URBANIZACIJA EVROPE 1100-1300

-regulativna politika stabilnost,porast populacije

-jaanje graanske svesti,trgovina kao pokreta,raanje buroazije
-novi tipovi objekata,prilagoavanje javnih prostora novoj socijalnoj strukturi i
potrebama-obrazovanje,zdravstvo,razonoda,gradska uprava,stanovanje
-osnivanje novih gradova-Engleska,panija,juna Francuska,Nemaka
-urbana naselja razliitog porekla,veliine,poloaja,strkture,funkcije
-strategija
za
zauzimanje
ravnopravnosti,pozicija na raskrima

zemljita,omoguavanje

poetne

-kue-sloen funkcionalni i drutveni program

RENESANSA
-uzori u antici i matematiki humanizam
-linearna perspektiva,proporcije,politiki dijagram
-trg-palata,crkva,venica,trnica,
-ulice-zanemaren indetitet blokova,uniformne fasade,vizuelni prodori ka
parkovima i vrtovima
-idealni gradovi
-problem odbrane-napredak artiljerije,nova forma zidova,trougaoni bastioni

RIM 1450-1650
-modernizacija grada
-unapreivanje srednjovekovnog tkiva
-prenoenje politike poruke
-nove stambene etvrti
-povezivanje fokusnih taaka

KA BAROKU-RIM
-Sixtus V (1585-90)-radikalni zahvati obojeni privatnim interesima
-avenije kao osovine spajaju crkve,antike ostatke ili gradske kapije
-procesione putanje,kristijanizovani paganski spomenici,profana upotreba

-nove stambene zone

-Aqua Felice-obnovljeni akvadukt

INDUSTRIJALIZACIJA
-upotreba novih materijala i tehnoligija
-novi tipovi objekata (banka,upravne zgrade,industrijski kompleksi) i sistemi
transporta
-zatvoreni javni prostori-arkade,trnice,biblioteke,stajalita
-radniko stanovanje,skladita,fabrike
-teite na srednjoj klasi

VELIKE REKONSTRUKCIJE:Pariz,Barselona,Rim
URBANA REVOLUCIJA
-poetak nije vremenski i prostorno sinhronizovan
-koncept vika vrednosti-razvoj novih tehnologija
-funkcije trgovine/odbrane/religije
-prisustvo vladajueg autoriteta
-zajedniko delovanje drutvenih,ekonomskih i politikih promena koje
dovode do pojave urbane forme

STVARANJE GRADOVA
-gradovi na podruju Sumera formirani su jo pre 4.milenijuma p.n.e.
-akumulacija dobara-irigacioni sistemi
-izmenjeni drutveni odnosi,novi vidovi interakcije i potronje
-kompaktna forma grada,vea koncentracija ljudi i dobara,stabilan nain
ivota
-ira sfera drutvenih kontakata
-specijalizacija i drutvena stratifikacija
-kontrola resursa
-prostor kao manifestacija moi-ceremonilani prostor grada,hramovi,palate
-naglaeni urbani indetitet,svest o zajednikom dobru

-odbrana

GRADOVI MESOPOTAMIJE
-nekoliko gradova-10-50 hiljada stanovnika
-zid-simbol suvereniteta
-kanal-pokazatelj organizovane i odrive zajednice
-dva monumentalna centra-kompleks zigurata i palata
-hram-centar grada,vorite ekonomskog sisteama,poslednja linija odbrane
grada
-procesione linije-Korsabad
-gradsko tkivo-meavina stanovanja i trgovine

EGIPATSKI GRADOVI
-ortogonalna matrica
-Amarna-tri avenije paralelne sa rekom
-Teba-stambeni deo sastavljen od kua u nizu,objekti okrenuti ka ulici
-vile na obodu grada

ISTONI MEDITERAN
Mikena
-gradovi koriste pogodnosti reljefa-ograena citadela na uzvienju strateki
postavljena u odnosu na pristup sa mora
-sistem podzemnih cisterni za snabdevanje vodom
-grobnice smetene blizu pristupnog puta sa jugozapada
Kritski gardovi-u podnoju,neograeni,manje veliine-pretee polisa
-topografski i funkcionalno definisane mree ulica
-ostaci seoskog modela stanovanja iz Bronzanog doba
-trg i ulice uglavnom poploani
-bez velikih i upadljivih hramova
-palate formirane
funkcijama

oko

pravougaonih

dvorita,prostorije

grupisane

po

-osnove planirane iznutra ka spolja

Knosos
-oko 40000 stanovnika
-palata na blagom uzvienju
-glavni put koji spaja palatu sa lukom
-manja palata
-Teatarska zona-javni prostor sa seditima sa dve strane
-kapija-prolaz ka centralnom prostoru palate
-ceremonijalni ulaz sa zapada
Polis
-ortogonalno planiranje uglavnom u gradovima-kolonijama
-agora-okupljanje graanja i simbol samouprave
-do 7. Veka normativni grid poinje da se koristi u postojeim gradovimalaka podela zemljita,oblikovanje urbane strukture,kontrola budueg razvoja
-koordinisani sistem javnih rezidencijalnih objekata
-manji broj I-Z avenija koje dele teritoriju na trake preseene avenijama S-J
-pravougaoni superblokovi podeljeni nizom manjih uliica po razliitim
proporcijama,podel ana parcele
-orjentacija prilagoena terenu
-oko 400 blokova podeljeno u 3 celine
-po Hipodamusu-3 klase
(javno,privatno i sveto)

(umetnici,zemljoradnici

vojnici),zemljite

HELENISTIKI GRADOVI
-poveano bogatsvo,standardizovana valuta,trgovina,velikodunost bogatih
za dobrobit grada
-javni fondovi-za hramove,zidove,infrastrukturu
-samouprava>hramovi,okolna ruralna teritorija,administrativni objekti,
gimnazijumi, trnica, teatar,mobilijar-fontane,spomenici
-zaokruena umetnika celina

-dinaminije trodimenzionalne forme

-estetska dimenzija odbrambenih zidova i nove tehnike ratovanja
-starije zgrade renovirane u novom maniru ili stavljene pod okvir zajednike
kolonade
-nove javne zgrade sa ceremonijalnim pristupima

RIMSKO CARSTVO
-Rim-spontano nastao ,bez jedinstvene koncepcije,zasnovan na topografiji i
ritualima planiranja
-prihvatanje ortogonalnog planiranja-kvadratni blokovi
-kompleks foruma,hrama i bazilika,institucionalna arhitektura kao simbol
centralizovane moi (palate,amfiteatri,trnice,biblioteke)
-kontarsti izmeu gusto naseljenih delova i monumentalnih celina

GRAD NA RASKRU IDEOLOGIJA

-Konstatinopolj-prestonica prestonica nove religije
-7 breuljaka i 14 regiona
-vladarski kompleks na vrhu poluostrva u blizini hipodroma
-Konstantinov forum
-ceremonijalna ulica Mese sa kolonadama,Zlatna kapija
-radijalna dispozicija ulica

KINA
-uticaj kineske kosmologije-nebo-krug-zemlja-kvadrat
-ortogonalnost i aksijalnost kompozicije,horizontalna estetika i uniformisanost
-centar javnog ivota-kompleks vladarske palate
-palata okrenuta jugu,prostor podeljen na 4 segmenta posveenim godinjim
dobima i odreenim aktivnostima
-jasno propisana regulacija,pozicija i veliina zasnovana na statusu
-zaklanjanje privatnosti
-fizika struktura lako promenljiva,dok su rituali i njegovi dijagrami opstajali
vekovima

-arhitektura nije bila shvatana kao javni servis,instrument drave,deo kluture

-gradovi kao sedita drutvene kontrole,blokovi opasani zidom

SREDNJI VEK-EVROPA
-gradovi postavljeni na uzvienjima,sa uskim zamrenim ulicama ili smeteni
u neki od Rimskih spomenika
-kulturna re-evaluacija i prilagoavanje novim uslovima-rehabilitacija i nove
namene u nasleenim strukturama
-religija,administracija,trgovina-oslonci opstanka
-novi objekti uglanom religiozne namene-kompleks katedrale sa rezidencijom
kao ina taka,religija kao instrument pokretanja i transformacije drutva

SREDNJI VEK-ARAPSKI SVET

-Bagdag osnovan 762.,lociran du Tigra u blizini Eufrata
-mrea kanala omoguavala transport izmeu dve reke
-kruna forma koja se naknadno prilagodila pravcima kanala
-okruen zidovima i kanalom
-centar-palata,velika damija i sedite 7 vladinih departmana
-periferija-rezidencijalni pojas,radijalno podeljen i uokviren krunim ulicama
-4 kardinalna pravca sa kapijama i nazvani po gardovima do kojih su vodili
(Kufa,Basra,Korasan i Damask)
-populacija-predstavljala glavne etnike,plemenske i ekonomske grupe
carstva
-bez lokalne samouprave

20. VEK
-vrtni grad,Howard,1898/1903
-formalno i neformalno planiranje,radijalni pravci
-samostalne celine,zajednica od 30000 ljudi
-Le Corbusier-Savremeni grad za 3 miliona stanovnika,1922
-veliki blokovi,otvorene zelene povrine,ortogonalna mrea autoputeva i
servisnih puteva

-stanovanje,rad,rekreacija i saobraaj

20. VEK-MODERNIZAM
andigar 1951,Novi Beograd 1951,Brazilija 1956

POST-MODERNIZAM
-1970/1980te godine prologa veka
-preispitivanje odnossa prema graditeljskom nasleu
-budunost gradova
-osporavanje modernistikih principa,uvoenje elemenata tradicionalnog
grada
-peake zone,ulice,trgovi,kompaktni blokovi
London,Stokholm,Barselona,Lisabon,Roterdam,Antverpen,Helsinki

GRAD GLOBALIZACIJE
-globalizacija vs. Urbanizacija
-globalno-lokalne veze,izmenjeno shvatanje grada,njegove tipologije i
simbolike
-viestruka priroda globalizacije (drutveno-politiko-ekonomski,geografski i
urbani nivo problema)
-fleksibilnost celokupnog urbanog okruenja
-rekonstruisani i revitalizovani potezi u starim gradskim jezgrima
-povoljno poslovni uslovi
-dobra umreenost
-visok nivo informacionog-komunikacionog i tehnolokog razvoja
-mnotvo kulturnih i sportskih sadraja
-spektakularna deavanja
-zdravo okruenje

FENOMEN-ULOGE I ZNAENJA
OSNOVNE ODREDNICE

-grad-visoka koncetracija ljudi,aktivnosti i mrea

-formiranje,irenje i menjanje ideja
*kljune funkcije:
-odbrana,vlast/upravljanje,proizvodnja,usluge,umreavanje/povezivanje
-povezivanje aktivnosti>razmena dobara,usluga,ljudi,znanja i informacija
-razvoj grada>specijalizacija,eventualne transformacije i jaanje

PROCES URBANIZACIJE
*urbanizacija-osnovni proces koji proizvodi razvoj grada,ali je I njegov rezultat
*aspekti:
-demografski (broj stanovnika,koncentracija,gustina naseljenosti)
-ekonomski (delatnosti-dominacija tercijernih nad sekundarnim)
-prostorni (kvantitet I kvalitet izgraenosti I opremljenosti prostora)
-kulturni (irenje i razvoj urbanog nacina ivota)

GRAD I INOVACIJE
*gradovi-visoko podsticajno okruenje za raanje inovacija u raznim sferama
nauke,tehnologije, culture I ekonomije
*vorita komunikacije,razmene I delovanja >definisanje budunosti urbanog
drutva
*uvoenje inovacija>unapreenje urbanog okruenja,poveanje kvaliteta
aktivnosti I njihove efikasnosti
*podizanje urbaniteta
*nove prostorne tipologije,arhitektonski trendovi I strategije planiranja
*pozicija grada,izgled I struktura>medijum preko koga se manifestuju razliiti
vidovi drutvene moi
*fiziki okvir za svakodnevne aktivnosti,sveane trenutke,revolucionarne
promene
*grad kao sredstvo kojim se reprezentuje mo vladara ili vladajue elite
*grad kao cilj kojim vladajua ideologija tei da uspostavi I odri svoj
kredibilitet

*osnivanje,proces oblikovanja I transformacije>grad kao predmet rituala

*gradska struktura>ritualna scenografija:
-urbana matrica
-ulice I trgovi
-obeleja dominantnog autoriteta

GRAD I IDEOLOGIJA
*pozicija grada ,izgled I struktura>medijum preko koga se manifestuju
razliiti vidovi drutvene moi
*fiziki okvir za svakodnevne aktivnosti,sveane trenutke,revolucionarne
promene
*grad kao sredstvo kojim se reprezentuje mo vladara ili vladajue elite
*grad kao cilj kojim vladajua ideologija tei da uspostavi I odri svoj
kredibilitet
*osnivanje proces oblikovanja I transformacije>grad kao predmet rituala
*gradska struktura>ritualna scenografija:
-urbana matrica
-ulice I trgovi
-obeleja dominantnog autoriteta

MITOVI I RITUALI OSNIVANJA

*stvaranje grada kao nameran I precizno osmiljen in
*noanstvo>kralj>forma grada kao mikrokosmos>model
*iracionalne tehnike u planiranju grada I rituali
*rituali magijske prirode-garancija blagostanje vladara,grada I graana
*ispravno orjentisane,organizovane I simetrine osnove ili ceremonijalni
kompleksi
*slika reda,monumentalnosti I stabilnosti>potvrda boanskog ili politikog
autoriteta,njegova trajnost I nepromenljivost
MESOPOTAMIJA
*grad kao slika moi

*hram vrhovnog boanstva kao duhovni,ekonomski I politiki centar

*gradski zidovi-forma uslovljena ratnim strategijama,vremenskim
uslovima,mitolokim I astrolokim pravilima
ERTRUCI I RIMLJANI
*izbor lokacije vre svetenici
*ertruski gradovi-postavljeni prema zateenim prirodnim vrednostima
*fondacija-ritualno osnivanje iz prve brazed,simbolie dermakaciju zemljita
*definie se prostor,uspostavljaju se osnovne koordinate prostora
*podela terena uslovljena kosmolokim reperima
*uspostavljanje relacijeprema okruenju pravac gradskih zidova
Rim-osveenje budueg grada,fomiranje mundus-a-mistinog gradskog
sredita
HELENIZAM
*osnivanje nove kolonije/grada kao meavina razliitih elemenata,ukljuujui
mitoloke I religiozne
*ritualno konsultovanje proroanstva>pragmatini koraci bitni za osnivanje I
funkcionisanje grada (pozicioniranje izvora,podizanje gradskih
zidina,uspostavljanje reetkaste matrice)
*svaki grad je imao svoje boanstvo-pokrovitelja
*legend o mitskim osnivacima

GRAD KAO DIJAGRAM

KINA
*centar kosmosa u vladarskoj palate
*mitska linost-prvi dinastiki vladar Ju>kreator prvobitne kosmike eme
*usklaenost sa univerzumom-preko rasporeda I structure prirodnih
geografskih fenomena (reka,brda,dolina,izvora,putanje sunca I vetrova)
*ritual graenja-odabir zemljita,pogodan astronomski trenutak za podizanje
gradskih zidina
*geomantija I znaaj kosmikih dijagrama,vladar kao centralna figura
INDIJA

*forma mandale-kombinacija kruga I kvadrata>symbol univerzuma

*32 varijante mandale-podela na delove

IVOT GRADA vs. SLIKA GRADA

*rani srednji vek u Evropi >teite se prebacuje na odbranu
*prilagoavanje terenu,grupisanje sadraja oko zamka,crkve ili gradskog trga
*religija u ivotu zajednice-bez veih prostornih manifestacija
*nova znanja iz geometrije I astronomije (do kraja 13. veka)>uticaj na
planiranje novih gradova
*ortogonalna ema sa jasnom drutvenom stratifikacijom I distribucijiom
*jaanje trgovine>specijalna pozicija u gradu,veliina objekata
*renesansa I barok-grad kao ideoloki dijagram
*uspon modern nauke,matematike,geometrije,fizike I astronomije>novo
shvatanje prirode I kosmosa
*ideja geometrijski savrenog sveta-planiranog,simetrinog I centralno
fokusiranog
*barok-grad kao slika moi I monumentalna scena za politike rituale I
svetkovine
*visok stepen drutvene I urbanistike regulacije I kontrole
*ritualna inicijacija javnih prostora I objekata
*drutvene I ekonomske promene u XIX veku-uinustrijska revolucija
*teite aktivnosti se prebacuje na proizvodnju I usluge
*zapoinje sistematska mehanizacija
*gradsko zemsljite dobija svoju ekonomsku vrednost koja podstie
segregaciju prostora,aktivnosti I drutvenih grupa
*koncentrisana mo kao pokreta radikalnih prostornih transformacija

TOKOVI I PREISPITIVANJA
*nakon II svetskog rata oivljavaju ideje politikog dijagrama
*jasno definisana fizika ljuska koja naglaava ideale novog drutva
*contrast nasleenih vrednosti I novih formi

*stanovanje,rad,rekreacija,saobraaj
*izmenjena dinamika urbanog zivota
*pos- industrijski grad-nove uloge koje naglaavaju ekonomski,politiki I
kulturni znaaj u sistemu globalnih urbanih vorita
*simultano funkcionisanje tradicionalnih gradskih centara I irih
metropolitenskih podruja
*finansijsko-poslovne usluge,delatnosti politike moi I uticaja,kreativnokuluturna produkcija I turizam
*reaktivacija naputenih delova,prilagoavanje savremenim potrebama
korisnika

FENOMEN-GRAD-ARHITEKTURA
GRADSKI PROSTOR
-gradski proctor-najkompleksniji okvir ljudskim aktivnostima
-reflektuje potrebe,vrednosti I aspiracije drutva
-vieslojni medijum materijalizovan kroz arhitekturu

ARHITEKTURA
*drutveni in
*fiziki okvir gradskih funkcija
*ispunjava funkcionalne,tehniko-tehnoloke I socio-kulturne tenje I zahteve
*makro nivo grada I njegovog ueg I ireg okruenja (prostorno I urbanistiko
planiranje,pejzana arhitektura I urbani dizajn)
*nivo objekata I urbanog mobilijara
*novi gradovi-sveobuhvatnost jedinstvenog arhitektonskog pristupa
*postojee gradske strukture-osmiljene I usklaene mere koje kreiraju
jedinstven indentitet

FORMA I FUNKCIJA
*arhitektura treba da poseduje sopstvenu utilitarnost>sadraj I smisao u
kontekstu drutva
*tehnika I tehnologija>realizacija forme
(struktura/konstrukcija,materijalizacija,detalji)

*stil graevine > elementi konstrukcije I estetski elementi

STRUKTURA vs. ESTETIKA

*arhitektura starog Rima:
-luk-objekti,infrastrukturni zahvati (akvadukti,vijadukti,mostovi),javni prostori
(kolonade)
-svod I kupola (prodavnice,skladita,javna kupatila,reprezentativni objekti)
*gotika (katedrale)
*modernizam (industrija,infrastruktura,javne graevine,stambeni kompleksi)
*postmoderna arhitektura-znaaj ornamenta>parafraza istorije
*najnovije arhitektonske tendencije XXI veka>tehnoloke inovacije
reflektovane u kompjuterski generisanim I kvazi-organskim formama

ARHITEKTURA vs. KONTEKST

*konstantni uticaj okruenja
*pozicija I znaaj objekata I urbanih Celina
*karakter
*motive za realizaciju
*primenjeni materijali I tehnike graenja
*materijalni I nematerijalni elementi
*svi tipovi I kategorije objekata
*znakovi I simboli>poruke jedne epohe
-odnos drutva prema prirodnom I izgraenom okruenju
-nivo tehnolokog razvoja
-kulturoloke preference
-politike I ekonomske prilike
*promenljivost konteksta>izmenjena interakcija izmeu objekata I okruenja
*naglaavanje ili negiranje istorijskog kontinuiteta I tradicije
*resimbolizacija arhitektonskih elemenata

KONTEKST-DRUTVO
URBANO DRUTVO
*gradovi-manifestacija optih drutvenih okolnosti>generator drutvenih
promena
*nove vrednosti,poptrebe I imperative razvoja
*razliite grupe-konfliktni interesi
*system drutvenih vrednosti integrisan u gradsku strukturu:
-upotreba znakova I simbola
-pravila u oblikovanju prostora
-organizacija aktivnosti
-nain ivota
-specifinosti urbane kulture> odnos prema kvalitetu ivotne
sredine,istorijskom kontinuitetu prostora,tehnolokom napretku I razvojnim
prioritetima3

GRADSKI OKVIR VS. DRUTVO

*okruenje kao forma neverbalne komunikacije
*gradski proctor kao medijum>drutveno poeljno ponaanje
*traansformacija gradske strukture>nain estetizacije
drutva>prevazilaenje I razreenje potencijalnih I postojeih drutvenih kriza
*proctor grada>poboljanje I usmeravanje ponaanja zajednice,inhibiranje
nekih delovanja
*sklad I pravilnost kao izraz ureenosti drutvenog sistema

IDEOLOKE ODREDNICE PROSTORA

*ideologija:
-nacin razmiljanja pojedinca ili grupe
-sistem ideja,ideala ili verovanja koja su osnova ekonomskog ili politikog
sistema
*manifestovanje u urbanom prostoru>oblikovanje elemenata
*centralizovani,apsolutistiki sistemi

*otvorena I demokratska drutva,bazirana na meusobnoj toleranciji I

socijalnoj ravnotei
*ideoloki okvir>drutveni kontekst>formiranje poeljnih prostornofunkcionalnih obrazaca

DRUTVENI KONTEKST-IDEOLOGIJA-GRAD
*sagledavanje drutvenog konteksta:
-generalna struktura stanovnitva(na osnovu starosti, pola, rase, vere,
obrazovanja, ekonomske aktivnosti)
-standard (u korienju aktivnosti I prostora)
-nain upotrebe prostora I odnos prema njemu (ouvanost objekata,javnih I
privatnih povrina,kultura korienja)
-struktura korisnika
*kompleksna slika stanja u urbanoj zajednici:
-(ne)ravnotea moi
-stepen integracije I segregacije
-nivo otvorenosti I tolerantnosti
-ekonomske,politike,kulturoloke I tehnoloke mogunosti i ogranienja
*promena dominantnih urbanistikih koncepta u zavisnosti od epohe
*razlike na nivou:
-regulacije fizike strukture
-tipologije prostora I aktivnosti
-karaktera drutvene interakcije
-indetifikacije sa okolinom I tretmana ekolokih imperativa

GRAD U 21. VEKU

*savremeno drutvo-umreeno drutvo,funkcionie I u materijalnom I
digitalnom svetu
*apsolutna povezanost I dostupnost
*izazovi-migracije,ubrzani porast gustine stanovnika,siromatvo,drutvena
segregacija I degradacija ivotne sredine

*poeljne vrednosti-kosmopolitanizam,tolerancija,uravnoteenost drutvenih

razlika,vrednost zajednice

MEGA GRADOVI
*problem vezani za ekonomski manje razvijene sredine (npr.
Delhi,Karai,Mumbai,Kairo,Sao Paolo)
*jaz izmeu ekonomskog I demografskog razvoja
*nelegalna naselja,neformalna (siva) ekonomija,izolacija pojednih drutvenih
grupa
*etnika,kulturna,socijalna I profesionalna raznolikost
*ivot u slamovima-oko treina svetske populacije

PROBLEM,IZAZOVI
*reavanje problema na svim prostornim nivoima (od globalnog,do nivoa
lokalne zajednice):
-formalni,institucionalizovani programi
-neformalne inicijative I akcije
*potrebe I interesi graana
*drutveni pokreti koji pokuavaju da zatite ugroene kategorije
stanovnitva
*tenja za prevazilaenjem drutvene stigmatizacije I izolacije
*uee u procesu planiranja,projektovanja I sprovoenja planova
*saradnja lokalnog stanovnitva,vladinih institucija,nevladinih organizacija I
profesionalaca
*Rio de aneiro-rehabilitacija favela,poveanje bezbednosti
*Mumbai-unapreenje uslova ivota u slamovima
*Bogota,Sao Paolo I Karakas-kreativno upravljanje lokalnih vlasti,temeljne
drutvene I prostorne promene
*novi tokovi u arhitekturi>reakcija na postojee problem gradova
*teme:
-ekonomska recesija
-kriza urbanog indetiteta

-istorijsko naslee
-drutveni I ekoloki problem
*nestabilnost savremenog urbanog konteksta
*mogunost zaboravljenih urbanih depova I graninih zona
*novi vidovi interakcije izmeu zajednice I graene sredine
*trajni I privremeni karakter prostora I aktivnosti

DRUTVO-ARHITEKTURA
*nevladina organizacija Arhitecture for Humanity-panja usmerena ka
problemima podruja koja su pretrpela velike tete od prirodnih nepogoda
*proctor I aktivnosti kao sredstvo drutvene aktivacije I promene
*humanitarna arhitektura-vodi rauna o okolnostima,raspoloivim resursima I
potrebama ugroenog stanovnitva

DRUTVO-RAZVOJ
*nove strategije za komuniciranje sa javnou-nova igra urbane kultivacije po
ugledu na monopol
*urbani razvoj zasnovan na vremenu,vetinama I znanju uesnika,kao I
prostorima, imovini, kvalitetima I okruenjima koja vode ka blagostanju

TEHNOLOGIJA VS. OKRUENJE

*tehnoloki razvoj>preindustrijski,industrijski I postindustrijski grad
*razlike u :
-funkcionalnoj I fizikoj strukturi
-organizaciji drutva
-ekonomskim specifinostima
-nainima komunikacije I kretanja
-sagledavanju ravnotee izmeu prirode I kretanja,kao I ravnotee izmeu
prirode I urbanog okruenja

DRUTVENI OKVIR
*intezivna interakcija drutva,grada I tehnologije>urbane I tehnoloke
inovacije

*tehnologija vs. razvoj civilizacie:

-nain proizvodnje hrane
-ekonomska organizacija
-upravljanje
-potronja energije
-nove tehnike graenja,ratovanja,transporta I komunikacije
*tehnike planiranja I projektovanja
*uvoenje novih materijala
*izvoenje objekata
*oblikovanje

TEHNOLOGIJA VS. GRAD

*Le Korbizijeovi urbanistiki predlozi iz 20ih I 30ih godina XX veka-efikasnost
saobraaja
*jake transportne osovine (auto-putevi),soliteri u zelenilu mega blokova

POJAM
*techne-umetnost,vetina,nain ili sredstva kojima se realizuju odreene
stvari
*logos-re,izraz
*tehnologija (originalno znaenje)-naini pomou kojih se dolazi do odreenih
stvari
*dananja interpretacija>sistem tehnolokih procesa,instrumenata I znanja
koja se neprestano razvijaju I koriste irom sveta kako bi se transformisale I
uredile informacije,energija I materijalna proizvodnja

JAVNI PROSTOR
*sastoji se od javne povrine I okolnih struktura>fiziki I funkcionalni okvir
aktivnostima
*omoguava komunikaciju,protok,preplitanje I ukrtanje razliitih tokova
( ljudi, vozila, informacija.)
*povezivanje okolnih objekata I njihovih parcela preko javne povrine
*ulica (koridor),raskre,trg>ureene obale,skverovi,parkovi

KUA I PARCELA
*spoljanji faktori:
-klimatske odrednice (organizacija parcele I kue,materijalizacija,oblikovanje)
-generalni drutveni kontekst (karakter urbane matrice,nain korienja
okolnog prostorai njegovo ureenje)
*forma I funkcija kue sa parcelom-rezultat simultanog delovanja spoljanjih I
unutranjih faktora
*specifinosti ivotne sredine I dominantnog drutvenog I tehnolokog
okvira>indetitet urbanog okruenja

JAVNI PROSTOR
*funkcionalne karakteristike:
-saobraajna uloga
-aktivnosti koje se odvijaju na javnim povrinama I u okolnim objektima
-infrastrukturna opremljenost
*intezitet I tipovi saobraaja (kolski,peaki,biciklistiki)>tranzitne,sabirne I
lokalne saobraajnice
*mrea peakog kretanja
*prisustvo razliitih vidova javnog prevoza
*trg-prostor reprezentacije I drutvenih okupljanja
*specifian tretman kolskog saobraaja

KARAKTER PROSTORA
*individualni ili javni karakter
*individualne povrine namenjene tano odreenom korisniku-parcele
*graevinske parcele-dozvoljena izgradnja objekata u kojima se odvijaju
aktivnosti
*zajednika povrina-individualna povrina koju koristi vie unapred poznatih
korisnika (parkiranje,rekreacija,objekti privremenog karaktera)
*javne povrine-prostor namenjen funkcijama I aktivnostima od javnog
znaaja (urbana infrastruktura,kretanje,komunikacija)

BLOK

*funkcije javnog prostora smetene u meuprostor izmeu objekata

*oko bloka-tranzitne saobraajnice
*u bloku-sabirni I lokalni tokovi koji vode do parkiralita
*u centru bloka-samo peaki saobraaj
*prostorna I funkcionalna celina,ujednaen arhitektonski izraz
*potovanje bioklimatskih elemenata>bolji kvalitet ivota
*niz problema vezanih za odravanje I bezbednost prostora,drutveni I
vizuelni indetitet,prilagoavanje novim potrebama

FORME U NASTAJANJU
*prilagodjivost I rezilijetnost graene sredine,regenerativne mogunosti
*priroda-elementi bio-utilizacije,bionike,biomimikrije,biofilije I biomorfizma
*projekat TERMES prouava strukturu I termike karakteristike
termitnjaka,odnosno njihovu osobinu samo-regulacije

GRADSKA MATRICA
*spontano nastala matrica (organska,nepravilna ili negeometrijska)>odraz
topografskih karakteristika,drutvenih specifinosti,prethodne podele
zemljita
*planski definisana matrica (u formi ortogonalne reetke ili centralizovanih
dijagrama)>pod uticajem autoriteta I institucija
*prostorno-funkcionalni elementi integrisani u urbanu strukturu>kue sa
parcelama,javni prostori I blokovi

BLOK
*makro blokovi-tokom prioda Modernizma
*vee dimenzije I otvoren tip izgraenosti
*visoki objekti zauzimaju manji procenat u zemljitu
*segregacija urbanih funkcija/negacija tradicionalnog tipa bloka
*uokvireni ulicama koje imaju iskljuico saobraajnu funkciju
*objekti postavljeni slobodno u odnosu na regulaciju,parcele ne postoje

FORME U NASTAJANJU

*poveanje kompleksnosti grada,njegove prostorne fragmentisanostii

funkcionalne raznolikosti
*aktuelni tchno-,bio- I eko- principi>novi nain ivota,trendovi u arhitekturi I
urbanom dizajnu
*novi koncepti I tipologije>prostorne I funkcionalne (re)kombinacije
*modifikacija tradicionalnih javnih prostora
*zone ispunjene infrastrukturom,mreama I granicama-meanje private I
javne sfere
*vertikalne strukture kao odgovor na promene u okruzenju
*samo-obnovljivo I vertikalno stanite,sastavljeno od lako zamenljivih
modularnih delova
*interraktivne membrane,personalizovana kontrola unutrnjih uslova
*tri nivoa odravanja-brze promene,promene u rasponu od 10 do 20 godina I
trajni nivo
*upotreba fotovoltainih elija,turbina za vetar I jedinica za proizvodnju biogoriva od algi

KUA I PARCELA
*osnovni gradivni element fizike strukture
*prostorno I funkcionalno samodovljna
*parcela-odvojena od ostatka prostora-granicama (regulacionim linijama)
*meusobno povezivanje kue I parcele u fizikom smislu,kao I na nivou
aktivnosti
*prostorno-fizike I funkcionalne karakteristike
*forma kao primarna odlika,funkcije se lake menjaju

JAVNI PROSTOR
*ulice-irok spektar gradskih funkcija-stanovanje,centralne funkcije
*trgovi-tradicionalni centri okupljanja
*mnogobrojne namene
*specifine manifestacije ili pasivna rekreacija

*tehnika opremljenost-utie na kvalitet,efikasnost I bezbednost prostorai

njegovih funkcija
*koordinacija saobraaja,odravanja javnih povrina I urbanog
mobilijara,signalizacija, informisanje
*fizike I funkcionalne osobenosti
*fizike karakteristike:
-forma
-izgraenost okolnih struktura
-izgraenost javne povrine (konstrukcija,materijalizacija I opremljenost)
*definisanje prostornog okvira pomou horizontalne I vertikalne
regulacije,kao I dominantne funkcije
*osnova,popreni I poduni presek>slika poloaja I dimenzija objekata I
parcela,meusobnih odnosa,karakteristika oblikovanja

KUA I PARCELA
*uloga I pozicija u gradskom kontekstu>forma I funkcija objekta/kue
*fizike razlike:
-dimenzije objekta I parcele
-poloaj objekta u odnosu na granice parcele
-sekundarni (arhitektonski) elementi oblikovanja (krovovi,fasade,stilske
odrednice,odnos otvorenog I zatvorenog)
*funkcionalne razlike-karakter aktivnosti,intezitet,meusobni odnosi (ukoliko
se predvia vie aktivnosti)

FORME U NASTAJANJU
*kombinovanje elemenata prirode,tehnologije I urbanog okruenja
*vertikalna struktura koja se ponaa kao litica-stanite za razliite tipove
ivotinja I ptica silica
*opna u vidu mreaste membrane-prirodna ventilacija I svetlo

BLOK
*elementarni urbani sklop
*sastavljen od kua na parcelamai javnih prostora (ulicama) koji ga dodiruju

*zaokruena celina-sastavni deo urbane matrice

*ulica-pristup svim parcela u bloku
*regulaciona linija-granica izmeu private sfere (parcele) I javne gradske
povrine (ulice)
*tradicionalni blokovi (izgraeni po obodu) + makro blokovi (sa otvorenim
sistemom graenja)
*specifine grupacije
*oblik-rezultat karakteristika uline matrice
*tei se pravilnoj,ortogonalnoj formi
*proctor bloka-ogranien regulacionom linijom od javnog prostora>podeljen
na parcele sa pojedinanim objektima
*objekti na regulacionoj liniji ili paralelno sa njom,u nizu ili slobodnostojei
*razlike:
-dimenzije parcela I objekata
-stepen I indeks izgraenosti
-horizontalna I vertikalna regulacija
-tipologija postojeih objekata I ulica koje ih okruuju
*fiziki I funkcionalno homogeni ili heterogenic
*vei ili manji nivo vizuelne I korisnike otvorenosti/javnosti sadraja
*visok stepen fleksibilnosti

NOVI GRADOVI
*bez tereta nasleenje fizike strukture
*sredstvo za potvrivanje I prikazivanje novog sistema vrednosti (vladajua
ideologija ili osoba koja poseduje apsolutnu mo)
*prestonice
*nova urbana vorita
*specijalizova naselja (vojni kampovi,radnika naselja,gradovi modeli I idealni
gradovi,eksperimentalne zajednice)
*proiena forma,dijagramska matrica-obeleavanje osvojenog prostora

*simbolino naglaavanje istorijskog iskoraka,nove vrednosti

*prekid sa prethodnim stanjem fizike,funkcionalne I drutvene strukture
*generator urbanog razvoja koji se prepoznaju u prostornoj organizaciji I
arhitekturi>religija, imperijalna mo,industrija,savremena sinergija
kapitala,tehnologije I ekologije
*urbana vorita XXI veka>nove vrednosti
*ekoloka korektnost
*energetska efikasnost
*elektronska konektivnost
*globalna konkurentnost
*atraktivni projekti
*ambiciozni ciljevi
*unapred definisana forma I parametric razvoja

ARHITEKTURA I EKOLOGIJA
*formiranje nove,odrive I interaktivne platform za projektovanje>energetska
efikasnost,adaptibilnost,rezilijentnost I regerativni potencijal
*proimanje organskih I neorganskih sistema,logika biolokih
procesa,fleksibilnost struktura
*multifunkcionalnost prostora,ekoloka
produktivnost,modularnost,autoregulacija I samo-obnavljanje
*problem ivotne sredine kombinovane sa upotrebom visoke tehnologije

POJAM
*ivotna sredina-skup fizikih I socio-kulturnih okolnosti koje okruuju svako
ivo bie I utiu na njegov rast,razvoj I opstanak
*priroda-izvor I okvir ivota,osnovni resurs
*postepena dominacija vetaki stvorene graene sredine nad prirodom

UTICAJ OKOLINE
*osunanje-pravac I intezitet vetrova-vlanost I padavine-karakteristike
vegetacije I zemljita-seizmika stabilnost I kretanje voda

*definisanje orjentacije,forme,strukture I materijalizacije urbane strukture I

pojedinanih objekata

PRED-INDUSTRIJSKA EPOHA
*gradovi I arhitektura formirani u skladu sa zateenim uslovima ivotne
sredine
*ekoloke uslovljenosti,optimalno ouvanje resursa
*korienje dostupnih materijala
*uvaavanje klimatskih karakteristika-adaptacija
*kulturoloki kontekst

INDUSTRIJSKA EPOHA
*industrijska revolucija>preterana eksploatacija prirodnih resursa
*gubitak veze sa prirodnim okruenjem
*irenje urbanizacije>poveanje svih vrsta zagaenja
*velike urbane rekonstrukcije sredinom XIX veka>poveana efikasnost
kretanja I komunikacije, bolji kvalitet ivota kao sporedni efekat
*ideje vrtnog grada-povratak prirodnih elemenata I organskih formi
*Modernizam-krovne bate I velike rekreativne povrine

POSTINDUSTRIJSKA EPOHA
*urbana ekologija>concept odrivosti (1987)
*ekonomska,geografska I tehnoloka neujednaenost urbanih regiona I
vorita
*poboljanje kvaliteta ivotne sredine kao novi globalni izazov
*nove metode I planerski instrumenti>strategije,zakonodavstvo,regulative
*realizacija I unapreenje ekolokih izbalansiranih celina

GRAD U 21. VEKU

*zelena budunost gradova-energetska tranzicija,minimalna/nulta emisija
CO2
*ekologija-novi imperative I moda

*formiranje ravnotee I ivotne sredine,ekonomije I drutva

*ideja o odrivom/eko gradu
*upotreba obnovljivih izvora energije
*tenja ka karbon-neutralnim gradovima I veoj eko-efikasnosti
*ujednaena distribucija vode I energije
*poveano korienje zelene infrastructure
*unapreenje odrivih vidova saobraaja
*poboljanje indetiteta I kvaliteta prostora
*gradovi bez zona slamova

ARHITEKTURA U GRADU
*povratak principima tradicionalne,klimatski adaptibilne arhitekture>odgovor
na klimatske specifinosti
*planiranje I projektovanje u duhu biofilije biomimirkije>logika prirodnih
sistema
*ekoloko obnavljanje I oivljavanje razliitih urbanih segmenata
*efikasnije prilagoavanje lokalnoj klimi (kroz formu,funkciju ili principe
adaptibilnosti)

URBANI TRENDOVI
*podizanje kvaliteta ivotnog okruenja
*vii nivo ekoloke svesti
*urbano batovantstvo
*zdrava hrana
*prikupljanje I reciklaa otpada
*lokalna proizvodnja I potronja obnovljivih vidova energijevetra,sunca,vode,biogasa I biomase, geotermalnih izvora

EKOLOGIJA U GRADU
*zelene povrine-parkovi,drvoredi I zatiene prirodne celine
*naputene infrastrukturne zone I koridori

*zaputeni industrijski kompleksi

*movarno ili zagaeno zemljite
*obale
*pojedinani elementi-krovovi,dvorita,zidovi I neaktivirane/neizgraene
parcele

IVOTNA SREDINA VS. TEHNOLOGIJA

*concept E-topije>razvoj zelenih gradova tzv pametnim elementima
*redukovan saobraaj,manje koliine otpada I smanjeno zagaenje
*korienje informaciono-kommunikacionih mrea I digitalizacija pojedinih
artefakata
*mnogobrojni dokumenti,strategije I vizije-ekonomija bazirana na smanjenoj
emisiji ugljen-dioksida
*tehnologija>prenoenje I razmena informacija vezanih za klimatske
promene
*digitalni pristup>uvid u brojna inovativna reenja I primere iz celog sveta
*edukacija I sprovoenje projekta u realnom prostoru I vremenu
*usmeravanje na tano odreene grupe I specifine probleme

ODRIVOST
*prikazivanje vesti I inicijativa
*analize,primeri I dogaaji vezani za razliite
sektore(ekonomija,saobraaj,obrazovanje, arhitektura I planiranje)

REZILIJETNOST
*formiranje mrea znanja
*razmena ideja
*upoznavanje novih koncepta,njihov uticaj na okruenje,ekonomiju,drutvo I
resurse

MENJANJE IVOTNOG STILA

*predstavljanje novih trendova u tehnologiji,umetnosti,dizajnu I arhitekturi
*ideja karbon-neutralnog ivota

KONTEKST VS. FORMA

*forma grada-rezultat delovanja prirodnog,drutvenog I tehnolokog
konteksta
*manifestovane promene u vrednostima,pravilima,potrebama I oekivanjima
*zahvati u fizikoj strukturi-posledica iskazivanja i/ili sprovoenja
politike,ekonomske Ili tehnoloke moi
*sloeni I dinamini procesi koji direktno I indirektno utiu na okruenje>novi
arhitektonski izrazi I planerska praksa
*cilj i/ili podsticajni okvir za inovacije

PERCEPCIJA PROSTORA
*forma grada I njeni osnovni elementi>ovekovo ponaanje
*reakcije na unutranje podsticaje,ulogu,mesto I prostor/teritoriju koju
odreeni objekti zauzimaju
*fizika sruktura grada-integralni deo drutvenih deavanja
*specijalni trenuci
*svakodnevni ivot
*monumentalnost otvorenih prostora>fizika i/ili psiholoka barijera
*korienje artikulativnih elemenata
*elementi simetrije
*(poeljne) proporcije
*ravnotea
*dekoracija
*postavljanje stubova I kolonada u otvorenom prostoru
*fokusiranje linija u centralnu taku
*odnos svetla I senke
*upotreba razliitih tekstura I modularnih mrea

OBLIKOVANJE JAVNIH PROSTORA

*ulice I trgovi-sastavni deo javnih manifestacija

*kompoziciona I bezbednosna pravila

*prava I iroka ulica
*uniformne fasade
*jasno definisana regulacija
*ritam
*perspektiva
*dinamika>denivelacija terena,korienje kapija I drugih vertikalnih
elemenata
*trgovi-osetljivo oblikovanje I dimenzionisanje
*uobiajene javne funkcije
*mesto manifestacije politike volje I njene promene
*sprovoenje drutvene ili politike pravde
*blokovi I objekti u gradu-forma I struktura kao odraz stanja u drutvu
*specifinosti urbanog naina ivota
*indicator hijerarhije I podela unutar aktuelnog sistema
*okvir iz koga su zapoinjale promene u onosu prema okruenju I vlasti

STARO VS. NOVO

*neprestano razmratanje vrednovanje I modifikovanje uloge
grada>redefinisanje forme I arhitekture
*odnos nasleenih,aktuelnih I oekivanih iskustava
*indetitet grada vidljiv kroz odnos postojeih I novih prostornih I drutvenoekonomskih obrazaca
*uticaj na materijalnu I nematerijalnu strukturu

TRANSFORMACIJE
*pokrenute unutranjim I spoljanim faktorima
*motivisane poveanjem znaaja I atraktivnosti samog grada
*tenaj da se unapredi kvalitet ivota
*reakcija na odreene strahove

*savremeni grad>delovanje globalnih tokova I sila,unutranjih tenzija I novih

strahova
*nove komponente oblikovanja (bioloke,informatike)
*otvorenost sistema,proimanje prostornih nivoa
*kontrola I samodovoljnost elemenata

SAVREMENI GRAD
*sve vea teritorija
*katalizator promena u okruenju
*tradicionalni javni prostori gube svoju originalnu vanost
*logika putanja,mrea I koridora>infrastruktura,saobraaj,usluge
*posebni reimi zatite (kulturno naslee,zelene povrine)
*nedovoljno definisani prostori vs. upeatljivi objekti najpoznatijih svetskih
arhitekata
*fragmetna forma grada
*specijalizovane celine
*ambivaletni indetitet
*univerzalni model poslovnih I informatikih zona>globalna mo,efikasno
poslovanje,tehnoloki razvoj
*dinamini ivot I poveana mobilnost
*prostori sa naglaenim elementima tradicije I kolektivnog seanja
*zatita,regeneracija ili uklanjanje
*kulturna recimbolizacija

FORMA VS. INDETITET

*relacija vidljiva na svim nivoima-od mega-projekata do novolumetrijske
arhitekture
* mega-projekti-potreba da se obezbedi bez I efikasan protok
ljudi,informacija,dobara,energije I novca
*formiranje sloenih infrastrukturnih prostora
*velika sredstva

*drastino menjanje forme grada

*izuzeci koji tragaju za najboljim odgovorima na problem saobraajne
zaguenosti,zagaenja I globalnog otopljavanja
*nevulometrijski arhitektura (arhitektura bez unutranjeg prostora)
*nivo urbanog pejzaa
*obeleavanje urbane teritorije
*uspostavljanje odnosa izmeu jedinke/korisnika I okruenja
*ogranieni budet,privremenost,specifian stav prema kontekstu
*transformacija terena,vertikalne/horizontalne povrine I strukture
*prirodni materijali,tehnoloke inovacije,elementi industrijskog
dizajna/urbanog mobilijara