Ang sosyolohikal na pagdulog ay nakatuon ang pagsusuri sa kamalayang panlipunan.

Binibigyang-diin ang ugnayan ng tao sa kanyang

kapwa-tao, sa lipunan, sa kapaligiran at sa iba pang aspektong panlipunan.

Sa Kabanata 22 “Liwanag at Dilim”, inilarawan ang paraan ng paghahanda ng pista ng San Diego, mga palagay at sabi-sabi na kumalat

tungkol sa kapitan, tinyente mayor, at sa mga kabataan. Makikita dito ang ugali ng mga Pilipino sa tsismis. Pinag-usapan din ang pagdating ni Maria

Clara at Tiya Isabel. Sa kabanata ring ito ay ipinakita ang pagbabago ng kilos at anyo ni Padre Salvi buhat ng dumating si Maria Clara ayon sa mga

manang. Inilarawan ang lihim na pagnanasa ni Padre Salvi kay Maria Clara. Sa bahaging ito ng kabanata ay ipinakita na ang mga pari ay tao rin na

marupok. Si Padre Salvi ay halimbawa ng pari na mahina sa tukso. Ipinkita ni Rizal na miski alagad ng Diyos ay banal at malinis gaya ng pagtingin ng

mga tao bagkus ito ay mayroon pa rin silang mga kahinaan na dapat lutasin.

Sa Kabanata 23 “Ang Pangingisda” ay inilarawan ang mga babae na nagtatawanan at nagkukuwentuhan. Nang madatnan ng mga

kalalakihan ay biglang tumahimik at naging pormal. Ipinakikita dito ang dapat na maging asal at gawi ng mga kababaihan sa lipunan ay maging

tahimik, mahinhin, mahiyain lalo na sa harap ng kalalakihan. Ipinakita dito ang patriyarkal na lipunan na ginagalawan ng mga kababaihan. Ang

simpleng buhay ng mga mamamayan ay detalyadong inilarawan tulad ng mga pagkain na inihanda.

Ang Kabanata 26 “Ang Bisperas ng Pista” ay naglalarawan ng kasiyahan at kagalakan ng mga mamamayan ng San Diego. Ang bawat

bahay ay nahihiyasan ng mga parol at mga banderitas. Ang paligid ay may tugtugan at putukan. Ang mga maykaya ay naglabas ng mga mamahaling

alak at pagkaing galing sa Europa at Tsina. Sa plasa ay makikita ang tanghalan na yari sa kahoy, kawayan at pawid paga sa itatanghal na komedya na

buhat pa sa Tondo. Dumating din ang mga batikang tahur sa sabungan. Sa pagsasayang ito ay makikita ang hilig ng mga Pilipino sa mga kasiyahan at

paghahanda. Ipinakita dito ang magarbong pagdiriwang ng pista na kabalintuanan sa totoong dahilan ng pagdiriwang ng pista na alalahanin ang

patron na namuhay ng simple, payak, at banal.

Sa Kabanata 28 “Ilang Sulat” ay naglalarawan tungkol sa lumaganap na balita sa pahayagan sa Maynila tungkol sa pagdiriwang ng pista

ng San Diego.Sa liham na ipinadala ng isang kapitan na nagngangalang Martin Aristorenas sa kanyang mga kaibigan na isinalaysay niya ang kanyang

mga ginawanoong kapistahan. Ipinakita rin sa kabanatang ito kung gaano mag-aksaya ng salapi ang mga tao para lamang sa pista. Inilahad sa

pamamagitan ng sulat kung paano nag-aksaya ng salapi ang mga tao sa San Diego para lamang sa isang araw na pista. Ipinakita rin sa kabanata ang

hilig ng mga Pilipino sa mga libangan tulad ng sugal at kahit na natatalo na ay hindi pa rin magawang umayaw dahil sa ayaw mapahiya sa mga kalaro

at sa pag-iisip na makabawi sa susunod.