Doktoratura Albana Shijaku Fakulteti I Gjuheve Te Huaja Departamenti I Gjuhes Angleze

UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I GJUHVE T HUAJA

DEPARTAMENTI I GJUHS ANGLEZE
STILET FUNSIONALE DHE INTERPRETUESE

T KOMUNIKIMIT PUBLIK N FUSHN E EDUKIMIT
Punim pr gradn shkencore Doktor n Gjuhsi

Specialiteti: Stilistik-Komunikim
Punoi:
M.A. Albana ONI
Udhheqs shkencor:
Prof. Dr. Gzim HADAJ
TIRAN 2013
Mirnjohje, gjyshit dhe gjyshes time, q m rritn, edukuan dhe m

bekojn me dashuri do dit t jets time
Falnderime
Nse do t duhej t rendisja me emr t gjith profesort, miqt dhe kolegt q

m kan qndruar pran n kt proces jo fort t leht, lista
do t ishte
relativisht e gjat.
Nga t gjith do t veoja punn e pakursyer dhe durimin kalorsiak t
udhheqsit tim n kt pun shkencore, Prof. Dr. Gzim Hadaj. I jam shum
mirnjohse pr kshillat, sugjerimet, mbshtetjen akademike dhe kohn q vuri
n shrbimin tim. Shpresoj dhe uroj q puna e br t jet e denj pr t gjith
besimin dhe investimin q profesori bri tek un.
Nj mirnjohje e thell shkon pr t gjith kolegt e departamentit t gjuhs
angleze
dhe veanrisht mikeshat e mia, q kan qen nj burim pozitiv
frymzimi edhe n momente jo t lehta t puns.

Po kshtu i jam shum mirnjohse familjes time veanrisht bashkshortit tim
Ervinit dhe fmijve t mi, Kevin dhe Dea, q m mirkuptuan dhe mbshtetn n
kt proces.
Falnderoj shum mamin, motrn time Jonin dhe miken time Rudinn, q kan
qen nj mbshtetje e fort shpirtrore, pa t ciln do ta kisha shum t vshtir
t punoja. I jam mirnjohse babit tim, q edhe pse nuk jeton m, e di q do ishte
shum krenar pr punn time dhe i vetmi q do m shtynte pr t krkuar m
shum.
N fund, i jam shum mirnjohse t gjith autorve shqiptarve q kan
investuar nj pjes t jets s tyre n gojtari, duke na ln nj thesar q edhe
pse krahasimisht i vogl me kultura t tjera, mbart vlera t veanta pr letrat
shqipe, vlera pr t cilat dokush duhet t ndihet krenar.
II
PASQYRA E LNDS
faqe
Falnderime..
Pasqyra e lnds..
Hyrje.
II
III
VI
1.1
1.2
1.2.1
1.2.2
1.3
1.4
1.5
1.5.1
1.6
1.6.1
1.6.2
1.7
1.8
1.9
1.9.1
1.9.2
1.9.3
1.9.4
1.9.5
1.9.6
1.10
Kreu I Vshtrim historik i retoriks..

Retorika n antikitet.
Klasifikime t fjalimeve n lashtsi
Organizimi i fjalimeve.
Koncepti i stilit n lashtsi..
Rnia e moralit t gojtaris
Retorika helenistike dhe edukimi
Copzimi mesjetar.........................
Kontributi i retoriks n Mesjet.........................
Retorika n Rilindje.
Poezia dhe proza ..
Figurat letrare n Rilindje
Retorika n vitet 1600-1900...
Retorika n Amerik n shekullin XIX..
Retorika e shekullit XIX-XX...
Retorika tradicionale-aktuale..
Retorika shprehse
Retorika njohse
Retorika social-epistemiologjike.........................
Poststrukturalizmi dhe postmodernizmi n retorik ..
Retorika elektronike dhe kompiuterike ..
Historia e letrave shqipe ..
1
1
3
3
5
6
8
9
12
12
17
17
20
23
25
25
26
27
28
29
29
31
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.5.1
2.5.2
2.5.3
2.6
2.6.1
2.6.1.1
2.6.1.2
2.6.2
2.6.2.1
2.6.2.2
2.6.2.3
2.6.2.4
2.6.2.5
Kreu II Stili funksional i gojtaris.

Prkufizime mbi fjalimet..
Klasifikimi i fjalimeve sipas stileve funksionale..
Stili publicistik ose stili i veprimtaris shoqrore-politike...
Gojtaria n stilin publicistik
Klasifikimi i ligjrimeve sipas qllimit
Ligjrimi politik, ndikues
Ligjrimi informues.
Ligjrimi ceremonial.
Tipare t fjalimeve ceremoniale...
Prkufizimi i fjalimeve ceremoniale prmes elementeve t modeleve komunikimit...
Prkufizimi nprmjet mesazhit...
Prkufizimi nprmjet folsit
Funksionet e fjalimeve ceremoniale.
Marrdhnia fjalim-komunitet..
Funksioni kuptimor...
Funksioni identifikues..
Funksioni autoritar
Funksione t tjera specifike..
40
40
41
45
47
50
50
51
54
56
60
60
61
62
62
63
63
64
64
3.1
3.2
3.3
Kreu III Fjalimi si akt ligjrimi...

Koncepti i ligjrimit.
Gjenealogjia e ligjrimit, analiza kritike e ligjrimit
Ligjrimi si sistem kompleks
66
66
68
69
III
3.4
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.5
3.5.1
3.5.2
3.5.3
3.5.5
3.6
3.6.1
3.6.2
3.6.3
3.6.4
3.6.5
Prkufizime mbi ligjrimin..

Analiza e ligjrimit..
Analiza kritike e ligjrimit
Dallime dhe t prbashkta midis analizs s ligjrimit dhe analizs kritike t ligjrimit...
Analiza mikro dhe makro e ligjrimit.
Raporti ligjrim-pushtet
Analiza kritike e ligjrimit dhe konteksti.
Kontrolli i kontekstit nga grupet dominante.
Heshtja si pushtet..
Ligjrimi politik
Prkufizimi i ligjrimit politik..
Situatat e ligjrimit
Tipare t ligjrimit politik.
Leksiku i ligjrimit politik....
Sintaksa e ligjrimit politik...
70
71
73
75
79
80
83
84
85
85
86
88
89
91
93
4.1
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.2.1
4.2.2.2
4.2.2.3
4.3
4.3.1
4.3.2
4.3.3
Kreu IV Aspekte praktike t analizs s ligjrimit..

Rndsia e analizs s ligjrimit..
Metodat e analizs s ligjrimit
Nivelet e analizs s ligjrimit.
Niveli makro i ligjrimit...
Kohezioni i ligjrimit
Koherenca e ligjrimit..
Qasja pragmatike e ligjrimit ..
Tipare t gjuhs s fjalimeve
Dallimet kryesore midis gjuhs s folur dhe asaj t shkruar
Tipare t fjalimeve si sisteme komplekse
Tipare t fjalimeve ceremoniale.
95
95
96
96
121
121
122
125
132
132
133
134
Kreu V Leksionet si fjalime

Faktort e t msuarit
Veori t leksioneve.
Metodat dhe stilet e ligjrimit t leksioneve
Metodat e ligjrimit.
Stilet e ligjrimit..
Metoda t organizimit t leksioneve
Leksioni si model interaktiv i komunikimit.
Qllimi i leksionit.
Transmetimi i informacionit.
Prthithja e informacionit.
Prgjigjja ose reagimi...
Teknika t ndrtimit t leksioneve
Teknika t prmirsimit t ligjrimit t leksioneve..
Ndikimi.
Leksionet si marrdhnie sociale.
Prfundime...
Fjalorth..
Bibliografi.
136
136
137
139
139
140
142
144
144
146
147
148
149
155
157
158
160
166
171
5.1
5.2
5.3
5.3.1
5.3.2
5.4
5.5
5.5.1
5.6
5.7
5.8
5.9
5.10
5.11
5.12
IV
Hyrje
0.1.
Prligjja e punimit
In the beginning was the Word, and the Word

was with God, and the Word was God
The Beginning, Bible
Pushteti i fjals sht i pamohueshm. N do periudh krize n historin e popujve,

kan spikatur gojtar dhe fjalime q kan vulosur t ardhmen e ktyre popujve. Ata
kan qen burim frymzimi pr t luftuar deri n vetmohim padrejtsit,
diskriminimin dhe diktaturn. Me an t fjals autor t shquar n historin e letrave,
kan skalitur prjetsisht ngjarje q kan shenjuar historin botrore. Me pushtetin
q u ka dhn fjala kta autor kan hyr n mendjet dhe zemrat e njerzve dhe kan
ndryshuar tek ata jo rrallher edhe vet kuptimin mbi jetn.
Komunitetet ashtu si dhe materia vuajn nga i njjti fenomen, ai i organizimit dhe i
paqndrueshmris. Jan vet antart e ktyre komuniteteve q me an t
instrumentave t ndryshm, tentojn ti mbajn kta komunitete s bashku dhe aktiv.
Ndr instrumentat m t rndsishm dhe t pazvendsueshm jan fjalimet, t cilt i
ndihmojn komunitetet ose popujt t tejkalojn proceset natyrale t shprprjes. Ky
krcnim bhet real kur nj komuniteti i preken vlerat. Nj rol t rndsishm n
riafirmimin e tyre e luan politika, por pjesa tjetr mbulohet trsisht nga fjalimet dhe
kryesisht nga ato ceremoniale.
Gjithsesi do t ishte fminore t mos prmendej ktu dhe njohja dhe prdorimi i ktij
pushteti nga individ dashakeqs, pr qllime negative. Historia njeh shum raste kur
ky pushtet i prdorur n mnyr joetike, ka qen jo pak i dmshm dhe krcnues pr
fatet e tyre.
Duhet t theksojm ktu q t folurit publik n vetvete ngrthen nj spektr shum t
gjer ligjrimesh. Cilsia e t folurit bn dallimin mes nj ligjrimi t thjesht dhe
gojtaris. Gojtaria sht shum m tepr sesa e thjesht. Ajo mbruhet me pasion,
krijimtari dhe mjeshtri pr t na ofruar nj prvoj unike shpirtrore dhe mendore.
Gojtaria synon drejt aftsis ton pr t ndikuar dhe kontrolluar t tjert.
Prmirsimi i aftsive komunikuese rrit suksesin n do fush t jets. Kto aftsi
pajisin kdo me nj nga asetet m t muara dhe me vler, sidomos n jetn
universitare dhe akademike, ku aftsit pr t arsyetuar dhe argumentuar retorikisht,
marrin nj rndsi t veant.
Kto q u prmendn m lart, por jo vetm, jan arsye mse t mjaftueshme pr t
thelluar studimet n gojtari dhe retorik. Ato si n shum vende simbol t
qytetrimit dhe demokarcis, duhet t jen objekte studimi dhe pjes e kurrikulave
shkollore n shum nivele t arsimimit t brezave t rinj.
0.2.
Objekti dhe hipotezat e punimit
Rndsia q ka sot n mbar botn e qytetruar gojtaria, krijimtaria dhe analiza e

fjalimeve, si dhe studimet e pakta shqiptare n kt fush ishin disa nga arsyet
kryesore pse u ndrmor ky studim.
Objekt i mirfillt i studimit n kt punim sht fjalimi si tekst me t gjith pamjen e
tij t plot. Fjalimi studiohet nga ana funksionale dhe interpretuese, gj q shrben
pr ta kuptuar, analizuar dhe prdorur at me m shum efektivitet. Nj objekt tjetr i
rndsishm n punim sht dhe kndvshtrimi pr qllime akademike i analizs s
fjalimeve dhe prdorimi i tyre n shrbim t pedagogve, studentve dhe arsimimit n
prgjithsi.
Me an t ktij punimi synohet edhe ndrgjegjsimi pr egzistencn e nj fondi t
vogl, por t mrekullueshm n gojtarin shqiptare. Historia e letrave shqiptare njeh
autor q kan derdhur nprmjet gojtaris, shpirtin e tyre atdhedashs dhe dshirn
e zjarrt pr nj komb shqiptar t lir dhe t aft pr tu vetqeverisur n mnyr
demokratike. Ky fond sht prdorur pak pr t mos thn aspak si objekt studimi n
auditoret tona. Ky fond dallon pr vlera t dyfishta si estetike unike n llojin e vet, po
ashtu edhe kontekstuale, pasi japin nj kndvshtrim pr t mos u nnvleftsuar t
historis s popullit shqiptar.
N analizn funksionale t fjalimit punimi prqendrohet kryesisht n pozicionin q
mban nga ana stilistikore fjalimi si tekst n raport me tekste t tjer. N analizn
interpretuese t tij prdoret nj qasje e re, m bashkkohore, e cila e sheh fjalimin jo
vetm si nj fenomen gjuhsor, por shum m tepr se kaq. Kndvshtrimi
interpretues i fjalimeve si tekste q ndodhin n koh reale, e trajton fjalimin si
fenomen social, si tekstin q lind nga nj kontekst i caktuar dhe q n dallim nga
tekstet e tjera, tenton ta ndryshoj kt kontekst. Pr rrjedhim objekt i analizs
interpretuese sht fjalimi si model linear i komunikimit dhe t gjith elementt
prbrs dhe faktort q kontribuojn n krijimin e tij.
Objekti i punimit do t ishte i mangt nse e gjith puna e kryer nuk do t vihej n
shrbim t edukimit n prgjithsi dhe arsimimit n veanti. Pr rrjedhim vmendje
merr edhe qasja n funksion t auditoreve universitare dhe perspektiva pr ta zbritur
at edhe n nivele studimore m t ulta. Heqja e vijave paralele midis leksioneve si
fjalime dhe fenomene sociale dhe prvojs s shklqyer t teoris dhe praktiks t
gojtaris, ndihmon n trajtimin e tyre nga nj kndvshtrim i ri, m i lartsuar.
Leksionet nuk shihen m si akte t thjeshta t t ligjruarit, por si fenomene sociale t
komplikuara me mundsi reale t ngritjes s tyre n nivel gojtarie, duke ofruar
kshtu jo vetm modelin e shklqyer t prvojs botrore, por duke synuar edhe
prmirsimin e dukshm t cilsis s msimdhnies n auditor.
VI
0.3.
Metodologjia e punimit
Ky punim dallohet pr qasje teorike dhe praktike. Studimi i literaturs bashkkohore

dhe metoda induktive ndihmojn n qartsimin e pozicionit q z sot gojtaria n
prgjithsi dhe fjalimi si tekst n raport me tekstet e tjera.
Pjesa e dyt e punimit karakterizohet nga prdorimi i metods deduktive. N kt
pjes punimi prqendrohet n analizn e fjalimeve m t przgjedhura nga fondi
botror dhe autor q kan shnuar me gojtarin e tyre. Pjesa m e madhe e
fjalimeve t przgjedhura sht marr nga fondi shqiptar i cili edhe pse i limituar n
sasi mbart vlera unike n cilsi.
Prmendim ktu edhe konsultimin e nj spektri t gjer autorsh si t huaj dhe
shqiptar. Vmendje t veant ka marr gojtaria Noliane si nj nga trashgimit m
t pasuara t letrave shqiptare t dokumentuara n kt fush.
N nj pjes t punimit sht br nj studim vzhgues i fjalimeve n auditore, pasi
studimi i thelluar, nuk ishte objekt mirfilli i punimit. Ky studim dhe prvoja
personale shrbeu pr t br qasjen krahasuese midis leksioneve dhe fjalimeve, n
gjetjen elementve t prbashkt dhe t veant mes tyre, si dhe ofrimin e mundsive
pr prmirsim t leksioneve n auditore.
0.4.
Struktura e punimit
Punimi sht i organizuar n pes krer dhe nndarjet prkatse. Secili nga krert
sht nj njsi e mvetshme q plotson trsin e punimit. Pjesa e par e punimit ka
natyr teorike dhe pjesa e dyt e tij mbshtetet n analizn praktike t fjalimeve dhe
leksioneve si fenomene sociale t komunikimit.
Kreu i par ofron nj kndvshtrim gjuhsor t historis s gojtaris n vite. Ky
kapitull trajton elementt m t veant t gojtaris dhe evoluimin e tyre n vite.
Vmendje i kushtohet mnyrs sesi kta element dhe vet gojtaria kan kaluar n
periudha t errta pr t rigjetur vetveten srish. N pjesn e dyt t ktij kapitulli
rndsi merr trajtimi i gojtaris shqiptare dhe i autorve m t spikatur q kan
mundur ti bjn ball kohs.
Kreu i dyt bazohet n studimin teorik krahasues t stilit funksional t fjalimit. N t
jan prmbledhur kndvshtrimet e disa prej gjuhtarve q kan ofruar studime n
kt fush. Bazuar n studime t tyre prcaktohet nj renditje e fjalimit si tekst n
raport me tekste t tjera. N t njjtin kapitull ofrohet analiz krahasuese e
elementve stilistikor t teksteve t tjer dhe fjalimeve.
Kreu i tret ofron nj koncept tjetr t analizs s ligjrimit dhe analizs kritike t
ligjrimit. N kt kapitull fjalimet trajtohen jo vetm si fenomene gjuhsore, por
shum m tpr se kaq. Pr t patur nj analiz sa m t sakt t tyre, shum autor
ofrojn kndvshtrime m t prparuara. Ata shohin fjalimin si fenomen social ku
VII
gjuhsorja sht vetm njri nga aspektet. N kt kapitull fjalimi si ligjrim,

studiohet prmes modeleve t komunikimit dhe trsis s elementve prbrs t
ktyr modeleve, ku vlen t veohet konteksti, marrsi dhe dhnsi i mesazhit.
Kreu i katrt prqendrohet trsisht n analizn praktike t fjalime. N t diskutohet
mbi rndsin q ka analiza e fjalimeve, metodat m t prdorura dhe nivelet
prkatse t analizs. T gjitha kto shikohen n praktik n fjalime q kan shenjuar
n historin e popujve dhe veanrisht n fjalime t autorve shqiptar ku vmendjen
m t madhe e zn fjalimet e Fan Stilian Nolit si nj nga autort m t plotsuar t
gojtaris shqiptare.
Kreu i pest e shikon t gjith teorin dhe praktikn e diskutuar n krert e
mparshm n funksion dhe shrbim t arsimimit. Ky kre e shikon leksionin si nj
proces ligjrimi dhe fenomen social. Kreu i fundit propozon trajtimin e leksioneve jo
si fenomene komunikimi t thjeshta, por n nivele m t lart t ligjrimit. Prvoja
bashkkohore sugjeron se aplikimi i praktikave t suksesshme t gojtaris dhe
fjalimeve t suksesshme mund t prmirsoj dukshm cilsin e msimdhnies,
msimnxnies, marrdhnies pedagog-student dhe t gjith procesit msimor n
trsi.
VIII
STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

N FUSHN E EDUKIMIT
KREU I
VSHTRIM HISTORIK MBI RETORIKN
1.1. Retorika n antikitet
Retorika sht studimi i t shkruarit dhe t folurit t efektshm dhe arti

i ndikimit mbi t tjert. N historin e saj t suksesshme, retoriks i jan
dhn shum prkufizime dhe objektiva. Retorika dallohet gjithashtu pr nj
spektr gjithprfshirs t saj, por n pjesn m t madhe at e dallon
karakteri i saj thelbsor si nj disiplin e rndsishme pr trajnimin e
studentve. Qllimet e saj parsore ishin dy; pr t krijuar nj perceptim sesi
gjuha funksionon n t shkruar dhe t folur dhe pr tu aftsuar n prdorimin
e ktyre aspekteve gjuhsore. Retorika si arti i komunikimit, sht kuptuar pr
nj koh t gjat si sistematizimi i gojtaris s lindur natyrshm. Sipas
tradits, autort e par t librave vzhgonin situatat e jets reale ku gojtaria
ishte e suksesshme, analizonin burimet q prdornin folsit dhe zhvillonin
metoda msimi ku prdoreshin kto aftsi. Nj nga folsit n dialogun e
Cicero-nit, De Oratore e prmbledh doktrinn kryesore t retoriks si m
posht:
Virtyti i t gjitha ktyre rregullave sht se oratort nuk e fituan
reputacionin duke i ndjekur ato, por se disa njerz i veuan dhe i mblodhn
aftsit e gojtarve t lindur. Kjo nnkupton se gojtaria nuk sht produkt i
nj arti, por sht arti vet. 1
Quintilian-i, autori i traktateve m t plota klasike De Institutio Oratoria,
thoshte se do gj q arti e ka ngritur n perfeksion e ka burimin tek
natyra. 2
Sipas Cicero-nit, gojtari sht nj njeri q ju flet njerzve dhe pavarsisht
nga stili q prdor, ai nuk duhet t shkputet nga ajo q ndjen dhe mendon nj
njeri i thjesht. Ai e shihte gojtarin ngushtsisht t lidhur me natyrn dhe
nj pasqyrim t plot t saj.
De Oratore, prkthyer nga E.W. Sutton dhe H. Rackham, 2 vll. ( Londr, 1942; 1948)
De institutio oratoria ( 2. 17. 6.) The Institutio Oratoria of Quintilian. With an English translation by
H.E.Butler, London; William Heinemann New York: GP. Putnams sons
1
2

N FUSHN E EDUKIMIT
Por q nga lashtsia deri m sot, historia e letrave ka dshmuar q gojtari

dhe gojtaria, nuk i kan qndruar besnik asaj q besonin dhe predikonin
kta msues t retoriks. Kjo i ka kushtuar asaj dhe historis s njerzimit, jo
pak, pasi si do t shohim edhe m posht, retorika sht nj nga artet q ka
ndikim t drejtprdrejt n interpretimin e ngjarjeve si n jetn e prditshme
ashtu edhe n fenomenet sociale madhore.
T part msues t retoriks datojn rreth viteve 471 dhe 463 p.e.s. Ata
erdhn si domosdoshmri e kohs dhe nevojave t reja t shoqris. Pas
dbimit t tiranve, q me an t akteve joligjore kishin prvetsuar pasuri,
pr t rivn drejtsin n vend u organizuan gjykimet e para publike. N kt
periudh spikasin Tisias-i dhe Gorgias-i, ky i fundit nj sofist, me aftsi t
lindura q t shndrronin n skllevr njerzit, vetm me an t fjals dhe jo
t forcs. 3
Fjala Retorik ka ardhur nga fjala greke rhxtorikx, e cila filloi t prdorej
n rrethin e Socrates-it n shekullin V dhe pr her t par u shfaq n
dialogun e Plato-sit Georgias shkruar rreth 385 p.e.s. Rhxtorikx n gjuhn
greke nnkupton artin qytetar t t folurit publik, i cili u zhvillua pr qllime
t asambleve, sallave t gjyqeve dhe rasteve formale n qeverisjen
kushtetuese t qyteteve greke, veanrisht n Athinn demokratike. Si e till,
ajo u pa si nj nndarje kulturore e nj koncepti m t gjer t pushtetit t
fjalve dhe aftsis s tyre pr t ndikuar mbi situatn n t ciln prdoreshin.
Dshmi t Aristotle-it tregojn se librat e hershm t retoriks i kushtojn nj
vmendje t veant argumentimit dhe debatit, pasi ato ishin domosdoshmri
pr lirin dhe zhvillimin e do athinasi. Nevoja pr tiu drejtuar jurive t
mdha me rrjedhshmri, krkonte organizim t kujdesshm t fja limeve, q t
mund t preknin ann emocionale t dgjuesve. 4
Edhe sot, prdorimi i ksaj fjale, ka lidhje me instinktin e drejtprdrejt t
njerzimit pr t mbijetuar, kontrolluar mjedisin dhe pr t ndikuar mbi
veprimet e t tjerve, n prputhje me interesat m t mira individuale apo t
grupeve shoqrore dhe politike. Koncepte t tilla t retoriks mund t gjenden
n shum shoqri t vjetra n cilsime t prafrta. N Egjipt dhe Kin jan
shkruar mjaft libra q kshillojn lexuesit sesi t bhen orator t efektshm.
Shkrimtart klasik pr her t par n Evrop u prpoqn t prshkruajn
veorit e nj fjalimi t efektshm dhe t msonin dik sesi t planifikonte
dhe t prezantonte nj fjalim. Qytetet e antikitetit konsideroheshin si qytete
me demokraci dhe pr rrjedhoj qytetart ishin pjes aktive e debateve
politike dhe duhet t mbronin vetveten n sallat e gjyqit. Teoria e t folurit
publik u zhvillua m tej me zhvillimin e fjalorve teknik, q shpjegonin
veorit e argumentimit, organizimin, stilin dhe prezantimin. Kjo periudh
3
Philebus, 58 a-b Philebus by Plato, Translated by Benjamin Jowett. The Electronic Classics Series,
Jim Manis, Editor, PSU-Hazleton
4
Kenedy A. George Classical Rhetoric and its Christian and Secular tradition from ancient to modern
times. The University of North Carolina Press,1980, fq. 26-9, 42

N FUSHN E EDUKIMIT
shnon dhe lindjen e termit Metaretorik, si teori apo art i t folurit publik.
T part msues t retoriks ishin Sofistt.
Shkolla e retoriks filloi me Sokratin n shekullin e IV dhe u b nj shkoll e
rregullt n periudhn greko-romake. Kjo shkoll ishte pjes e edukimit formal
t shum djemve t rinj. Fillimisht msuesit e retoriks vun re nj
marrdhnie t ngusht midis letrsis dhe retoriks dhe prdorn shum
koncepte t kritiks letrare n funksion t ksaj t fundit. Qllimin e letrsis
pr t ndikuar tek lexuesi ata e pan edhe tek retorika T msosh dhe t
knaqsh.
1.2. Klasifikime t fjalimeve n lashtsi

Aristoteli n leksionet e tij On Rhetoric, dallon tri lloje t retoriks. Nj
publik - thot ai- mund t sillet ose jo si gjykats i asaj q po thuhet. Me kt
ai nnkupton se publikut mund ti krkohet ose jo, t marr nj vendim t
caktuar mbi nj shtje q prezantohet. 5
Nse po, ai sillet si gjykats dhe mund t gjykoj veprime q ka n ndodhur n
t kaluarn, n nj sall gjyqi dhe n kt rast fjalimi cilsohet si judicial
ligjor. Por publiku mund t gjykoj edhe mbi nj veprim q do t ndodh n
t ardhmen dhe n kt rast fjalimi sht deliberative binds. Nse publikut
nuk i krkohet t kryej asgj nga kto m sipr, Aristotle-i e konsideron
fjalimin epideictic ose ceremonial. Kto fjalime jan tipik n rastet
ceremoniale si festimet publike, funeralet, fjalime t cilat mbaheshin pr t
lavdruar ose fajsuar dik. Kto tri kategori - ligjore, bindse dhe
ceremoniale - mbetn thelbsor prgjat historis klasike t retoriks dhe
jan t vlefshm edhe sot pr t kategorizuar format e ndryshme t ligjrimit.
Koncepti i retoriks ceremoniale u zgjerua m pas nga studiues t tjer, t
cilt prfshin n t edhe prozn dhe poezin. Kjo form e retoriks nuk u pa
si nj ligjrat q kishte pr qllim nj veprim t caktuar, por q synonte t
ndikonte mbi vlerat dhe besimet e publikut.
1.2.1. Organizimi i fjalimeve

N shekullin e I p.e.s. Cicero-ni dhe Quintilian-i e prezantuan retorikn n
formn e saj m t plot. Msimet klasike t retoriks prbheshin nga pes
pjes, q shkonin paralel me aktin e planifikimit dhe t prezantimit t fjalimit.
Kennedy, George A., (trans/ed.) (1991) Aristotle On Rhetoric; A Theory of Civic Discourse. New
York/Oxford: Oxford University Press

N FUSHN E EDUKIMIT
Duke patur parasysh nevojat e kohs, retorika q mbizotronte ishte ajo

ligjore edhe pse dy format e tjera t saj nuk mbeteshin jasht vmendjes.
Pjesa e saj e par sht invention shpikja ose gjetja. 6 Kjo pjes i kushtohej
gjetjes s nj teme, duke identifikuar shtjen q duhej t diskutohej dhe
mjetet q duheshin prdorur pr t ndikuar mbi publikun q t pranonte
pikpamjen e folsit. Mjetet ndikuese prfshinin:
-s pari, provat e drejtprdrejta, si dshmitart apo dokumentat, t
cilat folsi i prdor dhe nuk i shpik;
-s dyti, mjetet artistike t ndikimit t cilat prfshijn prezantimin e
karakterit t folsit (ethos) si t besueshm, argumentin logjik (logos) q
prdoret pr t bindur dgjuesin, si dhe (pathos) apo emocionin q folsi
mund t zgjoj tek publiku i tij.
Pjesa e dyt e retoriks klasike sht organizimi. 7 Organizimi nnkupton
ndrtimin e nj fjalimi t ndar n pjes, numri i t cilave vazhdon t jet nj
nj shtje e shumdiskutar. Ndarjet m t prdorura t gjetura n librat e
kohs dhe t prdorura nga oratoria juridike jan:
1. hyrja (Greq. prooimon, Lat. exordium)
2. rrfimi (Greq. diegesis, Lat. narratio) prezantimi i detajeve faktike t
kontekstit
3. prova (Greq. pistis, Lat. probatio)
4. prfundimi ose mbyllja (Greq. epilogos, Lat. peroratio )
Secila ndarje ka funksionet dhe karakteristikat e saj t qarta. Hyrja synon t
siguroj interesin dhe dshirn e mir t publikut pr t dgjuar. Pr kt
rrfimi duhet t jet i qart, i prmbledhur dhe ndikues, dshmia duhet t jet
e mbshtetur n argumenta logjik n favor t folsit dhe t paraprij do
kundrshti q mund t ngrihet. Mbyllja n vetvete organizohej n dy pjes q
prbheshin nga prmbledhja e asaj q shtjellohej dhe n zgjimin e ans
emocionale tek dgjuesit.
Fjalimet deliberative bindse kishin nj struktur t organizuar n hyrje,
dshmi dhe mbyllje. Ato shpesh e shmangnin rrfimin. Fjalimet epideictic
ceremoniale kishin nj struktur t veant, pr shembull nj fjalim lavdrimi
mund t trajtonte shtje t vendlindjes, t paraardhsve, t arsimimit, t
karakterit dhe t personalitetit t individit si subjekt.
Greq. Heuresis, Lat. Inventio Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton
University Press, Princeton, NJ.
7
Greq. Taxis, Lat. Disposito Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton

N FUSHN E EDUKIMIT
Pjesa e tret e retoriks klasike sht stili. 8 Stili diskutonte shtje t t

shprehurit me mjeshtri t ideve. Pr m tepr koncepti i stilit do t rimerret
m posht.
Memorizimi 9, fillimisht duhej t ishte pjes e retoriks q diskutonte
memorjen dhe teknikat q do t ndihmonin gojtarin t memorizonte fjalimin.
M pas memorizimi nuk u konsiderua thjesht si akti i t msuarit prmendsh
t nj teksit t caktuar, por si kombinimi i teknikave t improvizimit dhe
gjenerimit t nj fjalimi n nj kontekst t caktuar. Kjo i jepte gojtarit
mundsin t shprehte t njjtn ide t perifrazuar n mnyra t ndryshme.
Prezantimi, 10 si pjesa e pest dhe e fundit e retoriks, diskutonte m shum
mnyrn sesi thuhet dika. N Greqin e lasht prezantimi paralelizohej me
aktrimin dhe vmendja kryesore prqendrohej tek prdorimi i gjesteve dhe
tonit t zrit.
1.2.2. Koncepti i stilit n lashtsi

Pasi folsi ka prcaktuar se far do t thot dhe rendin, detyra tjetr sht
q t vendos sesi do ta thot dhe si do ta transmetoj prmbajtjen me an t
fjalve dhe fjalive. Kjo prbn at q quhet stil. 11 Karakteristik e retoriks
klasike sht trajtimi i stilit si proces i qllimshm i shprehjes s tems me
an t gjuhs. Studiuesit e gojtaris n at koh mendonin se e njjta ide
mund t shprehet me fjal t ndryshme, pr t arritur efekte t ndryshm. Ata
e perceptonin stilin t ndar n dy pjes: zgjedhja e fjalve dhe vendosja e
tyre n fjali, t cilat prmbajn strukturat kohore, ritmin prozaik dhe figurat
letrare.
Diskutimi mbi stilin vrtitej mbi konceptin e katr vityteve (Greq. Oretoi)
q pr her t par u prkufizuan nga studenti i Aristotle-it, Theofrastus-i.
Kto virtyte ishin: saktsia (gramatika dhe prdorimi), qartsia, zbukurimet,
dhe korrektsia.
Zbukurimet prfshinin tropet apo zvendsimet e nj termi me nj tjetr si tek
metafora, figurat letrare apo ndryshimet n tinguj, renditjet e pjesve t nj
fjalie, si anaphora apo asidentoni, si dhe figurat e mendimit, n t cilat
nj fjali prdoret pr t theksuar apo rritur vmendjen e publikut, si tek
pyetjet retorike.
8
Greq. Heuresis, Lat. Inventio Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton
9
Po aty,.
10
Po aty,.
11
stili ( Greq. Lexis, Lat. Elocutio ) Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton

N FUSHN E EDUKIMIT
Stilet kategorizoheshin n tre lloje, i lart, i mesm dhe i ult ose i thjesht.
Gjetja, organizimi dhe stili ishin tre pjest m kryesore t retoriks klasike , t
zbatueshme si n t folurit publik ashtu edhe n hartimet e shkruara. Pr her
t par njohja e tyre si tre veprime t ndara u b nga Sokrati n fjalimin
Against the Sophists 12 (seksioni 16) shkruar rreth 390 para ers s re
Aristoteli e rimerr shtjen n vitet 335 para ers s re, n librin e tij t tret
On Rhetoric 13 dhe sygjeron edhe nj pjes t katrt q sht prezantimi. N
shekullin I p.e.s. t folurit publik iu shtuan edhe dy pjes t tjera. I katrti n
radh vendosej memorizimi. Pasi nj fjalim planifikohej dhe shkruhej mir, ai
duhej t msohej prmendsh pr tu prezantuar mir. Pr kt qllim u krijua
nj sistem pr kujtesn me ndihmn e sfondeve dhe imazheve. Prezantimi u
rendit i pesti n librin e tret Rhetoric for Hereunius shkruar n shekullin e
I para ers s re. Ashtu si parashikonte Aristotle-i, i renditur i pesti dhe i
fundit, prezantimi prmblidhte kontrollin e zrit, volumin, frekuencn dhe
gjestet q prfshinin kontrollin e efektshm t mimiks dhe gjymtyrve. N
po t njjtn koh del nj vepr nga Quintilian-i, Education of the orator
libri 11, q merr prsipr t sqaroj do diskutim q egzistonte deri ather
mbi gojtarin.
1.3. Rnia e moralit t gojtaris

Si vihet re nga librat greke dhe latine t kohs, nga shekulli i IV p.e.s. deri
n fund t antikitetit, Metaretorika Klasike, ose Retorika e Ngurt shkenca e
studimit t gojtaris, ishte nj trup standard njohurish. Pasi mori trajtn e saj
t plot, ajo mbeti e pandryshuar n karakteristikat thelbsore t saj. Shum
studiues u prpoqn ta rishikonin, por vetm e detajuan m shum n krkim
t origjinalitetit. Retorika sht shoqruar gjithmon nga nj konotacion
negativ dhe shpesh sht cilsuar si zhgnjyese dhe e pathemelt, dukuri e
cila egziston edhe sot. Ajo u pa me armiqsi dhe dyshim edhe nga disa klasik
t kohs. Notat kritike pr gojtarin u shfaqn q n 423 para ers s re, n
komedin Clouds, Nephelai t Aristophanes-it. Kjo komedi shnoi
debatin mbi Just speech dhe Injust speech. Ky i fundit i konsideruar dhe
si i dobti q guxon t vr n diskutim dhe t fitoj mbi t fortin duke
prdorur lojrat gjuhsore. Kjo rezultoi n akuz t drejtprdrejt mbi
Sokratin, se po i jepte t drejt t dobtit t vinte n diskutim t fortin apo
t pagabueshmin. 14 M pas Aristotle-i n librin e tij On rhetoric
identifikon se i dobti mund t sfidoj madje dhe t akuzoj t fortin.
Marrja e pushtetit nga i dobti me an t fjals zgjoi shum kundrshti pr
kohn, por kjo shnoi dhe nj kthes vendimtare pr historin e njerzimit.
Against the Sofists fjalim tek http://english.mansfield.ohio-state.edu/writing
Aristotle (2010) On Rhetoric ReadaClassic.com., USA
14 Reckford.J.K (1987) Aristophanes: Old-and- new Comedy- Six essays in perspective. UNC Press.
12
13

N FUSHN E EDUKIMIT
Pr her t par u pa se me an t argumentimit logjik, mund t viheshin n

diskutim shtje q deri n at koh ishin absolute dhe pr rrjedhoj edhe t
padiskutueshme. Pr her t par u vun n diskutim t vrteta absolute mbi
tokn, diellin dhe teori t tjera n shum fusha t jets shkencore, politike dhe
shoqrore. Q n at koh ka egzistuar nj lidhje midis gojtaris dhe
politiks dhe kjo justifikon pjesrisht edhe konotacionin negativ q egzistonte
pr t.
Fjala rhxtr n greqishten e vjetr do t thot gojtar, por ka edhe nj
kuptim t dyt q sht politikan. Kjo prqasje solli trajtimin e Rhxtorikx
si nj teknik t dyshimt moralisht, e prdorur nga politikant q rezultoi t
ishte n kundrshti m t vrtetn. Gojtart po akuzoheshin se nprmjet
fjals po korruptonin njerzit dhe sulmi kryesisht binte mbi Sofistt ( njerzit
e zgjuar), t cilt nprmjet gojtaris prpiqeshin tu msonin njerzve
teknikat e jets qytetare.
Sofistt ishin nj grup filozofsh relativist, skeptik mbi mundsin e njohjes
s t vrtets universale. N nj traktat titulluar Protagoras ata shpreheshin
se: Njeriu sht njohsi i t gjitha gjrave, i t diturave dhe t paditurave deri m
tani.15
Sipas Gorgias-it, tek On Nature, asgj nuk egziston dhe n qoft se
egziston nuk njihet dhe n qoft se mund t njihet, trsia e njohurive nuk
mund t komunikohet nga nj njeri tek tjetri. 16 Rrjedhimi i drejtprdrejt i
ktyre pohimeve sht se vlera apo opinioni mbi t vrtetn, t drejtn apo t
duhurn, duhet t gjykohet nga rrethanat dhe sesi perceptohet nga individt,
n nj periudh kohore t caktuar. Kjo hapi nj faqe t re pr retori kn pasi
shtroi domosdoshmrin e nevojs pr t diskutuar t dyja ant e nj shtjeje
n mnyrn m ndikuese t mundshme. N t njjtn koh kjo krkonte edhe
aftsi t veanta. Kjo periudh shnon dhe nj prkufizim t qart t retoriks
dhn nga Aristotle-i pr t sheshuar debatin e lindur. Ai shprehej se
retorika sht nj art moralisht neutral, e cila mund t argumentoj mbi t
dyja ant e nj shtjeje qoft pozitive apo negative, por q bazohet trsisht
n njohurit e disiplinave t tjera n interes t prcaktimit se far sht e
vlefshme, e drejt apo e ndershme dhe pr kt ajo prdor nj metod t
veant t sajn.
Domosdoshmria e studimit t retoriks pr qllime qytetarie, si n formn e
gojtaris edhe n at t shkruar, ishte e njohur dhe e pranuar prgjithsisht.
Megjithat vihet re nj trheqje apo kufizim i njohurive t gojtarve.
Gojtart kishin njohuri universale, por krkesat e kohs i kufizuan ata n
sallat e gjygjit. Edhe pse ndaj retoriks pati edhe qndrime negative duke e
cilsuar at si loj fjalsh, fjal boshe, hollsi pa rndsi, dyzim moral dhe
dshir pr t arritur interesat personale me do kusht, teoricient e retoriks
15
Schiappa E., (2003) Protagoras and Logos: A study in Greek Philosophy and Rhetoric, University of
South Carolina Press, Columbia, South Carolina. fq.103-33
16 Plato (1994) Gorgias Agora Publications, INC. MA., USA

N FUSHN E EDUKIMIT
si Aristotle-i, Cicero-ni dhe Quintilian-i nuk ishin thjesht manipulues t

rndomt fjalsh. Prkundrazi retorika ishte nj forc e madhe liruese e jets
intelektuale t kohve antike.
1.4. Retorika helenistike dhe edukimi

Si rezultat i pushtimeve t Aleksandrit t Madh midis 334 dhe 323 para ers
s re dhe themelimit t mbretrive nga pasardhsit e tij n Greqi, Azin e
Vogl, Siri dhe Egjipt, kultura greke u prhap nga Greqia, Italia e Jugut dhe
Siqilia prgjat Mesdheut Lindor. Greqishtja u b gjuha ndrkombtare e
qeverisjes, tregtis dhe arsimit. Shkollat greke t gramatiks dhe retoriks u
hapn n do qytet. Aftsia pr t drejtuar bizneset dhe pr t folur greqisht
n sallat e gjyqit ishte nj aftsi e veant pr nj mas t madhe t popullsis
madje edhe pr ata q nuk do t mbanin asnjher nj fjalim formal. Studimi
i kulturs greke dhe oratoris solli me vete nj kultur t re dhe sunduese.
Duke qen se fillimet e studimit sistematik t retoriks n Greqi ishin t
lidhura me nevojat e qeverive demokratike, studimi i retoriks u zvoglua n n
sundimin e qeverive autokrate. Nj pjes e madhe e debateve politike
zhvillohej larg syve t publikut. Gojtari kishte si detyr paraqitjen e
politikave tek publiku, ose t drejtonte opinionin publik n favor t
qeverissit. Kjo shnoi nj mundsi pr praktikimin e gojtaris epideictic
ceremoniale, duke prfshir lavdrimet, encomia dhe ligjratat ceremoniale.
Jeta politike ofronte mundsi pr praktikimin e gojtaris si n shkmbimet e
ambasadorve, n mbledhjet e kshillave t qyteteve etj. Por ajo q vihet re
sht mbizotrimi i gojtaris juridike.
Ky shekull dallohet gjithashtu pr lulzimin e t nxnit sistematik. Biblioteka
e Madhe dhe Muzeu i Aleksandris ishin qendrat m t mirnjohura t t
nxnit dhe nj institucion krkimi i avancuar n shkenc dhe letrsi. Vlera q
mori t nxnit solli zhvillimin e mtejshm t teorive t retoriks si nj deg e
rndsishme e edukimit. Kjo mori formn e detajimit t nj sistemi q
prshkruante procesin e planifikimit, t t shkruarit dhe prezantimit t
fjalimit. Dy nga cilsit m t veanta t ktij procesi ishin krijimi i teoris s
qndrueshme (stasis); nj metod sistematike pr identifikimin e shtjes n
diskutim n nj fjalim dhe prkufizimit me shembuj, nj numr t madh
tropesh, figurash dhe mjetesh t tjera stilistikore, q mund t gjendeshin n
tekste apo prdoreshin n hartime. Roli q mori retorika n edukimin formal
ishte thelbsor n mbijetesn dhe zhvillimin e saj. Studimi i retoriks ishte e
drejt e posame e djemve, ndrkoh vajzat specializoheshin n shkollat e
gramatiks. Edhe kjo sht dshmi pr rndsin q i jepnin r etoriks n
edukim. N moshn 12-14 djemve u jepej nj arsimim kryesisht gramatikor.
N kt mosh ata fillonin t merrnin msime t prparuara t retoriks.
8

N FUSHN E EDUKIMIT
Shkollat e retoriks prqendroheshin n studimin e shkrimtarve t prozs dhe

teknikave t argumentimit, prforcimit, zbukurimit duke prfshir edhe
figurat letrare, por n praktik fazat e avancuara t gramatiks shpesh
mbivendoseshin me fazat e para t retoriks. Kto ushtrime n greqisht
quheshin progymnasmata, ushtrime paraprake pr prezantimin e fjalimeve.
Studentt njiheshin me teorin e retoriks dhe t gjitha pjest e saj ; gjetja,
organizimi, stili, memorizimi dhe prezantimi. Studentt mbanin fjalime n
klas si nj form kontrolli pr njohurit q kishin fituar. Nuk raportohen
forma t kontrollit me shkrim.
1.5. Copzimi mesjetar i retoriks

Gjat gjith periudhs s lulzimit t retoriks, q nga shnimet e para t saj
deri n periudhn Romake, sht par qart bashkjetesa e saj me shoqrin.
Retorika ka patur nj rol t pamohueshm n shoqrit demokratike, ku
mbizotronte fjala e lir dhe t drejtat e njeriut n t gjitha sferat e jets
prfshi edhe ato ligjore dhe politike. Si n Greqi ku individi duhej t mbrohej
vet, ashtu edhe n kulturn romake ku mund dhe duhej t prfaqs ohej nga
nj gojtar profesionist, vendimet kryesore merreshin pas dgjimit t t dyja
palve. Kjo bnte q retorika t ishte nj disiplin thelbsore e jets
demokratike. Me ndryshimin e sistemeve qeverisse dhe ardhjen n drejtim t
perandorve ose diktatorve, roli i retoriks bie.
Fillimi i mesjets shnoi at q do t njihej si copzim i retoriks n trsi
dhe i veprave t saj n veanti. Ajo shndrrohet n prshtatje me krkesat e
shoqris dhe bhet tekn ose ars apo thn ndryshe nj shrbim.
Vickers-i njeh dy copzime madhor:
Copzimi i par dallohet pr zhdukjen ose dmtimin e rnd t shum prej
veprave t retoriks. Veprat e Cicero-nit Orator dhe Brutus u zhdukn
ndrkoh q De Oratore njihej nga shum pak studiues. Institutes i
Quintilian-it mbijetoi i gjymtuar rnd pasi librat 5-8,9,10 dhe 12 ose
mungonin trsisht ose pjesrisht. Tekstet e retoriks gjithashtu u copzuan
rnd edhe nga qndrimi pragmatik utilitar q u mbajt ndaj saj. S jashtmi
tekstet klasike mbijetuan n gjendje t dmtuar rnd; n brendsi studiuesit
dhe lexuesit i copzonin ata pr ti prdorur n prshtatje me qllimet e tyre
individuale.
M pas retorika iu nnshtrua edhe transformimeve t tjera, fillimisht si
disiplin universitare dhe shkollore duke e prfshir at n treshen
Gramatik-Retorik-Dialektik. Ndonjher kto ndryshime lindnin edhe si
pasoj e rivalitetit midis fakulteteve t quajtura n at koh Battle of Liberal
9

N FUSHN E EDUKIMIT
10
Art, q m pas rezultoi t ishte pa ndonj vler t veant . 17 Krijimi i

grupimeve t ndryshme shoqrore solli dhe copzimin e mtejshm t
retoriks, pasi ata filluan ta specializonin at n funksion t qllimeve t
tyre, duke dmtuar egzistencn e saj si nj sistem qndror edukimi. Nj pjes
t funksioneve t saj filloi ta kryente gramatika. N koht romake rreth
shekullit IV, msues t gjuhs dhe poezis, t quajtur grammatici, kishin
prshtatur pjes t disiplins s retoriks, 18 prfshir edhe njohurit mbi
skemat, tropet dhe metrikn. Kufiri i paqart ndars midis gramatiks dhe
retoriks nnkuptonte q shpjegimi i poezive nga ana e gramaticienve t
kufizohej vetm n pjest e ligjrats, saktsin sintaksore, figurat retorike,
mnyrat e argumentimit dhe metrikn, por nuk prfshinin asnjher strukturn
apo planin e poems e cila i lihej studiuesve t retoriks . 19
Figurat letrare trajtoheshin ndryshe n kontekstin e gramatiks. T veuara
nga struktura e prgjithshme e poems, pa lidhje me subjektin apo
personazhin dhe e shkputur nga ana emocionale, ato shndrroheshin thjesht
n forma, apo ndrtime strukturash, renditje fjalsh pa funksionin letrar q e
kishin n antikitet. Studimet gramatikore morn rndsi pas shekullit VII dhe
me emigrimet gjermane dhe mbylljen e shum shkollave romake n jug t
Evrops, barra e kulturs u mbeti njerzve q nuk e kishin latinishten gjuh
amtare. Gramatika u b lnd kryesore deri n shekullin e XIV dhe luajti rolin
q duhet t luante retorika dhe dialektika. 20 Por n t vrtet gramatika nuk e
prmbushi kurr rolin e retoriks.
Prve lulzimit t gramatiks, retorika vuajti edhe nga lulzimi i logjiks dhe
teologjis. 21 Shum studiues dnuan ndarjen e teoris s retoriks nga
praktika. Curtius-i shkruan se N manastire ishte e pamundur t fitoje
aftsin e artit t t folurit, pasi nuk kishte asnj mundsi prdorimi pr
qllime praktike. 22 Gojtaria ishte nj art i humbur. Nuk kishte vend pr
praktikimin e saj qoft n ligjin laik, qoft n at fetar. Prezantimi iu largua
prballjes me publikun dhe humbi kontekstin e tij ndikues. Kshtu teoricient
e humbn publikun dhe retorika u shndrua nga nj sistem i dykahshm
dhns-marrs n nj sistem t njkahshm vetm dhns. Ajo i humbi
energjit e saj krijuese dhe sipas C.S.Baldwin-it humbi funksionin e saj
17
Paetow J. Luis (1910) The Arts Course at Medieval Universities with Special Reference to Grammar
and Rhetoric.
18
Campbell, J. J. ( 1978), "Adaptation of Classical Rhetoric in Old English Literature", in Murphy
(1978), fq. 173-97.
19
Kelly D. ( 1966), "The Scope of the Treatment of Composition in the Twelfth-Century Arts of
Poetry", Speculum, 41, fq 270-4
20
Colish 1968, The Mirror of Language: A Study in the Medieval Theory of Knowledge, New Haven,
Conn. fq 92-7
21
McKeon R. P. ( 1952), Rhetoric in the Middle Ages, rev. repr. in R. S. Crane (ed.), Critics and
Criticism, Chicago,
22
Curtius E. R. ( 1953), European Literature and the Latin Middle Ages, tr. W. R. Trask, New York. fq
76
10

N FUSHN E EDUKIMIT
11
kryesor. 23 Shum autor mendonin se funksioni i saj ishte thjesht t lustronte,

zbukuronte duke zgjeruar edhe m shum at q tashm ishte thn. Humbja e
funksionit shoqror oi n tkurrjen jo vetm t publikut, por edhe t folsit.
R.O.Payne-i mendon se n retorikn mesjetare angleze, folsi duket se sht
zhdukur trsisht nga diskutimi dhe nuk egziston psikologjia e prgjigjes apo
reagimit nga publiku. 24 Shum studiues ln mnjan marrdhnien midis
retoriks dhe gojtaris dhe n ikonografin e retoriks kalohet nga
komunikimi me an t zrit dhe t duarve tek tabelat e dyllit dhe Stylus ;
shkopi me maj q prdorej pr t shkruar mbi t. Kjo shnoi prparsin e
forms s shkruar n kulturn letrare. 25 Retorika u shndrrua nga nj art i
folur, n nj art t shkruar.
E megjithat nuk mund t thuhet se teoria e retoriks nuk egzistonte n
Mesjet. Shum libra me natyr praktike u botuan mbi figurat e retoriks,
nisjen dhe mbylljen e letrave, etj. Por teoria dhe praktika n vend q t
forconin, korrigjonin dhe plotsonin njra-tjetrn, bn t kundrtn.
Studiuesit e De Inventione e copzuan s brendshmi veprn dhe iu larguan
strukturave elocutio, pronuntiatio dhe memoria. Ata u morn me pjesn
tjetr t sistemit, q rezultoi t ishte m tepr nj struktur intelektuale
terminologjish t organizuara.
N periudhn nga 1150 deri n 1300 retorika copzohet edhe m tepr duke
larguar nga njra-tjetra teorin dhe praktikn t cilat rezultojn t jen pjes e
disiplinave t ndryshme. N teologji retorika u b nj mjet pr t sqaruar
kuptimin dhe qartsuar paqartsit e shkrimeve t shenjta . 26 Sipas
Bonaventur-s retorika trajtohet si nj nndarje e teologjis.
Retorika sht dalluar si nj mjet elastik me aftsi prshtatse ndaj pothuaj
do konteksti t njohurive njerzore. Kjo i bn tekstet e saj t prdorshme
edhe n shkenca t tjera. Vepra e Aristotle-it Rhetoric vjen nprmjet
prkthimeve n latinisht t Moerbeke-s n m shum se 100 dorshkrime.
Shum studiues treguan interes pr t, por pjesa m e madhe e tyre pan
vetm lidhjen e saj me dialektikn dhe t tjer i prdorn si burime pr shtje
t etiks. 27 Si prmendet edhe m lart vepra e Quintilian-it mbrrin n
Mesjet e gjymtuar rnd. Prve copzimit t jashtm shum shkolla t
kohs e konsideruan at si nj vepr pr moralin m shum se pr
arsimimin. 28 Faulhaber v re se veprat e mbrritura t klasikve prdoreshin
23
Baldwin, Charles S.(1928) Medieval Rhetoric and Poetic (to 1400) Interpreted from Representative
Works. New York: Macmillan, fq 181-2
24
Payne, tek Murphy J. J. ( 1966), Aristotle's Rhetoric in the Middle Age, Quarterly Journal of Speech,
52 fq. 272
25
Kendall (1978), f. 147; Curtius (1953), f39; J.B.Tropp, Education in the Reinaissance
26
Criticism, Chicago
27
Murphy J. J. ( 1966), Aristotle's Rhetoric in the Middle Age, Quarterly Journal of Speech, fq 55
28
Faulhaber C. B. ( 1972), Latin Rhetorical Theory in Thirteenth and Fourteenth Century Castile,
Berkeley and Los Angeles.fq 14
11

N FUSHN E EDUKIMIT
12
n Mesjet kryesisht si burime maksimash, shembujsh dhe burimesh

informacioni mbi karakteristikat psikologjike t njerzve t ndryshm, n
kushte t ndryshme. 29 Kjo sht dshmi e qart e transferimit t retoriks n
shkenca t tjera.
1.5.1. Kontributi i retoriks n Mesjet

Retorika dha ndihmn e saj n nj numr t madh tekstesh q ndahen n tre
grupe kryesore. S pari, retorika ndikoi ndjeshm n krijimin e nj metode pr
t studiuar ligjet. S dyti, arti i predikimit, i cili nn traditn e krishter kishte
marr nj funksion detyrues apo imponues, i shkonte shum pran gojtaris
s lasht deliberative bindse. S fundmi vmendje iu kushtua edhe artit t
poezis pas shekullit XII dhe si rrjedhoj edhe nj lloj argumentimi apo
ndikimi dhe formave t krijimit t trajtuara n stilin, organizimin dhe figurat
e huazuara nga retorika. 30
Specializimi, q ishte edhe natyr e dyt e Mesjets rezultoi n ndarjen e
qart t shtat arteve n shekujt XII dhe XIII dhe specializimin e shkollave
vetem n njrin prej tyre. 31 Ky specializim kontribuoi edhe m shum n
ndarjen e teoris nga praktika. Kjo retorik e specializuar, kryesisht drejt
ligjeve, solli daljen e shum librave, q fatkeqsisht ishin t destinuar pr nj
numr t kufizuar lexuesish. Akti i shkrimit t letrave sht nj produkt tipik i
retoriks mesjetare n prpjekje pr tu prshtatur me nevojat e reja
shoqrore, kryesisht si modele komunikimi midis institucioneve t hierarkis
s shoqris mesjetare. Ky lloj komunikimi nuk kontribuonte pozitivisht pr
shtje t rndsishme kulturore dhe as inkurajonte komunikimin personal.
1.6. Rilindja e Retoriks

Pas copzimit n Mesjet, detyra e ribashkimit i takoi Rilindjes. Erwin
Panofsky shkruante se pas ndarjes s forms nga prmbajtja ishte Rilindja
italiane ajo q i bashkoi elementt e ndar. 32 Ribashkim sht fjala e duhur
pr t prshkruar at q ndodhi me retorikn n Rilindje. S pari fal krkimit
t humanistve pr dorshkrime t lashta u gjendn nj numr i
konsiderueshm tekstesh klasike. 33 U zbuluan vepra t plota t Quintilian-it
29
Po aty fq 1-2, 95
Criticism, Chicago fq 290-1
31
Colish (1968), The Mirror of Language: A Study in the Medieval Theory of Knowledge, New Haven,
Conn. fq. 101
32
Panofsky E. ( 1960), Renaissance and Renascences in Western Art, Stockholm; repr. London, 1970.
fq 100, 106
33
Pfeiffer, History of Classical Scholarship, Oxford, 1968.
30
12

N FUSHN E EDUKIMIT
13
dhe komente t Asconius-it mbi fjalime t Cicero-nit si dhe dorshkrime t

plota t De Oratore dhe Brutus, vepra q deri n at koh njiheshin pak
ose aspak. Kto zbulime u prhapn shpejt dhe fal shpikjes s
shtypshkronjs.
Historia e Rilindjes sht pjesrisht historia e asimilimit dhe sintezs t nj
numri t madh traktatesh klasike. Richard McKeon-i thekson trajtimin e cekt
t retoriks n Mesjet, pavarsisht nga njohurit e mjaftueshme q
egzistonin:
Prkthimi i Rhetorica t Aristotle-it, i Rhetorica ad Alexandrum pseudoAristoteliane dhe t DemetriusDe Elocutione n shekullin e trembdhjet,
duket t ken patur efekt minimal krahasuar me prkthime t tjera t ktij
shekulli, n stimulimin e interesit drejt subjektit t saj. Kthimi i retoriks n
dominim gjat Rilindjes, shpjegohet vetm me hamendsimin se mendja e
njerzimit u kthye edhe njher pas nj periudhe t gjat , kundrejt letrsis
dhe jets. 34
Zbulimi i teksteve t humbura i dha mundsin veprave klasike, t rimerrnin
formn e tyre origjinale pr t ciln ishin shkruar, at t retoriks dhe jo si
vepra t etiks apo t psikologjis. Kjo ndikoi n dallimin e retoriks si lnd
m vete dhe pavarsin e saj nga lndt e tjera. Numrohen rreth 2000 tituj
mbi retorikn t botuar nga 1400-1700 dhe kjo dshmon numrin e lart t
lexuesve n Evrop. Retorika trajtohej si nj domosdoshmri pr shtresat e
larta dhe shnonte nivelin m t lart t studimeve pr nj nxns. Klasat m
t larta t shkollimit quheshin Classe de Rhtorique. 35 T gjith kta fakte
dshmojn statusin e veant q mori retorika. Meqnse elokuenca ishte nj
krkes e domosdoshme dhe retorika ishte elsi i t gjitha letrsive. Djemt e
shkollave ushtroheshin n do faz t ktij arti. Si gjat leximit ashtu edhe
gjat shkrimit atyre u krkohej t studionin me kujdes procesin e retoriks n
trsi, pes ndarjet kryesore t retoriks, tre stilet dhe n disa raste t dinin
emrat, prkufizimet dhe prdorimin e nj numri t madh figurash letrare.
do gj q ishte e mir pr librat e nxnsve t shkollave ishte e mir edhe
pr botim. Botimet e ksaj kohe dallonin pasi autort trhiqnin vmendjen e
lexuesve mbi elemente t retoriks, figurat letrare, skemat etj, duke br
shnime n hapsirat bosh t faqeve t librave. Kjo metod ka zbritur deri sot
dhe prdoret nga shum studiues n analizat e fjalimeve pr qllime t
arsimit 36. N periudhn elizabetiane studiuesit kshillonin lexuesit ti gjenin
dhe shnonin figurat letrare n libra vet. Ata ndrtuan edhe struktura dhe
forma t shkurtuara sesi lexuesit mund t punonin me kto elemente t
34
Criticism, Chicago fq 260-1.
35
Baldwin, Charles S. (1928) Medieval Rhetoric and Poetic (to 1400) Interpreted from Representative
Works. New York: Macmillan, fq 118.
36
Lucas L. S. (1998) The art of public speaking Mc-Graw Hill companies
13

N FUSHN E EDUKIMIT
14
retoriks pr do faqe libri. Nj ndihm pr msuesit ishte edhe nj tabel q

sipas Vives-it ishte prgatitur nga Peter Mosellanus-i, n 1531, mbi figurat
letrare, e varur mbi mur, q t mund t trheq vmendjen e nxnsve , q
kalojn pran dhe t detyrohen ti shikojn. 37 Studiuesit nnvizojn do
mnyr t mundshme pr t ndikuar n mendjet e nxnsve.
Nga dokumenta t ndryshme t shoqris s lart vijn dshmi interesante q
tregojn pr mnyrn sesi msuesit udhzonin nxnsit e tyre. Metoda q
prdornin nxnsit pr t prthithur retorikn ishte e ngjashme me at t
klasikve. Pr t shkruar nj hartim me nj tem t caktuar fillim isht ata
mblidhnin t gjith argumentat mbi temn (inventio), renditnin t gjitha
similitudat dhe shembujt q kishin ndrmend t prdornin, m pas e ndanin
materialin n pes pjes t prshtatshme pr fjalimin ( dispositio) dhe hapi i
fundit ishte organizimi prfundimtar i hartimit pa harruar t gjith cilsimet e
prdorura. Kjo form arsimimi ishte e njjt pr t gjith si pr mbretrit
ashtu edhe pr njerzit e thjesht. C.S Lewis-i prshkruan se:
duke u rritur nga fmijria n nj bot plot me epanorthosis 38 t bukura,
paronomasis 39, isocolon 40 dhe krahasime e cadentia. 41 Por kto lnd nuk
ishin, si shum t tjera t shkolls moderne, t preferuara nga msuesit, por
aspak t plqyera dhe t vna n loj nga prindrit. Babai, vllai m i madh
dhe t gjith shokt m t mdhenj t shkolls, t gjith e plqenin retorikn.
Kshtu q edhe ti do ta plqeje. Ti plqeje Tully 42-n e mbl dhe ishe po aq i
interesuar pr asydenton 43 dhe chiasmus 44, si sht sot i interesuar nj djal
modern pr kriketin dhe aeroplan t llojeve t ndryshm. 45
Shum vepra t periudhs s Elizabets dshmojn pr besnikrin dhe
familjarizimin ndaj figurave letrare, treguar kjo edhe nga shum referenca q
bheshin pr to, duke prdorur emrin e sakt, praktik kjo q vazhdoi prgjat
37
Vives J Luis ( 1913), On Education, tr. from De tradendis disciplinis by F. Watson, Cambridge; repr.
Totowa, NJ, 1971., fq. 134
38 epanorthosis- figure letrare q prdoret pr zvendsimin theksues t nj fjale. Psh
mijra, jo miliona marr nga Wikipedia
39
paronomasis- nj form e lojs s fjalve q sygjeron dy ose m shum kuptime, duke
shfrytzuar shumkuptimsin e fjalve, ose shqiptimin e ngjashm t tyre, pr ql lime
humori ose retorike- marr nga Wikipedia
40 isocolon- figur letrare ku paralelizmi theksohet me an t fjalve t t njjts gjatsi. Psh.
Veni,vidi,vici Jul Cezar. Nj nga format m t prdorura t isocolon sht tricolon ose I
tri pjesve parallel.- marr nga Wikipedia
41 cadentia- ritmi ose modulimi i zrit, kryesisht rns
42 Marcus Tullius Cicero
43 asydenton-mungesa e lidhzave midis pjesve q rezulton n ritm t shpejt ose efekt
emocional t forte.
44 chiasmus- figur retorike ose letrare n t ciln fjalt, ndrtimet gramatikore, ose
konceptet prsriten n t kundrt, n t njjtn form ose t modifikuar. Psh. poezia
ngrthen momentet m t mira dhe t lumtura, t mendjeve m t lumtura e t mira.-marr
nga Wikipedia
45
Joseph S M. ( 1947), Shakespeare's Use of the Arts of Language, New York., p.29.
14

N FUSHN E EDUKIMIT
15
shekullit XVIII. Plqimi i tyre ishte i dykahshm, jo vetm i atyre q i

prdornin, por edhe i atyre q i dgjonin. Joseph S.M. e prshkruan nj
gojtar si zotrues t plot t retoriks s tij si edhe t publikut q e ndjek. 46
Dshmi t tij tregojn se arti i retoriks ishte kthyer srish ai q ishte n
antikitet, nj art performues dhe improvizues.
Nxnsit q vazhdonin studimet n universitete merrnin msime retorike t
thelluara. Universitetet ishin m t vjetra se shkollat e gramatiks dhe ata
ishin t part q prjetuan reformat humaniste n msimdhnie. Oksfordi dhe
Kembrixhi, universitete q datonin q nga mesjeta, dominoheshin nga
skolastika, sistemi teologjik dhe filozofik bazuar n logjikn Aristoteliane dhe
shkrimet e t parve t Kishs, sistem ky i ndikuar thellsisht nga tradita dhe
dogma. N fillim t shekullit t XVI humanistt anglez filluan t vinin n
praktik idealet e studimit t letrsis klasike, e cila u zhvillua fillimisht n
Firence n shekullin XV, nn frymzimin e studiuesve bizantin. U ndryshuan
edhe kurrikulat e universiteteve dhe aty ku m par dominonte logjika
Aristoteliane, vendin e zuri retorika dhe gramatika, prfshi edhe studimin e
klasikve si logjika dhe greqishtja. Nga shnime t kohs kuptojm rndsin
q mori kjo periudh riformatimi e retoriks.
Duke reformuar studimin e gramatiks, duke rritur kohn e studimit t
retoriks, duke zbritur retorikn nga kurset e avancuara n ato t prgatitjes
n Bachelor dhe duke zgjeruar fushn e studimit me bibliografi nga letrsia
humane, ata zbutn theksin mbi logjikn dhe lejuan, pr t mos thn
inkurajuan, nj shpirt t ri udhrrfyes n punn e studentve. 47
Ky shpirt i ri ndaj retoriks u mbshtet edhe nga kolegjet. Veprat e klasikv e
t mdhenj Cicero-nit, Aristotle-it, Quintilian-it ishin pjes e kurrikulave t
tyre. Koleksioneve t tyre iu shtuan vepra t tjera t Hermogenes -it, Socratesit dhe Demosthenes-it dhe autorve t Rilindjes, Trapezuntius-it dhe
Cassander-it 48. Retorika fitoi mjaft vend edhe n dm t lndve t tjera,
madje edhe t matematiks. Aty ku Mesjeta e denigroi retorikn duke e
nnshtruar at ndaj dialektiks dhe teologjis, Rilindja e riktheu at n vendin
e saj. Theksi mbi ann praktike t retoriks sht ndoshta elementi m dallues
i rizbulimit t retoriks klasike n Rilindje. Retorika po rishihej si ratio dhe
oratio, arsye dhe ligjrim, si nj lidhz midis antarve t racs njerzore, t
cilat me an t proceseve t t nxnit, t msuarit, t komunikuarit, t
diskutimit dhe t arsyetimit, i shoqrojn dhe i bashkojn t gjith njerzit n
nj lloj vllazrie natyrore. N Rilindje t gjitha format e ligjrimit, prfshi
edhe poezin, vlersoheshin si forma t komunikimit 49. T gjith studiuesit e
46
Po aty., f 29.
Curtius E. R. ( 1953), European Literature and the Latin Middle Ages, tr. W. R. Trask, New York.f.
94
48
Baldwin, Charles S.(1928) Medieval Rhetoric and Poetic (to 1400) Interpreted from Representative
Works. New York: Macmillan, fq. 103-4
49
Muntano (1967) tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
47
15

N FUSHN E EDUKIMIT
16
Rilindjes ishin kundr heshtjes sidomos pr udhheqsit heshtja konsiderohej

e turpshme. Po kshtu ata dnonin vetmin dhe izolimin tipar dallues i
manastireve n Mesjet. Humanistt mendonin se elokuenca ishte natyrale
dhe sociale. Stefano Guazzo n 1574 shkruante:Vet natyra i ka dhn
njeriut pushtetin e fjals. Por natyrisht, jo q ai t flas me vetveten por si
nj mjet komunikimi me t tjert nj mjet me an t t cilit njerzit mund t
bashkohen dhe ta duan njri-tjetrin.
Ndrsa Poliziano-ja shkruante se gojtaria ose elokuenca sht e vetmja
mnyr pr t hyr n mendjet e njerzve dhe pa ushtruar dhun, ti bj ata
t ndjekin qllime t vlefshme pr t gjith. 50
Rilindja i dha nj natyr utilitare retoriks, por ajo u shkmbye shpesh edhe
me fjal si caritas dhe philantropia dhe Vives-i n 1913 shkruan se tek e
fundit ky duhet t jet produkti i t gjitha studimeve dhe ky sht qllimi n
vetvete i retoriks. Pasi t kemi marr njohuri duhet ti kthejm ato n vlera
t dobishme dhe ti prdorim pr t mirn e prbashkt.
Vlera e retoriks buronte nga pushteti q ajo kishte mbi emocionet. Studiuesit
e retoriks n Rilindje i kushtuan vmendje t veant ksaj teme dhe krijuan
ura lidhse me psikologjin dhe dshirn e njeriut si burime t liris dhe
prgjegjsis. Lvizja retorike u perceptua si mobilizimi i dshirs drejt
prfundimeve pozitive. Ata mendonin se njeriu sht krijuar prej vullneti t
lir pr t qen i lir 51 dhe se natyra njerzore plotsohet n veprim dhe
komunikim. Shum figura t tjera t Rilindjes i vendosn nj vle r t veant
forcs s vullnetit dhe motoja e tyre ishte se njerzit mund t arrijn
gjithka kur ata duan. Ata theksojn rolin e arsimimit n modelimin e
personalitetit dhe forcs s vetvendosjes. E megjithat duhet t bjm nj
dallim t qart midis ndjenjave dhe mendimeve pasi shum kurrikula merren
me t dyja ant e komunikimit. Mjetet e retoriks vn n lvizje
ndjeshmrin e lexuesit, por n t njjtn koh ndikojn edhe mbi gjykimin e
tij. Ato e bjn at t ndjehet m i plot dhe t ket d shirn pr t vepruar,
pr t kuptuar, pr t besuar dhe pr t ndryshuar mendim. 52
Juan Luis Vives-i shkruan:tek njeriu ligji m i lart dhe qeverisja jan n
dispozicion t vullnetit. Arsyeja dhe gjykimi i qndrojn vullnetit si
kshilltar, dhe emocionet jan udhrrfyesit e tij. Por emocionet e mendjes
prshknditen nga fjalimet. Kshtu q edhe arsyeja kontrollohet dhe
frymzohet nga fjalimet. Nga kjo rrjedh q n t gjith mbretrin e
50
Cit. Garin E.,1973, ( 1965), Italian Humanism: Philosophy and Civic Life in the Renaissance, tr. P.
Munz, Oxford, from L'Umanesimo italiano: filosofia e vita civile nel Rinascimento, rev. edn., Bari. f.
121
51
Garin E.,1973, ( 1965), Italian Humanism: Philosophy and Civic Life in the Renaissance, tr. P.
Munz, Oxford, from L'Umanesimo italiano: filosofia e vita civile nel Rinascimento, rev. edn., Bari. Fq
29-33
52
Tuve R.,( 1947), Elizabethan and Metaphysical Imagery. Renaissance Poetic and Twentieth-Century
Critics, Chicago, Ill. f. 183
16

N FUSHN E EDUKIMIT
17
veprimtaris njerzore, fjalimi sht dominant dhe e dshmon kt

mbizotrim n vazhdimsi. 53
1.6.1. Poezia dhe proza
Poezia u trajtua n shum traktate t shkruara gjat Rilindjes dhe vihet re

prfshirja e saj me prozn dhe gojtarin, nn retorikn. Gjat Rilindjes t
dyja edhe poezia edhe retorika kishin t njjtin burim. T gjitha shtjet e
poezis prmblidheshin nga tre stilet dhe gjuha e prshtatshme pr secilin.
Kshtu theksi kryesor i ktyre traktateve binte mbi ligjrimin, figurat dhe
stilet dhe mbi temat t cilat natyrshm u shndrruan n procedura stilistikore.
Kritikt lexonin dhe analizonin poezin duke ndjekur proceset e retoriks,
inventio, dispositio dhe elocutio 54 dhe konsideronin si veanti t poetit,
aftsin e tij pr t zgjuar pasionet. Antonio Posio-ja shkruante n 1562 se
poett duhet t zgjojn zemrim, frik, shpres dhe pasione t tjera. Viperano ja n 1569 shprehej qart se historia udhheq mendjen, poezia zgjon dhe
qetson pasionet. Giovanni Potano-ja n 1470 mendonte se qllimi i poetit
ishte t shpinte larg dgjuesin duke zgjuar admirim n shpirtin e tij. N
Gjermani si pasoj e kontekstit historiko-kulturor, Rilindja e dha efektin e saj
m von. Philip Melanchthon-i nj studiues gjerman i retoriks bri dallimin
se qllimi i dialektiks sht t msoj, por funksioni i retoriks sht t
prek dhe stimuloj mendjet e individve. 55
1.6.2. Figurat letrare n Rilindje
N vitet 1540 dhe 1640 u vu re nj rishikim i theksit brenda retoriks, kjo s i

pasoj e rritjes s rolit t pasionit mbi ndikimin. Nga tre qllimet e retoriks
movere, docere dhe delectare 56, movere mori nj rndsi t veant; nga pes
pjest e procesit t hartimit, elocutio u konsiderua si m i rndsishmi. Kto
53
Vives J Luis ( 1913), On Education, tr. from De tradendis disciplinis by F. Watson, Cambridge; repr.
Totowa, NJ, 1971., f 180
54
inventio- shpikja, dispositio- parashtrimi, elocutio- prezantimi, ligjrimi
55
Muntano (1967) tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
f.145
56
movere- ndikoj, provokoj., marr nga http://www.latin-dictionary.net
docere- msoj, tregoj, theksoj., marr nga http://www.latin-dictionary.net
delectare- knaq,zbavis,mrekulloj., marr nga http://www.latin-dictionary.net
17

N FUSHN E EDUKIMIT
18
ndryshime mund t ken ndodhur pasi burimet e gjuhs u zhvilluan nga

elocutio n shrbim t qllimeve ndikuese. Faktet dshmojn se m shum
hapsir mori elocutio se pjest e tjera dhe kjo mund t ket ndodhur
pjesrisht edhe sepse duhet m shum koh pr t prpunuar t gjith
prkufizimet dhe shembujt. Studiuesit e Rilindjes ishin shum t pasionuar
pas ligjrimit, elocutio. Susenbrotus-i renditi 140 figura t retoriks,
Shakespeare-i mendohej t zotronte rreth 200, ndrkoh Bernardi Thesaurus
(1559) rendit afrsisht 5000 mjete t retoriks. Nse do t ko nsiderohej
elocutio si thjesht zbukurim ather nuk do t mund t shpjegohej zhvillimi i
tij n shekullin XVI dhe ky do t ishte nj gabim i rnd. Pr t gjith
studiuesit dhe msuesit q kishin objekt studimi retorikn, ajo nuk ishte
thjesht nj mjet zbukurimi e pavler.
Ashtu si Eduard Suitz-i e prkufizon, elocutio ishte nj term i Rilindjes q
prshkruante kryesisht shprehjen perfekte t ideve. Pr t kuptua r rndsin
q morn n Rilindje figurat, duhet t rikujtojm edhe njher kategorit e
retoriks klasike. Figurat tradicionalisht ndaheshin n tre grupe, t cilat
klasifikoheshin sipas ndikimit t tyre emocional. N po t njjtn mnyr u
renditn edhe tre stilet, bazuar n intensitetin emocional. Stili i lart lejohej t
prdorte t gjitha figurat pr t arritur ndikim maksimal. Dy stilet e tjera ishin
m posht pr nga forca e prdorimit, duke transmetuar gjithmon e m pak
forc drejt dgjuesit apo lexuesit. Kategoria e par prbhej nga figurat
thelbsore, apo les grandes figures, si quheshin nga frengjishtja. Ktu
prfshiheshin figura si; exclamatio, apostrophe, imprecatio, aposiopesis,
prosopopoeia 57 dhe t gjitha llojet e prezantimeve pamore. Humanistt kishin
nj besim t madh tek pushteti i fjalve. 58 Ky besim i ndrlidhur me natyrn
shoqrore t njeriut, prparsia e gjuhs n shkmbimet mes njerzve dhe
aftsia q kishin gojtart pr t ndikuar mbi njerzit, dedikimi ndaj t
vrtets dhe virtytit, t gjitha kto krijuan nj sistem q kontribuoi n
vendosjen n qendr t vmendjes elocutio, ligjrimin, n shrbim t idealeve
m t virtytshme njerzore dhe figurat e retoriks si mjetet m t mira pr ti
realizuar ato. Prqendrimi tek movere dhe elocutio sht dhe nj shenj
prakticiteti q e dallon retorikn e Rilindjes nga ajo e Mesjets, apo edhe nga
vet forma klasike e artit. Rnia e ligjrimit pr qllime ligjor dhe binds, si
dhe kalimi nga retorika parsore (e folur, shpesh ball pr ball), tek
57
exclamatio- termi latin pr ecphonesis, thirrmor emocional, por ai mund t prdoret edhe si pr
theks. Psh. O tempora! O mores!- Cicero Marr nga Silva Rhetoricae http://rhetoric.byu.edu/
apostrophe- kthimi i ligjrimit nga nj publik tek nj tjetr. M s shumti apostrofa ndodh kur i
drejtohemi nj abstraksioni, objekti pa jet ose t munguar. Marr nga Silva Rhetoricae
http://rhetoric.byu.edu/
imprecatio- thirrje mallkuese, thirrje ndaj hyjnores ose djallzores Marr nga Silva Rhetoricae
http://rhetoric.byu.edu/
aposiopesis- ndrprerje e menjhershme e ligjrimit, zakonisht pr t treguar ngarkes emocionale
Marr nga Silva Rhetoricae http://rhetoric.byu.edu/
prosopopoeia- sinonim i personifikimit., Marr nga Silva Rhetoricae http://rhetoric.byu.edu/
58
Gray H.H., ( 1968), "Renaissance Humanism: The Pursuit of Eloquence", in Renaissance Essays, ed.
P. O. Kristeller and P. P. Wiener , New York; from Journal of the History of Ideas, 24 ( 1963). f. 205
18

N FUSHN E EDUKIMIT
19
dytsorja (e shkruar, me distanc), ia la vendin epideictic, ceremoniales, si

nj mnyr m dominuese dhe theksoi nevojn pr t ndikuar mbi publikun.
J.C. Scalinger-i prmbledh se:
a nuk ka vetm nj fund dhe vetm nj, n paraqitjet filozofike, n
gojtari dhe n dram? Sigurisht q ky sht rasti. T gjitha kan nj t vetm
dhe t njjtin prfundim- ndikimin . Shpirti i ndikimit sht e vrteta, e
vrteta relative ose absolute, apo pasiguria e pyetjeve q mund t ngrihen.
Fundi sht bindja, apo garancia e kryerjes s dikaje. 59
Ndrkoh q theksi mbi ndikimin kaloi nga forma e folur n at t shkruar,
gojtaria trashgoi t gjith forcn dhe energjin q i dha retorika klasike si
art publik dhe performues. I gjith pushteti dhe aftsia e gojtarve klasik u
rimor nga shkrimtart e Rilindjes. Kshtu aftsia pr t prcjell ndjenjat
prmes gjuhs, tashm si form e shkruar, u b nj veori thelbsore e
letersis.
Edhe arti i letrshkrimit u pa si nj mjet komunikimi dhe pr kt form
humanistt e Rilindjes nuk patn pararends klasik. E njjta gj mund t
thuhet edhe pr predikimet. Edhe pse egzistonin shum modele nga Mesjeta t
dyja palt teoricient-predikues dhe predikuesit n Rilindje u shkputn nga e
shkuara. Manualet e predikimit nga Mesjeta, prej t cilve rreth 300
egzistojn edhe sot, karakterizoheshin nga homogjeniteti . 60 Ata bazoheshin n
tema t marra nga Librat e Shenjt, q lejonin ndarjen n disa pjes, secila
prej tyre vrtetohej me citime t autoriteteve dhe me argumenta logjik.
Theksi vihet mbi docere. N fund t shekullit t XIV John OMalley-i v re se
ligjrimet e shenjta u larguan nga tradita mesjetare e predikimeve dhe u
prdorn metodat e retoriks klasike veanrisht gjinia epideictic
ceremoniale. Predikuesit vun re se predikimet prmbanin teknikat dys he t
lavdrim-fajsimit. Ata prdornin lloje t ndryshme strukturash q prfshinin
t paktn nj exordium dhe peroration 61 dhe e vendosnin theksin mbi
movere. 62 Ky zhvillim e oi predikimin n t njjtn linj me tendencn e
prgjithshme drejt ceremoniales, me qllimin specifik pr tiu drejtuar
publikut me sjellje etike. Aty ku m par diskutoheshin doktrina abstrakte,
predikuesit prqendroheshin m qart n veprimet e Perndis, mirbrjen e
saj, n mnyr q t mund t zgjonin dshirn pr t imituar. Sti li i ktyre
predikimeve ishte m lirik, me lirshmri emocionale, q prdor rregullisht
59
Scalinger J. C. ( 1905), Select Translations from Scaliger's Poetics, ed. and tr. F. M. Padelford, New
York. fq 3,5
60
Murphy J. J. ( 1966), Aristotle's Rhetoric in the Middle Age, Quarterly Journal of Speech,, fq 332
61 exordium- hyrje., marr nga http://www.latin-dictionary.net
peroration- mbyllje., marr nga http://www.latin-dictionary.net
62
OMalley J. W. ( 1979), Praise and Blame in Renaissance Rome: Rhetoric, Doctrine, and Reform in
the Sacred Orators of the Papal Court, c. 1450- 1521, Durham, NC.fq 238-52
19

N FUSHN E EDUKIMIT
20
ekphrasis 63 dhe element pamor t qart nga ai ceremonial, me besimin se t

part sht nj nga shqisat m t forta. Apeli ndaj emocioneve dhe lavdrimi i
mshirs dhe bujaris s Zotit dhe Krishtit, ishin elemente t prbashkt n
teorin dhe praktikn e shum prej predikuesve, teologve t Rilindjes dhe
Reformatorve q nga Martin Luther-i deri tek Lancelot Andrewes-i dhe John
Donne-i. 64 Luther-i ndoqi detyrimet si predikues prfshi edhe praktikn e
retoriks, kategoris epideictic t vituperatio. 65 Kjo periudh shnon pr her
t par vendosjen e retoriks si nj nga krkesat kryesore t trajnimit pr
prift. Ndikimi i retoriks klasike u zgjerua si n form ashtu edhe n
prmbajtje n shum vepra t Rilindjes. Prdorimi i gjer q mori retorika jo
vetm n letrsi, por edhe n shkenca provon pretendimin e saj se ishte art i
krijuar pr tu prdorur n do aspekt t jets dhe e aft pr tu prshtatur me
tema dhe forma t reja.
1.7. Retorika n shekujt XV-XVIII
Fjala retorik kishte prdorim t gjer n teorin e letrsis, kritikn letrare

dhe n sfern politike, por edhe si duket m lart, retorika vet ishte m
shum nj fosil sesa pjes aktive e ligjrimeve moderne. Edhe pse n gjendje
t ngurtsuar shum tema t saj u prdorn n periudhn moderne. Nj prej
tyre sht qartsia. Qartsia e ligjrimit, q n koht e antikitetit prbnte
kolonn mbajtse t retoriks, u rijetsua dhe prshtat n ligjrimin modern . 66
E megjithat nga pikpamja moderne retorika dhe modernizmi jan t ndara
dhe madje edhe t kundrta. Rrymat moderne prparsuan n sfondin q krijoi
retorika dhe antikiteti. Duke patur parasysh marrdhnien q krijoi
modernizmi me retorikn klasike, termi retorik moderne tingllon absurd.
Kjo pr arsye se perceptimi mbi retorikn klasike ishte relativisht negat iv.
Ajo konsiderohej si nj penges pr progresin. Studiuesit modern mendojn
se retorika klasike i detyronte studentt ti kthehen dhe rikthehen mnyrave
joproduktive t t menduarit dhe vlersuarit. Mosprmendja e retoriks,
teorive, strategjive dhe teknikave t saj nuk prbnte shqetsim pr studiuesit.
63
ekphrasis = ecphrasis (greqisht) prshkrimi i nj vepre arti, mundsisht imagjinare si ushtrim

retorik i cili sht zakonisht grafik dhe dramatik. T thrrassh ose lavdrosh objekte jofrymore n
emr.
64
Dockhorn 1974 tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
65
Stolt 1974, tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
f 52
66
Habermas J., tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
20

N FUSHN E EDUKIMIT
21
Vetm rreth 1960 shihen prpjekje pr ta risjell n jet dhe ktu mund t
prmendim autor si Richard Ohmann-i dhe Gerald Graff-i. 67
John Bender-i dhe David E. Wellbery-i shkruajn se retorika n kt periudh
ka tendencn t shoh gjuhn retorike si prodhuese t realitetit dhe jo thjesht
si prfaqsuese t nj realiteti q egziston. 68 Ky qndrim poststrukturalist,
mund t konsiderohet modern n faktin se shnon nj thyerje apo shkputje
nga retorika e vjetr, e cila prshkruhej se kishte nj teori prfaqsuese shum
t thjesht, q synonte ndikimin mbi publikun me an t ligjrimit. Qndrimi
mund t konsiderohet modern edhe pr faktin se e tashmja krahasohet me
retorikn e s shkuars, e cila konsiderohet jashtmode ose e vjetruar.
Condillac-u, nj studiues i ksaj periudhe pranon largimin e retoriks nga
poezia. Ai prezantoi nj koncept m modern pr individin dhe oi n krijimin
e retoriks expressivist-e, belletristic-e. 69
James Burnett Monboddo-ja sht shum m kundrshtues. Ai prdor si pik
referimi retorikn greke dhe mendon se e gjith shoqria ka shnuar rnie t
vazhdueshme, q nga Periudha e Art (Golden Age) n Greqi. Monboddo -ja
njihet sot si themeluesi i gjuhsis historike krahasu ese. Ai sht i pari q
prdori t shkuarn, pr t kuptuar t ardhmen. Ky teoricien tentoi t
riformuloj koncepte tashm t pranuara, t asaj ka konsiderohet natyrale
prkundrejt asaj kulturore.
Me interes sht edhe kndvshtrimi mbi lvizjen q prfshiu Belle lettres n
mes t shekullit XVII q nisi nga Franca n drejtim t Anglis. Belle lettres,
q deri n at koh kishte detyrime ndaj retoriks, prfshinte forma t
shkruara si historin, eset dhe poezin. N krijimtari prshkrimi tekstor u b
gjithmon e m shum nj mnyr e rndsishme veanrisht n prshkrimin e
peisazheve. Kto ishin drejtprdrejt t lidhura me vlerat morale dhe shiheshin
si vazhdim i retoriks ceremoniale, nj lloj gojtarie e praktikuar n ceremoni
q nga koha e lasht. 70
Shum studiues modern, ndr ta edhe Condillac-u thekson prkthimin e
vizuales n verbale veanrisht n prshkrimet e peisazheve. Pr Monboddo -n
vizioni shpirtror ishte po aq i rndsishm sa ai fizik. Ai besonte se gojtaria
mund t hyj n vizionin e publikut prmes mjeteve shpirtror dhe fizik.
Edhe sot kategorit e trashguara nga modernizmi jan t mrzitshme deri
diku, limituese dhe kontrolluese n brendin e tyre. Ndryshe nga sa m sipr
gramatika, logjika dhe retorika n bashkveprim me studimet letra re, mbetn
67
Habbs L. C., tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
Bender J., Wellbery E.D., (1990) Rhetoricality, in the Ends of Rhetoric: History, Theory,
Practice. Stanford Univ. Press
69 Hobbs C., ( 2002) Rhetoric on the Margins of Modernity: Vico, Condillac, Monboddo. SIU Press
70
Clark D. L. ( 1922), Rhetoric and Poetry in the Renaissance. A Study of Rhetorical Terms in English
Renaissance Literary Criticism, New York. ff.184-207
68
21

N FUSHN E EDUKIMIT
22
si koncepte themelore t sistemeve t edukimit. Edhe pse retorika tradicionale

ishte n rnie t vazhdueshme, n arsim nuk ishte e njjta situat. Aty ajo
mbeti n thelb t tij, mbshtetur kjo edhe nga qndresa e fort e gjuhs dhe
kulturs latine.
Howell-i, nj tjetr studiues modernist v re nj paradigm e cila shnon sipas
tij lindjen e retoriks moderne. Ai shnon nj prhapje m t madhe t teoris
s retoriks, v theksin mbi provat joemocionale ose ato shkencore dhe dallon
preferenca pr induksionin, si form kryesore e provs s retoriks.
Gjithashtu ai v re se lindja e modernes n retorik, shnon dominimin e
provave shkencore m shum se hamendsimeve dhe probabilitetit, si dhe nj
qasje t alternuar t organizimit bazuar n t ashtuquajturat struktura
natyrore. Nuk mund t mbetet pa prmendur dhe tendenca e prgjithshme
kundrejt stilit t thjesht. 71
Howell-i gjykon se nuk ka asgj pr tu diskutuar apo vn n pikpyetje
prsa i prket zgjimit t modernes. Ai mbshtet fort argument in e ndrtuar
nga gojtari bazuar n memorjen dhe njohurit shoqrore, q favorizon mjetet
joartistike t dshmive dhe ndikimit- faktet e jashtme dhe provat.
Howell-i shprehet:Retorika sht nj kultur q prshkohet nga standardet e
provs shkencore dhe shkollore dhe duhet q edhe vet t shndrrohet n
shkencore dhe shkollore, duhet t argumentoj prmes fakteve dhe provave
dhe jo prmes hamendsimeve, q mund t prfaqsojn thjesht keqku ptime
dhe paragjykime popullore. 72
E megjithat t kuptuarit e opinionit t bashkbiseduesit, doxa, ishte n
thelb t invention, trillimit retorik. Nj gojtar formon nj silogjizm retoriknj enthymeme 73- duke e ln jasht hapin logjik, pasi nnkuptohet nga
publiku. Teoria e dykahshme e Aristotle-it mbi logjikn retorike t
enthymeme, silogjizms deduktive dhe prdorimit t shembullit induktiv,
ishte tashm e pafuqishme. Logjika skolastike nuk ishte e njjt me logjikn
retorike. Teoria retorike moderne ishte e bindur n mohimin e skolacizmit,
adoptimin e logjiks trsisht induktive. Duke br kt ata injoronin traditn
e gjat t artit t retoriks, t argumenteve t prditshme t gojtarve dhe
publikut.
71
Howell S. W., (1971) Eighteenth-century British Logic University Press, fq. 441-46
po aty.,
73 enthymeme = silogjizm- Mnyr arsyetimi sipas s cils, duke u mbshtetur mbi dy gjykime t
dhna si premisa, nxirret nj gjykim i tret si prfundim. (marr nga Fjalor i Shqipes s sotme,(2002)
Akademia e shkencave e Shqipris, Instituti i gjuhsis dhe i letrsis
72
22

N FUSHN E EDUKIMIT
23
1.8. Retorika n Amerik n shekullin XIX
Retorika e kolegjeve amerikane n fillim t shekullit XIX ishte trsisht

neoklasike. Ajo ishte nj retorik pr qytetarin e lidhur ngusht me
ligjrimin publik t ushtruar n bare, kisha dhe senate. Disa nga msuesit m
njohur t retoriks si John Quincy Adams-i dhe Timothy Dwight-i, t dy
profesor t universiteteve me emr Harvard dhe Yale, ishin edhe gojtar t
mirnjohur n shum forume t retoriks. Prkushtimi i tyre ndaj praktikimit
t retoriks, n sensin e saj klasik t ligjrimeve pr shtje t qytetaris,
shkonte paralel me teorin q u msonin studentve. Kurset e retoriks edhe
pse t ndikuara nga Hugh Blair-i, i drejtonin studentt drejt prdorimit t artit
deliberative binds, forensic ligjor, dhe ligjrimit epideictic ceremonial,
pr tiu drejtuar shtjeve qytetare.
N qendr t retoriks neoklasike ishte nj version amerikan i idealit
tradicional retorik, njeriu i mir, me aftsi t mira t t folurit. Detyra e tij
qytetare ishte t ligjronte me zgjuarsi dhe t prqendrohej n shtje t
veanta. Po ashtu si Cicero-ni dhe Quintilian-i, studiuesit nuk e ndanin jetn
fetare, shpirtrore nga shqetsimet e forumeve publike. J. Withers poon-i,
president i kolegjit t New Jersey n Princeton nga 1768 n 1794 dhe autor i
veprs s konsideruar si retorika e par e plot nga nj amerikan thot:
Politikant kur jan edhe intelektual, formsojn m s miri tiparet e
gojtarit dhe shkrimtarit, se sa kur ata jan vetm intelektual edhe pse me
kapacitete t mdha. 74
Refuzimi i vazhdueshm pr t ndar akademikun nga oratori i foru meve
publike prbnte elementin kryesor t oratorit t plotsuar, shembull i marr
nga Cicero-ni dhe Quintilian-i. Si pr klasikt, po ashtu edhe pr neoklasikt,
qllimi kryesor i jets akademike ishte t ruante dhe artikulonte nj
marrveshje morale pr prdorim nga qytetari n forumet publike. Sipas
Witherspoon, nj orator i plotsuar nuk duhet t udhhiqet nga prpjekjet
individuale pr t qen n qendr t vmendjes. Pr t, t ishe nj gojtar i
plotsuar dhe i aft nuk prbnte arritje personale, por nj detyrim qytetar.
Edhe pse interesi i prbashkt ishte komunitar dhe demokratik, pjesmarrja
ishte e kufizuar vetm pr meshkujt e bardh e t arsimuar. Grat n
prgjithsi, burrat e paarsimuar, t varfr apo emigrant dhe njerz me ngjyr,
prjashtoheshin nga prgjegjsia publike dhe mundsia pr qytetari.
N mes t shekullit XIX koncepti i ligjrimit qytetar q msohej dhe
praktikohej nga figura t njohura, filloi t zbardhej si n sferat akademike
74
Woods, D. W., (1996) John Witherspoon Nabu Press
23

N FUSHN E EDUKIMIT
24
edhe jasht tyre. Amerikant u bn m t ndrgjegjshm pr individualitetin

e tyre. Kjo filloi t pasqyrohej edhe n retorik, e cila mori nj natyr
individualiste. N fund t shekullit retorika e prshtatur pr nivelet e
kolegjeve kishte pak t bnte me forumet retorike tradicionale. Kjo erdhi si
pasoj e dy faktorve t lidhur me njri-tjetrin:
1- rritja e individualizmit si vler kryesore kulturore
2- rritja e specializimit t njohurive, gj q oi n krijimin e nj
ligjrimi akademik m t limituar n tema
Msues dhe praktikues t retoriks arritn n prfundimin se jeta publike ishte
kryesisht nj kontekst, q ndihmonte n prkufizimin e individit dhe
veprimeve t tij.
Edhe kultura amerikane u prfshi nga nj devijim i moralitetit social nga
komuniteti drejt individit. Mbshtetur edhe nga konteksti his torik dhe
ekonomik, (prmendim ktu fillimin dhe zhvillimin e rendit kapitalist, nj
rend trsisht individualist) edhe konceptet amerikane pr vetveten u bn
gjithmon e m shum individualiste dhe autonome. Jeta sociale sipas Philip
Fisher-it u shndrrua n m shum ekonomike sesa politike, drejt individit
sesa shoqris, u prqendrua m shum tek paraja sesa tek pushteti dhe u
bazua n jett individuale sesa ato familjare. 75
N kushtet e lindjes t kapitalizmit individt u trhoqn edhe m shum
brenda vetvetes dhe ajo q dikur kishte qen mbarpopullore, tani ishte nj
sken ku individi prpiqej t prkufizonte dhe prcaktonte vetveten si qenie
autonome. Ata q fillimisht e shihnin veten si kontribues dhe mirbrs t
sfers publike, tani e prcaktonin qenien e tyre si autonome, prgjegjs
kryesisht pr mbijetesn e tyre. Alasdair MacIntyre-i e prshkruan kt situat
si burokraci individuale. 76 Progresi i shekullit t XIX shnoi thellimin e
individualizmit n Amerik, si brenda dhe jasht sferave akad emike. Retorika
q u zhvillua n kt periudh tentoi ti kthente individt brenda vetvetes,
duke shndrruar ligjrimin publik n nj dram, prmes s cils spektatort e
prkufizonin vetveten si nj asamble individsh autonom. Kt retorika e
arrinte duke mos prezantuar asnj argument, duke i dhn ligjrimit funksion
primar zbavitjen.
Fakti q kjo retorik
domethns. Mungesa
nj qndrim qytetar,
prjashtuese n sfern
nuk prezantonte asnj argument shnoi nj ndryshim

e argumentave nuk i jepte mundsin publikut t mbaj
intelektual, emocional dhe moral. Kjo retorik ishte
politike.
75
Fisher P. 1985. Hard Facts: Setting and Form in the American Novel. New York: Oxford University
Press. f.16
76 MacIntyre A., (1984) After Virtue: A study in Moral Theology Notre Dame; University of Notre
Dame Press
24

N FUSHN E EDUKIMIT
25
1.9. Retorika e shekullit XIX-XX

1.9.1. Retorika tradicionale-aktuale 77
Retorika tradicionale-aktuale ishte retorika mbizotruese e shekullit XVIII

deri n 1960 kur nisn t shfaqen dhe retorika shprehse dhe neoklasike , t
cilat u dalluan pr sfidat q mbartn. Retorika tradicionale u shfaq me t
gjith forcn e saj gjat shekullit t XIX kryesisht n Harvard ku studiues t
retoriks si Adam Sherman Hill-i dhe Barrett Wendell-i prodhuan tekste t
rndsishm q kristalizuan metoda t ndryshme. Kjo retorik i kushtohej
pozitivitetit t shkencave t shekullit t XIX, q supozonte se realiteti
egziston pavarsisht nga gjuha q prdoret pr ta shprehur at. Kjo nnkupton
q gjuha sht e dobishme deri n pikn ku sht e qart dhe nuk e
shtrembron realitetin. Krijimet e mira, mendonin studiuesit, duhet t
funksionojn si dritare prmes s cils lexuesi mund t shoh t vrtetn q
prezanton autori. Ata theksonin stilin e thjesht, pa zbukurime q
identifikohej m s shumti me shkencat n shoqrin britanike.
Retorika tradicionale-aktuale ishte nj sistem i shkurtuar, q injoronte
trsisht rregullat kryesore t retoriks Aristoteliane. N veprn Rhetori ca
invention, sistemi i formulave t strukturuara pr t ndihmuar gojtarin t
zbuloj argumentat, ishte thelbsor. Si prkufizon edhe Aristot le-i Le t
prballemi me retorikn, si aftsia e zbulimit n nj rast specifik se cilat jan
mjetet e mundshme pr t ndikuar.
Gjetja, arti i zbulimit t argumentave q i prshtaten situats, sht n zemr
t retoriks Aristoteliane. Retorika tradicionale aktuale nga ana tjetr,
supozonte se studiuesit autor, tashm kishin ide pr t komunikuar. Ai q
mungonte ishte sistemi pr t organizuar kto ide. Pr rrjedhim studiuesit e
retoriks, q i prkasin ksaj shkolle, nnvizuan strategji t ndryshme pr t
organizuar idet n ese dhe pikpamje q autori sjell n procesin e t
shkruarit. Kshtu studiuesit krijuan strategji pr t krijuar paragraf si dhe
organizimin e copzave t gjata t ligjrimit me mjetet e ligjrimit, t cilat
zakonisht prbheshin nga disa kombinime t prshkrimit, rrfimit,
parashtrimit dhe argumentim/ndikimit.
Retorika tradicionale aktuale u konceptua si e papajtueshme ndaj t gjitha metodave krijuese

bazuar n tekste. Ky term u sugjerua fillimisht nga Daniel Fogarty tek Roots for a New Rhetoric
(1959) dhe u b i popullor nga Richard Young (1970).
77
25

N FUSHN E EDUKIMIT
26
Mbretrimit pr nj koh t gjat t retoriks tradicionale aktuale, i erdhi

fundi me rizgjimin e interesit pr traditn retorike veanrisht pr retorikn
klasike. Retorika aktuale tradicionale u dallua pr mosinformimin e saj ndaj
praktikave dhe parimeve t retoriks dhe veanrisht n shmangien e
rregullave t prcaktimit t tems dhe zhvillimit t saj. N fillim t shekullit
XX retorika mbarti pak ngjashmri nga paraardhsit e saj dhe retorikn
klasike greke n veanti. Edhe pse studiuesit vazhduan t studionin tekste
klasike, kjo pun kryhej jasht auditoreve t universiteteve. Rifutja e retoriks
klasike n arsim 78 filloi n fund t 1930 dhe n fillim t 1940, kur studiuesi
Kenneth Burke prezantoi kritikn letrare me parimet e reja Aristoteliane.
Rizbulimi i retoriks klasike n gjysmn e dyt t shekullit dhe rizbulimi i
parimeve Aristoteliane si invention-shpikja apo gjetja, i sigururan msuesve
t shkrimit nj trup tashm t ertifikuar njohurish si dhe nj fjalor t
prshtatshm i cili mund tu vinte n ndihm pr t diskutuar shtje t
shkrimeve.
1.9.2. Retorika shprehse
Sfida e par kundrejt tradicionales erdhi n formn e retoriks shprehse.

Retorika shprehse e mohoi ann shkencore t tradicionalizmit duke e vn
theksin mbi saktsin, qartsin dhe formn dhe mbi shkrimet individuale q
pasqyronin prvojn individuale t autorit, reagimet dhe besimet e tij.
Kuptimi sipas ekspresionistve ishte rezultat i krkimeve private pr t cil at
autori mbshtetej tek intelekti dhe emocioni, pr t zbuluar nj t vrtet
domethnse sipas kritereve individuale. Lloji i tekstit q ekspresionistt
vlersonin ishte rrfimi personal, q eksploronte prvojn e nj studenti dhe
prezantimin e saj tek publiku. Shum ekspresionist t tjer theksonin
gjithashtu procesin e t shkruarit duke vlersuar proceset e shkrimit paraprak,
ndrtimit t skeletit dhe redaktimit si faza t rndsishme n zbulim t
kuptimit t shkruar. Ata vendosnin procesin e zbulimit n thelb t procesit t
t shkruarit. Por ky zbulim ishte shum i limituar nga prvoja personale.
Kriteret kan vn n dukje natyrn romantike, madje egocentriste, t
pedagogjis shprehse dhe veanrisht mohimin e kontekstit shoqror t
autorit.
Teoricient e ligjrimit e kan prcaktuar ekspresionizmin si nj lloj t
veant ligjrimi. Nj nga studiuesit m me ndikim James Britton -i dhe nj
numr studiuesish t tjer si Tony Burgess-i, Nancy Martin-i, Alex Mclead-i,
etj., bn nj studim mbi llojet e shkrimeve q krijonin studentt n 1960 dhe
Connors, Robert J., Lisa S. Ede., Andrea A. Lumsford (1984) The revival of Rhetoricin America
tek Essays on Classical Rhetoric and Modern Discourse, ed Connors: Southern Illinois University
Press.
78
26

N FUSHN E EDUKIMIT
27
n fillim t 1970. Bazuar n kto studime ata zhvilluan klasifikimin e

ligjrimit bazuar n kategorit funksionale t marrveshjes, shprehsis dhe
poetiks. Pjesa m e madhe e shkrimeve n shkolla u vu re s e ishin
funksionale, e cila prfshinte shkrimet informative dhe njoh se, rregulluese
dhe ndikuese. Studentt kishin pak mundsi t prodhonin shkrime shprehse,
nj lloj shkrimi q ishte relativisht i pastrukturar, jo trsisht i qart q
dshmon personalitetin tek publiku. Pikrisht pr kto cilsi, shkrimi shprehs
sht lloji m i rndsishm pr studentt. Kshtu studiuesit mendonin se
studentt duhet t fillojn t lexojn dhe shkruajn proz shprehse dhe m
pas t prparojn me funksionet transaksionale dhe poetike, bashk me
prmirsimin e aftsive gjuhsore.
Nj teoricien tjetr James Kinneavy-i identifikon ligjrimin shprehs si nj
nga katr qllimet e ligjrimit s bashku me referencn, ndikimin dhe
letrsin. Ai konsideron ligjrimin shprehs si psikologjikisht prparsor n
raport me t tjert dhe e sheh at si element prbrs t t gjitha llojeve t
ligjrimeve.
1.9.3. Retorika njohse

Ndoshta kontributi m i rndsishm i shkencave njohse n teorin e hartimit
kan qen modelet e t shkruarit t zhvilluar nga Linda Flower-i dhe John R.
Hayes-i n nj seri artikujsh dhe nga Carl Bereiter-i dhe Marlene Scadarmalia
n The psychology of written composition (1987) si nj nga qndrimet m t
plota. Modelet e tyre shnonin Procesin njohs t teoris s t shkruarit
zhvilluar mbi bazn e skemave t t menduarit me z t lart, n t cilat ata
regjistronin shkrimtart ndrkoh q ata shpjegonin me z t lart se far
mendonin gjat gjith fazave t puns. Edhe pse u kritikuan pr prishje t
procesit t shkrimit, pasi u analizua puna e br u vu re se modelet e krijuara
nga kta studiues bazoheshin gjersisht n parimet e retoriks Aristoteliane,
q theksonin bashkveprimin e prsritur midis funksioneve t ndryshme
njohse n procesin e krijimit t ktij dokumenti. Kto funksione prfshinin
thnien e informacionit, vendosjen e qllimeve me an t gjuhs dhe
rishikimin e materialeve t shkruara me an t leximit dhe me an t
redaktimit.
Kto modele hasn jo pak kritika mbi metodn e mbledhjes s t dhnave pasi
mendohet se pak njerz jan t trajnuar t flasin pr krijimin gjat procesit t
vet krijimit. Po kshtu kto metoda u konsideruan t pjesshme dhe t
copzuara. Gjithsesi, autort e mendonin se metod duhet par vetm mundsi
pr t kuptuar se far mendojn shkrimtart dhe far prjetojn ata gjat
gjith proceseve t t shkruarit. Disa madje e konsiderojn si prshkrimin e
27

N FUSHN E EDUKIMIT
28
nj procesi mendor. Kto modele u kritikuan se supozojn se proceset

psikologjike ndodhin larg konteksteve sociale dhe politike. N veprat e saj t
mvonshme L. Flower-i pranon se njohurit shoqrore dhe rregullat e
pranuara t t menduarit ofrojn n t njjtn koh edhe mundsi edhe
kufizime, por brenda ktyre kufizimeve, autor t ndryshm prodhojn ve pra
unike dhe kto ndryshime individuale n formsimin e mendimit n t
shkruar, jan arsyeja pse ne lexojm njri-tjetrin.
1.9.4. Retorika social-epistemiologjike
Pas lindjes dhe zhvillimit t retoriks aktuale-tradicionale, pasuan disa lloje

t reja. Ktu mund t prmendim retorikn shprehse, njohse dhe neo Aristoteliane. N termin Retorik e re u prfshin t gjitha llojet e
retorikave qoft praktike apo pedagogjike, q jan t ndryshme nga ajo
tradicionale aktuale. Retorika e re e percepton retorikn si aktin e ndrtimit
dhe modifikimit t realitetit dhe t kushteve dhe marrdhnieve sociale.
Ndryshe nga retorika klasike, ajo i ul pengesat midis folsit/shkruesit dhe
publikut. Theksi zhvendoset m shum drejt bashkpunimit sesa ndikimit. Pr
studiuesit e rinj retorika sht nj akt social dhe James Berlin -i shkon m larg
duke e quajtur at social-epistemiologjike kur argumenton se ajo mund t
quhet epistemiologjike, pasi e ndrton vet trsin e njohurive, por thekson
edhe faktin se ajo ndrton njohuri sociale. Studiuesit e retoriks s re jan
prqendruar gjithashtu n shtje t racs, gjinis dhe ndryshimin q sjellin
faktor t till n praktikn retorike dhe sesi kto ndryshime thellohen
nprmjet retoriks. Studiuesit e retoriks feministe, duke punuar mbi parimet
social-epistemiologjike, prpiqen t kuptojn gjithashtu sesi bota sht
formatuar nga ana retorike pr t siguruar dominimin mashkullor. Nj nga
funksionet e retoriks feministe ishte kritika dhe riformatimi i gjuhs zyrtare
mashkullore dhe prmes saj sjelljet dhe pushteti i mashkullit. Retorika e re
solli shpresn se retorika mund t prmirsoj padrejtsit shoqrore. Patrizia
Bell-i 79 mendon se retorika e re na ofron mundsin pr t bashkpunuar n
krijimin e nj ligjrate m shum kolektive, pluraliste dhe gjithprfshirse.
Ajo shprehet se: Un besoj se, n dritn e t gjitha problemeve politike me
t cilat prballemi; diskriminimi racor, pabarazia ekonomike, shkatrrimi i
mjedisit dhe e ardhmja e lufts brthamore, na nevojitet nj gjuh e
prbashkt demokratike. 80
79
80
Bell P.,Anti Foundationalism f. 259

po aty.,
28

N FUSHN E EDUKIMIT
29
1.9.5. Poststrukturalizmi dhe postmodernizmi n retorik
Kthesa gjuhsore e shekullit t XX u manifestua n mendimin strukturalist

dhe semiotik t gjuhtarve si Roman Jacobson-i dhe Ferdinand de Saussurei, t cilt mendonin se kultura mund t analizohet si nj sistem i organizuar
shenjash. Poststrukturalistt dhe postmodernistt e sfiduan konceptin e
retoriks duke e konsideruar si kryesisht komunikuese n qllim. N t vrtet
ata vun n pikpyetje edhe efikasitetin dhe mundsin e komunikimit. Kto
supozime krijuan nj situat problemore n lidhje me kuptimin tradicional t
gojtarit, tekstit dhe situats retorike. Retorika postmoderniste ishte sfid pr
retorikn e re dhe themelet e saj. Shum studiues preferojn ta shikojn
retorikn poststrukturaliste si nj kritik kulturore ose kritik t
ideologjis duke vazhduar kshtu traditn e retoriks social epistemiologjike. Nj postmodernist duhet t sfidonte thell konceptin e
retoriks si ndikuese dhe epistemiologjike, pasi t dy konceptet lindin nga
besimi n rndsin e t folurit dhe njohjes s subjektit. Qndrimi radikal
postmodernist sht kundrshtuar nga shum, veanrisht feminist dhe grupe
t prjashtuar si njerzit me ngjyr apo trsia e grupeve t tjera, egzistenca e
t cilve jo drejtprdrejt sht mohuar pr arsye t racs, klass apo
diskriminimit gjinor. Pr m tepr retorika postmoderniste sht akuzuar se
sht apolitike bazuar n qndrimin e paplqyeshm t saj prkundrejt do
programi politik.
1.9.6. Retorika elektronike dhe kompjuterike

Richard Lanham-i n veprn e tij The electronic World shprehet me krenari
se mbretrimi i gjat i t vrtets s tekstit bardh e zi ka mbaruar. Mosha
elektronike ka sfiduar konceptin tradicional t hartimit si marrjen n dor t
lapsit dhe letrs dhe po ashtu edhe sfidn ndaj koncepteve t tekstit dhe
aftsis pr t krijuar dhe kuptuar. Adoptimi i teknologjis kompjuterike n
artin e t shkruarit n pjesn e fundit t shekullit, duket si nj zgjatim i
natyrshm i teoris s retoriks. Pr shembull zhvendosja e prqendrimit t
retoriks aktuale tradicionale nga produkti tek retorika e re, theksonte
29

N FUSHN E EDUKIMIT
30
procesin. Prdorimet e para t teknologjis kompjuterike u prqendruan

kryesisht n mnyrat e ndryshme, q mund t ndihmonin shkrimtarin n
procesin e shkrimit. Jo shum koh m pas, zhvillimi i mtejshm i internetit
dhe i shum mnyrave t tjera t dobishme si posta elektronike apo faqe
interneti solln dhe nj val tjetr ndihmse pr mjetet elektronike dhe
kompjuterike n lidhje me hartimin. Studiuesit dhe teoricient parashikuan se
ky revolucion teknologjik tenton t ndryshoj edhe mnyrn sesi mendojm.
Sipas Eric Havelock-ut dhe Walter Ong-ut, teknologjit e komunikimit
ndikojn mbi ndrgjegjen e prdoruesve. Denis Baron-i shprehet se:
Historiant e bots s shtypit jan krenar kur prcaktojn lindjen e shtypit
n Evrop si revolucionin e dyt njohs Kompjuterdashsit ofrojn nj bot
t re, t guximshme komunikimi ku dokush do t prjetoj nj prvoj t re
njohse, t nj lartsie t papar m par. 81
Mnyrat sesi retorika elektronike do t ndryshoj sjelljet njohse n t
ardhmen, jan nj shtje e shum debatueshme. Donna Hraway-i n veprn e
saj A manifesto for Cyborgs shtron shtjen e lufts s gjuhs dhe lufts
kundr forms s prkryer t komunikimit, kundr nj kodi t vetm q e
prkthen kuptimin n prsosmri, kundr dogms kryesore t maskilinitetit.
Shum mbshtets t elektroniks mendojn se kto mnyra do t sigurojn
kundranalfabetizmin universal si dhe garancin e hapsirave t lira pr t
shkruar, karakterizuar nga barazia pr t gjith pa diskriminim racor, klasor
dhe gjinor. Susan Romano-ja shprehet se: rishprndarje t kontrollit mbi
gjuhn dhe njohurit prmes rikonfigurimit kohor dhe hapsinor dhe prmes
vet idiomave. Jo vetm q studentt n prgjithsi do t prfitojn nga ky
rikonfigurim, por edhe studentt e ln n heshtje nga formati tradicional i t
nxnit- ata q konsiderohen t ndshkuar- do t prfitojn edhe m shum 82.
Por nuk duhet pr asnj
barabarta prdorimi t
funksion t t ardhurave
e pazgjidhur ende sht
autorit.
moment t harrojm se jo t gjith kan mundsi t

teknologjive. Ndonjher kjo mundsi sht n
dhe statusit social t individve. Po ashtu nj shtje
shtja e pronsis intelektuale si dhe t drejts s
Shekulli XX ishte nj nga periudhat m t rndsishme n historin e

retoriks. Ai nisi me varfrin e teoris s retoriks aktuale tradicionale dhe
praktiks q injoronte gjersisht invention-shpikjen, gjetjen dhe theksonte
formn konvencionale dhe qartsin e stilit dhe ndrkoh q vitet kalonin,
studiuesit zhvilluan teori dhe zbatime m t sofistikuara. Retorika njohse me
theksin e saj mbi lidhjen midis shkrimit dhe mendimit, prpunoi pikpamje
81
Baron D.,(2009) From pencils to pixels: The Stages of literacy technologies.Tek G.E. Hawisher &
C.L. Selfe (Eds.) Passions, pedagogies and 21-st century technologies., fq 15-33. Logan: Utah State
University Press.
82
Romano S.,(1993) The Egalitarianism Narrative; Whose story? Whose yardstick? Computers and
Compositions, f.5
30

N FUSHN E EDUKIMIT
31
m t ndrlikuara t procesit t shkrimit duke theksuar aftsin e shkrimtarit

pr t identifikuar nj problem t retoriks dhe t reagoj ndaj tij duke
prdorur strategjit njohse. Retorika social-epistemiologjike i shikonte
autort si subjekte t formsuar prmes proceseve sociale dhe n prputhje me
motivimin ideologjik. Retorika postmoderne pr m tepr i shikonte subjektet
e shkrimit si joqendrore, si efekte t gjuhs s ligjrimeve t motivuara nga
ana emocionale.
1.10. Historia e letrave shqipe

Edhe pse gjuha shqipe renditet ndr gjuht m t lashta t Evrops, nuk mund
t thuhet e njjta gj pr letrat e shkruara t kulturs shqiptare. Pr fat t keq
dokumenti i par i gjuhs shqipe daton shum von n krahasim me
dokumenta t popujve t tjer.
N veprn e tij Gaetano Petrotta shkruan: Mjerisht, nj letrsi kombtare e
kultivuar n koht e lashta, nuk ishte aspak e mundur q t lindte n Shqipri;
pasi, pr ta kufizuar diskutimin brenda kufijsh t prcaktuar, ai rajon, nga viti
396 pas Krishtit e n vijim, prshkohet dhe shkretohet pareshtur nga dallgt e
stuhishme t barbarve q ndiqnin njri-tjetrin, t fundit e t cilve ishin
pikrisht turqit, me t egrit dhe m t kqijt e t gjithve." 83
Pavolini n shkrimin e tij Gjuha dhe letrsia shqipe, t botuar n numrin e
posam t La Voce (20 shkurt 1913) kushtuar Shqipris, duke folur pr
studimet gjuhsore shqiptare, pasi ka vrejtur se ishte i vshtir zhvillimi i nj
letrsie t kultivuar n Shqipri, e cila jetoi pr shekuj nn robrin e
sunduesve barbar, thot: "Vetm pran shqiptarve t Italis, n kushte
shum t ndryshme jetese dhe kulture, dhe n kontakt t ngusht me
qytetrimin ton, pati nj lulzim letrar t ndjeshm"
sht relativisht e vshtir t mendosh q kombi Ilir i prmendur pr vlera
kulturore dhe kaq pran vendeve me tradit n letrsi dhe kultur, t mos
kishte krijime t vetat t denja pr t qndruar n t njjtin piedestal me ato
t lashtsis. Krijimtaria q padyshim ka egzistuar, ka qen pron e
shkatrrimit t luftrave t parreshtura, q prshkuan territorin e kombit ton.
Sulmet barbare jo vetm q kan patur qllim shfrytzimin e begative t
vendit, por edhe zhdukjen fizike t tij. Kjo ka rezultuar n sulm t
drejtprdrejt edhe t kulturs, simboleve dhe madje edhe vet gjuhs s
kombit shqiptar. Kjo vrtetohet edhe nga krkimet e G.Petrotta -s, nj
mbledhs i dokumentave t shkruara nga shqiptart dhe pr shqiptart,
prgjat gjith historis s tyre. Ai v re se numri i veprave t shkruara ishte
minimal dhe pjesa m e madhe e tyre ishte shkruar nga shqiptar q jetonin
jasht kufijve gjeografik t kombit shqiptar.
83
Petrotta G., (1932) Popolo, Lingua e Letteratura albanese., Saggio Monografico, tip Pontificia,
Palermo
31

N FUSHN E EDUKIMIT
32
Letrsia e kultivuar shkrimtarve shqiptar: prozator dhe poethistoria,

gojtaria, teatri, romani, filozofia, t gjitha fushat ku shfaqet, zhvillo het dhe
rrnjoset veprimtaria intelektuale e popujve, jan pothuaj t panjohura pr
shqiptart, dhe e gjith letrsia shqiptare mund t prmblidhej n pes apo
gjasht vllime jo shum t ngjeshur. 84
Kshtu sht thn me theks pesimist, n nj artikull rreth letrsis shqipe t
revists Albania t Brukselit. "Mund t habiteshim - vazhdon artikulli - me
mjaft t drejt prej ksaj mungese t madhe, kur kemi dhn forcn dhe
zhdrvjelltsin e mrekullueshme t gjuhs, nse nuk do t kishim folur n
artikullin e mparshm pr prndjekjen e jashtzakonshme, objekt i s cils
sht kjo gjuh. Por, nse pabesia dhe forca brutale mund t mposhtin talentet
individuale, ato jan t pafuqishme prkundr hovit kolektiv dhe anonim t
nj populli, i cili do tu kndoj fatkeqsive t tij apo do t lartsoj lavdin
dhe gzimet e tij. 85
1.10.1. Historia e gojtaris shqiptare

Historia e letrave shqipe dshmon se retorika e par e dokumentuar daton n
epokn e Sknderbeut dhe pikrisht me fjalimin e mbajtur prej tij prpara
popullit t Krujs. Ky fjalim vjen tek ne nprmjet Marin Barletit, i cili
shkroi dhe librin e par pr historin e Sknderbeut. N po t njjtin libr
gjenden edhe shum fjalime t udhheqsve ushtarak t ushtris s
Sknderbeut. Por Barleti sht nj autor relativisht i debatuar nga
bashkkohs t tij.
E vshtruar me mundsit q jep perspektiva historike gati
pesshekullore Historia e Barletit u sht dukur shum autorve pasardhs,
por sidomos atyre modern si vepr panegjirike e mbushur me zmadhime me
ngjyrime mitike madje me fiksione letrare me anakronizma dhe sidomos me
pasaktsi jo t pakta. Pothuajse bashkkohes i tij, Paulus Jovius 1483-1552, e
akuzoi i pari Barletin q pr shkak t atdhetaris dhe t urrejtjes ndaj
barbarve i kishte fryr fort punt n librin e tij.
Kjo e prjashton veprn e tij si model origjinal studimi stilistikor, pasi
mendohet t jet trsisht subjektive. Ai vjen tek ne si nj mbledhs
fjalimesh, por nga studimet e bra del se ato nuk jan burime nga autort
origjinal, por prpunime t tyre t bra nga vet Barleti. Kjo ofron mundsi
studimi si tekste, por prjashton mundsin e studimit interpretues si vepra
origjinale t Sknderbeut.
84
Petrotta G., (1932) Popolo, Lingua e Letteratura albanese., Saggio Monografico, tip Pontificia,
Palermo
85
Revista Albania, Bruksel.,Viti I, numri 1 - 25 mars 1897.
32

N FUSHN E EDUKIMIT
33
Mbshtetur n pjesn m t madhe n dorshkrime dhe arkiva t

pashfrytzuara 1827-1833, baroni Joseph von Hammer, pati vn n dyshim
veanrisht autenticitetin e fjalimeve fort t gjata q Barleti riprodhon.
Ai qas me art lashtsin te koht moderne dhe shpalos shum njohuri klasike
prbri njohurive t politiks e t artit ushtarak t turqve dhe t arbrve,
sidomos i rrmbyer prej nj ngazllimi t gjall pr fen lirin dhe lavdin e
atdheut t tij. Fjalimet q ai fut me shumic n veprn e vet jan shpesh t
shklqyeshm pr nga gojtaria. Hera-hers sht e vrteta tek oratort e tij
dhe lufttart e tij ndihet me t teprt imitimi i lashtsis dhe mezi dallohet
senatori nga ushtari epirot nn togn ose koracn romake me t cilat ai i ka
veshur.
Gjithsesi vlerat oratorike t veprs jan pr tu shnuar, pasi sht ndr vep rat
e para t dokumentuara, q i prkasin gojtaris shqiptare. Kjo nuk dshmon
mosegzistencn e saj m par, por fatkeqsisht kjo nuk sht e dokumentuar.
Nga rrfimet kuptojm se gojtaria ushtrohej n Odat e Burrave q
funksiononin si asamblet n lashtsi. Publiku n kto oda nuk ishte masiv
dhe gojtart nuk kishin qllim parsor bindjen pr interesa individuale, por
zbatimin e ligjeve t gjithpranuara nga Burrat, q praktikisht funksiononin
si Pleqsi. N t diskutoheshin kryesisht shtje t mbrojt jes s trojeve nga
pushtuesit e huaj, t organizimit shoqror, etj. Nisur nga tematika dhe
konteksti mendohet se kto fjalime ishin m shum t karakterit juridik dhe
ceremonial, por kjo nuk mund t thuhet me siguri, pasi sht e bazuar mbi
perceptime totalisht subjektive, t pambshtetura nga dokumenta t shkruar.
Dokumente t shkruara vijn m von n koh dhe e ritheksojm edhe
njher, autort e ktyre veprave edhe pse shqiptar, nuk jetonin m n
Shqipri, por kishin emigruar. Shum prej tyre edhe ishin shkolluar jasht
kryesisht pr teologji. Kjo lidhet me kontrollin q ushtronte feja mbi
gojtarin. Q nga mesjeta gojtaria nuk sht m pron e shesheve
demokrate t popujve, por ishte ndrydhur brenda mureve t manastireve ku
ushtrohej n formn e gojtaris fetare. Rikujtojm srish q i friksuar nga
humbja e pushtetit, kristianizmi e quajti gojtarin si mjet t djallit, pr t
pushtuar shpirtrat e njerzve dhe pr t manipuluar mendjet e tyre.
Kjo mund t jet nj arsye e fort pse t gjith shqiptart q kishin kryer
studime fetare, kishin aftsi shum t mira gojtarie dhe ishin t vetmit q e
ushtronin at. Disa nga autort q mund t prmenden jan Arqipeshkvi Pal
Engjlli, At Anton Harapi, At Gjergj Fishta, Fan Stilian Noli, t gjith t
shkolluar n shkolla fetare.
33

N FUSHN E EDUKIMIT
ARQIPESHKVI PAL ENGJLLI
34
(1417 - 1470)
Arqipeshkvi Pal Andrea Engjlli renditet n historin e popullit shqiptar

midis humanistve m t shquar. Ai ishte pasardhs i familjes s
Engjllorve, duk t Drishtit. Pal Engjlli jetoi dhe punoi n epokn e
Sknderbeut dhe sipas dokumentave t mbrritura deri sot, ai ishte edhe mik i
tij. N veprn e njohur De vita et Gestis Scanderbeghi, Epirotarum Principis
t Marin Barletit, Pal Engjlli prshkruhet kshtu.
"Ky kryepeshkop qe epirot, nga kryeqyteti i Drishtit, bir i Andrea
Engjllit pr t cilin folm m lart, burr i pajisur me mendje shum t lart e
me zotsi t rrall n t folur (n gojtari), me dituri si askush dhe i vaditur
n letrsin e shenjt dhe n letrsin humane, si greke ashtu dhe latine,
sidomos i shquar pr rreptsi n jet e zakone... burr q Sknderbeu e mbajti
mbi krye pr maturin e tij, kulturn epastrtin e jets, burr q e
respektonin dhe e dgjonin si ndonj orakull t gjith epirott dhe arbrit..." 86
Imzot Pal Engjlli sht i njohur sepse prej tij kemi t shkruar n gjuhn
shqipe "Formuln e Pagzimit", t parin dokument t gjuhs shqipe t shkruar
n vitin 1462. 87 Duke gjurmuar n bibliotekn Laurentiana t Firencs,
dijetari rumun Nikolae Jorga e gjeti kt fraz n gjuhn shqipe dhe e botoi
m 1915 n veprn e tij "Notes et extraites pour servir l'histoire des
croissades au XV sicle" n Bukuresht, m 1915. Prej Imzot Pal Engjllit
kemi vetm dshmi t shkruara nga autor t tjer se zotronte mjaft mir
gojtarin, por pr fat t keq asnj fjalim i shkruar nuk ka mbrritur n ditt
tona.
Nga dshmi t mbrritura deri n ditt tona del se n vitet 60 -t t shekullit
XV, Pal Engjlli aktivizohet si diplomat dhe kshilltar pr punt e jashtme, i
Sknderbeut. Spikat n veanti gojtaria e tij n Raguz ku si shprehet
Barleti fjalimeve mburrse t udhheqsve raguzan pr Sknderbeun dhe
popullin e tij, Pal Engjlli, iu prgjigj paralelisht me nj oratori t rrall:
Ktu n Raguz lulzojn t gjitha artet e lira, filozofia, teologjia, shkenca e
ligjeve dhe disiplinat e tjera . Un ju jap fjaln e zotohem se pr t mirat q
na keni br, kujtimi juaj, emri juaj dhe i qytetit tuaj do t jen t nderuar sa
t rroj Epiri, do t jen ngulitur thell n shpirt n mendjet dhe zemrat
tona. 88
Edhe pse shum studiues mendojn se dhe n fjalimet e mbrritura nga Pal
Engjlli n ditt tona ka dorn e tij Marin Barleti, nuk mund t mohohen
vlerat atdhetare dhe kontributi i muar q dha ky humanist pr kombin
Barleti M., (1964) "Historia e Sknderbeut" Tiran (prktheu Prof. Stefan Prifti), fq. 395, 430
Prennushi, M., Phoenix - Bashkimi Katolik I Publicistve Shqiptar
88 Barleti M., (1964) "Historia e Sknderbeut" Tiran (prktheu Prof. Stefan Prifti), fq. 395, 430
86
87
34

N FUSHN E EDUKIMIT
35
shqiptar. N mesjet, klerik, shkenctar, shkrimtar kryenin kto detyra

duke prfituar nga prestigji q gzonin, gojtaria dhe menuria. 89
Kjo dhe shum dshmi t tjera tregojn se edhe populli shqiptar ka patur
kulturn e tij t gojtaris, t prfaqsuar nga autor dhe veprimtar t shquar.
Ritheksojm ktu se shumica e tyre i prkisnin nj shkollimi fetar, kryesisht
katolik, gj q provon se n kt periudh gojtaria ishte kryesisht p ron e
ktij shkollimi dhe kontrollohej nga feja.
AT ANTON HARAPI (1881-1946)

Anton Harapi lindi n Shirok afr Shkodrs. Pas msimeve t para n
Shkodr, n kolegjin Saverian, ai kreu msime t larta n Vjen t Austris,
pr teologji dhe filozofi. Shrbeu s pari si famullitar n Grud t Malit t Zi,
m von si drejtor i Kolegjit Franeskan t Shkodrs, edhe si drejtor dhe
profesor i filozofis n gjimnazin Illyricum. Pr shum vite ai shrbeu n
Famullin e Malsis s Madhe dhe kjo i dha atij mundsin e art t njihte
nga afr psikologjin dhe temperamentin shqiptar, pr t cilin do t
reflektonte m pas n veprat e tij.
Me 13 shtator 1943 emrohet antar i Kshillit t Lart t Regjencs, ku ka
qndruar deri n fund t vitit 1944. Ky post qeveritar n kohn e okupacionit
gjerman n Shqipri vulosi fatin e At Antonit. Pas fitores s Ushtris
Nacional-lirimtare ai u detyrua t fshihej n pyjet e thella t Dukagjinit, n
katundin Pulth-Plon, dhe prej andej ai bri prpjekje pr t organizuar nj
rezistenc nacionaliste kundr pushtetit komunist.
Me vendim t dats 19 shkurt 1946 t Gjykats speciale n Tiran, At Anton
Harapi sht shpallur kriminel lufte dhe armik i popullit, sabotator i pushtetit.
Ai u dnua me pushkatim dhe u ekzekutua po at vit. Nuk dihet ku gjendet
varri i tij. N veprn e tij Ullmar Qvick shprehet:
Shum hert n studimet e mia t shqipes, n nj libr msimi t
albanologut t shquar gjerman Maksimilian Lamberc, gjeta nj tekst t
prsosur pr Shkodrn dhe Korn, n t cilin Anton Harapi tregon
patriotizmin e tij shqiptar, pa rezerva krahinore apo fetare. N nj fjalim q
mbajti n vitin 1936 n nj rast shum tragjik, kur dy shqiptar nga jugu,
patriott eriz Topulli dhe Mustafa Qulli, ishin vrar nga dora mizore n
Shkodr, Harapi jep qart mendimet e tij pr parakushtet e nevojshme pr t
ardhmen e Shqipris:
Por para se t niseni, eni ktu, e mbi kta eshtn, shemblles ideal i, forc
dhe bashkimi, ti shtrijm dorn shoqishojt, Tosk e Geg, muhamedan e t
krishten, e me besn e burravet, me besn shqiptare, t lidhemi pr ti a
mbajt shqiptarit t paprekun nji Zot t vrtet, nji atdh t lumtun, pr ta
bam Shqipnin e re, t fort e t madhnueshme, t denj pr Skanderben. Ti
diftojm, po, bots se shqiptart jan njimend burra; se mund t jemi Tosk e
89
Prennushi, M., Phoenix - Bashkimi Katolik I Publicistve Shqiptar
35

N FUSHN E EDUKIMIT
36
Geg, muhamedan e t krishten, e njiheri shqiptar t njimendt.

Kur situata n Shqipri n fund t lufts u b shum e nder pr nacionalistt,
miqt e Harapit e kshilluan t mrgoj jasht vendit, por ai r efuzoi:
Kam punue pr Shqipni e ballafaqas. Nuk pres shprblim, por as
dnimi nuk ka pas me pret. Bashkatdhetart e dijn se kurr si tradhtova.
Me ta vuejta, pr ta punova, me ta qindrova. Me ta edhe do t vdes. 90
At Anton Harapi sht shquar veanrisht pr aftsin analizuese dhe mendjen
e tij inteligjente. Ka dhn nj kontribut t muar n letrat shqiptare si me
botimet e tij n revistat e kohs Hylli i Drits, Zani i Shna Ndout, etj., ashtu
edhe me botimin e disa veprave ku prmenden Urti e Burrni ndr banor t
Cemit, romanet Andrra e Pretashit, Val val dhe nj seri konferencash tek
Vler Shpirtrore. N veprn e At Anton Harapit ndjehet mjaft ndikimi i
mendimtarit kristian Shn Agostini.
AT GJERGJ FISHTA
(1871-1940)
At Gjergj Fishta sht nj nga eruditt me t cilin mund t krenohet mbar

shqiptaria. Ai dallon pr nj krijimtari artistike mbreslnse ku spikatin
Lahuta e Malcis (1904), Anzat e Prnasit (1907), Pika Voset (1909) dhe Mrizi
i Zanave (1913). Ai shklqen n fushn e pedagogjis, psikologjis sociale,
gjuhsis, etj. Qllimi i tij i vetm ishte ngritja e nivelit kulturor e arsimor t
bashkkombasve dhe nxitja e atdhedashuris. Ai ishte gjuhtar, pedagog,
filozof, sociolog e diplomat, piktor dhe adhurues i muziks.
At Gjergj Fishta shfaqet n skenn e letrave shqiptare n dhjetvje arin e par
t shekullit XX. Fishta prezantohet n kulturn shqiptare n shum
dimensione, si shkrimtar, kritik, historian i letrsis dhe estet.
At Gjergj Fishta ka dhn nj kontribut t drejtprdrejt n konkretizimin e
jets artistike t kombit shqiptar bazuar n parimin sikundr nuk ka art pa
popull, ashtu nuk ka as popull pa art. 91 Ai jep kontributin e tij personal n
organizime teatrore, projekte dhe realizime arkitekturore, deri edhe
pjesmarrje n ekspozita pikture. 92
Duke punuar pr ti dhn aktit t vlersimit t veprs letrare (dhe asaj
artistike) eptueshmri, strhollsi dhe rreptsi, me shkrimet e tij teorike t
ksaj periudhe ai bhet shembulldhns. Simbas normave t retoriks klasike,
me tekstet e tij estetike (dhe kritike) njofton t vrteta thelbsore tanim n
formula t papritura. Ka mundsi q nj aftsi oratorike e l indur, ose e
Qvick U., (2004) Mera hjltemod n vete (prkthyer nga Hajdin Abazi)
Plasari A., tek Asllani P., Fishta estetik dhe kritik, Tiran
92
Kabashi L., At Gjergj Fishta ndr arte, n At Gjergj Fishta 1871-1940, nr prkujtimuer botue npr
kujdes tAt B.Dema, Tiran 1943, f 67-69
90
91
36

N FUSHN E EDUKIMIT
37
strvitur prej profesionit t predikatorit, ta ket prir at drejt konstruksionesh

me nj rregullsi t prkryer, t prkapshme n nivelin m t thell, n
komunikimin t ideve. 93
Prve si njeri i letrave, Fishta njihet edhe pr kontributin e tij fetar dhe
ndrfetar, atdhetar dhe diplomatik. Ai spikati pr qndrimet q n disa raste
mbajti ndaj turkut, si e quante ai, Perandorin Osmane, ku nuk hezitoi q
t fliste e t shkruante fjal miradije pr kt perandori, dhe sidomos foli e
lavdroi dhe i thuri vargje njrit nga udhheqsit m t njohur t ushtris
osmane - mbrojtsit t Shkodrs - Hasan Riza Pashs.
At Gjergj Fishta, e kishte njohur personalisht dhe kishte mbajtur kontakte t
vazhdueshme me kt mbrojts besnik t Shkodrs dhe lufttar t denj
kundr pushtimit t saj nga malazezt. Pr m tepr, me rastin e varrimit
madhshtor dhe nderimit t fundit q iu dha komandantit Hasan Riz a Pasha,
At Fishta mbajti edhe nj fjalim mjaft preks dhe emocionues. Po kshtu vlera
pati edhe fjalimi madhshtor n Konferencn e Paqes m 1919, ku ai dshmoi
hapur me nj gojtari t rrall atdhedashurin dhe krenarin pr kombin e tij.
Me nj gjuh t admirueshme dhe me nj hyrje mbreslnse, ky fjalim i
Fishts shnon padyshim nj nga veprat m t bukura t gojtaris s
dokumentuar shqiptare. Edhe fjalimi i mbajtur n parlament shfaq hapur
filozofin e tij arsimdashse n kushtet e reja t egzistencs s shtetit shqiptar
duke prforcuar edhe njher aspiratat e tij pr nj komb t kulturuar dhe
perndimor.
FAN STILIAN NOLI (1882-1965)
Fan Stilian Noli si themelues i gojtaris shqiptare

Noli njihet si themelues i gojtaris moderne shqiptare. Nd ryshe nga shum
bashkkohs t tij, me veprn e tij ai krijoi individualitet. Ai gjithashtu pati
meritn t organizoj fjal publike, q nga diskutimet m t thjeshta dhe
spontane deri n ato t niveleve t larta. N historin e letrave shqiptare Noli
dallohet pr dy merita t veanta:
-
93
S pari u dallua pr dimensionet q arriti gojtaria e tij n prhapjen e

ideve patriotike dhe kombtare, si dhe pr forcn e madhe
propaganduese, mobilizuese dhe emancipuese
S dyti oratoria e tij shtrihet n nj periudh rreth 60 vjeare dhe pjesa
m e madhe e saj sht e dokumentuar. Ka dhe nj num r fjalimesh q
pr fat t keq nuk kan arritur n ditt tona ashtu si ka edhe nj pjes
t tyre q jan fond i arkivave familjare, t cilat i kan trashguar.
37

N FUSHN E EDUKIMIT
38
Noli sht mjaft i njohur si shkrimtar, politikan, prkthyes i shklqyer dhe

predikues. Noli ishte dhe nj gojtar i madh. Ai spikat fuqishm n gojtari
duke shpalosur cilsi t rralla si njohs i gjuhve t huaja, prdorues unik i
gjuhs letrare, stilistik t veant, njohs i kulturs dhe gjuhs shqipe edhe
pse kaloi shum pak koh n atdhe. Noli sht denjsisht prfaqsuesi i
gojtaris moderne shqiptare. Ajo prshkohet nga nj forc e rrall bindse
dhe kjo dshmohet mjaft mir edhe nga shtypi i kohs.
Gojtaria Noliane mund t studiohet n dy rrafshe. Nse i referohemi
studimeve t Prof. Nasho Jorgaqit dhe Prof. Arben Putos do t dallohen dy
rrafshe kryesore studimi, rrafshi kohor dhe rrafshi politik. Ndarja kohore
prkon me zhvillimet historike dhe politike q formsuan oratorin. N vitet
1906-1920 dominon gojtaria me tematik patriotike, nga 1920 -1930 ajo
politike dhe 1930-1965 gojtaria fetare, e cila predikonte kryesisht aspekte
kulturore dhe politike t shoqris shqiptare.
Periudha e par nis me nj fjalim me tem patriotike t mbajtur m 4 korrik
1906 n Bufalo, kur Noli ishte vetm 24 vje. Edhe pse n mosh t re ai do
t dallohet pr gojtari t veant. Mbres lan fjalt mbyllse t fjalimit:
Lipset t rrnjosim nj lis t madh nga pyjet e Shqipr is, t vrapojm, ta
ngjyejm n zjarr t vullkanit t Vezuvit dhe me kt pen t perndishme t
shkruajm me shkronja t zjarrta: Rroft Shqipria e liruar, iu ngjat jeta
me nder
Me kto fjal Noli hapi nj faqe t lavdishme n gojtarin shqiptare. E gjith
periudha e par e krijimtaris s Nolit, prshkohet nga nota t forta poetike,
nj gjuh e zgjedhur me shum kujdes nga nj njohs mjaft i mir i gjuhve si
amtare ashtu edhe t huaja, prdorimi i figurave letrare me shum mjeshtri
q i japin veprs s tij forc. Noli dallon pr nj tipar karakteristik t tijin,
ngjalljen e heronjve dhe veprave t tyre n funksion t shtjes shqiptare. Ai
n shum fjalime me karakter patriotik i referohet heroit ton kombtar
Sknderbeut dhe periudhs s tij t lavdishme t mbretrimit.
Noli e prdor kt si arm t fuqishme kundr apatis q ka mbrthyer
shqiptart dhe ndjenjat e tyre kombtare. Ai beson fort se Shqipria q ka
qen njher e aft t ec n rrugn e ndritur t liris do t mund ta rigjej
kt rrug srish, sepse heronjt nuk i mungojn. Duke rizgjuar kt pjes t
shklqyer t historis shqiptare, Noli sht i sigurt se mban n duart e tij nj
els t suksesshm t gojtaris.
Periudha e dyt ka karakter tjetr krahasuar me at t par. Si prmendet
edhe m par, veprimtaria e tij krijuese shkon paralel me veprimtarin
politike dhe patriotike t kombit shqiptar. Pas vitit 1920 Noli prfshihet n
jetn politike t kohs. Kjo veprimtari prshkallzohet deri n nivelin e
kryeministrit t Shqipris. Kuptueshm edhe gojtaria e tij ndryshon nota, n
prshtatje me sfidat e reja prpara t cilave do t gjendet ai. Ajo pasqyron
kryesisht probleme t qeverisjes s vendit, politikn e brendshme dhe t
jashtme si dhe jetn ekonomike. Nj pjes e madhe e fjalimeve politike t
ligjruara n podiumin e parlamentit shqiptar qndrojn n fondin e Kuvendit
t Shqipris. Por gojtaria politike e tij nuk mbeti e kufizuar n kt sall,
38

N FUSHN E EDUKIMIT
39
ajo u shprfaq edhe n sferat m t larta t politiks kombtare dhe

ndrkombtare. Zri i tij kumboi n sallat e kongreseve dhe parlamenteve n
shum vende t bots nga t cilat spikasin disa fjalime t tij n lidhjen e
kombeve: Lidhja e kombeve t ket besim tek shqiptart, Pr fitoren e
drejtsis dhe t paqes dhe Kurr nuk e humbim guximin.
Sipas Prof. Arben Putos, fjalimet e Nolit n Lidhjen e Kombeve bn
prshtypje t madhe si shprehje e nj erudicioni dhe oratorie t
jashtzakonshme, q shkrihej me guximin politik dhe pavarsin e mendimit,
me origjinalitetin e trajtimit, me ndjenjn e spikatur t dinjitetit q frymzon
nj kauz t drejt. 94
Shtypi i huaj do ta klasifikonte pa asnj hezitim si fols t klasit t par dhe
gjithashtu do t deklaronin se mundi kundrshtart me nj mnyr
mjeshtrore, po kurdoher me buzqeshje t mbaruar. 95
Gjithsesi ai u b pron edhe e kritikave dhe vrejtjeve n shtypin e kohs, por
kto mbeteshin n kuadrin politik t diskutimeve dhe jo n aspektin e
gojtaris dhe prdorimit mjeshtror t fjals.
Guximi i tij pati dhe pasojat e veta q shfaqen n periudhn e tret t
krijimtaris noliane. Noli nuk ishte m gojtari i sallave t mdha t
kongreseve dhe rretheve diplomatike. Ai trhiqet n kishn e tij dhe e gjith
periudha dhjetvjeare q pasoi do t karakterizohet kryesisht nga shrbesa
fetare dhe fjalime q edhe pse nn petkun fetar do t shfaqin prsri frymn
patriotike. N fjaln e tij Sknderbeu do t jet ende nj figur s cils mund
ti referohesh vazhdimisht pa patur frik se gabon. 96
ai predikonte m shum Sknderbeun se sa Krishtin. 97
T gjith fjalimet q i prkasin ksaj periudhe kohore karakterizohen nga
tema q jan pasqyrime t thjeshta t jets njerzore dhe gzimeve t vogla
familjare, t komuniteteve ku Noli kalonte pjesn m t madhe t kohs. Edhe
pse tema sht tkurrur mjaft krahasuar me tematikn e dy perudhave t para,
prsri ato mbartin n vetvete ndjenja t gzi mit pr jetn, pr mirsit q i ka
falur Zoti dhe natyra njerzimit. Ato karakterizohen nga nj frym e qet, e
gzueshme dhe shpesh humoristike.
94
Puto A., (1990) Demokracia e rrethuar, Tiran

Manchester Guardian 27 qershor 1924
96 Jorgaqi N., (2002) Ligjrime (1906-1964) Botimet Dudaj
97 Dielli mars 1970
95
39

N FUSHN E EDUKIMIT
40
KREU II
STILI FUNKSIONAL I GOJTARIS
2.1. Prkufizime mbi fjalimet

Fjalimi sht nj ligjrat verbale mbi nj tem, e cila ka nj vler t
caktuar, e prshtatur pr publikun, me qllim ndikimin mbi dshirat dhe
mendimet e tij. 98
Fjalimet jan arti i tejimit t mesazhit nga nj individ tek nj publik, prbr
zakonisht nga m shum se 10 individ s bashku. Publiku mund t jet
fizikisht pranishm, ose jo. Shum prej fjalimeve prcillen nprmjet
kanaleve elektronike, si radio, televizioni apo kompjuteri, ashtu si ka dhe nj
numr t madh fjalimesh q udhtojn n koh, n form t shkruar. T folurit
publik ka lindur s bashku me aftsin e njerzve pr t komunikuar. Kjo e
bn at nj nga mnyrat e komunikimit m t lashta, q i ka rezistuar kohs
mjaft mir.
Shum njerz kan lindur me aftsin e t folurit n publik, shum t tjer
duan ta ken kt aftsi. Gojtaria tenton ndikimin, si me forcn e logjiks, t
argumentit e t faktit, me emocionalitetin e shqiptimit edhe me artin e fjals
trheqse, duke orientuar gjendjen shpirtrore t auditorit drejt nj qllimi t
caktuar. 99 Gjithkujt mund ti takoj qoft edhe njher t vetme q ti
drejtohet publikut. Lajmi i mir sht se kto aftsi mund t fitohen dhe
prmirsohen nga kushdo dhe nuk jan vetm t lindura.
Sot egziston nj shumllojshmri e madhe fjalimesh. Pr rrjedhim edhe
kategorizimi i tyre sht i larmishm. Nse do ti kategorizonim sipas fushave
ku mund t mbahet nj fjalim, do t kishim s paku nj lloj fjalimi pr do t
till, p.sh. kemi fjalime sipas fushave ekonomike, kur nj drejtues shpjegon
buxhetin vjetor t nj kompanie, apo fjalime politike, kur nj udhheqs
prezanton politika t caktuara t partis s tij. Po kshtu kemi modele t t
folurit publik n arsim, kur pedagogt i drejtohen studentve nprmjet
leksioneve. Kategorizime m t detajuara mund t bhen duke patur parasysh
98
99
Brink, M. C. (1913) The making of an oration,

Lloshi,Xh. (2001) Stilistika e gjuhs shqipe dhe pragmatika. SHBLU, Tiran
40

N FUSHN E EDUKIMIT
41
regjistrin stilistikor t fjalimit, formal ose jo formal, mnyrn e prezantimit t

tyre, si dhe rastin pse mbahet nj fjalim i caktuar.
N t gjitha rastet fjalimet kan nj element t prbashkt. Ata jan tekste t
shkruar ose jo, pr tu mbajtur apo prezantuar prpara publikut. Ndryshe nga
shum tekste t tjera fjalimet i kan t dyja format: t shkruar dhe t folur.
Nisur nga funksioni q nj fjalim kryen mbi nj publik t caktu ar sot
egzistojn tri lloje fjalimesh: informues, binds dhe ceremonial. Nga kto tri
funksione, ai binds sht m sfiduesi, pasi folsi duhet t ndryshoj
mendimet apo dshirat e publikut dhe n disa raste ta bj at t veproj n
prputhje me sygjerimet e tij/saj. Qllimi mund t jet t mbroj apo
kundrshtoj nj ide t caktuar, t shes nj program apo t frymzoj njerzit
t veprojn.
2.2. Klasifikimi i fjalimeve sipas stileve funksional
Klasifikimi sipas stileve funksional sht nj shtje relativisht e ndrlikuar,

pasi stilet funksional ndrthuren dhe ndryshojn me kalimin e kohs dhe
kan lidhje t drejtprdrejt me gjinit letrare. Po kshtu nuk mund t themi
se stilet egzistojn t izoluar. Ata jan n komunikim t vazhdueshm me
njri-tjetrin dhe kjo vshtirson m shum prcaktimin kategorik t kufijve t
secilit. Megjithat brenda secilit stil egzistojn tipare t veanta q e bjn at
specifikisht t dallueshm nga t tjert.
N kt kategorizim, sipas I.R Galperin-it, J Skrebnev-it gojtaria renditet
nn stilin publicistik s bashku me eset dhe artikujt e revistave dhe gazetave.
2.2.1. Stilet funksionale sipas I.R.Galperin-it
Profesor I.R.Galperin-i 100 ofron kt klasifikim prsa i prket stilit t
dokumentave t shkruara:
1.
2.
3.
4.
5.
100
stili shkencor
stili i dokumentave zyrtar
stili publicistik
stili gazetaresk
stili letrar(letrave t bukura)
Galperin I.R., (2004) Practical Stylistics of English
41

N FUSHN E EDUKIMIT
42
Galperin-i ndryshe nga shum gjuhtar t tjer l jasht klasifikimit variantin

e folur t gjuhs. Ai mendon se ligjrimi bisedor nuk lejon przgjedhjen e
kujdesshme gjuhsore dhe pr rrjedhim folsi nuk shpreh asnj qllim
stilistikor.
2.2.2. Klasifikimi sipas J. Skrebnev-it 101
Juri Skrebnev-i i klasifikon stilet si m posht:
1. Stili letrar ose libror
a. stili publicistik
b. stili shkencor
c. stili i dokumentave zyrtar
2. Stili i lir ose bisedor
a. Stili i lir letrar
b. Stili bisedor i shkujdesur
Profesor Skrebnev-i i referohet stileve funksionale si nngjuh, pasi i
konsideron produktet e pafundme t situatave komunikuese si nngjuh, pa
ln jasht dhe idiolektin e do folsi. Ai mendon se do akt i t folurit sht
nngjuh.
2.2.3. Klasifikimi sipas I. Arnold-it 102
Irina Arnold-i ishte e para q prezantoi nocionin e stilit neutral. Ajo nuk i jep
atij ndonj veori dalluese, por i njeh si funksion kryesor krijimin e sfondit
standard pr stilet e tjera, t cilt i ndan n dy grupe. Pr kt klasifikim
Arnold u bazua n shum faktor shoqror dhe jashtgjuhsor q ndikojn
n zgjedhjen e nj gjuhe t caktuar, n funksion t nj qllimi t caktuar
komunikues. Ajo klasifikon si m posht:
1. Stili letrar/libror
a.
b.
c.
d.
e.
101
102
stili shkencor
stili i dokumentave zyrtar
stili i veprave t botuara
stili i gojtaris
stili poetik
Skrebnev Yu.M. (2003) Fundamentals of English Stylistics., By AST

Arnold V. I., (1986) The English word. By Moscow: Vyssaja Skola
42

N FUSHN E EDUKIMIT
43
2. Stili bisedor
a. stili bisedor letrar
b. stili bisedor familjar
c. stili bisedor i shkujdesur
Si vihet re dhe nga klasifikimi ajo e dallon gojtarin si stil t veant. Irina
Arnold-i sht nj studiuese relativisht e kurndrshtuar pr kt klasifikim,
pasi ajo nuk merr parasysh veorit karakteristike t stilit gazetaresk si
leksiku, klishet, etj.
2.2.4. Klasifikimi sipas Prof.Dr. Xhevat Lloshit

Nj klasifikim tjetr relativisht i ndryshm nga ai q ofrojn gjuhtar t tjer
sht ai i Prof. Dr. Xhevat Lloshit. N klasifikimin e tij ai dallon dy ndarje t
mdha ku hyjn stilet ligjrimor dhe stilet funksional. Ai e bazon kt
ndarje n faktor jashtgjuhsor ku prfshihen kushtet e komunikimit, format
e komunikimit, sferat e veprimtaris shoqrore dhe faktort gjuhsor ku
prfshihen funksioni mbizotrues i komunikimit dhe norma ose
qndrueshmria e gjuhs.
Pr ligjrimet Profesor Xh.LLoshi merr kriter baz faktorin gjuhsor, shkalln
e ngulitjes, t prvetsimit dhe t funksionimit t norms standard,
asnjanse, mesatare. Pr stilet funksional kriter baz sht funksioni
gjuhsor dallues pr veprimtarin gjuhsore n nj sfer t caktuar. Funksioni
ktu shihet nga pikpamja stilistike si shfaqje e prshtatjes s strukturimit
ligjrimor sipas nevojave t llojeve t ndryshme t veprimtarive, q sht
aktualizimi i funksioneve t gjuhs n nj sfer.
Pr t shpjeguar sistemin, ai dy kriteret gjuhsor, normn N dhe funksionin
F i vendos n dy boshte respektivisht vertikal dhe horizontal. N pjesn
qendrore m t gjer t boshtit dallohet norma asnjanse e gjuhs letrare t
shkruar dhe t folur. N dy kahjet e saj t kundrta jan ligjrimi libror n
pjesn e siprme t boshtit si shkalla m e rrept e zbatimit t norms dhe
ligjrimi bisedor n pjesn e poshtme t boshtit si shkall e zbatimit elastik t
norms n jetn e prditshme.
M posht sht ligjrimi i shkujdesur q del jasht norms letrare, sepse e
shkel dhe e shtrembron at. Dhe m tej kalojm tek dialektet, variantet me
interferenca dhe idiolektet.
N boshtin horizontal ndarja n pes stile bhet sipas funksionit mbizotrues.
43

N FUSHN E EDUKIMIT
44
1- Stili i veprimtaris shkencore teknike

(ku funksioni mbizotrues sht kumtimi)
2- Stili i veprimtaris shtetrore-administrative
(ku funksioni i kumtimit bashkohet me at parashkrues)
3- Stili i veprimtaris shoqrore-politike
(ku funksioni i kumtimit bashkohet me at ndikues)
4- Stili i veprimtaris letrare-artistike
(ku funksioni mbizotrues sht estetik)
5- Stili i veprimtaris fetare
(ku funksioni mbizotrues sht sugjestiv)
Sipas Profesorit ndrprerja e ktyre dy boshteve sjell mundsi t shumta t
trajtimit t nj teme t caktuar si n sfera t ndryshme (boshti horizontal,
funksioni) ashtu edhe n shkall t ndryshme t norms (boshti vertikal) . 103
Grafik 1: Marrdhenia norm-funksion
103
Lloshi, Xh.,(2001) Stilistika e gjuhs shqipe dhe pragmatika. SHBLU, Tiran,
44

N FUSHN E EDUKIMIT
45
2.3. Stili publicistik ose stili i veprimtaris shoqrore e politike
Stili publicistik, u dallua nga stilet e tjera t nj gjuhe n mes t shekullit

XVIII. N lashtsi funksionin e ktij stili e kryente gojtaria. Tri nndarjet
kryesore t saj jan gojtaria, eseja dhe artikujt gazetaresk . Nnstili i
gojtaris ndryshe nga t gjith nnstilet e tjera ka dy variante, at t shkruar
dhe t folur. Fjala prpara auditorit ka m tej ndarjet e veta, si: ligjrat,
polemik, apologji, panegjirik, parashtrim, thirrje, fjal e prmotshme,
prshndetje festive, etj. 104
Sot zhvillimi i teknologjis ka sjell n dukje dhe lindjen e nj nnstili t ri,
po ashtu t folur q sht ai i radios dhe i televizionit. Ky stil po bhet
gjithmon e m shum objekt studimi, pasi radio dhe televizioni jan dy nga
mjetet e ndikimit masiv m t prhapura n bot. Ktu t folurit publik
shfaqet n formn e fjalimeve, debateve parlamentare, debateve televizive etj.
Ndr zhanret e reja t publicistiks mund t prmendim talk-show-n, realityshow-n, komentet televizive etj. Radioja pr nj periudh t gjat ka qen
gazetari e folur. Emisionet prgatiteshin me shkrim dhe lexoheshin, si
rrjedhim, i prkisnin ligjrimit libror. 105 Nj zhvillim t shpejt ka marr edhe
teknologjia kompjuterike duke ofruar nj mundsi komunikimi masiv i cili i
ngrthen t trija funksionet e komunikimit si at kumtues, ndikues dhe
argtues e estetik. Jo rrall her edhe stili i ksaj forme t re komunikimi
sht br objekt studimi n shum dimensione.
N nnstilin e eses prfshihen eseja politike, filozofike dhe le trare. N
nnstilin e artikujve gazetaresk prmblidhen artikujt politik, social dhe
ekonomik. Qllimi kryesor i stilit publicistik sht t bind lexuesin apo
dgjuesin se interpretimi i dhn nga autori sht i vetmi i sakt dhe ta
detyroj at t pranoj pikpamjet e shprehura n fjalim, ese apo artikull, jo
vetm nprmjet argumentimit logjik, por edhe nprmjet ans emocionale.
Funksioni binds apo ndikues vjen m i fuqishm nprmjet gojtaris, pasi
informacioni prcillet nprmjet njrit prej mjeteve m t fuqishme bindse,
q sht zri i njeriut. Pr nga ana emocionale stili publicistik shkon pran
prozs emocionale kurse pr nga logjika sintaksore, nga prdorimi i nj
sistemi t zgjeruar lidhzash dhe paragrafsh ngjason m shum me prozn
shkencore. Ana emocionale sigurohet nprmjet prdorimit t figurave letrare,
fjalive me ngjyrim emocional dhe mjeteve t tjera stilistikore t ngjashme me
prozn letrare. Tipike pr kt stil sht dhe individualiteti i tij. Eset dhe
fjalimet dallohen pr stilin e tyre individual m t theksuar se artikujt e
gazetave.
104
105
Lloshi, Xh., (2001)Stilistika e gjuhs shqipe dhe pragmatika, SHBLU, Tiran,

Po aty.,
45

N FUSHN E EDUKIMIT
46
Koh m par funksioni kryesor i stilit publicistik dhe veanrisht atij t

gojtaris konsiderohej manipulues. Kjo sht dhe nj nga arsyet kryesore pse
pas lulzimit q gojtaria pati n qytetrimet e lashta, pasohet nga nj zbehje
dhe tkurrje e cila vazhdoi pr shekuj me rradh deri n koht moderne, kur
studiuesit dshmuan se sot funksioni kryesor i gojtaris sht m tepr
ndikues sesa manipulues. I gjith stili publicistik n trsi ka pr qllim t
prodhoj ndikim mbi lexuesin dhe publikun n prgjithsi. Funksioni stilistik
i ligjrimit shoqror e politik sht kumtues dhe ndikues. Prgjithsisht
funksionet shoqrore t ksaj veprimtarie jan informues e formues,
organizues e propagandues, njohs dhe edukues. 106 Ndr karakteristikat m t
spikatura t stilit publicistik mund t prmenden aftsia pr t shkmbyer
standardin dhe shprehsin, vlersimin e hapur me ndjeshmrin e lart,
efektet stilistikore unike, formn formale t prezantimit, prgjithsimin,
prdorimin e argumentave etj. Ky stil dallohet pr prdorimin e fjalorit libror,
prdorim t gjer t mjeteve gjuhsore, nj numr t madh faktesh, t
dhnash, statistikash, neologjizma, terminologji politiko -shoqrore, fjal t
huazuara dhe ndrkombtare si dhe huazime dhe kombinime fjalsh nga stile
t tjera kryesisht bisedore. Toni i tekstit nuk sht asnjans, por prshkohet
nga qndrimi i shprehur, emocional dhe shpesh ngacmues, polemizues ose
godits. Megjithat sht e rndsishme t vihet n dukje q n fillim, se toni
emocional vetjak n dukje, sht i ndrmjetsuar n thelb nga vlersimet e
qndrimet shoqrore q mbrohen dhe i nnshtrohen ans logjike, arsyetimore
sipas nj orientimi. Me kt dallohet qart nga emocionaliteti e s hprehsia e
veprs letrare, q mbajn vuln individuale e artistike. 107 Tipike pr kt stil
sht prdorimi i gjer i figurave letrare q ndikojn drejtprdrejt n rritjen e
aftsis shprehse, ndr t cilat prmendim metaforn, metonimin,
personifikimin, si dhe prdorimin metaforik t terminologjis.
Po kshtu nga ana gramatikore mund t prmendim prdorimin e numrit njjs
dhe shums t emrave si prcaktues t bashksis ku bjn pjes apo si
vetprfshirs n aktivitet. Po kshtu dallohen pr prdorimin masiv t fjalive
dftore veanrisht n ligjrimet m funksion kumtues dhe ndikues. N
ligjrimet me funksion estetik, emocional dhe argtues fjalit ndrthuren me
fjalit dshirore, nxitse dhe thirrmore dhe ndonjher edhe pyetse retorike.
Ndr mjetet shprehse sintaksore m t prdorura jan inversioni, paralelizmi,
antiteza, struktura kanonike trepjesshe e teksteve si dhe prdorimi i mjeteve
kompozicionale ndr t cilat pahsimi.
106
107
Lloshi, Xh. (2001)Stilistika e gjuhs shqipe dhe pragmatika.SHBLU.

Po aty.,
46

N FUSHN E EDUKIMIT
47
2.4. T folurit publik dhe gojtaria n stilin publicistik

Stili i t folurit publik sht nj nndarje e folur e stilit publicistik. Qllimi
parsor i t folurit publik sht bindja e cila krkon aftsi shprehse shum t
mira. Ky stil sht mse i dukshm n fjalimet e prditshme politike dhe
shoqrore si dhe n ceremoni t ndryshme si prvjetore, funerale etj. Autori
ka kontakt t drejprdrejt me folsit dhe kjo lejon mundsin e kombinimit
t veorive sintaksore, leksikore dhe fonetike si n formn e shkruar ashtu
edhe n at t folur.
Ndr tiparet e veanta t gojtaris mund t prmendim formulat
standard t hapjes s fjalimeve si:
Zonja dhe Zotrinj! T nderuar miq! T nderuar t ftuar! Shklqesia
juaj!
Vllezr dhe motra, besnik t shumt q merrni pjes n kt mesh
sot 108
T ndershim delegat 109
Zoti kryetar! 110
Kto formula t hapjes shpesh mbartin edhe ngjyrime dhe ngarkesa

emocionale. Shpesh kto formula prsriten edhe n brendi t fjalimit,
ndonjher edhe t shprehura ndryshe. Ashtu si egzistojn formulat e hapjes,
egzistojn edhe ato t mbylljes q kan qllim parsor falnderimin e publikut
pr vmendjen. Tipare t tjera t ktij stili jan prdorimi i vets s par
shums dhe vets s dyt shums, format e shkurtra.
e dhash dorheqjen q at minut, i gzuar q sisha i nevojshm
pr plotsimin e kabinetit, 111
Shteti yn ska fe zyrtare 112
.. a nuk mund t bhen abuzime pr dm t popullit e tAtdheut? 113
Fan S. Noli., Ligjrime, Dudaj,.(2002), Mesha n gjuhn shqipe;

Fjala e hapjes n kuvendin e7-t t Federats Panshqiptare Vatra
110
Fan S. Noli., Ligjrime, Dudaj,.(2002),N mbrojtje t Faik Konics
111
Fan S. Noli., Ligjrime, Dudaj,.(2002),Secili t jet i prgjegjshm
112
Fan S. Noli., Ligjrime, Dudaj,.(2002),Debate dhe ndrhyrje n Kshillin Kombtar
113
po aty.,
108
109
47

N FUSHN E EDUKIMIT
48
..nuk e din se thot populli i kryeqytetit e spaska marr vesh 114
Tipar tjetr i gojtaris sht komunikimi me publikun, nprmjet pyetjeve

retorike. Kjo siguron kontakt m t drejtprdrejt me t.
Cili sht ai trim i bukur dhe i rrebt q hidhet i pari n nj kala t
Anadollit dhe qndron flamurin mbi bedena? Cili sht ai q n nj shesh t
Adrianopojs e an me gjith kal anadollakn q guxoi ti dal prpara? Cili
sht ai q kudo vete, mund?... 115
prse ky trim me aq nder e lavdi, mbyllet i vrerosur n tend t tij dhe
syn gjithnj e hedh nga Perndimi dhe lott i pikojn nga syt? Prse del
natn, fshehur nga t tjert dhe baret duke revitur? 116
Stili bisedor i publicistiks ndryshon nga ai i gojtaris. Gojtaria
karakterizohet nga stili formal q mund t zbres deri n stilin bisedor
familjar t kuruar, duke ln jasht zhargonin, vulgaritetet etj, q gjenden
zakonisht sa m shum zbresim t stilin bisedor. Fjalori i ktij stili sht i
przgjedhur dhe mbetet gjithmon n shtresat e siprme t stilit bisedor.
Sot iliminjt e veckl pyesin nnat e tyre: prse, moj nn, kaq
drithra dhe kaq zallamahi dhe kaq gzim n Bufalo?
Dhe ato u prgjigjen: Se sot, si kt dit, o bir, u ngrit nga varri nj
vashz e bukur q e quajn liri dhe me kraht e saj t mdhenj posi t
shqipes mbuloi tr dhen e Ameriks dhe kndoi nj kng gazmore, q as
saze se lot dot prve dyfeqeve. 117
Ndikim t drejtprdrejt n przgjedhjen e mjeteve stilistikor kan kushtet e
komunikimit. Ato i vijn n ndihm folsit t zgjoj kureshtjen e publikut dhe
ta mbaj at n pikpyetje. Mjetet stilistikore bashkpunojn dhe ndrthuren
me njri-tjetrin n ndrtimin e veorive stilistikore specifike. Pr t ndjekur
rrjedhn e nj fjalimi publikut i duhet t mbshtetet vetm n kujtesn e tij.
Pr kt arsye folsi duhet t prdor shpesh prsritjen pr t risjell n
vmendje t publikut shtje t trajtuara n fjalim.
Le t mos bhemi hiena dhe t rrmihim varret e t vajtojm mbi to.
Le t harrojm pr nj ast mjerimin q mbretron n shqipri dhe le t
gzohemi n kt dit t shnuar, q na kujton kohra t shklqyera. Le t
114
Qeverija e zerove me xhufka, Fan S. Noli., (2002)Ligjrime, Dudaj,.

Sknderbeu, Fan S. Noli.(2002), Ligjrime, Dudaj,.
116
po aty.,
117
E Shqipes u bft! Fan S. Noli., (2002) Ligjrime, Dudaj,.
115
48

N FUSHN E EDUKIMIT
49
mbushim shpirtart tan m trimri e le ti dalim para mbretit ton me dafina e

me kuror e le ti fshehim lott, se na shikojn armiqt..
Le ti biem pas, le t fluturojm n kohrat e lumtura q patn fatin e
bardh t ken n gji t tyre nj t ktil trim. 118
Prsritja jo vetm i jep mundsin dgjuesve t ndjekin linjn e fjalimit, por
ndihmon edhe folsin t theksoj idet e tij me qllimin fina l bindjen e
publikut. Pr tiu shmangur prsritjes s mrzitshme t t njjts shprehje
apo fjali, folsi duhet t prdor shprehje sinonimike duke i perifrazuar ato
pr t krijuar shumllojshmri n shprehje.
Q tani e tutje ska gjum! Luft! Luft pa prehje gjer n vdekje;luft
natn, luft ditn, luft ndr brigjet, luft ndr fushat, luft ndr prrenjt,
luft pr Shqipri, luft pr nder e pr liri. 119
N fjalimet politike mbizotron dshira pr duartrokitje dhe strukturat
e fjalive ndrtohen n mnyr q t mund ti japin publikut mundsin
maksimale pr to. Nj nga teknikat m t prdorura pr kt funksion sht
lista tre-pjesshe e trashguar nga retorika e lashtsis. Teknika trepjesshe
formohet nga tre element paralel me gjatsi pothuaj t njjt q renditen
njra pas tjetrs.
Ja erdha tju thom, ja duhet t kuptoni, ja rndsia e mbledhjes s
sotme ktu n Natik 120
dhe ndr brigjet e lart kngn e mallngjyer t dashuris pr
vendin ton, pr gjuhn ton dhe pr kombin ton. 121
with malice toward none, with clarity toward all, with firmness in the
right
we cannot dedicatewe cannot consecratewe cannot hallow 122
Kjo renditje e shoqruar me ritm t fort dhe me nj intonacio n rrits dhe
zbrits, transmeton ndjenjn e pushtetit retorik, kontrollit strukturor dhe
plotsimit kuptimor. Kto struktura prdoren gjersisht n stilin formal t t
shkruarit dhe jan pjes e natyrshme e fjalimeve politike, ku pjesa e tret e
shprehjes on n pikn m t lart emocionale, e cila krkon natyr shm
duartrokitje.
Sknderbeu, Fan S. Noli.,(2002) Ligjrime, Dudaj,.

Sknderbeu, Fan S. Noli., (2002)Ligjrime, Dudaj,.
120
Pr gjuhn dhe kombin tone, Fan S. Noli., (2002)Ligjrime, Dudaj,.
121
po aty.,
122
The Gettysbourgh Address, A. Lincoln
118
119
49

N FUSHN E EDUKIMIT
50
2.5. Kategorizimi i ligjrimeve sipas qllimit

2.5.1. Ligjrimi politik, ndikues (deliberative)
Menjher pas epoks s Pericles/Perikliut u shfaq nj lloj i ri folsi n arenat
politike. Quhet i ri pr disa arsye. Ky fols nuk vinte nga aristokracia dhe nuk
kishte lidhje familjare me ta, ishte i pasur, por si pasoj e puns s tij dhe jo e
trashgimis, i drejtohej njerzve drejtprsdrejti dhe nuk kishte patur poste
ushtarake m par. U quajtn gojtar pasi ata mbshteteshin n aft sit
individuale pr tiu drejtuar kolegve n asamble dhe synonin ti bindnin ata
t votonin propozimet e tyre. Me kalimin e kohs termat referues pr kta
individ morn kuptim negativ si demagog (demagogos), kshilltar
(politeuomenos, sumboulos). Kta ligjrues ishin edhe prgjegjs pr
gjenerimin e nj fjalori specifik si philodemos, mik i njerzve misodemos,
armik i njerzve, philopolis, mik i qytetit, misopolis, armik qytetit.
Pushteti politik tashm nuk mbetej i izoluar n zyra, por zhvillohej n
Asamble. Zyrat u bn m pak trheqse dhe arenat u shndrruan n hapsira
ku zhvillohej komunikimi me masat. Lvizja e Sofistve dhe ardhja e
Gorgias-it n 427 shnoi nj pik kthese n retorikn politike dhe lindjen e
ligjruesve si krijime t demokracis radikale. M pas Gorgias-it e shndrroi
retorikn n artin e t menduarit dhe t folurit. Ai e shpjegonte retorikn si
mjetin pr nj qllim t caktuar, kryesisht aftsin pr t bindur publikun pr
nj tem, pavarsisht nse publiku ka njohuri pr t s e jo. Pr kt ai
sygjeronte msimin prmendsh t pjesve t tra letrare pr t zgjuar ann
emocionale t dgjuesve. Pr Gorgias-in puna m e mir e nj njeriu nuk
sht njohuria apo moraliteti, por aftsia pr t prdorur retorikn pr t
bindur t tjert. Ai e bn t qart kt kur i drejtohet Socrates-it.
-Dua t them Sokrat, far sht n t vrtet bekimi m i
madh, i cili lumturon kdo q e ka at, duke i dhn jo vetm liri, por
edhe pushtetin pr t qeverisur bashkatdhetart e tij.
-far nnkupton me kt?
-Nnkuptoj mundsin pr t bindur m an t t folurit nj juri
n nj sall gjyqi, antart e nj Kshilli n nj `dhom, votuesit n nj
mbledhje t Asambles, dhe fardo grumbullimi qytetarsh, t fardo
lloji. Duke ushtruar kt aftsi ti do t kesh edhe doktorin dhe trajnerin
skllevr t tut dhe biznesment do t prfundojn t bjn para jo m
pr veten po pr t tjer; n fakt pr ty, q ke aftsin pr t folur dhe
bindur masat. 13
50

N FUSHN E EDUKIMIT
51
Qllimi parsor i ktyre gojtarve ishte t hynin n jetn e politiks, jo aq

shum pr t mirn e vendit sesa pr prfitime t tyre personale. Retorika u
dha atyre mjetet pr kt qllim dhe ata e prshtatn gjuhn e tyre pikrisht
pr arenn politike.
Ligjrimi deliberativ (ndikues) sht i lidhur me politikn dhe pr rrjedhim
ka orientim kohor t ardhmen dhe kjo gj e bn at spekulativ. Prsa i prket
ktij zhanri, Zimmerman-i 123 thekson se aktort pjesmarrs n kt zhanr,
pra ata q ndikohen dhe ata q synojn t ndikojn tek t tjert, jan
drejtprdrejt t lidhur me rrethanat historike dhe politike. Kjo nnkupton q
sa m liberal e demokratik t jet nj regjim i caktuar aq m i madh numri i
njerzve q prfshihen n kt lloj ligjrimi, krahasuar kjo me nj form
diktatoriale qeverisjeje. Sipas Aristotle-it ligjrimi ndikues (deliberative)
kshillon gjithmon mbi dika q do t ndodh. Debati dhe ligjrimi politik
jan kategori t ksaj retorike. Ai gjithashtu mendon se edhe pse kjo lloj
oratorie i takon t ardhmes, synimet e saj mbeten gjithmon brenda
mundsive reale t njerzve. Qllimi prfundimtar i folsit nuk sht thjesht
t bj publikun t memorizoj pjes t argumentit, por ti frymzoj t
votojn n favor t tij n momentin e duhur; movere m shum sesa
docere. 124
Eugene Garver-i mendon se: Retorika ndikuese (deliberative) merret
kryesisht me t mundurn dhe t pamundurn, dhe kshtu domosdoshmria
bhet krkesa e saj kryesore. Metoda m karakteristike e ktij lloj fjalimi
sht arsyetimi me an t shembullit dhe pr rrjedhim, shqetsimi pr pasojat
dhe suksesin dominon. 125
2.5.2. Fjalimi ligjor (forensic)

Edhe pse metoda e gojtaris bindse (deliberative) dhe ligjore (forensic)
sht e njjt, edhe pse udha e gojtaris bindse sht m me vler pr burrat
e shtetit sesa tjetra, e cila merret me shtje private, studiuesit flasin shum
pak pr t t parn dhe t gjith tentojn t krijojn rregulla pr ligjrimin
ligjor (forensic), sepse ka m pak arsye pr t folur mbi nj shtje jasht
tems, si n fjalimet bindse. Gojtaria bindse mbart m pak hile sesa ajo
ligjore pasi ka natyr prgjithsuese.
Zimmerman, E. On definition and rhetorical genre 1994, in A Freedman dhe P. Medway (eds)
Genre and the New Rhetoric, London: Taylor and Francis
124
Huntington, B. Prose Styles: Five primary types. University of Minnesota Press, (1966)
125
Garver, E. Aristotles Rhetoric: An art of character: University of Chicago Press, (1994)
123
51

N FUSHN E EDUKIMIT
52
Sipas Aristotle-it shum studiues t retoriks kan preferuar t prqndrohen

m s shumti n gojtarin ligjore pr arsye se lejonte m shum hapsir pr
prdorimin e hileve t tregtis dhe m shum terren pr t dal jasht
tems. Po sipas mendimit t tij gojtaria bindse edhe pse i kishte kto
mundsi t kufizuara kishte m shum vlera. Aristotle-i nuk ishte i vetmi q
ndante kto mendime. Po kshtu mendonin edhe Sokrat es-i dhe Plato-ja.
Fillimet e gojtaris ligjore u vun re nga Aristotle-i n dokumenta edhe m
t hershm. Ai shnon fillimin e ksaj gojtarie n kontekstet private ku
dominonin shtje t mbrojtjes s prons, pas prfundimit t tiranis dhe
fillimit t demokracis. Ajo q trheq vmendjen n kto fjalime sht raporti
q krijohet midis t vrtets dhe probabilitetit. Sokrat es-i mendon se ai q ka
m shum forc bindse sht probabiliteti ose mundsia q dika t jet e
vrtet. Pavarsisht nse dikush sht akuzues apo i akuzuar, folsi duhet t
synoj drejt probabilitetit dhe jo drejt t vrtets. N fjalim, prania e
probabilitetit ofron art dhe jo prania e t vrtets.
Disa studiues t tjer shkuan dhe m tej n klasifikime. Evenusi i Paros
shpiku mnyra q dallonin n mnyr indirekte fajsimin dhe lavdrimin. T
tjer si Trasimakusi i Kalcedon shkruanin libra q msonin sesi t zgjoje
ndjenjn e keqardhjes, apo zemrimit etj. Sipas Aristotle-it gjenerimi i ktyre
emocioneve kishte qllim t vendoste gjykatsin n nj pozicion t caktuar.
Termi dicanic q nnkupton forensic, ligjor, vjen nga dicast q ishte
individi q sillej n sallat athinase t gjyqit, si gjyqtar. Ishte ai q vendoste
mbi ligjin dhe faktet e shtjes, bazuar n dgjesat e konfl iktuesve, pa marr
mendimin e gjyqtarit kryesor i cili drejtonte shtjen n mnyr formale.
Fjalimet e konfliktuesve drejtoheshin drejt ktij gjyqtari dhe po t njjtit
individ i drejtoheshin edhe librat e retoriks.
Aristotle-i thot se zhvillimi i demokarcis diktoi zhvillimin e ksaj oratorie.
Pas reformave t 462-shit ishte nj grup qytetarsh t thjesht q merrte
vendimet mbi shtje t ndryshme gjyqsore. Nevoja pr prfaqsim sa m
dinjitoz prpara bashkqytetasve solli domosdoshmrin e njohurive t mira
t gojtaris ligjore. Kto njohuri do ta ndihmonin at t bindte antart e
juris t vendosnin n favor t tij. E kundrta nnkuptonte humbje t mdha
financiare dhe n rastin m t keq edhe vet vdekjen si ishte dhe fati i
Sokrates-it. Vmendje trheq krijimi i disa pritshmrive nga ana e gjykatsve,
prsa i prket gjuhs s prdorur n kto fjalime. Sokrat es-i dallon nivelin e
lart t prdorimit t idiomave, apo t nj gjuhe t kuruar me kujdes m par,
plot fjal dhe shprehje elokuente, q rezultonte n nj fjalim trsisht
ndikues. N rastet m ekstreme i akuzuari mund t prdorte si dshmitar
edhe t afrm t tij t pamundur pr t bindur dhe prekur gjykatsit. T gjitha
kto dshmi tregojn se n qendr t vmendjes ishte gjykatsi dicast, i cili
funksiononte si publiku u ktyre fjalimeve.
Evolucioni i fjalimeve ligjore solli n sken shkruesit logograft, t cilt
ishin t aft t shkruanin fjalime me nj cilsi t lart. Ata bashkpunonin pak
me klientin, mjaftueshm pr t marr informacionin e domosdoshm dhe m
52

N FUSHN E EDUKIMIT
53
pas e ndrtonin fjalimin mbi perceptimet e tyre dhe me sasin e ngarkess

emocionale q ata gjykonin t nevojshme. N salln e gjyqit i akuzuari duhej
t sillej sa m natyrshm dhe t ishte origjinal. Kjo krkonte msimin
prmendsh t fjalimit dhe recitimin e tij n sall. Kjo teknik prbnte nj
sfid t vrtet. Shpesh kjo bhej dhe e rrezikshme sepse pamundsia pr tu
shprehur qart apo harrimi i pjesve t tra nga fjalimi, i jepte prshtypjen
gjykatsit se i akuzuari nuk ishte i ndershm dhe kjo do ti kushtonte shum
para ose jetn.
Problem tjetr pr ligjruesit ishte koha n dispozicion. N shtje me pak
rndsi, koha e mbajtjes s nj fjalimi shkonte nga tridhjet minuta n nnt
minuta. Por n shtje m shum rndsi nj fjalim mund t zgjaste deri n
tet or, gj q prbnte nj sfid t vrtet. Kjo koh ndahej me bashkligjrues, t cilt merrnin prsipr t ligjronin mbi nj argument t caktuar
ose nj pjes t fjalimit pr t ndihmuar t akuzuarin. Hes htja juridike nuk
ishte dika e paraplqyer nga gjyqtart, vmendja e t cilve duhet t ishte
gjithmon e prqendruar tek i akuzuari. Juria e quante me vend ta ndrpriste
folsin nse duhej dhe kjo onte n shprqendrim t folsit. Duhej nj fols i
sprovuar pr tiu prgjigjur juris dhe n t njtn koh t ruante ritmin e
ligjrimit n favor t tij.
N antikitet kjo lloj gojtarie ishte tepr e prhapur, pasi si u prmend edhe
m par, grindjet n gjyqe n Greqin dhe Romn e lasht ishin shum t
zakonshme edhe pr qytetart e thjesht. Pothuaj t gjithve dhe veanrisht
kryefamiljarve u takonte t shkonin me dhjetra her n sallat e gjyqeve
gjat gjith jets s tyre. Ata ishin t detyruar t bnin avokatin e vetvetes dhe
ky funksion krkonte aftsi t mira ligjruese dhe bindse. Kjo solli lulzimin
e shkollave t retoriks dhe trajnimin e njerzve t thjesht pr t mbrojtur
vetveten n sallat e gjyqit. Retorika ligjore me an t ligjeve, promovon
drejtsin dhe identifikon padrejtsin.
Fjalimi ligjor (forensic), prqendrohet n ngjarjet e s shkuars dhe prpiqet
t vrtetoj dika q supozohet t jet e vrtet. Sipas Aristot le-it ajo q
njihet ndryshe edhe si judicial rhetoric sht nj nga tri llojet e retoriks q
shfaqet n t dyja format edhe n t shkruar edhe n t folur dhe trajton
shtje t drejtsis dhe t padrejtsis mbi nj akuz t caktuar. Sot kjo lloj
gojtarie sht m shum pjes e gojtaris s avokatve dhe gjykatave.
Nj fjalim ligjor i pranon si t qena ligjet e qytetarve, kshtu q
retorika ligjore prdor enthymeme, silogjizmin retorik pr t sqaruar raste t
veanta t ligjit n prgjithsi. 126
Aristotle-i trheq vmendjen si pr paln akuzuese dhe pr at t akuzuar, por
edhe pr burimin prej nga merret silogjizmi retorik 127. Ai gjithashtu mendonte
se silogjizmi retorik sht veanrisht i domosdoshm n retorikn ligjore.
126
Olmsted, W. (2006) Rhetoric; An historical introduction, Blackwell.
53

N FUSHN E EDUKIMIT
54
Sot silogjizmi retorik konsiderohet si silogjizm i shkurtuar, domethn nj

thnie argumentuese q mban nj konkluzion dhe nj nga mundsit.
Mundsit e tjera nnkuptohen. N nj silogjizm retorik folsi ngre nj
argument me nj nga elementt e hequr, duke i ln dgjuesit t a plotsojn
vet.
Shembull
N 1 Maj, duke folur nga bordi i USS Abraham Lincoln, Presidenti
Bush tha: Beteja me Irakun sht nj fitore e lufts kundr terrorizmit q
filloi m 11 shtator 2001, por q ende vazhdon Me ato sulme terro ristt dhe
mbshtetsit e tyre i shpalln luft Shteteve t Bashkuara. Luft deshn, luft
morn.
Ky argument sht nj enthymeme klasike.
-U sulmuam n 11 shtator, kshtu filluam betejn kundr Irakut.
Copza e munguar e argumentit:
-Sadami sht pjes e sulmeve t 11 shtatorit, por q nuk u tha nga
Presidenti Bush me z t lart dhe i mbeti dgjuesve ta plotsonin mesazhin.
2.5.3.Fjalimi ceremonial (epideictic)
S fundmi sht lloji ceremonial/estetik (epideictic) i cili sht tipik pr rastet

ceremoniale dhe prqendrohet n shtjet bashkkohore dhe n faktin se nse
njerzit, organizatat ose ngjarjet meritojn lavdrim apo sharje. Ky lloj
fjalimi njihet edhe si ligjrim ceremonial dhe prmbledh eulogjit,
panegjirikt etj. Teoria e retoriks dhe studimi i artit t ndikimit dallojn disa
lloje tekstesh retorike dhe letrare ku qllimi parsor nuk sht ndikimi, pr
rrjedhim dhe analiza e tyre vazhdon t jet e vshtir edhe sot. Pr t
kategorizuar fjalime t prmotshme, eulogjit, panegjirikt etj, Aristot le-i
propozoi nj kategori t veant q e quajti (epideictic) ceremoniale pr t
br dallimin nga llojet e tjera. Mungesa e ndikimit mbi publikun i bn q
127
On Rhetoric, 1.10.1368b
54

N FUSHN E EDUKIMIT
55
kto lloj ligjrimesh t konsiderohen edhe pjes e teksteve letrare.

Karakteristika t tyre jan fjalit e qarta dhe simetrike. Prdorimi i figurave
letrare pr t zbukuruar tekstin, bhet me qllim t caktuar. Teksti n
prgjithsi karakterizohet nga stili i mbl dhe i rrjedhshm.
If we speak in praise if they do not know him, we shall try to make
them desire to know a man of such excellence since the hearers of our eulogy
to in the approval of his deeds from those hose approval we desire. The
opposite, if it is censure: we shall try to make them know him, in order that
they may avoid his wickedness; since our hearers are unlike the subject of our
unsure, we express the hope that they will vigorously disapprove his way of
life. 128
N kujtim t Spiro Kosturit

Ligjrim panegjirik, mbajtur para shqiptarve t Bostonit m 23
dhjetor 1906, n kujtim t dshmorit Spiro Kosturi, vrar nga shovinistt
grek
E lumtur qoft udha q barite.
E lumtur, me dafina e trndafile t pamueshme le t jet shtruar udha
q barite, o shpirtndritur atdhetar, o trim me flet, o bir i shtrenjt i nns
Shqipri. N udhn e lufts e t prparimit q barite, q rende, q dole i pari,
atje nj trndafil le t mbij prmbi shkembinjt, atje nj krua le t buroj
uj, uj t ftoht q t therr dhmbt, uj q nuk mund ta pin dhmbt e
ndryshkur t dhelprave dhe t lepujve, po dhmbt e luanve, ujt pr t cilt
na zuri etja ne lufttart, ujt e pavdekur t lirimit. 129
Gjithsesi midis llojeve t fjalimeve nuk egzistojn kufij rreptsisht t ndar.

N shum ligjrime mund t gjenden elemente t m shum se nj lloji.
Boethius mendon se nj shtje qytetarie mund t marr seciln nga format e
retoriks; kur krkon ndihmn e drejtsis n sallat e gjyqit ajo bhet ligjore;
kur i drejtohet nj asambleje mbi dika t dobishme dhe t domosdoshme, ajo
shndrrohet n nj akt ndikues dhe kur shpall publikisht ka sht e mir,
shtja qytetare shdrrohet n retorik demonstrative. 130
128
Rhetorica ad Herannium, 90s BC.

Fan S. Noli., (2002) Ligjrime, Dudaj,.
130
Boethius, Overview of the structure of Rhetoric, c.520
129
55

N FUSHN E EDUKIMIT
56
Leach-i 131 mendon se hapi i dyt pas prcaktimit t llojit t ligjrimit

sht analiza e pes hapave n ndrtimin dhe analizn e nj fjalimi. Kto pes
hapa jan shpikja, organizimi, stili, memorizimi dhe prezantimi.
2.6. Tipare t fjalimeve ceremoniale
Zhanri i ligjrimit ceremonial, epideictic, u prcaktua nga Aristotle-i n

prpjekje pr t analizuar artin e retoriks. Sipas Schiappa -s dhe
Timmerman-it, para Aristotle-it, fjala epideixis shrbente pr t prshkruar
nj cilsi ose karakteristik t ligjrimit m shum sesa nj zhanr t
ligjrimit. 132
Ai u prpoq t kombinonte tri lloje gojtarish, n nj kategori m t madhe
q t mund ti prfshinte ato:
-
Encomium - fjalimet e lavdrimit dhe fajsimit pr nj person apo

institucion
Panegjirikt - festivalet e gojtaris
eulogjit (epitaphios logos) - fjalimet e funeraleve
Ky kategorizim bhej bazuar respektivisht n ceremonin pr t ciln

mbaheshin fjalimet apo rastin ceremonial (funeral, festival, martes), sipas
karakteristikave mjeshtrore q shfaqte folsi si dhe nga tematika e ligjrimit
fajsim dhe/ose lavdrim. 133
Territori i veant i retoriks ceremoniale (epideictic) pr nj koh relativisht
t gjat sht konsideruar vlera m shum sesa arsyetimi. Q nga antikiteti
deri n shekullin XX, retorika ceremoniale sht konsideruar si retorika e
identifikimit dhe e konformizmit, funksioni primar i s cils sht t
konfirmoj dhe promovoj njehsimin n vlera t prbashkta t komunitetit,
pr t arritur homogjenitetin e tij. 134
Nga lashtsia vijn kndvshtrime t ndryshme mbi gojtarin ceremoniale. Si
fillim, ajo u pa si atribut i Sofistve dhe n kt periudh ajo ka m pak vlera
n raport me dy llojet e tjera t gojtaris, at ndikues -politik dhe ligjor.
Zhvillim i saj ishte i mvonshm n koh pasi edhe rndsia e saj n raport
131
Leach, J. (2000)Rhetorical analysis, tek M. Bauer dhe G. Gaskell (eds) Qualitative Researching
with text, image and sound, London: Sage
132
Schiappa, E., (1999) Beginnings of Rhetorical Theory in Classical Greece.,Princeton,
133
Aristotle, 1954,1358 b12- 1358 b13
134
Miecznikowski Sh. C.. The public value of epideictic rhetoric
College English. Urbana: Nov 1996.Vol. 58
56

N FUSHN E EDUKIMIT
57
me dy llojet e tjera ishte relatisht m e vogl. Gojtaria ceremoniale u

konsiderua siprfaqsore dhe ajo shihej m shum si nj shfaqje e vlerave t
folsit apo ode e talentit t tij. 135 Socrates-i ishte i ndrgjegjshm pr
prfshirjen emocionale dhe intelektuale t publikut, nga e cila varej edhe
suksesi i ligjrimit n publik. Ai mendonte se ata q duan t trheqin
vmendjen e dgjuesve, duhet t heqin dor nga kshillimi dhe duhet t thon
ato gjra q knaqin m shum vesht e turms. 136
Fatkeqsisht kjo kategori e gojtaris vuajti nga dyshimet antisofiste, si
ligjrim subjektiv dhe oportunist i folsit, i cili synonte t manipulonte
ndjenjat e publikut n dm t intersave t komunitetit. N veprat e tij George
Kennedy prmbledh konceptin e Aristotle-it mbi gojtarin epideiktike Si
fjalime q nuk krkojn nj veprim t menjhershm nga ana e publikut, por
zakonisht lavdrojn ose shajn nj individ ose ngjarje. M tej ai tenton t
zgjeroj edhe m tej spektrin prfshirs t ligjrimit ceremonial duke
prfshir n t do ligjrim q nuk synon drejtprdrejt nj veprim specifik,
por q ka pr qllim t ndikoj vlerat dhe besimet e publikut. 137
Perceptimi i ligjrimit ceremonial si m shum shpirtror, privat sesa
shoqror dhe qytetar, si dhe roli m tepr pasiv sesa aktiv i publikut, ka
zbritur deri n ditt tona, duke thjeshtzuar dhe dmtuar s teprmi kuptimin
e tij. Ky perceptim gjithashtu ka ndihmuar n zbehjen e rolit t merituar t
gojtaris n evoluimin institucional, social, politik dhe kulturor t shoqris.
Kndvshtrimi kryesor i dhn nga Aristotle-i, ndaj fjalimit ceremonial sht
si nj ligjrim i cili ka qllim kryesor lavdrimin apo fajsimin e nj individi,
objekti apo ngjarjeje, ku publiku sht nj spektator dhe kndvshtrimi kohor
sht e tashmja. Aristotle-i shton se ashtu si silogjizmi i shrben gojtaris
bindse dhe shembujt asaj ligjore, gojtaria ceremoniale ndrthuret m s miri
me ndihmn amplifikimeve. Po vet Aristotle-i sipas Vickers-i zgjeroi
prkufizimin e ligjrimit ceremonial duke e konsideruar at si ligjrimin q
prek vendimet, opinionet dhe qndrimet e individve. Vickers -i gjithashtu
mendon se nn periudhn e lulzimit t kulturs romake, koncepti i ligjrimit
ceremonial u mblodh s teprmi, duke iu larguar gjithmon e m shum
funksionit politik dhe social dhe duke iu afuar atij estetik.
Nga studime m t thelluar n vite, vihet re se paradigma Aristoteliane e
lavdrimit dhe fajsimit sht nj pallto e ngusht pr t nxn brenda saj
gjith spektrin e gjer t tematikave dhe funksioneve t ligjrimeve
ceremonial. Ky mund t jet dhe nj shpjegim logjik pse vet Aristoteli
braktisi dallimet mbizotruese mbi kufijt midis ligjrimit deliberative
bindse, epideictic ceremonial dhe u prqendrua kryesisht tek qllimet
specifike, tematikat dhe marrdhniet autor-publik, brenda ligjrimit.
135
Barilli, R. (1989) Rhetoric, Minneapolis, University of Minnesota Press

Nicocles I., tek Miecznikowski Sh. C.. The public value of epideictic rhetoric
137
Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton University Press, Princeton, NJ
136
57

N FUSHN E EDUKIMIT
58
Fjalimet ceremoniale u konsideruan pr nj koh t gjat si irracionale,

pasionante q synonin m shum drejt ndjenjave sesa intelektit dhe gjithmon
e m pak autentike. Ktij fakti iu shtua edhe zvoglimi i besimit mbi
kapacitetin e saj pr t vrtetn duke kontribuar m shum n njehsimin e saj
me poezin. Ky kndvshtrim, fatkeqsisht ishte aq dominues sa i mbijetoi
kohs dhe erdhi deri n ditt tona. Sipas Beale-it edhe sot fjalimet
ceremoniale theksohen dhe studiohen pr gjuhn figurative, strukturat ri tmike
t fjalive, subjektet fajsim/lavdrim dhe konteksti ceremonial. Po kto
kritere vlejn edhe pr dallimet midis fjalimeve ligjore dhe bindse. 138 Pr
autor t tjer prkufizimi bhet nga kndvshtrimi i natyrs s dukshme vet shrbyese dhe t tej-gatshme, si nj mnyr pr t prshkruar theksin e saj
mbi normn morale dhe pushtetin karizmatik t folsit mbi publikun . 139
Egzistojn dhe prkufizime q theksojn m shum aspektin perfomues dhe
kapacitetin pr loj gjuhsore dhe sintaksore, knaqsi estetike ose zb avitje
t fjalimeve ceremoniale duke theksuar edhe m shum ann emocionale t
tyre.
Ndr ata q e shohin retorikn ceremoniale m pran poezis, sht edhe
Bernard Duffy-it. Ai shkruan se gjuha e fjalimeve epideictic ceremoniale
sht m pak referenciale dhe m shum poetike sepse edhe vet referimi i
fakteve nuk sht qllimi kryesor i ktyre fjalimeve. Ai sht edhe m shum
sesa kaq, sht vet afirmimi i standarteve etike t gjykimit dhe sjelljes q
funksionon si forc lvizse e prdorimit t gjuhs krijuese. Ndrkoh q
gojtart e fjalimeve ligjore dhe bindse jan thelbsisht t lidhur me faktet
q paraqesin, gojtari ceremonial nuk ka pse t jet shum m i angazhuar
me vrtetsin e materialeve sesa me propozimet abstrakte q synon t
afirmoj 140.
Edhe sipas J. Richard Chase-it n fjalimet ceremoniale nuk ka nj shtje t
nxeht q krkon marrjen e nj vendimi. Pr rrjedhim dgjuesi i ln jasht
konfliktit t ideve, e ka m thjesht t vlersoj prpjekjet artistike t folsit.
Chase-i gjithashtu shton se prpjekjet e folsit shkojn m tepr drejt
shfaqjes s prmbajtjes sesa drejt shfaqjes s vetvetes apo aftsive retorike
individuale. Ky konstatim sht relativisht i guximshm duke patur parasysh
perceptimin q egzistonte pr fjalimet ceremoniale. Ato vazhdimisht
shiheshin si mundsi e gojtarit pr t shfaqur vetveten sesa prmbajtjen e
fjalimit. Ndrsa Vickers-i konstaton se edhe n teorin klasike fjalimet
138
Beale, Walter H. "Rhetorical Performative Discourse: A New Theory of Epideictic." Philosophy and
Rhetoric 11
139
Duffy, Bernard KY (1983)"The Platonic Functions of Epideictic Rhetoric." Philosophy and Rhetoric
16
140
Duffy, Bernard KY (1983) "The Platonic Functions of Epideictic Rhetoric." Philosophy and
Rhetoric 16 : tek Miecznikowski Sh. C.. The public value of epideictic rhetoric
58

N FUSHN E EDUKIMIT
59
ceremoniale her shiheshin me karakter funksional dhe her me konceptin

thjesht zbukurues. 141
Dale L. Sullivan-i e zbrthen retorikn n raport me treshen logos, pathos,

ethos q jan respektivisht arsyeja, ndjenja dhe morali. Ai thot se ndrsa
retorika bindse lidhet me logos, arsyen dhe ethos, moralin dhe ajo ligjore me
logos,arsyen dhe pathos, ndjenjn, retorika ceremoniale lidhet me ethos,
moralin dhe pathos, ndjenjn. N kto fjalime e para thekson prezantimin e
oratorit dhe e dyta vjen si karakteristik e reagimit t publikut. Fakti q ethos
ka nj rol domethns si n ceremoniale dhe bindse, shpjegon arsyen pse
shpesh sht e vshtir cili prej tyre mbizotron. 142
Grafik 2: Raporti logos, pathos, ethos ne retorike
Carter-i ofron nj kndvshtrim t ri midis fjalimeve ceremoniale publik, ku

prfshin fjalimet n ceremoni t ndryshme, panegjirikt, ngjarjet fetare e t
tjer dhe fjalimet ceremoniale privat. Kta t fundit dallojn pasi qllimi i
tyre sht t shpjegojn se cilt jemi sot dhe far mund t bhemi n t
ardhmen. Ai e quan fjalimin ceremonial si mundsin pr t reflektuar
vetveten. 143
141
Vickers, B.(1988) In Defense of Rhetoric. Oxford: Clarendon P,

Sullivan, D. L. (1993)"A Closer Look at Education as Epideictic Rhetoric." Rhetoric Society
Quarterly
143
Carter, M. F.,(1991)"The Ritual Functions of Epideictic Rhetoric: The Case of Socrates' Funeral
Oration." Rhetorica 9
142
59

N FUSHN E EDUKIMIT
60
Beale-i 1978 u prpoq ta dallonte nga zhanret e tjera tradicionale duke

ndriuar karakterin e saj performues. Ndrsa ligjrimi ligjor forensic dhe
binds, deliberative i referohen apo thon dika rreth bots s veprimit social
fjalimi ceremonial merr pjes vet n nj veprim social t rndsishm.
Rosenfield-i 1980 hedh drit mbi ann etimologjike t fjals dhe kujton se
epidectic, ceremoniale vjen nga fjala epideixis q prkthehet me shklqy ose
me tregu ajo q n t kundrt do t mbetej e padukshme. Fu nksioni kryesor i
fjalimeve ceremoniale sht t vr n dukje ose t shpalos dika, t
pasqyroj nj t vrtet, ndryshe nga sa besojn Perelman -i dhe OlbrechtTyteca si thjesht prforcues t ideve q tashm egzistojn. Rosenfield-i e
krahason performancn origjinale ceremoniale me nj shfaqje hyjnore. Jo t
gjitha rastet jan autentike t gojtaris ceremoniale, shum prej tyre edhe pse
jan pjes e ksaj kategorie jan ve jehon e saj. Ceremonialja e vrtet
sht nj fenomen e rrall.
Dhe autor t tjer e shohin fjalimin ceremonial si fjalimin q mbron t
drejtat dhe vlerat e shoqris, vlera tashm t pranuara nga t gjith. Kto
vlera jan objekt edukimi dhe jo objekt polemike dhe veimi n komunite t. Po
ashtu fjalimet ceremoniale jan par edhe si instrument pr riorganizimin dhe
rinovimin e ideve. Kto qasje dhe t tjera t ngjashme me to theksojn cilsit
estetike t saj ose pathosin dhe ato didaktike logosin. Ato po ashtu jan
reflektim i supozimit t gjithpranuar se publiku sht m shum pasiv sesa
aktiv. Fjalimet ceremoniale shihen thjesht si transmetues t vlerave estetike
ose morale. 144
Ajo q bie n sy tek kta autor sht pamundsia pr t dhn nj prkufi zim
shumfunksional, nj tipar ky i retoriks bashkkohore. Sot vihet re q nj
pjes e retoriks ceremoniale ka lidhje t drejtprdrejt me ritualet shoqrore
dhe akademike dhe merr prsipr zgjidhjen e nj problemi egzistues, apo
ndryshimin e nj situate t caktuar. Kjo pikpamje e konsideron fjalimin
ceremonial si pararends t fjalimeve (forensic) ligjore dhe (deliberative)
bindse. Ky kndvshtrim e bn at t domosdoshm dhe aspak inferior n
raport me dy t tjert.
2.6.1. Prkufizimi i fjalimeve ceremoniale prmes elementve t

modelit t komunikimit
2.6.1.1. Prkufizimi nprmjet mesazhit
Sipas Chase-it, prkufizimi i kohve t lashta mbi fjalimet ceremoniale n
koh prmblidhej n fajsimin dhe lavdrimin. Ky prkufizim i fjalimeve
144
I, Nicocles tek Miecznikowski Sh. C.. The public value of epideictic rhetoric
60

N FUSHN E EDUKIMIT
61
cermonial mbshtetej n orientimin e mesazhit n retorik. Mjaft q mesazhi

t prmbante fajsim dhe lavdrim mbi nj ngjarje apo individ t caktuar dhe
ai klasifikohej si ceremonial. Sipas Michale McGee-s kjo ishte e
pamjaftueshme, sepse do lloj fjalimi mbante n nj form apo tjetr fajsim
apo lavdrim. Dallim bnte vetm sasia e paradigms s fajsimit apo
lavdrimit q gjendej n do njrin prej tyre. Prcaktimi i nj njsie matse
mbi sasin sht praktikisht e pamundur. Edhe pse orientimi i mesazhit n
kto ligjrime sht mjaft i dukshm, ai shpesh nuk sht i mjaftueshm pr t
treguar t gjitha aspektet e nj zhanri. Shpesh na duhet t mbajm parasysh si
funksionin edhe formn pr t qen m t sakt n interpretimin e
prmbajtjes.
2.6.1.2. Prkufizimi prmes folsit

Dy orientimet kryesore t ligjrimit ceremonial, me orientim folsin, kan n
qendr teorin argumentuese, perspektive dhe performuese. Sipas Perelman -it
dhe Olbrecht-Tyteca-s kndvshtrimi q ka n qendr argumentin mund t
jet edhe sot mbizotrues. 145 Ata prkufizuan q edhe pse argumenti
ceremonial nuk synon t krkoj nj veprim specifik, ky ligjrim n vetvete
prgatit publikun pr nj veprim. Ata e prcaktonin funksionin e ligjrimeve
ceremonial si shumfishues t vlerave, tek t cilat m von do t
mbshteteshin argumentat legjislativ dhe juridik. Kjo sillte automatikisht
prqendrimin mbi qllimet afatgjat t folsit sesa n ato afatshkurtr t nj
publiku t limituar n numr. Duke ecur me logjikn e teoris s
argumentimit, fjalimet ceremoniale mbahen vetm nga udhheqsit. Kjo
analiz nuk mund t quhet e plot, pasi fjalimet ceremoniale nuk mbahen
vetm nga udhheqs, por edhe nga individ t tjer q mund t mos b hen
kurr t till.
Nj qasje tjetr por nga i njjti kndvshtrim, ai me n qendr folsin, u ofrua
nga Beale-i, i cili vuri n zbatim teorin e aktit t t folurit. Ai dalloi si
element dallues natyrn performuese t ligjrimit. Ai thekson se nse dy llo jet
e tjera t fjalimeve krkojn zgjidhje nga jasht, fjalimet ceremoniale jan
vet zgjidhja.
2.7.1.2. Prkufizimi prmes publikut

N prpjekje pr t plotsuar pamjen e funksioneve t ligjrimit ceremonial,
egzistojn dy kndvshtrime q kan n qendr publikun. Christine Oravec-u
mendon se prkufizimi kryesor i ligjrimit ceremonial, rrjedh nga roli i
Crable,R.E. dhe Vibert, S. L. (1983). Mobils epideictic advocacy: Observations of Prometheusbound. Communication Monographs, 50, 380-394
145
61

N FUSHN E EDUKIMIT
62
rndsishm q luan publiku. Duke vijuar logjikn e Aristot le-it ajo thekson
se publiku e mbart funksionin kryesor t ktij ligjrimi, pasi ishte publiku ai
q ose informohej ose edukohej nprmjet fjalimit. Sipas Oravec -ut, gjykimi i
publikut kishte qllim kryesor aftsit intelektuale t folsit dhe aftsit e tij
pr t prezantuar objekte apo ide q kishin vlera qoft pozitive, qoft
negative. Publiku merr rndsi vetm si gjykats i folsit, i cili vazhdon t
mbetet n qendr t vmendjes. Kriteret mbi t cilat publiku gjykon, jan pak
t rndsishme dhe pr rrjedhim nuk prmenden fare.
2.6.2. Funksionet e fjalimeve ceremoniale

2.6.2.1. Marrdhnia fjalim-komunitet
Nj mnyr pr t diskutuar mbi funksionet e fjalimeve ceremoniale sht
nprmjet dy niveleve t ndryshme t abstraksionit ose prgjithsimit. Sipas
Condit-it familja e fjalimeve ceremoniale ka si funksion kryesor t
gjeneroj, ruaj apo modifikoj egzistencn e komuniteti t. Fjalimi ceremonial
prfshihet n prkufizimin e komunitetit. Ai sht kontribues i mirfillt n
unifikimin e komuniteteve q nga ato mikro deri tek ato t mdha, si shtete,
kombe etj.
Qeniet njerzore jan krijues t simboleve dhe ata jan gjithmon n krkim
t simboleve t prbashkta. Antart e nj komuniteti t caktuar e
identifikojn veten si mbarts t disa vlerave dhe karakteristikave t caktuara.
Prkufizime t prbashkta mbi ngjarje madhore kontribuojn n krijimin e
identitetit t nj komuniteti, qoft ky nj familje apo nj komb. Pr tu
identifikuar me kt komunitet individi duhet t ndaj t njjtat prkufizime,
simbole, vlera, mite apo trashgimi t komunitetit. Ky identitet i prbashkt
mund t vihet n diskutim her pas here. Ather komunitetit i duhet ti
referohet koncepteve t s shkuars pr t riprkufizuar ato t s tashmes. N
t tilla raste pr t rivendosur ekuilibrin e prishur ndrhyjn fjalimet
ceremoniale. Nprmjet tyre ne identifikohemi si individt e mir kundr
atyre t kqinj. 146 Kshtu krijohet nj identitet i komunitetit, prmes procesit
t prjashtimit, duke krijuar stereotipin e tjetrit apo armikut. Kjo ndihmon
n lartsimin e vlerave t komunitetit. Ky cikl prsritet n mnyr periodike
si n periudh lufte, n raste vdekjesh, lamtumirash , etj.Ndjesia e prkatsis
n nj komunitet t caktuar krijohet dhe prforcohet n pjesn m t madhe
prmes t folurit publik dhe dgjesave t trashgimis dhe identitetit t
komunitetit. Nj rol t veant ka edhe ligjrimi ceremonial.
Komunitetet preken nga i njjti fenomen q prek edhe materien fizike organizimi, paqndrueshmria. Materiali me kalimin e kohs tenton t
146
Condit C.M. (1985) The function of epideictic: The Boston Massacre Orations as Exemplar;
Communication Quarterly Fall
62

N FUSHN E EDUKIMIT
63
shprbhet. Komunitetet i nnshtrohen t njjts veti. Detyra e mbajtjes s

komunitetit n unitet i takon antarve t saj. Ndonjher veprimet jan
thjesht instrumentale, financiare, antarsime t reja etj. Unitet of rojn edhe
fjalimet ceremoniale, si nj ndihm ndaj komunitetit pr t tejkaluar proceset
natyrore t shprbrjes.Nj nga krkesat m kryesore apo domosdoshmria m
e madhe e nj komuniteti jan vlerat. Nj komunitet prballet me shum
probleme kur vlerat e tyre vihen n diskutim. Nj pjes e ktyre problemeve
prballohet nga politka, por pjesa tjetr, ajo q ka t bj me riafirmimin e
vlerave kryesore, mbulohet nga fjalimet ceremoniale.
Ky prshkrim mbart edhe problematikn e vet sepse sado i prkryer,
prkufizimi mbi komunitetin, l jasht nj numr antarsh t ktij komunteti
edhe pse territorialisht ata jan pjes e tij. Folsi duke marr prsipr
prkufizimin e komunitetit, njkohsisht merr prsipr edhe przgjedhjen e
vlerave, historive dhe individve, pjes e ktij komuniteti. Kjo i klasifikon ata
si superior mbi t prjashtuarit. Kjo przgjedhje nnkupton prjashtim. Mbi
ata q ndjejn kundrshti mbi vlera t fjalimit ose nj grup fjalimesh, bie nj
hije prjashtimi nga komuniteti. Funksioni kryesor i fjalimeve ceremoniale
sht formsimi dhe njtrajtsimi i komunitetit. Ky funksion edhe pse n
dukje sht pozitiv, nuk sht trsisht i till.
2.6.2.2. Funksioni i kuptimit dhe t kuptuarit

Shum komunitete ndajn nj pikpamje t prbashkt mbi ngjarjet q
ndodhin sot n bot. Ky qndrim i ndihmon antart e tij t kuptojn m
shum nga kto ngjarje. Pikpamjet mund t jen fetare, ateiste ose nj
kombinim i t dyjave. Edhe ideologjia politike mund t jet nj faktor
thelbsor n formsimin e pikpamjeve t nj komuniteti t caktuar.
Fenomenet shqetsuese ndodhin do dit n bot. Kur kto fenomene nuk
kan nj shpjegim llogjik q prputhet me pikpamjet q mbretrojn n
shoqri, ato ose mohohen ose rikonfigurohen n mnyr q t prshtaten me
pikpamjet egzistuese t shoqris. Ky proces, procesi i mohim/rikonfigurimit
shpesh ndodh nprmjet ligjrimit ceremonial. N raste t caktuara antart e
nj komuniteti mund t identifikohen edhe si prgjegjs pr nj ngjarje t
rnd. Ligjrimi ceremonial, duke riafirmuar pikpamjet botrore, ndodh q t
vetflijohet, sidomos kur mohim/rikonfigurimi nuk jan strategjia e duhur. Kjo
sjell q pikpamjet t vihen n dyshim.
Disa nga ligjrimet q mbartin kt funksion parsor jan fjalimet e prani mit
t mimeve, apo marrjes s nj titulli, deklaratat e lufts, eulogjit, dhe
prezantimet. 147
147
Jamieson, K.H. (1978). Critical anthology of public speeches. Chicago: Science Research
associates.
63

N FUSHN E EDUKIMIT
64
2.6.2.3. Funksioni autoritar

Sipas Burke-s 1984, hierarkia sht pjes e egzistencs shoqrore njerzore.
Pavarsisht nga pretendimi pr barazi totale mes t gjith antarve, shoqrit
dhe komunitetet kan nj lloj strukture shoqrore, q i ndan dhe i kategorizon
antart e tyre. Individt q renditen n maj t saj konsiderohen si autoritete
dhe fjalt e tyre mbartin m shum forc midis antarve t komunitetit
(parimi tradicional i ethos-it). Gjithsesi hierarkit nuk jan t prjetshme. Ato
jan fluide dhe objekt ndryshimi i vazhdueshm. Kur hierarkia sociale sht e
qndrueshme, problemi i autoritetit nuk egziston. Njerzit e din k duhet t
dgjojn dhe fjalt e kujt duhet t respektojn. Q autoriteti shoqror t
krijohet, nj rol t rndsishm merr ligjrimi ceremonial. Prmes ktij
ligjrimi komuniteti mson k t dgjoj, respektoj dhe konsideroj si model
dhe pr rrjedhim ta imitoj.
2.6.2.4. Funksione t tjera specifike

Condit-i 1985 identifikoi edhe nivele t tjera n t cilin funksionon ligjrimi
ceremonial. Prmes sintezs s letrsis ajo dallon edhe tre funksione m
specifike t ligjrimit ceremonial. Prmes ktyre funksioneve specifike arrihet
prmbushja e krkesave t komunitetit deri n funksionin m madhor q sht
prkufizimi i komunitetit. Condit-i i prshkruan kto funksione nga
kndvshtrimi i folsit dhe publikut.
Funksioni i par sipas Condit sht kodim/kodim; avokatt e

ligjrimit ceremonial tentojn t kodojn ose prkufizojn dhe publiku
krkon n mnyr aktive t kodoj, mirpres ose kuptoj, fjalime q
kan kt funksion. Kjo ndodh kur nj ngjarje, individ, grup ose objekt
sht konfuz dhe shqetsues. Ky funksion specifik ceremonial ka lidhje
t drejtprdrejt me problemet e komunitetit dhe identitetit. Condit-i
shprehet se ky funksion i atribuon edhe autoritetin prkufizues
folsit, duke ofruar dhe nj lidhje t dyt me problemin e autoritetit.
Funksioni i dyt specifik sht formsimi dhe ndarja. Ligjruesit
ceremonial tentojn t formsojn vlerat komunitare, t cilat m pas
ndahen me nj publik t caktuar. Prmes ktij funksioni komuniteti
rinovon konceptin e tij pr vetveten dhe pr at q sht pozitive. Ky
funksion specifik lidhet drejtprsdrejti me problemin komunitar t
vlers, pasi ky funksion sht i ndrlidhur me funksioni e par
prkufizim-kuptim.
Funksioni i tret specifik sht shfaqja dhe zbavitja. Fjalimi
ceremonial tenton tu shfaq rrjedhshmri dhe publiku zbavitet nga
kto fjalime. Rrjedhshmria e kombinuar me t vertetn, bukurin dhe
pushtetin sht nj aftsi unike e qenieve njerzore. Ky funksion ka
64

N FUSHN E EDUKIMIT
65
lidhje t drejtprdrejt me problemin shoqror t autoritetit. Prmes

shfaqjes s rrjedhshmris nj ligjrues e pozicionon veten si njeriu q
duhet dgjuar nga komuniteti dhe publiku e konsideron aftsin pr t
ligjruar si shenj tnj udhheqsi. Nj individ q arrin t kuptoj t
vrtetn, dalloj dhe lartsoj bukurit e vlerave pozitive dhe ka
aftsin t administroj pushtetin, ka nj mundsi t madhe t pranohet
si udhheqs i komunitetit. 148
Fjalimet ceremoniale pavarsisht nga niveli i formalitetit, duhet t ken nj
qllim, q sht relativisht i qart si pr folsin po ashtu edhe pr antart e
publikut. Nj fjalim ceremonial mund t kryej nj numr funksionesh si ti
referohet nj ngjarjeje t caktuar, t prkujtoj nj person t caktuar, t
zbavis publikun, apo thjesht ti frymzoj ata. 149 do fjalim ceremonial ka
tipare karakteristike individuale dhe do fjalim duhet ti prshtatet nj
publiku t caktuar, nj figure t nderuar, nj konteksti shoqror dhe nj
ngjarjeje.
148
Condit C.M. (1985) The function of epideictic: The Boston Massacre Orations as Exemplar;
Communication Quarterly Fall
149
OHair D., Stewart A.A., Rubenstein H., (2001) A speakers Guidebook bot. Melinda M Villagran
65

N FUSHN E EDUKIMIT
66
KREU III
FJALIMI SI AKT LIGJRIMI
3.1. Koncepti i ligjri

Koncepti i ligjrimit dhe roli i tij gjithmon n rritje n shkencat sociale
bashkkohore, e ka origjinn e vet n disiplina si linguistika dhe semiotika.
Shum studiues t disiplinave t ndryshme si antropologji, histori , studime
kulturore, gjinore, shkenca politike dhe shum fusha t tjera prdorin
konceptin e ligjrimit pr t prkufizuar dhe analizuar probleme t fushave
respektive. Shpesh studimi i gjuhs, tekstit ose ligjrimit nga shum
dimensione, nuk rezultonte n analizn e strukturave t ligjrimit. Nj
kontribut t muar n gjuhsin kritike dhe semiotike shoqrore e ofruan
studiues q i prkisnin shkolls angleze. Ata ofruan nj analiz m t detajuar
t strukturs s tekstit.
Lulzimi i konceptit t ligjrimit, prpos shum faktorve t tjer q patn
ndikim mbi t, vjen edhe si produkt i ndikimit t vonuar t t ashtuquajturit
linguistic turn, koncepti gjuhsor n shkencat sociale. Ky koncept i ri i
ligjrimit solli kndvshtrime t reja si ai i hermene utiks, teoris kritike t
post-strukturalizmit e t tjer. 150N t njjtn koh edhe lindja dhe zhvillimi i
fushave t ndryshme t analizs s ligjrimit n fushn e gjuhsis gjat
viteve 1970, n fusha si studimet kulturore dhe teoria e letrsis, uan n nj
koncept t ri t ligjrimit dhe n nj mnyr t re t analizs s tij . 151
Studimet kan treguar se kuptimi, qllimi dhe zbatimi i ligjrimit sht relativ
dhe i ndryshm n sisteme teorike t ndryshme, si ndodh rndom me
koncepte komplekse dhe t debatueshme t shkencave sociale. Kto sisteme
teorike mbartin supozimin mbi natyrn sociale t bots dhe mnyrn sesi
prfitojm njohuri prej saj.Sipas pozitivistve dhe empiricistve ligjrimet
jan korniza ose skema njohse. Ata i identifikojn ato si prpjekje t
ndrgjegjshme strategjike t grupimeve t ndryshme pr t strukturuar nj
kuptim t prbashkt t bots dhe vetvetes, q motivon dhe legjitimo n nj
trsi veprimesh. 152
Nse konsiderohen si korniza, ligjrimet jan fillimisht mjete instrumental e
q forcojn perceptimet e prbashkta pr qllime t veanta dhe detyra e
150
Rabonow P., William M. Sullivan (1979) Interpretive Social Science, A Reader University of
California Press
151
Fairclough N, (1989) Language and power. London: Longman.
152
Jaworki A., Coupland N., (2002) The discourse reader Routledge
66

N FUSHN E EDUKIMIT
67
analizs s ligjrimit sht t mas sesa t efektshme jan ligjrimet dhe sa

ndikojn n prfundime t caktuara. 153
Prkundrejt pozitivistve dhe empiricistve, realistt theksojn dimensionin
ontologjik t teoris s ligjrimit dhe analizs. Sipas tyre thelbsore sht
idea se bota sociale prbhet nga egzistenca e pavarur e nj trsie objektesh
me veori dhe pushtet t caktuar. Bashkveprimi i ktyre objekteve me
mekanizmat gjenerativ shkakton ngjarjet dhe proceset n jetn e
prditshme. 154
Nga kjo pikpamje ligjrimet konsiderohen si objekte t veanta me veti dhe
pushtet q shrbejn pr tu prqendruar mbi gjuhn si sistem i vetstrukturuar,
dhe detyra e ligjrimit sht t qartsoj konfuzionin dhe t mbush hapsirat
boshe thelbsore, pushtet t cilin e zotron gjuha . 155
Pr t kuptuar m qart, kto objekte duhet t vendosen n marrdhnie me
objekte t tjera sociale, ku hyn edhe gjendja fizike, proceset ekonomike e t
tjer. Kjo qasje thekson m s shumti burimet materiale q kontribuojn n
egzistencn e ligjrimeve. I gjith ky argument on n prfundimin se
studimi i dinamikave q strukturojn tekstet duhet t prqendrohet n
mnyrn sesi ligjrimi riprodhon dhe transformon botn reale. Nga ky
kndvshtrim, ligjrimet konsiderohen si sisteme ideologjike t kuptimit q
fshehin dhe natyralizojn shprndarjen e padrejt t pushtetit dhe burimeve t
tij. Pr rrjedhim detyra e analizs s ligjrimit sht kritike n qartsimin e
mekanizmave me an t t cilave ky mosbarazim funksionon dhe p ropozon
alternativa emancipuese. 156
Analiza kritike e ligjrimit lindi nga shkolla e Norman Fairclough -it dhe puna
e studiuesve t tjer si Antonio Gramsci-t, Anthony Giddens-it, Mikhail
Bakhtin-it, Laus Althusser-it, Michel Foucault-it dhe Jrgen Habermas-it. 157
Edhe pse kta studiues prdorin qasje t ndryshme pr tiu afruar analizs
kritike t ligjrimit, prmendim ktu Teorin e Strukturimit t Giddens -it
1984, apo Dualitetin e Strukturave Shoqrore dhe Marrdhnies midis
Ligjrimeve dhe Sistemeve Sociale t Faiclough-it, t gjith kta studiues
arrijn n prfundimin e prbashkt, se detyra e analizs kritike t ligjrimit
sht t organizoj kt marrdhnie dialektike dhe t ekspozoj mnyr n n
t ciln gjuha dhe kuptimi prdoren nga t pushtetshmit pr t sunduar dhe
dominuar. 158
Konceptet m t qarta mbi ligjrimin, i shprfaqin post -strukturalistt dhe
post-marksistt si Jacque Derrida, Michel Foucault, Ernesto Laclau dhe
Chantal Mouffe. Ata shkojn m tutje se kndvshtrimi i hermeneutikve mbi
kuptimin social. Pr ta, strukturat shoqrore jan trsisht t paqarta, t
153
Snow dhe Benford, (1988) tek Johnston Hauk, John A. Noakes Frames of Protest: Social
movements and the framing Perspective 2005 Rowman and Littlefield Publishers. USA
154
Bhaskar R., (2007) Realist theory of science. Radical thinkers. Routledge
155
Parker I., (1992) Discourse dynamics: critical analysis for social and individual psychology,
Routledge
156
Althusser, L. (1971) Lenin and Philosophy and Other Essays. New York: Monthly Review Press
157
Gee P.J., (2005) How to do discourse analyses: Theory and method. 2005 Routledge.
158
Po aty.,
67

N FUSHN E EDUKIMIT
68
paplota dhe sisteme t ndryshueshme kuptimore. Derrida e koncepton

ligjrimin si nj tekst, qoft ky edhe i shkruar, n t cilin e gjith prvoja
njerzor dhe sociale sht strukturuar sipas logjiks s t ndryshmes. 159
Ndrkoh analiza ligjrimore e Foucault tenton t dshmoj lidhjen q
egziston midis praktikave ligjrimore dhe nj trsie m t gjer t
aktiviteteve dhe institucioneve jo-ligjrimore. 160
3.2. Gjenealogjia e ligjrimit

Tradicionalisht analiza e ligjrimit sht prqendruar mbi studimin e gjuhs
s prdorur dhe vmendjen kryesore e ka marr analiza e tekstit t folur dhe
t shkruar n nj kontekst t caktuar. 161 Nga kjo pikpamje analiza e
ligjrimit shihet ngushtsisht e prqendruar mbi rregullat q zbatohen te
njsit e ligjrats n t folur apo t shkruar.
Sipas teoris s aktit t t ligjruarit kur themi dika n t njjtn koh kemi
br dika. Analistt e ligjrimeve q kan ndjekur kt tradit kan
prpunuar lloje t ndryshme t aktit t t folurit dhe jan prpjekur t
shpjegojn aspekte t ndryshme t komunikimit, n prpjekje pr t
identifikuar kuptimin e synuar t folsit dhe prgjigjes s dgjuesit. 162
Nj pjes e analizs s ligjrimit q vjen si kontribut i Foucault dhe Derrida 163
e zgjeron edhe m shum qllimin e analizs s ligjrimit duke prfshir n t
edhe praktika dhe element jo-ligjrimor. Foucault e zgjeron edhe m shum
kndvshtrimin e teoris s tij t ligjrimit duke prfshir n t edhe analizn
e teksteve dhe fjalimeve politike si dhe kontekstin n t cilin ato prodhohen.
Ligjrimet ende shihen si dimension semiotik i praktiks shoqrore, duke
mbetur kshtu nj nivel i veant i sistemit shoqror.
159
Derrida J,. (1978) Writing and difference. The University of Chicago Press.
Foucault, M.,The Archeology of Knowledge and the Discourse on Language: ( New York,
Pantheon, 1972) fq. 32
161
Van Dijk,T., A., (2001) Critical discourse analysis. tek D. Schiffrin, D. Tannen, & H. E. Hamilton
(eds.), The handbook of discourse analysis (fq. 35271). Oxford: Blackwell.
162
Labov, W. (1972) The transformation of experience in narrative syntax. tek W. Labov, Language in
the inner city: studies in the Black English vernacular (fq. 35496). Philadelphia: University of
Pennsylvania Press.
163
Foucault, M.,The Archeology of Knowledge and the Discourse on Language: ( New York,
Pantheon, 1972)
Derrida J,. (1978) Writing and difference. The University of Chicago Press
160
68

N FUSHN E EDUKIMIT
69
3.3.Ligjrimi si sistem kompleks

N themel t teoris s ligjrimit sht supozimi se t gjith objektet dhe
veprimet kan nj kuptim dhe se kuptimi i tyre sht produkt historik
sistemesh e rregullash. Kjo ndrion mnyrn sesi praktikat sociale ndrtojn
dhe zbrthejn ligjrimet q prbjn realitetin shoqror. Pr t zbrthyer dhe
prpunuar kt sistem kompleks nevojiten tri kategori kryesore; ligjrata,
ligjrimi dhe analiza. Analistt i referohen nj spektri t gjer materialesh
gjuhsore dhe jo-gjuhsore n procesin e analizs s ligjrimit. Kjo u lejon
teoricienve t ligjrimit t zhvillojn nj numr konceptesh dhe metodash
gjuhsore ku prfshihen edhe metoda dekonstruktionaliste e Derrid a-s, qasja
gjenealogjike e Foucault-it, teoria e tropeve dhe e retoriks, dallimet
gjuhsore t Saussure-it, etj. 164
Tradita e ligjrimit fillon me traditn strukturaliste t mendimit si nj nga
ndikimet kryesore n zhvillimin e teoris s ligjrimit. Strukturalistt si
Ferdinant de Saussure-i, Roman Jakobson-i dhe Louis Hjelmslev-i,
prqendrohen n mnyrn sesi kuptimi dhe domethnia jan produkt i nj
sistemi shenjash. N kundrshti me teorit e gjuhs, q theksojn se fjalt dhe
gjuha i referohen nj bote objektesh, strukturalistt argumentojn se kuptimi
varet nga marrdhniet midis elementve t ndryshm t nj sistemi. 165
Kt teori e thelluan m tej Clude Levi-Strauss-i, Jacques Lacon-i, Roland
Barthes-i etj. Ata prdorn modelin strukturor t gjuhs pr t ndriuar nj
spektr m t gjer t fenomeneve shoqrore. Kjo shpjegonte rolin e miteve
n shoqri, formimin e subjektivitetit njerzor n gjuh, eksplorimin e kodeve
t ndryshme simbolike si sporti, t gatuarit etj., q i jepnin kuptim jets s
prditshme n shoqri. 166
Sa m shum zgjerohej modeli fillestar aq m shum viheshin re dobsi n
supozimet kryesore t strukturalistve. U vun n pikpyetje ndrtimi historik
i sistemeve, marrdhniet midis elementeve t sistemit dhe prjashtimi i
subjektivitetit njerzor. Pr kt arsye studiues si Derrida, Foucault -i, Laclau,
dhe Mouffe gjeneruan mnyrn post-strukturaliste t t menduarit, rrym q
duhet tu jepte prgjigje pyetjeve t ngritura. 167
164
Stavrakakis, Y., & Laclau, E. (eds.) Discourse theory and political analysis. Manchester:
Manchester University Press. 2000 Fq. 57-59
165
Laclau, E. (1993) Discourse, in R. E. Goodin and P. Pettit (eds), A Companion to Contemporary
Political Philosophy, Oxford: Blackwell. Fq. 432
166
Barthes, R. (1973) Mythologies, London: Paladin Books.
167
Foucault, M., The Archeology of Knowledge and the Discourse on Language: ( New York,
Pantheon, 1972)
69

N FUSHN E EDUKIMIT
70
3.4. Prkufizime mbi ligjrimin
Natyra e objektit q quhet ligjrim, sht problem i shumdiskutueshm

midis gjuhtarve dhe veanrisht midis analistve. Nj shtje tjetr e
diskutueshme ka t bj me mnyrn e duhur pr ta studiuar ligjrimin. Mbi
prkufizimin e ligjrimit shum studiues bien dakord ta shohin si nj trsi t
organizuar ligjratash, q reflekton ose ka lidhje me nj trsi mendimesh t
organizuara.
Rrjedhim i ktij supozimi sht nj ide e thjesht; nj ligjrim sht m
shum se ligjratat q e ndrtojn, prbjn at. Kjo ide nuk mbshtetet nga
pragmatistt radikal. Ata kan nj kndvshtrim tjetr pr ligjrimin. N
teorit e ligjrimit, veorit q ligjrimi mbart jan thellsisht t lidhura me
nocionet e qartsis, kohezionit dhe strukturs dhe me ndonj koncept tjetr
q ka lidhje me organizimin e brendshm.
Sipas Chafe-s, ligjrimi shpjegohet m mir si nj proces q shpaloset n
koh. Por duhet t jemi gjithmon t ndrgjegjshm se termi ligjrim n
vetevete sht konfuz. Ky term mund t nnkuptoj nj trsi ligjratash,
tekstesh, ose nga pikpamja postmoderniste mendime dhe ideologji. Ajo q
njerzit konsiderojn ligjrim sht e barasvlefshme me komunikimin
verbal.
Fjala ligjrim n latinisht discursus nnkuptonte bashkbisedim, fjalim.
Sipas Crystal-it 168, ligjrimi sht nj copz e gjuhs, ( kryesisht e folur),
shpesh m e gjat se nj fjali, q funksionon si njsi e llogjikshm e, si
argumenti, shakaja, rrfimi ose predikimi. Por Cook -u 169 mendon se edhe njsi
t gjata si romanet, por edhe bashkbisedimet, apo edhe nj rnkim i vetm
mund t quhet ligjrim.
Saussure-i 170 e ndan kuptimin e gjuhs n langue si sistemin q u mundson
njerzve t flasin dhe parole nj trsi t veant fjalish. Sipas ktij
klasifikimi ligjrimi i qndron m pran parole pasi ai ndodh n koh dhe
sht i karakterizuar s brendshmi nga zhvillimi n progres, ku kuptimi i
njsis s par ndikon tek e dyta dhe kshtu me rradh.
Pra ligjrimin mund ta prkufizojm si nj struktur t vazhdueshme
gjuhsore m t madhe se fjalia, q prbn nj njsi koherente. Kjo pjes e
gjuhs shikohet si kuptimplote, e unifikuar dhe e qllimshme; gjuh n
prdorim, e par si praktik sociale dhe e prcaktuar nga strukturat sociale.
168
169
170
Crystal D., (1987) Introduction to language Pathology, Brookes Publishing Co., Fq.25
Cook, G. 1990 Discourse, Oxford:OUP
Saussure, F. de (1983) Course in General Linguistics, London: Duckworth.
70

N FUSHN E EDUKIMIT
71
N kuptimin e ngusht t fjals ligjrimi sht nj tekst i folur ose i shkruar, i

mediatizuar apo vizual dhe n kuptimin e gjer, ligjrimi sht nj praktik
sociale.
3.4.1. Analiza e ligjrimit
Analiza e ligjrimit mund t konsiderohet si studimi i gjuhs i par nga ana e

komunikimit dhe i komunikimit i par nga ana gjuhsore. Nj prcaktim m i
detajuar i ktij prkufizimi prfshin referimin kundrejt koncepteve t gjuhs
n prdorim, t gjuhs mbi dhe prtej fjalis, t gjuhs si kuptim n
bashkveprim, dhe t gjuhs n kontekst kulturor. N vartsi t bindjeve dhe
lidhjeve, funksionalizmit, strukturalizmit, bashkveprimit social etj, gjuhtari
tenton t theksoj njrn ose disa prej tyre.
Le t marrim nj shembull t thjesht dhe t shohim sesi katr studiues t
ndryshm e analizojn ligjrimin .
Ky sht nj dialog i prditshm midis dy nxnsve/ nxnseve n mjediset
shkollore.
A- Ma lvize dorn, m shkoi lapsi keq!

B- Ti m ngacmove, do ti them msueses!
Studiuesi i par sheh nj tekst, me t dhnat verbale t aktit t t
folurit, ajo pjes e dukshme dhe e prekshme e prbr nga pjes t
ligjrats ( fjal, pjesza etj). Ky studiues merret me marrdhnien q
ndrtojn kto copza me njra-tjetrn pr t krijuar njsi kuptimore.
Studiuesi i dyt sheh prtej tekstit n ngjarjen e ofruar nga t dhnat
verbale. Gjuhtari i dyt sht ai q mbledh disa t dhna mbi situatn
n t ciln ndodh dialogu. (N nj klas t nj shkolle fillore, dy
nxns/nxnse mosha 6-9 vje, njri/a i ka lvizur dorn tjetrit/trs).
Studiuesi sht i interesuar n marrdhnien q krijojn faktor t
ndryshm n kt ngjarje, pjesmarrsit, sfondi kulturor, skenn, f ar
po ndodh si dhe zgjedhjet e ndryshme gjuhsore etj.
Studiuesi i tret sheh tekstin dhe ngjarjen, por pastaj sheh prtej ktyre
performancn q po zhvillohet, dramn midis dy nxnsve/nxnseve.
far ka ndodhur, kush sht prgjegjs dhe cili sht qn drimi i
djemve/ vajzave pr kt gj, si reagojn ata/o ndaj ngjarjes dhe far
po prpiqet secili/a t arrij dhe cilat strategji po prdor. Kjo e bn
studiuesin e tret kryesisht i interesuar n dinamikn e procesit q bn
t ndodh nj ngjarje e caktuar.
71

N FUSHN E EDUKIMIT
72
Studiuesi i katrt shkon edhe m larg pasi ai prtej tekstit, ngjarjes dhe
drams, shikon kornizn e njohurive dhe pushtetit, i cili nse kuptohet
drejt, shpjegon se si sht e mundur q dy fmij n bashkpunim me
njri-tjetrin apo edhe individualisht, aktrojn, interpretojn dramn e
tyre n mnyrn q shprfaqet.
Edhe pse studiuesit nuk kan t njjtin projektim mbi analizn ata nuk
prjashtojn njri-tjetrin dhe nuk jan n kundrshti t njri-tjetrit.
Prkundrazi kndvshtrimet e tyre jan bashkplotsuese dhe pr t patur nj
pamje t plotsuar t tablos t gjith kndvshtrimet duhen marr parasysh.
Kjo analiz mund t na ndihmoj t gjenerojm prkufizime nisur nga
kndvshtrimet e secilit studiues.
Sipas studiuesit t par produkt i ksaj ngjarjeje sht
nj form e dukshme teksti, qoft e folur dhe e
transkriptuar m pas apo dhe e shkruar.
Sipas studiuesit t dyt ligjrimi sht nj ngjarje e
veant nga e cila kto procese nisin.
Ligjrim sipas studiuesit t tret sht procesi gjuhsor,
njohs social ku kuptimet shprehen dhe qllimet
interpretohen n bashkveprimin njerzor.
Sipas studiuesit te katrt ligjrimi sht njsi histori ke
dhe kulturore q prbjn dhe rregullojn kto procese.
Pr t qen i plot ligjrimi duhet t ket veorit e mposhtme:
Kohezion- marrdhnie gramatikore midis pjesve t nj

fjalie. Kohezioni sht mjaft i rndsishm pr
interpretimin.
Koherenc- renditja e fjalive apo e pjesve duhet t jet
logjike.
Qllim- mesazhi duhet t prcillet lirshm dhe t jet i
ndrgjegjshm.
Pranueshmri- tregon se produkti komunikues duhet t
jet mjaftueshmrisht i knaqshm, q nnkupton se
publiku e aprovon at.
Informim- ligjrimi duhet t mbart patjetr nj
minimum informacioni t ri.
Situata- rrethanat n t cilat ndodh ligjrata.
Ndrtekstualiteti- referenca ndaj bots jasht tekstit.
72

N FUSHN E EDUKIMIT
73
3.4.2. Analiza kritike e ligjrimit
Analiza kritike e ligjrimit sht nj lloj krkimi analitik i ligjrimit q

kryesisht studion mnyrn sesi abuzimi me pushtetin social dhe pabar azia
ushtrohen, riprodhohen dhe kundrshtohen nga teksti dhe t folurit n
kontekste sociale dhe politike. Tipike pr kt lloj krkimi sht pozicionimi i
qart i analistit, i cili ka pr qllim t kuptoj, ekspozoj dhe kundrshtoj
pabarazin sociale t krijuar n kt mnyr.
Disa tipare t analizs kritike t ligjrimit jan gjendur n teorin kritike t
shkolls s Frankfurtit para Lufts s Dyt Botrore. 171 Natyra kritike q ka
kjo rrym mbi gjuhsin dhe ligjrimin lindi nga linguistt kritik q ishin
t prqendruar kryesisht n Britani dhe Australi, n fund t viteve 70 172.
Analiza kritike e ligjrimit ka paralele me zhvillimet kritike n
sociolinguistik, psikologji dhe shkenca sociale. 173
M shum se nj drejtim, shkoll apo specializim, analiza kritike e ligjrimit
sht nj mnyr ose perspektiv e teoris s analizs dhe zbatimit n t
gjitha fushat. sht krejt e natyrshme aplikimi i pak a shum t njjts
prespektiv kritike n fusha t ndryshme si pragmatika, analiza e
bashkbisedimit, retorika, stilistika, sociolinguistika, etnografia apo edhe
media. Roli dhe ndrgjegjia e analistve n shoqri jan mjaft thelbsor.
Studiuesit kritik argumentojn se shkenca dhe veanrisht ligjrimi shkollor,
jan pjes e strukturave sociale dhe ndikohen prej tyre. Studiuesit mendojn
se marrdhnia midis arsimimit dhe shoqris, nuk duhet shmangur, por
prkundrazi ajo duhet t jet objekt studimi dhe t vlersohen pr at q
sjellin. Praktikat studiuese duhet ti marrin parasysh dhe t bazohen mbi to. 174
Teoria e formimit, prshkrimit dhe interpretimit edhe n ligjrimin analitik
sht pozicionuar sociopolitikisht, pavarsisht nse pranohet ose jo.
Reflektimi mbi rolin e studiuesve n shoqri dhe qeverisje bhet pjes
prbrse e ndrmarrjes s analizs s ligjrimit. Kjo nnkupton se analistt e
ligjrimit e kryejn analizn n solidaritet dhe bashkpunim me grupet
shoqrore t dominuara.
Studiuesit kan shum pika t prbashkta pr analizn kritike t ligjrimit,
por n t njjtn koh kan edhe shum kundrshti. Kundrshtit jan
zakonisht pr procedurat analitike, t cilat varen drejtprdrejt nga prkufizimi
i kritiks dhe ligjrimit q ka zgjedhur analisti, si dhe qllimi specifik pr
t zhvilluar analizn. Metodat e analizs jan pak a shum tekstore. Disa prej
tyre jan m pak t orientuara drejt gjuhsis dhe m shum drejt kontekstit
171
Agger, B. (1992a). Cultural Studies as Critical Theory. London: Falmer Press.

Mey, J. L. (1985). Whose Language. A Study in Linguistic Pragmatics. Amsterdam: Benjamins.
173
Birnbaum, N. (1971). Toward a Critical Sociology. New York: Oxford University Press.
174
Teun A. Van Dijk, Handbook of Discourse Analysis: Discourse and dialogue, 1985 Academic
Press, Inc London
172
73

N FUSHN E EDUKIMIT
74
n t cilin ndodh ligjrimi. Metoda t tjera theksojn m shum mar rdhnien

e ligjrimit me konceptet historike dhe politike. Ka dhe nj numr metodash
q prpiqen t vendosin n barazpesh aspektin gjuhsor dhe at social t
analizs.
Nj nga metodat m t prdorshme sht ajo e Fairclough 1992 . 175 Ai e
ndrton analizn mbi tri shtylla prkatsisht prshkrimin, interpretimin dhe
shpjegimin e marrdhnieve ligjrimore dhe praktikave sociale n mjedisin
lokal, institucional dhe shoqror t analizs. Ambienti lokal prfshin nj tekst
q mund t jet nj fjalim politik, artikull gazete etj. Ambienti institucional
sht niveli pasardhs i abstraksionit dhe prfshin institucionet soci ale q
rregullojn mjedisin lokal, si mund t jen qasjet apo tendencat politike t
gazets apo t institucionit. Ambienti social sht niveli q prfshin politikat
q jan formsuar dhe formsojn at institucional dhe lokal. T gjitha kto
ambiente jan n marrdhnie t prhershme me njeri -tjetrin. Chouliaraki s
bashku me Fairclough-un 1999 e zhvilluan edhe m tej kt skem analitike
duke prfshir n t edhe element funksional t gjuhs. Ata i konsideruan
gjinin, ligjrimin dhe stilin si tri veori t gjuhs, q operojn brenda dhe
prmes mjediseve lokal, institucional dhe shoqror. N kt mnyr
analisti kritik i nj ligjrimi ka mundsi t lviz nga analiza mikro n at
makro t tekstit dhe anasjelltas. Kjo lvizje e analizs midis gjuhsores dhe
sociales e bn at nj metod sistematike pr studimin e marrdhnieve midis
ligjrimit dhe pushtetit.
Pr tu konsideruar e suksesshme analiza kritike e ligjrimit duhet t
prmbush nj numr krkesash pr t realizuar qllimin e saj. Q t jet e
pranueshme analiza kritike e ligjrimit duhet t konsiderohet m e mir se
krkimet e tjera t ngjashme. Gjithashtu analiza kritike e ligjrimit duhet t
prqendrohet kryesisht n problemet sociale dhe ato politike m shum sesa
n paradigma dhe tendenca. Nga ana empirike pr t qen sa m e sakt,
analiza e shtjeve politike sht zakonisht shumdisiplinore.
M shum sesa thjesht prshkrimin e strukturave t ligjrimit, ajo prpiqet ti
shpjegoj ato n raport me veorit e bashkbisedimit social dhe veanrisht
t strukturs sociale. Analiza kritike e ligjrimit prqendrohet m specifikisht
n mnyrn sesi strukturat e ligjrimit veprojn, konfirmojn, legjitimojn,
riprodhojn apo sfidojn marrdhniet e pushtetit dhe dominimit n shoqri.
Fairclough dhe Wodak, 176 prmbledhin shtjet kryesore t analizs kritike t
ligjrimit si m posht:
1.
2.
3.
4.
5.
analiza kritike e ligjrimit u drejtohet problemeve shoqrore

marrdhniet e pushtetit jan ligjrimore
ligjrimi prbn shoqrin dhe kulturn
ligjrimi bn pun ideologjike
ligjrimi sht interpretues dhe shpjegues
175
Fairclough, N. L. (ed.) (1992b). Critical Language Awareness. London: Longman.

Fairclough, N. L. dhe Wodak, R. (1997). Critical discourse analysis. Tek T. A. van Dijk (ed.),
Discourse Studies. A Multidisciplinary Introduction, Vol. 2. Discourse as Social Interaction
(fq. 271-80).
176
74

N FUSHN E EDUKIMIT
75
6. ligjrimi sht nj form e veprimit social
Gee ka nj kndvshtrim paksa t ndryshm nga Fairclough. N procedurat

analitike t tij ai prfshin prshkrimin, interpretimin dhe shpjegimin e
marrdhnieve midis njsive gjuhsore t ligjrimit dhe modeleve kulturore,
identiteteve t caktuara dhe kuptimeve t caktuara t Ligjrimit. ( vini re
dallimin midis ligjrimit me shkronj t vogl dhe atij me shkronj t madhe.)
Gee-ja dallon gjasht aktivitete. 177Ato jan;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ndrtimi shenjues
ndrtimi i fjalve
ndrtimi i aktiviteteve
ndrtimi i identiteteve socialkulturore
ndrtimi politik
krijimi i lidhjeve midis tyre
Kjo nnkupton q analiza kritike e ligjrimit sht nj analiz e jo vetm asaj

q thuhet, por edhe asaj q nnkuptohet, jo vetm e asaj q sht konkrete por
edhe e asaj q mungon.
Nuk egzistojn formula t paracaktuara pr analizn kritike t ligjrimit.
Prcaktimi i nj trsie t caktuar procedurash varet nga krkimi praktik n
tekstin mbi t cilin po punohet. Ajo q ka nj rndsi t veant pr analizn
kritike t ligjrimit, sht prfshirja e t tri komponentve t saj ; kritiks,
ligjrimit dhe analizs, n metodologji.
3.4.3. Dallime dhe t prbashkta midis analizs s ligjrimit

dhe analizs kritike t ligjrimit
Dy nga studiuesit kryesor t analizs kritike t ligjrimit Fairclough dhe
Gee jan ndikuar kryesisht nga mendimi post-strukturalist i Foucault,
Bourdieu, Bakhtin, dhe teoria kritike Neo-Marksiste e Althusser, Gramsci, etj.
Qasja gramatikore e ktyre studiuesve bazohet mbi modelin garmatikor dhe
at t analizs s tekstit t Halliday 1994, model ky m i prhapur n shkolln
anglo-saksone. 178
Forma t analizave t ligjrimit q shmangin modele t analizs gramatikore
dhe tekstore nga teorit sociopolitike dhe kritike t shoqris dhe
institucioneve t saj, nuk konsiderohen si forma t analizs kritike t
ligjrimit. N t njjtn koh egzistojn shum analiza, kjo edhe n arsim, ku
177
178
Gee P.J., How to do discourse analyses: Theory and method. 2005 Routledge.
Howarth, D., (2000) Discourse Analysis. Open University Press.
75

N FUSHN E EDUKIMIT
76
aspekte t teoris sociopolitike kombinohen me analizn gjuhsore pr t

dhn nj analiz kritike t ligjrimit.
Midis analizs s thjesht t ligjrimit dhe asaj kritike egzistojn edhe
ndryshime. Dallimi i par sht midis potencialit real kuptimor dhe kuptimit
konkret n nj kontekst t caktuar.
Kur interpretojm nj pjesz t gjuhs egziston nj supozim apo pritshmri
sesi kjo gjuh prdoret. Thn ndryshe do fjal apo struktur n g juh ka nj
potencial t mundshm kuptimor. Ky potencial sht numri i mundshm i
kuptimeve, q nj fjal apo struktur mund t marr n kontekste t ndryshme
prdorimi. Kto quhen kuptime sipas llojeve t ligjratave. Kto lloj
kuptimesh jan kuptime t prgjithshme, jo t specifikuara sipas situatave. N
situata t caktuara prdorimi, fjalt dhe strukturat marrin kuptime m
konkrete, brenda spektrit potencial t kuptimeve. Kto quhen kuptim
konkrete, sipas llojit t ligjrats ose kuptime n nj situat t caktuar. 179
Dallimi i dyt sht midis idiolekteve dhe joidiolekteve. Labov -i argumenton
se n shumicn e rasteve do njeri mson nj gjuh amtare n vitet e para t
jets. 180 Shum gjuhtar besojn se procesi i msimit t gjuhs sht
pjesrisht i kontrolluar biologjikisht. Kjo nnkupton se gjuha sht
instinktive.
N momentin q nj fmij prballet me nj informacion specifik t nj gjuhe
njerzore, ai ndrton nj gjuh bazuar mbi kto burime. Nga ana siprfaqsore
kjo gjuh sht e ndryshme nga t tjerat, por n thelb sht e ngjashme me to.
N kt nivel askush nuk e mson fmijn. Ky argument nnkupton se gjuht
amtare dhe idiolektet jan t njjt n kuptimin q qeveri sen nga rregullat,
jan komplekse dhe kan qllim komunikimin. 181 Nga kjo ne kuptojm se t
gjitha gjuht dhe dialektet n nivelin gramatikor jan t barasvlefshme dhe
pr rrjedhim nuk ndihmojn shum nse analiza ligjrimore mbetet n nivelin
gjuhsor. Njerzit prdorin gjuhn amtare n fillim dhe gjat gjith jets pr
t folur n idiolekt, stil gjuhe ky q prdoret kur ata jan n jetn e
prditshme dhe jo si specialist t nj fushe t caktuar. Nga kjo pikpamje
do stil, i do individi sht i barazvlefshm me t tjert. Natyrshm, do
shoqri konsideron nj stil t caktuar si standard dhe t tjert si jo -standard,
bazuar kjo gjithmon mbi dallime sociale dhe politike. 182 Por duhet t themi
ktu q nga pikpamja gjuhsore kjo nuk prbn dallim, pasi gjuhsi sht
dialektet e nj gjuhe jan t barasvlefshm.
Me kalimin e kohs t gjith msojm stile pr qllime specifike t lidhura me
profesionin, besimin fetar, politik etj. Gee-ja 183 kto i quan gjuh sociale.
Gee-ja mendon se kushdo mund t msoje nj gjuh sociale, nj dialekt i
ndryshm pr grupe t ndryshme njerzish. Por kjo ndodh gjithmon n lidhje
179
Gee P.J., How to do discourse analyses: Theory and method. 2005 Routledge.
Labov, W. (1972b). Sociolinguistic patterns. Philadelphia: University of Pennsylvania Press
181
Chomsky, N., (2002) On nature and language Cambridge University Press.
182
Milroy, J., & Milroy, L. (1991). Authority in language: Investigating language prescription and
standardisation (2nd ed.). London: Routledge.
183
Gee, J. P. (1999). An introduction to discourse analysis: Theory and method. London: Routledge.
180
76

N FUSHN E EDUKIMIT
77
me gjuhn amtare. Tham pak m par se procesi i msimit t nj forme

dialektore prcaktohet biologjikisht, po kshtu do gjuh sociale ndrtohet
mbi themele t dialektit t mparshm. Msimi i gjuhve sociale jodialektore
nuk sht nj proces biologjikisht i kontrolluar. 184
Evolucioni kontribuon pozitivisht n prmirsimin e kapaciteteve njerzore t
gjuhs dialektore, por sht neutral pr gjuht sociale.
Shembull
1-Mos prdorni acid hidroklorik! Do tju shpoj tubat!
2-Efikasiteti i acidit hidroklorik sht i padiskutueshm, por efekti grryes i
tij e bn t paprshtatshm pr materialet metalik.
Fjalia e par sht n stil dialektor t gjuhs. dokush q ka

njohurit thelbsore t saj, mund t shqiptoj nj variant t
barazvlefshm me t.
Fjalia e dyt i prket nj gjuhe sociale akademike (inxhinieris
kimike). Edhe pse do prdorues i gjuhs i ka t gjitha strukturat
gramatikore q mbart kjo fjali, jo do fols di ti kombinoj kto
struktura n kt mnyr. Ata po ashtu nuk jan t ndrgjegjshm q
kombinimi i tyre quhet nga disa praktika sociale, ligjrim i
akademikve. Kjo njohuri nuk fitohet mbi bazn e ndonj aftsie
biologjike gjuhsore, por mund t msohet. N shkoll studentt
prpiqen t nxn fjali t modelit t dyt dhe askush t modelit t par.
Pr t ndrtuar kto lloj fjalish prve zotrimit t rregullave
gramatikore, duhen ditur edhe veorit gjuhsore q bjn t mundur
kombinimin e tyre .
Por edhe kjo pikpamje sht e diskutueshme pr shum
studiues. Ata mendojn se gjuha e folur sht mbshtetur biologjikisht
dhe pr rrjedhim nuk krkon nxnie specifike. Por gjuha e shkruar ka
lindur koh m von se e folura. Kjo e bn at m pak t mbshtetur
biologjikisht dhe t pamundur t fitohet pa msime specifike t kodeve
t t shkruarit dhe natyrn e tyre. Fjalia e tipit t dyt i ka gjithmon t
dyja format, t shkruar dhe t folur, ndryshe nga e para q ka kryesisht
vetm formn e folur.
Prve potencialit real kuptimor, analiza e ligjrimit qoft kjo e thjesht qoft
kritike, merr prsipr t studioj edhe at q quhet kuptim konkret N fazn e
par t analizs s potencialit real kuptimor, studiuesi merret me disa pjes t
ligjrats (fjalt, shprehjet dhe struktura t tjera) dhe shoqrimin e tyre me
184
Gee, J. P. (2001). Progressivism, critique, and socially situated minds. Tek C. Dudley-Marling & C.
Edelsky (Eds.), The fate of progressive language policies and practices (fq. 3158). Urbana, IL:
NCTE.
77

N FUSHN E EDUKIMIT
78
disa lloj funksionesh q quhen potenciale kuptimore. Sidoqoft n nj fjali t

ligjruar egzistojn t dyja llojet e kuptimeve, si ai potencial po ashtu edhe ai
real. Kto dy lloj kuptimesh egzistojn, sepse forma specifike gjuhsore
marrin kuptime specifike, sipas konteksteve ku lindin. 185
Konteksti i referohet nj trsie gjithmon n rritje faktorsh q shoqrojn
prdorimin e gjuhs. Pr kt arsye ky koncept vjen gjithmon n shums.
Ktu prfshihen skena e ngjarjes, njerzit e pranishm, njohurit dhe besimet
respektive t tyre, gjuha q shoqron para dhe pas ligjrats, marrdhniet
sociale midis njerzve t prfshir, identitetet gjinore, seksuale, etnike,
kulturore dhe historike. Qasja m bashkkohore e analizs s ligjrimit
prmbledh nj pikpamje reflektive midis gjuhs dhe kontekstit. Reflektive
quhet pasi ligjrata ndikon mbi kontekstin dhe konteksti ndikon mbi
ligjratn.
Vlera e analizs s kuptimit real dhe kuptimit potencial , sht e ndryshme.
Vlera e analizs s ksaj t fundit konkretizohet n przgjedhjen dhe zbatimin
e nj teorie gramatikore t caktuar mbi marrdhnien form-funksion t
gjuhs, si dhe interpretimin korrekt t t dhnave gramatike dhe semantike.
Por n rastin e dyt problemi sht m i komplikuar. Ai mbart nj problem q
quhet problemi korniz.
do aspekt i kontekstit mund t ndikoj mbi kuptimin e nj ligjrate qoft t
shkruar apo t folur. Gjithsia kontekstuale sht e pafundme dhe prfshin q
nga elementt lokal si pozicioni i trupit dhe vshtrimi deri tek qndrimi i
njerzve ndaj ambienteve historike, institucionale dhe kulturore. Pavarsisht
sa kontekst mund t marrim parasysh n interpretimin e nj ligjrate t
caktuar, egziston gjithmon mundsia pr t gjetur aspekte t tjera shtes t
kontekstit, q mund t merren parasysh. Kto informacione t reja mund t
ndryshojn mnyrn sesi interpretojm ligjratn. Ather natyrshm lind
pyetja: Kur ndalojm me konturimin e kontekstit? Si mund ta kuptojm q
interpretimi q po bjm sht i duhuri nse marrja n konsiderat e
aspekteve t reja t kontekstit mund ta ndryshoj kt interpretim?
Prgjigjia e ksaj pyetjeje dhe problemi q ajo mbart, jan thik m dy presa.
Analistt mund ti ndryshojn kornizat kontekstuale t ligjrimit pr t sjell
kuptime t reja, gj q do t ndryshonte edhe kndvshtrimin mbi shtje t
caktuara.
Kjo ndodh edhe n jetn e prditshme, kur prpiqemi t analizojm ligjrimet
e jets s prditshme dhe t prcaktojm kufijt e konteksteve t prdorshm.
I vetmi ndryshim sht se kjo ndodh n mnyr t pandrgjegjshme dhe
bazohet n standarde kryesisht kulturore. Por gjithsesi kjo korniz diku
prcaktohet nse njerzit duhet t prparojn me jetn e tyre t prditshme.
N aspektin shkencor mnyra m e mir pr t kontrolluar kt problem sht
duke dhn argumenta t mjaftueshm se trsia kontekstuale e prdorur n
185
Gee, J. P. (1996). Social linguistics and literacies: Ideology in discourses (2nd ed.). London: Taylor
& Francis.
78

N FUSHN E EDUKIMIT
79
nj copz t caktuar krkimi sht e rndsishme dhe n prputhje me gjuhn

e prdorur ngaata njerz t cilt jan marr si objekt studimi. Por nuk
prjashtohet edhe thellimi i studimit nn dritn e elementve kontekstual si
dhe krahasimi i produkteve pr t kuptuar nse ka ndryshime ose jo.
E
megjithat e gjith trsia e konteksteve sht i pafundme dhe kjo e bn
problemin edhe m aktual. Pr rrjedhim analiza n kt nivel sht e
pashtershme dhe gjithmon e hapur pr do element t kontekstit q prdoret.
Analiza kritike e ligjrimit e mbart analizn e thjesht t ligjrimit. Kjo do t
thot q prve shtjeve t diskutuara m lart, kjo analiz krkon t studioj
mnyrn sesi secila apo t dyja, gjuha dhe forma, (q prbn shtjen e par)
dhe kuptimi lokal (kuptimi kontekstual) shoqrizohen me praktikat sociale, q
prbn edhe detyrn kryesore t analizs kritike t ligjrimit. Autor si
Couliaraki dhe Fairclough, Gee, Luke, van Dijk, i trajtojn praktikat sociale
jo vetm nga pikpamja e marrdhnieve, por dhe e rrjedhimeve q lindin mbi
statusin, solidaritetin, shprndarjen e t mirave materiale dhe pushtetit. 186
3.5. Analiza mikro dhe makro e ligjrimit
Prdorimi i gjuhs, ligjrimi, bashkbisedimi verbal dhe komunikimi jan

pjes e nivelit mikro t analizs ndrsa terma si pushteti, mbizotrimi dhe
pabarazia midis grupeve sociale, i prkasin nivelit makro t analizs.
Teorikisht analiza kritike e ligjrimit ka pr detyr t mbush hapsirn midis
niveleve mikro dhe makro. 187 N bashkbisedimet e prditshme nivelet makro
dhe mikro sillen si nj njsi e vetme. Egzistojn shum qasje pr t analizuar
dhe lidhur kto nivele n nj analiz t unifikuar kritike. N vartsi t qasjes
q paraplqen studiuesi ato mund t jen si m posht:
1. Antart e grupeve: Prdoruesit e gjuhs q hyjn n ligjrim si antar
t shum grupimeve sociale, organizatave ose institucioneve ose edhe
anasjelltas. Grupet mund t veprojn nprmjet antarve.
2. Aksion-proces: Aktet sociale t aktorve individual jan kshtu pjes
prbrse e nj grupi aksionesh dhe procesesh sociale si sht krijimi
i legjislacionit, lajm-brja ose dhe nxitja e racizmit
3. Struktura kontekst-shoqri: situatat e bashkveprimeve ligjrimore jan
pjes prbrse e strukturave sociale; psh nj konferenc shtypi mund
t jet nj praktik tipike e mediave apo organizmave t ndryshm. Kjo
186
Gee, J. P. (1999). An introduction to discourse analysis: Theory and method. London: Routledge.
Luke, A. (1995). Text and discourse in education: An introduction to critical discourse analysis. Tek
M. W. Apple (Ed.), Review of research in education 21 (fq. 348). Washington, DC: AERA.
van Dijk, T. A. (Ed.). (1997a). Discourse as structure and process: Discourses studies 1: A
multidisciplinary introduction. London: Sage. van Dijk, T. A. (Ed.). (1997b). Discourse as social
interaction: Discourse studies 2: A multidisciplinary introduction. London: Sage.
187
KnorrCetina, K. and Cicourel, A. V. (eds). (1981). Advances in Social Theory and Methodology.
Towards an Integration of Micro- and Macrosociologies. London: Routledge and Kegan Paul
79

N FUSHN E EDUKIMIT
80
nnkupton q kontekstet lokale ose globale kan marrdhnie t

ngusht me njri-tjetrin dhe q t dy ushtrojn kufizime mbi ligjrimin.
4. Njohuria personale dhe sociale. Prdoruesit e gjuhs si aktor social,
kan njohuri personale dhe sociale, ku hyjn kujtimet individu ale,
njohurit dhe opinionet qofshin kto t ndara n antart e nj grupi
apo si nj kultur e prbashkt. T dyja llojet e njohjeve ndikojn n
bashkveprimin dhe ligjrimin e antarve.
3.5.1. Raporti Ligjrim-Pushtet
Nj kuptim thelbsor n pjesn m t madhe t puns kritike mbi ligjrimin, e

prbn kuptimi q merr pushteti dhe m specifikisht pushteti social i grupeve
dominuese ose institucioneve. Konceptit t pushtetit i referohemi edhe me
termin kontroll. Kshtu themi se grupet kan (pak ose shum) pushtet, nse
ata jan t aft t ushtrojn (pak ose shum) kontroll mbi veprimet ose
mendjet e antarve t grupeve t tjera. Kjo prbn nj pushtet fillestar t
grupeve t privilegjuara, prkundrejt burimeve sociale t forcs, parave,
statusit, fams, njohurive, informacionit, kulturs ose edhe vet formave t
ndryshme t ligjrimit publik dhe komunikimit. 188
Lloje t ndryshme pushtetesh dallohen n varsi t burimit q ushtron at lloj
pushteti. Pr shembull pushteti ndshkues i ushtris dhe i njerzve t
dhunshm bazohet mbi forcn, t pasurit ushtrojn pushtet t bazuar mbi
parat q zotrojn, ndrkoh pushteti ndikues i prindrve, profesorve ose
gazetarve mund t bazohet mbi njohurit, informacionin ose autoritetin q
kto grupe zotrojn. Pushteti rrallher sht absolut. Asnj grup nuk mund
t kontrolloj trsisht nj grup tjetr. Pr m tepr grupet e dominuara mund
ti rezistojn kontrollit, ta pranojn, t bashkjetojn ose ta legjitimojn
kontrollin dhe ndonjher edhe ta natyralizojn at.
Pushteti i grupeve dominante mund t ligjrohet dhe integrohet nprmjet
ligjeve, rregullave, normave, zakoneve dhe nga nj konsensus i prgjithshm i
heshtur q mund t marr nj form q Gramsci e quan hegjemoni . 189
Dominimi klasor, seksizmi dhe racizmi jan shembujt karakteristik t nj
hegjemonie. N t njjtn koh duhet t jemi t ndrgjegjshm q jo do
form pushteti ushtrohet haptas dhe dhunshm nga antart e grupeve
dominante. Nj form e fsheht kontrolli sht dhe trsia e veprimeve t
konsideruara t mirqna n jetn e prditshme, si sht rasti i shum
formave t prditshme t seksizmit ose racizmit. 190
188
Wrong, D. H. (1979). Power: Its Forms, Bases and Uses. Oxford: Blackwell.
Gramsci, A. (1971). Prison Notebooks. New York: International Publishers.
190
Essed, P. J. M. (1991). Understanding Everyday Racism: An Interdisciplinary Theory. Newbury
Park, CA: Sage.
189
80

N FUSHN E EDUKIMIT
81
Qllimi i analizs ton sht studimi i marrdhnies q krijohet midis

ligjrimit dhe pushtetit. Po ashtu vm re se mundsia pr t prdorur forma
t ndryshme t ligjrimit si ai politik, mediatik apo shkencor etj, sht n
vetvete nj burim pushteti. Por n t njjtn koh veprimet kontrollohen nga
mendja. Pra nse jemi t aft t ndikojm n mendjet e njerzve, respektivisht
n njohurit apo opinionet e tyre, n mnyr indirekte ne mund t
kontrollojm edhe disa prej veprimeve t tyre. Pra sa m t mdha t jen
mundsit e dominimit nprmjet ligjrimit, aq m t mdha do t jen edhe
mundsit e kontrollit.
Duke patur parasysh kto forma t kontrollit, analiza kritike e ligjrimit
prpiqet ti jap prgjigje pyetjeve t mposhtme.
Si mundet grupet e pushtetshme t kontrollojn ligjrimin publik?
Si mundet q nj ligjrim t kontrolloj mendjet dhe veprimet e
grupeve m pak t pushtetshme dhe cilat jan pasojat sociale t nj
kontrolli t till?
Kontrolli i ligjrimit sht nj nga format kryesore t pushtetit. Por edhe
kontrolli i mendjes s njerzve sht nj mnyr tjetr thelbsore pr t
riprodhuar mbizotrim dhe hegjemoni. Pranimi i pushtetit nga grupet e
mbizotruara ndodh n mnyra t ndryshme.
Kategoria e par e grupeve t mbizotruara sht ajo kategori q

ka nj tendenc pozitive pr t pranuar besimet, njohurit dhe
opinionet e grupeve mbizotruese prve kur jan n
mosprputhje t plot me besimet dhe prvojn personale.
Grupet autoritare konsiderohen si t besueshm dhe zakonisht
prbhen nga studiues, ekspert, profesionist apo media q
gzon besim n grupet e dominuara. 191
Kategoria e dyt jan pjesmarrsit q jan pasiv n nj
ligjrim. Kontekste t tilla jan tipik n arsim ose pun.
Msimet, leksionet, instruksionet n pun dhe lloje t tjera
ligjrimi tipik n situata t tilla, thjesht mund t ndiqen
pasivisht, interpretohen dhe msohen (learn) ashtu si e
krkojn autoritetet institucionale dhe organizative.
Rasti i tret i sundimit ndodh kur grupeve t mbizotruara, n
situata t caktuara ligjrimore, i mungon informacion i
mjaftueshm pr t gjeneruar besime alternative t
konkurueshme me ato q ofrohen. 192
Dhe rasti i katrt i sundimit, ndodh kur grupet e mbizotruara
nuk kan njohurit dhe besimet e domosdoshme pr t sfiduar
ligjrimin apo informacionin ndaj t cilit jan ekspozuar. 193
191
Nesler, M. S., Aguinis, H., Quigley, B. M., Tedeschi, J. T. (1993). The effect of credibility on
perceived power. Journal of Applied Social Psychology
192
Downing, J. (1984). Radical Media: The Political Experience of Alternative Communication.
Boston: South End Press.
193
Wodak, R. (1987). "And where is the Lebanon?" A sociopsycholinguistic investigation of
81

N FUSHN E EDUKIMIT
82
Kushtet e prmendura m lart jan kryesisht kontekstuale pasi i referohen t

dhnave mbi pjesmarrsit n ngjarjen komunikative. N t njjtn koh
egzistojn edhe kushte t tjera ligjrimore pasi kan t bjn me funksione t
ndryshme t strukturave dhe strategjive t tekstit t shkruar apo t folur.
Thn ndryshe n vartsi t nj konteksti t caktuar, disa kuptime apo forma
t ligjrimit, kan m shum ndikim mbi mendjen e njerzve, disa t tjera
kan m pak.
Tashm kemi siguruar disa parime fillestare t strukturave t t menduarit dhe
sesi mund ta kontrollojm at. Por ajo q prbn interes mirfilli pr studimin
sht zbulimi i aftsive t ligjrimit dhe strukturave t tij, pr t ushtruar
kontroll.
Kontrolli i bazuar n kontekst buron nga fakti se njerzit analizojn dhe
kuptojn jo vetm tekstin e folur apo t shkruar, por t gjith situatn
komunikative n trsi. Analiza kritike e ligjrimit studion tiparet
kontekstuale dhe veorit e prdoruesve t gjuhs s grupeve dominuese dhe
mnyrn se si ato ndikojn mbi antart e grupeve t dominuara si dhe
prkufizojn situatat komunikative n modele kontekstore t preferuara . 194
Analiza kritike e ligjrimit gjithashtu prqendrohet n mnyrn se si
strukturat e ligjrimit ndikojn n modelet mendore. N nivelin global t
ligjrimit, temat mund t ndikojn mbi ato q njerzit i konsiderojn si
pjesn m t rndsishme t informacionit. Kjo pjes korrespondon me pjes
m t rndsishme t modeleve mendore. Pr shembull prdorimi i nj teme t
caktuar si titull kryesor i nj gazete mund t ndikoj drejtprdrejt n mnyrn
sesi nj ngjarje prkufizohet n termat e modelit mendor t preferuar ose
jo. 195
N t njjtn koh informacioni mund t jet ndikues edhe pr arsye t
opinioneve sociale t fshehura dhe pr arsye t informacionit q perceptohet
si i mirqen nga ata q marrin informacionin. Po kshtu n mnyr q t
perceptojn kuptimin dhe koherencn ligjrimore, n nivel lokal, njerzit vet
mund t krkojn modele t besimit q mbeten t hamendsuara n ligjrim.
Nj tipar tipik i manipulimit t publikut sht komunikimi i fsheht i
besimeve, pa i br ato t qarta, duke minimizuar kshtu mundsin q t
diskutohen dhe kundrshtohen. Struktura e ligjrimit ka ndikim t
drejtprdrejt n formimin apo ndryshimin e modeleve mendore dhe
prfaqsimeve sociale. Nse grupet dominante dhe veanrisht elitat e tyre,
kontrollojn masivisht ligjrimin publik dhe strukturat e tij, ata do t ken n
t njjtn koh edhe kontroll mbi mendjet e tyre. E megjithat ky kontroll ka
kufij. Kompleksiteti i t kuptuarit si dhe formimi dhe ndryshimi i besimeve,
jan t tilla, q nuk i mundsojn dikujt t hamendsoj se cilat veori t nj
comprehension and intelligibility of news. Text, 7(4), fq. 377 410.
194
Martin Rojo, L. dhe van Dijk, T. A. (1997). "There was a problem, and it was solved!" Legitimating
the expulsion of "illegal" immigrants in Spanish parliamentary discourse. Discourse and
Society, 8(4), fq 523-67
195 van Dijk, T. A. (Ed.). (1997a). Discourse as structure and process: Discourses studies 1: A
interaction: Discourse studies 2: A multidisciplinary introduction. London: Sage
82

N FUSHN E EDUKIMIT
83
teksti t caktuar, qoft ky i folur apo i shkruar, do t ndikojn n mendjet e

njerzve dhe si do t ndikojn ato n marrs t ndryshm t informacionit.
3.5.2. Konteksti dhe analiza kritike e ligjrimit

Konteksti prkufizohet si nj struktur e prbr nga veori t situatave
sociale, q kan lidhje me prdorimin dhe kuptimin e ligjrimit. 196 Ai
prbhet nga kategori t tilla si prkufizimi i situats, skens ku hyn koha dhe
vendi, veprimet pasuese, ku prfshihen ligjrimet dhe llojet e ligjrimeve,
pjesmarrsit n role t ndryshme komunikuese, sociale, institucionale si dhe
qllimet, njohurit, opinionet, qndrimet dhe ideologjit prkatse. Kontrolli
mbi kontekstin nnkupton kontrollin mbi nj ose m shum prej ktyre
kategorive.
Pr t shpjeguar marrdhnien kontekst-ligjrim studiuesit shpesh jan
prfshir n debate q datojn hert n historin e analizs gjuhsore. Sipas
analistve t bashkbisedimit, kontekst konsiderohet trsia m e afrt n
koh e pjesmarrsve n dialog ose thn ndryshe ajo q ndodh pak para dhe
pas dialogut. Pr rrjedhim konteksti q prbn rndsi studimore parsore si
pr pjesmarrsit po ashtu edhe pr gjuhtart, sht konteksti gjuhsor ose
thn ndryshe ajo q sht thn menjher para dhe pas bashkbisedimit.
Ndrtimi i ktij konteksti t menjhershm sht i barasvlefshm me
ndrtimin e kuptimit t nj ligjrate t dhn. Kontekstet e mdha socio kulturore jan shmangur pr arsye metodologjike. Kjo tregon se edhe pse
bashkbisedimet ndodhin n kontekste sociale dhe politike, analiza e
bashkbisedimit ka parsore analizn gjuhsore ose mikro. 197
Shum analist mendojn se analiza e kontekstit ka ndikim t drejtprdrejt
n analizn e gjuhs s prdorur. Sipas Gee-s, nj nga studiesit kryesor t
teoris s analizs kritike t ligjrimit, ajo q prbn sfidn kryesore pr
analistt, sht prcaktimi i qart i kontekstit q duhet przgjedhur, ose
quajtur ndryshe nga ai problemi prcaktuesi kornizs. Esht e kuptueshme
q asnj lloj analize dhe po ashtu as ajo kritike nuk mund t ndjek dot t
gjitha kontekstet n t njjtn koh.
196
Duranti, A. and Goodwin, C. (eds). (1992).Rethinking Context: Language as an Interactive

Phenomenon. Cambridge: Cambridge University Press.
van Dijk, T. A. (Ed.). (1997a). Discourse as structure and process: Discourses studies 1: A
interaction: Discourse studies 2: A multidisciplinary introduction. London: Sage.
197
Blommaert, J. (2003). Discourse analysis: A critical introduction. Cambridge: Cambridge
University Press.
83

N FUSHN E EDUKIMIT
84
Analiza kritike e ligjrimit bazohet n supozimin se prdorimi i gjuhs

ndrtohet ngakontekste sociale, kulturore, politike dhe ekonomike dhe n t
njjtn koh ndrton kontekste sociale, kulturore, politike dhe ekonomike.
Fairclogh-u 1995, dallon tre lloj kontekstesh t rndsishm pr analizn
kritike t ligjrimit: lokale, institucionale dhe shoqrore. Kto kontekste u
vijn n ndihm studiuesve n fushn e arsimit kur vzhgojn marrdhniet
msues nxns, n studimin e dokumentacionit t programeve si dhe n
mbledhjet institucionale.
3.5.3. Kontrolli i kontekstit nga grupet dominante
Thelbsore pr ushtrimin e pushtetit nga grupet dominante, sht kontrolli jo

vetm mbi prmbajtjen, por edhe mbi strukturat e tekstit dhe t t folurit. Pr
sa i prket vartsis s tekstit ndaj kontekstin u vu re se antart e grupeve
mbizotrues kishin mundsin e przgjedhjes s llojeve t ligjrimeve n nj
rast t caktuar. 198
Me rndsi jetsore pr t gjith ligjrimet sht identifikimi i atij q
kontrollon temn e shtjes si makrostruktur semantike. Pr shembull
botuesit kan mundsin t kontrollojn shtjet q do t diskutohen n
media, 199 profesort vendosin cilat tema do t trajtohen n klas, prindrit se
far duhet t lexojn apo shikojn fmijt n shtpi etj.
Pjesa m e madhe e kontrollit t ligjrimit sht kontekstuale dhe globale. Por
kjo nuk do t thot se detajet lokale t kuptimit, forms dhe stilit nuk mund t
kontrollohen. Prmendim ktu detajet e nj prgjigjeje n klas, przgjedhja e
njsive leksikore t caktuara, lejimi ose jo i zhargonit etj. 200
Po kshtu n shum situata edhe volumi i zrit mund t kontrollohet duke e
detyruar folsin ta mbaj zrin t ult dhe n disa raste edhe t mos flas fare,
kontroll ky i ushtruar n mnyra t ndryshme. N disa kontekste kulturore
mrmritja sht e ndaluar si form e mungess s respektit. 201
Virtualisht t gjitha nivelet dhe strukturat e kontekstit t tekstit qoft ky i
folur apo i shkruar, n parim mund t kontrollohen n nivele t ndryshme nga
198
Wodak, R. (1985).(1997) The interaction between Gender and Discourse.

judge and defendant. Tek T. A. van Dijk (ed.), Handbook of Discourse Analysis. Vol. 4. Discourse
Analysis in Society (fq. 181-91). London: Academic Press.
199
Gans, H. (1979). Deciding What's News. New York: Pantheon Books.
200
Martin Rojo, L. (1994). Jargon of delinquents and the study of conversational dynamics. Journal of
Pragmatics,
201
Albert, E. M. (1972). Culture patterning of speech behavior in Burundi. Tek J. J. Gumperz dhe D.
Hymes (eds), Directions in Sociolinguistics: The Ethnography of Communication
(fq. 72-105). New York:
84

N FUSHN E EDUKIMIT
85
grupet dominante duke ushtruar pushtet mbi grupet e dominuara. Edhe pse kjo
sht shum e vrtet, teksti n trsin e vet nuk mund t ngrthej trsisht
marrdhniet e pushtetshme q krijohen midis grupeve. sht gjithmon
konteksti ai q ndrhyn duke forcuar ose transferuar kto marrdhnie.
3.5.4. Heshtja si pushtet
Retorika ka si qllim parsor skalitjen e pushtetit nprmjet gjuhs n nj

moment t caktuar, duke theksuar kush sht ligjruesi, kush sht dgjuesi,
kush duhet t hesht dhe far duhet t thuhet ose jo. Vetm prpara nj
publiku t caktuar mundet q nprmjet ligjrimit t folur ose jo, t bhet
progres drejt qllimit t prcaktuar m par.
Prshtypja e par pas studimit t historis s retoriks sht se prfaqsuesit
m t denj t saj kan qen meshkuj edhe pse teorit e retoriks jan shkruar
nga pozicion gjinor asnjans. Studimet e fundit sygjerojn nj tradit
gjuhsore q prjashton femrat si t paprshtatshme me retorikn. Kjo ka
ardhur kryesisht jo sepse femrat nuk e praktikonin at, por se tradita refuzoi
t njoh format, strategjit dhe qllimet e prdorura nga grat. Qllimi nuk
sht riprkufizimi i retoriks, por njohja e heshtjes si strategji retorike.
Vetm n vitet e fundit sht zgjuar ndrgjegjia pr dhnien e krediteve t
merituara edhe pjess tjetr, femrave, t cilat deri m so t kan qen t
padukshme ose t heshtura. Duke cituar Anne Phillips-i 202 dhe Nancy
Fraser-i, 203 femrat m s shumti kan munguar ose nuk jan pranuar nga
teoria dhe historia e retoriks. Ka mjaft studime sot q prpiqen t
demonstrojn se femrat jan pjesmarrse aktive t jets intelektuale
perndimore dhe pr rrjedhim t prshtatshme si objekt studimi akademik.
Mund t prmendim ktu Aspasin q msoi Perikliun t ligjronte, apo
Hortensian dhe argumentin e saj t suksesshm tek Triumvirati Romaki vitit 42
p.e.r, q rezultoi n uljen e taksave pr grat, apo Margery Kempe-s, nj
argumentuese e shklqyer e shekullit XIV dhe Queen Elizabeth I-r dhe gojtarin e
saj spikatse.
Nj nga problemet kryesore me t cilat sht prballur retorik a feministe
sht heshtja ose t heshturit. Padyshim q e shkuara fatkeqsisht ka ln n
heshtje nj pjes t konsiderueshm t retoriks si gjestet, ligjrimet dhe
dorshkrimet origjinale.
Edhe pse ligjrimi mirfilli sht sfidues, pr tu konsideruar sht edhe
pushteti i heshtjes si pjes e ligjrimit. Ajo shpesh sht prdorur si strategji e
nnkuptuar. Heshtja, si strategji retorike, jo gjithmon ia arrin qllimit. Pr
rrjedhim heshtja sht lidhur gjithmon me thelbin e feminilitetit; t dobsis,
202Phillips
A., (1996) The Politics of Presence (Oxford: Oxford University Press, ).

Fraser N., (1995): From Redistribution to Recognition? Dilemmas of Justice in a Post-Socialist
Age, New Left Review 212 fq 68-93
203
85

N FUSHN E EDUKIMIT
86
pasivitetit, budallallkut dhe nnshtrimit. N t kundrt t folurit sht

konsideruar gjithmon si simbol i maskulinitetit, forcs, liris, autoritetit n
nj kultur perndimore ku mbizotron tendenca e mbivlersimit t aktit t t
folurit.
Pr t qen t paanshm duhet t prmendim se n historin e retoriks,
heshtja sht nj ndrthurje strategjish simbolike, q po ashtu si gjuha e folur
ka shum funksione dhe interpretime. Retorika e heshtjes sht prgjigja pa
fjal. Funksionon si mjet komunikimi si pr ligjruesin po ashtu edhe pr
publikun. Retorika klasike ka qen gjithmon e lidhur me t folurit dhe
ligjrimin ndikues. Kjo nnkupton marrjen e vendimeve nn efektin e saj.
Edhe heshtja sht ndikuese sepse edhe nprmjet saj publiku duhet t marr
vendime.
Sipas filozofis s Langer, gjuha nuk shrben thjesht pr t komunikuar.
Gjuha krijon simbole q ndrtojn realitetin. Edhe heshtja shrben si mjet pr
t konceptuar objekte dhe ide. Ajo komunikon simbolikisht mendime dhe
koncepte, si thellsin e dashuris pr dik tjetr, lirin, bukurin. Heshtja
mund t zvendsoj simbole t ligjrats s folur.
Studimet hedhin drit mbi dy aspekte t heshtjes respektivisht pushteti i
prdorimit t heshtjes dhe inferioriteti i shkaktuar nga pamundsia pr tu
shprehur, pra t lnit n heshtje. Sot sht fenomen i njohur edhe n sferat
akademike, ushtrimi i ndrgjegjshm i pushtetit prmes heshtjes.
3.6. Ligjrimi politik
Pjesa m e madhe e analizs s ligjrimit politik sht kryer kryesisht nga

gjuhtart dhe analistt e ligjrimit, pasi shkenca politike sht ndr ato
shkenca, t pakta n numr, ku analiza e ligjrimit ka mbetur virtualisht e
panjohur edhe pse ka pak ndikim nga rrymat postmoderniste t ligjrimit. 204
Shum studime t komunikimit politik dhe retoriks mbivendosen me qasje t
analizs ligjrimore. Edhe m pran analizs s ligjrimit politik sht
koncepti i kornizs n analizn e tekstit politik. 205
Sipas Wilson, duke patur parasysh rolin e ligjrimit n krijimin, riprodhimin
dhe legjitimizimin e pushtetit dhe dominimit, priten shum studime t
analizs kritike t teksteve politike
204
Derian, J., & Shapiro, J.M., (1989) International / intrtextual relations; Postmodern Readings of
World Politics. Lexington Books (Lexington, Mass)
Fox J.Ch.,& Miller T.H., (1995) Postmodern public Administration: Toward Discourse. Sage
Publications
205
Nimmo D.D., & Sanders, R.K., (1981) Handbook of Political Communication
Gamson A. W., (1992) Talking Politics., Cambridge University Press.
86

N FUSHN E EDUKIMIT
87
3.6.1. Prkufizimi i ligjrimit politik

Nj nga detyrat m t rndsishme t analizs s ligjrimit politik, sht
prkufizimi i objektit t studimit. far sht saktsisht ligjrimi politik?
Mnyra m e thjesht e cila mund t konsiderohet jo trsisht e gabuar, sht
identifikimi i ligjrimit politik nga aktort apo autort politikan. Pjesa m e
madhe e studimeve t ligjrimeve politike i referohet teksteve t politikanve
ose institucioneve t politiks, si presidentt, kryeministrat, antart e
qeveris, parlamentit apo partive politike, qoft n nivel lokal, kombtar dhe
ndrkombtar.
Disa studime t politikanve kan nj qasje q shkon m pran analizs
kritike t ligjrimit. 206
Nga ky kndvshtrim politikant jan nj grup njerzish q paguhen pr
aktivitetet e tyre dhe q jan zgjedhur apo caktuar si aktor t kryesor n
politik. Kjo mnyr prkufizimi sht e njjt me mnyrn sesi prkufizojm
ligjrimin mjeksor, legal dhe arsimor, n lidhje t drejtprdrejt me
pjesmarrsit n kto fusha.
Kjo sht pjesa m e thjesht nse gjejm mirkuptim mbi prkufizimin e
ligjrimit politik. Edhe pse politikant dhe aktort e tjer politikbrs, jan
thelbsor n shkencat e politiks, politikant nuk jan t vetmit pjesmarrs
n fushn e politiks. Nga pikpamja komunikuese e analizs s ligjrimit
duhet t prfshijm edhe marrs t ndryshm t ngjarjeve polititke si
publikun, qytetart, masat dhe grupet e kategorit e tyre. Pasi lokalizojm
politikn dhe ligjrimet n sfern politike edhe m shum pjesmarrs
shfaqen n skenn e komunikimit politik. E megjithat, ndryshe nga shum
fusha t tjera kufizimi i ligjrimit politik si art i vetm politikanve dhe
publikut aktiv nuk sht i mjaftueshm. Gjendet edhe nj kategori marrsish,
e cila edhe pse pasive duhet marr parasysh pr t patur t plot pikturn e
ligjrimit politik. Ata jan kryesisht marrs n modelin m t thjesht t
komunikimit, at linear. Quhet linear sepse mungon pjesrisht ose trsisht
prgjigjia ose reagimi i publikut.
Piktura e ligjrimit politik bhet edhe m e plot kur n procesin politik
prfshihen edhe qytetart, votuesit, grupimet, kundrshtart, demonstruesit
etj. T gjitha kto grupime apo individ, si dhe organizatat dhe institucionet,
mund t jen pjes aktive e proceseve politike dhe pr rrjedhim t prfshir
po aktivisht n ligjrimet politike.
Nj mnyr tjetr pr t zgjeruar objektin e studimit t ligjrimit sht
prqendrimi tek natyra e aktiviteteve, q kryhen nga tekstet politike m
shum sesa nga vetm natyra e pjesmarrsve t saj.
206
Carbo M., (1984) Reading Style Inventory Research Manual, Learning Research Associates
Dillon J., (1990) The Practice of Questioning, Routldge,.
87

N FUSHN E EDUKIMIT
88
Pavarsisht nga shum mnyra q egzistojn pr t prkufizuar ligjrimin

politik, ndr m t rndsishmin mund t prmendim kontekstin, si nj faktor
tepr t rndsishm n kategorizimin e ligjrimit si politik ose jo.
Pjesmarrsit dhe veprimet jan thelbi i ktyre konteksteve dhe ne mund t
analizojm kontekste t tilla gjersisht n terrenin e ngjarjeve politike dhe
komunikuese s bashku me terrenin, kohn, vendin, rrethanat, rastin qllimin,
funksionin, qllimet dhe pasojat ligjore ose politike. Edhe pse pjesa m e
madhe e ligjrimeve politike ndodh n ngjarje komunikuese si mbledhje,
sesione parlamentare, fushata elektorale, protesta, miti ngje, etj prsri teksti
dhe konteksti prkufizojn reciprokisht njri-tjetrin.
3.6.2. Situatat e ligjrimit
Nj nga shtjet m t rndsishme n kt pik sht egzistenca e veorive

q bjn dallimin midis ligjrimit politik dhe formave t tjera t ligjrimit n
fusha t tjera si ekonomi, edukim etj. Nj shtje tjetr sht studimi i
veorive t ligjrimit dhe strukturave t tekstit qoft ky i shkruar apo i folur
dhe nse kto veori dhe struktura shfaqen kryesisht n ligjrimin politik dhe
sinjalizojn ekzistencn e natyrs politike t ktij ligjrimi. Strukturat
ligjruese mund t ken shum funksione, n kontekste t ndryshme dhe n
gjini t ndryshme. Prjashtim bn zhargoni leksikor politik. Kshtu strukturat
ligjrimore kan shum funksione dhe nuk mund t kufizohen vetm n
kontekstet dhe zhanret politike. Pasi jan dalluar veorit individuale, tipike
t konteksteve politike, analiza e ligjrimeve politike n pjesn tjetr t saj do
t jet e ngjashme me at t do lloj analize ligjrimore. K shtu dallimet n
analizn ligjrimore politike duhen krkuar n marrdhniet midis strukturave
ligjrimore dhe strukturave t kontekstit. Kshtu nse metafora n klas ka
funksion arsimues, metafora n ligjrim politik merr funksionin e kontekstit
politik. Analiza e strukturave dhe strategjive t fonetiks, grafiks, sintakss,
kuptimit, akteve t ligjrimit, stilit, retoriks etj, midis veorive t tjera t
tekstit, bhen pjes e analizs s ligjrimit politik nse ato do t
kontekstualizohen politikisht.
Tashm dihet se gjuha zyrtare e vendimeve qeveritare, apo terminologjia
ligjore sht e detyrueshme si nga ana ligjrimore edhe nga ana politike,
ligjore. Po kshtu edhe debatet politike duhet t jen n stilin formal. Kjo
nnkupton se format zyrtare, publike t teksteve politike si t shkuara dhe t
folura, kan nj numr limitimesh stilistikore q edhe pse jo ekskluzive t
ligjrimit politik, ai i ndan ato n forma t tjera t ligjrimit publik.
Egzistojn gjithashtu shprehje formul, forma t t adresuarit apo fjalimeve
politike q i prkasin veanrisht ktij ligjrimi.
Members of the Senate and of the House of Representatives of the United
States, I feel gratefully honoured that you should have thus invited me to
88

N FUSHN E EDUKIMIT
89
enter the United State Senate chamber and address the representatives of
both branches of Congress 207
We meet here for a simple purpose. We have come to find a basis for
accommodation which will make life safer and happier not only for the nation
we represent but for the people elsewhere... 208
Z. Kryetar!
Si prfaqsues i puntorve e bujqve shqiptar tAmeriks, jam i mendjes t
bhen reforma agrare. Po me kt m duket nuk mund ti bjm me nji
projektligj me 2 a 3 nene; shtja sht e komplikuar e do nj studim t
thell 209
Prve norms s ligjrimit zyrtar, strukturat e ligjrimit mund t plotsojn
edhe kriterin e efektivitetit dhe ndikimit. Njsit leksikore nuk przgjidhen
vetm pr estetikn politike, por edhe sepse ato vazhdimisht theksojn ose jo
qndrimet politike dhe opinionet, manipulojn opinionin publik, prodhojn
marrveshje politike ose legjitimojn pushtetin politik. E njjta gj mund t
thuhet edhe pr przgjedhjen e temave, pr prdorimin e figurave retorike,
menaxhimin pragmatik t akteve t ligjrimit, vet-prezantimet etj. Ndoshta
strukturat e ligjrimit politik rrallher jan ekskluzive, por ligjrimi politik
tipik dhe i efektshm n kontekste politike ka strukturat dhe strategjit e veta
t preferuara, t cilat jan funksionale n prmbushjen e aksioneve politike.
3.6.3. Tipare t ligjrimit politik

3.6.3.1. Tematika e ligjrimit politik
N parim ligjrimi politik mund t jet virtualisht pr far do lloj teme. Por
nse i referohemi kufizimeve t konteksteve politike t diskutuara m lart ne
mund t supozojm se ligjrimi politik ka nj tematik t prcaktuar. S pari
ligjrimi politik do t diskutoj shtje me tematik politike. Pra ajo q pritet
nga kuptimi i prgjithshm sht marrdhnia e tij me sistemet politike,
ideologjike, institucionet, proceset dhe aktort politik si dhe ngjarjet
politike. Pjesa m e madhe e ligjrimeve politike sht refleksive (flasin pr
vetveten).
We are here in response to universal urge, recognized by Premier Bulganin
in his speech of July 15, that the political leaders of our great countries fimd
a path to peace.
We cannot expect here, in the few hours of a few days, to solve all the
problems of all the world that need to be solved. Indeed, the four of us
207
Churchill W., (1941)Address before United States Congress Dhjetor 26,

Eisenhower D.D., The Spirit of Geneva,. Geneva conference of the Big Four, on July 18, 1955.
209
Noli F.S., (1923)Prsri debate dhe ndrhyrje n Kshillin Kombtar
208
89

N FUSHN E EDUKIMIT
90
meeting here have no authority from others that could justify us even in
attempting that. 210
We do not envisage an end to this war save victory. We are determined not
only to win the war but to win the peace. Plans must be prepared in advance.
Action must be taken now if the end of the war is not to find us
unprepared 211
Kjo veori nuk sht tipike pr ligjrimin arsimor, ligjor dhe edukativ.
Megjithat nj pjes e tematiks politike, kombinohet edhe me ato shoqrore.
Psh. debati pr minoritetet mund t jet nj tem politike, por n t njjtn
koh i takon edhe sfers sociale. Ky model dhe shum t tjer t ngjashm me
kt na bjn t mendojm q limitimi i nj tematike si vetm politike sht
praktikisht i pamundur.
N t njjtn koh foljet jan n kohn e ardhme dhe i referohen veprimeve q
do t ndodhin n t ardhmen. Po kshtu tipike pr ligjrimet politike sht
negativiteti i shprehur n kohn e tashme dhe pozitiviteti i shprehur n t
ardhmen. Kjo justifikon edhe qllimin kryesor mbi t cilin ndrtohen
ligjrimet politike. E tashmja do prmirsuar dhe kjo i takon t ardhmes.
Ndrkoh q referencat ndaj t shkuars n prgjithsi, jan t mjegullta dhe
t dyshimta.
Tematika mund t reflektoj edhe vlersime, prshkrime dhe referenca pr
politikant, figurat politike, organizatat dhe veprimet e tyre q jan pa dyshim
nj funksion i opinioneve dhe qndrimeve t bazuara politikisht dh e
ideologjikisht. Tipar kryesor i ktyre vlersimeve sht polarizimi semantik
dhe ideologjik.
Nj nga tiparet e prgjithshme t ktyre skemave sht dhnia e nj rndsie
t dors s dyt kuptimit pr qllime t njrs pal. Pavarsisht nse
informacioni sht prmendur n titull ose jo, prmbledhja ose prfundimi
varen nga mnyra sesi kuptimi shprndahet n prmbajtjen e ligjrimit. N t
kundrt detaje t parndsishme mund t ndriohen, pr t shmangur vnien
n dukje t informacioneve t rndsishme. Mbi bazn e ktyreskemave jan
ndrtuar edhe parimet e (primacy) n filim idet m pak t debatueshme dhe
(recency) publiku mban mend m mir at q dgjon t fundit . N raste
ekstreme kjo mund t oj deri n eleminimin e kategorive t caktuara si
mund t jt informacioni mbshtets n intervista politike, propaganda,
intervista etj. 212
N t njjtn mnyr do zhanr politik mund t shfaq skemat e tij
strukturore, si mund t jet n debatet parlamentare, fjalimet politike,
programet partiake etj. Disa prej ktyre kategorive jan t detyrueshme, si
210
Eisenhower D.D., The Spirit of Geneva,. Geneva conference of the Big Four, Korrik 18, 1955.
Attlee R.C., Kryeminister i Anglis, The Atlantic Charter Tetor 29, 1941
212 Chomsky N., dhe Herman S. E., Manufacturing Consent; The political Economy of the Mass
Media, 1988.
211
90

N FUSHN E EDUKIMIT
91
hapja dhe mbyllja e sesioneve zyrtare parlamentare, ndrkoh q struktura t

tjera jan thjesht mirkuptim si n fjalimet politike etj. Strukturat dhe
strategjit argumentuese jan m t prhapurat n tekstet politike, t cilat
gjenden n forma t shprehura qart ose t supozuara. Shpesh ndikimi
nprmjet argumentimit sht shpesh prshkruar si hallka kryesore e
demokracis.
3.6.3.2. Leksiku i fjalimit politik
Ajo q sht e vrtet pr kuptimin lokal dhe global sht natyrshm e vrtet
edhe pr kuptimet e fjalve dhe po kshtu edhe pr przgjedhjen leksikore dhe
variantet. N t vrtet shum studime t gjuhs politike prqendrohen n
prdorimin e fjalve t veanta n politik.Po kshtu vmendje t rheqin edhe
prdorimi i eufemizmave n prshkrimin e elementve, ngjarjeve dhe
objekteve negativ. Kshtu mund t gjejm prshkrimin ironik t bombave
si paqeruajts apo vrasjen e civilve t pafajshm si dme ansore.
Gjuha e polarizuar s teprmi sht nj nga elementt q trheq m s shumti
vmndjen, leksik q ndryshe njihet edhe me termin e duhura dhe e gabuara.
N nj nga fjalimet e tij George Bush-it shprehet si m posht mbi prdorimin
e gjuhs s polarizuar n fjalimet e tij sidomos pas sulmeve terroriste t 11
shtatorit:
Some worry that it is somehow undiplomatic or impolite to

speak the language of right and wrong. I disagree. Different
circumstances require different methods, but not different
moralities. Moral truth is the same in every culture, in every
time, and in every place. Targeting innocent civilians for
murder is always and everywhere wrong. Brutality against
women is always and everywhere wrong. There can be no
neutrality between justice and cruelty, between the innocent
and the guilty. We are in a conflict between good and evil, and
America will call evil by its name. By confronting evil and
lawless regimes, we do not create a problem, we reveal a
problem. And we will lead the world in opposing it.
(Bush, June 1, 2002, Graduation exercise of the United States

Military Academy, West Point, New York)
91

N FUSHN E EDUKIMIT
92
N analizn e tyre t fjalimeve politiket Bush-it, Collet-i dhe Najem-i 213

dallojn dy karakteristika kryesore. Njra sht leksiko -gramatikore dhe tjetra
sht trsisht leksikore.
N karakteristikn e par elementi dominues sht mungesa pothuaj trsore e
foljeve ndihmse could, would, might, etj. Prdorimi i tyre ngjyros thniet dhe
ofron mundsi pr keqkuptime dhe keqinterpretime. Butt-i e quan mungesn e
foljeve ndihmse si krijimin e efektit t kategorikes. 214 Kjo sygjeron siguri t
plot, egzistencn e t vrtetave t padiskutueshme, apo fakteve q jan
shum t qarta pr tu diskutuar apo dyshuar, si pr shembull:
Kush mund t kundrshtoj faktin se vrasja sht gjithmon d he kudo vrasje
apo dhuna kundr grave sht gjithmon dhe kudo e gabuar.
Tipari tjetr leksikor sht prdorimi i ifteve t antonimeve ku elementi
pozitiv cilson ne dhe ai negativ ata
Right-Wrong
Justice- Cruelty
Innocent- Guilty
Good- Evil
Prdorimi i ifteve antonimike shnon jo vetm pikpamjen e Presidentit

Bush, por edhe synimet e tij pr t ardhmen.
Martin-i 215 thot se:
() identiteti drejt t cilit rrfimi orienton emocionet politike,
tenton t nxis prpjekjet pr balancimin e pushtetit; ai
transformon perceptimet e s shkuars dhe s t tashmes;
ndryshon dhe krijon organizime njerzore; riformson kulturat
duke theksuar tipare t reja dhe gjen pikprerje t kuptimit dhe
logjiks s tyre. Identiteti q rrfimi shprfaq sht nj
interpretim i ri i bots dhe synon modifikimin e saj.
Prcaktimi i Ameriks dhe popullit amerikan si a great people, a great

nation, brightest beacon, shteti q mbron all that is good and just dhe
vlera si peace, justice, secirity, freedom, opportunity, prkundrejt
213
Collet, T., dhe Najem, T., Word Choices in post -9/11 Speeches and the Identity Construction of the
Other
214
Butt, D.G., (2004) Grammar- the first covert operation of war, Discourse & Society fq.267-290
215
Martin, D.C. (1995) The Choices of Identity Social Identities fq. 5-20
92

N FUSHN E EDUKIMIT
93
terroristve q kan dshtuar, q jan evil, despicable, dhe prfaqsues t

the very worst of human nature.
Thousads of lives were suddenly ended by evil, despicable acts of terror ()
Today, our nation saw evil, the very worst of human nature.
Shpesh nprmjet leksikut t tyre politikant ofrojn vetm nj kndvshtrim
t mundshm t bots o me ne, o kundr nesh si n thnien e cituar t Bush:
either you are with us or you are with the terrorists.
3.6.3.3. Sintaksa e fjalimit politik

Dika m pak i dukshm se leksiku sht manipulimi i stilit sintaksor si
sht prdorimi i premrave, ndryshimi i rendit t fjalve n fjali, prdorimi i
kategorive sintaksore t veanta, prdorimi i fjalive veprore dhe psore,
emrzimet, kompleksiteti i fjalive dhe mnyra t tjera pr t shprehur kuptime
t fshehta n strukturat e fjalive.
Ndr m t mirnjohurat n kufijt e sintakss, semantiks dhe pragmatiks,
sht prdorimi i njanshm i premrave dftor kuptimi i t cilave varet nga
konteksti, si duket qart edhe n iftin paradigmatik q dshmon polaritet
politik ne kundr atyre. 216
Kshtu prdorimi i premrit vetor ne dhe pronorit respektiv (ton, tona, tan,
jon, yn, son) ka shum implikime pr pozicionin politik, aleancat,
solidaritetin dhe pozicionin socio-politik t folsit dhe kontekstit aktual. Psh
ne njerzit, ne presidentt, ne demokratt, ne qeveritart etj. nga kjo
pikpamje, premrat politik jan dftues tipik pr kontekstet politik dhe
kategorit e tyre. Gjat fjalimeve politike, kto vet-referime premrore mund
t ndryshojn n vartsi t grupit t referencs q dominon n do argument.
Parimet e prfshirjes apo prjashtimit dalin n pah dhe reflektojn strategjit
njpalshe n procesin politik.
() We are confronted with another theme. It is not a new theme; it leaps out
upon us from the Dark ages- racial persecution, religious intolerance,
deprivation of free speech, the conception of the citizen as a mere soulless
fraction of the State. 217
Variacione t tjera, si pr shembull, rendi i fjalve, kan dy funksione
politike, at t theksimit prmes vendosjes s fjalve dhe shprehjeve, n
vende m t dukshme ose jo. Vendosja e nj fjale n nj rend jonormal
sintaksor mund t trheq vmendjen ndaj ksaj fjale. Fjalit veprore mund t
prdoren simbolikisht pr t shoqruar agjentin kryesor. Fjalit psore
prqendrohen kryesisht n agjentin dytsor apo viktimn, duke ln agjentin
216
Wilson. J. (2001) Political discourse tek D.Schiffrin The Handbook of discourse Analyses, Oxford:
Blackwell Publishers Ltd 398-415.
217
Churchill, W., (1938) Into Battle London: Cassell
93

N FUSHN E EDUKIMIT
94
prgjegjs jasht vmendjes, duke e renditur t fundit apo duke e s upozuar

at.
() China is being torn to pieces by a military clique in japan: the poor,
tormented Chinese people there are making a brave and stubborn defence.
The ancient empire of Ethiopia has been overrun. The Ethiopians were taught
to look to the sanctity of public law, to the tribunal of many nations gathered
in majestic union. 218
Po ashtu si strukturat semantike edhe strukturat sintaksore kan aftsin t
theksojn ose jo fjal t caktuara, shprehje apo pjes fjalie duke kontribuar n
mnyr indirekte n theksimin e caktuar kuptimor, nj funksion ky politik
dhe i aleancave t folsit apo shkrimtarit. 219
218
Wilson. J. (2001) Political discourse tek D.Schiffrin The Handbook of discourse Analyses, Oxford:
Blackwell Publishers Ltd 398-415.
219
Fowler, R., Hodge, B., Kress, G. and Trew, T. (1979) Language and Control. London:
Routledge & Kegan Paul.
94

N FUSHN E EDUKIMIT
95
KREU IV
ASPEKTE PRAKTIKE T ANALIZS S LIGJRIMIT
4.1. Rndsia e analizs s ligjrimit

Qllimi i ktij kapitulli sht analiza praktike e ligjrimit dhe pr rrjedhim do
t ishte me interes t riprkufizonim edhe njher konceptin e ligjrimit.
Sipas Brown-it dhe Yule-s ligjrimi mund t prkufizohet si nj proces
dinamik n t cilin gjuha prdoret si nj instrument komunikimi n nj
kontekst, nga nj fols/ shkrues, pr t shprehur kuptimin dhe pr t arritur
qllimet. 220 I njjti prshkrim mund t gjendet dhe tek Cook, i cili e
prkufizon ligjrimin si gjuha q sht prdorur pr t komunikuar dika dhe
sht koherente prkundr gjuhs q prdoret pr t msuar nj gjuh ose
letrsi, ose pr t studiuar sesi funksionojn rregullat e gjuhs. 221 Kshtu
ligjrim mund t quhet do copz gjuhe q sht prdorur pr t komunikuar
dika dhe tregon vazhdimsi dhe koherenc. Mund t jet nj ligjrim formal,
nj artikull shkencor, dialogu mes dy njerzve apo dhe nj shnim i thjesht
mbi nj copz letre. Cook specifikon se ligjrimi jo domosdoshmrisht duhet
t jet korrekt gramatikisht. Ajo q ka m shum vler sht vlera
komunikative e tij.
N fushn e msimit t gjuhs, analiza e ligjrimit ka nj rndsi t
padiskutueshme. Kjo jo vetm u jep mundsin studentve t njihen me
shqiptimin, gramatikn dhe fjalorin e nj gjuhe t huaj, por u mundson atyre
t fitojn njohuri mbi prshtatjen e njohurive me nj kontekst t caktuar n
mnyr q t mund t prcjellin mesazhin e tyre sa m qart. 222 Rezultatet e
analizave t ligjrimit ndihmojn n zbulimin e veorive natyrale t
komunikimit dhe kur vihen n zbatim ndihmojn prdoruesit e tyre t jen t
suksesshm n komunikim.
Analiza e ligjrimit sipas shpjegimit q ofron Cook, na jep mundsin t
kuptojm sesi copza t ligjrimit, t studiuara n kontekstin e tyre t plot
social dhe psikologjik, marrin kuptim dhe shndrrohen n copza unike pr
prdoruesit e tyre. 223 Pr t analiza ligjrimit sht krkimi i asaj ka e bn
gjuhn koherente. Kjo pikpamje prkon me at t Brown dhe Yule si
analiza e gjuhs n prdorim. 224 Nga kto dy prkufizime kuptohet qart se
220
Brown, G., dhe Yule, Y., (1983)Discourse analysis. Cambridge: CUP, . Fq. 26
Cook, G., (1989) Discourse. Oxford: fq. 6
222
po aty. Fq.1
223
po aty
224
Brown, G., dhe Yule, Y., (1983)Discourse analysis. Cambridge: CUP, Fq.1
221
95

N FUSHN E EDUKIMIT
96
analiza e ligjrimit shkon prtej prshkrimit gjuhsor formal t sintakss dhe

semantiks; ajo merr prsipr t studioj gjuhn n nj kontekst m t gjer
duke prdorur fusha t ndryshme studimi t gjuhs. Brown dhe Yule kryesisht
prqendrohen n rndsin e pragmatiks kur analizojn ligjrimin. Analiza
e ligjrimit padyshim prmbledh analizn sintaksore dhe semantike, por
fillimisht konsiston n pragmatik. 225
4.2. Metoda e analizs s ligjrimit

Analiza e ligjrimit ka zn nj vend domethns n studimin e gjuhve n
dhjetvjearin e fundit dhe po zgjerohet gjithmon e m shum. Egzistojn
disa mnyra pr analizuar ligjrimin. Brown-i dhe Yule prqendrohen n
nivelin e ligjrimit dhe n pragmatikn e tekstit. N kto fusha ato
prshkruajn rolin e kontekstit n interpretim, temat e ligjrimit, tematikn
dhe strukturn e informacionit, kohezionin dhe koherencn. Pr arsye
thjeshtsie n nj nga studimet e tyre, Crystal-i dhe Davy-i e ndajn analizn
e ligjrimit n disa nivele t cilt prfshijn: nivelin fonetik/grafik ,
fonologjik/grafologjik, gramatik, leksikor dhe semantik. 226 Por ata nuk
prjashtojn mundsin e detajimit t niveleve t m lart prmendura dhe
shtimin e niveleve t reja, nse analiza e tekstit e krkon at. Por n t njjtn
koh edhe nivele t pa aplikueshme mund t prjashtohen, si n rastin e
nivelit fonologjik n rastin e teksteve q mbrrijn vetm n form t
shkruar. 227
Duke ndjekur sygjerimet e Crystal-it dhe Davy-it pr nj analiz m t qart
fillohet me analizn e nj niveli n mnyr t pavarur duke prdorur teknikat
e zhvilluara n gjuhsi pr secilin prej tyre. Nse nj analiz prqasse midis
niveleve sht e domosdoshme, ajo mund t shfaqet n formn e prmbledhjes
n fund t informacionit.
225
Brown, G., dhe Yule, Y., Discourse analysis. Cambridge: CUP, 1983. Fq.26
Crystal,D., dhe Davy, D., Investigating English style. London: Longman, 1969.
227 Kredtusov. M., (2009) Diploma thesis Queens Speeches 1952-2007: Discourse Analyses
Masaryk University
226
96

N FUSHN E EDUKIMIT
97
4.2.1. Nivelet e analizs s ligjrimit

4.2.1.1. Niveli grafik
Si thekson edhe Urbanova, aspekti grafik i nj ligjrimi t shkruar ka t

njjtn vler me imazhet e tingujve n nj ligjrim t folur. 228 Elementet
grafik jan t part q hasen kur i qasesh nj teksti pr ta analizuar. Efekti
vizual i elementeve grafik kontribuon n perceptimin e tekstit dhe krijon
pritshmri pr t. Niveli grafik konsiston n prdorimin e grafiks, t do
figure apo fotografie q shoqron tekstin, prdorimi i ngjyrave, shkronjave
apo prmasave t tyre. Paraqitja dhe grafika jan mjetet m t rndsishme
q ndihmojn n shprehjen e kuptimeve specifike dhe nuancave t tyre n nj
tekst t shkruar 229 Crystal shprehet se zgjedhjet e mass apo ngjyrave n
tekst jan trsisht jogjuhsore, por ato kan qartsisht imp likime gjuhsore
n lidhje me strukturn semantike t ligjratave, ose edhe te vet strukturat
gramatikore. 230 Kjo dshmon se niveli grafik ka ndikim n nivelin kuptimor
t tekstit. Pr shembull n tekstet formale, formati i preferuar sht Times
New Roman 231, 12, apo dhe shkrime t tjera si Calibri, Cambria etj, por
asnjher nj tekst formal nuk shkruhet me shkronja Lucida Calligraphy apo
Lucida Handwriting. Ky format i prket stilit m t shkujdesur q sht stil i i
letrave personale, etj.
Shembull
The American people have, it seems to me, formed a true judgement upon the
disaster which has befallen Europe. They realise, perhaps more clearly than
the French and British publics have yet done, the far-reaching consequences
of the abandoned and ruin of the Czechoslovak Republic. I hold to the
conviction I expressed some months ago, that if in April, may or June, Great
Britain, France, and Russia had jointly declared that they would act together
upon Nazi Germany if Herr Hitler committed an act of unprovoked aggression
against this small state, and if they had hold Poland, Yugoslavia, and
Rumania what they meant to do in good time, and invited them to join the
combination of peace-defending Powers, I hold that the German Dictator
would have been confronted with such a formidable array that he would have
been deterred from his purpose.()
Ky sht formati i przgjedhur nga burimi pr fjalimin e mbajtur n 1941 nga
Churchill-i, pr nj tem delikate, ajo e Lufts s Dyt Botrore. N qoft se
Urbanova. L., dhe Oakland. A., ( 2002) vod do anglick stylistiky Barrister&Principal., tek
Kredtusov. M., (2009) Diploma thesis Queens Speeches 1952-2007: Discourse Analyses Masaryk
University
229 Urbanova. L., dhe Oakland. A., ( 2002) vod do anglick stylistiky Barrister&Principal., tek
University
230 Crystal,D., dhe Davy, D., (1969) Investigating English style. London: Longman,.
231 Lloje shkrimesh tek Microsoft Word
228
97

N FUSHN E EDUKIMIT
98
nj format tjetr do t ishte przgjedhur, teksti nuk do t prcillte t njjtin

nivel formaliteti si m lart.
The American people have, it seems to me, formed a true judgement upon the
disaster which has befallen Europe. They realise, perhaps more clearly than the
French and British publics have yet done, the far-reaching consequences of the
abandoned and ruin of the Czechoslovak Republic. I hold to the conviction I
expressed some months ago, that if in April, may or June, Great Britain, France,
and Russia had jointly declared that they would act together upon Nazi Germany
if Herr Hitler committed an act of unprovoked aggression against this small state,
and if they had hold Poland, Yugoslavia, and Rumania what they meant to do in
good time, and invited them to join the combin ation of peace-defending Powers, I
hold that the German Dictator would have been confronted with such a
formidable array that he would have been deterred from his purpose.()
Natyrisht egzistojn disa lloje tekstesh q kan krkesa specifike n
prdorimin e mjeteve grafike dhe egzistojn disa zhanre, q kan nj nivel
grafik t paraprcaktuar, si gazetat, revistat apo letrat.
Po kshtu kur flasim pr organizim t nj teksti, paraqitja e tij ka vler
gjithashtu. Nj tekst mund t ndahet n paragraf, kapituj ose dhe t krijoj
forma me vargje, si n rastin e poezive moderne. Kjo ndikon drejtprsdrejti
n mnyrn sesi ky tekst prpunohet apo n kuptimin e prgjithshm t tij.
Por nj tekst mund t mbart edhe shnime jasht formatit, pyetje udhzuese,
nj shtojc terminologjie, q i referohen tekstit baz dhe ndikojn kshtu n
mnyrn sesi lexohet nj tekst.
Sidoqoft nj fjalim sht shkruar pr tu lexuar me z t lart dhe pr

98

N FUSHN E EDUKIMIT
99
rrjedhim organizimi i shkronjave pr shtyp ka vler dytsore n kt rast. N

fund t fundit ai q bie n kontakt me tekstin sht vetm folsi.
Shembull i kaligrafis s Nolit
Tekstet e studiuara jan marr nga autor t ndryshm dhe jan kategorizuar
n fjalime ceremoniale dhe bindse n vartsi t tipareve dominuese t secilit
prej tyre. Pjesa m e madhe e tyre sht marr nga fondi i Fan Nolit , pasi ai
ishte njri nga autort m prodhimtar t kohs jo vetm n gojtari, por dhe
n shum zhanre t tjera.
N analizn grafike t fjalimeve i shmangemi analizs s madhsis s
shkronjave apo llojit t shkrimit, pasi fjalimet nuk jan n formn origjinale
t dorshkrimeve t autorve, por kan udhtuar n koh dhe i jan nnshtruar
shum botimeve, gj q nuk prjashton subjektivitetin e botuesit. Fjalimet
ceremoniale t Nolit jan kryesisht t shkurtr me disa prjashtime.
Fjalimi E shqipes u bft! Ka rreth 1230 fjal. Fjalimi sht i
organizuar n 16 paragraf me gjatsi t ndryshme. do paragraph i
qndron besnik tems kryesore t gojtaris Noliane, tems patriotike
dhe shtjellon nj nntem n funksion t tems kryesore. Ky sht nj
tipar q karakterizon n trsi ligjratn e tij.
99

N FUSHN E EDUKIMIT
100
Shembull :
Vllezr t dashur,
Prse dfrejn sot tr bota? Prse gazi derdhet npr udhrat posi
rrke q zbret nga mali? Prse gjith bota, t ndrruar e t stolisur,
baresn me zemr t hapur dhe me faqe t ndritur? Prse trokllejn
n tr ant dyfegjet?
Paragrafi i par i ligjrimit E shqipes u bft! ndrtohet nformn e
pyetjeve dhe trajton temn e festimeve t 4 korrikut Dits s Pavarsis
s popullit Amerikan. Noli e przgjedh kt ngjarje si shkas pr t
hequr vija paralele me historin e popullit shqiptar i cili fatkeqsisht
nuk kishte nj fest pavarsie, deri m at dit t 1906 -ts, kur Noli
shkroi dhe mbajti ligjrimin.
Qam, lebetitm, ulritm ndr kishrat e xhamirat po kurrn e
kurrs sna u prgjegjn muret e that, atje vetm korbat, galat dhe
kukumjakat din tia thon. Kujt i luteshim atje? I lutesim atij q
kurr do mos na e kthente fjaln. Po krahve tona, vete son, timris
son, shpats dhe kordhs son kurr siu lutm.
Tema e ktij paragrafi, n vazhdim t tems s prgjithshme t
patriotizmit, dshmon pr prpjekjet minimale dhe t paorganizuar a t
shqiptarve n luftn pr pavarsi dhe shtet shqiptar.
Fjalimi N kujtim t Spiro Kosturit, nj ligjrim panegjirik, ka rreth
1240 fjal. Ky ligjrim sht i organizuar n 14 paragraf me gjatsi t
ndryshme.
Shembull:
E lumtur qoft udha q barite
E lumtur. Me dafina e trndafile t pamueshme le t jet shturar
udha q barite, o shpirtndritur atdhetar, o trim me flet, o bir i
shtrenjt i nns Shqipri. N udhn e lufts e t prparimit q barite,
q rende, q dole i pari me flamurin e kuq dhe re i pari, atje nj
trndafil le t mbij prmbi shkmbinjt, atje nj krua le t buroj uj,
uj t ftoht q t therr dhmbt, uj q nuk mund ta pin dhmbt e
ndryshkur t dhelprave dhe t lepujve, po dhmbt e luanve, ujt pr
t cilt na zuri etja ne lufttart, ujt e pavdekur t lirimit.
Tema e ktij paragrafi sht lavdrimi i prpjekjeve patriotike t Spiro
Kosturit pr lirimin e kombit shqiptar nga pushtuesit e huaj. Noli i
referohet shpesh vlerave morale t atdhetarve pr t zgjuar ndjenjn
kombtare t popullit shqiptar.
100

N FUSHN E EDUKIMIT
101
N krahror t ktij trimi pes plumba t pabes e prmbysn, pes

plumba q prapza, pes plumba t ndershm, pes plumba prej
njerzish, t cilt nuk kishin mjaft guxim q t lftonin gjoks m gjoks
si burra. Nuk ishte faj i tij q nuk mori plagt nga prpara, kt f aj e
kan grekt, t cilt veten e tyre sdin ta vrasin me nder dhe t
shptojn. Kshtu vdesin trimat dhe kshtu duhet t msojm edhe ne t
vdesim. T rrojm me dobi dhe t vdesim me dobi. Rrojtja dhe vdekja
jon jan gjra shum t vlejtura dhe nuk duhet me asnj mnyr ti
humbasim, duke dremitur, sa rrojm dhe duke fjetur, posa vdesim. T
mos e bjm rrojtjen ton gur varri, po ta bjm statuj prmbi t ciln
t vihet kuror e vdekjes. T mos e bjm rrojtjen ton vdekje t
prditshme, po ta bjm luft e pun dhe me gjakun ton ta mbjellim
Shqiprin me lule dhe ta bjm kopsht.
Ky paragraf ka si tem kryesore temn e pabesis s armiqve t
Shqipris. Po kshtu del edhe nj tipar simbolik shqiptar mbi
trimrin e heronjve q i marrin plumbat n kraharor dhe jo n shpin,
si tradhtart. Ky simbol vjen q nga koht e vjetra dhe konsiderohej
edhe si nj fenomen ndshkueshmrie pr ata q kishin kryer nj
tradhti. Vendi ku kishin marr plumbat ishte ose simbol lavdie ose
turpi.
Fjalimi Sknderbeu edhe ky nj ligjrim panegjirik, ka rreth 470
fjal t organizuara n 17 paragraf, q variojn pr nga gjatsia.
Po trimit nuk i plqejn vajtimet dhe e kremtja do faqe gazmore. Le t
mos bhemi hiena dhe t rrmihim varret e t vajtojm mbi to. Le t
harrojm pr nj ast mjerimin q mbretron n shqipri dhe le t
gzohemi n kt dit t shnuar, q na kujton kohra t shklqyera. Le
t mbushim shpirtrat tan me trimri e le ti dalim para mbretit ton
me dafina e me kuror e le ti fshehim lott, se na shikojn armiqt.
Shqipri! O nn e dhimbshruar, hiqe zin sot, se shkon hieja e
mbretit tnd kaluar mbi malet e fushat tnde. Shpirti i tij ssht
larguar kurr nga ato vise q lftoi pr to. Kali hingllin, duke njohur
fushat dhe brigjet q kan qen dshmitar t trimris s tij.
Ky paragraf karakterizohet nga tema e rizgjimit t atdhedashuris dhe
ndrgjegjsimit kombtar.
Fjalimi Urates funerale pr at Vasil Stiliadin nga Negovani sht
nj ligjrim i gjat panegjirik, i ndar n 17 paragrafe. Gjasht
paragraft e par jan m t gjat se t tjert, me afrsish me 290 -320
fjal pr paragraf, paragrafet e tjer jan m t shkurtr sepse edhe
ritmi i ligjrimit sht m i shpejt, nxits dhe thirrs pr
bashkatdhetart.
101

N FUSHN E EDUKIMIT
102
4.2.1.2. Niveli fonetik i fjalimeve

Studimet fonetike japin mundsin e studimit t karakteristikave dhe
mundsive t prdorimit t zrit t njeriut. Si pr format e shkruara ashtu edhe
pr tingujt e zrit mund t thuhet e njjta gj. Ata mund t ken vler esteti ke
dhe mund t interpretohen n realitet, si onomatopia, apo t prcjelli n nj
kuptim t caktuar q qndron pas veorive t forms s shkruar apo t folur.
N kt nivel prdorimi i rims, loja me fjalt, aliteracioni, prdorimi i
mjeteve letrare poetike, apo edhe theksi jan shembuj mjetesh fonetike q
kontribuojn n efektin stilistikor t nj teksti. Me interes n kt nivel sht
studimi i diksionit apo dhe i tonit t zrit. 232
Shembull
()Even though large tracts of Europe and many old and famous States have
fallen or may fall into the grip of the Gestapo and all the odious apparatus of
Nazi rule, we shall not flag or fail. We shall go on to the end, we shall fight in
France, we shall fight on the seas and oceans, we shall fight with growing
confidence and growing strength in the air, we shall defend our Island,
whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the
landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight
in the hills; we shall never surrender, and even if, which I do not for a
moment believe, this Island or a large part of it were subjugated and starving,
then our Empire beyond the seas, armed and guarded by the British Fleet,
would carry on struggle, until, in Gods good time the New World, with all its
power and might, steps forth to the rescue and the liberation of the old. 233
Shembulli i przgjedhur m lart sht nj nga simbolet e prdorimit t
tingujve n funksion t kuptimit. Nga shum autor dhe n shum materiale
msimor, kjo pjes e fjalimit interpretohet fonetikisht si marshimi i ushtrive
angleze pr n luft. Churchill sht nj nga autort m t spikatur t
fjalimeve i cili prdor me shum menuri kt veori t tingujve.
Nj element tjetr, q mund t prmendet pr efektet e tij fonetike sht dhe
thirrmori.
Shembull
O mngjes i bekuar, o mngjez i buzqeshur
O Zot, Perndi e shptimit tim
O dit e mallkuar, o dit faqezez
232
Kredtusov. M., (2009) Diploma thesis Queens Speeches 1952-2007: Discourse Analyses
Masaryk University
233
Churchill.W., (1940) We shall Fight on the Beaches., House of Commons
102

N FUSHN E EDUKIMIT
103
Prve veorive estetike t veanta, thirrmori ka dhe efektin e trheqjes s

vmendjes s publikut, kur n momente t caktuar gjat fjalimit, ai bhet
pasiv.
4.2.1.3. Niveli leksikor i fjalimeve
Ky nivel merr prsipr t studioj zgjedhjen e njsive leksikore n nj tekst t

caktuar dhe shprndarjen e tyre n raport me njra-tjetrn dhe kuptimin e tyre.
Kjo prfshin edhe shprndarjen e fjalorit formal dhe informal, prdorimin e
fjalve t huaja dhe terminologjis nga folsi. Tipare t ligjrimit formal jan
prdorimi i dendur i fjalve m shum rrokje, fjalori klasik dhe gjith mon e
m pran kuptimit t par, prkufizues t fjals, prkundr ligjrimit t
thjesht me pak ose nj rrokje dhe prdorimin e fjalve sipas ngjyrimit t tyre
kuptimor.
Fjalori i ligjrimeve t shkruara dallon pr saktsin e zgjedhjen e fjalve
ndryshe nga ai i folur ku przgjedhja e tyre i mbetet momentit t ngjarjes.
Fjalt ky t prdorura n kto ligjrime jan:
Tek fjalimi Sknderbeu
trim, vdekja, flamuri, lufta, njeriu, Shqipri, turq, komb
Tek fjalimi N kujtim T Spiro Kosturit
udha, trim, Shqipri, rrojtje, vdekje, plumba, shpirt, trndafil
Tek fjalimi Pr gjuhn dhe kombin ton
Shqipri, qerthull,foshnj,shqiponj, patriotizm, trimrore, fajkua
Tek fjalimi Urates funerale pr At Stiliadin nga Negovani
apostull, Krishti, prifti, martir Shqipria, negovan, i vdekur, perndi, liri
Tipar i veant i fjalorit t Fan Stilin Nolit sht prdorimi i fjalve t

lidhura me temn e patriotizmit, fjalve fetare, q shpjegohet natyrshm
me faktin se Noli ishte prift ortodoks. Ndr shpendt m t pr eferuar t
Nolit jan shqiponja dhe fajkoi q prdoren si personifikim i trimris dhe
liris q karakterizon kta shpend. Ndr lulet e preferuara dhe q
prmendet m s shumti sht trndafili dhe dafina. Ndr pemt
personifikuese t qndrueshmris, sht lisi.
103

N FUSHN E EDUKIMIT
104
Shembull
q barite
.. atje nj trndafil le t mbij prmbi shkmbinj
nuk ti puthi buzt e trndaffilta, o i vrar dhe i varrosur
si t fluturojn deg mbi deg, lis mbi lis?
..boshti me pe t kuq e t zi mbulohet me dafina.
..mbi male e mbi fusha si skifter e u jep aratin
t bhi shqiponja t trimris.
Noli sheh marrdhnie midis ngjyrs s trndafilit dhe flamurit shqiptar apo
gjakut t derdhur nga heronjt e vendit. Dafina prmendet si simbol i paqes
dhe nderimit pr t rnt. Po kshtu pr tu prmendur sht spektri i gjer i
fjalorit t prdorur prej tij, ku prfshihen edhe fjal t gjuhs angleze, ndikuar
kjo nga fakti se Noli pjesn m t madhe t jets e kaloi n SHBA-s dhe
ishte njohs i shklqyer i gjuhs angleze.
Shembuj
..jan t mjaft pr missionin m t zorshim.
..prej syresh t mutiluara.
dhe bejlerve feudalist q oprimojn popullin shqiptar.
..aq i varfr sa dhe simple
fjaln e tij historike Chairmani yn,
Po n prill Hamidi bri effortin e funtm
dhe mitinget enorme t Kors dhe tElbasanit
tani falir dhe shtitin e krkojn hua.
le t prpiqemi t survivojm nga debakl I saj.
.. t fitoj amiratn e gjith shqiptarve kombtar
plot me posibilitete, urdhrohej prift
E devinoni cilt armatisn krahun e asasinit.
104

N FUSHN E EDUKIMIT
105
I gjith fjalori i Nolit dhe i ligjruesve t ksaj periudhe n ligjrimet

ceremoniale dallon pr fjalor t thjesht dhe t kuptueshm nga nj mas e
madhe popullore. Kjo padyshim sht n funksion t tems q prshkon
trsin e ligjrimeve t ksaj periudhe. Fjalt jan t thjeshta, por mbartin
ngarkesa t forta emocionale dhe simbolika q shkrimtart i prdorin n
funksion t qllimit t tyre.
Prdorimi i fjalve me origjin t huaj, si nga latinishtja apo greqishtja e
lasht, si gjuh t kulturs klasike dhe anglishtja n rastin e Nolit, jan
dshmi e shkollimit t ligjruesve n shkolla jasht vendit. Prmendim ktu
q Shqipria n kt periudh vazhdonte t ishte nn sundimin e gjat
otoman, i cili nuk lejonte asnj lloj arsimimi tjetr prve kulturs arabe.
4.2.1.4. Niveli gramatikor

Nga pikpamja gramatikore qllimi kryesor sht analiza e strukturave t
brendshme e fjalive dhe mnyra sesi kto njsi funksionojn. Pr kt qllim
duhet zbritur deri n nivelin e pjesve t fjalive, emrave, foljeve etj. N kt
analiz do t prqendrohemi kryesisht n analizn sintaksore t mjeteve t
prdorura, koht e foljeve q prdoren m shum dhe t formave t fjalve.
Midis morfologjis dhe sintakss m shum do t marr vmendje sintaksa
ose studimi i marrdhnieve t jashtme t fjalve ose klasave t fjalve.
Sintaksa ka lidhje t drejtprdrejt me nivelin e stilistiks. N j arsye tjetr pse
n kt nivel do t prqendrohemi kryesisht n aspektin sintaksor, sht se ai
morfologjik nuk shfaq ndryshime t shenjueshme stilistikore.
Nga kndvshtrimi i par fjalimet e shkruara nga Noli nisur nga gjatsia dhe
struktura e fjalive t japin prshtypjen e fjalimeve t shkruara dhe t lexuara
m pas. Kjo prshtypje u lkund pas dgjimit n form audio t t paktave
fjalime t regjistruara n diaspor. Qetsia, rrjedhshmria, ngrohtsia e zrit,
intonacioni i mbl dhe kontrolli q ka Noli jo vetm mbi tekstin me an t
pauzave dhe pasthirrmave, por edhe mbi publikun, tregon q ligjrimet nuk
lexohen, por improvizohen n momentin e mbajtjes. Kto dshmi tregojn
mbi thellsin e mendimit dhe eruditizmin Nolian dhe padyshim aftsit e
prkryera oratorike t tij. Gjithsesi kto mbeten perceptime subjektive dhe n
dritn e zbulimeve t reja ato mund t marrin nj interpretim tjetr.
Lloji dhe gjatsia e fjalive
Karakteristik e fjalimeve ceremoniale jan prdorimi kryesisht i fjalive t

gjata me shum gjymtyr. N ligjrimin e folur kufijt e fjalive jan
relativisht t vshtira pr tu dalluar dhe shpesh ligjruesi tenton ti copzoj
ato. N ligjrimin e shkruar ky problem nuk egziston, pasi lexuesi mund ti
rikthehet materialit sa her t doj pr t lexuar nj fjali t gjat. Prdorimi i
105

N FUSHN E EDUKIMIT
106
pjeszave lidhse ndihmon n organizimin e kuptueshm t fjalive

siguronorientim m t mir n tekst.
dhe
Karakteristik e ligjrimi sht prdorimi i nj larmie fjalish t thjeshta, t

prbra me bashkrenditje dhe me nnrenditje. Gjithashtu ai prdor teknika
t ndryshme t fjalive si inversionin, mnyra t ndryshme t foljeve si
dftore, lidhore, urdhrore, si dhe format veprore dhe joveprore. sht pr tu
theksuar se prdorimi me mjeshtri i ligjrats s drejt dhe t zhdrejt e lviz
dgjuesin n koh, si n rastin e fjalimeve pr Sknderbeun, ku publiku
udhton 500 vjet pas, duke e br m t gjall dhe m t prekshme situatn
dhe madhshtin e Sknderbeut.
Ati m vdiq, vllezrit mi helmoi turku, Shqipria po jep shpirt, e dua
rrojtjen un? si dhe Qatip i sulltanit, nm nj urdhr me myhyr e Muratit,
q t m ipet mua fortesa e Krujs.-Kush m urdhron q t ta jap?Palla ime dhe Dhe tani o shok, bni krah dhe fluturon i n
Shqipri.
Mjetet sintaksore t prdorura jan tepr efektive n arritjen e qllimit t
autorit, ngritjen e vlerave t Sknderbeut dhe kohs s tij t lavdishme. Ai
prsrit t njjtn ligjrat t drejt n faqen 36, por me ndryshim
Shqipria vdiq, e duam rrojtjen ne?
Fjalimet dallojn pr prdorimin e nj shumllojshmrie fjalish, si dftore,
pyetse dhe urdhrore. Prdorimi i fjalive t prbra mundson dhnien e
informacionit t duhur, karakterizimin e heroit ton nprmjet nj gjuhe t
rrjedhshme q thekson dhe v n dukje tiparet m t dukshme t tij.
Cili sht ai trim i bukur dhe i rrebt q hidhet i pari n nj kala t
Anadollit dhe qndron flamur mbi bedena? Cili sht ai q n nj shesh t
Adrianopojs e an me gjith kal anadollakn q guxoi ti dal prpara?
Cili sht ai q kudo vete, mund?
Ju o engjjt e Zotit, jepmni krah ti bie pas mbretit q fluturon mbi
malembi fusha si skifter e u jep arratin armiqve t atdheut ton, atje ku kuajt
hingllijn dhe shigjetat vrshllejn, atje ku przihen klithmat e atyre q
vrasin dhe atyre q vriten, atje ku njeriu bnet tjetr njeri nga muzika
orgjastike e lufts, atje ku shpirti marrsohet me nj shdfrim Shturnal e
Bakhanal.
Fjalia e msiprme sht nj fjali e gjat me 68 fjal dhe me nnt fjali
t varura. Fjalit e varura shkall-shkall tregojn vshtirsit ku fluturon
dhe lufton mbreti, duke sjell n vmendje, jo vetm aftsit e
jashtzakonshme t heroit, por edhe vshtirsit dhe sakrificat q krkon
ardhja e liris.
N ligjrimin Urates funerale pr At Vasil Stiliadin nga Negovani,

prdorimi i fjalive dftore e bn m bindse ligjratn. Fjalit urdhrore
106

N FUSHN E EDUKIMIT
107
bjn thirrje dhe i nxitin dgjuesit pr t vazhuar luftn, duke njehsuar Nolin
me atdhetart q sbashku t vazhdojn punn e nisur.
Ato jan ose nj thirrje e hapur si: Renti popuj, eni t shikoni nj imitator
t thjesht t Krishtit, t Shn Paulit, t Apostujve dhe t martirve, si u
tregua plotrisht dhe prifti, t cilin sot po vajtojm.,
ose ftes si fjalia e fundit; Le t vm, pra dhe ne t vdesim bashk me t.
Fjalit pyetse jan kryesisht pyetje retorike, q e theksojn m shum

mendimin dhe ftojn publikun t ndjehet pjes e vet fjalimit dhe t kuptoj
dhe prjetoj sa m qart idet e ligjruesit.
Shembuj:
Kur nuk u gnjye turma nga ajo q duket? Po dhe kur mungoi koha e
pastajme t njoh at q fshihej n zemr?
E vrteta nuk u quajt rrejtje n goj t tij? Kush e njohu ahere at q

i falet gjith bota tani? I vdekur dhe i vdekur n kryq, nuk rron n
zemr t njerzis? Jeta e tij plot me antithes nuk na tregoi t
munduar, t thyer nn barrn e kryqit, mirpo jo t vrar, jo t
lodhur,- nuk e pan nxnsit t qaj me lot t gjakta, kur zemra e tij
lulzonte trndafije gazi, nuk e pan t varfr q skish gj at q i
prqafonte t gjitha dhe q pasuroi botn?
Cili pandehni ish prifti shqiptar, i pari dhe i fundit, q na krkoi

librat kishtare dhe q i prdori n nj alltar t Shqipris? Cili tjatr
ve At Vasilit dhe ku gjetk ve n Negovan?
Ndr varret nj kuror pr jetn? duan t thon kto fjal

enigmatike? A po mos mendimtari i shklqyer q na i thot n Kngn
e Varreve deshi t loz me fjalt? Po a ka prov m t madhe se vdekja
e shklqyer sht jet dhelavdrim jete nga ajo q na jep Shn Pauli:
T vdekur, po ja ku rrojm?
Prdorimi i pyetjeve retorike n fillim t fjalimit sht nj teknikat e retoriks

pr t trhequr dhe prfshir publikun n fjali. Tek Noli kt teknik e shohim
t prsritet her pas here sidomos n fjalime t gjata, ku prqendrimi sht
m i vshtir. Fjalit e thjeshta jan t pakta n krahasim me ato t prbra.
107

N FUSHN E EDUKIMIT
108
struktura e fjalive
Struktura e fjalive sht e larmishme n ligjrimet e Nolit. T gjitha llojet e

gjymtyrve mund t gjenden. Zakonisht fjalt n fjali ndjekin rendin e tyre
normal, por shpesh Noli prdor edhe inversionin apo dhe fjalit mungesore.
Ndr varret nj kuror pr jetn?
Armiqt e tij, kur pan se Ungji u ngjall te Nipi, i dhan funt ta fushrojn
me methuden e njohur, dhe nj dit tek bariste i kujdesur n Manstir pes
plumba pisqolle i ran n kraharor. Fjali e ndrkallur
koha e foljeve
Koha baz e ligjrimit ceremonial sht e tashmja, si kemi prmendur edhe

m lart nga teoria baz e retoriks. Koha e tashme sht nj nga tiparet
kryesore dalluese midis fjalimeve bindse dhe atyre juridike q kan
prkatsisht t ardhmen dhe t shkuarn si koh baz. N fjalimet c eremoniale
veprimet ndodhin n t tashmen. N ligjrime vrehen edhe elemente t
fjalimeve t tjer, pr rrjedhim edhe prdorimi i kohve t tjera t foljeve
sht i mundshm. Po kshtu ky tipar prligjet edhe n rastet kur autori lviz
kronologjikisht n histori pr t dshmuar fakte q kan ndodhur n koh t
ndryshme.
Shembull
Jan ata q besojn se me sopata dhe me plumba mund t mbyllet goja e
s vrtets a t lidhet fjala e Perndis.
Mos m thoni q m shkoll duhet t presim vite gjer sa t bjm gj
Dhe tani lshomni, se do vete m kmb n Lesh
Klithi e prpoqi krakt shqiponja e fluturoi lart te dielli ti shpjer
lajmin e zi, u unj flamuri i nderuar n mes t shtizs, pyjet pushojn s
oshtituri dhe burimet e lumenjt kullojn gjak.
veta e prdorur
Ligjrimi sht organizuar kryesisht n vetn e par njjs ose shums, si

tipar i prfshirjes s vet autorit ose dgjuesve n ligjrim. Kjo e bn fjalimin
m emocional dhe tregon drejtprdrejt pse publiku duhet t jet i interesuar n
t. Shpesh ligjruesi prdor edhe vetn e tret njjs kur i referohet heroit q
ka zgjedhur t lartsoj n ligjrimin e tij.
108

N FUSHN E EDUKIMIT
109
Ky mejtim plot dhembje na bie plot her ndr mend, kur godit shpirti yn
t qndroj gjunjazi prpara kujtimit tnd t shenjt, o mbreti yn i
dgjuar, o trim mbi trimat, Gjergj Kastrioti.
Le t mos bhemi hiena dhe t rrmihim varret e t vajtojm mbi to le t

harrojm pr nj ast mjerimin q mbretron n Shqipri dhe le t
gzohemi n kt dit t shnuar, q na kujton kohra t shklqyera.
Ngremni lart n nj breg t shikoj shqiponjn mundse, t ngarkuar me

kuror e me lavdi n Shqipri, n Maqedoni, n Thesali e n Itali.
Shkollat i mbyll se prdorin abecen latine dhe se punojn t premten.
Klubet i mbyll se skan pleqsira me rndsi.
Po nn at fytyr t mbl fshihej nj karakter i fort dhe i hekurt, nj
vullnet q nuk njeh ndalime, nj patriotism e heshtur q priste rsjen t
krcas si oshtim trumpete dhe zgjimi.
4.2.1.5. Niveli stilistikor

Stilistika prqendrohet n disa aspekte t ndryshimit gjuhsor, q nnkuptojn
analizn e tipareve gjuhsore q spikasin n nj tekst t caktuar n raport me
tipare t tjera gjuhsore duke i ofruar kshtu veori nj teksti t caktuar. Kto
tipare mund t shprehen me do mjet letrar apo stilistikor, przgjedhjen midis
formales dhe informales, stilit bisedor t mirsjell prkundrejt atij vulgar,
apo przgjedhjen e dialekteve t ndryshme t gjuhs. Kur nj tipar ka nj
denduri t caktuar n tekstet sociale t ngjashme ather thuhet se ky tipar
prbn nj veori stilistikore pr kt lloj teksti. Qllimi i k tij niveli sht t
mas dendsin e disa tipareve m spikats dhe si jan shprndar ata n
tekst.
Ktu do t diskutohen disa nga shum lloje t fjalimeve ceremoniale: fjalimet
e prezantimit, fjalime dollish, dhnie mimi, fjalime pranim/falnderimi,
fjalimet haps dhe prmbledhs, fjalime prkujtimore , etj. Disa nga mjetet
stilistikore m t prdorura n kto tekste jan anamnesis 234 encomium, pa
ln pa prmendur mjete e tingullit dhe prsritjes q ndikojn te publiku.
(anaphora 235, apostrophy 236, polyptoton 237, disjunction 238, aliteracioni 239, dhe
234
235
Anamnesis- rikujtesa e ngjarjeve apo individve

Anaphora- prsritja e nj fjale n shprehjet pasardhse
236
Epistrophe- prsritja e nj apo disa fjalve n fund t shprehjeve, pjesve apo fjalive me
qllim theksimin e tyre.
237
Polyptoton- skem stilistikore ku fjal me t njjtn tem prsriten njra pas tjetrs
109

N FUSHN E EDUKIMIT
110
asonanca 240.) Kto fjalime jan tepr t rndsishme si pr figurat q jan

lehtsisht t dukshme po ashtu edhe pr ato t supozuara.
Anamnesis sht nj figur letrare e cila prdoret pr t rikujtuar ngjarje t s
shkuars apo dhe autor q nuk jetojn m, por q me veprn e tyre kan ln
mbresa n letrsin e njerzimit. Kjo figur shrben n vendosjen e ethosit,
pasi dshmon se autori i fjalimit ka njohuri nga thesari i njohurive t s
shkuars dhe di ti prdor ato me mjeshtri.
N shum fjalime t Nolit dallon prdorimi i anamnesis. Ajo ka t trheq
vmendjen n prdorimin e ksaj figure sht glorifikimi i ngjarjeve apo heronjve q
m s shumti nuk i prkasin historis dhe kulturs shqiptare. Noli rikthen n vmendje
m shum Shakespeare-in, Dante-n, Jul Qesarin duke iu referuar veprave t tyre si
modele. Ai po ashtu i referohet shum shpesh Sknderbeut, Faik Konics, At Vasil
Stiliadit, por mungesa e ngjarjeve dhe heronjve pozitive n historin e shqiptarve, e
detyron at ti krkoj kto simbole mes popujve t tjer. Kjo mund t lexohet edhe si
produkt i nj njeriu erudit, me kultur t gjithanshme.
Nessun maggior dolore che ricordarsi del tempo felice
nella miseria
(Dante inf.C.V.v. 121-123)
Ska m t madh hidhrim se sa t kujtosh kohn e
bardh n mjersi 241
Sknderbeu,
I pari ligjrim panegjirik pr Sknderbeun, q u mbajt
m 6 maj 1908 n Kishn e Shn Gjergjit t Bostonit.
Ku gjetk, ve n shpirtin e tij prej idealisti t ashpr e
t fort q refuzon t bj kompromise me njerzit e dits
dhe me faktet e pamshirt! Faiku ka patur edhe ka at
fuqi prej shpirtit q e prshkruan aq bukur Shekspirir n
tragjedin e Jul Qesarit:
Mat, o Perndi e bn t dobtin luan!
Mat, o perndi, po i drrmon tirant!
Se as kull e gurt, as muret prej bakri,
238
Disjunction- shkputje, mungesa e lidhjes midis dy ose m shum pjesve

Aliteracioni- Prsritja e bashktinglloreve ose e rrokjeve t njjta n vargje pr t rritur
fuqin shprehse t tyre
240
Asonance- Rim jo e plot e dy a m shum vargjeve, q kan t njjta vetm zanoret e
theksuara dhe zanore t tjera t fjalve fundore.
241
F.S.Noli, (2002)Ligjrime , przgjedhur nga Prof N. Jorgaqi, Botimet Dudaj .
239
110

N FUSHN E EDUKIMIT
111
As burgu i errt, as vargonj prej hekuri.

Nuk e prmbajn dot fuqin e shpirtit.
Dhe sht e teprt tju them q, po t mos kishim patur
burra idealist si Faiku, Shqipria nuk do t ishte e lir
sot. 242
N mbrojtje t Faik Konics
N janar 1923 n Parlament u zhvillua nj debat pr
Faik Konicn, asokohe kryetar i Vatrs, dhe F. Noli
doli n mbrojtje t tij.
Winston Churchill-i, kryeministr i Britanis dhe fitues i mimit Nobel n

letrsi m 1953, n fjalimin e tij m 26 dhjetor 1941, n Kongresin Amerikan
n Uashington prfshin n hyrjen e fjalimit nj anamnesis. Disa nga
funksionet e hyrjes s nj fjalimi jan; zgjimi i interesit dhe vmendjes s
publikut, prezantimi i tems, qshrbejn si dshmi pr besueshmrin e
autorit t fjalimit. Nga hyrja nprmjet lidhorve kalohet n trupin e
fjalimit. 243 Prfshirja e nj figure stilistikore si anamnesisn hyrje, q n
vetvete ka qllim t forcoj besueshmrin dhe dshmoj njohurit e autorit t
fjalimit, thekson edhe me shum funksionet e hyrjes.
Disraeli once said The world was for the few and for
the very few. Therefore, I have been in full harmony
with the tides which have flowed on both sides of the
Atlantic against privileges and monopoly and I have
steered confidently towards the Gettysburg ideal of
government of the people for the people.
Winston Churchill 244
Nj shembull tjetr i anamnesis i prdorur nga Martin Luter King-u n
fjalimin e tij historik I have a dream mbajtur m 28 gusht 1963 n
Uashington D.C., prpara 200 000 njerzve t mbledhur n nj demonstrim
paqsor pr t drejtat e Afro-Amerikanve. Prfshirja e anamnesis n hyrje
sht srish dshmi dhe funksion i trheqjes s vmendjes s publikut me an
t njohuris dhe besueshmris s autorit. N kt rast ai nuk citon nj autor
t famshm, por i referohet nj ngjarjeje t rndsishme n historin e
242 F.S.Noli,
(2002) Ligjrime przgjedhur nga Prof N. Jorgaqi, Botimet Dudaj .

Fq 164
243
Lucas E. S., (1998) The Art of Public Speaking, 6th ed. (The McGraw-Hill Companies fq .222
244
Ahuja B.N. (2006) The Worlds great Speeches. (Goodwill Publishing House )fq.410-411
111

N FUSHN E EDUKIMIT
112
Ameriks, nnshkrimit t Deklarats s Barazis m 1863, nga Lincoln-i, nj

nga presidentt m t suksesshm t SHBA-s.
I am happy to join with you today in what will go down

in history as the greatest demonstration for freedom in
the history of our nation.
Five score years ago, a great American, in whose
symbolic shadow we stand today, signed the
Emancipation proclamation. This momentous decree
came as a great beacon light of hope to millions of
Negro slaves, who had been seared in the flames of
withering injustice. It came as a joyous daybreak to end
the long night of their captivity. 245
M.L.King,Jr. Uashington, gusht 1960
Nj tipar tjetr stilistikor i fjalimeve dhe veanrisht atyre cermoniale sht prdorimi
i epiteteve. Noli dallon pr prdorimin mjeshtror t fjals. Ai di t loz bukur me
argumentin, emocionin dhe logjikn. Gjuha noliane spikat pr prdorimin e shum
figurave stilistikore dhe t tingullit.Noli sht mjeshtr n przgjedhjen e epiteteve q
ngacmojn imagjinatn e publikut.
-
Kng trimrore, knga e padgjuar, faqja e vrert, faqe gazmore,

kohra t shklqyera, nn e dhimbshruar, kohrat e lumura,fatin e
bardh, djepin princror, trim i bukur dhe i rrebt:
Mes ktyre epiteteve dominon prdorimi mbiemrave cilsor me kuptim pozitiv.

Nj nga tiparet kryesore t fjalimeve ceremoniale sht prdorimi i mjeteve
letrare.
-
metafor- prdorimi i nj fjale a i nj shprehjeje me kuptim t

figurshm n baz t krahasimit sipas ngjashmris 246
dhe luant e Shqipris q skishin ngrn gjer ahere nj gjell kaq t

shijshme, nisn lpinin buzt.
e prqafove vdekjen me mall e me dshir
245
Stephen E. Lucas, (1998) The Art of Public Speaking, 6th ed. (The McGraw-Hill Companies A7-8
246
112

N FUSHN E EDUKIMIT
113
uj , uj t ftoht q t therr dhmbt, uj q nuk mund ta pin dhmbt e

ndryshkur t dhelprave dhe t lepujve, po dhmbt e luanve, ujt pr t cilt
na zuri etja ne lufttart, ujt e pavdekur t lirimit.
shkoj t korrt e vdekjes q skuqi cdo shpell e cdo gryk dhe tani
dbor e bardh po mbulon fushat e gjakosura n t cilat shqiptari u -prpoq
t qndroj dhe ra.
tri prostitutat e famshme t Revolutjes frnge Liria, Njsia dhe
Vllazria t veshura me ferexhe.
Tani Gegt sduhet t qahen, se dhe Toskt, muarr piesn e tyre nga lakror
i Liris.
vishet me armt e drits
-Krahasimi - Figur stilistike q prdoret pr ta br m t gjall e m t

qart mendimin e shprehur, duke krahasuar dika m pak t njohur me dika
tjetr t ngjashme me t dhe m t njohur.
q t lftonin gjoks m gjoks si burra.
dhe guverna turke na ep goditjen e hirit dyke mbyllur shtutat, q
mbeteshin si kshtjellat e nj zgjimi t pastajm.
dhe abecen arabishte e dogjn si nj autodafe Beratasit dhe mitinget
enorme t Kors dhe tElbasanit
i rrethuar rrotull prej armiqsh, si nj fole shqiponjash, buz shkmbit.
kujtim i t cilit ruhet si nj gur i muar n zemra t do shqiptari.
-Personifikimi - Figur q krijohet kur i veshim nj kafshe, nj sendi etj.

vetit e njeriut
Personifikim i nj objekti ose ideje pran tipareve njerzore, sht nj nga
figurat me t fuqishme letrare t prdorura.
t lironim t Bukurn e Dheut nga thonjt e robris dhe ta ngjitnim lart

maj fronit q i kishte hije, nj udi pr tr botn.
Saloma kostitucionale turke dolli, lojti nj valle marroke dhe si prblim
mori kokn e Shqipris. Kindat e fustanit t saj jan ngjyer dhe kalbur me
gjak shqiptarsh, Armensh, Arabsh dhe Drussh. Dhe komedia ssht
mbaruar edhe.
Si tju pikturoj zin me t ciln vishet sot Kisha Kombta re, e veja e
dhempshruar, e cila humbi birin e saj t vetm lindur n Shqipri?
113

N FUSHN E EDUKIMIT
114
dhe Toskria flente dhe priste cpshtjelljet.
-Paralelizmi - Krahasim i zgjeruar ndrmjet dy a m shum sendesh,

dukurish etj. me an ndrtimesh sintaksore t ngjashme, q vihen njri pas
tjetrit. Paralelizmi ndodh kur nj shprehje ose fjali prsrit formn e nj
shprehje ose fjalie tjetr. Kjo figur ka efekt t fort emocional.
Me nj synim t qart prsritja e t njjts gj disa her ndihmon q
dgjuesi ta kujtoj at fjal ose ide, ajo t bhet mbizotruese n kujtesn e tij
dhe idet ose konceptet t kuptohen m mir.
lindi pr, lindi tu ap ky krahasim dhe prdorimi i strukturave

paralele, pra i njjti ndrtim sintaksor, krijon nj ritm t caktuar n kt
ligjrat, pr t theksuar se lindja e tij ishte nj ngjarje e shnuar per vendin.
-Prsritja - Figur stilistike q krijohet duke prsritur t njjtn fjal ose

fraz pr t shprehur dika me forc t veant.
sht prdorur shum prsritja pr t theksuar iden, pr t sqaruar pr t
mshuar fort at q ai dshiron t kujtohet dhe t mos harrohet nga dgjuesit.
Kemi prsritje t strukturave si :
Dhe atje tej
Dhe knga.
Prse ky trim
Prse ky trim?
Prsritje e fjalive lidhore , 8 her, Le t...
Prsritje e pyetjeve retorike, 3 her, Cili sht....? ( faqe 34)
Prsritje e t njjts fjal pr t rritur shkalln emocionale. Fjala Luft
sht prdorur 9 her rresht, duke filluar me Luft! dhe n prshkallzim
duke dhn mnyrn, kohn, vendin e lufts, kalon deri te qllimi final i ksaj
lufte pr Shqipri, luft pr nder dhe liri.
Eni tani, ju anadollak, ta zbrisni flamurin q ngriti flamurtari i Shqipris,

Q tani e tutje ska gjum! Luft! Luft pa prehje gjer n vdekje; luft natn,
luft ditn, luft ndr brigjet, luft ndr fushat, luft ndrr prrenj t, luft pr
Shqipri, luft pr nder e pr liri.
114

N FUSHN E EDUKIMIT
115
Me kt mjet Noli e bn fjalin m t fuqishme dhe m t gjall. Fjala e

prsritur sht si nj thirrje e fort pr nj luft, pr nj ideal shum t lart.
Fjala t l prshtypje n form dhe ka ritm n dgjim.
Nj prsritje e fuqishme sht dhe rimarrja dhe vendosja n gojn e tij e t
njjts struktur treshe, me disa ndryshime jo t rastsishme kuptimore, q
Sknderbeu e shpreh n fillim t ligjrimit.
Ati m vdiq, vllezrit mi helmoi turku, Shqipria po jep shpirt, e dua
rrojtjen un?
Ati m vdiq, vllezrit po mi helmoi turku, Kruja u shkel, Shqipria vdiq,
e duam rrojtjen ne?
Prve knaqsis estetike t pamohueshme t fjalis ajo ka edhe ngarkes
kuptimore t fuqishme. Shqipria ndodhet n t njjtn situat si 500 vjet m
par ku n mbrojtje t interesave t saj u shfaq Sknderbeu, heroi kombtar.
Tani historia po prsritet dhe krkon heronj t rinj, t cilt do ti dalin
atdheut zot dhe do t nderojn figurn e tij.
-citimet dhe aluzionet 247
Nessun maggior dolore che ricordarsi del tempo felice nella miseria
dante Inf.C.V.v. 121-123
Si rrejts dhe t vrtet, sit panjohur dhe t njohur pas; si t vdekur
dhe ja kurrojm, si t mundur dhe jo t vrar; si t helmuar dhe gjithnj t
gzuar; si t varfr, dhe shum duke pasuruar; si pa patur gj dhe t gjitha
duke i patur. II Kor. VI, 9-10
Forcohuni, o duar frikacake dhe gjunj t paralysuar. Kini kuraj dhe
mos kini frik, se ja Perndia jon do tjua paguaj, ay vet do t vij dhe do
tju ptoj. Ahere do t hapen syt e t verbrve dhe vesht e t shurdhve do
t dgjojn. Ahere do t krcej i ali si dre dhe goja e memecit do t kndoj
kng mundse. Q t dal e drejt fjala e Shn Palit: T mundur, por jo t
vrar. Profeti Isaia
Tani prlshoe shrbtorin tnt, o Zot, pas fjals sate me paqe, se pan
syt e mi shptimin tnt q pregatite prpara faqes s gjith popujve; drit pr
ndriim pagansh dhe lavdi t popullit tnt Izrael. Mat. XXIV, 6.
Eja ti o shpirt i Bossuetit, o shkab e shklqyer e Ambonit, huam fjalt
e tua dhe forcn tnde vogoroshe q t klthas: Aeschyli, Agamemnon V.
1489-1490
Kur t jap shpirt dhe rreth e rrotull meje vajtojn njerzit e mi, burra, gra
e fmije, nuk vdiqa. Dhe kur m bjn prshpirtje dhe thon: Ndje, zot
shpirtin e tij, nuk vdiqa. Dhe kur rrin n shtpin time rreth vatrs dhe m
Aluzionet jan fjal q i referohen Bibls dhe jets s Krishtit. Te Noli ky sht nj tipar individual
pasi ai ka qen prift ortodoks.
247
115

N FUSHN E EDUKIMIT
116
kujtojn nuk vdiqa. Por kur t m harrojn fare, ather vdiqa, vdiqa pr
hern e fundit. Vjershtor anonim
Tipar dallues i Nolit sht dhe prfshirja e vargjeve poetike n ligjrim.
Shpesh ato i prkasin fondit t folklorit popullor dhe kjo tregon se Noli sht
nj njohs i shklqyer i tyre. Vargjet kan vler t dyfisht si estetike dhe
funksionale n ligjrim, pasi mbajn publikun t vmendshm gjat gjith
kohs dhe ndihmojn ligjruesin t arrij qllimin final: rizgjimin e vlerave
shpirtrore dhe patriotike t fjetura prej kohsh.
Hajde, mor Rrapo Hekali
Kur thrret sa tundet mali
N u vra nga trimria
Namn e mori Shqipria.
Ziafet i Psmanllis
sht helm i Shqiprisknga e Rrapo Hekalit, populli
Nga kshtjella shpejt ka rn

Flamuri me gjysm-hn,
Edhe populli shikon
Q n vend t tij valon
Flamuri i Sknderbeut ner,
Shkab e zez me dy krer.
Dhe nj thirrje lart u ngrit, Se do zemr e do shpirt
U mrzit nga turku i lik, Q e bri at Kruj
Zi, murtaj dhe rrmuj.
Ay z me gaz, me buj
Qoshtin nga brek n brek
Marr nga Rrofsh o Sknderbeg. Henri Uasdorf Longfellou Tregimet e nj
hani ans rrugs
Nj her, Edmond Burka thirri n Dhomn e Komuneve:
Ej, koha e kavaleris kaloi! (Alas the age of chivalry is gone!)
Kur ktu dje Shqipria u pranua n Lidhjen e Kombeve u binda se Burka e
kishte gabim.
116

N FUSHN E EDUKIMIT
117
Edhe nse flamurtari bie,

flamuri le t ngrihet lart! poet norvegjez
Mat, o Perndi e bn t dobtin luan!
Mat, o perndi, po i drmon tirant!
Se as kull e gurt, as muret prej bakri,
As burgu i errt, as vargonj prej hekuri.
Nuk e prmbajn dot fuqin e shpirtit. Shekspiri Tragjedia e Jul Qesarit
Verweile doch, Du bist so schon! (Oh, megjithat qndro, ti je kaq e
bukur!) Fjal t Faustit, Gte
Prve vargjeve t shkputura nga folklori shqiptar, vmendje trheqin
edhe pjes t autorve t mirnjohur botror, si Shakespeare-i, Goethe,
Burka etj. Kjo dshmon se Noli ishte njeri me njohuri t thella t veprave
botrore, nj erudit i gjithanshm. Prve knaqsis estetike t
pamohueshme, kto materiale kan edhe vlera kulturore t veanta.
-
Metonimi- Prdorimi i nj fjale a i nj shprehjeje n vend t nj tjetre,

duke u mbshtetur n afrin q kan sendet dhe dukurit n hapsir a
n koh, n lidhjet e tyre sipas lnds sipas funksionit, etj. 248
Dibra i hap kraht , burimet dhe lumenjt kullojn gjak.
Pyetjet retorike
Pyetjet retorike jan pyetje q nuk krkojn prgjigje, por kan si qllim
trheqjen e vmendjes n nj pik t caktuar t ligjrats. Pyetjet retorike jan
prdorur n mnyr t dendur nga Noli. Qllimi parsor i ktyre pyetjeve
sht t mbaj t mbrthyer vmendjen e publikut. M lart kemi shpjeguar se
fjalimet jan tekste ku reagimi i publikut sht minimal si pasoj e formatit t
prezantimit. Me an t pyetjeve retorike autori siguron komunikimin e
vazhdueshm me publikun.
Karakteristik e stilit t tij sht prdorimi n grupe me dy ose tre
pyetje, me t njjtin fillim. Duke prdorur prsritjen, aliteracionin dhe
pyetjen retorike Noli i bn ato m t fuqishme emocionalisht dhe e mban lart
interesin e dgjuesve n ligjratat e tij duke skalitur n kujtesn e tyre iden e
synuar.
248
Akademia e Shkencave e Shqipris, Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis, (2002) Fjalor i

Shqipes s Sotme, Botimet Toena
117

N FUSHN E EDUKIMIT
118
Kshtu pyetjet
Kur nuk u gnjye turma nga ajo q duket? Po dhe kur mungoi koha e
pastajme t njoh at q fshihej n zemr? . E vrteta nuk u quajt rrejtje n
goj t tij? Kush e njohu ahere at q i falet gjith bota tani? I vdekur dhe i
vdekur n kryq, nuk rron n zemr t njerzis?
Prap Shqiptart, prap Gegt, prap Toskt, ku vini more derzinj?
Ku t vej tani? T ik, ti hedh armt?
Ku t gjej fjalt e prketme q t nis vajin e kti trimi? Si tju pikturoj zin
me t ciln vishet sot Kisha Kombtare, e veja e dhempshruar, e cila humbi
birin e saj t vetmlindur n Shqipri? (paralelizm m Krishtin, birin e
vetmlindur t Perndis) Bir o bir, Vasil,Vasil si t t qaj?
Cili prej nesh su plagos nga kjo goditke, po sikur t i ngjiste nj e keqe
tragjike n shtpi t tij?... Si? Ish e shkruar t shkonte kaq shpejt?
Te tre pyetjet retorike synojn t paraqesin madhshtin e Krishtit

vdekjes dhe paralelizmin me jetn e pavdekshme t At Vasil Stliadit.
pas
Pyetja -Kujtoni se forca e shpirtit t tij u thye? -n fakt ravijzon forcn e At

Vasilit
Cili pandehni ish prifti shqiptar, i pari dhe i fundit, q na krkoi librat
kishtare dhe q i prdori n nj alltar t Shqipris? Cili tjatr ve At Vasilit
dhe ku gjetk ve n Negovan?
Kto pyetje arrijn t vn n pah dy thnie t vrteta pr prift in, duke dhn
njohuri t qarta si drita e diellit dhe llogjikisht t shpjegueshme pr kdo.
Po dhe n rron, a o t kthehet vall nonj her? Vall a mban mend
tmn,tan, Krujn, Shqiprin se qe ilimi kur ia rrmbyen nga kraht?
u b ai djal, ku sht ai trim? Gjer kur do t valoj mbi fortesn e Krujs
ai flamur i urryer i tiranit t huaj? Gjer kur do ta pres nna t birin, Kruja
t zotin, Shqipria tan, bota trimin q ska shok?
Nj tipar tjetr karakteristik i fjalimeve t Nolit sht ndrtimi i strukturave

q t japin iden e bashkbisedimit, apo dialogut edhe pse nuk i prmbahen
trsisht rregullave t drejtshkrimit.
Cili sht ai q n nj shesh t Adrianopojs e an me gjith kal
anadollakn q guxoi ti dal prpara? Cili sht ai q kudo vete, mund?
sht Aleksandri i madh, q u ngjall prej varri, thon t gjith ushtart turq.
118

N FUSHN E EDUKIMIT
119
Qatip i sulltanit, nm nj urdhr m myhyr e Muratit, q t m ipet mua

fortesa e Krujs.-Kush m urdhron q t ta jap?-Palla ime
Kto struktura relativisht t pazakonta pr nj fjalim i takojn m shum
rrfimit t historive apo prrallave pasi e afrojn ligjrimin m pran stilit
bisedor familjar. Ky sht nj tipar q vihet re kryesisht n fjalimet
ceremoniale t Nolit, t cilat ai i ka prshtatur pr publikun bashkatdhetar t
Ameriks.
N fillim t shekullit t 20-t n bashksin e vogl t emigrantve
shqiptar n Amerik filluan t veprojn pioniert e rilindjes kulturore
shqiptare. Duhet t kemi parasysh se n at koh n Amerik ishin rreth
5 000 shqiptar, nga t cilt vetm afro njzet prej tyre dinin t lexonin. 249
-Ogzimoroni- Figur letrare n t ciln dy fjal apo shprehje dukshm t

kundrta me njra tjetrn vihen n lidhje me njra tjetrn.
.varri i t cilit sht burim jete pr tr kombin.
Varri yt do sjell ngjalljen e kombit.
Noli prdor ogzimoron pr t dshmuar, fuqishm se mbi kujtimin e
lavdishm t heroit ton kombtar do t mbshtetet lufta pr pavarsi dhe
dinjitet e shqiptarve.
-Ironia- Figur stilistike, me an t s cils shkrimtari, duke u dhn fjalve,
shprehjeve etj. nj kuptim t kundrt nga ai q kan n t vrtet ose duke
br sikur pranon t kundrtn e asaj q mendon, prqesh e v n loj dik a
dika.
Kjo na tha me nj mnyr t ashpr q jemi t lir, por jo gjer n pikn q t
kemi paturpsin ta quajm veten ton shqiptar dhe t punojm me nj
program kombtar.
-SarkazmaN qoft se do t veonim ndonj tipar t Nolit, sidomos kur n ligjrimet e
tij me natyr politike, ky do t ishte sarkazma. Noli godet me sarkazm
therse t gjith fenomenet politik kombtar dhe ndrkombtar q
nprkmbin t drejtat e popullit shqiptar apo e keqqeverisin at. Sarkazma
sht prdorur m s shumti nga Noli kur ai u drejtohet politikanve dhe sht
tipar i jets politike t tij.
Megjithat, kur Komisioni i Gjasht do ta ket paraqitur raportin e tij, secili
prej nesh do t ket rastin t shpreh ktu opinionin e vet, dhe athe r do t
The Adriatic Review, korrik 1919, I 458, tek Silajxhic H., Shqipria dhe SHBA n arkivat e
Washingtonit Shtpia botuese Dituria
249
119

N FUSHN E EDUKIMIT
120
mund t bheshin komplimentet homerike reciproke q sht br zakon t

shkmbehen. 250
Ajo q sht br kta 5 vjet t shkuar pushon qet-qet n paqen e
prjetshme, mbyllur fort, varrosur n dosjet e vdekura t Sekretariatit, t
ruajtura me kujdes prej atij fort t ndershmit e t shquarit xhentllmen, q
sht Sekretari i Prgjithshm i Lidhjes s Kombeve. 251
-Apostrofa- Figur q ndrtohet duke iu drejtuar me thirrje nj njeriu ose nj

sendi t personifikuar.
Ju o engjjt e Zotit, jepmni krah ti bie pas mbretit q fluturon mbi male e
mbi fusha si skifter e u jep arratin armiqve t atdheut ton
Shqipri! O nn e dhimbshuar, hiqe zin sot, se shkon hieja e mbretit tnd
kaluar mbi mallet e fushat tnde.
O mngjez i bekuar, o mngjez buzqeshur, kur oshtijtin kmbanat m nj
brek me tingllim prej kripe me lajmrim t ri At Vasili sot meshon, At Vasili
meshoi shqip.
O Zot, Perndi e shptimit tim, dit e nat thirra prpara teje; le t vij
prpara teje t falurit tim; ul veshn tnt m klithmn time.
O dit e mallkuar, o dit faqezez, kur oshtiu menjher, posi gjmim
rrufeje, lajma e papritur
-Antitez- Vnia prball e dy nocioneve a e dy mendimeve si mjet stlistik

pr ti dhn shprehjes forc e qartsi.
Kshtu dhe prifti yn, i prmbysur po jo i mundur, i thyer nga trupi, po i
fort nga zemra del nga spitali m i shndosh
T vdekur, po ja ku rrojm?
-mbyllja e fjalimitNoli ka struktura unike t mbylljes s fjalimeve. Ato jan kryesisht thirrmore
dhe me tone t forta fetare. Natyra thirrmore e tyre sht trsisht e
kuptueshme pasi shkon n prputhje t plot edhe me temn e fjalimeve. Pr
natyrn fetare mund t ofrojm dy interpretime:
-s pari, ne dim q Noli ishte prift dhe tipari fetar sht trsisht mbizotrues
n pothuaj t gjitha ligjrimet e tijedhe pse ligjronte pr patriotizmin.
250
F.S.Noli, (2002) Ligjrime przgjedhur nga Prof N. Jorgaqi, Botimet Dudaj Pr fitoren e
drejtsis dhe t paqes
251 F.S.Noli, (2002) Ligjrime przgjedhur nga Prof N. Jorgaqi, Botimet Dudaj Fjalimi n Asamblen
e Lidhjes s Kombeve
120

N FUSHN E EDUKIMIT
121
-s dyti, besimi fetar ishte mjaft i fort mes shqiptarve n at periudh dhe
prdorimi i thirrjeve me natyr fetare ishte nj element m shum pr ti
afruar ata me ligjruesin.
N qiell t Shqipris. E Shqipes u bft!
Pritna, pas teje do t vim t gjith, pas teje, pas teje
N Boston Linda dhe q andej vij, po n Natik msova t fluturoj. Ashtu
qoft!
Dhe kini shpres ne Zoti, se Shqipria e ka barkun t gjer dhe do mos
mnoj t na fal nj Sknderbe t ri. Ashtu qoft!
Dhe tu tregojm Zhon-Turqve q ne rezuam kullat dhe kshtjellat e
Gegris ka ktu dhe kshtjllat e Gegris ka ktu kulla dhe kshtjella q si
arrin top i tyre, n muret e t cilve do t shkruajm dhe nga maje s cils,
do t thrresim: mos harroni kto
Le t vem, pra dhe ne t vdesim bashk me t.
4.2.2. Niveli makro i ligjrimit

Ky nivel ka pr qllim t studioj strukturn e ligjrimit, t analizoj,
kohezionin dhe koherencn e tekstit dhe detajimin e tyre.
4.2.2.1. Kohezioni i ligjrimit

Sipas Halliday-it dhe Hasan-it kohezioni prcakton kufijt e nj teksti,
nprmjet paragrafeve/pjesve qoft t shkruara apo t folura, t fardo
gjatsie, q formojn nj trsi t unifikuar. Ata mendojn se kjo njsi
egziston mbi nj marrdhnie kohezive, q e quajn tekst. Kohezio ni ndodh
n nj tekst kur interpretimi i nj elementi n kt tekst varet nga interpretimi
i nj elementi pararends. 252 Marrdhnia kohezive nuk varet nga kufijt e
fjalive. Vendvendosja e njsive nuk prcaktohet apo kushtzohet nga rregullat
gramatikore dhe kohezioni mund t shtrihet edhe n paragraf t tr.
Kohezioni sht nj marrdhnie semantike dhe teksti konsiderohet si njsi
semantike. teksti nuk prbhet nga fjalit; ai konkretizohet apo kodohet
n fjali. 253
Kohezioni mund t jet gramatikor kur realizohet nprmjet mjeteve
gramatikore dhe leksikore si dhe kur realizohet nprmjet fjalorit.
252
253
Halliday, M.A.K. dhe Ruqaiya, H., (1976) Cohesion in English Essex: Longman,
Po aty.,
121

N FUSHN E EDUKIMIT
122
- kohezioni leksikor
kohezioni leksikor sigurohet me an t prsritjes s njsive leksikore
dhe marrdhnies s tyre. Kto mund t jen marrdhnie sinonimi e,
antonimie, hiponimie etj.
Shembull:
N krye t prendvers m pat pran kti Zoti, pas kti miku t flas
prpara jush kundr atyre shtazave, kundr atyre armiqve t deklaruar
t kombsis son, kundr atyre majmunve q affektojn qytetri
evropiane dhe mnyra napoloniane.
4.2.2.2. Koherenca e ligjrimit

Nj nga shembujt e koncepteve pragmatike sht koherenca. Kjo dshmon se
folsi ose shkruesi ka dika n mendje kur i qaset tekstit. Koherenca ndihmon
n perceptimin e tekstit si t kuptueshm. Cook e prkufizon koherencn si
cilsin e t qenit e kuptueshme dhe e unifikuar. 254
Koherenca mund t shihet edhe si eksperienca normale e prdoruesit t
gjuhs. Pr shembull nj shqiptar nuk ka vshtirsi n kuptimin e fjalve q i
prkasin nj stili t caktuar ligjrimor t gjuhs shqipe, por nj i huaj po. Nga
kjo kuptojm se prdorues t ndryshm kan prvoj t ndryshme gjuhsore.
Kuptohet q autori ka pr qllim q t krijoj tekste t kuptueshm nga t
gjith, nse sht e mundur. Kto njsi t kuptueshme prbjn koherencn.
prpjekjet pr ti dhn kuptim ligjratave brenda nj konteksti t caktuar
kulturor dhe social jan marrdhnie q prpiqen t vendosin koherenc
pragmatike. 255
Nga sa u tha m lart nj prdorues gjuhe duhet ti bindet dy par imeve
pr t krijuar tekste me kuptim:
teksti duhet t jet koheziv
teksti duhet t jet koherent.
Kohezioni si forma t mirorganizuara ndrmjet pjesve dhe
fjalive kontribuon n kuptimin m t natyrshm t nj teksti, por
ka i jep tekstit unitet dhe kuptim sht koherenca.
Kohezioni semantik lidh fjaln me fjaln, kohezioni pragmatik
lidh folsin me folsin n nj kontekst m t gjer kulturor
komunikimi. 256
N kt nivel kryesisht vrehet mnyra sesi teksti sht strukturuar dhe
kryesisht si idet lidhen s bashku pr t krijuar nj tekst koheziv.
254
Cook, G., (1989) Discourse.,Oxford:OUP. Fq 4

Kramsch, C., (1998) Language and Culture. Oxford : OUP fq 28
256
po aty.,
255
122

N FUSHN E EDUKIMIT
-
123
Referenca
Njsit e referencs jan njsi q i referohen si pas dhe para, nj njsie tjetr
pr interpretim. Meqense referenca ka lidhje t ngusht me situatn, ajo
ndodh m s shumti n bashkbisedim, por gjithsesi referenca mund t
gjendet edhe n ligjrime formale. Kjo bhet kryesisht pr t unifikuar tekstin
dhe pr t ndjekur maksimn e sasis.
Egzistojn tri lloje referncash:
Personale- kur lidhja kohezive bhet nprmjet referimit ndaj
nj personi,
Demonstrative- referenc me an t vendit,
Krahasuese- nj referenc jo e drejtprdrejt me mjete t
identitetit ose t ngjashmris. 257
Shembuj referencash personale:

Ky mejtim plot dhembje na bie plot her ndr mend, kur godit shpirti
yn t qndroj m gjunjazi prpara kujtimit tnd t shenjt, o mbret i
dgjuar, o trim mbi trimat, Gjergj Kastriot.
q barite, o shpirtndritur atdhetar, o trim me flet, o bir i shtrenjt i
nns Shqipri
M ndjeni q iknj ca pak nga fjala q mbaj, po m ra ndrmend nj
gj q m rrfente nj nga mmdhetart e pak dhe t rrall q kemi
njohur. Ky njeri i flakt aq sa sbhet m, kur na qe n Abisini na
paske zn nj klysh luani dhe e ushqente me qumsht sa ishte i vogl
dhe e mbante jasht t lshuar. Porsa i rrit pak dhe u madhua ky
ushqim si plqente m. Dhe Z. e tij u mejtua ti ap mish. Porsa e pa
mishin luanthi iu hoth me vrap e zuri tjetrn dit dhe e mbylli n
kafast.
Noli e prdor shum shpesh referencn ndaj individve. Shpesh kjo refe renc
bhet edhe n formn e historive ose anekdotave, t cilat i japin ligjrimit nj
ton t ngroht bisedor dhe t afrueshm.
Kto referime jan dshmi e njohurive t folklorit popullor nga Noli.
Referenca ndaj vendit
Cili tjatr ve At Vasilit dhe ku gjetk ve n Negovan?
- Zvendsimi
257
123

N FUSHN E EDUKIMIT
124
Dallimi midis zvendsimit dhe referencs sht se zvendsimi sht

nj marrdhnie n rend fjalie m shum sesa n kuptim. 258 Kjo
nnkupton q nj shprehje sht zvendsuar nga nj tjetr, m e
prgjithshme dhe me kuptim m t paqart. Zvendsimi sht m i
zakonshm n ligjrimin e folur si mjet pr t vendosur kontaktin
social. 259
-Fjalit e paplota- eliptike
Fjalit e paplota jan struktura q ndodhin kryesisht n gjuhn e folur, por
mund t prdoren edhe n formn e shkruar pr ti dhn m shum gjallri
dhe rrjedhshmri tekstit. Pjesza e munguar mund t kuptohet gjithmon nga
teksti.
Shembuj fjali eliptike:
Palla ime
Vdekja
Luft!
- Lidhzat
Lidhzat jan pjest m kohezive t gjetura n tekst. Lidh zat koordinuese,
bashkrenditse, lidhzat q lidhin dy ose m shum gjymtyr t njvlefshme,
jan karakteristike t gjuhs s folur, ndrkoh q ato nnrenditse jan m t
prdorura n formn e shkruar t gjuhs. Fjalimi sht nj lloj teksti q mund
t gjendet n t dyja format, pr rrjedhim i prmban t dyja llojet e lidhzave.
Gjithsesi fjalimi respekton rregullin e formalitetit t lidhzave.
N ligjrimin e Nolit mbizotrojn lidhzat bashkrenditse nisur edhe nga
stili bisedor i ligjrimit q ai ka zgjedhur pr fjalimet e tij ceremoniale.
Shembull:
Sot prsri, -un i mieri- dhe nn rasje jo m pak tragjike
Heshti, pushoj trumpet e lufts dhe nj paqie funerale mbretron
kudo.
A mbani mend kur foshnja l t bariturit kmbaduarza dhe nis pak s
paku t qndroj e t kthehet e ti forcoj dalngadal kmbt e tij t
dobta dhe t mund pastaj t bares e t rend si burr.
Po kshtu Noli sht edhe mjeshtr i prdorimit t fjalive t prbra me
shum pjes t nnrenditura dhe t bashkrenditura.
Shembull:
Shoqria jon q sht ndr shprginjt, ktu do t vishet me rroba
trimrore dhe q ktej do fluturoj me krah t rrept q t prhap
lajmn e re dhe t kndoj ndr lisat e gjat dhe ndr brigjet e lart
kngn e mallngjyer t dashuris pr vendin ton, pr gjuhn ton dhe
pr kombin ton.
258
University fq 62
259
124

N FUSHN E EDUKIMIT
125
T nesrmen e deklarats s kostuts nj atdhetar shqiptar i njohur

hidhej n burk dhe pak mbeti t lyncohej prej turms Zhon -Turke, se
guxoj n nj dark ta quaj veten e tij shqiptar dhe t faq me
program do t punojn Shqiptart kombtar pas kanuneve t
shtetit.
4.2.2.3. Qasja pragmatike e ligjrimit

Si tham edhe n fillim analiza e ligjrimit patjetr prfshin edhe
pragmatikn. 260
S pari ka rndsi t theksohet ktu se analiza bazohet n studimin e gjuhs
n nj kontekst t caktuar. Kjo sjell interes edhe pr studimin e marrdhnies
midis folsit dhe tekstit n nj rast t caktuar prdorimi dhe jo thjesht t
marrdhnies midis fjalive. Kjo marrdhnie pragmatike prkufizohet ng a
termat pragmatik t referencs, presupozimit, implikimit dhe ndrhyrjes.
S dyti sipas Yule-ja qasja pragmatiste e studimit t ligjrimit sht m e
specializuar pasi prqendrohet kryesisht n element t pathn apo t
pashkruar, por t komunikuar. 261
Pragmatika e ligjrimit shkon prtej shqetsimit social pr komunikim dhe
analiz bashkbisedimi, prtej formave dhe strukturave t pranishme n tekst
dhe prqendrohet tek konceptet psikologjike si informacioni, besimi dhe
pritshmria n sfond.
- Pragmatika, qllimi i autorit dhe perceptimi i lexuesit
Konteksti dhe njohuria pr t ka nj efekt t padiskutueshm n
perceptimin e lexuesit apo dgjuesit, mbi at q po thuhet. N kt
pjes vmendja do t prqendrohet n prshkrimin e kontekstit n t
cilin fjalimet ndodhin dhe n nivelin e njohurive, personale ose
kulturore, q zotrojn dgjuesit e supozuar t ktyre fjalimeve.
- Konteksti
Pr qllimin e prshkrimit t konteksit jan zgjedhur tri nga pikat m t
rndsishme n prkufizimin e tij: fusha, mnyra dhe toni i tekstit. Sa
m shum t detajojm kontekstin e situats, aq m shum mund t
parashikojm cilsit e nj teksti n at situat. 262
260
Brown, G., dhe Yule G., (1983) Dicourse Analyses. Cambridge: CUP.
Brown, G., dhe Yule G., (1983) Dicourse Analyses. Cambridge: CUP.
262 Halliday, M.A.K. dhe Ruqaiya, H., (1976) Cohesion in English Essex: Longman, fq 22
261
125

N FUSHN E EDUKIMIT
126
- Skena
Skena sht totali ngjarjes n t cilin funksionon teksti, s bashku me
aktivitetin e qllimshm t nj folsi ose shkrimtari.
Skena e ngjarjes Noliane t fjalimeve ceremoniale sht m s shumti e
vendosur n SHBA-s aty ku jetonte nj numr shqiptarsh t
emigruar, t cilt ende aspironin t kontribuonin pr shtjen e
Shqipris. Historia m von do t tregoj se zgjimi i ndrgjegjes
kombtare, patriotizmit dhe atdhedashuris edhe pse rrnjt i kishte n
Amerik, u prcoll deri n Shqipri tek populli shqiptar. Kjo provohet
edhe nga ngjarjet historike q karakterizuan kt periudh, e cila pr
nga rndsia mund t renditet e dyta pas periudhs s lavdishme t
Sknderbeut.
- Mnyra
Mnyra prshkruan funksionin e tekstit n ngjarje. Prfshin si kanalin e
zgjedhur nga gjuha dhe zhanrin apo klasifikimin retorik t tij. 263
Fjalimet e Nolit klasifikohen si ceremoniale dhe bindse politike. Ato
jan kryesisht monologje, por her pas here shndrrohen edhe n
bashkbisedime imagjinare edhe konkrete me publikun. Ky stil
karakteristik i fjalimeve cermoniale i afron ata m afr me publikun.
Ndryshe nga fjalimet ceremoniale , fjalimet politike t Nolit jan m t
largt, talls dhe ironik ndaj publikut t synuar. Noli shprfaqet
sarkastik dhe kritik ndaj qndrimit indiferent ose armiqsor, kundrejt
Shqipris dhe shqiptarve.
- Toni
Toni prcakton llojin e bashkveprimit, njsin e dukshme t
marrdhnieve sociale, t prkohshme ose t prhershme, midis
pjesmarrsve t prfshir. 264
Toni i fjalimeve ceremoniale sht kryesisht i ngroht dhe i lirshm.
Toni i fjalimeve bindse, politike sht i ashpr, talls, ironizues ,
sarkastik dhe shpesh godits, tipar pr t cilin Noli sht dalluar mes
gojtarve t tjer shqiptar.
Shembull:
Se sot, si kt dit, o bir, u ngrit nga varri nj vashz e bukur q e
quajn liri dhe me kraht e saj t mdhenj posi t shqipes mbuloi
dhen e Ameriks dhe kndoi nj kng gazmore, q as saze se lot dot
prvec dyfeqeve.
Por, ju lutem, zoti Sekretar i Prgjithshm, prse refuzoni ti jepni
Shqipris nj hua q do ti lejonte t ecte vet? Ne nuk na duhen m
tepr se 300 milione fr.ar. Apo m shum? Ather po bj gjestin
elegant t zbres n shumn modeste prej 200 milionsh. Ju tundni
kokn. E po jam gati t hyj n bisedime pr nj shum m t vogl
263
264
po aty,
126

N FUSHN E EDUKIMIT
127
- Niveli i formalitetit
Niveli i formalitetit varet nga marrdhnia e ndrtuar mes
pjesmarrsve, statusi social i tyre dhe roli. Marrdhnia mes
pjesmarrsve padyshim q ndikon mbi mnyrn e komunikimit- nse
do t jet miqsore apo e largt. Rndsi ka edhe qndrimi i folsit zgjedhja e fjalorit, e strukturave gramatikore, etj.
Fjalimet ceremoniale t Nolit dallojn pr nivel gjysmformal. Ai
vendos nj nivel familjar bashkbisedimi me publikun e tij.Publiku n
fjalimet e Nolit sht kryesisht vullnetar prkundrejt atij rastsor q
sht n fjalimet bindse. Niveli n kto fjalime sht trsisht formal
dhe i largt, dhe qndrimi i Nolit nuk sht miqsor.
- Fakti prkundrejt emocionalitetit

shtjet e faktit reflektojn prpjekjet e folsit pr t prodhuar thnie
sa m objektive. Kjo sht tipike pr prozn shkencore, e cila bazohet
trsisht n krkime dhe vrtetime shkencore, prkundr
emocionialitetit q bazohet n pranin e pikpamjeve subjektive t
folsit. Niveli i emocionalitetit shnon
prfshirjen e folsit n
bashkbisedim, avokatin ndaj shtjes dhe qndrim t njanshm.
Fjalimet ceremoniale t Nolit shnojn nj nivel t lart subjektiviteti
dhe avokatie n krah t shtjes shqiptare dhe heronjve shqiptar. Ai
sht trsisht i prfshir dhe pr kt sht i ndrgjegjshm.
- Qllimi i autorit
Kur nj autor nis t shkruaj nj fjalim ka gjithmon nj qllim t
synuar t prgjithshm dhe specifik, t cilin krkon ta realizoj
nprmjet tij.
Qllimi i fjalimeve t Nolit sht rizgjimi i vlerave dhe krenaris
kombtare, patriotizmit, atdhedashuris mes shqiptarve, q deri n at
koh shfaqnin qart pamundsin dhe paaftsin pr t krijuar shtet.
Gjat gjith fjalimeve t tij ceremoniale n qendr t temave q ai
przgjedh jan heronj, ngjarje apo aktivitete q kan kontribuar n
ringritjen e shtetit shqiptar.
- Perceptimi i dgjuesit
Fjalimet e tij jan shkruar dhe mbajtur kryesisht prpara
bashkatdhetarve t emigruar n Amerik, por mund t qndrojn
shum mir edhe pr shqiptart n trojet shqiptare. Thjeshtsia e
gjuhs, qndrimi pozitiv dhe dashamirs, informaliteti i ligjrimit i bn
ato t kuptueshme nga individ t t gjitha shtresave. Madje edhe sot
127

N FUSHN E EDUKIMIT
128
ka shum prej fjalimeve q mbeten aktual dhe japin jo vetm knaqsi

emocionale dhe estetike, por edhe njohuri intelektuale.
N pjesn m t madhe t gojtaris s tij, Noli ka kontakt t drejtprdrejt

m publikun. Kjo ndoshta sht dhe nj nga arsyet e suksesit t Nolit si
orator. N fillimet e tij Noli i drejtohet diaspors shqiptare n Amerik, e cila
ishte e organizuar n shoqri modeste, me veprimtari kryesisht patriotike.
Oratoria e Nolit natyrshm u formsua nga krkesat q shtronte koha. Synimi
i Nolit ishte i gjith popullit shqiptar: zgjimi i ndjenjave atdhetare n t
gjith kombin.
Pjes e publikut t Nolit bhen edhe atdhetart e kolonive t Rusis,
Bullgaris, Rumanis. M 1911 Noli ndrmori nj turne n disa vende t
Evrops dhe zri i tij u dgjua fuqishm n t gjitha vendet ku shqiptart
aspironin pr liri dhe pavarsi. N vitet 1920-1930 Noli u drejtohet
podiumeve dhe sallave t kongreseve dhe asambleve. Publiku i tij do t jen
delegat t kongreseve dhe politikan prfaqsues t vendeve t tjera, t cilt
n nj mnyr ose tjetr kishin n dor fatin e Shqipris.
Fjala e Nolit edhe pse politikisht inferiore, merrte duartrokitje t fuqishme.
Komentet e bra n shtypin e kohs lavdronin me superlativa aftsit e tij
oratorike. Dshmi tjetr e suksesit Nolian jan dhe komentet dhe citimet e
bra nga bashkkohs t tij.
Rnia e qeveris s Nolit solli dhe trheqjen e Nolit nga sall at e mdha dhe
publiku elitar. Noli rikthehet edhe njher tek publiku q e mbshteti dhe i
dha kuraj n hapat e par t tij. Noli humbi prgjithmon patosin dhe
entuziazmin e fjalimeve drejtuar politikanve t bots. Ky patos u kmbye me
gzimet e vogla t jets s prditshme.
128

N FUSHN E EDUKIMIT
129
-Funksionet gjuhsore
Klasifikimi i funksioneve gjuhsore t ofruara nga Cook-u, Jakobson-i dhe
Hymes-i 265 ndjek kt renditje:
A -Funksioni emocional
Funksioni emocional komunikon gjendjen e brendshme dhe ann
emocionale t folsit. Funksioni emocional i Nolit n gojtarin e tij
shkon prkrah me tematikn e tij.
N periudhn e par, kur ai synonte zgjimin e vlerave t atdhedashuris
dhe patriotizmit, vihet re entuziazm dhe shpres n fjaln e tij. T
gjitha ligjrimet jan thirrje ose ftes q i bn bashkatdhetarve q t
gjith t bashkohen, (prfshin edhe veten) n shrbim t shqiptarizms.
Pjesa e dyt e gojtaris Noliane sht thellsisht politike dhe
emocionalisht e ngarkuar me tone t ashpra ironie, akuzash dhe
krkesash t formuluara me m shum guxim dhe qartsi pr kombin
dhe t drejtat e tij.
Pjesa e tret, ndikuar edhe nga zhgnjimi q pati pas rnies s qeveris,
solli edhe zbehjen e forcs krkuese dhe akuzuese. Kjo pjes shenjohet
si emocionalisht m e qet dhe e qendrueshme.
B - Funksioni i qllimit
Funksioni i qllimit shpreh prpjekjet pr t ndikuar sjelljen e publikut.
Si sht prmendur edhe m par, qllimi parsor i Nolit sht zgjimi
i atdhedashuris dhe bindja e publikut pr t kontribuar pr Shqiprin.
Vihet re q Noli sht m shum ftues dhe thirrs dhe jo urdhrues dhe
konturet e krkesave t tij jan relativisht t paqarta ndikuar kjo edhe
nga fenomenet shoqrore t periudhs.
N pjesn e dyt, pas themelimit t shtetit shqiptar kto konture
prcaktohen m qart dhe krkesat e Nolit jan m t qarta dhe
konkrete.
Pjesa e tret rikthehet n funksionet e pjess s par, ku n mnyr t
paprcaktuar Noli i krkon publikut t vlersoj bukurit dhe vlerat e
jets.
C Funksioni i prcaktimit t kanalit t komunikimit
Ky funksion prdoret pr t vendosur kontaktin mes pjesmarrsve.
Ka pr qllim hapjen e kanalit dhe verifikimin e funksionalitetit t tij,
si pr qllime sociale po ashtu edhe pr praktike. Prshendetjet
265
Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. Gumperz & D.
Hymes (Eds.), Directions in Sociolinguistics: The Ethnography of Communication. New York: Holt,
Rinehart, Winston.
129

N FUSHN E EDUKIMIT
130
fillestare dhe prfundimtare mund t konsiderohen si forma t ktij

funksioni.
Noli dallohet pr hapjet e tij karakteristike t fjalimeve, me anekdoda, thnie
t personave apo autorve t mirnjohur, apo citime nga bibla.
Zotrinj, nuk duhen shum fjal pr djema t urt t Natikut dhe t
outuatit..
Nessun maggior dolore che ricordarsi del tempo felice nella miseria
(Dante Inf.C.V.v. 121-123)
Si rrejts dhe t vrtet, si t panjohur dhe t njohur pas; sit vdekur dhe ja
ku rrojm, sit munduar dhe jot vrar; sit helmuar dhe gjithnj t gzuar;
sit varfr, dhe shum duke u pasuruar; si pa patur gj dhe t gjitha duke I
patur. (II Kor. VI, 9-10)
Ku jinni mbledhur dy veta m emrin tim atje jam edhe un mes tuaj
Shqiptar!
Vllezr dhe motra, besnik t shumt q merrni pjes n kt msh sot.
Si anija e Apostujve n liqenin e Tiberias q po prmbysej prej valve sa
koh q po flinte Krishti, ashtu dhe cshtja jon sdgjohej fare gjer n kohn
q u ngrit Kapedani, i cili e mbajti timonin e anijes 26 vjet me radh dhe e
shpuri, me gjith rreptsin e valve, n liman t bukur, duke I dhn anijes
famn kryesore t asaj kohe
Kam frik se m i nxehti paqedashs, po ti hedh nj sy veprs s kryer nga
Lidhja e Kombeve gjat ktyre 5 vjetve, do ti ngrej duart drejt qiellit nga
dshprimi do t brtas: Oh! M mir luft sesa t gjitha kto llomotitje t
mrzitshme pr paqen!
D -Funksioni poetik
N rastin e funksionit poetik forma e zgjedhur prbn pjesn kryesor e
t mesazhit. Nj nga tiparet themelore t Nolit sht gjuha e tij poetike
e ngarkuar me figura letrare.
E- Funksioni referues
Funksioni referues s bashku me informacionin dhe me funksionin
poetik, prbjn bazn e funksioneve t fjalimeve. Gjuha q i referohet
funksionit referues mbart informacionin. 266
F- Funksioni kontekstual
Funksioni kontekstual krijon nj form komunikimi. Funksioni
kontekstual i aktit t ligjrimit, i shoqruar me elementet e skens ku
ndodh ngjarja, reflektohet n mesazhet q dshmojn pr vendin,
kohn apo individt e prfshir n bashkveprim. Shum forma
gjuhsore q kan lidhje me sa m lart, nuk mund t interpretohen pa
iu referuar vet aktit t ligjrimit, pasi kuptimi i tyre nuk sht absolut,
266
Cook, G., (1989) Discourse. Oxford: fq 26
130

N FUSHN E EDUKIMIT
131
por relativ. Pr shembull kuptimi i fjalive: Mua!, Ti!, Ktu!,

Tani!, Ndodhi dje!, etj. N disa raste funksioni parsor i ligjrimit
n trsi sht kontekstual. 267
E- Ndryshimet diakronike
Oratoria Noliane mund t studiohet n shum plane.
Periudha e par nis me nj fjalim me tem patriotike mbajtur m 4
korrik 1906 n Bufalo kur Noli ishte vetm 24 vje. E gjith periudha e
par e krijimtaris s Nolit, prshkohet nga nota t forta poetike, me
gjuh t zgjedhur me shum kujdes nga nj njohs mjaft i mir i
gjuhve t huaja, mjeshtr i figurave retorike. N pjesn e par t
fjalimeve dominojn fjalimet ceremoniale. Tipari kryesor i tyre sht
ringjallja e vlerave positive t heronjve shqiptar dhe glorifikimi i
kohs kur ata jetuan dhe luftuan.
Periudha e dyt ka tjetr karakter krahasuar me t parn. Vepra e tij
sht pasqyr e veprimtaris polotike dhe patriotike t kombit shqiptar.
Ngjarjet politike n Shqipri shrbejn edhe si kufij prcaktues t
gojtaris Noliane. Pas vitit 1920, Nolin is jetn e nj politikani dhe
veprimtaria e tij prshkallzohet deri n nivelin e kryeministrit.
Oratoria e tij gjat ksaj periudhe karakterizohet nga tema q prekin
problemet themelore t qeverisjes s vendit, politikn e brendshme dhe
t jashtme si dhe jetn ekonomike t vendit. Fjalimet marrin natyr
bindse dhe m konkrete. Ai krkon t ndikoj me fjaln e tij n
vendimmarrje, q ka t bj me t ardhmen politike t Shqipris.
Prmendim ktu fjalime si:
Kurr nuk e humbim guximin
kur ktu dje Shqipria u pranua n Lidhjen e Kombeve i binda se Burka e
kishte gabim. U udita kur dje pash prkrahs nga t katr ant e bots q u
ngritn n kmb, n mbrojtje t asaj fmije t braktisur e t persekutuar t
Evrops.
Lidhja e kombeve t ket besim tek shqiptart
..N kt ast Shqipria ka mosmarrveshje kufijsh me fqinjt e vet. Ajo ka
krkuar q t merret vesh me t mir me ta, por pa rezultat. Kshtu kjo vjen
sipas rrugs normale q u ofrohet gjith antarve t Lidhjes s Kombeve, t
krkoj prej saj ndrhyrjen pr nj arbitrazh
267
Hymes, D., (1974)Foundations of Sociolinguistics: An Ethnographic Approach. Philadelphia: U of

Pennsylvania
131

N FUSHN E EDUKIMIT
132
-Konteksti i situats
Sot shum gjuhtar bien dakord q analiza e ligjrimit nnkupton
edhe analizn e kontekstit t situats gjithashtu. Element t minimal t
nj situate ligjrimore jan ligjruesi, qllimi dhe publiku. Studiuesit
sot prqendrohen n dy kontekste kryesore:
-konteksti verbal- trsia e fjalve, fjalive, akteve t ligjrimit q
ndodh para dhe pas tekstit q sht objekt parsor studimi. Studiuesit
prqendrohen n analizn e kontekstit verbal, pasi ai ndikon
drejtprsdrejti n mnyrn sesi do t kuptohet teksti.
-konteksti social- prfshin element social si klasa, gjinia,
raca,etniciteti, etj. Konteksti social tenton t prkufizohet sipas
identitetit social t ndrtuar dhe shfaqur n tekst nga prdoruesit e tij.
Ai gjithashtu ndikohet nga hapsira.
4.2.3. Tipare t gjuhs s fjalimeve

Crystal D. n enciklopedin e Gjuhs angleze prezanton konceptin e mediumit
t przier. 268 Kjo sjell implikimin se nuk egziston nj vij e qart ndarse
midis ligjrimeve t shkruara dhe t folura. Egzistojn tekste q jan kryesisht
t shkruara apo t folura, por me futjen e medias n jetn e prditshme, ka nj
tendenc n rritje pr nj media t przier. Fjalimet jan shembuj t nj
mediumi t till dhe jan shkruar pr tu lexuar me z t lart. Kjo nnkupton
se q t dyja aspektet si ai i folur dhe ai i shkruar ndikojn n przgjedhjen e
gjuhs n fjalime. Si pasoj e ksaj dikotomie sht m llogjike q t shihen
t dyja aspektet gjuhsore si t shkruara dhe t folura, si dhe aplikimin e tyre
n gjuhn e fjalimeve formale.
4.2.3.1. Dallimet kryesore midis gjuhs s folur dhe t shkruar.

Nga aspektet me t dukshme t gjuhs s folur jan tingujt dhe tiparet
paragjuhsore tek t cilat folsi mbshtetet shpesh. Efektet e tingujve
prfshijn jo vetm tiparet paragjuhsore si theksi, ritmi dhe intonacioni por
edhe nj fenomen m t gjer si timbri, intensiteti i zrit, pauzat dhe ritmi. 269
Nj tipar tjetr i gjuhs s folur sht dhe ana emocionale e saj. Folsi mund
t shpreh emocionet e tij /saj shpesh n mnyr t pandrgjegjshme me an
t intensitetit t zrit, intonacionit, ndryshimit t frekuencs si edhe t timbrit.
268
Crystal, D., Navy D., (1969) Investigating english style London: Longman
University
269
132

N FUSHN E EDUKIMIT
133
Nj fols me prvoj mund ti prdor kto veori gjersisht pr t siguruar

theks.
Tiparet paragjuhsore t gjuhs t njohura si gjuha e trupit prmbledhin
gjestet, mimikn, t qeshurn, lott dhe shprehje t tjera joverbale. Kto
veori konsiderohen si plotsuese.
Nj tipar tjetr, i cili sht gjersisht i prdorur sht retienca, e cila
zakonisht realizohet nprmjet figurave apo pjesve t munguara. Ky tipar
nuk prdoret n stilin formal t fjalimeve.
Mnyra e t shprehurit n form t shkruar sht m shum nj shtje fakti,
trsisht objektive dhe shpesh m abstrakte se gjuha e folur. 270 Duke qen se
autori ka mundsi ti przgjedh mjetet gjuhsore m par dhe ka lirin pr t
modifikuar tekstin, fjalorin dhe strukturat e prdorura, tregon m shum
qndrueshmri sesa ligjrimi i folur.
Fjalit jan kompakte q nnkupton se kuptimi shprehet n mnyr m
ekonomike, tipar q Vachek e quan prmbledhje e kondensuar Vachek tek
Urbanova.
M posht prmenden disa veori t fjalimeve t shkruara.
-
shkrimi promovon zhvillimin e nj organizimi t kujdesshm dhe t

prmbledhur t t shprehurit,
pjesmarrsit nuk mund t mbshteten n kontekst pr t br t qart
kuptimin, dhe nuk ka reagim t menjhershm. Shum fjalime
shmangin kshtu prdorimin e shprehjeve kuptimi i t cilave varet nga
konteksti dhe jan relativisht t shumkuptimta.
Shum pjes t nnrenditura n t njjtn fjali, veori t balancuara
sintaktikisht dhe fjalit e gjata jan tipar i shk rimit.
Gabimet dhe pasaktsit e tjera n t shkruar eliminohen n draftet e
mvonshme dhe lexuesi nuk sht kurr i ndrgjegjshm pr
egzistencn e tyre. Po kshtu edhe ndrprerjet n procesin e t
shkruarit nuk jan t dukshme n syt e lexuesit.
4.2.3.2. Tipare t fjalimeve si sisteme komplekse
Kur flasim pr fjalimet publike sht e rndsishme t kuptojm se fjalimi

nuk sht vetm nj struktur komplekse fjalish dhe fjalsh, por realizohet
nga sisteme t tjera semiotike si mimika, gjuha e trupit ose tingujt. Nj
fjalim sht nj form komplekse q krijohet nga bashkveprimi i shum
270
University., fq. 31
133

N FUSHN E EDUKIMIT
134
sistemeve semiotike. Sistemi semiotik sht nj sistem shenjash i prdorur pr

komunikim si alfabeti, notat muzikore, dritat e teatrit etj. 271
Struktura kryesore e do fjalimi ndrtohet nga gjuha n form t folur;
megjithat duhet prmendur edhe prania e disa sistemeve t tjera semiotike
n mnyr q fjalimi t jet sygjestiv dhe efektiv. Pjes e ktyre sistemeve
sht semiotika kinetike, mimika dhe gjuha e trupit, paraqitja e e folsit dhe
po ashtu edhe paraqitja skenike. T gjitha kto kan nj impakt t veant n
mnyrn sesi dgjuesit perceptojn perfomancn e folsit.
4.2.3.3. Tipare t fjalimeve ceremoniale

Fjalimet ceremoniale dominohen nga gjuha poetike. Ndoshta sepse rastet e
veanta pr t cilat ato krijohen krkojn nj gjuh poetike dhe metafor.
sht normale q t gjenden n brendsi t tyre vargje, citime, dhe madje t
formsohen n formn e nj poeme. Kto fjalime dallohen pr nj stil t
ngroht dhe t but.
Prsa i prket sistemit semiotik gjestet dhe mimika e tepruar vijn n
kundrshtim me organizimin poetik t fjalimeve ceremoniale dhe pr rrjedhim
nuk jan t mirpritura. 272
Folsi duhet t jet shum i disiplinuar dhe ekonomik n fjalimet
ceremoniale- gjatsia e fjalimeve ceremoniale matet me minuta- zakonisht
fjalimet ceremoniale zgjatin nga 5-15 minuta. Ka disa autor madje q
preferojn ti lexojn fjalimet m shum se ti prezantojn.
Prbrja e fjalimeve ceremoniale sht relativisht m e thjesht krahasuar me
llojet e tjera t fjalimeve. Nj arsye sht se kto lloj fjalimesh duhet t jen
sa m t kuptueshm pr masn e gjer t popullit. Edhe n fjali t gjata,
kufijt e tyre jan lehtsisht t dallueshm nga prdorimi i lidhsave dhe
shprehjeve lidhse. Niveli i kuptimit lehtsohet edhe nga prdorimi i rregullt i
ritmit dhe intonacionit t qndrueshm kur prezanton nj fjalim. 273
Mjetet gjuhsore ndryshojn n vartsi t llojit t fjalimit n t cilin prdoren disa autor przgjedhin vetm mjetet gjuhsore kryesore dhe disa t tjer
prdorin figura retorike klasike. Prania e mjeteve gjuhsore nuk ka lidhje me
prdorimin e veorive paragjuhsore si gjuha e trupit.
N raste t tjera, zhanri i leksioneve popullore prdor jo vetm mjetet
gjuhsore kryesore, por edhe nj sasi t madhe t elementve paragjuhsore.
Mistrik thekson rndsin e dallimit midis shprehjeve emocionale dhe
kuptimore n procesin e ndrtimit t tekstit retorik. Ai i konsideron shprehjet
271
Misrtik, J., (1976) Retorika Martin: SPN; fq 35

273 Po aty., fq 181
272
134

N FUSHN E EDUKIMIT
135
emocionale si personale, subjektive, prkundrejt atyre kuptimore q jan

jopersonale dhe faktike. Shprehjet emocionale mbartin m shum se nj
kuptim. Kto shprehje zakonizht nuk jan pjes e fjalorit t fjalimeve. Ktu
mund t prmenden thjeshtzimet, shprehjet me kuptim prkeqs ues e
zvoglues, shoqrizimit me tipare kafshsh, etj., konsiderohen si t shenjuara
stilistikisht. 274
Jo vetm shprehjet, por edhe frazat mund t kategorizohen n shprehse apo
kuptimore. Frazat shprehse me rend fjalsh t ndryshuar, prdoren pr t
theksuar nj fjal t caktuar brenda shprehjes. Ndryshe nga shprehjet
emocionale frazat emocionale mund t prdoren n krijimin e nj fjalimi, por
n do rast autori duhet t jet i ndrgjegjshm q ato jan ta shenjuara.
N gjuhn shqipe pjesa m e rndsishme e informacionit qendron tek
kundrinori i fjals, i cili mbart edhe theksin e fjalis. Kjo form ritmi sht
klasike dhe shenjon drejt fundit t fjalis. Pr rrjedhim ato konsiderohen t
pashenjuara pasi shumica e fjalive ka kt shenjim
Por n t njjtn koh egziston edhe mundsia q pjesa e theksuar t lviz
n pozicione t ndryshme n fjali. Kjo on n prishje t rendit t rregullt
gramatikor dhe pr rrjedhim e shenjon fjalin. Nj gojtar e bn kt
qllimisht pr t dalluar elemente t caktuar n fjali. Ka disa mnyra sesi
njsia e theksuar brenda nj fjalie lviz n pozicione t ndryshme.
Nj nga shqetsimet kryesore t autorit sht prshtatshmria kuptimore me
publikun. Pr tia arritur ksaj sht e rndsishme przgjedhja e duhur e
fjalorit dhe terminologjis. Sa m heterogjen dhe masiv t jet publiku aq m
i thjesht dhe larg terminologjis duhet t qendroj autori. N t tilla raste
autori duhet t zgjedh atfjalor q kuptohet nga njerzit e thjesht
274
135

N FUSHN E EDUKIMIT
136
KREU V
LEKSIONI DHE FJALIMI: NGJASHMRI DHE DALLIME
Metodat e t msuarit n universitete jan t nj spektri t gjer. Ato variojn

q nga m klasiket, si leksionet tradicionale, deri tek ato m modernet, si t
msuarit dhe t nxnit n bashkpunim nprmjet praktikave n terren, apo
dhe nprmjet krijimit t situatave problemore dhe imagjinare. 275
Veorit jan m lehtsisht t dallueshme n qoft se vrojton strategji t
ndryshme, sesa duke i krkuar ato brenda t njjts strategji t t msuarit, t
prdorur nga individ t ndryshm. Kjo vshtirsi thellohet si pasoj e
mungess s nj baze teorike, q t jap ndihmesn e saj fillimisht n dallimin
dhe m pas n listimin e faktorve, q ndikojn n kt llojshmri. Disa nga
faktort m t prmendur jan filozofia dhe besimi, q ka do individ mbi
procesin e t msuarit, mbi parimet pedagogjike t prfshira n kto strategji,
burimet dhe konteksti q egziston prreth ktyre strategjive.
5.1. Faktort e t msuarit

Nj ndr faktort q ndikon m shum mbi t msuarit sht kndvshtr imi
apo perceptimi q nj instruktor ka pr t msuarit. Teorit mbi prcaktimin
e faktorve jan t shumllojshm. Leinhard-i dhe Ramsden-i ofrojn dy
kndvshtrime pr kt shtje.
N t parin ata e shohin pedagogun lektor si nj vazhdimsi, n ekstreme t e t
cilit gjenden prkatsisht pedagogu si instruktor didaktik, udhheqs apo
shprndars njohurish dhe n kahun tjetr pedagogu si instruktor pasiv, n
funksion t krkesave t studentve. Diku n mes t dy skajeve gjendet
pedagogu si organizues i ambientit t msuarit e t nxnit dhe lehtsues i tr
procesit. 276
N t dytin, i cili sht m aktual n kontekstet universitare, pedagogt
prshkruhen nprmjet tri teorive relativisht t komplikuara. Sipas ktyre tri
teorive pedagogu merr karakteristikat e nj rrfimtari, organizuesi aktivitetesh
msimore, dhe lehtsuesi t procesit msimor. 277
N t gjitha kto kndvshtrime situata ku pedagogu sht n qendr t
vmendjes konsiderohet si m e thjeshta dhe ajo q ka n qendr t vmendjes
studentin si m e komplikuara. Pr rrjedhim nivelet e larta t ndrgjegjes ndaj
275
Johnson, D. and Johnson, R. (1974). Learning Together and Alone. Englewood Cliffs, NJ:PrenticeHall.
276 Leinhardt, G. (1993). 'On teaching', in Glaser, R. (ed.), Advances in Instructional Psychology: Vol.
4. Hillsdale, NJ: Erlbaum, fq. 154.
277
Ramsden, P. (1992). Learning to Teach in Higher Education. London: Routledge.
136

N FUSHN E EDUKIMIT
137
krkesave t studentve tregojn edhe nivele t larta t kompetencs

pedagogjike.
Gjithashtu egzistojn edhe perceptime t t msuarit, q lidhen edhe me
koncepte si tejimi i kulturs, aftsive edukuese, etj. Pr disa pedagog, t
msuarit sht nj kombinim i ktyre koncepteve. Pr disa t tjer, t msuarit
sht i orientuar vetm n nj drejtim.
5.2. Veori t leksioneve

Leksioni renditet ndr metodat m t prdorura n klasat universitare dhe n
disa prej tyre, si n shkencat natyrore, biologjike dhe mjeksore, leksioni
sht metoda mbizotruese. 278 Pr rrjedhim leksioni sht br objekt
kritikash edhe lavdrimesh pr t njjtat arsye.
Leksioni konsiderohet si metod ekonomike sepse mund t mbahet n salla
me numr t madh studentsh, ofron mundsin e transmetimit t njsive t
mdha t informacionit, si dhe mundsin e prshtatshmris s lart me
publikun, n kt rast studentt. 279Leksionet jan thelbsor, veanrisht n
tema t vshtira dhe t gjata, kur lektori dshiron t ofroj nj kndvshtrim
t ri t nj shtjeje t caktuar, nj prmbledhje t prditsuar t krkimeve,
apo dshiron t ndaj me studentt prvojn personale. Leksioni ka vlera pasi
ndihmon n ofrimin e ideve t reja, t thelloj nivelin e t kuptuarit dhe t
mendimit shkencor dhe kritik. Ata gjithashtu ofrojn t dhna dhe njohuri sesi
mund t studiohet nj shtje. Fatkeqsisht mund t ndodh edhe e kundrta.
Leksioni shpesh sht br edhe objekt kritikash, sidomos pr kufizimin e t
nxnit apo nxitjen e zgjidhjeve n mnyr t pavarur t problemeve. 280
Leksionet jo rrall mund t jen t mrzitshm dhe pa vler. N qoft se ata
prfundojn thjesht si recitime t teksteve standarte, ather ata jan larg
qllimit parsor t zhvillimit t t kuptuarit t studentve dhe motivimit t
tyre pr t nxn. Nse leksioni ka funksion thjesht ofrimin e fakteve, ather
nj libr do t funksiononte shum m mir. Por edhe n qoft se leksioni do
t prdorej si e vetmja metod e msimdhnies, ather do t kishim student
jo krijues n t ardhmen. Megjithat vetm n leksione sht relativisht e
pamundur t massh se sa kuptojn dhe prfitojn studentt. Ky informacion
sht m i qart dhe i matshm n seminare, kurse praktikash dhe detyra
kontrolli.
278
Gibbs, G., Habeshaw, S., Habeshaw, T. (1987). 'Improving student learning during
lectures', Medical Teacher 9 (1), 1120.
279 Gage, N., Berliner, D. (1991). Educational Psychology. Dallas: Houghton-Mifflin.
280 Kimmel, P. (1992). 'Abandoning the lecture: Curriculum reform in the introduction to clinical
medicine', The Pharos 55 (2), 3638.
137

N FUSHN E EDUKIMIT
138
Ndonjher ndodh q leksionet t favorizojn pasivitetin dhe nnshtrimin

edhe pse n fillimet e tyre ata nuk prmenden pr tipare pasiviteti dhe
autoriteti t t msuarit/nxnit. Pasiviteti dhe autoritarizmi nuk var en shum
nga lloji i metods q lektori zgjedh, por nga mnyra sesi ai e prdor kt
metod.
Pr leksionet egzistojn kndvshtrime t ndryshme, n lidhje me prparsit
dhe mangsit q ata ofrojn. N t njjtn koh egzistenca e nj
shumllojshmrie tiparesh individuale n ligjrimin e leksioneve, sjellin n
vmendje krijimin e nj baze teorike, e cila do t krijonte mundsin e
gjenerimit t nj prkufizimi funksional pr leksionet klasike. 281
Gjithsesi leksionet mbartin padyshim edhe tipare pozitive t t msuarit.
Prshtatja e strategjis s msimdhnies me t nxnit e efektshm si produkt
final, sht nj nga njsit matse m t mira. Leksioni konsiderohet mjaft
produktiv kur qllimi parsor sht marrja e njohurive.
Krkime t studiuesve t ndryshm, t shtrira n nj hapsir kohore
relativisht t gjat, kan dshmuar me siguri se leksionet kan t paktn t
njjtin nivel efektiviteti si dhe metoda t tjera t msimdhnies, prsa i prket
prezantimit t informacionit apo dhnies s shpjegimeve. 282
sht e qart q aftsit praktike msohen m mir n seminare dhe
laborator dhe leksionet nuk tentojn ti zvendsojn ata. Por n t njjtn
koh egziston edhe nj mas e madhe e metodologjis dhe teoris n
prgjithsi, q mund t msohet mjaft mir nprmjet leksioneve. Kjo krkon
nj krahasim realist t leksioneve me metoda t tjera t msimdhnies. Kur
krahasojm leksionin me metoda t tjera m moderne t msimdhnies, si t
msuarit prmes prdorimit t kompjuterave apo videove dhe metoda t tjera,
vm re se leksioni nuk sht m inferior. Edhe pse kto metoda moderne
dallojn pr nivele t larta planifikimi dhe prditsimi edhe leksioni gzon
mundsin e prdorimit t nj spektri mjaft t gjer qasjesh t prezantimit.
Kjo larmi metodash t prezantimit ofron pr t gjitha kategorit e studentve,
nj potencial t mjaftueshm pr t nxn.
Koncepti i t msuarit, si gjenerues i ndryshimit t koncepteve, sugjeron se
problemi thelbsor qndron n lidhjen q duhet krijuar n aftsin e t
kuptuarit t studentve, veanrisht n klasat e mdha dhe heterogjene. N t
tilla raste, organizimi merr nj rol vendimtar n krijimin e urave t
komunikimit me studentt. Organizimi sht nj veori tjetr e rndsishme ,
e cila n leksion vlerson n t njjtn koh si strukturn e njohurive q do t
prezantohet n nj fush t caktuar, ashtu edhe strukturat njohse t
studentve n kt kontekst. 283
281
Schonwetter, D. (1993). 'Attributes of effective lecturing in the college classroom', The Canadian
Journal of Higher Education XXIII (2), 118.
282
Spence R. B. (1928). Lecture and Class Dicussion in Teaching Educational Psychology. Journal
of Educational Psychology 19: fq.454-62
Bligh D. A. (2000). Whats the Use of Lectures? (San Francisco, Jossey-Bass).
283
McKeachie, W. (1994). Teaching Tips (9th ed.). Lexington, MA: D.C. Heath and Co.
138

N FUSHN E EDUKIMIT
139
5.3. Metodat dhe stilet e ligjrimit t leksioneve
5.3.1. Metodat e ligjrimit

Sot njihen katr metoda t ligjrimit t fjalimeve. Ato jan metoda
dorshkrim, metoda e memorizimit, e improvizimit dhe metoda e zhvillimit t
fjalimit prmes nj projekti. Prve metods s improvizimit t gjitha metodat
e tjera n prqindje t ndryshme n varsi t kontekstit dhe individit, jan
trsisht t prdorshme nga lektort. Metoda e ligjrimit prmes nj projekti
t mirprgatitur m par nga lektori sht nj nga mnyrat m t preferuara
pasi fjalimi krijohet n momentin e ligjrimit duke ndjekur hapat e nj drafti
t krijuar m par dhe n prshtatshmri maksimale me publikun/studentt.
Kjo metod konsiderohet e suksesshme pasi mundsia pr tu prshtatur me
publikun dhe pr t vendosur kanale komunikimi sht maksimale. Kjo sjell
edhe mundsin unike t krijimit t marrdhnieve social e n auditore.
Pr fat t keq sot mund t gjenden shpesh shembuj t prezantimit t
leksioneve n auditore me metodn e par t ligjrimit, at t dorshkrimit.
Lektori lexon leksionin me intonacion monoton dhe t mrzitshm, i cili
ndrron pak ose aspak gjat vijueshmris s prezantimit. Pamundsia pr t
vendosur kontakt pamor m studentt, (syt duhet t jen vazhdimisht mbi
dorshkrim), e shndrron modelin e komunikimit nga bashkveprim t
njkohshm, n linear t thjesht, me munges t plot t reagimit nga ana e
studentve. Kjo e largon lektorin nga prezantimi me nj organizim logjik dhe
intonativ t leksionit, duke krijuar vshtirsi dhe orientim tek studentt.
Pasoj e drejtprdrejt e ksaj metode sht humbja e marrdhnies sociale q
synohet t krijohet mes lektorit dhe studentve, marrdhnie q siguron
suksesin e leksionit dhe kursit n prgjithsi.
Leksionet ashtu si edhe fjalimet jan tekste t krijuara pr tu ligjruar n
koh reale dhe jo pr tu lexuar, pr rrjedhim edhe medota e l igjrimit dhe
tingujt kan nj rol t rndsishm n suksesin e tyre.
5.3.2. Stilet e ligjrimit

do lektor dallohet t paktn pr nj stil t ligjrimit t leksionit, ashtu si ka
edhe raste kur lektori prdor disa stile bazuar n perceptimet q ka mbi lndn
dhe publikun/studentt. Stilet mund t prfytyrohen edhe si nj segment i cili
ka n pikn fillestare stilin e t lexuarit me z t lart do fjal nga nj tekst i
paraprgatitur dhe n pikn tjetr fundore lektori q prdor ligjrimin gojor
ku lektori thot do gj q i vjen ndr mend pavarsisht nse ka lidhje m
temn ose jo. Asnj nga kto ekstreme nuk sht i rekomandueshm. Midis
tyre gjenden stile si mendo me z t lart, ku lektori argumenton mendimet
e tij/saj dhe stili problem-zgjidhje, q sht stili karakteristik pr shkencat e
natyrs, inxhinjeris, mjeksis, etj.
139

N FUSHN E EDUKIMIT
140
Studentt arrijn t dallojn dhe t shprehen pr ndryshimet mes stileve t

tejmbushura me informacion dhe pak organizim, apo pr prdorimin e fjalive
t gjata dhe t vshtira pr tu mbajtur shnim, stilin kaotik, i cili i vrtit
studentt n literatur pa ndonj qllim t qart; stilin e organizuar, i cili
dallon pr sistematizim t lart t ideve, por q nuk sht aspak interesant si
dhe stilin ku lektori prdor do metod t mundshme pr t transmetuar
informacionin. 284
Pasi u sistemuan m mir, perceptimet e studentve rezultuan n pes stile
kryesore t t ligjruarit t leksioneve . 285
a- Ligjrimi i folur
Ky stil dallon pr prdorimin e ligjrimit t folur n prezantimin e leksionit.
Shum rrall mund t prdoret ndonj mnyr tjetr komunikimi. N kt stil
nuk prdoren mjetet pamore, tabelat, projektort, posterat, ekranet, diagramat
etj, duke i mohuar studentve kshtu mundsin pr t krijuar marrdhnie
midis ideve t reja dhe atyre egzistuese, apo pr t krijuar struktura pr t
mbajtur shnim. Studentt n kt lloj ligjrimi arrijn t mbaj n mend vetm
titujt dhe nntitujt e shtjeve q diskutohen.
b- Ligjrimi me mjete pamore

Lektort q prdorin kt stil i besojn m s shumti mjeteve pamore si
tabelat, projektort, diapozitivt, diagramat dhe u japin studentve
mjaftueshm koh pr t mbajtur shnim. Lektort kan tendencn t
prgatisin leksione me shnime t gjata, t plota dhe jo vetm me tituj,
nntituj dhe shnime t shkurtra.
284
Brown G. A. (1979). Learning From Lectures. (London, Nuffield Foundation and Nottingham,
University of Nottingham).
285 Brown G A dhe Bakhtar M (1987) Styles of Lecturing: A study and its implications. Research
Papers in Education 3; 131-53
140

N FUSHN E EDUKIMIT
141
c- Ligjrimi me shembuj
Lektort q zgjedhin kt stil prezantimi jan t mirorganizuar kan
vetbesim dhe aftsi t mira pr t prdorur shumllojshmri mjetesh t
ligjrimit t folur dhe t mjeteve pamore. N prgatitjen e leksioneve, ata
organizohen m mir me an t projekt leksioneve ku mbizotrojn titujt dhe
nntitujt dhe shnimet e shkurtra. Lektort nuk shfaqin ndonj vshtirsi t
dukshme n przgjedhjen dhe organizimin e materialeve pr leksionin e tyre.
Ata kan aftsi t shprehin qart objektivat e do leksioni dhe i
paralajmrojn studentt pr shtje t leksionit. Ky lloj ligjrimi dallon edhe
sepse ndrtohet kryesisht mbi pyetje. Dallohen pr shnime t shkurtra si dhe
pr shprndarjen e fletpalosjeve.
d- Ligjrimi i przier
Ky stil prdor nj shumllojshmri teknikash prfshir edhe humorin, por
dallohet pr pasiguri q e shfaq gjat gjith ligjrimit dhe priret shpejt drejt
organizimit. Lektort q prdorin kt stil hasin vshtirsi n fazn e
prgatitjes s leksionit dhe organizimit t tij. Ata prdorin m shum se nj
burim informacioni dhe kan tendencn e organizimit t projekt leksionit
vetm me tema dhe nntema. Lektort q kan kt stil mund t dalin
lehtsisht nga tema n krahasim me lektort q prdorin stilet e tjera.
141

N FUSHN E EDUKIMIT
142
e- Ligjrimi amorf
Ky lloj ligjrimi dallohet pr nivele t larta vetbesimi, por gjithashtu
pasqyron prgatitje t mjegullt. Lektort rrallher mendojn dhe shprehin
objektivat e leksioneve. Temat q do t studiohen nuk jan t qarta dhe nuk
paralajmrohen. Ata qndrojn larg strategjive kryesore t prezantimit t
leksionit.
5.4. Metoda t organizimit t leksioneve

Sot praktika njeh disa forma t organizimit t leksioneve. Ndr to mund t
prmendim format hierarkike, zinxhir apo kombinime t tyre. 286
Forma hierarkike grupon s bashku njsi t ndryshme informacioni q kan
lidhje me nj tem t vetme. Forma zinxhir krkon organizim kohor ose logjik
t ngjarjeve ose proceseve. Kombinimi i tyre mund t prfshij prezantimin
me an t krahasimeve, sipas rndsis s temave, dyzimit logjik etj. Bligh
thekson se organizimi ka rndsi t veant, pasi forcon t kuptuarit e
studentve, i mundson atyre t krijojn lidhje midis koncepteve t
prezantuara dhe atyre egzistuese dhe t krijojn marrdhnie midis tyre.
Prfshirja n to e pjesve prbrse si hyrja, shpjegimi i qart i mnyrs s
organizimit t leksionit prmes parashtrimeve, ofrimi i prmbledhjeve t
herpashershme dhe prfundimeve, prmirsojn dukshm efektivitetin e nj
leksioni. 287 Edhe prfshirja e lidhorve pr tu treguar studentve far vijon,
apo prdorimi i fjalve t ndrmjetme kur kalohet nga nj tem n tjetrn,
ofron lidhje t qarta mes materialeve t reja dhe njohurive egzistuese, si dhe
prmirson dukshm cilsin e organizimit. Kshtu leksioni bhet m i
rrjedhshm dhe m i kuptueshm nga studentt.
McKeachie dallon disa nga metodat m t prdorura nga lektort. Ato jan
respektivisht organizimi kohor, shkak-pasoj, problem-zgjidhje, pro/kundr
zgjidhjes s ofruar, nga e njohura drejt t panjohurs, ndrtimi hap pas hapi
dhe n form spiraleje apo rrjeti.
Studiues t tjer si Bligh, Brown dhe Bakhtar identifikuan pr mes
vzhgimeve t kujdesshme t leksioneve dhe raportimeve t studentve, pes
metoda kryesore t strukturimit t leksioneve.
286
Bligh, D. (1972). What's the Use of Lectures ? Middlesex, England: Penguin Education.
287
142

N FUSHN E EDUKIMIT
143
a- Metoda klasike
N kt metod leksionet oragnizohen n pjes kryesore dhe m pas
nnndahen. Kjo sht nj nga metodat m t thjeshta dhe m t mirnjohura t
leksioneve, por fatkeqsisht edhe m e mrzitshmja. Si pjes e ksaj metode
vjen edhe prsritja klasike ku nj numr i caktuar proced urash prsritet n
do shtje.
b- Metoda problem-zgjidhje
Ashtu si edhe titulli sugjeron, n kt metod nnvizohet qart nj problem
pr t cilin ofrohen zgjidhje t ndryshme. Kur kjo metod administrohet mir,
mund t zgjoj kuriozitetin dhe interesin e studentve.
c- Metoda e zinxhir
N kt metod paraqitet nj problem ose nj pyetje dhe pasohet nga nj
zinxhir arsyetimi, q on n nj zgjidhje ose nj prfundim. Aspekti negativ i
ksaj metode sht mundsia pr t humbur lehtsisht vmendjen e
studentve. Pr rrjedhim rekomandohet prdorimi i prmbledhjeve t
herpashershme.
d- Metoda krahasuese
N kt metod dy ose m shum kndvshtrime, metoda ose modele
krahasohen. Kjo metod ka m shum rezultat e prezantuar me ndihmn e
mjeteve pamore sesa ato t t folurit. Nj nga ant negative sht
hamendsimi se publiku/studentt tashm i njohin me hollsi perspektivn
apo metodat nn shqyrtim.
e- Metoda me nntema
N kt metod fillimisht hidhet nj hipotez dhe m pas ajo vrtetohet ose jo
nprmjet nj trsie argumentash dhe spekulimesh. Si rrjedh ligjrimi kjo
metod shfaq interes sepse paraqet rrjedhshmri, por ndonjher bhet e
vshtir pr tu ndjekur logjikisht pasi ka shum copzim.
143

N FUSHN E EDUKIMIT
144
5.5. Leksioni si model interaktiv i komunikimit
Studentt nxn prmes leksioneve duke dgjuar, vzhguar, prmbledhur dhe

nprmjet shnimeve. Procesi i t kuptuarit fillon gjat leksionit, por
rrallher prmbyllet aty. N m t shumtn e rasteve studentt arrijn ta
prmbyllin procesin pas leximit dhe rileximit t shnimeve pas leksionit.
Modeli i mposhtm sht gjeneruar nga mnyra sesi njerzit prpunojn
informacionin dhe prkon me modelin e dyt t komunikimit. Elementt
kryesor jan qllimi i leksionit, transmetimi, marrja e informacionit dhe
reagimi ose prgjigjia nga studentt.
Grafik 3: Modeli i komunikimit n leksion
5.5.1. Qllimi i leksionit

Qllimi i leksionit mund t jet t ofroj mbulim sa m t gjer t nj teme, t
ofroj nivel t lart kuptimi si dhe t motivoj studentt. Kto qllime mund
t artikulohen, por edhe mund t perceptohen nprmjet veprimeve gjat
leksionit.
Qllimi i studentve mund t kufizohet n mbajtjen e shnimeve, marrjen e
informacionit, zgjerimin e njohurive, rritjen e spektrit t kndvshtrimeve etj.
Nuk prjashtohet q studentt t mund ti ndjekin leksionet edhe pr qllime
t tjera. Kjo arsye mund t jet e mjaftueshme pr t zhvilluar studime t
mtejshme pr kt shtje pr t arritur prshtatshmri t lart me studentt.
Qllimi varion edhe n koh. Studentt e vitit t par jan relativisht t
paqart pr funksionin e leksionit dhe far duhet t bjn gjat ors s tij.
Ata tentojn t shnojn do fjal q del nga goja e lektorit, pavars isht nga
rndsia q mbart ajo. Shum prej tyre e kuptojn si domosdoshmri pr t
qndruar n klas fizikisht, por jo mendrisht, pr ti shptuar kshtu ndonj
penalizimi t mundshm nga ana e pedagogut pr mosinteresim. N disa raste
studentt ulen n rreshtat e par thjesht pr servilizm.
144

N FUSHN E EDUKIMIT
145
sht e uditshme t mendosh q pavarsisht numrit t madh t leksioneve

me t cilat prballen studentt, rrallher ndonjri prej tyre merr prsipr t
diskutoj se far duhet br gjat nj ore leksioni, ose sesi mund t
prfitojm sa m shum prej tyre.
Ndr tri kategorit e njohura t fjalimeve, informuese, bindse dhe
ceremoniale, leksionet bjn pjes n t parn. Edhe pse leksionet jan nj
form e t folurit n publik, ata nuk i plotsojn trsisht kriteret dhe
karakteristikat e fjalimeve. Nj fjalim mund t ket nj plan t organizuar nga
autori n prshtatje m temn, publikun dhe njohurit e tij. N nj leksion
autori (pedagogu) nuk ka pavarsi t pakushtzuar n krijimi n e tekstit.
Leksionet jan tekste q varen nga informacioni q duhet t prcjellin dhe pr
rrjedhim edhe drafti i tyre ndjek rendin q kushtzon informacioni. Nse
fjalimet mund t mbshteten n teknikate bindjes apo gjuh letrare dhe t
figurshme, tek leksionet kto mundsi jan m t kontrolluara. Nse nj lektor
ndan me publikun (studentt) njohurit n mnyr asnjanse, nj fols
zakonisht ligjron pr t ndar bindjet. Ai sillet si udhheqs dhe natyrshm
mban an. Qllimi kryesor i nj fjalimi sht t bind publikun n zgjedhjen e
nj alternative t caktuar, ndrsa qllimi i nj leksioni sht t qartsoj t
gjitha mundsit. Fjalimet dallohen pr krijimin e lidhjeve emocionale mes
folsit dhe publikut, kurse leksionet inkurajojn zhvillimin intele ktual. Nse
n fund t nj fjalimi publiku mund t vlersoj folsin dhe t identifikohet
me bindjet e tij, n fund t leksionit studentt vlersojn kryesisht
kndvshtrimin e ri t ofruar nga lektori.
Qllimi kryesor i nj leksioni sht transmetimi i informacionit n mnyr t
paanshme. Ky sht nj nga tiparet q e afron m s shumti me fjalimet
informuese. Pr t transmetuar informacion t vlefshm tek studentt, nj
lektor duhet t ket njohuri paraprake mbi nivelin e dijeve t studentve. Kjo
arrihet pas nj analize t kujdesshme, e cila sht mjaft e vlefshme n
procesin e ligjrimit. Nprmjet saj ligjruesi/ pedagogu vendos bazat mbi t
cilat do t zhvilloj dhe thelloj njohurit e reja t studentve.
Qllimi i nj leksioni natyrshm mund t shprehet n formn e objektivave
ose t rezultateve t pritshme n fund t leksionit. Ato u bhen t ditura
studentve n fillim t leksionit. Shpesh detajimi i teprt i objektivave mund
t kufizoj m tepr sesa duhet fushn e ligjrimit duke iu shmangur
funksionit parsor t udhheqjes s studentve n leksion.
Edhe mungesa e qllimeve t qarta dhe paraqitja kaotike e ideve sht po aq
e rrezikshme. Nj nga teknikat m t rndsishme sht prdorimi i pyetjeve
retorike q n hyrjen e leksionit. Pyetjet retorike kan funksione t
shumfishta pasi vendosin kanale komunikimi me studentt , t cilt edhe pse
nuk i thon prgjigjet m z t lart, i mendojn ato. Pyetjet retorike zgjojn
kuriozitet, interes dhe sfidojn studentt t vrtetojn nse prgjigjet q ata
hamendsuan do t provohen t vrteta gjat leksionit.
T njjtin efekt kan edhe teknikat e mirnjohura t prezantimit t fjalimeve
si rrfimi i nj historie t prjetuar vet, rrfimi i gjysms s historis pr ta
vazhduar gjysmn tjetr n mbyllje t leksionit etj. Teknikat q i shrbejn
145

N FUSHN E EDUKIMIT
146
qllimit t leksionit jan t panumrta dhe ato ndryshojn dhe prditsohen

vazhdimisht. E rndsishme sht q ato t jen n prshtatshmri t plot m
temn dhe studentt.
Detyra pr t przgjedhur prmbajtjen e duhur q prshtatet me qllimet e
leksioneve nuk sht e thjesht. Kjo sht nj nga arsyet fatkeqe pse lektort
zakonisht przgjedhin leksionin nga nj burim i vetm. T dhna nga studimet
tregojn se studentt rikujtojn dhe kuptojn m shum prezantime t bazuara
n parimet kryesore dhe e kundrta ndodh me ato q detajohen n mnyr t
panevojshme. Rezulton t jet m e dobishme t shpjegohen idet pr t
arritur nivele t larta kuptimi, sesa thjesht t raportohen gjetje t detajuara.
5.6. Transmetimi i informacionit

Nj lektor drgon mesazhe verbale, joverbale, paragjuhsore dhe me an t
prdorimit t mjeteve dgjimor-pamore. Mesazhet verbale mund t
prmbledhin prcaktimin e objektivave, prkufizimeve, prshkrimeve,
shembujve, prjashtimeve ose komenteve.
Prbrsit paragjuhsor prmbledhin cilsit zanore, hezitimin, pushimet,
gabimet n shqiptim etj. Hezitimi dhe ngatrresat jan tregues t paqartsis
dhe mosprgatitjes apo nervozizmit. Elementt joverbal dallojn nga
kontakti pamor, gjestet dhe lvizjet e trupit t cilat mund t prdoren me
qllim n vendosjen e raportit t komunikimit me studentt, pr t vzhguar
reagimet e tyre, pr t transmetuar nj ide t caktuar apo pr t theksuar nj
nj pik t rndsishme.
Mesazhet audio-vizuale transmetohen me ndihmn e tabelave, projektorve,
prezantimeve me power-point dhe regjistrimeve zanore t ndryshme.
Nprmjet ktyre formave t komunikimit, lektori nuk transmeton vetm
informacion pra sasi. Komunikimi joverbal, prdorimi i mjetev e dgjimorepamore dhe elementve paragjuhsor transmetojn kuptim dhe qndrim ndaj
nj shtjeje, pra cilsi. Kjo mund t theksoj, cilsoj apo dhe shtrembroj
mesazhin kryesor.
146

N FUSHN E EDUKIMIT
147
5.7. Prthithja e informacionit
Sasi e madhe informacioni q ofrohet, mund t prthithet ose jo nga studentt.

Ata mund t filtrojn, ruajn apo t prmbledhin dhe shnojn at q ata e
konsiderojn si mesazh t rndsishm. Sasia e informacionit q mund t
prthithet prej tyre varet pjesrisht nga njohurit q tas hm ata zotrojn,
interesat individuale, niveli i prqendrimit dhe interesi.
Niveli prqendrimit tenton t luhatet gjat nj ore msimi. Nse niveli i
prqendrimit do t paraqitej nga nj diagram, ajo do t kishte pamjen e nj
kurbe q ka pikn e saj m t lart n 15-20 minutat e para t ors s leksionit
dhe pastaj fillon t bjer gradualisht deri n afrsi t fundit t leksionit ku
studentt bjn edhe nj sforcim t fundit pr t rikthyer vmendjen. Ktu kjo
kurb njeh edhe nj rritje tjetr jo fort t konsiderueshme. 288
Rnia e nivelit t prqendrimit sht objekt studimi m vete. Pr kt arsye
studiuesit kan studiuar metoda dhe strategji pr t prmirsuar nivelin e
prqendrimit. Ata kan vn re se prfshirja n orn e leksioneve t
aktiviteteve t vogla pr studentt si diskutimi n grup, strategji q kan n
themel zgjidhjen e problemeve dhe arsyetimin, ndihmojn mjaft. do
ndryshim aktiviteti sht n fakt nj mundsi mjaft e mir pr t rizgjuar
interesin dhe prmirsuar nivelin e vmendjes.
Teknika t thjeshta si prdorimi i diapozotivve dhe organizimi i tyre n
mnyra sa m trheqse, prdorimi i anekdotave dhe humorit n prgjithsi
apo qoft edhe thjesht dy minuta pushim ndihmojn mjaft n rikthimin e
vmendjes.
Grafik 4: Grafiku i prqendrimit
288
Biggs J. (1999) Teaching for Quality Learning at University (Buckingham, Open University Press).
Bligh D A (2000). Whats the use of lectures? (San Francisco, Jossey-Bass)
147

N FUSHN E EDUKIMIT
148
Infromacioni prthithet nga studentt, przgjidhet dhe ruhet n kujtesn

afatshkurtr. Kjo memorje sht mjaft e limituar n kohzgjatje dhe
informacioni nse nuk kalohet n memorjen afatgjat ose nuk mbahet shnim,
ka shum mundsi q pas 30-60 sekondash t harrohet.
N memorjen afatgjat ruhen m lehtsisht ato informacione q jan t
njohura m par dhe q prkojn me rrjetin e koncepteve dhe fakteve q
tashm egzistojn. Ky shoqrizim i informacionit t ri me at t vjetr, mund
t riformatoj trsisht rrjetin egzistues t informacionit. Pr rrjedhim edhe
nj leksion i vetm mund t ndryshoj trsisht perceptimet mbi nj tem apo
shtje. Faktet dhe konceptet q jan t pakuptueshme ka shum mundsi q
t harrohen, por n memorjen afatgjat t mbeten mesazhe t reja, t cilat
prqasen lehtsisht me fakte dhe ide egzistuese. do fakt apo ide e re dhe e
pakuptueshme zakonisht fshihet nga kujtesa trsisht. Po kshtu midis
mesazheve verbale dhe atyre dgjimore-pamore betejn e memories e fitojn
kto t fundit.
5.8. Prgjigjia ose reagimi

Reagimi i studentve nuk duhet t jet thjesht nj sasi shnimesh q duhet
kuptuar, ristrukturuar dhe nxn; ajo gjithashtu prfshin edhe qendrimin q
studenti ka ndaj leksionit dhe lektorit.
Si reagim i menjhershm vijn sinjalet joverbale, t cilat mund t prthithen,
interpretohen dhe ndonjher t jen objekt pr reagimin e lektorit. Kto
sinjale ndihmojn lektorin t kuptoj prgjigjet e publikut/studentve dhe t
prshtatet ndaj tij. Pikrisht ktu qndron dallimi kryesor midis leksioneve t
regjistruara m par dhe atyre q ligjrohen n ast.
Vzhgimi i kujdesshm i reagimeve t studentve n nj leksion ndihmon n
kuptimin dhe parashikimin e qndrimeve q prekin studentt n periudha
afatgjata. Kto ndryshime jan pak a shum t ngjashme n do lnd, por
egziston nj mundsi e madhe q plqyeshmria e nj studenti kundrejt nj
teme, lnde apo metode ligjrimi t ndikohet thellsisht nga cilsia e mbajtjes
s nj leksioni si dhe nga karakteristikat individuale t studentit.
Suksesi i leksionit varet nga ndrveprimi q lind midis pedagogut dhe
studentve. Nj nga mangsit m t diskutuara t leksioneve sht mungesa
pothuaj totale e reagimit nga studentt. Kjo i shndrron ata n publik pasiv
dhe t painteresuar.
Ndrveprimi i bazuar mbi komunikimin e njkohshm e t dykahshm e
shmang kt mangsi. Ndrkoh q pedagogu komunikon me studentt me an
t mesazheve verbale dhe joverbale, ai/ajo mund t marrin nga studentt
reagime t njkohshme joverbale. Me an t ktyre mesazheve pedagogu
prshtat elementt paragjuhsor t komunikimit me studentt duke siguruar
kshtu ndrveprim t vazhdueshm dhe produktiv.
148

N FUSHN E EDUKIMIT
149
5.9. Teknika t ndrtimit t leksioneve

Modele t ndryshme t krijimit dhe ligjrimit t leksioneve krijojn bazn pr
nj trsi teknikash q i vijn n ndihm lektorit, q t mund t ofroj nj
leksion m cilsi t lart. Kto modele jan t njjta m ato t fjalimeve dhe
pr rrjedhim jan nj garanci m shum pr suksesin e leksionit. E
rndsishme pr nj lektor sht t kuptoj se prmirsimi i do njrs prej
teknikave rrit efektivitetin e leksionit.
-Prgatitja e leksionit
Pr fat t keq numri i studimeve q tregojn sesi nj lektor prgatit nj
leksion, sht minimal pr t mos thn q nuk egziston fare. Studimet mbi
msimdhnien dshmojn lidhjen q egziston midis nivelit t njohurive mbi
temn dhe kompetencn e t msuarit. 289
Sipas Calderhead-it, nj pedagog i kujdesshm planifikon jo vetm duke
deduktuar metoda nga objektivat, por edhe duke mbajtur n vmendje nivelin
e t kuptuarit t studentve, karakteristika t tjera t kontekstit si dhe
egzistencn e burimeve t tjera.
N munges t krkimeve mbi prgatitjen e leksioneve, lektort duhet t
bazohen n prvojn personale dhe modelet q ata kan hasur gjat jets
studentore. Elementt kryesor t prgatitjes s leksionit jan t ngjashme me
ato t fjalimeve informuese t kohve moderne dhe mbartin elementt
kryesor t ligjrimeve t prcaktuara q n lashtsi nga Aristoteli. Kta
element jan prkatsisht; qllimi kryesor, prmbajtja, organizimi dhe
prezantimi.
5.9.4. Organizimi i leksioneve

5.9.4.1. Pjest prbrse t leksionit
Ashtu si edhe fjalimet informuese leksionet kan struktura t qarta zhvillimi.

T bazuara n teorit e t nxnit dhe t retoriks kto struktura sigurojn
organizim t qart n prgatitjen sa m efektiv t leksionit.
Tre prbrsit kryesor jan: Hyrja, Trupi, Mbyllja
289
Bennet N. dhe Carre C. G. (1993). Learning to Teach. (Routledge, London).
149

N FUSHN E EDUKIMIT
150
5.9.4.2.Hyrja
Hyrja zakonisht z minutat e para t leksionit, koh kjo e rndsishme pr tu
ofruar studentve nj struktur paraprake t prmbledhur t ideve dhe
shtjeve q do t trajtohen n leksion. Kjo u jep mundsin atyre ta ken m
t leht ta ndjekin leksionin n mnyra logjike dhe t krijojn sisteme
shnimesh pr ti prdorur m pas.
Hyrja sht momenti kur midis lektorit dhe studentve ndrtohet marrdhnia
sociale e leksionit. Kjo marrdhnie bazohet n ndrveprimin dypalsh duke
siguruar nj mjedis miqsor midis pedagogut dhe studentve. Pedagogu
kshtu fiton vmendjen dhe besueshmrin e studentve si dhe i motivon ata
t ndjekin leksionin. Pr t rritur motivimin e studentve leksioni duhet t
ket lidhje t drejtprdrejt me interesat, qllimet e studentve dhe t lnds
q zhvillohet.
Brenda minutave t para t leksionit pedagogu duhet me qartsi t deklaroj
objektivat e tij. Qartsimi i tems s leksionit, ides kryesore dhe ideve t
tjera, q do t diskutohen n t jan pjes e hyrjes s leksionit.
Nj teknik tjetr e prdorur me sukses si pjes e hyrjes jan anekdodat dhe
humori. Ato kan efekt t padiskutueshm prsa i prket trheqjes s
vmendjes dhe vendosjes s raportit miqsor dhe t ngroht t komunikimit.
Pr sa koh prdorimi i humorit dhe anekdodave nuk cnon cilsin dhe
sasin e informacionit, prdorimi i t yre konsiderohet mjaft i efektshm.
5.9.4.3 Trupi i leksionit

Trupi i leksionit z pjesn m t madhe t tij, krkon m shum koh dhe
duhet t jet i organizuar mbshtetur n strategji t t msuarit.
Materiali i leksionit sht nj kombinim logjik i fakteve, koncepteve,
parimeve dhe prgjithsimeve. Konceptet prfaqsojn nj kategori temash,
ose idesh t shprehura n fjal dhe parimet komunikojn marrdhnie midis
koncepteve.
Tendenca n leksione dhe n fjalime informuese n prgjithsi sht t
prezantoj faktet njri pas tjetrit. Megjithat praktika tregon se kur
prkufizimi i nj ideje shoqrohet me shembuj konkret, leksioni ka
efektivitet m t lart tek studentt. Krijimi i marrdhenieve zinxhir nisur
nga konceptet e reja tek parimet dhe m pas tek prgjithsimet, t mbshtetura
n shembuj dhe n gjuh konkrete, shton interesin dhe vmendjen e
studentve.
Ashtu si fjalimet informues edhe n leksione sht i domosdoshm organizimi
i ideve t prezantuara. Nga parimet organizuese m t prdorura j an:
150

N FUSHN E EDUKIMIT
-
151
marrdhnia e nj njsie me t trn- ky organizim tregon sesi nj ide

prbhet nga disa t tjera plotsuese.
marrdhnia kohore ose shkak-pasoj. Ky organizim krkon
marrdhnie kohore t informacionit dhe sht i prshtashm n
trajtimin e ideve q shtrihen n nj periudh kohore t cakuar.
o Marrdhnia shkak-pasoj mund t prdoret edhe n rastin e
ideve q kan nj marrdhnie kohore. Si organizim sht m i
pranueshm dhe m llogjik pr studentt dhe pr rrjedhim
rezulton t jet m efektiv.
-marrdhnia krahasuese- ky organizim fton pr krahasimin e dy ose m

shum koncepteve/ ideve mbi nj baz t qart t prbashkt.
a- Teknika pr organizimin e brendis s leksionit
Edhe pse flitet kaq shum pr t folurin publik, kurset prgatitore pr kt
sfid jan t pakta dhe shpesh nuk egzistojn fare. Pjesa m e madhe e
lektorve i drejtohet pr her t par foltores me modelin e pedagogut me t
mir lektor, n mendje. Shum e krijojn prvojn e tyre duke gabuar dhe
korrigjuar n prezantimin pasardhs. Nse pr t gjith lektort e rinj t t
gjitha fushave do t ishte e qart se gojtaria sht arti q mund t msohet,
rruga drejt perfeksionit do t ishte me m pak probleme dhe m e shkurtr.
b- Prezantimi me ide t thjeshta
Qllimi kryesor i leksioneve, si fjalime informuese sht t prezantoj sa m
qart idet tek publiku dhe jo t prezantoj nj numr t pafundm idesh t
paqarta. Studentt mbajn mend m shum idet e qarta dhe t shpjeguara dhe
organizuara mir.
c- Ndarja n njsi t barabarta e informacionit
Leksionet rezultojn t jen m t kuptueshm kur informacioni ndahet n
njsi t barabarta prgjat rrjedhs s prezantimit, duke shmangur
mbingarkesat n fillim ose n fund t tij. Prpunimi i informacionit t ri
krkon nj koh t caktuar pr rrjedhim n rrjedhn e prezantimit duhet t
llogaritet koh e mjaftueshme n dispozicion t ideve q hasen pr her t
par.
d- Prezantimi i ideve t reja prmes atyre familjare
Nj nga parimet e t nxnit sht ndrtimi mbi njsi tashm t ngritura.
Individt e ndrtojn botn rreth tyre duke prqasur t ren me t vjetrn, t
panjohurn me t njohurn. 290
Pr rrjedhim n prezantimin e ideve t reja, lektort inkurajohen t prdorin
analogjin. Kjo teknik ndihmon studentt t kuptojn ma rrdhnien q
egziston midis informacionit t ri dhe atij t prpunuar m par n koh. Kjo
siguron vmendje dhe efektivitet gjat prezantimit. Si strategji e ofruar nga
290
Beebe, A.,S., Beebe, J.,S., Ivy, K., D., (2001).Communication: principles for a lifetime.
Massachusetts,. Fq 399
151

N FUSHN E EDUKIMIT
152
teoria e retoriks vjen krijimi i marrdhnieve midis informacionit egzistues

dhe atij t ri. Kjo shnon hapin e par n prpunimin e informacionit njohs.
e- Prdorimi i prsritjes
Nj nga dallimet kryesore midis teksteve t shkruara dhe atyre t folura sht
prsritja. Prsritja e ideve kryesore nuk sht e nevojshme n tekstet e
shkruara pasi lexuesi mund ta rilexoj tekstin sa her t doj.
N tekstet e folura mundsia pr ta dgjuar at sht vetm nj. Nse publiku
e humbet at pr fardo arsye, e humbet prgjithmon. Kshtu ligjruesi ka
pr detyr t prsris her pas here n form prmbledhse idet e
prezantuara, n mnyr q ti jap mundsin publikut ti ridgjoj ato pr
nj efektivitet m t lart. Parimi i art i Aristotelit n ndrtimin e fjalimeve
sht nj nga teknika m t suksesshme sot:
1- Thuaj publikut, far do tu thuash!
2- Thuaja!
3- Thuaj publikut, far u the! 291
Prve elementve tashm t prmendura m lart jan edhe disa element t
tjer, q mbartin rndsi dhe duhen diskutuar.
5.9.4.4. Mbyllja e leksionit.

Mbyllja rezulton t jet pjesa m e neglizhuar e leksionit edhe pse ka nj nga
funksionet m t rndsishme pr studentt: at t prmbledhjes dhe
prforcimit t ideve kryesore t diskutuara n leksion. Prsritja dhe theksimi
i ideve kryesore i sinjalizon studentve fundin e leksionit dhe u jep atyre
mundsin t ridgjojn edhe njher konceptet kryesore. Ndrveprimi n
kt pik mund t sigurohet me an t pyetjeve nga ana e studentve.
5.9.5 Prshtatshmria me publikun/studentt

Nj nga elementt kryesor n do hap t organizimit dhe prezantimit t nj
leksioni sht prshtatshmria maksimale me studentt si publik. Pr t patur
prshtatshmri maksimale me publikun student, studiuesit sugjerojn njohjen
e tij nprmjet disa niveleve. 292
Nj nga gjrat m t rndsishme q nj pedagog duhet t kuptoj sht se
studentt i takojn publikut jovullnetar. Ata nuk kan zgjedhur t dgjojn
leksionet, por jan aty si pasoj e rregullave q para cakton nj struktur
studimesh t caktuara. Publiku jovullnetar sht heterogjen dhe ka
291
po aty,. Fq 407
Pearson J. C., dhe Nelson P. E., (1997). An introduction to Human Communication; Understanding
and Sharing Brown &Bebchmark Publishers
292
152

N FUSHN E EDUKIMIT
153
karakteristika t ndryshme individuale. Fillimisht studentt nuk kan asnj

nivel plqyeshmrie mbi lektorin, leksionin apo lndn n prgjithsi. T
gjitha kto varen drejtprsdrejti nga prezantimi q do t bj lektori.
Niveli i dyt sht analiza demografike e tyre. Analiza demogr afike konsiston
n mbledhjen dhe interpretimin e t dhnave ku prfshihen: emri, mosha,
gjinia, vendlindja, shkollimi i kryer, raca, temat kryesore q paraplqejn,
besimi fetar, pjesmarrja n grupe t ndryshme.
Sot n fakultetet tona po studiojn student me t dhna demografike mjaft t
larmishme. Hamendsimi se ata i prkasin pothuaj t njjtit brez, t njjts
kultur dhe etnicitet, mund t oj n prgjithsime q krijojn zhurm
emocionale mes studentve dhe t ulin nivelin e plqyeshmris si pr
lektorin ashtu dhe pr leksionin dhe vet lndn .
Niveli i tret i analizs prqndrohet n matjen e interesit dhe njohur ive q
studentt kan pr temn q do t diskutohet.
Matja e nivelit t interesit pr temat q do t diskutohen n nj lnd nuk
prbn ndonj vshtirsi t veant. Shpesh lektorit i duhet t prballet me
faktin q disa lnd dhe disa shtje nuk prbjn interes pr studentt dhe
kjo do t ul nivelin e motivimit pr ta. M pas sht detyr e lektorit t
zgjedh kndvshtrimin dhe materialin e duhur, q t rikthej motivimin tek
studentt edhe pse ndonjher kjo sht mjaft e vshtir, sidomos kur n t
kundrt punojn edhe faktor t tjer t lidhur me kontekstin.
Edhe matja e nivelit t njohurive egzistuese tek studentt ka rndsi n
prshtatjen e leksionit t ri. Studentt nuk jan en bosh q mbushen n
auditoret e fakulteteve. Kjo njohuri egzistuese duhet matur, pasi shrben si
njsia mbi t cilat do t vendosen njohurit e reja. Nse lektori nuk arrin dot
t krijoj ura lidhse midis njohurive egzistuese dhe atyre t reja, kto t
fundit jan t destinuara t harrohen.
Niveli i katrt dhe i fundit i analizs s publikut ka t bj me qndrimin q
kan studentt ndaj leksionit, besimin dhe vlerat n prgjithsi. Nisur nga
natyra akademike e leksioneve, temat e diskutuara n to prekin kryesisht
qndrimin dhe m pak besimin dhe vlerat. Pr rrjedhim edhe n ato tema ku
studentt shfaqin nivele plqyeshmrie t ult, mbetet detyr e lektorit t rris
at.
Ndr metodat e analizs s publikut, m t njohurat deri m sot jan tri. 293 Ato
bazohen n vzhgimin, nxjerrjen e prfundimeve bazuar n vzhgime dhe
krijimin e pyetsorve.
Ndr kto tri metoda dy t parat prdoren gjersisht nga lektort edhe gjat
prezantimit t leksionit. Nprmjet vzhgimit t studentve dhe reagimeve t
tyre n orn e leksionit ata arrijn t kuptojn nse studentt po i ndjekin apo
293
Pearson J. C., dhe Nelson P. E., (1997). An introduction to Human Communication; Understanding
and Sharing Brown &Bebchmark Publishers
153

N FUSHN E EDUKIMIT
154
jo, nse e gjejn tem interesante, nse koha e mbajtjes s leksionit nuk sht
e prshtatshme dhe informacione t tjera t ngjashme me kto.
Metoda e tret, ajo e pyetsorve, prdoret pak. Kjo ndoshta sepse prpunimi
i t dhnave ka nj kosto m t lart si materiale ashtu edhe fizike, kohore dhe
mendore, kosto pr t ciln shpesh pedagogt nuk jan t gatshm t
sakrifikojn.
Kndvshtrimi i ri ndaj studentve si publik q duhet studiuar, sht nj tem
s cils i jan prkushtuar dhe do ti prkushtohen shum studime, pasi nga
kjo shtje varet suksesi dhe dshtimi i leksionit dhe lnds n trsi.
5.9.6.2. Teknika e t shpjeguarit n leksione

Element tjetr q ndihmon mjaft n organizimin e nj leksioni sht
tshpjeguarit. T shpjeguarit bashk m t pyeturit prbjn dy teknikat m t
rndsishm n msimdhnie.
Metodistt njohin tri lloje kryesore t tshpjeguarit, at interpretues,
prshkrues dhe argumentues. Kto lloje korrespondojn prkatsisht me
pyetjet far?, Si?, Pse?. Bashkuar kto me pyetjet Kur? dhe Ku?
krijojn skeletin e leksionit qoft si shpjegim apo si rrfim.
T shpjeguarit sht prpjekja pr t qartsuar nj ide t caktuar dhe kjo on
drejtprsdrejti n krijimin e lidhjeve midis informacionit egzistues dhe atij t
ri n mendjet e studentve. Kto lidhje mund t krijohen me ndihmn e
fakteve, ideve dhe vlerave. Procesi i t shpjeguarit prbhet nga tri faza:
1. Detajimi i nj problemi pr tu shpjeguar
2. Nj seri thniesh tashm t kuptuara nga studentt
3. Nj kndvshtrim mbi problemin dhe mundsisht edhe nj zgjidhje pr
t
Pr nj nivel sa m t mir t t shpjeguarit, lektori duhet t jet gjithmon,
si prmendm dhe m lart, n dijeni t problemeve, njohurive, prvojs s
studentve dhe t kontekstit.
Disa veori t tshpjeguarit jan prdorimi i emrave kryesisht konkret dhe
etiketimeve t qarta, prkundrejt premrave, prd orimi i shpjegimeve t qarta
t diagramave, emrtimin e qart t pjesve prbrse, prdorimin e
prkufizimeve t thjeshta, theksimin e shtjeve kryesore, shembujve,
imazheve udhzuese, metaforave, analogjive, prsritjeve dhe perifrazimin e
herpashershm t shtjeve m kryesore.
Ndr elementt m t rndsishm n organizimin e trupit t leksionit jan
lidhort ose fjalt ndrmjetse. Ata prdoren pr t lidhur idet me njratjetrn dhe pr ta br prezantimin m t kndshm pr studentt. Ktu mund
t renditim edhe organizatort verbal dhe joverbal ose paragjuhsor, q i
154

N FUSHN E EDUKIMIT
155
ndihmojn studentt t ndjekin llogjikshm rrjedhn e leksionit. Disa nga kto

shprehje jan:
-
Vini re m posht.
Kjo pjes ka nj rndsi t veant
Do tju trhiqja vmendjen tek kjo ide.ky autor. Kjo ngjarje
Shpjegimet dallojn pr prdorim t gjer t fjalve t ndrmjetme, t cilt

ndihmojn studentt t kalojn nga nj pik n tjetrn me lehtsi. Lidhort
mund t shfaqen n formn e lidhorve t bashkrenditur dhe t n nrenditur,
lidhor q tregojn fillimin dhe fundin e nj nnshtjeje. Kta lidhor marrin
rndsi t veant sidomos kur trajtohen shtje relativisht komplekse q
krkojn ndarje me nntema. Lidhort mund t shfaqen dhe n form
numrorsh apo shprehjesh q lidhin pjes t ndryshme me njra-tjetrn.
5.10. Teknika t prmirsimit t ligjrimit t leksioneve

Nga sa u vu re gjat ktij kapitulli, leksioni sht mirfilli nj fjalim. Ai
gzon t gjitha vetit q kan edhe fjalime t tjera. Edhe pse qllimi p arsor i
leksioneve sht t informoj, n t mund t vihen re qartsisht edhe element
t ndikimit, pa t cilat do t ishte e pamundur t arrihej qllimi kryesor i
leksioneve.
5.10.1 Prezantimi i leksionit

Aristoteli nnvizon se ashtu si prmbajtja edhe prezantimi ka rndsin e vet
t padiskutueshme. Kta dy element shkojn n simbioz me njri -tjetrin pr
t plotsuar t trn dhe qllimin final, ligjrimin e suksesshm.
N leksione ashtu si gjuhsorja edhe paragjuhsorja sht shum e
rndsishme. N kategorin e paragjuhsores prmblidhen zri, mimika,
gjestet si dhe prdorimi i hapsirs.
Distanca fizike dhe psikologjike kontribuojn n atmosfern formale. Pr t
krijuar nj atmosfer m informale, kto barriera duhen zvogluar. Foltorja
sht nj nga kto pengesa. N vartsi t pritshmris s studentve dhe t
kuturs s publikut/studentve, shum lektor zgjedhin t mos qndrojn pas
saj duke ofruar nj atmosfer m informale dhe natyrisht m t ngroht.
Lvizja pran studentve inkurajon ndrveprimin dhe shoqrizimin mes
pedagogut dhe studentve.
155

N FUSHN E EDUKIMIT
156
5.10.2 Lvizja e trupit dhe qndrimi

Lvizja e trupit dhe qndrimi komunikojn shum mesazhe, sidomos kur
distancat jan t mdha. Mungesa e dshirs dhe e entuziazmit mund t
transmetohen tek studentt, t cilt pr rrjedhim do t ken t njjtin qndrim
ndaj leksionit.
N rast t kundrt, kur e gjith pamja fizike e pedagogut komunikon
entuziazm dhe interes, kjo do t reflektohet tek studentt dhe ata do t jen
m t prirur pr t ndjekur leksionin me m shum interes.
Nj sasi t konsiderueshme informacioni e mbartin edhe mimika dhe kontakti
pamor. Shprehjet e fytyrs jo vetm transmetojn emocione tek studentt, por
u japin atyre t dhna sesi t interpretojn prmbajtjen e mesazhit. Kontakti
pamor ndihmon n vendosjen e besueshmris, por shrben edhe si shenj
respekti. Duke ruajtur t njjtn sasi kontakti pamor me t gjith studentt,
pedagogu u transmeton atyre t njjtn sasi vlersimi dhe respekti. Kjo
siguron ndrveprim gjithprfshirs, t barabart dhe jodiskriminues nga ana e
pedagogut dhe drgon sinjale pozitive tek studentt.
Gjestet, zri, karakteristikat e tij n raport me theksin, pauzat, volumin,
shqiptimin e sakt dhe me entuziazm t fjalve, shpejtsin e prezantimit dhe
t tjer element t ngjashm kan ndikim t drejtprdrejt n cilsin e
prezantimit dhe efektivitetin e tij.
5.11. Ndikimi
Ndikimi sht baza e ndryshimit t qndrimit mbi nj shtje apo ide t
caktuar. Ai vepron nprmjet organizimit dhe cilsis s prezantimit. Kjo e
bn prdorimin e shpjegimeve ndikuese t domosdoshm.
N leksione suksesi i ndikimit varet dretprsdrejti nga prdorimi i retoriks.
Si u dshmua edhe m par mundsit e prdorimit t retoriks jan t
panumrta. Mund t risjellim n vmendje prdorimin e ifteve t kundrta,
pyetjeve retorike t ndjekura nga pushimet si prforcuese, prdorimin e
teknikave treshe, pushimet prpara shtjeve me rndsi t veant,
prmbledhjet me fjali mbreslnse, si dhe prdorimi i metaforave dhe
analogjive t fuqishme. Kto t fundit rezultojn mjaft t dobishme kur
lektori shpjegon ide t reja.
5.11.1. Interesi
Pr t arritur ndikimin tek studentt, ata duhet t jen t interesuar t ndjekin
leksionin. Mnyra m e mir pr ta arritur at sht prdorimi i shprehsis
s mbshtetur me shembuj, ndrthurur me mnyrn rrfyese t t shpjeguarit
dhe ngjalljen e kuriozitetit. Studimet tregojn se prqindja e interesit ndikon
drejtprsdrejti n nivelin e plqyeshmris, q do t shfaq studenti ndaj
lnds. Kjo padyshim do t sjell ndikim edhe n rezultatet prfundimtare.
156

N FUSHN E EDUKIMIT
157
Disa teknika t thjeshta t prmirsimit t shprehsis jan prdorimi i

entuziazmit, ndjenjave miqsore, humorit, stilit bisedor prkundrejt atij
formal, dinamizmit dhe karizms. Suksesi i saj bazohet n kontaktin pamor
maksimal, n gjestet dhe lvizjet e trupit, shprehsin e fytyrs, variacionet
zanore dhe przgjedhjen e fjalorit.
Shembujt dhe analogjit zgjojn interes dhe rrisin nivelin e kuptimit. Ato
sigurojn lidhjen midis strukturs s tems dhe strukturave njohse t ngritura
n mendjen e studentve.
Shpesh krijimi i kontrasteve pro/kundr, krijojn mundsi shpjegimi
funksional m t qart. Ofrimi i shembujve t kundrt, apo i asaj q objekti
apo ideja nuk sht, thyen kufijt e ngusht t prkufizimit dhe zgjon
kuriozitetin e studentve.
Edhe rradha e prezantimit t shembujve ka rndsin e saj. Sipas Brown -it
dhe Armstrong-ut, kur idet jan t padiskutuara m par, rezulton t jet m
e efektshme t fillohet me shpjegimin e tyre dhe t vijohet me gjenerimin e
prkufizimeve ose prgjithsimeve nprmjet shembujve induktiv. Kur
prezantohen ide t reja sygjerohet aktivizimi i shembujve, q tashm njihen
n mnyr q t krijohet lidhja midis informacionit t ri dhe atij egzistues.
Kur idet jan tashm t njohura prdorimi i metodave deduktive shoqruar
me shembuj rezulton t jet m efektiv.
Nj mnyr tjetr efektive sht dhe przgjedhja e metods s duhur t t
shpjeguarit. Ndr mnyrat m t prdorura jan ajo rrfyese, humoristike dhe
konceptuale.
Mnyra rrfyese ngjan me rrfimin e nj historie personale. Nprmjet saj
lektori shpjegon nj zinxhir gjetjesh.
Mnyra humoristike dallohet pr prdorimin masiv t anekdodave apo
historive me humor, n funksion t shtjeve kryesore.
Mnyra konceptuale ofron nj seri faktesh apo parimesh t renditura n nj
rend logjik.
Metoda e par, ajo rrfyese, trheq mjaftueshm vmendjen, por mund t mos
ofroj njohuri t qarta dhe t sakta. Metoda humoristike mund ti zbavi s
studentt prtej prcjelljes s informacionit tsakt dhe n sasin e duhur.
Metoda konceptuale rezulton t jet m e qarta, m e organizuara nga ana
akademike, por q fatkeqsisht edhe m pak interesantja.
Pr nj efektivitet maksimal kshillohet kombinimi i t trija metodave.
Kombinimi i tyre varet nga tema e leksionit, konteksti kohor dhe shum
faktor t tjer, t cilat prcaktojn cila nga metodat qndron m mir si
hyrje, trup apo mbyllje e leksionit.
157

N FUSHN E EDUKIMIT
158
5.12 Leksionet si marrdhnie sociale
Leksionet jan konsideruar gjithmon si metoda m e mir e msimdhnies

edhe pse me lindjen dhe zhvillimin e teknologjis, duhet t pranojm se numri
i atyre q mendojn se leksionet duhet t zvendsohen me metoda t tjera
sht rritur mjaft. Megjithat efektiviteti i leksioneve n eksplorimin e
aftsive njerzore pr komunikimin e folur m shum sesa t shkruar, sht i
pamohueshm. Leksionet jan fjalime informuese dhe si t tilla jan edhe
ngjarje sociale q ndodhin n koh reale. Kjo sht forma m natyral e e
shkmbimit t informacionit. Shkrimi dhe teknologjia mund ta lehtsojn
komunikimin, por gjithmon mbeten artificiale.
Nj nga arsyet kryesore pse leksionet jan metoda t suksesshme sht
forma e folur e komunikimit. Leksionet ashtu si edhe fjalime t prezantohen
prpara nj publiku (studentt) nga nj person i pranishm (pedagogu). Nj
leksion konsiderohet si nj ngjarje sociale e strukturuar formalisht n
prshtatje me natyrn njerzore , me qllim ndikimin e psikologjis njerzore
n funksion t prmirsimit t nivelit t t nxnit.
Nj karakteristik thelbsore e leksioneve msimore sht vazhdimsia e tyre
pr nj numr t caktuar dhe jo vetm nj her. Kjo mundson krijimin e nj
marrdhnie sociale, krijimin e besimit midis lektorit dhe stud entit.
Kujtojm ktu se njerzit shum koh m par se t shpikej shkrimi,
komunikonin nprmjet gjuhs s folur dhe nuk ishin kurr vetm. Kjo
kontribuonte n krijimin marrdhnieve shoqrore, gj q duket gjithmon e
m e vshtir sot n epokn e teknologjis. Njerzit komunikojn m shpejt
dhe m me lehtsi, por kjo jo domosdoshmrisht do t thot cilsi m e mir
komunikimi dhe marrdhniesh.
Leksionet si veprimtari q ndodhin mes individsh t pranishm n kontekst,
krijojn situata sociale t cilat zhvillohen n koh reale n po t njjtin
kontekst. Leksionet shpjegohen sipas modelit t shkmbimit t njkohshm t
mesazheve midis drguesit (lektorit) dhe marrsit (studentve). Kjo form
komunikimi siguron efektshmri n auditor, pasi pedagogu arrin t
komunikoj me studentt n disa kanale, respektivisht at dgjimor dhe
pamor.
Kjo form komunikimi sfidohet kur auditoret jan projektuar pr t
komunikuar me nj numr shum t madh studentsh. N disa r aste
arkitektura e ktyre auditoreve nuk lejon komunikimin efektiv midis
pedagogut dhe studentve. Edhe ndrhyrja e teknologjis nuk e prmirson
situatn. Kjo situat ka t paktn dy pasoja negative pr procesin: s pari
shkputja e kontaktit pamor midis lektorit dhe studentve nuk i krijon atij
mundsin t monitoroj reagimin ndaj fjalve t tij n auditor dhe s dyti
fundet apo cepat e auditorit jan t lna pas dore dhe ata n mnyr jo t
drejtprdrejt, marrin sinjalin se jan ln jasht vmendjes s pedagogut
158

N FUSHN E EDUKIMIT
159
lektor. Kta student nuk jan m pjes e ngjarjes sociale dhe pr rrjedhim
ndjehen t prjashtuar nga situata e leksionit.
Nj leksion q i prmbahet rregullave standarte t formatimit t tij pasqyron
edhe nj predispozit spontane psikologjike: at t vlersimit t individve
me nj autoritet t caktuar. Nj leksion formal ka prfitime t dykahshme si
pr studentt, po ashtu edhe pr lektorin. Situata e krijuar n nj leksion ka n
qendr t vmendjes pedagogun. Kjo krijon n mnyr artifici ale autoritetin e
pedagogut. Ky autoritet vendoset n mnyr jo t drejtprdrejt nga heshtja q
vendoset n auditor. Kjo sht dhe nj mnyr shprblimi pr autoritetin e
prkohshm t pedagogut ( q normalisht e knaq at) dhe nga ana tjetr kjo
siguron motivimin e tij dhe rritjen e cilsis s prezantimit, q rezulton
pozitive dhe prfituese pr studentt, duke prmbushur kshtu dhe qllimin
parsor t leksionit.
Kjo sht nj nga arsyet pse mendohet se kalimi i mass s ndrveprimit t
studentve do t prish strukturn autoritare dhe po ashtu edhe procesin e
msimit.
Prvoja akademike tregon se leksionet duhet t ngrihen mbi cikle dhe jo si
ngjarje t izoluara. Ato duhet t mbahen nga nj pedagog i vetm dhe jo nga
skuadra. Kjo sht e domosdoshme, pasi nj marrdhnie besueshmrie
ndrtohet mbi nj numr t caktuar komunikimesh t vazhdueshme. Vetm
kur kjo marrdhnie vendoset midis pedagogut dhe studentit, kta t fundit
kan prirje t nxn n mnyr t efektshme.
Struktura autoritare formale, q siguron leksioni sht nj mjet i fuqishm pr
t nxn. Shpesh kjo struktur mund t prdoret n mnyr abuzive edhe pr
qllime propoganduese. Bazuar n psikologjin njerzore, leksionet jan
forma t ndikimit t nj individi mbi shum t tjer, pr rrjedhim egziston
mundsia e prdorimit pr qllime manipulative.
159

N FUSHN E EDUKIMIT
160
PRFUNDIME
U b m shum se 2500 vjet q her pas here njerzit sfidojn motin, pengesat
fizike, kushtet sociale pr tu mbledhur dhe dgjuar fjal me shpresn pr nj
ndryshim t shumpritur!
U b m shum se 2500 vjet q fjalt shnojn ndryshimin n shpresn e mbar
njerzimit!
U b m shum se 2500 vjet q vetm m an t fjalve jan ngritur kombe, kan
ndryshuar fatet e tyre, jan skalitur vlera dhe njerzimi sht sot, ende n shpres t
fjalve pr nj t ardhme m t mir!
Duke krkuar n t tashmen pr t kuptuar m shum se si fjalt formsojn fatet e
popujve, shum pikpyetjeve u prgjigjej e shkuara. Pas nj udhtimi retrospektiv n
koh u bn m t qart funksioni, objektivat dhe prkufizimi i gojtaris dhe
retoriks, q nga konceptimi i saj deri n ditt e sotme. Shum hert n koh filozoft
qartsuan se retorika si arti i komunikimit, ishte sistematizimi i gojtaris s lindur
natyrshm. T krijuara si domosdoshmri t kohs retorika dhe gojtaria ndikuan
drejtprsdrejti n interpretimin e ngjarjeve dhe fenomeneve shoqrore. Fakti q
gojtaria dhe retorika morn nj rndsi kaq t veant bri q shum filozof t
ofronin sistematizim t saj. Ata krijuan skema teorike, funksioni i t cilave nuk sht
zbehur edhe sot. Merita e prcaktimit t tri kategorive baz t ligjrimit bazuar s pari
n sjelljen e publikut dhe synimin e folsit, i takon Aristotelit. Kto kategori jan
respektivisht ligjore, bindse dhe ceremoniale. Nn kontributin e filozofve t tjer si
Cicero-nit dhe Quintilian-it, retorika u organizua n pes struktura t cilat ishin t
njjta me strukturat e organizimit t fjalimeve: shpikja/ gjetja, organizimi, stili,
memorizimi, prezantimi.
Q t pesta pjest e retoriks mbartin rndsin e tyre, por ndr to dallojn stili dhe
prezantimi. Stili mbshtetet tek gramatika dhe prdorimi i saj, qartsia, zbukurimet
(figurat stilistikore) dhe korrektsia. Q nga kjo periudh deri n ditt e sotme
organizimi dhe strukturimi i retoriks n thelb ka mbetur i pandryshuar. Studiuesit i
rikthehen shpesh teoris s antikitetit, shpesh vetm pr t detajuar at q Aristotle-i,
Quintilian-i, Cicero-ni dhe Socrates-i krijuan.
Qartsia dhe demokracia q ofronte fjala e organizuar sipas teoris s retoriks,
prbnte krcnim pr forma t reja t qeverisjes q filluan t lulzonin n fillim t
ers s re. Retorika dhe gojtaria filluan t bheshin pron e udhheqsve autokrat
duke iu larguar kshtu qllimeve t pastra pr t cilat ishin krijuar. Kjo periudh s
bashku me mesjetn prfaqsojn momentet m t vshtira pr retorikn, e cila u vu
n shrbim t formave qeverisse perandorake, diktatoriale dhe krishtrimit. Mesjeta
shnon copzimin m t madh t retoriks s brendshmi dhe s jashtmi. Lulzimi i
logjiks dhe teologjis shnoi goditjen prfundimtare pr retorikn. Q nga ky
moment retorika do t quhej Art i humbur. Bashk me t humbi edhe marrdhnia
publik-ligjrues.
160

N FUSHN E EDUKIMIT
161
Periudha e copzimit mesjetar shnon fundin e saj me ardhjen e rilindjes. Shum

tekste rimorn formn originale at t retoriks dhe jo si tekste t etiks, psikologjis
apo teologjis. Retorika rifiton prestigjin e saj duke u vendosur si lnd studimi n
nivelet m elitare t arsimimit. Ajo u rikthye srish si art performues dhe improvizues.
Shekujt q pasojn do t ofrojn kndvshtrime t ndryshme mbi retorikn, bazuar
kto edhe n kontekstet e ndryshme ku buronin. Vitet 60-t dallojn pr qndrim
post-strukturalist i cili e shikon gjuhn retorike si prodhuese t realitetit dhe jo thjesht
si prshkruese t nj realiteti q egziston.
Studiues amerikan t shekullit XIX ofrojn nj kndvshtrim tjetr. Pr ta qllimi
kryesor i jets akademike ishte t ruante dhe artikulonte nj marrveshje morale pr
prdorim nga qytetari n forumet publike. Por nuk mund t lm pa prmendur q
edhe pse gojtaria konsiderohej simbol i demokracis shoqrore, ajo nuk ishte
trsisht e till. Pamundsia e disa shtresave ku veojm njerzit m ngjyr dhe grat
pr t ligjruar dshmojn pr nj demokraci t kufizuar t saj. Kt konstatim e
thellon m shum retorika social-epistemiologjike. Bazuar n parimet e ksaj retorike,
studiues t retoriks feministe prpiqen t kuptojn sesi bota sht formatuar nga ana
retorike pr t siguruar dominim mashkullor. Po t njjtn frym barazie duhet t
ofroj edhe retorika elektronike dhe kompjuterike. Mundsia e nj mase m t madhe
njerzish pr t shprehur publikisht mendimet e tyre nprmjet teknologjis ofron m
tepr garanci pr barazi shoqrore.
Nj pamje krejt t ndryshme ka trashgimia e gojtaris shqiptare. Kushtet historike t
popullit shqiptar nuk favorizuan kulturn letrare n prgjithsi dhe retorikn n
veanti. Format jodemokratike t qeverisjes nuk favorizonin ligjrimin n publik. T
vetmit autor q spikatn n gojtari jan ata q kishin shkollim fetar dhe ishin
arsimuar jasht trojeve shqiptare. Veojm ktu Arqipeshkvin Pal Engjlli, At Anton
Harapin, At Gjergj Fishtn dhe kolosin e gojtaris shqiptare, Fan Stilian Nolin.
Edhe pse mundsia e ligjrimit n kulturn shqiptare ka qen e limituar, nuk mund t
thuhet e njtjta gj pr studimet stilistikore n kt fush. N pjesn m t madhe t
teoris fjalimi konsiderohet si tekst dhe studimet prqendrohen kryesisht n analizn
tekstore dhe t figurave retorike t prdorura n to. Teksi i nj fjalimi kategorizohet
nn stilin publicistik. Nj kndvshtrim tjetr mbi klasifikimin e tekstit t fjalimit e
ofron Prof. Xhevat Lloshi. Ai e bazon kt organizim n faktor gjuhsor dhe
jashtgjuhsor, ku prfshihen funksioni mbizotrues i komunikimit dhe norma ose
qndrueshmria e gjuhs.
Nisur nga ky organizim funksioni gjuhsor i fjalimeve sht shoqror-politik, ku
funksioni i kumtimit bashkohet me at ndikues. Stili i gojtaris karakterizohet nga
stili formal q mund t zbres deri n ligjrimin bisedor t kuruar. Ai dallon pr
fjalorin e zgjedhur me kujdes, ku ndikim t drejtprdrejt kan kushtet e komunikimit.
Nj tipar unik i t folurit n publik sht prsritja, me an t s cils folsi risjell n
vmendje t publikut shtje t trajtuara n fjalim.
Kategorizimi nprmjet qllimit t folsit dhe sjelljes s publikut ofron tri ndarje q
jan respektivisht ndikues, ligjor dhe ceremonial. N secilin prej tyre elementt
gjuhsor dhe stilistikor jan t dallueshm qart. Ndr tri llojet e fjalimeve ai q
spikat m shum sht fjalimi ceremonial. Territori i gojtaris ceremoniale sht
konsideruar vlera. Funksioni parsor i ligjrimit ceremonial sht konfirmimi dhe
161

N FUSHN E EDUKIMIT
162
promovimi i vlerave t prbashkta t komunitetit, pr t arritur homogjenitetin e tij.

Kndvshtrimet mbi fjalimet ceremoniale jan nga m t ndryshmit. Ndryshe nga dy
llojet e tjer q i referohen nj ngjarjeje t bots sociale, fjalimi ceremoial merr pjes
vet n veprimtari sociale. Shum studiues mendojn q gojtaria e vrtet sht nj
fenomen shum i rrall. Ata e paralelizojn at me hyjnoren.
Me kalimin e kohs dhe zhvillimin e shoqris studiuesit vun re se kndvshtrimi
funksional i fjalimit si tekst gjuhsor ishte i pamjaftueshm. Shum element t tij
mbeteshin t patrajtuar, pr rrjedhim ata ofruan nj analiz m t plot t tij, at
interpretuese. Ata e konsideronin fjalimin jo m si nj tekst me kufij arbitrar t
mirprcaktuar, por si akt ligjrimi kufijt e s cilit ndryshojn n vartsi t kornizs
q prcakton studiuesi gjat analizs. Prkufizimi i ligjrimit vazhdon t prbj sfid
pr shum studiues. Pavarsisht nga kndvshtrimi q zgjedhin, pr t gjith
studiuesit ligjrimi konsiderohet nj praktik sociale. Prmes ktij prkufizimi mund
t studiohet gjuhsorja prmes komunikimit. Kjo nnkupton q fjalimet studiohen si
tekste, por t vendosura n nj kontekst kulturor ato jan akte ligjrimi. Bazuar mbi
kt kndvshtrim t prgjithshm do gjuhtar mund t nnvizoj aspektin social,
funksional, struktural, etj. T gjith kndvshtrimet jan bashkegzistues dhe jo
prjashtues t njri-tjetrit. Kshtu analizs gjuhsore t tekstit i bashkohen edhe
analiza e veorive t ligjrimit si kohezioni, koherenca, qllimi, pranueshmria,
informimi, situata dhe ndrkontekstualiteti.
Shum studiues krkojn edhe m shum nga analiza e ligjrimit. Ata ofrojn nj
kndvshtrim kritik t saj. Ky kndvshtrim shtrihet n shum fusha si pragmatika,
stilistika, sociolonguistika, retorika etj. Studiuesit jan t bindur se formimi,
prshkrimi dhe interpretimi n ligjrimin analitik jan t pozicionuar sociopolitikisht.
Kshtu mund t thuhet se gjuhsorja vepron brenda dhe prmes mjediseve lokal,
institucional dhe shoqror. Kjo mundson lvizjen nga analiza mikro n at makro
dhe anasjelltas. Kjo lvizje e analizs midis gjuhsores dhe sociales e bn at nj
metode sistematike n studimin e marrdhnieve midis ligjrimit dhe pushtetit.
Pushteti dallon n vartsi t burimit q e ushtron at. Ai mund t jet hegjemoni si
shohim rndom sot dominimin klasor, racizmin dhe seksizmin, forma t cilat shpesh
ushtrohen edhe n mnyr t fsheht. Kjo sht nj arsye m tepr pr t analizuar
ligjrimin qoft politik, mediatik apo edhe shkencor si burim pushteti. Nse ligjrimi
ka aftsin t ndikoj n mendjet e njerzve, njohurit dhe opinionet e tyre, n mnyr
indirekte kontrollohen edhe veprimet e tyre. Kjo sjell q dominimi prmes ligjrimit
dhe mundsit e kontrollit apo pushtetit jan n prpjestim t drejt me njri-tjetrin.
Pr t kuptuar m mir sesi analiza mikro dhe makro e ligjrimeve funksionon, teoria
e diskutuar u pa e zbatuar n ligjrime politik ose binds dhe ceremonial t autorve
m t spikatur n historin e gojtaris dhe veanrisht n ligjrimet e Fan Nolit si
prfaqsuesi m i denj i gojtaris shqiptare. Noli sht i vetmi autor gojtaria e t
cilit ka mundur t mbijetoj n form dorshkrimesh dhe regjistrimesh zanor dhe ka
mbrritur sot n gjendje relativisht t mir duke ofruar mundsi studimi n shum
nivele.
Disa nga fjalimet e tij kan mbrritur t plot s bashku me regjistrimet zanor. Ritmi
i ligjrimit, toni, frekuenca dhe shum element fonetik t japin prshtypjen se pjesa
m t madhe e fjalimeve, sidomos ata ceremonial jan gjeneruar n momentin e
162

N FUSHN E EDUKIMIT
163
ligjrimit. Ndryshe nga sa m sipr fjalimet politike kan patur edhe dorshkrimet e
tyre pasi temat delikate q diskutonin nuk mund ti liheshin rastsis s momentit.
Publiku i tyre i prkiste elitave politike botrore dhe saktsia ligjrimore duhej pr
rrjedhim t ishte e lart.
Noli dallon edhe pr prdorim t mjeteve fonetik q kontibuojn n efektin stilistikor
t nj teksti si p.sh. rima, aliteracioni, onomatopia, etj. Noli sht mjeshtr i
prdorimit t thirrmorve. Ata shfaqin efekt t dyfisht, estetik dhe mbi vmendjen e
publikut pasiv. Niveli leksikor i ligjrimeve t Nolit dallon pr prdorimin e fjalve t
lidhura me temn e patriotizmit, fjalve fetare dhe leksik t stilit bisedor q i afrohet
m pran publikut shqiptar t paarsimuar t asaj kohe. N fjalimet e tij dallon
simbolika e trndafilit, shqiponjs, skifterit, dafins, lisit, etj., si prshkruese t
bukuris, trimris, qndress shqiptare. Nj tipar i veant leksikor i Nolit sht
prdorimi apo prfshirja e fjalve t gjuhs angleze n ligjrimet e tij. Kjo mund t
interpretohet si leksik i natyrshm i njeriut q pjesn m t madhe t jets e kaloi n
Amerik. Noli prmes veprave t tij ka dshmuar q sht njohs i shklqyer i gjuhs
shqipe dhe prkthyes po kaq i mir i gjuhs angleze. Prdorimi i fjalve t gjuhs
angleze mund t jet i qllimshm nisur nga fakti se publiku i tij prbhet nga
shqiptar t emigruar koh m par n Amerik. Ky leksik i przier mund t ket
afruar m pran Nolit shqiptart q n jetn e prditshme luhateshin midis dy gjuhve.
Noli erudit dallon edhe pr prdorim fjalsh nga gjuh t huaja si greqisht dhe
latinisht q jan gjuht e transmetimit t kulturs botrore n vite.
Sintaksa e ligjrimeve sht komplekse. Fjalit jan t gjatsive t ndryshme, t
thjeshta, t prbra me bashkrenditje dhe nnrenditje. Noli prdor shum inversionin,
ligjratn e drejt dhe t zhdrejt, pyetjet sidomos ato retorike dhe veanrisht fjalit
nxitse dhe urdhrore. Dy llojet kryesore t ligjrimeve n oratorin e Nolit jan ata
politik dhe ceremonial. Nse do t veojm ndonj tipar q t karakterizonte Nolin
si gojtar, ai do t ishte padyshim prdorimi i figurave stilistikore. Prdorimi i tyre
sht i tejzakont veanrisht n fjalimet ceremoniale. Ndr figurat e prdorura
spikatin metafora, hiperbola, epitetet, krahasimi, paralelizmi dhe shum t tjera n
funksion t lavdrimit t ngjarjeve t shnuara dhe t heronjve t popullit shqiptar, ku
spikat koha e Sknderbeut dhe figura e tij historike.
Nj tipar tjetr i Nolit jan referimet ndaj folklorit shqiptar si dshmi historike e nj
populli lufttar dhe liridashs. Vargjet e folklorit dallojn pr vlera estetike unike nn
interpretimin e vet Nolit gjat ligjrimit. Prve folklorit shqiptar Noli erudit prdor
edhe thnie t autorve t shquar t letrsis botrore dhe t politikanve t shquar.
Nj tipar tjetr i Nolit jan hyrjet dhe mbylljet me natyr fetare. Kjo sht mse e
kuptueshme pasi ligjrimet dalin nga goja e nj prift ortodoks. Konteksti i nj populli
q ushtronte masivisht besimin fetar, i mirpriste kto struktura. Fjalimet politike
prshkohen nga ironia e thell dhe sarkazma therse kundrejt politikanve indiferent
dhe dashakeqs ndaj fateve t popullit shqiptar.
Ligjrimet e Nolit lexohen dhe dgjohen me ndje dhe lehtsi nga fillimi deri n fund.
Kjo dshmon pr kohezion t tyre. Koherenca e tekstit realizohet nprmjet
marrdhnieve q krijon teksti me kontekstin. Pr kt qllim Noli prdor referenca
personale, demonstrative dhe krahasuese. Gjykuar nga trsia e informacionit q
ofron analiza mikro dhe makro e ligjrimit Nolian, kuptohet se koha kur kto
ligjrime jan mbajtur ka qen nj periudh e vshtir pr popullin shqiptar. Ai ishte
163

N FUSHN E EDUKIMIT
164
n krkim t identitetit t tij kombtar. Format e latuara gjuhsore dshmojn pr

pamundsi organizimi t shqiptarve dhe paaftsi n marrjen e fateve t kombit n
dor. Nisur nga ky kontekst shoqror, Noli rizgjon vlera dhe heronj kombtar q t
mund ti shrbejn si udhrrfyes popullit t strmunduar n shekuj. Toni i fjalimeve
ndryshon dukshm kur politikisht Shqipria njihet si shtet dhe Noli politikan duhet t
luftoj pr t drejtat e shtetit t ri. Gjuha sht m thrse, sarkastike dhe goditse.
Referenca sht kryesisht ndaj padrejtsive q luheshin n kurriz t shqiptarve dhe
goditja prmes fjalve sht e drejtprdrejt dhe e fort.
Edhe pse trsia e tipareve t fjalimeve t Nolit sht e veant dhe mbart shum
vlera, ajo sht e pamjaftueshme pr t prgjithsuar tiparet e retoriks shqiptare.
Mungesa e studimeve t thelluara n kt fush ka krijuar mangsi n krijimin e
modeleve dhe strukturave retorike shqiptare. Kjo ka sjell q ligjrimet t studiohen
relativisht prciptas prmes modeleve t kulturave kryesisht evropiane dhe amerikane.
Mosprfshirja e fjalimeve t suksesshme t autorve shqiptar n tekstet dhe
kurrikulat shkollore pr qllime studimore, sht nj indiferenc e pafalshme pr
arsimin dhe hartuesit e programeve.
Nj tjetr qasje pr qllime akademike sht trajtimi i leksionit si akt ligjrimi.
Leksioni sht ndr metodat m t prdorura n procesin e msimdhnies. Si form e
pastr komunikimi n publik, leksioni mbart shum sfida si n kontekstin gjuhsor
ashtu edhe n at social. Lektort e rinj n kushtet e mungess s nj teorie t
mirfillt pr krijimin, organizimin dhe prezantimin e leksioneve, shpesh ecin sipas
modeleve t krijuara nga pedagogt pararends. Jo gjithmon kta modele jan m t
mirt. Shpesh lektori zgjedh nj metod q e largon at nga marrdhnia sociale q
lind n procesin e ligjrimit.
do lektor ka nj stil ligjrimi individual. Stilet variojn nga thjesht t lexuarit me z
t lart t do fjale nga nj tekst i paraprgatitur, deri tek ligjrimi gojor, ku lektori e
ndrton fjalimin n momentin e prezantimit. Shpesh lektort n mnyr t
pandrgjegjshme refuzojn t pranojn se leksioni sht nj model interaktiv
komunikimi. Procesi i shkmbimit t informacionit nuk mund t jet i njkahshm.
Ky proces krkon prshtatshmri t vazhdueshme midis lektorit dhe studentve.
Leksionet kategorizohen si fjalime informues, por bartin edhe element binds. Ata
jan ngjarje sociale q ndodhin n koh reale. Pr kt arsye zhvillimi i teknologjis
dhe prezantimi nprmjet saj nuk mund t zvendsojn asnjher komunikimin
njerzor. Komunikimi midis lektorit dhe studentve prmes kanaleve dgjimor dhe
pamor siguron efektshmri n proces dhe prshtatshmri t lart. Kjo form
komunikimi shrben edhe n vendosjen e strukturs autoritare. Leksioni ofron
prfitime t dykahshme. Fillimisht ai prcakton autoritetin e prkohshm t
pedagogut, i cili i motivuar rrit cilsin e prezantimit. Prfituesit e drejtprdrejtt
jan studentt. E prdorur pr qllime pozitive kjo struktur autoritare formale
shndrron leksionin n nj mjet fuqishm pr t nxn, duke prmbushur kshtu
kushtin baz t egzistencs s arsimit.
164

N FUSHN E EDUKIMIT
165
FJALORTH
Ad hominem- Latinisht pr kundr njeriut.Kur nj autor sulmon drejtprsdrejti

kudrshtart e tij/saj,dhe jo argumentin e tyre
Aforizma-thnie e nj parimi t prgjithshm, e shprehur n mnyr t paharrueshme
duke prmbledhur shum mencuri n pak fjal
Alegori- Nj histori ose nj imazh pamor, me nj kuptim t dallueshm zakonisht t
fshehur pas kuptimit t tij t par ose t dukshm.
Aliteracioni-Prsritja e t njjtit tingull-zakonisht bashktinglloret e fillimit t
fjals
Aluzioni- nj reference jo e drejtprdrejt ose e trthort e nj ngjarjeje, personi,
vendi, ose vepre artistike, natyra dhe referenca e t cilit/cils nuk shpjegohet nga
autori por bazohet n familiaritetin e lexuesit me at q sht prmendur
Anadiplosis-prsrit fjaln e fundit t nj shprehjeje, fraze, ose fjalie n fillim ose
pran fillimit t fjalis pasardhse. Mund t gjenerohen n seri pr hir t bukuris
estetike ose pr t dhn nj vazhdim logjik t kuptimit; prdorur pr theksim t
fjals ose ides s prsritur, duke qen se prsritja ka nj efekt prforcues.
Anafora- nj figur retorike eprsritjes, n t ciln e njjta fjal e shprehjes
prsritet zakonisht nfillim t fjalis, rreshtit ose fjalis pasardhse
Anakronia- nj term i prmendur n rrfimtarin moderne pr t treguar
papajtueshmrin midis rendit n t cilin ngjarjet ndodhin n histori dhe rendit n t
cilin prezantohen tek publiku n skenar
Analepsis-kthim mbrapa
Analogji-ilustrimi i nj ideje me an t nj ideje m familiare ose paralele me t n
disa tipare domethnse.
Anamnesis- rikujtesa engjarjeve apo individve
Anaphora- prsritja e nj fjale n shprehjet pasardhse
Antimetabola- prmbysja e rendit t fjalve ose shprehjeve pr t prforcuar
formulimin final, alternativat prezente ose pr t treguar kontrast
Apologji- n sensin letrar, nj justifikim ose mbrojtje e mendimit ose sjelljes s
shkrimtarit, q zakonisht nuk pranon ndonj shenj faji
Aporia-shpreh dyshimin pr nj ide apo prfundim;
Aposiopesis- ndrprerje e menjhershme e ligjrimitduke e ln fjalin t
paprfunduar, zakonisht pr t treguar ngarkes emocionale
165

N FUSHN E EDUKIMIT
166
Apostrofa- nj figur retorike n t ciln nj fols i drejtohet nj personi t vdekur, q

nuk sht i pranishm, nj abstraksioni apo objekti n munges.
Asindetoni-nj form ngjeshjeje fjalsh e cila mbizotrohet nga mungesa e pjeszave
lidhse midis pjesve. Forma m e prdorur sht mungesa e lidhzs dhe duke ln
nj sekuanc t ndar me presje
Asonance- Rim jo e plot e dy a m shum vargjeve, q kan t njjta vetm
zanoret e theksuara dhe zanore t tjera t fjalve fundore.
Belletristic- kur komunikimi i folur dhe i shkruar u konsideruan si forma arti dhe u
vun n shrbim t zhvillimit t kriticizmit
Cadentia- ritmi ose modulimi i zrit, kryesisht rns
Caritas- bamirsi, dashuri, mim i lart
Chiasmus- figur retorike ose letrare n t ciln fjalt, ndrtimet gramatikore,
ose konceptet prsriten n t kundrt, n t njjtn form ose t modifikuar
Conduplicatio- ngjan me anadiplosis n prsritjen e fjals pararendse, por prsrit
nj fjal ky nga shprehja pararendse ose fjalia n fillim t tekstit
Delectare- knaq,zbavis,mrekulloj
Deliberative- nj nga tri llojet e gojtaris
Delivery- prezantimi
Demagogos- udhheqs politik q krkon t ndikoj mbi emocionet dhe
paragjykimet e publikut
Denotativ-prkufizimi n fjalor
Diacope- prsritja e nj fjale ose shprehjeje pas nj shprehjeje ose fjale ndrhyrse
Dicast- ishte nj zyr ligjore n Greqin e lasht e cila nnkuptonte n nj
kuptim m t gjer nj gjykats
Disjunction- shkputje, mungesa e lidhjes midis dy ose m shum pjesve
Dispositio- parashtrim
Docere- msoj, tregoj, theksoj
Doxa- opinion
Ekphrasis- prshkrimi i nj vepre arti, mundsisht imagjinare si ushtrim retorik i cili
sht zakonisht grafik dhe dramatik. T thrrassh ose lavdrosh objekte jofrymore
n emr
Elocutio- prezantimi, ligjrimi
Encomia- lavdrimi i nj personi apo objekti
166

N FUSHN E EDUKIMIT
167
Enthymeme- silogjizm, mnyr arsyetimi sipas s cils, duke u mbshtetur mbi dy

gjykime t dhna si premisa, nxirret nj gjykim i tret si prfundim.
Epanalepsis- prsrit fjaln e par t nj shprehjeje ose fjalie n fund. Fillimi dhe
fundi jan dy pozicionet m t forta t theksit n nj fjali, kshtu vendosja e t njjts
fjal n fillim dhe n fund siguron vmendje t veant t saj.
Epanorthosis- figure letrare q prdoret pr zvendsimin theksues t nj fjale
Epideictic- nj nga tri llojet e gojtaris
Epideixis-gojtaria ceremoniale
Epistrophe- prsritja e nj apo disa fjalve n fund t shprehjeve, pjesve
apo fjalive me qllim theksimin e tyre.
Epistrophe- nj figur retorike me an t s cils e njjta fjal ose shprehje, prsritet
n fund t fjalis pasardhse
Ethos- thirrje ndikuese e nj individi, kryesisht nprmjet mjeteve t ligjrimit
Excalamatio- termi latin pr ecphonesis, thirrmor emocional, por ai mund t
prdoret edhe pr theks
Exordium- hyrje
Hiperbole- tepri ekstreme
Hipofora- nnkupton ngritjen e nj ose disa pyetjeve dhe pastaj prgjigjen e tyre n
vazhdimsi n nj gjatsi t caktuar. Prdorimi m i zakonshm sht brja e pyetjes
n fillim t paragrafit dhe dhnia prgjigje n paragrafin q vijon
Imprecatio- thirrje mallkuese, thirrje ndaj hyjnores ose djallzores
Inventio- shpikja
Isocolon- figur letrare ku paralelizmi theksohet me an t fjalve t t njjts
gjatsi
Litotes- nj figur letrare me an t s cils miratimi bhet n mnyr indirekte duke
mohuar t kundrtn e saj
Judicial- nj nga tri llojet e gojtaris
Konotativ- spektri i kuptimeve q nj fjal ose shprehje mbart prve kuptimit t par
t drejtprdrejt
Konsonance- prsritja e tingujve t njjt ose t ngjashm n fjal t njpasnjshme,
tingujt zanor t t cilave jan t ndryshm
Logos- thirrje kundrejt arsyes
Meiosis- nj figur retorike me an t s cils i drejtohet dikaje n raport m inferior
se zakonisht meriton
167

N FUSHN E EDUKIMIT
168
Memoria- nj nga pes elementt e organizimit t fjalimeve, ka t bj kryesisht me

kujtesn.
Metaphora- krahasim i fshehur midis dy gjrave jo t ngjashme
Metonimi- nj figur letrare q zvendson emrin e dickaje me emrin e dickaje tjetr
q ka lidhje t afrt me t
Movere- ndikoj, provokoj
Onomatopia- prdorimi i fjalve q duket se imitojn zhurmn e atyre q shprehin
Oratio- ligjrim, lutje
Paradoks- nj thnie kontradiktore q rezulton t jet e vrtete;kjo figur retorike
zakonisht prdoret pr t theksuar dika ose thjesht pr t trhequr vmendjen
Parallelism- pranvendosja e pjesve ose fjalive me ndrtim t ngjashm duke
sygjeruar nj lidhje midis tyre
Paronomasis- nj form e lojs s fjalve q sygjeron dy ose m shum
kuptime, duke shfrytzuar shumkuptimsin e fjalve, ose shqiptimin e
ngjashm t tyre, pr qllime humori ose retorike
Pathos- thirrje kundrejt emocioneve
Peroration- mbyllje
Personifikim-nj figur letrare me at t s cils objekteve pa jet u jepen
karakteristika njerore
Politeuomenos- udhheqs politik
Polyptoton- skem stilistikore ku fjal me t njjtn tem prsriten njra pas
tjetrs
Progymnasmata- ese, ushtrime gramatikore
Prolepsis- lvizje prpara
Pronuntiatio- prezantim
Prosopopoeia- sinonim i personifikimit
Pan- n retorik, prdorimi I nj fjale m dy kuptime; zakonisht prdorur pr humor
Ratio- metod plan
Retorik- prdorimi i gojtaris pr efektin ndikues maksimal ndaj publikut n t
shkruar ose n t folur
Pyetje retorike- nj pyetje e br m shum pr qllime ndikuese sesa pr t krkuar
informacion
168

N FUSHN E EDUKIMIT
169
Satira- nj mnyr t shkruari q ekspozon dshtimet e individve institucioneve ose

shoqris n mnyre tallse
Similituda- nj krahasim midis dy gjrave jo t ngjashme duke prdorur fjalt si,
sikur
Stasis- procedur e cila prdor pyetje t njpasnjshme pr t arritur diku
Stylus- laps druri ose metali, kolon
Sumboulos- kshilltar
silogjizm- nj form argumenti logjik q mbyllet me nj prfundim nga dy
propozime, q ndajn t njjtin term, zakonisht n kt form; t gjitha X jan Y, Z
sht X si rrjedhim Z sht Y
Simbol- do gj q qndron pr pr dicka tjetr prtej asaj, zakonisht nj ide e
shoqruar konvencionalisht me t.
Toni- qndrimi i autorit rreth tems e treguar nprmjet regjistrit, gjuhs s figurshme
dhe organizimit t fjalis n trsi
Vituperatio- fajsim, censur, kritik negative
169

N FUSHN E EDUKIMIT
170
Bibliografi
Agger, B. (1992a). Cultural Studies as Critical Theory. London: Falmer Press.

Ahuja B.N., the Worlds great Speeches. (Goodwill Publishing House )
Albert, E. M. (1972). Culture patterning of speech behavior in Burundi. Tek J. J.
Gumperz dhe D. Hymes (eds), Directions in Sociolinguistics: The Ethnography of
Communication New York.
Althusser, L. (1971) Lenin and Philosophy and Other Essays. New York: Monthly
Review Press
Ansolabehere,S.,Iyengar,S., (1995) Going Negative, New York, Free press.
Apter, D. (1997) ed. The Legitimization of Violence, London: Macmillan.
Aristotle (2010) On Rhetoric ReadaClassic.com., USA
Arnold V. I., (1986) The English word. By Moscow: Vyssaja Skola
Asllani P., Fishta estetik dhe kritik, Tiran
Attlee R.C., Kryeminister i Anglis,The Atlantic Charter Tetor 29, 1941
Austin, J. L. (1975) How to Do Things with Words, Oxford: Oxford University Press.
Baldwin, Charles S. (1928) Medieval Rhetoric and Poetic (to 1400) Interpreted from
Representative Works. New York: Macmillan.
Barilli, R. (1989) Rhetoric, Minneapolis, University of Minnesota Press
Barleti M., (1964) "Historia e Sknderbeut" Tiran (prktheu Prof. Stefan Prifti),
fq. 395, 430
Baron D.,(2009) From pencils to pixels: The Stages of literacy technologies.Tek G.E.
Hawisher & C.L. Selfe (Eds.) Passions, pedagogies and 21-st century technologies.,
fq 15-33. Logan: Utah State University Press
Beale, Walter H. "Rhetorical Performative Discourse: A New Theory of Epideictic."
Philosophy and Rhetoric 11
Beebe, A.,S., Beebe, J.,S., Ivy, K., D.,(2001) Communication: principles for a
lifetime. Massachusetts.
170

N FUSHN E EDUKIMIT
171
Bell, P.,Anti Foundationalism

Bender J., Wellbery E.D., (1990) Rhetoricality, in the Ends of Rhetoric: History,
Theory, Practice. Stanford Univ. Press
Bennet N. dhe Carre C. G. (1993). Learning to Teach. (Routledge, London).
Benveniste, E. (1971) Problems in General Linguistics, Miami, FL: University of
Miami Press.
Bhaskar R., (2007) Realist theory of science. Radical thinkers, 2007. Routledge
Biggs J. (1999) Teaching for Quality Learning at University (Buckingham, Open
University Press).
Biko, S. (1978) I Write What I Like, Harmondsworth: Penguin. 1978.
Birnbaum, N. (1971). Toward a Critical Sociology. New York: Oxford University
Press.
Blackwell. Labov, W. (1972) The transformation
of experience in narrative syntax. tek W. Labov, Language in the inner city: studies in
the Black English vernacular (fq. 35496). Philadelphia: University of Pennsylvania
Press
Bligh D. A. (2000). Whats the Use of Lectures? (San Francisco, Jossey-Bass).
Blommaert, J. (2003). Discourse analysis: A critical introduction. Cambridge:
Cambridge University Press.
Boethius, Overview of the structure of Rhetoric, c.520
Booth, W. (1988). The vocation of a teacher: Rhetorical occasions 19671988.
Chicago: University of Chicago Press.
Brink M. C., (1913) The making of an oration.
Brown G. A.(1979). Learning From Lectures. (London, Nuffield Foundation and
Nottingham, University of Nottingham).
Brown G. A. dhe Bakhtar M., (1987) Styles of Lecturing: A study and its
implications. Research Papers in Education 3; 131-53
Brown, G., dhe Yule, Y., (1983) Discourse analysis. Cambridge: CUP
Burman, E. dhe Parker, I. (eds) (1993) Discourse Analytic Research, London:
Routledge.
171

N FUSHN E EDUKIMIT
172
Butt, D.G., (2004) Grammar- the first covert operation of war, Discourse & Society
fq.267-290
Campbell, J. J. ( 1978), "Adaptation of Classical Rhetoric in Old English Literature",
in Murphy 1978,
Carbo M., (1984) Reading Style Inventory Research Manual, Learning Research
Associates
Carter, M. F., "The Ritual Functions of Epideictic Rhetoric: The Case of Socrates'
Funeral Oration." Rhetorica 9. 1991.
Clegg, S. R. (1989) Frameworks of Power, London: Sage.
Chomsky, N., (2002) On nature and language Cambridge University Press.
Chomsky N., dhe Herman S. E., (1988) Manufacturing Consent; The political
Economy of the Mass Media.
Churchill W., Address before United States Congress Dhjetor 26, 1941
Churchill, W., (1938) Into Battle London: Cassell
Churchill.W., (1940) We shall Fight on the Beaches., House of Commons
ClarkD. L. ( 1922), Rhetoric and Poetry in the Renaissance. A Study of Rhetorical
Terms in English Renaissance Literary Criticism, New York.
Collet, T., dhe Najem, T., Word Choices in post -9/11 Speeches and the Identity
Construction of the Other
Colish (1968), The Mirror of Language: A Study in the Medieval Theory of

Knowledge, New Haven, Conn.
Condit C.M. (1985) The function of epideictic: The Boston Massacre Orations as
Exemplar; Communication Quarterly Fall
Connolly, W. E. (1993) The Terms of Political Discourse, 3rd edn. Oxford: Basil
Blackwell.
Connors, Robert J., Lisa S. Ede., Andrea A. Lumsford (1984) The revival of
Rhetoricin America tek Essays on Classical Rhetoric and Modern Discourse, ed
Connors: Southern Illinois University Press.
Cook, G., (1989) Discourse. Oxford:
172

N FUSHN E EDUKIMIT
173
Coulthard, M. (1977) An Introduction to Discourse Analysis, London: Longman.

Crable,R.E. dhe Vibert, S. L. (1983). Mobils epideictic advocacy: Observations
of Prometheus-bound. Communication Monographs
Crystal, D., dhe Davy, D., (1969) Investigating English style. London: Longman,
Culler, J. (1983) On Deconstruction: Theory and Criticism after Structuralism,
London: Routledge & Kegan Paul. 1983.
CurtiusE. R. ( 1953),European Literature and the Latin Middle Ages, tr. W. R. Trask,
New York.
Curran, J., Seaton, J., (1997) Power Without Responsibility, 5th edition, London,
Routledge,
Dallmayr, F (1989) Margins of Political Discourse, Albany: State University of New
York Press.
De Oratore, prkthyer nga E.W. Sutton dhe H. Rackham, 2 vll. ( Londr, 1942;
1948)
De institutio oratoria ( 2. 17. 6.) The Institutio Oratoria of Quintilian. Perkthyer ne
anglisht nga H.E.Butler, London; William Heinemann New York: GP. Putnams
sons
Derian, J., &Shapiro, J.M., (1989) International / intrtextual relations; Postmodern
Readings of World Politics. Lexington Books (Lexington, Mass)
Derrida, J.(1978) Writing and Difference, London: Routledge.
Dillon J., (1990) The Practice of Questioning, Routldge,.
Dockhorn (1974) tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press,
Oxford.
Downing, J. (1984). Radical Media: The Political Experience of Alternative
Communication. Boston: South End Press.
Duffy, B KY (1983) "The Platonic Functions of Epideictic Rhetoric." Philosophy and
Rhetoric 16
Duranti, A., Goodwin, C. (eds). (1992). Rethinking Context: Language as an
Interactive Phenomenon. Cambridge: Cambridge University Press.
Eberly, R. (2000). Citizen critics: Literary public spheres.Urbana: University of
Illinois Press
Eisenhower D.D., The Spirit of Geneva,. Geneva conference of the Big Four, on July
173

N FUSHN E EDUKIMIT
174
18, 1955.
Eldidge,J., (1993) ed Getting the message: News, truth and power, London
Routledge,
Ennet,W. Lance Entman, Robert M., eds, (1988) Mediated Politics: Communication
in the Future of Democracy, Cambridge, Cambridge University Press,
Essed, P. J. M. (1991). Understanding Everyday Racism: An Interdisciplinary
Theory. Newbury Park, CA: Sage
Fairclough N, (1989) Language and power. London: Longman
Fallows, J., Breaking the Nws, New York, Pantheon Books, 1996
FaulhaberC. B. ( 1972), Latin Rhetorical Theory in Thirteenth and Fourteenth
Century Castile, Berkeley and Los Angeles.
Fisher P. (1985) Hard Facts: Setting and Form in the American Novel. New York:
Oxford University Press
Foucault, M. (1972) The Archaeology of Knowledge, London: Tavistock.
Fowler, R., Hodge, B., Kress, G. and Trew, T. (1979) Language and Control.
London: Routledge & Kegan Paul.
Fox J.Ch.,&Miller T.H., (1995) Postmodern public Administration: Toward
Discourse. Sage Publications
Fraser N., (1995)From Redistribution to Recognition? Dilemmas of Justice in a
Post-Socialist Age, New Left Review 212
Fuga A., (2005) Lexime ne komunikim. Botime ORA
Gage, N., Berliner, D. (1991). Educational Psychology. Dallas: Houghton-Mifflin.
Galperin I.R., (2004) Practical Stylistics of English
Gamson A. W., (1992) Talking Politics., Cambridge University Press.
Gans, H. (1979). Deciding What's News. New York: Pantheon Books
Garin E.,1973, ( 1965), Italian Humanism: Philosophy and Civic Life in the
Renaissance, tr. P. Munz, Oxford, from L'Umanesimo italiano: filosofia e vita civile
nel Rinascimento, rev. edn., Bari.
Garver, E. Aristotles Rhetoric: (1994) An art of character: University of Chicago
Press,
Gee, J. P. (1996). Social linguistics and literacies: Ideology in discourses (2nd ed.).
London: Taylor & Francis.
174

N FUSHN E EDUKIMIT
175
Gee J.P., (2005) How to do discourse analyses: Theory and method. Routledge.
Gee, J. P. (2001). Progressivism, critique, and socially situated minds. Tek C.
Dudley-Marling& C. Edelsky (Eds.), The fate of progressive language policies and
practices (fq. 3158). Urbana, IL: NCTE
George, J. (1994) Discourses of Global Politics, Boulder, CO: Lynne Riener. .
Gibbons, M. (1987) 'Interpreting politics' tek M. Gibbons, Interpreting Politics,
New York: New York University Press.
Gibbs, G., Habeshaw, S., Habeshaw, T. (1987). 'Improving student learning during
George A. K. (1980) Classical Rhetoric and its Christian and Secular tradition from
ancientto modern times. The University of North Carolina Press,
Gibbs G., Habeshaw S., Habeshaw T., (1987). 'Improving student learning during
Graber , D. A., (1981) Political Language, tek Nimmo dhe Sanders, eds, Handbook
of Political Communication, Beverly Hills, Sage.
Gramsci, A. (1971). Prison Notebooks. New York: International Publishers.
Gray H.H., ( 1968), "Renaissance Humanism: The Pursuit of Eloquence", in
Renaissance Essays, ed. P. O. Kristeller and P. P. Wiener , New York; from Journal of
the History of Ideas, 24 ( 1963).
Greq. Heuresis, Lat. Inventio Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric
Princeton University Press, Princeton, NJ.
Greq. Taxis, Lat. Disposito Kenedy A.G., (1994) A new history of classical rhetoric
Princeton University Press, Princeton, NJ
( Greq. Lexis, Lat. Elocutio ) Kenedy A.G., (1994) A new history of classical
rhetoric Princeton University Press, Princeton, NJ
Habermas, J., (1989) The Structural Transformation of the Public Sfere, Cambridge,
Polity Press .
Hall, S., Encoding/decoding, tek Hall et al., eds,( 1980) Culture, Media language,
London, Hutchinson,
Hall, P. (1998) Cultures of Inquiry: From Epistemology to Discourse in
Sociohistorical Research, Berkeley: University of California Press.
Halliday, M.A.K. dhe Hasan R., (1976) Cohesion in English. Essex. Longman
175

N FUSHN E EDUKIMIT
176
Halliday, M.A.K. dhe Ruqaiya, H., (1976) Cohesion in English Essex: Longman, fq
22
Hart, R. P. (1993). Why communication? Why education? Toward a politics of
teaching. Communication Education,
Haskins, E. (2006). Choosing between Isocrates and Aristotle: Disciplinary
assumptions and pedagogical implications.Rhetoric Society Quarterly
Hobbs C., ( 2002) Rhetoric on the Margins of Modernity: Vico, Condillac,
Monboddo. SIU Press
Howell S. W., (1971) Eighteenth-century British Logic University Press, fq. 441-46
Huntington, B. (1966) Prose Styles: Five primary types. University of Minnesota
Press,
Hymes, D., (1974)Foundations of Sociolinguistics: An Ethnographic Approach.
Philadelphia: U of Pennsylvania
Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J.
Gumperz & D. Hymes (Eds.), Directions in Sociolinguistics: The Ethnography of
Communication. New York: Holt, Rinehart, Winston.
Jakobson, R. (1990) On Language, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Jaworki A., Coupland N., (2002) The discourse reader Routledge
Jamieson, K.H. (1978). Critical anthology of public speeches. Chicago: Science

Research associates.
Johnson, D. dhe Johnson, R. (1974). Learning Together and Alone. Englewood
Cliffs, NJ:Prentice-Hall.
JosephS M. ( 1947), Shakespeare's Use of the Arts of Language, New York.,
Kabashi L., At Gjergj Fishta ndr arte, n At Gjergj Fishta 1871-1940, nr
prkujtimuer botue npr kujdes tAt B.Dema, Tiran 1943, f 67-69
Kelley, S., (1956) Professional Public Relations and Political Power, Baltimore,
Johns Hopkins University Press,.
KellyD. ( 1966), "The Scope of the Treatment of Composition in the Twelfth-Century
Arts of Poetry", Speculum, 41
Kendall (1978), Curtius 1953, f39; J.B.Tropp, Education in the Reinaissance
176

N FUSHN E EDUKIMIT
177
Kenedy, George A., (1994) A new history of classical rhetoric Princeton University
Press, Princeton, NJ.
Kennedy, George A., (trans/ed.) (1991) Aristotle On Rhetoric; A Theory of Civic
Discourse. New York/Oxford: Oxford University Press
King, A., (1987) Power and Communication, Illinois, Wave Press,
Kimmel, P. (1992). 'Abandoning the lecture: Curriculum reform in the introduction to
clinical medicine', The Pharos 55 (2), 3638.
KnorrCetina, K. dhe Cicourel, A. V. (eds). (1981). Advances in Social Theory and
Methodology. Towards an Integration of Micro- and Macrosociologies. London:
Routledge and Kegan Paul
Kramsch, C., (1998) Language and Culture. Oxford : OUP
Kredtusov. M., (2009) Diploma thesis Queens Speeches 1952-2007: Discourse
Analyses Masaryk University
Johnson, D. and Johnson, R. (1974). Learning Together and Alone. Englewood
Cliffs, NJ:Prentice-Hall.
Jorgaqi N., (2002) Ligjrime (1906-1964) Botimet Dudaj
Labov, W. (1972b). Sociolinguistic patterns.Philadelphia: University of Pennsylvania
Press
Larrain, J. (1979) The Concept of Ideology, London: Hutchinson.
Leach, J. (2000) Rhetorical analysis, tek M. Bauer dhe G. Gaskell (eds) Qualitative
Researching with text, image and sound, London: Sage
Leinhardt, G. (1993). 'On teaching', in Glaser, R. (ed.), Advances in Instructional
Psychology: Vol. 4. Hillsdale, NJ: Erlbaum, fq. 154.
Lloshi, Xh. (2001) Stilistika e gjuhs shqipe dhe pragmatika. SHBLU, Tiran
Lucas, L. S. (1998) The art of public speaking Mc-Graw Hill Companies
Lucas, S. E., (1998) The Art of Public Speaking, 6th ed. (The McGraw-Hill
Companies .
Martin, D.C. (1995) The Choices of Identity Social Identities fq. 5-20
Martin, Rojo, L. dhe van Dijk, T. A. (1997). "There was a problem, and it was
solved!" Legitimating the expulsion of "illegal" immigrants in Spanish parliamentary
discourse. Discourse andSociety, 8(4),
MacIntyre A., (1984) After Virtue: A study in Moral Theology Notre Dame;
University of Notre Dame Press
177

N FUSHN E EDUKIMIT
178
McKeon,R. P. ( 1952), Rhetoric in the Middle Ages, rev. repr. in R. S. Crane (ed.),
Critics and Criticism, Chicago,
Mc Nair, B., (2009) Hyrje ne komunikimin politik UET Press,.
McQuail, D., (1987) Mass Communication Theory, London Sage,
Mey, J. L. (1985). Whose Language. A Study in Linguistic Pragmatics. Amsterdam:
Miecznikowski Sh. C.. The public value of epideictic rhetoric
Miller, T. P. (2004). How rhetorical are English and communications
majors?Rhetoric Society Quarterly,
Mistrik, J., (1976) Retorika. Martin:SPN.
Murphy,J. J. ( 1966), Aristotle's Rhetoric in the Middle Age, Quarterly Journal of
Speech
Munslow, A. (1992) Discourse and Culture, London: Routledge.
Muntano, (1967) tek Vickers B., In defense of rhetoric
Nesler, M. S., Aguinis, H., Quigley, B. M., Tedeschi, J. T. (1993). The effect of
credibility on perceived power. Journal of Applied Social Psychology
Nimmo, D.D., &Sanders, R.K., (1981) Handbook of Political Communication
Noli F.S., (2002)Ligjrime, Dudaj
Noli F.S., Prsri debate dhe ndrhyrje n Kshillin Kombtar 1923
OHair D., Stewart A.A., Rubenstein H., (2001) A speakers Guidebook bot.
Melinda M Villagran
Olmsted, W. (2006) Rhetoric;An historical introduction, Blackwell.
OMalleyJ. W. ( 1979), Praise and Blame in Renaissance Rome: Rhetoric, Doctrine,
and Reform in the Sacred Orators of the Papal Court, c. 1450- 1521, Durham, NC
On Rhetoric, 1.10.1368b
Paetow J. Luis (1910) The Arts Course at Medieval Universities with Special
Reference to Grammar and Rhetoric.
178

N FUSHN E EDUKIMIT
179
Parker I., (1992) Discourse dynamics: critical analysis for social and individual
psychology, Routledge
PanofskyE. ( 1960), Renaissance and Renascences in Western Art, Stockholm; repr.

London, 1970.
Payne, tek MurphyJ. J. ( 1966), Aristotle's Rhetoric in the Middle Age, Quarterly
Journal of Speech, 52
Pearson J. C., dhe Nelson P. E., (1997). An introduction to Human Communication;
Understanding and Sharing Brown &Bebchmark Publishers
Pcheux, M. (1982) Language, Semantics and Ideology, London: Macmillan.
Pettijohn F.T., (1996) Psikologjia; nje hyrje koncize Shtepia botuese LILO
Petrotta G., (1932) Popolo, Lingua e Letteratura albanese., Saggio Monografico, tip
Pontificia, Palermo
Pfeiffer, (1968) History of Classical Scholarship, Oxford,
Philebus, 58 a-b Philebus by Plato, Translated by Benjamin Jowett. The Electronic
Classics Series, Jim Manis, Editor, PSU-Hazleton
Phillips A., (1996) The Politics of Presence (Oxford: Oxford University Press.
Plato (1994) Gorgias Agora Publications, INC. MA., USA
Piaget, J. (1971) Structuralism, London: Routledge & Kegan Paul.
Prennushi, M., Phoenix - Bashkimi Katolik i Publicistve Shqiptar
Puto A., (1990) Demokracia e rrethuar, Tiran
Quality to Definition, the American Heritage Dictionary (Second College Edition)
Houghton Mifflin Company, Boston, New york
Qvick U., (2004) Mera hjltemod n vete (prkthyer nga Hajdin Abazi)
Rabonow P., William M. Sullivan (1979) Interpretive Social Science, A Reader

University of California Press
Ramsden, P. (1992). Learning to Teach in Higher Education. London: Routledge.
179

N FUSHN E EDUKIMIT
180
Reckford.J.K (1987) Aristophanes: Old-and- new Comedy- Six essays in perspective.

UNC Press.
Rhetorica ad Herannium, 90s BC
Romano S.,(1993) The Egalitarianism Narrative; Whose story? Whose yardstick?
Computers and Compositions, f.5
ScalingerJ. C. ( 1905), Select Translations from Scaliger's Poetics, ed. and tr. F. M.
Padelford, New York.
Schiappa, E., (1999) Beginnings of Rhetorical Theory in Classical Greece.,Princeton,
Schiappa E., (2003) Protagoras and Logos: A study in Greek Philosophy and
Rhetoric, University of South Carolina Press, Columbia, South Carolina. fq.103-33
Schmid, A., de Graaf, J., (1982) Violence as Communication, London, Sage.
Schonwetter, D. (1993). 'Attributes of effective lecturing in the college
classroom', The Canadian Journal of Higher Education XXIII (2), 118.
Slembrouck, S. (2001). Explanation, interpretation and critique in the analysis of
discourse. Critique of Anthropology, 21, 3357.
Skrebnev Yu.M. (2003) Fundamentals of English Stylistics., By AST
Snow dhe Benford, (1988) tek Johnston Hauk, John A. Noakes Frames of Protest:
Social movements and the framing Perspective 2005 Rowman and Littlefield
Publishers. USA
Spence R. B. (1928). Lecture and class dicussion in teaching educational
psychology. Journal of Educational Psychology 19: fq.454-62
Stavrakakis, Y., & Laclau, E. (eds.) (2000) Discourse theory and political analysis.
Manchester: Manchester University Press.
Stolt (1974), tek Vickers B., (1998) In Defence of Rhetoric Clarendon Press, Oxford.
Steinberg, C., (1958) The Mass Communicatiors, West-port, Greenwoods Press.
Sullivan, Dale L. (1993) A Closer Look at Education as Epideictic Rhetoric.
Rhetoric Society Quarterly 23
Tannen D., (1982) Spoken and Written language: exploring orality and literacy.
ABLEX. Pub. Corp.
The Adriatic Review, korrik (1919), I 458, tek Silajxhic H., Shqipria dhe SHBA n
arkivat e Washingtonit Shtpia botuese Dituria
180

N FUSHN E EDUKIMIT
181
Tuve R.,( 1947), Elizabethan and Metaphysical Imagery. Renaissance Poetic and
Twentieth-Century Critics, Chicago, Ill.
Urbanova. L., dhe Oakland. A., ( 2002) vod do anglick stylistiky
Barrister&Principal., tek Kredtusov. M., (2009) Diploma thesis Queens Speeches
1952-2007: Discourse Analyses Masaryk University
Van Dijk, T. A., (2001) Critical discourse analysis. tek D. Schiffrin, D. Tannen, & H.
E. Hamilton (eds.), The handbook of discourse analysis (fq. 35271). Oxford:
Blackwell.
Vickers, Brian. (1988) In Defense of Rhetoric. Oxford: Clarendon P,
Vives J Luis (1913), On Education, tr. from De tradendis disciplinis by F. Watson,
1971 Cambridge; repr. Totowa, NJ.
Walker, J. (2006). What a difference a definition makes, or, William Dean Howells
and the Sophists shoes. Rhetoric Society Quarterly,
Watts, D., (1997) Political Communication Today, Manchester, Manchester
University Press.
Wilson. J. (2001) Political discourse tek D.Schiffrin The Handbook of discourse
Analyses, Oxford: Blackwell Publishers Ltd 398-415.
Wrong, D. H. (1979). Power: Its Forms, Bases and Uses. Oxford: Blackwell
Wodak, R. (1985).(1997) The interaction between Gender and Discourse.

judge and defendant. Tek T. A. van Dijk (ed.), Handbook of Discourse Analysis. Vol.
4. Discourse Analysis in Society (fq. 181-91). London: Academic Press.
Wodak, R. (1987) "And where is the Lebanon?" A sociopsycholinguistic
investigation of comprehension and intelligibility of news. Text, 7(4)
Woods, D. W., (1996) John Witherspoon Nabu Press
Wolton D., (2009).Te shpetojme komunikimin Shtepia botuese Papirus.
Yule, G.( 1996) Pragmatics. Cambridge, CUP
Zimmerman, E. On definition and rhetorical genre 1994, in A Freedman dhe P.
Medway (eds) Genre and the New Rhetoric, London: Taylor and Francis
------------------
181

N FUSHN E EDUKIMIT
182
182

Doktoratura Albana Shijaku Fakulteti I Gjuheve Te Huaja Departamenti I Gjuhes Angleze

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Doktoratura Albana Shijaku Fakulteti I Gjuheve Te Huaja Departamenti I Gjuhes Angleze

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

UNIVERSITETI I TIRANS

FAKULTETI I GJUHVE T HUAJA

STILET FUNSIONALE DHE INTERPRETUESE

Punim pr gradn shkencore Doktor n Gjuhsi

Mirnjohje, gjyshit dhe gjyshes time, q m rritn, edukuan dhe m

Nse do t duhej t rendisja me emr t gjith profesort, miqt dhe kolegt q

dhe veanrisht mikeshat e mia, q kan qen nj burim pozitiv

frymzimi edhe n momente jo t lehta t puns.

Kreu I Vshtrim historik i retoriks..

Kreu II Stili funksional i gojtaris.

Kreu III Fjalimi si akt ligjrimi...

Prkufizime mbi ligjrimin..

Kreu IV Aspekte praktike t analizs s ligjrimit..

Kreu V Leksionet si fjalime

In the beginning was the Word, and the Word

Pushteti i fjals sht i pamohueshm. N do periudh krize n historin e popujve,

Objekti dhe hipotezat e punimit

Rndsia q ka sot n mbar botn e qytetruar gojtaria, krijimtaria dhe analiza e

Ky punim dallohet pr qasje teorike dhe praktike. Studimi i literaturs bashkkohore

gjuhsorja sht vetm njri nga aspektet. N kt kapitull fjalimi si ligjrim,

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

VSHTRIM HISTORIK MBI RETORIKN

1.1. Retorika n antikitet

Retorika sht studimi i t shkruarit dhe t folurit t efektshm dhe arti

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Por q nga lashtsia deri m sot, historia e letrave ka dshmuar q gojtari

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

1.2. Klasifikime t fjalimeve n lashtsi

1.2.1. Organizimi i fjalimeve

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Duke patur parasysh nevojat e kohs, retorika q mbizotronte ishte ajo

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Pjesa e tret e retoriks klasike sht stili. 8 Stili diskutonte shtje t t

1.2.2. Koncepti i stilit n lashtsi

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

1.3. Rnia e moralit t gojtaris

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Pr her t par u pa se me an t argumentimit logjik, mund t viheshin n

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

si Aristotle-i, Cicero-ni dhe Quintilian-i nuk ishin thjesht manipulues t

1.4. Retorika helenistike dhe edukimi

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Shkollat e retoriks prqendroheshin n studimin e shkrimtarve t prozs dhe

1.5. Copzimi mesjetar i retoriks

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Art, q m pas rezultoi t ishte pa ndonj vler t veant . 17 Krijimi i

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

kryesor. 23 Shum autor mendonin se funksioni i saj ishte thjesht t lustronte,

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

n Mesjet kryesisht si burime maksimash, shembujsh dhe burimesh

1.5.1. Kontributi i retoriks n Mesjet

1.6. Rilindja e Retoriks

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

dhe komente t Asconius-it mbi fjalime t Cicero-nit si dhe dorshkrime t

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

retoriks pr do faqe libri. Nj ndihm pr msuesit ishte edhe nj tabel q

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

shekullit XVIII. Plqimi i tyre ishte i dykahshm, jo vetm i atyre q i

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

Rilindjes ishin kundr heshtjes sidomos pr udhheqsit heshtja konsiderohej

STILET FUNKSIONALE DHE INTERPRETUESE T KOMUNIKIMIT PUBLIK

veprimtaris njerzore, fjalimi sht dominant dhe e dshmon kt

1.6.1. Poezia dhe proza