Povijesni razvoj vanjske grae kod biljaka

Faze evolucije:hlaenje
formiranje kore
nastanak vodenih bazena
transformacija neive materije u ivu
Nastanak ivota na zemlji
hemijska evolucija
bioloka evolucija(prije 4 milijarde godina)
prvi organizmi u vodenoj sredini
Tipovi ishrane
Autotrofan- vezan za pojavu hlorofita(organizmi proizvode organsku tvar)
Heterotrofan- stariji nain ishrane( organizmi koriste gotovu organsku tvar za
ishranu)
Kopnene biljke
pojavile se poetkom palaeozoika( prije 600 miliona godina)- silur, devon
prve biljke(glavne odlike):bez korijena, dihotomo grananje
Prilagodbe na kopneni nain ivota:
razvoj korijenovog sistema,pojava konog tkiva, kutikula u epidermi, stomatalni
aparat u epidermi, mehaniko tkivo, provodno (vaskularno tkivo)
-Uslonjavanje i evolucijski razvitak oblika biljnog tijela
male dimenzije, loptast oblik, jednostanian
poveavanje povrine tijela, nitast oblik, stanice cilindrine, tapiaste
jednostanini (acelularni ) oblici
mnogostanini oblici
podjela rada meu stanicama(nastanak tkiva)
-Dalje uslonjavanje-Grananje poveanje povrine biljnog tijela
Osnovni tipovi grananja:
dihotomo(alge, mahovine, papratnjae)
monopodijalno(kod veine viih biljaka)
simpodijalno
Evolucija grananja
Dihotomija i razvoj tipova granjanja od nje: izotomija, anizotomija,dihopodijum,
monopodijum,simpodijum

Podjela organa viih biljaka

-prema funkciji:
vegetativni- omoguavaju odranje ivota andividue
generativni- omoguavaju odranje kontituiteta vrste
-prema formi(obliku)
osnovni(korijen, stablo, list)
metamorfoze(preobraaj)
Homologi organi
Razvili su se iz zajednike osnovne forme- imaju zajedniko porijeklo tj. Imaju istu
morfoloku vrijednost, a funkciju razliitu
Nastanak vezan za promjene u filogeniji(povijesnom razvoju)
Analogi organi
Imaju istu formu, grau, funkciju ali arzliitu morfoloku vrijednost- vode porijeklo
od razliitih osnovnih formi.
Pojava vezana za prilagodbe na iste uvjete ivota.
Konvergencije
Pojava slina u habitusu(vanjskom izgledu) biljaka, koje su
filogenetiki(srodstveno)udaljene
Slinost nastala kao reakcija tj.prilagodba na istovjetne uvjete ivota.
Redukcija organa
Stupanj redukcije ide od nepoznatog smanjenja organa do potpune redukcije tj.
Ieznua(abortiranje)
Vegetativni organi
Slue odravanju ivota individue(jedinke)
kod viih biljaka: korijen, stablo, list
zaeci se nalaze u smjenci(golosjemenjae na plodnom listu, skriveno sjemenjae
unutar ploda)
Sjeme(sjemenka)-proizvod oplodnje sjemenog zametka i muke generativne
stanice,
gradi ga:klica, zametak, embirion(mlada biljka koji sadri zametke organa budue
biljke),
endosperm, hranjivo stanije,
sjemena lupina, sjemenjaa, testa

1.Radicula- korijenak,( zaetak korijena : najee orijentisana prema mikropili i

prekrivena korijenovom kapom) iz koje se razvija primarni( glavni) korijen, a iz
njega bono korijenje
2. Klicin izdanak
kotiledon(cotyledon)- prvi klicin list
plumula, pupolji, zametak vrnog pupa na stabalcu
3. Hilum- mjesto gdje se otkida sjemeni zametak od drka(funikulusa)pomo
kojeg se privruje za plodne listove(karpele)

4.Mikropila-otvor na smjenu
5.Hipokotil dio klicinog izdanka od kotiledona do vrha korijena(epikotil)
Stablo vegetativni organi
uveanje povrine biljnog tijela pomou granjanja
obrazovanje listova i njihovo izlaganje svjetlosti
posredovanje u prijenostu tvari od korijena ka listovima i obrnuto, obrazovanje
cvjetova koji slue razmnoavanju
Podjela s obzirom na anatomsku grau:
stabljika: drvenasta i zeljasta
Zeljaste biljke: podjela- monokarpne, polikarpne(viegodinje/perene)
monocikline(1) dicikline(2) policikline(x)
Drvenaste biljke(fanerofiti)
forme habitusa:polugrm/polubun(suffrutex), grm/bun(frutex), drvo(arbor)
Oblik kronje
piramidalna(pyramidalis),okruglasta(globosa),jajasta(ovata),polegla(prostrata),al
osna(pendula),
kiobranast(umbraculifera)
Gustina: gusta(bukva, grab), srednje gusta(breza), rijetka(jasen, bagrem)
Anatomska graa
Stabalce mahovina slabo diferencirano
papratnjae se odlikuju i sloenom graom
sjemenjae imaju visoko diferenciranu anatomsku grau
Gametofit!!! Centralni cilindar okruen parenhimatinim tkivom i pojasom
sklerotinih vlakana
Graa stabla papratnjaa:epiderma sa stomama, kora i centralni cilindar sa
endodermom, baza lista,
ksilem + floem=plaktostela
Primarna isekundarna graa stabla
Primarna i sekundarna graa zastupljena kod: Pinopsida,
Magnoliopsida=Dycotiledoneae
Isljuivo primarna graa zastupljena kod: Liliopsida= Monocotyledoneae
Tipovi obrazovanja prstena kambija
Tilia- tip: prameristem- prokambij(prsten)- kambij, primarni floem i primarni
ksilem(nema snopia)
Aristolochia-tip: prameristem-prokambij- fascikularni kambij- interfascikularni
kambij(sekundarni meristem)
Ricinus:- tip: isto kao prethodno, ali sekundarna tkiva kao kod tilije(u vidu cilindra)
Helianthus- tip: formiranje meusnopia izmeu postojeih krupnih snopia
Raspored tkiva u sekundarnoj grai stabla
KAMBIJ -

sekundarna kora(lika):provodno tkivo+ mehaniko tkivo(likina vlakna)+spremino

tkivo(parenhim)+ tkivo za izluivanje
sekundarno drvo(ksilem): provodno tkivo+ mehaniko tkivo(libriform)+spremino
tkivo (parenhim)+ tkivo za izluivanje
Sekundarno drvo
Provodno tkivo: traheje+ traheide(provoenje vode s mineralima)+ potpora
Mehaniko tkivo:libriform(drvna vlakna): mrtvi elementi, duina: 0,3- 1,5 mm
Spremino tkivo: drvni parenhim (ivo stanije), magaciniranje organskih tvari
Drvni traci(parenhim): transportiraju organske tvari+ prozraivanje
intercelularima do lenticela
Godovi
odraz sezonskog djelovanja kambija(dendrokronologija)
mlado aktivno drvo od nekoliko prstenova= bakulja(albumum)
staro drvo(duramen), tamno,nefunkcionirajue, puno tila, prisutni taniniflobafeni(antiseptino djelovanje)
stablo vrbe, lipe i dr. U centru upljine, jer istrune jedrac
Sekundarna kora(lika)- uloga tkiva
sitaste cijevi: provode organske tvari(funkcioniranje kratko),
mehaniko tkivo: (likina vlakna, sklereidi):uvrivanje
spremino tkivo(likin parenhim)
korini traci/izdanci:pohranjivanje+ provjetravanje
tkivo za izluivanje (Ca oksalat, tanini, mlijeni sok
Tvrda kora:likina vlakna + skleridi
Meka kora: provodni elementi, likin parenhim
Korijen(radix)vanjska graa:
Korijenov sistem :dvosupnice(alorizni), jednosupnice(homorizni)
anatomska graaprimarna graa:1.Epiblem(rizoderma)
veinom jedan sloj malih, gusto poredanih stanica
korjenove dlaice
2. Primarna kora
a)egzoderma
jedan ili vie slojeva parenhimskih stanica
postepena subernizacija
stanice propusnice- celulozne stanine stijene
funkcija:zatita(posebno kad odumre epiblem)
b) Mezoderma(parenhim primarne kore)
nekoliko slojevaparenhimskih stanica
sadri krobna zrnca
brojni intercelulari
c) endoderma
funkcija: provodnja u vodoravnom smjeru(od korjenovih dlaica do ksilema)

stanine stijene veinom odebljale i suberinizirane(samo one unutarnje)

casparyjeve take= nejednolika(valovita)suberinizacija staninih stijenaka
endoderme
suberinizirana endoderma- nepropusna za vodu i zrak- stanice
propusnice(veinom iznad ksilema)
neke biljke imaju celuloznu endodermu
3. Centralni cilindar
a) perikambij(pericikl)
jedan sloj stanica(veina dvosupnica)ili vie slojeva stanica(etinjae)
tanke stanine stijenke
moe poprimiti meristemski karakter- bono korijenje i sekundarna graa
b) radijalna ila
c) sredite korijena
ksilem ili parenhim ili sklerenhim
Nastanak bonog korijena
Tangencijalnim diobama stanica pericikla formira se boni korijen
Primarna graa: raspored tkiva od povrine ka centru
rizoderma+egzoderma+primarna kora+centralni cilindar
stanice rizoderme tankostijene, bez kutikule i stoma
Parenhim primarne kore sa intercelularima, ima spreminu funkciju
endoderma posljednji sloj primarne kore
endoderma ima 3 stadija razvoja:primarni, sekundarni i tercijarni ovisno o stupnju
suberinizacije i lignificiranja stijenke:kasparijeve take (U-ZADEBLJANJA)
centralni cilindar:periferni sloj je pericikl(perikambij)
pericikl proizvodi:kambij+ plutnikambij+ bono korijenje
u centralnom cilindu radijalna provodna ila
proto- floem i ksilem na periferiji, a meta ksilem i floem prema centru korijena
SEKUNDARNA GRAA
kod viegodinjih biljaka korijen ima sekundarnu grau(dikotiledone,
golosjemenjae)
kambijski prsten-spajanjem perikambija i kambij(postanak- iz parenhima radijalne
ile)
nastanak prstena kambija: ispod floemskih plo stanice se tangencijalno dijele a
iznad ksilemskih ploa tako se dijele stanice pericikla
nastaje vie ksilem od floem osim kod mrkve, peruna i sl.
kambijski prsten prema periferiji producira sekundarnu koru a prema centru
sekundrno drvo
pericikl prema periferiji producira peridermu korijena
periderma istovremen zamjenjuje epiblem
anatomija korijena na poprecnom presjeku u razlicitim zonama od vrha do pojasa

sekundarne grae

List(folium)
vegetativni biljni organ
funkcija:asimilacija i transpiracija
zacinje se egzogeno na stablu
na periferiji vegetacione kupe u vidu malih kvrzica lisnih primodija
list prvo zavrsava s rastenjem na vrsnom dijelu, potom se izmedju baze i izdanka
interkalarnim rastenjem razvija drska.Bezipetalan rast(osim paprati- akropetalno)
Tipicni list
1. Plojka=Lamina=liska=lisna ploa i
2. Peteljka=lisna drka=petiolus
Uloga peteljke
okretanje lista ka sunanoj strani svjetlosti i da nosi list
postoje i listovi bez peteljke
Stipule razvijaju se iz osnove lista najee po dva
mogu srasti sa drskom lista ili biti slobodni
mogu biti i u vidu rukavca-ohrea
mogu biti kozasti
negdje samo vre asimilaciju(lathyrus)
kod bagrema su u vidu trnova
porodice Fabaceae,Rosaceae, Salicaceae imaju najee zaliske
kod trava zalisci rukavac prelaze u ligulu sa uskama-auriculama pa prelaze u list
Kategorije lista
1.kotiledoni(cotyledo)
2.profili(prophylum) nastaje odmah iznad kotiledona
3.donji listovi-(ljuspasto) potpuno reducirano
4. Gornji listovi (bracteae) reducirani listovi koji su promjenili svoju funkciju i
javljaju se u zoni svijeta ili cvati
5.srednje (fasililacijski listovi) najbrojnije i ima ulogu asimilacije
Tipovi listova
1.bifacijalni nalije je obino blijedo i jasno izraenih nerava, a stome samo na
naliju
2.mono(uni)facijalni sudovi su im okrenuti ksilemskim dijelovima ka centru a
floemskki ka periferiji. Stome i na licu i na naliju
3.ekvifacijalni ili prelazni

Prost ili sloen list

Ako je list sastavljen od liske i lisne drke onda je to prost list
Ako lisna drka nosi vei broj listia na posebnim dricama, list je sloen

Najprostiji sloeni list je

trolan(jagoda)
prosto-sloen(divlji kesten)
perasto sloen(parno i neparno)
dvojni ili trojni perasti listovi.
Forma lista
jedan isti izdanak moze imati razlicite forme listova
pored forme i drugi karakteri(npr. Dlakavost) su bitni sistematski karakteri
Forme
:igliast,linealan,lancetast,loptaast,jajast,objajast.eliptian,srcast,okrugao,peltat
an
Nervatura lista
Iz stalbla kroz drku lista ulazi jedan sud koji se grana u liski u manje sudove
tj.nerve.
nervi daju vrstou listu,jae su izraeni na naliju i vaan su sistematski karakter
Nervatura moe biti:1.paralelna(monokotile);
2. lina(bokvice),
3.mreasta-perasta (orah,bukva,hrast)
prstasta(javor, vinova loza),zvjezdasta(ricinus), dihotoma(gingo)
raspored listova na stabljici:naspraman, naizmjenian, i prljenu
anatomska graa lista
u listu nema sekundarnih tkiva
1.na povrini je epidermis: jednoslojni ili vieslojan-donji slojevi su rezervoari ili
mehanika uloga
kutikula(boni zidovi talasasti,stanice ive, sadre stome na naliju ili i na licu)
2.izmeu epiderme lica i nalicja je mezofil(mesos,phyllon):
palisadni(palus,lat)parenhim :jedan ili vie slojeva stanica,hloroplasti bono,ispod
lijevkaste stanice stanica, hloroplasti bono, ispod lijevkaste stanice sabiraice
orjentirane prema provodnim sudovima
ispod nalija epidermisa se nalazi sundjerasto tkivo grade ga nepravilne stanice,
veliki intercelulari, manje hloroplasta
kod kserofita palisadno tkivo je dobro razvijeno
3.provodni snopici su razvijeni u mezofilu i to su dijelovi lisnog nerva:
kolateralni najee zatvoreni sudovi

ksilem ka licu a floem ka naliju

grananjem nerava reducira se gradja provodnih snopica prvo se reduciraju
mehanicki elementi, onda folemski
najmanji ogranci nerava obavijeni parenhimskom sarom
kod biljaka sa bikolateralnim provodnim snopicima lisni nervi sadrze te snopice
4.mehanicki elementi se mogu javiti i nezavisno od snopica( thea, caj pijedinane
skleride u listu).
List cetinara- spoljanje stijenke epidermisa zadebljale,hipodermis,naborani
parenhim, endodermis jednoslojan samo jedan nerv sa dva kolateralna provodna
snopica, ksilem-lice, floem nalicje,smolnice
list trava epidermis dobro razvijen, stome(zatvaraice po tipu broja8) javljaju se
posebni mehanizmi koji pomazu biljci da se uvije u cijev(mjehuraste ili motorne
celije), hlorenhim nije diferenciran samo je naboran, snopici zatvoreni i
kolateralni.
trajanje zivota svih vrsta je ograniceno
vegetativni organi omogucajvaju svojim funkcijama odrzanje individualnog zivota
odrzavanje vrste kroz vrijeme ostvaruje se putem procesa razmnozavanja
vrste razmnozavanja
bespolno: vegetativno bespolno u uzem smislu putem spora
spolno/polno: putem gameta
prirodno vegetativno razmnozavanje pomocu
1.stolona
2.rizoma(podanaka)
3.krtola/gomola(korijenskih i stablovih/nadzemne i podzemne
4.lukovica
5.hibernakula(zimski pupoljci)
temelji se na velikoj moci regeneracije
razmnozavanje pomoci stolona: adventivno korijenje+ fotofilni pupovi=klon
vjestacko vegetativno razmnozavanje
1.razmnozavanje poloznicama
2.razmnozavanje stablovim reznicama
3.raz korijenskim reznicama
4.raz lisnim reznicama
5.kalemljenje
Razmnozavanje stablovim reznicama:
najcesci nacin u praksi
potreban je dio izdanka najmanje s jednim pupom iz kojeg se razvija adventivno
korijenje
izdanak je potrebno staviti u vlazan supstrat ili vodu
reznice se brze razvijaju ukoliko imaju poneki list(pozitivan uticaj secera i
hormona iz lista)
Razmnozavanje pomocu korijenskih reznica:

reznice duzine 5-15 cm prekriju se slojem zemlje nekoliko cm debljine

ove reznice razvijau adventivne pupoljke iz kojih ce nastati nadzemni izdanci
malina kupina sljiva jabuka dunja jorgavan se uspjesno razmnozavaju na ovaj
nacin
Kalemljenje
vjestacki nacin vegetativnog razmnozavanaj
primjenjuje se u slucaju kada se reznice tesko ukorjenjuju
proces podrazumjeva pripajanje odredjenog dijela izdanka na podlogu:korijen,
baza stabla ili grane
prednost spolnog nacina razmnozavanja
nastaje mnogo veci br. Individua
mogucnost rasprostiranja vrste u prostoru je veliki
ostvaruje se mogucnost kombinacije nasljednih osobina sto je:
a)preduvjet za opstanak u razlicitim uvjetima zivota
b)preduvjet je za organsku evoluciju
smjena jedrovih faza i smjena generacija
u spolnom razmnozavanju ucestvuje spolne celije (gameti)
spajanjem dviju spolnih celika(kopulacija)nastaje zigot
broj hromosoma u gametima je haploidan(n) a u zigotu diploidan(2n)
prelaz (2n) u (n) br. Hromosama u jedru desava se tokom mejoze
u zivotnom ciklusu biljaka sa spolnim nacinom razmnozavanja susrece se
smjena jedrovih faza (n->2n)
smjena generacija: spolna gametofit; bespolna sporofit
Multicelularna diploidna biljka se naziva sporofitom
Sporangia (na sporofitu) produkuje haploidnu jednocelijsku sporu putem mejoze
multicelularna haploidna biljka nastala mitotickim procesom iz spore se zove
gametofit
gametofit producira haploidne gamete
fuzija gameta rezultira formiranje diploidne celije zigota , a ciklus se ponavlja