ODBOR ZA IZRADU I IZDAVANJE MONOGRAFIJE

Predsjednik Odbra:

Mirza Salihspahi

lanovi Odbora: Mehmed Alibali, OsmanAti, Meho Bajramovi, Jakub Bakalovi, Boo Bileti, Svetozar Bujakovi,\Smail Divanefendic]\Omer Gluhi\ emsa
Gluhi-Mado, Srpko Gavrilovi, Nada Gosi, Savo Gui, Mukelefa Habibovi,
Nikola Herljevi, zamjenik predsjednika, Mehmedalija Huki, Osman lbrahimovi, Sejfulah Ibriimovi,\ Mehmed Imamomc] Omer Jaramovi, Rifat Kari Moi,
efket Kunosi, Mahmut Mekovi Maan, Tasim Muharemagi, dr Vera Mujbegovi, Abdulah Mujezinovi, Muharem Mustaevi, Muhsin Nali,\Pantelija Nekovi,\{Mehmed Omeraevi, | Lazar Peri, Rade Peri, Franjo Peti, Mehmed Piri, 1 Boko Popovi Popac,| Rizo Sejdinovi, Omer Srabovi, Marko Sljepi, Hamdija Subai, Salih Suljetovi, Neda Vilovi-Kerec, Mio Voki, Slobodan Voki,
efkija Vrabac.
SEKRETARIJAT ODBORA
Rukovodioci Sekretarijata:

Pantelija Nekovi, Mehmed Alibali.

lanovi Sekretarijata: Boo Bileti, | Smail Divanefendic,] emsa Gluhi-Mado,

Nikola Herljevi, Rifat Kari Moi, Franjo Peti, Mehmed Piri, Omer Srabovi,
Slobodan Voki.
REDAKCIJA
Rukovodilac Redakcije: Muhsin Nali
lanovi Redakcije: Sakib ati,\ Smail Divanefendi,\ Nada Gosi, Sejfulah Ibriimovi, mr Azem Koar, dr Vera Mujbegovi, Rizo Sejdinovi, | Sabrija aran,
Neda Vilovi-Kerec, Mio Voki.
UREDNITVO
Rukovodilac Urednitva:
lanovi Urednitva:
Panjevi.

mr Azem Koar

Mehmed Alibali, Sakib ati, Mirza Salihspahi, Nikola

RECENZENTI
prof. Marija ubrilo, dr Vera Mujbegovi, dr Boko Todorovi
LEKTOR
mr Nedad Pai
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK
mr Azem Koar

TUZLANSKI
NARODNOOSLOBODILAKI
PARTIZANSKI
ODRED
i

Tuzla, 1988. godine

Iskoristio sam ovu priliku da zajedno s mojim

drugovima doem u Tuzlu koja se u toku narodnooslobodilake borbe zaista ponijela onako kako
se pristoji gradu koji gaji slobodarske tradicije.
(...) Doao sam u isto vrijeme da vam zahvalim
na svemu onome to ste za nau zajedniku borbu
uinili u toku velikog oslobodilakog rata. Moram
da kaem da grad Tuzla zaista zauzima jedno od
prvih mjesta po svom patriotskom i rodoljubivom
dranju u toku oslobodilakog rata. Znam da je
grad Tuzla dao u ovoj oslobodilakoj borbi velike
rtve i u ljudima i u materijalnim bogatstvima.
Ali, vi znate da su te rtve bile potrebne i da nisu
bile uzaludne. Mi danas uivamo plodove te velike borbe. (...)
(...) Drugovi i drugarice, u tome je sutina, u bratstvu i jedinstvu. Bratstvo i jedinstvo ne sastoji
se kod nas od raznih parola, nego se ispoljava u
svakodnevnom ivotu. Ono se ispoljava na svakom koraku i u svakoj drugoj federalnoj jedinici i
ono je za nas najvanije. uvajte bratstvo i jedinstvo! Ne dajte da vam ga neko narui! Ono nas je
kotalo skupo i zato ne dozvolimo da date rtve
budu uzaludne. uvajmo ga kao zjenicu oka svoga! Ono nam je potrebno ne samo danas, nego i
sutra. Ono e biti potrebno kroz deset godina, ono
e biti potrebno vijekovima, dok postoje nai narodi. (...)
(Iz govora Josipa Broza Tita u Tuzli 27. septembra 1946. godine)

RIJE

REDAKCIJE

Pojava knjige o Tuzlanskom narodnooslobodilakom partizanskom odredu rezultat je viegodinjeg rada Odbora formiranog od strane
Optinske konferencije SSRN Tuzla 1985. godine, a naroito njegovih tijela: Sekretarijata, Redakcije i Urednitva i angaovanja brojnih saradnika za njenu pripremu i izdavanje. Ideju o
izdavanju ove publikacije dali su preivjeli borci
Odreda, pa se nakon formiranja Odbora i njegovih tijela, pristupilo konkretnom definisanju sadraja knjige izradom odgovarajueg Projekta.
Odlueno je da se ova publikacija sastoji od
uvodnog dijela, zatim od osnovne teme kao i istoriografskog prikaza borbenog puta, sjeanja boraca, te spiska svih boraca Odreda, s tim da se
pojedini sadraji ilustruju sauvanim faktografskim materijalom. Htjelo se time da se, bar u
najznaajnijim pitanjima, opie borbeni put Odreda i istakne njegov doprinos u borbi protiv
okupatora i kvislinga svih boja. Ovo posebno
zbog toga to o Odredu do sada gotovo uopte nije
pisano te ova knjiga, koja je uraena u formi
spoja monografije i zbornika, predstavlja prvi
pokuaj takve vrste.
Tuzlanski NOP odred nastao je krajem
oktobra 1943. godine u osloboenoj Tuzli, u vrijeme velikog uspjeha snaga NOP-a i jedinica
NOVJ na podruju tuzlanske oblasti i ire. To je
bila prva partizanska jedinica koja je nosila ime
grada iz kojeg je u toku rata oko 5.000 boraca

stupilo u jedinice NOVJ. U vrijeme izraene politike diferencijacije meu stanovnitvom tuzlanske oblasti trebalo je da Odred prevashodno
podstakne istu putem politikog djelovanja na terenu te da obavlja odgovarajue vojnike zadatke, drugim rijeima da bude spona izmeu isto
operativnih jedinica NOVJ i naroda, odnosno
snaga NOP a tuzlanske oblasti. Kako je teklo izvrenje tih zadataka moe se umnogome saznati
iz ove knjige, to je i osnovni cilj njenog nastanka.
Odred se gotovo istovremeno nakon na
putanja Tuzle suoio sa tekim iskuenjima.
Kao neiskusna jedinica, sastavljena od gotovo
iskljuivo do tada neiskusnih ratnika, podnio je
velike rtve u toku este ofanzive dok se nalazio
na lijevoj strani rijeke Spree. I tek to se prelaskom na podruje Srebrenika Odred vojniki sredio i poeo da ostvaruje svoje zadatke, naao se
na udaru sedme neprijateljske ofanzive kada je
pretrpio i najtee gubitke. Sveo se na svega dvadesetak boraca koji su po zadatku taba 3. korpusa ostali na terenu Srebrenika radi obavjetajnih zadataka. U toku ljeta 1944. godine Odred je
prebrodio krizu, narastao na nekoliko stotina
boraca, tako da su iz njega popunjavane mnoge
brigade. Konanim osloboenjem Tuzle Odred je
reorganizovan, a potom stalno popunjavan novim borcima tako da je postao jaka partizanska
jedinica, dobro naoruana, kadrovski osposobljena za izvrenje svih borbenih zadataka. estoke borbe Odred je vodio, zajedno sa drugim jedinicama NOVJ, sa etnikom grupacijom Drae
Mihailovia za odbranu Tuzle decembra 1944.
godine, a potom na podruju Ozrena i drugdje sa
etnicima, ustaama, zelenim kadrom i drugim
neprijateljskim formacijama. Uzeo je uea i u
borbama za osloboenje Sarajeva. Rasformiran
je u prvoj polovini maja 1945. godine, kao i svi
drugi NOP odredi.
Istoriografskim tekstom autora Zlatka
Lukia i Stanoja Nikolia, obuhvaene su sve

znaajnije aktivnosti Odreda - od njegovog nastanka do ras formiranja. Usljed nedostatka arhivske grade period izmeu prvog i konanog osloboenja Tuzle prikazan je neto povrnije, ali
je zato o borbenoj aktivnosti Odreda u periodu
od septembra 1944. godine do kraja rata iznijeto
obilje podataka iz originalne arhivske grade,
koji argumentovano govore o vojnikom i politikom djelovanju ove jedinice, koja postaje i vojniki jaka i operativna ali i politiki zrela, aktivna i uticajna snaga koja sa svim drugim djeluje
u pravcu daljeg razmaha snaga NOP-a. Pored
toga, u tekstu o borbenom putu Odreda dato je
mnotvo podataka o personalnom sastavu u etama i bataljonima Odreda, partijsko-politikoj i
kulturnoj djelatnosti, o pozadinskoj slubi i slino, to itaocu upotpunjuje sliku ukupnog stanja
i djelovanja. Pozitivno miljenje i ocjenu o ovom
tekstu dala su i sva tri recenzenta.
Posebno poglavlje u knjizi ine sjeanja
neposrednih uesnika i aktera dogaaja - boraca i rukovodilaca Odreda. Ista se odnose na gotovo sve oblike ratnog ivota jedinica: na borbena djejstva i akcije Odreda i njegovih dijelova,
na aktivnosti, snalaljivosti i umijee, pa i podvige pojedinih boraca i starjeina u raznim akcijama i na razliitim zadacima, na rad i aktivnost
partijske i skojevske organizacije i njenih lanova, na organizaciju i rad obavjetajne, sanitetske
i kurirske slube, na kulturno-prosvjetni rad, uspostavljanje partizanskih veza i kanala izmeu
osloboene i neosloboene teritorije, na politiko
djelovanje u narodnim masama itd. Na taj nain
sjeanja dopunjavaju istoriografski tekst i upotpunjavaju ukupnu sliku o dogaajima i ljudima.
Redakcija i Urednitvo su nastojali da obezbijede raznovrsnost tema i aspekata o kojima se u
sjeanjima govori kako bi se izbjegla suvina ponavljanja o pojedinim dogaajima, odnosno
praznina i nedoreenost o drugima. Zbog toga su
bili prinueni da neka sjeanja skrauju, da izostavljaju odreene dijelove i ine druge inter-

vencije. Jedan broj planiranih tekstova nije prispio, to je imalo za posljedicu nedovoljnu osvijetljenost odreenih tema, dogaaja i linosti.
Tako se, na primjer, nedovoljan broj sjeanja
odnosi na konkretan partijski i skojevski rad u
Odredu i na terenu, malo je osvijetljena aktivnost terenskih radnika i aktivista NOP-a bez ijeg se djelovanja ne bi mogao zamisliti politiki
uticaj Odreda, nedovoljno se govori o obavjetajnom radu, sanitetskoj i intendantskoj slubi, o
propagandnoj djelatnosti, te o herojstvu boraca
koji su dali svoje ivote za slobodu svoga naroda.
Malo je konkretnog tiva o ponaanjima pojedinaca u najteim situacijama. Sve to ostaje obaveza za vrijeme koje dolazi. Inae, Redakcija i
Urednitvo su svjesni injenice da su u neka sjeanja intonirana subjektivnim vienjem dogaaja, pa otuda i razlike koje se javljaju u njihovoj
interpretaciji kod razliitih autora. To se, meutim, nije moglo izbjei jer je vrijeme od etiri decenije izbrisalo mnoge detalje, ali se u interesu
autentinosti kazivanja u takvim sluajevima,
ipak, nije bitnije intervenisalo.
Na prikupljanju podataka o borcima Odreda uloen je ogroman napor. Ovaj zadatak je
obavljen na osnovu sauvane arhivske grae u
Vojnoistorijskom institutu u Beogradu, arhivima i muzejima Sarajeva, a naroito u Muzeju istone Bosne i Regionalnom istorijskom arhivu u
Tuzli, te dokumentacije Optinskog odbora SUBNOR-a Tuzla. Istraivanje je vreno putem Upitnika koji su dostavljeni borcima posredstvom
mjesnih i optinskih organizacija SUBNOR-a
optina Tuzla, Lukavac, ivinice, Srebrenik,
Banovii itd. Odravani su sastanci i ostvarivani
neposredni kontakti sa organizacijama i pojedincima. Rezultat takve aktivnosti su prikupljeni
podaci za 1.130 boraca Odreda, te fotografije
347 boraca. Meutim, i pored svih napora koji
su na ovom planu uinjeni, izvjesno je da ti podaci nisu potpuni a realno je pretpostaviti da e i
u objavljenim podacima biti odreenih greaka.

Zbog toga ostaje zadatak da se istraivanje nastavi i na neki nain objavi, bar kao dopuna
ovom. To je osnovni dug i obaveza prema poginulim borcima Odreda koji su svoje mlade ivote
uzidali u tekovine NOR-a i socijalistike revolucije.
Redakcija i Urednitvo su se opredijelili
da se knjiga ilustruje sauvanim faktografskim
materijalom: faksimilima znaajnijih dokumenata i odgovarajuim fotografijama, sve u namjeri da se istorijska istina o Odredu pravilno
predstavi itaocima.
Redakcija i Urednitvo odaju dunu zahvalnost svim drugaricama i drugovima, borcima Odreda, istoriarima i drugim pojedincima i
organizacijama, koji su putem sjeanja, priloga i
tekstova, ili na bilo koji nain doprinijeli da se
poslovi na pripremi i izdavanju knjige obave
kvalitetno. Zahvalnost pripada Optinskom odboru SUBNOR a Tuzla, drutveno-politikim
organizacijama i Skuptini optine Tuzla radi
obezbjedenja nansijskih sredstava za ovu knjigu, koja e, smatramo, predstavljati krupan doprinos spoznaji istorijske istine o razvoju NOP-a
na ovom podruju, koja ini izvor nadahnua za
mlade generacije.

Zastava jedinice teritorijalne odbrane koja nastavlja tradiciju Tuzlanskog NOP odreda

I
UVOD

MIO VOKI

UMJESTO PREDGOVORA
Pojava monografije Tuzlanski narodnooslobodilaki partizanski odred ima viestruk znaaj i smisao. To je prvi i zasad jedini
rad ove vrste i jedan od prvih ozbiljnijih pokuaja da se svestrano
sagleda i istrai cjelokupan borbeni put ove nae partizanske jedinice. U kojoj mjeri se u tome uspjelo sudie objektivni poznavaoci
ovih dogadaja, istoriari i itaoci ove knjige.
to je uopte, i napokon, dolo do ideje i rada na ovoj knjizi
i njenog izlaska, u prvom redu treba zahvaliti injenici da se uspjeno okonao viegodinji rad na izradi edicije Tuzla u radnikom
pokretu i revoluciji. Kako je odmicao rad na tuzlanskoj ediciji,
tako je sazrijevala i svijest o potrebi temeljitijeg i svestranog analiziranja i ocjenjivanja borbenog puta i uloge Tuzlanskog partizanskog odreda. 1 to kako ve u samoj Ediciji, tako, neto kasnije, i u
posebnoj monografiji, po uzoru na druge radove ove vrste. Ovaj zadatak e posebno nametnuo projektovanjem rada na treoj knjizi
tuzlanske Edicije, koja obuhvata period NOR-a od prvog osloboenja Tuzle 1943. do kraja rata 1945. godine, to se vremenski podudara sa formiranjem i borbenim putem Odreda. Bez obrade u samoj
Ediciji uloge i mjesta i Tuzlanskog odreda, bar u onoj mjeri u kojoj
je u datom momentu to bilo mogue, ista bi bila nepotpuna. Ovo je
u toku NOB-e bila prva partizanska jedinica koja je nosila ime svoga grada. To na neki nain ima i svoju simboliku. U danima prvog
osloboenja Tuzle, koje je predstavljalo krunu pobjeda jedinica
NOVJ nad neprijateljskim snagama u ovom kraju - kojim se narodni ustanak jo snanije razgorio - rada se u krilu ovoga grada
i njedrima ovoga naroda Tuzlanski partizanski odred kao nova, tek
roena partizanska jedinica. Smisao n a s t a n k a i borbenog puta Odreda lijepo je, pored drugih, izrazila i Vera Mujbegovi, u Monografiji slijedeim rijeima: Ponikla u gradu uglja i soli, sastavljena
iskljuivo od metana Tuzle i okoline, ova partizanska jedinica vie nego ijedna druga - vezana je svim svojim nitima, preko svojih
ivih i mrtvih boraca za grad Tuzlu i njenu bliu okolinu.
Odlazei iz okupirane Tuzle ljeta 1941. godine na Bira, Majevicu i Ozren, najistaknutiji tuzlanski komunisti u predustani2* Tuzlanski partizanski odred

17

kim danima prili su, zajedno sa tamonjim narodom i komunistima, kao i sa komunistima iz drugih gradova, organizovanju prvih
ustanikih desetina i eta za izvoenje poetnih oruanih akcija na
neprijateljska uporita, a uskoro i formiranju prvih partizanskih
odreda, koji su nosili imena upravo ovih krajeva odakle je u poetku ustanka bio i najvei broj ustanika. Tako su se pojavili i postali
uveni i u narodu omiljeni nai prvi, poznati ustaniki odredi - Biranski, Majeviki i Ozrenski, koji su razvili ustaniku zastavu i
pronijeli slavu nae borbe u ovome kraju i mnogo ire. To su bili
pravi odredi bratstva i jedinstva, u kojima su od poetka zajedno
sa drugim borcima vojevali i Tuzlaci, stiui prva, a zatim sve vea
ratnika iskustva, ali i dajui prve rtve u okrajima sa faistikim
okupatorom i domaim izdajnicima.
A kada su u j e s e n 1943. godine umjesto one malobrojne kolone tuzlanskih komunista iz ljeta 1941. godine, u Tuzlu ule i oslobodile je mnogobrojne kolone partizanskih boraca iz svih krajeva, medu kojima i preivjeli Tuzlaci, sazreli su uslovi da se, u tom
periodu razvoja NOB-e, stvore nove formacije NV-e. U takvim
okolnostima, u danima velikog oduevljenja masa Tuzle i okoline
i dotad najmasovnijeg pristupanja ovdanjeg stanovnitva u partizanske jedinice, omogueno je znaajno popunjavanje mnogih naih jedinica, kao i formiranje novih, medu kojima 18. hrvatske brigade i Tuzlanskog partizanskog odreda.
Kao to su nezapamenim oduevljenjem doekali svoje oslobodioce - sve partizanske jedinice koje su uestvovale u osloboenju Tuzle - i u patriotskom zanosu hrlili u partizane, tako su
Tuzlaci radosno i s ponosom primili i vijest o odluci da se formira
partizanska jedinica koja e nositi ime njihovog grada, u kojem su
se slobodarske ideje, ideje socijalizma i komunizma davno zaele i
ija se radnika klasa i njena borba jo od ranije nadaleko proula.
Razvoj i borbeni put Tuzlanskog partizanskog odreda imao
je, uslovno govorei, tri svoje faze, tri osnovna perioda. Prvi period
obuhvata pripreme i samo formiranje Odreda oktobra mjeseca
1943. godine u osloboenoj Tuzli, te - poslije povlaenja iz Tuzle
boravak i aktivnosti u spreanskim selima i Konjuh planini, tokom
este neprijateljske ofanzive. Druga faza otpoinje prebacivanjem
preko rijeke Spree u Srebrenik, prvih dana 1944. godine, gdje ga
kasnije zatie i sedma neprijateljska ofanziva, pa t r a j e sve do drugog, konanog osloboenja Tuzle septembra 1944. godine. A trea
faza, od osloboenja Tuzle do zavretka rata, kada kao i svi drugi
odredi u zemlji prestaje postojati kao formacija, ukljuivi se u
Brigadu narodne odbrane. Ako bi se u optim, najkraim c r t a m a

htjelo okarakterisati ove tri faze u razvoju Odreda, uzimajui ih,

naravno, samo kao relativne i jo neprodubljene, moglo bi se konstatovati d a j e prva faza bila karakteristina i po poetnim slabostima, neiskustvu, neprijatnim iznenaenjima i esto nepotrebnim
gubicima i rtvama, ali i postupnim sticanjem iskustva i borakog
i rukovodeeg sastava Odreda. Druga faza je, iako jedno vrijeme
donekle mirna, ipak, bila najtea za Odred, jer je tokom sedme
ofanzive pretrpio najvee gubitke i osipanje, kada se naao u situaciji potpunog okruenja i ostao sam na ovoj teritoriji. Ali je, iako
estoko desetkovan i sveden na n a j m a n j i broj boraca na svome borbenom putu, uspio da se odri na zadatom terenu i u vrlo kratkom
roku oporavi i zapone proces konsolidacije. Trea faza oznaava
vrijeme potpune konsolidacije, uvrenja i stalnog rasta i j a a n j a
Odreda, kada on, zahvaljujui izmijenjenim uslovima, postie i najvee uspjehe i osposobljava se za vee i sloenije borbene akcije,
kako u napadu tako i odbrani.
Razvoj dogaaja je pokazao, to je vidljivo iz Monografije, a
vjerovatno e i daljnja istoriografska istraivanja to potvrditi, da
je - bez obzira na sve propuste, slabosti i povremeno padove - ne
samo sama odluka o s t v a r a n j u Odreda bila ispravna i promiljena,
nego da je ova jedinica u cjelini gledajui opravdala svoje postojanje, ispunila svoju ulogu i veinu postavljenih joj zadataka. Na osnovu dosadanjih istraivanja pokazuje se da je, uza sva, ranija,
esto protivrjena miljenja i ocjene o zbivanjima vezanim za njegovo s t a n j e i djelovanje, Odred imao takve rezultate koji zasluuju
veu panju i priznanje. Sve ovo utoliko vie kada se uzmu u obzir
poznate okolnosti i problemi s kojima se Odred od samog formiran j a suoio, a koji su ga i kasnije podugo i ozbiljno optereivali.
*

Od donoenja odluke o formiranju Odreda do njene realizacije bilo je ostalo vrlo malo vremena, praktino samo nekoliko
dana, tako da pripreme za njegovo formiranje, objektivno, nisu
mogle ni biti dovoljno temeljite. Na to su pored ostalog uticali tadanji r a t n i uslovi i injenica da se nije znalo koliko e Tuzla ostati
slobodna. Ali, bilo je i drugih razloga koji su uticali na to da sastav
Odreda bude isuvie nepovoljan. U danima pred n a s t a n a k Odreda,
mogunosti Tuzle, pa i neposredne okoline za regrutovanje novih
boraca, sposobnih za ratovanje i svakojake tegobe fizike i druge
prirode, bile su praktino, uglavnom, ve iscrpljene ili na izmaku.

Gotovo sve to je bilo sposobno stupilo je ve u prvim asovima i danima po osloboenju Tuzle u jedinice koje su oslobodile Tuzlu i u
nove koje su tih dana formirane. Kao to je poznato radilo se o vie
hiljada novih boraca iz ovoga kraja, o veoma masovnom, spontanom i oduevljenom odlasku ljudi u partizane, koje je u tim i takvim trenucima irokog narodnog talasanja i velikog buenja prosto
bilo teko, da ne kaemo nemogue, kontrolisati i usmjeravati. To
je, u stvari, tih prvih dana oktobra 1943. godine, moe se rei bio
pravi narodni ustanak graana Tuzle, njegovih narodnih masa, tj.
ono to se, samo na drugi nain i u drugim uslovima, desilo 1941.
godine na Biru, Majevici i Ozrenu. Jer, normalno, u Tuzli kao i u
ostalim gradovima, to se tada, 1941. godine, nije moglo ni dogoditi,
niti je bila takva strategija K P J i rukovodstva ustanka u zemlji.
Eto, u tim uslovima stvara se Tuzlanski partizanski odred, od ljudstva i kadrova koji su preostali. Zahvaljujui patriotskom opredjeljenju veine graana, ipak nije bio problem brojno popuniti Odred. Ali je u velikoj mjeri bio u pitanju kvalitet (u pogledu fizike
sposobnosti, vojne obuenosti i idejno-politike izgraenosti), kako
borakog tako i u odreenoj mjeri komandnog sastava. Ali, pored
svih ovih objektivnih tekoa, vjerovatno se, uz neto vie panje,
moglo tota preduzeti u pogledu bolje organizacije i pripreme Odreda za predstojee dogaaje. Moe se rei da se, u tom smislu, Odredu od strane viih tabova i partijskih rukovodstava posvetilo
znatno m a n j e panje nego pojedinim drugim jedinicama, koje su u
to vrijeme popunjavane tuzlanskim i drugim kadrovima, reorganizovane i tek formirane. Moda u tako velikoj dinamici i obimu aktivnosti i dogaaja i nije moglo biti drukije.
Povlaenje partizanskih snaga, meu kojima i Tuzlanskog
odreda iz Tuzle, u noi 10. novembra 1943. godine, poslije 40 dana
ivljenja u slobodi, bilo je za mnoge iznenaenje, iako se u ozbiljnijim procjenama nije moglo raunati na neko due ili pogotovo
t r a j n o zadravanje u Tuzli. Ne mali broj ljudi, civilnih lica pa i boraca Odreda nije bio dovoljno pripremljen za jednu novu, potpuno
izmijenjenu situaciju, nove uslove ivota i borbe.
Sticajem takvih i niz drugih izrazito nepovoljnih okolnosti,
Tuzlanski partizanski odred, koji se u kasnu jesen 1943. godine
kretao pojedinim spreanskim selima - u kojima su i poslije osloboenja grada Tuzle ostale prikrivene jae naoruane zelenokadrovske grupe - naao se odmah, na samom poetku svoga djelovanja u tekoj situaciji, za koju, kao to se vidi, on nije bio dovoljno
ni osposobljen ni pripremljen. Za iskusnu partizansku jedinicu dogaaji koji su se poslije ponovnog ulaska neprijateljskih trupa u

Tuzlu zbivali na ovome terenu vjerovatno ne bi bili tako iznenaujui i dramatini kao to je to bilo za Odred, kao potpuno novu i najmlau jedinicu u ovome dijelu Bosne. U tim danima u njegovom sastavu bili su, izuzimajui rijetke pojedince, sve novi borci, bez iskustva u vatrenim okrajima. Nijedna manja jedinica, ak ni njen
dio nije posluio kao borbeno jezgro prilikom njegovog formiranja.
Za razliku od mnogih drugih novoformiranih jedinica, samo su, to
se kae slovom i brojem, etiri stara borca upuena u Odred, te dva
do tri borca koji su neto prije ostalih stupili u partizane. U cjelini
uzevi, kadrovski sastav nije bio na zavidnom nivou, a i idejno-politiko s t a n j e je bilo jo nesreeno i dosta rovito. Djelovanje partijske i SKOJ-evske organizacije, koje su u tom periodu bile i dosta
malobrojne, nisu u Odredu jo razvile iri i efikasniji rad sa borcima, to je oteavalo bre uvrenje Odreda. U Odredu su u tim prvim danima bili i neki nepouzdani pojedinci, koji su se osloboenjem Tuzle moda i sluajno nali u partizanima.
Sa Tuzlanskim odredom su se iz grada povukli mnogi civili,
rodoljubi, mahom stariji, pa i boleljivi ljudi i ene. On je bio odgovoran za njihovu bezbjednost i zato je trebalo odvojiti jedan dio boraca, to je sve takoe oteavalo njegovu pokretljivost. Uz to vrlo
brzo se pokazalo pogrenim to su ova civilna lica uopte bila upuena na ovaj, u tom vremenu nesigurni teren, pa je, nesmotrenou, dolo do ozbiljnih rtava i meu njima. Odred u poetku nije bio
bogzna kako ni naoruan, a mnogi novi borci bili su dosta loe obueni i nepripremljeni za zimu.
S obzirom da u Tuzli vie nije bilo ni priblino onako j a k e ilegalne organizacije i obavjetajnih punktova kao to su postojali do
osloboenja grada, takoe je na svoj nain oteavalo poloaj i samog Odreda.
Odred se, znai, u poetku rvao, s j e d n e strane, sa vlastitim
problemima - u samom sebi, a s druge strane, sa vrlo tekom situacijom na terenu i drugim okolnostima, od kojih mu tako rei nijedna nije ila u prilog.
Tako je otpoeo borbeni put i ivot ovoga Odreda.
Sve pomenute tekoe i borbe koje je imao na ovom terenu,
te zatim na Buiku i Konjuhu sa Nijemcima, tekom zimom i glau, posebno tokom este neprijateljske ofanzive, bile su prve ali velike kole za Odred i njegove borce i rukovodioce. Oni su, zajedno
sa svojim Odredom, u tim tekoama i borbama uili i kalili se, ponekad posrtali, ali se uvijek poslije toga i dizali i postajali iskusniji
i odluniji. Ve u tom prvom periodu Odred je izveo i neke uspjene
akcije.

Prebacivanjem Tuzlanskog partizanskog odreda preko rijeke Spree u srebreniki kraj, prvih dana nove 1944. godine, nastupila je sasvim nova situacija. Uslovi i okolnosti su se izmijenili a
time i opte raspoloenje u Odredu. Narod Srebrenika i okolnih
sela prihvatio je otvorena srca Odred i njegove borce i u svemu mu
pomogao. Tu su se borci Odreda poslije ogromnih napora odmorili
i oporavili. Odred se reorganizovao i stabilizovao, a donekle i popunio, pa je bio u s t a n j u da uestvuje i u napadu na neprijateljski garnizon u Tuzli, u pokuaju ponovnog osloboenja grada j a n u a r a
1944. godine.
Nakon izvjesnog predaha u srebrenikom kraju, i nad ovim
podrujem nadvili su se n a j t a m n i j i oblaci. Naila je sedma neprijateljska ofanziva koja je snano zahvatila cijelu istonu Bosnu,
gdje se koncentrisalo najvie okupatorskih i kvislinkih formacija.
Upravo je i Tuzlanski odred doao pod najtei udar ove ofanzive.
Tako je, ovoga puta, ostavi jedno vrijeme sam na ovom terenu,
pretrpio dotad najtee udare i rtve. U tom vihoru dotad najsnanije ofanzive u ovom kraju, pretrpjevi strahovite gubitke, doao je
na samu ivicu svoga opstanka. ak je i u takvoj situaciji (kao uostalom i na Sprei i u jo nekoliko prilika koje su iziskivale popunu
drugih jedinica) odvojio i poslao u Sedamnaestu majeviku brigadu, po nareenju vieg taba, poveu grupu probranih boraca do jaine ete. Kada se danas objektivno sagledavaju sve injenice i
okolnosti u kojima se naao Odred u sedmoj ofanzivi, to se poblie
vidi iz istoriografske rekonstrukcije njegovog borbenog puta date
u tekstu autora Zlatomira Lukia i Stanoja Nikolia, kao i iz radova
u treoj knjizi Edicije Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji autora Esada Tihia u Ahmeta Donlagia, onda se vidi koliko je
stvarno zadivljujue to je Odred, iako tako desetkovan, uopte
opstao. Trebalo je za to i hrabrosti i snalaljivosti. Prilozi savremenika, ivih uesnika ovih (i drugih) dogaaja, daju u Monografiji
neposrednu i ivu sliku pojedinih dogaaja i posebno zbivanja u tim
dramatinim danima.
Zahvaljujui upornosti boraca i nekoliko rukovodilaca koji
su ostali u njemu, Odred se brzo, prosto kao ptica feniks iz pepela
ponovo rodio, dobio novu snagu i doivio preporod. Saradnici
NOP-a i narod iz mnogih sela i naselja gdje se Odred locirao prolaskom ofanzive, odigrali su u tome nezamjenljivu ulogu. Bez takve
podrke, on u tome ne bi uspio. U tome su se, pored drugih sela, isticali stanovnici Smolue a naroito pojedine porodice. Povezujui
se ponovo sa Lukavcem i Tuzlom, u Odred otuda, preko ilegalnih
aktivista NOP-a, stie raznovrsna pomo, dragocjena obavjetenja

i druga podrka, naroito iz rudarskog naselja Moluhe. To je, izmeu ostalog, bio izvor njegove snage, preporoda i naglog brojnog jaanja. Preko Moluha u Odred su organizovano stizale kolone novih
boraca, u to vrijeme najvie onih koji su bjeali iz neprijateljskih
formacija. Bujao je i razvijao se novi ivot u Odredu. Ojaan krenuo
je u odlunije raiavanje s preostalim etnikim i drugim neprijateljskim grupama koje su terorisale narod, a zatim samostalno
izveo i operaciju definitivnog osloboenja Lukavca od ustaa. To je
bio uvod i najava ponovnog osloboenja Tuzle. Za sve borce Tuzlanskog partizanskog odreda najradosniji dan bio je sedamnaesti septembar 1944. godine kada je njihov grad, ije su ime s ponosom nosili i u kojem je njihova jedinica roena, ponovo i zauvijek postao
slobodan.
Nije, opet, bilo vremena za radovanje i odmaranje. Ojaan,
reorganizovan, dosegnuvi na svome borbenom putu najvei uspon, primio je nove zadatke. Rat je i dalje trajao, do potpunog osloboenja zemlje predstojalo je jo punih osam mjeseci, ispunjenih
tekim borbama i novim rtvama. Sada mu je, zajedno sa drugim
partizanskim jedinicama, bio prvi zadatak braniti i odbraniti svoj
grad, Lukavac i tuzlanski bazen u cjelini od najezde brojnih etnikih formacija, koje su se pri povlaenju iz drugih krajeva zemlje
ubacile u ove krajeve. Uestvovao je i u osloboenju Graanice,
Kladnja, u razbijanju kvislinkih formacija oko Puraia, Ozrena
i dr. A kada je sve to uspjeno obavljeno, dobija nove zadatke, ovog
puta van svoje teritorije, jer vie nije bilo neophodno da bude u blizini Tuzle. Izvrio je jedan dugi, usiljeni mar u pravcu podruja
Varea, i na kraju, uestvovao u sarajevskoj operaciji osloboenja
glavnog g r a d a Bosne i Hercegovine, Sarajeva. Za postignute uspjehe i dobro izvrene zadatke dobio je i priznanja od viih tabova
NOVJ i svog naroda.
*

Tuzlanski partizanski odred bio je u punom smislu te rijei

odred bratstva i jedinstva. U toku njegovog cjelokupnog borbenog
puta koji je t r a j a o devetnaest r a t n i h mjeseci, u njemu je uestvovalo preko hiljadu i sto boraca. Bili su to radnici, zemljoradnici,
aci, studenti i intelektualci, mladii i djevojke, pripadnici svih naroda tuzlanskog basena, a i iz drugih krajeva. Borci Tuzlanskog
partizanskog odreda, borei se zajedno protiv okupatora i njegovih
domaih slugu, ivei zajedno i dijelei sve tegobe ratovanja, jo bo-

lje su se upoznali i snano ojaali meusobno drugarstvo, koje je

meu ivim borcima ove jedinice t r a j n o ostalo vrsto. Zajedno prolivena i izmijeana krv vie od 150 boraca Tuzlanskog partizanskog
odreda, njihovih drugova i drugarica koji su pali u toj borbi
najvri je temelj tog jedinstva. Odred je to bratstvo i jedinstvo
irio i uvravao tokom cijelog svog borbenog puta u narodu, gdje
god je boravio. Svugdje gdje je bio, bez obzira na situaciju na koju
je nailazio, odnosio se prema narodu sa najveom panjom, kao i u
odnosu na na partizanski moral u cjelini. To je, kao i kod svih naih drugih partizanskih jedinica, zna se, bilo od ogromnog znaaja.
Uz ostalo, i po tome e se u ovom kraju pamtiti njegovi borci.
ivi borci Tuzlanskog partizanskog odreda u danima izlaska
ove knjige raduju se i dobijaju novi podstrek da do kraja svog ivota, zajedno sa svim borcima NOR-a, naom radnikom klasom, omladinom i cijelim narodom, ostanu vjerni idealima svoje mladosti i,
u sadanjim bitkama, dosljedni i istrajni u izvrenju poruka nae
revolucije, privreni idejama komunizma i samoupravnog socijalizma. Bili su i dok ive ostae odani besmrtnoj poruci svog ratnog vrhovnog k o m a n d a n t a druga Tita da uvaju bratstvo i jedinstvo jugoslovenskih naroda i narodnosti, da uvaju jedinstvo Jugoslavije
kao zjenicu svoga oka.

II
BORBENI
PUT
ODREDA

ZLATOMIR LUKI
STANOJE NIKOLI

BORBENI PUT TUZLANSKOG NOP ODREDA

UVOD
Sredinom 1943. godine, neposredno, poto je zavrila svoju
najteu i najkrvaviju bitku u dolini Sutjeske, Operativna grupa divizija NOVJ, koju su inile 1. i 2. proleterska, 7. banijska i dvije istonobosanske brigade (6. i 15), pod neposrednom komandom Vrhovnog taba, prela je u nezadrivu ofanzivu na teritoriji istone
Bosne. Iako iznurene neprekidnim etrdesetodnevnim borbama,
prorijeene u svom brojnom s t a n j u i velikim gubicima, partizanske divizije i brigade su se ponovo dokazale kao snage koje neprijatelj nije mogao zaustaviti u n a s t u p a n j u .
U vrijeme bitke u dolini Sutjeske u istonoj Bosni su se nalazile dvije vojvoanske brigade i dva snana partizanska odreda
(Biranski i Majeviki odred). Silovitim napadima jedinice NOV i
P O J su razbile i unitile neprijateljske ustako-domobranske garnizone u Han-Pijesku, Srebrenici, Bratuncu, Vlasenici, Olovu,
Kladnju i Zvorniku. Stvorena je, ubrzo, prostrana slobodna teritorija izmeu Krivaje, Spree i Drine. Od poetka jula na ovoj slobodnoj teritoriji, zapoinju svoj r a t n i borbeni put i dvije nove divizije
NOVJ - 16. vojvoanska divizija, u iji sastav su ule 1, 2. i 3. vojvoanska brigada i 17. istonobosanska, u iji sastav su ule 6. istonobosanska i 15. majevika brigada, te Majeviki NOP odred.
Tako se, u julu 1943, u istonoj Bosni nalo pet snanih partizanskih divizija. Pored navedenih jedinica, tu se nala i 5. k r a j i k a divizija i dvije oslabljene brigade 3. divizije. Uz to su ove znaajne
snage predstavljale i k o n k r e t n u opasnost za neprijatelja u rejonu
Tuzle, politiki i ekonomski veoma vanog podruja. Poto su se
prednji dijelovi Operativne grupe partizanskih divizija ve nalazili
na prilazima Tuzli, neprijatelj je bio neposredno ugroen u tuzlanskom rudarsko-industrijskom basenu, a isto tako onemoguen je
da se koristi i etvom u bogatim itorodnim krajevima Semberije
i Posavine. Da bi otklonio tu neposrednu opasnost, neprijatelj je
pokuao da jednim ofanzivnim zahvatom, nastupajui sa j u g a i sje-

vera, uniti Operativnu grupu divizija NOVJ, Vrhovni tab, CK

K P J i, uopte, partizanske snage u istonoj Bosni.
Ofanziva je trajala 7 dana, od 13. do 20. jula 1943. godine.
U njoj su bile angaovane njemake snage 369. vraje divizije i
glavnina 7. SS Princ Eugen divizije, 7. domobranski zdrug i ostale ustake, domobranske, milicijske i etnike jedinice, koje su
se nale na prostoru izmeu Spree i Bosne, Romanije, Rogatice i
Drine. 1 ) Glavni neprijateljski napad bio je usmjeren prema ekoviima, gdje je bila smjetena Centralna bolnica u kojoj se, jo uvijek, nalazilo oko 250 tekih, nepokretnih ranjenika. Evakuacija ranjenika na Milan planinu izvoena je i u toku borbe, ali je oko 100
ranjenika palo u ruke neprijatelja i bilo ubijeno. 2 ) to se tie operativnih jedinica, Vrhovni tab je izvrio dekoncentraciju snaga na
veoma irokom prostoru, ime je paralisan glavni udar neprijateljske ofanzive. U jeku borbi, jo 23. jula, donesena je odluka da se CK
K P J i Vrhovni tab, sa 1. proleterskom i 7. divizijom, prebace u Bosansku krajinu. Ocijenjeno je da se poslije iskrcavanja saveznika
na Siciliji moe ubrzo oekivati i izbacivanje Italije iz rata i da, zbog
toga, teite djejstava treba prenijeti u krajeve koji su bili blie italijanskoj okupacionoj zoni. Druga proleterska divizija je zadravana jo dvadesetak dana na podruju istone Bosne, odakle e biti
upuena prema Sandaku i Crnoj Gori. 3 )
Nijemcima je, u ofanzivi, polo za rukom da privremeno uspostave svoje i ustako-domobranske posade u nekim gradovima i
varoicama u dijelu istone Bosne, ali, ire, prostor je ostao pod
kontrolom snaga NOV i POJ. Pokuaj neprijatelja da nastavi ofanzivu juno od linije Vlasenica-Kladanj zavrio je potpunim neuspjehom, nakon ega su se njegove snage, uz znatne gubitke, povukle u Tuzlu i Sarajevo, odakle su i zapoele svoje operacije.
Poslije odlaska Vrhovnog taba, 1. i 7. divizije u centralnu
Bosnu i kasnije odlaska 2. proleterske divizije prema Crnoj Gori,
na teritoriji istone Bosne ostale su jedinice 16. i 17. divizije i nekoliko NOP odreda. Teite njihove aktivnosti preneseno je sada
na podruje Majevice, Semberije, Posavine, Trebave i Ozrena.
Na prostoru Majevice i Semberije razvijali su svoja djejstva
16. divizija i Majeviki NOP odred. Njihove jedinice su u noi
1
) Ahmet onlagi, Prodor operativne grupe i znaaj dolaska CK KPJ i Vrhovnog
taba u sjeveroistonu Bosnu, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, Tuzla, 1984, knjiga
2, str. 957.
2
) Milo Zeki, Prelomna jesen 1943. godine u istonoj Bosni, Istona Bosna u
NOB-i, Beograd, 1971, knjiga 2, str. 93.
3
) A. onlagi, n. Cl., str. 963.

7/8. avgusta oslobodile J a n j u . U noi 9/10. avgusta, 2. bataljon 1.

brigade, 16. vojvoanske divizije i Majeviki NOP odred poinju
uspjean napad na Bijeljinu. Poslije nekoliko dana napornih borbi,
grad je bio osloboen. Meutim, poslije toga dolo je do intervencije
njemakih snaga i domobranskih jedinica iz pravca Rae koje su
prodrle u Bijeljinu, ali su u njoj ostale praktino izolovane. Majeviki NOP odred i dijelovi 3. vojvoanske brigade zadrali su se na
podruju Majevice i Semberije, a glavnina 16. divizije otila je prema Biru. Prilikom tog pokreta n j e n e jedinice su protjerale seosku
muslimansku miliciju i etnike. U noi 11/12. septembra, razbivi
jedan ustaki bataljon, jedinice 16. divizije su ponovo oslobodile
Vlasenicu. Iz Vlasenice one su krenule u akciju na neprijateljske
posade u dolini gornje Spree. Tom prilikom su razbile neprijateljske posade u Capardama, Memiima, Kalesiji i drugim selima.
Ovim uspjenim akcijama 16. divizije proirena je slobodna teritorija Bira, povezana osloboena podruja Bira i Majevice i olakano je djelovanje Biranskog NOP odreda. 4 )
Istovremeno je 17. istonobosanska divizija ostvarila znaajne pobjede u svom nastupu prema Ozrenu, Trebavi i Posavini.
Sredinom avgusta razbijeni su trebavski etnici od kojih je 175 zarobljeno. 5 ) Krajem avgusta osloboena je Graanica, razorena eljeznika pruga Tuzla-Doboj, razbijeni etnici u selima Jasenici,
Smolui, Potpei. Razvijajui operacije prema Posavini i Trebavi,
jedinice 17. divizije su, do polovine septembra 1943, oslobodile
Modriu, Bosanski amac, Oraje, Odak, Gradaac, Graanicu,
stvarajui znaajnu i k o m p a k t n u slobodnu teritoriju. Konano, jedinice 16. divizije NOVJ su oslobodile Bijeljinu 24. septembra,
ime je cijela prostorija izmeu Drine, Save, Spree i Bosne, izuzev
Brkog, Doboja i Tuzle, bila osloboena od neprijatelja.
Uspjesi su podstakli stotine mladih ljudi da pristupaju
NOP-u, to je omoguilo ne samo popunu postojeih, nego i formir a n j e novih jedinica NOV i P O J u istonoj Bosni. Na Romaniji je
formiran Romanijski NOP odred, pri emu je kao jezgro posluio
Glasinaki bataljon 6. istonobosanske brigade. 6 ) UObudovcu, 17.
septembra, bio je formiran Posavski NOP odred, a samo tri dana
kasnije, u Skugriu, i Trebavski NOP odred.
Pored partizanskih odreda, u to vrijeme, 21. septembra, formirana je i 3. muslimanska brigada, koja je ubrzo bila preimeno4

) Isto, str. 970.

) Isto, str. 970.
6
) M. Zeki, n. l str. 93.
5

vana u 16. Tako je 17. istonobosanska divizija dobila svoju treu

brigadu. Kao jezgro za formiranje 16. muslimanske brigade posluio je Muslimanski bataljon 6. istonobosanske brigade, koji je, polovinom septembra, bio narastao na oko 450 boraca.
Polovinom septembra (no 12/13) preko rijeke Bosne u istonu Bosnu je, po nareenju Vrhovnog taba, stigao tab 1. korpusa NOVJ, koji je kasnije, poetkom oktobra (5. 10), preimenovan u 3. korpus. tab su inili: general Kota Na, komandant,
Vlado Popovi, politiki komesar, Todor Vujasinovi, zamjenik kom a n d a n t a i Jovo Vukoti, naelnik taba. S njim je na teritoriju
istone Bosne stigla i 2. krajika brigada. Pod komandu taba 1.
korpusa su stavljene sve snage NOV i POJ na teritoriji istone Bosne, ukljuujui i 16. vojvoansku diviziju. Nekoliko dana je tab 1.
korpusa boravio u okolini Gradaca i u samom Gradacu, a u vrijeme bitke za Tuzlu prebacio se u rejon Srebrenika. 7 )
Poetkom jeseni 1943. godine, dakle, vojno-politika situacija na teritoriji istone Bosne bila je veoma povoljna. Snage NOV
i POJ su kontrolisale prostranu slobodnu teritoriju i sve gradove,
sa izuzetkom Tuzle i Brkog. Po gradovima i selima izgraivana je
mrea organa narodne vlasti, stvarani su NO odbori tamo gdje nisu
postojali, uspostavljana je mrea drutveno-politikih organizacija, jaale su organizacije K P J i SKOJ-a. U selu Trnovi, kod Bijeljine, je tih dana pokrenut list Osloboenje. Kapitulacijom Italije
Nijemci su morali da popune prazninu, koja je nastala na onom dijelu okupirane teritorije koju su zaposjedale italijanske vojne snage. Na t a j nain Nijemci su morali da oslabe i svoje garnizone u istonoj Bosni, to je kvislinke snage dovelo u vrlo teku situaciju.
Pratei takav razvoj situacije, drug Tito je, 22. septembra, preporuio tabu Korpusa da razmotri mogunost osloboenja Tuzle. 8 )
tab 1. korpusa je procijenio da za ovu operaciju postoje svi povoljni uslovi, da e vojno-politiki i ekonomski znaaj osloboenja tog
znaajnog proleterskog, industrijsko-rudarskog centra biti ogroman te je donio odluku o osloboenju Tuzle, ime e biti zaokrueni
uspjesi NOV i POJ u istonoj Bosni, u jesen 1943. godine.
Odluku o napadu na neprijateljski garnizon u Tuzli, tab 1.
korpusa (od oktobra 1943, 3. k ^ p u s ) je donio 27. septembra 1943.
godine. Donosei ovu odluku, tab je, pored isto vojnikih, imao
u vidu i politike i ekonomske razloge. Tuzla je, u to vrijeme, u stratekom smislu, sluila neprijateljskim snagama kao oslonac za po7
8

) Esad Tihi, Posavsko-trebavski NOP odred, Beograd, 1983, str. 118.

) A. onlagi, n. l., str. 971.

k r e t a n j e akcija p r e m a Majevici, dolini Spree, Biru, Posavini,

Trebavi, Ozrenu. Osloboenjem Tuzle bili bi ostvareni veoma povoljni uslovi za mobilizaciju novih boraca, posebno iz redova radnitva i omladine, naroito iz redova muslimanske i h r v a t s k e nacionalnosti, to je bilo od bitnog politikog znaaja za dalji razvitak
NOR-a i revolucije u ovim krajevima. Osloboenje Tuzle bi, nesumnjivo, ubrzalo proces diferencijacije, koji je ve zapoeo u redovima
neprijateljskih formacija, zahvaenih demoralizacijom. Ovladavan j e ekonomskim potencijalima tuzlanskog industrijsko-rudarskog
basena obezbijedilo bi znaajne strategijske osnove za dalji razvitak NOB-e i ne samo u istonoj Bosni.
Uslovi za osloboenje Tuzle bili su relativno povoljni. Glavne
n j e m a k e snage bile su, poslije kapitulacije Italije, orijentisane
prema podrujima j a d r a n s k e obale i zapadnim dijelovima zemlje,
te nije postojala vidljiva opasnost od snanije njihove intervencije
u toku same borbe. U samom Tuzlanskom garnizonu neprijateljske
snage su imale jainu jedne divizije. To su bile, prije svega, domobr a n s k e jedinice, orunici, jedinice DOMDO pukovnije (pripadnici
tzv. legije), 9 ) i mali broj ustaa i Nijemaca - gestapovaca. Od njemakih vojnih snaga u gradu je bila samo jedna oklopna eta, a
samo dva dana uoi napada jedinica NOV i POJ na neprijateljski
garnizon u Tuzli iz nje je prema Doboju povuen jedan njemaki
bataljon. Neprijateljske snage su bile tako rasporeene da ih je oko
4000 bilo u samom gradu, a oko 2000 vojnika u okolnim uporitima: Gornjoj Tuzli, Simin-Hanu, Bukinju, ivinicama i Lukavcu.
Odbrana je fortifikacijski bila dobro ureena i podeena za krunu
9
) U muslimanskim naseljima u istonoj Bosni, posebno u dolini Spree, od 1942.
godine jaala je specifina vojna tvorevina u formi seoskih straa - poznata kao muslimanska milicija. Tamo gdje je politiki uticaj NOP-a bio vei, gdje su partizani postizali uspjehe, pripadnici muslimanske milicije odnosili su se tolerantnije prema jedinicama NOV
i POJ i esto, bez borbe, proputali su ih kroz svoja sela. Muslimanska milicija je bila vezana za ustaku vlast, od koje je dobijala naoruanje i veoma esto zajedno sa domobranima, ustaama i Nijemcima vodila borbu protiv partizana. Pod uticajem ustake vlasti
postepeno je dobijala organizovaniji, homogeniji karakter, pretvarajui se u vojne formacije. Ove formacije niu pod razliitim nazivima, prvo kao 3. bojna 8. pukovnije, pa Dobrovoljaki odjel narodnog ustanka, Domobranska dobrovoljaka pukovnija, zatim zeleni
kadar kao 10. posadni zdrug, odnosno 3. gorski zdrug.
Domobranska dobrovoljaka (dom-do) pukovnija bila je, uglavnom, sastavljena od
seljaka Muslimana iz tuzlanskog, zvornikog, bijeljinskog, branskog, gradaakog i graanikog sreza. Njeno stvaranje je poelo u Tuzli, u proljee 1942. godine. Poznata je kao
muslimanska legija, formirana toboe radi odbrane muslimanskih sela od odmetnikih
bandi, odnosno radi borbe protiv NOP-a i vrenja andarmerijske slube. Osloboenjem
Tuzle, oktobra 1943. godine, ona je razbijena, ali su na graninim dijelovima teritorije na
kojoj je formirana, prema Graanici i Zvorniku, ostale kompaktne njene jedinice, koje su
kasnije posluile kao oslonac za formiranje zelenog kadra.

31

odbranu. Du itave ivice varoi, izgraeno je vie linija rovova sa

bunkerima i bodljikavom icom, a dvije n a j u t v r e n i j e take odbrane bile su Istoni logor sa Gradinom i Zapadni logor. Neprijatelj je
raspolagao i sa 30 topova razliitog kalibra. 1 0 )
Za neposredan napad na neprijateljski garnizon u Tuzli bile
su odreene, uglavnom, jedinice 17. istpnobosanske divizije, i to:
6. brigada (900 boraca), 2. krajika, stavljena pod operativnu komandu taba 17. divizije (450), 16. muslimanska (350), te Ozrenski NOP odred (180), ukupno 1800 boraca, koji su raspolagali sa 6
minobacaa i dva protivtenkovska topa. P r e m a nareenju taba 3.
korpusa NOVJ, u neposrednom napadu je trebalo da uestvuju i jedinice 16. vojvoanske divizije. One, meutim, nisu uspjele da stignu na vrijeme na odreene im poloaje, jer su bile prilino udaljene,
na prostoru izmeu Bijeljine i Brkog, u dolini Save. 11 ) Obezbjeenje najznaajnijeg pravca prema Doboju povjereno je 15. majevikoj brigadi (700)..Njoj je bio pridodat iTrebavski NOP odred (100).
Po duini ovog pravca angaovan je i Majeviki NOP odred (600),
iji je osnovni zadatak bio likvidacija neprijateljskog uporita u
Lukavcu. Pravac Srnice - Gradaac obezbjeivao je Posavski NOP
odred, a 3. vojvoanskoj brigadi je nareeno da sprijei eventualnu
intervenciju neprijateljskih snaga na pravcu Brko - Tuzla. Pripremajui napad na neprijateljski garnizon u Tuzli, tab 3. korpusa je odluio da snage obezbjeenja budu ak jae od onih koje su
direktno napadale na neprijatelja u gradu. Pokazalo se da su procjene situacije i ovakva odluka bili potpuno ispravni, j e r su snage
obezbjeenja, naroito 15. majevika brigada, odigrale prvorazrednu ulogu, kako u borbi za osloboenje, tako i za odbranu tek osloboene Tuzle. 12 )
Napad je, po planu, izveden n a s t u p a n j e m u tri kolone. Desnu kolonu inila je 16. muslimanska brigada sa zadatkom da napada neprijatelja u pravcu Bukinja, a potom pravac svog n a s t u p a n j a
orijentie p r e m a Kreki. Srednju kolonu trebalo je da ine 6. istonobosanska brigada i Ozrenski NOP odred sa pravcem napada Piskavica - T u a n j - Zapadni logor. Druga krajika brigada, koja je inila lijevu (treu) kolonu, trebalo je da n a s t u p a preko Gradine i
slanih bunara prema Istonom logoru. Konano, jedinice 16. vojvoanske divizije, koje su planirane da budu ukljuene u napad, preko Ilinice bi prodirale prema eljeznikoj stanici u Tuzlu. Poetak
,0

) M. Zeki, n. l str. 94.

) Isto, str. 95.
12
) Isto, str. 95.
11

napada je bio odreen za 29. septembar u 21 sat. Napad svih jedinica NOV i POJ, izuzev vojvoanskih, zapoeo je u odreeno vrijeme. Borbe su trajale od 29. septembra uvee do 2. oktobra u podne.
Za komandovanje i za borce partizanskih snaga to je bilo jedno
novo znaajno iskustvo. Prvi put se, u istonoj Bosni, izvodio napad
na neprijatelja u jednom veem utvrenom gradu. U toku prva dva
dana borbi jedinice NOV i POJ su svoje napade izvodile nou, a po
danu su odbijale neprijateljske protivnapade. Odluujui napad na
neprijatelja u gradu zapoeo je 1. oktobra u 20,30 asova, jednovremenim napadom svih brigada. Glavni udar 6. brigade bio je usmjeren na Zapadni logor, 2. krajike na Gradinu i Istoni logor, a
16. muslimanska brigada, poto je oslobodila Bukinje i dio Kreke,
pomjerila se preko Kuia kose i Crvenog Brda na Ilinicu, odakle
je napadala prema eljeznikoj stanici. Neprijateljske snage su
pruale snaan otpor, oekujui pomo iz pravca Doboja i Brkog,
nadajui se da e se jedinice NOV i POJ, kao i prethodnih dana,
krajem noi povui na svoje polazne poloaje. Meutim, ova oekivanja i nadanja neprijatelja se nisu ostvarila. Pomo iz pravca Doboja i Brkog nije stizala, jer se neprijateljske snage nisu mogle
probiti, a jedinicama NOV i POJ nareeno je da napad jo energinije nastave i po danu. U takvoj situaciji dolazi do demoralizacije
i osipanja u neprijateljskim redovima. Sredinom prijepodneva poela je masovna predaja domobrana. Najzad, oko podne, 2. oktobra,
slomljen je otpor Nijemaca i ustaa. Cio grad je bio slobodan, neprijateljski garnizon u gradu likvidiran, sa izuzetkom jedne grupe
od oko 100 Nijemaca i neto ustaa koja je uspjela da se probije prema Brkom i Majevici. 13 )
Poraz neprijateljskih snaga bio je potpun. Zarobljeno je
2136 neprijateljskih vojnika, 130 oficira, meu njima i j e d a n general i nekoliko viih oficira, ubijeno je 500, a ranjeno 400 neprijateljskih vojnika i oficira. Od toga 80 je Nijemaca, a ostali su bili domobrani, legija, ustae, milicija i andarmi. Zaplijenjeno je 2200
puaka, 30 tekih mitraljeza, 110 pukomitraljeza, 50 automata, 5
tekih bacaa, 25 topova, 20 vagona puane i artiljerijske municije, 3 radio-stanice, preko 50 vagona ivotnih namirnica, preko
300 vagona soli, 2 vagona benzina, oko 30 tekih i lakih automobila, oko 3500 vojnikih odijela, 1500 pari cipela i velika koliina ostale r a t n e opreme. Iz ustakog zatvora osloboeno je 400 - 500 zarobljenika, aktivista i pristalica NOP-a. Uniteni su: 1 oklopni voz,
3 tenka, sve eljeznike stanice od Tuzle do Miriine, eljeznika
13

) Isto, str. 97.

pruga Tuzla - Miriina i svi mostovi na ovoj pruzi. Istovremeno, zaplijenjeno je 10 lokomotiva i preko 100 eljeznikih vagona. 14 ) Trea vojvoanska brigada 16. divizije je blagovremeno i potpuno zatvorila pravac Brko - Tuzla i odbila napade neprijatelja iz Brkog,
a 1. vojvoanska brigada oslobodila je Gornju Tuzlu 3. oktobra.
Naroito teke borbe, u vrijeme osloboenja Tuzle, a i kasnije, morale su voditi one snage NOV i POJ koje su osiguravale pravac od Doboja. Jo prvog dana borbe za osloboenje Tuzle, u pomo
neprijateljskom garnizonu, krenula je iz Doboja njemaka borbena
grupa Fier, jaine izmeu 4 i 5 bataljona, ojaanih artiljerijom
i sa nekoliko tenkova. Jedinice 15. majevike brigade i Trebavskog
NOP odreda su, izvanrednim zalaganjem, zaustavljale dva dana
snane napade ove grupe, i to 30. septembra ispred Graanice i 1.
oktobra pored tog mjesta. Majeviki NOP odred je, u meuvremenu, protjerao neprijateljsku posadu iz Lukavca i tako obezbijedio
pozadinu 15. majevikoj brigadi. Tuzla je osloboena 2. oktobra, a
ve sutra Nijemci su izveli novi snaan napad na pravcu iz Doboja.
Polo im je za rukom da, poslije viesatnih napada, uz angaovanje
tenkova i avijacije, potisnu od ceste jedinice 15. majevike brigade
i tako omogue n a s t u p a n j e prema Tuzli. U popodnevnim satima
potisli su i Majeviki NOP odred iz Lukavca. U predveerje tog
dana (3. oktobra) pojedini dijelovi njemakih snaga izbili su u visinu Bukinja i neposredno ugrozili tek osloboenu Tuzlu. U gradu
se, u tim kritinim trenucima, nalazila samo 6. istonobosanska
brigada, dok su 16. muslimanska i 2. krajika bile upuene prema
neprijatelju koji se jo uvijek nalazio u ivinicama. esnaesta vojvoanska divizija je, i dalje, sa svojim glavnim snagama, bila razvuena na komunikaciji Tuzla - Lopare.
tab Korpusa je, u ovoj situaciji, vrlo brzo i efikasno reagovao. Na glavnom pravcu njemakog prodora, na liniji Moluhe Kreka - Kuia Brdo, postavljeni su bataljoni 6. istonobosanske
brigade. Privueni su 15. majevika brigada i Majeviki NOP odred
i postavljeni desno od 6. brigade sa zadatkom da napadaju u bok i
pozadinu izduene neprijateljske kolone. Druga krajika brigada,
koja je povuena od ivinica, postavljena je lijevo od 6. brigade, na
prostoru sela Husino. Istovremeno je nareeno 16. vojvoanskoj
diviziji da sa glavninom svojih snaga prie Tuzli radi eventualne
odbrane grada. Radnici, omladina i uopte graani Tuzle su pozvani da brane svoj grad. Naime, na trgu, pred optinskom zgradom,
odran je veliki narodni zbor, kojem je prisustvovalo gotovo sve
,4

) Zbornik NOR, IV/18, dok. 79, str. 206.

stanovnitvo grada. Na zboru je govorio i Paaga Mandi, tada

lan PK K P J za BiH. U toku govora, kada je dobio vijest da neprijatelj ugroava osloboeni grad, pozvao je prisutne da se pridrue
partizanima, uzmu oruje i ukljue se u borbu za odbranu grada.
Poziv je sa oduevljenjem prihvaen. Pod parolom svi za odbranu
Tuzle, graani su uzimali oruje i neposredno sa zbora odlazili u
6. brigadu. U pravcu Moluha, u 6. istonobosansku brigadu prva je
krenula kolona radnika, a odmah zatim i kolona omladine. Omladinci i omladinke su upueni na Rasovac, gdje su primili oruje i
opremu i, po nareenju, krenuli kao p r a t n j a kolone, koja je izvlaila plijen iz Tuzle u pravcu stare Majevice. 15 ) Sa kakvim oduevljenjem su graani Tuzle prihvatili poziv da se pridrue braniocima
grada, najbolje govori podatak d a j e , u toku noi 3/4. oktobra, samo
u bataljone 6. brigade stupilo 300 novih boraca. 16 )
Borbe za odbranu Tuzle bile su, po svojoj estini, ravne onim
koje su partizanski borci vodili za njeno osloboenje. Dva dana i tri
noi, na prilazima gradu, smjenjivali su se jurii i protivjurii i pojedini poloaji prelazili iz ruku jednih u ruke drugih. Meutim, koristei se oprobanom taktikom pruanja odlunog otpora neprijateljskim snagama, po danu, i preduzimanjem ofanzivnih djejstava
po noi, jedinice NOV i POJ su preuzele inicijativu iz ruku neprijatelja i pripremale odluujui napad, koji je zapoeo, rano ujutro
6. oktobra, nezadrivim juriem 4. bataljona 6. istonobosanske
brigade. Prije toga ove njemake jedinice su prihvatile kod Bukinja svoju posadnu jedinicu iz ivinica. Tom energinom, dobro pripremljenom i iznenadnom napadu, Nijemci se nisu mogli suprotstaviti i zapoelo je njihovo panino povlaenje. O veliini te panike
govori injenica da su tenkovi, koji su imali zadatak da tite povlaenje, odstupali na elu neprijateljske kolone. Pokuaj njemake
komande da organizuje uporniju odbranu, na prostoriji Lukavca i
Puraia, zavren je potpuno neuspjeno i brzo povlaenje je nastavljeno. Relativno svjee jedinice 16. divizije ukljuene su u gon j e n j e potuenog neprijatelja. Nijemci su se, ubrzano, povlaili
prema Doboju, ime je bitka za odbranu Tuzle bila uspjeno okonana, 8. oktobra 1944. godine. U borbama za odbranu Tuzle zarobljeno je 20 neprijateljskih vojnika, ubijeno ih je i ranjeno oko 150.
Zaplijenjeno je nekoliko kamiona, vei broj tovarnih grla, neto
oruja, znatna koliina municije i ostalog raznog materijala. 1 7 )
,5
) Neda Kerec, SKOJ u Tuzli 1943, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knj. 3,
Tuzla, 1987, str. 98.
16
) M. Zeki, n. l. str. 99
17
) Gligo Mandi, 17. istonobosanska udarna divizija, Vojnoizdavaki zavod, Beograd, 1976, str. 53.

Osloboenje Tuzle, u velikoj mjeri, je uticalo na razmah

NOB-e u istonoj Bosni. Stanovnitvo Tuzle i okolnih sela masovno
se opredjeljivalo za NOP. Mnogi mjetani iz srpskih sela, u kojima
su do tada etnici imali uticaja, u velikom broju se okreu narodnooslobodilakim snagama. Dolo je i do brzog osipanja kvislinkih
organizacija i vojnih formacija. Jedinice DOMDO pukovnije su se
potpuno raspale, izuzev u okolini Graanice i Zvornika. Veliki broj
domobrana i njihovih oficira ukljuio se dobrovoljno u partizanske
jedinice. Domobranski oficiri - njih 77 - su objavili proglas, pozivajui domobrane da prekinu sluenje okupatoru i preu na s t r a n u
NOV i POJ. Narodnooslobodilaki pokret je ostvario odluujui
presti u masama. Neprijatelj nikada vie nije u Tuzli bio siguran,
nije vladao bezbjedno, drao se kao na staklenim nogama do definitivnog osloboenja, septembra 1944. godine. 18 )
Osloboena Tuzla je izvrila punu mobilizaciju svojih materijalnih i ljudskih izvora za NOB-u. Graani Tuzle su oduevljeno
doekali slobodu, posebno radnici i omladina. Na svakom koraku je
dolazilo do izliva patriotskih osjeanja. esto je, na dirljiv nain, izraavana ljubav prema pripadnicima jedinica NOV i POJ. Partizani su bili uvijek u centru panje i interesovanja ljudi. Naroito su
plijenile panju linosti k o m a n d a n a t a proslavljenih partizanskih
jedinica Danila Lekia, Glige Mandia, Veljka Lukia Kurjaka, Miloa Zekia, Franje Herljevia, Salema eria, Dragana Stania,
Ratka Peria, Ratka Vujovia i drugih, ili linosti sugraana - Tuzlaka, koji su meu prvima 1941. godine stupili u redove partizanskih boraca. Oduevljenje i radost osjeali su se na svakom mjestu
u gradu tih oktobarskih dana 1943. godine. Slavlju i toj optoj atmosferi doprinosilo je, prema sjeanju savremenika, prekrasno vrijeme. Prva dva dana slobode pala su u subotu i nedjelju, a vrijeme
je bilo gotovo proljeno, grad je plivao u suncu i radosti. 19 )
U gradu je vrilo kao u konici. Na drutvenu pozornicu pohrlilo je tako rei sve ivo... Grad kao da je urio da se izivi, sav
je bio u pokretu. Svako je bio na neki nain angaovan. ivio za
neki zadatak. A povremeno, sve je proimalo neko sveano raspoloenje. Omladina je prednjaila i u radu i u radosti novog neispisanog ivota. Zraila je vedrinom i u najveim fizikim naporima
i na svojim igrankama i svojim revolucionarnim pjesmama, mijeajui se s borcima naih jedinica. 2 0 )
' 8 ) Mio Voki, Od prvog osloboenja Tuzle do konane pobjede, Tuzla u radnikom
pokretu i revoluciji, knjiga 3, Tuzla, 1987, str. 282.
,9
) Isto, str. 255.
20
) Cvijetin Mijatovi, etrdeset dana u osloboenoj Tuzli, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knjiga III, Tuzla, 1987, str. 21.

Gradani osloboene Tuzle masovno su pristupali NOP-u, ukljuujui se u jedinice NOV i POJ. Rauna se d a j e , u toku septembra - oktobra iz grada sa okolnim rudarskim naseljima u jedinice
NOV i POJ, dolo oko 5000 novih boraca - radnika, omladine, intelektualaca i dr. Zahvaljujui toj injenici, sve jedinice NOVJ koje
su uestvovale u operaciji za osloboenje i odbranu Tuzle bile su dobro popunjene. Tako je 6. istonobosanska brigada, i pored gubitaka u borbama za osloboenje Tuzle, narasla na 1200 boraca, Druga
krajika na 1400, 15. majevika na 800, a 16. muslimanska na 700
boraca. 21 ) Masovnom opredjeljivanju graana Tuzle za NOP doprinosio je i dotadanji uspjean rad ilegalne organizacije KPJ i
SKOJ-a u gradu, veliki ugled NOP-a i njihovih pripadnika, znaaj a n uticaj i ugled partizanskih porodica i simpatizera u gradu, te,
konano, i injenica da se u NOB-u, prije i poslije osloboenja Tuzle, neposredno ukljuio i veliki broj uglednih graana - Omer Gluhi, Mea Selimovi, J u r e Begi, Ante Kamenjaevi, Aleksandar
Preka, Rade Pele, muftija Muhamed efket Kurt, Bogomir Brajkovi, ore Vaskovi, Muhamed Gagi, Dimitrije Jankovi, Muradbeg Zaimovi i drugi. U ovakvim prilikama, u jedinice NOV i
POJ, svrstavali su se ne samo lanovi K P J i SKOJ-a, omladinci i
gradani koji su ve bili na strani pokreta ili bili njegovi simpatizeri,
nego i mnogi drugi, koji, s njim do tada, nisu imali nikakve veze. 22 )
Priliv novih boraca bio je takvih razmjera d a j e bilo mogue
pristupiti i formiranju novih jedinica NOVJ u istonoj Bosni. Samo
nekoliko dana poslije osloboenja Tuzle osnovana je 17. majevika
brigada (komandant Veljko Luki Kurjak, politiki komesar Milutin Pejanovi). Osnov za novoosnovanu brigadu posluio je Majeviki NOP odred. Osamnaesta h r v a t s k a NOU brigada (Franjo Herljevi, komandant, Mirko Filipovi, politiki komesar) formirana
je, najveim dijelom, od novih boraca iz hrvatskih rudarskih sela
u okolini Tuzle, a za 19. biransku brigadu (Vojo Ili, komandant,
Rade Jaki politiki komesar) osnovu je dao Biranski NOP odred. Ojaani su i svi postojei NOP odredi na teritoriji istone Bosne. Formirana je i 27. divizija. 23 ) Sve jedinice su bile dobro naoruane, naroito automatskim orujem - mitraljezima i pukomitraljezima, te dobro snabdjevene municijom. Raspolagale su minobacaima, a neke i protivtenkovskim topovima. Pri tabu 17. divizije
postojala je i baterija brdskih topova.
21

) M. Zeki, n. l., str. 101.

) M. Voki, n. l., str. 260.
") M. Zeki, n. l., str. 101.

22

Poslije osloboenja Tuzle tab 3. korpusa raspolagao je znaajnim snagama sa kojima je mogao planirati i izvoditi zamanije
vojne poduhvate. Na osloboenom prostoru, izmeu Drine i Bosne,
Save i Sarajeva, odvijao se slobodan ivot, narastale su oslobodilake snage, pripremajui ve tada znaajnije operacije radi prodora
snaga NOVJ prema istoku, odnosno Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. 24 )
FORMIRANJE TUZLANSKOG NOP ODREDA
Ve je bilo rijei o tome da su se graani Tuzle i tuzlanskog
industrijsko-rudarskog basena masovno odazvali pozivu, za borbu,
upuenom od Oblasnog komiteta K P J za istonu Bosnu, Oblasnog
komiteta SKOJ-a i taba 3. korpusa NOVJ. Na stotine ih je pristupilo partizanima, omoguavajui tako popunjavanje postojeih i osnivanje novih jedinica NOV i POJ. Pored tri brigade i jedne divizije, formiran je tada i Tuzlanski NOP odred. On je bio prva jedinica NOV i POJ koja je nosila ime grada Tuzle. To ne znai da je
Tuzla, njegovim formiranjem, znaajnije se ukljuila u NOR i revoluciju. Kao jedan od veih revolucionarnih i proleterskih centara
u istonoj Bosni, Tuzla je, jo od prvih ustanikih dana 1941. godine, igrala prvorazrednu ulogu u razvoju NOB-e u istonoj Bosni. I
do oktobra 1943. godine grad i njegova okolina su dali veliki broj
boraca, koji su upuivani prema ustanikim aritima istone Bosne, prema Majevici, Biru, Ozrenu, a borili su se i irom Jugoslavije
kao borci u mnogim proslavljenim jedinicama NOV i POJ. Sada,
osloboenjem cijelog tuzlanskog industrijsko-rudarskog basena,
nametnula se potreba s t v a r a n j a jedne teritorijalne vojne jedinice,
koja bi svojim stalnim prisustvom i akcijama vre vezivala grad
i njegovu okolinu za NOP, neprekidno provodila mobilizaciju ljudskih snaga i angaovala materijalna dobra za potrebe NOV i POJ,
branila slobodnu teritoriju i unitavala kvislinke, neprijateljske
snage, njegovu organizaciju i postaje na irem prostoru Tuzle. Odluku o njegovom formiranju donijeli su Oblasni komitet K P J za istonu Bosnu i tab 3. korpusa NOVJ, 12. oktobra 1943. godine. Odluka je objavljena na tampanim plakatima u svim dijelovima grada, okolnim naseljima i selima sa pozivom graanima - radnicima,
seljacima, omladini da se prijavljuju i stupaju u Odred. Odziv dobrovoljaca je bio masovan to nije iznenaivalo, s obzirom na raspoloenje graana u osloboenoj Tuzli i njenoj okolini.
24

38

) Isto, str. 103.

Odluka o osnivanju Tuzlanskog NOP odreda je realizovana

24. oktobra 1943. godine. 25 ) tab Odreda je konstituisan u zgradi
ranije komande 15. puka jugoslovenske v o j s k e - s t a r i Dom armije.
U etiri bataljona uvrteno je oko 600 boraca, 26 ) radnika, omladinaca, znatnog broja intelektualaca i drugih graana Tuzle i radnika i seljaka iz n j e n e okoline. Za k o m a n d a n t a Tuzlanskog NOP odreda postavljen je Omer Gluhi, uitelj iz Tuzle, a za politikog komesara Pero Erakovi, student iz Tuzle, a od decembra 1943. Mehmed Selimovi Mea. U tab Odreda uli su jo i Rade Peri, uenik
iz Tuzle, kao zamjenik politikog komesara, Ferhat Azabagi, trgovac, kao i n t e n d a n t i Muhamed Dusinovi, student veterine, kao regerent saniteta.
Na dunost k o m a n d a n a t a bataljona postavljeni su: u Prvom
Alija Alijagi, uitelj iz Dervente, u Drugom Vehid Begi, pravnik
iz Koraja, u Treem Abdulah Mujezinovi, trgovac iz Tuzle i u etvrtom Muhamed Gagi, profesor Gimnazije u Tuzli. Dunosti politikih komesara bataljona preuzeli su: Aleksandar Voki, student
iz Tuzle, u Prvom bataljonu, Milutin Milanovi Mile, radnik iz Tuzle, u Drugom - poslije pogibije Milutina Milanovia, dunost komesara u ovom bataljonu, poetkom decembra, preuzeo je Vehid Delibegovi Roki. Ahmet Silji Kadija, erijatski sudija iz Graanice,
bio je komesar u Treem, a Adem Osmanbegovi, pravnik iz Graanice, u etvrtom bataljonu. Adem Azapagi, radnik, postavljen
je na dunost zamjenika politikog komesara u Drugom bataljonu,
a Svetozar Bujakovi, radnik iz Kreke, na istu dunost u Treem
bataljonu. 2 7 ) Franjo Souek, radnik iz Lukavca, preuzeo je dunost
i n t e n d a n t a u Treem bataljonu.
Odred je formiran, pretenom veinom, od novih boraca
meu kojima je bilo lanova K P J , SKOJ-a i saradnika NOP-a, koji
su do tada radili u ilegalnim uslovima. Meutim, prilikom njegovog
osnivanja, u Odred su iz 6. istonobosanske NOU brigade upuena
samo etiri iskusna partizanska borca iz 1941. godine, ratnika iz
mnogih dotadanjih bitaka. To su bili Pero Erakovi, Rado Peri,
Boko Popovi Popac i Aleksandar Voki, koji su dolaskom u Odred
preuzeli politike funkcije, a ne vojnike. Vojniko iskustvo posjedovao je i odreen broj rukovodeih ljudi u Odredu, jer su bili rezervni oficiri stare jugoslovenske vojske, ali ni komandant Odreda,
26

) Leksikon NOR-a i revolucije u Jugoslaviji 1941-45, Beograd, 1980, knjiga II, str.

26

) Isto.
) Nije bilo mogue utvrditi imena zamjenika komesara 1. i 4. bataljona.

1141.
27

niti komandanti bataljona nisu imali iskustva u partizanskom ratovanju. Za Tuzlanski NOP odred bilo je karakteristino i to da je
prilikom formiranja popunjen vojniki neiskusnim i neobuenim
ljudstvom.
Pripadnici Odreda poticali su iz svih sredina grada i njegove
okoline. Bili su zastupljeni pripadnici svih naroda koji su ivjeli na
ovom tlu. U Odred je stupilo i nekoliko poznatijih sportskih radnika i sportista, lanova radnikog sportskog drutva Sloboda.
Bilo je, pogotovu, u poetku, i vie omladinki, mahom Skojevki,
uenica Gimnazije i drugih kola u Tuzli.
Odmah nakon osnivanja, krajem oktobra i poetkom novembra, Odred je ukljuen u izvravanje borbenih akcija, koje, zapravo, predstavljaju vatreno k r t e n j e za veinu njegovih boraca.
Takva je bila i akcija 3. bataljona u borbi sa etnicima na Majevici.
Naime, nakon osnivanja Odreda, njegov 3. bataljon je bio smjeten
u Simin-Hanu, u prostorijama Solane. Svakodnevno je vrio izvianje prema Majevici radi praenja i prikupljanja podataka o kretanju etnika Radivoja Kerovia. Kada su se etnici pokrenuli i zauzeli poloaje na Busiji, Bataljon je dobio zadatak da ih napadne.
Nastupajui preko Poarnice, okolnih zaselaka i drugih sela, borci
3. bataljona su prili etnikim poloajima. Dolo je do borbe u kojoj su poginula dva borca Odreda. Zarobljen je jedan etnik, ali i
Slobodan Boo Joilovi, borac Odreda. 28 ) Odred je izvodio i akcije
ienja naselja u okolini Tuzle, razoruavao pripadnike Dobrovoljake muslimanske legije i drugih neprijateljskih formacija. Tako
je 27. oktobra jedan bataljon Odreda, zajedno sa jedinicama 19.
biranske NOU brigade, uestvovao u ienju od etnika sela u
Sprei i zelenokadrovaca, koji su se tih dana poeli organizovati.
Sastav jedinica zelenog kadra sainjavali su, uglavnom dezerteri,
oni pripadnici legije koji nisu htjeli da pristupe NOP-u poslije osloboenja Tuzle, ve se prvo skrivaju, a zatim bjee u umu i formiraju tzv. zeleni kadar. U muslimanskim selima, izmeu Tuzle i
Zvornika, jedinice muslimanske legije se pretvaraju u formaciju zeleni kadar. 2 9 ) Naime, oko 200 milicionara iz rejona Zvornika, pod
komandom Neeta Topia, profesora, dali su svojoj formaciji poetkom oktobra 1943. godine, naziv zeleni kadar. Kasnije su se
28

) Kasnije je dolo do razmjene zarobljenika. Vidi sjeanje efkije Vrapca u ovoj

knjizi.
29
) Legija iz tih sela je koncem 1941. i poetkom 1942. godine inila zloine prema
srpskom stanovnitvu, a u periodu 1942-1944. je, po nalogu okupatora, sprjeavala povezivanje slobodnih teritorija Majevice i Bira. Isto tako, legija, oko Puraia i Turije, je vodila u zimu 1941/42. godine borbe protiv Ozrenskog NOP odreda.

toj kvislinkoj jedinici prikljuivale milicijske grupe iz muslimanskih sela u dolini Spree. 30 ) Odred je krajem oktobra zajedno sa 18.
hrvatskom brigadom bio angaovan i prema Doboju, nalazei se
oko sela Turije. Kada je 17. divizija napustila teren Ozrena, a 18.
hrvatska brigada bila angaovana u akcijama ienja tog k r a j a i
dijelovi Odreda, odnosno bataljon Muhameda Gagia, su sa vie ili
m a n j e uspjeha vodili borbe sa ozrenskim etnicima. Inae, Odred
je u poetku svoje borbene aktivnosti bio, zajedno sa novoformiranim jedinicama 18. hrvatskom i 19. biranskom brigadom, angaovan na obezbjeivanju Tuzle iz pravca Zvornika ili Doboja. Zapravo, da bi uvrstio i to uspjenije iskoristio rezultate ostvarene poetkom jeseni 1943. godine, tab 3. korpusa je, samo desetak dana
poslije osloboenja Tuzle, uputio 16. diviziju NOVJ na podruje
Trebave i Posavine sa zadatkom izvianja prema Brkom i njegovog eventualnog osloboenja, 17. istonobosansku diviziju na podruje Ozrena sa zadatkom ienja tog podruja od etnika, omet a n j a saobraaja na pruzi Doboj - Maglaj, osloboenja Maglaja i daljeg prodiranja prema Vareu, a novoformiranu 27. diviziju je usmjerio preko Kladnja, Vlasenice, Han-Pijeska ka Sokolcu i Rogatici sa zadatkom ienja Romanije od etnika i ruenja eljeznike
pruge Sarajevo - Viegrad. Poslije upuivanja ovih partizanskih
jedinica NOVJ na izvrenje novih operativnih zadataka, tabu 3.
korpusa, za zatvaranje pravaca prema Zvorniku i Doboju, ostale su
dvije novoformirane brigade (18. i 19), Ozrenski, Trebavski i Tuzlanski NOP odred. Na komunikaciji Tuzla - Zvornik angaovani su
19. biranska i dijelovi Tuzlanskog odreda. Na pravcu prema Doboju bili su postavljeni 18. hrvatska brigada, Trebavski i Ozrenski odred. Pozadi 18. hrvatske koja je drala poloaje na liniji sela Devetak - Turija - Gri bili su razmjeteni i dijelovi Tuzlanskog odreda.
Tuzlanskom odredu je nareeno da pojaa posadu Puraia i pravac
Purai - Porjeina - Bosansko Petrovo Selo, odravajui vezu sa
Ozrenskim NOP odredom na ovoj strani Spree. 31 )
Na pravcu prema Doboju situacija je postala tea kada su,
poetkom novembra, u Doboj dole znatne njemake snage. Uskoro je dolo do jednog snanog njemakog napada u pravcu Tuzle. Izveli su ga motorizovani dijelovi iz sastava 369. njemake divizije sa
oko 2000 vojnika i 9 tenkova. Jedinice 18. hrvatske brigade i Ozrenski NOP odred nisu bili u s t a n j u da se uspjeno suprotstave
30
31

) Ahmet onlagi, n. l., strana 47.

) Zbornik NOR-a, IV/18, dok. br. 128.

ovom neprijateljskom prodoru i 11. novembra Nijemci su ponovo

zaposjeli Tuzlu, poslije 40 dana njenog ivota u slobodi.
Poslije neprijateljskog zauzimanja Tuzle, Tuzlanski odred
se zadrao na lijevoj obali Spree, i u toku novembra je najee boravio na liniji sela Vukovije - Graanica - urevik. Zadatak Odreda je bio zatvaranje pravca ivinice - Kladanj, odbrana slobodne
teritorije od neprijateljskih upada, izvianje prema Tuzli i praenje pokreta i n a m j e r a neprijateljskih snaga. Imao je u to vrijeme
430 boraca, od toga 30 drugarica. Od naoruanja je imao 400 puaka, jedan laki mitraljez, 3 pukomitraljeza, 5 strojnica, 15 revolvera i 200 runih bombi. Isto tako, imao je 9 jahaih i 18 tovarnih
konja. 3 2 )
Odred se na ovom prostoru vrlo brzo naao u tekoj situaciji,
jer je bio izloen stalnim napadima nadmonih neprijateljskih snaga. Ve u noi 11/12. novembra, samo jedan dan poslije n a p u t a n j a
Tuzle, zelenokadrovci su u Vukovijama, selo Masle, napali kolonu
od oko 100 boraca Odreda, koji su pratili komoru i veliku grupu pripadnika NOP-a, aktivista i simpatizera - graana Tuzle, koji su se
zajedno sa Odredom povukli iz grada.
Naime, nou izmeu 10. i 11. novembra 1943. godine, sa jedinicama NOVJ, vojno-pozadinskim ustanovama narodne vlasti,
rukovodstvima KPJ, SKOJ-a kao i drugih organizacija povukao se
iz Tuzle i veliki broj graana. Rauna se da se pred neprijateljem
tada povuklo oko 1000 graana, ena, djece i starijih osoba razliitog zvanja. 33 ) Povlaili su se prema Majevici, Biru, a jedna velika grupa se prikljuila Tuzlanskom NOP odredu. Izmeu ostalih
u grupi su bili: Rade Pele, profesor iz Tuzle, sa suprugom i njenom
sestrom, Risto Mileti, tehniar iz Tuzle, Nikifor Todi, pravnik iz
Tuzle, Bogoljub Jajanin, veterinar iz Tuzle, Zaga Mujbegovi, supruga dr Mustafe Mujbegovia, Ljeposava Gvozdi, uiteljica iz Tuzle i posebna grupa koju su borci, u ali, nazivali Gvozdena
brigada. Njoj su pripadali Muradbeg Zaimovi iz Tuzle, Eref Prci, trgovac, Alija Mutievi, bankarski inovnik iz Brkog, Rifat
Omazi, slubenik, Todor Jaki, kroja iz Tuzle, Esad Telalbai,
pravnik iz Tuzle, 34 ) Emin Muratagi iz Tuzle, slubenik Uprave
rudnika Montanika i drugi.
32

) Zbornik NOR-a, IV/19. dok. 85.

) orde Lazarevi, Organizacija KPJ u Tuzli (oktobra 43. do septembra 1944),
Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knjiga 3, Tuzla, 1987, str. 40.
34
) Omer Gluhi, Tuzlanski NOP odred (okt. 43. do sept. 44), Arhivska zbirka Odbora za Ediciju Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, inv. br. 239.
33

Svi oni su mahom bili ljudi u godinama, neki bolesni i teko

su mogli izdrati napore kojima su bili izloeni u toku borbi sa neprijateljem. Ne mali broj ovih je i ivot dao u borbama, koje je Odred
vodio u dolini Spree i na padinama Ozrena u toku novembra i decembra 1943. godine. Vei dio onih koji su ostali u ivotu, u toku
decembra 1943. godine, ne mogavi da podnesu napore ofanzive i
j a k e zime, vratio se svojim domovima u Tuzlu, ali su svi, i pored
toga prema svojim mogunostima, do kraja ostali uz NOP.
Napad na Odred i sve one koji su se nalazili uz Odred u Vukovijama, izvrila je jedinica zelenog kadra u kojoj su bili mjetani
- stanovnici sela, u kojima se Odred naao pri povlaenju poslije
napada neprijatelja na Tuzlu. Oni su pratili pokrete jedinica Odreda i bili dobro obavijeteni o njihovoj snazi. Prilikom napada neprijatelj je postigao iznenaenje i izazvao pometnju i paniku u redovima Odreda. Zahvaljujui tome, polo mu je za rukom da zaplijeni
komoru Odreda u Kovaima, a u neravnopravnoj borbi koja se razvila poginulo je etrnaest drugarica i drugova - boraca Odreda i
pripadnika grupe rodoljuba. Poginuli su: Hodi Idriz, rudar iz Moluha, uesnik husinske bune, Kani emso, rudar iz Moluha, Zahirovi Muharem, stolarski radnik iz Moluha, Drago Jovanovi, fotograf iz Tuzle, Ivanka Mandi, politiki radnik i aktivista NOP-a
iz Kreke, Karlo Vodenik iz Kreke, Drago Dorn, inovnik iz Kreke,
Arsen etka, geometar iz Kreke, Ilija Tomievi, radnik, Franjo
mit, inovnik iz Kreke, omladinka Vera Vasiljevi iz Tuzle, Mustafa Kapetanovi i Rasim Reki, a ranjen je i kasnije umro upan
Pavle iz Tuzle.
Poslije borbe u Vukovijama, Odred se prebacio u selo Graanicu, u podnoju Javornika. Selo je bilo znatno blie slobodnoj teritoriji na Biru i zato pogodnije za odbranu. Tu se zadrao 20 dana
(do 3. decembra), preduzimajui vojnike akcije, izvodei vojnu i
politiku nastavu i razvijajui politiku i kulturno-prosvjetnu aktivnost u Graanici, Svojatu, Zlu Selu i okolnim zaseocima. 35 ) Odred se, u ovo vrijeme, najee sukobljavao sa zelenim kadrom koji
je imao uporita u Vukovijama, Meau i Kalesiji i 350 - 400 pripadnika, naoruanih pukama, 1 tekim mitraljezom i sa 8 pukomitraljeza. 3 6 ) Bilo ih je i u drugim selima, te je itav sektor bio nesiguran. Pojavom zelenog kadra dranje stanovnitva muslimanskih sela prema Odredu bilo je pasivno i dosta uzdrano. 37 ) Uslovi
36

) Esad Tihi, Tuzlanski NOP odred, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knj.
III, Univerzal, Tuz, 1987, str. 205.
36
) Zbornik NOR-a, IV/19, dok. 74.
37
) Arhiv Instituta radnikog pokreta Sarajevo (dalje Arhiv IRP Sarajevo), fond
OK KPJ, s. 70/1732.

za politiki rad su bili prilino oteani. Konferencije s graanima,

po selima, bilo je vrlo teko odravati zbog slabe posjeenosti. Omladinci se, gotovo, na njima nisu ni pojavljivali. 38 )
Odred je nastojao da, vojnikom akcijom protiv zelenokadrovskih uporita, popravi svoju politiku situaciju. Meutim, one
su se esto zavravale bez oekivanih uspjeha. Tako je 1. bataljon,
poslije borbe, kod sela Prnjavora, ostao sa svega 60 boraca koje su
politiki komesar Bataljona Aleksandar Voki i komandir ete Ekber Mufti izveli iz okruenja. I 2. bataljon koji je bio u Meau sveden je, takoe, na samo oko 60 boraca, zbog gubitaka u borbi sa zelenokadrovcima. 3 9 ) Veoma je uspio napad Treeg bataljona Odreda
na zelenokadrovsko uporite u Vukovijama. Izveden je u noi
17/18. novembra, kojom prilikom je zarobljeno 28 neprijateljskih
vojnika sa zloincem Mujom Hodiem i zaplijenjeno 18 puaka.
Zbog toga to je neprijatelj dobio pojaanje iz susjednih sela, Bataljon se povukao u Graanicu. 4 0 ) Tom prilikom bio je zarobljen i
poslije velikog muenja ubijen od strane zelenokadrovaca Muhamed Trnovljakovi. 41 )
Na osnovu izvjetaja s e k r e t a r a OK SKOJ-a Neboje Spasojevia 19. 11. 1943. godine, upuenog Mii Rakiu (Obi. kom.
SKOJ-a), mogue je zakljuiti d a j e u Odredu, u ovo vrijeme, velika
panja poklanjana njegovom sreivanju, organizacionom jaanju.
lanovi skojevskog rukovodstva koji su se povukli iz Tuzle (OK i
MK SKOJ-a) rasporeivani su na odgovorne dunosti u bataljonima i etama. U jedinice Odreda je uvrten 21 lan SKOJ-a, koji su
se provukli iz Tuzle, Kreke, ivinica i Lukavca. 42 ) U to vrijeme je
formirana i Kulturno-prosvjetna ekipa Odreda, uglavnom od omladinki i omladinaca izmeu 15 i 18 godina starosti. Meu lanovima
Ekipe bili su: Mira Grbac, Duanka Pavlovi, Vera Mujbegovi,
Rua Nekovi, Darinka Gali, Zdravko Kolakovi, efkija Vrabac,
Slobodan Voki, Suljo ehi, Momo Babi, Jovo Cesarevi, Risto
Kati i drugi. Poela je sa radom 15. novembra, imala je 16 lanova
i bila je organizovana kao posebna jedinica (eta) Odreda. Politiki
komesar Ekipe bio je Slobodan Voki. Gotovo svaki dan su davane
priredbe u Graanici i susjednim selima i zaseocima, to je doprinosilo ugledu Odreda i stvaralo povoljnije uslove za politiko djelo3a

)
)
40
)
41
)
42
)
39

Arhiv IRP Sarajevo, fond Obi. K. SKOJ-a istone Bosne, s. 6/1.

Arhiv IRP Sarajevo, fond OK KPJ, s. 70/1732.
Arhiv IRP Sarajevo, fond OK KPJ, s. 84/1746.
Prema kazivanju Abdulaha Mujezinovia Kadije.
Arhiv IRP Sarajevo, fond Obi. K. SKOJ-a za istonu Bosnu, s. 6/1.

vanje na terenu. 4 3 ) Kompletirana je i tehnika u Odredu. Svakodnevno su objavljivane radio-vijesti - umnoavane pisaim mainama. Poeli su sa radom i analfabetski teajevi. 4 4 ) U takvim prilikama Odred je doekao poetak VI neprijateljske ofanzive.
ESTA NEPRIJATELJSKA OFANZIVA
Uspjeh NOB-e, krajem 1943. godine, poslije kapitulacije
Italije, ugrozio je poloaj njemakih okupatora u Jugoslaviji i na
Balkanu, te su oni angaovali 11 svojih divizija za izvoenje zimskih ofanzivnih operacija u istonoj i srednjoj Bosni, Hercegovini,
Sandaku, Hrvatskoj i Dalmaciji, poznate kao VI neprijateljska
ofanziva. U ovoj ofanzivi neprijateljske snage su se prvo angaovale u istonoj Bosni i Sandaku sa ciljem da u tim krajevima razbiju
snage NOVJ i onemogue prenoenje teita njihovih djejstava u
Srbiju. Uz to, trebalo je obezbijediti kontrolu nad komunikacijama
u dolinama Drine i Bosne.
Izvoenje neprijateljskih operacija u istonoj Bosni i Sandaku bilo je, u 6. neprijateljskoj ofanzivi, povjereno tabu 5. SS
brdskog armijskog korpusa. Pod njegovom komandom bile su angaovane 1. brdska i 7. SS divizija Princ Eugen, dijelovi 310. i
187. rezervne divizije, dijelovi 92. i 901. motorizovane i 1. lovakog
rezervnog puka, dijelovi 24. bugarske divizije, 1. ustaki zdrug i
etnike snage na teritoriji Sandaka i istone Bosne. 45 )
Ofanziva je izvedena u dvije meusobno povezane operacije,
pri emu je druga operacija posljedica neuspjeha prve. Prva operacija je poznata pod ifrovanim nazivom Kugelblic. Neprijateljske snage su nastojale da brzim prodorima dijela snaga, iz rejona
Sarajeva, Tuzle i Zvornika zaposjednu zaprenu liniju Sarajevo Sokolac - Han-Pijesak - Vlasenica - Srebrenica - Drina i da, nastupajui iz Sandaka i iz Hercegovine, drugim dijelom snaga, potisnu
jedinice NOVJ, nabace ih na zaprenu liniju i potom ih opkole i
unite, na podruju drinsko-viegradske izboine.
Na teritoriji obuhvaenoj neprijateljskom ofanzivom nalazile su se 2. i 5. divizija NOVJ i (u dolini Lima i Uvea), 27. divizija
na prostoriji Trnovo - Miljevina - Gorade - Praa, 17. divizija na
Romaniji, 19. biranska brigada i Srebreniki NOP odred u rejonu
43
)
pokretu i
44
)
45
)

Vera Mujbegovi, S Tuzlanskim odredom u estoj ofanzivi, Tuzla u radnikom

revoluciji, knj. III, Univerzal, Tuzla. 1987, str. 447. i 448.
Arhiv IRP Sarajevo, fond OK KPJ, s. 84/1746.
G. Mandi, n. djelo, str. 83.

Srebrenice, 18. h r v a t s k a NOU brigada i Ozrenski NOP odred na istonim padinama Ozrena, Tuzlanski NOP odred na srednjoj Sprei, Biranski odred u rejonu ekovia a 16. vojvoanska divizija,
Majeviki, Posavski i Trebavski NOP odred na Majevici, Posavini
i Trebavi. 46 )
U istonoj Bosni, neprijatelj je poeo sa napadima 3. decembra 1944. godine. Prodirui ka jugu iz pravca Tuzle, Capardi i Zvornika, neprijateljske snage su, ve 6. i 7. decembra, zauzele Olovo,
Vlasenicu i Srebrenicu. Sedamnaesta divizija, koja se prvih dana
decembra pomjerila sa Romanije prema Biru, vodila je, u rejonu
ekovia, na prostoru Bunari - Betanj - Bakovac, 7. i 8. decembra, uporne borbe sa jakom njemakom grupom ulcer, koja je
nadirui pravcem Caparde - ekovii nastojala da se, pod svaku cijenu, spoji sa onim neprijateljskim snagama koje su od Zvornika
prodrle do Vlasenice. Ove dvodnevne borbe (na Betnju) bile su veoma teke. Neprijatelj je imao oko 300 vojnika izbaenih iz stroja.
I gubici u jedinicama NOVJ su bili osjetni. To se posebno odnosi na
6. istonobosansku NOU brigadu koja je imala 25 poginulih, 55 ranjenih i 13 nestalih boraca. 47 )
Istovremeno nastupom njemakih snaga iz Tuzle i Zvornika, zapoeo je njihov napad iz pravca Sarajeva, Vogoe, Pala. Napredujui na ovom pravcu izbile su na Ozren (sjeverno od Sarajeva)
i Romaniju i 9. decembra ule u Sokolac.
Uprkos energinom otporu jedinica NOVJ, neprijateljskim
snagama je polo za rukom da zaposjednu zaprenu liniju i ovladaju
komunikacijama Zvornika - Vlasenica - Han-Prijesak - Sokolac Sarajevo, Gorade - J a b u k a - Praa - Sarajevo i Tuzla - Kladanj
- Olovo - Sarajevo. Polo im je za rukom i da na prostoru Sokolovii
- Zepa - Rogatica opkole 5. i 27. diviziju i 1. junomoravsku brigadu. 48 )
tabovi 5. i 27. divizije su odluili da se 5. divizija, u proboju,
orijentie prema Srebrenici, a 27. divizija probije preko ceste HanPijesak - Sokolac. Poto je vrlo brzo uoeno d a j e neprijatelj, jakim
snagama, posjeo prelaze preko Javora prema Srebrenici, a nije uspio ni proboj prema jugu, 5. divizija sa 1. junomoravskom brigadom se, nou 15/16. decembra, probila preko komunikacije Vlase
nica - Sokolac i ve 19. decembra stupila u rejon sela Tarevo i Tu
46

) Isto, str. 84.

) Isto, str. 89.
4S
) Prva junomoravska NOU brigada se 11. decembra prebacila preko Drine kod
Starog Broda. Ona se, iz Srbije, dolinom Lima povlaila zajedno sa 5. divizijom i s njom
se nala u neprijateljskom obruu. (G. Mandi, n. dj., str. 91).
47

holj na Konjuhu. Divizija je, odatle, orijentisana prema dolini Krivaje, a 1. junomoravska brigada je zadrana u Tarevu i stavljena
je privremeno pod komandu taba 17. divizije. Dvadeset sedma divizija je uspjeno izvrila planirani proboj preko ceste Vlasenica Sokolac, u noi 13/14. decembra, a ve 18. decembra napala je i likvidirala neprijateljsko uporite u Vareu.
Poslije uspjene bitke na Betnju, tab 3. korpusa NOVJ je,
9. decembra, izdao novo nareenje tabu 17. divizije da svoje i pridodate jedinice razmjesti blie prema Tuzli i na Ozrenu. esta istonobosanska brigada je upuena u rejon Tupkovii - Lukavica da
obezbijedi pravac Tuzla - Zvornik. U rejon urevik - Kovai - Baigovci rasporeena je 15. majevika brigada da zatvori pravac
Tuzla - Kladanj. Pod komandu taba 15. brigade stavljen je i Ozrenski NOP odred, koji je rasporeen na prostoru Purai - Bosansko Petrovo Selo. Kao rezerva Divizije, sa zadatkom da obezbjeuje
stavljala drugu fazu VI neprijateljske ofanzive u istonoj Bosni,
na je 18. hrvatska brigada. esnaesta muslimanska brigada dobila
je zadatak da, zajedno sa Kladanjskim NOP odredom, likvidira ustaki garnizon u Kladnju, posjedne grad i obezbijedi pravce Olovo
- Kladanj i Vlasenica - Kladanj. Pod komandu taba Divizije stavljen je i Tuzlanski NOP odred, koji je dobio zadatak da sa prostorije
Graanica-Podkraj izvia neprijateljska uporita u dolini Spree. 49 )
Poslije kraeg predaha sve jedinice 17. divizije su, po nareenju taba 3. korpusa, krenule prema zapadu ka ograncima Kon j u h a i Ozrena. esta istonobosanska brigada se razmjestila na
prostoriji sela D. Rakovac - Brezici - Konopljita - Boljani sa zadatkom da djeluje na komunikacijama Doboj - Tuzla i Doboj Maglaj. S njom je trebalo i dalje da sadjejstvuje Ozrenski NOP odred koji se nalazio na tom terenu. Na prostoriji sela Bukovica Omerova Voda - Petrovii rasporeena je 15. majevika brigada za
zadatkom da djejstvuje na eljeznike pruge Maglaj - Zavidovii i
Zavidovii - Olovo. Na prostoru manastir na Ozrenu - selo Stupari
postavljena je 18. hrvatska brigada sa zadatkom preduzimanja akcija u dolini Spree na liniji Purai - Bosansko Petrovo Selo. U
Kladnju je zadrana 16. muslimanska brigada, a Tuzlanski NOP
odred je smijenio 15. brigadu na komunikaciji ivinice - Kladanj, 5 0 ) Meutim, dalja djejstva jedinica 17. divizije osujetio je
neprijatelj svojom novom ofanzivnom operacijom. Naime, poto
49
50

) G. Mandi, n. dj str. 90.

) Isto, str, 96.

nije uspio da uniti snage NOVJ u dolini Lima i Drine na prostoru

Romanije i Bira, neprijatelj je 18. decembra, iz rejona Tuzle, Vlasenice, Han-Pijeska, Sokolca i Sarajeva, poeo novu ofanzivnu operaciju poznatu pod ifrovanim nazivom neturm, koja je predstavljala drugu fazu VI neprijateljske ofanzive u istonoj Bosni. Trebalo je, u ovoj operaciji, jakim snagama posjesti dolinu Bosne (od
Sarajeva do Doboja) i brzim prodorima, dolinom rijeka Krivaje i
Spree, nabaciti snage NOVJ na rijeku Bosnu i tu ih unititi.
Poev od 20. decembra, neprijateljske snage su, u nekoliko
kolona, nastupale od Sarajeva, Sokolca i Olova, Han-Pijeska, Vlasenice i Tuzle, dolinom Krivaje i Spree, preko Konjuha i pravcem
ekovii - Stupari - urevik. U periodu od 20. do 22. decembra
neprijateljskim snagama polo je za rukom da prodru u Kladanj i
ovladaju komunikacijom Tuzla - ivinice - Kladanj - Olovo. U popodnevnim asovima 22. decembra poeo je i njihov nastup dolinom Krivaje, prema vrhovima Konjuha, i iz pravca Stupara i Kladnja preko Tuholja i Tareva.
Da bi parirao neprijateljskim planovima i izbjegao jae grupisanje snaga na uskom prostoru, tab Korpusa je 27. diviziju usmjerio prema planinama Zvijezdi i Romaniji, 5. diviziju koja se, dolinom Krivaje, povlaila pred nadmonim neprijateljskim snagama takoe prema Romaniji, a sve jedinice, pod komandom taba
17. divizije, podijelio je u dvije manevarske grupe koje su, prema
terenu za koji su t r e n u t n o bile vezane, nazvane Krivajska i Ozrenska grupa.
U Krivajsku manevarsku grupu ukljuene su 15. majevia
i 16. muslimanska NOU brigada. Prikupljene na prostoriji sela
Repnik - J a r u k e - Seona dobile su nareenje da se prebace preko
rijeke Krivaje i nastupaju u pravcu Varea, koji su oslobodile jedinice 27. divizije. Sa grupom su se kretali tabovi Korpusa i Divizije.
U Ozrensku manevarsku grupu ukljuene su 6. istonobosanska
brigada, 1. junomoravska, 18. hrvatska brigada i Ozrenski NOP
odred. Jedinice ove grupe bile su prikupljene na prostoriji Brijesnica - Konopljite - Ozrenski manastir - Tumare - Kamenica. Njihov zadatak je bio da se, manevrom preko Ozrena, zabace u pozadinu neprijateljskih snaga. Bilo je predvieno da se poslije izvrenog zadatka obadvije grupe prikupe u Biru, gdje su za vrijeme
ofanzive ostali 19. biranska brigada i Biranski NOP odred. 51 )
Krivajska manevarska grupa se, 24. decembra, prebacila
preko rijeke Krivaje, uz osjetne gubitke, naroito u 15. majevikoj
5') Isto, str. 98.

brigadi i Prateem bataljonu taba 3. korpusa. Jedinice ove grupe

su se, na k r a t k o zadrale na prostoriji sela Potoka i Brda, odakle
su nastavile prodor prema Vareu i planini Zvijezda. Kako su na
tom pravcu primijeene j a k e neprijateljske snage a Grupa bila optereena velikim brojem ranjenika, donesena je odluka da se izmijeni pravac prodora. Preko Ravan planine i Romanovca, uz krai
odmor u selu Dine, jedinice ove grupe su se, 28. decembra, vratile
na desnu obalu Krivaje i smjestile u selu eljavi. Poslije dvodnevnog odmora, produile su preko Repnika i Gornje Vie i kod sela
Vrnojevia prele preko druma ivinice - Kladanj, odakle su produile u Bira, gdje su se razmjestile radi odmora i sreivanja. 5 2 )
Jedinice Ozrenske manevarske grupe prikupile su se sa malim zakanjenjem, ujutro 24. decembra, na prostoriju sela Tumare,
odakle su oko 9 asova krenule pravcem Tumare - Brijesnica Orahovica. Uz stalne borbe sa neprijateljem koji je nastupao u nekoliko kolona, Tumarama, Miijeviima, Brijesnikom potoku,
Omerovoj Vodi i selu Selomii, jedinice Ozrenske manevarske grupe, poslije prelaska preko rijeke Turije, su nastavile proboj nastupajui u dvije kolone. Na elu sa komandantom 17. divizije marovala je 6. istonobosanska brigada i preko Tupkovia i itluka prodrla do Repnika, gdje se zadrala radi neophodnog odmora. Nastupajui preko Brezja i Banovia 1. junomoravska i 18. hrvatska brigada su doprle do sela eljave. Mar je nastavljen 26. decembra,
kad su voene i otre borbe sa neprijateljskim snagama koje su
nadirale od Banovia i Omazia. Lijeva kolona (6. brigada) je nastupala preko G. Vie, u rejonu sela Jelaha prela je preko komunikacije ivinice - Kladanj i u zoru 27. decembra razmjetena je u
biranskim selima Naseoci i Gladojevii. Desna kolona (1. junomoravska, 18. hrvatska) je, nastupajui preko sjevernih padina
Konjuha, pred k r a j dana, stigla u selo Tarevo gdje je zanoila.
Ujutro, 27. decembra, prebacila se preko komunikacije ivinice Kladanj i, istog dana, jedinice su razmjetene na prostoriji sela Bijelo Polje i Javor radi odmora i sreivanja. Istovremeno su se 27.
i 5. divizija NOVJ, preko Zvijezde i Ozrena (sjeverno od Sarajeva),
probile prema Romaniji, a dvije brigade 16. vojvoanske divizije su
se sa Majevice povukle u rejon ekovia, a dvije brigade, poslije obilaznog mara - manevra sa Trebave, preko Srebrenika, stigle su
u pozadinu neprijateljskih snaga na Majevicu.
Neprijatelju, dakle, nije polo za rukom da ostvari svoje ciljeve u istonoj Bosni i Sandaku, u toku ovih ofanzivnih operacija.
52

) Isto, str. 99.

4" Tuzlanski partizanski ndri

Iako su neke od njih pretrpjele osjetnije gubitke, sve k r u p n e jedinice NOVJ izale su iz ofanzive formacijski ouvane. Do veih gubitaka i osipanja dolo je u NOP odredima od kojih su se neki potpuno raspali (Kalinovaki, Srebreniki), a neki djelimino (Treba vsk i). 53 )
Velike gubitke i osipanje u vrijeme este neprijateljske
ofanzive doivio je i Tuzlanski NOP odred. Poetak ofanzive zatekao je glavninu Tuzlanskog NOP odreda na prostoriji sela Graanice, gdje je obavljao zadatke izvianja prema Kalesiji i Osmacima
i obezbjeivanja komunikacije Tuzla - Stupari - Kladanj. Kada je,
3. decembra, zapoelo i izvoenje neprijateljske operacije Kugelblic, j a k e njemake snage, koje su prodirale pravcem Tuzla - Kladanj, napale su poloaje Odreda u Graanici. Pod pritiskom daleko
nadmonijih neprijateljskih snaga, bez ljudskih gubitaka, uz neto
izgubljenog materijala i hrane, Odred se povukao u Mitrovie, ekovaki zaselak iznad Graanice. 5 4 )
K r a j u kome se Odred naao bio je pasivan, selo siromano,
te je snabdijevanje bilo oteano. Borci su se, najee, hranili zobenim hljebom koga, uz to, nije bilo dovoljno. Tada, u borbama 7. i 8.
decembra, koje su jedinice 17. divizije vodile na poloajima Bunari
- Betanj - Bakovac, uestvovao je uspjeno i 4. bataljon Tuzlanskog NOP odreda.
Na osnovu nareenja taba 3. korpusa, 9. decembra, tab
17. divizije je, poetkom druge dekade mjeseca, sve svoje i pridodate jedinice razmjestio na teritoriji Ozrena i Spree. Tuzlanski
NOP odred je ovim nareenjem ponovo postavljen na poloaje Graanica - Podkraj sa zadatkom da izvia i vri prepade na neprijatelja u pravcu sela Osmaci i Caparde. 5 5 ) Preko Mekota i Bijelog Polja, Odred se probio u Graanicu i ponovo smjestio u ovom spreanskom selu.
Meutim, zelenokadrovci mu nisu dozvolili da predahne.
Oko 260 pripadnika zelenog kadra su 11. decembra napali na Odred. Napad je bio odbijen, uz znatne gubitke neprijatelja (19 poginulih i 4 ranjena). I gubici Odreda su u ovoj borbi bili osjetni - 7
poginulih i 4 r a n j e n a borca. 56 ) Poginuli su: ahbaz Kovaevi, Hasib Muri, Rahman Sadikovi, Nedib Hrusti, Ljubo uput, Esma
onlagi i Ferid Brki. Veliki gubitak predstavlja i injenica da su
izgubili ivote i 12 aktivista NOP-a, meu kojima su bili Rade Pele
53

)
)
)
56
)
54
55

Isto, str. 103.

Arhiv VII, Fond NOR a, K-408/A, F-7, br. reg. 52/1
G. Mandi, n. dj., str. 90.
Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/1.

i njegova supruga Anka, ija su dva sina bila u partizanima, te Ankina sestra Vida Petakovi, Leposava Gvozdi, uiteljica, ije su
troje djece bili uesnici NOB-e, En ver sin m u f t i j e Kurta, Risto Katie i drugi. 57 )
Pritisak neprijateljskih snaga na Odred u Graanici bivao je
sve vei. Da bi se uklonio ispod tog pritiska, Odred je izvrio pokret
u Lukavicu, gdje su se nalazili dijelovi 6. istonobosanske brigade.
Borci su se sreli sa svojim poznanicima iz Tuzle, sada pripadnicima
Brigade. Ubrzo je na tom terenu rasformiran 1. bataljon Odreda
poto je, prethodno, upueno 100 boraca, medu kojima se nalazilo
i 30 Skojevaca, za popunu 6. istonobosanske NOU brigade. 58 ) Poslije Lukavice, Odred je tri dana proveo u Baigovcima. Borci su bili
razmjeteni po seoskim kuama gdje su srdano primani, udobno
smjeteni i dobro hranjeni. Kulturno-prosvjetna ekipa Odreda dala
je veoma uspjelu priredbu u ovom gostoljubivom selu. 59 )
Prilikom zauzimanja novih poloaja jedinica 17. divizije u
vezi sa namjerom prelaska na ofanzivna, aktivna djejstva na prostoriju Spree i Ozrena, Tuzlanski NOP odred je dobio zadatak da
smijeni 15. majeviku brigadu na komunikaciji ivinice - Kladanj,
s tim da se u sluaju jaeg neprijateljskog napada prebaci u rejon
sela Tupkovii. U meuvremenu, neprijatelj je poeo izvoenje svoje operacije neturm, te je Odred prilikom izvrenja dobijenog
nareenja u maru prema ureviku, u vrijeme prelaska preko
ceste, bio iznenaen pojavom neprijateljskih tenkova. Kolona je,
meutim, prela cestu bez ljudskih gubitaka, ostavi bez dijela komore. Kako je pravcem ivinice - Kladanj nastupao jedan bataljon
1. brdske n j e m a k e divizije, Odred se ubrzo, ponovo, naao pod velikim pritiskom nadmonih neprijateljskih snaga i morao se, preko
Omazia, povui prema Buiku, nedaleko od Banovia. Dva dana je
boravio u Buiku i tada pokuao prelaz preko Spree. Naime, Odred
je imao nareenje taba 3. korpusa NOVJ da se, preko Spree, prebaci u rejon Srebrenika kako bi se uklonio ispod neprijateljskog
pritiska. Prebacivanje je trebalo da bude izvedeno nou 21/22. decembra. Meutim, akcija nije uspjela, nije uspostavljen k o n t a k t sa
vezom koja je trebalo da obezbijedi prijelaz. Pored toga rijeka je
bila nabujala poslije viednevnih padavina i topljenja snijega. Odred se vratio u Buik 60 ) sa veinom premorenih i prozeblih boraca
57

)
>
59
)
60
)
58

V. Mujbegovi, n. l., str. 441.

E. Tihi, n. l., str. 206.
Duanka Krneta-Pavlovi, Vidi sjeanje u ovoj knjizi.
E. Tihi, n. l., str. 207.

u trenucima kada se neprijatelj, prodirui dolinom Spree, opasno

pribliio. U tako nepovoljnim okolnostima, Odred je morao prihvatiti borbu, jer je, 22. decembra, bio napadnut od strane jedne viestruko brojnije kolone Nijemaca, koji su bili naoruani i minobacaima i brojnim automatskim orujem. Razvila se borba u kojoj su
neprijateljske snage postigle potpuno iznenaenje, ostvarile strahovitu jainu vatre s t o j e dovelo do velikih gubitaka u Odredu. Drugi bataljon bio je, gotovo, potpuno razbijen, a i 4. bataljon i pritapski dijelovi su imali velike gubitke. 6 1 ) Trei bataljon, zahvaljujui snalaljivosti svoga komandanta, koji je dobro poznavao teren,
povukao se bez gubitaka preko Zelenboja dublje u Konjuh. Naroito je teko stradala Kulturno-umjetnika ekipa Odreda. Gotovo
svi lanovi Ekipe su ili poginuli, ili bili ranjeni, ili pak zarobljeni od
strane Nijemaca. Od lanova Kulturne ekipe poginuli su Mirjana
Grbac, Zdravko Kolakovi, Sakib Hasanagi, Jovo esarevi, Mirko uri i Nikola Bjegovi, a zarobljeni su Rua Nekovi, Dara Gali, Duanka Popovi, Mira Radi, Momo Babi, Branko Joki, Milojka Vodenik, Vera Komi. Poginulo je i nekoliko boraca iz Bataljona meu kojima Radojka Peri, Milan Kljuji, ore Radi, Marija Volovka, Emin Hrusti, aban Subai i drugi. Od rodoljuba
civila koji su se jo uvijek kretali sa Odredom poginuli su Simo
Banker, Rajko Milanovi, Mihailo Vasi, Svetislav Jankovi, Ljubo
uri, Krsto Kreco, Stevo najder, dok je Perko Radi nekoliko
dana prije Buika umro zbog premorenosti. 6 2 ) Veliki broj boraca se
odvojio od glavnine od kojih e se, oko dvadesetak, kasnije u Priluku prikljuiti Odredu. Glavnina se, na elu sa tabom Odreda,
povukla na Memiko brdo. S t a n j e u kome se Tuzlanski NOP odred
nalazio bilo je veoma teko: bez hrane, sa dosta slabo odjevenih i
obuenih boraca, bez veza sa viim tabovima i drugim jedinicama,
bez vatre koja se nije smjela loiti zbog blizine neprijatelja. U takvim uslovima i slabog politikog rada, poela se javljati malodunost, demoralizacija, pa i dezertiranje iz jedinica. Izmeu 23. i 25.
decembra, Odred je proveo dva dana u umi Borovai, gotovo, potpuno opkoljen, bez hrane i vatre, po vrlo jakoj hladnoi, pogotovu
nou. 63 )
Preko Litve i Hrvata, 25. decembra, izveden je pokret do
sela Mrljevii, pod Konjuhom, gdje se Odred smjestio. Tu je uspostavljena veza sa brigadama Ozrenske manevarske grupe 17. divi61

) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/1.

) V. Mujbegovi, n. l., str. 445.
63
) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/1.
62

zije NOVJ i 3. bataljonom Odreda. Ovaj bataljon nije bio u sastavu

Odreda od vremena borbe na Buiku, nalazio se u selu Merdiima.
Pred velikom kolonom od oko 2.500 Nijemaca, Bataljon se, preko
Banovia, povukao na Konjuh. Tamo su borci 3. bataljona, 25. decembra, vodili borbu sa grupom Nijemaca i erkeza. Jedan Nijemac i jedan erkez su zarobljeni, a osloboena je grupa od 20
do 30 seljaka, uglavnom iz ekovia, koja su Nijemci vodili sa sobom. U umarskoj kui na Konjuhu naeno je neto h r a n e i odjee.
Inae, i 3. bataljon je bio zahvaen osipanjem. 6 4 )
Kroz Mrljevie je, 26. decembra 1943, naila j a k a neprijateljska kolona. Odred se, sa dijelovima 1. junomoravske brigade,
postavio iznad sela, na istaknutim poloajima. Do borbe, meutim,
nije dolo. Kada je njemaka kolona prola kroz selo, jedinice Odreda su se vratile. Tog dana nastavljen je prodor brigada Ozrenske
manevarske grupe prema Biru i obadvije kolone e se prebaciti
preko komunikacije ivinice - Kladanj. Odred se zadrao u Mrljeviima. Sutra, 27. decembra, ponovo su se pojavili Nijemci iz pravca sela Hrvata, te se Odred povukao prema Podgorju gdje je zanoio. U selu Crnjevu je dolo do susreta sa jedinicama Krivajske operativne grupe 17. divizije. tab 3. korpusa, koji se kretao sa ovom
manevarskom grupom, potvrdio je ranije nareenje da se Odred
prebaci na desnu obalu Spree, na podruje Srebrenika. U Podgorju je, 1. j a n u a r a 1944, dolo do susreta Odreda sa 16. muslimanskom brigadom (iz Krivajske manevarske grupe). U tom selu Odred se zadrao do 5. j a n u a r a 1944. godine, odakle je krenuo prema
Omaziima, prvoj etapi na putu izvrenja naredbe o prebacivanju
na desnu obalu Spree, na podruje Srebrenika. Uvee 6. januara,
prebacio se preko Spree, gazom u blizinu Johanovog mlina, a cestu i eljezniku prugu preao je kod ikog Broda u noi 6/7. januara. Borci su 7. j a n u a r a zanoili i predanih u Dobrnji, a 8. j a n u a r a
u Breziku. U Srebrenik je Tuzlanski NOP odred stigao 9. j a n u a r a
1944. godine. 65 )
U toku VI neprijateljske ofanzive, Odred je neprekidno bio
na udaru nadmonih neprijateljskih snaga. Manevrisao je izbjegavajui glavni udar, ali nije mogao izbjei velike gubitke i osipanje
jedinica jer je, pored ostalog, bio izloen izuzetno velikim tekoama i naporu, u vrijeme kada jo nije predstavljao vrstu, homogenu
cjelinu, u vrijeme kada je tek zapoinjao svoj ratni put sa svim slabostima mlade, tek formirane vojne jedinice. Bio je nova jedinica,
64
85

) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/1

) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/1.

Faksimil prve i posljediye stranice Izvjetaja koji politiki komesar Tuzlanskog odreda Mea Se luno v ualje Vladi Popoviu, politikom komesaru 3. korpusa NOVJ

bez borbenog iskustva. Daleko najvei dio njegovog sastava inili

su borci, koji su tek osloboenjem Tuzle stupili u NOB-u. Odred je
preteno popunjavan vrlo mladim borcima, omladincima i omladinkama sa jedva 16 do 18 godina, a s druge strane, bilo je meu
borcima i dosta fiziki neotpornih starijih ljudi.
esto neiskustvo tabova Odreda i bataljona inilo je da jedinice Odreda nisu uvijek u vojnikom, pa i politikom smislu, imale vre dranje. U Odredu je bilo relativno malo lanova KPJ, pa
ak ni svi komandanti bataljona nisu to bili. J e d n a od tekoa koja
je sputavala akcije Odreda, umanjivala njegovu pokretljivost u
toku neprijateljske ofanzive, bila je i injenica da se uz njega kretala velika grupa graana, pripadnika NOP-a, simpatizera, rodoljuba koji su napustili Tuzli.
U toku neprijateljske ofanzive dolo je do osjetnog osipanja
ljudstva iz jedinica Odreda. Postojalo je vie razloga za tu pojavu.
Njoj su, sigurno, doprinijeli surovi uslovi zimskog ratovanja, hladnoa, slab smjetaj, slaba ishrana, naporni pokreti, nedostatak odjee i obue. Meu borcima Odreda bilo je i onih koji su ranije pripadali neprijateljskim formacijama, a nije bilo dovoljno vremena
za prevaspitavanje tog dijela boraca, koji su pristupili NOB-u poneseni klimom opteg oduevljenja u vrijeme prvog osloboenja
Tuzle. Neprijateljska propaganda, u koju su se ukljuili i predstavnici vjerskih organizacija sa terena, takoe su podsticali to. Prema
povratnicima, ustake vlasti nisu preduzimale onakve represivne
mjere kakve su inae ranije inili. 66 ) Ovakav odnos prema povratnicima iz jedinica NOV i POJ, posebno iz 18. hrvatske brigade, postao je, u ovo vrijeme, u ovom kraju, dio politike prakse tzv. NDH
prema pripadnicima NOP-a. Nemoni da likvidiraju NOB-u oruanim sredstvima, represivnim mjerama, naroito poslije kapitulacije Italije, ustake vlasti poinju, u sluaju povratnika iz jedinica
NOVJ, represiju zamjenjivati blaim stavom, esto i potpunom
amnestijom. Veina pripadnika Odreda ili civila koji su se vratili
u Tuzlu bili su hapeni ili privoeni u policiju, ali vrlo brzo oslobaani. 67 )
U takvim uslovima u Srebrenik je, 9. januara, pod komandom taba Odreda, stiglo 105 boraca. Kasnije su organizovani u
dva bataljona. Prvi bataljon je ranije rasformiran, poto je i dio njihovih boraca preveden kao popuna u 6. istonobosansku brigadu.
Drugi bataljon je doivio velike gubitke u borbama u toku VI nep86

) . Lazarevi, n. l. str. 44.

) . Lazarevi, n. l., str. 57.

67

rijateljske ofanzive, te je rasformiran a preostali njegovi borci su

uvrteni u 3. i 4. bataljon.
Bez obzira, meutim, na velike gubitke koje je Tuzlanski
NOP odred doivio, on je u VI neprijateljskoj ofanzivi odigrao znaajnu ulogu u borbi protiv neprijateljskih snaga i, dobrim dijelom,
izvrio svoje vojnike i politike zadatke. Za k r a t k o vrijeme, koliko
je boravio u spreanskim selima, iako i sam u tekoama, ostavio
je za sobom odreeni pozitivni trag, jaao uticaj NOP-a, vezujui za
njega vienije i trezvenije ljude tog kraja, podstiui optimizam
simpatizera i ljudi koji su ve bili ukljueni u NOP. D a j e Tuzlanski
NOP odred, u tekim prilikama neprijateljske ofanzive ostvario
svoje zadatke i da se, jednostavno, uspio odrati, ima se zahvaliti
uticaju, iako malobrojnih, organizacija K P J i SKOJ-a, podrci stanovnitva sela u kojima se kretao te i, pored izvjesnih slabosti i propusta, angaovanju taba Odreda i njegovog komandanta.
ODRED U SREBRENIKU
Prebrodivi oluju VI neprijateljske ofanzive, Odred se, kako
je ve reeno, prebacio na podruje Srebrenika. Nije, meutim, bilo
dovoljno vremena za neophodan odmor i oporavak boraca. Ve 13.
j a n u a r a 1944. godine komandant i politiki komesar Odreda su pozvani, od taba 3. korpusa, u Humce. Tamo su primili nareenje i
upoznati sa osnovama plana napada na neprijateljski garnizon u
Tuzli, u kome je i Odred trebalo da uestvuje.
Veoma brzo, poslije zavrenih borbi u VI neprijateljskoj
ofanzivi, tab 3. korpusa se vratio svojim novembarskim planovima u vezi sa osloboenjem Tuzle, smatrajui to i dalje najvanijim
zadatkom NOVJ u istonoj Bosni, jer se raunalo da e napadom
na neprijateljski garnizon u Tuzli biti, na efikasan nain, pruena
podrka jedinicama 5. i 8. korpusa NOVJ, koji su, u srednjoj i zapadnoj Bosni, bili izloeni jakom neprijateljskom pritisku (nastavak ofanzivnih operacija).
Odluka o napadu na neprijateljski garnizon u Tuzli donesena je samo desetak dana poslije zavrenih neprijateljskih decembarskih operacija u istonoj Bosni. Odlueno je da u napadu pored
jedinica 16. i 17. divizije, uzmu uea i dijelovi 27. divizije, i to 19.
biranska brigada i Romanijski NOP odred. 68 ) Odnos snaga trebalo
je da bude povoljan po jedinice NOVJ, koje su bile dvostruko jae
od onih koje su poetkom oktobra 1943. godine oslobodile Tuzlu, a
68

) A. onlagi, n. l. str. 112.

K7

neprijateljski garnizon, jedan domobranski puk u Tuzli i bataljon

domobrana u G. Tuzli i Simin-Hanu, znatno slabiji od onog u oktobru. 69 )
Meutim, neprijateljska komanda je otkrila pripreme koje
je vrio tab 3. korpusa, te je blagovremeno pojaala svoje snage.
U Tuzlu su dopremljeni 5. i 8. domobranska pukovnija iz Brkog i
njemaka borbena grupa varc iz Zvornika, iji je zapovjednik
general varcneker preuzeo komandu nad svim neprijateljskim
snagama u regionu Tuzle. Odmah je bitno izmijenjen odnos snaga
u korist neprijatelja o emu tab 3. korpusa nije imao informaciju,
iako je bilo prijedloga da se, u ovako izmijenjenoj situaciji, odustane od odlunog napada. 7 0 )
Napad je trebalo da pone 16. j a n u a r a u 20 sati. Meutim,
zakasnile su gotovo sve jedinice, koje je trebalo da neposredno
uestvuju u napadu, neke i po nekoliko asova. Juna kolona, koja
je prodirala iz pravca ivinica, kasnila je zbog upornog otpora zelenog kadra, a i zbog nerealnog planiranja vremena za n a s t u p a n j e
od rejona prikupljanja do polaznih poloaja za napad. Slino je bilo
i sa jedinicama sjeveroistone kolone, emu treba dodati jo i teke
vremenske prilike. Zbog ovoga je napad koji je izveden u noi 16.
j a n u a r a 1944. godine bio nejednovremen, neujednaen i skromnih
rezultata.
Sljedeeg dana (17. j a n u a r a uvee) napad svih jedinica bio
je jednovremen i znatno uspjeniji. Sve jedinice june kolone postigle su znaajne uspjehe. Snanim napadom 16. muslimanska
brigada je izbila na Ilinicu. Devetnaesta biranska brigada je, preko Crvenog Brda, prodrla do Jale, a 6. istonobosanska je zauzela
Kreku. Podran jakom minobacakom i artiljerijskom vatrom sa
Gradine, neprijatelj je, u drugom dijelu noi, pokrenuo estoke
protivnapade kojima nisu odolile sve brigade. Naime, dok su se 19.
biranska i 6. istonobosanska brigada zadrale na dostignutim poloajima, 16. muslimanska brigada, uz velike gubitke, morala se
povui sa Ilinice.
U napadu, sljedee noi 18/19. januara, nije bilo znaajnijih
uspjeha. Osamljeni prodori dijelova Romanijskog NOP odreda i 6.
brigade nisu se mogli odrati zbog jakih neprijateljskih protivnapada. Uporan u svom nastojanju da oslobodi Tuzlu, tab Korpusa
je naredio ponavljanje napada i sljedee noi (19/20. januara), uz
69

) Isto, str. 114.

) tab 17. divizije je predloio da se umjesto odlunog izvede demonstrativan napad (A. onlagi, n. l. str. 114).
70

izvjesne izmjene u planu djejstva jedinica i june i sjeverne kolone.

Dogodilo se, meutim, ono to se dogaalo i prethodnih noi. Bilo
je pojedinanih uspjeha, ali je odluujui opti uspjeh i ovoga puta
izostao. Definitivno je postalo jasno da se raspoloivim snagama
neprijateljski garnizon u Tuzli ne moe likvidirati. Zato je, u j u t r o
20. januara, nareeno da se jedinice NOV i POJ povuku od Tuzle. 71 )
Neprijatelj je organizovao progon jedinica NOVJ u povlaenju. Pri tome su, uslijed slabosti u organizovanju izvlaenja iz borbe, u teak poloaj bile dovedene neke jedinice june kolone meu
kojima naroito 16. muslimanska brigada, Ozrenski NOP odred, te
6. istonobosanska brigada koje su 21. j a n u a r a doivjele teke gubitke.
Na t a j nain, 21. j a n u a r a 1944. su neuspjeno zavrene borbe vezane za tzv. drugu tuzlansku operaciju. U njoj su jedinice
3. korpusa i 16. divizije imale oko 800 mrtvih i ranjenih boraca,
bezmalo koliko i u jednomjesenim borbama u toku neprijateljske
ofanzive u decembru. Iako su u toku ovih borbi sve jedinice NOV
i POJ pokazale primjernu borbenost, eljeni uspjeh nije postignut.
tab 3. korpusa je nerealno procijenio da se neposredno poslije
neprijateljske ofanzive, najtee koja je do tada izvedena u istonoj
Bosni, moe likvidirati fortifikacijski jako utvren neprijateljski
garnizon i osloboditi Tuzla. Na tu pogreku nadovezali su se propusti u planiranju i voenju operacija. 72 ) Sasvim je razumljivo da
je u ovakvoj situaciji, umjesto ostvarenja ciljeva, dolo do neuspjeha i tekih gubitaka.
U drugoj tuzlanskoj operaciji uestvovao je i Tuzlanski
NOP odred. Djejstvovao je u sastavu sjeverne (sjeveroistone) kolone kojoj su jo pripadale 1. vojvoanska, 15. majevika i 18. hrvatska brigada. Njima je komandovao pukovnik Danilo Leki, kom a n d a n t 16. vojvoanske divizije. Zadatak ove kolone bio je da napadne i zauzme uporita sjeverno od Tuzle, od Moluha do Gradine,
i ovlada sjevernim i sjeveroistonim dijelovima grada. 7 3 )
Odred je napadao na neprijatelja koji je bio dobro utvren
na Moluhama. U napad su krenuli borci oba bataljona. Kako je ve
reeno, napad je trebalo da pone 16. j a n u a r a u 20 sati. Kako su komandanti bataljona, koji su na vrijeme izveli jedinice na polazne
71

) A. onlagi, n. l. str. 117.

) Ahmet onlagi, Borba u istonoj Bosni izmeu dva osloboenja Tuzle, Tuzla u
radnikom pokretu i revoluciji, knj. III, Tuzla 1987, str. 333, (u daljem tekstu: n. l., III
knj. Edicija).
73
) G. Mandi, n. dj str. 112.
72

poloaje, zbog izostajanja signalizacije i dogovorenog artiljerijskog

plotuna, pomislili d a j e napad odgoen, te su se, oko 4 sata ujutro,
povukli sa poloaja. Napad je, meutim, te noi zapoeo, i od taba
Odreda, koji se nalazio u Rasovcu, se zahtijevalo da njegovi bataljoni izvedu napad, danju 17. j a n u a r a 1944. godine, da bi ostvarili
zadatke koje je trebalo postii u nonom napadu. Izvravajui ovo
nareenje dobijeno od k o m a n d a n t a sjeverne kolone pukovnika Danila Lekia, Odred je, 17. j a n u a r a u 10 sati, izvrio napad na neprijateljske poloaje u Moluhama, prodirui u dvije kolone. Desna
kolona je nastupala pravcem Moluka rijeka - Moluhe, a lijeva je
dobila zadatak da izvede obilazan manevar da bi na neprijateljske
poloaje napala bonom vatrom ili iz pozadine. 74 )
Kada su borci podili njemakim bunkerima, negdje i na
razdaljinu od samo 30 metara, razvila se estoka borba sa obostrano velikim gubicima. Naime, prilikom likvidacije jednog dobro branjenog njemakog bunkera ubijeni su jedan njemaki oficir, jedan
podoficir i jedan vojnik a est vojnika je ranjeno. Zaplijenjeno je
sve oruje posade osvojenog bunkera, izmeu ostalog i jedan mitraljez arac. Borci Odreda su uporno napredovali, ali kada su
stigli do prvih molukih kua na njih je otvorena mitraljeska vatra
iz pravca Strugovnika, te su bili prinueni, oko podne, da se povuku
uz gubitke od 6 poginulih i 6 ranjenih drugova, to je za Odred bio,
pogotovu u to vrijeme, skoro nenadoknadiv gubitak. 7 5 ) Meu poginulima bili su anko Sepe, Dafer Hodi, Ivanka Musi, 76 ) Paaga
Hasanevi, Meho Saki i aban Nuki.
U noi 17/18. januara, Odred je ponovio napad na istom
pravcu. Ovog puta, koristei se pogodnostima nonog napada, njegove jedinice su prodrle u Kreku. Zbog slabosti i propusta koje su
dole do izraaja u ovoj operaciji (nedovoljna saradnja meu jedinicama, nedovoljna povezanost jedinica sa viim tabovima), Odred nije uspio uspostaviti vezu sa drugim jedinicama, nije mogao iskoristiti rezultate svog uspjenog prodora u Kreku i pred k r a j noi
se povukao na polazne poloaje. Sljedee noi, 18/19. januara, jedinice Odreda u napadu predvodio je komandant Odreda Omer Gluhi. Ponovo je Odred prodro u Kreku i svojim prednjim dijelovima
izbio do Vikia kua, (prema Tuzli) odnosno Solane. 77 ) Kako se
74
) Franjo Peti, Partizanska autobiografija, Arhivska zbirka Odbora za Ediciju,
Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, Inv. br. 240.
75
) Arhiv VII, fond NOR-a, K-408/A, F-7, br. reg. 52/3.
76
) Raif Mujezinovi, Vidi prilog u ovoj knjizi.
77
) Arhiv VII, Fond NOP, K-408/A, F-7, reg. br. 52/3.

opet nije ula borba na drugim poloajima i kako ni sada nije uspostavljena veza sa drugim jedinicama, Odred se povukao.
Na osnovu nareenja taba 3. korpusa od 20. januara, Odred
se povukao sa poloaja kod Tuzle. Preko Rasovca i Obodnice bataljoni Odreda su se vraali prema Srebreniku. Bez obzira na sve tegobe koje je preivljavao i gubitke koje je imao u drugoj tuzlanskoj operaciji, j a n u a r a 1944. godine, Odred je pokazao znaajne
vojnike vrijednosti. Da bi one dole do punog izraaja trebalo je
obezbijediti predah, redovno snabdijevanje, odmor i lijeenje boraca premorenih svakodnednim tekim pokretima. Uslove za sve ovo
pruao je Srebrenik, gdje se, po nareenju taba 3. korpusa NOVJ,
poetkom 1944, smjestio Tuzlanski NOP odred.
Razmjeten u Srebreniku i okolnim selima, poslije VI neprijateljske ofanzive i neuspjelog januarskog napada na neprijatelja
u Tuzli, Odred je imao zadatak da djeluje prema Tuzli, Lukavcu,
Smolui. Okolina Srebrenika pruala je povoljne uslove za oporavak boraca i sreivanje jedinica Odreda. U selima Dobrnja, Kuge,
Zahirovii, Ljenjobud, Brezik i drugim, pripadnici Odreda su bili
dobro prihvaeni, smjeteni i hranjeni. Odred se naao u sredini
gdje je NOP ve dublje pustio korijene. Politika diferencijacija u
ovom kraju je, u toku 1943., godine, obavljena u korist NOP-a.

Grupa boraca pred zidinama starog Srebrenika, poetkom 1944. godine

Srebrenik je postao, u ovo vrijeme, jedan od centara NOB-e, emu

je veoma mnogo doprinijela i aktivnost grupe naprednih Muslimana, koji su jo m a j a 1943. godine, izali na ovo podruje iz Tuzle,
Gradaca i drugih gradova ovog podruja. U njemu je ve postojala
Komanda mjesta, organizacija K P J i SKOJ-a. Teritorija Srebrenika i okolnih sela je imala i povoljan vojniki poloaj. Bila je relativno bezbjedna od iznenadnih neprijateljskih napada, jer je van
znaajnijih komunikacija i zato pogodna za s m j e t a j tabova, bolnica i dr. Imala je kao slobodna partizanska teritorija vrijednost i
zato j e r je omoguavala povezivanje operativnih podruja Majevice, Posavine, Trebave i Ozrena.
Odred je dobio zadatak da obezbjeuje teritoriju koja je zahvatala dvadesetak sela. Komanda m j e s t a u Srebreniku je obuhvatalasela: pionica, ehaje, Babunovii, Zuberovo Brdo, Donji i Gornji Srebrenik, Rapatnica, Donji Moranjci, Seona, Cage, Ljenobud,
Kuge, Zahirovie, Potpe, Brezik, Lisovii, Podoraje, Straa, Tinja, Crveno Brdo i Jasenica. 7 8 )
Prvi k o m a n d a n t Komande mjesta u Srebreniku bio je Salih
ili, uitelj iz Tuzle. Od poetka februara 1944. godine pa do pada
Srebrenika, u VII neprijateljskoj ofanzivi, komandant Komande
mjesta bio je Muhamed Gagi, profesor iz Tuzle i raniji k o m a n d a n t
bataljona u Tuzlanskom odredu. Da bi se Odred i slobodna teritorija to efikasnije obezbjeivali, u j a n u a r u 1944. godine je osnovana i Komanda mjesta u Breziku, na pravcu od Srebrenika prema
Tuzli. Iz Biezika su svakodnevno, radi izvianja, upuivane patrole
prema Tuzli, Lukavcu, Smolui. Za k o m a n d a n t a mjesta u Breziku
postavljen je Vehid Begi, raniji komandant bataljona u Odredu.
Komanda je svoje funkcije obavljala sve do poetka VII neprijatelj ske ofanzive. 79 )
Vojna organizacija NOP-a na prostoriji Srebrenika, ije je
djelovanje obezbjeivao Tuzlanski NOP odred, vrila je mobilizaciju novih boraca u Odred i ire, poklanjala najveu panju prijemu
i otpremi h r a n e iz itorodnih krajeva Posavine, preko Makovca ka
Biru i dalje. Brinula je o partizanskoj bolnici u kojoj je bilo smjeteno oko 150 ranjenika i bolesnika. Odred je obezbjeivao i rad OK
K P J i OK SKOJ-a za tuzlanski okrug, koji su, u to vrijeme, takoe
zajedno s njim bili u Srebreniku. Okruna rukovodstva Partije i
SKOJ-a razvijala su u to vrijeme sadrajnu politiku aktivnost.
Oformljena je tehnika za umnoavanje materijala potrebnih za
78
79

) E. Tihi: n. dj., str. 201.

) Vehid Begi, Sjeanja, Arhivska zbirka Odbora za Ediciju, inv. broj: 242.

svakodnevni politiki rad medu borcima Odreda i sa narodom na

terenu gdje je on boravio. Nabavljen je radio-aparat, objavljivane
vijesti i drugo. Okruni komitet K P J uspostavio je redovnu vezu sa
Tuzlom i tako je raspolagao informacijama o situaciji u gradu, neprijateljskim snagama, njihovom razmjetaju i n a m j e r a m a . OK
K P J se nalazio uz Tuzlanski odred od vremena kada je Tuzla naputena, pa sve do maja 1944. godine. itavo kasnije vrijeme sa
Odredom je bio lan K P J i s e k r e t a r OK SKOJ-a Neboja Spasojevi. 80 )
Pored toga to je obezbjeivao rad vojno-pozadinskih ustanova i obavljao straarske i poslove izvianja i osiguranja pravaca
prema Tuzli i Lukavcu, Odred je ostvarivao i veze izmeu punktova
Tuzle i Majevice. Svi izvjetaji tabu 3. korpusa i Oblasnom komitetu K P J ili su preko taba Odreda, a preko njega je stizao propagandni i drugi materijal iz partizanskih tamparija na Biru i
Majevici. 81 ) U tehnici Odreda najvie je radio Esad Kevi, trgovac
iz Tuzle, a jedno vrijeme i Raif Mujezinovi. Oni su te poslove obavljali vrlo spretno i veoma uspjeno.
Vrijeme relativnog mira, bez veih sukoba sa neprijateljem,
uz svakodnevne manje akcije, patrole, zasjede, progone neprijateljskih grupa, tab Odreda je iskoristio i za sreivanje prilika u jedinicama. Rjeavani su kadrovski problemi poto su borbe krajem
1943. i poetkom 1944. godine, izmeu ostalog, pokazale d a j e bilo
promaaja u ovoj oblasti. Zapravo, ve je reeno da se u Srebreniku
Odred naao sa samo dva bataljona u svojoj formaciji. Kako su u
toku VI ofanzive bili reformirani 1. i 2, odrali su se 3. i 4. bataljon.
Sada, prilikom organizacionog sreivanja Odreda, bataljoni su preimenovani tako da je bivi 4. dobio naziv 1, a bivi 3. mijenja naziv
u 2. bataljon. Za komandanta 1. bataljona postavljen je Adem Osmanbegovi, za zamjenika politikog komesara Zvonko Primorac,
student iz Tuzle. 82 ) Raniji komandant 4. bataljona Muhamed Gagi
postavljenje za komandanta Komande mjesta u Srebreniku, a raniji
zamjenik politikog komesara 1. bataljona Adem Azapagi preveden
je na rad u OK KPJ za Tuzlanski okrug. Za komandanta 2. bataljona postavljenje Abdulah Mujezinovi Kadija, a za politikog komesara Sveto Bujakovi, slubenik iz Kreke. Na dunost obavjetajnog
oficira Odreda, umjesto dotadanjeg Esada Kevia, postavljen je
80

) . Lazarevi, n. l., str. 42. i 43.

) Vehid Begi, Isto.
82
) Nije bilo mogue utvrditi ko je bio politiki komesar ovog bataljona.
81

Ahmet ilji Kadija, raniji politiki komesar 3. bataljona. Velika

panja je poklonjena lijeenju bolesnih da bi to prije bili vraeni u
borbeni stroj.
Brojno s t a n j e Odreda se poelo prilino popravljati dolaskom novih boraca, vraanjem u stroj drugova koji su za vrijeme
borbi u decembru 1943. godine sklonjeni po selima radi lijeenja ili
oporavka, a i pristupanjem Odredu odreenog broja ranijih pripadnika neprijateljskih formacija. Naime, na prostoriji Graanica Ljenobud - Srnica - Meea zapoeo je proces raspadanja formacija zelenog kadra i prilian broj njihovih naoruanih pripadnika
priao je Tuzlanskom odredu. 83 ) Ovakav porast brojnog s t a n j a
omoguio je da se iz Odreda 70 boraca ukljui u 16. muslimansku
brigadu, koja je 6. februara preko Majevice stigla u Srebrenik. Brigadi je veoma dobro dola ova popuna, jer je doivjela velike gubitke u VI ofanzivi i drugoj tuzlanskoj operaciji, i svedena na samo
dva bataljona. Okruni komitet K P J , OK SKOJ-a i tab Odreda
veoma su se angaovali na j a a n j u organizacije K P J i SKOJ-a u jedinicama. S t a n j e partijske organizacije, naroito njena brojnost ni
prije ofanzive nije bilo naroito povoljno. Bila su svega 44 lana
K P J a u toku ofanzive t a j broj je vie nego prepolovljen, ostalo ih
je svega 19. 84 ) Do s m a n j e n j a broja lanova KPJ u Odredu dolazilo
je, izmeu ostalog, i zbog prelaza, odnosno popune 6. istonobosanske brigade, zatim odreenog broja poginulih, upuenih na lijeenje i dr. Meutim, meu onima koji nisu izdrali napore u VI ofanzivi i napustili su jedinice Odreda bilo je i lanova K P J i SKOJ-a.
Pored ve navedenog, razlog za to dezertiranje, u sluaju lanova
KPJ i SKOJ-a, treba traiti i u injenici da prilikom prijema u organizaciju nije bilo dovoljno budnosti i svakodnevne provjere svakog pojedinca na izvravanju konkretnih zadataka. Zato su se u organizacijama K P J i SKOJ-a, ak i na nekim vanim f u n k c i j a m a u
Odredu, mogli nai ljudi kojima tu nije bilo mjesto. U ovakvoj situaciji nametalo se kao neminovno jaanje partijske organizacije
i njeno organizaciono uvrivanje, emu je kasnije poklonjena potrebna panja. Prvom savjetovanju komunista istone Bosne, koje
je zapoelo u Vlasenici 22. i 23. februara, a nastavljeno u Bijeljini
od 29. februara do 3. m a r t a 1944. godine, prisustvovali su i delegati
iz Odreda. To su: Sveto Bujakovi, politiki komesar 2. bataljona i
Rade Peri, zamjenik politikog komesara Odreda.

83

) G. Mandi, n. dj., str. 126.

) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, reg. 52/3.

B4

Ni skojevska organizacija nije bila u povoljnijim prilikama.

Od 75 lanova SKOJ-a, koliko ih je bilo prije VI neprijateljske
ofanzive, poslije nje je ostalo u Odredu svega 26. 85 )
I tu je trebalo preduzimati mjere omasovljenja i organizacionog uvrenja po etama i bataljonima, to je bio uslov uspjenog politikog djelovanja u Odredu. Na Oblasnom savjetovanju
SKOJ-a, koje je odrano 2. i 3. m a r t a u Bijeljini, prisustvovali su
Mio Voki, od novembra 1943. ukljuen u 1. bataljon Odreda, inae lan OK SKOJ-a, Rade Peri, zamjenik politikog komesara Odreda i takoe lan OK SKOJ-a, Neboja Spasojevi, sekretar OK
SKOJ-a, Neda Kerec, lan, te Vera Mujbegovi, borac Odreda, u
meuvremenu prela na rad u skojevsku organizaciju u Modrii
(sekretar MK SKOJ-a Modria). Mio Voki i Mehmed Deli iz Lukavca ukljueni su, poslije toga, u delegate sjeveroistone Bosne za
Drugi kongres USAOJ-a, koji je odran u Drvaru od 2. do 4. m a j a
1944. gor'ine. Na skojevskom kursu od 35 uesnika, koji je poeo
sa radom u Tuzli oktobra 1943. godine i poslije ponovnog pada Tuzle u ruke Nijemaca povukao se na Majevicu, bila su i dva Skojevca
iz Odreda: Panto Nekovi i Hasan Isabegovi.
Obnavljanje partijske i skojevske organizacije bilo je uslov
uspjenijeg politikog djelovanja u Odredu. Napredak u politikom
radu, mada spor ipak se osjetio. Radilo se po programu utvrenom
prema nivou politike uzdignutosti boraca. U Odredu je obnovljen
i kulturno-prosvjetni rad. Bataljonski horovi su uvjebavali pjevanje borbenih i drugih pjesama. Diletantska grupa je spremala priredbe i sa dosta uspjeha davala ih po selima. Obraivane su i obrazovne teme iz istorije i geografije, posebno u vezi sa naom zemljom
i Sovjetskim Savezom. Rjeavan je u Odredu i problem nepismenosti boraca. Zdravstvenom vaspitanju poklanjana je sve vea panja. Iako brojno s t a n j e Odreda, u ovom periodu, nije znaajnije poraslo (krajem februara 180 boraca), zahvaljujui aktivnosti taba,
partijske i skojevske organizacije, on je dobijao fizionomiju kompaktne, dobro organizovane borbene jedinice koja je sposobna da
izvrava svoje zadatke.
Tuzlanski NOP odred je na teritoriji Srebrenika, poetkom
1944. godine, proveo oko 3 mjeseca. Moglo bi se rei d a j e to period
njegovog uspjenog sreivanja i uvrivanja poslije nedaa koje je
doivio u VI neprijateljskoj ofanzivi. U pogodnim uslovima, u tom
vremenu, Odred je, izvravajui uspjeno svoje vojno-politike zadatke, jaao i svoju u n u t r a n j u organizacionu s t r u k t u r u kao i ug85) Arhiv VII, Fond NOR-a, K-408/A, F-7, br. reg. 52/3.

led u narodu sela srebrenikog kraja. Meutim, t a j proces jaanja

i konsolidovanja nije bio zavren, a ve je poela nova neprijateljska ofanziva.
Sedma

neprijateljska

ofanziva

Poslije iscrpljujuih, napornih bitaka, krajem 1943. godine

u toku VI neprijateljske ofanzive i druge tuzlanske operacije u
jedinicama NOV i POJ, na prostoru istone Bosne, poetkom 1944.
godine, bila je veoma iva aktivnost na njihovom sreivanju i popunjavanju, te stvaranju novih brigada i divizija. Formirane su i
36. vojvoanska i 38. istonobosanska divizija. Trideset esta vojvoanska divizija je formirana 3. marta 1944. godine u Bijeloj, na
Majevici. U nju su ukljuene 3, 5. i 6. vojvoanska brigada. Trideset osma istonobosanska divizija je formirana 10. marta 1944. godine u selu Branima kod Bijeljine. U nju su ukljuene ] 7. majevika, 18. hrvatska brigada, Majeviki, Posavsko-trebavski i Tuzlanski NOP odredi. Za njenog komandanta odreen je Milo Zeki
a za politikog komesara Vladimir Rolovi.
U brigade 16. i 36. vojvoanske divizije stizali su novi borci,
najee omladinci iz Srema. Sedamnaesta istonobosanska divizija je svoju 15. majeviku brigadu popunila djelimino borcima Majevikog NOP odreda, a dijelom borcima mobilisanim preko Komande podruja za Majevicu. U 16. muslimansku brigadu bio je ukljuen Modriki bataljon Posavsko-trebavskog NOP odreda i pripadnici straa sa teritorije komandi mjesta Modria i Gradaac.
esta istonobosanska je svoje jedinice popunjavala na teritoriji
Drinjaa - Vlasenica - Srebrenica, kamo je, poetkom marta bila
orijentisana i 15. majevika brigada, dok je 16. muslimanska upuena u rejon Foe. Izuzev jedne brigade koja se nalazila u Sremu,
sve jedinice 16. i 36. divizije nalazile su se na podruju Majevice,
Semberije, Posavine i Trebave. U tabu 3. korpusa, koji se nalazio
u Vlasenici, vrene su ubrzane pripreme za prebacivanje dvije divizije u Srbiju, prema kojoj su, sa prostorije Sandaka, ve bile
usmjerene jedinice 2. proleterske i 5. krajike divizije. 86 )
Nijemci su doli do podataka o pripremama koje se obavljaju
za prodor jedinica NOVJ u Srbiju. elei da to na svaki nain onemogue u okviru svoje nove, sedme po redu, ofanzive protiv narodnooslobodilakih snaga u Jugoslaviji, pokreu i snanu ofanzivnu
operaciju u istonoj Bosni. Ovdje u istonoj Bosni, zbog nastojanja
86

) E. Tihi, n. dj str. 159.

da po svaku cijenu sprijee prodor NOVJ u Srbiju, Nijemci vode

operacije sa do tada nevienom surovou, uporno i u okviru tzv.
VII neprijateljske ofanzive. Borbe su trajale due nego u drugim
krajevima zemlje. Ranije su poele, nastupom 13. SS divizije, a
kasnije k r a j e m avgusta su zavrene.
U napadu na jedinice NOV i POJ, u istonoj Bosni, uzeli su
uea 13. SS Handar i dijelovi 7. SS Princ Eugen njemake
divizije, 5. i 8. domobranske lovake pukovnije i ustae i etnici sa
tog podruja. Za razliku od ranijih ofanziva u ovim krajevima, Nijemci su ovu operaciju izvodili postepenim sistematskim i opreznim zauzimanjem terena, dubokim rasporedom i duim zadravanjem na zauzetom terenu gdje su uspostavljali svoju organizaciju.
Uz to je, kako je ve reeno, njihov ukupan nastup bio praen do
tada nevienim nasiljima i zloinima, posebno prema srpskom stanovnitvu.
Moe se rei d a j e ova neprijateljska ofanziva zapoela akcij a m a 13. 1? 3 divizije, koja je poetkom m a r t a iz Francuske, gdje je
obuavana, prebaena na prostoriju Vinkovci - id. Ve 12. m a r t a
su neke prethodnice bile u Sremskoj Rai, upanji i Slavonskom
Samcu, odakle su se pojedine jedinice Divizije, sljedeih dana, prebacivale preko Save u rejonu Brkog i Brezovog Polja. 87 )
tab 3. korpusa je naredio 16. diviziji da zatvara pravce koji
vode prema slobodnoj teritoriji Majevice i Semberije, istono od
Brkog, a 36. diviziju je postavio na pravcima koji vode prema slobodnoj teritoriji, na zapadnim obroncima Majevice i Posavini. Nadmoan u svakom pogledu neprijatelj je prodirao i pored snanog otpora jedinica NOV zauzeo Celi (15. 3) i Bijeljinu (17. 3)
Jedinice 16. divizije, poslije borbi sa obostrano velikim gubicima, su se postavile istono od komunikacije Tuzla - Brko, a 17.
majevika brigada je zauzela sjeverozapadne obronke Majevice, na
prostoru Humci - Jasenice - Srebrenik. U borbi sa jedinicama 16,
36. i 38. divizije neprijateljske snage su uspjele da stvore mostobran od Drine, u visini Janje, pa preko Zabra, Koraja, elia, Brke
do Gorice, zapadno od Brkog. Dolo je potom do izvjesnog zatija.
Neprijatelj se utvrivao na osvojenom podruju, istio i pljakao
sela, pretresajui svaku kuu i umarak inei masovne zloine
nad stanovnitvom.
Do novog udara neprijateljskih snaga dolo je 12. aprila na
frontu od ua Tinje do ua J a n j e . Uz istovremeno angaovanje 3.
domobranske pukovnije iz Tuzle i zelenokadrovskih i etnikih je87

) E. Tihi, n. dj str. 161

dinica, neprijatelj je pokuao da okrui 16. i 36. diviziju (u meuvremenu pomjerena) istono od d r u m a Brko - Tuzla. im je postala
jasna ta n a m j e r a neprijatelja, tab 3. korpusa je, 13. aprila, naredio da se obje divizije povuku u Bira, a da 38. ostane na Majevici
i u Posavini radi okupljanja svojih jedinica i zatite ranjenika. 8 8 )
Razbijajui usput zelenokadrovske, etnike i druge neprijateljske snage, divizije su se, 13. i 14. aprila, povukle u dolinu
Spree i razmjestile u rejonu Paprae i na prostoru Raevo - Graanica.
Istovremeno kada i na Majevici, snage 13. SS divizije su
preduzele napad i u Posavini. Ve 15. aprila, motorizovani dijelovi
njemake divizije prodrli su do Srnice. Osamnaesta h r v a t s k a brigada i Posavsko-trebavski odred koji su do tada pokrivali prostor
Srnice - Hrgovi - Gradaac - Modria nisu mogli izdrati pritisak
neprijatelja, nego su se prebacili na Vujak i nastupili prema srednjoj Bosni.
Neprijatelj je, u to vrijeme, vrio i koncentrian napad na jedinice 38. divizije na Majevici. Pruajui snaan otpor 17. majevika brigada se, 18. aprila, povukla ka selu Maoi, a Tuzlanski odred
je dobio nareenje da se povue prema Smolui. Majeviki NOP odred je dobio n a r e e n j e da titi Korpusnu bolnicu broj 3 na prostoru
Jablanice, u kojoj je bilo na lijeenju 236 r a n j e n i k a i bolesnika. 89 )
U tim kritinim trenucima sva panja tabova i jedinica je bila
usmjerena na spasavanje ranjenika. S t i m ciljem je 17. brigada, 20.
aprila, sa tabom 38. divizije na elu, krenula iz Karavlake Maoe
prema Trnovi. Uz borbe, usiljenim marem, izbila je u selo i evakuisala oko 250 pokretnih ranjenika. Zajedno s njima nastavila je ka
Biru. U meuvremenu je Majeviki odred titio bolnicu u Jablanici, odakle se glavnina Odreda uputila prema Semberiji, a jedan
bataljon je zadran sa pokretnom bolnicom. U uslovima stalne borbe sa neprijateljem, bataljon je manevrisao na terenu Majevice i sa
lakim ranjenicima uspio se probiti prema Semberiji. Poetkom
maja na Majevicu se vratio 1. bataljon, a tab Odreda i druga dva
bataljona su se, sa bolnicom i velikom grupom pokretnih ranjenika, prebacili u Srem. 90 )
Poslije povlaenja jedinica NOVJ i poslije dva pokuaja protivudara na Majevici, koje su izvele jedinice 16, 36. i 38. divizije,
sredinom m a j a i poetkom j u n a 1944. godine, 13. SS Handar di88

) A. onlagi, n. l., III knj. Edicije, str. 354.

) Isto, str. 354.
90
) Isto, str. 354.

89

vizija je, zajedno sa drugim neprijateljskim snagama, uspostavila

kontrolu nad sjeveroistonom Bosnom, sjeverno od Spree izmeu
Save, Drine i Bosne. U to vrijeme, neprijatelj kontrolie i cijelu dolinu Spree. Du d r u m a Tuzla - Zvornik imao je vie stalnih postaja
koje su obezbjeivale saobraaj, naroito za potrebe 13. SS divizije.
U veini sela djelovale su grupe tzv. zelenog kadra, a izmeu Paprae i Zvornika bilo je etnikih jedinica. Sve kvislinke snage su
se oslanjale na 13. SS diviziju. Sa ovog terena povukle su se brigade
i divizije i brojno jai NOP odredi, pa i politiki kadrovi. Posavskotrebavski odred kako je reeno, zajedno sa 18. hrvatskom brigadom je preao u srednju Bosnu, a neki i u Bira. Dva bataljona Majevikog odreda su se prebacila u Srem, dok je Prvi bataljon Odreda
na Meedniku trpio velike gubitke i osipanje.
Od sredine jula i u avgustu 1944. godine neprijateljske snage su nastojale da ovladaju itavom istonom Bosnom. Zato je 13.
SS divizija, u ovo vrijeme, nastavila svoje operacije vrei pritisak
na jedini e 3. i 12. korpusa. U tim nastojanjima i pokuajima Nijemci i kvislinke snage doivjee potpuni poraz, a 13. SS divizija
ubrzo i sopstveno rasulo. 91 )
Nakon povlaenja jedinica NOV i POJ iz sjeveroistone Bosne, jedina organizovana partizanska jedinica na tom podruju bio
je Tuzlanski NOP odred. U poetnoj fazi neprijateljskog nastupa
(mart 1944. godine), na osnovu nareenja taba 38. istonobosanske divizije NOVJ, bio je postavljen na prostoriji Zahirovii - Straa i izvravao zadatke izvianja i zatvaranja pravca od Tuzle prema
Srebreniku. U prvoj polovini aprila Odred je bio rasporeen na prostoru P o d o r a j e - L j e n o b u d . Kada su se jedinice 16. i 36. divizije povukle pred neprijateljem prema Biru, 17. majevika brigada je
orijentisana prema Trnovi a Majeviki NOP odred prema Jablanici. Tuzlanski odred je usmjeren prema Smolui. Odred se, meutim, nije uspio probiti u Smoluu, nego se vratio prema Majevici i
sklonio u dubinu ume ibelj izmeu sela Straa i Maoa. 92 ) Pretpostavljalo se da e neprijateljska ofanziva brzo prohujati i da je
ovo nain da se Odred odri na svom terenu. Meutim, Nijemci su,
osvojivi sva vea mjesta, meu kojima i Srebrenik, postavljali u
njima svoje garnizone i provodili sistematsko pretraivanje terena.
Odred se naao u vrlo tekoj situaciji, opkoljen, bez h r a n e i drugih
ivotnih potreba. Dodue nekoliko dana, u drugoj polovini aprila,
odravana je slaba veza sa Srebrenikom preko trgovca evalije,
91

) A. onlagi, n. l., II knj. Edicije, str. 232.

) Panto Nekovi, Vidi sjeanje u ovoj knjizi.

92

koji je borcima donosio vijesti i neto hrane. 9 3 ) Kada je i ta labava

veza prekinuta, u Odredu je zavladala glad. Borci su jeli bukove lisne pupoljke, srijemu, korijenje raznog bilja. Dolo je do demoralizacije i ponovnog osipanja Odreda. Svakodnevno su pojedinci ili
grupe naputali Odred tako da je on brzo sveden na polovinu svog
sastava. Nastojalo se da se probojem prema Tinji, Potpei, Smolui
ova situacija razrijei. Dio Odreda pod komandom Boka Popovia
Popca, koji je u to vrijeme bio k o m a n d a n t bataljona i Rade Peria,
zamjenika politikog komesara Odreda, krenuo je u izvrenje proboja posljednjih dana aprila. Meutim, akcija nije uspjela. U blizini
pionice pripadnici 5. domobranske pukovnije napali su ovu partizansku grupu i opkolili je. U manjim grupama dio boraca se uspio
izvui iz obrua kroz neprijateljske redove, a veliki broj ih je zarobljen. 94 )
I u ovako tekim prilikama proslavljen je praznik rada 1.
m a j 1944. godine. Tiho je otpjevana Internacionala i poto je Antonija Henjel, lan OK K P J , govorila o prazniku rada, Hasan Odobai je odrecitovao pjesmu Pozdrav proleteru za 1. maj 9 5 )
Odred je bio izloen stalnim napadima esesovaca, domobrana, etnika i drugih neprijatelja. Manevrisao je na umovitoj prostoriji Maoe, pionice, Jesenica, Zahirovia, Kuga, izbjegavajui
unitenje i traei mogunosti prebacivanja na pogodniji teren. Poloaj Odreda je olakan u vrijeme protivofanzive jedinica NOVJ,
sredinom m a j a 1944. godine. Dio boraca Odreda izdvojen je i dat
kao popuna u sastav 4. bataljona 17. majevike brigade. To je jedna eta boraca na elu sa politikim komesarom Acom Vokiem. 96 )
Grupa od oko 35 boraca i politikih radnika prebacila se prema rejonu srpske Tinje i Smolue. Odred je u VII ofanzivi imao teke gubitke. Neprijatelj je pored toga otkrio i partizansku bolnicu u Srebreniku, u kojoj je poubijao osam tekih ranjenika. Najvei broj pokretnih r a n j e n i k a sklonio se u ume i potoke. ene iz sela srebrenikog k r a j a su im nou donosile hranu, te su mnogi zahvaljujui
tome ostali u ivotu. Uz njihovu pomo su se preko Tinje prebacili
u Posavinu, odakle su i bili, u najveem broju sluajeva. 97 )
Tuzlanski NOP odred je, u vrijeme donoenja odluke o njegovom prebacivanju na teren Smolue, zajedno sa politikim rad93

) R. Mujezinovi, Vidi sjeanje u ovoj knjizi.

) P. Nekovi, Isto.
96
) P. Nekovi, Isto.
96
) Jeremija Peri, Borbeni put 17. majevike brigade, 17. majevika brigada, Tuzla
1980. str. 59.
97
) . Lazarevi, n. l., str. 55.
94

nicima, brojao oko 35 ljudi. Meutim, nareeno je da sa Odredom

od politikih radnika ostane samo Neboja Spasojevi, a ostali lanovi OK K P J i SKOJ-a, kao i nekoliko boraca Odreda, da se prikljue Prvoj vojvoanskoj brigadi 16. vojvoanske divizije. U grupi
koja se prikljuila 1. vojvoanskoj brigadi bili su: Mustafa Vilovi,
Neda Kerec, Rafo Mott sa suprugom, Pero Erakovi, Zejnil Belagi, Raif Mujezinovi, Antonija Henjel, Slavica Mii, Radojko Joki, Panto Nekovi, i dr., njih 16. Ostali, na elu sa komandantom
Odreda Omerom Gluhiem, zadrani su na prostoriji Smolue radi
obavljanja odreenih zadataka. 98 )
Odred u Smoluoj
Poslije dueg prebivanja i manevrisanja po umama i zabitima Majevice, Tuzlanski odred se, maja 1944. godine, prebacio u
Smoluu. Stanovnici Smolue su ve ranije, najveim dijelom, bili
opredijelj ;ni za NOP. Dosta ih je bilo ukljueno i u jedinice NOV
i POJ. U selu je djelovao Narodnooslobodilaki odbor na elu sa Miljom Markoviem i organizacija USAOJ-a, ijim radom je uspjeno
rukovodio omladinac Cviko Savi. Bilo je u mjestu i vie naoruanih partizanskih boraca zaostalih, najee zbog bolesti, iza svojih
jedinica. Ilegalna organizacija je raspolagala izvjesnim brojem sigurnih podzemnih sklonita, baza u koje je bilo mogue, u sluaju
potrebe, skloniti vei broj partizana ili ilegalnih partijsko-politikih radnika. Postojao je jo od ranije u selu obavjetajni punkt,
koji je dolazio do vanih podataka. Od juna 1944. godine u Smolui
je djelovala i organizacija KPJ, te skojevski aktiv. Smolua je uz to
bila pogodna da poslui kao baza Tuzlanskom NOP odredu, jer u
njoj, kao i u njenoj najblioj okolini, nije bilo jaih neprijateljskih
snaga.
Odred se smjestio u umi k r a j Smolue, u kojoj je ostao prvih nekoliko dana boravka u ovom selu. Pod komandom Omera
Gluhia, meu dvadesetak boraca, na koliko je odred bio sveden,
bili su: Neboja Spasojevi, lan OK K P J i sekretar OK SKOJ-a za
tuzlanski okrug, Rade Peri, Boko Popovi Popac, Vehid Begi,
Rasim Joguni, Veselin Mii, Ahmet Spahi, Taib Sarajli, Ilija
ilas, Adem Osmanbegovi, Jusuf Muki Zorule i drugi. 99 ) Bili su
dobro naoruani, pored ostalog imali su dva pukomitraljeza i dosta
municije. Jaseniki etnici, pogreno procjenjujui moralno stanje
9B
99

) P. Nekovi, Isto.
) . Lazarevi, n. l., str. 62.

pripadnika Odreda, pokuali su da ih privuku na svoju stranu. Naime, njihov komandant Vaskrsije Milakovi u pismu upuenom kom a n d a n t u Odreda ponudio je povoljne uslove dobrovoljne predaje. Svima je garantovana bezbjednost. Ova ponuda je, razumije
se, bila energino odbijena. 100 )
Osnovni zadatak Odreda u Smolui bio je prikupljanje obavjetajnih podataka o k r e t a n j u i n a m j e r a m a neprijateljskih snaga
i politikog djelovanja na terenu. Da bi mogao obavljati obavjetajne zadatke, dostavljati izvjetaje tabu III korpusa, Odredu je
stavljena na raspolaganje radio-stanica. Poslove radio-telegrafiste
sa uspjehom obavljao je Ilija ilas. Preko Odreda i njegove radioveze obezbjeivana je i povezanost OK K P J i OK SKOJ-a sa odgovarajuim organizacijama. Obavjetajni podaci su prikupljani putem uhodanih kanala, punktova i veza. Odred je obezbjeivao veze
sa Lukavcem preko Osmana Tufekdia, Nazifa Suljkanovia, dr
Ljudevita Jurinca, Marije Krsek, Duanke Tabakovi, S t a n k a
Drolca, Marka Lokvenca i dr. Veza je dalje ila prema Tuzli preko
S. Horozia, H. atia i drugih. U Bukinju su pouzdanu vezu predstavljali Branko Stankovi i Ferhat Azapagi, u Moluhama Mahmut Maan Mekovi.
Sa pripadnicima i simpatizerima NOP-a u Graanici odravane su veze preko brae Adema i Asima Osmanbegovia, te preko
Hasnije i Ibre erimagi i Cvijete Hanji. 1 0 1 )
Veze sa pripadnicima i simpatizerima NOP-a u Dobonici,
Miriini, Gnojnici i Seoni odravao je Osman Ibrahimovi. On je bio
povezan sa odbornicima i aktivistima tih mjesta, meu kojima su
bili i Huso Softi, Mehmed Razi, Mujaga Cibri, Huso Huski,
Salkan Ibri, Hazim Kurtovi i dr. Preko Olge Kren su u Odred, u
ljeto 1944. godine, dok se on nalazio u Smolui, stigli Ferdinand
mit i Fridrih Mesing, koji su kao lanovi OK K P J napustili Odred
decembra 1943. godine. 102 ) Naime, oni su u toku VI neprijateljske
ofanzive samovoljno napustili Odred i predali se neprijatelju. Njihovo n a p u t a n j e Odreda u vrlo tekom periodu borbe imalo je teko
moralno-politiko djejstvo i snaan uticaj na pojavu malodunosti,
naroito meu mlaim borcima Tuzlanskog odreda. Nakon izvjesnog vremena, odnosno u septembru 1944. godine, ponovo su doli
u Tuzlanski odred. Odmah je pokrenuto i pitanje ocjene njihove odgovornosti kao lanova OK K P J (Mesinga kao sekretara Komite100) p Nekovi, Isto.
101
) Ekrem Nuhi, Vidi prilog u ovoj knjizi.
102
) E. Nuhi, Isto.

ta) za n a p u t a n j e Odreda i NOB. Izvedeni su pred partijsku komisiju Oblasnog komiteta KPJ, koja je ocijenila da su svojim dezerterstvom nanijeli veliku tetu NOP-u. Izreena im je s m r t n a kazna.
Tuzlanski NOP odred je od prvih dana boravka u Smolui
razvijao i propagandne aktivnosti. U izvravanju ovih zadataka odred se, pored radio-stanice, koristio i skromnom tehnikom, koja je
podmirivala najnunije potrebe za obavljanje poslova propagande.
Redovno su umnoavane radio-vijesti i sa drugim propagandnim
materijalom r a s t u r a n e po Smolui i okolini.
Tek to se smjestio u Smolui, razbio je jednu grupu etnika
koja je, radi pljake prodrla u selo. 103 ) Zapravo na mjestu zvanom
Molitvite, Odred je napao grupu od oko 50 etnika, koja je u selu
napljakala vie grla stoke i veliku koliinu ivotnih namirnica.
etnici su energinom akcijom razbijeni i protjerani, a opljakana
stoka i namirnice su vraeni vlasnicima. Ovaj uspjeh je podigao ugled Odred i meu iteljima Smolue i okolnih sela, to e mu obezbijediti i dalje njihovu podrku. etnici su se poslije ovog poraza uzdravali od slinih napada na Smoluu.
Izvravajui svoje osnovne zadatke, Odred je postepeno jaao i brojano narastao. Krajem m a j a i poetkom j u n a 1944. godine

Tuzlanski partizanski odred u Smolui juna 1944. godine

,03

) Boko Popovi Popac, Vidi sjeanje u ovoj knjizi.

u Odred se vraaju njegovi bivi borci, posebno oni koji su kao bolesni ili ranjeni bili bazirani u Smolui i drugim selima oko Lukavca i Srebrenika. Odredu prilaze i poneki bivi pripadnici neprijateljskih formacija, tako d a j e poetkom j u n a narastao na oko 80 boraca. 104 )
U pokuajima da u nastavljanju ofanzivnih operacija uniti
jedinice 3. i 12. korpusa NOVJ, ovlada prostorom istone Bosne,
neprijatelj je, u ljeto 1944. godine, doivio potpuni poraz to e dovesti do masovne demoralizacije prvo u redovima domobranskih,
zelenokadrovskih i etnikih formacija, a zatim i u samoj 13. SS
Handar njemakoj diviziji. Bila je to specifina jedinica. Nastala je kao rezultat politike jednog dijela vodstva Jugoslovenske
muslimanske organizacije (JMO) i njenih pristalica, koji su budunost Muslimana vidjeli, prije svega, u autonomnoj BiH i njenom izdvajanju iz tzv. NDH, i pod protektoratom Njemake. Vlada Treeg Rajha nije do kraja prihvatila ideju o posebnom poloaju BiH
u odnosu na tzv. NDH, ali je iskoristila to za s t v a r a n j e specijalnih
SS jedinica od domaeg muslimanskog stanovnitva. U toj akciji,
u kojoj se neposredno angaovao i sam r a j h f i r e r SS Himler, vodenoj krajem 1942. i u prvoj polovini 1943. godine, znaajnu ulogu je
odigrao El-Husein, jerusalimski veliki muftija. 1 0 5 ) U maju 1943.
godine stvorena je 13. bosansko-hercegovaka dobrovoljaka brdska divizija, koja je dobila i naziv Handar.
U njenom sastavu bilo je 60% Muslimana i neznatan procenat Hrvata iz Bosne i Hercegovine i 7/8% Albanaca sa Kosova i iz
Albanije. Ostalo su bili Nijemci koji su zauzimali sve komandne poloaje. Ukupno je imala 19.000 vojnika, podoficira i oficira, svrstanih u 27. i 28. brdski i 13. artiljerijski puk. U sastavu Divizije bilo
je i vie samostalnih bataljona: pionirski, konjiki, protivtenkovski, biciklistiki i izviaki, i samostalna auto-eta. Bila je najmodernije opremljena velikim brojem topova, mitraljeza, bacaa, a
njene akcije gotovo redovno je podravala i avijacija. Divizija je u
vojnom smislu bila i vrhunski uvjebana.
Muslimanski pronjemaki krugovi su u njoj vidjeli vojnu
snagu za osiguranje svoje politike pozicije u BiH. Za njemake naciste ona je bila sredstvo kojim su pokuali ne samo vezati Muslimane BiH za Trei Rajh, nego odrati i produbiti veze sa odgovarajuim politikim snagama u islamskim zemljama. 1 0 6 ) I j e d n i i
104

) B. Popovi Popac, Isto.

) A. onlagi, n. l., III knj. Edicije, str. 343.
106
) A. onlagi, n. l., III knjige Edicije, str. 343.
106

drugi su u njeno angaovanje u istonoj Bosni polagali najvee

nade. Te nade se, meutim, nisu ispunile.
Poslije velikih poraza, demoralisani pripadnici Divizije, masovno dezertiraju i vraaju se svojim kuama. Meu dezerterima iz
13. SS divizije je bilo nesumnjivo zavedenih i prisilno mobilisanih
seljaka, ljudi bez obrazovanja kojima je neprijateljska propaganda,
koristei i religiju, uspjela n a m e t n u t i svoj uticaj. Pristupilo se organizovanom prihvatanju takvih dezertera, bivih pripadnika 13.
SS divizije i poslije provjeravanja i izvoenja pred narodni sud onih
koji su inili zlodjela nad stanovnitvom u istonoj Bosni i Sremu,
i njihovom ukljuivanju u jedinice NOV i POJ. Na tom su bili angaovani i lanovi ilegalne organizacije Tuzle i njene okoline. Prilazili su odbjeglim i uspanienim bivim esesovcima i prevodili ih
u poetku najee u Tuzlanski NOP odred, a zatim i u druge jedinice NOV i POJ. Na ovim zadacima posebnog uspjeha na podruju
Moluha imao je Salko Mekovi. Zajedno sa lanovima organizacije
SKOJ-a, on je, u ljeto 1944. godine, preveo u Odred veliki broj bivih pripadnika 13. SS divizije i drugih neprijateljskih formacija. 107 ) U tome se posebno isticao i Mahmut Mekovi, koji je iz Tuzle u partizane izveo i njemakog podoficira Russa Andreasa kada
je i odluio da pobjegne u partizanske jedinice. 108 )
Osipanje 13. SS divizije se nastavilo naroito ubrzano u toku
septembra i oktobra 1944. godine, te je broj bivih njenih vojnika
u Odredu bivao sve vei. Tako se 12. septembra 1944. godine Odredu predala i grupa od 120 kompletno naoruanih vojnika, sa 2
teka mitraljeza, a sutra je to uinila i grupa ak od 600 vojnika. 109 )
Priliv novih boraca bivih pripadnika neprijateljskih formacija, te i 13. SS divizije, nametao je pred tab Odreda, partijsku i
skojevsku organizaciju, potrebu pojaanog angaovanja posebno
na moralno-politikom planu. Bilo je neophodno borcima objanjavati kako prihvatiti ovu prinovu. Odmjeren drugarski stav pratila
je puna budnost, poto je meu njima bilo i takvih koji NOP-u nisu
pristupili iskreno i iz ubjeenja. Mnogi od novih boraca su se u poetku nelagodno osjeali. Izraavali su nesigursnot i rezervisanost,
to je takoe trebalo otklanjati. Pa, i kod starih boraca u Odredu
bilo je izvjesnih podozrivosti, sumnjiavosti, pogotovo, kada se dolo do toga da je u Odredu vie n j i h nego nas. Svi problemi su,
1 7

) M. Voki, n. l., str. 275.

) . Lazarevi, n. l. 62.
109
) Zbornik NOR-a, IV/29, dok. br. 133.
108

ipak, relativno brzo otklanjani i meu borcima je izgraivano osjeanje pripadnosti NOP-u i povjerenje u vrijednost i ciljeve NOP-a
i revolucije.
U Odredu su izgraivani odnosi meusobne ravnopravnosti,
solidarnosti i pravilnog vojnikog stava prema komandnom osoblju
i obrnuto. Koliko su se novi borci slivali u cjelinu Odreda potvruje
i injenica da su, ve u novembru i decembru 1944. godine, neki od
njih zauzimali poloaje desetara ili vodnika u jedinicama. Na ovaj
nain Tuzlanski NOP odred je sve vie sticao fizionomiju homogene, snane borbene jedinice, koja je osposobljena za uspjeno izvravanje svojih zadataka.
U periodu od poetka jula do poetka septembra 1944. godine, Odred je pored zadataka prikupljanja podataka o neprijateljskim snagama i njegovim n a m j e r a m a , obezbjeivao i branio jednu
znaajnu slobodnu teritoriju sa Smoluom u centru. Preduzimao je
uspjene akcije ienja sela od zelenokadrovskih i drugih neprijateljskih grupa na iroj teritoriji Lukavca. Vrio je stalna izvianja
prema Lukavcu, Graanici, Srebreniku i obavljao druge vojnike
aktivnosti na pomenutoj teritoriji. Trinaestog jula 1944. godine su
na prostoriju sela optine Lukavac (Modrac, Banovii, J a r u k e ,
Pravoslavna i Muslimanska Tretenica i dr.) stigle jedinice 16. vojvoanske divizije da bi na t a j nain izbjegle udare neprijatelja na
teritoriji Bira. Kasnije su dobile zadatak da u rejonu Topi Polja
- Begov Hana prihvate 6. liku i 11. krajiku diviziju, koje su
dobile nareenje da se preko istone Bosne prebace u Srbiju. Odred
je uspostavio vezu sa tabom Divizije i snabdio ga korisnim podacima o rasporedu neprijateljskih jedinica na podruju tuzlanskog basena, te lijekovima i drugim sanitetskim materijalom prikupljenim preko saradnika NOP-a u Lukavcu i Tuzli. Poto do oekivanog k o n t a k t a sa 6. likom i l i . krajikom divizijom tada nije dolo,
16. vojvoanska divizija se prebacila na teren Bira.
Kroz Smoluu je, poto je 10. avgusta vodila veliku borbu na
Monju prola 11. avgusta 18. h r v a t s k a brigada. Komandant brigade Franjo Herljevi je odrao sastanak sa rukovodeim sastavom
Odreda, ukazujui na osnovna pitanja vojno-politike situacije u istonoj Bosni i ire, te i na zadatke Odreda, neka pitanja strategije
i t a k t i k e NOB-e (odnos prema etnicima) i dr. 110 ) Odred je obezbjeivao prelaz Brigade preko komunikacije Doboj - Tuzla kod sela
Bistarca. 1 1 1 )
B. Popovi Popac, Isto.
"') Isto.

Sredinom avgusta 1944. godine Odred je ve imao oko 150

boraca u svom sastavu. Tada je poeo izvoditi i znaajnije vojne akcije, napade na neprijateljska uporita na teritoriji lukavake optine. Prve uspjene akcije su zavrene protjerivanjem zelenokadrovskih snaga iz Gnojnice, Berkovice i Dobonice, ime je zaokruena jedna mala ali k o m p a k t n a slobodna teritorija koju je Odred
kontrolisao i branio.
Porazom i povlaenjem 13. SS divizije, etnika i drugih neprijateljskih snaga iz Bira, te dolaskom 11. krajike divizije, 18. hrvatske brigade iz srednje Bosne, stvoreni su uslovi da jedinice 3.
korpusa NOVJ iz viemjesenih odbrambenih borbi preu na izvoenje ofanzivnih operacija irih razmjera. Jedan od ciljeva tih
ofanzivnih operacija NOV i POJ na podruju Majevice, Semberije,
Posavine i Trebave bilo je ienje prostora od ostataka 13. SS divizije i drugih neprijateljskih snaga, kako se istie u nareenju
taba 3. korpusa od 30. avgusta 1944. godine. Kada su poetkom
septembra 11. i 38. divizija krenule u nastupni mar prema Trebavi i Posavini, s njima je krenuo i dio Tuzlanskog NOP odreda, dok
je glavnina zadrana u Smolui. Dijelovi Odreda su, zajedno sa dva
bataljona 17. brigade i jedinicama Posavsko-trebavskog odreda,
uestvovali u prenosu ranjenika na pravcu Dakule - Donja Meea - Donja Zelinja - Donja Rajska - Bjelika - Tolisa. 112 )
U ovo vrijeme Odred je djelovao kao potpuno obnovljena jedinica, ija se aktivnost osjeala na iroj teritoriji. Uzeo je uee
i u neuspjenom pokuaju osloboenja Srebrenika. 1 1 3 ) Naime, jedinice 11. krajike divizije i Mavanskog NOP odreda su, 6. septembra 1944. godine, izvele napad na neprijateljski garnizon u Srebreniku, ali su ga morale obustaviti zbog nareenja da se hitno prebace u Srbiju. Pri ovom napadu Odred je zatvarao pravce prema Lukavcu i Smolui.
Tuzlanski NOP odred uspjeno je zavrio i akciju osloboenja Lukavca. Komandant Odreda se sjea d a j e tab Odreda od saradnika NOP-a Lukavca, poetkom septembra, dobio iscrpna obavjetenja o snazi neprijateljske posade (ustae i zeleni kadar) u
mjestu. Donesena je odluka da se neprijateljska posada u Lukavcu
napadne. 1 1 4 ) U poetku se u vrijeme donoenja odluke o napadu i
nije raunalo s tim da Lukavac po svaku cijenu treba zadrati u
partizanskim rukama. Zamisao te akcije bila je da se iznenadnim
" 2 ) E. Tihi, n. dj. str. 224.
,13
) V. Begi, Isto.
m
) B. Popovi Popac, Isto.

napadom likvidiraju neprijateljske posadne snage, unite objekti

njihovog odbrambenog sistema i Odred, poslije obavljenog zadatka, povue. Smatralo se da e i jedna ovakva akcija u tom t r e n u t k u
mnogo znaiti, pogotovu na politikom i psiholokom planu. 115 )
Meutim, jedinice Tuzlanskog NOP odreda su, 13. septembra 1944. godine, bez veeg neprijateljskog otpora oslobodile Lukavac. Osloboenje Lukavca bilo je ne za kratko vrijeme, nego definitivno. Odmah nakon osloboenja formirana je Komanda mjesta
u Lukavcu, koja poinje provoditi mjere mobilizacije, materijalnih
i ljudskih snaga za NOP, te mjere koje su imale za cilj ouvanje
znaajnih privrednih kapaciteta. Obezbijeena je, na primjer, Fabrika sode od bilo kakvih sabotaa. U Fabrici je smjetena i Komanda mjesta. Preduzete su vojnike mjere obezbjeenja prema Tuzli,
Doboju, Puraiu, porueni mostovi na ovim pravcima, upuivane
patrole, izviaka odjeljenja i radi sigurnijeg obezbjeenja razorena je i eljeznika pruga od Lukavca do Bistarca i od Puraia prema Dobonici. Odred se uz to snabdio hranom, obuom i odjeom
i u svakom pogledu se uspjeno pripremao za vee akcije. esnaestog septembra primio je nareenje od taba 3. korpusa NOVJ o
ueu jedinica Odreda u napadu na neprijateljski garnizon u Tuzli. Tih dana je u osloboeni Lukavac stigao i Oblasni komitet K P J
sa sekretarom Cvijetinom Mijatoviem. 116 )
Tuzlanski odred je 16. septembra oslobodio i Purai, ime
je zaokruio veoma znaajno slobodno podruje na kome se odvijala
iva vojno-politika i ekonomska aktivnost. Sutra (17. IX) predalo
se jo 120 bivih esesovaca, a iz svog sastava Odred je izdvojio oko
100 boraca za popunu 16. muslimanske brigade.
Konano osloboenje

Tuzle

Krajem avgusta i poetkom septembra 1944. godine, poloaj

Njemake i njenih saveznika u II svjetskom ratu ozbiljno je pogoran. Osloboenjem Francuske snage zapadnih saveznika su izbile
na Rajnu. Na istoku, krajem avgusta, jedinice Crvene armije su oslobodile Rumuniju, poetkom septembra i Bugarsku i izbile na rumunsko-jugoslovensku granicu. Njemake snage na Balkanu dovedene su time u kritinu situaciju, jer nisu mogle sprijeiti dalje
prodiranje junog krila 3. ukrajinskog fronta prema zapadu niti zaustaviti, istovremeno, nadiranje jedinica NOV i POJ kroz Srbiju,
" 5 ) M. Voki, n. l. str. 278.
") M. Voki, n. l. str. 281.

a trebalo je obezbijediti izvlaenje Grupe armije E sa juga Balkana, iz Grke, Albanije i Bugarske. Njemaka komanda je hitno
privlaila svoje snage prema podruju jugoslovensko-bugarske
granice i vanih regiona Kraljeva i Beograda da bi zadrala nadiranje Crvene armije i jedinice NOVJ i obezbijedila vane pravce i komunikacije za svoje povlaenje sa juga. Zbog borbi koje su se razbuktavale u Makedoniji i Srbiji izuzetno je narastao operativni
znaaj istone Bosne. Za Nijemce je bilo vano zadravanje kontrole na znaajnim komunikacijama, pogotovu u dolini Drine i pravcima svoga izvlaenja. Meutim, injenica da su Nijemci, u ovo vrijeme, prebacivali prema istoku sopstvene jedinice, za izvjesno vrijeme e dovesti do promjena odnosa snaga i na prostoru istone
Bosne u korist narodnooslobodilakih snaga. Naime, na teritoriji
istone Bosne su bile razmjetene, uglavnom, kvislinke jedinice
koje su, jo uvijek, bile brojne, ali znatno oslabljene procesima previranja, demoralizacije, osipanja i prelaska njihovih pripadnika na
stranu NOP-a. Ve je istaknuto d a j e tim procesima bila zahvaena
i sama 13. SS njemaka divizija. Daljoj diferencijaciji u redovima
kvislinkih formacija doprinio je i poziv koji je drug Tito, 30. avgusta 1944. godine, uputio pripadnicima ovih formacija da se predaju
snagama NOV i POJ. U takvoj situaciji tab 3. korpusa NOVJ je
procijenio da postoje svi uslovi za uzimanje inicijative u svoje ruke,
te je donio odluku da jedinice pod svojom komandom usmjeri prema Tuzli i tuzlanskom basenu, Majevici, Semberiji, Posavini i Trebavi.
Nareeno je, s tim u vezi, 11. krajikoj i 38. istonobosanskoj diviziji da ovladaju podrujem Majevice, Semberije, Posavine
i Trebave, a da 27. istonobosanska divizija razvija ofanzivna djejstva sa prostorije Bira prema dolini Spree, a dijelom snaga prema
Srebrenici i dolini Drine. Poetak operacija jedinica 3. korpusa bio
je veoma uspjean i praen raspadanjem formacija zelenog kadra,
te i 13. SS divizije iz koje je, samo u periodu od 1. do 8. septembra,
dezertiralo oko 2000 vojnika i podoficira, najvie njih je dolo u
Tuzlanski NOP odred. Poloaj neprijatelja, naroito u dolini Spree
u tuzlanskom basenu, snano je uzdrman o emu svjedoi i injenica da su jedinice Tuzlanskog NOP odreda, bez veih naprezanja,
oslobodile Lukavac, te je u tabu Korpusa donesena odluka o osloboenju Tuzle. Taj zadatak trebalo je da izvre jedinice 38. i dijelovi 27. divizije NOVJ, prije svega 16. muslimanska i 19. biranska
brigada koje su.sa fronta prema gornjem toku Spree, 16. septembra, prebaene na june prilaze Tuzli (ivinice - Par Selo - Moranane). tab 38. divizije je nareenje o napadu na Tuzlu primio 15.

septembra i odmah je nareen pokret njenih jedinica. Meutim,

samo je 18. hrvatska sa dijelovima Posavsko-trebavskog odreda
stigla 17. septembra na liniju Kreka - Moluhe - Piskavica, oko 10
sati, 117 ) kada je grad ve bio osloboen.
Sve je, meutim, bilo zavreno angaovanjem jedinica 27.
divizije. Suoena sa opasnou da njene ve izolovane i pokolebane
jedinice u Tuzli i njenoj okolini mogu biti unitene, neprijateljska
komanda je odluila 15. i 16. septembra da glavninu svojih snaga
izvue iz Tuzle i povue prema Brkom. To je i uinjeno u toku dana
ili rano uvee, 16. septembra 1944. godine. tab Korpusa je oekivao dolazak jedinica 38. divizije te da naredi poetak napada. Tek
je 16. septembra prihvaen prijedlog taba 27. divizije da se neprijatelj napadne raspoloivim snagama 27. divizije i Tuzlanskog
NOP odreda. 118 )
Donesena je odluka da napad pone rano ujutro 17. septembra. Na prilazima Tuzli, na polaznim poloajima za napad 16. septembra uvee, bile su 19. biranska, 16. muslimanska brigada i
Tuzlanski NOP odred. Nareeno je 19. brigadi da napadne iz rejona
sela Vrani i Par Sela na istone dijelove grada, a 16. muslimanskoj da nastupa u tri pravca: preko Ilinice prema eljeznikoj stanici, od sela Pasci prema Kreki i dalje prema Moluhama i od Moranana ka zapadnoj ivici Kreke, te preko Moluha ka sjeverozapadnim dijelovima grada. Tuzlanski NOP odred, koji je tog dana oslobodio Purai, bio je orijentisan na zatvaranje pravca prema Doboju. 119 ) S obzirom d a j e neprijatelj, kako je ve naglaeno, povukao
glavninu svojih snaga iz Tuzle prema Brkom, napad jedinica
NOVJ, koji je zapoeo kako je i odreeno, rano ujutro 17. septembra, naiao je na vrlo slab otpor neprijateljskih jedinica na inae
jako utvrenim odbrambenim poloajima. 120 ) Zapravo, vrlo lako,
gotovo bez gubitaka, 17. septembra, jedinice 27. divizije su oslobodile Tuzlu. Bilo je to njeno konano osloboenje. Tuzlanski NOP
odred je u ovoj operaciji, ve je reeno, uestvovao izvravajui zadatke zatvaranja pravca od Doboja.
Osloboenje Tuzle je predstavljalo k r u n u velikih vojnih i politikih uspjeha NOVJ u istonoj Bosni sredinom septembra 1944.
godine. Njenim osloboenjem ponovo je obezbijeen snaan podstrek j a a n j u vojnih snaga NOR-a u istonoj Bosni. Postignuta je
popuna postojeih jedinica NOV i POJ. Samo Tuzla je krajem sep,17

)
)
,19
)
12
)
118

E. Tihi, n. dj. str. 226.

A. onlagi, n. l. II knj. Edicije, str. 259.
Isto, str. 260.
Isto, str. 263.

tembra i u oktobru 1944. godine dala 1000 novih boraca, a do k r a j a

novembra u tuzlanskom vojnom podruju mobilisano je oko 3000
novih boraca za jedinice 3. korpusa. 1 2 1 ) Velika panja taba 3. korpusa NOVJ poklanjana je j a a n j u i osamostaljivanju NOP odreda
kako bi mogli uspjenije djelovati, omoguavati priliv novih boraca
i efikasnije ovladati slobodnom teritorijom. Uspjesi NOP odreda su
cijenjeni prema broju akcije, prema broju boraca koji su upuivani
kao popuna u brigade i prema gubicima koji su naneseni neprijateljskim jedinicama. Nareenja taba 3. korpusa su, obino, NOP
odredima prenoena posredstvom tabova operativnih jedinica,
koje su djejstvovale na odreenom terenu.
Na t a j nain stvoreni su uslovi i za formiranje novih operativnih jedinica. U Tuzli je, 19. septembra, osnovana 21. istonobosanska brigada, u iji sastav su uli po jedan bataljon iz 18. hrvatske, 17. majevike brigade i Tuzlanskog NOP odreda. Ovaj uspjeh
NOV i POJ snano e uticati na dalju diferencijaciju i raspadanje
kvislinkih jedinica (domobrani, etnici, zeleni kadar), doprinijeti
uvrenju narodne vlasti, unapreivanju drutveno-politikih aktivnosti i pokretanju privrednih aktivnosti u tuzlanskom basenu
sa velikim ekonomskim mogunostima. 1 2 2 )
Osloboenjem Tuzle i tuzlanskog rudarsko-industrijskog
basena zaokruena je prostrana slobodna teritorija, koja se prostirala od rijeke Drine na istoku do pred Graanicu na zapadu, odnosno od Vlasenice i Kladnja na jugu do Lopara i Srebrenika na sjeveru. 123 )
Grad e uskoro postati politiki i vojni centar istone Bosne.
U njemu su se smjestili tab 3. korpusa NOVJ, Oblasni komitet
KPJ, Oblasni komitet SKOJ-a, Oblasni NOO za istonu Bosnu, okruni komiteti KPJ i SKOJ-a, Korpusna bolnica i vei broj drugih
institucija NOP-a i revolucije. 124 )
ODRED OD OKTOBRA DO POLOVINE
DECEMBRA 1944. GODINE
Poslije osloboenja Tuzle bilo je mogue, kako je ve naglaeno, koristei mobilizacijske mogunosti grada i njegove okoline,
popuniti postojee jedinice NOV, pogotovu 38. diviziju kojoj prilikom formiranja, m a r t a 1944. godine, nije obezbijeena uobiajena
brojnost. Borce za popunu operativno-manevarskih jedinica NOV
,2

')
)
,23
)
124
)
,22

Isto, str.
Isto, str.
J. Peri,
Isto, str.

282.
267.
n. l. str. 81.
78.

6* Tuzlanski partizanski odred

81

davao je i Tuzlanski NOP odred. Naime, pri formiranju 21. istonobosanske brigade u nju je ukljuen i jedan bataljon Odreda, pored bataljona iz 18. h r v a t s k e i 17. majevike brigade. Za ovo i za popunu 18. h r v a t s k e brigade, Odred je izdvojio 180 boraca. 125 ) Na t a j
nain je, ubrzo poslije osloboenja Tuzle, Odred sveden na brojno
s t a n j e bataljona sa tri ete od kojih je jedna bila pratea. 1 2 6 ) Meutim, ve 26. septembra formirana je i trea eta, tako da ih je,
tada, u Odredu etiri zajedno sa prateom etom. U Tuzli, na raskrsnici u Bukinju, 19. septembra 1944, Odred je preformiran. Za
novog k o m a n d a n t a postavljen je kapetan Mehmedalija Huki, radnik iz Tuzle, do tada na dunosti k o m a n d a n t a 4. bataljona 17. majevike brigade, a za politikog komesara Todor Jovanovi Too,
student prava iz Tuzle. Dunost zamjenika politikog komesara
Odreda preuzeo je Vojo Ikovi, slubenik iz Crne Gore. Rukovodilac
saniteta bila je Luna Bararon, ak iz Vlasenice, intendant Miloje
Petrovi, radnik iz Bosanskog Petrovog Sela, a rukovodilac SKOJ-a
Mio Voki, ak iz Tuzle. Novi komandant je odlino poznavao ljude i teren na kome e Odred djejstvovati, jer je ranije bio zamjenik
komandanta, te k o m a n d a n t Ozrenskog NOP odreda. Tuzlanski odred je dobio zadatak da posjedne prostoriju Lukavac-Purai i 21.
septembra izvrio je to nareenje, preuzevi, ponovo, na sebe vaan
zadatak zatvaranja pravca prema Doboju, djejstvujui sa 16. muslimanskom brigadom, koja je inila posadu Tuzle i uputila jedan
svoj bataljon u Bukinje. 1 2 7 )
Na osnovu nareenja taba 3. korpusa NOVJ, Odred je jednu etu uputio kao posadu u ivinice sa ciljem da predstavlja mobilizacijski centar za vrenje mobilizacije u selima iz okoline ivinica i izvia i obezbjeuje pravac ivinice-urevik. 1 2 8 ) Isto tako
dobio je zadatak da preduzima akcije ienja sela, likvidira i razoruava neprijateljske grupe etnika i zelenog kadra i prevodi dobrovoljce iz tih formacija u svoje redove, u emu je imao puno uspjeha. Ve 22. septembra odbijena je grupa etnika od ivinica i prot j e r a n a prema Konjuhu, a u akciji izvedenoj 28. septembra Odred
je zarobio 30 zelenokadrovaca, koji su po svojoj elji ostali kao borci
u njegovim jedinicama. 1 2 9 )
U jednoj uspjenoj akciji ojaana patrola Odreda je, 24. septembra, kod Puraia, zarobila o b e r s t l a j t n a n t a potpukovnika
125

)
)
,27
)
,28
)
129
)

,26

Zbornik NOR-a, IV/29, dok. br. 133.

Arhiv VII, fond NOR-a, k-1627, f-5, br. reg. 2/2.
A. onlagi, n. l. II knj. Edicije, str. 267.
Zbornik NOR-a, IV/29, dok. br. 95.
Arhiv VII, fond NOR-a, K-1627, f-5, br. reg. 2/2.

Faksimil jednog od prvih izvjetena preformiranog Tuzlanskog odreda tabu 3. korpusa NOVJ

Hampela Hajnrija i jednog njegovog bliskog saradnika. Odred je

imao i zadatak da na ovom terenu politiki djeluje, osniva i pomae
rad NO odbora. Ve u septembru su odrana dva zbora graana
u selima Bokavii i Priluku. Na zborovima su Mehmedalija Huki,
komandant i Todor Jovanovi, politiki komesar Odreda govorili o
vojno-politikoj situaciji, o narodnoj vlasti i dr. U selu Priluk, 30.
septembra, formiran je 1. bataljon Tuzlanskog NOP odreda, u iji
sastav su ule tri ete. tab 1. bataljona su inili: Rasim Joguni,
radnik iz Tuzle, komandant, Dervi Huki, radnik iz Tuzle, politiki komesar, Sabit apo, radnik iz Tuzle, zamjenik komandanta,
Husein Kapidi, slubenik iz Tuzle, obavjetajni oficir, Haim Tubi radnik iz Lukavca, intendant, Mehmed Alibali iz Tuzle, referent saniteta i Alaga Ilijakovi, radnik iz Lukavca, rukovodilac omladine (SKOJ-a).
Komandir 1. ete bio je Velija Numanovi, radnik iz Lukavca, politiki komesar Asim Osmanbegovi, ak iz Graanice i zamjenik komandira Ahmet Osmanovi, zemljoradnik iz Prokosovia.
Memi Dani, zemljoradnik iz Srebrenika, bio je komandir
2. ete, njegov zamjenik Ahmet Bijeli, radnik iz Zavidovia, a politiki komesar Kasim Deli, radnik iz Lukavca.
Komandu 3. ete inili su Hasan Car Ranjetovi, radnik iz
Tuzle, komandir, Sakib ati, slubenik iz sela ii, politiki komesar i Ilija Toi, radnik iz Sija, zamjenik komandira.
Bataljon je bilo mogue formirati, jer je Odred za samo nekoliko dana septembra narastao za oko 50 novih boraca. U toku oktobra 1944. godine Tuzlanski NOP odred se nalazio na istoj prostoriji (ire podruje Lukavca). U oktobru je dolo do jo masovnijeg
priliva novih boraca. Naime, 6. oktobra odran je zbor u selu Dobrnji na kome je govorio komandat Odreda. Izmeu ostalog, na zboru
je ponovljen poziv bivim pripadnicima zelenog kadra da pristupe
NOP-u. Poziv je prihvaen, Odredu je pristupilo 60 novih boraca, 130 ) a 10. oktobra pristupile su Odredu sve tri ete 5. bojne zelenog kadra sa terena Miriina - Dobonica, ime su stvoreni uslovi
za formiranje i 2. bataljona. 1 3 1 ) On je formiran 11. oktobra, u tri
ete njegovog sastava svrstan je 101 borac.
Za komandanta 2. bataljona postavljen je Salih Beganovi,
radnik iz Dobrnje, za politikog komesara Sabit apo, radnik iz
Tuzle, za zamjenika komandanta Hrusto Beirovi, rudar iz Plana,
13

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-1627, f-5, br. reg. 4/2.

) Isto.

131

a za zamjenika politikog komesara Alija Salja, radnik. Dunost

rukovodioca saniteta preuzela je Neda Kerec, ak iz Tuzle, intendanta Nuraga Salki, radnik iz Lukavca. Komandir 1. ete bio je
Ahmo Bei, radnik iz Brezika, a od j a n u a r a 1945. Rizo Mekovi,
politiki komesar je Sejfulah Ibriimovi, radnik iz Tuzle. U 2. eti
u poetku je komandir Sakib Cati, radnik iz Plana, koji krajem
novembra 1944. odlazi za omladinskog rukovodioca 2. bataljona, a
za komandira ove ete dolazi Nuraga Hadi iz Lukavca, a od januara 1945. azim Kunosi, radnik iz Dobrnje. Politiki komesar
2. ete bio je Omer Isovi, radnik iz Tuzle. Komandir 3. ete bio je
Omer Kii, radnik iz Dobrnje, a u j a n u a r u 1945. postavljenje Meni i Dani. 132 )

Borci Tuzlanskog NOP odreda oktobra 1944. godine pred Gimnazijom u Tuzli, slijeva: Neda Kerec,
Mica Jovanovi i Ahmet Delie

U prvoj polovini oktobra Tuzlanski NOP odred je dejstvovao

u selima du komunikacije Lukavac - Graanica u sadjejstvu sa jedinicama 38. divizije, od kojih se 17. majevika sa Trebavskim
NOP odredom nalazila u rejonu Srebrenika, 21. istonobosanska
na prostoriji Moranjci - Faleii, 18. hrvatska brigada u rejonu sela
Raljevo - Omerbai^i. Kada su (krajem prve dekade, oktobra) 17.
132

) Prema sjeanjima Sakiba atia i Sejfulaha Ibriimovia.

i 21. brigade prebaene po zadatku na Majevicu, na naznaenom

podruju zadrae se 18. h r v a t s k a brigada i Posavsko-trebavski
Odred na prostoriji Srebrenika i Tuzlanski NOP odred na pravcu
Lukavac-Graanica, kako je ve reeno. 133 )
Jedinice Odreda su, u ovom periodu, izvele nekoliko znaajnih akcija ienja terena od neprijatelja. Tako je 4. oktobra od zelenokadrovaca oien prostor sela Modrac, Tabaci i Bektii. Pratea eta je u Bistarcu vodila borbu sa pripadnicima zelenog kadra.
Dva pripadnika neprijateljske grupe su ubijena, jedan tee r a n j e n
i tri zarobljena. 1 3 4 )
Pratea eta, 1. bataljona i jedna eta 2. bataljona su 11. oktobra, na prostoriji sela Dobonica i Miriina, razbili grupe zelenokadrovaca i etnika. U svim ovakvim akcijama Odred je dolazio i
do znaajnog plijena. U tom pogledu, posebno se istie akcija koju
su izveli borci 1. bataljona, dijelovi 2. bataljona i Pratea eta u
selu Dobonici, kada su poslije razbijanja zelenokadrovaca zaplijenjene 44 puke, 1 pukomitraljez, 1500 metaka, 5 pitolja i neto
druge vojne opreme. 135 )
U cilju to sigurnijeg obezbjeenja, Tuzlanski NOP odred je,
sa 18. brigadom, dobio zadatak, 12. oktobra, da razori cestu i eljezniku prugu prema Doboju, na dionici Dobonica - Miriina. Nareenje je izvreno i eljeznika pruga i ceste su temeljito razoreni do
14. oktobra, kada je razoren i most na Sprei na komunikaciji prema Ozrenu. 136 )
Jo poetkom oktobra razoreni su cesta i eljeznika pruga
izmeu Puraia i Dobonice i poruen most kod eljeznike stanice u Dobonici. 137 )
U ovom periodu Odred je neprekidno izviao teren prema
Graanici. Polovinom oktobra je 18. hrvatska brigada, poto je nekoliko dana vodila borbe sa etnicima, ustaama i dijelovima 13. SS
njemake divizije u Posavini, nastupila prema Majevici i, razmjestivi se u rejonu Makovac - Lopare, preuzela na sebe zadatak zat v a r a n j a pravca Brko - Tuzla. Tako je u drugoj polovini oktobra
1944. godine na pravcu Tuzla - Graanica - Doboj zadran samo
Tuzlanski NOP odred, sa osloncem u Lukavcu, dok je na prostoriji
Srebrenika bio postavljen Posavsko-trebavski NOP odred sa zadatkom zatvaranja pravca Srnice - Gradaac. Vie od dva mjeseca
133

)
)
)
138
)
137
)

134

13B

Zbornik NOR-a, IV/30, dok. br. 24.

Arhiv VII, fond NOR-a, k-1627, f-5, br. reg. 4/2.
Isto.
Isto.
Isto.

Tuzlanski odred je na pravcu prema Graanici i Doboju bio sam i

uspjeno je izvravao sve zadatke, kako vojnog tako i politiko-ekonomskog k a r a k t e r a , iako je prema sebi imao vrlo brojne neprijateljske jedinice, ustake, zelenokadrovske, etnike i druge. U
Graanici i uporitima u njenoj okolini, na primjer, nalazile su se
14. i 25. bojna 12. ustakog stajaeg zdruga u jaini oko 3200 vojnika i 9. bojna 10. posebnog zdruga (zelenokadrovci) od oko 1100
ljudi. U selima na desnoj obali Spree nalazili su se ostaci 5. bojne
zelenog kadra (150) i 3. bojna pod komandom Saita Bahtia (350).
Na Ozrenu su se nalazili ozrenski etnici koji su se, u vrijeme boravka Drae Mihailovia u ovim krajevima, oktobra 1944. godine,
organizovali u etniki korpus, koji je imao tri brigade sa oko 3000
etnika. Svaka od tih etnikih brigada, pojedinano, bila je brojnija od Tuzlanskog NOP odreda. 1 3 8 )
Glavnina Odreda (obino dva bataljona) je drala poloaje
prema neprijatelju, na granici slobodne teritorije na liniji Lukavac
- Sikulje - Biline, dok se jedan bataljon kretao izvan slobodne teritorije i tamo izvravao zadatke vojno-politikog karaktera. Naime, u to vrijeme formiran je i 3. bataljon, ponovo sa tri ete u svom
sastavu.
U tabu 3. bataljona bili su komandant Safet ehaji, slubenik iz Lukavca, a u j a n u a r u 1945. postavljen je na tu dunost
Hrusto Beirovi, politiki komesar Mian Peji, zemljoradnik iz
Bosanskog Petrovog Sela, zamjenik politikog komesara Milan
Gavrilovi, student iz Beograda, rukovodilac saniteta Zaga Planinevi, ak iz Graanice, i n t e n d a n t Bajro Piri, radnik iz Tuzle, omladinski rukovodilac Mehmed Deli, dak iz Lukavca. Komandir 1.
ete bio je Jusuf Tubi, radnik iz Lukavca, politiki komesar Hasan
Ibrahimovi, slubenik iz Smolue i zamjenik komandira ete Alija
Hadajlija, zemljoradnik iz okoline Konjica. Komandu 2. ete inili
su: Stojan Niki, zemljoradnik iz Smolue, komandir, Husein Mehmedovi, ak iz Tuzle, politiki komesar i Jovo Mihailovi, zemljoradnik iz Smolue, zamjenik komandira. Radnik - rudar iz Plana
Hrusto Beirovi bio je komandir 3. ete da bi.vrlo brzo bio postavljen za zamjenika komandanta 2. bataljona, Sakib Kasumovi,
zemljoradnik iz Poljica, njegov zamjenik, a uitelj iz Priluka Adem
Omerki je bio politiki komesar ete.
Druga polovina oktobra predstavlja vrlo uspjean period aktivnosti Odreda na razbijanju neprijateljskih formacija i grupa.
138

) E. Tihi, n. l. str. 216.

Faksimil izvjetaja taba Odreda tabu 3. korpusa o stanju i aktivnostima neprijatelja polovinom oktobra 1944. godine

Ve 16. oktobra 2. bataljon je izveo uspjelu akciju ienja na prostoriji Kalajevo - Dobrnja - Osoje - Jasenica - Potpe - Tinja Smolua. Borci 1. bataljona su u napadu na zelenokadrovce u Priluku, 19. oktobra, nanijeli neprijatelju znaajne gubitke (3 poginula i 3 zarobljena) i zaplijenili 2. mitraljeza, 1 pitolj, 4 puke i 500
metaka. U akciji je ranjen Osman Hodi, komandir ete u 1. bataljonu. 1 3 9 U akciji 1. i 2. bataljona 22. oktobra u Dobonici, Gnojnici, Bektiima i Bokaviima protjerane su zelenokadrovske grupe
sa ovog terena, kojom prilikom ih je 13 zarobljeno i zaplijenjeno 49
puaka, 1.150 puanih m e t a k a i druga oprema. Samo u ovoj akciji
Odredu su pristupila 22 nova borca. 140 )
Slinu akciju sa uspjenim rezultatima izveli su borci 1. i 2.
bataljona, 23. oktobra 1944. godine, na prostoru Kamenica - Katoliki Bistarac - ikulje. Osvojen je znaajan ratni plijen u oruju
i municiji. Blizu sela Kamenice, kod zaseoka Paii, zarueno je i
zakreno 500 m ceste. Borci 2. bataljona izveli su 23. oktobra uspjelu akciju ienja na pravcu Lukavac - Priluk - Donji Buik Grivica - Podgorje - Mrljevii - Hrvati - Litva - Omazii - erii
- Lukavac. Akcija je praena mobilizacijom novih boraca, osvajanjem ratnog plijena i razbijanjem zelenokadrovskih formacija na
tom terenu. Na samom kraju oktobra (30. i 31) potpuno su osujeena dva pokuaja prodora i pljake zelenokadrovaca na podruju
Lukavca. Napade na ovo podruje izveli su pripadnici zelenokadrovske formacije u jaini od oko 300 ljudi, iji je zapovjednik bio
Sait Bahti. Neprijatelj je bio dobro naoruan (10 pukomitraljeza
i 3 bacaa). Pobjede nad neprijateljem u ovim sluajevima izveli su
borci 1. i 2. bataljona. 1 4 1
Poetkom novembra Tuzlanski NOP odred je drao poloaje
na liniji Kiseljak - Poljana - Fabrika sode - Lukavac Selo - Crveno
Brdo. 142 I u toku novembra Odred je bio veoma aktivan. Ve 4. novembra svojim ukupnim snagama (sva tri bataljona), Odred je izvrio napad na neprijateljska uporita na prostoriju sela Prokosovii - Bikode - Modrac - Purai - Devetak. Cilj akcije bio je likvidacija neprijateljskih, prije svega, zelenokadrovskih jedinica na
ovom podruju. U samom poetku napada likvidiran je otpor svih
neprijateljskih uporita. Jedino su se drali zelenokadrovci u selu
Devetak. Kada su i oni bili gotovo pred likvidacijom, priskoila im
,39

)
)
' )
142
)
,4

41

Zbornik NOR-a, IV/30, dok. broj 85.

Arhiv VII, fond NOR-a, k. 1627, f-5, br. reg. 11/2.
Isto.
E. Tihi, n. l. str. 214.

Faksimil IzvjeStqja o aktivnostima Tuzlanskog odreda u prvoj polovini novembra 1944. godine

je u pomo formacija od oko 300 etnika sa Ozrena. Poto su na

ovaj nain neprijateljske snage ostvarile izrazitu nadmo i u ljudstvu i, naroito, u automatskom oruju, Odred se povukao. U toku
borbe 2 etnika i 2 zelenokadrovca su ubijena. Zaplijenjeno je 13
puaka i m a n j a koliina municije. U ovoj borbi Odred je imao 4 ran j e n a borca. 1 4 3
Poslije ove akcije Odred je zaposjeo poloaje na liniji Fabrika sode Lukavac - Crveno Brdo - Prline - Dobonica. Pratea eta
se, 6. novembra, pridruila borcima 1. bataljona, koji su se, jo od
poetka mjeseca, nalazili u akciji razaranja ceste i eljeznike pruge izmeu Puraia i Dobonice. U periodu od 6. do 8. novembra porueni su svi propusti i preostali mostovi na cesti i pruzi izmeu Lukavca i Miriine. Ukupno je porueno 5 betonskih i 3 drvena mosta.
Postavljene su prepreke na cesti prokopima, ruenjem stabala, odronjavanjem bedema u duini od 15 km. Isto tako, miniran je prostor izmeu eljeznike stanice Purai i eljeznike stanice Dobonica u duini od 3 km. Jedinice Odreda, u ovo vrijeme, su bile
na poloajima Fabrike sode Lukavac - Bokavii - Crveno Brdo. 144
Prvi bataljon je, 9. novembra, vrio duboko izvianje neprijatelja prema Miriini i Gnojnici, dok je njegov dotadanji poloaj
i zadatak preuzeo 3. bataljon. U noi 9/10. novembra, ponovo, su
postavljene nagazne mine na cesti i eljeznikoj pruzi izmeu Puraia i Dobonice. Sredinom novembra 1944. godine jedinice Odreda su bile razmjetene u Lukavcu (1 bataljon), na liniji ikulje
- Prline (3. bataljon), a 2. bataljon je, 15. novembra, izveo akciju
ienja na pravcu Plane - Tisovac - anii - Bistarac, koja je potrajala tri dana i bila veoma uspjena. 1 4 5 U toku novembra 1944.
godine glavne snage 3. korpusa NOVJ su bile angaovane u borbama sa njemakom grupom Armija E, koja se izvlaila dolinom
Drine, te je u elji da likvidira neprijateljske snage u Graanici, 16.
novembra, tab 3. korpusa naredio Tuzlanskom NOP odredu i dijelovima 21. tuzlanske brigade koja je u tom vremenu bila posadna
jedinica u Tuzli, da izvre napad na ovo neprijateljsko uporite.
Prema planu prihvaenom za ovu operaciju, trebalo je da neposredan napad na neprijateljske snage u Graanici vre 1. i 2. bataljon
Odreda, dok je njegov 3. bataljon, zajedno sa jednim bataljonom
21. brigade, trebalo da napada na zelenokadrovske snage u Puraiu i etnike snage na prostoriji Sija i Katania. 1 4 6
143

)
)
145
)
146
)
,44

Arhiv VII, fond NOR-a, k-1627, f-5, br. reg. 16/2.

Isto.
Isto.
Zbornik NOR-a, IV/30, dok. br. 89.

Prvi i Drugi bataljon Tuzlanskog NOP odreda krenuli su 17.

novembra, u 13 sati, na izvrenje zadatka. P r e m a Graanici su se
kretali selima na desnoj obali Spree. U svitanje dana, 18. novembra, jedinice su izbile na prostoriju Gornje Orahovice, gdje je uspostavljen k o n t a k t sa neprijateljskim snagama. Nije se eljelo izvesti glavni napad po danu, te je on zapoeo tek uvee, u 18 sati.
Na neprijateljsko uporite se napadalo iz pravca Gornje i Donje Lohinje i napad je bio uspjean. Neprijateljsko uporite u Gornjoj
Orahovici je likvidirano i bataljoni su prili samoj Graanici. Unitene su neprijateljske posade na prilaznim uporitima: Pribavi,
Straevcu, Hurijama. Voena je borba i na mostu za Karanovac.
Meutim, neprijateljske snage su bile viestruko nadmonije. Linija fronta na koju je Odred napadao bila je prevelika. Odred se
udaljio preko 20 km od svojih baza, te da ne bi doao u krizu, u takvim prilikama, povukao se od Graanice, u zoru 19. novembra, na
liniju Miriina - Kamenica. Druga kolona (3. bataljon Tuzlanskog
odreda i 1. bataljon 21. brigade) imala je uspjeha, razbila je zelenokadrovce, prodrla u Purai i protjerala etnike iz oblinjih sela.
Od 26. do 30. novembra, 1. bataljon sa dijelovima Drugog, izvrio
je uspjene akcije ienja na itavom sektoru izmeu Konjuha i
Spree (Repnik, Podoraje, Poljice). Zaplijenjene su 24 puke i
znatna koliina druge vojne opreme. Neprijatelj i nije pruao neki
organizovaniji otpor borcima Odreda u ovoj akciji. Pri povratku iz
ove akcije borci 2. bataljona su, u Kiseljaku, zarobili 6 ustaa. 1 4 7
U oktobru i novembru 1944. godine Tuzlanski NOP odred je
izrastao u snanu vojnu jedinicu, koja je u svom sastavu imala 457
dobro naoruanih boraca, izmeu ostalog i sa etiri mitraljeza, 10
pukomitraljeza, 31 automat, sa 3 protivtenkovske puke i dr. 1 4 8
Tada je to bio neuporedivo jai, brojniji i aktivniji NOP odred. Uspjeno je djelovao na prostoriju zapadno od Tuzle, provodio akcije
ienja terena od etnika i zelenog kadra, vrio mobilizaciju, ruio
komunikacije i sprovodio vrlo ivu politiku aktivnost. 1 4 9
U ovom periodu vojna obuka boraca bila je stalna briga komandnog kadra u Tuzlanskom odredu i njegovim jedinicama. Organizator ove aktivnosti bio je k o m a n d a n t Odreda, koji je svakodnevno obilazio jedinice, kontrolisao r a d n j e i lino, esto pokazivao
kako se one izvode. Vojna obuka se izvodila po mjesenom planu.
Programirane su sve neophodne teme iz obuke, naoruanja, borbeU7

) Arhiv VII, fond NOR-a, k - 4 0 8 A, f-3, br. reg. 32/1; K-1627, f-5, br. reg. 17/1.
) E. Tihi, n. l. str. 218.
149
) Zbornik NOR-a, IV/30, dok. br. 83.
148

ne spreme, straarske slube i dr. Teme su obraivane sa borcima,

te poslije odreene pripreme mlaeg komandnog kadra sa viim
komandantima. S obzirom na mladost i neiskustvo boraca, pitanjima vojne obuke poklanjana je izuzetna panja, o emu svjedoe i
izvjetaji taba 3. korpusa u kojima se redovno istiu uspjesi Odreda u ovom poslu.
Ulagani su napori da se unaprijede pojedine slube u Odredu. Sanitetska sluba je zadovoljavajue funkcionisala. Odravani
su asovi higijene, kontrolisana istoa, svaki predah jedinica u
Lukavcu je koriten za provoenje sanitetskih mjera (kupanja i
parenja odjee). Pri Odredu je postojala m a n j a ambulanta za lake
ranjenike i bolesnike. 150 ) Pored ambulante - partizanske bolnice
- organizovana je i apoteka. Sanitetska sluba je organizovala i
proizvodnju sapuna, koji je dijeljen po jedinicama. Zdravstvena
sluba Odreda je, u granicama svojih mogunosti, vodila brigu o
zdravlju stanovnitva teritorije na kojoj su njegove jedinice boravile.
Rad i n t e n d a n t s k e slube je takoe bio uspjean. Ishrana boraca bila je u okviru propisanog, odnosno takva da je obezbjeivala
odravanje dobrog zdrvastvenog s t a n j a i fizike kondicije boraca
neophodne za ouvanje borbene sposobnosti jedinica. tab je razvijao obavjetajnu i izviaku djelatnost, to je bilo neophodno za
uspjeno djejstvovanje Odreda. Preko svojih obavjetajnih punktova, tab je dolazio do znaajnih obavjetenja vanih ne samo za
Odred nego i ire (obavjetenje, na primjer, tabu Korpusa o prisustvu Drae Mihailovia na Ozrenu). 1 5 1 ) U ovom periodu Tuzlanski NOP odred je razvijao i znaajne politike aktivnosti na teritoriji na kojoj je djelovao. U izvjetajima, koje je tab Odreda redovno dostavljao tabu 3. korpusa, vrlo esto se pominju zborovi i konferencije sa narodom na kojima su govorili vojni i politiki rukovodioci Odreda. Pored vojno-politike situacije u zemlji i u svijetu, na
zborovima i konferencijama, po selima, najee su objanjavani
k a r a k t e r i ciljevi NOP-a, raskrinkavane reakcionarne neprijateljske snage. Na njima su seljaci upoznavani sa pozivom pripadnicima
kvislinkih formacija da prekinu sa neprijateljskim djelovanjem i
pristupe NOP-u. tampani materijali u ovom smislu, i mimo konferencija i zborova, dijeljeni su po selima kuda su se jedinice Odreda kretale. Na skupovima graana istupali su ili komandant ili politiki komesar Odreda, a esto i jedan i drugi.
15

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-408/A, f-7, br. reg. 43/2.

) E. Tihi, n. l. str. 214.

1S1

Poklanjana je velika panja politikom radu u samom Odredu. Politika nastava u bataljonima i etama je redovno odravana.
Sve teme koje su obraivane sa borcima prethodno su komentarisane na s a s t a n k u politikih komesara eta i bataljona sa politikim komesarom Odreda. U izvjetajima tabu Korpusa za ovaj period pominju se teme: Razvitak nae borbe, Odluke II zasjedanja
AVNOJ-a, Oktobrarska revolucija, O Crvenoj armiji, Komunistika partija Jugoslavije i NOV, O narodnoj vlasti, Savez
Amerike, Engleske i SSSR-a. 152 ) Iako je politiki rad bio otean
neiskustvom i politikom neuzdignutou rukovodeih politikih
kadrova po etama i vodovima, mladou samih boraca od kojih su
mnogi preli iz neprijateljskih formacija, velikim brojem nepismenih, ipak se u ovoj djelatnosti napredovalo, prepreke su savlaivane bre nego to se, esto, moglo oekivati. Odred je sve vie postajao jedinica iji su se borci svjesno i portvovano angaovali za
ostvarenje ciljeva NOR-a i revolucije, to su svakodnevno i u borbi
potvrivali. Politika nastava je bila redovni vid aktivnosti u Odredu. Svaki dan, ako jedinica nije u pokretu, odravani su asovi.
Kako je politika nastava bila skopana sa znatnim tekoama, koritena je svaka prilika za politiko djelovanje meu borcima u interesu njihovog politikog uzdizanja. Tome su ne malo doprinosile
i etne konferencije koje su redovno odravane. Samo u drugoj polovini novembra, na primjer, odrane su po 3 takve konferencije. 153 ) Na konferencijama se raspravljalo o disciplini, dranju boraca u pokretu i u toku borbe. U okviru kritike i samokritike isticano
je primjerno, a ukazivano na loe dranje boraca. Komandno osoblje, komandiri i politiki komesari su sve svoje slobodno vrijeme
provodili sa borcima, uvijek nastojei da podiu njihovu borbenost,
politiku svijest i disciplinu. U Odredu su bili uobiajeni sastanci
rukovodeih kadrova radi dogovora o programiranju i provoenju
odreenih aktivnosti. Dva puta nedjeljno su se sastajale komande
eta. Odravani su sastanci taba Odreda sa tabovima bataljona
na kojima su pretresani svi problemi odgovarajuih jedinica. Kom a n d a n t Odreda je drao sastanke sa komandantima bataljona i
njihovim zamjenicima sa ciljem njihovog strunog uzdizanja (obuavanje u itanju karata, na primjer). Politiki komesar Odreda
odravao je sastanke sa politikim komesarima bataljona ili eta
na kojima se raspravljaio o politikoj problematici, planirao rad,
pratila realizacija politike nastave i drugih aktivnosti.
152
,53

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-1627, f-5, br. reg. 5/2.

) Arhiv VII, fond NOR-a, k - 4 0 8 A, f-7, br. reg. 43/1.

Kulturno-prosvjetnoj aktivnosti u Odredu, u ovom periodu,

takoe, je poklanjana potrebna panja, iako se ona odvijala sa dosta tekoa zbog velikog broja nepismenih boraca i zbog stalnih pokreta jedinica Odreda. Osnovni zadatak bio je opismenjavanje nepismenih boraca. U ovom smislu prihvaena je odluka da nijedan
borac ne smije ostati nepismen, razvijana je i aktivnost opismenjavanja svih nepismenih drugova. Ovaj zadatak, meutim, nikada
nije doveden do kraja, jer je stalnim prilivom novih boraca pridolazio odreen broj nepismenih, ali se na njemu, kao najznaajnijem
zadatku kulturno-prosvjetne aktivnosti u Odredu, dosljedno istrajavalo. Inae, svaki bataljon i eta su imali svoj kulturno-prosvjetni odbor, koji je bio organizator i pokreta svih aktivnosti po odreenim sektorima kulturno-prosvjetnog rada. U ovom periodu su

Kulturno-prosvjetna ekipa Tuzlanskog odreda 1944. godine

organizovani bataljonski horovi, koji su uvjebavali revolucionarne

borbene pjesme. Bataljonske ekipe su pripremale priredbe ne samo
za borce Odreda ve i za graane mjesta u kojima su jedinice boravile. Kao uspjela, u izvjetaju taba Odreda, za drugu polovinu
novembra, pominje se priredba u Priluku, koju je pripremio 3. bataljon. Bataljoni su pokrenuli i izdavanje svojih bataljonskih novina. Kulturno-prosvjetne aktivnosti u jedinicama su naroito podsticane bataljonskim takmienjem, ije je propozicije utvrivao

tab Odreda. Kulturno-prosvjetne kao i druge aktivnosti su posebno bile pojaavane u vezi sa obiljeavanjem nekih istorijski znaajnih dogaaja. U ovom periodu pojaanim aktivnostima obiljeena
je godinjica oktobarske socijalistike revolucije. Povodom dana
oktobarske socijalistike revolucije, pokrenuto je, od s t r a n e taba
3. korpusa NOVJ, takmienje u kome su uestvovale sve njegove
jedinice. One su se takmiile u tome ko e neprijatelju nanijeti vie
gubitaka, ko e izvriti vie diverzija na putevima i eljeznikim
prugama, ko e postii bolje rezultate u borbenoj obuci, ko e imati
vie uspjeha u politikom radu u jedinicama i na terenu i konano
ko e imati vie uspjeha u kulturno-prosvjetnom radu. Odred je bio
veoma angaovan u takmienju od 21. oktobra do 6. novembra. U
izvjetaju politikog komesara Odreda, politikom komesaru 3.
korpusa 6. 11. 1944. godine, navodi se da su borci Odreda u takmiarskom periodu ubili 2 zelenokadrovca i vjerovatno 10 etnika, da
su poruena 2 drvena i 3 betonska mosta, d a j e za rukovanje arcem obueno 127 boraca a za rukovanje bacaem 3 borca, d a j e u
Odred uvrteno 135 novih boraca, odrano 10 konferencija i 3 zbora sa graanima, da su 84 druga nauili odluke AVNOJ-a, 142 njih
su nauili osnove znaaja oktobarske socijalistike revolucije, d a j e
postignut veliki uspjeh u opismenjavanju i dr. 154 ) Na sveanosti
odranoj povodom obiljeavanja godinjice oktobarske revolucije,
pri saoptavanju rezultata takmienja, proglaene su i najbolje jedinice i pojedinci u Odredu. O znaaju oktobra govorio je politiki
komesar Odreda, a o NOB-i u kontekstu ideja koje je proklamovala
oktobarska socijalistika revolucija komandant. Nakon odreenog
kulturno-umjetnikog i takmiarskog programa (u rukovanju
orujem) proslava je zavrena narodnim veseljem, kako se kae u
pomenutom izvjetaju komesara Odreda.
U oktobru i novembru 1944. godine, u Tuzlanskom NOP odredu se intenzivno radi na j a a n j u partijske i skojevske organizacije, pri emu prilike nisu bile najpovoljnije s obzirom na preteni
nain popune njegovih jedinica (dosta ih je ranije bilo u neprijateljskim formacijama). lanova SKOJ-a, na primjer, bilo je malo, te su
tek polovinom oktobra formirana prva dva skojevska aktiva sa 14
lanova, lako malobrojna, skojevska organizacija je, pod rukovodstvom Mehmeda Delia, koji je na dunosti rukovodioca SKOJ-a u
Odredu zamijenio Miu Vokia poslije njegovog odlaska na novu
dunost, bila znaajan oslonac vojnih i politikih rukovodeih kadrova u radu sa borcima i jedinicama. I u pogledu rada partijske or'54) Arhiv VII, fond NOR-a, k - 4 0 8 A, f-7, br. reg. 33/1.
7* Tuzlanski partizanski odred

97

Faksimil Petnaestodnevnog izvjetaja koji politiki komesar Odreda alje tabu 3. korpusa

ganizacije u Odredu prilike su bile sline. I ona, u ovom periodu, postepeno brojno jaa i uvruje se. U dosta sluajeva tada su politiki komesari jedinice obavljali i dunosti partijskih rukovodilaca. 155 )
Tuzlanski NOP odred, u ovom periodu, zahvaljujui svim aktivnostima, o kojima je bilo rijei, izrastao je u homogenu, pouzdanu, snanu vojnu jedinicu, sposobnu da samostalno obavlja zadatke
i obezbjeuje slobodnu teritoriju sa Tuzlom iz pravca Doboja i uspjeno se nosi sa nadmonijim neprijateljskim snagama na ovom
podruju.
RAZBIJANJE ETNIKIH FORMACIJA PRED TUZLOM
U drugoj polovini decembra 1944. godine Tuzlanski NOP
odred se veoma angaovao, uz druge jedinice NOV i POJ, u odbrani
Tuzle od etnikih formacija Drae Mihailovia. Naime, u toku borbe za Srbiju 1944. godine, jedinice NOV i POJ su nanosile teke poraze tamonjim etnikim formacijama. Poraene, da ne bi bile
potpuno unitene, te etnike snage su se morale povui iz Srbije.
Jo u drugoj polovini oktobra veina etnikih jedinica iz Srbije se
skoncentrisala na podruju Sandaka. Na insistiranje samog Drae Mihailovia (mada je bilo i drugaijih planova), trebalo je da se,
odatle, pod zatitom njemake Grupe armija E, povlaenje etnika nastavi prema jugoistonoj Bosni i dalje. U tom smislu zatraena je i dobijena saglasnost njemakog komandovanja. Tako se, u
drugoj polovini novembra, nala na prostoru jugoistone Bosne
(Gorada, Foe, ajnia, Kalinovika, sjevernih padina Jahorine)
jedna velika formacija etnika iz Srbije. Najvjerovatnije je d a j e u
ovom regionu bilo prikupljeno oko 20.000 etnika iz Srbije, Sandaka, istone Bosne i Hercegovine, to je nesumnjivo jedna od najjaih njihovih koncentracija u toku itavog rata. 1 5 6 )
U etnikoj Vrhovnoj komandi se postavljalo pitanje: kuda
pokrenuti ove snage? Poto su saveznici odbili ponudu njihovog
stavljanja pod zatitu Anglo-Amerikanaca, dio etnike grupacije
Drae Mihailovia, po sporazumu sa Nijemcima, upuen je na podruje sjeveroistone Bosne (Majevica, Semberija, Ozren, Trebava,
Posavina), dok je drugi dio orijentisan na sektor Trnovo - Kalinovik. Nijemcima je etniko n a s t u p a n j e preko sjeveroistone Bosne
trebalo da olaka povlaenje jedinica komunikacijama niz Drinu i
155

) Arhiv VII, fond NOR-a, k - 4 0 8 A, f-7, br. reg. 35/1.

) A. onlagi, n. l. II knj. Edicija, str. 344.

15B

Bosnu, a etnici su raunali da e zauzimanjem tog podruja ostvariti veu koncentraciju svojih snaga i time stvoriti uslove za ostvarenje svojih daljih ciljeva. 157 ) Pokret pomenute etnike formacije prema sjeveru zapoeo je 8. decembra 1944. godine. Glavnina
jednica NOV i POJ, u istonoj Bosni, bila je u to vrijeme angaovana u tekim borbama sa Nijemcima u dolini Drine, na sektoru
Zvornik, Kozluk, J a n j a , pa je prema etnicima nakon nekoliko
dana borbi 27. divizije orijentisana 20. romanijska brigada te Divizije kako bi usporavala njihovo nadiranje prema sjeveru. 1 5 8 )
Zauzevi Vlasenicu 17. decembra, etnici su izbili na ire
podruje ekovia i time ozbiljno ugrozili bok i pozadinu jedinica
NOVJ, koje su se borile u dolini Drine. Zato je tab 3. korpusa, 20.
decembra, naredio 27. diviziji da svoje jedinice usiljenim marem,
preko Cikota, pokrene ka ekoviima u cilju napada na neprijatelja, da 18. i 21. brigada 38. divizije krenu ka Borogovu i Paprai. Jedinice 27. divizije, 16. muslimanska i 19. biranska brigada, su 22.
decembra nanijele teak poraz i velike gubitke etnikim formacijama kod ekovia. Meutim, i pored svih poraza i gubitaka, koristei zauzetost jedinica NOV i POJ u borbi sa Nijemcima u dolini
Drine, etnici nastavljaju sa ofanzivnim djejstvima sa ciljem da se
zauzme Tuzla. Od osvajanja Tuzle etnika komanda je puno oekivala. Za uspjeh u ovoj akciji, izmeu ostalog, raunalo se da se
olakaju napori reakcionarnih emigrantskih jugoslovenskih krugova u onemoguavanju provoenja u ivot sporazuma Tito - ubai. Nadiranje prema Tuzli, sa teritorije Bira, etnici su izvodili u
dvije kolone. Vrhovna etnika komanda, 23. decembra, naredila
je desnoj koloni (glavnina), pod komandom Dragutina Keserovia,
da ovlada dolinom Spree i zauzme povoljan poloaj sa zapada prema Tuzli, a lijevoj koloni, na elu sa etnikim komandantom Srbije, generalom Miroslavom Trifunoviem, da nastupa sa istone
strane prema Tuzli pravcem Kladanj - Stupari, obezbijedi sadjejstvo etnika sa Ozrena, te sa zapadne strane sa prostorije urevik
- Purai - Kiseljak, izvri napad na grad. Istvoremeno je nareeno
angaovanje etnika sa Majevice i Trebave. I pored estokog otpora
na koji je nailazila, desna etnika kolona je uporno prodirala prema Tuzli i, 24. decembra, uspjela je da dostigne liniju aklovii Poarnica - Tojii, a lijeva kolona se u to vrijeme nalazila na pro157
) Isto, str. 345; Azem Koar: etnika grupacija Drae Mihailovia i pokuaj zauzimanja Tuzle, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knj. III, Univerzal, Tuzla, 1987,
str. 1089.
,58
) E. Tihi, n. dj. str. 251; Zbornik NOR-a, IV/31, dok. br. 47; Isto, IV/32, dok.
br. 88.

storu Noajevci - Stupari - Bijelo Polje. 159 ) Da bi razbio napad etnika sa Ozrena i Trebave, koji su sadjejstvovali lijevoj etnikoj koloni, tab 3. korpusa je, jo 21. decembra, naredio Tuzlanskom i Posavsko-trebavskom odredu da se postave na prostoriju ivinice Purai. Tuzlanski NOP odred je postavljen na liniju urevik ivinice i dobio znatno vee odbrambene zadatke, bio je dvostruko
brojniji od Posavsko-trebavskog odreda, koji je rasporeen na liniju Lukavac - Purai. Ozrenski etnici su, 22. decembra, izvrili
napad na poloaje Posavsko-trebavskog NOP odreda iznad Puraia. Sadjejstvovali su i zelenokadrovci iz rejona Graanice. Odred se
morao povui iz Puraia pred nadmonijim neprijateljskim snagama, ali su sutra, 23. decembra, zajednikim snagama, Tuzlanski i
Posavsko-trebavski NOP odred, u protivnapadu protjerali neprijatelja iz Puraia i oslobodili ga. etnici su p r o t j e r a n i prema Ozrenu, uz osjetne gubitke. Narednog dana, 24. decembra, Odred je, u
sadjejstvu sa 16. muslimanskom brigadom, protjerao prema Kon j u h u jednu grupu etnika koji su prodirali prema ureviku.
Pripremajui se za odlunu bitku sa etnicima, jedinice 3.
korpusa NOVJ bile su rasporeene u rejonu sela Graanica - 17.
majevika, aklovii - 18. hrvatska, dok je na liniji Pelemi - Poarnica - Luino brdo bila postavljena 21. tuzlanska brigada. U rejonu Simin-Hana prebaena je, 25. decembra, i 16. m u s l i m a n s k a
brigada. Na poloajima odbrane od lijeve etnike kolone bile su
postavljene 20. romanijska brigada u rejonu Graanice i Zlog Sela
i 19. biranska brigada na prostoriji sela Matijevii i Debarska
Gradina.
Odluujue borbe, pod parolom Tuzla ne smije pasti, voene su 26. i 27. decembra 1944. godine. U ta dva dana etnici su
ne samo zaustavljeni u svom prodoru prema Tuzli, nego su primorani na panino bjekstvo. U tim odluujuim borbama uestvuje,
na veoma zapaen nain, i Tuzlanski NOP odred, koji je od 26. decembra vodio borbu protiv lijeve neprijateljske kolone, na prostoriji urevika. Toga d a n a Odred je, osim 2. bataljona, koji je i dalje
zadran kod urevika, prebaen na poloaje istono od Tuzle i
tamo stavljen pod komandu taba 38. divizije NOVJ. Uzeo je punog uea u razbijanju glavne, desne, etnike kolone borei se na
prostoriji sela Tojii - Svrai - Mea - Jeginov Lug. Potuene
etnike formacije su se, 28. decembra, bezglavo povlaile dolinom
Spree prostorom izmeu ivinica i urevika, izbjegavajui potpuno unitenje. Glavnina ovih poraenih snaga je, 29. decembra,
189

) J. Peri, n. l. str. 92; Zbornik NOR-a XIV/4, dok. br. 127 i 192.

izmakla prema Ozrenu. Odred je uestvovao i u progonu etnikih

kolona, koje su se povlaile pravcem ivinice - istone padine Ozrena i Konjuha. U zoru, 29. decembra, bataljoni Odreda su napali
etnike u Puraiu, koji su, u meuvremenu, na t a j prostor prodrli
sa Ozrena. etnici su poraeni i protjerani. Tada je osloboeno iz
etnikog zarobljenitva 40 boraca Posavsko-trebavskog odreda. U
nonom napadu, 30. decembra, likvidiran je jedan etniki tab sa
nekoliko oficira (meu kojima i dva pukovnika), zaplijenjena
tapska arhiva i neto oruja. 160 )
Pored toga to se glavnina etnikih snaga povukla prema
Ozrenu, neke grupe poraene pred Tuzlom razbjeale su se i na druge strane. Jedan, manji dio je umakao na Majevicu, drugi preko
Konjuha u Zavidovie, gdje su ih prihvatili Nijemci i kasnije uputili u Sloveniju. Glavnina se, meutim, sklonila na Ozren, odakle e
se kasnije prebaciti na Trebavu i Posavinu. Inae, etnici su u borbi
protiv jedinica 3. korpusa NOVJ pred Tuzlom, pretrpjeli ogromne
gubitke. Samo u borbama od 20. do 28. decembra etnici su imali
2.000 mrtvih i ranjenih i oko 400 zarobljenih. U dvadesetodnevnim
borbama (od 8. do 28. decembra) etnici su imali oko 4.506 poginulih, ranjenih i 529 zarobljenih. 1 6 1 )
Ovoj znaajnoj pobjedi jedinica NOV i POJ veoma su doprinijeli i graani Tuzle, posebno ene. One su uzele direktnog uea
u borbama, snabdijevajui borce ivotnim potrebama, zbrinjavajui ranjenike i samim svojim prisustvom na poloajima podizale su
moral, borbenost i rijeenost boraca da istraju u borbi. Svojim angaovanjem Tuzlanski NOP odred je znaajno doprinio porazu neprijateljskih snaga pred Tuzlom i zajedno sa drugim jedinicama
NOV i POJ je, 29. decembra, primio za to pohvalu taba 3. korpusa.
0 borbenoj vrijednosti Tuzlanskog NOP odreda, u to vrijeme govori
1 veoma povoljna ocjena koju je u svom izvjetaju tabu 2. armije,
17. 1. 1945. godine, izrekao tab 3. korpusa NOVJ. Tuzlanski odred je u toku cijelog mjeseca vodio borbe sa etnicima i zelenokadrovskim grupama na sektoru ivinice - Purai. Prilikom borbi sa
etnicima iz Srbije, Odred je aktivno i uspjeno uestvovao. Odred
je prilino sreen i borben i uspio je da ovlada prostorijom Tuzla Graanica - Purai - ivinice. 162 )

' 80 ) Mehmedalij? Huki, Tuzlanski odred od osloboenja Tuzle do kraja rata, Vidi
prilog u ovoj knjizi i ejfulah Ibriimovi, Vidi sjeanje u ovoj knjizi.
16
') Zbornik NOR-a, IV/31, dok. br. 146.
162
) Zbornik NOR-a, IV/32, dok. br. 88.

ODRED POETKOM 1945. GODINE

(JANUAR - POLOVINA MARTA)
Osloboenjem istonih krajeva zemlje, krajem 1944. godine, NOVJ je obezbijedila snanu strategijsku pozadinu, znaajnu
za uspjeh u zavrnim operacijama za osloboenje zemlje. Pred vojnim snagama NOR-a, poetkom 1945. godine, stajao je zadatak
priprema za optu ofanzivu saveznika protiv hitlerovske Njemake, te i definitivnog osloboenja svih jugoslovenskih zemalja. U okviru tih priprema provedene su znaajne mjere reorganizacije
NOVJ prelaskom na organizacione oblike, koji su vie odgovarali
nastalim potrebama voenja frontalnog rata. Tako je naredbom
Vrhovnog taba NOV i POJ, 1. j a n u a r a 1945. godine, formirana i
2. armija iji je tab bio smjeten u Tuzli. Pod operativnu komandu
taba 2. armije stavljen je 3. korpus. Istona Bosna je i dalje zadravala izvanredan strategijski znaaj. Snage NOVJ su ugroavale
komunikaciju kojom su se izvlaile jedinice iz njemake Grupe armija E. One su istovremeno bile i velika opasnost i stalna konk r e t n a prijetnja desnom krilu njemakih snaga na sremskom frontu. Nijemci su, zato, na svaki nain, nastojali da pod svojom kontrolom zadre sve komunikacije na pravcima svog povlaenja, kao
i pravac Viegrad, Rogatica, Sokolac, Sarajevo, uporite u dolini
Bosne, na desnoj obali Save (Bijeljina, Brko, Bosanski amac). Za
posjedanje uporita na vanim komunikacijama njemaka komanda je koristila, u velikoj mjeri, kvislinke snage, a meu njima i
etnike Drae Mihailovia.
Poslije poraza pod Tuzlom u dolini Spree, glavnina etnikih snaga se zadrala na Ozrenu, Trebavi i Posavini (manji dio ih
je prebaen prema Sloveniji). Koncentracija etnika na ovom prostoru bila je znatna, s obzirom da su se glavnim snagama prikljuili
i etnici iz Crne Gore, Hercegovine, Sandaka i gornjeg Podrinja.
Prisustvo ove etnike formacije je na teritoriji sjeveroistone Bosne usporavalo ranije ve zapoeti proces osipanja etnikih jedinica, emu je doprinosilo i dvolino dranje saveznika prema zbivanjima u jugoslovenskim zemljama (doturanje pomoi majevikim
etnicima). 1 6 3 )
Pored toga, na prostoru sjeveroistone Bosne, objedinjene
su ustake, zelenokadrovske i domobranske snage (12. ustaki
zdrug u Brkom, 3. gorski zdrug sa tabom u Graanici i dr.). Sve
ove kvislinke formacije pripadale su tzv. 12. hrvatskoj diviziji, iji
je tab imao sjedite u Brkom. U Brkom je zadran i dio snaga
,63

) A. onlagi, n. l. II knj. Edicija, str. 386.

7. SS Princ Eugen divizije (ojaani 13. puk). Na tom podruju su

se jo od ranije nalazili pripadnici bjelogardejskog tzv. Ruskog zatitnog korpusa, koji je poetkom 1943. godine bio formiran u Srbiji, a krajem novembra te godine razmjeten po sjeveroistonoj
Bosni. 164 )
tab 2. armije je svojom naredbom, 5. j a n u a r a 1945. godine,
odredio podruje djejstva divizija na podruju istone Bosne. Tom
naredbom 28. divizija je orijentisana prema Bijeljini, 25. srpska
prema Biru, 27. istonobosanska je dobila zadatak da djeluje na
komunikaciji Han-Pijesak - Vlasenica, 17. divizija da zatvori pravac Brko - Tuzla i oslobodi eli, 38. je zadrana kao rezerva u
Tuzli, a 23. dobija zadatak da zatvori pravce od Doboja, Ozrena i
Graanice. 1 6 5 ) Brigade ovih dviju, na kraju pomenutih divizija, bile
su rasporeene na pravcima prema zapadu, i to 21. brigada 38. divizije na liniji Kakmu - Bosansko Petrovo Selo - Turija sa zadatkom zatvaranja pravca od Doboja po prostoriji lijeve s t r a n e Spree
i dolinom rijeke Turije. etrnaesta brigada 23. divizije zatvarala je
t a j pravac svojim rasporedom na prostoriji desne obale Spree. U
izvrenju ovog zadatka bio je ukljuen i Tuzlanski NOP odred, koji
je privremeno bio stavljen pod operativnu komandu taba 21. brigade i rasporeen na svojoj ranijoj prostoriji sa osloncem na ivinice i urevik. Bataljon koji je bio razmjeten u ureviku, izmeu ostalog, je obezbjeivao transport ogrevnog drveta iz Konjuha
u Tuzlu i vrio popravku druma Tuzla - Kladanj. 1 6 6 ) Druga dva bataljona su neprekidno bila angaovana u izvianju i ienju terena
i drugim borbenim akcijama.
Polovinom j a n u a r a 1945. godine, tab 2. armije je doao do
informacije da se iz doline Krivaje, preko Ozrena, na Trebavu nastoji prebaciti velika grupacija od oko 7.000 etnika sa porodicama.
Donesena je odluka da ova neprijateljska grupa bude unitena snagama 38. divizije, na prostoriji Ozrena, istovremenim napadom iz
doline Bosne i iz doline Spree. U vezi sa ovom namjeravanom operacijom, Tuzlanski NOP odred je dobio zadatak da jedan svoj bataljon uputi u Kladanj, kako bi smijenio 17. majeviku brigadu usmjerenu ka Ozrenu. Ostale jedinice Odreda zadrane su na prostoriji
urevik - ivinice - Par Selo - Ilinica radi obezbjeenja Tuzle iz
pravca Stupari - Kladanj. Oekivana etnika grupacija je ranije
prela na Trebavu, ije su dijelove prihvatili Nijemci. Ali se pribli164

) E. Tihi, n. dj. str. 264.

) Isto, str. 268.
) Zbornik NOR-a, IV/32, dok. br. 65.

165
,8e

Faksimil Izvjetaja taba 3. korpusa podinjenim jedinicama o situaciji na sektorima

avala druga etnika formacija sline snage. Naime, u to vrijeme

(polovina j a n u a r a 1945) njemaka 22. divizija je izvrila prodor
prema Vlasenici sa ciljem da deblokira 963. tvrdavsku brigadu i da
se, zatim, zajedno s njom, izvue pravcem Drinjaa - Zvronik - Bijeljina. tab 2. armije je nastojao da to onemogui, te je glavninu
svojih snaga (3. i 14. korpus) usmjerio ka tom pravcu. Koristei angaovanost glavnine snaga NOVJ protiv njemake borbene grupe,
velika formacija etnika - rezerva Vrhovne etnike komande - iz
Crne Gore i Sandaka, pod komandom Pavia uriia, probijala se
prema glavnini etnikih snaga na Trebavi i Posavini. U svom nastupu uriievi etnici su upali u Kladanj i izbacili iz njega Kladanjski NOP odred. tab 3. korpusa je prema Kladnju uputio Tuzlanski NOP odred iz pravca Stupara i dva bataljona 20. romanijske
brigade iz pravca Han-Pijeska. Jedinice Odreda i dijelovi 20. brigade su, 28. j a n u a r a 1945, izvrile napad na etnike snage u Kladnju, razbile ih i protjerale prema Olovu i dolini Krivaje. Poslije ove
uspjene akcije dijelovi 20. brigade su krenuli prema Vlasenici, a
Odred je, 20. januara, zaposjeo sektor Stupari - urevik, sa jednim bataljonom na podruju Ozrena. 1 6 7
Posljednjih dana j a n u a r a 1945. godine, uriievi etnici su
se preko Ozrena i Konjuha nastojali prebaciti u dolinu Spree, zbog
ega je tab Korpusa naredio Tuzlanskom NOP odredu i Brigadi
narodne odbrane da napadnu etnike snage u rejonu Orahovice.
Trebalo je da Brigada napada iz pravca Puraia, a dva bataljona
Odreda pravcem Omazii - Tulovii - Tretenica - Borovac, dok je
jedan bataljon Odreda zadran na komunikaciji ivinice - Kladanj.
Iz Orahovice su etnici ve bili protjerani, angaovanjem 23. brigade 35. divizije i smjestili se na prostoru Ribnica - Osjeani - Gornji
Pribitkovii - Seona - Lozna. Bilo ih je oko 1.000 na poloajima. Donesena je odluka da budu napadnuti. Brigada narodne odbrane napadala je prema Seoni, a bataljoni Odreda na uporite u Gornjem
Pribitkoviu koje je brzo bilo likvidirano i etnici protjerani. Odred
je preduzeo gonjenje preko Grljeva i Visa prema Garima i Osjeanima. etnici su na ovom pravcu, meutim, dobili pojaanje i izvrili protivnapad. Razvila se snana borba koja je trajala 9 sati. Pri
kraju dana neprijatelj je bio prinuen da promijeni pravac nastupanja prema selu Vozua u dolini Krivaje. 1 6 8 ) U ovoj borbi Odred
je imao 3 poginula i 3 r a n j e n a borca. Meu poginulim bili su jedan
komesar ete i j e d a n vodnik. Zarobljen je jedan etnik, zaplijenjen
167
168

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 7/1.

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 20/1.

jedan arac, 5 puaka i m a n j a koliina puanih metaka. Nije

bilo mogue utvrditi broj poginulih i ranjenih neprijateljskih vojnika. 169 ) Trei bataljon je, u ovo vrijeme, drao poloaj na liniji Stupari - Tarevo sa zadatkom obezbjedivanja i pomaganja pri postavljanju telefonske linije i opravke mostova na komunikaciji ivinice
- Kladanj. 1 7 0 )
Poslije zavrene borbe, u dolini Krivaje, Tuzlanski NOP odred je vraen na prostoriju ivinice - urevik. U toku j a n u a r a
1945. godine, Odred je, nesumnjivo, jo uvijek, najsnanija teritorijalna jedinica u istonoj Bosni. Prema statistikom izvjetaju
taba 3. korpusa upuenom tabu 2. armije o brojnom stanju jedinica pod njegovom komandom, na dan 15. j a n u a r a 1945. godine,
moe se utvrditi da je Odred tada imao 380 boraca (od ega 6 drugarica), 3 teka, 2 laka minobacaa, jedan teki mitraljez, 23 pukomitraljeza, 267 puaka, 4 protivtenkovske puke i drugo oruje. 171 )
Poetkom februara (4. II) dovreno je i formiranje Ozrenskog bataljona Tuzlanskog NOP odreda. Dunost k o m a n d a n t a u
ovom bataljonu preuzeo je Mian Peji, a politikog komesara Velimir uput, neto kasnije komandant nad Ozrenskim bataljonom
preuzeo je Vojin Cvijanovi, a za komesara Bataljona postavljen je
Ilija Toi. Bataljon se dosta brzo popunjavao, tako da je do k r a j a
rata imao pet eta. Komandir 1. ete bio je Nikola Pani, a politiki
komesar Stevo Pavlovi. Komandu 2. ete su inili: Mio Zari, komandir i Vaso Pavlovi, politiki komesar. U 3. eti komandir je bio
arko Goganovi, a politiki komesar Vaskrsija Milinovi iz Botanica. Komandir 4. ete bio je Milo Puelji iz Bosanskog Petrovog
Sela, a politiki komesar Savo Momirovi iz Bakotia. U petoj eti
komandir i komesar bili su iz sela Bukovice, ali im imena nismo
mogli utvrditi. 1 2 7 )
Tih dana, umjesto Todora Jovanovia, koji je upuen na lijeenje, dunost politikog komesara Odreda preuzeo je Mio Voki, do tada lan OK SKOJ-a za tuzlanski okrug. Odredu je, inae
u ovo vrijeme, nedostajalo rukovodeih kadrova. U borbama na
' 69 ) Gubici etnika su morali biti znatni, jer se u izvjetaju taba 3. korpusa tabu
2. armije navodi daje u borbama koje su vodili Tuzlanski odred i Brigada narodne odbrane
na sektoru Osjeani - Seona, sa crnogorskom etnikom grupacijom, neprijatelj imao 55
mrtvih i ranjenih. (Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 19/1).
,7
) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 30/1.
171
) U to vrijeme drugi NOP odredi na teritoriji istone Bosne su znatno manji,
Srebreniki je, na primjer, imao 265, Majeviki 220, Posavsko-trebavski 170, Biranski
100 a Kladanjski 90 boraca. (Kopija dokumenta VII neitljive signature.)
172
) Podaci dati prema sjeanju Miana Pejia i Vojina Cvijanovia.

Kladnju i, sada, prema dolini Krivaje i na Ozrenu, nekoliko rukovodilaca izbaeno je iz stroja, a bilo je vrlo teko pronai zamjenu.
Poetkom februara, na primjer, nisu bila adekvatno popunjena
mjesta tri politika komesara eta, dva komandira eta, tri zamjenika komandira ete i zamjenika komandanta bataljona. Komandant Odreda se zato obratio tabu Korpusa s molbom da se u Odred, to je mogue prije, upute zavreni polaznici vojnog i politikog kursa kako bi ove kadrovske potrebe bile rijeene. 1 7 3 ) Stab 3.
korpusa je povoljno ocijenio i djejstvovanje Odreda u toku j a n u a r a
1945. godine. Izmeu ostalog, u toj ocjeni se navodi: Tuzlanski odred u toku cijelog ovog mjeseca vodio je uspjene borbe na sektoru
Ozren - Kladanj sa dobrim rezultatima. Naroito je imao uspjeha
u borbi sa etnicima, uspio je da dri pod svojom kontrolom cio sektor Lukavac, istoni dio Ozrena i Kladanj. 1 7 4 )
Poetkom februara nova grupa etnika iz Crne Gore i Hercegovine prodrla je na Ozren. tab 3. korpusa je raspolagao informacijama da je komanda te neprijateljske grupe planirala povezivanje ne samo sa etnikim snagama na Trebavi, nego i sa ustakodomobranskim i drugim neprijateljskim snagama u Doboju i Graanici sa ciljem zajednikog napada na Tuzlu. Da bi to onemoguio
tab Korpusa je na liniju Purai - Milino Selo - Muslimanske Babice uputio Tuzlanski NOP odred (tri bataljona) i jedan bataljon
Brigade narodne odbrane sa zadatkom da, zajedno sa 23. brigadom
45. divizije (tada na liniji Krtova - Porjeine), preduzmu napad na
pravcu Ozrena sa ciljem razbijanja etnika. U toku 4. februara izvrena je koncentracija jedinica prema ovom nareenju, a sutra,
oko 9 sati, dolo je do borbe. J a k a etnika formacija od oko 2.800
ljudi kretala su u etiri kolone ka dolini rijeke Turije, irokom prostorijom od Podgorja do Otria. Do borbe izmeu 1. i 2. bataljona
Tuzlanskog odreda i neprijateljskih snaga dolo je na J a r u k a m a
i Borovcu. U selu Griu razvila se borba izmeu Ozrenskog bataljona Odreda i jednog bataljona Brigade narodne odbrane s jedne, i jakih etnikih snaga s druge strane. Jedinice 23. brigade vodile su
borbu u Turiji i Milinom Selu. Vrlo otra borba trajala je 5. februara sve do 15 sati kada se Odred, zbog opasnosti od obuhvata daleko
nadmonijih etnikih snaga, morao povui na liniju Vijenac Obojkovina - Muslimanska Tretenica. I na ovim poloajima dolazi, istog dana, do vrlo otre borbe. U protivnapadu bataljoni Odreda
,73

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, br. reg. 20/1 (Izvjetaj o akciji na etnike od 2.

2. 1945)
,74

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 31/2.

su odbacili neprijatelja, ali su se, zbog velike njegove premoi, u

toku noi, povukli na nove poloaje u rejonu sela Poljice. Ozrenski
bataljon i bataljon Brigade narodne odbrane zadrali su se na svo
jim poloajima. U borbi, 5. februara, 1. i 2. bataljon su imali tri poginula i tri r a n j e n a borca. 175 )
Produujui napad, etnici su, 8. februara, jakim snagama
napali poloaje Odreda u selu Poljice. Teite svojih napada usmjeravali su prema selima Prokosovii i Bikode sa ciljem da ovladaju rejonom Puraia i Lukavca. Da bi ovo postigli, morali su se
prebaciti preko rijeke Turije, elei ovladati mostovima preko ove
rijeke. tab Odreda je na vrijeme uoio ciljeve neprijatelja i nastojao je da, na svaki nain, onemogui njegovo ostvarenje. Prvi i Drugi bataljon Odreda su pomjereni u Prokosovie i Bikode na glavne
pravce etnikih napada. Zaposjeli su sve mostove na Turiji, sa ciljem da ih, po svaku cijenu, odbrane. Trei bataljon Odreda i bataljon Brigade narodne odbrane postavljeni su neto udesno od novih
poloaja 1. i 2. bataljona (prostorija od Bikoda do Capardi). Do estokog neprijateljskog napada sa ciljem da ovlada mostovima dolo
je oko 16 sati. Razvila se borba u toku koje su oko 200 etnika uspjeli da se prebace preko Turije, negdje oko 24 sata. Meutim, do
jutra, zalaganjem jedinica Odreda i bataljona Brigade narodne
odbrane, bili su potisnuti preko rijeke. Borbe su nastavljene i sljedeeg dana do 10 sati, kada je konano etnika komanda zakljuila da ne moe prodrijeti u dolinu Spree, preko Puraia i Lukavca, te je pokuala da to ostvari na drugi nain - irenjem napadnog
fronta. Dolo je, meutim, do brzog pregrupisanja i manevrisanja
jedinica NOV i POJ. U borbu je uveden i 3. bataljon Odreda, koji
je, sa pravca Svatovca, prodirao prema Poljicu, a jedinice 23. brigade nastupale su od Priluka prema Poljicu i preko Tretenice za
Borovac i Orahovicu. etnici su konano morali, zbog opasnosti od
obuhvata, prekinuti sa napadakim akcijama. Poeli su se povlaiti
preko Babica i Mramora za Gri i Turiju. etniki pokuaj prodora
u srednji i gornji tok Spree je definitivno propao. Nastupie tada
prema zapadu u podruje donjeg toka ove rijeke izmeu Boljania
i Karanovca, podruje koje je, i inae, tada, bilo pod kontrolom ozrenskih etnika.
Poslije ove borbe 1. i 2. i Ozrenski bataljon Odreda su rasporeeni na poloajima Caparde - Tulovii, dok je 3. bataljon iz Poljica prebaen u Bikode. 176 ) Najznaajniji zadatak Odreda bio je
' 75 ) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 31/2.
176
) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 31/2.

110

da stalnim izvianjem i pritiskom u pravcu Brijesnice i Turije ispita mogunosti protjerivanje neprijateljskih snaga iz tih mjesta.
To je, ujedno, bio i k r a t k o t r a j n i predah za jedinice Odreda, koji je
iskoriten za sreivanje prilika, izmeu ostalog, i za uspjeno rjeavanje nekih kadrovskih problema, jer se u Odred vratio odreen
broj drugova koji su pohaali vojne i politike kurseve ili vojnu kolu 3. korpusa.
Februara 1945. godine ojaana 22. n j e m a k a divizija, koja
se probijala pravcem Drinjaa - Zvornik - Bijeljina, nala se u kritinoj situaciji pod pritiskom glavnine snaga 2. armije. Nastojei
da joj olaka teak poloaj, tab Grupe armija E je uputio iz Doboja, preko Graanice prema Tuzli, jedan puk 104. lovake divizije,
ojaan dijelovima kvislinke 12. hrvatske divizije. Ovaj n a s t u p Nijemaca imao je za cilj vezivanje to veih snaga 2. armije za pravac
Doboj - Tuzla da bi se 22. diviziji olakao proboj dolinom Drine. Meutim, tab 2. armije je ovaj pokret njemakih i drugih neprijateljskih snaga ocijenio kao opasnost za Tuzlu i tuzlanski basen, koji su
bili od ogromnog operativnog znaaja za NOVJ, te je povukao sa
fronta prema Zvorniku jedinice 17. divizije i naredio im da otklone
opasnost na pomenutom pravcu. 177 ) Istovremeno je sa fronta kod
Brkog povukao dvije brigade i uputio ih na pravac Graanica - Srnice. Napredujui iz Doboja Nijemci su, ve 9. februara, izbili na liniju Bosansko Petrovo Selo - Orahovica.
Angaovanje Nijemaca na pravcu Doboj - Graanica - Tuzla
htjeli su, ponovo, iskoristiti etnici, koji su se u to vrijeme nalazili
na Ozrenu. eljeli su da obnove svoje akcije prema dolini Spree.
Da bi to predupredio, tab 3. korpusa je, prema Ozrenu, uputio
Tuzlanski NOP odred i 24. brigadu. Na osnovu tog nareenja, Odred u kompletnom sastavu, 10. februara, kree pravcem Milino
Selo - Katanii. Ve u 12 sati tog dana dva bataljona su vodila borbe sa etnicima u Kataniima i, zajedno sa 1. bataljonom 24. brigade, protjerali su etnike preko Gavria i Rovina prema manastiru, Kraljici i Lipovoj glavi. Poslije borbe Odred se postavio na liniju Troglav - Gavrii - Panjik - Katanii i stavljen je pod operativnu komandu taba 24. brigade. 178 )
Rano ujutro 11. februara, etnici su napali na poloaje 1. i 2.
bataljona. Borba je trajala sve do 13 sati, kada su nastupile jedinice
24. brigade i kada je poelo da djejstvuje i njihovo teko naoruanje. etnici ne samo da su prekinuli napad nego su poeli veoma
177
178

) A. onlagi, n. l. II knj. Edicije, str. 427.

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 30/2.

brzo povlaenje. U toku noi Odred je zaposjeo nove poloaje na liniji Omerove Vode - Rudine - Donja Bukovica - Panjik. U toku
borbe, 11. februara, ubijeno je 7 neprijateljskih vojnika, dok je Odred imao jednog poginulog i jednog teko ranjenog borca. 179 )
Sutra, 12. februara, 1. i 2. bataljon su ostali na poloajima
Rudine - Donja Bukovica, 2. bataljon je kasnije premjeten u selo
Miijevii, a Ozrenski je privremeno pridodat 24. brigadi, koji je po
etama ili vodovima rasporeen u njene bataljone radi lakeg uspostavljanja k o n t a k t a sa narodom, a i da bi se olakalo k r e t a n j e jedinica po njima nepoznatom terenu. Bataljoni su jo tri dana ostali
na istim poloajima, sa izuzetkom Drugog koji je, 14. februara, premjeten na sektor Ozrenskog manastira sa zadatkom zatvaranja
pravca prema Volujaku i Kakmuu. Ovaj bataljon je, 15. februara,
vodio borbu sa etnicima, ali se ona brzo utiala poto se u nju ukljuio i 3. bataljon Odreda. 180 )
Sredinom februara njemake snage koje su napredovale
prema Tuzli povukle su se u Doboj. Poto su ostvarili cilj da s m a n j e
pritisak jedinica 2. armije na 22. njemaku diviziju kod Zvornika
i na poloaje svojih snaga kod Bijeljine i Brkog, Nijemci su se, 15.
februara, poeli povlaiti prema Graanici i Doboju.
U toku povlaenja trpjeli su velike gubitke zbog stalnih napada 23. i 25. divizije. 181 ) Glavnina etnikih snaga iz Crne Gore je
odstupala preko Boljania i Bosanskog Petrovog Sela na Trebavu,
a ozrenski etnici na Ozren, skrivajui se u njegovim gudurama i
zabitima. 1 8 2 )
Poetkom druge polovine februara, Odred je prebaen na
prostoriju istonog dijela Ozrena. U selu Tumare razmjeten je 1.
bataljon sa zadatkom zatvaranja pravaca prema Vasiljeviima i
Miijeviima. Ozrenski bataljon je smjeten na prostoriju Grebii
- Vareevina sa zadatkom zatvaranja pravca prema Gornjoj Brijesnici, a 2. i 3. bataljon su postavljeni u Turiji. 1 8 3 )
U toku nekoliko dana izvoene su samo m a n j e akcije ienja okolnih sela. Jedinice su provodile vrijeme, uglavnom, u odmoru i sreivanju poslije tekih borbi iz druge polovine j a n u a r a i prve
polovine februara 1945. godine. Znaajniju akciju izveo je 3. bata
179

)
)
181
)
182
)
,83
)

180

112

Isto.
Isto.
E. Tihi, n. dj. str. 279
Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-5-1, br. reg. 8/1.
Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 38/1.

ljon u Paklenici, gdje je pronaen i zaplijenjen etniki magacin sa

znaajnim koliinama hrane. 1 8 4 )
Ponovo su svi bataljoni krenuli u akciju 21. februara: Prvi
prema Gornjoj Bukovici kada su protjerani etnici sa kota Kobilovii, Lozanski borik i Gornja Bukovica, Drugi bataljon je upuen
prema Brezicama, gdje dolazi do borbe koja je trajala od 13 do 18
sati, kada je neprijatelj odstupio. Ozrenski bataljon je, u ovoj akciji, podijeljen u dva dijela. Radi politikog djelovanja kree prema
selima Porjeina, Petrovo Selo i Kakmu.
Jedino, 3. bataljon je zadran na svojim starim poloajima u
Turiji. U borbama, 21. februara, izbaeno je iz stroja 5 neprijateljskih vojnika. Odred je imao jednog ranjenog borca. 185 ) Sljedeeg
dana organizovano je izvianje u dubini neprijateljskog rasporeda
prema Konopljitu, Boljaniu, eljeznikoj pruzi Maglaj - Zavidovii. Borci 1. i 2. ete 2. bataljona vodili su borbu sa etnicima u
Kraljevom Polju i protjerali ih u pravcu Suhog Polja. Trei bataljon
je nastupio prema Trbuku i protjerao etnike s njihovih poloaja.
Odred je zauzeo poloaj Brezici (1. bataljon), Boljanii - Konopljite (2. bataljon), Borova glava (3. bataljon), Groblje u Boljaniu
(Ozrenski bataljon), gdje se nalazio i 23. februara. 1 8 6 )
U drugoj polovini februara tab 14. korpusa je odluio da oslobodi Graanicu snagama 45. i 23. divizije. Trebalo je da glavninom snaga 23. i dijelom snaga 45. divizije budu napadnute neprijateljske snage u Graanici i okolnim uporitima. Jedna brigada
23. divizije dobila je zadatak da zatvori pravce od Trebave, a dvije
brigade 45. divizije i Tuzlanski NOP odred da napadnu etnike na
Ozrenu da bi sprijeili njihovu eventualnu intervenciju prema Graanici. 187 )
Napad je bio uspjean. Graanica je osloboena, u 10 sati,
24. februara, snagama 14. i 7. brigade 23. divizije i 20. brigade 35.
divizije. Dok su trajale pripreme i borbe za osloboenje Graanice,
u noi 23/24. februara, 23. brigada 45. divizije oistila je od etnika
prostoriju Sokovac, Boljani, Karanovac, a jedinice 24. brigade i
Tuzlanski NOP odred vodili su teke borbe na poloajima Konjske
glave, Paklenice, Rakovice, Konopljita, Visoka Ravan. 188 ) I slijedeeg dana, 24. februara, Odred je vodio otru borbu sa etnicima
na poloajima Konjska glava. Prvi bataljon Tuzlanskog NOP odre184

)
)
18e
)
187
)
188
)
185

Isto.
Isto.
Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 38/2.
E. Tihi, n. l. str. 224.
Isto.

Faksimil Izvjetaja politikog komesara

Odreda, Mie
reda u

Vokia, o stanju i aktivnostima Oddrugoj polovini februara 1945. godine

da, 27. februara, se smjestio u Graanici kao posadna jedinica sa isturenim dijelovima u Sokolu. Drugi bataljon je razmjeten na prostoriju Boii - Vasiljevii sa zadatkom izvianja prema Bukovici.
Ozrenski bataljon je postavljen u Sokovcu sa zadatkom zatite int e n d a n t u r e Odreda, a 3. bataljon je zadran na svojim ranijim poloajima, prema Borovoj Glavi. Radio-telegrafskim putem je tab
3. korpusa za k o m a n d a n t a Tuzlanskog NOP odreda postavio Micana Pejia, dotadanjeg k o m a n d a n t a Ozrenskog bataljona. Komandant odreda kapetan Mehmedalija Huki je upuen na lijeenje. 1 8 9 )
Poetak m a r t a zatekao je Odred na sektoru Konopljite Boii - Konjska Glava - Sokovac - Lazarevii. Na sektoru Graanice i Sokola nalazio se 1. bataljon, gdje je izvravao zadatke prikupljanja oruja i mobilizacije novih boraca. U akcijama ienja,
2. marta, jedinice Odreda su vodile borbe sa etnicima na pravcu
Bakoti - Smajlovac - Ulinjak - Donji Rakovac (1. bataljon), prema Rakovcu i zaseoku Todorovii (3. bataljon), u pravcu sela Tekuice (Ozrenski bataljon). Zarobljena su tri etnika i 6 zelenokadrovaca, koji su predati Komandi mjesta u Graanici. Druga eta Ozrenskog bataljona je slijedeeg dana u Kakmuu pronala 5 puaka
i zarobila jednog ustau. 1 8 0 )
Trei bataljon je, 4. marta, onemoguio jednoj grupi, od oko
100 etnika i 30 Nijemaca, da prodre u dubinu Ozrena. U borbi su
zaplijenjeni jedan ruski pukomitraljez, jedna ehoslovaka zbrojovka i 3 puke. 1 9 1 ) Ozrenski bataljon je slijedeeg dana vodio borbu sa 2. ozrenskom etnikom brigadom i prinudio je da se povue
prema zaseoku Grebi. 192 )
Prvih dana m a r t a Odred je u dolini Krivaje vodio borbe sa
grupacijom etnika iz Hercegovine. Naime, 6. i 7. marta, prikupio
je sve svoje jedinice na sektoru Krtova - Porjein - Milino Selo Turija, a 8. m a r t a izvrio je, po nareenju taba Korpusa, pokret
pravcem Turija - Gri - Saviii - Lozna - Orahovica - Begia Han
- Osjeani u zaselak ljivii, gdje se smjestio postavljajui obezbjeenje. Tek to su se jedinice Odreda razmjestile, pojavili su se
prednji dijelovi formacije hercegovakih etnika koji su nastojali
da se dolinom Krivaje i preko Ozrena probiju do Trebave i pridrue
glavnini etnikih snaga pod Draom Mihailoviem. 193 ) Na napad
188

)
)
)
192
)
193
)
18

191

Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-2, br. reg. 38/2.

Arhiv VII, fond NOR-a, k-1742, f-1, br. reg. 42/1.
Isto.
Isto.
Isto.

boraca 1. bataljona Odreda etnici nisu ozbiljnije odgovorili, ve su

se povukli prema Zavidoviima.
Po nareenju taba 3. korpusa Odred je, 9. marta, krenuo
pravcem Ribnica - Dina - Carine - Krvavac - Romanovac u Doboticu, gdje je stupio u vezu sa jedinicama 4. krajike divizije koja je
djejstvovala na lijevoj obali rijeke Bosne. Prvi i Drugi bataljon su
se smjestili u selu Dobotici i tu slijedeeg dana (10. III) prihvatili
ranjenike i zarobljenike od 11. krajike brigade, dok se 3. bataljon
smjestio u selu Han Kopalite sa ciljem obezbjeenja dijelova Odreda u Dobotici. Uvee tog dana (10. III), Odred je nastupio prema
Ribnici, gdje je stigao slijedeeg dana i bio postavljen na liniji atii - Mujii - Osjeani. Odatle je, .12. marta, izvren pokret pravcem Banovii - Tretenica - Poljice - Modrac - Lukavac, gdje se
smjestila glavnina Odreda, poto su ranjenici i zarobljenici otpremljeni u Tuzlu, dok je Ozrenski bataljon, u iji sastav je ula i novoformirana 3. eta, upuen na podozrenski sektor, Karanovac Boljani, radi politikog djelovanja na tom terenu. 1 9 4 ) U ovoj akciji
prihvatanja r a n j e n i k a i zarobljenika od 4. divizije i njihovog doprem a n j a u Tuzlu, Odred je na prostor izmeu Zenice i Varea prebacio vee koliine soli za stanovnitvo i jedinice NOV i POJ koje su
djelovale na tom terenu.
Zavren je tako jedan period tekih, svakodnevnih borbi sa
etnicima i drugim neprijateljskim snagama u kojima se Odred uzdizao i iskaljivao u snanu vojnu jedinicu sa kojom se ozbiljno raunalo. Na prostoriji Lukavca jedinice Odreda su obavljale najnunije, svakodnevne vojnike poslove izvianja, patroliranja, izvoenja manjih akcija ienja i puna panja je poklanjana odmoru i
oporavku boraca, raskuivanju, popravci i kompletiranju odjee i
obue, ienju oruja i dr. Ponovo je dolo do promjene na poloaju
politikog komesara Odreda. Umjesto Mie Vokia, koji je iz Odreda povuen na drugu dunost, dunost politikog komesara preuzeo je Savo ivkovi.
UNUTRANJA ORGANIZACIJA ODREDA
U proteklom periodu, kako je ve naglaeno, Tuzlanski NOP
odred je izrastao u snanu vojnu jedinicu. Jedan statistiki izvjetaj, upuen tabu 3. korpusa, sa stanjem na dan 15. marta, to nesumnjivo dokumentuje. 1 9 5 ) Odred je u svom sastavu imao etiri ba194

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-1742, br. reg. 42/2.

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-1742, br. reg. 47/1. (Statistiki pregled ljudstva i materijala od 15. marta 1945)
195

Faksimil Izvjetaja iz operacijskog dnevnika taba Tuzlanskog odreda kojeg je uredno vodio novoimenovani komandant Mican Peji

taljona i Izviaku etu, sa ukupno 465 boraca, od kojih 6 drugarica. Najbrojniji bataljon, tada, bio je Ozrenski, sa 132 borca. Ostali su bili znatno manji. U tabu Odreda se ocjenjivalo da bi bataljoni trebalo da budu brojniji, o emu pie i politiki komesar Odreda tabu 3. korpusa 1. m a r t a 1945. godine. 196 ) Po n j e m u je najvei problem u Odredu problem mobilizacije, odnosno popunjavanja bataljona koji su sada brojano mali, a bataljonska i etna rukovodstva su sposobna da rukovode i sa znatno veim brojem ljudstva. Komesar Odreda vidi rjeenje ovog problema u upuivanju
bar dva bataljona u rejon Painih konaka gdje bi bilo dosta izgleda
za mobilizaciju novih boraca. Zapravo, tu se, navodno, nalazilo oko
1.000 zelenokadrovaca, koji su izjavljivali da e pristupiti NOP-u
ukoliko se Odred pojavi na njihovom terenu.
I pored ovakve procjene taba (o nepopunjenosti jedinica),
Odred je, jo uvijek, najbrojnija i najjaa teritorijalna vojna jedinica u istonoj Bosni. Bio je i odlino naoruan. Bataljoni su raspolagali sa dva teka i jednim lakim minobacaem, sa 29 pukomitraljeza i mitraljeza (najvie engleskih i njemakih), sa 68 strojnica, 334 puke, 4 protivtenkovske puke i drugim orujem. Odred je
raspolagao sa 28 tovarnih grla i najneophodnijim sredstvima veze
(radio-stanica, 3 telefonska aparata i oko 600 m telefonskog kabla). 197 ) Odred je, u ovom periodu, izuzetnu panu poklanjao politikom radu na terenu, s obzirom da je bio angaovan na teritoriji
koja je dugo bila pod snanim uticajem neprijateljskih snaga (Ozren). Odrane su konferencije i zborovi, razgovaralo se sa stanovnitvom u emu je prednjaio i imao najvie uspjeha Ozrenski bataljon.
Zahvaljujui humanom i pravinom postupanju u odnosima
prema stanovnitvu ozrenskog kraja, u toku borbi, Odred je stekao
veliki ugled u narodu, a borci su sa mnogo simpatija primani i u sredini koja je do nedavno bila neprijateljski raspoloena prema
NOP-u. Radilo se na stvaranju organa narodne vlasti, u emu je,
opet, Ozrenski bataljon prednjaio. Uz njegovo angaovanje formirani su NOO u Kakmuu, Boljaniu, Sokovcu i drugim selima. I 1.
bataljon je, na sektoru Graanice, razvijao politiki rad. Krajem
februara odrane su dvije konferencije u selima Sokolu i Maleiima koje su bile dobro posjeene.
to se tie politikog rada u samom Odredu, djelovalo se
onoliko koliko su prilike dozvoljavale. Kada god je bilo mogue, pri' 96 ) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-6, br. reg. 13/2.
197
) Arhiv VII, fond NOR-a, k-1742, br. reg. 47/1.

je ili poslije borbe, odravane su etne konferencije stoje, svakako,

doprinosilo borbenoj vrijednosti Odreda. Ni u vrijeme najteih borbi, kakvih je bilo u ovom periodu, nije bilo kolebanja meu borcima,
niti se ispoljavala njihova elja vraanja na svoj teren. Postajali su
sve vri, prekaljeni u bitkama. Nije udo to je Odred uivao veliki ugled meu borcima jedinica iz Srbije sa kojima je sadjejstvovao u borbi na prostoriji Spree i Ozrena. Bataljonske konferencije
u ovom periodu nije bilo mogue odravati. Tema O Crvenoj armiji proraena je po etama. J e d n a od tema politike nastave bila
je i 27. godinjica Crvene armije.
U okviru kulturno-prosvjetne aktivnosti nastavljen je, uspjeno, rad na opismenjavanju sa ciljem likvidacije nepismenosti u
Odredu. Bataljonski horovi su nauili nekoliko novih revolucionarnih, borbenih pjesama. Za pripremanje bataljonskih priredaba nije
bilo mogunosti zbog stalnog pokreta i borbi koje je Odred vodio. 198 )
Moralno-politiko s t a n j e u Odredu bilo je na visini, emu je
pored povoljnog razvoja situacije - pribliavanja dana pobjede - angaovanje rukovodeih kadrova (vojnih i politikih), doprinosila i
aktivnost skojevske i partijske organizacije. Skojevska organizacija je relativno brzo narastala. Bilo je rijei o tome da su, u oktobru
1944. godine, u Odredu postojala samo dva aktiva SKOJ-a sa 14
lanova. Ve u decembru, meutim, bilo je 11 aktiva sa 58 lanova
SKOJ-a. U 1. i 2. bataljonu, gdje je skojevskih aktiva i njihovih lanova bilo vie, jo tada su formirani bataljonski komiteti SKOJ-a.
Skojevci su se isticali u svim oblastima rada. Iako su teorijski, u veini sluajeva, vrlo slabo stajali, kao i sa obrazovanjem uopte, ipak
su bili nosioci aktivnosti u svakom pogledu, te i u kulturno-prosvjetnom radu. Insistiralo se, u teorijskom radu, na savlaivanju
odreenog programa tema, kao to su: ta treba da zna svaki
SKOJ-evac, SKOJ i njegova rukovodea uloga u antifaistikom
omladinskom pokretu, USAOJ i njegova uloga u borbi naih naroda za osloboenje, Omladina, garancija srenije sutranjice,
SKOJ u surovoj koli rata, Nova uloga mlade generacije i zadaci SKOJ-a, Direktive CK SKOJ-a za rad u vojsci i druge. 199 )
Teme su obraivane ili na zajednikim sastancima lanova
SKOJ-a po bataljonima ili po aktivima. O radu skojevske organizacije u Odredu, Oblasni komitet SKOJ-a je, na svojoj plenarnoj
sjednici, 12. februara 1945. godine, izrekao vrlo povoljnu ocjenu:
,9B

) Arhiv VII, fond NOR-a, k-409, f-6, br. reg. 13/1.

'") E. Tihi, n. dj. str. 249.

Organizacija SKOJ-a u Tuzlanskom NOP odredu je primjer u svemu. Ona je rukovodilac omladine i desna ruka Partije. 2 0 0 )
I organizacija K P J u Odredu je relativno brzo narastala. Poetkom decembra 1944. godine u Odredu su 34 lana KPJ, organizovanih u 5 partijskih elija. Gotovo sve s t o j e reeno za skojevsku
organizaciju vrijedi, i jo naglaenije, za organizaciju KPJ. Zajedno
sa skojevcima, lanovi K P J su bili nosioci svakolike aktivnosti u jedinicama. O kvalitetima partijske organizacije u Tuzlanskom NOP
odredu, veoma pohvalnu ocjenu je izrekao Dema] Bijedi, s e k r e t a r
Okrunog komiteta K P J u svom izvjetaju od 6. decembra 1944.
godine: Tuzlanski odred i lanovi Partije od kojih ima vei broj novih, nisu u potpunosti provjereni, ali po svojoj odanosti, disciplini
i dobrom dranju u nekoliko akcija oni obeavaju da e se, ukoliko
se rad intenzivnije proiri, pravilno razvijati. I kasnije, davane ocjene o radu partijske organizacije u Tuzlanskom NOP odredu su
povoljne. 201 )
ODRED U ZAVRNIM BORBAMA ZA OSLOBOENJE
Izbijanjem jedinica NOVJ (25. divizije) u donji tok rijeke
Bosne, bilo je ozbiljno ugroeno izvlaenje snaga 21. njemakog armijskog korpusa iz rejona Sarajeva. Komanda njemake Grupe armija E donijela je odluku o preduzimanju jedne ofanzivne operacije sa ciljem razbijanja jedinica 2. armije i njihovog odbacivanja
od doline Bosne. Planovima za ovu operaciju bilo je predvieno ponovno zauzimanje Tuzle, kombinovanim napredovanjem njemakih jedinica od Olova, Kladnja, Brkog, Bosanskog amca i Doboja. 2 0 2 )
Pokreti neprijateljskih snaga poeli su, u Posavini, ve 19.
marta, a sljedeeg dana zapoinje i njemaki napad dolinom Spree, od Doboja ka Graanici, koji su Nijemci zauzeli 22. marta. Snage 45. divizije morale su se povui iz Graanice, zbog nepovoljnog
razvoja situacije na pravcu Graanica - Gradaac i poto su Nijemci potisnuli snage 2. armije na padine Trebave i Majevice. 203 )
Od 23. do 27. m a r t a voene su uporne borbe na podrujima
sjeveroistone Bosne sa ciljem da se sprijei prodiranje njemakih
snaga ka Tuzli. U borbu su, na najugroenijim pravcima (Doboj Tuzla i Brko - Tuzla), ubaene jo i 23. divizija, dijelovi 17. divi20

)
')
202
)
203
)
20

Isto, str.
Isto, str.
E. Tihi,
Isto, str.

226.
226.
n. dj. str. 291.
292.

zije, 2. krajika brigada i 28. divizija. Borbe su bile veoma uporne

i produene su i 28. i 29. marta, uz obostrano velike napore i gubitke. tab 2. armije je ubacio u borbu i dvije brigade 25. divizije. Ocjenjujui da su neprijateljske snage poraene, tab Armije je donio
odluku da sa jedinicama 23, 28. divizije i 2. krajikom brigadom 17.
divizije izvede snaanprotivnapad u noi 31. III/l.IV 1945. godine.
Ovaj uspjeli protivnapad jedinica JA zapoeo je razbijanjem neprijateljskih snaga u rejonu Srebrenika, nastavljen je progonom
njemakih i kvislinkih snaga. Bijeljina je osloboena 2. aprila.
Nastavljeno je prodiranje prema Brkom. Teite operacije je, 6.
aprila, tab 2. armije prebacio na prostor u dolini Spree, prema
Graanici i Doboju. Graanica je definitivno osloboena 7. aprila,
kada su jedinice June operativne grupe 1. armije JA oslobodile
Brko. Jedno za drugim osloboeni su Oraje (8. aprila), Modria
(9. aprila), Bosanski amac (11. aprila). Neprijateljske snage su,
na teritoriji sjeveroistone Bosne, doivjele definitivan poraz i progonei ih prema zapadu, jedinice JA su, u naletu, forsirale rijeku
Bosnu i Savu. 204 )
U ovim zavrnim borbama u dolini Spree, na teritoriji na
kojoj je najvie djejstvovao i najdue se zadravao u toku NOR-a,
Tuzlanski NOP odred nije uestvovao. Bio je angaovan u izvravanju vanih zadataka na drugoj strani. Naime, naredbom taba 3.
korpusa, 25. m a r t a 1945. godine, Odred je stavljen pod operativnu
komandu taba 38. divizije, koja je dobila zadatak da, zajedno sa
27. istonobosanskom divizijom, uestvuje u sarajevskoj operaciji.
U sarajevskoj operaciji, od jedinica JA, pored 3. korpusa, uestvovale su i jedinice 2. i 5. korpusa, u kojima se nalazilo 7 divizija, odnosno 25 pjeadijskih i 3 artiljerijske brigade. 205 )
Osnovna zamisao cjelokupne operacije bila je koncentrisati
snage JA i jednovremenim napadima na spoljanjem utvrenom
pojasu, dubokim prodorima, isprosijecati neprijateljske poloaje i
zatim, razbijajui blii pojas utvrenja, liiti neprijatelja mogunosti da se zadri u gradu, a u toku povlaenja unititi ga u dolini
rijeke Bosne i na komunikaciji Blauj - Kiseljak. 2 0 6 ) Na osnovu nareenja Generaltaba JA, 17. m a r t a 1945. godine, formiran je Operativni tab za rukovoenje sarajevskom operacijom. 2 0 7 ) Po njego204

) Isto, str. 299.

) J. Peri, n. l. str. 105.
2 6
) Isto.
207
) Operativni tab za sarajevsku operaciju inili su general-major Radovan Vukanovi, komandant, general-major Slavko Rodi, zamjenik komandanta i pukovnik Pero
Kosori, lan taba.
205

vom nareenju jedinice 38. divizije bile su postavljene na liniji Stari Grad - Kalauzovii - Vrane - Han - Vuija Luka - Crni Vrh - Kojino Selo sa zadatkom bonog djejstva na komunikaciju Mokro Sumbulovac i ienje tog prostora od raznih neprijateljskih grupa. 208 ) tab 38. divizije postavio je Tuzlanski NOP odred u rejon
Rakova Noga - Rijeina - Imamovii sa zadatkom da obezbjeuje
i n t e n d a n t u r u Divizije, koja se nalazila u urjeviima, kao i da zatvara pravce od Olova i Varea. 2 0 9 )

Borci Odreda na obezbjedenju intendanture 38. divizije u irem rejonu Sarajeva, marta 1945. godine

Najveu borbu na ovim poloajima, i inae u sarajevskoj operaciji, Odred je vodio 1. i 2. aprila 1945. godine. Naime, 1. aprila je
iz Varea krenuo 14. puk SS Princ Eugen divizije da omogui izvlaenje njemakih snaga blokiranih na prostoru Sokolac - Podromanija. Zapravo, kao dan D u sarajevskoj operaciji bio je odreen 28. mart, kada su jedinice 27. i 38. divizije zapoele sa svojim
energinim akcijama. Bio je potpuno opkoljen, jo u samom poetku njihovog nastupa, 363. puk 181. njemake divizije, u sektoru
Sokolac - selo Baltii - Podromanija. Bili su stvoreni svi uslovi da
208
209

124

) J. Peri, n. l. str. 106.

) E. Tihi, n. l. str. 227.

ovaj njemaki puk bude potpuno likvidiran, ali se iz pravca Olova

i dolinom Bitice, u pozadini jedinica 3. korpusa, pojavio pomenuti
14. puk 7. SS divizije. Ova njemaka jedinica, kako je reeno, dobila je zadatak da deblokira opkoljene njemake snage, a zatim da
zajedno s njima produi pravcem Crvene stijene - Mokro - Sarajevo. Zajedno sa Nijemcima kretale su se i etnike snage Borka Radovia i Save Derikonje, koji su Nijemcima sluile i kao vodii pri
k r e t a n j u po tekom terenu izmeu Olova i Sokolca. U svom nadiranju prema zadatoj prostoriji Nijemci su u Medojeviima naili na
dijelove Tuzlanskog NOP odreda. Razvila se vrlo otra borba. tab
38. divizije je brzo reagovao. Dva bataljona 17. majevike brigade
su izvukli Divizijsku i n t e n d a n t u r u ka Kostreima, a 18. hrvatska,
21. tuzlanska, 2. bataljon 17. brigade i Tuzlanski NOP odred postavljeni su prema neprijatelju na liniji ahbegovii - Bijele Vode
- Pusto Selo - Stari Grad - unovi - Medojevii. Razvija se teka
borba koja je trajala do sutra navee (2. IV), kada su se njemake
snage uspjele probiti ka komunikaciji Podromanija - Mokro. 200 )
Nakon osloboenja Sarajeva, Odred je, 10. aprila, postavljen
na liniju Sokolac - Podromanija sa zadatkom ienja okolnih sela

Po slamanju spoljne odbrane neprijatelja jedinice JA su se uputile prema Sarajevu, Podromanija. aprila 1945. godine
21

) Isto.

od etnikih grupa i obezbjeivanja saobraaja na komunikaciji Sokolac - Sarajevo. To je zadnji znaajniji zadatak koji je Tuzlanski NOP odred kao samostalna vojna jedinica izvravao u
NOR-u. 211 ) Zapravo, naredbom Generaltaba JA, 23. aprila 1945.
godine, svi NOP odredi su uli u sastav Korpusa narodne odbrane.
Na osnovu tog nareenja rasformiran je, krajem aprila, i Tuzlanski
NOP odred, ime se zavrio njegov borbeni put. Borci Odreda su
uli u sastav 2. brigade 3. divizije KNOJ-a, iji je tab bio smjeten
u Tuzli. Tanije, od Odreda je formiran 4. bataljon 2. brigade
KNOJ-a, poto je prethodno izdvojena jedna eta boraca za miliciju
u Sarajevu i oko 50 boraca, kvalifikovanih radnika, za potrebe privrednih preduzea u tuzlanskom rudarsko-industrijskom basenu.
Tako e veina boraca Tuzlanskog odreda do samog kraja rata, i poslije njegovog zavretka, nastaviti borbu koja je zapoela 24. oktobra 1943. godine.
*
*

Narodnooslobodilaki partizanski odredi su odigrali izvanredno znaajnu ulogu, naroito u poetnom periodu NOR-a, kada
su predstavljali najvii oblik vojnog organizovanja. Meutim, i poslije s t v a r a n j a brigada i divizija krajem 1942. godine, oni i dalje
predstavljaju nezamjenjiv oblik vojne organizacije i ostaju znaajan inilac NOP-a. Drug Tito je u Biltenu Vrhovnog taba za septembar-novembar 1942. istakao ulogu i osnovne zadatke NOP odreda, u uslovima postojanja NOV Jugoslavije, pri emu kao zadatke naroito istie: da kontroliu i obezbjeuju teritoriju na kojoj su
formirani, titei stanovnitvo od okupatorskog i kvislinkog terora, da neprekidno izvode borbena djejstva, da mobiliu nove borce,
da ih obuavaju i upuuju u brigade, bilo pri njihovom formiranju,
bilo za popunu ve postojeih. 212 )
Praenjem borbenog puta i ratnih akcija Tuzlanskog NOP
odreda, od njegovog osnivanja pa do ukljuivanja njegovih boraca
u sastav 2. brigade 3. divizije KNOJ-a, dolazi se do zakljuka d a j e
on uspjeno izvravao zadatke koje je Vrhovni komandant NOV i
POJ drug Tito postavio pred NOPO.
U periodu svog postojanja i djelovanja, Odred je djelovao na
obezbjeivanju teritorije za koju je bio vezan svojim osnivanjem. I
21
212

str. 831.

Isto.
) Leksikon NOR-a i revolucije u Jugoslaviji 1941-1945, knjiga II, Beograd 1980,

u najteim periodima borbe sa nadmonim neprijateljskim snagama, na teritoriji sjeveroistone Bosne, Odred je, do svojih krajnjih
mogunosti, branio sela i stanovnitvo tuzlanskog kraja, trpei i
sam ogromne gubitke. Veoma uspjeno Odred ostvaruje ovaj zadatak krajem 1944. kada samo sopstvenim snagama, vie mjeseci,
obezbjeuje osloboenu Tuzlu i tuzlanski kraj, na vrlo osjetljivom
pravcu prema Graanici i Doboju, vodei stalne borbe sa nadmonim snagama Nijemaca, ustaa, etnika, zelenokadrovaca i drugih
neprijatelja. Za izvravanje ovog zadatka moe se vezati i veoma
uspjeno angaovanje Odreda u borbi sa etnicima pri njihovom
napadu na Tuzlu decembra 1944, kao i u borbama sa etnikim i
drugim neprijateljskim formacijama poetkom 1945. godine.
Tuzlanski NOP odred je neprekidno vodio borbe sa okupatorskim i drugim neprijateljskim snagama. U borbenim aktivnostima nije se znalo za predah. Ilo se iz borbe u borbu, iz akcije u akciju. ak i onda kada je u VI i VII neprijateljskoj ofanzivi pretrpio
ogromne gubitke u borbama sa neuporedivo nadmonijim neprijateljem, Odred je, relativno brzo, obnavljao svoje snage popunjavajui se novim neiskusnim ljudstvom, koje je trebalo obuavati za
borbu i s njim prolaziti kroz proces kaljenja, a zatim nastavljati sa
akcijama koje su predstavljale veliki doprinos konanom osloboenju tuzlanskog kraja, istone Bosne i itave zemlje. Odred je svoje
snage angaovao u borbama protiv svih vrsta neprijateljskih, okupatorskih i kvislinkih jedinica, ali je navjei doprinos dao likvidaciji kvislinkih zelenokadrovskih posada u naseljima u dolini Spree i etnikih bandi podozrenskog kraja.
Odred je uspjeno izvravao i zadatke mobilizacije novih boraca, njihovog uvjebavanja i ustupanja brigadama NOV Jugoslavije. Mogue je konstatovati da je i Tuzlanski NOP odred predstavljao veoma znaajan izvor za priliv novih boraca u istonobosanske
jedinice NOV Jugoslavije. Proces slanja boraca u brigade NOVJ
zapoeo je jo u toku VI neprijateljske ofanzive, kada je 100 boraca
iz Odreda upueno u 6. istonobosansku brigadu radi popune njenih jedinica. Proces je nastavljen u februaru 1944. godine kada je
Odred svojih 70 boraca ustupio 16. muslimanskoj brigadi. U toku
VII neprijateljske ofanzive jedna kompletna eta Odreda je ula u
sastav 4. bataljona 17. majevike brigade, a zatim se ovaj proces
ubrzava, posebno poslije drugog osloboenja Tuzle, kada su borci
Odreda, znatno brojnije nego do tada, upuivani istonobosanskim
jedinicama NOVJ: 21. tuzlanskoj brigadi, 18. hrvatskoj, 16. muslimanskoj i drugim brigadama. Sigurno se moe tvrditi da je i Tuzlanski NOP odred, kao i drugi NOP odredi sa teritor ije istone Bos-

ne, bio zapaen mobilizacijski centar za obuavanje novih boraca za

jedinice NOVJ, koje su operisale na teritoriji istone Bosne.
Znaajan je i politiki doprinos Tuzlanskog NOP odreda razvijanju NOP-a u tuzlanskom kraju. Pored toga s t o j e svojim vojnikim djelovanjem i uspjesima vezivao stanovnike svog podruja za
pokret, Odred je svakodnevnim politikim aktivnostima boraca i
rukovodeih kadrova doprinosio podizanju politike organizacije
NOR-a i revolucije na vii stepen. Naroito je dao veliki doprinos
jaanju organizacije narodne vlasti na teritoriji na kojoj je djelovao. Podrka postojeim i osnivanje novih NOO bio je svakodnevni
zadatak Odreda i njegovih pripadnika. Stvaranju i razvijanju
NOF-a, AF-a i USAOJ-a po selima tuzlanskog k r a j a je takode Odred veoma mnogo doprinosio.
Svojim ukupnim ratnim, vojnim i politikim aktivnostima,
svojim uspjesima, ostvarivanim najee protiv daleko nadmonijih neprijateljskih snaga, svojim herojskim rtvama ugraenim u
slobodu jugoslovenskih naroda i narodnosti, Tuzlanski NOP odred
je stao u red onih ratnih jedinica koje su u NOR-u i revoluciji
1941-1945. godine nanosile poraze daleko nadmonijim okupatorskim i kvislinkim snagama i zajedno sa drugim jedinicama NOVJ
obezbijedio slobodan i nesmetan kasniji razvitak u naoj zemlji.

III
SJEANJA
BORACA

9 Tuzlanski partizanski odred

OMER GLUHI

ODRED SE ODRAO*
Minuli ratni dogaaji (1941-1943. godine) pokazali su da je
Tuzla, dosljedna i vrsta u privrenosti K P J , radnikoj klasi i slobodi, asno i slavno doekala dane pobjede. Velik dio njenog stanovnitva bio je s pravom ponosan, jer je dao svoj udio s t v a r a n j u
nove slobodne zemlje i novog ivota.
Osloboenje Tuzle, oktobra 1943. godine, sigurno je jedan
od najvanijih dogaaja u relativno staroj istoriji ovog grada. Prvi
put u svom dugom ivotu grad je svjesno i oduevljeno postao jedinstven, povezan zajednikim ciljem i kao za tren, zatapani su svi jazovi koji su njegovo stanovnitvo dugo razjedinjavali i inili munim njihov zajedniki ivot.
I nije udo to se takva Tuzla listom odazvala svim pozivima
i potrebama narodnooslobodilake borbe. Po narodnoj pjesmi: ...
i staro i mlado na borbu se diglo..., ivot u osloboenom gradu je
posebna pria. Slavlje se slivalo potocima iz mahala ( n a s t a n j e n i h
uglavnom radnikim svijetom) u centar gdje je ivot vrio protkan
radom (na popuni i opremi jedinica, formiranju narodne vlasti, mitinzima, predavanjima itd.), pjesmom i kolom. Prvi put je kozarako kolo sjedinilo dotad odvojenu mladost. U vojsku je hrlilo sve: od
staraca, do djeaka i djevojica. Toliko oruja nije bilo. Naravno vrena je selekcija i nastojalo se da u jedinice dou oni koji su starou, fizikom kondicijom, svijeu i drugim osobinama ispunjavali
elementarne uslove. Izmeu ostalih jedinica tada je formiran i Tuzlanski partizanski odred.
Ovi zapisi o Tuzlanskom partizanskom odredu se temelje na
sjeanjima, jer sam dnevnik iz borbe izgubio u sedmoj ofanzivi. Ali,
pored njihove zasnovanosti na sjeanjima preivjelih boraca i mojih vlastitih, oni se temelje i na injenicama koje su ostale zapisane
u nekim dokumentima. Stoga im, iako u njima nema mnogo isto* Prilog je napisan na osnovu sjeanja autora koja se uvaju u Zbirci memoarske
grae Regionalnog istorijskog arhiva u Tuzli.

rijskih podataka, a mnoge stvari mogu biti hronoloki ispreturane

i nesreene, treba dati odreeno mjesto i znaaj kao autentinim
svjedoenjima ivih ljudi.
O Odredu do sada nije pisano, iz objektivnih ili subjektivnih
razloga, ali ta injenica ne moe, sama po sebi, izbrisati istorijsku
istinu o njemu. Od svog osnutka, oktobra 1943. godine, pa do konanog osloboenja zemlje, m a j a 1945. godine, Odred je postojao,
ivio, borio se, da bi po organizacionoj potrebi njegov boraki sastav
bio rasporeen u druge jedinice. Za sve vrijeme svog postojanja nijednog jedinog dana nije odsustvovao, ve je uvijek bio prisutan
na terenu ije je ime nosio.
Nikad se nije raspao, iako se ponekad osipao, nikad se rasformirao, samo se nekad preformirao. Istina, od nekoliko stotina
boraca nakon osnivanja, smanjivao se do 40, pa i do 20 (okupljenih
n a j e d n o m mjestu po odreenom zadatku), ali njegovo djelovanje,
ni politiko ni vojniko, nije prestajalo. Kada nije bio u kritinim
situacijama, u periodima izmeu ofanziva, uvijek je brzo popunjavao svoje redove - uglavnom dobrovoljcima, koje je kasnije upuivao u brigade - najee sa podruja sjeveroistone Bosne: 6. istonobosansku, 18. hrvatsku, 16. muslimansku, 17. majeviku i dr.
Time je ostvarivao dio koncepcije Vrhovnog taba NOV i POJ o djelovanju i zadacima partizanskih odreda.
Mrnja prema okupatoru i njegovim privjescima bila je ona
pokretaka snaga koja je uticala da narod ovoga k r a j a ponosno
podnese sve tekoe i rtve. To je i za Odred bio veliki kapital. Poslije svake neprijateljske ofanzive, naroito su bile teke esta i
sedma, u kojima je Odred trpio velike gubitke, dolazili su novi dobrovoljci popunjavajui praznine, nimalo ne ustuknuvi pred tegobama i ne plaei se snage neprijatelja.
Kako je poznato Odred je formiran 24. oktobra 1943. godine,
odlukom taba 3. korpusa. Ona je objavljena na tampanim plakatima u svim dijelovima slobodnog grada, okolnim naseljima i selima. Naila je na izvanredan prijem u narodu pa su za vrlo k r a t k o
vrijeme, kada je ve sve sposobno ljudstvo stupilo u druge jedinice,
izvuene i posljednje rezerve iz naroda i formirana etiri brojna bataljona.
U tab Odreda su postavljeni: za komandanta Omer Gluhi,
uitelj iz Tuzle, za politikog komesara Pero Erakovi, student iz
Tuzle, za pomonika komesara Rade Peri, uenik iz Tuzle, za in-

t e n d a n t a Ferhat Azapagi, trgovac iz Tuzle, za referenta saniteta

Muhamed Dusinovi, student iz Tuzle. Imenovani su i tabovi bataljona. Ubrzo je formirana i Kulturna ekipa Odreda koja je brojala
oko 20 lanova. Rukovodilac ekipe bila je, koliko se sjeam, Milica
esarevi, profesor iz Tuzle.
Odred je bio posljednja naa jedinica koja je napustila Tuzlu
10. novembra 1943. godine. Povukao se na lijevu stranu Spree, na
potezu Vukovije - urevik - Litva - Omazii. Uz Odred se kretao
i Okruni komitet KPJ i SKOJ-a Tuzla. Iz Tuzle je sa Odredom
krenula i grupa graana - politikih radnika, koje je Odred osiguravao i o njima se brinuo. Meu njima su bili: Rade Pele, profesor
iz Tuzle sa enom i svastikom, Martin Iki, sudija sa enom, Risto
Mileti, tehniar iz Tuzle, Bogoljub Jajanin, veterinar iz Tuzle,
Abdulah Kunosi, bankarski inovnik, Zagorka Zaga Mujbegovi,
supruga dr Mustafe Mujbegovia, i jo neki. Posebnu grupu koju su
pomalo od ale a i iz simpatija borci nazvali Gvozdena brigada,
sainjavali su: Muradbeg Zaimovi, Eref Prci trgovac, Alija Mutuevi, bankarski inovnik iz Brkog, Rifat Omazi, uitelj, Todor
Jaki, kroja iz Tuzle, Jerinovi, rudarski inovnik iz Kreke, Telalbai Esad, pravnik iz Tuzle, Mehmedbeg Zaimovi, trgovac iz
Tuzle.
Sve su to bili mahom stariji ljudi i napori este ofanzive su
uinili da su se mnogi od njih vratili kuama, uglavnom tokom decembra. Ustake vlasti nisu protiv njih nita poduzimale, da ne bi
izazvale revolta i da to bude mamac, jer su vjerovali da e se mnogi
zavedeni svijet vratiti kad doznaju za ovaj njihov postupak. Kao
i u svemu ostalom, i tu im je bila pogrena raunica.
Svi ti povratnici ostali su srcem uz nas. Kroz 1944. godinu, njihova pomo i saradnja bili su dragocjeni. Postali su odlini
obavjetajci, vrsni propagatori nae borbe, i punktovi na koje se
moglo uvijek sigurno osloniti. Kako je ustaka vlast sve vie tonula
i gubila glavu, usljed uspjeha NOV-a i POJ-a, rad ovih naih staraca postojao je sve organizovaniji, uspjeniji i intenzivniji. Narodnooslobodilaka borba naih naroda je kao tok rijeke. Od izvora
do svog ulivanja u slobodu postajala je sve monija. Svojim tokom,
vrludavim, primala je pritoke i pritoice, postajala snagom sve bogatija i razornija dok nezadrivo nije potopila sve to joj se na putu
isprijeilo.
Tek to je izaao iz Tuzle, Odred je bio izloen napadima neprijatelja. U toku tzv. este ofanzive pretrpio je znaajne gubitke i

osipanje. Bio je prinuen da se stalno pomjera iz mjesta u mjesto,

a sa njim i sav prate.*
U toku este neprijateljske ofanzive Odred je 7. j a n u a r a
1944. godine preao na desnu stranu rijeke Spree i preko Brezika
stigao u rejon Srebrenika i Majevice. Tu je zapoeo proces njegovog
sreivanja i organizovanog djejstvovanja - kako vojnog tako i politikog. A podruje Srebrenika je za to bio veoma zahvalan teren.
Narod je bio orijentisan prema NOP-u, pa je i Odred prihvatio kao
svoju jedinicu. Zato su u Odred stupali sposobni pojedinci. Kao organizaciono i vojniki sreena jedinica Odred je ve u februaru
1944. godine mogao dati oko 70 boraca u sastav 16. muslimanske
brigade.
U m a r t u je Odred potinjen tabu novoformirane 38. NOU
divizije. To je vrijeme poetka nove tzv. sedme neprijateljske ofanzive. Pod pritiskom nadmonih neprijateljskih snaga, posebno
zloglasne 13. SS Handar divizije, koja je nekoliko mjeseci orgijala na irem podruju istone Bosne, Odred se povukao u podmajevika sela i ume. Suoen sa mnogobrojnim potekoama, Odred
je u to vrijeme zahvatilo osipanje. Kada je u maju znatan broj boraca i lanova Okrunog komiteta K P J otiao sa ovog terena sa vojvoanskim jedinicama, na terenu je ostao Odred u znatno smanjenom sastavu. Od taba 3. korpusa dobili smo radio stanicu i zadatak da posebnu panju posvetimo prikupljanju obavjetenja o snazi
i n a m j e r a m a neprijatelja. Iako je brojao svega nekoliko desetina
boraca, koji su se nalazili na okupu oko radio-stanice, Odred je izvravao svoje zadatke. U drugoj polovini maja nalazio se u Smolui
i tada zapoinje proces njegovog brojnog jaanja. Time Odred us* U to vrijeme o tzv. Gvozdenoj brigadi napisao je pjesmu Rifat Omazi, uitelj
iz Tuzle. Evo te pjesme:
Kroz Konjuh planinu
Uz grobnu tiinu
I pred sobom goni, sijee
I kroz crnu tminu
Glavu mrskom dumaninu
Na snijenoj visini
Konjuh planini.
Kolona po jedan.
Od Hrvata do Buika
Drug do druga vrijedan
Omazia i Repnika
Tiho kroi, stupa...
Preko kosa Ozren gore
Stoj ! - Komanda zaori
Nasta bjekstvo protivnika
Kakva je to grupa?
Tri planinske divizije,
Iz Soluna to stigoe
Drue! - u se glas odzada
Da istonu Bosnu iste
Ide Gvozdena brigada.
Svi u krvi zaglavie.
elik snaga partizana
Naa Gvozdena brigada
to decembarskih dana
Sad kree u krvavi boj
Hitlerovu, zvanu, estu
Slavno i junaki ide
Ofanzivu slomi - kletu.
U boj, u boj za narod svoj.
Stupa Gvozdena brigada

postavlja i druge funkcije, naroito vojne, jer uspijeva da se odupre

brojnim etnikim, ustakim i zelenokadrovskim grupama. U to
vrijeme Odred izdaje Vijesti.
Proces priliva novih boraca u Odred posebno je izraen u
toku jula i avgusta, to je, izmeu ostalog, u vezi sa stanjem u redovima neprijateljske 13. SS Handar divizije. Tako je Odred ponovo postao vojniki j a k a i vrsta jedinica, od politikog ugleda
meu narodom podruja na kome je djelovao. Konanim osloboenjem Tuzle jedan njegov bataljon je izdvojen i dat u sastav novoformirane 21. tuzlanske brigade. U to vrijeme ja sam se rastao od
Odreda - poslije oko deset mjeseci boravka u njemu.

VERA MUJBEGOVI

ZAPIS O TUZLANSKOM ODREDU

Pisati danas, posle 44 godine o Tuzlanskom odredu - dok u
meuvremenu o njemu, tako rei, nita nije napisano - znai osloniti se iskljuivo na svoje pamenje i eventualno sauvane zapise.
O varljivosti i nesigurnosti ljudskog pamenja ve je mnogo toga
reeno, a i ono to se fiksiralo kao neko preieno seanje, po pravilu, je subjektivno i samim tim ne uvek pouzdano. Ipak, to je danas jedino, ili gotovo jedino to nam jo ostaje da bismo rekonstruisali i od zaborava sauvali borbene putanje i istorijsku sudbinu
Tuzlanskog NOP odreda.*
Ponikla u gradu uglja i soli, sastavljena preteno od metana
Tuzle i okoline, ova partizanska jedinica - vie nego i jedna druga
- vezana je svim svojim nitima, preko svojih ivih i mrtvih boraca
za grad Tuzlu i njenu bliu okolinu.
Povlaenje iz Tuzle
Primicali su se poslednji dani u osloboenoj Tuzli. Mnogo
toga je bilo neizvesno i u mojoj glavi su se gomilala pitanja. Kada
emo se povlaiti, u kom pravcu, s kim? Verujem da ni starijim i
iskusnijim od mene mnogo to-ta nije bilo jasno, ali i pored svih
neizvesnosti preovladalo je optmistiko raspoloenje svojstveno
partizanskom duhu i mentalitetu. Kud god da krenemo, uma je
pred nama i oko nas, pa put pod noge, u kolonu i - pokret! Trebalo
se samo dobro spremiti, jer nailazi zima - tako smo mislili mi koji
smo prvi puta naputali svoje domove. Vadili su se ranci, skupljale
po kui debele arape, demperi i sve to bi moglo da poslui protiv
zime, koja je ve u Tuzli pokazivala svoje prve nagovetaje.
Ve od 7. novembra, dana oktobarske revolucije, oekivali
smo vest o povlaenju i zaista, 10. novembra pre podne, saznadosmo da e se toga dana, tanije po podne i uvee, evakuisati Tuzla
* Neke moje line utiske i zapaanja o Odredu dala sam u lanku S Tuzlanskim
odredom u estoj ofanzivi, koji je objavljen u knjizi Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji 3 - to sa ovim lankom ini jednu celinu.

i Kreka s najbliom okolinom. Kako smo ve ranije izneli iz kue

vanije sitne stvari i smestili ih kod komija i u jedno sklonite,
m a j k a i ja ostavismo kuu opremljenu n a m e t a j e m , potpuno otvorenu i nezakljuanu. Kakvog je smisla imalo zakljuavati vrata,
kad e ve sutra ustae i Nemci upasti i u nau kuu. Slika tih otvorenih vrata za nama, ostala mi je t r a j n o u seanju kao neki simbol naeg raskida sa dotadanjim nainom ivota. Pridruili smo se
grupi gradskih odbornika sa kojima je m a j k a dobila raspored za povlaenje. Taj prvi pokret 10. novembra uvee u 7 sati nije t r a j a o
dugo, ali nas je, nenaviknute na due peaenje, ipak prilino zamorio. Stigli smo preko Ilinice u Dubrave, nae prvo prebivalite
i smestili se u osnovnu kolu gde smo prenoili, sedei u kolskim
klupama. Sutra smo krenuli u pravcu Vukovija, zadrali se neko
vreme u Maslama i negde predvee stigli u Vukovije. Toga dana
Vukovije je pritisla ogromna masa sveta, kao i velika komora - ratni plen iz Tuzle i Kreke i drugih industrijskih centara. U tom neopisivom meteu prosto smo se sudarali jedni s drugima, zaprena
kola s konjima i volovima zatvarala su puteve, mnogi su sedeli na
zemlji, j e r je jo bilo suvo vreme. Iz tog opteg metea pamtim lik
Kadije Mujezinovia, koji je sa svojim bataljonom, verovatno obezbeivao evakuaciju. To je bio moj prvi susret s delovima Tuzlanskog odreda. Takoe pamtim toga dana susret i razgovor sa fotografom Dragom Jovanoviem, koji je poao od kue u dugom zimskom kaputu i sa eirom na glavi. U to vreme nismo znali d a j e to
na poslednji razgovor s popularnim Foto-Dragom, omiljenim fotografom tuzlanskih aka. Kadija nas je smestio u jednu kuu,
malo dalje od sredita sela. Sa nama je u toj kui bio i Rifat Kari
Moi, lan OK SKOJ-a, i mnogi drugi.
U toj prostranoj, tipinoj seoskoj boljoj kui, sa drvenom
verandom na spratu, bilo nas je smeteno mnogo dua. Poto smo
se spremili za spavanje, ali ne i zaspali, zaula se pucnjava u neposrednoj blizini. Za t r e n u t a k smo se sjurili, gurajui se niz drvene
stepenice i u potpunom m r a k u krenuli smo u hladnu nonu t m i n u
kroz koju su fijukali meci i rafali. Naknadnim priseanjem, shvatila sam da smo, razumljivo, ili u suprotnom pravcu od onog odakle je dopirala pucnjava, tj. od sredita sela. To je bila t r k a bez
daha, svi su jurili u tom spasonosnom pravcu, to dalje od sela, kroz
livade i umarke. Sa mnogim ljudima sam te noi ukrstila puteve,
jer u toj jurnjavi nisu svi ili istim putem, ve na sve strane. Kroz
pucnjavu su se uli rzanje konja, povici, vapaji i dozivanje. Bila sam
sama i svakako da sam se povodila za nekim ko mi je pokazao put.
U jednom t r e n u t k u , u nekom umarku, izmeu drvea, susrela
137

sam se licem u lice sa Nevenkom Sejom Prekom, studentkinjom iz

Tuzle, kerkom uglednog politiara iz HSS-stranke Aleksandra
Preke. Obe smo bile van sebe i bez daha, promucale smo koju re
i opet je svaka pola svojim putem.
Ta strana no u Vukovijama razotkrila je s j e d n e s t r a n e zelenokadrovsku sposobnost da nas bar privremeno razbiju, dok je s
druge strane pokazala nau nedovoljnu organizovanost i slabo
obezbeenje. Takoe se pokazalo d a j e prevelika masa ljudi krenula iz Tuzle i uputila se na jedan relativno nesiguran i nama neprijateljski teren. Te noi u Vukovijama stradali su upravo stariji, nenaoruani graani, a izgubljena je i komora koja je predstavljala
pravo bogatstvo. ega sve nije bilo u toj komori - maine za pisanje, hrana, sanitetski materijal, razni alati i oprema. Veliki deo ove
komore zelenokadrovci su zarobili, a jedan deo je kasnije, naim
napadima, vraen.
Zanimljiv je iskaz Slavice Pukari, uenice Gimnazije iz
Kreke, o dogaaju u Vukovijama. Prilikom povlaenja naih snaga iz Tuzle i Kreke, pola sam kao i mnogi drugi, ne znano kud, u
pravcu kuda se kretala komora i narod - preko Ilinice ka Dubravama i Vukovijama. Krenula sam zajedno sa Mehmedom Paoiem
ija je ena Serafina (sestra Fride Laufer), ve bila u NOV-u. Njihovo dvoje djece, Faruk i Teufik, ostali su na brizi mojoj majci Emiliji Pukari sa stanom u pirit-fabrici. Ona je, takoe, prihvatila
dvoje djece moga strica F r a n j e Pukaria koji je bio u NOV, Emicu
i Margitu. Stigla sam s Mehmedom Paoiem do Vukovija i tamo
mi se prikljuila uenica gimnazije Hikmeta-Hika Kupus, koju
sam poznavala od ranije a koja je bila u drugom stanju. Za vrijeme
napada zelenokadrovaca nale smo se u sreditu vatre, pa smo bjeale koliko nas noge nose. U jednom zatiju naiao je na nas mjetanin iz Vukovija, Raid i primio nas u svoju kuu. Presvukao nas
je u dimije, dao nam amije i htio je da nas prikrije kod sebe. Meutim, ene u kui su stalno vikale: Vodi ih iz kue, vodi ih!, jer
su se bojale da nas zelenokadrovci ne nau kod njih. Tako nas je
Raid rano u zoru izveo iz kue i doveo do jednog potoka gdje nas
je ostavio. Zamalo da nas kod tog potoka nisu ubili partizani, ne
znajui ko smo. Odatle smo krenule zajedno dalje s Tuzlanskim odredom, a kasnije smo sa jednom grupom upuene u ekovie gdje
smo se zadrale neko vrijeme. Hikmeta je kasnije krenula sa 16.
muslimanskom brigadom i u estoj ofanzivi se smrzla. Ipak, do god
smo bile zajedno tu no u Vukovijama nismo mogle da zaboravimo,
i stalno smo je prepriavale.*
* Iskaz Slavice Pukari-eleznik, dat autoru aprila 1987. godine u Beogradu.

Kulturna ekipa Odreda u Graanici

alosno smo izgledali posle Vukovija - zbunjeni i zaprepateni nakon zloinakog napada. estina i organizacija napada iznenadila je sve, pa i nae vojne komande. Trenutak je bio odlino izabran, kada smo ve bili smeteni po kuama i vezani za odreeno
mesto, i to duboko u noi kada su mnogi ve i spavali. Raunali su
na iznenaenje kako bi se domogli dragocenog plena i unitili to
vie ljudi. No je, meutim, bila i na saveznik, pa je s obzirom na
estinu napada, ipak broj mrtvih mogao biti znatno vei. Oigledno
da je u samom selu stradalo mnogo vie ljudi, jer nisu mogli da se
izvuku iz sredita napada i da dou do ume. Neki od naih bili su
uhvaeni i zaklani.
Bili smo svi na neki nain upueni na Tuzlanski odred oko
kojeg smo se okupili. Formirane su grupe civila uz Odred, sve to
je bilo za borbu ukljueno je u etiri bataljona, a jedan deo najmlaih i neto starijih obrazovao je Kulturnu ekipu Odreda. Ekipa je
formirana u Graanici, mislim 14. novembra. Od njenog osnivanja,
pa do borbe na Buiku, 22. decembra, koliko je Ekipa postojala, bila
sam njen lan. Bilo nas je oko dvadeset lanova, uglavnom Skojevaca iz Tuzle i nekoliko starijih drugova. Politiki komesar ekipe
bio je drug Slobodan Bodo Voki, partijski aktivista od 1994141.
godine, omiljen i duevan ovek na koga se niko nikada nije naljutio. Komandir Ekipe bio je Jovo Cesarevi*), slubenik iz Tuzle. Pored njega od starijih drugova bili su sa nama uitelj Nikola Bjegovi, sudija Mirko uri i Jovo Kati, slubenik - svi iz Tuzle. Oni
su svi ve od ranije pomagali NOP. Posebnu radost za nas mlae
lanove Ekipe bilo je dobrovoljno uee u naem radu ika Rade
Pelea, koji je sa mladalakim elanom uestvovao u pozorinim
predstavama Ekipe, i to u svakom selu gdje smo davali priredbe. U
vremenu od 15. novembra do 2. decembra bili smo neprekinuto u
Graanici, a zatim neko vreme u selima Javor, Mitroviima i epiniima.
Tih dana, preko naeg radio-prijemnika uli smo vest o Drugom zasedanju AVNOJ-a, to je uprkos depresiji i ofanzivi delovalo
na nas ohrabrujue. Kasnije su do nas stigle i odluke Drugog zasedanja koje smo ubrzo nauili napamet.
Putevi ofanzive su nas ponovo doveli u Graanicu, gde su izgleda ojaali i ponovo se pribrali zelenokadrovci. Tek to smo stigli,
u noi izmeu 11. i 12. decembra, zelenokadrovci su izvrili napad,
*) Prema sjeanju Omera Gluhia Ekipu je vodila Milica esarevi, profesor iz Tuzle
(primjedba Urednitva).

i to na kuu gde su bili smeteni stariji drugovi i drugarice - omiljeni ika Rade Pele, njegova supruga Anka, njena sestra Vida,
uiteljica Ljeposava Gvozdi, Enver Kurt i drugi.
ivo se seam predveerja toga dogaaja. Trebalo je da i
moja m a j k a poe sa Peleevima u t a j smetaj. Meutim, ona je odbila, postoje, po njenom miljenju, ta zgrada bila udaljena od taba
Odreda i ostalih snaga Odreda. To je partijski zadatak, drugarice
Zago, rekao joj je tada drug Rade Peri, ali ona je bila uporna i nije
otila. Ve sutra, rano ujutro, saznali smo za tragediju koja se dogodila.
Prema iskazu Slavice Pukari, koja je bila smetena sa tim
starijim drugovima, u zgradi je bilo 13 pripadnika Tuzlanskog odreda, i to uglavnom civila. Ona i jedna devojka, zvala se Esma onlagi, a bila je navodno iz Banje Luke, izale su u toku noi da potrae zahod. Upravo kad su bile podalje od kue, zapratali su meci
i izvren je upad zelenokadrovaca u kuu. Strae ni nekog obezbeenja nije bilo. Njih dve su beale uzbrdo, prema umi i izbegle su
pogibiju. Prema iskazu S. P. ika Rade Pele je uspeo da se izvue
iz kue i krene prema umi, ali ga je tamo sustigao smrtonosni metak.
Relativno dug period koji smo proveli u Graanici, omoguio
nam je da se zbliimo i ujedno naviknemo na partizanski nain ivota. Do tada, uglavnom, gradska omladina, naviknuta na odreene uslove ivota, nismo mnogo znali kako se ivi na selu. Spavanje
na podu, ponekad sa malo slame, u zajednikim prostorijama, sa
torbicom pod glavom to je bio na novi ivot. Prostorije su bile, uglavnom, zagrejane to je davalo povoda vakama, koje su nas ve
osvojile, da se razigraju. Obavezno umivanje na oblinjem potoku
ili izvoru, ureivanje prostorija za ivot, pripremanje terena za
odravanje priredaba, svakodnevno uvebavanje programa kao i
obavezno trebljenje od uiju - to je bila naa svakodnevica, koju
smo lako i bez roptanja podnosili. Bilo je meu nama i sporova, pa
i linog nezadovoljstva, ali sve u svemu mi smo svoju funkciju obavljali po planu i na najbolji nain kako smo mogli i umeli. lanstvo
Ekipe je ivelo partizanskim nainom ivota to se tie ishrane,
k r e t a n j a i delilo je u potpunosti sudbinu Odreda - sem to nije
uestvovalo neposredno u oruanim sukobima s neprijateljem. Dok
su borci po etama obavljali svoju vojnu obuku i politiki rad, lanovi Ekipe su odravali probe, uili nove pesme i recitacije i pripremali teren. Ma kako da smo bili slabo opremljeni, ipak smo uspevali da u toku tih nekoliko nedelja, koliko je Ekipa postojala (do
Buika), odrimo (po mojoj proceni) desetak, a moda i vie prire-

daba. Posetioci su bili, uglavnom, seljani iz oblinjih sela, uglavnom muke glave i deca - u muslimanskim selima ene su retko
prisustvovale. U proeku je bilo od tridesetak do sto ljudi na naim
priredbama, to nam je davalo podsticaja i uveravalo nas da i mi sa
svoje strane dajemo neki doprinos oruanoj borbi i revoluciji.
Kako sam ih zapamtila
Prigovoreno mi je da sam u lanku S Tuzlanskim odredom
u estoj ofanzivi (Vidi Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji,
knjiga 3), suvie tamnim tonovima ispisala atmosferu i stanje u
Odredu. Verovatno sam bila pod utiskom neposredno doivljenog
velikog broja poginulih boraca u Odredu. Meutim, tano je, isto
tako, da je u Odredu bilo i svetlih trenutaka, vedrog raspoloenja,
pesme i igre i mladalakog oduevljenja.
U Odredu je bilo mnogo zanimljivih ljudi sa kojima se moglo
razgovarati u asovima odmora ili ih posmatrati sa strane. Bili smo
svi na okupu, ivelo se grupno i kolektivno - kada ljudi, po pravilu,
razotkrivaju svoju pravu prirodu, koja je inae u drugaijim, mirnodopskim uslovima prilino skrivena. Veina ljudi u Odredu bili
su drugarski raspoloeni i spremni da dele s drugom i poslednji zalogaj. Pa ipak, bilo je i pojedinaca, istina retkih, koji su mislili samo
na sebe, uvali u nekim krpicama zamotuljke soli i eera i krili ih
od drugih. Takoe, bilo je nekih koji su krili duvan i puili su negde
u osami. Jednom reju, bilo je zanimljivo saznanje da se ljudi razliito ponaaju ak i kad su u istim prilikama. Neki od nas su bili
i dalje uredni, oeljani i utegnuti, dok su drugi poputali, nisu se
eljali ili brijali, gubili su stvari, a neki ak nisu hteli da jedu. Takvi pojedinci su od strane veine smatrani za slabie i obino se za
takvog druga govorilo da se demoralisao.
Pamtim mnoge drugove i drugarice - ive i mrtve - koji su
u to vreme bili u Odredu, iji su svetli likovi neraskidivi deo mog
seanja na NOB i revoluciju. Pomenuu samo neke od njih...
Fadila SelimoviSirena- stasita i ponosita plavokosa devojka izrazito lepog lika sa krupnim svetlim oima i prijatnim glasom
(otuda nadimak Sirena). Mislim da je bila referent saniteta ili
zamenik. (Ona e u sedmoj ofanzivi biti zarobljena s ranjenicima
i bolesnicima u bazi kod Srebrenika). esto sam je posmatrala sa
strane i udila se njenoj zlatasto-plavoj dugoj kosi koja je i pored
svih naih nevolja bila blistava i negovana. Mnogi su joj se divili i
traili su njeno drutvo, pevala je nae i ruske pesme sa nekom tugom u glasu.

Radojka Peri - vesela i ivahna devojka iz Simin-Hana,

crnpurasta, nieg srednjeg rasta. Nosila je puku ponosito i lako i
nije se od nje nikada odvajala. Kada su je na Buiku ranjenu opkolile vabe, i tada se snjima otimala za puku. Tek kad su je ubili iz
neposredne blizine, tek tada se od nje rastala.
Mirjana Grbac- svrena m a t u r a n t k i n j a tuzlanske Gimnazije - plavokosa i nieg rasta, s naoarima koje nije nikada skidala
sem prilikom umivanja. Pevala je izvrsno i mi smo je smatrali naim slavujem. U arenom demperu, koji pamtim do dananjih
dana, lako obuena, dospela je s Odredom do Buika, gde ju je pogodio smrtonosni metak.
Mira Jovanovi - koju smo zvali Mira iz Lukavca, bila je
devojka - borac sa pukom. Nosila je opasa s fieklijama. Njena
pojava posle teke borbe na Buiku, znaila je za mene spas, poto
me je uputila gde treba da idem. Bez njenog putokaza sigurno bih
zalutala i otila pravo vabama u ruke.
Moglo bi se unedogled nabrajati vedre i plemenite likove
mladih devojaka iz Odreda koje su bile tek na pragu ivota.
Hanumica Joguni-jedna iz plejade partizanske kue Jogunia. Dola je u zaru na sanitetski kurs, koji se odravao u bolnici u toku 40 dana slobodne Tuzle i posle je bila bolniarka u Odredu. Bila je to lepa ena, srednjeg rasta sa ukovrdenom kosom
oko glave (posle tifusa). Nosila je torbicu za prvu pomo i posle napada na Buiku, previla m i j e ruku. Krajem rata, u aprilu 1945, pola je s omladinom na rad u Vojvodinu kao lan taba brigade i referent saniteta.
Meu nama je bilo i dece. Mali Neno Sejmenovi, na primer,
koji je sa 15 godina poao od kue protiv volje svojih roditelja, zajedno sa sestrom Zorom. Saiveo se sa etom u kojoj je bio i nije
hteo od nje da se odvaja, mada smo ga zvali da doe kod nas u Ekipu. Govorio je: Neu ja iz ete! Teko mu je palo kada je njegov
bataljon dobio raspored da se prikljui 16. muslimanskoj brigadi,
pa je morao da se rastane od sestre i od Odreda. Trebalo je samo
malo dobre volje i razumevanja, pa da ga se izuzme i ostavi u Odredu, ali kako je to razumevanje izostalo, Neno je u novoj sredini
padao sve vie u nemo i bezvoljnost, da bi se konano, negde na
Krivaji, smrznuo u decembru 1943. godine.
Hasanagi Sakib- iji je nasmejani lik ostao u seanju svakome ko g a j e poznavao. Bio je iz ivinica, a pohaao je neku od tuzlanskih srednjih kola. Za vreme rata zaposlio se u policiji i kao
Skojevac inio krupne usluge Mesnom komitetu K P J i SKOJ-a.
Zahvaljujui Sakibovom prisustvu u policiji, tuzlanski aktivisti bili

su o svemu na vreme obaveteni, raspolagali su potrebnim propusnicama i legitimacijama. Taj veseli mladi svetlocrvenkaste kose i
rumen u licu, s pitomim oima, bio je olienje mladalake prostodunosti i skojevskog entuzijazma.
ZcLravko Kolakovi- svreni m a t u r a n t tuzlanske Gimnazije
- bio je muziki pokreta ne samo nae Ekipe, ve i celog Odreda,
poto je svirao harmoniku od koje se nije nikada rastajao. Kao lan
MK SKOJ-a on nije pripadao Ekipi, ali je uestvovao u njenom
radu. Nerazdvojan od svoje harmonike, bio je nezamenljiv u Ekipi
i u itavom Odredu. Zvui njegove harmonike odjekivali su kad
smo ulazili u selo, ili izlazili iz njega, a na priredbama bio je stub
itavog programa. Te godine, pred osloboenje Tuzle, oenio se skojevkom Olgom Markovi i dobili su kerku. Na Buiku, poto je bio
ranjen, poginue drei fotografiju ene i kerke u rukama.
Jedan od drugova koji je poginuo iste noi u kui sa Radom
Peleom i ostalima, bio je Enver Kurt, svreni pravnik, sin Muftije
Kurta iz Tuzle. Bio je to mlai ovek, negde oko 30 godina, plavozelenih oiju i smee kose, bledolik, vieg srednjeg rasta, tanak i
malo povijen. Nije jasno zato je Enver bio u grupi sa starijim drugovima i drugaricama, a ne u nekom bataljonu ili pri tabu Odreda.
Skroman i nenametljiv, vie puta je dolazio meu lanove Ekipe i
bio je uvek u dobrom raspoloenju. Ostao m i j e trajno u pamenju
Enver, kako zaogrnut domobranskim injelom, stoji naslonjen na
drvenu seosku ogradu i razgovara s nekim od nas. Pripadao je, kao
ak tuzlanske Gimnazije, generaciji m a t u r a n a t a iz 1932/33. godine, sa Nastom Nakiem, Jozom Matovinoviem, Perom Erakoviem i drugim.
Milan Kljuji- ak niih razreda gimnazije, skojevski aktivist jo iz ilegalnog perioda, za vreme 40 dana slobodne Tuzle izgarao je na omladinskim zadacima. Taj deak lepih crta lica s tamnim, dubokim oima i svetlom kosom, bio je prirodno ozbiljan i prerano sazreo za svoj 15-godinji uzrast. Iako jedinac svojih roditelja,
krenuo je prilikom povlaenja, da bi se negde u estoj ofanzivi na
putevima Tuzlanskog odreda, ugasio njegov mladi ivot.
Neko vreme je uz na Odred iao i drug Pako Romac, partijski radnik iz Vojvodine, verovatno u nameri da se prikljui nekoj
od vojvoanskih divizija. Bilo je to u jeku este ofanzive. Seam se
da smo bili smeteni u udobnoj kui imunijeg seljaka. Sedeo je u
jednom uglu ispod prozora i primetio je da ja neto zapisujem. Upitao me je ta to piem, a ja mu odgovorih da zapisujem vanije datume i mesta kuda smo prolazili. Pohvalio me je i nastavio da pria
o tome kako e nam jednom posle rata biti vano sve to zapisuje-

mo. I on je u jednom velikom notesu neto pisao. Bio je ovek s izrazitim smislom za humor, rado se smejao i priao razne aljive prie. Seam se d a j e tom prilikom razgovarao i sa drugom Nailom Begiem, uiteljem iz Tuzle koji se isto tako rado alio. Inae, u tom
periodu smo se ponekad ukrtali sa putevima vojvoanskih brigada, pa nas je prilikom jednog takvog ukrtanja napustio Pako Romac i otiao dalje s Vojvoanima.
Susret s Junomoravskom

brigadom

Bila sam kratko vreme s partizanima. Moje iskustvo bilo je

veoma skromno, ali susret sa Junomoravskom brigadom bio je po
snazi i potresnosti najupeatljiviji doivljaj mog jednogodinjeg
boravka u NOV-u (od 1943. do 1944).
Odred je ve bio znatno smanjen posle Buika, pa smo u nekoliko navrata bili prinueni da se, pod vatrom nemakih jedinica,
u velikoj brzini povlaimo i penjemo uz strme litice Zelemboja.
Samo nas je ta sura i vrletna planina skrivala i spaavala od unitenja. U jednom takvom naglom usponu nali smo se, kako je meni
izgledalo, na samom vrhu Zelemboja. Bilo je decembarsko jutro,
hladno i maglovito. Kretali smo se po ravnom terenu, ali na velikoj
visini, vukli noge kroz duboki sneg. Inje se hvatalo oko naih glava
u obliku velike bele kacige. Odjednom je kolona stala - neki agor
je nastao na elu. Prostrujala je vest sa ela i ubrzo stigla do nas:
Junomoravska brigada! Zvualo je potpuno neverovatno i neshvatljivo - dospeti sa krajnjeg juga Srbije, bez vodia i bez poznavanja terena, prei Drinu sa borcima - neplivaima, praeni stalnom neprijateljskom vatrom. Cela ova tragina odiseja bila je ispisana na njihovim licima. Stajali smo jedni nasuprot drugima i gledali se, uglavnom bez rei. Mi, preostali deo jednog Odreda, desetkovani i progonjeni do na vrh Zelemboja - oni, proli kroz pakao iz
daleke Srbije. N e k o j e rekao majci: Zago, evo tvojih Srbijanaca!
Ona je razgovarala s njihovim komandantom. Lep ovek na konju,
u smeem konom kaputu, bio je relativno dobro raspoloen i razgovarao je sa lanovima taba koji su ga okruili. Gledali smo
nema i ukoena lica junomoravskih boraca. Potamneli od hladnoe i svakodnevnih patnji, bili su kao isklesani od kamena. Meni se
inilo d a j e njihova kolona sastavljena uglavnom ravnomerno - jedan ranjenik na konju, jedna devojka s pukom. Koliko smo tu stajali ne znam - izgledalo
kao venost. Sta je teralo ove borce s jednog kraja na drugi kraj nae zemlje - moglo se postaviti pitanje.
Verovatno su mislili da e na terenu istone Bosne, s obzirom na

prostranu slobodnu teritoriju, biti povoljniji uslovi i za njih, poto

se u Srbiji bilo teko odrati. Meutim, iznenadila ih je esta ofanziva u koju su upali neoekivano, pa ih je umesto eljenog predaha
susrela stradalnika stvarnost. Nametala se jedna misao - kuda e
ovi ljudi kroz maglu i neizvesnost, da li e nai negde malo mira i
odmora?
Kako je dolo do toga da ovu brigadu desetkovanu i izmuenu upute u drugi napad na Tuzlu, gde su s obzirom na poznate okolnosti jo vie stradali i izginuli. U svakom sluaju, svojim beskrajno dugim marom od Toplice do Zelemboja, Junomoravci su - zakljuno s drugim napadom na Tuzlu - ispisali traginu, ali svetlu
stranicu svoje istorije.

10* T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i o d r e d

145

MILICA MILETIC-MILIDRAGOVIC

U ESTOJ OFANZIVI
Nakon osloboenja Tuzle, poetkom oktobra 1943. godine, u
gradu se odvijao veoma iv rad - posebno meu omladinom. Kao
Skojevka bila sam ukljuena u tu aktivnost, naroito na pripremanju raznovrsnih priredaba u prostorijama biveg Sokolskog doma
i drugdje, najee po instrukcijama beogradskog profesora i borca
Duana Nedeljkovia. Pripremali smo se za izvoenje djela Majakovskog u vrijeme proslava godinjice oktobarske revolucije. Meutim, prije toga dolo je do povlaenja naih jedinica iz Tuzle.
Tada sam se naala u novoformiranom Tuzlanskom partizanskom odredu sa nekoliko svojih drugarica i drugova. Bila sam
u etvrtom bataljonu k o m a n d a n t a Muhameda Gagia, koga sam i
kao svoga profesora visoko cijenila. Pripadala sam eti iji je komesar bio moj dobar drug, poznanik i prijatelj Zvonko Primorac. U
stvari, tih prvih dana formirana je Kulturna ekipa Odreda, po ugledu na brigade i divizije, u koju su ukljuene gotovo sve mlae drugarice srednjokolke, uglavnom. Mnogi su htjeli da i mene tamo
rasporede, ali ja nisam bila za to. Najvie sam voljela da budem borac, da se sa pukom borim, jer sam tada imala takvu predstavu o
partizanima, o tome ta je najvaniji zadatak svakog pripadnika
partizanske jedinice. Na sve druge zadatke gledala sam kao na manje vane. Drugovi su me obezbjeivali, jer su smatrali da ja onako
sitna i fiziki ne ba j a k a neu moi da podnesem napore, te da mi
je ipak lake u Kulturnoj ekipi. Meutim, sve to nije izmijenilo
moje shvatanje tako da sam ostala u eti.
Ti prvi dani u partizanaima bili su za nas djevojke iz grada
veoma teki. Obuene preteno u domobranske uniforme, sa cokulama na nogama, sa orujem i rancem, nale smo se u jednoj novoj
ulozi, u jednom potpuno novom nainu ivota. Meutim, iako nam
je to bilo teko, iznenaujue brzo smo se prilagoavale partizanskom nainu ivota.
U Odredu se nalo dosta boraca koji su do nedavno bili u domobranima, tu je zatim bio veliki broj mladih boraca, to je sve ovu
jedinicu inilo vojniki neiskusnom. Uz Odred se kretao i veliki
broj civila, graana, iz Tuzle i okoline. Meu njima se posebno sje-

am drugarice Zage Mujbegovi, koja je kao starija i iskusna ena

vodila, izmeu ostalih, i brigu o meni. esto m i j e sugerisala da se
prikljuim Kulturnoj ekipi, savjetovala kako da se ponaam u akcijama i slino. Ti njeni materinski savjeti bili su mi od velike koristi.
Nesrea je bila u tome to se tako nezrela partizanska jedinica, kakav je bio na Odred, koja se nalazila u fazi formiranja i zrenja, nala na podruju na kojem je bilo dosta neprijateljskih formacija (zelenokadrovci i drugi), kao i to je dosta brzo nastupila esta
neprijateljska ofanziva koja je bila veoma teka.
Pored svih tih nepovoljnih okolnosti i nedostataka, Odred je
krasilo veliko drugarstvo, bratstvo i jedinstvo koje nisam do tada,
pa ni k a s n i j e , osjetila u tolikoj snazi. Ta zajednika borba i sudbina
nas je potpuno zbliavala, tako da smo jedni prema drugima postupali brino i drugarski. Niko npr. od boraca nije gledao na mene
kao ensko eljade kao na djevojku od 20 godina, ve kao na drugaricu koja je drug i saborac. Posebno se sjeam odnosa dvojice starijih drugova - boraca (Omer Isovi i Zajko), koji su prije rata kao
zidari radili kod mog oca Riste Miletia koji je bio graevinar. Uvijek su me titili, brinuli se o meni i pomagali mi u svim teim situacijama.
Iz tog burnog i tekog perioda ostalo mi je u sjeanju nekoliko epizoda, izmeu ostalog, kao Skojevci imali smo zadatak da vodimo brigu o neiskusnim borcima u smislu njihove pripreme da izdre sve borbene napore , da razumiju i shvate situaciju u kojoj se
Odred nalazi, zatim zadatke Odreda, n a m j e r e neprijatelja i slino.
Meutim, u O d r e u j e bio veliki broj potpuno neobrazovanih ljudi
- boraca, nepismenih i neukih, koji se nikada do tada nisu od svoje
kue i porodice odvajali, tako da su veoma teko shvatali to o emu
im govorimo. Npr. sjeam se kada smo im objanjavali pojam Savez
komunistike omladine Jugoslavije, oni su za svaku rije pitali ta
to znai. A u nama koji smo im sve to objanjavali, druili se sa
knjigom i partizanskom tampom, gledali su neobine ljude, razliite od njih.
Krupne gubitke Odred je imao u borbama sa neprijateljem
na prostoru sela Buika, negdje krajem decembra 1943. godine. Ne
znam kako, ali na bataljon se tada naao odsjeen od Odreda. Nekoliko nas je insistiralo da preemo Spreu. Ali, do toga nije dolo.
U takvoj situaciji svi su se nakako pojedinano snalazili, tako da
sam u noi ostala samo sa Zorom Sejmenovi iz Tuzle. Bila sam neobino iscrpljena od gladi i stalnih pokreta i napora koje smo tih
dana po prilino hladnom vremenu imali.

U t r a g a n j u za izgubljenom jedinicom, negdje na podruju

Kiseljaka, susrete me jedan ovjek. Upita me ko sam i odakle se tu
nalazim. Izbjegavajui pravi odgovor, kaem mu da sam se uputila
porodici Karia, kojih sam se dobro sjetila kao poznanika moje porodice i zamolim ga da me tamo odvede. ovjek, neobino poten,
ali i oprezan, pode do njihove kue da prvo provjeri. Meutim, majka tih Karia koji su bili u partizanima, zvala se Kristina te noi
me nije smjela primiti, poto je u selu bilo Nijemaca. Poslala m i j e
tanjir sira, to mi je u tim tekim trenucima puno znailo. ovjek
me je sasvim iscrpljenu primio u svoju kuu i tu me ostavio, rekavi
mi da nikuda ne izlazim. A to je bilo vrijeme kada se za nedae Odreda saznalo u Tuzli, pa su na ovo podruje dolazili pojedinci da prihvate svoje roake. Tim povodom je toga dana dola i Mirjana Joki, roena Babi, iz Tuzle. Traila je i nala svog mua Branka.
Nakon toga je dola i po mene, saznavi gdje se krijem. Ispriala mi
je da se mnogi vraaju, da je ofanziva neprijatelja j a k a te da je jedini izlaz da se i ja vratim u Tuzlu. Onako kako sam bila u muslimanskoj nonji, sa Mirjanom i njenim muem krenula sam autom
u Tuzlu. Majka i ostala rodbina su se neobino iznenadili mom povratku, a i obradovali. Jer, prije nekoliko dana uli su da sam poginula, negdje ispod Konjuha.
U Tuzli se tada nalo dosta ljudi iz Odreda. Vlasti nas nisu
pozivale na sasluanje, jednostavno nas nisu primjeivale to je bio
rezultat njihove nove strategije da takvim postupcima utiu na nas
i cijeli narod toga kraja da se distanciramo od narodnooslobodilakog pokreta. Naravno, to nam je i tada bilo potpuno jasno.
Prvih nekoliko dana sam se okrijepila i odmorila, a potom
poela da t r a g a m za skojevskom vezom. Nakon mjesec dana povezala sam se na Niom Arnaut (udata Muharemagi). Nastao je period ilegalnog rada: sastanci, akcije, r a s t u r a n j e tampe i slino.
Ubrzo sam se povezala i sa ilegalcima Martom krobi i Dragutinom Vrhovcem, asovniarem, kojem sam odlazila u r a d n j u i u
k r a t k i m k o n t a k t i m a dobijala instrukcije i zadatke. Takav rad je
trajao do konanog osloboenja Tuzle, septembra 1944. godine.
Tada sam stupila u Kulturnu ekipu 27. NOU divizije i u njoj ostala
do pred k r a j rata.

DUANKA KRNETA-PAVLOVI

OD TUZLE DO BUIKA
Svoje prvo osloboenje - 2. oktobra 1943. godine - Tuzla je
doekala sa posebnim oduevljenjem i ushienjem. I mlado i staro
je izalo na ulice, razdragano doekalo svoje oslobodioce. Za etrdeset dana slobode stalno se bilo u pokretu, na raznim sastancima,
zborovima, angaovanju na upuivanju omladine u jedinice NOVJ,
priredbama itd.
Znalo se da neprijatelj preduzima sve mjere da ponovo ue
u Tuzlu, te se spremalo da sve ono to je sposobno da nosi oruje
krene u partizane. Sa omladinom je veliki broj starijih osoba iz
Tuzle krenuo u partizane, plaei se odmazde i terora neprijatelja.
Tuzlu smo napustili 10. novembra 1943. godine i prikljuili
se novoformiranom Tuzlanskom odredu u selu Dubravama. U Dubravama smo prenoili u koli i sutra smo krenuli u Vukovije, gdje
smo se svi okupili i rasporedili po seoskim kuama na spavanje. Tu
no, u Vukovijama nismo se uspjeli ni smjestiti, a zapucalo je sa
svih strana. Napad su izvrili zelenokadrovci (mjetani), koji su
pratili na pokret i bili potpuno obavijeteni o sastavu i snazi Odreda. Inznenaenje je bilo potpuno. Odred je bio slabo naoruan,
bez potrebnog vojnikog iskustva, sa mlaim borakim sastavom,
optereen sa izbjeglim familijama iz Tuzle, iji su sinovi i keri,
uglavnom, bili u NOVJ, tako da je otpor napadaima bio skoro nikakav. Panika i pometnja je uinila svoje. Ilo se na sve s t r a n e i
tako iznenaeni mnogi su tu i izginuli. Poznata mi je pogibija fotografa Drage Jovanovia, zatim Ivanke Mandi iz Kreke, Karla
Vodenika iz Kreke i drugih.
Kada se situacija smirila nekako smo se sakupili a neki stariji graani su se vratili u Tuzlu, jer su ocijenili da ne mogu izdrati
napore i druge nedae, a mi ostali smo krenuli iz Vukovija u selo
Graanicu, gdje smo se smjestili u seoskim kuama. Ovdje smo ostali due vrijeme. Mogli smo se oporaviti. Tu je formirana i Kulturno-prosvjetna ekipa Odreda, sastavljena veinom od omladinaca
izmeu 15 i 18 godina, kao i m a n j e g broja starijih osoba iz Tuzle.
Koliko se sjeam u Ekipi su bili: Vera Mujbegovi, Mira Grbac (poginula), Rua Nekovi, Duanka Pavlovi, Darinka Gali, Zdravko

Kolakovi (poginuo), efko Vrabac, Slobodan Bodo Voki, Suljo ehi (poginuo), Momo Babi, Jovo esarevi, Risto Kati, Stevo kroja - i drugi. Ekipa je priredbe davala skoro svaki dan. Imali smo
lijepih uspjeha.
Za vrijeme boravka u Graanici vrene su probe pjevakog
hora, recitacije, odravani sastanci Ekipe i sve ono to je bilo u programu.
Narod u selu Graanici bio je prema nama dosta rezervisan.
Mnogi iz sela su bili u neprijateljskim redovima (zelenom kadru),
a enski svijet se uvijek negdje sklanjao. Priredbe smo davali i u
selu Svojat, u Zlom Selu, gdje smo imali mnogo uspjeha, jer je narod
dolazio. Iz sela Graanice izvren je pokret, jer je nastupila esta
neprijateljska ofanziva, koju su pomagali zelenokadrovci iz sela.
Poslije Graanice smjestili smo se izmeu ostalih u selu Javor, gdje je ve vladala glad i pusto. Samo selo je bilo pasivno. Hranili smo se najvie zobenim hljebom, koji se, i pored najvee gladi
nije mogao jesti. Selo je bilo pravoslavno i stanovnici su ivjeli u velikom strahu, istiui da im prijeti opasnost od unitenja. Sa nama
su bili malo slobodniji, ali su nakon naeg odlaska strahovali od odmazde nastupajue neprijateljske ofanzive. Kulturna ekipa je i u
Javoru, te Mitroviima i Zepiniima davala priredbe. Ovdje smo se
zadrali nekoliko dana, a potom smo se ponovo vratili u selo Graanicu. Tu su nas ubrzo napali zelenokadrovci. Na zvjerski nain izmasakrirali su Radu Pelea, njegovu suprugu Anku, njenu sestru
Vidu Petakovi, uiteljicu Leposavu Gvozdi i druge, ijih se imena
danas ne sjeam. Pored masakra zlikovci su im opljakali i sve
stvari koje su sa sobom nosili. Inae, to su bili stariji ljudi i partizanske porodice. Vojniko rukovodstvo Odreda se, po mom miljenju, nije snalazilo u komandovanju. Ni Kulturna ekipa, pa ni ostalo
osoblje (pritapsko) nije imalo nikakvog obezbjeenja, bez obzira
to se znalo da nas neprijatelj budno prati i na svakom koraku napada, poev od Vukovija do Buika. Imali smo utisak nemoi pred
unitenjem koje nam predstoji, jer nikakve zatite nismo imali,
niti smo pruali kakav znaajniji oruani otpor zelenokadrovcima
i drugim neprijateljima.
Iz Graanice smo nastavili put u Lukavicu, gdje smo imali
uspjelu priredbu. Tada je kroz Lukavicu prelazila esta istonobosanska brigada. Tu smo se susreli sa mnogim naim drugovima iz
Tuzle. Tada sam vidjela i svog brata Nenada Pavlovia. On je komad bijelog platna, koji je dobio za zavoje, dao nekom seljaku u Lukavici za topao kukuruzni hljeb i jabukov pekmez. Time je posluio
nekoliko nas koji smo se tu nali: Momu Babia, koji je leao boles-

tan. Daru Gali, Ruu Nekovi, mene i druge tako da smo se tu

malo okrijepili. To je bilo i posljednje moje vienje sa bratom, jer
je kasnije poginuo.
Iz Lukavice Odred ide u Baigovce. Odmah smo dali priredbu. Tu su nas seljaci lijepo primili i nahranili. Zadrali smo se u Baigovcima dva-tri dana i dobro odmorili a zatim, 18. decembra, krenuli u Omazie, preko rjeice Oskove. Ovdje smo se k r a t k o zadrali, a potom krenuli prema selu Buiku, gdje smo se zadrali oko dva
dana. Odavde smo krenuli u pravcu Spree kako bismo se prebacili
na drugu stranu i doli u Srebrenik.
Saznanje da idemo u Srebrenik nas je oduevilo. Iz Buika
smo ili itavo poslije podne i nou smo stigli do rijeke Spree, gdje
nas je trebalo da eka veza za prelaz. Meutim, sa vezom nismo uspostavili k o n t a k t i nismo znali, u stvari, ta se dogaa. I u takvoj
situaciji stie nareenje da se vratimo u Buik.
Bili smo mokri i promrzli, jer je bila susnjeica, ali nije bilo
druge, nego onako umorni i gladni, u kolonu i natrag. Razoarani
smo bili zbog povratka i zbog nesnalaenja i neuspostavljanja veze
za prelaz Spree, pri emu je velika odgovornost padala i na rukovodstvo koje nas je vodilo.
U toku noi smo stigli u Buik i onako promrzli, gladni,
umorni i nenaspavani, jedva smo ekali da se spustimo i odmorimo
od dugog i neuspjelog pokreta. Smjeteni smo u zaselak Terzie, u
kui u kojoj je gorjela vatra. Jedan broj starijih drugova je uspio
da se malo osui i ogrije, dok smo mi mlai, onako umorni i prozebli, odmah legli i zaspali.
Toga jutra, iznenada je zapucalo, ini mi se ispod samih prozora kue. Onako bunovni, ne znajui ta se deava, izletjeli smo,
ostavljajui sve stvari koje smo nosili sa sobom i u paninom s t r a h u
bjeali na sve strane, ne znajui ni gdje, ni kuda. Bila je velika pom e t n j a tako da nismo ni uspjeli vidjeti od kuda puca. Taj napad su
izvrili Nijemci predvoeni zelenokadrovcima.
Bjeala sam uz neku stranu, pa kroz potok, koji je bio malo
zaleen, i u tom tranju sam esto posrtala i padala. U tome mi je
pomagalo i neko grmlje na koje sam nailazila. Dola sam do jedne
ograde, koju od umora nisam mogla da preskoim. Pala sam pored
ivice. Tu je leao i imo Banker, koji mi je rekao da ne prelazim
ivicu, jer u kae poginuti na toj uzbrdici i istini. Tako sam se
tu zaustavila. Pored mene u ivici leao je teko ranjen u noge
Zdravko Kolakovi. U r u k a m a je drao sliku svoje ene i kerke.
Traio je pomo. U istom momentu kada sam vidjela Zdravka, ugledala sam i Sakiba Hasanagia, koji je pogoen pao na zemlju.

Tada nailazi prema Zdravku i Radojka Peri, sa pukom i sanitetskom torbicom. Vjerovatno je Radojka pola da pomogne Zdravku,
ali je u tome bila sprijeena, jer su stigli Nijemci. Nijemac je pokuao da otme puku od Radojke, ali se ona borila i nije dala. Naiao je drugi Nijemac i pobio sve ranjene drugove i Radojku Peri.
imu Bankera, koji je na glavi imao konu kapu sa petokrakom zvijezdom, Nijemac je gaao u glavu i ubio na licu mjesta. Ja
sam imala neki bijeli mantil, kojim sam se pokrila i tako se pritajila meu mrtvim drugovima. Nijemac je, vjerovatno, mislio da
sam i ja mrtva pa je projurio pored mene. Kada se sve stialo, nisam se jo uvijek smjela mrdati, ujem neke glasove i poneki jauk.
Podignem se i vidim lanove nae Kulturne ekipe i neke civile, koje
su Nijemci zarobili jo u kuama. Ne znajui ta da radim, ja se prikljuim toj koloni, jer nisam smjela dalje ostati meu mrtvima. U
koloni su bili: Darinka Gali, r a n j e n a u nogu, Momo Babi, Branko
Joki, Milojka Vodenik, Desa Trobeg, Desa Jovanovi i njena kerka Seka, sudija Centner i drugi. Tu sam ula od Mome Babia da
je poginula i Mira Grbac, a d a j e r a n j e n a i Vera Komi. Iz te kolone
zarobljenih, Nijemci su izdvojili i negdje uz put pobili nae vienije
starije drugove, koji su bili u Ekipi: Ristu Katia, Jovu Cesarevia,
Stevu - najdera i jo nekoliko drugova ijih se imena vie ne sjeam.
U nekom selu blizu Lukavca Nijemci su nas dotjerali i tu
smo saekali njihovog vieg oficira koji je trebalo da rijei nau
daljnu sudbinu. Mislili smo da e nas pobiti. Poto se meu zarobljenicima nalazio sudija Centner, koji je znao njemaki jezik, on je
istupio ispred nas i kazao da smo mi civili koji smo izbjegli iz Tuzle
i da, kako vide, nemamo nikakvo oruje, a niti uniformi. To je bilo
presudno i spasio nas je od sigurne smrti. Odavde su nas pjeke
sproveli u Tuzlu i zatvorili u tok. Izvrili su neke provjere i pustili nas kuama, pod uslovom da se svaki dan javljamo policiji.
Tako sam se poslije oko mjesec i po dana boravka u Odredu
ponovo nala u Tuzli. Meutim, rad nije prestajao. Kako je Momo
Babi bio bolestan, odnosno nalazio se u kui na oporavku, odlazila
sam mu ee, dogovarajui se sa njim ta treba da radimo. Momi
sam prenosila i razne vijesti i upute koje sam doznavala i dobivala.
Ubrzo je aktivnost nae grupe, iako je bila pod stalnom prismotrom policije, ponovo oivjela. Nastavili smo sa ilegalnim radom kao i ranije, na irenju ideja NOP-a, prikupljanju sanitetskog
materijala i ostalih dobara za potrebe NOV-e. U ovoj grupi bili su:
Momo Babi, Rua Nekovi, Dara Gali i ja. Potrebno je i napomenuti da je naa grupa u Tuzli veoma esto obilazila roditelje i po-

rodice boraca, razgovarala sa njima i hrabrila ih. Takva aktivnost

je trajala do 17. septembra 1944. godine. Tada sam stupila u Prateu etu taba 27. udarne divizije, gdje sam ostala sve do demobilizacije mlaih godita. Sa njom sam prela cijelu istonu Bosnu,
i za to vrijeme preboljela pjegavi i trbuni tifus. Iz nae tuzlanske
organizacije u Diviziji bili su: Rua Nekovi, Seka Jovanovi, Milena Vukoti, Vojo Falaut, Sakib (ijeg se sada imena ne sjeam)
i drugi.

EFKIJA VRABAC

NA PRVIM BORBENIM ZADACIMA

Odmah nakon formiranja, oktobra 1943. godine, Tuzlanski
NOP odred je pristupio izvoenju oruanih akcija protiv neprijatelja, kao i drugim aktivnostima. Posebno su mi ostale u sjeanju dvije akcije Odreda iz tog perioda. Prva je razoruanje legije u Zivinicama, a druga borba sa etnicima na Busiji.
Prvih dana, nakon formiranja, Tuzlanski partizanski odred
krenuo je u ivinice. Bio je divan sunan dan. Po dolasku u ivinice
vidim kako se okupljaju neki naoruani ljudi u raznolikim nonjama, bez oznaka na svojim kapama, tako da nisam mogao da raspoznam kojoj vojsci pripadaju. Od svojih drugova sam saznao da su to
pripadnici legije. Dolazili su na zbor po dogovoru sa tabom Odreda. Okupili su se u krugu Pilane. Nakon izvjesnog vremena njima
je priao komandant Odreda Omer Gluhi, u pratnji nekoliko boraca, meu kojima sam bio i ja kao kurir. Izdao je nareenje da se
svi pripadnici legije postroje u dvije vrste. Nakon toga im je odrao
prigodan govor. Izmeu ostalog im je, koliko se sjeam, rekao:
Evo, drugovi, vi ste do danas bili u slubi neprijatelja, a sada vam
se pruila prilika da stupite u NOVJ u na novoformirani Tuzlanski
partizanski odred. Zato smo vas danas i pozvali da doete sa orujem na ovo zborno mjesto.... Komandant je govorio o znaaju i potrebi nae narodnooslobodilake borbe. Na kraju je pozvao prisutne da pristupe u nae redove. Rekao je da onaj ko ne eli da stupi
u NOV, neka izae iz stroja i poloi oruje i drugu r a t n u opremu.
Tada je neko od legionara pitao komandanta da li se mogu prijaviti
u NOV, ali da se sa orujem zadre kod svojih kua. Odgovoreno im
je da to ne moe. Neki su se malo kolebali, a veina njih je ipak pristupila Odredu. Onima koji to nisu htjeli komandant se obratio ri
jeima: Sluajte ljudi, vodite rauna o svom dranju i ponaanju,
nemojte se sada ponovo stavljati u slubu i stupati u neprijateljske
formacije. Sa svima onima koji se budu ponovo naoruavali i bili na
strani neprijatelja, mi emo se sa njima kada doe vrijeme obraunati... Istoga dana naa jedinica se vratila u Tuzlu.
Trei bataljon Tuzlanskog partizanskog odreda, iji je kom a n d a n t bio Abdulah Mujezinovi Kadija, smjestio se u naputene

prostorije Solane u Simin-Hanu. Danonono je vreno izvianje i

patroliranje, jer su se u blizini nalazili na poloajima etnici vojvode Kerovia. Kada je utvreno da se jedan njihov dio nalazi na Busiji, 3. bataljon dobio je zadatak da ih napadne. Kolona 3. bataljona
krenula je u samo svanue. Sjeam se, bila je gusta magla tako da
su borci morali vie biti jedan do drugoga, jer se nije moglo zauzimati propisano odstojanje zbog te magle. Proli smo kroz Poarnicu i polako se kolona pribliavala Visu iznad Poarnice, a zatim
smo se preko sela i zaselaka pribliili samoj Busiji. Kada je naa
prethodnica javila gdje se nalaze etniki poloaji, izdato je posljednje nareenje, odnosno zapovijest za napad, kako i na koji nain prii poloajima i napasti etnike. Meutim, dok smo se pribliavali, etnici su nas primijetili i otvorili su vatru na Bataljon. U
isto vrijeme je i Bataljon odgovorio vatrom. Poto su etnici bili u
mnogo povoljnijem poloaju od nas, jer su se nalazili u pripremljenim t r a n e a m a i drugim zaklonima, nismo mogli dalje nastupati
ve smo i mi zauzeli prirodne zaklone. Nakon kraeg pukaranja
etnici su iz svojih zaklona ustali i poli n a j u r i . Bataljon je ponovo
otvorio vatru na njih i oni su u ovom juriu zarobili naeg komandira ete druga Slobodana Joilovia Bodu. Na vod koji je bio vie
isturen prema njihovom poloaju titio je nas kada nam je nareeno da se povlaimo. Borci iz toga voda pokuali su da oslobode Joilovia, ali u tome nisu uspjeli. Meutim, tada su zarobili jednog
etnika.
U ovom prvom vatrenom k r t e n j u 3. bataljona samo jedan
borac je lake ranjen.
Poslije ove borbe etnici su tabu Odreda poslali pismo po
jednom seljaku, predlaui da se izvri razmjena zarobljenika. tab
Odreda je to prihvatio tako da se Bodo opet naao u Odredu.

FRANJO PETI

SJEANJA IZ BORBE
Prije prvog osloboenja Tuzle i stupanja u Tuzlanski narodnooslobodilaki partizanski odred, bio sam ukljuen u ilegalni rad
za NOP na podruju Kreke. Radei u Rudniku Kreka*) neposredno
sam saraivao sa Stjepanom Joluniem i Pepijem usterom.
Dubok t r a g u mom sjeanju ostavila je 1941. godina, puna
progona i ubijanja naprednih ljudi, naroito komunista, Srba i
Jevreja. Ustake vlasti nastojale su da istrijebe sve to je napredno
i revolucionarno, ali odgovor na te progone bio je stvaranje i razvoj
NOP-a.
Moje prvo ratno vatreno k r t e n j e zbilo se na podruju Bukinja, u borbama za odbranu Tuzle, poetkom oktobra 1943. godine.
U stvari, bio sam tada na poznatom zboru u Tuzli, kojem je prisustvovao ogroman broj graana Tuzle, uglavnom rudara, kada su nas
partijski i vojni rukovodioci NOP-a, pozvali da branimo tek osloboenu Tuzlu, jer je njemaka borbena grupa Fier napadala iz
pravca Doboja i ivinica. Zbog toga je bila potrebna brza akcija
svih borbenih snaga. Rudari i drugi graani Tuzle i Kreke su se
odazvali pozivu tako da je napad Nijemaca odbijen. Poslije toga
vratio sam se u Kreku i uestvovao u intenzivnom radu u okviru
mjesne organizacije Narodnog fronta na obnovi i uspostavljanju
ratne privrede, kao i u raznovrsnom drutveno-politikom radu.
Jedan od rezultata toga rada je i odravanje (7. novembra) sveane
akademije u Sokolskom domu u ast godinjice oktobarske revolucije. Tom prilikom je proitan referat i izveden kulturno-umjetniki program, uz uee boraca NOVJ i graana Kreke, Solane, Moluha i Mosnika.
Pred ponovno nadiranje Nijemaca na Tuzlu novembra 1943.
godine, jedinice NOVJ su se povukle iz Tuzle. Tada se povukao i
Tuzlanski NOP odred koji je u meuvremenu formiran, a sa njim
i jedan broj graana, kreui se ka Vukovijama u dolini Spree.
*) Roden sam 1911. godine u Kreki. Otac je bio rudar. Uestvovao je u trajku rudara
Kreke 1919. godine. Od posljedica torture reima je iste godine umro, a neto kasnije i
majka. Uz pomo kulturnog drutva Napredak zavrio sam kolu i kao mainski tehniar
se zaposlio u Rudniku Kreka.
1

i un

Po dolasku u Vukovije Odred i graanstvo, koje su inili rodoljubi i aktivisti NOP-a, su se razmjestili po kuama. Tada sam sa
Arsenom etkom, Franjom mitom, Veljom Milanoviem, drugaricom Gavrani, komijom Matijom iz Lagera i jo nekoliko drugova smjeten u jednoj maloj seoskoj kafani. Postavili smo strae
oko kue i poli da se odmorimo. Oko ponoi poela je pucnjava i galama. Na brzinu sam zgrabio oruje i istrao iz kue, i u toj pucnjavi
uputio se na jug. Pri tome sam naiao na ivka i Anu Babaji i
Branka Stankovia. U ovom napadu zelenokadrovaca na Odred
stradalo je nekoliko drugova. Pred kuom, u kojoj smo bili smjeteni, poginuli su Karlo Vodenik, Arsen etka i Franjo mit, a Pavle
upan je bio tada teko ranjen i od tih rana kasnije je umro. Tada
su poginuli i Ilija Tomievi, Vera Vasiljevi i Ivanka Mandi. Prilikom pokuaja da se nas trojica, Sabrija Mujezinovi, Drago Dorn
i ja, vratimo u selo poginuo je Drago Dorn.
Ovaj napad prisilio je Odred da napusti Vukovije i povue se
u selo Graanicu. Prilikom povlaenja, u jednom m a n j e m napadu,
poginuo je profesor Rade Pele, a uo sam, tada je stradao i neki Trnovljakovi i intendant Souek iz Lukavca.
Saznavi da nas neprijatelj prati Odred se stacionirao na
planini Javor. Tu smo gladovali, te je zbog toga tab Odreda odluio da krenemo preko Baigovaca i puta Zivinice-Kladanj u Omazie. Prilikom naih ranijih dolazaka, u tim selima smo uvijek bili
dobro doekivani - hranom, smjetajem, odjeom i svim onim to
nam je bilo potrebno. Meutim, usljed silnih borbi i napada neprijatelja, u toku tzv. este neprijateljske ofanzive, ta sela su se jako
iscrpila materijalno, te nam nisu mogla pruiti pomo, pa ni uobiajeno gostoprimstvo, plaei se odmazde neprijatelja. Tih dana, od
velike gladi i iscrpljenosti, bilo je sluajeva da borci padaju u teka
psihika stanja, to je stvaralo negativnu atmosferu u cijelom Odredu. Meutim, i pored toga, nastavili smo k r e t a n j e i 7. j a n u a r a
1944. godine preli iz Kiseljaka prugu i cestu Tuzla - Doboj i zastali
u Planama. Dok smo se tu odmarali, u Odredu se raspoloenje osjetno popravilo, jer nas je narod lijepo primio. Uz to borci su dolazak u ovaj k r a j doivljavali kao povratak kui i meu svoje najblie.
Poto smo se odmorili, nahranili i prikupili snagu, krenuli smo u
okolna sela: Dobrnju, Kuge. Zahirovie, Brezik, u kojima nas je narod doekivao sa velikim oduevljenjem.
Sredinom j a n u a r a 1944. godine, Odred se pripremao za napad na Moluhe. Poto u prvom napadu, koji je izveden u toku noi,
Odred nije uspio da zauzme Moluhe, nareeno je da se napad ponovi u toku dana. Koliko se sjeam, reeno nam je da je na utvrenju

domobranska posada koja hoe da se preda, i da treba samo formalno izvriti napad.
Podijeljen u dvije kolone, Odred je krenuo ka Moluhama.
Jedna kolona je ila putem Moluke rijeke, ispod rovova, a druga
se kretala lijevo kako bi zaobila i opkolila taj poloaj. Nas desetak
boraca iz lijeve kolone smo doli blizu tih rovova. Odjednom se zaula pucnjava iz pravca Moluke rijeke, a zatim i iz pravca Batve,
tako da je nastala prava u n a k r s n a paljba. Bili smo time iznenaeni. Naroito smo se zaprepastili kada smo u rovovima ugledali Nijemce, a ne domobrane koji su. kako je reeno, trebalo da nam se
predaju. Doviknuo sam im na loem njemakom jeziku da se mirno
predaju i da im se nita nee desiti. uvi to njemaki oficir je mislei vjerovatno d a j e u pitanju naa predaja, izaao iz rova i stao kod
svog mitraljesca. Ja sam polako poao prema njemu, nosei puku
u desnoj ruci, a kada je njamaki oficir povikao da odloimo oruje,
ja sam se tada ve nalazio nekoliko koraka od njega. Dok sam lagano sputao puku na tlo, poela je pucnjava. Instinktivno sam se
bacio na oficira i gurnuo ga u rov, a Bodo Joilovi, koji se nalazio
u blizini i sve to pratio, uzeo je mitraljez i opalio u njega. U tom
rovu neprijatelj nas je tukao estokom vatrom iz rova koji je bio
neto nie, a vatra je dolazila i iz pravca Batve. Usljed toga smo,
iako smo uspjeno tukli neprijatelja zaplijenjenim arcem, bili
prinueni na povlaenje.
U ovom napadu, koji je po mnogo emu bio jedinstven i neobian, poginuo je komandir ete Meho Saki, Dafer Hodi i jedan
omladinac iz okoline Srebrenika. Bolniarka Ivanka je poginula
dok je pruala pomo ranjenom anku Sepeu, koji je od zadobijenih
rana ubrzo umro.
Poto se oekivalo da e Nijemci poslati pojaanje iz Tuzle da
nas unite, odluili smo da se povuemo sa osvojenog poloaja u
pravcu Srebrenika. Prilikom povlaenja ponio sam sa sobom arac i poslije pedesetak metara ga sakrio u krompirite, jer je bio
suvie teak za noenje.
Poslije ovog napada Odred se vratio u Srebrenik, gdje je vodio povremene manje akcije. To zatije je iskoriteno za konsolidovanje Odreda. Negdje u martu, neprijatelj je iznenada napao Odred dok se odmarao u kui trgovca Osmana ilia.
U m a r t u 1944. godine poela je nova neprijateljska ofanziva. Na prostoru Majevice tada je nastupila zloglasna 13. SS
Handar divizija, od koje je prijetila opasnost i narodu srebrenikog kraja, pa i naem Odredu. Zato se Odred povukao duboko u
ume Majevice. To vrijeme pamtim po velikoj gladi, koja nas je mu-

ila iz dana u dan. Patrole koje su odlazile u sela po hranu, znale

su vrlo esto i da se ne vrate, a i kad se vrate da donesu nekoliko
kilograma suvih ljiva, jer drugog nije bilo. U nedostatku h r a n e jeli
smo mlade bukove pupoljke i listove. U Odredu se tada nalazilo dosta bolesnih, iscrpljenih i ranjenih boraca, to je znatno oteavalo
situaciju. Sjeam se, tada je Rizo Moranki bio ranjen, a Kadiju
Mujezinovia neprijatelj je zarobio.
U tom periodu smo se Mustafa Muharemagi Maar i ja, nali odsjeeni od Odreda. Desilo se to dok smo nas dvojica bili na
straarskom mjestu, udaljenom 150 metara od baze, a Odred se
zbog iznenadne akcije neprijatelja morao da povue. Kreui se poslije toga kroz umu sreli smo uitelja Alagia, koji je imao busolu,
i uz iju smo pomo pronali izlaz iz ume, naavi se u jednom malom zaseoku gdje je Alagi ostao kod roaka da se bazira. Mi smo
nastavili dalje t r a g a n j e za Odredom. Nakon bezuspjenog traganja, odluili smo da krenemo u Kreku, odnosno Mosnik, i da se tu
baziramo kod svojih roaka. Bila je no kad smo stigli u Tuzlu. Potraili smo s m j e t a j kod jednog siromanog rudarskog radnika.
Meutim, ujutro su u kuu dole ustae. Bilo nam je jasno da nas
je t a j ovjek iz straha odao.
Straarno sam sproveden u Slavonski Brod na sasluanje,
gdje su od mene nastojali iznuditi izjavu protiv NOB-e. Poto u
tome nisu uspjeli, vratili su me u Tuzlu i nastavili sasluanje. Naao sam se tada u vrlo tekoj situaciji. Izvjesno vrijeme sam radio
u Kreki, a onda sam mobilisan u domobranstvo sredinom jula 1944.
godine. Meutim, oktobra iste godine, Braco Rolinger, Stjepan Joluni i ja smo uhvatili partizansku vezu i uputili se prema Stupniku. U Pijareviku nas je primio Ahmet Delibegovi iz Tuzle, koji je
tada bio komesar Brigade F r a n j o Ogulinac Seljo. Nakon zavretka rata sam kao oficir JA demobilisan i upuen ponovo na rad u
Rudnik Kreku.

DEMAL ILIMKOVI

RANJENICI SU ZAROBLJENI
Prilikom napada Nijemaca na Tuzlanski NOP odred, 23. decembra 1943. godine, 4. bataljon se izvukao iz obrua u zaseoku
Terzii-Saletovii, dok se glavnina Odreda povukla u pravcu sela
Poljica. Politiki komesar Odreda Mea Selimovi traio je dobrovoljca koji e uspostaviti vezu sa komandantom Odreda, Omerom
Gluhiem, koji se sa tabom Odreda nalazio sa ovim Bataljonom.
Poto sam tada obavljao dunost obavjetajca Bataljona, osjeao
sam obavezu da ja to uradim. Trebalo je od k o m a n d a n t a Odreda
primiti nareenje u kojem pravcu da krene glavnina. Komesar je
prihvatio moju ponudu i uputio me na zadatak. Kada sam poao,
prikljuio mi se jedan borac tako rei djeak, koga su zvali Riro.
Kasnije sam saznao da se zvao Ibrahim Nurki. Uz put smo susreli
jednu grupu partizana koja nam je rekla d a j e komandant ostao na
jednom proplanku, odakle osmatra k r e t a n j e neprijatelja.*
Poslije izvjesnog vremena pronali smo k o m a n d a n t a u pratnji kurira. Objasnio sam mu poloaj glavnine Odreda i pitanje njegovog k r e t a n j a kako je to traio komesar. Uputio je svog kurira komesaru sa nareenjem da se glavnina Odreda kree u pravcu Tretenice. Riru i mene je zadrao. Posmatrajui okolinu, primijetio
sam kolonu na udaljenosti od oko 800 metara. Primijetio ih je i kom a n d a n t , i dok smo polazili da se udaljimo, spazih u blizini m a n j u
kolonu i uh rijei H e r h a u p t m a n . Vremena za sklanjanje nije
bilo, sva trojica smo legli i pritajili se. Nastala je grozna tiina i
neizvjesnost. Tada komandant predloi da se uputimo prema selu
u kojem smo bili opkoljeni. Poli smo u tom pravcu. Na umskom
*) U estoj neprijateljskoj ofanzivi 4. bataljon Tuzlanskog partizanskog odreda boravio je u selu Svojatu, na ivinikom podruju. Ekonom 3. ete Sadik Lii, inae uitelj,
primio je od navodnog odbornika jedan hljeb od 3 kg teine, a u eti je bilo oko 40 boraca.
Sadik pita komandira: Aman, kako u ovaj hljeb podijeliti na 40 ljudi. Komandir mu
odgovori: u eti se govori bie hljeba za ruak, pa kako zna podijeli.
U selu Graanici, takode na ivinikom podruju, tokom este ofanzive nalazio se
tab Tuzlanskog partizanskog odreda. Meu roditeljima boraca bio je i ugledni profesor
Rade Pele, prije rata direktor Graanske kole u Tuzli. Jedan od boraca, bivi njegov ak,
sretne ga i upita: Kako ste drue direktore. Rade odgovori: Nije mi teko kada vidim
svoje ake oko sebe. Te noi poginuo je od zloinake ruke zelenog kadra.

puteljku naili smo na r a n j e n u Veru Komi iz Tuzle. Bila je ranjena u nogu na tri mjesta. Bila je sva krvava po licu, jer je nesvjesno
krvavim r u k a m a brisala lice. Komandant je naredio da Riro ostane
kod Vere, a da ja poem sa njim kako bismo obezbijedili seljaka
koji e je prevesti do baze.
Doli smo do sela na jednoj kosi, sa koje se nie vidjelo selo.
Dogovorili smo se da on ostane na ogradi, dok se ja spustim do prve
kue i prikupim neke podatke o neprijatelju koji je napao Odred.
Krenuo sam. Nedaleko u jednoj ivici vidjeh tijelo Mire Grbac, koju sam, inae, poznavao. Priem i vidim d a j e mrtva. Metak
je pogodio u predjelu srca, gdje joj je i pocijepao bluzu. Teak je to
prizor.
Dok sam razgledao gdje da preem ogradu, primijetih kako
mi neka ena u bijeloj odjei daje pokretima znak da se udaljim.
Udaljih se malo i vidim kako Nijemci izlaze iz te kue. Vratio sam
se da obavijestim k o m a n d a n t a o tome, ali se on ve bio sklonio. Doao sam do jednog sijena i zastao. Tada me ba iz tog sijena, povue
neko za pantalone. Prenerazio sam se. Bio je to na borac, rodom
iz Bijeljine, koji je bio i bolestan i nemajui kuda tu se sklonio. Rekao je da i sa druge strane ide kolona Nijemaca. Sve me to zbunilo.
Trebalo je nai neki izlaz. Na moj prijedlog obojica smo se prebacili
do ume, gdje smo raunali da nam je znatno sigurnije.
Neto kasnije na nas je naiao komandant sa jednim seljakom. Rekao je da e on ostati da pronae hafiza Muhameda Pandu, a meni je dao u zadatak da sa ovim borcem pronaem Veru i
istu baziranu kod mlina u selu Zukii, a da onda uspostavim vezu
sa dijelovima Odreda koji su se nalazili u blizini.
Umoran i gladan jedva sam koraao, jer sam proteklu no
proveo u pokretu. I bolesni borac se jedva kretao. Mrak nas je zatekao u bespuu, u nepoznatoj planini. Dozivali smo Veru i Riru, ali
bezuspjeno. U razmiljanju ta dalje da radimo usmo kako u kotlini ispod nas neko ui ezan. Zakljuili smo da se nalazimo u blizini muslimanskog sela. Uputili smo se tamo. Raunali smo da
emo pronai nekog vodia koji e nam pomoi da obavimo zadatak.
Ili smo u neizvjesnost. U toj tekoj noi, poela je da pada
hladna kia sa susnjeicom. Uz veliki napor, doosmo do jedne
male kue. Pokucali smo na prozor. Pojavi se starac sa bradom i
ree da su Nijemci u njegovoj kui, te da se to prije udaljimo. Uspio je samo da nas pita jesmo li iz Omerove vojske kako su tada nazivali Tuzlanski odred. Tek to smo stigli do potoka, kojim smo doli, ispred kue je osuo mitraljez. Bjeali smo uz jedno brdo. Doli

s m o d o jedne

kue. Uli smo u podrum da bismo se sklonili od vjetra

i kie koja je sipala.
Savladani umorom, pali smo u san. Kad smo se probudili odluismo da se obratimo domainu. Zovem ga pred vratima. Domain otvori i uz pozdravljanje nas zapita iz koje smo vojske. Odgovorih da smo iz Omerove vojske. Domain Meho nas pozva u kuu. U
jednom uglu vidjesmo troje male djece kakoo o lee na slami bez pokrivaa, a soba je bila pregrijana. Mokri i prozebli kao da smo se nali u raju. Domain, Meho Omi, rekao je da se selo zove Priluk. Ponudio nam je i jelo: malo pogae i prase, to je za nas bila velika
ast. U razgovoru smo ljubaznom domainu ispriali da tragamo za
ranjenom drugaricom i drugom koji je uva. U tom razgovoru sam
zaspao.
U neko doba noi domain nas budi, kae da e uskoro zora
i da treba da krenemo dalje. Predloio je da njegov sin aban, od
oko 16 godina, pode sa nama kako bi nam pomogao pronai ranjenu
partizanku, da sa sobom ponese sjekiru i konopac koji e nam koristiti da napravimo nosila, a u sluaju da nas neprijatelj otkrije to
e mu sluiti kao izgovor da je poao da nasijee i donese drva. Ukoliko ne bi bilo drugog izlaza, dogovorili smo se da ja preuzmem odgovornost na sebe, rekavi da sam ja abana primorao da nam bude
vodi. Dogovorili smo se da moj drug ostane u kui, jer je bio bolestan. Takode smo dogovorili mjesto gdje emo skloniti ranjenu partizanku i nai se sa Mehom.
Po Mehinom uputstvu aban je iao naprijed, a ja za njim.
Ili smo oprezno po oblanom i tmurnom vremenu, u osvit zore. Odjednom kao u nekoj bajci, naiosmo na Veru i Riru. Vera je leala
na suhom granju. Velika je bila naa radost. Nali smo se kada nas
je ve poela naputati nada da emo se vie ikada vidjeti. Vera je
junaki podnosila bolove od rana koje su zahladene i jo vie boljele. Pitala je za ostale borce, izmeu ostalih i za Veru Mujbegovi,
iji se prsten nalazio kod nje, jer joj je ispao pri povlaenju.
Napravili smo nosila i krenuli u pravcu mjesta koje su aban
i Meho na sastanku odredili. Nakon izvjesnog vremena, osjetismo
da u blizini ima nekoga. Veru spustismo. Uperih puku u tom pravcu. Kad iz jednog grma izaoe dva borca: Adburahman igi i Tasim Zaimovi Bego koje sam dobro poznavao. Sa njima je bio i vodi
- seljak. Bili smo iznenaeni, ali i sretni. Rekli su da ih je komandant zaduio da rade na t r a g a n j u za dijelovima Odreda. Za mene
su, kako rekoe, smatrali da sam poginuo. Dogovorili smo se da ja
prvo baziram Veru u Priluku i da se preko Mehe Omia poveem sa
Odredom. Potom smo se rastali.

Ili smo dalje kroz umu. Na jednom proplanku eka nas

Meho. Donio nam graha i kiselih paprika. Predloio je da Veru
smjestimo u Ibrahimpaia pelinjaku, u umi zvanoj Dafinovaa,
predloivi da se on brine za h r a n u i veze. Tada sam osjetio da pred
sobom imamo velikog prijatelja NOP-a.
Saekali smo mrak i krenuli. Kada se dobro smrklo, uli smo
u pelinjak. aban, Meho i Riro su otili kui, a ja sam ostao sa Veroni.
Ta no m i j e bila neobino teka. Zatvoren u pelinjaku, koji
se nalazio u gustoj umi, osjeao sam se nemonim kao u nekoj
grobnici. Vera je usljed jakih bolova jecala, iako se dobro drala. Ni
umor kojim sam bio obuzet nije mogao da savlada osjeanja koja su
se javljala. Ipak sam malo zaspao i sa prvom najavom dana ustao.
Izaao sam u predsoblje. Kroz okrugli otvor na vratima posmatrao
sam okolinu. Nisam se usuivao izai.
U neko doba dana dooe Meho, aban i Riro i donijee nam
neto od hrane. Razgovarali smo o naem daljem boravku u pelinjaku. Meho je insistirao da tu ostanemo, te da e sve uiniti zajedno sa svojim sinovima da nam pomogne. Tu smo i ostali. Istoga
dana aban je donio drva i naloio pe u prostoriji u kojoj smo se
nalazili. Pronali su i melem na ranu. Poto nismo imali zavoja, dao
sam svoju koulju za zavoje, tako da smo Veri previli rane.
Vezu sa Odredom nismo imali. Meutim, jedne noi uh agor nepoznatih lica u blizini. Izaao sam sa pukom u kojoj su bila
svega dva metka. Odmah sam prepoznao glas komandanta Odreda
sa kojim je bilo jo nekih drugova. Veoma sam se obradovao. Kom a n d a n t m i j e objasnio situaciju u kojoj se Odred nalazi, s obzirom
na prisutnost neprijatelja i slino. Zato je i doveo nekoliko ranjenih
drugova, a sa njima i drugaricu Ajku Ronjakovi iz Dubrava, radi
njege ranjenika. Dao mi je 200 kuna da neto kupim. Na kraju je
rekao da e nastojati da nas to prije smjesti na drugo mjesto, ali
da je za sada ovdje sigurno mjesto jer je selo naklonjeno partizanima.
Kad je komandant otiao, pitao sam pridole drugove kako
se zovu i odakle su rodom. Jedan je bio iz Bijeljine i zvao se Ibrahim.
Bio je sav otekao. Drugi je bio od Graanice i zvao se Branko. Bio
je ranjen u predjelu bubrega. Trei se zvao Lazo, bio je iz Bosanskog amca. Bio je neobino iscrpljen. etvrtom ranjeniku, rodom
iz Obodnice, ne sjeam se imena, a znam d a j e imao nekoliko rana
od gelera.
Sa pridolim drugovima bilo nas je osam. Leali smo na slami, a za prekrivanje smo imali tri deke. To nam je bilo dovoljno da

ublai hladnou. Loiti nismo smjeli da nas neprijatelj ne bi otkrio,

lako je Meho sa sinovima abanom i Raidom donosio h r a n u onoliko koliko je imao, to nam nije bilo dovoljno. Sjetio sam se porodice
Ejubovi iz Poljica, sa kojom se moj otac poznavao i poslao tamo Raida. Sutra dode Ejubovi Hasan i donese nam hljeba i suvog mesa.
Narednog dana sa abanom dooe dva seljaka, nosei hljeba i kuvanog voa. Tako je veliki broj ljudi iz tog sela, naih simpatizera
i aktivista, pruao pomo u hrani i vodio brigu o naoj sigurnosti.
Kada sam jedne noi sa Rirom i Brankom izaao u selo, saznao sam
da se pria da u selu ima partizana. Zato smo u narednim danima
bili znatno oprezniji. Manje smo izlazili iz pelinjaka, a h r a n u nam
je donosio aban.
Vrijeme je sporo prolazilo. Ve desetak dana od komandantovog odlaska je prolo, a nismo nita saznali o Odredu. Od naih
veza saznali smo da se partizani nalaze u Zelemboju, tri do etiri
sata hoda od nas.
J e d n e noi doe aban i ree da je Meho saznao od Omerina
(Ahmet Abdihodi Omerin zvani Hadara) da su Nijemci pred selom i da su obavijeteni o mjestu naeg boravka. Raspitivali se za
umu Dafinovaa i partizanskog komandanta Demala, kakva su
saznanja o meni imali.
Ova saznanja su me uznemirila. Razmiljao sam ta da uradim. Ispriao sam sve drugovima. Dogovorili smo se da Rizo, Lazo,
Branko i ja izaemo iz pelinjaka u oblinju umu radi osmatranja
i obezbjeenja, pa ako primijetimo neprijatelja da i ostale iznesemo. Te noi dooe Meho i Raid. Ispriae da su Nijemci kod kole
u Poljicu susreli Omerina i traili od njega da ih odvede u Dafinovau. Primoran poao je sa njima, ali je uz put uspio da im pobjegne
i odmah doao Mehi i ispriao ta se dogodilo.
Te noi nisam spavao ve razmiljao ta da uradim, kako da
spasim drugove i sebe. U svanue, kroz otvor na vratima, primijetio sam neke ljude za koje sam zakljuio da pripadaju zelenom kadru. Kaem Riri, Lazi i Branku da izau kroz prozor na zadnju stranu pelinjaka i idu prema potoku. Vera i Ajka su traile da i ja bjeim. Teko je bilo ostaviti Veru, Ajku, Ibru i druga iz Obodnice.
Ipak, skoio sam i ja kroz prozor i uputio se za borcima. Dok sam
trao, uo sam komande zelenokadrovaca Ne pucaj, predaj se, i
slino. Sakrili smo se iza jedne ograde, oajni zbog nemoi da pomognemo svojim,drugovima. Razmiljao sam i da pucam, ali sa dva
metka, koliko sam imao u puci, mogao sam samo da oteam situaciju ranjenicima.

Zelenokadrovci su dovezli kola iz sela, utovarili ranjene partizane i otjerali ih. Sve je to trajalo nekoliko sati. Iza toga smo uli
u jednu kuu. Ubrzo nas domaica obavijesti da se kui pribliavaju
zelenokadrovci. Prvo smo se udaljili, ali u tom meteu Lazo i Branko su se odvojili. Ostao sam sam sa Rirom.
Sutra sam uspostavio vezu sa abanom. Rekao mi je da su
nae drugove zelenokadrovci predali ustaama u Lukavac. Narednog dana sa abanom je doao Osman Halilevi orko, seoski hoda. Rekli su da je u selo dola moja ena. Osman je ispriao da je
sjedio u radnji Mustafe Azabagia, trgovca mjeovite robe u Tuzli.
Mustafa mu je ispriao d a j e uo da sam ja poginuo, izraavajui aljenje zbog toga jer smo bili prijatelji. Na to mu je Osman ispriao
istinu o meni. Ubrzo je Mustafa doveo u r a d n j u moju enu. Kada
joj je Osman objasnio sve o meni, ona se uputila sa njim u ovo selo.
Poli smo Osmanovoj kui. Tada sam bio dobro bolestan od
upale plua i imao visoku t e m p e r a t u r u . Priao sam sa enom kao
u snu, pitajui za dijete, rodbinu i slino. Te noi dooe u kuu zelenokadrovci. Osman ih je ubijedio, kako mi je kasnije priao, da
sam toliko bolestan da neu iv doekati zoru, a ukoliko ostanem
iv da e me predati vlastima. Zadovoljni tim Osmanovim obeanjima, zelenokadrovci su otili.
Sutra je Osman nabavio zaprena kola i propusnice kojima
smo se uputili u Tuzlu, navodno u bolnicu. Kod Kiseljaka smo susreli kolonu Nijemaca. Odmah je pokazao propusnice, tako da smo
nastavili put za Tuzlu.
Odvezli su me mojoj kui. Sreom nisu u kui bili Nijemci,
koji su tu bili nastanjeni. Meutim, doli su navee, ali me nisu dirali jer im je reeno da sam bio na slubi u Brkom, da sam se razbolio i doao.
Drugog dana iz Ustakog redarstva doao je po mene agent.
Strahovao sam da ne popustim u bolesti od ispitivanja i maltretiranja. Iza pravoslavne crkve (sada Ulica 1. maja) agent me predao
policajcu. Poslije izvjesnog ekanja ef policije Bauer je naredio
straaru da me uvede. Poeo je da me ispituje. Pitao me za Veru
Komi, odakle je poznajem i slino, a onda je ispriao da sam ja pocijepao koulju i previo joj rane. Ove konstatacije nisam mogao da
d e m a n t u j e m . Zato sam utao i buljio u njega, ekajui dalji rasplet.
Potom je pozvao agenta, koji je naredio da me sprovedu u sobu broj
etiri. Tu je ubrzo doao agent sa pisaom mainom, sjeo za stol i
napisao nekoliko osnovnih podataka o meni. Potom m i j e pruio papir i rekao: Idi kui, ne igraj se glavom. U poetku nisam mogao
da shvatim da mi to ozbiljno govori, jer oekivao sam maltretira-

nje. Ipak, uputio sam se kui. Kasnije sam saznao da su ustake

vlasti imale tolerantan odnos prema gotovo svim povratnicima iz
Odreda. Raunali su da e time zadobiti neko povjerenje i postii
propagandni efekat. U tome su se prevarili.
Due vrijeme sam bio bolestan. Zbog toga sam od vojnih
vlasti osloboen sluenja vojske. Kasnije sam preko azima Ibrahimagia uspostavio vezu sa Odredom, koji se nalazio u rejonu
Srebrenika.

PANTELIJA NEKOVI

BIO SAM BORAC TUZLANSKOG NOP ODREDA

Narodnooslobodilaki pokret je u okupiranoj Tuzli imao
snanu podrku od samog poetka rata, posebno meu tuzlanskim
radnitvom. Ideje NOP-a stizale su preko prekaljenih partijskih
radnika i do nas omladinaca i sve vre nas vezale. Tako smo se,
rukovoeni primjerima starijih drugarica i drugova, svojih roditelja i rodbine, i mi mlai ukljuivali u izvravanje ilegalnih zadataka
koje su oni pred nama postavljali. Sazrijevali smo bre nego to su
to zakoni prirode predviali. Revolucija je postala nae organsko
opredjeljenje za koje ovjek nije alio nita, pa ni ivot. Pred nama
se postavljalo samo jedno pitanje: kako to predanije izvravati ilegalne zadatke i time to vie doprinijeti stvari NOP-a.
Nakon dueg ilegalnog rada u Tuzlanskoj skojevskoj organizaciji (kao lan SKOJ-a od m a r t a 1942. godine, a zatim i kao sekretar Aktiva SKOJ-a Srpska varo), 15. avgusta 1943. godine,
sam se preko punkta Alje Bijeljinca iz Soline prebacio na Majevicu.
U stvari, od Alje sam se sa kurirom Perom Jankoviem uputio prema Crnom Blatu, gdje smo se sastali sa grupom koja je tu stigla
preko porodice apa: Muharem Fizovi, Boidar Tuco, Muhamed
Jogundi, Ibrahim uni i drugi. Nakon toga nastavili smo put
prema Makovcu. Tu nas je primio Bataljon Jovana Radovanovia
Jovaa iz Majevikog NOP odreda. Dobili smo oruje i uestvovali
u svim borbama. Nakon osloboenja Bijeljine upuen sam sa jednom grupom boraca u Bira, gdje sam susreo veliki broj Tuzlaka:
edomira Tasovca, Slobodana Pavievia, moju stariju sestru Antoniju Henjel i druge. Saznavi d a j e Tuzla osloboena, uputili smo
se u na grad.
U osloboenoj Tuzli se odvijala veoma iva drutveno-politika aktivnost svih snaga i institucija NOP-a. Tada je, izmeu ostalog, formiran i Tuzlanski NOP odred u koji sam i ja rasporeen.
Pripadao sam 3. bataljonu komandanta Abduhala Mujezinovia Kadije i komesara Ahmeta iljia Kadije. Komandir ete je
bio Mehmed Saki, a komesar Slobodan Joilovi Bodo.
Mehmed je bio seljak, ali veoma kulturan. Nije u sebi imao
starjeinske strogosti, ve je imao prisan i drugarski odnos prema

borcima. Te svoje osobine je odmah pokazao i prema meni. Naime,

jednoga dana nas trojicu boraca je odveo na strau u predjelu Poarnice. Rasporedio nas je na odredena mjesta sa zadatkom da osm a t r a m o sve mogue pokrete neprijatelja prema Tuzli, posebno
pokrete majevikih etnika. Poslije odreenog vremena doao je po
nas drugi starjeina. Pronaao je dvojicu drugova koji su bili blie
k njemu i otiao. Kada je Mehmed Saki vidio da s e j a nisam vratio,
uputio se po mene. Naao me je na mjestu gdje me i ostavio. Prvom
prilikom je pred etom istakao to kao primjer mog disciplinovanog
i pravilnog ponaanja. Taj njegov gest prema meni ostao mi je duboko u sjeanju kao prava briga starjeine prema svom borcu.
Ubrzo sam, dok se Odred nalazio u Tuzli, upuen na skojevski kurs na kojem je, koliko se sjeam, bilo 35 uesnika. Medu njima su bili: Zejnil Belagi, Leopold Beve, Ismet Belagi, Jagoda
uri, Sakib Cati, Sadik Habibovi, Dagmara Hodovski, Hasan
Isabegovi, Igor Krikovi, emsa Mado, Panto Nekovi, Omer
Nali, Arif Tanovi i Mujo igi (svi iz Tuzle), zatim Angelina Bokovi, Jovanka Plazai, Petko Plazai, Grozda Plazai, Anelka
Plazai, Jovanka Mrkaji, Dobrila Vidakovi, Sakib Hadiomerovi i Mujo Kurtagi iz Vlasenice, Mika uji i ahza Muratbegovi iz Modrice, Nezir Gradaevi iz Gradaca, Vera Borisavljevi
iz Mave, Demal Deli i Mustafa Hodi iz Lukavca, Velizar Savi
i Slavko Vuleta iz Bijeljine.
Do povlaenja naih snaga iz Tuzle, 10. novembra 1943. godine, k u r s nije zavren. Tuzlanski odred se povukao prema ivinicama, a uesnici kursa prema Majevici, sa ciljem da se rad nastavi.
Tako je i bilo. Kurs je nastavio rad sa prekidima u J a n j i i Brodcu,
tako da je poslije mjesec dana nakon izlaska iz Tuzle zavren. Ljudstvo je upueno u svoje jedinice. Iz Odreda je sa mnom na kursu bio
Hasan Isabegovi. Nas dvojica smo se negdje na Majevici prikljuili Omeru Gluhiu, komandantu Odreda, prilikom njegovog povratka sa nekog sastanka. Sa njim smo stigli u Odred, koji se nalazio negdje na podruju Srebrenika, na dan-dva pred napad na
Tuzlu.
U drugoj polovini j a n u a r a 1944. godine uslijedio je napad
naih jedinica na Tuzlu sa ciljem da se grad oslobodi. U napadu je
uestvovao i Tuzlanski NOP odred, napadajui na Moluhe. U veoma otrim borbama Odred je ovladao veim dijelom Moluha. Pri
tome je imao dosta ranjenih i poginulih boraca. Izmeu ostalih poginuo je i Mehmed Saki, komandir moje ete. Njegova s m r t je teko pala svim borcima, a meni posebno, vjerovatno i zbog toga to
mi je imponovao kao vrstan drug i ovjek.

Kao s t o j e poznato, napad na Tuzlu nije uspio, pa su se nae

jedinice morale povui. Tuzlanski NOP odred se uputio prema
Srebreniku.
Veliki gubici i ponovno udaljavanje od svog rodnog grada su
nam teko padali. U Odredu je zavladalo neko mrtvilo. Tome su doprinijeli otra zima i veliki snijeg, a naroito pojava tifusa od koga
je obolio veliki broj boraca. Tifusari su smjeteni u kuama, zajedno sa oboljelima iz vojvoanskih brigada. Ljekar u Odredu bio je
Suljo Azapagi. Meutim, usljed nedostatka lijekova tifus se sve
vie irio, uzimajui svakodnevno svoj danak.
Tifus je zakaio i mene. Dugo vremena sam leao. Briga
o nama je bila na visini. Organizacije AF-a i omladine su organizovale svesrdnu pomo bolesnicima.
Tako nas je zatekla sedma neprijateljska ofanziva. U vrijeme pritiska neprijatelja na podruje Srebrenika, odlueno je da se
Odred povue prema Majevici, a da se ranjenici i bolesnici baziraju.
Trebalo je da i ja ostanem u bazi. Meutim, neko udno osjeanje se tada javilo u meni. Nisam pristao da me smjeste u bazu,
ve sam se odluio da krenem sa Odredom. To je za mene bilo spasonosno, jer je neprijatelj brzo uspio da otkrije sve baze sa ranjenicima. One koji su bili tee bolesni odmah je ubijao, a one koji su
bili neto zdraviji i sposobniji upuivao je u logore. Izmeu ostalih,
tada je ubijena i Mela Mustafi, aktivistkinja AF-a. Nju su esesovci muili, ali nikoga nije odala. Otila je ponosno u smrt za ideale novog doba koje se i pred njom i njenim sugraanima naziralo.
Ostala je svijetao primjer ene aktivistkinje, koja je svoje skromno
znanje stavila u funkciju potreba NOP-a, dajui i svoj ivot za bolju
sutranjicu.
Pri povlaenju prema Majevici susreli smo se sa 38. divizijom - njenom 17. majevikom brigadom, koja se usiljenim marem
uputila prema Trnovi, kako bi spasila ranjenike i bolesnike, u emu
je i uspjela. Odred se sklonio u majevike ume, u predjelu ireg rejona sela Raljani, tanije u umu ibelj, koja se nalazila izmeu
sela Straa i Maoa. Oekivali smo da e se neprijatelj brzo povui,
kao to je to bio sluaj u ranijim ofanzivama. Ali, on je ovoga puta
izmijenio svoju taktiku.
Primoran da se due vrijeme zadri na tom prostoru, bez
hrane. Odred se naao u veoma tekoj situaciji. U nedostatku drugih izvora hrane jeli smo tek izlistalo bukovo lie, srijemo i druge
trave koje su tek nicale iz zemlje. Poto je tako stanje potrajalo, a
neki izlaz se nije nazirao u dogledno vrijeme, Odred je zahvatilo osipanje. Gotovo svakodnevno su pojedinci, pa ak i grupe, naputali

Odred, tako da se za vrlo k r a t k o vrijeme osulo vie od polovine Odreda. Moda je neko od tih boraca odlazio i sa znanjem i odobrenjem
taba Odreda radi izvrenja odreenih zadataka i slino, ali borcima to niko nije objasnio, pa smo na sve to gledali kao na isto dezerterstvo, jer se ostavljaju drugovi da bi se spasio goli ivot. Zbog
toga smo osuivali takva ponaanja.
Jednoga dana odlueno je da se dio Odreda uputi prema selima u okolini Srebrenika. Krenuli smo pod komandom Boka Popovia Popca, koji je tada bio k o m a n d a n t Bataljona i Rade Peria,
komesara Odreda. Doli smo u j e d n o selo, blizu pionice i tu se razmjestili. Sutra je neprijatelj (mislim da se radi o 5. domobranskoj
pukovniji) saznao za nae prisustvo, opkolio t a j rejon i istoga dana
popodne poeo sa akcijom. Nije mi poznato kako je naa komanda
zamislila pruanje otpora i izlaz iz te situacije. Znam samo da smo
bili podijeljeni u grupe. Grupa u kojoj sam se i ja naao brojala je
desetak boraca. Kada smo vidjeli da nas opkoljavaju, uputili smo se
preko jedne doline prema veoj kosi.
U t r e n u t k u kada smo se nali u podnoju te kose neprijatelj
je otvorio na nas vatru, traei da se predamo. Meutim, mi smo i
dalje trali i uspjeli smo da se nekako domognemo te kose sa koje
je put vodio prema selima Graanice. Ali, poto sam jo uvijek bio
iscrpljen od tifusa, nisam mogao izdrati toliki napor i odrati korak sa ostalim borcima.
Izostao sam. Nemajui kud, sakrio sam se u paprat, dobro se
maskirao i ekao dalji rasplet dogaaja. Neprijatelj je proao i nije
me primijetio. Nakon neto vie od jednog sata, neprijatelj se vratio sprovodei cijelu grupu boraca - mojih drugova. Meutim, poto
sam jedino ja imao plavu kaput - dolamicu, vidjeli su da takvog
meu zarobljenicima nema, pa su me traili. Posmatrao sam sve to
iz svog sklonita, razmiljajui kako da postupim: da pucam u neprijatelja ili da ostanem gdje sam. Zakljuivi da razoruanim drugovima ne bih mogao pomoi, jer je neprijatelj bio znatno brojniji,
shvatio sam svoju nemo i ostao pritajen. Poslije izvjesnog traganja za mnom, otili su odvodei zarobljenike.
Te noi se nisam pomicao. Ostao sam na tom mjestu, u nepoznatom kraju, iako je kia cijelu no rominjala. U zoru sam ustao, prethodno ocijedio odjeu i krenuo prema prvim kuama da
uhvatim neku vezu sa Odredom ili sa pozadinskim radnicima. U
blizini prvih kua sam zastao. Putem je naiao jedan ovjek. Pripremivi prethodno pitolj, zaustavio sam ga. Traio sam da me
uputi odborniku. Rekao je da je ba on odbornik. Djelovao je na
mene ubjedljivo, pa sam mu ispriao jueranji dogaaj. Tada mi

je rekao da se Rade Peri i Suljo Azapagi nalaze u blizini, pokazujui rukom prema jednoj kruki. To me je veoma obradovalo. Uputio me je k njima, rekavi d a e on doi kasnije i donijeti hranu. Dao
mi je malo proje i bijelog luka. Bio sam veoma zadovoljan ponaanjem i odgovorom odbornika. Saznanje da se u blizini nalaze moji
drugovi kao d a j e skinulo breme sakupljenog tereta, a komadi proje mi je vratio snagu.
Doao sam do kruke i dozivao drugove, prvo polako pa onda
sve glasnije. Nisu se odazivali. Pomislio sam da me moda nije odbornik prevario, pa sam poeo da razmiljam ta dalje da radim.
Meutim, ubrzo je doao i odbornik, donijevi hranu. Na njegove
pozive Rade i Suljo su se pojavili iz ikare, pa smo sva trojica, pod
zatitom mraka, krenuli dalje tragajui za Odredom. Naili smo na
selo Faleti, zaselak Brda, na jednu izdvojenu kuu. Odluili smo
da tu potraimo sklonite, a ako nas domain ne prihvati da mu i
zaprijetimo. Meutim, naili smo na veliko razumijevanje domaina koji se zvao Pei Mujo. Veoma nas je lijepo primio, kao i njegova ena i djeca. Tu smo se nahranili i odmorili. Sutra je Mujo sa
sinom poao da ore njivu, a nas je prebacio u jednu umicu koja se
nalazila u sredini te njive, raunajui da smo tu najbezbjedniji.
Tako je bilo tri dana, nou kod Muje u kui, a preko dana u
umici. etvrtog dana doe Mujo sav veseo. Traei vezu za nas, saznao je d a j e u selo Uroe stigla neka partizanska jedinica. Kada
je pao mrak, Mujo nas je odveo tamo - bio je to na Odred, onaj drugi dio koji se sa Majevice, neto iza nas, povukao na t a j teren. Pozdravili smo se sa Mujom, koji se vratio svojoj kui.*)
Sutra je osvanuo 1. maj. Odred se povukao iz sela na oblinje
brdo pod umom. I pored toga to je situacija bila veoma teka,
kako na terenu tako i u Odredu, osjeali smo potrebu da se proslavi
praznik rada - t a j veliki radniki dan.
Prvo smo tiho otpjevali Internacionalu, zatim je o znaaju 1.
maja govorila Antonija Henjel, koja je bila lan Okrunog komiteta K P J Tuzla, koji se svo vrijeme kretao sa Odredom. Na k r a j u je
Hasan Odobai recitovao Pozdrav proleteru za 1. maj. Evo te
pjesme:
Pozdravljam vas proleteri,
ko sunane sjajne dane.
Pozdravljam vas mili drui
vau borbu i mejdane.
*) Mujo je nakon zavretka rata i dalje ivio u tom selu. U znak zahvalnosti za pomo koju nam je pruio nekoliko puta sam ga posjetio. Umro je sedamdesetih godina.

Nek se vaa misao iri

kao svjetlost brzim letom,
nek se vaa himna uje
i pobjeda cijelim svijetom.
Nek u m u k n u ugnjetai,
pjesme njine nek prestanu,
i sloboda nek ovlada
jer nam Prvi m a j osvanu.
Dosta je bilo bijede, patnje,
i deviza: mui, deri,
ali vie ne smije biti,
diite se proleteri.
Prestanite s radom sada,
odmorite tijelo svoje,
skupite se svi pod barjak
i pjevajte pjesme svoje.
Neko kasnije Odred se povukao u rejon Srpske Tinje i Smolue. Tu smo se bolje snalazili za hranu, mada su svi drugi problemi
oko funkcionisanja Odreda ostali i dalje prisutni. Izmeu ostalog,
sjeam se pokuaja jasenikih etnika da Odred privole u svoje redove. Naime, njihov k o m a n d a n t Vaskrsije Milakovi je, budui dobro informisan o s t a n j u u Odredu, poslao pismo u kojem je traio
da se predamo, garantujui nam bezbjednost. Naravno, tab Odreda i Okruni komitet su odbili takvu mogunost, poruujui im da
je Odred spreman da sve svoje probleme sam rijei. Od tada nas jaseniki etnici vie nisu dirali.
Poslije nekoliko dana na t a j teren je dola 16. vojvoanska
divizija, a u Tinju je prispjela njena 1. brigada. Obradovali smo se
njenom dolasku, raunajui da e time doi i bolji dani za Odred.
Meutim, ubrzo je donijeta odluka da jedan dio Odreda i neki lanovi Okrunog komiteta K P J Tuzla sa radio-stanicom ostanu na
tom terenu, a da se drugi dio Odreda i Komiteta prikljui Vojvoanima. U grupi koja je krenula sa 1. vojvoanskom brigadom su, koliko se sjeam, bili: Mustafa Vilovi, Neda Kerec, Rafo Mott sa suprugom, Pero Erakovi, Zejnil Belagi, Raif Mujezinovi, Antonija
Henjel, Slavica Mii, Radojka Jaki, Veselinka Cakeli, Milja Nikoli, Sveto Bujakovi, Mustafa Mustaevi, Mujbegovi iz Tarevaca i ja. Kasnije nam se pridruio i Raif Dautovi.

Krenuli smo prema Ozrenu. Tamo su vodene borbe sa ozrenskim etnicima. Potom smo se nali u selima ispod Konjuha (Litva,
Hrvati i druga). Sjeam se tu smo saznali za desant na Drvar, koji
je izvren 25. m a j a 1944. godine. Odatle su sve jedinice izvrile pokret prema Majevici, gdje su voene borbe oko Lopara i Zajednica.
Poslije izvjesnog vremena jedinice su prele cestu Tuzla-Zvornik i
preko Spreanskog polja ponovo dole u sela ispod Konjuha. Tu je
u selu Litvi formiran 12. vojvoanski korpus. U stroju je bila i naa
grupa boraca.
Sa padina Konjuha 12. vojvoanski korpus je nastavio kret a n j e na putu za Srbiju, gdje se bila odluna bitka sa Nijemcima i
etnicima. Preli smo Konjuh, zatim Krivaju i uz stalne borbe doli
do rijeke Bosne kod Busovae, gdje je omoguen prelaz 6. like divizije. Na Lianima smo prvi put vidjeli oficirske oznake inova na
rukavima i pozdravljanje rukom, a ne pesnicom. Od njih smo saznali pojedinosti o desantu na Vrhovni tab u Drvaru.
Nakon dolaska na Romaniju naa grupa se odvojila od Vojvoana. Oni su nastavili prodor prema Srbiji, a nas je preuzeo Nisim Albahari.
Uputili smo se prema Biru. Kretali smo se jedino nou, a u
toku dana smo se zadravali u umi. Na t a j nain smo uspjeli prei
Glasinac, gdje nam je i prijetila najvea opasnost.
Doli smo na prostor Milan planine. Bili smo umorni i gladni, tako da smo posustajali. U takvoj situaciji Albahari je uputio
Raifa Dautovia i mene u oblinje selo sa zadatkom da nabavimo
hranu. Dao nam je urednu potvrdu koju smo duni da predamo domainu od kojeg uzmemo hranu.
Doli smo do prve kue, nali domaina i upoznali ga sa razlogom naeg dolaska. Imao je svega jednog ovna. Dali smo mu potvrdu i uzeli ovna. Nije se protivio, ve je samo rekao: Zar mi i ovo
posljednje uzimate. Za t r e n u t a k nam je bilo nelagodno, pa smo zastali. Meutim, prevagnuo je osjeaj potrebe da se spasi nekoliko
naih ivota. Odgovorili smo mu da smo dobili tako nareenje i da
se tako mora. Uprtio sam ovna na vrat i krenuo, rekavi Raifu da
pripazi na lea, jer je t a j domain bio prava ljudeskara. Od tog ovna
smo se hranili nekoliko dana i tako povratili snagu za dalje napore.
Poslije dva-tri dana uli smo da se vode borbe oko Vlasenice.
Saznali smo da su to nae jedinice i poli prema njima. Uz put smo
obavijeteni da je 27. divizija oslobodila Vlasenicu u koju smo i mi
uli. Nakon tolikog putovanja, napokon smo stigli u jedno osloboeno mjesto. Meutim, to je bio i k r a j naeg daljeg ratnog druenja, jer je grupa rasformirana. Mnogi su upueni na druge zadatke.

Ja sam rasporeen u Kulturno-prosvjetnu ekipu 27. divizije, u kojoj sam ostao sve do novembra 1944. godine. Tada sam, iz sela Sokolovia, odreen u jedinice ratnog vazduhoplovstva. Poto su i iz
drugih jedinica izabrani drugovi u jedinice garde i vazduhoplovstva, svi zajedno smo upueni preko Tuzle, Osmaka, apca u Beograd. Tamo sam rasporeen u Ininjerijski bataljon Komande vazduhoplovstva, gdje sam obavljao dunost komesara ete. Kraj rata
sam doekao u Zagrebu.

SVETOZAR BUJAKOVI

SJEANJA NA TUZLANSKI NOP ODRED*

Od decembra 1941. godine, do odlaska u Odred, obavljao
sam poslove partijskog i politikog rada na podruju Kreke, a kasnije i Bukinja. Zadatke sam dobivao od Mjesnog komiteta KPJ
Tuzla preko Mustafe Vilovia, a kasnije Mesinga Ferde iz Lukavca
i njima podnosio izvjetaje. Najvie se radilo na objanjavanju ciljeva narodnooslobodilake borbe, razobliavanju lane propagande neprijateljskih grupa i pojedinaca, naroito meu radnicima
Rudnika i Solane, prikupljanju sanitetskog i ostalog materijala za
jedinice Narodnooslobodilake vojske, upuivanju dobrovoljaca,
aktivista i simpatizera u nae oruane jedinice itd.
Tako organizovan rad davao je znaajne rezultate, ali su oni
doli do punog izraaja u vrijeme prvog osloboenja Tuzle 2. oktobra 1943. godine. Narednog dana uvee jedna vea grupa rudara iz
Kreke je dola organizovano sa svojim lampama na miting ispred
zgrade dananje optine. Poslije mitinga kolektivno je krenula u
jedinice nae vojske, koje su bile rasporeene u okolini grada.
U toku etrdeset dana ivota i rada u osloboenoj Tuzli jo
vie se poklanjala panja propagandno-politikom radu na razvijanju i jaanju svijesti i saznanja naroda o konanom cilju nae oslobodilake borbe. U to vrijeme mnogobrojni dobrovoljci iz grada i
okoline popunili su nae jedinice, a formirane su i nove brigade.
Pripreme i odlazak
Poetkom novembra 1943. godine dobili smo od Mjesnog komiteta KPJ Tuzla zadatak da pripremimo odlazak iz Tuzle lanova
Partije, aktivista kao i simpatizera i da se na odreenom zbornom
mjestu ukljuimo u Tuzlanski odred. Nareeno nam je da sa sobom
ponesemo sve oruja i municiju, sa kojima smo bili oskudni, i to
*) U vremenskoj distanci od preko 40 godina izblijedila su mnoga sjeanja na burno
doba NOR-a i revolucije. Ono, pak, to je ostalo u mom sjeanju na Odred, pokuao sam
da iznesem u ovom prilogu. Pri tome sam svjestan izvjesnih manjkavosti, te molim saborce i itaoce za razumijevanje.

vie odjee i obue. Istoga dana, prije podne, pozvali smo odredene
drugarice i drugove na dogovor u dvorite tadanje nabavljakoprodajne zadruge. Svi pozvani su doli. Tu im je saopten plan
Mjesnog komiteta za ukljuivanje u Odred. Dogovorili smo se ko od
drugova, koji se nisu vidno eksponirali u dotadanjem radu za
NOP, treba da privremeno ostane na ovom podruju radi odredenih
zadataka, dok ne budu naknadno pozvani u jedinice. Ostalim je saopteno da, u odredenim i formiranim grupama, istog dana uvee,
obazrivo krenu preko Krojice u selo Dubrave, na zborno mjesto.
Svima smo skrenuli posebnu panju na strogu tajnost k r e t a n j a .
Dogovor i akcija potpuno su uspjeli i pristigli smo svi, u odvojenim grupama, na zborno mjesto. Sa nama se povukao i vei
broj starijih osoba, simpatizera NOP-a. Oni su izrazili elju da u
granicama svojih mogunosti, iako nisu sposobni za oruane akcije, uestvuju u raznim oblicima kulturnog i politikog djelovanja.
Za cijelo vrijeme njihovog boravka u Odredu, borci su o njima vodili
ljudsku brigu, a oni su takvu panju opravdali svojim patriotskim
osjeanjima i privrenou ciljevima nae oslobodilake borbe. U
selima, u kojima se Odred zadravao krae ili drue vrijeme, oni su
razgovarali sa iteljima, ostavljali medu njima vrlo povoljan utisak
i doprinosili uspjenom objanjavanju k a r a k t e r a naeg rata i uspjesima naih jedinica irom zemlje.
Na zbornom mjestu u Dubravama javili smo se tabu Odreda, podnijeli kratak izvjetaj o broju prispjelih boraca i simpatizera
i o stanju naoruanja.
Odmah je izvreno rasporeivanje boraca i prateih osoba po
bataljonima.
Rasporeen sam u 3. bataljon, iji je komandant bio Abdulah Mujezinovi Kadija, a politiki komesar Ahmet ilji, zvani
Kadija. Odreen sam za zamjenika politikog komesara. Ta dunost u to vrijeme obuhvatala je djelokrug partijskog rada u bataljonu i na terenu.
U toku rasporeivanja boraca i preuzimanja dunosti, upoznao sam komandanta Odreda Omera Gluhia. O njegovoj linosti
i ulozi u naoj borbi poneto sam saznao ranije, ali nije bilo prilike
da se i lino upoznamo. Nakon to smo se pozdravili, detaljnije sam
ga upoznao sa pripremama i nainom izlaska iz Kreke. Nismo imali
vremena da porazgovaramo due jer su nas sviju ekali krupniji poslovi oko ukupne organizacije i izrade operativnih zadataka. Ali i
t a j kratak razgovor ostaVio je na mene lijep utisak. U kasnijim susretima i dogovorima osjetio sam Omerovu ljudsku toplinu i human
odnos. Bio je realan u procjenjivanju uspjeha i tekoa, vidno je is-

poljavao vjeru u uspjeh nae borbe i nenametljivo je prenosio na

borce i starjeine. Dobro je poznavao mentalitet stanovnika sela
kroz koja smo prolazili i u kojima smo se zadravali, i to je bio znaajan faktor u naoj borbenoj, kulturnoj i politikoj djelatnosti.
Uivao je veliki ugled u narodu, koji nam je bio dragocjen, naroito
za vrijeme dueg boravka na podruju Srebrenika.
Na drugarsko razumijevanje naiao sam i kod komandanta
3. bataljona Abdulaha Mujezinovia i politikog komesara Ahmeta
iljia. Zahvaljujui takvoj atmosferi i odnosima tokom prvih dana
mog boravka i rada u Odredu, osjeao sam radost i zadovoljstvo to
u sa ovim drugovima dijeliti sudbinu nae borbe i aktivnosti u Odredu.
Prve borbe sa neprijateljem
Nakon izvrenog rasporeda boraca i neborakog ljudstva,
organizovan je dogovor o osnovnim zadacima Odreda, organizaciji
Bataljona, ciljevima i pravcu naeg kretanja. Na osnovu tog dogovora u toku noi krenuli smo prema selima Vukovije, Zlo Selo, Graanica i Svojat radi zaposjedanja tog terena i poetka borbene i politike aktivnosti.
No je bila prava jesenska, hladna, vlana i tmurna. Krenuli
smo u manjim grupama, tiho i oprezno, prema odreenim dijelovima pomenutih sela. Nismo bili obavijeteni da se u tim selima nalaze prikrivene naoruane grupe pripadnika neprijateljskog zelenog kadra, koje su nas ekale u zasjedi.
Najednom je zapucalo sa svih strana. Bili smo iznenaeni, te
se nismo mogli odmah snai i orijentisati odakle nas napadaju. Nismo smjeli da se glasno dovikujemo i razgovaramo, da se ne bismo
otkrili, a morali smo drati grupe na okupu da ne bi dolo do rasula.
Nismo smjeli ni da otvaramo vatru, bojei se da u toj mrkloj noi
ne bismo pucali u grupe naih boraca. Istovremeno morali smo voditi brigu i o neborakom ljudstvu koje je bilo sa nama. Stoga smo
odluili i apatom se dogovorili da se pojedinano, na vidljivom odstojanju, uz ograde njiva, neujno povlaimo prema Dubravama,
odakle smo krenuli. Pucnjava neprijateljske grupe je postepeno jenjavala, te smo se ubrzano povukli na dogovoreno zborno mjesto.
Pristigli su i borci ostalih grupa i bataljona. Kada smo se svi
sabrali, odluili smo da prvo po bataljonima ustanovimo koji nam
borci nedostaju i da onda nastavimo dogovor ta da radimo dalje.
Konstatovali smo, koliko se sjeam, da nam nema oko deset do dva-

naest boraca i rodoljuba. Pretpostavljali smo da su se neki odvojili

od svojih grupa i da e doi naknadno.
Iza pola noi pristupili smo analizi okolnosti pod kojima je
dolo do iznenadnog kukavikog napada zelenokadrovaca, o posljedicama tog napada, naim zadacima i taktici u buduim oruanim
akcijama. Raspoloenje veine boraca bilo je u poetku veoma
tmurno, to je i razumljivo. Jedan manji broj boraca izraavao je
snaan revolt, ne samo prema pripadnicima zelenog kadra nego i
prema dijelu stanovnitva koje im je pruilo utoite i time omoguilo da nas iznenada i muki napadnu.
Rukovodstvo Odreda i bataljona je smireno i sa iskrenom samokritikom uspjelo da stia neraspoloenje boraca i da objasni razloge i okolnosti naeg neuspjelog ulaska u ta sela, kao i da su takve
pojave sastavni dio svake oruane borbe. Obavezali smo se da emo
ubudue, poueni ovim gorkim iskustvom, u organizaciji i izvravanju naih borbenih zadataka voditi vie brige o obezbjeenju naih
jedinica.
U dugom razgovoru sa borcima i simpatizerima objanjavali
smo da je neprihvatljivo da iskaljujemo svoj bijes prema nedunim
stanovnicima, jer mi nismo osvetnika vojska koja vri nemilosrdnu odmazdu nad narodom. Ako bismo to uradili na ovom podruju, neprijatelj bi takve nae postupke iskoristio da i nas prikae
kao neku kaznenu ekspediciju. Objanjavali smo da moramo biti
na visini naeg zadatka i narodu ovih sela strpljivo ukazivati na kar a k t e r i ciljeve nae borbe i tako ih pridobijati za borbu protiv zajednikog neprijatelja. Ovim dogovorom uspjeli smo da sredimo
nae jedinice i da pristupimo organizaciji za zaposjedanje sela, koja
smo odredili u naem ranije izraenom planu.
Kada se razdanilo krenuli smo u borbenom rasporedu u pojedina sela. Prilikom ulaska u selo Vukovije, pored ceste, naili smo
na dvije ubijene drugarice i pet drugova. Zastali smo pred tim stravinim prizorom, ogoreni na podmuklo ubijanje naih boraca, i dogovorili se da ih sahranimo u zajedniku grobnicu n a j e d n o m malom uzvienju. Postavili smo jako obezbjeenje i dostojanstveno, u
tiini, obavili sahranu. U ime Odreda ja sam se kraim govorom oprostio od poginulih, uz zavjet da emo osvetiti njihove ivote.*) Nakon obavljene sahrane, krenuli smo u potjeru zaostalih pripadnika
zelenog kadra koji su se razbjeali. Uspjeli smo da uhvatimo vou
napada, uvenog zlikovca Muju Bajria. Kada smo zaposjeli selo
*) Kosti ovih boraca kasnije su prenesene na partizansko groblje Trnovac u Tuzli.

Graanicu, odrali smo javno suenje, na kome je Bajri osuen na

smrt i strijeljan.
Nakon s m j e t a j a u Graanici, na prvom sastanku, razradili
smo program rada sa borcima i mjetanima. Meu borcima i simpatizerima, koji su bili sa nama, jo uvijek je vladala potitenost
zbog preivljenog zlikovakog napada i palih rtava. Stoga smo
borcima ponovo objanjavali da smo mi u ratu, da oko nas vrljaju
razne naoruane neprijateljske grupacije i pljakai i da moramo
biti uvijek spremni na ovakva iznenaenja, prepade i nepredvidive
potekoe. Stoga smo razradili plan borbe i obezbjeenja i odmah
pristupili obilasku i ienju terena od ostataka naoruanih grupa.
Borci su radosno krenuli na izvrenje dogovorenih zadataka sa eljom da i neprijatelju, a i stanovnicima sela, dokau da emo se nemilosrdno boriti protiv svakog ko na bilo koji nain pomae okupatora. Uporedo sa ovim akcijama pristupili smo i organizaciji politike aktivnosti u narodu. Poeli smo organizovati grupne razgovore sa domainima i objanjavati ciljeve i nain nae borbe, obavjetavajui ih o postignutim uspjesima naih jedinica protiv okupatora i njihovih pomagaa.
Nastojali smo da narodu objanjavamo ko su zelenokadrovci, ustae, etnici i svi drugi, koji pomau okupatora i za kakve
mrane ciljeve se oni bore. U vezi sa ovim skretali smo im i panju
da je svako pomaganje ovim grupacijama neprijateljsko djelovanje
i da narod i pojedinci, koji vole ovu zemlju i njenu pravu slobodu,
ne bi smjeli okupatorskim jedinicama i grupama pruati ma kakvu
pomo i utoite.
Pored ove aktivnosti, radili smo praktino i na prikupljanju
hrane i odjevnih predmeta za potrebe Odreda. Da bi sve ove poslove
obavljali organizovano i uspjeno, formirali smo mjesne narodnooslobodilake odbore i uspijevali da za odbornike budu, na javnim
zborovima, izabrani ugledni domaini, koji su bili opredijeljeni za
ciljeve nae oslobodilake borbe. Veina tada izabranih odbornika
iz svih sela, u kojima se Odred zadravao, a naroito sa ueg i ireg
podruja Srebrenika na kome se Odred kasnije naao, ostali su do
kraja vjerni narodnooslobodilakoj borbi i aktivni u obavljanju poslova koji su im povjereni.
U to vrijeme ovakav intenzivan politiki rad bio je veoma vaan, jer da nismo tako radili, u tim selima, nakon odlaska naih jedinica, nastala bi praznina, neizvjesnost i neobavijetenost, a to bi
neprijatelj iskoritavao da unosi zabunu i plai narod p r i j e t n j a m a
i obmanama. Meutim, naim radom, dostojanstvenim ponaanjem i panjom prema stanovnitvu, uvjerili smo ih da smo mi is179

tinska narodna vojska, da se borimo za stvarnu slobodu, bratstvo

i jedinstvo svih naroda Jugoslavije.
Ovim ciljevima rukovodili smo se u naoj sveukupnoj aktivnosti za cijelo vrijeme kretanja i borbi Odreda u svim mjestima
kroz koja smo prolazili i u kojima smo se zadravali.
Nakon nekoliko dana boravka u Graanici dobili smo, poetkom decembra 1943. godine, nareenje da se pripremimo za odlazak sa ovog podruja.
Kada smo se pripremili za polazak, nekoliko pripadnika zelenog kadra, koji su se skrivali u oblinjem selu, pokuali su da nas
iznenada napadnu. Sa nekoliko strana su otvorili vatru. Meutim,
zahvaljujui ranijem iskustvu, mi smo za sve vrijeme boravka organizovali odgovarajue obezbjeenje. Stoga je njihov napad uspjeno odbijen, te je meu njima bilo i nekoliko poginulih i ranjenih.
Na alost, tada je poginuo jedan na borac i jedan drug iz sastava
rodoljuba - neboraca. Kada smo dobro pregledali okolinu i put kuda
treba da krenemo, formirali smo grupe Bataljona i doli u susjedno
selo u kome smo se sastali sa bataljonom Odreda, kojim je komandovao Vehid Begi.
Tom prilikom upoznao sam druga Vehida, dobrog ovjeka i
razumnog vojnog rukovodioca. Dok smo se zajedniki kretali prema Konjuhu, razgovarali smo o naoj borbi, o utiscima za proteklih
dvadeset dana boravka u Odredu i o svemu to smo do tada preivjeli. Obojica smo vrsto vjerovali u konanu pobjedu i arko eljeli
da jednoga dana zajedniki uestvujemo i u izgradnji novog socijalistikog drutva. Obje elje su nam se ostvarile.
Nakon susreta sa ovim bataljonom zajedniki smo krenuli
prema ivinicama sa ciljem da se odatle prebacimo preko rijeke
Spree i uputimo preko Konjuha na podruje Srebrenika.*)
Borba u Makovcu
U drugoj polovini decembra 1943. godine, Odred je iznad ivinica uspjeno preao cestu Tuzla - Kladanj i stigao u selo Omazie. Tu su bataljoni Odreda dobili zadatak da odvojeno krenu razliitim pravcima preko Konjuha i da dou na zborno mjesto, koje
je odreeno na jednoj planinskoj livadi iznad Makovca, odakle
emo zajedniki nastaviti put prema Srebreniku.
*) O pokretu, borbenim aktivnostima i politikom radu Odreda na putu do Srebrenika i u Srebreniku pisali su drugi saborci, pa nema potrebe da i ja ponavljam te injenice,
jer su se bataljoni Odreda na tom putu, uglavnom, kretali zajedniki.

Na 3. bataljon dobio je zadatak da krene preko Makovca

i stigne na zborno mjesto. Na tom putu Bataljon je izveo zasebnu
akciju. Naime, 24. decembra 1943. godine smo prije podne stigli na
vrh planine iznad Makovca. Dan je bio sunan, ali vrlo hladan, a
snijeg dubok. Trebalo je da se spustimo niz vrlo strmu planinu u
Makovac, da predemo rjeicu i nastavimo put do zbornog mjesta.
Bili smo za ovo prohladno doba godine veoma slabo obueni, od puta
promrzli i gladni. Neke drugarice su bile skoro bose. Morali smo
toga dana stii na odredite. Kretali smo se u manjim grupama, jer
smo se klizei sputali niz strminu prema jednoj umovitoj livadi.
Najednom, izvidnika grupa daje nam znak da stanemo. tab Bataljona zaustavi dalje k r e t a n j e i side do izvidnice. Na tom mjestu
smo u snijegu primijetili tragove telefonskih ica i vojnikih cipela
koji su vodili prema jednoj kui u Makovcu. Zakljuili smo d a j e
tu smjetena njemaka straara i da se vjerovatno pripremaju za
odlazak, jer su po snijegu vukli ice telefonskih linija, koje su poskidali sa drvea. Dogovorili smo se da jedna grupa bolje naoruanih boraca, kao izvidnica i prethodnica, pride blie kui i osmotri
da li ima straara. Ostali dio Bataljona rasporedili smo u manjim
grupama na razne strane prema straari radi lakeg i organizovanog oruanog napada, ukoliko do njega dode. Drugarice i dio boraca
bez oruja ostavili smo podalje.
tab Bataljona sa izvidnicom pribliio se kui i dobro osmot~rio poloaj. Primijetili smo da nema straara pred kuom, da su
vrata otvorena i da iz dimnjaka izlazi dim. Zakljuili smo da u straari ima vojnika i odluili da se pet boraca, dobro naoruanih, obazrivo priblii i na ugovoreni znak izvri prepad. Ostalim grupama,
koje su bile u pripravnosti, dali smo znak da se to vie priblie
mjestu napada. Kada je zavreno opkoljavanje kue i kada smo vidjeli da jo uvijek niko od straara ne izlazi oruana grupa se pribliila ulazu i prozorima. Ostali su napregnuto osmatrali i ekali. Najednom su na dati znak dva borca sa uperenim pukama upali u
straaru, a za njima i ostali. Odmah smo pozvali ostale grupe da priu blie. U tom napetom iekivanju iz straare su, sa uzdignutim
rukama i bez oruja, izvedeni jedan njemaki oficir, jedan podoficir
i dva ili tri vojnika. Zateeni su za stolom, punim jela i pia, sa odloenim orujem, bezbrino se veselei. Bio je dan uoi katolikog
boia, pa su smatrali da u tom kraju i po takvom vremenu nee naii partizani.
Kada su borci vidjeli zarobljene Nijemce, zaboravili su na
hladnou i umor i grlili su drugove koji su hrabro i bez rtava izvrili ovaj prepad. U kui smo pokupili oruje, municiju, odjeu i obu-

u, od koje smo poneke dijelove dali drugaricama, a hranu i pie

smo podijelili borcima.
Razgovarali smo sa zarobljenim oficirom, koji se uplaio i
molio da njega i ostale ne strijeljamo. Pokazivao je sliku svoje porodice. Mi smo mu objasnili da smo mi regularna vojska i da emo
ih prema normama nae borbe predati tabu Odreda na dalji postupak. Pitali smo ga, pod prijetnjom odgovornosti, da li u blizini
ima jo njemakih vojnika i da li oekuju da e njima doi smjena
ili pojaanje. Objasnio nam je d a j e trebalo i oni da se uvee povuku
u Tuzlu. Za svaki sluaj naredili smo ubrzani pokret prema zbornom mjestu. Zarobljenike smo dobro obezbijedili. Borci su bili veseli i zadovoljni to emo doi pred tab Odreda i ostale bataljone
svijetla obraza.
Prije mraka stigli smo na zborno mjesto, podnijeli izvjetaj
i predali zarobljenike tabu Odreda. Komandant i lanovi taba
Odreda, kao i borci ostalih bataljona, estitali su nam drugarski
toplo na ovom uspjehu, pa smo zbog toga osjeali se neobino srenim. Nakon toga smo zajedniki krenuli prema Srebreniku, na osnovu nareenja taba 3. korpusa NOVJ.
Poetkom januara 1944. godine, Odred je preao preko rijeke Spree i doao u sela Plane i Brezik i napokon u Srebrenik.
Boravak i aktivnost Odreda u Srebreniku
Najplodniji dio vojno-politike i kulturne aktivnosti Odreda
odvijao se na podrujima sela Srebrenik, Brezik, Smolua, Dobrnja, pionica, Cehaje, Podoraje i ostalih na sektoru prema Posavini i Trebavi.
Osnovni zadatak Odreda, u tom periodu, i na ovom podruju,
bio je popuna Odreda i ostalih jedinica Narodnooslobodilake vojske u ljudstvu i oruju, formiranje i razvijanje narodnooslobodilakih odbora kao organa narodne vlasti i najzad organizovanje raznih
oblika kulturne i prosvjetne aktivnosti. Uspjesima u radu Odreda
na ovom podruju najvie je doprinijelo veoma snano patriotsko
raspoloenje ogromne veine stanovnitva ovih sela, od najmlaih
do starijih. U ovim selima duh bratstva i jedinstva dolazio je do punog izraaja u naem svakodnevnom zajednikom ivotu. Skoro
sva domainstva su nam ukazivala toplo gostoprimstvo u svakom
pogledu.
Zahvaljujui njihovoj nepokolebljivoj i neustraivoj odanosti, nije nam bilo teko organizovati uspjenu i razgranatu slubu
obavjetavanja i informisanja prema Tuzli i prema jedinicama Na-

rodnooslobodilake vojske, koje su prolazile i kretale se ovim podrujem na svoje borbene zadatke.
Nije nam bilo teko ni da organizujemo veoma uspjean i
raznovrstan kulturni, prosvjetni i politiki rad. Sijela, sastanci i
konferencije bile su uvijek posjeene i narod je sa velikom panjom
i zadovoljstvom sluao naa predavanja i vijesti o uspjenim borbama Narodnooslobodilake vojske kao i naih saveznika, koji na velikim ratitima Evrope unitavaju faistike armije i lome kimu
faistike tvorevine.
Posebnu panju smo posvetili objanjavanju sutine i znaaja donesenih odluka na Drugom zasjedanju AVNOJ-a u J a j c u 29.
novembra 1943. godine i naih zadataka koji nas oekuju poslije
osloboenja zemlje na izgradnji socijalistikog drutva.
Tokom ovih aktivnosti vladalo je potpuno jedinstvo taba
Odreda i tabova bataljona prilikom dogovaranja i provoenja zadataka na svim podrujima. Odred je u cjelini stekao ugled i potovanje u narodu kao vojno-politiki dobro organizovana jedinica
nae narodne vojske.
Vrijedno je da u okviru aktivnosti i postignutih rezultata
kaemo d a j e sa ireg podruja Srebrenika veliki broj lica bio zaposlen u Rudniku i Solani K r e k a i Fabrici sode u Lukavcu. Veina
njih je prisustvovala naim konferencijama i sastancima, pa su bili
dobro obavijeteni o borbama i uspjesima naih jedinica, kao i o
optoj vojnoj i politikoj situaciji u Jugoslaviji. Mnogi od njih uzimali su i aktivno uee u tim diskusijama i izvjesnim konkretnim
poslovima na terenu. Radi toga su oni vrili uspjean uticaj na svoje drugove na poslu i pridobijali ih kao aktivne simpatizere i pomagae nae borbe. Istovremeno, pojedinci su nas redovno obavjetavali o prilikama i raspoloenju radnika u Rudniku i fabrikama.
Na rad je pozitivno uticao i na mladu generaciju tako da ih
je sve vei broj dobrovoljno pristupao u jedinice nae vojske i pomagao nam na ovom podruju u sakupljanju materijalnih dobara
za Odred.
Partijski rad u organizacijama Odreda, bataljona i na terenu je takoe dobro funkcionisao, pri emu je ispoljavano jedinstvo
u svim aktivnostima. Zahvaljujui tome i na podruju j a a n j a i
omasovljavanja partijskih organizacija i ugleda Partije postizani
su znaajni rezultati.
Poetkom marta 1944. god ine delegacija Odreda prisustvovala je Oblasnom partijskom i skojevskom savjetovanju za istonu Bosnu, koje je odrano u Bijeljini.

Ostao mi je iz tog vremena u sjeanju jedan doivljaj vezan

za organizaciju kurirske obavjetajne slube. Naime, zapazio sam
da u Stab Odreda povremeno dolazi jedan vojnik u njemakoj uniformi - naoruan mainkom. Zapitao sam k o m a n d a n t a Odreda,
druga Omera, k o j e t a j ovjek. Omer me je pogledao blago se smijeei i rekao da e mi to objasniti drugom prilikom, jer je momentalno zauzet. Shvatio sam da je to t a j n a i da nije vrijeme da se o
tome govori. Kasnije mi je ispriao da se t a j vojnik zove Andreas
Russ, da je bio aktivni njemaki vojnik i da se kao na simpatizer
ponudio, preko odreene veze u Tuzli, da obavlja izvjesne usluge za
Odred. On je donosio vane informacije, kasnije je stupio u aktivnu borbu u naim jedinicama, pokazao je hrabrost i odanost i dobio
in potporunika nae Armije. Odlikovan je i Ordenom za hrabrost.
Zahvaljujui svestranoj aktivnosti Odred je u Srebreniku i
iroj okolini stekao vrijedan ugled i uvrstio vjeru cjelokupnog stanovnitva u bratstvo i jedinstvo naih naroda i konani uspjeh nae
oslobodilake borbe za bolju budunost nove Jugoslavije. S druge
strane, i stanovnitvo nas je nagraivalo svojom neizmjernom panjom i svojim aktivnim ueem u svim akcijama koje smo organizovali i preduzimali. To je omoguilo da se zadrimo dugo na tom
podruju i obavimo znaajan dio zadataka, koje je Odred dobivao od
Oblasnog komiteta Partije i tabova naih jedinica.
I prije dolaska u Srebrenik Odred je u selima blie i dalje
okoline Tuzle, u kojima se zadravao i izvodio borbene akcije, razvijao, negdje sa vie a negdje sa m a n j e uspjeha, svoju aktivnost na
razvijanju politike svijesti o opravdanosti i ciljevima nae borbe,
raskrinkavajui lane neprijateljske propagande i suzbijajui njihove osvetnike prijetnje naim pripadnicima i simpatizerima.
Odred je uspjeno i korisno popunjavao prazninu u tuzlanskom regionu, do koje je povremeno dolazilo povlaanjem naih jedinica iz Tuzle u periodu od novembra 1943. do septembra 1944. godine. Da Odred nije formiran, tu prazninu popunili bi neprijateljski
elementi, naoruane formacije i grupe okupatora i njegovih pomagaa. Oni bi zastraivali i zlostavljali neduno stanovnitvo, svetili
se i odvodili nae simpatizere u svoje jedinice ili na prisilni rad,
pljakali narod i vrili druga zvjerska nedjela i odmazdu. Meutim,
Tuzlanski odred bio je i neka vrsta zatitnice ovom stanovnitvu i
garancija njegove sigurnosti i oslonca, jer su znali da u okolini Tuzle postoji i vodi borbe Odred kao naoruana jedinica nae Narod nooslobodilake vojske.

Tuzlanski partizanki odred jedna je od rijetkih jedinica ove

vrste, koja je od svog osnivanja u oktobru 1943. godine opstala na
svom terenu sve do ponovnog oslobaanja Tuzle u septembru 1944.
godine. Tada je iz sastava Odreda izdvojen jedan bataljon za novoformiranu Tuzlansku narodnooslobodilaku brigadu.
Od Odreda sam se rastao u m a j u 1944. godine, kada sam premjeten u 17. majeviku brigadu, na novu dunost, uestvujui sa
njom u borbama za konano osloboenje Tuzle septembra 1944. g.
Nakon osloboenja grada postavljen sam za komesara Komande
mjesta u Kreki, a komandant je bio Huso Suljetovi.

RAIF MUJEZINOVI

TEKOE NAS NISU NAPUTALE

U Tuzlanski NOP odred rasporeen sam od strane Oblasnog
komiteta KPJ za istonu Bosnu. Naime, vraajui se sa terena Bratunca, gde sam radio kao sekretar Sreskog komiteta SKOJ-a za
srez Srebrenicu i lan Okrunog komiteta SKOJ-a za Vlasenicu, u
Vlasenici sam od cjelokupnog naeg rukovodstva zatekao samo
Cvijetina Mijatovia Maju. Ostalo ljudstvo se ve bilo povuklo. Bilo
je to, koliko se sjeam, izmeu 8. i 9. decembra 1943. godine. U razgovoru m i j e Majo ispriao da su u toku prethodne noi neprijateljski tenkovi pokuali da udu u Vlasenicu, ali poto je cesta bila prekopana nisu uspjeli proi ve su se povukli. To je i bio razlog za povlaenje naih snaga. Nakon razgovora o mojim zapaanjima na terenu, Majo mi je, kao sekretar Oblasnog komiteta, predloio da je
najbolje da se prikljuim Tuzlanskom odredu, koji se po njegovim
saznanjima nalazio u Bijelom Polju, na podruju ekovia, u kojem
bi radio sa omladinom.
Postupajui po Majinom prijedlogu, uputio sam se u Bijelo
Polje. Tamo sam naao Odred i njegovog komandanta Omera Gluhia, koga sam i ranije dobro poznavao. Objasnio mi je situaciju u
kojoj se Odred nalazi u sklopu akcija koje neprijatelj preduzima.
Rekao je da je zadatak Odreda da se probije na teren Srebrenika,
da e se pokuati ii niz rijeku Spreu, upravo onako kako mi je i
Majo objasnio dalji pokret i zadatak Odreda. A dok se ofanziva ne
zavri, rekao je, da se prikljuim jednoj eti. Tako je i bilo. Prikljuio sam se eti u kojoj je komandir bio, koliko se sjeam, Ekber
Mufti.
Drugog dana Odred je izvrio povlaenje prema selu Baigovci i doao do urevika, sa namjerom da se pored ivinica ide
dalje prema Srebreniku. Meutim, kod urevika se stalo, jer je
utvreno da se neprijatelj nalazi u ivinicama, te da je blokirao teren uzvodno uz Spreu. Zato je nareeno da skrenemo prema selu
Omaziima. U Omazie smo stigli u zoru i imali predah. Onda smo
izvrili pokret do sela Podgorje. Odatle smo, po drugi put, pokuali
da preemo Spreu, ali opet nismo uspjeli. Povukli smo se prema

Konjuhu i prije zore stigli u selo Buik, gdje smo razmjeteni po kuama radi odmora. Umorno ljudstvo je jedva doekalo predah.
Uz Odred se tada kretao veliki broj neborakog stanovnitva koje se povuklo iz Tuzle, medu kojima je bilo i mnogo starijih ljudi - kao Hajko Milanovi - otac Natae i Radomira Milanovia, koji
su bili u 6. istonobosanskoj brigadi, zatim Perko Radi, otac orda
Radia, koji je jo 1941. godine stupio u Majeviki NOP odred, i
drugi. To je, svakako, umanjivalo pokretljivost Odreda, u vrijeme
kada mu se neprijatelj stalno nalazio za petama. U ovom pokretu
je, usljed iznemoglosti, jer smo se kretali nou po loem vremenu,
izdahnuo Perko Radi.
N'enaviklo na posebne napore, premoreno ljudstvo je pospalo. Vjerovatno je zaspala i straa. Neprijatelj je to iskoristio, pribliio se i otvorio mitraljesku vatru. Iznenaeni pucnjavom, koja je
mnoge probudila iz dubokog sna, iskakali smo iz kue i panino bjeali, suprotno od pucan ja - prema jednoj umi uz uzviicu. Trei,
uo sam kako neko dovikuje: Ne idite u istom pravcu, te sam se
odvojio od onih koji su bjeali ispred mene. Za mnom je ila jedna
grupa od oko petnaestak boraca. Izali smo na jednu kosu, a onda
nastavili zapadno od Buika. Kada je pucnjava u m a n j e n a i neposredna opasnost prola, zastali smo. Niko od nas nije znao gdje se
nalazimo, jer niko nije poznavao to podruje. Izmeu ostalih, u grupi su bili: efkija Selimovi, Demal Kunosi Miko, Eo Kunosi
(kasnije dezertirao sa obuke za avijatiare u Africi i nije se vie
vraao u Jugoslaviju), zatim, koliko se sjeam, Ekber Mufti, dok
se imena ostalih ne sjeam. Bio je tu i neki Marko, koji je imao brkove, a radio je kao pekarski radnik u pekari Vinka Gregoria u
Kreki. Imao je potpunu opremu: pun vojniki ranac, naprta i na
njemu uvijeno vojniko ebe, na nogama vojnike cokule i pravi
vojniki injel.
Sjedei na crnogorinim granama razmiljali smo ta da inimo, kako da se poveemo sa Odredom. Sloili smo se da najprije
treba uspostaviti orijentaciju u prostoru, pa tek onda izvriti pokret. Dok ne pronaemo Odred. efkija Selimovi je predloio da ja
kao najstariji partizan budem voda grupe, to su i svi ostali prihvatili.
Jo u toku naeg razgovora, uo se zvuk sjekire. Bila je to
prilika da ostvarimo kontakt sa drvosjeom da bismo bar saznali
gdje se nalazimo. Ostavivi grupu na tom mjestu, poveo sam sa sobom Eu i Demala Kunosia i uputio se prema drvosjei. Vidjevi
da se radi o pravom seljaku, priao sam mu i pitao gdje se nalazimo
i da li u blizini ima neprijatelja. Objasnio je da se, koliko se sjeam

nalazimo u blizini sela Poljice, a zatim je rekao d a j e lijevo od nas

jednom kosom u pokretu njemaka kolona, te d a j e potrebno da mirujemo, a da e on otii kui da nam donese hrane i da prikupi detaljnije vijesti. Zadovoljan razgovorom sa drvosjeom, mada uz izvjesnu bojazan da e sve s t o j e obeao poteno zavriti, vratio sam
se sa Eom i Demalom u grupu. Odluili smo da saekamo seljaka,
a za svaki sluaj smo se dogovorili, ako dode do nekih iznenaenja,
da se pojedinano probijemo u pravcu Srebrenika.
Rasporedio sam grupu za sluaj iznenaenja pri susretu sa
seljakom, i u odreeno vrijeme uputio sam se na zakazano mjesto.
Eo i Demal su bili zatitnica. Meutim, radilo se o potenom seljaku, koji je na vrijeme oprezno prilazio. Donio nam je hrane, veliku kukuruzu, sir iz abra i crni luk. Rekao je da su njemake jedinice otile na Konjuh, uputivi nas da se popnemo na kosu, da se
kreemo prema istoku kako bismo doli iznad sela Priluk, odakle
je najblie doi do Spree, te da se t a j put moe prei za dva sata.
Seljak je djelovao ubjedljivo, poteno, tako da sam stekao utisak da
je iskreno odan stvari NOP-a, onako kako su to bili paori u Sremu
kada sam se, 1942. godine, naao u slinoj situaciji.
Vratili smo se u grupu, ispriali drugovima o svemu to je seljak rekao. Hranu smo podijelili na jednake dijelove, kako se to
uostalom u partizanima uvijek radilo. Odluili smo da krenemo.
Tada neko ree da je jedna drugarica bosih nogu, da ne moe izdrati hladnou, a da joj pekar Marko ne d svoje ebe da zamota
noge. Oni su ga prije toga svi ubjeivali da joj dade ebe, ali Marko
nije dao. Zato su i traili od mene kao voe grupe da mu naredim
da to uini. To sam i uradio. Meutim, on se i dalje opirao, ali je na
kraju dozvolio da se odsijee dio ebeta da bi se drugarica spasila.
Tako njegovo ponaanje duboko mi je ostalo u sjeanju kao jedno
potpuno naivno ponaanje druga prema drugu.
Prije m r a k a grupa je krenula prema uputstvima dobijenim
od seljaka. Iznad sela smo naili na partizansku strau, koja nas je
dovela u glavninu Odreda. Tako je, zahvaljujui i nekim sluajnostima, naa grupa prola bez gubitaka. O svemu tome sam iste veeri obavijestio komandanta Odreda. Tada mi je rekao da je za tu
no planirao prebacivanje preko Spree, uz pomo vodia.
Poslije kraeg odmora, Odred je krenuo prema Sprei i u blizini Johanovog mlina preao rijeku preko oborene vrbe. Poli
smo u Kiseljak, gdje sam od brata Avde Mujezinovia, koji je tu ivio, pokuao da dobijem informacije o stanju na terenu. Meutim,
on se tada nalazio u Tuzli, pa smo produili u Bistarac. Jalu smo
preli preko mosta u Bukinju, potom poli malo desno i preli preko

puta Tuzla - Lukavac. Zora nas je zatekla u Dobrnji. Iako veoma

umorni, nastavili smo put do sela Brezika. Kreui se danju, tada
sam prvi put vidio Odred na okupu. On je tada bio znatno smanjen,
jer je u toku este neprijateljske ofanzive pretrpio velike gubitke,
a iz njega se osuo jedan broj onih koji nisu izdrali napore. Meutim, jo uvijek je bilo dosta terenskih radnika koji su izdrali sve
nedae.
Podruje Srebrenika je tada bilo osloboeno, a na istom je
Odred trebalo da djeluje vojniki i politiki. Za neku veu vojniku
aktivnost Odred nije bio osposobljen. Boraki sastav inili su preteno neiskusni ljudi. Starijih, iskusnijih partizana, bilo je malo.
Bili su tu: Aleksandar Voki Aco, Boidar Popovi Popac, Slobodan
Joilovi Bodo, Rade Peri, i ja. Naoruanje slabo, preteno puke
i pitolji. Bilo je neto mainki - majsera i nekoliko pukomitraljeza. Meutim, Odred je imao i relativno dobre uslove za politiki
rad. U njemu se nalazio veliki broj visokoobrazovanih ljudi kao:
Nail Begi, profesor, Muhamed Gagi, profesor, Ivo Sunari, pravnik, Adem Osmanbegovi, pravnik, Vehid Begi, pravnik, Muhamed Dusinovi, veterinar, zatim Salih ili, uitelj, Abdulah Mujezinovi: Kadija, Ahmet ilji Kadija itd. Tu su bili i partijski radnici: Mustafa Vilovi, Antonija Henjel, i drugi, zatim jedan broj
predratnih aktivista iz Tuzle: Gojko kvarica, Asim Omerdi, Ago
Mandi, Rasim Hadihasanovi i drugi. Na terenu se nalazilo dosta boraca, ena i omladinki koji su iz Tuzle za vrijeme povlaenja
naih jedinica sklonjeni na to podruje. Meutim, poseban politiki
kapital bio je ugled predratnog ue, sada k o m a n d a n t a Odreda
Omera Gluhia. Slubujui na tom podruju, on je stekao ugled kod
naroda i veliki broj prijatelja i istomiljenika. To je bila solidna osnova za uspjeno politiko djelovanje Odreda.
Odred se kretao iz jednog sela u drugo, borci su razmjeteni
po kuama, a domaini su obezbjeivali ishranu. Bilo je odreenih
priredaba, ali nekog masovnijeg politikog djelovanja u poetku
nije bilo, osim to su terenski radnici na tome individualno radili.
Nisu izvoene vojnike akcije.
Jedan broj starijih partizana, lanova KPJ i aktivista, meu
kojima su, koliko se sjeam, bili Aleksandar Voki Aco, kvarica
Gojko, Joilovi Slobodan Bodo, Popovi Boidar Popac, ja i jo
neki, je s m a t r a o da Odred treba da intenzivira svoju politiku i vojniku aktivnost.
Dogovorili smo se da nae gledanje saoptimo komandantu
Odreda. Tako smo i uradili. Tih dana u selu Uroa, u jednom ljiviku, smo pozvali Omera na razgovor. Po dogovoru objasnio sam

mu nae gledanje. On nas je paljivo sasluao i prihvatio u potpunosti nae prijedloge. Bili smo prijatno iznenaeni razmijevanjem
komandanta. Ubrzo su zapoele dogovorene promjene.
Ubrzo iza toga pozvan sam u tab Odreda. Saopteno mi je
da tab posjeduje obavjetanje da se u selu anii, prema Tuzli, nalaze ustae, te da je moj zadatak da to ispitam. U p r a t n j u su mi dali
dvojicu boraca. Bili su obueni u odijela ustake legije. Jedan je bio
rodom iz Tuzle, a drugog se ne sjeam. Prihvatio sam se zadatka.
Pretresli smo anie. U jednoj kui smo zarobili ustau. Mladi i
njegova m a j k a su me ubjeivali da se ne radi o pravom ustai, ve
da je stupio u ustae samo da bi izbjegao odlazak u jedinice van tuzlanskog podruja. I za mene je to bilo ubjedljivo, tim prije to sam
znao da je takvih sluajeva bilo i prije. Meutim, nije se nita smjelo prepustiti sluaju, pa smo mladia svezali i poveli sa sobom, ali
smo obeali porodici da emo ga vratiti nazad nakon to se stvar ispita u tabu Odreda. Koliko sam bio siguran u svoja ubjeenja, govori i to to sam im se predstavio pravim imenom.
Nakon dolaska u tab Odreda, ispriao sam komandantu o
emu se radi. Ustaa je ispitan i nakon to je utvreno da su njegovi iskazi tani, dat mi je da ga otpratim u anie, onako kako
sam obeao njegovoj majci. Doli smo do iza Previla, odakle sam ga
pustio da ide kui. Sav srean to se na tome zavrilo, ustaa je otiao svojoj kui. Za nas je ovakav postupak bio krupna politika propagandna poruka o pravinosti nae borbe, o tome da se partizani
bore za naord, a protiv okupatora i onih koji mu pomau.
Ubrzo iza ovoga Odred je dobio zadatak da uestvuje u drugom napadu naih jedinica na Tuzlu, tako da za izvoenje nekih
manjih akcija na terenu nije bilo vremena.
Iz Brezika je Odred krenuo prema Rasovcu. Tu je ostao tab,
dok je Odred, upuen prema Moluhama. Lijevo krilo Odreda je
predvodio Dafer Hodi i ono je direktno napadalo na neprijateljske bunkere u Moluhama, na prilazima Tuzli, sredina je nastupala
pravcem Moluke rijeke - Moluhe, a desno krilo preko njiva i bata.
Doli smo do bunkera, koji su bili prazni. Tu smo se zadrali izvjesno vrijeme, i ne uspostavivi nikakav kontakt u zoru smo se povukli u Rasovac. Narednog j u t r a doao je u Odred kurir iz vojvoanskih
jedinica, koje su napadale Tuzlu sa sjeverne strane. Dato je nareenje da se napad ponovi istog dana.
Nastupali smo danju u istom rasporedu. Neposredno pred
bunkerom, s m r t n o je pogoen Dafer Hodi. U juriu na samom
bunkeru, ranjen je u dlan jedan mlad borac, rodom iz Tuzle, preivao se Rahmanovi ili Abdurahmanovi. Na desnom krilu u sto-

mak je ranjen Sepe anko, rodom iz Kreke, koji je ubrzo iza toga
izdahnuo. U bunkeru je Bodo Joilovi mitraljezom presjekao jednog mladog njemakog vojnika. Potom je nastalo pukaranje sa
drugim neprijateljskim bunkerom koji se nalazio na Paabunaru.
Tada je ranjen u nogu Asim Omerdi. Tako je zavren t a j dan borbe. Dafera i Sepea smo ostavili m j e t a n i m a Moluha da ih sahrane.
Inae, Dafer je i bio iz Moluha, poginuo je takorei pred kunim
pragom.
Navee sam dobio zadatak da uspostavim vezu sa Ozrenskim
odredom, koji je napadao na Kreku, sa nae desne strane. Trebalo
je da me veza eka na eljeznom mostu na rijeci Jali. Na putu prema mostu pokucao sam na vrata trgovca Zonia, koga sam ranije
poznavao, a raunao sam da mi neto moe pomoi. Ali, on se nije
odazvao. Produio sam do poruenog mosta. Nikoga nije bilo. Prvo
sam ekao, onda i dozivao, ali niko se nije javljao. Vratio sam se u
Moluhe i referisao k o m a n d a n t u Odreda. Trei dan u zoru nareeno
je povlaenje. Preko Rasovca i Obodnice, ponovo smo doli u Srebrenik. Gubici od nekoliko mrtvih i ranjenih drugova bili su za Odred, koji je tada brojao oko 60 boraca, dosta veliki. Uz to i sam
neuspjeh je imao negativnu psiholoku posljedicu.
Nastavljajui aktivnost na podruju Srebrenika, Odred se i
dalje pomjerao iz jednog sela u drugo. Odravane su konferencije
sa seljacima na kojima je prikazivan prigodan kulturno-prosvjetni
program. Uspostavljena je veza sa terenskim radnicima, pa je tako
zapoelo ire politiko djelovanje.
Ne sjeam se naina organizovanja i djelovanja partijske i
skojevske organizacije u Odredu. Znam samo da je pri eti kojoj
sam ja pripadao postojala partijska elija od oko 5 - 6 lanova. Sekretar je bio Gojko kvarica. Inae, veinu Tuzlanskog odreda inila
je omladina. Redovno smo odravali sastanke na kojima su objanjavani ciljevi nae borbe i zadaci omladine i boraca u istoj.
Nakon neuspjenog napada na Tuzlu jo vie su poremeene, a za k r a t k o vrijeme i prekinute, veze koje su preko Odreda odravane sa snagama NOP-a u gradu. Meutim, jedna sluajnost je
uticala na to da se veza ubrzo uspostavi. Naime, u selu Kuge ivio
je jedan domain (zvao se Alija), koji je prije rata radio kao najamni radnik kod moje porodice i rodbine. Komandant Odreda je znao
za nae poznanstvo, pa me zaduio da ga na tome angaujem. Alija
je prihvatio zadatak, otiao u Tuzlu obavljajui potrebne poslove.
Meni je tada donio paket iz Tuzle. Poslije kraeg vremena u Brezik
je, kao veza, dola i moja sestra Muradija. Potom je veza sa Tuzlom
nesmetano funkcionisala, zahvaljujui aktivnosti Salke Mekovia

i Mustafe Ibrahimovia, kao dobrih terenskih radnika. Sjeam se,

Mustafa je (jedno vrijeme bio hoda u Moluhama) koristio odredbe
Kurana koji govore o boijoj jednakosti i pravdi kao oslonac za obj a n j e n j e pravednosti borbe koju partizani vode, lako uspostavljajui k o n t a k t sa religioznim muslimanskim stanovnitvom to je,
svakako, imalo uticaja i na njegovo opredjeljenje i stvaranje bratstva i jedinstva u borbi protiv osvajaa.
Ovakav rad je nastavljen do poetka sedme neprijateljske
ofanzive. Negdje u tom periodu me je susreo Kadija Silji, koji je
bio u tabu Odreda, i zapoeo razgovor. Istiui da on zna koliko
sam ja radio u Partiji, da zna da sam bolestan i slino, predloio je
da idem u tehniku Okrunog komiteta KPJ u Donji Srebrenik
kako bi mi bilo lake. To je bio za mene neuobiajen razgovor, ali
sam prihvatio njegov prijedlog. Poslije razgovora sa komandantom, tako sam i postupio.
U tehnici Okrunog komiteta je radio Esad Kevi, koji je i
rukovodio radom. On je bio jedan rutinirani trgovac iz Tuzle, veoma spretan i okretan za t a j posao. Sluali smo vijesti: Moskvu, London i Njujork, to je Esad prekucavao, a onda smo umnoavali na
apirografu i rasturali po terenu. Materijala je bilo dosta, ponajvie iz rezervi koje su u Srebrenik deportovane iz osloboene Tuzle.
Ispred esesovaca koji su stigli u pionicu, u okviru svog krvavog pohoda na istonu Bosnu, izvrena je evakuacija iz Srebrenika. Odred se locirao u Majevikom potoku, prema Maoi, u blizini
Karavlaha. Sa Srebrenikom su odravani povratni kontakti preko
trgovca evalije, koji nam je, nekoliko puta, donosio po malo hrane
a i vijesti.
Nemajui mogunosti za k r e t a n j e i djelovanje, jer su se esesovci stacionirali u Srebreniku i drugdje, Odred je due vrijeme ostao u Majevikom potoku. Uslovi boravka i rada bili su veoma teki. Jeli smo bukove pupoljke i razne trave. U nastojanju da se nae
neki izlaz, jedna grupa boraca, na elu sa Radom Periem, pomonikom komesara Odreda, je upuena da preko pionice pree u
Sladnu i ispita mogunosti prelaska cijelog Odreda. Meutim, sa
tom grupom izgubljena je svaka veza tako da do prebacivanja Odreda na t a j teren nije dolo.
Jednoga dana je iz nae grupe dezertirao jedan borac. Sutra
je na glavninu Odreda napao neprijatelj, to je vjerovatno bila posljedica njegove izdaje. Otkrivi blagovremeno n a s t u p a n j e neprijatelja, glavnina Odreda je izbjegla prema Jasenici. U toj urbi ostao
je Ekber Mufti, leao je bolestan od tifusa. Esesovci su naili na
njega i zvjerski ga isjekli. uli smo njegove jauke.

Preko Jasenice Odred se, do svitanja, izvukao na jedno uzvienje izmeu sela Zahirovii i Srebrenika, i tu zadanio. Trebalo
je ii dalje, nai sigurnije mjesto. U Srebreniku vidimo kako se esesovci etaju. Trebalo je izvidjeti situaciju u selu Kugama da bismo
se tamo uputili. Na traenje k o m a n d a n t a javio sam se dobrovoljno
da ispitam ima li u Kugama neprijatelja. Na polasku mi se pridruio i jedan borac, bivi domobranski oficir, koji je bio ranjen u ruku,
rekavi da poznaje odbornika i da hoe da od njega pribavi hrane.
Na prilazu selu razdvojili smo se. On je otiao lijevo, da bi to
prije doao do odbornika, a ja desno. U prvoj trgovini sam kupio petero j a j a i neto rezanog duvana. Prodavaica mi nije znala rei da
li u selu ima ustaa ili esesovaca, a za o a j e rekla d a j e odsutan. Nastavio sam dalje sokakom, koji je bio ograen tarabama. Odjednom
sam uo komandu: Stoj, predaj se! Bili su to esesovci sa uperenim orujem. Svjesno sam se sagnuo, uhvatio pitolj u ruku, jer
sam puku ostavio u Odredu, i dao se u bjekstvo. Plotun neprijatelja me nije pogodio. U trku sam tijelom probio kroz tarabe i nastavio bjeanje kroz vonjake. Esesovci su me pratili i za mnom pucali.
Uz dosta sree, nekako sam uspio da se dohvatim ume. Trao sam
i dalje koliko sam god mogao, ali ne prema Odredu, jer sam raunao
da me neprijatelj prati i da tako mogu otkriti njegov poloaj. U
sumrak sam stigao na ue dvaju rijeka. Za veu sam znao d a j e Tinja, a za manju, koja je u nju uticala sa lijeve strane, nisam znao
da je potok iz Rapatnice. To sam kasnije doznao. Uspio sam da izaem na brdo i tu pod jednom smrekom sam zaspao. U osvit zore
sam nastavio kretanje, ne znajui kuda idem. Tako sam dva-tri
dana tumarao tom umom. Tada susretoh jednog seljaka, koji mi
ree da je komandant sa drugovima nedaleko od nas. Poao sam
tamo. Kada su me ugledali, svi su bili iznenaeni. Raunali su da
sam stradao u pucnjavi, koju su i oni uli. Ispriao sam im moje nevolje. Tu sam saznao da je poginuo borac koji je otiao odborniku.
Odatle smo nastavili pokret prema Smolui. Uz put je trebalo da, zajedno sa Ismetom Belagiem, preuzmem iz sela Kuge profesora Naila Begia, koji je bio baziran kod predsjednika NOO. Idui kroz selo naili smo na esesovce. Tada je Ismet ranjen u ruku.
Razbjeali smo se. On je uspio da doe do svojih roaka u Smoluu
gdje se bazirao. Ja sam se uputio u pravcu sela Potpe i ubrzo na
basao na jednu grupu sa Kojom sam stigao kolonu Odreda.
U toku noi stigli smo u umu kod sela Smolue, gdje smo se
stacionirali. Tu smo proveli nekoliko dana mirno. Za to vrijeme vrena su potrebna izvianja, najee prema Tinji i Breziku.

Sve se ovo dogaalo, koliko se sjeam, u prvoj polovini maja

1944. godine, u vrijeme ofanzive jedinica NOVJ na prostoru cijele
Majevice. Napad naih jedinica je zapoeo sa sektora Bira - Ozren
prema sjeveru, a glavne borbe su vodene u Loparama, gdje je unitena neprijateljska artiljerija, a na lijevom (zapadnom) dijelu nastupanja naih jedinica, estoke borbe su vodene na uporitu u selu
Humci, gdje je nastupala 16. vojvoanska divizija. Naelnik taba
Divizije je bio Ilija (ne sjeam se prezimena) sa kojim sam se dobro
poznavao jo iz Bira. Susreo sam se tu i sa Nikicom (ni njegovog
prezimena se ne sjeam), koga sam takode poznavao iz Bira.*
Tog dana u bunkerima je zarobljena jedna desetina esesovaca. Meutim, u predveerje neprijatelj je izvrio bombardovanje
osvojenih poloaja iz tuka. Sutra je neprijatelj preduzeo kontraofanzivu, tako da su se nae snage morale povlaiti. Na naem
sektoru povlaenje je izvreno preko Jasenica, Potpea, Sladne, a
naredne noi preko Dobonice na Ozren.
Sa vojvoanskim jedinicama se povlaio i jedan dio Tuzlanskog odreda i terenskih radnika - lanova Okrunog komiteta KPJ
i SKOJ-a i drugih. Drugi dio Odreda i jedan broj terenskih radnika
je ostao u predjelu oko Smolue. U toj grupi boraca je ostao i komandant Odreda Omer Gluhi, a zadatak im je bio, kako m i j e Ilija
Dilas tih dana priao, da preko radio-stanice, koja je ostala sa njima, odravaju radio veze sa naim snagama koje su se povukle juno od Spree.
Povlaei se preko Ozrena, zadrali smo se, krae vrijeme, u
jednom selu. Ostalo mi je u sjeanju izlaganje Mustafe Vilovia,
sekretara Okrunog komiteta K P J za Tuzlu, o politikoj i vojnoj situaciji. Tada mu je jedan borac iz vojvoanskih jedinica postavio
pitanje o tome kakav e biti stav prema Hrvatskoj seljakoj stranci
i njenim vojnim jedinicama u Hrvatskoj. Ne sjeam se konkretnog
odgovora, ali mi je bilo neobino da tako neto pita borac iz Vojvodine. Sjeam se da su tom izlaganju prisustvovali dr Ivo Sunari,
Rafo Mott, Antonija Henjel, Neda Kerec i drugi.
* Nikica je bio borac 4. crnogorske brigade. Nakon proboja iz pete neprijateljske
ofanzive ova brigada je napadala na Kladanj, juna 1943. godine. U tom napadu je Nikica
teko ranjen od gelera bombe u predjelu potiljka. Nakon dva-tri dana donesen je, u besvjesnom stanju, u Centralnu bolnicu Vrhovnog taba, koja se nalazila u konaku manastira
Lovnica, u kojoj sam ja obavljao dunost politikog komesara i intendanta. Za relativno
kratko vrijeme Nikica je izlijeen. Od tada ga vie nisam vidio. Zato se on obradovao naem susretu i u znak zahvalnosti za brigu i njegu koja mu je ukazana, dao mi je jednu englesku koulju, dosta duvana, porciju pekmeza. Prisjeao se svega i o tome priao sa osjeajem velike zahvalnosti. I meni je ovaj susret bio neobino drag.

Povlaenje je nastavljeno ispod Ozrena i Konjuha do u Bira. Tu se nalazio Oblasni komitet KPJ za istonu Bosnu, koji me
je rasporedio u Kladanjski partizanski odred, ponovo za rad sa omladinom. Bio je to k r a j mog druenja sa Tuzlanskim NOP-odredom.

r a d e peri

U ODREDU IZMEU PRVOG I KONANOG

OSLOBOENJA TUZLE
Oktobra 1943. godine nalazio sam se u Bijeljini kao lan
Sreskog k o m i t e t a SKOJ-a. J e d n o g a dana, negdje sredinom mjeseca, dobio sam poruku da se javim u Okruni komitet SKOJ-a u Tuzli. Kad sam doao, uputie me drugu Cvijetinu Mijatoviu Maji,
s e k r e t a r u Oblasnog k o m i t e t a K P J za istonu Bosnu. U kraem
razgovoru Majo mi objasni da sam rasporeen u Tuzlanski N O P odred, koji je, kako ree, u f o r m i r a n j u , dodavi da su u tab Odreda
imenovani Omer Gluhi, Pero Erakovi i jo neki. te da se n j i m a javim radi daljeg rada. Nakon dolaska u tab saoptie mi da sam postavljen za pomonika politikog komesara Odreda, a to je dunost
partijskog rukovodioca.
Tih dana aktivno se radilo na p o p u n j a v a n j u Odreda komandnim kadrom i borakim sastavom. A situacija je bila t a k v a d a j e
gotovo sve sposobno graanstvo ve bilo stupilo u novoformirane
jedinice ili, pak, u popunu postojeim, j e r je Odred bio posljednja
jedinica koja se formirala u osloboenoj Tuzli. Zato su se - pored izvjesnog broja dobrovoljaca - uglavnom omladinaca, u borakom sastavu Odreda nali, uglavnom, raniji pripadnici domobrana iz
DOMDO pukovnije, najee iz Tuzle i blie okoline. Iako je medu
rukovodiocima bilo lanova P a r t i j e (Adem Azapagi, Svetozar Bujakovi i drugi), oni nisu imali nikakvog vojnikog iskustva, s t o j e
svakako bio izvjestan nedostatak. Ipak, f o r m i r a n a su etiri bataljona. Meutim, kod Odreda nije bio sluaj, kao kod drugih jedinica, da se svi prilikom f o r m i r a n j a nadu na okupu, ve kako je koji
bataljon formiran upuivan je na teren: prema Sprei, Lukavcu,
Poarnici i slino, t a k o da n e m a m j a s n u predstavu o njegovoj ukupnoj brojnosti.
U vrijeme evakuacije grada, tab 3. korpusa je odluio da sa
Odredom k r e n e oko 150 g r a a n a Tuzle, uglavnom rodoljuba, da se
Odred o njima brine. Te noi, 10. novembra 1943. godine, kad je
Tuzla bila evakuisana, kod zgrade Gradskog odbora, nali smo se
Cvijetin Mijatovi Majo, Omer Gluhi, Pero Erakovi i ja. Tada me

Gluhi poslao u Lukavac sa zadatkom da vidim kakva je tamo situacija. Uputim se tamo na motoru - koji je vozio Eref Kunosi
(kasnije emigrirao). Iz Lukavca je ve bila izvrena evakuacija,
samo sam zatekao Komandu mjesta koja je takode bila spremljena
za pokret. Bilo je to na svega nekoliko minuta pred ulaz Nijemaca.
Odmah smo se uputili nazad u Tuzlu. Meutim, ve tada me uhvatilo u leima tako da me Kunosi sa dosta napora jedva dovezao do
Tuzle. Kolonu sa tabom Odreda stigli smo na putu prema staroj
eljeznikoj stanici. Drugovi su me stavili na konja, jer nisam mogao hodati, pa sam tako u koloni doao u Vukovije. Bolest me je drala petnaestak dana. U to vrijeme je Odred doivio teka iskuenja u borbama sa zelenokadrovcima u Vukovijama, Graanici i
drugdje. To je imalo veoma negativne efekte, jer pored rtava koje
je Odred imao, dolo je i do osipanja, naroito n e b o r a k o g - civilnog
dijela graana, koji su se najee vraali u Tuzlu. Nesrea je bila
u tome to su ti napadi neprijatelja uslijedili brzo, dok se Odred jo
nije konsolidovao ni vojniki ni politiki. Da je bilo vremena da se
Odred malo vie vojniki sredi i pripremi, sasvim je sigurno da bi
svi ti okraji sa neprijateljem imali drugaiji ishod. To potvruje i
injenica da je u vrijeme este ofanzive jedan bataljon Odreda upuen u ekovie - selo Strmica, gdje je uspjeno vodio borbe sa jednom etom Nijemaca. O tom dogaaju u narodu je ispjevana i pjesma.
Odred je tada stalno bio u pokretu, izbjegavajui udare neprijatelja. Sjeam se, dok smo bili pod Konjuhom, jedan broj naih
boraca je u Makovcu zarobio jednu njemaku desetinu koja je uspostavljala telefonsku liniju. Iza toga smo se popeli na Zelemboj na Konjuhu, i tu smo se sreli sa IH. hrvatskom brigadom i sa Junomoravskom brigadom.
Potom se Odred naao u Buiku. Te noi okupili su se tab
Odreda i Okruni komitet KPJ Tuzla. Ujutru krenem da obiem
jedan bataljon, kad nasta pucnjava. Neprijatelj nas je iznenadio i
nanio dosta rtava. Kada smo se iza toga okupili, vidimo da je nestao Muhamed Panda, koga nam je tab 3. korpusa predao na uvanje. Meutim, komandant Odreda ga je ubrzo pronaao skrivenog u jednom grmu, a potom ga je bazirao u nekom selu. Ne znam
ta je kasnije sa njim bilo. I u ovoj borbi Odred je imao dosta rtava.
Izvjestan broj ljudi se i osuo. To je bio rezultat nedovoljnog politikog rada, kojeg u uslovima stalnih pokreta i neprijateljskih napada nije moglo ni biti. Teilo se vie individualnim radom neto postii, da se ljudi zadre na okupu i slino. A u to vrijeme neprijatelj
je razvio strahovitu propagandu. Neprijatelj je, izmeu ostalog, iz

Tuzle preko roditelja i roaka boraca, slao objave borcima sa garancijom da se mogu bezbjedno vratiti u Tuzlu. To je imalo znaajnog efekta na neke borce, pa ak i Skojevce, koji su napustili Odred.
Dolaskom Odreda na podruje Srebrenika, poetkom januara 1944. godine, situacija se bitno izmijenila. Stanovnitvo je bilo
raspoloeno za NOP, to je stvaralo osnovu za organizovan politiki
rad, kako u Odredu tako i na terenu. Izvrena je reorganizacija Odreda, a i neke kadrovske promjene. Izmeu ostalog, umjesto Pere
Erakovia, za komesara Odreda je postavljen Mea Selimovi. U
Odred su stupali novi dobrovoljci sa tog podruja a vrena je i mobilizacija u nekim selima (Tinja, Obodnica, Podoraje itd.). U to
vrijeme, polovinom j a n u a r a 1944. godine, Odred je uestvovao u
napadu naih jedinica na neprijateljske snage u Tuzli. Tom prilikom je imao nekoliko poginulih i ranjenih boraca, ali sve to nije zaustavilo proces njegove dalje konsolidacije. Krajem februara 1944.
godine, naao sam se u grupi delegata koja se uputila u Bijeljinu na
savjetovanje komunista istone Bosne. Tih dana me, sjeam se, pozvao drug Majo i u razgovoru uputio otru kritiku za s t a n j e u Odredu. U povratku sa savjetovanja upuen sam na srednji partijski
kurs u Vlasenicu. Na njemu su, izmeu ostalih, bili Jovica Lazarevi, Mustafa Sabi i drugi. Meutim, poto je zaprijetila sedma
neprijateljska ofanziva povukli smo se u Trnovu, odakle sam preko
Jelice doao u Jasenice. Tu sam susreo Miloa Zekia, komandanta
27. NOU divizije, koji mi je dao naredbu taba Divizije za Odred.
Tako sam se pred poetak sedme ofanzive ponovo naao u Odredu.
Ispred esesovaca (pripadnici 13. SS Handar divizije) Odred se iz Srebrenika povukao u Ljenobud. Pod navalom nadmonih
neprijateljskih snaga, Odred se stalno povlaio. Neprijatelj nas je
tukao i artiljerijom. Ozbiljno se postavilo pitanje ishrane, jeli smo
bukov list. U takvoj situaciji Odred je ponovo zahvatilo osipanje borakog sastava, tako da se brojno s t a n j e znatno smanjilo. Dok smo
tu bili doe ovjek iz sela Avdibaia i moli me da mu pustim sina
jedinca koji je imao svega 16 godina. Pustio sam ga. Pukom sluajnou ja u se kasnije, ponovo sa njim susresti.
Dok smo bili u selu Raljani u Odred doe grupa od oko
20-25 ranjenika i tifusara. Odluimo da ih smjestimo u selo Babunovie. Preko noi preemo preko pionice i drugih sela i doemo
u Babunovie. Ujutro, borci poeli da iste oruje. Odjednom poe
jaka pucnjava sa svih strana. Svi se razbjeasmo u oblinju umu.
Kad je pucnjava prestala, izaem ali nema nikoga. Pred vee naiem na Sulju Azapagia, referenta saniteta Odreda, a potom i

Pantu Nekovia. Krenemo dalje, traei Odred. U noi zakucamo

na vrata jedne kue. Domain nam otvori. Ispria nam da mu je jedan sin u esesovcima koje je pred nama psovao. Obea da e nam
pomoi da pronaemo Odred. Tako je i bilo. Nakon nekoliko dana
preko njega smo doli u Odred koji se nalazio u jednom selu blizu
Srebrenika. Bilo je to oko 1. maja 1944. godine. Tih dana je pola
u selo patrola, u kojoj su bili Ahmet ilji Kadija, Rizo Moranki
zvani Trobeg i jo jedan borac, da pribavi neto hrane. Naiu na
patrolu esesovaca. Tada je Kadija poginuo, a Rizo je ranjen kroz
usta i kao takav uhvaen i upuen u logor u Zemun. Kasnije je uspio da pobjegne, prepliva Savu i dode u Odred. Inae, Ahmet Sljivi
Kadija, uitelj iz Graanice, je bio divan drug i komunista. U ophoenju pristupaan i taktian. Cijenjen i vrlo ugledan meu borcima. Zato smo ga svi alili.
Neprijatelj je pojaavao svoj pritisak, stalno pratio i napadao Odred. Nastala je veoma teka situacija. Osipanje se nastavljalo, tako da se Odred iz dana u dan sve vie smanjivao. Trebalo je
neto preduzeti da bi se Odred odrao. Jer, u nareenju taba 27.
divizije, stajalo je da se Odred odri na teritoriji Srebrenika, a ukoliko to ne bude mogue da se povee sa Majevikim odredom.
Jednoga jutra, dok smo se nalazili negdje kod Potpea, razgovarali smo u Stabu Odreda, uz prisustvo lanova OK K P J za Tuzlu. Ispostavilo se da samo Boidar Popovi Popac i ja znamo put za
Majevicu. Zbog toga, poto Popac objektivno nije mogao da krene,
odrede mene da krenem na Majevicu radi uspostavljanja veze sa
Majevikim odredom. Uzmem dvojicu boraca: J a k u b a Joldia iz
Obodnice i Nuragu, ijeg se prezimena ne sjeam, iz Osoja. Prvu
no smo prenoili u Osoju - kod Nurage, a sutra vee nastavimo
put. U Obodnici smo naili na neprijateljsku patrolu, pa smo bili
prinueni da se vratimo u Osoje. Iza toga oko mjesec dana sam se
nalazio na prostoru Osoje - Obodnica - Mujezinovia dolovi. Joldi
se prilikom ponovnog pokuaja da dode do kue susreo sa neprijateljskom patrolom, tako da je bio prinuen da prede u ilegalnost.
A Nuraga se razbolio i ostao kod kue. Pokuavao sam da se preko
Nuragine brae i drugih saradnika NOP-a prebacim na Majevicu,
ali u tome nisam uspio. Nailazio sam na raznovrsne opasnosti, na
etnike iz Crnog Blata i slino, a esesovci su me traili potjernicom
na ime Radi Pero. Nisam stradao, zahvaljujui tom narodu koji
me skrivao od neprijatelja.
Preko Jakubovog brata, Mehmeda Joldia, uspostavio sam
vezu sa Jakubom. Poto nismo uspjeli da se prebacimo na Majevicu, trebalo je da se vratim u Odred iako nismo znali gdje se nalazi.

Odluimo i uputimo se njihovoj sestri u Tinju. Odatle nas njen mu

odvede u Gavranovac, gdje se tada nalazio Odred. Meutim, tu se
nalazila jedna do dvije desetine boraca sa radio stanicom da po zadatku taba 3. korpusa rade na obavjetavanju, dok je vei dio poao sa vojvoanskim jedinicama. U grupi su bili: Omer Gluhi, Neboja Spasojevi, Boko Popovi Popac, Rasim Joguni, Jusuf Muki, Ilija ilas koji je radio na radio stanici, Ivan Riovski kao terenski radnik, Miljo Markovi i jo nekoliko boraca. Pozdravim se
sa drugovima, ali vidim neka hladna atmosfera. Pitam Popca o
emu se radi. Ree mi da je zbog mog jednomjesenog odsustva iz
Odreda partijska elija donijela Odluku da me razdui dunosti zamjenika politikog komesara, jer su mislili da sam dezertirao. Meutim, kada sam objasnio komandantu i drugovima o emu se radi,
oni su to prihvatili i s t a n j e je postalo normalno.
U to vrijeme neprijateljska ofanziva je poela da jenjava.
Odred se prebacio u Smoluu. Iz opreznosti smo svaku no mijenjali mjesto boravka. Narod nas je dobro primio. Ve tada su pojedinci
koji su ranije dezertirali (iz Odreda ili iz drugih jedinica), poeli da
nam prilaze. Tada je poelo osipanje i 13. SS divizije, tako da je Odred sve vie rastao. Veoma znaajnu ulogu u tome odigrao je Miljo
Markovi iz Smolue, lan Partije i terenski radnik, koji ih je dovodio u vodovima. U takvoj situaciji postavilo se pitanje kako sve
njih prihvatiti i ukljuiti ih u Odred. Odravali smo sa njima sastanke na kojima smo im objanjavali sutinu nae borbe, zatim
snio vrili provjere: onih za koje smo utvrdili da su poinioci zloina
smo se oslobaali, a ostale smo zadravali u Odredu. Naoruanje
smo dijelili svim borcima.
U to vrijeme vratila se iz srednje Bosne 18. hrvatska brigada, a sa njom i izvjestan broj kadrova - omladinaca koji su uestvovali u radu Kongresa USAOJ-a. Meu njima su bili: Mio Voki,
Sreten Lopandi, Mio Raki i drugi. U to vrijeme doli su u Odred
Smit i Mesing, koji su u toku este ofanzive dezertirali. Zadrani su
do dolaska Oblasnog komiteta KPJ, kada je formirana posebna komisija koja je utvrdila njihovu odgovornost, pa su kasnije osueni
na smrt strijeljanjem.
Odred je naglo brojano rastao, a naroito se broj naoruanja poveavao. Bio je u veliini jednog bataljona, tako da smo ve
tada mogli formirati ete. Dok smo bili u ikuljama doe nam ena
Milana Lisice i ree da u Lukavcu nema neprijateljskih jedinica.
Poto tu komandanta Gluhia nije bilo, jer je on u to vrijeme obilazio punktove za vezu sa Tuzlom, Lukavcem, Srebrenikom i slino, Boko Popovi Popac, Neboja Spasojevi i ja se dogovorimo da

Odred usmjerimo ka Lukavcu radi njegovog zauzimanja. Bilo je to

negdje poetkom septembra. Krenemo u dvije kolone: jedna preko
Turskog Lukavca a druga pored katolike crkve, sa ciljem da se
spojimo u gradu. Uli smo bez otpora. Prvo smo otvorili magacine
hrane i podijelili je narodu.
tab Odreda je smjeten u Lukavcu Fabrici. Meutim, ubrzo
je Odred upuen u Turski Lukavac radi obezbjeenja puta i prihvat a n j a ljudstva iz zelenog kadra. Odred je tada bio veoma brojan.
Tih dana je jedan broj boraca iz Odreda preao u 16. muslimansku
brigadu.
Pred osloboenje Tuzle upuen sam sa jednom etom u
Gnojnicu radi formiranja novog bataljona Odreda, za ijeg je komesara odreen Ahmet Ibrahimagi (kasnije je poginuo kao komesar bataljona u 21. brigadi), te zbog toga nisam bio sa Odredom prema Tuzli. Meutim, ubrzo iza toga, Popac i ja smo pozvani u tab
27. NOU divizije, gdje nam je saopteno da kao k o m a n d a n t i komesar bataljona idemo u novoformiranu 21. brigadu. Reeno nam je
da proberemo jedan bataljon boraca iz Odreda. Sjeam se, iza toga
se Odred postrojio u Bukinju. Tada je ve komandant bio Mehmedalija Huki. Izdvojili smo jedan bataljon boraca i sa njim preli u
2J. brigadu. To je bio k r a j naeg boravka u Tuzlanskom NOP odredu.

MAHMUT MEKOVI MAAN

MOLUHE SA OKOLINOM I TUZLANSKI

PARTIZANSKI ODRED
Rudarsko-solarsko naselje Moluhe bilo je centar rudarskoindustrijskog basena Kreka. Moluki proletarijat se rano opredijelio za revolucionarni radniki pokret. Znajui za to, ustake vlasti
su jo od aprilskih dana 1941. godine svoje akcije (pretrage terena,
kua, hapenja i deportovanja) usmjerile na Moluhe i okolinu.
Tada su uhapeni mnogi aktivisti: Mitar Trifunovi Uo, Albin
Herljevi, Enver iljak, Rudolf Viki, Memo Suljetovi, Vojo Kneevi, Frida Laufer, Ahmed Ahmedi i mnogi drugi. Meutim, ovi
i drugi postupci ustakih vlasti nisu pokolebali Moluane. Odluno
su stali na s t r a n u svojih drugova i susjeda i onih drutvenih snaga
koje su u tim tekim danima, pod vodstvom K P J i SKOJ-a, vodile
organizovanu borbu za osloboenje od okupatora. Izmeu ostalog,
jedan broj Moluana i drugih drugova je uhodanim vezama i kanalima otpreman u partizanske jedinice, a najvei broj ih je stupio u
redove jedinica NOV u vrijeme prvog osloboenja Tuzle.*)
Iako broj boraca iz Moluha i okoline u Tuzlanskom odredu
nije bio naroito velik, ipak je opredijeljenost i vezanost veine stanovnitva Moluha i okoline za NOP imala odreenog uticaja na formiranje i djelovanje Tuzlanskog partizanskog odreda. Naime, u ljeto 1943. godine, u vrijeme pojaane politike diferencijacije meu
irokim narodnim masama, vojno-politiko rukovodstvo NOP-a je
pojaalo partijsko-politiku aktivnost na podruju Srebrenika i
prema Lukavcu i Tuzli, sa ciljem da se pripremi teren za dolazak
naih jedinica. Na tom podruju, naseljenom preteno muslimanskim ivljem, nalazila se Hadiefendieva DOMDO legija sa sjeditem u Crvenom Brdu (Muslimanska Jasenica). Njen komandant
na tom terenu bio je Muhamed Gagi, ugledni profesor tuzlanske
Gimnazije. Zahvaljujui njemu i jo nekim aktivistima sa terena
Srebrenika, kakvi su bili Ibrahim Fejzi, Mehmedalija Mujedino*) O tome vie vidi Moluhe u narodnooslobodilakoj borbi, Edicija Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knjiga 3, Tuzla, 1987. g. strana 652-679.

vi i drugi, ova kvislinka formacija je od samog poetka imala prilino tolerantan odnos prema pripadnicima NOP-a. Uticaj na ljudstvo u legiji, izmeu ostalih, imali su aktivisti K P J i SKOJ-a Moluha, a naroito Salko Mekovi, koji je u ovim ljetnim mjesecima
1943. godine, kao partijski radnik na ovom terenu, bio zaduen i za
diferencijaciju u legiji.
Nakon dolaska naih jedinica na teren Srebrenika sredinom
septembra 1943. godine, radi uea u borbama za osloboenje
Tuzle, Gagieva jedinica, koja je tada brojala oko 120 ljudi, naputa to podruje i povlai se prema Podoraju i drugim selima blie
Lukavcu i Tuzli, tako da se krajem septembra 1943. godine nala
na liniji Tinja - Lipnica - Osoje - Obodnica. I dok je neprijatelj raunao na lojalnost i saradnju ove formacije u svojoj odbrani Tuzle,
preko njenih poloaja nesmetano su prole jedinice Majevikog odreda za Lukavac,*) 16. muslimanska, 6. istonobosanska i 2. krajika brigada za Tuzlu. Osim toga, nae jedinice su, preko mree
aktivista, dobile znaajne informacije o snazi i rasporedu neprijatelja, a pojedinci su im posluili kao pouzdani vodii.
Drugog dana borbi za Tuzlu, 1. oktobra 1943. godine ujutro,
na raskru iznad gornje Lipnice i Rasovca, ova formacija je posredstvom Salke Mekovia predata komandantu 17. divizije Gligi
Mandiu,'ime je i zvanino postala partizanska jedinica. Odmah
je upuena na poloaj prema Grabovici kao zatitnica 2. krajikoj
brigadi koja je napadala na Gradinu. Sa njima je otiao i Ibrahim
Nurki iz Tunja. Ova jedinica e kao bataljon ui u sastav novoformiranog Tuzlanskog odreda.
Dok je jo trajala borba za grad, na Moluhama je formirana
Komanda m j e s t a Kreke i partizanska straa. Za k o m a n d a n t a je postavljen Salko Mekovi.
*
*

Osloboenjem grada ostvario se davnanji san radnike klase tuzlanskog basena. Sve je na nogama - staro i mlado. Ni tuga i
alost za izgubljenim drugovima i drugaricama nije mogla da sprijei erupciju radosti i veselja. Sve je svjee od krvavih borbi. Od Paabunara do Pazara ostali su mrtvi neprijateljski vojnici - meu
kojima je bilo dosta i Nijemaca, ali i naih drugova i drugarica.**)
*) Sjeanje Esada Salihspahia Moe dato autoru. Naime, Moo se te noi kao borac
Majevikog odreda susreo sa Salkom Mekoviem i Muhamedom Gagiem.
**) Tek stvorena partizanska straa Komande mjesta Kreka sahranila je sve izginule
nae borce ali i neprijateljske vojnike.

Po gradu se nalaze rastureni ostaci vojnog oruja i orua. Borci

jure svojim roacima i drugovima. U Moluhe je, izmeu ostalih, stigao i Ramo Uzeir Mekovi, komandir ete u 16. muslimanskoj
brigadi. Pria okupljenom narodu o borbama koje je njegova jedi' nica vodila za Ilinicu i oko eljeznike stanice, jer je njegova eta
imala zadatak da zauzme tok i oslobodi zatvorenike. Iz ilegalnosti i anonimnosti izlaze brojni aktivisti K P J i SKOJ-a - rudarsko-industrijski radnici - i u slobodnoj Kreki na sastancima govore, predlau, pokazujui spremnost da izvre svaki zadatak. Ve 3.
oktobra u Kreki je odran zbor radnika, a zatim i u Tuzli zbor graana. Kao to je poznato, zbor je prekinut zbog prodora neprijatelja
prema Bukinju. Veina graana, sposobnih za borbu, se odmah ukljuila u nae jedinice. Upueni su na front prema neprijatelju. U
koloni znanih i neznanih rudara-solara, industrijskih radnika i
drugih, primijetih Hamida Kania, Mehmeda Kurbaia, Ibru
Mekovia i druge, a sa njima i J u r u Keroevia.
Meutim, brz i nepredvien odlazak veine rukovodilaca aktivista NOP-a u jedinice NOV nije izmijenilo redoslijed zakazanih
zborova po naseljima i selima s terena Moluha, Kreke i okoline.
Tako je 4. oktobra u zakazano vrijeme, pred kuom Hane Mekovi, odran zbor radnika i omladine sa terena Moluha i okoline, kojem su prisustvovali i stanovnici sa ireg terena Kreke i okolnih
sela, kao i iz drugih mahala Tuzle. Dok je Salko Mekovi govorio
prisutnima o potrebi stupanja u jedinice NOV i POJ, nadomak Moluha, na prostoru Bukinja, nae jedinice su vodile teke borbe protiv neprijatelja. Istovremeno, partizanska straa je sjeom velikih
hrastova napravila barikade kod Suljetovia kua, a grupa minera
- rudara pripremala se da izvri miniranje mosta na Molukoj rijeci, u neposrednoj blizini bolnice u Kreki. Zbor je za k r a t k o prekinut usljed mitraljiranja neprijateljskog aviona koji je nadlijetao
t a j prostor. Sve je to doprinijelo veoma masovnom stupanju dobrovoljaca za odbranu grada. Brojna kolona dobrovoljaca, od kojih su
neki dobili i naoruanje, uputila se prema Rasovcu. U koloni su Hasan Ribi, Ljubo Kostelji, Kadila Kari, Alosman Horozi i drugi
tek stasali mladii, zatim djevojke koje su uniformisane u muku
odjeu, umjesto dimija, djelovale veoma neobino. Iste veeri u Rasovcu je odrana konferencija kada se ovoj koloni prikljuio i vei
broj Rasovana. Ujutro, 5. oktobra 1943. godine, ova neobina kolona boraca - dobrovoljaca je pjevajui preko Piskavice i Tunja
stigla do Vatrogasnog doma, gdje se nalazilo nae rukovodstvo, na
raspored u jedinicu. Odatle su, zajedno sa brojnim drugim Tuzlacima, rasporeeni preteno u 2. krajiku brigadu. Sljedeih dana

takvi zborovi su odrani u Lipnici, Dobrnji, Planama, Bukinju, Miladijama i Mosniku, kao i po prometima Rudnika i Solane. Sa svih
ovih zborova regrutovani su novi borci za jedinice NOV.
Pored omladine koja je stupila u operativne jedinice, veliki
prilog odbrani grada dala je partizanska straa, sastavljena preteno od starijih ljudi - rudara, solara i industrijskih radnika sa terena Moluha, Lipnice, Bukinja, Miladija, Mosnika i Tunja. Ti ljudi
su se spontano prijavljivali od poetka borbi za Tuzlu za one poslove
koje na terenu mogu uspjeno obaviti, a isticali su se i u agitaciji
za NOP. Kada se saznalo da Nijemci nadiru prema Bukinju, ova rudarska partizanska straa, sa potrebnim eksplozivom i alatom, rasporeena u dvije grupe od po 20 ljudi, isturena je na dvije osjetljive
take na prilazima Kreki. J e d n a grupa je upuena prema Miladij a m a a druga prema Bukinju, sa zadatkom da postave vjetake
prepreke na putu i minira mostove, to su one uspjeno i izvrile.*)
Nakon odbacivanja neprijateljskih snaga prema Lukavcu,
Komanda mjesta i partizanska straa se definitivno konstituiu.
Za zamjenika komandanta Komande mjesta odreen je Tomas Lebeninik, radnik, a za komesara Sveto Bujakovi, inovnik. Tu su
bili Drago Dorn, inovnik, te Dafer Hodi, radnik, komandir partizanske strae itd. Poslije organizacionog sreivanja, Komanda
mjesta uspjeno obavlja svoje poslove: nastavlja mobilizaciju novih
boraca, vri rekviziciju i konfiskaciju hrane i odjee za jedinice
NOV, brine se o snabdijevanju porodica drugova koji su stupili u jedinice, koordinira rad sa NOO Kreke i okolnih sela, sa susjednim
komandama mjesta u Tuzli i Srebreniku, izvrava zadatke dobijene od taba Korpusa i tabova drugih jedinica, otkriva i hapsi skrivene pripadnike neprijateljskih formacija itd.
Nakon opredjeljenja rukovodstva NOP-a za n a p u t a n j e Tuzle, partizanska straa Kreke obavlja znaajne zadatke: miniranje
zaostalih postrojenja na objektima Kreke - rudarskih jama, Solane, Spiritane, Termoelektrane i drugim pogonima i radionicama,
izvlaenje zaostalih koliina soli iz Solane u Srebrenik, mobilizaciju volovske zaprege sa terena Kreke, Moluha i okoline radi evakuacije h r a n e i ratnog materijala itd. Desetog novembra, u popodnevnim asovima, saznali smo i pravac povlaenja: sjeverno od Moluha prema Srebreniku. A povlaie se lanovi NOO, skojevsko
jezgro sa aktivistima SKOJ-a i USAO J-a, Odbor AF-a, te porodice
*) O tome vidi u knjizi Glige Mandia 17. istonobosanska udarna divizija, Beograd, 1976, str. 56.

i pojedinci - saradnici NOP-a. Prilikom povlaenja iz Tuzle i Kreke

nou 10/11. novembra 1943. godine, najvei dio Komande mjesta
i rudarske partizanske strae, sa svojim komandirom aferom Hodiem na elu, kao i komora koja je vozila razni materijal iz magacina Solane, Kreke, Spiritane i rudarske zadruge, po nareenju,
povlai se juno od Tuzle i ulazi u sastav Tuzlanskog partizanskog
odreda, koji je u meuvremenu bio formiran. U njoj je bilo oko
60-80 boraca starih rudara i solara, ve tada isluenih i bolesnih od
tekog rada u j a m a m a i k r a j solarskih kazana.
Spakovali smo nau skromnu komoru od dvije volovske zaprege sa prikupljenim ratnim materijalom, opremom i hranom od
nekoliko vrea i neto soli - sve to se nalo u dva magacina koja
su bila u Moluhama. Pred sam polazak Salko Mekovi je dobio preko kurira poruku da hitno poe na sastanak u Oblasni komitet
KPJ za istonu Bosnu u osnovnu kolu Dubrave. Po dogovoru sa
njim ostali smo da ekamo da se on vrati, pa da onda krenemo. Meutim, duboka no i hladnoa pritiska sve, a naroito sitnu djecu,
a Salke Mekovia nema. Isturili smo strau na brijeg iznad Solane
i na Galibovo brdo, i tako doekasmo jutro. Tada smo donijeli odluku da krenemo prema Lipnici - kui aktiviste Salke Imamovia.
U koloni su ene, djeca, aktivisti (Husein Mekovi, Ibrahim Huri,
Suljo Jahi, Salih Ahmedbai i drugi). Kada smo bili pri vrhu Ciljuga, oglasio se njemaki mitraljez iz pravca Moluha i poeo da
tue po nama. Sva srea da smo brzo stigli na put za Delia rijeku
koji je zatien brijegom. Tako smo izmakli mitraljeskim rafalima.
U Muslimanskoj Lipnici zatekosmo brojne izbjeglice sa terena Moluha i okoline. Tu su i odbornici NOO: Salko Imamovi, Zejir Dadanovi, Mujo Sadikovi, Malkoevi i drugi aktivisti NOP-a sa terena Lipnice. Tu je izvren s m j e t a j izbjeglih porodica po kuama.
Tek oko ponoi 11/12. novembra doao je Salko Mekovi, ispriavi nam na koje je sve prepreke nailazio. Rekao je, izmeu ostalog,
da mu je od njemakog rafala stradao konj tako da je doao pjeice
i slino. Bilo je oigledno da smo mi bili posljednja partizanska grupacija koja je napustila Tuzlu.
Dolaskom neprijateljskih snaga u Tuzlu i Kreku, stvorena je
nova politika situacija. Radi nastavka politike aktivnosti za NOP
prije svega su bila znaajna saznanja o rasporedu i n a m j e r a m a neprijateljskih jedinica, jer je od toga zavisilo u kom pravcu emo krenuti i kakve mjere mo preduzimati. U vezi s tim, aljemo nae
aktiviste u Obodnicu, Osoje, Dobrnju i Plane. U Moluhe smo poslali
radi izvianja situacije Demu Softia. Neko ga je izdao Nijemci-

ma, koji su ga vezanog odveli u nepoznatom pravcu i ubili. Nakon

nekoliko dana od naeg povlaenja iz Moluha doao je Hasan Mekovi, koji nas je izvijestio o sudbini Demala Softia, zatim o pretresu kua od s t r a n e ustaa, i uopte o situaciji u Moluhama i okolini.
Na osnovu prikupljenih informacija i procjene novonastale
situacije, na s a s t a n k u aktivista NOP-a sa terena Moluhe - Lipnica,
odranom u kui Salke Imamovia, odlueno je da se NOO (Fehrat
Hodi, Paan Ahmedbai, Mehmed Rahmanovi i dr.), zatim skojevsko jezgro sa aktivistima SKOJ-a i USAOJ-a i Odbor AF-a vrate sa izbjeglim porodicama na okupirani teren Moluha, gdje e u
novim uslovima nastaviti svoje djelovanje. Na teren sjeverno od
Tuzle dogovoreno je da idu Salko Mekovi i Mustafa Ibrahimovi.,
moluki hoda, s e k r e t a r NOO, kao i da tamo bude smjetena Kaduna Mekovi sa troje sitne djece, s tim da se po potrebi kreu i
na okupiranom terenu Moluha - Rasovca - Lipnice - Dobrnje - Plana. Vezu izmeu NOO i organizacija kao i aktivista NOP-a na ovom
terenu sa Salkom Mekoviem i Mustafom Ibrahimoviem odravae Mahmut Mekovi. Na s a s t a n k u je takoe dogovoreno da se
jedan dio opreme (pisaa maina i apirograf i neto oruja i municije) prenese u talu Paana Aliia, u umu Odore, u blizini Ratia, a da se drugi dio prebaci u Komandu mjesta Srebrenik kod
Mehmedalije Mujedinovia. Dogovoreno je da se, najvaniji je to
zadatak, izvri mobilizacija novih boraca radi stvaranja partizanskog bataljona sjeverno od Tuzle - Kreke, koji e izvravati potrebne zadatke na ovom terenu, a bie u sastavu Tuzlanskog partizanskog odreda, koji je, kako je reeno, upuen na borbene zadatke
juno od Tuzle. Nakon analize ukupne situacije, zakljueno je da
aktivisti idu na ranije odreen teren, jer e to biti korisnije nego
da ih odmah sakupimo u t a j novi bataljon. Aktivnost treba usmjeriti na sela sjeverno od Moluha i Lipnice, od Obodnice, Osoja i Tinje, prema Breziku i Srebreniku, jer je tamo diferencijacija meu
stanovnitvom jo uvijek u toku. Na k r a j u sastanka precizirane su
i kue gdje aktivisti NOP-a mogu ostavljati poruke za sastanke ili
obavijesti o ljudima i dogaajima, a naroito o pokretima neprijateljskih jedinica i patrola prema ovom terenu. U Moluhama su te
kue Hane Mekovi i duandije Haima ehia, u Rasovcu Bego
i Sena Zoni, u Lipnici Salko Imamovi i Zejir Dadanovi, u Osoju
Mujo i Dervi Muminovi, u Tinji Mujo Branji, u Dobrnji Raid
Dambi i Ahmed Omeraga Kii, u Planama Muharem ati, Muhamed Straevi i Eefa Kuljugi, u solani Mujo Suljetovi, u Jasicima Boo Peranovi itd.

Novembar 1943. godine ostao mi je u sjeanju po brojnim

obrtima situacija i nepredvienih dogaaja kojima smo se morali
prilagoavati i koji su nam oteavali rad i bili velika prepreka da
brzo i blagovremeno ispunjavamo zadatke, koje smo, na pomenutom sastanku u Lipnici, postavili pred nau grupu aktivista. Krizne
situacije i nepredvieni dogaaji kao da e nam odreivati sve nae
zadatke vezane za Tuzlanski odred.
Sredinom novembra naa grupa aktivista, na elu sa Salkom
Mekoviem, nala se na terenu Obodnice, Mnogi mjetani poznavali su Salku kao partizanskog terenskog radnika koji je dolazio i
ranije sa Muhamedom Gagiem i drugima, jer su mnogi od njih pripadali legiji k o m a n d a n t a Gagia. Osim toga, tradicionalno su postojala lina i familijarna poznanstva izmeu starih Moluana i Obodniana, a moluki hoda Mustafa Ibrahimovi je svima bio dobro
poznat. Sve je to govorilo da je pomjeranje centra nae djelatnosti
u Obodnicu sasvim opravdano i da e dati odgovarajue rezultate
na planu s t v a r a n j a ovog bataljona Odreda. Ali, ni neprijatelj tada
nije mirovao. Usmjerio je aktivnost na formiranju zelenog kadra.
Zato smo organizovali konferencije da bismo raskrinkali takve
neprijateljske n a m j e r e i ljudstvo okrenuli u bataljon umjesto u zeleni kadar. Tako je odrana veoma uspjena konferencija u Obodnici, na kojoj su govorili Salko i Mustafa, a potom smo sa istim zadatkom krenuli u Avdibaie. Tu smo zanoili u jednoj kui u razgovoru sa domainom, a zatim ostali i na spavanju. U toku noi,
neko je uao u sobu u kojoj smo spavali i saoptio nam da se neki
ljudi spremaju da nas likvidiraju. Odmah smo ustali, uzeli oruje i
onako bunovni upali u susjednu sobu gdje se nalazilo 10-15 naoruanih ljudi, koji su nam spremali neku vrstu zelenokadrovskog
pua. Sa njima smo ostali do zore u razgovoru o prljavoj raboti okupatora i svih izdajnika - pa i zelenog kadra, objanjavajui im da
je jedini izlaz u bratstvu i jedinstvu i zajednikoj borbi protiv oku
patora i izdajnika. Kada je svanulo uputili smo se u Osoje kui
Muje i Dervia Muminovia. I tu je odran sastanak sa aktivistima.
Sutra smo nastavili put preko Podoraja, Lisovia i Brezika zs
Srebrenik, gdje se Salko Mekovi sastao sa drugovima Demaloin
Bijediem, sekretarom Okrunog komiteta KPJ za Trebavu,
Mehmedalijom Mujedinoviem komesarom Komande mjesta Sreb
renik. Tada je dogovorena koordinirana akcija na razbijanju zele
nog kadra, odnosno na stvaranju partizanske jedinice.
Nakon ovog dogovora veina nas se ponovo vraa na terer
Osoja - Obodnice radi izvrenja postavljenih zadataka. A teren oke
Obodnice je bio blie Tuzli i veoma interesantan za neprijatelje

radi stvaranja zelenog kadra. Bio je takode strateki interesantan

i za snage NOP-a radi s t v a r a n j a t e r e n s k e partizanske jedinice.
Zato smo morali raditi brzo i odluno. Energinom akcijom aktivista NOP-a protjeran je sa ovog terena Mumin Kulovi sa grupom
svojih pristaa. Bio je upuen da formira zelenokadrovske jedinice.
Na sastancima sa ljudima uspjeli smo da raskrinkamo ovu podlu i
izdajniku rabotu. Tada je oformljena m a n j a partizanska eta.
Tako je, ve krajem novembra, situacija na ovom terenu bila u potpunosti u naim rukama, a novoformirana partizanska eta je bila
jezgro novog bataljona koji je trebalo formirati u selima sjeverno
od Tuzle u skladu sa direktivom Oblasnog komiteta K P J za istonu
Bosnu.*) Tokom decembra stvorie se partizanske grupe - vodovi
i u drugim selima sa ovog terena prema Breziku (Lisovii, Tinja,
Potpe, Brezje, Podoraje, Crveno Brdo, Jasenica, Zahirovii,
Kuge, Ljenobud i dr.) u okviru ove jedinstvene partizanske jedinice.
Uporedo sa ovim formirani su NOO u svim selima radi prikupljanja hrane za ovu kao i za druge partizanske jedinice zatim
oruja i municije, sanitetskog materijala, odjee, obue. Radilo se
i na zbrinjavanju i pomaganju porodica drugova koji se nalaze u
NOV, kao i stvaranju mree pouzdanih saradnika NOP-a u svim selima gdje je to bilo mogue, kako na podruju oko Brezika, tako i
na terenima prema Tuzli i Lukavcu koje je kontrolisao neprijatelj.
U prvoj polovini decembra 1943. godine okupili smo se u
kui Salke Imamovia u Lipnici radi dogovora sa aktivistima s terena Moluha - Lipnice o novim zadacima, naroito o snabdijevanju
naih jedinica i organizacija na slobodnom terenu prema Majevici
i Srebreniku. Meutim, dok smo ekali da se iskupe pozvani aktivisti NOP-a, ue u sobu zadihana domaica kue govorei da su
pred kuom ustae. Tek to je zakljuala vrata, stigle su ustae. Lupali su i traili da im otvorimo. Odarafili smo bombe i ekali. Tada
je Salko Mekovi iskoio kroz prozor u arapama bjeei preko Karagia potoka prema aniima. Za njim nastade j u r n j a v a ustaa, a
mi smo to iskoristili i pobjegli u pravcu Delia potoka. I Salko je pobjegao, a ustae su se vratile i odvele domaina Salku Imamovia
u Ustaki tabor u Bukinje, gdje su ga izloili sasluanjima i maltretiranju. Poslije ovoga smo pojaali budnost i preli u potpunu ilegalnost. Opet smo se morali sluiti arovima i javkama.
* U pismu Oblasnog komiteta KPJ za istonu Bosnu upuenog iz ekovia 26. 11.
1943. godine Okrunom komitetu KPJ za Trebavu, izmeu ostalog, pie i ovo: Pomozite
Tuzlanskom odredu oko stvaranja bataljona sjeverno od Tuzle, a po tom zadatku otiao
je Salko Mekovi (Vidi arhiv Instituta RP, Sarajevo, OB. KPJ IB. 1942-1943. str. 56).

Na podruju Srebrenika je, u ovo vrijeme, djelovala Komanda mjesta, sastavljena od neumornih aktivista, naih starih poznanika, medu kojima su Salih ili i Mehmedalija Mujedinovi. Tu je
djelovao Optinski komitet K P J i SKOJ-a sa drugovima Enverom
Humom i Muhamedom Keetoviem. Pri Komitetu je bila i tehnika
za propagandu (pisaa maina, apirograf, papir i radio-aparat na
baterije) Okrunog komiteta K P J za Trebavu. Oni su nam pruali
svestranu pomo. Sa njima je redovno kontaktirao Salko, posebno
od poetka decembra kada je Okruni komitet iz Gradaca preao
u Donji Srebrenik. U ovo vrijeme su, s obzirom na ofanzivu neprijatelja iji se dolazak oekivao i na podruju Srebrenika, preduzete
mjere na s t v a r a n j u baza za ranjenike na emu je najvie radio
Mehmedalija Mujedinovi. Poetkom decembra 1943. godine na
ovom terenu su se nali jo neki aktivisti, medu kojima i sluaoci
politikog kursa organizovanog u Janji: Hazim Smajlovi, Zejnil
Belagi, emsa Mado, Rasim Joguni, Mustafa Madar Muharemagi, Atlaga Mujezinovi, Osman Gani, jedna drugarica po imenu Aranka, kao i jo neki ijih se imena ne sjeam. Neki od njih su
rasporeeni od strane Optinskog komiteta Srebrenika na teren
Brezika i okolnih sela kao pomo naoj partizanskoj grupaciji terenskih radnika.
Do polovine j a n u a r a 1944. godine ova terenska partizanska
grupacija e brojano jaati i pokrivae sela oko Brezika i na pravcima prema Tuzli i Lukavcu. U n a j t j e n j o j vezi saraivae i koordinirati svoje brojne akcije sa Okrunim komitetom K P J za Trebavu i Majevicu, Komandom mjesta i Optinskim komitetima K P J
Srebrenika, kao i sa jedinicama 16. vojvoanske divizije radi razbijanja zelenog kadra. Centar ove aktivnosti za ovaj na teren nalazio se u Breziku. Do dolaska glavnine Tuzlanskog odreda na ovaj
teren, poetkom j a n u a r a 1944. godine, ova partizanska formacija
brojala je oko 70-90 boraca i prema mom sjeanju zvala se Srebreniki bataljon. Ovi borci su regrutovani iz sela oko Brezika - Srebrenika i sela koja gravitiraju Tuzli i Lukavcu. Tako je izvren zadatak koji je postavljen od strane Oblasnog komiteta. Ova grupacija je tokom 6. neprijateljske ofanzive odrala slobodni teren sela
od Brezika prema Tuzli i Lukavcu, kao i mreu aktivista NOP-a na
okupiranim terenima oko Tuzle i Kreke, vezujui ih za sebe i usmjeravajui njihov rad.
Jedan od glavnih zadataka Tuzlanskog odreda kome je pripadala i naa grupa je aktivnost na politikoj diferencijaciji u samom narodu. Meutim, znaajna panja je posveivana i djelovanju meu pripadnicima neprijateljskih formacija koje je ve zahva-

tao proces raslojavanja. Tu orijentaciju smo imali u vidu i pri vraanju aktivista u Moluhe i Kreku, jer smo pretpostavljali da se u
Tuzlu vratio jedan broj ljudi koji se nalazio u neprijateljskim jedinicama te da sa njima treba stupiti u kontakt, objasniti im situaciju. Zato smo se i uputili tamo da vidimo kako se izvravaju ti i
drugi zadaci.
U Moluhama smo prvo sreli Uzeira Meia Agu predratnog
simpatizera i aktivistu KPJ i SKOJ-a, po zadatku upuenog u domobrane. Doao je svojoj kui u Moluhe, izrazivi spremmnost da
ide u partizane, bez obzira na narueno zdravlje. Meutim, nakon
razgovora sa Salkom Mekoviem, odlueno je da ostane na zadatku pri domobranskom zapovjednitvu u Tuzli. To je on i uradio, i
sve do svoje pogibije radio je nenametljivo, tiho, savjesno i oprezno,
kakav je bio i po svojoj prirodi, na pridobijanju ljudi za NOP meu
pripadnicima neprijateljskih formacija. Neto docnije na ovim poslovima je radio i Mehmed Ahmedi Meho, lan SKOJ-a od 1941.
godine. To je bio poetak stvaranja mree aktivista NOP-a u neprijateljskim formacijama u uslovima ponovne okupacije Tuzle. Njima e se oko nove 1944. godine prikljuiti Mujo Mandi, Aljo Dini, a potom i mnogi drugi. Ve krajem novembra sa Agom Meiem sam iao u Tuzlu, najprije J a k u b u Hukiu, vulkanizeru, koji
nas je odveo do Dragutina Vrhovca, urara. Pitali smo ga da li je
kakva poruka stigla za Salku Mekovia. Odgovorio je da nije. Ago
mu je ostavio svoj sat za opravku i rekao da e doi po njega. Tako
smo se rastali sa Vrhovcem i Hukiem. Grad je na mene ostavio izuzetno teak utisak: na svakom koraku susreemo Nijemce, ustae, andarme, domobrane. Sav grad je tuan i beivotan. Kao da to
nije onaj grad od prije dvadesetak dana.
Prve vijesti o zelenokadrovskim puevima na Dubravama i
Vukovijama i o stradanjima Tuzlanskog odreda i naroda koji se
kretao sa njim, saznali smo od komordija sa ovog terena, sjeverno
od Kreke i Bukinja, koji su nakon mukog napada zelenog kadra,
ostavljajui volove i kola sa materijalom, bjeali kuama samo da
izvuku ivu glavu, a zatim i od prvih dezertera. Pojava dezertera i
njihove stravine prie o gubicima naih jedinica i izginulim Tuzlacima kao poruene su se uklapale u mozaik neprijateljske propagande.
To je ono to nam je mnogo smetalo rad na terenu Moluha
i okoline. Moluhe su, u ovo ratno vrijeme, bile najistureniji dio grada prema slobodnoj teritoriji Srebrenika i zapadnih ogranaka Majevice na kome su se nalazile i jedinice NOV. Meutim, sve to nije
moglo biti prepreka za uspjean obavjetajno-kurirski rad koji je

na tom podruju razvijen. Pri tome smo se oslanjali na partizanske

porodice koje su dale svoj doprinos na stvaranju, mree naih saradnika medu pripadnicima neprijateljskih formacija, u prvom
redu medu domobranskim jedinicama, a kasnije i u drugim, a naroito medu pripadnicima 13. SS Handar divizije od poetka
sedme neprijateljske ofanzive. Nosilac te aktivnosti je skojevsko
jezgro Moluha: Husejn Mekovi, Salih Ahmedbai, Rizah Sejdinovi, Ibrahim Huri i Mahmut Mekovi, zajedno sa lanovima i
aktivistima SKOJ-a i USAOJ-a: azimom Kurbaiem, Fehratom
Suljetoviem, Esadom Horoziem, Suljom Jahiem, Osmanom Zahiroviem, Rasimom abiem, Mehmedom Ahmediem Mehom,
Mehmedom Softiem. Rizahom Paiem, Latifom Ahmediem,
Mehmedom Ribiem, Halilom Aliiem, Izetom Sejdinoviem, Fehimom Softiem, Jusufom Smajiem i Feridom, Senijom Kurbai,
Mujesirom Alii, Eefom Kuljugi, Hanifom Ahmedi, Zinetom
Suljetovi, Hasibom Kurbai, Hanumicom Pai, i drugim sa ueg
podruja Moluha i okoline.
Dezerteri koji u tako tekoj situaciji naputaju Odred i bjee
svojim kuama, sklanjajui se kod prijatelja a neki prelaze i u neprijateljske formacije, prave nam situaciju jo teom. Jedan od njih
je proao kroz Moluhe i okupljenim enama priao da su Moluani
svi izginuli. Priao je i pojedinosti o pogibiji Moluana Idriza Hodia, emse Kania i Muharema Zahirovia. ene su ga sluale kroz
pla i kuknjavu, a kada je zavrio sa priom, stara Bejta ga je priupitala: A to bolan i ti ne pogide...? Otiao je posramljen.
Dolazak Odreda na teren Srebrenika i uee u napadu na Tuzlu
Poslije velikih tekoa u toku este neprijateljske ofanzive
Tuzlanski odred je najzad, krajem prve sedmice januara 1944. godine, uspio da preko Plana i Dobrnje stigne u Brzeik.*) Radovali
smo se kao mala djeca njihovom dolasku. Meu borcima je bilo bolesnih i premrzlih drugova, tako da im je od stanovnitva i aktivista ovoga kraja pruena topla dobrodolica i svaka druga pomo za
njihovo lijeenje i brz oporavak. Sa Odredom su bili i lanovi Okrunog komiteta KPJ Tuzla.
Dolaskom Odreda na ovaj teren, svi do tada regrutovani borci sa terena Obodnice, Osoje, Tinje, Podoraja, Lisovia, Ljenobu*) Prema sjeanju Neboje Spasojevia, Salko Mekovi je doekao Odred u Dobrnji.

da, Zahirovia, Brezika i drugih sela sa ovog terena, koji su se nalazili u sastavu pomenute partizanske terenske grupacije, ulaze u
sastav Odreda kao njegova popuna. Uestvovae i u predstojeem
(drugom) napadu na Tuzlu. Na terenu i dalje ostaju i rade politiki
terenski radnici Salko Mekovi, Mustafa Ibrahimovi, Atlaga Mujezinovi, Rasim Joguni, Mustafa Madar i drugi.
U vrijeme neposrednih priprema naih jedinica za napad na
neprijateljsku posadu u Tuzli, 14. j a n u a r a 1944. godine, stigao sam
u Brezik kod Salke Mekovia. Predao sam mu pismo sa podacima
o neprijateljskim posadama i utvrenjima u Moluhama, Batvi,
Kreki i Solani, koje su mi dali Ago Mei i Fehrat Hodi. Sljedeeg
dana vratio sam se u Moluhe sa porukom od Salke za F e h r a t a i Agu.
Bila je to obavijest o predstojeem napadu na Tuzlu, odnosno Moluhe, na iju je njemaku posadu od 19 vojnika, naoruanih automatskim orujem i utvrenim na Mijeiu i Strai (Gladovo), trebalo da napadne Tuzlanski odred u toku noi. Salko im poruuje da
nee biti sa Odredom zbog zadataka, pripreme konferencije islamskih svetenika - imama koji su bili simpatizeri i aktivisti NOP-a
sa terena od Tuzle do Srebrenika u Breziku,*) pa trai od njih da
prue svaku pomo borcima Tuzlanskog odreda kada stignu u Moluhe. O predstojeem napadu obavijestio sam i skojevsko jezgro
Moluha. Svi smo se radovali, nadajui se da e Moluhe i Tuzla ponovo biti slobodni.
U prvi mrak 16. j a n u a r a nekoliko nas aktivista smo se sastali prema dogovoru sa Fehratom Hodiem i Agom Meiem u kui
Salke Mekovia, koja je bila prazna i sluila nam za sastanke. Brojimo sate i minute kada e se oglasiti poetak napada na Moluhe,
s obzirom da se na drugim terenima oko Tuzle ve uveliko vode borbe. Tek poslije ponoi, u neposrednoj blizini kue Fate Zahirovi,
oglasila se kraa pucnjava iz automatskog oruja, a potom se sve
utia.**) Ujutro, 17. januara, posmatramo kako se Nijemci smjenjuju na poloaju, u bunkerima kod Mijeia i na Strai gdje je iskopana traneja preko cijelog brijega.
1 dok se oko Tuzle (posebno na Kojinu i Boriu) vode teke
borbe, na Moluhama je mirno. Tek oko podne prolomie se eksplo*) Vidi Front slobode, broj 4, strana 14. od 10. 3. 1944. godine.
**) Ubrzo iza toga Fata nam je kroz pla priala da joj je u toj pucnjavi ubijena krava,
koja joj je bila jedini spas za djecu. Jer, njen mu Muharem, solarski radnik, poginuo je
kao borac Tuzlanskog odreda, negdje na Dubravama - Vukovijama u borbi sa zelenim kadrom, a ona je ostala sa brojnom sitnom djecom o kojima se brinula. Neto docnije poginue
joj i najstariji sin Osman.

zije i zau t e k t a n j e automatskog oruja, najprije kod bunkera Mijei, a odmah zatim i na Strai. Napad je izveden po nareenju Danila Lekia, panca, komandanta 16. vojvoanske divizije. Za svega petnaestak minuta Nijemci su bili potisnuti sa svojih utvrenja,
pa se borba prenijela u samo naselje. Na raskru puteva, ispod samog mezarja, ranjen je jedan na borac, mislim da je to bio Kadija
ilji. Vidjevi to, Hasan Mekovi je izaao iz svoje kue sa namjerom da mu prui pomo. Meutim, od neprijateljskih rafala sa Batve pao je pokoen ispod svoje kue. Dva borca su pristigla da izvuku
svog ranjenog druga, a ja sam pritrao da pomognem Hasanu. Vidim da je teko ranjen u desnu nogu i da jako krvari. Poto ga nisam mogao sm povui u zaklon, pozvao sam u pomo komiju Hasana Bakalovia, koji je, izloen neprijateljskim mecima, dotrao
te smo ga zajedno uvukli u kuu. Meutim, iskrvario je i neto kasnije umro. U isto vrijeme, borci Odreda vode borbu ispod mezarja
na raskru kod Haimove kafane, a onda se sa ranjenima poinje
da povlai kada su Nijemci ve bili istjerani iz Moluha. Nijemci ih
potiskuju i ponovo preuzimaju svoje prvobitne poloaje i ostaju u
Moluhama. Mitraljeskom vatrom i minobacaima sa Batve prate njihovo povlaenje i iz Moluke rijeke. Ova borba je trajala oko
jedan sat. U njoj su borci pokazali veliki heroizam, sranost i volju
za pobjedom.
Ubrzo saznajem i o drugim naim rtvama. Na aktivista
Alija Ahmedi Ago, takoe je ubijen ispred svoje kue. U strani
brijega Strae (Gladova) iznad Mijeia, u pokuaju da se privue
njemakom rovu, pokoen mitraljeskom vatrom, lei m r t a v Dafer
Hodi. Ferhat gleda brata mrtvog, ali nije u mogunosti da mu
prie. U Mijeiu, u neposrednoj blizini bunkera, poginuo je Sepe
Zanko, a neto dalje od njega bolniarka Ivanka Musi. Na drugoj
strani brijega Strae prema Gladovu poginuo je Mehmed Saki.
Neto docnije, u povlaenju, poginuo je jo jedan borac na Rovinama, rodom iz Srebrenika, po imenu Muhamed. Ukupno je, koliko
se sjeam, poginulo 5 a ranjeno 6 boraca Odreda. I Nijemci donose
sa Strae dva poginula vojnika, odakle su ih povukli u grad. U Moluhama niko ne izlazi iz kua, jer neprijatelj sa Batve budno prati
svaki pokret i tue mitraljeskom vatrom.
Pod takvim okolnostima u prvi sumrak kreem sa Salihom
Ahmedbaiem u Brezik da bih izvijestio Salku Mekovia i drugove o svemu ta se toga dana dogodilo u Moluhama. Ispriali smo da
je u narodu prisutno nezadovoljstvo zbog neuspjenog napada Odreda i rtava koje su pale. Salki i drugovima nije bilo jasno kako je
do svega toga dolo, jer je Odred imao sve podatke o neprijatelju.

Nakon kraeg razmiljanja Salko nas je uputio nazad sa zadatkom

da u toku noi predamo poruku Fehratu Hodiu, Agi Meiu i Fati
Zahirovi. U poruci je stajalo, kako nam je objasnio, da e Salko
sutra oko 10 asova stii u Moluku rijeku sa petnaestak boraca terenskih radnika, a da oni (Ago, Ferhat i Fata u ijoj su kui stanovali njemaki vojnici) treba da pronesu glasine da stie nekoliko
hiljada partizana.
Postupili smo po dogovoru. Do jutra, 18. januara, smo stigli
u Moluhe i prenijeli poruku Agi, Ferhatu i Fati. Kada su u dogovoreno vrijeme zapucale puke iz pravca Mijeia, nastala je kuknjava Fate i ostalih i, toboe, ubrzane pripreme za bjeanje. Nijemci
su to vidjeli i uvi objanjenje da napada nekoliko hiljada partizana dali se u panino bjekstvo, ostavljajui ak i ruksake sa opremom. Da bi sve bilo ubjedljivo i Ago je, budui da je nosio domobransku uniformu, pobjegao sa Nijemcima iz Moluha.
Nijemci su otvorili vatru sa Batve na njima vidljiv gornji dio
Moluha, ali to nije smetalo da se sahrane nai poginuli drugovi. Uz
to, iz kua u kojima su stanovali njemaki vojnici pokupili smo ruksake, neto municije i druge opreme, utovarili na volovsku zapregu
Alije Razia i uputili u Brezik.*) Toga dana radilo se brzo i oprezno.
Do prvih popodnevnih asova izvrena je sahrana poginulih drugova. Tada je Salko poslao jednog borca sa porukom za tab Odreda,
koji se nalazio u Rasovcu, da su Moluhe slobodne i da sa Odredom
mogu doi u Moluhe. Kada je pao mrak u kuu Salke Mekovia u
Moluhe stie tab Odreda: Omer Gluhi, Mea Selimovi i Rado Peri, a sa njima i Abdulah Mujezinovi Kadija. Poeo je razgovor, pa
i prepirka. Posmatrao sam ih, osvijetljene gasnom lampom, iz ugla
sobe, veoma zainteresovan da saznam ta ko kae u ovoj kritikoj
analizi borbe za Moluhe. Drugovi iz taba su Salki zamjerili d a j e
ovu akciju oslobaanja Moluha izveo nezavisno od Odreda i odobrenja taba, a Salko je njima prigovarao to su ostali u Rasovcu, a
komandu nad Odredom prepustili Kadiji Mujezinoviu i Kadiji iljiu. Poto vremena za neka dua objanjenja i analize nije bilo,
razili su se ljuti jedni na druge. Te noi, poto su i juna i sjeverna
strana Jale, Kreka i Solana, bili slobodni, tab Odreda preduzima
mjere izvianja do Vikia kua, rudarskih j a m a i Solane. Naime,
trebalo je da Odred sadjejstvuje i koordinira svoje akcije sa naim
jedinicama koje su ve prvog dana borbi uspjele da protjeraju nep*) Jedino, sjeam se, moja majka Hana nije dala da uzmemo ruksake dvojice Nijemaca koji su kod nje stanovali. Strahovala je od osvete nad svoje troje male djece. Pokazalo se da je to bilo veoma promuurno.

rijatelja sa june strane Jale, kada se povukla i neprijateljska posada sa sjeverne strane Jale (Solane-Kreke). Meutim, do toga
nije dolo jer se tab Odreda nalazio u Rasovcu, pa nije ak ni znao
za napad u toku 17. j a n u a r a koji je izvren po nareenju panca.
O tome je saznao tek nakon zavretka borbe i povlaenja Odreda
u Gornju Lipnicu.
Tuzlanski odred se povukao sa terena Moluha, negdje 19. ili
20. j a n u a r a 1944. godine, dok su jo trajale borbe oko Tuzle. U Moluhama su ostali aktivisti NOP-a. Zadrao se i Salko Mekovi. Trebalo je smiriti situaciju i prekinuti sve prie i dileme oko borbi i rtava. Na tom planu su odrani brojni razgovori sa grupama i pojedincima na kojima je otvoreno govoreno o nekim propustima, ali i
o injenici da nas ovo gorko iskustvo ne smije obeshrabriti i da se
mora nastaviti borba. Posljednji sastanak sa kljunim aktivistima
na kome su postavljeni zadaci propagandne djelatnosti: odravanje
veza sa aktivistima na irem terenu, prikupljanje odjee, obue,
oruja i municije, sanitetskog materijala i dr. odran je u kui
Hane Mekovi, 21. j a n u a r a 1944. godine, kada smo zahvaljujui
obavjetenju Fate Pai, takorei pred nosom kolone 8. lovake domobranske pukovnije uspjeli da izmaknemo. Bjeali smo svako na
svoju stranu, a oni su za nama pucali i trali, ali nikog nisu ubili niti
uhvatili.
Ustaka vlast i neprijateljsko politiko podzemlje povlaenje naih snaga slave i veliaju kao svoju veliku pobjedu nad partizanskim snagama. Napunili su prostor toka i drugih baraka Istonog i Zapadnog logora gdje su se nali nai borci i aktivisti. Bili
su prinueni da i Hotel Bristol pretvore u zarobljeniki logor.
Samo su se pojedinci (obino podmiivanjem vlasti) uspjeli iupati
iz neprijateljskih kandi. Izmeu ostalih nije uspio ni pokuaj da se
spasi ranjeni Hasan abi iz Moluha. Neuspjeh naih snaga i gubici
koje smo imali prouzrokovali su negativne politike posljedice. Pojavilo se i dezerterstvo sa svim svojim negativnim posljedicama.
Nakon povlaenja Odreda iz napada na Tuzlu, i teritorijalnih razgranienja u raspodjeli rada izmeu okrunih komiteta
KPJ i SKOJ-a posavsko-trebavskog i tuzlanskog okruga, slobodni
teren Srebrenika - Brezika preuzima Tuzlanski odred sa Okrunim
komitetom KPJ za okrug tuzlanski. Razvija se politika aktivnost
u slobodnim selima prema Lukavcu i Tuzli, odravaju se konferencije i slino. U tijesnoj saradnji sa Okrunim komitetom i tabom
Odreda nastavlja aktivnost naa grupa terenskih radnika, kako na
slobodnom terenu Srebrenika - Brezika prema Tuzli i Lukavcu,
tako i na okupiranom terenu sjeverno od Kreke-Tuzle, sve do 7.

neprijateljske ofanzive, aprila 1944. godine, kada u novonastaloj

situaciji prelazi na okupirani dio terena Moluha i okoline. U vezi sa
promjenama do kojih je dolo na slobodnom terenu Srebrenika Brezika i sela koja gravitiraju Tuzli i Lukavcu, na okupiranom terenu Moluha i okoline sastav naeg molukog obavjetajno-kurirskog partizanskog punkta, sa mreom aktivista NOP-a, ostao je
nepromijenjen. On nastavlja svoju pojaanu djelatnost na zadacima koje je nametala situacija: obavjetavanje o pokretima neprijateljskih jedinica, informacija o s t a n j u i drugim dogadajima u
Tuzli - Kreki i okolini, kao i pojaana naa propaganda i irenje
mree aktivista NOP-a na ovom terenu. Za razliku od ranijeg perioda sada smo prihvatali k o n t a k t e i sa nekim dezerterima. Kao i
u ranijem periodu mladi ljudi su bili izloeni mobilizaciji od strane
vojnih vlasti NDH, tako da su u neprijateljske jedinice stupali pod
silom ustakih zakona a ne usljed ideolokih razloga. Najvie je bilo
mladih politiki bezbojnih ljudi stasalih za vojsku koji su morali da
se odazivaju pozivima vojnih vlasti za stupanje u njihove vojne formacije. Bilo je i takvih omladinaca koji su bili idejno opredijeljeni
za NOP, ali mogunosti za odlazak u NOV su bile neizvjesne i skopane sa opasnou hapenja ili da se izgubi ivot. Ova kategorija
mladih ljudi, regrutovanih u neprijateljske formacije, bila je izloena velikim iskuenjima indoktrinacije neprijateljske propagande.
U takvoj situaciji sve je zavisilo od konkretnog rada i uticaja
organizovanih snaga NOP-a na okupiranoj teritoriji. Trebalo je sa
puno hrabrosti, budnosti, ljudske svijesti, koristei raznolike forme rada, smjelije stupati u kontakte sa ovim mladim ljudima koji
su bez svoje volje bili prinueni da se nau u neprijateljskim formacijama. Trebalo je otvoriti humani front borbe protiv okupatora
i kvishnkog reima, prihvatiti sve one koji su svjesni poloaja u
kome su se nali, suzbijati indoktrinaciju i zablude onih koji jo
nisu shvatili sve to se oko njih zbiva. Trebalo je, drugim rijeima,
odbraniti i ast ovih nevinih sinova naih naroda koji nisu svojom
krivicom dospjeli na suprotnu stranu. To su sve znali nae skojevsko jezgro i obavjetajno-kurirski partizanski punkt Moluha sa
svim aktivistima NOP-a koji su bili vezani za ovaj punkt. U periodu
od j a n u a r a do aprila 1944. godine t a j punkt neumorno radi na izvrenju postavljenih zadataka na irenju postojee mree aktivista, obavjetava tab Odreda o pokretima n e p r i j a t e l j s k i h jedinica i
dogaajima koji se odvijaju na okupiranoj teritoriji Tuzle - Kreke,
dostavlja oruje, municiju, sanitetski materijal, odjeu i obuu,
kao i mnoge poruke, pisma, materijale, koji su bili od interesa za

organizacije NOP-a i jedinice NOV na slobodnom terenu Srebrenika i Majevice. Dobijene propagandne materijale - vijesti i letke
smo, kao i ranije, umnoavali u naoj maloj tehnici u Raitima i
dostavljali naim aktivistima na koritenje pod parolom Proitaj
i daj svome provjerenom prijatelju da proita. Naroita panja je
pridavana r a s t u r a n j u letaka, koji nisu rasturani na klasian nain
kako ne bi izazvali odmazdu policije nad nevinim ljudima, ve su
organizovano proturani. Na letke smo raunali kao na ubojito oruje nae propagande, to se i u praktinom radu potvrdilo. Naa aktivnost je pojaana dolaskom Time Kurevi iz Tuzlanskog odreda,
poetkom januara, i Kadune Mekovi sa terena Srebrenika, marta 1944. godine, s obzirom da su one kao stari aktivisti poznavali
veliki broj ljudi u Tuzli sa kojima se mogla uspostavljati veza.
U ovom periodu relativno mirnog razdoblja bilo je i drugih
dogadaja i naih akcija sa karakteristinim sponama vezanim za
Tuzlanski odred. Naime, Odred je blagovremeno obavjetavan o
planovima neprijateljskih obavjetajnih slubi, odnosno akcijama
i mjerama za likvidaciju nekih lanova taba Odreda i slino, pokuali smo i sa izvoenjem diverzantskih akcija: miniranje eljeznog mosta na Jali, skladita municije na Paabunaru i dr. ali u
tome nismo uspjeli. Radilo se na spasavanju naih aktivista od hapenja i racija koje su vrene od strane neprijatelja itd.
Krajem marta 1944. godine ve su stizali glasovi da iz pravca Srema i Slavonije treba da stignu snane neprijateljske formacije 13. SS Handar divizije i na slobodni teren sjeveroistone
Bosne. To je bio nagovjetaj poetka nove neprijateljske ofanzive.
Zato su i nae jedinice vrile odgovarajue pripreme.
Na terenu Majevice, Srebrenika i Trebave, sredinom aprila
1944. godine, nalaze se jedinice 16. vojvoanske divizije, Majeviki
partizanski odred. Tuzlanski partizanski odred, kao i Okruni komiteti KPJ i SKOJ-a majevikog i tuzlanskog okruga sa pozadinskim partijskim radnicima i brojnim aktivistima NOP-a, kako na
ovoj slobodnoj, tako i na okupiranoj teritoriji Tuzle, Kreke, Lukavca i drugih dijelova ovoga podruja. Sve se spremalo za pokrete,
borbe i manevrisanja na irokom prostoru sjeverne i sjeveroistone
Bosne.
U drugoj polovini aprila 1944. godine Tuzlanski odred sa Okrunim komitetom i partijsko-politikim terenskim radnicima i
aktivistima naputaju teren Srebrenika-Brezika i povlae se dublje u Majevicu: U Srebreniku i okolnim selima ostaje odreen broj
aktivista kao i ranjeni, bolesni, iznemogli borci i izbjeglice, meu
kojima je bilo i pripadnika jevrejske narodnosti. Ostaje i goloruk

dobroudni narod u neizvjesnosti i strepnji ta e biti sutra, ali i sa

skrivenim simpatijama u srcu prema partizanima sa kojima je drugovao mjesecima. Jer, ve punih osam mjeseci Srebrenik je bio
mala partizanska metropola, tvrava i raskrsnica partizanskih puteva prema Majevici i Semberiji, Trebavi i Posavini, Tuzli, Lukavcu
i Graanici. Nestalo je partizanskog agora, sve je postalo pusto, a
jeziva tiina u narodu kao da je nasluivala da e se neto brzo i
strano dogoditi. I zaista, nakon nekoliko sati na grebenima stijena i brda sa sjeveroistone s t r a n e Srebrenika pojavile su se prve izviake jedinice 13. SS divizije. U Srebreniku poinje krvava h a j k a
i teror nad spokojnim i mirnim narodom, pod vidom t r a g a n j a za
partizanima - ranjenim i bolesnim, aktivistima NOP-a i izbjeglicama. Odmah su oformili logor u koji su dovodili ranjene i bolesne
partizane, aktiviste i izbjeglice. Uz pomo izdajnika otkrivali su
nae simpatizere i aktiviste, otkrivali im kue, baze i sklonita i sa
njima se divljaki obraunavali. Najee su ih dovodili do sabirnog
logora u Srebrenik, gdje je vrena selekcija, a zatim su rasporeivani u zatvore Brkog ili Tuzle, odakle su neki upuivani u logore.
Neke nae aktiviste ubijali su bez ikakvog postupka, druge su rasporeivali u neprijateljske jedinice, a neznatan broj otputen je
svojim kuama.
Tuzlanski odred, sa terenskim radnicima i aktivistima, manevrisao je na ovom terenu izmeu padina Majevice i sela oko Srebrenika, izbjegavajui sukobe sa nadmonijim neprijateljskim jedinicama. Pri tome je trpio stalne gubitke, a zahvatio ga je i proces
osipanja. Krajem aprila 1944. godine na zapadne padine Majevice,
iznad Srebrenika, stigao je tab 3. korpusa sa nekim jedinicama.
Voene su viednevne teke borbe protivu snaga 13. SS divizije.
Tada je tab Korpusa donio odluku da cijela grupacija izvri pokret
preko Spree put Ozrena i Konjuha, ponovo za ekovie. Sa njima
je krenuo Okruni komitet KPJ Tuzla i jedan broj boraca Tuzlanskog odreda, dok je jedan broj partijsko-politikih radnika i boraca
Odreda, na elu sa Omerom Gluhiem, ostavljen na terenu Majevice - Srebrenika sa radio-stanicom i zadacima obavjetajnog kar a k t e r a o k r e t a n j u neprijateljskih jedinica i praenja situacije i dogaaja na terenu Srebrenika prema Tuzli, Lukavcu, Graanici i
Gradacu. Tako prikupljene podatke trebalo je da putem radioveze dostavljaju tabu 3. korpusa i Oblasnom komitetu K P J za istonu Bosnu. U grupi su bili: Omer Gluhi, Ferhatbeg Azabagi,
Hasan Odobai, Muhamed Selimovi Bobi, Rado Peri, Slobodan
Voki, Abdulah Mujezinovi Kadija, Boko Popovi Popac, Ahmet
ilji Kadija, Zvonko Primorac, Neboja Spasojevi, Vehid Begi,

Ilija ilas, Adem Osmanbegovi, Slobodan Joilovi Bodo, J a k u b

Joldi, Memi Dani, Nuraga Hodi, Taib Sarajli, Jusuf Muki
Zorule, Mustafa Ibrahimovi Hoda, Rasim Joguni, Stevo Mii,
Spahi - zubar, Muhamed Joguni i drugi. Meutim, oni e na prostoru od Raljana i Maoe do Smolue biti desetkovani u m a j u
1944. godine. Bili su prinueni da neprestano manevriu i t r a g a j u
za sigurnijim prebivalitem. Tada su mnogi borci stradali. Tako su,
koliko se sjeam, na teren Smolue, krajem maja 1944. godine,
stigli: Omer Gluhi, Boko Popovi Popac, Neboja Spasojevi, Ilija
ilas, radista sa radio-stanicom, Vehid Begi, Adem Osmanbegovi, Taib Sarajli, Rasim Joguni, Jusuf Muki i Memi Dani.
Situacija na terenu Moluha i okoline u toku sedme neprijateljske ofanzive, kada je rije o opstanku, uslovima za rad i borbi
protiv neprijateljskih snaga, nije nita bila bolja od s t a n j a na drugim terenima cijele sjeveroistone Bosne. Ustaka kvislinka vlast
sa svojim formacijama - ustaama, domobranima, zelenim kadrom, policijskim i obavjetajnim aparatom i okupatorske njemake vlasti sa svojim formacijama i policijskim obavjetajnim slubama uzajamno se dopunjuju i koordiniraju sve svoje akcije na terenu Tuzle-Kreke-Bukinja-Lukavca. Tuzla je, u to vrijeme, centar
svih okupatorskih i kvislinkih neprijateljskih snaga za sjeveroistonu Bosnu odakle kreu svi planovi, kombinacije i akcije protiv
partizanskih snaga i NOP-a uopte. Cio ovaj teren bio je pokriven
pripadnicima ustakih, domobranskih, zelenokadrovskih, SS-ovakih i njemakih jedinica.
Jedini tada naoruan, u uniformi partizan, sa petokrakom
na kapi, bio je Salko Mekovi. On se u olistaloj umi mogao sklanjati tokom dana od svih neprijateljskih patrola, izvidnica i kolona
koje su prolazile ovim terenom. Tokom noi se mogao kretati, ali
danju samo u k r a j n j o j nudi, i to sa arom, sa pratnjom za izvianje
i obezbjeenje.
Poetkom maja na teren Moluha i okoline doao je Salko
Mekovi. Naa aktivnost je usmjerena na pojaanu propagandnu
djelatnost meu pripadnicima - vojnicima neprijateljskih formacija. Cilj su novi dobrovoljci za prelazak u jedinice NOV-a. Na zadatak je bio da te borce pripremamo i usmjeravamo u Tuzlanski NOP
odred iako su neki aktivisti traili da se formira Krekanski rudarski partizanski odred, koji bi se locirao sjeverno od Kreke-Moluha
prema Majevici. Meutim, ti prijedlozi su energino odbijeni, pa se
insistiralo iskljuivo na obnovi Tuzlanskog partizanskog odreda i
popuni drugih jedinica NOV-e. Tako je naa organizacija akt ivista

SKOJ-a, koju je Hasan Mekovi prije svoje pogibije popularno nazivao Crveni rasadnik, bila spremna na izvravanje svih zadataka, nalazei se u nekoj vrsti mobilnog stanja, jo od m a r t a 1944. godine, kada se nagovjetavala neprijateljska ofanziva. Tako smo, do
poetka aprila, ve imali na vezi solidnu i uhodanu mreu aktivista
NOP-a, koji su u toku sedme neprijateljske ofanzive preli u kontraofanzivu na irokom prostoru od Tuzle, Kreke, Bukinja i okoline, sa pojaanom propagandom za pridobijanje novih boraca za
NOV-u, kako iz redova graanstva, tako i iz sastava neprijateljskih
formacija, posebno iz jedinica 13. SS divizije.
Popuna Odreda i drugih jedinica NOV
Partizanske jedinice su ^e u tekoj neprijateljskoj ofanzivi
nalazile u stalnim pokretima i otrim neprekidnim borbama protiv
neprijateljskih snaga, daleko od ueg terena Tuzle-Kreke i okoline, koji je pokriven velikom koncentracijom neprijateljskih snaga.
Tada je malobrojni Tuzlanski odred, sa radio-stanicom, bio prinuen da stalno manevrie. Crveni rasadnik, sa aktivistima NOP-a
na okupiranom terenu, u strogim uslovima ilegalnog rada, prelazi
na konkretne akcije radi popune Tuzlanskog partizanskog odreda
i ostalih jedinica NOV. Uporno smo kontaktirali sa pripadnicima
neprijateljskih snaga i radili na njihovom pridobijanju za NOP,
iako smo bili svjesni uslova pod kojima se radilo, odnosno opasnosti
koje su vrebale svakog aktivistu. Medu aktivistima je isticano borbeno geslo da se ne treba bojati uniformisanih Nijemaca i ustaa
koliko njihovih tajnih pristaa. To je trailo veliku opreznost i umijee u obavljanju tekih poslova ilegalnog rada.
Period od aprila do 17. septembra 1944. godine je karakteristian po velikoj dinamici u obavljanju zadataka, koja je, izmeu
ostalog, uslovljena objektivnim stanjem osipanja kvislinkih formacija, to je trebalo iskoristiti. A situacija se stalno mijenjala. Nikada se ne zna ta donosi no, a ta dan i kakvi e se zadaci nametnuti. Stalni kontakti sa aktivistima i naim simpatizerima oko ove
ili one akcije za pridobijanje novih boraca - pojedinaca ili grupa, izvlaenje oruja, municije, odjee, sanitetskog materijala, bombi,
granata i slino, nametalo je potrebu za novim susretima sa poznatim i nepoznatim ljudima. Ostavljene poruk na javkama koje sam
primao, vodile su me u sve dijelove grada i dalje prema Tinji, Smolui i drugdje, svuda gdje je to situacija diktirala da se obavi konkretan zadatak, koji vremenski nije trpio odlaganje. Jer, svaki pojedinac ili grupa koja se priprema za odlazak u NOV zahtijeva so-

lidne pripreme: od izlaska iz grada do prvih naih prihvatnih baza,

njihovog baziranja, ishrane, obezbjeenja, lijeenja do prebacivanja na teren Smolue. esto sam odlazio na dogovorene sastanke
samo na osnovu ugovorenih znakova raspoznavanja naih aktivista
sa pojedincima ili grupom naoruanih, meni nepoznatih pripadnika neprijateljskih formacija. Saekivao sam ih na raznim mjestima u gradu ili Kreki - Bukinju. Kad stignu, bez ikakvog razgovora
sa njima, kretao sam se, na 10 do 15 metara ispred njih, do nae
prve prihvatne baze, u umama iza Moluha i Rasovca - Cerova.
Tada se tek sa njima moglo razgovarati. Ugovoreni znaci raspoznavanja sa ovim ljudima bili su najee: djeak sa novinom, granicom odreenog drveta, paprati, listom kukuruza i slino. Prijedlozi
i inicijative za sve akcije koje su izvoene u ovom periodu, po pravilu su ile preko Salke Mekovia, koji je imao veliko iskustvo u
ovoj vrsti rada.
Meu prvima u popunu Tuzlanskog odreda, tokom maja
1944. godine, su upueni: Ahmed Ahmedi, Mehmed Ahmedi
Meho, Ramo Bakalovi, Habera Korjeni, evet Kurbai, erif
Kurbai, Bego Meki Begaa, a potom ovoj grupi bie prikljueni
Andreas Russ, njemaki vojnik, a zatim i Nikola Herljevi pico.
Jo sredinom aprila 1944. godine, upravo kada se Odred povlaio naao sam se sa Salkom Mekoviem u Srebreniku. Pored ostalih novosti sa terena Tuzle - Kreke, obavijestio sam ga da je iz
Jasenovca svojoj kui stigao Ahmed Ahmedi, predratni lan KPJ,
i da jo niko nije sa njim razgovarao od strane naih aktivista, osim
Mehe Ahmedia, koji me je i izvijestio o njegovom dolasku. On se
svaki dan morao javljati ustakim vlastima kao njihov zatoenik.
Njegov otac Mujo je od imunog ugostitelja u ovo vrijeme postao siromah, podmiujui korumpirane ustake funkcionere koji su
mogli uticati na Ahmedovo putanje iz logora Jasenovac. Ali, nezavisno od toga, moralo se traiti odobrenje da bi se stupilo u kont a k t sa Ahmedom. Kada su, poetkom maja, pokrenuti problemi
oko mobilizacije novih boraca za NOV, meu prvima je tretiran sluaj Ahmeda Ahmedia. Njegova sestra Refija i brat Hamdija u meuvremenu su stupili u nae jedinice. Analizirajui njegovo dranje pred vlastima i u logoru, zakljueno je da ja, sa Mehom Ahmediem, poem na sastanak sa Ahmedom i saoptim mu poziv da ide
u NOV. Poao sam sa Mehom. Posjetio sam Ahmeda kod njegove
kue i saoptio mu poziv Partije za NOV. Ahmed ga je sa oduevljenjem prihvatio.
Da bi se neprijatelj zavarao, dolo se na ideju da uzme odjavu
i putne isprave od ustakih vlasti za odlazak i prebivalite u Za-

greb. Na tome je angaovan na aktivista u domobranskoj uniformi Meho Ahmedi, koji ga je lino pratio do eljeznike stanice u
Bukinju. Tu sam ga preuzeo a zatim se sa njim uputio preko Hudea u bazu Odore-Raita.
Sa Ramom Bakaloviem je bila sasvim druga situacija. On je
j u n a 1943. godine mobilisan u vojsku da bi poslije vie prekomandi
bio upuen na vojnu obuku u Njemaku. Sredinom aprila njegova
jedinica je upuena u Jugoslaviju tako da je poetkom maja stigla
u Bijeljinu. Tada je Ramo molio da mu se omogui da posjeti svoju
porodicu u Tuzli (Moluhama), to mu je i odobreno. im sam saznao
za njegov dolazak, uspostavio sam sa njim kontakt preko Mehe Ahmedia. Dogovorili smo se da nakon isteka odsustva krene u NOV,
ali da se prije polaska odjavi u komandanturi u Tuzli da mu je isteklo odsustvo i da odlazi u svoju jedinicu, kako bi porodica izbjegla
eventualne neprilike. Sve je ispalo kako je dogovoreno. Familija ga
je ispratila do eljeznike stanice u Kreki, a vozom ga je pratio
Meho Ahmedi do eljeznike stanice u Bukinju, gdje sam ga kompletno naoruanog prihvatio i odveo u bazu u Raita.
Omladinci koji su se nalazili pod slinim okolnostima u domobranskim, SS i drugim neprijateljskim formacijama na slian
nain su dovoeni pojedinano ili grupno do naih prihvatnih baza
na teren Moluha-Rasovca-Cerova. Kad bi se iskupio dovoljan broj,
onda smo ih iskljuivo nou prebacivali na teren Smolue. Prije
toga smo ih drali odvojeno u bazama. Najee su koritena dva
puta: Od Lipnice preko Tinje ili Dobrnje, ili pak od Moluha-Raita
preko Jasika-Ljepunica-Dobrnje. I j e d a n i drugi put bio je rizian
zbog ustaa iz Bukinja i zelenog kadra Ibrahima Suljia koji su opsjedali ovaj teren. Uvijek smo bili prinueni da utvrujemo prisustvo i raspored neprijatelja na ovom terenu i da sa grupama kreemo
veoma kasno nou. Tada bi u Smoluu stizali obino pred zoru ili
rano ujutro. Pod slinim ili istim okolnostima i uslovima preuzeti
su i prihvaeni u naim bazama i ostali drugovi iz ove prve grupe.
Jedino su, prema dogovoru, sami doli u bazu Raita Habera Korjeni i Meho Ahmedi.
U maju 1944. godine stigla je poruka iz grada od Rade i Rue
Nini da odravaju vezu sa jednim njemakim vojnikom, koji bi
htio da pristupi partizanima. elio je da razgovara sa nekim od aktivista NOP-a. Reeno nam je da je prije dolaska na vlast Hitlera
pripadao komunistikom pokretu. Dogovoreno je da se Zulfo Barakovi i ja uputimo na sastanak s Nijemcem. Za svaki sluaj uzeli
smo bombe i krenuli u Ninievu kuu. Domaini nas dobro doekae. Najzad stigao je i Nijemac u uniformi, naoruan, krupan ovjek,

nasmijan, sa zlatnim zubom koji je dolazio do punog izraaja kada

bi se smijao. Razgovor sa ovim Nijemcem nije dugo trajao. Dogovorili smo se preko Ruice koja je dobro govorila njemaki da se
sutra pred vee naemo u istoj kui i da zajedno krenemo u umu,
u partizane. Tako je i bilo. Sutra me, u dogovoreno vrijeme, ekao
ovaj njemaki vojnik. Zvao se Andreas Russ. Ili smo prema Kreki
- Moluhama. Na rampi, u neposrednoj blizini ljivovikog potoka,
straar pozdravlja Nijemca i ne trai nikakve isprave. Brzo smo
proli kraj Vikia kua i krenuli iznad rudarske jame Moluhe i
izali na glavni moluki put i preko Moluke rijeke i Raita stigli
u talu Odore, kada je ve uveliko pao mrak. Odatle sam ga u toku
noi prebacio u talu Tone Kilinara u Gladovo, gdje je ostao nekoliko dana. Poslije je prikljuen grupi koja je bila razmjetena po
drugim bazama, da bi nakon petnaestak dana, poetkom juna, bio
sa njima prebaen u Smoluu.
Nikola Herljevi pico je kao djeak deportovan u logor,
odakle je, nekim sluajem, uspio da se izvue i dode u Tuzlu. Nai
aktivisti u gradu su vodili brigu o njemu, sklanjajui ga na sigurno
mjesto. Iz tih razloga naao se u Moluhama u kui Hane Mekovi.
Tu je ostao nekoliko dana, a zatim je prikljuen grupi drugova u kojoj je bio i Andreas. Njih je na teren Smolue odveo Salko Mekovi
preko Lipnice, Previla i Tinje. Prikljueni su grupi boraca sa radiostanicom.
U ovo vrijeme, maja 1944. godine, naa organizovanost, na
podruju Moluha, je na zavidnoj visini, svojim organizacijama i irokom mreom aktivista NOP-a na irem podruju Tuzle, Kreke i
okoline. Pored male tehnike (u Odorima-Raita) za umnoavanje
propagandnog materijala, imali smo radio-aparat koji je sluan u
kui Muje Suljetovia, zatim imali smo naeg Ijekara dr Adolfa Zamolu, majstora za opravku oruja Rasima abia, berberina Mehmeda Heamovia Meu, koji je brijao i iao novopridole borce za
vrijeme zadravanja u bazama, krojaicu za krpljenje odjee Aliju
Heamovi, kojoj su donoena atorska krila za izradu novih pantalona na ivaoj maini. Neto docnije imali smo i tanc-napravu
za izradu petokraka, koja je izraena u Solani. Svaki aktivista je
besprijekorno izvravao postavljene zadatke. U tome su nam pomagali i mnogobrojni simpatizeri.
I u narednom periodu, od poetka juna do definitivnog osloboenja Tuzle 17. septembra 1944. godine, nastavljena je naa aktivnost nesmanjenim intenzitetom. To je, u stvari, bila borba za
svakog novog borca, kako meu graanstvom, tako i meu pripadnicima vojnih neprijateljskih formacija. Meu njima je bilo onih

koji su ve bili u naim jedinicama, a koji su se pod raznim okolnostima, tokom este i sedme neprijateljske ofanzive, nali kao civili ili pak u neprijateljskim formacijama. Bilo je i onih koji su uspjeli da se izvuku iz neprijateljskih zatvora ili logora. Njih smo nazivali povratnicima. Ipak, najvei broj je onih mladih ljudi koji, po
prvi put, dolaze i postaju borci NOV kao dobrovoljci, i to direktno
iz neprijateljskih formacija, posebno iz 13. SS divizije. Na njihovom pridobijanju je radio pravi ilegalni, za neprijatelja nevidljivi,
antifaistiki front Tuzle, Kreke i okoline. Preuzimali smo ih i smijetali u nae sabirne baze, a zatim smo ih, u veim grupama, najee Salko Mekovi ili ja odvodili na teren Smolue, za popunu
Tuzlanskog odreda. Najvei broj ljudstva smo dobijali iz 13. SS divizije, iz koje su pristizale i kompletne jedinice sa nekoliko desetina boraca, sa modernim njemakim naoruanjem. Sa sobom su nosili: puke, puke-trombolke, arce-mitraljeze, majsere, revolvere, municiju, bombe, g r a n a t e kao i drugu opremu. LJ dva navrata
sa sobom su donijeli i dva mala minobacaa i dvije radio-stanice.
Osim toga, preko naih saradnika u vojnim magacinima i skladitima dobijali smo dosta oruja, municije, revolvera, bombi, sanitetskog materijala i druge opreme. U ovom periodu Moluhe sa svojom
okolinom su postale pravi ilegalni prihvatni centar za regrutaciju
novih boraca i prihvat naoruanja, hrane i druge opreme za jedinice NOV.
Brojni su aktivisti NOP-a sa kojima sam se sretao i sastajao,
kako na uem terenu Moluha i okoline, tako i ire sa terena grada
Tuzle i Kreke. Mnoge od njih i sada pamtim. Od njih, mahom starijih aktivista, mogao sam samo da uim kako se treba boriti za
svoj narod i njegovu slobodu Likovi Age Meia, Time Kurevi,
Zulfe Barakovia, Sulje Sejrania, Sulje Muhlisije, Selima Mujanovia, Sene i Bege Zoni, Duana i Srpka Gavrilovia, Fadila Topagia, Ahmeda Bajria, Mee Meia, Dragutina Vrhovca, Vlade Kereca, Ibrahima Huria, Saliha Belagia, Omera Isovia, Hajrudina
Kunosia Pite, Raida Dambia, Salke Imamovia, Zejira Dadanovia, Muje Muminovia, Muje i Salke Branjia, Boe Peranovia, Dervia ustovia, Blaka Marievia i mnogih drugih*) ostae
u mom sjeanju kao istinski borci za stvar slobode svog naroda,
spremni u svakom asu da rtvuju i svoj ivot. Svi su oni dali dragocjen doprinos za popunu Tuzlanskog odreda. Neki od njih: Ibrahim Huri Due, Ago Mei, Suljo Sejrani, Dervi ustovi su na
*) Vidi blie o tome citirani lanak u Ediciji Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knjiga 3.

drastian nain ubijeni, a neki su uhapeni, tueni i zlostavljani i

tako pretvoreni u doivotne invalide.
Huri Ibrahim Due je kao lan skojevskog jezgra Moluha
dobio zadatak da uspostavi kontakt sa Begom Mekiem Begaom,
koji je doao na odsustvo iz 13. SS divizije. Trebalo je izvriti sve
pripreme za njegov odlazak u Tuzlanski odred. U tome je Huri sasvim uspio. Begaa je upuen u Tuzlanski odred na teren Smolue.
U avgustu je preao u 18. hrvatsku brigadu u kojoj je ubrzo poginuo
u borbama oko ivinica. Meutim, usljed izdaje, Huria je, zbog odlaska Begae, uhapsila vojna policija - felandarmerija. Izloila ga
je stranoj torturi. Ogrezlog u krvi su ga doveli u pretres terena
Moluha, prisiljavajui ga da doziva Begau. Ubrzo je, zatim, objeen u kasarni na Gradini.
Uzeir Mei Ago, pekarski a i rudarski radnik, je bio predratni aktivista. U j e s e n 1942. godine je kao rudar po kazni upuen
u domobrane, prvo u Doboj, pa onda u Bijeljinu i Brko. U proljee
1943. godine je osumnjien za saradnju sa NOP-om i kao takav
sproveden u tuzlanski zatvor. U nedostatku dokaza puten je na
slobodu i ponovo upuen u domobrane u Bijeljinu. Nakon povlaenja naih snaga iz Tuzle, Ago je doao u Moluhe kao bolesnik, malokrvan i slabog vida. Tu se lijeio. Vie se nije vraao u jedinicu,
ve je ostao pri mjesnom domobranskom zapovjednitvu u Tuzli. S
obzirom na njegovo ranije opredjeljenje, postao je veoma vrijedan
obavjetajac koji je uspjeno stvarao i irio mreu aktivista NOP-a
u domobranima. Preko njega smo dobijali brojna obavjetenja o
n a m j e r a m a i pokretima neprijatelja kao i dosta oruja i r a t n e opreme. Preko njega su nam dole desetine domobrana i esesovaca.
U jednoj takvoj akciji bio sam sa njim. U stvari, bilo je zamiljeno
da izvedemo pet domobrana preko njegovih saradnika. Sa njim
smo dogovorili tok akcije pred zgradom. Potom smo se uputili preko Tabanica, jer je trebalo ii u Mosnik. Kod mosta (Lederovog)
Ago je svratio prvo u jednu trgovinu, a potom u ainicu. ekao
sam oko 30 minuta. Najednom doe dip pun naoruanih njemakih vojnika koji odmah uoe u ainicu. Odmah se zaula vika i
pucanj mainke. Ja sam se nekako izvukao niz Jalu do Kreke i potom u Moluhe. Sutra smo saznali da je zvjerski ubijen. Nakon dva
dana dozvolili su da ga porodica sahrani na groblju Bori. Tako je
umoren jedan veliki aktivista koji je dao ogroman doprinos stvari
NOP-a. Njegovim ubistvom neprijatelj nije postigao eljeni cilj.
Naprotiv, to je bio jo vei podstrek svima nama koji smo ga znali,
a i drugima, da jo odlunije izvravamo svoje zadatke.
22fi

Suljo Sejrani, omladinac, aktivista iz Tunja, je doao do

saznanja da su iz Tuzle evakuisane neprijateljske jedinice, pa je to
htio da javi Salki ili meni. Kako nas nije naao u Cerovima - Rasovcu, drugovi su ga uputili u Dobrnju Eminu i Hajri Dambi. Oni
su njega, i Sulju Saletovia sa kojim je doao, lijepo primili, ali im
nisu mogli pouzdano rei gdje se nalazimo. Tada su naili zelenokadrovci Ibrahima Suljia. Uhvatili su ih, tukli i maltretirali. Potom su Sulju Sejrania ubili u jednoj umici prema Bukinju. Njegov le je pronaen u bati blizu Kojina, nakon nekoliko dana.
Ovaj postupak zelenokadrovaca izazvao je veliki revolt naroda.
Tada se, kako vidimo, i n a j m a n j a neizvjesnost i greka ivotom plaala.*)
Dervia ustovia, ugostitelja iz Dafer mahale, upoznao
sam preko Hajrudina Kunosia Piste. Od njega kao naeg saradnika smo jednom preuzeli dva esesovca. Kunosi je sa njim stalno saraivao. Otkrili su ga Nijemci, uhapsili i sa Amirom Rapoviem poveli prema Kreki i Moluhama. Sa mosta, na tuanjskom potoku, je
skoio s ciljem da pobjegne, ali je bio pokoen mecima iz automata.
Ustake vlasti bile su kivne na stanovnitvo Tuzle, Kreke i
okoline. Nisu potedjeli ni najmirnije graane, koji nisu imali nikakve veze sa NOP-om. Cio narod im je bio sumnjiv. Stalna sumnjienja, racije, hapenja, prebijanje, ubijanja, stanovnitvu su dozlogrdila, tako d a j e ono sa prezrenjem gledalo na takvu vlast, eljno iekujui njenu propast. Ali, sve to nije moglo da zaustavi rad
i borbu zahuktalih aktivista i simpatizera NOP-a. Oni su poslije
svakog zloina vlasti odgovarali novim akcijama. Ostali su mi u sjeanju brojni susreti sa aktivistima NOP-a sa terena Tuzle, Kreke,
Moluha i terena Soline - Dolova - Crnog Blata, Cerova - Rasovca,
Lipnice - Plana - Osoja - Dobrnje - Tinje i Smolue. Ovom prilikom
iznijeu samo neke detalje iz susreta sa pojedinim aktivistima sa
terena Tuzla. Tako mi jednom prilikom Ismet Piri, koji je bio zaposlen u Zapadnom logoru pri mjesnom zapovjednitvu, javlja d a j e
izvukao neku vojnu opremu u kolima do svoje kue ispod Moluha;
zatim Ahmet Bajri d a j e zatvor Stok bio otkljuan i da su se po
kukuruzitima Jalskog polja zatvorenici rasturili i da policija za
njima traga; Zulfo Barakovi javlja d a j e korpa bombi spremljena
u njegovoj kui; Mujo Mandi, sa poloaja Batve javlja d a j e ostavio poiljku - paket u vrei sa bombama i g r a n a t a m a pod mostom
ljivovikog potoka; Salih Belagi javlja d a j e obavio razgovor sa
jednim tabormanom iz 13. SS divizije; Suljo Muhlisija obavjetava
*) Izdajnike je, poslije rata, stigla pravina kazna narodnog suda.

da ce odreena grupa stici na dogovoreno mjesto da ih na vrijeme

saekam i prihvatim; Tima Kurevi predaje mi neku kovertu za Salku Mekovia od Vladimira Kereca i obavjetava me o jednoj grupi
esesovaca koja je sklonjena u Medenicama i eka dogovor za izlazak itd.
Jednom prilikom, vea jedinica 13. SS divizije stigla je u Cerove. Pred stroj izlazi Salko Mekovi, naoruan u partizanskoj
uniformi, i pita ih da li ele dobrovoljno da postanu borci NOV. Svi
odgovaraju da dobrovoljno stupaju u redove NOV. Drugi put jednu
veu grupu treba saekati u Planama, pa u Dobrnji, zatim iz Soline
javljaju d a j e stigao Pero Jankovi Potoar, sa enom Slavkom i kurirom Srpkom. aljemo Muradifa Mujanovia i Srpka Gavrilovia
da ih dovedu na teren Cerova itd. Tako su se stalno smjenjivali dogovori, sastanci, poruke, akcije sve do definitivnog osloboenja
Tuzle, septembra 1944. godine.
Zahvaljujui svoj toj aktivnosti Tuzlanski partizanski odred
je bio u stalnom porastu i usponu, s t o j e stvaralo povoljnu klimu i
uslove za rad i borbu Odreda i njegovih politikih radnika i na irem terenu Smolue prema Graanici, Lukavcu i Srebreniku. Odred poinje da izvodi vie akcija protiv etnika, zatim protiv zelenokadrovaca (borba na Ratiu i druge), te nekoliko akcija na lik-

Borci Odreda sa aktivistima i terenskim radnicima u Smolui juna 1944. godine

vidaciji neprijateljske pijunske mree na terenu prema Srebreniku itd. Sredinom avgusta Odred je dodijelio jednu etu boraca u popunu 18. hrvatskoj brigadi, a vrena je i popuna drugih jedinica
koje su prolazile preko ovog terena, a kasnije i druge.
Brojne pojedince, grupe, pa i jedinice, najee smo Salko i
ja predavali rukovodstvu Odreda. Salko je najvie kontaktirao sa
Omerom Gluhiem, a ja sa Bokom Popoviem Popcem i Nebojom
Spasojeviem. Naime, Popac je bio zamjenik komandanta Odreda
i kao takav bio zaduen za vojniku organizaciju i borbene akcije
Odreda, svakako uz dogovor sa Omerom Gluhiem i Nebojom Spasojeviem, koji su se, u ovo vrijeme, najvie bavili politikim radom.
Tako sam, jednom prilikom, u umici prema Smolui, predao Popcu jednu veu jedinicu esesovaca. Tada umalo nije dolo do
nesporazuma, jer Popac, i pored dogovora, nije oekivao tako brojnu jedinicu, pa se pripremao da otvori vatru na nas. Ipak, sve se dobro zavrilo. Jo jednu brojnu kolonu esesovaca predao sam Popcu
onoga dana kada je Tuzlanski odred oslobodio Lukavac. Vodio sam
ih prvo u Smoluu, jer nisam znao za pokret Odreda, pa onda u Lukavac. Sjeam se, razmjestio sam ih u mezarju kod damije u Muslimanskom Lukavcu prije nego to sam pronaao Popca. Tako je
Tuzlanski odred rastao i zrio u pravu partizansku jedinicu. Propale
su sve prie neprijateljske propagande da je Odred uniten pod
udarcima njihovih nadmonijih snaga. A narodu je u tom tekom
vremenu Odred bio veoma potreban i nije dozvolio da se ugasi. Izrastao je kao ptica feniks u jo snaniju partizansku jedinicu koja
je, eto, spremna da oslobaa i gradove.
Posljednju grupu od oko 40 novih boraca sam predao Neboji
Spasojeviu dok je Odred bio u Lukavcu. Vodio sam ih nou preko
Mramora i Crvenog Brda. Znam da mi je tada Spasojevi saoptio
d a j e Odred te noi preko Bistarca, Bukinja i Kreke upuen u napad
na Tuzlu. Rastao sam se brzo s Nebojom, jer sam arko elio da
uesttujem s Odredom u tom napadu. Preko Bistarca i Bukinja stigao sam u Raitu, uzeo svoje oruje i krenuo na Moluhe. U Moluhama sam sustigao Odred u zoru kada je napad tek poeo na neprijateljska utvrenja na Batvi. Nakon jednoasovne borbe zauzeli
smo Batvu i tom prilikom zarobili oko 10 ustaa, dok su se drugi povukli prema Piskavici, Rasovcu i Cerovima. Bataljoni 16. muslimanske brigade, koji su napadali sa juga. zauzeli su grad, tako da
Tuzlanski odred, poslije zauzimanja Batve. nije ni ulazio u grad,
nego se povukao na Kulovia imanje, u Bukinje. Nakon odmora,
19. septembra 1944. godine. Tuzlanski odred je reorganizovan. Za

novog k o m a n d a n t a je doao Mehmedalija Huki. A jedan bataljon,

zvali smo ga Momaki, na elu sa Popcem, uao je u sastav 21. tuzlanske brigade. Tada sam se i ja rastao sa tim drugovima, koje sam
i kasnije rado sretao. A Moluhe sa okolinom i dalje su ostale pravi
oslonac snagama NOP-a.

EKREM NUHI

VEZE TUZLANSKOG PARTIZANSKOG

ODREDA SA SNAGAMA NOP-a U LUKAVCU I
OKOLINI
Tuzlanski partizanski odred se od formiranja pa do konanog osloboenja Tuzle, septembra 1944. godine, stalno nalazio i
vojno-politiki djelovao na terenu tuzlanskog basena. Izvravajui
vojno-politike zadatke u pozadini - pored svog osnovnog vojno-politikog i borbenog zadatka u tienju osloboene teritorije i u oslobaanju novih podruja - Odred je okupljao i organizovano ukljuivao na obavljanje tih zadataka iroki krug partijskih i omladinskih aktivista, lanova narodnooslobodilakih odbora i saradnika i
time sve vie irio redove narodnooslobodilakog pokreta, izmeu
ostalih i na podruje Lukavca i okoline. Otuda i potreba da se otrgnu od zaborava bar neke aktivnosti pojedinaca i grupa, koji su, u
organizovanoj i aktivnoj saradnji sa Odredom, dali znaajan doprinos optoj stvari NOP-a.
U periodu prvog osloboenja tuzlanskog bazena, tokom oktobra - novembra 1943. godine, novoformirana Komanda mjesta
Lukavac obuhvatala je prvih dana i puraiko i doboniko podruje, ali je ubrzo, nakon formiranja posebne Komande mjesta Purai, podruje Puraia i Dobonice izdvojeno iz sastava lukavake
komande.
Zadaci tih komandi bili su, pored ostalih, i u tome da pomognu u radu novonastalim narodnooslobodilakim odborima: u Lukavcu Fabrici, Lukavcu Turskom, Bistarcu Gornjem i Bistarcu Donjem, Smolui, Planama, Crvenom Brdu, Huskiima, Zagorju,
Modracu, Puraiu, Turiji, Babicama, Tretenici, Dobonici, Prokosoviima, Gnojnici i drugim. Takoe da pomognu organizacijama - partijskim i omladinskim - koje su, zajedno sa lanovima narodnooslobodilakih odbora, djelovale na osloboenoj teritoriji u
vrenju priprema za djelovanje i na teritoriji koju kontrolie neprijatelj.
Zadatak Komande m j e s t a Lukavac, od prvih dana osloboenja Lukavca i okoline 30. septembra pa do 10. novembra 1943. go-

dine, bio je - pored spomenutih - da se u prvom redu nastavi ruenje eljeznike pruge u pravcu prema Miriini, unite mostovi i da
se postavi to vie prepreka od oborenog drvea, k a m e n j a i dr. na
glavnu cestu i pristupne puteve, kao i da se izvri onesposobljavanje objekata i postrojenja Fabrike sode Lukavac tako da vie ne
moe da proizvodi za r a t n e i druge potrebe okupatora. Pored toga,
posebno je bilo potrebno da se, uz mobilizaciju ljudstva i velikog
broja prevoznih sredstava, iz skladita Fabrike sode i drugih u Lukavcu, Puraiu i okolini, izvuku to vee koliine raznog materijala i opreme koji su mogli biti od koristi naim vojnim jedinicama
i organizacijama NOP-a. Evakuaciju je trebalo izvriti to dublje u
pozadinu - na smoluku i srebreniku teritoriju i druga bezbjedna
mjesta na slobodnoj teritoriji.*)
U ostvarivanju ovih zadataka bilo je dosta tekoa. Ve prvog dana nakon osloboenja Lukavca, Majeviki partizanski odred
je organizovao evakuaciju zaplijenjenog materijala iz fabrikih i
drugih skladita, a ivene namirnice iz skladita fabrike aprovizacije to je, meutim, ubrzo prekinuto uslijed iznenadnog prodora
neprijatelja u Lukavac. Kasnije, nakon to je neprijatelj zaustavljen kod Bukinja i protjeran, evakuacija je bila nastavljena.
Komanda mjesta Lukavac otpoela je sa radom u zgradi ondanjeg inovnikog kluba (u sadanjoj ulici Marija Macan, koja
je upravo pred tom zgradom poginula). U istim prostorijama poela
su da n a s t a j u i da odatle djeluju novoformirana rukovodstva (partijska, omladinska, odbori i dr.) koja su bila zajednika za do tada
postojee dvije zasebne optine: Lukavac Fabrika i Lukavac Turski, a na sastanke i dogovore dolazili su i aktivisti iz puraikog i
dobonikog podruja
Zahvaljujui organizovanoj aktivnosti snaga NOP-a, u osloboenom Lukavcu i okolini ivot je poeo da se normalizuje. Narodnooslobodilaki odbori su dijelili stanovnitvu ivene namirnice,
koje su zaplijenjene najvie u skladitu fabrike aprovizacije i u trgovakim magacinima. Raspolagalo se i sa neto sanitetskog materijala i lijekova, koji su zateeni u ambulanti. Krug Fabrike i njenog naselja osvjetljavala je pomona lokomotiva iz Fabrike, koja je
ostavljena neoteena. U naseljima su poele da rade i zanatske i
druge radnje (pekara, mesara, krojai, obuari, brijai i drugi), kao
i neke gostionice i kafane.
*) Doboniki NOO je iskoristio damijski tavan kao svoju bazu, koja je ostala
neotkrivena do konanog osloboenja.

Tih dana u Lukavcu je djelovalo svega nekoliko partijskopolitikih aktivista, koji su 2. septembra, u veoj grupi Lukavana,
izbjegavi ustako hapenje, izali na slobodnu teritoriju Smolue.*) Poto su u grupi bili u veini majstori i pogonski radnici u
Fabrici od kojih je umnogome zavisila proizvodnja, njihovim odlaskom bio je veoma poremeen rad cijele Fabrike.
Na organizovanju i voenju poslova Komande m j e s t a najvie je radio Ivan Riovski, a u istoj su na raznim dunostima bili i
Bogosav Souek, Ibro erimagi, Boo Bai, Safet ehaji, Simo
Plesti, Fadil Zeevi, Ibro Softi, Ekrem Nuhi, Ivan Liki, Aleksej Lindeman i drugi.
Nakon povlaenja ispred navale neprijatelja, 10. novembra
1943. godine, na prostoru Omazia u banovikom kraju, grupa vojno-pozadinskih i politikih radnika iz komandi m j e s t a Purai i
Lukavac, (koje su sada objedinjeno djelovale u zajednikoj komandi za oba podruja), prikljuila se Ozrenskom partizanskom odredu
koji se tada nalazio na tom terenu. U toj grupi iz Lukavca bili su:
Ibro erimagi, Fadil Zeevi, Ekrem Nuhi i jo neki, dok su Ibro
Softi i Ivan Liki sticajem okolnosti dospjeli u drugu jedinicu. Veina iz lukavake komande mjesta se, meutim, prilikom povlaenja 10. novembra na veer, prikljuila Tuzlanskom partizanskom
odredu (Bogosav Souek, Safet ehaji, Suljo Gluhi, Rasim Hasanovi, Blaan Vasiljevi, Emin Hamustafi, Nazif Aljuki i drugi).
U grupi iz Puraia, koja se prikljuila Ozrenskom partizanskom odredu, bili su Adem Fatui, na funkciji k o m a n d a n t a zajednike komande mjesta, zatim Borka Dobanovaki, Nedo Miloevi,
Milan Blagojevi, Sinia uk i drugi, dok su Ivan ori i Duka Vasi otili u druge jedinice. Sulejman Tinji, Zagorka Kaki, Smajl
Fatui i drugi ostali su na ilegalnom radu u Puraiu.
U Dobonici i okolini, koju su uskoro zaposjeli zelenokadrovci, ostala je na ilegalnom radu grupa odbornika i aktivista na elu
sa Osmanom Ibrahimoviem, predsjednikom NOO-a, povezani za
Muhameda Gagia, komandanta bataljona u Tuzlanskom NOP odredu, koji je sa ovoga podruja prihvatio dosta Doboniana, Gnojniana i drugih koji su se u vrijeme osloboenja nalazili u Dobonici
*) Veina tih aktivista iz Lukavca bila je rasporeena u jedinice NOVJ (Hazim Avdibegovi, Dobrosav Braco Miinovi, Mujo Hodi, Fikret Azabagi, Mitar Radoji, Boo
Popovi, Branko Luki, Adem Hanifi, Ivan Hans Vroblevski i drugi), dok su neki: Mujo
Halilovi, Brajko Bikovi, Osmo Mujinovi, Omer Alihodi, Huso Bajri i jo neki stariji
radnici Fabrike ostavljeni da djeluju kao terenski aktivisti NOP-a. Od ranije je na ovdanjim terenima djelovao njihov drug i saborac Meho Tubi, nakon to je iz zatvora izbjegao
na slobodnu teritoriju.

i okolini i svrstao ih u svoj bataljon, odakle su rasporeeni i u druge

jedinice tokom novembra 1943. godine.
Grupa spomenutih vojno-pozadinskih radnika, uz Ozrenski
partizanski odred, djelovala je na teritoriji sa lijeve strane Spree
- od potkonjukih Omazia do ozrenske Porjeine i drugih naselja,
na desnoj strani Spree u okolini Lukavca sa kojima su postojale
i odravane veze. Pored politikog djelovanja na terenu zadaci su
se odnosili i na prikupljanje podataka o k r e t a n j u neprijatelja u dolini Spree.*)
Odravanje veza sa aktivistima na okupiranoj teritoriji Lukavca, Puraia, Dobonice i okoline znailo je jaanje kontinuiteta aktivnosti snaga NOP-a na neosloboenom podruju. Meutim,
u uslovima este neprijateljske ofanzive, Ozrenski partizanski odred je krenuo prema Ribnici, u predjele Krivaje, da bi u povratku,
uslijed ofanzivnih operacija, preko Konjuha, stigao u dolinu Spree
i u j a n u a r u 1944. godine uestvovao u drugom napadu na Tuzlu.
Nakon toga, Odred je bio reorganizovan i njegovi dijelovi su ukljueni u sastav 6. istonobosanske i 18. hrvatske brigade, odnosno u
obnovljeni Kladanjsko-ozrenski partizanski odred.**)
Vojno-pozadinski i politiki radnici iz sastava zajednike
Komande mjesta Purai - Lukavac, ostavi na teritoriji sa lijeve
strane Spree, na koju su tih dana masovno nastupali Nijemci i
erkezi, etnici i zelenokadrovci, nali su se u veoma tekim uslovima - bez zatite Odreda. Izlaz je bio u prebacivanju na teritoriju
sa desne strane Spree, u podmajevike predjele oko Srebrenika u
koje se i sam Tuzlanski partizanski odred uputio poetkom j a n u a r a
1944. godine.
U ostvarivanju ovog cilja i izbjegavanja unitenja koje je
prijetilo, vojno-pozadinski i politiki radnici su preko aktivista
NOP-a sa tog podruja i ilegalnim putevima otpoeli prebacivanje
na podruje djelovanja Tuzlanskog partizanskog odreda, a neki i u
razne baze pod okriljem aktivista NOP-a u selima na prostoru Lukavac - Smolua - Srebrenik, u kojima su provodili izvjesno vrijeme i dalje postupali u skladu sa zadacima koje su dobijali putem
veza koje su odravali.
Tuzlanski partizanski odred je nakon odlaska u rejon podmajevikih sela - zajedno sa okrunim partijskim rukovodstvom
*) O tome pie Todor Vujasinovi u knjizi Ozrenski partizanski odred. 1979. str.
405.
**) Vie o tome vidi u sjeanjima Mehmedalije Hukia. objavljenim u listu Trinaesti septembar 1975. kao i knjizi Toe Vujasinovia Ozrenski partizanski odred, str.
406 - 413.

koje se nalazilo uz njega - izmeu ostalog - djelovao na obezbjeivanju aktiviranja i povezivanja svih snaga NOP-a i uspostavljanju
i jaanju veza i saradnje sa okolnim podrujima. Tako su od prvih
dana - na terenu od Smolue do Srebrenika i ire - oivjele ranije
postojee i uspostavljane nove partijske i omladinske veze i kanali
sa Lukavcem na kojima su radili stariji i iskusniji partijski radnici
i aktivisti iz grupe koja je 2. septembra prela na slobodnu teritoriju i tu ostala na radu.
Prvu vezu nakon prebacivanja Tuzlanskog partizanskog odreda u rejon Brezika uspostavio je Ivan Riovski, preko spomenutih terenskih radnika, sa kojima je ilegalno saraivao u Lukavcu
i prije odlaska u partizane 2. septembra 1943, u emu mu je pomagao i Mehmed Deli Ilica, skojevski rukovodilac bataljonskog komiteta u Odredu - prethodni sekretar privremenog Optinskog komiteta SKOJ-a za Lukavac, zajednikog za obadvije lukavake optine, koji je u oktobru 1943. godine formiran pod rukovodstvom Fadila Horozia u Lukavcu. Olakavajua okolnost bila je u tome da
su otac i Deliev brat bili na ilegalnom radu u Lukavcu, pa je uspostavljanje i odravanje takvih veza i time bilo olakano.
Veze su bile uspostavljene i odravane su redovno sa Lukavcem, Puraiem, Dobonicom, Tuzlom i drugim mjestima.
Meutim, u uslovima tzv. este neprijateljske ofanzive, odravanje veza je bilo sve oteanije. Zbog bolesti Ivana Riovskog,
koji je provodio vrijeme u bolnici i bazama Srebrenika, a kasnije i
odlaska Mehmeda Delia Ilice na Kongres USAOJ-a u Drvar, veze
se preusmjeravaju na nove kanale koje, pored drugih, obezbjeduje
smoluki aktivista Miljo Markovi oslanjajui se na skojevsku organizaciju, lanove seoskog narodnooslobodilakog odbora i punkt
NOP-a kod Mitra Maksimovia, Voje i Mile Vasiljevia i drugih.
Dok se Tuzlanski partizanski odred, kasnije, nalazi u rejonu
Smolue, mrea aktivista i saradnika NOP-a i njihove veze sa Odredom se znatno proiruju i ojaavaju. Tome, u uslovima nastalim
uslijed poetka tzv. sedme neprijateljske ofanzive, doprinosi stroga
konspirativnost u radu. Samo su ovlateni pojedinci iz taba Odreda i Okrunog partijskog rukovodstva uz Odred znali ko na kojoj
relaciji i sa kime odrava veze, ko je povezan sa lanovima K P J i
SKOJ-a, ko sa odbornicima a ko sa ostalim saradnicima u organizacijama NOP-a. Pored ovih, od ranije uhodanih veza, posebne veze
su imali obavjetajni oficir i komandant Odreda, a Sekuli Duan,
njihov kurir, odravao je veze sa Lukavcem i okolinim mjestima,
najvie preko Taleta Halilovia i Haima Begia iz Huskia, Fadila
Suljagia i Rede Okia Osmanovia iz ikulja, Osmana Akeljia i

Mustafe Kovaevia iz Crvenog Brda, a ovi putem p u n k t a NOP-a

u Lukavcu koji su drali Ekrem Nuhi i Kasim Deli, do kojih je
dolazila i Sekulieva majka, dalje preko Hasnije erimagi, Vlade
Popia, Kove Batalo u fabrikom naselju i drugih.
Imena aktivista odravana su u punoj diskreciji. Radilo se po
sistemu povezivanja dvojki, da bi u sluaju otkrivanja bilo to manje ugroenih. Redovi simpatizera i aktivista NOP-a su svakodnevno rasli i jaali. I u redovima orunika - narednika Obada, simpatizere NOP-a, drali su na vezi Ibro erimagi i Juso Tubi, da bi
bilo omogueno blagovremeno otkrivanje m j e r a reima, naroito
onih koje su se odnosile na pravoslavno stanovnitvo Smolue i
okoline. Preko narednika Ramia u Puraiu, kojeg je jo od ranije
ukljuio u saradnju sa aktivistima NOP-a Mehmedalija Huki, Salko Mujagi i Smajl Fatui, a i neki drugi aktivisti NOP-a dobijali
su znaajne podatke. Osman Ibrahimovi je drao na vezi orunike
simpatizere koji su kontrolisali Dobonicu i okolinu. Olgu Kren u
fabrikom Lukavcu drale su na vezi Hasnija erimagi i Manja
Krsek. Veza Omera Gluhia sa Mihovilom Banom, domobranskim
oficirom u Vojnoj posadi u Lukavcu, koji je ilegalno radio za NOP,
odravana je i preko p u n k t a Ekrema Nuhia, kojim putem je dran
na vezi i saradnik NOP-a u lukavakoj poti Murat Salihovi. Sa saradnicima NOP-a u redovima lukavakih zelenokadrovaca veza je
odravana putem Ibrahima Kuduzovia Isakajla, koji je bio u njihovoj posadnoj eti pisar. Kurirske vane i odgovorne, odnosno specijalne zadatke za NOP, kao sprovodenje bolesne partizanke u tuzlansku bolnicu, izvravao je uspjeno i sa punom odgovornou Vahid Mei. Izvjesno vrijeme sa simpatizerima NOP-a u redovima
zelenokadrovaca u dobonikom kraju na njihovom dezorganizovanju, pridobijanju za NOP i izvlaenju oruja i municije iz njihovih
rezervi, bio je angaovan i Asim Omerdi.
Komandant Odreda Omer Gluhi odravao je vezu i sa svojim saradnicima koji su bili u redovima NOP-a u Lukavcu preko
Osmana Tufekia i Nazifa Suljkanovia, dr Ljudevita Jurinca,
Marije Krsek, Duanke Tabakovi, Dimitrija Miia, Stanka Drolca i drugih u Lukavcu, Ferhada Azabagia i Branka Stankovia u
Bukinju i drugih.
Sa Graanicom, preko Cvijete Hinji, odravala je vezu iz
Lukavca Hasnija erimagi. Uticaji NOP-a na eljeznici bili su
veoma snani, a veze prema Doboju iz Lukavca preko Ibre erimagia i Sime Plestia odravali su uro Vavrikov, Fadil Zeevi,
Brajko Salki sa eljeznikih stanica Lukavac i Purai.

Snage NOP-a u Dobonici, Gnojnici, Miriini i drugim selima okupljali su brojni aktivisti i odbornici kao Huso Softi, Mehmed Razi, Nuraga Cibri, Salkan Ibri, Hazim Kurtovi i drugi
koje je na vezi drao Osman Ibrahimovi, predsjednik NOO-a, povezan s Tuzlanskim partizanskim odredom.
Veliku pomo u povezivanju i konsolidaciji olabavljenih i uspostavljanju novih veza u redovima lukavakih aktivista NOP-a
pruio je neposredno Safet ehaji, ranjeni komandir ete iz Odreda, koji je nakon lijeenja u ekoviima i Srebreniku kao rekonvalescent, bio upuen da u dubokoj ilegalnosti u Lukavcu uini sve da
se organizacija NOP-a proiri i aktivira jo vie na zadacima koje
je dobijala iz Okrunog partijskog rukovodstva, koje je iz rejona
Smolue djelovalo pod zatitom Tuzlanskog partizanskog odreda.
Znaajnu ulogu u odravanju i funkcionisanju veza koje su
snage NOP-a iz Lukavca uspostavljale i odravale imali su i borci
i aktivisti iz drugih sredina (Vehid Delibegovi Roki, Neda Kerec,
Muhamed Keetovi, Sabira Agi, Velinka Cakelji, Slava Mii,
Soka Veseli i drugi), koji su krae ili due vrijeme djelovali i na
podruju koje je prema Lukavcu obezbjedivao Tuzlanski partizanski odred.
Konanim osloboenjem tuzlanskog basena, septembra
1944, stvoreni su uslovi za potpuno organizovano djelovanje svih
snaga NOP-a u zavrnim borbama za osloboenje tuzlanskog basena i cijele zemlje. Tada je u Lukavcu formirana nova komanda
mjesta, zatim novi optinski narodnooslobodilaki odbor, jedinstven za do tada postojee zasebne lukavake optine, konstituisana su partijska, omladinska i frontovska rukovodstva, koja su organizovala i vodila cjelokupan drutveno-politiki ivot do zavretka rata.

BOIDAR POPOVI POPAC

SMOLUKI PERIOD
Usljed navale jakih neprijateljskih snaga, partizanske jedinice su se, 10. novembra 1943. godine, povukle iz Tuzle u kojoj su
boravile oko etrdeset dana. Neto prije toga formiran je Tuzlanski
NOP odred, koji se takoe povukao iz Tuzle, a s njim i rukovodstvo
Partije i SKOJ-a za Tuzlu, kao i vei broj naih saradnika i graana simpatizera NOP-a. Odred se kretao pravcem ivinice - Vukovije - Graanica - Buik - Kiseljak, da bi poetkom j a n u a r a 1944.
godine preko Plana, Dobrnje i Brezika stigao na podruje Srebrenika. Na tom putu vodeno je vie borbi u kojima je bilo dosta poginulih i ranjenih. Ve u Dubravama, a zatim i u Vukovijama, u
noi izmeu 11. i 12. novembra 1943. godine, iznenada nas je napao
zeleni kadar. Meu poginulima bilo je dosta i bolesnika, zatim staraca, ena i djece, koji su krenuli s Odredom iz Tuzle. Neprijatelj
je, u decembru 1943. godine, preduzeo ofanzivu na nae snage, pa
je i Odred bio na stalnom udaru. Neprestano smo manevrisali, izbjegavajui glavni udar neprijatelja, jer Odred jo nije bio homogena i vojniki zrela i jaka jedinica, iako je u poetku bio veoma
brojan.
U drugoj polovini j a n u a r a 1944. godine, Odred je uestvovao
u napadu naih jedinica na Tuzlu. Djejstvovali smo s jugozapadne
strane - prema Moluhama. Meutim, poslije etiri dana borbi, nae
jedinice su bile prinuene da se povuku uz dosta velike gubitke, a
to nije mimoilo ni na Odred.
Aprila 1944. godine, sa ireg podruja sjeverno od Tuzle, povukla se glavnina snaga 3. korpusa s Oblasnim komitetom KPJ za
istonu Bosnu, u pravcu ekovia. Tada se Tuzlanski odred nalazio
na prostoru oko Srebrenika, odnosno Majevice, i stalno se sukobljavao sa dijelovima 13. SS divizije na prostoru izmeu Humaca,
Jasenice, Maoe i Srebrenika. Bila je u toku sedma neprijateljska
ofanziva. Snaga Odreda je bila u nesrazmjeri prema snazi neprijatelja, a este borbe su ga iscrpljivale i slabile njegovu udarnu mo.
Time je Odred zapao u veliku krizu. Tada se njegovi manji dijelovi,
povlaei se ispred znatno nadmonijeg neprijatelja, kreu u gotovo nepristupaan dio Majevice - prema Maoi. U nastaloj kriznoj

situaciji za Odred odralo se jezgro Odreda, oko dvadesetak boraca

s Omerom Gluhiem na elu, komandantom Odreda. Grupa je dobila radio-stanicu radi odravanja veza sa tabom 3. korpusa i Oblasnim komitetom. Grupu su prema mom sjeanju, sainjavali:
Omer Gluhi, Ilija ilas, koji je rukovodio radio-stanicom, Rasim
Joguni, Jusuf Muki Zorule, Adem Osmanbegovi, Ahmet ilji
Kadija, Taib Sarajli, Slobodan Voki, Zvonko Primorac, Abdulah
Mujezinovi Kadija, Slobodan Joilovi Bodo, efket Kunosi, ja i
jo neki. Krae vrijeme, dok nije proao glavni neprijateljski udar,
grupa se sklonila u neke ikare u podnoju Majevice. Meutim, ve
nakon petnaestak dana i ova grupa boraca se poela osipati. U stvari, dezertiralo je est drugova, jer nisu mogli izdrati napore i glad.
Pojedinci su se sklonili zbog bolesti ili iscrpljenosti.
U tako izuzetno tekoj situaciji, kada je Odred inila samo
grupa boraca, upuena je patrola u okolna sela radi nabavke hrane
i prikupljanja podataka o neprijatelju. U patroli su bili: Ahmet ilji Kadija, Slobodan Joilovi Bodo, efket Kunosi i jo dvojica
boraca. U selu Raljani patrola je naila na neprijateljsku zasjedu.
Tom prilikom poginuo je Kadija, a Bodo i efket su ranjeni i zarobljeni, dok se za sudbinu ostale dvojice nita ne zna. Nakon mjesec
dana, efket je pobjegao iz esesovakog sabirnog logora u kojem je
bio smjeten i pridruio se Odredu koji je tada boravio u Smolui.
Nakon gotovo mjesec dana sklanjanja po ikarama Majevice, Odred se prebacio u selo Smoluu, na teritoriji optine Lukavac.
Tu smo se malo oporavili, doli sebi, i postali sposobni i za oruane
akcije. Jedina naa veza bio je Miljo Markovi iz Smolue. Odravali smo i vezu radio stanicom sa 3. korpusom i Oblasnim komitetom. Imali smo dva pukomitraljeza i dosta municije, to znai da
smo mogli prihvatiti borbu s manjim etnikim i zelenokadrovskim posadama. Tako smo jednoga dana obavijeteni da su etnici
pokupili stoku po Smolui, koju su namjeravali tjerati u Tinju gdje
se nalazio njihov logor. Odmah smo se rasporedili, zauzeli smo poloaje da ih u tome onemoguimo. Uz pucnjavu i poviku rastjerali
smo etnike, a stoku vratili vlasnicima.
U vrijeme naeg boravka u Smolui Omer je, pomou Milje,
ugovorio sastanak sa etnicima Vaskrsije Milakovia Kikana, u
nekom potoku u blizini Smolue. Na razgovor smo poli: Omer Gluhi, Rasim Joguni i ja, poto smo prethodno postavili obezbjeenje. Dolo je osam etnika s Kikanom na elu, donijevi sa sobom peeno jagnje, rakiju i drugo to su, svakako, opljakali od stanovnitva. Cilj sastanka je bio dogovor o vraanju trojice partizana, koje su etnici ranjene i iznemogle zarobili. Nakon dueg raz-

govora, Kikan je pristao da nam pusti zarobljene drugove, s tim da

neko od nas poe s njima u Tinju, gdje je bio etniki logor, i da ih
preuzme. Omer je za t a j zadatak odredio mene. Dao m i j e svoju dolamicu s oznakama komandanta Odreda i jo dva arera za pikavac, mada sam u futroli ve imao etiri arera. Na brdu iznad Tinje ispalio sam jedan cijeli arer, jer su mi etnici prigovorili da
m i j e automat neispravan i da nemam municije. Potom sam odmah
napunio oruje kako bih bio spreman u sluaju potrebe.
Doli smo u Tinju. Tu, meu etnicima, nije bilo nimalo lako.
Nastojali su da me isprovociraju, izgovarajui uvrede na raun
Tita, Partije, nae borbe... Priao sam zarobljenim partizanima i
insistirao da pou sa mnom. Meutim, sva moja nastojanja nisu
uspjela, jer su oni odbili da krenu. Stekao sam utisak da su bili uplaeni, smatrajui da ih etnici time samo provociraju da bi ih ubili,
a da ih stvarno nee pustiti. Vidjevi sve to krenuo sam nazad. im
sam malo odmakao, etnici su pucali za mnom. Iz predostronosti
Odred je promijenio mjesto bivakovanja.
U ljeto 1944. godine, poeli su da nam se vraaju bivi borci
- nai drugovi, te ranjeni i bolesni partizani koji su radi oporavka
bili bazirani po Smolui i drugim selima oko Lukavca i Srebrenika.
Tada nam se pridruilo i nekoliko boraca o kojima je vodila brigu
Komanda mjesta Lukavac - Purai. Sa pridolim borcima Odred
je brojao oko 80 boraca i poeo je da vodi akcije protiv etnika i zelenog kadra, a napadao je i m a n j a njihova uporita.
Poetkom avgusta 1944. godine, kroz Smoluu je proao s
18. hrvatskom brigadom Franjo Herljevi, njen komandant. Brigada se vraala sa 11. divizijom iz centralne Bosne. Sa njima su stigli
delegati sa Drugog kongresa USAOJ-a. meu kojima je bio i drug
Mio Raki, tada sekretar Oblasnog komiteta SKOJ-a za istonu
Bosnu. Poto Omer nije bio tu. njih dvojica su razgovarali sa
mnom. Tada su me kritikovali zbog odranog sastanka sa etnicima, zatim to nismo bili aktivniji u proteklom periodu, i slino, istiui da sa etnicima nema nikakvog kompromisa. Nakon kraeg
zadravanja otpratio sam ih do ceste Tuzla - Lukavac. U podruju
Bistarca izvreno je obezbjeenje za prelaz Brigade preko ceste, a
sve je uraeno dosta uspjeno.
U avgustu 1944. godine iz grupe politikih radnika koja je
stigla sa 18. hrvatskom brigadom iz centralne Bosne sa nama su ostali drugovi Mio Voki. lan Okrunog komiteta SKOJ-a za Tuzlu
i Muhamed Keetovi. lan Okrunog komiteta SKOJ-a za Posavinu i Trebavu. Oni su pojaali politiki rad u Odredu kao i na terenu,

jer je u to vrijeme Rado Peri, kao pomonik politikog komesara

Odreda, bio baziran zbog bolesti.
U vrijeme naeg boravka u Smolui Mahmud Mekovi Maan je, kao jedan od kurira, dovodio dezertirale grupe pripadnika
13. SS divizije u Odred. To su bili snani mladii koje su Nijemci
mobilisali u Bosni i Hercegovini, a potom odvodili na viemjesenu
obuku. Nakon dolaska u Bosnu jedan broj njih je traio vezu za prelazak u partizane. U tome su im pomogli ilegalni saradnici NOP-a
iz Tuzle, prihvatali ih i organizovano ih slali u Odred. Tako se i usljed toga brojno s t a n j e Odreda stalno poveavalo. Ve tada smo djelovali kao obnovljen i ojaan Odred, ija se vojnika aktivnost osjeala na iroj teritoriji. Akcije su bile usmjerene na likvidaciju
etnika i zelenog kadra, te je uskoro veina sela lukavakog i srebrenikog kraja bila osloboena.
U to vrijeme, avgusta 1944. godine Omer Gluhi se sve vie
bavio politikim radom na terenu, pri emu ga je najee pratio
bivi njemaki vojnik Andreas Russ. Obilazio je sela, uspostavljao
k o n t a k t e sa aktivistima i narodom, organizujui ih da se ukljue i
daju doprinos naoj borbi. Zbog ovih obaveza Omer je samo povremeno navraao u Odred i k r a t k o se zadravao, tako d a j e teret komandovanja Odredom postepeno padao na mene.
Pripremao se napad naih jedinica na Tuzlu, u emu je i na
Odred imao odreenu ulogu. Naime, poto smo od naih saradnika
dobili obavjetenja o neprijateljskim snagama (ustae i zeleni kadar), Odred je preduzeo napad na Lukavac i oslobodio ga 13. septembra 1944. godine. Iza toga osloboen je i Purai. Time je obuhvaeno veoma veliko osloboeno podruje, na kojem se odvijao
iv politiki rad. Odred se dobro snabdio hranom i odjeom. Aktivno se pripremao za vee akcije. Radi obezbjeenja, poruena je eljeznika pruga od Lukavca do Bistarca i od Puraia prema Dobonici, kako je neprijatelj ne bi mogao iskoristiti prilikom svog jaeg
nastupanja.
Nekoliko dana poslije osloboenja Lukavca, eta J u s u f a Mukia Zorula, inae veoma hrabrog i odvanog komandira, koja je
bila u sastavu bataljona kojim je komandovao Mehmed Salahovi
Boljevik, dok je drala strau prema Tuzli, uhvatila je i dovela u
tab Odreda ustakog obavjetajca i zloinca Stjepana Vujicu, koji
je bio ef UNS-a u Tuzli.*)
*) Detaljnije o tome vidi: Mio Voki, Tuzla u radnikom pokretu i revoluciji, knj.
3. str. 245-290.

esnaestog septembra 1944. godine tab Odreda dobio je

naredbu 3. korpusa da napada na Tuzlu, pravcem Bukinje - Kreka
- Moluhe, sadjejstvujui s ostalim naim jedinicama. Poslije slabijeg otpora, nae jedinice su ule u grad 17. septembra 1944. godine.
Bilo je to konano osloboenje Tuzle. Za sve borce, a posebno za nas
koji smo iz Tuzle otili u partizane, to je bio jedan od rijetkih radosnih t r e n u t a k a u toku rata.
Odmah poslije osloboenja Tuzle, Odred se vratio u Lukavac
i tamo, prema naredbi taba 3. korpusa, izdvojio 300 boraca radi
popune 16. muslimanske brigade. Takode je izdvojen i jedan jai
bataljon koji je uao u, novu, 21. tuzlansku brigadu. Za komandanta bataljona odreen sam ja, a za komesara Rade Peri. Preostali
dio Odreda ostao je u Lukavcu radi daljih oruanih akcija protiv Nijemaca i domaih izdajnika, kojih je jo uvijek bilo mnogo u ustakim, zelenokadrovskim i etnikim formacijama.

ILIJA DILAS

NA OBAVJETAJNIM ZADACIMA
Poetkom m a r t a 1944. godine formirana je 38. istonobosanska divizija u koju sam, iz taba 3. korpusa, rasporeen na dunost radio-telegrafiste. Divizija se tada nalazila u Trnovi. Bila je jo
u formiranju. U sastav Divizije ule su: 17. majevika i 18. hrvatska brigada. Pored ove dvije brigade, trebalo je da se formira jo jedna brigada iz sastava Tuzlanskog i jo nekih NOP odreda.
Jo u toku formiranja 38. divizije otpoela je sedma neprijateljska ofanziva. Glavni njen udar bio je usmjeren na sjeveroistonu Bosnu, tako da 38. divizija nije ni stigla da se kompletira, ve
je za itavo vrijeme t r a j a n j a te ofanzive vodila teke borbe imajui
u svom sastavu samo 17. majeviku brigadu. Naime, 18. hrvatska
brigada, koja se u to vrijeme nalazila u Posavini, bila je odsjeena
od sjeveroistone Bosne i primorana da se prebaci u centralnu Bosnu, gdje je i ostala za cijelo to vrijeme.
A NOP odredi od kojih je trebalo da se formira jo jedna
brigada bili su angaovani u stalnim i tekim borbama, posebno
Tuzlanski NOP odred, koji se nalazio n a j e d n o m od najteih pravaca neprijateljskog udara. Zbog tako tekih i iscrpljujuih borbi veina NOP odreda, ve polovinom m a j a 1944. godine, bila je znatno
oslabljena, tako da vie nisu predstavljali neke jae borbene jedinice. Tuzlanski NOP odred, koji je tada bio jedan od najjaih, u sjeveroistonoj Bosni, takoe je bio desetkovan. Pored toga, iz njegovog sastava otilo je dosta boraca i kadrova za popunu 17. majevike brigade i drugih jedinica.
Od poetka sedme ofanzive, pa sve do konca maja 1944. godine, 38. divizija je, uglavnom, vodila borbe na podruju Majevice,
Semberije i na dijelu Posavine. Neprijatelj je, u prvoj polovini aprila 1944. godine, poto je zaposjeo Majevicu i onemoguio da se Divizija izvue iz obrua i prebaci za ekovie, imao n a m j e r u da je
uniti na sektoru izmeu Majevice i rijeke Save. Divizija je tada vodila borbe na staroj Majevici, te ocijenivi n a m j e r u neprijatelja,
napravila rizian manevar, ali i jedini mogui izlaz. Naime, tog istog dana, navee, krenula je preko stare Majevice prema Posavini
i doavi na domak Brezovog Polja, u samu zoru, krenula prema Za-

gonima, Suvom Polju i stigla u Trnovu. Sve se to odigralo za no i

dan. Neprijatelj je izgubio trag Diviziji, jedino je m a n j a borba vodena u Zagonima, jer se tu sluajno zatekla neka m a n j a SS jedinica. Kad je otpoela borba komandant, komesar i naelnik taba Divizije bili su pored radio stanice, na kojoj sam odravao vezu. uo
sam njihov razgovor. Komandant, Milo Zeki, je rekao naelniku
da se naredi Prateoj eti da ne troi municiju, jer je 17. brigada
bez municije, ve da poalje svoju municiju u Brigadu. Moe se
samo pretpostaviti kakva je to bila situacija, kada se jedinica nae
u ravniarskom kraju, odsjeena od svojih snaga, a bez municije.
U toj borbi zaplijenjen je od esesovaca prijemnik radio stanice tipa
TORN.
Predvee smo stigli u Trnovu, gdje se nalazila partizanska
bolnica u bazama. Uzevi bolnicu sa sobom, Divizija je krenula u
ekovie. Za ovaj smjeli podvig 38. divizija je pohvaljena od Vrhovnog taba, to je prenijela i Slobodna Jugoslavija.
Poetkom maja 1944. godine 38. divizija se ponovo nala na
Majevici. Tada su vodene teke borbe, od Jelice do Srpske Jasenice.
Bilo je mnogo naih ranjenika, koji su ostavljeni kao bolesnici u bazama u Makovcu. Ovu bolnicu su kasnije otkrili etnici i zajedno
sa esesovcima pobili ranjenike i bolniko osoblje.
U drugoj polovini maja 1944. godine vodila se jedna od odluujuih bitaka sedme ofanzive. Borbe su vodene na sektoru Srpske Jasenice, Strae i na obroncima stare Majevice. Tada su na
tom podruju bile i vojvoanske divizije.
Poto je neprijatelj skoncentrisao ogromne snage na podruju sjeveroistone Bosne, to su tab 3. korpusa i Oblasni komitet
KPJ za istonu Bosnu odluili da povuku sve nae snage sa tog podruja na lijevu stranu rijeke Spree i dalje prema Kladnju, Vlasenici i ekoviima.
Da ne bi sjeveroistona Bosna ostala potpuno odsjeena od
naih snaga, tab 3. korpusa i Oblasni komitet su odluili da se iz
Tuzlanskog NOP odreda formira jedna operativno-obavjetajna
grupa, od 15 do 20 ljudi, koja bi i dalje ostala na tom podruju, a
da preostali dio Odreda se povue s naim jedinicama.
Sa divizijama koje su tada vodile borbu na pomenutom podruju, nalazio se i tab 3. korpusa. Ja sam tada bio radio-telegrafista u 38. diviziji. Pozvan sam u tab Korpusa, gdje mi je obavjetajni oficir Korpusa, pukovnik Drago Maar, saoptio da sam
rasporeen u grupu Odreda koja ostaje na tom podruju, kao radiotelegrafista. Takoe m i j e u k r a t k o rekao o znaaju zadatka i dodao

da stanica ne smije propasti, ne radi njene vrijednosti, ve radi zadatka zbog kojeg se ostaje na tom sektoru.
Radio stanica koja nam je dodijeljena bila je potpuno nova,
amerike proizvodnje, tipa SCR-80. Bila je prilagoena za rad u posebnim uslovima. Mogla je da radi na pogon akumulatora - preko
unoforma (pretvaraa) i na mehaniki (noni) pogon, pomou generatora. Poto u tadanjim uslovima nije bilo mogunosti za pun j e n j e akumulatora, to se predaja depee mogla obavljati samo pomou generatora, dok se prijem depee obavljao pomou specijalnih baterija tipa TOP, kojih smo imali dovoljno.
Radio-telegrafista 3. korpusa i ja napravili smo plan radio-veze sa odgovarajuim pozivnim i kontrolnim znacima. Po ovom
planu veza je trebalo da se odrava dva puta dnevno, i to u etiri i
dvadeset jedan sat, a po potrebi i mogunosti veza se mogla, bilo
ifrovano ili pomou KODA, zakazivati i ee. Poto je radioplan pravljen 19. maja, odnosno na dan kada smo dobili zadatak da
ostanemo na Majevici, to je bilo predvieno da odravanje veze otpone 25. maja 1944. god. Vrijeme od est dana (od 19. do 25. maja)
trebalo je iskoristiti za to da se stanica locira, tj. da se nade pogodno i sigurno mjesto, s obzirom da se tab 3. korpusa nalazio u pokretu.
Devetnaestog maja navee sastao sam se sa grupom Odreda
za koju je zaduen komandant Odreda Omer Gluhi. To su bili sve
stari iskusni borci, veinom starjeine jedinica Odreda. Gluhi je
bio major. Upitao me je odakle sam i rekao drugovima da sam radio-telegrafista koji je dodijeljen njihovoj grupi. Gluhiev prvi nastup i nain ophoenja mi se dopao. Vie je liio na komesara i narodnog ovjeka nego na komandanta, to je doprinijelo da se toliko
veem za Tuzlake i da se sa njima osjeam kao sa svojim Krajinicima. U grupi su, koliko se sjeam imena, tada, pored Omera Gluhia, bili: Adem Osmanbegovi, Neboja Spasojevi, Vehid Begi,
Jusuf Muki Zorule, Ahmet ilji Kadija, Rasim Joguni, Slobodan Voki, Abdulah Mujezinovi Kadija, efket Kunosi, Taib Sarajli, Memi Dani, Slobodan Joilovi, Boidar Popovi Popac i
drugi.
Kasno navee, 19. maja 1944. godine, naa grupa je krenula
u staru Majevicu, ne tako daleko od mjesta gdje su tog dana voene
najee borbe u sedmoj neprijateljskoj ofanzivi. Imali smo jednog
konja za prenos radio-stanice do prvog mjesta odredita. Kasnije
ga nismo mogli koristiti, ve smo stanicu sami nosili. Bili smo veoma dobro naoruani, veina nas je imala automate, pitolje i bombe, a municije koliko smo mogli nositi. Imali smo i mitraljez.

Prvo smo se locirali na staroj Majevici, u jednom potoku ispod brda Straa, na kojem su esesovci drali poloaj. Naa grupa je
morala u poetku da se tu zadri, jer nije mogla da se dalje kree,
dok se ne ispita teren. Tu su pored esesovaca, etnici i zeleni kadar
zaposjeli cijelo podruje Majevice.
im smo se locirali na pomenutom mjestu slali smo patrole
radi izvianja terena. Stupali smo u vezu i sa naim saradnicima,
prikupljali podatke o neprijatelju i obezbjeivali hranu. Taj zadatak je, u prvo vrijeme, bio vrlo teak. Esesovci su, naime, drali vanije poloaje i vea naselja, dok su zelenokadrovci i etnici bili po
selima. Teror je vren nad naim simpatizerima. Mnogi nai odbornici i saradnici bili su poubijani ili otjerani u logore, a narod uplaen. Zbog takve situacije teko se moglo stupiti u vezu i biti siguran
u nekoga. Mnogi nai drugovi koji su ili na ovaj zadatak su stradali. Tako je jedna naa patrola stradala naiavi na neprijateljsku
zasjedu. Tada je poginuo Ahmet ilji Kadija, a Slobodan Joilovi
i efket Kunosi su ranjeni i zarobljeni, dok su dvojica drugova
nestala. Kunosi je kasnije pobjegao iz logora i doao u nau grupu
kad smo se nalazili u Smolui. Ja sam, na svoj zahtjev, u prvo vrijeme, iao sa drugovima u patrolu i kraa izvianja, ali m i j e Gluhi
to kasnije zabranio.
Kako je ve planom bilo predvieno, prvu radio-vezu odrao
sam sa tabom 3. korpusa 25. m a j a u 04 h. No 24/25. maja bila mi
je, ini mi se, najdua u NOB-i, mislei da li u uspjeti da iz tog dubokog potoka uspostavim radio-vezu. Na moju veliku radost, a i na
radost moga druga, radio-telegrafiste u Korpusu, Atilija Duplania, zvanog Mate, veza je uspostavljena za nekoliko minuta. Osjeala se radost i u naoj grupi, jer se vidjelo da imamo vezu sa naima.
Za ovu prvu radio-vezu Gluhi i Neboja Spasojevi su imali pripremljenu depeu, koju sam predao. Poto iz Korpusa nije bila pripremljena depea, zakazana je ponovo veza za jedan sat, tj. u 05 h. Primljena je depea od taba Korpusa. Inae, veza je, zavisno od situacije, ponekad uspostavljana i po nekoliko puta u toku dana.
Za radio-stanicu, u svakom mjestu gdje smo boravili, pravljeno je sklonite u zemlji. Poslije svake odrane veze radio-stanica
je ponovo stavljana u sklonite. Sklonite za stanicu obino je pravljeno oko nekoliko stotina metara udaljeno od mjesta gdje se grupa
nalazila, a pravljeno je tako to smo iskopali rupu, a iskopanu zemlju odnijeli daleko od sklonita. Na dno rupe stavljali smo komad
drveta, radi izolacije od vode. Stanica je imala specijalnu kutiju od
impregniranog platna, tako da nije bilo opasnosti od kie. Spakovana stanica sa priborom je prekrivena atorskim krilom, a zatim

potrpana suvim liem i granjem, tako d a j e bila dobro maskirana.

Takode smo maskirali i prilaz stanici, stazu smo obino prekrivali
granjem da se t r a g ne primijeti.
Na mjestu gdje smo se prvi put locirali na staroj Majevici ostali smo oko 15-20 dana. Za to vrijeme radio veza je redovno odravana, ali je bilo teko odravati veze sa saradnicima na terenu.
Teko se dolazilo do bilo kakvih podataka, pa i do hrane se skoro
nije moglo doi. Zavladala je glad, tako da je veina drugova bila
potpuno iscrpljena. Zbog takve situacije mnogi drugovi su postavljali zahtjev da se ide na neki drugi teren, ali nije bilo lako da se na
to odluimo, zbog radio stanice, jer je bilo veoma rizino poi sa stanicom.
Jednog kinog dana, predvee, sluajno je naiao neki seljak
sa psom, koji je zalajao na naeg straara. Na strai je bio Taib Sarajli. Kad je primijetio straara, seljak se dao u bjekstvo, i to u
pravcu neprijateljskih poloaja. Raunajui da e seljak obavijestiti neprijatelja o naem prisustvu, odmah je odran sastanak na
kojem je odlueno da se u toku noi udaljimo sa tog mjesta. Prije
pokreta smo uspostavili redovnu vezu sa Korpusom u 21 h. Obavijestili smo ih da emo biti u pokretu na neodredeno vrijeme, s tim
da nas njihov radio-telegrafista slua svaki dan u predvieno vrijeme, jer nismo znali kad emo biti u mogunosti da im se javimo.
Sa tog mjesta smo se premjestili malo dalje. Tu smo i prenoili.
Sutra, prije zore, krenuli smo dalje u pravcu Srpske Jasenice. Zadrali smo se u jednoj umi, gdje smo planirali da predanimo. Tu
smo naili na nekog seljaka, kojeg je Popac od ranije poznavao. Sa
tim seljakom, koji se zvao Jovan, dogovorili smo se da dode predvee i da donese neto hrane. Bili smo oprezni, da seljak, eventualno, ne dovede etnike, pa smo se malo dalje pomjerili, a Popac i jo
jedan drug su ostali da osmatraju i da saekaju seljaka. Seljak je
doao kako je dogovoreno i donio je kukuruznog hljeba i sira. Tada
mu je saopteno da e nas provesti do Tinje - mislim da mu je Gluhi za tu uslugu odmah platio.
To isto vee, oko 21 h, krenuli smo prema Tinji, odnosno selu
Smolua. Seljak nas je vodio do nadomak Tinje i onda se vratio. Doli smo u jednu umu, blizu Smolue. Tada je Gluhi poslao patrolu
da pronae Milju Markovia, naeg odbornika.
Od Milje Markovia dobiveno je dosta podataka, kako o neprijatelju, tako i o naim drugovima koji su se tu sklonili. Naime, u
Smolui se nalazio prilian broj bivih boraca Tuzlanskog odreda i
politikih radnika, koji su se tu zadrali. Tada je dogovoreno da
Markovi pronae sigurnog ovjeka - vodia, koji bi sa nekoliko na-

ih drugova iz grupe poao na staru Majevicu po radio stanicu.

Markovi je za nekoliko dana pronaao ovjeka za kojeg je garantovao da je siguran. Taj vodi se zvao Pero. Bio je etnik. U grupi
nas je bilo 4 - 5 ljudi, Jusuf Muki Zorule, Memi Dani, ja i jo dvojica drugova, ijih se imena ne sjeam, i vodi Pero.
Krenuli smo oko 21 h na Majevicu. Vodi Pero je bio u etnikoj uniformi, a znao je i etniku lozinku. Te noi bila je velika
pomrina, to je nama odgovaralo. Proli smo skoro kroz sam Brezik u kome su tada bili esesovci. U zoru smo stigli na staru Majevicu. Tu smo se sklonili u umu, udaljenu oko 500 m od mjesta gdje
se nalazila skrivena radio-stanica. Dvojica drugova i ja poli smo po
stanicu, a vodi i druga dvojica su tu ostali da osmatraju teren. Kad
smo stanicu izvadili iz sklonita, pokuao sam da sluam da sluajno ne zove radio-telegrafista Korpusa. Meutim, nije se javljao, a
ja predajnik nisam smio da ukljuim, jer smo bili blizu puta, pa bi
se ulo zujanje generatora.
Kad se smrailo krenuli smo sa stare Majevice u Smoluu.
Poto smo bili odmorni, a i h r a n e smo imali dosta, mogli smo da idemo dosta brzo. U Smoluu smo stigli bez problema. Vodi je htio da
skrati put i da idemo kroz Brezik, ali ja sam rekao drugovima da
je to rizino, jer u sluaju da nas patrola zaustavi odmah bi primijetili radio-stanicu. Vodia smo vratili na oko dva km prije nego to
emo stii do naih drugova.
Poto smo u Smoluu stigli ba u vrijeme kad je po planu trebalo da se odri veza, odmah sam montirao stanicu i za k r a t k o vrijeme veza je uspostavljena. Odmah smo zakazali vandrednu vezu
za jedan sat, kada su uslijedile depee s obje strane. Tada je bilo ve
dosta interesantnih podataka. Kuriri su stizali sa vie strana, a naroito iz Tuzle, pa je radio-veza odravana po nekoliko puta dnevno.
U toj umi, izmeu Smolue i Tinje, nakon izvjesnog vremena, dolo je na zahtjev jasenikih etnika do s a s t a n k a izmeu njih
i naeg rukovodstva. Interesantno je da su etnici, mada smo kratko bili tu, saznali za nas, ak su znali i da je Gluhi tu. Koliko se
sjeam Gluhi je odbio prvi zahtjev etnika za sastanak, ali poto
se kasnije saznalo da kod etnika ima nekoliko naih zarobljenih
drugova, pristalo se na sastanak, pod uslovom da nam etnici oslobode te drugove i vrate svu njihovu opremu sa orujem i odjeom.
Kad je dolo do sastanka, koliko se sjeam, etnici su traili da nae
jedinice, kad se vrate na ovo podruje ne progone etnike, s tim da
ni oni nas nee dirati. Gluhi na to nije pristao. Rekao je etnikom
komandantu da se zbog toga nismo sastali, ve radi oslobaanja naih drugova. Rekao je takoe da to se tie toga kako e nai postu-

pati prema njima, zavisi od teine zloina koje su poinili prema naim odbornicima i simpatizerima.
Tada je Gluhi odredio Popca da poe sa etnicima u Tinju
i preuzme nae drugove. etnici se nisu u potpunosti pridravali
dogovora. Koliko se sjeam, tada ili neto kasnije pustili su nae
drugove, ali nisu vratili oruje i drugu opremu, koju su opljakali
od naih drugova.
Nakon izvjesnog vremena etnici su ponovo traili da se sastanu sa Gluhiem, odnosno naom grupom, ali poto smo ve bili
obavijeteni o etnikim planovima da nas na jedan lukav nain
likvidiraju, do tog s a s t a n k a nije dolo.
Prilikom ranijeg povlaenja naih jedinica sa ovog terena,
tu je ostalo deset naih drugova, politikih radnika, ranjenih i bolesnih drugova. Nakon dolaska Omera Gluhia i njegove grupe, svi
su se oni prikljuili nama. Tako je naa mala grupa postala brojnija
i za k r a t k o vrijeme stvorena je j a k a operativna jedinica. Nisu nam
se prikljuivali samo drugovi koji su se tu sklonili, ve su iz Tuzle
esto dolazili pojedinci a i itave grupe. Tu su se tada ve nalazili
i politiki kadrovi, lanovi Okrunog komiteta Partije i SKOJ-a.
tab 3. korpusa i Oblasni komitet su upozorili da nagli pridolazak
ljudi i stvaranje velike jedinice u neposrednoj blizini neprijateljskih garnizona moe biti opasno, jer je vea mogunost da nas neprijatelj otkrije, a trebalo je voditi rauna i o zadatku zbog kojeg je
grupa i ostavljena na ovom terenu. Zbog toga Gluhi je izvrio reorganizaciju. Formirane su tri grupe, od kojih je jedna bila jaa, sastavljena od pridolih boraca. Ta grupa je bila vea operativna jedinica, koja je mogla da primi borbu i da napada kad to bude potrebno, a kretala se dosta udaljeno od ostalih grupa. Druga grupa
bila je sa Gluhiem i u njoj su bili politiki radnici, kuriri, tehnika.
Trea grupa je imala radio-stanicu, ona je imala svega 4 - 5 ljudi. U
ovoj grupi su stalno bili Neboja Spasojevi, Adem Osmanbegovi,
Vehid Begi i Ilija ilas. Miljo Markovi je bio neposredna veza izmeu Gluhieve i nae grupe.
Od dolaska u Smoluu radio-stanica bila je bazirana u jednoj
umi iznad samog potoka, nedaleko od Miljine kue. Radio-veza je
funkcionisala normalno, sem u dva sluaja. Naime, etnici su jednog dana, u samo svanue, doli do Miljine kue. Miljo je takoe u
to vrijeme bio u umi, blizu radio-stanice. Kad je primijetio etnike, odmah je nau grupu obavijestio i krenuo sa nama u pravcu Lukavca u oblinju umu. Poto etnici nisu nali Milju, zbog kojeg su
i dolazili, poveli su njegovu porodicu i stoku, kao i stoku jo nekih
seljaka i potjerali za Tinju, gdje im je bio logor. Naa operativna

grupa na elu sa Popcem, iako je bila dosta udaljena, kada je obavijetena da su etnici u neposrednoj blizini baze radio-stanice,
krenuli su ubrzanim marem. Usput su sreli etnike koji su gonili
narod i opljakanu stoku. Tada su nai borci otvorili vatru na etnike. Narod je osloboen, a etnici su pretrpili takav strah da se
vie nikad nisu usudili doi u Smoluu. Tog dana je odrana samo
jedna veza, i to kasno uvee.
Isto to vee u selo je stigla grupa esesovaca, koju je poslala
partijska organizacija iz Tuzle. Doveli su ih kuriri, koji su inae bili
stalna veza Tuzla - Smolua. Esesovci su bili pod punom ratnom
spremom. ak su neki donijeli dupla odijela. To vee je bilo posebno
raspoloenje. Miljo je spremio veeru za sve. I ti, tad ve bivi esesovci, bili su sretni to su nam se prikljuili, rekavi da bi se i ostali
predali, kad bi znali ta su partizani.
Drugi sluaj, kad se veza nije mogla redovno odravati, do
godio se kad je zeleni kadar, po nareenju njemakog garnizona u
Lukavcu, krenuo da isti sela od partizanskih grupa. Poto smo bili
obavijeteni o njihovom dolasku, prethodno smo odrali radio-vezu,
stanicu dobro maskirali i krenuli sa Miljom u umu prema Lukavcu. Naa operativna grupa je sprijeila zeleni kadar da ue u Smoluu.
Ve u avgustu 1944. godine Smolua je bila centar gdje su
djelovali ne samo dijelovi naih grupa, ve i politike organizacije,
novi NOO, omladina i dr. Tu su bili i neki lanovi Okrunog komiteta K P J Tuzla. Pored politikih kadrova, koji su se tu nali, dolazili su i novi iz Tuzle. Jaali smo ne samo politiki, ve i vojniki.
Odred je dobio svoju pravu formacijsku organizaciju, od desetine
do komande bataljona. Ve tada dijelovi Odreda poinju sadjejstvovati sa naom brigadom na dijelu Posavine.
Poetkom septembra 1944. godine Tuzlanski NOP odred,
nakon svog oporavka, prvi put se kompletan sakupio u Smolui,
gdje je bio postrojen za smotru. Tada je Gluhi govorio. Stanovnici
Smolue su takoe prisustvovali tom sveanom inu, donijevi dosta hrane za borce. Tada je prvi put radio-stanica iznesena iz svoje
baze i stavljena pred postrojeni Odred. Veina pripadnika Odreda
bila je iznenaena kad je vidjela da su imali radio stanicu, za koju
nisu ni znali, a posebno su bili iznenaeni bivi esesovci.
Poslije ove sveanosti uslijedio je i moj r a s t a n a k sa Tuzlanskim odredom. Gluhi mi je tada saoptio da, po nareenju taba
3. korpusa, treba da predam radio-stanicu 18. hrvatskoj brigadi
koja se tada nalazila u Srebreniku. Gluhi mi je dao dva druga, koji
su poli sa mnom do 18. hrvatske brigade. Tako se zavrio moj bo-

ravak u Tuzlanskom odredu, za koji me veu drage i nezaboravne

ratne uspomene, iako sam u njemu proveo relativno kratko vrijeme.
Covoriti o Tuzlanskom NOP odredu, a ne rei nita vie o
Tuzli i Tuzlacima, kao i o stanovnitvu Smolue, bilo bi nepravda,
jer su mnogo pomogli da se naa grupa odri na tom terenu i da u
potpunosti izvri zadatak. Iz Tuzle je do nas stizalo, osim podataka
od izuzetne vanosti, i razni materijal, lijekovi, neophodan materijal za propagandnu tehniku, cigarete i drugo. A kad smo doli u
Smoluu, svako od nas se osjeao kao da je u svom rodnom mjestu.
Nisu samo lanovi KPJ i SKOJ-a inili sve da nam pomognu, ve
je cijelo selo bilo uz nas. Mislim da nije bilo omladinca, pa ni starijih, koji nisu znali da se tu u selu nalazi Gluhi sa svojom grupom,
ali nas nikad niko nije odao. Iako su i sami oskudijevali u hrani, za
nas je uvijek bilo. Posebno treba istai Milju Markovia, koji je bio
naa glavna veza kad smo stigli u Smoluu. Angaovao se mnogo
na povezivanju sa naim drugovima koji su se nalazili u Smolui,
a i na uspostavljanju veze sa Tuzlom. Njemu je bilo povjereno da
sa nama obezbjeduje radio stanicu, da odrava vezu izmeu Gluhia i nae grupe i da nau grupu obezbjeduje hranom itd. Bilo je i
drugih aktivista koji su dali sve od sebe da NOP jo vie uvrsti svoj
korijen medu irokim narodnim masama.

VEHID BEGI

POSTAVLJENI ZADACI SU IZVRENI

Osloboenjem Tuzle, oktobra 1943. godine, intenzivirana je
politika aktivnost snaga narodnooslobodilakog pokreta. Svakodnevno su odravani skupovi kako bi se to vei broj stanovnitva
vezao za NOP, a onaj kolebljivi dio se otrgnuo od uticaja reakcije
koja je jo uvijek uporno vrila svoju propagandu. Uporedo sa tom
politikom, odvijala se i intenzivna kulturno-prosvjetna aktivnost,
koja se sastojala u davanju priredaba, igranki za omladinu i slino.
Zahvaljujui svemu tome u redove NOV-e svrstava se veliki broj
radnika, seljaka i inteligencije, izmeu ostalih i iz redova muslimanskog i hrvatskog ivlja. Od tih novih dobrovoljaca formiran je
u toku oktobra i Tuzlanski NOP odred. Ja sam odreen za komandanta 1. bataljona.
Poslije izlaska iz Tuzle, Odred se nalazio na liniji koja je zatvarala pravac Tuzla - ivinice - Kladanj. Poetkom decembra
1943. godine, neprijatelj je preduzeo jo jednu ofanzivu, estu po
redu, da uniti nae jedinice.
Tuzlanski NOP odred je djelovao vojniki i politiki. Prve
borbe vodio je sa zelenokadrovcima na podruju Vukovija i Graanice, kada su nas iznenadili i nanijeli gubitke. Iza toga Odred se
sredio i sredinom decembra je u borbi sa zelenokadrovcima zarobio
24 pripadnika ove kvinslinke formacije, a vie ih je ranjeno.
Glavni pravci politikog djelovanja ili su preko partijskih i
terenskih radnika i odbornika, usmjereni na objanjavanje stanovnitvu znaajnih dogaaja koji su se u to vrijeme zbili. Radi se o odlukama Prvog zasjedanja Zemaljskog antifaistikog vijea narodnog osloboenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH-a). odranom u
Mrkonji-Gradu. i Drugog zasjedanja Antifaistikog vijea osloboenja Jugoslavije (AVNOJ-a). odranom u Jajcu krajem novembra 1943. godine. Cilj je bio objasniti te odluke narodu i na t a j nain ih popularisati.
Odred se. do kraja decembra, zadravao na relaciji ivinice
- Kladanj - Konjuh. da bi potom jedne veeri preao Spreu i prebacio se na teren Srebrenika, gdje ga je zateklo nareenje taba 3.

korpusa, izdato 13. 1. 1944. godine za napad na neprijateljsku posadu u Tuzli, u sklopu djejstva drugih naih jedinica.
Odred je uestvovao u tom napadu iz Moluke rijeke prema
Moluhama, i to danju po vrlo tekom pristupu do neprijateljskih
bunkera. Borci su doli do bunkrera i uhvatili se u kotac sa neprijateljem i gotovo bili ovladali tim terenom. Tu smo ostali gotovo
do pola dana, kada smo dobili nareenje da se povlaimo, jer je u
to vrijeme neprijatelj dobio pojaanje.
Ovaj napad nije uspio. Odred je imao poginulih i ranjenih
boraca. Poslije napada Odred se vratio u Srebrenik sa zadatkom da
djeluje prema Tuzli, Lukavcu, Smolui i Dobonici, te da radi na
mobilizaciji novih boraca i uvrenju NOP-a u selima.
Pored Komande mjesta u Srebreniku donesena je, u j a n u a r u
mjesecu 1944. godine, odluka da se osnuje Komanda mjesta u Breziku, a za komandanta su imenovali mene. Iz Brezika su svakodnevno slate patrole u izvianje prema Tuzli, Lukavcu i Smolui.
Ova komanda je funkcionisala sve do poetka sedme neprijateljske
ofanzive.
Odred je odravao veze izmeu Majevice i Tuzle. Preko Odreda su saradnici NOP-a iz Tuzle, Lukavca i drugih mjesta slali
tabu 3. korpusa i Oblasnom komitetu K P J za istonu Bosnu mnoge svoje izvjetaje, a takoe su i primale propagandni materijal,
koji je tampan u partizanskim tamparijama u Biru i Majevici.
Sedma neprijateljska ofanziva poela je u sjeveroistonoj Bosni
oko polovine m a r t a 1944. godine, prebacivanjem 13. SS divizije
Handar iz Srema na Majevicu i Semberiju, a podruje Srebrenika bilo je ovom ofanzivom obuhvaeno tek poetkom aprila 1944.
godine.
Pored Handar divizije uestvovale su i druge neprijateljske i kvislinke snage: ustae, etnici i zelenokadrovci. Ovu ofanzivu okupator je izvodio postepeno, sa temeljitim rasporedom svojih snaga i duim zadravanjem na zauzetim mjestima. Tako je bilo
sa podrujem Srebrenika i ostalih mjesta oko Srebrenika, to je
stanovnitvo i Odred dovelo u vrlo teku situaciju.
Tuzlanski partizanski odred se, u to vrijeme, kretao na teritoriji srebrenike optine, koristei planinu Majevicu. Dobro se
sjeam, kada se Odred, oko 1. maja, okupio u jednoj umi izmeu
Brezika i Smolue. Tada je borcima govoreno o znaaju 1. maja, a
izmeu ostalih, recitovao je Hasan Odobai.
Ova neprijateljska ofanziva je dulje potrajala. U ovom periodu odlueno je da se jednim dijelom boraca Tuzlanskog odreda popuni Majevika brigada, a da se na podruju Smolue ostavi jedna

grupa boraca Odreda i nekoliko partijskih radnika sa radio-stanicom, medu kojima sam se i ja naao.
Zadatak nam je bio da preko odreenih uhodanih kanala vrimo prikupljanje podataka o neprijatelju i njegovim n a m j e r a m a
na ovom podruju. Stanovnitvo Smolue i okolnih sela, najveim
svojim dijelom, bilo je uz NOP, to nam je omoguavalo da se u sluaju napada sklonimo na sigurno mjesto. Sa narodom smo razvili
vrste meusobne veze i zadobili razumijevanje i podrku gotovo
cjelokupnog stanovnitva Smolue i okoline. Organizovali smo obavjetajnu slubu o pokretima neprijatelja, kako bismo na vrijeme
poduzeli mjere predostronosti.
Glavni nai kanali i oslonci su bili u Smoluoj, Crvenom
Brdu, Lukavcu i Tuzli. Veza sa partijskim rukovodstvom je funkcionisala dobro, tako da su svi materijali, na vrijeme, dostavljani u
Smoluu, odakle su preko radio-stanice*) davana posebna obavjetenja. Pored radio-stanice, raspolagali smo i sa radio-aparatom, apirografom za umnoavanje i slino.
Oko polovicejula 1944. godine na podruje Smolue stigla je
16. vojvoanska divizija. Za vrijeme kraeg boravka na ovom terenu snabdjela se sa svim potrebnim materijalom. Popunila se sa
borcima koji su se tu nalazili, bilo da su lijeeni ili da su bili izgubili
vezu sa svojim jedinicama.
U ljeto 1944. godine dolo je u samoj 13. SS Handar diviziji do previranja, neslaganja i razdora prouzrokovanih raznovrsnim unutranjim, pa i vanjskim razlozima. Zavedeno ljudstvo je
izgubilo motive za dalje zloine.
Zbog svojih velikih zloina koje su inili u borbama protiv
stanovnitva, doli su u veliku nemilost kod naroda i tako u narodu
bili omrzli.
O takvoj situaciji u 13. SS diviziji stigle su vijesti i u tab
3. korpusa, pa su se u to vrijeme grupe i grupice esesovaca sa naoruanjem predavale naim jedinicama. Tada je i naa grupa, koja
je inila jezgro Tuzlanskog NOP odreda, bila jedna od prihvatnih
stanica. S t a n j e rasula zahvatilo je i zelenokadrovsku formaciju.
Time su bili stvoreni uslovi za naglo brojano j a a n j e Odreda.
U avgustu 1944. godine u ovaj kraj su ponovo dole nae jedinice. One su izvrile napad na neprijateljsku posadu u Srebreniku, a Tuzlanskom odredu je dato u zadatak da zatvori pravac Lu*) Radio-stanicu smo dobili preko taba 3. korpusa u drugoj polovici maja 1944. godine u Jasenici. Sa istom smo otili u ume Majevice i odatle dalje djelovali, a neto kasnije
smo se prebacili u Smoluu.

kavac - Smolua - Dobonica i da ovu teritoriju isti od zelenog

kadra.
Nakon nekoliko dana nae jedinice su se uputile prema Gradacu. U meuvremenu je tab 3. korpusa pozvao Omera Gluhia,
Adema Osmanhegovia, mene i jo nekoliko drugova da krenemo
sa njim.
Toga dana, u pokretu, imali smo vie okraja, sa neprijateljem, a najtea borba je bila na brdu Monju, kod sela Doborovaca.
Predvee stigli smo sa tabom u Vukovce - blizu Gradaca. Tu me
pozvao naelnik taba 3. korpusa i dao u zadatak da se odmah vratim na slobodnu teritoriju u Smoluu, jer u tamo trebati za potrebe NOP-a, rekavi mi da uzmem p r a t n j u od pet boraca.
Tako sam i uradio. Pred sam mrak krenuo sam sa pratnjom
iz Vukovaca u Smoluu. Nakon desetak dana, poto je od grupe
graana iz Lukavca obavijeten da u mjestu nema neprijatelja, Odred je uao u Lukavac.
Najvaniji zadatak nam je bio da osiguramo Fabriku sode od
sabotae. Odmah je formirana Komanda mjesta sa sjeditem u
Fabrici. Za komandanta su postavili mene, za komesara Ivana Riovskog, a za sekretara Ekrema Nuhia. Odmah su preduzete sve
mjere bezbjednosti. Prvo su porueni svi mostovi na putevima koji
vode prema Puraiu, Graanici i Tuzli. Patrole su pretresale teren
prema Puraiu i dolini Spree. Jednoga dana patrola je uhvatila
njemakog pukovnika i jednog podoficira, razoruala ih i predala
Komandi mjesta. Tu je izvreno njihovo sasluanje. Kazali su da su
radili u Komandi mjesta u Tuzli, te da su pobjegli prema Doboju
kako bi uhvatili vezu sa njemakim jedinicama.
Sasluanje zarobljenih Nijemaca ilo je preko odreene grupe ljudi za te poslove. Neposredno iza zarobljavanja ovih Nijemaca,
doao je iz Tuzle Stipe Vujica i rekao da je doao da nam javi da su
se njemake i ustake snage iz Tuzle povukle, pozivajui nas da idemo u Tuzlu. Zadrali smo ga zajedno sa zarobljenim Nijemcima i
odmah obavijestili tab Korpusa, koji se tada nalazio u blizini Tuzle. tab je naredio da ih pod jakom straom sprovedemo, to je odmah i uinjeno. Kasnije sam saznao da je Vujica sproveden na Vis,
gdje mu je sueno.
Ubrzo je dolo i do osloboenja Tuzle. Neprijatelj je bio ozbiljno uzdrman. Svakodnevno su grupe esesovaca prelazile na stranu NOVJ. Tuzlanski odred je aktivno radio na zarobljavanju onih
grupica esesovaca koje su se nalazile na terenu. Neprijatelj vie
nije uspio da ponovo zauzme osloboeni tuzlanski basen.

U Lukavcu sam ostao oko mjesec dana. Tada je vrena mobilizacija sposobnog ljudstva za vojsku, a obavljani su i drugi zadaci
koji su spadali u nadlenost Komande mjesta.
U ofanzivi naih snaga, poetkom oktobra 1944. godine, osloboen je i Srebrenik. Tada sam, po zadatku Partije, upuen u
Srebrenik da osnujem Komandu mjesta koja bi preuzela obavljanje
mobilizacije i drugih poslova koji su joj pripadali. Nakon izvrenja
tog zadatka, nakon mjesec i po dana, upuen sam u Vojno-majeviko podruje, odakle sam m a r t a 1945. godine povuen u Okruni narodnooslobodilaki odbor u Tuzli, gdje sam ostao do kraja rata.

ADEM OSMANBEGOVI

KROZ ESTU I SEDMU OFANZIVU*

U maju 1943. godine izaao sam, u jednoj od tri grupe oficira
koji su po zadatku radili u DOMDO pukovniji, na osloboenu teritoriju. Nakon izvjesnog vremena od strane Oblasnog komiteta
KPJ za istonu Bosnu upueni smo, Vehid Begi, Hamid Mazalovi
i ja, na neosloboenu teritoriju Graanica - Doboj radi politikog
djelovanja i prikupljanja obavjetenja. Meutim, tada smo bili zarobljeni i upueni u Okruni zatvor u Tuzli. U vrijeme borbi za osloboenje Tuzle prebaeni smo iz zatvora na Gradinu gdje su nas
partizani oslobodili. Nakon nekoliko dana Vehid Begi, Ahmet ilji Kadija i ja upueni smo na podruje Graanice radi politikog
djelovanja, eventualnog formiranja Graanikog NOP odreda, odnosno prikupljanja boraca za Tuzlanski odred koji je tada bio u fazi
formiranja.
Prvo osloboenje Tuzle vrlo je povoljno djelovalo na politiku situaciju u graanikom podruju, pa je bilo dolo i do pregovora
o prelasku pojedinih jedinica tzv. legije u partizane. To se nije ostvarilo zbog akcija Nijemaca i neprijateljski raspoloenih elemenata iz Graanice, Sarajeva itd. Nas trojica (Ahmet, Vehid i ja) smo
se slobodno, sa petokrakom kretali na itavom podruju nekoliko
dana. Bile su tada stvarno prestale da funkcioniu pojedine ustanove vlasti, ali se ubrzo situacija promijenila. Ipak smo u Graanici
oformili jednu omladinsku partizansku desetinu, s kojom smo preli u selo Sladnu, gdje se njen broj poveao na pedesetak boraca.
Zbog nastale aktivnosti neprijatelja bili smo prisiljeni da se povuemo u Srebrenik. Tako su ovi borci ukljueni u Tuzlanski odred,
u njegov 4. bataljon, iji je komandat bio Muhamed Gagi a komesar Adem Osmanbegovi. Koliko se sjeam Vehid je postavljen za
komandanta 3. bataljona, a ilji u Stab Odreda.
Ispred neprijatelja koji je navaljivao, nae jedinice su se povukle iz Tuzle. Tada je i 4. bataljon Odreda preao Spreu ispod
Tuzle i stigao u Dubrave. To je bilo u vrijeme neprijateljskog udara
*) Iz neobjavljenog sjeanja Adema Osmanbegovia pohranjenog u Regionalnom
istorijskom arhivu Tuzla.

u Vukovijama. Odred se smjestio na podruje sela Graanica - Svojat - Zlo Selo. etvrti bataljon, kao i tab Odreda, bili su u Graanici, kada je ponovo izvren podmukli napad od s t r a n e zelenog kadra. Poginuo je profesor Rade Pele i drugi, pa su sahranjeni u zajedniku grobnicu. Odran je govor sa osvrtom na situaciju na terenu. Koliko se sjeam, tada je poginula i omladinka Vera Popov.
U toku este neprijateljske ofanzive Odred je poao u sela na
podruju ekovia. Pored ostalih, bili smo i u zaseoku Kataniima.
Tada je vodena borba na Betnju, u kojoj je bilo osjetnih gubitaka
i u naim jedinicama. Sjeam se situacije u Junomoravskoj brigadi s kojom smo bili u k o n t a k t u i izvjesnoj saradnji. Nijemci su nas
gonili. Bili su uporni, ali dijelovi Odreda, u koje je spadao 4. bataljon, uspjeli su da se odlijepe od Nijemaca i skrenu sa pravca njihovog napada. Dobro se sjeam tog kritinog dana. Smjestili smo
se u umi u blizini jednog sela, negdje iznad sela Poljice, u ijem
jednom dijelu su bili Nijemci koji su doli od Lukavca. Bilo je veoma hladno. Borci su bili promrzli i gladni, a mnogi i demoralisani.
Toga dana je tu odrana i sjednica Okrunog komiteta KPJ Tuzla.
Pozvali su me Mea Selimovi, koji je tada bio komesar Odreda, i
jo neki i saoptili mi d a j e izgubljena veza sa Omerom Gluhiem,
komandantom Odreda. Traili su da ja vodim brigu oko snabdijevanja Odreda hranom i eventualnim smjetajem. Trebalo je otii u
selo Poljice radi nabavke hrane. Tada se prialo da su Ferdinand
Mesing i Fridrih mit otili iz Okrunog komiteta KPJ Tuzla na
neosloboenu teritoriju.
Prihvatajui zadatak, sa 4. bataljonom i drugim borcima
Odreda koji su tu bili, spustio sam se u zaselak sela Poljice u kome
nije bilo Nijemaca. Akcija je izvrena navee, kada je zimski dan
bio na izmaku. Prikupili smo neto hrane, obilazei kue. Sjeam
se da sam pred vratima jedne kue zatekao Mesinga i mita kako
jedu, veeraju. Strogo vojniki i pomalo protestno pitao sam ta tu
rade. Odgovorili su da se nita ne brinem i da oni sve rade po zadatku. Nakon izvrenog zadatka, vratili smo se u umu. Ubrzo je
doao i komandant koji je vodio dalju brigu o Odredu.
Toga dana ili sutra, u ovoj umi, sreo sam i hafiza Muhameda Pandu, koji je zajedno sa petokrakom nosio i polumjesec sa zvijezdom. Poto sam ga od ranije poznavao, ja sam tada s njim i razgovarao. Nije mi poznato ta se u to vrijeme s njim dogodilo, ali sam
uo da je on bio dodijeljen Tuzlanskom odredu radi politike propagande meu muslimanskim masama.
esta neprijateljska ofanziva je itavom Odredu nanijela veliku tetu, pa i 4. bataljonu. Bilo je sluajeva demoralizacije, dezer-

tiranja, pojavio se problem obue, odjee, ishrane i si. Mnogi nedostaci u snabdijevanju Odreda su otklonjeni predanim radom i djelovanjem intendanta Bataljona Atifa Mehmedagia.
Prelaskom na podruje sela oko Srebrenika, poetkom januara 1944. godine, dolo je do predaha, okrepljenja i organizacionog uvrenja Odreda. U preformiranom Odredu i dalje sam bio
komandant bataljona, ali se vie ne sjeam koji je to bio bataljon.
Uestvovali smo i u napadu na neprijateljsku posadu u Tuzli, sredinom j a n u a r a 1944. godine. Napadali smo na Moluhe, gdje su poginuli nai drugovi Sepe i Hodi, a bilo je i nekoliko ranjenih,
medu kojima i Ahmet Silji, a tee je ranjena i bolniarka Musi.
Poslije neuspjelog napada na Tuzlu politika vojna i druga
aktivnost Odreda odvijala se na podruju od Tuzle do Srebrenika.
U aprilu 1944. godine postavljen sam za sekretara Mjesnog komiteta KPJ u Srebreniku. Meutim, aktivnost u tom pravcu gotovo
da nisam ni poeo. Nastupili su teki dani za itavo podruje. Poinjala je sedma neprijateljska ofanziva. Svaki as se oekivao napad Nijemaca na Srebrenik. ulo se za aktivnost i bezobzirnost
13. SS Handar divizije. Prije nego to je neprijatelj uao u Srebrenik, svi smo se zajedno sa Odredom, povukli i nekoliko dana smo
djelovali u selima na podruju Srebrenika. Prvi m a j smo proslavili
u selu Rapatnici, nedaleko od Srebrenika. Aktivnost neprijatelja
se pojaavala, pa smo bili prisiljeni da se smjestimo u umu, a s
nama je bilo tifusara i drugih bolesnika. Bilo je teko. Nedostajalo
je hrane, pa je jednog dana Ahmet ilji, koji je bio obavjetajni
oficir Odreda, poslan u sela prema Brkom radi nabavljanja hrane
i prikupljanja obavjetenja. Tu je ranjen od Nijemaca, a potom je
u otporu koji je pruio Nijemcima bio i ubijen.
Esesovci su uporno pretresali ume traei partizane, pa su
i nas napali. Nali su nae bolesnike i ranjenike koje su ubijali.
Medu ubijenim bolesnicima bio je i Ekber Mufti, bivi jugoslovenski oficir, koji je bio obolio od pjegavog tifusa.
Izmiui udaru brojano i tehniki nadmonijeg neprijatelja, nae jedinice, koje su se nale na tom podruju, su odluile da
se povuku preko Spree prema Krivaji. Od strane taba 3. korpusa
je odreeno da jedan dio Odreda od dvadesetak boraca, sa komandantom Omerom Gluhiem, ostane na terenu, radi obavjetajnih
zadataka. Izmeu ostalih, tu je bio i Neboja Spasojevi, lan Okrunog komiteta, a pridodat je i radio telegrafista Ilija ilas, zajedno sa radio stanicom. Povukli smo se u duboku ilegalnost u majeviku umu iznad Srebrenika. Uspostavljen je radio-kontakt sa
tabom Korpusa, a podaci su prikupljani putem patrola koje su

ile, uglavnom, nou. Situacija je bila vrlo teka, jer je neprijatelj

vojniki ovladao podrujem. Ipak, patrole su izvravale svoje zadatke. U patroli prema Srebreniku smo najee bili Vehid Begi, Memi Dani i ja. Memi je dobro poznavao t a j teren, a bio je i veoma
snalaljiv i vrijedan ovjek, to nam je u mnogome olakavalo izvravanje zadataka. Odlazili smo nou u Srebrenik i u sela neposredno pored Srebrenika u kojima su bili stacionirani Nijemci. Tako
smo u samom Donjem Srebreniku dolazili i u kuu aktiviste Sevalije Hadia. Na t a j nain smo prikupljali podatke o neprijatelju i
njegovim n a m j e r a m a i aktivnostima. Prema Breziku je ila patrola
na elu sa Abdulahom Mujezinoviem. Bila je zarobljena i sprovedena u Brko.
Ova grupa boraca koja je inila Odred podugo je ostala u
umi. Radi izvrenja zadatka i rjeavanja problema ishrane, traila
je i pogodnije mjesto za svoj smjetaj. Uspostavljena je veza i prebacivanje u Smoluu kod Milje Markovia, koji nam je, zajedno sa
cijelom obitelji, izlazio u susret. Prelazak u Smoluu je uslovila poboljana situacija na tom i irem podruju usljed pregovora na Visu
izmeu Josipa Broza Tita i Ivana Subaia, te demoralizacije i kod
upornih i drskih SS jedinica. Takva situacija nas je ouvala i od etnika, koji su se nalazili svuda oko nas.
Glavni na zadatak je bio obavjetavanje i uvanje tajnosti
radio-stanice. Na podruju Smolue, i u okolnim selima, nali smo
zaostale borce iz naih brigada koje su otile preko Spree, a poeli
su se predavati i neprijateljski vojnici. Esesovci su se predavali ak
i grupno i sa orujem. Tako je Odred postepeno rastao i postao veoma brojan. Sada su se pojavljivali mnogi problemi u vezi sa njegovom organizacijom.
U to vrijeme vratili su se Fridrih mit i Ferdinand Mesing,
lanovi Okrunog komiteta K P J Tuzla. Data je saglasnost, kako
sam kasnije saznao, neeg rukovodstva, da se dre pod kontrolom
i odvojeno. Te direktive im je saoptio Ilija ilas. mit je obrazovao
tehniku, dok sam ja bio odreen da sa Mesingom odem u sela blie
Lukavcu. Tome sam se opirao, protivio s obzirom na njihovo due
odsustvo iz Odreda, mada nisam nita blie znao o razlozima njihovog n a p u t a n j a komiteta. Na tome je insistirao i Neboja Spasojevi koji je tada bio partijski rukovodilac. Nekoliko dana sam bio sa
Mesingom smjeten u umarcima, nedaleko od Lukavca, a na njegov poziv dolazile su, koliko se sjeam, samo dvije ili tri osobe, raniji njegovi poznanici. Ti sastanci nisu bili od neke koristi, jer to
to su nam priale ove osobe bilo je optepoznato.

U toku avgusta 1944. godine nae jedinice, a sa njima i Oblasni komitet KPJ za istonu Bosnu, su dole na podruje Srebrenika. Tada je Mesingu i mitu, nakon ispitivanja o razlozima nap u t a n j a Komiteta, sueno.
Tada je, usljed prisustva naih jedinica, prestala potreba za
obavjetavanjem. Odred je bio brojan. Nakon drugog i konanog
osloboenja Tuzle, upuen sam na rad u Okruni i Oblasni odbor,
gdje sam ostao sve do osloboenja.

STOJAN NIKI

TUZLANSKI ODRED - VOJNIKA I

POLITIKA SNAGA
Tuzlanski NOP odred, po svom sastavu i djelovanju, nije bio
samo tuzlanski, ve je bio partizanski odred sjeveroistone Bosne.
U njegovom sastavu bilo je boraca i rukovodilaca iz gotovo svih
mjesta sjeveroistone Bosne. Vie njih je bilo sa podruja Graanice: Adem i Asim Osmanbegovi, Velo uput, Mian Peji, Miloje
Petrovi i drugi, zatim sa podruja Srebrenika: Memi Dani, sa
podruja Majevice i Semberije: Vehid Begi, Neboja Spasojevi i
drugi. U Odredu je bilo rukovodilaca i boraca i iz drugih krajeva Jugoslavije: Milan Gavrilovi, oko Vukoti i jo neki. Borac je bio i
jedan Nijemac Andreas Russ koga smo zvali Hans itd. Vojniko
i politiko djelovanje i k r e t a n j e Odreda je takoe bilo iroko. Za
Tuzlanski odred se saznalo u mnogim krajevima nae zemlje. O
uspjenosti njegovog politikog djelovanja, zajedno sa Okrunim
komitetom KPJ, n a j k o n k r e t n i j e govore mnogobrojni primjeri
predaje, u grupama ili pojedinano, pripadnika kvislinkih formacija. Bilo je dosta primjera uspostavljanja k o n t a k a t a i pridobijanja
na saradnju pojedinih komandira i k o m a n d a n a t a iz neprijateljskih
formacija. Sjeam se nekoliko veih kvislinkih grupa koje su u ljeto 1944. godine masovno dolazile na predaju u Smoluu sa kompletnim rukovodstvom, savremenom opremom i automatskim naoruanjem. Mnogi od njih su preli na stranu NOVJ i bili rasporeeni
u jedinice.
Iz Tuzlanskog partizanskog odreda jedan dio rukovodnih i
politikih kadrova bivao je rasporeen na druge dunosti u jedinice
i pozadinu, to znai da je bio i kadrovska baza.
Tuzlanski NOP odred i Okruni komitet K P J koji se sa njim
kretao i djelovao, uspostavili su sistem veza sa ljudima od autoriteta koji su bili naklonjeni NOP-u, kao i sa aktivistima NOP-a i odbornicima sa podruja na kojem je boravio Odred i susjednim mjestima. Preko radio-stanice odravana je veza sa viim rukovodstvom.
Jedan od zadataka Tuzlanskog NOP odreda bio je da izvri
prikupljanje ranjenih, zaostalih i zalutalih boraca naih operativ-

nih jedinica, koji su se nali na podruju Odreda u toku i poslije este i sedme neprijateljske ofanzive, koje su bile vrlo teke sa dosta
tekih posljedica. Naroito je bio veliki broj ovih boraca iz vojvoanskih jedinica, ponajvie na podruju Smolue, Potpea, Tinje,
Gornjeg Lukavca itd. Njih su borci Odreda i aktivisti NOP-a sa terena prihvatili, lijeili i hranili da bi se poslije oporavljeni prikljuili Odredu ili bili upueni u neke druge jedinice i politike centre.
Politika aktivnost Tuzlanskog odreda i Okrunog komiteta na
podruju Srebrenika, Smolue i drugih mjesta bila je usmjerena na
tumaenje vojno-politike situacije u zemlji i svijetu irokim narodnim masama kako bi se orijentisale za NOP. Zatim da se odupru
stupanju pojedinaca u etnike i zelenokadrovske jedinice, raspirivanju bratoubilake borbe koju neprijatelj namee i da uporno
rade na stvaranju bratstva i jedinstva meu pripadnicima svih naroda.
Istina, i pored svega toga, u mnogim selima postojale su jedinice zelenog kadra ili etnika, ali je u mnogim od tih jedinica bilo
i pojedinaca koji su bili orijentisani prema NOP-u. Dobar broj pripadnika tih jedinica stupao je u njih da bi ostao kod svojih kua,
da ne ode u SS trupe ili druge operativne neprijateljske jedinice.
Bilo je i onih koji su bjeali iz tih neprijateljskih jedinica i ostajali
u svom selu bazirani.
U toku sedme neprijateljske ofanzive etnici i zelenokadrovci su, poznavajui teren, uporno tragali za naim ranjenicima, bolesnicima, bolnicama, bazama, sklonitima i skladitima, kao i odbornicima i aktivistima, lanovima Partije i SKOJ-a. U tome su na
nekim terenima imali i uspjeha. Brojni su primjeri otkrivanja i zarobljavanja ranjenika, bolesnika i zaostalih boraca, kao i ubijanja,
m a l t r e t i r a n j a i predaja u neprijateljske garnizone. U isto vrijeme
vren je teror nad potenim graanima koji su prihvatali, lijeili i
hranili ove borce i aktiviste.
U selima u kojima je uticaj snaga NOP-a bio prisutniji, neprijatelj nije uspio da formira kvislinke jedinice. Tako na primjer,
nekoliko pokuaja etnike komande iz Jasenice da ponovo formira etniku etu u Potpeu i Smolui nije uspjelo. Mjetani su to
energino odbili, bjeei od etnikih patrola i poziva. Djelovanje
Tuzlanskog partizanskog odreda i Okrunog komiteta u Smolui
uticali su na pravilnu politiku orijentaciju mjetana.
I u trenucima izvjesne krize, kada je brojao svega nekoliko
desetina boraca, Odred je izvodio odreene akcije. Tako je, sjeam
se, negdje koncem jula 1944. godine, izveo jednu veoma znaajnu
akciju. Naime, jaseniki etnici, ljuti zbog neuspjeha da ponovo

formiraju etniku etu u Smolui, poeli su progoniti m j e t a n e i

pljakati selo. Odvodili su stoku. Posebno su se bili okomili na aktiviste i saradnike NOP-a, kao na Milju Markovia i njegovu porodicu i druge. O etnikoj n a m j e r i obavijeteni su drugovi u tabu
Odreda. Odlueno je da se etnicima postavi zasjeda, da se napadnu
i plijen otme. Akcijom je rukovodio Boko Popovi Popac. Zasjeda
je postavljena u Smolui na Borinom brdu i Starom molitvitu. Naili su etnici, gonei stoku. Sa sobom su vodili nekoliko mjetana,
simpatizera i aktivista NOP-a.
im je naa zasjeda zapucala, etnici su se dali u bjekstvo,
ostavljajui i plijen i mjetane. Borci su jurili za njima, ali ih nisu
stigli. Od tog dana jaseniki etnici nikada vie javno nisu doli u
Smoluu. Plijen je vraen vlasnicima, a mjetani su poli svojim
kuama.
Tuzlanski NOP odred zatekao je u Smolui u aprilu 1944. godine, vie ranjenih i iznemoglih boraca, smjetenih kod simpatizera NOP-a. Odred je, zajedno sa Okrunim komitetom, vodio brigu
o njima. Sjeam se da su dva r a n j e n a druga iz vojvoanskih jedinica povjerena Jovi i Milanu Maksimoviu iz Smolue (selo Jastrebica). Jedan od njih se zvao ika, a imena drugoga se ne sjeam, ali
znam da je ubrzo od zadobijenih rana umro. Jaseniki etnici su,
znajui da u Smolui ima skrivenih ranjenika, dolazili i raspitivali
se o njima, ali nisu uspjeli nijednog pronai. A Jovo i Milan su napravili bazu, u umi blizu kue. Svako jutro, prije zore, odnosili bi
te drugove u bazu, a navee ih donosili u kuu da prenoe, da ih previju i nahrane.
J e d n e noi banuli su na vrata Jovine kue etnici. Pitali su
Jovu gdje su partizani, gdje ih uva. Jovo se pravdao da ne zna ni
za kakve partizane. etnici su ga poeli tui, nastojei da iznude
priznanje. U tome je prednjaio voda patrole, rodom, kako se predstavio, sa Majevice. Udarajui kundakom o pod, etnik je govorio
da su partizani tu, mislei na kuu, a oni su bili ba ispod tog poda.
To je Jovu jo vie uplailo, mislei da etnik ba zna gdje se nalaze
ranjeni partizani. Od straha i batina poeo je da gubi svijest. Tada
je Jovina ena Duka viknula imenom i prezimenom vou etnike
patrole, koji je bio iz susjednog sela Breja, da joj ne tue mua.
etnik je, krae vrijeme, ubjeivao Duku da on nije ovjek kojeg
ona poznaje, ali je, znajui da govori neistinu, prestao da tue Jovu.
Patrola je otila iz kue, a Jovo, Duka i Milan su nastavili brigu o
ranjenicima.
Slian primjer panje i samortvovanja zbio se u Gornjem
Lukavcu. Kod jedne bake bile su smjetene dvije partizanke. Ko-

liko se sjeam jedna se preivala Dragi, a drugoj je bilo ime Dana.

Ne znam kako su se tu nale. Tu su se zbrinule, uvajui i sebe i
baku. Saznavi za pretrese jesenikih etnika po selu, nastojale su
da maskiraju svoje sklonite. Poto se u blizini bakine kue nalazila uma sa irokim kronjastim bukovim stablima, one su n a j e d nom od njih, koje je odavalo utisak sigurnosti, napravile svoje
gnijezdo. U stvari, napravile su prostor za leanje koji je sa donje
s t r a n e bio dobro maskiran g r a n a m a i listovima. Odatle su povremeno silazile i oprezno uzimale h r a n u i vodu sa odreenog mjesta,
koju je prema dogovoru baka ostavljala.
etnici su vrljali po selu, prolazili pored njih, ali ih nisu otkrili. Meutim, neko od aktivista je obavijestio Odred da se negdje
u toj umi, uz brigu bake, skrivaju dvije partizanke. Tragale su patrole, ali ih nisu mogli pronai. Obratili su se i baki, govorei joj o
emu se radi, da su oni partizani koji tragaju za tim partizankama.
Ali, baka nije poputala, mislei da se radi o provokaciji. Borci su
nastavili dalje t r a g a n j e i nakon dueg vremena partizanke su pronaene, iznemogle i iscrpljene.
Ostao m i j e u sjeanju i nain spasavanja jedne oboljele drugarice iz Odreda, koja se mogla izlijeiti samo u tuzlanskoj bolnici.
Odlueno je da se ona tamo i uputi. Drugarica je presvuena u seljaku odjeu, i preko naih veza iz Smolue, volovskim kolima, dopremljena do Lukavca, a onda poslije prebaena u Tuzlu i smjetena u bolnicu. Kad je izlijeena, vraena je u Smoluu istom vezom.
Sve je to obavljeno veoma uspjeno.
Nakon konanog osloboenja Tuzle, septembra 1944. godine, na raskrsnici u Bukinju, Odred je preformisan, jer je jedan bataljon izdvojen u novoformiranu (tuzlansku) brigadu. Za komand a n t a Odreda postavljen je Mehmedalija Huki, a poetkom 1945.
godine je tu dunost primio Mian Peji iz Bosanskog Petrovog
Sela. Komesar Odreda je tada bio Too Jovanovi, koji se ubrzo razbolio i umro, a poslije njega dunost komesara Odreda vrio je Mio
Voki, a onda i jo neki.
Odred se brzo razvijao. Najdue se nalazio na podruju Lukavca, a odlazio je i na druga podruja. Sjeam se vie napada na
zeleni kadar u Puraiu, na ustae u Graanici, etnike na Ozrenu
itd. Uspostavljeni su kontakti sa zelenim kadrom u Priluku, Dobrnji i svim okolnim mjestima, koji se predavao tako d a j e Odred vrlo
brzo rastao. Tim ljudstvom su popunjavane i operativne jedinice,
koje su bile u neposrednoj blizini ili su prolazile kroz ovu teritoriju.
Vrlo brzo su formirana tri bataljona, a neto kasnije i etvrti
Ozrenski koji je ostao iskljuivo na Ozrenu. Stalne borbe voene su

tab 1.

bataljona Tuzlanskog odreda krajem 1944. u Lukavcu; s lijeva: Rasim Joguni,

Dervi Huki, Neda Kerec, Stevo (Sremac)

sa etnicima na Ozrenu, od Milina Sela, Krajice, Brezika, Miijevia, Rastovca sve do Trbuka i ajin k a m e n a kod Maglaja, zatim sa
etnicima Drae Mihailovia, u decembru 1944. godine, i poetkom
1945. godine na Visu kod Kalesije, Tojia, Poarnice, Caklovia,
Dubrava, Zivinica, Tretenice, Vijenca i dalje preko Ozrena. Odred
je vodio borbe i sa etnicima Pavia uriia od Kladnja do Poljica,
Prokosovia i Ozrena. Voene su borbe i u sadejstvu sa Posavskotrebavskim odredom protiv neprijatelja u Puraiu. Tuzlanski partizanski odred je, zajedno sa Kladanjskim odredom, oslobodio Olovo i u n j e m u boravio nekoliko dana.
Marta 1945. godine Tuzlanski NOP odred je dobio nareenje
da preko planina Ozrena, Vrane i Zvijezde, te rijeke Krivaje krene
u Duboticu, na prostor izmeu Zenice i Varea i odnese nekoliko
stotina kilograma soli jedinicama NOVJ i narodu toga kraja. Tom

prilikom prihvatio je ranjenike i zarobljenike od 5. korpusa i dopremio ih u Tuzlu.

U drugoj polovini m a r t a 1945. godine Odred je krenuo prema Romaniji i nalazio se u zatitnici pozadinskih dijelova jedinica
NOVJ koje su vrile pripreme za osloboenje Sarajeva. Tada je Odred vodio nekoliko borbi sa ostacima etnikih formacija na Romaniji. Vrlo otru borbu Odred je vodio u selu Medojeviima sa 14. SS
pukom njemake 7. SS divizije, koji se od Olova probijao prema Sokolcu da bi spasio jednu jedinicu iz 181. njemake divizije koja se
nala opkoljena u bunkerima. Na Romaniji smo ostali sve do 20. aprila 1945. godine. Tada smo krenuli prema Tuzli, gdje je nakon nekoliko dana Odred rasformiran. Veina boraca je ula u sastav 2.
brigade KNOJ-a.
U svom gotovo dvogodinjem postojanju i djelovanju Tuzlanski NOP odred je odigrao veliku ulogu kao politika i borbena
jedinica na irem podruju sjeveroistone Bosne.

MEHMEDALIJA HUKIC

BORBENE AKCIJE ODREDA POSLIJE

KONANOG OSLOBOENJA TUZLE*)
Sedamnaestog septembra 1944. godine konano je osloboenja Tuzla i blia okolina. Ve 19. septembra postavljen je novi tab
Odreda: za k o m a n d a n t a Mehmedalija Huki, dotadanji komandant 4. bataljona 17. majevike brigade, za komesara Todor Jovanovi Too, dotadanji komesar bataljona u 18. hrvatskoj brigadi,
za rukovodioca saniteta Luna Bararon, dotadanji rukovodilac saniteta u 4. bataljonu 17. majevike brigade, za intendanta Miloje
Petrovi i za omladinskog rukovodioca Mio Voki. Primopredaja
Odreda obavljena je 20. septembra u naselju Bukinju. Prethodno
su izdvojene tri ete (jedan bataljon) za novoformiranu 21. tuzlansku brigadu. Od preostalih oko 150 boraca formiran je jedan bataljon sa 120 i Pratea eta taba Odreda sa oko 30 boraca. Za kom a n d a n t a bataljona postavljen je Rasim Joguni, za komesara
Dervi Huki i za omladinskog rukovodioca Alaga Iljazovi. Za komandira Pratee ete postavljena je Mira Jovanovi a za komesara
Ibrahim Mekovi Brajko. Istog dana Odred je krenuo na krstarenje po okolnim selima. U Puraiu je doekan od zelenokadrovaca
mitraljeskom i puanom vatrom. Iako se borci do tada nisu dovoljno kalili kroz oganj svakodnevnih borbi, dobro su obavili ovaj zadatak. Trebalo je dosta truda i vremena da se borci naviknu na svakodnevne rtve i napore.
estog oktobra nareeno je tabu da primi u svoj sastav oko
100 novih ljudi koji su se prikupili u selu Dobrnji. Nekoliko sati je
pregovarano sa njihovim predstavnicima o s t u p a n j u u Odred. Oni
su traili da sami postave svoje rukovodioce, da ostanu na terenu
svog sela i da istovremeno ine jedan od bataljona Odreda. Odbijeni
su skoro svi ovi uslovi. Naknadnim razgovorom sa njima dolo se do
izvjesnog sporazuma. Prihvaen je zahtjev da komandant tog bataljona bude lice koje oni predloe, da e tab Odreda postaviti os*) Prilog je napisan na osnovu sjeanja autora koja se uvaju u Zbirci memoarske
grade Regionalnog istorijskog arhiva u Tuzli.

tale lanove taba bataljona i komande eta, da ovaj bataljon mora

odmah krenuti u Lukavac, a zatim tamo gdje mu bude nareeno.
Za komandanta je, prema njihovom prijedlogu, postavljen Salih Beganovi, za komesara je postavljen Sabit apo, dotadanji komesar
2. ete u 1. bataljonu, za pomonika komesara Alija alja, za komesara jedne ete Sejfulah Ibriimovi, dotadanji komesar ete u 1.
bataljonu itd. Odred je sa ovim porastao na dva bataljona i Prateu
etu. Bataljoni su brojno ojaali, prikupili su dosta automatskog
oruja i stekli kroz manje borbe potrebna vatrena krtenja. Tih
dana izvedeno je nekoliko uspjenih akcija. Devetog oktobra protjeran je zeleni kadar iz Puraia, a 14. iz sela Dobonica, zatim 19.
oktobra protjerani su esesovci iz sela Priluk, 4. novembra etnici
i zeleni kadar iz sela Devetak itd. Iz Priluka su esesovci potisnuli
jednu etu 2. bataljona, ali ih je ona istu vee boljom organizacijom
napada razbila, zarobila dva pukomitraljeza i ubila nekoliko njihovih vojnika. Zbog nedovoljne upornosti i brzine u proganjanju neprijatelja kod sela Devetak, data m u j e mogunost da se sredi i izvri
kontranapad. Tada je djelimino bio opkoljen i tab Odreda. Zahvaljujui upornosti Pratee ete i linoj borbi lanova taba, etnika kolona je zaustavljena i protjerana.
Krajem oktobra ili prvih dana mjeseca novembra formiran
je od novopridolih boraca 3. bataljon, ili kako smo ga najee
zvali Omladinski. U njegovom sastavu bilo je dosta mladih Ozrenaca. Za komandanta ovog bataljona postavljen je Safet ehaji, za
komesara Mian Peji. Komandir jedne ete bio je Juso Tubi, dotadanji komandir ete u 1. bataljonu. Ovaj bataljon je radi svoje
borbenosti, mladosti i brzine u akcijama postao uven i omiljen
meu narodom.
Na raspolaganje Odredu se stavila i grupa naoruanih seljaka iz sela Priluka. Sa njima je rukovodio bivi m u h t a r Huso Avdihodi Omerin. Stavljeno mu je u zadatak da prikupi sve oruje u
svom selu i u okolini, da ga preda u tab Odreda, da razorua sve
one koji nisu partizani i si. Ovaj zadatak je dobro obavljen. Svakodnevno su dogonili sa kolima velike koliine raznog oruja i municije. Prikupili su i preko 120 novih boraca, koji su uli u sastav 16.
muslimanske brigade.
U drugoj polovini mjeseca novembra uestalo je slanje prijeteih pisama tabu Odreda. Prijetili su: Ibrahim Sulji, komandant zelenog kadra u selu Pribavi kod Graanice, Mustafa Jakubovi, komandant 14. ustake bojne u Graanici, Sait Bahti, komandant zelenog kadra u Puraiu, Milan Kulii, komandant etnikog bataljona u selu Siju, Mujaga Bekti, posjednik u zaseoku

O ubrenju postavljenih zadataka tab Odreda je redovno izvjetavao tab 3.

korpusa

Bektii i jo neki. esto su se meu borce ubacivali etnici, ustae

i zelenokadrovci. U toku jedne borbe ubani ustaa ranio je komesara ete azima Ibrahimagia, u drugoj borbi je ubaeni etnik
bacio bombu na dva rukovodioca eta, u treem pokuaju je ubaeni zelenokadrovac pripremio likvidaciju taba Odreda itd. Ustae
su posumnjale da je Bego Mustaevi na obavjetajac, zato su ga
premlatile i onesvijetena poslali kui u Dobonicu. Zelenokadrovci su isjekli na komade naeg zarobljenog kurira itd. To nas je natjeralo da hitno pristupimo masovnijoj likvidaciji ovih zloinaca.
Formirano je vie udarnih grupa, sastavljenih od hrabrih boraca.
Najbolja je bila grupa Rame erimovia. Koritena je svaka kiovita no za obraun sa izdajnicima. Nakon nekoliko dana u naim
rukama su bili: Ibrahim Sulji, Forkapa iga aji i jo neki.
Drugi su bjeali glavom bez obzira, Sait je stigao svojoj brai na Ozren.
Osamnaestog novembra Odred je krenuo prema Graanici
radi likvidacije neprijatelja i osloboenja mjesta. U ovoj borbi
uestvovale su i jedinice 21. tuzlanske brigade. Do sela Pribave nije
pruan otpor. Bjeali su razni neprijatelji od krvavih Tuzlaka,
kako su oni nazivali Odred i na t a j nain davali mu daleko vei borbeni znaaj nego to g a j e on, u stvari, imao. Zauzeto je selo Pribava
i naselje Drafini. Iz minobacaa tueni su tabovi ustaa i zelenokadrovaca u Graanici, zarobljeni neki neprijateljski vojnici i prikupljeno nekoliko novih boraca. Narednog dana voena je borba
protiv ustaa na Straevcu, nedaleko od Graanice. Poto je neprijatelj pruao jak otpor Odred i Brigada su se povukli.
Tridesetog novembra 1944. godine dobili smo podatke od naih obavjetajaca da e nas na podruju Lukavca napasti 14. ustaka bojna. Pretpostavljali smo da e zajedno sa ustaama napadati
zelenokadrovci i etnici. Radi toga smo na putu za Purai postavili
u zasjedu na 1. bataljon. Sa Drugim smo se obezbijedili prema selu
Modrac i Bokavii, a 3. smo drali u pripravnosti. Zbog nebudnosti
1. bataljona, ustae su u toku noi preko sela Dobonica i nedaleko
od stare eljeznike stanice Purai ule u ovo mjesto i tamo se
spojile sa zelenim kadrom. Prvog decembra su nas obavjetajci izvijestili o dolasku oko 100 ustaa u Purai, o njihovom naoruanju
i namjerama. Reeno je da e u napadu uestvovati pored ustaa
oko 500 zelenokadrovaca i oko 200 etnika. Drugog decembra, u
rano jutro, bio je napadnut na 1. bataljon i vrlo brzo potisnut na
brdo iznad mjesta Muslimanski Lukavac. Izgleda d a j e rukovodstvo
ovog Bataljona neozbiljno shvatilo ovaj zadatak, zbog ega je i dolo do povlaenja. Trei bataljon je morao brzo intervenisati. Tr-

kom je doao do s t a r e eljeznike stanice i n a j u r i zaposjeo t a j prostor. Na t a j nain neprijatelj je bio odsjeen od Puraia, to je unijelo pometnju u njegove redove. Istovremeno, nareeno je 1. bataljonu da izvri kontranapad. Tako se razvila na ovom prostoru (prostor na kome su danas Koksara i Rudnik) dosta velika borba. Ustae su razbijene na tri dijela: jedni su gonjeni prema brdu Rati,
drugi prema selu Dobonici, a trei su nekako uspjeli doi u Purai. Borba je zavrena u kasne popodnevne sate. Na popritu borbe
naeno je oko 36 poginulih ustaa i zelenokadrovaca. Meu njima
je bio i zamjenik komandanta zelenog kadra Avdo Bekti. Poginuo
je i komesar jedne nae ete Emil Zupani sa est boraca. Ustae
su u toku svog prvog uspjeha ubile tri starca - civila iz mjesta Lukavac i jednog odveli sa sobom. Kod nekih zarobljenih ustaa naeni su papiri na kojima je pisalo da su Moluhe kod Tuzle mali Staljingrad, d a j e Tuanj Moskva, da su lukavaki komunisti i slino,
da to sve treba pobiti i zapaliti. Tako su i poeli. Sve to su bili zauzeli, to su zapalili i ljude ubijali. Treeg decembra zaposjednuta je
okolina Puraia. ekalo se da ostatak ustaa krene prema Graanici. Meutim, etnici su ove ustae i njihove ranjenike preveli preko Ozrena. Tako nam je oduzeta mogunost da im nanesemo jo
vee gubitke.
Tih dana doao je u sastav naeg odreda tzv. iviniki bataljon, ili kako g a j e narod zvao Gujin bataljon, po Miji Keroeviu
Guji.
Od 10. do 24. decembra, voeno je vie borbi u okolini Puraia protiv zelenokadrovaca i etnika. Svakodnevno je vren snaan pritisak na neprijatelja. Progonjen je daleko na Ozren, unitavan, otimani mladi ljudi ispod njegova uticaja i slino. U jednoj od
ovih borbi, ubijen je novi zamjenik komandanta zelenog kadra Muhamed Iljazagi.
*
*

Dvadeset etvrtog decembra 1944. godine voena je neto

vea borba protiv zelenog kadra i etnika u okolini Puraia. Nakon uspjenog zauzimanja njihovih poloaja u selu Devetak, na
brdu Trepale i u selu Turiji, Odred je zamijenjen na tom prostoru
Posavskim partizanskim odredom. Tuzlanski partizanski odred dobio je nareenje da hitno krene sa svim svojim bataljonima u pravcu Simin-Hana gdje ga eka novo nareenje. U Lukavcu g a j e ve
ekala kompozicija eljeznikih vagona radi prevoza. Drugi bataljon je upuen sa odreenim zadatkom u selo urevik, dvije ete
Gujinog bataljona na Ilinicu iznad Tuzle, a jedna eta iznad naL

lfi* Tii7lnaki Darti7Analci

-.-J

selja Solina prema Majevici. Prvi i 3. bataljon sa tabom Odreda i

Prateom etom stigli su u toku noi, u Simin Han. Tu je komandant 38. divizije, drug Franjo Herljevi, saoptio tabu Odreda da
odmah krene u selo Tojie i t a m o se stavi pod komandu naelnika
taba Divizije, druga Salema Ceria. Iste noi, prije zore, Odred je
stigao u Tojie i odmah dobio nareenje da, u koordinaciji sa drugim jedinicama, izvri napad na brojne etnike Drae Mihailovia
koji su se nalazili u selu Svrai i na brdu Mea, da ih goni prema
Kalesiji i da desno od ceste prema Zvorniku odrava vezu sa 18. hrvatskom brigadom.
Mada borci cijelu no nisu tako rei oka sklopili, a u maru
su bili ve drugi dan, napad je bio nezadriv. Trei bataljon je trkom uao u selo Svrai, prvi je podiao pod Mea, a minobaca je
kao rukom redao g r a n a t e po brdu. Pratea eta je sa tabom Odreda nastupala cestom. etnici su se povlaili neorganizovano i dosta brzo. Ostavili su skoro svu svoju komoru. U prvom naem juriu
zarobljeno je 10 do 15 etnika. Prvi bataljon Odreda iao je sigurno
i silovito u napad, nije dao drainovcima ni oka otvoriti. Osamnaesta hrvatska brigada zastala je negdje oko sela Jeginov Lug, na
desni bok bio je otvoren u duini od oko 7 do 8 km. Naelnik taba
je zahtijevao da, neovisno od toga, nastavimo sa progonom etnika.
Daleko, desno od nas, u pravcu 18. h r v a t s k e brigade, kretala se dugaka kolona vojske. Nismo znali o kome se radi, ali smo pretpostavljali da su to etnici. Zaustavili smo nae napredovanje, isprovocirali tu kolonu i zametli sa njom veliku borbu. Nastalo je utrkivanje izmeu njih i nas u pravcu brda Mea, ko e prije na vrh, ko
e zauzeti t a j dominantni poloaj, mi ili oni. Mi smo bili bri, doekali smo ih brzom paljbom i najurili u kotlinu. etnici su uli u Tojie. Osamnaesta hrvatska brigada se povukla prema selu aklovii, a mi smo ostali odsjeeni na Meau. Predvee smo se probili
i mi na tu stranu, bili smo ljuti zbog ovog neuspjeha iako je razvoj
borbe obeavao nau pobjedu.
Dvadeset sedmog decembra, Odred je postavljen na brdo izmeu puta Simin Han - Tojii i Simin Han - Poarnica. Sedam
puta su tog dana drainovci juriali na nae poloaje. Bili su pijani,
imali su municije u izobilju, nastupali su u tri streljaka stroja. U
prvom su nastupali etnici bez ina, u drugom podooficiri, a u treem oficiri. Pucalo je cijeli dan, sijevale su bombe, gomilao se broj
mrtvih i ranjenih izmeu jedne i druge vojske. Zarobljeno je oko
50 etnika koji su se pokuali provui iza naih lea. Meu n j i m a
je bilo balista, bjelogardejaca, andarma, ena i si. Pokuala je Pratea eta Odreda da zae neprijatelju iza lea, ali je bila doekana

zagluujuom paljbom. U prvi mrak borba se stiavala, sve je manje bilo dugih mitraljeskih rafala. Izgleda da su se obje vojske bile
zamorile. Negdje oko 22 sata nije se uo vie nijedan metak. Budnost je morala biti pojaana, s v a k o j e naizmjenice malo pokunjao,
borci ve treu no ne spavaju. Oko 23 sata ulo se da neko ide od
Simin-Hana prema tabu Odreda, koji se nalazio u j a r k u pored ceste. Kuriri su bili najbudniji, doveli su nepoznatog. To je bio Bego
Mustaevi, eljezniar iz Dobonice. Donio je malo rakije radi okrepe. Nikada nam nije tako neto dobro dolo kao ovaj Begin poklon. Boca je ila streljakim strojem, od jednog do drugog borca.
Svi su hvalili Begu.
Dvadeset osmog decembra, u zoru, Odredu je nareeno
da hitno krene u Simin Han, a zatim preko Tuzle u ivinice. Na poloaju su ga zamijenila dva bataljona 16. muslimanske brigade, a
lijevo od ceste prema Gornjoj Tuzli 21. tuzlanska brigada. Od Simin-Hana do Tuzle Odred je prevezen eljeznicom. Na stanici u
Tuzli doekale su ga mnoge ene grada sa hranom i poklonima.
Djevojke su im zadijevale cvijee i zelenilo u cijevi puaka i mitraljeza. Odred je preko Uinice doao u ivinice. Tamo su ve bila dva
bataljona 16. muslimanske brigade. Drainovci su u dugoj koloni
prolazili preko ceste izmeu sela urdevik i ivinice. Vodile su se
naizmjenine arke sa njima. Na 2. bataljon na brdu iznad urevika odolijevao je napadima etnika. Razgovarali smo sa njima
putem poljskog telefona, jer su etnici zbog brzog povlaenja zaboravili prekinuti icu. Iza leda im je bio na 14. korpus. Isti dan uvee, saopteno je tabu Odreda da su se ozrenski etnici skoncentrisali u Puraiu radi napada na Tuzlu, da su zarobili jednu etu Posavskog partizanskog odreda, da se narod Lukavca evakuie itd.
Nareeno je da se odmah krene i da se protjeraju etnici.
Dvadeset devetog decembra, u 2 sata poslije pola noi, tri bataljona su ve bila u Lukavcu. Na brzinu su borci neto toplo jeli,
a zatim oko 4 sata ujutro svom snagom u tri kolone preko zamrznute rijeke Spree uli u Purai i okolna sela. Borba je bila vrlo otra
i odluna. etnici su bili spokojni, spavali su i spremali se da uu
u Tuzlu. Naneseni su im veliki gubici. Osloboena je zarobljena
eta Posavaca i zaplijenjeno je dosta oruja.
Istog dana, Odredu je nareeno da nastavi sa progonom i
unitavanjem drainovaca. Naa obavjetajna sluba ustanovila je
da se njihova glavna kolona nalazi u Tretenici, Borovcu, Pribitkoviu i Podotriu. Odluno je da te veeri Odred krene na Ozren
i da iz sela Brijesnica upadne nou meu etnike. Pretpostavljeno
je da se drainovci nee obezbijediti sa te strane.

Tridesetog decembra, u 1 sat poslije pola noi, Odred je bez

ikakvih zapreka doao u Gornje Jaruke. Tu je radi obezbjeenja
ostavio 2. bataljon, a sa 1. i 3. u dvije kolone krenuo u selo Borovac.
Na ovom putu je nehotino dolo do meusobne borbe izmeu ova
dva bataljona. Tamo smo od m j e t a n a upoznati da se u zaseoku Obojkovina nalazi neki vii etniki tab. Za likvidaciju ovog taba odreen je jedan vod sa vodnikom Ilijom Teiem. Nareeno mu je da
se provue do neprijateljskog taba i da bombama uniti njihovu
komandu. Trei bataljon je postavljen prema etnikoj koloni u
selu Podotri i Pribitkovii radi njene izolacije. tab te etnike
divizije likvidiran je do posljednjeg ovjeka. Poslije se pristupilo
likvidaciji cjelokupne grupacije oko taba. Ubijeno je oko 30 etnika, meu njima 2 potpukovnika, tri majora i j e d a n kapetan. Zaplijenjene su tri pisae maine, cjelokupna arhiva, dosta oruja, novca i slino. Vodi nae slavne kolone, prilikom likvidacije drainovaca, bio je stari Jamakovi iz sela Borovac. Starac je u ovoj borbi
poginuo.
tab 3. korpusa NOVJ izdao je u vijestima od 3. j a n u a r a
1945. godine saoptenje o borbama naih jedinica na razbijanju
neprijatelja u dolini Drine i etnikih snaga Drae Mihailovia koji
su navaljivali na Tuzlu. Iznio je i podatke o gubicima. tab je izrazio priznanje i zahvalnost jedinicama i njihovim komandantima.
Tih dana teko je obolio komesar Odreda Too Jovanovi.
Pored toga, bio je i ranjen. Prevezen je u Tuzlu gdje je neto kasnije
umro.
*
*

Od 1. do 26. j a n u a r a 1945. godine Tuzlanski partizanski odred vodio je m a n j e borbe na prostoru izmeu sela Turija i mjesta
ivinice. Na tom terenu nalazile su se m a n j e grupe zelenokadrovaca i preostalih esesovaca. Drugi bataljon Odreda, bio je upuen u
Kladanj radi ienja njegove okoline od zelenokadrovskih i etnikih grupa koje su se tamo nalazile. U okolini Kladnja su se nalazile
i druge nae jedinice.
Ujutro, 27. januara, neoekivano je dola jedna grupa boraca iz 2. bataljona u tab Odreda u Lukavac i izvijestila da je 2. bataljon u Kladnju napadnut od crnogorskih etnika, da je razbijen,
da su se oni teko izvukli i slino. Stab je donio odluku da odmah
krene prema Kladnju sa 1. i 3. bataljonom. Trebalo je razbiti i potisnuti neprijatelja, prikupiti preostale borce 2. bataljona i Kla-

danjskog partizanskog odreda. Pokret je bio izuzetno teak: snijeg

je bio dubok do iznad pojasa, zima je grizla izloene dijelove lica i
ruku. Naredili smo borcima da promrznute dijelove tijela ne diraju
rukama, jer bi ti dijelovi mogli i otpasti. Pred selo Stupari, doli
smo u prvi mrak. Patrole su izvijestile da u selu ima nekakva vojska. Izvrili smo opkoljavanje sela i ustanovili d a j e to na 2. bataljon. Nedostajalo je oko 10 boraca i komora Bataljona, svi drugi bili
su zdravi i sposobni za nove borbe. Doznali smo da su crnogorski
etnici zauzeli Kladanj, da ih ima oko 7.000 i da su svrstani u vie
pukova. Na bataljon bio je neoprezan i nedovoljno uporan da zadri varoicu u svojim rukama.
Odmah je nareen pokret prema Kladnju. Na brdo Stanovi
stigli smo oko pola noi. Na brdima oko Kladnja gorjele su dobro
naloene etnike vatre. Svuda je bila savrena tiina, nigdje se
nije nita ulo. Kladanj je mirovao u mraku. Prvom bataljonu je
nareeno da zauzme brdo Buevo i da doe sa desne strane iznad
varoice. Treem bataljonu dato je u zadatak da zauzme selo Vuinie i da dode sa lijeve strane varoice. tab Odreda, Pratea eta
taba i 2. bataljon krenuli su cestom u grad. Pretpostavili smo da
e etnici misliti da smo mi njihova vojska kada ovako slobodno
idemo, a u tome se nismo prevarili. Bio je jedan sat poslije pola noi
kada smo stigli do mosta na rijeci Drinjai u Kladnju. Na mostu je
bio etniki straar, nije nas zaustavio niti pitao ko smo, naprotiv
on nas je pozdravio njihovim vojnikim pozdravom, sputanjem
ruke na kundak puke. Tog momenta poela je borba na brdima
oko nas. Brzo smo razvili 2. bataljon i za as likvidirali etnike posade u gradu. I sami smo se udili ovom iznenadnom uspjehu. Zarobljeno je nekoliko etnika, a vie ubijeno. Meu zarobljenicima
bilo je nekoliko komandira eta, koji su u poetku odbijali da predaju oruje i da ma ta govore o svojim jedinicama. Prvi i 3. bataljon uspjeli su da iznenade etnike i da bez mnogo gubitaka izvre
predvieni zadatak. Preostali etnici su se, pod zatitom mraka,
povukli u ume Konjuh planine. Pred svanue iz pravca ekovia
pojavila se povea kolona vojske. Postavili smo prema toj koloni
jaku zasjedu i dugo se s njom dovikivali, dok nismo ustanovili da
je to 20. romanijska brigada. I ona je bila pola na ovaj zadatak. Zamijenili su nas u Kladnju, a mi smo oko pola dana 28. januara krenuli prema ivinicama. Od ivinica produili smo pokret preko sela
Kiseljak, Poljica i Tretenice u selo Borovac. Ili smo uporedo sa
etnikom kolonom, koja se kretala bespuem Konjuh planine.
Oekivali smo, a tako je i moralo biti, da se etnici pojave u selu
Pribitkovii, koje se nalazi izmeu obronaka Konjuha i Ozrena. Na
i

rtnn

ovom, meu brdima uskom prostoru, nema ume sve do sela Bare
i Vozua.
Ujutro 1. februara dole su etnike jedinice u Pribitkovie.
Odmah smo ih napali po dubokom snijegu. Borci su se mogli kretati
samo prtinom, to je oteavalo njihov poloaj. Borba je bila vrlo teka, etnici su bili mnogo oprezniji nego to je to bio sluaj u Kladnju. Poginulo je i ranjeno nekoliko naih boraca i rukovodilaca u
etama. Medu njima tee je ranjen, a zatim umro Huso Mehmedagi, ak iz Tuzle, komesar jedne ete u 1. bataljonu. Huso je leao
kao ranjenik u snijegu i nalazio se izmeu vatrenih poloaja naih
boraca i etnika. Dugo je voena borba dok su nekako borci uspjeli
da Husu izvuku iz poloaja u kojem se nalazio. Na snijegu je ostala
velika crvena mrlja, jer je bio ve iskrvario, te je bio u pitanju samo
as kada e prestati da ivi ovaj tako rei djeak. Svi nai napori
da ga spasimo bili su uzaludni. Pod sve jaim pritiskom etnika morali smo se povui na Borovac, zatim u Tretenicu i selo Poljice. Odluili smo da u selu Poljicu sa jednim bataljonom izvrimo kontranapad, kako bismo dobili u vremenu da se dva naa bataljona ukopaju i dobro pripreme za konanu borbu na uu rijeke Turije u rijeku Spreu. Tako je ova borba poela 2. da bi se zavrila 3. februara ujutro. U pomo je stigla 2. brigada Korpusa narodne odbrane,
pomagala je i artiljerija 14. srpskog korpusa. Cijelu no su vreni
jurii i kontrajurii, borbe su vodene na odstojanju od 20 do 30 metara, vikalo se, psovalo se, prijetilo i slino. U zoru zabacili smo etnicima na 3. bataljon iza lea, to ih je natjeralo u panino, ali i
organizovano povlaenje prema Ozrenu. Tamo je sa njima prihvatila borbu 24. srpska brigada.
Odred je 3. februara krenuo prema ivinicama, da bi se
nakon nekoliko dana uputio prema Ozrenu. Desetog februara nareeno m u j e da prui pomo 24. srpskoj brigadi u savlaivanju etnika na prostoru sela Katanii i brda Lipova glava. Taj zadatak je
povjeren naem Omladinskom bataljonu. Juri boraca bio je nezadriv. Sa runim bombama likvidirali su etnike poloaje. Tom
prilikom poginuo je zamjenik komandanta ovog bataljona Memi
Dani, rodom iz sela Srebrenik. Memi je bio previe samouvjeren,
prkosio je neprijateljskim mecima, stid g a j e bilo da se sagne, malo
zakloni i si. Jedanaestog februara ujutro krenuli smo preko Vasiljevaca u pravcu sela Brezici i k vrhu Ozrena. U tom pravcu povlaili su se etnici. U selu Kamenica zarobili smo kompletnu etu sa
etnikim komandirom. U selu Brezici doekala nas je otra paljba
crnogorskih etnika. Borba je bila vrlo teka. Nalazili smo se na prvim uzvisinama i nastojali da zagospodarimo ovim prostorom. Trinnn

naestog februara, u toku najotrijih borbi, obavijeten je tab Odreda preko radio-stanice da je umro komesar Odreda Todor Jovanovi Too u Tuzli i da se odmah poalje delegacija na njegovu sahranu. Odreden je Safet ehaji sa nekoliko boraca i dato mu u zadatak da odmah krene.
Borba na ovom prostoru t r a j a l a je tri dana, imali smo nekoliko poginulih i dosta ranjenih. Neprijatelj je pred upornim napadima naih jedinica napustio poloaje u selu Brezici, na Maloj i Velikoj Ostravici i zauzeo nove poloaje desno i lijevo od brda Gostilj.
U saradnji sa 24. srpskom brigadom pribliavali smo se neprijatelju i istovremeno obraunavali sa grupama domaih etnika u naoj pozadini. Dvadeset prvog februara 1945. godine, pod visokom
temperaturom i bez svijesti, prenesen sam u Purai, a zatim u
Vojnu bolnicu u Tuzlu. U bolnici i na lijeenju kod kue, zadrao
sam se oko 15 dana. Tada je bilo odredeno da idem za zamjenika kom a n d a n t a 16. muslimanske brigade, ali sam po potrebi, bio postavljen na dunost u pozadini. Bio je to k r a j mog petomjesenog boravka u Tuzlanskom NOP odredu.

MEHMED ALIBALI

IZ RADA SANITETSKE SLUBE

Bjeei iz tuzlanskog zatvora, koncem avgustal944. godine,
sa koferom punim sanitetskog materijala, koji je sklonjen prije
mog hapenja kod ouha ulage Muminhodia, tada nastanjenim
u Junom lageru br. 29, krenuo sam niz dolinu rijeke Jale prema
Bukinju i Kiseljaku. Skrenuo sam poslije prema Priluku, jer sam
ranije bio obavijeten da se na tom podruju nalazi Tuzlanski NOP
odred.*)
Meutim, prolazei pored sela, umjesto partizana, naiao
sam na zeleni kadar, iji je bio komandant Omerki, zvani Omerin.
Poslije ispitivanja, otvoreno m i j e rekao da Mehmedaliju poznaje i
da sa njim ima stalnu vezu. Nakon kraeg zadravanja, dok sam
previo rane na nogama dvojici njegovih ljudi, Omerin me uputio u
pravcu Tuzlanskog odreda.
Bio sam pun sree kada sam stigao i ugledao komandanta
Odreda i druge drugove iz taba: Todora Jovanovia, Miu Vokia,
Lunu Bararon i druge. Upoznao sam ih sa mojim ratnim k r e t a n j e m
i o tome kako sam dospio do Odreda kao raniji pripadnik taba 27.
divizije i si. Drugovi su me toplo i sa razumijevanjem primili. Tada
me je tab Odreda postavio za referenta saniteta u 3. bataljonu, a
poslije izvjesnog vremena postavljen sam na istu dunost u 1. bataljonu. U rukovodstvu Bataljona bili su: komandant Rasim Joguni, komesar Dervi Huki, zamjenik komesara Sabit apo, intendant Haim Tubi, obavjetajac Hasan Kapidi i omladinski
rukovodilac Alaga Iljazovi.
Nakon prijema nove dunosti odmah sam pristupio organizovanju sastanka sa etnim bolniarima. U dvije ete su bolniari
bili Rah man Halilovi i Ramo Beganovi, a treeg se ne sjeam.
*) U stvari, prije i u toku rata radio sam kao vatrostalni zidar u Rudniku Kreka, kao
i moj otac koji je i poginuo u Rudniku 1924. godine. U partizane sam stupio 1. septembra
1943. godine i bio kurir Ante Vidakovia, naelnika taba 27. divizije. U toku este neprijateljske ofanzive zarobljen sam na podruju planine Zvijezda, potom prebaen u logor
u Zagreb, odakle sam pobjegao i vezom stigao u Tuzlu. Ubrzo sam uhapen, ali sam nakon
izvjesnog vremena ponovo pobjegao i stupio u Tuzlanski NOP odred.

U to vrijeme harali su pjegavac i trbuni tifus i ozbiljno prijetili borcima i stanovntvu. Zato je sanitetska sluba Odreda organizovano djelovala da sprijei pojavu ovih i drugih bolesti. Pristupilo se nabavci buradi za raskuivanje odjee, uvedeno je obavezno ianje i brijanje, nabavljena sredstva za odravanje line higijene i slino. Posebna panja je posveena istoi kazana i pribora
za jelo.
Snabdjevenost potrebnim lijekovima je bila zadovoljavajua, zahvaljujui partizanskoj apoteci u Lukavcu. Iz nje smo prema
datim trebovanjima redovno dobijali lijekove od apotekarke koju
smo zvali imenom Nataa. U Lukavcu je stacionirana i pomona
partizanska bolnica, koja je odigrala veliku ulogu u prihvatanju bolesnika Odreda, kao i drugih jedinica koje su kroz ovo podruje prolazile. Njome je rukovodila P. Jelena (kako se potpisivala u pismima koja mi je slala).
Sanitetskom slubom u Odredu rukovodio je referent saniteta Odreda Bararon Luna. U bataljonima su postojali referenti saniteta bataljona, a u etama etni bolniari. Ali, popunjenost ove
slube strunim osobljem je bila nedovoljna. S t a n j e je ublaavano
odravanjem kraih kurseva u predahu borbi. Kasnije je, u osloboenoj Tuzli, 26. februara 1945. godine, odran prvi bolniki kurs,
iji su uesnici upueni u mnoge jedinice NOV pa i u Tuzlanski odred.
Dok se 1. bataljon Odreda nalazio u selu Baigovci, obavijeteni smo da su u Tuzlu dovedena djeca sa popaljenog Bira i smjetena u Dom siroadi. Uz saglasnost taba bataljona mi, bolniari i
ekonomi bataljona, smo organizovali akciju za prikupljanje pomoi
za ovu djecu od m j e t a n a sela Baigovaca. Seljaci ovog mjesta su se
masovno odazvali ovoj akciji. Prikupljene su izvjesne koliine hrane i novca. Prikupljena pomo je pomou saonica prevezena u Dom
siroadi i predata kao poklon boraca i seljaka.*)
U uslovima stalnih borbi i pokreta koje je Odred vodio protiv
zelenokadrovaca, ustaa i etnika, sanitetska sluba je bila veoma
aktivna. U kratkim predasima pristupalo se parenju odijela pomou pare i buradi, uz obavezno brijanje i ianje boraca. Zbog takve
preventive nijedan borac nije obolio od tifusa i drugih bolesti, koje
su tada bile rairene. Ova sluba je organizovala i proizvodnju sapuna od sode, kosti i neophodnog materijala. Sve to nije u potpu*) Tih dana, poetkom oktobra 1944. godine, dok smo se nalazili u Lukavcu, Dervi
Huki i Alaga Iljazovi su mi saoptili da sam primljen u Partiju. To je bio za mene
najradosniji trenutak.

nosti zadovoljavalo potrebe Odreda, pa je jedan komad sapuna bio

dijeljen na etiri borca. Dosta panje posveeno je istoi posuda za
ishranu boraca, a posebno hrani koju su pripremali ekonomi i kuhari u etama. Hrana se veinom pribavljala putem seoskih odbornika.
Pored brige sanitetske slube o zdravstvenom stanju boraca, znaajna panja je posveivana zdravlju stanovnitva u mjestima kroz koja je prolazio Odred. Tom narodu je pomagano u granicama mogunosti. Vremenom je saradnja na ovom i drugim poljima sa narodom postajala sve vra.*)
Sanitetska sluba Odreda se esto nala u situaciji kad, usljed nedostatka opreme i strunih kadrova, nije mogla da prui
adekvatnu pomo bolesnicima. Ono to je, pak, bilo u njenoj moi
funkcionisalo je besprijekorno. Posebno se vodilo rauna da neki
teko ranjeni borac ne dospije u ruke neprijatelja koji je i ranjenike ubijao.
Odred je vodio stalne borbe sa neprijateljem u kojima je neminovno bilo dosta ranjenih boraca.**) Ostale su mi u sjeanju
neke borbe Odreda i konkretna pomo sanitetske slube ranjenim
drugovima.
Poetkom oktobra 1944. godine tab Odreda je odluio da
napadne zeleni kadar Saita Bahtia u Puraiu. Borbe su vodene u
selima: Poljice, erii, Priluk, Turija i drugim. Odred je pri tome
razbio ovu neprijateljsku formaciju i oslobodio okolna sela. Potom
je nastavljeno ienje terena od ostataka neprijatelja. Tada je jedna eta 1. bataljona u Priluku naila na zasjedu iz koje je mitraljeski rafal zasuo nau kolonu i tom prilikom su poginula dva borca.
eta je odmah opkolila kuu iz koje je djejstvovala zasjeda i likvidirala dva esesovca. Inae, esesovci su esto pravili zasjede zbog
ega su nae jedinice morale biti posebno oprezne.***)
*) Dok se Odred nalazio u Baigovcima, u jesen 1944. godine, doao nam je jedan
stariji mjetanin. Molio je komesara Bataljona. Dervia Hukia. da poalje doktora radi
pomoi njegovoj eni Mejri koju je bolio stomak. Komesar je poslao mene. Pregledao sam
Mejru i ustanovio da su joj blokirala crijeva. Zato sam joj dao ricinus, rekavi mu da e
Mejra brzo ozdraviti.
Sutra je starac doao u tab Bataljona sa punim sepetom jabuka, suvih ljiva i suvog mesa. Bila je to njegova zahvalnost za nau pomo. Obraajui se komesaru (koga je
pokuao da poljubi u ruku), rekao je: Bog vam pomogao, moja Mejra je ozdravila.
**) Koliko sam uspio utvrditi naknadnim traganjem u toku 1944/45. godine poginula su 72 borca i rukovodilac Odreda, a isto toliko ih je ranjeno.
***) Prvi bataljon Odreda se smjestio u zgradi eljeznike stanice Purai. tab Bataljona je bio na okupu. U vrijeme dok sam se pripremao za obilazak eta, ustae i zelenokadrovci su nas iznenadili: preli su preko mosta i napali nas. Razvila se otra borba.

Odred je vodio borbe i sa etnicima komandanta Forkape i

drugima u okolini Devetaka. Zatim je, nakon saznanja da su se etnici u jaoj formaciji bazirali i ukopali na planinskom vrhu Ozrena
zvanom Kraljica, tab Odreda pokrenuo bataljone u napad na ta
uporita, sa ciljem da se ona to prije likvidiraju. Napad je izvren
sa svih strana. etnici su uraganskom vatrom zasipali borce. Nakon vie juria to etniko uporite je zauzeto. U toj borbi je na obje
strane bilo ranjenih i mrtvih. Posebno mi je ostalo u sjeanju ranjavanje Fadila Begia, zvanog Belaja. Fadil je bio neustraiv mitraljezac. U borbi mu je metak proao kroz dio glave, razbio eonu
kost i raznio dio uha. Izvrena je brza intervencija referenta saniteta bataljona, pruena mu je neophodna pomo, a zatim je hitno
upuen preko Lukavca u Tuzlansku bolnicu. Zahvaljujui svemu
tome Fadil je prebolio te rane.
U borbi sa etnicima na Gornjoj Bukovici, teko je ranjen
borac Odreda Ahmet Bei. Nakon ukazane pomoi, hitno je upuen u Lukavaku bolnicu. Meutim, poto je bio sav izreetan mitraljeskim mecima, na putu je podlegao.
U borbama sa neprijateljem, na podruju Rakove Noge kod
sela Imamovia, pokoen rafalom, pao je mrtav Cibri Avdo, mitraljezac, a njegov pomonik je pri tome ranjen u noge. Zahvaljujui
brzoj intervenciji referenta saniteta, spasen je od sigurne smrti.
Idui u koloni prema Ozrenu, lutajui metak pogodio je borca Dani Memia, koji je ostao na mjestu mrtav. Drugovi su ga alili, jer je bio izuzetno dobar borac i omiljen drug.
Nakon protjerivanja neprijatelja iz Kladnja u tab Odreda
je dola jedna ena, majka oboljele djevojke, i zamolila za medicinsku pomo. Komandant je meni naredio da to uinim. Otiao sam
kui. Kerka je leala u postelji. Imala je teki svrab, koji se pretvorio u ive rane, jer se bolest pogorala usljed mazanja nekom
ljepljivom masom. Usljed bolova, djevojka je vikala, izbezumljeno
dozivala u pomo. Taj prizor ostavio je na mene teak utisak. Meutim, skupio sam snagu i briljivo oistio rane. Djevojka se ubrzo
U jednom momentu komandant Bataljona Rasim Joguni se okrenu prema meni i ljutito
ree: Bacaj tu torbu, uzmi puku i tuci! Poto sam imao puku, tako sam i uradio.
Nakon kraeg vremena pozvao me komandant. Naravno, odmah sam mu se javio.
Kae: Ovaj borac (pokazujui prstom u pravcu jedne kue) je ranjen, idi i previj mu
rane! Ne znam ta m i j e bilo da sam mu tada rekao: Drue komandante, ja sam bacio
torbu. Na to on zabrinuto i otro ree: ta bacio, ko ti je naredio? Kaem: Vi, drue
komandante. Za trenutak je zastao. Vidio je torbu na meni i prisjetivi se ranijeg nareenja nasmijao se, shvativi da sam se alio. Odmah sam pritekao u pomo ranjenom drugu-

oporavila. Obje su iza toga dolazile u tab Odreda i izraavale svoju

zahvalnost.
Dok je jedan bataljon Tuzlanskog odreda ostao u Kladnju
radi obezbjeenja i sreivanja prilika na terenu, drugi dijelovi Odreda su izvrili mar ka Lukavcu, jer su se u Puraiu ponovo pojavili Sajtovi zelenokadrovci, kao i ustae iz Graanice, sa ciljem da
zauzmu Lukavac.
Prvi bataljon Odreda dobio je zadatak da titi teren oko mosta na Sprei u Puraiu. tab Bataljona je smjeten u blizini eljeznike stanice Purai. Vjerovatno su ustae saznale za nae pokrete u cilju likvidacije ovih neprijateljskih formacija smjetenih u
Puraiu. Poslije brzog prelaska mosta, neprijatelj nas je tukao
estokom vatrom. Usljed kia i topljenja snijega, rijeka Sprea je
bila nadola tako da se prelaz preko nje za Purai nije mogao izvriti.
U otroj borbi (sa ustaama i zelenaima - kako smo zvali zelenokadrovce) 1. bataljon je potisnut do eljeznike stanice Purai. U toj borbi poginulo je oko 36 neprijateljskih vojnika, meu kojima i Sajtov zamjenik. Tu su poginula i dva naa borca. Potom se
Bataljon postepeno povlaio, uz stalnu borbu, prema selu Hrvati i
doavi do ispred Lukavca se ukopao sa ciljem da prui odluan otpor. Bio sam na licu mjesta, kada je mitraljezac zvani Car svom
snagom oruja tukao po neprijateljskim poloajima. Odjednom mu
je nestalo municije, kada m u j e bila najpotrebnija. Pronaao sam
mu jo dva redenika municije kojima je neprijatelj zaustavljen. U
ovom okraju su poginula dva borca. Jedan od njih je bio Deli
Mehmedov Edhem, a imena drugog se ne sjeam.
Poto su ostali bataljoni Odreda napali neprijatelja u Puraiu, on je bio prisiljen na povlaenje ka Graanici. U tim borbama
uzele su uea i druge nae jedinice.
Sanitetska sluba Odreda imala je dosta posla u borbama
Odreda protiv etnika Drae Mihailovia na podruju Tojia, Meaa i drugih sela. Bilo je dosta tekih ranjenika, koji su odmah
transportovani u Tuzlansku bolnicu. U jeku borbi, vidio sam kako
je komandantu Odreda Mehmedaliji Hukiu potekla krv iz nosa.
Priao sam da mu pomognem. Meutim, on je to odbio govorei:
Pusti to sad, nema se vremena za to. . .. Oigledno, za komandanta je bio znaajniji ishod borbe od sopstvenog ivota. Na sreu
sve se dobro zavrilo.
Partizanska etika je obavezivala na pruanje pomoi i ranjenim neprijateljskim vojnicima. Tako sam, u vrijeme dok je Odred

vrio potjeru za etnicima Drae Mihailovia na sektoru ivinica,

sluajno u jednoj tali pronaao zakopanog etnika, ija je ruka virila iz ubreta. Otkopao sam ga i vidio da je iv. Potom je etnik
prebaen u ambulantu Komande mjesta ivinice, gdje g a j e preuzeo medicinski tehniar Safet Katani.
U j a n u a r u 1945. godine etnici Pavia uriia, na putu za
Trebavu, slomili su otpor 2. bataljona Odreda i zauzeli Kladanj. Ostali bataljoni Odreda su se nalazili u ivinicama. Pred strojem boraca, u ime Komande mjesta, o tekoama 4. bataljona govorio je
komandant Odreda. Trebalo je da Odred izvri pokret prema Kladnju i pritekne u pomo 2. bataljonu. U tom kratkom, ali veoma otrom govoru komandant je reko: Drugovi, u muci se poznaju junaci, neemo dozvoliti da nam drugovi s t r a d a j u . . .. Po velikom nevremenu, duboki snijeg i niska temperatura, Odred je krenuo prema Kladnju. Borci su se privukli do etnikih mitraljeskih gnijezda, kada oni to nisu mogli oekivati, i potpuno ih iznenadili. U jednom od bunkera naao sam se sa Akifom Bjeliem. U borbi Akifa
je pogodio metak i sreom zaglavio se potkono na stomaku. im
se ukazala prilika, na brzinu sam mu izvadio metak iz stomaka i
previo ranu. I tako ranjen Akif*) se i dalje uporno borio. U ovoj borbi su naili na mene dva etnika, pitajui me Gdje su nai? Sproveo sam ih do naih drugova. Pored nekoliko ranjenih, tu nam je
poginuo Smajil Kuduzovi. Zarobljeno je dosta etnika i zaplijenjeno oruje i ratni materijal.
Poslije izvrenja ovog zadatka, Odred je krenuo prema Lukavcu. Kod sela Omazii dolo je do otre borbe sa etnicima i zelenim kadrom. Borci su izveli noni napad na etnike, brzim djejstvom uspjeli da zarobe kompletnu komoru jednog etnikog korpusa, u kojoj se pored dva sanduka papirnatog novca nalazio i
sanduk sanitetskog materijala emu sam se posebno obradovao.
Razbijen je njihov tab i zarobljeno nekoliko etnika. Tada sam i
ja, sticajem okolnosti, zarobio jednog etnikog potpukovnika, koji
je rekao da je ljekar. Predao sam ga komesaru ete Huseinu Mehmedagiu. Ordenje koje sam naao u njegovom injelu predao sam
Mehmedaliji Hukiu. U ovoj borbi poginuo nam je borac Fadil Bai.
U daljim borbama 1. bataljona protiv etnika na kosi Svatovac - Vijenac, kada su ovi bili zaustavljeni, ranjen je u koljeno borac Velo Ibri. Poslije pruene pomoi upuen je u bolnicu u Lukavcu. Prvi bataljon je vodio borbe sa etnicima, u sklopu borbi Odreda
*) Poginuo je u borbi sa etnicima u Poarnici 1945. godine.

i drugih jedinica NOV na sektoru Prokosovia, spreavajui im

zauzimanje Lukavca i okolnih mjesta. Borba se vodila cijelu no do
svanua. etnici su uspjeli da zapale nekoliko tala i stoina sijena.
Narod sela Prokosovii je cijele te noi dovlaio municiju stonim
zapregama iz Lukavca. etnici su odbijeni. Napadom i drugih naih jedinica koje su pristigle, etnici su se usmjerili prema Ozrenu.
Nakon ovih borbi Odred, kao i druge nae jedinice, se uputio
za etnicima s ciljem da ih stalno napada i unitava. U uslovima
snijene meave, i niske temperature, zatekao sam se sa jednim vodom 2. bataljona na Borovcu, kod Tretenice. Tu, u Mektebu, narod
je sakupio hranu za borce, koju je t a j vod trebalo da preuzme. U
tom t r e n u t k u etnici su iz uma iznenada otvorili uragansku vatru
na nas. Vod je odgovorio vatrom. U duoj otroj borbi, etnici su
nas potisli iz sela. Tu je ranjen komesar 2. ete Husein Mehmedagi. Da bismo ga ranjenog izvukli, ispred neprijatelja, komandovan
je protuudar. Huseina sam izvukao, ali je tom prilikom poginuo zamjenik komandira voda 2. ete Salih Memi. Huseina sam ja na leima uvukao u jednu uvalu, preavi preko ledenog potoka i odnio
ga do taba Odreda. I pored ukazane pomoi, umro je na mojim rukama. Organizovan je prevoz njegovih posmrtnih ostataka u Lukavac odnosno Tuzlu.
Poslije protjerivanja etnika sa Ozrena nae jedinice su orijentisane prema Graanici. U njoj su se nalazile zelenokadrovske
i ustake snage. Dobro su se ukopale po okolnim brdima, a naroito
je utvreno i osigurano uporite Straovac. Odred je opkolio Graanicu. Na prilazu brdu Straovac, nastala je uraganska vatra. Kom a n d a n t Odreda je naredio da se minobacaima bombarduju bunkeri na Straovcu. im su mine poele padati na kotu, izvren je juri naih snaga. Poslije estoke borbe, Graanica je osloboena.
Naim jedinicama u Graanici se prikljuio jedan broj mladia iz
drugih neprijateljskih formacija. Ubrzo iza toga je formirana Komanda mjesta u Graanici, a imenovani su i odbornici. Narod Graanice je odahnuo.
U itavom tom razdoblju sanitetska sluba obavljala je svoj
zadatak asno, dajui sve od sebe kako bi to vie ranjenika i bolesnika osposobila za dalje akcije, a tee ranjenike slala je na dalja
lijeenja u bolnice u Lukavcu i u Tuzli. Mnogi borci su dali svoje ivote, i znani i neznani. Spisak poginulih treba, svakako, dopuniti,
a ja sam opisao one kojih se sjeam.
Kad god su prilike dozvoljavale sanitetska sluba je odravala sastanke i inila druge napore u cilju to boljeg organizovanja
zdravstvene slube. Inae, to se sanitetskog materijala tie, najvi-

e je nedostajalo injekcija protiv tetanusa, a ono to smo imali uvali smo dobro za najtee sluajeve. Koliko se sjeam u 1. bataljonu, a mislim d a j e tako bilo i u ostalim bataljonima, nije se dogodio
nijedan sluaj trbunog tifusa. Stalno je vreno raskuivanje odjee, pranje i ienje. To nam je bio osnovni zadatak, kako bi borci
bili zdravi, isti i uredni. Na tom se radilo u vrijeme predaha, kad
se god za to ukazala mogunost. Takav rad pohvalio je naelnik saniteta 3. korpusa na jednom sastanku. Tada m i j e poklonio depnu
apoteku sa osnovnim materijalom za pruanje prve pomoi, to
sam doivio kao neobino znaajno priznanje ne samo meni, ve
svim pripadnicima sanitetske slube u Odredu.

Osoblje bolnice 3. korpusa NOVJ u Tuzli, maja 1945. godine, slijeva: Mehmed Alibali. referent
saniteta bataljona Tuzlanskog odreda i Sujedin Petroni Drago, bolniar, pozadi Anelka Topri,
bolniarka.

Inae, u Odredu je uvijek bio prisutan kulturno-zabavni ivot, bilo da se on nalazio u selu ili u gradu. Pjesme i kozarako kolo
mamilo je borce bez obzira na umor, mar, iscrpljenost itd. To je

znaajno uticalo na njihov moral. I u najteim momentima pjevale

su se revolucionarne pjesme. Medu njima se esto ula i ova:
Tuzlanski smo mladi partizani,
Mi volimo svoj rodni kraj,
Danas uma, sutra selo-grad,
Brigada e biti na odred mlad.
Pjevaju mainke ljepe nego ptice,
Iz bunkera naih, zelene umice.
Partizan e tada nov ivot da sprema,
U slobodnoj Bosni gdje faista n e m a itd.
Formirane su i diletantske partizanske grupe, koje su pripremale skeeve za priredbe, koje je Odred organizovao za borce i
graanstvo. U kulturno-zabavnom ivotu naroito je uee uzimala omladina.
U proljee 1945. godine razbolio sam se od upale mozga i
upale srednjeg uha, zbog ega sam hitno prebaen u Tuzlansku bolnicu. Ukazana mi je potrebna intervencija, kojom sam spasen od
sigurne smrti. Tada je u bolnicu dola da me posjeti delegacija 1.
bataljona, na elu sa komesarom Derviem Hukiem. Ta panja
mojih drugova me je izuzetno obradovala. Inae, u istom krevetu
sa mnom leao je i teko bolestan omladinac Ibrahim Durakovi iz
Tuzle. Tu je i umro.
Poslije ozdravljenja, pripojen sam sanitetskoj slubi bolnice
3. korpusa u Tuzli, gdje sam nastavio dalju aktivnost.

JOVO DRAGI

OBAVJETAJNA SLUBA U ODREDU

Od svog osnivanja oktobra 1943. godine, u vrijeme prvog osloboenja Tuzle, Tuzlanski NOP odred je imao velikih problema
oko obezbjeenja kadrova na komandnim i politikim mjestima.
Izuzev taba Odreda vrlo esto su nedostajali kadrovi u etama i
bataljonima, ega se i danas sjeaju preivjeli komandanti i politiki komesari Odreda, kao i ostali drugovi iz ove jedinice. esto su
bili nekompletni tabovi bataljona, a da ne pominjemo komande
eta i vodova. Ovome se i ne treba uditi kada se zna kako je ova
jedinica bila popunjavana. Vei broj boraca Odreda bio je regrutovan od bivih pripadnika zelenog kadra, ustake milicije, domobrana, esesovaca i etnika, koji su se predavali naim jedinicama poslije osloboenja Tuzle. Od ovakvog heterogenog sastava bilo je
vrlo teko obezbijediti odano i sposobno rukovodstvo za jedinice
Odreda. Radi toga Odred je obezbjeivao kadrove od provjerenih
terenskih, partijskih i skojevskih radnika Tuzle i okoline, kao i od
boraca iz naih brigada koje su operisale na ovom terenu. To je, u
stvari, bila uzajamna pomo, j e r je, inae, Odred esto popunjavao
ove brigade. O svemu ovome se starao i nadlean dio taba 3. korpusa, a povremeno i tabovi 17, 27. i 38. divizije sa kojima je Odred
bio esto i pod njihovom komandom vodio mnoge borbe na terenu
oko Tuzle.
Tako je bilo i sa obavjetajnim kadrovima u ovo vrijeme.
Naime, poznato je da su zaduenja za obavjetajni rad u naim jedinicama dobivali, prije m a j a 1944. godine, najee komesari i njihovi pomonici pa i poneki k o m a n d a n t jedinice, a poslije toga, naredbom Vrhovnog komandanta, svaka jedinica od bataljona do brigade - odreda morala je imati obavjetajnog oficira. Tako je Tuzlanski odred, od polovine 1944. godine, poeo da dobija obavjetajce
Odreda i bataljona u njemu. Meutim, koliko mi je poznato, tek
pod konac 1944. godine, ili ak poetkom 1945. godine, ovaj kadar
je kompletiran u Odredu, tako d a j e svaki tab bataljona i tab Odreda imao obavjetajnog oficira. Ovaj kadrovski problem vjerovatno je trebao i ranije da bude rijeen, ali je n e d o s t a t a k kadrova uslovio da to nije uinjeno.

Prema mom sjeanju i kazivanju nekih drugova iz rukovodstva Odreda, bilo je pokuaja i ranije da se postavi poneki obavjetajac bataljona, ali obavjetajac Odreda tek je postavljen novembra ili decembra 1944. godine. Naime, po nareenju taba 3. korpusa tada sam postavljen za obavjetajca Odreda. Nisam ni od koga
primio dunost, niti sam pak uo da je neko prije mene bio na toj
dunosti. Meutim, ve ranije su bili postavljeni obavjetajci u bataljunima. Koliko se sjeam, ti obavjetajci su bili Husein Kapidi
i Milan Gavrilovi. Ja sam u Odred za obavjetajca doao iz 20. romanijske brigade poslije zavretka jednomjesenog vojno-obavjetajnog kursa Vojne kole 3. korpusa u Tuzli, novembra i decembra
1944. godine, o emu sam dobio i odgovarajue Uvjerenje.

O obavjetajnom radu i aktivnosti obavjetajnih oficira u

bataljonima i Odredu moe se rei da su, i pored odreenog obavjetajnog neiskustva, postizani prilino dobri rezultati. Skoro nijedna
vojna operacija nije izvedena, a da obavjetajna sluba nije prikupila potrebne podatke o neprijatelju, njegovoj brojnosti, moralnopolitikom stanju, snabdjevenosti, njegovim punktovima i vezama,
snabdijevanju orujem i municijom i njegovim n a m j e r a m a .
Podaci o svemu ovome vrlo teko su sakupljani. Zahvaljujui
velikoj upornosti, pa i umjenosti naih obavjetajaca iz Odreda, a
posebno onih sa terena, kao i velikoj odanosti i spremnosti naih
ilegalnih pojedinaca, mi smo, slobodno se moe rei, u najvie sluajeva, bili na vrijeme i prilino dobro obavijeteni. Posebno smo se
uspjeno borili za istotu naih redova i otkrivanje neprijateljskih
uporita u naim redovima. Brojni su sluajevi otkrivanja neprijateljskih pijuna na terenu, pa i u naim redovima. Posebno smo
imali uspjeha na otkrivanju onih koji su se ogrijeili o nae narode,
vrei razna zlodjela i ostale usluge neprijatelju. U tome smo imali
veliku podrku i pomo naih simpatizera i saradnika na terenu.
Mnogi od njih su dali i svoje ivote, predano izvravajui zadatke
dobivene od naih obavjetajnih oficira.
Posebno moram istai zasluge nae izviake jedinice pri
tabu Odreda, iz koje su borci, zajedno sa naim obavjetajcima, ili
u neprijateljsku pozadinu, izviali, i povezivali se sa naim ljudima
u irokom krugu oko Tuzle, Lukavca, Graanice, Puraia, urevika, prema Kladnju i Ozrenu i rijeci Krivaji. Vrlo esto su zarobljavani neprijateljski vojnici i dovoeni u tabove. Od njih smo dobijali dragocjene podatke o neprijatelju i njegovim namjerama.
Ovo je naroito dolo do izraaja prilikom borbi sa etnicima, koji
su odstupali iz Srbije i Crne Gore preko tuzlanskog basena. Tada
su zarobljeni mnogi etnici i njihovi oficiri, pa i kompletni tabovi
u kojima su bili oficiri do inova majora i pukovnika, koje smo, nakon sasluanja, slali tabu 3. korpusa. Nai borci i obavjetajci iskazivali su veliku hrabrost i upornost kao i umjenost u svim ovim
akcijama.
Tako je, izmeu ostalog, na osnovu sigurnih saznanja preko
obavjetajaca, tab Odreda 20. oktobra 1944. godine uputio jedan
posebno znaajan i interesantan obavjetajni izvjetaj tabu 3.
korpusa. U n j e m u ga izvjetava d a j e preko svojih saradnika iz Graanice i Puraia doao do podataka da je na Trebavi i Ozrenu boravio Draa Mihailovi, navodei pri tome i neke njegove izjave i
aktivnosti na tom terenu. U istom izvjetaju su dati podaci i o aktivnostima i n a m j e r a m a zelenokadrovaca u Puraiu.

U nizu ostalih zadataka, akcija i m j e r a obavjetajna sluba

Odreda, zajedno sa njegovim partijskim i skojevskim radnicima,
vodila je rauna i o izboru kurira za neke posebne, specijalne namjene. Tako su, u j e s e n 1944. godine, neposredno poslije osloboen j a glavnog grada Jugoslavije, na traenje Okrunog komiteta
KPJ za tuzlanski okrug, iz Odreda upuena etiri borca - Skojevca
za obavljanje kurirske slube na relaciji Tuzla - Beograd i obratno.

Faksimil dopisa kojim tab Odreda trai od taba 2. bataljona da uputi odgovarajue skojevce za obavljanje kurirskih zadataka na relaciji Tuzla - Beograd

Ovi kuriri su, normalno, morali biti do k r a j a provjereni. Iz

pisma taba Odreda tabu 2. bataljona da se zakljuiti da je najvjerovatnije iz svakog bataljona upuen po jedan borac za ovu grupu
kurira.
Na kraju, pored ostalog, kao obavjetajni oficir Odreda brinuo sam o radio-stanici i radu na ifrovanju i slanju depea tabu
3. korpusa sa kojim smo odravali vezu svaki dan dva-tri puta
dnevno, a prema potrebi i vie puta. Ovim putem tab Korpusa
obavijeten je o naoj aktivnosti, kao i o aktivnosti i n a m j e r a m a
neprijatelja, te uopte o vojno-politikoj situaciji na terenu. tab

Odreda je ovim putem primao sva n a r e e n j a od taba 3. korpusa,

a esto i obavjetenja za politike radnike kao i lanove Okrunog
komiteta i svih onih koji su radili na terenu gdje se Odred nalazio.

SAKIB CATIC

BORBA NA CIGANSKOM BRDU

U borbama koje su jedinice 3. korpusa i druge vodile u jesen
1944. godine sa okupatorsko-kvislinkim formacijama koje su se
povlaile niz dolinu rijeke Spree, uestvovao je i Tuzlanski NOP
odred koji je imao znaajne vojne zadatke. J e d n a od takvih akcija
je i borba za osloboenje Puraia, novembra 1944. godine. Ostala
mi je u dubokom sjeanju.
Jednog dana, u novembru 1944. godine, kurir m i j e saoptio
da se odmah javim komandantu 2. bataljona. Bilo je to u 22 asa.
Odmah sam se javio komandantu 2. bataljona Salihu Beganoviu. Sa njim je bio i njegov zamjenik Hrusto Beirovi. Nareeno mi je da prije tri asa ujutro naa 2. eta, iji sam tada bio komandir, posjedne poloaj na Trepalama. Zadatak ete je bio da se
prebaci na lijevu stranu rijeke Spree, da se zatim neopaeno provue pored Prokosovia, Tabaka i Ciganskog brda i da posjedajui
poloaj na Trepalama sprijei povezivanje etnika pod komandom
Forkape i zelenog kadra k o m a n d a n t a Saita Bahtia. Saopteno mi
je da e tano u tri asa Odred izvriti napad na Purai.
eta je tada brojala oko 90 boraca, svrstanih u tri voda. Bila
je smjetena u Lukavcu, na podruju Fabrike Solvaj. Na lijevoj
strani rijeke Spree su se nalazili Saitovi zelenokadrovci i ozrenski
etnici, povezani sa jedinicama Ibrahima Pjania i A b d u r a h m a n a
Kapetanovia sa podruja Graanice. Odred je tih dana vodio uporne borbe sa njima, proganjajui ih i pripremajui se za njihovo konano likvidiranje. Ovaj napad na Purai je bio u sklopu te akcije.
S obzirom na znaaj zadatka koji je eta dobila, sa nama je
poao i zamjenik komandanta bataljona Hrusto Beirovi. Nakon
dobijenog nareenja i utvrenih znakova raspoznavanja, kao i
pravcima k r e t a n j a ete i njenog eventualnog povlaenja, vratio
sam se u etu. Sa komesarom ete Omerom Isoviem, koga sam
upoznao sa dobijenim zadatkom, pozvao sam komandire i delegate
vodova i saoptio im zadatak ete i svakog voda pojedinano.
U dogovoru sa zamjenikom komandanta Bataljona odlueno
je da rijeku Spreu preemo nizvodno od Modraca, preko improvizovanog mosta od dasaka i greda. Pokret smo izvrili oko 23 asa

i 30 minuta. Preli smo u najveoj tiini Spreu i planiranom

marrutom smo stigli oko dva asa na podruje Trepala. eta je posjela poloaj i bila je spremna za akciju.
Tano u tri asa Odred je napao Purai. Poto je naa eta
bila u pozadini neprijatelja, osmatrali smo razvoj dogaaja. Borbe
na Puraiu su se rasplamsale. Oekivali smo da e Purai nae jedinice brzo osloboditi. Oko etiri asa, sat poslije otpoinjanja borbe za Purai, etnici iz pravca Turije su napali poloaj nae ete
sa ciljem da nas razbiju i poveu se sa zelenim kadrom iz Puraia,
kako bi mu pruili pomo u borbi protiv Odreda koji je napadao.
Taj etniki napad je eta vrlo brzo odbila i time osujetila njihove
namjere. Ujutro, borbe za Purai su prestale. Oekivali smo kurirsku vezu i saoptenje o zauzimanju Puraia. Kurir se nije javljao i mi nismo znali da l i j e Purai osloboen ili nije. Uputili smo
patrolu prema Ciganskom brdu sa komandirom voda na elu, azimom Kunosiem, i poznatim mitraljescem Rizahom Mekoviem. Nakon povratka patrola nam je javila da se u rovovima na Ciganskom brdu nalaze zelenokadrovci. Bilo je oito da Purai nije
osloboen i da su se nae jedinice povukle prema Lukavcu. Tako se
naa eta nala u neprijateljskom obruu. U takvoj situaciji komanda ete, u dogovoru sa zamjenikom k o m a n d a n t a Bataljona, je
odluila da se probije upravo preko rovova na Ciganskom brdu i da
pored Prokosovia i Modraca uspostavi vezu sa naim jedinicama,
odnosno da se vrati u Lukavac.
Ogromno iskustvo i osvjedoeno junatvo zamjenika kom a n d a n t a bataljona Hruste Beirovia, njegova umjenost u iznalaenju borbenih rjeenja je, i ovom prilikom, dola do izraaja.
Predloio je da se ide kolonom sa velikim rastojanjem pravo na rovove.
Uoivi partizansku kolonu koja se iz predjela pokrivenog
umom kretala prema rovovima, neprijatelj je otvorio vatru. U tom
momentu je eta zauzimala streljaki raireni poloaj sa kretanjem prema rovovima i pomou vatre primorala zelenokadrovce na
povlaenje prema Puraiu. Prvi i Drugi vod su izvrili juri na rovove, a Trei vod je prihvatio borbu sa Forkapinim etnicima koji
su, uoavajui nae povlaenje sa Trepala, poeli napadati etu. U
brzom naletu Prvi i Drugi vod su zauzeli rovove na Ciganskom
brdu. U isto vrijeme, odbijen je napad etnika. Neprijatelj je uoio
da partizana nema mnogo, pa se pribrao i izvrio kontrajuri prema
rovovima u kojima je Ceta bila ve zauzela poloaj. Prvi juri je
eta odbila. Meutim, neprijatelj je bio uporan, to se vidjelo i po
tome da je u isto vrijeme za nepunih 30 do 40 minuta ponovio na-

pad i to: zelenokadrovci iz pravca Puraia, a etnici iz pravca Turije. eta je odbila i ovaj napad. Bilo je oito da neprijatelj eli da
nam onemogui povlaenje. U takvoj situaciji, odluili smo da se
Prvi vod sa komesarom ete probija prema Prokosoviima i Modracu. Drugi vod da zadri napredovanje zelenokadrovaca na Ciganskom brdu. Sa Drugim vodom e ostati i komandir ete. Zamjenik
komandanta Bataljona Hrusto Beirovi je, na njemu svojstven
nain, sa Treim vodom izvrio kontranapad na etnike i onemoguio njihov pokuaj da ugroze etu i da se vre poveu sa zelenokadrovcima.
Hrabrost boraca 2. ete je omoguila da se u ovoj akciji razbiju pokuaji zelenokadrovaca i etnika da opkoljavanjem i presijecanjem odstupnice razbiju i unite etu. Dok je Prvi vod kosom
prema Prokosoviima i Modracu istio put za povlaenje ete, a
Trei vod, razbijajui etnike, se ukljuivao u bitku na Ciganskom
brdu, oko rovova u kojima je bio Drugi vod odbijen je i trei snaan
napad zelenog kadra i stvorene mogunosti za povlaenje svih boraca. U ovim borbama su se posebno istakli zamjenik komandanta
bataljona Hrusto Beirovi, koji je pokazao kako umjenost u komandovanju tako i izrazitu hrabrost. On je junaki djejstvovao sa
svojim majserom na etnike, a u isto vrijeme je pomagao komandiru ete u odbijanju napada zelenokadrovaca. Njegova hrabrost je
ulivala povjerenje kod boraca, koji su se hrabro borili. Posebno se
istakao mitraljezac Rizah Mekovi. On je sa svojim arcem prosto
kosio neprijateljske vojnike i prikivao ih za zemlju u momentu
kada su polazili u napad na nae poloaje. Pri tome je djejstvovao
i iz stojeeg stava po neprijateljskom streljakom stroju. Komandir voda azim Kunosi je takoe pokazivao hrabrost i hladnokrvnost u odbijanju neprijateljskih napada. U ovoj borbi su se posebno
istakli efket Kunosi, Ahmet Muratovi i Cvijan Savi. Kada je i
trei napad odbijen, izdato je nareenje za povlaenje ete prema
Prokosoviima. Borci su se disciplinovano povlaili, ali mitraljezac
Rizo i komandir voda azim su i dalje ostajali na poloaju, traei
da s e j a kao komandir povuem. Za tu neposlunost su bili kritikovani, ali i pohvaljeni za pokazanu hrabrost.
eta se vratila u Lukavac u sastav Bataljona i Odreda oko 14
asova. Saekali su nas komandant i komesar Bataljona i komandant Odreda Mehmedalija Huki na rijeci Sprei, radosni zbog naeg povratka iz neprijateljskog obrua.
Tako je ovaj zadatak 2. eta 2. bataljona Tuzlanskog partizanskog odreda izvrila sa uspjehom. Izvrenje ovog zadatka je

znailo mnogo i radi toga to nijedan borac nije poginuo. Imali smo
samo tri laka ranjenika. Prema oevicima iz ove akcije i kasnijim
informacijama, neprijatelj je imao desetine mrtvih i ranjenih vojnika.

SEJFULAH IBRIIMOVI

BORBE 2. BATALJONA NA UREVIKU

U periodu nakon drugog osloboenja Tuzle, septembra
1944. godine, Tuzlanski NOP odred, kojim je tada komandovao
Mehmedalija Huki, a na dunosti politikog komesara se nalazio
Too Jovanovi, predstavljao je organizovanu vojnu formaciju,
spremnu i sposobnu za izvrenje veih borbenih zadataka. P r e m a
zapovijesti taba 3. korpusa njegova operativna djejstva tada su
bila vezana za podruje tuzlanskog basena s precizno razraenim
zadacima u vezi sa djejstvima u cilju sprjeavanja prodora neprijatelja iz pravca Doboja, Graanice i Ozrena. Istovremeno, velika
panja se poklanjala politikoj, agitaciono-propagandnoj aktivnosti kako bi se narod tog k r a j a organizovao za to spremniju i
svestraniju pomo NOB-i i razobliavanju neprijatelja, koji je tada
na tom podruju imao dosta j a k a uporita. Tadanji podaci kazivali
su da je u Graanici i okolnim selima djejstvovalo nekoliko ustakih bojni, legionari i zelenokadrovci ije je brojno s t a n j e iznosilo
oko 4.500 vojnika. U Puraiu i okolini nalazili su se legija i zeleni
kadar sa oko 400 ljudi. Na Trebavi je bilo preko 2.000 etnika, a na
Ozrenu se nalazilo 9 etnikih bataljona sa oko 3.200 ljudi.
Aktivnosti na razobliavanju neprijatelja imale su i svoju
mobilizacijsku svrhu. Naime, novopridoli iz neprijateljskih redova, naroito legionari i zelenokadrovci, u znatnoj su mjeri popravili
brojano s t a n j e Odreda. Uspjeno izvrene akcije ojaale su moral
boraca, a treba istai uspjeli napad na neprijatelja u Puraiu, Graanici, odbranu Lukavca od napada jakih ustakih snaga itd. Osim
toga, svakodnevne borbe sa neprijateljem, njegovo razoruavanje
i mobilizacija u redove Odreda, uinile su da neprijateljske snage
budu neutralisane, prisiljene na pasivnost u dolini Spree i ire,
ime je Odred imao velikog udjela u omoguavanju izvoenja ofanzivnih akcija jedinica NOV-e na iroj regiji sjeveroistone Bosne.
Prodorom etnikih grupacija iz Srbije, Crne Gore i Hercegovine u
blizinu Tuzle, decembra 1944. godine, nastala je potpuno nova situacija, s obzirom da im je cilj bio zauzimanje Tuzle i ovladavanje
njenim basenom. U okviru izreenih naredbi od strane taba 3.
korpusa, u vezi sa angaovanjem 27. i 38. divizije na odbrani grada,

Tuzlanski odred je dobio zadatak da akcije u potpunosti usmjeri

prema rijeci Sprei, Meau, ivinicama, ureviku, Banoviima,
Kladnju i Ozrenu.
U skladu sa dobijenim zaduenjima, tab Tuzlanskog odreda naredio je tabu 2. bataljona da zauzme poloaje u ureviku
sa zadatkom da onemogui prodor etnika u pravcu ivinica. Drugi
bataljon su inile tri ete sa pritapskim - minobacakim vodom,
ukupno oko 190 boraca. U tabu Bataljona nalazili su se: Salih Beganovi, komandant, Sabit apo, politiki komesar, Hrusto Beirovi, zamjenik komandanta, Alija alja, zamjenik komesara i Sakib ati, omladinski rukovodilac. Dvadeset i petog decembra tab
Bataljona je izvrio dobijeno nareenje, pristupivi rasporedu svojih eta: 1. eta (komandir Ahmet Bei, politiki komesar Selfulah Ibriimovi), locirala se iznad rjeice Oskove - povie urevika; 2. eta (komandir Nuraga Hodi, politiki komesar Omer Isovi) je takoe kao i 3. eta (komandir Memi Dani, politiki komesar Salih Suljetovi), rasporedila svoje borce na kosi desno od
Oskove iznad urevika. Minobacaki vod (komandir Nazif Zuki), zauzeo je poloaje izmeu triju eta.
Dan kasnije, 26. decembra u popodnevnim asovima, izviaka patrola je blagovremeno primijetila k r e t a n j e jedne etnike
kolone iz pravca Stupara, dok je druga kolona nastupala od Svojata
i Graanice. Od strane Bataljona sve su ete upozorene na pripravnost zbog neminovnosti skore borbe. Namjere etnika su bile poznate, ali u tim trenucima nije se raspolagalo sa podacima o naoruanju i brojanoj premoi neprijatelja. Iekivanje je uvijek bila
n a j n e p r i j a t n i j a faza borbe zbog pojaanosti raznovrsnih osjeaja
kojima dominira strah od smrti, ali ovoga puta, valjda zbog mrske
i strane pomisli da etniki koljai mogu ovladati Tuzlom, borci su
mirno leali, svjesni vanosti predstojeeg okraja. Taj je mir zasigurno uneliko doprinio da etniki estok napad bude uspjeno
odbijen. etnici su pretrpjeli znatne gubitke, ali je moda bilo hitnije da je od zarobljenih etnika dobijena informacija da ukupno
imaju oko 1.000 ljudi kojima komanduje general Trifunovi, i da e
im u toku s u t r a n j e g dana u pomo pritei etnici sa Ozrena. Zarobljenici su uvjeravali starjeine Bataljona da je etniki moral
vrlo slab, to se nije slagalo sa prijanjim informacijama o jakom
borbenom elanu etnika iz Srbije, a to je potvrivala i estina minule borbe.
tab Bataljona izvijestio je tab Odreda o rezultatima borbe
i prikupljenim podacima. Dobio je informaciju d a j e 2. bataljon opkoljen, jer je n a m j e r a etnika da to prije likvidiraju partizane koji
9QQ

su im se isprijeili na domak ivinica i Tuzle. Prema dobijenim nareenjima taba Odreda, u toku noi 26/27. decembra, tab Bataljona je izvrio novi raspored svojih eta. Prva eta je dobila zadatak da obezbjeduje pravac prema ivinicama. Zadatak 2. ete je izvoenje napada prema Kiseljaku, na etniko lijevo krilo, koje se
u meuvremenu povezalo sa ozrenskim etnicima. Trea eta je
imala zadatak da vri kontranapade u pravcu sela Stupara i Vrnojevia. Minobacaki vod je dobio nareenje da pomae etama ovisno od estine borbe.
Komandi Bataljona je te noi stiglo dodatno nareenje od
komandanta Odreda Mehmedalije Hukia, k r a t k a i sadrajna naredba da 2. bataljon, po svaku cijenu, mora zadrati zaposjednute
poloaje, istovremeno obavjetavajui da e Bataljonu uskoro pristii pomo. Sa ovim nareenjem upoznati su svi borci 2. bataljona.
Za moral boraca bilo je bitno da su se i starjeine nalazile na popritima borbe. Komesar Bataljona se nalazio na poloaju 2. ete, zamjenik k o m a n d a n t a meu borcima 3. ete, a omladinski rukovodilac na liniji borbe 1. ete, svi zajedno sa borcima i s t a r j e i n a m a
ete, uestvujui u odbijanju etnikih napada ili organizovanju
protunapada. Iako u potpunosti opkoljen, Bataljon je uspjeno odolijevao estim i estokim n a s r t a j i m a etnika, koristei se nastalim
pogodnostima za uspjene protujurie prilikom kojih su etnicima
nanoeni osjetni gubici.
Nakon tri dana i dvije noi neprekidnih borbi, stigla je
obeana pomo. Borci 20. romanijske brigade probili su obru kod
Svojata i Graanice i tako doli na poloaje 2. bataljona, ime su zavrene borbe Bataljona na domak urevika. Imao je 3 - 4 poginula
i 15-20 ranjenih boraca, dok su neprijatelju naneseni gubici od
preko 100 ubijenih. Veliki broj etnika je zarobljen. Zbog iskazane
vjetine i portvovanosti u borbi, tab Odreda je pohvalio borce i
starjeine 2. bataljona.
Veoma znaajan doprinos u ovim dosta uspjenim borbama
2. bataljona protiv etnika dali su neki pojedinci, starjeine i borci
svojom izrazitom hrabrou i portvovanou. Meu njima su:
Hrusto Beirovi, Memi Dani, Rizah Mekovi, Cviko Savi,
Hamdija Dambi, Nazif Zuki, Sejdalija Mujkanovi, Sakib ati
i drugi. S m a t r a m o potrebnim, kako bi se osvijetlio tok nekih borbi,
da o tim pojedincima kaemo i neto vie.
Hrusto Beirovi, zamjenik k o m a n d a n t a 2. bataljona, vjeto
je povezivao djejstva eta u kriznim momentima, smjelo inicirao
kontrajurie koji su zbunjivali i tjerali na povlaenje nadmonog

neprijatelja. Nakon ovih borbi Hrusto je postavljen za k o m a n d a n t a

3. bataljona.
Memi Dani, komandir 3. ete, hladnokrvno je saekivao
etniki napad, mirno rasporeivao svoje borce, na t a j ih nain
hrabrei i smirujui. Prilikom polaska u kontranapad, njegova je
omiljena uzreica bila: Za mnom momci! Mitraljezac Rizah Mekovi neobino je brzo mijenjao poloaje iz kojih je pucao iz svog
arca, tako da se sticao utisak da djejstvuje vie mitraljeza, a
meu prvima je uspijevao skoiti i krenuti u juri. Cviko Savi, etni sekretar SKOJ-a, uspio je da u predasima borbi odri dva sastanka svog Aktiva, zahtijevajui od Skojevaca da se hrabro dre i tako
slue kao primjer ostalim borcima. Cviko je kasnije postavljen za
rukovodioca SKOJ-a 2. bataljona. U jednom od kriznih momenata
air Dadanovi je, rukujui tekim mitraljezom varclozom
onemoguavao prodor etnika na desnom krilu 1. ete, hrabrei
drugove oko sebe rijeima: Da ih ima jo ovoliko, proi nee!
Hamdija Dambi je, i prilikom najeih juria, saekivao da etnici stignu sasvim blizu da bi poeo pucati iz mitraljeza, poveavajui gubitke neprijatelja. Dragocjenu pomo etama i uvijek na vrijeme pruao je pritapsko-minobacaki vod vjetom komandom
Nazifa Zukia, a posebnu je spretnost iskazao Sejdalija Mujkanovi, krni momina, koji je iz svoje protutenkovske puke precizno
pogaao neprijateljska gnijezda. Dobio je nadimak Tenkovac. U
danima okruenosti, Bataljon je bio suoen sa glau, to ipak nije
poremetilo moral i borbeni elan kod boraca i starjeina, dijelom je
zasluan i Sakib ati, omladinski rukovodilac Bataljona. Osim to
je za sve vrijeme borbi rukovao automatom, Sakib je koristio rijetke momente predaha da po etama odri sastanke aktiva SKOJ-a.
Pokazao se i vjetim prilikom procjene gdje da borci zauzmu poloaj, a borci su imali snage da esto m i j e n j a j u mjesto, to je zbunjivalo neprijatelja. Nakon zavrenih borbi borci Tuzlanskog odreda
su Sakiba birali za svog delegata na sastanak Oblasnog komiteta
SKOJ-a da bi odmah potom bio upuen u Vojnu akademiju. Svojim
pribranim i smjelim dranjem, koje je kod suboraca ulivalo povjerenje u uspjeh, u borbi su se istakli jo: azim Kunosi, komandir
voda (ubrzo postavljen za komandira 1. ete 2. bataljona), Ahmet
Muratovi, skojevac, komandir voda, Smajil Kuduzovi, mitraljezac, Safer Kii, borac i drugi.
Nakon ovih borbi, 2. bataljon je u sklopu Tuzlanskog odreda
angaovan da, u sadjejstvu sa jedinicama 38. divizije, t j e r a i unitava razbijene etnike grupacije. Vrei ofanzivne akcije Odred je
nastupao u pravcu Ozrena. Veoma uspjene ali teke borbe voene

Na savjetovanju komunista tuzlanskog okruga 23. i 24. decembra u Tuzli prisustvovali su i komunisti
iz Tuzlanskog odreda

su na Vijencu, rijeci Turiji, u Poljicu, Orahovici, Tretenici, zatim

na podruju Ozrena kod Kraljice, Gostilja, Konopljita, Suhog Polja, Kakmua i Boljania.
U prvoj polovini j a n u a r a 1945. godine, Tuzlanski NOP odred
je, zajedno sa 20. romanijskom brigadom i Kladanjskim NOP odredom, uestvovao u borbi protiv crnogorskih etnika kod Kladnja.
Tih dana kada su osloboeni Kladanj i njegova okolina od etnika,
kojima je komandovao zloglasni Pavle urii, od zarobljenih etnika je dobijena informacija da su se upravo pripremali na masovan pokolj stanovnitva toga kraja. Narednih mjeseci bataljon:
Tuzlanskog odreda su vodili teke i uspjene borbe sa Nijemcima
i etnicima na podruju tuzlanskog basena, kao i na podruju Ro
manije, u pozadini jedinica 38. divizije, uestvujui tako i u borba
ma na oslobaanju Sarajeva, u sadjejstvu sa drugim jedinicama.

t
*

Tuzlanski odred je imao dobar boraki i starjeinski kadar.

Zbog osvjedoenih sposobnosti neobino je bio cijenjen strogi i pravini komandant Mehmedalija Huki. Narod tuzlanskog k r a j a iskreno ga je potivao i vjerovao mu, zbog ega su i mnogi odluili da
postanu borci Odreda. Do odlaska u Tuzlansku bolnicu, jer je obolio
od tifusa, Todor Jovanovi Too je s puno volje obavljao ni malo
laku dunost politikog komesara. Too je podlegao bolesti poetkom decembra 1944. godine. Uvjerivi se u entuzijazam Mie Vokia, koji je odmah postavljen na dunost komesara Odreda, starjeine i borci su ga brzo prihvatili, cijenei naroito njegov izuzetan
nain komuniciranja pri emu je uvaavao linost svakog borca.
Nenametljivo ali odluno Mio je razvijao idejno-politiku aktivnost, organizovao kulturno-prosvjetni rad i nalazio naina da se
jaa moral i borbena gotovost. Najee je to trebalo initi u pokretu, kratkom predahu ili borbi.

Nakon osloboenja organizovani su demokratski izbori za narodnu vlast. Na slici: ranjenik glasa u prisustvu Dragomira Babica i Mehmedalije Hadiomerovia, lanova Komisije

Transformacija Tuzlanskog NOP odreda izvrena je poetkom m a j a 1945. godine, tako to je veina njegovog ljudstva rasporeena u 2. brigadu 3. divizije KNOJ-a, iji se tab nalazio u Tuzli. Popuna 2. brigade sa s t a r j e i n a m a i borcima upravo iz Tuzlanskog odreda imala je znaaja, s obzirom d a j e pred Brigadom bio zadatak likvidacije ostataka ustakih, etnikih, legionarskih i zelenokadrovskih formacija - bandi. Tuzlanski odred imao je posebnog
iskustva u borbama sa kvislinkim formacijama. Osim toga, gotovo
svi su poznavali teren predstojeih djejstava 2. brigade. Od poetka m a j a 1945. godine starjeine i borci Tuzlanskog NOP odreda nastavljaju borbu u redovima 2. brigade KNOJ-a, dajui svoj doprinos
u unitenju najokorjelijih ustaa koncentrisanih na regijama
Odaka, Dervente i Graanice, gdje je i likvidiran vei broj ustaa
i legionara. Na Trebavi i Borju likvidiran je i zarobljen veliki broj
etnika, slino kao i na Ozrenu, kojima je komandovao Cvjetin Todi. Brigada je angaovana i u unitenju etnika na Romaniji, pod
komandom Save Derikonje. Takoe, uspjeno, Brigada je izvrila
zadatak likvidacije i zarobljavanja etnika na Majevici i Zvijezdi.
I u ovim posljednjim borbama, vodenim poslije zvaninog
svretka rata, vezanim za unitenje ostataka neprijatelja iz redova
kvislinkih jedinica, poginuo je znatan broj starjeina i boraca koji
su ranije pripadali Tuzlanskom NOP odredu.

3fU

MUHAREM NUHANOVI

BORBE SA ETNICIMA
Bio sam borac 3. ete 1. bataljona Tuzlanskog NOP odreda.
U posebnom sjeanju su mi ostale borbe Odreda na odbrani Tuzle,
decembra 1944. godine, od navale etnika grupacije Drae Mihailovia, koja se povlaila iz Srbije. etnici su nadirali iz pravca ekovia prema Meau, gdje ih je zaustavila 18. h r v a t s k a brigada,
koja je vodila ogorene borbe, ne dozvolivi etnicima dalje nadiranje prema Tuzli.
Tuzlanski NOP odred se tada nalazio u Puraiu, koji je prethodnog dana oslobodio. Negdje oko pola noi nareen je ubrzani
pokret prema Lukavcu. Kada smo stigli do bive Puraike eljeznike stanice, ekao nas je voz u koji smo se ukrcali i prebacili do
Simin-Hana. Kada smo se iskrcali iz voza i postrojili se, pred nas
je stao k o m a n d a n t Odreda Mehmedalija Huki i saoptio nam zadatak: Odred ide u pomo 18. hrvatskoj brigadi, koja vodi borbe sa
etnicima u selu Mea. Ve smo i mi uli pucnjavu minobacaa i
mitraljeza. Doli smo u selo Tojie, tu se za k r a t k o odmorili i pregledali oruje. Tada dolazi k o m a n d a n t Odreda i obraa se borcima
rijeima: Hoemo li drugovi da se oprobamo? Svi su borci u j e d a n
glas odgovorili Hoemo! Odatle krenusmo prema rasporedu.
Moja desetina ila je prema meakoj damiji u ijem dvoritu je bio veliki bunker koji su sagradili zelenokadrovci, a tada su
ga zaposjeli etnici. Sa nama je iao i Vojin Cvijanovi iz sela Sija.
Ja sam tada bio pukomitraljezac. Uspjeli smo, iako je bio dan, da
se pribliimo bunkeru iz kojeg su etnici otvorili estoku paljbu, ali
smo bili uporni i uspjeli da potisnemo etnike prema selu Jeginov
Lug. Na naem desnom krilu bila je 2. eta naeg bataljona, a lijevo
od nas bio je 4. bataljon 18. h r v a t s k e brigade.
Poto su etnici bili znatno brojniji a nae jedinice su toga
dana bile razvuene, poslije podne etnici vre kontranapad i uspijevaju da nas potisnu, ali do sela aklovia gdje smo i prenoili.
Sutra je moja eta zauzela poloaj na desnoj strani preko puta poarnike crkve. Tu smo se uporno tukli i odbili napad etnika prema Tuzli. Tada su nas, sa lijeve strane, napadali majeviki etnici.

Meutim, i n a m a je stiglo pojaanje, mislim jedan bataljon 21. tuzlanske brigade, pa smo uspjeli da etnike potpuno odbacimo. Veliki
je moral bio kod boraca Odreda. Bili smo spremni da ginemo, da ne
dozvolimo etnicima da zauzmu Tuzlu.
Bilo je vie juria. N a j e d n o m brdu etnici su zaposjeli rovove i grevito se branili, ali su nai bataljoni i to savladali. etnici
su protjerani prema selu Vukovije i dalje prema ureviku odakle
su dalje odstupali prema Ozrenu i Trebavi.
Poslije odbijanja etnika Odred je doao u Tuzlu, negdje kod
bive eljeznike stanice. Tu nas je saekalo stanovnitvo Tuzle, od
najmlaeg do najstarijeg. Donijeli su hranu, razne kolae i drugo,
ime su nas astili. Skupa smo se veselili uspjehu naih jedinica.
Poslije kraeg zadravanja Odred je krenuo prema ivinicama i dalje prema Ozrenu, vodei danonone borbe sa etnicima Drae Mihailovia. Na Ozren su nam stigle kao pojaanje srbijanske brigade. Zajedno smo gonili etnike preko Ozrena i Graanice. U selu
Maleii Odred je ostao, a brigade NOVJ iz Srbije su nastavile potjeru za etnicima prema Trebavi.

RIZO SEJDINOVI

SUSRET NA ELJEZNIKOJ STANICI

Osloboenjem Tuzle, u septembru 1944. godine, stvoreni su
uslovi da jedinice Narodnooslobodilake vojske Jugoslavije i narodnooslobodilaki partizanski odredi dre pod kontrolom vei dio slobodne teritorije u tuzlanskom kraju. Oivio je rad narodnooslobodilakih odbora, a u okviru organizacije Narodnooslobodilakog
fronta organizovana je drutvena i politika aktivnost u svim naseljima i kvartovima, naroito rad Ujedinjenog saveza antifaistike omladine Jugoslavije i Antifaistikog fronta ena koji su bili
okosnica u djelovanju sa narodom. Osim tabova jedinica Narodnooslobodilake vojske djelovale su bolnice, radionice i sluba
snabdijevanja. Obnovljena je elektrina centrala, koja je omoguila da se pone sa proizvodnjom uglja i soli. Uspostavljen je eljezniki saobraaj sa ivinicama i Lukavcem. Meu narodom je vladalo opte raspoloenje i elja da se to vie prui pomoi i podrke
jedinicama Narodnooslobodilake vojske Jugoslavije.
Meutim, sredinom decembra 1944. godine, Tuzli i njenom
stanovnitvu zaprijetila je tada najvea opasnost od najezde etnikih formacija Drae Mihailovia. Pohod etnika na Tuzlu izveden je u drugoj polovini decembra, ali su se najee borbe vodile
na prilazima gradu od 24. do 29. decembra. Iako je ova neprijateljska formacija bila brojano jaa, napad etnika je odbijen uz njihove velike gubitke u ljudstvu i naoruanju.
Tuzlanski odred je, da bi uestvovao u odbrani Tuzle, prebaen iz Lukavca do Simin-Hana partizanskom eljeznicom. U borbi sa etnicima uestvovali su, pored Odreda, 16. muslimanska, 18.
hrvatska i 21. tuzlanska brigada. Ove jedinice, iako omjerom manje od neprijateljskih snaga, sa visokim borbenim moralom i primljenom obavezom da Tuzla ne smije pasti u ruke neprijatelju, ne
samo da su presjekle pravac prodora etnikih formacija prema
Tuzli, nego su ih primorali na bezglavo povlaenje.
Radost pobjede nad etnicima u odbrani Tuzle zajedno su
podijelili graani sa borcima proslavljenih partizanskih jedinica,
pa i sa borcima Odreda, iji je jedan dio, nakon zavrene bitke, proputovao kroz Tuzlu partizanskom eljeznicom od Simin-Hana do

Lukavca. Susret sa graanima na eljeznikoj stanici u Tuzli svakom borcu Odreda je ostao u trajnom sjeanju. Iako je bilo hladno
vrijeme, narod je doao na stanicu da doeka svoje borce i da im zahvali i estita na izuzetnoj r a t n o j pobjedi. Oduevljenju d a j e Tuzla
odbranjena, nije bilo k r a j a . Uz estitanja, borcima je podijeljena
hrana, pie, duhan i odjea. To su, veinom ene, pripadnici Antifaistikog f r o n t a ena Tuzle, pripremale kod svojih kua dok su
jo trajale borbe za odbranu Tuzle. Ispleteno je mnotvo arapa i
rukavica i saiveno dosta odjee za borce. Sjeam se aktivistkinja:
Time Kurevi, Zore Milanovi, Marte krobi, Hane Mekovi i
drugih koje su majinskom ljubavlju obilazile i darivale borce, estitali im na pobjedi i bodrili ih da istraju u narednim borbama za
osloboenje zemlje. Tu su i m a j k e boraca, koje su iskoristile priliku
da se sretnu sa svojim kerima i sinovima. Poslije kraeg zadravanja, voz sa borcima, okien natpisima, S m r t faizmu - sloboda
narodu, ivjela Narodnooslobodilaka vojska Jugoslavije, Svi
na front - sve za f r o n t i drugim parolama, krenuo je prema Lukavcu da bi ga, na usputnim eljeznikim stanicama u Kreki, Bukinju,
Bistarcu i Lukavcu, takoe doekalo i ispratilo sa oduevljenjem
mnotvo naroda.
Nakon ovog nezaboravnog slavlja i kratkog predaha, Tuzlanski NOP odred krenuo je prema Kladnju, Ozrenu i Graanici da
sa ostalim jedinicama NOVJ nastavi okraje sa ustaama, zelenokadrovcima, etnicima i Nijemcima i tako obezbijedi prilaz Tuzli od
prodora neprijateljskih snaga.

VOJIN CVIJANOVI

FORMIRANJE I BORBE OZRENSKOG

BATALJONA
Ud svog pref'ormiranja septembra 1944. godine Tuzlanski
NOP odred je stalno jaao u vojnikom i politikom pogledu. Do
k r a j a godine imao je tri bataljona boraca, dobro naoruanih, koji su
uspjeno izvravali sve borbene zadatke. Tada, nakon uea u borbama za odbranu Tuzle od etnike grupacije Drae Mihailovia,
Tuzlanski odred dobija zadatak od taba 3. korpusa da radi na formiranju Ozrenskog bataljona, to je vjerovatno trebalo da poslui
kao osnova za formiranje Ozrenskog odreda. Trebalo je u njega
okupiti sve one koji su na podruju Ozrena stasali za jedinicu, kao
i prihvatiti sve pojedince koji su se pod pritiskom nali u kvislinkim formacijama. Taj zadatak nam je saopten u tabu 3. korpusa.
Na osnovu tih opredjeljenja na podruju Ozrena je upuen 3.
bataljon Odreda u ijem se sastavu nalazila jedna eta boraca sa
Ozrena, koja je trebalo da poslui kao jezgro oko koga e se okupljati borci novog bataljona. Trei bataljon je uspostavio saradnju sa
srbijanskim jedinicama koje su se nalazile na ovom podruju, izvodei borbene akcije, a teite aktivnosti mu je bilo na politikom
djelovanju na terenu. To je ubrzo dalo dobre rezultate. Ve poetkom februara 1945. godine konstituisan je Ozrenski bataljon. Njegov komandant je u poetku bio Mian Peji, a komesar Velo uput. ete su formirane sukcesivno i u njima su postavljene komande. Tako je za komandira 1. ete postavljen Nikola Pani iz Bosanskog Petrovog Sela, a za komesara Stevo Pavlovi iz Sija. Za komandira 2. ete postavljen je Mirko Zari Mio iz Sija, a za komesara Vaso Pavlovi iz Sija. Za komandira 3. ete postavljen je arko Goganovi iz Sija, a za komesara Vaskrsija Milinovi Kra iz
Boljania. Za komandira 4. ete postavljen je Milo Puelji iz Bosanskog Petrovog Sela, a za komesara Savo Momirovi iz Bakotia.
Kasnije je dolo do mnogih kadrovskih promjena. Krajem aprila
dolo je do formiranja i 5. ete. Najvei broj novih boraca bili su dobrovoljci omladinci, a prilazili su nam i pojedinci iz neprijateljskih
formacija. Veina tih omladinaca je prvi put stupila u vojsku. U Ba-

taljonu je bilo nekoliko omladinki kao: Milica Ili, Krista i Stana

Kulii i Mara Tripunovi, sve iz Sija, te Savka Tani i Grozda Stanii iz Porjeine i druge, a bilo je i pionira. Postavljanjem Miana
Pejia za komandanta Odreda, krajem februara 1944. godine, za
komandanta Ozrenskog bataljona je odreen Vojin Cvijanovi.
Ozrenski bataljon je odigrao vanu ulogu, kako u borbama
protiv neprijatelja, tako i na obnavljanju i formiranju narodnooslobodilakih odbora na podruju Ozrena. Posebna panja posveivana je radu sa omladinom.
Bataljon je izvodio borbena djejstva na itavom podruju
Ozrena: od Puraia do rijeke Bosne. Neke od tih borbi su mi i danas ostale u sjeanju.
U borbama voenim na podruju Stupara (Ozren) ranjeni su
borci Branko Relji iz Krtove i Milan i Stanko Toi iz Sija. U Tumarama je voena borba s veom formacijom etnika. Tada je poginuo komandir 2. ete Mio Zari, dok su neki borci ranjeni. Poslije due borbe ova grupacija etnika, meu kojima se nalazio i
Cvijetin Todi, bila je poraena. Bataljon je tom prilikom zarobio
oko 38 etnika, veu koliinu oruja, municije i druge opreme. Bataljon je takoe vodio borbu na podruju sela Boljania, zatim na
Garia kosi kod sela Tekuice. U ovoj borbi poginuo je borac Pani
Josip iz Bosanskog Petrovog Sela, a ranjen je Stameni Obrad iz
Krtove. U dolini rijeke Bosne Bataljon je vodio borbe protiv etnikih jedinica koje su se probijale ka centralnoj Bosni, protiv njemake vojske, ustakih formacija i ostalih neprijatelja koji su se
povlaili dolinom Bosne.
Zahvaljujui borbenosti boraca, dobrom naoruanju, visokom moralu i brojnosti, Bataljon je mogao uspjeno da se nosi i sa
jaim i bolje naoruanim neprijateljskim formacijama. Poetkom
aprila 1945. godine Bataljon je imao preko 550 boraca, to znai da
je svaka eta brojala po 100 i vie boraca. Imao je preko 45 pukomitraljeza, nekoliko protivtenkovskih puaka, veliki broj automata i drugo. Uspjesima Bataljona doprinijelo je dobro poznavanje
ukupne situacije i terena na kojem se operisalo. Stanovnitvo nam
je prualo podrku i pomo u svakom pogledu.
estog maja 1945. godine Bataljon je, prema dobijenom nareenju, napustio podruje Ozrena i uputio se prema Tuzli. Osmog
maja 1945. godine u Simin-Hanu Bataljon je rasformiran. Najvei
broj boraca uao je u sastav 2. a manji broj u sastav 4. brigade
KNOJ-a, a preostali dio Bataljona je upuen u Dopunski centar Brko.

ZLATAN TUFEKIC BRACO

U VARE PO RANJENIKE*
Poslije dolaska brigada NOVJ iz Srbije na podruje Ozrena,
i smjene Tuzlanskog odreda, negdje u toku m a r t a 1945. godine, dobili smo odmor u Bosanskom Suhom Polju i Petrovom Selu. Potom
smo krenuli prema Lukavcu, ali nam tada stie novo nareenje.
Trebalo je da idemo u Vare radi preuzimanja i s m j e t a j a tekih ranjenika od, koliko se sjeam, 11. krajike brigade u bolnice na osloboenoj teritoriji. Vrijeme je bilo lijepo i za to godinje doba prilino toplo.
Do Ribnice smo putovali lako. Ali, prelaskom Krivaje poee
muke. Penjui se uz Zvijezda planinu, nailazili smo na sve vei snijeg i zimu. Kako je tog dana trebalo stii u selo Duboticu k r a j Varea, ilo se bez zastoja. Na elu kolone bili su najjai, kreui put
kroz snijeg. Tako se nekako guralo dok nije pala no, mada je i po
danu bilo klizanja i padanja, zbog ega smo morali ostaviti i nekoliko konja, a njihov teret rasporediti medu sobom. No je bila mnogo tea. Ne sjeam se da sam napravio nekoliko koraka a da nisam
pao u snijeg. Situacija je jo pogorana time to smo se tada sputali sa planine, a skoro sav teret je bio na leima boraca. Konji ga
vie nisu mogli ni nositi. Bilo je planirano da t a j put t r a j e oko 8-10
sati, ali se on oduio punih 20 sati, jer smo na odredite stigli tek
iza ponoi.
Tu se nalazilo nekoliko kuica u koje su ve bili smjeteni
borci 11. krajike brigade. Kako je ko ulazio u kuu, tako se prevalio od umora preko onih koji su leali, ne gledajui ima li m j e s ' a ,
a na hranu niko nije mislio. Ali, jo nije ni svanulo, ve smo bili na
nogama. Na brzinu neto smo pojeli i krenusmo nazad.
Trebalo je istim putem nazad, ali na nau sreu izmijeni se
marruta. Ili smo do Careve uprije kanjonom neke rjeice, gdje
je na nekim mjestima bilo mogue da se provue jedva jedan ovjek, a mi smo morali voditi rauna o nekoliko desetina nosila sa tekim i lakim ranjenicima na konjima, a pored svega i o pedesetak
*) Iz neobjavljenog rukopisa Zlatana Tufekia Brace koji se nalazi u posjedu Ekrema Nuhia.

Nijemaca, domobrana i jo nekih, koje su ranije zarobile nae jedinice prilikom prelaza Bosne. Oni su, uglavnom, nosili ranjenike
na smjenu sa nama. Kako smo dogurali do Careve uprije, ni sada
mi nije jasno. Odatle je ve bilo lake, jer je postojao put, mada lo,
ali je ipak bio put. Tu je bilo i nekoliko vagoneta, te su se, na jednom dijelu puta, mogli ranjenici voziti na njima. Na nesreu pruga
je bila na vie mjesta pokidana, tako da vagone nismo mogli mnogo
koristiti.
Tim putem su najbolje proli oni koji su bili u obezbjedenju
kolone, mada su ili van puta i po brdima, jer nisu morali nita nositi. Ve poslije podne malo k o j e mogao ita drati due od desetak
koraka. Na ramenima iskoili su uljevi. Na tom putu intendanta
bataljona je, u jednom selu, prilikom sakupljanja hrane, zarobila
ustaka milicija. Odveli su ga u Vare, ali je on uspio da pobjegne
i nakon nekoliko dana opet je bio s nama.
Kolona se otegla u nedogled, jer ni zarobljenici, nakon viednevnog noenja, nisu mogli vie da idu. Srea to u blizini nije bilo
neprijateljskih jedinica, jer bi, vjerujem, to bilo katastrofalno za
nas. Kasnije smo doznali da su nam oni pripremili zasjedu na vrhu
Zvijezde, jer su vjerovali da emo se tuda vratiti. Otuda i naa srea
to smo poli zaobilazno, jer smo zbog boljeg puta stigli bre. Ipak,
sve je dobro prolo i kad smo ugledali svjetla u Ribnici, veselju nije
bilo kraja.
Poto smo prenoili, krenusmo dalje prema Lukavcu. Neki
su poli naprijed da u Tretenici pripreme saonice za ranjenike, jer
smo ih do tog mjesta nosili na leima. Jedva smo ekali da ugledamo Tretenicu. Kad smo stigli, svi smo odahnuli. ini mi se da su
najvie odahnuli zarobljenici, j e r su oni najvie nosili. Pored toga,
bili su slabo obueni, jer im je, prije nego to smo ih mi preuzeli, zamijenjena njihova odjea i obua naom slabijom.
Ubrzo smo krenuli dalje preko Poljica ka Mod racu. Doli
smo u Lukavac. Tu se nalazio tab 14. korpusa. Predali smo ranjenike, koji su potom prebaeni u bolnicu 3. korpusa u Tuzli. U toku
narednih nekoliko dana dobro smo se odmorili, ogrijali, najeli, naspavali rijeili se vaki koje su nam bile veliki teret. Spremali smo
se za nove pokrete i borbe.

SAKIB ATI

KREKIN RUDAR - KOMANDANT

PARTIZANSKOG BATALJONA
Jugoslovenska narodnooslobodilaka borba i revolucija je po
mnogo emu specifina. Ona je zadivila sav progresivni svijet. Primjeri junatva, umjenosti u organizovanju otpora okupatoru i u
isto vrijeme s t v a r a n j e novog socijalistikog sistema su pouke za
sve progresivne snage i pokrete. J e d n a od osobenosti nae borbe i
revolucije svakako je i injenica da su radnici i zemljoradnici postajali vrsni vojnici, a nerijetko i vrsni komandanti partizanskih jedinica, koji su u mnogim borbama nadmudrivali kolovane komand a n t e neprijateljskih formacija. Jedan od takvih primjera je i
Hrusto Beirovi, komandant 3. bataljona Tuzlanskog partizanskog odreda.
Roden je 1919. godine u Planama, kao tree od estoro djece,
oca Salke Beirovia, zvanog Brada i majke Fatime. Otac Salko,
krna ljudina, bio je vrlo siromanog imovnog stanja. Zato je morao
da nadnii kako bi prehranio porodicu, jer neto posne sopstvene
zemlje nije bilo dovoljno za prehranjivanje brojne familije. Tako je
Brada, uz pomo tihe i plemenite ene Fatime, jedva sastavljao
k r a j s krajem.
Vremenom su i sinovi porasli i stasali za nadniarske poslove. Potom su, okusivi gorinu najamnog rada, poeli da se zapoljavaju kao rudari u Kreki: najprije najstariji Suljo, zatim Mujo,
a u svojoj sedamnaestoj godini i Hrusto. Radei kao jamski radnik
- ablaufer, Hrusto je osjetio, kao i ostali rudari, surovu eksploataciju radnika. Sazrijevao je i kalio se uz starije rudare, sindikalne
aktiviste i komuniste u pravog proleterskog borca, uostalom kao i
njegova braa. Jer, etvorica od est sinova Salkinih su kasnije postali borci NOVJ. Dvojica su poginuli kao borci 6. proleterske brigade i Tuzlanskog odreda (Beirovi Osman i Halil).
Krajem 1939. godine, Hrusto je upuen u vojsku na granino podruje Slovenije. Rat ga je zatekao u Gornjoj Vlasi kod Triglava. Ozbiljno je shvatio vojniki poziv. Marljivo je uio vojnu vjetinu, a naroito rukovanje brdskim topovima i tekim mitraljezi-

ma. Njegovo patriotsko raspoloenje da brani zemlju od njemakog

okupatora i njegovih saveznika, dolo je do punog izraaja u aprilskom ratu. Njegov divizion je pruio otpor neprijatelju. Prvi put je
tada Hrusto djejstvovao sa tekim mitraljezom. Meutim, uzaludni
su bili svi ti pokuaji njegove jedinice, kao i mnogih drugih, jer su
dravno-vojni vrhovi izdali narod i domovinu. Hrusto je, izbjegavajui zarobljavanje, uspio da doe kui u Plane.
Odmah se povezuje sa rudarima i napredno orijentisanim
drugovima. Sa aktivistima ati Ismetom i Husejnom, Mustaevi
Malagom, Beirovi Redom, Stankovi Brankom, Ramo Andrijom i drugima kontaktira i sarauje za stvar NOP-a. Aktivno se
ukljuuje u razobliavanje okupatora i njegovih saradnika. U tom
vremenu dobiva poziv, kao i mnogi drugi, da se javi ustakim vlastima, radi odlaska u vojsku. Odaziva se pozivu po dogovoru sa drugovima aktivistima, koji uspijevaju da ga vrlo brzo povuku u Rudnik Bukinje. Tu nastavlja izvravanje direktiva partijskog rukovodstva na organizovanju otpora okupatoru i njegovim saradnicima. Sabotirao je proizvodnju i bio aktivni propagandista NOP-a.
Radio je na prikpljanju oruja i drugog ratnog materijala.
U proljee 1942. godine, po dogovoru sa Ismetom atiem,
sijee gume na ustakim biciklima i otvara vatru na njih iz svoje
kuse puke (koju je donio iz vojske i skratio joj kundak), nagonei ih u panian bijeg. Poto je njegova aktivnost bila zapaena,
postojala je opasnost od hapenja, pa je partijskom vezom sa jednom grupom drugova upuen u 6. istonobosansku brigadu. Zbog
pokazane hrabrosti i umjenosti u ratovanju ubrzo postaje desetar,
zatim komandir voda i zamjenik komandira ete. Pokazao je izrazitu hrabrost u prvom napadu na Tuzlu, kada je preko Piskavice
kao bomba napadao neprijateljske bunkere, a zatim sa ostalim
drugovima progonio neprijatelja ka Zapadnom vojnom logoru. U
tim borbama poginulo je mnogo boraca, a njega je posebno pogodila
smrt njegovog bliskog druga Ramosa Ante, sa kojim je otiao u 6.
brigadu. I Hrusto je bio ranjen.
Nakon ozdravljenja Hrusto se ukljuuje u 3. bataljon Tuzlanskog partizanskog odreda i postaje komandir njegove 3. ete.
Vrlo brzo se prouo sa svojom etom. U jednoj od znaajnih borbi
koje je Odred vodio sa ustaama i zelenim kadrom na puraikoj
stanici, Hrusto je sa svojom etom samoinicijativno, bez nareenja, zaobiao utvrene poloaje Pjaninih ustaa i sa boka u umi
Hrastnik razbio ih. Zahvaljujui tome. Odred je uspjeno izvrio
ovu akciju u kojoj je poginuo i zamjenik komandanta zelenog kadra
- zlikovac Bekti. Ovaj uspjeh njegove ete je zapazio komandant

Odreda Mehemdalija Huki, pa je pohvalio 3. etu i njenog komandira.Ubrzo poslije toga Hrusto je postavljen za zamjenika komand a n t a 2. bataljona Tuzlanskog odreda. U borbi na Siju, forsirajui
rijeku Spreu kod Dobonice, pomou k a n a t a (vrljike za ogradu), je pod njegovom komandom razbijena vea grupacija etnika
i protjerana preko Trepala prema Ozrenu. U borbama na Trepalama i Ciganskom brdu Hrusto je u ulozi zamjenika komandanta Bataljona pokazao kako hrabrost tako i umjenost u komandovanju.
U jednoj od znaajnih bitaka 2. bataljona Tuzlanskog odreda na
ureviku, kada je Bataljon bio u neprijateljskom uskom obruu
tri dana i tri noi, Hrustina hladnokrvnost, hrabrost i umjenost u
voenju borbe je dola do punog izraaja. Bio je stalno u k o n t a k t u
sa komandirima eta, sa njima odbijao napade neprijatelja koji je
bio brojano i po naoruanju mnogo jai. Prebacivao se sa jednog
poloaja na drugi, od jedne do druge ete u presudnom momentu i
svojim ueem pomagao etama da zadre poloaje. Zadatak Bataljona je upravo i bio da se neprijatelj to vie zadri, kako bi ostale jedinice mogle da odbrane Tuzlu od najezde ogromne mase etnika Drae Mihailovia koji su se povlaili ispred naih jedinica iz
Srbije. Ginuli su borci, a mnogi i ranjavani, ali poloaj je odran do
spajanja Bataljona sa ostalim partizanskim jedinicama. Ubrzo poslije ove borbe, Hrusto postaje komandant 3. bataljona Odreda.
Sa 3. bataljonom dobija zadatak da oisti put Stupari - Kladanj od etnikih korpusa Drae Mihailovia. Bataljon se uspjeno
borio, manevriui na tom prostoru. U tim borbama se Hrusto susreo sa njemu dobro poznatim partizanskim junakom i komandantom Mitrom Miniem. Dogovorili su se da Hrusto sa etom automatiara, koju mu je dao Mini, ue u Kladanj i r a s t j e r a etniku grupaciju. Ovaj zadatak je Hrusto munjevito izvrio nakon ega mu je
komandant Mini estitao i zahvalio.
Nakon odbijanja neprijatelja iz neposredne okoline Tuzle,
Tuzlanski partizanski odred je, u sadjejstvu sa ostalim jedinicama
koje su progonile neprijatelja prema zapadu, nastavio borbu za konano osloboenje ireg tuzlanskog podruja. U jednom od tih okraja na Kraljici (Ozren) jaka etnika grupacija je zaustavila napredovanje srbijannsnskih partizanskih jedinica. Pozvan je u pomo i Tuzlanski odred. Ocijenivi situaciju na poloaju, komandant
Odreda Mehmedalija Huki je pozvao Hrustu i upitao ga: Jesi li
se zaelio juria? Hrusto m u j e odgovorio: Spreman sam da izvrim svako nareenje! Tada je dobio zadatak da likvidira etniko
uporite na Kraljici. Za nepun sat Hrusto je pripremio Bataljon za
napad. Borba je bila kratka, ali veoma uspjena. Trei bataljon je

zauzeo Kraljicu na juri. U ovom juriu poginuo je zamjenik kom a n d a n t a Bataljona Memi Dani, poznati partizanski junak. Komandant te srbijanske brigade (Damjanovi) je estitao komandantu 3. bataljona Tuzlanskog odreda na pokazanoj hrabrosti i
umjenosti i tom prilikom mu poklonio svoga konja kao znak zahvalnosti za izvreni zadatak.
Tuzlanski odred je nastavio borbe do konanog osloboenja
zemlje. U njemu je 3. bataljon, pod komandom hrabrog komandanta Hruste Beirovia, bio primjerna jedinica. Iz Odreda je Hrusto,
kao hrabar i odvaan rukovodilac, prekomandovan u 2. brigadu
KNOJ-a. U njoj je bio na mnogim odgovornim funkcijama. Osnovni zadatak je bio likvidacija odmetnika - ostataka snaga kontrarevolucije. U tim borbama je, decembra 1946. godine, u Donjoj aavici Hrusto ranjen. Metak m u j e proao kroz usnu upljinu. Hrusto
je prebolio rane, ali je na njegovom licu ostao t r a j a n oiljak. Odmetnici su se bojali hrabrog komandanta i spremali mu podmukle
zasjede. Meutim, u tome nisu uspjeli. Dva dana kasnije od istih
odmetnika poginuo je uveni husinski rudar i borac Mijo Keroevi
Guja, kasnije proglaen za narodnog heroja. Poznavali su se Guja
i Hrusto i kao komarati i kao estobrigadiri. Svima je bilo ao druga
Guje, a Hrusto je posebno alio svog ratnog druga sa kojim je uspjeno saraivao, istei teren od ostataka odmetnikih bandi.
Nakon likvidacije oruanih grupa kontrarevolucije Hrusto
je, na svoj zahtjev, napustio vojnu slubu i vratio se rudarima Kreke. Nuena su mu razna rukovodea mjesta u Rudniku i drugdje.
Hrusto je to odbio, elei da ostane radnik - rudar i da na t a j nain
nastavi svoju ivotnu misiju. Postao je kandidat K P J 1942. godine,
a lan KPJ 1943. godine. Kao borac, komandir i vrsni komandant
ispunio je asno svoj proleterski dug prema svojoj domovini. Hrabrost ga je posebno krasila. Pisac ovih redova je u borbama protiv
etnika u ureviku imao zadatak da vodi rauna o Hrustinom ivotu, kako ga prevelika hrabrost ne bi kotala ivota.
Eto, takav je bio hrabri rudar, komandant partizanskog bataljona, Hrusto Beirovi.

MIAN PEJI

KOMANDOVAO SAM ODREDOM

U Tuzlanski partizanski odred doao sam poetkom oktobra
1944. godine sa odredenim iskustvom partizanskog ratovanja. Postavljen sam za politikog komesara 3. bataljona, iji je komandant bio Safet ehaji iz Lukavca. To je za mene bio zadatak od posebne vanosti, jer u mojoj dotadanjoj partizanskoj aktivnosti nisam imao priliku da se bavim konkretnim politikim radom. U to
vrijeme politiki komesar je bio i rukovodilac partijske organizacije u jedinici. Poto nije bilo zamjenika, onda je na mene pao sav
partijsko-politiki rad. To je bilo vrijeme kada je u Odred pristupalo sve vie novih boraca sa kojima je trebalo politiki raditi kako
bi svjesno i disciplinovano izvravali sve borbene zadatke. Osim
idejno-politikog djelovanja, dunost politikog komesara je bila
da zajedno sa komandnim kadrom rjeava i sva druga vojnika pit a n j a u jedinici: od borbenog poretka boraca pa do uspostavljanja
veza sa drugim jedinicama, s t a r a n j a za ishranu i odijevanje, smjetaj, kulturno-prosvjetni rad i uspostavljanje saradnje sa narodnooslobodilakim odborima kao organima narodne vlasti na terenu. Najvaniji zadatak je bio uvanje ljudstva u Bataljonu na emu
je trebalo angaovati sve etne partijske i skojevske rukovodioce.
Borba za ljude imala je izuzetnu vanost u ukupnom politikom i
vojnikom djelovanju. U stvari, 3. bataljon Odreda je bila novoformirana jedinica, sa preteno novim borcima i svi ovi zadaci morali
su se ubrzano rjeavati kako bi se Bataljon izgradio u borbeno zrelu
jedinicu. Ve poetkom novembra 3. bataljon je, zajedno sa 1. i 2.
bataljonom, uestvovao u napadu na neprijateljska uporita na liniji Prokosovii - Bikode - Modrac - Purai - Devetak. Akcija je
bila usmjerena na unitenje formacija Zelenog kadra na ovom podruju. Kada je neprijatelj bio pred unitenjem, u pomo m u j e priskoilo oko 300 etnika sa Ozrena. I pored toga neprijatelj je pretrpio osjetne gubitke u ljudstvu i materijalu. U takvoj situaciji Odred se, bez gubitaka, povukao na polazne poloaje. Trei bataljon je
18. novembra 1944. godine vodio uspjenu borbu sa etnicima, ustaama i zelenokadrovcima u selu Siju, kod kua Cvijanovia, u
kojoj se posebno istakao Hrusto Beirevi, zamjenik komandanta

Bataljona. Zarobljen je jedan broj neprijateljskih vojnika. Jedan

broj zarobljenika pristupio je Odredu. Sjeam se mladia Ismeta,
koji je molio da ga primimo u jedinicu, kasnije je poginuo kao hrabar borac. Inae, cilj ovog napada je bio da se obezbijedimo od napada neprijatelja sa lijeve s t r a n e rijeke Spree u vrijeme izvoenja
napada naih jedinica na Graanicu u kojem je uestvovao i Odred.
Borbene aktivnsti Odreda su se odvijale skoro svakog dana.
Istovremeno, vodilo se rauna o vojnoj i politikoj obuci boraca.
Dnevni izvjetaji o stanju na ostalim frontovima u zemlji i svijetu,
o uspjesima jedinica NOVJ i saveznika stizali su redovno do svih
boraca. Odred je vojniki i politiki jaao, uporedo sa jaanjem i
razgaranjem narodnooslobodilake borbe. Ojaane su sve slube u
njemu: sanitetska, izviaka, obavjetajna. Obavjetajna sluba je
bila razvijena i u bataljonima. Obavjetajac u 3. bataljonu je bio
Gradaevi, a obavjetajci i drugi kadrovi su nam dolazili sa kurseva koji su organizovani u slobodnoj Tuzli. Odravani su zborovi,
konferencije i priredbe po selima na kojima su tumaeni ciljevi i
k a r a k t e r narodnooslobodilake borbe.
Kao politiki komesar 3. bataljona i partijski rukovodilac
prisustvovao sam Savjetovanju komunista tuzlanskog okruga,
koje je odrano u Tuzli 23. i 24. decembra 1944. godine. U toku drugog dana Savjetovanja stigla je vijest da su etnike formacije Drae Mihailovia na prilazima Tuzli, da je slobodna Tuzla ugroena i
da se svi uesnici Savjetovanja odmah ukljue u svoje jedinice. Hitno sam, u toku toga dana, uspostavio vezu sa svojim bataljonom kojim su, umjesto Safeta ehajia, komandovali Memi Dani i zamjenik politikog komesara Milan Gavrilovi. U danononim borbama, na podruju Poarnice, Tojia i Jeginovog Luga, koje su
trajale do 29. decembra, borci Odreda, zajedno sa drugim jedinicama NOVJ, odbili su napad neprijatelja i odbranili Tuzlu i okolinu.
U tim borbama etnici su pretrpjeli ogromne gubitke kako u ljudstvu tako i u ratnom materijalu. Nakon poraza etnika pred Tuzlom, Odred je, i u narednom periodu, orijentisan prema etnikim
snagama koje su se povlaile preko Ozrena.
Nakon odbijanja etnika od Tuzle, negdje krajem decembra
ili poetkom j a n u a r a 1945. godine, postavljen sam za k o m a n d a n t a
Ozrenskog bataljona u formiranju. Njegovo formiranje i konsolidovanje teklo je neto vie od mjesec dana. U pripremama za formiranje ovog bataljona nareeno m i j e da sa 3. bataljonom krenem na
Ozren i da se tamo poveem sa, koliko se sjeam, 23. sprskom brigadom. U sastavu 3. bataljona bila je i jedna eta Ozrenaca, koja
je inila jezgro budueg bataljona. Radi uspjenijeg izvrenja ovog

zadatka sa nama je krenuo prvoborac Dejan Vujasinovi. Zadatak

je uspjeno zavren, tako da je formiranje Ozrenskog bataljona Odreda zavreno 4. februara 1945. godine u jeku borbi sa etnikim
snagama Pavia uriia, koji su na Ozren stigli iz Crne Gore.
U sjeanju mi je ostala borba koju smo zajedno sa borcima,
koliko se sjeam, 24. srpske brigade vodili 10. februara u rejonu
sela Katanii i brda Lipova glava, kada smo na juri likvidirali etnika uporita. Tom prilikom poginuo je zamjenik komandanta 3.
bataljona Memi Dani. To je bio veliki gubitak za Odred, jer je
Memi bio dobar drug i starjeina, ije je prisustvo ulijevalo povjerenje svim borcima. Veliki gubitak za Odred bila je smrt politikog
komesara Odreda Toe Jovanovia, koji je sredinom februara umro
od tifusa u tuzlanskoj bolnici. Too je bio izuzetan kao ovjek, partijski i politiki radnik.
Koncem februara 1945. godine, na osnovu naredbe taba
3. korpusa, postavljen sam za komandanta Odreda, jer je dotadanji komandant Mehmedalija Huki, usljed bolesti, hitno upuen u
tuzlansku bolnicu na lijeenje. Dunost komandanta bataljona
predao sam Voji Cvijanoviu, koji je do tada bio moj zamjenik. U
m a r t u mjesecu vodili smo neprekidne borbe sa etnicima na podruju Ozrena prema rijeci Bosni. Imali smo jednu teku borbu na
ahin kamenu, gdje se posebno istakao rudar Hrusto Beirevi, kom a n d a n t 3. bataljona, koji je sa svojom jedinicom zauzeo to uporite. Posmatrao sam zajedno sa Milanom Stojanoviem, zamjenikom
komandanta 24. srpske brigade, sa komandnog poloaja, kako
Hrusto, po svim vojnikim borbenim pravilima, osvaja pedalj po
pedalj tog uporita. Za t a j podvig komandant 24. brigade poklonio
je Hrusti jahaeg konja. U to vrijeme etnici su poeli da m i j e n j a j u
taktiku tako da su nas i nou napadali. Meutim, mi smo imajui
bogata iskustva u partizanskom ratovanju prihvatili i razvijali takvu borbu i pri tom im nanosili teke gubitke. Sa 24. brigadom i njenim komandantom Milanom Stojanoviem, koji je po prirodi bio
veseljak, ostvarili smo uspjenu vojniku i drugu saradnju. Milan
je takav odnos i saradnju razvijao i sa stanovnitvom terena na kojem je Brigada boravila.
Marta 1945. godine kada je Odred bio u pokretu prema Lukavcu primili smo depeu vie komande da se odmah izvri mar u
Vare (selo Dubotica) i prihvati oko 30 tekih ranjenika i oko 50
zarobljenih njemakih vojnika i neto domobrana. Ranjenici su bili
prikupljeni iz raznih jedinica NOVJ i trebalo ih je smjestiti u bolnicu 3. korpusa u Tuzli. Za ovu akciju trebalo je obezbijediti prenos i k r e t a n j e preuzetih ranjenika, jer je na tom pravcu jo uvi-

jek bilo neprijateljskih posada, naroito na prostoru lijeve obale rijeke Krivaje i planine Zvijezda. Tako smo u pokretu vodili borbu sa
Matinim ustaama u selu Vijaka. Na odreditu sam se susreo sa
Milanom Staniem, koji je bio komandant grupe od tri bataljona te
krajike jedinice koja je obezbjedivala ranjenike i zarobljenike. Potom smo se uputili nazad. Put je bio veoma naporan. Zarobljenike
smo koristili za prenos ranjenika, a nakon toga smo ih predali u zarobljeniki logor u Tuzli. Ranjenici su smjeteni u bolnicu. Ova akcija je znaajna po tome to je pokret izvren po tekom terenu i
loim vremenskim uslovima, po dubokom snijegu i bespuu, pa je
iscrpljujue djelovao kako na r a n j e n i k e i borce tako i na zarobljenike od kojih je jedan odbio da nosi ranjenike, uzvikujui faistike
parole. U povratku smo zaobili selo Vijaku, jer smo pretpostavljali
da nas u zasjedi ekaju Matine ustae. Kada smo se ve pribliili
Lukavcu, borci su ivnuli, oraspoloili se i zapjevali sretni to su i
ovaj zadatak uspjeno izvrili. Tih dana je umjesto Mie Vokia,
koji je rasporeen na novu dunost, za politikog komesara Odreda
postavljen Savo ivkovi iz abara.
Sredinom m a r t a 1945. godine stiglo je nareenje vie komande da se Odred stavi pod Komandu 38. NOU divizije i da preko
Kladnja i Olova izvri pokret prema Sokolcu i postavi se na liniju
Rakova Noga - Rijea - Imamovii sa zadatkom da obezbjeduje int e n d a n t u r u Divizije i da zajedno sa ostalim njenim jedinicama zatvara pravce od Olova i Varea, to znai da je Odred kao samostalna i vojniki sposobna jedinica dobio k o n k r e t n e borbene zadatke u operacijama za osloboenje Sarajeva. Na putu prema odreditu zadrali smo se nekoliko dana u Olovu, oekujui dalja nareenja, tako da smo, poetkom aprila, stigli na poloaje. Odred je vodio
stalne borbe sa etnicima Save Derikonje i Borke Radovia, kao i
sa ustaama poznatog ustakog k o m a n d a n t a Mate.
Najee borbe Odred je vodio, poetkom aprila 1945. godine, protiv 14. puka 7. SS Princ Eugen divizije, koji se uputio iz
Varea prema Podromaniji i Sokolcu sa ciljem da deblokira njemaku posadu na tom prostoru. Cijeli dan je Odred vodio borbu sa
esesovcima, uglavnom na prostoru sela Medojevii. Neprijatelj je
uspio da proe prema Sokolcu, gdje su se, kako se sjeam, nalazili
poloaji 21. tuzlanske brigade. Uspjelo mu je da deblokira svoje
snage, koje su se potom povukle prema Sarajevu. Kada su se nae
jedinice uputile u samo Sarajevo, Odred je dobio zadatak da ide na
Sokolac radi obezbjeenja pozadine naih jedinica sa tog pravca.
Tako smo i uradili. Tamo sam zatekao Peru Kosoria, k o m a n d a n t a
3. korpusa, kome sam dao konja na kojem se, sa jo nekim lano-

vima taba uputio u Sarajevo koje su u to vrijeme oslobaale nae

jedinice. Od Kosoria sam primio blia nareenja za akcije Odreda
i u skladu sa tim izvrenje i raspored bataljona. Inae, sve borbene
zadatke i nareenja u sarajevskoj operaciji primao sam od Franje
Herljevia, k o m a n d a n t a 38. divizije.

Savezniki avion nad Sokocem marta 1945. godine

Nakon izvrenja zadatka u sarajevskoj operaciji i potom izvoenja akcije na ienju terena na podruju Romanije, Odred se,
preko Zivinica i Tuzle, prebacio na podruje Majevice. Naredbom
Generaltaba Jugoslovenske armije od 23. aprila 1945. svi NOP odredi uli su u sastav Korpusa narodne odbrane. Tako je, poetkom
maja 1945. godine, rasformiran Tuzlanski NOP odred. Tada su, takoe, rasformirani Kladanjski, Srebreniki, Majeviki i Posavskotrebavski partizanski odredi koji su uli u sastav jedinica Korpusa
narodne odbrane. Veina boraca Tuzlanskog NOP odreda pripala je
2. brigadi KNOJ-a, njenom 4. bataljonu, ija je smotra izvrena u
Simin-Hanu, dok je jedna eta boraca Odreda upuena u sarajevsku brigadu KNOJ-a. Nakon toga, 2. brigada KNOJ-a zadrala se
due vrijeme na prostoru sjeveroistone Bosne sa zadatkom ienja terena i unitenja ostataka ustakih, etnikih i zelenokadrov
skih formacija.
Q01

Tuzlanski odred je, u posljednjim mjesecima svog postojanja, postao razvijena borbena jedinica koja je bila spremna da izvri sve vojnike zadatke, ne samo da prihvata borbu, nego d a j e i
taktiki razrauje i vri uspjene napade i djejstva na neprijatelja.
Odred je pod vojnikom kontrolom drao prostor koji je obuhvatao
ire podruje Tuzle, Lukavca, ivinica, Graanice, Srebrenika
preteno brdsko-planinsko podruje. Odred je, na takav nain dao
svoj doprinos u zavrnim borbama za osloboenje zemlje.

IV
SPISAK
BORACA

SPISAK BORACA TUZLANSKOG NOP ODREDA

ABDULAHOVIC
Mehmedov
REID,
borac,
1921. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943.

ABDULAHOVIC
Ibrahimov
OSMO, mitraljezac,
1924. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943.
do
kraja
1944.

ABDULAHOVI
Aganov
MEHO,
borac,
1913. Srebrenik. U
Odredu od januara
1944. do 15. 5.1945.

AHMETAEVIC Nazifov BEGO,

borac, 1921. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

AHMETOVIC
Sulejmanov
PAAGA,
borac,
1925. Gornja Tuzla,
Tuzla. U Odredu od
11. 8. 1944. do osloboenja.

AJI
Ibrin
IBRAHIM,
odjeljenja,
Plane, Tuzla.
redu od 1. 9.

miner
1926.
U Od1944.

AKELJI OSMAN,
kurir, Cveno Brdo, Lukavac. Poginuo u
Smoluoj 1944.

ALETIC
Bajrin
RAGIB,
borac,
1924. Cage, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
marta 1944.

ALIBALIC
Zejnilov
MEHMED, referent
saniteta bataljona,
1921. Tuzla. U Odredu od 1. 9. 1944.
do marta 1945.

ALI Sinanov KASIM,

borac, 1921. Dubrave, ivinice. U Odredu od 10. 1. 1945.

ALII
Bege

ALI Mustafin RAMO,

borac, 1912. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

HALIL,
borac,
1928. Tuzla. U Odredu od maja 1943.
do septembra 1944.

ALIHODIC Omerov ILJAZ,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od oktobra 1943, poginuo oktobra 1944,
Raljani, Graanica.

ALIHODIC Omerov VEHID,

kurir, 1928. Lukavac. U Odredu od 13.
9. 1944.

ALIJAGIC ALIJA,
komandant bataljona, Derventa. U
Odredu od oktobra 1943.

ALTUMBABIC Mujin SADIK,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od 1. 9.
1944.

ALTUMBABI Alijin MUSTAFA,

borac, 1908, Tuzla. U Odredu od avgusta 1944.

ALJUKIC
ulagin
MEHO,
borac,
1921. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 11. 1944. do
15. 5. 1945.

ALJUKI
Jusin
HAMID,
borac,
1918. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 9. 11. 1944.

ALJUKI
Meanov
HASAN,
borac,
1921. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

ALJUKI
Salkin
HIMZO,
borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do
1945.

ALJUKI Meanov IBRAHIM,

borac, 1926. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 10. 9. 1944.

ANTUNOVIC Peje BOO,

borac, 1924. Ljepunice, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

ARAPI
Ibre
EDHEM, intendant
bataljona, 1920. Bokavii, Lukavac. U
Odredu od 15. 10.
1944. do 15. maja
1945.

ARAPI
Mujin
AGO, borac, 1925.
Bokavii, Lukavac.
U Odredu od 10. 10.
1944. do 5. 1. 1945.

ARAPI
Haima
HASAN,
borac,
1925. Bokavii, Lukavac. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

ARAPI
Ahmetov
SMAIL,
borac,
1926. Bokavii, Lukavac. U Odredu od
10. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

ARAPI Ahmetov EREF,

borac, 1928. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

ARAPI Eminov ISMET,

borac, 1925. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944.

ARAPI Mehmedov MIDHAT,

borac, 1922. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 17. 9. 1944. do 31. 12. 1944.

ARIFOVI Agin ALIJA,

borac, 1926. ikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. Poginuo 2. 10. 1944.

ARNAUTOVI Hakijin KADRIJA,

borac, 1920. Bilea, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. do 28. 12. 1943.

ARNAUTOVI Hasanov UKRIJA,

borac, 1902. Bilea. U Odredu od oktobra 1943.

ATI
Ibrin
SALKO,
borac,
1930. Bistarac, Lukavac. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

ATIC Dautov IBRAHIM,

borac, 1921. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943, poginuo 1944.

ATI Mehmedov OSMAN,

politiki komesar bataljona, 1917.
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

ATIC
Derviev
RIFAT, komandir
odjeljenja,
1923.
Gornji Bistarac, Lukavac. U Odredu od
25. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

ATIC
Hamdijin
KADRAGA,
obavjetajni
oficir,
1925. Lukavac. U
Odredu od 25. 9.
1944. do 7. 5. 1945.

AVDAGI Mujin IBRAHIM,

borac, 1911. Pasci, Tuzla U Odredu od
1944.

AVDI Bajrin FEHIM,

borac, 1924. Dobonica, Lukavac. U
Odredu od 1. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

AVDI Mujin MUH AREM,

borac, 1926. ehaje, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943. do 25. maja
1944.

AVDIBAI HAMDIJA,
borac, 1926. Tinja, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.

AVDI
Osmanov
OSMAN,
borac,
1924. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

AVDI
Omerov
DEMAL,
borac,
1926. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od septembra 1944.
do 15. 5. 1945.

AVDIHODI Mustafin ABAN,

borac, 1918. Priluk, ivinice. U Odredu od oktobra 1943.

AZAPAGI
Mustafin
OMER,
vodnik
voda, 1923. Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943. do decembra 1943.

AZAPAGI SULEJMAN,
ljekar u Odredu, 1917. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

AZAPAGI Hasibov ADEM,

borac, 1913. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

AZAPAGI Muharemov FERHAT,

intendant Odreda. U Odredu od oktobra 1943.

BABI MOMO,
borac, 1921. T u z l a .
ra 1943.

Odredu od oktob-

BBABUNOVI Savin LAZAR,

borac, 1924. Smolua, Lukavac. U Odredu od 25. 12. 1944.

BAI
Mehin
MUJAGA,
borac,
1926. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

BAJRAKTAREVI

Jusufov
AVDO, borac, 1916.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do maja 1944.

BAJRAMOVI Junuzov ADEM,

borac, 1926. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BAJRAMOVI Arifov FEJZO,

borac 1923. Pasci, Tuzla. U Odredu od
7. 6. 1944.

BAJRAMOVI Junuzov KASIM,

komandir ete, 1912. Bilea. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo aprila 1944.
Piperi, Lopare.

BAJRAMOVI
Muharemov
MEHO,
borac,
1926. Pasci, Tuzla.
U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

BAJRAMOVI
Zaimov
ALIJA, komandir
voda, 1929. Tuzla.
U Odredu od 25. 9.
1944. do 15. 5.1945.

BAJRAMOVI
Ramin
MEHMED, borac,
1921..Bilea. U Odredu od 1. 7. 1944.

BAJRAMOVI Arslanov ZAJIM,

intendant, 1898. Bilea. U Odredu od
oktobra 1944. Januara 1945. umro u
bolnici

BAJRI Ahmetov HAZIM,

borac, 1927. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 10. 9. 1944.

BAJRI Osmanov MUSTAFA,

borac, 1922. Mramor, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

BAJRIC
Osmanov
JUSUF, kurir borac, 1924. Dobrnja,
Tuzla. U Odredu od
9. 4. 1944. do 9. 5.
1945.

BAJRI
Husin
AGO, borac, 1921.
Lipnica, Tuzla. U
Odredu od oktobra
1944.

BAJRIC
Husin
ZEJIR,
borac,
1927. U Odredu od
15. 2. 1945.

BAJRIC
Ahmetov
SALKO, borac, 1919. Donji Bistarac,
Lukavac. U Odredu od 20. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

BAKALOVI
Muharemov
RAMO,
vodnik
voda, 1924. Tuzla.
U Odredu od 6. 6.
1944.

BAKALOVI Hasanov JAKUB,

borac, 1926. Tuzla. U Odredu od februara 1945.

BALTIC Hasibov SAKIB,

borac, 1924, Tuzla.

BANKER Leopoldov IMO,

1892. Italija. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 22. 12. 1943, Buik.

BANIEVI Vladin EDOMIR,

vodnik, 1917. Zenica. U Odredu od
1943. do 1944.

BARARON
Davidova
LUNA, referent saniteta
Odreda,
1923. Vlasenica. U
NOB od 1941, u Odredu od septembra
1944.

BARAKOVI Ramin RAID,

komandir ete, 1910. Lastva. U Odredu od 17. 9. 1944.

BARAKOVI Zulfina MEJRA,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BAREA Jozin ANTO,

miner, 1893. ibenik. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Tuzla.

BAI
Sinanov
OSMAN,
vodnik,
1919.
pionica,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do aprila 1944.

BAI Mehin FADIL,

borac, 1923. Mihatovii, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo januara 1944. Omazii, Konjuh.

BATALO KOVILJKA,
borac, 1924. Lukavac. U Odredu od 10.
7. 1944. do 15. 5. 1945.

BEI Mehmedov SULEJMAN,

borac, 1925. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

BEI Haimov BEGO,

borac, 1924. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 15. 1. 1944.

BEI Salihov HAIM,

borac, 1924. Brezik, Srebrenik. U Odredu od 12. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

BEI Osmanov ABAN,

borac, 1919. Gnojnica, Lukavac. U Odredu od 19. 9. 1944. do 20. 3. 1945.

BEI
Salihov
HAIM,
borac,
1924. Brezik, Srebrenik. U Odredu od
1943. do januara
1944.

BEI
Mehin
SULJO,
borac,
1925. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

BEI Hasanov AHMET,

kurir, 1928. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 15. 8. 1944.

BEIROVI Mehmedov KASIM,

politiki komesar ete, 1921. Plane,
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BEIROVI Salkin HALIL,

borac, 1922. Plane, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. Poginuo.

BEIROVI
Salkin
HRUSTO, komandant
bataljona,
1919. Plane, Tuzla.
U Odredu od 20. 10.
1944.

BEIROVI Salkin MUJO,

borac, 1915. Plane, Tuzla. U Odredu od
1944.

BEIROVI
Rein
MUHAREM, borac,
1922. Tuzla, Lukavac. U Odredu od
25. 9. 1943. do 15. 5.
1945.

BEIROVI KASIM,
borac, 1920. Plane, Tuzla. U Odredu od
15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEGANOVI Ibrin SALIH,

komandir ete, Dobrnja, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BEGANOVI
Ahmetov
AUL, borac, 1926.
Dobrnja, Tuzla. U
Odredu od 15. 10.
1944. do 15. 5.1945.

BEGANOVI
Mehmedov
ISMET, vodnik kurir, 1926. Dobrnja,
Tuzla. U Odredu od
22. 10. 1944. do 15.
4. 1945.

BEGANOVI
Ibrahimov
HAMDIJA, komandir ete, 1922. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 9. 7. 1944.
do 15. 5. 1945.

BEGI Husin HASAN,

borac, 1908. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEGI Avdin MUJO,

borac, 1916. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. Poginuo decembra 1944. Kladanj.

BEGI
Haimov
DERVI,
borac,
1926. Huskii, Lu
kavac. U Odredu od
15. 9.1944. do 15. 5.
1945.

BEGI
Ramin
VAHID,
borac,
1928. Lukavac. U
Odredu od 24. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

BEGI
Ibrin
FADIL,
borac,
1925. Crveno Brdo,
Lukavac. U Odredu
od 1. 1. 1944. do 15.
5. 1945.

BEGI Omerov HAMID,

borac, 1926. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

BEGI Begin HASAN,

borac, 1927. Hrvati, Lukavac. U Odredu d 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEGI Avdin PAAN,

borac, 1919. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 19. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEGIC
Zaimov
VEHID,
komandant
bataljona,
1913. Koraj, Lopare. U Odredu od oktobra 1943.

BEGIC NAIL,
politiki radnik, Tuzla. U Odredu od
1943.

BEGOVI
Mehin
ALIJA, borac kurir,
1922.
Dobonica,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

BEGOVI RAMO,
bolniar, Lukavac. U Odredu od 1944.

BEKIC
Ibrahimov
ABDULAH, borac,
1927. Tuzla. U Odredu od 2. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

BEKTIC Husejnov FEHIM,

borac, 1927. Plane, Tuzla. U Odredu od
28. 9. 1944.

BEKTIC
Osmanov
AMIL
1915. Plane,
U Odredu od
ra 1944. do
1945.

borac,
Tuzla.
oktob15. 5.

BEKTI Alijin OSMO,

borac, 1928. Devetak, Lukavac. U Odredu od septembra 1944. Poginuo decembra 1944. Prokosovii, Lukavac.

BEI Husin OSMAN,

borac, 1920. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEI Mahmutov FEHIM,

borac, 1926. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

BEI Salkin AHMET,

komandir ete, 1924. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. Poginuo
decembra 1945. na Ozrenu.

BIJESOVI
AIR
borac,
1918 Tuzla U Odredu' od oktobra
1943. do 15. 5. 1945.

BJEGOVI NIKOLA,
borac. Divoselo, Lika. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

BJELI Salihov MEHMED,

borac, 1923. erii, ivinice. U Odredu
od decembra 1944.

BILETI B

OO,
borac, 1925. Pasci, Tuzla. U Odredu od
5
" 12" 1 9 4 4 '

BIJELI AHMET,
zamjenik komandira ete, Zavidovii,
U Odredu od 1944. Poginuo 1945. Poarnica.

BJELOBRVI Latifov MEHO,

borac, 1926. ikulje, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

BLAEVI Stjepanov RUDO,

borac, 1924. Husino, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

BLAEVI ILIJA,
borac, zamjenik komandanta bataljona. U Odredu od oktobra 1943.

BLEKOVI Sulejmanov JUSUF,

borac, 1920. Babice, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. Mea, Kalesija.

BOJKI Mujin RAHMAN,

borac, 1927. Lukavac. U Odredu od 11.
10. 1944. do 15. 4. 1945.

BORI Mehin HAZIM,

borac, 1921. Ljenobud, Srebrenik. U
Odredu od 15. 1. 1944. do marta 1944.

BOROGOVAC Mustafin FEHIM,

borac, 1919. Rainci, Kalesija. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

BRANJI
Uzejrov
JUSO, borac, 1919.
Tinja, Srebrenik. U
Odredu od 7. 10.
1944. do 15. 5. 1945.

BRANJI
Mehmedov
MUHAREM, borac,
1926. Tinja, Srebrenik. U Odredu od
20. 11. 1943. do 15.
5. 1945.

BRANINOVI FEHIM,
komandir ete, ivinice. U Odredu od
1944.

BRKI Osmanov MURADIF,

zamjenik komandira ete, 1924. Plane, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.
Poginuo decembra 1944. ivinice.

22' Tuzlanski partizanski odred

337

BRKI Mustafin DERVI,

desetar, 1920. Plane, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo septembra
1944. Srnice, Gradaac.

BRKI Muharemov IZET,

borac, 1927. Plane, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

BRKOVI Mehmedov FADIL,

obuar borac, 1908. Purai. U Odredu
od 10. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

BRKIC Hrustin FERID,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

BRKI Jusufa MEHO,

borac, 1908. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BRKIC Jusin MUJO,

borac, 1899. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

BRKI
Osmanov
MEHMED,
borac
1928. Plane, Tuzla.
U Odredu od 22. 9.
1944.

BUJAKOVI Jove SVETOZAR,

zamjenik politikog komesara, 1912.
Kladanj. U Odredu od oktobra 1943.

BULJUBAI Husin HASIB,

borac, 1919. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do aprila
1944.

BULJUBAI Mehmedov NEZIR,

borac, 1921. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do aprila
1944.

BULJUBAI Ibrahimov OMER,

borac, 1919. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do maja
1945.

BULJUBAI Osmanov BEGO,

borac, 1916. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo decembra 1944. Bikode, Lukavac.

BULJUBAI Mujin EMIN,

borac, 1922. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do maja
1944.

BUNDI Mehmedov IBRO,

borac, 1925. Pasci, Tuzla. U Odredu od
5. 12. 1944.

BURGI abanov OMER,

borac, 1926. Turija, Lukavac. U Odredu od 5. 5. 1945. do 15. 5. 1945.

BURGI Mustafin VELIJA,

borac, 1925. Turija, Lukavac. U Odredu od 5. 5. 1945. do 15. 5. 1945.

CIBRI Eminov AVDO,

borac, 1922. Dobonica, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1944. Poginuo 20.
3. 1945. Rakova Noga.

CVIJANOVI Pavlov BRANKO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

CVIJANOVI
Jovin
MIRKO,
borac,
1926. Sije, Lukavac. U Odredu od
10. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

CVIJANOVI
Vasin
CVIJETIN, borac,
1921. Krtova, Lukavac. U Odredu od
10. 4. 1945.

CVIJANOVI Stojanov VOJO,

komandant bataljona, 1916. Sije, Lukavac. U Odredu od oktobra 1944.

CVIJANOVI Stevin IGNJATIJE,

borac, 1926. Gornji Lukavac. U Odredu od 3. 6. 1944.

CVIJANOVIC Nikolin LJUBAN,

borac, 1926. Krtova, Lukavac. U Odredu od 20. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

CVIJETINOVIC
Gavrin
STEVO,
borac,
1923. Smolua, Lukavac. U Odredu od
10. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

CVIJETINOVIC Milovanov DIMITRIJE,

borac, 1926. Smolua, Lukavac. U Odredu od 21. 10. 1944.

CATIC
Muharemov
SAKIB, komandir
ete, 1926. Tuzla. U
Odredu od oktobra
1943.

CEHAJIC Omerov OSMAN,

borac, 1922. Plane, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. Poginuo decembra
1943. Mea, Kalesija.

EHAJI Salkin AVDO,

borac, 1925. Plane, Tuzla. U Odredu od
15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

CEHAJI
Omerov
REDO,
borac,
1926. Plane, Tuzla.
U Odredu od oktobra 1944. do maja
1945.

EHAJI
Mahmutov
SAFET,
komandant
bataljona,
1900. Maglaj. U Odredu od oktobra
1943.

EHAJI
Safetov
MAHMUT, borac,
1929. Lukavac. U
Odredu od oktobra
1943.

ERIMOVI Zulfin RAMO,

borac, 1918. U Odredu od 30. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

ESAREVI Dimitrijin JOVO,

borac, 1899. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943, Buik.

ESAREVI MILICA,
rukovodilac kulturne ekipe Odreda. U
Odredu od oktobra 1943.

ILIMKOVI Muratov DEMAL,

obavjetajni oficir, 1916. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 30. 12. 1943.

ORI Selimov MUSTAFA,

borac, 1925. Marina Glava, Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943.

OSI Osmin MEHMED,

borac, 1923. Babice, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. Mea, Kalesija.

OSIKI Hasanov DEMAL

borac, 1924. Lukavac. U Odredu od 20.
10. 1944.

OSI
Beirov
BEGO,
komandir
ete,-1908. Tuzla U
Odredu od oktobra
1943. do 15. 5. 1945.

OSI
Salihov
MUSTAFA, borac,
1925. Marina Glava, Tuzla. U Odredu
od 10. 10. 1944. do
15. 4. 1945.

URI MUHAMED,
rukovodilac SKOJ-a, 1924. Mostar. U
Odredu od oktobra 1943.

AKOV Ibrin MEHMED,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od 1944.

AJI Rein RASIM,

borac, 1927. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

AJI
Omerov
DERVI, zamjenik
komandira
ete,
1924. Bokavii, Lukavac. U Odredu od
3. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

ALAKOVI Markov NIKOLA,

borac, 1909. Sije, Lukavac. U Odredu
od januara 1945. Poginuo maja 1945.

ALAKOVI Petrov LJUBOMIR,

borac, 1927. Krtova, Lukavac. U Odredu od 17. 3. 1945. do 15. 5. 1945.

ALAKOVI Gavrin JAKOV,

borac, 1923. Krtova, Lukavac. U Odredu od 10. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

AMDI Jusufov RIFAT,

borac, 1929. Purai, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

ELIKOVI Omerov MEHO,

desetar, 1922. Tinja, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943. do aprila 1944.

ELIKOVI
Alijin
OSMAN,
borac,
1926.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 11. 3. 1944. do
15. 5. 1945.

ERI Selimov MUSTAFA,

borac, 1925. Mramor, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1944.

IVIDI Ibrin ODOBAA,

borac, 1928. Repuevac, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 15. 5. 1945.

IZMI Haimov MEHMED,

borac, 1919. Donja Obodnica, Tuzla. U
Odredu od 15. 7. 1944.

OMI
Mehmedov
TIFAGA,
borac,
1921. Gornja Tuzla.
U Odredu od 12. 11.
1943. do 12. 12.
1943.

OKI Mustafin FADIL,

intendant, 1911. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

OKI Mustafin HALID,

politiki komesar ete, 1919. Tuzla. U
Odreu avgusta 1944.

UJI
Jovanov
DUAN,
borac,
1917. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

VOMI Jovanov STEVAN,

borac, 1928. Dunojevii, ivinice. U
Odredu od oktobra 1943.

DADANOVI aira ZEJIR,

1914. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

DADANOVI Salkin AIR,

borac, 1922. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od 25. 9. 1944.

DAJDI Haimov HAIM,

borac, 1924. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

DAJDI Omerov EMIN,

borac, 1927. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 17. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

DAJDI Hamzin HUSEIN,

borac, 1919. Plane, Tuzla. U Odredu od
decembra 1944.

DAUTOVI
Salihov
MUJAGA,
borac,
1925. Lukavac.

DEDAJIC Bajrin RIZO,

politiki komesar ete, 1923. Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943.

DEDIC
Mehin
BEKTO, komandir
odjeljenja,
1926.
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

DELIBEGOVI Kasimov MEHMED,

borac, 1928. Gornja Tuzla. U Odredu
od 25. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

DEDI
Mehmedov
MULAGA,
borac,
1925. Marina Glava, Tuzla. U Odredu
od 4. 1. 1945. do 4.
2. 1945.

DELI
Mujin
AZIM,
borac,
1920. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

DELI Ramin SULJO,

borac, 1919. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo 1944.

DELI Ramin SALIH,

borac, 1922. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1944.

DELI Mehmedov EDHEM,

borac, 1927. Kalajevo, Lukavac. U Odredu od 19. 10. 1944. Poginuo decembra 1944. Purai.

DELI erifov FERHAT,

desetar, 1927. Marina Glava, Tuzla. U
Odredu od 1. 1. 1945. do 15. 4. 1945.

DELI KASIM,
politiki komesar ete, Lukavac. U Odredu od 1944.

DELIC
Rudijin
IBRAHIM, desetar,
1927. Marina Glava, Tuzla. U Odredu
od 1. 1. 1945. do 15.
4. 1945.

DELIC
Omerov
SALIH,
borac,
1920. Tuzla. U Odredu od 18. 9. 1944.
do decembra 1944.

DELIC
Main
MAHMUT, borac,
1926. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 8. 9.
1944.

DELI erifov EFKIJA,

desetar, 1924. Marina Glava, Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943. do 17. 9.
1944.

DELIC
Hasanov
MEHMED,
omladinski rukovodilac,
1925. Marina Glava, Tuzla. U Odredu
od 3. 9. 1944. Poginuo 15. 4. 1945. Fojnica.

DELIC
Hasanov
AHMET,
vodnik,
1914. Marina Glava, Tuzla. U Odredu
od 10. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

DELMANOVIC
Muharemov
JUNUZ,
borac,
1921. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

DERVIEVI ulagin HUSNIJA,

desetar, 1919. Plane, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. do 1. 9. 1944.

DESPOTOVI Markov NEDELJKO,

borac, 1921. Sije, Lukavac. U Odredu
od 3. 3. 1945. do 15. 5. 1945.

DIVANEFENDIC
Smajlov
SMAJL t
borac,
1928. ivinice. U
Odredu od 12. 9.
1944.

DJEDO VIC Sulejmanov AHBAZ,

borac, 1920. Lukavac. U Odredu od 15.
12. 1944. do 15. 5. 1945.

DJEDOVI Ibrahimov BECIR,

borac, 1907. Tuzla. U Odredu od oktobra 1944.

DJEDOVIC MEHMED,
borac, Bistarac, Lukavac. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

DERVIEVI
ulagin
MUHAMED,
komandir ete, 1917.
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. Poginuo juna 1945. aavica.

DORIC Suljin ABAN,

borac, 1904. Breke, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

DORN Karlov DRAGO,

borac, 1910. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

DRAGI
Pavlov
SLAVKO,
borac,
1921. U Odredu od
15. 3. 1945. do 15. 5.
1945.

DRAGI M. JOVO,
obavjetajni oficir Odreda, Kakanj. U
Odredu od novembra 1944. do 15. 5.
1945.

DRAGIEVI
Nedeljkov
DRAGO,
borac,
1929. Milino Selo,
Lukavac. U Odredu
od 7. 4. 1945. do 15.
5. 1945.

DUBRAVI Agin MEHMED,

borac, 1920. Turija, Lukavac. U Odredu od 14. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

DUJKOVI Nedeljkov SAVO,

borac, 1923. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. Poginuo marta 1945. Turija, Lukavac.

DUJKOVI Sailov STO JAN,

borac, 1927. Tumare, Lukavac. U Odredu od 20. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

DULI Hasin OMER,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

DURAKOVI Mahmutov ERIF,

bolniar, 1905. Trebinje. U Odredu od
oktobra 1943.

DUSINOVI MUHAMED,
referent saniteta Odreda, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

DUVNJAKOVI Meanov HASAN,

borac, 1908. Zagorje, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. ivinice.

APO Salkin HUSO,

borac, 1909. Bilea. U Odredu od oktobra 1943. do 6. 5. 1944. kada je zarobljen.

APO
Avdijin
FEHIM,
zvani
Mujo, politiki komesar ete, 1925.
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. do
decembra 1944.

APO SABIT,
zamjenik komandanta bataljona, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

ERZIC Avdijin MEHMED,

borac, 1927. Via, ivinice. U Odredu
od 6. 9. 1944.

ILAS ILIJA,
radio telegrafista. U Odredu od maja
do septembra 1944.

UREK Antin ZDRAVKO,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od 24.10.
1943. Poginuo maja 1944. Srebrenik.

URI Blagojin LJUBO,

borac, 1897. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. poginuo 22. 12. 1943. Buik.

URI MIRKO,
borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

URANOVIC Ninin SAVO,

borac, 1925. Krtova, Lukavac. U Odredu od 1. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

URANOVI Stjepanov MILORAD,

komandir ete, 1920. Krtova, Lukavac. U Odredu od 8. 2. 1945. do 15. 5.
1945.

DAFI Eminov HAMID,

borac, 1920. Obodnica, Tuzla. U Odreddudu od 15. 5. 1944.

DA7I Agin IBRAHIM,

borac, 1923. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od septembra 1944. Poginuo decembra
1944.

DZAMBIC
Alijin
HAMDIJA, borac,
1922. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 20.
1. 1944. do 15. 5.
1945.

DAMBI Zahirov MEHO,

borac, 1928. Lukavac. U Odredu od 2.
10. 1944.

DZAMBIC
Ahmetov
SALIH,
borac,
1925. Dobrnja, Tuzla.

DZAMBIC
Osmana
MEHMED, borac,
1916.
Mihatovii,
Tuzla. U Odredu od
4. 11. 1944.

DAMBI Ahmetov MEHMEDALIJA,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

DANI MEMI,
komandir ete, Srebrenik. U Odredu
od 1944. poginuo 1945.

DIBRI
Begin
OSMAN,
borac,
1927. Purai, Lukavac. U Odredu od
10. 10. 1944.

DIBRIC
Eminov
HASO, borac, 1923.
Purai, Lukavac.
U Odredu od 10. 10.
1944.

DINIC
Salkin
ALOSMAN, borac,
1928. Tuzla. U Odredu od 13. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

DINIC
Omerov
FADIL,
borac,
1926. Tuzla. U Odredu od 15. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

DINI Paanov ALJO,

borac, 1922. Plane, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1944.

DINIC
Suljin
AHBAZ,
borac,
1923. Plane, Tuzla.
U Odredu od 4. 9.
1944.

DIVII Ibrin ODOBAA,

borac, 1928. Breke, Tuzla. U Odredu
od 5. 8. 1944.

DUKANOVIC
Andrijin
MILAN,
borac,
1928. Krtova, Lukavac. U Odredu od
4. 4. 1945. do 15. 5.
1945.

DUKANOVI Simin EDO,

borac, Krtova, Lukavac. U Odredu od
15. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

DUKANOVI Spasojin MILAN,

borac, 1924. Krtova, Lukavac. U Odredu od 10. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

DUKANOVIC Ristin PERO,

borac, 1923. Krtova, Lukavac. U Odredu od 26. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

DUKANOVIC Nedin DRAGO,

borac, 1925. Krtova, Lukavac. U Odredu od 8. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

DUKANOVI Nedeljkov BOKO,

borac, 1922. Krtova, Lukavac. U Odredu od 20. 2. do 15. 5. 1945.

DUIJ Zahirov MEHO,

borac, 1928. Lukavac. U Odredu od 2.
10. 1944.

DULOVI MUJKO,
politiki komesar bataljona, Pasci,
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

DURANOVI Petrov JOVO,

borac, 1924. Krtova, Lukavac. U Odredu od 13. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

DURANOVI Lukin DRAGO,

borac, 1924. Krtova, Lukavac. U Odredu od 14. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

DURI Nedin IVKO,

borac, 1925. Stupari. U Odredu od 5. 4.
1945. do 15. 5. 1945.

DUZI Ragibov MEHMED,

borac, 1920. Lukavac. U Odredu od 10.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

EMKI RASIM,
komandir ete, Pasci, Tuzla. U Odredu
od 1944.

ERAKOVI Simin PERO,

politiki k o m e s a r Odreda, 1913. Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943.

FA-JI Salkin MUHAMED,

borac. Poljice, Lukavac. U Odredu od
5. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

FAJI Haimov HUSEJN,

borac, 1910. Poljice, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944.

FASLI Mujin JUSUF,

borac, 1922. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od septembra 1944. Poginuo novembra 1944. Purai.

FASLI Paanov ZAJIM,

borac, 1926. Breke, Tuzla. U Odredu
od 17. 9. 1944.

FASLI Omerov IBRAHIM,

borac, 1926. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od 24. 10. 1943. Poginuo novembra
1943. Kalesija.

FATUI Ibrahimov AZIM,

borac. Purai, Lukavac. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

FATUI Mehmedov EKREM,

borac, 1926. Purai, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

FATUI Husin SMAIL, borac, 1915.

Purai, Lukavac. U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

FAZLIC
Nazifov
HAJRO,
borac,
1926. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do
marta
1944.

FAZLIC Mustafin AGAN,

borac, 1921. Ljenobud, Srebrenik. U
Odredu od 15. 1. 1944. do kraja marta
1944.

FAZLIC
Omerov
BEGAN,
borac,
1924.
ahmeri,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do marta 1944.

FEJZIC
Zejirov
SALKO, pomonik
mitraljesca, 1924.
Tinja, Srebrenik. U
Odredu od 15. 9.
1944.
do
konca
1944.

FIDAHIC Hilmijin AVDO,

borac, Zvornik. U Odredu od juna do
septembra 1944.

FRLJANOVIC Osmanov SEJFO,

borac. ikulje, Lukavac. U Odredu od
20. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

GAGIC
Mujin
SEJFO, komandir
voda, 1910. U Odredu od oktobra 1943.
do 20. 2. 1944.

GAGIC MUHAMED,
komandant bataljona, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

GAJI Vojislavov MILORAD,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 22. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

GALI DARINKA,
borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

GAVRILOVI MILAN,
zamjenik politikog komesara ete,
Beograd. U Odredu od 1943.

GAVRILOVI Duana SRPKO,

borac kurir. Crno Blato, Tuzla. U Odredu od 17. 9. 1944.

23* Tuzlanski partizanski odred

353

GLOTI
Halilov
MUJO, borac, 1922.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do marta 1944.

GLUHI-MADO
Alijina
EMSA,
politiki
radnik na terenu,
1925. Mostar. U
Odredu od decembra 1943. do 22. 9.
1944.

GLUHI-MARTINOVI
Boina
DANA, borac, 1922. Titograd. U Odredu od oktobra 1943.

GLUHI-IBRAHIMOVI
efkijina
ZEJNA,
borac,
1913. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

GLUHI efkijin SULJO,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

GLUHI
efkijin
OMER, komandant
Odreda, 1912. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 20. 9.
1944.

GOGANOVI Simin BRANKO,

borac, 1912. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. Poginuo maja 1945.
Odak.

GOGANOVI Cvjetkov SLAVKO,

borac, 1910. Sije, Lukavac. U Odredu
od 9. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

GOGANOVI Blagojin ARKO,

komandir ete, 1908. Sije, Lukavac.
U Odredu od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

GOGANOVI Lukin KRSTO,

borac, 1924. Sije, Lukavac. U Odredu
od 15. 2. 1945.

GRAHI Mujin HUSEIN,

borac, 1907. Purai, Lukavac. U Odredu od 22. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

GRADAEVI azimov MEHMED,

obavjetajni oficir bataljona, 1909.
Gradaac. U Odredu od septembra
1944.

GRBAC MIRJANA,
borac, 1925. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 22. 12. 1943. Buik.

GRBI Hasanov EMIN,

borac, 1900. Tuzla. U Odredu od oktobra 1944.

GRBI
Omerov
MUSTAFA, borac,
1917. evar, Tuzla.
U Odredu od 10. 10.
1944. do 15. 5.1945.

GRBI
Omerov
IBRAHIM,
borac,
1922. evar, Tuzla.
U Odredu od 15. 10.
1944. do 15. 5.1945.

GRIN urin JANKO,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od 25. 12.
1944.

GUI Petrov SAVO,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od 15. 3.
1944.

HABIBOVI-MUHAREMAGI
MUKELEFA, bolniarka, 1923. Tuzla. U Odreda od oktobra 1943. do 17. 9.
1944.

HADAJLIJA ALIJA,
zamjenik komandira ete, Konjic. U
Odredu od 1944.

HADI Salkin HUSEJN,

borac, 1915. Bilea. U Odredu od avgusta 1944. do decembra 1944.

HADIMUSTAFIC
Saliha
MUJO, borac, 1920.
Marina Glava, Tuzla. U Odredu od 5. 8.
1944. do 15. 5. 1945.

HADIMUSTAFIC
Hasanov
OSMAN,
kuhar,
1919. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do decembra
1943.

HADIMUSTAFI Hasin JUSUF,

borac 1921. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 15. 10. 1944.

HADIMUSTAFI Hasin BAJRO,

borac, 1916. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 10. 10. 1944. Poginuo decembra 1944. Prokosovii, Lukavac.

HAMUSTAFI
Hasin
PAAN,
borac,
1918. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 11. 11. 1944.

HAMUSTAFIC
Omerov
IBRAHIM,
borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HALILOVI
Nazifov
NURAGA,
borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HALILOVI
Sej fin
JUSUF,
borac,
1925. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HALILOVI
Omerov
MUHAMED, borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HALILOVI
Osmanov
ULAGA,
borac,
1922. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HALILOVr
Sejfin
DZEMO,
borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

HALILOVI Omerov MUJO,

borac, 1915. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 1. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

HALILOVI Jusin MEHO,

borac, 1921. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 1. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

HALILOVI Hasanov HASO,

borac, Lukavac. U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

HALILOVI Mujin ALOSMAN,

mitraljezac, 1923. Lukavac. U Odredu
od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HALILOVI
SALKGborac-kuhar 1919 Mileii
Lukavac. U Odredu
od 15. 10. 1944.

HALILOVI Hasin NURAGA,

borac, 1913. Huskii, Lukavac. U Odr e d u od 15 9
- - 1 9 * 4 . do 15. 5. 1945.

HALILOVI MEHMED,
Lukavac, omladinski rukovodilac. U
Odredu od 1944.

HALILOVI RAHMAN,
bolniar, Lukavac. U Odredu od septembra 1944.

HALILOVI
erifov
DERVI,
borac,
1925. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HALILOVI
Alagin
DERVI,
vodnik
voda, 1927. Lukavac. U Odredu od
19. 9. 1944. do aprila 1945.

HALILOVI Hrustin AGO,

borac, 1922. Mileii, Tuzla. U Odredu
Dd 15. 9. 1944.

HALILEVI Begin SALIH,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HALILOVI Mustafln NEDIB,

borac, 1926. Osoje, Tuzla. U Odredu od
ktobra 1943.

HALILOVI Jusin REO,

borac, 1914. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 11. 10. 1944.

HAMZI
abanov
IBRO, borac, 1919.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu od
15. 11. 1944. do 15.
5. 1945.

HAMZI
Salkin
KADRO,
borac,
1922.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 20. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

HANDANOVI Atifov JUSUF,

borac, 1923. Purai, Lukavac. U Odredu od 1944. Poginuo 1944.

HASANAGI Husejnov SAFET,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od aprila
1944.

HASANAGI Ibrahimov SAKIB, borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra

1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

HASANEVIC Suljin SULEJMAN,

komandir ete, 1914. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo januara
1944. Konjuh.

HASANEVI Mustafin PAAGA,

borac, 1920. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 17. 1. 1944. Moluhe.

HASANBAI
Uzejrov
MEHMED, borac,
1921. evar, Tuzla.
U Odredu od 5. 5.
1944. do 15. 5.1945.

HASANBAI abanov OSMAN,

pukomitraljezac,
Sevari, Tuzla. U Odredu od 11. 10.
1944. do 5. 5. 1945.

HASANBAI Mujin PAAGA,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od 10. 8.
1944.

HASANBAI Suljin RASIM,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od 3. 9.
1944.

HASANBAI
Mehin
RAMO,
borac,
1919. Tuzla. U Odredu od 7. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

HASANBAI
abanov
BAJRO,
borac,
1923. evar, Tuzla.
U Odredu od 7. 9.
1944.

HASANBAI
Jusin
MUHAREM, borac,
1924. evar, Tuzla.
U Odredu od 8. 10.
1944. do 15. 5.1945.

HASI Ibrahimov FEHIM,

borac, 1929. Obodnica, Tuzla. U Odredu od 17. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HASIC
Salihov
EVALIJA, borac,
1924. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do marta
1944.

HASANOVIC
Sabitov
SALIH, borac desetar, 1920. Liplje,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do marta 1944.

HASANOVI
Ibrahimov
MUSTAFA,
komandir ete, 1916.
Liplje, Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do marta
1944.

HATI Latifov SALIH,

borac, 1913. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HAVALI
Ahmetov
MEHMEDALIJA,
borac, 1927. Tuzla.
U Odredu od 17. 9.
1944.

HAVALI Ahmetov ABDULAH,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HENJEL ANTONIJA,
polit, radnik, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HERLJEVI Franjin NIKOLA PICO,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od juna
do septembra 1944.

HIDANOVI Muharemov MEHO,

borac, 1911. Breke, Tuzla. U Odredu
od 17. 10. 1944.

HIRKI Muharemov FADIL,

borac, 1920. ikulje, Lukavac. U Odredu od oktobra 1944.

HODI Ramin NURAGA,

borac, 1922. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI
Jusin
ALOSMAN, borac,
1927. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

HODI Alijin HASAN,

borac, 1915. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI Emina HASO,

borac, 1918. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI Ibrin HAMID,

borac, 1925. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 1. 9. 1944. Poginuo decembra
1944. aklovii.

HODI Ibrahimov FEHIM,

borac, 1927. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI Jusin MUJO,

borac, 1911. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI
Salkin
PAAN, pukomitraljezac, 1925. Tinja, Srebrenik. U
Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

HODI Suljin IBRAHIM,

borac, 1911. Tinja, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1944. do 15. 5. 1945.

HODIC
Muanov
EMIN, borac, 1918.
Tuzla. U Odredu od
7.12. 1944. do 15. 5.
1945.

HODI
Muanov
NURAGA, komandir ete, 1914. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 15. 5.
1945.

HODI Haimov OSMAN,

borac, 1924. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

HODI-BESI Jusina ZUBEJDA,

bolniarka, 1927. Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HODI Redin IDRIZ,

borac, 1892. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

HODI DAFER,
komandir ete, 1917. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo 17. 1. 1944.
Moluhe.

HODI Abdulahov OSMAN,

komandir ete, 1919. Podoraje, Srebrenik. U Odredu od 2. 7. 1944. do 15. 5.
1945.

HODI Alagin SULJO,

borac, 1910. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HODI
Osmanov
ALAGA,
borac,
1924. Tuzla. U Odredu od 5. 8. 1944.
do 15. 4. 1945.

HODI Paagin ABDURAHMAN,

kurir, 1932. Tuzla. U Odredu od 1. 5.
1944.

HODI
Mehin
JUSUF,
borac,
1920.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

HRNI Omerov HAZIM,

borac, 1927. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HRNI Ibrahimov RAKO,

borac, 1927. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 10. 10. 1944.

HRNI Osmanov HAIM,

borac, 1927. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od 15. 8. 1944.

HRUSTI Salihov NEDIB,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

HRUSTIC Ahmin EMIN,

borac, 1924. D. Obodnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12.
1943. Buik.

HRUSTIC
Salihov
HASAN,
borac,
1925. Tuzla. U Odredu od 6. 3. 1944.
do 6. 6. 1944.

HRUSTIC
Osmanov
ZIHNIJA,
borac,
1913. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do 10.1.1944.

HRVATOVI Salkin FADIL,

borac, 1923. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

HUKI Osmanov DERVI,

politiki komesar bataljona, 1915.
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

HUKI Jusufov HUSEJN,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od 1. 11.
1944.

HUKI
Osmanov
SALKO,
borac,
1910. Tuzla. U Odredu od 17. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

HUKI
Hasanov
MEHMEDALIJA,
komandant Odreda, 1914. Tuzla. U
Odredu od 19. 9.
1944. do kraja rata.

HUKI
Begin
MUMIN, zvani Enver, borac, 1923.
Tuzla. U Odredu od
1. 10. 1944.

HUREMOVI Alijin Mehmed,

borac, 1927. Obodnica, Tuzla. U Odredu od 3. 3. 1944.

HUREMOVI
Hamdijin
MUAN,
borac,
1925.
Obodnica,
Tuzla. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15.
5. 1945.

HUREMOVI
Muanov
SALKO,
borac,
1918.
Obodnica,
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

HUREMOVI
Osmanov
FEHIM,
borac,
1919.
Obodnica,
Tuzla. U Odredu od
15. 11. 1944.

HUREMOVI Mehin RAID,

borac, 1918. Breke, Tuzla. U Odredu
od 15. 9. 1944.

HUREMOVI Muanov MEHMEDALIJA,

borac, 1916. Breke, Tuzla. U Odredu
od 1. 9. 1944.

HUREMOVI Muanov KADRO,

borac, 1910. Breke, Tuzla. U Odredu
od 10. 2. 1945.

HURIC Hamidov NEDIB,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od 19. 8.
1944.

HUSAGIC
Ramin
RAHMAN,
borac,
1919. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 8. 8.
1944.

HUSARIC
Osmanov
ALIJA,
borac.
1920. rebrenik. U
Odreuu od oktobra
1943.
do
konca
1944.

HUSETOVIC
Hasanov
HALIL,
borac,
1925.
Rapatnica,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do aprila 1944.

HUSKI Mehmedov HUSEJN,

borac, 1927. Dubotica, Lukavac. U
Odredu od 19. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

HUSKIC Mehmedov MEHMEDALIJA,

borac, 1913. Gnojnica, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 28. 11.
1943. Vis, Kalesija.

IBELJI Jusin HAMID,

borac, 1927. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRAHIMOVI Mehin MEHMED,

borac, 1919. Smolua, Lukavac. U Odredu od 15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRAHIMOVI Muradifov HAZIM,

borac, 1914. Smolua, Lukavac, U Odredu od 10. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRAHIMAGI Omerov AHMET,

politiki komesar ete, 1924. Smolua
Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.
Poginuo 1. 2. 1945. Zvornik.

IBRAHIMOVI
Omerov
AZIM,
politiki
komesar ete, 1917.
Smolua Lukavac.
U Odredu od 1. 8.
1944. do 5. 5. 1945.

IBRAHIMOVI
Ademov
MUSTAFA,
obavjetajni
oficir,
1920. ikulje, Lukavac. U Odredu od
13. 6. 1944.

IBRIIMOVI Sakibov SAKIB,

borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 1944.

IBRAHIMOVI
Osmanov
HAZIM,
borac,
1920.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 12. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

IBRAHIMOVI
Jaarov
ALIJA, borac kuhar, 1921. Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
marta 1944.

IBRAHIMOVI Mujin OSMAN,

borac, 1926. Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

IBRI
Mustafin
BEGO, borac, 1925.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.

IBRI amilov AHBAZ,

borac, 1922. Huskii, Lukavac. U Odredu od 12. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRI Osmanov ALAGA,

borac, 1920. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRI Alijin VELIJA,

borac, 1915. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IBRAHIMOVI A.
OSMAN, obavjetajni oficir, 1913.
Lukavac. U Odredu
od oktobra 1943. do
septembra 1944.

IBRIIMOVI Muhamedov MEHMED,

borac, 1922. Slavinovii, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1943.

IBRIEVI O. AVDO,
borac, 1919. Breke, Tuzla. U Odredu
od 11. 12. 1943.

IBRIIMOVI Sejfn SEJFULAH,

politiki komesar ete, 1923. Tuzla. U
Odredu od avgusta 1944. do 15. 5.
1945.

IBRIIMOVI
Eminov
TAIB, borac, 1923.
Zahirovii, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
marta 1944.

IGNJATOVI Sekulin MILO,

borac, 1925. Tumare, Lukavac. U Odredu od 1. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

IKOVI VOJO,
politiki komesar. U Odredu od juna
do septembra 1944.

ILI Markova MILICA,

borac, 1920. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

ILI Markov DANKO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 2. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

ILI Perin JOVAN,

borac, 1920. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945.

ILI SVETOZAR,
referent saniteta Odreda, 1917. Tuzla.
U Odredu od 1944.

ILINSKI Nikolin JURKO,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo maja 1944. Srebrenik.

ILJAZOVI
Jusin
ALAGA
GALIB,
delegat ete, 1924.
Crveno Brdo, Lukavac. U Odredu od
15. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

ILJI
Isailov
RADE, borac, 1923.
Smolua, Lukavac.
U Odredu od 15. 10.
1944. do 1. 4. 1945.

IMAMOVI Ragibov MEHMED,

intendant, 1923. Lukavac. U Odredu
od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

IMAMOVI Mehin ISMET,

borac, 1926. Lukavac. U Odredu od 17.
9. 1944. do 2. 10. 1944.

IMAMOVI Jusin HAZIM,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

IMAMOVI Begin BEGAN,

borac, 1920. Lukavac. U Odredu od 16.
11. 1944. do 15. 5. 1945.

IMAMOVI Mujin EVAL,

borac, 1922. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

IMAMOVI Jusin MEHMED,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 1.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

IMAMOVI Osmin ALAGA,

borac, 1924. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

IMAMOVI Mahmutov REO,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

IMAMOVI Suljin AMIL,

borac, 1927. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

IMAMOVI
Iljazov
IZET, borac, 1928.
Lukavac. U Odredu
od 18. 10. 1944. do
1. 1. 1945.

IMAMOVI airov ALAGA,

borac, 1915. Mihatovii, Tuzla. U Odredu od oktobra 1944. Poginuo januara 1945. Petrovo Selo, Ozren.

ISABEGOVI Hamdijin HASAN,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

ISOVI Mujin OMER,

zamjenik politikog komesara, 1907.
Bilea. U Odredu od oktobra 1943.

24* T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i o d r e d

369

JAGANJAC
MUSTAFA borac
1Q1 o al i' t t ^ '
1913. Stolac. U Odredu od 28. 7. 1944.
do 15. 5. 1945.

J A G A N J A C Fazl
i n UKRIJA,
borac, 1914. Tuzla. U Odredu od oktob1Q'
ra

JAGANJAC Salkin VELIJA,

komandir ete, 1923. Bilea. U Odredu
od oktobra 1943.

JAHI Ramin JAAR,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od septembra 1944. Poginuo decembra 1944.
urdevik, ivinice.

JAHIC
Mujin
JUSUF,
borac,
1911. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do 24. 12.
1943.

JAHI
Raidov
DEMAL,
borac,
1926. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

JANKOVIC Dimitrijin SVETOZAR,

borac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

JARAMOVIC
Eminov
OMER, borac kurir,
1927. Poljice, Lukavac. U Odredu od 1.
4. 1944.

JAAREVI
Muhamedov
MEHMED, borac,
1921. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943.
do
aprila
1944.

JAAREVI
Alijin
SULJAGA, borac,
1921. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943.
do
aprila
1944.

JELENA D.,
rukovodilac Odredske bolnice u Lukavcu.

JOGUNI Mehin RASIM,

komandant bataljona, 1911. Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943.

JOGUNI Smajina HANUMICA,

borac, 1920. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

JOLDIC
Ismetov
SALIH,
borac,
1930. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do 15. 5.1944.

JOLDI airov AHBAZ,

kurir, 1921. Obodnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

JOLUNI Boin STJEPAN,

borac, 1919. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo koncem 1944.

JOI Ivin RATKO,

borac, 1925. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 15. 10. 1944.

JOI
Mijin
BOO, borac, 1925.
Mramor, Tuzla. U
Odredu od 15. 10.
1944.

JOILOVI SLOBODAN Bodo,

politiki radnik, 1920. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

JUKI Mikin TOMA,

borac, 1926. Breke, Tuzla. U Odredu
od 15. 9. 1944.

JURII Ratkov BOO,

borac, 1926. Dokanj, Tuzla. U Odredu
od 9. 9. 1944.

JUROEVI Zarijin JANKO,

borac, 1922. urdevik, ivinice. U Odredu od 10. 10. 1944.

JOVANOVI Jovin TO DOR TOO,

politiki komesar Odreda, 1922. Tuzla.
U Odredu od 1944. Umro od tifusa 4.
12. 1944. u Tuzli.

JOVANOVI Jovin DRAGO,

borac, 1900. Priboj. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

JOVANOVI-GVOZDI okina LJEPOSAVA,

borac, 1898. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

JOVANOVI MIRA,
komandir pratee ete Odreda, 1922.
Modrac, Lukavac. U Odredu od 1. 8.
1944. do 15. 5. 1945.

JOVANOVI SEKA,
borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

JOVII Pantelijin ORE,

borac, 1923. Smolua, Lukavac. U Odredu od 20. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

KADI Ibrin VAHID,

borac, 1929. Prline, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 3. 1. 1945.

KADI Muharemov ABAN,

borac, 1920. Priluk, ivinice. U Odredu od 20. 10. 1944.

KAHRIC
Hasanov
SALKO, komandir
voda, 1920. Crveno
Brdo, Lukavac. U
Odredu od 16. 11.
1944. do 15. 5. 1945.

KAHRIC Osmin OMER,

borac, 1922. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

KALAJLI Ahmin SALKO,

borac mitraljezac, 1920. Breke, Tuzla. U Odredu od 16. 10. 1944.

KAMENI Suljin RAMO,

borac, 1928. Kalajevo, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

KAMERI Sulejmanov IBRAHIM,

borac, 1910. Sanski Most. U Odredu od
oktobra 1943. Poginuo decembra
1943. Kalesija.

KAMETOVI Ibrahimov REDO, borac, 1920. Priluk, ivinice. U Odredu

od oktobra 1943.

KANI Muharemov EMSO,

borac, 1925. Kladanj. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

KANTI Omerov AZIM,

kurir, 1928. Plane, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. Poginuo decembra
1944. Ozren.

KAPETANOVI Suljin MUSTAFA,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije-

KAPIDI Hasanov Hasan,

komandir ete, 1920. Bilea. U Odredu
od oktobra 1943. do 11. 5. 1945.

KARAAHMETOIbrin
RAID,
borac,
1919. U Odredu od
9.10.1944. do 15. 5.
1945.

KARAAHMETOVI
Ibrin
AGO, borac, 1924.
U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5.1945.

KARAAHMETOVI Omerov JUSO,

borac, 1914. Crveno Brodo, Lukavac. U
Odredu od 18. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

KARAAHMETOVI Alijin OMER,

borac, 1910. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo
1944. Priluk.

KARAMEHMEDOVI Jusin BAJRO,

borac, 1905. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

KARI Ramin OSMAN,

borac, 1905. Zagorje, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. ivinice.

VI

KARI Begin ALIJA,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KARI Halilov AVDIJA,

borac, 1924. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do maja
1944.

KARI
Husejnov
MUHAREM HARICA, borac, 1926.
Rapatnica, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
maja 1944.

KARIC Omerov MULAGA,

borac, 1926. Priluk, ivinice. U Odredu od 15. 10. 1944.

KARI
Suljin
MUHAREM, borac,
1927. Tuzla. U Odredu od 20. 9. 1944.
do 9. 5. 1945.

KARIC Mehmedov RIFAT MOI,

rukovodilac SKOJ-a, 1925. Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943.

KASUMOVIC Sulejmanov ASIM,

borac, 1923. Poljice, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944.

KASUMOVI Ibrahimov FADIL,

borac 1927. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KASUMOVIC
Osmanov
MUSTAFA, kuhar.
Huskii, Lukavac.
U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5.1945.

KASUMOVIC Omerov IBRO,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od oktobra 1944.

KASUMOVI
Muhamedov
SAKIB, komandir
voda. U Odredu od
19. 9. 1944. do 11. 5.
1945.

KATIC Trifkov RISTO,

borac, 1906. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

KAVAZOVI Osmanov DEMAL,

borac, 1914. Podoraje, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. ivinice.

KAVAZOVI Ahmetov BEGO,

borac, 1920. Podoraje, Srebrenik. U
Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

KAVGI ulagin BEGO,

borac. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

KEHONJI Agin JUSO,

borac, 1927. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 9. 1945.

KENOVI
Mustafe
AZEM, borac, 1919.
Rapatnica, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
maja 1944.

KEREC-VILOVI NEDA,
referent saniteta. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

KEETOVI MUHAMED,
borac. Seona, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943.

KEETOVI Salkin SULEJMAN,

borac, 1922. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do maja
1944.

KEVI Haimov ESAD, obavjetajni

oficir, 1903. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo aprila 1944. Srebrenik.

KIKANOVI
Sutyin
PASAN,
borac,
1928. Cerik, Tuzla.
U Odredu od 27. 9.
1944. do 15. 5.1945.

KIKI Garin STJEPAN,

borac, 1919. Smolua, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

KII
Ibrahimov
ISMET,
borac,
1926. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 6.
10. 1944. do 15. 5.
1945.

KII
Nailov
SAFER, komandir
ete, 1922. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 10. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

KIIC Halilov OSMAN,

borac, 1926. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 16. 3. 1944.

KII Osmanov READ,

borac, 1920. Brko. U Odredu od 3. 12.
1944.

KII
Hrustin
RIFAT,
borac,
1926. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 15.
12. 1943. do 15. 5.
1945.

KII Kasimov ISMET,

borac, 1926. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 10. 10. 1944.

KIIC
Halilov
BEIR,
ekonom,
1912. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 6. 8.
1944. do 10. 2.1945.

KII Nailov HUSNIJA,

borac, 1924. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od 15. 12. 1943. umro u bolnici od tifusa marta 1945.

KIIC
Kasimov
A2IM, vodnik, Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 9. 8. 1944.
do 15. 5. 1945.

KLJU I
Hasanov
OSMAN,
borac,
1926.
Podoraje,
Srebrenik. U Odredu od 15. 9. 1944. do
15. 1. 1945.

KLJUJI Perin MILAN,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

KNEEVI BRANKO,
pomonik komandira ete.

KOJI-JOVANOVI
Jovanova
MIRA, bolniarka,
1929. Jeginov Lug,
Kalesija. U Odredu
od 17. 9. 1944. do
prelaska u 21. brigadu.

KOLAKOVI ZDRAVKO,
borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

KOPRI Mehmedov SEJFUDIN,

ekonom, 1920. Rapatnica, Srebrenik.
U Odredu od oktobra 1943. Poginuo
poetkom 1945. Vikalo, Kladanj.

KORLATOVI Mehin MURADIF,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KORLATOVI Mehmedov VELO,

borac, 1924. Huskii, Lukavac. U Odredu od 5. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

KORLATOVI Mehmedov ALJO,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KORLATOVI Mehmedov ALJO,

borac, 1919. Lukavac. U Odredu od 10.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

KORLATOVI Mujina ZLATA,

borac, 1922. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

KOVA AIR,
borac, Lukavac, U Odredu od 1944.

KOVAEVI Zejirov DEMAL,

borac, 1928. Obodnica, Tuzla. U Odredu od 1. 8. 1944.

KOVAEVI Mehin AHBAZ,

borac, 1914. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Graanica, ivinice.

KOVAEVI Zeirov AGAN,

borac, 1917. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1944. Poginuo decembra
1944. Lukavac.

KOVAEVI
Mujin
MEHMED, borac,
1925. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 24.
11. 1944.

KOVAEVI Ibrin IBRAHIM,

borac, 1920. Miriina, Graanica. U
Odredu od 20. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

KOVAEVI Raidov OSMAN,

borac, 1921. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 10. 11. 1944.

KOVAEVI Begin SULJO,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KOVAEVI Ibrahimov NEZIR,

pomonik komandanta, 1915. Kruevica, Lukavac. U Odredu od 10. 10.
1944.

KOVAL Aleksandrov NIKOLA,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

KRDALI Ibrin ULAGA,

borac, 1914. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

KRDALI
Mehmedov
SULEJMAN, vodnik voda, 1918. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 10. 10. 1944.
do aprila 1945.

KRDALIC
Ibrin
DAFER,
borac,
1916. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 10.
10. 1944. do 15. 5.
1945.

KRDALIC
Ibrin
SELIM,
borac,
1926. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 15. 5.
1945.

KRESO Mahmuta ESAD,

borac, 1914. Bilea. U Odredu od oktobra 1944.

KRECO Dimitrijin KRSTO,

borac, 1900. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Buik.

KRNJI Redin OSMAN,

borac, 1922. ikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

KUANOVI-SALKI SAFIJA,
bolniarka, 1923. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. do 1944.

KUDUZOVI Himzin OSMAN,

borac, 1916. Lukavac. U Odredu od 17.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KUDUZOVI
Himzin
MEHMEDALIJA,
borac, 1915. Lukavac. U Odredu od
15. 9. 1944.

KUDUZOVI Derviov SMAIL,

borac, 1920. Bistarac, Lukavac. U Odredu od oktobra 1944. Poginuo decembra 1944. Stupari, Kladanj.

KUDUZOVIC Smailov IBRAHIM,

borac, 1919. Graanica. U Odredu od
11. 12. 1944. Poginuo 11. 12. 1944. Srnice.

KUDUZOVI
Ademov
BEGO, borac, 1914.
Brgule, Lukavac. U
Odredu od 16. 10.
1944. do 15. 5.1945.

KUDUZOVIC
Mustafin
REUF, borac, 1925.
Brgule, Tuzla. U
Odredu od oktobra
1944. do 15. 4.1945.

KUDUZOVI
Paanov
AZIM,
borac,
1918. Tuzla. U Odredu od 17. 9. 1944.
do 1. 12. 1944.

KUDUZOVIC Derviov SMAIL,

borac, 1920. Brgule, Lukavac. U Odredu od oktobra 1944. Poginuo januara
1945. Kladanj.

KULIIC Stojanov MILAN,

borac, 1924. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

KULII Nedeljkov VELIMIR,

borac, 1927. Sije, Lukavac. U Odredu
od 6. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

KULII Perin GAVRILO,

borac, 1929. Sije, Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

jrr TT ita t,Perin

. NEDELJKO,
rvn
KULISIC

KULII
VASO,
intendant Nedin
bataljona,
1912. Sije, Lu-

19
*Sl?e'
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

0dredU

kavac. U Odredu od 7. 1. 1945. do 15.

g

194g

KULII
okin
MILAN,
borac,
1915. Sije, Lukavac. U Odredu od
14. 3. 1945. do 15. 5.
1945.

KULII Pavlov SPASOJE,

borac, 1910. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

KULII Dankov DANILO,

borac, 1929. Sije, Lukavac. U Odredu
od 25. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

KULII Pavlov BOKO,

borac, 1911. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945.

KULII Ljubojev SAVO,

borac, 1922. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

KULII Nikolina KRSTA,

zvana GINA, bolniarka, 1929. Sije,
Lukavac. U Odredu od 1. 1. 1945. do
15. 5. 1945.

KUNOSI Suljin AZIM,

komandir voda, 1926. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

KUNOSI
Mustafin
GALIB,
borac,
1924. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 28.
10. 1944. do 15. 5.
1945.

KUNOSI
Muharemov
AZIM, komandir
ete, 1925. Tuzla. U
Odredu od 22. 8.
1944.

KUNOSI
Hasanov
EFKET,
borac,
1927. Tuzla. U Od
redu od oktobra
1943.

KUNOSI Ibrahimov DEMAL,

borac, 1910. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

KURBAI
Alijin
ERIF, kurir, 1921.
Tuzla. U Odredu od
5. 6. 1944.

KURT Muhamedov ENVER,

borac, 1914. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

KURTI Omerov VELIJA,

borac, 1910. Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

KURTI
Mustafin
SALIH,
borac,
1918. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1944. do 15. 5.1945.

KURTI
Begin
ABDULKADIR,
vodnik, 1923. Zahirovii, Srebrenik. U
Odredu od novembra 1944. do 15. 5.
1945.

KURTI ulagin ALIJA,

borac, 1927. Lukavac. U Odredu od 10.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

KURTI Suljin MULAFER,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 3.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

KURTI Hasanov RAID,

borac, 1915. Lukavac. U Odredu od 3.
2. 1945.

KURTI Beirov ZAHIR,

borac, 1922. Zagorje, Lukavac. U Odredu od 20. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

KURTI Beirov OSMAN,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15
9. 1944. do 15. 5. 1945.

KUSTURICA Daferov AMIL,

borac, 1914. Bilea. U Odredu od oktobra 1943.

KULJUGI Hasanov RIZVAN,

borac, 1914. Tuzla. U Odredu od 1. 10.
1944. do 12. 4. 1945.

LAZI Mirkov LJUBAN,

borac, 1919. Krtova, Lukavac. U Odredu od 17. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

LIGI Himzina ZINETA,

bolniarka, 1926. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

LOLIC Mujin MUH AREM,

borac, 1907. Pasci, Tuzla. U Odredu od
27. 9. 1944.

LOVRIC Blakov MARKO,

borac, 1927. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 1. 3. 1945.

LOVRI
Ilijin
BOO, borac, 1919.
Mramor, Tuzla. U
Odredu od septembra 1944. do 15. 5.
1945.

LUKI Petrov CVIJETIN,

borac, 1916. Krtova, Lukavac. U Odredu od 14. 3. 1945. do 15. 5. 1945.

LUKI Mihajlov IGNJAT,

borac, 1920. Krtova, Lukavac. U Odredu od 4. 3. 1945. do 15. 5. 1945.

LUKI-POGRMI
VESELINKA, rukovodilac SKOJ-a,
1925. Adaevci, id.
U Odredu od oktobra 1943.

MA HMUTO VI
OMER, borac, 1920.
Srebrenik. U Odredu od 15. 9. 1944. do
28. 1. 1945.

MAHMUTOVI Ahmetov SALIH,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od 8. 8.
1944. do 15. 5. 1945.

MAHMUTOVI Nazifov RESO,

borac, 1912. U Odredu od 15. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

MAHOVKI Ibrahimov JUSUF,

borac, 1927. Turija, Lukavac. U Odredu od 20. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

MAHOVKI Muratov MUJO,

borac, 1921. Lukavac. U Odredu od 13.
3. 1945. do 15. 5. 1945.

MALKI Beirov IBRAHIM,

borac, 1928. Lisovii, Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944. Poginuo 15. 12.
1944. urdevik.

MALKIC
Begin
SALKO,
borac,
1925. Tinja, Srebrenik. U Odredu od 1.
9. 1944. do 15. 5.
1945.

MALKIC
Salihov
borac,
MUAN,
Lisovii,
1921.
Srebrenik. U Odredu od 4. 8. 1944. do
decembra 1944.

MALKI
Osmanov
AHMET, voa bacakog odjeljenja,
1925.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

25* T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i o d r e d

385

MALKI
Begin
HASAN,
borac,
1918.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

MALKI
Begin
RAMO,
borac,
1922.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

MALKOEVI
Mehin
ALJO, borac, 1926.
Tuzla. U Odredu od
17. 9. 1944.

MAKSIMOVI Milanov ORE,

borac, 1923. Smolua, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

MAKSIMOVI Danilov RATKO,

borac, 1928. Vrnojevii. U Odredu od
5. 11. 1944.

MANDI Ivanova IVANKA,

politiki radnik. U Odredu od oktobra
1943. Poginula 11. 11. 1943. Vukovije.

MANDIC AGO,
borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

MANDI
Osmanova
EA, politiki radnik, 1911. Tuzla. U
Odredu od februara
1944. do maja 1944.

MANDUKI
Haimov
IBRAHIM, kurir u
Odredu, 1928. Gornja Tuzla. U Odredu od 10. 10. 1944.
do 1. 1. 1945.

MANGER Josipov FRANJO,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1944.

MARI Matin NIKOLA,

vodnik, 1927. Tuzla. U Odredu od 22.
11. 1944. do aprila 1945.

MARIEVI Blakina KATICA,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MARJANOVI Bonin BOO,

intendant, 1907. Husino, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MARKOVI Jovin MILAN, borac,

1918. Sije, Lukavac. U Odredu od 25.
1. 1945.

MAI Osmanov HAMZALIJA,

borac, 1922. Rapatnica, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1943. do oktobra
1944.

MAI
Ahmetov
MUHAREM, borac,
1914. Brdo, Srebrenik. U Odredu od
1945.

MAI
Husin
ALJO, borac, 1915.
Rapatnica, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943.

MAI
Ahmetov
ZAIM, borac, 1925.
Rapatnica, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
aprila 1944.

MEHI Osmanov EEF,

borac, 1925. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

MEHI Hasanov OMER,

borac, 1914. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 1. 10. 1944.

MEHI
Mujin
NURAGA,
borac,
1927. Lukavac. U
Odredu od 26. 11.
1944. do 15. 5.1945.

MEHI Osmanov RASIM,

borac, 1923. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 20. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

MEHIKI Begin MUHO,

komandir odjeljenja, 1918. Tuzla. U
Odredu od oktobra 1944.

MEHMEDAGI Mehmedov HUSEJN,

politiki komesar ete, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo januara
1945.

MEHMEDINOVIC
Smajlov
RAMO,
borac,
1922. evar, Tuzla.
U Odredu od 2. 3.
1944.

MEHMEDINOVIC ulagin SALKAN,

borac, 1922. evar, Tuzla. U Odredu od
17. 9. 1944.

MEHMEDINOVIC
Himzin
MEHMED, borac,
1916. evar, Tuzla.
U Odredu od 8. 8.
1944. do 15. 5. 1945.

MEHMEDINOVI
Sejfin
ADEM,
borac,
1923. Serar, Tuzla.
U Odredu od 3. 10.
1944. do 15. 5. 1945.

MEHMEDINOVI
Sejfin
HUSO, borac, 1925.
evar, Tuzla. U Odredu od 30. 10.
1944.

MEHMEDINOVI uajbov PAAN,

borac, 1927. evar, Tuzla. U Odredu od
septembra 1944.

MEHMEDINOVIC
Ibrahimov
MEHMED, borac,
1922. evar, Tuzla.
U Odredu od 8. 8.
1944. do 15. 5. 1945.

MEHMEDOVI
Avdin
HASO, borac, 1925.
Lipnica, Tuzla. U
Odredu od 17. 9.
1944.

MEHMEDOVIC
Ibrin
NURAGA,
borac,
1921. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MEMI
Osmanov
IBRAHIM,
borac,
1925. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

MEMI Jusufov SULJO,

borac, 1927. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 10. 10. 1944.

MEMI Ibrahimov HAIM,

borac, 1921. Prokosovii, Lukavr.c. U
Odredu od 10. 10. 1944.

MEMIC
Mehin
JUSUF,
borac,
1918. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

MEMIC Mujin ULAGA,

borac, 1927. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

MEMIC Osmanov SAKIB,

zamjenik komandira ete. Lukavac.
Poginuo januara 1945

MEMIC
Osmanov
SALIH,
borac,
1914. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 11. 1944. Poginuo 1945. Pribitkovii.

MEMI Hasanov ABAN,

borac, 1923. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 11. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

MEMI
ulagin
MURSEL,
borac,
1926.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 16. 4. 1945. do
15. 5. 1945.

MEMIEVI
Idrizova
REFIJA, bolniarka, 1923. Tuzla. U
Odredu od oktobra
1943, aprila 1944.
zarobljena i bila u
logoru do osloboenja.

MEANOVI Osmin HAMZA,

borac, 1892. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1944.

MEI Derviev ISMET,

borac, 1924. Tuzla U Odredu od oktobra 1943. Poginuo decembra 1944. Poarnica.

MEI Tursunov HASAN,

borac, 1923. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od septembra 1944.

MEI
Mujin
SALIH,
borac,
1927.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

MEI Ahmetov VAHID,

borac, 1922. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

MEI Ahmetov JUSUF,

borac, 1925. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

MEI
Mujin
MUNIB,
borac,
1930. Lukavac. U
Odredu od 1. 9.
1944.

MEKOVI Redin IBRAHIM Brajko,

politiki komesar pratee ete Odreda.
Tuzla.

MEKOVI RIZO,
mitraljezac, poginuo 1945. Kraljica.

MEKOVI
Rede
MAHMUT, politiki radnik, 1929.
Tuzla. U Odredu od
11. 11. 1943. do 17.
septembra 1944.

MII Markov VESELIN,

komandir ete, 1906. Stupari. U Odredu od oktobra 1943. do 15. 5. 1945.

MIHAJLOVIC Simin JOVO,

komandir ete, 1918. Smolua, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

MIHAJLOVIC Simin VOJIN,

borac, 1923. Smolua. Lukavac. U Odredu od 12. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

MI JATO VIC
Ilijin
MATO,
borac,
1925. Gornji Bistarac, Lukavac. U Odredu od 12. 10.
1944. do 15. 5.1945.

MILANOVIC Rajkov MILUTIN,

politiki komesar bataljona. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo decembra
1944. Mea.

MILANOVI Kostin RAJKO,

borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

MILII-MILJANOVI MIRJANA,
referent saniteta, 1917. Tuzla. U Odredu od 24. 10. 1943. Poginula decembra 1943. Konjuh.

MILINOVI VASKRSIJE,
politiki komesar ete, Boljani, Graanica.

MILU LJUBICA,
borac. U Odredu od 1943.

MIROSAVLJEVI
Lukin
SIMO, borac, 1926.
Smolua, Lukavac.
U Odredu od 15. 11.
1944.

MII Savina RADOJKA,

borac, 1917. Sokovac. U Odredu od
1944.

MIKOVI Davidov VASO,

borac, 1918. Krtova, Lukavac. U Odredu od 6. 3. 1945. do 15. 5. 1945.

MIKOVI Savin MILAN, borac,

1924. Sije, Lukavac. U Odredu od 20.
2. 1945. do 15. 5. 1945.

MIKOVI Savin VLADO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

MITROVI Dorev DAVID,

borac, 1922. Smolua, Lukavac. U Odredu od 14. 9. 1944.

MITROVI Perin STEVAN,

borac, 1925. Smolua, Lukavac. U Odredu od 10. 11. 1944.

MOMIROVI SAVO,
politiki komesar ete.

MORANKI Mehmedov RIZO,

intendant, 1911. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

MORANKI
Ahmetov AZEM,
borac vodnik, 1914.
Huskii, Lukavac.
U Odredu od 12. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

MORANJAKI Hasin MEHO,

borac, 1919. Huskii, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

MORANJAKI
Ahmetov
IBRAHIM,
borac,
1921. Huskii, Lukavac. U Odredu od
15. 9.1944. do 15. 5.
1945.

MRKONJI Dankov MILAN,

borac, 1928. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

MUFTI Enesov EKBER,

komandir ete, 1918. Sarajevo. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo maja
1944. Srebrenik.

MUHAREMAGI Osmanov RASIM,

borac, 1926. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MUHAREMAGI Nezirov MUSTAFA,

borac, 1915. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do maja 1944.

MUHAREMAGI
Demalov
TASIM,
borac,
1916. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

MUJAGI
Mujin
KASIM,
desetar,
1916. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 1. 9.
1944. do. 15. 5.
1945.

MUJAGI Omerov MUSTAFA,

borac, 1889. Bijeljina. U Odredu od oktobra 1943.

MUJAKI Zajimov MEHO,

borac, 1922. ikulje, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. Poginuo 1. 1. 1945.
iki Brod, Tuzla.

MUJAKIC Mehin CAMIL,

borac, 1921. ikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

MUJAKI
Beirov
MEHO,
borac,
1914. ikulje, Lukavac. U Odredu od
12. 8. 1944. do 15. 5.
1945.

MUJBEGOVIC ZAGA,
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MUJBEGOVI Mustafina VERA,

politiki radnik, 1927. Zagreb. U Odredu od oktobra 1943.

MUJINOVI
Mujin
EVAL, rukovodilac SKOJ-a, 1926.
Lukavac. U Odredu
od 17. 9. 1944.

MUJINOVI Osmin MUHAMED,

borac, 1928. Lukavac. U Odredu od 20.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

MUJEZINOVI Paanov RAIF,

politiki radnik, 1922. Tuzla. U NOB
od 1941. U Odredu od oktobra 1943.

MUJEZINOVI Osmin ALAGA,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MUJEZINOVI
Paagin
ABDULAH Kadija,
komandant bataljona, 1906. Tuzla. U
Odredu od oktobra
1943.

MUJEZINOVI
Alosmanov
SABRIJA,
borac,
1909. Tuzla. U Odredu od 1944.

MUJI Ibrahimov MEHO,

borac, 1914. Purai, Lukavac. U Odredu od 15. 11. 1944 do 15. 5. 1945.

MUJIC Mujin MUJAGA,

borac, 1927. Lukavac. U Odredu od 21.
1. 1945. do 15. 5. 1945.

MUJIC
Mustafin
SALIH,
borac,
1926. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944.

MUJIC Avdin SMAIL,

borac, 1922. Lukavac. U odredu od 11.
11. 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Tulovi-

MUJKANOVIC
Mustafin
MURADIF, borac,
1924. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do marta
1944.

MUJKANOVI Omerov SEJDALIJA,

borac, 1923. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1944. Poginuo aprila 1945.
Olovo.

MUJKANOVI Omerov SEJDO,

borac, 1922. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od septembra 1944. Poginuo marta
1945. Olovo.

MUJKI Omerov OSMAN,

borac, 1922. Cage, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943. do marta 1944.

ci.

MUJKI
Paanov
EEF, borac, 1929.
Mihatovii, Tuzla.
U Odredu od 7. 8.
1944. do 15. 5.1945.

MUJKIC Sinanov MUJO,

borac, 1923. Osoje, Tuzla. U Odredu od
1. 10. 1944.

MUJKI Mehin MEHMED,

borac, 1924. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 11. 10. 1944.

MUJKIC
Ibrahimov
JUNUZ,
borac,
1922. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 15. 10. 1944.

MUJKIC
Omerov
OSMAN,
borac,
1927. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 16. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

MUKIC Arifov JUSUF,

borac, 1918. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MUMINHODI ulagin SAKIB,

borac, 1929. Tuzla. U Odredu od oktobra 1944.

MUMINOVIC
Salkin
HADIB,
borac,
1923. Osoje, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
maja 1945.

MUMINOVI Rein JUSUF,

borac, 1914. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od 9. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

MUMINOVI Mehmedov MEHO,

borac, 1927. Purai, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

MUMINOVI Mehmedov MUHAMED,

borac, 1921. Purai, Lukavac. U Odredu od 10. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

MUKI J U S U F ZORULE,
borac, Tuzla. U Odredu od juna do septembra 1944.

MURATOVIC
Hasin
AHMET, komandir
voda, 1926. Podoraje, Srebrenik.
U Odredu od septembra 1944.

MURIC
Hamze
ALOSMAN, borac,
1917. Tuzla. U Odredu od 19. 10.
1944. do 15. 5.1945.

MURIC
Mustafin
MEHMED, borac,
1914. Lipnica, Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MURIC Omerov HASIB,

borac, 1925. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo decembra
1943. Graanica, ivinice.

MURI Mustafin BELAGA,

borac, 1924. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo decembra
1944. Petrovo Selo.

MURI Salkin HAMDIJA,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od 1. 1.
1945.

MURIC Arifov IBRAHIM,

borac, 1918. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo 1944.

MUSIC
Eminov
NAZIL,
borac, 1925. KKruevica, Lukavac. U
Odredu od 15. 11.
1944.

MUSI IVANKA,
bolniarka, Tuzla. U Odredu od formiranja. Poginula 17. 1. 1944. Moluhe,
Tuzla.

MUSI
Ahmetov
HALIL,
borac,
1927.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

MUI MUSTAFA,
komandir ete, poginuo 1944. Brezik.

MUSI
Beirov
NAZIF,
ekonom,
1924.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do 15. 5. 1945.

MUSTAEVI
Malagin
MUHAREM, borac,
1919. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do 25. 11.
1943.

MUSTAFI Suljin REDO,

borac, 1924. Dobotica, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1944. Poginuo decembra 1944. Majevica.

MUSTAEVI Uzejrov OSMAN,

borac, 1921. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

MUSTAEVI Salihov ABDULAH,

borac, 1920. Dubrave, Tuzla. U Odredu
od 1. 11. 1944.

MUSTAFI Salihov ABDULAH,

borac, 1920. Dubrave. U Odredu od 1.
9. 1944.

NAKI JELENA,
borac, 1923. Sarajevo. U NOB od 1941
U Odredu od juna do septembra 1944
Poginula 2. 2. 1945. kao referent sani
teta 21. brigade Zvornik.

NALI Muhamedov SAKIB,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od 1. 9.
1944.

NALI Muhamedov OMER,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1944. Srebrenik.

NATAA,
rukovodilac odredske partizanske apoteke. Lukavac, 1944/45.

NEDI Milanov NEDELJKO,

1913. Miijevii, Lukavac. U Odredu
od 15. 4. 1945.

NEDI Petrov ORE,

borac, 1920. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

NEDI
Radenkov
RATKO,
borac,
1920.
Miijevii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 3. 1945.

NENADOVI Nedin STOJ AN,

borac, 1922. Sije, Lukavac. U Odredu
od 15. 1. 1945.

NENADOVI Vasin DUAN,

borac, 1906. Sije, Lukavac. U Odredu
od januara 1945. Poginuo aprila 1945.

NEKOVI
Krstin

NEKOVI Krstina RUA,

I DOK TC' I T 'T borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobrac, 1925. Tuzla. U
jg^g
Odredu od oktobra
1943.

NIKIC
Jovin
STOJ AN, zamjenik
komandira
ete,
1921. Smolua, Lukavac. U Odredu od
15. 5. 1944.

NIKIC Ljubojev RADOVAN,

borac, 1925. Smolua, Lukavac. U Odredu od 2. 2. 1945.

NIKI ordev VOJISLAV,

komandir odjeljenja, 1912. Miijevii,
Lukavac. U Odredu od 1. 4. 1945.

NIKOLI Josipova JOZEFA,

bolniarka, 1921. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

NIKOLI Perin NEDO,

borac, 1927. Smolua, Lukavac. U Odredu od 5. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

NINKOVI-HODOVSKI DAGMARA,
bolniarka. U Odredu od oktobra 1943.

NINKOVI Mirkov DUAN,

borac, 1921. Krtova, Lukavac. U Odredu od 2. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

NINKOVI Mirkov SAVO,

borac, 1926. Krtova, Lukavac. U Odredu od 15. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

NOGI Ademov SMAIL,

borac, 1904. Purai, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

NOVAKOVI Milanov BOO,

borac kurir, 1930. Via, ivinice. U
Odredu od oktobra 1943.

NUHANOVI
Salkin
MUHAREM, pukomitraljezac,
1925. Huskii, Lukavac. U Odredu od
15. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

NUHANOVI
Husejnov
PAAN,
borac,
1924. ojluk, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
15. 5. 1945.

NUHANOVI
Begin
VELO,
bolniar,
1915. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944.

NUHI Mehmedov MUSTAFA,

zvani MUJO, borac, 1924. Lukavac. U
Odredu od 15. 9. 1944.

NUHI
Mehmedov
ESAD, borac, 1924.
Lukavac. U Odredu
od 1. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

NUHI
Eminov
MAHMUT, borac,
1920. Lukavac. U
Odredu od 1. 9.
1944. do 15. 5.1945.

NUHI
Mehmedov
ZIJAD,
borac,
1927. Lukavac. U
Odredu
krajem
1944.

NUKI Ademov ABAN,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 17. 1. 1944. Moluhe.

NURKI IBRAHIM,
komandir voda, Tuzla. U odredu od formiranja.

NURKI Mehin JUSUF,

borac, 1906. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1. 1. 1944. Omazii.

26* T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i o d r e d

401

ODOBAI
1Q0Q
AV1JU, borac lvzd.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do marta 1944.

ODOBAI HASAN,
i g { ) 3 T u z l a u 0 d r e d u od
. Q^O
ra 1 S 4 c l
bo

oktob.

OKANOVI Sulejmanov MEHMED,

borac, 1924. Tuzla. U Odredu od 17. 9.
1944.

OKANOVI
Ibrahimov
RASIM,
borac,
1925. Poljice, Lukavac. U Odredu od
1944.

OKANOVI Eminov RASIM,

borac, 1924. Prijedor. U Odredu od 28.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

OKII Ahmetov MUJO,

1913. Hrvati, Lukavac. U Odredu od
15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

OKII Mehmedov FEHIM,

borac, 1927. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 12. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

OKII Mehmedov ALIJA,

borac, 1917. Hrvati, Lukavac. U Odredu od 20. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

OMAZI Latifov HADAGA,

vodnik, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

OMAZI Dautov HASAN,

borac, 1920. Tuzla. U Odredu od 20. 9.
1944.

OMERAGIC
Raidov
ALAGA,
desetar,
1925. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do jula 1944.

OMEAREVI
Ibrin
MEHMED, stariji
vodnik, 1920. Tuzla. U Odredu od osnivanja.

OMERBEGOVIC
Mehmedov
DEMAL,
borac, 1925. Tuzla. U Odredu od 5. 11.
1944.

OMERDIC Vejsilov RASIM,

borac, 1927. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

OMERDIC Jusin JUSO,

borac, 1913. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 3. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OMERDI Ibrahimov ESAD,

borac, 1925. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OMERDIC ASIM,
Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

OMERKI airov ADEM,

borac, 1922. Poljice, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944.

OMERKIC
Ramin
MUHAREM, borac,
1924. Milino Selo,
Lukavac. U Odredu
od 15. 12. 1944.

OMERKI Omerov MUSTAFA,

borac, 1919. Priluk, Lukavac. U Odredu od decembra 1944. Poginuo 1945.
Kladanj.

OMEROV
Ibrahimov
ADEM,
borac,
1922.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 1. 1. 1945. do 15.
5. 1945.

OSMANBEGOVIC AHMET,
zamj. kom. ete. Prokosovii, Lukavac.
U Odredu od 1944.

OSMANBEGOVIC
Salihov
FERID, komandir
ete, 1925. Graanica. U Odredu od
oktobra 1943. do 5.
11. 1943.

OSMANBEGOVI Mustafin ADEM,

politiki komesar ete, 1923. Graanica. U Odredu od decembra 1944.

OSMANOVI Mustafin MEHMEDALIJA,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od 2. 10.
1944. do 15. 5. 1945.
i

OSMANOVI
erifov
OSMAN,
borac,
1922. Tuzla. U Odredu od 8. 11. 1944.
do 9. 12. 1944.

OSMANOVI
ulagin
BEIR,
borac,
1925. Bikode, Lukavac. U Odredu od
20. 9.1944. do 15. 5.
1945.

OSMANOVI
Adulov
MUSTAFA, borac,
1924. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944.

OSMANOVI
Husejnov
JUSUF,
borac,
1924. Prokosovii,
Lukavac. U Odredu
od 10. 11. 1944.

OSMANOVI Ibrin PAAGA,

borac, 1924. Purai, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI ulagin EMIN,

borac, 1924. Bikode, Lukavac. U Odredu od 15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI Omerov MURSEL,

borac, 1924. Bikode, Lukavac. U Odredu od 15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI
Mehin
HASAN, mitraljezac, 1916. Tinja,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1944.
do 15. 5. 1945.

OSMANOVI Ibrahima ABAN,

borac, 1917. Lipje, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943. do marta 1944.

OSMANOVI
Briim
JUSO,
zamjenik
komand. ete, 1919.
Cage, Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943.

OSMANOVI Mujin RAMO,

borac, 1924. Tabaci, Lukavac. U Odredu od 12. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI Hasanov ISMET,

borac, 1925. Purai, Lukavac. U odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI Bajrin JUSUF.

borac, Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 1944.

OSMANOVI Begin RAMO,

bolniar, Tuzla. U Odredu od 1944.

OSMANOVI Omerov MUSTAFA,

borac, 1924. Bikode, Lukavac. U Odredu od 6. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

OSMANOVI
Begin
AHMET, komandir
ete, 1923. Prokosovii, Lukavac. U
Odredu od januara
1944. do 17. 9. 1944.

OSMIC
Eminov
MUAN,
borac,
1923. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944. Poginuo oktobra 1944. Purai.

OSMI
Muratov
SALIH, borac, ekonom, 1926. Lukavac. U Odredu od
20. 8. 1944. do 15. 5.
1945.

OSMI
Muratov
BEGO, borac, 1923.
Lukavac. U Odredu
od 14. 9. 1944. Poginuo oktobra 1944.
Purai.

OSMI Ragibov SALKO,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 12.
9. 1944. Poginuo 1944. Snagovo.

OSMI
Ahmetov
RAID,
borac,
1924. Lukavac. U
Odredu od 12. 9.
1944. do 15. 5. 1945.

OSMI
Mehin
NURAGA,
borac,
1917. Lukavac. U
Odredu od 10. 9.
1944.

OVINA Hajdarov ASIM,

borac, 1910. Bilea. U Odredu od oktobra 1943.

OVINA Hajdarov OSMAN,

borac, 1913. Trebinje. U Odredu od oktobra 1943.

PALAVRI Husin HRUSTO,

borac, 1924. Husino, Tuzla. U Odredu
od 7. 1. 1944.

PALAVRI Begin HASAN,

borac, mitraljezac, 1914. U Odredu od
15. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

PALAVRI Salkina RAZIJA,

borac. 1926. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

PANI NIKOLA,
Komandir ete, B. Petrovo Selo. U Odredu od septembra 1944. Poginuo februara 1945. Ozren.

PAVASOVI-KOMI
Andrijina
VERA,
zvana
LELA, borac, 1927.
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. do
23. 12. 1943.

PAVLOVI Nikolin VASO,

politiki komesar ete, 1922. Sije, Lukavac. U Odredu od decembra 1944.

PAVLOVI Perin RATKO,

borac, 1927. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

PAVLOVI Pavlov STEVO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

PAVLOVI Pavlov VELJKO,

borac, 1929. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

PAVLOVI
Jurin
STJEPAN, komandir ete, 1918. Husino, Tuzla. U Odredu
od 12. 11. 1944.

PAOI Beirov AHBAZ,

borac, Tuzla. U Odredu od 15. 9. 1944.

PEJI MIAN,
politiki komesar bataljona i komandant Odreda, Petrovo Selo. U Odredu
od 1944.

PEJI Tunjin IVAN,

borac, 1910. Mramor, Tuzla. U Odredu
od novembra 1944.

PEJI
Marijanov
JOZO, borac, 1921.
Mramor, Tuzla. U
Odredu od novembra 1944. do januara 1945.

PEKARI Osmanov HASAN,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 7.
10. 1944. do 15. 5. 1945.

PELE RADE,
borac, 1898. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

PELE ANKA,
borac, 1893. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

PERIC
Vidov
RADOMIR RADE,
zamj. politikog komesara
Odreda,
Krikovac, Laktai.
U NOB od 1941. U
Odredu od oktobra
1943. do septembra
1944.

PERI Stevin VOJIN,

borac 1922. Marii, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

PERI Vidova RADOJKA,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 22. 12. 1943. Buik.

PERI Perin LAZAR,

borac 1922. Marii, Tuzla. U Odredu
od 1944.

PERKOVI Todorov PERO,

borac, 1896. Janja. U Odredu od oktobra 1943.

PETI Antin FRANJO,

borac 1911. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do maja 1944.

PETAKOVI VIDA,
borac, 1897. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

PETROVI
Davidov
MILAN,
borac,
1925. Smolua, Lukavac. U Odredu od
12. 9. 1944.

PETROVIC Mihajlov TATOMIR,

borac, 1922. Krtova, Lukavac. U Odredu od 14. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

PETROVIC
Davidov
STEVO, rukovodilac obuarske radionice, 1922. Smolua, Lukavac. U Odredu od 1. 9. 1944.
do 15. 5. 1945.

PETROVI MILOJE,
intendant Odreda, Petrovo Selo. U Odredu od oktobra 1943.

PEZIC Salkin AHMET,

borac, 1926. Mileii, Tuzla. U Odredu
od 1. 8. 1944.

PIKOLOTI Ivanov DANIJEL,

borac, 1920. Osijek. U Odredu od 15. 7.
1944.

PIRI Fejzin HAKIJA,

borac, 1906. Lastva, Trebinje. U Odredu od oktobra 1943.

PIRI
Hajdarov
MEHMED, borac,
1927. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. do 20. 11.
1943.

PIRI Muharemov BAJRO,

borac 1898. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

PJEVI
Ibrahimov
AMIL,
borac,
1923. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do maja 1944.

PLANINEVI ZAGA.
referent saniteta bataljona. Graanica. U Odredu od 1943.

POLJAKOVI Fehimov HUSO,

borac. 1908. G. Tinja, Srebrenik. U
Odredu od oktobra 1944. do 15. 5.
1945.

POPOVI
BOKO POPAC. zamjenik komandanta
Odreda, Tuzla. U
NOB od 1941. U
Odredu od oktobra
1943.

PRANJI MIJO.
komandant bataljona. Pasci, Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943.

PRANJIC
Mijin
IVO, borac, 1927.
Pasci, Tuzla. U Odredu od 19. 8. 1944.

PRCI
Nuragin
OSMAN,
borac,
1918. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

PRIMORAC Josipov ZVONKO,

borac, 1921. Mostar. U Odredu od oktobra 1943. poginuo 1945. kao pripadnik VII vojvoanske brigade.

PRILUKI
Ibrahimov
PAAN,
borac,
1926.
Dubotica,
Lukavac. U Odredu
od 15. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

PROTIC Brankov DUAN,

borac, 1921. U Odredu od 10. 1. 1945.

PROTIC
Brankov
KONSTANTIN, borac, 1928. U Odredu
od 15. 1. 1945. do
15. 5. 1945.

PUELJIC MILO,
komandir ete, B. Petrovo Selo.

PUKARI SLAVICA,
borac, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

RADI Perkov PERKO,

borac, 1875. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Umro decembra 1943. na Konjuhu.

RADI Perkov ORE,

borac 1921. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

RADI Pavlov MILAN,

borac, 1922. Krtova, Lukavac. U Odredu od 28. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

RADI Milin PERO,

borac, 1926. Krtova, Lukavac. U Odredu od 19. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Stnkov MARKO,

borac, 1925. Krtova, Lukavac. U Odredu od 1. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Gojkov RANKO,

borac, 1921. Krtova, Lukavac. U Odredu od 12. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Nedin NEDELJKO,

borac, 1922. Krtova, Lukavac. U Odredu od 17. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Nedin NIKOLA,

borac, 1925. Krtova, Lukavac. U Odredu od 15. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI
Miin
borac,
DUAN,
1924, Smolua, Lukavac. U Odredu od
septembra 1944.

RADI Lukin STOJAN,

borac, Krtova, Lukavac. U Odredu od
1. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Lukin NENAD,

borac, 1926. Krtova, Lukavac. U Odredu od 10. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RADI Lukin EDO,

borac, 1928. Krtova, Lukavac. U Odredu od 6. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RAHMANOVI Mehin SAKIB,

kurir, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

RAJI-KNEEVI ROSANDA,
borac, 1910. Rudo. U Odredu od oktobra 1943. do 15. 5. 1945.

RANJAKOVI-KORJENI
Ibrahimova AJKA,
borac, 1926. Vukovije, Kalesija. U Odredu od oktobra 1943.

REKI Eminov RASIM,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

RELJI Nikin BRANKO,

borac, 1924. Krtova, Lukavac. U Odredu od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

RIBI Mustafin MUJO,

borac, 1924. Dubotica, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo decembra 1943. Vukovije.

RIBI Osmanov DEMAL,

borac, 1927. ikulje, Lukavac. U Odredu od 30. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

RIBI Hasin NAZIL,

borac, 1928. Prline, Lukavac. U Odredu od 30. 4. 1945. do 15. 5. 1945.

RIBI Osmanov ZEJNIL,

borac, 1927. Prline, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

RIBI Avdin MEHO,

borac, 1922. ikulje, Lukavac. U Odredu od 10. 10. 1944. Poginuo januara
1945. iki Brod.

RISTI Maksimov SPASOJE,

borac, 1927. Smolua, Lukavac. U Odredu od oktobra 1944. Poginuo, Moranjani, Srebrenik.

RISTI
Mirkov
MARKO,
borac,
1928.
Miijevii,
Lukavac. U Odredu
od 3. 4. 1945. do 15.
5. 1945.

RIOVSKI
IVO, politiki komesar Odreda, Lukavac. U Odredu od
oktobra 1943. do
13. 9. 1944.

RONJAKOVIC HASAN, CAR,

komandir ete, Tuzla. U Odredu od
1944.

RUSS ANDREAS,
borac, Njemaka. U Odredu od avgusta 1944.

SADIKOVI Hamzin BEIR,

borac, 1916. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

SADIKOVI Eminov BEKTO,

borac, 1914. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

SADIKOVI Main AGO,

borac, 1920. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

SADIKOVI
Hamzin
FEHIM,
borac,
1925. U Odredu od
15. 10. 1944.

SADIKOVI Mehmedov RAHMAN,

borac, 1921. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo decembra
1943. Graanica, ivinice.

SALAHOVI Mehin MEHMED,

veterinar, bolniar, 1925. Obodnica,
Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. do 1.
9. 1944.

SALAHOVI Avdin MEHMED,

borac, 1918. Trebinje. U Odredu od
juna do septembra 1944.

SAKI abanov MEHO,

borac, 1917. Kruevica, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. Tuzla.

SAKI Hasanov OMER,

borac, 1924. Crveno Brdo, Lukavac. U
Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

SAKI Mujin MEHMED,

komandir ete, 1920. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo 17. 1. 1944.
Moluhe.

SALAMOVI Mehin MUSTAFA,

borac, 1910. Breke, Tuzla. U Odredu
od 1943.

SALAMOVI Mehin ISMET,

borac, 1927. Donja Obodnica, Tuzla. U
Odredu od osnivanja. Poginuo 1944.

SALAMOVI Mehin SALE,

borac 1915. Breke, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

SALETOVI Muratov HAMZA,

borac, 1911. Breke, Tuzla. U Odredu
od 21. 9. 1944.

SALETOVI ulagin BEGO,

borac, 1926. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 10. 8. 1944. do 15. 5. 1945.

SALIHBAI Abdulahov HUSEJN,

borac, 1919. Dobonica, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo
1944. Purai.

SALIHBAI
abanov
MUJO, borac, 1924.
Dobonica,
Lukavac. U Odredu od 7.
9. 1943.

SALIHOVI Osmanov DAFER,

1924. Modrac, Lukavac. U Odredu od
10. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

SALIHOVI Avdin OMER,

borac, 1915. D. Jaruke, Lukavac. U
Odredu od oktobra 1943. Poginuo 20.
11. 1943. Meai.

SALIHOVI
Omerov
SAKIB,
mitraljezac, 1923. Modrac,
Lukavac. U Odredu
od 20. 10. 1944. do
15. 5. 1945.

SALKANOVIC Agin IBRAHIM,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od 6. 10.
1944.

SALKIC Mujin MEHMED,

borac, 1920. Tuzla. U Odredu od 24. 10.
1943. Poginuo 1944. Srebrenik.

SALKIIC Ibrahimov HAMID,

borac 1924. Pasci, Tuzla. U Odredu od
15. 8. 1944.

SALKI Osmanov AIR,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

SALKI Osmanov AVDO,

borac, 1927. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

SALKI Mujin MULAGA,

borac, 1924. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

SALKI Suljin HUSEJN,

borac, 1923. Lukavac. U Odredu od 28.
11. 1944.

SALKI Ibrahimov NURAGA,

borac, 1922. Lukavac. U Odredu od 2.
9. 1944.

SARAFIJANOVI
Kostin
JAKOV,
borac
1923.
Vasiljevii,
Lukavac. U Odredu
od 20. 4. 1945. do
15. 5. 1945.

SARAFIJANOVI Brankov CVIJETIN,

kurir, 1929. Sije, Lukavac. U Odredu
od 15. 1. 1945.

SARAJLI Atifov TAIB,

borac, Graanica. U Odredu od juna do
septembra 1944.

SARIHODI Hasin AHMO,

borac, 1906. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo novembra 1943. Poarnica.

SAVI CVIKO,
rukovodilac SKOJ-a u eti, 1926. Smolua, Lukavac. U Odredu od oktobra
1944.

SEJDINOVI
Jusufov
RIZAH,
borac,
1926. Tuzla. U Odredu od 9. 10. 1944.
do 26. 12. 1944.

SEJDINOVI
Begin
MEHMED, komandir
voda,
1925.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1944.
do 15. 5. 1945.

SEJMENOVI Vasin NENAD,

borac, 1929. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo decembra 1944. Krivaja.

SEJDINOVI Haimov OMER,

borac, 1922. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

27* T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i odred

417

SELESKOVI Muanov MUSTAFA,

borac, 1905. Trebinje. U Odredu od oktobra 1943.

SELIMOVI Hasanov GALIB,

borac, 1930. Dobrnja, Tuzla. U Odredu
od 6. 5. 1944.

SELIMOVI Alijin MUHAMED,

borac, 1917. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SELIMOVI Alijin MEHMED MEA,

politiki komesar Odreda, 1910. Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943.

SELIMOVI Alijina FADILA,

bolniarka, 1919. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

SELIMOVI Kasimov GALIB,

borac, 1928. Seona, Srebrenik. U Odredu od 14. 5. 1944. do 15. 5. 1945.

SELIMOVI
Ibrahimov
HAZIM, zamjenik
komandira ete. U
Odredu od 23. 4.
1944. do 15. 5.1945.

SELIMOVI
Ibrahimov
BEIR,
borac,
1918. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 10.
10. do 15. 4. 1945.

SELIMOVI Dedin MUJO,

borac, 1924. Marina Glava, Tuzla. U
Odredu od 15. 10. 1944. do aprila 1945.

SEKULI Pajin DUAN,

borac, 1924. Smolua, Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

SEPE Ivanov ANKO,

borac, 1908. Zagorje. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 17. 1. 1944. Moluhe, Tuzla.

SILAJDI amilov GALIB, borac,

1923. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

SIMI Gojkov VOJIN, borac, 1919.

Vasiljevii, Lukavac. U Odredu od 23.
4. 1945. do 15. 5. 1945.

SIOI
Muharemov
MURADIF, mitraljezac, 1927. Lisovii, Srebrenik. U Odredu od 10. 10.
1944. do 15. 5. 1945.

SIOIC
Muharemov
MEHO,
borac,
1924.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 5. 4. 1945. do
15. 5. 1945.

SIOI
emse
HABEG,
borac,
1922.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 25. 9. 1944. do
15. 5. 1945.

SLIJEPEVI Mujkin MEHO,

intendant bataljona, 1914. Lastva,
Trebinje. U Odredu od oktobra 1943.

SMAILOVI
Suljin
NAIL, borac, 1924.
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do marta 1944.

SMAILOVI
Hasanov
ALIJA,
borac,
1926. Srebrenik. U
Odredu od 17. 1.
1944. do 17. marta
1944.

SMAILOVI
Mujagin
HALIL, komandir
ete, 1913. Lika,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
Poginuo novembra
1943.
Graanica,
ivinice.

SMAILOVI
Beganov
HAMZA,
borac,
mitraljezac, 1921.
Caparde. U Odredu
od 6. 4. 1944. do 15.
5. 1945.

SMAILOVI
Salihov
DEMAL,
borac,
1919. ehaje, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1943. do
15. 5. 1945.

SMAILOVI
Hasanov
HAZIM,
desetar,
1926. Srebrenik. U
Odredu od oktobra
1943. do jula 1944.

SMAJI Omerov MEAN,

borac, 1917. Pasci, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

SMOLEJ Franjina JOZEFINA,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SMOLEJ Franjina ELEONORA,

borac, 1925. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SMOLEJ Franjin ZDRAVKO,

borac, 1930. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SOFTI
MUHAREM, borac
1925. Lipnica, Tuzla. U Odredu od 24.
9. 1944.

SOFRI Perin SAVO,

borac, 1920. Sije, Lukavac. U Odredu
od 1. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

SOUEK Alojzov BOGOSAV,

borac, 1911. Lukavac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 15. 12. 1943. ivinice.

SPAHI Mehmedov IBRAHIM,

borac, 1912. ikulje. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

SPAHI Nazifov MEHMED,

borac, 1912. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

SPAHI Begin MUJAGA,

borac, 1914. Sikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

SPAHI Alijin VELO,

borac, 1920. ikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

SPAHI Mujin IBRAHIM,

borac, 1909. Tuzla. U Odredu od 25. 5.
1944. do 15. 5. 1945.

SPASOJEVI NEBOJA,
politiki radnik. U Odredu od juna do
septembra 1944.

SRABOVI
Selimov
OMER, borac, 1926.
Tuzla. U Odredu od
3. 8. 1944.

STAMENIC Obradov PERO,

borac, 1925. Krtova, Lukavac. U Odredu od 10. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

STEVI Stevin PERO,

borac, 1922. Marii, Tuzla. U Odredu
od 20. 6. 1944. do 15. 5. 1945.

STEVI Perin PERO,

borac, 1922. Mramor, Tuzla. U Odredu
od 20. 9. 1944.

STEVI
Sailov
DANILO,
borac,
1929.
Vasiljevii,
Lukavac. U Odredu
od 20. 2. 1945.

STJEPIC Pejin MARKO,

borac, 1923. Breke, Tuzla. U Odredu
od 28. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

SUBAI
Sejfin
HAMDIJA, intendant
bataljona,
1925. Tuzla. U Odredu od 10. 7. 1944.

SUBAI Ohranov ABAN,

borac, 1908. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 22. 12. 1943. Buik.

SULJAGI Mujin AHMO,

borac, 1919. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SULJAGI Kadragin FADIL,

borac, 1921. Lukavac. U Odredu od oktobra 1943.

SULJAGI Mehin SAKIB,

borac, 1927. ikulje, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

SULJENDI
Osmanov
AZIM,
desetar,
borac. 1921. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 20. 2. 1944. do
15. 5. 1945.

SULJENDIC
Bektin
HAZIM,
borac,
1926. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 22.
10. 1944. do 15. 5.
1945.

SULJETOVI
Hasanov
SALIH,
politiki
komesar ete, 1925.
Tuzla. U Odredu od
15. 4. 1944.

SULJETOVIC
Eminov
MUSTAFA, borac,
1927. Tuzla. U Odredu od 10. 9 1944.

SULJETOVIC Ibrin MUHAREM,

borac, 1908. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

SULJI
Mujin
HALIL,
borac,
1926. Kladanj. U
Odredu od decembra 1944.

SULJI erifov MEHMEDALIJA,

borac, 1929. Kuge, Srebrenik. U Odredu od 1. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

SULJIC
Eminov
FADIL,
borac,
1921. ie, Tuzla. U
Odredu od 10. 9.
1944. do 15. 5.1945.

SULJI Husejnov HUSNIJA,

borac, 1925. U Odredu od 12. 2. 1944.
do 15. 5. 1945.

SULJIC
Husejnov
MEHMED, borac,
1926. ie, Tuzla. U
Odredu od 10. 10.
1944.

SULJI
Sulejmanov
AVDO, borac, 1928.
ie, Tuzla. U Odredu od 10. 10. 1944.

SULJI Suljin IDRIZ,

komandir ete, 1915. Mramor, Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943.

SULJKANOVI
Jusufov
IBRAHIM,
borac
1923. Srebrenik. U
Odredu od 10. 1.
1944.

ABANOVI

Abdulahov

SULEJ-

SUNARI IVO,
Travnik, politiki radnik. U Odredu od
oktobra 1943.

borac, 1925. Breke, Tuzla. U Odredu

od 16. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

ABANOVI-TINJI Sulejmanova
IZETA, bolniarka, 1925. Purai, Lukavac. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15.
5. 1945.

ABANOVI Ibrahimov HAMID,

borac, 1926. Breke, Tuzla. U Odredu
od 15. 9. 1944.

ALJA ALIJA,
zamjenik komandanta bataljona.

EHI Agin MUSTAFA,

borac, 1909. Tuzla. U Odredu od aprila
1944.

MAN,

EHIC
Mehmedov
HAZIM,
borac,
1926. Dobrnja, Tuzla. U Odredu od 15.
5. 1944. do 15. 5.
1945.

EHI Salihov SULEJMAN,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 1945.

EHOVI Ahmetov ALIJA,

borac, 1904. Trebinje. U Odredu od oktobra 1943.

ETKA Mitrov ARSEN,

borac, 1901. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

ILJI Mustafin AHMET KADIJA,

politiki komesar bataljona, 1910. Doboj. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 10. maja 1944. Raljani.

IRANOVI
Mehin
ISMET,
borac,
1926.
Podoraje,
Srebrenik. U Odredu od 15. aprila
1944. do 15. 12.
1944.

IRANOVI
Mehin
DEMAL,
borac,
1923.
Podoraje,
Srebrenik. U Odredu od 1. 8. 1944. do
15. 5. 1945.

KVARICA GOJKO,
politiki radnik, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

MIT FRANJO,
borac. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

UMAN
Mihajlova
LJUBICA,
borac,
1921. Zvornik. .U
Odredu od oktobra
1943.

UPUT Danilov LJUBO,

borac, 1914. Lopare. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

OKEVI Nikolin MILAN,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Umro od posljedica ranjavanja koncem 1944.

UHA Vaclavov VACLAV,

borac, 1928. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

UPUT VELIMIR,
politiki komesar bataljona.

TABUI Jusin RAGIB,

borac, 1907. G. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

TADI DIKO,
politiki komesar ete, Janja. U Odredu od 1944.

TALETOVI Begin OSMAN,

borac, 1914. Podoraje, Srebrenik. U
Odredu od 15. 11. 1944. do 15. 5. 1945.

TALETOVI Mehin MURADIF,

intendant bataljona, 1926. Podoraje,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1944.

TALETOVI
Mujin
NOVALIJA, borac,
1926.
Podoraje,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do 15. 5. 1945.

TERZI
Haimov
MUSTAFA, borac,
1921. Gornja Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943. do 15. 1.
1944.

TEI ILIJA,
politiki komesar ete.

TODOROVI Kostin BRANKO,

borac, 1923. Smolua, Lukavac. U Odredu od 1. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

TINJI Alijin BEGO,

komandir ete, 1927. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

TOKI
Eminov
JAKUB,
borac,
1927. Lukavac. U
Odredu od 10. 10.
1944. do 15. 5.1945.

TOKIC
Ibrahimov
IMIR, borac, 1923
Purai, Lukavac.
U Odredu od 1. 2.
1945. do 15. 5.1945.

TOKI Mustafin MEHO,

borac, 1925. Bokavii, Lukavac. U Odredu od 16. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

TOKIC
Mustafin
IBRAHIM,
borac,
1928. Bokavii, Lukavac. U Odredu od
26. 9. 1944. do 15. 5.
1945.

TOMlCEVI Stjepin ILIJA,

borac, 1906. Fojnica. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

TOPAGI Rifatov AZIM,

borac, 1920. Vukovije, Kalesija. U Odredu od oktobra 1943.

TOI Stankov MILAN,

borac, 1927. Sije, Lukavac. U Odredu
od 10. 10. 1944. do 15. 5. 1945.

TOI Nedin RATKO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 28. 1. 1945.

TOI Mirkov ILIJA,

politiki komesar ete, 1918. Sije, Lukavac. U Odredu od 10.10. 1944. do 15.
5. 1945.

TOI Mirkov MILAN,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 10. 1944. do 15. 5. 1945.

TOI Mihajlov CVIJETIN,

borac, 1911. Sije, Lukavac. U Odredu
od 7. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

TRIFKOVI Maksin DANILO,

borac, 1924. Smolua, Lukavac. U Odredu od 15. 8. 1944.

TRIFKOVI Vasilijev STOJAN,

borac, 1926. Smolua, Lukavac. U Odredu od 10. 9. 1944.

TRIPUNOVI Tripunov SAVO,

borac, 1923. Sije, Lukavac, U Odredu
od 10. 1. 1945.

TRIPUNOVI Gavrin MILAN,

borac, 1921. Krtova, Lukavac. U Odredu od 12. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

TRNOVLJAKOVI Mustafin MUHAMED,

borac, 1918. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 12. 12. 1943. Graanica, ivinice.

TROBEG DESA,
borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

TUBIC
Mehin
JUSO, politiki komesar ete, 1917.
Lukavac. U Odredu
od 2. 8. 1944.

TUBIC
Ibrahimov
AHBAZ,
borac,
1922. Lukavac. U
Odredu od 15. 9.
1944. Poginuo de
cembra 1944. urevik, ivinice.

TUBI Ibrahimov MUHAMED,

borac, 1918. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944. do 15. 5. 1945.

TUBI
Begin
AVDO, borac, 1926.
Lukavac. U Odredu
od 2. 9. 1944.

TUBI Hasin AHMET,

borac, 1922. Lukavac. U Odredu od 15.
9. 1944.

TUBI HAIM,
intendant bataljona, Lukavac. U Odredu od poetka 1944.

TUI HALIL,
borac. U Odredu od 1944. Poginuo
1945.

TUI
Paanov
DAFER,
1924. Solina,
U Odredu od
ra 1943. do
1944.

TUFEKI Osmanov MUJO,

borac, 1927. G. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

TUFEKI
Ibrahimov
NURAGA,
borac,
1924. Gnojnica, Lukavac. U Odredu od
15. 11. 1944. do 15.
5. 1945.

TUFEKI
Meanov
ABAN,
borac,
1924. Purai, Lukavac. U Odredu od
3.12. 1944. do 15. 5.
1945.

TUFEKI Mehin MUHAREM,

borac, 1924. Bikode, Lukavac. U Odredu od 1. 2. 1945. do 15. 5. 1945.

TUFEKI
Mehin
HAIM,
borac,
1923. Bikode, Lukavac. U Odredu od
15. 10. 1944.

TUFEKI
Mujin
LUTVO, borac, vodnik, 1915. Lukavac.
U Odredu od 15. 11.
1944. do 15. 5.1945.

borac,
Tuzla.
oktobkonca

TUFEKI
Osmanov
ZLATAN BRACO,
borac, 1929. Lukavac. U Odredu od
10. 10. 1944.

TULUMOVI RAGIB,
borac, Turija, Lukavac. U Odredu od
1944. Poginuo 1945. Omazii.

TURSUNOVI
Ademov
AHMET,
borac,
1925. Tinja, Srebrenik. U Odredu od
12. 7. 1944. do 15. 5.
1945.

TURSUNOVI
Mustafin
MURADIF, borac,
1917. Tinja, Srebrenik. U Odredu od
20. 11. 1943. do 15.
5. 1945.

VASI ordev MIHAJLO,

borac, 1896. Gradaac. U Odredu od
oktobra 1943. Umro decembra 1943.
Ribnica.

VASILJEVI Stevin MILIVOJ,

borac, 1904. Purai. U Odredu od oktobra 1943. Umro januara 1944. Konjuh.

VASILJEVI Milivojev VLADO,

omladinski rukovodilac, 1927. Tuzla.
U Odredu od oktobra 1943.

VASILJEVI Petrova VERA,

borac, 1926. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 11. 11. 1943. Vukovije.

VEHABOVI Mehmedova MEJRA,

bolniarka, 1925. Graanica, ivinice,
U Odredu od 1943.

VEHABOVI Mehin HASAN,

ekonom, 1912. Srebrenik. U Odredu
od oktobra 1943. do 15. 5. 1945.

VEJZOVI Ramin MEHMED,

borac, 1926. Tinja, Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943. do decembra 1944.

VIDAKOVI Gojkov VASO,

borac, 1922. Krtova, Lukavac. U Odredu od 1. 1. 1945. do 15. 5. 1945.

VILIC
Ibrahimov
AHMET,
borac,
1920. Tinja, Srebrenik. U Odredu od
oktobra 1944. do
15. 5. 1945.

VILI Beirov MUJKAN,

borac, 1908. Tinja, Srebrenik. U Odredu od januara 1945. do 15. 5. 1945.

VILI Zejirov BEIR,

pomonik mitraljesca, 1925. Tinja,
Srebrenik. U Odredu od oktobra 1943.
do 15. 5. 1945.

VILOVI Osmanov MUSTAFA,

pol. radnik, 1915. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

VODENIK Ivanov KARLO,

borac, 1896. Maribor. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

VODENIK Karlova MILOJ KA,

borac, 1924. Mostar. U Odredu od oktobra 1943.

VOKI
Milanov
ALEKSANDAR
ACO,
politiki komesar bataljona, Tuzla. U
Odredu od oktobra 1943. U maju 1944.
teko ranjen, pada u ruke etnicima,
koji ga predaju Nijemcima, a oni ga
strijeljaju u Osijeku.

VOKI Milanov SLOBODAN BODO,

borac, 1918. epe. U Odredu od oktobra 1943.

VOKI Milanov MIO,

politiki komesar Odreda, 1925. Zenica. U Odredu od osnivanja.

VOLAVKA Leopoldova MARIJA,

borac, 1927. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginula 22. 12. 1943. Buik.

VRABAC Sulejmanov ALIJA,

borac, 1914. Tuzla. U Odredu od 10.10.
1944.

VRABAC
Salkin
EFKIJA, kurir u
tabu
Odreda,
1928. Tuzla. U Odredu od oktobra
1943.

VRAEVIC
Pavlov
RADOMIR, borac,
1924. Lukavac. U
Odredu od 1. 4.
1945.

VUKOMANOVI
Pavlov
LJUBAN,
borac,
1920. Lukavac. U
Odredu od 16. 2.
1945.

VUKOTI orina MILENA,

borac, 1927. U Odredu od oktobra
1943.

VUKOTI ordin OKO,

borac. U Odredu od juna do septembra
1944.

VUKOVIC
Osmanov
AVDO, borac, 1921.
Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943. do
10. f2. 1943.

ZAIMOVI Tosumov MURATBEG,

vijenik ZAVNOBiH-a, Tuzla, 1886. U
Odredu od oktobra 1943.

ZAIMOVI Mehmedov BEGO,

borac, 1914. Tuzla. U Odredu od juna
do septembra 1944.

ZAHIROVI Muharemov OSMO,

borac, 1927. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo koncem
1943.

ZAHIROVI Zahirov MUHAREM,

borac, 1900. Lipnica. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943.
Vukovije.

ZAHIROVI Hasibov MULAGA,

borac, 1926. Lipnica, Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943. Poginuo novembra
1943. Poarnica, Busija.

ZAHIROVI
Mehmedov
MUJAGA,
borac,
Ljenobud, Srebrenik. U Odredu od
15. 1. 1944. do marta 1944.

ZARIC M. MICO,
komandir ete, 1911. Sije, Lukavac.
U Odredu od 6. 1. 1945. Poginuo aprila
1945. Tumare.

ZARI Ilijin NEDELJKO,

borac, 1926. Sije, Lukavac. U Odredu
od 4. 2. 1945.

ZONIC
Suljin
IBRAHIM,
borac,
1924. Poljana, Tuzla. U Odredu od 28.
9. 1944. do 15. 5.
1945.

ZOLETI HASAN,
komandir ete, Tuzla. U Odredu od
1944.

ZOLETI Ahmetov RAMO,

borac, 1926. G. ivinice. U Odredu od
1. 7. 1944.

T u z l a n s k i p a r t i z a n s k i odrod

ZOLETI Husejnov SAFET,

borac, kurir, 1912. Tuzla. U Odredu od
jula 1944.

ZONIC
Mujin
OMER, borac, 1917.
B. Poljana, Tuzla. U
Odredu od 8. 10.
1944. do 15. 5. 1945.

ZONI Salihov FEHIM,

komandir ete, 1913. Tuzla. U Odredu
od oktobra 1943.

ZUKIC
Suljin
AHMET,
borac,
1925.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 10. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

ZUKI Muanov MEHO,

borac, 1925. Lisovii, Srebrenik. U Odredu od 15. 8. 1944. do 15. 5. 1945.

ZUKI
Omerov
MUJO, borac, 1927.
Lisovii, Srebrenik.
U Odredu od 15. 9.
1944. do 15. 5.1945.

ZUKI Ibrahimov OMER,

borac, 1923. Lisovii, Srebrenik. U Odredu od 1. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

ZUKIC
Omerov
NAZIL, komandir
ete, 1921. Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 10. 1944.
do 15. 5. 1945.

ZUKI
Ahmetov
ISMET,
borac,
1927.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 26. 11. 1944.
do 15. 5. 1945.

ZUKIC
airov
MUHAREM, borac,
1925.
Lisovii,
Srebrenik. U Odredu od 15. 11. 1944.
do 15. 5. 1945.

ZUKI
Himzin
BEGO, borac, 1927.
Lisovii, Srebrenik.
U Odredu od 1. 6.
1944. do 15. 5. 1945.

ZUKIC Halilov ULAGA,

borac, 1924. Lisovii, Srebrenik. U Odredu od 15. 9. 1944. do 15. 5. 1945.

UPAN Marinov PAVLE,

borac, 1907. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Poginuo 11. 11. 1943. Vukovije.

ZUPEVI Salkin EFIK,

borac, brija, 1905. Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

ZUPANI EMIL
politiki komesar ete, Graanica. U
Odredu od 1944. Poginuo 1945.

IGI Ibrahimov HUSO,

borac, 1919. Bistarac, Lukavac. U Odredu od 20. 11. 1945. do 15. 5. 1945.

IGIC Sinanov MUJO,

borac, 1913. Bistarac, Lukavac. U Odredu od 15. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

ZIGIC Alijin ALJO,

borac, 1920. Bistarac, Lukavac. U Odredu od 15. 12. 1944. do 15. 5. 1945.

IGI Zihnijin ABDURAHMAN,

borac, 1911. Pasci, Tuzla. U Odredu od
oktobra 1943.

IGIC Alosmanov MUSTAFA,

borac, 1923. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943. Umro u zarobljenitvu u Njemakoj 1944.

ILI-ARSENOVI MARA,
polit, radnik, 1919. Bijeljina. U Odredu od 1944.

ILI Sadikov SALIH,

politiki radnik, 1919. Tuzla. U Odredu od oktobra 1943.

IVKOVI Jordanov MILAN,

borac, 1924. Graanica. U Odredu od
1943. Poginuo 7. 4. 1943. Boljani.

REGISTAR LINIH IMENA

A
Abdihodi Ahmet Omerin, 164
Agi Sabira, 237
Ahmedbai Paan, 207
Ahmedbai Salih, 206, 212
Ahmedi Ahmet, 202, 222
Ahmedi Alija Ago, 214
Ahmedi Hamdija, 222
Ahmedi Hanifa, 212
Ahmedi Latif, 212
Ahmedi Mehmed Meho, 211, 212,
222, 223
Ahmedi Mujo, 222
Ahmedi Refija, 222
Akelji Osman, 235
Alagi uitelj, 139
Alibali Mehmed, 84, 280
Alii Halil, 212
Alii Mujesira, 212
Alii Paan, 207
Alihodi Omer, 233
Alijagi Alija, 39
Aljuki Nazif, 233
Arnaut Nisa, 148
Avdibegovi Hazim, 233
Avdihodi Huso Omerin, 269
Azabagi Ferhat 39, 72, 133, 219
Azabagi Fikret, 233
Azapagi Adem, 39, 63, 196
Azapagi Mustafa, 165
Azapagi Suljo, 171, 198

B
Babai Ana, 157
Babai ivka, 157
Babai Dragomir, 303
Babi Momo, 44, 52, 150, 152
Bahti Sait, 87, 89, 269, 294
Bajri Ahmet, 225, 227

Bajri Huso, 233

Bakalovi Hasan, 214
Bakalovi Ramo, 222
Ban Mihovil, 236
Banker Simo, 52, 151, 152
Barakovi Zulfo, 223, 225, 227
Bararon Luna, 82, 280, 281
Bai Boo, 233
Bai Fadil, 285
Batalo Kova, 236
Bauer, ef policije, 165
Beirovi Fatima, 313
Beirovi Halil, 313
Beirovi Hrusto, 84 , 87, 294, 295,
296, 299, 300, 301, 313, 315, 316,
317, 319
Beirovi Osman, 313
Beirovi Redo, 314
Beganovi Ramo, 280
Beganovi Salih, 84, 268, 294, 299
Begi Fadil-Belaja, 283
Begi Hasim, 235
Begi Jure, 37
Begi Nail, 189, 193
Begi Vehid, 39, 62, 63, 71, 77, 180,
189, 219, 245, 249, 252, 257, 260,
262
Begovi Nail, 144
Bekti, zlikovac, 314
Bekti Avdo, 273
Bekti Mujaga, 269
Bei Ahmet Ahmo, 85, 283, 299
Belagi Ismet, 168
Belagi Salih, 225, 227
Belagi Zejnil, 71, 168, 173, 210
Beve Leopold, 168
Bijedi Demal, 122, 208
Bijeli Ahmet, 86
Bijeljinac Aljo, 167
Bikovi Brajko, 233
Bjegovi Nikola, 52, 139

Bjeli Akif, 285

Blagojevi Ivan, 233
Borisavljevi Vera, 168
Bokovi Angelina, 168
Brajkovi Bogomir, 37
Branji Mujo, 207, 225
Branji Salko, 225
Brki Ferid, 50
Broz Josip Tito, 24, 30, 101, 126, 260
Bujakovi Svetozar, 39, 63, 64, 173,
175, 196, 205
C

Cakeli Velinka, 237

Cekeli Veselinka, 173
Center, sudija, 152,
Ceri Salem, 36, 264
Cesarevi Jovo, 44, 52, 319
Cibri Avdo, 283
Cibri Mujaga, 72
Cibri Nuraga, 237
Cvijanovi Vojin, 108, 305, 309, 310

aji Forkapa iga, 270, 283

D
Dadanovi air, 301
Dadanovi Zeir, 206, 207, 225
Dautovi Raif, 173
Delibegovi Ahmet, 159
Delibegovi Vehid Roki, 39, 237
Deli Ahmet, 85
Deli Demal, 168
Deli Edhem, 264
Deli Kasim, 84, 236
Deli Mehmed, 65, 87, 97, 235
Derikonja Savo, 125, 304, 321
Dobanovaki Borka, 233
Dom Drago, 43, 157, 205
Dragi Jovo, 289
Drolac Stanko, 72, 236
Duplani Atilije Mato, 246
Durakovi Ibrahim, 288
Dusinovi Muhamed, 39, 133, 189

D
Dambi Hajro, 227
Dambi Hamdija, 300, 302
Dambi Raid, 207, 225
Dani Memi, 84, 220, 245, 248, 260
262, 278, 283, 299, 300, 301, 316
318, 319
Danki Emin, 227
Dini Aljo, 227

ati Husein, 314

ati Ismet, 314
ati Muharem, 207
ati Sakib, 84, 85, 294, 300, 302,
313
ehaji Safet, 87, 233, 237, 269, 279,
317, 318
erimagi Hasnija, 174, 236
erimagi Ibro, 72, 233, 236
erimovi Ramo, 270
Cesarevi Jovo, 139, 150, 152
Cesarevi Milica, 133, 139
ilimkovi Demal, 160
Cori Ivan, 233
uk Sinia, 233
uri Jagoda, 168
Curi Marko, 52
ustovi Dervi, 225, 227

apo Sabit, 84, 269, 280, 299

ilas Ilija, 71, 72, 200, 220, 239, 243
249, 259, 260
onlagi Ahmet, 22, 28, 30, 41, 57,
58, 59, 68, 69, 74, 80, 92, 100, 104,
111

onlagi Esma, 50, 140

uji Mika, 168
uri Ljubo, 52
uri Mirko, 139
urii Pavle, 107, 266, 285, 302, 31f
E
Ejubovi Hasan, 164
El Husein, 74
Erakovi Pero, 39, 71, 132, 143, 173
196, 198

F
Falaut Vojo, 153
Fatui Adem, 233
Fatui Smajl, 233, 236
Fejzi Ibrahim, 202
Filipovi Mirko, 37
Fizovi Muharem, 167

G
Gagi Muhamed, 37, 39, 41, 62, 63,
146, 189, 202, 203, 208, 233, 257
Gali Darinka, 44, 52, 149, 151, 152
Gani Osman, 210
Gavrani, drugarica, 157
Gavrilovi Duan, 225
Gavrilovi Milan, 87, 262, 289, 318
Gavrilovi Srpko, 219, 228
Gluhi Omer, 37, 39, 42, 60, 71, 131,
132, 139, 154, 160, 168, 176, 184,
186, 189, 194, 196, 200, 215, 219,
220, 229, 236, 239, 241, 245, 246,
249, 250, 251, 255, 258, 259
Gluhi Suljo, 233
Goganovi arko, 108, 309
Gradaevi Nezir, 168
Grbac Mira, 44, 52, 142, 149, 152,
161
Gregori Vinko, 187
Gvozdi Ljeposava, 42, 51, 139, 150

H
Habibovi Sadik, 168
Hadajlija Alija, 87
Hadi Nuraga, 85
Hadi evajlija, 260
Hadihasanovi Rasim, 189, 233
Hadiomerovi Mehmedalija, 303
Hadiomerovi Sakib, 168
Halilevi Osman orko, 165
Hanifi Adem, 233
Halilovi Mujo, 233
Halilovi Rahman, 280
Halilovi Tale, 235
Hamustafi Emin, 223
Hanji Cvijeta, 72
Hasanagi Sakib, 52, 142, 151
Hasanevi Paaga, 60
Heamovi Alija, 224

Heamovi Mea, 224

Henjel Antonija, 70, 71, 167, 171,
173, 189, 194
Herljevi Albin, 202
Herljevi Franjo, 36, 37, 76, 240, 274,
321
Herljevi Nikola, 222, 224
Hinji Cvijeta, 236
Hodovski Dagmara, 168
Hodi Dafer, 60, 158, 190,191, 205,
206, 214
Hodi Ferhat, 207, 213, 214, 215
Hodi Idriz, 43, 212
Hodi Mujo, 44, 233
Hodi Mustafa, 168
Hodi Nuraga, 220, 299
Hodi Osman, 89
Horozi Alosman, 204
Horozi Esad, 212
Horozi Fadil, 235
Horozi S., 72
Hrusti Emin, 52
Hrusti Nedib, 50
Huki Dervi, 84, 268, 280, 281, 282,
288
Huki Jakub, 211
Huki Merja, 282
Huki Mehmedalija, 82, 84, 103, 116,
201, 230, 234, 236, 265, 268, 283,
296, 298, 300, 303, 305, 317, 319
Humo En ver, 221210
Huri Ibrahim, 206, 212, 225, 226
Huski Huso, 72

I
Ibrahimagi Ahmet 201
Ibrahimagi azim, 166
Ibrahimovi Hasan, 90
Ibrahimovi Mustafa, 192, 207, 208,
213, 220
Ibrahimovi Osman, 72, 237
Ibri Salkan, 72, 237
Ibri Velo, 285
Ibriimovi Sejfulah, 85, 103, 298,
299
Iki Martin, 133
Ikovi Vojo, 82
Ili Milica, 310
Iljazovi Alaga, 84, 268, 280, 281

Imamovi Salko, 206, 207, 209, 222

Isabegovi Hasan, 45, 168
Isovi Omer, 85, 147, 225, 294, 299

J
Jahi Fadil panac, 214
Jahi Suljo, 206, 212
Jajanin Bogoljub, 42, 133
Jaki Rade, 37
Jaki Radojka, 173
Jaki Todor, 42, 133
Jakubovi Mustafa, 32
Jankovi Dimitrije, 37
Jankovi Pero, 167, 228
Jankovi Slavka, 228
Jankovi Svetislava, 50
Jerinovi, 133
Joguni Hanumica, 142
Joguni Muhamed, 167, 220
Joguni Rasim, 71, 84, 200,
213, 220, 239, 245, 268, 280
Joki-Babi Mirjana, 148
Joki Branko, 52, 152
Joki Radojka, 71
Joldi Jakub, 199, 210
Joldi Mehmed, 199
Joluni Stjepan, 156, 159
Joilovi Slobodan Bodo, 40,
189, 191, 220, 245, 246
Jovanovi Desa, 152
Jovanovi Drago, 43, 149
Jovanovi Mica, 85
Jovanovi Mira, 142, 268
Jovanovi Seka, 152, 153
Jovanovi Todor Too, 82, 84,
265, 276, 279, 280, 298, 303,
Jurinc dr Ljudevit, 72, 236

K
Kaki Zagorka, 233
Kamenjaevi Ante, 37
Kani Hamid, 204
Kani emso, 43, 212
Kapetanovi Abdurahman, 294
Kapetanovi Mustafa, 43
Kapidi Hasan, 280
Kapidi Husein, 84, 291
Kari, porodica, 148

210,

167,

108,
319

Kari Fadila, 204

Kari Kristina, 148
Kari Rifat Moi, 137
Kasumovi Sakib, 87
Katani Safet, 285
Kati Jovo, 138
Kati Risto, 44, 51, 150, 152
Kerec Neda, 35, 65, 71, 85, 173, 194,
237
Kerec Vlado, 225, 228
Keroevi Juro, 204
Keroevi Mijo Guja, 273, 318
Kerovi Radivoje, 40, 155
Keserovi Dragutin, 101
Keetovi Muhamed, 210, 237, 240
Kevi Esad, 63, 192
Kii Ahmet Omeraga, 207
Kii Omer, 85
Kii Safer, 302
Klinar Tone, 224
Kljuju Milan 53, 143
Kneevi Vojo, 202
Kolakovi Zdravko, 44, 50, 143, 150,
151, 152
Komi Vera, 52, 152, 161, 162, 163,
164, 165
Korjeni Habera, 222
Kosori Pero, 123, 321
Kostelji Ljubo, 204
Kovaevi Sahbaz, 50
Koar Azem, 101
Kren Olga, 72
Kreco Krsto, 52
Krikovi Igor, 168
Krneta-Pavlovi Duanka 51, 149
Krsek Manja, 236
Krsek Marija, 72, 236
Kuduzovi Ibrahim, 236
Kuduzovi Smajl, 285, 302
Kulii Ivan, 269
Kulii Krista, 310
Kulii Stana, 310
Kulovi Mumin, 209
Kunosi Abdulah, 133
Kunosi azim, 85, 295, 296, 302
Kunosi Demal Miko, 188, 205
Kunosi Eref Eo, 187, 188, 197
Kunosi Hajrudin Pista, 225, 227
Kunosi efket, 239, 245, 246, 296
Kupus Hikmeta Hika, 138

Kurbai azim, 212

Kurbai Hasiba, 212
Kurbai Mehmed, 204
Kurbai Senija, 212
Kurbai efket, 222
Kurbai erif, 222
Kurevi Tima, 218, 225, 228, 308
Kurt Enver, 51, 139, 143
Kurt Muftija, 143
Kurt Muhamed efket Muftija, 37
Kurtagi Mujo, 168
Kurtovi Hazim, 72, 237
Kuljugi Eefa, 207, 212

L
Laufer Frida, 138, 202
Lazai Jovanka, 20
Lazarevi orde, 42, 56, 63, 70, 71,
75
Leki Danilo, 36, 59, 214
Liki Ivan, 233
Lindeman Aleksej, 233
Lisica Milan, 200
Lii Sadik, 160
Lokvenca Marko, 72
Lopandi Sreten, 200
Luki Branko, 233
Luki Veljko Kurjak, 36, 37
Luki Zlatomir, 8, 22, 27

M
Mado emsa, 168, 210
Maksimovi Duka, 264
Maksimovi Jovo, 264
Maksimovi Milan, 264
Maksimovi Mitar, 235
Malkoevi, 206
Mandi Gligo, 35, 36, 45, 46, 47, 50,
59, 64, 205
Mandi Jovanka, 43, 149, 157
Mandi Ago, 189
Mandi Mujo, 211, 227
Mandi Paaga, 35
Marievi Blako, 225
Markovi Milja, 200, 235, 239, 246,
249, 250, 251, 260, 264
Markovi Miljo, 71
Markovi Olga, 143
Masi Ivanka, 214

Matovinovi Jozo, 143

Mazalovi Hamid, 257
Maar Drago, 244
Mehmedagi Atif, 259
Mehmedagi Huso, 277, 284, 285
Mehmedovi Husein, 87
Meki Bego Begaa, 212
Memi Salih, 286
Mesing Fidrih, 72, 175, 180, 258,
260, 261
Mei Uzeir Ago, 211, 213, 215, 225,
226
Mei Vahid, 236
Mekovi Ibro, 204, 247
Mekovi Hana, 204, 207, 215, 216,
224, 308
Mekovi Hasan, 207, 216, 221
Mekovi Husein, 206, 212
Mekovi Kaduma, 207, 218
Mekovi Mahmut Maan, 72, 85,
202, 207, 212, 241
Mekovi Ramo Uzeir, 204
Mekovi Rizo, 85, 295, 296, 300, 301
Mekovi Salko, 75, 191, 203, 204,
206, 207, 208, 209, 211, 212, 214,
215, 220, 222, 224, 225, 227, 228,
229
Mii Dimitrije, 236
Mii Slava, 237
Mii Slavica, 71, 173
Mii Stevo, 220
Mii Veselin, 71
Mijatovi Cvijetin, 36, 186, 196
Mihailovi Drao, 8, 87, 94, 100, 101,
104, 116, 266, 274, 276, 284, 285,
293, 305, 306, 307, 309, 315, 318
Mihajlovi Jovo, 87
Milakovi Vaskrsije Kikan, 71, 239
Milanovi Milutin Mile, 39
Milanovi Radomir, 186
Milanovi Rajko, 52, 187
Milanovi Veljo, 157
Milanovi Zora, 308
Mileti Milica, 146
Mileti Risto, 133, 147
Milinovi Vaskrsije Kra, 110, 309
Miloevi Nedo, 233
Mini Mitar, 317
Miinovi Dobrosav Braco, 233
Momirovi Savo, 110, 309

Moranki Rizo, 158, 199

Mot Rafo, 71, 173, 194
Mrkai Jovanka, 168
Mufti Ekber, 44, 186, 187, 192
Muharemagi Mustafa, 159, 210, 213
Muhlisije Suljo, 225, 227
Mujagi Salko, 236
Mujanovi Muradif, 228
Mujanovi Selim, 225
Mujbegovi Mustafa, 42, 133
Mujbegovi Vera, 44, 51, 52, 65, 136,
149, 162
Mujbegovi Zaga, 42, 133, 147
Mujinovi Osman, 233
Mujedinovi Mehmedalija, 202, 207,
208, 210
Mujezinovi Abdulah Kadija 39, 63,
137, 154, 159, 167, 176, 177, 189,
215, 219, 239, 245, 260
Mujezinovi Atlaga, 210, 213
Mujezinovi Avdo, 188
Mujezinovi Muradija, 191
Mujezinovi Raif, 60, 63, 70, 183, 186
Mujkanovi Sejdalija, 300, 302
Muki Jusuf Zorule, 71, 200, 220,
239, 241, 245, 248
Muminhodi ulaga, 280
Muminovi Dervi, 207, 208
Muminovi Mujo, 207, 208, 225
Muratagi Emin, 42
Muratbegovi ahza, 168
Muratovi Ahmet, 296, 302
Muri Hasib, 50
Musi, bolniarka, 259
Musi Ivanka, 60
Mustaevi Bego, 270, 275
Mustaevi Malaga, 314
Mustaevi Mustafa, 173
Mustafi Mela, 169
Mutuevi Alija, 42, 133
N
Nad Kota, 30
Naki Nasto, 143
Nali Omer, 168
Nedeljkovi Duan, 146
Nekovi Panto, 65, 69, 71, 72, 75,
167, 168, 199
Nekovi Rua 44, 52, 149, 151, 152,
153

Niki Stojan, 87, 262

Nikoli Milja, 173
Nikoli Stanoje, 8, 20, 27
Nuhanovi Muharem, 305
Nuhi Ekrem, 72, 231, 233, 236, 255
Nuki aban, 62
Numanovi Velija, 84
Nuraga, 199
Nurki Ibrahim Riro, 160, 161, 162,
163, 164, 203
O

Odobai Hasan, 70, 171, 219, 253

Omazi Rifat, 42, 133, 134
Omerdi Asim, 189, 191
Omerki Adem, 87
Omi Meho, 162, 163, 164
Omi Raid, 164
Omi aban, 162, 163, 164
Osmanbegovi Adem, 39, 63, 71, 72,
189, 220, 239, 245, 257, 262, 262
Osmanbegovi Asim, 72, 86, 262
Osmanovi Ahmet, 86
Osmanovi Redo, 235

P
Panda Hafiza, 171
Panda Muhamed, 197, 258
Pani Josip, 310
Pani Nikola, 108, 309
Paoi Faruk, 138
Paoi Mehmed, 138
Paoi Serafina, 138
Paoi Teufik, 138
Pai Fata, 216
Pai Hanumica, 212
Pai Rizah, 212
Pavievi Slobodan, 167
Pavlovi Duanka, 44, 149
Pavlovi Nenad, 150
Pavlovi Stevo, 108, 309
Pavlovi Vaso, 108, 309
Pedi Mujo, 171
Pejanovi Milutin, 37
Peji Mian, 87, 108, 115, 262, 265,
269, 309, 310, 317
Pele Anka, 51, 139, 150
Pele Rade, 37, 42, 50, 64, 70, 133,
139, 140, 143, 150, 157, 160, 258

Peranovi Boo, 207, 225

Peri Jeremija, 70, 81, 102, 124
Peri Rade, 39, 65, 71, 132, 140, 171,
189, 192, 196, 215, 219, 241, 242
Peri Radojka, 52, 141, 152
Peri Ratko, 36
Petali Franjo, 60, 156
Petakovi Vida, 51, 150
Petrovi Drago, 287
Petrovi Miloje, 82, 262
Piri Bajro, 87
Piri Ismet, 227
Pjani Ibrahim, 294
Planievi Zaga, 87
Plazai Anelka, 168
Plazai Grozda, 168
Plazai Jovanka, 168
Plazai Petko, 168
Plesti imo, 233, 236
Popovi Boko Popac, 39, 70, 71, 73,
76, 77, 189, 198, 200, 201, 219,
220, 229, 230, 245, 247, 249, 264
Popovi Boo, 233
Popovi Duanka, 52
Popovi Vlado, 30, 44, 55, 236
Prci Eref, 42, 133
Preka Aleksandar, 37, 138
Preka Nevenka Seja, 138
Primorac Zvonko, 43, 146, 219, 239
Puelji Milo, 108, 309
Pukari Emica, 138
Pukari Emilija, 138
Pukari Franjo, 138
Pukari Margita, 138
Pukari-eleznik Slavica, 138, 140

R
Radi Do re, 52, 187
Radi Mira, 52
Radi Perko, 50, 187, 199
Radoji Mitar, 233
Radovanovi Jovan Jova, 167
Radovi Borka, 125, 321
Rahmanovi Mehmed, 207
Raki Mio, 44, 200, 240
Ramo Andrija, 314
Ramo Anto, 314
Rapovi Amir, 227
Raid iz Vukovije, 138
Razi Mehmed, 72, 237

Raznjetovi Muhamed Car, 84

Reki RaRasim, 43
Relji Branko, 310
Ribi Hasan, 204
Ribi Mehmed, 212
Riovski Ivan, 200, 235
Roli Slavko, 123
Rolinger Braco, 159
Rolovi Vladimir, 66
Romac Pako, 143, 144
Ronjakovi Ajka, 163, 164
Rus Andreas, 75, 184, 222, 214, 241,
262
S
Sadikovi Mujo, 204
Sadikovi Rahman, 50
Saki Mehmed, 60, 158, 167, 168
Salahovi Mehmed Bonjak, 241
Saletovi Suljo, 227
Salihovi Murat, 236
Salihspahi Esad, 203
Salki Brajko, 236
Salki Nuraga, 85
Salja Alija, 85
Sarajli Taib, 71, 220, 239, 245
Savi Cvijan, 71, 296, 300, 301
Savi Velizar, 168
Sejdinovi Izet, 212
Sejdinovi Rizah, 212, 307
Sejmenovi Neno, 142
Sejmenovi Zora, 147
Sejrani Suljo, 225, 227
Selimovi Fadila Sirena, 141
Selimovi Mea, 37, 39, 55, 160, 198,
215, 258
Selimovi Muhamed Bobi, 219
Selimovi efkija, 187
Sepe anko, 60, 158, 191
Smai Ferid, 212
Smai Jusuf, 212
Smajlovi Hazim, 210
Softi Demo, 206, 207
Softi Fehim, 212
Softi Huso, 72, 237
Softi Ibro, 233
Softi Mehmed, 212
Souek Bogosav, 233
Souek Franjo, 39, 157
Spahi Ahmet, 71

Spaii, zubar, 220

Spasojevi Neboja, 44, 63, 65, 71,
200, 212, 219, 229, 245, 246, 249,
259, 260, 262
Stameni Obrad, 310
Stani Dragan, 36
Stani Milan, 320
Stanii Grozda, 310
Stankovi Branko, 72, 147, 314
Stojanovi Milan, 319
Straevi Muhamed, 207
Subai aban, 52
Suljagi Fadil, 235
Suljetovi Ferhat, 212
Suljetovi Huso, 185
Suljetovi Memo, 202
Suljetovi Mujo, 217, 224
Suljetovi Salih, 299
Suljetovi Zineta, 212
Sulji Ibrahim, 223, 227, 268, 269
Suljkanovi Nazif, 72, 236
Sunari Ivo, 189, 194

S
abi Mustafa, 198
alja Alija, 269, 299
ehi Haim, 207
ehi Suljo, 44, 150
etka Arsen, 43, 157
iljak En ver, 202
ilji Ahmet Kadija, 39, 64, 157, 176,
177, 189, 192, 199, 214, 219, 239,
245, 246, 257, 259
krobi Marta, 148, 308
kvarica Gojko, 189, 191
mit Ferdinand, 72, 200, 258
mit Franjo, 43, 157, 261
ubai Ivan, 101, 260
uput Ljubo, 50
uput Velo, 18
uster Pepi, 156
kvarcneker, general, 58

T
Tabakovi Duuanka, 72, 236
Tani Savka, 310ovi Arif, 168
Tasovac edomir, 167
Telalbai Esad, 42, 133

Tihi Esad, 22, 30, 43, 51, 62, 66, 67,

77, 80, 87, 89, 93, 94, 101, 105,
112, 113, 121, 122, 124
Tinji Sulejman, 233
Todi Cvijetin, 310
Todi Nikifor, 42
Tomievi Ilija, 43, 157
Topagi Fadil, 225
Topi Neet, 40
Topi Anelka, 287
Toi Ilija, 84, 108
Toi Milan, 310
Toi Stanko, 310
Trifunovi, general, 299
Trifunovi Miroslav, 101
Trifunovi Mitar Uo, 202
Trnovljakovi, 157
Trnovljakovi Muhamed, 44
Trobeg Desa, 152
Tubi Haim, 84
Tubi Jusuf, 87, 230, 269
Tubi Meho, 233
Tuco Boidar, 167
Tufegdi Osman, 72, 236
Tufeki Zlatan Braco, 311

V
Vasi Duka, 233
Vasi Mihailo, 52
Vasiljevi Blaan, 233
Vasiljevi Bojo, 225
Vasiljevi Mile, 225
Vasiljevi Vera, 63, 157
Vavrikov uro, 236
Veseli Soka, 237
Vidakovi Anto, 319
Vidakovi Dobrila, 20
Viki Rudolf, 202
Vilovi Mustafa, 71, 173, 175, 189,
194
Vodenik Karlo, 43, 149, 157
Vodenik Milojka, 50, 152
Voki Aleksandar Aco, 39, 44, 70
189
Voki Mio, 17, 36, 37, 65, 75, 78, 82,
97, 108, 115, 119, 200, 240, 241,
265, 268, 280, 303, 320
Voki Slobodan, 44, 139, 150, 219,
239, 245

Volovka Marija, 52
Vrabac efkija, 40, 44, 150, 154
Vrhovec Dragutin, 148, 225
Vroblevski Ivan Hans, 233
Vujasinovi Todor, 30, 232
Vujica Stjepan Stipe, 239, 255
Vujovi Ratko, 36
Vukanovi Radovan, 125
Vukoti oko, 262
Vukoti Jovo, 30
Vukoti Milena, 151
Vuleta Slavko, 166
Z
Zahirovi
Zahirovi
Zahirovi
Zaimovi
Zaimovi
Zaimovi

Fata, 215
Muharem, 43, 210
Osman, 210
Bego Tasim, 160
Mehmedbeg, 131
Muratbeegeg, 37, 42, 124

Zamolu Adolf, 224

Zari Mio, 210, 310
Zeevi Fadil, 233, 236
Zeki Milo, 28, 29, 32, 35, 36, 37, 66,
198, 244
Zoni Bego, 217, 225
Zoni Sena, 217, 225
Zuki Nazif, 300, 302
upan Pavle, 43, 157
Zupani Emil, 273

abi Hasan, 216

abi Rasim, 212, 224
Zigi Abdurahman, 162
igi Mujo, 168
Zili Osman, 158
ili Salih, 62, 189, 210
ivkovi Savo, 117, 320
uni Ibrahimm,m, 167

PRILOZI
(fotografije - faksimili)
Strana
Josip Broz Tito
5
Zastava jedinice teritorijalne odbrane koja nastavlja tradiciju Tuzlanskog NOP
odreda
13
Faksimil prve i posljednje stranice Izvjetaja koji politiki komesar Tuzlanskog
odreda Mea Selimovi alje Vladi Popoviu, politikom komesaru 3. korpusa
NOVJ
54
Grupa boraca pred zidinama starog Srebrenika, poetkom 1944. godine
61
Tuzlanski partizanski odred u Smolui juna 1944. godine
73
Faksimil jednog od prvih izvjetaja preformiranog Tuzlanskog odreda tabu 3.
korpusa NOVJ
83
Borci Tuzlanskog NOP odreda oktobra 1944. godine pred Gimnazijom u Tuzli, s
lijeva: Neda Kerec, Mica Jovanovi i Ahmet Deli
85
Faksimil izvjetaja taba Odreda tabu 3. korpusa o stanju i aktivnostima neprijatelja polovinom oktobra 1944. godine
88
Faksimil Izvjetaja o aktivnostima Tuzlanskog odreda u prvoj polovini novembra
1944. godine
90
Kulturno-prosvjetna ekipa Tuzlanskog odreda 1944. godine
96
Faksimil Petnaestodnevnog izvjetaja koji politiki komesar Odreda alje tabu
3. korpusa
98
Faksimil Izvjetaja 3. korpusa podinjnim jedinicama o situaciji na sektorima .
106
Faksimil Izvjetaja politikog komesara Odreda, Mie Vokia, o stanju i aktivnostima Odreda u drugoj polovini februara 1945. godine
114
Faksimil Izvjetaja iz operacijskog dnevnika taba Tuzlanskog odreda kojeg je
uredno vodio novoimenovani komandant Mian Peji
118
Borci Odreda na obezbjedenju intendature 38. divizije u irem rejonu Sarajeva,
marta 1945. godine
124
Po slamanju spoljne odbrane neprijatelja jedinice JA su se uputile prema Sarajevu, Podromanija, aprila 1945. godine
125
Borci Odreda sa aktivistima i terenskim radnicima, u Smolui juna 1944. godine
228
tab 1. bataljona Tuzlanskog odreda krajem 1944. u Lukavcu; s lijeva: Rasim Joguni, Dervi Huki, Neda Kerec, Stevo (Sremac)
266
O izvrenju postavljenih zadataka tab Odreda je redovno izvjetavao tab 3. korpusa
270
Osoblje bolnice 3. korpusa NOVJ u Tuzli, maja 1945. godine, s lijeva: Mehmed Alibali, referent saniteta bataljona Tuzlanskog odreda i Sujedin Petrovi Drago, bolniar, pozadi Anelka Popri, bolniarka
287
Uvjerenje za druga Proji M. Jovu koji je pohaao Vojno-obavjetajni kurs . . .
290
Fkasimil dopisa kojim tab Odreda trai od taba 2. bataljona da uputi odgovarajue skojevce za obavljanje kurirsih zadataka na relaciji Tuzla - Beograd
292

Na savjetovanju komunista tuzlanskog OKruga to. i e.*. u e t e m u r a u i u^u ^i u b i vovali su i komunisti iz Tuzlanskog odreda
Nakon oslobaanja organizovani su demokratski izbori za narodnu vlast. Na slici:
ranjenik glasa u prisustvu Dragomira Babia i Mehmedalije Hadiomerovia, lanova Komisije
Savezniki avion nad Sokocem, marta 1945. godine

29* Tuzlanski partizanski odred

302

303
321

SADRAJ
Strana
7

Rije Redakcije
I
UVOD
Mio Voki
Umjesto predgovora

17
II

BORBENI PUT ODREDA

Zlatko Luki, Stanoje Nikoli
Borbeni put Tuzlanskog narodnooslobodilakog partizanskog odreda . . . .

27

111

SJEANJA BORACA
Omer Gluhi
Odred se odrao
Dr Vera Mujbegovi
Zapis o Tuzlanskom odredu
Milica
Mileti-Milidragovi
U estoj ofanzivi
Duanka
Pavlovi-Krneta
Od Tuzle do Buika
efkija Vrabac
Na prvim borbenim zadacima
Franjo Peti
Sjeanja iz borbe
Demal Cilimkovi
Ranjenici su zarobljeni
Pantelija Nekovi
Bio sam borac Tuzlanskog odreda
Svetozar Bujakovi
Sjeanja na Tuzlanski odred
Raif Mujezinovi
Tekoe nas nisu naputale
Rade Peri
U Odredu izmeu prvog i konanog osloboenja Tuzle

131
136
146
149
154
156
160
167
175
186
196

Mahmut Mekovi Maan

Moluhe sa okolinom i Tuzlanski odred
Ekrem Nuhi
Veze Tuzlanskog odreda sa snagama NOP-a u Lukavcu i okolini
Boidar Popovi Popac
Smoluki period
Ilija ilas
Na obavjetajnim zadacima
Vehid Begi
Postavljeni zadaci su izvreni

202
231
238
243
252

Adem Osmanbegovi
Kroz estu i sedmu ofanzivu
Stojan Niki
Tuzlanski odred - Vojnika i politika snaga
Mehmedalija Huki
Borbene akcije Odreda poslije konanog osloboenja Tuzle
Mehmed Alibali
Iz rada sanitetske slube
Jovo Dragi
Obavjetajna sluba u Odredu
Sakib Cati
Borba na Ciganskom brdu
Sejfulah Ibriimovi
Borbe 2. bataljona na ureviku
Muharem Nuhanovi
Borbe sa etnicima
Rizo Sejdinovi
Susret na eljeznikoj stanici
Vojin Cvijanovi
Formiranje i borbe Ozrenskog bataljona
Zlatan Tufeki Braco
U Vare po ranjenike
Sakib ati
Krekin rudar - komandant partizanskog bataljona
Mian Peji
Komandovao sam Odredom

257
262
268
280
289
294
298
305
307
309
311
313
317

IV
SPISAK BORACA
Spisak boraca Tuzlanskog NOP odreda

325

* * *

Registar linih imena

Prilozi (fotografije - faksimili)

439
448

TUZLANSKI NARODNOOSLOBODILAKI
PARTIZANSKI ODRED
Likovno rjeenje naslovne strane:
BRANKA ARNAUT
Skica:
NEBOJA MIRJANI
Crtei:
ISMET MUJEZINOVI
Fotografije koritene iz Muzeja istone Bosne, Regionalnog istorijskog arhiva i linih zbirki pojedinih boraca, a crtei iz Galerije jugoslovenskog portreta Tuzla
Tehniki urednici:
Mr AZEM KOAR
EMIR SRKALOVI
Grafiki urednik:
RAHIMA HADIOMERAGI
Izdava:
IGTRO Univerzal, Tuzla - OOUR Izdavaka djelatnost Tuzla
Za izdavaa:
CVIJAN RADOVANOVI
tampa:
IGTRO Univerzal, Tuzla - OOUR Grafiar Tuzla
Za tampariju:
MURIS DAMPO
Tira:
3 500
tampanje zavreno:
oktobra 1988.

YU ISBN 86-7155-030-3