Nguyn c

Trit hc chnh tr
I. Vn nn v quan im
II. Ch c nhn thi sao
III. Tng quc Utopia
IV. Kh c x hi
V. ch chung
VI. S hnh thnh quc gia
VII. Cng bnh
VIII. T do c nhn v lut php
IX. Phong tro n quyn
X. Mt s kt lun

I. Vn nn v quan im
T thi ny sang thi khc, ta thng nghe cc chnh tr gia mi khi vn ng qun chng, tranh c hay
tranh lun vi nhau trong ngh trng, thng ni ti vic "quay tr li vi nn tng", hoc h ho bng
hai ting vn hoa hn: "v ngun" hay dng mt cm t rng ng hn nh: "ly cu cnh v cc gi tr
ca quc gia dn tc lm phng chm". D s dng cch ni no trong ba cch y u c chung mt
hm l ti khng nh nguyn vng v mc ch ca con ngi khi tm ti vi nhau lp thnh mt
cng ng ln rng ca ngi dn, mang hnh thc x hi.
Hu ht ngi ni v ngi nghe u mc nhin hiu vi nhau rng nn tng y l nhng nguyn tc
cn bn ca th ch dn ch hoc dn ch x hi hoc dn tc ch ngha hoc thm ch cc quyn ca
con ngi c lut php quc t ghi trong nhiu cng c v tuyn ngn ca Lin hip quc. i bn
tranh lun u tm cch phn tch, gii thch, chng i hoc bin minh cho php ch c th hoc vic
a ra mt chnh sch no lin quan ti thin ch ca x hi nh mt ton b hoc ti cc khi nim
v cng bnh.
Vi cu hi gi
Nhng nhng nguyn tc cn bn c tnh nn tng m cc chnh tr gia c th chn la quay tr li l
nhng ci g? gp phn gi nhm khm ph chng, ta th nu ln mt s cu hi nh sau:
1. C phi chng l nhng c s trn cc h thng chnh tr c lp nn? Nu nh th, chng bao
gm nhng g?
2. ngha trit hc ca li ni "v ngun" hoc "quay tr li nn tng" hoc "ly cu cnh v cc gi tr
ca quc gia dn tc lm phng chm" y l g? Nu mt chnh tr gia dnh lu ti mt v tai ting tnh
dc no , ta c th cho rng anh ta ang i ngc li cc nguyn tc cn bn khng? ng sau cu
hi y n cha mt cu hi khi qut hn v vic c th xem cc gi tr gia nh l nn tng khng? i
vi k khng tun gi cc "qui tc cn bn" v gia nh vn c xem nh qui c ca x hi th sao?
3. Nhng cc nhu cu v cc cm xc cng cc thi thc cn bn ca con ngi l g? Vi cu hi ny,
bn c th bt cht cc chnh tr gia hi ht vo nhng lc h nht ca anh ta.
4. Ni mt cch khi qut hn na, ci g l "nn tng" ca mt i sng c vn minh ha?

5. Ta c th tip tc ng thun cc gi tr cn bn no, nu c? Phi chng c mt gi tr nn tng no

t bn xut pht v ri trin khai, hoc c phi n l ci g c nh v khng thay i m
bn cn quay tr li n t thi ny ti thi khc?
Cc ch ca trit hc chnh tr
Bt u t cm t "quay tr li nn tng", chng ta i vo mt s ch c trit hc chnh tr quan
tm. C th trnh by cc khi nim y bng nhng thut ng tru tng hn nh th ny:
a. Cc khi nim v gii phng, cng bnh, t do v bnh ng;
b. Vai tr ca quc gia;
c. Mi quan h gia quc gia v c nhn;
d. Bn cht ca chnh quyn;
e. a v ca lut php;
d. Vai tr ca quyn lc;
e. Cc quyn con ngi.

II. Ch c nhn thi sao?

C tht s hin hu ci c gi l quc gia khng? C ci c gi l x hi khng? Nu t nhin ti
tuyn b rng quc gia Canada khng hin hu, ti chc chn b xem l ngi mt tr, nhng c qu tht
ti in khng? Tht ra, cha chc ti l ngi mt tr, v c ti hai cch nhn cc vn y trong tng
quan gia c nhn v x hi.
Cch th nht cho rng x hi, hoc quc gia l mt thc ti bn trn c nhn cc cng dn. Quc gia
l "tht" vi ngha rng n c th s dng sc mnh ca n trn cc cng dn, cng bch h ra chin
trng, nh thu v thu th cng p t lut php ln mi ngi dn. Lng yu nc t c s trn
vic c tng v thc ti y.
Cch th hai cho rng khng c ci c gi l x hi nh th. Ch c cc c nhn cng nhau quyt nh
cc nguyn tc v cc qui nh nhm mang li phc li cho nhau v cng nhau hp on cng thc
hin nhng iu vt qu kh nng ca mt ngi hoc mt gia nh. Xt theo trng hp ny, Nht
Bn hoc Hip chng quc Hoa K ch l hai ci tn: c hai khng c thc ti no khc hn hng chc
triu, hay hng trm triu ngi dn tnh c sng trn hai mnh t y ca a cu vi cc nh ch a
dng m bng vo h t chc i sng ca chnh h.
Khng x hi th khng c nhn
Nu thin v cch nhn th nht, bn c th rn thm mt bc na v tuyn b rng c nhn ch hin
hu nh l thnh phn ca cc on nhm x hi rng ln hn. T , bn c th lp lun rng:
1. Bn l thnh phn ca mt gia nh v mt nhm bn b: bn l m, l cha, l con hoc l ngi bn
ty vo t cch quan h ca bn. Nu khng c nhng ngi y, tc chng c mi quan h no th bn
cng chng c bt c danh xng hay a v no trong nhng ci va k.
2. Bn ang ni loi ngn ng khng do bn t ra. Bn chung chia mt kho lu tr ngn t v t
tng. Khng c x hi s khng c ngn ng. Bn c "cc quyn" nh mt c nhn ch v chng c
cung cp cho bn qua x hi.
Do , d vn tip tc l con ngi nhng nu khng c x hi, bn s khng tht s l mt "c nhn"
vi y h v tn, cc quyn, ngn ng v mt kho tng di do t tng bn mc sc tha
hng.
Din t cch khc
Ngang y, ta c th trnh by nhng tng trn theo mt cch khc:

a. i mt vi con mo, con chut khng th dng lp lun cho trng hp ca n i hi quyn
sng, t do v hnh phc;
b. Cc quyn ca c nhn v cc ngha v x hi khng c con ngi pht hin ra trong t nhin m
u do x hi t ra;
c. Khng c x hi th khng c cc quyn, khng c cc ngha v, khng c lut php v khng c o
c.
i tm s cn bng
tng v c nhn hoc cng dn c ni kt mt thit vi tng v x hi hoc quc gia. Ci ny
c xc nh trong tng quan vi ci kia. i vi trit hc chnh tr, ch mang tnh trung tm l tm
kim mt s cn bng c th chp nhn c gia hai ci . Ch ngha c nhn; th ch dn ch; ch
ngha ton tr; ch ngha x hi; ch ngha quc vn ha; ch ngha b quyn khu vc; ch ngha dn
tc; ch ngha quc t: tt c nhng ch ngha y u lin quan ti s cn bng gia c nhn hoc on
nhm v ton b x hi rng ln hn m chng l thnh phn.
Th nhng, liu cc thnh phn hp thnh on nhm hay ton b x hi c mt lng mt d vi
nhau khng? tr li ta th tm hiu:
1. Trong Hip hi cc nc ng Nam (Association of Southeast Asian Nations - Asean) bn s trng
mong phc li tng th ca mt h thng tin t v chnh tr thng nht, theo kiu mu ca Lin hip
chu Au (European Union EU) hoc bn nhn mnh ti nhu cu phi c quyt nh a phng ca
cc quc gia hi vin ring bit, hoc ti s e da cho quyt nh thuc loi .
2. Theo bn, c phi Lin hip quc hin nay l mt loi kiu mu cho "nh nc ton cu" trong tng
lai, trong nhng quc gia c bit gp li cc li ch ring ca h v thin ch ln lao hn? Hoc n n
gin ch l mt nhm cc quc gia ring bit, hp on v tin ch ca nhau trong mi nc tm cch
s c ti a li lc c th c cho chnh n, tng ng vi vic duy tr tnh cch hi vin?
3. Cm t "lm thnh vin tt ca mt by n hay mt on nhm" c ng g?

III. Tng quc Utopia

Trong kho tng tri thc ca nhn loi, cun Republic (Cng ha) ca Plato l mt tc phm v i ti ni
trit gia, nh th v nh tiu lun Ralph W. Emerson (1803-1882) ca M cho rng vi cun sch y v
Kinh Coran (Quran), ngi ta c th t ht cc th vin trn th gii v tinh hoa ca chng u nm
trong hai cun .
Khi qut cun Republic
Di hnh thc mt cun sch nh, Plato thc hin mt cng trnh rng ln, tp trung t tng ca
ng v siu hnh hc, o c hc, tm l hc, gio dc, chnh tr v thm m. Ni nh Will Durant trong
The Story of Philosophy (Cu chuyn trit hc): "Chng ta c th tm thy trong nhng vn ngy
nay chng ta ang bn khon suy ngh: thuyt cng sn v x hi, thuyt nam n bnh quyn, thuyt
hn ch sinh sn v phng php dy tr. Nhng vn ca Nietzsche v o c v qu tc, nhng
vn ca Rousseau v trng thi t nhin v t do gio dc, nhng vn ca Bergson v sng
(elan vital) v nhng vn ca Freud v phn tm hc".
c bit, trong Republic, Plato bn ti vn con ngi v t chc quc gia cng lnh o cng quyn.
C th nm tri i cht hng v tng ca ng nh:
"Con ngi th no, quc gia th y";
"S sp s n khi nhng con bun nh giu sang m tr thnh ngi cai tr";
"Chnh quyn cng bin ha nh tnh tnh ca con ngi bin ha";
"Quc gia c cu to bi cc bn tnh ca nhng ngi ang trong n";

"Tt c nhng quc gia u gm c hai quc gia, quc gia ca ngi ngho v quc gia ca ngi giu,
hai quc gia y xung t nhau gay gt".
D nhin nhng li trch va k khng th no phn nh ton b t tng c Plato trnh by rt c h
thng. T chng, ng kin lp ch ngha duy l tng (idealism) chnh tr v dng ln gia ci tr tng
ca mnh mt quc gia hnh dung c th ha vic thc thi ch ngha y.
Lai lch ch Utopia
Tht ra, Utopia ting Hi Lp ngha l "khng ni no" l nhan mt tc phm h cu vit bng
ting La-tin, xut bn nm 1516 ca nh vn Anh Thomas More (1478-1535) m ngy nay bn c th
tm c nguyn bn ting Anh v cc bn dch ra ting Php, Ty Ban Nha, Nht Bn, v.v. Trong tc
phm , More v ln mt quc gia l tng, mi s c t chc v ci thin ti thng cho loi
ngi nh mt ton b, v ci c nh ngho i v khn kh khng hin hu.
Cun Utopia y ni ting v tn sch tr thnh mt thut ng tng qut c bit dng lm danh t
chung hoc tnh t i km vi mi khi nim v cc m hnh mt quc gia l tng ca cc trit gia x
hi v cc nh kin th (visionary) mun nhn xa trng rng. Sut hai ngn nm qua, c hng chc tc
phm ca cc nh t tng v vn ho nh Augustine, Bacon, Saint-Simon, Aldoux Huxley, George
Orwell, v.v. dng ln nhng tnh tit h cu v mt quc gia l tng thuc loi trong tm tng.
Ngay trong trit hc ng phng, cng c mt tng quc nh th c dng ln gia cun o c
kinh ca Lo T.
Th nhng, ni bt v ton din nht vn l Republic ca Plato vi ni dung gm loi vn , c
chuyn ti bng li hnh vn khc chit, rt hng hn, cao nh, di do cht th v nh th, n gi
hng cho cc tr c li lc, tc gi ca cc cun mang bn sc utopia v sau. Cho nn, thun tin
kho st, cc hc gi vn thng gi quc gia l tng v tng tng ca Plato l mt loi tng quc
Utopia nguyn s.
Quc gia ca Plato
Tng hp vi hnh nh cc thnh quc hoc tiu quc hn 2000 nm trc, nc khng rng, dn
khng ng. Nhng l m hnh tm tng th chi tit to hay nh y chng thnh vn . Din t li
sng "h gii" ca h, ti xin php mn li ca Will Durant trong bn dch, khng y , ca Tr Hi v
Bu ch, cun Cu chuyn trit hc, tt 34-35, NXB i hc Vn Hnh Si Gn, 1971:
"Trc ht, chng ta hy th hnh dung np sng ca mt x hi gin d.
"Ngi ta s sn xut la, ru, o qun, dy dp, nh ca. H s lm vic lng trn v chn khng
trong ma h, mang giy v o m trong ma ng. H t nui sng bng la m, xay bt v nng
bnh. H ngi n trn chiu hoc trn l, ng lng vo ging hoc vo thn cy. H n ung vi gia
nh, ung ru do h t lm ly, mang nhng vng hoa trn u, ht nhng iu ca tng thn linh,
sng trong s ha nh m i, khng cho nhn khu trong gia nh vt qu phng tin sinh nhai v
h bit lo xa, s ngho i v chin tranh...
"L c nhin h c nhng mn n a thch: tri liu, ph mt, hnh, su v nhng th rau khc; h trng
ming bng xoi, mn, o. H nng nhng loi tri cy v ung ru c chng mc. Vi nhng mn
n [king khem] nh vy, h c th sng an nhn cho n tui gi v li cho con chu mt i sng
cng an nhn".
Giai cp v chnh quyn
Quc gia ca Plato c ba giai cp, v cp cao nht y m trch chnh quyn:
1. Giai cp th dn, "st hay ng", gm nhng ngi bun bn, lm k ngh, lm canh nng. H c gia
nh ring gm v chng, ca ring v sanh con ci ring, tuy khng trc tip nui. Tuy th, sinh hot
thng mi v sn xut ca h u do nhm lnh o iu khin trnh h cch bit giu ngho qu
ln. Cm cho vay nng li. Th dn no c ca ci gp bn ln trung bnh phi np cho nh nc.

2. Giai cp qun nhn, "bc", c nhim v bo v quc gia, chng cc k th bn trong cng nh bn
ngoi, v sn sng chin thng. Nht l h m trch vic bo v nhm lnh o. H khng c gia nh
ring hay ti sn ring.
3. Giai cp hay nhm lnh o, "vng", n tp th vi nhau, khng c v con, khng ca ci. Mi nhu
cu c x hi cung cp. H sng gin d lim khit, lo vic iu hnh quc gia v phn phi ca ci
thng d. H l nhng ngi c i sng tr thc cc cao, ham chung v c kh nng truy tm chn l,
khng bao gi mu li ring t. Nhm lnh o ny nn l cc trit gia. Phn thng c nht ca h l
nim t ho gip ch cho x hi.
C ba giai cp y sng theo bn tnh t nhin, khng ng chm quyn li ca nhau. Mi ngi cng
phi hp x hi iu ha, quc gia cng bnh, tuy c cu quc gia khng c hnh thc tam quyn
phn lp gia lp php, hnh php v t php nh ngy nay.
Sinh v k hoch ha
Quc gia khuyn khch giao hp cng nhiu cng tt gia nhng nam n mnh khe v u t. Ch cho
php ph n t 20 tui ti 40 tui th thai vi n ng t 30 tui ti 45 tui. n ng trn 35 tui sng
c thn b nh thu rt nng. Vic giao hp ngoi la tui hay ngoi cc thi k cho php m th thai
s b ph thai. Ngoi giai cp th dn ra, ph n khng l v ca ring ai c.
X hi ch nui dng nhng a b mnh khe. Tr em no b sinh ra khng ng theo php lut qui
nh hoc m yu s b th tiu. Nhng a con khi mi lt lng phi sng tp th, khng ai c ginh
quyn s hu cc hi nhi y. Chng sng vi nhau nh ch em v anh em. Tt c cc b m u chm
sc cho tp th nhng a con chung ny.
Gio dc v thng tin
Gio dc l con ng duy nht thng tin v thot ly giai cp. Tin trnh gio dc bt u t trc
khi a b cho i. Tr em nam cng nh n, u c i hc v c c hi ng u trong x hi
chuyn t giai cp th dn sang hai giai cp kia.
Mi nm u, hc cp mt, bn cnh vn ha, vic hc u tin cho th dc, th thao v m nhc. Ti
nm 16 tui, bt m nhc nhng ch trng ti mn ng ca. K t nm 20 tui, tm hiu thc nghim
nhng iu hc. Sau , hc sinh phi tham d k thi ln cp hai. Nu u, hc tip. Nu rt, lm giai
cp th dn, chuyn lo thng mi, k ngh hoc canh nng.
Ngi thi u cp hai hc thm mi nm na. Li d thi ln cp ba. Nu rt, thnh qun nhn, vin
chc hnh chnh.
Ngi thi u cp ba li hc thm na. Gi y, c bit hc v trit hc suy lun minh bch v cai tr
khn ngoan. Sau mt hc trnh 10 nm v th gii t tng, v v tr hc v cch x th tr quc, h s
i thc t 15 nm. Sau , nu thnh tu, h s tham gia giai cp lnh o quc gia m ngi trong
nhm , tt nht nn l cc trit gia.
Ph bnh Utopia ca Plato
Sut hn 2000 nm qua, c nhiu kin v "quc gia l tng ca Plato". c bit ngay mn sinh ca
ng l Aristotle cng cho rng:
a. ngh ca Plato khng mi, xut hin nhiu ln trong lch s;
b. Nu mi ngi l anh em, tnh huynh s chng cn ngha;
c. Ca ci chung s khng ai gi gn;
d. i sng tp th git cht c sng to ca c nhn;
. Khng th no i hi dn chng sng i o c qu cao;
e. Nn gio dc y ch dnh cho nhng ngi u vit.
Tng c th nghim

Th nhng, nhng tng ca Plato khng phi l hon ton cha c thc hin. Bn thn Plato v
sau , Plotinus, ngi ng u ch thuyt tn-Plato (neo-platonism) cng eo ui vic thc hin.
Sau thi Plato, chu u cng c thi k sng di ch gio s "thng thi v cng sn tp th" nh
trong Republic. Ni nh Will Durant trong sch va dn:
"Phn ln cc hot ng chnh tr ca Cng gio cng c ngun gc t cc li ni di vng gi v lng
ly mang bn sc Plato hoc b chng nh hng; c th truy tm du vt ca thin ng, luyn ngc,
ha ngc vi hnh thc trung c ca n trong tc phm Republic ca Plato v dn chu u c ngn nm
lao ng cc nhc phi ng gp nhn ti vt lc cho nhng ngi cai tr loi y [gio s v vua cha]
m khng c c ting ni no v Nhng gio phi cai tr x Paraguay trc y l nhng giai cp
lnh o xng ng vi ly tng ca Plato." (X. Criticism, Ph bnh Plato, t.41).
Tm li, gic m ca Plato tht ra vn cn hin hu khng nhiu th t, khng tht th di c ba ni:
mt tng lp lnh o " t" no mun bin h cho cuc sng xa cch qun chng, chim hu v bo
v c quyn c li ca mnh v ca cc nhm li ch v tinh ca mnh; m c khim tn ca qun
chng mun sng thi bnh an lc; v sau cng, gic mng cao c ca cc trit gia v cc nh x hi
mun c mt "thin ng h gii".
Ch ngha u t
Tng quc ca Plato c iu hnh bi nhng ngi thng qua thnh qu gio dc c th l ln trit
l m tr thnh giai cp lnh o. Trong Republic, con ng tr thnh ngi u t y rng m ng
u cho ht thy cc thanh thiu nhi c xut x t c ba giai cp trong tng quc.
T sau Plato, hai ch u t dn d b lm dng, hu nh lm mt tt c ngha l tng v cao thng,
tr thnh c tnh cu kt ca mt hng ngi nht nh trong x hi. Ti Ty phng ngy nay, c
khng t chnh khch hay nh hot ng x hi, gio dc, v.v. cm thy b s nhc nng n khi c k bo
rng h theo ch ngha u t (elitism).
Hiu theo khi nim hin hnh ti u M, ch ngha u t c hai ngha:
1. Phng cch nhm t chc mt h thng, mt x hi, v.v. cho ch mt s t ngi th d giu
sang hay c quyn c quyn lc hoc c nh hng hoc c kh nng tip cn n;
2. Khch l cm gic hn ngi v mnh l thnh phn thuc gii u t ca x hi.
Xt theo ni hm , ngi u t l thnh phn hnh tin, c xem l ti gii nht nh s chn la c
bit ca mt b phn hoc mt nhm ln rng hn; gii u t cng l mt giai cp hoc tp on, hoc
mang tnh on nhm, gm nhng ngi s hu ti sn, quyn lc, th gi, v.v.
Nh th, v tnh cht bt bnh ng x hi v c hi thng tin khng ng u mt cch ch , "ngi
u t" y khng thc s l phn t tinh hoa ca x hi nh mt ton b, khng phc v x hi nh mt
cu cnh, v hon ton i lp vi ni hm ngi u t ca Plato.
C l nn gi "ngi u t" (elite) ngy nay. cch ring trong ch phc v cc nhm quyn li, l "k
u tuyn", ngha l nhng k c u tin tuyn chn vi tinh thn phn bit (discrimination) bi nhng
ngi theo ch ngha u t nhm o to v phc v cho qu trnh cng c c quyn c li ca chnh
h.
Ngang y, chng ta lang thang kh su trong tng quc ca Plato, nay xin quay v thc ti vi nhu
cu con ngi khi tm ti nhau lp thnh x hi v quc gia.

IV. Kh c x hi
Nhu cu t bo tn
Nhu cu c tnh nn tng ca con ngi chnh l t bo tn. Vn sinh vo thi tao lon, Thomas Hobbes
(1588-1679), nh trit hc chnh tr ngi Anh, hiu bng mt thy tai nghe nhng chn thng ca

chin tranh v xu x chnh tr xy ra trn khp t nc. ng ly tnh trng quc gia v lut l v y
nguy him y lm im xut pht cho l thuyt chnh tr ca mnh.
Trong chng 13 ca cun Levithan (Thy qui) xut bn nm 1651, Hobbes m t cuc sng s ra sao
mt khi con ngi ch cn bit trng cy vo sc lc ca mi ngi t bo v:
"Trong hon cnh , khng c ch cho k ngh v thnh qu pht xut t n ha ra bt nh; v h qu
l khng c vn ha trn a cu; khng c ngnh hng hi; khng c s s dng hng ha v ch c th
vn chuyn chng bng ng bin; khng c vic xy ct nh ca v khng c cng c chuyn i
ch li nhng vt liu i hi nhiu sc lc; khng c kin thc v din mo qu t; khng c s tnh
ton thi gian; khng ngh thut; khng th t; khng x hi; v iu t hi hn ht thy l ni s hi
trin min cng nguy c ca ci cht v bo hnh; v cuc sng ca con ngi c liu, ngho kh, bn
thu, hung c cng ngn ngi."
Hobbes nh gi rng nhu cu t bo tn l rt cn bn cho cuc sng ca con ngi. Dng mt hnh
thc hoc lun c c tnh "lut t nhin", ng lp lun rng l tr c th cho thy c s ca khoa hc
chnh tr l s bo tn s sng.
Qua trch on trn, Hobbes cng cho thy rng x hi t nn tng trn an sinh ca con ngi, v rng
khng c an ninh th chng th no c vn minh. Gi tr ca quc gia c nhn theo kh nng ca n
trong vic bo v v to phc li cho cc c nhn hp thnh n.
Trong tnh hung , Hobbes lp lun rng dn chng hp on vi nhau cng bo v nhau, v h
t ln k cai tr duy tr trt t x hi. Bt u vi ci c gi l truyn thng "kh c x hi", l
thuyt chnh tr ca ng ny sinh t nhu cu t bo tn.
Tuy th, Hobbes tin rng nn trao cho k cai tr vn c b nhim theo cch y quyn hnh tuyt
i, v ch c vic giao ph nh th mi c th duy tr hiu qu an ninh quc gia.
Chnh quyn i biu
Xut t quan im tng t, John Locke (1632-1704) lp lun rng ng thy lut php do nh cai tr p
t ln cc c nhn da trn nhu cu bo tn s sng v quyn lm ch ti sn ca quc gia, chng li
nhng nguy c t nc ngoi. Nhng Locke vt qu Hobbes khi lp lun rng, nu k cai tr khng to
c phc li cho nhng ngi dn tham gia kh c x hi, th nn cho dn chng c quyn thay
th cc k cai tr y bng cc k khc.
Ni cch khc, lp lun ca Locke c v cho th ch dn ch i biu, vi cc k cai tr chu trch nhim
trc nhng ngi a h ln nm chnh quyn. Nh th, chng ta c mt chnh quyn sinh hot hp
hin, trong k cai tr c quyn hnh trong chng mc c dn chng trao cho v ni trong nhng
nguyn tc c thit nh trong hin php. Chnh quyn do dn chng thit lp v c iu hnh v
phc li ca dn chng.
Ni cch khc, i vi Hobbes v Locke, s bin minh o c cho hnh ng ca mt quc gia l mt l
thuyt o c v mang tnh duy thc li ch ngha (uttilitarianism). Thuyt ny ch trng rng mt l
thuyt ng nu n to phc li hoc hu ch cho hu ht dn chng, ngha l mu tm "ci thin cao c
nht l ci phc v cho s lng ln lao nht". N do Jeremy Bentham cng John Stuart Mill a ra,
trong cc lun vn ca ng c nhan On Liberty (Bn v t do) v On Representative Government (Bn
v chnh quyn i biu), v c cp s lc trong chng 7 ca sch ny.
a s thng thiu s
Cc h thng chnh tr ly kh c x hi lm c s, da trn s ng thun ca dn chng rng h s
cng nhau hnh ng v phc li ca nhau. Th nhng, xut hin v ni bt mt vn rng, mt cch
chnh xc, ci g l phc li ca x hi v ai l ngi quyt nh n. Ti mt mc no m mt c nhn
c th, da trn c s kh c x hi, hnh ng nhn danh ton th dn chng? Tt c dn chng c
cn phi ng hay khng trc khi mt hnh ng no c a ra? Khi c s xung khc gia cc
li ch, vic phn x chng phi da trn c s no?

Locke tuyn b r rng rng cc quyt nh phi phn nh nguyn vng ca a s, v thiu s phi chp
nhn phn quyt .
"Bng hnh ng ng thun vi nhng ngi khc to thnh mt b phn chnh tr duy nht di s
cai tr ca chnh quyn, mi ngi t t mnh di ngha v i vi tng ngi trong x hi phc
tng quyt nh ca a s, v c chung quyt bi a s; hoc ni cch khc, s tha thun nguyn
thy m qua y v nhng ngi khc lin kt thnh mt x hi ng nht s khng c ngha g c v
s tha thun cng s khng hin hu, nu y c cho t do v di nhng rng buc no khc
vi nhng g y trong Trng thi T nhin trc ."
The Second Treatise of Government, (Lun vn th hai v chnh quyn - chng 13, phn 97)
Cc cu hi ngm ngh
Nh th, chnh quyn c th hnh ng trong mc n c c s ng thun ca a s. Nhng gi d
iu g s xy ra mt khi k cai tr mu tm hnh ng theo cch c h xem l khng i ra ngoi li
ch ca dn chng cho d hnh ng y khng c dn chng, nh nhng c nhn, tht s mong
mun.
Vn nn trn c th a dn ti ba cu hi chng ta cng nhau suy tng:
1. Khi no vic bt tun lut l c xem l chnh ng?
2. Trong mt th ch dn ch, c th bin minh cho hnh ng bt tun dn s khng?
3. Phi chng s ng h ca a s dn chng t n bin minh cho cc hnh ng do mt chnh
quyn dn ch thc hin?

V. ch chung
T Jean Jacques Rosseau...
"Khi nhiu ngi lin kt li, t coi nh mt c th duy nht, h ch c mt ch chung duy nht lin
quan n s sinh tn cng ng v phc li chung. Lc mi iu phn quyt ca tp th u nng
ng v gin d, cc phng chm u sng t, ai cng thy r c nhng li ch tri ngc nhau mt
cch ri rm; li ch chung l th hin khp ni mt cch hin nhin, ch cn c lng tri l nhn ra c
ngay."
Trch on trn l ca J.J. Rosseau (1712-1778), nh vn v trit gia ngi Thy S. D khng c hc
hnh ti ni ti chn theo li trng c, ng thi c cuc sng ring t y gian nan v nhiu mu sc,
ng sn sinh cc tng v th ch dn ch, gy nn nhng nh hng cc k ln trn ton th gii
t cui th k 18 ti nay.
Cun Du Contrat Social ca Rousseau xut bn nm 1762 a ti khu hiu "T do, Bnh ng v Bc
i" ca cuc cch mng Php nm 1789. Ti Vit Nam, cun y c ti bn ln dch. Ln th nht, do nh
cch mng Nguyn An Ninh (1900-1943) dch cc on chnh, vi nhan Dn c. Ln th hai, do
Phm Th T (?) dch ton vn, xut bn ti Si Gn trc nm 1975, vi nhan X c. Ln th ba,
do Thanh m dch mt cch y v tuyt vi, trong c trch on trn ly t trang 151, vi nhan
Bn v kh c x hi, do NXB Thnh ph H Ch Minh xut bn nm 1992. Ti hi ngoi, c bn dch
d hiu v ch gii r rng ca Nguyn Vn Ha, Kh c x hi, do Nxb Hc Vin Cng Dn, Houston,
Hoa K, nm 2008.
Quyn t hu l nhn to
Trong khi tha nhn rng mi quc gia ng thi u khng hon ho, Rousseau tm cch khi s t
cc nguyn tc nht v thit lp mt h thng chnh tr c tnh ng qui cch hay hp php, hoc c
th ni theo ngn ng chnh tr l lm nn tnh chnh thng (legitimate) ca mt ch . Ging nh
Hobbes v Locke, ng nhn tr li con ngi trong trng thi t nhin, nhng khc vi hai tc gi ,

Rousseau ngh rng trong trng thi y, nhu cu ca dn chng hn t i v tng i c tha mn d
dng, ng thi khng d xy ra xung khc.
Tri li, mt khi lp thnh x hi, dn chng "ro quanh" ti sn ca mnh v ngy cng, bng hnh
thc ny hay hnh thc n, tc ot ti sn ca ngi khc. Cc nhu cu c bn nh nh v lng
thc tr thnh nhng tin nghi m con ngi ch c th c p ng qua i chc, v th nhiu ngi
lm cnh khn kh. Vi quyn t hu, s bt bnh ng ngy cng gia tng, dn ti tnh trng xung t
dn s.
Nh th, trong khi Hobbes v Locke thy quyn t hu l quyn t nhin v ng c bo v, th
Rousseau thy n nhn to do x hi t ra. ng thy x hi c khuynh hng lm h hoi con ngi t
nhin thay v lm cho n tr thnh tt hn. i vi Rousseau, cc cm xc t nhin v cc bn nng u
tt tn nn tng; chnh chnh quyn b p t bi l tr mi l ci e da loi ngi.
C nhn phi theo ch chung
Rousseau trnh by mt hnh thc kh c x hi m ngha ca n rt khc vi ci c Hobbes v
Locke ra.
Theo ng, ch trung tm l lm th no c nhn c th bo lu t do ca n ng thi vn chp
nhn cc iu khon tha thun ca kh c x hi cng s i hi c nhn phi rng buc vo cc
nguyn ca x hi nh mt ton b. Rousseau gii quyt vn nn y bng tng v " ch chung". ng
lp lun rng c nhn phi ph thc cho cng ng trn c bn thn, k c mi quyn ca mnh. " ch
chung l ti thng" v c nhn tm thy s t do ca mnh bng vic tun gi n.
i vi Rousseau, t do t nhin, trong thc t, l n l cc am m c nhn. Ngc li, t sang mt
bn ch ring t v c nhn chp nhn ch chung tc l khm ph nhng kht vng cao hn cng
s t do c tnh o c. D nhin s xy ra nhng c hi trong ch c nhn i lp vi ch chung,
nhng lc y, c nhn ng s b buc phi chp nhn ch chung v thin ch ca ton th cng ng.
Bng lp lun y, quan im ca Rousseau bao hm mt lp trng cho php chnh quyn p bc. ng
cho php quc gia p t nhng g c n xem l " ch chung".
Cc nh lp php quyt nh
Bt c h thng chnh tr no cng phi c k no quyt nh cch thc p dng lut php tng qut
vo cc hon cnh c bit. Rousseau qu quyt rng nn c nh lp php, tc l ngi bit mt cch
bn nng " ch chung" l g v c kh nng p dng n.
Ta c th ni mt cch khi qut rng trong khi i vi Hobbes v Locke, cc c nhn c kh nng t do
quyt nh ci g thuc v nhng li ch tt nht ca h, d i khi h phi t cc li ch y sang mt
bn v phc li ca a s, th i vi Rousseau, cc c nhn khng c kh nng quyt nh ci g l tt
nht, v do h b i buc phi chp nhn ci c xem l tt nht bi ch chung, ni cch khc,
bi quc gia.
Hu qu gh gm
Cc ni hm ca kha cnh ch chung trong t tng ca Rousseau rt rng ri. Trn thc t, n a
ti nhng thm trng kinh ngi, in hnh l nhng g thng xy ra sau mt cuc cch mng.
Quc gia c th tin hnh hnh ng quyt lit nht nh x trm tng lp qu tc, loi tr nhng giai
cp no m h xem l i nghch hoc l "i tng ca cch mng" bng nhng cuc thanh trng din
ra trn khp nc, sc tc ny c th tm cch dit chng, hoc thanh ty, sc tc kia trong mt nc,
v.v. Cc hnh ng y c thc hin nhn danh phc li ca quc gia, da trn " ch chung".
Vn nm ch khng ai cng nh khng ngi no trong bt c c hi no c kh nng thch thc
" ch chung" y. V do , hin hu s kh thi rng trn thc t, nhng g c thc hin y khng l
ch hoc nguyn vng ca dn chng. Trong th k 20, xy ra nhiu s c c th dng lm th d
in hnh cho quyn lc ca quc gia khi n tuyn b hnh ng v li ch ca ton th cng ng, trong
khi , trn thc t, n gieo rc kinh hong ln khp nc.

...ti Karl Marx

Sinh nm 1813 v mt nm 1889, Karl Marx l nh t tng c nh hng cc k ln lao. Ngi ta
khng th vit v lch s th k 20 m khng cp ti ch ngha Marx v cc ch cng sn ny sinh
t l thuyt y.
Cho i ti c, Marx di sang sng Paris khi t bo Rheinische Zeitung (Bo min sng Rhein) do
ng lm bin tp vin ri ch bt b buc phi ng ca. B trc xut khi Paris ln Brussels, ng cui
cng nh c ti Lun n. Tc phm quan trng nht ca Marx l Das Kapital (T bn lun, 1867) trong
ng tin on rng ch ngha t bn cha bn trong n mm hy dit chnh n, s nhng ch cho
ch ngha x hi.
Mi s xut t kinh t
Marx lp lun rng tn gio, o c, cc tng chnh tr v cu trc x hi u, mt cch nn tng,
bt r trong kinh t, cch ring trong s sn xut v phn phi hng ha. Dn chng c nhng nhu cn
cn bn phi c p ng h sng, v x hi ngy cng tr thnh phc tp hn nhm mc ch sn
xut hng ha v cung cp cc dch v tha mn nhng nhu cu cn bn y. Do , Marx thng gii
lch s bng cc thut ng kinh t.
ng thy lch s c hnh thnh v un nn bi u tranh gia cc giai cp x hi khc nhau. Giai cp
trng gi i u vi giai cp v sn; cng nhn i u vi ch nhn, nh trc kia a ch i u
vi nng dn ca h. Cc hnh ng ca c nhn c nh gi theo cch ng gp ca chng vo
cng cuc u tranh giai cp y, v cc hnh ng ca giai cp, nh mt ton b, c nhn trong bi
cnh rng ln hn ca x hi.
Duy vt bin chng php
V phng din lch s trit hc, Marx chu nh hng ca Hegel (1770-1831) l ngi cho rng i sng
ca cc c nhn b vy ba bi thy triu lch s m n ang t tho g bng mt qu trnh t c s
trn l tr.
Ging vi Hegel, Marx thy thc ti ang t thao tc qua mt qu trnh bin i. Hegel gii thiu tng
v "bin chng php" (dialectic). Trc tin, bn c mt tin (thesis); k , phn ng li tin y,
bn c ci i lp, tc l phn (anti-thesis); v vic mang c hai ci hip vo nhau, bn c mt
tng hp (synthesis). Ri ci th ba ny li tr thnh tin ca mt b ba mi. C th. Nhng i
vi Hegel, qu trnh bin chng y c tnh phi vt cht, dn a ti s nhn thc ha iu ca ci Geist,
hoc tinh thn ca thi i, trong mi ngi chp nhn mt cch t do li ch ca ton th x hi.
Ngc li, i vi Marx, qu trnh bin chng y c tnh duy vt. Chnh nhng iu kin kinh t trong
cc giai cp sinh sng v lao ng sn sinh s thc p phi thay i, a ti hu qu l h thng kinh t
hin hnh b lt bng cuc cch mng, v thit lp mt h thng mi, ri ti lt ci dn a ti
cuc i u giai cp thm na, v c th tip tc.
Tin ti x hi khng giai cp
Marx hng mt nhn ti s thnh tu mt x hi khng giai cp trong khng cn trng thi i u,
nhn dn lao ng t mnh lm ch cc phng tin sn xut v phn phi. Do , x hi khng giai cp
y c c im ha bng s cng bnh kinh t trong mi ngi c hng phc li t lao ng
ca chnh mnh.
Cc lun im y c ni kt vi ci nhn ca Marx v s thnh ton c nhn con ngi. ng lp lun
rng, trong h thng t bn ch ngha, cc c nhn lao ng v lng tin, lm ra sn phm k khc
ly m kim li, v h cng ngy cng nh mt mnh trong tnh cnh lao ng nh th. Ngi lao
ng khng th thc thi tnh sng to v tnh nhn o chn chnh. H b vong thn: tr thnh mt vt
phi nhn tnh, mt ci my vi cu cnh c nht trong cuc i l sn xut v l phng tin trong
cng cuc lm ra "t bn".
Marx thy qu trnh y dn ti tnh trng ti sn ngy cng tp trung vo tay ca mt nhm nh "giai
cp trng gi", trong khi giai cp v sn lao ng chm m trong ngho kh. ng tin rng tnh

trng y ti hu s dn ti s lt h thng t bn ch ngha do bi chnh bn tay ca nhng ngi lao

ng lin th hnh ng. ng tin rng vi s ra i ca x hi khng giai cp, mi c nhn c kh nng
pht trin y tim nng ca chnh mnh.
Marx trit gia nhp th cuc
Trit hc Marx gieo rc nh hng cc k. N c ni dung c th pht biu v loi vn . T
bn tnh ca lch s ti lao ng, bn nng, cc nh ch chnh tr, cc giai cp x hi, cc vn vn
ha, v.v. Bn thn Marx cng l th d in hnh nht cho cch thc m trit gia c th nh hng ln
tin trnh lch s.
Ngi ta kh c th nghin cu Marx nu khng nhn bit tc ng ton cu ca h t tng Marx trong
th k 20. Nhng bin ng y kch tnh v l lng ca ch ngha cng sn trong mi lm nm cui
ca th k 20, s t hy dit khng xy ti cho ch ngha t bn nh d bo ca Marx, r rng s
c cc hc gi c bit lu tm khi nghin cu trit hc chnh tr ca ng.
Ngc li, ngi ta cng khng d dng nh gi qu cao tc ng tng qut ca t tng Marx, c l
cch ring quan im cho rng chnh tr t c s trn kinh t. D tc phm chnh ca Marx l T bn
lun (1867), ta c th tip cn ng d dng hn bng cch c cc tc phm trc , c bit H t
tng c (1846) v Tuyn ngn Cng sn (1848).
C nhn ch l ht ct
im ni bt cn ghi nhn trong t tng Marx i theo Rousseau v qu tht, Hegel rng ng nhn
cc c nhn con ngi nh nhng phn t ang gp cc li ch ca n vo phc li ca on nhm rng
ln hn. Cc hnh ng ca c nhn c nhn nh th i biu cho giai cp hoc t nc ca n, v
cc hnh ng y c phn xt bi bt c ci g c xem l chnh ng, do on nhm x hi rng
ln hn trong c nhn ch l mt ht ct rt nh nhoi.
iu ny tng phn vi truyn thng c ny sinh t Hobbes v Locke, vn nhn mnh ln c nhn.
Trong phn k tip, chng ta s thy s phn chia y vn cn c mt trong trit l chnh tr, c tm
thy trong cc quan im khc nhau v cng bnh ca hai trit gia hin i l Rawls v Nozick.
Ty quan im xut pht
Ni tm li, trong khi nhn vo l thuyt chnh tr, ta c th ly hoc c nhn hoc x hi nh mt ton
b, lm im xut pht.
T quan im c nhn, c nhng l thuyt v kh c x hi qua cc c nhn t do n vi nhau v
phc li ca nhau, nh quan im ca Hobbes v Locke.
Tuy nhin, bng phng cch ngc li, nu xem on nhm x hi a v cao hn cc c nhn, ngi
dn b buc phi ch tm thy s t do ca mnh bng thi chp nhn v lao ng theo ch chung,
nh Rousseau v Marx ch trng.

VI. S hnh thnh quc gia

Ngy nay, quan im v tnh cht t nguyn ca dn chng trong vic hnh thnh quc gia v kh c
x hi ca cc trit gia t th k 18 v trc nh Hobbes, Locke, Mills v c bit J.J. Rousseau c nguy
c b xem nh nhng bin lun ch c tnh suy tng trit hc, khng a ra c bng chng no v
hon ton sai lm.
Qu trnh lp quc
Cch y 5.500 nm, loi ngi khng c mt chnh quyn quc gia no c. Thm ch mi ti nm 1,492
sau C.N., tt c vng Bc M, vng Phi Chu h Sahara, Australia, New Guinea, cc qun o Thi Bnh
Dng v phn ln vng Trung v Nam M, khng mt vng no c quc gia (nation). Dn chng ti
sinh sng trong mt t chc x hi s ng theo kiu b tc v by n hoc di quyn ca mt lnh
cha,.

Xt v lch s, qu trnh lp quc thng din ra theo nhng cch thc di y:

1. S thu tm quyn lc ca mt lnh cha c u th nht;
2. S thng th ca b tc ny ln b tc kia;
3. S kt hp ca cc b tc khi phi cng nhau ng c vi mt cuc xm lng ln hn;
4. Qu trnh thc dn ha ca Ty phng t na sau thin nin k th hai a ti vic kt hp cc b
tc hoc cc sc tc thnh quc gia;
5. S phn chia bn th gii thnh nhiu quc gia a ti tnh trng quc gia ny p t khun mu
ca mnh trn nhng vng t c cc b tc nhng khng c quc gia.
Chuyn nhng quyn c nhn
Cn c thm nhng minh ha tng qut cho cc lp lun trn l ti Phi. Cch y hai trm nm, nhng
b tc Cherokee tng bc thnh lp mt chnh quyn Cherokee thng nht trong c gng tuyt vng
chng li sc p ca ngi da trng. V chng ta thng chng kin s cnh tranh v giao chin gia
cc thc th cha thnh quc gia ri chm dt khi mt lnh cha thng trn v thnh lp cc nh
ch tin quc gia.
Th d, s thnh lp quc gia Zulu do lnh cha ti ba Dingiswayo lnh o vo u th k th 19, pht
xut t s tranh chp gia cc lnh cha. Hay ti chu Phi ngy nay, mt s quc gia tuy thnh hnh
nhng vn thng xuyn b khng hong v cc lnh cha tranh chp nhau. S p t nh ch quc gia
ln cc tiu quc do bi qu trnh thc dn h nh ti Phi Lut Tn, n , Indonesia, v.v.
Nh th, cc nh nc quc gia c thnh lp di p lc ca mt hoc hai hon cnh. i khi p lc
bn ngoi ca mt quc gia xm lng cng p ngi dn phi chuyn nhng quyn li c nhn ca
mnh cho mt nh nc c kh nng khng c li k xm lng hu hiu hn. i khi s thng li ca b
tc ny ln b tc kia v c th lm thnh mt quc gia rng ln. Gn nh khng c mt cm sc tc
no t nguyn t chc thnh mt quc gia m khng c p lc t bn ngoi. V con ngi lun lun
min cng chp nhn nhng quyn li ca mnh cho mt thc th khc.
Quc gia dn tc v quc gia c lp
Ni chung, mt dn tc l mt tp hp con ngi cng chung mt vn ho, ln hn mt b tc hoc mt
sc tc hay cng on. Dn tc y dn d chung chia mt ngn ng chnh, mt tn gio a s, nhng
nh ch a dng, mt qu trnh lch s. Khi mt dn tc c mt nc hay mt quc gia, ngi ta gi n
l quc gia dn tc (nation state).
Nc Php, nc c, nc Nht, nc Vit Nam l nhng quc gia dn tc. C nhiu quc gia c t
nht hai dn tc, chng hn nh Canada v B. C quc gia gm rt nhiu dn tc nh Hip chng quc
Hoa K, n , hoc nh Trung Hoa: Hoa, Tng, M, Hi, Mng, v.v. C dn tc cho ti nay, nm 2008,
khng c quc gia nh dn tc Kurd hoc dn tc Palestine Trung ng.
Mt quc gia c cu thnh ch yu bi ba yu t:
1. Lnh th. Mt khng gian c th vi nhng ranh gii trn t, trn bin, trn khng, c quc t
cng nhn;
2. Dn tc. Dn chng ang sng trn lnh th ;
3. Chnh quyn. Gung my iu hnh cc cng vic ca quc gia.
Yu t phc tp v gay cn nht trong bn lit k trn l chnh quyn, bao gm c ba ngnh phn lp
theo quan im ca Montesquieu (1689-1755) m gi tr chng thua km g nhau; l lp php, hnh
php v t php. Dn chng trong hon cnh khng th khng y thc vic trc tip iu hnh quc
gia cho chnh quyn, hiu nh mt th kh c x hi. Thi bnh, h sng lao ng, tun th php lut
trong c trch nhim bu c hoc ng c, v c bit gi ngha v ng thu. Thi chin, h sn
sng hi sinh tnh mng bo v t nc, cng l bo v cng ng dn tc vi y quyn sng
ca n nh mt tp th c lp.

Hu hiu v chnh thng

Tnh hu hiu (efficiency) ca chnh quyn nm mc th hin chc nng i ni v i ngoi ca
n. Tng qut, ba chc nng chnh ca chnh quyn l:
1. Gi gn an ninh trt t; bo v t do, ti sn, v tnh mng ca ngi dn;
2. Phc v phc li ca dn chng, cng l thin ch ca x hi nh mt ton b;
(3) Bo v quyn li ca dn tc v lnh th ca quc gia trc cng ng quc t.
Tnh chnh thng (legitimacy) ca mt chnh quyn cng c hiu l tnh hp php v hp l khng
ch c chng minh trong phng cch s c quyn hnh ca n hoc do bi s chuyn giao hp
php quyn cai tr hoc h qu ca mt cuc cch mng pht xut t nguyn ca dn chng. Mt
chnh quyn ang chnh thng c th tr nn phi chnh thng khi n:
a. T xem mnh ng trn c hin php v lut php quc gia;
b. Khng n lc th hin ngh trnh ha v nh mt cu cnh phc v dn chng, cng l x hi,
nh mt ton b;
c. Khng cn kh nng iu hnh cng vic ca quc gia m vn bm vu quyn lc bng loi phng
sch v phng tin;
d. Nhn danh ch chung v kh c x hi cng bch v trn p dn chng v phc li ca gii
thng tr.
Mt s vn ngm ngh
Nu qu tht cc lp lun trn l ng, chng a ti mt s cu hi cn bn suy ngh tm li gii
p:
a. C cn phi xem xt li ngun gc v bn tnh ca quc gia v ci gi l kh c x hi khng?
b. C phi quc gia v x hi l mt thc ti trong khng th no trnh khi din ra tnh trng p bc
v bt cng x hi?
c. Cng cuc bo v quc gia v xy dng x hi nn nhm ti mc ch cng c v th ca cc nhm
quyn li (b tc thng th, tng lp u tuyn, th lc thc dn, tp on kinh t, v.v.) hay cho cc
thnh phn ca n nh mt ton b?
d. C phi ti lc nn ly cc quyn ca con ngi lm nn tng cho sinh hot quc gia v pht trin
x hi, thay v nhn mnh ci gi l kh c x hi c tnh suy tng trit hc, b vi phm thm t v
v s ln bi nhng k thng tr thng nhn danh ch chung cho tin ch ring?
. Nh th, ni hm ca cc quyn con ngi c php ch ha c th thay cho ci gi l kh c x
hi theo cm quan chung khng?
e. Phi chng nhng suy tng trit hc t chng khng bao gi kh nng hnh thnh mt l thuyt
chnh tr, m cn phi khai thc nhng thnh qu nghin cu ca cc b mn khc nh s hc, kho c
hc, nhn chng hc, kinh t hc, v.v.?

VII. Cng bnh

Cng bnh l tng c tnh nn tng i vi trit hc chnh tr. Nu dn chng hp on bo v
nhau, nu nhn dn sp cng nhau tham gia mt hp ng chung tm gi theo cch c l kh c x
hi, nu ngi dn sp qua mt bn cc li ch ring ca mnh, h cn phi tin tng rng x hi h
sng ang t c s trn nhng nguyn tc cng bnh. Nhng ci g lp nn cng bnh chnh tr?
Trong nhng on di y, chng ta s nhn lt qua cc tng v cng bnh, c trnh by bi ba
trit gia sng cch nhau hn hai mi t th k: mt c i v hai hin i.

Plato: cng bnh l qun bnh

Vn nn "Cng bnh l g?" c t ra xuyn sut mt trong nhng tc phm v i nht ca trit hc,
nh chng ta nhn thong qua, l cun Republic ca Plato. Sut nhng trang sch i thoi y,
nhng cu tr li a dng c a ra v ri b bc b, cng nh li gi cho thy nhng vn no
"c v ng ch khng tht s ng".
Mt trong nhng k ng vai chnh trong cc cuc i thoi l Glaucon. Nhn vt y gii thiu cu
chuyn chic nhn Gyges. l chic nhn lm cho ngi eo n c kh nng bin thnh v hnh nu y
mun, v v th y trnh c mi hu qu hnh ng ca mnh. Nhng nu cc hnh ng ca ta khng
c hu qu no th ti sao ta li phi cng bnh? Gi tr t thn ca cng bnh l g? l mt cu hi
nm tm im ca vn .
Qua nhng li i p do Plato vit, Socrates xem xt cc giai cp khc nhau trong dn chng ang lm
thnh thnh quc Athens. Ri ng lp lun rng mi giai cp a ra nhng nh chun v nguyn tc
o c c th nhng ta ch c th tm thy cng bnh trong thc t cng tc c bit m mi giai cp
th hin. Cng mt cch nh th, linh hn c nhn c chia lm ba phn: tm tr, tinh thn v lng
khao kht. V rng i vi c nhn, cng bnh ct s qun bnh ca ba phn y, vi mi phn th hin
cng tc ring ca n v phc li c th ca n.
Nh th, cng bnh c nhn theo s ha iu v vic th hin chc nng c bit ca mi thnh phn
trong x hi; mi thnh phn sng tng xng vi a v v thc thi ng ngha v ca mnh. Trong cun
Republic, Plato mun tng lp cai tr quc gia u l trit gia, nhng k ch truy tm chn l thay v mu
tm quyn li ring t cho bn thn h. ng lp lun rng iu y qu tht thit yu nu mun thit lp
cng bnh cho ht thy mi ngi ch khng ring cho li ch ca mt tng lp c th trong c dn.
Thi no cng th, t thn trit hc c nhu cu i ngc li bi cnh thi i v x hi c th ca n,
v Plato khng ngoi thng l y. Trong khi mu tm s qun bnh gia cc thnh t trong x hi v
trong bn ng vi u tin dnh cho kh nng tr tu, Plato a ra khi nim mt quc gia c lnh o
bi cc trit gia. tng ca ng c trnh by trong bi cnh lch s hn 2.300 nm trc nn tht
khng d din dch sang bi cnh v thut ng chnh tr hin i mt cch hon ton chnh xc.
Tuy nhin, iu r rng l, i vi Plato, cng bnh khng c tm thy trong bnh ng v Plato khng
bao gi d kin thit lp mt x hi ca nhng ngi cng ng cp vi nhau v ngang hng nhau. N
cng khng c tm thy trong li ch c bit theo giai tng x hi v ng bc b tng rng trong x
hi li ch c dnh cho ngi mnh hn; ng ch trng s qun bnh gia dn chng v nhng
giai cp khc nhau, mi bn lm nhng cng tc thch hp vi mnh v cng nhau lao ng v thin ch
chung.
Rawls: cng bnh l bnh ng
Trong cun A Theory of Justice (Mt l thuyt v cng bnh, 1972), John Rawls (1921-2002), trit gia
ngi M v c gio s i hc Harvard, bt u vi gi tng c mt nhm ngi n vi nhau v cng
quyt nh nhng nguyn tc dng lm c s hot ng cho hip hi chnh tr ca h. Ni cch khc, h
bt u hnh thnh mt kh c x hi cho on nhm ca h.
Nhng Rawls thm vo mt tiu chun quan trng na, rng h cn phi qun ht nhng g lin quan ti
bn thn ca mi c nhn thnh vin. H phi lm nh th khng bit mnh giu hay ngho, nam hay
n. H cng chng cn bit mnh thuc chng tc no v ang c a v g trong x hi. H n vi nhau
mt cch n gin nh nhng c nhn khng l lch, v ch vy thi. Nh th, qua , Rawls tm thy cc
phng th thit lp nhng nguyn tc rng:
"Nhng con ngi t do v hp l ang quan tm su xa ti cc li ch ca chnh h, s cng nhau chp
nhn quan im ban u v s bnh ng nh mt hnh ng xc nh cc quan h c tnh nn tng cho
hip hi ca h", (trang 11).
Ni cch khc, nhng ngi tham gia on nhm y quan tm ti vic to phc li cho nhau nhng
khng cn bit ti l lch c nhn ca mi ngi. Bng cch y, Rawls hy vng t c s cng bnh

ngi dn tm cch lm ra lut php theo phng cch to phc li cho chnh h, cho du cui cng h
c bit r nhng ngi cng hi cng thuyn vi mnh l ai i na.
Rawls lp lun rng mt on nhm nh th cn ti hai nguyn tc:
1. T do. Mi ngi cn c nhng quyn ngang nhau vi mt chui cc quyn t do cn bn m rng
ht sc c th c, trong chng mc khng ngn tr ngi khc cng ang c mt chui cc quyn t
do cn bn tng t;
2. Phn phi ti nguyn. Nu c nhng bt bnh ng x hi, th theo Rawls phi phn phi ti nguyn
sao cho ngi km li th nht trong x hi c hng phc li ln lao nht.
Quan nim cng bnh y t c s trn bnh ng. Rawls lp lun rng qu tht bnh ng khi cho
mi ngi c t do v c hi ngang nhau, v rng gi d c cht no bt bnh ng th ch nn cho php
xy ra nu s bt bnh ng i cht y em li phc li cho nhng ngi km li th nht trong cuc
i. Theo Rawls, x hi ngoi cng tc cn bn l bo v cc c nhn n vi nhau lp nn n, n
cn c nhim v t chc vic chia s ng u cc phc li vt cht v x hi.
Nietzsche: cng bnh l hng thng
Th nhng khng phi mi trit gia u ng vi n lc gim thiu nhng bt bnh ng ca Rawls.
Trc , trong th k 19, Friedrich Nietzsche (1844-1900), trit gia c, a ra quan im ngc li.
ng cho rng khng nn km hm k mnh v nhu cu ca k yu. Nietzsche cho rng th ch dn ch
v Kit gio c hiu qu tiu cc, lm suy nhc ging ni loi ngi bng vic, theo mt cch no ,
mu tm li th c bit cho k yu ui, ngho kh v tt nguyn.
Thay vo , Nietzsche hng ti Ubermensch "siu nhn" hoc "ngi phi thng", k ph by
tng phn u cho ci g hn v hn na. i vi Nietzsche, con ngi l ci g cn khc phc:
mt khi im m t ta chuyn ng hng ti trc v hng ln cao.
Ph bnh khi qut
Li tip cn ca Rawls cn b ph phn mt cch tng qut hn. Trong chng ny, chng ta va xt
n s phn chia gia hai loi ngi. Mt l nhng ngi cho rng c nhn c quyn u tin v cho quc
gia c vai tr ti thiu, cng nhng ngi cho ti nay vn lp lun rng quc gia khng hin hu. Hai l
nhng ngi cho quc gia c quyn u tin ch trong bi cnh x hi y cc c nhn mi pht trin
y tim nng ca n. Chng ta hy kho st l thuyt ca Rawls t im nhn .
Bng cch lm cho nhng k tm n nhau thit lp cc nguyn tc ca x hi cng qun i tiu s c
nhn ca nhau, ngi ta cng lm cho h bung b tt c nhng g h c th s c v thnh tu v
mt t nhin. Vic ngi thnh cng b lm cho qun ht nhng g h s c nh lao ng cn c v
phi quyt nh chn phn c chia ng u cc ti nguyn b gp chung s a ti tnh trng ngi
ta ch lao ng v s thch v khng c h cch bit giu ngho.
Cng bng cch nhn mi ngi u ngang nhau, l thuyt ca Rawls thit lp mt x hi cng hin
nhng chia s bnh ng. Nhng c phi dn chng trong mt x hi tht s u qu tht ging nh
th? Ngi ta c th lp lun rng cha bao gi v s khng bao gi c s ng thun v mt quan
im c tnh cn nguyn ly lm chun mc cho vic bt u tin trnh lp ra nhng qui tc ca x
hi; mi h thng php lut tht s v mi tng v cng bnh u b ng khung trong bi cnh lch
s ca chng.
Cu hi ngc ca Dworkin
Ronald Dworkin (1931- ), trit gia lut hc v l gio s trng Lut thuc i hc New York cng a ra
mt li ph bnh khc v quan im ca Rawls.
Dworkin lp lun rng thay v nu ngay cu hi "Cng bnh l g?" bn nn t trc mt cu hi
khc, l "C nam ln n nn c loi i sng no? V trong con ngi, ci g c coi l tuyt ho?"
ng nu l l rng quan im t do, nh Rawls a ra, khng mt xem xt ti cu hi y. ng x

ca Rawls v cc c nhn khng hon ton t c s trn nhng g c lin quan ti h nh nhng c
nhn.
Tm c kt
Tm li, tng ca Rawls v cng bnh t ra nhng vn khin chng ta phi suy ngm. Nu ch
cho php c s bt bnh ng i cht, da trn c s to phc li cho ngi t may mn nht nh quan
im ca Rawls, th con ngi ni chung t c c hi trin khai s tuyt ho ca n, v mi phng th
cng hin cho qu trnh pht trin s tuyt ho y dng nh s lm khuch rng thay v thu hp
khong cch gia ngi c nhiu nng lc nht v ngi c t nng lc nht. Hn na, lm th no mt
l thuyt nh th trnh khi vic gy ra trng thi tm thng nht nho, v v trong cuc sng?
Nozick: cng bnh l quyn gi ca ci
Nu cu cnh ca x hi l bo v sinh mng, t do v ti sn ca c nhn, th nn lm cho mi ngi
c kh nng bo tn nhng g chnh ng l ca mnh. Nhn danh vic thit lp s bnh ng, x hi
phn phi ca ci m trong thc t, n ang tc ot ca c nhn quyn bo qun, ci vn l l do
khin cho con ngi ngay t u tm ti vi nhau hnh thnh x hi.
Ngi a ra li tip cn va k i vi vn cng bnh l Robert Nozick (1938-2002). ng l trit gia
ngi M, gio s i hc Harvard. Trong cun Anarchy, State and Utopia (Tnh trng v chnh ph,
quc gia v tng quc Utopia, 1974), Nozick lp lun rng tht sai lm khi quc gia thu thu cc c
nhn v p buc h ng gp vo cc dch v y t vn a phc li ti cho k khc. Hnh ng y xm
phm quyn t do ca c nhn trong vic s c ca ci v bo tn s thnh vng .
i vi Nozick, tht hon ton chnh ng khi bn cho k khc ci bn c nu bn chn la lm iu
nhng ng i hi ngi khc phi cho bn ci ca h. Theo l thuyt x hi ny, s ng gp t
nguyn c hoan nghnh nhng cc sc thu cng bch th khng. ng lp lun rng cng bnh l
vn quyn m cc c nhn phi c bo lu cc "vt s hu", ca ci m h s c mt cch
hp l.
Ph bnh Nozick
Nhn xt trng hp ca Nozich, ta thy c mt c im quan trng rng trong mi thi i, t xa ti
nay, ca ci tht s m c nhn s c u c lin quan ti cu chuyn cuc i ca ngi y: ca ci
y c th n do bi c nhn lao ng trong nhiu nm tri hoc n t gia tc qua tha k. Tuy th,
trong thc tin, khng phi bao gi cng c th d dng xc minh rng tt c ca ci m h s c u
hp l. t ai m mt dng h ang c qua nhiu th h c th, t cn nguyn, c s c bi cc
phng th ng ng nht.
Nhm chng li nhng k mu tm s bnh ng, Nozick cng lp lun rng cho d dn chng c lm
cho bnh ng, h cng s lp tc bt u giao dch thng mi v ri nhanh chng lp thnh s bt
bnh ng.
c kt mt cch khc
Qua nhng tng ca cc trit gia v cng bnh cng nhng ngi ng thun hoc chng i h, ta
c th tm gn mt cch c th v trc tip.
a. Hoc "quyn t hu l trm cp". Kt lun ny ng rng mi ti sn nn thuc v quc gia, hoc ti
hu, thuc v cng ng ton th gii. Cng bnh i hi s ti phn phi da trn nhu cu.
b. Hoc "ti phn phi l trm cp!" Kt lun ny hm rng mi c nhn c quyn i vi nhng g
mnh s c mt cch hp l. Cng bnh i hi nn cho mi c nhn trin khai tim nng ca mnh,
khng b ngn tr bi cc khi nim gi to v cng bnh.

VIII. T do c nhn v lut php

T do, theo ng cnh ny, tng i khc vi ch t do trong cuc tranh lun v "t do v thuyt tt
nh" c cp ti mt chng trc trong ngi theo thuyt tt nh lp lun rng chng ta
khng bao gi c t do chn la iu mnh lm v mi s c kh nng b quyt nh di dng quan h
nhn qu.
y, mc ch ca cuc tranh lun l bn v cp ca t do m c nhn c quyn hnh x trong x
hi, vi gi thit rng t do y c th c trn s t do ca nhng ngi khc: t do hnh ng ni trong
gii hn nht nh do php lut qui nh. Mt khi con ngi hnh ng vt ra ngoi gii hn y, x hi
c th can thip bng cnh st v ta n buc k "sng ngoi vng php lut" y th pht.
Trong khun kh php lut
Tham chiu quan im o c mang tnh duy thc li ch ngha (xem chng 7), ta thy John Stuart
Mill lp lun rng trong trng hp ring t ca mt c nhn no , khi hnh ng ca ngi y ch tc
ng ln bn thn y, th ng s c t do tuyt i; ch khi no hu qu ca hnh ng y tc ng
ln ngi khc th mi cn ti php lut can thip vo s t do y. y l cn bn theo l thng, hp
vi cm quan chung ca nhiu ngi trong vic lm lut.
Ta c th nu ln mt th d thi thng, l vn ht thuc l. Nu ht thuc l l mt hnh ng
ring t vi hu qu ch lm hi, d nhiu mt, v ch hnh h bn thn ngi chn vic ht thuc th
khng c nhu cu phi lm lut chng li n. Lut php c th can thip, cm ht thuc l ni cng cng
nu n l mt trong cc nguy c gy ha hon, hoc c ngi mun t do ht th khng kh trong lnh,
khng b nhim v khi thuc ca ngi khc.
C th bin minh n gin cho vic lm lut da trn c s duy thc li ch ngha rng lut php bo v
ngi khc trong x hi khi b cc hiu qu hnh ng ca c nhn.
Nhng c nn bt x hi nh mt ton b, qua nhng dch v y t ca n, phi tr gi cho quyt nh
ca mt c nhn ht thuc, dng ma ty hoc luyn tp cc mn th thao nguy him? y, lut php
phi thit lp s qun bnh gia quan im o c duy thc li ch ngha vi s bo tn cc quyn ca
c nhn.
Lp qun bnh cho t do ti a
tng v t do c nhn l c s cc k quan trng trong t tng chnh tr hin i, c l do phn ng
trc nhng kinh nghim qu i hi hng ca h thng c ti di cc ch quc x, pht xt,
Khmer , v mt s ch chuyn ch phn dn ch Nam M, chu Phi v nhiu ni khc trn th
gii. Trit gia o Karl Popper (1902-1994) thuc "Cu lc b Vienna", tng lu vong sang sng Tn Ty
Lan ri Lun n, trong cun The Open Society and its Ennemies (X hi m v cc k th ca n, 1945)
ly ch t do lm trung tm cho cuc lun chin ca ng chng li cc h thng chnh tr c ni
hm chuyn ch.
Trong thp nin 1960, phn ln cc cuc tranh lun chnh tr u tp trung ln cch thc x hi tuy gi
gn trt t nhng vn cho t do ti a. L thuyt ca John Rawls v cng bnh c th c nhn nh
mt n lc bin minh cho quan im cp tin v mt x hi trong s ti phn phi ca ci l mt
chn la hp l ca cc c nhn t do.
Rawls a ra quan im, vi mt tin gi nh trong l thuyt ca mnh, rng vi iu kin mi ci ct
yu ca i sng c tha mn, ngi dn s chn t do thay v, th d, chn c hi c thm ca
ci. Quan im ny b Ronald Dworkin v cc trit gia khc thch ; h ngh rng c mt s ngi th
chp nhn lao vo tr may ri chin thng cn hn chi mt cch an ton v i theo quan im bnh
ng, cp tin ca Rawls.
Quyn con ngi
Lut php v cc quyn ca con ngi hnh thnh trn c s tn thnh s t do ca c nhn, v xem
mi ngi u c nhng quyn con ngi c bn. Tuy nhin, c khc bit gia vic c mt chui cc
quyn y v s t do c th hnh x chng. V mt tng qut, d cc quyn y c cung cp ng

u cho mi ngi bt chp tui tc v nng lc nhng i khi cn phi ct bt vic hnh x cc quyn
y.
S gim thiu y thng da trn mt s c s nh:
a. Tui tc. Tr em c quyn v c lut php bo v khi b ngi khc li dng hay bc lt, nh
chng khng c php, th d, i mua thuc l hay mua ru, li t hay li my bay. Nhng gii hn
y c t ra v khi cha ti tui thch ng theo php lut qui nh, thng l 18 tui, tr em u
b xem l khng kh nng a ra nhng quyt nh c trch nhim, v v th, ph huynh hoc x hi
phi t ra cc cm cn i vi t do ca tr em.
b. Bnh tm thn. Nhng k b mt tr v rt c th l mi nguy cho bn thn hoc cho ngi khc, cng
u b kim ch.
c. Thiu k nng. Khc vi tnh t nhin ca quyn s hu, li my bay hay li cc loi xe c gn my,
nu khng c bng li l phm php. C th bin minh cho qui nh y trn c s duy thc li ch ngha
v c th gy nguy him cho ngi khc trn tri hoc trn ng. Cng th, lm nh phu thut hoc
tin hnh gii phu nu khng c bng cp chuyn mn l phm php. Khng c s chp nhn chnh
thc v cng khai cc k nng y, nhiu thao tc thuc loi c th gy nguy him cho mng sng
hoc tnh trng sc khe ca ngi khc.
Bn cnh s ct gim thng xuyn y, nhng ngi vi phm php lut cng b trut cc quyn . Hnh
thc x l h c th, th d bng giam gi trong nh t hay qun ch ti gia, hoc bng lnh ca ta n
nhm chn li cc hnh ng ang c tin hnh hoc ngn tr ngi ny khi ti gn ngi kia hoc
t chn ti mt a im nht nh. Lnh y c th c dng mt cch hi t nu ng s tng
phm php trc , hoc chn ng s vic sp xy ra, th d ngn khng cho xut bn mt bi bo c
tim nng gy hi.
Vn s hu cc quyn
Trong ht thy cc trng hp y, c nhn ng s vn cn gi cc quyn cn bn ca mnh nhng
khng th hnh x chng, trn cn bn rng s hnh x ca ng s s i ngc li cc li ch ca x
hi nh mt ton b. Li tip cn ny t c s trn tng kh c x hi trong lut php ca x
hi c to ra bi s ng thun, v tnh trng tm thi mt cc quyn t do nht nh y c nh
i bng s s c mt bin php bo v x hi. Do , cng c th bin minh cho n trn c s duy
thc li ch ngha.
Nhng Ronald Dworkin li lp lun rng "quyn" l ci c nhn c th hnh x d s tin hnh n i
ngc li li ch chung. Ni cho cng, i vi mt quyn nht nh ca ti, th d t do ngn lun, t do
i li... nu khng c ngi no mun thch n th khng c vn ti phi tuyn b rng ti c n.
Ch trong nhng tnh hung kh khn, ti mi phi i "c quyn thc thi n".
iu y c ngha rng, t nht trong bi cnh tc thi, khng th bin minh cho cc quyn y trn cc c
s duy thc li ch ngha. N khng nht thit cung cp "ci thin cao c nht cho s lng ln lao
nht". Thng thng, ch c thiu s mi i hi phi c quyn. Cc quyn c thit lp theo kh c
x hi, th d Hin php Hoa K hoc Hin chng Lin hip quc, v biu hin cc nh chun cn bn
c dng cho s i x m c nhn c th trng mong nhn c v thc t h thng lut php v x
hi ra cc quyn y.
Ba im c kt
Ta c th tm lc nhng g c trnh by trong phn ny di hnh thc ba im:
1. T do c nhn cn c cn bng vi nhu cu ca x hi nh mt ton b. C th thm nh tnh cht
o c trong vic hnh x t do c nhn da trn c s duy thc li ch ngha;
2. Cc quyn ca con ngi th hin s t do cn bn v cc c hi m c nhn c th k vng nhn
c t x hi. i khi c th cm cn cc quyn y nu s hnh x chng to nguy c cho c nhn
hoc x hi nh mt ton b;

3. Khng phi lc no cng c th ly duy thc li ch ngha lm c s bin minh cho vic hnh x cc
quyn con ngi. iu quan trng l c nhn c th i hi quyn y cho mnh d n khng to ra phc
li cho a s.

IX. Phong tro n quyn

T u sch n nay, chng ta thy xut hin rt nhiu trit gia, v chc chn c gi khng th
khng rng hu ht cc trit gia c cp ti ngang y u thuc nam gii. Dng nh gii
n ng sp xp cc ngh trnh tho lun cho loi ngi, c v mt trit hc ln v mt chnh tr, khin
chng c v tr thnh nhng li tip cn vn da trn th l tnh v lut php hnh nh ch c bit
thch ng vi mi trng tr thc ca nam nhi. V th, c th xem l l l s ng gp ca ring
phn n nhi v to ra s mt qun bnh trong vic t vn v gii quyt vn cho ton th loi
ngi.
Bnh ng l nn tng tr tu
S xut hin ca phong tro n quyn, do , v ang a dn vn phi tnh vo cc khi nim v
cng bnh, bnh ng v cc quyn con ngi. Cuc u tranh cho bnh ng gii ng thi cn vch ra
cc a ht tng b nam gii xem l c quyn ca h, hoc c ci nhn thin lch, gt b n gii ra ng
bn l.
Tc phm ch yu trong cng cuc vn ng nhn danh ph n l cun A Vindication of the Rights of
Women (Xc minh cc quyn ca ph n, 1792) ca trit gia ngi Anh kim nh vn u tranh cho n
quyn Mary Wollstonecraft (1759-1797).
Trong cun sch , Wollstonecraft lp lun rng s bnh ng l nn tng ca tr tu. Tuy nhin, quan
im y khng hm rng khng nn c s phn bit gia nam gii v n gii. V b hon ton sung
sng thy rng n b v n ng ng nhng vai tr khc nhau trong x hi. Trong thc t, b thy
hnh ng ng gp ch yu ca ph n xut pht t trong gia nh.
Bt u t cc nh ch
Vo th k 19, ch chnh yu cho vin cnh phong tro n quyn trong i sng chnh tr ca nc
Anh l cuc vn ng cho ph n c quyn bu c. Ch ny khng ch do ngi n trnh by, n cn
nhn c s ng h nhit tnh ca nhiu ngi nam, trong c J.S. Mill, trit gia duy thc li ch
ngha.
Ni chung, phong tro n quyn tm cch trnh by mt ph phn c tnh lch s v nhng bt cng x
hi m n gii v ang gnh chu, ng thi gi cho thy rng nh kin phi tnh trng nam khinh
n khng n gin ch l vn thnh kin c nhn m l c hu trong cc nh ch chnh tr v x hi,
th d ch gia trng, cc chnh sch v u tin tuyn dng cng nhn v sai bit lng bng, v.v.
Ti o c phi tnh
Trn mt trn rng ln hn, phong tro n quyn cng m ti cc cuc tho lun v mi quan h gia
hai phi tnh, vai tr ring bit ca n gii, v nhng hm o c ca phi tnh. T , cc nh t
tng ca phong tro n quyn c nhng ng gp c th vo li tip cn mang tnh "o c hc
c hnh" (xem chng 7), v thng thng, n c xem nh mt loi l thuyt chnh tr cp tin,
mang mu sc khuynh t v c s ng h ca cnh t.
Ngy nay, cuc u tranh bnh ng gii din ra khng ch ngoi x hi, trong sinh hot gia nh m
cn vo tn phng ng, ni m sinh hot tnh dc phi din ra theo s ng thun v trn trng ca c
i bn.

X. Mt s kt lun

Vn i vi trit hc chnh tr, v c l i vi ton b trit hc, l n phi thao tc trn nhng khi
nim b khi qut ha v tru tng. Him khi ngi ta thy n ng x tng xng vi mt tnh hung
tht s m con ngi tm thy chnh mnh trong . Th gii th phc tp. Ca ci v s thnh vng,
vo mt t th v a v no , l s s c bng ci gi ngho kh ca ngi khc. Kinh t th trng
"t do" dn mt s ngi ti thnh cng thnh t v mt s ngi khc ti lao ao tht bi. Lut php,
vn to phc li cho nhng k mun bo lu s thnh vng ca h, c mt thiu s u quyn xem
nh li bo cha v trn an cho lng tham danh hm li ca mnh.
Kho st c ni hm ln ng dng
Nhng g chng ta thy trong trit hc chnh tr l s kho st nhng nguyn tc trn lp nn cc h
thng php lut v chnh tr. Cc quyn ca con ngi, cng bnh x hi, bnh ng nhn v, kh c x
hi, th ch dn ch nhng ci u l nhng thut ng c th c cc trit gia kho st nhm lm
sng t ni hm ca chng. Nhng nhng tng y cng l kt qu ca cc khi nim tng qut hn
v cuc sng con ngi cng ngha ca n v gi tr ca n. Do , trit hc chnh tr cn kho st c
s ng dng thc tin nhng am hiu c tnh nn tng v i sng con ngi.
Mt khi bn i qu quan im ca Hobbes cho rng x hi c thit lp h tng bo v nhau, mt
khi bn ni rng ngi ta c quyn t chc x hi theo mt cch thc c th v khng ch v nhu cu
sinh tn mi phi lm nh th, lc , bn ang bao hm cc tng v cng bnh, t do, bnh ng, s
nh gi mng sng con ngi, v a v ca cuc sng con ngi vo trong s am hiu v th gii nh
mt ton b.
Quan im tng qut
Nu chng ta phn chia trit hc thnh cc phn, mi phn ng x vi mt s vn hu hn, th i
khi chng ta c th qun mt cc vn nn cn bn, th d nh khi ra sc tp trung vo cc ch chnh
tr v lut php c th khin ta khng quan tm ng mc ti cc ch khc. Nhng trit hc, t thn
n, ln ln v pht trin nh mt ton b mang tnh hu c:
1. Cch thc bn t chc x hi da trn quan im cn bn ca mnh v o c.
2. Ri ti lt o c t c s trn quan im ca bn v "ci ti" hoc bn ng, v v nhng ng
ca ci c gi l mt con ngi c nhn.
3. "Ci ti" c nhng hm i vi cu hi tng qut hn v ngha v gi tr ca cuc i, c thm
d trong trit hc tn gio.
4. Cc ch tn gio pht sinh t nhng vn nn nn tng v cuc i cc cu hi nh "Lm th no
ta bit c ci chc chn?"; "Ti sao th c cn hn khng?"; "Sng lm g?"; "Ti nn lm g?" l
im xut pht cho ton b trit hc.