w

w
w

s
r
.
d
a
r
i
k

w
w
w
r
i
k
s
ar

s
r
.
ad

n
i
m
.se

w
w
w

e
s
.
w

ww

1.Uvod

s
r
.
d
ir a

s
r
.
d
ira

1.1. ATMOSFERA

1.1.1. Opte karakteristike atmosfere

k
s
r
ina

m
e
s
w.

. Atmosfera je nastala nakon postanka Zemlje kao planete i to oslobaanjem

gasova iz Zemlje. Prvo se oslobaala vodena para (H2O) i ugljen-dioksid (CO2) koji su
formirali mora,okeane i krenjak u zemljinoj kori.Kiseonik je nastao fotodisocijacijom
vodene pare, pri emu je vodonik kao laki gas difundirao u vasionu. Kiseonik su
oslobaale i biljke. Iz kiseonika u gornjim slojevima zemljine atmosfere je nastao ozon i
postao apsorber ultravioletnog i kosmikog zraenja. Razvoj biljnog sveta je doveo do
daljeg oslobaanja kiseonika koji je dostigao nivo kakav danas ima atmosfera. Azot se
oslobaao iz Zemlje i vremenom je postao primarni gas atmosfere. Smatra se da je
sadanji odnos azot i kiseonik nastao jo pre deset miliona godina. Promene u atmosferi
se i dalje deavaju mada veoma sporo i neprimetno u odnosu na vreme nastanka i
formiranja Zemlje. Atmosferom se naziva vazduni omota oko Zemlje koji dostie
visinu od oko 970 km.
Ona ima viestruku funkciju i mnoga veoma vana svojstva. Ovaj vazduni
omota Zemlje omoguava ivot na Zemlji zatitom njene povrine od kosmikog i
drugog zraenja iz vasione. Sa druge strane atmosfera obezbeuje osnovne uslove za
ivot: kiseonik, ugljen-dioksid, proputa sunevu radijaciju zaustavljajui tetno zracenje
visoke energije(UV zraci) i dr. Voda, ugljen-dioksid, minerali iz tla i suneva radijacija
su osnovne komponente koje omoguavaju odvijanje fotosinteze u biljkama i time
nastanak organskih jedinjenja,uz oslobaanje kiseonika, to je neophodno za ivot
ivotinja i ljudi na Zemlji.
Sa meteorolokog stanovita, atmosfera omoguava prenos suneve energije koja
dovodi do kretanja vazdunih slojeva uz nastanak vetra, do isparavanja vode sa tla i
njenog kruenja u prirodi, ime se obogauje kiseonikom i dovodi do kruenja materija.
Atmosferski odnosno meteoroloki uslovi imaju znaajan uticaj na lokalno i globalno
zagaenje vazduha. Oni utiu na distribuciju zagaivaa posle njihove emisije, bilo da se
radi o njihovoj difuziji ili prenoenju sa jednog prostora u drugi to pomae i njihovom
razblaenju u vazduhu. Na taj nain, distribucija zagaivaa u zraku zavisi direktno od
meteorolokih uslova. Od smera, intenziteta i duine kretanja vetra zavisi i smer kretanja
zagaivaa i njihova raspodela u lokalnom i globanom obimu. Takoe, njihovim
ispiranjem iz atmosfere pomou padavina, smanjuje se njihova koncentracija u atmosferi.

ww

s
r
.
d
a
r
i
k

ww

s
r
.
ad

r
i
k
s
ar

n
i
m
.se

w
w
w

s
r
.
d
kira

e
s
.
w

ww

s
r
.
d
kira

s
r
a
in

m
e
s
w.

ww

e
s
.
ww

s
r
.
d

kira

e
s
.
w

s
r
.
ad

r
i
k
s
ar

-2-

w
w
w

s
r
.
d
a
r
i
k

w
w
w
r
i
k
s
ar

s
r
.
ad

Zagaenost vazduha,meutim, direktno utie na lokalne i globalne atmosferske

(meteoroloke) uslove. estice u vazduhu slue kao nukleusi za nastanak veih agregata
kao to su kapi vode (magla, kia), to dovodi do meteorolokih promena. Takoe,
estice apsorbuju, odbijaju ili rasipaju sunevo zraenje, to ima znaajan uticaj na
meteoroloke prilike u nekoj oblasti.

n
i
m
.se

w
w
w

e
s
.
w

ww

1.1.2. Sastav atmosfere

Atmosfera je sloen sistem koji se sastoji od gasova, para i estica. Sastav i
odnosi pojedinih komponenata u atmosferi zavise od niza faktora:
geografskih i klimatskih uslova,
nadmorske visine i intenziteta emisije antropogenog porekla.

s
r
.
d
ir a

s
r
.
d
ira

k
s
r
ina

Gustina vazduha opada sa porastom nadmorske visine, to znai da se menja

odnos pojedinih komponenata u atmosferi.Glavni elementi (komponente) u atmosferi su:
azot (N), kiseonik (O), vodonik (H), ugljenik(C) i argon (Ar). Pored argona dolaze jo i
ostali plemeniti gasovi kao i drugi elementi zastupljeni u tragovima. Tipian sastav suvog
vazduha na nivou mora (nadmorska visina je jednaka nuli) je dat u tabeli 1 .
U vazduhu se najee nalazi i vodena para i to od 0,01 0,05%, u proseku oko 0,03%.
Koncentracije gasova u tragovima nisu tano poznate ali je to danas mogue tanije
utvrditi najnovijim analitikim tehnikama. Znai sastav atmosfere se menja sa visinom
ali se moe uzeti da je dosta konstantan do visine od 100 km. Ovaj sloj se naziva
homosfera. Iznad 100 km visine sastav vazduha je razliit od sastava na nivou mora te se
ovaj sloj jo naziva heterosfera. Na ovoj visini poinje difuziono odvajanje lakih od
teih gasova. Na veim visinama, gde se gasovi mogu otrgnuti od sile Zemljine
gravitacije, dominantni gasovi mogu biti vodonik i helijum.

ww

m
e
s
w.

s
r
.
d
a
r
i
k

ww

s
r
.
ad

Sastojak (komponenta)
Glavni
Azot (N2)
Kiseonik (O2)
Sporedni
Argon (Ar)
Ugljen-dioksid (CO2)
U tragovima
Neon (Ne)
Helijum (He)
Metan (CH4)
Kripton (Kr)
Vodonik (H2)
Azot-monoksid (NO)
Ugljen-monoksid (CO)
Ozon (O3)
Amonijak (NH3)
Azot-dioksid (NO2)
Sumpor-dioksid (SO2)

r
i
k
s
ar

n
i
m
.se

% volumni

78,09
20,94

w
w
w

e
s
.
w

ww

0,93
0,03

s
r
.
d
kira

s
r
.
d
kira

s
r
a
in

m
e
s
w.

e
s
.
ww

ww

s
r
.
d

kira

e
s
.
w

s
r
.
ad

r
i
k
s
ar

-3-

w
w
w

s
r
.
d
a
r
i
k

w
w
w
r
i
k
s
ar

Tabela 1. Sastav suvog vazduha

s
r
.
ad

n
i
m
.se

w
w
w
s
r
.
d
ir a

e
s
.
w

ww
s
r
.
d
ira

k
s
r
ina

ww

m
e
s
w.

e
s
.
w

ww

Slika: 1. Distribucija gasova u atmosferi sa visinom

s
r
.
d
a
r
i
k

s
r
.
ad

2.Prirodni i antropogeni aerosoli

r
i
k
s
ar

n
i
m
.se

2.1.estice u atmosferi

e
s
.
w

estice u atmosferi su definisane kao svaka vrsta ili tena dispergovana materija
kod koje su agregati vei od 0,0002 mikrometra a manji od 500 mikrometara u preniku.
Pa zavisno od veliine, estice prisutne u atmosferi svrstavaju se u dve grupe:
talone materije iji je prenik estica vei od 10 mikrometara i
estice u suspenziji ( aerosoli ) iji je prenik estica manji od 10 mikrometara.
Brzina taloenja estica iz atmosfere zavisi od njihove veliine i specifine teine. Brzina
taloenja estica raste sa porastom veliine i specifine teine estice.

w
w
w

s
r
.
d
kira

ww

s
r
.
d
kira

2.2.Aerosoli

s
r
a
in

estice prenika do 10 mikrometara, pojavljuju se u vrstom ili tenom

agregatnom stanju, a poznate su pod optim imenom aerosoli. U ovu grupu spadaju
estice praine, dim, magla, smog, i dr. Aerosoli su male estice praine koje lebde u
atmosferi. Oni nastaju kao rezultat hemijskih reakcija zagaujucih materija u vazduhu,
podizanja pustinjske praine i morskih kapljica, umskih poara, poljoprivrednih i

m
e
s
w.

ww

s
r
.
d

kira

e
s
.
ww

s
r
.
ad

r
i
k
s
ar

-4-