzedszkolnych i midzyszkolnych:
Dyrektor ma termin do 30 kwietnia na wystpienie do burmistrza dzielnicy z prob o zorganizowanie zespou midzyprzedszkolnego lub
midzyszkolnego nauczania jzyka mniejszoci;
[Naley zauway, e termin wydaje si zbyt
krtki z uwagi na fakt, e termin na zoenie
zgosze przez rodzicw rwnie przypada na
30 kwietnia.]
Burmistrz dzielnicy, uwzgldniajc miejscowe
warunki lokalowe i komunikacyjne, organizuje
zespoy midzyprzedszkolne lub midzyszkolne,
po zebraniu od dyrektorw szk z terenu dzielnicy
wnioskw rodzicw.
Burmistrz dzielnicy powouje (do 30 maja)
midzyprzedszkolne lub midzyszkolne dzielnicowe zespoy nauczania jzyka mniejszoci oraz
wskazuje szko, w ktrej dany zesp bdzie
funkcjonowa;
Jeeli z powodu zbyt maej liczby zgoszonych
uczniw (mniej ni 3 uczniw) lub braku nauczyciela burmistrz nie ma moliwoci zorganizowania
nauczania jzyka mniejszoci w przedszkolu/szkole,
wystpuje (w terminie do 30 czerwca) do dyrektora
Biura Edukacji z prob o zorganizowanie midzydzielnicowej grupy szkolnej lub przedszkolnej;
Dyrektor Biura Edukacji (w terminie do
30 sierpnia) powouje zesp nauczania jzyka
mniejszoci o charakterze ponaddzielnicowym,
w uzgodnieniu z waciwym burmistrzem wskazuje dzielnic oraz szko, w ktrej dany zesp
bdzie funkcjonowa.
[Naley zwrci uwag, e ani z Ustawy o systemie owiaty, ani z Rozporzdzenia z 14 listopada
2011 r. nie wynika wprost, pomidzy jakimi
szkoami organizuje si zespoy midzyszkolne czy
midzyprzedszkolne. W Rozporzdzeniu wskazuje
si jednak, e w razie niemoliwoci zorganizowania
nauki w szkole, to organ prowadzcy szko (a wic
gmina w zakresie przedszkoli, szk podstawowych
i gimnazjw, albo powiat w zakresie szk ponadgimnazjalnych) organizuje zespoy midzyszkolne,
co w konsekwencji oznacza, e takie zespoy mog
by zorganizowane w ramach obszaru gminy lub
powiatu (w Warszawie organem prowadzcym szkoy
jest m.st. Warszawa z uwagi na to, e posiada ono
status gminy na prawach powiatu). W Zasadach
Biura Edukacji m.st. Warszawy (ktre dotycz wycznie Warszawy) doprecyzowano tylko procedur
tworzenia zespow midzydzielnicowych (tj. przekazano kompetencj o ich tworzeniu Dyrektorowi
Biura Edukacji Narodowej dla m.st. Warszawy).
aden jednak dokument (a w szczeglnoci rangi
Rozporzdzenia) nie reguluje zasad organizowania
zespow nauczania pomidzy odrbnymi jednostkami samorzdowymi. Sprawa jest istotna z uwagi
na fakt, e dotacje na nauczanie mniejszoci przyznawane s na rzecz organu prowadzcego szko.
Uzupenienie Rozporzdzenia w powyszym zakresie
jest wskazane w szczeglnoci majc na uwadze fakt,
e akt rangi ustawowej, jakim jest Ustawa o systemie
owiaty wskazuje jako jedn z form organizacji nauki
midzyszkolny zesp nauczania bez wskazania, e
chodzi wycznie o szkoy objte obszarem danego
organu prowadzcego szko.]
2. Zgoszenie ucznia na zajcia
Do kogo si zgasza
Wniosek zgaszajcy dziecko na zajcia z jzyka
mniejszoci, historii i kultury skada si: (a) dyrektorowi przedszkola przy zgoszeniu dziecka
do przedszkola [nie jest jasne czy w toku nauki
w przedszkolu mona zgosi dziecko do nauki];
(b) dyrektorowi szkoy przy zgoszeniu ucznia do
szkoy albo w toku nauki w szkole.
Termin zgoszenia
Wniosek skada si w terminie do dnia 30
kwietnia.
Okres obowizywania wniosku
Wniosek dotyczy odpowiednio caego okresu,
na ktry dziecko jest przyjmowane do przedszkola,
oraz caego okresu nauki ucznia w szkole.
W Zasadach wydanych przez Biuro Edukacji Narodowej m.st. Warszawy naoono na
99
100

Dyrektora szkoy (tzw. obwodowej), w ktrej ucze

realizuje obowizek szkolny lub obowizek nauki
przypominania rodzicom (prawnym opiekunom)
uczniw nalecych do mniejszoci narodowych
i etnicznych o moliwoci zoenia pisemnego
wniosku (w terminie do 30 kwietnia) w sprawie
nauczania jzyka ojczystego, historii i kultury kraju
pochodzenia uczniw.
Rezygnacja z nauczania
W przypadku rezygnacji z nauki jzyka ojczystego, historii i kultury kraju pochodzenia ucznia,
rodzice (prawni opiekunowie) zobowizani s pisemnie powiadomi o tym fakcie dyrektora szkoy
w ktrej ucze spenia obowizek szkolny lub
obowizek nauki, a dyrektor szkoy macierzystej
powiadamia o zaistniaym fakcie dyrektora szkoy,
w ktrej zorganizowany jest zesp nauczania jzyka mniejszoci lub jzyka regionalnego.
Skutek zgoszenia wniosku
Zgoszenie ucznia, zgodnie z odrbnymi przepisami, na nauk jzyka mniejszoci narodowej,
etnicznej lub jzyka regionalnego jest rwnoznaczne z zaliczeniem tego jzyka do obowizkowych
zaj edukacyjnych ucznia, do ktrych stosuje
si przepisy dotyczce oceniania, klasyfikowania
i promowania uczniw.
Wzr wniosku
W odniesieniu do Miasta Stoecznego Warszawy wzr wniosku zosta opracowany przez
Biuro Edukacji m.st. Warszawy. Wzr odsya do
Ustawy o owiacie i na jego mocy rodzic skada
nastpujce owiadczenie: Wyraam wol, aby
mj syn/crka uczestniczy/a w zajciach jzyka
ukraiskiego, historii i kultury kraju pochodzenia
organizowanych w celu podtrzymywania poczucia
tosamoci narodowej.
Wniosek obowizuje przez cay okres uczszczania do przedszkola/nauki w szkole. danie Dyrektora szkoy, gdzie prowadzony jest midzyszkolny
zesp nauczania do skadania co roku wniosku
naley uzna za nieprawidowe. Dopiero w sytuacji rezygnacji z nauki rodzic powinien pisemnie
zawiadomi Dyrektora.
3. Podstawa programowa
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 14 listopada 2007 r. uszczegawia zasady
organizacji zaj dla mniejszoci narodowych
wskazane w art. 13 Ustawy o systemie owiaty.
Rozporzdzenie wskazuje nastpujce dziaania
majce na celu podtrzymywanie i rozwijanie
podtrzymywania poczucia tosamoci narodowej:

(a) nauk jzyka, (b) nauk wasnej historii i kultury, (c) nauk geografii, (d) prowadzenie zaj artystycznych oraz (e) innych dodatkowych zaj.
Co do zasady nauczanie w szkoach odbywa
si na podstawie programowej dotyczcej wychowania i ksztacenia oglnego dla danego szczebla
edukacji, przez co Ustawa o owiacie rozumie
obowizkowe zestawy celw i treci nauczania,
w tym umiejtnoci, opisane w formie oglnych
i szczegowych wymaga dotyczcych wiedzy
i umiejtnoci, ktre powinien posiada ucze
po zakoczeniu okrelonego etapu edukacyjnego,
oraz zadania wychowawcze szkoy, uwzgldniane
odpowiednio w programach wychowania i nauczania umoliwiajce ustalenie kryteriw ocen
szkolnych i wymaga egzaminacyjnych. W chwili
obecnej obowizuje Rozporzdzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie ramowych
planw nauczania w szkoach publicznych z dnia
12 lutego 2002 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 142), ktre
w zacznikach zawiera programy nauczania dla
poszczeglnych szczebli edukacji.
Jeeli chodzi o kwestie zwizane z mniejszociami, Rozporzdzenie przykadowo w odniesieniu do nauczania w szkoach podstawowych
wyranie wskazuje, e podstawa programowa
ksztacenia oglnego dla szk podstawowych
dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej
edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie
ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej,
podczas ktrego obok podstawowych przedmiotw realizowana jest nauka jzyka mniejszoci
narodowej i etnicznej. Nauka jzyka mniejszoci
ma si odbywa w oparciu o Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw
i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy
i placwki publiczne zada umoliwiajcych
podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do
mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym
z dnia 14 listopada 2007 r. W Rozporzdzeniu
w sprawie ramowych planw nauczania wskazuje
si rwnie zakres umiejtnoci, jakie powinni
posiada uczniowie w zakresie nauczania jzyka
mniejszoci. W Rozporzdzeniu tym zamieszczony jest odrbny rozdzia opisujcy cele, treci
nauczania i wymaga dotyczcych jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej. Kompetencj do
wyboru danego podrcznika dopuszczonego do
uytku szkolnego posiada dyrektor szkoy.
4. Wymiar godzin
Oglne zasady dotyczce wymiaru godzin
zaj reguluje Rozporzdzenie Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu w sprawie ramowych planw
nauczania w szkoach publicznych z dnia 12 lutego
2002 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 142).
Zasady oglne
Ramowy plan nauczania okrela tygodniowy
wymiar godzin zaj edukacyjnych dla odpowiednich okresw nauczania o wyrnionych celach,
stanowicych cao dydaktyczn, zwanych dalej
etapami edukacyjnymi, w szkoach na rnych
szczeblach edukacji. Ramowy plan nauczania
uwzgldnia:
obowizkowe zajcia edukacyjne o charakterze
dydaktyczno-wychowawczym, w toku ktrych
odbywa si nauczanie przedmiotw, blokw przedmiotowych, realizacja moduw, ksztacenie zintegrowane (edukacja wczesnoszkolna) lub realizacja
cieek edukacyjnych, oraz zaj w profilu,
zajcia z religii/etyki,
godziny do dyspozycji dyrektora szkoy;
zaj rewalidacyjnych dla uczniw niepenosprawnych;
zaj socjoterapeutycznych organizowanych
dla uczniw z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniajcymi funkcjonowanie spoeczne.
Co do zasady organ prowadzcy szko moe
zwikszy liczb godzin zaj edukacyjnych, nie
wicej jednak ni o 3 godziny tygodniowo dla
kadego oddziau w danym roku szkolnym.
Przepisy dotyczce mniejszoci
W szkolnych planach nauczania w szkoach (oddziaach) dla mniejszoci narodowych i etnicznych
oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym, z zastrzeeniem ust. 3, naley dodatkowo
uwzgldni godziny na nauk jzyka mniejszoci
narodowej, etnicznej lub jzyka regionalnego
tygodniowo w wymiarze:
w szkole (oddziale) z nauczaniem w jzyku
mniejszoci narodowej, etnicznej lub jzyku regionalnym: (a) w klasach IIII szkoy podstawowej
14 godzin cznie, (b) w klasach IVVI szkoy
podstawowej i w gimnazjum 12 godzin cznie,
w szkole (oddziale), w ktrej zajcia edukacyjne s prowadzone w dwch jzykach: polskim
oraz jzyku mniejszoci narodowej, etnicznej lub
jzyku regionalnym, bdcym drugim jzykiem
nauczania rwnym tygodniowemu wymiarowi
godzin zaj z jzyka polskiego odpowiednio we
wszystkich klasach szkoy podstawowej, gimnazjum, zasadniczej szkoy zawodowej, trzyletniego
liceum oglnoksztaccego, trzyletniego liceum

profilowanego, czteroletniego technikum, dwuletniego uzupeniajcego liceum oglnoksztaccego
dla absolwentw zasadniczej szkoy zawodowej,
trzyletniego technikum uzupeniajcego dla absolwentw zasadniczej szkoy zawodowej,
w szkole (oddziale) z dodatkow nauk jzyka
mniejszoci narodowej, etnicznej lub jzyka regionalnego: (a) w szkole podstawowej, gimnazjum,
trzyletnim liceum oglnoksztaccym, trzyletnim liceum profilowanym, czteroletnim technikum, dwuletnim uzupeniajcym liceum oglnoksztaccym
dla absolwentw zasadniczej szkoy zawodowej,
trzyletnim technikum uzupeniajcym dla absolwentw zasadniczej szkoy zawodowej 3 godzin,
(b) w zasadniczych szkoach zawodowych, w tym
w szkoach specjalnych rwnym tygodniowemu
wymiarowi godzin zaj z jzyka polskiego w danym
roku szkolnym. Godziny do dyspozycji dyrektora
szkoy mog by przeznaczone na:
okresowe lub roczne zwikszenie liczby godzin
obowizkowych zaj edukacyjnych;
realizacj dodatkowych zaj edukacyjnych,
dla ktrych nie zostaa ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zaj
zosta wczony do szkolnego zestawu programw
nauczania, a w przypadku klas, w ktrych realizowana jest dotychczasowa podstawa programowa
ksztacenia oglnego take na realizacj dodatkowych zaj edukacyjnych z jzyka obcego,
jzyka mniejszoci narodowej, etnicznej lub jzyka
regionalnego, nieujtych w ramowym planie
nauczania dla danego etapu edukacyjnego, jeeli
wymiar godzin umoliwia realizacj podstawy
programowej ustalonej dla tych zaj;
nauczanie historii i geografi i kraju pochodzenia mniejszoci narodowych i dziedzictwa
kulturowego mniejszoci etnicznych w szkoach
z nauczaniem w jzyku mniejszoci narodowych,
etnicznych lub jzyku regionalnym.
[W powyszym akcie prawnym nie znajdujemy
wyranie wymiaru godzin w przypadku midzyszkolnych zespow nauczania. Wydaje si, e szkoy
w jakich prowadzone s takie zajcia tratowa naley
jako szkoy z dodatkowym jzykiem mniejszoci.]
Z kolei Rozporzdzenie dotyczce organizacji
nauki dla mniejszoci wskazuje wyranie, e
nauczanie jzyka mniejszoci lub jzyka regionalnego w zespole midzyprzedszkolnym lub midzyszkolnym prowadzi si w wymiarze 3 godzin
tygodniowo. Z kolei dalej w Zasadach dotyczcych Warszawy uszczegowiono, e dodatkowo
burmistrz dzielnicy przyznaje w wymiarze nie
101
102

mniejszym ni 1 godzina na oddzia, godziny na

nauczanie historii i kultury oraz geografii pastwa,
z ktrego obszarem kulturowym utosamia si
mniejszo narodowa. Naley zwrci uwag, e
z wyej wymienionego Rozporzdzenia wynika,
e to Dyrektor decyduje, na co przeznaczy godziny
dodatkowe (moe zatem nie podj decyzji o ich
przeznaczeniu na nauk mniejszoci).
5. Formalne zasady prowadzenia zaj
Do szk, w ktrych prowadzona jest nauka dla
mniejszoci wprowadza si pewne dodatkowe regulacje w zakresie organizacji nauczania, z ktrych
najbardziej istotne zostay wymienione poniej:
obowizek prowadzenia odrbnego dziennika
zaj, zawierajcego te same zapisy, ktre zawiera
dziennik lekcyjny;
tre arkuszy organizacyjnych szk, gdzie
odbywa si nauczanie uczniw nalecych do
mniejszoci narodowych (m.in. obowizek wskazania liczby uczniw, liczb godzin dydaktyczno-wychowawczych przeznaczonych na nauk jzyka mniejszoci, nauk wasnej historii i kultury;
liczb etatw nauczycieli prowadzcych zajcia);
za opracowanie arkusza odpowiedzialny jest dyrektor szkoy;
obowizek umieszczenia w statucie szkoy,
w ktrej organizowana nauka jzyka, jak rwnie
nauka historii i kultury oraz geografii pastwa,
z ktrego obszarem kulturowym utosamia si
mniejszo narodowa i etniczna zasad organizacji
nauki. Kwesti treci statutu reguluje aktualnie
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej
w sprawie ramowych statutw publicznego
przedszkola oraz publicznych szk z dnia 21 maja
2001 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 624, ostatnio zmieniane
Rozporzdzeniem z dnia 9 lutego 2007). W chwili
obecnej trwaj prace nad projektem zmian, jakie
miayby dotyczy roku szkolnego 2012/2013. Aktualne Rozporzdzenie wskazuje na nastpujce
zasady:
Nazwa szkoy zawiera ewentualne okrelenie
innego ni polski jzyka nauczania w szkoach
z jzykiem nauczania mniejszoci narodowych
lub grup etnicznych oraz w szkoach dwujzycznych dla mniejszoci narodowych lub grup
etnicznych;
Statut szkoy okrela m.in. w szczeglnoci
organizacj oddziaw sportowych, oddziaw
mistrzostwa sportowego, oddziaw integracyjnych i oddziaw specjalnych oraz organizacj
nauczania jzyka mniejszoci narodowych lub
grup etnicznych, jeeli szkoa takie oddziay lub
nauczanie prowadzi;
Warunki organizowania ksztacenia, wychowania i opieki w oddziaach sportowych,

oddziaach mistrzostwa sportowego, oddziaach
integracyjnych i oddziaach specjalnych oraz organizacji nauczania mniejszoci narodowych lub
grup etnicznych okrelaj odrbne przepisy.
W odniesieniu do Warszawy w Zasadach wydanych przez Biuro Edukacji na rok 2011/2012
doprecyzowano, e statut szkoy powinien zawiera
(a) regulamin dziaania zespou midzyszkolnego
(jeli taki funkcjonuje w danej placwce), (b) zasady i tryb przyjmowania uczniw na nauk jzyka
mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz nauk
jzyka regionalnego, jak rwnie nauk historii
i kultury oraz geografii pastwa, z ktrego obszarem
kulturowym utosamia si mniejszo narodowa,
(c) zasady oceniania i klasyfikowania uczniw
uczszczajcych na wyej wymienione zajcia.
6. Podrczniki
Zgodnie z Rozporzdzeniem dotyczcym zasad
nauczania mniejszoci, nauczanie jzyka mniejszoci, jzyka regionalnego, wasnej historii i kultury oraz geografii pastwa, z ktrego obszarem
kulturowym utosamia si mniejszo narodowa,
odbywa si na podstawie programw nauczania
dopuszczonych do uytku w szkole przez dyrektora
szkoy oraz podrcznikw dopuszczonych do uytku szkolnego przez ministra waciwego do spraw
owiaty i wychowania. Jeeli chodzi o podrczniki
dla uczniw mniejszoci narodowych, kwesti t
reguluje Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczania do uytku w szkole
programw wychowania przedszkolnego i programw nauczania oraz dopuszczania do uytku szkolnego podrcznikw z dnia 8 czerwca 2009 r. (Dz.U.
Nr 89, poz. 730). W Rozporzdzeniu okrelono, e
podrcznik do nauczania historii i geografii przeznaczony dla mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz
spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym
powinien zawiera usystematyzowan prezentacj
treci nauczania z zakresu danego przedmiotu,
wykraczajcych poza zakres okrelony w podstawie
programowej ksztacenia oglnego. Podrcznik
wspomagajcy edukacj, zwany dalej podrcznikiem pomocniczym powinien spenia nastpujce
warunki: (a) poszerza wiedz z wybranego zakresu
ksztacenia, a w przypadku podrcznika przeznaczonego dla mniejszoci narodowej, (b) jest poprawny
pod wzgldem merytorycznym, dydaktycznym,
wychowawczym i jzykowym, w szczeglnoci:
uwzgldnia aktualny stan wiedzy naukowej, w tym
metodycznej, jest przystosowany do danego pozio-
mu ksztacenia, zwaszcza pod wzgldem stopnia

trudnoci, formy przekazu, waciwego doboru
poj, nazw, terminw i sposobu ich wyjaniania,
zawiera materia rzeczowy i materia ilustracyjny odpowiedni do przedstawianych treci nauczania, ma
logiczn konstrukcj; (c) zawiera zakres materiau
rzeczowego i materiau ilustracyjnego odpowiedni
do liczby godzin przewidzianych w ramowym planie
nauczania na edukacj wczesnoszkoln (ksztacenie
zintegrowane) lub nauczanie danego przedmiotu;
zawiera propozycje dziaa edukacyjnych aktywizujcych i motywujcych uczniw; (d) zawiera treci
zgodne z przepisami prawa, w tym ratyfikowanymi
umowami midzynarodowymi; (e) ma estetyczn
szat graficzn; (f) nie zawiera materiaw reklamowych innych ni informacje o publikacjach
edukacyjnych.
Podrczniki dopuszczone do uytku szkolnego
s wpisywane do wykazu:
podrcznikw przeznaczonych do ksztacenia
oglnego dla mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem
regionalnym;
podrcznikw pomocniczych przeznaczonych
do ksztacenia oglnego dla mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej
si jzykiem regionalnym.
Wydawca podrcznika wpisanego do wykazu
zamieszcza w podrczniku adnotacj: Podrcznik
dopuszczony do uytku szkolnego przez ministra
waciwego do spraw owiaty i wychowania i wpisany do wykazu podrcznikw przeznaczonych do
ksztacenia oglnego dla mniejszoci narodowych
i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym do nauczania... na podstawie
opinii rzeczoznawcw:... Etap edukacyjny... Typ
szkoy... Rok dopuszczenia....
Wydawca podrcznika pomocniczego wpisanego
do wykazu zamieszcza w podrczniku adnotacj:
Podrcznik dopuszczony do uytku szkolnego
przez ministra waciwego do spraw owiaty
i wychowania i wpisany do wykazu podrcznikw
pomocniczych przeznaczonych do ksztacenia
oglnego dla mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem
regionalnym do nauczania... na podstawie opinii
rzeczoznawcw:... Etap edukacyjny... Typ szkoy...
Rok dopuszczenia....
Warunkiem dopuszczenia do uytku szkolnego
podrcznika uzyskanie trzech pozytywnych opinii
sporzdzonych przez rzeczoznawcw, wskazanych
w Rozporzdzeniu. Rozporzdzenie nie wyrnia
odrbnej procedury zatwierdzania podrcznikw
do nauki jzyka mniejszoci. Wydaje si, e w tym
zakresie zastosowanie znajduj oglne przepisy

dotyczce zatwierdzania podrcznikw do nauki
jzykw nowoytnych.
7. Kadra nauczycielska
Zatrudnianie nauczycieli nauki mniejszoci
odbywa si zgodnie z zapisami 13 Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12
marca 2009 r. w sprawie szczegowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz okrelenia
szk i wypadkw, w ktrych mona zatrudni
nauczycieli niemajcych wyszego wyksztacenia
lub ukoczonego zakadu ksztacenia nauczycieli.
Nauczyciele prowadzcy zajcia w grupach, oddziaach, przedszkolach lub szkoach umoliwiajcych
uczniom podtrzymanie tosamoci narodowej,
etnicznej i jzykowej powinni posiada:
kwalifi kacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu lub danym
typie szkoy;
powinni zna jzyk danej mniejszoci narodowej, etnicznej lub jzyk regionalny, w ktrym naucza lub prowadzi zajcia (znajomo jzyka danej
mniejszoci narodowej lub etnicznej, potwierdza
si: (a) dyplomem ukoczenia studiw wyszych
na kierunku filologia w specjalnoci danego jzyka,
(b) dyplomem ukoczenia nauczycielskiego kolegium jzykw obcych w specjalnoci odpowiadajcej danemu jzykowi lub wiadectwem znajomoci
danego jzyka albo zawiadczeniem wydanym
przez organizacj spoeczn mniejszoci narodowej, etnicznej lub spoecznoci posugujcej si
jzykiem regionalnym. Nauczyciele s zatrudniani
na podstawie Karty Nauczyciela oraz wchodz
w skad rady pedagogicznej szkoy, w ktrej funkcjonuje grupa nauczania. Kwestie zatrudniania
nauczycieli nie bdcych obywatelami polskimi
reguluje Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad i warunkw zatrudniania
w szkoach i placwkach publicznych nauczycieli
nie bdcych obywatelami polskimi z dnia 30
padziernika 1992 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 432);
zatrudnienie nauczycieli nie bdcych obywatelami nastpuje wtedy, gdy taka potrzeba
wynika z organizacji nauczania w szkole, przede
wszystkim jednak na stanowiskach nauczycieli
jzykw obcych;
stosunek pracy z powyszymi nauczycielami
nawizuje si na podstawie umowy o prac na zasadach okrelonych w Karcie Nauczyciela i stosuje
si przepisy Karty Nauczyciela, chyba e umowy
midzynarodowe stanowi inaczej;
zatrudnienie wymaga zgody organu prowadzcego t szko;
103
104

przy zatrudnianiu nauczycieli nie bdcych

obywatelami polskimi organ wyraajcy zgod
na ich zatrudnienie moe odstpi od wymogw
kwalifikacyjnych, okrelonych w przepisach o kwalifikacjach nauczycieli w zakresie wyksztacenia
i przygotowania pedagogicznego tylko wtedy,
gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania
w szkole.
8. Zasady oceniania
Ocenianie uczniw z przedmiotw jzyka, historii i kultury mniejszoci narodowej odbywa si
na tych samych zasadach co pozostaych uczniw
w zakresie innych przedmiotw obowizkowych,
gdy zgoszenie ucznia na nauk powyszych
przedmiotw jest rwnoznaczne z zaliczeniem tych
przedmiotw do obowizkowych. Zasady te uregulowane s w Rozporzdzeniu Ministra Edukacji
Narodowej zmieniajce rozporzdzenie w sprawie
warunkw i sposobu oceniania, klasyfi kowania
i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach
publicznych z dnia 17 listopada 2010 r. (Dz.U.
Nr 228, poz. 1491). Szczegowe warunki i sposb
oceniania wewntrzszkolnego okrela statut szkoy,
z uwzgldnieniem przepisw rozporzdzenia.
Zasady organizacji nauki uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych
na rok szkolny 2011/2012 sporzdzone przez
Biuro Edukacji Urzdu m.st. Warszawy z dnia
25 marca 2011 r. nakadaj na Dyrektora szkoy,
w ktrej zorganizowany jest midzyszkolny lub
midzydzielnicowy zesp nauczania mniejszoci
obowizek wydania zawiadczenia, zgodnie ze
wzorem stanowicym zacznik do powyszych
Zasad zawierajce informacj o ocenie, jak
ucze uzyska z danego przedmiotu, informacj
o liczbie godzin zrealizowanych w ramach danego
przedmiotu, jak rwnie liczby godzin nieobecnoci ucznia. Informacja o ocenie powinna zosta
przekazana dyrektorowi szkoy macierzystej
(do ktrej ucze uczszcza) w terminie umoliwiajcym uwzgldnienie jej w klasyfi kacji rocznej. Dyrektor szkoy prowadzi rejestr wydanych
zawiadcze.
dziaalnoci zmierzajcej do ochrony, zachowania

i rozwoju tosamoci kulturowej mniejszoci;
rodkami wspierajcymi mog by w szczeglnoci
dotacje celowe lub podmiotowe m.in.
dziaalno instytucji kulturalnych, ruchu
artystycznego i twrczoci mniejszoci oraz imprez artystycznych majcych istotne znaczenie dla
kultury mniejszoci;
inwestycje suce zachowaniu tosamoci
kulturowej mniejszoci;
wydawanie ksiek, czasopism, periodykw
i drukw ulotnych w jzykach mniejszoci lub w jzyku polskim, w postaci drukowanej oraz w innych
technikach zapisu obrazu i dwiku;
wspieranie programw telewizyjnych i audycji
radiowych realizowanych przez mniejszoci;
ochron miejsc zwizanych z kultur mniejszoci;
dziaalno wietlicow;
prowadzenie bibliotek oraz dokumentacji ycia
kulturalnego i artystycznego mniejszoci;
edukacj dzieci i modziey realizowan w rnych formach;
propagowanie wiedzy o mniejszociach;
inne programy realizujce powysze cele oraz
wspierajce integracj obywatelsk mniejszoci.
Powysze dotacje przyznawane s z czci
budetu pastwa, ktrej dysponentem jest minister
waciwy do spraw wyzna religijnych oraz mniejszoci narodowych i etnicznych i mog by udzielane z pominiciem otwartego konkursu ofert.
czna kwota dotacji przyznanych w kolejnych
latach na dofi nansowanie inwestycji, o ktrych
mowa powyej, niepochodzcych z budetu Unii
Europejskiej, nie moe by wysza ni 90% planowanej wartoci kosztorysowej inwestycji.
rodkami wspierajcymi powysz dziaalno
mog by rwnie rodki przekazywane z budetu
jednostki samorzdu terytorialnego organizacjom
lub instytucjom, realizujcym zadania suce
ochronie, zachowaniu i rozwojowi tosamoci
kulturowej mniejszoci.
Dotacje podmiotowe mog otrzymywa organizacje mniejszoci lub majce istotne znaczenie
dla kultury mniejszoci instytucje kulturalne.
9. Finansowanie nauki dla mniejszoci

Zasady oglne
Oglne zasady dotyczce finansowania dziaa
wspierajcych podtrzymywanie tosamoci narodowej wynikaj wprost z Ustawy o mniejszociach
narodowych i etnicznych i s nastpujce:
Organy wadzy publicznej s obowizane podejmowa odpowiednie rodki w celu wspierania
Subwencja owiatowa
Kwestie finansowania nauki mniejszoci uregulowane s w Rozporzdzeniu Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie
sposobu podziau czci owiatowej subwencji
oglnej dla jednostek samorzdu terytorialnego
w roku 2011 (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2010). Co do
zasady subwencja owiatowa dzielona jest midzy
samorzdy na podstawie algorytmu. Punktem wyjcia do obliczenia jest kwota bazowa na dany rok
na kadego ucznia. Kwoty, jakie dostaj samorzdy,
s pochodn kwoty bazowej i liczby uczniw na
danym terenie. Ze wzgldu na specyfik niektrych
szk, samorzdw oraz potrzeb uczniw kwota
bazowa moe by zwikszana o mnoniki, tzw.
wagi (P). Dwie z nich dotycz uczniw z mniejszoci narodowych, etnicznych lub posugujcych
si jzykiem regionalnym.
Zgodnie z jedn z tych wag (P-9) kwota bazowa
na ucznia nalecego do mniejszoci wzrasta
o dodatkowe 20 proc., jeli uczy si on w duej
szkole. Wedug innej z wag (P-10) kwota bazowa
zwikszona jest o dodatkowe 150 proc., jeli uczy
si on w maej szkole (w szkole podstawowej do
84 uczniw, w gimnazjum lub szkole ponadgimnazjalnej do 42 uczniw).
Z uwagi na to, e subwencja udzielana jest na
jednego ucznia z punktu widzenia finansw publicznych istotna jest procedura pozwalajca na
weryfi kacj liczby dzieci korzystajcych z zaj
w obrbie podlegajcym danej jednostce terytorialnej prowadzcej szko.
Religia poza szko

jeeli w przedszkolu lub szkole na nauk religii
danego wyznania lub wyzna wsplnie nauczajcych zgosi si mniej ni siedmiu uczniw (wychowankw), organ prowadzcy przedszkole lub
szko, w porozumieniu z waciwym kocioem
lub zwizkiem wyznaniowym, organizuje nauk
religii w grupie midzyszkolnej lub w pozaszkolnym (pozaprzedszkolnym) punkcie katechetycznym. Liczba uczniw (wychowankw) w grupie
lub punkcie katechetycznym nie powinna by
mniejsza ni trzy;
jeeli w grupie midzyszkolnej lub pozaszkolnym (pozaprzedszkolnym) punkcie katechetycznym uczestnicz uczniowie szk (wychowankowie
przedszkoli) prowadzonych przez rne organy,
organy te ustalaj, w drodze porozumienia, zasady
prowadzenia grup lub punktw katechetycznych;
w szczeglnie uzasadnionych przypadkach
organ prowadzcy przedszkole lub szko, w ramach posiadanych rodkw, moe na wniosek
kocioa lub zwizku wyznaniowego zorganizowa nauczanie religii danego wyznania w sposb
odmienny ni powyej.
C. Zasady dotyczce nauki religii
Obowizek zapewnienia opieki

Szkoa jest obowizana zapewni w czasie
trwania lekcji religii lub etyki opiek lub zajcia
wychowawcze uczniom, ktrzy nie korzystaj
z nauki religii lub etyki w szkole.
Zgodnie z art. 12 Ustawy o owiacie, nauk

religii organizuj w ramach planu zaj publiczne
przedszkola, szkoy podstawowe i gimnazja na
yczenie rodzicw. Szczegowe zasady organizacji
nauki religii w szkoach reguluje Rozporzdzenie
Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw
i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkoach z dnia 14 kwietnia
1992 r. (Dz.U. Nr 36, poz. 155).
Zajcia religii organizowane s w oparciu o nastpujce zasady:
Religia w szkole
zajcia religii s organizowane dla grupy nie
mniejszej ni siedmiu uczniw danej klasy lub
oddziau (wychowankw grupy przedszkolnej),
a w przypadku mniejszej liczby uczniw w klasie
lub oddziale (wychowankw w grupie) lekcje
religii w przedszkolu lub szkole powinny by
organizowane w grupie midzyoddziaowej lub
midzyklasowej;
dopuszcza si nieodpatne udostpnianie sal
lekcyjnych na cele katechetyczne, w terminach
wolnych od zaj szkolnych, kocioom i zwizkom wyznaniowym rwnie nie organizujcym
nauczania religii w ramach systemu owiatowego;
Program nauczania
Nauczanie religii odbywa si na podstawie
programw opracowanych i zatwierdzonych przez
waciwe wadze kociow i innych zwizkw
wyznaniowych i przedstawionych Ministrowi
Edukacji Narodowej do wiadomoci. Te same zasady stosuje si wobec podrcznikw do nauczania
religii.
Nauczyciele religii
W szkole lekcje religii prowadzi katecheta,
ktry jest zatrudniany przez szko na podstawie
imiennego pisemnego skierowania do danego
przedszkola lub szkoy, wydanego przez waciwe
wadze zwierzchnie danego kocioa lub zwizku
wyznaniowego.
Gdy lekcje religii prowadzone s w grupie
midzyszkolnej lub pozaszkolnym (pozaprzedszkolnym) punkcie katechetycznym katecheta jest
zatrudniany przez dyrektora szkoy lub przedszkola wskazanego przez organ prowadzcy lub
przez organ wskazany w porozumieniu pomidzy
rnymi organami.
105
106

Zatrudnienie nauczyciela religii nastpuje

zgodnie z Kart Nauczyciela. Nauczyciel religii
wchodzi w skad rady pedagogicznej szkoy, nie
przyjmuje jednak obowizkw wychowawcy
klasy.
Kwalifikacje zawodowe nauczycieli religii
okrelaj wadze zwierzchnie kociow lub innych
zwizkw wyznaniowych w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej.
Nauczyciel religii uczcy w grupie midzyklasowej (midzyoddziaowej), midzyszkolnej
oraz w punkcie katechetycznym ma obowizek
prowadzi odrbny dziennik zaj, zawierajcy te
same zapisy, ktre zawiera dziennik szkolny.
Nauczyciel religii ma prawo do organizowania
spotka z rodzicami swoich uczniw rwnie
poza wyznaczonymi przez szko lub przedszkole
zebraniami oglnymi, wczeniej ustalajc z dyrektorem szkoy lub przedszkola termin i miejsce
planowanego spotkania.
Wymiar godzin religii
Nauka religii odbywa si w wymiarze dwch
zaj tygodniowo. Wymiar lekcji religii moe by
zmniejszony jedynie za zgod wadz zwierzchnich
kociow i innych zwizkw wyznaniowych.
Oceny
Ocena z religii lub etyki umieszczana jest na
wiadectwie szkolnym bezporednio po ocenie ze
sprawowania.
W celu wyeliminowania ewentualnych przejaww nietolerancji nie naley zamieszcza informacji, na zajcia z jakiej religii ucze uczszcza.
Ocena z religii nie ma wpywu na promowanie
ucznia do nastpnej klasy.
Ocena z religii (etyki) jest wystawiana wedug
skali ocen przyjtej w danej klasie.
W przypadku nauki poza szko uczniowie
otrzymuj ocen z religii/etyki na wiadectwie
wydawanym przez szko, do ktrej uczszczaj,
na podstawie zawiadczenia katechety lub nauczyciela etyki.
Zwolnienie na rekolekcje
Uczniowie uczszczajcy na nauk religii uzyskuj trzy kolejne dni zwolnienia z zaj szkolnych
w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych, jeeli
religia lub wyznanie, do ktrego nale, nakada na
swoich czonkw tego rodzaju obowizek. Piecz
nad uczniami w tym czasie zapewniaj katecheci.
Szczegowe zasady dotyczce organizacji s przedmiotem odrbnych ustale midzy organizujcymi
rekolekcje a szko.
O terminie rekolekcji dyrektor szkoy powinien by powiadomiony co najmniej miesic

wczeniej.
Jeeli na terenie szkoy prowadzona jest nauka religii wicej ni jednego wyznania, kocioy
i zwizki wyznaniowe powinny dy do ustalenia
wsplnego terminu rekolekcji wielkopostnych.
Rozporzdzenie okrela rwnie moliwoci
wybrania zamiast religii etyki, a take zasady
wizytowania lekcji religii.
D. Szczegowe zasady nauczania
cudzoziemcw
Uprawnienie podstawowe w zakresie owiaty
Nauczanie cudzoziemcw w Polsce reguluje
art. 94a Ustawy o systemie owiaty. Bez wzgldu na
status prawny i podstaw pobytu dziecko kadego
cudzoziemca moe uczszcza na warunkach
dotyczcych obywateli polskich do:
przedszkola,
szkoy podstawowej i
gimnazjum
szkoy ponadgimnazjalnej do ukoczenia
18 roku lub do ukoczenia szkoy ponadgimnazjalnej.
Z kolei uczszczanie dziecka do szk policealnych, publicznych szk artystycznych,
publicznych zakadw ksztacenia nauczycieli
i publicznych placwek na warunkach takich
samych jak obywatele polscy dotyczy wycznie
krgu cudzoziemcw enumeratywnie wymienionych w Ustawie o systemie owiaty. Wrd nich
mona wymieni m.in.:
osoby, ktrym udzielono zezwolenia na
osiedlenie si na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej;
osoby posiadajce wan Kart Polaka;
osoby, dla ktrych uprawnienie takie wynika
z umw midzynarodowych;
osoby posiadajce zgod na pobyt tolerowany;
osoby, ktrym udzielono ochrony uzupeniajcej oraz czonkowie ich rodzin;
osoby korzystajce z ochrony czasowej na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Osoby spoza powyszego krgu mog korzysta
w powyszych formach ksztacenia jako (a) stypendyci albo (b) na warunkach odpatnoci.
Uprawnienia dodatkowe w zakresie owiaty
dotyczcej podstawowego programu nauczania
Wrd dodatkowych uprawnie mona wymieni prawo do:
dodatkowej, bezpatnej nauki jzyka polskiego

dla cudzoziemcw podlegajcym obowizkowi
szkolnemu; tak dodatkow nauk organizuje
organ prowadzcy szko;
do pomocy udzielanej przez osob wadajc
jzykiem kraju pochodzenia, zatrudnion w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora
szkoy (maksymalnie do 12 miesicy);
prawo do korzystania z dodatkowych zaj wyrwnawczych w zakresie przedmiotw nauczania
organizowanych przez organ prowadzcy szko
(maksymalnie do 12 miesicy).
Nauka jzyka i kultury kraju pochodzenia
W Ustawie o systemie owiaty znajduje si ust.
5 do art. 94a, ktry reguluje kwesti nauczania
cudzoziemcw jzyka i kultury kraju pochodzenia.
Zgodnie z brzmieniem tego przepisu:
dla osb niebdcych obywatelami polskimi,
podlegajcych obowizkowi szkolnemu, placwka
dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia dziaajca w Polsce albo stowarzyszenie
kulturalno-owiatowe danej narodowoci mog
organizowa w szkole, w porozumieniu z dyrektorem szkoy i za zgod organu prowadzcego, nauk
jzyka i kultury kraju pochodzenia.
W powyszym zakresie szkoa jest wycznie
zobowizana do nieodpatnego udostpnienia
pomieszcze i pomocy dydaktycznych. Ustawa
zawiera delegacj dla Ministra do spraw owiaty
do okrelenia szczegw przyjmowania cudzoziemcw do szk i organizowania nauki jzyka
i kultury kraju pochodzenia.
W oparciu o powysz delegacj minister do
spraw owiaty wyda Rozporzdzenie w sprawie
przyjmowania osb niebdcych obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szk, zakadw
ksztacenia nauczycieli i placwek oraz organizacji
dodatkowej nauki jzyka polskiego, dodatkowych
zaj wyrwnawczych oraz nauki jzyka i kultury
kraju pochodzenia z dnia 1 kwietnia 2010 r. (Dz.U.
Nr 57, poz. 361; wejcie w ycie 17.04.2010), w ktrym doprecyzowano nastpujce kwestie:
Organizowanie nauki moe odbywa si, jeeli
do udziau w tym ksztaceniu zostanie zgoszonych
w (a) szkole podstawowej i gimnazjum co najmniej 7 cudzoziemcw; (b) w szkole artystycznej
co najmniej 14 cudzoziemcw;
czny wymiar godzin nauki jzyka i kultury
kraju pochodzenia cudzoziemcw nie moe by
wyszy ni 5 godzin lekcyjnych tygodniowo;
Dyrektor szkoy ustala dni tygodnia i godziny,
w ktrych moe odbywa si w szkole nauka jzyka
i kultury kraju pochodzenia cudzoziemcw;
Prowadzon w dniu wejcia w ycie rozporzdzenia dodatkow nauk jzyka polskiego oraz
nauk jzyka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemcw naley prowadzi w sposb okrelony
w dotychczasowych przepisach do zakoczenia
roku szkolnego 2009/2010 (w poprzednim Rozporzdzeniu z dnia 4 padziernika 2001 r. jedyna
rnica w porwnaniu do Rozporzdzenia z 2010 r.
odnoszca si do tego zagadnienie to wczesny
wymg zgoszenia si do nauczania 15 osb dla
wszystkich rodzajw szk).
Rozrnienie praw mniejszoci narodowych
oraz cudzoziemcw
Cay art. 94a zosta wprowadzony do Ustawy
o systemie owiaty Ustaw z dnia 21 grudnia
2000 r. o zmianie ustawy o systemie owiaty. Naley zauway, e art. 13 Ustawy o systemie owiaty
dotyczcy podtrzymywania tosamoci narodowej
uczniw i form nauczania kultury i nauki w swoim
podstawowym brzmieniu istnieje od pocztku
uchwalenia Ustawy, tj. od 1991 r., do ktrego wprowadzono w 2005 r. delegacj dla Ministra Edukacji
do uszczegowienia zasad organizacji nauki dla
mniejszoci narodowych i etnicznych (delegacja
ta pojawia si w zwizku z uchwaleniem Ustawy
o mniejszociach narodowych i pojcie mniejszoci narodowe pojawio si wwczas wyranie
w delegacji ustawowej). Stosujc interpretacj celowociow mona wywie, e od pocztku art. 13
rozumiany by jako przeznaczony dla uczniw polskich deklarujcych sw przynaleno do mniejszoci narodowej. Z kolei wprowadzenie zasady
korzystania z nauki w okrelonych szkoach przez
wszystkich cudzoziemcw na warunkach takich
samych jak obywatele i jednoczesne (a) wprowadzenie ust. 5 w cytowanym powyej w brzmieniu
(jakie obowizuje do dzi) i (b) nie wprowadzenie
adnych zmian do art. 13 prowadzi do wniosku, e
wszyscy cudzoziemcy (bez wzgldu na to, e ucz
si na warunkach takich jak obywatele), nauk
jzyka i kultury kraju pochodzenia mog pobiera
wycznie na zasadach okrelonych w ust. 5 art. 94a
tj. w formie zorganizowanej przez ambasad albo
stowarzyszenie (i adne obowizki Pastwa poza
udostpnieniem pomieszcze i pomocy dydaktycznych na Pastwie nie spoczywa). Za tak
interpretacj przejawia te fakt, e w momencie
wprowadzenia art. 94a w ramowych programach
nauczania bya ju przewidywana nauka jzyka,
historii i kultury mniejszoci (Rozporzdzenie
Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych
planw nauczania w szkoach publicznych z dnia
15 lutego 1999 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 128). Mona
107
108

domniemywa, gdyby racjonalny ustawodawca

zakada, e jzyk mniejszoci przewidziany w ramowych programach nauczania ma rwnie obj
cudzoziemcw nie wprowadziby ust. 5 do art. 94a
albo wprowadziby go w innym brzmieniu.
Pojcie na takich samych warunkach jak obywatele w odniesieniu do cudzoziemcw oznacza,
e (a) korzystaj oni ze wszystkich uprawnie,
jakie Ustawa przewiduje dla wszystkich obywateli (np. bezpatno nauki, moliwo uzyskania
stypendium) oraz (b) podlegaj obowizkom
takim jak obywatele (np. zasady przyjmowania do
szkoy). Moim zdaniem korzystanie przez cudzoziemcw z nauki na takich samych warunkach
jak obywatele nie zmienia jednak statusu cudzoziemca i uprawnienia wprost zarezerwowane
dla obywateli i wynikajce ze statusu nadanego
przez odrbne przepisy nie mog by rozszerzane
na cudzoziemcw. W programie nauczania przewiduje si nauczanie jzyka mniejszoci, ale jest
ono zarezerwowane dla mniejszoci narodowych
(czyli obywateli polskich deklarujcych swoj
przynaleno do danej mniejszoci). Intencj
zarwno Ramowej Konwencji, jak i Konstytucji,
Ustawy o mniejszociach narodowych jest objcie
ochron (w tym zwizan z dotacjami) obywateli
Pastwa, nalecych do mniejszoci. W raporcie
wyjaniajcym do Europejskiej Karty wskazuje
si, e Europejska Karta nie ma na celu ochrony
jzykw migrantw.
W omawianej sytuacji doszo to pewnego zbiegu
jzyka mniejszociowego w Polsce, do jakiego zalicza si jzyk ukraiski z jzykiem pochodzenia
rodzicw uczniw zgoszonych do szkoy, niemniej
moim zdaniem nie zmienia to statusu cudzoziemcw z Ukrainy i zasad nauczania jzyka i historii Ukrainy dla cudzoziemcw z Ukrainy.
IV. ARGUMENTY PRAWNE

I SYSTEMOWE PRZEMAWIAJCE
ZA UTRZYMANIEM WSPLNEJ
NAUKI DZIECI OBYWATELI
POLSKICH ORAZ OBYWATELI
UKRAINY UCZCYCH SI W POLSCE
Biorc pod uwag powyej opisany stan prawny,
istnieje due prawdopodobiestwo, e Biuro Edukacji m.st. Warszawy odmwi akceptacji argumentu, e nauka jzyka ukraiskiego i kultury Ukrainy
powinna odbywa si dla obu grup na jednakowych
zasadach, z uwagi na ogln zasad, e cudzoziemcy pobieraj nauk na takich samych zasadach jak
obywatele polscy. W zwizku z powyszym poniej
przedstawione zostan argumenty, jakie mogyby
by prb na utrzymanie wsplnego nauczania

pomimo formalnego rozdzielenia obu statusw.
A. Zasada zaufania do Pastwa
i zasada praw nabytych
Biorc pod uwag kontekst niniejszego opracowania, tj. e zesp nauczania jzyka i kultury
Ukrainy skadajcy si zarwno z obywateli polskich, jak i cudzoziemcw z Ukrainy dziaa ju od
2007 r.(!), mona stwierdzi, e dziaanie polegajce
na rozdzieleniu dzieci o rnym statusie w 2011 r.
naruszyo zasad zaufania do organu administracji,
jakim jest szkoa.
Z zasad oglnych Kodeksu postpowania administracyjnego wynika, e:
organy administracji publicznej powinny prowadzi postpowanie w sposb budzcy zaufanie
jego uczestnikw do wadzy publicznej;
organy administracji publicznej s obowizane
do naleytego i wyczerpujcego informowania
stron o okolicznociach faktycznych i prawnych,
ktre mog mie wpyw na ustalenie ich praw
i obowizkw bdcych przedmiotem postpowania administracyjnego. Organy czuwaj nad tym,
aby strony i inne osoby uczestniczce w postpowaniu nie poniosy szkody z powodu nieznajomoci
prawa, i w tym celu udzielaj im niezbdnych
wyjanie i wskazwek.
Jedn z podstawowych zasad demokratycznego
Pastwa oraz jednym z praw obywatelskich jest
zasada ochrony zaufania obywatela do Pastwa
(rozcigajce si te na cudzoziemcw). Zasada
ta opiera si na pewnoci prawa. Pewno prawa
powoduje, e dana osoba moe przewidywa
dziaania organw pastwa oraz planowa wasne dziaania. Cytujc Orzeczenie Trybunau
Konstytucyjnego z 2 marca 1993 r. (K. 9/92)
... zasada zaufania w stosunkach midzy obywatelem a pastwem przejawia si m.in. w takim
stanowieniu i stosowaniu prawa, by nie stawao si
ono swoist puapk dla obywatela i aby mg on
ukada swoje sprawy w zaufaniu, i nie naraa si
na prawne skutki, ktrych nie mg przewidzie
w momencie podejmowania decyzji i dziaa oraz
w przekonaniu, i jego dziaania podejmowane
pod rzdami obowizujcego prawa i wszelkie
zwizane z nimi nastpstwa bd take i pniej
uznane przez porzdek prawny.
W omawianej sytuacji naruszone zostay powysze zasady, z uwagi m.in. na fakt,
e pomimo braku zmiany podstawowych
przepisw regulujcych sprawy owiaty dla
mniejszoci wprowadzono zasady odmawiajce
uczniom z Ukrainy korzystania z nauki na dotychczasowych zasadach z uczniami bdcymi

obywatelami Polski;
informacja o wprowadzanych zmianach
zostaa przekazana rodzicom dopiero w dniu
rozpoczcia roku szkolnego.
Jednoczenie korzystanie z tych samych zasad
przez okres kilku lat spowodowao niejako przyznanie pewnych praw podmiotowych (prawo do
brania udziau w midzyszkolnym zespole nauczania poprzez wpisanie na list uczniw, przypomnijmy, e lista moe by zmodyfikowana wycznie
w przypadku rezygnacji z nauczania oraz e raz
zoone zgoszenie woli uczestniczenia w zajciach
obejmuje cay okres nauki w szkole). Zgodnie
z wypowiedzi Trybunau Konstytucyjnego nie
ma tutaj znaczenia, czy dane prawo podmiotowe
powstao z mocy ustawy, czy te zostao nabyte
w drodze indywidualnego aktu wadzy.
W zwizku z powyszym, naczelnym celem
organw administracji do spraw owiaty powinno
by podjcie wszelkich krokw i dziaania w dobrej
wierze, aby umoliwi wszystkim uczniom kontynuowanie nauki na dotychczasowych zasadach
(tj. wsplnie przez wszystkie dzieci bez wzgldu
na status).
B. Argumenty wynikajce
z przepisw midzynarodowych
Argumenty systemowe moemy znale w wikszoci aktw prawnych omawianych w niniejszym
opracowaniu. Poniej przedstawione zostan
obowizki Pastwa, w ramach ktrych jednym
z dziaa moe by wsplna nauka dzieci.
Europejska Karta Jzykw Regionalnych i Mniejszociowych
podejmowanie przez Pastwa zdecydowanego
dziaania promujcego jzyki regionalne lub mniejszociowe w celu ich ochrony,
podejmowanie przez Pastwo dziaa majcych na celu utrzymywanie i rozwijanie powiza,
w zakresach objtych Kart Europejsk, pomidzy
grupami korzystajcymi z jzyka regionalnego lub
mniejszociowego a innymi grupami w pastwie
korzystajcymi z jzyka uywanego w identycznej
lub podobnej formie, jak rwnie tworzeniu kontaktw kulturowych z innymi grupami w pastwie
uywajcymi rnych jzykw,
podejmowanie przez Pastwo dziaa polegajcych na promowaniu odpowiednich rodzajw
wymiany midzynarodowej, w zakresach objtych
Kart Europejsk, midzy jzykami regionalnymi
lub mniejszociowymi, ktre s uywane w iden-
tycznej lub podobnej formie w dwch lub wikszej

liczbie pastw,
przy okrelaniu swojej polityki wobec
jzykw regionalnych lub mniejszociowych
powinno Pastwa do uwzgldniania potrzeb
i ycze wyraanych przez grupy korzystajce
z tych jzykw,
w przypadku jzykw nieterytorialnych
charakter i zakres rodkw, ktre maj by zastosowane w celu realizacji Europejskiej Karty
powinny zosta ustalone w elastyczny sposb przy
uwzgldnieniu potrzeb i ycze oraz przy poszanowaniu tradycji i cech grup, ktre posuguj si
tymi jzykami,
podejmowanie dziaa zapewniajcych nauk
jzyka, historii i kultury, ktrej odpowiada dany
jzyk.
[Naley podkreli, e podstawowym celem Europejskiej Karty Jzykw Regionalnych i Mniejszociowych nie jest zapewnienie praw mniejszociom
narodowych (uznanym w danym Pastwie), ale
skupia si ona na promowaniu jzyka, jaki uywany
jest na terytorium Pastwa jako niewikszociowy
(patrz: tezy wskazane w Raporcie wyjaniajcym do
Europejskiej Karty). Przedmiotem niniejszej opinii
jest ochrona uczniw posugujcych si jzykiem
ukraiskim. Bez wzgldu na to jaka grupa spoecznociowa posuguje si tym jzykiem w Polsce nie
jest on jzykiem wikszoci i zasuguje na ochron
wskazan w Europejskiej Karcie. Ramowa Konwencja o ochronie mniejszoci narodowych i etnicznych
jest podstawowym dokumentem chronicym prawa
osb nalecych do mniejszoci. Z kolei Europejska
Karta wzmacnia ochron wszelkich grup posugujcych si jzykiem mniejszociowym.]
Ramowa Konwencja o ochronie mniejszoci
narodowych i etnicznych
Pastwo powinno podejmowa, tam gdzie
jest to waciwe, rodki w zakresie owiaty i bada
naukowych, w celu szerzenia wiedzy o kulturze,
historii, jzyku i religii ich mniejszoci narodowych
oraz wikszoci ludnoci.
Pastwo powinno umacnia ducha tolerancji
oraz dialog midzykulturowy i podejmowa skuteczne rodki w celu wspierania wzajemnego poszanowania, zrozumienia i wsppracy pomidzy
wszystkimi osobami yjcymi na ich terytoriach
niezalenie od ich tosamoci etnicznej, kulturalnej, jzykowej i religijnej, zwaszcza w zakresie
edukacji, kultury i rodkw przekazu.
Pastwo powinno stosowa postanowienia
Konwencji w dobrej wierze, w duchu zrozumienia
i tolerancji oraz w zgodzie z zasadami dobrego
109
110

ssiedztwa, przyjaznych stosunkw i wsppracy

pomidzy pastwami.
Konwencja o prawach dziecka
We wszystkich dziaaniach dotyczcych
dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki spoecznej, sdy, wadze
administracyjne lub ciaa ustawodawcze, spraw
nadrzdn bdzie najlepsze zabezpieczenie interesw dziecka.
Nauka dziecka [bez wzgldu na status] bdzie ukierunkowana m.in. na rozwijanie w jak
najpeniejszym zakresie osobowoci, talentw
oraz zdolnoci umysowych i fizycznych dziecka,
rozwijanie w dziecku szacunku dla praw czowieka
i podstawowych swobd, rozwijanie w dziecku
szacunku dla jego rodzicw, jego tosamoci kulturowej, jzyka i wartoci, dla wartoci narodowych
kraju, w ktrym mieszka dziecko, kraju, z ktrego
dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur.
Przy zaoeniu, e ocena aktualnego stanu
prawnego przez administracj ds. owiaty w Polsce
(Biuro Edukacji w Warszawie) doprowadziaby
do uznania, e w zakresie nauczania ukraiska
mniejszo narodowa w Polsce i cudzoziemcy
powinni by traktowani odrbnie poniej prba
rozwizania, jakie mogoby ewentualnie pomc
w utrzymaniu wsplnego nauczania. Rozwizanie
to nie znajduje wyranego umocowania w przepisach, ale wydaje si, e nie ma te przepisw wprost
zakazujcych tego typu rozwizanie.
C. Prba rozwizania umoliwiajcego
wsplne nauczanie nieobywateli
i obywateli polskich w zakresie jzyka
i historii Ukrainy
Zapis mgby mie nastpujc tre:
Rozdzia: Zasady dotyczce uczniw niebdcych obywatelami polskimi
1. Na takich samych warunkach jak obywatele
polscy do szkoy mog by przyjmowani uczniowie,
bdcy cudzoziemcami.
2. Szczegowe zasady przyjmowania cudzoziemcw do szkoy oraz uprawnienia dotyczce
dodatkowych zaj wyrwnawczych z jzyka
polskiego oraz nauki jzyka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemca uregulowane s w Ustawie o systemie owiaty z dnia 7 wrzenia 1991 r.
(Dz.U. Nr 95, poz. 425) oraz w Rozporzdzeniu
Ministra Edukacji Narodowej w sprawie przyjmowania osb niebdcych obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szk, zakadw
ksztacenia nauczycieli i placwek oraz organizacji
dodatkowej nauki jzyka polskiego, dodatkowych

zaj wyrwnawczych oraz nauki jzyka i kultury
kraju pochodzenia z dnia 1 kwietnia 2010 r. (Dz.U.
Nr 57, poz. 361).
3. Na podstawie art. 94 a ust. 5 Ustawy o systemie
owiaty, w Szkole moe odbywa si nauka jzyka
i kultury kraju, do ktrego przynaleno narodow deklaruje ucze pobierajcy nauk w Polsce
i niebdcy polskim obywatelem. Nauka taka
organizowana jest w porozumieniu z Dyrektorem,
na wniosek i przez placwk dyplomatyczn lub
konsularn albo stowarzyszenie kulturalno-owiatowe danej narodowoci (dalej jako Podmiot Zgaszajcy) pod warunkami wskazanymi w punkcie 4
poniej. Na potrzeby powyszego nauczania Szkoa
nieodpatnie udostpnia odpowiednie pomieszczenie w Szkole, a take nieodpatnie udostpnia
odpowiednie pomoce naukowe. Powysze zajcia
odbywaj si w wymiarze wnioskowanym przez
Podmiot Zgaszajcy, ale nie wicej ni pi godzin
tygodniowo. Dyrektor szkoy ustala dni tygodnia
i godziny, w ktrych moe odbywa si w Szkole
nauka jzyka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemcw przy uwzgldnieniu w miar moliwoci
organizacyjnych Szkoy wniosku Podmiotu
Zgaszajcego i dobra uczniw. Nauka odbywa
si wedug programu nauczania ustalonego przez
Podmiot Zgaszajcy.
4. Nauka jzyka i kultury kraju, do ktrego
przynaleno narodow deklaruje ucze, niebdcy obywatelem polskim moe odbywa si
pod nastpujcymi warunkami: (a) do udziau
w powyszym ksztaceniu zostanie zgoszonych
co najmniej siedmiu cudzoziemcw, (b) zgod na
organizowanie powyszych zaj Szkole wyrazi
organ prowadzcy Szko.
5. W zwizku z faktem, e w Szkole dziaa na
podstawie art. 13 Ustawy o systemie owiaty
Midzyszkolny Zesp Nauczania Mniejszoci
Ukraiskiej (dalej Zesp), organizowany przez
Szko dla obywateli polskich deklarujcych sw
przynaleno do mniejszoci ukraiskiej w Polsce
majc na wzgldzie postulaty dotyczce wspierania i promowania jzykw mniejszoci wynikajce
m.in. z Konwencji Ramowej o ochronie mniejszoci
narodowych z dnia 1 lutego 1995 r. (Dz.U. 2002
Nr 22, poz. 209), Europejskiej Karty jzykw regionalnych lub mniejszociowych z dnia 5 listopada
1992 r. (Dz.U. 2009 Nr 137, poz. 1121) oraz chcc
wpiera nauk jzyka ukraiskiego w Polsce i integracj rnych grup spoecznych posugujcych
si tym jzykiem Szkoa, na wniosek Podmiotu
Zgaszajcego i Rodzicw uczniw, pobierajcych
nauk w Polsce, bdcych obywatelami Ukrainy
lub obywatelami innych Pastw, ale deklarujcych

sw przynaleno do narodu ukraiskiego, a take
za zgod rady rodzicw Zespou moe zezwoli,
aby organizacja nauczania jzyka i kultury Ukrainy
dla tych uczniw odbywaa si w ramach Zespou.
Wwczas Dyrektor dopuci powyszych uczniw
do uczestniczenia w zajciach Zespou na zasadzie
wolnych suchaczy pod warunkiem dostpnoci
miejsc (tj. czna liczba uczcych si w Zespole
nie moe przekracza ____ osb, z uwzgldnieniem prawa pierwszestwa uczniw obywateli
polskich, nalecych do mniejszoci ukraiskiej
w Polsce). Wolny suchacz uczestniczy we wszystkich zajciach prowadzonych przez Zesp, uczy
si wedug tego samego programu nauczania
i podlega takim samym kryteriom oceniania jak
pozostali uczniowie, zobowizany jest on rwnie
przestrzega obowizujcego w Zespole porzdku
organizacyjnego. Rodzice uczniw wolnych suchaczy mog bra udzia w spotkaniach rodzicw
Zespou i korzystaj z prawa do gosu doradczego.
Wolny suchacz nie nabywa statusu przysugujcego uczniom nalecym do mniejszoci ukraiskiej
w Polsce i nie korzysta z praw przypisanych do tego
statusu, w tym m.in. nauczane w ramach Zespou
przedmioty nie s wliczane do przedmiotw
obowizkowych i ocena z tych przedmiotw nie
jest uwzgldniania na wiadectwie szkolnym,
wydawanym przez szko, w ktrej powyszy
wolny suchacz realizuje swj obowizek szkolny
w Polsce. Szczegowe zasady dotyczce organizacji
nauczania dla wolnych suchaczy w ramach Zespou ustalane s przez Podmiot Zgaszajcy i Szko
w odrbnej umowie.
W umowie pomidzy Podmiotem Zgaszajcym
a Szko naleaoby uwzgldni:
podstawy prawne zawarcia umowy;
procedur zgaszania uczniw;
zasady korzystania z pomieszcze i pomocy
dydaktycznych;
zasady bezpieczestwa przebywania w szkole
(kady z rodzicw mgby podpisa np. regulamin
przebywania w szkole);
zasady odpowiedzialnoci za uczniw w trakcie
zaj i przerw, w tym ubezpieczenie dzieci i pokrycie kosztw ubezpieczenia;
zasady dofinansowania nauczania dzieci lub
ewentualnej odpatnoci;
wzr zgody rodzicw na nauczanie w ramach
Midzyszkolnego Zespou Nauczania Mniejszoci
Ukraiskiej;
wzr owiadczenia rodzicw na zasady dotyczce statusu wolnego suchacza.
Z praktycznego punktu widzenia mona rozway wprowadzenie w odniesieniu do wolnych suchaczy odrbnego dziennika oraz wewntrznych
wiadectw (zawiadcze) na zakoczenie roku (np.
przygotowywanych przez ambasad).
V. KONKLUZJE
Podsumowujc powysze rozwaania mona
stwierdzi, co nastpuje:
1. Moim zdaniem, w oparciu o obowizujcy
stan prawny trudno bdzie broni tezy, e uczniowie nie posiadajcy obywatelstwa polskiego, a posiadajcy ukraiskie obywatelsko (lub jakiekolwiek
inne) maj taki sam status i uprawnienie w stosunku
do Pastwa polskiego w zakresie nauczania jzyka
ukraiskiego, historii i kultury Ukrainy. Wynika
to z faktu, e Ustawa o systemie owiaty rozdziela
oba statusy, a jednoczenie akty dotyczce dziaa
wspierajcych nauczanie uczniw deklarujcych
sw narodowo podkrelaj, e dziaania maj
by podejmowane na rzecz mniejszoci narodowych. Polska wprowadzia definicj mniejszoci
narodowej, do czego upowania rwnie Ramowa
Konwencja o ochronie mniejszoci narodowych
i etnicznych i do mniejszoci narodowych s zaliczani wycznie obywatele. Po przeanalizowaniu
drogi legislacyjnej art. 13 i art. 94a wydaje si, e
przepis art. 94a ust. 5 Ustawy o systemie owiaty
jest szczeglnym przepisem wobec art. 98 ust. 1.
Umowy bilateralne dotyczce wsppracy pomidzy Polsk a Ukrain w dziedzinie owiaty rwnie
skupiaj si na wymianie owiatowej i wspieraniu
mniejszoci polskiej na Ukrainie i mniejszoci
ukraiskiej w Polsce.
2. Na chwil obecn ewentualn, wyran podstaw do podjcia przez Polsk dalej idcych ni
wynikajce z krajowego ustawodawstwa krokw
na rzecz nieobywateli moe stanowi Europejska
Karta Jzykw Mniejszociowych i Regionalnych.
Karta zobowizuje do podejmowania dziaa na
rzecz promowania (nie tylko ochrony) jzykw
mniejszociowych (nie dotyczy ona wycznie
mniejszoci narodowych). W tym zakresie jednym
z dziaa moe by np. wsplne organizowanie
nauki dla osb pochodzcych z rnych grup
spoecznych posugujcych si jednym jzykiem,
dodatkowe dotacje na takie dziaania.
3. Biorc pod uwag aktualn sytuacj uczniw
w Midzyszkolnym Zespole Nauczania Mniejszoci Narodowych przy Szkole Podstawowej Nr 158
oraz obowizujce przepisy za problematyczne
i wymagajce zmian na poziomie Rozporzdzenia
jest kwestia uczestniczenia dzieci spoza Warszawy
111
112

w lekcjach w powyszej Szkole. Podczas gdy Ustawa

jako jedn z form organizacji nauczania wymienia
midzyszkolny zesp nauczania, nie wymieniajc,
pomidzy jakimi szkoami moe by taki zesp
zorganizowany, to Rozporzdzenie z 14 listopada
2007 r. doprecyzowuje procedur zgaszania dzieci,
wskazujc, e w pierwszej kolejnoci zgoszenie
skada si dyrektorowi szkoy, do ktrej dziecko
chodzi, a nastpnie w razie zbyt maej liczby
zgoszonych dzieci, zgoszenia s przekazywane
organowi prowadzcemu szko i ten organ organizuje zespoy. W Zasadach dotyczcych Warszawy
wskazano dalszy etap, tj. w razie zbyt maej liczby
dzieci na obszarze dzielnicy, organ przekazuje
kompetencj do organizacji midzydzielnicowych
zespow Dyrektorowi Biura Edukacji m.st. Warszawy. Nie istnieje zatem w przepisach procedura
zgoszenia dziecka spoza Warszawy do nauczania
w Warszawie. W chwili obecnej Ustaw o systemie
owiaty naley traktowa jako akt nadrzdny nad
Rozporzdzeniem i niewykluczajcy moliwoci
organizowania midzyszkolnych zespow pomidzy szkoami z rnych gmin lub powiatw
i postulowa o wprowadzenie do Rozporzdzenia
procedury organizowania takich midzygminnych
lub midzypowiatowych zespow. [Zapytanie w tej
kwestii powinno by zgoszone do Naczelnika Biura
Edukacji w Warszawie.]
4. Doprecyzowaniu w Rozporzdzeniu powinna
ulec kwestia procedury zgosze dzieci uczcych
si w szkoach niepublicznych. [Zapytanie w tej
5. Kwesti problematyczn jest rwnie kwestia uczestniczenia w zajciach nauki jzyka
ukraiskiego, historii i kultury Ukrainy przez
obywateli innych Pastw ni Ukraina (np. Litwa),
nalecych do mniejszoci ukraiskiej. Zgodnie
bowiem z przepisami, to ambasada Pastwa, ktrego obywatelem jest dana osoba albo organizacja
dotyczca danej narodowoci powinna zgosi
ucznia do szkoy. Powstaje pytanie, jak naley
rozumie w tym miejscu pojcie narodowoci
czy chodzi o organizacj np. litewsk, czy jeeli
obywatel Litwy naley do mniejszoci ukraiskiej

na Litwie to do nauki moe go zgosi organizacja
mniejszoci ukraiskiej w Polsce). Teoretycznie
istnieje moliwo, e ambasada np. Litwy zgosi
obywatela nalecego do mniejszoci ukraiskiej
do nauki ukraiskiego, gdy jako Pastwo te
zobowizana jest na mocy przepisw midzynarodowych chroni mniejszoci narodowe. Pytanie
to jednak pozostaje otwarte i wymaga szczegowego umwienia z ambasad kraju pochodzenia
ucznia (tj. kraju, ktrego jest obywatelem) lub ze
stowarzyszeniem. [Jednoczenie zapytanie w tej
6. W przypadku braku akceptacji argumentu,
e obywatele Ukrainy powinni by tak samo traktowani jak obywatele polscy rwnie w zakresie
nauczania ukraiskiego i historii Ukrainy, do
rozwaenia pozostaje prba wskazania rozwizania opisanego powyej. Rozwizanie to jednak
zakada, e obywatele Ukrainy nie bd mogli
korzysta z moliwoci umieszczenia na wiadectwie oceny z nauki jzyka ukraiskiego i historii
Ukrainy. Wydaje si, e w rozwaanej opcji dla
administracji ds. owiaty najbardziej problematyczna w utrzymaniu wsplnego nauczania jest
kwestia (a) odpowiedzialnoci za ucznia w trakcie
zaj (odpowiedzialno ta bdzie praktycznie
spoczywa na nauczycielu prowadzcym zajcia,
ale do rozwaenia s kwestie ubezpieczenie NW),
(b) prowadzenia odrbnego dziennika, (c) brak
moliwoci uwzgldniania ocen na wiadectwie
polskim. [Powysze kwestie powinny by omwione
z Naczelnikiem Biura Edukacji w Warszawie oraz
z Dyrektorem Szkoy pod ktem ich uwzgldnienia
w umowie pomidzy ambasad/stowarzyszeniem.
W celu uniknicia nagego wprowadzenia odpatnoci za zajcia, kwestia finansowania powinna by
rwnie przedmiotem rozmw.]
7. W celu uniknicia nieprzewidzianych zmian
organizacyjnych w zakresie nauczania religii
sugerowane jest potwierdzenie, czy wszystkie
formalnoci zwizane z organizacj punktu katechetycznego w Szkole Nr 158 s prawidowe.
Sprawa punktu w Bielsku Podlaskim
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130

Rzeczoznawcy MEN
Jzyk ukraiski (podrczniki)
1. mgr Stefan BE
Rekomendacja: Ukraiskie Towarzystwo
Nauczycielskie w Polsce
Adres do korespondencji:
ul. Polna 3, 19-520 BANIE MAZURSKIE
tel. (87) 615 73 84, 660 696 283
2. mgr ucja DROZD
Rekomendacja: Akademia Pomorska
w Supsku
Zesp Szk nr 2 im. T. Szewczenki,
ul. ymierskiego 27, 78-425 BIAY BR
tel. (94) 373 90 26
3. mgr Oksana ERDELI
Rekomendacja: Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Filologii Rosyjskiej UAM,
al. Niepodlegloci 4, 61-874 POZNA
tel. (61) 829 35 76, 665 336 567
e-mail: erdeli@amu.edu.pl
4. dr Jarosaw HRYCKOWIAN
Rekomendacja: Centrum Edukacji Nauczycieli
w Koszalinie
ul. Zubrzyckiego 1c m. 6, 75-437 KOSZALIN
tel. (94) 345 23 70
5. dr Grzegorz KUPRIANOWICZ
Rekomendacja: Ukraiskie Towarzystwo
Nauczycielskie w Polsce
Al. Racawickie 33/62, 20-049 LUBLIN
tel. (81) 534 10 24
6. prof. dr hab. Micha ESIW

Rekomendacja: Uniwersytet Marii CurieSkodowskiej
ul. Irydiona 6/67, 20-624 LUBLIN
7. mgr Anna MAZUR
w Supsku
Zesp Szk nr 2 im. T. Szewczenki,
ul. ymierskiego 27, 78-425 BIAY BR
tel. (94) 373 90 26
8. dr Bazyli NAZARUK
Rekomendacja: Uniwersytet Warszawski
ul. Bacha 30 m. 108, 02-743 WARSZAWA
tel. (22) 55 34 252, 507 587 314
9. mgr Marek SYRNYK
w Supsku
ul. Dolne Miasto 10/80, 78-600 WACZ
tel. (67) 258 98 87
fax (67) 387 16 29
e-mail: proswita@o2.pl
10. dr Boena ZINKIEWICZ-TOMANEK
Rekomendacja: Uniwersytet Jagielloski
os. Przy Arce 2/111, 31-845 KRAKW
tel. 691 702 479
e-mail: bozena_zinktomanek@poczta.onet.pl
Ridna Mowa
kwartalnik owiatowy
Ukraiskiego Towarzystwa
Nauczycielskiego w Polsce
Numer wydany przy wsparciu finansowym

Ministerstwa Edukacji Narodowej
Redakcja:
Irena Drozd (Biay Br) prezes UTN
Stefania Jawornicka (Zielona Gra)
Jarosaw Syrnyk (Wrocaw)
Andrzej Wtorski (Szczecin)
Maria Ste (Przemyl)
Tadeusz Karabowicz (Hola)
Marek Syrnyk (Wacz) redaktor
naczelny
Grzegorz Mucowski (Wacz) wydanie
internetowe
Maria Mandryk-Fil (Biay Br) korekta
jzykowa i stylistyczna
Krystyna Syrnyk (Wacz) sekretarz redakcji
Wsppracownicy:
Wadym Olifirenko (Donieck Ukraina)
dr Boena Zinkiewicz-Tomanek
(Krakw)
Waerij Sobko (Kijw Ukraina)
prof. Roman Drozd (Supsk)
esia Chrapywa-Szczur (Londyn
Kanada)
Opracowanie graficzne:
Teresa Oleszczuk
Korekta:
Katarzyna Se
Wydawca:
Zwizek Ukraicw w Polsce
Adres redakcji:
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
tel. (67) 258 98 87
e-mail: proswita@op.pl
http://www.interklasa.pl/portal/
dokumenty/r_mowa/
Nakad: 600 egz.

Przy wykorzystaniu materiaw,
konieczne jest wskazanie jako rda
kwartalnika Ridna Mowa
, .
,
:
Zesp Twrczy ZUwP
Redakcja Ridna Mowa
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
PKO BP /Wacz 28 1020 2847 0000 1702 0052 7382

Ridna Mowa 16

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Ridna Mowa 16

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

3

. 60- [2, 49].

1. ., : 3050- . (- ), 1995, 176 .

Ludno ukraiska zostaa przesiedlona

dokumentw PWRN i urzdw wojewdzkich,

Bieczyno, powiat gryficki. Jeden z pierwszych

Brak informacji okrelajcych dat zakoczenia

Bytw. Nie udao si precyzyjnie ustali daty

w roku szkolnym 1961/1962 uczszczao na lekcje 17 uczniw. Lekcje prowadzi J. Hawraniuk59,

Czachowo, powiat obeski. Po likwidacji szkoy

Dbrwka, powiat bytowski. Punkt rozpocz dziaalno w 1957 r. O punkcie udao si

Cierznie, powiat czuchowski. Punkt rozpocz

Szulhan (pniejszy dyrektor szkoy w Biaym

Ustalono tylko, e w roku szkolnym 1961/1962

Dolsko, powiat gryfiski. Punkt powoano

Gostkowo, powiat bytowski. Punkt dziaa

Drzewiany, powiat koszaliski. Punkt powoano

Gocino, powiat koobrzeski. Punkt powsta

Gozd, powiat koszaliski. Nie wiadomo, kiedy

Dusko, powiat obeski. Punkt powsta w roku

Dyminek, powiat szczecinecki. Nie wiadomo,

Grzyca, powiat gryficki. Brak informacji, kiedy

Gwda Wielka, powiat szczecinecki. Nie wiadomo,

zakoczy. Udao si ustali, e w roku szkolnym

Miastko. Nie wiadomo, kiedy punkt rozpocz

w roku szkolnym 1972/1973 uczszczao na lekcje

Modrzejewo, powiat bytowski. Punkt powsta

Parscko, powiat szczecinecki. Punkt powsta

Pawwko, powiat czuchowski. Punkt powsta

niuk175. Zakoczenie dziaalnoci punktu nastpio

w roku szkolnym 1987/1988 uczszczao 20

w roku szkolnym 1976/1977 uczszczao na

Wierzchocice, powiat stargardzki. Punkt

W. Cyba, Ksztatowanie si i uwarunkowania prawne

APSz. PWRN, sygn. 13648, k. 355, Sprawozdanie

A ZUwP Warszawa, Punkty nawczannia ukrajinkoji

M. Syrnyk, Szkolnictwo ukraiskie w wojewdztwie

AO ZUwP Koszalin, Wykaz szk z dodatkow nauk

kim i zespoach jzyka ukraiskiego wg stanu

APK. PWRN, sygn. 4585, k. 112, Sprawozdanie PPRN

ludnoci ukraiskiej; Ibidem, sygn. 822, Informacja

A ZUwP Warszawa, Punkty nawczannia ukrajinkoji

z zakresu zagadnie ludnoci ukraiskiej za II procze 1962, [bd].

1. Aronson E., Czowiek istota spoeczna, Warszawa

W pedagogice panuje osobliwe zamiowanie

i wrd naszej nacji (katolicy, ateici, jehowi, le

podkrela rwnie kulturowe, etniczne, rasowe

Od redakcji: Opinia przygotowana zostaa na

II. STAN FAKTYCZNY

Nauczanie w aktualnej formie odbywa si od

III. ANALIZA PRAWNA

kultury, nauki i owiaty z dnia 20 maja 1997 r.

dy do zachowania swojego jzyka, kultury

i etnicznej w Ustawie o mniejszociach narodowych i etnicznych z dnia 6 stycznia 2005 r. Ramowa

mona si zapozna w raporcie NIK z dnia 12 lipca

okrelonym terytorium pastwa przez obywateli

podejmowa starania zmierzajce do zapewnienia

Konwencja m.in. stanowi, e:

odsya wprost do przepisw Ustawy o systemie

co najmniej 7 dzieci; (b) w szkole podstawowej

lub jzyka regionalnego i (b) nauk wasnej historii

Dyrektora szkoy (tzw. obwodowej), w ktrej ucze

podtrzymywania poczucia tosamoci narodowej:

liceum oglnoksztaccego, trzyletniego liceum