1.

POJAM KRIMINOLOGIJE
Kriminologija je nauka o zloinu, koja prouava kriminalitet kao masovnu i pojedinanu
pojavu kao i njegove uzroke, a sve u cilju njegovog objanjenja i suzbijanja. S obzirom na
to da postoji razliito definisanje pojma kriminologije neki navode da je :
-kriminologija samostalna nauna disciplina koja se bavi istraivanjem kr. djela i kazni;
-nauka o zloinu u irem smislu, kojom se obuhvataju uzroci kriminaliteta metodi njegovog
suzbijanja, pitanja kriminalne politike, penologije materijalnog i formalnog krivinog prava ;
-nauka o pojavama i uzrocima kriminaliteta, uz kriminalistiku , kr. pravo i kriminalnu
politiku;
-nauka o linosti kriminalca
-nauka o uzrocima i pojavama kriminaliteta.
Kriminologija se dijeli na: kriminalnu fenomenologiju; kriminalnu etiologiju;kriminalnu
profilaksu; kriminalnu antropologiju; kriminalnu psihopataologiju; kriminalnu sociologiju;
kriminalnu statistiku, kriminalnu psihologiju....

3. ODNOS KRIMINOLOGIJE SA SRODNIM NAUKAMA

Kriminologija je multidisciplinarna nauka i oslonjena je na druge srodne naune discipline i
to na krivino,krivino procesno pravo i kriminalistiku.
Krivino pravo i kriminologija su veoma bliski tako da neki teoretiari smatraju da je
krivino pravo grana kriminologije. Ta povezanost potie otuda to je kriminologija
usmjereneka prouavanju etiolokih i fenomenolokih problema kriminalitela, a krivino pr.
na opte pravne institute krivinih djela, ali ne samo njihove normativne strane, ve i kao
drustvenih fenomena.
Krivinoprocesno pravo, cilj krivinog postupka je da se na propisani nain utvrdi injenica
postojanja krivinog djela i odgovornosti izvrioea. odnosno da se izrekne odgovarajua
krivina sankcija. Veza krivinoprocesnog prava i kriminologije odnosi se na tretman
uinilaca krivinog delikta u postupku utvrivanja odgovornosti i izricanju sankcija.
Kriminalistika se bavi izuavanjem sredstava i metoda otkrivanja,razjanjavanja krivinih
djela i otkrivanjem i hvatanjem izvrilaca krivicnih djela kao i otkrivanjem i obezbe ivanjem
dokaza za to.
Psihologija je nauka koja sistemski objanjava psiholoki ivot ovejka, a kriminologija uz
pomo psihologije otkriva faktore koji su uzrokovali i formirali delikvenciju.
Od medicinskih nauka najtenju vezu s kriminologijom imaju psihopatologija, psihijatrija i
sudska medicina.Psihopatologija je nauka o bolesnim dusevnim pojavama odnosno
mentalnim pojavama linost.
Psihijatrija je grana medicine koja prouava mentalne bolesnike odnosno njihove
poremeaje.

Page70

2. PREDMET KRIMINOLOGIJE
Kriminologija je nauka koja izuava pored izvrioca kao individualnog i kriminaliteta kao
drutvenog fenomena i kriminogene faktore (spoljne i unutranje) i njihovu strukturu u
datim drutvenim uslovima; uzroke, uslove i povode, a sve iz aspekta odreenih istorijskih,
kulturnih, sociolokih, i drugih okolnosti. Predmet kriminologije u najirem smislu rijei
jeste kriminalitet kao individualni in i drutvena pojava, njegovi uzroci i pojavni oblici. To
podrazumjeva da je predmet ove nauke s jedne strane skup individualnih pojava, to
znai skup delikata koje je poinio pojedinac, a s druge strane i posebne negativne pojave,
zakonom zabranjene aktivnosti, kao skup individualnih akata drutvene nediscipline
sankcionisane kao krivino djelo.
Prva shvatanja o predmetu kriminologije potiu od talijanskog naunika Lombroza koji je
smatrao a je osnovno pitanje nauke zloinac, a ne njegovo dijelo.
Drugo shvatanje koje polazi od toga da je predmet kriminologije zloin potjee od franc.
sociologa Dirkema, po kojem kriminologija izuava drustveno ponaanje u vezi sa
krivinom sankcijom.
Poseban predmet kriminologije je linost delikventa, njegova socijalna obiljelja,
psiholoka i bioloka struktra.

Pored ovih nauka pominju se jo i pedagogija, kao nauka o vaspitanju koje je znaajan
inilac formiranja linosti; sociologija - nauka o drutvu koja prouava strukturu i zakonitost
drutvenih odnosa i procesa; penologija nauka o nainu i efikasnosti sistema izvravanja
kazni i drugih sankcija te viktimologija kao nauka o rtvi krivinih djela.

4. KRIMINOLOKE DISCPLINE
Kriminalna etiologija se bavi pitanjima determinacije i dispozicionih faktora i uzroka,
uslova i povoda kriminalnog ponaanja. Izuava linost delikventa, njegovu psiholoku
osnovu i socijalne determinante delikventnosti. Ona istrauje uzroke ponaanja
delikvenata kroz nain njegovog ivota i njegovim moralnim i karakternim svojstvima i
prirodu veza sa
drutvenom sredinom. Obzirom da centralna teorijska pitanja
kriminologije predstavljaju etnoloke probleme smatra se da se i sama kriminologija svodi
na kriminalnu etiologiju.
Kriminalna fenomenologija se bavi prouavanjem fenomena u kriminologiji kao nauci. Ona
utvruje klasifikaciju, prouava strukturu, stanje i kretanje(dinamiku ) kriminalnog
ponaanja. U irem obliku prouava i vri tipologiju delikvenata u okviku pojedinih oblika
kriminaliteta, izuava delikt kao pravni fenomen. Fenomeni su najtei oblici krivinih djela
koji kao takvi zasluuju najveu panju u njihovom prouavanju. Ova nauna disciplina
prouava u kojem je stanju bio delikvent u momentu izvrenja krivinog djela, ta ga je
navelo na izvrenje ovog djela (uzrok) kao i posljedice koje kri. djelo proizvodi.
Kriminalna psihologija prouava psiholoke predispozicije, determinante i manifestacije
kriminalnog ponaanja linosti. Osnove delikventnog ponaanja pored objektivnih inilaca
uslovljavaju i psiholoki faktori koji se ogledaju u strukturi linosti odnosno individualnosti.
Tu spadaju svojstva karaktera i temperamenta, stavovi i navike, motivi, kompleksi i dr.crte
linosti koje utiu na asocijalno i destruktivno ponaanje.
Kriminalna psihopatologija prouava pitanja odnosa duevnih stanja i delikvencije. Uzroci
delikvencije prema ovim shvatanjima su u trajnim ili privremenim duevnim oboljenjima,
poremeajima i zaostalosti duevnog razvoja.
Kriminalna antropologija-prema shvatanjima predstavnika ove discipline uzroci kr.
ponaanja su u bioloko- konstitutivnoj i organski degenerativnoj strukturi linosti.
Kriminalna biologija prouava genetiku strukturu linosti na osnovu izgleda, konstitucije,
zdravstvenog stanja, nasljea i dr.
Kriminalna entologija prouava vezu kriminaliteta i uslova ivota pojedinih naroda, obiaja i
tradicija naroda i delikventa.
Kriminalna geografija prouava prostorne i vremenske dimenzije kriminaliteta .
Kriminalna lingvistika prouava nain i oblike meusobne verbalne interakcije delikvenata.
Kriminalna morfologija prouava oblike ispoljavanja zloina.
Kriminalna politika prouava mjere i aktivnosti drustva na problemima sprijecvanja i
suzbijanju kriminaliteta .
Kriminalna profilaksa prouava uspjenost preventivnih mjera u sprijeavanju i suzbijanju
kriminaliteta.
Kriminalna sociologija prouava spoljni uticaj drutvene sredine na linost delikventa i
delikvenciju uopte.

Page70

POJAM KRIMINALITETA
Pojam kriminalitet potie od latinske rijei crimen-zloin. Kriminlitet je drutvena pojava
vrenja krivinih djela od strane pojedinca. Pravna definicija kriminaliteta je da su to radnje
koje predstavljaju krivina djela odnosno proupravne kanjive radnje. U socioloskom
smislu kriminalitet se posmatra ne samo kroz djelo on izuava i uinioca, drutvene
uzorke, uslove i posljedice kriminaliteta.Kada govorimo o zloinu ili zlodjelu obino mislimo
na dio kriminaliteta koji obuhvaa teka KD-a (ubojstva, pljake, silovanja i sl.) iako su u
pojmu kriminaliteta sadrana i druga manje opasna KD-a (krae, teke krae, prijevare i
sl.). Ako govorimo o pojavi KD-a onda kaemo da govorimo o kriminalitetu. U bitna
svojstva kriminaliteta ubrajaju se: skup kriminogenih individualnih pojava,pojava koja ima
drutveni karakter, negativna drutvena pojava, istorijska pojava,univerzalna pojava.

Kriminalna statistika predstavlja zvaninu statistiku evidentiranja kriminalnih pojava prema

odreenom kriteriju.
5. ANTIKA MISAO
Misao o zloinu i zloincu stari su koliko i samo drustvo.Sofisti su motive ljudskog
ponaanja poeli izuavati u 5.vijeku p.n.e.Teokrat smatra da su u ljudskom ponaanju
dominantna tri osnovna motiva, a to su motiv za zadovoljstvom, za bogaenjem i za au.
Hipokrat je izuavao negativan uticaj emocija na ponaanje ovjeka i ustanovio je
tipologiju temperamenata, koja je i danas aktuelna u prouavanju endogenih faktora
delikvencije. Platon je zloinca tretirao kao izvor bolesne due sa uzrocima psiholoke i
socioloske
prirode odnosno kao osobu koja djeluje pod uticajem strasti,
koristoljublja,neznanja,seksualnih pobuda,psihikog nereda. Aristotel je smatrao da je
zloinac sklonosti i navika na iju konanu odluku nemaju bitnog uticaja spoljni inioci.
6. SREDNJEVJEKOVNA MISAO
U srednjem veku krivac se nije smatrao razumnim biem na koje utiu spolljni faktori nego
biem u koje je usaen zao duh. U srednjem vijeku istaknute su misli sv. Augustina iTome
Akvinskog. Sv.Augustin, kako je kasnije nazvan, u svom delu O bojoj dravi zastupao
je stav da kazna predstavlja otkuplivanje za izvreno delo, a svrha kanjavanja je
izazivanje kajanja kod izvrioca. Toma Akvinski, predava teologije u Napulju, u svojim
delima Zbornik teologije i dr., pored apsolutne pravde uvidu kazne za najtee delikte
povrede boanskog reda, istie i relativnu pravdu koja titi od drugih dela koja ugroavaju
ljudsko drutvo, i kojom se uspostavlja drutveni red.
7. HUMANISTIKA I RENESANSNA MISAO
Doba humanizma i renesanse predstavlja raskid sa srednjevekovnim mistinim
shvatanjem o krivinom delu kao povredi boanskog reda i kazni iji je jedini cilj ispatanje
i pomirenje sa bogom.

8.KLASINA SKOLA
Klasina kola je formirana pod uticajem francuske revolucije i filozofsko-pravnih shvatanja
krajem 18 vijeka i poetkom 19 vijeka. Osnovno shvatanje kole je da je sloboda ovjeka
najvia drutvena vrijednost, a zloin je povreda etikog reda i izraz slobodne volje
ovjeka, a ne uticaja subjektivnih i objektivnih procesa i odnosa. Predstavnici klasine
kole su: Bekarija,Fojerbah,Bentam. Predstavnike klasine kole nije interesovala linost
zloinca, nego funkcija zakona i legalni krivinopravni procesi. U skladu s tim, linost
delikventa nije predmet nauke, nego krivino djelo i kazna. Znaajan doprinos kole ini
uvoenje principa zakonitosti i jednakosti u krivinom pravu, a najvea slabost jeste to je
kao tipina formalna disciplina zanemarivala drutvenu uslovljenost delikvencije tako to je
sve probleme kriminala svodila na isto pravne fomulacije, ali joj pripada znaajna
zasluga za ukidanje invizitorskog postupka , ograniavanje smrtne kazne i ukidanje
tjelesnih kazni.

Page70

Humanistiku i renesansnu misao obiljeili su Makijaveli, Tomas Mor, Ibn Haldun, Hugo
Grocijus, Tomas Hobs, Don Lok, Monteskije, an ak Ruso i Holbah.
Tomas Mor istie drutveni karakter kriminaliteta i predlae ublaavanje sistema
kanjavanja.
Po njemu, uzroci kriminaliteta lee u drutvu, te je potrebno menjati odreene drutvene
uslove ivota.
Francuski pravnik Monteskije, u svom delu Duh Zakona, izneo je teze o uslovljenosti
drutvenih pojava, karaktera oveka i mentaliteta naroda, pa i kriminaliteta.
Zastupao je miljenje da krivini zakoni ako ele biti efikasni, moraju biti prilagoeni
vremenu, tradiciji, kulturi i drutvenim prilikama sredine.
an ak Ruso u svom delu Drutveni ugovor smatra da je ovek, po svojoj prirodi,
savreno bie, ali da se kvari pod uticajem drutva, kada ono zapadne u ekonomsko i
politiko ropstvo.

9. ANTROPOLOKA KOLA
Teorijskim korjenom ove kole, kao i biolokih pravaca u kriminologiji uopte, smatra se
knjiga Porijeklo vrsta arlsa Darvina, koja je objavljena 70-ih godina 19.vijeka. Kao ideja
nastala iz darvinizma i kao reakcija na formalizam klasine kole nastala su dva posebna
kriminoloka prava: antropoloki i pozitivistiki.Prvi pravac poznatiji kao Antropoloka
kola, zasnovao je ezare Lobrozo s tezom da delikvente karakteriu odreena tipina
konstituciona obiljeja degenerativnih karakteristika tijela, posebno lica i lobanje. Prema
Lombrozovoj klasifikaciji razlikuju se kriminalni tipovi roenog zloinca, zloinca iz strasti,
zloinca iz navike,sluajnih duevno bolesnih zloinaca. Prema njemu kriminalci imaju
prmitivni tip modane strukture fizike degenerativnosti i defektivnosti,a to znai i
ponaanja. Kao ljekar vrio je obdukcije kriminalaca te je primjetio da veliki broj
kriminalaca ima iste fizike (anatomske) karakteristike: velika ili mala glava, asimetrija lica;
mali i zdepasti rast; dugake i klempave ui; nalik na impanzu; udan izgled; udubljene i
kose oi; malo i zakoeno elo; velika vilica i jagodine kosti; kriv ili spoljoten nos kod
lopova, odnosno iljat kod ubica; usne mesnate i nateene; brazde na obrazima, kakve
imaju neke ivotinje. Funkcionalno-fiziolokim nenormalnostima smatrao je neosjetljivost
na bol, daltonizam, oslabljeno ulo dodira i slino. Savremena shvatanja odbacuju
antropoloku kolu kao jednostranu i nenaunu. Ipak, njen znaaj je u tome je prva
ukazala na vanost izuavanja izvrioca delikta, a ne samo delikta kao normativne
kategorije.

11 .SOCIOLOKA KOLA
Ova kola daje akcenat prvenstveno na socijalne i druge drutvene inioce determinacije
oveka. Varijante socioloke kole su:
A) FRANCUSKA KOLA,
B) IKAKA KOLA,
C) AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA KOLA,
D) NEMAKA SOCIOLOKA KOLA.
12. FRANCUSKA KOLA
Francuska ili tzv.lionska kola ini socioloki pravac u kriminologiji koji zastupaju
francuski kriminolozi, predstavnici teorije socijalne sredine (Tarde i Lakasanj).
Suprotstavljajui svoje stavove italijanskoj pozitivistikoj teoriji, francuska kola uvodi tezu

Page70

10.ITALIJANSKA POZITIVISTIKA KOLA

Za razliku od klasine kole pozitivisti se okreu prouavanju svijeta oko sebe, tumaei
ljudsko ponaanje determinacijama biolokih, psiholokih i socijalnih faktora. Zaetnik
shvatanja je takoer Lambrozo po kome su uzroci kriminalnog ponaanja u biolokomfiziolokim karakteristikama i anatomskoj grai ovjeka. Prema pozitivistikom uenju, na
linost dominantno djeluju antropoloki ili unutranji faktori. Oni su dio karaktera ovjeka, a
kako e se linost ponaati u srediti zavisi dodatno od uticaja fizikih faktora. Pozitivistika
shvatanja razvijana su i u kasnim fazama kriminoloke nauke preko kriminalne statistike,
francuske i ikake kole. Prema shvatanjima pozitivista, svaki zloinac se od ostalih
osoba razlikuje po uroenim tjelesnim i duevnim osobinama svojstvenim samo
zloincima. Osnovu tog uenja ini mnotvo evidencija i sistematsko prouavanje mnotva
objektivnih inilaca koje su dovoene u vezu sa ljudskim ponaanjem. Najznaajniji
predstavnici ove kole su: Enriko Feri, Rafaele Garofalo.Feri je smatrao da uzroci
delinkvencije lee prvenstveno u prirodnim odnosno fizikim faktorima kao i u porodinim,
drutvenim i ekonomskih uslovima. Zato je odbacivao pojam moralne odgovornosti i
prihvatao samo drutvenu odgovornost. Drugi znaajan predstavnik ove kole je italijanski
sudija i kriviar Rafael Garofolo koji je smatrao da su kriminalci obiljeeni prije sve
psihihikim anomalijama pa prestupnike dijeli na: tipine zloince; plahovite prestupnike,
ubice; nasilnike; pohotljivce .

kolektivne krivice tj.da drutvo stvara i priprema zloince i shodno tome, ima za njih i
odgovornost.
13. IKAKA KOLA
ikaka kola je poznata po tome to se njeni predstavnici (Thraesher, Shaw, McKay) u
izuavanju delinkvencije oslanjaju na istraivanja podkulture, subkulture i kontrakulture,
kao posebnih kulturnih obrazaca neformalnih drutvenih grupa. Osnovu uenja ini
polazite da su ljudska zajednica i sredina glavni faktor uticaja na ljudsko ponaanje.
Predstavnici ikake kole polaze od shvatanja da je kriminalitet produkt socijalnog
okruenja, posljedica naina ivota u velikim gradovima, nedostatka i sloma drutvene
kontrole nad uim grupama migranata, sirotinje i maloljetnika. Oni kriminalitet objanjavaju
posljedicom neujednaeog razvoja drutva.
14. AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA KOLA
Austrijska enciklopedijska kola nastala je na temelju teorijskih shvatanja Hansa Grosa,
profesora kr.prava u Gracu. Znaaj Grosovih radova ogleda se u tri osnovna pravca:prvi
put su odnos izvrenja i suzbijanja delikta, kao reakcije drutva, shvaeni kao jedinstveno
u cjelini problema tako da se tjesnoj povezanosti nalaze kriminologija (lat.crimen zlo in;
logos nauka) , krivino pravo i penogija. Njegov uenik Ernst Zelig vjerovao je da
kriminologiju ine dva podruja: nauka
o uzrocima I pojavi zloina (etiologija,
fenomenologija I kriminalna sociologija) i nauka o suzbijanju kriminaliteta, gdje svrstava
kriminalistiku i penologiju.
15. NJEMAKA SOCIOLOKA KOLA
Njemaka socioloka kola polazi od stanovita da je suzbijanje i sprijeavanje
kriminaliteta mogue samo utvrivanjem uzroka, koje su svrstali u dvije grupe:
-individualna svojstva dekinkventa (nasljedna i steena), i
-fizike, drutvene, geografske i ekonomske okolnosti u uslovi

METODI KRIMINOLOGIJE
Kriminologija koristi metodama koje su zajednike svim drutvenim naukama . Posebno
razvijena :
- metoda ispitivanja individualnih sluajeva
- kriminoloka klinika metoda kojom se prouavaju pojedini izvriuoci krivinih djela I
njihova linost .
- metoda prognoziranja kriminalnog ponaanja .
Obzirom na dvostruki karakter koriste dvje osnovne metode
- metod prouavanja individualnih sluajeva I
- metod prouavanja kriminaliteta kao masovne pojave .
METODA IZUAVANJA POJEDINANIH SLUAJEVA
Case study vri u kazneno popravnim ustanovama , obuhvata sve elemente prouavane
linosti delinkventa , odnosno sve strane u njegovom razvoju Na osnovu ovog metoda

Page70

16. KOLA DRUTVENE ODBRANE

Nastala kao drutveni pokret nakon drugog svjetskog rata oslonjena na evropsko
kriminoloko nasljee, teila socijalizaciji i humanizaciji krivinog prava. Ona predstavlja
orijentaciju u krivinim naukama sa zalaganjem za transformaciju zakonovodstva,
zamjenama kazni, upoznavanjem subjektivnih svojstava linosti i usmjerenost ka
resocijalizaciji linosti. Ideje pokreta zapoete su u Italiji 1945 godine osnivanjem centra za
izuavanje drutvene odbrane to je imalo znaaj za postupanjem humanijem odnosu
prema osuenicima i mjerama resolizacije radi njihove to bre i sigurnije reintegracije u
drutvo. Razvojem krivino pravne i kriminoloke nauke krajem 19 vijeka u teoriji je sve
vie prisutnija orijentacije na prevaspitavanju prestupnika. Najznaajniji predstavnici su: F.
Gramatica, M. Ancel.

izgraena klinika metoda koja polazi od koncepcije da je delinkventno ponaanje izraz

odreene bioloke I psipsihike konstrukcije linosti .
Tehnike prikupljanja podataka o kriminalitetu kao individualnoj pojavi razliite I obuhvataju :
- razgovor zahtjeva posebn strunost ispitivaa radi uspostavljanja neposrednog
kontakta u cilju dobijanja iscrpnih podatka ,
- posmatranje obuhvata zapaanje I tumaenje ponaanja neke osobe I njenih reakcija u
odreenim uslovima ,
- psihoanalizu linosti primjenjuje kod klinikog metoda , a vri se putem razliitih testova
.
Da bi se dobila kompletna slika o linosti uinioca neophodno je izvriti ispitivanje linosti
sa sociolokog aspekta prouavanjem socijalnih uslova ivota . Primjena metode
individualnih sluajeva I klinike metode omoguava upoznavanje linosti u cilju
individualizacije krivinih sankcija u cilju prognoziranja budueg ponaanja delinkventa .
TEORIJE U KRIMINOLOGIJI (POJAM, VRSTE, NAUNI I PRAKTINI ZNAAJ)
Prije nego to je kriminologija ustanovljena kao posebna vrsta nauke interesovala se zato
to neki ljudi vladaju asocijalno ili zato se neko ponaanje smatra kriminalom a drugo ne.
Razvojem kriminoloke misli kroz istoriju i osnovni kriminoloki pravci dati kroz shvatanja
odreenih prestavnika klasine i antropoloke kole, italijanskih pozitivista i predstavnika
sociolokih kola ukazuju na razliite pristupe u istraivanju tumaenju i teorijskoj
zasnovanost kriminalnog ponaanja linosti uope i uzroka kriminaliteta kao pojave. U vezi
navedenog razvilo se vie teorijskih pravaca; bioloke, psiholoke, psihopatoloke,
socioloke i kritike orjentacije.

17. FRENOLOKA TEORIJA

Frenologija je nauka o lobanji na kojoj je zasnovan bioloki pravac i shvatanje u nauci da se na
osnovu oblika lobanje mogu odrediti duevne osobine i sposobnosti nekog oveka. Frenoloke teze
u kriminologiji pojavile su se poetkom 19-og veka. Predstavnici frenoloke kole su: beki lekar
GAL i vedski teolog LAVATER. Ove teorije istiu povezanost delinkventnih sklonosti i moralnih
osobina linosti sa konstitucijom lobanje. Prema ovoj teoriji sutina karakternih osobina oveka je u
vezi sa kotanom konstitucijom, oblikom i obimom glave koji se izraava u segmentima.
Segmenata ima 26 po Galu ili 35 po Lavateru. Segmentima se odreuju vie i nie sklonosti
oveka u zavisnosti od oblika glave.
Prema frenolokim shvatanjima glava kod kriminalaca je krukastog oblika ima iri vilini deo od
eonog dela usljed dominacije niih segmenata, dok je kod nedelinkvenata razvijeniji gornji deo
glave. Na osnovu tzv. segmenta pristalice frenoloke teorije su smatrale da se sa sigurnou mogu

Page70

BIOLOKE TEORIJE (POJAM, VRSTE I KRITIKI OSVRT)SU: frenoloska teorija,reorija nasledja,biokonstitucionalna teorija i teorija
skolnosti,hromozomska teorija,endokrinoloska teorija,rasna teorija.
Bioloke teorije u kriminologiji ine nauni pravci koji shvatanja u organskom svijetu
primjenjuju na drutvene odnose i pojave.Tu se ubrajaju inioci biosomatskih procesa kao
to su: uroene nasljedne organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje uslovjalavaju
delikventno ponaanje pojedinih lica.Ovo su uglavnom teorije koje prouavaju delikventost
kao to su: teorija nasljea, frenoloka teorija, biokonstitucionalna teroija i terija sklonosti,
hromozomska teorija, endokrinoloka teorija, rasna teorija i dr. Ove teorije su od poetnih i
esto tvrdih stavova vremenom evoulirale u kompromisnija shvatanja. Lombrozova teorija
se nije odrala, ali je meu prvima postavila pitanje linosti delikvenata i njihova unutranja
svojstva koja ga ine svjesnim i nesvjesnim odnosno odgovornim,manje odgovornim ili
uopte neodgovornim za postupke. Savremena kriminoloka misao tvrdi da bioloki faktori
mogu initi neke predispozicije, ali ne i determinante za devijantne sklonosti. Uticaj
naslednih i rasnih elemenata se takoe pokazao apsurdnim i vie ukazuje na socioekonomske uslove ivota pojedinca, etikih grupa i rasa nego na njihovu bioloku
predisponiranost. Bioloki faktori u etiologiji devijantnosti imaju svoje mjesto, ali samo u
smislu predispozicije, a manje kao uzronika odluujueg znaaja.

predvideti budua ponaanja osobe. Frenoloka teorija je dugo vremena bila popularna i priznata i u
Evropi i u Americi. Tridesetih godina prolog veka ova teorija je skoro u potpunosti osporena.
Osnovna zamjerka je bila da je nauno neutemeljena pretpostavka da meko modano tkivo moe
uticati na oblik i formu vrste kotane strukture kakvu ima lobanja. Spada u bioloke teorije.

19. BIOKONSTITUCIONALNA TEORIJA I TEORIJA SKLONOSTI

Prva znaajnija teorija u okviru biolokih, s konstitucionalnim osnovama, proistekla je iz
Lombrozove tzv. antropoloke kole. Lombrozo je ustanovio 5 tipova zloinaca:-roeni
zloinci s brojnim anomalijama anatomske, bioloke i psiholoke prirode; -duevno bolesni
kriminalci, koji se dijele na moralne ludake i duevne bolesnike i matodoide (poluludaci);
-zloinci iz strasti, neuravnoteene i preosjetljive osobe; -sluajni zloinci bez uroenih
sklonosti; -zloinci iz navike nervno neuravnoteena lica, uroena sklonost za vrenje k.d.
imovinskog karaktera.
Devijacije i delikvenciju kod ena objanjavana je hormonalnim poremeajem,
menopauzom, poremeajem menstrualnih ciklusa i sl.
Austrijski kriminolog Ernest Zelig smatrao je da postoji veza izmeu fiz. i psiho-biolokih
svojstava ljudi sklonih delikvenciji pa je tu posebnu naunu disciplinu nazvao kriminalna
biologija. On u svojoj klasifikaciji delikvenata razlikuje atipine, mjeovite i iste tipove
kriminalaca. U iste tipove ubraja: profesionalne zloince iz nerada, zloince protiv imovine
iz neznatne otpornosti, kriminalce usljed neobuzdane krize, kriminalce primitivnih reakcija,
kriminalce iz ideolokih razloga, agresivne, seksualno neobuzdane i
kriminalce
nedostatka duevne discipline. R. Grasberger je vjerovao da izmeu tjelesnih i psihikih
procesa postoji zavisnost a i mnogi dr. predstavnici ovih teorija su smatrali da izmeu
fizikog-anatomskog izgleda i moralnih osobina ovjeka postoji kauzalna veza. Earnest
Hoton istie da su bioloke inferiornosti primarni uzrok zloina. ovjek sklon kriminalu je
linost nie bioloke pripadnost. Visoki i mravi predisponirali su z aubistva i plja ke, visoki
i teki za prevare i krivotvorenja, mali za krae i provale, niski teki za napade na ovjeka i
seksulne zloine.
Uroene sklonosti za delikvenciju i nasljee u delikventno orjentaciji pripisuje se li nostima
posebnih biolokih,svojstava koja stiu: nasljeem gena i nasljeem posebnog
konstitucionalnog tipa. Ovaj pravac se zalagao za prouavanje kako specifinih tako i
nasljednih dispozicija odnosno sklonosti kao to su razdraljivost, agresivnost i druga
svojstva koja kod pojedinh osoba lake nego kod drugih vode u devijantno ponaanje.
Smatra se da se ne mogu nasljeem prenositi kriminalna djela predaka, nego samo

Page70

18. TEORIJA NASLJEA

Pitanje odnosa nasljea i delikventnosti je klasino pitanje krimiologije, a i biolokih teorija
jo od Lombroza.
Prema Lombrozu roeni zloinac potie od degenerisane porodice kod ijih se lanova
javljaju sluajevi ludila, gluvoe, sifilisa, epilepsije i alkoholizma. U biologiji se nasljednim
smatra ono to nastaje u trenutku oploenja, to stvaraju hromozomi, dok se kod nekih
istraivaa sa ovim pojmom poistovjeuje i priroeno, ono to se razvija u majinoj
utrobi.Od svih oblika nasljea (materijalno,duhovno i genetsko) za kriminologiju je
najbitnije genetsko, ono koje se ispoljava u biolokim karakteristikama definisanim u
hromozomima, genima i DNK. Genetsko nasljee se odnosi na pojedinca, etniku cjelinu
ili ljudsku vrstu. Kriminolozi iz druge polovine 19 v. su veinom priznavali teoriju nasljea
kao nauno validnu. U okviru penologije razvijena je i posebna disciplina EUGENIKA, iji
je cilj bio sprjeavanje reprodukcije putem sterilizacije. Genetika shvatanja tumae da je
kriminalno ponaanje uroena i nasljedna pojava, to je dokazivano kroz dvije vrste
studija: prouavanjem kriminalnih porodica i blizanaca.
Drugi pristup se odnosi na shvatanja da geni, kao element hromozoma, imaju nasljedne
osobine, ime se objanjava uslovljenost hromozomskih aberacija delikventne osobine.
Trea varijanata nastala je u okviru sociolokih pristupa tzv.teorija socijalnog nasljea,
prema kojoj starije generacije prenose u nasljee svoje osobine na mlae.

sklonosti koje su do njih dovele.

20. HROMOZOMSKA TEORIJA
Predstavnik ove teorije je an Pinatel.
Ova teorija je zasnovana na uenju da postoje poremeaji u jezgru elije (hromozomima)
koja sadri gene i nosilac je nasljednih osobina, a produkuju drutveno abnormalno
ponaanje. Nastala je na osnovu rezultata istraivanja koje je provedeno na osuenicima i
koje pokazuje da se meu kriminalcima znatno ee javljaju XYY kombinacije
hromozoma nego u normalnoj populaciji. Tako se razvila hipoteza da je viak hromozoma
Y u vezi sa kriminalnim ponaanjem,naroito nasilnim. Jacobs je sugerisao da mukarci sa
XYY sindromom imaju vei stepen agresivnosti nego normalni XY mukarci. Poseban
bioloki pravac objanjava da enormni viak hromozma Y stvara poseban konstitucionalni
tip linosti sklonih kriminalitetu. Tako se kombinacija XYY hromozoma kod mukaraca i
XYY hromozoma kod ena smatraju kriminogenim. Osnovne predpostavke ove teorije su
sljedee:
a) jedan od 1000 mukaraca je tip hromozomske aberacije XYY
b) Mukarac XYY je vie predisponiran kriminalnom ponaanju
c) mukarac XYY je manje inteligentan nego XY.
d) vie XYY mukaraca je u zatvoru
Nenormalnost autozoma ustanovljena je kod mongoloida to je kasnije iniciralo mnoge
zakljuke o povezanosti lica tih svojstava sa seksualnim deliktima i deliktima nasilja
uopte.
21. ENDOKRINOLOKA TEORIJA
Predstavnik ove teorije je Pande.
Endokrinoloka teorija predstavlja jedan od pravaca bioloke teorije koja uzronost
kriminaliteta objanjava poremeajima u funkcionisanju endokrinih (tiroidnih, hipofiza,
nadbubrene i polne)ljezda. Rezultati med.istraivanja polaze od stava da su mentalni
poremeaji linosti, niska inteligencija i nagoni posljedice tih poremeaja. Mnogi autori
endokrini sistem uzimaju za osnovu uzroka delikvencije smatrajui da ljezde s
unutranjim luenjem bitno utiu na psihofiziki razvoj linosti, te da se tim poremeajima
mogu tumaiti svi oblici devijantnog ponaanja. lap i Simit su osobe koje pate od
endokrinih poremeaja tipini uroeni zloinci. Podolski tvrdi da sto vise pada nivo seera
u krvi to je vea tendencija vrenja krivinih djela.
Kritiari ove teorije smatraju da poremeaj endokrinih lezda utiu na emocionalno stanje linosti,
a veza sa kriminogenim ponaanjem je vie indirektna, nego to je neposredna posledica.
Ipak, poremeajem rada endokrinih lezda objanjavaju se sexualni delikti, jer su poremeeni
nagoni i inteligencija to dovodi do asocijalnosti i afekata.

PSIHOLOKE TEORIJE
su:psihopatoloska teorija, teorija inteligencije,teorija neprilagodjenosti,frustaciona
teorija,bihevioristicka shvatanja,psihopatoloski pristupi.
Ove teorije nastale su iz socijale medicine i one u prvi plan objanjenja pojava socijalnih
devijacija i delikvencije, kao njegovog posebnog izraza, postavljaju psiholoke
determinante. Psiholoke teorije polaze od psiholokih karakteristika koje determiniu
ponaanje linosti, dovodei u vezu psihike osobine i devijantnost, i tu su se razvila dva
globalna prvca uenja. Jedno ponaanje linosti sagledano sa psiholokog osnova, ali ne

Page70

22. RASNA TEORIJA

Najekstremniji vid biolokih pristupa u nauci, zasnovan je prvenstveno na predpostavci da
je rasno svojstvosvakog od pripadnika viih i niih rasa uroeno i nasljedno. Ovaj teorijski
pravac delikventno ponaanje vezuje za rasnu pripadnost. Teorija ima osnovu u stavovima
Lambroza kao i drugih autora po kome svaka rasa posjeduje zbir moralnih instikata koji
nisu plod rasuivanja individuuma nego njegov uroeni dio, jednako kao i fiziki tip rase
kojoj pripada. Poznato je da je ova teorija zloupotrebljavana za progon Jevreja.

van konteksta uticaja socjalnih i drutvenih inalaca- integralno stanovite i drugo koje
uzima u obzir samo psiholoke osnove uzronosti (razliite faktore: motivaciju, karakter,
emocije,inteligenciju, sklonost i sl.) .U socijalnoj patologiji i kriminologiji razvili su se pravci
kao to je psihoanaliza, teorija inteligencije, teorija podraavanja, teorija neprilago enosti,
teorija frustracije i dr.
23. PSIHOANALITI KA SHVATANJA (predstavnik Etore Patini)
Imaju za polaznu osnovu objanjenja devijantnosti psihikim stanjem linosti u sferi
nesvjesnog, podsvjesnog, potisnute seksualne sile i impulse. Takoe, polaze od teze da
sve to se odvija u ivotu i snovima ovjeka, nastaje iz podsvjesti, posljedica je dogaaja u
ranom djetinjstvu, a koji su neposrednoj sprezi sa razvojem seksualnosti u najoptijem
smislu.Pristalice kriminalne psihologije kod teorije u elementima instinkta, posebno
instinkta smrti(tanatosa) nalaze objanjenja sklonosti ovjeka ka destrukciji, agresiji i dr.
oblicima nasilja.
Za psihoanalitiare delikt je proizvod, odnosno posljedica potisnute elje u podsvjesti jer
seu podsvjesti se sukobljavaju prikriveni motivi i elje, gdje proizvode unutranje sukobe.
Prema tim shvatanjima poremeaji nastaju po tri osnova: uticajem antidrutvenog
karaktera pod uticajem konstitucije linosti i sredine, poremeajima organske prirode kao
posljedicom nervnih oteenja i toksinosti i psihotikih poremeaja Ega, usljed ega
linost nije ustanju da razlikuje stvarnost od fikcije.
Takoe, postoje stavovi gdje se faktori kriminaliteta tumae poremeajima odnosa
funkcionalnih komponenti Ida (nesvjesni dio psihike strukture i ini dio nagonskog bia
linost), Ega (odraava se kao miljenje, percepcija, govor, uenje, memorija,rasuivanje,
motorika, akcija) i Superega (to je savjest, odnosi se na moralne zahtjeve, norme drutva
i socijal.motive). Id, Ego i Superego nisu stogo odvojeni, ve su u dinaminom odnosu.
24. TEORIJA INTELIGENCIJE
U psiholokim teorijama postoji pristup koji uzroke delinkvencije dovodi u vezu sa psihikim
svojstvima niske inteligencije, maloumnosti.(prva varijanta) Predstavnici ove teorije smatraju da
deficitarnost inteligencije dovodi do neshvatanja znaaja drutvenih normi od strane linosti, a
samim tim i odsustva odgovornosti za njihovo potovanje i pridravanje.
Istraivanja koja su se u poetku bavila odnosom inteligencije i kriminaliteta nazivana su tzv.
pedigre studijama. Pomou njih su se vrila genetika izuavanja porodinog stabla kriminalaca
kako bi se utvrdilo ima li osnova u porodinom poreklu predaka sa niskim koeficijentom
inteligencije-IQ. To se posebno odnosi na radove Dodaglea i Goddarda.

25. TEORIJA NEPRILAGO ENOSTI

Neka psiholoka shvatanja delinkventno ponaanje tumae faktorima nemogunosti
prilagoavanja linosti u realnim socijalnim uslovima, raskorakom izmeu ciljeva pojedinaca
i interesa zajednice. Neprilagoenost kao uzrok devijantnosti tumai se na razliite naine. Di
Tulio misli da se neprilagoenost nalazi u oblasti osjeanja, Pejd smatra da je uzroke
kriminaliteta najbolje traiti u prilagoavanju individue na njenu okolinu. Frojd smatra da se
kriminalitet javlja upravo zbog toga to pojedinci kod kojih postoje instiktivne kriminalne
tendencije ne uspevaju da se prilagode drutvu, jer im nedostaje vaspitanje za to. Frojd polazi od
pretpostavke da svaki ovek ima kriminogene dispozicije, a one dolaze do izraaja samo kod
pojedinaca koji nisu u stanju da se prilagode drutvenim normama.
26. FRUSTRACIONA TEORIJA

Page70

Druga varijanta ove teorije (Ferguson, Burt, Bagot) devijantnost dovodi u vezu sa niskom
obrazovnom strukturom, a pri tom se ovaj faktor uzima kao posledica niske inteligencije, a ne kao
odraz socijalnih uslova i mogunosti obrazovanja. Oba pristupa pokuavaju da dokau da kod
devijantnih linosti preovladavaju osobe ispodprosjene inteligencije i nivoa obrazovanja, to
ima za posljedicu neshvatanje drutvenih vrijednosti i odgovornost za vlastite postupke.

Neki psiholozi poput Dalarda i Mulera kriminalne dispozicije oveka objanjavaju posledicama
trajnog delovanja frustracionih inilaca na linost u njenom razvoju. Dalard i saradnici su
1939. god. ovom teorijom objanjavali devijantno ponaanje i ljudsku agresivnost, smatrajui da
usljed frustracija kod linosti dolazi do razoarenja, emocionalnih promena i poremeaja u
psihikim funkcijama koje se manifestuju u destruktivnim agresijama (u takvim stanjima linost bez
oseanja krivice za svoje postupke na neracionalan nain uklanja prepreke radi ostvarenja svojih
elja i ciljeva).
Heli smatra da je uzrok kriminalnog ponaanja oveka u frustracijama nastalim usled
nezadovoljenih potreba u ranoj fazi detinjstva.
Frustraciona teorija polazi od stanovita, da je pojaana agresivnost reakcija na sve to spreava
zadovoljenje motiva. Predstavnici ovih teorija smatraju da se tei oblici devijantnosti-delinkvencija
mogu dovesti u direktnu vezu sa uzrocima frustracionih stanja, niskim pragom frustracione
tolerancije. Oni navode da frustracije mogu nastati: usled delovanja socijalnih faktora (ekonomski
status, regionalni raspored) ili linih svojstava (invaliditet, obrazovanje, fiziki izgled i slino).
Prema poznatoj teoriji traenja rtve (Dalard 1939) uzrok agresivnosti je u preprekama
ostvarenja eljenog cilja. Usljed nemogunosti zadovoljenja motiva, izazvana gomilanjem
frustracija, agresija se usmjerava ka najpristupanijim ciljevima, objektima koji ne moraju
biti stvarni izvor frustracije. Odbrambeni sistem frustrirane osobe je u disfunkciji i sa socijalnom
sredinom.
Na osnovama frustracione teorije postoje pokuaji da se objasni i kriminalitet niih slojeva
drutva, kao kompenzaciona reakcija na socijalni status, kao i pojave huliganstva i vandalizma.
27. BIOHEVIORISTIKA SHVATANJA
Biheviorizam je pravac u psihologiji koji je zasnovao ameriki psiholog Votson, on je prouavao
psihike procese na osnovu objektivnog ponaanja ljudi, s orijentacijom na fizioloke aspekte
problema psiholokih procesa.
Predstavnici: Bardes, Bandura.

PSIHOPATOLOKI PRISUPI
Psihopatoloki pristupi nastali su pod uticajem medicinskih nauka, pri emu se socijalno patoloki faktor uzrono povezuje s boleu i poremeajima psihe, s trajnim ili privremenim
duevnim oboljenjima, duevnim poremeajima i zaostalou u duevnom razvoju.
Veina teoretiara psihopatoloke orjentacije kriminalitet uzrono tumai poremeajima
nervnog sistema. Oni polaze od pretpostavke da je ovjekov karakter uslovljen iniocima
nervnog sklopa, uroenih i steenih, dispozicija linosti. Meutim, onaj ko je sposoban da
razumije sebe i socijalno okruenje, ko moe da misli, da slijedi logiku, da nema previe
nestabilnih emocija i da ne osjea unutranje smetnje,da ima blisku vezu s drugima
trebalo bi da je, po definiciji zrelosti je normalan. Ono to je normalno u jednoj kulturi ne
mora biti normalno u drugoj, kao to normalno u jednom vremenu ne mora biti normalno u
drugom.
Faris i Danham, smatrali su da se psihopatoloki poremeaji javljaju kao posljedica

Page70

Ove teorije delinkvenciju tumae kao steeni, naueni oblik ponaanja, a kao osnovni uzronik
ljudske destrukcije uzimaju drutvene faktore. Linost reaguje u zavisnosti od toga na koji nain
reagovanja je nauena. Delinkventno ponaanje objanjava se uzrocima steenih navika ponaanja
kroz uenje po modelu. Posmatrajui delinkventno ponaanje modela linost moe takvo
ponaanje potpuno da usvoji, iako mu je do tada bilo strano. Biheviorizam sve vrste ponaanja
izvodi iz uenja, pa i emocionalna stanja, sa orijentacijom da je svako ponaanje mogue menjati
vaspitanjem.
Ovaj pravac se ponegdje u literaturi tretira i teorijom socijalnog uenja. Pristup je zasnovan na
Burdersovoj verziji shvatanja pojma socijalnog uenja, zakonu imitacije i radovima o agresiji
Bandure, po kome je delinkventno ponaanje uzrokovano kao i svako drugo posredstvom tzv.
modelovanja tj. opservacionog uenja. Prema ovoj teoriji svako ponaanje ukljuujui i
kriminalno, je naueno. Prema njima, uenje se stie na vie naina, kroz porodicu, preko medija,
ueem u subkulturnim grupama i sl.

visokog stepena socijalne izolacije i dezorganizacije;

Psihiki poremeene linosti, zavisno od stepena poremeenosti, mogu ispoljavati
devijantne sklonosti od najbliih do najteih oblika kriminaliteta. Psihopatoloki pristupi
ukazuju na injenicu da se jedan dio populacije ponaa devijantno pod uticajem mentalnih
poremeaja.
SOCIOLOKE TEORIJE( pojam,vrste i kritiki osvrt)
su : terije socijalne sredine i socijalnih problema,teorija anomije,teorija socijalnih
veza i teorija suzdrzavanja,terija interakcizma i etikecije, teorija socijalnog ucenja,
teorija
imitacije,teorija
diferencijalne
asocijacije,
teorija
diferencijlne
indentifikacije,teorija podkulture i kontrakultura,teroija kulturnog konflikta i teorija
drustvenih nauka.
Socioloke teorije predstavljaju nauna shvatanja koja pojave i dogaaje izuavaju i
tumae s pozicija determinizacije drutvenih i ue socijalnih faktora. Ovakva misao o
delikvenciji nastala je iz kritikih postavki prema antropolokim, biolokim i psiholokim
shvatanjima. Socioloki pristupi i teorije su u svojim zaecima nastale kao kritika klasinih
shvatanja kriminaliteta, ali su se kasnije razvile kao posebne discipline u naunoj oblasti
socijalne patologije, socijalne psihijatrije, kriminologije ili u posebnu granu - kriminalnu
sociologiju, kao uu oblast. Vremenom su se konstituisale razne socioloke teorije
kriminaliteta, kao to su: teorije socijalne sredine i socijalnih problema, teorije socijalnog
uenja, kulturoloke teorije i teorije kritike orijentacije.

29. TEORIJA ANOMIJE

Stanje anomije je takvo stanje po kojem su norme oekivanog ponaanja
odsutne,nedefinisane ili nejasno formulisane, stanje odsustva normi. Pojedinac nije u
stanju da pri tom nae svoje mjesto u drutvu, jer mu nisu jasna pravila po kojima trba da
se upravlja. To dovodi do stanja nezadovoljstva, konfliktnih odnosa i fenomena devijacija.
Prema Dirkemu anomija je stanje nedostatka jasnih i primjenjivih drutvenih normi ili
sudara normi. Anomija kao poremeenost regulativnih funkcija drutva, vrijednosti i normi
i njihov znaaj u poimanju pojedinaca Dirkem vjeruje da se u takvom drutvu gubi sila
drutvene kontrole, jaa individualizam, razvijaju pojave bezobzirnosti, pohlepe, haosa i
nereda.
Drugi znaajan predstavnik i osniva pozitivistikog pravca ove teorije je Merton koji anomijom
shvata kao drutveno stanje odnosno, kao tip drutvene strukture. Po njemu anomija i devijantnost
nastaju usled disfunkcije drutvenih ciljeva i sredstava koja u tom drutvu slue za ispunjenje
tih ciljeva. Odsustvo potovanja normi dovodi do pojedinanog i grupnog odstupanja od
drutveno prihvatljivog ponaanja. Ta odstupanja mogu se ispoljiti u formi: inovacija, ritualizma,
povlaenja i pobune.
Merton je ustanovio pet oblika individualne i grupne reakcije socijalne adaptacije, u odnosu
na sredstva i ciljeve, a to su:
- Konformizam podrazumjeva prihvatanje kulture i institucionalnih vrijednosti, kao i
ritualizam koji prihvata vrijednosti, odbijajui mogunost da e se one ikada dostii.
- Inovacija znai prihvatanje kulturnih vrijednosti ali zbog ekonomske nejednakosti, i
nemogunosti ostvarivanja interesa institucionalnim sredstvima podstrekava siromanije
slojeve da koriste nelegalne metode, a bogate i ljude na funkcijama da se slue
korupkcionakim metodama,to podstie tendenciju ka kriminalu bijelog okovratnika.
- Ritualisti naputaju ciljeve u koje su vjerovali, ali se pridravaju naina ivota koji ne

Page70

28. TEORIJA SOCIJALNE SREDINE I SOCIJALNIH PROBLEMA

U ovu grupu teorija spadaju one koje kriminalitet kao individualni in i kriminalitet kao drutvenu
pojavu vide uzrono vezane za mikro sredinu i u makro sredini, odnosno za izvesne poremeaje
drutvenih odnosa i procesa u drutvenoj zajednici, odnosno socijalnoj sredini. U ove teorije
spadaju: Teorija anomije, Teorija drutvenih problema, Teorija socijalnog interakcizma i etikecije,
Teorija socijalnih veza i suzdravanja i Funkcionalizam.

dolazi ozbiljno u sukob sa drutveno prihvatljivim.

-Povlaenje je odbacivanje vrijednosti i mogunosti njihovog institucionalnog ostvarivanja,
a pristalice ovog oblika naputaju i sredstva i ciljeve i povlae se u sebe odajui se obino
alkoholizmu i narkomaniji.
- Pobuna je podreena radikalnom cilju promjene vrijednosti i institucija.
30. TEORIJA SOCIJALNOG INTERAKCIZMA I ETIKECIJE
Predstavnici: Lemert, Beker, Gofman
Teorija socijalnog interakcizma polazi od opteg pristupa o devijantnom ponaanju,
objanjavajui time i delikventno - kriminalno. Osnovana teza teorije socijalnog interakcizma je
da su drutveni odnosi, odnosi interakcije devijantnih i nedevijantnih drutvenih grupa, u
kojima odreene drutvene grupe odstupaju od normalnih pravila i obrazaca ponaanja i tee
delinkventnom ponaanju. Devijantno ponaanje, nije pojava sama po sebi , ve ga
drutvena reakcija odreuje takvim.
Prema pristalicama ove teorije (Lemert, Beker, Gofman) drutvo se deli na KONFORMISTE koja
je kontrolna drutvena grupa i DEVIJANTE prema kojima je usmerena drutvena reakcija
preventiva i sankcije.
Ova teorija ima i drugi pristup(bitno se ne razlikuje), a to je teorija etikecije, Etikecija je
oznaka drutvene reakcije na kriminalnu radnju, stigma koja prati izvrioca delikta. Na taj
nain se stvara krivina tipologija delikvenata prema vrsti kriminalne dijelatnosti.
To je tzv. kriminalistiko uenje o stigmatizaciji ( obiljeavanje i igosanje). Devijant je
onaj kome je ova oznaka uspijeno dodijeljena, ponaanje koje je ljude i takvim
oznailo.Drutvena reakcija na odreeno ponaanje predstavlja etiketu u vidu pojma
kurve, narkomana , lopova, nasilnika i slino. Takva osoba postepeno prihvata " ulogu"
koju joj je drutvo stigmatizacijom nametnulo i ponaa se prema oekivanjima datog
profila.

TEORIJA SUZDRAVANJA
Krajem 60tih godina prolog veka ameriki sociolog Rekles je na slinim principima pokuao da
objasni svojom teorijom suzdravanja kako delinkvenciju, tako i normalno ponaanje. Po njemu ljudsko ponaanje se odvija pod meusobnim uticajima 2 oblika kontrole (suzdravanja) spoljne i
unutranje. Oba oblika tite linost od delinkventnog ponaanja:
Drutveni procesi podstiu jedinku ili je odvraaju od delinkventnog ponaanja.
Spoljnim normativnim zabranama drutvo kontrolie lanove zajednice. Efekti spoljnog
suzdravanja su vei ukoliko su u zajednici potpuniji procesi identifikacije sa vrijednostima i
normama, ukoliko je drutvo postavilo razumne limite ponaanja i odgovornosti, te ukoliko u njemu

Page70

31. TEORIJA SOCIJALNIH VEZA I TEORIJA SUZDRAVANJA

Teorija socijalnih veza ili kako se ponegdje naziva teorija drutvenih spona, za razliku od
drugih, ima pristup da objasni zato se ljudi prodrutveno ponaaju, a ne devijantno. Njeni
stavovi se esto koriste da bi se dokazalo antidrutveno vladanje linosti. Hiri je 1969.
god. Ustanovio etri drutvene spone unapreenja socijalizacije ovjeka,
veza (povezanost, posebno prema porodici i koli),
obaveza (predanost, a odnosi se na vrijeme, energju i napore u edukativnim i
socijalnim naporima koje linost vezuju moralnim vrijednostima drutva.)
ukljuenost (uestvovanje, oznaava zaukopljenost aktivnostima konvencionalnim
intresima zajednice) i
vjerovanje (naglaava sistem socijalnih vrijednosti , u smislu potovanja zakona,
ljudi i institucija koje ih primjenjuju)
Prema njemu ,to su ove spone vre manje su mogunosti delikventnog ponaanja.
Hiri pretpostavlja da su svi ljudi imaju uslove i mogunosti da postanu kriminalci, te da
drava, a ne moralna kontrola obezbeuje red i zakon jer bez te kontrole svako je u
mogunosti i slobodan da se bavi kriminalitetom.

postoje uslovi alternativnih puteva uspjeha i satisfakcije, kao i mehanizam ostvarivanja postavljenih
ciljeva. Nasuprot tome, kriminalitet podstie pojava siromatva, deprivacije, nezaposlenosti,
nesigurnosti i nejednakosti.
Unutranja komponenta suzdravanja i uslov normalnosti podrazumeva jak ego, razvijenu svest,
visok stepen odgovornosti i visok prag frustracione tolerancije.
32. FUNKCIONALIZAM
Predstavnici: Klarens, Defri
Devijantnost po funkcionalizmu je rezultat uticaja neuspene socijalizacije, psihikih povreda i
trauma doivljenih u uslovima konfliktnih normi.
Ova teorija polazi od toga da u drutvu postoji funkcionalno jedinstvo elemenata koji mu
omoguavaju skladan razvoj. Poremeaj u pojedinim elementima tog sistema dovodi do patolokih
pojava kao i do kriminaliteta.
33. TEORIJA SOCIJALNOG UENJA
Grupi teorija socijalnog uenja pripadaju ona shvatanja koja uzroke delinkvencije nalaze u imitaciji,
identifikaciji, odnosno u podravanju modela u drutvenoj sredini. Ove teorije sline su
bihevioristikim shvatanjima koja su svrstana u psiholoka, ali koja imaju dosta dodirnih taka koje
su vezane za socijalne uslove. Tu se ubrajaju teorija imitacije, teorija diferencijalne asocijacije i
teorija diferencijalne identifikacije.

35. TEORIJA DIFERENCIJALNE ASOCIJACIJE

Prema miljenju amerikog sociologa Edwin Saderlanda delikventno ponaanje
uzrokovano je uzajamnim uticajem pojedinaca i grupa, ono se stie po modelu kriminalnih
motivacija, stavova i tehnike uenjem i druenjem sa delikventima. Delikventno ponaanje
je naueno i ono se , za razliku od drugih procesa obrazovanja, odvija u interakciji
( socijalnom druenju) sa ostalim osobama u procesu komunikacije, ali ukljuuje i mnoge
druge poznate mehanizme uenja u grupi.
Saderland smatra da je osnovna pretpostavka u sticanju delikventne motivacije uenje
pod sredstvom pozitivne ili negativne definicije normi. Druenjem u kriminalnoj grupi
linost ne mora implicitno biti kriminalna, jer da li e to postati zavisi od linih sklonosti i
inteziteta kontakta s onima koji imaju pozitivnu ili negativnu definiciju normi.
Proces razvoja kriminalne karijere pojedinca i grupa tumae se simbolikim
interakcizmom, teorija poiva na nekoliko osnovnih postulata, a to je da se kriminalno
ponaanje ui u interakciji sa drugim osobama u procesu komunikacije, da primarni dio
kriminalnog uenja nastaje u grupama prijatelja, da se diferencijalna drutva mogu mjenjati

Page70

34. TEORIJA IMITACIJE

Predstavnik: Tarde
Teorija imitacije prihvata, u sutini, uticaj socijalne sredine na pojave delikvencije, uvodei
i druge elemente. Tarde je pravnik i sociolog sa sociopsiholokim pristupima, uporednim
analizama, dao je doprinos shvatanjima da uzroke treba traiti i u uslovima dravne
organizacije "kakvo drutvo takav i kriminalitet". Delikvencija je oblik nauenog ponaanja.
Ona se ui i stie u saradnji sa drugima. Svi vani postupci drutvenog ivota provode se
pod uticajem primjera. "ovjek ubija ili ne ubija zbog toga to imitira druge".
Tarde je opisao tri zakona imitacije:
Zakon bliskog dodira ili nain imitacije definie kao modu u kojoj se ljudi u velikim
gradovima oponaaju u onoj mjeri u kojoj meu njima postoji uska veza, i kao naviku u
stabilnim grupama u porodici i na selu gdje je kontakt rijei.
Zakon imitacije superiornih gdje nii slojevi oponaaju vie , a kriminalci od viih uzora
oponaaju pijanstvo , trovanje i ubistva ( djela svojstvena kraljevima)
Zakon ubacivanja gdje se jedan nain i metod izvrenja krivinih djela zamjenjuje drugim.
Tarde je smatrao da su kriminalci osobe koje ue zanat kao i svi drugi, imitirajui uzore
jo od najranije mladosti.

u uestalosti, trajnosti, prednosti i intezitetu, a u toku uenja kriminalnog ponaanja ue

se: tehnike izvrenja krivinog djela ( komplikovane i jednostavne) , razvijaju specifini
motivi, akcije i racionalizuju i da opravdavaju ponaanje i stavove
Ova teorija se zasniva na nekoliko osnovnih postulata:
1. kriminalno ponaanje se ui;
2. kriminalno ponaanje se ui u interakciji sa drugim osobama u procesu komunikacije;
3. poetak kriminalnog uenja je u grupama prijatelja;
4. u toku uenja kriminalnog ponaanja ue se: tehnike izvrenja krivinog dela, razvijaju se
specifini motivi i opravdavaju se ponaanje i stavovi.
5. Specifine direkcije motiva ue se iz definicije legalnih kodova
Prisvajajui vie povoljnijih od nepovoljnijih kodova naruavanja zakona osoba postaje delinkvent
36. TEORIJA DIFERENCIJALNE IDENTIFIKACIJE
Glaser- Prema ovaj teoriji osnova devijantnog ponaanja uslovljena je je identifikacijom
delikvenata s uzorima, izmiljenim ili stvarnim, i normama ponaanja koje individua
reprodukuje, ponaanja u delikventnoj grupi. Identifikacijom se oblikuje svijest i prihvataju
modeli kriminalne orijentacije. Grupe ijih normi i standarda ponaanja se pridrava osoba
koja im faktiki ne pripada u psihologiji se nazivaju referentne grupe, koje nam omoguava
objanjavanje sluajeva kada se ponaanje neke osobe kada se raizilazi s normama
socijalne skupine iji je ona faktiki lan.
Ova teorija posmatra pojeedinca kao aktivnijeg voljnijeg uesnika u procesu kriminalnog
uenja. Kljuno pitanje u objanjenju kriminalnog ponaanja, prema Glaseru, jeste sa kim
pojedinac subjektivno odluuje da se identifikuje, sa kriminalcima ili nekriminalcima.
37. KULTUROLOKE TEORIJE
Kulturoloke teorije su one u ijoj osnovi etiolokog definisanja problema delinkvencije stoje
kulturni inioci, kao to su faktori podkultura i kontrakulturnih obrazaca ponaanja, kulturnog
raskoraka ili sukoba kultura, te odnosi drutvenih grupa.
38. TEORIJA PODKULTURA I KONTRAKULTURA
Predstavnici: Koen, Volfgang, Ferakuti, Klauard, Miler
Teorija podkultura i kontrakultura je poseban pristup koji polaze od toga da i devijantne grupe, kao
i konformistike grupe, imaju svoje vrednosti, orijentacije i stavove (obrasci podkultura, subkultura
i kontrakultura) i svesno ih dre za pozitivne.
Devijantne grupe preko identifikacije, socijalizacije i imitacije formiraju posebnu podkulturu i
kontrakulturu, primerenu vrednostima koje grupa afirmie, sa hijerarhijskim ustrojstvom,
neformalnim pravilima, koja obavezuju lanove na odgovarajue specifino ponaanje, diferentno
od drutveno vrednovanog.
Ovaj model ponaanja je u sukobu s optim, univerzalnim i kulturnim vrednostima, u emu neki
teoretiari nalaze osnov za delinkventno ponaanje, naroito meu omladinom.

Klauard i Olin su kriminalne grupe posmatrali kao kulturne podgrupe meu kojima su tri
osnovne: - Prvi , unutar grupe postoji bliska povezanost i integrisanost. Stariji kriminalci u
takvim grupama slue kao model..
Drugi tip predstavlja konfliktne i nasilne druine, koje su manje integrisane od predhodnih
sa sklonou demonstraciji sile i destruktivnosti.
Trea grupa je najbezazlenija, ona je poznata jednako po uspijenosti pridravanja
zakonitom kao i nezakonitom ponaanju tkz. "dupli gubitnici" poznatiji u svijetu alkohola,

Page70

Teorija podkultura i kontrakultura ima uporite u fenomenologiji, odnosno izraenoj stopi

kriminaliteta siromanih krajeva i slojeva drutva. One prenaglaavaju znaaj kulture i
kulturnih vrijednosti u negativnoj orijentaciji ovjeka: zanemaruju druge inioce drutvenog
uticaja i protivrijenosti drutvenog poloaja niih klasa; iskljuuju svaki vid uslovljenosti
pojave od strane karakteristika linosti; ne objanjavaju zato veina siromanih nisu
devijantni, odnosno i to su i pripadnici srednjih i viih slojeva kriminalno orijentisani.

droge i seksa.
39. TEORIJA KULTURNOG KONFLIKTA ili teorija kulturnog raskoraka
kriminalitet kao drutvenu pojavu objanjava proizvodom sukoba kultura , kulturnih
vrijednosti izmeu drutvenih grupa i unutar same grupe( misli se na nacionalne, socijalne,
vjerske, rasne i sline grupe). Selin smatra da izmeu normi kulture raznih grupa postoji
konflikt , odnosno sukob ije posljedice se dijele na: primarne-nastale iz sukoba vrednosti
izmeu grupa i sekundarne koje su nastale iz sukoba vrednosti unutar grupe.
Sukobi izmeu drutvenih grupa raznih kultura nastaju najee kao posljedica velikih
imigracija,izmeu starosjedilaca i doseljenika , a moe da se ispolji i kao sukob generacija.
Selin smatra da delinkvento ponaanje nastaje iz konflikta drutvenih normi. Iz sukoba
normi nastaje i kriminalno ponaanje. Prema Selinu: konflikt normi postoji kada se na
specifinu ivotnu situaciju u kojoj se neka osoba nalazi mogu primjeniti manje ili vie
razliita pravila ponaanja. Sukob normi moe konfliktno i da se izrazi u dva odnosa: kao
sukob unutar iste kulture i kao sukob normi dvije kulture.
40. TEORIJA DRUTVENIH GRUPA nema nigdje odgovoreno
41. KRITIKA ORIJENTACIJA U KRIMINOLOGIJI
Kao reakcija na monodisciplinarne i multifaktorske pristupe u etiologiji delinkvencije pojavila se
pojavila se: kritika orijentacija prema postojeim sociolokim teorijama. Prema ovim teorijama
za shvatanje kriminaliteta nuno je poi od niza determinanti koje uslovaljavaju sloenu drutvenu
pojavu uzrokovana dinamikim procesom povezanih i meusobno uslovljenih faktora, od kojih
svaki ima poseban (i ne uvek isti) uticaj na pojavu u celini. Taj odnos se mora posmatrati u
dinamikom odnosu uzroka, uslova i povoda.
Ova orijentacija upuuje na to da biolke osobine imaju znaaja u ponaanju individue po
emu se one i meusobno i razlikuju. Linost nije determisana samo raanjem, biolokim i
fiziolokim procesima, nego i elementima socijalnih uticaja i procesom socijalizacije. Vei
uticaj na razvoj i ponaanje linosti imaju psiholoki faktori, posebno inteligencija, emocije,
karakter i motivacija.
Marks i Engels su problem devijantnosti sveli na pitanje otuenosti i strukturalnih
karakteristika
klasnog
drutvasukobima
realnog
i
normativnog.
Drutveno
ponaanje/devijaciju/ su definisali kao borbu pojedinaca i drutvenih grupa, kao proizvod
njihovog poloaja u drutvu, a ne kao njihovo patoloko obiljeje.Prema njihovom
shvatanju patalogija je u drutvu, a ne u linosti.Iz tih stanovita razvili su se i razni
pristupi, s osloncem na marksistiku orijentaciju. Jedan od njih je ekonomski
determinizam.
Kritika kriminologija je neomarksistika orijentacija u kriminologiji s radikalnim stavovima kritike
liberalistike tradicije u nauci, vezan za radove i shvatanja Tejlora, Voltona i Janga.. Zalae se za
potpunu teoriju o devijacijama koja podrazumijeva: politiku ekonomiju zloina, socijalnu
psihologiju zloina, socijalnu dinamiku djela, socijalnu psihologiju drutvene reakcije, uticaj
drutvene reakcije na dalje devijantno ponaanje i cilj teorijske analize.

Pri tome posledice drutvene reakcije na kriminalitet osea samo siromani deo drutva i
marginalizovane drutvene grupe.
Radikalna kriminologija
je kriminoloki pravac zasnovan na klasnoj koncepciji
objanjenja zloina. Uzroci zloina su u klasnim odnosima , strukturi vlasnitvai kontroli
sredstava za proizvodnju.
da se na kriminalnu etiologiju svode kriminoloki problemi pa i sama kriminologija

Page70

Britanski kriminolozi (Li i Jang) preko kritikih shvatanja definisali su teoriju levog realizma ili
teoriju relativnog odricanja. Oni ukazuju na poveanje kriminaliteta kao rezultat savremenih
ivotnih uslova, posebno u urbanim sredinama, ulini kriminalitet, kriminal elite, privredne
malverzacije.

42. KRIMINOGENI FAKTORI /pojam,vrste, teorije faktora/

kriminogeni faktori predstavljaju centralno pitanje kriminalne etiologije. Kriminalitet je, kao
sloena drutvena pojava, determinisan mnogobrojnim iniocima, u literaturi najee definisanim
kao kriminogeni faktori. U najoptijem smislu, pod kriminogenim faktorom podrazumevaju se svi
oni inioci koji utiu na bilo koji nain na pojavu kriminaliteta kao drutvene pojave i kao
individualnog ina. Preko kriminogenih faktora mogu se objasniti uticaji, uzroci i pojave
kriminaliteta.
VRSTE : - objektivni (vezano za djelo ili socijalnu situaciju) -subjektivni (vezano za
linost izvrioca). I jedni i drugi djeluju povezano, meuzavisno i s uticajem jednih na
druge.
Direktni faktori - uzroci. Posredni, dopunski faktori - uvjeti koji podstrekavaju, omoguuju
ili olakavaju vrstu delinkventnog ponaanja
Opti kriminogeni faktori su izvor posebnih i pojedinanih. Posebni kriminogeni faktori
uslovljavaju pojedinani kriminalni akt ili posebne vrste kriminaliteta. Iako djeluju u sklopu
optih uslova kao jedinstvena cjelina njihov uticaj nije isti, ali su u uzajamnoj povezanosti.
Kriminalitet se moe posmatrati i objanjavati samo u sklopu opotih i posebnih,
subjektivnih i objektivnih, posrednih i neposrednih faktora.
Najraspostranjenija podjela je na endogene i egzogene( unutranje i spoljne) faktore.
Unutranji faktori se ispoljavaju kao uroeni/bioloki/i steeni /psiholoki/ elementi uzroka
i uticaja. Vanjski faktori se na globalnom planu odvijaju preko porodice, kole, socijalnih
procesa idustrijalizacije, urbanizacije.
Teorija faktora. Faktorska teorija se pojavljuje u dvije varijante monistika i pluralistika.
Monistika polazi od biologistikih uenja,pri emu je jedan faktor uzronik jedne pojave,
Nasuprot tome, pluralistika ili multikauzalno tumaenje objanjava da su pojave
kriminalioteta
mehaniki uslovljene faktorima biolokog, psiholokog i socijalnog
karaktera.
43. UZRONOST KRIMINALNOG PONAANJA
Kod kriminaliteta se pojavljuje niz inilaca uzrono-posljedinog odnosa, uzroka, uslova, motiva i
podsticaja. Kriminolozi su preteno saglasni da postoje: objektivni i subjektivni uzroci kriminaliteta i
to su razgranienja veoma jasna. Meutim, prilikom podele na neposredne i posredne uzroke,
veoma se teko uoavaju razlike i nijanse meu njima.

Prema teoriji ravnotee,uzrok kriminalne radnje je ona ljudska aktivnost koja je izazvala
poremeaj izmeu uslova nekog odnosa.
Faktori uzronosti. Pod faktorima uzronosti uzimaju se objektivno mjerljivi elementi sa

Kriminalni in je sloena pojava da bi se mogla objasniti samo uzrokom i posljedicom,

Izmeu tih dva elemnta postoji itav niz uticajnih okolonosti koje nazivamo krimonogenim
uslovima.
U najoptijem u uslove spadaju: odsustvo efikasnosti organa krivinog gonjenja,
neadekvatne sudske sankcije, nedovoljna organizacija i zatita imovine, poznavanje nekih
vjetina i raspolaganje sredstvima za izvrenje krivinih radnji i sl. Iza uzroka, uz odreeni
uslov, do posljedice delikta postoji povod. Povodi su dodatni uslov za nastanak posljedice.
To su one injenice koje pri postojanju uzroka i uslova, ine podsticaj /dodatni stimulans/

Page70

egzaktnim dovoenjem u vezu sa posledicama pojedinih oblika kriminaliteta Uzronost je jedna od

veza kriminaliteta i drugih socijalnih pojava ali ne i jedina. Uzronost je odluujui faktor odnosno
objektivna i kauzalna veza izmeu nekog stanja i posledica. To mogu biti inioci socijalnog i linog
karaktera: materijalno stanje, porodine prilike, krizna razdoblja, pojava alkoholizma i narkomanije,
socijalni i kulturni sukobi i sukob vrijednosti, kao i faktori vezani za subjektivna svojstva linosti.

za odluku.
Prema tome, kriminalitet je pojava koja se javlja kao posledica delovanja mnogobrojnih uzroka,
ona je sloen proces interakcije mnogobrojnih elemenata bioloke, psiholoke i socijalne prirode.

44. USLOVI I POVODI KAO KRIMINOGENI FAKTORI

Uzronost je jedna od veza kriminaliteta i drugih socijalnih pojava, ali ne i jedina. Kriminalitet je
suvie sloena pojava da bi se mogla objasniti samo uzrokom i posledicom. Izmeu uzroka i
posledice postoji jo itav niz okolnosti, koje se nazivaju kriminogenim uslovima.
Uslovi su oni inioci koji oblikuju posledicu, ali nisu u mogunosti da je proizvedu. Oni
omoguavaju da se u izvjesnim okolnostima lake izvri kriminalna radnja. Uslovi se pojavljuju kao
dopunski faktor, koji podstrekava, omoguuje ili olakava vrstu delinkventnog ponaanja. U
odnosu na uzroke koji su direktni faktori, uslovi su posredni faktori. Mogu se odnositi na:
mesto, nain, vreme, sredstva i drug okolnosti izvrenja krivinog djela (najpogodnije mesto, doba
dana, vremenske prilike, najefikasniji nain i sredstvo i sl).
U najoptijem smislu u uslove spadaju: neefikasnost organa krivinog gonjenja; neadekvatne
sudske sankcije; nedovoljna organizacija i zatita imovine; poznavanje nekih vetina, raspolaganje
sredstvima za izvrenje krivinih radnji i sl.
Iz uzroka uz odreeni uslov do posledice delikta neposredno stoji povod.
Uzroci i uslovi izazivaju nastanak pojave, ali je povod potreban da bi nastala posledica.
Povodi su dodatni uslovi da bi nastala posledica.
Povodi su svi oni trenutni motivi u odluci da se izvri kriminalni akt. Oni ine podsticaj (dodatni
stimulans) za odluku.
Najee zavise od linosti izvrioca, njegove sklonosti ka vrenju krivinih dela, emocionalne
zrelosti, psihikog stanja i strukture linosti.

45. DELIKVENTNA LINOST

Subjekt izvrenja krivinog dela je uvijek ovek sa nekim svojim trajnim karakterom ili trenutnim
oseanjem, motivima, ciljevima i interesima, koje su uobiajeno definisane predispozicijama.
Centralno pitanje kriminologije, posebno kriminalne etiologije je da li postoji razlika izmeu
delinkventne i normalne linosti?
Po tom pitanju dominiraju dva shvatanja:
- Prvo polazi od toga da ne postoje nikakve bioloke i psiholoke razlike izmeu delikvenata i
nedelinkvenata, to bi znailo da delinkventna linost kao takva i ne postoji.
- Drugo, preteno shvatanje polazi od stavova da je delinkventna linost devijantna, bioloki
abnormalna, osoba poremeene psihike strukture.
Nauna istraivanja koja su vezana za bioloke pristupe delinkventnu osobu vide kao linost koja
ima specifine tjelesne degenerativne karakteristike, bilo konstitucionalnih specifinosti, endokrinih
i hromozomskih aberacija (aberacija-odstupanje), genetskih predispozicija i uroenih sklonosti, bilo
rasnih predispozicija.
Pristupi psiholoke orijentacije delinkventnu linost vide kao osobu koja je ispod posjeene
inteligencije, niskog praga frustracione tolerancije.

Prema miljenju Pinatela dijagnoza opasnog stanja moe imati slede forme: a) kriminalna
sposobnost veoma jaka, prilagoenost veoma niska-najvii stepen opasnog stanja b)
kriminalna sposobnost jaka, prilagodljivost vrlo slaba-ozbiljno opasno stanje c) kriminalna
sposobnost mala, prilagodljivost vrlo slaba-srednje opasno stanje i d) kriminalna
sposobnost vrlo slaba prilagodljivost veoma visoka- laki stepen opasnog stanja.

Page70

Opasno stanje delinkventne linost: Opasno stanje je stanje sklonosti kriminalne linosti
ka vrenju krivinih delikata. Ludeu je analizu opasnog stanja istakao kroz etioloke
pojmovwe dijagnoze, prognoze i tretamana.

Pinatel pored klinike razlikuje kao nadopunu etioloku dijagnozu koja moe imati sledee forme:
jak bioloki uticaj u kombinaciji sa jakim drutvenim uticajem i to predstavlja hronino opasno
stanje;
jak bioloki uticaj sa slabim drutvenim uticajem to je granini, marginalni sluaj opasnog
stanja i
slab bioloki uticaj sa slabim drutvenim uticajem to je epizodni sluaj opasnog stanja.

46. SUVREMENA SHVAANJA OPASNO STANJE DELINKVENTNE LINOSTI

Evolucija kriminoloke i posredno krivinopravne misli uslovila je da se ona posljednjih dva vijeka
bavi koliko izvriocima krivinih dijela, toliko i zloinima koji signaliziraju postojanje posebnog
elementa opasnog stanja u drutvenom telu.
Fuko podsea u vezi sa opasnim stanjem delinkventne linosti da je nauka od samog poetka
razvoja pribegavala izuavanju zloinaca, preko zloina i iznad njega, to se opravdavalo
dvostrukim interesom: da treba uvesti vie racionalnosti u krivinu praksu i da se opte klauzule
zakona i pravnih kodeksa moraju blie uskladiti sa drutvenom realnou izlaska iz pravnog sistema
koji se postupno razvijao do svog nastanka tokom srednjovjekovne inkvizicije
Veliki reformatori krivinog zakonodavsta su nali racionalan odgovor na pitanje ta se mora
kazniti i kako, ali se pojavilo novo pitanje koje je unijelo konfuziju: koga mislite vi da
kanjavate. Stvarni problem koji je svuda bio na snazi je bio problem opasne individue. Postoje li
individue koje su uroeno opasne? Na osnovu kojih znakova se one mogu prepoznati i kako bi
trebalo reagovati na njihovo prisustvo?.
Na VI kongresu kriminologa u Madridu 1970 godine definitivno je uveden pojam kriminalna
linost. Teorije kriminalne linosti izloio je francuski kriminolog Pinatel, prema njemu kriminalna
linost je strukturalno jedinstvo i izraz linih obiljeja koja su u akciji i interakciji.
Opasno stanje je latentno stanje sklonosti kriminalne linosti ka vrenju krivinih dela.
Garofalo je pod tim pojmom podrazumijevao da elementa: kriminalnu sposobnost (temibilitet) u
vidu pretpostavljene i realne opasnosti i mogunosti prilagoavanja delikvenata u raznim fazama
ostvarenja krivinog djela.
Ludeu je analizu opasnog stanja istakao kroz etioloke pojmove dijagnoze, prognoze i tretmana.
Pinatel polazi od shvatanja da se ono manifestuje u dva oblika: hronino i imanentno.
Pinatel hroninim opasnim stanjem smatra vrsto i postojano stanje karakteristino za formiranu
kriminalnu linost kojim se povremeno stimulie volja permanentne kriminalne karijere.
Imanentno opasno stanje definie pojmom tzv. opteg opasnog stanja kako ga je ustanovio DE
GREF u smislu krize ili grozniavog stanja, kroz koju prolaze svi prestupnici neposredno pre
prelaska na delo. Opasno stanje se utvruje na osnovu biosomatskih i socijalnih indicija.

47. KLINIKE METODE U DIJAGNOSTICIRANJU KRIMINALNE LINOSTI

Kkliniki postupci zasnovani su na odreenim saznanjima kriminoloke ekspertize i
socijalne anamneze, te kriminoloke dijagnoze i kriminoloke prognoze koja se odnosi na
pojedinane sluajeve vjetaenja optuenih ili osuenih lica u naunom postupku
opservacije i ispitivanja.
Kriminoloka ekspertiza je nauna metoda ispitivanja linosti delinkvenata radi procenjivanja
budueg ponaanja, odreivanja adekvatne sankcije i tretmana za resocijalizaciju. Nju obavlja grupa
strunjaka specijalista iz pojedinih oblasti psiholozi, psihijatri, socijalni radnici, za potrebe
sudijskog postupka ili prevaspitanja. Kriminoloka ekspertiza se radi na osnovu:
a) mediko-psiholokog ispitivanja i
b) socijalne anamneze.
Kriminoloka dijagnoza se radi na osnovu kriminoloke ekspertize, a u pitanju je klinika metoda
utvrivanja stepena opasnosti delinkventa. Kriminoloka dijagnoza se odvija kroz tri faze:

Page70

Dijagnoza i stepeni opasnog stanja. Temibilitet je kriminalna sposobnost kao element opasnog
stanja linosti. To je pojam iz savremene klinike kriminologije. Ovaj pojam prvobitno je uveo
Garofalo 1878. i njime je oznaio postojanu i aktivnu izopaenost prestupnika i koliinu zla od koga
moemo strahovati s njegove strane,ili drugim rijeima njegovu kriminoloku sposobnost

 utvrivanje kriminalne sposobnosti ili temibiliteta;

stepena drutvene neprilagoenosti i
dijagnoze opasnog stanja koje se dobija sintezom dva prethodna postupka.
Svaka od ovih faza ima i podfazne postupke.
Kriminoloka prognoza je trea faza u prouavanju linosti osuenika koja podrazumeva
predvianja budueg ponaanja delikventa. Ona se radi na osnovu kriminoloke ekspertize za
potrebe: odreivanja krivine sankcije optuenom i tretmana resocijalizacije u odgovarajuim
kazneno-popravnim ustanovama. Najpotpunija kriminoloka prognoza je ona koja je izvedena
klinikim postupkom.
48.BIOLOSKI FAKTORI
Bioloki faktori predstavljaju kriminogene inioce koji su definisani prvenstveno u kriminolokim
teorijama bioloke i antropoloke orijentacije. U bioloke faktore spadaju inioci biosomatskih
procesa kao to su: uroene, nasledne, organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje
uslovljavaju delinkventno ponaanje pojedinih lica.
U njih spadaju organske determinante, nasljee, uroeni faktori, antropoloki faktori i psiholoki
faktori.

50. NASLJEE
Naslee po optem znaenjem predstavlja prenoenje osobina ivih bia sa predaka na potomstvo.
Uticaj naslea na ljudsko ponaanje postaje poslednjih godina sve vea preokupacija nauke.
Osnovna teza da geni bitno utiu na ljudsko ponaanje je sve aktuelnija.
Za kriminologiju je bitno genetsko naslee koje se ispoljava u biolokim karakteristikama
definisanim u: hromozomima, genima i dezoksiribonukleinskom kiselinom DNK. Kombinacija
gena jednog roditelja sa genima drugog roditelja naziva se genotip, iz koga proizilazi sistem
genetska svojstva linosti, dok spoljanji izgled, bez obzira na genetski sastav linosti, oznaava se
pojmom fenotip.
Genetsko naslee se odnosi na: pojedinca, etniku celinu i ljudsku vrstu. Kriminolozi druge
polovine 19-og veka veinom su priznavali teoriju naslea kao nauno validnu. U savremenim
uslovima ona je osporavana i svodi se na istraivanja koja se vre: na primerima blizanaca i u
oblasti genetskih svojstava predaka i potomaka iz delinkventnih porodica.
Na osnovu jednog novijeg istraivanja jednojajanih i dvojajanih blizanaca dolo se do zakljuaka
koji ukazuju na znaajan uticaj gena na svaku od dimenzija psihopatologije i zajedniki genetski
uticaj na obe te dimenzije. Istie se da malo vie od polovine ovih osobina moe se povezati sa
genetskim faktorima, a neto manje od polovine sa uticajem socijalne sredine koji su za blizance
bili razliiti.
Druga studija istraivanja maloletnikog prestupnitva ukazuje na to da se veina jednojajanih i
dvojajanih blizanaca ponaaju pod uticajem genetske uslovljenosti.

Page70

49. ORGANSKE DETERMINANTE

Organske determinante su kriminogeni faktori koji su uslovljeni organskim poremeajima. U
pitanju su endogeni faktori koji se u nekim teorijama smatraju bitnim uzronicima kriminaliteta. U
antropolokoj teoriji organske determinante se tretiraju kao uroene ili steene konstitucionalne
anomalije psihopatoloke prirode.
Organske poremeaje ine patogene promene u psihosomatskom sistemu, koje su nastale kao
posledica anomalija u fiziolokim funkcijama organizma ili negativnim spoljnim uticajima. U prvu
grupu spadaju maloletna lica sa poremeajima u smislu bolesti ili povreda, koje su nastale u toku
roenja ili ranoj mladosti. Takva stanja su uzrok nepravilnog razvoja linosti to dovodi do stepena
psihike nezrelosti, sa slabom kontrolom impulsa, plitkosti oseanja, niske frustracije i afektivne
tolerancije, koji ih ine potencijalnim delikventima.
U ovu grupu spadaju i sluajevi posledica genetskih svojstava, poremeaja u funkcionisanju
endokrinih lezda ili zakasnelog puberteta. U drugu grupu spadaju promene nastale usled bolesti,
zaraze, zagaenosti okoline ili fizikim traumama.

Moe se zakljuiti da je uticaj naslea na ljudsko ponaanje pa i delinkventno ponaanje veoma

znaajno, kao i uticaj okoline koji je u gotovo polovini sluajeva presudan.
51. UROENI FAKTORI
Uroeni faktori su vrsta subjektivnih svojstava linosti kriminogenog znaaja koji su delom
bioloke, a delom psiholoke karakteristike u tipologiji delikvenata. U nauci su podeljena miljenja
o tome da li postoji tip delinkventne linosti sa uroenim svojstvima. Teorije koje prihvataju
postojanje takvog tipa polaze od biolokih karakteristinih abnormalnosti ili psihikih poremeaja.
Po biologistikim shvatanjima Morela, delikvent je linost karakteristinih uroenih svojstava
mentalne i antropoloke degeneracije. Savremena nauna misao eliminisala je vrednost biolokih
teorija o tipu uroenog zloinca, posebnih biokonstitucionalnih naslednih karakteristika, ali ne
sasvim i teoriju o uroenim sklonostima.
52. ANTROPOLOKI FAKTORI
Antropoloki faktori su jedan od tipova kriminogenih svojstava linosti. Feri je antropoloke faktore
podelio u tri grupe:
a)
organsku konstituciju oveka sve organske anomalije i telesne osobine-anomalije lobanje,
mozga i slino;
b)
psihiku konstituciju sve devijacije inteligencije, emocija, oseaja i
c)
lina svojstva bioloki uslovi rase, pola, doba, bioloko socijalne uslove, graansko stanje,
obrazovanje i vaspitanje.
53. PSIHOLOKI FAKTORI

54. PSIHOSTRUKTURA I DELIKVENCIJA

Psiholoku strukturu ini organizacija psihikih osobina linosti. Psihostruktura deluje kao
celina uzajamnih uticaja i uslovljavaju razliita reagovanja linosti na spoljne nadraaje.
Reagovanja mogu biti u granicama drutveno prihvatljivih, ali i asocijalnih, antisocijalnih i
delinkventnih ponaanja. Razliita reagovanja ljudi u odnosu na iste socijalne uslove posledica su,
pored ostalog, i razliite psiholoke strukture linosti, koja te uslove na razliite naine doivljava.
Psiholoka struktura linosti u kriminologiji je od znaaja kako u utvrivanju uzronosti
delinkventne orjentacije, tako i odgovornosti za izvrena krivina djela.
Prilikom razmatranja odnosa psihostrukture linosti i delinkvencije postoje dva shvatanja:
- Jedno, po kome ne postoje posebne delinkventne linosti s posebnom psihostrukturom,
razliitom od ostalog stanovita
- Drugo koje ne samo to smatra da postoje razlike izmeu delinkvenata i nedelinkvenata, ve
postoje posebni tipovi psihostrukture delinkvenata.
Zbog ovakvih shvatanja u nauci postoje podeljena miljenja o tome da li u psiholokom smislu
postoji tip delinkventne linosti:

Page70

To su individualna obeleja linosti koja deluju kumulativno, tee su merljiva i ne mogu se

odvojeno posmatrati. Psiholoki faktori su subjektivni faktori u psiholokom smislu, oni su
individualna obeleja linosti koji se manifestuju u karakteru, inteligenciji, emocijama, motivima i
drugim svojstvima linosti. Ovi faktori su tee merljivi, deluju kumulativno i nije ih mogue
odvojeno posmatrati, ali bez njihove spoznaje nije mogue objasniti ni djelovanje objektivnih
faktora. Vanost psiholokih faktora je u tome to je svaka individua razliito reaguje na spoljne
podsticaje, na ono to smo nazvali socijalni faktori.
U psiholoke faktore se ubrajaju:
a) psihostruktura; (psihike osobine)
b) sklonosti i navike;
c) karakter (agresivnost, impulsivnost, egoizam, egocentrinost, malicioznost,
deprivacija);
d) inteligencija;
e) emocije;
f) motivacija.

 teorije koje prihvataju postojanje takvog tipa polaze od karakteristinih abnormalnosti ili
psihikih poremeaja,
drugi pristup osporava ovakva shvatanja negirajui psihostrukturalnu generalizaciju razlika
izmeu delinkvenata i ostalih.
Savremena nauka odbacila je shvatanje biolokih teorija o tipu uroenog zloinca i zastupa
stanovite da se ni u psiholokom smislu ne moe govoriti od odreenom tipu delikventa.
No ipak kod delikvenata je re o odstupanju od normalnih oblika reagovanja. Ta odstupanja su
najveim delom:
1. proizvod uticaja drutvene sredine, ali i
2. posledica reagovanja osoba sa specifinim emocijama, motivima i karakterima, na iju
psihostrukturu, socijalna sredina ima vei uticaj.
To je posebno izraeno kod maloletnike delinkvencije. Maloletni delikventi se razlikuju od
normalne populacije po:
- znatno veem stepenu neurotizma i psihoticizma;
- po veem stepenu extraverzije;
- emocionalnosti i emocionalne nezrelosti, a takoe
- postoje razlike u crti agresivnosti.
Tipovi delikvenata od ostalih osoba razlikuju se po individualnim psihikim svojstvima, koja ih
samo u nekim sluajevima ine podobnijim od ostalih za kriminalnu radnju, ali nisu njihov
iskljuivi, pa ak ni dominantni uzrok delinkventnosti.
To to su neka od linih svojstava prisutnija kod pojedinih tipova kriminalne strukture (kao to su:
nizak prag frustracione tolerancije, emocionalna nestabilnost, ispodprosena inteligencija i sl.),
takve linosti nisu nuno i sklone kriminalnom ponaanju, ukoliko je kod njih razvijen vii
stepen moralne svesti i ne postoje druge kriminalne sklonosti i navike.
Istraivai razliitih strunih profila su u vie sluajeva pokuavali da dovedu u vezu odreena
psihika svojstva i delinkvenciju
Engleski psiholog AJZENK smatra da je delinkvencija karakteristina za extravertni
temperament linosti, za osobe siromane prilagodljivosti i sporih psihomotorikih reakcija.
Savremena nauka je odbacivala ova shvatanja jer nije dola do jedinstvenog psiholokog tipa
delinkvenata. Mnogobrojni pokuaji posebno u starijoj literaturi nisu doli do dokaza o postojanju
tzv. kriminalne psihe jer nijedan od faktora psihostrukture linosti kod delikvenata nije nepoznat i
u nedelinkventnoj populaciji.

55.SKLONOST I NAVIKE KAO KRIMINALNA DISPOZICIJA

Sklonost kao kriminalna dispozicija, u optem smislu, je nagonska reakcija, ljubav prema neemu,
naklonost. Sklonost je faktor uzronosti u smislu uroene dispozicije ili steene navike ka
kriminalnom ponaanju. Sklonost kod oveka pod uticajem istih uslova ima za posledicu iste
odgovore odnosno stvara naviku. Nasuprot korisnim, postoje i negativne sklonosti i navike.
Line osobine (crte linosti) ispoljavaju se u kontinuitetu socijalnog ivota, a svojom celovitou
funkcija ine sklonosti.
Sklonosti u psiholokom smislu mogu biti tendencije uroene prirode, kao posledica odreenih
karakternih crta linosti, temperamenta i emocija, ali se crte pod uticajem socijalnih faktora i
procesa socijalizacije vremenom pretvaraju u moralne, kulturne i druge navike.
U sluajevima odgovarajuih drutvenih uslova i vaspitnih faktora uticaja kroz porodicu, kolu i
okolinu te predispozicije, ma koliko bile intenzivne, ne moraju se pretvoriti u kriminalne sklonosti.
Nasuprot tome, ukoliko izostane proces socijalizacije, negativni uticaji mogu dovesti do toga da se
kod takvih linosti razviju kriminalne sklonosti, a samim tim i navike.
Sa uroenom psihostrukturom i formiranim navikama u konfliktnim socijalnim odnosima, linost
razreava problem na nain koji ponekad odstupa od uobiajenog.
U kojoj meri e kriminalna reakcija biti izraena zavisi od dva faktora:
1. intenziteta sklonosti i

Page70

Psihostruktura sluajnih krivaca ni malo se ne razlikuje od populacije nedelinkvenata.

2. intenziteta socijalnog izazova.

Ukoliko je intenzitet kriminalne sklonosti (tzv. temibilitet) jai, bezazleni socijalni podsticaji
dovee do prestupnike reakcije i obratno. Osobine sklonosti i navika karakteristini su za
delinkvente recidiviste. Otuda su sklonosti i navike najizraenije kod delikata nasilja, sexualnih i
imovinskih delikata, dakle tamo gde je pojava povrata najizraenija.
Navika koja opredeljuje delinkventno ponaanje stie se u pogodnim, relativno priblinim,
socijalnim uslovima. U tom procesu ostvaruju se mehanizmi uenja po modelu (o emu govori
bihevioristiko shvatanje), kao i sticanje same potrebe da se u datom trenutku reaguje na socijalnu
dra (o emu govori teorija uslovljavanja).
Pod uticajem navika izvrilac krivinog djela postaje robotiziran u ponaanju ili kako kae
Prudon Navika je tuinka koja u nama potiskuje razum.
U vezi s navikom postoje 2 objanjenja:
- prvo, po Gijomu navika se intenzivira sa ponavljanjem postupka, a regresira s odsustvom
- drugo, tzv. Tordikov zakon da se navika formira s motivom i interesom za injenje djela.
56. KARAKTER I KRIMINALNE PREDISPOZICIJE
Sklonost za vrenje kriminalnih radnji mnogi vezuju za karakter, odnosno prirodu i narav koja se
manifestuje u predispozicijama linosti. (Predispozicija je prirodna, uroena, naklonost prema
neemu ili nekoj vrsti ponaanja, to su genetski odreene potencijalne mogunosti razvoja
odreenih psihofizikih karakteristika).
Karakter ini kompleks linih osobina, sklonost ka odreenoj vrsti raspoloenja i ponaanja
oveka (preduzimljivost, odlunost, doslednost), koje ga bitno i trajno od roenja, odlikuju i
razlikuju od drugih.
Karakter osim moralnih osobina (potenja, sebinosti, skromnosti, savesnosti, hrabrosti,
kukaviluka i sl.), obuhvata i voljne osobine (doslednost, upornost, energinost itd.). S obzirom da
se karakternim osobinama izraavaju sadraji ponaanja pojedinca i ciljevi kojima tei, one
spadaju u motivacione ili dinamike osobine linosti.
Sklonost ka delinkventnom ponaanju imaju oni karakteri sa crtama linosti koji nisu u stanju
dovoljne otpornosti prema spoljnim, egzogenim iniocima i podleu uticajima tih faktora ili sredine
u delinkventnom smijeru. Svaka linost je svakodnevno pod dejstvom pozitivnih i negativnih
uticaja, a koji e uticaj na odreenu linost preovladati zavisi od njegove psihostrukture. Linosti na
ije osobine jai uticaj imaju negativni faktori ispoljavaju razne oblike devijantnog ili
delinkventnog ponaanja.

58.AGRESIVNOST I KRIMINALNA SKLONOST

Medju najznacajnije patoloske crte kraktera sada agresivnost. U teorijskom smislu
agresivnost je interpersonalna sklonost nasrtljivosti, tendencije da se silom ili dr. Oblicima
fizicke i psihicke prinude resavaju konflikti s drugima ili sa sobom. Agresivnost je svakako
urodjeno svojstvo coveka, a spremnost za agresivnost normalna pojava u ljudskom
ponasanju. Agresivno reagovanje moze biti i korisno i stetno u covekovom delovanju. U
prvom slucaju agresivnost se iskazuje potrebom i opravdanoscu, jer predstavlja odredjenu
vrstu energije u ponasanju ka ostvarivanju normalnih socijalnih uloga i funkcija putem
uprnosti istrajanaosti, dosljednosti. U drugom ona je stetna jer se njome povredjuju prava
drugoga ili se nanosi neka materjalna steta. Osoba koja je sklona agresivnosti u teroriji se
oznacava kao agresivna licnost. U pitanju je netolerantna, nastljiva osoba, sklona
konfliktima i resavanju sporova nasiljem i silom.
Druga karakteristicna patogena crta licnosti, veoma bliska agresivnosti jeste impulsivnost.
Impulsivnost je posljedica nekontrolisanog delovanja instkta, odnosno smatraju
psihoalaiticari superiornosti Ida nad Egom i Superegom. Impulsivne osobe su lako
razdrazljive u nekim sluajevima sklone negonskim postupcima i agresiji.

Page70

57. POJAM KARAKTERA I KRIMINALNE SKLONOSTI nema nigdje odgovorenog

59. EGOIZAM I EGOCENTRINOST KAO KRIMINALNE PREDISPOZICIJE

Egoizam i egocentricnost su negativne karakterne osobine i svojstva licnosti koja mogu imati
kriminogeno svojstvo. Egoizam se ispoljava kod coveka u samozivosti, motivacionoj orijentaciji
usmejerenoj prvenstveno prema sebi. Egoizam spada u karakterne osobine velikog broja
delikvenata. Postoji u osnovi motiva citavih oblasti kriminaliteta, a a narocito je karateristican za
imovinski delikt,privredni i organizovani kriminalitet kroz svesni koristoljubivi interes.
Egoizam spada u karakterne osobine velikog broja delikvenata, a kao kriminogeni faktor u
najsnanije motivacione determinante. Ogleda se ne samo u motivu prisvajanje, nego i u
bezobzirnosti prema preprekama u ostvarivanju kriminalnog cilja. esto je vezan za neke druge
negativne emotivne osobine, kao to je: ljubomora, zavist, sujeta, karijerizam i dr.
Egocentricnost je karakterna crta i asocijalna osobina ljudi, skonost coveka da svojim
ponasanjem u sredini stavlja u centar paznje sebe i svoje interese, nastojeci da s te
pozicije vredne odnosi se i deluje u drustvu. Egocentricna osoba je prezauzet
sopstvenim licnoscu i neosetljiva za probleme drugih. U psihosocijalnom smislu takve
licnosti su netrepeljive, netolerantne, autoritativne, dvolicne, podle i despotske naravi.
60. MALICIOZNOST I KRIMINALNA SKLONOST
Malicioznost ini jednu od bitnih delinkventnih tendencija u karakteru linosti. U
optem smislu malicioznost se manifestuje kao podmuklost, sujeta, zluradost i pakost.
Maliciozne osobe poseduju crte egoizma i egocentrinosti, bezoseajnosti i rigidnosti.
Ove osobine mogu biti uroene ali se mogu i sticati pod uticajem socijalnih uslova.
Takve linosti u izvrenju delikta nasilja imaju osvetniki sindrom, mogu biti veoma
surove u postupcima iivljavanja na rtvi. U osnovi malicioznosti nalazi se crta zavisti
koja povremeno prelazi
. Osobe koje poseduju ova svojstva sklone su da bez linog interesa, smiljaju i ine
podmukle radnje kako bi drugima naneli tetu. Razlozi za ovakve postupke za okolinu
nisu poznati i neobjanjivi su pa se kao takvi tumae kao obest, pakost i destrukcija
radi destrukcije. Sujetna osoba zbog emocionalne i socijalne nezrelosti kroz ivot
reaguje primitivno, neodgovorno, nerazumno i nesvesno i vremenom postaje potpun
rob svog velikog EGA
61. DEPRIVACIONI FAKTORI DELIKVENCIJE
Deprivacija predstavlja jednu od osobina licnosti koja je u osnovi cini asocijalnom i u
vecoj ili manjoj meri devijantnom. Deprivacija u opstem znacenju predstavlja lisavanje
ili gubitak sadrzaja ili drazi nuznih za zadovoljavanje potreba.
Uzroci deprivacije su u drustvenoj degradaciji osjecanju odbacenossti drustvene
sredine i nemogucnosti ostvarenja motiva i potreba stanja tipicnih za osudjeno lice.
Licnost je primorna da se odrice ustaljenih obicaja, ogranicena je u izboru ponasanja i
podlozna pritiscima raznih neformalnih grupa. U zatvorenim sredinama, bilo da su
formalne (zatvori, vojska, domovi) bilo neformalne (kriminalne,cak i prestoge prodicne
sredine) licnost je pored prinudnih normi urodjenog ponasanja, cesto izlozena i
maltretiranju samiih pripadnika sredine njihovim ucenama. U odnosu na nasilnike
postoji osecanje ugrozenosti straha, nesigurnosti i nezasicenosti od nasilnika i
seksualno izopacenih osoba.
Osnovni oblici deprivacije javljaju se u vidu deprivacije
slobode,sigurnosti,heteroseksualnih odnosa,mogucnosti sticanja materijalnih
dobara,zadovoljavanja duhovnih i kulturnih potreba.

SKALA KOEFICIJENTA INTELIGENCIJE JE :

IQ ispod 25 je idiotija,

IQ od 25-50 su imbecili,

IQ od 50 -70 je debilnost,

IQ od 70-80 je mentalna zaostalost,

IQ od 80-90 je ispod prosene inteligencije,

IQ od 90-110 je prosena inteligencija,

IQ od 110-120 je visoka inteligencija,

IQ od 120-140 su izuzetno obdareni,

IQ preko 140 su genijalne linosti.

Page70

62. INTELIGENCIJA I KRIMINALNA ORIJENTACIJA

Inteligencija je vise znacan pojam koji u najopstijem smisl odrazumeva bistrinu uma.Meri se

skalama tzv. koeficijenta inteligencije(IQ).Razvoj inteligencije dostize se do 16g.

Mnogobrojna istrazivanja ukazuju na izvesnu konstantu da je prosecan IQ kriminalca
izmedju 90-93.Neka istrazivanja govore o tome da IQ osudjenih lica koja izdrzavaju
kazne zatvora proseku iznose 85.
Ispod prosecna inteligencija utice na sporo i otezano obrazovanje a ono dalje ima za
osljedicu nedostatak strucnosti,nemogucnosti zaposljavanja i probleme materijane
egzistencije.Na kraju se to posredno dovodi u vezu sa tzv deliktima nuzde.
Iznadprosena inteligencija se ni u kom sluaju ne moe smatrati uzronikom kriminalne
orijentacije linosti. Njen znaaj je prvenstveno u prevenciji kriminaliteta. Kod ovih osoba
inteligencija se javlja kao faktor spreavanja kriminalnog ponaanja. Manji broj delikvenata
iznadprosene inteligencije se objanjava i time da su ove osobe sposobnije da prikriju vrenje i
tragove izvrenja krivinih dela. Uticaj iznadprosene inteligencije u nekim sluajevima, iako
svakako nije uzrok, pojavljuje se kao uslov izvrenja krivinih dela kod osoba koje poseduju
uroene dispozicije i steene sklonosti, posebno kod profesionalnih vidova kriminaliteta. Najee
je to vezano za delikte uslovljene poznavanjem strunih znanja (privredni kriminalitet

64. TEMPERAMENT
Temperament je preteno uroena osobina linosti koji oznaava emocionalni nain reagovanja
pojedinaca, brzinu, snagu i trajanje oseanja, kao i vrstu dominantnog emocionalnog tona (prijatnost ili neprijatnost). Najpoznatiju klasifikaciju temperamenta dao je stari grki lekar i mislilac
Hipokrat, a upotpunio je antiki mislilac Galen, po kojoj postoje 4 tipa temperamenta:
1. kolerini;
2. sangviniki;
3. flegmatiki i
4. melanholiki.
Od svih tipova temperamenta, kolerici su najskloniji devijantnom ponaanju. To su osobe:
naglih i snanih reakcija, koje se lako uzbuuju, ije su emocije visokog intenziteta (besa,
sree-kolerik e se uvijek radovati vie od drugih, tuge).
kolerici se brzo odluuju na akciju i esto se uzbuuju,
podloni su neurotinim promenama, emocionalno osetljivi,
veoma eksplozivni u reakcijama, skloni afektivnim reakcijama i agresivnom ponaanju.
esto neadekvatno reaguju dramatizuju stvari, spremni su na prepirku i tuu zbog sitnica,

Page70

63. KRIMINOGENI ZNAAJ EMOCIJA

Emocije se definiu kao subjektivni doivljaj prema stvarima, ljudima, dogaajima i linim
postupcima. U optem smislu emocije ine oseanja, ljudske reakcije u vidu afekata, raspoloenja i
strasti na neko zbivanje, osetljivost oveka, uzbuena strana organizma, uzrujanosti.
Mnogi kriminolozi povezuju stanje emotivne nestabilnosti i kriminaliteta. Neki smatraju da
delinkvenciju maloletnika prati nervna napetost, a drugi da kriminalnu aktivnost potenciraju
preterano razvijene emocije. Uz to, emocijama i kriminalnim ponaanjem vezuju se i radnje lica s
mentalnim poremeajima (mane u emocionalnoj sferi), reakcije osoba sa funkcionalnim psihozama
(emotivne oscilacije), ponaanje izofreniara sa estim emotivnim krizama i psihopata kao izrazito
emocionalno labilnih linosti.
Nauna istraivanja ukazuju na to da su emocionalni poremeaji izraeniji kod delinkvenata nego
kod nedelinkventne populacije. Delinkvencija dece i maloletnika se najveim delom vezuje za
faktore emotivnih poremeaja nastalih iz problema interpersonalnih odnosa u porodici (npr.
bezgranina tolerancija majke i pravdanje svake vrste ponaanja deteta, identifikacija strogog oca sa
delinkvencijom sina, loi odnosi devojica sa ocem, reakcije nastale iz konflikata u fazi puberteta..).
Iz pojmova emocionalne poremeenosti u kriminologiji se izvodi tipologija: emocionalno labilne
linosti i emocionalno poremeenog delikventa

plau i euforino se raduju.

Kod sangvinika preovlauju oseanja nad razumom, jer brzo formiraju miljenje i donose odluku.
Sangvinik brzo reaguje, ali mu oseanja nisu jaka i ne traju dugo. Brzo prelazi iz loeg u dobro
raspoloenje i obino je vedar. Podloni su uticaju okoline i podsticanju na nerazumne postupke.
Flegmatici su najodmereniji, emocionalno najstabilniji i najotporniji frustracionim izazovima i
uticaju okoline na kriminalnu reakciju.
Melanholik retko reaguje, a kad reaguje onda su oseanja vrlo intenzivna i dugo traju..
65. MOTIVACIJSKI FAKTORI DELINKVENCIJE
Pored saznajnih procesa, karaktera, inteligencije i emocija motivi kao kriminogeni faktori
zauzimaju znaajno mesto kao subjektivni inioci uzronosti delinkvencije.
Oni ine psihiki i dinamiki proces uslovljen: uroenim dispozicijama i steenim navikama,
emocijama i biolokim potrebama, ali i socijalnim iniocima (drutvenim stanjem, moralnim
shvatanjima sistema vrednosti i ponaanjem drugih).
66. POJAM I ZNAAJ MOTIVA U KRIMINOLOGIJI
Motivi su racionalni postupci i nijedno ljudsko ponaanje (osim kod duevnih bolesnika i postupaka
nesvesnog nehata) nije bez motiva i cilja. Potrebe oveka se u svesti formiraju kao psiholoke
kategorije - motivi. Motivi su svesne pobude koje linost pod odreenim socijalnim uslovima
podstiu na postizanje nekog interesa.
U shvatanju motiva postoji vie pristupa u kriminologiji. Jedna grupa autora na motive gleda kao
na predstavu o promeni u spoljanjem svetu i zadovoljstvu koje uinilac oekuje da e nastupiti sa
injenjem krivinog dela(Perovi). Drugi veruju da se motiv ne moe definisati kao krajnji cilj, jer
motiv treba da d objanjenje za nastanak krivinog dela; (Suboti)
Vodineli smatra da na kriminalno ponaanje utie vie tzv snop motiva. Oni nastaju u
meuuticaju spoljne sredine i unutranjeg sveta, pri emu subjektivni inioci ine bitne osnove
motiva. Prema njemu uinilac je taj koji sebi postavlja cilj i eli da se taj cilj ostvari izvrenjem
krivinog dela, a na rezultat utiu bar tri inioca: konkretna okolina; odnos sa njom i ivotni stav
(predstava i oseanje). Samo kriminalno ponaanje je emocionalno obojeno.
Nekada kriminalnom aktu moe prethoditi jedan, a nekada u sticaju vie motiva (npr. uz ljubomoru
i uvreda i osveta).
Pikulski: poljski kriminolog razlikuje 4 nivoa motivacionih procesa, koji mogu biti u vezi sa
prestupnitvom , a proizilaze jedan iz drugog:
prvi ili osnovni obuhvata znanje, inteligenciju, miljenje, hijerarhiju vrednosti, stavove,
zanimanja, sklonosti, oseanje, temperament. (oni su u strukturi individualnosti oveka, a
ispoljavaju se u odnosu prema sredini);
drugi nivo predstavlja potrebe i mogunosti njihovog zadovoljavanja, pri emu je potreba
stanje nedostatka, a mogunosti su uokvirene drutvenim normama;
trei nivo su motivi u konkretnom zadovoljavanju potreba;
etvrti intelektualno konstruisanje prestupnikog ponaanja, koje je izazvano konkretnim
motivom.

Motivi nisu jedini, ali su preteni osnov kriminalne orijentacije. Oni su izraz slobodne volje i mogu
biti:
- uroeni subjektivni motivi (kod njih preovlauju uroene instinktivistike sklonosti i
bioloki nagoni pod uticajem ovih motiva vree se zloini iz strasti, seksualni delikti i
delikti nasilja) i
- steeni - pod uticajem socijalnih faktora, koji se stiu tokom razvoja oveka. Socijalni motivi
su vie prisutni u racionalnom ponaanju kod imovinskih dela, privrednog kriminaliteta,
organizovanog, kompjuterskog, odnosno kod delikata interesne prirode).

Page70

67. UTICAJ MOTIVA NA NEPOSREDNU KRIMINALNU DJELATNOST

Svaka faza u izvrenju krivinog dela motivisana se nekim ciljem (od pripreme, izvrenja, do
prikrivanja tragova) Motiv je sadran u psihikom odnosu izvrioca prema djelu, oteeno i rtvi.
Nekada motivi mogu biti isto kriminalni, a nekad su druge prirode, ali za posledicu imaju krivino
delo. Motiv moe biti privilegovana okolnost ili kvalifikatorno obeleje krivinog dela, i tada je
bitna injenica od ega moe zavisiti vrsta i visina kazne za izvrioca krivinog dela. U sudskoj
praksi utvrivanje odgovornosti i visina sankcije nije mogue bez utvrivanja motiva.
U kriminalnoj orijentaciji, linost stimuliu ili ograniavaju: tradicionalne vrednosti; moralna
shvatanja i oblici i stepen drutvene reakcije
68. PSIHOPATOLOSKI FAKTORI
Psihopatoloki faktori spadaju u unutranje poremeaje. Bez obzira to savremena nauka ne
prihvata tezu o posebnoj patolokoj strukturi delinkventne linosti injenica je da su psihiki
poremeaji uzrok delinkventnog ponaanja linosti. U kriminolokim teorijama vlada miljenje da
psihiki poremeaji, delom neposredno ili preteno posredno, utiu na devijantno ponaanje ili tee
oblike delinkventnog ponaanja linosti.
Istraivanja pokazuju da su psihopatoloki faktori linosti znatno zastupljeniji u delinkventnoj
populaciji, nego u normalnoj populaciji (delinkventne grupe vie iskazuju osobine preosjetljivosti,
tvrdoglavosti, agresivnosti i razdraljivosti, zatim u delinkventnim grupama 3-5 puta vie se
pojavljuju faktori anksioznosti, hipersenzitivnosti, izoidnosti i depresije)
S obzirom na vrstu i teinu psihikih poremeaja, izvrena je Meunarodna klasifikacija bolesti na:
a) duevne poremeaje (duevna zaostalost i duevne bolesti);
b) neurotine poremeaje;
c) poremeaje linosti
69. DUEVNI POREMEAJI
Duevni poremeaji su tei defekti psihikih funkcija u sferi svesti, miljenja, opaanja,
inteligencije, emocija, raspoloenja.

70. DUEVNA ZAOSTALOST

Duevna zaostalost: je vid psihikog poremeaja koji se ogleda u ogranienosti duevnog razvoja
(oligofrenija). To su, u stvari, defekti inteligencije (uroeni ili steeni u ranom detinjstvu), kao
posledica obolenja centralnog nervnog sistema ili teke socijalne zaostalosti.
Duevno zaostale osobe (zbog intelektualne ogranienosti), nisu samo izvrioci, ve esto i rtve
krivinih dela nasilja. esti su sluajevi da je antisocijalno ponaanje duevno poremeenih osoba
izazvano neprimjerenom reakcijom okoline, predrasudama i diskriminacionim postupcima, te takav
odnos socijalne sredine pogorava osnovnu mentalnu bolest i usljed niskog praga frustracione
tolerancije ini je teom.

Page70

Takva stanja se ispoljavaju u poremeajima nagona, oseajnosti, rasuivanja, pamenja i

delovanja. Uzroci mogu biti unutranji: naslee, oboljenja endokrinih lezda i spoljni: povrede,
oboljenja glave, psihiki stresovi i intoksikacija. Manifestuju se kao privremeno ili trajno
psihopatoloko stanje. Tei oblici predstavljaju razne vidove duevne zaostalosti i duevne bolesti.
inioci koji dovode do duevnih poremeaja mogu biti: organski, konfliktni drutveni odnosi,
dezorganizacija, anomija, izolacija i dr. faktori koji izazivaju razne oblike poremeaja, iji ishod
moe dovesti do sukoba linosti, s okolinom i drutvenim normama.
U kriminolokom smislu, duevni poremeaji su znaajni iz aspekta uzronosti delinkventnog
ponaanja usljed nemogunosti rasuivanja linosti o posledicama postupka, odnosno stepena
njegove odgovornosti u krivinom postupku.
Razlikuju se 2 osnovne vrste duevnih poremeaja:
1. duevna zaostalost (mentalna retardiranost, oligofrenija);
2. psihotina stanja (duevna bolest)

Razlikuju se 3 stepena duevne zaostalosti:

a) debilnost (50-70) dete od 8 do 12 godina;(kao laki stepen umne slabosti)
b) imbecilnost (25-50) dete 2-7 godina; (srednji stepen umne bespomonosti)
c) idiotija (ispod 25); najtei vid zaostalosti.
Debilne osobe su najvie zastupljene u delinkvenciji od svih duevno zaostalih lica, posebno u
deliktima nasilja i seksualnim deliktima. Njihova nasilnika, prestupnika aktivnost motivisana je
eljom za isticanjem ili samoodbranom, od neprikladne reakcije okoline na njihovo duevno stanje.
71. PSIHOTINA STANJA
Psihoze (psihotina stanja) su najtei oblici poremeaja mentalnih funkcija (duevna oboljenja).
Manifestuju se kroz izoblienu predstavu o stvarnosti u vidu deluzija i halucinacija i potpune ili
znatno ograniene mogunosti kontakta linosti sa realnou. Ovakve osobe imaju oteanu
mogunost razumevanja i percepcije.
Razlikuju se organske psihoze (demencija, alkoholiarske psihoze, korsakovljev sindrom, toksine,
upalne, degenerativne psihoze) i funkcionalne psihoze (izofrenije, afektivne psihoze, paranoidna
stanja, manino-depresivne psihoze i dr.)
a) manino-depresivne psihoze: To su paranoidni i privremeni duevni poremeaji, manine ili
depresivne prirode. Ova duevna funkcija moe biti poviena, to utie na poveanje aktivnosti
bolesnika (manija) ili moe biti sasvim sniena (depresija). Ove faze se periodino ponavljaju i na
kraju bolesnog perioda meaju. U savremenoj literaturi za ovu pojavu se koristi sinonim bipolarni
afektivni poremeaj

b) izofrenija: je jedna od najteih vrsta mentalnih bolesti. Izvorno naziv znai rascjep due,
raspadanje duevne linosti bolesnika. Manifestuje se u poremeajima miljenja, izvitoperenim
logikim relacijama, estim halucinacijama u vidu prisilnih misli, izdatih nareenja ili pretee
opasnosti nekoga u okruenju i potrebe da se ona bezuslovno otkloni.
Sutina izofrenije sastoji se u rascepkanosti pojedinih psihikih funkcija. Kod ove bolesti
inteligencija ostaje sauvana
Znaajni oblici izofrenije su paranoidna i afektivna izofrenija. Osobe obolele od ovih vrsta
izofrenije, po pravilu vre krivina dela sa elementima nasilja.
Poseban oblik izofrenije je tzv. dvostruka linost. To je linost odvojena na posebne funkcionalne
celine, kod koje postoje dva ili vie zasebna, obino suprotstavljena, regulativna sistema realne i
iracionalne svesti

bolesnikom linou, odlikuje poremeenou komunikacije linosti sa okolinom, psihikom

rigidnou, zlovoljom, bolesnim idejama proganjanja, oseajima ljubomore i veliine.
Paranoik je u inteligenciji i logikim konstrukcijama, ouvana, a u mnogim sferama realnog
miljenja, ak i normalna linost. Ali usled sumanutih ideja proganjanja ima izraenu sklonost
lanom optuivanju i parnienju
Krivina odgovornost se moe delom ili u potpunosti iskljuiti, samo u sluajevima ukoliko je
deliktna radnja posledica sumanutih ideja
d) epilepsija ili padavica: To je povremena poremeenost funkcije svesti, s tendencijom
ponavljanja i gubicima prisebnosti u vreme epileptinog napada.
Moe se javiti u svako doba ovekovog ivota. Vremenom, kod ovih bolesnika razvijaju se i
posebne promene u karakteru, uz postepen gubitak inteligencije. Sam epileptini napad je
iznenadan, nagao i praen potpunim prekidom svesti.
Epileptiari su emocionalno nestabilne osobe, preosetljive, razdraljive, karakterie ih afektivna
agresivnost sa estim posledicama nemotivisanog nasilja.

72. NEUROTINI POREMEAJI

Neurotini poremeaji (neuroze) su vrsta lakih poremeaja u sferi volje i motivacije, kojih je
linost svesna. Za razliku od psihotinih stanja, neurotina linost je svesna svojih tegoba, pa je

Page70

c) paranoja: To je rijetka vrsta hronine psihoze koja se, usljed sumanutih ideja koje dominiraju

prema tome osnovna razlika izmeu neuroza i psihikih poremeaja je u odnosu prema realnosti.
Kod psihoza, odnos sa realnou je poremeen, dok je kod neuroza odnos sa realnou ouvan.
Neurotiar raspolae mentalnim sposobnostima, ali nije u stanju da kontrolie emocije.
Posledica su emocionalnog konflikta izmeu uroenih potreba i nesposobnosti da se te potrebe
zadovolje u realnosti..
73. POJAM NEUROTINE LINOSTI I PRESTUPNIKA
Osobine neurotine linosti koje imaju kriminogenu dispoziciju su:
- ekstravertnost i egocentrinost tenja za isticanjem (samorealizacija i isticanje) mogu biti
propraeni tenjom da se drugome nanese zlo, bol i patnja. Ovo se tumai posledicom ponienja
koje je linost doivela u razvoju;
- samodestrukcija - u vidu samooptuivanja, samoprezira, mazohizama.
Neurotini prestupnik je delinkvent kod koga ponaanje stalno varira izmeu normalnog i
patolokog. Neurotini prestupnik djeluje na simbolian nain da bi zadovoljio nesavesan nagon.
Neurotino stanje, prestupnik doivljava kao stanje unutranjih sukoba, tenji za uivanjem i
kompleksa iz djetinjstva, on to stanje reava izvrenjem delikta i tako uspostavlja psiholoku
ravnoteu.
Karakterie ga stanje neurotine anksioznosti (napeto emotivno stanje zbog bojazni da neto
neprijatno moe da usledi). Ima oseaj nesigurnosti, straha i teskobe, asocijalan je ima oteanu
komunikaciju sa okolinom, nepoverljiv je, razdraljiv, mrzovoljan.
Smatra se da su uzroci neuroze u nedostatku ljubavi u ranom detinjstvu, usled ega dolazi do straha
od ljudi i neprijateljstva prema ljudima.
Kod neurotinih prestupnika izraeno je oseanje krivice, zbog ega su podobni za prevaspitanje i
rehabilitaciju u kombinaciji sa medicinskim i socijalnim mjerama.

1. Anksioznost: To je emocionalan poremeaj, vrsta straha, tj. strepnje od nekog nastupajueg

dogaaja ili opasnosti. Strah (zastraenost) kod linosti izaziva oseanje nespremnosti suoavanja sa
ivotnim problemima. Taj strah izvire iz nesigurnosti osobe u samu sebe, usljed ega zapada u
tekoe izmeu pobude i koenja psiholokih procesa, ija posljedica u nekim sluajevima moe
biti tzv. panini poremeaj sa opsesivnim i histerinim simptomima, raspad sistema i
nemogunosti racionalnog rasuivanja. Osoba je u stalnom strahu da e je neko napasti ili neim
ugroziti. U takvom stanju ukoliko poini krivino djelo on moe biti i posljedica smanjene
uraunljivosti linosti.
2. Histerija: To je tei poremeaj fizikih ili psihikih funkcija izazvan trenutnim emocionalnim
konfliktima. Manifestacije histerije: pojaana osetljivost, nemogunost samokontrole,
razdraljivost, glavobolje, neobuzdani napadi besa i privremeni poremeaji svesti. To je oblik
neurotinog stanja, esto praeno raznih psiholokim poremeajima, bez ikakvog organskog
oboljenja u njihovoj osnovi. Histerija se moe javiti kod normalne i zrele osobe, obino kao reakcija
na produeni akutni stres.
Histerine osobe su veoma podlone afektivnim reakcijama, sugestiji i sklone su lanom
optuivanju, davanju lanih iskaza, slanja anonimnih pisama, klevetama.
3. fobije: To je vrsta poremeaja koji se ogledaju u potisnutom neurotskom naboju, abnormalnom
i bezrazlonom oseanju straha od unutranjih stanja ili spoljnih situacija. Stvarni straj je racionalno
osjeanje ovjeka da je ivot ugroen, meutim fobije su vrsta neprirodnog (nerealnog) straha.
Fobije su vrsta patolokog straha koje najee simbolizuju potisnute impulsivne elje s kojima
osoba nije u stanju da se suoi. Patoloki strah fobija je ono stanje pri kojem se u odnosu na neto
ili neku situaciju gubi samokontrola. U tom sanju misli se blokiraju, fizioloke reakcije se mijenjaju

Page70

74. OBLICI NEUROTINIH POJAVA I PRESTUPNITVA

Vrste neurotinih poremeaja su:
1. anksioznost;
2. fobija;
3. histerije;
4. opsesivno-kompulzivni poremeaj (opsesije);
5. depresije.

(tahikardija, guenje, nesanica) pa je javlja panino stanje i neodoljiva potreba da se trai pomo ili
zatita. Fobije su karakteristine za paranoidne, izoidne i opsesivno-kompluzivne linosti. Ima ih
oko 500 vrsta, a najee su strah od samoe i od guve. Za kriminologiju su najznaajnije:
androfobija (strah ene od mukarca) i ksenofobija (strah od stranaca).
Fobina linost je asocijalna, svesna je iracionalne prirode straha, ali ga ne prihvata racionalno, nije
u sanju da ga prevlada i izbjegne situacije koje mu ponavljaju fobine predstave.
4. opsesije: To je poremeaj u vidu navale prisilnih misli u svesti. Osoba dobija besmislene ideje
koje ne moe lako da odbaci, iako je svesna njihove iracionalne prirode.
U pokuaju da razrei opsesivne ideje, linost moe preduzimati odbrambene radnje koje spadaju u
devijantno ponaanje. Posledino se odraava na mogue pojave seksualnih perverzija i pojave
kleptomanije i piromanije.
5. depresija: To je neugodno stanje pojaanog neraspoloenja i klonulosti fizike i psihike
energije, kojem se subjekt potpuno preputa. Kao psihiki poremeaj predstavlja veoma heterogen
skup simptoma vezanih za prolazno ili trajno opadanje neuropsihike tenzije, ali nema bitnih
elemenata delinkventne vanosti. Nema pouzdanih saznanja o tome ta uzrokuje depresiju.
Podloni su joj ljudi svih uzrasta, te sve socijalne, ekonomske, profesionalne, kulturne ili religijske
grupe
75. POREMEAJI LINOSTI
Poremeaji linosti se razliito shvataju u teoriji.

Psihoanalitiari:smatraju da su u osnovi ovih poremeaja konflikti linosti, a njihova

posledica je poremeaj u ponaanju, koji se manifestuje u psihopatijama i neurozama.

Roders: - smatra da je u osnovi ovih poremeaja nesklad izmeu slike pojedinca o sebi i
standarda koje su drugi postavili, to izaziva anksioznost (teskobu) i prati dezorganizaciju
linosti.

U nauci se smatra da uzroci poremeaja linosti potiu iz kompleksnosti najranijih ivotnih

iskustava ili usled genetskih i socijalnih faktora
Poremeaji linosti mogu imati i razliite posljedice, kao to su: zloupotreba alkohola i droga,
seksualni poremeaji, anksiozna stanja, manino-depresivni poremeaji, opsesivno-kompulsivni
poremeaji, depresija i suicidne ideje, porodino nasilje, zlostavljanje djece i drugi oblici nasilja.
76. POJAM I VRSTE POREMEAJA LINOSTI
Prema Meunarodnoj klasifikaciji bolesti, u poremeaje linosti spadaju:
1) manija; 2) psihopatije; 3) afektivni poremeaji; 4) paranoidni poremeaji; 5) izoidni
poremeaji; 6) epileptoidni poremeaji.

1) psihopatije ili disocijalni poremeaji linosti: su uroeni poremeaji u strukturi, ponaanju i

emocionalnom razvoju linosti, naroito sloenih komponenti tzv. socijalnih emocija, linih
oseanja i volje. Kod psihopata nije rije o duevnom poremeaju, ve o poremeaju strukture
linosti i psihikih funkcija, kao to su miljenje, pamenje percepcija. Prema tome kod njih nema
defekta inteligencije ni sposobnosti rasuivanja, ve je u pitanju izopaenost u moralnim nazorima,
poimanju socijalnih normi, nedostatku volje, motiva i radnih navika, a posebno emotivnih
komponenti.
Kod psihopata ne postoje, ili su veoma ogranieni, moralni obziri i norme, evidentno je odsustvo
svesti o univerzalnim vrednostima, nema oseanja krivice i greha u prestupnikoj delatnosti.
Psihopate odlikuje emocionalna nestabilnost, slaba kontrola afekta, prkosno i agresivno ponaanje,
asocijalnost, nastranost, afektivno su razdraljive linosti sa veoma snienim pragom tolerancije na
frustraciona stanja, egocentrine, afektivno hladne, labilnog raspoloenja, nepostojanje i udljive
prirode, imaju izrazito neprijateljski stav prema okolini. Reaguju impulsivno na trenutni motiv,
nagonski, prkosno, osvetoljubivo i agresivno, beskurpuloznim postupcima.
Sa krivinopravnog aspeksta, psihopate spadaju u uraunljive, eventualno, u osobe smanjene
uraunljivosti, tj. smatraju se licima odgovornim za svoje postupke.

Page70

77. PSIHOPATIJE

Meu kriminalcima se nalazi oko 15% psihopata.

U kriznim situacijama mogue su naglaene i crte neuraunljivosti, izoidnosti i paranoidnosti, zbog
ega reaguju primitivno.
Osnovna osobenost psihopata je njihovo znatno uee u najteim oblicima kriminaliteta,
recidivizam i emocionalna ravnodunost,odnosno bestijalnost odnosa prema rtvama u toku
izvrenja krivinog djela. Najizrazitiju sklonost ispoljavaju u deliktima nasilja, posebno delima
ubistva, silovanja, razbojnitva i zlostavljanju u porodici, ratnim zloinima.
Psihopate delikte vre iz razliitih pobuda: interesno motivisanih (ubistva i razbojnitva);
zadovoljavanja sadistikih strasti (silovanja); i ostvarivanja pozicije moi i dominacije (ratni
zloini, nasilje u religioznim sektama i porodino nasilje).
Smatra se da su uzroci psihopatija razliiti: gubitak roditelja, nedostatak roditeljske ljubavi,
licemerno ponaanje roditelja (u sredini glume srenu porodicu, a omalovaavaju dete), suvie strog
otac i suvie popustljiva majka (zbog ega dete ne trpi autoritet i manipulie majkom).
Zbog injenice da je ovaj oblik poremeaja, u osnovi trajan kod linosti, da u izvrenju delikta kod
njih nema osjeaja krivice prema njima mjere prevaspitanja i resocijalizacije su dosta
neuspjene.
78. OSTALI OBLICI POREMEAJA LINOSTI
1) manija: u optem smislu predstavlja zanesenost i opsednutost idejom i potrebom.
U uem znaenju podrazumijeva povieno ispoljavanje bijesa, sumanutosti, euforinosti,
prenaglaenog optimizma. U intezivnom stanju manija moe da ovlada cjelokupnim psihikim
ivotom ovjeka, do patolokih stanja - manino-depresivnih psihoza, ali se obino javljaju uz
druge duevne bolesti kao to su: (izofrenija, alkoholne psihoze).
U vezi sa ovom vrstom poremeaja dovode se u vezu pojmovi:
1. monomanija (manija ubistva);
2. kleptomanija (manija krae) i
3. piromanija (podmetanje poara).

Poremeaji sa simptomima bolesti

Paranoidni, izoidni, epileptoidni poremeaji su duevna stanja linosti, koja ne predstavljaju
bolest, ali se po simptomima manifestuju slino paranoji, izofreniji i epilepsiji.
3) Paranoidni poremeaji: Paranoidna linost nije duevno obolela (isto kao i izoidna i
epileptoidna) ali ima pogrenu predstavu o stvarnosti.
Pod dominacijom sumanutih ideja, takva linost ivi u uvjerenju da je neko proganja. Stalno je pod
strepnjom i sumnjom d je neko zakida u pravima i interesima, krajnje je sumnjiava, anksiozna i sa
homoseksualnim dispozicijama, narcisoidna, teko se prilagoava, sujetna je, ljubomorna, prema
okolini se odnosi sa prezirom i omalovaavanjem, u stanju je i da najbezazlenije probleme

Page70

2) afektivni poremeaji: Prolazni funkcionalni poremeaji raspoloenja linosti, izazvani

nagomilanim emocijama nazivaju se afektima.
Ovi poremeaji esto dovode do konfliktnih odnosa sa sredinom, Afekti kao izraz osjeanja
predstavljaju najznaajnija psihika reagovanja ovjeka, jer usmjeravaju njegove osnovne funkcije.
Kriminoloki znaaj afekata je tim vei jer su mahom izraz odreenog raspoloenja nastalog mimo
ovjekove volje, ime se delimino, a u ekstremnim sluajevima i potpuno remeti logiko
razmiljanje linosti. Takva stanja su esto praena agresijama (verbalnom ili fizikom).
Afektivnim poremeajima patolokog karaktera, teih oblika, smatraju se pojave vezane za
fenomene aksioznosti, depresije, manino-depresivne psihoze.
Afektivna linost je oseajna, lako razdraljiva, sklona nekontrolisanom impulsivnom ponaanju,
emocionalno nestabilna, preosetljiva, sa slabo razvijenom kontrolom pranjenja nagomilanih
afekata (emocija). To su uglavnom egoistine osobe sa intelektom na granici ili ispod proseka.
U stanju afekta moe doi i do privremene duevne poremeenosti (stanje suene svesti), kao
posledice afektivne psihoze. Takva linost naje izvrava krivina djela nasilja, kao to su ubistvo
(k.d. ubistva na mah), kao i djela akcidentalnog kriminaliteta posebno saobraajne delinkvencije.
Lombrozo: prema miljenju Lombrazazloinci iz strasti su neuravnoteene i preosjetiljive osobe
koje afektivno djeluju i vre krivina djela u nastupu ljubomore, mrnje ili gneva.

konstruie kao tuu zlonamernost i opasnost po svoj integritet, pa preduzima odbrambene radnje
neprimerene datoj situaciji.
4) izoidni poremeaji: Postoji vie simptoma slinih izofreniji naglaena je introvertnost,
autizam, ravnodunost, emocionalna neosetljivost. izofrene osobe su asocijalne, hladne,
ekscentrine, osobene, neobazrive. Posebno su u kriminologiji znaajne izoidne psihopate, meu
kojima se razlikuje vie tipova:
hladne psihopate;(bezoseajne linosti sklone brutalnostima vre krivina dela nasilja
hladno i sa predumiljajem);
fanatici; (ije pretenciozne ideje ih esto sukobljavaju sa okolinom);
asocijalne i anti-socijalne psihopate; (laljivci, sujetni egoisti i nepouzdane linosti);
astenine psihopate; (mekuci -koji tu osobinu esto kompenzuju agresivnou);
bezvoljne psihopate;(lakomislene osobe sklone alkoholu, prevarama i sitnim kraama).
5) Epileptoidni poremeaji: Epileptoidija je psihiko stanje linosti sa usporenim tokom ideja.
Manifestuje se slino epilepsiji.
Epileptoidne linosti su razdraljive, sebine, asocijalne, apatine, tvrdoglave, sklone naglim i
nepredvienim ponaanjima, sve do izvrenja krivinog dela.
(astenian nemoan, slab, potie od slabosti)
79. POJAM I SUTINA SOCIJALNIH FAKTORA

80. EKONOMSKI USLOVI

Ekonomski faktori kriminaliteta su spoljni faktori uticaja na kriminogeno ponaanje Ekonomska
stabilnost drutva je osnova materijalne sigurnosti ovjeka i jedan od osnova prevencije
kriminaliteta, posebno krivinih djela s koristoljubivim motivima. Zato su ekonomski faktori
izuavanja uzroka delinkvencije od izuzetnog znaaja, a posebno ekonomske krize, materijalna

Page70

Spoljni faktori su oni inioci uticaja na drutvo, pojedinca i njegovo ponaanje koji vode poreklo iz
drutvenih odnosa i socijalnih uslova, i u literaturi definiu kao SOCIJALNI FAKTORI. Takvi
faktori su objektivne prirode i djeluju na due vrijeme, to znai da se tretiraju u dinamikom,
odnosno genetikom procesu.
Spoljne inioce uticaja na delinkvenciju moraju se posmatrati u kauzalitetu (sprezi) sa
predispozicijama linosti, njenim biolokim stanjem i psihostrukturom.
U spoljne faktore uzronosti kriminaliteta (prirodne i socijalne) ubrajaju se:
ekonomski inioci;
politiki inioci;
socijalno-patoloki inioci;
mikro-grupni inioci i
drugi inioci, koje ine (socijalna nejednakost, rasna i nacionalna diskriminacija,
nezaposlenost, nizak ivotni standard, nepismenost, odsustvo zadovoljavanja kulturnih
potreba)
Na uticaj socijalne sredine u oblasti delinkvencije, ukazali su italijanski pozitivisti, a posebno
ENRIKO FERI u kritici ANTROPOLOGIZMA. Oni su poli od izvesnih socijalnih uslova
uticaja sredine, gde ubrajaju: porodicu, vaspitanje, kolu, uslove ivota i rada, kao i dravne oblike
institucionalnog organizovanja i njihov znaaj u spreavanju kriminaliteta i efikasnosti kaznene
politike. Ove stavove nauno su verifikovale socioloke teorije.
Socijalna sredina - je najvaniji ambijent u kome se formiraju spoljni elementi uticaja na linost,
deo je: drutvene sredine, oblik primarne zajednice (porodica, kola, radna sredina) i ambijenta
neformalne drutvene strukture (vrnjaci, ulica, susedstvo).
Ona predstavlja jedan od najbitnijih uslova socijalizacije linosti, ali i uzroka njenog asocijalnog
ponaanja, da se u vezi sa njenim znaajem razvila i posebna teorija devijantnost. U ostale
socijalne faktore ubrajamo: ekonomske uslove, migracione faktore, tranzicione procese, ratne
uslove, uticaj masovnih medija i drugo.

pozicija i status ovjeka, stanje i razlike u ekonomskom poloaju odreenih kategorija stanovnitva
(bijeda, siromatvo, bogatstvo). itave oblasti kriminaliteta predstavljaju svojevrsni sektor
kriminalne ekonomije (oblast privrednog kriminaliteta, organizovanog kriminaliteta, ilegalne
trgovine, pekulacije, krijumarenja).
81. EKONOMSKE DETERMINANTE SOCIJALNIH DEVIJACIJA
Ekonomske krize drutva i ekonomska nesigurnost pojedinca i drutvenih grupa ine opte
determinante kriminaliteta kao cjeline i pojedinih njegovih oblika. Takva stanja karakteriu - teki
privredni poremeaji u ekonomiji, to se neminovno odraava na drutveno stanje i odnose u
odreenoj zemlji, a pratee posledice su: nezaposlenost; smanjena platena sposobnost i standard
graana; ograniene mogunosti investiranja; pojava bankrotstva i drugih oblika propadanja
privrednih subjekata.
U vreme ekonomskih kriza kriminalitet se razvija u epideminim razmerama. Ekonomsku krizu
prati raslojavanje stanovnitva na jednoj strani kriminalno bogaenje, a na drugoj ubrzano
siromaenje. U isto vrijeme javlja se itav niz socijalnih problema (nezaposlenost, niske zarade,
opte siromatvo drutva, profiterstvo, krijumarenje, pljake).
U vrijeme kriza pored materijalne ugroena je lina sigurnost graana, a drutvena
dezorganizacija logina posledica takvog ekonomskog stanja (ona dovodi do porodinih kriza,
depresija, porasta alkoholizma i prostitucije, kraa i prevara). U tim periodima kriminalitet ima
tendenciju porasta, posebno imovinskih delikata, pekulacija, nezakonitih transakcija.
Ove pojave dovode do oseanja materijalne ugroenosti, Kada lino osjeanje nesigurnosti postane
opta pojava u pitanju je ozbiljan pokazatelj ekonomske krize i jedan od kriminogenih faktora

Ekonomski uslovi i drutveni status su bitan osnov egzistencije i kao kriminogeni faktor
objektivnog karaktera se u literaturi tumai na vie naina, posebno su izdvojeni inioci
siromatva.
Siromatvo - je stanje odsustva ekonomskih, socijalnih i kulturnih uslova za zadovoljavanje
osnovnih biolokih i drugih ljudskih potreba, odnosno egzistencijalnih uslova ivota. Kriterijumi
siromatva su relativni i zavise od razvijenosti zemalja.
Miljenje po kome je siromatvo majka zloina potie jo od MARKA AURELIJA, i od tada su
shvatanja o uticaju ovog faktora na kriminalitet podeljena:
1. neomarksistike teorije: - ovom problemu pristupaju s pozicija klasnih razlika i sukoba s
tezom da e smanjenjem klasnih razlika nestati i uzroci zloina,
klasina socioloka teorija: - zloin se raa iz nude i siromatva, pa e se s
poboljanjem materijalnih uslova , kriminalitet smanjiti.
Prema shvatanjima njenih predstavnika nedostatak materijalnih uslova, siromatvo i beda kao
problem egzistencije oveka u mnogim se vidovima multiplicira u vidu posrednih uzroka
devijantnog ponaanja (neobrazovanje i nezaposlenost) i vidu neposrednih uzroka devijantno
ponaanje (imovinski delikti)
I u savremenoj kriminolokoj literaturi postoje shvatanja da je kriminalitet je zakonita pojava kod
niih drutvenih slojeva, a delinkvenacija nihova kultura.
Siromatvo nije izolovani kriminogeni faktor. Ono deluje u sticaju sa drugim faktorima, pri emu
je nekima i uzrok ili uslov, a drugima posljedica.
Siromatvo je jedan od generatora delinkventnog ponaanja, posebno za delikte imovinskog
karaktera, iako postoje o tome razliita miljenja. Kriminalitet kome su uzroci beda i siromatvo
u literaturi se definie kao kriminalitet oskudice.
Posredne posledice siromatva su: neobrazovanje i nekvalifikovanost; nedovoljna uposlenost i
niski prihodi; lo porodini status; nedovoljna kultura i povezanost s pojavama alkoholizma.
Siromatvo- stvara i druge kriminogene uslove: nestabilnost lanova porodice koja nastaje zbog
negativnog socijalnog i materijalnog statusa i negativan uticaj na emocionalni razvoj dece.

Page70

82. SIROMATVO KAO KRIMINOGENI FAKTOR

Neki autori smatraju da su materijalni uslovi najjae sile delinkvencije, odnosno najznaajniji
kriminogeni faktori.
Na ovaj problem je ukazivao i TARDE smatrajui da je veina ubica i notornih kradljivaca
poela je svoj ivot kao naputena deca bez doma i porodinog vaspitanja.
WILIAM BONGER: (poznati holandski kriminolog) ekonomski faktor smatra presudnim
uzronikom delinkvencije On navodi da je zloin uslovljen egoistinim ulovima kapitalistikog
sistema koji imaju za posljedicu nerazvijen socijalni instinkt ovjeka, slabljenje moralnih svojstava
ovjeka i jaanje egoistinih tendencija.
Ovakav stav imaju i neki domai autori:
Milutinovi tvrdi da ekonomski ugroeni slojevi i pojedinci, kada se nalaze drutveno u
potisnutom i degradiranom poloaju koji ih navodi na vrenje devijantnih djelatnosti doivljavaju
na svakom koraku ponienje svoje linosti i dostojanstva
Perovi navodi da je injenica da siromatvo predstavlja najznaajniji inilac delinkventnog
ponaanja.
Vaan ekonomski inilac koji posredno u sticaju sa siromatvom uzrokuje delinkventno
ponaanje, jeste nezaposlenost. Imovinski delikti i maloletniko predstupnitvo srazmerni su
pojavi nezaposlenosti. Nezaposlenost bitno utie na ivot i ponaanje ljudi.
Najtee posledice nezaposlenosti je siromatvo koje oveka u oskudici primorava da za
obezbeenje materijalne egzistencije esto posee za nelegalnim nainima pribavljanja dobara
neophodnih za ivot. Druga posledica je nesigurnost i psihika konfuzija to dovodi do
razoarenja i raznih oblika drutvenih devijacija (alkoholizma, prostitucije, prosjaenja).
Posledica u lancu: siromatvo nivo obrazovanja jeste nezaposlenost, koja dovodi do stalnog
pogoravanja materijalnog stanja koje dovodi do kriminaliteta.

Veliki broj autora negira pristup da je siromatvo, kao ekonomski faktor vaan uzrok
kriminaliteta u celini. Oni istiu da je uticaj siromatva na kriminalitet sporadian.
To dokazuju i podacima da je imovinski kriminalitet u razvijenim zemljama u porastu i pored
rasta ivotnog standarda, zarada, boljih mera socijalne zatite.
Ovi autori polaze od teze da i bogatstvo izobilje - parazitizam (potreba za raskonim ivotom)
mogu biti uzronik nekih oblika kriminaliteta, kao to je sluaj sa organizovanim kriminalom
povlaenih drutvenih slojeva. Bogaenje namee velike obaveze i dunosti, ali je i izazov za jo
vee bogaenje. Jedan od kriminogenih faktora je pohlepnost kod motiva sticanja profita na
nezakonit nain. (savremeno potroako drutvo favorizuje bogatstvo kao statusni simbol olien u
metaforinoj tezi: vredi onoliko koliko ima tj. za odreene osobe veoma stimulativan inilac
posezanja za nelegalnim sredstvima pribavljanja statusne pozicije u drutvu.)
Bogatstvo se, se nasuprot siromatvu, kao motivu odravanja egzistencije, javlja kao uzronik
profiterskih interesa. Tenja za bogaenjem kod nekih osoba nema granice, ne biraju se sredstva
i naini za brzo sticanje kapitala, makar to bili i najtei oblici privrednog i organizovanog kriminala.
U vezi s tim - u literaturi se susreu pojmovi kriminalnog rentijerstva, kao metoda i
kriminaliteta izobilja kao posebnog kriminalnog fenomena.
MANUEL LOPEZ RAY ( REJ) Smatra da visok ekonomski razvoj ne podrazumeva
istovremeno i razvoj moralnih vrednosti. U veoma razvijenim zemljama uporedo sa poveanjem
standarda u porastu je kriminalitet i to njegovi najorganizovaniji oblici.
Ukoliko je cilj siromanih je da skromnije ive, onda je cilj bogatih da ive to raskonije, da s
pozicija materijalnog statusa imaju veu politiku mo i drutveni uticaj, postoje tendencije da sa
to manje rada ostvare to vei profit, izbjegnu obaveze, nepridravanjem normi ekonomskog i
finansijskog poslovanja.
Treba naglasiti da se kriminalitet siromatva i izobilja razlikuju po pojavnim oblicima. Kriminalitet
siromatva se javlja u imovinskim deliktima, a kriminalitet izobilja u privredom i organizovanom
kriminalitetu. Drutvene posljedice kriminaliteta bogatih su neuporedivo vee i tetnije.

Page70

83. KRIMINALITET IZOBILJA

84. MIGRACIONI FAKTORI

Sa urbanizacijom se pojavljuje niz socijalnih pitanja kriminogenog znaaja: problemi adaptacije;

sukobi kultura i vrednosti; nezaposlenost; stambeni problemi i zdravstveni problemi.
Zbog toga mnogi kriminolozi istiu uslovljenost urbanizacije i kriminaliteta.
Postoji nekoliko elemenata kauzaliteta tih dveju pojava:
faktor zakona velikih brojeva (vei broj ljudi podrazumeva i vei procenat asocijalnih
ponaanja)
faktor pauperizacije (nezaposlenost i beda manifestuju se vie u urbanim, nego u ruralnim
podrujima)
faktor iskuenja (grad nudi mnogo vie izazova za laku zaradu nego selo)
faktor anonimnosti (individua u gradu je usamljena i nepoznata to joj pogoduje u zatiti
od otkrivanja u kriminalnim radnjama).
faktor interakcije i imitacije (nosioci delinkventnog ponaanja ive preteno u gradu i u
svojoj sredini reprodukuju kriminalce lake nego na selu).

Page70

Migracije su fiziko kretanje seobe stanovnitva u prostoru, privremeno ili trajno preseljavanje
stanovnitva (imigracija ili emigracija) iz jednog socio-kulturnog ambijenta u drugi, iz jedne zemlje
u drugu. Mogu biti uslovljene: politikim iniocima; ekonomskim iniocima dobrovoljne i prinudne
Posledice migracija su:
- problemi adaptacije migranata praeni su ekonomsko-socijalnim problemima vezanim za
uzroke kriminaliteta, ( nezaposlenost, zdravstveni i stambeni uslovi ivota, loa komunikacija u
novoj sredini, zbog razliitih kultura, obiaja, svesti.).
- nepovoljan razvoj linosti (u novoj sredini ne postoje vie norme koje ga moralno vezuje za
izvorne obiaje, porodicu i susedstvo, pa se slobodnije ponaa, esto i devijantno)
- kidanje patrijarhalnih veza i tradicionalnih vrednosti,
- nastanak socijalnih, psiholokih problema i konflikata,
- pojavljuju se usamljenost, izgubljenost, deprivacija, gubljenje rodbinskih, susedskih i
prijateljskih veza
- u novoj sredini podlijeu novim iskuenjima u vidu alkoholizma, narkomanije, prostitucije i
delinkvencije.
U svetu (koji je polarizovan i ekonomski i socijalno) postoji problem ili tendencija prelaska
stanovnitva iz siromanih drava u bogatije. Ova pojava se odvija u sve veem obimu i sve bre
i zemlje useljenja postavljaju sve vee barijere tim pojavama (stvaraju politiki ambijent
diskriminacije doseljenika nemaju ista politika i socijalna prava, kao domai dravljani).
KULTURNI KONFLIKTI -za migrante su vezani problemima adaptacije i kulturni konflikti koji su
praeni nezaposlenou, nedostatkom stambenih, zdravstvenih i drugih uslova. Kulturni konflikti su
latentna stanja potencijalnog prerastanja u neprijateljstvo ili agresiju. Sve to ima za posljedicu
propratne pojave: kulturnih antagonizama, izazivanje povreda javnog reda, a esto i
delinkvencije teih oblika - imovinska krivina dela, krae i teke krae. (npr. u Srbiji meu
izbjeglicama ovaj problem bio je izraen posebno kod mlae populacije koji su vrili uglavnom
imovinska krivina djela krae i teke krae ovaj problem je u direktnoj vezi sa nainom na koji
su izbjeglice prihvaene u pojedinim sredinama).
Ovo ne znai da je doseljeniko stanovnitvo predodreeno da vri krivina dela. Oni samo prolaze
kroz mnogobrojne tekoe adaptacije.
Pored dobrovoljnih, poseban problem predstavljaju ilegalne migracije. U procese ilegalnih
migracija direktno su ugrauju krijumarenje i trgovina ljudima kao najunosniji izvor zarade za
organizovani kriminaliteta gde su rtve siromani imigranti. Ilegalne imigracije predstavljaju
direktno krenje ljudskih prava (ropstvo, prostitucija, ekonomska eksploatacija).
Vezano za ekonomske uslove kao kriminogeni faktor, migracije su karakteristine za neka
normalna stanja, kao to su: urbanizacija naselja i industrijalizacije koje ga nesumnjivo prate.
(Urbanizacija prestavlja proces nastajanja gradova i tenje kretanja stanovnitva iz seoskih u
gradska naselja. U sociolokom smislu, proces ne samo fizikog preseljavanja na relaciji selo-grad,
ve i svi procesi koji se odnose na irenje gradskog naina ivota i kulture).

85. UTICAJ TRANZICIONIH PROCESA

M. GODDELIER izrazom Period tranzicije oznaava posebnu fazu u evoluciji nekog

drutva, fazu u kojoj se ono susree sa sve veim unutranjim i spoljanjim tekoama prilikom
reprodukovanja privrednih i drutvenih odnosa na kojima drutvo poiva. U isto vrijeme pojavljuju
se novi drutveni i privredni odnosi, koji se bre ili sporije, vie ili manje nasilno proiruju i postaju
osnov jednog novog drutva.
J. PETROVI smatra da bi Tranzicija generalno trebalo da podrazumijeva promjenu oblika
upravljanja drutvom, to zahteva uvoenje itavog niza upravljakih i drugih elemenata od kojih
prvenstveno imamo u vidu: demokratiju, vladavinu prava, uspostavljanje novih pravila i institucija,
sanaciju i reformu neuralginih taaka drutvenog i ekonomskog sistema, privatizaciju,
denacionalizaciju i promenu sistema vrednosti na kome poiva drutvo.
Postavlja se pitanje: U kojoj meri procesi tranzicije utiu na pojave kriminaliteta?
Opti zakljuak i odgovor na ovo pitanje (a na osnovu Dirkemovog shvatanja da je kriminalitet
normalna drutvena pojava) je da su tranzicioni procesi imanentni kriminalitetu. (neodvojivi)
Npr. Stanje u Srbiji i ostalim republike bive Jugoslavije odraava i stanje u zemljama jugoistone
Evrope koje su u poslednjih dve decenije u dinaminim procesima koji se nazivaju tranzicijom.
Tranzicija je poela krajem 1989. godine. Svrha tranzicije motivisana je:
1. neefikasnou dravnog sistema zasnovanog na dravnoj svojini i planskoj privredi i
2. potrebom za dinaminijim razvojem i njihovom ukljuenju u Evropsku i meunarodnu
podelu rada.
U periodu tranzicije dolo je do kriminalizacije bitnih segmenata politikih i ekonomskih odnosa.
Umesto trine i regularne ekonomije razvila se: pekulativna ekonomija, prelivanje drutvenog
kapitala pod vidom privatizacije u fondove elite nomenklature, a osnov sive ekonomije inila je:
trgovina naftom, cigaretama, devizama, drogom i orujem.
U takvim uslovima ORGANIZOVANI KRIMINALITET je dobio mogunost za veu drutvenu
afirmaciju i ozbiljniji uticaj u drutvu. Nekontrolisano irenje korupcije u privrednim, bankarskim i
finansijskim oblastima i institucijama i nasilja kao metoda ostvarivanja politikih ciljeva aktiviralo
je sve destruktivne potencijale drutva. KONTROLANA FUNKCIJA PRIVATIZACIJE namerno ili
sluajno, svesno ili nesvesno, postavljena je tako da ide na ruku organizovanom kriminalitetu.
86. RATNI UVJETI
Prema optem znaenju rat je oruani sukob protivnika, jedan od oblika politikog rjeavanja
meunarodnih odnosa i najgrublji nain nasilnog rjeavanja meunarodnih suprotnosti i
konflikata.
U nauci su podeljena miljenja o tome ta su sutinski uslovi nastanka ratova:
1. jedni smatraju da je rat neodvojivi deo ljudske prirode;
2. drugi poriu prethodno shvatanje i tvrde da rat moe biti odstranjen iz ljudskog ivota jer
je uzrokovan moralnim zastranjenjem, drutvenim i ekonomskim poremeajima.
Prema tome rat nije neizbean. Moe se izbei pravilnim obrazovanjem, vaspitanjem i ureenjem
drutvenih odnosa.
Posledice ratova: nisu samo socijalne, nego se duboko odraavanju i na psihike funkcije i
duevno zdravlje oveka. Ratovi izazivaju poremeaje racionalnog vladanja oveka, kad ga
nadvladaju bijes, panika i strah.
Iako su ljudi skloni da ljudsku prirodu tumae bioloki i prirodno nasilnom - FROM smatra da
ratobornost nije funkcija ovekovih prirodnih nagona, ve njegovog razvitka u civilizaciji. Ratovi
su sasvim racionalno sredstvo za postizanje politikih ciljeva.
Ratovima prethode:
masovne psiholoke pripreme u vidu irenja nacionalistikih predrasuda;
idolatrije poslunosti
kolektivnog iritiranja EGA.
Posledica svega su stresovi koji ugroavaju ovekovo mentalno zdravlje (ratom izazvani psiholoki
poremeaji kreu se u rasponu od anksioznih i paninih stanja do ozbiljnih posttraumatskih

Page70

Ovaj pojam zavisno od toga gde se odvija, ima: opte znaenje i posebno znaenje.

stresnih poremeaja i reaktivnih psihoza).

Rat moe imati: ekonomsku, politiku, rasnu, versku i drugu pozadinu uzroka, a bitno svojstvo
jeste da se vodi oruanim sredstvima. Istraivanja ukazuju na to da se u ratnim uslovima
kriminalitet uveava, naroito meu omladinom. To je povezano s mnogim faktorima:
- poremeajima u funkcionisanju sistema vlasti,
- smanjenjem obima proizvodnje,
- nestaicom vanih materijalnih dobara,
- odsustvom sankcija,
- stvaranjem navika za odreena dela i
- oskudicom materijalnih sredstava.
Od sigurnosti pravnog sistema zavisi i potovanje ljudskih prava i sloboda, ali i njihova
zloupotreba. (dolazi do poveanja djela nasilja, razbojnitva i razbojnikih kraa, nasilnikog
ponaanja, ratnih zloina, pijunae sve do djela genocida). Savremeni ratovi ukljuujui one
posle II svetskog rata govore o brutalnosti u nasilnikom ponaanju to je suprotno
civilizacijskom razvoju.
Uticaj rata na pojave kriminaliteta ispoljava se u svim fazama (uoi, u toku i neposredno posle
rata). U ratu dolazi do preorijentacije proizvodnje na ratne potrebe. Posledica toga je nestaica
robe iroke potronje, a samim tim dolazi do pojava pekulacije i nedozvoljene trgovine.
Nestaicu robe izaziva i gomilanje robe na zalihama i njihov vetaki nedostatak na tritu. Dolazi i
do znaajne pokretljivosti stanovnitva, naputanja domova i pojave izbeglitva.
U takvim uslovima nedostatak egzistencijalnih uslova ivota navodi pojedince i grupe na
delinkvenciju. Legalne dravne institucije oteano funkcioniu, a izvrioci krivinih djel su esto
nedostupni nadlenim organima.
87. UTICAJ OBRAZOVANJA
Obrazovanje kao socijalni proces je oblik vaspitanja i socijalizacije linosti i osposobljavanja za
profesionalnu delatnost, zanimanje, kao i usklaenost sopstvenog ponaanja sa ostalim lanovima
drutva.

U kriminologiji preovlauju miljenja: FERI-ja, BONGER-a i jo nekih naunika, da sa viim

stepenom obrazovanja opada i kriminalitet.
U vezi uticaja obrazovanja na stanje kriminaliteta PINATEL smatra, da u teoriji postoje 3 grupe
pristupa:
1. pesimistiki, (GAROFALO i TARDE);
2. optimistiki ( FERI i HOJER) i
3. meoviti (LOMBROZO i De GREF).
I.
Predstavnici pesimistikog shvatanja
GAROFALO smatra da obrazovanje nema direktnog uticaja na opadanje kriminaliteta.
TARDE je imao suprotan stav, tj. da stepen obrazovanja utie na kvalitet zloina, ako ne i na
kvantitet zloina.

Page70

Obrazovanjem se stiu navike, nain ivota i ponaanja. Ono je uslov za odravanje i poboljanje
ivotnog standarda. Taj sistem da bi odgovorio funkciji koju ovek ima, mora biti postavljen tako da
otkriva sposobnost i talenat pojedinaca i razvija oseanje solidarnosti, kritiko miljenje,
razumevanje i toleranciju.
Obrazovanje prua specifinu profesionalnu i strunu orijentaciju i doprinosi:
- linim i moralnim svojstvima kao to su: miljenje, interaktivnost, kompetentnost i
sposobnost linosti u korienju i inoviranju kulture tradicije,
- podstie intelektualnu radoznalost,
- ohrabruje elju za uenjem, nezavisnost i
- zanimanje za ivot i rad drugih ljudi.
Pitanje u kojoj je meri obrazovanje kriminogeni faktor je sporno.

II.

Predstavnici optimistikog shvatanja su opovrgavali stavove pesimista.

ENRIKO FERI smatra da obrazovanje pomae kod velike mase potencijalnih kriminalaca da
se ispravi ili umanji ona nepromiljenost, koja ko njih predstavlja najjai stimulans koji vodi
kriminalitetu.
BONGER smatra da izmeu obrazovanja i kriminaliteta postoji neposredna veza.
FERGUSON - smatra da je kolska sprema najsnaniji faktor delinkventnosti.
HOJER smatra da dobro obrazovanje prua pojedincu vrst temelj, da nae zaposlenje, da ga
zadri, da radi i da na taj nain poteno ivi. Ono ima kapitalno znaenje u borbi protiv
kriminaliteta.
III.

Predstavnici meovite teorije:

LOMBROZO smatra da obrazovanje u zemljama gde nije razvijeno, u poetku deluje na

poveanje svih oblika kriminaliteta, osim ubistava, a kada se razvije, utie na smanjenje
najokrutnijih oblika, ali i na poveanje nekih drugih vidova. Na taj nain obrazovanje ima uticaja na
mijenjanje prirode kriminaliteta i smanjenje okrutnosti u tim pojavama.
DE GREF -smatra da obrazovanje ne igra nikakvu ulogu, ali priznaje da se najvei broj
kriminalaca regrutuje iz manje obrazovanih sredina.

U tesnoj vezi sa obrazovanjem je i proces vaspitanja. Vaspitanje je pravilan duhovni i intelektualni

razvoj dece i odgajanje mladih. To je proces prenoenja kulturnih obrazaca na pojedinca i grupe u
razvoju. Odvija se u razliitim uslovima socijalne sredine, prvenstveno u porodici, koli i socijalnoj
sredini vrnjaka.
Kroz proces vaspitanja, linost prevladava egoistine, egocentrine i devijantne tendencije i
sklonosti.

Page70

Uporeujui neka istraivanja i navedene pristupe PINATEL zakljuuje da:

- pesimistika teorija nema validne osnove;
- optimistika se delom moe usvojiti (iz manje obrazovnih sredina regrutuje se najvei broj
kriminalaca)
- meovita teorija je najprihvatljiva.
On smatra da obrazovanje svakako favorizuje kriminalitet kradljivaca i povratnika, ali predstavlja
snanu konicu protiv paljevina, seksualnih delikata i ubistava.
kola, kao institucija u kojoj se obrazovanje stie je veoma vana. Iako podaci ukazuju na to da u
strukturi delinkvenata preovladavaju osobe sa niim stepenom obrazovanja u teoriji nije dokazano
da se nedostatak obrazovanja mora odraziti devijantno, kao to ni visok stepen obrazovanja ne
garantuje odsustvo delinkventnosti.
Zavisno od vrste delinkvencije, obrazovanje se dovodi u manju ili veu vezu sa kriminalnom
aktivnou lanova drutva, to se posebno odnosi na imovinske delikte i pojedine njegove oblike,
kao i na maloletne delinkvente.
Obrazovanje je u uskoj vezi sa zanimanjem koje je u mnogim sluajevima uslov za izvrenje
krivinih dela.
Obrazovanje se smatra uzronikom delinkvencije, jer neka istraivanja ukazuju na to da je
srazmerno stepenu neobrazovanosti, kriminalitet u nekim sredinama prisutniji (delikti nasilja).
Meutim, odsustvo obrazovanja je posledica i nekih drugih uzroka, pa se moe posmatrati tek kao
posredni kriminogeni faktor.
Lica sa niim stepenom obrazovanja iskazuju vei stepen kriminogenog ponaanja, zato to nisu
proli odgovarajue forme i stepene socijalizacije. Njihov kulturni i obrazovni nivo je manje u
mogunosti da shvati razlike u ponaanju, da pronae odgovarajue zaposlenje ili da aktivno
uestvuje u drutvenom ivotu.
To posredno utie na psihiku stranu linosti, njenu nesigurnost i sklonost devijaciji. Takva lica su
sklonija vrenju imovinskih delikata i delikata nasilja. S druge strane neki vidovi kriminaliteta
(privredni, kompjuterski, organizovani) imaju za pretpostavku posjedovanje visokostruih znanja.

Devijantnost u ponaanju mladih moe biti posledica prestrogog vaspitanja i kanjavanja.

Prestrogo vaspitanje stvara psihiki invalidnu linost, ini je nesigurnom i depresivnom.
Porodini odnosi i vaspitanje utiu direktno na pravilan razvoj mlade linosti i odsustvo
vaspitnih sadraja u kolskim programima, je kobno za sazrevanje mlade osobe.
Mnogi autori smatraju da je vaspitanje bitno, ali da se ne moe smatrati kriminogenim faktorom
(npr: oni ukazuju na to da u razvijenim zemljama s visokim stepenom obrazovanja kriminalitet se
ne smanjuje nego se poveava).
Pored porodice kola je kao socijalna sredina veoma bitna sredina i institucija u kojoj se odvijaju
najvaniji vaspitni i obrazovni procesi socijalizacije linosti.
Ipak u savremenim uslovima, kolski programi i uloga kole su vie orijentisane na obrazovni
nego na vaspitni aspekt funkcije. Izostaje izgraivanje moralnih normi, pozitivnih stavova i
karaktera linosti.
Nedostatak odgovarajue opreme, laboratorija, kabineta i sportski dvorana koji bi pobudili interes i
usmjerili uenike ka tome da slobodno vrijeme provode u kreativnim aktivnostima. U odsustvu
programskih i praktinih mjera i vaspitne uloge koju kola mora da ima, ona se pojavljuje kao
jedna od sredina asocijalnog ponaanja mladih, s ispoljavanjem raznih oblika devijantnosti.
Na kraju -moemo zakljuiti da se obrazovanje kao kriminogeni faktor mora posmatrati zajedno s
drugim iniocima jer je ono u najtjenjoj vezi s prevencijom, a dijelom i uzrocima i uslovima
kriminalnog ponaanja, (kao kod psiholokih faktora, faktora inteligencije i socijalnih obeleja
krivinih dela, koji se dovode u vezu sa profesijom i drutvenim statusom).
88. UTICAJ MASOVNIH MEDIJA

89. ZNAAJ I UTJECAJ MEDIJA NA JAVNO MNIJENJE I DEVIJACIJE

Shvatanja o uticaju sredstava informisanja na delinkvenciju su veoma podeljena. Preteno
preovlauju shvatanja, a to i istraivanja pokazuju, na brojne negativne uticaje efekata medijskih
sadraja na kriminalnu formu ispoljavanja, mada mnogi osporavaju ovakve teze. Zastupljeno je
stanovite da nasilje u medijskim scenama utie na redukciju agresivnih nagona kod gledalacahipoteza o katarzi (drugo stanovite). Hipoteka o katarzi polazi da nasilje u medijskim scenama
utie na redukciju agresivnih nagona kod gledalaca. Ovo shvatanje se potkrepljuje sa stavovima
Aristotela, Frojda i Lorenca.
Prema ovim miljenjima u emisijama gde dominira nasilje mediji igraju drutvenu funkciju
oslobaanja mladih od latentnih sklonosti agresiji, ublaavajui njihove akcione motive. Sociolozi
navode da mediji nisu indikatori i inspiratori kriminalne orijentacije, niti se mogu smatrati
uzronicima nasilja i kriminalnog ponaanja, ve vie agensom dodatnog uticaja na efektuiranje
kriminalne motivacije. Milutinovi smatra da uticaj literature, tampe i filma ne moe imati
neposrednog kriminogenog faktora.
90. PREVENTIVNI UTJECAJ MEDIJA NA KRIMINALITET
Uloga medija u prevenciji kriminaliteta je izuzetno velika. OBJEKTIVNO INFORMISANJE
JAVNOSTI o pojavama delinkvencije u sredstvima javnog informisanja bitno utie na pozitivne
predstave, formiranje stavova javnog mnjenja, i samim tim na efekte drutvene reakcije u oblasti

Page70

Mediji i medijski kriminalitet su nezaobilazna tema savremene kriminoloke literature. Masovni

mediji su mediji koji prenose informacije, to su sredstva komunikacije razliite tehnike i
funkcionalne sadrine: radio, televizija, novine , filmovi, tampa, asopisi i dr. Savremeni mediji
imaju mnogobrojne mogunosti da rafinirano i otvoreno utiu na funkcionisanju modernog
drutvenog ivota. Njihova bitna obiljeja su usmjerenost prema heterogenom, brojnom i
anonimnom auditorijumu, po prirodi brzih, javnih i prolaznih informacija namjenjenih mentalnoj
funkciji s ozbiljnim socijalnim implikacijama. U savremenom drutvu oni su postali jedan od
najznaajnijih inilaca uticaja na socijalizaciju mladih (prvo stanovite), bitan faktor na formiranje
njihovih vrednosnih stavova i modela ponaanja.

suzbijanja kriminaliteta.
91. MEDIJSKI KRIMINALITET I NJEGOVE POSLJEDICE
Medijski kriminalitet je vrsta delinkvencije i tipologija kriminalnih pojava uslovljena podsticajima
masovnih medija na kriminalitet. Najizrazitiji nain zloupotrebe medija je u sprezi privatnih medija
i ekonomskih, dravnih i partijskih centara moi. U KRIMINOLOKOM SMISLU masovni mediji
su u mogunosti da trajno uobliavaju svest-ispiranjem mozga, kao sredstvom ideologije i politike
manipulacije. Nai autori smatraju da se najvanije faktori kriminalnih podsticaja koji dolaze
posredstvom medija, ogledaju u:
1. bespotednoj borbi medija za osvajanje to veeg broja gledalaca;
2. komercijalizacija nasilja i drugih vidova kriminaliteta, kao visoko kotirane robe na tritu;
3. uestalost i broj konflikata koji lako pronalaze put do gledalaca. Kada su u pitanju tampa i
razni anrovi literature, prevladavaju stavovi da ne postoje pouzdani pokazatelji njihovog
kriminalnog uticaja.
Kriminalitet i drugi vidovi prestupnikog ponaanja u tampi zauzimaju vidno mesto. U literaturi
prevladavaju miljenja da tampa sa und i pornografskim sadrajem moe imati negativan uticaj i
predstavljati delinkventni faktor. Od svih sredstava masovnih komunikacija najvei uticaj u
savremenim drutvima ima televizija sa mnogobrojnim stanicama i mnotvom kanala.
NEGATIVAN UTICAJ MASOVNIH MEDIJA na maloletnike je najvidljiviji i to na vie naina:
1. maloletnici prihvataju vrednosti koji im se nude putem medija i padaju pod njihov uticaj;
2. mladi se identifikuju, oponaaju devijantne grupe ili pojedince;
3. ve formirane kriminalce inspirie na izbor sredstava i metoda za izvrenje delikata (ue se
kriminalne tehnike);
4. podsticanje nasilja i agresivnosti maloletnika i dece.
Nemaki kriminolog najder smatra da je medijski kriminalitet iskljuivo nasilniki, nasilje se
ulepava i estetski prikazuje. Neka istraivanja ukazuju na to da lica koja vie gledaju televizijsko
nasilje vie i ive u strahu da ne budu rtve zloina i u tom emocionalnom stanju su nesigurni i
naglaenog su senzibilnog ponaanja.
92. PORODINI FAKTORI
U Sociolokim teorijama postoje razliiti pristupi i objanjenja porodinih faktora u vezi
sa delikvencijom. Ti porodini faktori su nepotpuna porodica, razdvojena ognjita
(socijalnog i seksualnog nezadovoljstva, branih razmirica, izgubljeni autoritet roditelja).
Zbog toga postoji i izreka sudije za maloljetnike iz eneve: da je sudbina djeteta upisana u
vjenanju njihovih roditelja.

Porodica predstavlja najstariji oblik socijalne zajednice, najhomogenija, najvra i najtrajnija

zajednica u svim istorijskim tipovima drutva. PORODINA SREDINA se smatra jednom od bitnih
determinanti ponaanja linosti, posebno delinkvencije dece i maloletnika. Ovaj faktor kao
neposredni ili posredni fakptor uvaava veina kriminolokih teorija. Moralna funkcija porodice
uzima se kao jedan od vanijih uslova mogunosti i puteva integracije drutva i socijalizacije
ovjeka.
94. STRUKTURALNE ANOMALIJE I PORODINI KRIMINALITET

Page70

93. POJAM I SOCIJALNA ULOGA PORODICE

PORODICA je drutvena sredina u kojoj se odvija primarni proces vaspitanja i socijalizacije
linosti. U njoj se stiu prva i osnovna moralna i estetska naela, intelektualne predispozicije, radne
navike i socijalna funkcija uopte. Svako odsustvo vaspitne funkcije porodice, strukturalnog
raspada i dezorganizacije vodi u neki oblik devijacije ili delinkvencije.

Na uzrok kriminaliteta najveim delom utiu strukturalne anomalije u porodici, a posebno

poremeaj porodinih odnosa i poremeaj porodine strukture. Pojava socijalne patologije u
porodinoj sredini moe biti uzrok sukoba, oponaanja ili sticanja devijantnih navika. Osnovu
porodine sredine ini njeno jezgro, brak. Poremeaji u branim odnosima smatraju se jednim od
mikrogrupnih faktora devijantnosti, kako kod suprunika, tako i kod dece. Poremeaji u porodinoj
strukturi uslovljeni su nepotpunou porodinog nukleusa, a nastaju smru jednog od roditelja,
razvodom ili nekim drugim razlogom razdvojenosti suprunika meusobno ili od djece. Svaka kriza
u porodinim odnosima predstavlja opasnost za njeno budue funkcionisanje. Porodina kriza je
mogue stanje razliitih odnosa i sadraja u kojima postoji pojedinano ili grupno nezadovoljstvo
porodinim ivotom, koje iziskuje neke promjene. POSLEDICE PORODINIH POREMEAJA
su: poligamija, dvobranost, vanbranost sa maloletnim licem, zlostavljanje i zaputanje maloletne
dece, krenje porodinih obaveza, pojave porodinih nasilja, incest, odnosno rodoskrnavljenja.
95. PORODINI FAKTORI MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE
Na uzroke kriminaliteta utiu strukturalne anomalije u porodici, prije svega poremeaj u
branim odnosima suprunika, to dovodi do pojave kriminalnih radnji, poligamije,
vanbranog odnosa sa maloljetnim licem, zlostavljanje, krenje porodinih obaveza,
porodinog nasilja i sl.. Poremeaj porodine strukture (smrt roditelja, razvod ili neko druga
razvojenost) je praen i poremeajem porodinih odnosa i dovodi do asocijalnih
ponaanja, vanbranih zajednica, ljubomore, alkoholizma, prostitucije i suicidnih
postupaka. Najtee porodine krize su uslovljene tekim, drutvenim i ekonomskim
uslovima, kada roditelji zbog nemogunsoti da rijee egzistencijalni problem zapadaju u
neurotine poremeaje i mogu da izazovu delikventno ponaanje. Nain vaspitanja u
porodici je bitan uslov ponaanja djece u kasnijim fazama

97. SOCIOLOKI PRISTUPI

Socijalna teorija Hojera, osporava znaaj uticaja porodice na delinkventno ponaanje djece, a li zato
prihvata da u njegovim kasnijim fazama odraslosti predstavlja problem prilagoavanja. Teorija
diferencijalnih asocijacija Sadrerlanda, polazi od stavova da dijete asimiluje asocijalno vaspitanje
od roditelja koje ga kasnije vodi u zloin. Djete moe i ne mora postati delikvent, sve zavisi od
uitelja u procesu vaspitanja. Socioloke teorije u porodine faktore uzronosti ubrajaju:

Page70

96. PSIHOLOKA SHVAANJA

NATEE FORME PORODINIH KRIZA prouzrokovane su tekim drutvenim uslovima kojima
su lanovi porodica izloeni: nezaposlenost, stambena nezbrinutost, zdravstvena ugroenost,
materijalna ugroenost i slino. Nain vaspitanja u porodici je bitan uslov ponaanja deve u svim
razvijenim fazama. Strogo vaspitanje i kanjavanje stvara psiholoki invalidnu linost, nesigurnu
depresivnu. Nedostatak vaspitanja stvara agresivnu linost, bez oseanja za granice drutveno
doputenog i normalnog. Lombrozo je uoio da se meu kriminalcima nalazi veliki broj dece
poronih roditelja, vanbrane dece i siroadi. Mnogi istraivai su u okviru psiholoke teorije
privrenosti dokazivali uslovljenost budueg ponaanja djeteta privrenou djeteta sa roditeljima
ili drugim starateljem u toku hranjenja i periodu zavisnih potreba, koje bitno utiu na kasnije faze
pravilnog razvoja u toku procesa socijalizacije ili odstupanja od drutveno prihvatljivih normi.
Baulbi, smatra da nedostatak jednog ili oba roditelja i este selidbe, traumatini i teki uslovi ivota
utiu na privrenost. Farington i Hokins istiu da takvi dogaaji do osme godine razvoja djeteta
utiu na kriminalnu orjentaciju u godinama kasnije zrelosti. Gotfredson i Hiri navode da je budue
ponaanje djeteta u vidu normalnog ili devijantnog uslovljeno njegovim emotivnim razvojem sa
primarnim starateljima u toku djeijeg razvoja. R.Kac istie kriminoloki vane hipoteze:
1. Rano odsutni otac stimulie nesigurnu privrenost djeteta,
2. Nesigurna povezanost roditelja i djeteta obrnuto je uslovljena sa samokontrolom, a stimulie
nasilniko ponaanje u kasnijem ivotu,
3. Nesigurna povezanost roditelja i djeteta stimulie neadekvatnu panju prema djetetu,
4. Strogost i nezainteresovanost majke i oca smanjuje djeiju samokontrolu,
5. Samokontrola je obrnuto srazmjerna sa nasilnikim ponaanje.

1. Nepotpune porodice u kojima porodino ognjite nije razdvojeno, ali je socijalna

adaptacija djeteta ugroena
2. Kao i razdvojena porodica gdje se ubrajaju sve vrste rastave, smrti i drugi oblici nestanka
jednog od roditelja.
U prvom sluaju uzroni faktori se manifestuju u obliku vaspitne zaputenosti, upuivanja na
delinkvenciju, odbacivanje, patoloka posesivnost majke i sl.
Razdvojena ognjita imaju kriminogenu dimenziju u onim sluajevima gdje se razdvajanje
pojavljuje u kauzalnoj vezi s asocijalnou. Ovdje dolaze u obzir mnogobrojne injenice: socijalnog
i seksualnog nezadovoljstva suprunika, frustracija djece u toku branih razmjerica, izgubljeni
autoritet roditelja, pojava treeg lica u ranijoj branoj vezi. Taj uljez tree lice, kod djeteta se
pojavljuje kao suparnik, djete reaguje prema roditelju osvetniki i ide u samokanjavanje uputajui
se u kriminalne postupke i ponaanja. Strukturalne promjene u porodici, posebno raspadanje braka,
imaju bitnu ulogu u kriminalitetu odraslih, naroito povratnika. Na asocijalna ponaanja, takoe
utiu i afektni poremeaji kao to su: ljubomora, odsustvo panje i pretjerana njenost, podreenost,
antipatija i sl.
98. SLOBODNO VREME
Slobodno vreme je ono vreme koje oveka ne obavezuje radom, ve je preputeno slobodnom
izboru aktivnosti pojedinaca. Ono je bitan faktor sa ozbiljnim obrazima na razvoj, formiranje i
zrelost linosti. Ono je posebno bitno kod mladih linosti, jer se devijantnost najee raa zbog
dokolice. Ako procesi socijalizacije ne odigraju svoju ulogu i funkciju smatra se da slobodno
vrijeme mladih moe biti prazno vrijeme. DOSADA se smatra jednim od uzroka devijantnog
ponaanja, posebno maloletnika. Fenomen dosade i dokolice u ivotu mladog oveka moe biti
prazno vreme vreme iskuenja, dosade, besposliarenja i lenstvovanja. Ono postaje pogodan
prostor za delovanje raznih negativnih inilaca, za preduzimanje podviga i prihvatanje asocijalnih
obrazaca ponaanja. U dokolici i neradu mlad ovek se osea izgubljeno i ne vidi smisao ivota.
Oseaj praznine izaziva depresiju koja se moe manifestovati svuda gde ne postoji mogunost
psihiki aktivnog angaovanja. Dosada se smatra jednim od uzroka devijantnog ponaanja, posebno
kada su u pitanju maloletnici. Ona predstavlja poetak svih poroka koji potiu iz oseaja
samomrnje, separatnog straha, krivice, oaja i anksioznosti. U dosadi linost se osea
neispunjenom, praznom zbog ega nastaju razne besmislene odluke i ishodi. DOKOLICA je
slobodno vreme koje ovek koristi da bi zadovoljio svoje emotivne i druge potrebe - odmor, zabava,
lini razvoj. U vreme dokolice a pri sticaju nepovoljnih okolnosti mogue je da se u potrebi da se
izbegne otuenost i dosada doe do pojave identifikacije sa neformalnim grupama krajnje
destruktivnog ponaanja. Neki sociolozi tvrde da maloletnika delikvencija iskljuivo nastaje u
slobodnom vremenu kao posledica faktora dokolice. Slobodno vreme koje se definie kao vreme
dokolice izazovnije je za stranputicu dece imunijih roditelja nego siromanih na ta ukazuje i
sudska praksa.
99. SOCIJALNA OBELEJA i KRIMINALITET

100.

DRUTVENI STATUS

Drutveni status ini poloaj pojedinca i grupe u drutvenoj strukturi, to je mesto na skali
drutvenog ugleda , moi i materijalnog bogatstva. Status linosti moe biti ustanovljen roenjem
bilo da je steen i od njega zavisi njegov uticaj ali i ponaanje u drutvu.

Page70

SOCIJALNA OBELEJA I KRIMINALITET predstavljaju distribuciju socijalne strukture i nekih

socijalnih posebnosti kriminalne populacije. Obino se pod socijalnim obiljejem podrazumjevaju
starost, pol, profesija, obrazovanje, porodini,socijalni i profesionalni status i porjeklo, materijalne
prilike, mjesto boravka i vrsta delinkventne orjentacije.

Nepovoljan drutveni status proizilazi iz rasne politike, verske ili ideoloke diskriminacije, stanja
siromatva, nedovoljnog obrazovanja, nezaposlenosti, protivree ambicije i poloaja i predstavljaju
jedan od kriminogenih faktora. Drutveni status stratifikovan poloaje na viem stepenu drutvene
hijerarhije moe se iskazati na dva naina. Prvi vii drutveni status omoguava vei drutveni
uticaj na oblike drutvene reakcije i prevencije kriminaliteta sa jedne strane , a sa druge strane
predstavlja objektivan uslov da uz subjektivne okolnosti bude osnov za vrenje odreenih dela
organizovanog i privrednog kriminala.
101.
PROFESIJA
Profesija predstavlja osnovno zanimanje, specijalizovanu djelatnost. Ima odreenu vanu osnovu za
istraivanja socijalnih obiljeja kriminaliteta, kako njegove fenomenoloke tako, u izvjesnom
smislu i etioloke strane u kriminolokom smislu, profesijom se uslovno tretira i zanimanje jedne
delinkventne strane (profesionalnih kriminalaca). Kod tzv,profesionalnih kriminalaca, koji
kontinuirano ponavljaju ista krivina djela iz koristoljublja i sama kriminalna aktivnost uslovno
predstavlja zanimanje.
102.
POL
je anatomsko fizioloka struktura po kojom se razlikuju muka i enska osoba. Postoje shvatanja da
je kriminalitet tipino muki fenomen, ali se ne moe zanemariti i znatno uee ena, posebno u
nekim vidovima kriminaliteta. Drutveni poloaj mukaraca je takav da oni vie nego ene dolaze u
konfliktne odnose, priroda njihove profesije i zanimanja kojima se bave podlonija je iskuenjima i
razvijaju se u povoljnim uslovima, u kojima unutranje predispozicije delinkvencije mogu vie doi
do izraaja. Muki poslovi pripadaju vrsti zanimanja koja dozvoljavaju kontrolisanu upotrebu
agresije. Agresija mukarca esto prelazi u razliite vrste nasilnitva, kao to su razbojnitva,
huliganizam, zlostavljanje vrnjaka u koli, silovanje ili tue. Svako ponaanje slui jasnoj
instrumentalnoj svrsi postie interpersonalni konani cilj.
103.
NARODNOST
U etikom smislu se mogu posmatrati delikti vezani za rasne, verske i nacionalne osobenosti
izvrilaca i predrasuda o njima i rtvama. Zloini zasnovani na rasnim, etikim, nacionalnim i
religijskim o predrasudama karakteristini su ne samo za mirnodopsko vreme ve i za ratne uslove.
Ta k. dela su veoma brutalna, kako u pojedinanim sluajevima tako i prema socijalnim ili
nacionalnim grupama. Izazivaju visok stepen straha, panike, anksioznosti kod stvarnih i
potencijalnih rtava. Poinioci takvih dela su po pravilu organizovane grupe. Ti delikti prema
definiciji FBI-a predstavljaju kriminalno delo poinjeno protiv imanja ili drutva koje je motivisano
protiv osoba iz predrasuda prema njihovoj rasi, veri, nesposobnosti, seksualnoj orijentaciji ili
etikoj pripadnosti. Kod nas je visoka stopa kriminaliteta posebno delikata imovinskog karaktera u
odnosu na stopu stanovnitva izraenija kod Roma nego kod drugih naroda,. Kriminalitet Roma
dovodi se u vezu sa njihovim marginalizovanim ekonomskim i drutvenim statusom, materijalnim
poloajem i diskriminacijom sistema socijalne zatite i institucija drutvene kontrole. Romi su
diskriminisani i u verskom pogledu, oni se na prostorima gde ive opredeljuju kao pripadnici
pravoslavlja, rimokatolicizma i islama, a u poslednje vreme i protestantizma.

Vrsta prestupnitva osoba najmlaeg uzrasta oznaava se pojmom djeija delikvencija. Najee se
smatra da se radi o osobama do 14. godina ivota. Oni se za ovaj uzrast smatraju, preteno,
prolaznom pojavom. Otuda u psiholokoj strukturi delinkventne djece dominiraju crte psihomotorne
nestabilnosti, agresivnosti i odsustvo osjeanja krivice. Odnos djece prema drugima i vrijednostima
drutva vezani su za njihov kriterijum shvatanja moralnosti. Kriminalitet djece ini najtei oblik
prestupa koji se razmatra u okviru maloljetnike delinkvencije. Preteno se radi o KD krae i sitnih

Page70

104.
UZRAST
Uzrastne kategorije zauzimaju znaajno mesto u delikvenciji. Najee se delinkventne grupe
formiraju u maloletnikom uzrastu na po dve godine do 14-te godine, od 14-16; od 16-18 god. a
kod punoletnika na svakih pet godina do 50 te godine, a zatim na svakih deset godina, sa obzirom
na to da je kod takve populacije kriminalitet u znatnom opadanju.

kraa, podmetanja poara, zlostavljanja mlaih i slabijih.

Ova delikventna populacija potie, preteno, iz porodica s poremeenom porodinom strukturoma i
odnosima. Djeca nisu u kriminolokom smislu samo subjekt, ve esto i objekt delinkvencije. To se
odnosi na sluajeve zlostavljanja djece, zloupotrebe u seksualnim deliktima obljube,
protivprirodnog bluda, incesta, prosjaanja i prostitucija.
105.

OBLICI DRUTVENE SVIJESTI I KRIMINALITET sljedee pitanje

106.

POJAM DRUTVENE SVIJESTI I ODNOS PREMA KRIMINALITETU

Drutvena svijest je svjest razvijena u drutvu, u vidu zajednikih sadraja raznih oblika moralne,
religijske, pravne i ideoloke svijesti. Drutvena sredina, obrazovanje, nauka i kultura su osnovna
podruja i uslovi za formiranje drutvene svijesti, koji se izgrauje sistem vrednosnih sudova
(stavova) linosti. Ti stavovi ine ovjeka sposobnim da opaa, vrjednije i na odreen nain reaguje
na uzrone i druge faktore koji ugroavaju vrijednosti koje ine osnovu njegove line sigurnosti i
stabilnosti drutvene zajednice. Os svih vidova drutvene svijesti u najtjenju vezu s ljudskim
ponaanjem dovode se politika, religija, ideologija, pravo i moral.

108. RELIGIJA
u nauci su podeljena miljenja o vezi religije i kriminala. Jedni smatraju da religija svojim
propovedima preventivno utie na spreavanje kriminaliteta, dok drugi smatraju da je verski
fanatizam veoma vaan kriminogeni faktor. U osnovnim religijskim dogmama postojala su
principijelna zalaganja vera i crkava za mir, ljudski odnos i moralne obzire koji se moraju svrstati u
znaajne faktore za suzbijanje kriminaliteta. Za razliku od religije sujeverje je imalo uvek negativnu
ulogu koja je pod vidom otklanjanja crne magije od zlih oiju i slino uticala je na podsticanje
kriminalnih radnji. Sekta je izdvojena manja verska zajednica ili religiozna grupa sa vrstom
organizacijom i naelima. Pojava sekti vezuje se za opadanje moi velikih crkava, a objanjava se
krupnim drutvenim promenama koje pred savremenog oveka postavljaju problem usamljenosti i
sve veeg gubitka direktnog kontakta sa narodom. Kultovi i sekte mnogo agresivnije i neposrednije
nude integraciju u odreenu zajednicu.
Pojava sekti vezuje se za opadanje moi velikih hrianskih crkava u izazovima savremenog ivota
i slabljenja tradicionalnih vrednosti. Osnovna obeleja sekti su izolacija pripadnika, kontrola svih
informacija i odnosa u lanstvu, dok novac slui kao sredstvo manipulacije ljudskim sudbinama. Od
lanstva se zahteva slepa pokornost, izvravanje zahteva voa, potovanje uputstava i obiaja koji
vladaju u sekti. Psihopatske crte uoene su kod veine pripadnika ekstremistikih sekti koje
satanistikim ritualima muenja, zlostavljanja, kanibalizma, samoubistva, seksualnog zlostavljanja
vre krivina dela. Od posebno ekstremnih sekti kod nas su poznate: satanistike, Sajentoloka
crkva i Red sunanog hrama.

Page70

107. POLITIKA
obuhvata ukupnost procesa, odnosa i institucija regulacije ivotnih aktivnosti, interesa i konflikata u
okviru globalne zajednice. Ona je najvanija oblast uticaja na inkriminaciju i dekriminaciju
ljudskog ponaanja. Odreivanje politike u irem smislu je u stvari utvrditi materijalni poloaj i
socijalni status pojedinaca. Politika u najoptijem smislu odreuje stanje anomalije i stabilnosti,
stanje konstruktivnih odnosa ili dezorganizacije. Mnogi politiki inioci koji potiu iz konfliktnih
politikih odnosa i protivrenih interesa u drutvu smatraju se faktorima uzronosti ratnih zloina,
delikata genocida, terorizma i drugih vidova politikog, privrednog i nekih oblika klasinog
kriminaliteta. Neki ulaze u strukture politikog angaovanja radi materijalnog bogaenja, drugi, koji
su ve stekli bogatstvo posebno u kriznim vremenima tranzicije ele da ulaskom u politiku kroz
institucije legalizuju steenu imovinu, a trei nastoje da preko legalnog ili nelegalnog steenog
pribave mo koju ima jedino vlast. Nije retko da ljudi koji su se uz to bavili finansiranjem pojedinih
stranaka, uu u politiku strukturu iz straha da im vlast ne oduzme finansijsku mo koja je steena
uglavnom u nelegalnim uslovima i da sauvaju svoje bogatstvo od preispitivanja porekla.

109. IDEOLOGIJA
je sistem miljenja verovanja i ideja ire ili ue grupe, klase ili itave epohe kojima se na prikriven
nain izraavaju njihov poloaj, interesi i vrednost, a koji se predstavljaju kao univerzalni.
Ideologija oznaava izopaenu drutvenu svest, netanu iskrivljenu sliku sveta i drutva i pojava u
njima, koje o tome stvaraju pojedine drutvene grupe. Ovo je esto iracionalno miljenje koje se
esto racionalno koristi kao sredstvo pojedinih drutvenih grupa u nametanju ne samo sopstvene
slike o svetu ve i sopstvenog uticaja i jaanja pozicije moi. U takve ideologije u literaturi ubrajaju
se pojedini pokreti u okviru ideologije faizma, komunizma i liberalizma. Koristei razne
manipulativne moi oni su u velikoj meri u mogunosti da utiu na razne oblike ljudske
destruktivnosti i samodestrukcije u ime viih ideala guei svest oveka kao humanog i
drutvenog bia , pretvarajui ga u poslunika, bezlino i otueno bie. Ideoloka svijest se preko
politikog uticaja permanentno koristi za razne vidove pravne manipulacije i politikih vidova
inkriminacije i progona neistomiljenika.
110. MORAL
predstavlja skup usvojenih pravila ljudi u zajednici pomou kojih se ocenjuju vlastiti i tui postupci
kao dobri ili loi. Pod moralom podrazumeva se svest i oseanje dunosti, a povreda morala vidi se
u pogledu moralne odgovornosti-sankcija. Svaki oblik kriminaliteta je povreda moralne norme, ali
kriminoloka misao govori o drutveno izopaenim shvatanjima moralnih vrednosti kao
kriminogenom faktoru. Najvei stepen amoralnosti ine oni koji vre dela silovanja, krivina dela
protiv imovine, krae, razbojnitva, a najmanji oni koji su poinili oni koji su poinili neki
saobraajni delikt. Moral je jedna od bitnih funkcija neformalnoe drutvene kontrole, koje znatno
djeluje kao prevencioni faktor u sprjeavanju delinkvencije. Da bi imalo legitimitet, sankcionasnje
nekog ljudskog ponaanja, treba da bude moralno opravdano. Ljudsko ponaanje treba da ima
moralnu opravdanost, a ne samo zakonsku doputenost da bi imalo legitimitet.
111. PRAVO
kao skup pravnih normi i drutvenih odnosa sankcionisan dravnom prinudom obezbeuje
funkcionisanje celine pravnih institucija i subjekata drutva i da reaguje na pojave kriminaliteta.
Pravo deluje preko pravnog poretka kao skupa pravnih normi po kojima se ljudi vladaju. Sistem
krivino pravnih je deo pravnog poretka koji imaju za cilj suzbijanje i spreavanje kriminaliteta, a
obezbeuje se u sistemu javnog poretka. Javni poredak je skup pravnih normi kojima su regulisana
osnovna prava i slobode linosti koje su utvrene najviim pravnim aktom, ustavom. Povrede
javnog poretka predstavljaju krivini ili prekrajni delikt.
112. SOCIJALNO PATOLOKE POJAVE
U uskoj su vezi, a esto i same uzrok pojava kriminaliteta. To se naroito odnosi na pojave
alkoholizma, narkomanije, seksualnih devijacija, prostitucija, kocka i slino. Ove pojave ne djeluju
izolovano, ve su u uzajamnoj vezi sa drugima.

PODELA KRIMINALITETA:
1. delikt nasilja,
2. imovinski delikt,
3. privredni kriminalitet,
4. organizovani kriminalitet,
5. kompjuterski kriminalitet,
6. saobraajna delikvencija,
7. seksualna delikvencija,
8. politiki kriminalitet,
9. ekoloki kriminalitet,
10. .maloletnika delikvencija,
11. .recidivizam-povratnitvo u vrenju k.dela.

Page70

KRIMINALNA FENOMENOLOGIJA- POJAVNI OBLICI KRIMINALITETA

DELIKT NASILJA (pojam i vrste)

DELIKT NASILJA svi oblici kriminaliteta su u odreenom smislu akti nasilja. NASILJE
predstavlja drsku i bezobzirnu primenu fizike sile, protivpravnog ugroavanja integriteta oveka i
drugih javnih dobara i drutvenih vrednosti. Bitna obiljeja nasilja su iivljavanje i drskost bez
razumnog povoda, prinuavanje drugog da trpi takvo ponaanje ime se teko vrijea njegovo
dostojanstvo ili ugroava fiziki integritet. Teko ga je precizno definisati jer se pod nasiljem
svrstavaju razliiti sadraji, ime se njegova sutina svodi ili na krajnje uske ili veoma iroke
okvire. esto je nasilje sinonim za irok spektar pojmova kao to su zloin, tortura, tenor,
zloupotreba moi i slino.
Nasilje se manifestuje na ulici, na poslu, sportskim priredbama, drugim javnim skupovima, u
porodici, kolskoj sredini i dr. Psiholog A.Loni misli da se nasilje razvija u etapama evolutivnim
stupnjevima. Prva etapa kada linost postaje rtva nasilja, druga rtva ui kako da ia sma bude
nasilna i da izvue korist iz toga, trea etapa rtva prelazi na akt ubistva.
VRSTE DELIKTA NASILJA:
a) krvni delikti- KD protiv ivota ubistva,
b) porodino nasilje,
c) delikti protiv ovenosti,
d) terorizam,
e) politika delikvencija.
Od svih navedenih delikata najtea su kolektivna. Uzroci kolektivnih KD su socioloki, ekonomski
i politoloki.

KRVNI DELIKTI podrazumevaju sva dela uperena protiv fizikog integriteta linosti, delikti
izvreni primenom sile i nasilja. U ovu oblast spadaju svi oblici dela koja za posledicu imaju smrt ili
telesne povrede. Najtei oblici krvnih delikata su:
a) ubistva,
b) teke telesne povrede.
Takva djela mogu biti izvedena razliitim sredstvima: fizikim i psihikim, direktnim ili
indirektnim.
Najtee krivino djelo iz krvnih delikata je ubistvo. Ubistvo je jedan od najstarijih ljudskih
grijehova. Omo predstavlja najtei oblik KD, poznat kroz cjelokupnu ljudsku istoriju kao delikt
suprotan obiajima, moralu i pravnoj normi i sankcionisan najteim krivinim sankcijama. Kako je
ubistvo najekstremniji vid ljudske destrukcije, ono ini mnogostruki fenomen i problem: etiki,
kulturni, socijoloki, psiholoki, medicinski, pravni. Kod svih ubistava nasilje je dominantno
sredstvo.
Postoje i posebno teki kvalifikovani oblici nasilja koji za posljedicu imaju ubistva na svirep
(muenje i mrcvarenje rtve) i ubistva na podmukao nain prevarno, viestruka ubistva, ubistva
slubenih lica u vrenju slubene dunosti, ubistva iz bezobzirne osvete, ubistvo djeteta ili
bremenite ene i ubistvo vie lica. Postoje i pojedini delikti nasilja koji se nazivaju
privilegovanim zbog olakavajuih okolnosti za uinioca. To su ubistva izvrena u afektivnim i
posebnim psihopatalokim stanjima (ubistvo na mah), ubistva iz nehata i samilosti, te ubistva
djeteta pri poroaju, tzv.edomorstvo. U krvne delikte se ubrajaju i sve vrste nanoenja tjelesnih
povrijeda, a naroito teke tjelesne povrjede i povrijede koje za posljedicu imaju odreen stepen
fizikog oteenja, invalidnosti ili smrtnosti.
114.POJAM, VRSTE I OPE KARAKTERISTIKE KRVNIH DELIKATA
prethodno pitanje

Page70

113.KRIVNI DELIKTI

115.UZROCI KRVNIH DELIKATA

Motivi za krvne delikte veoma raznovrsni. Najei su:koristoljublje, osveta, prikrivanje drugog
KD, pobude iz konfliktnih odnosa sa okolinom. Znaajan uticaj imaju i psiholoki i psihopatoloki
uzroci kao stanja u kojima nastupa nasilje bez motiva. Na ubistva znaajan uticaj imaju afekti,
amnezija, alkoholizam i psihopatija.
Prema subjektivnim kriterijumima krvni delikti se klasifikuju kao: afektivno-impulsivni,posljedica
psihotikih stanja i ako voljna radnja.
Afektivna radnja najee do izraaja dolaze patoloki afekti koji se vremenom nagomilavaju.
Sutina afekta je u razdraljivosti i agresiji. Najei oblici su u stanju frustracije i nagomilanog
afekta, kao posljedica reakcije osoba sa niskim pragom frustracione tolerancije. Izvrioci tih
delikata su uglavnom osobe bez ikakve krimainalne karijere, a njihova djela posljedica
interpersosnalnih konflikata u datoj situaciji izmeu izvrioca i rtve koji su se, po pravilu
prethodno poznavali.
Psihotina stanja spadaju KD koje vre psihotine osobe, izofreniari, paranoici i osobe u stanju
patoloke ljubomore. Psihopatije mogu biti uzronici nasilja iz vie razloga, i to:
1. Kod psihopata postoji odsustvo moralnosti, nema osjeaja krivice i grijeha,
2. Snien prag tolerancije na frustaciona stanja,
3. Egocentrine osobe najvanija osbina asocijalnost
Umiljajna radnja najrjei krvni delikt koji je planiran, svjestan i voljan. Najee se ine iz
koristoljublja ili osvete, radi prikrivanja drugog KD ili radi izvrenja drugog KD. U ovu grupu
spadaju i tzv.profesionalna ubistva i ubistva iz asti.
esto KD ubistava doprinosi i sama rtva svojim izazivakim i agresivnim ponaanjem, bilo
verbalnim ili fizikim.
116.TIPOLOGIJA DELINKVENATA
Tipologiju delikventa iz oblasti krvnih delikata teko je odrediti. Socijalna obiljeja izvrilaca
krvnih delikata kroz kriminoloka sitraivanja ukazuju na to da je nasillniko ponaanje preteno
vezano za mlau muku populaciju, nieg obrazovnog nivoa. Mnjihov ekonomski status je ispod
prosjeka, ali oni ne spadaju u grupu ekonomski i egzistencijalno ugtoenih struktura.
117.POJAM UBICE I TIPOLOGIJA
Pojam ubice prve studije o ubicama datiraju iz prve poslovine 19. v, kada je ameriki psihijatar
Rej opisao dve vrste ubica: homicidne monomanijake i kriminalne nbice. Prve je smatrao psiholoki
abnor,alnim, a druge normalnim osobama. Homocidni monomanijaci su u apsolutnoj vlasti strasti
koje njima dominiraju, dok su kriminalne ubice osobe koje planiraju zloin radi ostvarenja nekog
sasvim odreenog cilja. Lombrozov tip ubice pripada grupi koju on naziva roenim zloincem,
karakteristinih fizikih degenerativnosti (zakrivljene oi, jake vilice, kovrdava crna kosa, tanke
usne, velike ui i pretei izraz). LOMBROZOV TIP UBICE-je roeni ubica.

1.
2.
3.
4.
5.

Neurotini tip ubice,

Paranoini tip ubice,
Simulativni tip ubice,
Depresivni tip ubice,
Normalni tip ubice.

NEUROTINI TIP: pripada 6,37% ispitanika. Najvie je alkoholiara, ali ima i ljudi sa najviim
stepenom obrazovanja. Nisu agresivni i sumnjiavi, ali su u razmiljanjima zaokupljeni suicidnim

Page70

TIPOLOGIJA PREMA PSIHOLOKOM PROFILU: profil ubica se uglavnom vee za teoriju

agresivnosti, a veina autora ih u psihometriskom opisu svodi na egocentrine, emocionalno
nezrele, impulsivne osobe sa niskim pragom frustracione tolerancije i slabom kontrolom
racionalnog ponaanja. Takav profil ubice koji je analizirala L.KRON na profilu 142 ispitanikaosuene ubice. Razvrstala ih je na osnovu Klaster analize na pet kategorija-tipova i to:

idejama. Bizarni motivi za ubistva su rjetkost. Najee ubijaju roake ili prijatelje, a rjee ih na
ubistvo stimulie seksualna ljubomora.
PARANOIDNI TIP je uz normalni i najei 28,17% ispitanika. Uglavnom su u pitanju socijalno
preosjetljive linosti,sa prikrivenom agresivnou. Preteno potiu iz alkoholiarskih i razorenih
porodica. Iamju loa iskustva iz djetinjstva i negativan odnos prema majci. Ovaj tip ima najnii
stepen obrazovanja.
SIMULATIVNI TIP 12, 68% uglavnom ne potiu iz razorenih porodica, skloni su ubistvu bliskih
osoba i izuzetno su agresivni prema okolini. Takoe su u veini sa niim stepenom obrazovanja.
DEPRESIVNI PROFIL 23,94% tu su u pitanju socijalno izolovane osobe, povuene, kod kojih
dominira pesimizam, beskorisnost, to su oni koji nemaju samopouzdanje. Krivina dela najee
ine u alkoholisanom stanju. Seksualni elem pri izvrenju djela, a rtve su vrlo bliske osobe.
NORMALNI PROFIL 29,87% ispitanika, tu je najvei broj ubica sa viom i visokom strunom
spremom, potiu iz problematinih porodica, a njihove rtve su poznanici, prijatelji i rodbina.
Za sve navedene profile karakteristino je da su kao deca bili zlostavljani od roditelja ili suseda.
KLINIKA TIPOLOGIJA - Najpotpuniju tipologiju ubica daju klinika istraivanja. Prema
Gutmaheru postoje sledee vrste ubica: normalni, izofreni, psihopatski, alkoholiarski, sadistiki,
depresivni, osvetniki, psihotini, histerini, mentalno zaostali, seksualni tip, pasivno-agresivni
tip, deca ubice, tip sa organski modanim poremeajima.
B.Kapamadija je tipologiju ubica odredio prema vrstama ubistava delei ih na: ubistvo kao
preteno voljna radnja, ubistvo kao preteno afektivno impulsivna radnja i ubistvo kao preteno
psihotina radnja. Identinu klasifikaciju sainio je tajgleder. Postoje i rairena uvjerenja da su
ubice duevni bolesnici. Meutim, istraivanja ukazuju na to da psihoze meu ubicama nisu nita
rsprostranjenije nego meu stanovnitvom uopte.

Neki autori (Levin i Fox) ukazuju na to da su meu serisjkim ucama najbrojnije tzv. serisjke ubice
seksualno motivisane i da je ovaj motiv u pitanju kod svakog treeg ubistva. Drugi (Bartol) istiu da
postoje dve tipine vrste serijskih ubica: oni koji tragaju za prepoznavanjem i serijske ubice iz
koristoljublja, dok trei (Ditez) dodaju i treu vrstu, tj.profesionalne ubice koji vre krivina djela iz
oblasti organizovanog kriminala.
Socijalna obiljeja serijskih ubica ukazuju na to da je rje o mukarcima iz nie klase ili srednje, u
dobi od dvadeset do trideset godina. Veina je imala teko djetinjstvo, jer su ih zlostavljali roditelji
te su nasilniku narav ispoljavali jo od najranijeg djetinjstva. Serijski ubica obino idealizuje rtvu,
sa eljom da je postidi, ponizi i uniti. Birajui slabije od sebe esto se nad njim pervezno iivljava.
Mnogi autori sklonosti seriskim ubistvima veu sa ulogom majke, jer kao konstatuje Eger mnoge
serijske ubice su imale neobian i neprirodan odnos sa majkom. Uloga majke kod ubica nije uvjek
istovjetna, mnoge majke ubica se se prema njima odnosile isuvie zatitniki, druge su ih
zlostavljale i ifiziki i seksulno, a neke su bile lo primjer u sredini za svoje sinove. Serisjke ubice

Page70

118.SERIJSKI UBICA
Serijski ubica homocidonam - esto se sree, posebno u kriminalnoj literaturi, jeste tip delikventa
koga je teko odrediti jedinstveno definicijom, zbog individualnih razlika samih ubica, izvrenih
krivinih djela i razliitosti kriterijuma autorskih pristupa. Prema miljenju Egera kriterijumi za
klasifikaciju nekoga kao serijskog ubice su:
1. da je izvrio minimum 3-4 ubistva sa izvesnim vremenskim pauzama izmeu pojedinanih
sluajeva;
2. da su ubica i rtve do delikta jedni drugima nepoznati;
3. sadistiko iivljavanje nad rtvom;
4. motivi uglavnom psiholoki, a ne materijalni;
5. da rtve za ubicu imaju simbolian znaaj;
6. rtve su obino rizine i ranjive grupe.
Jedna od definicija FBI glasi da serijska ubistva podrazumevaju etiri ili vie rtava, koja poinje
depresivne i paranoidne osobe, koje vide sebe kao misionare ili heroje, besno kanjavajui svet
kojeg se boje ili ga mrze.

su uglavnom liavali ivota rtve koje su ih asocirale na njihovu majku i njeno ponaanje.

119.PORODINO NASILJE
PORODINO NASILJE uvek je postojalo i bilo veoma rasprostranjeno u svim istorijskim
vremenima, kulturama i drutvima. Uvek je imalo ozbiljne posledice , posebno po ene i decu.
Nasilje u porodici oznaeno je kao problem od oteg javnog interesa, odnosno predmet posebne
panje drutva. Porodica je idilina zajednica samo u mati i nadi. Nasilje u porodici smatra se
jednim od najteih oblika krenja ljudskih prava. Nasilnici u porodici su lica svih drutvenih
slojeva, obrazovan ja, socijalnog statusa. Prema motivu i tipu korienja sredstava porodino nasilje
moemo satrati:
1. Fiziko (udaranje, premlaivanje, muenje),
2. Seksualno,
3. Verbalno (vrijeanje, psovanje, poniavanje),
4. Psiholoko (ucjene, prijetnje, zastraivanja),
5. Ekonomska (uskraivanje prava na raspolaganje novcem),
6. Strukturalno nasilje (nemogunost ostvarivanja osnovnih prava).
Nasilje u porodici moe izazvati bilo koji lan, a najrasprostanjeniji oblici su nasilje roditelja nad
djecom i nasilje u braku.

a. UZROCI PORODINOG NASILJA

Uzroci porodinog nasilja u najeim sluajevima su u kombinaciji sa socijalnim, psihopatolokim
i kulturno-istorijskim iniocima. Osnovni motiv kod porodinog nasilja je sticanje i zadravanje
kontrole nad porodinom zajednicom ili pojedinim njenim lanovima. To moe biti posledica
patrijarhalnosti drutva i neravnopravne raspodele moi-fizike i statusne, meu njenim
lanovima.Veina rtava polazei od stereotipa tradicije nasilje je prihvatilo kao nametnutu ulogu.
Oni su naueni da je zlostavljanje zaslueno i oekovano. Razliito vrednovanje statusa
mukaraca i ena, starijeg i mlaeg, roditelja i dece uticalo je na oseanje bespomonosti i
zavisnosti jednih prema drugima pa i na nunost tolerancije nasilja. Nasilje poinje verbalnim
konfliktima i fizikim zlostavljanjem, vremenom dolazi so ozbiljnih povreda, koje mogu da se
zavre ubistvom. Psihiko nasilje je poseban aspekt i izraava se u svesnom stvaranju atmosfere
straha koja je deo nasilja. Psihijatrijski poremeaji-psihoze, esto ugroavaju fiziki integritet
lanova porodice , s tim to su izraeniji sluajevi autoagresije, posebno kod edomorstva. Uoena
je povezanost izmeu zaposlenosti i socio-ekonomskog poloaja mukaraca i nasilja u porodici.
Tradicija i prenoenje kulturnih obrazaca doprineli su da porodino nasilje u drutvu ima visok
stepen tolerancije u drutvenoj reakciji, pa i u samoj zakonodavnoj sferi. Veina zakonodavstava
nije ovu sferu regulisalo zakonima pa je ona preputena oteenoj osobi da vodi privatni postupak
po predlogu tuioca. Uzroci nasilja u porodici mogu se nai i u socijalnim sredinama, posebno
siromanim, gde vladaju nezaposlenost, socijalna i egzistencijalna nesigurnost, lina zavist i
statusno stanje dominacije i podreenosti. Dobrim delom porodino nasilje je posledica porodine
patologije, psihikih poremeaja, alkoholizma ili nekih situacionih okolnosti. U takvim situacijama
porodini sistem se adaptira na asocijalno ponaanje lana, koji diktira nain komunikacije i
odnosa. Alternativa u ponaanju porodice sa takvim lanom je ili tolerancijatrpljenje nasilja, ili
pribegavanje nasiljem prema njemu. Kod pojedinih porodica sa neusklaenim odnosima koje imaju
dobru komunikaciju sa okolinom za poremeaje u njoj se sazna tek kada nastanu tragine posledice.
Ljudi retko reaguju na konflikte unutar porodice iako se za sluajeve nasilja zna due vreme.
Predstava da je dom sigurno mesto i da je intimnost doma nedodirljiva ponekada dom ini

Page70

Nasilje nad djecom podrazumjeva razliite oblike fizikog i psihikog zlostavljanja, ugroavanja
zdravlja i fizikog integriteta i psihike strukture linosti, kojima se onemoguava njihov normalan
emocionalni razvoj i fiziko zdravlje. Nasiljem u braku se smatra, kako fiziko tako i psihiko
nasilje, materijalno uskraivanje potreba i seksulano zlostavljanje. Razliiti su samo naini oblika
nasilja, bilo da su to verbalni, psihiki ili fiziki vidovi nasilja ili njihova kombinacija.

utoitem zla i patologije. U naem krivinom zakonu delo pod nazivom nasilje u porodici u
osnovi ima tri tea oblika. Osnovni oblik odnosi se na povrdu i ugroavanje telesnog i duevnog
integriteta lana porodice ili ozbiljnu pretnju da e se napasti na ivot i telo. Tei oblici postoje
ukoliko je pri izvrenju osnovnog oblika korieno oruje, opasno orue ili sredstvo podobno.
b. NASILJE PREMA DJECI
Unutar porodice, djete moe biti objekt i svjedok nasilja, bilo direktno ili indirektno. Ono je
izloeno psihikoj torturi i doivljava stres. Direktno nasilje nad djecom podrazumjeva korienje
fizike sile ili prijetnje, koje izazivaju psihike poremeaje. Bol.patnju,strah. Nasiljem se djete ne
navikava samo na bol i patnju, nego ono ui da se kristi nasiljem. Djeca nasilje doivljavaju kada u
porodinim obraunima postoje rtve, posebno u sluajevima razvoda, gdje roditelji uzimaju djecu
kao taoce. Nerjetko se deava da roditelji toleriu maltretiranje od stane ouha, maehe ili
polubrae. Kada su u pitanju devijantne linosti (narkomani i alkoholiari) praksa ukazuje na to da
su oni kao i paranoidni izofrenici osobe sklone da zlostavljaju ili zapostavljaju djecu. Sluajevi
koji zauzimaju visoko mjesto u statistici su ubistva koja poini majka nad svojom djecom. Kao
motici razlikuju se tri grupe sluajeva:
1. Ubistvo djeteta koje izvri duevno oboljela majka,
2. Ubistvo iz ljubomore kada djete smeta da bi se ostvario odreeni odnos sa partnerom,
3. Ubistvo iz socijalnih razloga.
c. BRANO NASILJE
Prodini konflikti u veini sluajeva proizilaze iz poremeenih branih odnosa. Dva su specifina
faktora kod nasilja nad enama: pojava mizoginije i status ene u drutvu uopte. Mizoginija, kao
oblik mrnje prema enama manifestuje se ne samo u miljenju i stavovima ljudi, ve i u
diskriminacionim postupcima u sferi svakodnevnog i javnog ivota.
Drutveni i socijalni poloaj ene ne ini njen statusni tretman jednak mukarcima. Posljedica toga
je da u ovoj oblasti nije rije samo o posebnom obliku porodinog nasilja, ve nasilju nad enama
kao socijalnom grupom po osnovu njene polne pripadnosti. Nasilje u porodici usmjereno je prije
svega na enske lanove porodice.
Prema vrasti napada moemo razlikovati lino i strukturalno nasilje. Lino nasilje je preteni oblik
pod kojim podrazumjevamo direktni fiziki napad na tijelo ene npr.nanoenje tjelenih povreda,
ubistva, silovanje. Strukturalno nasilje izraeno je u pozicijoniranju statusa manje vrijednosti,
njenom nepotovanju kao porodinog i drutvenog subjekta. Najtee posljedice porodinog nasilja
su ubistva njenih lanova. Poinioci porodinih ubistava su najee mukarci preteno muevi,
zatim oevi i braa. Muevi ubijaju ene iz afekta, a nerjetko poslije toga izvre samoubistvo. Kada
ena donese odluku da ubije rjetko odustane, a za razliku od mukarca nikada ne ubija zbog
ljubomore, ve zbog zlostavljanja, pa ne osjea griu savjesti kada izvri ubistvo. ene svoje
partnere ubijaju na spavanju kada rtve ne oekuju napad.

120. POJAM, PRAVNA PRIRODA I OPE KARAKTERISTIKE DELIKTA

PROTIV OVJENOSTI
Delikti protiv ovenosti i meunarodnig prava podrazumevaju skup krivinih dela iji je opti
zatitni objekt nacionalna, etnika, rasna ili verska grupa, civilno stanovnitvo, telesni integritet i
slobode graana. Jedan od najpoznatijih teoretiata ratova, fon Klauzevic, okarakterisao je rat kao
produenje politike drigim sredstvima. Odnosno silu koju sistematski i dugotrajno upotrebljava

Page70

Izmeu ene i mukarca postoje razlike u motivu izvrenja zloina. Mukarci najee ubijaju
usljed akutnih duevnih poremeaja i alkoholizma, a ene to mahom ine u afektivnom stanju.
Meu mukarcima je mnogo psihikih bolesnika, dok su ene emocionalno labavije. Mukarci
najee ubijaju supruge i roditelje, a ene djecu i mueve.

drava ili grupa ljudi protiv druge drave ili grupe ljudi. Prema njegovom miljenju, to su jasniji i
jai politiki ciljevi, a ambicije javno podrane, to su krvaviji, razorniji i skuplji ratovi u koje vlade
uvlae svoj narod. Ratovi se esto objektivnim kriterijumima razmatraju i tretiraju na osnovu
principa legalnosti i moralnosti, ak i racionalnosti.
Njavaniji meunarodni dokumenti iz ove oblsti su etiri konvencije iz 1949.g i dva dopunska
protokola tih konvencija iz 1977.g.
1. Konvencija o sprjeavanju i kanjavanju genocida iz 1948.g
2. Konvencija o zatiti kulturnih dobara u sluaju oruanih sukoba iz 1954.g
3. Konvencija o sprjeavanju i kanjavanju zloina aparthejda (legalno rasno raslojavanje) iz
1973.g
4. Konvencija o sprjeavanju i kanjavanju krivinih djela protiv lica pod meunarodnom
zatitom iz 1976. godine.
Delikti u vezi sa ratovima uobiajno se nazivaju meunarodna KD, jer je rije o djelima koja su
najdirektnija i za sada skoro jedina regulisana meunarodnim krivinim pravom, ili meunar.ratnim
pravom. Ovom vrstom delikta se ne ugroavaju samo nacionalna dobra i interesi, ve i sama
meunarodna zajednica.
U optem smislu zloini protiv ovjenosti definicijom su naelno odeeni kao delikti protiv
generalno usvojenog me.prava na nain koji su usvojili pravni sistemi svijeta. Zloini protiv
ovjenosti i me.prava usmjereni su ka zloinakom karakteru. Nehumanosti i neovjenom
ponaanju, koji ini djelatnost irokog spektra aktivnosti i sistematskog napada poinjenog s
umiljajem takvog napada. Najpreciznije odredbe zloina protiv ovjenosti su sadrane u
Rimskom statutu Meunarodnog krivinog suda iz 1998.g, gdje se ovom vrstom zloina smatraju
radnje: ubistva, istrebljenje, porobljavanje, deportacija, silovanje, seksualno ropstvo, prisilna
trudnoa, prisilno sterilisanje i dr.
Meunardnom klasifikacijom ove vrste zloina mogu se odrediti kao:
1. zloin protiv mira;
2. zloini protiv humanitornog prava,
3. ratni zloini,
4. zloini genocida.
121. ZLOINI PROTIV MIRA I HUMANITARNOG PRAVA
sastoje se u pripremanju rata, njegovom planiranju i zapoinjanjuagresiji. Paradoks ovog zloina je
to se njegov izaziva moe kazniti samo ako u ratu bude poraena strana, jer ga pobjedniki status
protivpravno amnestira od krivice. Zloini protiv mira spadaju u internacionalne probleme
naruavanja meunar.mira.

122. DELIKTI GENOCIDA

predstavljaju sistematsko unitavanje nacionalnih, verskih, etnikih ili rasnih grupa. Prema
KONVENCIJI O GENOCIDU koju su donele UN 1948 godine, genocid je proglaen
meunarodnim deliktom. Takvo djelo moe biti izvreno u ratu, oruanim sukobima i u miru.
Sutina delikta sastoji se u nameri da se potpuno ili delimino uniti neka nacionalna, rasna ili
verska grupa ubistvima, tekim naruavanjem fizikog ili duevnog zdravlja ili nanoenje patnje
prinudnim raseljavanjem ili istrebljenjem ljudi. Kod ove vrste delikta dovoljna je namjera, a ne i
faktika posljedica. Genocid je zloin koji je usmjeren protiv grupe, a pojedinci su rtve zliina
prvenstveno kao njeni pripadnici.

Page70

ZLOIN PORITV HUMANITARNOG PRAVA

najvanija odlika protiv savremenih ratova je odbacivanje principa vitetva, fer ratovanja i
potovanja obiaja ratnih pravila. U 20. V uvedena su nova pravila - ubistva protivnika na i van
bojnog polja, ubistva zarobljenika i bolesnika, unitavanje, istrebljivanje, etniko ienje i slino, a
sve pod formom koletaralne tete postalo je esta pojava. Savremeni ratovi odlikuju se
neselektivnosti prema stanovnitvu, razaranjem infrastrukture i kulturnih dobara, tekim ratnim
zliinima genocida, ekolokim zloinima, udarima na genetsko naslee.

123. RATNI ZLOINI

Ratni zloini su teki oblici povrede meunarodnog ratnog prava i pravila voenja rata. Njima su
obuhvani nehumani postupci i zloini za vreme rata prema civilnom stanovnitvu, protiv ranjenika
i bolesnika, kao i ratnih zarobljenika, prema kulturnim, istorijskim, zdravstvenimi drugim civilnim
objektima ukoliko ne slue u ratne svrhe. Nasilje u tim deliktima podrazumeva: ubistva,
zlostavljanja, kolektivno zastraivanje, kanjavanje, odvoenje u koncentracione logore, prisilno
raseljenje, prisiljavanje na prinudni rad, nanoenje patnji i dr u sredstva primjene ratnih zloina
spadaju logori, kao metod fizike i psihike torture.
124. TIPOLOGIJA RATNIH ZLOINACA
Dva su osnovna problema opstanka ovjeka u rato, a to su alijenacija i animalizacija.
Alijenacija duevno rstrojstvo i ludilo prouzrokovano specifinm iniocima ivota u atmosferi
rata. Animalizacija odsustvo ljudskog je samo logina posljedica i posednji stadijum
alijenacije. To je svoenje ponaanja linosti na neovjene psotupke, odsustvo emocija i
bezdunost.
Ratni zloinci - Izvrioci krivinih dela protiv ovenosti podvode se pod opti naziv RATNI
ZLOINCI. To je poseban tip kriminalne linosti, gde spadaju: direktni i indirektni naredbodavci.
DIREKTNI NAREDBODAVCI su osobe iz srednjeg i visokog vojnog komandnog kadra, koji
neposredno nareuju izvravanje dela ratnih zloina i zloina genocida. INDIREKTNI
NAREDBODAVCI su najee najvii politiki, dravni i nacionalni lideri koji svesno, podstiu
direktne izvrioce na zloin.
Psiholoki profil bestijalnim deliktima u ratnim uslovima sklonie su psihopatske linosti. One
ispoljavaju nevjerovatnu odvanost, hrabrost i mrnju prema neprijatelju, ali se istvremeno ne
pridravaju discipline i pravila ratovanja. Psiholoki tip ratnog zloinca obino je to ovjek koji
je iz normalnog graanskog ivota, prelaskom u uniformu, pretvoren u masovnog i bestijalnog
ibicu, bez grie savjesti, osjeanja krivice i moralnih ljudskih obzira. Ratni zloinac je u pogledu
mentalnog zdravlja normalan ovjek. Neki istraioci smatraju da su ratni zloici duevo oboljele
osobe, suene moi rasuivanja i inteligencije.

POJAM TERORIZMA
Terorizam je latinska re terror, terrois koja znai jak strah. Pojam terorizam doivjeo mnoge
promjene u svom osnovnom zanenju. Najee se svrastava i definie kao djelo politikog nasilja.
On je stalni pratilac ljudske istorije i savremene ljudske zajednice. Krajem 20. Vijeka svijet je bio
suoen sa eskalcijom terorizma. Savremeni terorizam prestavlja problem za meunarodmu
zajednicu. Razni ekstermistini pokreti vide u nsilju jedino efikasno sredstvo za ostavrivanje
politikog cilja, a nekontrolisana proizvodnja raznovrsnog oruja i opsanih materija dans je
teroristima veoma dostupan.Terorizam podrazumeva doktrinu, metod i sredstvo izazivanje straha i
nesigurnosti kod graana sistematskom upotrebom nasilja radi ostvarivanja odreenih, prvenstveno
politikih ciljeva. Pojam terorizma obuhvata razliite akte nasilja i ugroavanja ljudskih prava i
ivota, kao i individulanih i zajednikih dobara, to za posljedicu ima to da se do danas nije uspjeo
definisati pojam terorizma. Poetna forma definicije terorizma data je 1930.g u Brislu, zatim 1937.
g u okviru Drutva naroda. Enciklopedijski pojam terorizma glasi: akcija nasilja, koja se
primjenjuje iz politikih razloga radi zastraivanja i bespotednog slamanja otpora onoga prema
kome se vri. Ovo je manje vie pristup oko koga se kreu sve fefinicije pojma terorizam. Postoje i
tzv. deskriptive definicijekoje pored smisla i cilja ukljuuju oblike, metode i sredstva kriminalne
aktivnosti.
Najprikladnija definicija od svih navedenih je da je terorizam doktrinu, metod i sredstvo
izazivanja straha i nesigurnosti kod graana sistematskom upotrebom nasilja radi ostvarivanja
odreenih, prvenstveno politikih ciljeva.
OPTE KARAKTERISTIKE
Savremeni terorizam odlikuju:

Page70

125. TERORIZAM

a) visok stepen organizovanosti,

b) globalizam,
c) profesionalizam,
d) zloupotreba tehnikih dostignua,
e) velika finansijska mo steena pranjem novca,
f) manipulacija novanim zavodima.
U bitna svojstva terorizma koja ga izdvajaju iz cjeline kriminaliteta ubrajaju se:
f) korienje ekstranormalnih oblika politikog nasilja;
g) komunikacijska funkcija obavjetenja o cilu,
h) zastraivanje psiholoki uinak nadmauje fizike uinke,
i) specifina organizaciona i kadrovska struktura organizacija i njenih pripadnika zasnovana na
ideolokim, nacionalnim, rasnim ili verskim osnovama,
j) posebnosti cilja- izazivanje psihoze opte opasnosti,
k) neselektivnost ciljeva izuzetna surovost pri izvrenju akcija
l) aktivnost koja je usmerena prema velikom broju graana, nedunim i nemonim osobama,
m) raznovrsnost i stalno proirivanje spektra objekata napada i slino.
VRSTE I OBLICI TERORIZMA
Postoje razliite klasifikacije tipologije terorizma. U literaturi je najea podela na:
a) meunarodni,
b) dravni,
c) individualni i
d) grupni terorizam.
MEUNARODNI TERORIZAM meunarodno pravo za sada nije definisalo terorizam, a samim
tim nije ni predvidelo krivine sankcije za njegove aktere, ve je kroz pojedinane aktekonvencije
odredilo samo pojedina krivina dela terorizma otmice vazduhoplova, bombaki napadi, uzimanje
talaca, napadi na meunarodno zatiena lica. U strunoj literaturi meunarodni terorizam se u
poetnoj fazi prouavanja odnosio na teroristike akte sa inostranim elementom, da bi kasnije ovaj
pojam obuhvatao svaki napad na neko, meunarodnim pravom zatieno dobro. Radoslav
Gainovi za meunarodni terorizam kae da je to skup meunarodnim pravom zabranjenih
aktivnosti usmerenih prema pojedincima, grupi, dravi, njenim institucijama i dobrima avioni,
ambasade, brodovi i slino koje izvode teroristi pojedinci, teroristike organizacije ili drava radi
ostvarivanja svojih ciljeva pri tom naruavajui stabilnost te drave, odnosno meunarodne
zajednice, kao krenje konvencija o zatiti ljudskih prava i sloboda.

TERORIZAM ASOCIRAN SA ORGANIZOVANIM KRIMINALITETOM specifinost ovog

oblika terorizma jeste da on ostvaruje odreene veze s pojedinim dravama i njenim odgovarajuim
organima, kako radi izvoenja teroristikih aktivnosti na prostorima te zemlje prema politikim
protivnicima, tako na terotoriji neke druge zemlje, ime se ostavruju pojedini politiki ciljevi. Kao
oblik organizovanog kriminaliteta terorizam podrazumjeva postojanje dobro organizovane i
strukturisane kriminalne organizacije , koju finansira drava sa kojom su uspostvaljene
odgovarajue veze, to akterima teroristike djelatnosti obezbjeuju sigurnost od krivinog progona
i znatnu imovinsku korist.

Page70

U NAJIREM SMISLU MEUNARODNI TERORIZAM SE MOE RAZVRSTATI NA:

transnacionalni, i meudravni. Transnacionalni terorizam - manifestacija terorizma u
meunarodnim odnosima iji su izvrioci nedravni subjekti, odnosno pojedinci i grupe i gdje
postoji odreen stepen saradnje izvrilaca iz vie zemalja koje se opredeljuju za terorizam kao nain
djelovanja i oblik borbe za ostvarivanje svojih politikih i drugih ciljeve. Meunarodni terorizam
je orue, odnosno jedan od specifinih spoljnopolitikihpostupaka drave kao subjekta
meunarodnih odnosa i meunarodnog prava, a ne pojedinaca ili grupa.

PATOLOKI TERORIZAM oblik terorizma kada individue ili grupe teroteroriu druga lica
prevenstveno zato da budu promjeeni, da skrenu panju drutva ponekad i itavog svijeta na
sebe. Njegova osnovna odlika je da je terorizam iora organizaciona forma koju ini organizovana
grupa, organizacija, partija, drava ili internaionalna teroristika organizacija.
UZROCI TERORIZMA
Uzroci terorizma razliito se definiu. Socijolozi i politikolozismatraju da linost teroriste odlikuju
neke specifinosti, ali da uzrok terorizma ne treba traiti u prirodi ovjeka, ve u socijalnim i
ekonomskim problemima nastalim siromatvom i otuenou pojedinih drutvenih grupa i slojeva.
Neki autori (Johnson i Burton) uzroke terorizma nalaze u razliitim ideologijama anarhistika
shvatanja teroristike borbe protiv drutvenog zla, revolucionarni marksizam sa idejama
socijalistike revolucije, novolevianski sindikalizam i reakcionarni neofaizam.
Najei oblici motivacije terorizma su politiki, pa mu otuda politiki inioci i daju osnovna
obiljeja.
Meunar.izvori uzronosti su spoljni: kolonijalizacija, strana okupacija, agresija, strana eksplotacija
bogatstva, a unutranji su: ekonomska i politika nejednakost, bjeda, glad, opte siromatvo,
nepotovanje i krenje ljudskih prava i sl.
KRIVINOPRAVNI ASPEKTI TERORIZMA
Krivinopravno regulisanje svih aspekata terorizma bitna je pretpostavka adekvatnog
funkcionisanja meunarodne zajednice, ali i nacionalnih zakonodavstava u borbi na sprijeavanju i
suzbijanju ove pojave. Terorizam. Meunarodni terorizam, mora biti jasno odreen, odnosno
ikriminisan kako meunarodnim pravnim aktima, tako i na nivou nacionalnih zakonodavstava. U
deklaracija i rezolucijama UN i monogoborjnih evropskih tijela terorizam se tertira kao
meunarodni delikt. Svi vidovi terorizma nisz ikriminisani od strane UN, inkrimisani su oni oblici
koji su ugroeni od teroritikih napada,a to su: diplomatsko osoblje, taoc, vazduhoplovi, brodvi i
nuklerani materijal. Problem nepostojanja univezalne Konvencije UN predstavlja ozbiljne prepreke
u funkcionisanju odbrambenih mehanizama meunarodne zajednice na tom planu.
Mogua su dva modela klasifikacije obiljeja terorizma: objektivni i subjektivni.
Objektivni teroristikim deliktima se mogu smatrati kvalifikovani oblici nekoliko vrsta drugih
krivinih dijela:
a) Zloini protiv linosti umijajna ubistva, nasilniko ponaanje, otmica linosti
b) Napadi na imovini napadi na javne objekte i saobraajna sredstva.
Subjektivni obuhvaena su dijela izvedena sa ciljem izazivanja straha i nesigurnosti graana. U
vezi sa tim, dovoljna je i namjera da se cilj ostvari terorom. To podrazumjeva pripreme, akte
organizovanja, prikupljanje sredstava i pravljenje plana akcije.
Kada je u pitanju pojam izvrioca u terorizmu on je neodreen i specifian. to se tie oblika
izvrenja radi se o saizvrilatvu, a pojedinac je samo neposredni izvrilac konretnog akta ili
radnje.

126. OBLICI
TERORISTIKOG ORGANIZIRANJA I LINOST
TERORISTE
OBLICI ORGANIZIRANJA
Terorizam je u sutini profesionalni i preteno kolektivni oblik kriminaliteta. Teroristike
organizacije su posebne profesionalne organizacije kriminalne orijentacije koje odlikuju stroga

Page70

Imajui u vidu sve ove probleme oko ikriminacije terorizma, smatra se opravdanim da se pod ovim
pojmom podrazumjeva svaki akt nasilja kojim se ugroava ivot ljudi (nevine rtve) i ine
materijalne tete oteenjem ili ruenjem objekta od javnog interesa graana, s ciljem izazivanja
straha i opte nesigurnosti graana. To podrazumjeva: akt fizikog nasilja, iza koga stoji odreena
organizacija, da ima elemente umiljaja i da predstavlja ne samo izvrni akt, nego i prijetnju
sistematske primjene.

pravila unutranje hijerarhije i militarne organizacije, fanatizam i solidarnost lanstva i anonimnost

lanstva. Prema svemu ovom bitne karakteristike teroristikih organizacija su: organizacione
osnove, hijerarhija, fanatizam pripadnika, planska aktivnost, finansiranje.
Organizacione osnove terorotsike grupe uskladjenu sa njihovim ciljevima. Prisutno je
jednostavno rukovoenje i mobilan sastav sa malim i efiksnim formacijam (od pet do deset
pripadnika). savremene teroristike organizacije dans podrazumjevaju podjelu zadataka, jedni su
zadueni za obezbjeiavnje novca, drugi za falsifikovanje dokumenata, trei za obuku i sl. lanovi
teroristikih grupa su struno i fiziki osposlobljeni za izvrenje akcija.
Hijerarhija ovih organizacija je najee veomma sloena i zasniva se na striktnoj podjeli rada.
Prihvatanje novih lanova vri se uz zakletvu pismmeno ili usmeno, ili u za to odreenim
manifestacijama uz odreene teroritike simbole (no, pitolj i sl.)
Fanatizam pripadnika velika ideoloka, nacionalna i religijska fanatistonost pripadnika,
njihova agresivnost i odlunost ba samoubilake akcije i slino, karakteristika su najekstremnijih
teroristikih organizacija u svijetu.
Planska aktivnost planiranje se odnosi na zatitu od otkrivanja organizacije ili hvatanja i
likvidacije pripadnika i planiranja izvoenja teroristikih akata. Posebna panja poklanja se zatiti
sredstava prevoza i komunikacije, sklonita i veza.
Finansiranje kljuna karika u teroritikom lancu. Kriminalitet i terorizam se uveliko prepliu,
kroz nelegalnu trgovinu narkotika, oruja, bijelog roblja i sl. esto se koriste i dravni fondovo
obavjetajnih slubi, sredstva politikih organizacija. Kao i samofinasiranje iz klasinih kriminalnih
akata provala i otmica.
LINOST TERORISTE
Na osnovu podataka iz policijskih evidencija stvorena je blia slika o teroristima. Oni ukazuju na to
da su terorsiti uglavnom mlai (fanatino opredjeljena nacionalno, religijski ili ideoloki) ljudi do
25 godina ivota, vieg obrazovanja, da potiu iz imunih slojeva drutva, s devijantnim
sklonostima. Psiholozi SAD zakljuuju da su teroristi normalni ljudi, s tim to se oni bre ljute i
imaju nekakvu normalnu potrebu za ljutnju, kao i da bjes izraze kroz akciju, u odnosu na ostale
graane. Karakteristino za teroriste je to to oni priznaju svoja dijela, u odnosu na ostale
delikvente, ali odgovornost odbacuju i pripisuju subjektu (protivniku) ka kome je teroristiki akt
usmjeren. Teroristi problem svode na tri osnovna pitanja:
1. bolesno drutvo,
2. dravno nasilje,
3. istinitost za koju se bore.
127. POLITIKA DELIKVENCIJA
Politika delikvencija u tipologiji kriminalnih pojava predstavlja vrstu prestupnitva koje je
odreeno politikim ciljem ili motivima izvrilaca. Vrsta politike delinkvencije uslovljena je
karakterom drutveno polituikog sistema i njegovim temeljnim vrijednostima.

Politika delikvencija je najdirektnije odreena elementima ustavnog sitema jedne zemlje i njene
bezbjednosti. Osnova obiljeja politike delinkvencije su politiki motiv kao cilj i nasilje
sredstvo njegovog ostvarenja. U politiko nasilje spadaju politika ubistva, diverzije, sabotaa,
represija i sl. A politiko zlostavljanje moe biti fiziko i psihiko, odnosno fizika i psihika
tortuta. Pod fizikim zlostavljanjem podrazumjeva se primjena sile kojom se ugroava fiziki
integritet ovjeka, a psihiko zlostavljanje predstvalja uticanje na svijest radi iznuivanja.

Page70

Krivina djela politikog delikta su KD protiv ustavnog ureenja i bezbjednosti drave gdje
spadaju krivina djela: ugroavanje nezavisnosti, priznavanje kapitulacije ili okupacije,
ugroavanje teritorijalne cjeline, pozivanje na nasilnu promjenu ustavnog ureenja, napad
na ustavno ureenje, ubistvo najviih dravnih predstavnika, oruana pobuna, terorizam,
sabotaa, pijunaa, odavanje dravne tajne, izazivanje nacionalne, rasne, vjerske mrnje
i netrpeljivosti, povreda teritorijalnog suvereniteta.

Postoji i kombinovani oblik torture, kombinuje se i fizika i pisihika tortura (fiziki obrauni na
javnim mjestima, politika ubistva) njtei oblik kombinovane torture je politiko ubistvo kao
sistemska likvidacija protivnika.
128. IMOVINSKI DELIKTI
Imovinski-kriminalitet -delikti su vrsta krivinih dela kojima se ugroavaju imovinska prava
graana i drugih pravnih subjekata. Ovi delikti spadaju u vrstu klasinog kriminaliteta. Po obimu to
su najbrojnija vrsta krivinih dela i vid delinkvencije gde postoji najvei stepen profesionalizacije.
Izvrioci ovih krivinih dela, posle silovanja, su u najveem delu povratnici oko 30%.
IMOVINSKE KRIMINALITETE (DELIKT) moemo razvrstati na:
1) KLASINE DELIKTE;
2) DELIKTE S ELEMENTOM FIZIKOG NASILJA
3) PREVARNE DELIKTE;
4) DELIKTE BEZ MOTIVA KORISTOLJUBLJA.

129. IMOVINSKI DELIKTI FIZIKOG NASILJA

u ove delikte spadaju najtei oblici ove vrste krivinog dela kod kojih su fizika sila i pretnja prema
rtvi osnov metoda i sredstava izvrenja delikta. Tu spadaju razbojnitva, kraa, iznuda i ucena.
Razbojnitva i razbojnike krae su po svojoj strukturi sloena kriminalna aktivnost koja djelom
spada u imovinske (krae), a dijelom u krivina djela klasinog fizikog nasilja (prinude). Nasilje se
kod imovinskih delikata koristi kao sredstvo prinude u oduzimanju imovine, odreenih dobara ili
stvari.
RAZBOJNITVO u krivinopravnom smislu podrazumjeva protivpravno oduzimanje i prisvajanje
tue pokretne stvari primenom grube sile ili ozbiljne pretnje na ivot i telo. U ovom deliktu
sadrana su dva KD: prinuda i protivpravno pribavljanje imovinske koristi. Razbojnikom
kraom smatra se kraa kada izvrilac zateen pri izvrenju delikta krae upotrijebi silu ili ozbiljnu
prijetnju da e je upotrijebiti atakujui na fiziki inegritet drugog, da bi zadrao ukradenu
stvar.najei objekt napada je lina imovina graana, a u najdrastinijim sluajevima objekti u
kojima se dri novac (banke, benyinske pumpe i sl.). Na jednom meunarodnom savjetovanju
izdiferencirane su etiri vrste razbojnitva, tj.kriminaliteta sa elementima nasilja posebne vrste, i to:
1. Prepadi na banke,
2. Prepadi na vrijednosne transporte,
3. Na trgovine,
4. Prepadi na otvorenim prostorima.
U poseban oblik razbojnitva i razbojnikih kraa ubraja se morska piraterija.
REKET u krivinopravnom smislu to je djelo iznude i ucjene. To je posebna vrsta kriminalne
rente, oblik profesionalnog kriminaliteta zasnovan na sistemu prinude i nasilja. Postoji kao razvijen

Page70

a. KLASINI IMOVINSKI DELIKTI

u njih spadaju sve vrste kraa i drugi oblici nezakonitih prisvajanja tue pokretne i nepokretne
imovine. Najee krae dogaaju se po trnim centrima, u zatvorenim prostorima, saobraajnim
sredstvima, a po nainu izvrenja spadaju u depne krae. S obzirom na vrijednost, vrijeme i nain
izvrenja, kraa moe biti: sitna kraa, obina kraa, teka kraa i razbojnika kraa. SITNA
KRAA - predstavlja krivino delo gde je predmet prisvajanja stvar male vrednosti. TEKA
KRAA - podrazumeva krau koja je izvrena provaljivanjem, obijanjem, za vreme elementarne
nepogode, na poseban drzak i opasan nain, kada je ukradeno dobro vee vrednosti, ako su kraom
ugroena neka opta drutvena dobra, to su specifinim oblici krae - ume, divlja, ribe, i slino,
ako je u sprezi sa organizovanim kriminalom. Najteim obilikom smatra se teka kraa u
kombinaciji sa organizovanim kriminalitetom. U najprofitabilnije forme krimainaliteta spadaju
krae intelektualne svojine, umjetnikih i kulturnih dobara, neovlateno korienje prava autora i
izvoaa i sl.

i unosan biznis zloinakih udruenja i svojevrsna naplata poreza od vlasnika privatnog kapitala.
Reket se obavlja reketiranjem, tj.ucjenom uz prijetnju odmazdom vlasnicima kapitala, lanovima
porodica ili materijalnim sredstvima. Sistem reketa najee obuhvata ugostiteljske objekte,
kockarnice, javne kuu i sl. Postupak naplate reketa sprovodi se sukcesivno. Kod klasinog reketa
mogue su tri situacije:
1. Dolazi do obrauna izmeu pojedinaca ili grupa zbog neraienih imovinskih odnosa iz
nekog ranijeg poslovnog odnosa,
2. Druga situacija predstavlja klasino izvrenje KD iznude, gdje pojedinac ili grupa u namjeri
da sebi pribavi protivpravnu imovinsku korist silom ili ozbiljnom prijetnjom prinudi drugo
lice, koje uglavnom posjeduje neki objekt ili drugu imovinu, da mu preda odreenu
imovinsku vrijednost.
3. Trea situacija podrazunjeva sluajeve gdje pojedine kriminalne organizacije nude navodnu
zatitu uz obavezu plaanja odreenog novanog iznosa, od strane lica kome se nudi takva
zatita, a ono je nije trailo.
Svojevrstan oblik reketa je ugovaranje i primanje novca ili drugih potronih sredstava uz
nesrazmjernu imovinsku korisist korienja tekog imovinskog stanja, tekih prilika, lakomislenosti
ili nedevoljne sposobnosti za rasuvanje drugoga.
130. PREVARNI IMOVINSKI DELIKTI
To su krivina djela prevarnog karaktera. To su delikti koje uini izvrilac:
1. pribavljanjem pokretnih stvari koje su mu poverene (krivino delo: utaje) ili
2. pribavljanjem kakve imovinske korosti dovoenjem i odravanjem u zabludi (krivino
delo: prevare) kao i
3. zloupotrebom ovlaenja u pogledu staranja o imovini ili zastupanja imovinskih interesa
(krivino delo: zloupotreba poverenja), kao i
4. raspolaganje sa stvarima pribavljenim krivinim delom (krivino delo: prikrivanja).

131. OSTALI OBLICI IMOVINSKIH DELIKATA

U ostale oblike imovinskih delikata spadaju i delikti koji nemaju prevashodno koristoljubiv motiv,
ali se njima onemoguavaju ili oteuju odreena imovinska prava drugih, to su: odzuimanje tue
stvari, unitenje i oteenje tue stvari, neovlaeno korienje tueg vozila, protivpravno useljenje
i oteenje tuih prava.
U takve delikte spadaju:
krivina dela oduzimanje tue stvari,
unitenje ili oteenje tue stvari,
neovlaeno korienje tueg vozila,
protivpravno useljenje i oteenje tuih prava.

DELIKATA

TIPOLOGIJA

1. Uzroci klasinih delikata - moe se rei da su imovinski delikti po prirodi motiva

(koristoljublje) srodni po uzrocima, a po pojedinim osobenostima oblika specifini, a svaki od njih
ima i posebne faktore i inioce uzronosti u kombinaciji objektivnihi subjektivnih elemenata.
Krae u strukturi imovinskih djela preovladavaju,a prema vrsti delikvenata mogu biti profesionalne
i neprofesionalne. Neprofesionalnim se smatraju povremeni i prolazni sluajevi obesnog ili
avanturistikog ponaanja, maloljetnika u kraama na objektima sa stepenom manjeg rizika, a
profesionalnim one pojave koje se vre kontinuirano (u povratu) i s koristoljubivim motivom.
Delikti kraa, posebno sitnih i obinih specifini su po 2 bitna faktora uticaja. Jedan se odnosi na
primjerenost pojave maloletnikom uzrastu i poecima stvaranja kriminlne karijere. Drugi na

Page70

132. UZROCI
IMOVINSKIH
DELINKVENATA

faktor egzistencijalne nude (onih inilaca uzronosti iju osnovu ini siromatvo, beda i
tzv.kriminalitet oskudice).
Teki oblici kraa, kao i delikti s elementima fizikog nasilja, tipini su vidovi profesionalnog
kriminaliteta. Kod tekih kraa i delikata s elementima fizikog nasilja izvrioce odlikuje vei
stepen kriminalne sklonosti. Izvravaju ih delikventi s izgraenom kriminalnom karijerom i
preteno psihopatskom, agresivnom i pohlepnom crtom linosti. Po socijalnim obelejima u pitanju
su mlae osobe nieg stepena obrazovanja i iz porodica s poremeenim odnosima. Kriminalnu
karijeru obino poinju sitnim kraama, zatim tekim blaim vidovima razbojnitva sve do tekih
sluajeva kraa.
2. Uzroci delikata nasilja - krivina dela razbojnitva i razbojnike krae vri poseban tip
delinkventne linosti uobiajeno nazvan razbojnikom. To je osoba nasilnik, pljaka,
profesionalni kriminalac, primitivan tip linosti koga karakterie nii stepen obrazovanja,
bezoseajnost, grubost i bezobzirnost pri vrenju krivinih dela. Deliktne radnje krae i pljake
obavlja u grupi bezobzirnom primenom nasilja na objekte i svaki otpor, ne prezajui od upistva, ne
samo oteenog ve i svedoka.U pitanju su mukarci profesionalni delikventi mlae populacije,
izmeu 20 40 godina ivota.
3. Uzroci preventivnih oblika - Prevarni imovinski delikti po prirodi uzronosti slini su kraama,
ali ih bitno razlikuje delikventna struktura. Prevarante karakterie sposobnost manupulacije sa
rtvom.
133. POJAM
I
OPE
KRIMINALITETA

KARAKTERISTIKE

PRIVREDNOG

Privredni kriminalitet je vrsta delinkvencije i tipologija kriminalnih pojava koji je uslovljen

povredama propisa u privrednom i finansijskom poslovanju.
S obzirom da se pod privrednim kriminalitetom podrazumjevaju razliite vrste krivinih djela
(KD), kako ona protiv privrede tako i ona protiv slubene dunosti a djelom i KD protiv imovine,
susreemo se sa razliitim teorijskim definicijama i zakonodavnim principima. Najee su
krivinopravne definicije i one sutinu pojma svode na normativistiko shvatanje. Zaetnik
normativistikog shvatanja je Alzberg, koji koristi termin privredno krivino pravo.
Pihler razlikuje ekonomski i privredni kriminalitet, smatrajui privredni kriminalitet irim pojmom,
a ekonomski posebnim oblikom. Pihler pod privrednim kriminalitetom podrazumeva: pojave
ekonomskog kriminaliteta, delikte protiv slubene dunosti i imovinska krivina djela.

Privredni prestupi su blai vidovi privredne delinkvencije. U pitanju je veoma masovna drutvena
pojava povrede pravila o privrednom ili finansijskom poslovanju od strane pravnog ili odgovornog
lica, sa tetnim posledicama po privrednu organizaciju ili drutvenu zajednicu.
Razlike izmeu krivinih djela i privrednih prestupa su trojake:
- stepen drutvene opasnosti privrednih prestupa je manji, nego kod krivinih dela:
- kod krivinih dela odgovorna su samo fizika lica, a kod privrednih prestupa i fizika i pravna
lica;
- kod krivinih dela osnovni princip odgovornosti je subjektivna odgovornost, a kod privrednih
prestupa za odgovornost je dovoljna samo pravna odgovornost prestupa.
Najei oblici privrednih prestupa su dela nezakonitog ostvarivanja prihoda i privilegija. To se
posebno odnosi na prestupe i prekraje u carinskom i deviznom reimu, kod invensticionih

Page70

Kriminoloke i socioloke definicije privredni kriminalitet definiu u irem smislu;

Privrednim kriminalitetom se smatra ponaanje koje nadleni organ kvalifikuje kao kazneni delikt u
za to utvrenom postupku.To podrazumjeva delinkvenciju fizikih i pravnih lica u oblasti
finansijskog pravnog poslovanja krivina djela, prestupi i prekraji;
Ui pojam podrazumjeva samo krivinopravne privredne i finansijske delikte, a iskljuuje prestupe
i prekraje ak i neke oblike imovinskih delikata.

ulaganja, izbegavanja plaanja poreza i doprinosa, zloupotrebe poverenja i slino.

Sankcije za privredne prestupe su kazne i zatitne mjere. Kazne su u principu novane, a zatitne
mere se najee sprovode na oduzimanju protivpravne koristi.
Opte karakteristike privrednog kriminaliteta su:
a) Sloenost i dinaminost pojavnih oblika;
b) Koristoljublje kao motiv;
c) Specijalizacija izvrilaca-profesionalizam;
d) Pretenost profesionalne orijentacije;
e) Dela se vre kontinuirano i planski;
f) Veina krivinog dela se izvrava u nekom obliku sauesnitva tj. organizovano;
g) U objekte i sredstva koja koristi privredni kriminalitet spadaju razliiti oblici imovine, npr:
naturalni, u vidu materijalnog predmeta, stvari ili roba u vlasnitvu; novani u vidu
falsifikovanja, gotovinskih ili bezgotovinskih plaanja u prometu; korienje prava,
ovlaenja i moi na razliitim nivoima nosilaca ovlaenja i kontrolnih funkcija;
h) Ovim oblikom kriminaliteta ugroene su brojne privrdne oblasti, posebno: proizvodnja,
skladina delatnost, transport i pedicija, trgovina, finansije, platni promet, bankarski
sistem i dr;
i) Izuzetno visoka tamna brojka kriminaliteta;
j) Najea dokazna sredstva su dokumenti- fakture, rauni, izvodi, zavrni rauni i dr;
k) Najei izvrioci su slubena i odgovorna lica u privrednom i finansijskom poslovanju.
134. UZROCI PRIVREDNOG KRIMINALITETA
su inioci aktuelnih ekonomskih, socijalnih drutvenih uslova i globalnih kretanja kao i
specifinosti nacionalnih prostora.Neki od njih zauzimaju posebnu panju: tranzicioni faktori,
netransparentnost globalnih procesa privatizacije; profitni cilj i drutvena tolerancija
Vrste privrednog kriminaliteta su:
135. DELIKTI ZLOUPOTREBE POLOAJA I OVLAENJA;
Ova vrste delikta je zasnovana na koristoljubljivom motivu i sklonostima izvrioca KD da koristei
svoj poloaj i slubena ovlatenja, zloupotrebom funkcije nezakonito prisvajaju novana sredstva,
materijalna i druga dobra i privilegije.
Metode, sredstva i naini zloupotrebe se odraavaju kroz: prisvajanje neevidetiranih vikova u
proizvodnji; prisvajanje vikova putem prevare potroaa; prisvajanje neevidentiranih vikova
zloupotrebom funkcije u linu korist; prikrivanje manjka falsifikovanjem dokumentacije;
koritenjem kontrolne funkcijeanalitikog i materijalnog knjigovodstva; fiktivna knjienja;
prisvajanje iz izvora korupcije.
Uslov za mogunost zloupotrebe je preko tri nivoa pozicije i statusa funkcije: Upravljanja i
rukovoenja; kontrole i izvravanja; operativne funkcije.

137.

KRIMINALITET BELOG OKOVRATNIKA i DELIKTI KORUPCIJE

U okviru privrednog kriminaliteta izdiferencirala se posebna vrsta profesionalnog kriminaliteta

viih drutvenih slojeva tzv. kriminalne elite, ili kako ju je Saderlend definisao kao kriminalitet
belih okovratnika. Saderlend pod ovim pojmom podrazumeva: kriminalitet u oblastima

Page70

136. FINANSIJSKE PREVARE;

Prevara je akt dovoenja ili odravanja drugoga u zabludi.Finansijske prevare ine znaajan
procenat u privrednom kriminalitetu i u najdirektnijoj su vezi sa zloupotrebom slubenog poloaja.
Uzroci prevara su recesija, smanjenje obima posovanja neefikasnost korporativne reorganizacije pri
emu se friziraju izvjetaji kako bi se postigla vea cjena akcija ili npr. vei bonus na kraju godine.

privrednog poslovanja, ije se pojave najee ispoljavaju u mahinacijama u vezi sa kupoprodajom

raznih akcija, lanog reklamiranja robe, lanog iskazivanja finansijskog stanja i poslovanja
pojedinih korporacija, podmiivanje poslovnih partnera, neposrednim ili posrednim podmiivanjem
dravnih inovnika, a radi osiguranja povoljnih poslovnih aranmana, pronevere, nenamenskog
troenja sredstava, poreske utaje i slino.
Ovde su u pitanju specifine oblasti delinkvencije u privredi, poslovnim i vladajuim strukturama i
vezanost za neku vrstu zanimanja u ijoj nadlenosti su diskrecione odluke, ovlaenja kontrole i
izvrenja slubenih, poslovnih, dravnih i finansijskih poslova.

Delikti korupcije imaju najtenju vezu sa kriminalitetom belog okovratnika. Korupcija

predstavlja zloupotrebu moi koju ima odreena funkcija, radno mesto ili poloaj u drutvenoj ili
privrednoj hijerarhiji radi nezakonitog sticanja materijalnog bogatstva ili statusa. Veina definicija
korupcija svodi se na zloupotrebe javnih ovlaenja, politike i ekonomske-finasijske moi kako bi
se na ilegalan nain stekla materijalna dobit, kao i politika statusna pozicija za sebe ili drugofiziko ili pravno lice.
Korupcija je globalni fenomen, odlika je svakog drutva, posebno je izraena u drutvima koja su
organizovana na totalitarnim principima vlasti i zemljama tranzicije gde su kljune odlike u
nadlenosti grupe ljudi ili pojedinaca. U zemljama tranzicije posebno pogodno tlo za korupciju ine
faktori u procesu privatizacije velikog broja preduzea i imovine znatne vrednosti drutvenog ili
dravnog vlasnitva, koja se privatizuje u kratkim vremenskim intervalima, bez adekvatnog
pravnog regulisanja.
Kod privatizacije u zemljama tranzicije do korupcije najee dolazi zbog pravnog sistema u kome
imovinska prava nisu potpuno ureena, zbog birokratskih centara moi koji mogu uticati na process
promene vlasnikih prava nad imovinom i poziciji pojedinaca i grupa da u procesu alokacije mogu
nelegalno izmetati iz dravnog i drutvenog u privatno vlasnitvo. To podrazumeva direktnu
prodaju preduzea bez trine procedure, pravna procedura je bez jasnih pravila, izbegavaju se javni
tenderi, preuzimaju se transakcije od strane centara moi izbegavanjem konkurentskih procedura,
diskrecionim ovlaenjima u pogledu prispelih ponuda i uslova plaanja. Plodno tlo za korupciju je
i podruje politikog odluivanja, odnosno potkupljivanje politikih partija i njihovih lidera u
predizbornim aktivnostima.
Mnogi biznismeni u toku predizbornih kampanja koriste da pod vidom legalnih donacija
potkupljuju politiare, koji su sa pozicija vlasti duni da takve usluge adekvatno nadoknade. Ovakvi
primeri iz politike prakse zapadnoevropskih i severnoamerikih podruja skoro da su redovna
praksa politikih skandala i afera. Sukob interesa ili gomilanje funkcija takoe predstavljaju
poseban kadrovski problem. Ukoliko sukob interesa nije pod odgovarajuom kontrolom on dovodi
do toga da funkcioneri dravni i privredni mogu da donesu samostalno odluke na osnovu
diskrecionih ovlaenja i bez uvida javnosti. U tim sluajevima lako preovladaju lini, partijski ili
porodini interesi iznad opteg, pa ne udi zloupotreba slubenog poloaja i ovlaenja.
138.
KRIJUMARENJE I NEDOZVOLJENA TRGOVINA.
Krijumarenje i nedozvoljena trgovinaomuguavaju sa se u uslovima brze komunikacije i
mogunostima prikrivenih transakcija meunarodnih kriminalnih odragnizacija, ostvaruju velike
sume novca i drugih vrijednosti steenih na prodaji i preprodaji narkotika, oruja, alkohola,

Page70

Ovaj oblik kriminaliteta obuhvata skoro sve oblasti i profesije javnog ivota. Najee se vezuje za
dravne institucije: inspekcijske ili poreske slube, policijske i carinske organe, kao i medicinsko
osoblje. Korjeni kriminaliteta belog okovratnika seu u oblasti privrednih korupcija,
bankarstva,osiguranja, eleznice i trgovine. Smatra se da je ova pojava rasprostranjena u svakom
drutvu i da su njeni stvarni uticaji na drutvo vei nego to se takva dela otkrivaju i presuuju. Ova
vrsta delinkvencije tretira se posebno tekom, jer se velikim transakcijama utaja poreza, direktnim i
indirektnim oblicima korupcije nanose znatno vee tete nego klasinim oblicima kriminaliteta.
Zbog drutvenog uticaja i pozicije, izvrioci ovih dela su relativno vanzakonski poteeni
odgovornosti. U nekim procenama u razvijenim zemljama tete od ove vrste kriminaliteta kreu se i
na desetine milijardi dolara godinje.

umjetnikih djela, plemenitih metala, dragulja, nuklearnih tehnologija, trgovina ljudi, organa i
rjetkih zatienih vrsta biljaka i ivotinja.
U naem zakonodavstvu pojam nedozvoljene trgovine podrazumjeva svaku protivzakonitu
aktivnost usmjerenu na sticanje ekonoske koristi a kojojm se nanosi finansijska i druga teta dravi i
subjektima koji posluju u skladu sa zakonom. Obuhvata protivpravne aktivnosti: nabavku robe i
drugih predmete; bavljenje trgovinom ili posredovanjem; zastupanjem domaih organizacija u
prometu roba i usluga.
teta od nedozvoljene trgovine se ne svodi samo na utaju poreza ve i derogiranje pravila
privrednog poslovanja i ugroavanje funkcionisanja ekonomskog sistema.
Faktori koji doprinose razvoju sive ekonomije su nedostatak meunarodne saradnje i efikasnosti,
nedostupnost i tajnost u bankarskim sistemima kao i primamljivost velikih novanih sredstava
angaovanih u svrhu korupcije.
Uzroci ilegalne trgovine su tranzicija, priliv izbjeglica, ekonomski inioci siromatva, rast
nezaposlenost...Negativni privredni i drutveni tokovi su stvarali ambijent za djelovanje sive
ekonomije i stvaranje privilegija odreenim slojevima u drutvu koji su to koristili u kriminalizaciji
privrednih tokova u prometu roba i usluga naroito one robe koja nije bila sotupna.
139.

POJAM ORGANIZOVANOG KRIMINALITEA

Poslednjih godina jedna od najozbiljnijih preokupacija jeste pojava organizovanog kriminala i

mogunost njegovog spreavanja.
Organizovani kriminalitet je vrsta delinkvencije privrednog tipa i tipologija kriminalnih pojava
vezana je za aktivnost profesionalnih kriminalnih organizacija pri lemu one pretenduju da se
poveu sa vlau, ostvare profit i ekonomski i potiki uticaj u drutvu.
140.
OBILJEJA ORGANIZIRANOG KRIMINALITETA
Najvanije karakteristike organizovanog kriminaliteta su: da je to kriminalna organizacijakriminalni sindikati; hijerarhija, odgovornost i subordinacija; mrena struktura; fleksibilnost u radu;
infiltriranje u dravne i privredne strukture; veza sa organima vlasti i drugim institucijama; nasilje
kao metod; profit kao cilj; profesionalizam kao karakteristika; transnacionalni karakter; izraena
drutvena opasnost; mnotvo raznovrsnih oblika; izdvajanje rukovodnih od operativnih delova
sistema; posebnosti u formama kriminalnog organizovanja i dr.
141.
KRIVINOPRAVNA PRIRODA ORGANIZOVANOG KRIMINALA:
Zakon ne sadri preciznu definiciju ali organizovani kriminal dovodi u vezu sa vrenjem odreenih
vrsta i oblika KD: protiv ustavnog ureenja; protiv ovjenosti; falsifikovanje i pranje novca;
neovlatena proizvodnjai promet drogom; nedozvoljena trgovina orujem;trgovina ljudima;
razbojnitvo; mito i korupcija; iznuda; otmica i druga KD kojim je zaprijeenja kazna zatvora u
trajanju od 5 godina.

Evropska unija je 1994. god. donela obavezujuu definiciju koja sadri 11 zahtjeva, od kojih barem
est treba da budu ispunjeni da bi se neki sluaj mogao tretirati kao organizovani kriminalitet. Od
ovih 11 zahtjeva tri su obavezujua: da je djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica;
da se radi o vrenju tekih krivinih djela; da je cilj njihovog vrenja sticanje dobiti ili moi.
Fakultativni zahtevi Evropske Unije su: da je svaki lan kriminalne organizacije imao unapred
odreen zadatak ili ulogu; da je kriminalna organizacija planirana na due vrijeme ili neogranieno;
da se djelatnost organizacije zasniva na primjeni odreenih pravila interne kontrole i discipline

Page70

Da bi se sluaj vodio po postupku predvienom za org.kriminal potrebna su 4 kumulativna uslova:

osnovana sumnja da je KD izvreno; KD djelo rezultat djelovanja vie od dva lica; da je grupa
organizovana s ciljem vrenja KD; da se djelo izvrilo s ciljem sticanja dobiti ili moi.
Organizovanom kriminalnom grupom se smatra grupa od tri ili vie lica koja postoji odreeno
vrijeme, djeluje sporazumno s ciljem vrenja jednog ili vie KD radi sticanja koristi za koja je
predviena kazna od 4 god zatvora i tea.

lanova; da se djelatnost organizuje planira i vri u meunarodnim razmjerama; da se u vrenju

djelatnosti primenjuje nasilje i zastraivanje ili da postoji spremnost na njihovu pripremu; da se u
vrenju djelatnosti koriste privredne ili poslovne strukture; da se koristi pranje novca ili nezakonito
steene dobiti; da postoji uticaj organizacije ili njenog djela na politiku vlast, medije, izvrnu ili
sudsku vlast ili na druge drutvene i ekonomske inioce.
Pojavni oblici organizovanog kriminaliteta su: osnovni i ostali oblici.
Osnovni oblici organizovanog kriminaliteta su: trgovina narkoticima, terorizam, korupcija, pranje
novca, trgovina ljudima, reket, kompjuterski kriminalitet, trgovina orujem i nuklearnim
materijalom.
Ostali oblici organizovanog kriminaliteta su: krijumarenje vozila, krijumarenje cigareta,
krijumarenje nafte i naftnih derivate, trgovina kulturnim dobrima, trgovina retkim biljkama I
ivotinjama, ekoloki kriminalitet, pomorska piraterija, organizovana kocaka i dr.
142.
UZROCI ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA
Mogu se podeliti na nacionalne i meunarodne. Meunarodni faktori uticaja pogoduju razvoju
organizovanog kriminaliteta kroz procese globalizacije, odsustva i tolerancija kontrole
prekograninog prometa i nedovoljno bezbedan razvoj internacionalne, posebno finansijske
kontrole, razvoj internet tehnike i slino. U nerazvijenim zemljama i zemljama u tranziciji uzroci su
u raznim oblicima anominih stanja, drutvene dezorganizacije i pojava sive ekonomije.
Tradicionalni sistemi zatite ogranieni na nacionalne okvire i klasini pristup da svakom zloinu
odgovara jedan kriminalac, pokazuju se neuspjenim.
143.
ODLIKE I TIPOVI KRIMINALNIH STRUKTURA
Opte karakteristike i svojstva kriminalnih organizacija su:
Visok stepen drutvene opasnosti
Transnacionalni karakter
Profesionalizacija metoda
Sloena mrena struktura
Obiajna stroga unutranja pravila
Visok stepen sigurnosti organizacije
Dinaminost u funkcionalnim dijelovima
Princip izdvajanja rukovodnih od operativnih dijelova

U kriminolokom smislu oblici kriminalnog organizovanja su: kriminalna grupa, organizovana

kriminalna grupa, kriminalna organizacija, mafija kao najvii stepen organizacije.
Kriminalne organizacije tipa mafije:
Mafija kao najvii stepen kriminalne organizacije je specifina delikventna struktura i sredina koja
deluje u okviru organizovanih oblika kriminaliteta. Mafijaku organizaciju od jednostavnog
kriminalnog udruenja razlikuje statusni poloaj, izvorne sposobnosti posedovanja moi

Page70

Vrste kriminalnih organizacija i grupa:

Prema stepenu unutranje vrstine i naina delovanja organizovanog kriminaliteta, INTERPOL
izdvaja etiri tipa kriminalnih organizacija:
prvi je tradicionalni i njega ine mafijake organizacije po principu hijerarhije sa strogim
unutranjim pravilimama ivota i normi ponaanja, sa izvesnom raznovrsnou zakonitih i
nelegalnih aktivnosti.
Drugi tip su takozvane profesionalne organizacije specijalizovanih lanova sa ciljem ispunjavanja
odreenih zloinakih aktivnosti. Takve organizacije nisu stalne i nemaju stroge forme
organizovanja. Bave se kraama automonila, falsifikovanjem novca, razbojnitva, iznuivanjem,
reketiranjem i sl.
trei tip su organizacije ija se delatnost odraava na meunarodnom planu, ali sa jezgrom
homogenih etikih skupina kakve su trijade i jakuze.
etvrtoj grupi pripadaju internacionalne teroristike organizacije.

zastraivanja stanje potinjenosti , zavet utanja. Mafija u odnosu na kriminalno udruenje

poseduje poziciju monopola, izbornu i ekonomsku mo tj. legitimnu poziciju politike moi u
jednom socijalnom okruenju, dravi ili drutvu, zavisno od njenih razmera razvijenosti.
Osnovne odlike mafije su hijerarhijska struktura organizacije u njoj centralno mesto zauzima
porodica na ijem je elu boss kum, u odravanju unutranje discipline i ostvarivanja interesa
koristi se prinuda, mafija ima tesne koruptivne veze sa vladajuim strukturama vlasti.
U novije vreme mafija sve vei deo kapitala prebacuje iz ilegalnih u legalne poslove i ostvaruje
profit i na ovoj osnovi. Savremeni mafijaki kum nije kriminalac tradicionalnog tipa. Mnogo je
obrazovaniji i kulturniji, ivi na visokoj nozi barata internetom a ne pitoljem, i finansijski je
obrazovan kako da brzo investira i opladi novac. Komunikativan je i kree se po mnogim svetskim
metropoloma, vet je u pregovorima, odlino govori svetske jezike. On je moderni bos bizmismen,
politiar, direktor, birokrata najjai kada ne primenjuje nasilje, ubistvom se koristi tek kada iscrpi
sva druga sredstva do cilja, pri emu je potkupljivanje prva stvar. Meu najpoznatije mafije spadaju
Koza nostra sa Sicilije, Andragente iz Kalabrije, Kamora iz Napulja, Jakuze iz Japana, Trijede iz
Kine, ruska mafija, albanska mafija, amerika mafija, kolumbijska mafija, nigerijska mafija,
meksika narko mafija...
144.

VRSTE KRIMINALNIH AKTIVNOSTI

1) Nedozvoljena trgovina (narkoticima, orujem, ljudima, bijelim robljem, djecom, ljudskim

organima, krijumiarenje migranata)
2) Organizovana prostitucija i kocka
3) Reket
4) Pranje novca I ostale oblike

145.

NEDOZVOLJENA TRGOVINA

Nedozvoljena trgovina je organizovani kriminalitet

prisutan u svim oblicima trgovine
deficitarnom robom, robom iji je prmet zabranjen ili se nalazi pod posebnim reimom, iju cijenu
formira ilegalno trite a koje donosi laku zaradu. Najkarakteristiniji su trgovina narkoticima,
orujem, ljudima

Nedozvoljena trgovina narkoticima odvija se svuda po sistemu ureene organizacije i mree koja
funkcionie po principu hijerarhije, od proizvoaa droga, nakupaca i vlasnika skladita, do
transportne mree i organizacije za preraspodelu u potroakim podrujima. Narkotici kojima se
najee trguje su: heroin, kokain, marihuana i sintetike droge-amfetamini, lsd, i dr.
Heroin se distribuira iz Pakistana, Avganistana, Mijanmara i dr.
Proizvodnja kokaina je u Kolumbiji izmeu 30-70%. Krajnji cilj distribucije narkotika je Zapadna
Evropa Holandija, Belgija, Poljska. Pravci kretanja narkotika su balkanska ruta. Veze narkomanije
i vlasti pojedinih zemalja su evidentne i otvaraju se fiktivne firme koje su namenjene za pranje
novca, sospstvene pedicije za transport. U Evropi se godinje zaplijeni oko 5 tona kokaina.
Podjela trita na meunarodnom planu je evidentna, sicilijanski gangovi kontroliu kokainske

Page70

146.
TRGOVINA NARKOTICIMA
Uivanje narkotika predstavlja ozbiljan zdravstveni, socijalni i drutveni problem u svim zemljama
sveta. Proizvodnja narkotika u skoro svim zemljama sveta je ilegalna proizvodnja i trgovina i
sankcionisana je. Bekom konvencijom 1988 god. predviene su mere na suzbijanju nedozvoljene
trgovine drogama, ali i obaveza drava da u svojim krivinim zakonima uvedu krivino delo pranja
novca.
Naim zakonodavstvom ova oblast je regulisana poglavljem KD protiv zdravlja ljudi, odnosno KD:
neovlatenje proizvodnje i stavljanja u promet opojnih sredstava, i omoguavanje uivanja.

transakcije u SAD. Turska mafina heroinske transakcije u Evropi, afriki azilanti su

prodavci...Kolumbijski bos Pablo Eskobar i Hiberto Orehuela spadaju u najbogatije ljude sveta.
Hiberto kontrolie 60% prometa kokaina u SAD, dok Burmanac Kim Njunt narko general koji je
ef tajnih slubi Burme kontrolie 60% prometa heroina iz Burme u SAD. Sicilijanski gangovi
upravljaju meunarodnim kokainskim transakcijama u SAD i na relaciji prekomorske zemlje
Evrope. Smatra se da narkotici ine promet organizovanog kriminala u Holandiji 80%, paniji 60%,
Belgiji 47%, Finskoj 35% i dr.

147.
TRGOVINA ORUJEM
Trgovina orujem spada u tradicionalne forme klasinog oblika kriminalnog biznisa organizovanog
kriminala .Pored legalnog oblika trgovine orujem postoji i ilegalna trgovina orujem, posebno
vatrenim kojim se snadbevaju paravojne formacije, teroristike organizacije i druge kriminalne
organizacije.
U praksi su poznata tri n aina trgovine oruja:
- legalna i otvorena trgovina sa drugim zemljama po utvrenim pravilima i procedurama;
- tajna i nelegalna trgovina sa drugim dravama, preko tree drave i
- tajno snadbevanje nedravnih subjekata koji preko posrednika na crnom tritu .
Smatra se da dio meunarodnih transfera oruja nije posledica odluka drava ve korumpiranih
vojnih ili politikih zvaninika. Krijumarenje se obavlja raznim kanalima i putevima pri emu
transport odreenom vrstom saobraaja predstavlja posebno razraenu strategiju: izvianja
graninih prelaza; prouavanje carinske i policijske kontrole; posedovanje prevoza ili angaovanja
sredstava za prevoz robe koju prate falsifikovana dokumenta. Krijumare se: pitolji, mitraljezi,
bombe, nuklearni materijal, radioaktivni otpad, hemijske, bioloke i radioloke supstance.
Pored pokuaja da meunarodna zajednica uredi ovlast trgovine orujem donoenjem konvencija i
meusobnim usklaivanjem zakonodavstva, politiki motivi u meudravnim sukobima i ogroman
biznis utiu na to da se trgovima odvija skoro legalno.
Konvenciojm UN definisani su pojmovi: Pod vatrenim orujem podrazumeva se svako prenosivo
oruje koje ima cev i koje ispaljuje, ili se moe modifikovati da ispaljuje hitac na osnovu dejstva
eksplozije.
Nezakonita trgovina oznaava svaki uvoz, izvoz, nabavku, prodaju, premjetanje i transport
vatrenog oruja i njgovih dijelova preko teritorije jedne drave uesnice na teritoriju druge, kada
jedna od drava nije to odobrila.

148.
TRGOVINA LJUDIMA
Kriminalna delatnost trgovine ljudskim biima obuhvata: prinudu, vrbovanje, tzransport, kupovinu i
prodaju, prebacivanje i skrivanje osoba radi njihovog seksualnog ili ekonomskog iskoriavanja,
ilegalno usvajanje dece prodaju ljudskih organa, krijumarenje i eksploataciju rada migranata.
Vezuje se i za ilegalne ulaske u zemlju-izbegavanje graninog prelaza sa ciljem ostvarivanja profita
ili koristi drugih. Trgovina ljudima je noviji kriminoloki i krivinopravni pojam mada je kroz
istoriju poznat kao trgovina bjelim robljem.
149.
TRGOVINA BIJELIM ROBLJEM
U bijelo roblje svrstavaju se osobe enskog pola koje se na prisilan i prevaran nain odvode iz
jednih i prodaju u drugim dravama radi prostitucije. Naroito iz azijskih i istonoevropskih
zemalja u Evropu a iz Evrope na Bliski i Srednji Istok. Uprkos naporima meunarodne zajdenice da

Page70

Konvencija definie kao KD sledee radnje:

Nezakonita proizvodnja vatrenog oruja i dijelova
Nezakonita trgovina vatrenog oruja i dijelova
Falsifikovanje, brisanje,uklanjanje ili mijenjanje oznaka na vat..oruju

se ta pojava sprei i suzbije u nekim zemljama Evrope, Azije i Afrike ta pojava se i dalje tolerie,
ak do nekle ima i tradiciju.
150.
TRGOVINA DJECOM
Putevi trgovine djecom su slini putevima droge na relaciji sjever-jug a u novije vrijeme i istokzapad. U metodu delikata su primjena nasilja tj.klasine otmice mada u praksi su prisutne i
zloupotrebe pod vidom usvajanja ili kupovine. Drugi metod su profesionalne prevre u smislu
obeanja o boljoj budunosti djeceili pritiska na majke u stanju socijelne nude. Trei put je
nagovaranje djece i njihovo odvoenje sa javnih mjesta. KD prate kraa identiteta i falsifikovanje
dokumenata.
151.

TRGOVINA LJUDSKIM ORGANIMA

Kriminalni profit je naao pogodno tlo u trgovini ljudskim organima. Savremena medicina je dosta
napredovala pa su neke transplantacije, posebno bubrega, postale rutinski hiruki posao. Okolnosti
da se lako putuje po svetu i da je komunikacija olakana, da postoji brza razmena informacija
izmeu prodavaca i preprodavaca organa, dokazuje da je ovj oblik trgovine veoma unosan posao.
Potranja za organima za transplantaciju u zemljama sa najviom stopom donatora ve je premaila
ponudu. Najvei broj trgovine organima obavlja se ilegalno, a davaoci mahom ive u bedi da im je
zdravlje nakon prodatog organa bitno ugroerno. Oni se tretiraju kao vree rezervnih delova, a ne
kao ljudska bia. Trgovaka mrea organa rairena je od Indije i Tajlanda, preko Turske i zemalja
Istone Evrope, do Austrije i Italije. Destinacije donatora su Moldavija, Argentina, ile, zemlje
Brazila do Filipina. Na tim tritima za prodaju bubrega donatori dobijaju oko 3000 dolara, a krajnji
korisnik ga plaa do 100.000.
152.

KRIJUMARENJE MIGRANATA

Do migracija stanovnitva dolo je zbog olakane komunikacije, ljudi iz lokalnih krajeva sele se na
razne strane svih kontinenata. Krijumarenje ilegalnih imigranata postao je unosan posao koji se
obavlja pod kontrolom organizovane mree kriminaliteta. Usled intenzivnog saobraaja izmeu
istonoevropskih zemalja i zapadnoevropskih zemalja kamioni su postali glavno sredstvo
prebacivanja imigranata. Taj sistem su razvili i kosovski Albanci koji zajedno sa albancima iz
Albanije kontroliu krijumarenje ljudi iz Belgije i Francuske u Veliku Britaniju. Velika Britanija je
poslednjih godina postala najatraktivnija zemlja za imigrante koji trae politiki azil. Za ilegalno
prebacivanje ljudi preko granice uzimaju se velike pare, a poveanje stanovnitva u zemljama
doseljenih imigranata predstavlja veliki problem. U naem krivinom zakonodavstvu krijumarenje
migranata inkriminisano je kao krivino delo nedozvoljen prelaz dravne granice i krijumarenje
ljudi, kojim je obuhvaeno krivino delo protivpravnog bogaenja ili druge koristi omoguavanjem
drugom da nedozvoljeno pree dravnu granicu, ili nedozvoljeno boravi u zemlji ili tranzitira kroz
Srbiju lice koje nije domai dravljanin.
153.

ORGANIZOVANA PROSTITUCIJA I KOCKANJE

Kriminalitet i prostitucija su u svim vidovima u uzajamnim odnosima. Upravo zbog toga je veoma
teko ustanoviti ta je emu neposredni uzrok. Preko prostitucije se podstrekava i prikriva
kriminalitet. Sredstva od kriminaliteta idu na prostituciju, organizacija prostitucije je jedan od estih
oblika profesionalnog i organizovanog kriminaliteta. Od prostitucije ivi itava skala kriminalacapodvodai, makroi, svodnici i drugi paraziti prostitucije. Prostitucija je najee pod otvorenom ili
prikrivenom zatitom policije ili lokalnih organa. Vlasnici javnih kua retko se znaju, ali njima
upravljaju u ime vieg gazde, koji uzima reket. esto stvarni posrednik ima javne kue u vie
gradova, a u njegovo ime ih vodi poslovna, otmena dana koja je nemilosrdna ena i sa uspehom
vodi javne knjige i muterije.
U savremenim uslovima poznata je pojava trgovine enama radi prostitucije i snimanja

Page70

Organizirana prostitucija

pornografskih filmova-sex trafiking. Razlikuju se evropski i azijski sex trafiking. Azijski je vezan
za otmice ili kupovinu devojaka izmeu 11-13 godina, koje se u lancu kupoprodaje prometiraju i po
vie puta dok ne stignu u bordele ili ulino trite. Evropski tip trafikinga vezan je za drutvene
procese u istono-evropskim zemljama iz kojih devojke u dobu izmeu 20-23 godine, sa srednjim, a
mnoge i sa visokim obrazovanjem stiu u metropole Nemake, Italije, vedske i drugih
zapadnoevropskih zemalja i kroz prostituciju trae ansu za bolji ivot od nesigurnih materijalnih
uslova koji im se nude u sopstvenim zemljama. Potranja za prostitutkama u razvijenom svetu sve
je izraenija, a ekonomski uslovi ena u nerazvijenim zemljama sve nepovoljnija. Najtei oblici
seksualnog zlostavljanja odvijaju se zapravo kroz razne oblike prostitucije.
Krivina dela koja proizilaze iz prostitucije su: podvoenje drugog lica sa ciljem prostituisanja;
eksploatisanje prostituisanih lica; upravljanje i dranje bordela; izdavanje ili stavljanje na
raspolaganje zgrade ili drugih prostorija radi vrenja prostitucije ili slinih aktivnosti.
Naim krivinim zakonom ova pojava je regulisana poglavljem KD protiv polne slobode a to su:
podvoenje i omoguavanje vrenja polnog odnosa; posredovanje u vrenju prostitucije i
prikazivanju pornografskih materijala i iskoritavanje djece za pornografiju.
Kockanje
Kockanje se pojavilo jo u starom i srednjem veku. U poetku nije obuhvatalo novane uloge, ali se
vremenom izmenilo. Forme biznisa u Evropi dobija krajem XIV i u XVX veku. Kockanje je vid
socijalne patologije u kome uestvuje veliki broj ljudi.
injenicu da je znatan broj ljudi naklonjen kocki, izvrioci krivinih dela su iskoristili kao
mogunost za sticanje velikih prihoda to je za posledicu imalo stvaranje kockarskih sindikatamafijai su preuzeli kontrolu nad kockanjem. Kockanje prelazi u deo organizovanog kriminaliteta u
sluaju kada se organizuju prevare u igri, kada reketai deluju svojim uobiajenim metodama:
obeleavanjem teritorije, zakupljivanjem maina, uklanjanjem protivnika i pruanjem zatite uz
naknadu, uzimanje dela prihoda. Kockanje je zabranjeno, kockarske organizacije rade ilegalno, a
prihodi su veoma visoki. Kockanje se organizuje u razliitim oblicima: igre sa brojevima, kartanje,
igre za kockarskim mainama-rulet, klaenje-konjike trke, sportska takmienja i dr.
Najzastupljeniji su kockarski automati, oni ne trae velika ulaganja, a donose velike prihode.
Proizvoai su najee same kockarske organizacije koje daju dozvolu za korienje
zainteresovanim sa nadoknadama.
PRANJE NOVCA

Pranje novca je protivpravni postupak legalizacije kapitala steenog kriminalnom delatnou. To su

fin. transakcije prikrivanja stvarnog porjekla novca. Sastoji se u falsifikovanju poslovno finansijske
dokumentacije i manipulaciji u sistemu meubankarskih transakcija.
Poreklo prljavog novca potie od nelegalne trgovine, iz skrivenih ili proneverenih fondova izraen
na utajama poreza, ilegalnom trgopvinom drogama i opijatima, iz organizovane kocke, prostitucije i
reketa, kao i procesima privatizacije kapitala u bivim socijalistikim zemljama Istone Evrope i
organizovanih kanala kriminaliteta na Zapadu. Pranje novca je postalo meunarodni problem
razvijenih zemalja i ostalih zemalja. Posledice se ogledaju u ugroavanju meunarodnog
finansijskog trita, preuzimanje kontrole trita od strane kriminalnih organizacija, poremeaji
funkcije ekonomske politike, izazivanje ekonomske nestabilnosti, usporavanje ekonoskog razvoja i
rasta. Procjene su da se godinje opere izmeu 300 i 500 milijardi pa ak i 1000 milijardi USD.
Pranje novca oteuje svaku dravu. Najpogodnije perionice su banke i finansijske institucije koje
ne provjeravaju porjeklo novca Prljavi novac se obino pretvara iz steene valute u neku drugu
valutu preko menjanica, a zatim se ulae u banke zemalja sa najstabilnijom situacijom
(Francuska ,vajcarska). Druga mogunost je stvaranje sopstvenih banaka. Tako opran novac se
dalje investira u legalne poslove.U tom smislu su popularne u off-or kompanije u zemljama gdje su
finansijske transakcije pod strogim reimom potovanja disktecionih prava banaka odakle se
legalizuje u normalne i legalne poslove.
Prvi nain tehnike pranja novca u 4 koraka:

Page70

154.

 Stvaranje uslova za plasman i razmjenu nelegalno steenog novca

Plasiranje novca
Presvlaenje sredstava ili zametanje tragova, skrivanje izvora prihoda
Integracija ili ponovno ubacivanje novca u legalne tokove
Druga tehnika se odvija u dvije faze:
Polaganje depozita u banci zemlje gdje perai nee biti sankcionisani
Transformacija novca kroz liberalne bankarske tokove da bi se novac u treoj etapi vraao u
legalne tokove kroz tednju i investicione findove.
Za uspjeh spreavanja pranja novca bitna je meunarodna saradnja i harmonizacija zakonodavsta
ali ono to oteava jeste nedovoljna odgovornost banaka u suprotstavljanju pranja novca,
nedovoljne kontrolne funkcije i strunost osoblja u spreavanju.
155.
REKET
Reket je posebna vrsta kriminalne rente, oblik profesionalnog kriminaliteta zasnovan na ucjenama
iznudamai nasilnom ponaanju.. Danas se reketarstvo razvilo u biznis kriminalnih grupa nerjetko
povezan sa korupcijom u policiji i pravosuu. Reket postoji kao razvijen i unosan biznis zloinakih
udruenja i svojevrsna naplata poreza od vlasnika privatnog kapitala, a radi zatite od drugih
kriminalnih organizacija. Obavlja se ucenom uz pretnju odmazdom vlasnicima kapitala, lanovima
porodice ili materijalnim sredstvima. Sistem reketa najee obuhvata ugostiteljske objekte,
privatna preduzea, kockarnice, javne kue.
Razlikujemo: klasini reket prinude, zatite od drugih kriminalnih grupa; komercijalni reket
osiguranja trita, zatita od konkurencije i unutranji reket samozatite unutarkriminalnih struktura.
Klasini reket se sprovodi metodom reketiranja, prinude i ucjene s prijetnjom odmazne vlasnicima
kapitala, lanovima porodice, ili njihovim materijalnim sredstvima kao to su ugostiteljski objekti,
preduzea, kockarnice, javne kue...
Unutranji reket je orjentisan na suparnike organizacije od strane jaih prema slabijim. Koristei se
pozicijom statusa na crnom tritu kriminalne organizacije ne doputaju individulizam ve
primoravaju slabije da se integriu u neku od postojeih grupa.
Komercijalni reket je tzv. Biznis reket gdje se radi o nenasilnim metodama. Ova vrsta se razvija u
posebnim okolnostima npr.krize gdje u nedostatku robe na tritu dolazi do pojave neregularnog
trita gdje su poslovni subjekti prinueni na saradnju uzmi ili ostavi.
156.

POJAM I OPE KARAKTERISTIKE SEKSUALNIH DELIKTATA

Pojam i opte karakteristike:

Sexualna delikvencija je pojava koja prevazilazi oblike prorodnosti i dobrovoljnosti partnera u
seksualnom odnosu.
To je kompleksna pojava, ija sutina proizilazi iz posebnog ponaanja uinioca delikta i odnosa
rtve.

Ovi delikti su specifini po:

stepenu moralne izopaenosti (seksualni delikt spada u najstariju vrstu ponaanja, koji se u
moralnom i obiajnom smislu tretira kao neprirodan i nedozvoljen in. To je univerzalni problem
mnogih drutava i rekacije na ovaj problem su razliite);
visokom procentu tamne brojke (iako kanjiv u svim dravama sveta, ovaj delikt se razliito tretira.
U nekim zemljama sveta ovaj delikt se tretira kaodelikt protiv obiaja i morala sredine, a ne kao
delikt protiv prava i slobode linosti i napad na telesni integritet. Osim toga rtve imaju problema
sa dokazivanjem silovanja.( ukoliko im poinilac nije naneo tee fizike povrede ili ako nisu

Page70

Krivina dela protiv slobode odluivanja u polnim odnosima uvek su predstavljala pojavu s
ozbiljnom drutvenom reakcijom, ali i problem u krivino-pravnim sistemima.

poznavale poinioca).
izraenom recidivizmu (pored imovinskih delikata spada u vrstu prestupnitva s najveim
procentom recidivizma. Ali razlika je u tome to je recidivizam kod imovinskih delikata posledica profesionalne orijentacije i koristoljubive sklonosti, dok kod sexualnih delikata uzroci su pre svega
u psihopatolokoj strukturi linosti; i
osobenostima uzroka (kod ove vrste delinkvencije dominiraju subjektivni inioci, pre svega uzroci
vezani za linost izvrioca, dok se socijalni faktori pojavljuju samo u izboru pogodnih uslova za
realizovanje dela). Sexualna delikvencija je preteno urbani fenomen. U seoskim sredinama
drutvena reakcija nije samo pravna, nego i obiajna prisutna je snana moralna osuda , kako
sredine, tako i porodice izvrioca.
Vrste seksualnih delikta:
157.

SADISTISTIKI DELIKTI SILOVANJE

158.
DELIKTI STATUSNE ZAVISNOSTI:
Neki oblici seksualne delinkvencije vezani su za podreenost i nemo rtve da prui otporStatusni
poloaj u drutvu ili porodici stavlja ljude u poloaj potinjenosti i nadreenosti, dominacije i
fizike moi-nemoi.Takva pozicija omoguava tri oblika seksualnih delikata: seksualnog
zlostavljanja, seksualnog uznemiravanja i incesta.
Sluaj polnog optenja-obljube i nedozvoljenih polnih radnji u kojima je iskoriten poloaj
zavisnosti ili nemoi rtve jeste seksualno zlostavljanje.To su sluajevi iskoritavanja slubenog
poloaja rukovodioca; vaspitaa i staraoca nad tienicima ( u naem zakonu KD obljube
zloupotrebom slubenog poloaja); iskoritavanje stanja psihike i fizike nezrelosti (KD obljuba
nad djetetom i obljuba nad nemonim licem).
Najtei oblici su seksualno zlostavljanje djece i KD incesta. Seksualno zlostavljanje djece je svaki
oblik polnog optenja bez pristanka djeteta ili ak i sa pristankom , ako je mlae od 14 godina.
Incest-rodosrnavljenje je polono optenje sa bliskim krvnim srodnikom po pravoj liniji bez obzira
na stepen i po pobonoj izmeu oca i kerke i sestre i brata. Incest otac-kerka esto se opisuje kao
simptom disfunkcionalnog porodinog sistema prouzokovan seksualnim stresovima, nedostatkom
seksualnih odnosa ili branim konfliktom.Uloga majke je vanai smatra se odgovornom ukoliko se
uzdravala od seksa ili izbjegavala vaspitavanje djeteta.
Seksualno uznemiravanje su verbalni, fiziki ili kombinovani pritisci kojima se ena vrijea, plai i

Page70

Primarno obiljeje ove vrste delinkvencije je primjena izike sile kroz agresivni in zadovoljavanja
u savlaivanju otpora i na patnjama rtve-silovanjem. Nasilje se ispoljava u vie dimenzija obljube
nad nemonim i maloljetnim licima, u zloupotrebi djece i nezatienih mlaih osoba , traumatskoj
primjeni sile sa fizikim povredama ili liavanjem ivota rtve.
Silovanje je seksualni delikt protiv volje prinudom drugogo lica na obljubu upotrebo grube sile ili
ozbiljnom prijetnjom da e sila biti upotrebljena. Kao psiholoki enomen silovanje je rustracioni akt
bijesa, mrnje i brutalog izliva emocija ispoljen kao kompenzacioni aktor kompleksa izvrioca nad
rtvom.
Socioloki-silovanje je akt muke dominacija, in superiornosti nad rtvom.
U psiholokom smislu, polazei od motiva koji je podsvesna radnja zadovoljenjA biolokog
nagona, silovanje se ispoljava kao orma dokazivanja moi i kontrole nad rtvom.Seksualni in je
arma a zadovoljeni motiv dominacije, sebini motiv zadovoljenja sebe-sutina.
Najtei oblici silovanja su grupna silovanja bandi, kontinuirana silovanja u izbjeglikim logorima i
silovanja u porodici.. Istraivanja kau da se deava najee nou u stanu rtve ili uinioca,
zatvorenim prostorijama, autu rjee na otvorenom...U 50% sluajeva rtva je poznavala uinioca.
Posledice silovanja su psihike, fizike i socijalne. Fizike su povrede i zarazne bolesti, psihike su
najtrajnije u vidu trauma, neurotinih poremeaja, osjeaja straha, nedostatka samopotovanja i
sklonost samoubistvu, narkomaniji,alkoholizmu...Socijoloke su neki oblici invalidnosti, neeljena
trudnoa, opdsustvo porodine komunikacije...

ucjenjuje sa tetim posledicama po njeno fiziko, psihiko zdravlje i reputaciju.-KD nedozvoljene

polne radnje.
159.
SEKSUALNE DEVIJACIJE:
To su odnosi i ponaanja pojedinca i grupa gdje se izbjegava heteroseksualnost kao prirodni odnos
mukarca i ene u smislu zadovoljavanja unutranjih emotivnih i fizikih potreba i produenja vrste.
Najtipiniji su vidovi prisile mukaraca ili podavanja ene bez ljubavi. Pos seksualnim
nastranostima su i abnormalne sklonosti kao homoseksualnost, pedofilija, narcizam, gerontofilija,
zoofilija, nekrofilija.
Jedan od najeih oblika je prostitucija-najstarija devijacija ovog tipa, posebno popularna u ratnim
i tranzicijsim razdobljima. To su kD podvoenja i omoguavanja vrenja polonog odnosa kD
posredovanja u vrenju prostitucije i kd priazivanja pornografsog materijala i isoritavanja djece za
pornografiju.
160.
UZROCI SEKSUALNIH DELIKATA:
U literaturi su prisutnio razni pristupi objanjenja uzroka pojave seksualne delinkvencije poev od
poremeaja polnih nagona, rasnih predrasuda, agresivne seksualnosti do uzroka socijalnih dimenzija
ali nikako bolesti ili poremeaja linosti. Psiholoki pristupi su jedan od pravaca objanjenja.
Psihoanalitiari daju primat uzronosti u ranom seksualnom razvoju zatim nepravilnim porodinim
vaspitanjem u djetinjstvu (autoritativan otac ili zatitnika majka) ili lake dostupnosti porografskih
sadraja
Veina osuenih izvrioca KD nisu osobe sa psihotinim dijagnozama ipak veinu njih karatkeriu
negativne crte karaktera ili neki od poremeaja linosti.
Opti socijalni faktori uslovljenosti i uronosti seksualne delinkvencije postoje u tipu kulture i
optedrutvenoj prihvatljivosti takvog ponaanja. U izrazito patrijahalnim sredinama mukarci su
dominantni a ene legalni subjekt seksualne zloupotrebe. Neki os socijalnih inilaca kao to su
nezaposlenost ili besposliarenje djeluju kao stimulans na pojavu sek.delinkvencije. Tu su i
intelektualna zaostalost, nizak stepen obrazovanja, alkoholizam...
Za pojavu incesta se vezuju uzroci u poremeajima porodinih odnosa gdje se javljaju razne
devijacije oje utiu na pojavu sesualne delivencije ovog tipa. To se odnosi i na nepravilan razvoj
djece sa primjerima neadevatnih vaspitnih uticaja, sticaja moralnih i estetskih naela, odsustvu
slobodne omuniacije, patrijahalna podjela u porodici i zavjera utanja.
161.

TIPOLOGIJA SEKSUALNIH DELINKVENATA

Teorijski shvatanja:
Nei autori ukazuju da su meu serijskim ubicama najbrojnije one seksualno motivisane. Gutmader
je opisao tri tipa seksualnih delikvenata: autentii iji je motiv primarno seksualan; sadistiki tipmotiv u seksualnog zadovoljstva u fizikom nasilju i agresivni tip klasinog kriminalca.
Koen navodi etiri tipa: pomjereno agresivni-bjes usmjeren na sesualni akt, kompenzatorsi tipnesposobnost normalnog sek.zadovoljava kompenzira silovanjem, difuzni tip-fuzionisani oblici
seksualne i agresivne energije i impulsivni tip-silovatelj bez plana.
MekKaldon razlikuje viestruke povratnike, psihopate i osobe sa psihikim poremeajem.

Page70

Problemi i specifinosti tipologije:

Za razliku od mnogih drugih oblika riminaliteta, smatra se da su sesualni deliti i nasilje u njima
prvenstveno uzroovani struturom linosti.Postoji vie pouaja odreivanja uzroka seksualnog
nasilja. Prema nekim to je tzv.osvetniki recidiv osobe oja je u djetinjstvu bila rtva seksualnog
nasilja; prema drugima razlozi su u rizi treeg doba dok neki ovu pojavu smatraju posledicom
stresnog ivota, ekonomske nesigurnosti, dosade... Silovanje ena a naroito djece je oduvje
izazivalo najvei interes i reakciju drutva.
Prema Lombrozovoj teoriji seksualni delinkvent je osoba fizii degenerativnih osobina, dugih
uiju, spljotene lobanje, kosim i priblienim oima, spljotenog nosa i iroke brade. To je izvrilac
koji esto ini i neku vrstu KD.

Seksualni delikvent-normalna ili patoloka linost:

Soro sva istraivanja govore o tome da su mnogobrojne predrasude o sekualnom deliventu koje
postoje u javnosti nemaju naunu osnovu da je delikvent motivisan neontrolisanim seksualnim
porivima, osoba s ruba margine, mentalno poremeena individua. Stvarna socijalna slika i
psiholoki profil nisu ni izbliza takvi.
Socijalna obiljeja:
U literaturi nije izdiferenciran opti tip seksualnog delikventa ali su na osnovu klinikih ispitivanja
seletirani razni profili njihove psihostrukture, poremeaja linosti i specifinih socijalnih obiljeja.
Veliki broj je s negativnim iskustvom iz linog razvoja, porodinih, linih i socijalnih faktora koji
su uslovili usvojen sistem vrijednosti i moralna shvatanja. U 80% sluajeva radi se o emocionalnoj
nezrelosti, nestabilnosti, neurotinosti, ispodprosjenoj inteligenciji, neuspjenosti stvaranja
normalnih sesualnih kontakata i niskom nivou frustracione tolerancije. Ovaj oblik kriminaliteta
vezan je za urbane sredine.
Psihopatoloka struktura:
Seksualni nasilnik zarazliku od drugih nasilnih delikvenata razlikuje se po velikom poremeaju
linosti, agresivnosti i antisocijalnom ponaanju, alkoholisanosti u deliktu. Za jednu vrstu tavih
delikvenata uobiajn je naziv seksualni manijak kao pojam izvrioca D silovanja u povratu. Od
takvih uinilaca rtva je objekat zadovoljavanja elje kroz doivljaj seksualnog uzbuenja
uslovljenog muenjem. Arateristian je intenzitet primjene sile kod psihopata prema rtvi u veoj
mjeri nego to je sama potreba za zadovoljenjem seksualne poude to ukazuje na sadistiku
prirodu. Brutalnost je uzrokovana projekcijom sopstvenih frustracija, neuspjeha, stresova koje oni
iskaljuju na rtvi.
162.

POJAM I KARAKTERISTIKE SAOBRAAJNE DELINKVENCIJE

Vrsta prestupnitva uslovljena koritenjem saobraajnog sredstva i nepridravanjem saobraajnih

propisa svrstava se u saobraajne delikte. To je KD ugroavanja saobraaja kao posledica
saobraajnih nezgoda i saobraajni prekraji. Prevozna sredstva su postala sredstvo, mjesto i
predmet viestruke socijalne destrukcije; izvenja KD i prekraja; zagaivanja okoline; naruavanja
javnog reda; ugroavanja opasnim materijama koje se prevoze; zastoja i prekida saobraaja.
163.

VRSTE I POSLEDICE SAOBRAAJNE DELIKVENCIJE

Najtee oblike saobraajne delinkvencije predstavljaju preraji u saobraaju i krivini delikti gdje
spadaju djela ugroavanja javnog saobraaja i radnje kojima su ugroeni sami uesnici odnosno
njihov ivot ili saobraajna sredstva.

Jedna treina KD otpada na ugroavanje saobraaja a dve treine na prekraje.

Saobraajna nezgoda:
je dogaaj u kome je, grekom vozaa, nastradalo jedno ili vie lica ili je nastala materijalna teta.
U psiholokoj strukturi postoji nekoliko teorija nezgoda. Prema teoriji sluaja, saobraajne nezgode

Page70

U najee prekrajne delikte spadaju: nepropisna brzina, nepropisno preticanja, nedranje

odstojanja, neustupanja prava prvenstva. Rizinim zakonom su obuhvaena sledea KD:
ugroavanja javnog saobraaja, ugroavanje javnog saobraaja opasnom radnjom ili opasnim
sredstvom, ugroavanje
bezbjednosti vazdunog saobraaja nasiljem,
otmica broda ili
vazduhoplova, piratstvo, nesavjesno vrenje nadzora nad javnim saobraajem, nepruanje pomoi
povreenom u saobraajnoj nezgodi i nek djela protiv bezbjednosti saobraaja.

su van kontrole ljudi i dogaaju se sluajno. Prema teoriji zaraze-jednom doivljenom nezgodom,
traumatizovana linost ima veu vjerovatnou da je ponovo doivi. Teorija sklonosti je proizvod
diferencijalne psihologije gdje odreene osobine predisponiraju vrenju saobraajnih nezgoda.
Posledice: saobraajnih nezgoda su mnogobrojne: procjene su da je do sada poginulo 20 miliona
ljudi i isto toliko ostalo invalidima. Godinje se dogodi 50 miliona nezgoda u kojim pogine 250 000
ljudi a povrede zadobije 7 miliona ljudi
Socijalne posledice su mnogo kompleksnije, zbog invalidnosti povreeni postaju socijalni problem
drutva, zatim izdravanje kazni, psihike traume. Materijalne tete su visoke i odraavaju se na
visoke troove zdravstvene, socijalne i druge prirode.
164.

FAKTORI SAOBRAAJNE DELINKVENCIJE

U veoma bogatoj literaturi o saobraajnoj delikvenciji postoje mnogobrojne sistematizacije faktora

njihove uzronosti. Neki od tih faktora se dijele na: faktor ovjek; vozilo-okolina; neposredneposredna; primarne i sekundarne; i sl. Svaka od tih podjela ima odreenu osnovanost ali
najprikladnija se ini podjela na objektivne i subjektivne faktore jer iscrpljuje najbitnije inioce
uzronosti saobraajne delinkvencije. Objektivnim faktorima se smatraju drutveni, tehniki i
prirodni faktori a u subjektivne spadaju inioci vezani za linost ovjeka kao uesnika u saobraaju.

Subjektivni faktori:
ovjek je jedini subjektivni faktor i najznaajniji od svih faktora u saobraajnoj delikvenciji.
Kompleksnost ljudskog faktora ispoljava se u psihikim, fizikim, moralnim obrazovnim i
zdravstvenim svojsvima. Postoji miljenje da su biopsiholoke osobine ovjeka ograniene da bi
zadovoljile sve elemente sloenih situacija koje se pojavljuju u saobraaju. Saobraaj zahtjeva
mogunost blagovremene percepcije, blagovremenog predvianja, ogranienog vremena
reagovanja. Statistika istraivanja uazuju da je u 60-80% sluajeva uee ovjeka u saobraajnoj
nezgodi kljuno.
Tehniki faktor u interaciji meu ljudima unosi neke elemente za koje se smatra da dijelom
mijenjaju i ljudsku prirodu i dovode do saobraajno-socijalnog konflikta. U socijalnom smislu
ovjek za volanom iivljava potisnute nagone, egoizam, strast...
Na subjektivni fator donekle utiu i stepen obrazovanja, pol i starost. ene kao manje prisutna
grupa u javnom saobraaju (to se danas ne moe rei) i koje su svojim psihofizikim osobinama

Page70

Objektivni faktori:
Drutveni faktori ine sredinu gdje se saobraaj odvija i tu spadaju mnogi inioci razliitog
intenziteta i uticaja a posebno ekonomskog i kulturnog razvoja; socijalno-demografski uslovi; stanje
u drutvenom okruenju; veliina teritorije; uticaj tradicije, kulture, morala i obiaja.
Poremeaji u drutvenoj strukturi i odnosima imaju za posledicu ugroavanje bezbjednosti
saobraaja.
Poveanje standarda, urbanizacija, migracija, heterogena struktura uesnika u saobraaju dovode do
konflikata meu uesnicima saobraaja. Nemogunost da ovjek u planirano vrijeme obavlja
funkcije raa frustracije koje se odraavaju kao uzronici poveanog rizika.
Jedan od drutvenih faktora jeste i uvrijeeno shvatanje javnog mnenja o karakteru saobraajnih
delikata tj da se saobraajni delikt ne smatra kriminalom. Ne treba izjednaavati klasini
kriminalitet i saobraajnu delinkvenciju ali je injenica da uesnici u saobraaju mnogim radnjama
svjesno dovode svoj i ivot drugih u opasnost.
Tehnike faktore ine stanje puteva i stanje vozila. Stanje puteva se javlja kao delikventni faktor
kada putna mrea ne prati razvoj drumskog saobraaja, kada projektovani putevi ne odgovaraju
obimu i strukturi u saobraaju. Smatra se da je faktor puta iskljuivi uzronik u 15-20% sluajeva.
Vozilo kao faktor bezbjednosti treba da posjeduje tri elementarna svojstva: da svojim elementima ne
poveava rizik, da to manje ugroava subjektivna osobine vozaa i da svojim pasivnim elementima
spreava i ublaava povrede. Vozilo kao faktor rizika ima uea u 5-10% saobraajnih nezgoda.
U prirodne faktore spadaju faktori spoljne sredine kao klimatski i geografski te uestvuju u
faktorima uzroka nezgoda i to mokar kolovoz 10%, sneg 22%, poledica 35% i jaka kia 33%.

manje sklone bezobzirnosti i alkoholisanju su u prednosti nad mukim polom. Nedostatak iskustva
taoe ima za posledicu manju sposobnost upravljanja vozilom.
165.

OPI
INITELJI
UZRONOSTI
DELINKVENCIJE nema odgovoreno nigdje

UVJETA

PROMETNE

166. SAOBRAAJNI DELINKVENT

Kada je rije o saobraajnom delikventu, njegova identifikacija je sporna. Prema jednom u pitanju
su dve linosti-jedna za volanom, druga van toga a prema drugom shvatanju radi se o istom
karakteru.
Jedni smatraju da je saobraajni delikvent jednak kriminalnom deliventu nekog drugog krivinog
djela, do toga da to nema jedno veze s drugim.
Takoe tiplologija delikventa u saobraaju po jednima ukazuje na linost niskog stepena
inteligencije, tipine mladalake psihe i s egoistinim agresivnim i asocijalnim osobinama.
Date klasifiacije su uglavnom zasnovane na biopsiholoim svojstvima inteligencije, bezobzirnosti i
agresivnosti. Preovlauju miljenja da ne postoji linost bioloki predisponirana i genetski
predodreena da bude saobraajni delivent ali da postoji skup zajdnikih osobina onih linosti koje
ee ine preaje.
Recidivizam u saobraajnoj delivenciji je neposredno vezan za psihofizika svojstva povratnika i
neKa socijalno demografsKa obiljeja, ukoliko i postoji odnosi se na neke osobine recidivista a to
je agresivnost, sklonost alkoholu, anksioznost, depresija...Socijalno-demografska karakteristika
povratnitva ispoljava se u pretenoj mukoj polnoj struturi, populaciji izmeu 25-45 godina.
Saobraajna delikvencija i kriminalitet su uskoj vezi a vozilo je istovremeno postalo sredstvo,
predmet i mjesto izvrenja krivinog djela.
167.

POJAM I KARAKTERISTIKE KOMPJUTERSKOG KRIMINALITETA

Sve rasprostranjenija upotreba raunara i razvoj raunarske tehnologije doprinele su lakem

obavljanju mnogih poslova i jedinstvenoj i broj komunikaciji, ali su i omoguili vee zloupotrebe
pojedinaca, grupa i itavih organizacija. One su brzo inovirale naine izvrenja klasinih krivinih
dela. Posledica svega je i novi oblik tzv. kompjuterskog kriminaliteta specifian po strukturi, obimu
i osobenosti, koji svuda u svetu biljei progresivan rast i pojavu novih krivinih dela. Kompjuterski
kriminalitet je vrsta delinkvencije i tipologija kriminalnih pojava koja je nastala u vezi sa
zloupotrebom kompjuterske tehnike i tehnologije.
Postoje razne definicije:
Espertse grupa OECD: kompjuterski kriminalitet predstavlja svako ilegalno, neetiko i
neautorizovano ponaanje koje ukljuuje prenos i obradu podataka.
Parker: ...zloupotreba kompjutera u smislu upotrebe kompjuterske tehnologije u kome rtva trpi ili
bi mogla da trpi gubitak a uinilac djeluje u namjeri da sebi pribavi korist.

Vodineli razlikuje kompjuterski kriminalitet u prvom uem smislu, a taj pojam obuhvata:
raunarsku prevaru, sabotau i pijunau, od kompjuterskog kriminaliteta u irem smislu, pod kojim
smatra protivpravno prisvajanje raunara i njegovih djelova kraom, pronevjerom i prevarom,
fingirane krae raunara, zloupotrebe automata sa novcem za igru kojim se upravlja pomou
raunara. Pod ovim pojmom autor podrazumjeva i sva ona krivina djela gdje se raunar javlja kao
izvrenje krivinog dela.
KARAKTERISTIKE:
Kompjuterski kriminalitet karakteriu svojstva velike dinamike i izuzetnih formi pojavnih oblika i

Page70

Bekei: ...vrenje krivinih djela kod kojih je raunar sredstvo ili objekat odnosno upotreba
kompjutera pri vrenju prevare, utaje, zloupotrebe iji je cilj prisvajanje novca, usluge ili poslovne
manipulacije ak i kad je uperena protiv samog raunara:

vidova ispoljavanja. Uticajem kompjuterske tehnike i programa u oblastima kriminaliteta posebno

privrednog i finansijskog mjenja se model ispoljavanja. Javljaju se novi opasniji oblici kriminalnog
ponaanja koji do sada nisu bili poznati u kriminalistikoj praksi. Sa sobom nose i opasnosti od
irenja i masovne upotrebe elektronskog prislukivanja, krae poslovnih i drugih tajni kao i
razliitih oblika intelektualne svojine, ozbiljnog naruavanja privatnosti i drugih ljudskih sloboda i
prava kao i linog integriteta, a u poslednje vrjeme prisutna je realna opasnost od talasa teroristikih
akata raznih vrsta-tehno terorizam. tetne posledice su izuzetno velike a pronevjere kompjuterom se
desetostruko vee nego klasinim prisvajanjem.
Naini koritenja komjutera su razliiti, kao objekat napada, kao sredstvo izvrenja, kao sredstvo
planiranja odnosno prikrivanja djela ili rukovoenja kriminalom. Takva tehnika je u potpunosti
potisnula klasine sisteme pijunae. Posledica toga je izuzetno visoka tamna brojka
komp.kriminaliteta. Kompjuter kao sredstvo koristi se za pljake, pronevjere, finansijske
malverzacije, pijunae, terorizam...
Kompjuter kao objeakt trpi napad na hardver i softver u smislu otkrivanja, uklanjanja i unitavanja
programa, brisanja podataka, oteenje, unitenja hardvera. Tri sredstva pomou kojih se unitava
ili oteuje program su virusi, crvi i trojanci gdje trei omoguaja pristup kompjuteru bez znanja
vlasnika.
168. VRSTE KOMPJUTERSKOG KRIMINALITETA
S obzirom da je kompjuterski kriminalitet internacionalni problem postoji nekoliko meunarodnih
dokumenata koji iniciraju sankcionisanje i tako klasifikuju pojedine vrste.
UN vri podjelu na cyber kriminalitet u uem smislu-kao svako nezakonito ponaanje usmjereno ka
elektronskim operacijama sigurnosti kompjuterskih sistema i podataka koji se u njima obrauju;
cyber kriminalitet u ire smislu- kao svako nezakonito ponaanje vezano za kompjuterski sistem i
mreu ukljuujui i nezakonito posjedovanje ,nuenje i distribucija podataka preko kompjuterske
mree.
Konvencija Savjeta Evrope predvia 4 grupe djela:
- djela protiv povjerljivosti, integriteta i dostupnosti kompjuterskih podataka i sistema-njih
ine nezakonit pristup, presretanje, uplitanje u podatke ili sisteme, korienje ureaja
(proizvodnja, prodaja, uvoz, distribucija), programa, password-a;
- djela vezana za kompjutere-kod kojih su falsifikovanje i krae najtipiniji oblici napada;
- djela vezana za sadraje-djeja pornografija je najei sadraj koji se pojavljuje u ovoj
grupi obuhvatajui posjedovanje, distribuciju, transmisiju, uvanje ili injenje dostupnim i
raspoloivim ovih materijala, njihova proizvodnja radi distribucije i obrada u
kompjuterskom sistemu ili nosiocu podataka;
- djela vezana za krenje autorskih i srodnih prava obuhvataju reprodukovanje i distribuciju
neautorizovanih primeraka djela kompjuterskim sistemima.
Po meunarodnoj klasifikaciji kompjuterski delikti su: prevare izvrene manipulacijom
kompjutera-razni metodi kompjuterskih prevara i programskih manipulacija; kompjutersko
falsifikovanje; nanoenje tete prilikom unoenja podataka ili programa-virusi, logike bube, crvi;
pijunaa i sabotaa.

1) Haking kriminalitet:
Haking kriminalitet u krivinopravnom smislu podrazumjeva krivina djela kojima se vri
neovlaen-protivpravan pristup, elektronski upad, tzv. provaljivanjem, u centralni kompjuterski
sistem i njegovu bazu podataka u naem krivinom zakonodavstvu krivino djelo: neovlaen
pristup zatienom raunaru, raunarskoj mrei i elektronskoj obradi podataka.

Page70

Vrste kompjuterskog kriminaliteta moemo razvrstati na: haking kriminalitet; kompjuterske

zloupotrebe; kompjuterske prevare; kompjuterske sabotae; kompjuterski terorizam; kompjuterska
piraterija; kompjuterski vandalizam i kompjuterski kriminalitet vezan za mrenu konfiguraciju
informacionih sistema.

Hakeri preko personalnih raunara upadaju neovlaeno u informativne sisteme drugih korisnika i
vlasnika, spretno izbjegavajui mehanizme softverske i druge zatite. Ovi motivi su avanturistiki,
da se iskau line sposobnosti i demonstrira informatika sposobnost nalaenja slabosti u
mehanizmu zatite kompjuterskih sistema. Poseban izazov za hakere predstavljaju kompjuterske
mree maksimalne bezbjednosti, kao to su: vojne, policijske, obavetajne i sline kompjuterske
mree i komunikacije. Nezavisno to motivi ovih izvrilaca nisu voeni loim namerama haking
moe izazvati vrlo ozbiljne tete.
Ozbiljne tete mogu nastati nehotinim oteenjima na vitalnim kompjuterskim mreama,
ugroavanjem zatienih podataka neovlaeno brisanje ili izmjena, odreenog stepena znaaja ili
vrste tajnosti ili na drugi nain oteenja linih prava ili poslovnih i slubenih podataka, ili kao
najtea posledica injenje raunarskih podataka neupotrebljivim.
2) Kompjuterske zloupotrebe:
Kompjuterske zloupotrebe ili kompjuterska kraa ini jedan od najeih oblika kompjuterskog
kriminaliteta a po posledicama najtei. Neovlateno koritenje raunara ili raunarske mree (KD u
naem zakonodavstvu) predstavlja unos, izmjenu, brisanje ili potiskivanje raunarskih programa ili
podataka kao i ostale vrste mjeanja u obradu podataka koje utiu na njen rezultat, ime se izaziva
ekonomski gubitak drugog lica s namjerom da se stekne nezakonita ekonomska dobit za sebe ili
tree lice.
Od posebnog znaaja je zloupotreba kraa identiteta to ima za posledicu gubljenje povjerenja u
komercijalne transakcije ime se ugroava lina privatnost i nanose materijalne tete drugom licu.
3) Kompjuterske prevare:
Kompjuterske prevare ine najzastupljeniju vrstu delikta. Po motivima su istovjetni sa djelom
kompjuterske zloupotrebe namjera pribavljanja koristi za sebe ili druge ali se razlikuju po nainu
izvrenja-na prevaran nain odnosno unoenjem preko kompjutera netanih podataka, ili se
proputa unoenje tanih podataka, ili se na bilo koji drugi nain, raunar se koristi za ostvarivanje
prevare u krivinopravnom smislu .Po modelu su prilagoene ili inovirane varijante klasinih
finansijsih prevara od suptilnih do profesionalno odraenih. Ambijentalni okvir omoguava internet
trgovina, anonimnost, distanca i trenutna priroda transacija. Najee prevare se vre preko
interneta koji ne uslovljava fiziki pristup izvrioca do prostora ili objekata nekog od sistema za
isplatu.

5) Kompjuterski terorizam:
Kompjuterski terorizam u krivino pravnom smislu predstavlja izazivanje straha i uznemiravanje
javnosti. Kompjuterski terorizam je vie budua nego aktuelna pojava. U savremenom drutvu
postoji realna opasnost da informatiki resursi, a posebno globalne informatike mree postanu i
veoma efikasno sredstvo u teroristikoj aktivnosti, posebno za pijunau, sabotau, upade u
nacionalne sisteme, banke podataka, raunarske resurse, bezbjednosne i odbrambene
komunikacione sisteme, objekte kojima se elektronski upravlja rafinerije nafte, aerodromska
postrojenja, eleznice, vodovode, elektrosnabdjevanje i sline objekte za znaaj graana. Teroristi

Page70

4) Kompjuterske sabotae:
Kompjuterske sabotae, kod nas se zovu raunarska sabotaa., sastoje se u unosu, izmjenama,
brisanju ili potiskivanju raunarskih podataka ili raunarskih programa ili upad u raunarski sistem
sa namjerom da se onemogui funkcionisanje raunara ili telekomunikacionog sistema. To znai da
unitenje ili oteenje kompjutera i drugih ureaja ili oteenje kompjutera i drugih ureaja za
obradu podataka u okviru kompjuterskih sistema, ili brisanje, mjenjanje, odnosno spreavanje
korienja informacija u njihovoj memoriji. To se ini oteenjem operativnog sistema u
informativnom mehanizmu i programima korisnih usluga, prvenstveno onih koji imaju javnu
funkciju uvanja i korienja podataka za dravne organe, ustanove, preduzea ili druge
organizacije od opteg znaaja-organi unutranjih poslova, saobraaj, elektroprivreda, vodovodna
preduzea i druge ustanove i preduzea koja ine privredni sistem ili imaju javnu funkciju.

planiraju korienje i svih vidova oruane tehnike zasnovane na korienju visoke kompjuterske
tehnologije kao i raspoloivih trinih kadrovskih potencijala- da obuavaju teroriste za tajne
akcije putem visoke tehnologije.
6) Kompjuterska piraterija:
Pod kompjuterskom piraterijom podrazumeva se: neovlaeno kopiranje zatienog raunarskog
programa bespravno kopiranje, distribucija ili javno objavljivanje raunarskih programa zatienih
zakonom i neovlaeno kopiranje topografije bespravno kopiranje zakonom zatiene topografije,
besplatno korienje ili uvoz u te svrhe topografije ili poluprovodnikog proizvoda napravljenog
korienjem topografije i raunarski falsifikat-unos, izmena, brisanje ili potiskivanje raunarskih
podataka ili programa, kao i ostale vrste meanja u obradu podataka na raun ili pod uslovima,
predvienim domaim zakonom, koji bi predstavljao delo falsifikata da je poinjen u odnosu na
klasian predmet takvog krivinog dela. U naem zakonodavstvu ove pojave su inkriminisane kao
krivino djelo neovlaeno iskoriavanja autorskog djela ili predmeta srodnog prava i krivino
djelo neovlaeno uklanjanje ili mjenjanje elektronske informacije o autorskim i srodnim pravima.
Poslovna piraterija se odnosi na protiv zakonito kopiranje programa, softvera, diskova i video
materijala-syber kiminalitet.
7) Kompjutersi vandalizam:
je posebna vrste kompjuterskog kriminaliteta a svodi se na namjerno oteenje raunarskih
podataka i programa. U naem zakonodavstvu to je KD oteenje raunarsih podataka i programa i
KD pravljenje i unoenje raunarskih virusa. Stvaranje i unoenje virusa ima za posledicu izmjene
podataka, brisanje baza podataka, usporavanje izvrenja programa...
8) Kriminalitet vezan za kompjuterske mree:
Kriminalitet ove vrste je vezan za oblike protiv pravnog ponaanja kod koga se kompjuterske mree
javljaju u trostrukoj ulozi: kao sredstvo izvrenja, kao objekat izvrenja i kao socijalno tehniki
ambijent izvrenja. To podrazumjeva KD neovlaenog pristupa zatienom raunaru, raunarskoj
mrei i elektronskoj obradi podataka. Kompjuterske mree su sve ee sredstvo za realizaciju KD
djeje pornografije, zloupotrebe inteletualne svojine, on line nedozvoljene prodaje kao ambijentalno
okruenje u kome se napadi realizuju.
169.

FAKTORI KOMPJUTERSKOG KRIMINALITETA

Tehniko-tehnoloki faktori:
Opasnosti od kompjuterskog kriminala su sve izraenije zbog intenzivnog razvoja mree,
pojeftinjenja opreme, minijaturizacije, prenosa svih vrsta i obima evidencija i poslovanja na
kompjuter. Rasprostranjenost ovih pojava ne prati adekvatan sistem tehnike zatite i sistemske
kontroloe takvog poslovanja. Uzroci nezatienosti su mnogobrojni a posebno se istiu:
sofisticirana tehnika, prenos podataka kompaktnim diskovima, ranjivost kompjuterskog sistema,
nesavrenost zatitinih programa, dostupnost podatataka irokom krugu slubenog i tehnikog
osoblja.
Pored tehnike na obim i intenzitet kompjuterskog kriminala utie i ubrzan tehnoloki razvoj
raunarskih mrea, pre svega interneta i s obzirom na injenicu da izvrioci ostaju anonimni jer je
mala vjerovatnoa da budu otkriveni tako da to predstavlja veliki izazov za uinioce.
Neefikasna prevencija ini jedan od poticajnih faktora kriminalno sklonih linosti da ine krivina

Page70

Kriminoloke pretpostavke uslovljenosti kompjuterskog kriminaliteta su mnogobrojne ali se mogu

svrstati u
tehnike faktore-laka pristupanost i softverska nezatienost raunarse tehnologije
tehniko-tehnoloke faktore-razuenost i nesigurnost mrea koje omoguavaju pristup pod
zaklonom anonimnosti
neefikasna prevencija-tekoa u otkrivanju i dokazivanju ovih delikata i nestrunost osoblja
zaduenog za otkrivanje

djela a ispoljava se u vidu slabosti u sferi korisnikog djela i slabosti operativno-istranog sistema.
Pored nestrunosti u uoavanju kriminalnih radnji uzrok nedovoljne drutvene reakcije jeste u
svojevrsnoj toleranciji od strane oteenih. Veoma mali broj prijavljuje ovakva djela zbog straha od
negativnog publiciteta i gubitka poslovnih partnera kao i stav da je kompjuterski kriminal
marginalan i bezopasan. Otkrivanje ovih djela zahtjeva poseban pristup i strunost u dve vrste
znanja: problemskog iz oblasti koja je ugroena i poznavanje kompjuterse tehnologije. Organi
gonjenja su u veini zemalja nestruni i nespremni za suprotstavljanje ovakvom kriminalitetu jer su
se pojavili novi izvrioci koji imaju znanje na znatno viem nivou od onog koje posjeduju organi
gonjenja. Prema podacima, pravne institucije i vlast otkrile su do sada samo 5% kompjuterskog
kriminaliteta.
Faktori pravne (ne)regulacije:
Pravna priroda problema takoe ini jedan od znaajnih faktora uslovljenosti jer u ovoj oblasti nisu
jasno postavljena zakonska pravila ureenosti. Zbog toga i postoji nedovoljna izgraenost krivinopravnog sankcionisanja ove vrste delikata. Pravni nedostaci zatite kreu se u rasponu od minimalne
do potpune zakonske regulative a posebno u nedostatku adekvatne krivino-pravne sankcije. Jo
uvjek nedostaju uslovi obezbjeenja sigurnosti podataka, propisi namjenjeni korisnicima i javnosti
kojima se pod unapred utvrenim uslovima mogu koristiti tui informacioni sistemi.
Subjektivni fatori:
Treba imati u vidu dve injenice a to je da na kompjuterski kriminalitet utiu neki opti socijalni
inioci koji su se javili usled povoljnih kriminalnih okolnosti te ukljuivanje subjekata
organizovanog kriminaliteta i subjektivni inioci kriminalne sklonosti samih izvrilaca. Naroito se
istie faktor motivacije izvrilaca a to je avanturistiki motiv, potreba za dokazivanjem naroito od
mlae populacije.

171.

POJAM MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

Maloljetnika delikvencija je pojava socijalno neprilagoenog ponaanja posebne populacione

strukture stanovnitva, koja se vie ne smatra djecom, ali u razvoju nisu dostigla stadijum
punoljetstva. Maloljetnik je osoba posebne uzrasne kategorije i biopsihikih osobina. Od odraslih se
razlikuje po stepenu emocionalne i intelektualne zrelosti, svjesnosti postupaka i odgovornosti za

Page70

170. TIPOLOGIJA KOMPJUTERSIH DELIVENATA

Bitna razlika postoji u poimanju kompjutersog delikventa i u doivljaju impresije u javnosti i u
njegovim stvarnim karakternim svojstvima. U javnosti se on doima kao sposoban ovjekkompjuterski znalac, vet. S druge strane izvrilac kompjterskog kriminaliteta je po mnogoemu
slinih karakternih osobina primjerenih vrsti klasinih delikata.Tako npr. izvrilac krivinih djela
kompjuterske zloupotrebe i prevare karakteriu osobine izvrilaca krivinog djela privrednog
kriminala. Profil kompjuterskog kriminalca pretpostavlja odreen kapacitet intelektualnih
sposobnosti ( ne u pogledu formalnog obrazovanja), u pogledu linih osobina-otvoren za praenje
tehnolokog napretka, intimno-esto neostvaren i kompjuter za njih predstavlja centar ivota. Tu se
diferenciraju hakeri i profesionalni izvrioci. U socijalno-psiholokom smislu njee je rije o
nedelikventnim, nenasilnim socijalno prilagodljivim pojedincima. U pitanju su osobe mlae dobi
17-25, s predispozicijama praenja tehnolokog napretka, interesno orjentisani provjeri sopstvenih
mogunosti preko otkrivanja kompjuterskih tajni.
U psiholokom smislu su u pitanju osobe prosjene i iznadprosjene inteligencije, ambiciozne,
vjete, narcisoidne, mlae, visokomotivisane... Dijele se na avanturiste, radoznalce, kreativne
enigmatiare, destruktivce, agresivce, osobe sklone kompjuterskom vandalizmu i na kraju klasine
kriminalce koji hakiranje koriste kao metod pribavljanja nezakonite koristi.
Profesionalni kompjuterski delikventi su osobe kojima je to jedino zanimanje a djeluju kao
individualci, u okviru kriminalne grupe ili kriminalnih organizacija. Njihovi motivi su politiki
(pijunaa, sabotaa i terorizam), koristoljubivi (poslovna i industrijska pijunaa, piraterija, krae,
prevare) i vandalski orjentisani motivi i postupci.

svoje ponaanje.
Maloljetnici se razvrstavaju u kategorije mlaih-osobe izmeu 14-16 godina ivota i starijih
maloljetnika osobe izmeu 16 i 18 godine ivota. Podjela se zasniva na anatomskoj i psihikoj
razvijenosti, odnosno mentalnoj zrelosti odreene strukture maloljetnike populacije i usklaenosti
njihovog odnosa u pogledu usvajanja i potovanja pravnih, moralnih i drutvenih normi. Sankcije za
maloljetne delikvente se razlikuju od onih koje su predviene za odrasle osobe. Za izuzetno teke
krivine prestupe mogu se izrei kazne maloljetnikog zatvora. U sluajevima lakih dela koja su
posledica teih vidova vaspitne zaputenosti izriu se zavodske-vaspitne mere, a u blaim vidovima,
kada je uzrok delinkventne orijentacije nepromiljenost i blai oblici vaspitne zaputenostidisciplinske mere i mere pojaanog nadzora.
Za maloljetne delikvente najee se upotrebljavaju pojmovi: vaspitno zaputena omladina,
delikventi, maloljetni kriminalci, posrnula djeca, huligani, siledije i slino.
172. MALOLJETNIKI KRIMINALITET
Kriminalitet je najtei oblik maloljetnikog prestupnitva.
Karakteristian je po tome to je znatno zastupljen, ali i po obimnosti u pojedinim njegovim
oblicima. Udio maloljetnike delinkvencije u kriminalitetu uopte razlikuje se od zemlje do zemlje.
Preteno se kree oko 20-25%, ali ima i zemalja u kojima je ta zastupljenost skoro do polovine
ukupne pojave.
Maloljetnici najee vre imovinske delikte- najvie djela krae, i taj procenat u ukupnom
maloljetnikom kriminalitetu je oko 50%. Kriminalitet ove vrste je jo izraeniji kod maloljetnica i
u naoj zemlji se kree oko 93 % izvrenih krivinih dela, (koje maloljetnice izvre) najvie su
krivina dela krae i sitne krae. Prilikom izvrenja krivinog dela krae i sitne krae iz stanova i
kua, maloljetne prestupnice su najee koristile ranije uspostavljen odnos prijateljstva i
poznanstva sa rtvom, a prilikom izvrenja kraa iz robnih kua, samoposluga i prodavnica koristile
su nepanju prodavaca; prilikom kraa u prostorijama kole ispoljile su drskost i bezobzirnost, teke
krae maloljetnice su vrile najee obijanjem, koristei naene predmete na mestu izvrenja
krivinog dela; pomou lukavstva i upotrebom fizike sile vrile su krivina dela razbojnike krae
i razbojnitva.
Druga pojava po zastupljenosti su saobraajni delikti maloljetnika. Oni su prouzrokovani faktorima
neiskustva, ali i posebne psihostrukture.
Trea kategorija su seksualni delikti posebno krivina djela silovanja.
U nekim oblastima kriminaliteta maloljetnici skoro da ne uestvuju posebno kada je u pitanju
politiki kriminilatet, djela protiv slubene dunosti i krivina djela privrednog kriminaliteta.

Organizovano nasilje maloljetnika sprovodi se u maloljetnikim bandama koje predstavljaju

poseban vid prestupnikog ponaanja koji je karakteristian po specifinom sistemu vrijednosti
organizacije, realizacije, individualnih ciljeva kroz grupno ponaanje. U grupi se stie ugled i
presti i ispoljavaju se specifini oblici solidarnosti prijateljstvo, kolektivni duh, solidarnost i
zajedniko ubjeenje u realizaciji kriminalnih ciljeva. lanovi se odabiraju i primaju u grupu
ukoliko su spremni da prihvate posebna pravila ponaanja i sisteme vrednosti delinkventne grupe.
Takve grupe su iskljuivo karakteristine za gradske sredine i za dokon nain ivota-previe
slobodnog vremena. Na elu organizacije nalazi se voa koji neformalnoj grupi obezbeuje

Page70

173. SOCIJALNO-PATOLOKE POJAVE MALOLJETNIKA

U novije vrijeme je za maloljetniki kriminalitet karakteristian povean broj delikta nasilja i
pojedinanog i kolektivnog. Kolektivni kriminalitet je prisutniji nego kod odraslih, maloljetnici
nasilje na ulici prenose kao model ponaanja iz porodine sredine, gdje su i sami bili zlostavljani
psihiki, fiziki i seksualno. rtve su slabiji i hendikepirani pojedinci koje maltretira grupa, kao i
starije i bespomone osobe.
Spontano nasilje se javlja u formi izazivanja nereda i organizovane primjene nasilja, koje je samo
sebi cilj, na primer na sportskim takmienjima, koncertima i drugim vidovima javnih manifestacija.
Poluorganizovanom nasilju skloniji su mlai maloljetnici aktima zastraivanja, reketiranja uenika,
otimanju stvari, sitnim kraama, neposrednim sukobima-tuama. Ove grupe zlostavljaju svoje
vrnjake u kolskim dvoritima, na ulici, kao i u sredinama gdje ive.

jedinstvo, utie na formiranje stavova i pravila discipline. U maloljetnikim bandama lanstvo je

obino istog etnikog, rasnog i socijalnog porekla i potiu iz dezorganizovanih porodica iz
prigradskih naselja, odanost i potovanje bandi je obavezno, prostor djelovanja je pod kontrolom
bande. Prilikom prijema novih lanova obino se postupak odvija po nekom ritualu.
Novija obiljeja ovih grupa karakterie pomjeranje donje granice ivota lanova sa tendencijom
prijema djece, multietinost, poveanje enske populacije i sticanje prihoda od droge i prostitucije.
U strukturi maloljetnike delinkvencije po obimu i drutvenim posledicama socijalno-patoloke
pojave su ispred kriminaliteta i ostalih vidova prestupnitva. Tu se radi o alkoholizmu, narkomaniji i
prostituciji koji stvaraju organske poremeaje naroito u ranoj mladosti

174.

FAKTORI MALOLJETNIKE DELINKVENTNOSTI

Smatra se da kod devijacija i delinkventnog ponaanja mladih postoje i neke specifinosti uzroka,
uslova i povoda. Biopsiholoka struktura, emocionalna zrelost i socijalna obiljeja maloljetnih
prestupnika bitno se razlikuju od odraslih delikvenata. Njihova kriminalna aktivnost nije posledica
vrste volje i zrelog razmiljanja jer im se vinost i uraunjivost iskazuju u posebnoj formi.
Rasprostranjeno je miljenje socijalnih radnika, kada je rije o maloljetnicima da se radi o
neprilagoenoj, fiziki hendikepiranoj, mentalno ispod normale, zaostaloj, zaputenoj, nestabilnoj,
nastranoj osobi, siroetu, linosti na stramputici...sa kojima se ne slau kriminolozi koji
maloljetnike smatraju osobama nesposobnim da razlikuju dobro od zla radi nedostatka zrelosti.
Bioloki i psiholoki faktori:

Socijalni fatori:
Interesantna je socijalna karta delikventa. Tipini predstavnik je mukog pola, izvrilac imovinskog
delikta, potie iz porodice sa poremeenim odnosima, ima slabe kontakte sa ocem, probleme sa
uenjem i ponaanjem u koli, drogira se i sklon je agresivnom ponaanju. Porodina sredina je
primarni element socijalizacije i dirketno se odraava na intelektualni i psiholoki razvoj djece gdje
se navode materijalna situiranost, zaposlenost, odnos i briga roditelja, stambeni uslovi.
Faktori urbanizacije i migracija iz ruralnih podruja kao kriminogeni fatori iskazuju se kroz sukob
savremenog i tradicionalnog, sukob generacija, formalnog i neformalnog obracsa kontrole, gdje je
kriminalitet maloljetnika stvrstan u prvenstveno urbani fenomen. Pored porodice, kola je
institucija u kojoj se odvijaju najvaniji vaspitno-obrazovni procesi socijalizacije linosti i
osposobljavanja za odgovarajue radne i drutvene funkcije.

Page70

Osnovni faktori istraivanja etioloih i fenomenoloih problema delinkvencije i devijacije jesu

socijalna sredina, delikt i linost.
Faktor linosti se smatra karakteristinim i posebno tretira kroz specifinosti tjelesnih i psihiih
promjena karakteristinih za tu dob. Psihika nestabilnost i tekoa adaptacije na odreene ivotne
uslove nalazi izlaz u u ponaanju koje tendira u poremeaje ponaanja. Adolescenci su u
specifinom stanju razvoja kada im je potreban uzor, autoritet, povjerenje, podra i pomo porodice
a ona najee izostaje pa se djeca okreu ulici. Doba adolescencije poinje od 12 godine a zvarava
psihosocijalnim sazrevanjem oko 24-25 godine. U psihikom smislu linost sazreva oko 18.
Granice normalnog i devijantnog ponaanja veoma je teko utvrditi jer se ta stanja deavaju ciklino
i u amplitudama tako da su dijagnoze relativna stvar. Ipak se kategoriu u prolazne ili stalne
poremeaje.
Pojavljuju se fizie i seksualne promjene koje uzrokuju komplekse i emotivne promjene. esti su
sluajevi psihopatskih stanja neuroze, ekspanzije, inhibicije te se tako klasifikuju: teko deprimirani
delikventi, emocionalno poremeeni delikventi, delikventi sa problemima u porodici i situacioni
delikventi.
Delikvencija nastala u porodici nastaje usled identifikacije sa strogim ocem, promiskuitetno
ponaanje nastaje kao posledica konfliktnih odnosa, odbacivanja ili neprilagoenog odnosa sa
majkom.

Bitan faktor je slobodno vrijeme gdje u estom odsustvu pozitivnih sadraja i dokoliarenju nastaju
razni oblici devijantnog ponaanja. Maloljetnika delikvencija se u 99% sluajeva odvija u
slobodno vrijeme.
Uticaj sredstava masovnih komunikacija na maloljetnike je znatno prisutniji nego kod odraslih.
Kroz oponaanja i identifikaciju poveava se prag nasilja kod djece gdje najupeatljivija iskustva
oni iz medija prenose u realan svijet.
Vaspitanje je bitan uslov orjentacije u ponaanju ovjeka i mogu uzrok maloljetnikog
prestupnitva. U pozitivnom smislu podrazumjeva pravilan duevni innteletualni razvoj kod djece.
Prestrogo vaspitanje i kanjavanje psiholoki uobliava invalidnu, teko prilagodljivu,
depresivnu i nesigurnu linost dok je linost u odsustvu vaspitavanja liena saznanja ta je
dozvoljeno a ta ne. Vaspitna zaputenost ogleda se u odsustvu duevnog, intelektualnog i
moralnog razvoja linosti to ukazuje ne devijantno ponaanje.
Stanje vaspitne zaputenosti rjeava se resocijalizacijom, prevaspitavanjem u penolokom smislu
primjene vaspitnih mjera izreenih u krivinom postupku.
175.

POJAM I OBLICI EKOLOKE DEVIJANTNOSTI

176. ETIOLOKE OSNOVE EKOLOKE DEVIJANTNOSTI

Savremeno drutvo, nov nain tehnolgije imaju izuzetan znaaj za ovjeanstvo, meutim ti procesi
osim progresivne dimenzije uzrokuju niz negativnih promjena koje ugroavaju prirodu, ovjekovu
sredinu i samog ovjeka. Ekoloki problemi su takvi da izazivaju poremeaje drutvenih fukcije sa
tipino drutvenim i psiholokim uzrocima.
Ekologija nije samo nauka ve i etika. Ona u prvi plan stavlja traganje za novim ljudskim
identitetom, humanistiku potrebu za novim ali i za ouvanjem prirode kao univerzalne i trajne
vrijednosti. Kvalitet ivota ovjeka ini ukupnost ovjekovih individualnih, materijalnih, kulturnih i
duhovnih vrijednosti. Zato ekstremizam prema prirodi nije nita drugo ve naruavanje i
ugroavanje upotrebne vrijednosti sopstvene sredine. Odnos ovjeka i prirode je uzajaman ali je
priroda uslov opstanka ovjeka. Ona prema njemu vri trostruku funkciju: bioloku (zdravlja),

Page70

Umjesto prirode, problem odnosa postao je ovjek. On je taj koji zloupotrebom nauke vri nasilje
nad prirodom.
Posledice devijacije u odnosu prema prirodi ne iskazuju se samo u zagaivanju okoline ve i u
nerazumnom iscrpljivanju rezervi koje su ipak ograniene.
Najznaajnini problemi su u zagaenosti, unitenju biosfere (zemlja, vazduh, voda). Kao posledica
nezatienih tehniko-tehnolokih procesa javljaju se hemijska jedinjenja koj u vidu otpadnih
materija dospijevaju u biosferu i neposredno ugroavaju prirodnu sredinu.
Procesom nepotpunog sagorijevanja velike koliine tetnih nusprodukata se nae u atmosferi tako
da se vodotoci diretno zagauju iz vazdune sredine.
Zagaivanje biosfere moe biti: nuklearno, industrijsko, saobraajno i urbanistiko. Industrijsko je
najizrazitije, otpadne materije dolaze u vodu i samim tim i u prehrambene proizvode ime uzrokuju
razna oboljenja. Nuklearna zagaenja utiu na genetske promjene a ekoloka trovanja prouzokuju
masovne teke bolesti kao to je kancer, arterioskleroza, neuroloka oboljenja.
Eoloka kriza je vezana za odnose u socijalnoj zajednici; odnose ovjeka i drutva; te odnos ovjeka
i prirode. Uzroci ekoloke krize mogu biti razliiti. Neki autori smatraju da je to tenja za
blagostanjem i slobodnim vremenom, drugi da je stvar u tehnizaciji svijeta, trei u poveanju broja
stanovnika, problemu hrane, iscrpljivanju prirodnih resursa.
Ekoloka destrukcija uslovljena je ekolokom svijeu kao dijelom opte kulture i socijalno
izopaenog shvatanja o vrijednosti, tzv, teorija krize.
Uzrok problema nije u ogranienosti prirode ve u neogranienim i nerazumnim apetitima ovjeka,
neadekvatnim ciljevima i neprihvatanju vrijednosti koje su uslov opstanka ovjeanstva. Trka u
neogranienom privrednom rastu u poreenju sa stvarnim potrebama i razarajuim posledicama
postaje besmislena.

ekonomsku (prirodne rezerve) i socijalnu (duhovni razvoj).

177.

KRIVINO PRAVNI STANDARDI EKOLOKOG KRIMINALITETA,

REGULACIJA I EFEKTI:
Polazei od navedenih posledica u tehniko-tehnolokom razvoju poslednjih decenija, mnogih i
raznovrsnih izvora opasnosti za ivotnu sredinu pa i sam opstanak civilizacije, meunarodna
zajednica je svojim aktima utvrdila niz mjera, postupaka i sredstava s ciljem da se otklone, sprijee
ili umanje izvori ugroavanja sredine.
Ovim aktima se iniciraju temeljne reforme pravnog sistema i harmonizacija propisa nacionalnog
domaeg zakonodavstva s meunarodnim propisima.
Savjet Evrope je u Konvenciji o graansoj odgovornosti za tete nastale usled ativnosti koje su
opasne za ivotnu sredinu opasnom ativnou predvidio: proizvodnju, rukovanje, skladitenje,
uzgajanje, utovar, istovar jedne ili veeg broja opasnih supstanci ili svaku djelatnost koja je sline
vrste u vezi sa ovim opasnim supstancama. To se odnosi i na genetski modifikovane organizme koji
predstavljaju rizik za ovjeka, prirodnu sredinu ili imovinu, rad instalacija ili postrojenja za
spaljivanje, obradu, rukovanje ili reciklau otpadaka pod uslovom da predstavljaju znaajan rizik za
ovjeka i prirodnu sredinu.
Prvi najznaajniji akt krivinopravne zatite ivotne sredine u meunarodnim okvirima predstavlja
Konvencija o zatiti ivotne sredine podsredstvom krivinog prava koju je usvoio Savjet Evrope u
Strazburu 1998. godine.
U naem krivinom zakonodavstvu zastupljena su brojna krivina djela iz ove oblasti. U prvu grupu
spadaju inkriminacije opteg znaaja za prirodnu sredinu odnosno krivina djela zagaivanja
ivotne sredine, nepreduzimanja mjera zatite ivotne sredine, protiv pravna izgradnja objekata i
postrojenja koja zagauju ivotnu sredinu, unitenje, oteenje i iznoenje u inostranstvo zatienih
prirodnih dobara, unoenje opasnih materija i preraivanje istih, nedozvoljena izgradnja nuklearnih
postrojenja i povreda prava na informisanje o stanju ivotne sredine.
Druga grupa obuhvata inkriminacije kojima se tite pojedinana prirodna dobra kao to su ubijanje
i muenje ivotinja, prenoenje zaraznih bolesti od ivotinja, nesavjesno pruanje veterinarkse
njege, proizvodnja tetnih sredstava za lijeenje ivotinja, zagaivanje vode za ishranu, pustoenje
uma, umska kraa, nezakonit lov i ribolov.
178.

POJAM RECIDIVIZMA

Pored imovinskih delikata i seksualni delikti spadaju u vrstu prestupnitva sa najveim procentom
recidivizma. Kod imovinskih delikata recidivizam je posledica profesionalne orijentacije i
koristoljubive sklonosti, a kod seksualnih delikata uzronost je pre svega u psihopatolokoj strukturi
linosti. Zato se i smatra da je recidivizam u ovoj oblasti samo posledica jer realno ne postoje
svrsishodni, adekvatni pravni mehanizmi za njihovo spreavanje i suzbijanje.
Recidivizam je poznat po specifinosti faktora i tu dominiraju subjektivni inioci, pre svega uzroci
vezani za linost izvrioca, dok se socijalni faktori pojavljuju samo u izboru pogodnih uslova da se
realizuju motivi i ciljevi njihove moralne izopaenosti. Seksualna delikvencija je preteno urbani
fenomen, a takvi stavovi nalaze osnov i u statistikim podacima na regionalnim nivoima analize
delikata u seoskim i gradskim, kao i u tradicionalno patrijarhalnim i graanskim sredinama. U
seoskim i patrijarhalnim sredinama reakcija drutva nije samo pravna, ve i obiajna jer je prisutna
snana moralna osuda kako sredine, tako i porodice izvrioca, ali i ozbiljna potencijalna-osvetnika
reakcija porodice rtve.

Page70

Recidivizam ili povratnitvo je krivino-pravni pojam koji se definie kao krivino djelo koje
delikvent ponovo izvri. Bitni elementi recidivizma su: ranija osuda, ponovno izvrenje krivinog
djela, identinost pobuda i vremenska distanca.
Razlikujemo opti i specijalni povrat. Pod optim povratom podrazumjeva se bilo koje KD koje
ponovo poini isti izvrilac a pod specijalnim povratom podrazumjevamo izvrenje istovrsnog
krivinog djela.

179. KRIMINOLOKO-PENOLOKI ZNAAJ RECIDIVIZMA

Prema kriminolokom pristupu pored krivinog djela u obzir se uzima i linost delikventa gdje se
podrazumjevaju krivina djela koja se ponove bez obzira da li su sankcionisana ili otkrivena prije
toga.
Na treem Kongresu kriminologa u Londonu 1955 godine zauzet je stav da sutinu recidivizma ini
elementi sledeeg sadraja:
1. da je neko lice, prethodno uinilo i osueno za krivino djelo-izvri novo krivino djelo
povratnik stricto sensu
2. da je neko lice, prethodno uinilo i osueno za krivino djelo ili tretirano na neki drugi
nain-izvri ili preduzme kriminalnu djelatnost zbog svog opasnog stanja povratnik lato sensu
Penoloka definicija pod recidivizmom podrazumjeva da pravosnano osueno lice ponovo
izdrava kaznu u kazneno-popravnoj ili nekoj drugoj ustanovi.
U fenomenolokom smislu recidivizam je karakteristian za krivina djela izraenijeg stepena
profesionalizacije kao to su imovinski delikti, organizovani kriminal i prevare dok u etiolokom
smislu ukazuje na elemente uzronosti kao kod npr.seksualnih delikata i maloljetnike
delinkvencije.
Penoloka analiza povratnitva govori o dve mogue vrste uzronih faktora: neprimjerenom izboru
krivine sankcije i neadekvatnim tretmanima prevaspitavanja tj. neuspjelim procesima
resocijalizacije.
180. TIPOLOGIJA RECIDIVISTA
Istraivanja ukazuju na to da polovina ili dve treine povratnika ivi u gradu, ali da od ukupnog
broja povratnika, jedne i druge populacije dve treine potie sa sela. Njihova bitna socijalna
obiljeja su: veina je ivjela u nepovoljnim porodinim prilikama i odnosima u porodici;
nedovoljno ili nepotpuno obrazovanje i nezaposlenost; rana i dugotrajna maloljetnika kriminalna
karijera samo su neki od njihovih bitnih socijalnih obeleja.
U ukupnom povratnitvu, recidivizam maloljetnika posmatra se kao posebno aktuelna pojava jer se
u ovoj populacionoj strukturi odvija proces sazrijevanja i stvaranja navika kriminalnog ponaanja.
Maloljetnici povratnici se u vie od dve treine sluajeva pojavljuju u djelima protiv imovine vrei
djela krae i teke krae. Tipologija delikvenata recidivista mogua je po kriminolokim
kriterijumima vrste delikata u kojima se najee pojavljuju i djeli se na: delikvente iz navike,
profesionalne delikvente i delikvente po tendenciji.
Delikventi iz navike su recidivisti asocijalne prirode kod kojih se postepenim ponavljanjem
prestupnikog ponaanja stvara kriminalna navika. Oni se kriminalu odaju jo u ranoj mladosti,
socijalno su neprilagoeni, psihopatske prirode-nesposobni za socijalizaciju, emocionalno
nestabilni, prosjene ili ispodprosjene inteligencije i nieg nivoa obrazovanja i niskog praga
frustracione tolerancije.

Profesionalni delikventi su izvrioci krivinih dela koji su po nekim osobinama slini povratnicima
iz prve kategorije, ali sa posebnostima racionalne kriminalne orijentacije, odnosno izbora vrenja
krivinih dela kao profesije, zanimanja i motivom koristoljubive prirode, koja kod prve kategorije
nije uvjek izraena.

Page70

Delikventi po tendenciji ili delikventi iz strasti su osobe ija je kriminalna karijera vie uzrokovana
subjektivnim iniocima linosti nego socijalnim faktorima, bilo da su u pitanju faktori poremeaja
biolokog, psiholokog ili psihopatolokog karaktera. Mjere izricanja kazne kod ovog tipa
prestupnitva najee su mere bezbjednosti uvanja, lijeenja i posebne terapeutske mjere u
zatvorenim tipovima ustanove.