Univerzitet u Istonom Sarajevu

Saobraajni fakultet Doboj

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SISTEMA

ZA UBRIZGAVANJE GORIVA KOD DIZEL
MOTORA
Predmet: Motori SUS

Profesor: Dr Milan Miloti, asistent

Student: Aldin io
Broj indeksa: 22/11

Doboj, juni 2015.

S A D R A J:
UVOD.....................................................................................................................................1
I. PRINCIP RADA I KONSTRUKCIJA SISTEMA ZA UBRIZGAVANJE GORIVA KOD
DIZEL MOTORA...................................................................................................................2
II. OSNOVNI ZAHTJEVI KOJE INSTALACIJA MORA DA ZADOVOLJI NA
MOTORU...............................................................................................................................4
2.1.
Uslove koje mora ispunjavati sistem za ubrizgavanje goriva.................................4
2.2.
Karakteristike rasprivanja i mijeanja goriva sa zrakom u prostoru sagorijevanja
4
2.3.
Izlazne veliine i karakteristike sistema za ubrizgavanje goriva............................6
III. ZAKLJUAK..................................................................................................................9
LITERATURA:.....................................................................................................................10

UVOD
Dieselov motor ili dizelski motor, motor sa unutranjim sagorijevanjem, koji koristi dizel kao
pogonsko gorivo i koji radi Dieselovim ciklusom. Izumio ga je 1892. godine njemaki
inenjer Rudolf Diesel. Dizelski motor je karakteristian po tome to nema svjeice, u cilindru
se sabija ist zrak, koji postie toliku temperaturu da se nakon ubrizgavanja goriva u
cilindar motora gorivo samozapaljuje. Pritisci i temperature u cilindru su vei nego
kod benzinskih motora, kao i stepen iskoritenja.
Da bi se proces sagorevanja, od kojeg se sutinski zavisi tok radnog procesa, obavlja to
kvalitetnije, sistem za napajanje dizel-motora gorivo mora da ispuni odreene zadatke, kao sto
su:
da u toku svakog radnog ciklusa ubrizga tanu odreenu koliinu goriva u radni prostor
motora u zavisnosti od reima rada motora.
da se tokom ubrizgavanja mlaz goriva rasri u sitne kapljice da bi se obezbedila prostorna
raspodela po komiri sagorevanja.
da postoji mogunost podeavanja ne samo koliine ubrizganog goriva ve i moment
poetka i zavretka ubrizgavanja.
da se za vreme ubrizgavanja ostvari najpovonjniji zakon ubrizgavanja, to znai
najpovoljniju koliinsku raspodelu ubrizganog goriva po stepenu ugla obrtaja kolenastog
vratila.
Pored navedenog zadatka, sistem treba da obezbedi i to manju neravnomernost ubrizgane
koliine goriva izmeu pojedinih ciklusa istog cilindra, kao i automasku promenu koliine
ubrizganog goriva i ugla predubrizgavanja u zavisnosto od reima rada motora.

Ureaj za napajanje motora gorivom snabdijeva motor gorivom smjesom, svjeom radnom
materijom koja e uestvovati u termikom procesu. Ureaji za napajanje oto-motora i dizelmotora se meusobno bitno razlikuju, jednako kao to se i sami procesi razlikuju. Kod otomotora se gorivo iz rezervoara dovodi do karburatora, gdje se spravlja smjesa koja odlazi u
cilindar motora. Spravljanje smjese kod dizel-motora vri se tako da u usisni vazduh u
cilindru, ureaj za napajanje ubrizga gorivo pod visokim pritiskom u kompresioni prostor,
gdje se ono mijea sa vazduhom.

I. PRINCIP RADA I KONSTRUKCIJA SISTEMA ZA UBRIZGAVANJE

GORIVA KOD DIZEL MOTORA

Osnovni zadatak instalacije za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora jeste da se
gorivo iz rezervoara preko cijevi i cijevnih vodova, preistaa goriva, pumpe visokog pritiska
i brizgaa dovede u motor, odnosno u komoru za sagorijevanje, gdje se raspreno gorivo
mijea sa zrakom. Instalacija treba da obezbijedi uslove da se kretanje goriva kroz sistem vri
sa razumnom temperaturom i pritiskom goriva, da ne bi dolo do ispravanja goriva, a
eventualne pare goriva da se efikasno odvoje, kao i da na svim reimima rada motor ima
adekvatnu i dovoljnu koliinu goriva. [2]
Izvedbe instalacija za dobavu goriva kod dizel motora su razliite, a najvie zavise od
koncepcije sistema za ubrizgavanje, koji se u principu mogu podijeliti na sisteme [3] :
- pumpa-cijev-brizga;
- pumpa-brizga;
- akumulacioni sistem (common rail).

Slika 1. Instalacija za dobavu goriva sa linijskom pumpom (sistem pumpa-cijev-brizga):

1-rezervoar goriva; 2-varijator ugla predubrizgavanja; 3-mehaniki zagonjena klipna pumpa za
dovod goriva od rezervoara do preistaa (pumpa niskog pritiska); 4-serijski ili paraleln vezani
preistai; 5-vijak za odzraivanje; 6-vijak za punjenje preistaa gorivom; 7-prelivni ventil; 8-pumpa
visokog pritiska; 9-vijak za odzraivanje; 10-runa pumpa za gorivo; 11-centrifugalni regulator; 12povratni vod goriva
Izvor slike: https://www.scribd.com/doc/239906202/Motori-i-Motorna-Vozila

Pumpa niskog pritiska ima zadatak da obezbjedi dovod goriva iz rezervoara, preko filtera za
gorivo do pumpe visokog pritiska. Po pravilu, pokree je bregasto vratilo pumpe visokog
pritiska. Pumpa visokog pritiska ima zadatak da ubrizga odreenu koliinu goriva u cilindre,
pod odreenim pritiskom, u odreeno vrijeme i po odreenom rasporedu. [1]
Na pumpi visokog pritiska nalazi se regulator broja obrtaja (9) i varijator ugla
predubrizgavanja (10), koji imaju ulogu regulisanja nominalnog, odnosno maksimalnog broja
obrtaja motora i ugla poetka potiskivanja goria na pumpi visokog pritiska, odnosno ugla
predubrizgavanja. Kod novijih motora se ugao predubrizgavanja i regulacije dobave koliine
goriva vri elektronski preko elektronske upravljake jedinice. Pored linijske PVP imamo jo i
distribucionu rotacionu pumpu, pumpe visokog pritiska za sistem pumpa-brizga i pumpe
visokog pritiska za sistem common rail-a. [2]

Brizgaljka ima zadatak da obezbijedi ubrizgavanje goriva u prostor za sagorijevanje.

Slika 2. Brizga goriva u cilindar
1- tijelo igle brizgaa; 2-stezna ahura; 3-prenosna ipka; 4kuite; 5-zaptivka; 6-opruga; 7-navrtka opruge; 8-navrtka
osigura; 9-uvrtanj za regulaciju prednapona opruge; 10zavrna uplja navrtka; 11-igla brizgaa; K-dovodni kanal
goriva iz cijevi visokog pritiska
Izvor slike: https://www.scribd.com/doc/239906202/Motori-i-MotornaVozila

Pumpa visokog pritiska alje gorivo pod odreenim pritiskom koji dalje vri pritisak na iglu
brizgaljke (11), podie je i na taj nain realizuje se ubrizgavanje goriva. Da bi se ovo
ostvarilo, pritisak pod kojim dolazi gorivo mora biti vei nego to je sila zavojne opruge (6),
koja vri pritisak na iglu. Pritisak ubrizgavanja goriva za dizel-motor zavisi od konstrukcije
motora, ali je pravilo da pritisak pod kojim se ubrizgava gorivo mora biti znatno vei od
pritiska u cilindru. [1]

II.

OSNOVNI ZAHTJEVI KOJE INSTALACIJA MORA DA

ZADOVOLJI NA MOTORU

II.1. Uslove koje mora ispunjavati sistem za ubrizgavanje goriva

Sistem za ubrizgavanje goriva kod dizel motora moraju ispunjavati sljedee uslove [2] :
- Tano definisanu koliinu ubrizganog goriva za jedan radni ciklus, sa mogunou
odgovarajue promjene shodno promjeni reima rada motora;
- Ubrizgavanje goriva u odreenom trenutku, u odgovarajuem trajanju i po zadatom
zakonu;
- Raspored i dispreziju goriva po zapremini komore koja obezbjeuje to potpunije
uee zraka pri sagorijevanju, uz povoljne pokazatelje ciklusa;
- Regulaciju brzinskih karakteristika ubrizganih koliina goriva u zavisnosti od eljenih
karakteristika obrtnog momenta motora;
- Obezbjeenje portebne koliine goriva za startovanje motora, stabilan prazan hod i
ogranienje maksimalnog broja obrtaja rastereenog motora.

II.2. Karakteristike rasprivanja i mijeanja goriva sa zrakom u prostoru

sagorijevanja

Ubrizgavanje pod visokim pritisom dovodi do rasprivanja goriva i njegovog irenja vidu
mlaza u prostor sagorijevanja. Zavisno od oblika komore sagorijevanja postoje dva naina
dovoenja goriva u prostor izgaranja [2] :
- zapreminski nain dovoenja goriva u prostor za sagorijevanje (slika 3.1.a. slika
lijevo)
- nanoenje goriva u vidu tankog filma na zid komore izgaranja (slika 2.1.b.-slika
desno).

Slika 3. Nain dovoenja goriva u prostor sagorijevanja

Izvor slike: https://sr.scribd.com/doc/217705662/Sistemi-Za-Dobavu-Goriva-Kod-Dizel-Motora

Izgled mlaza griva, koji se ubrizgava u mirnu sredinu, sa osnovnim karakteristikama dat je na
slici 4. Osnovne karakteristike mlaza su: domet mlaza (Xm); ugao irenja mlaza (m ); zona
neprekinutog mlaza goriva (Xl) i veliine kapljica goriva [2] .

Najvaniji parametri koji utiu na formiranje smjese

gorivo-zrak kod dizel motora sa direktnim
ubrizgavanjem goriva u prostoru sagorijevanja su [2] :
- pritisak ubrizgavanja;
- pravac i smjer mlaza goriva relativno u odnosu
na kretanje zraka;
- poetak, trajanje i oblik karakteristike
ubrizgavanja;
- kvalitet rasprivanja;
- intezitet zranog vrtloga u protoru izgaranja;
- pritisak i temperatura sredine u koju se vri
ubrizgavanje.

Slika 4. Izgled mlaza goriva

Motori se mogu grupisati prema uticajnim veliinama na formiranje smjese, i to [2] :
- motori kod kojih dominantnu ulogu u formiranju smjese igra mlaz goriva (veliki
motori) i
- motori kod kojih na formiranje smjese znaajno utie mlaz goriva i vrtlog zraka
(srednji i manji motori).
Primjer ubrizgavanja goriva, gdje na procese stvaranja smjese gorivo-zrak dominantan uticaj
ima energija goriva, vidi se na slici (?). Ovdje je vrtlono kretanje zraka relativno malo.

Izvor slike: https://sr.scribd.com/doc/217705662/Sistemi-Za-Dobavu-Goriva-Kod-Dizel-Motora

Sluaj znaajnog uticaja kretanja zraka na proces formiranja smjese gorivo-zrak dat je na slici
ispod. U ovim sluajevima najee se, sa jedne strane, odgovarajuim konstruktivnim
formama usisnog kanala uvodi vrtlono kretanje zraka. [2]

Izvor slike: https://sr.scribd.com/doc/217705662/Sistemi-Za-Dobavu-Goriva-Kod-Dizel-Motora

II.3. Izlazne veliine i karakteristike sistema za ubrizgavanje goriva

Proces ubrizgavanja goriva i rad instalacije za dovoenje goriva u cjelini moe se

okarakterisati nizom izlaznih veliina i njihovim zavisnostima. Zavisnost koliine ubrizganog
goriva od ugla koljenastog (bregastog) vratila (ili vremena) u toku jednog radnog ciklusa
naziva se karakteristika ubrizgavanja (KU) ili zakon ubrizgavanja [2] .
Karakteristine veliine instalacije za dovod goriva do motora mogu se izraziti preko [2] :
- pritiska goriva u svim segmentima instalacije, u funkciji vremena, odnosno ugla
obrtanja bregastog vratila pumpe visokog pritiska;
- hoda klipa rasteretnog vratila i igle brizgaa u funkciji vremena;
- brzine goriva u instalaciji u funkciji vremena, odnosno ugla obrtanja bregastog vratila;
- efektivnih protonih presjeka na usisno-prelivnim otvorima na kouljici pumpe
visokog pritiska, rasteretnom ventilu i brizgau;
- stvarnog poetka ubrizgavanja izraenog ugaonim intervalom GMT;
- vremena trajanja ubrizgavanja;
- promjene ubrizgane koliine goriva, po uglu obrtanja bregastog vratila ili jedinici
vremena (karakteristika ubrizgavanja);
- karakteristinih veliina mlaza goriva ubrizganog u cilindar motora (domet mlaza,
ugao irenja mlaza, dimenzije kapljica u mlazu goriva, fizikalna i hemijska homgenost
strukture mlaza kako po vremenu, tako i prostoru).

Nabrojane karakteristine veliine instalacija za ubrizgavanje goriva kod dizel motora

mogu se sumirati kroz dva parametra: karakteristiku ubrizgavanja i karakter
rasprivanja [2] .
Integralna vrijednost karakteristike ubrizgavanja je ukupna koliina (masa ili zapremina)
goriva koja se u toku jednog ciklusa ubrizga u cilindar. Izraava se u vidu mase goriva (mg)
po ciklusu i cilindru ili u vidu zapremine goriva (qc) po ciklusu i cilindru. Veliina ciklusne
dobave goriva neposredno zavisi od zhtijevanihefektivnih pokazatelja motora za datu
vrijednost ekvivalentnog onosa zraka () i stanja zraka ispred ulaznih otvora kod usisnog
ventila motora SUS (pk, Tk) [2] .
Koristei poznate me usobne relacije pokazatelja radnog ciklusa motora SUS, moe se
odrediti ciklusna dobava goriva (qc) na sljedei nain [2] :
Relacija za masu goriva po ciklusu:

Relacija za zapreminsku ciklusnu dobavu goriva:

Veliine u predhodne dvije formule su:

Gh masena potronja goriva u jedinici vremena
ge efektivna specifina potronja goriva
Pe efektivna snaga motora
taktnost motora
n broj obrtaja motora
Vh radna ili hodna zapremina cilindra
Efektivnu snagu motora dobijamo iz formule:
Efektivnu specifinu potronju goriva dobijamo izvlaenjem iz formule za ekvivalentni odnos
zraka ():
, pa e biti:

Masena potronja goriva u jedinici vremena moe se izraziti kao:

Vremenska stabilnost procesa ubrizgavanja, tj. stabilnost svih njegovih izlaznih veliina koje
ga karakteriu od ciklusa do ciklusa, odnosno u toku dueg vremenskog intervala, sljedea je
vana karakteristika instalacije za ubrizgavanje goriva. Najei termin za ciklusnu stabilnost
procesa ubrizgavanja je vremenska (ciklusna) ravnomjernost, odnosno neravnomjernost.
Ciklusna neravnomjernost je vrlo esto definisana stabilnou ciklusnih dobava goriva u toku
sukcesivnih ciklusa. Odreivanjem ciklusnih dobava goriva u odreenom vremenskom
intervalu i uporeenjem njenih maksimalnih (qy,mac) i minimalnih (qc,min) vrijednosti moe
se definisati stepen vremenske, odnosno ciklusne stabilnosti sljedeim izrazom [2] :

III. ZAKLJUAK
Sistem za ubrizgavanje goriva kod dizel motora moraju ispunjavati sljedee uslove [2] :
- Tano definisanu koliinu ubrizganog goriva za jedan radni ciklus, sa mogunou
odgovarajue promjene shodno promjeni reima rada motora;
- Ubrizgavanje goriva u odreenom trenutku, u odgovarajuem trajanju i po zadatom
zakonu;
- Raspored i dispreziju goriva po zapremini komore koja obezbjeuje to potpunije
uee zraka pri sagorijevanju, uz povoljne pokazatelje ciklusa;
- Regulaciju brzinskih karakteristika ubrizganih koliina goriva u zavisnosti od eljenih
karakteristika obrtnog momenta motora;
- Obezbjeenje portebne koliine goriva za startovanje motora, stabilan prazan hod i
ogranienje maksimalnog broja obrtaja rastereenog motora.

Kako bi sistem za napajanje i ubrizgavanje radio bez problema i ispunjavao gore navedene
uslove potrebno je i odgovarajue odravanje. To odravanje, za benzinske i dizel motore,
obezbeuje:
Osigurava bolji start motora i uspostavlja pravilan rad motora u praznom hodu
Obnovlja kompresiju, poveava ubrzanje i oseaj zadovoljstva i lakoe tokom vonje
Omoguava optimalnu snagu motora
Smanjuje potronju goriva
Smanjuje emisiju tetnih gasova i ai
Poboljava efikasnost filtera ai i EGR sistema
Postie se velika uteda u odravanju vozila jer se komponente (npr. dizne) ne moraju
esto menjati

10

LITERATURA:
[1] Lenasi, J., Ristanovi T.: Motori i motorna vozila, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Beograd. 1990.
[2] https://sr.scribd.com/doc/217705662/Sistemi-Za-Dobavu-Goriva-Kod-Dizel-Motora
[3] https://www.scribd.com/doc/239906202/Motori-i-Motorna-Vozila

11