KEREM ile ASLI

(Duymaz, s. 20 -2 7). Bunlardan hareketle hikayenin XVI. yzy l dan daha eskiye giderneyecei sylenebilir. Teekkl
yerinin ise Azerbaycan ve Dou Anadolu
blgesi olmas kuwetle muhtemeldir.
Kerem'in ahsiyeti gerek ak edebiyatnda gerekse halk edebiyat gelenein
de derin izler brakmtr. Kerem'in yan
na modern edebiyat yannda eitli sanat dallarnda da (opera, bale,sinema. resim vb.) yer verilmi, trkleri halk arasnda ve repertuvarlarda kullanlmt r.
ki ayr dine mensup kahramanlarn maceralarnn ilenmesi de hikayeye baka
bir zellik kazandrmtr. Anadolu'nun
deiik yerlerinde rastlanan Kerem ve
Asl eklindeki yer adlar hikayenin tesirinin bir baka gstergesidir. Halk mziin
de "Kerem hava! ar" nemli yer tutar. Yank Kerem, kesik Kerem (Barak az ), kandilli Kerem, yedekli Kerem, zencirli Kerem gibi havalar Kerem ile Asl hikayesinin mzik kltrne kazandrd ezgilerdir (b k AlK MS KS). Kerem ile Asl
hikayesi aydnlar zel'inde de etkili olmutur. A(hmed) F(ahri) 'nin yazd be
perdelik "Kerem ile Asl" piyesi (istanbul
1305) tiyatrolatrlan halk hikayelerinin
ilk rneklerinden dir. Fuat HuiGsi Demirelli
hikayeyi iki perdelik sazkar- opera haline
getirmitir (Kerem ile Asl - Halk in Temaa,

335) . Karagz repertuvarna da

sylenen Kerem ile Asl hikayesi
ayrca filme alnm ve zeyir Hacbeyli
tarafndan opera olarak bestelenmitir.
Kerem ile Asl, gerekAnadolu'da gerekse
Anadolu dnda baz yeni hikayelerin olu
masna da sebep tekil etmitir. Anadolu'da "Kerem'in Erzincan Balar", Ermeniler arasnda teekkl eden "Hovannes
ile Ae Hikayesi" bunlardan en tannm
girdii

olanlar dr.
BBLYOGRAFYA :

I. Kunas, "ber die Volkspoesie der Osmanisehen Trken", Proben Vlll, Petersburg 1899, s.
1- XLII (bu yaznn ilk ksmn n tercmesi iin b k.
"Anadolu Halk Edebiyat" ]tre. H. F . Halk Bilgisi Mecmuas, , Ankara I 928, s. 57-66); a.mlf.,
"Trkische Volksromane in Klein Asien III",
Ungarische Revue, Xlll/3, Budapest 1893, s.
304-316; M. E. Elekberav, Kerem ile Esli, Bak
1913, tr.yer.; Fuat Hulusi [Dem irelli], Kerem ile
Asl -Halk in Temaa, istanbul 1335; Orhan
Seyfi Orhan, Kerem ile Asl, stanbul 1934; Ak
Kerem ile Asl Han, stanbul 1943; B. A. Karryev,
Asl-Kerem, Agabad 1944; a .mlf.. "Narodny
Roman Asl i Kerem", Sovet Edebiyat, Aga
bad 1945, lll, 97-1 03; Pertev Na ili Baratav, Halk
Hikayeleri ve Halk Hikayecilii, Ankara 1946, s.
33, 40, 171 ; Eflatun Cem Gney, Kerem ile Asl,
stanbul 1959, s. 123-126; Ehliman Ahundov,
Esli ve Kerem, Bak 1960; As l ve Kerem Hikayeti, Tebriz, ts. (Firdevsl Kitaphanesi); Kerem ile

284

As1(nr.

R. Georgiyeva). Sofya 1967; Amangl

Durdyeva, Asl-Kerem,

Halk

Dessan, Agabad

1965; zege, Kata log, , 83; ll, 861; IV, 1846;

evket Rada , Kerem ile Asl , stanbul 1972;
Mehmet Kaplan, Trk Edebiyat zerinde
Aratrmalar, lll: Tip Tah li Ileri, stanbul 1991,

s . 159-166; kr Elin, Kerem ile Asl Hikayesi, Ankara 2000, s . 11-31; Ali Duymaz, Kerem
ile Asl Hikayesi zerinde .fvtukayeseli Bir
Aratrma,

Ankara 200\ 'cs. 5-35, 201-217; G.

lzrailav, "Es li- Kerem", Sbom ik Materialev dlya
Opisaniya Mestnostey i Plemen Kavkaza, Xlll
(1892). s. 110-128; M. Sadk, "Ak Kerem Yand m Yannad m?", Maarif, V/126, stanbul
1309 , s. 347; Sadettin Nzhet [Ergun], "Ak
Kerem'in iirleri", Halk Bilgisi Haberleri, lll/
28, stanbul1933 , s. 89-9:Z; lll/29 ( 933). s. 134142; IV /38 ( 934). s . 36-41; Cahit ztelli, "Kerem ile Asl Hikayesinin Yazar Kimdir" , TFA,
V/117 ( 959). s. 1888-1900; Fikret Trkmen,
"Kerem Havalar", TDEA, V, 283; a.mlf., "Kerem ile Asl", a.e., V, 283-285.

PiKRET TRKMEN

KERERANLER

Bengal S ultanl ' nn

1564- 15 7 6 yllar arasnda
hkm sren altnc ve son hanedan .

Hanedann kurucusu Tae Han Kereranl,

Afgan kkenli (Pathan) olup Bengal Sultanl'nn SGrl Afganlar kolunu kuran 'ir
ah'n ( 539- 545) kumandanlarndan biridir. Tae Han, Gevaliyar'daki karklklar
srasnda ( I 553) Ganj nehri kysnda cagir* sahibi olan kardeleri imad, Sleyman ve lyas ile birleip halktan toplanan
vergilere ve sultan n 100 filine el koyarak,
bu arada kyleri de yamalayarak ordusunu glendirdi ve on yl iinde Bi har ' n
gneydou kesimleriyle birlikte Bat Bengal topraklarnn ounu ele geirip 1564'te Bengal sultan oldU. Tae Han ' n aynyl
lmesi zerine tahta kardei Sleyman
Kererani kt. Bengal Sultanii onun ynetiminde umulmadk bir ekilde byd ve bir sre sonra Babrl Devleti'nin
karsnda Kuzeydou Hindistan'n tek ve
rakipsiz gc haline geldi. Babrller'in
Kuzey Hindistan'a hakim olmasyla buradaki Afganllar gneye inerek Sleyman
ah'n etrafnda toplandlar. Dier taraftan Babrller'in daha ok Orta ve Kuzey
Hindistan'la ilgilenmeleri de onun iktidarnn uzun ve istikrarl olmasna yardm
etti.

Sleyman ah . takip ettii akll siyasetle huzur getirdii idaresi altndaki verimli topraklardan salanan yksek geliri
imar faaliyetlerinde ve hazinesini, ordusunu glendirmekte kulland. Onun d
siyasette de zellikle Babrller'le olan

diplomatik ilikilerinde baar gsterdii

grlr; bunda keskin bir politik zekaya
sahip sad k veziri Mian LGdl Han'n pay
byktr. Sleyman ah , Babrl Sultan
Ekber ah'n snr valileriyle srtmeye
girmekten kanma hususunda ok titiz
davranm , her sorunu dostluk ierisinde
zmlemitir. Ayrca Ekber ah'n ismini daima hutbelerde o kuttuu gibi kendi
adna ne para bastrm ne de baka bir
bamszlk iareti kullanmtr. Buna ra
men dier tikmdarlara sultanlndan
taviz vermemitir. Kaynaklar ondan ilmi
ve alimleri koruyan, adalet ve cmertlikte ikinci Sleyman olan ve. halkn bar ve
huzur ierisinde yaatan hkmdar diye
bahsetmektedirler.
Sleyman Kererani 980' de ( 1572) lnce yerine byk olu Bayezid geti. Hibir
ynden babasnn yerini dolduramayan
Bayezid'in geimsiz karakteri Babrller'le ve devletteki Afgan ileri gelenleriyle
arasnn almasna ve sonuta lmne
sebep oldu; yaklak on sekiz aylk bir hkmdarlktan sonra kaynbiraderi Hansu
tarafndan ldrld. Ancak Vezir Mian
LGdl de Hansu'yu yakalatarak ldrtt.
Ardndan tahta geen Davud Han, Bengal'in dier blgelerini de hakimiyeti alt
na ald. Bu arada babasnn zengin hazinesine ve gl ordusuna gvenerek kardei Bayezid'in Ekber ah'a kar balat
t dmanca davranlar daha ileri gtrd ve ona sayg gstermedii gibi kendi adna hutbe okutup para da bastrd.
Dier taraftan Bayezid zamannda gruplara ayrlan Afgan kumandanlarn birle
tirmekte de zaafa dp ilerinden baz
larn tercih etmesi ona epeyce dman
kazandrd. Davud'un bu olumsuz icraat
karsnda Afganlar'n en byk kumandan Gucer Han, Sihar'da Bayezid'in olu
nu hkmdar ilan etti. Davud ona kar
Vezir M ian LGdl kumandasnda bir ordu
gnderdi. Ancak bu srada Ekber ah da
Kererani topraklarn istila amacyla gl
bir ordusunu Bihar'a doru harekete geirdi. Bu durum karsnda Vezir LGdl ve
Gucer Han mcadelelerine son verip birlikte yrttkleri mzakereler yoluyla Ekber ah'n kumandan Mn'im Han' durdurdular. Fakat Davud'un Babrller'le
i birlii yaptndan phelenerek Vezir
LGdi'yi ldrtmesi ve Ekber ah'n isteklerini reddetmesi zerine tekrar harekete
geen Mn'im Han dorudan onun zerine yneldi ve kendisini bulunduu HacpGr'dan Bengal'e doru kamaya mecbur brakt; bu ka srasnda birok Af-

KERHT
ganl

ld (1574). Bundan sonra Bengal

Babrller'in
eline geti ve Afganl yneticiler blgeden uzaklatlar. Orissa'ya snan Davud
Han 1S7S'te Mn'im Han ile yapt Mugalmarl savanda yeniidi ve Katak Bar
Antiamas ile Bengal ve Bihar' Ekber
ah'a brakt; Ekber de onun Orissa'daki
hakimiyetini tand. Fakat ertesi yl Mn'im Han'n lmn frsat bilen Davud byk bir orduyla Bengal'e saldrd; ancak
yine yenilerek yakaland Akmahal'de
idam edildi. Onun lmyle de Kererani
hanedam son buldu ve Bengal Sultanl
tarihe kart; topraklar da tamamyla
Babrller'in eline geti.
Sultanl'nn ehirleri

BBLYOGRAFYA :

Ebi-Fazl ei-AIIami. The Akbar-nama (tre. H.

Beveridge). New Delhi 1987,111,96-100,248250; a.mlf.. The A'in-i Akbari (tre. H. Bloehmann), Delhi 1989,1, 179-180; Abdlkadir ei-Bedani, Muntakhabu+ Tawarikh, Del hi 1986,
(tre. ed. W. H. Lowe ).ll, 176, 177, 183, 184, 194,
195; Ghulam Hussain Salim. Riyazu-s-Salatin:
A History of Bengal (tre. Abd us Sa lam). Delhi
1975, s. 150-161 ; J. Sarkar. The History of Bengal, Daeca 1976, ll, 181-186, 191-1 93; Muhammad Mohar Ali. History of the Muslims of Bengal, Riyad 1985, 1/A, s. 239-260; S. H. Askari.
Medieual Bihar Sultanale and Mughal Period,
Patna 1990, s. 99, 100, 102; J. Burton -Page.
"Dawd Khan Kararani", E/ 2 (ing). ll, 183.

~ RzA KURTULU
r

KERHi
(..s>.fJI)
Eb'I-Hasen Ubeydullah b. el-Hseyn
b. Dellal el-Kerhi
(. 340/952)

Hanefi mezhebinin sistemletirilmesinde

nemli katklar bulunan,
Irak Hanefilii izgisinin
nde gelen temsilcisi, usulc, fakih.
L
~
260 (874) ylnda Kerh'te dodu. Bu yer
Sem'anl'ye gre Irak'taki Kerh-i Bacedda,
Yakt el- Hamevi ve Kurei'ye gre ise
Kerh-i Cddan'dr (Mu'cem '1-bldan, IV,
449; ei-Cevahir'l-muiyy e, ll, 493). b
n'n-Nedlm. Yakt ei-Hamevl. bn'I-Eslr
gibi mellifler adn -yanl olarak- Abdullah. babasnn adn da Hasan olarak vermektedir.
Ebu Said ei-Berdal'nin derslerine devam eden Kerhl. onun Ebu Ali ed-Dekkak'tan ve Muhammed b. Hasan e-ey
banl'nin rencilerinden Musa b. Nasr'dan alarak srdrd izgiden bir hayli
etkilenmitir. Kendisiyle birlikte Berdal'den ders alan arkadalarnn en mehuru

Ebu Amr et-Taberl ile Ebu Tahir ed-DebKerhl'nin. Ebu Ca'fer et-Tahavl ve
Ebu Tahir ed-Debbas gibi iki byk fakihi yetitiren, Dmak, Kufe ve Kerh kad
lklarnda bulunan Hanefi mezhebinin
nemli isimlerinden Kad Ebu Hazim'le
grt ve onun meclisine de katld
bilinmekle birlikte bu srada Ebu Hazim'in rencisi Tahavi ile grtne
dair bir bilgiye kaynaklarda rastlanmamaktadr. Ancak Kerhl'nin o ada ictihad
ehli olarak sadece Tahavi'den sz ettii.
fakat bir hac mevsiminde karlamalar
nn ardndan bu kanaatinin deitii ynndeki rivayet (bn'l-Murtaza , s. 130)
Tahavi ile karlamalarnn daha sonra
gerekletiini gstermektedir.
bas'tr.

Kerhl Badat'ta. Ebu Hazim ve Serdal'den sonra stlendii retim grevini

lmne yakn bir zamana kadar srdrd. Bu grevin balangcnn Serdal'nin
Karmatller saldrsnda ldrld 317
(929) yl olduu tahmin edilebilir. Kerhl.
mrnn sonlarna doru hastalanmas
zerine retim grevini Ebu Ali e-a
l'ye, fetva grevini de mezhep grleri
ni en iyi bilen kii olarak tavsif ettii Ebu
Bekir ed-Dameganl'ye devretti (Hseyin
b. Ali es-SaymerT, s. 169).
Yarg ilerine

hi iltifat etmeyen Kerhl

grevine getirilen arkadalarna kz
m ve onlar yanndan uzaklatrmtr.
rencisi ve arkada Eb'I-Kasm et-Tenuhl'yi srf yarg grevini stlendii iin
terketmi. mektuplarna cevap vermemi ve grme isteklerini geri evirmi
tir. Tenuhl ile grmeyi kabul etmeyiini
aklarken kulland ifadelere dayanarak
kadlk grevi stlenilmesine kar bu ekingenliin siyasi olmaktan ok ahlaki olduu. yani bu grevin haksz kazan elde
etmeye elverili bulunmas olduu sylenebilir. Defalarca kadlk grevine arlan
Ebu Bekir ei-Cessas'n her defasnda bunu reddetmesi (a.g.e., s. 167, 172). hacas
Kerhl'nin bu konudaki kanaatini payla
t eklinde anlalabilecei gibi, bu hususta titiz olan hocasnn hatrasna duyduu saygyla da aklanabilir.

yarg

Kerhi birok renci yetitirmi, bunlar deiik blgelere dalarak kadlk ve

retim grevlerini stlenmilerdir. Saymeri bunlar arasnda Ebu Ali e-ai, Ebu
Abdullah ed-Dameganl. Ebu Abdullah elBasri, Ali b. Muhammed et-Tenuhl. Cessas. Ebu Sehl ez-Zcad'den sz eder
(a .g .e., s. 166, I 71, 172 ). Kurel. Eb'IFerec ei-Umanl'yi Kerhl'nin nde gelen
arkadalarndan biri olarak gsterirken

(ei-Cevahir'l-muiyye, IV, 74) irazi de

Eb'I-Hseyin Kad'I-Haremeyn'i Kerhl'nin rencileri arasnda zikreder. Ebu ishak e-irazl'nin belirttiine gre Nla
bur fakihleri fkh Ebu Sehl ez-Zcacl ile
Eb'I-Hseyin Kad'I-Haremeyn'den
renmilerdir (Tabal):at'l-ful):aha', s. 144).
irazl. Ebu Bekir b. ahuyeh ile Ebu Zekeriyya Yahya b. Muhammed ed-Darir eiBasrl'yi Kerhl'nin arkadalar arasnda sayar (a.g.e., s. 144). Kurei ise ilkinin Kerhl'den ders aldndan hi sz etmezken
(ei-Cevahir'l-muiyye, lll, 49-50). ikincinin Kerhl'den deil onun rencilerin
den ilim aldn belirtir (a.g.e., lll , 599600). Leknevl'nin Ebu Hamid Ahmed etTaberi ile Eb-1-Hasan ei-Kudurl'yi Kerhl'nin rencileri arasnda zikretmesini
(ei-Feva'id '1-behiyye, s. 08-1 09) baka
kaynaklarca teyit edilmedii iin kukuy
la karlamak gerekir.

Kaynaklar Kerhl'nin ibadete. zellikle

namaz ve oruca son derece dkn. vera
sahibi, mushaf bulunan odaya abctestsiz
girmeyecek kadar titiz. fakirlie kar sabrl. insanlarn sahip olduklarna imrenmeyen bir kimse olduunu zellikle vurgulamlardr. Onun bu tutumunu gsteren olaylardan biri, fel olduunda arkadalarnn Seyfddevle el-Hemdanl'den yardm istediklerini renmesi zerine "AIIahm! Rzkm beni altrdn
eklin dnda verme!" diye dua etmesidir.
Rivayete gre Seyfddevle'nin 10.000 dirhemlik yardm geldiinde Kerhi lm
t. 340 yl aban ortasnda (Ocak 952 ortalar) vefat eden Kerhl. mescidinin hizasnda Vastyyin nehri kenarndaki Derb'I-Hasan b. Zeyd'e defnedildi.
lmi Kiilii ve Grleri. Saymerl. Kurel

ve irazl bu ynde aklamada bulunmamakla birlikte Hatlb ei-Badadl bata

olmak zere bn'I-Cevzl. bn Keslr gibi
mellifler Kerhl'nin nde gelen bir Mu'tezill olduunu belirtirler. bn Hacer'e gre ona Mu'tezilllik sulamasn ilk ynelten kii Hasan b. Furat'tr (Lisan'l-Mizan,
IV, 98-99). Kerhl'nin bu hususta, Mu'tezill
olarak tannan Serdal'den ve fkhta hocas olmakla birlikte kendisinden kelam
dersleri ald Mu'tezill alim Ebu Abdullah el-Basri' den etkilenmi olmas mmkndr. Kendisiyle baz fkh meselelerini
tartt Ebu Haim ei-Cbbal'ye byk
bir hayranlk d uymas . rencileri arasn
da Eb'I-Hasan ei-Ezrak. Ebu Bekir elBuhar!. Ebu Abdullah ed-Dal gibi Mu'tezill alimierin bulunmas. cenaze ileriyle
daha ok Mu'tezill alimierin ilgilenmesi.

285